Book Title: Yoga Shastram
Author(s): Subodhsuri, Ruchaksuri
Publisher: Dharmbhaktipremsubodh Granthamala Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009699/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www dharma-bhakti-prema-subodha-graMthamAlA granthAGka 1 zAstra vizArada jainAcArya vijaya dharmasUrIzvarasadgurubhyo namaH kalikAla sarvajJahemacandrAcAryapraNItam yogazAstram (svojJavivaraNasahitam) saMpAdakAH pa. pU. AcAryadeva vijayasubodhasUrIzvarAH tathA pa. pU. AcAryadeva vijayarucakasUrIzvarAH granthaprakAzana preraNAdAtA upadezadAtA ca pa. pU. zrImad AcAryadeva vijaya bhaktisUrIzvara paTTA laMkAra pa. pU. AcAryadeva vijaya premasUrIzvarAH prakAzakaH zrI dharmabhaktipremasuvodhagranthamAlA ahamadAvAda EF WE 66 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraka :paM. maphatalAla jhaveracaMda gAMdhI zrI nayana pri.presa DhIMkavAvADI, gAMdhIroDa, ahamadAbAda. prAptisthAna :jaina zvetAmbara Tempala 111 ba guruvAra peTha, goDIjI jaina maMdira pUnA-2. mUlakAra :pa. pU. kalikAla sarvajJa hemacandrasUrIzvarajI ma. vRttikAra :pa. pU. kalikAla sarvajJa hemacandrasUrIzvarajI ma. grantha prakAzana preraka :pa. pU. AcArya vijaya premasUrIzvarajI ma. grantha saMpAdaka :pa.pU. A. vijaya subodhasUrIzvarajI ma. tathA pa. pU. A. rucakasUrIzvarajI ma. prastAvanA :paM. maphatalAla jhaveracaMda gAMdhI - zrI dharmabhaktipremamubodha granthamAlA paM. maphatalAla jhaveracaMda gAMdhI prakAzana samaya :vIra saMvata 2498 vi. saM. 2028 sane 1972 prApti pratisaMkhyA :- 1000 sAdhu-sAdhvI mahArAjone bheTa ekavIza rupiyA paNyam : Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnAmAnananananananananananA pa. pU. AcArya ma. zrI vijaya bhaktisUrIzvarajI ma. nA paTTadhara pa. pU. AcArya mahArAjazrI vijaya premasUrIzvarajI ma. tathA pa. pU. AcArya ma. zrI vijaya subodhasUrIzvarajI ma. nA sadupadezathI yogazAstra saTIka prakAzanamAM sahAya AphnAra 5001-00 zrI vijaya devasUrasaMgha zrI goDIjI mahArAja jaina daherAsara ane dharmAdA khAtAonA TrasTanA jJAnakhAtAmAMthI pAyadhunI muvai-3. 7001-00 goregAMva javAharanagara jaina saMgha jJAna khAtAmAMthI goregAMva muMbai-62. 2001-0. zrI vADIlAla sArAbhAi TrasTa caMdraprabhu jaina maMdira, jJAnakhAtAmAMthI prArthanA samAja muMbai-4 1251-00 zrI ghelAbhAi karamacaMda jaina seneTerIyama TrasTa jJAnakhAtAmAMthI pArlA mubai. 1001-00 zrI jIvaNabhAi abajIbhAi jaina jJAna maMdira upAzraya TrasTa kiMga sarkala mATuMgA jaina saMgha jJAnakhAtAmAMthI mATuMgA muMbai. navana bhavanavanavanavanavAlAnA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bada BAAAAADOO DO 1001-00 zrI goDIjI jaina upAzraya (pAyadhunI) nI zrAvikA vheno taraphathI haste hemakorabena tathA caMdanavena 1000-00 tapAgaccha jaina saMgha jJAnamandiramAMthI zAntAkrUjha muMbaI. 501-00 rAjasthAna vijApura (sTe. phAlanA) vALA zrImatI laherIbena mohanalAlanI aTThAItapa tathA zrImatI lIlAvena kAMtilAlanA pAMca upavAsanI tapasyA nimitte hAla zAntAkrUjha muMbaI. 501-00 zA. gAMgajIbhAi dhArazIbhAi ajANI tathA zrImatI devakAvena gAMgajIbhAi ajANI kaccha hAla zAntAkrUjha muMbaI. 501-00 amubhAi somacaMda zAha amadAvAdavAlA hAla zAntAkrujha muMbaI. 501-00 zrI camanalAla khuzAladAsa maNiyAra kaDIvAlA hAla zAntAkrUjha muMbaI. 501-00 zrI pravINabhAI aravIndabhAI zAha dhorAjIvAlA, haste guNavaMtIbena araviMdabhAI zAha zAntAkrujha muMbaI. 20760 -00 na iiiiiiiii aieohag Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. bhakti yoga ma.jIvana zAkham DBABIRBIRBHABIRROREHREPEPREE sva. pa. pU. AcAryadeva zrI vijayabhaktisUrIzvarajI mahArAjanI jIvana jharamara jagatamA pratyeka kSaNe seMkaDo mANaso janme che ane mRtyu pAme che. A mRtyu pAmanAra mAnavomAM koDaka ja baDabhAgI mahApuruSa hoya che ke jenA mRtyu pachI varSIsudhI tenA guNone loko yAda karanA jenA jIvananI jyotanA prakAze potAno jIvanapaMtha zodhe che. samagra jagata svArthane raDe che. svArtha puro thatAM koi koine yAda karatuM nathI. patinA mRtyu pachI pAzA paTakanArI patnI samaya jatAM duHkha visAre pADe che. putra AdinA lagnotsavamAM mhAle che. pitA mAtA ke bhAI badhAnA sneha koi ne koi svArtha khAtara hoya che, ane te svArtha puro thatAM visarI jAya che ane jate divase tenA nAma paNa visarI jAya che. tyAre jagatamAM keTalAka mahApuruSo janmI eq jIvana vitAve che ke 'jaba tuM Ayo jagatameM taM rovata jaga dvAsa. esI karaNI aba karo tuM hasata jaga roya'. (jyAre tAro janma thayo tyAre putra janmyo ema mAnI loko ise che. paNa tuM te vakhate rove che. jagatmAM janmyA paThI tuM ebuM jIvana jIva ke jyAre taM matya pAme tyAre tArA mukha upara hAsya hoya ane jagat tArA guNone saMbhArI raDayA kare.) temanA RRAIBARSHIDARBRBRBRBRBA // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga prA .yakti ma.jIvana zAstram // 2 // ORSRAEBARBARSHABIRBIRRORBA mRtyu pachI varSoM mudhI temanAM jIvananI jyotanA-prakAzanA sahAre potAno jIvanapatha nakI kare che. sva. pa. pU. AcAryadeva vijayabhaktisUrIzvarajI mahArAja evA mahApuruSo paikImAMnA eka hatA. jemana bALapaNa nirdoSa hatuM. jemanI yuvAnI pavitra hatI, jemanI vRddhAvasthA mArgadarzaka hatI. teozrI jIvananA prAraMbhathI dharmamArgamAM otaprota ane seMkaDone dharmamArge joDanArA, dharmakriyAnuSThAnamA tatpara, sadA paropakArI, ati saraLa ane bhadrika pariNAmI hatA. sva. pa. pU. AcAryadeva vijayabhaktisUrIzvarajI mahArAje AbAla brahmacArIpaNe 27 varSanI bharayuvAnImAM parama pAvana bhAgavatI dIkSA svIkArI hatI. dIkSA svIkAratAM pahelAM paNa sAmAyika,-pratikramaNa, pauSadha, rAsa vigeremA seMkaDo mANasone dharmakriyAnuSThAnamA joDI dharmakriyAmAM pAte otaprota rahenAra hatA. 58 varSano temano atinirmala dIkSAparyAya hato. A 58 varSanA gALAmAM temaNe TheraThera gujarAta, kaccha, kAThIAvADa, baMgAla, rAjasthAna vigere dUra sudUra pradezomAM bihAra ko che. gAmegAmanA kusaMpone temanA nirmaLa cAritra ane bhadrikapaNAthI ukelyA che. Thera Thera muktimArganA paravasamAM vardhamAna tapanA khAtAo kholAbo anekane tapamArge joDyA che, zAsananI prabhAvanA karatA 19 thI 20 charI pALatA saMgho kaDhAvI jaina zAsananI prabhAvanA karI che. parama paramAtmA devAdhideva tIrthakara bhagavaMtonA 12 jevA pratiSThA prasaMgo yojI seMkaDo, hajAro mAnavonA hRdayamA dharmane pratiSThita ko che. 72-73 ziSya praziSyarupa vidvAna tapasvI ane KADURERSARDARBAREXPECTED // 2 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAAROB A-bhakti ma.jIvana yoga zAkham WORDPRESSIONP // 3 // O RORBIRBASHROOPLES cAritrapAtra munigaNane zrI saMghane samI potAnA jIvanane kRtakRtya dhanya karavA sAthe jainazAsanane ajavALayu che. 75 jevA parama pavitra sAdhvIgaNa jainazAsanane sAMpI caturvidha saMgha paikInA zramaNasaMghanA pAyAne majabuta kayoM che. temanA jIvananI suvAsa kyAM nathI? baMgAlamAM, kalakattAmAM, yu.pI.mAM, banArasamAM, rAjasthAnamA sAdaDI pAlImAM, kAThIyAvADamAM pAlItANA, vIramagAma, mAMgaroLa, vaDhavANa, jAmanagara, bhAvanagara ane lIMbaDImAM tathA gujarAtamAM pATaNa, amadAvAda, rAdhanapura, khaMbhAta, muMbaI, kapaDavaMja, mahesANA vigere 58 sthaLoe cAturmAsa karI hamezanA dharmasthAnonA pAyA majabUta karyA che. sadA mATe tapatyAgano pravAha baheto rahe te mATe dharmakriyAnuSThAna khAtAoM temaNe sabhara banAvyAM che. Aje mUrivara nathI paNa temaNe karelAM kAmo temanI sAkSi pUre che. Aje sUrivaranI bhadikamukhamudrA satmano sarala ane hRdayasAMsaro asara kare tevo dharmopadeza ApaNA kAne athaDAto nathI paNa temaNe jainazAsanane samarpaNa karela kei uttama munigaNa temanAM anekarupo karI Thera Thera temano upadeza Ape che. pa. pU. AcAryadevano janma vaDhIyAramA Avela samI gAmamAM thayo hato. A samI gAme kharekhara sama saraLa-sIdhA namra evA mahApurupane samI jenazAsanane prabhAvita banAvela pitAnaM nAma vastAcaMdabhAI ane mAtAnuM nAma hastubAi. vi. saM. 1930 nA Aso mudI 8 no zAzvata AyaMbIlanI olIno divasa te temano janmadina. kharekhara mahApurUSanA janmadinanI niyatatAmAM paNa bhAvinaM R // 3 // OGARLS Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram A. bhakti ma.jIvana // 4 // SARORDARNIRRORSCORRESPEE sUcana hoya che. tapathI prabhAvita thanArA divasomAM janmanAra A mahApuruSa vardhamAna tapa Adi tapanA aNamola prabhAva karanArAM sthAno TheThera ubhA karI svayaM tapomUrti banyA hatA. gRhasthIpaNAmAM temanu nAma 'mohanalAla' pADavAmAM Avyu. khare temaNe gRhasthIpaNAmAM samagra tapakriyA dvArA samI gAmane temaNe mohita kayu hatu. tyArapachI pavitra saMyamIjIvana ane bhadrikapaNAthI jaina zAsanane paNa prabhAvita kayu hatu. mohanalAle te kAlanI vyavahArika keLavaNI lIdhI paratu semanI ruci dhArmika abhyAsamAM vadhu itI. temaNe pratikramaNa smaraNa ane prakaraNanA abhyAsa karyo. vyavahArika abhyAsa pachI vyApAravaNajamAM citta parovavA karatAM temaNe pratikramaNa pauSadha ane tapamA citta parAvyu. chaTTa aTThAI vigere vividha tapo karI temaNe temanA AtmAne nirmala banAvyo-bhAvita banAvyo. pavitra thayelA mohanalAlane dhArmikatAno raMga lAgyo. samI zaMkhezvara rAdhanapura vaccenu vihArakSetra sAtheja khubaja dhArmikavRttivALu gAma. aTale avara navara padhAratA vidvAn saMyamo munibhagavaMtAno paNa, temaNe paricaya karavA mAMDayo. karma vivare mArga mokaLo karyo, vairAgyanI jhalaka mohanalAlanA hRdayamA sphurI ane tenA nimittarupa pa. pU. AcAryazrI vijaya dharmasarozvarajI mahArAja (te vakhate pa. pU. munizrI dharmavijayajI) samI padhAryA. temanA -984-%CRO // 4 // B IOfee Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram . bhakti ma. jIvana MORPOROPSIRROC // 5 // -RRORPOROREPORRORETROPPED upadeze mohanalAlane saMyamamArge vicAravA dRDha nizcayI bAnAvyA. manomaMthana ane mAtApitAno samajAvaTa bAda saMmati melavI vi. saM. 1957 mahAvadi 10 nA roja samImAM sakaLasaMghanA khUbaja AzIrvAda pUrvaka parama ullAsa sAthe temaNe bhAgavatI pravrajyA svIkArI ahiM pa. pU. dharmavijayajI mahArAje temana muni bhaktivijayajI nAma pADayuM ane baDI dIkSA temanI uMjhAmAM karavAmAM AvI. vi. saM. 1957 nuM prathama cAturmAsa temaNe vIramagAmamAM kayu. ahiM dazakAlika tathA sArasvata vyAkaraNano abhyAsa zaru karyoM. vi. saM. 1958nu cAturmAsa mAMDalamAM kayu, A be varSa daramiyAna muni bhaktivijayajIe ThIka ThIka zAstra abhyAsa karyo. mAMDaranA cAturmAsa daramiyAna ApaNA cAritranAyakanA gurudeva pU. dharmavijayajI mahArAje jainadharmanA prakANDa vidvAno taiyAra karavAnu aka vidyArthI vartuLa ubhu kayu. A vidyArthI vartuLane vidyAnA dhAma kAzImAM taivAra karavAnu lakSya rAkhI temaNe ApaNA nUtanamuni paM. kamalavijayajI mahArAjane sauMpI temaNe kAzI tarapha vihAra koM. ane vi. saM. 1959nA vaizAkha sudi 3 nA roja kAzImAM zrI yazovijayajI jaina pAThazALAnI sthApanA karI. ___ cAra varSa nA TukA gALAmAM taiyAra karelA vidyArthI vartuLamAM pU. munizrI bhaktivijayajI ma.nA saMsArIbhAi saubhAgyacaMda. zrI becaradAsa, zrI maphatalAla, zrI guNacaMda, ane zrI narasIMdAsane vi. saM. 1963nA caitra vadI O CCASCORPEX // 5 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 6 // 5 nA roja kalakattAmAM paramapAvana bhAgavatI pravajyA ApI anukrame temanA munizrI siMhavijayajI munizrI vidyAvijayajI munizrI mahendravijayajI, munizrI guNavijayajI ane munizrI nyAyavijayajI nAma rAkhavAmAM AvyAM. vi. saM 1959 1960 1961 A. traNa cAturmAsa anukrame mahesANA, pATaNa ane vIramagAma ApaNA caritranAyakanAM thayAM A varSa daramiyAna saM. 1959mAM tharAnA vatanI AlamacaMdane pU. paM. zrI kamala vijayajI mahArAjanA varada haste dIkSA apAvI temanuM nAma amRtavijayajI rAkhI ApaNA caritra nAyakanA prathama ziSya banAvavAmAM AvyA. ane tyAravAda vi. saM. 1960 mAM TIkaranA rahIza suMdarabhAine dIkSA ApI munizrI caMdravijayajI nAma rAkhI bIjA ziSya banAvavAmAM AvyA taduparAMta zrI kalpasUtra ane mahAnizIthanA yoga ane viziSTa zAstragranthonA abhyAsa karyo. ApaNA caritra nAyaka munizrI bhaktivijayajI ma0 ne pU. paM. kamalavijayajI mahArAjanI zitala chAyA tathA uttarottara abhyAsa yogodvahana ane ziSyonI dIkSA A badhuM hovA chatAM gurumahArAjano viraha khuba sAlyo, temanuM mana pUjya gurudevanI zItala chAyAmAM javA tatpara thayuM. tethI vi0 saM0 1961 nu cAturmAsa pUrNa karyA bAda kapaDavaMja, godharA, ratalAma, ujjaina, makSI, jhAMsI, kAnapura vigere ghaNA ghaNA sthaLonI yAtrA karI, bacce cAturmAsanI vinaMti hovA chatAM vi0 saM0 1962nA vaizAkha vadI 13 banArasa padhAryA ane vi0 saM0 1962 nuM cAturmAsa gurudevanI chAyAmAM kayuM. A. bhakti ma. jIvana // 6 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. bhakti yoga zAstram ma. jIvana // 7 // G-RRER.RRORSHIROMANOHIBITORROR vi0 saM0 1963, ane 1964 1965 nAM cAturmAsa pU. gurudevanI sAye kalakattA ane banArasamAM thayAM, A cAturmAsa daramiyAna zAkhobhyAsa ane gurudevanI zuzruSAthI temaNe gurumahArAjano anahada prema saMpAdana karyoM. vi0 saM0 1965 nA cAturmAsa bAda gurumahArAjanI AjJA lai munizrI bhaktivijayajI mahArAje gujarAta tarapha vihAra karyo, vi. saM. 1966- cAturmAsa pAlImAM ( rAjasthAna ) karyu. cAturmAsa utaryA bAda gujarAtamAM 1967-1968-1969-1970 nA cAturmAsa anukrame sANaMda, samI sAdaDI ane pAlImA ane 19711972-1973-1974 nAM cAturmAsa amadAvAda, pAlItANA, ane vIramagAmamA karI vi. saM. 1975 mAM kapaDavaMja padhAryA. kapaDavaMjamAM te vakhate pUjyapAd AcArya zrI vijayavIrasUrIzvarajI ma. birAjatA itA. temaNe zrI saMghane preraNA karI caritranAyaka munizrI bhaktivijayajIne gaNipada tathA panyAsapada levAno Agraha ko. zrI saMghanA AgrahathI mahotsavapUrvaka vi0 saM0 1975 nA apADa sudi 2 nA roja gaNipada ane aSADa sudi 5 nA roja panyAsapada yogodavahanapUrvaka pU. AcArya vijayavIramarIzvarajI ma.nA varada haste zrI sakala saMghanA khuba utsAhapUrvaka rAhave manizrI bhaktivijayajI paMnyAsa bhaktivijayajI gaNi thayA. ane vi0 saM0 1975 - cAtarmAsa kapaDavaMjamAM kayu. cAtarmAsa utarU bAda panyAsa bhaktivijayajI gaNivara pAlItANA padhAryA. A vakhate pAlItANAmAM 00RRERBRBRBRBRECECE00 // 7 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P 2-2-00-40- yoga zAstram A. bhakti ma. jIvana 1 // 8 // 11OIRBRBREARRAR-80% pU. AgamoddhAraka A. sAgarAnaMdasUrIzvarajIe AgamavAcanA zaru karela. pU. paMnyAsajIe A vAcanAmAM opaniyukti, piMDaniyukti, bhagavatIsUtra ane pannavaNAjI vigere sUtronI yAMcanA lIdhI. vi. saM. 1976nuM cAturmAsa pAlItANA koTAvALI dharmazALAmAM kayu. arhi AgamoddhAraka AcAryadeva sAgarAnaMdasUrIzvarajInA gADha paricayamAM AvyA. ane temanA hRdayamAM jainazAsanamAM vartatA vartamAna padasthomAM temanu sthAna khuba lAgaNIbhayuM hatuM. vi. saM. 1977-1978 1979-1980-1981-1982-1983-1984 nA cAturmAsa anukrame mAMgaroLa, vaDhavANa, samI, viramagAma, bhAvanagara, pATaDI, vaDhavANa kempa, rAdhanapuranA cAturmAsa karI vi0 saM0 1985 nuM cAturmAsa zAhapura amadAvAdamAM karyu. ahi paM. bhaktivijayajI gaNIvarane pU, AgamoddhAraka AcAryadeva sAthe vadhu gADha paricaya thayo. vi. saM. 1986nu cAturmAsa mANasA kayu:: ane ahi vardhamAna tapanI saMsthAnI sthApanA karI comAsA vAda pU. panyAsajI mahArAja boru padhAryA. ahiMthI pAnasarano saMgha nIkaLyo. tyAM tIrthamALA paherAvI amadAvAdathI sAhitya pradarzanamAM padhAravAnI AgrahabharI vinAti yavAthI amadAvAda padhAryA. sAhitya pradarzananI pUrNAhUti bAda kheDA thai khaMbhAta AvyA. khaMbhAtamAM zrI mahesANAno saMgha Avyo ane cAturmAsa mATe AgrahabharI cinati karI AthI teozrI mahesANA padhAryA. __ mahArAjazrInuM vyAkhyAna hamezA vairAgyamaya raheta. A vyAkhyAnathI mULa mAravADanA vatanI paraMtu te vakhate mahesANAmAM rahetA zrI pannAlAla ane zeSamala bannenA hRdayamAM vairAgyAMkura savizeSa pallavita ORDPRESSIRBAREILLEGEEG // 8 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - thA. bhakti IC:ma.jIvana zAstram // 9 // HR HORS-% thayA. mAtA-pitAnA dhArmika uttama saMskAra hatA. kaMdamULa abhakSyano tyAga hato. kriyAnuSThAna ane tapa pratye khecANa hatuM. temAM mahArAjazrInA upadeze temane dIkSArthI banAvyA. zrI pannAlAle prathama dIkSAnI bhAvanA darzAvI. pUjya mahArAjazrI temane mAtA pitAnI anujJA meLavI temane amadAvAda vidyAzALAmAM birAjatA pa. pU. AgamoddhAraka A. sAgarAnaM dasUrIzvarajI pAse mokalyA ane temanA varada haste zrI pannAlAlanI dIkSA prathama aSADa vadI-6 nA roja sumuhUrte thai. ahi temanu nAma premavijayajI pADavAmAM Avyu. nRtanamuni premavijayajIpU. AcArya sAgarAnaMdasarIzvarajI mahArAjazrInI nizrAmAM cAturmAsa kayu. ane pU. panyAsajI mahArAjarnu saM. 1987nu cAturmAsa mahesANAmAM zyu. comAsu utare nUtanamuni teo potAnA gurumahArAja pAse mahesANA AvyA. mahesANAmAM te vakhate khuba dharma utsAha hato kemake pUjya panyAsajI mahArAjanA hAthe je saMghamAM prathama vamanasya hatuM te dura thai saMpa thayo hato. temaja khuba ja prabhAvanA pUrNa upadhAna tapa cAlatA hatA. upadhAna tapanA mAlAropaNa mahotsava prasaMgamA vi. saM. 19.88nA mAgasara sudi 5 nA roja natanamani premavijayajInI baDI dIkSA thai. A baDI dIkSAno prasaMga muni udayavijayajI ane prabodhavijayajInI sAthe praNa muni bhagavaMtono hato. upadhAna tapanI pUrNAhUti bAda pUjya mahArAjazrI vIramagAma padhAryA. ahiM zrI pannAlAlanA bhAi 393GPBPOTOSBEEGLECRECED A // 9 // PPS Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga A. bhakti ma. jIvana zAstram REGARD // 10 // -%% 20%D zeSamalanI dIkSA pUjya panyAsajI mahArAjanA varada haste sa. 1988 nA pApa badI-10 nA roja thai. temarnu nAma subodhavijayajI pADavAmAM AvguM ane temanI vaDI dIkSA mahA vadI-6 amadAvAda zAhapuramA thai. A banne bAMdhava belaDI Aje pU. A. premasUrijI ane pu. paMsubodhavijayajI pUjya AcAryadeva bhaktisUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanI sAna vadhAratA vicare che. amadAvAdathI vihAra karI pU. paMnyAsajI mahArAja kapaDavaMja padhAryA tyAM suratanI AgrahabharI vinaMti thavAthI vi. sa. 1988nu cAturmAsa surata karI vi. saM. 1989nu cAturmAsa muMbai lAlabAgamA kayu ane temanA ziSya munizrI kacanavijayajIne goDIjImAM cAturmAsa karavA mATe AjJA ApI. muMbainA cAturmAsa daramiyAna ghaNI dIkSAo pratiSThAo ane anekavidha dharmaprabhAvanAnA kArya karI pR. panyAsajI mahArAja khaMbhAtanI AgrahabharI vinati thavAthI khaMbhAta padhAryA. ane vi. saM. 1990nu cAturmAsa khaMbhAta kayu. ahi munizrI kaMcanavijayajI ane munizrI bhuvanavijayajIne bhagavatInA yogamA praveza karAvyo ane khaMbhAtamAM upadhAna tapa vigere anekavidha zAsana prabhAvanAnA kArya karAvI pUjya panyAsajI mahArAja pAlItANA padhAryA. ahiM pAlItANAmAM vi. saM. 1991nA mahA sudI 6nA caDate pahore munizrI kaMcanavijayajI ane munizrI bhuvanavijayajIne gaNi tathA panyAsa padavIthI vibhUSita karyA. padArpaNa mahotsava bAda talAjA thaI pR. paMnyAsajI mahArAja bhAvanagara padhAryA ane saM. 1991nu cAturmAsa temaNe bhAvanagaramAM kayu. cAturmAsa bAda saMgha sAthe pAlItANA yAtrA karI lIbaDI padhAyA~. DAANBROPEOPKIPEPEPSION BN // 10 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga | A.bhakti ma. jIvana zAstram // 11 // CRORECARRORESCORRECEMCCCCRECORE ahiM lIMbaDImAM zrI zeTha popaTalAla dhArazIbhAi dvArA AgamoddhAraka AcAryadeva sAgarAnaMdamUrijI pu. panyAsajI mahArAjane AcAryapada grahaNa karavA jaNAvyu. paraMtu panyAsajI mahArAje je padamAM hu chute paryApta che ane vinaMtipUrvaka jaNAvyu ke ApanI kRpA che. te basa che. pharI zrI pApaTabhAi pU. AgamoddhArakazrInA saMdezo laI AvyA ane temanI AjJAne vaza thai panyAsajI ma. pAlItANA padhAryA. tyAM pa. pU. AgamoddhAraka AcAryadevanA varada haste vi. saM. 1992 vai. su-4 nA zanivAranA prAtaH samaye zrI AgamoddhAraka AcAryadevanA varada haste AcAryapadAruDha karavAmAM AvyA. A vakhate anukrame pU. A. mANikyasAgarasUri, A. kumudasUri, A. bhaktisari ane pU. A. vijayaprabhasari thayA / have ApaNA cAritra nAyaka pU A. bhaktimari mahArAja saMghanI vina tithI talAjA thai lIMbaDI padhAryA ane vi. saM. 1992nu cAturmAsa temaNe lIMbaDImAM kahu~ / vi. sa. 1993 cAturmAsa pU. paMnyAsajI mahArAje samImAM karyu: ahIM pU. muni zrI sumativijayajIne bhagavatIjInA yogamA praveza karAvyo. ahi paNa temaNe upadhAna vigere aneka zAsanaprabhAvanAnA kAryoM karAvyA. tyAravAda mahArAja vihAra karI vIramagAma padhAryA. ahiM mahotsavapurvaka pU. sumativijayajI ma, ne vi. saM. 1994nA mahAvadI 7nA divase gaNipadAla kRta karyA ane 1994nu cAturmAsa pATaNa kayu ahi paNa upadhAna vigere zAsana prabhAvanA karanArA mahAn utsavo thayA. MP4%AE%ERS555PERDHA% // 11 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram mA- bhakti ma. jIvana // 12 // ARROREGISTRAROHORORBASABIRHORORE tyAravAda samI vagere ThekANe thai pU. panyAsajI mahArAja cANasmA padhAryA. ahiM vi. saM. 1995nA mahA suda 13nA roja sumativijayajI gaNivarane panyAsa padAla kRta karyA. vi. saM. 1995thI vi. saM. 2008 sudhInA cAturmAsa anukrame vaDhavANa, jAmanagara, pAlItANA, vIramagAma, samI, mahesANA, tharA, khabhAta, kapaDavaMja, pAlItANA, amadAvAda, samI, pATaNa ane mahesANAmAM karyA. vi. saM. 2009rnu cAturmAsa zAhapura amadAvAdamAM kayu / vi. saM. 2009nA cAturmAsamAM munizrI pratApavijayajI, munizrI premavijayajI, munizrI subodhavijayajI, munizrI mahimAvijayajI, munizrI raMjanavijayajI, munizrI prabhAvavijayajI, munizrI vinayavijayajIsAta munivaryAne zrI bhagavatIjIsUtranA yogamA praveza karAvyo ane saMvata 2010nA kArataka vadI 6nA divase caturvidha saMgha samakSa khuvaja mahotsavapUrvaka gaNipada arpaNa kayu ane mAgasara sudI 5nA zubha dine munizrI kanakavijayajI gaNisahita AThe gaNivarone panyAsa padavIthI vibhUSita karyA. A padArpaNa prasaMge aTThAi mahotsava, zAntisnAtra tathA svAmivAtsalya Adi aneka zubha kAryoM thayAM itA. pachI zrI pR. AcAryazrI saparivAra siddhAcalajInI yAtrAoM padhAryA. vi. saM. 2010rnu cAturmAsa pAlItANA karyA bAda vi, saM. 2011-2012nA cAturmAsa samI bhane tharAmAM kayu. vi. saM. 2013thI temanI tabIyata asvastha rahevA mAMDI, AthI vi, saM, 2013 ane ane vi. sa. 2014nu cAturmAsa samImAM kayu CHORDARORRECR UARLAEEG // 12 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram mA-bhakti ma.mIvana vi. saM. 2014nA samInA cAturmAsamAM paM. premavijayajI (hAla A. premasUrIzvarajI) paM. subodhavijayajI vigere nava ThANA pU0 AcAryadevanI sAthe hatA. A. cAturmAsa chellu ituM. sAthenA munibhagavato paNa gurudevanI zuzruSAno parama lAbha uThAvyo. comAsu utaratAM temane zrI zaMkhezvaratIrthanI yAtrAnI raDha lAgI hatI tethI te zaMkhezvara padhAryA. mAgasara vada-10 nA pArzvanAtha bhagavAnanA janma kalyANakanI ArAdhanA cAra ekAsaNA dvArA karI. ane mAgasara bada-14 no upavAsa ziSyo ane DaoNkaTaronI nA chatAM temaNe koM. potAna Asana maMdiranA zikharanA darzana thAya te rIte rAkhyu. potAnA aMtima samayano potAno khyAla AvI gayo hoya te rote temaNe badhuM sameTavA mAMDA. sUrimaMtranA pAnA, sthApanAcArya vAsakSepano bATavo vigere badhu potAnA ziSya paM. premavijayajIne Apyo ane pAchaLano samudAya paNa temane sopyo. vi. saM. 2015 nA poSa suda-3 somavAre barAvara vijayamuhUrte sakaLa saMgha dvArA yatI namaskAra mahAmaMtranI ghoSaNA sAMbhaLyA pUrvaka ardhapadmAsane navakAravALI gaNatAM ArAdhanA pUrvaka A nazvaradehane purepurU tenA pAsethI kArya lai tyAga kayoM, poSa zudI-4nA agiyAra vAge jarIthI maDhela pAlakhImAM niharaNa yAtrA nikaLI. jaya jaya naMdA ane jaya jaya bhadA nA avAja sAthe saMghanI AMkhamAM AMsu ane nAdamAM Dumo hato. samI, pATaNa, amadAvAda, mAMDala, vIramagAma, mahesANA dasADA, pATaDI, AdarIyANA, tharA, muMjapura, hArIja, paMcAsara, bajANA AdinA zrI saMgho tathA jenetaro Adi hajAro mAnavamerAmaNa A niharaNa yAtrAmAM sAmela hato. // 13 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram bhA-bhakti ma.jIvana // 14 // RORDIRECORDIRECRORIERREN sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA sau anAtha jevA banyA. kiMkartavya mRDha banyA. jagatbharane nazvara mAnatA ane manAvatA dhIragaMbhIra munigaNanI AMkhamAM paNa AMsu ubharAyAM, A AMsu mohanA na hatAM paNa sva. AcAryadevanA upakAranA smaraNanAM itA. sauje devavaMdana karI svargasthanA jIvananI guNAnumodanA karI. A hatA ApaNA sva. gurudeva AcArya bhaktisUrIzvarajI mahArAja. Ama temanA samayamAM jaina saMghamAM agragaNya gaNAtA pa. pU. zAsanasamrAT A. vijayanemisarIzvarajI ma. AgamoddhAraka AcArya sAgarAnaMdasUrIzvarajI ma. pU. A. vijayanItisUrIzvarajI ma. pU. A. vijaya vallabhasUrIzvarajI ma. vigere tamAma AcAryoMno khuba ja sadabhAva ane lAgaNI temaNe meLavI hatI. A badhAmA temano atisaraLa svabhAva, bhadrika pariNAma ane kevaLa vairAgya otaprota suMdara saMyamI jIvana hatu. temanuM AyuSya, 86 varSana hatuM. saMyamIjIvana paryAya 57 varSano hato. A. sattAvana varSanA saMyamIjIvanamA dIkSA, pratiSThA. upadhAna, saMgha, gAmo gAmanA saMghamAM saMpa, dhArmika khAtAonI jALavaNI, dharmopadeza jIvamAtra uparanI karuNAthI temanuM jIvana sabhara hatuM, rage ragamAM dharma prema vaheto hato. ane paramAtmAnaM dhyAna, sadA ughamAM paNa temane dharmamAM sadA jAgRt rAkhatuM hatuM. bhAre dabadabApUrvakanA sAmaiyA, bhaktavarga, sAdhuono samudAya ke moTA utsavathI kadApi te chalakAyA nahotA. krodhane samatAthI temaNe jItyo hato. saraLa svabhAvane kAraNe mAyA temanA hRdayamA praveza kayoM na ito. sarvatyAga karanAra ane sarvane chUTe hAthe potAnA tana mananI zaktithI upakAra karanArane mamatva ke lobha to kayAMdhI hoya ja? AvA paramaupakArI zAsanaprabhAvaka gurudevane koTi koTi vaMdana ho / sadA ughamA paNA karuNAthI temanuM jIvana gAmanA saMghamAM sapa, ghAta. A. satta // 1 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkham kramaNikA prathama prakAza viSaya: // 15 // 2 yogabhitamahAvIra stutiH 3 mahAvIrasya samadRSTigarbhita 6GBPSPEPPEOPPERSOUR5 caritam anukramaNikA 9 yogaprabhAvopari marudevAdRSTAntaH 10 yogamAhAtmyopari dRDhaprahArikathA 11 yogazraddhAvardhanopari cilAtiputrakathA 63 12 yogastutiH tallakSaNaM ca ratnatrayam 13 samyagjJAnasvarUpam 69 14 jIvAdinavatattvasvarUpam 72 15 samyagadarzanalakSaNaM tatsvarUpaM ca 74 16 samyakcAritrasvarUpam 76 17 mahAvratarUpamUlaguNasvarUpam 76 18 mahAtratAnAM bhAvanAH 79 19 uttaraguNarUpacAritrasvarUpam 84 20 pazcasamitisvarUpam dvicatvAriMzadbhikSAdoSAzca 85 21 guptitrayasvarUpam 22 dharmAdhikArizrAvaka lakSaNam dvitIya prakAza 23 dvAdazavratanAmAni 24 samyaktvasvarUpam 25 mithyAtvasvarUpam 113 26 sudevalakSaNam 27 kudevalakSaNam 118 28 sugurulakSaNam 120 29 kugurulakSaNam 121 30 saddharmalakSaNam 121 111 4 yogazAsra prastAvaH 18 5 yogamAhAtmyam 18 6 yogaphalaprAptau sanatkumAraca kricaritam 7 labdhisvarUpam 23 8 yogamAhAtmyopari bharata 28 cakrikathA''dinAtha caritagarmA - SHORSHASTRORESARSORREARROROPENER // 15 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 16 // 31 asaddharmalakSaNam 123 32 kudevAdInAM pratikSepaH 124 33 samyaktvaliGgapaJcakam 124 34 samyaktvabhUSaNapazcakam 127 35 samyaktvaduSaNapazcakam 129 36 aNuvratasvarUpam, tadbhaGgAzca 133 37 hiMsotyAgopadezaH 136 38 hiMsAkarturnindA 140 142 39 hiMsopari subhUmabrahmadattayoH kathA 40 punahiMsAkarturnindA 178 41 kulakramAgatahiMsAtyAge kAlasaukarikaputrakathA 179 42 hi~sAkarturdamAdayo nirarthakAH 188 43 hiMsAnirUpaNam 189 44 hiMsAzAstropadezaka nindA 190 45 zrAddhIyahiMsAprarUpaNam 194 46 ahiMsya stutiH phalaM ca 47 asaphala 48 satyavratasvarUpam 49 asatyaphalam 50 asatyasyaihikAmuSmi 196 196 197 197 199 kaphalam 51 satyAsatyaviSaye kAlika| vasurAja kathA 200 52 parapIDAkAri satyamapi tyAjyam 207 53 tadupari kauzikakathA 207 54 asatyavAdinindA satyavAdistutiva 55 acauryavratasvarUpam 56 hiMsAteo'pi cAryasya bahudoSatvam 57 caurye maNDikasyAcaurye ca rauhiNeyasya kathA 213 212 208 211 58 cauryanivRttasya phalam 238 59 brahmavratasvarUpam 238 60 maithunadoSAH 61 striyAH doSAH 62 vezyAdoSAH 63 paradAragamanadoSAH 64 parakharamaNecchAyAmapi doSAstudupari rAvaNakathA 248 65 parakhIviratasudarzanakathA 265 239 242 245 248 maDu kramaNikA // 16 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIP kA yoga zAkham anu kamaNikA 340 // 17 // 28 66 maithunAsaktastrIpuMsayo rupadezaH phalaM ca 277 67 brahmacaryasyo___bhayalokaphalam 278 68 parigrahasvarUpam 69 parigrahadoSAH 285 70 parigrahopari sagara-kucikarNa tilaka-nandakathAnakAni 286 71 saMtoSopari ___abhayakumArakathA 294 72 saMtoSastutiH 307 tRtIya prakAzaH 73 guNavataviSaye digvirati nAmaprathamaguNavatam 307 74 digvirateH phalam 311 75 dvitIyaM bhogopabhogaguNavratam 312 76 bhoge vaya'vastUni 313 77 madirAdoSAH 313 78 mAMsadoSAH 316 79 mAMsabhakSaNaM na doSAyeti matanirAsa: 319 8. navanItabhakSaNadoSAH 325 81 madhubhakSaNadoSAH 326 82 paJcodumbaradoSAH 328 83 anantakAyasvarUpam 329 84 ajJAtaphalavajanam 330 85 rAtribhojananiSedhaH 331 86 AmagorasasaMpRktadvidalAdibhojananiSedhaH 339 87 jantumizraphalapuSpAdima kSaNaniSedhaH 88 tRtIyaM guNavrata manarthadaNDaH / 89 duAnavarjanopadezaH 341 90 pApopadezavarjanam 341 91 pramAdavarjanopadezaH 342 92 sAmAyikaM nAma prathama zikSAvratam 345 93 sAmAyikAtkarmanijarA candrAvataMsakakathAsahitA 349 94 dezAvakAzika dvitIya zikSAvratam 95 pauSadhaM tRtIyaM zikSAvratam 351 ERSPECURUGRABODHPUR // 17 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkhama // 18 // 96 pauSadhopari culanIpituH saptakSetrasvarupaca 119 sthulibhadra kathA kathA 352 108 mahAzrAvakadinacaryA 415 120 vratapAlanopari 97 atithisa vibhAga: 109 jinavandanavidhiH kAmadevakathA 53. caturtha zikSAvratam 356 tatsUtrANAM cArtha: 415 121 uccamanorathacintanam 534 98 supAtradAnopari 110 guruvandanavidhiH 463 122 zrAvakasyaikAdaza pratimA:538 saGgamakakathA 365 111 madhyAhapUjA 464 123 samAdhimaraNopari 541 99 aticArasvarUpam 373 112 sAyaMkAlapUjA 465 AnandazrAvaka kathA 100 prathamavratAticArAH 374 113 paJcaviMzatirAvazyakAni466 124 zrAvakasyottarA gatiH 550 101 dvitIyavratAticArA 377 114 guruvandanabhASyasya caturtha prakAzaH 102 tRtIyavratAticArAH 379 saMkSiptArthaH saMkSiptArthaH 466 125 Atmano ratnatrayeNa 103 caturthavratAticArAH 380 115 pratikramaNavidhiH 189 sahaikatvam 104 pazcamavratAticArAH 384 116 kAryotsargavidhiH 126 AtmajJAnastutiH 553 105 gugavratasyAticArAH 387 kAyotsargadoSAzca 496 127 kaSAyasvarUpam 106 zikSAvratasyAticArA: 398 117 pratyAkhyAna svarUpam 497 128 indriyasvarUpam 107 mahAzrAvakalakSaNam 404 118 rAtrikRtyam 511 129 manaHzuddhisvarUpam 575 BAEROREGARURBAHUREAUSERAL 552 570 // 18 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM yoga zAstram anu kramaNikA 587 // 19 // 130 lezyAsvarUpam 579 142 jayaparAjayajJAnopAyaH 719 saptamaH prakAza 131 zagadeSayojayatvam 583 143 pavananizcayApAya: 723 151 dhyAnavidhityoH kramaH 729 132 rAgAdijayopAyaH 584 144 nADIzuddhiH 152 dhyAtRsvarUpam 133 samatAprabhAvaH nADIsaMcArajJAne phalam 724 153 dhyeyasvarUpam 730 134 dvAdaza bhAvanAH 589 145 vedhavidhiH 154 dhAraNApaJcakam 730 135 maiMtryAdibhAvanA (parakAyapravezavidhiH) 725 155 piNDasthadhyeyamAhAtmyam732 catuSTayam 136 dhyAnasAdhanasthAnam 670 SaSTha prakAza aSTama prakAza 137 paryaGkAdyAsanAni 671 146 parakAyapravezasyA 156 padasthadhyeyalakSaNam 733 138 kAyotsargaH 673 157 padasthadhyeyaphalam 733 158 padasthadhyeyasvarUpam pazcama prakAza 147 prANAyAmasya mokSa padamayI dhyeyadevatA ca 734 139 prANAyAmasvarUpam 677 14. prANAyAmasya traividhya 148 pratyAhArasvarupam navama prakAzaH saptadhAtvam ca 678 149 dhAraNAsthAnani 728 159 rUpasthaM dhyeyam 746 141 kAla (maraNa) jJAnam 695 150 dhAraNAphalam 728 160 asadhyAnanirAsaH 747 OMASHRESPESALPECIAL // 19 // 727 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DARSURESOR yoga zAkhama // 20 // dazamaH prakAzaH 161 rUpAtItaM dhyeyam 748 162 AjJAvicayadhyAnam 749 163 apAyavicayadhyAnam 750 164 vipAka vicayadhyAnam 751 165 saMsthAnavicayadhyAnam 753 166 lokadhyAnam 753 167 dharmadhyAnam 753 ekAdazaH prakAzaH 168 zukladhyAnasvarUpam tabhedAzca 755 169 ghAtikarmANi 762 170 tIrthakarasyAtizayAH 762 171 sAmAnyakevalisvarUpam 766 172 kevalisamudghAtaH 767 181 gurUpadezena yoginaH / 173 zailezIkaraNam 770 kRtyam 777 174 siddhasyordhvagamane hetuH 770 182 audAsInya tatphalaM ca 777 183 indriyarodhaniSedhaH 778 dvAdazaH prakAzaH 184 manaHsthiratopAyaH 779 175 anubhavasiddhatattvakathanam 773 185 manojayavidhiH 176 vikSipta-yAtAyAta-zliSTa tatphalam ca 779 sulInabhedacittam m 773 03 186 tatvajJAnasya pratyayaH 781 177 nirAlambanadhyAnam 774 187 amanaskatvasya phalam 781 178 bAhyAtmA-antarAtmA 775 188 upadezasarvasvam 784 paramAtmAsvarUpam 189 etacchAstraracane 179 AtmanaparamAtmano kAraNam 776 180 gurupAratantrasya guNavattA PBRUARBRBRORECAUGUARCHECREC T raikyam SPAPER // 20 // 776 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatrakam yoga zAstram pRSTha paMkti abhuddha zuddha 3 manaskatva manaskatvaM 6 6 kathAcid kazcid jagau 7 13 maJja kAryA // 21 // majja kleza ROBORRERASTRORIANDROIRRORISPUR praSTa paMkti azuddha zuddha 36 12 kSudhAta kSudhAtaH 37 4 kA 39 11 slarga svarga ArvabhUvA AvibabhUvA lakeza 44 14 dha 'tha 45 4 mAtmajaH bhAtmajaH AcAmAmlA AcAmlA 50 3 taha tarhi 57 7 zakraNa zakraNa 65 5 masau 67 10 dhAnya dhAnya 67 10 69 5 cappa dhapya 7 mbhoradhidhagamya mbhodheradhigamya 10 vastUdhRtyA vastUdhRtyA sappi drumasyatA masyaitA puSphalaM puSkalaM mimram vibhram 7 tasmi tasmi dhammiNaH dhammiNaH 15 nAmibhU sarpi BREPUBAERISPEAUGRECORRIDORE basau 32 zArSa zIrSa nAbhibhU // 21 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza yoga zAkham yAca patrakam // 22 // REPmiBiRUROPEASABRE 71 5 catudaza jantudyAta 81 6 tadagraho 81 11 bhUdhva 83 14 navidha bAhmA mAloTakya 85 6 mato gaccheJjA 8 vAMcaM 87 10 Asijve 90 5 kuvato 91 13 dhatAdi 99 1 vavayit 99 4 mityadA jantudhAta tadavagraho mUla navavidha bAhyA mAlokya matA gacchejjA vAcaM Asijje kurvato ghRtAdi kvacit mityAdau 102 10 pUrvAjitA pUrvArjitA 105 13 yAtInA yatInA 108 10 lajjayaH lajjayA: 112 6 yaddhA yadvA 121 5 brahma brahma 121 13 sayamA saMyamA 124 2 abrahma abrahma 124 13 mattau mattAH 125 3 kar3avA kaNhvA 126 1 nicveyao nivveyao 128 6 baukriya vaikriya 129 4 titya titthaM 130 11 bhakataM bhaktaM 136 10 saGkalpetaH saGkalpataH HERBRBARORRECIPEPUBSF // 22 // dhruvaM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram RREARRRR zuddhi 140 14 patrakam // 23 // 137 13 irtha itthaM 138 13 saka sUka 139 nintara nirantara mahAdidaM mahadidaM 142 7 dhyAnR / dhyAna 142 14 vAvAlyAM vAvAbhyAM 143 4 nimame nirmame 145 3 brAhma 145 9 hastinapure hastinApure 151 3 mIyaH mIyatuH 152 4 gehAve mehAdge 157 13 tadhiti taditi sthuditvA tyuditvA 167 14 atyuma atyuttama 173 11 napaH nRpAH brAhma GBPSROPERBRBRBRBRBRBRBRBRUARY 175 2 samapitaH samarpitaH 176 12 JjagAda jjagAda 179 14 vasuvevasya vasudevasya 185 6 brAhmANyA brAhmaNyA 191 5 karamaNaH / krUrakarmANaH padhyAdInAM padhyAdInAM 200 10 nAsatya nAsatya 203 4 yadhyAmake padhyApake dAhyata dAhata 203 12 snehAt 206 12 kraddhA kruddhA: 206 14 sustuta: vasustataH 211 11 dhamA 211 14 kRtyAvivekaH kRtyavivekaH 216 5 tavAbhyaGga tavAbhyaGga sUhAt R dhamoM // 23 // RRRBIBADF Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B nila yoga zAkhama patrakama // 24 // 268 RBIRRORBARRORSHIBIRSTURBHIBHIHEB 218 12 iyA ISyA 220 5 devadattantike devadattAntike 224 6 vicArasi vicArayasi 225 7 mandagehe madgehe 225 12 nidhapitau nirSitau 226 12 mUvadevo mUladevo 226 13 ranoktaH rAjJoktaH 232 vaimAniko vaimAnikai 232 3 sareH 232 7 duta 232 8 otsukya autsukya 236 14 isyuktaH ityuktaH 237 3 karipye kariSye 241 3 sammA sUkSmA 241 2 vatmasu vartmasu 261 11 niliH 262 11 paatthy| tpATaya 262 12 pradAreNa prahAreNa 267 6 svilAM khilA 267 9 vyasananinaH vyasaninaH 268 6 manoramAM manoramA ppavinazvarI pyavinazvarI 270 11 purodhobhyAM purodhAbhyAM 271 3 svAdhIna svAdhIna 272 13 pAThayAM pATayAM 273 8 AvivikArA AvivikArA 274 10 osmanna asminna 219 13 samAliGgayA samAliGgaya 281 5 mA 281 12 kurjAditi kuryAditi REAEROBORUARVADOLLAG // 24 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zotram // 25 // 217 217 218 282 283 6 283 10 283 11 287 7 289 9 304 305 10 324 11 325 14 327 7 339 10 2 5 7 9 6 devadatto muvadevo vANicyAdi mAva nimaJjati bahA stRptau svaddato 5 zlalAda nakoTi nighaNo anmaM dhya zAtaye itvAdi hRta devadattA muladevo vANijyAdi mAha nimajjati bahA stRpto staddevo zchalAda ratnakoTi nirdhANo antarmadhya zAntaye hetvAdi 339 11 gapyeSu 345 5 rAgadvaSa 346 6 tadAya 349 1 mahaddhakaH varddhamAnAm 373 383 6 madAnA 397 1 pratiSedha 415 11 smaraNe 419 12 424 10 429 13 429 15 67 tasamu akvArtha bhagavantaH rimUta 432 13 puruSAvara 436 9 vAriya 436 13 tadukta gamyeSu rAgadveSa tadAya maharddhikaH varddhamAnAm madanA pratiSedha smaraNe dasamu anekArya bhagavantaH ribhUta' puruSavarA cAritra tadutkarSA zuddhi patrakam // 25 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga kSaNA RRERRORISABR zuddhi patrakam zAstram // 26 // yo 535 EAR-SCHORRHOEASPBERRORE 472 12 vadan vadan 480 14 tvakRtvA syaktvA 484 8 ethetthaM athetya 508 rabhbhe rambhe 511 7 mupAsAta mupAsIta 528 14 yA puppe Su 552 6 artha atha 8 localumpanna' locana lumpan 566 8 kSa 566 14 kavavalana kavalanaM 594 11 samastalAkA samastalokA 601 14 kRtAti kRtAni 627 1 maJjad majjeda 627 3 sunarta 628 15 pariSThApapana pariSThApana 630 11 kSamA 632 8 vyAsamA vyasanA 636 11 dravya: dravyaH 647 2 652 10 paSTi SaSTi 653 10 nijcuo niccujjoo 660 10 bhAvanAM bhAvAnAM 661 9 pakRti prakRti 670 2 jayo 671 10 vAmArU vAmorU 671 14 vajrAkatI vajrAkRtI bhadrasanam bhadrAsanam 676 10 nnAmri nnAmni 680 9 vala bala 560 zakSa jayA I ORSUPERHEAR // 26 // munRtaM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patrakama yoga zAstram pItapanna svarge maikya purvagata // 27 // 683 6 lAgha lAghavaM randhre 693 11 sakrAnti saMkrAnti 720 13 kSaNAsthite kSaNAsthite 721 8 kulI DulI galI galI 724 5 katu katuM 724 8 mAgeNa mArgeNa / 740 1 savajJAbhabhi sarvajJAbhami 749 10 savajJA sarvajJA 751 1 annAntara atrAntara 751 9 vicayA vicayo PSIOSPEROROPERBREPORISROP13 753 11 754 7 757 5 758 14 759 11 761 7 762 1 763 1 764 3 766 3 pItapa svage makya parvagata zrata zrutAtha hAta yAgI sman kamasya zarArA zrutArtha SBIRBARBARBARDASTRIBRORRER yogI smin kramasya zarIrA // 27 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga sAnam // 28 // SASTRORSHASTRORISAREERINRBAROBARIE OM zivamastu sarva jagataH parihitanaratA bhavantu bhUtagaNAH doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // sarvamaMgalamAMgalyaM, sarvakalyANakAraNam / / pradhAnaM sarvadharmANAM, jainaM jayati zAsanam // ORERSABRDARBODINGBIRHUAESECRUAE // 28 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram prakAzakIya nivedana prAstAvika IIII 27 miTara sAsati che. A mAra-tApa rUpa traNa bhAratanI saMskRti dharma pradhAna che. tenuM zahera-gAmaDuM jaMgala ke pahADa jyAM najara karaze tyAM dareka jagyAe dharma judA judA svarUpe jaNAyA vinA raheze nahi. moTA zahera ke nAnA zaheramAM maMdira haze te gAmaDAmAM tene anurUpa devasthAna ane jaMgala ke pahADamAM kAMI nahi maLe to chevaTe khaDaka ke patthara para siMdura kaMkunA cAMllA karI ke ugatA sUrya, nadI, samudra vigerene devabhAve mAnI potAnI anityatAne pragaTa karI. stuti dvArA janatAe kRtakRtyatA anubhavI che. Ama bhAratanI rageragamAM dharmanuM sthAna che. A dharmanA vAhaka sAdhusaMte che. ane tamAma dharmanA sAdhu saMtamAM tyAgane pradhAna pada ApavAmAM AvyuM che. jana dharma yuktiyukta kalyANakArI dharma che. kaSa-cheda-tApa rUpa traNa parIkSAthI uttIrNa thayela A dharmanA vAhake muni-bhagavaMte che. jeo ughADe mAthe ughADe page kaMcana-kAminInA tyAga pUrvaka jagata mAtranA jIvanI kalyANanI buddhi haiDe rAkhI svakalyANa sAthe para kalyANamAM rakta rahyA che. pa. pu. AcArya vijaya premasUrIzvarajI mahArAja e sva. 5. pU. AcAryadeva vijayabhaktisUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara AcAryuM che. jemaNe nAnI uMmare dIkSA lIdhI che. gurUmahArAjazrInI atyaMta bhakti karI che. ane jemanuM hadaya khubaja sAtvika ane premALa che. teonuM vi. saM. 2020nuM sAgaranA upAzraye pATaNamAM cAturmAsa thayuM. pATaNamAM teozrInI nizrAmAM aneka dhArmika kAryo sAthe upadhAna tapa thayAM. upadhAnanI mALAropaNa bAda pU. AcArya mahArAja mahesANA padhAryA. nA navA chatra-cha kalAka IIII Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAstAvika yoga zAkhama III ahiM mahesANAmAM phAgaNa vadI 11nA roja muMbaI geDIjI mahArAjanA upAzrayanA TrasTI zrI pAnAcaMda rUpacaMda tathA zrI lakSmIcaMda durlabhajI vigere geDIjInA upAzraye vi. saM. 2021 nA cAturmAsa mATe vinaMti karavA AvyA. pUjya mahArAjazrIe prathama te AnAkAnI karI. paraMtu te ja vakhate pATaNathI vaMdanAthe AvelA 25 bhAIo ane geDIjInA TrasTIonA ati AgrahathI vi. saM. 2021 nA cAturmAsanI jaya bolAvAI. pa. pU. AcArya vijaya premasUri mahArAja vi. saM.2021nA jeTha suda 13 nA rAja5. zrI subedhavijayajI gaNivara, tathA panyAsazrI kanakavijayajI gaNivara Adi ThANA sAta sAthe goDIjI upAzraye bhavya sAmaiyA pUrvaka padhAryA, sAmaiyAmAM khubaja janamedanI hatI. muMbaInuM A cAturmAsa muMbaI mATe khubaja yAdagAra banyuM, A cAturmAsa daramiyAna sAta sukha, ATha mokSa tapa vigere tapa ekAsaNAthI thayAM. jemAM 800 karatAM vadhAre bhAvike te tapamAM joDAyA. A pachI svargasthatika tapa thaye temAM 1300 karatAM paNa vadhu tapasvIoe lAbha lIdho. bane tapanAM judA judA gRhastha taraphathI ekAsaNAM geDIjImAM thatAM ane te vakhatane AnaMda avarNanIya hato. A pachI zAMtinAtha bhagavAnanA sAmudAyika aThThama tapanI ArAdhanA thaI. 1000 lagabhaga bhAvike joDAyA. attaravAyaNA pAraNA thayAM. ane devadravyanI 10000/dasa hajAranI upaja thaI. gautamasvAmIno chaThTha tapa paNa thayuM. temAM paNa 650 bhakta vaga joDAye. Ama comAsuM khubaja dhamaprabhAvanAmaya bhAvollAsa pUrvaka thayuM. comAsA bAda dhAnerA nivAsI ujamazIbhAInI dIkSA goDIjI upAzrayamAM thaI. A nUtana dIkSitane upakaraNo vaherAvavAnI uchAmaNI rU. 16000 thaI. teonuM munizrI uttamavijayajI nAma rAkhI pU. AcArya mahArAjanA ziSya tarIke jAhera karavAmAM AvyA. goDIjInuM A cAturmAsa khubaja yAdagAra hatuM. emAsAmAM mAsa khamaNuM 16 bhaWAM 15-12-10 Adi ghaNI tapazcaryAe thaI. temaja siddhacakrapUjana, RSimaMDaLapUjana, bRhad aSTottarI, tathA ahaMdU mahApUjana jevAM ghaNAM dharma prabhAvaka utsavo thayA. navarAhaminiTa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 11311 tapazcaryA vi. saM. 2022nuM cAturmAsa pU. AcAryadeva vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanuM mATuMgAmAM thayuM. A cAmAsAmAM paNa vividha eva maheAva ad mahApUjana ane bRhata siddhacakra pUjana vigere dharmAMprabhAvaka kAryAM thayAM. vi. saM. 2023 tuM cAturmAsa vAlakezvaramAM thayuM. ahiM 20 dIvasanA ekAsaNAnA tapa thayA. judA judA gRhasthA taraphathI rAja ekAsaNA karAvavAmAM AvatAM. chaThTha aThThama vigerenA tapa paNa thayA ane tenA pAraNA attaravAyaNA paNa judA judA gRhasthA taraphathI thayAM. vAlakezvaranA cAturmAsamAM vadhu yAdagAra divasa bhA. su. 14nA hatA. A divase deza paradezamAM jaina dharmanA phelAvA karanAra ane jaina dharma pratye natamastaka banAvanAra zAstravizArad AcArya vijayadhasUrIzvarajI mahArAjaneA zatAbdi samAraMbha khubaja dhAmadhUma pUrvaka ujavAyA. te divase 1400 AyaMbila, aDhAralAkha navakAra matraneA jApa, savAlAkha phulanI prabhunI aMgaracanA thaI. hArA mAseAe dananA lAbha lIdho. zatAbdi maheAtsavanI sabhA pUjya AcAryAdi munibhagava MtAnI nizrAmAM yeAjAi. jemAM pUjya AcAryAdi muni bhagavaMtA tathA AgevAnajainAnA pravacanA uparAMta te vakhatanA kendrIya prasAraNa maMtrI ke, ke. zAha, mahArASTranA maMtrI madyaniSedhapradhAna bhAnuzaMkara yAjJika tathA dhArAsabhya pAnDeya vagerenA pravacanA khubaja jainazAsananI prabhAvanA karanArAM hatAM. A sabhAmAM jaina samAjanA AgevAnA uparAMta jainetarAnI paNa meTI saMkhyA hatI. jemAM sva. pUjya AcAryadeva vijyadharmAMsUrIzvarajI mahArAje jaina dharmanA pracAra ane prabhAva mATe karela puruSArthane prazaMsI potAnI zraddhAMjali samarpI hatI. vAlakezvaramAM pU. vijyapremasUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM upadhAnatapa tathA 28 choDanu` bhavya ujamaNuM thayuM. nAnA meTA aneka utsavA A cAturmAsa daramiyAna thayA. ahi vAlakezvaramAM takhatagaDhanivAsi bhajItamalajInI tenA kuTubIonI saMmati pUrvaka pU. AcArya mahArAjanA varada haste dIkSA thaI. teonuM nAma munibhadravijayajI rAkhI munizrI rUcakavijyajInA ziSya manAvyA. vAstAvika 11311 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAstAvika yoga zAstram pa. pU. A. deva vijayapremasUrIzvarajI mahArAje vi. saM. 2023nuM cAturmAsa goregAMva karyuM". A cAturmAsa daramiyAna ekAsaNA tapa. aThThamatapa, chatapa, tathA paryuSaNamAM khuba tapazcaryA thaI te abhUtapUrva thaI hatI. A tapazcaryA nimitte adAI mahotsava, aSTottarIsnAtra, siddhacakra mahApUjana, RSimaMDaLapUjana, ahaMdamahApUjana vigere mahAna dharmaprabhAvaka dhama kAryo thayAM. Imali najIkanA - - goregAMvamAM thayela upadhAna tapa te khubaja avarNanIya hatuM. ra lAkha AsapAsa upadhAnatapanI mALAnI uchAmaNI thaI. jIvadayA tathA sAdhAraNanI paNa TIpa moTA pramANamAM thaI. mALAnA divase 35000/ mANasee sAdhArmika vAtsalyano lAbha lIdhe haze. tenI vyavasthA dekhI lekee khuba AnaMda anubhavyo. AnI vyavasthA mATe jeno uparAMta janetAe paNa khuba sAro lAbha lIdhuM hatuM. tapa prasaMge 51 choDanuM ujamaNuM paNa goregAMvamAM thayuM hatuM. Ama goregAMvanA itihAsamAM AvA vaNA dhArmika kAryothI cAturmAsa ujavAyuM hoya te A prathama hatuM. vi. saM 2024nA jeTha vadI 6 nA roja muMbaInA suprasiddha jhaverI bijApura nivAsi caMdulAla khuzAlacaMdanA putra gulAbacaMdajInA putra bALabrahmacArI 18 varSanA arUNakumAranI dIkSA pU. AcArya zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste thaI. teonuM nAma zrI aNuvijayajI rAkhI pU. 5. zrI subedhavijayajI gaNivaranA ziSya tarIke jAhera karavAmAM AvyA. ane teozrInI vaDI dIkSA goDIjInA upAye vi. saM, 2025nA mAgasara suda 6nA reja thaI. A prasaMga ThAThamATha pUrvaka khUhasiddhacakra pUjana vigere dhArmika kAryo dvArA zrI caMdulAla khuzAlacaMda taraphathI ujavAye. dhanarAja ejansIvALA baLavaMtarAjanA putra caMdanarAjanI uMmara varSa 11 nI hovA chatAM temanAmAM dharma pratyene avihaDa rAga ane vairAgya nasenasamAM vahetA hatA. temaNe mAtApitAnI anumatipUrvaka vi. saM. 2026nA DI. su. 11nA roja goDIjInA upazrayamAM mahotsava pUrvaka pUjya AcArya mahArAjanA varada haste bhAgavatI pravajyA svIkArI. temanuM nAma caMdrasenavijayajI rAkhI - - * - * Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkham 119411 AcArya devanA ziSya tarIke jAhera karavAmAM AvyA. A nimitte attarI snAtra temanA taraphathI bhaNAvavAmAM AvyuM hatuM. kurlAnivAsI meghajI mAlAnA putra zAMtibhAinI vi. saM. 2026nA kArataka vadI 6 nA rAja bhAgavatI pravrajyA kurtAmAM temanA mAtA tathA bhAinI saMmati pUrvaka pU. AcArya mahArAjazrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste thai ane teone pU.pa zrI sukSmAdhavijayajI gaNivaranA ziSya muni zrI zAMticaMdra vijayajI nAma rAkhI karavAmAM AvyA. A dIkSA prasaMge kurtAvIsAosavALa kacchI saMgha taraphathI 15000 kheMcI siddhacakra mahotsava vigere dhama prabhAvaka kAryo thayAM. A gAragAMvanA cAturmAsa daramiyAna je graMtha Aje ghaNA vakhatathI aprApya che. ane jemAM zrAvakadhama ane sAdhudhama sAthe jaina dharmane spatA aneka viSayAnuM vistRta nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tevA rocaka kalikALa satta zrI hemacaMdrAcArya nirmita yogazAstra prakAzananuM kAma zarU karavAmAM AvyuM. ame A graMtha eka varSImAM purA karavAnI gaNatrIthI ApavAmAM Apela paNa presanA saMcAlakanA pramAdane kAraNe Aje te vilaMbathI bahAra paDe che. A mULagraMtha pa. pU. sva. zAstravizArada AcArya zrI vijaya dhasUrIzvarajI mahArAje sazASita karI bahAra pADyo hatA. tyArabAda temanA ziSya pa. pU. AcAryadeva vijaya bhakitasUrIzvarajI mahArAje A graMthanuM punarmudraNa karAvyuM hatuM. paraMtu keTalAka varSathI A graMtha paNa duHprApya hovAthI tene pragaTa karavAnI IcchA pU. AcArya mahArAje pragaTa karI ane te mATe zrI goDIjI upAzraya, vigere vigere ThekANethI madanA vacane maLavAthI tene pragaTa karavAmAM Avyo che. A graMthamAM uMcI jAtanA sanalITa kAgaLa vAparavAmAM AvyA che. Aje kAgaLa tathA pAInA bhAva khuba vadhI gayA che. paraMtu AvA graMthA e zAsana prabhAvaka prathA che ke jemAM yAga sAthe mArgAnusAripaNAthI te zrAvakadhAM ane sAdhu dharma Adi samagra zAsananuM hArda kaLikALa satta zrI hemaca MdrAcArya bhagavaMte raju karyuM" che. A graMtha temaNe paramAt kumArapALa mahArAjAnI preraNAthI banAvyA che. te vAta graMthanA ate kartAe jaNAvI che. aMte icchIe chIe ke A graMthanA vAMcana manana upadeza ane zravaNadvArA AnA yAgya lAbha uThAvI amArA A prayatnane zrAtA ane pAThaka varga saphaLa kare eja abhyarthanA prakAzaka prAstAvika Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkhama zAstravizArada zrI vijyadharmasUrIzvarajI mahArAjane zraddhAMjali. prAstAvika IIdhA jAvaDazAhe tIrthAdhirAja zatrujyane uddhAra karyo te prasiddha che. AvA jAvaDazA jevA dharmadhuraMdhara dAnavIrathI mahuvA e je prasiddhi meLavI te karatAM paNa savAI prasiddhi jenA janmathI maLI te zAraavizArada AcArya zrI vidharmasUrijI che. A mahuvAmAM vi. saM. 1924 vai. va. 5 ne somavAre pitA rAmacaMdra ane mAtA kamaLAdevIne tyAM A caritra nAyaka mahApurUno janma thaye. A bALakanuM nAma mULacaMda rAkhavAmAM AvyuM. temane be moTA bhAI ane cAra bahena hatI: ogaNIsa varSanI uMmare mULacaMde vi. saM. 1943 nA jeTha vadI 5 ne divase bhAvanagaramAM pa. pU. vRddhicaMdrajI mahArAja pAse bhAgavatI pratrajyA svIkArI, ahiM temanuM nAma dharmavijya rAkhavAmAM AvyuM. gurUmahArAjanI chatra chAyA mAtra cha varSa rahI. vi. saM. 1949nA vai. su. 7 nA roja gurumahArAja samAdhipUrvaka kALadhama pAmyA. paraMtu A cha varSanA gALAmAM gurumahArAjanA AzIrvAda evA phaLyA ke gRhasthapaNAmAM khAsa kAMI paNa abhyAsa vinAnA A munizrI dharmavijayajIe sArasvata caMdrIkA temaja prAkRta bhASAnA suMdara abhyAsa sAthe Agane ThIka ThIka abhyAsa karI lIdhe. gurUmahArAjanA svargagamana bAda temanuM vihAra kSetra ekadama vistRta banyuM. kAThIAvADamAMthI gujarAta ane gujarAtamAMthI mALavA rAjasthAna baMgALa sudhI laMbAyuM. gujarAtamAM mAMDalanA cAturmAsamAM 10 vidyArthIonI saMkhyAthI pharatI zrI yazovijayajI jena pAThazALA sthApI. sAthe vihAramAM bhaNAvatA A vidyAthIonI pUrvabhUmikAthI zarU karela A pAThazALA vi. saM. 1963 mAM banArasamAM sthira thaI. vidyAdhAma naraGiratikULa IkA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yeoga zAkham pAstAvika | 4/4/ banArasamAM janadhano dhvaja temaNe pharakAvyo ane ahiM temaNe sArA vidvAne tayAra karyo ane ahiMja temane kAzInareze vidvAnonI sabhAmAM zAstravizArada jenAcAryanI padavI ApI. kAzImAM temaNe vidvAne taiyAra karyA. sAthe yazavijayajI graMthamALA sthApI amukita hastalikhita pratanuM saMzodhana karI ghaNA graMtha prasiddha karyA. nava varSa sudhI satata dUra sudUra te pradezamAM rahI jaina zAstranI prabhAvanA sAthe jana dhamanI parAga paradezamAM paNa graMtha nimaNu dvArA phelAvI. pariNAme deza paradezanA aneka rAjA mahArAjAe jene dharmanA jJAnathI, tapa, tyAga ane vairAgyathI prabhAvita thayA. na sAhityanA prazaMsaka prasiddha hamana jekobI ane De. zuzrIgathI mAMDI 40 vidvAne temanI vidvattA sahakAra ane audAryanA ezIgaNa rahyA che. eka nahi paNa kAzI nareza jevA 15 rAjavIe temanA upadezadvArA jena dharmathI prabhAvita banI natamastaka banyA hatA. te vakhatanA gavarnara, dezI rAjyonA eDamenITeTara vigere yuropIya amaladArAmAMnA bhAgyeja koI evA hatA ke temanA paricayamAM na AvyA hoya ane temanA jJAnathI prabhAvita na banyA hoya. vi. saM. 1978 mAM bhA. su. 14 nA roja zivapurImAM teo susamAdhi pUrvaka kALadharma pAmyA. tyAre teo jaina samAjane caraNe vividha kSetre khuba niSNAta ATha ziSyagaNa samarpita karI gayA. A gazAstranuM sau prathama prakAzana svargastha pUjya gurudeve karyuM che. tenuM bIjuM prakAzana teozrInA ziSya bhakitarasa pradhAna vairAgyamati zrI vijaya bhaktisUrIzvarajI mahArAjanI preraNAthI thayuM che. ane A hAla aprApya cogyazAstra graMthanuM trIju Avartana teonA maNi saraLa pariNAmI premamati pU. A zrI vijaya premasUrIzvarajInA hAthe thAya che. te paNa koI eka vidhisa'keta lAge che.. pU. gurudevane amArI koTi koTi vaMdanA. nirAddha-trakAra | zA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika yoga zakhima prAstAvika zAstromAM "sattara varSAbhi' kahI manuSyapaNAnI prApti durlabha gaNAvI che. devagati pracura sukhasAmagrIvALA hovA chatAM tene durlabha na gaNAvI paNa manuSyagatine durlabha eTalA mATe gaNAvI ke A gati parameccasthAna-mokSaprApti mATe ananya kAraNarUpa che. jIvane AtmavikAsanA sarva pagathAra-guNasthAnakenI prApti karavI hoya te A gatimAM thaI zake che. deva nArakamAM cAraguNasthAnaka ane tiya"camAM pAMca guNasthAnathI AgaLa vadhI zakAtuM nathI. viveka, tapa, tyAga ane AtmannatinAM sarva sAdhane ahIM jeTalAM sulabha che teTalAM sAdhane bIjI gatimAM nathI. devamAM paugalika sukhanuM bhale prAcuyuM hoya paNa tapa, tyAga, mRtapAsanA ane saMyamaprApti nathI. narakamAM kSetrajanya ane bIjAM paraspadArita duHkhe eTalAM badhAM che ke tyAM kaMI Amennatine avakAza nathI. tiryaMcagati parAdhIna jIvana ane viveka vinAnI che, jethI tyAM paNa AtmavikAsanuM ochuM sthAna che. mAnavabhavaja eka e bhava che ke jyAM | badhI anukuLatA maLavAno saMbhava che. kSetra ane saMskArane laI mAnavabhavamAM paNa AtmavikAsa mATe aneka jAtanI pratikuLatA hoya che. atyaMta uSNu pradeza jaMgala ane khINa pradeza, dariyAkAMThA ane TApuo, A badhAmAM te te kSetrane anusarI kherAka, raheNI kaheNI ane jIvananuM evuM ghaDatara hoya che ke jyAM AtmavikAsane koI vicAra ja na Ave. AvA AtmavikAsa zUnya pradezane zAse anArya pradeza kahyA che. 6i mAnavabhavanI prApti e jIvane durlabha vastuonI prApti paikI eka che. temaja je pradezamAM dharma ane nItinA saMskAra hoya, je pradezanuM vAtAvaraNa AtmavikAsa mATe anukuLa hoya te Arya deza. A AryadezanI prApti e paNa jIvanamAM durlabha vastunI prApti paikImAM eka che. A bhArata Arya deza che. A dezanA jaMgala, parvata, khINa, gAma ke zahera jyAM najara nAMkhaze tyAM badhe koI ne koIpaNa rIte dharma ane nItinA saMskArane AvirbhAva che. paramAtmAnI upAsanA, parabhavano bhaya, mAnavajIvananI anityatA rarararara-jinavikaTa li8il Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram taprAstAvika ane jIvanamAM koIne kaMI paNa upAsya tattanI upAsanA bhAratanA khUNe khUNe patharAyela che. tethI ja bhAratanuM pratyeka gAmaDuM pratyeka jaMgala ke parvata kAMI ne kAMI gIta, ke patthara yA vRkSanA thaDa upara siMdura keLI devadevInA AropaNa dvArA pitAnI aniyatA pAmaratA jAhera karI tenI upAsanA kare che, Ama kareDo varSathI A bhUmi dharma saMskArathI sAvita che. ane A dharma saMskArane sadA pakSavita rAkhanAra koI ne kaMI saMta mahaMta ochI ke vadhu zaktizALI dareka jagyAe patharAyelA che. AthI ja bhArate e sadA satanI bhUmi rahI che.. rAjA, mahArAjA, zreNi, sAmata ke vidvAne aneka jAtanI paudgalika suvidhA chavanamAM hovA chatAM te harahamezAM parabhavanI vicAraNA karatA AvyA che. ane tethI ja bhAratamAM rAjyapATa ane vaibhava cheThI tapavanane Azare lenArA aneka rAjavIo nIkaLyA che, koDAnI saMpattine chUTe hAthe dAna denArA daiziva nIkaLyA che ane tavaMgaSaNa pAchaLa Thera Thera dhUmI satyanI zodha karanArA vidvAno bhAratamAM pAkayA che. Ama bhAratanI kevala aihika sukha pAchaLanI deTa nathI paNa pAramArthika sukha pAchaLa tenuM ciMtana sadAkALa rahyuM che. A pAramArthika sukhanI gaSaNAne laIne bhAratamAM aneka dharmo nIkaLyA ane te te dharmoe koI ne koI siddhAMta sthira karI tenI dvArA AcAra vicAranuM vartuLa sthira karyuM. A aneka jAtanA dharmo-vicAronuM vagIkaraNa te vadarzana che. A chae darzanane samanvaya agara samagra dhamane samanvaya te jaina darzana che. AthI ja AnaMdaghanajI mahArAje naminAtha bhagavAnanA darzana jina aMga bhaNI je' stavanamAM jenadarzanamAM badhAM darzana samAI jAya che te jaNAvyuM che. A samanvaya daSTinA pratApe ja bhagavAna pAsethI " upane I vA, vigame I vA, have I vA " A traNa tripadIne vistArI gaNadhara bhagavatee dvAdazAMgInI racanA karI che. A dvAdazAMgI cAra anugamaya che. dravyAnuyoga, gaNitAnuga, kathAnuga ane caraNakaraNAnuga. kamanuM svarUpa tenI vagaNA, baMdha, udaya, udIraNA, sattA, karaNe vigere samAtisUkSma padravyanI vicAraNA te dravyAnuga che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAstAvika yoga zAstram liInI devavimAne, jotiSacaka, narakAvAsAe, ThI, samudro, pavate vigere cauda rAjalokamAM zAzvata azAzvata anekAneka sthAnanA mA5 parimANanI vicAraNA te gaNitAnuyoga che. "nirasaMnivapaUTHI..ciraMtana pApano nAza karanArI chone kalyANamAnA AlaMbanarUpa kathAno vistAra 8aa te kathAnuga che. sarvavirati, dezaviratithI mAMDIne mArgAnusArapaNAnA guNa sudhInI vicAraNA, nAnA moTA jIvananA anuSThAne, caraNa siri karaNasittarine vistAra A carakaraNAnuga che. A cAre anuyAgamaya dvAdazAMgI che ane e dvAdazAMgImAMthI utarI AveluM uttarottara kSINa thatuM AveluM Aje ApaNI pAse raheluM je Agamazrata che te paNa e cAra anuyAgamaya che. Agamazratane anusarI ApaNA pUrvAcAryoe te te adhikArIone anulakSI anekavidha sAhityasarjana karyuM che. te paNa saghaLuM sAhitya cAra anugarUpa che. A cAre anuyoganuM phaLa e mokSaprApti che. ane dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga ane kathAnuyoga A traNe anuganuM sImAnta carakaraNAnuyoga che. - A carakaraNAnuganA saMdarbharUpa yogazAstra che. AmAM mukhyatve carakaraNAnuga che. tema chatAM A yogazAstramAM papta vRttikAre bIjA traNa anAgane saMdarbha paNa Ape che. karmanA bheda, guNasthAnanuM svarUpa vigere jaNAvI dravyAnuyoga, cauda rAja | lekanuM svarUpa vigere raju karI gaNitAnuyoga ane dareka vrata upara te te viSayane spaSTa karavA suvistRta kathAo dvArA kathAnuga paNa A graMthamAM saMkalita che. ane A caraNa-karaNAnuyoganuM phalitArtha jJAnadarzana ane cAritra che. A traNene samuccaya te cAga che. AthI ja kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAje pahelA prakAzanA 15 mA kalekanA uttarArdhamAM jaNAvyuM che ke : neparakravAranA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkham III ja rikvarararararara jJAna-kAna-vAritra ratnatra na : 2 nA thAga tAna, darzana ane cAritrarUpa ratnatrayIrUpa che, AthI A yogazAstramAM jJAna, darzana ane cAritranuM varNana ane riA vistAra che. yogazAstranA prathama prakAzanA 16mA lekamAM jJAnanuM varNana che. yathAvasthitatattvAnAM sakSepAd vistareNa vA. yo'vabodhastamatrAhuH samyagjJAna manISiNaH // 1 // yathAvasthita tane saMkSepa ke vistArathI je avadha thavo tene paMDite samyagUjJAna kahe che. fafd g ......prathama prakAzanA sattaramA ane aDhAramA kalekathI darzana ane cAritranuM svarUpa batAvyuM che, prathama prakAzanA 18mAM kalekathI 46mA loka sudhI cAritranI vyAkhyA pAMca mahAvratanuM svarUpa, pAMca samiti, traNa guptine paricaya batAvI ___ sarvAtmanA yatIndrANAmetazcAritramIritam yatidharmAnuraktAnAM dezataH syAdagAriNAm // sarvasAvadyoganI viratirUpa A cAritra uttama munivarene heya che ane yatidharma tarapha anurAgavALA gRhasthane dezathI dezavirati cAritra hoya che. A dezavirati cAritramAM kevA prakArano gRhastha dharmAdhikArI banI zake te mATe dharmAdhikArI banavA mATe mArgonusArIpaNAnA 35 guNAnuM varNana prathama prakAzamAM 47 thI 16 kalAka sudhImAM ApI prathama prakAza pUrNa karela che. Ama kharI rIte prathama prakAza graMthanI prastAvanA svarUpa che. nirika Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika yoga zAstram iaa . bIjA prakAzamAM "jJAna-baMtAna-nAritra' kahI vegane jJAna darzana cAritrarUpa kahela che tenA bIjA aMza tethI darzananuM spaSTikaraNa thI 17 plAka sudhImAM samAtanuM tenA 67 bedanA varNanapUrvaka vistArathI svarUpa batAvyuM che. bIjA prakAzanA 18 mA lokathI 53 mA kaleka sudhI zrAvakanA pahelA pUlahiMsA viramaNurUpa prathama vatanuM, 54 mAM lokathI 64 sudhI sthalamRSAvAda asatya viramagurU5 bIjA vratanuM, 65 thI 75 mA kalAka sudhI sthUla adattAdAna-cerI viramaNarUpa trIjA vratanuM, 76 thI 105 leka sudhI sthala brahmacarya vratanuM ane 106 thI 115 leka sudhImAM parigraha parimANa vratanuM vistRta svarUpa ApyuM che. ane te te vratane anusaratAM dareka te uparanA suvistRta kathAnake paNa ApyAM che. trojA prakAzamAM 1 thI 3 sudhI pahelA guNavata-dim parimANa vratanuM svarUpa, 4 thI 72 sudhI bhagopabhoga parimANa vratarUpa bIjA guNavratanuM, 73 thI 81 sudhI anarthadaMDaviramaNa vratarUpa trIjA guNuvratanuM vistRta nirUpaNa dvArA traNa guNavratanuM nirUpaNa karyuM che. kaleka 82-83 mAM sAmAyikavatA5 prathama zikSAvratanuM, 84 thI 85 sudhImAM dezAvakAzika vatanuM, 86mA mAM pauSadha vratanuM,. 8-88 mAM atithi saMvibhAga vratanuM vistRta svarUpa batAvyuM che. 89mA zlokathI 118 zloka sudhI 12 aNuvratanA aticArAnuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. 119 thI 155 glaeNka sudhImAM zrAvakajIvananA samagra kartavyonuM varNana, sAmAyika, caityavaMdana vigeremAM AvatA sUtrone viziSTa artha paccakhANu-gurUvaMdana ane devavaMdana bhASyane saMkSepa, zrAvakanI dinacaryA Adi viziSTa karaNInA savistara nirUpaNuThArA dhamadhamInA bhedanayane AzrIne jJAnAdi traNa ratno je muktinA kAraNarUpa che tenuM nirUpaNa karyuM che. A rIte bhedanayanI dRSTithI 1 thI 3 prakAzamAM dhama ane dhamI vacceno bheda mAnI AtmAnA jJAnAdi traNa guNene vicAra karavAmAM AvyuM che. cothA prakAzamAM dharma ane dhamIne abheda mAnIne vicAra karavAmAM Avyo che. temAM cAra kaSAya, lesyAonuM svarUpa, anityAdi bAra bhAvanA ane maicAdi cAra bhAvanAnuM vistRta svarUpa ApavAmAM AvyuM che. pAMcamA prakAzamAM, prANAyAma recaka, kuMbhaka ane puraka vigerenA bhedanuM varNana, vAyunA bhedanuM varNana ane svarUpa, nADI navarAnikAraka Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zakhim prAstAvika vakha, vagerenuM varNana ApavAmAM AvyuM che. chaThThA prakAzamAM pratyAhAra ane dhAraNAnuM svarUpa ane phaLa batAvyuM che. sAta-ATha-nava ane dasamAM prakAzamAM anukrame pinDastha padastha, pastha, ane spAtIta dhyAnanuM varNana ane svarUpa vistRta rIte ApavAmAM Avela che. 11mA prakAzamAM zuklayAnanuM svarUpa, tIrthaMkara bhagavAnanA atize ane samudavAta vigerenuM varNana ApavAmAM AvyuM che. 12mA prakAzamAM anubhavasiddha tatvanuM varNana karela che. ane temAM vikSipta, yAtAyAta, saMspiSTa ane salIna vigere dhyAnanuM varNana karela che. A rIte yogazAstranA bAra prakAzamAM vividha rIte bheganuM varNana karela che. za eTaDhe pAsanAdi Asana jamAvIne zvAsozvAsanI prakriyA karavI te lokaprasiddha yogamAM yogaparipUrNa thato nathI. paraMtu jenI dvArA paramasukhanidhAna AtyaMtika sukharUpa mekSanI prAptimAM je kAraNarUpa bane che te yoga che. AvA yoganA pariNAme cakravati ArisAbhuvanamAM rahyA chatAM anityatAnI vicAraNAThArA kevaLajJAna pAmyA. brAhmaNa, strI, bALaka ane gAya35 mahApAtakanA karanAra daDhaprahArI temaja bhayaMkara duSkarma karanAra cilAtI putra jevA A yoganA pratApe kevaLajJAna pAmyA che. TUMkamAM cittavRttine AtmalakSI banAvavAthI yogI yogadvArA kSiNAti yoga: pApAni cirakAlAjitAnyapi aneka bhavanAM upArjana karelAM pApane kSaNamAtramAM yoga bALI muke che. A gazAstranI racanA kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAje zrutAmbhodheradhigamya sampradAyAcca sadaguroH sva saMvedanatazcApi yogazAstra viracyate // ne salAbatae Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram prAstAvika niramAnAra mRtarU5 samudrathI, sadaguruonI paraMparAthI ane svAnubhavathI jANIne huM yegazAstra racuM chuM. Ama pU. hemacaMdrasUri mahArAje zAstrothI, guruonA upadezathI ane pitAnA anubhavathI A traNa sAdhano dvArA yogazAstranI racanA karI che. prathamanA cAra prakAza janaAgamAM ane zAstromAM varNita vastune saMkalita karI darzana-jJAna ane cAritranA varNanarUpe Apela che. pAMcathI agiAra prakAza jenazAe, ItarazAstra ane gurubhagavaMte dvArA jANela jJAnane ekatrita karI saMkalita karyA che. ane bAra prakAza pitAnA anubhavo dvArA lakhe che. A yogazAstramAM mULoke 1009 che ane tenI vRtti graMthakAre pote lakhI che. te vRttinuM pramANa 12000 zleka pramANa che. A yogazAstranI racanA kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAje paramahaMta kumArapALa mahArAjAnI prArthanAthI karela che. ane A yogazAstranI racanAthI je kAMI sukRta meM upArjana karyuM hoya tethI bhavya prANIo bodhilAbhane pAme tevA AzIrvAda pUrvaka pitAnuM svapajJa vivaraNa samApta karela che. zrI caulukyakSitipatikRtaprArthanAprerito'ha saMprApi yogazAsAt tadvivRtezcApi yanmayA sukRtam tena jinabodhilAbhapraNayI bhavyo janA bhavatAt // caulukayavaMzI kumArapAla mahArAjAe karelI prArthanAthI prerAIne meM A tatvajJAnanA samudrarUpa svapajJa vivaraNa karyuM che. A yogazAstranI racanA dvArA je meM kAMI puNya upArjana karyuM hoya tethI bhavyacha bedhi pAme. Ama A yogazAstranI racanA mahArAjA kumArapALane lakSamAM rAkhI zA. gurUparaMparA ane anubhavathI mahArAjA kumAra pALanI mAphaka bIjAone paNa upakArI thAya te rIte racanA karI che. zariratinicchanA chA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram prAstAvika carararararararara A pogazAstranA racayitA kalikALa sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAja ane jemane mATe A yogazAanI racanA karI che te paramAta kumArapALa mahArAjA saMbaMdhituM varNana karanArA ghaNA graMthe Aje maLe che. ane kalikAla sarvajJa hemacaMdrasuri pachI thayelA pUrvAcAryonI paNa temanA saMbaMdhI aneka stutie aneka graMthomAM upalabdha thAya che. kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAja ane kumArapALa saMbaMdhInuM suvistRta varNana nIcenA graMthamAM upalabdha che. tema prabhAcAryazrata kumArapALa pratibaMdha saM. 1241, mehaparAjya nATaka, prabhAvaka caritra, prabaMdhaciMtAmaNi, caturvizatiprabaMdha, siMha mUrita kumArapALacaritra, saMmatilaka rekRta kumArapALacaritra, kumArapALa prabaMdha, cAritrasuMdarakRta kumArapALacaritra, jinamaMDanaH kumArapALaprabaMdha, tIrthaka5, upadezataraMgiNI, upadezaprAsAda, devaprabhagaNita kumArapALa rAsa, hIrakuzaLakRta kumArapALa rAsa, kavijhaSabhadAsakRta kumArapALa rAsa vigere vigere. kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAjane joIne zrI tIrthakara bhagavAna ane gaNadhara bhagavate kevA jJAnI haze tene khyAla Ave che, A mATe somaprabhAcArya kumArapALa prabaMdha pra. 1 gAthA 24thI jaLyA che ke, krama nAka-kavitA iccAi guNAhaM hemasariNo pecchiuNa cheyajaNI saddahai adiDhe vi hu titthaMkara guNaharappamuhe ItyAdi guNovALA hemacaMdrasurine joIne catura mANasane adaSTa evA tIrthaMkara gaNadhara pramukhanI zraddhA bese che AvI AvI aneka stutio maLe che. kumArapALa mahArAjAnA saMbaMdhamAM 5Na. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jinAgamAgadhanAtatpareNa rAjarSiNA ekaviMzatiH jJAnakozAH kArApitA;...saptazatalekhakA likhati ku pra. pR. 96-97 yoga zAkham prAstAvika IfkA kumArapALa rAjarSie agiAra jJAnabhaMDAra sthApA, agiyAra aMga ane bAraupAMganI sonerI akSare pratie lakhAvI. gazAstra ane vItarAga stotra Adi graMtha suvarNa akSare lakhAvyA. sAta lahIyAone A graMtha lakhavAmAM rokavAmAM AvyA hatA. mRgayA ghata vigere sAta vyasanane rAjyamAMthI dUra karAvyAM. bhagavAnanA maMdirethI yukta pRthvIne saMprati mahArAjAnI tri. parva 10 kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAjano janma vi. saM. 1145mAM, dIkSA vi. saM. 1154mAM, sUripada vi. saM. 1166 ane svargavAsa vi. saM. 1229mAM theye che. dhaMdhukA gAmamAM moDha jJAtIya carcA nAme vaNiga hatA tene cAhiNI nAme bhAya hatI. temane tyAM vi. saM. 1445 kArtika suda 15 nA dine putra janme. temaNe A putranuM nAma caMgadeva paDayuM. A caMgadeva khuba ja buddhizALI hate. dhaMdhukAmAM eka vakhata devacaMdra suri padhAryA. A devacaMdrasuri pUrNatala gacchanA dattasUrinA ziSya yazobhadrasuri temanA ziSya pradyumnasUri temanA ziSya guNasenasUri ane guNasenasUrinA paTTaprabhAvaka hatA. vi. saM. 115mAM temane dIkSA ApavAmAM AvI. dIkSA vakhate temanuM nAma semacaMdra pADavAmAM AvyuM. mAravADamAM Avela nAgeramAM vi. saM. 1166mAM AcAryapada ApavAmAM AvyuM ane vi. saM. 1226mAM te svargavAsI banyA. kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri bhagavaMtano prabhAva siddharAja ane kumArapALa banne rAjAo upara paDela che. siddharAjane temaNe pitAnI raDana : ddiA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 9i kAratAvika IkA nanaLana%ieele utkRSTa vidvattAthI AkathI natamastaka banAvyA hatA ane kumArapALa upakArathI zIgaNa banI paramabhakta banyo hato temanI sAhitya racanA mATe samaprabhasUrijI zatArtha kAvyanI TIkAnA 93mA kalekamAM. klRpta vyAkaraNa nava viracita chanda nava dvAzrayA' laMkArau prathitau navau prakaTitau zrI yogazAstra navam / tarkaH saMjanito navo jinavarAdInAM caritraM navam baddha yena na kena vidhinA mohaH kRtA dUrataH // 1 // jemaNe navuM vyAkaraNa, navuM chaMdazAstra navuM vAzrayakAvya, navuM alaMkArazAstra, navuM yogazAstra, navuM tarkazAstra ane navAM jinezvara bhagavAnanA caritro racela che temaNe A rIte kayA kayA prakAre ApaNe meha dUra nathI karyo. kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri mahArAje sADA traNa koDa sloka pramANa graMtha racanA karI che. 1 paMcAMga vyAkaraNa, (mULasutro, tenA uparatI ladhuvRtti, bRhatti , uNAdisavRtti, liMgAnuzAsana savRttika) 2 vAkaya mahAkAvya 3 abhidhAna ciMtAmaNi keSa 4 hema anekArthasaMgraha, 5 dezInAmamALA 6 nighoSa, kAvyAnuzAsana saTIka 8 aMdAnuzAsana 9 vAdAnuzAsana 10 pramANa mImAMsA 11 anyaga vyavaccheda dvAviMzikA 12 agavyavaccheda vAtrizikA 17 vItarAgastotra 14 yogazAstra 15 triSaSThi zalAkApuraSacaritra vigere vigere tamAma sAhitya upara graMtha racanA karI che. kalikAla sarvajJa hemacaMdrasuri mahArAja samartha vidvAna pratibhAvAna ane dIrghadRSTivaMta mahApurUSa hatA. temaja temaNe pitAnI pAchaLa vidvAna ane zAsana prabhAvaka ziSyamaMDaLa mukayuM hatuM. anichanika iAraNA tra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prabandha zatakartA rAmacaMdrasUri, yoga muktayA rAmacandrasya vasantaH klagItayaH zAstram prAstAvika liaa rAjyanA kinArA "kavi'rAmacaMdranI sukitae suMdara vasaMtanA gIte che 2 mahendrasuri 3 vardhamAnagaNi 4 devacaMdragaNi 5 udayacaMdragaNi 6 yazacaMdramaNi 7 bALacaMdra gaNi (snAtasyAnA kartA.) A badhA ziSya vidvAna ane aneka graMthanA nirmAtA che. A saTIka gazAstramAM aneka viSayo ApavAmAM AvelA che. ekaja gazAstrano sAMgopAMga abhyAsaka janazAstronI ghaNI vastuone jJAtA banI zake tema che. navatattvanuM svarUpa, sutronA artha, traNabhASyanuM rahasya, mAganusAripaNAthI te zrAvakenA vata, aneka kathA saMdarbhe, bhagavAnanA caritro vigere vigere aneka jenazAnA viSaye A graMthamAM ApavAmAM AvyA che. A graMtha tattvajJAna garbhita hovA chatAM khUbaja rasaprada ane cittanogya banAvyuM che. jene laI A graMthanI bhaMDAromAM Thera Thera seMkaDo pratie upalabdha thAya che. ane A graMthane seMkaDe bhAvikee potAnA rAjanA svAdhyAya tarIke rAkhI jIvanamAM tenA rahasyane otapreta karela che. rararararararachalakanaka Aje paNa A graMthanA cAra prakAza sudhInuM vAMcana ghaNI jagyAe cAturmAsamAM munibhagavate kare che. A graMtha ghaNA samaya agAu 5. pU. AcArya deva vijyapremasurIzvarajI mahArAjanA gurU bhagavaMta pU. 4. AcArya deva bhakitasurIzvarajI mahArAje prakAzita karyo hato. paraMtu hAla te graMtha aprApya ane jIrNa zIrNa hovAthI Aje punarmudrita karavAmAM AvyuM che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthanA prakAzana vakhate te huM puruM dhyAna ApI zakayo nathI. paraMtu tenI prastAvanA vakhate A graMthane sAvaMta avagAhavAnI taka ApavA badala pUjya AcArya premasUri mahArAjano AbhAra mAnuM chuM.. yoga zAstram prAstAvika aMte A graMthanA vAMcana, upadeza ane zravaNa dvArA vAMcaka, vakatA ane zrotA lAbha uThAvI A prakAzananA amArA prayatnane saphaLa banAve te abhyarthanA sAthe pramAda, daSTidoSa ke mudraNadoSanI rahelI kSati mATe kSamA mAgI viramuM chuM. 2 . tA. 21-8-72 maphatalAla jhaveracaMda gAMdhI IIRRI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ro|| a** * POR** * yoga zAstram ORoll Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahama zrIvRddhicandragurubhyo nmH| kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryapraNItaM yogshaastrm| svopajJavivaraNasahitam / praNamya siddhAdbhutayogasampade zrIvIranAthAya bimuktishaaline| svayogazAstrArthavizeSanirNayo bhavyAvabodhAya mayA vidhaasyte||1|| ___ tasya cAyamAdizlokaH namo durvArarAgAdivairivAranivAriNe / arhate yoginAthAya mahAvIrAya tAyine // 1 // atra mahAvIrAyeti vizeSyapadam / vizeSeNa Irayati kSipati karmAMNIti vIraH / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malAdi yogazAstram // 2 // vidArayati yatkarma tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAdvIra iti smRtaH // 1 // iti lakSaNAgniruktAdvA vIraH mahAMzcAsAvitaravIrApekSayA vIrazca mahAvIraH idaM ca janmamahotsavasamaye tanuzarIro'yaM kathaM jalaprAgbhAraM sodeti zakazaGkAzaku~samuddharaNAya bhagavatA vAmacaraNAguSThanipIDitasumeruzikharaprakampamAnamahItalollasitasaritpatikSobhazaGkitabrahmANDamANDodaradarzanaprayuktAvadhijJAnajJAtaprabhAvAtizayavismitena vAstoSpatinA nAma nirmame mahAvIro'yamiti / tatpunaranAdibhavaprarUDhaprauDhakarmasamunmUlanabalena yathArthIkRtaM ca bhgvtaa| varddhamAna iti tu nAma mAtarapitarAbhyAM kRtam / zramaNo devArya iti ca janapadena / tasmai nama iti sambandhaH / zeSANi vizeSaNAni / taistu sadbhatArthapratipAdanaparaizcatvAro bhagavadatizayAH prakAzyante, tatra pUrvAnApAyApagamAtizayaH / apAyabhUtA hi rAgAdayastadapagamena bhagavataH svarUpalAbhaH 1 / arhate ityanena ca sakalasurAsuramanujajanitapUjAprakarSavAcinA pRjAtizayaH 2 / yoginAthAyetyanena tu jJAnAtizayaH, yogino'vadhijinAdayasteSAM nAtho vimalakevalabalAvalokitalokAlokasvabhAvo bhagavAneva 3 / tAyine ityanena tu vacanAtizayaH 4 / tAyI sakalasurAsuramanujatirazcAM pAlakaH / pAlakatvaM ca sakalabhuvanAbhayadAnasamarthasamagrabhASApariNAmidharmadezanAdvAreNa bhagavata eva / pAlakatvamAtraM tu svApatyAdervyAghrAdInAmapi sambhavati / tadevaM caturatizayapratipAdanadvAreNa bhagavato mahAvIrasya pAramArthikI stutirabhihiteti // 1 // punaryogagAM stutimAhapannage ca surendre ca kauzike pdisNspRshi| nirvizeSamanaskAya zrIvIrasvAmine namaH // 2 // ||shaa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 3 // Fotoohora pannagasya kauzikatvaM pUrvabhavasthitakauzika gotratvena budhyasva kauziketi bhagavatA tathaiva bhASitatvena ca / surendrasya tu kauzikatvaM kauzikAbhidhAnAt / pAdasparzazca pannagasya darzanabuddhayA surendrasya ca bhaktyatizayena / nirvizeSamasva ca bhagavato dveSarAgavizeSarahitatvena mAdhyasthyAt / / sampradAya gamyazcAyamarthastathAhi zrI vIraH prANatasvargapuSpottara vimAnataH / pUrvajanmArjitaujasvitIrtha nAmakarmmakaH // 1 // jJAnavi siddhArthanRpavezmani / trizalAkukSau sarasyAM rAjahaMsa ivAgamat ||2|| (yugmaM ) siMho gajo vRSaH sAbhiSekazrIH khaka zazI raviH / mahAdhvajaH pUrNakumbhaH padmasaraH saritpatiH ||3|| vimAnaM ratnapuJjazca nirdhUmAgniriti kramAt / devI caturddaza svApazyattatra garbhage ||4|| trailokyodyotakRddevadAnavAsanakampakRt / api nArakajantUnAM kSaNadattamukhAsikam ||5|| prabhuH sukhaM sukhenaiva janma prApa zubhe dine / tatkAlaM dikkumAryazca sUtikarmANi cakrire (yugmam) ||6|| atha janmAbhiSekAya kRtvotsaGge jagatprabhum / merumUrdhni sudharmendraH siMhAsanamazizriyat ||7|| iyantaM vArisambhAraM kathaM svAmI sahiSyate ? / ityAzazaGke zakreNa bhaktikomalacetasA ||8|| tadAzaGkAnirAsAya lIlayA paramezvaraH / meruzailaM vAmapAdAGguSThAgreNa nyapIDayat ||9|| zirAMsi meroranamannamaskarttumiva prabhum / tadantikamivAyAtumacalaMzca kulaaclaaH||10|| atucchamucchalanti sma snAtraM karttumivArNavAH / viveSe satvaraM tatra narttanAbhimukheva bhUH // 11 // kimetaditi saJcintyAvadhijJAnaprayogataH / lAyitaM bhagavato vidAJcakre viDaujasA ||12|| svAminnananyasAmAnyaM sAmAnyo mAdRzo janaH / vidAGkarotu mAhAtmyaM kathaGkAraM tavedRzam // 13 // tanmithyAduSkRtaM bhUyAccintitaM yanmayA'nyathA / itIndreNa bruvANena praNeme paramezvaraH // 14 // EOLOOKDEO REETY GREENS yoga garbha stutiH // 3 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 4 // KESKARO FOTO The sAnandaM vAditAtodyaM cakre zakrairjagadguroH / tIrthagandhodakaiH puNyairabhiSekamahotsavaH // 15 // abhiSekajalaM tattasurAsuranaroragAH / vavandire muhuH sarvAGgINa ca paricikSipuH ||16|| prabhusnAtrajalAlIDhA vandanIyA mRdapyabhUt / gurUNAM kila saMsargAdgauravaM syAllaghorapi // 17 // nivezyezAnazakrAGke saudharmendro'pyatha prabhum / snapayitvA'rccayitvArAtrikaM kRtveti tuSTuve // 18 // namo'rhate bhagavate svayambuddhAya vedhase / tIrthaGkarAyAdikRte puruSeSuttamAya te // 19 // namo lokapradIpAya lokapradyotakAriNe / lokottamAya lokAdhIzAya lokahitAya te ||20|| namaste puruSavarapuNDarIkAya zambhave / puruSasiMhAya puruSaikagandhadvipAya te // 21 // cakSurdAyAbhayadAya bodhidAyAdhvadAyine / dharmmadAya dharmmadeSTre namaH zaraNadAya te // 22 // dharmmasArathaye dharmmanetre dharmaikacakriNe / vyAvRttacchadmane samyagjJAnadarzanadhAriNe // 23 // jinAya te jApakAya tIrNAya tArakAya ca / vimuktAya mocakAya namo buddhAya bodhine ||24|| sarvvajJAya namastubhyaM svAmine sarvadarzine / sarvvAtizayapathAdrayAya kamrmmASTakanidine ||25|| tubhyaM kSetrAya pAtrAya tIrthAya paramAtmane / syAdvAdavAdine vItarAgAya munaye namaH // 26 // pUjyAnAmapi pUjyAya mahadbhyo'pi mahIyase / AcAryANAmAcAryAya jyeSThAnAM jyAyase namaH ||27|| namo vizvabhuve tubhyaM yoginAthAya yogine / pAvanAya pavitrAyAnuttarAyottarAya ca ||28|| yogAcAryAMya samprakSAlanAya pravarAya ca / adhyAya vAcaspataye maGgalyAya namo'stu te // 29 // namaH purastAduditAyaikavIrAya bhAsvate / OM bhUrbhuvaH svaritivAkrastavanIyAya te namaH || 30 // namaH sarvvajanInAya sarvvArthAyAmRtAya ca / uditabrahmacaryAyAptAya pAragatAya te // 31 // namaste dakSiNIyAya nirvvikArAya tAyine / vajraRSabhanArAcavapuSe yogagarbhastutiH // 4 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarbhastutiH // 5 // tattvadRzvane // 32 // namaH kAlatrayajJAya jinendrAya svayambhuve / jJAnabalavIryatejaHzaktyaizvaryamayAya te // 33 // AdipuMse namastubhyaM namaste parameSThine / namastubhyaM mahezAya jyotistattvAya te nmH||34|| tubhyaM siddhArtharAjendrakulakSIrodadhIndave / mahAvIrAya dhIrAya trijagatsvAmine nmH||35|| iti stutvA namaskRtya gRhItvA paramezvaram / AnIya tatkSaNaM mAturarpayAmAsa vAsavaH // 36 // svavaMzavRddhikaraNAdyathArtha pitarau tadA / nAmadheyaM vidadhaturvarddhamAna iti prabhoH // 37 // so'haMpUcikayA bhaktaiH sevyamAnaH surAsuraiH / dRzA pIyUSavarSiNyA siJcanniva vasundharAm // 38 // aSTottarasahastreNa lkssnnairuplkssitH| nisargeNa guNairvRddho vayasA vavRdhe kramAt // 39 // rAjaputraiH savayobhiH samaM niHsImavikramaH / vayo'nurUpakrIDAbhiH kadAcitkrIDituM yayau // 40 // tadA jJAtvAvadhijJAnAnmadhyesurasabhaM hriH| dhIrA anumahAvIramiti vIramavarNayat // 41 // kSobhayiSyAmi taM dhIrameSo'hamiti matsarI / AjagAmAmaraH ko'pi yatra krIDannabhUdvibhuH // 42 // kuLatyAmalakIkrIDAM rAjaputraiH saha prabho / so'viveSTaviTapinaM bhujagIbhUya mAyayA / // 43 // tatkAlaM rAjaputreSu vitrasteSu dizodizi / smitvA rajjumivotkSipya taM cikSepa kSitau vibhuH // 44 // sanIDAH krIDituM tatra kumArAH punraayyuH| kumArIbhUya so'pyAgAtsarve'pyAruruhustarum // 45 // pAdapAgraM kumArebhyaHprApa prathamataH prbhuH| yadvA kiyadamuSyedaM yo lokAyaM gamiSyati // 46 / / zuzubhe bhagavAMstatra meruzrRGga ivAryamA / lambamAnA babhuH zAkhAsvanye zAkhAmRgA iva // 47 // jigye bhagavatA tatra kRtazcAsIdiyaM pnnH| jayedya iha sa hyanyAn pRSThAmAruhya vAhayet // 48 // AruhyAvAhadvAhAniva vIraH kumaarkaan| Aruroha surasyApi pRSThaM praSTho mahojasAm // 49 // tataH karAlaM vetAlarUpamAdhAya (1) (vIrA) (2) vIram // 5 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram HddA yogagarbhastutiH duSTadhIH / bhUdharAnapyadharayan prArabdho vardhituM suraH // 50 // vaktre pAtAlakalpe'sya jihayA takSakAyitam / piGgaistuGge ziraHzaile kezairdAvAnalAyitam // 51 // tasyAtidAruNe daMSTe abhUtAM krakacAkRtI / jAjvalyamAne aGgArazakaTayAviva locane // 52 // ghoNArantre mahAghora mahIdharaguhe iva / bhRkuTIbhaGgare bhIme mahoragyAviva bhrvau||53|| vyaraMsIdvardhanAnAsau yaavttaavnmhaujsaa| Ahatya muSTinA pRSThe svAminA vaamniikRtH||54|| evaM ca bhagavarya sAkSAtkRtyendravarNitam / prabhu natvAtmarUpeNa nijaM dhAma jagAma sH||55|| mAtApitRbhyAmanyeyuH prArabdhe'dhyApanotsave / AH sarvajJasya shissytvmitiindrstmupaasthit||56|| upAdhyAyAsane tsminvaasvenopveshitH| praNamya prArthitaH svAmI zabdapArAyaNaM jagau // 57 // idaM bhagavatendrAya proktaM zabdAnuzAsanam / upAdhyAyena tacchutvA lokepvaindramitIritam // 58 // mAtapitroranurodhAdaSTAviMzativatsarIm / kathAThicadagRhavAse'sthAtpravajyotkaNThitaH prbhuH||59|| atha pUrNAyuSoH pitrodevabhUyamupeyuSoH IhAzcakre parivrajyAM nirIho rAjyasampadaH // 60 // bhagavanmA kSate kSAraM kSaipsIriti sagadgadam / bhrAtrIktvA jyAyasA nndivrddhnenoprodhitH||61|| bhAvato yatirevAtha naanaabhrnnbhuussitH| kAyotsarga shryshcitrshaalikaayaamvsthitH||62|| essnniiypraamukaampaanvRttimhaamnaaH| varSamekaM kathamapi bhagavAnatyavAhayat // 6 // tIrtha pravartayetyabhyarthito lokAntikAmaraiH / yathAka.mInamarthibhyo dAnaM dAtuM pracakrame // 64 // dvatIyIkena varSeNa vinirmAyAnRNAM bhuvam / aujjhadrAjyazriyaM svAmI manyamAnastRNAya tAm // 65 // savvairdevanikAyaizca kRtaniSkramaNotsavaH / sahasavAdyAmArU, zivIM cndrprbhaabhidhaa||66|| jJAtakhaNDavane gatvA sarvasAvadyavarjanAt / pravrajyAmagrahIdahazcaturthaprahare aephn Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 7 // DODDFOR prabhuH ||67|| jaganmanogatAna bhAvAna prakAzayadatha prabhoH / jJAnaM turIyaM saMjajJe mana:paryayasaMjJakam ||68|| tatazca gatvA sandhyAyAM kurmmAragrAmasannidhau / girIndra iva niSkampaH kAyotsarga vyadhAdvibhuH ||69 || gopAlanAtha yAminyAM niSkAraNakRtakrudhA / upadrotuM samArebhe bhagavAnAtmavairiNA // 70 // athendreNAvadhijJAnAjjajJe prabhumupadravan / sa duHzIlo mahAzailamAkhuzcikhanipanniva // 71 // kalyANI bhaktirAgAcca zakraH prabhupadAntikam / naSTo matkuNanAzaM ca sa gopahatakaH kacit // 72 // tataH pradakSiNIkRtya trirmUrdhnA praNipatya ca / iti vijJApayAJcakre prabhuH prAcInavarhiSA // 73 // bhaviSyati dvAdazAbdAnyupasargaparamparA / tAM niSedhitumicchAmi bhagavAn pAripArzvikaH ||74 || samAdhiM pArayitvendraM bhagavAnUcivAniti / nApekSAJcakrire'IntaH parasAhAyyakaM kacit // 75 // tato jagadguruH zItalezyaH zItamayukhavat / tapastejodurAloko'dhipatistejasAmiva // 76 // zauNDIryavAn gaja iva sumeruriva nizcalaH / sarvvasparzAn sahiSNuzca yathaiva hi vasundharA ||77|| ambhodhiriva gambhIro mRgendra iva nirbhayaH / mithyAdRzAM durAlokaH suhuto havyavADiva // 78 // khazrRGgamivaikAkI jAtasthAmA mahokSavat / guptendriyaH kUrmma ivAhirivaikAntadattadRk ||79 || niraJjanaH zaGkha iva jAtarUpaH suvarNavat / vipramuktaH khA iva jIva ivAsvaladgatiH // 80 // vyomevAnAzrayo bhAraNDapakSIvApramadvaraH / ambhojinIdalamivopalepaparivarjitaH // 81 // zatrau mitre tRNe straiNe svarNe'zmani maNau mRdi / ihAmutra sukhe duHkhe bhave mokSe smaashyH|| 82 // niSkAraNaikakAruNyaparAyaNamanastayA / maJjadbhavodadhau mugdhamuddidhIrSuridaM jagat // 83 // prabhuprabhaJjana ivApratibaddho'bdhimekhalAm / nAnAgrAmapurAraNyAM vijahAra vasundharAm ||84|| dezaM dakSiNavAcAlamavApya prabhuranyadA / OOKOEESE yogagarbha stutiH jA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarma stutiH licin zvetambI nagarI gacchannityUce gopadArakaiH // 85 // devAryAyamRjuH panthAH zvetambImupatiSThate / kintvantare'sya kanakakhalAkhyastApasAzramaH // 86 // sa hi dRgviSasaNAdhiSThito vartate'dhunA / vAyumAtraikasaJcAro'pracAraH pakSiNAmapi // 87 // vihAya tadamuM mArga vakreNApyamunA vraja / suvarNenApi kiM tena karNacchedo bhavedyataH // 88 // taM cAhiM prabhurajJAsIdhadasau puurvjnmni| kSapakaH pAraNakArtha vihartuM vasateragAt // 89 // gacchatA tena maNDUkI paadpaataadviraadhitaa| AlocanArthametasya darzitA kSullakena sA // 90 // so'tha pratyuta maNDUkIrdarzayan lokamAritAH / Uce kSullaM mayA kSudra kimetA api maaritaaH||91|| tUSNIko'bhUttataH kSullo'masta caivaM vishuddhdhiiH| mahAnubhAvo yadasau sAyamalocayiSyati // 92 // Avazyake'pyanAlocya yAvadeSa niSedivAn / kSullako'cintayattAvadvismRtAsya virAdhanA // 93 // asmArayacca tAM bhekImAlocayasi kiM nahi / kSapako'pi krudhotthAya kSullaM hanmIti dhaavitH||94|| kopAndhazca tataH stambhe pratiphalya vyapadyata / virAdhitazrAmaNyo'sau jyotiSkepUdapadyata // 95 // sacyutvA kanakakhale sahasrAItapasvinAm / patyuH kulapateH panyAH putro'bhuutkaushikaahyH||96|| tatra kauzikagotratvAdAsannanye'pi kaushikaaH| atyantakopanatvAcca sa khyaatshcnnddkaushikH||97|| zrAddhadevAtithitvaM ca tasmin kulapatau gte| asau kulapatistatra tApasAnAmajAyata // 98 // mUrcchayA vanakhaNDasya so'ntardhAmyannaharnizam / adAtkasyApi nAdAtuM puSpaM mUla phalaM dalam // 99 // vizIrNamapi yo'grahaNAdane tatra phalAdikam / utpATaya parazuM yaSTiM loSTaM vA taM jaghAna saH // 100 // phalAdyalabhamAnAstu sIdantaste tpsvinH| patite laguDe kAkA iva jagmurdizodizam // 11 // anyedhuH kaNTikAhetoH kauzike bahirIyuSi / abhAkSurmakSu rAjanyAH HT // 8 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstrama yogagarbhastutiH liaa zvetamvyA etya tdvnm||2||ath vyAvarttamAnasya gopAstasya nyavIvidan / pazya pazya vanaM kaizcidbhajyate bhajyate tvaa| jAjvalyamAnaH krodhena haviSeva hutAzanaH / akuNThadhAramudyamya kuThAraM so'bhydhaavt||4||raajputraastto nezuH zyenAdiva zakuntayaH / skhalitvA ca papAtAyaM yamavaktra ivaavtte||5|| patataH patitastasya sammukhaH parazuH shitH| ziro dvidhA kRtaM tena hI vipAkaH kukrmnnaam||6| sa vipadya vane'traiva cnnddo'hiNdRgvisso'bhvt| krodhastIbAnubandho hi saha yAti bhavAntare // 7 // avazyaM caiSa bodhAI iti buddhayA jgdguruH| AtmapIDAmagaNayannR junaiva pathA yyau||8|| abhvtpdsnycaarmukhmiibhuutvaalukm| udapAnAvahatkulyaM shulkjrjrpaadpm||9||jiirnnprnncyaastiirnn kIrNa valbhIkaparvataiH / sthalIbhRtoTajaM jINAraNyaM nyavizata prbhuH||10|| tatra cAtha jagannAtho yakSamaNDapikAntare / tasthau pratimayA naasaapraantvishraantlocnH||11|| tato dRSTiviSaH sarpaH sado bhramituM bahiH / bilAnnirasarajjihvA kaalraatrimukhaadiv||12|| bhraman so'nuvanaM reNusaMkrAmadbhogalekhayA / svAjJAlekhAmiva likhanIkSAzcakre jagadgurum // 13 // atra mAM kimavijJAya kimavajJAya ko'pyasau / AH praviSTo nirAzaGkha niSkampaH zaGkavat sthitH||14|| tadenaM bhasmasAdadya karonIti vicintayan / AdhmAyamAnaM kopena phaTATopaM cakAra sH||15|| jvAlAmAlAmudvamantyA nirdahantyA latAdrumAn / bhagavantaM dRshaapshytsphaarphuutkaardaarunnH||16|| dRSTijvAlAstatastasya jvalantyo bhagavattanau / vinipeturdurAlokA ulkA iva divo girau // 17 // prabhormahAprabhAvasya prabhavanti sma naiva tAH / mahAnapi marunmeruM kiM kampayitumIzvaraH // 18 // dArudAI na dagdho'sAvadyApIti krudhA jvalan / darza darza dinakaraM dRgjvAlAH so'mucatpunaH // 19|| sampannAsu prabhau vAridhArAprAyAsu Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 20 yogagarbhastutiH tAsvapi / dadaMza dandazUko'sau niHzUkaH pAdapaGkaje // 20! daSTvA daSTvApacakrAma svvissodrekdurmdH| yatpatanmadviSAkrAnto mRdunIyAdeSa mAmapi // 21 // dazato'pyasakRttasya na viSaM prAbhavatprabhau / gokSIradhArAdhavalaM kevalaM raktamakSarat // 22 // tatazca purataH sthitvA kimetaditi cintayan / vikSAzcake jagannAthaM vIkSApannaH sa pannagaH // 23 / / tato nirUpya rUpaM tadanurUpaM jagadguroH / kAntisaumyatayA makSu vidhyAte tadvilocane // 24 // upasannaM ca taM jJAtvA babhASe bhagavAniti / caNDakauzika budhyasva budhyasva nanu mA muhH||25||shrutvaa tadbhagavadvAkyamUhApohaM vitnvtH| pannagasya samutpede smaraNaM pUrvajanmanAm / / 26 / / satriH pradakSiNIkRtya tatazca paramezvaram / niSkaSAyaH sumanasA'nazanaM pratyapadyata // 27 // kRtAnazanakANaM niSkarmANaM mahoragam / prazamApanamajJAsIdanvajJAsIcca taM prabhuH // 28 // kutrApyanyatra mA yAsIdRSTimeM viSabhISaNA / iti tuNDaM bile kSiptvA papau sa samatAmRtam // 29 // tasthau tathaiva tatraiva svAmI tadanukampayA / pareSAmupakArAya mahatAM hi pravRttayaH // 30 // bhagavantaM tathA dRSTvA vismayasmeralocanAH / gopAlA vatsapAlAzca tatropasamapuTTatam // 31 // vRkSAntare tirobhUya yatheSTa graavlossttubhiH| pratijaghnuraninAste paragasya mahAtmanaH // 32 // tathApyavicalantaM taM vIkSya vishrmbhmaajinH| yaSTibhirghaTTayAmAmunikaTIbhUya tattanum // 33 // Akhyan janAnAM te gopAstatastatrAgaman jnaaH| vavandire mahAvIramamahaMzca mahoragam // 34 // ghRtavikrayakAriNyo gacchantyastena vartmanA / nAgaM haiyaGgavInenAmrakSayan paspRzuzca tam // 35 // Agatya ghRtagandhena tIkSNatuNDAH pipiilikaaH| cakrire titaupAyamahestasya kalevaram // 36 // matkarmaNAM kiyadetadityAtmAnaM virodhayan / vedanAmadhisehe tAM duHsahAM so'hipuGgavaH // 37 // varAkyo mA sma pIlyanta svalpasArAH pipIlikAH / ityacIcaladaGgaM na manAgapi mhorgH||38|| // 10 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarmastutiH // 11 // siktaH kRpAsudhAvRSTayAdRSTayA bhagavatoragaH / pakSAnte pazcatAM prApya sahasrAradivaM yayau // 39 // vidadhati vividhopasargabAdhAM phaNibhRti dRSTiviSe harau tu bhaktim / iti tulyamanaskatA zazaMse caramajinasya jagattrayaikabandhoH // 140 // 2 // ... prakArAntareNa punaryogagarbhAmeva stutimAhakRtoparAdhe'pi jane kRpaamnthrtaaryoH| ISadvASpArdrayorbhadraM shriiviirjinnetryoH||3|| vihitavipriye'pi jane saGgamakAdau kRpayA manthare ISanate tAre kanInike yayoH ISadvASpazcakSurjalaM sa ca karuNAkRta eva tena ArTe klinne bhagavato netre tayorbhadramiti sAmarthyAnnamaskArapratItiH / tathAhi anugrAmamanupuraM viharan vibhuranyadA |dRddhbhuumimnupraap bhumlecchkulaakulaam||1|| peDhAlagrAmaM nikaSA peDhAlArAmamantarA / kRtASTamatapaHkA polAsaM caityamAvizat // 2 // jantUparodharahitamadhiSTAya zilAtalam / AjAnulambitabhujo draavntvigrhH||3||sthiriikRtaantHkrnno nirnimessvilocnH| tasthau tatraikarAtrikyA mahApratimayA prbhuH||4||tdaa zakraH sudharmAyAM sabhAyAM privaaritH| sahakhaizcaturazItyA saamaanikdivauksaam||5||trystriNshtraaystriNshaiH prssdbhistimRbhistthaa| caturbhirlokapAlaizca saMkhyAtItaiH prkiirnnkaiH||6||prtyekN caturazItyA shsrairnggrksskaiH| dRDhAbaddhaparikaraiH kakupsu catasRSvapi // 7 // senAdhipatibhiH senAparivItaizca sptbhiH| devadevIgaNairAbhiyogyaH kilbissikaadibhiH||8||tuurytryaadibhiH kAla vinodairativAhayan / goptA dakSiNalokArddha zakraH siMhAsane sthitH||9|| avadhijJAnato jJAtvA bhagavantaM tathAsthitam / // 11 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarbha stutiH // 12 // utthAya pAduke tyaktvottarAsaGgaM vidhAya c||10||jaanvsvyN bhuvi nyasya savyaM ca nyAya kizcana / zakastavenAvandiSTa bhuutlnystmstkH||11|| samutthAya ca srvaanggodshcdromaanycknyckH| zacIpatiruvAcedamuddizya sakalAM sbhaam||12|| bho bhoH sarve'pi saudhrmvaasinstridshottmaaH| zrRNuta zrImahAvIrasvAmino mhimaadbhtm||13|| dadhAnaH pazca smitiirguptitrypvivitH| krodhamAnamAyAlobhAnabhibhUto niraashrvH||14|| dravye kSetre ca kAle ca bhAve cApratibaddhadhI rukSakapuralanyastanayano dhyaanmaasthitH||15|| amaraissuraiyakSa rkssobhiruurgainraiH| trailokyenApi zakyeta dhyAnAccAlayituM na hi||16|| ityAkarNya vacaH zAkaM zakrasAmAnikaH surH| llaattpttttyttitbhRkuttiimnggbhiissnnH||17|| kampamAnAdharaH kopAllohitAyitalocanaH / abhavyo gADhamithyAtvasaGgaH snggmko'vdt||18|| matyaH zramaNAmAtro'yaM yadeva deva varNyate / svacchanda sadasadvAde prabhutvaM tatra kAraNam // 19 // devairapi na cAlyo'yaM dhyAnAdityudbhaTaM prabhoH / kathaM dhAyeta hRdaye dhRte vA procyate katham // 20 // ruddhAntarikSaH zikharairmUle ruddhrsaatlH| yaH kilodasyate doSNA sumerulossttliilyaa // 21 // skulaaclmedinyaaHplaavnvyktvaibhvH| yeSAmeSo'pi gnndduussmukromkraakrH|22| apyeka jadaNDena prcnnddaaNchtrliilyaa| uddharanti mahAnekabhUdharAM ye vsundhraam||23||tessaamsmRddhiinaaN surANAmamitaujasAm / icchAsampannasiddhInAM martyamAtra: kiyaanym||24|| eSo'haM cAlayiSyAmi taM dhyAnAdityudIrya saH / kareNa bhuumimaahtyodsthaadaasthaanmnnddpaat||25|| arhantaH parasAhayyAttapaH kurvantyakhaNDitam / mA jJAsIditi durbuddhiH zakreNa sa upekssitH||26|| tato vegaanilotpaatptaaptghnaaghnH| raudrAkRtidurAloko bhyaapsrdpsraaH||27|| vikttor:sthlaaghaatpunyjitgrhmnnddlH| sa pApastatra gatavAn // 12 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarbhastutiH // 13 // ytraasiitprmeshvrH||28|| niSkAraNajagabandhuM nirAbAdhaM tathAsthitam / zrIvIraM pazyatastasya matsaro vavRdhe'dhikam // 29 / / gI gapAMsanaH pAMzuvRSTiM duSTo'taniSTa sH| akaannddghttitaarissttaamuprisstthaajgtprbhoH||30|| vidhurvidhuntudeneva durdineneva bhaaskrH| pidadhe pAMzupUreNa sarvAGgINaM jagatprabhuH // 31 // samantato'pi pUrNAni tathA zrotAMsi pAMzubhiH / yathA samabhavatsvAmI nizvAsocchvAsavarjitaH // 32 // tilamAtramapi dhyAnAnna cacAla jagadguruH / kulAcalazcalati kiM gajaiH prinntairpi||33|| apanIya tataH pAMzuM vajratuNDAH pipIlikAH / sa samutpAdayAmAsa prabhoH sarvAGgapIlikAH // 34 // prAvizannekato'GgeSu svaraM niryayuranyataH / vidhyantyastIkSNatuNDAyaiH sUcyo nivsnessviv||35|| nirbhAgyasyeva vAJchAsu moghIbhUtAsu tAsvapi / sa daMzAn racayAmAsa nAkRtyAnto durAtmanAm // 36 // teSAmekaprahAreNa raktairgoMkSIrasodaraH / kSaradbhirabhavannAthaH sanijhara ivAdrirAT // 37 // tairapyakSobhyamANe'tha jagannAthe sa durmtiH| cakre pracaNDatuNDAgrA durnivArA ghRtelikaaH||38|| zarIre paramezasya nimgnmukhmnnddlaaH| tatastAH samalakSyanta romANIva shotthitaaH||69|| tato'pyavicalaccitte yogacitte jagadgurau / sa mahAvRzcikAMzcake dhyaanvrshcnnishcyii||40|| prlyaagnisphulinggaabhaastpttomrdaarunnaiH| te'bhindana bhagavaddehaM lAlArkuTakaNTakaiH // 41 // tairapyanAkule nAthe kuuttsngklpsngklH| so'nalpAn kalpayAmAsa nakulAn dazanAkulAn // 42 // khikhIti rasamAnAste daMSTrAbhirbhagavattanum / khaNDakhaNDaistroTayanto maaNskhnnddaanypaatyn||43||tairpykRtkRtyo'sau yamadordaNDadAruNAna / atyutkaTa phaTATopAn kopAtprAyukta pnngaan||44||aashirHpaadmaapiiddy mahAvIraM mhorgaaH| aveSTayanmahAvRkSakapikacchulatA iv||45|| prajaghnusta tathA tatra sphuTanti sma phaTA yathA / tathA dazanti sma yathA'bhajyanta dazanA api I // 13 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogagarbhastutiH zAstram // 14 // // 46 // udvAntagaraleSveSu lambamAneSu rajjuvat / sa vajradazanAnAzu mUSakAnudapIpadat ||47||svaamynggN khanakAvakhnu khaidantairmukhaH khraiH| momUtryamANAstatraiva kSate sAraM nickssipuH||48|| teSvapyakizcidabhUteSu bhUtIbhRta iva krudhA / uddaNDadantamusalaM hastirUpaM sasarja saH // 49 // so'dhAvatpAdapAtena medinI namayambhiva / uDnyudastahastena nabhastakhoTayabhiva // 50 // karAgreNa gRhItvA ca durvAreNa sa vAraNaH / daramullAlayAmAsa bhagavantaM nabhastale // 51 // vizIrya kaNazo gacchatvasAviti durAzayaH / dantAvunnamya sa vyomnaH patantaM sma pratIcchati // 52 // patitaM dantaghAtena vidhyati sma muhurmuhuH / vakSaso banna kaThinAt samuttasthuH sphuliGgakAH // 53 // na zazAka varAko'sau kartu kizcidapi dvipaH / yAvattAvatsurazcakre kariNIM vairinniimiv||54|| akhaNDazuNDadantAbhyAM bhagavantaM bibheda sA / svairaM zarIranIreNa viSeNeva siSeca c||55|| kareNo reNusAdbhUte tasyAH sAre surAdhamaH:pizAca rupmkronmkrotkttdNssttrkm||56|| jvAlAjAlAkulaM vyAttaM vyAyataM vaktrakoTaram / abhavadbhISaNaM tasya vahikuNDamiva jvlt||57||ymaukstornnstmbhaaviv prottambhitau bhujau / abhUcca tasya janoru tujhaM taaldrumopmm||58||s sATTahAsaH phetkurvan sphUjatkilakilAravaH / kRttivAsAH ktrikaabhRdbhgvntmupaadrvt||59|| tasminnapi hi vidhyAte kSINatailapradIpa vat / vyAghrarUpa krudhAghrAta zIghraM cakre sa nirSaNaH // 6 // atha pucchacchaTAcchoTaiH pATayadhiva medinIm, vRtkArapratizabdaizca rodasI rodayanniva // 6 // daMSTrAbhirvajrasArAbhirnakharaiH zUlasodaraiH / avyagraM vyApiparti sma vyAghro bhuvanabhartari // 62 // tatra vicchAyatAM prApte davadagdha iva me / siddhArtharAjatrizalAdevyo rUpaM vyadhatta saH // 63 // kimetadbhavatA tAta prakrAntamatiduSkaram / pravrajyAM muzca mAsmAkaM prArthanAmavajIgaNaH // 64 // 14 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // vRddhAvazaraNAvAvAM tyaktAvAnandivarddhanaH |traaysveti svarairdInadInaiya'lapatAM ca tau // 65 // (yugmaM) tatasvayorvilApairapyaliptamanasi prabhau / AvAsitaM durAcAraH skandhAvAramakalpayat // 66 // tatrAnAsAdya dRSadaM sUdaH sAdara odane / cullIpade prabhoH pAdau kRtvA sthAlImakalpayat // 67 // tatkAlaM jvAlitastena jajvAla jvalano'dhikam / pAdamUle jagadbharttagireriva davAnalaH // 68|| taptasyApi prabhoH svarNasyeva na zrIrahIyata / tataH surAdhamazcakre pakaNaM dAruNakanan / 69 // pakaNo'pi prabhoH kaNThe karNayorbhujadaNDayoH / jaGgayozca kSudrapakSipaJjarANi vyalambayat // 70 // khagaizcaJcanakhAghAtaistathA dadre prabhostanuH / yathA cchidrazatAkIrNA tatpaJjaranibhAbhavat // 71 // tAtrapyasAratAM prApte pakaNe pakapatravat / utpAditamahotpAtaM kharavAtamajIjanat // 72 // antarikSe mAhAvRkSAMstRNotkSepaM samutkSipan / vikSipan pAMzuvikSepa dikSu ca grAvakarkarAn // 73 // sarvato rodasIgarbha bhastrApUraM ca pUrayan / utpADayotpATaya vAto'sau bhagavantamapAtayat / 74 // (yugmaM) tenApi kharavAtenApUrNakAmo vinarmame / ghusatkulakalaGko'sau drAkalaM kalikAnilam // 75 // bhUbhRto'pi bhrmyitumlngkrmaannvikrmH| bhramayAmAsa cakrasthamRtpiNDamiva sa prabhum // 76 // bhramyamANo'NavAvarteneva tena nabhasvatA / tadekatAno na dhyAnaM manAgapi jahI prabhuH // 77|| vajrasAramanasko'yaM bahudhA'pi kadarthitaH / na kSobhyate kathamahaM bhagnAgUryAmi tAM sabhAm // 78 // tadasya prANanAzena dhyAnaM nazyati nAnyathA / cintayitveti cakre sa kAlacakraM surAdhamaH // 79 // ahnAya tadayobhArasahasraghaTitaM tataH / uddadhAra suraH zailaM kailAsamiva rAvaNaH // 8 // pRthivI sampuTIkattuM kRtaM manye puTAntaram / utpattya kAlacakraM sa pracikSepopari prabhoH // 8 // jvAlAjAlairucchaladbhirdizaH sarvAH Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % yogazAstram yogagarbha stutiH // 16 // karAlayan / utpapAta jagatonala ivArNave // 82 // kulakSitidharakSodakSamasyAsya prabhAvataH / mamajjAjAnu bhagavAnantarvasumatItalam // 83 // evambhUto'pi bhagavAnazocadidamasya yat / titArayiSavo vizvaM vayaM saMsArakAraNam // 84 // kAlacakrahato'pyeSa prapede pazcatAM na yat / agocarastadatrANamupAyaH ka ihAparaH // 85 / / anukUlairupasargaH kSubhyedyadi kathacana / iti buddhyA vimAnasthaH sa puro'sthAduvAca ca // 86 // maharSe tava tuSTo'smi sattvena tapasaujasA / prANAnapekSabhAvenArabdhanirvahaNena ca // 87|| paryAptaM tapasAnena zarIraklezakAriNA / brUhi yAcasva mA kArSIH zaGkAM yacchAmi kiM tava // 88 // icchAmAtreNa pUryyante yatra nityaM manorathAH / kimanenaiva dehena tvAM svarga prApayAmi tam // 89 // anAdibhavasaMrUDhakanenirmokSalakSaNam / ekAntaparamAnandaM mokSe vA tvAM nayAmi kim // 10 // azeSamaNDalAdhIzamaulilAlitazAsanam / athavA caiva yacchAmi sAmrAjyaM prAjyamRddhibhiH // 9 // itthaM pralobhanAvAkyairakSobhyamanasi prabhau / aprAptaprativAkpApaH punarevamacintayat // 92 // moghIkRtamanenaitanmama zaktivijRmbhitam / tadidAnImamoghaM syAdyadyekaM kAmazAsanam // 93 // yataH kAmAstrabhUtAbhiH kAminIbhiH kttaakssitaaH| dRSTA mahApumAMso'pi lumpantaH puruSavratam // 94 // iti nizcitya cittena nirdideza suraanggnaaH| tadvibhramasahAyAn SaT prAyukta sa RtUnapi // 95 // kRtaprastAvanA mttkokilaaklkuujitH| kandarpanATakanaTI vasantazrIrazobhata // 96 // mukhavAsaM sajjayantI vikapanIpareNubhiH / sairandhrova digvadhUnAM grISmalakSmIrajambhata // 97 // rAjyAbhiSeke kAmasya maGgalyatilakAniva / sarvAGgaM ketakavyAjAtkurvatI prAvRDAbabhau // 98 // sahastranayanIbhUya navanIlotpalacchalAt / svasampadamivodAmAM pazyantI zuzubhe zarat // 99 // jayaprazasti kAmasya shvetaakssrshodraiH| // 16 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogagarma stutiH yogazAstram // 17 // hemantazroliMlekheva pratyagraiH kundakuDamalaiH // 100 // gaNikevopajIvantI hemantasurabhIsamam / kundaizca sinduvAraizca zizirazrIracIyata // 1 // evamujRmbhamANeSu sarcatuSu smnttH| mInadhvajapatAkinya prAdurAsan suraanggnaaH||2|| saGgItamavigItAGgayaH puro bhagavatastataH / tAH pracaRmire jaitraM mantrAsvamiva mAnmatham // 3 // tatrAdhisUtritalayaM gAndhAragrAmavandhuram / kAbhizcidudagIyante jAtayaH shuddhvesraaH||4|| kramavyutkramagaistAnairvyaktairvyaJjanadhAtubhiH / pravINAvAdayadvINAM kAcitsakalaniSkalAm // 5 // 3 phuTattakAradhoGkAraprakArairmeghanisvanAn kAzcicca vAdayAmAmurmaMdagAMtrividhAnapi // 6 // nabhobhUgatacArIkaM vicitrakaraNodbhaTam / dRSTibhAvanavanavaiH kAzcidapyanarInRtuH // 7 // dRDhAGgahArAbhinayaiH sadyakhuTitaka0cukA / banatI zlathadhammillaM domUlaM kaapydiidRsht||8|dnnddpaadaabhinyncchlaatkaapi muhurmuhuH| cArugorocanAgauramUrUmUlamadarzayat // 9 // zlathacaNDAtakagranthidRDhIkaraNalIlayA / kApi prAkAzayadvApIsanAbhi nAbhimaNDalam // 10 // vyapadizyebhadantAkhyahastakAbhinayaM muhuH| gADhamaGgapariSvaGgasaMjJAM kAcicca nirmame // 11 // saJcArayantyantarIyaM nIvIniviDanacchalAt / nitambabimbaphalakaM kAcidAvirabhAvayat // 12 // aGgabhaGgApadezena vakSaH pInonnatastanam / suciraM rocayAmAsa kAcidciralocanA // 13 // yadi tvaM vItarAgo'si rAgaM tanastanoSi kim / zarIranirapekSazceddatse vakSo'pi kiM na naH // 14 // dayAluryadi vAsi tvaM tadAnIM viSamAyudhAt / akANDAkRSTakodaNDAdasmAna trAyase katham // 15 // upekSase kaunukena yadi naH premalAlasAH kizcinmAnaM hi tadyuktaM maraNAntaM na yujyate // 16 / / svAmin kaThinatAM muzca pUrayAsmanmanorathAn / prArthanAvimukho mA bhUH kAzcidityUcire (1) tatrAtisUtritalayam (2) sundaram (3) sphuTatvakpara0 pratyantare // 17 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram uk ciram ||17|| evaM gItAtodyanRtairvikArairAGgikairapi / cAdubhizva surakhINAM na cukSobha jagatprabhuH ||18|| evaM rAtrau vyatItAyAM tato viharataH prabhoH / nirAhArasya SaNmAsAn surAdhama upAdravat ||19|| bhaTTAraka sukhaM tiSTa svairaM bhrama gato'smyaham / SaNmAsAnte bruvannevaM khinnaH saGgamako'gamat // 20 // karmmaNaivaMvidhenAyaM ka varAko vajiSyati / na zakyate tArayitumasmAbhirapi tArakaiH ||21|| evaM bhagavatazcintAM tanvatastatra gacchati / dRzAvabhUtAM kRpayobApe mantharatArake || 122|| 3 || evaM devatAM namaskRtya muktimArga yogamabhidhitsustacchAstraM prastauti / zrutAmbhoradhidhegampa sampradAyAcca sadguroH / svasamvedanatazvApi yogazAstraM viracyate // 4 // iha nAnirNItasya yogasya padavAkyaprabandhena zAstraviracanA karttumuciteti yogasya trihetuko nirNayaH khyApyate / zAstrato gurupAramparyyAt svAnubhavAcca / taM trividhamapi krameNAha / zrutAmbhodheH sakAzAdadhigamya nirNIya yogamiti zeSaH / tathA gurupAramparyAt tathA svasamvedanAdevaM tridhA yogaM nizcitya tacchAstraM viracyate / etadeva nirvvahaNe vakSyati / yA zAstrAtsvagurormukhAdanubhavAcAjJAyi kiJcit kacit yogasyopaniSadvivekiparipaccetazcamatkAriNI / zrIcaulukya - kumArapAlanRpateratyarthamabhyarthanAdAcAryeNa nivezitA pathi girAM zrI hemacandreNa sA || 1 || 4 // yogasyaiva mahAtmyamAha - yogaH sarvvavipadballIvitAne parazuH zitaH / amUlamantratantraM ca kArmmaNaM nirvRttizriyaH // 5 // yoga mahAtmyam // 18 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga mahAtmyam // 19 // sarvA vipada AdhyAtmika-Adhibhautika-AdhidaivikalakSaNAH tAzcAtivitatatvAdvallIrUpAstAsAM vitAnaH samUhastatra tIkSNaH parazuryoga-ityanarthaparihAro yogasya phlm| uttarArddhanArthaprAptirmokSalakSmyAHparamapurUSArtharupAyA mUlamantratantraparihAreNa kArmaNaM saMvananaM yogH| kArmaNaM hi mUlamantratantrairvidhIyate / yogastu mUlAdirahita eva moksslkssmiivshiikrnnheturiti||5|| kAraNocchedamantareNa na vipallakSaNasya kAryasyocchedaH zakyakriya iti vipatkAraNapApanirghAtahetutvaM yogasyAhabhUyAMso'pi hi pApmAnaH pralayaM yAnti yogataH / caNDavAtAdghanaghanA ghanAghanaghaTA iva // 6 // bahUnyapi pApAni yogAtpralayamupayAnti pracaNDavAtodhdhUtA atighanA meghaghaTA iva // 6 // syAdetadekajanmopArjitaM pApaM yogaHkSiNuyAdapi anekabhavaparamparopAttapApasya tu nirmUlanaM yogAdasambhAvanIyamityAhakSiNoti yogaH pApAni cirakAlArjitAnyapi / pracitAni yathaidhAMsi kSaNAdevAzuzukSaNiH // 7 // yathA cirakAlamIlitAnyapIndhanAni kSaNamAtrapracito'pyakRzaH kRzAnurbhasmasAtkaroti / evaM yogaH kSaNamAgeNaiva cirasazcitapApasaMkSayakSamo bhavatIti // 7 // yogasya phlaantrmaahkphvinnmlaamrshsssidhimhrddhyH| sambhinna zrotolabdhizca yaugaM tANDavaDambaram // 8 // maharddhizabdaH pratyekamapi sambadhyate / kaphaH zleSmA vipraDuccAraH purISamiti yAvat / malaH karNadantanAsikAnayanajiddodbhavaH zarIrasambhavazca / AmarzI hastAdinA sparzaH savveM viNmUtrakezanakhAdaya uktA anuktAzca auSadhayo (1) pikRzaH pratyantare Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogamahAtmyam zAstram 20 yogaprabhAvAnmahar3ayo bhavanti / athavA mahadayo vibhinnA evANutvAdayaH tathA zrotAMsIndriyANi saMbhinnAni saGgatAni ekaikazaH sarvaviparyasteSAM labdhiryogasyedaM yogaM tANDavaDambaraM radarzitam / tathAhi yogamAhAtmyAdyoginAM kaphabindavaH / sanatkumArAderiva jAyante sarvarukchidaH // 1 // sanatkumAro hi purA caturthazcakravartyabhUt / SaTkhaNDapRthivIbhoktA nagare hastinApure // 2 // kadAcicca sudharmAyAM sabhAyAM jAtavismayaH / rUpaM tasyApratirUpaM varNayAmAsa vAsavaH // 3 // rAjJaH sanatkumArasya kuruvaMzaziromaNeH / yapaM na tadanyatra deveSu manujeSu vA // 4 // iti prazaMsAM rUpasyAzraddadhAnAvubhau surau / vijayo vaijayantazca pRthivyAmavateratuH // 5 / / tatastau viprarUpeNa rUpAnveSaNahetave / prasAdadvAri nRpatestasthaturdAHsthasannidhau / / / AsIt sanatkumAro'pi tadA prArabdhamajjanaH / muktaniHzeSanepathyaH sarvAGgAbhyaGgamudvahana // 7 // dvArasthau dvArapAlena dvijAtI tau niveditau| nyAyavartI cakravartI tadAnImapyavIvizata // 8 // sanatkumAramAlokya vismayasmeramAnasau / dhUnayAmAsaturmAli cintayAsatuzca tau // 9 // lalATapaTTaH prystaassttmiirjnijaanikH| netre karNAntavizrAnte jitanIlotpalatviSI // 10 // dantacchadau parAbhUtapakavimbIphalacchavI / nirastazuktiko karNI kaNTho'yaM pAJcajanyajita // 11 // karirAjakarAkAratiskArakarau bhujau / svarNazailazilAlakSmIviluNTAkamuraH sthalam // 12 // madhyabhAgo mRgaaraatikishorodrsodrH| kimanyadasya sarvAGgalakSmIrvAcAM na gocaraH // 13 // aho ko'pyasya lAvaNyasaritpUro nirargalaH / yenAbhyaGga na jAnImo jyotsnayoDuprabhAmiva // 14 // yathendro varNayAmAsa tathedaM bhAti naanythaa| mithyA na khalu bhASante mahAtmAnaH kadAcana // 15 // kiM nimittamihAyAtau bhavantau (1) vilasitam /20NI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga mAhAtmyam // 21 // dvijasattamau / itthaM sanatkumAreNa pRSTau tAvevamUcatuH // 16 // lokottaracamatkArakArakaM sacarAcare / bhuvane bhuvato rUpaM narazArdUla giiyte||17|| dUrato'pi tadAkarNya taraGgitakutUhalau / vilokayitumAyAtAvAvAmavanivAsava // 18 // varNyamAnaM yathA loke zuzruve'smAbhiradbhutam / rUpaM nRpa tato'pyetatsavizeSa nirIkSyate // 16 // Uce sanatkumAro'pi smitavisphuritAdharaH / iyaM hi kiyatI kAntiraGge'bhyaGgataraGgite // 20 // ito bhUtvA pratIkSeyAM kSaNamAtre dvijottamau / yAvanivartyate'smAbhireSa majjanakakSaNaH // 21 // vicitraracitAkalpaM bhUribhUSaNabhRSitam / rUpaM punarnirIkSethAM saratnamiva kAJcanam // 22 // tato'vanipatiH snAtvA kalpitAkalpabhUSaNaH / sADambaraH sado'dhyAstAmbara ratnamivAmbaram // 23 // anujJAtau tato viprau purobhUya mahIpateH / nidadhyatuzca tadrUpaM ka viSaNNau dadhyatuzca tau // 24 // ka tadrUpaM ka sA kAntiH ka tallAvaNyamapyagAt / kSaNenApyasya mAnAM kSaNikaM sarvameva hi // 25 // nRpaH provAca tau kasmAd dRSTvA mAM muditau purA / kasmAdakasmAdadhunA viSAdamalinAnanau // 26 // tatastAvRcaturidaM sudhAmadhurayA girA / mahAbhAga murAvAvAM saudharmasvargavAsinau // 27 // madhye surasabhaM zakrazcakre tvapavarNanam / azraddadhAnau tadraSTuM matyemAgatAviha // 28 // zakreNa varNitaM yAdRk tAdRzaM vapurIkSitam / rUpaM nRpa tavedAnIvanyAdRzamajAyata // 29 // adhunA vyAdhibhirayaM kAntisa svtskraiH| dehaH samantAdAkrAnto niH zvArairiva darpaNaH // 30 // yathArthamabhidhAyeti dvaaktirohityostyoH| vicchAya svaM nRpo'pazyaddhimanastamiva imama // 31 // acintayacca dhigidaM sadA gadapadaM vapuH / mudhaiva mugdhAH kurvanti tanmUrchA tucchabuddhayaH // 32 // zarIramantarutpannaiyAdhibhirvividhairidam / dIryate dAruNairdAru dArukITagaNairiva // 33 // bahiH kathaJcidyadyatatparocyeta (1) kha. ga. tAhageva purekSitam // 22 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam rarA tathApi hi / naiyagrodhaM phalamiva madhye kRmikulAkulam // 34 // rujA lumpati kAyasya tatkAlaM rUpasampadam mahAsarovarasyeva vaarisevaalvllrii||35|| zarIraM zlathate nAzA rUpaM pAti na pApadhIH / jarA sphurati na jJAnaM dhiga svarUpaM zarIriNAm // 36 // rUpaM lavaNimA kAntiH zarIraM draviNAnyapi / saMsAre taralaM sarva kuzAgrajalabinduvat // 37 // adyazvInavinAzasya zarIrasya zarIriNAm / sakAmanijjarAsAraM tapa eva mahatphalam // 38 // iti sajAtavairAgyabhAvanaH pRthivIpatiH / pravrajyAM svymaaditmuH| taM rAjye nyavIvizat // 39 // gatvodyAne savinayaM vinyndhrsuuritH| sarvasAvadhaviratipradhAnaM so'grhiittpH||40||mhaavrtdhrsyaasy dadhAnasyottarAna guNAn / grAmAdagrAma biharataH samataikAgracetasaH // 41 // gADhAnurAgabandhena sarva prakRtimaNDalam / pRSThato'gAtkarikulaM mahAyUthapaterikha // 42 // (yugma) niSkaSAyamudAsInaM nirmama niSparigraham / taM paryupAsya SaNmAsAn kathazcittannyavarttata // 43 // yathAvidhyAttabhikSAbhirakAlApathyabhojanaiH / vyAdhayo'sya vavRdhire sampUrNairdohadairiva // 44 // karuzoSajvarazvAsArucikukSyakSivedanAH / saptAdhisehe puNyAtmA saptavarSazatAni saH // 45 // duHsahAn sahamAnasya tasyAzeSaparIpahAn / upAyanirapekSasya samapadyanta labdhayaH // 46 // atrAntare surapatiH samuddizya divaukasaH / hRdi jAtacamatkArazcakAretyasya varNanam // 47 / cakravartizriyaM tyaktvA prajvalattRNapUlabat / aho sanatkumAro'yaM tapyate dustapaM tapaH // 48 // tapomahAtmyalabdhAsu sAsvapi hi labdhiSu / zarIranirapekSo'yaM svarogAnna cikitsati // 49 // azraddadhAnau tadvAkyaM vaidyarUpadharau surau / vijayo vaijayantazca ttsmiipmupeytuH||50|| Ucatuzca mahAbhAga kiM rogaiH paritAmyasi / vaidyAvAvAM cikitsAvo vizva svaireva bheSajaiH // 51 // yadi tvamanujAnAsi rogagrasta // 22 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstrama rA zarIrakaH / tadahAya nigRhaNIvo rogAnupacitAMstava // 52 // tataH sanatkumAro'pi pratyUce bhocikitsakau / dvividhA dehinAM rogA dravyato bhAvato'pi ca // 53 // krodhamAnamAyA lobhA bhAvarogAH zarIriNAm / janmAntarasahakhAnugAmino'nantaduHkhadAH ||54|| tAMzcikitsitumIzau cedyuvAM tarhi cikitsatam / atho cikitsa dravyarogAMstadvata pazyatam ||55|| tato'GgulIM galatpAmAM zINI svakaphavipruSA / liptAM zulvaM raseneva drAk suvarNI cakAra sH||56|| tatastAmaGgulIM svarNazalAkAmiva bhAsvatIm / Alokya pAdayostasya petatuH procatuzca tau // 57 // nirurUpayiSU rUpaM yau tvAmAyAtapUrviNau / tAveva tridazAvAvAM sampratyapi samAgatau // 58 // siddha labdhirapi vyAdhibAdhAM soDhA tapasyati / sanatkumAro bhagavAnitIndrastvAmavarNayat ||59 || AvAbhyAM tadihAgatya pratyakSeNa parIkSitam / ityuditvA ca natvA ca tridazau tau tirohitau // 60 // etannidarzanamAtraM kaphalabdheH pradarzitam / labdhyantarakathA noktA granthagauravabhIrubhiH // 61 // yoginAM yogamAhAtmyAtpurISamapi kalpate / rogiNAM roganAzAya kumudAmodazAli ca|| 62|| malaH kila samAmnAto dvividhaH sarvvadehinAm / karNanetrAdijanmaiko dvitIyastu vapurbhavaH ||63|| yoginAM yogasampattimAhAtmyAdvividho'pi saH / kastUrikAparimalo rogahA sarvva rogiNAm // 64 // yoginAM kAyasaMsparzaH siJcanniva sudhArasaiH / kSiNoti tatkSaNaM sarvAnAmayAnAmayAvinAm ||65|| nakhAH kezAradAzcAnyadapi yogizarIragam / bhajate bheSajIbhAvamiti savrvveSidhiH smRtA // 66 // tathAhi tIrthanAthAnAM yogabhRccakravarttinAm / dehAsthisakalastomaH sarvvasvargeSu pUjyate // 67 // kiJca -- SEESOKEEK REESHO FORESTOESEX yoga mAhAtmyam // 23 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram gharamAA meghamuktamapi vAri yadasaGgamAtrAnnadIvApyAdigatamapi sarvvarogaharaM bhavati / tathA viSamUrcchitA api yadIyAGgasaGgivAtasparzAdeva nirviSA bhavanti / viSasaMpRktAmapyannaM yanmukhapraviSTamaviSaM bhavati / mahAviSavyAdhivAdhitA api yadvacaH zravaNamAtrAdyadarzanAcca vItavikArA bhavanti / eSa sarvo'pi sarvauSadhiprakAraH / ete kaphAdayo maharddhirUpAH / athavA maharddhayo vibhinnA eva / vaikriyalabdhayo'nekadhA aNutva - mahattva - laghutva - gurutva - prApti - prAkAmya - Izitvavazitva - apratighAtitva-antarddhAna kAmarUpitvAdibhedAt / aNutvamaNuzarIravikaraNam / yena visacchidramapi pravizati tatra ca cakravarttibhogAnapi bhuGkte / mahatvaM merorapi mahattarazarIrakaraNasAmarthyam / laghutvaM vAyorapi laghutarazarIratA / gurutvaM vajrAdapi gurutarazarIratayA indrAdibhirapi prkRssttblairduHshtaa| prAptirbhUmisthasya aGgulyagreNa meruparvvatAgraprabhAkarAdisparzasAmarthyam / prAkAmyamapsubhUmA viva pravizato gamanazaktiH tathA apsviva bhUmAvunmajjananimajjane / IzitvaM trailokyasya prabhutA tIrthakara tridazezvaraRddhivikaraNam / vazitvaM srvvjiivvshiikrnnlbdhiH| apratighAtitvaM adrimadhye'pi niHsaGga gamanam / antarddhAnamadRzyarUpatA / kAmarUpitvaM yugapadeva nAnAkArarUpavikaraNazaktiH / ityevamAdayo maharddhayaH / athavA prakRSTazrutAvaraNavIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtasAdhAraNa mahAprajJarddhilAbhA anadhItadvAdazAGgacaturddazapUrvA api santo yamartha catuddezapUrvI nirUpayati tasmina vicArakRcchrepyavarthe'tinipuNaprajJAH prAjJazramaNAH / anye'dhItadazapUrvvA rohiNIprajJaptyAdimahAvidyAdibhiraGguSThaprasenikAbhiralpavidyAdibhizcopatAnAM bhUyasInAmRddhInAM avazagA vidyAvegadhAraNAt vidyAdharazramaNAH / kecidbiijkosstthpdaanusaaribuddhivishessrddhiyuktaaH| sukRSTavasumatIkRte kSetre kSityudakAdyanekakAraNa vizeSApekSaM bIjamanupahataM yathAnekabIjakoTIpradaM yogamAhAtmyam // 24 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 25 // bhavati tathaiva jJAnAvaraNAdikSayopazamAtizayapratilambhAdekArthabIjazravaNe sati anekArthabIjAnAM pratipattAro bIjabuddhayaH / koSThAgArikasthApitAnAmasaGkIrNAnAmavinaSTAnAM bhUyasAM dhAnyabIjAnAM yathA kopThe'vasthAnaM tathA paropadezAdavadhAritAnAM zrItAnAmarthagranthabIjAnAM bhUyasAmanusmaraNamantareNAvinaSTAnAmavasthAnAtkoSTabuddhayaH / padAnusAriNo'nuzrotaHpadAnusAriNaH pratizrotaH padAnusAriNa ubhayapadAnusAriNazca / tatrAdipadasyArtha granthaM ca parata upazrutya AantyapadAdarthagranthavicAraNAsamarthapaTutaramatayo'nuzrotaH padAnusAribuddhayaH / antyapadasyArtha granthaM ca parata upazrutya tataH prAtikUlyenAdipadAdaarthagranthavicArapaTavaH pratizrotaH pdaanusaaribuddhyH| madhyapadasyArtha granthaM ca parakIyopadezAdadhigamyAdyantAvadhiparicchannapadasamUhapratiniyatArthagranthodadhisamuttaraNasamarthAsAdhAraNAtizayapaTuvijJAnaniyatA ubhayapadAnusAribuddhayaH / bIjabuddhirekapadArthAvagamAdanekArthAnAmavagantA padAnusArI tvekapadAvagamA tpadAntarANAmavaganteti vizeSaH / tathA manovAkAyabalinaH / tatra prakRSTajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavizeSeNa vastU tyAntarmuhUrtena sakalazrutodadhyavagAhanAvadAtamanaso manobalinaH / antarmuhartena sakalazrutavastUccAraNasamarthA vAgbalinaH / athavA padavAkyAlaGkAropetAM vAcamuccairuccArayanto 'virahitavAkkramAhInakaNThA vAgbalinaH / vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtAsAdhAraNakAyabalatvAtpratimayAvatiSThamAnAH zramaklamavirahitA varSamAtrapratimAdharA bAhubaliprabhRtayaH kAyabalinaH / tathA kSIramadhusarpiramRtAkhaviNo yeSAM pAtrapatitaM kadanamapi kSIramadhusappiramRtarasavIya vipAkaM jAyate vacanaM vA zarIra mAnasaduHkhaprAptAnAM dehinAM kSIrAdivatsantarpakaM bhavati te kSIrAnaviNo madhvAkhaviNaH sapirAkhaviNo'mRtAstraviNazca / kecidakSINardiyuktAste ca dvividhA akSINamahAnasA akSINamahA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 26 // layAzca / yeSAmasAdhAraNAntarAyakSayopazamAdalpamAtramapi pAtrapatitamannaM gautamAdInAmitra bahubhyo dIyamAnamapi na atra asannmhaansaaH| akSINamahAlayarddhiprAptAzca yatra parimita bhUpradeze'vatiSThante tatrAsaMkhyAtA api devAstiryaJco manuSyAzca saparivArAH parasparavAdhArahitAstIrthakaraparSadIya mukhamAsate / iti prajJAzramaNAdiSu mahAprajJAdayo maharddhayo darzitAH / sarvendriyANAM viSayAn gRhNAtyekamapIndriyam / yatprabhAvena sambhinnazrotolabdhistu sA matA || 1 ||8|| tathA coraNAzIviSAvadhimanaHparyAyasampadaH / yogakalpadrumasyatA vikaasikusumshriyH|| 9 // atizayacaraNAccAraNA atizayagamanAdityarthaH / tatsampannalabdhirityarthaH / AzIviSalabdhinigrahAnugraha sAmarthyam avadhijJAnalabdhirmUrttadravyaviSayaM jJAnam / manaH paryyAyajJAnalabdhirmanodravyapratyakSIkaraNazaktiH / etA labdhayo yoga kalpavRkSasya kusumabhUtAH / phalaM tu kevalajJAnaM mokSo vA / bharatamarudevyudAharaNAbhyAM vakSyate / tathAhi dvividhAzvAraNA jJeyA jaGghavidyotthazaktitaH / tatrAdyA rucakadvIpaM yAntyekotpAtalIlayA // 1 // valanto rucakadvIpAdekenotpatanena te / nandIzvare samAyAnti dvitIyena yato gatAH ||2|| te cordhvagatyAmekena samutpatanakarmaNA / gacchanti pANDukavanaM meruzailaziraH sthitam ||3|| tato'pi valitA ekotpAtenAyAnti nandanam / utpAtena dvitIyena prathamotpAta bhUmikAm ||4|| vidyAcAraNAstu gacchantyekenotpAtakarmaNA / mAnuSottaramanyena dvIpaM nandIzvaram ||5|| tasmAdAyAnti caikenotpAtenotpatitA yataH / yAntyAyAntyUrdhvamArge'pi tiryyagyAnakrameNa te ||6|| yoga mahAtmyam // 26|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 27 // anye'pi bahubhedAzcAraNA bhavanti / tadyathA AkAzagAminaH paryyaGkAvasthAniSaNNA : kAyotsargazarIrA vA pAdotkSepa nikSepakramAdvinA vyomacAriNaH / kecita jalajaGghAphalapuSpapatrazreNyagnizikhAdhUma nIhArAvazyAya meghavAridhArAmarkaTaka tantujyotIrazmipavanAdyAlambanagalipariNAmakuzalAH / jalamupetya bApI nimnagAsamudrAdiSvaSkAyika jIvAnavirAdhayanto jale bhUmAviva pAdotkSepanikSepakuzalA jalacAraNAH / bhruva upari caturaGgulapramite AkAze jaGghA nikSepotkSepanipuNA jaGghAcAraNAH / nAnAdrumaphalAnyupAdAya phalAzrayaprANyavirodhena phalatale pAdotkSepa nikSepakuzalAH phalacAraNAH nAnAdrumalatAgulmapuSpAnyupAdAya puSpasUkSmajIvAnavirAdhayantaH kusumataladalAvalambana saGgagatayaH puSpacAraNAH / nAnAvRkSagulmavIrullatA vitAnanAnApravAlataruNapallavAlambanena parNasUkSmajIvAnavirAdhayanta caraNotkSepa nikSepapaTavaH patracAraNAH / caturyojanazatocchritasya niSadhasya nIlasya cAdreSTaGkacchinnAM zreNimu pAdAyopayyedho vA pAdapUrvakamuttaraNAvataraNanipuNAH zreNicAraNAH / agnizikhAmupAdAya tejaH kAyikAnavirAdha yantaH svayamadahyamAnAH pAdavihAranipuNA agnizikhAcAraNAH / dhUmavartti tiravInAmUrddhagAM vA AlambyAskhalitagamanAskandino dhUmacAraNAH / nIhAramavaSTabhyASkAyikapIDAmajanayanto gatimasaGgAmanuvAnA nIhAracAraNAH / avazyAyamAzritya tadAzrayajIvAnuparodhena yAnto'vazyAyacAraNAH / nabhovartmani pravitatajaladharapaTalapaTAstaraNe jIvAnupaghAticakramaNaprabhavo meghacAraNAH / prAvRSeNyAdijaladharAdervinirgatavAridhArAvalambanena prANipIDAmantareNa yAnto vAridhArAcAraNAH / kubjavRkSAntarAlabhAvinabhaH pradezeSu kubjavRkSAdisambaddhamarkaTakatantvAlambanapAdoddharaNanikSopAvadAtA markaTakatantU nacchindanto yAnto markaTakatantucAraNAH / candrArkagrahanakSatrAdyanyatamajyotIrazmisambandhena EXCOHOOMFORT prathamaH prakAzaH // 27 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogagarbha yogazAkham // 28 // stutiH bhuvIva pAdavihAra kuzalAH jyotIrazmicAraNAH / pavaneSvanekadigmukhonmukheSu pratilomAnulomavartiSu tatpradezAvalImupAdAya gatimaskhalitacaraNavinyAsAmAskandanto vAyucAraNAH / tapazcaraNamAhAtmyAdguNAditarato'pi vA / AzIviSAH samarthAH syunigrahe'nugrahe'pi ca // 1 // dravyANi mUrtimantyeva viSayo yasya sarcataH / naiyatyarahitaM jJAnaM tatsyAdavadhilakSaNam // 2 // syAnmanaHparyAyo jJAnaM manuSyakSetravartinAm / prANinAM samanaskAnAM manodravyaprakAzakam // 3 // Rjuzca vipulazceti syAnmanaHparyayo dvidhA / vizuddhaya pratipAtAbhyAM vipulastu viziSyate // 4 // 9 // kevalajJAnalakSaNaphalopadarzanena yogameva stauti| aho yogasya mAhAtmyaM prAjyaM sAmrAjyamudvahan / avApa kevalajJAnaM bharato bhrtaadhipH||10|| __aho ityAzcarye prAjya puSphalaM sAmrAjyaM cakravartitvamudvahanneva na punastyaktarAjyasampat / bharatAdhipaH SadakhaNDabharatakSetrasvAmI / tathAhi-- etasyAmavasapiNyAmekAntasuSamArake / sAgaropamakorTAnAM catuSkoTimite gate // 1 // sAgaropamakoTInAM timRbhiH koTibhirmite / arake suSamAnAmni dvitIye'pi gate sati // 2 // tadadvikoTAkoTimite suSamaduHpamArake / pallyASTamAMzazeSe ca dakSiNAIsya bhArate // 3 // saptAbhUvan kulakarA ime vimalavAhanaH / cakSuSmAMzca yazasvI cAbhicandro'tha prasenajit // 4 // marudevazca nAbhizca tatra nAbhegRhiNyabhUt / marudeveti sacchIlapavitritajagattrayA // 5 // 28 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarma stutiH // 29 // // 5 // tRtIyArasya zeSeSu pUrvalakSeSu saMkhyayA / caturazItau sASTimAse varSatraye'pi ca // 6 // tasyAzca kukSau sarvArthavimAnAdavatIrNavAn / caturdazamahAsvamasUcitaH prathamo jinaH // 7 // nAbhezca marudevyAzca tadA samyagajAnatoH / svapnArthamindrAH sarve'pi vyAcakruH pramadonmadAH // 8 // tataH sukhena jAtasya zubhe'hni paramezituH / SaTpaJcAzadikumAryaH sUtikarma pracakrire // 9 // merumUrdhni vibhu nItvA kRtvotsaGge divaspatiH / tIrthodakarabhyaSiJcatvaM ca harSAzruvAribhiH // 10 // vAsavena tato mAturapitasya jagadguroH / dhAtrIkarmANi sarvANi vidadhuvibudhastriyaH // 11 // nirIkSya RSabhAkAraM lakSmorau dakSiNe prabhoH / cakratuH pitarau nAma RSabheti pramodataH // 12 // amandaM dadadAnandaM sudhArazmivi prabhuH / tridazAhArayogena poSito vavRdhe kramAt // 13 // anyedhurghasadAmIza upAsitumupAgataH / acintayadbhagavato vaMzaH ka iha kalpyatAm // 14 // avagatya tadAkUtamavadhijJAnato vibhuH| tatkarekSulatAM lAtuM karIva karamakSipat // 15 // tAM samarpya jagadbhartuH praNamya ca biDaujasA / ikSvAkuriti vaMzasya tadA nAma pratiSThitam // 16 // bAlyaM kalyamivollaGghya mdhyndinmivaarymaa| vibhurvibhaktAvayavaM dvitIyaM zizriye vayaH // 17 // yauvane'pi mRdU raktau kamalodarasodarau uSNAvakamprAvasvedau pAdau samatalau prbhoH||18|| natArticchedanAyeva prapede cakramIzituH / sadAsthitazrIkaraNoriva daamaangkushdhvjaaH||19|| svAminaH pAdayorlakSmIlIlAsadanayoriva / zakumbhau tale pANau~ svastikazca virejire // 20 // mAMsalo vattalastuGgo bhujaGgamapha NopamaH / aGguSThaH svAmino vatsa iva zrIvatsalAJchitaH // 21 // prabhonirvAtaniSkampAH snigdhadIpazikhopamAH / nIrandhrA Rjavo'gulyo dalAnIva padAbjayoH // 22 // nandAvartA jagadbhartuH pAdaGgulitaleSvabhAn / yabimbAni // 29 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||30|| kSitau dharmapratiSThA hetutAM yayuH ||23|| vAH parvasvaGgulInAmagho vApIbhirAvabhuH / uptA iva jagallakSmI vivAhAya jagatprabhoH ||24|| kandaH pAdAmbujasyeva pANirvRttAyataH pRthuH / aGguSThAGguliphaNinAM phaNAmaNinibhA nakhAH || 25 || hemAravindamukulakarNikAgolakazriyam / gUDhau gulphau vitenAte nitAntaM svAmipAdayoH ||26|| prabhoH pAdAvuparyAnupUrvyA kUrmmavadunnatau / aprakAzasirau snigdhacchavI lomavivajitau ||27|| antarmagnAsthipizitapuSkale kramavartule / eNIjaGghAviDambinyau jaGge gauryau jagatpateH ||28|| jAnunI svAmino'ghAtAM varcule mAMsapUrite / tUlapUrNa pidhAnAntaH kSiptadarpaNarUpatAm ||29|| UrU ca mRdulau snigdhAvAnupUrvyeNa pIvarau / bibharAJcakratuH prauDhakadalIstambhamibhramam ||30|| svAminaH kuJjarasyeva muSkau gUDhau samasthitI / atigRDhaM ca pucihnaM kulInasyeva vAjinaH // 31 // taccAsiramanimnoccamahUsvAdIrghamazlatham / saralaM mRdu nirloma varttalaM surabhIndriyam ||32|| zItapradakSiNAvarttazabdayuktaikadhArakam / avIbhatsAvarttAkArakozasthaM piJjaraM tathA ||33|| AyatA mAMsalA sthUlA vizAlA kaThinA kaTiH / madhyabhAgastanutvena kulizodarasodaraH ||34|| nAbhirvabhAra gambhIrA saridAvarttavibhramam / Fat fruit Hindi komalau saralau samau // 35 // adhAdvakSaH sthalaM svrnnshilaapRthulmunntm| zrIvatsaratnapIThAGkaM zrIlIlAvedikAzriyam ||36|| dRDhapInonnatau skandhau kakudmatkakudopamau / alparomonnate kakSe gandhasvedamalojjhite ||37|| pInau pANiphaNicchatrau bhujAvAjAnulambitau / caJcalAyA niyamane nAgapAzAviva zriyaH ||38|| navAmrapallavAtAmratalau niSkarmakarkazau / asvedanAvapacchidrAvuSNau pANI jagatpateH // 39 // daNDacakradhanurmatsyazrIvatsakulizAGkuzaiH / dhvajAbjacAmaracchatrazaGkhakumbhAbdhimandaraiH ||40|| makararSabhasihAzvarathasvastikadiggajaiH / prAsAdatoraNadvIpaiH yogagarbha - stutiH ||30|| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogagarbha yogazAstram stutiH // 31 // pANI pAdAvivAGkitau // 41 // aGguSThAGgalayaH zoNAH saralAH shonnpaannijaaH| prarohA iva kalpadroH praantmaannikypusspitaaH||42|| yavAH spaSTamazobhanta svAmino'GguSThaparvasu / yazovaraturaGgasya pussttivaishissttyhetvH||43||aguliimuurddhsu vibhoH sarvasampattizaMsinaH / dadhuH pradakSiNAvattA dakSiNAvarttazaGkhatAm // 44 // kRcchAduddharaNIyAni jaganti trINyapItyabhAn / saMkhyAlekhAhava tisro lekhA mUle karAbjayoH // 45 // vartulo'natidIrghazca lekhaatrypvitritH| gambhIradhvanirAdhatte kaNThaH kambuviDambanAm // 46 // vimalaM vattalaM kAntitaraGgi vadanaM vibhoH| pIyUSadIdhitirivAparo lAJchanavarjitaH // 47 // mamRNau mAMsalau snigdhau kapolaphalako prabhoH / darpaNAviva sauvarNI vAglakSmyoH sahavAsayoH // 48 // atarAvarttasubhagau kau~ skadhAntalambitau / prabhormukhaprabhAsindhutIrasthe zuktike iva // 49 // oSThauM bimbopamA dantA dvaatriNshtkundsodraaH| kramasphArA kramottuGgavaMzA nAzA mahezituH // 50 // ahasvadIrgha cibukaM mAMsalaM vattula mRdu / mecakaM bahulaM snigdhaM komalaM zmazru tAyinaH // 51 // pratyagrakalpaviTapipravAlAruNakomalA / prabhojihvAnatisthUlA dvaadshaanggaagmaarthvH||52|| antarA kRSNadhavale prAntarakte vilocane / nIlasphaTikazoNAzmamaNinyAsamaye iva // 53 // te ca karNAntavizrAnte kajjalazyAmapakSmaNI / vikasvare tAmarase nilInAlikule iva // 54 // bibharAzcakratubhattaH zyAmale kuTile bhruvau / dRSTipuSkariNItIrasamudbhinnalatAzriyam // 55 // vizAlaM mAMsalaM vRttaM masaNaM kaThinaM samam / bhAlasthalaM jagadbhurturaSTamIsomasodaram // 56 // bhuvanasvAmino maulirAnupUrdhyA smunntH| dadhAvadhomukhIbhUtacchatrasabrahmacAritAm // 57 // maulicchatre mahezasya jagadIzatvazasini / vRttamuttamuSNISa zizriye kalazazriyam // 58 // kezAzcakAzire mUni prabhorbhamaramecakAH / kuzcitAH komalAH snigdhAH kAlindyA iva // 31 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamahAtmyam torUra vIcayaH // 59 // gorocanAgarbhagaurI snigdhasvacchA tvagANabhau / svavadravavilipteva tanau trijagadIzituH // 6 // mRdRni bhramarazyAmAnyadvitIyodgamAni ca visanantutanIyAMsi lomAni svAminastanau // 61 // utphullakumudAmodaH zvAso visnetaratpalam / gokSIradhArAdhavalaM rudhiraM ca jgtpteH||62|| ityasAdhAraNa nAlakSaNairlakSitaH prbhuH| ratna ratnAkara iva sevyaH kasyeha nAbhavat // 63 // anyeyuH krIDayA krIDadbAlabhAvAnurupayA / mitho mithunakaM kizcittale tAlataroragAt // 64 // tadaiva daivaduryogAttanmadhyAnaramUrddhani / taDiddaNDa ivairaNDe'patattAlaphalaM mahat // 65 // prahataH kAkatAlIyanyAyenAzveva marmANi / vipanno dArakastatra prathamenApamRtyunA // 66 // kAladharma gate tasmistadvitIyA nitmbinii| yUthabhraSTA kuraGgIva kiNkrtvyjddaabhvt||67|| akANDamudgarAghAteneva tenApamRtyunA / babhUvumUchitAnIva mithunAnyaparANyapi // 68 // tAni tAmagrataH kRtvA nArI puruSavarjitAm / kiMkattavyavimUDhAni zrInAbherupaninyire // 69 // eSA vRSabhanAthasya dharmapatnI bhavatviti / pratijagrAha tAM nAbhirnetrakairavakaumudIm // 70 // anyadA tu ravibhorudyatyAgbhogaphalakarmaNaH / AgAdindro vivAhArtha vRndArakagaNAnvitaH // 7 // tataH svarNamayastambhabhrAjiSNumaNiputrikam / anekanirgamadvAramakArSumaNDapaM surAH // 72 // zvetadivyAMzukollocacchalena ggnsthyaa| gaGgayevAzritaH so'bhUbhUrizobhAdidRkSayA // 73 // toraNAni caturdikSu sntaantrupllvaiH| tatrAbhUvan dhanUMSIva sajjitAni manobhuvA // 74 // catasro ratnakalazazreNa yo'bhraMlihAgragAH paryasthApyanta devIbhinidhAnAni rateriva // 75 // vavRSumaNDapadvAre celorakSepaM payomucaH / cakre madhye surIbhirbhUH paGkilA yakSakadamaiH // 76|| vAdyamAneSu tUryeSu gIyamAne ca maGgale / avAdayannagAyazca pratizabdardigaGganAH / / 77 // 1. vibhorabhyudyadbhogaphalakarmaNaH 2. abhraMlihAyakAH // 32 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogazAstram mAhAtmyam // 33 // sumaGgalAmunandAbhyAM kumArIbhyAmakArayat / vAsavaH paramezasya pANigrahamahotsavam // 78 // tataH sumaGgalAdevI devaiH prakRtamaGgalA / apatye bharatabrAhamyau yugmarUpe ajIjAnat // 76 // trailokyajanitAnandA sunandA suSube yugam / subAhu~ bAhubalinaM sundarIM caatisundriim||80|| punarekonapaJcAzatpuMyugAni sumaGgalA / amUta balino mUrttAn dvairUpyeNeva mArutAn // 81 / / anyeAranyAya iti puutkaarodhdhRtbaahubhiH| nAbhirvyajJapi sambhUya sarvamithunakairidama // 82 // tikho hakAramakAradhikkArAkhyAH sunitayaH / na gaNyante'dhunA pumbhiH kuvvadbhirasamaJjasAt // 83 // tataH kulakaro'pyUce trAtAsmAdasamaJjasAt / eSa vo vRSabhaH svAmI tadvattadhvaM tadAjJayA // 84 // tadA kulakarAjJAtaH karta rAjyasthiti sphuTAm / prabhurjJAnatrayamayo mithunAnyevamanvazAt // 85 // rAjA bhavati mryaadaavytikrmnirodhkH| tasyoccAsanadAne nAbhiSekaH kriyate jalaiH // 86 // AkarNya vacanaM bhastei sarSe yugmammiNaH / tacchikSayA yayuH patrapuTaijalajighRkSayA / / 87 // tadA cAsanakampenAvadhijJAnaprayogataH / vijJAtabhagavadrAjyasamayaH zaka Ayayau // 88 // ratnasihAsane'dhyAsya vAsavaHparamezvaram / sAmrAjye'bhisiSecAlazcakre ca mukuTAdibhiH // 89 // itacAmbhojinIpatrapuTairaJjalidhAritaiH / nija mana iva svacchamAninye mithunarjalam / / 90 // udayAdrimivArkeNa mukuTenopazobhitam / atyantavimalaivasvaivyomeva zaradambudaiH // 11 // haMsairiva zaratkAla saJcaracArucArucAmaraiH / kRtAbhiSeka nAbheyaM dadRzustAni vismayAt // 92 // (yugmaM) naitadyuktaM prabhomuni kSeptumevaM vimazibhiH / vinItaimithunairvAri nidadhe pAdapadmayoH // 93 // yojanAnyatha vistIrNA nava dvAdaza cAyatAm / vinItAkhyAM purI karta zrIdamuktvA hariyA // 94 // so'pi ratnAyIM bhUmermANikyamukuTopamAm / vyadhAt dvipAmayo // 33 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram un dhyeti tAmayodhyAparAbhidham // 95 // tAM ca nirmAya nirmAyaH pUrayAmAsa yakSarATra | akSayyaratnavasanadhanadhAnyainirantaram // 96 // vajendranIlavairya harmya kimmararazmibhiH / bhittiM vinApi khe tatra citrakarmma viracyate // 97 // tadvapre dIpramANikyakapizIrSaparamparAH ayatnAdarzatAM yAnti ciraM khecarayoSitAm ||18|| tasyAM gRhAGgaNabhuvi svastikanyastamauktikaiH / svairaM karkarakakrIDAM kurute vAlikAjanaH // 99 // tatrodyAnoccavRkSAgraskhalyamAnAnyahanizam / khecarINAM vimAnAni kSaNaM yAnti kulAyatAm // 100 // tatra dRSTvA'harmyeSu ratnarAzIn samucchritAn / tadavakarakUTo'yaM tarkyate rohaNAcalaH ||1|| jalakeliratastrINAM truTitairhAramauktikaiH / tAmraparNIzriyaM tatra dadhate gRhadIrghikAH // 2 // tatrebhyAH santi te yeSAM kasyApyekatamasya sH| vyavahatuM gato manye vaNikputro dhanAdhipaH ||3|| naktamindudRSadbhittimandirasyAndivAribhiH / prazAntapAMzavo rathyAH kriyante tatra sarvvataH ||4|| vApIkUpasarolakSaiH sudhAsodaravAribhiH / nAgalokaM navasudhAkuNDaM parivabhUva sA ||5|| nagarIM tAmalaGkurvvannarendro vRSabhadhvajaH / apatyAni nijAnIva prajAzviramapAlayat || 6 || tata utpAdayAmAsa lokAnugrahakAmyayA / ekaikazo viMzatidhA paJca zilpAni nAbhibhUH ||7|| rAjyasthitinimittaM cA'grahIdgAsturagAn gajAn / sAmAdyupAyasArAM ca nItirItimadarzayat ||8|| dvAsaptatikalAkANDaM bharataM cAdhyajIgapat / bharato'pi nijAn bhrAtRRMstanayAnitarAnapi || 9 || nAbheyo bAhubalinaM bhidyamAnAnyanekazaH / lakSaNAni ca hastyazvastrIpuMsAnAmajijJapat ||10|| aSTAdazaliporbrAhmyA apasavyena pANinA / darzayAmAsa savyena sundaryA gaNitaM punaH || 11|| varNavyavasthAM racayan nyAyamArga pravarttayan / tryazIti pUrvalakSANi nAmibhUratvAhayat ||12|| prabhuH KET CREATION O yogamAhAtmyam rA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 35 // smarakRtAvAse madhumAse sameyuSi / agAdanyedyurudyAne parivArAnurodhataH ||13|| guJjadbhiH kulamAkandamakarandomAlibhiH / madhulakSmIrbabhUva svAgatikIva jagatprabhoH || 14 || pUrvvaraGga ivArabdhe paJcamo cAribhiH pikaiH / adarzayallatAlAsyaM malayAnilalAsakaH || 15 || pratizAkhaM vilagnAbhiH puSpocca yakutUhalAt / strIbhistatrAbhavan vRkSAH sabjAtastrIkalA iva ||16|| puSpavAsagRhAsInaH puSpAbharaNabhUSitaH / puSpagendukahasto'bhAnmadhurmUrtta iva prbhuH||17|| tatra 1 khelAyamAneSu nirbharaM bharatAdiSu / dadhyau svAmI kimIdRkSA krIDA dogundageSvapi // 18 // jajJe'thAvadhinA svAmI svaHsukhAnyuttarottaram / anuttarasvargasukhaM bhuktapRrvvaM svayaM ca tat // 19 // bhUyo'pyacintayadidaM vigalanmobandhanaH / dhigeSa viSayAkrAnto vetti nAtmahita janaH || 20 || aho saMsArakUpe'smin jIvAH kurvanti karmabhiH / araghaTTaghaTInyAyenai hireyA hirAM kriyAm ||21|| ityAsInmanasA yAvadvibhurbhavaparAGmukhaH / tAvallokAntikA devA eyuH saarsvtaadyH||22|| baddhairaJjalibhirmUrdhni kRtAnyamukuTA iva / praNamya te vyajJapayan svAmistI pravartta ||23|| gateSu teSu bhagavAnudyAnAnnandanAbhidhAt / vyAvRtya gatvA nagarImA juhAvAvanIpatIn ||24|| rAjye'bhyaSiJcadbharataM jyeSThaputraM tato vibhuH / bAhubalyAdiputrANAM vibhajya viSayAn dadau ||25|| sAMvatsarikadAnena tato'tarpIttathA bhuvam / dehIti dInavAkyazca kazvidAsIdyathA nahi ||26|| azAsanaprakampena sarve'pyabhyetya vAsavAH / abhiSekaM prabhozca kugirekhi pyomucH|| 27 // mAlyAGgarAgairdevezanyastairvAsitaviSTapaiH / svayazobhirivAzobhi paritaH prmeshvrH||28 vicitrairacito vastre ratnaklRptaizca bhUSaNaiH / vibhurvabhAse sandhyAbhradhiSNairiva marutpathaH // 29 // divi dundubhinAdaM ca kArayAmAsa vAsavaH / jagato dadadAnandamasanmAntamivAtmani ||30|| surAsuraranarodvAhyAmArohacchivikAM vibhuH / (1) dolAyamAneSu / yogamAhAtmyam // 35 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogamAhAtmyam zAstram // 36 // urva lokagatermAga jagato darzayanniva // 31 // evaM sadevairdevezaizcakre niSkramaNotsavaH / yaM pazyadbhinijadRzAM nainimeSyaM kRtArthitam // 32 // gatvA siddhArthakodyAne mumoca paramezvaraH / kusumAbharaNAdIni kaSAyAniva savataH // 33 // caturbhimuSTibhiH kezAnuddadhAra jagadaguruH / jighRkSuH paJcamI muSTiM vAsaveneti yAcitaH // 34 // devAMsayoH svarNarucorvAcAtItAtizobhate / kezavallaya'sAvAstAmiti to svAmyadhArayat // 35 // pratIcchatazca saudharmAdhipateH sicayAJcale / svAmikezA dadhudattavarNAntaraguNazriyam // 36 // kSIrodadhau sudharmezaH kezAn kSiptvAbhyupetya ca / raGgAcArya ivArakSattumulaM muSTisaMjJayA // 37 // sarva sAvA pratyAkhyAmIti cAritramuccakaiH / mokSAdhvano rathamivAdhyAruroha jagatpatiH // 38 // sarvataH sarvajantUnAM manodravyANi darzayat / jajJe jJAnaM prabhostuyeM manaHparyAyasaMjJakam // 39 // rAjJAM sahasrAzcatvAro'nuyAntastaM nijaprabhum / vratamAdadire bhaktyA kulInAnAM kramo hyasau // 40 // tataH sarveSvapIndrA gateSu svaM svamAlayam / vyaharattavRtaH svAmI yuthanAtha iva dvipaiH||41|| lokairbhikSAsvarUpA bhikSArtha bhramataH prabhoH / aDhauki kanyebhAzvAdi dhigArjavamapi kacit // 42 // nyAyyAmaprApnuvan bhikSAM sahamAnaH parIpahAn / adinamAnasaH svAmI maunavratamupAzritaH // 43 // zramaNAnAM sahasrIstaizcaturbhirapi nAbhibhUH / kSudhAtarmumuce ko vA sasattvo bhagavAniva // 44 // bane mUlaphalAhArA jajJire te tu tApasAH / bhAvATavIpathajuSo dhiktAnmokSapathacyutAn // 45 // atha kacchamahAkacchaputrAvAjJAgatau kacit / IyaturnamivinamI svAmina pratimAsthitam // 46 // praNamya tau vijJapayAmbabhUvaturiti prabhum / Avayo paraH svAmI svAmin rAjyaprado bhava // 47 // na kizciduce bhagavAMstadA tau sevakAvapi / nirmamA hi na lipyante // 36 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarma stuti // 37 // kasyApyahikacintayA // 48 // tau kRTAsI siSevAte svAminaM pAripAcikau / arnizaM merugiri sUryAcandramamAviva // 49 // atha tau dharaNendreNa prabhuM vanditumeyuSA / kau yuvAmiha ko heturityuktAvevamRcatuH // 50 // bhRtyAvAvAmasau bhartA kacidapyAdideza ca / rAjyaM vibhajya sarveSAM svaputrANAmadatta ca // 51 // api pradattasarvasvo dAtAsau rAjyamAvayoH asti nAstIti kA cintA kA seveva sevakaiH // 52 yAcethAM bharataM svAmI nirmamo nissprigrhH| kimadya dadyAditi tau tenoktAvityavocatAm // 53 // vizvasvAminamApyAmuM kurvaH svAmyantaraM nahi kalpapAdapamAsAdya kaH karIraM niSevate // 54|| AvAM yAcAvahe nAnyaM vihAya paramezvaram / payomucaM vimucyAnyaM yAcate cAtako'pi kim // 55 / / svastyastu bharatAdibhyaH kiM tavAsmadvicintayA / svAmino'smAdyadbhavati tadbhavatvapareNa kim / / 56 / / taduktimudito'vAdIdathedaM pnngeshvrH| pAtAlapatireSo'smi svAmino'syaiva kingkrH||57|| sevyaH svAmyayameveti pratijJA sAdhu sAdhu vH| svAmisevAphalaM vidyAdharaizvayaM dadAmi tat // 58|| svAmisevAptamevaitabudhyethAM hanta nAnyathA / sambodhyeti dadau vidyAH prjnyptiiprmukhaastyoH||59|| IyatustadanujJAto pazcAzadyojanIpRthum / tI betADhayAdrimutsedhaM pazcavizatiyojanam // 6 // dazayojanavistAradakSiNazreNimadhyagAH / tatra vidyAbalAcakra namiH pazcAzataM puriH||61|| dazayojana vistArottarazregyAM nyavIvizat / vidyAdharapatiH paSTi purANi vinAmaH punaH // 62 // cakrAte cakravartitvaM 1cirAda vidyAdhareSu tau| tAdRzaH svAmisevAyA: ki nAma syAdurAsadam // 63 / / varSa maunI nirAhAro viharana bhagavAnapi / pura gajapuraM nAma prayayau pAraNecchayA / / 64|| tadA ca somayazasaH zreyAMsaH svmmaiksst| meruM zyAma sudhAkumbhaiH kSAlayitvojjvalaM vyadhAt // 65 // subuddhizreSThinApyakSi gosahasra ravezcyutam / zreyAMsenAhitaM tatra tato'sau bhAsuro'bhavata (1) ciram / // 37 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarma stutiH // 38 // // 66 // adarzi somayazasA rAjaiko bahubhiH paraiH / ruddhaH samantAcchreyAMsasAhAyyAjjayamIyivAn // 67 // trayaste sadasi svapnAnanyo'nyasya nyavIvidan / te nirNayamajAnantaH svaM svaM sthAnaM punaryayuH // 68 // prAdurbhAvayitumiva tadA tatsvapmanirNayam / zreyAMsasya yayau vezma bhikSArthI bhagavAnapi // 69 // bhagavantaM samAyAntaM zazAGkamiva sAgaraH / Alokya zreyasAM pAtraM zreyAMsaH zizriye mudam // 70 // UhApohaM vitanvAnaH zreyAMsaH svAmidarzanAt / avApa jAtismaraNaM pUrvanaSTanidhAnavat // 71 // cakrabhRdvajranAbho'sau prAgbhave'syAsmi sArathiH / anupravajitazcAmuM tadetyAdi viveda saH // 72 // tato vijJAtanirdoSabhikSAdAnavidhiH sudhIH / svAmine prAsukAyAtekSurasaM mudito dadau // 73 // bhUyAnapi rasaH pANipAtre bhagavato mamau / zreyAMsasya tu hRdaye mamurnahi mudastadA // 74 // styAno'nustambhito'nvAsId vyomni lagnazikho rsH| abjalau svAmino'cintyaprabhAvAH prabhavaH khalu // 75 // tato bhagavatA tena rasenAkAri pAraNam / surAsuranRNAM neraiH purastaddarzanAmRtaiH // 76 // kurvadbhirdundubhidhvAnaM devairdivi ghanairiva / vRSTayo ratnapuSpANAM cakrire vArivRSTivat // 77 / / atha takSazilAM svAmI yayau bAhubaleH purIm / bAhyodyAne prapede ca pratimAmekarAtrikIm // 78 // prabhAte pAvayiSyAmi svaM lokaM svAmidarzanAt / itIcchato bAhubaleH sAmunmAsopamA nizA // 79 // sa prAtaH prayayau yAvattAvatsvAmyanyato'gamat / taccAsvAmikamudyAnaM vyomevAcandramaikSata // 8 // manoratho vilIno me hRdi bIjamivoSare / hA dhika pramadvaro'smIti bahAtmAnaM nininda saH // 81 // yatrAsthAtAM prabhoH pAdau ratnastatrArSabhirvyadhAt / dharmarakaM sahasrAraM sahakhAMzumivAparam // 82 // vivadhAbhigrahaH svAmI mlecchadezeSvadharmasu / vijahAra yathAryeSu samabhAvA hi yoginaH // 83 // // 38 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogagarmastutiH // 39 // tadA prabhRtyanAryANAmapi pApaikakarmaNAm / dharmAstikyadhiyA jajJe dRDhAnuSThAnaceSTitam // 84 // evaM viharamANastu sahase zaradAM gate / puraM purimatAlAkhyamAjagAma jagadaguruH // 85 / / tatpUrvottaradigbhAge kAnane zakaTAnane / vaTasyAdho'STamabhaktanAsthAtpratimayA prabhuH // 86 // Aruhya kSapakazreNimapUrvakaraNakramAt / zukladhyAnAntaraM zuddhamadhyAsIcca jagatpatiH // 87 // tatazca ghAtikarmANi vyalIyanta ghanA iva / svAminaH kevalajJAnaravirAvirbabhUva ca // 88 // vimAnAnyatisammAd ghaTTayantaH parasparam / eyurindrAzcatuHSaSTiH samaM devagaNaistadA // 89 // trailokyabharnuH samavasaraNasthAnabhUtalam / amRjanvAyukumArAH svayaM mAjitamAninaH // 90 // gandhAmbuvRSTibhirmeSakumArAH siSicuH kSitim / sugandhivASpaiH sokSiptadhRpAvaiSyataH prabhoH // 91 // puSpopahAramRtavo jAnudaghnaM vyadhurbhuvi / apyeSatpUjyasaMsargaH pUjAyai khalu jAyate // 92 // snigdhadhamazikhAstomavAsitavyomamaNDalAH / cakradhUpaghaTIstatra tatra vahnikumArakAH // 93 / / indrAcApazatAlIDhamiva nAnAmaNitviSA / tataH samavasaraNaM cakre zakrAdibhiH suraiH // 94 // rajatasvarNamANikyavaprAstatra trayo babhuH / bhuvanAdhipatijyotirvaimAnikasuraiH kRtAH // 95 // asau mlargamasau mokSaM gacchatyadhveti dehinAm / zaMsantya iva valgantyaH patAkAsteSu rejire // 96 // vidyAdharyo ratramayyau vopari cakAzire / kRtapravezaniSkAzA vimAnAzakayA muraiH // 97 // mANikyakapizIrSANi mugdhAmaravadhUjanaiH / Alokyanta ciraM haaNdrtntaaddngkshngkyaa||98|| prativanaM ca catvAri gopurANi babhAsire / caturvidhasya dharmasya krIDAvAtAyanA iva // 99 / / cakre samavasaraNAntare'zokataruH suraiH| krozatrayodayo ratnatrayodayamivoddizan // 200 // tasyAdhaHpUrvadigbhAge ratnasiMhAsanaM surAH sapAdapIThaM vidadhuH sAraM svrgshriyaamiv||1|| pravizya pUrvadvAreNa natvA tIrtha tama // 39 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram yogamahAtmyam // 40 // cchide / svAmI siMhAsanaM bheje pUrvAcalamivAryamA // 2 // ratnasiMhAsanasthAni dikSvanyAsvapi tatkSaNam / bhagavatpratibimbAdi trINi devA vickrire||3|| varAkIkRtarAkendumaNDalaM prmeshituH| trailokyasvAmitAcihnamiva cchatratrayaM babhau // 4 // bhagavAneka evAyaM svAmItyUrvIkRto bhujH| indreNeva prabhoragre reje ratnamayo dhvjH||5|| cakAze kevalajJAnicakravattitvasUcakam atyadbhutaprabhAcakraM dharmacakraM prabhoH purH||6|| rejaturjAhnavIvIcisodare caarucaamre| haMsAvivAnudhAvantau svAmino mukhpngkjm||7|| ArvabhUvAnuvapustadA bhAmaNDalaM vibhoH| khadyotapotavadyasya purA mArtaNDamaNDalam ||8||prtidhvaanaishctsro'pi dizo mukharayan bhRzam / ambhoda iva gambhIro divi dayAna dundubhiH||9|| adhovRntAH sumanaso viSvagvavRSire suraiH / zAntIbhUte jane tyaktAnyakhANIva manobhuvA // 10 // paJcatriMzadatizayAnvitayA bhagavAn giga / trailokyAnugrahAyAtha prArebhe dharmadezanAm // 11 // bhagavatkevalajJAnotsavaM cArA acIkathan / bharatasya tadA cakraratnamapyudapadyata // 12 // utpanna kevalastAta itazcakramito'bhyagAt / Adau karomi kasyArcAmiti dadhyau kSaNaM nRpaH // 13 ||k vizvAbhayadastAtaH ka cakraM prANighAtakam / vimRzyeti svAmipUjAhetoH svAnAdideza sH|| 14 // sUnoH parISahodantaduHkhAzrutpannadRgujam / marudevAmathopetya natvA cAsau vyajijJapat // 15 / / AdizaH sarbadApIdaM yanme sUnustapAtyaye / padmakhaNDa iva mRduH sahate vArividravam / / 16 / / himattauM himasampAtaparilkezavazAM dazAm / araNye mAlatIstamba iva yAti nirantaram // 17 // uSNa vuSNakiraNakiraNairatidAruNaiH / santApaM cAnubhavati stamberama ivAdhikam // 18 // tadevaM sarvakAleSu vanavAsI nirAzrayaH / pRthagjana ivaikAkI vatso me duHkhabhAjanam // 19 // trailokyasvAmitAbhAjaH svasanostasya samprati / pazya sampadamityuktvArohayAmAsa tAM gaje // 4ou Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 41 // // 20 // suvarNavatramANikyabhUSaNaisturagaigajaiH / pattibhiH syAndanairmurtazrImayaiH so'calattataH // 21 // sainyabhUSaNa bhaaHpujkRtjnggmtornnaiH| gacchan durAdapi nRpo'pazyadratnadhvajaM puraH // 22 // marudevAmathAvAdIdbharataH purato hyadaH prabhoH samavasaraNaM devi devairvinirmitam // 23 // ayaM jayajayArAvatumulastridivaukasAm / zrUyate tAtapAdAnte sevotsavamupeyuSAm // 24 // mAlavakaizikImukhyagrAmarAgapavitritA / karNAmRtamiyaM vANI svAmino dezanAkRtiH // 25 // mayUrasArasakrauJcahaMsAdyaiH svasvarAdhikA / AkarNyate dattakarNaiH svAmino gIH savismayam // 26 // tAtasya toyadasyeva dhvanAvAyojanAdiha / zrate mano balAkeva valavaddevi dhAvati // 27 // trailokyamartargambhIrAM vANI saMsAratAriNIm / nirvAtadIpanispandA marudevA mudA'zrRNot // 28 // zrRNvantyAstAM giraM devyA marUdevyA vyalIyata / AnandAzrRpayaHpUraiH paGkavatpaTalaM dRzoH // 29 // sA'pazyattIrthakullakSmIM tasyA'tizayazAlinIm / tasyAstaddazanAnandasthairyAtkarma vyazIryata // 30 // bhagavadarzanAnandayogasthairyamupeyuSI / kevalajJAnamamlAnamAsasAda tadaiva sA // 31 // kariskandhAdhirUDhaiva prAptAyuHkarmasaGakSayA / antakRtkevalitvena nirvANaM marudevyagAta // 32 // etasyAmavasappiNyAM siddho'sau prthmsttH| kSIrAbdhau tadvapuH kSiptvA cakre mokSotsavaH suraiH|| 33 tato vijJAtatanmokSo harSazugbhyAM samaM nRpH| abhracchAyAkatApAbhyAM zaratkAla ivAnaze // 34 // santyajya rAjyacihnAni padAtiH saparicchadaH / tataH samavasaraNaM praviveza vishaamptiH||35|| caturbhirdevanikAyaiH svAmI pari vRtastadA / dadRze bharatezena dRkckornishaakrH||36|| trizca pradakSiNIkRtya bhagavantaM praNamya ca / mUrdhni baddhAjaliH stotumiti cakrI pracakrame // 37 // jayAkhilajagannAtha jaya vizvAbhayaprada / jaya prathamatIrtheza jaya saMsAratAraNa // 41 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 42 // |38|| adyAvasarpiNIlokapadmAkaradivAkara / tvayi dRSTe prabhAtaM me pranaSTatamaso'bhavat // 39||bhvyjiivmnovaarinirmliikaa rakarmaNi / vANI jayati te nAtha katakakSodasodarA // 40 // teSAM dUre na lokAgraM kAruNyakSIrasAgara / samArohanti ye nAtha tvacchAsanamahAratham ||41|| lokagrato'pi saMsAramagrimaM deva manmahe / niSkAraNajagadvandhuryatra sAkSAncamIkSya se ||42|| tvadarzana mahAnandasyandaniSyandalocanaiH / svAmina mokSasukhAsvAdaH saMsAre'pyanubhUyate // 43 // rAgadveSa pAyAdyairuddhaM jagadarAtibhiH / idamudveSTayate nAtha tvayaivAbhayasatriNA ||44 || svayaM jJApayase tavaM mArga darzayasi svayam / svayaM ca trAyase vizvaM tvatto nAthAmi nAtha kim ||45 || iti stutvA jagannArthaM mahInAtha ziromaNiH / dezanAvAtrasudhAM pUrNa karNAJjalipuTaM papau || 46 || tadA RSabhasenAdIn bhagavAnvRSabhadhvajaH / dIkSAyAmAsa caturazItiM gaNadharAn svayam ||47|| adIkSayattato brAhmIM bharatasya ca nandanAn / zatAni paJca naptRva zatAni sapta nAbhibhUH || 48 || sAdhavaH puNDarIkAdyAH sAdhvyo brAhamyAdayo'bhavan / zreyAMsAdyAH zrAvakAzca zrAvikAH sundarImukhAH // 49 // evaM caturvidhaH saGghaH sthApitaH svAminA tadA / tataH prabhRti saGghasya tathaiveyaM vyavasthitiH // 50 // svAmyatho bhavyabodhAyAnyato'gAtsaparicchadaH / taM natvA bhAratAdhIzo'pyayodhyAM nagarIM yayau // 51 // tatra nAbhyaGgabhRvaMzaratnAkara nizAkaraH / yathAvidhi jugopo nyAyo vigrahavAniva // 52 // catuHSaSTiH sahakhANi babhruvustasya vallabhAH / anucaryaH zriyo yAsAM jajJire rUpasampadA || 53|| tasminnarddhAsanAsIne vAsavasya divaukasaH / dvayorbhedamajAnantaH petuH praNatisaMzaye // 54|| prArabdhadigjayaH pUrvaM pUrvasyAM bhAnumAniva / so'gAjjitAnyatejobhistejobhidyatayan jagat // 56 // yoga mahAtvyam // 42 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prathamaH prakAzA // 43 // utkSiptAdhamivodvIcihastavinyastabiTumaiH / gaGgAsambhedasubhagaM sa prApat pUrvasAgaram // 56 // mAgadhatIrthakumAraM devaM manasikRtya ca / prapede'STamabhaktaM so'rthasiddhAramAdimam // 57 // yAdAMsi trAsayannAzu rathenAruhya raMhasA / jaladhi mandareNeva jagAhe sa mahAbhujaH // 58 // rathanAbhyudaye toye sthitvA dvAdazayojanIm / bANaM dUtamiva preSInAmAkaM mAgadhAya saH // 59 // atha mAgadhatIrthasya patirnipatite zare / cukopa vikaTATopabhRkuTIbhaGgabhISaNam // 60 // zare mantrAkSarANIva tasya nAmAkSarANyasau / dRSTvA nAgakumAro'bhUnnitAntaM zAntamAnasaH // 6 // prathamazcakravatyaiSa utpanna iti cintayan / upatasthe sa bharataM vijayo mUrtimAniva // 2 // naracUDAmaNerane nijaM cUDAmaNi phaNI / cirAjitaM teja ivopAnayattaccharaM ca saH // 63 // tavAhaM pUrvadikpAlaH kiGkaraH karavANi kim / iti vijJapayan rAjJA so'nujajJe mahaujasA // 64 // jayastambhamivAropya tatra ta mAgadhAdhipam / pUrvanIranidhestIrAnnaradevo nyavartata // 65 // urvomanuIM kurvANazcalayannacalAnapi / caturaGgabalenAtha prapede dakSiNodadhim // 66 // elAlavaGgalavalIkakolabahale taTe / sainyAnyAvAsayAmAsa sa dorvIryapurandaraH // 67 // tejasA sa durAloko dvitIya iva bhAskaraH / mahAvAhaM mahAbAhurAruroha mahAratham // 68 // taraGgairikha rnggdbhisttstugaisturngggaiH| rathanAbhyudayaM toyaM lalave sa mahodadhim / / 69 / / varadAmAbhimukhaM ca sajjIkRtazarAsanaH / dhanurvedoGkAramiva jyAni?SaM tatAna saH // 70 // sauvarNakarNatADapadmanAlatulAspRzam / kAJcanaM sandadhe bANamAkarNAkRSTakAmuke // 71 // varadAmAkhyatIrthezamabhi zrIbharatastataH / mumoca namucidveSisthAmA nAmAGkitaM zaram // 72 // varadAmapatirvANaM prekSya ca pratigRhya ca / bharataM pratyupAyajJa upAyanamupAnayat // 73 // Uce ca // 43 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 44 // bharatAdhIzaM dhanyo'smi yadihAgamaH / nAthena bhavatA nAtha sanAtho'hamataH param // 74 // tatastamAtmasAtkRtvA kRtyavidbharatezvaraH / prati pratIcImacalancalayannacalAM balaiH // 75 // aparArNavamAsAdya prabhAbhimukhaM zaram / jAjvalpamAnaM bharatastaDiddaNDamivAkSipat // 76 // daNDaM prayaccha kurvAjJAM jijIviSasi cetsukham / ityakSarANi tadvANe prabhAsapatiraikSata // 77 // prAjyAni praguNIkRtya prAbhRtAnyadbhUtAni saH / cacAla zaramAdAya prasAdhayi - tumAbhim // 78 // hArAnIhArahariNAnAjahArAtihAriNaH / cirakAlAjrjitAnAtmayazorAzInivAkhilAn // 79 // yeSAmagre dRSatkalpo ramAramaNahRnmaNiH / tAMstAnvizrANayAmAsa maNInaraziromaNeH ||80|| kaTakAni kaTIsUtraM cUDAmaNimuromaNim / niSkAdi cArpayadrAjJe mUrtta teja iva svakam // 81 // iti prasAditastenAcchadmanA bhaktisadmanA / bharato'gAnadIM sindhumuttaradvAradehalIm ||82|| nikaSA sindhubhavanaM nidadhe ziviraM nRpaH / sindhudevIM samuddizya vidadhe cASTamaM tapaH // 83 // sindhuzcAsanakampena jJAtvA cakriNamAgatam / upetyopAyanaidivyairAnarca pRthivIpatim // 84 // tAmurIkRta sevAM ca visRjya kRtapAraNaH / aSTAhikotsavaM tasya vidadhe vasudhAdhavaH ||85|| so'tha cakrAnugo gacchana kakubhottarapUrvayA / bharatArddhadvayAghATaM vaitAdadyAdrimavApa ca // 86 // nitambe dakSiNe tasya vinyastazivirastataH / adhivaitADhayakumAraM nRpatirvidadhe'STamam ||87|| vijJAyAvadhinA so'pi divyaistaistairupAyanaiH / upatasthe mahIpAlaM sevAM ca pratyapadyata ||88|| taM visRjya nRpazcakre'STamabhaktAntapAraNam / aSTATrikotsavaM tasya vidadhe yathAvidhi // 89 // guhAM tamisrAmabhitastamivArivi tviSA / jagAma tadadure ca skandhAvAraM nyadhAnRpaH // 90 // kRtamAlAmaraM tatra sa uddizyASTamaM vydhaat| so'pi jJAtvAsanakampAdAnacapetya bhUpatim // 91 // yogamahAtmyam gA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 45 // visRjya tamapi mApaH kRtvA cASTamapAraNam / vidadhe'STAhnikAM tasya mahotsava puraHsaram // 92 // suSego bharatAdezAtsindhumuttIya carmaNA / tarasA sAdhayAmAsa dakSiNaM sindhuniSkuTam // 93 // karaM tatastyamlecchAnAmAdAya svecchayAtha saH / uttIrya carmaNA sindhumAyayau bharatezvaram // 94 // vaitADhaye tamisrAM vatrakapATapihitAM guhAm / udghATayitumAdikSat suSeNamRpamAtmajaH // 95 / / suSeNo'pi prabhorAjJAM zeSAvanmUni dhArayan / pradeze'gAttamisAyA guhAyA adavIyasi // 96 // tadadhiSThAtRdevaM ca kRtamAlamanusmaran / tasthau pauSadhazAlAyAmaSTamena vizu dhIH // 97 // snAtvA cASTamabhaktAnte bAhyAbhyantarazaucabhRt paryadhAcchucivastrANi vividhAbharaNAni ca // 98 // homakuNDopame dhUpadahane jvaladagnike / dhRpamuSTIH kSipan svArthasAdhanIrAhutIriva // 99 // tataH sthAnAdasau tasyA guhAyA dvAramabhyagAta / kozadvAraM tadAyukta ivodghATayituM tvrii||300|| dRSTamAtra tatkapATa yugalaM praNanAma ca / netAramiva tadantaHpravezaH syAtkuto'nyathA // 1 // guhAdvAre tato'STASTamaGgalAlekhapUrvakama so'STAhikAmahimAnaM cakre svamahimocitam // 2 // daNDaratna bajrasAraM sarvazatruvinAzanam / atha senApativana bajrapANirivAdade // 3 // padAni katicitso'pamRtya vakra iva grahaH / daNDaratnena jhaTiti kapATI triratADayata // 4 // pakSAvivAdevaveka daNDaratnena tADito taDattaDiti kurvANo vizliSTau to babhUvatuH // 5 / / tadguhAdvAravatsadyaH savikAzamukho bhRzam / muSeNo bharatAyedaM gatvA natvA vyajijJapat / / 6 / / adyAbhUttvatprabhAveNa guhAdvAramapArgalama / yateniHzreyasadvAraM tapasevAtibhUyasA / / 7|| maghavairAvaNamivAdhirUDho gandhavAraNam / tatkAlaM bharatAdhIzo guhAdvAramupAyayau // 8 // andhakArApahArAya maNiratnaM nyadhAnnRpaH / dakSiNe kumbhinaH kumbhe pUrvAdrAviva bhAskaram // 9 // (1) tatastampabhAtmajaH // 45 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 46 // tato'nugacamUcakrazcakramArgAnugo guhAma / praviveza vizAmIzo meghamadhyamivAryamA // 10 // gomUtrikAkrameNAnuyojanAntaM tamazchide / pArzvayoH kAkiNIratnenAlikhanmaNDalAni saH // 11 // dIprairekonapazcAzanmaNDalaiH kAkiNIkRtaiH / mArtaNDamaNDalodyotaistadvAhinyo'vahanmukham // 12 // bhUpe'thApazyadunmagnanimagne nimnage yayoH / ekatronmajjati grAvAnyasyAM majjatyalAvavapi // 13 // atidustaratAmAjorapi sAraNilIlayA / tayonadhoranavadyAM padyAM vyadhita baddhakiH // 14 // padyayA te samuttIya tadguhAkuharAnnRpaH / niragacchanmahAmeghamaNDalAdiva bhAskaraH // 15 // bharato bharatakSetrottarakhaNDaM praviSTavAn / ayudhyata tato mlecchai navaivi vAsavaH // 16 // jitA rAjJA mahezena mlecchAH prtijyecchvH| upAsAzcakrIre meghamukhAn svakuladevatAH / / 17 / / musalAkAradhArAbhirArAdAsAradAruNam / te prAvartanta saMvata iva viSvak pravarSitum // 18 // carmaratnamadhastene rAjJA dvAdazayoja nIm / tadvadRvaM chatraratnaM madhye ca nidadhe camaH // 19 // maNiratnamurudhvAntadhvaMsAya vasudhAdhipaH / pUrvAcala ivAdityaM chatradaNDe nyayojayat // 20 // taradaNDa ivArAjattadratnadvayasampuTam / tatastadAdiloke'bhUbrahmANDamiti kalpanA // 21 // pUrvAhaNe vApitAna zAlInaparAhaNe ca pavitrAmAn / pratyAvAsaM gRhapatirbhojanArthamapUrayat // 22 // varSa varSa ca niviNNarUce meghakumArakaiH / kirAtAzcakrava]Sa na sAdhyo'smAdRzAmapi // 23 // bhagnecchAstagirA mlecchAH zaraNaM bharataM yayuH / agninA kila dagdhAnAmagnireva mahauSadham // 24 // tatazcAjayyamajayasindhoruttaraniSkuTam / svAmyAdezena senAnIH saMsAramiva yogavit // 25 // kaizcitprayANakairgacchan gajendra iva lIlayA / nitamba dakSiNaM kSudrahimAdraH prApa bhUpatiH // 26 // uddizya (1) mahecchena / zAlInaparAIkA / kirAtAzkala dagdhAnAmavi yogavita // 46 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 47 // kSudrahimavatkumAraM tatra cArSabhiH / cakre'STama kAryasiddhestapo maGgalamAdimam // 27 // gatvASTAmAnte himavatparvata triratADayat / sATopo rathazIrSeNa zIrSaNyaH pRthivIbhujAm / / 28|| bharatezastataH kSudrahimavagirimUrddhani / dvAsaptati yojanAni nAmAGka vANamakSipata // 29 // bANamAlokya himavatkumAro 'pyetya satvaram / bharatAjJAM svazirasA zirastrANamivAgrahIt // 30 // gatvA RSabhakUTAdrimRSabhasvAmibhUstataH / jaghAna rathazI peNa tridanteneva dantirAT // 31 // avasarpiNyAM tRtIyAraprAnte bharate'smyaham / cakrIti varNAn kAkiNyA tatpUrvakaTake'likhat // 32 // tato vyAvRttya sadvRttaH skandhAvAraM nijaM yayau / cakArASTramabhaktAntapAraNaM ca mahIpatiH // 33 // tatazca kSudrahimavatkumArasya narezvaraH / aSTAhikotsavaM cakre'nurUpaM ckrismpdH||34|| tato nivavRte cakravartI cakrapathAnugaH / sindhugaGgAntaraM kurvan saGkaTaM vipulairbalaiH // 35 // nitambamuttaramatha vaitADhayAdreravApa saH / tatra svasthaparIvAraM skandhAvAraM nyadhatta ca // 36 // tato namivinamyAkhyau vidyAdharapatI prati / Adideza vizAmIzo mArgaNaM daNDamArgaNam // 37 // vaitADhayazrRGgAduttIrya kupitau daNDayAcanAt / AjanmatuyuyutsU tau vidyAdharavalAvRtau // 38 // kurvanmaNivimAnairyA bahusUryamayImiva / prajvaladbhiH praharaNaistaDinmAlAmayImiva // 39 // uddAmadundabhidhvAnaghaghoSamayI miva / vidyAdharavalaM vyomanyapazyadbharatastataH // 40 // daNDArthin daNDamasmattastvaM gRhNAsIti bhASiNI / AhavAyAhayetAM tau vidyAdRptau mahIpatim // 41 // atha tAbhyAM sasainyAbhyAM pratyekaM yugapacca saH / yuyudhe vividheyuddhayuddhAA yajayazriyaH // 42 // yudhA dvAdazavArSikyA vidyAdharapatI jitau / prAJjalI praNipatyaivaM bharatAdhIzamUcatuH // 43 // raverupari kiM tejo vAyorupari ko javI / mokSasyopari kiM saukhyaM kazca zUrastavopari // 44 // // 47 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam RSabho bhagavAn sAkSAdadya dRSTastvamArSabhe / ajJAnAdyodhito'smAbhiH kulasvAmin sahasva tat // 45 // kirITa iva no mUrdhni maNDanaM taba zAsanam / kozo vapurapatyAni sarvamanyacca tAvakam // 46 // bhaktigarbhamiti procya bharatezAya dattavAn / vinamro vinamirnArIratnaM ratnoccayaM namiH // 47 // tato rAjJA visRSTau tau rAjyAnyAropya manuSu / viraktAvRSabhezAMhimUle jagRhatuvratam // 48 // tato'pi calitavatazcakraratnasya pRSThataH / gacchannAsAdayAmAsa rAjA mandAkinItaTam // 49 // uttaraM niSkuTaM gAragaM suSeNo'pyabhiSeNayan / tarasA sAdhayAmAsa kimasAdhya mahAtmanAm ||50||raajaapyhmbhkten gaGgAdevImasAdhayat / Anarca bharataM sApi devatA rupAyanaiH // 51 // tato gaGgAnadIkUle kamalAmodamAlini / vAsAgAra ivovAsa vasumatyekavAsavaH // 52 // bharataM rUpalAvaNyakiGkarIkRtamanmatham / tatrAvalokya gaGgApi prApa kSobhamayI dazAm // 53 // virAjamAnA sarvAGga muktAmayavibhUSaNaiH / vadanendoranugataistAraistArAgaNeriva // 54 // vastrANi kadalIgarbhatvaksagarbhANi vibhratI / svapravAhapayAMsIva tadrUpapariNAmataH // 55 // romAJcakaJcakodazcatkucasphuTitakaJcakA / sadyastaraGgitApAGgA gaGgA bharatamabhyagAt // 56 // (tribhivizeSakam) premagadgadavAdinyA gADhamabhyarcya paarthivH| riraMsamAnayA ninye tayA nijniketnm||57|| bhuJjAno vividhAn bhogAMstayA saha mahIpatiH / ekAhamiva varSANAM sahastraM so'tyavAhayat // 58 // guhAM khaNDa prapAtAkhyAmakhaNDitaparAkramaH / tataH sthAnAnnRpaH prApa karaTIva vanAdvanam // 59 // kRtamAlakavattatra nATayamAlamasAdhayat / aSTamena nRpastadvattasya cASTAhnikAM vyadhAt // 60 // suSeNodghATitadvArakapATAM tAM guhAM nRpaH / prAvi zadakSiNaM tasyA dvAramujjaghaTe svayam // 61 // niryayau tadguhAmadhyAtkezarIva narezvaraH / skandhAvAraM ca nidadhe // 48 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham. yogamAhAtmyam // 49 // gAGge rodhasi pazcime // 62 // navApi nidhayo nAgakumArAdhiSThitAstadA / gaGgAkUlamanuprAptaM rAjAnamupatasthire // 63 // ityUcuste vayaM gaGgAmukhamAgadhavAsinaH / AgatAstvAM mahAbhAga bhavadbhAgyavaMzIkRtAH // 6 // yathAkAmamavizrAntamupabhuikSva prayaccha ca / api kSIyeta pAtho'bdhau na tu kSIyAmahe vayam // 65 // sahasainavabhiryakSaH kiGkarairiva tAvakaiH / ApUryamANAH satataM cakrASTakapratiSThitAH // 66 // dvAdazayojanAyAmA navayojanavistRtAH / bhUmadhye saJcariSyAmo deva tvatpAripArzvikAH // 67 // (yugmam ) senApati suSeNo'pi gaGgAdakSiNaniSkuTam / mahAvanaM mahAvAyurivonmUlya samAyayo // 68 // samAsahasaH SaSTayaivaM jitvA SaTUkhaNDamedinIm / cakramArgAnugo'yodhyAM jagAma jagatIpatiH // 69 // tato dvAdazabhirva - rAgatyAgatya pArthivaiH / pracakre cakravartitvAbhiSeko bharatezituH // 70 // kurvatA svakuTumbasya sAraM ca dadRze kRzAm / sundarIM cAsthibhUtAM ca cukopa bharatezvaraH // 71 / / Uce prAharikAn kiM re madgehe nAsti bhojanam yadevamIdRzI jAtA asthicarmamayI katham // 72 // svAmin vijayayAtrAbhUttava tAvatprabhRtyapi / AcAmAmlAnyavizrAntamakArSItsundarI yataH // 73 // atrAntare ca bhagavAn vihRtya vasudhAtale / bhagavAn samavAsAdiSTApadagirau tataH // 74 / / zrutvA ca bharatAdhIzaH svAmivandanahetave / AgAttaddezanAM zrutvA vrataM jagrAha sundarI // 75 // bhrAtRnanAgatAn jJAtvA tasminnapi mahotsave / teSAmekaikazo dRtAn prAhiNodbharatezvaraH // 76 // rAjyAni censamIhadhve sevadhvaM bharataM ttH| dutairityuditAH sarve'pyAlocyaivAvadannidam / / 77 // vibhajya rAjya dattaM nastAtena bharatasya ca / saMsevyamAno bharato'dhikaM kiM naH kariSyati // 78 // samApatantaM ki kAle kAlaM // 49 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 50 // yogamAhAtmyam praskhalayiSyati / kiM jarArAkSasI dehagrAhiNIM nigrahISyati // 79 // bAdhAvidhAyinaH ki vA vyAdhivyAdhAn haniSyati / yathottaraM varddhamAnAM tRSNAM vA dalayiSyati // 8 // IdRsevAphalaM dAtuM na cedbharata IzvaraH / manuSyabhAve sAmAnye tahi kaH kena sevyatAm // 81 / / prAjyarAjyo'pyasantoSAdasmadrAjyaM jighRkSati / sthAmnA cettadvayamapi tasya tAtasya sUnavaH / / 82 / / avijJapayya tAtaM tu sodaryeNAgrajanmanA / duta tvatsvAminA yodhuM na vayaM protsahAmahe // 83 // te dRtAnabhidhAyaivamRSabhasvAminaM yayuH / natvA bharatasadiSTaM tacca sarva vyAjihApan // 84 // amlAnakevalAdarzasaMkrAntAzeSaviSTapaH / kRpAvAn bhagavAnAdinAtho'pItyAdideza tAn // 85 // anekayonisampAtAnantabAdhAnibandhanam / abhimAnaphaleveyaM rAjyazrIH sApi nazvarI // 86 // kizca yA svaHsukhastRSNA nATayatprAgbhaveSu vaH / sAGgArakArakasyeva martya bhogaiH kathaM truTet // 87 / / aGgArakArakaH kazcidAdAya payaso dRtim / jagAma kartumaGgArAnaraNye rINavAriNi // 88 // so'GgArAnalasantApAnmadhyahAtapapoSitAt / udbhatayA tRpAkrAntaH sarca dRtipayaH papau // 89 // tenApyacchinnatRSNaH san suptaH svapne gRhaM gtH| AlUkalazanandAnAmudakAnyabhito'pyapAt // 90 // tajjalairapyazAntAyAM tRSNAyAmagnitailavat / vApIkUpataDAgAni pAyaMpAyamazoSayat / / 91 / / tathaiva tRSito'thApAtsaritaH saritAM patIn / na tu tasya tRpAdRTayanArakasyeva vedanA / / 92 / / marukUpe tato yAtaH kuzapUlaM sa rajjubhiH / badhdhvA cikSepa payase kimArttaH kurute na hi // 93 // dUrAmbutvena kRpasya madhye'pi galitAmbukam / nizcotya pUlaM dramakaH snehaprotamivApibat / / 94 // na cchinnA yArNavAdyestRT chedyA pUlAmbhasA na sA / tadvadvaH svaH sukhAcchinnA chedyA rAjyazriyA kimu // 95|| amandAnandaniHsyandinirvANaprAptikAra (1) tatsvarUpaM vyajijJapan / tRSAkrAntaH sarva kAmagArAnaraNye rANavAsiyabhogaiH kathaM juTeta gAravarI // 86 // kiJca 150 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 51 // Nam / vatsAH saMyamarAjya tadyucyate vo vivekinAm // 96 / / tatkAlotpannavairAgyavegA bhagavadantike / te'STAnavatirapyAzu pravajyAM jgRhusttH||97|| aho dhaiyamaho sattvamaho vairAgyadhIriti / cintayantastatsvarUpaM dUtA rAjJe vyajijJapan // 98 tat zrutvA bharatasteSAM rAjyAni jagRhe svayam / lAbhAdvivAdito lobho rAjadharmo hyasau sdaa||99|| atha vijJapayAmAsa senAnIbharatezvaram na cakraM cakrazAlAyAM vizatyadyApi naH prabho // 40 // svAmin digvijaye kazcidAjJAbAhyo nRpaH kacit / vivarttate Dola iva gharaTTe bhramati prabho ||1||aa jJAtaM bhrto'vaadiillokottrpraakrmH| asmadandhurmahAbAhureko bAhubalibalI // 2 // ekato garuDazcaiko'nyato'pyahikulAni ca / mRgAriko yatkuryAtkuryAnmRgakulaM na tat // 3 // ekataH saMhatAH sarve devdaanvmaanvaaH| tathAnyato bAhubali: pratimallo na vidyate // 4 // ekatazcakrazAlAyAM cakraM na pravizatyadaH / necchatyAjJAmanyato (mito) bAhuH saGkaTe patito'smyaham // 5 // kiMvA bAhubaliH so'yamAjJA kasyApi manyate / sahate nAma paryANaM kesarI kiM kadAcana // 6 // evaM vimRzatastasya senAnIjagade hyadaH / svAmistvad (stava ba) lasyAgre gelokyaM ca tRNAyate ||7||vaimaatreyN kanIyAMsamatha bAhubaliM prati / dRtaM takSazilApuryyA preSayAmAsa pArthivaH // 8 // zailazrRGge siMhamivottuGgasihAsane sthitam / natvA bAhubarSi duto yuktisyUtamavocata / / 6 // tvamekaH zlAdhyase yasya jyeSTho bhrAtA jagajjayI / SaTkhaNDabharatAdhIzo lokottrpraakrmH||10|| tvadbhAtuzcakravarttitvAbhiSeke ke mahIbhujaH / maGgalyopAyanakarAH karadIbhUya nAyayuH // 11 // sUryodaya ivAmbhojakhaNDasya bharatodayaH / zriye tavaiva kintvasyAbhiSeke na tvmaagmH||12|| tataH kumAra bhavato'samAgamanakAraNam / jJAtuM rAjJA nayajJenAjJApito'hamihAgamam // 13 // nAgA yadyArjavenApi tatra ko'pi janaH punaH / tavAvinItatAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham yogamAhAtmyam // 52 // te yacchidrAnveSiNaH khalAH // 14 // pizunAnAM pravezaM tadyatnAgopayituM tava / AgantuM yujyate tatra kA trapA svAmyupAsane // 15 // bhrAteti yadi nirbhIko nAgAstadapi nocitam / AjJAsArA na gRhyante jJAteyena mahIbhujaH // 16 // ayaskAntairivAyAMsi devadAnavamAnavAH / kRSTAstejobhiradhunA hyakaM bharatamanvaguH // 17 // yama - sanadAnena vAsavo'pi sakhIyati / sevAmAtreNa taM hantAnukUlayasi kiM nahi // 18 // vIramAnitayA yadvA rAjAnamavamanyase tvaM hi tasmin sasainyo'pi samudre saktumuSTivat // 19 // lakSAzcaturazItistadgajAH zakrebhasannibhAH / sahyAH kenAbhisarpantaH parvatA ivA jaGgamAH // 20 // tAvato'zvAn rathAMcAsya viSvaka plAvayato mahIm / kallo lAniva kalpAntodadheH kaH skhalayiSyati // 21 // tasya SaNNavatigrAmakoTibhartaH padAtayaH / koTyaH SaNNavatiH siMhA iva trAsAya kasya na // 22 // ekaH suSeNasenAnIrdaNDapANiH samApatan / kRtAnta iva ki zakyaH soDhuM devAsurairapi // 23 // amoghaM bibhratazcakraM cakriNo bharatasya tu / sUryasyaiva tamastomaH stokikaiva trilokyapi // 24 // tejasA vayasA jyeSTho nRpazreSThaH sa sarvathA / rAjyajIvitakAmena sevyo bAhubale tvayA // 25 // atha bAhubalirbAhubalApAstajagadalaH / Uce bhrUbhagabhRdvIradhvAno'rNava ivAparaH // 26 / / yuktaM yaduktaM bhavatA lobhena kSobhaNa vacaH / dRtAH khalu yathAvasthasvAmivAcikavAcinaH // 27 // surAsuranarendrAyoM ina tAtottamavikramaH / zlAghAheturme bharataH kIrtito dUta nUtanaH // 28 // karadIbhUya bhUpAlA nAgacchantu kathaM nu tam / dRzyate na tvasau yasya bhrAtA bAhubalibalI // 29 // Avayornanu mArtaNDapaGgaruTkhaNDayorikha / kiM na syAvyavahitayorapi prItiH parasparam // 30 // sadA manasi tiSThAmastasya bhrAturaho vayam / gatvA kimatiricyeta prItinaisargikI hi naH (1) na tAto na ca vikramaH / // 52 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 53 // // 31 // ArjavAnAgatAH satyaM kauTilyaM bharatena kim / vimRzyakAriNaH santo yante ki khloktibhiH||32|| eka evAbayoH svAmI bhagavAnAditIrthakRt / tasminvijayini svAmI kathaGkAraM mamAparaH // 32 // bhrAtAsmyabhIH sa cAjJeza AjJApayatu yadyalam / jJAtisnehena kiM vajra vajreNa na vidAyate // 34 // surAsuranaropAstyA prIto'stveSa mayAsya kim / mArga eva kSamaH stambe rathaH sajjo'pi bhjyte||35|| tAtabhakto mahendrazcajjyeSThaM taM tAtanandanam / AsayatyAsanasyAH sa kiM tenApi dRpyati // 36 // te'nye tasmin samudre ye sasainyAH saktumuSTivat / tejobhirduHsaho'haM tu hanta syAM vaDavAnalaH // 37 // pattayo'zvA rathA nAgAH senAnIrbharato'pi ca / mayi sace praloyantAM tejAMsIvAkatejasi // 38 // yAha duta sa evaitu rAjyajIvitakAmyayA / tAtadattazituSTena mayaivopekSitAsya bhUH ||39 // dRtenAgatya vijJapte yathArthe tena tatkSaNam / yuyutsurbAhubalinA bharato'thAbhyaSeNayat // 40 // chAdayanmedinIM sainyairghanattA ghanairiva / mahAbAhustato vAhubalirbharatamabhyagAt // 41 // ubhayorapi vaahinyormhaasubhttyaadsoH| Anyo'nyAsphAlitAkhommiH sampheTo'bhRdbhayAnakaH // 42 // tatsainikAnAmanyo'nyaM kuntAkuntizarAzari / AmantritazrAddhadevaH prAvartata raNakSaNaH // 43 / / paryasyAzeSasainyAni tUlAnIva mahAbalaH / abhyetya bharata bAhubalirevamavocata // 44 // hastyazvapattighAtena ki mudhA pApadAyinA / yadyalaM tattvamekAkI yuddhadyasvaikAkinA mayA // 45 // ekAGgAji pratijJAya dvAbhyAmapi nivAritAH / sainikA ubhaye'pyasthuH pazyantaH sAkSiNo yathA // 46 // tato dRgyuddha Aravdhe nirnimeSavilocanau / devairapi nRdevau tau devAviti vitakitau // 47 // bharate nirjite tatra sAkSIbhUtAmaraM tayoH vAgyuddhamabhavatpakSapratipakSaparigrahAt // 48 // tatrApi hInavAditvaM bharate (1) sabhyIbhUtAmaraM tayoH // 53 // DATE Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 54 // samupeyuSi / bhRbhujau bhujayuddhena yuyudhAte mahAbhujau // 49 // bharato lambamAno'tha bAhau bAhubaleH sthire / zAkhA mRgo mahAzAkhizAkhAyAmiva vIkSitaH // 50 // bharatasya mahAbAhorapi bAhubalirbalI / ekena bAhunA bAhuM latAnAlamanAmayat // 51 // prArabdhe muSTiyuddhe'tha peturbharatamuSTayaH / bAhubalau samudrommighAtA iva taTAcale ||52 || Ahato bAhubalinA vajrakalpena muSTinA / papAta bharataH pRthvyAM svasainyA'zrujalaiH saha // 53 // mUrcchAnte bharato bAhubaliM daNDena darpitaH / tADayAmAsa dantIva tiryagdantena parvatam // 54 // daNDena bAhubalinA nihato bharatastataH / bhUmyAmAjAnumagno'sthAnikhAta iva kIlakaH || 55|| kimeSa cakravarttIti bharataH kRtsNshyH| yAvatsaMsmRtavAMzcakra tAvadAgAtkare'sya tat ||56|| bhUmerniHsRtya kopena mahatA bharatezvaraH / cikSepa prajvalaccakraM kRtAhArakhaM balaiH // 57 // taccakraM pArzvato bAhuvalerbhrAntvA nyavarttata / daivatAni hi zastrANi svagotre prabhavanti na ||58 || akSatraM prekSya tadbAhubaliH kopAruNekSaNaH / sacakraM cUrNayAmyenamiti muSTimuda kSipat // 59 // asAviva kaSAyaidhigahaM bhrAtRvadhodyataH / vijitya karaNagrAmaM kaSAyAneva hanmi tAn // 60 // iti saJjAtasaMvega stadA tenaiva muSTinA / kezAnutpATayAmAsa sAmAyikamathAdade || 61|| sAdhu sAdhviti sAnandaM vyAharantaH surA surA / upariSTAdvAhubaleH puSpavRSTi vitenire // 62 // gatvA bhagavataH pArzve jJAnAtizayazAlinAm / kanIyasAM sodarANAM vidhAsye vandanAM katham || 63 || utpannakevalajJAnastatAM yAsyAmi parSadam / iti tatraiva maunena so'sthApratimayA kRtI ||64 || ( yugmam) bharatastaM tathA dRSTvA vicArya svaM kukarma ca / babhUva nyazcitagrIvo vivikSuriva medinIm ||65 || zAntarasaM mUrttamiva bhrAtaraM praNanAma ca / netrayorathubhiH koSNaiH kopazeSamivotsRjan // 66 // yogamAhAtmyam // 54 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 55 // praNaman bharatastasyA'dhikopAstividhitsayA / nakhAdazeSu saMkrAntyA nAnArUpa ivAbhavat // 67 // sunandAnandanamuneguNastavanapUrvikAm / svanindAmityathAkArpotsvApavAdagadauSadhIm // 68 // dhanyastvaM tatyaje yena rAjyaM madanukampayA / pApo'haM yadasantuSTo durmadastvAmupAdravam // 69 / / svazaktiM ye na jAnanti ye cAnyAyaM prakurvate / jIyante ye ca lobhena teSAmasmi dhurandharaH // 70 // rAjyaM bhavatarorvIjaM ye na jAnanti te'dhmaaH| tebhyo'pyaha viziSye yattadamuzcana vidannapi // 71 // tvameva putrastAtasya yastAta pathamanvagaH / putro'hamapi tasya syAM cedbhavAmi bhavAdRzaH // 72 // viSAdapaGkamutsAya pazcAttApajalairiti / tatputraM somayazasaM tadrAjye sa nyavIvizata // 73 // tadAdisomavaMzo'bhUcchAkhAzatasamAkulaH / tattatpuruSaratnAnAmekamutpattikAraNam // 74 // tato bAhubaliM natvA bharataH saparicchadaH / purimayodhyAmagamatsvarAjyazrIsahodarAm // 75 // dustapaM tapyamAno'tha tato bAhavalirmuniH / varSamekaM vyatIyAya saha prAgjanmakarmabhiH // 76 // tatazcAmUDhalakSyeNa svAminA nAbhisUcanA / brAhmI ca sundarI cAnujJAte tatpAzcamIyatuH // 77 // Ucatuzca mahAsatva samasvarNAzmanastava / na yuktaM tyaktasaGgasya kariskandhAdhirohaNam // 78 // evambhUtasya te hanta kathaM jJAnaM prarohati / adhaHsthitakarISAgneH pAdapasyeva pallavaH // 79 // Atmanaiva vicArya tvAttitIrgharbhavodadhim / hastino'smAdavatara taraNDAdAyasAdiva // 80 // tato'sau cintayAmAsa kutastyo hastisaGgamaH / pAdapArohamArUDhavallIkavapuSo mama // 81 / / tyajenmudrAM samudro'pi caleyuracalA api / ime tu bhagavacchiSye bhASete na mRSA kacit // 82 // AH jJAtamathavA'styeSa mAna eva mataGgajaH / sa eva me jJAnaphalaM babhaJja vinayadrumam // 83 // kathaM kanIyaso bhrAtRnvande // 55 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 56 // dhigiti cintitam / tapasA jyAyasAM teSAM mithyAduSkRtamastu me // 84 // surAsuranamasyasya gatvA bhagavato'ntike / vande kaniSTAnapi tAMstacchiSyaparamANuvat ||85|| acalatpAdamutpATaya yAvattAvadasau muniH / avApa kevalajJAnaM dvAraM nirvANavezmanaH ||86|| karAmalakavadvizvaM kalayan kevalazriyA / samIpe svAmino'dhyAsta sadaH kevalabhAsvatAm ||87|| bharato'pi mahAratnaizcaturddazabhirAzritaH / catuHSaSTisahastrAntaHpuro navanidhIzvaraH // 88 // dharmmArthakAmAn samrAjyasampadalle: phalopamAn / parasparAvirodhena yathA kAlamasevata // 89 anyadA viharana svAmI jagAmASTApadAcalam / bharato'pi yayau tatra svAmipAdAnvivandiSuH // 90 // surAsurArcya samavasaraNasthaM jagatpatim / sa triH pradakSiNIkRtya namaskRtyeti tuSTuve // 91 // vizvAsamiva mUrtisthaM sadvRttamiva piNDitam / prasAdamiva niHzeSajagatAmekataH sthitam // 92 // jJAnarAzimivAdhyakSaM puNyasyeva samuccayam / sarvalokasya sarvasvamivaikatra samAhRtam // 93 // vapuHsthaM saMyamamivopakAramiva rUpiNam / zIlamiva pAdacAri kSamAmiva vapuSmatam ||14|| rahasyamitra yogasya vizvavIryamivaikagam / siddhayupAyamivAvandhyaM kauzalyamiva kevalam // 95 // maitrImiva mUrttimatIM sadehAM karuNAmiva / muditAmiva piNDasthAmupekSAmiva rUpiNIm // 96 // tapaH prazamasajjJAnayogamekamivAhRtam / sAkSAdvainayikamiva siddhiM sAdhAraNImiva // 97 // vyApakaM hRdayamiva sarvAsAM zrutasampadAm namaHsvastisvadhAsvAhAvaSaDarthamivApRthak ||18|| vizuddhadharmanirmANa prakarSamiva kevalam / samastatapasAM piNDIbhUtaM phalamivAkhilam // 99 // parabhAgamivAzeSaguNarAzeranazvaram / upannamiva nirvighnaM zreyo niHzreyasazriyaH ||500 || prabhAvasyaikadhAmeva mokSasya pratimAmiva / kulavezmeva vidyAnAM phalaM sarvAziSAmiva // 1 // Aryavarya yogamAhAtmyam // 56 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 57 // caritrANAmAtmadarzamivAmalam / kUTasthaM prazamamiva jagato dattadarzanam // 2 // duHkhazAnteriva dvAraM brahmacaryamivojvalam / puNyarupanataM jIvalokasyevaikajIvitam // 3 // mRtyuvyAghramukhAdetadAkraSTumakhilaM jagat / bAhuM prasAritamiva nirvANena kRpAlunA // 4 // jJAnamandarasaMkSubdhajJeyAmbhodheH samutthitam / aparaM pIyUSamiva dehabhAjAmamRtyave // 5 // vizvAbhayapradAnena samAzvAsitaviSTapam / zaraNaM tvAM prapanno'smi prasIda paramezvara // 6 // tatra ca trijagannAthamRSabhasvAminaM tataH / ekAgramanasopAsAzcakra cakradharazciram / / 7 / / athAdrau tatra sAdhanAM sahakherdazabhirvRtaH / dIkSAkAlAdgate pUrvalakSe mokSaM yayau prabhuH // 8 // tadA nirvANamahimA 1cakraM zakrAdibhiH suraiH / astokazokaH zakraNa bharatezo'pyabodhyata // 9 // cakre'tha 2bharato ratnamayamaSTApadopari / siMhaniSadyAprAsAdamaSTApadamivAparam // 10 // tatra ca svAmino mAnavarNasaMsthAnazobhitam / ratnopalamayaM bimbaM sthApayAmAsa cakrabhRt // 11 // svAmiziSTatrayoviMzabhAvitIrthakRtAmapi / yathAvanmAnasaMsthAnavarNavimbAnyasUtrayat // 12 // bhrAtRNAM navanavaterapi tatra mahAtmanAm / racayAmAsa ratnAzmastUpAnanupamAntRpaH // 13 // punaretya nijAM rAjadhAnI rAjaziromaNiH / yathAvadAjyamaziSatprajArakSaNadIkSitaH // 14 // sa kamabhirbhogaphalaiH preryamANo nirantaram / bubhuje vividhAnbhogAn sAkSAdiva divaspatiH // 15 // nepathyakarma nirmAtumaparedhuragAdasau / madhye zuddhAntanArINAM tArANAmiva candramAH // 16 // tatra sarlAGgavinyastaratnAbharaNabimbitaiH strIjanaiyugapatpremNA parirabdha ivAbhakt // 17 // pazyannasau svamAdarze'pazyatvastAGgulIyakAm / aGguliM galitajyotsnAM divA zazikalAmiva // 18 // tataH (1) prabhozcakre murAmuraiH / (2) tato'sau vidadhe / // 57 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam 1158 // prodbhinanirvedAtpratyaGgojjhitabhUSaNam / svamapazyadgatazrIkaM zIrNapaNamiva dumam // 19 // acintayacca dhigaho vapupo bhUpagAdibhiH / zrIrAharyeva kuDacasya pustAyairikha karmabhiH // 20 // antaHklinasya viSTAyemalaiH srotobhavehiH / cintyamAnaM kimapyasya zarIrasya na zobhanam // 21 // idaM zarIraM karpUrakastUrIprabhRtInyapi / duSayatyeva pAthodapayAMsyUparabhUriva // 22 // virajya viSayebhyo yaistepe mokSaphalaM tapaH / taireva phalametasya jagRhe tattvavedibhiH // 23 // iti cintayatastasya shulkthyaanmupeyussH| utpede kevalajJAnamaho yogasya jRmbhitam // 24 // rajoharaNamukhyAni municihnAni tatkSaNAt / vinIta upanIyAsmai namazcakre divaspatiH // 25 // tadrAjthe'kRta tatputramAdityayazasaM tadA / yadAdyAdityavaMzo'yamadyApyasti mahIbhujAm // 526 // 10 // syAnmataM yuktaM bharatasya pUrvajanmArjitayogasamRddhivalakSapitAzubhakarmaNaH karmalezakSapaNAya yogaprabhAvavarNanam / yastu janmAntareSu alabdharatnatrayo'ta evAkSapitakarmA mAnuSatvamAtramapyaprAptavAn, sa kathamanantakAlapracitazubhAzubhakarmanimUlanamanubhavet / tatrAha__ pUrvamaprAptadharmApi paramAnandananditA / yogaprabhAvataH pApa marudevA paraM padam // 11 // marudevA hi svAminI AsaMsAraM trasatvamAtramapi nAnubhUtavatI kiM punarmAnuSatvaM tathApi yogabalasamRddhena zulkadhyAnAgninA cirasazcitAni karmendhanAni bhasmasAtkRtavatI / // 58 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 59 // yadAha -- " jaha? egA marudevA accataM thAvarA siddhA" marudevAcaritaM coktaprAyam // 11 // nanu janmAntare'pi akRtakrUrakarmaNAM marudevAdInAM yogabalena yuktaH karmmakSayaH ye tvatyantakrUrakarmANasteSu yogaH kuNThatAmapyAsAdayet / ityAha brahmastrIbhrUNagoghAtapAtakAnnarakAtitheH / dRDhaprahAriprabhRteryogo hastAvalambanam // 12 // brahmaNo brAhmaNasya striyA vanitAyA bhrUNasya garbhasya garbhiNyAzca gordhenosteSAM ghAtaH sa eva pAtakaM tasmAt / yadyapi samadarzinAM brAhmaNAbrahmaNayoH strIpurupayobhrUNAbhrUNayorgavAgavorghAte'vizeSeNa pApabandhaH / yadAhasavvo na hisiyanvo jaha mahipAlo tahA udayapAlo / na ya abhayadANavaraNA jaNovamANeNa hoyavvaM // 1 // tathApi lokaprasiddha nurodhena brahmetyAdyuktam / ye hi laukikAH sarvasyA hiMsAyAH pApaphalaM na manyante / te'pi brahmAdighAtakasya mahApApIyastAM manyanta eveti / narakAtitherdRDhaprahAriprabhRteryogo hastAvalambanam tenaiva bhavena mokSagamanAt / prabhRtigrahaNAdanye'pi pApakAriNo viditajinavacanAstata eva prAptayoga sampado narakaprAptiyogyAni karmANi nirmUlya paramasampadamAsAditavanto draSTavyAH / yadAha - (1) yathA ekA marudevA'tyantaM sthAvarA siddhA (2) sarvo na hiMsitavyo yathA mahIpAlastathA udayapAlaH / na ca abhayadAnavratinA janopamAnena bhavitavyam // 1 // EXCOM OR O yoga mAhAtmyam 114811 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogamAhAtmyam // 6 // skUrA vi sahAveNaM visayavisavasANugA vi hoUNaM / bhAviyajiNavayaNamaNA telukkasuhAvahA hoti // 1 // iti / tathAhi___ kasmiMzcinagare kazcidAsIdadvijAtirudbhaTaH / prajAsu kartumanyAyAn prAvartata sa pApadhIH // 11 // ArakSapuruSaireSa tato nirvAsitaH purAt / vyAdhahastamiva zyenazcaurapallIM jagAma ca // 2 // nRzaMsacaritaistaistairAtmanastulya itysau| caurasenAdhipatinA putratvenAnvamanyata // 3 // caurasenApatau tasminnavasAnamupeyuSi / tatputra iti tatsthAne sa babhUva mahAbhujaH // 4 // niSkRpaM praharatyeSa sarveSAM prANinAM yataH / tato dRDhaprahArIti nAmnA nijagade janaiH // 5 // anyedyurvizvakuTTAkaluNTAkabhaTapeTakaiH sa kuzasthalanAmAnaM grAma luNTayituM yayau // 6 // brAhmaNo devazarmeti tatra daariyvidvtH| avakezIphalamiva kSIrAnaM yAcito'rbhakaiH // 7 // paryaTaca sakale grAme kApi kApi sa tandulAn / kApi kApi payo'bhyarthya paramAnamapIpacat // 8 // nadyAM snAtuM yayAveSa yAvattAvat tadokasi / te krUrataskarAH peturdevaM durbalaghAtakam // 9 // teSAmekatamo dasyurapazyattasya pAyasam / kSudhAturaH preta iva tadAdAya palAyitaH // 10 // AcchidyamAne tasmistu pAyase jIvitavyavat / krandanti DimbharUpANi gatvA pitaramUcire // 11 // vyAttAnanAnAmasmAkaM dasyuvRndena pAyasam / jaDU prasAritadRzAmanileneva kajalam // 12 // tadAkaNya vaco vipraH kSipraM dinaH krudagninA / yamadUta ivAdAya parighaM paryadhAvata // 13 // saroSarAkSasAvezAtsamutpAditadobalaH / hantuM pravavRte dasyUn pariSeNa pazUniva // 14 // tenAvakaravatsAkSAmipyamANAnavekSya tAn / vitrasyatastiraskurvan (2) kUrA api svabhAvena viSayaviSavazAnugA api bhUtvA / bhAvitajinavacanamanasaH trailokyasukhAvahA bhavanti / / 1 / / LLEOLL Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prahArikathA dadhAve taskarezvaraH // 15 // tasyApi dhAvato daivAdgativighnavidhAyinI / nirodhuM durgatimiva mArge gaurantare'bhavata // 16 // karAlakaravAlaikaprahAreNa varAkikAm / jaghAna nRjaghanyastAM caNDAla iva nighRNaH // 17 // tasyAbhyApatato roradvijAteH sa ziro bhuvi / panasadroH phalamivApAtayatkhaGgAyaSTinA // 18 / AH pApa niSkRpa kRtaM kimetaditi vAdinI / bAlA mAsavatI taM cAbhyAgAt dvijakuTumbinI // 19 // tasyA vRka iva cchAgyA guviNyAH so'tidaarunnH| kuSmANDadAramudaraM dArayitvA dvidhAkarot // 20 // tato jarAyumadhyasthaM tasyA garbha dvidhAkRtam / sa sphurantaM niraikSiSTa latAyA iva pallavam // 21 // tathA sampazyamAnasya tasya vihlcetsH| kRpA gatakRpasyApi jajJe valkamivAzmanaH // 22 // tato hA tAta tAteti hA mAtarmAtarityapi / vilapantaH samAjagmustatkAlaM dvijabAlakAH // 23 // nagnAn bhugnAnatikSAmAn 1zyAmAnatimalena ca / dRSTvA dRDhaprahArI tAn sAnutApamacintayat // 24 // hahA ghnatA nighaNena daridrau dampatI mayA / amI bAlA hatAstoyazoSe jIvanti kiM jhapAH // 25 // krUreNa karmaNAnena neSyamANasya durgatim / aghabhItasya me kaH syAdupAyaH zaraNaM ca kaH // 26 // iti sazcintayanneva vairAgyAvegabhAgasaM / enogadAgadaGkArAnsAdhUnudyAna aikSata // 27 // natvovAcetyahaM pApmA bhASyamANo'pi pApmane / paGkilaH spRzyamAno'pi paGkilI kurute param // 28 // yeSAmekataramapi narakAyaiva tAnyaham / brahmastrIbhraNagopAtapAtakAnyakRpo vyadhAta(m) // 29 // mAmIdRzamapi trAtuM sAdhavo yUyamarhatha / meghAnAM varSatAM sthAnamasthAnaM vA na kizcana // 30 // atha te sAdhavastasmai yatidharmamupAdizan / so'tha cchatramivoSNAluH pApabhIrustamAdade // 31 // 1 digdhAnatimalena ca Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prahArikathA na bhokSye tatra yatrAhi smariSyAmyasya pApmanaH / kariSye sarvathA zAnti so'grahIdityabhigrahau // 32 // pUrvAvaskandite tasminneva grAme kuzasthale / karmakSayaM cikIrSuH sa vijahAra mahAmanAH // 33 // sa evAyaM kRtacchayA pApaH pApIyasAmaho / ityatayaMta lokena sa mahAtmA divaanishm||34|| gobhraNadvijaghAtyeSa iti lokena jlptaa| vizana gRheSu bhikSArtha zveva lauSTairakuTayata // 35 // smAryamANaH sa tatpApaM prati vAsaramapyasau / zAntasvAnto na bhuGkte sma / kivA sattvasya duSkaram // 36 // kacitprAtaH kacinmadhyaMdine sAyamapi kacit / smAryamANaH sa tatpApaM kutrApyati na bhuktavAn // 37 // loSTubhiryaSTibhiH pAMzuvRSTibhimuSTibhirjanAH / yajaghnuH sodhisehe tatsamyak caivamabhAvayat // 38 // Atman yAdRkRtaM karma tAdRzaM phalamApnuhi / yAdRkSamupyate bIjaM phalaM tAdRkSamApyate // 39 // yadamI niranukrozamAkrozAnmayi tanvate / ayatnenaiva siddhA tanmameyaM karmanirjarA // 40 // mayyAkrozAH pramodAya yatheSAM me tathaiva hi / yatprItyA sahamAnasya karmakSayavidhAyinaH // 41 // yanmAM bhartsayatAmeSAM sukhamutpadyate'dya tat / utpadyatAM bhave hanta durlabhaH sukhsnggmH||42|| amI madIyaM duSkarmagranthi paruSabhASitaiH / kSAraikhi cikitsanto nitAntaM suhRdo mama // 43 // kurvantu tADanaM hanta mamaite yadidaM kila / svarNasyevAgnisantApo malinatvamapohati // 44 // karSan durgatiguptermA svaM prakSipati tatra yaH / kathaM kupyAmyahaM tasmai prahArAnapi kurvate // 45 // matpApAni vyapohanti nijapuNyavyayena ye / kathaGkAramivaitebhyo'paraH paramabAndhavaH // 46 // vadhabandhAdi harSAya yanme saMsAramocanam / tadevAnan-saMsArahetureSAM dunoti mAm // 47 // kecitpareSAM toSAya tyajantyarthAnvapUMSyapi / eSAM prItidamAkrozahananAdi kiyan mama // 48 // 62 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram cilAtI putrakathA // 63 / / tarjito'haM hato nA'smi hato vA nAsmi mAritaH / mArito vA na me dharmo'pahRto bAndhavairiva // 49 // AkrozavAgavikSepo bandhanaM hananaM mRtiH / sahya zreyo'rthinA sarva zreyo hi bahuvighnakam // 50 // evaM bhAvayatA tena garhatA svaM ca duSkRtam / nirdagdhaH sarvataH karmarAziH kakSa ivAgninA // 51 // amlAnaM kevalajJAnamatha lebhe sudurlabham / ayogikevaliguNasthAnastho mokSamApa ca // 52 // yogaprabhAveNa dRDhaprahArI yathaiSa narakAtithitvam / padaM prapede paramaM tathAnyo'pyasaMzayAnaH prayateta yoge // 5 // 12 // punarudAharaNAntareNa yogazraddhAmeva varddhayati / tatkAlakRtaduSkarmakarmaThasya durAtmanaH / gopne cilAtIputrasya yogAya spRhayena kaH // 13 // tatkAla tatkSaNaM kRtaM yaduSkarma strIvadhalakSaNaM tena karmaThaH karmazUrastasya durAtmana iti pApakaraNakAlApekSa cilAtIputrAbhidhAnasya gopne durgatipAtarakSakAya yogAya ko na spRhayet sarva eva spRhayedityarthaH / tathAhi kSitipratiSThe nagare yajJadevo'bhavadadvijaH / nininda paNDitammanyaH sa sadA jinazAsanam // 1 // asahiSNuzca tAM nindAM jigISuH ko'pi cellakaH / guruNA vAryamANo'pi taM vAdArthamavIvadat // 2 // IdRzI ca pratijJA bhUdvAdAdhiSThitayostayoH / yena yo jeSyate tasya ziSyatvaM sa kariSyati // 3 // AnIto nigrahasthAnaM buddhikauzalazAlinA / vivadanvAdinA tena yajJadevaH parAjitaH // 4 // cellako jitakAzI tu yajJadevadvijanmanA / tadA pUrva(1) sa durlabham Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram kA pratijJAtAM parivrajyAmajigrahat ||5|| tataH zAsanadevyaivaM yajJadevo vyabodhyata / cAritraM pratipanno'si jJAnazraddhAnavAnbhava ||6|| vrataM tataH prabhRtyeSa yathAvatpAlayannapi / nininda vastrAGgamalaM prAkusaMskAro hi dustyajaH ||7|| azAmyan jJAtayo'pyasya saMsargeNa mahAtmanaH / prAvRSeNyAbhrasamparkeNAhimAMzorivAMzavaH ||8|| asya pANigRhItI tu nitAntamanurAgiNI / ujjhAJcakAra no rAgaM nIlIrakteva zATikA ||9|| vazyo me'stviti sA tasmai pAraNe kAmeNa dadau / satyaM raktA viraktAzca mArayantyeva yoSitaH // 10 // kSIyamANaH kRSNapakSeNeva kArmmaNakarmmaNA / samunInduryayau svargaM maNDalaM taraNekhi ||11|| tasyAvasAnAt saJjAtanirvedA sApi gehinI / pravrajyAmagrahIdekaM mAnuSyakataroH phalam ||12|| anAlocyaiva sA pApaM pativyasanasambhavam / kAlaM kRtvA divaM prApa duSprApaM tapasA hi kim ||13|| yajJadevasya jIvo'tha cyutvA rAjagRhe pure / dhanasArthapatezceTacAzcilAtyAstanayo'bhavat // 14 // cilAtyAH putra ityeSa cilAtIputrasaMjJayA / AhUyate sma lokena nAma nAnyatprakalpi - tam // 15 // yajJadevapriyAjIvazcyutvA'numutapazcakam / bhadrAyA dhanabhAryAyAH sumumeti sutA'bhavat // 16 // dhano niyojayAmAsa cilAtItanayaM ca tam / susumAyAH svaduhituH bAlagrAhakakarmmaNi // 17 // aravarrier cakre'sau zreSThayabheSIcca rAjataH / svAmI bhRtyAparAdhena yataH syAddaNDabhAjanam || 18 || mantravittaM dhanazreSThI sadopadravakAriNam / gRhAnnirvAsayAmAsa dAseraM dandazUkavat // 19 // so'tha siMhaguhAM caurapallIM vallIM mahAsam / yayau priyAgAH prItihi tulyavyasanazIlayoH ||20|| sa nRzaMso nRzaMsena dasyuvRndena saGgataH / vAyunevAgnirabhavadAruNo'pyatidAruNaH // 21 // tataH siMhaguhAdhIze caurasenApatau mRte / caurasenApatiH so'bhUtta cirAtI putrakathA // 64 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram cilAtI putrakathA // 65 // darthamiva nirmitaH // 22 // yauvanaM susumApyAptA ruupaadigunnshaalinii| kalAkalApaparNAbhUt khecarIba mahIcarI // // 23 // cailAteyo'nyadoce svAnasti rAjagRhe pure / zreSThI dhano 'nantadhano duhitA cAsya musumA // 24 // taskarAstatra gacchAmo dhanaM baH susumA tu me / iti vyavasthAmAsthAya so'gAddhanagRhaM nizi // 25 // prayojya svApanI vidyA kIrtayitvA svamAgatam / sa dhanaM grAhayAmAsa susumA svayamagrahIt // 26 // suptAzeSaparIvAraH sUnubhiH paJcabhiH samam / apamRtya dhanastasthau nayo nayavatAM masau // 27 // jIvanAI gRhItvA ca hRdayena sa susumAm / cailAteyaH palAyiSTa salopatrairdasyubhiH saha // 28 // AhUyArakSapuruSAn dhanazreSThItyabhASata / caurApaitavittaM ca pratyAnayata 2musumAm // 29 // tato dhanaH sahAraH putrezvAyudhapANibhiH purogasvamanaHparddhayeva tvaritamanvagAta // // 30 // jalaM sthalaM latA vRkSAnanyadapyakhilaM pathi / pItonmatto haimamiva so'pazyatsusumAmayam // 31 // itaH pItamito bhuktamitaH sthitamito gatam / evaM vadadbhiH padikai sa dasyUnikaSA yayau // 32 // hata hateti gRhIta gRhIteti ca bhASiNaH / malimlucAnAmamilanArakSapuruSAstataH // 33 // dizo dizi praNezuste vittaM tyaktvAnyataskarAH / surumAM sa tu nAmuzcaccauro vyAghro mRgImiva // 34 // ArakSapuruSAste tu tadvittaM prApya puSkalam / vyAvartanta kRtArthoM hi sarvaH syAdanyathAmatiH // 35 // udvahan susumAmaMse latAmiva mataGgajaH / praviveza mahAraNyaM cilAtItanayastataH // 36 // sUnubhiH paJcabhiH patrAnanairiva dhano'nvagAt / kaSTuM putrI mukhAisyo rAhorindakalAmiva // 37 // dhane sa savidhIbhUte mA bhavatvasya 3sA mama / musumeti dhiyA tasyAH zira:kamalamacchinata // 38 // (1) vH| (2) suMsameti pAThaH sarvatra saadhuH| (3) mA / // 65 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 66 // AkRSTa karavAlo'sau hastavinyastamastakaH / tadA yamapurIdvArakSetrapAla ivA babhau ||39|| susumAyAH kabandhasyAntike sthitvA rudan dhanaH / vArIva bASpapUreNa nayanAJjalibhirdadau ||40|| tasyAH kabandhamutsRjya vyAvRttaH sasuto dhanaH / zalyitaH zokazalyena mahATavyAmathApatat // 41 // lalATantapatapanatejastApabhayAdiva / viSvak saGkucitacchAyo madhyAhnazca tato'bhavat // 42 // zokazramakSudhAtRSNAmadhyAhnAtapavahnibhiH / dhanaH sutAzca paJcAgnisAdhakA iva tepire ||43|| na jalaM na phalaM nAnyaddadRzurjIvanoSadham / mRtyave pratyutApazyaMste hikhazvApadAn pathi // // 44 // AtmanastanayAnAM ca tAM pazyanviSamAM dazAm / dhanazreSThI pathyatucche gacchannevamacintayat // 45 // mama sarvasvanAzo'bhUtputrI prANapriyA mRtA / mRtyukoTiM vayaM prAptA dhigaho daivajRmbhitam // 46 // nasyatpuruSakAreNa sAdhyaM dhIsampadA na ca / tadekaM daivameveha balibhyo balavattaram ||47|| prasAdyate na dAnena vinayena na gRhyate / sevayAvarjyate naiva keryaduHsAdhyatA vidheH // 48 // vibudhairbodhyate naiva balavadbhirna rudhyate / na sAdhyate tapasyadbhiH pratimallo'stu ko vidheH || 49 // aho daivaM mitramiva kadAcidanukampate / kadAcitparipanthIva niHzaGkaM praNihanti ca // 50 // vidhiH piteva sarvatra kadAcitparirakSati / kadAcitpIDayatyeva dAyAda iva durdamaH // 51 // vidhirnayati mArgeNAmArgasthamapi karhicit / kadAcinmArgagamapi vimArgeNa pravarttayet // 52 // Anayedapi dUrasthaM karasthamapi nAzayet mAyendrajAlatulyasya vicitrA gatayo vidheH ||53|| anukUle vidhau puMsAM viSamapyamRtAyate / viparIte punastatrAmRtameva viSAyate // 54 // sa evaM cintayanneva prApa rAjagRhaM puram / sazokaH susumAputryA (1) durmadaH 0 bilAtI putrakathA' // 66 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 67 // vidadhe caurdhvadehikam ||55 || vairAgyAdvratamAdAya zrIvIrasvAmino'ntike / dustapaM sa tapastepe pUrNAyuzca divaM yayau // 56 // cailAteyo'pyanurAgAtsusumAyA muhurmuhuH / mukhaM pazyannavijJAtazramo yAmyAM dizaM yayau // 57 // sarvasantApaharaNaM chAyAvRkSamivAdhvani / sAdhumekaM dadarzAsau kAyotsargajuSaM puraH ||58 || sa svena karmaNA tena kiJcidudvignamAnasaH / tamuvAca samAkhyAhi dharma saMkSepato mama // 59 // anyathA kadalIlAvaM viSyAmi zirastava / anenaiva kRpANena susumAyA iva kSaNAt // 60 // sa jJAnAnmunirajJAsIdbodhibIjamihAhitam / avazyaM yAsyati sphAti palvale zAlibIjavat // 61 // kAryaH samyagupazamo vivekaH saMvaro'pi ca / ityuktvA cAraNamuniH sa pakSIva khamudyayau // 62 // padAni mantravattAni parAvarttayatastataH / jajJe cilAtIputrasya tadarthollekha IdRzaH // 63 // krodhAdInAM kaSAyANAM kuryAdupazamaM sudhIH // dRhA tairahamAkrAntazcandanaH pannagairiva // 64 // cikitsAmyadya tadimAnmahArogAnivAtmanaH / kSamAmRdutvaRjutA santoSaparamauSadhaiH // 65 // dhanadyAnyahiraNyAdisarvasvatyAgalakSaNam / vivekamekaM kurvIta bIjaM jJAnamahAtaroH // 66 // tadidaM susumAzArSa kRpANaM ca karasthitam / sarvasvabhUtaM muJcAmi ketanaM pApasampadaH ||67 || saMvarazvAkSamanasAM viSayebhyo nivarttanam / sa mayA pratipanno'dya saMyamazrIziromaNiH ||68 || padArtha bhAvayannevaM saMruddhasakalendriyaH / samAdhimadhigamyAbhUmanomAtraikacetanaH // 69 // tato'sya vivagandhAkchaTAkavacitaM vapuH / kITikAbhiH zatacchidraM cakre dAru dhuNairiva ||70 || pipIlikopasarge'pi sa stambha iva nizcala: / sArddhAhorAtrayugmena jagAma tridazAlayam // 71 // yadAha-jo tihiM paehi dhammaM samabhio saMmaM samArUDho / uvasamaviveyasaMvara cilAiputtaM nama'sAmi // 72 // (1) yAtribhiH padaiH dhamaM samabhigataH saMyamaM samArUDhaH / upazamaviveka saMvaracilAtIputraM namasyAmi // cilAtI putrakathA AdanA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram idA 1ahisariyA pAehi soNiyagaMdheNa jassa kIDIo / khAyati uttamaMga taM dukarakArayaM vNde||73|| dhIro2 cilAiputto muyaGgalIyAhiM cAlaNivva kao / jo tahavi khajjamANo paDivano uttama aTuM // 74 // 3aTThAihiM rAidiehiM pattaM cilAiputteNa / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaGkulaM rammam // 76 // caritrairApannaH zvapaca iva dhikkArapadavIm, cilAtIputro'sAvadhinarakamAsUtritagatiH / samAlabyaivaM yattridivasadanAtithyamagamat, sa evAyaM yogaH sakalasukhamUla vijayate // 76 // // 13 // punareva yogameva stauti-- tasyAjananirevAstu nRpazoSijanmanaH / aviddhakarNo yo yoga ityakSarazalAkayA // 14 // na jananamajananiH "no'niH zApe" / / (siddhahemasU0) 5|3|127||ityniH / astu bhUyAt / nA cAsau pazuzca nRpazustasya nRpshoH| pazuprAyapuruSasya moghajanmana iti niSphala jananasya, yaH, kiM ? yo'viddhakarNaH kayA akSarazalAkayA-akSarANyeva zalAkA karNavedhajananI akSarazalAkA / kenollekhena yAnyakSarANi ata eva Aha / yoga iti yoga ityakSaralakSaNazalAkayA yo'viddhakarNaH lohAdimayazalAkAviddhakarNo'pi / tasya nRpazorvaramajananiryuktA na (1) adhisRtAH pAdaiH zoNitagandhena yasya hInAGgayaH (kITikAH) / khAdanti uttamAcaM taM duSkarakArakaM vande // (2) dhIrazcilAtIputraH pipIlikAbhizcAlanIva kRtaH / yastathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamartham / / (3) sAdvibhiH rAtridinaiH prAptaM cilAtIputreNa / devendrAmarabhavanaM apsarogaNasaDkulaM ramyam // // 68 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 69 // punarviDambanAprAyaM jananamiti ||14|| punarapi pUrvArddhana yogaM stutvA uttarArddhena tasvarUpamAha - caturvarge'graNIrmeokSo yogastasya ca kAraNam / jJAna zraddhAnacAritrarUpaM ratnatrayaM ca saH // 15 // caturvargo'rthakAmadharmmamokSalakSaNaH tasminnagraNIH pradhAnaM mokSaH / artho hi arjanarakSaNa nAzavyaya hetukaduHkhAnuSaGgaduSitatvAnna caturvarge'graNIrbhavati / kAmastu sukhAnuSaGgalezAdyadyapparthAdutkRSyate tathApi virasAvasAnatvAt durgatisAdhanatvAcca nAgraNIH / dharmastu aihikAmuSmika sukhasAdhanatvena arthakAmAbhyAM yadyapyutkRSyate tathApi kanakanigaDa rUpa puNyakarmabandhananibandhanatvAdbhavabhramaNaheturiti nAgraNIH / mokSastu puNyapApakSayalakSaNo na klezabahulo na viSasampRktAnnavadApAtaramaNIyaH pariNAmaduHkhadAyI na vA aihikAmuSmikaphalAzaMsAdoSaduSita iti bhavati paramAnandamayazcaturvarge'graNIH yaH / tasya ca kAraNaM sAdhakatamaM karaNaM yogaH / tasya kiM rUpamityAha / ratnatrayaM marakatAdivyavacchedenAha / jJAnazraddhAnacAritrarUpamiti ||15|| ratnatraye prathamaM jJAnasvarUpamAha - yathAvasthitattattvAnAM saMkSepAdvistareNa vA / yo'vabodhastamatrAhuH samyagjJAnaM manISiNaH // 16 // yathAvasthitAni nayapramANapratiSThitasvarUpANi yAni tattvAni jIvAjIvAzravasaMvara nirjarAbandhamokSalakSaNAni teSAM yo'vabodhastatsamyagjJAnaM sa cAvabodhaH kSayopazamavizeSAtkasyacitsaMkSepeNa karmakSayAt kasyacidvistareNa / tathAhi yogasvarUpam // 69 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogasvarUpam 11 goll jIvAjIvAvAzravazca saMvaro nirjarA tathA / bandho mokSazcati sapta tattvAnyAhurmanISiNaH // 1 // tatra jIvA dvidhA jJeyA muktasaMsAri bhedataH / anAdinidhanAH sarve jJAnadarzanalakSaNAH // 2 // muktA ekasvabhAvAH syurjanmAdiklezavarjitAH / anantadarzanajJAnavIryAnandamayAzca te // 3 // saMsAriNo dvidhA jIvAH sthAvaratrasabhedataH / dvitaye'pi dvidhA paryAptAparyApta vizeSataH // 4 // paryAptayastu paDimAH paryAptatvanibandhanam / AhAro vapurakSANi prANA bhASA mano'pi ca // 5 // syurekAkSavikalAkSapaJcAkSANAM zarIriNAm / catasaH paJca SaDvApi paryAptayo yathAkramam // 6 // ekAkSAH sthAvarA bhUmyaptejovAyumahIruhaH / teSAM tu pUrve catvAraH syuH sUkSmA bAdarA api // 7 // pratyekAH sAdhAraNAzca dviprakArA mahIlhaH / tatra pUrve bAdarAH syuruttare sUkSmabAdarAH // 8 // sA dvitricatuSpaJcendriyatvena caturvidhAH / tatra paJcandriyA dvedhA saMjJino'saMjJino'pi ca // 9 // zikSopadezAlApAnye jAnate te'tra saMjJinaH / saMpravRttamanaHprANAstebhyo'nye syurasaMjJinaH // 10 // sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zrotramitIndriyam / tasya sparzoM raso gandho rUpaM zabdazca gocaraH // 11 // dvIndriyAH kRmayaH zaGkhA gaNDUpadajalaukasaH / kapardAH zuktikAdyAzca vividhAkRtayo matAH // 12 // yUkAmatkugamatkoTalikSAdyAstrIndriyA matAH / pataGgamakSikAbhRGgadazAdyAzcaturindriyAH // 13 // tiryagyonibhavAH zeSA jalasthalakhacAriNaH / nArakA 1mAnavA devAH sarve paJcendriyA matAH // 14 // manobhApAkAyabalatrayamindriyapazcakam / AyurucchvAsaniHzvAsamiti prANA daza smRtAH // 15 // sarvajIveSu dehAyurucchvAsA indriyANi ca / vikalAsaMjJinA bhASA pUrNAnAM saMjJinAM manaH // 16 // upapAdabhavA (1) manujAH / // 70 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogazAstram svarUpam // 72 // devAra nArakA garbhanAH punH| jarAyupotANDabhavAH zeSAH sammRrchanodbhavAH // 17 // sammRcchino nArakAca jIvAH pApA napuMsakAH / devAstu 2vIdAH syurvedatrayajuSaH pare // 18 // sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA / sUkSmanigodA 3evAntyAstebhyo'nye vyavahAriNaH // 19 // sacittaH saMvRtaH zItastadanyo mizrito'pi bA / vibhedairAntabhinno navadhA yoniraGginAm // 20 // pratyekaM sapta lakSANi pRthvIvAryagnivAyuSu / pratyekAnantakAyeSu kramAddaza caturdaza // 21 // SaT punarvikalAkSeSu manuSyeSu catuddaza / syuzcatanazvatakhazca zvabhratiryaksureSu tu // 22 // evaM lakSANi yonInAmazItizcaturuttarA / sarvajJopajJamuktAni sarveSAmapi janminAm // 23 // ekAkSA bAdarAH sUkSmAH paJcAkSAH saMjhyasaMjJinaH / syurdvitricaturakSAzca paryAptA itare'pi ca // 24 // etAni jIvasthAnAni jinotAni caturdaza / mArgaNA api tAvantyo jJeyAstA nAmato yathA // 25 / / gatIndriyavapuryogavedajJAnakrudAdayaH / saMyamAhAradRglezyAbhavyasamyaktvasaMjJinaH // 26 // mithyAdRSTiH sAsvAdanasamyagmithyAdRzAvapi / aviratasamyagadRSTiviratAvirato'pi ca // 27 // pramattazcApramattazca nivRttibAdarastataH / anivRttibAdarazcAtha sUkSmasaMparAyaka: // 28|| tataH prazAntamohazca kSINamohazca yogavAn / ayogavAniti guNasthAnAni syuzcaturdaza // 29|| mithyAdRSTimavenmithyAdarzanasyodaye sati / guNasthAnatvametasya bhadrakatvAdyapekSayA // 30 // mithyAtvasyAnudaye'nantAnubandhyudaye sati / sAsvAdanaH samyagdRSTiH syAdutkarSAt SaDAvalIH // 31 // samyaktvamithyAtvayogAnmuhUrta mizradarzanaH / aviratasamyagdRSTirapratyAkhyAnakodaye // 32 // viratAviratastu syAtpratyAkhyAnodaye sati / pramattasaMyataH prAptasaMyamo yaH pramAdyati // 33 / / so'pramattasaMyato yaH saMyamI na pramAdyati ubhAvapi parAvRttyA (1) devanArakAH / (2) devAH strIpuMsavedAH / (3) te'nye'pi vyavahAriNaH / // 72 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram uhA syAtAmAntarmuhUrttakau ||34|| karmaNAM sthitidhAtAdInapUrvAn kurute yataH / tasmAdapUrvakaraNaH kSapakaH zamakazca saH ||35|| yadvAdarakaSAyANAM praviSTAnAmimaM mithaH / pariNAmA nivarttante nivRttivAdaro'pi tat ||36|| pariNAmA nivartante mitho yatra na yatnataH / anivRttivAdaraH syAtkSapakaH zamakazca saH ||37|| lobhAbhidhaH samparAyaH sUkSma kiTTIkRto yataH / sa sUkSmasamparAyaH syAtkSapakaH zamako'pi ca ||38|| athopazAntamohaH syAnmohasyopazame sati / mohasya tu kSaye jAte kSINamohaM pracakSate ||39|| sayogikevalI vAtikSayAdutpannakevalaH / yogAnAM tu kSaye jAte sa evAyogikevalI ||40|| // iti jIvatattvam // ajIvAH syurdhamrmmAdharmmavihAyaH kAlapudgalAH / jIvena saha paJcApi dravyANyete niveditAH // 41 // tatra kAlaM vinA sarve pradezapracayAtmakAH / vinA jIvamacidrUpA akarttAraca te matAH ||42|| kAlaM vinAstikAyAH syuramUrttAH pudgalaM vinA / utpAdavigamadhaunyAtmAnaH sarve'pi te punaH ||43|| pudgalAH syuH sparzarasagandhavarNasvarUpiNaH / te'NuskandhatayA dvedhA tatrA'baddhAH kilANavaH ||44|| baddhAH skandhA gandhazabdasaukSmyasthaulyAkRtispRzaH / andhakArAtapodyota bhedacchAyAtmakA api || 45 || karmakAyamanobhASAceSTitocchvAsaMdAyinaH / sukhaduHkhajIvitavyamRtyUpa grahakAriNaH ||46 || pratyekamekadravyANi dharmmAdharmmA nabho'pi ca / amUrttAni niSkriyANi sthirANyapi ca sarvvadA ||47|| ekajIvaparImANasaMkhyAtItapradezakau / lokAkAzamabhivyApya dharmmAdhammau vyavasthitau ||48|| svayaM gantuM pravRtteSu jIvAjIveSu sarvataH / sahakArI bhaveddharmmaH pAnIyamiva yAdasAm ||49 // jIvAnAM pudgalAnAM ca prapannAnAM svayaM sthitim / adharmaH sahakAryeSu yathA cchAyA'dhvayAyinAm // 50 // sarvagaM yoga svarUpam // 72 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram yoga svarUpam // 73 // svapratiSThaM syAdAkAzamavakAzadam / lokAlokau sthitaM vyApya tadanantapradezabhAk // 51 // lokAkAzapradezasthA bhinnAH kAlANavastu ye / bhAvAnAM parivartAya mukhyaH kAlaH sa ucyate // 52 // jyoti zAstre yasya mAnamucyate samayAdikam / sa vyAvahArikaH kAlaH kaalvedibhiraamtH||53|| navajIrNAdirUpeNa yadamI bhavanodare / padArthAH parivartante tatkAlasyaiva ceSTitam // 54 // vartamAnA atItatvaM bhAvino vartamAnatAm / padArthAH pratipadyante kAlakrIDAviDambitAH // 55 // // iti ajIvatattvam // manovacanakAyAnAM yatsyAtkarma sa AzravaH / zubhaH zubhasya hetuH syAdazubhastvazubhasya ca // 56 / / // iti AzravaH // sarveSAmAzravANAM yo rodhahetuH sa saMvaraH / karmaNAM bhavahetUnAM jaraNAdiha nirjarA // 57 // // iti saMvaranirjare // vakSyante bhAvanAsvevAzravasaMvaranirjarAH / tannAtra vistareNoktAH punaruktatvabhIrubhiH // 58 // sakaSAyatayA jIvaH karmayogyAMstu pudgalAn / yadAdatte sa bandhaH syAjjIvAsvAtantryakAraNam / / 59 // prakRtisthityanubhAgapradezAvidhayo'sya tu / prakRtistu svabhAvaH syAt jJAnAvRtyAdiraSTadhA // 60 // jJAnadRSTayAvRtI vedha mohanIyAyuSI api / nAmagotrAntarAyAzca mUlaprakRtayo matAH // 61 // nikarSotkarSataH kAlaniyamaH karmaNAM sthitiH / anubhAgo vipAkaH syAtpradezo'zaprakalpanam // 62 // mithyAdRSTiraviratipramAdau ca krudaadyH| yogena saha paJcaite vijJeyA bandhahetavaH // 63 // // iti bandhatattvam // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham // 74 / yoga svarUpam abhAve bandhahetUnAM ghAtikarmakSayodbhave / kevale sati mokSaH syAccheSANAM karmaNAM kSaye // 64 // surAsuranarendrANAM yatsukha bhuvanatraye / sa syAdanantabhAgo'pi na mokSasukhasampadaH // 65 / / svasvabhAvajamatyakSaM yadasmin zAzvataM sukham / caturvargAgraNItvena tena mokSaH prakIrtitaH // 66 / / // iti mokSatacam // matizrutAvadhimanaHparyAyAH kevalaM tathA / amIbhiH sAnvayairbhadainiM paJcavidhaM matam // 67 // avagrahAdibhibhinna bahAdyairitarairapi / indriyAnindriyabhavaM matijJAnamudIritam // 68 // vistRtaM bahudhA pUrvairaGgopAGagaiH prkiirnnkaiH| syAcchabdalAnchitaM jJeyaM zrutajJAnamanekadhA // 69 // devanairayikANAM syAdavadhirbhavasambhavaH / SaDavikalpastu zeSANAM kSayopazamalakSaNaH // 70 // Rjurvipula ityevaM syAnmanaHparyayo dvidhA / vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSo'vagamyatAm // 71 // azeSadravyaparyAyaviSayaM vizvalocanam / anantamekamatyakSaM kevalajJAnamucyate // 72 // evaM ca paJcabhijJAnaititattvasamuccayaH / apavargaheturatnatrayasyAdyAGgabhAgbhavet // 73 // bhavaviTapisamUlonmUlane mattadantI, jaDimatimiranAze pdminiipraannnaathH| nayanamaparametadvizvatattvaprakAze, rakaraNahariNabandhe vAgurA jJAnameva // 74 // 16 // dvitIyaM ratnamAha-- rucirjinoktatattveSu samyakzraddhAnamucyate / jAyate tanisargeNa guroradhigamena vA // 17 // jinokteSu tattveSu jIvAdipUktasvarUpeSu yA ruciratat zraddhAnam / na hi jJAnamityeva ruci vinA phlsiddhiH| 1 karaNAni indriyANi / TORUL Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga CHO yoga zAstram svarUpam S zAkAnnAdisvarUpavedinA'pi rUcirahitena na sauhityalakSaNaM phlmvaapyte| zrutajJAnavato'pyaGgAramardakAderabhavyasya dUra navyasya vA jinoktatattveSu rucirahitasya na vivakSitaM phalamupazrUyate / tasya cotpAde dvayI gatiH nisargo'dhigamazca / nisargaH svabhAvo gurUpadezAdinirapekSaH samyazraddhAnakAraNam / tathAhi anAdyanantasaMsArAvartavartiSu dehiSu / jJAnadRSTayAvRtivedanIyAntarAyakarmaNAm // 1 // sAgaropamakoTInAM koTayakhizatparA sthitiH / viMzatigotranAmnozca mohanIyasya saptatiH // 2 // tato girisarigrAvagholanAnyAyataH svayam / ekAbdhikoTikoTayanA pratyekaM kSIyate sthitiH // 3 // zeSAbdhikoTikoTayantaHsthitau sakalajanminaH / yathApravRttikaraNAdagranthidezaM samigrati // 4 // rAgadveSaparINAmo durbhedo granthirucyate / durucchedo dRDhataraH kASThAdevi sarvadA // 5 // granthidezaM tu saMprAptA rAgAdipreritAH punaH / utkRSTabandhayogyAH syuzcaturgatijuSo'pi te // 6 // teSAM madhye tu ye bhavyA bhAvibhadrAH zarIriNaH / AviSkRtya paraM vIryamapUrvakaraNe kRte // 7 // atikrAmanti sahasA taM granthi duratikramam / atikrAntamahAdhvAno ghaTTabhUmimivAdhvagAH // 8 // athAnivRttikaraNAdantarakaraNe kRte / mithyAtvaM viralIkuyurvedanIyaM yadagrataH // 9 // antarmuhartikaM samyagdarzanaM prApnuvanti yat / nisargahetukamidaM samyakazraddhAnamucyate // 10 // gurUpadezamAlambya sarveSAmapi dehinAm / yattu samyakazraddhAnaM tatsyAdadhigama param // 11 // yamaprazamajIvAturbIjaM jJAnacaritrayoH / hetustapaH zrutAdInAM saddazanamudIritam // 12 // zlAdhya hi caragajJAnaviyuktamapi darzanam / napunanicAritre mithyAtvaviSadRSite // 13 // jJAnacAritrahIno'pi zrUyate (1) tRpti lakSaNaM / (2) nadI tIrabhUmim / // 7510 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 76 // zreNikaH kila / samyagdarzanamAhAtmyAttIrthakRttvaM prapatsyate // 14 // adhRtacaraNabodhAH prANino yatprabhAvAdasamasukhanidhAnaM mokSamAsAdyanti / bhavajalanidhipotaM duHkhakAntAradAvam, zrayata tadiha samyagdarzanaM ratnamekam || 15 // 17 // tRtIyaM ratnamAha sarvasAvadyayogAnAM tyAgazcAritramiSyate / kIrttitaM tadahiMsAdivratabhedena paJcadhA // 18 // sarve na tu katipaye ye sAvadyayogAH sapApavyApArAsteSAM tyAgo jJAnazraddhAnapUrvakaM parihAraH sa samyakcArigaM jJAnadarzanavinAkRtasya cAritrasya samyak cAritratvAnupapatteH / sarvagrahaNaM dezacAritravyavacchedArtham / idaM ca cAritraM mUlottaraguNabhedena dvividhaM kIrtitamityAdinA mUlaguNarUpaM cAritramAha / paJcadheti vratabhedena, na tu svarUpataH ||18|| mUlaguNAneva kIrtayati -- ahiMsAsUnRtAsteyabrahmacaryAparigrahAH / paJcabhiH paJcabhiryuktA bhAvanAbhirvimuktaye // 19 // asAdayazca pazcApi pratyekaM paJcavidhabhAvanAbhyahitAH santaH svakAryajananaM prati apratibaddhasAmarthyA bhavantIti pazcabhirityAdyuktam // 16 // prathamaM mUlaguNamAhana yatpramAdayogena jIvitavyaparopaNam / trasAnAM sthAvarANAM ca tadahisAtrataM matam // 20 // pramAdo'jJAnasaMzayaviparyayarAgadveSasmRtibhraMzayoga duSpraNidhAnadharmAnAdara bhedAdaSTavidhaH / tadyogAttrasAnAM sthAvarANAM ca jIvAnAM prANa vyaparopaNaM hiMsA / tanniSedhAdahiMsA prathamaM vratam ||20|| yoga svarUm 476 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogazAstram svarUpam 1990 dvitIyamAhapriyaM pathyaM vacastathyaM sUnRtavratamucyate / tattathyamapi no tathyamapriyaM cAhitaM ca yat // 21 // tathyaM vaco'mRSArUpamucyamAnaM suunRtvrtmucyte| ki viziSTa tathyaM ? priyaM pathyaM ca, tatra priyaM yat zrutamAtraM prINayati, pathyaM yadAyatau hitam / nanu tathyamevaikaM vizeSaNamastu satyavratAdhikArAt priyapathyayostu ko'dhikAraH ? ata Aha-tattathyamapIti vyavahArApekSayA tathyamapi yadapriyaM yathA cauraM prati caurastvaM kuSTinaM pratikuSThItvamiti tadapriyatvAnna tathyam / tathyamapyahitaM yathA mRgayubhiH pRSTasyAraNye mRgAn dRSTavato mayA mRgA dRSTA iti tajjantudyAtahetutvAnna tathyam // 21 // tRtIyamAhaanAdAnamadattasyAsteyavratamudIritam / bAhyAH prANA nRNAmoM haratA taM hatA hi te // 22 // vittasvAminA adattasya vittasya yadanAdAnaM tadasteyavatam / tacca svAmijIvatIrthakaragurcadattabhedena caturvidham / tatra svAmyadattaM tRNopalakASTAdikaM tatsvAminA yadadattam / jIvAdattaM yatsvAminA dattamapi jIvenAdattaM yathA pravrajyApariNAmavikalo mAtApitRbhyAM putrAdigurubhyo dIyate / tIrthakarAdattaM yattIrthakaraiH pratiSiddhamAdhAkarmikAdi gRhyate / gudattaM nAma svAminA dattamAdhAkammikAdidoSarahitaM gurUnananujJApya yadgRhyate / nanvahiMsAparikaratvaM savratAnAmadattAdAne tu keva hiMsA yenAhiMsAparikaratvaM syAdityuktaM bAhyAH prANA ityAdi / yadi steyasya prANaharaNasvarUpaM mRgyate tadA tadastyeva // 22 // LIUS Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 78 // caturthamAha- divyaudArikAmAnAM kRtAnumatikAritaiH / manovAkkAyatastyAgo brahmASTAdazadhA matam ||23|| divi bhavA divyAH te ca vaikriyazarIrasambhavAH / audArikAzca audArikatiryagmanuSya dehaprabhavAste ca te kAmyanta iti kAmAzca teSAM tyAgo'brahmaniSedhAtmakaM brahmacaryavratam / taccaSTAdazadhA manasA abrahma na karomi na kArayAmi kurvantamapi paraM nAnumanye / evaM ca vacasA kAyena veti divye brahmaNi nava bhedAH / evamaudArike'pItyaSTAdaza / yadAha- divyAtkAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam // 1 // iti // kRtAnumatikAritairiti manovAkkAyata iti ca madhye kRtatvAtpUrvottareSvapi mahAvrateSu sambandhanIyam ||23|| pazcamamAha- sarvabhAveSu mUrcchAyAstyAgaH syAdaparigrahaH / yadasatsvapi jAyeta mUrcchayA cittaviplavaH // 24 // sarvabhAveSu dravyakSetra kAlabhAvarUpeSu yo mUrcchAyA gArddhayasya tyAgo na tu dravyAdityAgamAtraM so'parigrahavratam / nanu parigrahatyAgo'parigrahavataM syAt kiM mUrchAtyAgalakSaNena tallakSaNena ? ata Aha-yadasatsvapIti / yasmAdasatsvapyavidyamAneSvapi dravyakSetrakAlabhAveSu mUrcchayA cittaviplavaH syAt / cittaviplavaH prazamasaukhyaviparyAsaH / yoga svarUpam // 78 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga svarUpam // 79 // asatyapi dhane dhanagardavato rAjagRhanagaradramakasyeva cittasaMklezo durgatipAtanibandhanaM bhavati / satyapi vA | dravyakSetrakAlabhAvalakSaNe sAmagrIvizeSe tRSNAkRSNAhinirUpadravamanasAM prazamasukhaprAptyA cittaviplavAbhAvaH / ata eva dharmopakaraNadhAriNAM yatInAM zarIre upakaraNe ca nirmamatvAnAmaparigrahatvam / yadAha yadatturagaH satsvapyAbharaNabhUSaNeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saGgamupayAti nirgranthaH // 1 // yathA ca dharmopakaraNavatAmapi mUrchArahitAnAM munInAM na parigrahagrahitvadoSastathA vatinInAmapi gurUpadiSTadharmopakaraNadhAriNInAM ratnatrayavatInAM tena tAsAM dharmopakaraNaparigrahamAtreNa mokSApavAdaH pralApamAtram // 24 // paJcabhiH paJcabhiryuktA bhAvanAbhivimuktaye ityuktaM tatprastauti-- bhAvanAbhirbhAvitAni paJcabhiH paJcabhiH kramAt / mahAvratAni no kasya sAdhayantyavyayaM padam // 25 // | bhAvyante vAsyante guNavizeSamAropyante mahAvratAni yakAbhistA bhAvanAH // 25 // atha prathamavratasya bhAvanA AhamanoguptyeSaNAdAneryAbhiH samitibhiH sdaa| dRSTAnnapAnagrahaNenAhiMsAM bhAvayet sudhiiH||26|| manoguptirvakSyamANalakSaNA tayetyekA bhaavnaa| eSaNA vizuddhapiNDagrahaNalakSaNA tasyAM yA samitiH |aadaangrhnnen nikSepa upalakSyate / tena pIThAdegrahaNe sthApane ca yA smitiH| IraNamIryA gamanaM tatra yA samitiH AbhireSaNAdAneryAsamitibhidRSTayoranapAnayograhaNenopalakSaNatvAt tadgrAsenAhisAM bhAvayediti smbndhH| iha // 79 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ll coll ca guptisamitInAM mahAvratabhAvanAtvena gatArthAnAmapi athavA paJcasamitItyAdigranthena punarutkIrttanaM guptisamitInAmuttaraguNatvajJApanArtham / yadAha- 1 piNDassa jA visohI samiIo bhAvaNA tavo duviho / paDimA abhiggaho ciya uttaraguNamovihANAhiM // 1 // iha ca manogupterbhAvanAtvaM hiMsAyAM manovyApArasya prAdhAnyAt / zrUyate hi prasannacandrarAjarSirmanoguptyA'bhAvitAhiMsAtrato hiMsAmakurvvannapi saptamanarakapRthvIyogyaM karmma nirmame / eSaNAdAneryAsamitayastu ahiMsAyAM nitarAmupakAriNya iti yuktaM bhAvanAtvam / dRSTAnnapAnagrahaNaM ca saMsaktAnnapAna parihAreNA hiMsAtratopakArAyeti paJcamI bhAvanA ||26|| dvitIyavratasya bhAvanA Aha hAsyalobhabhayakrodhapratyAkhyAnairnirantaram / Alocya bhASaNenApi bhAvayetsUnRtavratam // 27 // hasan hi mithyA brUyAt, lobhaparavazazcArthAkAGkSayA, bhayArttaH prANAdirakSaNecchayA, kruddhaH krodhataralitamanaskatayA mithyA brUyAditi hAsyAdipratyAkhyAnAni catasro bhAvanAH / Alocya bhASaNaM samyagRjJAnapUrvakaM paryAlocya mRSA mA bhUditi mohatiraskAradvAreNa bhASaNaM paJcamI bhAvanA / mohasya ca mRSAvAdahetutvaM pratItameva / yadAha -- " rAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate nRtamiti" ||27|| tRtIyavratasya bhAvanA Aha-1 piNDasya yA vizodhiH samitayo bhAvanAstapo dvividham / pratimA abhinagrahazcaiva uttaraguNavidhAnAni ( prakArAH ) // 1 // 1 yogasvarUpam IlColl Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 1 // AlocyAvagrahayAJcAbhIkSNAvagrahayAcanam / etAvanmAtramevaitadityavagrahadhAraNam // 28 // samAnadhArmikebhyazca tathAvagrahayAcanam / anujJApitapAnAnnAzanamasteyabhAvanAH // 29 // (yugmam) Alocya manasA vicintyAvagrahaM yAceta / devendrarAjagRhapatizayyAtarasAdharmika bhedAddhi paJcAvagrahAH / atra ca pUrvaH pUrvI bAdhya uttara uttaro bAdhakaH / tatra devendrAvagraho yathA saudharmAdhipaterdakSiNalokArthe IzAnAdhipateruttaralokArdham / rAjA cakravartI tasyAvagraho bhAratAdivarSam / gRhapatirmaNDalAdhipatistasyAvagrahastanmaNDalAdi / zayyAta vasatisvAmI tadagraho vasatireva / sAdharmikAH sAdhavasteSAmavagrahaH zayyAtarapradattaM gRhAdi / etAnavagrahAn jJAtvA yathAyathamavagrahaM yAcet / asvAmiyAcenahi parasparavirodhena akANDaghATanAdaya aihikA doSAH paraloke'pi adattaparibhogajanitaM pApakarmma / iti prathamA bhAvanA / sakRddatte'pyavagrahe svAminA abhIkSNaM bhUyobhUyo'vagrahayAcanaM kAryyaM pUrvvalabdhe'vagrahe glAnAdyavasthA mUtrapurISotsargapAtrakaracaraNaprakSAlanasthAnAni dAtRcittapIDAparihArArtha yAcanIyAni / iti dvitIyabhAvanA / etAvanmAtrameva etAvatparimANamevaitat kSetrAdi mamopayoginAdhikamiti avagrahasya dhAraNaM vyavasthApanam / evamavagrahadhAraNe hi tadabhyantaravartinImRdhvasthAnAdikriyAmAsemAno na dAturUparodhakArI bhavati / yAJcAkAla evAvagrahAnavadhAraNe vipariNatirapi dAtuzcetasi syAdAtmano'pi cAdattaparibhogajanitakarmmabandhaH syAditi tRtIyabhAvanA / dharma carantIti dhArmikAH samAnAstulyAH pratipannaikazAsanAH sAdhavastebhyaH pUrvaparigRhItakSetrebhyo'vagraho yAcyastadanujAnAddhi tatrAsitavyaM, anyathA steyaM syAditi h yoga svarUpam // 8 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 82 // caturthI bhAvanA / anujJApite anujJayA svIkRne ye pAnAnne tayorazanaM sUtroktena hi vidhinA prAmukameSaNIyaM kalpanIyaM ca pAnAnaM labdhamAnIyAlocanApUrvaM gurave nivedyAnujJAto guruNA maNDalyAmekako vA'znIyAt / upalakSaNametat yat kiJcidaughikaupagrahika bhedamupakaraNaM dharmasAdhanaM tatsarvaM guruNA'nujJAtaM paribhoktavyam / evaM vidadhAno nAtikrAmatyasteyatratamiti paJcamI bhAvanA / caturthavratabhAvanA Aha-- strISaNDhapazumadvezmAsanakuDacAntarojjhanAt / sarAgastrIkathAtyAgAtprAgratasmRtivarjanAt // 30 // strIramyAGgekSaNasvAGgasaMskAraparivarjanAt / praNItAtyazanatyAgAd brahmacarye tu bhAvayet // 31 // (yugmam) striyo devamAnuSa bhedAdvividhAH etAzca sacittAH / acittAstu pustalepyacitrakarmAdinirmitAH / paNDAstRtIyavedodayavarttino mahAmohakarmANaH khIpuMsasevanAbhiratAH / pazavastiryagyonijAH tatra gomahiSIvaDavA bAleyIajAsvikAdayaH sambhAvyamAnamaithunAH / ebhyaH kRtadvandvebhyo matuH strISaNDhapazumatI ca te vezmAsane ca vezma - vasatiH, AsanaM-saMstArakAdi, kuDacAntaraM yatrAntarastho'pi kuDacAdau dampatyormohanAdizabdaH zrUyate brahmacaryabhaGgabhayAdeSA mujjhanaM tyAgaH / iti prathamA bhAvanA / sarAgasya mohodayavato yA strIbhiH kathA khINAM vA kathA sarAgAzca tAH triyazca tAbhistAsAM vA kathA tasyAstyAgaH / rAgAnubandhinI hi dezajAtikulanepathyabhASAgativibhrameGgitahAsya (1) bAleyI - gardabhI yoga svarUpam // 82 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 83 // lIlAkaTAkSapraNayakalaha zrRGgArarasAnuviddhA kathA vAtyeva cittodadheravazyaM vikSobhamAdadhAtIti dvitIyA bhAvanA / prAk pravrajyAbrahmacaryAt pUrva gRhAsthAvasthAyAM yadrataM strIbhiH saha nidhuvanaM tasya smRtistasyA varjanaM, prAgratasmaraNendhanAddhi kAmAni: sandhukSyate / iti tRtIyA bhAvanA / strINAmavivekijanApekSayA yAni ramyANi spRhaNIyAnyaGgAni mukhanayanastanajaghanAdIni teSAmIkSaNamapUrvavismayarasanirbharatayA visphAritAkSasya vilokanam / IkSaNAmAtraM tu rAgadveSarahitasyAduSTameva / yadAha azakyaM rUpamadraSTuM cakSurgocaramAgatam / rAgadveSau tu yau tatra tau budhaH parivarjayet // 1 // ityAdi // tathA svasyAtmano'GgaM zarIraM tasya saMskAraH snAnavilepadhUpananakhadanta kezasanmArjanAdiH, strIramyAGgekSaNaM ca svAGgasaMskArazca tayoH parivarjanAt / strIramyAGgekSaNataralitavilocano hi dIpazikhAyAM zalabha iva vinAzamupayAti / azucizarIrasaMskAramUDho hi tattadutkalikAmayairvikalpervRthAtmAnamAyAsayatIti caturthI bhAvanA / praNIto 1vRSyaH snigdhamadhurAdirasaH / atyazanamapraNItasyA'pi rUkSabhaikSasyA kaNThamudarapUraNaM tayostyAgo nirantaravRSyamadhurasnigdharasapraNIto hi pradhAnadhAtuparipoSeNa vedodayAdabrahmA'pi seveta / atyazanasya tu na kevalaM brahmakSatikAritvAdvarjanaM zarIrapIDAkAritvAdapi / yadAha 2addhumasaNassa vvaMjaNassa savvaMjaNassa kujjA dagassa do bhAge / vAupaviyAraNahAchabUbhAyaM UNagaM kujjA // 1 // iti paJcamI bhAvanA / evaM navidhabrahmacaryaguptisaMgraheNa brahmacaryavratasya paJca bhAvanAH ||30||31|| 1 vIryavardhakaH 2 ardhamazanasya savyaJjanasya dvau bhAgau / vAyupravicAraNArtha SaSThabhAgamUnakaM kuryAt // 1 // yoga svarUpam 83 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga svarUpam LICEUL pazcamavratasya bhAvanA Aha-- sparze raseM ca gandhe ca rupe zabde ca hAriNi / paJcasvitIndriyArtheSu gADhaM gADhaM gAddharthasya varjanam // 32 // | eteSvevAmanojJeSu sarvathA dveSavarjanam / AkiJcanyavratasyaivaM bhAvanAH paJca kIttitAH // 33 // (yugmam) sparzAdiSu manohAri viSayeSu yadgAda gAddharyasyAbhiSvaGgasya varjanam / sparzAdiSvevAmanojJeSvindriyapratikUleSu yo dveSo'prItilakSaNastasya varjanam / gAddharyavAn hi manojJe viSaye'bhiSvaGgavAnamanojJAnviSayAnvidveSTi madhyasthasya tu mUrchArahitasya na kacitprItiraprItirvA, rAgAnAntarIyakatayA ca dveSasyopAdAnam / kizcana bAhmAbhyantaraparigraha rUpaM nAsyAstItyakiJcanastadbhAva AkizcanyamaparigrahatA / AkizcanyaM ca tadrataM ca tasyaitAH paJca bhAvanAH // 32 // 33 // mUlaguNarUpacaritramabhidhAyottaraguNarUpaM tadAha-- athavA paJcasamitiguptitrayapavitritam / caritraM samyakcAritramityAhurmunipuGgavAH // 34 // samitiriti paJcAnAM ceSTAnAM tAntrikI saMjJA / athavA saM samyak prazastA arhatpravacanAnusAreNa itiH ceSTA samitiH pazcAnAM samitInAM samAhAraH paJcasamiti / guptirAtmanaH saMrakSaNaM mumukSoryoganigraha ityarthaH guptInAM trayaM guptitraya paJcasamiti ca guptitrayaM ca tAbhyAM pavitritaM yaccaritraM yatInAM ceSTA sA samyakcAritramucyate / samyanavRttilakSaNA samitiH pravRttinivRttilakSaNA guptirityanayovizeSaH // 34 // // 84 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogazAstram svarUpam atha samitiguptIzca nAmata AhaIryAbhASeSaNodAnanikSepotsargasaMjJikoH / paJcAhuH samitIstiso guptIstriyoganigrahAt // 35 // IryAsamiti SAsamitireSaNAsamitirAdAnanikSepasamitirutsargasamitirityetAH paJca samitIbruvate tIrthakarAH / trisaMkhyA yogAstriyogA manovAkkAyavyApArAsteSAM nigraho nirodhaH pravacanavidhinA mArgavyavasthApanamunmArganivAraNaM ca / nigrahAditi hetau pazcamI tena manoguptirvacanaguptiH kAyaguptiriti tisro guptIbruvate ||35||-iiryaalkssnnmaahlokaativaahite mArge cumbitebhaasvdNshbhiH| jantarakSArthamAloTakya gatirIryA mato satAma ||3| trasasthAvarajantujAtAbhayadAnadIkSitasya munerAvazyake prayojane gacchato janturakSAnimittaM svazarIrarakSAnimitta ca pAdAgrAdArabhya yugamAtrakSetra yAvata nirIkSya IraNamIryA gatistasyAM smitiriiryaasmitiH| yadAhaH 1purao jugamAyAe pehamANo mahi care / vajjato bIyahariyAI pANe ya dagamaTTiyaM // 1 // 2ovAyaM visamaM khANuM vijala parivaJjae / saGkameNa na gaccheJjA vijjamANe parakkame // 2 // gatizca mArge bhavati tasya vizeSaNaM lokAtivAhitelokairativAhiteatyantakSuNe spRSTe cumbite AdityakiraNaiH / prathamavizeSaNena paraeNvirAdhite mArge gacchato yateH SaDjIvanikAyavirAdhanA na bhavati unmArgeNa na gantavyamiti (1) purato yugamAtrayA prekSamANoM mahIM caret / varjayan bIjaharitAni prANAn ca dakamRttikAm // (2) avapAtaM viSama sthANu vijalaM parivarjayet / saMkrameNa na gacchet vidyamAne parAkrame // // 85 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JOICCCase yogazAstram yogasvarUpam // 86 // vAha / tathAvidhe'pi mArge rAtrau gacchataH sampAtimasattvavirAdhanA bhavediti tatparihArArtha dvitIyavizeSaNam / evaM vidhopayogavatazca gacchato muneH kathaMcit prANivadhe'pi prANivadhapApaM na bhavati / yadAha-- 1uccAliyammi pAe iriyAsamiyassa saGkamaTThAe / vAvajjejja kuliGgI marijja taM jogamAsajja // 1 // na2 ya tassa tannimitto baMdho muhumo vi desio samae / aNavajjo upaogeNa sabvabhAveNa so jamhA // 2 // tathAjiadu3 va maradu ba jIvo ajadAcArassa nicchao hiMsA / payadassa Natthi baMdho hisAmitteNa samidassa // 3 // 35 // bhASAsamitimAhaavadyatyAgataH sarvajanInaM mitabhASaNam / priyA vAMcaMyamAnAM sA bhASA samitirucyate // 37 // avadyAni bhASAdoSA vAkyazuddhayadhyayanapratipAditAH dhartakAmukakravyAdacauracArvAkAdibhASitAni ca teSAM nirdambhatayA tyAgastataH sarvajanInaM sarvajanebhyo hitaM, mitaM svalpamapyatibahuprayojanasAdhakaM tacca tadbhASaNaM ca / yadAha(1) uccAlite pAde IryAsamitasya(tena)saMkramArtham / vyApadyeta kuliGgI (dvIndriyAdiH) mriyate taM yogamAsAdya // 1 // (2) na ca tasya tannimito bandhaH sUkSmo'pi darzitaH samaye / anavadya upayogena sarvabhAveta sa yasmAt // 3 // (3) jIvatu vA mriyatAM vA jIvo'sadAcArasya nizcayato hiMsA / prayatasya nAsti bandho hiMsAmAtreNa samitasya // 3 // // 86 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 87 // BHOOK O mahuraM niuNaM thovaM kajjAvaDiyaM agavviyamatucchaM / puvvi mahasaMkaliyaM bhaNaMti jaM dhammasaMjuttaM // 1 // evaMvidhaM yadbhASaNaM sA bhASAsamitiH / bhASAyAM samyagitirbhASAsamitiH / sA ca priyA abhimatA vAcaMyamAnAM munInAm / yadAhu: jAya saccA na vatavvA saccAmosA ya jA musA / jA ya buddhehiM NAiNNA Na taM bhAsejja paNNavaM // 1 // iti // 37 // eSaNAsamitimAha dvicatvAriMzatA bhikSAdoSairnityamadUSitam / muniryadannamAdatte saiSaNAsamitirmatA 38 dvAbhyAmadhikA catvAriMzat dvicatvArizadbhikSAdoSAH udgamotpAdanaiSaNAlakSaNAH tatrodgamadoSA gRhasthaprabhavAH SoDaza yadyathA 3AhAkammuddesiyapUIkamme a mIsajAe ya / ThavaNA pAhuDiyAe pAoyarakIyapAmicce // 1 // pariTTie abhiDe untrabhiNe mAlohaDe iya / acchijye aNisiddhe ajjhoarae ya solasame // 2 // (1) madhuraM nipuNaM stokaM kAryApatitamagaviMtamatuccham / pUrve matisaGkalitaM bhaNanti yaddharmasaMyuktam // (2) yA ca satyA na vaktavyA satyAmRSA ca yA mRSA / yA ca buddhairanAcIrNA na tAM bhASeta prajJAvAn // (3) AdhAkamadazikapUtikarma ca mizrajAtaM ca / sthApanA prAbhRtikA prAduSkArakrItaprAmityam // (4) parivartitamamyAhRtamudbhinnaM mAlApahRtamiti / AcchedyamanisRSTaM adhyavapUrakazca SoDazaH // yoga svarupam 114911 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram yogasvarUpam // 8 // AdhAya vikalpya yati manasi kRtvA sacittasyAcittIkaraNamacittasya yA pAko niruktAdAdhAkarma // 1 // uddezaH sAdhvartha saGkalpaH sa prayojanamasya auddezika yatpUrvakRtamodanamodakakSodAdi tatsAdhRddezena dadhyAdinA guDapAkena ca saMskuto bhavati // 2 // AdhAkammikAvayavasammizraM zuddhamapi yattatpUtikarma zucidravyamivAzucidravyasammizram // 3 // yadAtmArtha sAdhvayaM cAdita eva mizraM pacyate tanmizram // 4 // sAdhuyAcitasya kSIrAdeH pRthakkRtya svabhAjane sthApanaM sthApanA // 5 // kAlAntarabhAvino vivAhAderidAnIM sannihitAH sAdhavaH santi teSAmapyupayoge bhavatviti buddhayA idAnImeva karaNaM samayaparibhASayA prAbhRtikA, sannikRSTasya vivAhAdeH kAlAntare sAdhusamAgamana sazcintyotkarSaNaM' vA // 6 // yadandhakAravyavasthitasya dravyasya vasipradIpamaNyAdinA bhittyapanayanena vA, bahiniSkAsya dravyadhAraNena vA, prakaTakaraNaM tatprAduSkaraNam // 7 // yatsAdhvartha mUlyena krIyate tatkrItam // 8 // yatsAdhvarthamannAdi udyatakaM gRhItvA dIyate tatprAmityakam // 9 // svadravyamarpayitvA paradravyaM tatsadRzaM gRhItvA yaddIyate tatparivartitam // 10 // gRhayAmAdeH sAdhvartha yadAnItaM tadabhyAhRtam // 11 // (1) dUranayanam, vilambena karaNamiti yAvat // (2) uddhArake // chellA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga // 8 // kutupAdisthasya pratAderdAnArtha yat mRttikAdyapanayanaM tadudbhinnam // 12 // yaduparibhUmikAtaH zikyAdebhUmigRhAdvA AkRSya sAdhubhyo dAnaM tanmAlApahRtam // 13 // udAcchidya parakIyaM haThAt gRhItvA svAmI prabhuzcauro vA dadAti tadAcchedyam // 14 // yadgoSThIbhaktAdi sarvairadattamananumataM vA ekaH kazcitsAdhubhyo dadAti tadanisRSTam // 15 // svArthamadhizrayaNe sati sAdhusamAgamazravaNAttadarthaM punaryoM dhAnyAdivApaH so'dhyavapUrakaH // 16 // utpAdanAdoSA api poDaza te ca sAdhuprabhavAH / tadyathA-- dhAI duI nimitte AjIvavaNIvage tigicchA ya / kohe mANe mAyA lobhe a havanti dasa ee // 1 // 2pubdhi pacchAsaMthavijjAmante a cuNNajoe ya / uppAyaNAi dosA solasame mUlakamme ya // 2 // bAlasya kSIramajjanamaNDanakrIDanAGkAropaNakarmakAriNyaH paJca dhAnyaH etAsAM karma bhikSArtha kurvato munerdhAtrIpiNDaH // 1 // mithaH sandezakathanaM dUtItvaM tatkurvato bhikSArtha datIpiNDaH // 2 // atItAnAgatavartamAnakAleSu lAbhAlAbhAdikathanaM nimittaM tadbhikSArtha kurvato nimittapiNDaH // 3 // jAtikulagaNakarmazilpAdipradhAnebhya AtmanastattadguNatvAropaNaM bhikSArthamAjIvapiNDaH // 4 // (1) dhAtrI dutI nimittaM AjIvavanIpake cikitsA ca / krodho mAno mAyA lobhazca bhavanti daza pate // (2) pUrvapazcAtsaMstavavidyAmantraM ca cUrNayogazca / utpAdanAyA doSAH pokhyo mUlakarma ca // // 8 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 90 // zramaNa brAhmaNakSapaNAtithizvAnAdibhaktAnAM purataH piNDArthamAtmAnaM tattadbhaktaM darzayato vanIpakapiNDaH // 5 // vamana virecanavastikarmAdi kArayato vaidyabhaiSajyAdi sUcayato vA piNDArtha cikitsA piNDaH || 6 || vidyAtapaHprabhAvajJApanaM rAjapUjAdikhyApanaM krodhaphaladarzana vA bhikSArthaM kurvataH krodhapiNDaH // 7 // labdhiprazaMsottAnasya pareNotsAhitasyAvamatasya vA gRhasthAbhimAnamutpAdayato mAnapiNDaH ||8|| nAnAveSabhASAparivarttanaM bhikSArthI kuvato mAyApiNDaH // 9 // atilobhAd bhikSArthI paryaTato lobhapiNDaH // 10 // pUrvasaMstavaM jananIjanakAdidvAreNa pazcAtsaMstavaM zvazrUzvazurAdidvAreNAtmaparicayA'nurUSaM sambandhaM bhikSArthaM ghaTayataH pUrvapazcAtsaMstava piNDaH ||11 vidyAM mantra cUrNa yogaM ca bhikSArthaM prayuJjAnasya catvAro vidyAdipiNDAH-mantrajapahomAdisAdhyA strIdevatAdhiSThAnA vA vidyA ||12|| pAThamAtra prasiddhaH puruSAdhiSThAno vA mantraH // 13 // cUrNAni nayanAJjanAdIni antarddhAnAdiphalAni // 14 // pAdapralepAdayaH saubhAgyadaurbhAgyakarA yogAH // 15 // garbhastambhagarbhAdhAnaprasavasnapanakamUlarakSAbandhanAdi bhikSArthaM kurvato mUlakarmmapiNDaH // 16 // gRhisAdhUbhayaprabhavA eSaNAdoSA daza / tadyathA- yoga svarUpam // 90 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yoga svarUpam zAkham saGkiyamakkhiyanikkhitnapihiyasAhariadAyagummIse / apariNayalisachaDDiya esaNadosA dasa havaMti // 1 // AdhAkarmakAdizaGkAkaluSito yadannAdyAdatte tacchaGkitaM yaM ca doSa zaGkate tamApadyate // 1 // pRthivyudakavanaspatibhiH sacittairacittairapi madhvAdibhirgahitairAzliSTaM yadanAdi tanmrakSitam // 2 // pRthivyudakatejovAyuvanaspatiSu traseSu ca yadanAdyacittamapi sthApitaM tanikSiptam // 3 // sacittena phalAdinA sthagitaM pihitam // 4 // dAnabhAjanasthamayogyaM sacitteSu pRthivyAdiSu nikSipya tena bhAjanena dadataH saMhRtam // 5 // bAlavRddhapaNDakavepamAnajvaritAndhamattonmattacchinnakaracaraNanigaDitapAdukArUDhakaNDakapeSakabharjakakartakaloThakavIMkhakapiJja kadalakavyAloDakabhojakaSaikAyavirAdhakA dAtRtvena pratiSiddhA yA ca strI velAmAsavatI gRhItabAlA bAlavatsA vA ebhyo anAdi gRhItuM sAdhorna kalpate // 6 // deyadravyaM khaNDAdi sacittena dhAnyakaNAdinA mizraM dadata unmizram // 7 // deyadravyaM mizramacittatvenApariNamanAdapariNatam // 8 // vasAdinA saMsaSTena hastena pAtraNa vA dadato'nAdi liptam // 9 // ghatAdi cchaIyan yaddadAti tat charditaM, chadyamAne ghRtAdau tatrasthasyAgantukasya vA sarvasya jantormadhubindudAharaNena virAdhanAsambhavAt // 10 // (1) zaGkitamrakSitanikSiptapihitasaMhRtadAyakonmizram / apariNataliptacharditaM eSaNAdopA daza bhavanti // // 11 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 92 / yoga svarUpam tadevamudgamotpAdanaiSaNAdoSAH saMhatA dvicatvAriMzadbhavanti, te ca bhikSAdoSAstairakSitamannamazanakhAdyasvAdhabhedamupalakSaNatvAtpAna sauvIrAdi, tathA rajoharaNamukhavastracolapaTTapAtrAdisthavirakalpikayogyazcaturdazavidho, jinakalpikayogyazca dvAdazavidha audhika upadhiH, AryikAyogyazca paJcaviMzatividhaH / aupagrahikazca zayyApIThaphalakacarmadaNDAdirUpalakSaNAdeva parigRhyate / na hyaudhikarajoharaNAdyantareNa aupagrahikapIThaphalakAdyantareNa ca varSAsu hemantagrISmayorapi jalakaNikAkulAyAmanUpabhUmau1 mahAvratasaMrakSaNaM kartu kSamam / etadoSavizuddhamannAdi yanmunirAdatte sA eSaNameSaNA yathAgamamannAderanveSaNam / atra "iSo'nicchAyAm" // 5 / 3 / 112 // iti khiyAmamastasyAM ca smitiressnnaasmitiH| iyaM gaveSaNArUpA eSaNA, grAsaiSaNApyanayopalakSyate tasyAM ca pazca doSAH / tadyathA saMyojanA 1 pramANAtiriktatA 2 aGgAro 3 dhUmaH 4 kAraNAbhAvazca 5 / tatra rasalobhAdravyasya maNDakAdedravyAntareNa khaNDaghRtAdinA vasatebahirantarvA yojanaM saMyojanA // 1 // dhRtibalasaMyamayogA yAvatA na sIdanti tadAhArapramANam / adhikAhArastu vamanAya mRtyave vyAdhaye ceti taM pariharediti pramANAtiriktatAdoSaH // 2 // svAdvanaM tadAtAraM vA prazaMsan yadbhukte sarAgAgninA caritrendhanasyAGgArIkaraNAdagAro doSaH // 3 // nindan punazcAritrendhanaM dahan dhUmakaraNAdhUmo doSaH // 4 // kSudvedanAyA asahanaM kSAmasya ca vaiyAvRttyAkaraNamIryAsamiteravizuddhiH prekSotprekSAdeH saMyamasya cApAlanaM kSudhAturasya prabalAgnyudayAtprANaprahANazaGkA AtaraudraparihAreNa dharmadhyAnasthirIkaraNa ceti bhojanakAraNAni tadabhAve bhujAnasya kAraNAbhAvadoSaH // 5 // yadAha(1) jalamayabhUmau // 12 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogasvarUpam LIR RUL utpAdanodgamaiSaNAdhmAMgArapramANakAraNataH / saMyojanAca piNDaM zodhayatAmeSaNAsamitiH // 1 // iti // 38 // AdAnanikSepasamitimAha-- AsanAdIni saMvIkSya pratilikhya ca ytnnH| gRhNIyAnnikSipedvA yatsAdAnasamitiH smRtA // 39 // AsanaM viSTaraH AdizabdAdvastrapAtraphalakadaNDAdeH parigrahaH / tAnyAsanAdIni saMvIkSya cakSuSA pratilikhya rajoharaNAdinA yatnata ityupayogapUrvakam / anyathA samyakpratilekhanA na syAt / yadAha 1paDilehaNaM kuNato miho kaI kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paccakkhANaM vAei saya paDicchai vA // 1 // 2puDhavIAukAe teUvAUvaNassaitasANa / paDilehaNApamatto chaNDaMpi virAhago bhaNio // 2 // yadgRhNIyAdAdadIta nisipet sthApayetsavIkSitapratilikhitabhUmau sA aadaannikssepsmitiH| bhImo bhImasena iti nyAyAdAdAnasamitiH // 37 // utsargasamitimAha| kaphamUtramalapoyaM nirjantujagatItale / yatnAdyadutsRjetsAdhuH sotsargasamitirbhavet / 40 / kaphaH zleSmA mukhanAsikAsaJcArI mUtraM prazravaNaM malo viSThA prAyagrahaNAdanyadapi pariSThApanAyogya vastrapAtrabhatapAnAdi gRhyate / nirjantuskhasasthAvarajanturahitA svayaM ca nijanturyA jagatI tasyAstalaM sthnnddilmitmrthH| tatra (1) pratilekhanAM kurvan mithaH kathAM karoti janapadakathAM vA / dadAti vA pratyAkhyAnaM vAcayati svayaM pratIcchati vA / (2) pRthivyapkAyatejovAyuvanaspatitrasAnAm / pratilekhanApramattaH SaNNAmapi virAdhako bhaNitaH // // 13 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogazAstram svarUpam // 24 // yatnAdupayogapUrvakaM yadutsRjetsAdhuH sotsargasamitiH // 40 // atha guptInAmavasaraH, tatra manoguptimAha| vimuktakalpanAjAlaM samatve suprtisstthitm| AtmArAmaM manastajjJairmanoguptirudAhRtA // 41 // iha manoguptistridhA / AtaraudradhyAnAnubandhikalpanAjAlaviyogaH prathamA / zAstrAnusAriNI paralokasAdhikA dharmadhyAnAnubandhinI mAdhyasthyapariNatiddhitIyA / kuzalAkuzalamanovRttinirodhena yoganirodhAvasthAbhAvinyAtmArAmatA tRtIyA / tA etAstisro'pi vizeSaNatrayeNAha-vimuktakalpanAjAlamiti samatve supratiSThitamiti AtmArAmamiti ca evaMvidhaM mano manoguptiH // 41 // vAgguptimAha-- saMjJAdiparihAreNa yanmaunasyAvalambanam / vAgvRtteH saMvRtirvA yA sA vAgguptirihocyate // 42 // saMjJA mukhanayanabhUvikArAgulyAcchoTanAdikA arthasUcikAzceSTAH AdizabdAlloSTakSepo bhAvakAsitahukRtAdIni gRhyante / saMjJAdInAM yaH parihArastena yanmaunamabhASaNaM tasyAvalambanamabhigrahaH / saMjJAdinA hi prayojanAni sUcayato maunaM niSphalamevetyekA vAgguptiH / vAcanapracchanapRSTavyAkaraNAdiSu lokAgamAvirodhena mukhavastrikAcchAditavaktrasya bhASamANasyApi vAgvRtteH saMvRtirvAgviniyantraNaM dvitIyA vaagguptiH| AbhyAM bhedAbhyAM vAggupteH sarvathA vAgnirodhaH samyagbhASaNaM ca rUrUpaM pratipAditaM bhavati, bhASAsamitau tu samyagvAkpravRttireveti vaagguptibhaassaasmityorbhedH| // 94aa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga stharUpam yadAhu:-- 1samio niyamA gutto gutto samiyattaNammi bhynnijjo| kusalavayamuIraMto jaM vaigutto vi samio vi // 24 // atha kAyagupti sA ca dvidhA ceSTAnivRttilakSaNA yathAsUtraM ceSTAniyamalakSaNA ca, tatrAdyAmAha-- upasargaprasaGge'pi kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya kAyaguptirnigadyate // 43 // upasargA devamAnuSatiryakRtA upadravAH / upalakSaNatvAt kSutpipAsAdayaH parISahA api gRhyante teSAM prasaGgaH / sannipAtaH / api zabdAttadabhAve'pi muneH sAdhoH kAyaH zarIraM tasyotsargastyAgastatra nirapekSatAlakSaNastaM juSate tasya kAyotsargajuSo yaH sthirIbhAvo nizcalatA yoganirodhaM kurvataH sarvathA zarIraceSTAparihAro vA yaH, sA kAyaguptiH // 43 // dvitIyAmAhazayanAsananikSepAdAnacaMkramaNeSu yaH sthAneSu / ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA'parA // 44 // zayanamAgamokto nidrAkAlaH sa ca rAtrAveva na divA / anyatra glAnAdhvazrAntavRddhAdeH / tatrApi prathamayAme' tikrAnte gurUnApRcchaca pramANayuktAyAM vasatau saMvIkSya pramRjya ca bhUmi saMhatyAstIrya ca saMstaraNapaTTakadvayamUrdhvamadhazca kArya sapAdaM mukhavastrikArajoharaNAbhyAM pramRjyAnujJApitasaMstArakAvasthAnaH paThitapazcanamaskArasAmAyikasUtraH 1 samito niyamAdgupto guptaH samitatve bhjniiyH| kuzalabAcamudIrayan yat vAggupto'pi sAMmato'pi // 1 // 195 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogasvarUpam // 9 // bhUpradeze pratyeca mukhavajiko vA pramA kRtavAmavAhUpadhAna AkuzcitajAnukaH kukkuTIvadviyati prasAritajaso vA pramArjitakSoNItalanyastacaraNo vA bhUyaH saGkocasamaye pramArjitasaMdaMzakaH udvartanakAle ca mukhavasvikApramRSTakAyo nAtyantatIbranidraH zayIta / pramANayuktA tu vasatistatrayapramite bhUpradeze pratyekaM sabhAjanAnAM sAdhUnAM yatrAvasthAnaM sakalAbakAzapUraNaM ca syAt / AsanamupavezanaM tadyatra pradeze cikIrSitaM taM cakSuSA nirIkSya pramRjya ca rajoharaNena bahirniSadyAmAstIryopavizet upaviTo'pyAkuJcanaprasAraNAdi tathaiva kurvIta varSAdiSu ca vRSIpIThAdiSUktayaiva sAmAcAryopavizet / nikSepAdAne ca daNDAdyupakaraNaviSaye te api pratyavekSya pramRjya ca vidheye / caMkramaNaM gamanaM tadapyAvazyakaprayojanavataH sAdhoH purastAyugamAtrapradezasannivezitadRSTerapramattasya trasasthAvarabhUtAni saMrakSato'tvarayA padanyAsamAcarataH prazastaM / sthAnamUrdhvasthitilakSaNamavaSTambhAdi ca pratyavekSitapramArjitapradezaviSayam / eteSu ceSTAniyamaH svacchandaceSTAparihAro yaH sA aparA dvitIyA kAyaguptiriti // 44 // etAsAmAgamaprasiddha mAtRtvamupadarzayatietAzcAritragAtrasya jananAtparipAlanAtU saMzodhanAcca sAdhUnAM mAtaroSTau prkiirtitaaH||45|| etAH samitiguptayaH zAstre'STau mAtara iti prsiddhaaH| mAtRtve hetUnAha / sAdhUnAM sambandhi cAritrameva gAtramaGgaM tasya jananAdabhUtasya prAdurbhAvanAt / janitasya ca cAritragAtrasya paripAlanAtsApadravanivAraNena poSaNena ca vRddhinayanAt / cAritragAtrasyaivAdicAranalinasya sataH saMzodhanAnnirmalIkaraNAditi // 45 // cAritraM vyAkhyAyopasaMharati // 9 // eesed Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga svarUpam // 9 // sarvAtmanA yatIndrANAmetaccAritramIritam / yatidharmAnuraktAnAM dezataH syAdagAriNAm // 46 // dvidhA cAritraM sarvadezabhedAt / sarvAtmanA cAritra sarvasAvadhayogaviratilakSaNam / yatIndrANAmanagArizreSThAnAmetanmUlaguNottaraguNasvarUpamIritam / dhAtUnAmanekArthatvAtpratipAditam / dezacAritraM tu keSAmityAha / agAriNAM gRhasthAnAM dezata ekadezaviratilakSaNam / ki viziSTAnAmagAriNAM ? yatidharmAnuraktAnAM yatidharme sarvaviraticAritra rUpe anuraktAnAM saMhananAdidoSAdakurvatAmapi prItimatAm / yadAha-sarvaviratilAlasaH khalu dezaviratipariNAmaH yatidharmAnurAgarahitAnAM tu gRhasthAnAM dezaviratirapi na samyagiti dezataH syAdagAriNAmityuktam // 46 // tatra yAdRzo gRhastho dharmAdhikArI tAdRzamupadarzayituM tathAhItyanena prastAvanAmAha, tathAhItyupadarzane nipAtasamudAyaH-- nyAyasampanna vibhavaH ziSTAcAraprazaMsakaH / kulazIlasamaiH sAthai kRtodvAho'nyagotrajaH // 47 // pApabhIruH prasiddhaM ca dezAcAraM samAcaran / avarNavAdI na vApi rAjAdiSu vishesstH||48|| anativyaktagupte ca sthAne suprAtivezmike / anekanirgamadvAravivarjitaniketanaH // 49 // kRtasaGgaH sadAcArarmAtApitroca pUjakaH / tyajannupaplutaM sthAnamapravRttazca garhite // 50 // vyayamAyocitaM kurvan veSaM vittAnusArataH / aSTabhirdhIguNairyuktaH zrRNvAno dhrmmnvhm||51|| // 27 // MADHE Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram yogasvarUpam // 98 // || ajIrNe bhojanatyAgI kAle bhoktA ca saatmytH| anyo'nyApratibandhena trivargamapi saadhyn|52 yathAvadatithau sAdhau done ca pratipattikRt / sadAnabhiniviSTazca pakSapAtI guNeSu ca // 53 // adezAkAlayozcaryA tyajan jAnan balAbalam / vRttasthajJAnavRddhAnAM pUjakaH possyposskH||54|| dIrghadazI vizeSajJaH kRtajJo lokavallabhaH / salajaH sadayaH saumyaH paropakRtikarmaThaH // 55 // antaraGgAriSaDvargaparihAraparAyaNaH / vazIkRtendriyagrAmo gRhidharmAya kalpate // 56 // (dazabhiH kulakam) svAmidrohamitradrohavizvasitavaJcanacauryAdigArthopArjanaparihAreNArthopArjanopAyabhUtaH svasvavarNAnurUpaH sadAcAro nyAyastena sampanna utpanno vibhavaH sampadyasya sa tathA / nyAyasampanno hi vibhava ihalokahitAya / azaGkanIyatayA svazarIreNa tatphalabhogAnmitrasvajanAdau saMvibhAgakaraNAca / yadAha sarvatra zucayo dhIrAH svakarmabalagarvitAH / kukarmanihatAtmAnaH pApAH sarvatra zaGkitAH // 1 // paralokahitAya ca satpAtreSu viniyogAddInAdau kRpayA vitaraNAcca / anyAyopAttastu lokadvaye'pyahitAyaiva ihaloke hi lokaviruddhakAriNo vadhabandhAdayo doSAH paraloke narakAdigamanAdayaH / yadyapi kasyacitpApAnubandhipuNyakarmavazAdaihalaukikI vipanna dRzyate tathApyAyatyAmavazyambhAvinyeva / yadAha // 18 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 99 // COCHES & CHOO pApenaivArtharAgAndhaH phalamApnoti yat kathit / vaDizAmiSavattattamavinAzya na jIryati // 1 // nyAya eva paramArthato'rthopArjanopAyopaniSat / yadAha- nipAnamiva maNDUkAH saraH pUrNamivANDajAH / zubhakarmANamAyAnti vivazAH sarvasampadaH ||1|| vibhavatvaM ca gArhasthye pradhAnaM kAraNamityAdA nyAyasampannavibhava ityuktam // 1 // tathA ziSTAcAraprazaMsakaH cAracaritam / yathA-- lokApavAdabhIrutvaM dInAbhyuddharaNAdaraH / kRtajJatA sudAkSiNyaM sadAcAraH prakIrttitaH ||1|| ityAdi / tasya prazaMsakaH / yathA vipadyuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAM, priyA nyAyyA vRttirmalinamasubhaGge'pyasukaram // asanto nAbhyarthyAH suhRdapi na yAcyastanudhanaH satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam // 1 // 2 // tathA kulaM pitRpitAmahAdipUrva puruSavaMzaH, zIlaM madyamAMsanizAbhojanAdiparihArarUpaH samAcArastAbhyAM samAstulyAH samakulazIlA ityarthaH / gotraM nAma tathAvidhaikapuruSaprabhavo vaMzastatra jAtA gotrajAH tebhyo'nye'nyagotra' jastaiH sArddhaM kRtodvAso vihitavivAhaH / agnidevAdisAkSikaM pANigrahaNaM vivAhaH / sa ca loke'STavidhaH tatrAlaGkRtya kanyAdAnaM brAhmo vivAhaH 1 / vibhavaviniyogena kanyAdAnaM prAjApatyaH 2 / gomithunadAnapUrvakamArSaH 3 / yatra yajJArthamRtvijaH kanyApradAnameva dakSiNA sa daivaH 4 / ete dharmyA vivAhAzcatvAraH / mAtuH piturbandhUnAM ziSyante sma ziSTA dRttasthajJAnavRddhasevopalabdhavizuddhazikSAH puruSavizeSAsteSAmA EXCORERO ORREST & CREEEEEE yoga svarUpam // 99 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga svarUpam uooll cAprAmANyAtparasparAnurAgeNa mithaH samavAyAdagAndharbaH 6 / paNabandhena kanyApradAnamAsuraH 6 / prasA kanyAgrahaNA drAkSasaH 7 / suptapramattakanyAgrahaNAtpaizAcaH 8 / ete catvAro'pyadhAH / yadi vadhUvarayoH parasparaM rucirasti tadA adhA api dhAH / zuddhakalatralAbhaphalo vivAhaH / azuddhabhAryAdiyogena naraka eva / tatphalaM vadhUrakSaNamAcarataH sujAtasutasantatiranupahatA cittanivRttiDakRtyamuvihitatvamAbhijAtyAcAravizuddhatvaM devAtithibAndhavasatkArAnavadyatvaM ceti / vadhUrakSaNopAyAstvete-gRhakamaviniyogaH 1 parimito'rthasaMyogo 2 'svAtantryam 3 sadA ca mAtRtulyastrIlokAvarodhana 4 miti // 3 // pApAni dRSTAdRSTApAyakAraNAni karmANi tebhyo bhIruH / tatra dRSTApAyakAraNAni cauryapAradArikatvadyUtaramaNAdIni ihaloke'pi sakalalokaprasiddhaviDambanAsthAnAni / adRSTApAyakAraNAni madyamAMsasevanAdIni zAstranirUpitanarakAdiyAtanAphalAni // 4 // __ prasiddhaH tathAvidhAparaziSTasammatatayA duraM ruuddhimaagtH| dezAcAro bhojanAcchAdanAdicitrakriyAtmakaH sakalamaNDalavyavahArastaM samyagAcaran, tadAcArAtilaGghane hi taddezavAsijanatayA virodhasambhAvanAdakalyANalAbhaH syAt / / avarNo'zlAghA taM vadatItyevaMzIlo'varNavAdI na kApi jaghanyottamamadhyamabhedeSu jantuSu / parAvaNavAdI hi bahudoSaH / yadAhaparaparibhavaparivAdAdAtmotkarSAcca badhyate karma / nIcairgotraM pratibhavamanekabhavakoTidurmocam // 1 // tadevaM sakalajanagocaro'pyavarNavAdo na zreyAn / kiM punA rAjAmAtyapurohitAdiSu bahujanamAnyeSu / rAjAdya Hlboll Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga yogazAstram // 101 varNavAdAddhi vittaprANanAzanAdirapi doSaH syAt // 6 // tathA aneka bahu yanirgamadvAraM upalakSaNatvAttadeva ca pravezadvAraM tena vivarjitaM niketanaM yasya sa tathA / bahuSu hi nirgamapravezadvAreSvanupalakSyamANanirgamapravezAnAM duSTalokAnAmApAte svIdraviNAdiviplavaH syAt / atra cAnekadvAratAyAH pratiSedhena vidhirAkSipyate / tataH pratiniyatadvArasurakSitagRho gRhasthaH syAditi labhyate / tathAvidhamapi niketanaM sthAna eva nivezayituM yuktaM nAsthAne / sthAnaM tu zalyAdidoSarahitaM bahulapravAlakuzastambaprazastavarNagandhamRttikAsusvAdujalodgamanidhAnAdimacca / sthAnaguNadoSaparijJAnaM ca zakunasvapnopazrutiprabhRtinimittAdivalena / sthAnameva vizinaSTi-ativyaktamatiprakaTamatiguptamatipracchannaM tanniSedhAdanativyaktaguptam / tatra ativyakta yasannihitagRhAntaratayA paripArzvato nirAvaraNatayA cauraadyo'bhibhveyuH| atigupte ca sarvato gRhAntarainiruddhatvAnna svazobhAM labhate, pradIpanakAyupadraveSu ca duHkhanirgamapravezaM gRhaM bhavati / punaH kathaMbhUte sthAne ? suprativezmike zobhanAH zIlAdisampannAH prAtivezmikA yatra / kuzIlapAtivezmikatve hi tadAlApazravaNatacceSTAdarzanAdivazAt svataH saguNasyApi guNahAniH syAt / duSprAtivezmikAstvete zAkhapratiSiddhAH 1khariyAtirikkhajoNItAlAyarasamaNamAhaNasusANA / vagguriavAhagummiyahariesapulidamacchaMdhA // 1 // 7 // tathA kRtaH saGgo yena sa kRtasaGgaH san zobhana AcAra ihaparalokahitA pravRttiryeSAM te sadAcArAstai tu kitavartaviTabhaTTabhaNDanaTAdibhistatsaGge hi sadapi zIlaM vilIyeta / yadAha1 kharikA (dAsI) tiryagyonitAlAcarazramaNabrAhmaNasmazAnAH / vaagrikvyaadhgaulmikhrikeshpulindrmtsyndhaaH||1|| Nil // 2015 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 1102 // svarUpam yadi satsaGganirato bhaviSyasi bhaviSyasi / athAsajjanagoSThISu patiSyasi patiSyasi // 1 // saGgaH sarvAtmanA tyAjyaH sa cettyaktuM na shkyte| sa sadbhiH saha kartavyaH santaH saGgasya bhessjm||2|| ||iti ca // 8 // tathA mAtA jananI pitA janakastayoH pUjakasvisandhyaM praNAmakaraNena paralokahitAnuSTAnaniyojanena sakalavyApAreSu tadAjJayA pravRttyA varNagandhAdipradhAnasya puSpaphalAdivastuna upaDhaukanena tadbhoge bhogena cAnAdInamAnyatra tadanucitAditi / mAtA ca pitA ca mAtApitarau " A dvadve" // 32 // 39 // ityAtvaM mAtuzcAbhyarhitatvAtpUrvanipAtaH / yanmanu: upAdhyAyA dazAcArya AcAryANAM zataM pitA / sahasaM tu piturmAtA gauraveNAtiricyate // 1 // 9 // tathA tyajan pariharana upaplutaM svacakraparacakravirodhAdurbhikSamArItijanavirodhAdezcAsvasthIbhUtaM yat sthAnaM grAma nagarAdi / atyajyamAne hi tasmin dharmArthakAmAnAM pUojitAnAM vinAzena navAnAM cAnupArjanenobhayalokabhraMza eva syAt // 10 // tathA garhita dezajAtikulApekSayA ninditaM karma ttraaprvRttH| dezagarhitaM yathA-"sauvIreSu kRSikarma / lATeSu madyasandhAnam / jAtyapekSayA yathA-brAhmaNasya surApAnaM tilalavaNAdivikrayazca / kulApekSayA yathA-caulukyAnAM madyapAnam garhitakarmakAriNo hi zeSamapi dharmya karmopahAsAya bhavati // 11 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 103 // tathA vyayo bharttavyabharaNasvabhogadevatAtithipUjanAdiprayojane dravyaviniyogaH / AyaH kRSipAzupAlyavANijyasevAdijanito dravyalAbhaH tasyocitamanurUpaM vyayaM kurvan / yadAha - 1lAbhociyadANe labhociyabhoge lAbhociyanihikare siyA / " Ayocitazca vyayazcaturbhAgAditayA kaizciducyate / yadAha-- pAdamAyAnnidhiM kuryAtpAdaM vittAya ghaTTayet / dharmopabhogayoH pAdaM pAdaM bharttavyapoSaNe // 1 // kecittvAhu:AyAdarddha niyuJjIta dharme samadhikaM tataH / zeSeNa zeSaM kurvIta yatnatastuccha mehikam // 1 // AyAnucito hi vyayo rogamiva zarIraM kRzIkRtya vibhavasAramakhilavyavahArAsamartha puruSaM kurvIta / uktaM caAyavyayamanAlocya yastu vaizravaNAyate / acireNaiva kAlena so'tra vai zramaNAyate || 1 || 12 || 64 tathA veSo vastrAlaGkaraNAdibhogaH / dittaM vibhava upalakSaNAdvayo'vasthA dezakAlajAtyAdigrahaH / tadanusAreNa tadAnurUpyeNa kurvvanniti sambaddhyate / vibhavAdyananusAreNa veSaM kurvato janopahasanIyatAtucchatvAnyAyasambhAvanAdayo doSAH / athavA vyayamAyocitaM kurvanneva veSaM vittAnusAreNa kurvvannevetyaparo'rthaH / yo hi satyapyAye kArpaNyAd vyayaM na karoti satyapi vitte kucelatvAdidharmA bhavati / sa lokagarhito dharme'pyanadhikArIti // 13 // tathA aSTabhirdhIguNairyuktaH dhiyo buddhergugAH zuzrUSAdayaH / te tvamI zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tathA / UhospaM ho'rthavijJAnaM tattvajJAnaM ca dhIguNAH // 1 // (1) lAbhocitadAnaM lAbhocitabhogo lAbhAcita nidhikaraH syAt / 05050 hote yoga svarUpam // 103 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yogasvarUpam // 104 // midami ete ti / yAvAlyana tatra zuzrUSA zrotumicchA / zravaNamAkarNanam / grahaNaM zAstrArthopAdAnam / dhAraNamavismaraNam / Uho vijJAta marthamavalambyAnyeSu tathAvidheSu vyAptyA vitarkaNam / apoha uktiyuktibhyAM viruddhAdarthAd hiMsAdikAt pratyapA yasambhAvanayA vyAvarttanam / athavA UhaH samAnyajJAnamapoho vizeSajJAnam / arthavijJAnamUhApohayogAnmohasandehaviparyAsavyudAsena jJAnam / tattvajJAnamUhApohavijJAnavizuddhamidamitthameveti nizcayaH / zuzrUSAdibhirhi upAhitaprajJAprakarSaH pumAna kadAcidakalyANamAmoti / ete ca buddhiguNA yathAsambhavaM draSTavyAH // 14 // tathA zrRNvAnastAcchIlyena dhamamabhyudayaniHzreyasahetuH zrRNvan anvahaM pratidinaM dharmazravaNaparo hi manaH khedApa nodAdikamAmoti / yadAha klAntamapojjhati khedaM taptaM nirvAti buddhayate mUDham / sthiratAmeti vyAkulamupayuktasubhASitaM cetaH // 1 // pratyahaM dharmazravaNaM cottarottararguNapratipattisAdhanatvAtpradhAnamiti zravaNamAtrAbuddhiguNAdasya bhedaH // 15 // tathA ajIrNe ajaraNe pUrvabhojanasya athavA ajIrNe paripAkamanAgate pUrvabhojane navaM bhojanaM tyajatItyevaMzIlaH ajIrNabhojane hi sarvarogamUlasyAjIrNasya vRddhireva kRtA bhavati / yadAi-"ajIrNaprabhavA rogA iti" ajIrNa ca liGgato jJAtavyam / yadAha malavAtayogindho vibhedo gAtragauravamarucyam / avizuddhazcogAraH paDajIrNavyaktaliGgAni // 1 // 16 // tathA kAle bubhukSAsamaye bhoktA annAyupajIvakaH / bhokteti sAdhau tRn, tena laulyaparihAreNa yathAgnibalaM mitaM bhuJjIta / atiriktabhoja hi vamanavirecanamaraNAdinA na sAdhu bhavati, yo hi mitaM bhuGkte sa bahu bhukte / loNA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 15 // svarUpam akSudhitena hyamRtamapi bhuktaM bhavati viSam / tathA kSutkAlAtikramAdanadveSo dehasAdazca bhvti| vidhyAte'gnau ki nAmendhanaM kuryAditi / pAnAhArAdayo yasyAviruddhAH prakRterapi / sukhitvAyAvakalpante tatsAtmyamiti gIyate // 1 // evaM lakSaNAtsAtmyAt Ajanma sAtmyena bhuktaM viSamapi pathyaM bhavati / paramasAtmyamapi pathyaM seveta na punaH sAtmyaprAptamapyapathyam / sarva balavataH pathyamiti matvA na kAlakUTaM khAdet / suzikSito'pi viSatantrajJo mriyata eva kadAcidviSAt // 17 // tathA trivargoM dharmArthakAmaH tatra yato'bhyudayaniHzreyasasiddhiH sa dhrmH| yataH sarvaprayojanasiddhiH so'rthH| yata AbhimAnikarasAnuviddhA sarvendriyaprItiH sa kaamH| tato'nyo'nyasya parasparaM yo'pratibandho'nupaghAtastena trivagamapi na tvekaikaM sAdhayet / yadAha yasya trivargazUnyAni dinAnyAyAnti yAnti ca / sa lohakArabhava zvasanapi na jIvati // 1 // tatra dharmArthayorupaghAtena tAdAtvikaviSayasukhalubdho vanagaja iva ko nAma na bhavatyAspadamApadAm / na ca tasya dhanaM dharmaH zarIraM vA yasya kaame'tyntaasktiH| dharmakAmAtikramAdanamupArjitaM pare'nubhavanti svayaM tu paraM pApasya bhAjanaM siMha iva sindhuravadhAt / arthakAmAtikrameNa ca dharmasevA yAtInAmeva dharmo na gRhasthAnAm / na ca dharma bAdhayA'rthakAmau seveta / bIjabhojinaH kuTumbina iva nAstyadhArmikasyAyatyAM kimapi kalyANam / sa khalu sukhI yo'mutra sukhAvirodhena ihalokasukhamanubhavati / evamarthabAdhayA dharmakAmau sevamAnasya RNAdhikatvam / kAmabAdhayA // 10 // / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAnam yoga svarUpam // 1.6 // dharmAyau~ sevamAnasya gArhasthyAbhAvaH syAt / evaM ca tAdAtvikamUlaharakadaryeSu dharmArthakAmAnAmanyo'nyabAdhA mulabhaiva tathAhi yaH kimapyasazcintyotpannamarthamapavyeti sa tadAtvikaH / yaH pitRpaitAmahamarthamanyAyena bhakSayati sa mUlaharaH yo bhRtyAtmapIDAbhyAmartha sacinoti na tu kacidapi vyayate sa kdryH| tatra tAdAtvikamUlaharayorarthabhrazena dharmakAmayorvinAzAmnAsti kalyANa / kadaryasya tvarthasaMgraho rAjadAyAdataskarANAM nidhirna tu dharmakAmayorheturiti / anena ca trivargabAdhA gRhasthasya kartumanuciteti pratipAditam / yadA tu daivavazAbAdhA sambhavati, tadottarottaravAdhAyAM pUrvasya pUrvasya bAdhA rakSaNoyA / tathAhi-kAmabAdhAyAM dharmArthayorbAdhA rakSaNIyA, tayoH sato kAmasya sukarotpAdakatvAt / kAmArthayostu bAdhAyAM dharmo rakSaNIyaH dharmamUlatvAdarthakAmayoH / uktaM ca dharmazcennAvasIdeta kapAlenApi jIvataH / ADhayo'smItyavagantavyaM dharmavittA hi sAdhavaH // 1 // 18 // tathA na vidyate satatapravRttAtivizadaikAkArAnuSThAnatayA tithyAdidinavibhAgo yasya so'tithiH / yathoktamtithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgaH viduH // 1 // sAdhuH ziSTAcArarataH skllokaa'vgiitH| dono dIGc kSaya iti vacanAt kSINasakaladharmArthakAmArAdhanazaktiH teSu pratipattikRt pratipattirupacaro'napAnAdirUpaH / kathaM yathAvat aucityAnatikrameNa / yadAha aucityamekamekatra guNAnAM koTirekataH / viSAyate guNagrAma aucityaparivarjitaH // 11 // 19 // tathA anbhinivisstto'bhiniveshrhitH| abhinivezazca nItipathamanAgatasyApi parAbhibhavapariNAmena kAryasyA // 106 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yoga svarUpam // 10 // rambhaH / sa ca nIcAnAM bhavati / yadAha darpaH zramayati nIcAniSphalanayaviguNaduSkarArambhaiH / zrotovilomataraNavyasanibhirAyAsyate mtsyaiH||1|| anabhiniviSTatvaM ca kAdAcitkaM zAThayAnIcAnAmapi sambhavatyata Aha / sadeti // 20 // tathA guNeSu saujanyaudAryadAkSiNyasthairyapriyapUrvaprathamAbhibhASaNAdiSu svaparayorupakArakAraNeSvAtmadharmeSu pakSapAtI / pakSapAtastu bahumAnatatprazaMsAsAhAyyakaraNAdinA anukUlA prvRttiH| guNapakSapAtino hi jIvA avandhyapuNyavIjaniSekeNehAmutra ca guNagrAmasampadamArohanti // 21 // tathA pratiSiddho dezo'dezaH pratiSiddhaH kAlo'kAlaH tayoradezAkAlayozcaryA caraNa tAM tyajan pariharan adezakAlacArI hi caurAdibhyo'vazyamupadravamAnoti // 22 // tathA jAnan vidan balaM zakti svasya parasya vA dravyakSetrakAlabhAvakRtaM sAmarthyam / abalamapi tathaiva / balAbalaparijJAne hi sarvaH saphala AranbhaH anyathA tu viparyayaH / yadAhasthAne zamavatAM zakyA vyAyAme vRddhiraGginAm / ayathAvalamArambho nidAnaM kSayasampadaH ||1||iti||23|| tathA vRttamanAcAraparihAraH samyagAcAraparipAlanaM ca, tatra tiSThantIti vRttasthAH / jJAnaM heyopAdeyavastuvinizcayastena vRddhA mahAntaH / vRttasthAzca te jJAnavRddhAzca teSAM pUjakaH / pUjA ca sevaajlyaasnaabhyutthaanaadilkssnnaa| vRttasthajJAnavanto hi pUjyamAnA niyamAtkalpatarava iba sadupadezAdiphalaiH phalanti // 24 // tathA poSyA avazyabhartavyA mAtRpitagRhiNyapatyAdayastAn yogakSemakaraNe. 5..yatIti poSakaH // 25 // // 10 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 108 tathA dIrghakAlabhAvitvAddIrghamarthamanarthe ca pazyata paryAlocayatItyevaMzIlo dIrghadarzI // 26 // tathA vastvavastunoH kRtyAkRtyoH svaparayorvizeSamantaraM jAnAti nizcinotIti vizeSajJaH, avizeSajJo hi puruSaH pazornAtiricyate athavA vizeSamAtmana eva guNadoSAdhirohalakSaNaM jAnAtIti vizeSajJaH / yadAhapratyahaM pratyavekSeta narazvaritamAtmanaH / kiM nu me pazubhistulyaM kiM tu satpurupairiti // 1 // 27 // tathA kRtaM paropakRtaM jAnAti na nihnute kRtajJaH, evaM hi tasya kuzalalAbho yadupakAriNo bahu manyate, kRtaghnasya tu niSkRtireva nAsti / yadAha " kRtaghne nAsti niSkRtiriti" ||28|| tathA lokAnAM viziSTajanAnAM vinayAdiguNairvabhaH priyaH / ko hi guNavataH prati prIto na bhavati / yastu na lokavallabhaH sa na kevalamAtmAnaM svasya dharmAnuSThAnamapi parairdeSayan pareSAM bodhilAbha zaheturbhavati // 29 // tathA lajjA vaiyAtyAbhAvaH saha lajjayaH salajjA / lajjAvAn hi prANaprahANe'pi na pratijJAtamapajahAti / yadAhalajjAM guNaughajananIM jananImivAryAmatyantazuddhahRdayAmanuvarttamAnAH / tejasvinaH sukhamanapi santyajanti satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm || 1 ||30|| tathA saha dayayA duHkhitajantuduHkhatrANAbhilASeNa varttata iti sadayaH / dharmasya dayA mUlamiti hyAmananti / tadavazyaM dayAM kurvIta / yadAha yoga svarUpam // 108 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 109 // prANA yathAtmano'bhISTA bhUtAnAmapi te tathA / Atmaupamyena bhUtAnAM dayAM kurvIta mAnavaH // 1 // 31 // tathA saumyo'krUrAkAraH, krUro hi lokasyodvegakAraNam ||32|| tathA paropakRtau paropakAre karmmaThaH karmmazraraH karmmaNi ghaTate " tatra ghaTate karmmaNaSThaH" // 7|1|137 // iti ThaH, paropakAraparo hi pumAn sarvasya netrAmRtAJjanam ||33|| tathA antaraGgazvAsAvariSaDvargastasya parihAro'nAsevanaM tatra parAyaNastatparaH / tatrAyuktitaH prayuktAH kAmakrodha lobhamAnamadaharSAH ziSTagRhasthAnAmantaraGgo'riSaDvargaH / tatra paraparigRhItAsvanUDhAsu vA strISu durabhisandhiH kAmaH / parasyAtmano vA apAyamavicArya kopakaraNaM krodhaH / dAnArheSu svadhanApradAnaM niSkAraNaM paradhanagrahaNaM ca lobhaH / durabhinivezAroho yuktoktAgrahaNaM vA mAnaH / kulabalaizvaryarUpavidyAdibhirahaGkArakaraNaM parapradharSanibandhanaM vA madaH / nirnimittaM paraduHkhotpAdanena svasya dyUtapApaddharyAdyanarthasaMzrayeNa vA manaHpramodo harSaH / eteSAM ca parihAryatvamapAyahetutvAt / yadAha dANDakyo nAma bhojaH kAmAdbrAhmaNakanyAmabhimanyamAnaH sabandhurASTro vinanAza karAlazca vaidehaH 1 / krodhAjjanamejayo brAhmaNeSu vikrAntastAlajaGghazca bhRguSu 2 / lobhAdailaJcAturvarNyamabhyAhArAyamANaH sauvIrazcAjabinduH 3 / mAnAdrAvaNaH paradArAnaprayacchan duryodhano rAjyAbhraMzaM ca 4 / madAdambhodbhavo bhUtAvamAnI haihayazcArjunaH 5 / harSAdvAtApiragastyamabhyAsAdayan vRSNisaGghava dvaipAyana 6 miti ||34|| yogasvarUpam uzaa Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram utu tathA vazIkRtaH svacchandatAM tyAjita indriyagrAmo hRSIkasamUho yena sa tathA / atyantAsaktiparihAreNa sparzanAdIndriyavikAranirodhakaH / indriyajayo hi puruSANAM paramasampade bhavati / yadAha ApadAM kathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH sampadAM mArgoM yeneSTaM tena gamyatAm // 1 // indriyANyeva tatsarvaM yat svarganarakAvubhau / nigRhItavisRSTAni svargIya narakAya ca // 2 // sarvathendriyanirodhastu yatInAmeva dharmma iha tu zrAvakadharmo citagRhasthasvarUpamevAdhikRtamityevamuktam ||35|| evaMvidhaguNasamayo manuSyo gRhidharmmAya kalpate adhikRto bhavatIti // 56 // iti paramAIta zrI kumArapAla bhUpAlazuzrUSite AcAryazrI hemacandraviracite'dhyAtmopannipannAmni saJjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svopajJaM prathamaprakAzavivaraNam / yogasvarUpam mAnA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram aham dvitIya prakAzA dvitIyaH prkaashH| // 12 // gRhidharmAya kalpata ityuktaM gRhidharmaca zrAvakadharmaH sa ca samyaktvamUlAni dvAdaza vratAni tAnyevAha-- samyaktvamUlAni paJcANuvratAni gunnaastryH| zikSApadAni catvAri vratAni gRhamedhinAm // 1 // samyaktvaM mUlaM kAraNaM yeSAM tAni samyaktvamUlAni / aNUni mahAvratApekSayA laghUni vratAni ahisAdIni paJca etAni mUlaguNAH / guNAstraya uttara guNarUpAH te ca guNavratAni digvatAdIni trINi / zikSaNaM zikSA abhyAsaH zikSAyai padAni sthAnAni catvAri sAmAyikAdIni pratidivasAbhyasanIyAni tata eva guNavatebhyo bhedH| guNabratAni hi prAyo yAvajjIvikAni gRhamedhinAM zrAvakANAm // 1 // samyaktvamUlAnItyuktaM tatra samyaktvaM vibhajatiyA deve devatAbuddhigurau ca gurutaamtiH| dharme ca dharmadhIH zuddhA samyaktvamidamucyate // 2 // yA deve gurau dhau ca vakSyamANalakSaNe devatvagurutvadharmatvabuddhirayameva devo gururdharma iti nizcayapUrvA ruciH zraddhAnamiti yAvat, zuddhA ajJAnasaMzayaviparyAsanirAkaraNena nirmalA sA samyaktvam / yadyapi rucijinoktatatve // 11 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram rA dvitIya prakAza Sviti yatizrAvakANAM sAdhAraNaM samyaktvalakSaNamuktam / tathApi gRhasthanAM devagurudharmeSu pUjyatvopAsyatvAnuSTheyatvalakSaNopayogavazAd devagurudharmatattvapratipattilakSaNaM samyaktvaM punarabhihitam / nanu tattvArtharucilakSaNe samyaktve devagurudharmANAM ka tattve'ntarbhAvaH ? ucyate-devA guravazca jIvatattve, dharmaH zubhAzrave saMvare cAntarbhavati / samyaktvaM ca tridhA-aupazamikaM kSAyopazamikaM kSAyikaM ca / tatropazamo bhasmacchannAgnivat mithyAtvamohanIyasyAnantAnubandhinAM ca krodhamAnamAyAlobhAnAmanudayAvasthA / upazamaH prayojanaM pravartakamasya aupazamikaM, taccAnAdimithyAdRSTeH karaNatrayapUrvakamAntIhUrtikaM caturgatigatasyApi jantorbhavatItyuktaprAyam / yadvA upazamazreNyArUDhasya bhavati / yadAha1uvasAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo a khaviyamiccho lahai samma // 1 // kSayo mithyAtvamohanIyasyAnantAnubandhinAM ca uditAnAM dezato nirmUlanAzaH anuditAnAM copazamaH, kSayeNa yukta upazamaH kSayopazamaH sa prayojanamasya kSAyopazamikaM, tacca satkarmavedanAdvedakamapyucyate / aupazamikaM tu stkrmvednaarhitmityaupshmikkssaayopshmikyorbhedH| yadAha zveei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo uNa veei na saMtakammaM vi / etasya ca sthitiH SaTSaSTiH sAgaropamANi sAdhikAni / yadAha(1) upazamakazreNigatasya bhavati aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuJjazca kSapitamithyo labhate smyk|| (2) vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAvaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi / / // 112 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 113 // do vAre vijayAisu gayassa tiNNaccue ahava tAI / airega narabhaviyaM nANAjIvANa savvaddhaM // 1 // kSayo mithyAtvamohanIyasyAnantAnubandhinAM ca nirmUlanAzaH / kSayaH prayojanamasya kSAyikaM taca sAdhanantam / atra cAntarazlokAH mUla bodhimasyaitat dvAraM puNyapurasya ca / pIThaM nirvANaharmyasya nidhAnaM sarvasampadAm // 1 // guNAnAmeka AdhAro ratnAnAmiva sAgaraH / pAtraM cAritravittasya samyaktvaM zlAdhyate na kaiH // 2 // avatiSTheta nAjJAnaM jantau samyaktvavAsite / pracArastamasaH kIdRk bhuvane bhAnubhAsite // 3 // tiryanarakayobhare dRDhA smyktvmrglaa| devamAnavanirvANasukhadvAraikakuzrikA // 4 // bhavedvaimAniko'vazyaM jantuH samyaktvavAsitaH / yadi nodvAntasamyaktvo baddhAyurvApi no purA // 5 // antarmuhUrtamapi yaH samupAsya jantuH, samyaktvaratnamamalaM vijahAti sdhH| bambhramyate bhavapathe suciraM na so'pi tabibhratazcirataraM kimudIrayAmaH // 6 // iti // vipakSajJAne sati vivakSitaM sujJAna bhavatIti samyaktvavipakSa mithyAtvamAhaadeve devabuddhiryA gurudhIragurau ca yaa| adharma dharmabuddhizca mithyAtvaM tadviparyayAt // 3 // adevo'gururadharmazca vakSyamANalakSaNastatra devatvagurutvadharmatvapratipattilakSaNaM mithyAtvaM tasya lakSaNa tadvi(1) dvau vAro vijayAdiSu gatasya trIn acyute'thavA tAn / atirekaM narabhavikaM nAnAjIvAnAM sarvArTama // // 113 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 114 / dvitIya prakAzaH paryayAditi tasya samyaktvasya viparyayaH tasmAddhetoH samyakvaviparyayarUpatvAdityarthaH / tathA ca idamapi saMgRhItaM-deve adevatvasya gurAvagurutvasya dharma adharmatvasya pratipattiriti / / mithyAtvaM ca pazcayA AbhigrahikamanAbhigrahikamAbhinivezikaM sAMzayikamanAbhogikaM ca / / tatrAbhigrahikaM pAkhaNDinAM svasvazAstraniyantritavivekAlokAnAM parapakSapratikSepadakSANAM bhavati // 1 // anAbhigrahikaM tu prAkRtalokAnAM sarve devA vandanIyA na nindanIyA evaM sarve guravaH sarve dharmA iti // 2 // AbhinivezikaM jAnato'pi yathAsthitaM vastu durabhinivezalezaviplAvitadhiyo jamAleriva bhavati // 3 // sAMzayikaM devagurudharmeSvayamayaM veti saMzayAnasya bhavati // 4 // anAbhogikaM vicArazUnyasyaikendriyAdervA vizeSavijJAnavikalasya bhavati // 5 // yadAha Abhiggahiya 2aNabhiggahaM ca taha abhiNivesiyaM ceva / saMsaiyamaNAbhoga micchattaM paMcahA hoi // 1 // atrAntarazlokAHmithyAtvaM paramo rogo mithyAtvaM paramaM tamaH / mithyAtvaM paramaH zatrurmithyAtvaM paramaM viSam // 1 // janmanyekatra duHkhAya rogo dhvAntaM ripurviSam / api janmasahakheSu mithyAtvamacikitsitam // 2 // (1) AbhiyahikamanabhigrahaM ca tathA abhinivezikaM caiva / sAMzayikamanAbhogaM mithyAtvaM paJcadhA bhavati / / (2) aNabhiggahiyaM / 1114 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 115 // dvitIya prakAzana mithyAtvenAlIDhacittA nitAntaM, tattvAtattvaM jAnate naiva jIvAH / kiM jAtyandhAH kutracidvastujAte, ramyAramyavyaktimAsAdayeyuH // 3 // devAdevagurvagurudharmAdharmeSu lakSayitavyeSu devalakSaNamAha-- | sarvajJo jitarAgAdidoSastrailokyapUjitaH yathAsthitArthavAdI ca devo'rhan paramezvaraH // 4 // devasya devatve caturo'tizayAnAcakSate vicakSaNAH / tadyathAjJAnAtizayaH 1 apAyApagamAtizayaH 2 pUjAtizayaH 3 vAgatizayazca 4 / tatra sarvajJa ityanena sakalajIvAjIvAditattvajJatayA jJAnAtizayamAha / na tu yathAhurvizRGkhalavAdinaH pre|| sarva pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM tasya naH kvopayujyate // 1 // dUraM pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / pramANaM dUradarzI cedetAn gRdhrAnupAsmahe // 2 // iti // na hi vivakSitasyaikasyApISTasyArthasya jJAnamazeSArthajJAnamantareNa bhavati / sarve hi bhAvA bhAvAntaraiH sAdhAraNAsAdhAraNarUpA 1ityazeSajJAnamantareNa 2sAlakSaNyavailakSaNyAbhyAM naiko'pi jJAto bhavati / yadAhuH eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH, sarve bhAvAstaccatastena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA, eko bhAvastattvatastena dRSTaH // 1 // (1) ityazeSajJatAmantareNa / (2) lakSaNasahitasya bhAvaH sAlakSaNyam / sarva pazyatu vA mA vA tAmaSTaM tu pazyatu / pramANa raNa bhavati / sarve hi Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 196 // jitarAgAdidoSa ityanenApAyApagamAtizayamAha / tatredaM sarvajanapratItam yathA santi rAgadveSAdayaH / te ca doSAstairAtmano duSagAt / te ca jitAH pratipakSasevanAdibhirbhagavateti jitarAgAdidoSa ityuktam / sadA rAgAdirahita eva kazcitpuruSavizeSo'stIti tu vArttAmAtram / ajitarAgAdezvAmmadAdivanna devatvamiti / trailokyapUjita ityanena pUjAtizayamAha / katipayapratAritamugdhabuddhipUjAyAM hi na devatvaM syAt / yadA tu calitAsanaiH surAsurairnAnA dezabhASAvyavahAravisaMsthulairmanuSyaiH parasparaniruddhavairaiH sakhyamupAgataistiryagbhizca samavasaraNabhUmimabhipatadbhirahamahamikayA sevAJjalipUjA guNastotradharma dezanAmRtarasAsvAdAdibhiH pUjyate bhagavAn tadA devatvamiti / yathAsthitArthavAdItyanena vAgatizayaH yathAsthitaM sadbhUtamartha vadatItyevaMzIlo yathAsthitArthavAdI / yadAcakSmahi stutauapakSapAtena parIkSamANA dvayaM dvayasyApratimaM pratImaH / yathAsthitArthaprathanaM tavaitadasthAnanirvandharasaM pareSAm // 1 // yathA vA kSipyeta vA'nyaiH sadRzIkriyeta vA, tavAMghri pIThe luThanaM surezituH / idaM yathAvasthitavastudezanaM, paraiH kathaGkAramapa kariSyate // 2 // deva iti lakSyapadaM dIvyate stUyate iti devaH sa ca sAmarthyAdarddan paramezvaro nAnyaH || 4 || caturatizayavato devasya dhyAnopAsanazaraNagamanazAsanapratipattIH sAdhikSepamupadizatidhyAtavyo'yamupAsyo'yamayaM zaraNamiSyatAm / asyaiva pratipattavyaM zAsanaM cetanAsti cet // 5 // ayaM devo dhyAtavyaH piNDasthapadastharupastharUpAtIta rUpatayA zreNikeneva / zreNiko hi varNapramANasaMsthAnasaMha dvitIya prakAzaH // 196 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 117 // dvitIya prakAza nanacaturviMzadatizayAdiyoginaM bhagavantaM zrImahAvIramanudhyAtavAn / tadanubhAvAcca tadvarNapramANasaMsthAnasaMhananAtizayayuktaH padmanAbhastIrthakaro bhaviSyati / yadAcakSmahi taha tammaeNa maNasA vIrajiNo jhAiyo tae pubbiM / jaha tAriso cciya tuma ahesi hI jogamAhappaM // 1 // Agamazca2jassIlasamAyAro arihA titthaMkaro mhaaviiro| tassIlasamAyAro hohi hu arihA mahApaumo // 2 // upAsyaH sevAJjalisaMbandhAdinA ayameva devaH duSkRtagarhAsukRtAnumodanApUrvakamayameva devo bhavabhayAtibhedI zaraNamiSyatAm / asyaivoktalakSaNasya devasya zAsanamAjJA pratipattavyaM svIkaraNIyam / zAsanAntarANi hi niratizayapuruSapraNetRkANi na pratipattiyogyAni / cetanAsti cedityadhikSepaH cetanAvata eva pratyupadezasya saphalatvAt / acetanaM tu prati viphalaM upadezaprayAsaH / yadAha araNyaruditaM kRtaM zavazarIramurtitaM, zvapucchamavanAmitaM badhirakarNajApaH kRtH| sthale kamalaropaNaM sucirampare varSaNaM, tadandhamukhamaNDanaM yadabudhe jane bhASitam // 1 // 5 // ___ adevalakSaNamAha(1) tathA tanmayena manasA vIrajano dhyAtastvayA pUrvam / yathA tAdRza eva tvamAsIH hI yogmaahaatmym| (2) yacchIlasamAcAro aIna tIrthakaro mahAvIraH / tacchIlasamAcAro bhaviSyati khalu ahan mhaapdmH|| // 11 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram maa ye strIzastrasUtrAdirAgAdyaGkakalaGkitAH / nigrahAnugrahaparAste devAH syurna muktaye // 6 // strI kAminI, zastraM zUlAdi, akSasUtraM japamAlA, tAnyAdau yeSAM nATayATTahAsAdInAM te strIzastrAkSasUtrAdayaH rAga AdiryeSAM te rAgAdayaH AdizabdAd dvepamohaparigrahaH, rAgAdInAmaGkAcihnAni, strIzakhAkSasUtrAdayazca te rAgAdyaGkAzca taiH kalaGkitA duSitAstatra strI rAgacinaM zastraM dvepacihanaM akSasUtraM mohacihnam / vItarAgo hi nAGganAsaGgabhAgbhavati / vItadveSo vA kathaM zastraM vibhRyAt / gatamoho vA kathaM vismRticihnaM japamAlAM parigRddhiyAt / rAgadveSamohaiH sarvadoSAH saMgRhItAstanmUlatvAtsarvadoSANAm / nigraho vadhabandhAdiH, anugraho varapradAnAdiH, tau parau prakRSTau yeSAM te tathA / nigrahAnugrahAvapi rAgadveSayozci / ye evaMvidhAste devA na bhavanti muktaye iti muktinimittam / devatvamAtraM tu krIDanAdikAriNAM pretapizAcAdInAmiva na vAryate // 6 // muktinimittatvAbhAvameva vyanakti nATayATTahAsasaGgItAdyupaplavavisaMsthulAH / lambhayeyuH padaM zAntaM prapannAn prANinaH katham // 7 // iha sakalasAMsArikopaplavarahitaM zAntaM padaM muktikaivalyAdizabdAbhidheyamastItyatra nAsti vipratipattiH / tAdRzaM zAntaM padaM nATayATTahAsasaGgItAdivisaMsthulAH svayamupahatavRttayaH kathamAzritajanAn prApayeyuH / na hayeraNDataruH kalpatarulIlAmudvahati / tatazca rAgadvaSamohadoSavivajjito jina eko devo muktaye netare doSaduSitAH / atrAntarazlokAH dvitIya prakAzaH uku Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzA yogazAstram // 119 // na sarvajJA na nIrAgAH zaGkarabrahmaviSNavaH / prAkRtebhyo manuSyebhyo'pyasamaJjasavRttitaH // 1 // strIsaGgaH kAmamAcaSTe dveSaM cAyudhasaMgrahaH / vyAmohaM cAkSasUtrAdirazauca ca kamaNDaluH // 2 // gaurI rudrasya sAvitrI brahmaNaH zrIsuradviSaH / zacIndrasya rave ratnAdevI dakSAtmajA vidhoH // 3 // tArA bRhaspateH svAhA vahnazcetobhuvo ratiH / dhUmorNA zrAddhadevasya dArA evaM divaukasAm // 4 // sarveSAM zastrasambandhaH sarveSAM mohaz2ambhitam / tadevaM devasandoho na devapa vIM spRzeta // 5 // buddhasyApi na devatvaM mohAcchUnyAbhidhAyinaH / pramANasiddha zUnyatve zUnyavAdakathA vRthA // 6 // pramANasyaiva sattvena na pramANavivarjitA / zUnyasiddhiH parasyApi na svapakSasthitiH katham ? // 7 // sarvathA sarvabhAveSu kSaNikatve pratizrute / phalena saha sambandhaH sAdhakasya kathaM bhavet // 8 // vadhasya vadhako hetuH kathaM kSaNikavAdinaH / smRtizca pratyabhijJA ca vyavahArakarI katham // 9 // nipatya dadato vyAghrayAH svakArya kRmisaGkalam / deyAdeyavimUDhasya dayA buddhasya kIdRzI // 10 // svajanmakAla evAtmajananyudaradAriNaH / mAMsopadezadAtuzca kathaM zauddhodanedayA // 11 // yo jJAnaM prakRterddharma bhASate sma nirarthakam / nirguNo niSkrayo mUDhaH sa devaH kapila katham // 12 // aaryaavinaaykskndsmiirnnpurssraaH| nigadyante kathaM devA / sarvadoSaniketanam // 13 // yA pazugUthamaznAti svaputraM ca vRSasyati / zrRGgAdibhighratI jantUn sA vandyAstu kathaM nu gauH // 14 // payaHpradAnasAmarthyAdvandyA cenmahiSI na kim ? / vizeSo dRzyate nAsyAM mahiSIto manAgaSi // 15 // sthAnaM tIrtharSidevAnAM sarveSAmapi gaurydi| vikriyate duhyate ca hanyate ca kathaM ttH||16|| musalokhale cullI dehalI pippalo jalam / nimbo'kazcApi yaiH proktA devAstaiH ke'tra varjitAH // 17 // // 119 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 120 // vItarAgastotre'pyuktamasmAbhiH / kRtArthA jaTharopasthaduHsthitairapi daivataiH / bhavAdRzAnihanuvate hahA devAstikAH pare // 18 // 7 // gurulakSaNamAhamahAvratadharA dhIrA bhaikSamAtropajIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH // 8 // mahAvratAni ahiMsAdIni tAni dharantIti mahAvratadharAH / mahAvratadhAritva evArya hetuH dhIrA iti, dhairya hyApatsvapyabaiklavyaM tadyogAddhi akhaNDitamahAvratadharA bhavanti / mUlaguNadhAritvamuktvA uttaraguNadhAritvamAhabhaikSamAtropajIvina iti, bhikSANAM samUho bhakSaM anapAnadharmoMpakaraNarUpaM tanmAtramevopajIvanti lokAna punarddhanadhAnyahiraNyagrAmanagarAdi / mUlaguNottaraguNadhAraNakAraNabhUtaguNavattvamAha-sAmAyikasthA iti, samo rAgadveSavikala AtmA samasya Ayo viziSTajJAnAdiguNalAbhaH samAyaH sa eva sAmAyikaM " vinyAditvAdikaN" tatra tiSThantIti sAmAyikasthAH / sAmAyikastho hi mUlaguNottaraguNabhedabhinnaM cAritraM pAlayituM kssmH| etadyatimAtrasAdhAraNalakSaNam / gurostu asAdhAraNalakSaNaM-dharmopadezakA iti, dharma saMvaranijarArUpaM yatizrAvakasambandhibhedabhinna vA upadizantIti dharmopadezakAH / yaduktamasmAbhirabhidhAnacintAmaNau-"gururdharmopadezaka" iti gRNanti sadbhUtaM zAstrarthamiti guravaH // 8 // // 12ou Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 121 // agurulakSaNamAha-- sarvAbhilASiNaH sarvabhojinaH saparigrahAH / abrahmacAriNo mithyopadezA guravo na tu // 9 // sarvamupadezyasambandhistrIdhanadhAnyahiraNyakSetravAstu catuSpadAdyabhilapantItyevaMzIlAH sarvAbhilASiNaH / tathA sarva madyamadhumAMsAnantakAyAdi bhuJjata ityevaMzIlAH sarvabhojinaH / saha parigraheNa putrakalatrAdinA varttante saparigrahAH / ata evAbrahmacAriNaH, abrahmaNo mahAdoSatAM kathayitumabrahmacAriNa iti pRthagupanyAsaH / agurutve asAdhANaM kAraNamAha - mithyopadezA iti, mithyA vitatha AptopajJopadezarahitatvAdupadezo dharmadezanaM yeSAM te tathA / na tu naiva evaMvidhA gurava iti // 9 // na dharmopadezadAyitvaM cedasti tadAstu gurutvaM kiM niSparigrahitvAdiguNagaveSaNena ? ityAhaparigrahArambhamagnAstArayeyuH kathaM parAn ? / svayaM daridro na paramIzvarIkartumIzvaraH // 11 // parigrahasyAdirArambho jantuhisAnibandhanaM sarvAbhilASitva sarvabhojitvAdiH tAbhyAM magnA bhavAndhau bruDitAH kathaM parAnupadezyAn bhavAmbhodhestArayeyustAraNasamarthAH syuH ? / sAdhakaM dRSTAntamAha - svayamityAdi spaSTam // 10 // dharmalakSaNamAha durgatiprapatatprANidhAraNAddharma ucyate / saMyamAdirdazavidhaH sarvvajJokko vimuktaye // 11 // durga narakatiryagulakSaNAyAM prapatanto ye prANinasteSAM dhAraNAddhetorddharma ucyate / dharmazabdArtho'yaM / idameva ca DOSTOOREE SHEERONORCE dvitIya prakAzaH // 121 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 122 // lakSaNaM dharmmasya / dhatte vA narasuramokSasthAneSu jantUniti niruktAddharmmaH / yadAha - durgatiprasRtAn jantUn yasmAddhArayate tataH / dhatte caitAna zubhe sthAne tasmAddharmma iti smRtaH / // 1 // sa tu vakSyamANaiH saMyamAdibhirbhedairdazadhA / sarvajJoktatvAdvimuktaye bhavati / devatAntarapraNItastvasarvajJavaktRkatvAma pramANam // 11 // nanu sarvajJoktatvAbhAve'pyapauruSeyavacanopajJasya dharmasya prAmANikatvamastu / yadA -- codanA hi bhUtaM bhavantaM bhaviSyantaM sUkSmaM sthUlaM vyavahi / viprakRSTamevaMjAtIyakamarthamavagamayituM zaknoti nAnyatkiJcanendriyamiti / codanA ca apauruSeyatvena puruSagatAnAM doSANAmapravezAt pramANameva / yadAha -- zabde doSodbhavastAvadvaktradhIna iti sthitam / tadabhAvaH kacittAvadguNadvavakatvataH // 1 // tadguNairapakRSTAnAM zabde saMkrAntyasambhavAt / yadvA vakturabhAvena na syurdoMpA nirAzrayAH // 2 // kiJca doSAH santi na santIti pauruSeyeSu yujyate / kartturabhAvAcca doSAzaGkaiva nAsti naH ||3|| ityAha-apauruSeyaM vacanamasambhavi bhavedyadi / na pramANaM bhavedvAcAM hyAptAdhInA pramANatA // 12 // puruSeNa kRtaM paurUSeyaM tanpratiSedhAdapauruSeyam / ucyate sthAnakaraNAbhighAtapUrvakaM puruSeNa pratipAdyate iti bacanam / tadidaM parasparaviruddham apauruSeyaM vacanaM ceti / tadevAha - asambhavi na hyasti sambhavo vacanasya trasa - reNorivAkAze / na cAmUrttasya sato'pyadarzanamiti vaktuM yuktaM pramANAbhAvAt / abhivyaJjakavazAcchaddhazravaNa meva pramANamiti cet na / tasya janyatve'pyupapatteH / abhivyaGgyatve pratyuta doSasambhavaH / ekazabdAbhivyaktyartha sthAna h dvitIya prakAzaH // 122 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 123 // karaNAbhighAte zabdAntarANAmapi taddezyAnAmabhivyaktiprasaGgaH / na ca pratiniyatavyaJjakavyaGgyatA zabdAnAM bhavati vyaGgyAntareSu tadadarzanAt / tathA ca gRhe dadhighIM draSTumAhito gRhamedhinA / apUpAnapi taddezyAn prakAzayati dIpakaH // 1 // tadevaM vacanasyApauruSeyatA na sambhavati / athApyaprAmANika hevA kabalAdAkAzAdivacchabdasyApauruSeyatA yadi bhavet tathApi prAmANyaM na sambhavati / hi yasmAdAptavaktRkatvena vAcAM prAmANyaM nAnyathA / yataHzabde guNodbhavastAvadvaktradhIna iti sthitam / tadabhAvaH kacittAvadoSavadvaktukatvataH ||1|| taddoSairapakRSTAnAM zabde saMkrAntyasambhavAt / yadvA vakturabhAvena guNA na syurnirAzrayAH ||2|| kizca - guNAH santi na santIti pauruSeyeSu yujyate / vede kartturabhAvAcca guNazadeva nAsti naH ||3||12|| evaM tAvadaSauruSeyavacanAbhihitasyAsambhavAdinA abhAvamabhidhAyAsarvajJa puruSavaktukasya dharmmasyAprAmANikatvamAhamithyAdRSTibhirAmnAto hiMsAdyaiH kaluSIkRtaH / sa dharmma iti vitto'pi bhavabhramaNakAraNam // 13 // mithyAdRSTibhirhariharahiraNyagarbhakapilabuddhAdibhirAmnAtaH AtmopajJatayA pratipAditaH / yattadornityAbhisambandhAdyo mithyAdRSTibhirAmnAtaH sa dharmatvena mugdhabuddhInAM prasiddho'pi bhavabhramaNakAraNamadharma evetyarthaH / kuta ityAhahiMsAdyaiH kaluSIkRta iti / mithyAdRSTipraNItA hyAgamA hiMsAdidoSaduSitAH // 13 // idAnImadevAgurvvadharmANAM sAkSepaM pratikSepamAha 500=6OKE dvitIya prakAzaH // 123 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAstram 22chA sarAgo'pi hi deva zced gururabrahmacAryapi / kRpAhIno'pi dharma syAtkaSTaM naSTaM hahA jagat // 14 rAgagrahaNamupalakSaNaM dveSamohayoH / abrahmacAritvamupalakSaNaM prANAtipAtAdInAm / kRpAhInatvamupalakSaNaM mUlottaraguNahInatvasya / cecchandaH pratyekamabhisambadhyate / AkSepa prakaTayati-kaSTamiti khede naSTaM jagat devagurudharmazU nyatvena vinaSTaM durgatigamanAt / hahA nipAtaH khedaatishysuuckH| yadAha rAgI devo dosI devo mAmi sunnapi devo majje dhammo maMse dhammo jIvahiMsAi dhmmo| rattA mattA kantAsattA je gurU tevi pujjA, hAhA kaLaM naho loo aTTamaTU kuNaMto // 1 // 14 // tadevamadevAgurvadharmaparihAreNa devagurudharmapratipattilakSaNaM samyaktvaM suvyavasthitam / tacca zubhAtmapariNAmarUpamasmadAdInAmapratyakSaM kevalaM liGgailekSyate, tAnyevAha|| shmsNvegnirvedaanukmpstikylkssnnaiH| lakSaNaiH paJcabhiH samyak smyktvmuplkssyte||15|| paJcabhilakSaNailiGgaH parasthaM parokSamapi samyaktvaM samyagupalakSyate / liGgAni tu zamasaMveganirvedAnukampAsti kyasvarUpANi / zamaH prazamaH krUrANAmanantAnubandhinAM kaSAyANAmanudayaH / sa ca prakRtyA vA kaSAyapariNate: kaTuphalAvalokanAdvA bhavati / yadAha(1) rAgI devo dveSI devo sakhe zRnyo'pi devaH, madhe dharmoM mAMse dharmaH jIvahisAyAM dhrm| raktA mattoH kAntAsattA ye guravaH te'pi pUjyAH hAhA kaSTaM naSTo loko aTTama kurvan / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAstram // 125 / / papaIIe kammANaM nAUNaM vA vivAgamamuhaM ti / avaruddha vi na kuppai uvasamao savvakAlaM pi // 1 // anye tu krodhakaNDUviSayatRSNopazamaH zama ityaahuH| adhigatasamyagdarzano hi sAdhRpAsanAvAn kathaM krodhakaNvA viSayatRSNayA ca taralIkriyeta ? nanu krodhakaNDvaSayatRSNopazamazcacchamastarhi kRSNazreNikAdInAM sAparAdhe niraparAdhe'pi ca pare krodhavatAM viSayatRSNAtaralitamanasAM ca kathaM zamaH? tadabhAve ca samyaktvaM na gamyeta ? naivam / dRzyate hi dhUmarahito'pyayaskAragRheSu vahniH bhasmacchannasya vA vajhene dhUmalezo'pIti / ayaM tu niyamaH suparIkSite liGge sati liGgI bhavatyeva / yadAha-- liGge liGga bhavatyeva liMginye vetaratpunaH / niyamasya viparyAse sambandho liGgaliGginoH // 1 // sajvalanakaSAyodayodayAdvA kRSNAdInAM krodhknndduuvissytRssnne| sajvalanA api kecana kaSAyAstIvratayA anantAnubandhisadRzavipAkavanta iti sarvamavadAtam / saMvego mokSAbhilApaH / samyagdRSTihiM narendra surendrANAM viSayasukhAni duHkhAnuSaGgAdaduHkhatayA manyamAno mokSasukhameva sukhatvena manyate abhilapati ca / yadAharanaravibuhesarasokkhaM dukkha ciya bhAvao a mnnto| saMvegao na mokkhaM mottaNaM kiMci pacche (tthe) i // 1 // nirvedo bhavavairAgyam / samyagdarzanI hi duHkhadaurgatyagahane bhavakArAgAre karmadaNDapAzikaistathAtathAkadaryamAnaH pratikartumakSamo mamatvarahitazca duHkhena niviNo bhavati / yadAha (1) prakRtyAH karmaNAM jJAtvA vA vipAkamazubhamiti / aparAdhe'pi na kupyati upazamataH sarvakAlamapi // (2) naravibudhezvarasaukhyaM duHkhameva bhAvatazca manyamAnaH / saMvegato na mokSaM muktvA kiJcit prekSate, (praarthyti)| 125 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 126 // 1nArayatiriyanarAmarabhavesu nicveyao vasai dukkhaM / akayaparaloyamaggo mamattavisavegarahio ya // 1 // anye tu saMveganirvedayorarthaviparyayamAhuH saMvego bhavavirAgaH nirvedo mokSAbhilASa iti / anukampA duHkhiteSu apakSapAtena duHkhaprahANecchA / pakSapAtena tu karuNA svaputrAdau vyAghrAdInAmapyastyeva / sA cAnukampA dravyato bhAvatazca bhavati drvytH| satyAM zaktau duHkhapratIkAreNa / bhAvata ArdrahRdayatvena / yadAha___2daTTaNa pANinivahaM bhIme bhavasAyarammi dukkhattaM / avisesaoNukaMpa 2duvihAvi sAmaccha (ttha) o kuNai // 1 // astIti matirasyetyAstikastasya bhAvaH karma vA Asnikyam / tatvAntarazravaNe'pi jinoktatattvaviSaye nirAkAkSA prtipttiH| Astikyena hi jIvadharmatayA apratyakSa samyaktvaM lakSyate / tadvAn hi Astika ityucyate / yadAha4mannai tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehi pannattaM / suhapariNAmo sammaM kaMkhAivimuttiArahio // 1 // anye tu zamAdIni liGgAnyanyathA vyAcakSate suparIkSitapravaktapravAcyapravacanatattvAbhinivezAnmithyAbhinive| zopazamaH shmH| sa samyagdarzanasya lakSaNam / yo hyatattvaM vihAyAtmanA tattvaM pratipannaH sa lakSyate samyagdarzana (1) nArakatiyaGkanarAmarabhaveSu nirvedataH vasati duHkham / akRtaparalokamArgoM mamatvaviSavegarahitazca / (2) dRSTvA prANinivahaM bhIme bhavasAgare duHkhArtam / avizeSato'nukampAM dvividhAmapi sAmarthyataH karoti // (3) duhaavi| (4) manyate tadeva satyaM dvizaeM yadajinaH prajJApitam (prjnyptm)| zubhapariNAmaH samyakU kaakssaadivisuutrikaarhitH|| HPREH Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitoSa prakAza // 127 // vAniti / saMvego bhayaM jinapravacanAnusAriNo hi narakepu zArIraM mAnasaM ca zItoSNAdijanitaM ca saMkliSTAsurodIritaM ca parasparodIritaM ca, tiryakSu bhArAropaNAdyanekavidhaM, manujeSu dAridryadaurbhAgyAdi ca duHkhamavalokayatastaddhImatayA tatprazamopAyabhUtaM dharmamanutiSThato lakSyate vidyate'sya samyagdarzanamiti / nirvedo viSayeSvanabhiSvaGgaH yathA ihaloka eva prANinAM durantakAmabhogAbhiSvaGgo'nekopadravaphala: prloke'pytikttuknrktirygrmnussyjnmphlprdH| ato na kizcidanena / ujjhitavya evAyamiti / evaMvidhanirvedenApi lakSyate'styasya samyagdarzanamiti / anukampA kRpA yathA sarva eva sattvAH sukhArthino duHkhaprahANArthinazca / tato naiSAmalpApi pIDA mayA kAryetyanayApi lakSya te'styasya samyaktvamiti / santi khalu jinendrapravacanopadiSTA atIndriyA jIvaparalokAdayo bhavA iti pariNAma Astikyam / anenApi lakSyate samyagdarzanayukto'yamiti // 15 // samyaktvaliGgAnyuktvA bhUSaNAnyAha-- sthairya prabhAvanA bhaktiH kauzalaM jinshaasne| tIrthasevA ca paJcAsya bhUSaNAni pracakSate // 16 // asya samyaktvasya paJca bhUSaNAni bhUSyate alaGkriyate yaistAni bhUSaNAni jinazAsane jinshaasnvissye| etacca sarvatra sambadhyate / sthairya jinadharma prati calitacittasya parasya sthiratvApAdanaM svayaM vA paratIrthikarddhidarzane'pi jinazAsanaM prati nissprkmptaa| prabhavati jainendrazAsanaM tasya prabhavataH prayojakatvaM prabhAvanA / sA cASTadhA prabhAvakabhedena / yadAha // 32 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 128 // SHREE ROKENO CREEN SHEESHOHOKR 1pAvayaNI dhamakI bAI nemittio tavassI y| vijjA siddho a kaI ava pabhAvagA bhaNiyA ||1|| tatra pravacanaM dvAdazAGga gaNipiTakaM tadasyAstyatizayavaditi pravacanI yugapradhAnAgamaH / dharmakathA prazasyA - syAstIti dharmakathI zikhAditvAdin / vAdiprativAdisabhyasabhApatilakSaNAyAM caturaGgAyAM sabhAyAM pratipakSanirAsapUrvakaM svapakSasthApanArthamavazyaM vadatIti vAdI / nimittaM traikAlikaM lAbhAlAbhAdipratipAdakaM zAstraM tadvetyadhIte vA naimittikaH / tapo vikRSTamaSTamAdyasyAstIti tapasvI / vidyAH prajJaptyAdayaH zAsanadevatAstAH sAhAya (yya) ke yasya sa vidyAvAn / aJjanapAdale patilakaguTikAsakalabhUtAkarSaNa niSkarSaNavaukriyatvaprabhRtayaH siddhayastAbhiH siddhayati sma siddhaH / kavate gadyapadyAdibhiH prabandhairvarNanAM karotIti kaviH / ete pravacanyAdayo'STau prabhavato bhagavacchAsanasya yathAyathaM dezakAlAdyaucityena sAhAya (yya) kakaraNAtprabhAvakAsteSAM karma prabhAvanA dvitIyaM bhUSaNam / bhaktiH pravacane vinayavaiyAvRttyarUpA pratipattiH samyagdarzanajJAnacAritrAdiguNAdhikeSvabhyutthAnamabhiyAnaM zirasyaJja- likaraNaM svayamAsanaDhaukanamAsanAbhigraho vandanA paryupAsanA anugamanaM cetyaSTavidhakarmavinayanAdaSTavidha upacAravinayaH / vyAvRttasya bhAvaH karma vA vaiyAvRttyam / taccAcAryopAdhyAyatapasvizi (zai) kSakaglAnakulagaNasaGghasAdhusamano(mAna) jJeSu dazasvannapAnavastrapAtrapratizrayapITha phalakasaMstArAdibhirdharmmasAdhanairupagrahaH zuzrUSAbhaiSajakriyAkAntAraviSamadurgopasargeSvabhyupapattizca / jinazAsanaviSaye ca kauzalaM naipuNyam / tato hi vyavahitAdirapyartho viSayIkriyate / yathAnAryadezavarttI ArdrakakumAraH zreNikaputreNAbhayakumAreNa kauzalAtpratibodhita iti / tIrthaM nadyAdekhi saMsArasya taraNe (1) pravacana dharmakathI vAdI naimittikaH tapasvI ca / vidyAvAn vidvazva kaviH aSThaiva prabhAvakA bhaNitAH // dvitIya prakAzaH // 128 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH // 129 // | sukhAvatAro mArgaH / tacca dvidhA dravyatIrtha bhAvatIrtha ca / dravyatIrtha tIrthakRtAM janmadIkSAjJAnaniNisthAnam / yadAha 1jammaM dikkhA nANaM titthayarANaM mahANubhAvANaM / jattha ya kira nivANa AgADhaM dasaNaM hoI ||shaa ___ bhAvatIrtha tu 2caturvidhaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vA / yadAha-"3tittha bhante tityaM titthayare titthaM ? goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare, tityaM puNa cAuvaNe samaNasaMghe paDhamamaNahare" / tIrthasya sevA tIrthasevA // 16 // __ asya samyaktvasya bhUpaNAnyuktvA dRSaNAnyAhazaGkAkAGkSAvicikitsAmithyAdRSTiprazaMsanam / tatsaMstavazca pazcApi samyaktvaM dUSayantyalama 17 // pazcApi zaGkAdayo nirdoSamapi samyaktvaM dUSayanti alamatizayena / zaGkA sandehaH sA ca sarvaviSayA dezaviSayA ca / sarvaviSayA asti vA nAsti vA dharma ityAdi / dezazaGkA ekaikavastudharmagocarA / yathA asti jIvaH kevalaM sarvagato'sarvagato vA sapradezo'pradezo veti / iyaM ca dvidhA'pi bhagavadahatpraNItapravacaneSu apratyayarUpA samya(1) janma dIkSA jJAnaM tIrthakarANAM mahAnubhAvAnAm / yatra ca kila nirvANaM AgADhaM darzana bhavati // (2) caturvarNaH / (3) tIrtha bhagavan tIrtha tIrthakaraH tIrtha ? gautama ! aIn tAvaniyamena tIrthakarastIrtha punazcAturvaNo zramaNasaGkaH prathamagaNadharo vaa| 129 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzaH zAstram // 130 // kvaM dUSayati / kevalAgamagamyA api hi padArthA asmadAdipramANaparIkSAnirapekSA AptapraNetRkatvAnna sandegdhuM yogyA yatrApi mohavazAt kacana saMzayo bhavati tatrApyapratihateyamargalA / yathA kattha ya maidubballeNa tavihAyariyavirahao vAvi / neyagahaNattaNeNa ya nANAvaraNodaeNaM ca // 1 // 2heUdAharaNAsaMbhave asai suTu ja na bujjhejjA / savvannumayamavitahaM tahAvi taM ciMtae maimaM // 2 // 3aNuvakayaparAguggahaparAyaNA jaM jiNA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya nanahA vAiNo teNaM // 3 // yathA vA sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH mithyaadRssttiH| sUtraM hi naHpramANaM jinAbhihitam / kAGkSA anyaanydrshngrhH| sApi sarvaviSayA dezaviSayA ca / sarvaviSayA sarvapAkhaNDidharmAkAkSArUpA / dezakAkSA tvekAdidarzanaviSayA yathA sugatena bhikSaNAmaklezako dharma upAdiSTaH snAnAnapAnAcchAdanazayanIyAdiSu sukhAnubhavadvAreNa / yadAha mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhakataM pAnakaM cAparAhaNe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH // 1 // iti (1) ka ca (kavacana) matidurbalena tadvidhAcAryavirahato vApi / jJeyagahanatvena ca jJAnAvaraNodayena ca / / (2) hetUdAharaNAsaMbhave ca sati suSTu yanna budhyeta / sarvajJamatamavitathaM tathApi taccintayati matimAn // (3) anupakRtaparAnugrahaparAyaNA yajjinA jgtprvraaH| jitarAgadoSa (dveSa) mohAzca nAnyathA vAdinastena // // 130 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 131 // EXORORSCHOO etadapi ghaTamAnakameva na dUrApetam / tathA parivrAdbhautatrahmaNAdayo viSayAnupabhuJjAnA eva paraloke'pi sukhena yujyanta iti sAdhIyAneSo'pi dharma iti / evaM ca kAGkSApi paramArthato bhagavadarhatpraNItAgamAnAzvAsarUpA samyaktvaM dUSayati / vicikitsA cicaviplavaH, sA ca satyapi yuktyAgamopapanne jinadharme'sya mahatastapaH klezasya sikatAkaNakavalavaniHsvAdasyAyatyA phalasampadbhavitrI / atha klezamAtramevedaM nirjarAphalavikalamiti / ubhayathA hi kriyA dRzyante saphalA aphalAzca kRSIbalAdInAmiva iyamapi tathA sambhAvyate / yadAha 1 puvvapurisA jahoiamaggacarA ghaDai tesi phalajogo / amhesu ya dhIsaMghayaNavirahao na taha tesi phalaM // 1 // iti // vicikitsApi bhagavadvacanAnAzvAsarUpatvAtsamyaktvasya doSaH / na ca zaGkAto neyaM bhidyate / zaGkA hi sakalA sakalapadArthabhAktvena dravyaguNaviSayA, iyaM tu kriyAviSayaiva / yadvA vicikitsA nindA sA ca sadAcAramuniviSayA yathA asnAnena prasvedajalaklinnamalatvAddurgandhivapuSa eta iti / ko doSaH syAdyadi prAsukavAriNA'GgakSAlanaM kurvIranniti / iyamapi tattvato bhagavaddharmmAnAzvAsarUpatvAt samyaktvadoSaH 3 / mithyA jinAgamaviparItA dRSTirdarzanaM yeSAM te mithyAdRSTayasteSAM prazaMsanaM prazaMsA tacca sarvaviSayaM dezaviSayaM ca / sarvaviSayaM sarvANyapi kapilAdidarzanAni yuktiyuktAnIti mAdhyasthyasArA stutiH samyaktvasya dUSaNam / yadAcakSmahi stutau (1) pUrvapuruSA yathocitamArgacarA ghaTate teSAM phalayogaH / asmAsu ca dhIsaMhananavirahataH na tathA teSAM phalam // dvitIya prakAzaH // 131 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 132 // sunizcitaM matsariNo janasya, na nAtha mudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye, maNau ca kAce ca samAnubandhAH ||1|| dezaviSayaM tu idameva buddhavacanaM sAGkhyakaNAdivacanaM vA tattvamiti / idaM tu vyaktameva samyaktvaduSaNam 4 / tairmithyAdRSTibhirekatra saMvAsAtparasparAlApAdijanitaH paricayaH saMstavaH / ekatra vAse hi tatprakriyAzravaNAttatkriyAdazanAcca samyaktvavato'pi dRSTibhedaH sambhAvyate, kimuta mandabuddhernavadharmmasya iti saMstavo'pi samyaktvadUSaNam 5 / evaMvidha ca samyaktvaM viziSTadravyakSetra kAlabhAvasAmadrayAM satyAM guro samIpe vidhinA pratipadya zrAvako yathAvatpAlayati / yadAha 1 samaNovAsa tattha micchattAo paDikkame / davvao bhAvao puvvi sammataM paDivajjae ||1|| 2na kappae se paratitthiyANaM, taheva tesiM ciya devayANaM / pariggahe tANa ya ceiyANaM pahAvaNAvaMdaNapUyaNA // 2 // zloyANa titthesu siNANadANaM, piMDappayANaM huNaNaM tavaM ca / saMkaMtisomaggahaNAieM, pabhUyaloyANa pavAha kiccaM ||3|| evaM tAvatsAgaropamakoTIkoTayAM zeSAyAM kiJcidUnAyAM mithyAtvamohanIyasthitau jantuH samyaktvaM pratipadyate sAgaropamakoTI koTyAmapyavaziSTAyAM palyopamapRthaktvaM yadA vyatItaM bhavati tadA dezaviti pratipadyate / yadAha(1) zramaNopAsakastatra mithyAtvAtpratikramet / dravyato bhAvataH pUrvaM samyaktvaM pratipadyate // (2) na kalpate tasya paratIrthikAnAM tathaiva teSAmeva devatAnAm / parigrahe teSAM ca caityAnAM prabhAvanAvandanapUjanAdi // (3) lokAnAM tIrtheSu snAnadAnaM piNDapradAnaM havanaM tapazca / saMkrAntisomagrahaNAdikeSu prabhUtalokAnAM pravAhakRtyam / / dvitIya prakAzaH "sA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzaH yogazAstram // 133 // "sammattammi u laddhe paliyapuhutteNa sAvao hojja ti" // 17 // samyaktvamUlAni pazcANuvratAnItyuktaM samyaktvamabhihitamidAnImaNuvratAnyAha| viratiM sthUlahiMsAderdvividhatrividhAdinA / ahiMsAdIni paJcANuvratAni jagadurjinAH // 18 // sthUlA mithyAdRSTInAmapi hiMsAtvena prasiddhA yA hiMsA sA sthUlahisA sthUlAnAM vA prasAnAM jIvAnAM hiMsA sthUlahiMsA / sthUlagrahaNamupalakSaNam / tena niraparAdhasaGkalpapUrvakahiMsAnAmapi grahaNaM AdigrahaNAt sthUlAnRtasteyAbrahmacaryaSarigrahANAM saMgrahaH / ebhyaH sthUlahiMsAdibhyo yA viratinivRttistAmahiMsAdIni ahiMsAsUnRtAsteyabrahmacapirigrahAn paJcANuvratAnIti ( tAni ) jinAstIrthakarA jagaduH pratipAditavantaH / kimavizeSeNa viratirnetyAha / dvividhatrividhAdinA bhaGgajAlena dvividhaH kRtakAritarUpastrividho manovAkAyabhedena yatra sa dvividhatrividha eko bhaGgaH / iha yo hiMsAdibhyo viratiM pratipadyate, sa dvividhAM kRtakAritabhedAM trividhena manasA vacasA kAyena ceti / evaM ca bhAvanA---sthUlahiMsAM na karotyAtmanA na kArayatyanyena manasA vacasA kAyena ceti / asya cAnumatirapratiSiddhA apatyAdiparigrahasadbhAvAt tairhisAdikaraNe ca tasyAnumatiprAptaH / anyathA parigrahAparigrahayoravizeSeNa pravrajitAprabajitayorabhedApatteH nanu bhagavatyAdAvAgame trividhaM trividhenetyapi pratyAkhyAnamuktamagAriNaH, tacca zrutoktatvAdanavadyameva tatkasmAnnocyate ? ucyate-tasya vizeSaviSayatvAt / tathAhi yaH kila pravijiSureva (1) samyaktve tu labdhe palyopamapRthaktvena zrAvako bhavediti / // 33 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA iaa pratimAH pratipadyate putrAdisantatipAlanAya yo vA vizeSa svayaMbhUramaNAdigataM matsyAdimAMsaM sthUlahiMsAdikaM vA kacidavasthAvizeSe pratyAkhyAti sa eva trividha trividheneti karoti / ityalpaviSayatvAnocyate / bAhulyena tu dvividhaM trividheneti| dvividhatrividha Adiryasya dvividhatrividhAderbhaGgajAlasya tena // dvividhaM dvividheneti dvitIyo bhaGgaH dvividhamiti sthUlahiMsAM na karoti na kArayati dvividheneti manasA vacasA yadvA manasA kAyena yadvA vAcA kAyeneti / tatra yadA manasA vAcA na karoti na kArayati tadA manasA abhisandhirahita eva vAcApi hiMsakamabruvanneva kAyenaiva duzceSTitAdinA asaMjivatkaroti / yadA tu manasA kAyena na karoti na kArayati tadA manasAbhisandhirahita eva kAyena duzceSTitAdi pariharannevAnAbhogAdvAcaiva hanmi ghAtayAmi veti brUte yadA tu vAcA kAyena na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhimadhikRtya karoti kArayati ca / anumatistu tribhirapi sarvatravAsti / evaM zeSavikalpA api bhaavniiyaaH| dvividhamekavidheneti tRtIyaH dvividhaM karaNa kAraNaM ca ekavidhena manasA yadvA kAyena / ekavidhaM trividheneti caturthaH ekavidha karaNaM yadvA kAraNa manasA vAcA kAyena ca / ekavidhaM dvividheneti paJcamaH ekavidhaM karaNa yadvA kAraNa dvividhena manasA vAcA yadvA manasA kAyena yadvA vAcA kAyena / ekavidhamekavidheneti SaSThaH ekavidhaM karaNa yadvA kAraNa ekavidhena manasA yadvA vAcA yadvA kAyena / yadAha // 13 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham dvitIya mkaay': // 135 // 1duvihatiheNa paDhamo duvihaM duviheNa bIyao hoi| duvihaM egaviheNa egavihaM ceva tiviheNa // 1 // egavihaM duviheNaM egegaviheNa chaThao hoitti / ete ca bhaGgAH karaNatrikeNa yogatrikeNa ca vizeSyamANA ekonapazcAzadbhavanti / tathAhihiMsAM na karoti manasA 1 vAcA 2 kAyena 3 manasA vAcA 4 manasA kAyena 5 vAcA kAyena vA 6 manasA vAcA kAyena ca 7 ete karaNena sapta bhaGgAH / evaM kAraNena sapta / anumatyA sapta / tathA hiMsAM na karoti na kArayati ca manasA 1 vAcA 2 kAyena 3 manasA vAcA 4 manasA kAyena 5 vAcA kAyena vA 6 manasA vAcA kAyena ca 7 / ete karaNakAraNAbhyAM | sapta bhnggaaH| evaM karaNAnumatibhyAM sapta / kAraNAnumatibhyAmapi sapta / karaNakAraNAnumatibhirapi sapta / evaM sarve mIlitA ekonapazcAzadbhavanti / ete ca trikAlaviSayatvAt pratyAkhyAnasya kAlatrayeNa guNitAH saptacatvAriMzadadhikaM zataM bhavanti / yadAha 2seyAlaM bhaMgasaya paccakkhANammi jassa uvaladraM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalAo // 1 // (1) dvividhatrividhena prathamo dvividhaM dvividhena dvitIyo bhavati / dvividhaM ekavidhena ekavidhaM caiva trividhena / ekavidhaM dvividhena ekakavidhena SaSThako bhavatIti / (2) saptacatvAriMzatbhaGgazataM pratyAkhyAne yasya upalabdham / sa khalu pratyAkhyAne kuzalaH zeSA akuzalAH // // 1354 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 13 // dvitIya prakAzaH trikAlaviSayatA cAtItasya nindayA sAmpratikasya saMvaraNena anAgatasya pratyAkhyAneneti / yadAha "ai niMdAmi paDuppannaM saMvaremi aNAgaya paccakkhAmi tti / ete ca bhaGgA ahiMsAvatamAzrityopadarzitA vratAntareSvapi draSTavyAH // 18 // evaM sAmAnyena hiMsAdigocarAM viratimupadarya pratyekaM hiMsAdiSu tAmupadidarzayiSurhisAyAM tAvadAha| paGgukuSThikuNitvAdi dRSTvA hiMsAphalaM sudhiiH| nirAgastrasajantUnAM hiMsAM sNklptstyjetuu||19|| iha nAdRSTapApaphalAH pApAnivartanta iti pApaphalamupadarzayan hiMsAvirativratamupadizati / paguH satyapi pAde pAdaviharaNAkSamaH, kuSTI tvagdoSI, kuNirvikalapANiH teSAM bhAvaH paGgukuSThikuNitvam / AdigrahaNAtpaGgutvopalakSitamadhaHkAyavaiguNyam, kuSThitvopalakSitaM sakalarogajAtam, kuNitvopalakSitamuparikAyavaiguNyaM saMgRhyate / etaddhisAphalaM dRSTvA sudhIriti buddhimAn, sa hi zAstrabalena hiMsAyAH phalametaditi nizcitya hiMsAM tyajet / atra vidhau saptamI / keSAM ? nirAgastrasajantUnAM nirAgaso niraparAdhAkhasA dvIndriyAdayasteSAM saGkalpena saGkalpetaH AdhAditvAtta. tIyAntAttasuH / nirAgasa iti niraparAdhajantuviSayAM hiMsAM pratyAcaSTe sAparAdhasya tu na niymH| trasagrahaNenaikendri yaviSayAM hisAM niyamayituM nakSama ityAcaSTe-saGkalpata iti amu jantuM mAMsAdharthitvena hanmIti saGkalpapUrvakaM hiMsA varjayet / ArambhajA tu hiMsA azakyapratyAkhyAneti tatra yatanAmeva kuryAditi / atrAntarazlokA:(1) atItaM nindAmi pratyutpannaM saMvRNomi anAgataM pratyAkhyAmIti / // 136 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 137 // yeSAmekAntiko bhedaH sammato deha dehinoH / teSAM dehavinAze'pi na hisA dehino bhavet ||1|| abhedaikAntavAde'pi svIkRte dehadehinoH / dehanAze dehinAzAtparaloko'stu kasya vai ||2|| bhinnAbhinnatayA tasmAjjIve dehAtpratizrute / dehanAze bhavetpIDA yA tAM hisAM pracakSate ||3|| duHkhotpattirmanaH klezasTatparyAyasya ca kSayaH yasyAM syAtsA prayatnena hiMsA heyA vipazcitA || 4 || prANI pramAdataH kuryAdyatprANavyaparopaNam / sA hiMsA jagade prAjJaivajaM saMjJesArabhUruhaH ||5|| zarIrI mriyatAM mA vA dhavaM hiMsA pramAdinaH / sA prANavyaparope'pi pramAdarahitasya na || 6 || jIvasya hiMsA na bhavennityasyApariNAminaH / kSaNikasya svayaM nAzAtkathaM hiMsopapadyatAm // 7 // nityAnitye tato jIve pariNAmini yujyate / hisA kAyaviyogena pIDAtaH pApakAraNam ||8|| kecidvadanti hantavyAH prANinaH prANighAtinaH / hiMkhasyaikasya ghAte syAdrakSaNaM bhUyasAM kila || 9 || tadayuktamazeSANAM hiMkhatvAtprANinAmiha / hantavyatA syAttallAbhamicchormUlakSatiH sphuTA ||10|| ahiMsAsambhavo dharmmaH sa hiMsAtaH kathaM bhavet / na toyajAni padmAni jAyante jAtavedasaH // 11 // pApaheturvadhaH pApaM kathaM chettumalaM bhavet / mRtyuhetuH kAlakUTaM jIvitAya na jAyate || 12 || saMsAramocakAstvAhuduHkhinAM vadha iSyatAm / vinAze duHkhinAM duHkhavi nA jAyate ki ||13|| tadapyasAmprataM te hi hatA narakagAminaH / ananteSu niyojyante duHkheSu svalpaduHkhakAH | 14 // kiM ca saukhyavatAM ghAte dharmmaH syAtpApavAraNAt / ithe vicArya heyAni vacanAni kutIrthinAm ||15|| cArvAkAH prAdurAtmaiva tAvannAsti kathaJcana / taM vinA kasya sA hisA kasya hisAphalaM bhavet // 16 // bhUtebhya eka caitanya piSTAdibhyo yathA madaH / bhUtasaMhatinAze ca paJcatvamiti kathyate || 17|| AtmAbhAve ca tanmUla: dvitopa prakAzaH // 137 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham 1138 // dvitIya prakAzA paraloko na yujyte| abhAve paralokasya puNyApuNyakathA vRthA // 18 // tapAMsi yAtanAzcitrAH saMyamo bhogavaJcanA / iti vipratipattibhyaH parebhyaH paribhASyate // 19 // svasaMvedanataH siddhaH svadehe jIva iSyatAm / ahaM duHkhI sukhI vAhamiti pratyayayogataH // 20 // ghaTaM vedamyahamityatra tritayaM prtibhaaste| karma kriyA ca kartA ca tatkartA kiM niSidhyate // 21 // zarIrameva cetkata na kattaM tadacetanam / bhUtacaitanyayogAcceccetanaM tadasaGgatam // 22 // mayA dRSTaM zrutaM spRSTaM ghAtamAsvAditaM smRtam / ityekakartRkAbhAvAt bhUtacidvAdinaH katham // 23 // svasaMvedanataH siddhe svadehe cetanAtmani / paradehe'pi tatsiddhiranumAnena sAdhyate // 24 // buddhipUrvA kriyAM dRSTvA svadehe'nyatra tadgatiH pramANabalataH siddhA kena nAma nivAryate // 25 / / tatparalokinaH siddhau paraloko na durghttH| tathA ca puNyapApAdi 1sarvamevopapadyate // 26 // tapAMsi yAtanAzcitrA ityAdhunmattabhASitam / sacetanasya tatkasya nopahAsAya jAyate // 27 // nirbAdho'sti tato jIvaH sthityutpaadvyyaatmkH| jJAtA draSTA guNI bhAktA kartA kaayprmaannkH||28|| tadevamAtmanaH siddhI hiMsA ki nopapadyate tadasyAH parihAreNAhiMsAvratamudIritam // 29 // 19 // hiMsAniyame spaSTaM dRSTAntamAhaAtmavatsarvabhUteSu sukhaduHkhe priyApriye / cintayannAtmano'niSTAM hiMsAmanyasya nAcaret // 20 // mukhazabdena mukhasAdhanamanapAnastracandanAdi gRhyate / duHkhazabdena duHkhasAdhana vadhabandhamAraNAdi / tato (1) svayamevoH / // 138 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 139 // yathAtmani duHkhasAdhanamapriyaM tathA sarvabhUteSvapi / evaM cintayan duHkhasAdhanatvAdapriyAM parasya hiMsAM na kurvota / sukhagrahaNaM dRSTAntArtham / yathA sukhasAdhanaM priyamevaM duHkhasAdhanamapriyam / tathA sarvabhUteSvapi duHkhasAdhanamapriyamityarthaH / yadAhulaukikA api zrUyatAM dharmasarvasvaM zrutvA caivAvadhAryatAm / AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret // 1 // iti // 20 // nanu pratiSiddhAcaraNe doSaH, pratiSiddhA ca trasajIvaviSayA hiMsA, sthAvareSu tvapratiSiddharhiseSu yatheSTa ceSTantAm gRhasthA ityAhanirarthikAM na kurvIta jIveSu sthAvareSvapi / hiMsAmahiMsAdharmajJaH kAGkSanmokSamupAsakaH // 21 // __ sthAvarAH pRthivyambutejovAyuvanaspatayasteSvapi jIveSu hiMsAM na kurvIta / kiviziSTAM ? nirathiko prayojanarahitAM, zarIrakuTumbanirvAhanimittaM hi sthAvareSu hiMsA na pratiSiddhA, yA tvarthikA zarIrakuTumbAdiprayojanarahitA tAdRzIM hiMsAM na kurvIta upAsakaH zrAvakaH / kiviziSTaH ? ahiMsAdharmajJaH ahiMsAlakSaNaM dharma jAnAtIti ahiNsaadhrmjnyH| na hi pratiSiddhavastuviSayaivAhiMsA dharmaH kintvapratiSiddheSvapi sA yatanArUpA / tatazca tathAvidhaM dharma jAnan sthAvareSvapi nirarthikAM hisAM na vidadhIta / nanu pratiSiddhaviSayaivAhiMsAstu kimanayA sUkSmekSikayA ? ityAha-kAkSanmokSaM, sa hi mokSAkAkSI yativat kathaM nirathikAM hiMsAmAcaret ? // 21 // nanu nintarahiMsAparo'pi sarvasvaM dakSiNAM dattvA pApavizuddhiM vidadhyAt kimanena hiMsAparihAraklezena ? ityAha // 139 / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya yogazAstram prakAmA // 14 // " prANI prANitalobhena yo rAjyamapi muJcati / tadvadhotthamaghaM sarvIidAne'pi na zAmyati // 22 // prANI jantuH prANitaM jIvitavyaM tasya lobhena rAjyamapi tatkAlopasthitaM pariharati / yadAhamAryamANasya hemAdriM rAjyaM vAtha prayacchatu / tadaniSTaM parityajya jIvo jIvitumicchati // 1 // tattathAvidhaprANitapriyaprANivadhasambhavaM pApaM sakalapRthvIdAnenApi na zAmyati / bhUdAnaM hi sakaladAnebhyo'bhyadhikamiti zrutiH // 22 // atha zlokacatuSTayena hiMsAkartunindAmAhavane niraparAdhAnAM vAyutoyatRNAzinAm / nighnan mRgANAM mAMsArthI viziSyeta kathaM zunaH ? // 23 // mRgANAmiti " niprebhyo naH" // 2 // 2 // 15 // iti karmatvapratiSedhAccheSe sssstthii| vane vanavAsinAM na tu parasvIkRtabhUmibAsinAM / tathAvidhA api sAparAdhAH syurityAha-niraparAdhAnAM paradhanaharaNaparagRhabhaGgaparamAraNAdyaparAdharahitAnAM / niraparAdhatve hetumAha-vAyutIyatRNAzinAm, na hi vAyutoyatRNAni paradhanAni yena tadbhakSaNAtsAparAdhatvaM syAt / mAMsArthIti atrApi mRgANAmiti sambadhyate / mRgANAM yanmAMsaM tadarthayate, mRgagrahaNenATavikAH prANina, gRhyante / evaMvidhamRgamAMsArthI mRgavadhaparAyaNo niraparAdhamAnuSapicaNDikAmAMsalubdhAcchunaH kathaM viziSyeta zvavetyarthaH // 23 // dIryamANaH kuzenApi yaH svAGge hanta dUyate / nirmantUn sa kathaM jantUnantayenizitAyudhaiH // 24 // // 140 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH // 14 // dIryamANo vidAryamANaH kuzena darbheNa apizabdAdAstAM zastreNa yaH svArage zarIre hanteti pratibodhyAmantraNe yate upatapyate / nirmAntUniraparAdhAn jantUn sa kathaM antayedantaM prApayet nizitAyudhaiH kuntAdibhiH ? AtmAnusAreNApi parapIDAmajAnannevaM nindyate / tathA ca mRgayAvyApRtAn kSatriyAn prati kenaciduktam rasAtalaM yAtu yadatra pauruSa, eka nItireSA'zaraNo hyadoSavAn / nihanyate yadalinAtidurbalo, hahA mahAkaSTamarAjakaM jagat // 1 // 24 // | nirmAtuM krUrakarmANaH kSaNikAmAtmano dhRtim / samApayanti sakalaM janmAnyasya zarIriNaH // 25 // karaM raudraM karma hisAdi yeSAM te krUrakarmANo lubdhkaadyH| AtmanaH svasya dhRti svAsthyalakSaNAM nirmAtumiti sambandhaH / dhRtevizeSaNaM kSaNikAmiti AjanmazAzvatikadhRtinimittaM kadAcitkizcidviruddhamapi kriyate / kSaNikadhRtinirmANArtha tu samApayanti samAptiM nayanti janma anyasya vadhyasya zarIriNaH / ayamarthaH-paraprANamAMsajanyakSaNikatRptihetorAkAlikaM parasyAyuH samApyata iti mahAdidaM vaizasam / yahAha yo'znAti yasya tanmAMsamubhayoH pazyatAntaram / ekasya kSaNikA tRptiH prANairanyo viyujyate // 25 // mriyasvetyucyamAno'pi dehI bhavati dukhitH| mAryamANaH praharaNairdAruNaiH sa kathaM bhavet ? // 26 // mriyasva tvamityucyamAno'pi na tu mAryamANo dehI janturjAyamAnamRtyuriva duHkhito bhavatIti sarvaprANipratI(1) kunIti / // 14 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 142 // // tm| praharaNaiH kuntatomarAdibhirmAryamANo vinAzyamAnaH sa varAkodehI kathaM bhavet ? paramaduHkhita eva bhavedityarthaH / maraNavacanenA'pi duyamAnasya nizitaiH zastrairmAraNamiti mRtamAraNaM tatkathaM sakarNaH kuryAditi nindA ||26|| hisAphalaM dRSTAntadvAreNAha- zrUyate prANighAtena raudradhyAnaparAyaNau / subhUmo brahmadattazca saptamaM narakaM gatau // 27 // zrUyate AkarNyate etadAgame / yaduta prANighAtena hetunA subhUmabrahmadattau cakravarttinau saptamaM narakaM gatau / hiMsAyA narakagamanahetutvaM na raudradhyAnamantareNa bhavati / anyathA sihavadhakatapasvino'pi narakaH syAdityuktaM raudradhyAnRparAyaNau hisAnubandhidhyAnayuktAvityarthaH / tathA tau narakaM gatau tathA kathAnakadvAreNa darzyate / tathAhi vasantapuranAmAyAM puryAmucchannavaMzakaH / AsIccyuta ivAkAzAdagniko nAma dArakaH // 1 // so'nyadA calitastasmAt sthAnAddezAntaraM prati / sArthAddhInaH paribhrAmyannagamattApasAzramam ||2|| tamagniM tanayatvenAgrahItkulapatirjjamaH / jamadagniriti khyAtiM sa lokeSu tato'gamat ||3|| tapyamAnastapastIkSNaM pratyakSa iva pAvakaH / tejasA duHsahenAsau paprathe pRthivItale ||4|| atrAntare mahAzrAddho nAmnA vaizvAnaraH suraH / dhanvantarizva tApasabhakto vyavadatAmiti ||5|| eka AhAItAM dharmaH pramANamitaraH punaH / tApasAnAM vivAde'smin vyadhAtAmiti nirNayam ||6|| AIteSu jaghanyo yaH prakRSTastApaseSu yaH / parIkSaNIyAvAvAlyAM ko guNairatiricyate ? // 7 // tadAnIM mithilApu navadharmapariSkRtaH / zrImAn padmaratho nAma prasthitaH pRthivIpatiH ||8|| dIkSAM zrIvAsu dvitIya prakAzaH // 142 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 143 // ghRjyAnte grahItuM bhAvato ytiH| gacchaMzcampApurI tAbhyAM devAbhyAM dadRze pathi // 9 // parIkSAkAkSayA tAbhyAM pAnAnne daukite nRpaH / tRSitaH kSudhito'pyaujjhadvIrAH sattvAccalanti na // 10 // krakacairiva cakrAte krUraiH krkrknnttkaiH| pIDAM devau nRdevasya mRdunoH pAdapadmayoH // 11 // pAdAbhyAM prakSaradraktadhArAbhyAM tAdRze'dhvani / tUlikAtalasaJcAraM sacere ca tathApi saH // 12 // nimame gItanRtyAdi tAbhyAM kSobhAya bhuupteH| tanmoghamabhavattatra divyAstramiva gotraje // 13 // tau siddhaputrarUpeNa purobhuuyedmRctuH| tavAdyApi mahAbhAga mahadAyuyuvAsi ca // 14 // svacchandaM muMva tadbhogAn kA dhIryadyauvane tpH| nizIthakRtyaM ko prAtaH kuryAdudyogavAnapi // 15 // yauvane tadatikrAnte dehadaurbalyakAraNam / gRhNIyAstvaM tapastAta dvitIyamiva vAIkam // 16 // rAjoce yadi bahAyurbahapuNyaM bhaviSyati / jalamAnena nalinInAlaM hi parivarddhate // 17 // lolendriye yauvane hi yattapastattapo nanu / dAruNAstro raNe yo hi zUraH zUraH sa ucyate // 18 // tasminnacalite sattvAtsAdhu sAdhviti vAdinau / tau gatau tApasotkRSTaM jamadagni parIkSitum // 19 // nyagrodhamiva vistArijaTAsaMspRSTabhUtalam / valmIkAkIrNapAdAntaM dAntaM tau tamapazyatAm // 20 // tasya zmazrulatAjAle nIDaM nirmAya mAyayA / tadaiva devau caTakamithunIbhUya tsthtuH||21|| caTakazcaTakAmUce yAsyAmi himvgirau| anyAsakto naiSyasi tvamiti taM nAnvamasta sA // 22 // goghAtapAtakenAhaM gRhye nAyAmi cetpriye / ityuktazapathaM bhUyazcaTakaM caTakA'bravIt // 23 // RSerasyainasA gRhye zapethA iti cepriya / visRjAmi tadaiva tvAM panthAnaH santu te shivaaH||24|| ityAkarNya vacaH krUddho jmdnimunisttH| ubhAbhyAmapi hastAbhyAmubhau jagrAha pakSiNau // 25 // AcacakSe tato hanta kurvANe duSkara // 143 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram SCRE dvitIya prakAza tapaH / uSNarazmAviva dhvAntamAH pApaM mayi kIdRzam // 26 // atharSi caTakovAca mA kupaste mudhA tapaH / aputrasya gatirnAstItyazrauSIstvaM na ki zrutim // 27 // tattathA manyamAno'yaM munirevamacintayat / mamAkalatraputrasya pravAhe mUtritaM tpH||28|| kSubhitaM taM parijJAya dhig bhrAntastApasairiti / jajJe dhanvantariH zrAddhaH pratyeti pratyayAnna kaH // 29 // babhUvaturadRzyau ca tAvapi tridazau tadA / jamadagnizca sampApa puraM nemikakoSTakam // 30 // jitazatrumahIpAlaM tatra bhUyiSThakanyakam / sa prepsuH kanyakAmekAM dakSaM hara ivAgamat // 31 // kRtvAbhyutthAnamurvIzaH prAJjalistamabhASata / kimarthamAgatA yUyaM brUta ki karavANyaham // 32 // kanyArthamAgato'smIti muninokte nRpo'bravIt / madhye zatasya kanyAnAM tvAM yecchati gRhANa tAm // 33 // sa kanyAntaHpuraM gatvA jagAda nRpknyaakaaH| dharmapatnI mama kAcidbhavatIbhyo bhavatviti // 34 // jaTilaH palitaH kSAmo bhikSAjIvo vadannidam / na lajase tvamiti tAH kRtathUtkAramUcire // 35 / / samIraNa iva kruddho jmdgnimunisttH| adhijyeSvAsayaSTayAbhAH kanyAH kubjIcakAra tAH // 36 / / athAGgaNe reNupuJja ramamANAM nRpAtmajAm / ekAmAlokayAmAsa reNuketyabravIca tAm // 37 / / sa tasyA icchasI tyuktvA mAtuliGgamadarzayat / tayA prasAritaH pANiH paannigrhnnsuuckH||38|| tAM muniH parijagrAha roro dhanamivorasA sArddha gavAdibhistasmai dadau ca vidhivannRpaH // 39 // sa zyAlIsnehasambandhAdekonaM kanyakAzatam / sajjIcakre tapaHzaktyA dhigmRDhAnAM tpovyyH||40|| nItvAzramapadaM tAM ca sa mugdhamadhurAkRtim / hariNImiva lolAkSI premNA muniravarddhayat 41 arjulIbhirgaNayato dinAnyasya tapasvinaH / yauvanaM cArukandappalIlAvanamavApa sA // 42 // sAkSIkRtajvaladagnirja(1) adhijyadhanuryaSTitulyAH / // 144 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH // 145 // madagnimunistataH yathAvadupayeme tAM bhUteza iva pArvatIm // 43 // RtukAle sa Uce tAM caru te sAdhayAmyaham / yathA brAhmaNamUrddhanyo dhanya utpadyate sutaH // 44 // sovAca hastinApure'nantavIryasya bhUpateH / patnyasti matsvasA tasyai caruH kSAtro'pi sAdhyatAm // 45 // brAhma sadharmacAriNyai kSAtraM tajjAmaye'param / sa caruM sAdhayAmAsa putrIyamupajIvitum // 46 // sAcintayadahaM tAvadabhUvamaTavImRgI / mA bhUnmAdRk suto'pIti kSAtraM carumabhakSayat // 47 // sA'dAbrAhmaM caru svakhe jAtau ca tanayau tayoH / tatra rAmo reNukAyAH kRtavIryazca tatsvasuH // 48 // krameNa vavRdhe rAma RSitve paitRke'pi saH / kSAtra pradarzayaMstejo hutAzanamivAmbhasi // 49 // vidyAdharo'nyadA tattra ko'pyAgAdatisArakI / vidyA tasyAtisArAA vismRtAkAzagAminI // 50 // rAmeNa praticarito bheSajAyeH sa bandhuvat rAmAya sevamAnAya vidyAM pArazavIM dadau // 51 / / madhyezaravaNaM gatvA tAM ca vidyAmasAdhayat / rAmaH parazurAmo'bhUttataH prabhRti vizrutaH // 52 // anyeyuH patimApRcchaya reNukotkaNThitA svsuH| jagAma hastinapure premNo dUre na kizcana // 53 // zyAlIti lAlayan lolalocanAM tatra reNukAm / anantavIryo'ramayakAmaH kAmaM niraGkuzaH // 54 // RSipatnyA tayA rAjAhalyayeva purandaraH / anvabhUcca yathAkAmaM sambhogasukhasampadam // 55 // anantavIttinayo reNukAyAmajAyata / mamatAyAmivotathyaH sadharmiNyAM bRhaspateH // 56 // tenApi saha putreNa reNukAmAnayanmuniH / strINAM lubdho janaH prAyo doSaM na khalu vIkSate // 57 // tAM putrasahitAM vallImakAlaphalitAmiva / saJjAtakopaH parazurAmaH parazunA'cchinat // 58 // tadbhaginyA sa vRttAnto'nantavIryasya zaMsitaH / kopanuddIpayAmAsa kRzAnumiva mArutaH // 59 // tatazcAvAryadorvIryo'nantavIryoM mhiiptiH| jamadagnyAzramaM gatvAbhAkSInmatta iva // 145 // / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAsram dvitIya prakAzaH // 146 // dvipaH // 60 // tApasAnAM kRtatrAsaH samAdAya gavAdi sH| mandaM mandaM parikrAman kesarIba nyavartata // 61 // trasyattapasvitumulaM zrutvA jJAtvA ca tAM kathAm / kruddhaH parazurAmo'thAdhAvatsAkSAdivAntakaH // 62 // subhaTagrAmasaMgrAmakautukI jamadagnijaH / pazunA khaNDazazcakre dAruvadAruNena tam / // 63 // sajye nivezayAJca tasya prkRtipuurussaiH| kRtavIryoM mahAvIryaH sa eva tu vyolghuH||64||s tu mAtRmukhAcchuttA mRtyuvyatikaraM pituH / AdiSTAhirivAgatya jamadagnimamArayat // 65 // rAmaH pitRvadhakruddho drAggatvA hastinApure / amArayatkRtavIya kiM yamasya davIyasi // 66 // jAmadagnyastatastasya rAjye nyavizata svayam / rAjyaM hi vikramAdhInaM na pramANaM kramAkramau // 67 // rAmAkrAntapurAdrAjJI kRtavIyasya gurviNI vyAghrAghrAtavanAdevAgamattApasAzramam // 68 // kRpAdhane bhUgRhAntaH sA nidhAya nidhAnavat / tapasvibhirgopyate sma krUrAtparazurAmataH // 69 // caturdazamahAsvamasUcito'syAH suto'jani / gRhNan bhUmi sukhenAbhUtsubhUmo nAmatastataH // 70 // kSatriyo yatra yatrAsIttatra tatrApyadIpyata / pazuH parazurAmasya koSAgniriva mUrtimAn // 71 // rAmo'gAdanyadA tatrAzrame pazuzca so'jvalat / kSatraM cAsUcayaddhama iva dhUmadhvajaM tadA // 72 // kimatra kSatriyo'stIti pRSTAstena tapasvinaH ityUcustApasIbhUtAH kSatriyA vayamAsmahe // 73 // rAmo'pyamarSAniHkSatrAM saptakRtvo vasundharAm / nirmame nistRNAM zailataTImiva davAnalaH // 74 // kSuNNakSatriyadaMSTrAbhI rAmaH sthAlamapUrayat / yamasya pUrNakAmasya pUrNApAtrazriyaM dadhat // 75 // rAmaH papraccha naimittAnanyedya, kuto badhaH / sadA vairAyamANA hi zaGkante parato mRtim // 7 // yo daMSTrAH pAyasIbhUtAH siMhAsana iha sthitaH / bhokSyate'mRstatastyaste vadho bhAvIti te'bruvan // 77 // rAmo'tha // 146 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAsram dvitIya prakAza // 14 // kArayAmAsa satrAgAramavAritam / dhuri siMhAsanaM tatrAsthApayatsthAlamagrataH // 78 // athAzrame pratidinaM laalydbhistpsvibhiH| ninye'GgaNaduna iva mubhUmo vRddhimabhUtAm // 79 // vidyAdharo meghanAdo'nyedhunaimittikAniti / paripapraccha padmazrIH kanyA me kasya dIyatAm // 80 // tasyA varaM varIyAMsaM subhUmaM te'pyupAdizan / datvA kanyAM tatastasmai tasyaivAbhUtsa sevkH||81|| kUpabheka ivAnanyago'tha papraccha mAtaram / subhUmaH kimiyAneva loko'yamadhiko'pi kim // 82 / / mAtApyacIkathadatho loko'nanto hi vatsaka / makSikApadamAnaM hi lokamadhye'yamAzramaH // 83 / / asmim loke'sti vikhyAtaM nagaraM hastinApuram / pitA te kRtavIryo'bhUttatra rAjA mahAbhujaH // 85 // hattvA te pitaraM rAmo rAjyaM svayamazizriyat / kSiti nikSatriyAM cakre tiSThAmastadbhayAdiha // 85 // tatkAlaM hastinApure subhUmo bhaumavajjvalan / jagAma vairiNe kruddhaH, kSAnaM tejo hi durddharam / / 86 // tatra so yayau siMha iva sihAsane'vizat / daMSTrAstAH pAyasIbhUtAH subhujo bubhuje ca saH // 87 // uttiSThamAnA yuddhAya brAhmaNAstatra rksskaaH| janire meghanAdena vyAghraNa hariNA iva // 88 // prasphuradaMSTrikAkezo dazanairadharaM dazan / tato rAmaH krudhA kAlapAzAkRSTa ivAyayau // 89 // rAmeNa mumuce roSAtsubhUmAya prshvdhH| vidhyAtastatkSaNaM tasmin sphuliGga iva vAriNi // 90 // akhAbhAvAtsubhUmo'pi daMSTrAsthAlamudakSipat / cakrIvabhUva tatsadyaH kiM na syAtpuNyasampadA // 91 // cakravartyaSTamaH so'tha tena cakraNa bhAsvatA / ziraH parazurAmasya paGkajacchedamacchidat // 92 // kSamAM niHkSatriyAM rAmaH saptakRtvo yathA vyadhAt / ekavizatikRtvastAM tathA nirvAhmaNAmasau // 93 / / kSuNNakSitipaha (1) maGgalagrahavat. // 14 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza 248 styazvapadAtiya'halohitaH vAhayan vAhininavyAH sa prAk prAcImasAdhayat // 94 // sa cchinnAne kasubhaTamuNDamaNDitabhUtalaH / dakSiNAzAM dakSiNAzApatiranya ivAjayat // 95 // bhaTAsthibhirdanturayan zuktizakhairivAbhitaH / rodho nIranidheH so'tha pratIcImajayadizam // 96 // helodghATitavaitADhayakandaraH sthaammndrH| mlecchAnvijetuM bharatottarakhaNDaM viveza saH // 97 // ucchalacchoNitarasacchaTAcchuritabhUtalaH / mlecchAMstatrAtha so'bhAkSIdisUniva mahAkarI // 98 // evaM caturdiza bhrAmyan gharadRzvaNakAniva / dalayan subhaTAnuIM sa paTkhaNDAmasAdhayat // 99 // ujjAsaMyantrasumatAmiti nityaraudradhyAnAnalena satataM jvaladantarAtmA / : AsAdya kAlapariNAmavazena mRtyu, tAM saptamI narakabhUmomagAtsubhUmaH // 10 // iti subhUmacakravartikathAnakam // atha brahmadattakathA sAketanagare candrAvataMsasya sutaH purA / nAmato municaMdro'bhUJcandravanmadhurAkRtiH // 1 // nirviNNaH kAmabhogebhyo bhArebhya iva bhaarikH| muneHsAgaracandrasya pArzve jagrAhasa vratam // 2 // pravrajyAM jagataH pUjyAM pAlayannayamanyadA / dezAntare vihArAya cacAla guruNA saha // 3 // sa tu bhikSAnimittena pathi grAmaM praviSTavAn / sArthAdmaSTo'TavImATa yUthacyuta ivaiNaka // 4 // sa tatra kSuptipAsAbhyAmAkrAnto glaanimaagtH| caturbhiH praticarito pallabhavairvAndhavairiva // 5 // sa teSAmupakArAya nirmame dharmadezanAm / apakAriSvapi kRpA satAM ki nopakAriSu // 6 // pravavrajuste tatpAdhaiM catvAraH zamazAlinaH / // 148 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 14 // dvitIya prakAza caturvidhasya dharmasya catakha iva muurtyH||7|| vrataM te pAlayan samyaka kintu dvau tatra ckrtuH| dharme jugupsA citrAM hi cittavRttiH zarIriNAm / / 8 // jagmatustapasA tau dyAM jugupsAkAriNAvapi / svargAya jAyate'vazyamapyekAhaH kRtaM tapaH // 9 // cyutvA tato dazapure zANDilyabrAhmaNAbubhau / yugmarUpau sutau dAsyAM jayavatyAM babhUvatuH / // 10 // tau kramAdyauvanaM prAptau pitrAdiSTau ca jagmatuH / rakSituM kSetramIya hi dAserANAM niyojanam // 11 // tayoH zayitayornaktaM niHsRtya vaTakoTarAt / ekaH kRSNA hinA daSTaH kRtAntasyeva bandhunA // 12 // tataH sarpopalambhAya dvitIyo'pi paribhraman / vairAdivAzu tenaiva daSTo duSTena bhoginA // 13 // tAvanAptapratIkArau varAko mRtyumApatuH / yathA''yAtau tathA yAtau niSphalaM janma dhiktayoH // 14 // kAliJjaragiriprasthe mRgyA yamalarUpiNau / mRgAvajaniSAtAM tau vavRdhAte sahaiva ca // 15 // prItyA sahacarantau tau mRgau mRgayuNA hatau / bANenaikenaikakAlaM kAladharmamupeyatuH // 16 // tato'pi mRtagaGgAyAM rAjahaMsyA ubhAvapi ajAyetAM sutau yugmarUpiNau pUrvajanmavat // 17 // krIDantAvekadezasthau dhRtvA jAlena jAlikaH / grIvA bhaktvA 'vadhIddharmahInAnAM hIdRzI gatiH // 18 // vArANasyAM tato'bhUtAM bhUtadattAbhidhasya tau / mahAdhanasamRddhasya mAtagAdhipateH sutau // 19 // citrasambhUtanAmAnau tau mithaH snehazAlinau / na kadApi vyayujyetAM sambaddhau nakhamAMsavat // 20 // vArANasyAM tadA cAbhUcchaGgha ityvniiptiH| AsIcca sacivastasya namucirnAma vizrutaH // 21 // aparedyaH so'parAdhe mahIyasi mahIbhujA / arpito bhUtadattasya pracchannavadhahetave // 22 // tenoce namucizchannaM tvAM rakSAmi nijAtmavat / pAThayasyAtmajau me tvaM yadi bhuumigRhsthitH||23|| pratipannaM namucinA tnmaatnggptervcH| // 14 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzaH zAstram // 15 // jano hi jIvitavyArthI tanAsti na karoti yat // 24 // vicitrAzcitrasambhUtau sa tathA'dhyApayat kalAH / reme nuraktayA sAI mAtaGgapatibhAryayA // 25 // jJAtvA tadbhUtadattenAreme mArayituM sa tu / sahate kaH svadAreSu pAradArikaviplavam // 26 // jJAtvA mAtaGgaputrabhyAM sa dRreNApasAritaH / saivAsmai dakSiNA dattA prANarakSaNalakSaNA // 27 // tato niHmRtya namucirgatavAn hastinApure / cakre sanatkumAreNa sacivazcakriNA nijaH // 28 // itazca citrasambhUtau babhaturnavayauvanau / kuto'pi hetorAyAtau pRthivyAmAzvinAviva // 29 // tau svAdu jagaturgItaM hAhAhUhUpahAsinau / vAdayAmAsaturvINAmatitumburunAradau // 30 // gItaprabandhAnugataiH suvyaktaiH saptabhiH svaraiH / tayorvAdayatorveNuM kiM. karanti sma kinnarAH // 31 // muraja dhIraghoSa tau vAdayantau ca ckrtuH| gRhItamurakaMkAlAtodyakRSNaviDambanAm / / // 32 // zivaH zivorvazIrambhAmujjakezItilottamAH / yannATayaM na vidAJcakrustau tadapyabhininyatuH // 33 // sarva gandharvasarvasvamapUrva vizvakArmaNam / prakAzayadbhayAmetAbhyAM na jahe kasya mAnasam // 34 // tasyAM purI pravavRte kadAcinmadanotsavaH / nirIyuH pauracarcaryyastatra saMgItapezalAH // 35 // carcarI niryayau tatra citrasambhUtayorapi / jagmustatraiva tadgItAkRSTA paurA mRgA iva // 36 / / rAjJo vyajJapi kenApi mAtaGgAbhyAM purIjanaH / gItenAkRSya sarvo'yamAtmavanmalinaH kRtaH // 37 // kSmApenApi purAdhyakSaH sAkSepamidamAjJapi / na pravezaH pradAtavyo nagaryAmanayoH kacit // 38 // tataHprabhRti tau vArANasyA dUreNa tasthatuH / pravRttazcaikadA tatra kaumudIparamotsavaH // 39 // rAjazAsanamullaGghanya lolendriyatayA ca tau / praviSTau nagarI bhRGgau gajagaNDataTImiva // 40 // utsavaM prekSamANau tau sarvAGgINAvaguNThanau / dasyuvanagarImadhye channaM chanaM vicaratuH // 41 // kroSTuvatkroSTuzabdena RCES // 15ol Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 151 // poragItena tau tataH / agAyatAM tAratAramalaGghayA bhavitavyatA // 42 // AkarNya karNamadhuraM tadgItaM yuvanAgaraiH / madhuvanmakSikAbhistau mAtaGgau parivAritau // 43 // kAvetAviti vijJAtuM lokaiH kRSTAvaguNThanau / are tAveka mAtaGgAvityAkSepeNa bhASitau // 44 // nAgaraiH kUTayamAnau tau yaSTibhirloSTubhistataH / zvAnAviva gRhAtpUryA (ryAH) natagrIva nirIyatuH // 45 // tau sainyazazavallokairhanyamAnau pade pade / skhalatpAdau kathamapi gambhIrodyAnamIya : // 46 // tAvacintayatAmevaM dhig nau durjJAtiduSitam / kalAkauzalarUpAdi payo ghAtamivAhinA // 47 // upakAro guNairAstAmapakAro'yamAvayoH / tadidaM kriyamANAyAH zAntervetAla utthitaH || 48|| kalAlAvaNyarUpANi syUtAni vapuSA saha / tadevAnarthasadanaM tRNavattyajyatAM kSaNAt ||49 || iti nizcitya tau prANaparihAraparAyaNau / mRtyuM sAkSAdiva draSTuM celaturdakSiNAmabhi // 50 // tatau dUraM prayAtau tau girimekamapazyatAm / yatrArUDhairbhuvIkSyante kariNaH kiripotavat ||51|| bhRgupAtecchayA tAbhyAmArohadbhyAM mahAmuniH / dadRze parvate tasmin jaGgamo guNaparvataH // 52 // prAvRSeNyamivAmbhodaM muniM giriziraH sthitam / dRSTvA praNaSTasantApaprasarau tau babhUvatuH ||53|| tau prAgduHkhAmivo jjJantAvAnandAzrujalacchalAt / tatpAdapadmayorbhuGgAviva sadyo nipetatuH // 54 // samApya muninA dhyAnaM kau yuvAM kimihAgatau / iti pRSTau svavRttAntaM tAvazeSamazaMsatAm ||55 || sa Uce bhRgupAtena vapureva hi zIryate / zIryate nAzubhaM karma janmAntarazatArjitam // 56 // tyAjyaM vapuridaM vAM ced gRhaNItaM vapuSaH phalam / taccApavargasvargAdikA raNaM paramaM tapaH ||57|| ityAdidezanAvAkyasudhAnidhaitamAnasau / tasya pArzve jagRhaturyatidharmamubhAvapi // 58 // adhIyAnau krameNAtha tau gItArtho babhUvatuH / AdareNa gRhItaM hi kiM vA na syAnmanasvinAm // 56 // SaSThASTamapra 30209OOD dvitIya prakAzaH // / 151 / / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 152 // bhRtibhistau tapobhiH sudustayaiH / krazayAmAsaturdehaM prAktanaiH karmabhiH saha // 60 // tato viharamANau tau grAmAdgrAmaM purAtpuram / kadAcitpratipedAte nagaraM hastinApuram || 61|| tau tatra rucirodyAne ceraturduzvaraM tapaH / sambhogabhUmayo'pi syustapase zAntacetasAm ||62|| sambhUtamuniranyedyurmAsakSapaNapAraNe / pure praviSTo bhikSArtha yatidharmo'GgavAniva ||63 // geAdvehaM paribhrAmyanIryAsamitipUrvakam / sa rAjamArgApatito dRSTo namucimantriNA || 64 || mAtaGgadArakaH so'yaM madavRttaM khyApayiSyati / mantrIti cintayAmAsa pApA: sarvatra zaGkitAH // 65 // yAvanmanmarma kasyApi prakAzayati na hyasau / tAvannirvAsayAmyenamiti patnInnyayukta saH || 66 // sa tADayitumArebhe tena pUrvopakAyyapi kSIrapAnamivAhInAmupakAro'satAM yataH ||67 // lakuTaiH kuTayamAno'sau sasyabIjamivotkaTaiH sthAnAttato'pacakrAma tvaritaM tvaritaM muniH ||68|| amucyamAnaH kuTTAkairbhiryannapi munistadA / zAnto'pyakupyadApo'pi tapyante vahnitApataH ||69 || nirjagAma mukhAttasya bAppo nIlaH samantataH / akAlopasthitAmbhodavibhramaM vibhradambare // 70 || tejolezyollalAsAtha jvAlApaTalamAlinI / taDinmaNDalasaGkIrNAmiva dhAmabhitanbatI // 71 // ativiSNukumAraM saM tejolezyAdharaM tataH / prasAdayitumAjagmuH paurAH sabhayakautukA // 72 || rAjA sanatkumAro'pi jJAtvA tattra samAyayau / uttiSThati yato vahnistaddhi vidhyApayetsudhIH ||73|| natvoce taM nRpaH ki vo yujyate bhagavannidam / candrAramAzutato'pi nAcimuJcati jAtucit // 74 // ebhiratyaparArddha yatkoSo'yaM bhavatAmataH / kSIrAbdhermadhyamAnasya kAlakUTamabhUnna kim ||75 || na syAtsyAcceciraM na syAcciraM cettatphale'nyathA / khalasneha iva krodhaH satAM tadbrUmahe'tra kim // 76 // tathApi nAtha nAthAmi kopaM muJcatarocitam / bhavAdRzAH samadRzo hyapakAryyupakAriSu dvitIya prakAzaH // 152 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 153 // dvitIya prakAzA 77 // citro'pyatrAntare jJAtvA sambhUtamunimabhyagAt / sAntvayituM bhadramiva dvipaM madhurabhASitaiH // 78 // tasya kopaM upAzAmyaccitravAkyaiH zrutAnugaiH / payovAhapayaHpUraigiMrekhi davAnalaH // 79 // mahAkopatamomuktaH zazAGka iva pArvaNaH / kSaNAdAsAdayAmAsa prasAdaM sa mhaamuniH||8|| vanditvA kSamayitvA ca lokastasmAnyavartata // sambhUtazcitramuninA tadudhAnamanIyata // 81 // pazcAttApaM cakratustau paryaTadbhigRhe gRhe / AhAramAtrakakRte prApyate vyasanaM mahat // 82 // zarIraM gatvaramidaM hyAhAreNApi poSitam / kimanena zarIreNa kiM vAhAreNa yoginaam||83|| cetasIti vinizcitya kRtasaMlekhanau purA / ubhau caturvidhAhArapratyAkhyAnaM pracakratuH // 84 // kaH parAbhUtavAnsAdhu vasudhAmpAti mayyapi / iti jijJAsato rAjJo mantrI vyajJapi kenacit // 85 / / aAbhArcati yaH so'pi pApaH kimuta hanti yaH / ityAnAyayadurvozo dasyuvatsaMyamayya tam // 86 // anyo'pi sAdhuvidhvaMsaM mA vidhAditi shuddhdhiiH| taM baddhaM puramadhyena so'naiSItsAdhusannidhau // 87 // namannRpaziroratnabhAbhirambhomayImiva / kurvannurvI sa urvIzapuGgavastAvavandata // 88 // savyapANigRhItAsyavasvikApihitAnAnau / udakSiNakarau tau tamAzazaMsatarAziSA // 89 // yo vo'parAdhavAn so'stu svakarmaphalabhAjanam / rAjJA sanatkumAraNetyadarzi namucistayoH // 9 // amoci namuciH prAptaH paJcatvocitabhUmikAm / sanatkumAratastAbhyAmurago garuDAdiva // 91 // nirvAsya karmacaNDAlazcaNDAla iva pattanAt / vadhyo'pyamocyasau rAjJA mAnyaM hi guruzAsanam // 92 // sapatnIbhizcatu:paSTisahakhaiH parivAritA / vandituM tau sunandAgAt vIratnamatha cakriNaH // 9 // sA sambhUtamuneH pAdapadmayolalitAlakA / papAtAsyena kurvANA bhuvamindumatImiva // 9 // tasyAzcAlakasaMsparza sambhUtamuniranvabhUt / romAzcitazca // 153 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 15 // sadyo'bhUcchalAnveSI hi manmathaH // 95 // atha sAntaHpure rAjJi tAvanujJApya jagmuSi / rAgAbhibhUtaH sambhUto nidAnamiti nirmame // 96 // duSkarasya madIyasya yadyasti tapasaH phalam / tatstrIratnapatirahaM bhUyAsaM bhAvijanmani // 97 // citro'pyUce kAGsIdaM mokSadAttapasaH phalam / mauliyogyena ratnena pAdapIThaM karoSi kim // 6 // mohAtkRtaM tanidAnamidAnImapi mucyatAm / mithyAduSkRtamasyAstu muhyanti na bhavAdRzAH // 99 // evaM nivAryamANo'pi sambhUtazcitrasAdhunA / nidAnaM nAmucadaho viSayecchA balIyasI // 10 // niyUMDhAnazanau tau tu prAptAyuHkarmasaMkSayau / saudharma samajAyetAM vimAne sundare murau // 1 // cyutvA jIvo'tha citrasya prthmsvrgloktH| pure purimatAlAkhye mahebhyatanayo'bhavat // 2 // cyutvA sambhUtajIvo'pi kAmpilye brhmbhuupteH| bhAryAyAnulanIdevyAH kukSau samavatINavAn // 3 // caturdazamahAsvamasUcitAgAmivaibhavaH / atha jajJe sutastasyAH prAcyA iva divAkaraH // 4 // brahmamagna ivAnandAd brahmabhUpatirasya ca / brahmANDa vizrutAM brahmadatta ityabhidhAM vyadhAt // 5 // vakRdhe sa jagannetrakumudAnAM mudaM dizan / puSyan kalAkalApena kalAnidhirivAmalaH // 6 // vaktrANi brahmaNa iva catvAri brahmaNo'bhavan / priyamitrANi tatraikaH kaTakaH kAzibhUpatiH / / 7 / / kaNerudattasaMjJo'nyo hastinApuranAyakaH / dIrghazca kozalAdhIzazcampezaH pusspcuulkH||8|| te snehAdvarSamekaikamekaikasya puraM yutaaH| paJcApyadhivasanti sma svardvamA iva nandanam // 9 // brahmaNo nagare'nyedhuste ythaayogmaayyuH| tatra ca krIDatAM teSAM yayau kAlaH kiyaanpi||10|| brahmadattasya pUrNeSu varSeSu dvAdazeSvatha / paralokagati bheje brahmarAjaH zirorujA // 11 // kRtvaurdhvadehikaM brahmabhUpateH kaTakAdayaH / upAyA ica mRrtAste catvAro'mantrayanniti // 12 // brahmadattaH zizuryAvadekekastAvadatra naH / tasya | // 15 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 155 // prAharika iva varSe varSe'stu rakSaka H ||13|| dIrghakhAtaM suhRdrAjyaM taiH saMyujya nyayujyata / tataH sthAnAdyathAsthAnamatha jagmunayo'pi te ||14|| adIrghabuddhidIrgho'pi brahmaNo rAjyasampadam / ukSevArakSakaM kSetraM svacchandaM bubhuje tataH ||15|| niraGkuzatayA kozaM ciragUDhaM sa mUDhadhIH / sarvamanveSayAmAsa paramameva durjanaH ||16|| sa prAk paricayAdantarantaH puramanargalaH / saJcacArAdhipatyaM hi prAyo'ndhaMkaraNaM nRNAm ||17|| ekAnte culanIdevyA so'timAtramamantrayat / vacobhirnarmmanipuNairbudan smarazarairiva // 18 // AcAraM brahmasukRtaM lokaM cAvagaNayya saH / saMprasaktazculanyAbhRddurvArANIndriyANi hi ||19|| brahmarAje patiprema mitrasnehaM ca tAvubhau / jahatuzcalanIdIrghAvaho sarvaGkaSaH smaraH ||20|| sukhaM vilasatorevaM yathAkAmInayostayoH / bahavo vyatiyAnti sma muhUrttamiva vAsarAH // 21 // brahmarAjasya hRdayaM dvaitIyIkamiva sthitam / mantrayajJAsIddhanuridaM spaSTaM duzceSTitaM tayoH // 22 // sacivo'ci tayaccedaM culanI strIsvabhAvataH | akAryamAcaratveSA satyo hi viralAH striyaH ||23|| sakozAntaHpuraM rAjyaM nyAse vizvAsato'rpitam / yadvidravati dIrghastadakAryaM nAsya kizcana ||24|| tadasAvAcaretkizcitkumArasyApi vipriyam / poSakasyApi nAtmIyo mArjAra iva durjanaH ||25|| vimRzyeti varadhanusaMjJaM svasutamAdizat / tacat jJApayituM nityaM brahmadattaM ca sevitum ||26|| vijJapte mantriputraNa vRttAnte brahmanandanaH / zanaiH prAkAzayatkopaM navodbhizna iva dvipH||27|| brahmadatto'sahiSNustanmAtRduzcaritaM tataH / madhye zuddhAntamagamadgRhItvA kAkakokile // 28 // varNasaGkarato vadhyAvetAvanyamapIdRzam / nizcitaM nigrahISyAmi tatretyuccairuvAca saH // 29 // kAko'haM tvaM pikI tyAvAM nijighRkSatyasAviti / dIrgheNokte'vadaddevI mA bhaiSIrvAlabhASitAt // 30 // ekadA bhadravazayA saha nItvA dvitIya prakAzaH // 155 // / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 156 // yAvatka mRgadviSam / sAkSepaM tadvadevoce kumAro mArasUcakam // 31 // iti zrutvA'vadaddIrghaH sAkUtaM bAlabhASitam / tatazculanyuvAceti yadyastyevaM tato'pi kim ||32|| iMsyA'nyedyurbakaM badhdhvAbhyavatta brahmasUriti / anayA ramate hyeSa sahe kasyApi dazam ||33|| dIrgho'vAdIdidaM devi svaputrasya zizoH zrRNu / antarudbhibharoSAgnidhUmodvAropamA giraH || 34 || varddhamAnaH kumAro'yaM tadavazyaM bhaviSyati / AvayorativighnAya kareNvovi kesarI ||35|| na vacaharaH kumAro hanta jAyate / tAvadviSadruma iva bAlo'pyunmUlyatAmasau ||36|| culanyUce kathaM rAjyadharaH putro vihanyate / tirazcyo'pi hi rakSanti putrAn prANAnivAtmanaH ||37|| dIrgho'bravItputramUrtyA tava kAlo'yamAgataH mA muhastvaM mayi sati sutAstava na durlabhAH ||38|| vimucyApatyavAtsalyaM zAkinIva culanyatha / ratasnehaparavazA pratizuzrAva tattathA // 39 // sAmantrayadvinAzyo'yaM rakSyA ca vacanIyatA / yadvadAmravaNaM sekyaM kArya ca pitRtarpaNam // 40 // ka upAyo'thavAstyeSa vivAhyo brahmasUrasau / vAsAgAramiSAttasya kArya jatugRhaM tataH // 41 // gUDhapravezaniHsAre tatrodvAhAdanantaram / suSuse sasnuSe'pyasmin jvAlyo nizi hutAzanaH // 42 // ubhAbhyAM mantrayitvaivaM puSpacUlasya kanyakA / vRtA vaivAhikI sarvasAmagrI copacakrame ||43|| tayozca krUramAkUtaM vijJAya sacivo dhanuH / iti vijJapayAmAsa dIrgharAjaM kRtAJjaliH ||44 || kalAvibhItikuzalaH sUnurvaradhanurmama / 1vahaMlihayuvevAstu tvadAjJArathadhUrvahaH || 45 || 2jaradgava ivAhaM tu yAtAyAteSu niHsahaH / gatvA kacidanuSThAnaM karomi tvadanujJayA // 46 // kamapyanartha kurvIta mAyAvyeSa gato'nyataH / AzaGkateti taM dIrghau dhImadbhyaH ko na zaGkate (1) vRSabhayuvA. (2) vRddhavRSabhaH / dvitIya prakAzaH // 156 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 157 // ||47|| mAyAkRtAvahittho'tha dIrghaH sacivamUcivAn / rAjyena tvAM vinA naH kiM yAminyeva vinA vidhum // 48 // dharma satrAdinA'traiva kuru mA gAstvamanyataH / rAjyaM bhavAdRzairbhAti sadavRkSairiva kAnanam // 49 // tato bhAgIrathItIre sadbuddhirvidadhe dhanuH / dharmasyeva mahAcchatraM pavitraM satramaNDapam // 50 // satraM ca pAnthasArthAnAmannapAnAdinA tataH / pravAhamiva gAGgaM so'navacchinnamavAhayat // 51 // dAnamAnopakArAttaiH sa pratyayitapUruSaiH / cakre suraGgAM dvikrozAM tato jatugRhAvadhi // 52 // itaH pracchannalekhena sauhArdadrumavAriNA / imaM vyatikaraM puSpacUlamajJApayaddhanuH // 53 // jJAtvA tatpuSpacUlo'pi sudhIH svaduhituH pade / preSayAmAsa dAserIM haMsIsthAne bakImiva // 54 // pittale ca svarNamiti pauSpacUlIti sA janaiH / lakSitA bhUSaNamaNidyotitAzAvizatpurIm // 55 // mUrcchadgItidhvanitUryapUryamANe nabhastale / mudA tAM culanI brahmanunA paryaNAyayat ||56 || culanyapyakhilaM lokaM visRjya rajanImukhe / kumAraM sastuSaM prepIjjAtuSe vAsavezmani // 57 // savadhUkaH kumAro'pi visRssttaanypricchdH| tatrAgAdvaradhanunA chAyayeva svayA saha // 58 // vArttAbhirmantriputreNa brahmadattasya jAyataH / nizArddhaM vyaticakrAma kuto nidrA mahAtmanAm ||59 || culanyAdiSTapuruSaiH phUtkarttu namitAnanaiH / jvaleti prerita iva vAsagRhe'jvalacchikhI // 60 // dhUmastomastato viSvak pUrayAmAsa rodasIm / culanIdIrghaduSkRtyaduSkItiMprasaropamaH // 61 // saptajihvo'pyabhUtkoTijiho jvAlAkadambakaiH / tatsarve kavalIkartuM bubhukSita ivAnalaH ||62|| kimetadhiti saMpRSTo brahmadattena mantrisUH / saMkSepAdAcacakSe'dacalanI duSTa ceSTitam || 63 || AkraSTuM tvAmitaH sthAnAdrUpaM karikarAdiva / asti tAtena datteha suraGgA satragAminI || 64 || atra pANiprahAreNa prakAzIkRtya tatkSaNAt / yogIva vivara FOR MORE dvitIya prakAzaH // 157 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya yogazAstram prakAzaH // 158 // dvAraM tadvAra pravizAdhunA // 65 / / AtodyapuTavatso'tha pANinA''sphoTaya bhUpuTam / suraGgayA samitro'gAdratnarandhreNa sUtravat // 66 / / suraGgAnte dhanudhRtau turaGgAvadhyarohatAm / rAjamantrikumArau tau revantazrIviDambakau // 67 // pazcAzadyojanIM krozamiva pazcamadhArayA / azvau jagmaturucchvAsau tataH paJcatvamApatuH // 68 // tatastau pAdacAreNa prANatrANaparAyaNau / jagmaturnikaSA grAma kRcchrAtkroSTakanAmakam / / 69 // provAca brahmadatto'tha sakhe vrdhno'dhunaa| sparddhamAne ivAnyo'nya bAdhete kSuttaSA ca mAm // 70 // kSaNamatra pratikSasvetyuktvA taM mntrinndnH| grAmAdAkArayAmAsa nApitaM vapanecchayo // 71 // mantriputrasya mantreNa tatraiva brhmnndnH| vapanaM kArayAmAsa culAmAtramadhArayat // 72 // tathA kaSAyavastrANi pavitrANi sa dhArayan / sandhyAbhracchannabAlAMzumAlilIlAmadhArayat // 73 // kaNThe varadhanunyastaM brahmasUtramadhatta ca / brahmaputro brahmaputrasAdRzyamuduvAha ca // 74 // mantrisUrbrahmadattasya vakSaH zrIvatsalAgchitam / paTTena pidadhe prAvRT payodeneva bhAskaram // 75 // evaM veSaparAvarta brahmasaH sUtradhAravat / pAripArzvikavanmantriputro'pi vidadhe tathA // 76 / / tataH praviSTau grAme to pArvaNAvindubhAskarau / kenApi dvijavaryeNa bhojanAya nimantritau // 77 / / so'tha tau bhojayAmAsa bhaktyA rAjAnurUpayA / prAyastejo'numAnena jAyante pratipattayaH // 78 // kumArasyAkSatAnmUrdhni kSipantI vipragehinI / zvetavastrayugaM kanyAM copaninye'psara:samAm // 79 // Uce tato varadhanurbaTorasyAkalApaToH / kaNThe badhnAsi kimimAM mUDhe zaNDasya gAmiva // 80 // tato dvijavareNoce mameyaM guNavandhurA / kanyA bandhumatI nAsyA vinAmumaparo varaH / / 81 // paTkhaNDapRthivIpAtA patirasyA bhaviSyati / ityAkhyAyi nimitta nizcita cAyameva saH // 82 // tairevAkhyAyi me paTTacchannazrIvatsalAJchanaH / // 158 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzA zAstram // 15 // bhokSyate yastavagRhe tasmai deyA svakanyakA // 8 // jajJe ca brahmadattasyodvAhaH saha tayA tdaa| bhoginAmupatiSThante bhogAH kAmamacintitAH // 84 // tAmuSitvA nizAM bandhumatImAzvasya cAnyataH / yayau kumAra ekatrAvasthAnaM sadviSAM kutH||85|| prAtamaM prApatustau tatra cAzRNutAmidam / panthAno'dhibrahmadattaM sarve dIrpaNa rodhitaaH||86|| prasthitAvutpathenAtha petatustau mahATavIm / niruddhAM zvApadairdIrghapuruSairiva dAruNaiH / / 87 // tataH kumAraM tRSitaM muktvA vaTataroradhaH / vAriNe'gAdvaradhanurmanastulyena raMhasA // 88 // tato varadhanuH so'yAmupalakSya nyarudhyata / ruSitairdIghapuruSaH potripota iva zvabhiH // 89 // gRhyatAM gRhyatAmeSa badhyatAM badhyatAmiti / bhISaNaM bhASamANaistairjagRhe vavadhe ca saH // 90 // saMjJAmadhibrahmadattaM palAyasveti so'kRta / palAyiSTa kumAro'pi samaye khalu pauruSam // 11 // tatastasyA mahATavyA mahATavyantaraM javAt / brahmasUrAzramIvAgAdAzramAdAzramAntaram // 92 / / sa tu tatra kRtAhAro virasairarasaiH phalaiH / tRtIye divase'pazyadekaM tApasamagrataH // 9 // kutrAzramo vo bhagavaniti pRSTastapasvinA / sa svAzramapadaM ninye tApasA batithipriyAH // 94 // so'thApazyatkulapati bavande pitRvan mudA / pramANamantaHkaraNamavijJAte'pi vastuni // 95 // Uce kulapatirvatsa tavAtimadhurAkRteH / ko heturatrAgamane marau surataroriva // 16 // tato mahAtmanastasya vizvasto brahmasUnijam / vRttAntamAkhyatprAyeNa gopyaM na khalu tAdRzam (zaH) // 97 // hRSTastataH kulapatiAharadddAkSaram / dvidhAsthita ivAtmaiko bhrAtAI tvatpiturlaghuH // 9 // tato nijagRhaM prAptastiSTha vatsa yathAsukham / asmattapobhirvarddhasva sahaivAsmanmanorathaiH // 99 // kurvan janagA1 kiribAlaH // 159 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya zAstram prakAzaH // 16 // nandamamandaM vizvavallabhaH / asau tatrAzrame tasthau prAvRTkAlo'pyupasthitaH // 20 // tatrA'sau nivasaMstena baleneva janArdanaH / zAstrANi zastrANyavANi sarvANyadhmApyate sma ca // 11 // varSAtyaye samAyAte sArasAlApabandhure / bandhAviva phalAdyartha pracelustApasA vanam // 2 // sAdaraM kulapatinA vAryamANo'pyagAdvanam / taiH saha brahmadatto'pi kalabhaH kalabhairiva // 3 // bhramannitastato'pazyadvipamUtraM tatra dantinaH / pratyagramiti so'maMsta hastI ko'pyasti dUrataH // 4 // tApasairvAyamANo'pi tataH so'nupadaM vrajan / yojanapaJcaka syAnte nAgaM nagamivaikSata // 5 // niHzaGkha baddhaparyaGkaH kurvan garjitamUrjitam / mallo mallamivAhAsta nRhastI matta hastinam // 6 // krudhodhuSitasarvAGgo vyAkuzcitakaraH karI / niSkampakarNastAmrAsyaH kumAraM pratyadhAvata // 7 // ibho'bhyarNe'bhyagAdyAvat kumArastAvadantare / uttarIya pracikSepa taM vaJcayitumabhavat // 8 // abhrakhaNDamiva. bhrazyadantarikSAttadaMzukam / dazanAbhyAM pratIyeSa kSaNadeSo'tyamarSaNaH // 9 // evaMvidhAbhizceSTAbhiH kumArastaM mataGgAjam / lIlayA khelayAmAsAhituNDika ivoragam // 10 // sakheva brahmadattasyAtrAntare kRtddmbrH| dhArAdharo'mbudhArAbhirupadudrAva taM gajam // 11 / / tato rasitvA virasaM mRganAzaM nanAza sH| kumAro'pi bhramannadridigmUDhaH prApa nimna gAm // 12 // uttatAra kumArastAM nadI mUrtAmivApadam / dadarza ca taTe tasyAH purANaM puramudvasam // 13 // kumAraH pravizaMstasminnapazyadvaMzajAlikAm / tatrAsivasunandau cotpAtaketuvidhU iva // 14 // tau gRhItvA kRpANena kumAra zastrakautukI / ciccheda kadalIcchedaM tAM mahAvaMzajAlikAm // 15 // vaMzajAlAntare cAsau sphuradoSThadalaM ziraH / dadarza patitaM pRthvyAM sthalapadmamivAgrataH // 16 // samyak pazyannapazyacca brahmasUstatra kasyacit / // 16 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 161 // zvalgulIkaraNasthasya kabandhaM dhuumpaayinH||17|| hA vidyAsAdhanadhano nidhanaM prApito mayA / ko'pyeSo'naparAdho dhig mAmiti skhaM nininda saH // 18 // agrataH sa yayau yAvattAvadudyAnamaikSata / suralokAdavatIrNamavanyAmiva nandanam - // 19 // sa tatra pravizannagre prAsAdaM saptabhumikam / adarzatsaptalokazrIrahasyamiva mUchitam // 20 // ArUDhebhralihe tasminiSaNNAM khecarImiva / hastavinyastavadanAM nArImekAM sa aikSata // 21 // upamRtya kumArastAM papraccha svacchayA girA / kA tvamekAkinI kiMvA kiMvA zokasya kAraNam // 22 // atha sA sAdhvasAkrAntA jagAdeti sagadgadam / mahAn vyatikaro me'sti bruhi kastvaM kimaagtH||23|| brahmadatto'smi pazcAlabhUpatebrahmaNaH sutaH / iti so'cIkathadyAvanmudA sA tAvadutthitA // 24 // aanndbaasspslilailocnaanyjlivicyutaiH / sA kurvatI pAdyamiva papAtAmuSya pAdayoH // 25 // kumArAzaraNAyA me zaraNa tvamupAgataH / majato naurivAmmodhI badantIti ruroda sA // 26 // tena pRSTA ca sApyUce tvanmAtRbhrAturasmyaham / nAmnA puSpavatI puSpacUlasyagapateH sutaa||27|| kanyAsmi bhavate dattA vivAhadivasonmukhI / haMsIva rantumudyAne dIpikApuline'gamam // 28 // duSTavidyAdhareNAI nATayonmattAbhidhena tu / atrApahRtyAnItAsmi rAvaNeneva jAnakI // 29 // dRSTiM so'sahamAno me vidyAsAdhanahetave zUrpaNakhAsa nuriva prAvizadvaMzajAlikAm // 30 // dhUmapasyordhvapAdasya tasya vidyAdya setsyati / zaktimAn siddhavidyaH sa kila mAM pariNeSyati // 31 // tatastadvadhavRttAntaM kumAro'syai nyavedayat / harSasyopari harSo'bhUtpriyAptyA vipriyacchidA // 32 // tayoratha vivaaho'bhddaandhrvo'nyo'nyrktyoH| zreSTho hi kSatriyeSveSa nirmantro'pi sakAmayoH 1 valgulaH pakSivizeSaH, tata: ciH // 16 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAstram // 16 // // 33 // ramamANastayA sAI vicitrAlApapezalam / sa ekayAmAmiva tAM triyAmAmatyavAhayat // 34 // tataH prabhAtasamaye brahmadattana zuzruve / AkAze khecarastrINAM kurarINAmiva dhvniH||35|| akasmAjjAyate ko'yaM khe zabdo'nandavRSTivat / teneti pRSTA saMbhrAntA puSpavatyevamatravIt // 36 // bhaginyau tvadviSo nATayonmattasye me samAgate / nAmrA khaNDA vizAkhA ca vidyAdharakumArike // 37 // tannimittaM vivAhopaskarapANI ime mudhA / anyathA cintita kArya devaM ghaTayate'nyathA // 38 // apasarpa kSaNaM tAvadyAvattvadguNakIrtanaH / labhe'hamanayorbhAvaM tvayi rAgavirAgayoH // 39 // rAge raktAM prerayiSye patAkAM tattvamApateH / virAge cAlayiSyAmi zvetAM gacchestadA'nyataH // 40 // brahmadattastato'vAdInmA bhaiSIrbhIru nanvaham / brahmasUnuH kimete me tuSTe ruSTe kariSyataH // 41 // uvAca puSpavatyevaM naitAbhyAM vacmi te bhayam / etatsambandhinaH kintu mA virautsurnabhazcarAH // 42 // tasyAzcittAnuvRttyA tu tatraivAsthAt sa ekataH / atha puSpavatI zvetAM patAkAM paryacIcalan ||43||ttH kumArastAM dRSTvA tatpradezAcchanaiH zanaiH / priyAnurodhAdagamana hi bhIstAdRzAM nRNAm // 44 // AkAzamiva durgA (ga) hamaraNyamavagAhya saH / dinAnte'rka ivAmbhodhi prApadekaM mahAsaraH // 45 // tataH pravizya tatrAsau surebha iva mAnase / snAtvA svacchandamatyacchA: sudhA iva papAvapaH // 46 // niHsRtya brahmasUbharAtIramuttarapazcimam / latAvaNadalisvAnaH 1sausnAtikamivAbhyagAt // 47 // tatra tena drumalatAkuJja puSpANi cinvatI / vanAdhidevatA sAkSAdiva kApyaikSi sundarI // 48 // dadhyAviti kumAro'pi janmaprabhRti vedhasaH / rUpANyabhyasya1 susnAnapRcchakamiva. // 162 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 16 // to'muSyAM saJjAtaM rUpakauzalam // 49 // sA dAsyA saha jalpantI kaTAkSaiH kundsodraiH| kaNThe mAlAmivAsyantI | taM pazyantyanyato yayau // 50 // pazyan kumArastAmeva prasthito yaavdnytH| vastrabhUSaNatAmbUlabhRddAsI tAvadAyayau // 51 // sA vakhAdyarpayitvoce yA tvayA dadRze'tra saa| satyaGkAramiva svArthasiddheH preSodidaM tvayi // 52 // AdiSTA cAsmi yadamuM mandire tAtamantriNaH / nayAtithyAya tathyAya sa hi vetti yathocitam // 53 // so'gAt saha tayA vezma nAgadevasya mntrinnH| amAtyo'pyabhyudasthAttamAkRSTa iva tadguNaH // 54 // zrIkAntayA rAjaputryA vAsAya tava vezmani / preSito'sau mahAbhAgaH sandizyeti jagAma sA // 55 // upAsyamAnaH svAmIva vividha tena mantriNA / kSaNadAM kSapayAmAsa kSaNamekamivaiSa tAm // 56 // mantrI rAjakule'naiSItkumAraM kSaNadAtyaye / arghAdinopatasthe'muM bAlArkamiva bhuuptiH||57|| vaMzAdyapRSTavApi nRpaH kumArAya sutAM dadau / AkRtyaiva hi tatsarva vidanti nanu tadvidaH // 58 // upAyaMsta kumArastAM hastaM hastena pIDayan / anyo'nyaM sNkrmyitumnuraagmivaabhitH||59|| brahmadatto'nyadA krIDan rahaH papraccha tAmiti / ekasyAjJAtavaMzAdeH pitrA dattAsi me katham // 60 // zrIkAntA kAntadantAMzudhautAdharadalA'bravIt / rAjA zabaraseno'bhUdvasantapurapattane // 61 // tatsnu, pitA rAjye niSaNNaH krUragotribhiH / paryasto'zizriyadimAM pallIM sabalavAhanaH // 62 // bhillAnupanamayyAtra vArvaga iva vetasAn / grAmaghAtAdinA tAtaH puSNAti svaM parigraham // 63 / / jAtAsmi cAhaM tanayA tAtasyAtyantavallabhA / svAmin sampadivopAyAMzcaturastanayAnanu // 64 // sa mAmudyauvanAmRce sarve me dveSiNo nRpAH / tvayeha sthitayA vIkSya vaMzyo yaste mato varaH // 65 // tasthuSI cakravAkIva sarastIre nirantaram / tataH prabhRti pazyAmi sarvAnekaikazo' // 163 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA IkA dhvagAn // 66 // manorathAnAmagatiH svapne'pyatyantadurlabhaH / AryaputrAgato'si tvaM madbhAgyopacayAdiha // 67 // sa pallIpatiranyedyAmaghAtakRte yayau / kumAro'pi samaM tena kSatriyANAM kramo hyaso // 68 // luNTayamAne tato grAme kumArasya sarastaTe / pAdAbjayorvaradhanuretya haMsa ivApatat // 69 // kumArakaNThamAlambya muktakaNThaM ruroda saH navIbhavanti duHkhAni saJjAte hISTadarzane // 70 // tataH pIyUSagaNDUSarivAlApaiH supezalaiH / AzvAsya pRSTastenoce svavRttamiti mantrimaH // 71 // vaTe (TA)'dhastvAM tadA muktvA gato'haM nAtha pAthase / sudhAkuNDa mivApazyaM kiJcidagre mahAsaraH // 72 // tubhyamambhojinIpatrapuTenAdAya vAryaham / yamadatairivAgacchan rUddhaH saMvarmitai TaiH // 73 // are varadhano brUhi brahmadattaH kva vidyate / iti taiH pRcchayamAnaH sanna vebItyahamabru(bra)vam // 74 // taskarairiva niHzaGkaM tADayamAno'tha tairaham / ityavocaM yathA brahmadatto vyAghraga bhakSitaH // 75 / / taM dezaM darzayetyukto mAyayetastato bhraman / tvadarzanapathe'bhyetyAkArSa saMjJAM palAyane // 76 / / parivAidattaguTikAM mukhe'haM kSiptavAMstataH / tatprabhAvena niHsaMjJo mRta ityujjhito'smi taiH // 77 // ciraM gateSu teSvAsyAdAkRSya guTikAmaham / tvAM naSTArthamivAnveSTuM bhraman grAmaM kamapyagAm // 78 // tatraikako'pi dadRze privraajkpunggvH| sAkSAdiva taporAzinamazcakre mayA tataH // 79 // so'vadan mAM varadhano mitramasmi dhanoraham / vasubhAgo mahAbhAgo brahmadattaH kva vartate // 80 // AcacakSe mayApyasya vizvaM vizvasya sUnRtam / sa ca me duSkathAdhamAnAsyaH punarabhyadhAt // 81 // tadA jatugRhe dagdhe dIrghaH prAtarudaivata / karaGkamekaM nirdagdhaM karavRtritayaM na hi // 82 // suraGgAM tatra cApazyattadante'zvapadAni ca / dhanobuddhayA praNaSTau vAM jJAtvA tasmai cukopa saH // 83 // badhdhvA yuvAM samAnetuM pratyAzaM sAdhanAni sH| askhaladgamanAnya // 164 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 165 // REET KEE CHEHOOK 1 mAMsIvAdideza ca // 84 // palAyito dhanurmantrI janayittrI tu sA tava / dIrgheNa naraka iva kSiptA mAtaGgapATake // 85 // gaNDopariSTAspiTakenevA vArttayA tayA / duHkhoparyudbhavadduHkhaH kAmpIlyaM gatavAnaham ||86 // chadmakApAlikIbhUya tatra mAtaGgapATake / vezma vezmAnupravezamasthAM zaza ivAnizam // 87 // pRcchayamAnazca lokena ta bhramaNakAraNam / avocamiti mAtaGgayA vidyAyAH kalpa eSa me ||88|| tatraiva bhrAmyatA maitrI mayA vizvAsa bhAjanam / ajAyatArakSakasya mAyayA ki na sAdhyate // 89 // anyedyustanmukhenAmvAmavocaM yatkarotyasau tvatputramitrakauNDinyo mahApratyabhivAdanam // 90 // dvitIye'hni svayaM gatvA jananyA bIjapUrakam / adAM saguTikaM jagdhenAsaMjJA tena sA'bhavat // 91 // mRteti tAM purAdhyakSo gatvA rAjJe vyajijJapat / rAjJAdiSTAH svapuruSAstasyAH saMskArahetave // 92 // tatrAyAtA mayoktAste saMskAro'syAH kSaNe'tra cet / mahAnanartho vo rAiveti jagmuH svadhAma te ||93 || ArakSaM cAvadaM tvaM cet sahAyaH sAdhayAmyaham / sarvalakSaNa bhAjo'sthA mantramekaM zavena tat // 94 // ArakSaH pratipede tattenaiva sahitastataH / sAyamAdAya jananIM zmazAne'gAM davIyasi ||15|| sthaNDile maNDalAdIni mayA nirmAya mAyayA / pUrdevInAM baliM dAtumArakSaH preSitastataH // 96 // gate tasminnahaM mAturaparAM guTikAmadAm / nidrAccheda ivojjRmbhA sodasthAjjAtacetanA || 97|| svaM jJApayitvA rudatIM nivArya sma nayAmi tAm / kacchagrAme gRhe tAtasuhRdo devazarmmaNaH // 99 // itastato bhramanneSo'nveSayaM stvAmihAgamam / diSTyA dRSTo'dhunA sAkSAtpuNyarAzirivAsi me // 99 // tataH paraM kathaM nAtha prasthito'si sthito'si ca / teneti pRSTaH svaM vRttaM kumAro'pi nyavedayat // 300 || atha ko'pyetya tAvUce grAme dIrghabhaTAH * dvitIya prakAzaH // 165 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 166 // paTam / yuSmattulyarddhirUpAGka darzayanto vadantyadaH || 1 || IdRgnarau kimAyAtAvatretyAkarNya gAM mayA / dRSTAvi yuvAM yadvAM rucitaM kurutaM hi tat ||2|| tatastasmin gate'raNyamadhyena kalabhAviva / palAyamAnau kauzAmbIM prApatustau purIM kramAt ||3|| tatra sAgaradattasya zreSThino buddhilasya ca / udyAne'pazyatAM lakSapaNaM tau kukkuTAhavam ||4|| utpatyotpatya nakharaiH prANAkarSAGkuTairiva / yuyudhAte tAmracUDau caJcAcazcavi coccakaiH // 5 // tatra sAgaradattasya jAtyaM zaktaM ca kukkuTam / bhadrebhamiva mizrabho'bhAGkSI buddhilakukkuTaH ||6|| tato varadhanuH smAha kathaM jAtyo'pi kukkuTaH / bhagnaste sAgarAnena pazyAmyenaM yadIcchasi ||7|| sAgarA'nujJayA so'pyapazyat buddhilakukkuTam tatpAdayorayaH sUcIryamadutIrivaikSata ||8|| lakSayana buddhilo'pyasya lakSArddha channamiSTavAn / so'pyAkhyattaM vyatikaraM kumArasya 1janAntike ||9|| brahmadatto'pyayaH sUcIH kRSTvA buddhilakukkuTam / bhUyo'pi sAgarazreSThikukkuTenAbhyayojayat ||10|| asUcikaH kukkuTena tena buddhilakukkuTaH / kSaNAdabhavji nimnAnAM chadmavAdyaM kuto jayaH / / 11 / hRSTaH sAgaradattastAvAropya syandanaM svakam / jayadAnaikasuhRdau ninAya nilaye nije // 12 // svadhAmanIva taddhAmna tayornivasatoratha / kimapyAkhyadvaradhanoretya buddhilakiGkaraH ||13|| tasmin gate varadhanuH kumAramidamabhyadhAt / yadbuddhilena lakSArddha ditsitaM me'dya pazya tat || 14 || so'darzayattato hAraM nirmalasthUlavarttalaiH / kurvANaM mauktikaiH zukramaNDalasya viDambanAm ||15|| hAre baddhaM svanAmAkaM brahmasUrlekhamai ta / AgAcca vAcikamiva mUrtta vatsAkhyatApasI ||16|| akSatAni tayormUrdhni kSiptvAzIrvAdapUrvakam / nItvAnyato varadhanuM kiJcidAkhyAya sA yayau 1 rahasi . dvitIya prakAzaH // 166 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 167 // ||17|| taccAkhyAtuM samAreme mantrisUtrahmasUnave / pratilekhaM hArabaddhalekhasyeyamayAvata ||18|| zrIbrahmadattanAmAGko lekho'yaM prathayasva tat / ko brahmadatta iti sA mayA pRSThedamatravIt ||19|| asti zreSThitA ratnavatI nAmeDa pattane / rUpAntareNa kanyAtvaM prapaneva ratirbhuvi // 20 // bhrAtuH sAgaradattasya buddhilasya ca taddine / kukkuTAyodhane'pazyaddattamima hi sA || 21 // tataH prabhRti tAmyantI kAmArttA sA na zAmyati / zaraNaM brahmadatto me sa evetyAha cAnizam // 22 // svayaM likhitvA cAnyedyurlekhaM hAreNa saMyutam / ayetAM brahmadattasyetyuditvA sA mamArpayat ||23|| dAhaste mayA lekhaH preSItyuktvA sthitA satI / mayApi pratilekhaM te'yayitvA sA vyasRjyata ||24|| durvAramArasantApaH kumAro'pi tato dinAt / madhyAhnArkakarottaptaH karIva na sukhaM sthitaH ||25|| kauzAmbIsvAmino'nyedyurdIrgheNa prahitA narAH / naSTazalyavadaGge tau tatrAnveSTuM samAyayuH // 26 // rAjAdezena kauzAmbyAM pravRtte'nveSaNe tayoH / sAgaro bhUgRhe kSitvA tau jugopa nidhAnavat ||27|| nizi tau niryiyAsantau rathamAropya sAgaraH / kiyantamapi panthAnaM ninAya vavale tataH // 28 // tau gacchantau puro nArImudyAne samapazyatAm / atrapUrNarathArUDhAmamarImiva nandane // 29 // lagnA kimiyatI velA yuvayoriti sAdaram / tayoktau tau babhASAte kAvAvAM vetsi vA katham ||30|| athAbhASata sA puryyAmasyAM zreSThI mahAdhanaH dhanapravara ityAsIddhanadasyeva sodaraH // 31 // zreSThizreSThasya tasyAhamaSTAnAM tanujanmanAm / upariSTAdvivekazrIrdhIguNAnAmivAbhavam ||32|| udyauvanAsminnudyAne yakSattamArAdhayaM bahu / atyumavaraprAptyai strINAM nA'nyo manorathaH // 33 // tuSTo bhasyaiSa me yakSavaro varamidaM dadau / brahmadattazcakravartI tava bharttA bhaviSyati ||34|| sAgarabuddhi ROCESSORDERS dvitIya prakAzaH // 167 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAkham lazreSThikukkuTAjo ya essyti| zrIvatsI sasakhA tulyarUpo jJeyaH sa tu tvayA // 35 / / madAyatanavattinyAH prathamaste bhaviSyati / melako brahmadona tajjAne so'si sundara // 36 / / ehi tanmAM virahadahanArtA cirAdiha / vidhyApaya payaHpUreNeva saGgena samprati // 37 // tatheti pratipadyAsyA anurAgamivAla ghum / so'dhitaSThau rathaM tAM ca gantavya kveti pRSTavAn // 38 // setyUce magadhapure matpitRvyo dhanAvahaH / asti zreSThayAvayovahIM pratipatti sa dAsyati // 39 // taditastatra gantavyamiti ratnavatIgirA / brahmasUmantriputreNa sUtenAzvAnanodayat // 40 // kauzAmbIdeza mullaGghaya kSaNena brhmnndnH| krIDAsthAnaM yamasyeva prApa bhImAM mahATavIm // 41 // sukaNTakaH kaNTakazca tatra cauracampatI / brahmadattaM rurudhatuH zvAnAviva mahAkirim // 42 // sasainyau yugapat kAlarAtriputrAvivotkaTau / zarairnabho maNDapavacchAdayAmAsatuzca tau // 43 // AradhanvA kumAro'pi gargazcauravarUthinIm / niSiSedheSubhirdhArAsArairdavamivAmbudaH // 44 // kumAre varSati zarAn sasainyau tau prnneshtuH| hanta prahAriNi harau hariNAnAM kutaH sthitiH // 45 // kumAraM mantrimurevamUce zrAnto'si saGgarAt / muhattai svapihi khAmimtardi haiva rathe sthitaH // 46 // syandane brahmadatto'pi ratnavatyA smnvitH| suSvApa girinitambe kariNyeva karI yuvA // 47 // vibhAtAyAM vibhAva- prApyakAmatha nimnagAm / tasthuH zrAntAsturaGgAzca kumArazca vyabudhyata // 48 // vibuddhastu sa nApazyatsyandane mantrinandanam / payase ki gataH syAdityasakRd vyAjahAra tam // 46 // so'labdha prativAg dRSTvA rathAnaM raktapakilam / vilapan hA hato'smIti mUrchito nyapatadrathe // 50 // utthito labdhasaMjJaH san hAhA varadhano sakhe / kAsIti lokavat krandan ratnavatyetyabodhi saH // 51 // vipanau // 168 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 169 // FOO jJAyate naiva sa tAvadbhavataH sakhA / tasya vAcApyamAGgalyaM nAtha karttuM na yujyate // 52 // tvatkAryAya gataH kApi sa bhaviSyatyasaMzayam / yAnti nAthamapRSTvApi nAthakAryAya mantriNaH // 53 // sa tavopari bhaktyaiva rakSito nUnameSyati / svAmibhaktiprabhAvo hi bhRtyAnAM kavacAyate || 54 || sthAne prAptAH kariSyAmo naraistasya gaveSaNam / yujyate neha tu sthAtumantakopavane vane // 55 // tadvAcA so'nudadradhyAn prapede magadhakSiteH / sImagrAmaM daviSThaM hi vAjinAM marutAM ca kim // 56 // grAmezena sadaHsthena pRSTvA ninye svavezbha saH / ajJAtA api pUjyante mahAnto mUrtidarzanAt ||57|| zokAkrAnta ivAsIti pRSTo grAmAdhipena saH / ityUce matsakhA cArairyudhyamAno gataH kvacit // 58 // tasya pravRttimAneSye sItAyA iva mArutiH / ityuktvA grAmaNIH sarvAM tAM jagAhe mahATavIm // 56 // athaitya grAmaNIrUce dRSTaH ko'pi vane na hi / prahArapatitaH kintu prApta eSa zaro mayA // 60 // hato varadhanUnamiti cintayatastataH / brahmasUnoH zoka iva tamobhUrabhavanizA // 61 // yAme turIye yAminyAstatra caurAH samApatan / te tu bhagnAH kumAreNa 1mAreNeva pravAsinaH || 62|| tato'nuyAto grAmaNyA yayau rAjagRhaM kramAt / sa cAmucadratnavatIM tadbahistApasAzrame // 63 // vizan puraM sa aikSiSTa harmyavAtAyanasthite / sAkSAdiva ratiprItI kAminyau navayauvane // 64 // tAbhyAM so'bhidadhe premabhAjaM tyaktvA janaM nanu / yattadA gatavAn yuktaM tat kiM te pratyabhAsata ||65 || vyAjahAra kumAro'pi premabhAgra bata ko janaH / sa kadA ca mayA tyaktaH ko'haM ke vA yuvAmiti // 66 // prasIdAgaccha vizrAmya nAthetyAlApaniSThayoH / prAvizadbrahmadatto'pi manasIva tayorgRhe (1) kAmena / 300===TOOR dvitIya prakAzaH // 169 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga chAstram 170 // ||17|| tiSThamAne kRtasnAnAzanAya brahmasUnave / kathayAmAsatuste svAM kathAmavitathAmiti // 68 // asti vidyAdharAvAsaH kaladhautazilAmayaH / medinyAstilaka iva vaitADhyo nAma parvataH // 69 // amuSya dakSiNazreNyAM nagare zivamandire / rAjAsti jvalanazikho'lakAyAmiva guhyakaH // 70 // vidyAdharapatestasya dhutidyotitadigmukhA / priyA vidyucchikhetyasti vidyudambhomuco yathA // 71 // tayoH prANapriye nATayonmattAbhitAnuje / nAmnA khaNDA vizAkhA ca putryAvAtrAM babhUviva // 72 // tAtaH saudhe'nyadA sakhyAgnizikhena sAlapan / gacchato'STApadagiriM gIrvANAn khe niraikSata ||73|| tataH sa tIrthayAtrArtha calito'cAlayacca nau / suhRdaM cAgnizikhaM taM dharmeNeSTaM hi yojayet // 74 || prAptA aSTApadaM tatrApazyAma maNinimitA / pratimAstIrthanAthAnAM mAnavarNasamanvitAH // 75 // snAnaM vilepanaM pUjAM viracayya yathAvidhi / tAstriH pradakSiNIkRtyAvandAmahi samAhitAH // 76 // prAsAdAnniHsRtairdRSTau raktAzokataroradhaH / cAraNazramaNau mUrttimantAviva tapaH zamau // 77 // tau praNamyopavizyAgre zuzuma zraddhayA vayam / ajJAnatimiraccheda kaumudIM dharmadezanAm // 78 // pachAgnizikhaH kaH syAtkanyayoranayoH patiH / tAvUcaturyo hyanayorbhrAtaraM mArayiSyati // 79 // himeneva zazI mlAno jAtastAta stayA girA / AvAmapItyavocAva vAcA vairAgyagarbhayA // 80 // saMsArAsAratAsArA dezanAdyaiva zuzruve / tadviSAda niSAdena kiM tAta paribhUyase // 81 // alamasmAkamapyevaMvidhaiviSayajaiH sukhaiH / pravRtte vatprabhRtyAvAM trAtuM nijasahodaram // 82 // bhrAmyannapazyanme bhrAtA'nyadA puSpavatImasau / mAtulasya tvadIyasya puSpacUlasya kanyakAm // 83 // rUpeNAdbhutalAvaNyapuNyena hRtamAnasaH / tAM jahAra sa durbuddhirbuddhiH karmAnusAriNI || 84 // so'sahiSNurdazaM tasyA dvitIya prakAzara // 179 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 101 // vidyAM sAdhayituM yayau / svayaM saMvidrate samyag bhavantastu tataH param ||85 || tadA ca puSpavatyAkhyadAvayorbhrAt saGkSayam / zokaM dharmAkSaraiH zokApanoda iva cAnudat // 86 // anyacca puSpavatyUce'bhigamyo'yamihagataH / brahmadatto'stu vAM bhartA nAnyathA hi munergiraH ||87|| svIkRtaM ca ya (ta) dAvAbhyAM tayA ca rabhasAvazAt / patAkAcAli dhavalA tyaktvAvAM tvaM gatastataH // 88 // yadAsmadbhAgyavaiguNyAnnAgato'si na cekSitaH / bhrAntvA sarvatra nirviNNe AvAmiha tadAgate // 89 // puNyairasi samAyAtaH purA puSpavatIgirA / vRto'si varayAca tadgatirekastvamAvayoH // 90 // gAndharmeNa vivAhena sa upAyaMsta te api / bhogI hi bhAjanaM strINAM saritAmiva sAgaraH // 91 // ramamANaH samaM tAbhyAM gaGgomAbhyAmivezvaraH / tatrAtivAhayAmAsa tAM nizAM brahmanandanaH // 92 // yAvanme rAjyalAbhaH syAtpuSpavatyAH samIpataH / tAvadyuvAbhyAM sthAtavyamityuktvA vyasRjacca te // 93 // tathetyAdRtavatyau te salokastacca mandiram / gandharvanagaramiva tataH sarve tirodadhe // 94 // athAzrame ratnavatImanveSTuM brahmasUragAt / apazyaMstatra papraccha naramekaM zubhAkRtim ||15|| divyAmbaradharA nArI ratnAbharaNabhUSitA / kApi dRSTA mahAbhAga tvayAtItadine'tha vA // 96 // sa Uce nAtha nAtheti rudatI hyo mayekSitA / pratyabhijJAya naStrIti tatpitRvyAya cArpitA // 97 // tadvaro'sIti tenoktastatheti brahmasUrvadan / ninye tena prahRSTena tatpitRvyaniketanam ||98|| ratnavatyA pitRvyo'pi brahmadattaM vyavAhayat / RddhayA mahatyA dhaninAM sarvamISatkaraM yataH // 99 // tayA viSayasaukhyAni samaM so'nubhavannatha / mRtakAryaM varadhanoraparedyuH pracakrame // 400|| sAkSAdiva pareteSu 1 jAnanti, dvitIya prakAzaH // 270 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CCEO yogazAkham dvitIya prakAzA // 17 // muJjAneSu dvijanmasu / vipraveSo varadhanustatrAgatyAbravIditi // 1 // mama cedbhojanaM datya sAkSAdvaradhanohi tat / iti zrutisudhevAsya zrutA vAg brahmamanunA // 2 // sa taM dRSTA pariSvaGgAdekIkurvanivAtmanA / snapayabhiva harSAstraininAyAntargrahaM ttH||3|| Uce pRSTaH kumAreNa svavRttaM so'kathaya (katha) ttadA / supte tvayi niruddho'haM cauraiH dIrghabhaTairyathA // 4 // vRkSAntarasthitenaikadasyunaikena patriNA / hato'haM patitaH pRthavyAM tiro'dhAM ca latAntare // 5 / / gateSu teSu caureSu madhye vRkSaM tirobhavan / Atirantajelamiva krameNa grAmamApnuvam // 6 // bhavatpravRtti grAmezAdvijJAyAhamihAgamam / diSTayA'pazyaM bhavantaM ca kalApIva payomucam // 7 // athoce brahmadattastamasmAbhiH sthAsyate nanu / vinA puruSakAreNa klIbairiva kiyacciram // 8 // atrAntare ca samprAptasAmrAjyamakaradhvajaH / madhuvanmadako yUnAM prAdurAsInmadhRtsavaH // 9 // tadA ca rAjJo mattebhaH stambhaM bhaGktvA'pazrRGgalaH / niryayo trAsitAzeSamayoM mRtyorivAnujaH // 10 // tato nitambabhArArcA kAzcit kanyAM skhaladgatim / karI kareNa jagrAhAkRSNa puSkariNImiva // 11 // tasyAM ca zaraNArthinyAM krandantyAM dInacakSupi / jajJe hAhAravo vishvduHkhbiijaakssropmH||12||re mAtaGgAsi mAtaGgaH striyaM gRhNanna lajja se / ityuktaH sa kumAreNa tAM vimucya tmbhygaat||13|| utplutya dantasopAne pAdaM vinyasya helayA / Aruroha kumArastamazizrayadathAsanam // 14 // vAkpAdAGkuzayogena svaM yogeneva yogavit / vazIcakAra taM nAgaM kumArastarasA ttH||15|| sAdhu sAdhvityucyamAno janairjaya jayeti ca / kumAraH kariNaM stambhe nItvAbadhnAdazAmiva // 16 // tato narendrastatrAgAtaM ca dRSTvA visiSmiye / AkRtivi1 pakSivizeSaH / 2 caNDAlaH / // 17 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAza yogazAstram // 17 // kramazcAsya kasya citrIyate na vA // 17 // ko'yaM kuto vA channAtmA kiM sUryoM vAsavo'thavA / rAjJetyukte ratnabatyAH pitRvyastamacIkathat // 18 // tato vizAmpatiH kanyAH puNyamAnI kRtotsavaH / dakSaH rakSapAkarAyeva brahmadattAya dattavAn // 19 // pariNIya sa tAstatra sukha tiSThannathA'nyadA / jaratyaityaikayetyUce bhramayitvAMzukAJcalam // 20 // iha baizravaNo'styAdayaH zriyA vaizravaNo'paraH / tasya ca zrImati ma sutA zrIrikha vAridheH // 21 // mocitA bhavatA vyAlAdAhorindukaleva yA / sA tvAmeva patIyantI tataHprabhRti tAmyati // 22 // yathA gajAtvayA trAtA tathA trAyasva tAM smarAt / gRhANa pANiM tvaM tasyA yathA hRdayamagrahIH // 23 // upayeme kumArastAM vividhodvAhamaGgalaiH / subuddhimantriNaH kanyAM nandAM varadhanuH punaH // 24 // paprathAte pRthivyAM tau tiSThantau tattra zaktitaH / sAbhiyogI pratasthAte tato vArANasI prati // 25 // zrutvA yAntaM brahmadattaM brahmANamiva gauravAt / abhyetya saMmukhaM vArANasIzaH svagRhe'nayat // 26 // kaTakaH kaTakavartI nAma putrI nijAM dadau / caturaGgacamaM cAsmai mRrtAmiva jayazriyam // 27 // kaNerudattazcampezo dhanumantrI tathA'pare / bhagadattAdayo'pyeyunapAH zrutvA tadAgamam // 28 // kRtvA varadhanaM senAnyaM suSe gamivArSabhiH3 / dIrgha dIrghapathe netuM pratasthe brahmanandanaH // 26 // dIrghasya dRtaH kaTakarAjametyaivamUcivAn / dArpaNa samamAvAlyamaitrI tyaktuM na yujyate // 30 // tataH kaTaka ityuce brahmaNA sahitAH purA / sodA iva pazcApyabhavAma muhRdo vayam // 31 // svarjuSo brahmaNaH putre rAjye ca traatumrpite| dIrpaNa dhikkRtaM nAtti zAkinyapi samarpitam // 32 // (1) candrAya / (2) sodyamau / (3) bharatacakrI / 173 evAAA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 174 // brahmaNaH putrabhANDe yaddIrgho dIrghamacintayat / AcacArAtipApaM tacchvapaco'pi kimAcaret ||33|| tadgaccha zaMsa dIrghAya brahmadatto'bhyupetyasau / yuddhacasva yadi vA nazyetyuktvA dRtaM vyasarjayat ||34|| tataH prayANairacchinnaiH kAmpIlyaM brahmasUryayau / sadIrghamapyarAtsIttannabhaH sArkamivAmbudaH ||35|| dIrghaH sarvAbhisAreNa raNasAreNa pattanAt / 1daNDAkrAnto nirasaradavilAdiva mahoragaH || 36 || culanyapi tadAtyantaverAgyAdAdade vratam / pArzve pUrNApravarttinyAH kramAnnirvRtimApa ca ||37|| purogA dIrgharAjasya purogairbrahmajanmanaH / nadIyAdAMsyakUpArayAdobhiriva jaghnire // 38 // dIrgho'pyamarpAdunnAmidaMSTrikA vikaTAnanaH / varAha iva dhAvitvA hantuM pravavRte parAn // 39 // brahmadattasya pAdAtarathisAdyAdikaM balam / paryAsyata nadIpUreNeva dIrgheNa veginA // 40 // brahmadattastataH starruNAkSa yuyudhe svayam / garjatA dIrgharAjena garjan dantIva dantinA // 41 // ubhAvapi baliSThau taavstraannystrainir|stuH / kallolairiva kallolAn yugAntodbhrAntavAridhI ||42 // jJAtvA'tha sevaka ivAvasaraM prasarati / DuDhauke brahmadattasya cakraM dikcakrajitvaram ||43|| tato jahAra dIrghasya tenAzu brahmarasUna / vimardo vidyutaH ko ar godhAdhanasAdhane // 44 // jayatAdeSa cakrIti bhASiNo mAgadhA iva / brahmadattopari surAH puSpavRSTiM vinire ||45 || poraiH piteva mAteva devateva sa vIkSitaH / puraM viveza kAmpIlyaM sutrAmevAmarAvatIm // 46 // pUrvodRDhAH sarvato'pi patnIrAnAyayannRpaH / kuruma ( puSpava ) tyabhidhAnAM ca strIratnaM pratyatipit // 47 // vibhinnasvAminodbhUtasImanirmUlanAdasau / SaTkhaNDAM sAdhayitvorvI mekakhaNDAM vinirmame // 48 // saMvatsarairdvAdaza (1) yuddhAkrAntaH pakSe yaSThacAkrAntaH / dvitIya prakAzaH // 174 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 175 // bhirupetyopetya sarvataH / tasyAbhiSeko vidadhe bharatasyeva rAjabhiH // 49 // catuHSaSTisahasAntaHpurakhIparivAritaH / sa rAjyasaukhyaM bubhuje prAktapobhUruhaH phalam // 50 // anyedhurnATayasaMGgIte tasya dAsyA samapitaH / svarvadhUgumphita iva vicitraH puSpagendukaH // 51 // brahmadattastu taM dRSTvA dRSTapUrvo mayedRzaH / kutrApIti vyadhAdantarUhApoI muhurmuhuH // 52 // prApazcajanmasmaraNotpattestatkAlameva ca / saudharma dRSTavAnetadityajJAsInmahIpatiH // 53 // sa siktazcandanAmbhobhiH svasthIbhUyetyacintayat / kathaM meliSyati sa me pUrvajanmasahodaraH // 54 // taM jJAtukAmaH zlokArddhasamasyAmevamArpayat / Asva dAsau mRgau haMsau mAtaGgAvamarau tathA // 55 // azlokasamasyAM me ya imAM pUrayiSyati / rAjyA? tasya dAsyAmItyasAvaghoSayatpure // 56 // zlokArddha tattu sarvo'pi kaNThasthaM nijanAmavat / paThanakArSItpazcAI na cApUriSTa kazcana // 57 // tadA ca purimatAlAccitrajIvo | mahebhyasUH / jAtismRteH pravajito viharanekadA''yayau // 58 // tatra kasmiMzcidudyAne prAsukasthaNDilasthitaH / zlokArddha tatta paThataH so'zrISIdArapaTTikAt // 59 // eSA nau SaSThikA jAtiranyo'nyAbhyAM viyuktayoH / zlokAparA mevaM sa sampUrya tamapAThayat // 60 // zlokAparA, tadrAjJaH purastAdArapaTTikaH / papATha kaH kaviriti tatpRSTastaM muni jagau // 6 // sa pAritoSikaM tasmai vitiiyotknntthyaa yayau / tattrodyAne muni draSTuM dhrmdrummivodgtm||62||vnditvaa taM muni tatA bASpapUrNavilocanaH / niSasAdAntike rAjA sasnehaH pUrvajanmavat // 6 // AzIrvAda munirdacyA kRpArasamahodadhiH / anugrahArtha bhUpasya prArebhe dharmadezanAm // 64 // rAjannasAre saMsAre sAramanyanna kiJcana / sAro'sti dharma evaikaH sarojamiva kaI me // 65 // zarIraM yauvanaM lakSmIH svAmyaM mittrANi bandhavaH / sarvamapyanilo // 175 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 176 // itapatAkAzcalacaJcalam // 66 // bahiraGgAn dviSo'jaiSIryathA sAdhayituM mahIm / antaraGgAn jaya tathA mokSasAdhanahetave // 67 // gRhANa yatidharma tatpRthakkRtya tyajAparam / rAjahaMso hi gRhNAti vibhajya kSIramambhasaH / // 68 // brahmadattastato'vAdId diSTayA dRSTo'si bAndhava / iyaM tavaiva rAjyazrI kSva bhogAn yathAruci // 69 / / tapaso hi phalaM bhogAH santi te ki tapasyasi / upakrameta ko nAma svataH siddha prayojane // 70 // munirUce mamApyAsana dhanadasyeva sampadaH / mayA tAstRNavasyaktA bhavabhramaNabhIruNA // 71 // saudharmAn kSINapuNyo'sminnAgato'si mahItale / ito'pi kSINapuNyaH san rAjanmA gA adhogatim // 72 / / Arye deze kule zreSThe mAnuSyaM prApya mokSadam / sAdhayasyamunA bhogAn sudhayA pAdazaucavat / / 73 / / svargAccyutvA kSINapuNyau bhrAntAvAvAM kuyoniSu / yathA tathA smaran rAjan kiM bAla iva muhyasi ? // 74 // tenaivaM bodhyamAno'pi nAbuddha vsudhaadhvH| kutaH kRtanidAnAnAM bodhibiijsmaagmH||75|| tamabodhyatama budhdhyA jagAma muniranyataH / kAlAdiSTAhinA dRSTe kiyattiSThanti mAntrikAH // 76 / / ghAtikarmakSayAtprApya kevalajJAnamuttamam / bhavopagrAhikarmANi hatvA prApa paraM padam // 77 // brahmadatto'pi saMsArasukhAnubhavalAlasaH / saptAtivAhayAmAsa zatAni zaradA kramAt // 78 // kadAcitpAparicito dvijaH kazciJjagAda tam / cakravartin svayaM bhurakSe yattanme dehi bhojanam // 79 // brahmadatto'pyavocattaM madanaM dvija durjaram / cireNa jIryamANaM tu mahonmAdAya jAyate // 8 // kadaryo'syannadAne'pi dhiktvAmiti vadan dvijaH / abhoji sakuTumbo'pi bhUbhujA bhojanaM nijam / / 81 // nizAyAmatha viprasya bIjAdiva tadodanAt / zatazAkhaH smaronmAdataruH prAdurabhUbhRzam // 82 // ajJAtajananImAmisnupAvyatikaraM mithaH / pazuvatsahaputro'pi // 16 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 177 // vipraH pravavRte rate ||83|| tato virAme yAminyA dvijo gRhajanazca saH / hiyA darzayituM svAsyamanyo'nyamapi nAzakat ||84|| krUreNAnena rAjJA'smi sakuTumbo biDambitaH / cintayannityamarSeNa nagarAnniragAdvijaH // 85 // dUrAdazvatthapatrANi kANayan zarkarAkaNaiH / tena kazcidajApAlo dadRze bhramatA bahiH || 86|| madvairasAdhanAyAlamAviti vimRzya saH / taM mulyeneva satkAreNAdAyaivamavocata ||87 // rAjamArge gajArUDho yaH zvetacchatracAmaraH yAti kRSye dRzau tasya tvayA prakSipya golike // 88 // vipravAcamajApAlaH pratipede tathaiva tAm / pazuvatpazupAlA hi na vimRzyavidhAyinaH // 89 // | so'tha kuDacAntare sthitvA samaM prakSipya golike / AsphoTayad dRzau rAjJo nAjJA laGghayA vidheH khalu // 90 // so'GgarakSairajApAlaH prAptaH zyenairiva dvikaH / hanyamAnastamevAkhyadvipraM vipriyakArakam ||11|| tacchrutvA parthivo'bocaDiga ghira jAtirdvijanmanAm / yatraite bhuJjate pApAstatra bhaJjanti bhAjanam ||12|| yaH svamIyati dAtAraM dataM tasmai varaM zune / jAtu dAnumucitaM kRtnAnAM dvijanmanAm // 93 // vaJcAnAM nRzaMsAnAM zvApadAnAM palAdinAm / sRSTiM dvijAnAM yo'kArSInnigrAdyaH prathamaM hi saH // 94 // iti jalpannalpakrut pRthvIpatiraghAtayat / saputrabandhumitraM taM vipraM mazakamuSTivat // 95 // dRzo - randhIkRtastena hRdaye'ndhIkRtaH krudhA / viprAn so'ghAtayat sarvAn purodhaH prabhRtInapi // 96 // so'mAtyamAdidezaivaM netraireSAM dvijanmanAm / vizAlaM sthAlamApurthya nidhehi purato mama // 97 // raudramadhyavasAyaM taM rAjJo vijJAya mantryapi / zleSmAtakaphalaiH sthAlaM pUrayitvA puro nyadhAt // 98|| mumude brahmadatto'pi pANinA saMspRzanmuhuH / viprANAM locanaiH sthAlaM sAdhu pUrNamiti bruvan // 99 // sparza strIratnarUpAyAH puSpavatyAstathA na hi MORE OF CHOIC dvitIya prakAzaH // 977 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 178 // yathAsssIdbrahmadattasya tatsthAlasparzane ratiH || 500 // na kadAcana sa sthAlamapAsArayadagrataH / durmmadI madirApAtramitra durgatikAraNam ||1|| vipranetradhiyA'mRdnAt zloSmAtakaphalAni saH / phalAbhimukhapApadroH sajjayanniva dohadam ||2|| tasyAnivarttako raudrAdhyavasAyo'tyavarddhata / azubhaM vA zubhaM vA'pi sarve hi mahatAM mahat // 3 // tasyaivaM vasudhezasya raudradhyAnAnubandhinaH / pApapaGkabarAhasya yayurvarSANi SoDaza || 4 || yAteSu SoDazayuteSu samAzateSu saptasvasau kSitipatiH paripUritAyuH / hiMsA'nubandhipariNAmaphalAnurUpAM tAM saptamIM narakalokabhuvaM jagAma ||5|| 27 // iti brahmadattacakravarttikathAnakam || punarapi hiMsakAnnindati / kuNirvaraM varaM paGgurazarIrI varaM pumAn / api sampUrNasarvAGgo na tu hiNsaapraaynnH||28|| kuNirvikalapANiH varamiti manAgiSTe mantamavyayaM, paGguH pAdavikalaH, kutsitaM zarIramazarIraM namaH kutsArthatvAt tadvidyate yasya so'zarIrI kuSThI vikalAGgaH, kuNipaGgukuSThinaste hi vikalAGgatvAdeva hiMsAmakurvanto manAk zreSTAH, sampUrNasarvAGgo'pi kRtaparikarabandhaM hisAparAyaNaH pumAnna tu zreSThaH ||28| nanu raudradhyAnaparAyaNasya yA tu zAntikanimittaM prAyazcittabhUtA hiMsA yA vA kulakramAyAtA matsyabandhAnAmiva sA raudradhyAnarahitatvAnna doSAyetyAha hiMsA vighnAya jAyeta vighnazAntyai kRtA'pi hi / kulAcAra dhiyA'pyeSA kRtA kulavinAzanI // 29 dvitIya prakAzaH // 178 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzaH yogazAstram // 12 // raudradhyAnamantareNApyavivekAllobhAvA yA zAntinimittaM kulakramAdvA hiMsA na kevalaM pApahetuHpratyuta vighnazAntinimittaM kriyamANA samarAdityakathoktasya yazodharajIvasya surendradattasyeva piSTamayakukkuTavadharUpA vighnAya jAyate kalpeta asmatkulAcAro'yamiti buddhayA'pi kRtA hiMsA kulameva vinAzayati // 29 // idAnI kulakramAyAtAmapi hisAM pariharan pumAn prazasya evetyAha / api vaMzakramAyAtA yastu hiMsAM parityajet / sazreSThaH sulasa iva kolsaukrikaatmjH||30|| vaMzaH kulaM kulakramAyAtAmapi hiMsAM yaH pariharet saH zreSTaH prazasyatamaH sulasa iva, tasya vizeSaNaM kAla saukarikAtmajaH kAlasaukariko nAma saunikastasyAtmaja putraH / yadAhaavi icchanti ya maraNaM na ya parapIDaM kuNanti maNasA vi / je suviiasugaipahA soyariasuo jahA sulaso // mulasakathAnakaM sampradAyagamyam / sa cAya mahardi magadheSvasti puraM rAjagRhAbhidham / tatra zrIvIrapAdAbjabhRGgobhRcchreNiko nRpH||1|| tasya priyatame nandAcillaNe zIlabhUSaNe / abhUtAM devakIrohiNyAvivAnakadundubheH // 2 // nandAyAM nandano vizvakumudAnandacandramAH / nAmnA'bhayakumAro'bhUdubhayAnvayabhUSaNaH // 3 // rAjA tasya parijJAya prakRSTaM buddhikauzalam / dadau (1) api icchanti ca maraNaM na ca parapIDAM kurvanti manasApi / ye suviditasugatipathAH saukarikasuto yathA mulasaH (2) vasuvevasya kRSNapituH / ulgeli Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram dvitIya prakAzA // 18 // sarvAdhikAritvaM guNA hi garimAspadam // 4aa anyadA zrImahAvIro viharan paramezvaraH / jagatpUjyaH pure tasminAgatya samavAsarat // 5 // zrutvA svAminamAyAtaM jaGgamaM kalpapAdapam / kRtArthamAnI tatrAgAnmuditaH zreNiko nRpaH // 6 // yathAsthAnaM niSaNNeSu devAdiSu jgdguruH| prAreme duritadhvaMsadezanIM dharmadezanAm // 7 // tadA kuSThagalatkAyaH kazcidetya pragamya ca / niSasAdopatIrthezamalakara iva kuTTime // 8 // tato bhagavataH pAdau nijapUyarasena saH / niHzaGkazcandaneneva carcayAmAsa bhUyasA // 9 // tadvIkSya zreNikaH kUddho dadhyau vdhyo'ymutthitH| pApIyAn yajagadbharttavyevamAzAtanAparaH // 10 // atrAntare jinendreNa kSute provAca kuSThikaH / mriyasvetyatha jIveti zreNikena kSute sati // 1 // kSute'bhayakumAreNa jIva vA tvaM mriyasva vA / kAlasaukarikeNApi kSute mA jIva mA mRthAH // 12 // jinaM prati mriyasveti vacasA ruSito nRpaH / itaH sthAnAdutthito'sau grAhya ityAdizadbhaTAn // 13 // dezAnAnte mahAvIraM natvA kuSThI samutthitaH / rurudhe zreNikabhaTaiH kirAtairiva zUkaraH // 14 // sa teSAM pazyatAmeva divyarUpadharaH kSaNAt / utpapAtAmbare kurvanakabimbaviDambanAm // 15 // pattibhiH kathite rAjJA ka eSa iti vismayAt / vijJapto bhagavAnasmai devo'sAvityacIkathat // 16 // punarvijJapayAmAsa sarvajJamiti bhupatiH / devaH kathamabhUdeSa kuSThI vA kena hetunA // 17 // athoce bhagavAnevamasti vatseSu vizrutA / kauzAmbI nAma pUstasyAM zatAnIko'bhavannRpaH // 18 // tasyAM nagAmeko'bhUnnAmataH seDuko dvijaH / sImA sadA daridrANAM mUrkhANAmavadhiH paraH // 19 // garmiNyA'bhANi so'nyecurlAhmaNyA sUtikarmaNe / bhaTTAnaya ghRtaM mA samAna banyathA vyathA (1) mattaHzvA. // 18 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogapAtram dvitIya prakAza // 18 // // 20 // so'pyUce tAM priye nAsti mama kutrApi kauzalam / yena kiJcillame kApi kalAyAdyA yadIzvarAH // 21 // uvAca sA ca taM bhaTTa gaccha sevasva pArthivam / pRthivyAM pArthivAdanyo na kazcitkalpapAdapaH // 22 // tatheti pratipadyAsau nRpaM puSpaphalAdinA / pravRttaH sevituM vipro ratnecchuriva sAgaram // 23 / / kadAcidatha kauzAmbI cmpeshenaamitailaiH| ghanatuneva meghedyArarudhyata smnttH||24|| sAnIko'pi zatAnIko madhyekauzAmbi tasthivAn pratIkSamANaH samayamantavilamivoragaH // 25 // campAdhipo'pi kAlena bahunA sanasainikaH / prAvRSi svAzrayaM yAtuM pravRtto rAjahaMsavat // 26 // tadA puSpArthamudyAne gataH seDuka aikSata / taM kSINasainyaM pratyUSe niSprabhoDumivoDapama // 27 // tUrNametya zatAnIkaM vyajijJapadasAvidam / yAti kSINabalaste'ribhagnadaMSTra ivoragaH // 28 // yadyadyottiSThase tasmai tadA prAyaH sukhena sH| balIyAnapi khinnaH sanakhimbhenAbhibhUyate // 29 // tadvacaH sAdhu manyAno rAjA srvaabhisaartH| niHsasAra 2zarAsArasAranAsIradAruNaH // 30 // tataH pazcAdapazyanto nezuzcampezasainikAH / acintitataDitpAte ko vIkSitumapi kSamaH // 31 // campAdhipatirekAGgaH kAndizIkaH plaayitH| tasya hastyazvakozAdi kauzAmbIpatiragrahIt // 32 // hRSTaH praviSTaH kauzAmbI zatAnIko mahAmanAH / uvAca seDukaM vipraM brUhi tubhyaM dadAmi kim // 33 // viprastamRce yAciSye pRSTvA nijakuTumbinIm / paryAlocapadaM nAnyo gRhiNAM gRhiNIM vinA // 34 // bhaTTaH prahRSTo bhaTTinyai tadazeSa zazaMsa sH| cetasA cintayAmAsa sA caiva buddhizAlinI // 35 / / yadhamunA grAhayiSye nRpAdgrAmAdikaM tadA / kariSyatyaparAndArAnmadAya vibhavaH khalu // 36 // dinaM pratyeka 3Aloca (1) khinnasainikaH 2 bANavRSTayA sArabhUtaM nAsIram-agrasainyaM tena dAruNaH 3 darzanam / // 18 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 182 // dvitIya prakAzA stathAgrAsanabhojanam / dInAro dakSiNAyAM ca yAcya ityanvazAtpatim // 37 // yayAce tattathA vipro rAjA'dAttadvadanidam / karako'ndhimapi prApya gRhvAtyAtmocitaM payaH // 38 // pratyahaM tattathA lebhe prApya sambhAvanAM ca sH| puMsAM rAjaprasAdo hi vitanoti mahAghatAm // 39 // rAjamAnyo'yamityeSa nityaM lokainyamantryata / yasya prasano nRpatistasya kaH myAna sevakaH // 40 // agre bhuktaM cAlayitvA bubhuje''neksho'pysau| pratyahaM dakSiNAlobhAddhigdhiglobho dvijanmanAm // 41 // upAcIyata vipro'sau vividhairdakSiNAdhanaiH / prAsaratputrapautraizca pAdairiva vadrumaH // 42 // sa tu nityamajIrNAnavamanAvaMgai rasaiH / AmerabhUSitatvagazvattha iva lAkSayA // 43 // kuSThI krameNa saJjajJe shiirnnghraannaaNhipaannikH| tathaivAbhukta rAjAne so'tRpto havyavADiva // 44 // ekadA mantribhibhUpo vijJapto deva kuSThacasau / saJcariSNuH kRSTharogo nAsya yogyamihAzanam // 45 // santyasya nIrujaH putrAstebhyaH ko'pyatra bhojyatAm / vyaGgitapratimAyAM hi sthApyate pratimAntaram // 46 // evamastviti raajhokte'maatyaiviprstthoditH| svasthAne'sthApayatputraM gRhe tasthau svayaM punaH // 47 // mdhumnnddkpdkssudrmkssikaajaalmaalitH| putraihAdapi bahiH kuTIre'kSepi sa dvijaH // 48 // bahiH sthitasya tasyAjJAM putrA api na cakrire / dArupAtre daduH kintu zunakasyeva bhojanam // 49 // jugupsamAnA vadhvo'pi taM bhojayitumAyayuH / tiSThivurvalitagrIvaM moTanotpuTanAsikAH // 50 // atha so'cintayadvipraH zrImanto'mI mayA kRtaaH| ebhirmukto'smyanAdRtya tIrNAmbhobhistaraNDavat // 51 // toSayanti na vAcA'pi roSayantyeva mAmamI / kuSTho ruSTo na santuSTo bhavya ityanulApinaH // 52 // (2) ghaTaH (2) vAntvA. // 182 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 183 // dvitIya prakAzA jugupsante yathaite mAM jugupayAH syuramI api / yathA tathA kariSyAmItyAlocyAvocadAtmajAn // 53 // udvigno jIvitasyAhaM kulAcArastvasau sutAH / mumUrSubhiH kuTumbasya deyo mantrokSitaH pazuH // 54 // pazurAnIyatAmeka ityaakpnumodinH| Aninyire te'ya pazuM pazuvanmandabuddhayaH // 55 // udvyodvy' ca svAGga mannena vyAdhivartikAH / tenAcAri pazustAvadyAvat kuSThI babhUva saH // 56 // dadau vipraH svaputrebhyastaM hatvA pazumanyadA / tadAzayamajAnanto mugdhA bubhujire ca te // 57 / tIrthe svArthAya yAsyAmItyApRcchaya tanayAn dvijaH / yayAvUrdhvamukho'raNyaM zaraNyamiva cintayan // 58 // atyantavRSitaH so'TanaTavyAM payase ciram / apazyatsuhRdamiva deze nAnAdrume hRdam // 59 // nIraM tIratarukhastapatrapuSpaphalaM dvijaH / grISmamadhyandinArko zukathitaM kAthavatpapau // 60 // so'pAyathA yathA vAri bhUyobhUyastu pAturaH / tathA tathA vireko'sya babhUva kRmibhiH saha // 61 // sa nIrugAsItkatibhirapyahobhiIdAmbhasA / manojJasavayavo vasanteneva pAdapaH // 2 // ArogyaiSTo vavale vipraH kSipraM svavezmane / puMsAM vapurvizeSotthazrRGgAro janmabhUmiSu // 63 // sa puryyA pravizan paurairdadRze jAtavismayaiH / dedIpyamAno nirmuko nirmoka iva pannagaH // 64 // pAraiH pRSTaH punarjAta ivollAghaH kathaM nvasi / devatArAdhanAdasmItyAcacakSe sa tu dvijH||65|| sa gatvA svagRhe'pazyatsvaputrAn kuSThino mudA / mayA'vajJAphalaM sAdhu dattamityavadacca tAn // 66 // mutAstamevaracUzca bhavatA tAta nighRNam / vizvasteSu kimasmAsu dviSevedamanu SThitam // 67 // lokairAkruzyamAno'sau rAjanAgatya te puram / AzrayajjIvikAdvAraM dvArapAlaM nirAzrayaH // 68 // tadA'tra vayamAyAtA dvAstho'smadarmadezanAm / zrotuM pracalito'muzcattaM vipraM nijakarmaNi // 69 // dvAropaviSTaH sa // 18 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 984 // dvAradurgANAmagrato balim / janmAdRSTamivAbhukta yatheSTaM kaSTitaH kSudhA // 70 // AkaNThaM paribhuktAnnadoSAdgISmoSmaNA ca saH / utpannayA tRSA'kAri marupAntha ivAkulaH // 71 // tatta dvAHsthabhiyA sthAnaM tyaktvA nAgAtprapA diSu / asau jalacarAn jIvAn dhanyAnmene tRSAturaH ||72|| AraTan vAri vArIti sa tRSArtto vyapadyata / sta nagaradvAravApyAmajani darduraH ||73 || viharanto vayaM bhUyo'pyAgamA meha pattane / loko'smadvandanArtha ca pracacAla sasambhramaH ||74 || asmadAgamanodantaM zrutvA'mbhohAriNImukhAt / sa bheko'cintayadidaM kApyevaM zrutapUrvyaham ||75 || UhApohaM tatastasya kurvANasya muhurmuhuH / svamasmaraNa vajjAtismaraNaM tatkSaNAdabhUt // 76 // sa dadhyau darduracaiva dvAre saMsthApya mAM purA / dvAHstho yaM banditumagAtsa AgAdbhagavAniha // 77 // yathaite yAnti taM draSTuM lokA yAsyAmyahaM tathA / sarvasAdhAraNI gaGgA na hi kasyApi paitRkI // 78 // tato'smadvandanAhetorutplu tyotplutya so'dhvani / AyAMste'zvakhurakSuNNo bhekaH paJcatvamAptavAn // 79 // dardurAko'yamutpede devo'smadbhaktibhAvitaH / bhAvanA hi phalatyeva vinA'nuSThAnamapyaho ||80|| indraH sadasyuvAcedamupazreNikamAItAH / azraddadhAnastadasau ta (tva) parIkSArthamAgataH // 81 // gozIrSacandanenAyamAnacce caraNau mama / tvaddRSTimohanAyAnyatsarvaM vyadhita vaikriyam // 82 // athoce zreNikaH svAminamaGgalyaM prabhoH kSute / eSo'nyeSAM tu maGgalyAmaGgalyAni jagAda kim // 83 // athAcacakSe bhagavAn kiM bhave'dyApi tiSThasi / zIghraM mokSaM prayAhIti mAM mriyasvetyuvAca saH // 84 // sa tvAM jagAda jIveti jIvataste yataH sukham / narake narazArdula mRtasya hi gatistava // 85 // jIvan dharma vidhate syAdvimAne'nuttare mRtaH / jIva mriyasva vetyevaM tenAbhayamabhASata // 86 // jIvan pApaparo mRtvA saptamaM dvitIya prakAzaH 184 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzana // 185 // narakaM vrajet / kAlAMkarikastena proce mA jIva mA mRthAH // 87 // tacchutvA zreNiko natvA bhagavantaM vyajijJapat / tvayi nAthe jagannAtha kathaM me narake gatiH / / 88|| babhASe bhagavAnevaM purA tvamasi bhUpate / baddhAyunarake tena tatrAvazyaM gamiSyasi // 86 // zubhAnAmazubhAnAM vA phalaM prArabaddhakarmaNAm / bhoktavyaM tava (tadva)yamapi nAnyathA katamIzmahe // 9 // Adyo bhAvijinacaturviMzatau tvaM bhaviSyasi / padmanAbhAbhidho rAjan khedaM mA sma kRyAstataH // 91 // zreNiko'thAvadanAtha kimupAyo'sti ko'pi saH / narakAyena rakSye'hamandhakUpAdivAndhalaH // 92 // bhagavAn vyAjahAredaM sAdhubhyo bhaktipUrvakam / brAhmANyA cetkapilayA bhikSAM dApayase mudA // 93 // kAlasaukarikAsUnAM vimocayasi vA yadi / tadA te narakAnmokSo rAjan jAyeta nAnyathA // 94 // samyagityupadezaM sa hRdi hAramivodvahan / praNamya zrImahAvIraM cacAla svAzrayaM prati // 95 // atrAntare parIkSArtha dardurAkena bhuupteH| akArya vidadhatsAdhuH kaivarta iva darzitaH // 96 // taM dRSTvA pravacanasya mAlinyaM mA bhavatviti / nivAryAkAryataH sAmnA svagRhaM pratyagAnnRpaH // 67 // sa devo darzayAmAsa sAdhvImudariNI punH| nRpaH zAsanabhaktastAM jugopa nijavezmani // 9 // pratyakSIbhUya devo'pi tamRce sAdhu sAdhu bhoH / samyaktvAccAlyase naiva parvataH svapadAdiva // 99 // nRnAtha yAdRzaM zakraH sadasi tvAmacIkathat / dRSTastAdRza evAsi mithyAvAco na tAdRzAH // 10 // divAnirmitanakSatrazreNika zreNikAya saH / vyazrANayattato hAraM golakadvitayaM tathA // 1 // yo'muM sandhAsyate hAraM truTitaM sa mariSyati / ityudIrya tiro'dhatta svapnadRSTa ivAmaraH // 2 // divyaM devyai dadau hAraM cellaNAyai manoharam / golakadvitayaM tatu nandAyai nRpatirmudA // 3 // dAnasyAsyAsmi yogyeti seyaM nandA manasvinI / AsphAlya sphoTayAmAsa stambhe Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 18 // tadragolakadvayam // 4|| ekasmAtkuNDaladvandvaM candradvandvamivAmalam / dedIpyamAnamanyasmAtsomayugmaM ca niHsRtam // 5 // tAni divyAni ratnAni nandA sAnandamagrahIt / anabhravRSTivallAbho mahatAM syAdacintitaH // 6 // rAjA yayAce kapilAM sAdhubhyaH zraddhayA'nvitA / bhikSAM prayaccha nirbhikSAM tvAM kariSye dhanoccakaiH // 7 // kapiloce vidhatse mAM sarvA svarNamayIM yadi / hinasmi vA tathA'pyetadakRtyaM na karomyaham // 8 // kAlasaukariko'pyUce rAjJA sUnAM vimuzca yat / dAsye'hamarthamarthasya lobhAttvamasi saunikaH // 9 // sUnAyAM nanu ko doSo yayA jIvanti mAnavAH / tAM na jAtu tyajAmIti kAlasaukariko'vadat // 10 // sUnAvyApArameSo'tra kariSyati kathaM nviti / nRpaH kSiptvA'ndhakUpe tamahorAtramadhArayat // 11 // atha vijJapayAmAsa gatvA bhagavate nRpH| so'tyAji saunikaH sUnAmahorAtramidaM vibho // 12 // sarvajJo'bhidadhe rAjannandhakUpe'pi so'vadhIt / zatAni paJca mahiSAn svayaM nirmAya mRnmayAn // 13 // tadgatvA zreNiko'pazyat svayamudvivije ttH| dhigaho me purA karma nAnyathA bhagavadagiraH // 14 // paJca pazca zatAnyasya mahiSAbhighnato'nvaham / kAlasaukarikasyoccaiH pAparAziravarddhata // 15 // ihApi rogaastsyaasndaarunnairtidaarunnaaH| paryantanarakaprArupayutkalitairagheH // 16 // hA tAtamahA mAtariti vyAdhivAdhAkadarthitaH / vadhyamAnaH zUkaravatkAlasaukariko'raTat // 17 // sau'GganAtUlikApuSpavINAkaNitamArjitAH / dRSTitvamAsikAkarNajihAzUlAnyamanyata // 18 // tatastasya sutastAdRk svarUpaM sulaso'khilam / jagAda jagadAptAyAbhayAyAbhayadAyine // 19 // uce'bhayastvatpitA yaccakre tasyedRzaM phalam / satyamatyugrapApAnAM (1) mArjitA-mugandhidravyaiH saMskRtaM dadhi. // 186 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH phalamatraiva labhyate // 20 // tathA'pyasya kuru prItyai viparItendriyArthatAm amedhyagandhavidhvaMse bhavena jalamauSadham // 21 // athaitya sulasastaM tu kaTutiktAnyabhojayat / apAyayadapo'tyuSNAstaptatrapusahodarAH // 22 // bhUyiSThaviSThayA muSThu sarvAGgINaM vyalepayat / urdhvakaNTakamayyAM ca zayyAyAM paryasUSupat // 23 // zrAvayAmAsa 1cakrIvatkramelakaravAn kaTUn / rakSovetAlakakAlaghorarUpANyadarzayat // 24 // taiH prItaH so'bravItputraM cirAtsvAdvadya bhojanam zItaM vAri mRduH zayyA sugandhi ca vilepanam // 25 // zabdaH zrutisudhA'mUni rUpANyekaM sukhaM dRshoH| bhaktenApi tvayA'smAt kiM vaJcito'smi ciraM sukhAt // 26 // tacchutvA sulaso dadhyAvidamatraiva janmani / aho pApaphalaM ghoraM narake ki bhaviSyati // 27 // sulase cintayatyevaM sa mRtvA prApa dAruNam / saptame narake sthAnamapratiSThAnasaMjJitam // 28 // kRtordhvadehiko'bhANi sulasaH svajanairiti / pituH zrayapadaM syAma sanAthA hi tvayA yathA // 29 // sulasastAnuvAcedaM kariSye karma na hyadaH / kicille meM phalaM pitrA'pyatraivAmuSya karmaNaH // 30 // yathA mama priyAH prANAstathA'nyaprANinAmapi / svaprANitAya dhigaho paraprANapramAraNam // 31 // hiMsAjIvikayA jIvet kaH prekSya phalamIdRzam / maraNekaphalaM jJAtvA kiMpAkaphalamatti kH||32|| atha te svajanAH procuH pApaM prANivadhe'tra yat / tadvibhajya grahISyAmo hiraNyamiva gotriNaH // 33 // tvamekaM mahiSaM inyA haniSyAmo'parAn vayam / atyalpameva te pApaM bhaviSyati tato nanu // 34 // AdAya sulasaH pitryaM kuThAraM pANinA tataH / tenAjaghne nijAM javAM mUrchito nipapAta ca // 35 // labdhasaMjJastato'vAdIt sAkrandaH karuNasvaram / hA kuThAra (1) cakrIvat-rAsabhaH kramelakazca-uSTraH tayoH zabdAn, // 187 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 188 // I prahAreNa kaThoraNAsmi pIDitaH ||36|| gRhNIta bandhavo yUyaM vibhajya mama vedanAm / syAmalpavedano yena pIDita pAta pAta mAm ||37|| salasaM khinnamanasaste ca pratibabhASire / pIDA kasyApi kenApi gRhItuM zakyate kimu // 38 // sulaso vyAjahAredaM yad vyathAmiyatImapi / na me grahItumIzidhve tatkathaM narakavyathAm ||39|| kRtvA pApaM kuTumbArthe ghorAM narakavedanAm / eko'sutra sahiSye'haM sthAsvantyatraiva bAndhavAH // 40 // hiMsAM aa kariSyAmi paitrikIrmApa sarvathA / pitA bhavati yadyandhaH kimandhaH syAtsuto'pi hi // 41 // evaM vyAharamANasya mulasasyAtipIDayA / pratijAgaraNAyAgAdabhayaH zreNikAtmajaH || 42 || parirabhya babhASe tamabhayaH sAdhu sAdhu bhoH / sarve te zrutamasmAbhiH pramodAdvayamAgatAH || 43 || pApAtpaitryAdapakrAman kardamAdiva dUrataH / tvamekaH zlAdhyase hanta pakSapAto guNeSu naH ||44 || sulasaM pezalairevamAlApairdharmavatsalaH / anumodya nijaM dhAma sa jagAma nRpAtmajaH ||45|| svAnanAdRtya sulaso gRhItadvAdazavrataH / daurgatyabhIto'sthAjjainadharme rora ivezvare // 46 // kAlasaukarikasUnurivaivaM yastyajet kulabhavAmapi hiMsAm / svargasampadadavIyasi tasya, zreyasAmaviSayo na hi kizcit // 147 // 30 // atha hiMsAM kurvannapi damAdibhiH puNyamarjayatyeva pApaM ca vizodhayedityAha - damo devagurUpAstirdAnamadhyayanaM tapaH / sarvamapyetadaphalaM hiMsAM cennA parityajet // 31 // dama indriyajayaH, devagurUpAstirdevasevA gurusevA ca dAnaM pAtreSu dravyavizrANanaM adhyayanaM dharmazAstrAdeH dvitIya prakAzaH gA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 189 // paThanaM tapaH kRcchracAndrAyaNAdi etaddamAdi sarvamapi na tu kiJcideva, aphalaM puNyArjana pApakSayAdiphalarahitaM cedyadi hiMsAM zAntihetuM kulakramAyAtAM vA na parityajenna pariharet // evaM tAvanmAMsalubdhAnAM zAntikArthinAM kulAcAramanupAlayatAM ca yA hiMsA sA pratiSiddhA ||31|| idAnIM zAstrIyAM hiMsAM pratiSedhana zAstratvena vA''kSipati vizvasto mugdhadhIrleAkaH pAtyate narakAvanau / aho nRzaMsairleAbhAndherhi sAzAstropadezakaiH // 32 // hisAzAkhaM vakSyamANaM tasyopadezakA hiMsAzAstropadezakA manvAdayastaiH kiMviziSTainRzaMse nirdayaiH / dayAvAn hi kathaM hiMsAzAstramupadizet / nRzaMsatve hetumAha / lobhAndhaiH mAMsalobhAndhaiH svAbhAvikavivekavivekisaMsarga cakSurahitaiH / yadAha -- ekaM hi cakSuramalaM sahajo viveka- stadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etaddvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhaH - stasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? || 1 || aho iti nirvede, yato vizvasto vizrabdhaH, vizvastatve heturmugdhadhIH / caturabuddhirhi kRtyAkRtyaM vivecayan na pratArakavacas vizvasiti / lokaH prAkRto janaH pAtyate kSepyate narakAvanau narakapRthvyAm ||32|| hiMsAzAstrameva yadAhurityanena prastutya nirdizati yajJArthaM pazavaH sRSTAH svayameva svayaMbhuvA / yajJo'sya bhUtyai sarvasya tasmAdyajJe vadho'vadhaH // 33 // dvitIya prakAzaH // 18 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAza zAstram // 19 // yajJArtha yajJAnimittaM svayaMbhuvA prajApatinA pazavaH sRSTA utpAditAH svayamevetyarthavAdaH / asya jagato vizvasya yajJo jyotiSTomAdiH bhUtyai bhUtivibhavaH, tasmAttatra yo vadhaH sa na vadho vijJeyaH hiMsAjanyasya pApasyAnutpatteH / evamucyate / kathaM punaryajJe hiMsAdoSo nAsti ? ucyate-hisA hiMsyamAnasya mahAnapakAraH prANaviyogena putradAradhanAdiviyogena vA sarvAnarthotpattadaduSkRtasya vA narakAdiphalavipAkasya pratyAsattaH / yajJe tu hatAnAmupakAro nApakAraH narakAdiphalAnutpatteH // 33 // etadevAhaauSadhyaH pazavo vRkSAstiryaJcaH pkssinnstthaa| yajJArtha nidhanaM prAptAH prApnuvantyu(cchi)ti punH||34|| __ auSadhyo darbhAdayaH pazavazchAgAdayaH vRkSA pAdayaH tiryazco gavAzvAdayaH pakSiNaH kapiJjalAdayaH yajJArthaM yajJanimitta nidhanaM vinAza prAptAH / yadyapi keSAzcittatra nidhanaM nAsti tathApi yA ca yAvatI ca pIDA vidyata iti sA nidhanazabdena lakSyate / prApnuvanti yAnti ucchitimutkarSa devagandharvayonitvamuttarakurvAdiSu dIrghAyuSkAdi ca // 34 // yAvatyaH kAzcicchAstre coditA hiMsAstAH saMkSipya darzayatimadhuparke ca yajJe ca pitRdevatakarmaNi / anauva pazavo hisyA nAnyatrotyabravInmanuH // 35 // madhuparkaH kriyAvizeSaH tatra govadho vihitaH, yajJo jyotiSTomAdiH tatra pazuvapo vihitaH, pitaro daivatAni yatra karmaNyaSTakAdau tacca zrAddhaM pitaNAM daivatAnAM ca karma mahAyajJAdi // 35 // // 190 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 191 // dvitIya prakAzA eSvartheSu pazUn hiMsana vedttvaarthvidvijH| AtmAnaM ca pazuMzcaiva gamayatyuttamAM gatim // 36 // etAnarthAn sAdhayituM pazun hiMsana dvija AtmAnaM pazuzcottamAM gatiM svargApavargalakSaNAM gamayati prApayati vedatattvArthaviditi viduSo'dhikAritvamAha // 36 // hiMsAzAstramanUdya punastadupadezakAnAkSipatiye cakruH krararmANaH zAstraM hiMsopadezakam / kva te yAsyanti narake nAstikebhyo'pi naastikaaH||37|| ye manvAdayaH-karaM nirdhaNaM karma yeSAM te krUrakarmANaH zAkhaM smRtyAdi hiMsAyA upadezakaM cakruH te hisAzAstrakartAraH ka narake yAsyantIti vismayaH / te cAstikAbhAsA api nAstikebhyo'pi nAstikAH paramanAstikA ityarthaH // 37 // uktaM cetyanena saMvAdazlokamupadarzayati-- varaM varAkazcArvAko yo'sau prakaTanAstikaH / vedostitApasacchamacchannaM rakSo na jaiminiH||38 varamiti manAgiSTo jaiminyapekSayA cArvAko laukAyAtikaH varAka iti dambharahitatvAdanukampyaH / tadevAhayo'sau prakaTanAstikaH / jaiministu na baraM kutaH vedoktitApasacchadma tApasaveSastena channaM rakSo rAkSasaH, ayaM hi vedokti mukhe kRtvA sakalaprANivacanAt mAyAvI rAkSasa iva / yaccoktaM yajJArtha pazavaH svaSTA iti tadvAGmAtra nijanijakarmanirmANamAhAtmyena nAnAyoniSu jantavaH samutpadyanta iti vyalIkaH kasyacit sRSTivAdaH, yajJo'sya bhUtyai sarvasyeti tvarthavAdaH pakSapAtamAtra, vadho'vadha iti tUpahAsapAtraM vacaH, yajJArtha vinihatAnAM cauSadhyAdInAM punarucchU // 19 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 1921 yaprAptiH zradhAnabhASitaM akRtasukRtAnAM yajJavadhamAtreNocchritagatiprAptyayogAt / api ca yajJahananamAtreNa yadi ucchritagatiprAptistarhi mAtApitrAdInAmapi yajJe vadhaH kiM na kriyate / yadAhuHnAhaM svargaphalopabhogatRSito nAbhyarthitastvaM mayA, santuSTastRNabhakSaNena satataM sAdho na yuktaM tava / svarge yAnti yadi tvayA vinihatA yajJe dhruvaM prANino, yajJaM ki na karoSi mAtRpitRbhiH putraistathA baandhvaiH||1|| ___ madhuparkAdiSu ca hiMsA zreyase nAnyatreti svacchandabhASitaM, ko hi vizeSo hiMsAyA yenaikA zreyaskarI nAnyeti puNyAtmAnastu sarvA'pi hiMsA na kartavyetyAhuH / yathA__ savve jIvA vi icchaMti jIviu na marajiu / tamhA pANivahaM ghoraM niggaMthA vajjayaMti Nam // 1 // yattuktaM "AtmAnaM ca pazRMzcaiva gamayatyuttamAM gatimiti" tadatimahAsAhasikAdanyaH ko vaktumarhati ? / api nAma pazorahitrasyAkAmanirjarayottamagatilAbhaH saMbhavet , dvijasya tu nizAtakRpANikAprahArapUrva sainikasyeva nirdayasya hiMsataH kathamuttamagatisaMbhAvanA'pi syAt ? // 38 // etadeva vizeSAbhidhAnapUrvakamupasaMharabAhadevopahAravyojena yajJavyAjena ye'thavA / ghnanti jantUn gataghRNA ghorAMte yAnti durgtim||39|| devA bhairavacaNDikAdayastebhyaH upahAro baliH sa eva vyAjaM chadma tena mahAnavamImAdhASTamIcaitrASTamInamasitakA(1) sarve jIvA api icchanti jIvintuM na martum / tasmAt prANivadhaM ghoraM nirgranthA varjayanti // 1 // // 19 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 193 // 50 380009 NORSEE diSu devapUjAcchadmanA ye jantughAtaM kurvanti ye ca yajJavyAjena gataghRNA nirdayAste ghorAM raudrAM durgati narakAdilakSaNAM yAnti, atra devopahAravyAjeneti vizeSAbhidhAnaM yajJavyAjenetyupasaMhAraH, kvA'pi ca nirAbAdhe dharmasAdhane svAdhIne sAbAdhaparAdhInadharmasAdhanaparigraho na zreyAn / yadAhuH - arko cenmadhu vindeta kimarthaM parvataM brajediti // 39 // zamazIladayAmUlaM hitvA dharmaM jagaddhitam / aho hiMsA pi dharmAya jagade mndbuddhibhiH||40|| zamaH kaSAyendriyajayaH, zIlaM susvabhAvatA, dayA bhUtAnukampA, etAni mUlaM kAraNaM yasya sa tathA dharmo'bhyudayaniHzreyasakAraNaM taM / kiM viziSTa ? jagaddhitaM hitvA upekSya zamazIlAdIni dharmasAdhanAnyupekSyetyarthaH, aho iti vismaye hiMsA'pi dharmasAdhanavahirbhUtA dharmasAdhanatvena mandabuddhibhiruktA sarvajanaprasiddhAni zamazIlAdIni dharmasAdhanAnyupekSya adharmasAdhanamapi hisAM dharmasAdhanatvena pratipAdayatAM pareSAM vyaktaiva mandabuddhitA ||40|| evaM tAvallabhamUlA zAntyarthA kulakramAyAtA yajJanimittA devopahArahetukA ca hiMsA pratiSiddhA / pitRnimittA avaziSyate tAM pratiniSedhituM parazAstrIyAM paralokI manuvadatihaviryaccirarAtrAya yaccAnantyAya kalpate / pitRbhyo vidhivaddattaM tatpravakSyAmyazeSataH // 41 // cirarAtrazabdo dIrghakalavacanaH, yaccAnantyAya kenaciddhaviSA dIrghakAlatRptirjAyate kenacidanantaiva tadubhayaM pravakSyAmi // 41 // O: OX OXENO OBE dvitIya prakAzaH // 193 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 194 // tilaibIMhiyavairidbhirmUlaphalena vA / dattena mAsaM prIyante vidhivatpitaro nRNAm // 42 // __ tilAdigrahaNaM netaraparisaMkhyAnArthamapi tUpAttAnAM phalavizeSapradarzanArtham / etairvidhivadattaiH pitaro mAsa prIyante // 42 // dvau mAsau matsyamAMsena trIn mAsAn hAriNena tu / aurapreNAtha caturaH zAkuneneha paJca tu||43 ___ matsyAH pAThInakAdyAH, hariNA mRgAH, aurabhrA meSAH, zakunaya AraNyakukkaTAdyAH // 43 // | SaNmAsAMzchAgamAMsena pArSateneha sapta vai / aSTAveNasya mAMsena rauraveNa navaiva tu // 44 // | chAgazchagalaH, pRSataiNaruravo mRgajAtivizeSavacanAH // 44 // dazamAsAMstu tRpyanti varAhamahiSAmiSaiH / zazakUyormA sena mAsAnekAdazaiva tu // 45 // ___ varAha AraNyazUkaraH // 45 // saMvatsaraM tu gavyena payasA pAyasena tu / vArSINasasya mAMsena tRptiAdazavArSikI // 46 // zrutAnumitayoH zrutasaMbandhasya balIyastvAdravyena payasA pAyasena ca saMbandho na mAMsena prAkaraNikena, anye tu vyAkhyAnayanti mAMsena gavyena payasA pAyasena vA / payaso vikAraH pAya dadhyAdi / payaHsaMskRte tvodane prasiddhiH / vANaso jaracchAgaH yasya pibato jalaM trINi spRzanti jihA kau~ ca yadAhatripivaM vindriyakSINaM zvetaM vRddhamajApatim vAoNasaM tu taM prAhuryAjJikAH pitRkarmasu // 1 // 46 // // 19 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 195 // EXOFOO pitRnimittahiMsopadezakaM zAstramanUdya tadupadiSTAM hiMsAM dUSayati iti smRtyanusAreNa pitRRNAM tarpaNAya yA / mUDhairvidhIyate hiMsA sA'pi durgatihetave // 47 // iti pUrvoktA yA smRtirdharmasaMhitA tasyA anusAreNAlambanena pitaraH piturvazyAH / yacchrutiH-- "pitre pitAmahAya prapitAmahAya piNDaM nirvapediti" / teSAM tarpaNAya tRptaye mUDhairavicArakairyA hiMsA vidhIyate sApi na kevalaM mAMsalobhAdinimittA durgatihetave narakAya / na hi svalpA'pi kAryAddhiMsA na narakAdinibandhanaM / yattu pitRprapaJcavarNanaM tanmugdhabuddhipratAraNamAtraM, na hi tilavrIhyAdibhirmatsyamAMsAdibhirvA parAsUnAM pitRRNAM tRptirutpadyate yadAha-- mRtAnAmapi jantUnAM yadi tRptirbhavediha / nirvANasya pradIpasya snehaH saMvarddhayecchikhAm ||1|| iti na kevalaM hiMsA durgatihetureva kiM tu hiMsyamAnairjantubhirvirodhanibandhanatvena svasyApi ihAmutra ca hisAhetutayA bhayahetuH || 47|| ahiMsya tu sarvajIvAbhayadAnazauNDasya na kuto'pi bhayamastItyAha-yo bhUteSvabhayaM dadyAdbhUtebhyastasya no bhayam / yAdRgvitIryate dAnaM tAdRgAsAdyate phalam 48 spaSTam // 48 // evaM tAvaddhiMsAparANAM manuSyANAM narakAdi hiMsAphalamabhihitaM / surANAmapi hiMsakAnAM jugupsanIyacaritAnAM mUDhajanaprasiddhaM pUjyatvaM 1 paridevate -- (1) zocati / dvitIya prakAza. // 195 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 196 // dvitIya prakAzA ko daNDadaNDacakrAsizulazaktidharAH surAH / hiMsakA api hA kaSTaM pUjyante devatAdhiyA // 49 // ___ hA kaSTamityatizayanide hiMsakA api rudraprabhRtayaH surAH prAkRtairjanaiH pUjyante vividhapuSpopahArAdibhira hA kaSTamityatizayanirvede hiMsakA api rUdraprabhRtayaH surAH prAkRtaijanaiH pUjyante vividhapuSpopahArAdibhiraya'nte / te ca yathAkathazcidabhyarcyatAM nAma kebalaM devatAvuddhistatra viruddhA ityaah-devtaadhiyaa| hiMsakatve vizeSaNadvAreNa hetumAha-kodaNDadaNDacakrAsizUlazaktidharA iti kodaNDAdidharatvAddhisakAH, hiMsakatvamantareNa kodaNDAdInAM dhArayitumayuktatvAt / kodaNDadharaH, zaGkaraH, daNDadharo yamaH, cakrAsidharo viSNuH, zUladharau zivau, zaktidharaH kumAraH upalakSaNamanyeSAM zastrANAM zastradharANAM ca // 49 // evaM prapaJcato hiMsAM pratiSidhya tadvipakSamatamahisAvataM zlokadvayena stautimAteva sarvabhUtAnAmahiMsA hitkaarinnii| ahiMsaiva hi saMsAramarAvamRtasAraNiH // 50 // ahiMsA duHkhdaavaagnipraavRssennyghnaavlii| bhavabhramirugA nAmahiMsA paramauSadhI // 51 // spaSTam // 50 // 51 // ahiMsAvatasya phalamAhadIrghamAyuH paraMrupamArogyaM zlAghaniyatA / ahiMsAyAH phalaM sarvaM kimanyatkANadaiva sA // 52 // ahiMsAparo hi pareSAmAyurvardayananurupameva janmAntare dIrghAyuSTvaM labhate / tathaiva pararUpamavinAzayan prakRSTa rUpamanoti / tathaiva cAsvAsthyahetuM hiMsAM pariharan paramasvAsthyarUpamArogyaM labhate sarvabhUtAbhayapradazca tebhya AtmanaH zlAghanIyatAmaznute / etatsarvamahiMsAyAH phalaM, kiyadvA zRGganyAhikayA vaktuM zakyate ityAha-kimanyatkAmadeva sA // 19 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya // 197 // . . yadyatkAmayate tasasmai dadAti upalakSaNametadakAmitasyApi svargApavargAdeH phalasya dAnAt / atrAntare zlokaHhemAdriH parvatAnAM hariramRtabhujAM cakravartI nArANAM, zItAMzujyotiSAM svastaruravaniruhAM caNDarocigrahANAm / sindhustoyAzayAnAM jinapatirasurAmartyamAdhipAnAM, yadattadvadvatAnAmadhipatipAdavIM yAtyahiMsA kimanyat // 1 // 52 // uktamahiMsAvratam, atha nRtavratasyAvasarastaca nAlIkavirativratamantareNopapadyate, na ca tatphalamanupadaryAlIkAdvirati kArayituM zakyaH para ityalIkaphalamupadarya tadviratimupadarzayatimanmanatvaM kAhalatva mUkatvaM mukharogitAm / vIkSyAsatyaphalaM knyaaliikaadystymutsRjet||53|| mana eva mantR yatra tanmanmanaM parasyApratipAdakaM vacanaM tadyogAtpuruSo'pi manmanastasya bhAvo manmanatvaM 1 / kAhalamavyaktavarNa vacanaM tadyogAtpuruSo'pi kAhalastasya bhAvaH kAhalatvaM 2 mUko'vAka tasya bhAvo mUkatvaM 3 / mukhasya rogA upajihAdayaste'sya santi mukharogI tasya bhAvo mukharogitA 4 / etatsarvamasatyaphalaM vIkSya zAstra balenopalabhyAsatyaM sthUlAsatyamutsRjecchAvakaH / yadAhamUkA jaDAzca vikalA vAgahInA vAgajupsitAH / pratigandhamukhAzcaiva jAyante'nRtabhASiNaH // 1 // 53 // asatyaM ca kanyAlIkAdi vakSyamANam / tadevAhakanyAgobhRmyalIkAni nyAsApaharaNaM tathA / kUTasAkSyaM ca paJceti sthuulostyaanykiirtyn||54|| // 19 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstrama // 198 // kanyAlIkaM 1 gavAlIkaM 2 bhUmyalIkaM 3 nyAsApaharaNaM 4 kUTasAkSyaM ca 5 etAni paJca sthUlAsatyAnyakIrttayan jinAH / tatrA kanyAviSayamalIka kanyAlIkaM bhinnakanyAmabhinnAM viparyayaM vA vadato bhavati idaM ca sarvasya kumArAdidvipadaviSayasyAlIkasyopalakSaNaM 1 / gavAlIkamalpakSIrAM bahukSIrAM viparyayaM vA vadataH, idamapi sarvacatupadaviSayasyAlIkasyopalakSaNaM 2 | bhUmyalIkaM parasatkAmapyAtmAdisatkAM viparyayaM vA vadataH, idaM ca zeSapAdapAdyapadadravyaviSayAlIkasyopalakSaNaM 3 / atha dvipadacatuSpadagrahaNameva kasmAnna kRtam ? ucyate - kanyAdyalIkAnAM loke atigarhitatvena rUDhatvAditi / nyasyate rakSaNAyAnyasmai samarpyata iti nyAsaH suvarNAdiH tasyApaharaNamapalApastadvacanaM sthUlapRSAvAdaH, idaM cAnenaiva vizeSeNa pUrvAlIkebhyo bhedenopAtaM, kUTasAkSyaM pramANIkRtasya laJcAmatsarAdinA kUTaM vadataH yathAhamatra sAkSI, asya ca parakIyapApasamarthakatvalakSaNavizeSamAzritya pUrvebhyo bhaMdenopanyAsaH etAni kliSTAzayasamutthatvAt sthUlAsatyAni // 54 // eteSAM sthUlAlIkatve vizeSaNadvAreNa hetumupanyasya pratiSedhamAha - sarvalokaviruddhaM yadyadvizvasitaghAtakam / yadvipakSazca puNyasya na vadettadasUnRtam // 55 // sarvaloke viruddhatvAt kanyAgo bhUmyalIkAni na vadet / vizvasitaghAtakatvAnnyAsApalApaM na vadet / puNyasya dharmasya vipakSarUpo'dharmastaM hi vadan pramANIkRto vivAdibhirabhyardhyate dharmaM brUyAnnAdharmamiti / iti dharmavipakSatvA kUTasAkSyaM na vadet ||55 // asatyasya phalaviSazemupadarzayaMstatparihAramupadizati- dvitIya prakAzaH // 198 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poga zAstram // 199 // asatyato laghIyastvamasatyAdvacanIyatA / adhogatirasatyAcca tadasatyaM parityajet // 56 // laghIyattvaM vacanIyatA cAsatyasyaihikaM phalaM, adhogatirAmuSmikam // 56 // atha bhavatu kliSTAzayapUrvasyAsatyasya niSedhaH, prAmAdikasya tu kA vArcetyAhaasatyavacanaM projJaH pramAdenApi no vadet / zreyAMsi yena bhajyante vAtyayeva mahAdrumAH // 57 // AstAM kliSTAzayapUrvakamasatyavacanaM, prAmAdikamapyajJAnasaMzayAdijanitavacanaM na vadet yena prAmAdikenAsatyavacanena zreyAMsi bhaGgamupayAnti vAtyayeva mahA mA iti dRSTAntaH / yadAhurmaharSayaH ammiya kAlammi paccuppannamaNAgae / jamaThThe tu na jANejjA evameccaM ti No vae // 1 // amiya kAlammi paccuppaNamaNAgae / jattha saMkA bhave taM tu evameaM ti No vae // 2 // amiya kAlammi paccuppannamagAgae / nissaMkiaM bhave jaM tu evameccaM tu niddise // 3 // etaccAsatyaM caturddhA -bhUtanivo, abhRtodbhAvanaM, arthAntaraM, gardA ca / bhUtanihavo yathA - nAstyAtmA, nAsti puNyaM nAsti pApaM cetyAdi / abhUtodbhAvanaM yathA - sarvagata AtmA zyAmAkatandulamAtro arthAntaraM yathA-gAma addhammi / (1) atIte ca kAle pratyutpannamanAgate / yamarthaM tu na jAnIyAt evametat iti no vadet // 1 // (2) atIte ca kAle pratyutpannamanAgate / yatra zaGkA bhavettattu evametat iti no vadet // 2 // atIte ca kAle pratyutpannamanAgate / niHzaGkitaM bhavettattu evametatu nirdizet // 3 // addhammi | dvitIya prakAzaH // 199 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram dvitIya prakAzA // 20 // zvamabhidadhataH / gardA tu tridhA, ekA sAvadhavyApArapravartanI, yathA kSetraM kRSetyAdi / dvitIyA apriyA, kANaM kANamimi vdtH| tRtIyA AkrozarUpA, yathA are bAndhakineya ityAdi // 57 / / atipariharaNIyatvamasatyavacanasya darzayan punarapyaihikAn doSAnAhaasatyavacanAdvairaviSAdApratyayAdayaH / prAduHSanti na ke doSAH kupathyAyAdhayo yathA // 50 // vairaM virodhaH, viSAdaH pazcAttApaH apratyayo'vizvAsaH / AdigrahaNAdrAjAvamAnAdayo gRhyante // 18 // AmuSmikaM mRSAvAdamya phalamAha--- nigodeSvatha tiryakSu tathA narakavAsiSu / utpAdyante mRSAvAdaprasAdena zarIriNaH // 59 // nigodA anantakAyikA jIvAsteSu tiryakSu gobalIvardanyAyena zeSatiryagyoniSu narakavAsiSu nairayikeSu // 59 // idAnIM mRSAvAdaparihAre anvayavyatirekAbhyAM kAlikAcAryavasurAjau dRSTAntAvAhabrUyAdviyoparodhAdvA nAsatya kAlikAryavat / yastu brUte sa narakaM prayAti vsuraajvt||60 bhiyA maraNAdibhayena uparodhAdAkSiNyAdasatyaM hayAt / yastu te miyoparodhAdvA ityatrApi saMbandhanIyaM dRSTAntau saMpradAyagamyau / sa cAyam(1) kulaTAputra / // 20 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paugazAkham // 201 // dvitIya prakAzA asti bhUramaNImaulimaNisturamaNI purI / yathArthanAmA tatrAsIjitazatramahIpatiH // 1 // rudreti nAmadheyena brAhmaNI tatra vizrutA / datta ityabhidhAnena tasyAH putro babhUva ca // 2 // datto nitAntadurdAnto ghRtamadyapriyaH sadA / sevituM taM mahIpAlaM pravRtto vartanecchayA // 3 // rAjJA pradhAnIcakre'sau chaayaavtpaaripaarshvkH| ArohAyopasarpantyA viSavallerapi dumH||4|| vibhedya prakRtIreSa rAjAnaM niravAsayat / pApAtmAnaH kapotAca svAzrayocche. dadAyinaH // 5 // tasya rAjJo durAtmA'sau rAjye svayamupAvizat / kSudraH pAdAntadAne'pi krAmatyucchIrSakAvadhi // 6 / / pazuhiMsotkaTAn yajJAnajJo dharmadhiyA vyadhAt / dhUmairmalinayana vizvaM sa mRriva pAtakaiH // 7 // viharan kAlikAryAkhyathAcAryastasya mAtulaH / tatrAjagAma bhagavAnaGgavAniva saMyamaH // 8 // tatsamIpamanApitsurdatto mithyAtvamohitaH / atyartha prArthito mAtrA mAtulAbhyarNamAyayau // 9 // mattonmattapramattAbho datto'pRcchattamudbhaTam / AcArya yadi jAnAsi yajJAnAM brUhi kiM phalam // 10 // uvAca kAlikAcAryoM dharma pRcchasi tacchRNu / tatparasya na kartavyaM yadyadvipriyamAtmanaH // 11 // nanu yajJaphalaM pRcchAmIti dattodite punaH / sUrirUce na hiMsAdi zreyase kintu pApmane // 12 // punastadeva sAkSepaM pRSTo dattena durSiyA / sasauSThavamuvAcAryoM yajJAnAM narakaH phalam // 13 // dattaH kruddho'bhyadhAdevamiha kaH pratyayo vada / Aryo'pyUce zvakumbhyAM tvaM pakSyase saptame'hani // 14 // dattaH kopaadstbhrrunniikRtlocnH| bhUtAviSTa ivovAca pratyayo'trApi ko nanu // 15 // athoce kAlikAryo'pi zvakumbhIpacanAtpuraH / tasminnevAyakasmAtte mukhe viSTA pravekSyati // 16 // roSAd datto jagAdedaM tava mRtyuH kutaH kadA / na kuto'pi svakAle dyAM yAsyAmItyavadanmuniH // 17 / / amuM nirundra durbuddhimiti dattena rosstH| AdiSTaH // 201 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham 202 // dvitIya prakAzA kAlikAcAryoM rurudhe daNDapuruSaiH // 18 // atha dattAt samudvignAH sAmantAH pApakarmaNaH / AhAdya nRpaM tasmai dattamarpayituM kila // 19 // datto'pi zaGkitastasthau nilIno nijavezmani / kaNThIravaravatrasto nikuJja iva kuJjaraH // 20 // sa vismRtadino devAdAgate saptame dine / bahinirgantumArakSa rAjamArgAnarakSayat // 21 // tatraiko mAlikA prAtarvizan puppakaraNDavAn / cakre vegAturo viSThAM bhItaH puSpaiH pyadhatta ca / / 22 / / ihAuni haniSyAmi pazuvanmunipAMsanam cintayaniti datto'pi niryayau saadibhivRtH||23|| ekena valgatA'zvena viSTokSiptA khureNa sA / dattasya prAvizaccAsye nAsatyA yaminAM girH||24|| zilAsphAlitavatsadyaH zlathAGgo vimnaasttH| sa sAmantAnanApRcchaya vavale svagRhaM prati // 25|| nA'smanmantro'munA jJAta iti prakRtipUruSaiH / gRhamapravizanneva baddhadA daH sa gauriva ||26||ath prakAzayaMstejo ninaM rAjA cirantanaH / prAdurAsIttadAnIM sa nizAtyaya ivAryamA // 27 // so'hiH karaNDaniryAta iva dUra jvalan krudhA / dattaM zvakumbhyAM narakakumbhyAmiva tadA'kSipat // 28 // adhastAttApyamAnAyAM kumbhyAM zvAno'ntarA sthitAH / dattaM viduH paramAdhArmikA iva nArakam // 29 // nirastabhUpAlabhayoparodhaH zrIkAlikAcArya ivaivamuccaiH / satyatratatrANakRtapratijJo na jAtu bhASeta mRSA manISI // 30 // // iti kAlikAcAryadattakathAnakam // asti cediSu vikhyAtA nAmnA zuktimatI purI / zuktimatyAkhyayA nadyA narmasakhyeva zobhitA ||1||pRthviimukuttklpaayaaN tasyAM tejobhiraddhataH / mANikyamiva pRthvIzA'bhicandro nAmato'bhavat ||2||mnuH sUtRtavAktasya vasuri // 202 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 203 // tyabhidhAnataH / ajAyata mahAbuddhiH pANDoriva yudhiSThiraH || 3|| pArzve kSIrakadambasya garoH parvatakaH sutaH / rAjaputro vasucchAtro nAradazcApaThaMstrayaH || 4 || saudhopari zayAneSu teSu pAThazramAnnizi / cAraNazramaNau vyomni yAntAvityUcaturmithaH ||5|| eSAmekatamaH svarga gamiSyatyaparau punaH / narakaM yAsyatastaccAzraSItkSIrakadambakaH || 6 || tacchuvA cintayAmAsa khinnaH kSIrakadambakaH / mayyapyadhyAmake ziSyau yAsyato narakaM hahA ||7|| ebhyaH ko yAsyati svarga narakaM kau ca yaasytH| jijJAsurityupAdhyAyastAMkhIn yugapadAhyata ||8|| yAvapUrNa samarthaiSAmekaikaM piSTakukkuTam / sa Uce'mI tatra vadhyA yatra ko'pi na pazyati ||9|| parvatau tatra gatvA zUnyapradezayoH / AtmanInAM gatimiva jaghnatuH piSTakukkuTau ||10|| mahAtmA nAradastatra vrajitvA nagarAdbahiH / sthitvA ca vijane deze dizaH prekSya vyatarkayat // 11 // gurupAdairastAvadAdiSTaM vatsa yattvayA / vadhyo'yaM kukkuTastatra yatra ko'pi na pazyati ||12|| asau pazyatyahaM pazyAmyamI pazyanti khecarAH / lokapAlAzca pazyanti pazyanti jJAnino'pi ca // 13 // nAstyeva sthAnamapi tadyatra ko'pi na pazyati / tAtparyaM tadgurUgirAM na vadhyaH khalu kukkuTaH || 14 || gurupAdA dayAvantaH sadA hiMsAparAGmukhAH / asmatprajJAM parijJAtumetanniyatamAdizan ||15|| vimRzyaivamahatvaiva kukkuTaM sa samAyayau / kukkuTAinane hetuM gurorvyajJapayacca tam // 16 // svarga yAsyatyasau tAvaditi nizcitya sasvaje / guruNA nAradaH khehAt sAdhu sAdhviti bhASiNA ||17|| suparvatako pazcAdAgatyaivaM zazaMsatuH / nihatau kukkuTau tatra yatra ko'pi na pazyati ||18|| apazyataM yuvAmAdAtrapazyan khecarAdayaH / kathaM hatau kukkuTau re pApAvityazapadguruH ||19|| tataH khedAdupAdhyAyo dadhyau vidhyAtapAThadhIH / mudhA me'dhyApanaklezo vasRpavatayorabhUt ||20|| gurUpadezo hi yathApAtraM dvitIya prakAzaH // 203 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 204 // pariNamediha / abhrAmbhaH sthAnabhedena muktAlavaNatAM vrajet ||21|| priyaH parvatakaH putraH putrAdapyadhiko vasuH / narakaM yAsyatastasmAdgRhavAsena kiM mama ||22|| nirvedAdityupAdhyAyaH pravrajyAmagrahIttadA / tatpadaM pavato'dhyAsta vyAkhyAkSaNavicakSaNaH ||23|| bhRtvA guroH prasAdena sarvazAstravizAradaH / nAradaH zAradAmbhodazuddhadhIH svAM bhuvaM yau // 24 // nRpacandro'bhicandro'pi jagrAha samaye vratam / tatazcAsIdvasU rAjA vAsudevasamaH zriyA ||25|| satyavAdIti sa prApa prasiddhi pRthivItale / tAM prasiddhimapi zrAtuM satyameva jagAda saH // 26 // athaikadA mRgayuNA mRgAya mRgayAjuSA / cikSipe vizikho vindhyanitambe sa'ntarA'skhalat ||27|| iSuskhalanahetuM sa jJAtuM tatra art tataH / AkAzasphaTikazilAmajJAsItpANinA spRzan ||28|| sa dadhyAviti manye'syAM saMkrAntaH paratazcaran / bhUmicchAyeva zItAMzau dadRze hariNo mayA ||29|| pANisparza vinA neyaM sarvathA'pyupalakSyate / avazyaM tadasau yogyA vasorvasumatIpateH ||30|| raho vyajJapayadrAjJe gatvA tAM mRgayuH zilAm / hRSTo rAjA'pi jayAha dadau cAmai mahaddhanam ||31|| sa tayA ghaTayAmAsa cchannaM svAsanavedikAm / tacchilpino'ghAtayacca nAtmIyAH kasyacinnRpAH ||32|| tasyAM siMhAsanaM vedau cedIzasya nivezitam / satyaprabhAvAdAkAzasthitamityabudhajjanaH ||33|| satyAddhi tuSTAH sAnnidhyamasya kurvanti devatAH / evamUrjasvinI tasya prasiddhirvyAnaze dizaH // 34 // tayA prasiddhayA rAjAno bhItAstasya vazaM gatAH / satyA vA yadi vA mithyA prasiddhirjayinI nRNAm ||35|| AgAcca nArado'nyedyustatazcaikSiSTa parvatam / vyAkhyAnayantamRgvedaM ziSyANAM zemuSIjuSAm // 36 // arjeryaSTavyabhityasmin meSairityupadezakam / babhASe nArado bhrAtarbhrAntyA kimidamucyate // 37 // 100%OOOOO dvitIya prakAzaH // 204 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram // 205 // dvitIya prakAzaH strivArSikANi dhAnyAni na hi jAyanta ityajAH / vyAkhyAtA guruNA'smAkaM vyasmArSIH kena hetunA // 38 // tataH parvatako'vAdIdidaM tAtena noditam / uditAH kiM tvajA meSAstathaivoktA nighaNTuSu // 39 // jagAda nArado'pyevaM zabdAnAmarthakalpanA / mukhyA gauNI ca tatreha gauNI gururacIkathat // 40 // guruddharmopadeSTaiva zrutirddharmAtmikaiva ca / dvayamapyanyathAkurvanmitra mA pApamarjaya // 41 // sAkSepaM parvato'jalpadajAnmeSAn gururjagau / gurUpadezazabdArthoMllaGghanAmamajesi // 42 // mithyAbhimAnavAco hi na syudaNDabhayAnnRNAm / svapakSasthApane tena jivAcchedaH paNo'stu naH // 43 // pramANamubhayoratra sahAdhyAyI vasunupaH / nAradaH pratipede tanna kSobhaH stybhaassinnaam||44|| rahaH parvatamUce'mbA gRhakarmaratA'pyaham / ajAstrivASikaM dhAnyamityazrauSa bhavatpituH // 45 // jihAcchedaM paNe'kAryidAttadasAmpratam / avimRzya vidhAtAro bhavanti vipadAM padam // 46 // avadanparvato'pyevaM kRtaM tAvadidaM mayA / yathAtathAkRtasyAmba karaNaM na hi vidyate // 47 // sA'tha parvatakApAyApIDayA hRdi zalyitA / vasurAjamupeyAya putrArthe kriyate na kim // 48 // dRSTaH kSIrakadambo'dya yadambaM tvamasIkSitA / kiM karomi prayacchAmi kiM cetyabhidadhe vasuH // 49 // sA'vAdIddIyatAM putranikSA mahya mahIpate / dhanadhAnyaiH kimanyameM vinA putraNa patraka // 50 // vasurUce mama mAtaH pAlyaH pUjyazca parvataH / guruvadguruputre'pi bartitavyamiti zrutiH // 6 // kasyAdya patramutkSiptaM kAlenAkAlaroSiNA / ko jighAMsurdhAtaraM me brUhi mAtaH kimAturA // 52 // ajavyAkhyAnavRttAntaM 1 koSeSu. // 205 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 26 // svaputrasya paNaM ca tam / tvaM pramANIkRtazcAsItyAkhyAyArthayate sma sA // 53 // kurvANo rakSaNaM bhrAturajAnmepAnudIraya / prANairapyupakurvanti mahAntaH ki punagirA // 54 // avocata basurmAtarmithyA vacmi vacaH katham / prANAtyaye'pi zaMsanti nAsatyaM satyabhASiNaH // 55|| anyadapyabhidhAtavyaM nAsatyaM pApabhIruNA / guruvAganyathAkAre kUTasAkSye ca kA kathA // 56 // bahukuru guroH sunu yadvA satyavratAgraham / tathA saroSamityuktastadvaco'maMsta pArthivaH // 57 // tataH pramuditA kSIrakadambagRhiNI yayau / Ajagmatuzca vidvAMso tatra nAradaparvatau // 58 // sabhAyAmamilan sabhyA mAdhyasthyaguNazAlinaH / vAdinoH sadasadvAdakSIranIrasitacchadAH // 59 // AkAzasphaTikazilAvedisiMhAsanaM vasuH / sabhApatiralazcakre nabhastalamivoDapaH // 60 // tato nijanijavyAkhyApakSa nAradaparvatau / kathayAmAsat rAjJe satyaM brUhIti bhASiNau // 61 // vipravRdherathoce sa vivAdastvayi tiSThate / pramANamanayoH sAkSI tvaM rodasyorivAryamA // 62 / / ghaTaprabhRtidivyAni vartante hanta satyataH / satvAdvarSati parjanyaH satyAtsiddhaya nti devatAH // 62 // tvathaiva satye loko'yaM sthApyate pRthivIpate / tvAmihArthe cUmahe ki brUhi satyavratocitam // 64 // vaco'zrutvaiva tatsatyaprasiddhiM svAM nirasya ca / ajAnmeSAna gururvyAkhyaditi sAkSyaM vasurvyadhAt // 65 // asatyavacasA tasya kraddhAstatraiva devatAH / dalayAmAsurAkAzasphaTikAsanavedikAm // 66 // basurvasumatInAthastato vasumatItale / papAta sadyo narakApAtaM prastAvayambhiva // 67 // kUTasAkSyaM pradAtuste zvapacasyeva ko mukham / pazyediti vasuM nindannAradaH svAspadaM yayau // 68 // devatAbhirasatyoktikupitAbhinipAtitaH / jagAma ghoraM narakaM naranAtho sustutaH // 69 // yo yaH sUnurupAvikSadrAjye tsyaapraadhinH| prajaghnurdevatAstaM taM yAvadaSTau nipAtitAH // 7 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya maka // 207 // iti vasunRpaterasatyavAcaH, phalamAkarNya jinoktividdhakarNaH / kathamapyuparodhato'pi jalpe-danRtaM prANitasaMzaye'pi naiva // 71 // 60 // // iti nAradaparvatakathAnakam // . sadbhayo hitaM satyamiti vyutpattyA avitathamapi parapIDAkaraM vacanamasatyamevAhitatvAditi satyamapIdRzaM na bhASetetyAhana satyamapi bhASeta parapIDAkaraM vcH| loke'pi zrUyate yasmAt kauziko narakaM gataH // 61 // __ satyamavitathaM lokarUDhayA paramArthatastu parapIDAkaratvAdasatyamevetyarthaH, tanna bhASeta; tdbhaassnnaanrkgmnshruteH| atrArthe laukikaM dRSTAntamAha-loke'pi samayAntare'pi zrUyate nizamyate parapIDAkarasatyabhASaNena kauzikau narakaM gata iti / kauzikastu saMpradAyagamyaH, sa cAyamAsItsatyadhanaH ko'pi kauziko nAma taapsH| apAsya grAmasaMvAsamanugaDamuvAsa saH // 1 // kandamUlaphalAhAro nirmamo nissprigrhH| satyavAditayA prApa prasiddhi paramAmasau // 2 // muSitvA grAmamanyecurdasyavastasya pshytH| AzramaM nikaSA jagmurvanaM bilamivoragAH // 3 // teSAmanupadinastu grAmyAH papracchuretya tam / satyavAdyasi tadbuDi taskarAH kutra vavrajuH // 4 // dharmatattvAnabhijJo'tha kathayAmAsa kauzikaH / ghane tarunikuThaje'smin dasyavaH prAvizanniti // 5 // tasyopadezAtsambahya prAmINAH zastrapANayaH / vanaM pravizya nirjaghnurdasyUn byAdhA Row Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 208 dvitIya prakAzA mRgAniva // 6 // RtamapyanRtaM paravyathA-karaNenedamudIrayana vacaH / paripUrya nijAyurulvaNaM, naraka kauzikatApaso yayau // 7 // 6 // alpamapyasatyavacanaM pratiSedhituM mahadasatyaM vadataH paridevayatealpAdapi mRNIvAdAdrauravAdiSu samavaH / anyathA vadatAM janIM vAcaM tvahaha kA gtiH||62|| alpAdapyaihikArthaviSayatvena stokAdapi mRSAvAdAdasatyAdrauravAdiSu rauravamahArauravAprabhRtiSu narakAvAseSu saMbhava utpattiH, lokaprasiddhatvAdrauravagrahaNam / anyathA sarvanarakeSvityucyeta / anyathA viparItArthatayA jenI vAcaM vadatAmatIvAsatyavAdinAM kurtIthikAnAM svayathyAnAM ca nivavAdInAM kA gatirnarakAdapradhikA teSAM gatiH prAmotItyarthaH / ahaheti khede azakyapratIkArAH paridevatIyAH khalveta iti / yadAha ahaha sayalanapAvAhiM vitahapanavaNamaNumavi duraMta / jaM miriibhavatadajjiyadukkayaavasesalesavasA // 1 // surathuyaguNo vi titthaMkaro vi tihuyaNaatullamallovi / govAihiM vi bahuso kathio tijayapahu ta si // 2 // 3thIgobhaNabhUrNatagA vi kevi iha diDhapahArAI / bahupAvA vi pasidA siddhA kira tammi ceva bhave // 3 // 6 // (1) ahaha sakalAnyapApebhyo vitathaprajJApanamaNvapi durantam / yanmarIcibhavatadarjitaduSkRtAvazeSalezavazAt // 1 // (2) surastutaguNo'pi tIrthakaro'pi tribhuvanAtulyamallo'pi / gopAdibhirapi bahuzaH kathitaH trijagatprabhustvamasi // 2 // (3) strIgobrAhmaNabhruNAntakA api ke'pi iha dRddhprhaaryaadyH| bahupApA api prasiddhAH siddhAH kila tasminneva bhave // 3 // ra08nA Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH // 20 // asatyavAdino ninditvA satyavAdinaH stautijJAnacAritrayormUlaM satyameva vadanti ye / dhAtrI pavitrIkriyate teSAM caraNareNubhiH // 63 // jJAnacAritrayonikriyayomUlaM kAraNaM yatsatyaM tadeva vadanti ye, jJAnacAritragrahaNaM 'nANakiriyAhi mokkho' iti bhagavadbhASyakAravacanAnuvAdArtha jJAnagrahaNena drshnmpyaakssipyte| darzanamantareNa jJAnasyAjJAnatvAt mithyAdRSTihi sattvAsattve vaiparItyena jAnAti, bhavahetuzca tajjJAnaM yadRcchayA cArthanirapekSamupalabhyate, na ca jJAnaphalamasya / yadAi-- 2sayasayavisesaNAo bhavaheu jicchoplNbhaao| nANaphalAbhAvAo micchadihissa aNANaM // 1 // spaSTamanyat // 6 // satyavAdinAmaihikamapi prabhAvaM darzayati-- alIkaM ye na bhASante styvrtmhaadhnaaH| nAparAddhamalaM tebhyo bhUtapretoragAdayaH // 64 // bhUtA bhUtopalakSitA vyantarAH pretAH pitaro ye svasaMbandhino manuSyAn pIDayanti bhUtapretagrahaNaM bhuvanapatyAdInAmupalakSaNArtham / uragAH sarpAH AdigrahaNAd vyAghrAdInAM parigrahaH / (1) "jJAnakriyAbhyAM mokSaH" (2) sadasadavizeSaNAt bhavaheturyadRcchopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAmithyAdRSTerajJAnam // 1 // // 20 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 21 // atrAntare zlokA: ahiMsApayasaH pAlibhUtAnyanyavratAni yat / satyabhaGgAtpAlibhaGge'nargalaM viplaveta tat // 11 // satyameva vadetprAjJaH sarvabhUtopakArakam / yadvA tiSThet samAlambya maunaM sarvArthasAdhakam // 2 // pRSTenApi na vaktavyaM vaco vairasya kAraNam / marmAvikarkaza zaGkAspadaM hinamasUyakam // 3 // dharmadhvaMse kriyAlope svasiddhAntArthaviplave / apRSTenApi zaktena vaktavyaM naniSedhitum // 4 // cArvAkaH kaulikaivipreH saugataiH pAzcarAtrikaiH / asatyenaiva vikramya jagadetadviDambitam // 5 / / aho purajalasrotaH sodaraM tanmukhodaram / niHsaranti yato vAcaH pakAkulajalopamAH // 6 // dAvAnalena jvalatA paripluSTo'pi paadpH| sAndribhavati loko'yaM na tu durvacanAgninA // 7 // candanaM candrikA candramaNayo mauktikakhajaH / AhAdayanti na tathA yathA vAka sUnRtA nRNAm ||8|| zikhI muNDI jaTI nagnazcIvarI yastapasyati / so'pi mithyA yadi te nindyaH syAdantyajAdapi // 9 // ekatrAsatyajaM pApaM pApaM niHshessmnytH| dvayostulAvidhRtayorAdyamevAtiricyate // 10 // pAradArikadasyUnAmasti kAcitpratikriyA / asatyavAdinaH puMsaH pratIkAro na vidyate // 11 // kurvanti devA api pakSapAtaM, narezvarAH zAsanamudvahanti // zItIbhavanti jvalanAiyo ya-tat satyavAcAM phalamAmananti // 12 // iti dvitIyaM vratam // 6 // idAnIM tRtIyamasteyavratamucyate / tatrApi phalAnupadarzanena na steyAnivartata iti phalopadarzanapUrva steyanivRttimAha-- // 21 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzaH yogazAstram | daurbhAgyaM preSyatAM dAsyamaGgacchedaM daridratAm / adattAttaphalaM jJAtvA sthUlasteyaM vivrjyet||65|| // 21 // daurbhAgyamudvejanIyatA, preSyatA parakarmakaratvaM, dAsyamaGkapAtAdinA parAyattazarIratA, aGgacchedaH karacaraNAdicchedaH, daridratA nirdhanatvaM, etAnIhAmutra cAdattAdAnaphalAni zAstrato gurumukhAdvA jJAtvA sthUlaM caurAdivyapadezanibandhanaM steyaM vivarjayecchAvakaH // 65 // sthUlasteyaparihArameva prapaJcayatipatitaM vismRtaM naSTaM sthitaM sthApitamAhitam / adattaM nAdadIta sva. parakIya kvcitsudhiiH||66|| patitaM gacchato vAhanAdeSTa, vismRtaM kApi muktamiti svAminA yanna smaryyate, naSTa kApi gatamiti svAminA yanna jJAyate, sthitaM svAmipAveM yadavasthita, sthApitaM nyAsIkRtaM, ahita nidhIkRtaM, tadevaMvidhaM parakIya svaM dhanamadattaM sabhAdadIta kacidravyakSetrAdyApadyapi sudhIH praajnyH||66|| idAnIM steyakAriNo nindatiayaM lokaH paraloko dhamA dhairya dhRtirmtiH| muSNatA parakIyaM svaM muSitaM srvmpydH||6|| parakIyaM svaM dhanaM muSNatA apaharatA sarvamapyada etat svaM svakIyaM muSitaM svazabdasyobhayatra saMbandhAt / kiM tadityAha, ayaM lokaH ayaM pratyakSeNopalabhyamAno loka idaM janmetyarthaH, paraloko janmAntaraM, dharmaH puNyaM dhairyamApatsvapyavaiklavyaM dhRtiH svAsthya, matiH kRtyAkRtyAvivekaH // 67 / / SECONCE // 11 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA atha hiMsAkAribhyo'pi steyakAriNo bahudoSatvamAha-- | ekasyaikaM kSaNaM duHkha mAryamANasya jAyate / saputrapautrasya punaryAvajjIva hRte dhane // 6 // ekasya na tu bahUnAM eka kSaNaM na tu bahukAlaM, duHkhamasAtaM, mAryamANasya hiMsyamAnasya / steyakAriNA tvapahRte dhane parasya saputrapautrasya, na tvekasya, yAvajjIvaM na tvekaM kSaNaM, duHkhaM jAyata iti saMbandhaH // 68 // uktamapi steyaphalaM prapaJcenAhacAryapApadrumasyeha vadhavandhAdikaM phalam / jAyate paraloke tu phala narakavedanA // 69 // cau-tpApaM tadeva drumastasyeha loke phalaM vadhabandhAdikaM, paraloke tu phalaM narakabhAvinI vedanA // 69 // atha kadAcitpramAdAt steyakArI nRpatibhina niyata tathApyasvAsthyalakSaNamaihikaM phalamavasthitameva ityAhadivase vA rajanyAM vA svapne vAjAgare'pi vA / sazalya iva cauryeNa naiti svAsthyaM naraH kvacit70 svamaH svApaH, jAgaro nidrAyA abhAvaH, cauryeNa hetunA kacidapi sthAne // 7 // na kevalaM steyaka: svAsthyAbhAva eva kintu bandhubhiH parityAgo'pItyAha| mitraputrakalatrANi bhrotaraH pitaro'pi hi / saMsajanti kSaNamapi na mlecchairiva taskaraiH 71 pitA janakaH, pitRtulyAH pitaraH, pitA ca pitarazca pitaraH na saMsajanti na milanti pApabhayAt / yadAhuHbrahmahatyA surApANaM steyaM gurvgnaagmH| mahAnti pAtAkAnyAhustatsaMsarga ca pazcamam // 1 // // 212 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 21 // rAjadaNDabhayAdvA / yadAhuHcaurazcaurApako mantrI bhedajJaH kANakakrayI / sthAnado bhaktadazcaiva cauraH saptavidhaH smRtaH // 1 // taskarairiti tadeva cauyaM kurvantItyevaMzIlAstaskarAstaiH // 71 / / steyapravRttAnAM tanivRttAnAM ca doSAn guNAMzca pratyekaM dRSTAntadvAreNAhaPA saMbandhyapi nigRhyata cauryAnmaNDikavannRpaiH / cauro'pi tyaktacauryaH syaatsvrgbhaagrauhinneyvt|72 dRSTAntadvayamapi saMpradAyagamyaM / sa cAyam-- __ alabdhamadhyamambhodherivAmbho bahuratnabhUH / astIha pATalIputraM nAma gauDeSu pattanam // 1 // kalAkalApanilayaH sAhasasyaikamandiram / rAjaputro mUladevastatra mUlaM dhiyAmabhUt // 2 // sa dhUrtavidyaikadhavaH1 kRpaNAnAthabAndhavaH / kaTaceSTAmadhuripU rUpalAvaNyamanmathaH // 3 // caure cauraH sAdhau sAdhurvake vakra RjAjuH / grAmye grAmyazcheke racheko viTe viTo bhaTe bhaTaH // 4 // dyUtakAre itakAro vAttike vArtikazca saH / tatkAla sphaTikAzmeva jagrAha pararUpatAm // 5 // citraiH kautUhalaistatra lokaM vismAyayanasau / vidyAdhara iva svairaM cacAra caturAgraNIH // 6 // itakavyasanAsaktidoSAtpitrA'pamAnitaH / dyasatpurazrIjayinyAmujjayinyAM jagAma saH // 7 // gulikAyAH prayogeNa sa bhUtvA kubjavAmanaH / paurAna vismAyayaMstatra kalAbhiH khyAtimAsadat // 8 // tatrAsIpalAvaNyakalAvijJAnakau1 dhavaH patiH / // 21 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham 1214 // dvitIya prakAzA zalaiH / dattatrapA raterdevadatteti gaNikottamA // 9 // guNaH kalAvatAM yo yaH prakRSTA tatra tatra sA / chekAyA rabjane tasyAH praticcheko na ko'pybhuut||10|| mUladevastatastasyAH kSobhArtha tgRhaantike| prabhAte gAtumAreme pratyakSa iva tumbaruH // 11 // AkarNya devadattA'pi ko'pyeSa madhuro dhvniH| kasyeti vismayAdAsyA'nveSayAmAsa taM bahiH // 12 // zazaMsAgatya sA devi gandharvaH ko'pi gAyati / mRtyaiva vAmanaH pUrNaguNaH punaravAmanaH // 13 // devadattA tataH kubjAM mAdhavIM nAma ceTikAm / prajighAya tamAhAtuM prAyo vezyAH kalApriyAH // 14 // sA gatvA taM jagAdedaM mahAbhAga kalAnidhe / devadattA svAminI me tvAmAhayati gauravAt // 15 // mUladevo'vadadgaccha nAgamiSyAbhi kubjike / kuTTinIvazyavezyAnAM svavazo vezma ko vizet // 16 // vyAghuTantIM vinodecchuH klaakaushlyogtH| sa AsphAlya RjUcakre tAM kubjImabjanAlavat / / 17 / / vapurnavamivAsAdya sAnandA sA'pi ceTikA / upetya devadattAyai tacceSTitamacIkathat // 18 // devadattavareNeva devadattA'pi tena tAm / kubjAmRtAM vIkSya parama prApa vismayam // 16 // devadattA tato'vAdIdIdRkSamupakAriNam / nijAlimapi cchitvA tamekacchekamAnaya // 20 // tato gatvA samabhyarthya cATubhizcaturocitaiH acAli vezmAbhimukhaM dhRtarAjo bhujiSyayA // 21 // tayA nirdizyamAnAvA praviveza nivezanam / tato'sau devadattAyA rAdhAyA iva mAdhavaH // 22 // taM vAmanamapi prekSya kAntilAvaNyazAlinam / sA manvAnA mura channamupAvezayadAsane // 23 // mitho hRdayasaMvAdisaMlApasubhagA ttH| tayoH pravavRte goSThI tulya vaidagdhyazAlinoH // 24 // athA''gAttatra ko'pyeko vINAkAraH pravINadhIH vINAmavIvadattena devadattA'tikautukAt / / 25 // vallakI vAdayantaM ca vyaktigrAmazrutisvarAm / dhUnayantI ziro devadattA'pi // 214 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 215 // SETOHOO prazazaMsa tam // 26 // smitvA'vadanmUladevo'pyaho ujjayinIjanaH / jAnAtyatyantanipuNo guNAguNAvivecanam // 27 // sAzaGkA sA'yuvAcaiva kimatra kSUNamastyaho / chekachekaprazaMsAyAmupahAsaM hi zaGkate // 28 // sopyAcacakSe kiM kSuNamasti kApi bhavAdRzAm / sagarbhA kintvasau tantrI kizca vaMzo'pi zalyavAn // 29 // kathaM jJAyata ityuktastayA''dAya sa vallakIm / vaMzAdazmAnamAkRSya tantryAH kezamadarzayat // 30 // samAracathya tAM vINAM tataH svayamavAdayat / zrotRkarNeSu pIyUSacchaTAmiva parIkSipan // 31 // devadattA - aarnaiva sAmAnyastvaM kalAnidhe / nararUpaM prapedAnA sAkSAdasi sarasvatI / / 62 / / vINAkArazcaraNayeoH praNipatye tyavocata / svAmin zikSe bhavatpArzve vINAvAdyaM prasIda me ||33|| mUladevo jagAdaivaM samyag jAnAmi na hyaham kintu jAnAmi tAn ye hi samyag jAnanti vallakIm // 34 // ke nAma te ka santIti pRSTo'sau devadattayA / avocadasti pUrvasyAM pATalIputrapattanam // 35 // tasmin vikramaseno'sti kalAcAryo mahAguNaH / mUladevo'haM ca tasya sadApyAsannasevakaH || 36 || atrAntare vizvabhUtirnATyAcAryaH samAgataH / sAkSAdbharata ityasmai kathito devadattayA // 37|| mUladevo'pyevamUce satyamevAyamIdRzaH / grAhitAbhiH kalAM yuSmAdRzIbhirapi lakSyate // 39 // vizvabhUtirupakrAnte vicAre bhArate tataH / taM kharva ityavAjJAsI bAhyArthajJA hi tAdRzAH || 39 // mene ca dhUrttarAjena vidvanmAnyayamasya tat / tAmrasvarNAlaGkaraNasyevAntadarzayAmyaham ||40|| svacchanda bharate tasya galbhamAnasya dhUrtarAT / pUrvAparavirodhAkhyaM vyAkhyAne doSamagrahIt // 41 // vizvabhUtistataH kopAda saMbaddhamabhASata / prAjJaiH pRSTA - pAdhyAyAzchAdayantyajJatAM ruSA // 42 // tvamevaM nATayernATayAcArya nArISu nAndataH / hasito mUladevena tuSNIkaH dvitIya prakAzaH // 215 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 226 // so'pyajAyata || 43 // smerAkSI devadattA'pi pazyantI vAmanaM mudA / upAdhyAyasya vailakSyamapanetumavocata ||44|| idAnImutsukA yUyamupAdhyAyAH kSaNAntare / paribhAvyAbhidhAtavyaM prazne vijJAnazAlinAm // 45 // devadatte vayaM yAmo nATayasyAvasaro'dhunA / sajjasva tvamapItyuktvA vizvabhRtistato yayau // 46 // devadattA'pyathAdikSadAvayoH snAnahetave / aGgamardoM nirvimadaM kazcidAhUyatAmiti // 47 // ajalpaddhUrttarAjo'pi vyAhArSIrmA'Ggamardakam subhrU yadyanujAnAsi tavAbhyaGga karomi tat // 48 // kimetadapi vetsIti tayoktaH pratyuvAca saH / na jAnAmi sthitaH kintu tajjJAnAmahamantike ||48 || || 49 || AdezAddevadattAyAH pakatailAnyathAyayuH / abhyaGgaM kartumArebhe sa mAyAvAmanastataH // 50 // mRdumadhyadRDhaM sthAnaucityAt pANiM prasArayan / ane tasyA mUladevaH sukhamadvaitamAdadhe // 51 // sarvArtheSu kalAdAkSyamIdRgnAnyasya kasyacit / na sAmAnyo'yamityaMhRyoH patitvA sA'bravIditi // 52 // guNairapi tvamAkhyAtaH ko'pyutkRSTaH pumAniti / mayUravyaMsakAtmAnaM kiM gopayasi mAyayA // 53 // prasIda darzayAtmAnaM kiM mohayasi mAM muhuH / bhaktAnAmuparodhena sAkSAtsyurdevatA api // 54 // AkRSya gulikAmAsyAd rUpaM tatparivarttya saH / pratipede nijaM rUpaM zailUSa iva tatkSaNAt ||55 || anaGgamiva jAtA taM lAvaNyaikasAgaram / udvIkSya vismatA soce / prasAdaH sAdhu me kRtaH || 56 || tasyArpayitvA snAnIyaM potaM prItA svapANinA / aGgA bhyaGgavyaracaya ddevadattA'nurAgiNI // 57 // khaliprakSAlanApUrvaM piSTAtakasugandhibhiH / kavoSNavAridhArAbhistato dvApi sasratuH ||58|| devadRSye devadattopanIte paryyadhatta saH / sugandhyADhyAni bhojyAni bubhujAte samaM ca tau (1) nivimardaH iti vA pAThaH (2) vanam / dvitIya prakAzaH // 216 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya yogazAstram // 217 // // 59 // rahAkalArahasyAni vayasyIbhUtayostayoH / mithaH kathayatorekaH kSaNaH sukhamayo yayau // 60 // tataH sA vyAjahAraivaM hataM me hRdayaM tvayA / guNairlokottarairnAtha prArthaye'haM tathA'pyadaH // 61 // yathA padamakArSIstvaM hRdaye mama sundara / vidadhIyAstathA nityamasminneva niketane // 62 // mUladevo'pyuvAcaivaM nirdhaneSu videziSu / asmA dRzeSu yuSmAkamanubandho na yujyate // 6 // guNAnAM pakSapAtenAnurAgo nirdhane'pi cet / vezyAnAmarjanAbhAvAtkulaM sIdettadA'khilam // 64 // babhASe devadatto'pi ko videzo bhavAdRzAm / sarvaH svadezo guNinAM nRNAM kesariNA miva // 65 // AtmAnamarthayantyarthairkhA hi bahireva naH / pravezaM na labhante'ntarvinA tvAM .guNamandira // 66 // | sarvathA pratipattavyaM tvayA subhaga mdvcH| ityukte mUladevenApyAmeti jagade vacaH // 67 / / tatazca krIDatoH snehA dvinodaivividhastayoH / rAjadvAHstho'bravIdetyAgaccha prekSAkSaNo'dhunA // 68 // channaveSa mUladevaM sA nItvA rAjavezmani / rAjJo'gre nRtyamArebhe rambheva karaNojjvalam / / 69 // zakrapATahikasamaH 1pATaprakaTane paTuH / mUladevo'pi nipuNo'vAdayatpaTahaM tataH // 70 // rAjA'rajyata nRttena tasyAH krnnshaalinaa| prasAdaM mArgayetyUce taM ca nyAsIcakAra sA // 71 // sA mUladevasahitA jagau cAnu nanata ca / dadau cAsyai nRpastuSTaH svAGgalagnaM vibhuussnnm||72|| pATalIputrarAjasya rAjadauvArikastataH / hRSTo vimalasiMhAkhya ityuvAca mahIpatim // 73 // ayaM hi pATalIputre mUladevasya dhImataH / kalAprakarSoM'muSyA vA na tRtIyasya kasyacit // 74 // tataH pradIyatAM deva mUladevAdanantaram vijJAniSu ca paTTo'sya patAkA nartakISu ca // 75 // tato rAjJA tathA datte sA'bravIdeSa me guruH / tataH prasAdamA(1) pATo vistaarH| // 217 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA li228 dAsye svAminnasyAbhyanujJayA // 76 // rAjA'pyavocattadiyaM mahAbhAgAnumanyatAm / dhRto'pyvaadiidydev AjJApayati tatkuru // 77 // atrAntare dhUrtarAjA vINAM svayamavAdayat / haranmanAMsi vizveSAM vizvAvasurivAparaH // 78|| tato vimalasiMhena babhASe deva khelvayam / mUladevazchannarUpo nAparasyedRzI kalA // 79 // vijJAnAtizayasyAsya prayoktA nAparaH kacit / mUladevaM vinA deva sarvathA'sau sa eva tat // 8 // rAjA jagAda yadyevaM tadAho svaM pradarzaya / darzane mUladevasya ratnasyevAsmi kautukI / / 81 // gulikAM mUladevo'pi muravAdAkRSya tatkSaNAt / vyakto'bhUtkAntimAnmeghanirmukta iva candramAH // 82 // sAdhu jJAto'si vijJAniniti sapremabhASiNA / tato vimala siMhena dhUrtasiMhaH sa sasvaje // 8 // nyapatanmUvadevo'pi nRdevasya pdaabjyoH| rAjA'pi taM prasAdena sagauravamapUjayat // 84 // evaM ca devadattA'pi tasminnatyanurAgiNI / purUravasyurvazIvAnvabhUdviSayajaM sukham // 85 // atiSThanmUladevo'pi na vinA ghRtadevanam / bhavitavyaM hi kenApi doSeNa guNinAmapi // 86 // yayAce devadattA'pi dhig dyutaM tyajyatAmiti / nAtyajanmUladevastatprakRtiH khalu dustyajA // 87 // tasyAM nagaryAmAsIcca dhanena dhanadopamaH / sArthavAho'calo nAma mRA'para iva smaraH // 88 // Asakto devadattAyAM mUladevAgrato'pi saH / kRtasvIkaraNo bhATayA bubhuje tAM nirantaram // 89 / / IrSyA sa mUladevAya mahatIM vahati sma ca / anviSyati sma tacchidrANyudrapavacikIrSayA // 90 // tacchaGkayA mUladevo'pyagAttadvezmani cchalAt / pAravazye'pyavicchinno rAgaH prAyeNa rAgiNAm // 91 // devadattAM jananyUce dhUrtatAmRgadhartakam / nirdhana dyUtakAraM ca mUladevaM sute tyaja // 92 // pratyahaM vividhaM dravyaM yacchatyasmin ramasva tat / acale nizcalaratI rambheva dhanadAtmaje // 9 // devadattA pratyuvAca mAtarekAntato 218 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 219 // hyaham / dhanAnurAgiNI nAsmi kiM tvasmi guNarAgiNI // 94 || amuSya dyUtakArasya guNAstiSThanti kIdRzAH / iti kopAjjananyoktA devadattetyabhASata // 95 // dhIro vadAnyo vidyAvidguNarAgI svayaM guNI / vizeSajJaH zaraNyo'yaM nAmuM tyakSyAmi tat khalu // 96 // tatazca kuTTinI ruSTA kUTajuSTA pracakrame / uccATayituM tanayAM svairiNI svairiNImiva // 97 // sA'dAttayA'rthite mAlye nirmAlyaM zarake payaH / ikSukhaNDe vaMzakhaNDe zrIkhaNDaM nIpakhaNDalam // 98 // sopaM devadattoktA kuTTinI kuTilA'bravIt / mA kupaH putri yAdRkSo yakSastAragbaliH kila // 99 // lava kaNTakita kimAlambya sthitAsyamum / sarvathA mUladevaM tatyajApAtramimaM patim // 100 // AvAdIdevadattaiva mAtaH kimiti muhyasi / pumAn pAtramapAtraM vA kimucyetAparIkSitaH || 1|| parIkSA kriyatAM tatyuktA sAkSepamambayA / muditA devadattaivamAdideza svaceTikAm ||2|| yadikSau devadattAyA abhilASo'dya vidyate / preSyantAmikSavaH sArthavA hAcala tatastvayA ||3|| tayoktaH sArthavAho'pi dhanyamAnI pramodataH / zakaTAnIkSupUrNAni preSayAmAsa tatkSaNAt ||4|| hRSTA kuTTinyuvAcaivamacalasvAmino hale / acintanIyamaudArya pazya cintAmaNeriva // 5 // viSaNNA devadattoce kimambA'smi kareNukA / bhakSaNAyekSavaH kSiptA yatsamUladalAyakAH ||6|| AdizyatAM mUladevo'pyasminnarthe bhujiSyayA / viveke jJAyate mAtardvayorapi yathA'ntaram ||7|| mUladevo'pi ceTayokta ikSanAdAya paJcaSAn / mUlAgrANi tyajanmakSu nistatakSa vicakSaNaH ||8|| kaThoratvena duzcarvaparvagranthIn parityajan / dvyaGgulA gaNDikAcakre pIyUSasyeva kuNDikAH // 9 // caturjAtena saMskRtya karpUreNAdhivAsya ca / zulaprotA varddhamAnasaMpuTe prAhiNotsa tAH // 10 // devadattA'pi tAH prekSya babhASe zambhalImiti / dhUrttazAcalayoH pazya svarNarIyarivAntaram // 11 // dvitIya prakAzaH // 219 // // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya yogazAsram // 22 // kudinyacintayadaho mahAmohAndhamAnasA / mRgIva mRgatRSNAmbho dhUrtameSA'nudhAvati // 12 // sa ko'pyupAyaH kriyate yena niSkAsyate purAt / atyuSNAjalasekena bilAdiva mahoragaH // 13 // kuhinI mUladevasyoccATanAyAcalaM jagau / karttavyaH kRtrimo grAmagamanopakramastvayA // 14 // grAme yAsyAmItyalIkaM sArthavAha tvamaJjasA / kathayerdevadattAyA vizrabdhA sA yathA bhavet // 16 // tato grAmAntaragataM zrutvA tvAM dhUrtapAMsanaH / niHzakaM devadattAyAH sa samIpamupaiSyati // 16 // devadattantike mUladeve dIvyati nibhairam / AgaccheH sarvasamagryA matsaGketena sundara // 17 // tatastathA kathamapi tvametamavamAnayeH / yathaitAM na bhajedbhayastittirImiva tittiraH // 18 // tattathA pratipadyAtha yAsyAmi grAmamityasau / AkhyAya devadacAyA dravyaM dattvA ca niyaMyau // 19 // tatastasyA nirAtaGka mUladeve pravezite / AhAsta kuTTinyacalaM kuTTAkabhaTaveSTitam // 20 // devadattA ca sahasA pravizantaM dadarza tam / mRladevaM ca khaTvA'dho nyadhAtpatrakaraNDavat // 21 // tathAsthitaM mUladevaM kuTTinyA jJApito'calaH / paryake kRtaparyako niSasAda smitAnanaH // 22 // avocadacalastatra kurvan kaitavanATitam / devadatte vayaM zrAntAH snAsyAmaH praguNIbhava // 2 // devadattA'bravIdevaM vilakSavitayasmitA / snAnayogyAsane tarhi snAtuM pAdo'vadhAryatAm // 24 // evamutthApyamAno'pi sAdaraM devadattayA vizeSato'bhUta khaTvAyAmacalo nizcalAsanaH // 25 // zazAka dhUrtarAjo'pi sthAtuM gantuM ca no tadA / prAyeNa vigalantyevAsvasthe manasi zaktayaH // 26 // avocadacalo devadatte svamo myekssitH| paryake'smin kRtAbhyaGgaH sacelasnAtavAnaham // 27 // svapnaM satyApayiSyAmi tadarthamahamAgamam / satyIkRto hyayaM svamaH zubhodAya jAyate 113 Roll Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 221 // dvitIya prakAzaH // 28 // kuTTinyavocadAdezaH pramANa jiiviteshituH| putri kiM na zrutaM svAmI yadicchati karoti tat // 29 // devadattA'bravIdArya kimetaducitaM tava / adRSyadevadRSyeyaM tUlikA yadvinazyati // 30 // acalo'pyavadadbhadre kArpaNyaM kimidaM tava / zarIramapi yacchanti patyarthe tvAdRzaH striyaH ||31||kiN te'nyAstUlikA na syuH patiryasyAH kilAcalaH / lavaNena sa ki sIdedyasya ratnAkaraH sakhA // 32 // tato bhATIvivazayA kArito devadattayA / abhyagodvartanAdIni paryaGkasthita eva saH // 33 // snapyamAne tatastasminnIze khalijalAdinA / mUladevazcaNDa' iva bhriyate sma samantataH // 34 // AjuhAvAcalabhaTAn kuTTinI dRSTisaMjJayA / nididezAcalaM cAzu dhUrtAkarSaNakarmaNe // 35 // kopATopasamAviSTo mUladevaM tato'calaH / cakarSa dhRtvA kezeSu draupadImiva kauravaH // 36 // taM covAca nayajJo'si vidvAnasi sudhIrasi / karmaNa'syAnurUpo'dha brUhi kaste'stu nigrahaH // 37 // dhanAdhInazarIreyaM vezyA tAM cedriraMsase / grAmapaTTakavadbharidhanena na kimagrahIH // 38 // mUladevo'pi niSpandastadA mukulitekssnnH| viphalIbhUtaphA lasyo'vAha dvIpinastulAm // 39 // evaM ca cintayAmAsa sArthavAhapatistataH / na nigrAhyo mahAtmA'sau daivAdevaM dazAM gataH // 40 // iti covAca mukto'dya tvamasmAdAgaso mayA / kRtajJo syupakartavyaM tvayA'pi samaye mama // 41 // mukto'tha tena dhRtazo vezmato niryayau tataH / tUrNa tUrNa parikrAman raNAdbhagna iva dvipH||42|| gatvA purIparisare sasnau sarasi vistRte / zaratkAla iva bheje tatkSaNAt kSAlitAmbaraH // 43 // acalasyApakartu copakarta ca sa dhRtarAT / manoratharathArUDho'caladveNAtaTaM ati // 44 // dvAdazayojanAyAmAM sa zvApadakulAkulAm / durduzAyAH (1) Izvarasya gaNaH-sevakaH caNDanAmA / // 221 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram ArarA priyasakhImiva prApa mahATavIm ||45 || pArAvAramivApArAM titIrSustAM mahATavIm / sahAyaM cintayAmAsa taraNDamiva dhUrttarAT ||46|| kasmAdapyAgato'kasmAdabhrAdiva paricyutaH / zambalasthagikAM vibhratko'pi ko dvijastadA // 47 // asahAyaH sahAyIyaM taM vipraM kSipramAgatam / vRddho yaSTimiva prApya mUladevo mudaM yayau // 48 // jagAda mUladevastaM mamAraNye prapetuSaH / AtmacchAyAdvitIyasya diSTyA militavAnasi // 49 // svacchandaM vArttayiSyAvastadAvAM dvijasattama / mArgakhedApaharaNI vidyA vArttA hi yA pathi // 50 // dUre kiyati gantavyaM sthAne jigamiSA ka te / kathyatAM bho mahAbhAga mArgamaitrI vazIkuru // 51 // vipro'pyAkhyadgamiSyAmi pAre'raNyamiva sthitam / sthAnaM nidhAnAkhyaM brUhi tvaM kutra yAsyasi || 52 || mUladevo'bravIdyAsyAmyahaM veNAtaTe pure / vipro'pyUce tadehi tvameko'dhvA duramAvayoH || 53 || lalATantapatapane madhyAhne'tha samAgate / militAbhyAM ca gacchadbhayAM tAbhyAM prApi mahAsaraH // 54 // pANipAdamukhaM mUladevaH prakSAlya vAriNA / nirantaratarucchAye bhUtale samupAvizat // 55 // sthagikAyAH samAkRSya saktanAloDya vAriNA / eko'pi bhoktumArebhe Takko raGka iva drutam // 56 // dhUrtto'pyacintayada sau nA''dau bhojanaM dadau / atikSudhA''turo bhuGkte yuktaH san khalu dAsyati // 57 // bhuktvA tatrotthite vipre bandhA (ghna ) ti sthagi kAmukham / dadhyau dhUrtto'pi yadyadya nAdAttacchravaH pradAsyati // 58 // tasminnadanvA bhuJjane mUla devastadAzayA / / trInvAsarAnagamayannRNAmAzA hi jIvitam // 59 // aTavIM tAM parityajya dhUrttarAja dvijo'vadat / svasti tubhyaM mahAbhAga yAsyAmyahamito'dhunA // 60 // tamUce mUladevo'pi tvatsAhAyyAdiyaM mayA / dvAdazayojanAyAmA krozavallaGghitA'TavI // 61 // dra gamiSyAmi mUladevAbhidho'smyaham / tatra me kathayeH kArya kathyatAM ki ca nAma te // 62 // lokairnirghRNazarmeti dvitIya prakAzaH ArarA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 223 // vihitaaprnaamkH| vipro'haM sadaDo nAmetyuktvA Takkastato yayau // 6 // gacchatA mUladevena tato veNAtaTa prati / dRSTaH | 1saMvasathaH 3kazcidvasadAvasathaH pathi // 64 // praviSTastatra bhikSArtha vAmakukSirbubhukSayA / bhramannAsAdayAmAsa kulmASAn kutracidgRhe // 65 // grAmAniSkAmatastasyAbhimukhaH ko'pybhuunmuniH| mAsakSapaNapuNyAtmA puNyapuJja ivAGgavAn // 66 // taM dRSTvA muditaH so'bhUdaho me sukRtodyH| yanmayAptamidaM pAtraM yAnapAtraM bhavodadhau // 67 // sAdhoH kulmASadAnena ratnatritayazAlinaH / unmIlatu cirAdadha madvivekataroH phalam // 68 // kulmASAn sAdhave dattvA mRladevaH papATha ca / dhanyAste khalu yeSAM syuH kulmASAH sAdhupAraNe // 69 // tasya bhAvanayA hRSTA vabhASe vyomni devatA / azlokena yAcasva bhadra kiM te pradIyatAm // 70 // prArthayAmAsa sadyastA mUladevo'pi devatAm / gaNikAdevadattebhasahakhaM rAjyamastu me // 71 // evamastviti devyUce mUladevo'pi taM munim / vanditvA'tha grAmamadhye bhikSitvA bubhuje svayam // 72 // mArga krAman krameNAsau prApa veNAtaTaM puram / suSvApa pAnthazAlAyAM nidrAmukhamavApa ca // 73 // yAminyAH pazcime yAme sa suptaH svamamaikSata / yatpUrNamaNDalazcandraH praviveza mukhe mama // 74 // tameva svapnamadrAkSItko'pi kArpaTikastadA / anyakApaTikAnAM ca prabuddhastamacIkathat // 75 // teSu kArpaTikeSvekaH svapnamevaM vyacArayat / acireNa lapsyase tvaM sakhaNDaghRtamaNDakam // 76 // hRSTaH kArpaTikaH so'bhUdevaM bhUyAditi bruvan / jAyeta badareNApi zrRgAlasya mahotsavaH // 77 // svapnaM nAcIkathatteSAmajJAnAM dhRtarAT nijam / mRrkhA hi darzite ratne dRSatkhaNDaM pracakSate // 78 // maNDakaM karpaTiH prApa gRhAcchAdanaparvaNi (1) grAmaH / (2) basatAM prANinAmAvasatho vizrAmasthAnam / // 223 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 224 // prAyeNa phalati svapna vicArasyAnusArataH // 79 // dhUrtto'pi prAtarArAme gatvA puSpoccayAdinA / agrINAnmAlikaM 1 lokaMpUNaM karmApi tAdRzAm ||80| gRhItvA mAlikAttasmAtsa puSpANi phalAni ca / zucirbhUtvA yayau vezma svamazAstravipazcitaH // 81 // mUladevastato natvA dattvA puSpaphalAni ca / upAdhyAyAya tajjJAya zazaMsa svamamAtmanaH // 82 // muditaH so'vadadvidvAnvatsa svamaphalaM tava / sumuhUrtte kathayiSyAmyadyAsmAkaM bhavAtithiH // 83 // mUladeva snapayitvA bhojayitvA ca gauravAt / pariNAyayituM kanyAmupAdhyAya upAnayat ||84 // babhASe mUladevo'pi tAtA'jJAtakulasya me / kanyAM pradAsyasi kathaM vicArasi kiM na hi || 85 || upAdhyAyo'pyuvAcaivaM tvanmUrtyAM'pi kulaM guNAH / jJAtAstatsarvathA kanyA mameyaM pariNIyatAm ||86|| tadvAcA mUladevo'pi kanyakAM tAmupAyata / kAryasiddhebhaviSyantyAH prAdurbhutamivAnanam ||87 || madhye dinAnAM saptAnAM tvaM rAjeha bhaviSyasi / iti tasya svapnaphalamupAdhyAyo nyavedayat ||88|| hRSTastatra vasan dhUrttarAjo gatvA bahiH purAt / suSvApa campakatale saMprApte paJcame'hani ||89|| tadA ca nagare tasminnagretanamahIpatiH / aputro nidhanaM prApa niSpAda iva pAdapaH // 90 // mantrokSitAH purIbhAzvacchatrabhRGgAracAmarAH / bhramuH prApurna rAjyAIM duSprApastAdRzo janaH // 91 // tato vahiH parya Tanto nikaSA campakadrumam / apazyanmUladevaM te naradevapadocitam // 92 // hayena heSitaM cakre gajenorjitagarjitam bhRGgAreNa ca tasyA'rghazvAmarAbhyAM ca vIjanam // 93 || 2puNDarIkaM svarNadaNDamaNDitaM tasya copari / zaradabhramivA dabhrataDiddaNDamajRmbhata // 94 // taM cAdhirohayAmAsa svaskandhe jayakuJjaraH / svAmyAptimuditairlokaizcakre jayajayAravaH (1) janaprItikaram / (2) zvetacchatram / dvitIya prakAzaH // 224 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||95 || puraM mahAtUryavaiH pUryamANadigantaram / tatprAvizanmUladevo rAjarAja ivAlakAm // 96 // uttIrNo rAjaha'sau siMhAsanamadhiSThitaH ||97|| athoce devatA vyomni devatAnAM prasAdataH / ayaM vikramarAjAkhyo // 225 // rAjA jajJe kalAnidhiH ||18|| varttiSyante na ye'muSya zAsane kSitizAsituH / tAnahaM nigrahISyAmi mahIbhRta ivAzaniH ||99|| tadgirA vismitaM bhItaM sarvaM prakRtimaNDalam / yaterivendriyagrAmaH sadA tasya vaze'bhavat // 200 // tataH sa rAjA viSayasukhAnyanubhavan vyadhAt / prItimujjayinIzena mithaH saMvyavahArataH // 1 // tadAnIM devadattA'pi mUladeva viDambanAm / tAdRkSIM prekSya sAkSepA vyabravIdacalaM prati // 2 // kiM jJAtA dravyadarpAndha tvayA kulagRhiNyaham / mumUrSo mUrkha mandgehe vyavAhArSIryadIdRzam ||3|| tvayA'smadIyasadane nAgantavyamataH param / iti niSkAsya taM gehAtsamIpe nRpateragAt ||4|| tayA ca yAcito rAjA sa varo dIyatAmiti / yathecchaM brUhi yacchAmi taM yenetyavadannRpa ||5|| soce mAM prati nAjJApyo mUladevaM vinA pumAn / vAraNIyo'calazcAyamAgacchanmama vezmani // 6 // evamastviti rAjJoktA ( joktvA ) hetuH ko'treti pRSTavAn / zazaMsa mAdhavI devadattAsaMjJayA tataH ||7|| jitazatrunRpaH kopAccalita bhrUlatastataH / sArthavAhaM tamAhUya sAkSepamidamabravIt // 8 // matpurImaNDanAvetau ratnabhUtAvare tvayA / mUrkheNa dhanamattena grAvaNIva nirghApatI ||9|| tato'muSyAparAdhasya prANApaharaNaM tava / daNDo'stviti narendrokte devadattA nyavArayat // 10 // tvaM yadyapyanayA trato'dhunA trANaM tathApi te / mUladeve samAnIte bhavedityabhyadhAnnRpaH // 11 // nRpaM natvA tato gatvA sArthavAhaH pracakrame / naSTaratnamivAnveSTuM mUladevaM samantataH ||12|| mUladevamapazyan sa bhIto nyUnatayA tayA CHOREOGR FORES EXOOOOOOO dvitIya prakAzaH // 225 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAstram 1226 / / bhANDaM bhRtvA yayau zIghraM pArasakUlamaNDalam // 13 // dadhyau ca mUladevo'pi vinA me devdttyaa| bhojyenAlavaNeneva prAjyarAjyazriyA'pi kim // 14 // tataH sa devadattAyA jitazatrozca bhUpateH / caturaM preSayAmAsa dUtaM prAbhRtasaMyutam // 15 // gatvojjayinyAM dRto'pi jitazatru vyajijJapat / devatAdattarAjyazrImUladevo vadatyadaH // 16 // yathA me devadattAyAM prema jAnItha tattathA / yadyasyai rocate vo'pi tadiyaM preSyatAmiti // 17 // tato'vadadavantIzastenedaM kiyadarthitam / rAjJA vikramarAjena bhedo rAjye'pi nAsti nH||18|| AkArya devadattAM ca jagAdojayinIpatiH / diSTayA jAtA'si bhadre tvaM cirAta pUrNamanorathA // 19 // rAjA jajJe mUladevo devatAyAH prasAdataH tvAmAnetuM ca sa prapItpradhAnapuruSaM nijam // 20 // tatastvaM tatra gaccheti prasAdAjjitazatruNA / AdiSTA devadattAgAdveNAtaTapuraM kramAt // 21 // rAjA vikramarAjo'pi mahotsavapuraHsaram / svacetasIva vipule svavezmani ninAya tAm // 22 // jinA_marcatastasya samyak pAlayataH prajAH / dIvyato devadattAM ca trivargo'bhUdabAdhitaH // 23 // itazca pArasakUlAdvahvAttakeyavastukaH / AyayAvacalastatra jalapUrNa ivAmbudaH // 24 // lakSmImahatvapizunairmaNimAktikavidyumaiH / bhRtvA vizAlaM sa sthAlaM mahInAthamupAsthitaH // 25 // acalo'yamiti kSipramupalakSitavAn nRpaH dRSTvA prAyajanmasambandhamapi prAjJAH smaranti hi||26|| rAjAnaM mRvadevo'yamityajJAsIttu nAcalaH / AtaveSaM naTamapi sthUlaprajJA na jAnate // 27|| kutastvamiti rajJoktaH pArasAdityuvAca saH / yayAce paJcakulaM ca bhANDAlokanakarmaNe // 28 // kautukAtsvayameSyAma ityukto bhUbhujA sa tu / mahAprasAda ityUce kopaM ko veci tAdRzAm // 29 // tataH paJcakulopeto yayau rAjA tadAzraye / majiSThApaTTasUtrAdi so'pi bhANDamadarzayat // 30 // bhANDaM // 226 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 227 // dvitIya prakAzA kimiyadevedaM satyaM brahIti bhUbhujA / ukta ityuktavAn zreSThI satyametAvadeva me // 31 // nRpeNa punarapyUce samyag jJAtvA nivedaya / asmadrAjye zulkacauryA yaccharIreNa nigrahaH // 32 // avocadacalo'pyevamasmAbhiH kathyate nyathA / purato nAparasyApi svayaM devasya kiM punaH // 33 // rAjetyuvAca tasya zreSThinaH satyabhASiNaH / kriyatA madAnaM ca samyagbhANDaM ca vIkSyatAm // 34 // tataH paJcakulenAMhiprahArAvaMzavedhataH / asArabhANDamadhyasthaM sArabhANDamazaGkayata // 35 // jAtAzakaistato rAjapuMbhirvibhidire kSaNAt / zulkadasyumanAMsIva bhANDasthAnAni sarvataH // 36 // tairyathA zaGkitaM bhANDaM vittazAThayaM tathA'bhavat / parapurAntaHpravezakAriNo rAdhikAriNaH // 37 // tajjJAtvA kupito rAjA bandhayAmAsa taM kSaNAt / sAmantA api badhyante rAjAdezAdvaNik kiyAn // 38 // tatastaM sadane nItvA choTayitvA ca bandhanam / kiM mAM pratyabhijAnAsi papraccheti mahIpatiH // 39 // acalo'pi jagAdevaM jagaduddyotakAriNam / bhAnumantaM bhavantaM ca bAlizo'pi na vetti kaH // 40 // paryApta cATuvacanaiH samyak tvaM vetsi tadvada / rAjJetyukto'calo'vocattarhi jAnAmi nayaham // 41 // devadattAmathAhUya bhUpatistamadarzayat / iSTaidRSTA kRtArthA syAnmanaHsiddhirhi mAninAm // 42 // devadattAmasau dRSTvA hItaH kaSTAM dazAM yyau| agrestryapabhrAjanA hi mRtyorapyadhikA nRNAm // 43 // sA'pyUce mUladevo'yamityukto yastadA tvayA / evaM kuryA mamA'pi tvaM devAyasanamIyuSaH // 44 // tadasi vyasanaM prAptaH prANasandehakAraNam / mukto'si cAryaputreNa nedRkSA: kSudraghAtinaH // 45 // tato vilakSaH sa vaNik patitvA pAdayostayoH / Uce sarvAparAdhAnme titikSadhvaM tadA kRtAna // 45 // ruSTastenAparAdhena jitshtrumhiiptiH| pravezamujjayinyAM me yuSmadvAcA pradAsyati // 47 // // 227 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 228 // athoce mUladevo'pi mayA kSAntaM tadaiva te / yadA prasAdo vidadhe devyA zrIdevadattayA // 48 // tataH prasAdaM dattvoccairdUtamekaM samarpya ca / purImujjayinIM gantuM visasarjAcalaM nRpaH // 49 // pravezo'vantinAthena tasyAvantyAmadIyata / mUladevasya vacasA kopastanmUla eva yat // 50 // anyedyurduH khavidhurAH prajAkAryadhurandharam / militvA vaNio mUladevamevaM vyajijJapan // 51 // jAgratyapi prajAstrAtuM tvayi deva divAnizam / amuSyatedaM nagaraM paritaH parimoSibhiH // 52 // kolA iva ciraM caurAH pure'sminmandirANi naH / pratikSapaM khanantyuccairnArakSA rakSituM kSamAH || 53 || adRzyamAnAH kenApi kRtasiddhAnJjanA iva / bhrAmyanti caurAH svairaM no gRheSu svagRhezviva // 54 // acirAbhigrahISyAmi taskarAnayazaskarAn / mUladevo'bhidhAyaivaM vaNijo visasarja tAn ||55|| AdikSanagarAdhyakSaM sAkSepaM kSmApatistataH / anviSya taskarAn sarvAn gRhANa nigRhANa ca // 56 // athovAca purAdhyakSaH svAmietssti taskaraH / asau na zakyate tu dRSTanaSTaH pizAcavat // 57 // jAtAmarSastato rAjA mahaujA niryayau nizi / nIlAmbaraprAvaraNo nIlAmbara ivAparaH // 58 // sthAneSu zaGkAsthAneSu babhrAma sthAmadhAma se / dasyuM kamapi nApazyadaheH padamivAmbhasi // 59 // sa savaM nagaraM bhrAntaH zrAntaH suSvApa kutracit / khaNDadevakukuH zailaguhAyAmiva kesarI // 60 // nizAcara ivAkasmAnnizAcaraNadAruNaH / taskarAgre sarastatropAsaranmaNDikAbhidhaH // 61 // ko'rtreti vyAharannuccairmalimlucapatistataH / ruSTaH suptamiva vyAlaM padA nRpamaghaTTayat // 62 // ceSTAM sthAnaM ca vittaM ca jijJAsustasya bhUpatiH / Uce kAryaTiko'smIti ka ka niSNA na tAdRzAH // 63 // ehi kAryaTikAdya tvAmadaridrIkaromyaham / ityUce taskaro bhUpaM madAndhAnAM dhigatAm // 64 // tamanvacAlItso'rthecchuH dvitIya prakAzaH // 228 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 229 // BENGADnatAaar pttivtpRthiviiptiH| mamarda gardabhasyApi pAdau kaaryaajnaardnH||65|| ajAnAnaH sa rAjAnaM pArzva mRtyumivaatmnH| jagAma dhAma kasyApi zreSThinaH shresstthsmpdH||66|| tatra khAtraM khanitreNa pAtayitvA sa veshmnH| jagrAha sAradraviNaM rAhuH kuNDAtsudhAmiva // 67 // ajJo rAjJA samastaM tadvAhayAmAsa taskaraH / udaraM darzayAmAsa zAkinyeva sa mUDhadhIH // 68 // tamunmUlayituM mUlAnmUladeva uvAha tat / dhUrtI hi kAraNopAttamArdavAH kAryarAkSasAH // 69 // jIrNodyAnaM tato gatvA guhAmudghATaya so'vizat / ninAya tatra bhUpaM ca 1cchagaNAropitAlivat // 70 // AsInAgakumArIva kumArI tatra tatsvasA / navayauvanalAvaNyapuNyAvayavazAlinI / / 71 // kSAlayAsyAtitheH pAdAvityAdiSTA svabandhunA / sopakUpaM tato bhUpamupAvezayadAsane // 72 // prakSAlayantI tatpAdakamale kamalekSaNA / anubhUya mRdusparza taM sarvAGgasudaivata // 73 / / aho ko'pyeSa kandarpaH sAkSAditi savismayA / sAnurAgA sAnukampA sADabravIditi bhUpatim / / 74 // pAdaprakSAlanavyAjAtkUpe'sminnapare narAH / apAtyanta mahAbhAga taskarANAM kutaH kRpA // 75 / / kSepyAmi neha kUpe tvAM tvatprabhAvavazIkRtA / mahatAmanubhAvo hi vazIkaraNamadbhutam // 76 // tato maduparodhena sundarApasara drutam / dvayorapyanyathA nAtha kuzalaM na bhaviSyati // 77 // vimRzyAtha mahInAtho nirjagAma drutaM tataH / dhImanto hi dhiyA nanti dviSaH satyapi vikrame // 78 // gate nRpe tu vyAhAri tayA gacchatyasAviti svakSaNarakSaNArtha hi prapaJco dhImatAmayam // 79 // kRSTakaGkAsijihvAlo vetAla iva dAruNaH / anubhUpAlamuttAlo dadhAve maNDikastataH / / 80 // taM samAsanamAlokya bhuupti(bRhsptiH| catvarottambhitagrAvastambhenAntarito'bhavat (1) 'mardayAmAsa' iti pratyantarapAThaH sAdhIyAn / (2) aliH vRzcikaH / rA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 230 // // 8 // kopAndhanayanazcAsau sa evaiSa pumAniti / kaGkAsinA dRSatstambhaM cchitvA'gAddhAma maNDikaH // 82 // yayau svaM dhAma rAjA'pi hRssttshcauroplmbhtH| prAptaH saukhyAya jAyeta radoSakArI na kasya vA // 83 // rAjA prAtastato rAjapATikAvyAjato bahiH / dasyuM vizvamanodasyustaM nirUpayituM yyau||84|| atha vakhApaNadvAre kurvANaM tukAratAm / pa? - veSTitajoru kiJcidudghATitAnanam / / 85 // taskara maskaralatopetaM chadmazlathAkRtim / dRSTvopAlakSayat kSmApaH ksspaadRssttaanumaantH||85||(yugmm) gatvA hayaM mahonAtho'bhijJAnAni nivedayan / puruSAn preSayAmAsa tsyaakaarnnhetve|87| na hataH sa pumAnnUnaM tadvijambhitamityasau / AhUto'masta corA hi mahArAnikavedinaH||88|| so'gAttato rAjakule rAjJA''syata mahAsane / mahAprasAdaM kurvanti nItijJA hi jighaaNsvH||89|| taM bhUpatirabhASiSTa prasAdamukhayA girA / svasvasA dIyatAM mahyaM dAtavyA eva kanyakA // 90 // dRSTapUrvI svasAraM me nAparo niragAttataH / ayaM sa eva rAjeti nizcikye maNDiko hRdi / / 91 // gRhyatAM matsvasA deva devakIyaiva sA kila / madIyamanyadapyevamavocata sa pArthivam / / 9 / / tadAnImapyupAyaMsta rUpAtizayazAlinIm / tasya svasAraM nRpatiH kaMsAririva rukmiNIm // 93 // mahAmAtyapade cakre taskara ne nreshvrH| ko vetti bhUbhujAM bhAvaM madhyaM patyurivAmbhasAm // 94 // tasmA bhUSaNavastrAdi tadbhaginyaiva bhUpatiH / nityamAnAdayadaho dhRttoM dhRtradhRSyata // 95 // bahu yAvatsamAkRSTa dravyaM tAvannRpeNa sA / abhASi vittaM tvadabandhoH kiyadadyApi tiSThati // 96 // vittametAvadevAsIdasya dasyoH svasA'pi hi / evaM nyavedayadrAjJo gopyaM priyatame na hi // 97 // viDambanAbhirbahIbhirmaNDika caNDazAsanaH / nijagrAha tato (1) 'doSAkaraH' iti pAThaH saMbhavati / (2) vaMzalatopetam // 23 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 231 // dvitIya prakAzA rAjA pApAnAM kuzala kiyat // 98 // cauryAt zvazuryamapi vikramarAjarAjaH, AnIya maNDikamakhaNDanayo jaghAna / stainyaM na tena vidadhIta sudhIH kathaJcidatrApi janmani viruddhaphalAnubandhi // 299 // // iti mUladevamaNDikayoH kathAnakam // AsIdrAjagRhe sampajjitAmarapure pure / pAdAkrAntanRpazreNi: zreNiko nAma pArthivaH // 1 // rAjastasya ca tanayo nayavikramabhAjanam / nAmnA'bhayakumArobhUt pradyumnaH shriipteriv||2|| itazca tasminnagare vaibhaargirikndre| cauro lohakhurAkhyo'bhUdraudro rasa ivAGgavAn // 3 // sa tu rAjagRhe nityaM paurANAmutsavAdiSu / labdhvA chidrANi vidadhe pizAcavadupadravam // 4 // AdadAnastato dravyaM bhujAnazca parastriyaH / bhANDAgAraM nizAntaM vA nijaM mene sa tatpuram // 5 // cauryamevAbhavattasya prItyai vRttinaM cAparA / apAsya kravyaM kravyAdA bhakSyastRpyanti nAparaiH // 6 // tasyAnurUpo rUpeNa ceSTayA ca suto'bhavat / bhAryAyAM rohiNInAmnyAM rauhiNeyo'bhidhAnataH // 7 // svamRtyusamaye prApte pitrA''hayetyabhASi saH / yadyavazyaM karoSi tvamupadezaM dadAmi tat // 8 // avazyameva kattavyamAdiSTaM bhavatAM mayA / kaH pituH pAtayedAjJAM pRthivyAmityuvAca saH // 9 // prahRSTo vacasA tena cauro lohakhurastataH / pANinA saMspRzan putramabhASiSTeti niSThuram // 10 // yo'sau samavasaraNe sthitaH suravinirmite / vidhatte dezanAM vIro mA zrauSIstasya bhASitam // 11 // anyatta svecchayA vatsa kuryAstvamaniyantritaH / upadizyeti pazcatvaM prApa lohakhurastataH // 12 // mRtakArya pituH kRtvA rauhiNeyastato'nizam / cakAra caurikAM lohakhuro'para ivodgataH // 13 // // 13 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham // 232 // pAlayan piturAdezaM jIvitavyamivAtmanaH / svadA seramivAmuSNAt sa rAjagRhapattanam || 14 || tadA ca nagaragrAmAkareSu viharan kramAt / caturdazamahAsAdhusahasraparivAritaH // 25 // suraiH saMcAyryamANeSu svarNAmbhojepu cAruSu / nyasyan padAni tatrAgAdvIrazvaramatIrthakRta // / 16 / / 1vyantarairasurairjyotiSikaivaimAni kairapi / sureH samavasaraNaM cakre jinapatestataH / / 17 / AyojanavisarpiNyA sarvabhASAnuyAtayA / bhAratyA bhagavAn vIraH prArebhe dharmadezanAm // 18 // tadAnIM rauhiNeyo'pi gacchan rAjagRhaM prati / mArgAntarAle samavasaraNAbhyarNamAyayau // 19 // evaM cintayAmAsa pathA'nena vrajAmi cet / zraNomi vIravacanaM tadAjJA bhajyate pituH || 20|| na cAnyo vidyate panthA bhavatvevaM vimRzya saH / karNau pidhAya pANibhyAM taM rAjagRhaM yayau // 21 // evamanvahamapyasya yAtAyAtakRto' nyadA / upasamavasaraNaM pAde'bhajyata kaNTakaH ||22|| otsukyagamanAdgADhamagnaM pAde sa kaNTakam / anudhdhRtya samuddharttuM na zazAka kramAt kramam ||23|| nAstyupAyo'paraH ko'pItyAkRSya zravaNAtkaram / karSan kaNTakama - zroSIditi vizvagurorgiram ||24|| mahItalAsparzipAdA nirnimeSavilocanAH / amlAnamAlyA niHsvedA nIrajo'gAH surA iti ||25|| bahuzrutamidaM dhi dhigityAzudhdhRtakaNTakaH / pidhAya pANinA karNa tathaivApasa - sArasaH ||26|| athAnvahaM muSyamANe pattane tena dasyunA / upetya zreNikaM zreSThizreSThA vyajJapayanniti // 28 // tvayi zAsati devAnyanna bhayaM draviNaM tu naH / AkRSya gRhyate caurairadRSTaizveTikairiva // 28 // bandhUnAmiva teSAM tu gRhItaH pIDayA tataH / sakopATopamityUce nRpatirdaNDapAzikam // 29 // kiM caurIbhUya dAyAdIbhUya vA mama (1) vaimAnikaijrjyotiSikairvyantarairasurairapi iti vA pAThaH / dvitIya prakAzaH // 232 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 233 // vetanam / gRhAsi caurairgahyante yadete tvadupaikSitaiH // 30 // so'pyUce deva ko'pyeSa cauraH paurAn vilunnttti| rauhiNeyAhayo dhattuM dRSTo'pi na hi zakyate // 3 // vidhuduskSiptakaraNemotplutyAyaM plavaGgavat / gahAdagehaM tato vapramullayati helayA // 32 // mArgeNa yAmastanmArga yAvattAvatsa nekSyate / tyakto hyekakrameNApi zatena tyajyate kramaiH // 33 // na taM hantuM na vA dhartamahaM zaknomi taskaram / gRhNAtu tadimAM devo dANDapAzikatAM nijAm // 34 // nRpeNollAsitaikadmasaMjJayA bhASitastataH / kumAro'bhayakumArastamUce dANDapAzikam // 35 // caturaGgacamaM sajjIkRtya muzca bahiSpurAta / yadAntaHpravizeJcauraH pattanaM vessttyestdaa||36|| antazca trAsito vidhudukSiptakaraNena saH / patiSyati bahiH sainye vAgurAyAM kuraGgavat // 37 // pratibhUmirivAnIto nijapAdaistatazca sH| grahItavyo mahAn dasyurapramattaH pdaatibhiH||38|| tathetyAdezamAdAya niryayau dANDapAzikaH / tathaiva ca camaM sajjAM pracchannaM nirmame sudhii||36|| tadine rauhiNeyo'pi nAmAntarasamAgamAt / ajAnAnaH purI ruddhAM vArI gaja ivAvizat // 40 // tairupAyaistato dhRtvA badhdhvA ca sa mlimlucH| AnIya nRpaterdANDapAzikena smrpitH||41|| yathA nyAyyaM satAM trANamasatAM nigrahastathA / nigRhyatAmasau tasmAdityAdikSanmahIpatiH // // 42 // alotaH prApta ityeSa na hi nigrahamarhati / vicArya nigrahItavya ityuvAcAbhayastataH // 43 // atha papraccha te rAjA katyaH kiidRshjiivikH| kuto hetorihAyAto rauhiNeyaH sa cAsi kim // 44 // svanAmazaGkitaH so'pi pratyuvAceti bhUpatim / zAligrAme durgacaNDAbhidhAno'haM kuTumbikaH // 45 // prayojanavazenehAyAtaH saMjAtakautukAt / ekadevakule rAtri mahatImasmi ca sthitaH // 46 // svadhAma gacchannArakSarAkSipto rAkSasairiva / alavayamahaM vanaM prANabhImaitI hi bhiiH||47|| madhyArakSa // 233 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH // 234 // viniryAto bAhyArakSagaNeSvaham / kaivartahastavisasto jAle matsya ivApatam // 48 // tato niraparAdho'pi vadhvA caura ivAdhunA / ahamebhirihAnIto nItisAra vicAraya // 49 // tatastaM bhUpatirguptau preSayAmAsa tatkSaNAt / tatpravRttijJAnahetostatra mAme ca pUruSam // 50 // so'gre'pi prAhito grAmaH saketaM tena dasyunA / caurANAmapi keSAzciccitramAyaticintanam // 51 // tatsvarUpaM rAjapuMsA grAmaH pRSTo'bravIdidam / durgacaNDo'tra vAstavyaH paraM prAmAntaraM gataH / / 52 // tatrArthe tena vijJapte dadhyau zreNikamaridam / aho sukRtadambhasya brahmA'pyantaM na gacchati // 53 // abhayo'sajayadaya prAsAdaM saptabhUmikam / mahArgharatnakhacita vimAnamiva nAkinAm // 54 // zriyA'psarAyamANAbhI ramaNIbhiralaGkRtam / divo'marAvatIkhaNDamiva bhraSTamatarki sH||55|| gandharvavargaprArabdhasaGgItakamahotsavaH / so'dhAdakasmAdudbhUtagandharvanagarazriyam // 56 // tato'bhayo madyapAnamUDhaM nirmAya taskaram / paridhApya devaduSye adhitalpamazAyayat // 57 // made pariNate yAvadudasthAtAvadaivata / so'kasmAdvismayakarImapUrvA divyasaMpadam // 58 // atraantre'bhyaadissttainrnaariignnaisttH| udacAri jaya jaya nandetyAdikamaGgalam // 59 // asminmahAvimAne tvamutpatridazo'dhunA / asmAkaM svAmibhUto'si tvadIyAH kiGkarA vayam // 60 // apsarobhiH sahaitAbhI ramasva svairamindravat / ityAdi caturaM cATugarbhamUce ca tairasau // 61 // jAtaH suraH kimasmIti dadhyau yAvatsa tskrH| saMgItakArya tAvattaiH pradattaH samahastakaH // 62 // upetya puMsA kenApi svarNadaNDabhRtA ttH| sahasA bhoH kimArabdhametadevamabhASyata // 6 // tataH pratibabhASe taiH pratihAra nijprbhoH| pradarzayitumArabdhaM svakaM vijJAnakauzalam // 6 // so'pyuvAca svanAthasya darzyatAM nijakauzalam / devalokasamAcAraM kAryatAM kiM tvasAviti // 65 // tairuktaM // 24 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstram // 23 // dvitIya prakAza kIgAcAra iti zrutvA sa puruSaH / sAkSepamityabhASiSTa kimetadapi vismRtam // 66 // ya ihotpadyate devaH sa sve sukRtaduSkRte / AkhyAti prAktane svargabhogAnanubhavettataH // 67 // vismRtaM svAmilAbhena sarvametatprasIda nH| devalokasthiti devaH kAryatAmiti te'vadan // 68 // sa rauhiNeyamityUce nije hanta zubhAzubhe / prAktane zaMsa naH svargabhogAn bhukSva tataH param // 69 // tataH so'cintayaisyuH kimetat satyamIdRzam / mAM jJAtumabhayenaipa prapaJco racito'thavA // 70 // jJeyaM kathametaditi dhyAyatA tena saMsmRtam / kaNTakodaraNakAlAkarNitaM bhagavadvacaH // 7 // devasvarUpaM zrIvIrAchuta cet saMvadiSyati / tatsatyaM kathayiSyAmi kariSyAmyanyathottaram // 72 // iti buddhayA sa tAnIkSAzcakre kSititalaspRzaH / prasvedamalinAn mlAnamAlyAnimiSadIkSaNAn // 73 // tatsarva kapaTaM jJAtvA'cintayata dasyuruttaram / tenoce kathyatAM deva lokaH sarvo'yamutsukaH // 74 // rauhiNeyastato'vAdInmayA pUrvatra janmani / adIyata supAtrebhyo dAnaM caityAni cakrire // 75 / / pratyaSThApyanta bimbAni puujitaanyssttdhaarcyaa| vihitAstIrthayAtrAzca guravaH paryupAsitAH // 76 / / ityAdi sadanuSThAnaM mayA kRtamiti bruvan / Uce daNDabhRtA zaMsa caritramapi svakam // 77 // rohiNeyo'pyuvAcedaM sAdhusaMsargazAlinA / kadAcidapyAcaritaM kiJcinnA zobhanaM mayA // 78 / / vyAjahAra pratIhAro janma naikasvabhAvataH / yAti tatkathyatAM cauryapAradArikatAdikam / // 79 // rauhiNeyo'bhyadhatva kimevaMvidhaceSTitaH / svalokaM prApnuyAdandhaH kimArohati parvatam // 80 // gatvA tatastaistatsarvamabhayAya niveditam / abhayena ca vijJaptaM zreNikasya mahIpateH // 81 // evaMvidhairupAyairyazcauro jJAtuM na zakyate / sa cauro'pi vimoktavyaH zakyA nItina lavitum // 82 // abhayaH pArthivAdezAdrohiNeyamathAmucata / // 235 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 236 // dvitIya prakAzA vaLacyante vaJcanAdaudekSA api kadAcana // 83 // tataH so'cintayaccauro dhigAdezaM piturmama / kazcito'smi ciraM yena bhagavadvacanAmRtAt // 84 // nAgamiSyat prabhuvaco yadi me karNakoTaram / tadA vividhamAreNAgamiSyaM yamagocaram // 85 // anicchayA'pi hi tadA gRhItaM bhagavadvacaH / mama jIvAtave jajJe bhaiSajyamiva rogiNaH // 86 // tyaktvAhadvacanaM hA dhik cauravAci ratirmayA / AmrANyapAsya nimbeSu kAkeneva ciraM kRtA // 87 // upadezaikadezo'pi yadIyaH phalatIdRzam / tasyopadezaH sAmastyAt sevitaH kiM kariSyati // 88 // evaM vimRzya manasA yayau bhagavato'ntike / pAdAmbuje ca natvaivaM rauhiNeyo vyajijJapat / / 89 // bhavAbdhau prANinAM ghoravipannakrakulAkule / mahApotAyate te gIrAyojanavisarpiNI // 9 // niSiddhastvadvacaH zrotumanAptenAptamAninA / iyatkAlamahaM pitrA vazcitastajjagadagurI // 91 // trailokyanAtha te dhanyAH zraddadhAnAH pibanti ye / bhavadvacanapIyUSa karNAalipuTaiH sadA // 92 // ahaM tu pApo'zuzruSurbhagavan bhavato vcH| pidhAya kau~ hA kaSTamidaM sthAnamalavayam // 93 // ekadA'nicchatA'pyekaM zrutaM yuSmadvacI mayA / tena mantrAkSareNeva rakSito rAjarAkSasAt // 94 // yathA'haM maraNAstrAtastathA trAyasva nAtha mAm / saMsArasAgarAvarte nimajjantaM jagatpate // 95 // tatastakRpayA svAmI nirvANapadadAyinIm / vizuddhAM vidadhe sAdhu sAdhudharmasya dezanAm // 96 // tataH prabuddhaH praNaman rauhiNeyo'bravIdidam / yatidharmasya yogyo'smi na vetyAdiza mAM prabho // 97 // yogyo'sIti svAminokte, grahISyAmi vibho vratam / paraM kizcidvadiSyAmi, zreNikenetyuvAca saH // 98 // nirvikalpaM nirvizaI svavaktavyamudIraya / isyuktaH zreNikanRpeNoce lohakhurAtmajaH // 99 / / iha deva bhavadbhiryaH zruto'I lokavArtayA / sa eSa rauhiNeyo'smi bhavatpattana ||236kssaa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 237 // moSakaH // 100 // bhagavadvacasaikena durlaGghayA laghitA mayA / prajJA'bhayakumArasya taraNDeneva nimnagA // 1 // azeSametanmuSitaM pattanaM bhavato mayA / nAnveSaNIyaH ko'pyanyastaskaro rAjabhAskara ||2|| kamapi preSaya yathA tallotraM darzayAmyaham / karipye saphalaM janma tataH pravrajyayA nijam || 3 || abhayo'tha samutthAya zreNikAdezataH svayam / kautukAtpauralokazca sahAgAcena dasyunA ||4|| tato giriNadIkuJjazmazAnAdiSu taddhanam / sthagitaM darzayAmAsa so'tha zreNikasUnave ||5|| abhayo'pi hi yadyasya tattasya dhanamArpayat / nItijJAnAmalobhAnAM mantriNAM nAparA sthitiH || 6 || paramArtha kathayitvA prabodhya nijamAnuSAn / zraddhAlu bhagavatpArzve rauhiNeyaH samAyayau // 7 // tataH zreNikarAjena kRtaniSkramaNotsavaH / sa jagrAha parivrajyAM pArzve zrIvIrapAdayoH ||8|| tatacaturthAdArabhya SaNmAsAn yAvadujjvalam / vinirmame tapaHkarma karma nirmUlanAya saH // 9 // tapobhiH kRzitaH kRtvA bhAvasaMlekhanAM ca saH / zrIvIramA pRcchya girau pAdapopagamaM vyadhAt ||10|| zubhadhyAnaH smaran paJcaparameSThinamaskriyAm / tyaktvA dehaM jagAma dyAM rauhiNeyo mahAmuniH // 11 // rauhiNeya iva cauryanivRttaH, svargalokamacirAdupayAti / tamudhI vidadhIta kathaJciccaurikAmubhayalokaviruddhAm // 112 // iti rauhiNeyakathAnakam // 72 // steyasyAtipariharaNIyatAmAha dUre parasya sarvasvamapahartumupakramaH / upAdadIta nAdattaM tRNamAtramapi kvacit // 73 // dUre AstAM tAvatrasya sarvasvaM niHzeSadhanam, apahartumupakramaH prArambhaH adattaM svAminA tRNamAtramapi nopAdadIta na gRhNIyAt na tadarthaM yatnaM kuryAditi yAvat // 73 // dvitIya prakAzaH // 237 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 238 // steyanivRttAnAM phalaM zlokadvayenAha- parArthagrahaNe yeSAM niyamaH zuddhacetasAm / abhyAyAnti zriyasteSAM svayameva svayambarAH // 74 || parArthagrahaNe paradhanaharaNe yeSAM niyamo nivRttiH zuddhacetasAM nirmalacittAnAM na tu bakavRttInAM kazmalamanasAM teSAmabhyAyAnti abhimukhamAyAnti zriyaH sampadaH, svayameva na tu parapreraNayA vyavasAyena vA / svayaMvarA ityupamAnagarbham / svayambarA iva kanyAH // 74 || tathA anarthA dUrato yAnti sAdhuvAdaH pravarttate / svargasaukhyAni Dhaukante sphuTamasteyacAriNAm // 75 // anarthA vipadaH, dUrato yAntyAsannA api na bhavanti, sAdhurayamiti pravAdaH sAdhuvAdaH zlAghA, pravarttate prasarati, etAvadaihikaM phalam, svargasaukhyAnIti tu pAralaukikam, asteyavratenAvazyaM carantItyasteyacAriNasteSAm / atrAntarazlokAH- varaM vahnizikhA pItA sarpAsyaM cumbitaM varam / varaM hAlAhalaM lIDhaM parasvaharaNaM na tu // 1 // prAyaH parasvalubdhasya niHzukA buddhiredhate / hantuM bhrAtRRn pitRRn dArAn suhRdastanayAn gurUn ||2|| parasvaM taskaro gRhNan vandhAdi nekSate / payaHpAyIva laguDaM biDAla uparisthitam ||3|| vyAdhadhIvaramArjArAdibhyazcauro'tiricyate / nigRhyate nRpatibhiryadasau netare punaH || 4 || svarNAdike'pyanyadhane purasthe, sadA manISA dRSadIva yeSAm / santoSapIyUSarasena tRptAste dyAM labhante gRhamedhino'pi // 5 // 75 // dvitIya prakAzaH ||238|| Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 239 / idAnImAmuSmikamaihikaM cAbrahmaphalamupadarzya gRhasthocitaM brahmacaryavratamAha SaNDhatvamindriyacchedaM vIkSyAbrahmaphalaM sudhiiH| bhavet svadArasantuSTo'nyadArAn vA vivarjayet // 76 // SaNDhatvamAmuSmikaM paradAraratAnAM phalaM, indriyacchedazva rAjAdikRta aihikaM, abrahmaNaH pratiSiddhasya maithunasya, vIkSya zAstrAtpratyakSeNa vA jJAtvA svadAreSu dharmapatnyAM santuSTo bhavo bhavedityekaM gRhasthabrahmacaryyam, anyadArAn parasambandhinIH striyo vivarjayet / svastrIsAdhAraNastrIsevItyarthaH iti dvitIyam // 76 // yadyapi gRhasthasya pratipannaM vratamanupAlayato na tAdRzaH pApasambadho'sti tathApi yatidharmAnurakto yatidharmaprApteH pUrva gArhasthye'pi kAmabhogaviraktaH san zrAvakadhamaM paripAlayati iti taM vairAgyakASThAmupanetuM sAmAnyenAbrahmadoSAnAha ramyamApAtamAtre yat pariNAme'tidAruNam / kiMpAkaphalasaMkAzaM tatkaH seveta maithunam // 77 // ApAtamAtre prathamArambhamAtre, ramyaM manoharaM, pariNAme prArambhAduttarAvasthAyAM, dAruNaM raudraM, kiMpAkaphalasaMkAza kiMpAko vRkSavizeSastatphalasadRzaM, kipAkaphalaM hyApAte ramyaM pariNAme dAruNaM mAraNAtmakatvAt yadAha1vaNNaDDhA 2 halahalayA dIsantA dinti hiyayapariosaM / kiMpAgaphalA puttaya AsAyanto viyANihisi // 1 // evaMvidhaM yanmaithunaM mithunakarma tatkaH seveteti sambandhaH / yadAha (1) varNAdyAH kautukA dRzyamAnA dadati hRdayaparitoSam / kiMpAkaphalAni putraka AsvAdamAno vijJAsyasi // 1 // (2) "tumalammi koue halahalaM" iti zrI hemacandrAcAryAH dezInAmamAlAyAM aSTamavarge anekArthaprakaraNe74 zloke vyAcakhyuH / dvitIya prakAzaH // 239 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 240 // yadyapi niSevyamANA manasaH parituSTikArakA viSayAH / kiMpAkaphalAdanavat bhavanti pazcAdavidurantAH // 2 // 77 // maithunasya pariNAmadAruNatvamAha - kampaH svedaH zramo mUrcchAbhramiglAnirbalakSayaH / rAjayakSmAdirogAzca bhaveyumaithunotthitAH // 78 // kampo vepathuH svedo dharmaH, zramaH kramaH mUrcchA mohaH, bhramibhramaH, glAniraGgasAdaH, balakSayaH zaktinAzaH, rAjayakSmA kSayarogaH, sa AdiryeSAM kAsazvAsAdInAM rogANAM te tathA maithunotthitA maithunaprabhavAH // 78 // ahiMsAparivAratvAccheSavratAnAM maithune ahiMsAyA evAbhAvamAha - yoniyantrasamutpannAH susUkSmA janturAzayaH / pIDyamAnA vipadyante yatra tanmaithunaM tyajet // 79 // yoniH prasavamArgaH saiva yantrAkAratvAdyantraM tatra samutpannAH saMmUrcchanenotpannAH, te ca na cakSurgrAhyA ityAhasusUkSmAH, janturAzayo jantusamUhAH, pIDyamAnA mRdyamAnAH puMdhvajeneti zeSaH, rUtanAlikAyAM taptabhyaHkaNakapraveze rUtAnIva, vipadyante vinazyanti, yatra maithune tanmaithunaM tyajet // 79 // yonau jantusadbhAvaM saMvAdena draDhayati jantusadbhAvaM vAtsyAyano'pyAha / vAtsyAyanaH kAmazAstrakAraH / anena ca vAtsyAyanasaMvAdAdhInamasya prAmANyamiti nocyate, na hi jainaM zAsanamanyasaMvAdAdhInaprAmANyaM kintu ye'pi kAmapradhAnAstairapi jantusadbhAvo nApanhuta ityucyate / dvitIya prakAzaH IRVoll Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauga zAstrama // 241 // vAtsyAyana zloko yathA raktajAH kRmayaH sUkSmA mRdumadhyAdhizaktayaH / janmavatmasu kaNDUrti janayanti tathAvidhAm // 80 // raktajA raktodbhavAH, kRmayo jantuvizeSAH, sammA apratyakSAH, mRdumadhyAdhizaktayaH mRduzaktayo madhyazaktayo'dhizaktayazca, tathAvidhAM mRdumadhyAdhimAtrazaktyanurUpAM mRduzaktayo mRdvIM, madhyazaktayo madhyAM, adhikazaktayo'dhikAM kaNDUtiM kaNDU janmavatsu yoniSu janayanti // 80 // kAmajvaracikitsArthamauSadhamiva maithunasevanamiti yo manyate taM pratyAha strIsambhogena yaH kAmajvaraM praticikIrSati / sa hutAzaM ghRtAhutyA vidhyApayitumicchati // 81 praticikIrSati pratikartumicchati, vidhyApayituM zamayitum, ayamartho - nAyaM kAmajvarasya pratIkAro'nuguNaH api tu bRddhihetuH, na hi hutAze ghRtAhutiprakSepastacchAntyai bhavati kintu tadvRddhayai / bAhyA apyAhu:na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavatrmeva bhUya evAbhivarddhate // 1 // kintu kAmajvarapratIkArA ISatkarA vairAgyabhAvanApratipakSasevAdharmazAstrazravaNAdayaH, tadeteSu kAmajvaraprazAntyupAyeSu satsu kiM bhavabhramaNahetunA maithunasevanena // 81 // etadevAha - varaM jvaladayastambhaparirambho vidhIyate / na punarnarakadvArarAmAjaghanasevanam // 82 // dvitIya prakAza // 241 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA parazo ayamartha:-bhavatu kAmajvaropazamahetumaithunaM paraM narakahetutvAna prazasyam // 82 // api ca vIsambandhanibandhanaM, vidhuvanaM striyazca smRtA api sakalaguNagarimavighAtahetava ityAhasatAmapi hi vAmabhUrdadAnA hRdaye padam / abhirAmaM guNagrAma nirvAsayati nizcitam // 83 satAmapi hi mahAtmanAmapi vAmabhraviracitalocanavikArA, hRdaye padaM dadAnA smRtimAtreNApi sannidhApitA, abhirAmaM ramaNIya, guNagrAma guNasamUha, nirvAsayati udvAsayati zleSacchAyA ceyam / yathA kuniyogI kazciddezamadhye padaM dadAna eva rakSitavyAn grAmAn lobhamohAdinodvAsayati, evaM hRdaye labdhapadA kAminyapi pAlanIyaM guNagrAmamucchedayati / athavA satAmapi guNagrAma satAmeva hRdaye pAdaM davA vAmabhranirvAsayati // 83 // hRdayasannidhApanamapi strINAM bahudoSatvAdguNahAnihetuH kiM punA ramaNamityetadevAhavaJcakatvaM nRzaMsatvaM caJcalatvaM kushiiltaa| iti naisargikA doSA yasAM tAsu rameta kaH // 4 // vaJcakatvaM mAyAzIlatA, nRzaMsatvaM krUrakarmakAritA, caJcalatvaM kutrApyavasthitacittatvAbhAvaH, kuzIlatA duH svabhAvatA, upasthasaMyamAbhAvo vA, ityete naisagikAH svAbhAvikA doSA na tvaupAdhikAH. tAsu ko rameta // 84 // na ceyanta eva doSA kintvaparisaMkhyAtA ityAhaprAptu pAramapArasya pArAvArasya pAryate / strINAM prakRtivakrANAM duzcaritrasya no punH||54|| pArAvArasya samudrasya, apArasyAdRSTapArasya, pAraM paratIraM, prAptuM pAryate, zakyate na punaH strINAM prakRtivakrANAM Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 243 // svabhAvakuTilacaritrANAM duzcaritrasya duSTaceSTitasya, pAraM paryantaH, prAptuM pAryata iti // 85 // duzcaritramevAha-- nitamvinyaH patiM putra pitara bhrAtaraM kSaNAt / AropayantyakArye'pi durvRttAH praannsNshye||86 nitambinya iti yovanonmAdadarzanArtham / ata eva strIti noktam / duvRttA duSTazIlA:, akArye'pi prayojanamantareNApi, athavA'kArye'lpe prayojane nabo'lpArthatvAt, prANasaMzaye prANasandehe upalakSaNaM caitat / prANanAze'pi Aropayanti Arohayanti / kamityAha-pati bhartAram / sUryakAnteva pradezirAjam / yadAha bhajjA vi indiyavigAradosanaDiyA karei paipAvam / jaha so paesirAyA sUriyakatAi taha vahio // 1 // putraM tanayam / culanIva brahmadattam / yadAhamAyA niyagamaivigappiyammi atthe apUramANammi / puttassa kuNai vasaNaM culaNI jaha baMbhadattassa // 2 // pitaraM janakaM, bhrAtaraM sodaram / jIvayazA iva jarAsandhaM, kAlAdIMzca bhrAtRn // 86 // ata evabhavasya bIjaM narakadvAramArgasya dIpikA / zucAM kandaH kalemalaM duHkhAnAM khaanirnggnaa||87|| (1) bhAryA'pi indriyavikAradoSanaTitA karoti patipApam / yathA sa pradezirAjaH sUryakAntayA tathA vdhitH||1|| (2) mAtA nijakamativikalpite arthe apUryamANe / putrasya karoti vyasanaM culanI yathA brahmadattasya // 2 // // 243 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 244 // bhavasya saMsArasyAGgakurasyeva bIjaM tatkAraNatvAtsaMsArasya, narakadvAraM narakapravezaH, tatra yo mArgaH panthAstatra dIpikeva dIpikA tatprakAzakatvAt zucAM zokAnAM vallInAmiva kandastatprarohahetutvAt, kale: kalahasya tarovi mUlaM pAdo vRddhihetutvAt, duHkhAnAM zarIramAnasAnAM lavaNAdInAmiva khAnirAkarastatsamutthatvAt duHkhAnAM kA'sau ? aGganA / evaM tAvadyatidharmAnuraktaM gRhasthaM prati sAmAnyena maithunadoSAH khIdoSAzvoktAH ||87|| samprati svadArasantuSTAn gRhasthAnadhikRtya sAdhAraNa strIdoSAH zlokapaJcakenocyantemanasyanyadvacasyanyatkriyAyAmanyadeva hi / yAsAM sAdhAraNastrINAM tAH kathaM sukhahetavaH // 88 // manasi citte'nyat vacaHkriyayorvilakSaNaM vacasi vacane'nyat manaH kriyayorvilakSaNaM, kriyAyAM ceSTite'nyat vAGmanasorvisaMvAdi, yAsAM sAdhAraNastrINAM vezyAnAM tA visaMvAdipremANaH kathaM sukhasya vizvAsaikanibandhanasya hetavaH 1 yadAha anyasmai dattasaGketA yAcate'nyaM stute param / anyacitte paraH pArzve gaNikAnAmaho naraH || 1 // 88 // tathA mAMsamizraM surAmizramanekaviTacumbitam / ko vezyAvadanaM cumbeducchiSTamiva bhojanam // 89 // mAMsena jalasthalakhacArijIvajAGgalena mizramAmagandhi, mAMsAditvAdvezyAnAM surayA kASThapiSTAdimayyA mAdirayA mizra vyAsa, surApANaprasaktatvAt / aneka viTairbahubhirviTairityarthaH, cumbitamAsvAditam prAyo viTAsa dvitIya prakAzaH rA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham dvitIya prakAzA ra ktatvAta, evaMvidhaM vezyAnAM badanaM kathumbena kshciccetnshcumbedityrthH| ucchiSTamiva bhojanamityupamAnamanekavi TacumbitavezyAvadanasyopameyasya / athavA mAMsamizratvaM surAmizratvaM cocchiSTabhojane'pi yojyam / / 89 // tthaa|| api pradattasarvasvAt kAmukAt kssiinnsmpdH| voso'pyAcchettamicchanti gacchataH pnnyyossitH|90| pradattasarvasvAdapi mahAdhanAvasthAyAM, puNyakSayAtkSINasampadaH kAmukAttata eva gacchataH svagRhaM prati, vAso'pi paridhAnavastramapi, AcchettaM balAda grahItumicchanti, paNyaM mUlyaM tatpradhAnA yoSito vezyA, anena kRtaghratvaM tAsAmAha / yadAha upacaritA'pyatimAtra prakaTavadhuH kSINasampadaH puMsaH / pAtayati dRzaM vrajataH spRhayA pridhaanmaatre'pi||1||9|| tathA| na devAna gurunApi suhRdo na ca bAndhavAn / asatsaGgaratinityaM vezyAvazyo hi mnyte|91 vezyAvazyaH pumAna devAdInmanyate, kutaH asatsaGgaratinityaM asadbhiviTAdibhiH saGgo asatsaGgastatra ratiryasya / vezyAvazyasya hi sulabhA evAsatsaGgAH // 91 // tathA| kuSTino'pi smarasamAn pazyantI dhanakAGkSayA / tanvantI kRtrimasnehaM niHsnehAM gaNikAM tyajetA __ kuSThinaH kuSThirogiNo'pyatyantamanupAdeyAn, smarasamAn kandarpatulyAn , dhanakArakSayA hetubhUtayA pazyantI, mahatyA pratipattyA pratipAdayantI, na ca snehamantareNa kuSThino'pi sakAzAddhanAvAptiriti / tanvantIM vistArayantI, // 24 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ArakA kRtrimamupacaritaM snehaM prema, paramArthatastu niHsnehAM gaNikAM vezyAM tyajet / evaM tAvatsvadArasantuSTasya paNyAGga-- nAgamane doSAH pratipAditAH // 92 // idAnIM paradAragamanadoSAnAha nAMsaktyo sevanIyA hi svadArA apyupAsakaiH / AkaraH sarvapApAnAM kiM punaH parayoSitaH // 93 // sarvaviratilAlasaH khalu dezaviratipariNAma iti gArhasthye'pi vairAgyAtizayAdupAsakairapratiSiddhAH svadArA adhyAsatyA garddhanena na sevanIyAH, kiM punaH parayoSitaH ? tA atyantamasevanIyA ityarthaH yata AkaraH khAniH sarvapApAnAM mAyAmRSAvAdAdInAm hi zabdo yasmAdarthe, yasmAt svadArAnapi nAsaktyA sevante upAsakAH, tataH kathaM paradAreSu prasajeyurityarthaH // 93 // parastrINAM pApakAritvameva darzayati svapati yA parityajya nistrapopapati bhajet / tasyAM kSaNikacittAyAM vizrambhaH ko'nyayopiti // 94 // tasyAM kSaNikacittAyAM calitacittAyAmanyayoSiti, ko vizrambhaH ko vizvAsaH ? na kazcidityarthaH / vizrambhAdhInaM ca sukhaM tadapi nAstItyarthaH / yA kiM, yA svapati devatArUpaM bhartRdevatA hi khiyaH' iti zruteH, parityajya pANigRhItyapi tyaktvA, nikhapA lajjArahitA, trapA hi bhUSaNaM khINAmH, upapatiM patyantaraM bhajet // 94 // idAnIM parastrI prasakto'nuziSyate dvitIya prakAzaH mArA Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram dvitIya prakAzaH bhIrorAkulacittasya duHsthitasya parastriyAm / ratirna yujyate kartumupazUnaM pazoriva // 15 // parastriyAM ratiH prItiH, kartuM na yujyate, bhIroH patirAjAdibhItasya, ata evAkulacittasya anena dRSTo'nena jJAto'hamiti upasarpatIti vyAkulacittasya, duHsthitasya khaNDadevakulAdau zayyAsanAdirahitasya, kasyeva, pazoriva vadhyasya, upazUnaM zUnAsamIpe // 95 / / tasmAtprANasandehajananaM paramaM vairakAraNam / lokadvayaviruddhaM ca parastrIgamanaM tyajet // 16 // parastriyAM gamanaM sambhogastattyajet, prANAnAM jIvitavyasya sandeho nAzazaGkA, taM janayatIti prANasandehajananaM parastrISu prasaktasya hi prAyeNa paraiH prANAH praNAzyante kadAcinneti prANasandehaH, paramaM prakRSTaM vairasya virodhasya kAraNam yadAha-" baddhamUlasya mUlaM hi mahadvairataroH striya" iti / lokadvayamihalokaparalokalakSaNaM, tasya viruddha prANasandehajananatvArikAraNatvAllokadvayaviruddhatvAditi parastrIgamanatyAge hetutrayaM vizeSaNadvAreNa // 96 // lokadvayaviruddhaM ceti vizeSaNamasphuTaM sphuTayatisarvasvaharaNaM bandhaM zarIrAvayavacchidAm / mRtazca narakaM ghoraM labhate pAradArikaH // 17 // sarvadhanApahAraM, rajjvAdinA bandhaM, zarIrAvayavaH puMdhvajAdistasya cchidAM chedaM labhata itiihlokvirodhH| mRtazca narakaM ghoraM labhate iti prlokvirodhH| paradArAn gacchatIti pAradArikaH // 9 // upapattipUrva parakhIgamanapratiSedhamAha URL Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya zAnam prakA /ra48 khadArarakSaNe yatnaM vidadhAno nirantaram / jAnanapi jano duHkhaM paradArAn kathaM vrajet // 9 // jAnamnapi anubhavanapi, duHkhaM manaHpIDAM, paradAraprasaGge, paradArAH pareSAM dArAH, paradArAH ataH svadAraprasakteSu pareSu duHkhamanubhavatyeva / atra hetumAha / svarakSaNe, svadArakalatrarakSaNe yatnamAdaraM, bhittivaraNDakapAkAraprAharikA dibhirvidadhAnaH kurvan , nirantaraM divAnizaM, svadArarakSaNapariklezazAlI jano jAnAtyeva svasmin duHkhaM ityAtmAnubhavena pareSvapi duHkha pazyan kathaM paradArAn brajet ? // 98 // AstAM parakhISa ramaNaM ramaNecTaTAraNi raanvikramAkrAntavizvo'pi, parastrISu risiyA / kRtvA kulakSayaM prApa narakaM dazakandharaH // 19 // . .....45 11 / nanu pAralAkika phala narakagamanarUpamAstAM, aihalaukikaM tu balavatAM kutastya kA bhvedityaah| vikramAkrAntavizvo'pi, na hi dazakandharAdanyo balavAn , yo vikrameNa vizvamapyAkrAntavAn so'pi yadyanarthamaznute tadA parasya kA mAtreti // 99 // ayaM cArthaH sampradAyagamyaH, sa cAyam - asti trikUTazirasi ziromaNiriva kSiteH / rakSodvIpe hiraNyAkA keti prathitA purI // 1 // vidyAdharanRpa rA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAsram dvitIya prakAzA ll28aa khadArarakSaNe yatnaM vidadhAno nirantaram / jAnanapi janoduHkhaM paradArAn kathaM vrajet // 9 // jAnanapi anubhavannapi, duHkhaM manaHpIDAM, paradAraprasaGge, paradArAH pareSAM dArAH, paradArAH ataH svadAraprasakteSu pareSu duHkhamanubhavatyeva / atra hetumAha / svarakSaNe, svadArakalatrarakSaNe yatnamAdaraM, bhittivaraNDakapAkAraNAharikA dibhirvidadhAnaH kurvan , nirantaraM divAnizaM, svadArarakSaNapariklezazAlI jano jAnAtyeva svasmin duHkhaM ityAtmAnubhavena pareSvapi duHkha pazyan kathaM paradArAn vrajet ? // 98 // AstAM parastrISu ramaNaM ramaNecchA'pi mahate'nayeti AhaparastrIviSaye ramaNAbhAve'pi riMsAmAtreNa hetunA, dazakandharo rAvaNo, narakaM prApa iti pAralaukikaM phalam / aihikamAha-kRtA kulakSayaM, yadyapi kulakSayastasya rAmAdibhiH kRto na tena, tathApi tadIyaparadArariraMsApUrvakatvAdibhistattvatastatkRta ucyate / nanu pAralaukikaM phalaM narakagamanarUpamAstAM, aihalaukikaM tu balavatAM kutastya bhvedityaah| vikramAkrAntavizvo'pi, na hi dazakandharAdanyo balavAn , yo vikrameNa vizvamapyAkrAntavAn so'pi yadyanarthamaznute tadA parasya kA mAtreti // 99 // ayaM cArthaH sampradAyagamyaH, sa cAyam - asti trikUTazirasi ziromaNiriva kSiteH / rakSodvIpe hiraNyAGkA laGketi prathitA purI // 1 // vidyAdharanRpa // 24 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 24 // dvitIya prakAzA stasyAM pulastyakulakaustubhaH / ajAyata mahAvI? rASaNo vizvarAvaNaH // 2 // abhUtAM bhrAtarau tasya niHsiimsthaamshobhinau| aparAviva dostambhau kumbhakarNavibhISaNau // 3 // devatAmiva kulasya svapUrvapuruSArjitAm / gRhe navamahAratnakhajaM so'pazyadanyadA // 4 // zrUyante dvAdazAdityA navAdityA ime punH| dRzyante kathamityetadavRddhAn papraccha tatra sH||5|| athAcacakSire tasmai tvatpUrvapuruSaiH purA / varalabdhA mahAsArA'nayeyaM ratnamAlikA // 6 // imAM kSipeta yaH kaNThe syaatso'rddhbhrteshvrH| ityAmnAyAttavAmnAye pUjyate pUrvajairasau // 7 // tatastAM so'kSipatkaNThe tadratneSu navasvapi / sakrAntAsyatayA cAsau dazAsya iti paprathe // 8 // tato jnairjyjyetyaaraavairbhinnditH| so'bhAnmUrta ivotsAho jagadvijayahetave // 9 // tasyAnavadyA vidyAstAH prajJaptIpramukhAH sadA / asAdhyasAdhanaprauDhAH pArzva senA ivAvasan // 10 // tato bharatavarSAH sa ekagrAmalIlayA / daHsAdhaM sAdhayAmAsa doHkaDUna tvapUryata // 11 // AsIditazca vaitADhayagirau vidyaadhreshvrH| indranAmA pUrvajanmAnubhUtendrapadasthitiH // 12 // vizvezvaryabalodrekAdindratvAbhyAsato'pi ca / indramAtmAnamevAyamamaMstendraM tu nAparam / 13 / zacIti sa svamAhiSIM svamakhaM vajramityapi / paTTebhamairAvaNa ityazvamuccaiHzravA iti // 13 // sArathiM mAtaliriti caturo'nyAnmahAbhaTAn / somo yamaH pAzadharaH kubera iti cAbhyadhAt // 15 // manyamAnastRNAyAnyAnindramanyaH sa dormadI / nAjIgaNadrAvaNamapyatyantaraNadAruNam // 16 tasmai tataH prakupitaH kRtAnta iva daarunnH| rAvaNaH zrAvaNAmbhodagarjadgajabalo'calat // 18 // vidyAbalAtsasainyo'pi laGghayAmAsa so'rNavam / vidyAdharAstulyayAnA suvyambhasi nabhasyapi // 18 // sa dizazchAdayan sainyavAtyodhRta rajazcayaiH / vaitADhyaM prApa kalpAntamahAvAta // 24 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 250 iva drutam // 19 // zrutvA rAvaNamAyAntamindro'pi drutamabhyagAt / pumAM maitryAM ca vaire ca saMmukhotthAnamAdimam // 20 // dUrAdapi dazAsyena prahito mahitaujasA / atha dutA'bhyupetyendramityuvAca sasauSThavam // 21 // ye kecidiha rAjAno vidyAdorvIyadapiNaH / tairupetyopAyanAdyaiH pUjito dazakandharaH // 22 // dazakaNThasya vismRtyA bhavatazcAjavAdayam / iyAn kAlo yayau tasmin bhaktikAlastavAdhunA // 23 // bhaktiM darzaya tattasmin zakti vA darzayAdhunA / bhaktizaktivihInazcedevameva vinazyasi // 24 // indro'pi nijagAdevaM varAkaiH pUjito nRpH| rAvaNastadayaM mattaH pUjAM matto'pi vAJchati // 25 // yathA tathA gataH kAlo rAvaNasya sukhAya saH / kAlarUpastvayaM kAlastasyedAnImupasthitaH // 26 // gatvA svasvAmino bhakti zakti vA mayi darzaya / sa bhaktizaktihInazvedevameva vinazyati // 27 // dutenAgatya vijJapte rAvaNaH krodhadAruNaH / cacAlAnantasainyormiH kSayoddhAnta ivANavaH // 28 // tayorbalAnAmanyo'nyaM saMpheTaH zastravarSiNAm / saMvartapuSkarAvarttavAridAnAmivAbhavat // 29 // rAvaNaM rAvaNirnatvA yuddhAyendramathAhata / raNakrIDAsu vIrA hi nAgraM dadati kasyacit // 30 // tatazcaikAGgavijayAkArakSiNAvindrarAvaNI / sainyAnyapAsyAyudhyetAM dvandvayuddhena durddharau // 31 // mithaH pratihatAstrau tau rnnpaaryiyaasyaa| yuyudhAte niyuddhena madAndhau sindhurAviva // 32 // rAvaNiH kImadho'thendra Urdhvamindro'tha raavnniH| nAlakSyata tayorvyaktirvegAdviparivartinoH // 33 // vijayazrIH kSaNenendre meghanAde kSaNena ca / yAtAyAtaM vyadhAnItevobhayorapi bhImayoH // 34 // asau mazaka ityasthAdyAvadgarveNa vajrabhit / tAvatsavauMjasA meghanAdastaM samupAdravat / 35 / pAtayitvA jhagityeva taM babandha dazAsyasUH / jigISUNAM jaye hetuH prathamo dyAzukAritA // 36 // meghanAdaH // 250 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 25 // dvitIya prakAzA siMhanAdairnAdayan rodasI api / pituH samarpayAmAsa mUrta jayamivAtha tam // 37 // prabalArakSaguptAyAM taM guptau rAvaNo'kSipat / dvayaM vidhatte hi balI nihantyapi vahatyapi // 38 // somo daNDadharaH pAzI kuberazca sametya te| dazAsyamindragrahaNAtkruddhA rurudhire tataH // 39 // jitakAzI dazAsyo'pi bhUtvotsAhAccaturguNaH / yodhayAmAsa saMgrAmacaturazcaturo'pi tAn // 40 // so'bhAkSIdaNDino daNDa cukSoda gadino gadAm / pAzino'troTayatpAzAn dhanuH somasya cAcchidat // 41 // apAtayatprahAraistAnmahebhaH kalabhAniva / agrahIdrAvaNo badhdhvA vairividrAvaNaH kSaNAt // 42 // saptAGgarAjyasahitamupAdAya purandaram / pAtAlalaGkAM lakezo vijetumagamattataH // 43 // hatvA candrodaraM tatra tadrAjyaM svAM ca sodarIm / so'dAtkharAya triziroSaNajyAyase tataH // 44 // candrodarasya niHzeSa kharaH kharabalo'yahIt / ekA tu gurviNI rAjJI praNazya kacidapyagAt // 45 // tataH pAtAlalaGkAto laGkAM laGkApatiryayau / tatra niSkaNTakaM rAjyaM cakre vissttpknnttkH||46|| so'neyuH puSpakArUDhaH krIDayetastato bhraman / maruttabhUpaprArabdhamIkSAzcakre mahAmakham // 47 // tato vimAnAduttIrNo dazAsyastaddidRkSayA / Anarce bhUbhujA tena pAyasiMhAsanAdinA // 48 // tato maruttabhUpAlaM jagAdevaM dazAnanaH / are kimeSa kriyate narakAbhimukhaimakhaH // 49 // dharmaH prokto hyahiMsAtaH sarvakhijagaddhitaH / pazuhisAtmakAdyajJAtsa kathaM nAma jAyate // 50 // lokadvayAriM tadyajJaM mA kArSIzcetkariSyasi / madguptAviha te vAsaH paratra narake punH||51|| visasaja makhaM sadyo mruttnRptisttH| alaGgacA rAvaNAjJA hi vizvasyApi bhayaGkarA // 52 // prabhaJjana ivaujasvI mruttmkhbhnyjnH| tato'gAccaityayAtrArtha sumervssttaapdaadissu||53|| vidhAya yAtrAM caityeSu kRtrimAkRtrimeSu saH / AjagAma nijaM dhAma punareva dshaannH||54|| | // 251 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham // 252 // dvitIya prakAzA itazcAsIdayodhyAyAM puryAmekamahArathaH / rAjA dazaratho nAma dhAma niHsImasampadAm // 56 / / palyaH kauzalyAkaikeyIsumitrAsuprabhAbhidhAH / priyAzcatasastasyAsanmUrttA iva dizAM zriyaH // 56 // kauzalyA suSuve rAma kaikeyI bharataM sutam / sumitrA lakSmaNaM nAma zatrughnaM suprabhA'bhidhA // 57 // rAmalakSmaNabharatazatrudhnAstasya rejire| catvAraH sUnavo dantA iva tridazadantinaH // 58|| janakasya sutAM sItAM bhAmaNDalasahodarIm / kArmukAropaNapaNAM rAmabhadra upAyata // 59|| jinendrabimbasnapanajalaM maGgalahetave / catasRNAM ca rAjJInAM nRpaH auSayadanyadA // 6 // tattoyamAgataM pazcAditi roSamupeyuSIm / anunetuM svayaM rAjJI sumitrAmagamannRpaH // 61 / / ghaNTAntAlikAloladazanaM calitAnanam / zvetasaGgaromANaM bhraromacchannalocanam // 62 // pade pade praskhalantaM yAcamAnaM ca pazcatAm / gatastatra dadarzakaM jaratkancukinaM nRpaH // 63 // taM dRSTvA'cintayadrAjA smo yAvannedRzA vayam / caturthapuruSArthAya tAvaddhi prayatAmahe // 64 // vrataM jighakSuH sa tato rAjye sthApayituM nije / ahAyAhAyayAmAsa tanayau rAmalakSmaNau // 65 // bharatasya jananyA'tha kaikeyyA mantharAgirA / varau prAkapratipannau sa yAcitaH satyasaGgaraH // 66 // vareNArthita ekena sa tadA raghupuGgavaH / pratipannasthito rAjyaM bharatAya samArpayat // 67 // caturdazasamA yAvadvanavAsAya cAdizat / sasItAlakSmaNaM rAmaM vareNAnyena cArthitaH // 68 // sasItAlakSmaNo rAmaH sadyo'gAddaNDakAvanam / paJcavaTayAzrame cAvatasthe'sau stysnggrH||69|| tatrAyAtau cAraNI rAghavAbhyAM namaskRtau / sItA''narcAtithIbhRtau zraddhAluH zuddhabhikSayA // 70 // tato gandhodakairvRSTiramarairvidadhe tadA / tadgandhAdAyayau tatra jaTAyurnAma gRdhrarAT // 71 // tau munI dezanAM tatra cakratuH sa vyabodhi ca / saMjAtajAtismaraNo'vatasthe cAnujAnaki // 72 // // 252 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram dvitIya prakAza // 253 // tasthuSastatra rAmasya phalAdyartha bahirgataH / dadarza lakSmaNaH khaDgamAhIcca kutUhalAt // 73 // tattIkSNatvaparIkSArtha tatkSaNa tena lakSmaNaH / abhyarNasthAM vaMzajAlI nAlalAvaM lulAva ca // 74|| vaMzajAlAntarasthasya kRtaM kasyApi dehinaH / arthaka maulikamalaM so'pazyatpatitaM puraH // 75 // ayudhyamAno'zastrazca pumAn ko'pi hato mayA / amunA karmaNA dhigmAmityAtmAnaM nininda saH // 76 // gatvA ca rAmabhadrAya tadazeSamacIkathat / asiM ca darzayAmAsa rAmo'pyevamabhASata // 77 // AsAvasiH sUryahAsaH sAdhako'sya tvayA hataH / asya sambhAvyate nUnaM kazciduttarasAdhakaH // 78 // atrAntare dazagrIvasvasA candraNakhA'bhidhA / kharabhAryA yayau tatra dadarza ca hataM sutama // 79 // kAsi hA vatsa zambUka zambUketi rudtysau| apazyallakSmaNasyAMghrinyAsapakti manoharAma // 8 // mama sUnuhato'nena yasyeyaM padapaddhatiH / padapaktipathenaiva tatazcandraNakhA''yayau // 8 // yAvatkizridagAttAvatsasItAlakSmaNaM purH| netrAbhirAmaM rAmaM sA'pazyattarutale sthitam // 8 // nirIkSya rAmaM sA sadyo riraMsAvivazA'bhavat / kAmAvezaH kAminInAM zokodreke'pi ko'pyaho // 8 // svaM rUpaM cAru kRtvA'tha rantuM rAmastayA'rthitaH / hasannace sabhAryo'hamabhAyaM bhaja lakSmaNam // 84 // tayA'rthitastathaivaitya | lakSmaNo'pyevamabravIt / AyaM gatA tvamAryeva tadalaM vArtayA'nayA // 85 // sA yAzcAkhaNDanAtputravadhAcca ruSitA'dhikam / AkhyadgatvA kharAdInAM tatkRtaM tanayakSayam ||86||vidyaadhrshsreste caturdazabhirAvRtAH / tato'bhyeyurupadrotuM rAmaM zailamiva dvipAH // 87! kimAryaH satyapi mayi yotsyate svayamIdRzaiH / iti rAmamayAciSTa teSAM yuddhAya lakSmaNaH // 88|| gaccha vatsa ! jayAya tvaM yadi te saGkaTaM bhavet / siMhanAdaM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 254 // Cha mamAhUtyai kuryA itvanvazAt sa tam ||89 || rAmAjJA pratipadyoccairlakSmaNo'tha dhanuH sakhA / gatvA pravavRte hantuM sa tAMstArkSya ivoragAn // 90 // pravarddhamAne tadyuddhe svabhartuH pANivRddhaye / gatvA tvaritamityUce rAvaNaM rAvaNastrasA // 91 // AyAtau daNDakAraNye manuSyau rAmalakSmaNau / anAtmajJau ninyatuste yAmeyaM yamagocaram // 92 // zrutvA svasRpatiste tu sAnujaH sabalo yayau / tatra saumitriNA sArddhaM yuddhayamAno'sti saMprati // 93 // kaniSThabhAtRvIryeNa svavIryeNa ca garvitaH / parato'sti sthito rAmo vilasan sItayA saha // 94 || sItA ca rUpalAvaNyazriyA sImeva yoSitAm / na devI noragI nApi mAnuSyanyaiva kA'pi sA // 95|| tasyA dAsIkRtAzeSasurAsuravadhUjanam / trailokye'pyapraticchandaM rUpaM vAcAmagocaram ||16|| AsamudramamudrAjha ! yAni kAnyapi bhUtale / tavaivArhanti ratnAni tAni sarvANi bAndhava ! // 97 // dRzAmanimiSIkArakAraNaM rUpasampadA / strIratnametadgRhaNIyA na cettannAsi rAvaNaH // 98 // Aruhya puSpakamayAdideza dazakandharaH / vimAnarAja ! tvaritaM yAhi yatrAsti jAnakI // 99 // yayau cAtyantavegena vimAnamanujAnaki / sparddhayeva dazagrIvamanasastatra gacchataH // 100 // dRSTvApi rAmAdatyugratejaso dazakandharaH / vibhAya dure tasthau ca vyAghro hutavahAdiva // 1 // iti cAcintayaditaH kaSTaM rAmo durAsadaH itazca sItAharaNamito vyAghra itastaTI ||2|| vimRzya ca tato vidyAmasmArSodavalokanIm / upatasthe ca sA maDkSu kiGkava kRtAJjaliH ||3|| tatazvAjJApayAmAsa tatkAlaM tAM dazAnanaH / kuru sAhAyyamahAya mama sItAM hariSyataH ||4|| sA'vocadvAsukema liratnamAdIyate sukham / na tu rAmasamIpasthA sItA devAsurairapi // 5 // kintvasAvasti yAyAd yenaiSa lakSmaNam / tasyaiva siMhAnAdena saGketo hyanayorayam || 6 || evaM kurviti tenoktA upAyaH Short HORSETO CO dvitIya prakAzaH // 254 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 25 // dvitIya prakAzA vajitvA paratastataH / sA sAkSAdiva saumitriH siDanAdaM vinirmame // 7 // taM zrutvA maithilI tatra muktvA rAmo yayau drutam / mahatAmapi mohAya bhavenmAyA hi mAyinAm // 8 // athottIrya dazagrIvaH sItAmAropya puSpake / tvAM haran rAvaNo'smIti kathayannabhasA yayau // 9 // hA nAtha vidviSanmAya rAma hA vatsa lakSmaNa / hA tAtapAda hA bhrAtarbhAmaNDala mahAbhuja // 10 // sItA vo hiyate'nena kAkeneva balizchalAt / evaM sItA rurodoccai rodayantIva rodasIm // 11 // mA bhaiSIH putri mA bhaiSI kare yAsi nizAcara / roSAditi vadan durAjjaTAyustamadhAvata // // 12 // bhAmaNDalAnugazcaikaH ko'pi vidyAdharAgraNIH / DuDhauke dazakaNThaM re tiSTha tiSTheti tarjayan // 1 // jaTAyuvikaTATopakarajaboTikoTibhiH / praNihantuM dazagrIvorasi pravavRte tataH // 14 // re jIvitasya tRpto'si jaraddheti vibruvan / dazAsyAzcandrahAsAsimAkRSya nijaghAna tam // 15 // tasya vidyAdharasyApi vidyA dazamukho'harat / nikRttapakSaH pakSIva so'pavidyo'pataddhavi // 16 // rAvaNo'gAttato lakAM sItAM copavane'mucata tAM pralobhayituM tatra trijaTAmAdideza ca // 17 // rAmasyApi hatAmitraH saumitriH samukho'bhavat / AryAmArya ! vimucyaikAM kimAgA iti cAbravIt // 18 // AhUtaH siMhanAdena tava vaidhuryalakSmaNA / lakSmaNAhamihAyAto vyAjahareti rAghavaH // 19 // lakSmaNo'pyapadaccakre siMhanAdo mayA na hi / zrutazcAryeNa tannUnaM vayaM kenApi vaJcitAH // 20 // apanetuM satyamAryAmapanIto'syupAyataH / siMhanAdasya karaNe zake stokaM na kAraNam // 21 // bruvan sAdhviti rAmo'pi svsthaane'gaatslkssmnnH| sItAmapazyan kyAsIti vilapanmUcchito'patat // 22 // taM labdhasaMjJaM saumitrirityUce ruditairalam / pauruSaM puruSANAM hi vyasaneSu pratikrayA // 23 // // 255 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 25 // __ atrAntare pumAnekaH kazcidetya nanAma tau / tAbhyAM pRSTaH svavRttAntamevaM vyajJapayacca saH // 24 // hatvA pAtA lalakezaM tAtaM candrodaraM mama / azvasyeva pade tasya kharaM khararatho'karot // 25 // gurvI ca naSTA manmAtA virAdhaM nAma mAM sutam / anyatrAsata tasyAzca kazcidAkhyadidaM muniH // 26 // yadA dAzarathirhantA kharAdIMstvatsutaM tadA / pAtAlalakAdhipati kariSyati na saMzayaH // 27 // tadadya samayaM labdhvA yuSmAnasmi samAzritaH / pitRverivadhakrItaM pattiM jAnItha mAM nijam // 28 // rAmastato'dAtpAtAlalaGkAM tasmai mhaabhujH| phalanti samayajJAnAM svAminaH svayameva hi // 29 // taM ca sthApayituM tatra gacchan rAmaH slkssmnnH| hRtavidyaM puro'pazyadbhasthaM bhAmaNDalAnugam // 30 // atha dAzarathI natvA sa vRttAntaM vyajijJapat / Atmanazca jaTAyozca sItAyA rAvaNasya ca // 31 // atha pAtAlalaGkAyAM yayau rAmaH salakSmaNaH / satyasandho virAdhaM ca pi (pai)vye rAjye nyavezayat // 32 // itazca sAhasagati ma vidyAdharAgraNI / khe bhramanadhikiSkindhAdhityakaM samupAyayau // 33 // yayau tadA ca kiSkindhAdhipatiH krIDituM bahiH / sugrIvaH saparIvAro rAjJAM hi sthitirIdRzI // 34 // dadarza sAhasagatistadA cAntaHpurasthitAm / sugrIvasya priyAM nAmnA tArAM tAravilocanAm // 35 // tasyAM lAvaNyakUlinyAM sa cikrIDipuruccakaiH / iyeSa nAnyato gantuM dharmA iva kubjaraH // 36 // so'sthAttathaiva tatraiva niSiddhagamanaHkSaNAt / tAM mRtA'miva kAmAjJAmullaGghayitumakSamaH // 37 // ramaNI ramaNIyeyaM ramaNIyA mayA katham / itIcchAvyAkula: so'pyupAyaM kSaNamacintayat // 38 // sahasA sAhasagatistataH sugrIvarUpatAm / sa kuzIlatvakuzalaH kuzIlava ivAdade // 39 // athAsau viTamugnIvaH sugrIva iti mAnibhiH / aGgarakSaraskhalitaH sugrIvabhavane'vizat // 25 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // yogazAstram hitoSa prakAzA rabA n // 40 // antaHpuragRhadvAraM sa yayau yAvadutsukaH / tAvadvayAghuTaca sugrIvaH svavezmadvAramAyayau // 41 // sugrIvasya praveSTuM na dvAra prAharikA daduH / agre praviSTo rAjA'sti tvamanyo'sIti vAdinaH // 42 // tatazca satyamugrIve skhalyamAne svavetribhiH / atulastumulo jajJe mathyamAna ivArNave // 43 // sugrIvadvitayaM dRSTvA sandehAdvAlinandanaH / zuddhAntaviplavaM AtuM tadvAraM tvarito yayau // 44 // zuddhAnte viTasugrIvaH pravizan vAlisUnunA / mArgAdriNA saritpUra iva praskhalitastataH // 45 // athAmilan sainikAnAmakSauhiNyazcaturdaza / caturdazajagatsArasarvasvAnIva sarvataH // 46 // dvayorapi tayorbhedamajAnanto'tha sainikAH- satyasugrIvato''rdai viTamugrIvato'bhavan // 47 // tataH pravavRte yuddhaM sainyayorubhayorapi / kuntapAtai divaM kurvadulkApAtamayImiva // 48 // yuyudhe sAdinA sAdI niSAdI ca niSAdinA / padAtinA padAtizca rathiko rathikena ca // 49 // caturaGgacamUcakravimardAdatha medinI / avApa kampaM mugdheva prauDhapriyasamAgamAt // 50 // eohi re paragRhapravezazvaniti bruvan / viTasugrIvamugrIvaH sugrIvo yodhdhumAhata // 51 // tatazca viTamugrIvo mattama iva tarjitaH / UrjitaM garjitaM kurvan saMmukhIno yudhe'bhavat // 52 // yuyudhAte mahAyodhau tau krodhaarunnlocnau| vidadhAnau jagattrAsaM kInAzasva sodarau // 53 // tau nizAtenizAtAni zakhaiH zastrANyatho mithaH / cicchedAte taNacchedaM raNacchekAbubhAvapi // 54 // zastrakhaNDairucchaladbhidRve khecarIgaNaH / mahAyuddhe tayovRkSakhaNDo mahiSayokhi // 55 // tau chinnAsvAvathAnyonyamamarSaNaziromaNI / mallayuddhanAsphalatAM parvatAviva jaGgamau // 56 // utpatantau (1) paragRhapraveze saarmeysrsh!| // 25 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA il98 kSaNAyomni nipatantau kSaNAdbhuvi / tAmracUDAvivAbhAtAM vIracUDAmaNI ubhau // 57 // tau dvAvapi mahAprANau mitho jetumanIzvarau / apamRtya ca dareNa vRSabhAviva tasthatuH // 58 // punayudana mugrIvaH khinnaH khinntnusttH| bahinigatya kiSkindhApurAdAvAsamagrahIt // 59 // tatraiva vittsugriivststhaavsvsthmaansH| antaHpurapravezaM tu na lebhe vAli nandanAt // 60 // mugrIvo nyazcitagrIvamarthavaM paryacintayat / aho khIlampaTaH kUTapaTuH ko'pyeSa no dvipan // 6 // AtmIyA apyanAtmIyA dvissnmaayaavshiikRtaaH| aho babhUvustadasAvavaskando nijairhayaiH // 62 // mAyAparAkramotkRSTaH kathaM vadhyo dviSan mayA / dhigmAM parAkramabhraSTa vAlinAmnatrapAkaram // 6 // dhanyo mahAvalI vAlI yo'khaNDapuruSavrataH / rAjyaM tRNamiva tyaktvA yazca bheje paraM padam // 64 // candrarazmiH kumAro me balIyAn jagato'pyasau / kiM tu dvayorabhedajJaH kaM rakSatu nihantu kam // 65 // idaM tu vidadhe sAdhu sAdhvaho candrarazminA / tasya pApIyaso ruddhaM zuddhAnte yanpravezanam // 66 // vadhAya balino'muSya balIyAMsaM zrayAmi kam / yad ghAtyA eva ripavaH svato'pi parato'pi vA // 67 // bhUbhuvaHsvastrayIvIraM maruttamakhabhaJjanam / bhajAmi vidviSayAtahetave kiM dazAnanam // 69 // aso kiMtu prakRtyA strIlolakhelokyakaNTakaH / taM ca mAM ca nihatyAzu tArAmAdAsyate svayam // 69 // IdRze vyasane prApte sAhAyyaM kartumIzvaraH / AsIt kharaH kharataro rAghaveNa hataH sa tu // 70 // tAveva rAmasaumitrI gatvA mitrIkaromi tat tatkAlopanatasyApi yau virAdhasya rAjyadau // 71 // tau tu pAtAlalaGkAyAmalaMkarmINadobalau / virAdhasyoparodhena tathaivAdyApi tiSThataH // 72 // evaM vimRzya sugrIvo'nuziSya rahasi svayam / virAdhapuryA vizvAsabhUtaM dUtaM nyayojayat // 73 // gatvA pAtAlalaGkAyAM virAdhAya praNamya saH / svAmivyasanavRttAntaM kathayitvA'bravIdidam // 74 // // 258 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 259 // mahati vyasane svAmI patito nastadIDaze / rAghavau zaraNIkartuM tava dvAreNa vAJchati / / 75 / / drutamAyAtu sugrIvaH satAM saGgo hi puNyataH / tenetyukto dUta etya sugrIvAya zazaMsa tat // 76 // pracacAlAtha sugrIvo'zvAnAM graiveyakasvanaiH / dizo mukharayan sarvA vegAdaramadRrayan // 77 // pAtAlalaGkAM sa pApa kSaNenApyupavezmavat / virAdhaM copatasthe'sAvabhyuttasthau sa cApi tam // 78 // virAdho'pi purobhUya rAmabhadrAya tAyine / taM namaskArayAmAsa tahaHkhaM ca vyajijJapat // 79 // sugrIvo'pyevamUce'smin duHkhe tvamasi me gtiH| kSute hi sarvathA mRDhe zaraNaM taraNiH khalu // 80 // svayaM du:khyapi taduHkhacchedaM rAmo'bhyupAgamat / svakAryAdadhiko yatnaH parakArye mahIyasAm // 81 // sItAharaNavRttAntaM viraadhenaavbodhitH| rAmaM vijJapayAmAsa sugrIvo'tha kRtAJjaliH // 82 // trAyamANasya te vizvaM tathA dyotayato rveH| na kApi kAraNApekSA deva bacmi tthaapydH||83|| tvatprasAdAt kSatAriH san sasainyo'pi tavAnugaH / AneSyAmi pravRttiM ca sItAyA nacirAdaham // 84 // sasugrIvaH pratasthe ca kiSkindhAM prati raaghvH| virAdhamanugacchantaM saMbodhya visasarja ca // 86 // rAmabhadre'tha kiSkindhAskandhAvAramadhiSThite / sugrIvo viTasugrIvamAhAsta raNakarmaNe // 96 // ninadana viTasugrIvo'pyAgAdAhAnamAtrataH / raNAya nAlasAH zUrA bhojanAya dvijA iva // 87 // durddharaizcaraNanyAsaiH kampayantau vasundharAm / tAvubhAvapyayudhyetAM mattAviva vanadvipau // 88 // rAmaH sarUpau tau dRSTvA ko'smadIyaH parazca kH| iti saMzayatastasthAvudAsIna iva kSaNam / / 89 // bhavatvevaM tAvaditi vimRzan raghupuGgavaH / vajrAva bhidhdhnussttngkaarmkrotttH||90|| dhanuSTaGkAratastasmAtsA sAhasagateH kSaNAt |ruupaantrkrii vidyA hariNIva palAyata // 91 // vimohya mAyayA sarva paradAra riraMsase / pApAropaya re // 359 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 1260 // hitIya prakAza cApamiti rAmastatarja tam // 82 // ekenApISuNA prANAMstasyAhAdricUdvahaH / na dvitIyA capeTA hi harehariNamAraNe // 93 // virAdhamiva sugrIvaM rAmo rAjye nyavezayat / sugrIvo'pi svalokena prAgvadevAnamasyata // 94 // itazca rAmakAryAyAgAdvirAdhaH samaM balaiH / svAmikRtyamakRtvA hi kRtajJA nAsate sukham // 95 // bhAmaNDalo'pi tatrAgAd vidyaadhrcmRvRtH| prabhukArya kulInAnAmutsavo dyutsavAdapi // 69 // jAmbuvaddhanumannIlanalAdIn viditaujasaH / sugrIvazca svasAmantAn samantAdapyajUhavat // 97 // vidyAdharacamUcakreSvAyAteSvaya sarvataH / upetya rAma sugrIvaH praNamyavaM vyajijJapat // 98 // rahanUmAnAJjaneyo'yaM vijayI pAvanaJjayiH / sItApravRttyai laGkAyAM tvadAdezAda brajiSyati // 99 // rAmeNAjJApito dattvA svamabhijJAnamUmikAm / nabhasvAniva nabhasA nabhakhattanayo yayau // 200 // so'gAtkSaNena laGkAyAmudyAne zizapAtale / sItAmapazyaddhayAyantIM nAma rAmasya mantravat // 1 // taruzAkhAtirobhUtaH sItotsaGge'GgulIyakam / hanUmAn pAtayAmAsa tadRSTvA mumude ca sA // 2 // tadeva gatvA trijaTA dazakaNThaM vyajijJapat / iyatkAlaM viSaNNA''sIt sAnandA tvadya jAnakI // 3 // manye vismRtarAmeyaM riraMsurmayi saMprati / tadgatvA bodhyatAmityAdikSat mandodarIM sa tu // 4 // tatazca patyudatyena tatra mandodarI yayau / pralobhanakRte sItAM vinItA setyavocata // 5 // advaitaizvaryasaundaryavaryastAvadhazAnanaH / tvamapyapratirupaiva rupa lAvaNyasampadA // 6 // yadyapyajJena daivena yuvayorubhayorapi / na vyadhAyyucito yogastathApi hyastu saMprati // 7 // (1) hanumAniti sarvatra pAThaH / UROON Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya 'prakAzaH // 26 // upetya bhajanIya taM bhajantaM bhaja rAvaNam / ahamanyAzca tadrAzyastvadAjJAM subhra ! vibhratu vA sItA'pyavocadAH pApe patidRsyavidhAyini / tvadbharturiva vIkSeta mukha durmukhi kastava // 9 // rAmasya pArzve mAM viddhi saumitrimiha cAgatam / kharAdIniva hantuM drAka dhavaM tava sabAndhavam // 10 // uttiSThottiSTha pApiSThe vacmi nAtaH paraM tvayA / sItayA tarjitaivaM sA sakopA prayayau ttH||11|| athAvatIrya hanumAn sItAM natvA kRtAJjaliH / ityUce devi na jayati diSTayA rAmaH sa lakSmaNaH // 12 // tvapravRttikRte rAmeNAdiSTo'hamihAgamam / mayi tatra gate rAma ihaiNyati ripucchi de // 13 // patidUtaM hanUmantamabhijJAnasamarpakam / prItA sItA'pyathAzIrbhiramoghAbhiranandayat // 14 // hanUmaduparodhena rAmodantamudA ca sA / ekonaviMzatyupavAsAnte vyadhita bhojanam // 15 // prAbhaJjaniH prabhaJjana ivodyAnasya bhaJjane / pravRtto dazakaNThasya balAlokanakautukAt // 16 // bhajyamAnaM tadyAnaM tena mAnamivoccakaiH / upetya dazakaNThasyAzaMsannudyAnapAlakAH // 17 // ArakSA rAvaNAdiSTAstaM nihantuM samAgatAH / hatA hanUmataikena vicitrA hi raNe gatiH // 18 // AdiSTo dazakaNThena sATopaH shkrjitttH| tabandhAyAmucatpAzAn pAzaiH svaM so'pyavandhayat // 19 // nItazcAgre dazAsyasya dalayan mukuTaM padA / utpapAtApAstapAzastaDidaNDa ivAnili: // 20 // hanyatAM gRhyatAM caiSa iti jalpati rAvaNe / anAthAmiva so'bhAkSIttatpurI pAdadardaraiH // 21 // krIDAM kRtvaivamutpattya suparNa iva pAvaniH / etya rAmaM namaskRtya taM vRttAntaM vyajijJapat // 22 // rAmastaM gADhamApa Dayo rasA sutamivaura pam / laGkAvijayayAtrAyai sugrIvAdInathAdizat // 23 // samudraM rAvaNArakhaM vadbhavA setuM ca rAghavaH / laGkApurI vimAnasthaH mugrIvAdyaiH samaM yayau // 24 // nivezya kaTakaM rAmo iMsadvIpAntare ttH| avaveSTadabalelaGkA // 26 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 262 // mekapATakalIlayA // 25 // ___ atrAntare dazagrIvaM praNamyoce bibhiissnnH| kaniSThasyApi me svAminnadhaikaM vacanaM kuru // 26 // AyAto rAmabhadro'tra nijAM jAyAM ca yAcate / aryatAM tadasau sItA dharmo'pyevaM na bAdhyate // 27 // athoce rAvaNo roSAdre bibheSi bibhISaNa / tadevamupadezaM me datse kApuruSocitam // 28 // vibhISaNo babhASe'tha dUre rAmaH slkssmnnH| tatpattireko hanumAna dRSTo devena ki na hi // 29 // asmadveSI vipakSAnurAgI jJAto'si yAhi re / iti nirvAsitastena yayau rAmaM vibhISaNaH // 30 // laGkAdhipatyametasmai rAmo'pi pratyapadyata / na hyaucitye vibhu hyanti mahAtmAnaH kadAcana // 31 // bahinirgatya lar3ezasenA rAghavasenayA / kAMsyatAlaM kAMsyatAle nevAsphaladatholvaNam // 32 // prANasarvasvadevinyomithazcamvorgatAgatam / jayazrIH zrIrivAkArSIduttamarNAdhamarNayoH // 33 // rAmabhrasaMjJayA''jJaptA hanUmatpramukhAstataH / jagAhire dviSatsainya surA iva mahodadhim // 34 // hatAH ke'pi dhRtAH ke'pi nAzitAH ke'pi rAkSasAH / prasarazI rAmavIredurAraNeriva // 35 // kumbhakarNastadAkarNya kruddho vahniriva jvalan / meghanAdazca sAvezaH praviveza raNAGgaNam // 36 // tAvApatantau kalpAntapavanajvalanAviva / na hi soDhumazakyetAM rAmasainyairmanAgapi // 37 // sugrIvo'tha ruSotpAThaya zilAmiva zilocayam / akSipatkumbhakarNAya so'pi taM gadayA'piSat // 38 // punargadApradAreNa pAtayitvA kapIzvaram / kakSAyAM nyasya paulastyo laGkAM pratyacalattataH // 39 // meghavanninadanmeghanAdo'pi muditastataH / plavaGgAn plAvayAmAsa nizAtazaravRSTibhiH // 40 // DuDhauke tiSTha tiSTheti bhASamANo'ruNekSaNaH / rAmo'tha kumbhakarNAya meghanAdAya lakSmaNaH // 41 // sugrIvo'pyutpa // 262 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 263 // pAtAtha kRtvaujo rAvaNAnunAt / muSTo dhRtaH kiyatkAlaM nanu tiSTati pAradaH // 42 // valitaH kumbhakarNo'pi rAmeNa yuyudhe ttH| saumitriNA meghanAdo'pramAdaH kSobhayan jagat // 43 // militau rAmapaulastyAvandhI pUrvAparAviva / abhAtAmuttarApAcyAviva lakSmaNarAvaNI // 44 // rAvaNAvarajaM rAmo rAvaNiM lakSmaNaH punaH / pAtayitvA'grahItsatyaM rakSasAmapi rAkSasaH // 45 // rAvaNairAvaNo roSAdazeSakapikuJjarAn / pipannathAyayau yuddhabhuvaM bhuvanabhISaNaH // 46 // alamArya ! svayaM yuddheneti rAma nivArayan / saumitrirabhyamitrINo babhUvAsphAlayan dhanuH // 47 // ciraM yuddhavA'khilairastrairanavidrAvaNastataH / jaghAnAmodhayA zakyA makSu vakSasi lakSmaNam // 48 // zakyA bhinno'patatkSoNyAM lakSmaNastatkSaNAdapi / tathaiva sadyo rAmo'pi balavacchokazaGkunA // 49 // kRtvA vaprAn bhaTairaSTau prANairapi hitaiSiNaH / sugrIvAdyAstato rAmaM salakSmaNamaveSTayan // 50 // mariSyatyadya saumitristadabhAve tadagrajaH / ki mudhA me raNeneti rAvaNo'gAtpurI ttH||51|| rAghavaM parito jAte vapradvAracatuSTaye / sugrIva pramukhAstasthurArakSIbhUya te nizi // 52 // bhAmaNDalamathopetya dakSiNadvArarakSaNam / pUrvasaMstuta ityUce ko'pi vidyaadhraagrnniiH||53|| ayodhyAyA yojaneSu dvAdazasvasti pattanam / kautukamaGgalamiti tatra droNaghano nRpH|54|| / kaikeyIbhrAturasyAsti vizalyA nAma kanyakA / tasyAH snAnAmbhasaH sparze zalyaM niryAti tatkSaNAt // 55 // ApratyUSAlakSmaNazcettatsnAnapayasokSyate / gatazalyastadA jIvedanyathA tu na jIvati // 56 // tato matpratyayAdrAmabhadraM vijJapaya drutam / kasyApi dApayAdezaM tadAnayanahetave // 57 // tvaryatAM svAmikAryAya pratyUSe kiM kariSyatha / udaste zakaTe hanta ki kurvIta gaNAdhipaH // 58 // bhAmaNDalastato gatvA tadrAmAya vyajijJapat / // 263 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 26 // AdikSattatkRte rAmastameva hanumadhutam // 59 // Iyatustau vimAnenAyodhyAM pavanaraMhasA / prAsAdAGke dadRzatuH zayAnaM bharataM tataH // 60 // bharatasya prabodhAya tau gItaM cakratuH kalam / rAjakArye'pi rAjAna utthApyante hyupAyataH // 61 // vibudhya bharatenApi dRSTaH pRSTaH puro naman / Uce bhAmaNDalaH kArya nAptasyApte prarocanA // 62 // setsyatyetanmayA tatreyuSeti bharatastataH / tadvimAnAdhirUDho'gAtpuraM kautukamaGgalam // 63 // bharatena droNaghano vizalyAmatha yAcitaH / sa 2hodvAhya strIsahasasahitAM tAmadatta ca // 64|| bhAmaNDalo'pyayodhyAyAM muktvA bharata mutmakaH / Ayayau saparIvAravizalyAsaMyutamtataH // 65 // jvaladdIpavimAnastho bhItaiH sUryodayabhramAt / kSaNaM dRSTo nijaiH so'dhAdvizalyAmupalakSmaNam // 66 // tayA ca pANinA spRSTAllakSmaNAttatkSaNAdapi / niHsRtya kApyagAcchaktiyaSTineva mahoragI // 67 // tasyAH snAnAmbhasA'nye'pi raamaadeshaadthokssitaaH| niHzalyA jajJire sainyAH punarjAtA iva kSaNAt // 68 // asyAH snAnAmbhasA sektuM kumbhakarNAdayo'pi te| AnIyatAmihetyuccairAdideza raghUdvahaH // 69 // tadAnImeva tairdeva pravrajyA jagRhe svayam / iti vijJapayAmAmurArakSA lakSmaNAgrajam // 7 // bandhAste'dya mahAtmAno mocyA muktipathasthitAH / iti rAmagirA''rakSanatvA'mucyanta te kSaNAt // 7 // vizalyAM kanyakAstAzca tadopAyaMsta lakSmaNaH / rAvaNo'pi sNAyAgAdamarpaNaziromaNiH // 72 // praNamya rAma saumitriruttasthe'dhijyakArmukaH / vivAhAdyutsavebhyo'pi vIrANAmutsavo raNaH // 73 // yadyadakhaM dazagrIvo visasarjAtidAruNam / tattacciccheda saumitrirastraiH kadalikANDavat // 74 // astracchedAdatha kruzcakraM cikSepa 1 hite jane hitajanasya prarocanA na bhavati / 2 ha iti sphuTArthe'vyayam / // 264 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAstram // 265 // rAvaNaH / tallakSmaNorasyapataccapeTAvanna dhArayA // 75 // tadevAdAya saumitrI raavnnsyaacchidcchirH| nijAzvarapyavaskandaH patet svasya kadApi hi // 76 // sItA svarNazalAkeva nirmalA zIlazAlinI / rAmeNa jagRhe laGkArAjye nyasto vibhISaNaH // 77 // zatru nihatya sasahodaradAramitro, rAmo yayAvatha nijAM nagarImayodhyAm / utpannayA parakalatrariraMsayA'pi, kRtvA kulakSayamagAbharakaM dazAsyaH // 278 // // iti sItArAvaNakathAnakam // 99 // tasmAt / Al lAvaNyapuNyAvayavAM padaM saundaryasampadaH / kalAkalApakuzalAmapi jahyAtparastriyam // 10 // dustyajAmapi parastriyaM jahyAtpariharet / dustyajatve hetUnAha-lAvaNyapuNyAvayavAM lAvaNyaM spRhaNIyatArUpAdibhyo'tiriktaM tena puNyAH pavitrA avayavA yasyAstAM, padaM sthAnaM saundaryasaMpado rUpasampadaH kalA dvAsaptatilekhAdyAH strIjanocitAH tAsAM kalApaH samUhastatra kuzalAM pravINAm / lAvaNyaM, rUpaM, vaidagdhyaM ca paradArANAM dustyajatve hetuH / apizabdastripvapi hetuSu sambandhanIyaH // 10 // parastrIgamane doSAnabhidhAya parastrIviratAn prazaMsatiakalaGkamanovRtteH parastrIsannidhAvapi / sudarzanasya kiM brUmaH sudarzanasamunnateH ? // 101 // parastrIsannidhAne'pi niSkalaGkacetovRtteH sudarzanAbhidhAnasya mahAzrAvakasya kiM brumaH kAM stuti kurmahe ? / // 26 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA // 26 // vacanagocarAtItA stutirityarthaH / sudarzanasya vizeSaNaM sudarzanasamunnateH zobhanA darzanasamunnatiryasmAttasya, sudarzanaprabhAvakasyetyarthaH / sudarzanazca saMpradAyagamyaH / sa cAyam astyaGgadeze'tyalakApurI campeti tatra ca / dadhivAhana ityAsIdrAjA'tineravAhanaH // 1 // abhUttasyAbhayA nAma kalAkauzalazAlinI / mahAdevI svalAvaNyAvajJAtatridazAGganA // 2 // ito nagaryAM tasyAM ca samagravaNimagraNIH / zreSTI vRSabhadAso'bhUdAsInaH zreSThakarmaNi // 3 // yathArthanAmikA jainadharmopAsanakarmaNA / arhaddAsIti tasyAsIda vallabhA zIlazAlinI // 4 // zreSThinastasya mahiSIrakSo'bhUtsubhagAbhidhaH / anaipInmahiSInityaM sa tu cArayituM vane // 5 // vanAnivRttaH so'nyedhurmAghamAse dinAtyaye / apazyadaprAvaraNaM kAyotsargasthitaM munim // 6 // asyAM himagirI sthANuriva yaH sthAsyati sthiram / asau dhanyo mahAtmeti cintayan sa gRhaM yayau // 7 // mahAmunimavajJAtahimAnIpAtavedanam / tameva cintayannAdramanA rAtri ninAya saH // 8 // avibhAtavibhAvagRhItvA mahiSIstataH / sa yayau tatra yatrAsIt sa muniH pratimAsthitaH // 9 // kalyANIbhaktirAnamyopAsAJcake sataM tadA / aho naisargikaH ko'pi vivekastAdRzAmapi // 10 // atrAntare caNDarocirArohadudayAcalam / zraddhayA tamiva draSTuM kAyotsarga sthitaM munim // 11 // sa namo arihantANamiti vAcamudIrayan / dvitIya iva caNDAzurutpapAta nabhastale // 12 // AkAzagAminI nUnamiyaM vidyeti buddhitaH / namaskArapadaM taM tu subhago nidadhe hRdi // 13 // jAgratsvapannaTastiSThandivA nizi gRhe bhiH| tadapAThIta sa ucchiSTo'pyekapAhA hi tAdRzAH // 14 // HAMARARIANRASHRI 266 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paugazAstram // 267 // tataH papraccha taM zreSTIM vizvotkRSTaprabhAvabhRt / prAptaM paJcaparameSThinamaskArapadaM kutaH || 15 || azeSaM mahiSIpAlaH kathayAmAsa tattataH / sAdhu bhoHsAdhu bhadreti zaMsan zreSThI jagAda tam // 16 // AkAzagamane heturasau vidyA na kevalam kintu heturasAveva gatau svargApavargayoH // 17 // yatkiJcitsundaraM vastu duSprApaM bhuvanatraye / lIlayA prApyate sarvaM tadamuSya prabhAvataH || 18 || asya paJcaparameSThinamaskArasya vaibhavam / parimAtuM na zakto'smi vAri vArinidheriva ||19|| sAdhu prAptamidaM bhadra tattvayA puNyayogataH kintUci hairgrahItavyaM gurunAma na jAtucit ||20|| vyasanI vyasanamiva na tyaktaM kSaNamapyadaH / alamasmIti tenoktaH zreSThI hRSTo'bravIdidam ||21|| tadadhISvAsvilAM paJcaparameSThinamaskriyAm / kalyANAni yathA te syuH paralokaihalokayoH // 22 // tato'zeSanamaskAraM labdhArthamiva taddhanaH / parAvarttayatAjastraM subhagaH subhagAzayaH ||23|| mahiSIpAlakasyAsya zruttaSNAvedanAharaH / parameSThinamaskAraH prakAmaM samajAyata ||24|| evaM tasya namaskArapAThavyasananinaH sataH / kiyatyapi gate kAle varSAkAlaH samAyayau ||25|| dhArAnArAcadhoraNyA prasarpiNyA nirantaram / akIlayadiva dyAvApRthivyau navyavAridaH ||26|| gRhAdgRhItvA mahiSIHsrubhago'pi bahirgataH / vinivRtto'ntarA'pazyadghorapUrAM mahAnadIm ||27|| tAM dRSTvA sa manAg bhItastasthau kiJcidvicintayan / nadIM tIrtvA parakSetre mahiSyaH prAvizastataH // 28 // namaskAraM paThan vyomayAnavidyAdhiyA tataH / utpapAta kRtotphAlo madhyenadi papAta ca // 29|| tatrAntaH kardamaM magnaH kharaH khadirakIlakaH / kRtAntadantasodaryo hRdyasya pravizeza ca // 30 // tathaivAvarttayan paJcaparameSThinamaskriyAm / tadA marmAvidhA tena kAladharmamiyAya saH // 31 // zreSThipatnyAstataH so'IdAsyAH kukSAvavAtarat / namaskAraratAnAM hi sadgatirna visaMvadet // 32 // tasmin ENO ONE OR ROKE dvitIya prakAzaH // 267 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham 1268 // dvitIya prakAzA garbhasthite mAsi tArtIyIke vyatIyuSi / zreSTinI zreSTine svasya dohadAnityacIkathat / / 33 / / gandhodakaiH snapayituM vileptuM ca vilepanaiH / acituM kusumairicchAmyahatAM prtiyaatnaaH||34|| pratilambhayituM saadhuunicchaamyaacchaadnaadibhiH| saMghaM pUjayituM dAtuM dInebhyazca matirmama // 35 // ityAdidohadAMstasyAH zrutvA muditmaansH| cintAmaNiriva zreSThiziromaNirapUrayat // 36 // tato navasu mAseSu dineSvASTameSu ca / gateSu zreSThinI putramasUta zubhalakSaNam // 37 // sadyo mahotsavaM kRtvA zreSThi hRSTaH zubhe dine / sUnoH sudarzana iti yathArtha nAma nirmame // 38 // barddhamAnaH kramAtpitromanoratha ivoccakaiH / sudarzano yathaucityaM jagrAha sakalAH kalAH // 39 // kanyAM manorabhAM nAma manoramakulAkRtima / sAkSAdiva ramA zreSThI tena tAM paryaNAyayat // 40 // saumyamUrtiH sa harSAya pitroreva na kevalam / jajJe rAjJo'pi lokasya sarvasya ca zazAGkavat // 41 // ito nagaryA tatrAbhUbhUpate hRdynggmH| purodhAH kapilaH prAptarodhA vidyAmahodadheH // 42 // samaM sudarzanenAsya manmathena madhoriva / ajAyata parA prItiH sarvadA'ppavinazvarI // 43 // (yugmam) prAyaH sudarzanasyaiva sa purodhA mahAtmanaH / rauhiNeya ivoSNAMzo paripArzvamavartata // 44 // kapilaM kapilA nAma bhAryApR'cchattamanyadA / vismaranityakarmANi kiyatkAlaM nu tiSThase // 45 // pArve sudarzanasyAI tiSThAmIti tdiirite| ko'sau sudarzana iti tayoktaH pratyuvAca saH // 46 // mama mitraM satAM dhurya vizvaikapriyadarzanam / sudarzanaM na cedvetsi tavaM vetsi na kizcana // 47 // taM jJApayAdhunApIti tayoktaH kapilo'vadat / asAvRSabhadAsasya zreSThinastanayaH sudhIH // 48 // eSa rUpeNa paJceSuH (1) pratimAH (1) prAptapAraH 1268 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 26 // dvitIya prakAzA kAntyendustejasA raviH / gAmbhIryeNa mahAmbhodhiH kSamayA munisattamaH // 49 // dAnakacintAmANikyaM guNamANikyarohaNaH / priyAlApasudhAkuNDaM vasudhAmukhamaNDanam // 50 // rakhalUktvA khalu yadvA'sya nikhilAnaparAn guNAn / guNacUDAmaNeH zIlaM yasya na skhalati kacit // 51 // kapilA kapilAcchutvA tadguNAn kAmavilA / cakreDanurAgaM capalAH prAyeNa dvijayoSitaH // 52 // sudarzanAbhisaraNopAyaM pratidinaM ttH| kapilA cintayAmAsa paraM brahmava yoginI // 53 // aparedhurnapAdezAnAmAntararamupeyuSi / kapile kapileyAya sudarzananiketanam // 54 // sA mAyAvinyavocattamadya tvatsuhRdo mahat / zarIrApATavaM tena hetunA nAyayAviha // 55 // apATavaM tvadvirahAdvapuSo dviguNa yataH / atastvAmahamAhAtuM preSitA suhRdA tava // 56 // naitajajJAtaM mayetyuktvA tadaivAgAtsa tadgRham nAnyamAyAM hi zaGkante santaH svayamamAyinaH // 57 // sa tatra pravizannUce ka nAma suhRdasti me / sovAca gamyatAmagre zayAnaH suhRdasti te // 58 // kizcicca parisRpyAgre punaH proce sudarzanaH / atrApi kapilo nAsti kima nyatra kacidyayau // 59 // soce sthito nivAte'mti zarIrApATavAdasau / mUlApabarakaM gaccha bayasyaM tatra pazya ca // // 60 // tatrApi pravivezAyamapazyan suhRdaM tataH / kapile ! kapilaH kAstItyuvAca saralAzayaH ||61||avruddhy tato dvAraM madanoddIpanAni sA / kizcitprakAzya svAGgAni cchAdayantyacchavAsasA // 62 // dRDhabandhAmapi nIvIM zlathayitvA'bhivadhnatI / vilolalocanA'vocadromAJcodazcikancukA // 63 // (yugmaM) nAstIha kapilastasmAtkapilAM pratijAgRhi / bibhedo bhavataH ko vA dvayoH kapilayonanu // 64 // pratijAgaritavyaM kiM kapilAyA iti bru (1) alam / // 269 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAsram dvitIya prakAzA UR SOIL van / sudarzano nijagade punaH kapilabhAryayA // 65 // tvadvayasyaH zazaMsa tvAM yadA'dbhutaguNaM mama / tataH prabhRti mAmeSa dunoti madanajvaraH // 66 // diSTayA me birahA yAzchadmanA'pi tvadAgamaH / bhuvo grISmAbhitaptAyA iva meghasamAgamaH // 67 // adya nAthAmi tannAtha ! manmathonmAthavihalAm / nijAzleSasudhAvarSe rAzvAsaya cirAya mAm // 67 // prapaJcaH ko'pyasAvasyA durvicintyo vidherapi / dhik strIriti vicintyoce sa pratyutpannadhIridam // 69 // yUnAM yuktamidaM kintu 1paNDako'hamapaNDite! / mudhA puruSaveSeNa madIyenAsi vazcitA // 70 // tato viraktA sadyaH sA yAhi yAhIti bhASiNI / dvAramudghATayAmAsa niryayau ca sudarzanaH // 71 / / stokena mukto narakadvArAdasmIti cintayan / zreSThisU nuI tapadaM prapede nijamandiram // 72 // atirAkSasayaH kUTAdatizAkinayazchalAt / atividyutacApalAdAruNAH kimapi striyaH // 73 // etAbhyo bhIrurasmIti pratyaupIdvimRzya saH / nAtaH paraM paragRhe yAsyAmi kacidekakaH // 74 // nirmimANaH sa dhANi karmANi shubhkrmtthH| satAM mUrta ivAcAro nAvacaM kiJcidAcarat // 75 // ekadA tu yathAkAlaM pure tasminnavartata / samagrajagadAnandapadamindramahotsavaH // 76 // sudarzanapurodhobhyAM sahodyAnaM yayau nRpaH / sAkSAdiva zaratkAlazcandrAgastivirAjitaH // 77 // itaH kapilayA yuktA'bhayA bhUpatimanvagAt / samArUDhA yApyayAne vimAna iba nAkinI // 78 // sudarzanasya bhAryA'pi paibhiH putrairmanoramA / tatrAgAdyAnamAruhya satIdharma ivAGgavAn // 79 // tAM dRSTvA kapilA'pRcchatkeyaM svAmini ! vaNinI / rUpalAvaNyasarvasvabhANDAgAra ivAgrataH // 8 // tatastAmabhayA'vAdInna jJAteyamapi tvayA / sudarzanasya gRhiNI gRhalakSmIriva (1) klIvaH (2) devii| // 27 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EDIO yogazAsram dvitIya prakAdhA // 271 // svayam // 8 // tacchutvA vismitA smAha kapilA devi ! yadyasau / sudarzanasya gRhiNI tadasyAH kauzalaM mahat / / // 82 // kimasyAH kauzalamiti rAyoktA sA'bravItpunaH / iyanti putrabhANDAni yadasau samajIjanat // 83 // svAdhInapatikA putrAnaGganA janayedyadi / tatki kauzalamityuktA'bhayayA kapilA'vadat // 84 // evaM devi ! bhava tyeva patiryadi pumAn bhavet / sudarzanaH punarayaM paNDaH puruSaveSabhRta // 85 // kathametattvayA jJAtaM rAjyeti gaditA tataH / sA sudarzanavRttAntaM svAnubhUtamacIkathat // 86 // abhayA'pyabravIdevaM yadyevaM vazcitA'si tat / mRDhe ! paNDaH parastrISu na tvayaM nijayoSiti // 87 // tato vilakSA kapilA pralalApetyamUyitA / vaJcitA yadyahaM mUDhA prAjJAyAH kiM tavAdhikam // 88 // anayoce mayA mugdhe ! rAgataH pANinA dhRtH| dravedanAvA'pi niHsaMjJaH sasaMjJaH ki punaH pumAn // 89 // sAsUyamUce kapilA'pyevaM mA garvamubaha / garva vahasi ceddevi ! ramyatAM tatsudarzanaH // 90 // vyAjahArAbhayA devI sAhaGkAramidaM tataH / halA ! ramitamevainaM mayA viddhi sudarzanam // 11 // ramaNIbhirvidagdhAbhiH kaThorA vanavAsinaH tapasvino'pi ramitAH ko'sau mRdumanA gRhI // 92 // ramayAmi na yadyenaM pravizAmi tadA'nalam / ityAlapantyA vudyAnaM prapedAte kSaNena te // 93 / / tatrAramayatAM svairaM nandane'psarasAviva / abhayAkapile zrAnte svaM svaM dhAma gate ttH||94|| atha tatrAbhayA rAjJI svapratijJAmajijJapat / dhAtrikAM paNDitAM nAma sarvavijJAnapaNDitAm // 15 // paNDitA'vocadAH ! putri ! na yuktaM mantritaM tvayA / ajJe'dyApi na jAnAsi dhairyazakti mahAtmanAm // 16 // jinendrmunishushruussaanisskmpiikRtmaansH| sudarzanaH khalvasau tatpratijJAM ghigimAM tava // 97 // anyo'pi zrAvako nityaM paranArIsahodaraH / kimucyate punarasau mahAsatvaziromaNiH // 98 // brahmacaryadhanA nityaM gurakho yasya sAdhavaH // 271 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA 27ra kathaM kAryeta so'brahma guruzIlAdhupAsakaH // 99 // sadA gurukulAsIno dhyAnamaunAzritaH sadA / Anetumabhisata vA sa kathaM nAma zakyate // 100 // varaM phaNiphaNAratnagrahaNAya 1pratizravaH / kadApi na punastasya zIlollaGghanakarmaNe // 1 // athAbhayoce kathamapyekavAraM tamAnaya / tata UrdhvamahaM sarva kariSyAmi na te cchalam // 2 // vicintya cetasA kiJcidityavocata paNDitA / yadyayaM nizcayaste tadastyupAyo'yamekakaH ||shaa parvAhe zUnyagehAdau kAyotsarga karoti saH / tathAsthito yadi paramAnetavyo'nyathA tu na || upAyaH sAdhureSo'smin yatitavyaM tvayA'nvaham / ityuktavatyAM tAtparyAddevyAmomityuvAca sA // 5 // tataH paraM vyatIteSu divaseSu kiyatsvapi / vizvAnandakRtkaumudImahotsava upAyayau // 6 // atha yajJotsavotsekavidhitsotsukacetasA / ArakSakAH samAdiSTAH paTahenetyaghoSayan // 7 // sarvaddharyA sarvalokena kaumudyutsavamIkSitum / adhodyAneDabhigantavyamiti vo rAjazAsanam // 8 // prAtareSyaccaturmAsadharmakarmakriyonmanAH / zrutvA sudarzanastatta viSAdAdityacintayat // 9 // manaH ahamidaM prAtazcaityavandanakarmaNe / udyAnagataye caitatpracaNDaM rAjazAsanam // 10 // ka upAyo bhavatvevaM tAvadityabhicintya saH / smyopaaynN bhUmipatimevaM vyajijJapat // 11 // prAtaH parvadinaM yuSmatprasAdAdvidadhAmyaham / devArcAdIni (ti) tenokto'numene tanmahIpatiH // 12 // dvitIye'hi jinendrANAM bhakkyA snAtraM vilepanam / arcA ca racayaMzcaityaparipAThayAM cacAra sH||13|| tataH sudarzano rAtrau gRhItvA pauSadhavratam kAyotsargeNa kasmizcittasthau nagaracatvare // 14 // paNDitA'pyabhayAmRce kadAcitte manorathAH / pUryyante paramudyA(1) pratijJA / 2 utsukam / 272aa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 273 // OXES CHOIN CH namadya tvamapi mA gamaH || 15 || ziro me bAdhata iti kRtvottaramilApateH tasthau rAjJI prapaJce hi siddhasArasvatAH striyaH ||16|| tato lepyamayIM kAmamUrttimAcchAdya vAsasA / yAne kRtvA paNDitA'gAtpraveSTuM rAjavezmani // 17 // kimetaditi pRcchadbhirvetribhiH skhalitA tu sA / ityUce paNDitA bhANDAgArikI kUTasampadAm // 18 // zarIrakAraNAdevI nAdyodyAnaM yayau tataH / pUjAM smarAdidevAnAM vezmanyeva kariSyati // 19 // iyaM pravezyate tasmA tpratimA puSpadhanvanaH / apyanyAsAM devatAnAM pravezyA hyadya mUrttayaH // 20 // tadimAM darzayitvaiva yAhIti dvAHstha bhASitA / sA kAmamUrttimudghATayAdarzayacca jagAma ca // 21 // sA pratIhAramohAya gRhItA'paramUrttikA / dvitriva pravivezAso nArINAM chadmakauzalam ||22|| yAne sudarzanaM nyasyottarIyeNa pidhAya ca / dvAHsthairaskhalitA'nIyAbhayAyAH paNDitA''rpayat ||23|| AvivikArA sA'nekaprakAraM madanAturA / abhayA saMkSobhayitumityabhASata taM tataH ||24|| kandarpo mAM dunotyeSa niHzaGkaM nizitaiH zaraiH / kandarpapratirUpastacchrito'si zaraNaM mayA ||25|| zaraNyaH zaraNayAtAmArttI trAyasva nAtha ! mAm / parakArye mahIyAMso kAryamapi kurvate // 26 // AnI chadmanA'sIti kAryaH kopastvayA na hi / kArye trANe yadArttAnAM gRhyate na khalu cchalam ||27|| tataH sudarzano'pyuccaiH paramArthavicakSaNaH / devatApratimevAsthAtkAyotsargeNa nizcalaH ||28|| punarapyabhayA'vAdIdbhAvahAvamanoharam / nAtha ! sambhASamANAM mAM tUSNIkaH kimupekSase // 29 // vratakaSTamidaM muzca mA kRthAstvamataH param / matsaMprAptyA vrataphalaM viddhi saMsiddhamAtmanaH ||30|| tAmyantIM yAcamAnAM mAM namrAM mAnaya mAnada / daivAtpatitamutsaGge ratnaM gRhNAsi kiM na hi // 31 // kiyadadyApi saubhAgyagarvamunnATayiSyasi / ityAlapantyA jagRhe tayA dvitIya prakAzaH // 273 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 274 pANau sa pANinA ||32|| nibiDaM maNDalIbhUtapIno cuGgastanaM tayA / bhujAbhyAM padminInAlamRdulAbhyAM sa sasvaje ||33|| evaM tadupasargeSu nisargeNa sa dhIradhIH / dharmadhyAne nizcalo'bhUt kiM calatyacalaH kacit // 34 // sa dadhyau ceti cenmucye kathaJcidahametayA / pArayAmi tadotsargamanyathA'nazanaM mama ||35|| amAnitA'tha ghaTita - bhrakuTi: kuTilAzayA / abhayA taM bhASayitumityabhASata nirbhayA || 36 || mumUrSo ! mUrkha ! mA kArSIrmAnyAyA mesvamAnanAm / na vetsi mAninI nRNAM nigrahAnugrahakSamA ||37|| manobhavavazAyA me vazamAviza re jaDa ! / no vedyamavazaM yAsyasyatra nAstyeva saMzayaH ||38|| iti saMrambhakASThAyAM sA''ruroha yathA yathA / dharmadhyAne mahAmAssAvAruroha tathA tathA ||39|| evaM kadarthito rAtriM tayA dhyAnAnna so'calat / kiM kSubhyate mahAmbhodhi kApi naudaNDatADanaiH // 40 // tataH prekSya prabhAtaM sA svaM lilekha nakhairvapuH / ko'pyasau me balAtkArakArItyucai rarAsa ca // 41 // tataH prAharikAstatra saMbhrAntA yAvadAgaman / kAyotsargasthitaM tAvaddadRzuste sudarzanam // 42 // osmanna sambhavatyetaditi drutamupetya taiH / vijJapto bhUpatistatrAyayau papraccha cAbhayAm ||43|| soce saMpRcchaya deva ! tvAmahaM yAvadiha sthitA / eSo'kasmAdihAyAto dRSTastAvatpizAcavat // 44 // eSa meSa ivonmatto manmathavyasanI tataH / riraMsurmAmayAciSTa pApiSThavAkoTibhiH // 45 // Uce mayaiSa re maiSIrasatIvatsatIrapi zakyante hi caNakavanmaricAni na carvitum ||46 || tataH paraM balAtkArAdeSa evaM cakAra me / mayA ca pUtkRtamanyadabalAnAM balaM na hi // 47 // asminnidamasambhAvyamiti matvA mahIpatiH / kimetaditi papraccha bahudhaiva sudarzanam // 48 // pRSTo'pi rAjJA kRpayA kizcinoce sudarzanaH / paratApopazAntyai hi nighRSTamapi candanam COOKEDO CRE dvitIya prakAzaH // 274 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 275 // BOOK REET FOR MORE // 49 // tataH sambhAvayAmAsa doSaM tasyApi bhUpatiH / pAradArikadasyUnAM tUSNIkatvaM hi lakSaNam // 50 // ityAdideza sa krodhAtsakale'pyatra pattane / doSaprakhyApanAM kRtvA pApa eSa nigRhyatAm // 51 // ArakSapuruSairdoSNi sa dhRtvotpATitastataH / bacasA siddhayo rAjJAM manaseva divaukasAm // 52 // sa maNDito mukhe madhyA zarIre raktacandanaiH / karavIrakhajA muNDe kaNThe kozakamAlayA // 53 // kharamAropya vidhRtasUrpacchatraH sa taistataH / vAdyamAnenAnakenArebhe bhramayituM pure // 54 // kRtAparAdhaH zuddhAnte vadhyate'sau sudarzanaH / nAtra doSo nRpasyeti cakrurAghoSaNAM ca te // 55 // na yuktaM sarvathA'pyetanneha sambhavatIdRzam / iti lokapraghoSo'bhUd hAhAravayutastataH // 56 // evaM ca bhramyamANo'gAd dvAradeze svavezmanaH adRzyata mahAsatyAM sa manoramayA'pi ca // 57 // cintayAmAsa sA caiva sadAcAraH patirmama | bhUpatizca priyAcAro durAcAro vidhirdhruvam // 58 // idamapyasadathavA dhruvamasya mahAtmanaH / upasthitaM phalamidaM prAktanAzubhakarmaNaH // 59 // ko'pi nAsya pratIkArastathApyeSa bhaviSyati / nizcityeti pravi zyAntarjinAcaH sA'rcayattataH || 60|| kAyotsargeNa ca sthitvA soce zAsanadevatAH / bhagavatyo mama patyurdoSasambhAvanA'pi n||61|| paramazrAvakasyAsya sAnnidhyaM cetkariSyatha / tadA'haM pArayiSyAmi kAyotsargamimaM khalu // 52 // anyathaivaMsthitAyA me bhavatvanazanaM dhruvam / dharmadhvaMse patidhvaMse kiM jIvanti kulakhiyaH ? || 63 // itazca nyadhurArakSAH zUlikAyAM sudarzanam / alaGghanIyA bhRtyAnAM rAjAjJA hi bhayaGkarA ||64 || svarNAbjAsanatAM bheje zUlA'pyasya mahAtmanaH / devatAnAM prabhAvena yamadaMSTrA'pi kuNThati ||65 || vadhAya tasya cArakSaiddaDhaM vyApAritaH zitaH / karavA lo'patatkaNThe puSpamAlA ca so'bhavat // 66 // taddRSTvA cakitairetya vijJaptastairmahIpatiH / Aruhya hastinIM vegAdya OOOOO dvitIya prakAzaH // 275 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 276 // yAvadhisudarzanam ||67 || tamAliGgaya mahIpAlo'nutApAdityavocata / zreSThinnahi vinaSTo'si diSTayA''tmIyaprabhAvataH ||68 || mayA hi tAvatpApena kiM rAjJA'si vinAzitaH / nAthaH satAmanAthAnAM dharmo jAgartti sarvathA // 69 // strINAM mAyApradhAnAnAM pratyayAtvAM nihanti yaH / avimRzyakaraH pApo nAparo dadhivAhanAt // 70 // kiMca kiJcididaM pApaM bhavatA'pyasmi kAritaH / asakRdyanmayA sAdho ! tadA pRSTo'pi nAvadaH // 71 // evamAlapatA rAjJA kariNyAmadhiropya saH / nItvA svahamrmye snapitazcandanaizca vilepitaH // 72 // vakhAlaGkArajAtazca paridhApya sudarzanaH / rAjJA pRSTo rAtrivRttaM yathAtathamacIkathat // 73 // atha rAjJIM prati kruddho bhUpatirnigrahodyataH / sudarzanena vyAdhi ziraH prakSipya pAdayoH // 74 // tataH zreSThI nRpeNebhamAropya puramadhyataH / mahAvibhUtyA tadvezma nAyito nyAyatAyinA || 75 || abhayA'pyetadAkaNryodbadhyAtmAnaM vyapadyata / paradrohakarAH pApAH svayameva patanti hi // 76 // paNDitA'pi praNazyAgAtpATalIputrapattanam / avasaddevadattAyA gaNikAyAzca sannidhau // 77 // tatrApi paNDitA nityaM tathA''zaMsatsudarzanam / darzane'sya yathA devadattA'bhUbhRzamutsukA // 78 // sudarzano'pi saMsAravirakto vratamagrahIt / upasRtya guroH pArzve ratnamambhonidheriva // 79 // tapaH kRzAGga ekAGgavihArapratimAsthitaH / sa kramAdviran prApa pATalIputrapattanam ||80|| bhikSArtha paryaTaMstatra dRSTaH paNDitayA ca saH / kathito devadattAyAH sA tayA tamahat // 81 // bhikSAvyAjAttayA''hUtastatrApi sa muniryayau / vimarzamavidhAyaiva sApAyanirapAyayoH // 82 // devadattA tato dvAraM pidhAya tamanekadhA / dinaM kadarthayAmAsa cukSobha sa munirna tu ||83|| atha mukto nayA sAyamudyAnaM gatavAnasau / tatrApi dRSTo'bhayayA vyantarIbhUtayA tayA // 84 // kadarthayitumArebhe prAkarmasmaraNAdasau dvitIya prakAzaH // 276 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram t27chA dvitIya prakAza RNaM vairaM ca jantUnAM nazye janmAntare'pi na // 85 // klizyamAno bahu tayA mahAsattvaH sudrshnH| Arohat kSapakazreNimapUrvakaraNakramAt // 86 // tataH sa bhagavAn prApa kevalajJAnamujjvalam / tasya kevalamahimA sadhazcakre surAsuraiH // 87 // uddidhISubhavAbjantUn sa cakre dharmadezanAm / lokodayAyAbhyudayastAdRzAnAM hi jAyate // 8 // tasya dezanayA tatrAbuddhacantAnye na kevalam / devadattA paNDitA ca vyantarI ca vyabuddhayata // 89 // sIsannidhAvapi tadevamaSitAtmA, jantUn prabodhya zubhadezanayA krameNa / sthAnaM sudarzanamuniH paramaM prapede jainendrazAsanajuSAM na hi tadurApam // 190 // // iti sudarzanaRSikathAnakam // 101 // dharye karmaNi na puruSA evAdhikriyante kintu strINAmapyadhikArazcaturvaNe saGgha tAsAmapyaGgabhUtatvAt tataH puruSasya paradArapratiSedhavat strINAM parapuruSagamanaM pratiSedhayatiaizvaryarAjarAjo'pi rUpamInadhvajo'pi ca / sItayA rAvaNa iva tyAjyo nAryA naraH prH||102 aizvaryeNa vibhavena, rAjarAjo dhanadaH sa iva rAjarAjaH, aastaamitrH| rUpeNa saundaryeNa, mInadhvajo'pi sma ro'pi, aastaamnyH| tyAjyaH pariharaNIyaH nAryA striyA paraH svapateranyo naraHpuruSaH, ka iva kayA, sItayA rAvaNa iva / sItAcaritamuktameva // 102 // ___ strIpuMsayoIyorapi parakAntAsaktatvasya phalamAinapuMsakatvaM tiryaktvaM daurbhAgyaM ca bhave bhave / bhavennarANAMstrINAM cAnyakAntAsaktacetasAm // 103 // 277 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 278 // | ===000 napuMsakatva SaNDhavaM tiryaktvaM tiryagbhAvaH daurbhAgyamanAdeyatA bhave bhave janmani janmani, bhavet jAyeta, narANAM strINAM ca / anyakAntAsaktacetasAmiti zliSTaM dvayorvizeSaNam / yadA puruSANAM tadA anyasya kAntA bhAryA anyakAntA tadAsaktacetasAm / yadA tu strINAM tadA anyaH patyuraparaH sa cAsau kAntazca kAmayitA tatrAsaktacetasAm // 103 // abrahmanindAM kRtvA brahmacaryasyaihikaM guNamAha prANabhUtaM caritrasya parabrahmekakAraNam / samAcaran brahmacaryai pUjitairapi pUjyate // 104 // prANabhUtaM jIvitabhUtaM, caritrasya dezacAritrasya sarvacAritrasya ca parabrahmaNo mokSasya, ekamadvitIyaM, kAraNaM samAcaran pAlayan brahmacaryaM jitendriyasyopasthanirodhalakSaNaM pUjitairapi surAsuramanujendraH na kevalamanyaiH pUjyate manovAkkAyopacArapUjAbhiH // 104 // brahmacaryasya pAralaukikaM guNamAha cirAyuSaH susaMsthAnA dRDhasaMhananA narAH / tejasvino mahAvIryA bhaveyurbrahmacaryataH // 105 // cirAyuSo dIrghAyuSo'nuttarasurAdipUtpAdAt zobhanaM saMsthAnaM samacaturakhalakSaNaM yeSAM te susaMsthAnA: anuttara surAdipUtpAdAdeva, dRDhaM balavat saMhananamasthisaJcayarUpaM vajraRSabhanArAcAkhyaM yeSAM te dRDhasaMhananAH, etacca manujabhavetpadyamAnAnAM deveSu saMhananAbhAvAt tejaH zarIrakAntiH prabhAvo vA vidyate yeSAM te tejasvinaH, mahAvIryA balavattamAH tIrthakaracakravatryAditvenotpAdAt, bhaveyurjAyeran brahmacaryato brahmacaryAnubhAvAt // dvitIya prakAzaH // 278 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza BB // 27 // atrAntarazlokAH pazyanti kRSNakuTilAM kabarImeva yoSitAm / tadabhiSvaGgajanmAnaM na duSkarmaparamparAm // 1 // sImantinInAM sImantaH pUrNaH sidUrareNunA / panthAH sImantakAkhyasya narakasyeti lakSyatAm // 2 // bhrUvallarIM varNinInAM varNayanti na jAnate / mokSAdhvani prasthitAnAM purogAmuragImimAm // 3 // bhagurAnayanApAnAnAnAnAM nirIkSate / hatabuddhina tu nijaM bhaGgaraM hanta jIvitam // 4 // nAsAvaMza prazaMsanti strINAM saralamunnatam / nijavaMzaM na pazyanti bhrazyantamanurAgiNaH // 5 // strINAM kapole saMkrAntamAtmAnaM vIkSya hRSyati / saMsArasarasIpaDUmajjantaM vetti no jaDa: // 6 // pibanti ratisarvasvabuddhayA bimbAdharaM striyaaH| na budhyante yatkRtAntaH pibatyAyurdivAnizam // 7 // yoSitAM dazanAn kundasodarAn bahu manyate / svadantabhaGgaM nekSante tarasA jarasA kRtam // 8 // smaradolAdhiyA karNapAzAn pazyati yoSitAm / kaNThopakaNThaluThitAn kAlapAzAMstu naatmnH||9|| yoSitAM proSitamatimukhaM pazyatyanukSaNam kSaNo'pi hanta nAstyasya kRtAntamukhavIkSaNe // 10 // naraH smaraparAdhInaH strIkaNThamavalambate / nAtmano vetyasUnadya zvo vA kaNThAvalambinaH // 11 // strINAM bhujalatAbandhaM bandhuraM budhyate kudhIH / na karmabandhanaddhamAtmAnama nuzocati // 12 // dhatte strIpANibhiH spRSTo hRSTo romAJcakaNTakAn / smArayanti na kiM te'sya kUTazAnmalikaNTa kAna // 1 // kucakumbhau samAliGgacA striyAH zete mukhaM jaDaH / vismRtA nUnametasya kumbhIpAkodbhavA vyathA // 14 // madhyamadhyAsate mugdhA mugdhAkSINAM kSaNe kSaNe / etanmadhyaM bhavAmbhodheriti naite viviThacate // 15 // dhiga (1) naSTamatiH / 1271 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 5280nA GganAnAM trivalItaraGgaiDriyate janaH trivalIchadmanA hyetannanu vaitaraNIyam ||16|| smarArtta majjati manaH puMsAM strInabhivApiSu / pramAdenApi kiM nedaM sAmyAmbhasi mudAspade ||17|| smarArohaNiniHzreNIM strINAM romalatAM viduH narAH saMsArakArAyAM na punarlohazrRkhalAm ||18|| jaghanyA jaghanaM strINAM bhajanti vipulaM mudA / saMsArasindhoH pulinamiti nUnaM na jAnate // 19 // bhajate karabhoruNAmUrUnalpamatirnaraH / anUrukriyamANaM taiH sadgatau sva na buddhayate // 20 // strINAM pAdairhanyamAnamAtmAnaM bahu manyate / hatAzo na tu jAnAti kSepyamANamadhogatau // 21 // darzanAt sparzanAcchleSAd yA hanti zamajIvitam / heyograviSanAgIva vanitA sA vivekibhiH // 22 // indulekheva kuTilA sandhyeva kSaNarAgiNI / nimnageva nimnagatirvarjanIyA nitambinI // 23 // na pratiSThAM na saujanyaM na dAnaM na ca gauravam / na ca svAnyahitaM vAmAH pazyanti madanAndhalA H ||24|| niraGkuzA nare nArI tatkarotyasamaJjasam yatkruddhAH siMhazArdUlavyAlA api na kurvate ||25|| dUratastAH parityAjyAH prAdurbhAvitadurmadAH / vizvopatApakAriNyaH kariNya iva yoSitaH // 26 // sa ko'pi smaryatAM mantraH sa devaH ko'pyupAsyatAm / na yena strIpizAcIyaM grasate zIlajIvitam // 27 // zAstreSu zrUyate yacca yacca lokeSu gIyate / saMvAdayanti duHzIlaM tannAryyaH kAmavihalAH ||28|| saMpiNDa vAhidaMSTrAgniyamajihvAviSAGkurAn / jagajjighAMsunA nAyaH kRtAH krUreNa vedhasA ||29|| yadi sthirA bhavedvidyutti SThanti yadi vAyavaH / daivAttathApi nArINAM na sthemnA sthIyate manaH ||30|| yadvinA mantratantrAdyairvavcyante caturA api / indrajAlamidaM hanta nArIbhiH zikSitaM kutaH ||31|| apUrvA vAmanetrANAM mRSAvAdeSu vaiduSI / pratyukSANyapyakR tyAni yadapahnuvate kSaNAt // 32 // pItonmatto yathA loSTaM suvarNaM manyate janaH / tathA strIsaGgajaM duHkhaM sukhaM dvitIya prakAzaH 11RCOL Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 281 // mohAndhamAnasaH ||33|| jaTI muNDI zikhI maunI nagno valkI tapasvyatha / brahmA'pyabrahmazIlazcettadA mAM na rocate ||34|| kaNDUyan kacchuraH kacchU yathA duHkhaM sukhIyati / durvAramanmathAvezavivazo maithunaM tathA // 35 // nAyya yairupamIyante kAJcanapratimAdibhiH / AliGgayAliGgatya tAnyeva kimu na tRpyati // 36 // yadevAGgaM kutsanIyaM gopanIyaM ca yoSitAm / tatraiva hi jano rajyet kenAnyena virajyatAm ||37|| mohAdahaha nArINAmaGgarmA 'sAsthinirmitaiH / candrendrIvarakundAdi sahakSIkRtya duSitam ||38|| nArIM nitambajaghanastanabhUribhArA-mAropa yantyurasi mUDhadhiyo ratAya / saMsAravArinidhimadhyanimajjanAya jAnanti tAM na hi zilAM nijakaNThabaddhAm // 36 // bhavodanvadvelAM madanamRgayuvyAdhahariNIM, madAvasthAhAlAM viSayamRgatRSNAmarubhuvam / mahAmohadhvAntoccayabahulapakSAntarajanIm, vipatkhAniM nArIM pariharata he zrAddhasudhiyaH ! // 40 // 105 // saMprati mUrcchAphalamupadarzayaMstaniyantraNArUpaM paJcamamaNuvratamAha asantoSamavizvAsamArambhaM duHkhakAraNam / matvA mUrcchAphalaM kuryAtparigrahaniyantraNam // 106 // duHkhakAraNamityasantoSAdibhikhibhiH pratyekamabhisaMbadhyate / asantoSAdIni duHkhakAraNAni mUrcchAyA gAsya phalatvena vijJAya mUrcchAhetoH parigrahasya niyantraNaM naiyatyamupAsakaH kurjAditi yogaH / tatrAsantoSastRptyabhAvaH, sa duHkhakAraNam / mUrcchAvAn hi bahubhirapi dhanairna saMtuSyati, uttarottarAzAkadarthito duHkhamevAnubhavati / parasaMpa(1) kAma eva mRgayuH vyAdhaH tasya vyAdhe vedhane hariNIm / :: FOX dvitIya prakAzaH Au Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 28 // dutkarSazca hInasaMpadamasantuSTa duHkhAkaroti / yadAha asantoSavatAM puMsAmapamAnaH pade pade / santoSaizvaryasukhinAM dUre durjanabhUmayaH // 1 // ___ avizvAsaH khalvapi duHkhakAraNam, avizvasto hyazaGkanIyebhyo'pi zakamAnaH svadhanasya rakSAM kurvanna kacidvizvasiti / yadAha1ukkhaNai khaNaI nihaNai rattiM na suai diA vi a sasaMko / liMpai Thavei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kuNai / / ma parigatazcArambhaM prANAtipAtAdikaM prtipdyte| tathAhitanayaH pitaraM pitA ca tanayaM bhrAtA ca bhrAtaraM hinasti, gRhItalaJcazca kUTasAkSitvadAyI bahanRtaM bhASate, balaprakarSAtpathikajanaM muSNAti, khanati khAtraM, gRhNAti ravinda, dhanalobhAt paradArAnabhigacchati, tathA sevAkRSipAzupAlyavANicyAdi ca karoti / mammaNavaNigiva nadyAdiSu pravizya kASThAnyAkarSati / nanu duHkhakAraNaM mUrchAphalaM jJAtvA parigrahaniyantraNaM kuryAditi keyaM vAco yuktiH ? uktamatra-mUrchAkAraNatvAt parigraho'pi mRccheva, athavA " mUrchA parigrahaH" iti sUtrakAravacanAt mRcchaiva parigraha iti nizcayanayamatenocyate, mRccha mantareNa dhanadhAnyAderaparigrahatvAt / yadAha___aparigraha eva bhavedvastrAbharaNAcalaGkRto'pi pumAn / mamakAravihitaH sati mamakAre sjvaanmH||1|| tathA (1) utkhanati khanati nihanti rAtriM na svapiti divA'pi ca sazakaH / limpati sthApayati satataM lAgchitapratilAgchitaM karoti // 1 // (2) 'vanda' iti pratyantarapAThaH sAdhIyAn / // 28 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzA zAstram // 28 // grAma gehaM ca vizan karma ca nokarma chAdadAno'pi / aparigraho'mamatvo'parigraho nAnyathA kazcit // 1 // tathA1ja pi vatyaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapuMSNaM / taM pi saMjamalajjaTTA dhAraMti pariharaMti a||1|| 2na so pariggaho vutto nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vutto ii vuttaM mahesiNA // 2 // iti sarvamavadAtam // 106 // prakArAntareNa parigraha niyantraNamAvaparigrahamahattvAddhi majatyeva bhavombudhau / mahApota iva prANI tyajettasmotU parigraham // 107 // parigRhyata iti parigraho dhanadhAnyAdistasya mahattvaM niravadhitvaM tasmAddhetoH majjatyeva, avazyameva majjati, prANI zarIrI, bhave saMsAre ka iva ka ? ambudhau samudre mahApota iva mahAyAnapAtramiva, yathA niravadhidhanadhAnyAdibhArAkrAntaH potaH samudre majjati, tathaivAparimitaparigrahaH prANI narakAdau nimaJjati / yadAhuH-- "mahAraMbhayAe mahApariggayAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNaM jIvA narayAuyaM ajti"| tathA bahArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSa iti yasmAdevaM tasmAttyajeniyantrayet parigrahaM dhanadhAnyAdirupaM mULarupaM vA // 107 // (1) yadapi vastraM vA pAtraM vA kambalaM vA pAdaprogchanam / tadapi saMyamalajjArtha dhArayanti paribhujate ca // 1 // (2) na sa parigraha uktaH jJAtaputreNa tAyinA / mUrchA parigraha uktaH ityuktaM maharSiNA // 2 // (1) mahArambhatayA mahAparigrahatayA kuNimAhAreNa paJcendriyavadhena jIvA narakAyuSkamarjanti / // 283 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Planeounese yogazAstram dvitIya prakAzA // 28 // sAmAnyena parigrahadoSAnAhatrasareNusamo'pyatra na guNaH ko'pi vidyate / doSAstu parvatasthUlAH prAduSSanti parigrahe // 10 // trasareNavo gRhajAlAntaHpraviSTasUryakiraNopalakSyAH sUkSmA dravyavizeSAstatsamo'pi tatpramANo'pi atra parigrahe na kazcana guNo'sti, na hi parigrahabalAdAmuSmikaH puruSArthaH siddhayati / yastu bhogopabhogAdiH sa na guNaH pratyuta garddhahetutvAdoSa eva / yo'pi jinabhavanavidhAnAdilakSaNaH parigrahasya guNaH zAstre varNyate na sa guNaH, kiM tu pariyahasya sadupayogavyAvarNana na tu tadarthameva parigrahadhAraNa zreyaH / yadAhu: dharmArtha yasya vittahA tasyAnIhA griiysii| prakSAlanAddhi paGkasya durAdasparzanaM varam // 1 // tathA1kaMcaNamaNisovANaM thaMbhasahassosiyaM suvaNNatalaM / jo kArija jiNaharaM tao vi tavasaMjamo ahio0 // 1 // vyatirekamAha-doSAstu doSAH punaH parvatasyUlA atimahAnto vakSyamANAH parigrahe sati prAduSSanti prAdurbhavanti // 10 // doSAstu parvatasthUlA iti yaduktaM tat prapaJcayati(1) kAJcanamaNisopAnaM stambhasahasrocchUitaM suvarNatalam / yaH kArayejinagRhaM tato'pi tapaHsaMyamo'dhikaH // 1 // (2) 'aNaMtaguNo' iti pratyantare 0 saMbodhasattarivRttI tukaMcaNamaNisovANe thambhasahassasie suvannatale / jo kAraveja jiNahare taovi tavasaMjamo aNaMtaguNo ti // evaM pATho dRzyate / // 28 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram // 28 // saGgAnvantyasanto'pi rAgadveSAdayo dvissH| munerapi calecceto yttenaandolitaatmnH||109|| || dvitIya sagAtparigrahAdetobhavanti prAdurbhavanti asanto'pi udayAvasthAmaprAptA api rAgadveSaprabhRtayaH zatravaH / prakAzaH saGgavato hi tannibandhano rAgaH prAdurbhavati / saGgapratipanthiSu ca dveSaH, evaM mohabhayAdayo vadhabandhAdayo naraka pAtAdayazca draSTavyAH / tadidaM parvatasthUlatvaM doSANAm / kathamasanto'pi rAgAdayo bhavantIti ? ucyate-yat yasmAnmunerapi AstAmanyasya caleta prazamAvasthAyAzcyavet ceto manaH tena saGgena AndolitAtmanaH asthirIkRtAtmanaH munirapi hi saGgAnaGgIkurvanmunitvAda bhrazyatyeva / yadAhacheo' meo vasaNaM AyAsakilesabhayavivAgo a| maraNaM dhammabhaMso araI atthAo savvAI // 1 // dosasayamUlajAlaM punvarisivivajjiyaM jaI vaMtaM / atyaM vahasi aNatthaM kIsa niratthaM tavaM carasi // 2 // vahabaMdhaNamAraNasehaNAo kAo pariggahe Natthi / taM jai pariggaho cciya jaidhammo to NaNu pvNco||3||109|| sAmAnyena parigrahasya doSAnabhidhAya prakRtena zrAvakadharmeNAbhisaMbadhnAtisaMsAramUlamArambhAsteSAM hetuH parigrahaH / tasmAdupAsakaH kuryAdalpamalpaM parigraham // 110 // (1) chedo bhedo vyasanaM AyAsaklezabhayavipAkAzca / maraNaM dharmabhraMzaH aratirarthAt sarvANi // 1 // (2) doSazatamUlajAlaM pUrvarSivivarjitaM yadi vAntam / artha vahasi anartha kasmAbhirarthe tapazcarasi // 2 // (3) vadhabandhanamAraNasedhanAH kAH parigrahe na santi / tad yadi parigraha eva yatidharmastato nanu prapaJcaH // 3 // // 285 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 28 // 1sAnA: ArambhAH prANyupamardAdayaste saMsArasya mUlam, etadavivAdasiddhaM, tataH kiM teSAmArambhANAM hetuH kAraNaM ? dvitIya parigrahaH, yata evaM tasmAdupAsakaH sAdhupAsakaH parigrahaM dhanadhAnyAdikamalpamalpaM niyataparimANaM kuryAt // 110 // prakAzA ___ punarapi siMhAvalokitena parigrahadoSAnAha-- muSNanti viSayastenA dahati smarapAvakaH / rundhanti vanitAvyAdhAH saGgairaGgIkRtaM naram // 111 / / saGgairdhanadhAnyahiraNyAdiparigrahairaGgIkRtaM vazIkRtaM yathA bahuparigrahaM kAntAragata puruSaM caurA muSNanti tathA saMsArakAntAragataM viSayAH zabdAdayaH saMyamasarvasvApahAreNa muSNanti nidanI kurvanti / yathA vA bahuparigrahaM naSTumazaknuvantaM dIpto davAgnirdahati tathA saMsArakAntAragataM manmathAgnizcintAdinA dazaprakAreNa vikAreNa dahatyupatApayati / yathA vA bahuparigrahaM kAntAragata vyAdhA lubdhakA dhanazarIralobhena rundhanti palAyitumapi na dadati tathA bhavakAntAragataM vanitAH kAminyo dhanAthinyaH zarIrabhogArthinyazca svAtantryavRttiniSedhena dhanti / api ca bahunApi parigraheNa kAsAvatAM na tRptiH sambhavati api tvasantoSa eva varddhate / yanmunayaH rasuvaNaruppassa ya pavvayA bhave siA hu kelAsasamA asngkhyaa| narassa luddhassa na tehi kici icchA hu AgAsasamA aNaMtiA // 1 // (1) suvarNarUpyasya ca parvatA bhave syuH khalu kailAsasamA asAyakAH / narasya lubdhasya na taiH kizcit icchA khalu AkAzasamA'nantikA // 1 // // 286 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 287 // 1puDhavI sAlI javA caiva hiraNNaM pamubhissaha / paDipuNNaM nAlamegassa ii vijjA tavaM care // 2 // kavayo'pyAhu:-- tRSNA khaniragAdheyaM duSpUrA kena pUryate / yA mahadbhirapi kSipteH pUraNaireva khanyate // 1 // tathA- Raver akhaMDia ci vihave accunnae vi lahiUNa / selaM pi samAruhiUNa kiM va gayaNassa ArUDhaM // 1 // 111 // etadevAha sAgaro dvitIyazcakravarttI, na SaSTisahakhasaMkhyaiH putraiH santuSTastRptau'bhavat / kucikarNo nAma kazcit sa bahubhirapi godhanairna tRptaH / tilako nAma zreSThI na dhAnyaistRptaH / na vA nandanRpatiH kanakarAzibhistRptaH tato'santoSahetureva parigrahaH / sampradAyagamyAzca sagarAdayaH / sa cAyam AsItpuryAmayodhyAyAM jitazatrurmahIpatiH / yuvarAjaH sumitro'bhUdubhAvavanimAvatuH // 1 // jitazatrorabhUtsUnurajitasvAmitIrthakRt / sagaracakravarttI ca sumitrasya mahAbhujaH ||2|| jitazatrusumitrau ca vrataM jagRhatustataH / (1) pRthvI zAlayo yavA eva hiraNyaM pazubhiH saha / pratipUrNa nAlamekasya iti viditvA tapazcaret ||2|| (2) tRSNA akhaNDitA eva vibhavAn atyunnatAn api labdhvA / zailamapi samAruhya kiM vA gaganasya AruDham|| 1 | BY CREOHOROSC dvitIya prakAzaH // 287 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 528nA rAjA'bhUdajitasvAmI sAgaro yuvarAT punaH || 3|| pravatrAjAjitasvAmI gate kAle kiyatyapi / rAjA'bhUtsagarazcakravarttI RSabhasUnuvat ||4|| atha SaSTisahasrANi jajJire tasya sUnavaH / khedacchidaH saMzritAnAM zAkhA iva mahAtaroH ||5|| jyeSTho jahUnuH kumAro'bhUtteSAM sagarajanmanAm / tenaikadA toSitodAdevateva pitA varam || 6 || tvatprAsAdena daNDAdiratnaiH saha sabAndhavaH / mahIM vicarituM vAJchAmIti janurayAcata ||7|| taddattvA sagareNApi visRSTaH prAcalattataH janurhatasahasrAMzuH sahastraizchatramaNDalaiH ||8|| RddhayA mahatyA bhaktyA cAccetyAni pade pade / so'rcayan vicaran yAvaSTApadaM kramAt ||9|| tamaSTayojanocchrAyaM caturyojanavistRtam / Arohatsaha sodaryairjahUnurmitaparicchadaH // 10 // tatraikayojanAyAmamarddhayojanavistRtam / triganyUtyunnataM caityaM caturdvAraM viveza saH || 11|| vimbAni svasvasaMsthAnamAnavarNAni tatra saH arhatAmRSabhAdInAM yathAvatparyapUjayat // 12 // vavande bharata bhrAtRzatastUpAMzca paavnaan| kiJcidvicintya zraddhAluruccairevamuvAca ca // 13 // aSTApadasamaM sthAnaM manye kvApi na vidyate / kArayAmo vayaM yatra caityametadivAparam ||14|| mukto'pi bharataM bhukte bharatazcakravartyaho / zaile bharatasAre'smi caityavyAjAdavasthitaH / // 15 // etadeva kRtaM caityamasmAbhizcedvidhIyate / bhaviSyatpArthivairasya lupyamAnasya rakSaNam ||16|| tataH surasahasrAdhiSThitamAdAya pANinA / sa daNDaM bhramayAmAsa parito'STApadAcalam // 17 // cele yojanasahakhaM dIrNA kUSmANDavamahI / bhrAmyatA tena bhinnAni nAgAnAM bhuvanAni ca // 18 // tairbhItaiH zaraNaM bheje svasvAmI jvalanaprabhaH sa jJAtvA'vadhinopetya janumityabravIt krudhA // 19 // anantajantu nirghAtakAraNaM kimakAraNaM / bhavadbhirvidadhe mattairdAruNaM bhUmidAraNam // 20 // ajitasvAmibhrAtRvyaiH putraiH sagaracakriNaH / kimetatkriyate pApamare re ! kulapAMsanAH / // 21 // I dvitIya prakAzaH gAsTA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paugazAstram // 289 // jahnurUce mayA'traitya caityaM trAtumadaH kRtam / yuSmadbhavanabhaGgo'bhUdyadajJAnAtsa sahyatAm // 22 // ajJAnakRtamAgo'daH soDhaM te mA kRthAH punaH / ityudIrya nijaM dhAma jagAma jvalanaprabhaH ||23|| sAnujo'cintayajjahuH kRteya parikhA param / paripUriSyate pAMzupUraiH kAlena gacchatA ||24|| tataH sa kRSTvA daNDena gaGgAM tatrAkSipadbhRzam / upadrutAni tatoyaiH punarvezmAni bhoginAm ||25|| kruddho'thaitya samaM nAgakumArairjvalanaprabhaH / tAn dRSTvA bhasmasAccakre davAnala iva drumAn ||26|| dhigdhignaH svAminaH pluSTAH klIbAnAmiva pazyatAm / dviyetyayodhyAsavidhe tasthurAgatya sainikAH ||27|| svaM mukhaM darzayiSyAmo vakSyAmo 'daH kathaM prabhoH / iti mantrayatAM teSAM ko'pyetyetyavadad dvijaH ||28|| kathayiSyAmyado rAjJo na ca moho bhaviSyati / uttariSyatyavadyaM vo mA bhUta vyAkulA nanu // 29 // ityuktvA mRtakaM kaJcidAdAyAnAthamabhyagAt / rAjadvAre mRtApatya iva sa vyalapattataH // 30 // rAjJA'pracchi tato'vAdIdayamekaH suto mama / daSTaH sarpeNa nizreSTastadeto jIvayatvamum // 31 // athAdiSTairnaredreNanarendrairmantrakauzalam / nijaM prayuktaM tatrAbhUttadbhasmani hutopamam ||32|| mRto jIvayituM zakyo nAyaM tAvadvijo'pyayam / kathaM nu cchAndaso bodhya ityAlocyocire'tha te ||33|| yasmin vezmani no ko'pi mRtaH pUrva tato'dhunA / bhRzamAnIyatAM rakSA jIvayAmastayA tvamum ||34|| tato dvAHsthainRpAdezAtpUryA grAmeSu cekSitam / gRhaM na dRSTa tatkiJcinmRto yatra na kazcana ||35|| rAjA'pyUce madIye'pi kule kulakarA mRtAH / bhagavAnRSabhasvAmI bharataca kravapi ||36|| rAjA bAhubaliH sUryayazAH somayazA api / anye'pyanekazaH ke'pi zivaM ke'pi divaM yayuH ||37|| jitazatruH zivaM prApa sumitravidivaM tataH / sarvasAdhAraNaM mRtyuM svasUnoH sahase na kim // 38 // dvitIya prakAzaH // 289 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 290 // vipro'pyUce satyametattathA'pyeko hi me sutaH / rakSaNIyastvayA dInAnAthatrANaM satAM vratam // 39 // athoce cakravatvaM ho brAhmaNa ! mA muhaH / zaraNaM maraNAta hi bhavavairAgyabhAvanA // 40 // vyAjahAra dvijo'pyevaM yadyevaM sAdhu buddhayase / mahIza ! mA muhaH SaSTisahasrasutamRtyunA // 41 // tataH sa yAvadbhUpo hA kimetadityacinta yat / tAvatsaMketitAH sainyAH sarvamAkhyannupetya te ||42 || udantena tatastena dAruNenAtha mUcchitaH / papAta bhUpatirbhUmau parvataH pavineva saH ||43|| labdhasaMjJastato rAjA ruditvA janavatkSaNam / bheje saMsAravairAgyaM cintayAmAsa cetyasau // 44 // anvayaM maNDayiSyanti prINayiSyanti mAM sutAH / ityAzA dhigmamAsAraM saMsAraM jAnato'pyabhUt ||45 || dvitraikhicaturaiH paJcaSairvA'nyeSAM bhavetkatham / putraistRptiriyanmAtrairapi yanme babhUva na || 46 || siM kathamamI kuryustAvanto'pi mamAtmajAH / IdRggatimakANDe'yuratRptAH prANitasya te ||47|| itthaM vicintyAtha sutairatRptikaH, sa tatkSaye jahanusRtaM bhagIratham / rAjye nivezyAjitanAthasannidhau, pravrajya vabrAja tadakSayaM padam ||48 // // iti sagaracakrikathAnakam // grAmaH sughoSo nAmA'bhUnmadhye magadhanIvRtaH / kucikarNAbhidhAnazca grAmaNIstatra vizrutaH / // 1 // gavAM zatasahasrANi tasya saMjajJire kramAt / bindunA bindunA hanta mriyate hi sarovaram ||2|| gopAlAnAM pAlanAya so'rpayAmAsa gAstataH / bhavyA mama na te bhavyA ityayudhyanta te bahiH || 3|| kucikarNo vibhajyetA Arpayat kasyacit sitaaH| kRSNAH kasyApi kasyApi raktAH pItAzca kasyacit // 4 // pRthak pRthagaraNyeSu gokulAni nyavezayat / bhuJjAno dadhipayasI so'vasatteSu ca kramAt // 5 // anvahaM varddhayAmAsa goSThe goSThe sa godhanam / dvitIya prakAzaH // 290 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham dvitIya prakAzA // 29 // atRpto dadhipayasoH surAyA iva durmdH||6|| tasyAbhavadathAjIrNamadha UvaM saradrasam / pradIpanAntaHpatitasyeva dAho mahAnabhUt // 7 // hA dhenavo hA navatarNakAca, hA 'zAkarA vaH ka kadA ca lapsye / sa godhanairevamatRpta eva, mRtvA'tha tiryaggatimAsasAda // 8 // iti kucikarNakathAnakam / __ zreSThayAsIttilako nAma pure'calapure purA / asau pureSu grAmeSu cAkaroddhAnyasaMgraham // 1 // mASamudragatilabrIhigodhUmacaNakAdikam / dadau sArdikayA dhAnyaM kAle sArddha ca so'grahIt // 2 // dhAnyairdhAnyaM dhanairdhAnyaM dhAnya 2jIvadhanairapi / upAyaizcAgrahIddhAnyaM dhyAyan dhAnyaM sa tattvavat // 3 // durbhikSakAle dhAnyebhyaH pratyupAtamahAdhanaiH / babhAra parito dhAnyarivAsau dhAnyakoSThakAn // 4 // punaH subhikSe dhAnyaM sa krItvA krItvA samagrahIt / labdhAsvAdaH pumAn yatra tatrAsakti na muJcati // 5 // kITakoTivadhaM naiSo'jIgaNat knnsNgrhe| pIDAM pazcendriyANAmapyatibhArAdhiropaNAt // 6 // naimittaH ko'pi tasyAkhyadbhAvidurbhikSamaiSamaH / sarvasvenAtha so'krINAkaNAn puna ratRptikaH // 7 // vRddhayA'pi dravyamAkRSyAgrahIddhAnyamanekadhA / sthAnAbhAve gRhe'kSepsIt kiM na kurvIta lobhavAn // 8 // asau jagadamitrasya mitrasyevonmanAstataH / durbhikSasyaiSyato mArgamIkSAJcakre dine dine // 9 // atha varSApraveze'pi vavarSoMpetya srvtH| dhArAsArairghanastasya hRdayaM dArayanniva // 10 // godhUmamudgakalamAcaNakA makuSTA, mApAstilAstadapare'pi kaNA vinazya / yAsyanti saMprati haheti sa tairatRpto, hRtsphoTajAtamaraNAnarakaM prapede // 11 // iti tilaka)STikathAnakam // (1) vRSabhAH (2) jIvA gavAdayaH ta eva dhanAni taiH| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga dvitIya prakAzA zAstram // 292 // prAcyAM mahendranagarIpratibimbamivoccakaiH / AkhyayA pATalIputramityasti pravaraM puram // 1 // AsIttatrAtisutrAmA shtruvrgvisuutrnne| trikhaNDavasudhAdhIzo nando nAma narezvaraH // 2 // so'karANAM karaM cakre sakarANAM mahAkaram / mahAkarANAmapi ca kizciccakre karAntaram // 3 // yaM kazcidoSamutpAdya dhanibhyo dhanamagrahIt / chalaM vahati bhUpAnAM halaM neti nayaM vadan // 4 // sarvopAyaiIna lokAniSkRpaH sa upAdade / apAmabdhirnapo'rthAnAM pAtraM nAnya iti bruvan // 5 // tathA'rtha so'grahIllokAlloko'bhUnirdhano yathA / bhUmAvUrNAyucIyAM na khalu prApyate tRNam // 6 // hiraNyanANakA''khyA'pi tena lokeSu nAzitA / pravRtto vyavahAro'pi carmaNo nANakaistadA // 7 // pAkhaNDino'pi vezyA apyasAbarthamadaNDayat / hutAzanaH sarvabhakSI na hi kizcidvimuJcati // 8 // zrIvIramokSAde konavizatyabdazateSu yH| sAgreSu bhAvI kiM so'yaM kalkIti janavAgabhUt // 9 // AkrozAn pazyato'pyasya bhUmibhAjanabhojanaH / jano dadau gatabhayo, bhayaM bhavati bhAjane // 10 // sa svaNaH parvatAMzcakre pUrayAmAsa cAvaTAn / bhANDAgArANi cApUri pUrNakAmastu nAbhavat // 11 // AkarNya tattathA'yodhyAnAthenAtha hitaiSiNA / taM prabodhayituM vAgmI dUtaH preSita Agamat // 12 // sarvato'pyAhRtazrIkaM niHzrIkaM taM tathApi hi / dUto bhUpamathApazyannatvA copAvizatpuraH // 13 // so'nujJAto nRpeNoce zrutvA matsvAmivAcikam / kopitavyaM na devena na hitAzcATubhASiNaH // 14 // avarNavAdo devasya yaH paramparayA zrutaH / sa pratyakSIkRto hyadya na nirmUlA janazrutiH // 15 // anyAyato'rthalezo'pi rAjJaH sarvayazazchide / apyekaM tumbikAbIjaM guDabhArAn vinAzayet // 16 // AtmabhUtAH prajA rAjJo rAjA na cchettumarhati / kravyAdA api na kravyaM nijamaznanti jAtucita // 17 // prajAH puSANa puSNa // 29 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 293 // nti poSitA eva tA nRpam / vazyA'pi na banaDvAhI datte dugdhamapoSitA // 18 // sarvadoSaprasUrlobho lobhaH sarvaguNApahaH / lobhastasyajyatAmetattvaddhito vakti matprabhuH // 19 // nando'pi tadagirA dAvadagdhabhUriva vAriNA / atyuSNavASpamamucad dagdhukAma ivAzu tam // 20 // rAjadauvAriko jAtuna vadhya iti nandarAT / utthAya garbhavezmAntaH saziro'tirivAvizat // 21 // nAsau sadupadezAnAM javAsaka ivAmbhasAm / yogya ityAmRzan duto'pyagAta svasvAmino'ntikam // 22 / / nando'pyanyAyapApotthairvedanAdAnadAruNaiH / rogairihApi saMprAptaH paramAdhArmikairiva // 23 // vedanAbhirdAruNAbhiH pIDadyamAno yathA yathA / nandazcakranda loko'bhUjjAtAnandastathA tathA // 24 // pacyamAno bhRjyamAno dahyamAna iva vyathAm / avApa nandaH stokaM hi sarva tAdRkSapApmanaH // 25 // ye bhUtale vinihitA girivacca kUTIbhUtAzca ye'dya mama kAJcanarAzayaste / kasya syurityabhigRNannavitRpta eva, mRtvA nirantabhavaduHkhamavApa nandaH // 26 // iti nandakathAnakam // 112 // ___ api ca yoginAmapi parigrahamupagRhNatAM lAbhamicchatA mUlakSatirAyAtetyAhatapAzrutaparIvArAM zamasAmrAjyasaMpadam / parigrahagrahagrastAstyajeyuryogino'pi hi // 113 // yogo ratnatrayaprAptistadvanto yoginaste'pi, AsatAM pRthagjanAH, parigraha eva grahasta mastAH pizAcakina iva zamasAmrAjyasaMpadaM svAdhInAmapi tyajeyuH, zamasya vitRSNatAyAH sAmrAjyaM paramaizvarya, tadrUpA sampat tAm / sAmrAjyaM ca naikAkino bhavatItyAha-tapa:zrutaparIvArAM tapazcAritraM, zrutaM samyagjJAnaM, te eva parIvAraH paricchado // 29 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzA lA yasyAstAM tathAvidhAm zamasAmrAjyasaMpadaM svAdhInAM parityajya mukhArthinaH parigrahalavalubdhA mUlamucchedya lAbhamicchantItyarthaH // 113 // idAnImasantoSaphalopadarzanapUrvakaM santoSaphalamAhaasantoSavataH saukhyaM na zakrasya na ckrinnH| jantoH santoSabhAjo yadabhayasyeva jAyate // 114 // santoSarahitasya tatphalabhUtaM saukhyaM na zakrasya devarAjasya, nApi cakriNo manujarAjasya, yatsaukhyaM santoSavato janmino jAyate / kasyevetyAha-abhayasya abhayakumArasya zreNikarAjaputrasya / sa hi pitropanItamapi rAjyaM parihatya zamasAmrAjyasampadaM parigRhItavAniti / kathAnakaM ca sampradAyagamyam / sa cAyam___ astIha bharatakSetre kedAramiva sundaram / vizAlazAlikamalaM nAmnA rAjagRhaM puram // 1 // tatra prasenajinAma naamitaashessbhuuptiH| patirvArAmivAlabdhamadhyo'bhUtpRthivIpatiH // 2 // zrImatpAjinAdhIzazAsanAmbhojaSaTpadaH / samyagdarzanapuNyAtmA so'Nuvratadharo'bhavat // 3 // ojasA tejasA kAntyA jitAmarakumArakAH / kumArAstasya bahavo babhUvuH zreNikAdayaH // 4 // ko rAjyayogya ityeSAM parIkSArtha mahIpatiH / ekatra pAyasasthAlAnyazanAyaikadA''rpayat / / 5 // tato bhokttuM pravRttAnAM kumArANAmamocayat / vyAghrAniva vyAttavaktrAn sArameyAn sa sAradhIH // 6 / / kumArA drutamuttasthurApatatsu tataH zvasu / ekastu zreNikastasthau dhiyAM dhAma tathaiva hi // 7 // so'nyasthAlAtpAyasAnnaM stokaM stokaM zunAM dadau / yAvallilihire zvAnastAvacca bubhuje svayam // 8 // yena kenApyupAyena niSe mArA Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 295 // dvitIya prakAzA dhiSyatyarInayam / bhokSyate ca svayaM pRthvI rAjA teneti raJjitaH // 9 // rAjA punaH parIkSArtha sutAnAmanyadA dadau / modakAnAM karaNDAMzca payaskumbhAMzca mudritAn // 10 // imAM mudrAmabhaJjanto bhuJjIvaM modakAnamUn / payaH pibata mA kur3havaM chidramityAdizannRpaH // 11 // vinA zreNikameteSAM ko'pi nAmukta nApibat / buddhisAdhyeSu kAryeSu kuryurUjasvino'pi kim ? // 12 // calayitvA calayitvA zreNiko'tha karaNDakam / bubhuje modakakSodaM zalAkAvivaracyutam // 13 // raupyazukkyA ghaTasyAgho galadvArbindupUrNayA / sa payo'pi papau kiM hi duHsAdhaM sudhiyAM dhiyaH // 14 // tatprekSya nRpatiH prIto jAte'nyeyuH pradIpane / yo yadgRhNAti madgehAttattasyetyAdizatsutAn // 15 // sarve gRhItvA ratnAni kumArA niryayustataH / AdAya bhambhAM tvaritaH zreNikastu viniryayau // 16 // kimetatkRSTamityukto nRpeNa zreNiko'vadat / jayasya cihna bhambheyaM prathamaM pRthivIbhujAm // 17 // asyAH zabdena bhUpAnAM digyAtrAmaGgalaM bhavet / rakSaNIyA kSamApAlaiH svAmistadiyamAtmavat // 18 // tataH parIkSAnirvAhajJAtabuddhirmahIpatiH / tasya prIto dadau bhambhAsAra ityaparAbhidhAm // 19 // rAjyAImAnino maina rAjyAI sUnavo'pare jJAsiSurityavAjJAsIcchreNikaM pRthivIpatiH // 20 // pRthak pRthak kumArANAM dadau dezAcarezvaraH / na kizcicchreNikasyAstu rAjyamasyAyatAviti // 21 // tato'bhimAnI svapurAtkalabhaH kAnanAdiva / niHsRtya zreNiko'gacchattarNa veNAtaTaM puram / / 22 / / tatra ca pravizan bhadrAbhidhasya zreSThino'tha sH| karma lAbhodayaM mRrtamivopAvizadApaNe // 23 // tadA ca nagare tasmina vipulaH kshcidutsvH| navyadivyadukUlAGgarAgapaurA''kulo'bhavat // 24 // prabhUtakrAyakairAsIt sa zreSThI vyAkulastadA / kumAro'pyArpayadvadhvA'smai puTIpuTikAdikam // 25 // dravyaM kumAra // 295 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 296 // mAhAtmyAcchreSThI bhUyiSThamArjayat / puNyapuMsAM videze'pi sahacaryyo nanu zriyaH ||26|| adyAvitatha puNyasya kasyAtithirasItyatha / zreNikaH zreSThinA pRSTo bhavatAmityabhASata ||27|| nandAyogyo varo dRSTaH svapne'dya nizi yo mayA / asau sAkSAt sa eveti zreSThi cetasyacintayat // 28 // so'bhASiSTa ca dhanyo'smi yadbhavasyatithirmama asAvalasamadhyena nanu gaGgA samAgatA || 29 || saMvRtyAhaM tataH zreSThI taM nItvA nijavezmani / snapayitvA paridhApya sagauravamabhojayat ||30|| evaM ca tiSThastadgehe zreNikaH zreSThinA'nyadA / kanyAM pariNayemAM me nandAM nAmnetyayAcyata // 31 // mamAjJAtakulasyApi kathaM datse sutAmiti / zreNikenokta Uce sa jJAtaM tava guNaiH kulam ||32|| tatastasyoparodhenodadheriva sutAM hariH / zreNikaH paryaNaiSIttAM bhavaddhabalamaGgalam ||33|| bhuJjAno vividhAn bhogAn saha vallabhayA tayA / atiSThacchreNikastatra nikuJja iva kuJjaraH ||34|| zreNikasya svarUpaM tadvivedAzu prasenajit / sahAkhAkSA hi rAjAno bhavanti caralocanaiH ||35|| ugraM prasenajidrogaM prApAthAntaM vidannijam / sutaM zreNikamAnetuM zIghrAnAdikSadauSTrikAn // 36 // auSTrikebhyo jJAtayA''tteH pituratyarttivarttiyA / nandAM saMbodhya sasnehaM pratasthe shrenniksttH||37|| vayaM pANDurakuDyA gopAlA rAjagRhe pure / AhvAnamantrapratimAnyakSarANIti cArpayat // 38 // mA'nyA tAtasya rogArttermadarttirbhUditi drutam / uSTrI zreNika Aruhya yayau rAjagRhaM puram ||39|| taM dRSTvA mudIto rAjA harSanetrAzrubhiH samam / rAjye'bhyaSivcadvimalaiH suvarNakalazAmbubhiH ||40|| rAjA'pi saMsmaran pArzva jinaM paJcanamaskriyAm / catuHzaraNamApanno vipadya tridivaM yayau // 41 // vizvaM vizvambharAbhAraM babhAra zreNikastataH / tena sA gurviNI muktA garbha nandA'pi durbaham // 42 // tasyA dohada ityAsIdgajArUDhA zarIriNAm / mahAbhUtyopakurvANA bhavAmyabhayadA yadi // 43 // dvitIya prakAzaH ||296 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 29 // vijJapayyAtha rAjAnaM tatpitrA'pUri dohadaH / pUrNe kAle ca sA'sta prAcI ravimivArbhakam // 44 // dohadArthAnusAreNa tasyAtha divase zubhe / cakarAbhayakumAra iti mAtAmaho'bhidhAm // 45 // sa mAvRdhe vidyA niravadyAH papATha ca / aSTavarSo'bhavaddakSo dvAsaptatyAM kalAsu c||46|| savayAH kalahe ko'pi taM kopAdityatarjayat / kiM tvaM jalpasi yasyAho pitA vijJAyate na hi // 47 // uce'bhayakumArastaM nanu bhadraH pitA mama / pitA bhadro bhavanmAtuHpratyuvAceti so'bhayam // 48 // nandA pratyabhayo'pyUce mAtaH! ko me pitetyatha / ayaM tava pitA bhadraH zreSThI nandetyacIkathat // 49 // bhadrastava pitA zaMsa madIyaM pitaraM nnu| putreNetyuditA nandA nirAnandedamabravIt // 50 // dezAntarAdAgatena pariNItA'smi kenacit / mama ca tvayi garbhasthe tamIyuH kecidaussttrikaaH||51|| rahaH sa kizciduktvA taiH sahaiva kvacidapyagAt / adyApi taM na jAnAmi kutastyaH kazcidityaham // 52 // sa yAn kizcijjajalpa tvAmiti pRSTA'bhayena sA / akSarANyarpitAnyatAnIti patramadarzayat // 53 // tadvibhAbyAbhayaH prIto'bravInmama pitA nRpH| pure rAjagRhe tatra gacchAmo nanu saMprati // 54 // ApRcchaca zreSThinaM bhadraM saamgriisNyutsttH| nAndeyo nandayA sArddha yayau rAjagRhaM puram // 55 // mAtaraM bahirudyAne vimucya saparicchadAm / tatra svalpaparIvAraH pravivezAbhayaH pure // 56 // itazca melitAnyAsaMstadA zreNikabhUbhujA / zatAni paJcaikonAni mantriNAM mantrasatriNAm // 57 // mantripaJcazatIM pUrNAM kartuM narapatistataH / loke gaveSayAmAsa kazcidutkRSTapUruSam // 58 // tatazca tatparIkSArtha zuSkakUpe nijomikAm / pracikSepa kSitipatirlokAnityAdideza ca // 59 // AdAsyati kareNaitAmUrmikAM yastaTasthitaH / tasya dhIkauzalakrItA madIyA mantridhuryatA // 60 // te'pyUcuryadazakyAnuSThAnamasmAdRzAmidam / tArAH kareNa ya: 29 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 298 // karSet sa imAmUmikAmapi // 6 // tato'bhayakumAro'pi saMprAptastatra sasmitam / Uce kiM gRhyate naiSA, kimetadapi duSkaram // 62 // taM dRSTvA ca janA dadhyuH ko'pysaavtishaayidhiiH| samaye mukharAgo hi nRNAmAkhyAti pauruSam // 63 // Ucuzca te mahAbhAga! tvaM gRhANetyamUmikAm / UrmikAkarSaNapaNAM dhuryatAM caiSu mantriSu / / 64 // tato'bhayakumArastAmUmikAM kUpamadhyagAm / AgomayapiNDena nijadhAnopari sthitaH // 65 // prakSipyopari tatkAlaM jvalantaM tRNapUlakam / sadyaH saMzoSayAmAsa gomayaM tanmahAmatiH // 66 // nandAyA nandanaH sadyaH kArayitvA'ya sAraNim / vAriNA'pUrayat kUpaM vismayena ca taM janam // 67 // tadgomayaM zreNikasaH kareNa tarasA''dade / dhImadbhiH suprayuktasya kimupAyasya duSkaram ? // 68 // tasmin svarUpe cArakSairvijJapte jAtavismayaH / nRpo'bhayakumAraM drAgAjuhAvAtmasannidhau // 69 / / abhayaM zreNikaH putrapratipattyA'tha sasvaje / bandhurajJAyamAno'pi dRSTo modayate mnH||70|| kutastvamAgato'sIti pRSTaH shrennikbhuubhujaa| veNAtaTAdAgato'hamiti caabhiddhe'bhyH||7|| rAjA'pRcchadbhadramukha ! kiM bhadra iti vishrtH| zreSThI tatrAsti tasyApi nandAnAmnI ca nandanA / / 72 // astyeva samyagityukte tena bhUyo'pi bhuuptiH| Uce nandodariNyAsItkimapatyamajAyata ? // 7 // athAkhyatkAtadantAMzuzreNiH zreNikasUridam / devAbhayakumArAkhyaM sA nandanamajIjanat / / 74 // kiM rUpaH kiM guNaH so'stItyudite sati bhUbhujA / Uce'bhayaH sa evAhaM svAminnasmIti cintyatAm / / 75 // pariSvajyAGkamAropya samAghrAya ca mUrddhani / snehAt snapayitumiva siSeca nynaambubhiH|76|| kuzalaM vatsa ! te mAturiti pRSThe mahIbhUjA / iti vijJapayAmAsa baddhAJjali puTobhayaH // 77 // anusmarantI bhRGgIva tvatpAdAmbhojasaGgamam / svAminnAyuSmatI me'mbA bAhyodyAne'sti sNprti||78|| // 298 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAzaH / // 299 // tato nandA samAnetumamandAnandakandalaH / nyayukta sarvasAmagrImagrekRtya nRpo'bhayam // 79 // tataH svayamapi praajyotknntthollikhitmaansH| nandAmabhiyayau rAjA rAjahaMsa ivAbjinIm // 80 // zithilIbhUtavalayAM kapolalulitAlakAm / anaJjanAkSI kabarIdhAriNI malinAMzukAm // 81 // tanostanimnA dadhatIM dvitIyendukalAtulAm / dadarza rAjA sAnando nandAmudyAnavAsinIm // 82 // (yugmam ) nandAmAnandha nRpatirnItvA ca svaM niketanam / paTTArAjJIpade'kArSIt sItAmiva raghUdvahaH // 83 // bhaktitaH pitari svasya padAtiparamANutAm / manvAnaH sAdhayAmAsa duHsAdhAn bhUbhujo'bhayaH // 84 // anydojjyiniipuryaashcnnddprdyotbhuuptiH| calitaH sarvasAmacyA rodhuM rAjagRhaM puram // 85 // pradyoto baddhamukuTAzcaturdaza pare nRpaaH| tatrAyAnto janairdaSTAH paramAdhArmikA iva // 86 // pATpaTa(TaiH)plutairazvaiH pATayanniva medinIm / Agacchan praNidhibhyo'tha zuzruve zreNikena saH // 87 // kiJcicca cintayAmAsa pradyoto'dya samApatan / krUragraha iva kruddhaH kAryoM hatabalaH katham ? // 88 // tato'bhayakumArasyautpattikyAdidhiyAM nidheH / nRpatimukhamaikSiSTa sudhAmadhurayA dRzA // 89 // yathArthanAmA rAjAnamabhayo'tha vyajijJapat / kA cintojjayinIzo'dya bhUyAyuddhAtithirmama // 90 // yadi vA buddhisAdhye'rthe zakhAzastrikathA vRthA / buddhimeva prayokSye tabuddhihi jayakAmadhuka // 91 // atha bAhye'risainyAnAmAvAsasthAnabhUmiSu / lohasaMpuTamadhyasthAn dInArAn sa nyacIkhanat / / 92 // pradyotanRpateH sainyaistato rAjagRhaM puram / paryaveSTacata bhUgolaH payodhisalilairiva // 93 / / athetthaM preSayAmAsa lekhaM prdyotbhRpteH| abhayo guptapuruSaiH paruSetarabhASibhiH // 94 // zivAdevIcellaNayorbhedaM nekSe manAgapi / tanmAnyo'si zivAdevIsa(1) gacchadbhiH Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram dvitIya prakAza // 30 // mbandhenApi sarvadA // 95 // tadavantIza! vacmi tvaamekaanthitkaakssyaa| sarve zreNikarAjena bheditAstava bhUbhujaH // 96 // dInArAH preSitAH santi tebhyastAn karttamAtmasAt / te tAnAdAya badhdhvA tvAmarpayiSyanti matpituH // 97 // tadAvAseSu dInArA nikhAtAH santi tatkRte / khAnayitvA pazya ko vA dIpe satyagnimIkSate // 98 // viditvaivaM sa bhUpasyaikasyAvAsamacIkhanat / labdhAstatra ca dInArAstAn dRSTvA''zu palAyata // 99 // naSTe tatra tu tatsainyaM viloDyAbdhimivAkhilam / hastyazvAdhAdade sAraM magadhendraH samantataH // 10 // nAsArUDhena jIvena vAyuvAjena vAjinA / tataH pradyotanRpatiH kathaJcit svAM purI yayau // 1 // ye caturdaza bhUpAlA ye cAnye'pi mahArathAH / te'pi nezuH kAkanAzaM hataM sainyaM hyanAyakam // 2 // asaMyatalulatkezaizchatrazUnyaizca maulibhiH / rAjAnamanuyAntaste'pyApurujjayinI purIm // 3 // abhayasyaiva mAyeyaM vayaM nedRzakAriNaH / pratyAyitaH sazapathaM tairthojjyiniiptiH||4|| kadAcidace'vantIzo mdhyesbhmmrssnnH| yo'rpayatyabhayaM badhdhvA mama sampatsyate sa kim // 5 // patAkaM hastamutkSipya kA'pyekA gaNikA ttH| vyajijJapadavantIzamalamasmIha karmaNi // 6 // tAmAdidezAvantIzo yadyevamanutiSTha tat / karomyarthAdisAhAyyaM brUhi kiM tava saMprati ? // 7 // sA ca dadhyau yadabhayo nopaayaigrhyte'praiH| dharmacchadma tadAdAya sAdhayAmi samIhitam // 8 // ayAcata tatazca dve dvitIyavayasau striyau / te tadaivArpayadrAjA dadau dravyaM ca puSkalam // 9 // kRtAdarAH pratidinamupAsyopAsya saMyatAH / babhUvurutkaTaprajJAstAstisro'pi bhushrutaaH||10|| tAstikho'pi tato jagmuH zreNikAlaGkRtaM puram / jagattrayIM vazcayituM mAyAyA iva muurtyH||11|| bAhyodyAne kRtAvAsA sA paNatrImatallikA / pattanAntaryayau caityaparipATIcikIrSayA // 12 // sA vibhUtyA'tizA // 300 / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvitIya prakAza // 301 // yinyA caitye nRpatikArite / praviveza samaM tAbhyAM kRtvA naiSedhikItrayam // 13 // mAlavakaizikImukhyabhASAmadhurayA girA / devaM vanditumArebhe saparyA viracayya sA // 14 // tatrAbhayakumAro'pi yayau devaM vivandiSuH / AtmatRtIyAM tAmagre vandamAnAM dadarza ca // 15 / / devadarzanavighno'syA mA bhUtpravizatA mayA / dvAryavetyabhayastasthau maNDapAntaviveza na // 16 // praNidhAnastuti kRtvA sA muktaashuktimudryaa| yAvaduttasthuSI tAvadabhayo'bhyAjagAma tAm // 17 // tAdRzIM bhAvanAM tasyAstaM veSaM prazamaM ca tam / abhayo varNayAmAsa sAnandaM ca jagAda tAm // 18 // diSTayA bhadre'dhunA tvAhAsAdharmikasamAgamaH / sAdharmikAtparo bandhurna saMsAre vivekinAm // 19 // kA tvaM kimAgamaH kA vA vAsabhUmirime ca ke| yakAbhyAM svAtirAdhAbhyAmindulekheva zobhase // 20 // vyAjahArAtha sA vyAjazrAvikA'vantivAsinaH / mahebhyavaNijaH pANigRhItI vidhavA tvaham // 21 // ime ca mama putrasya kalatre kAladharmataH / vicchAyyabhUtAM vidhave bhagnavRkSe late iva // 22 // vratArthamApapRcchAte ubhe api tadaiva mAm / vipannapatikAnAM hi satInAM zaraNaM vratam / / 23 / / mayA'pyukte grahISyAmi nirvorA'hamapi vratam / gArhasthyasya phalaM kintu gRhyatAM tIrthayAtrayA // 24 // vrate hi bhAvataH pUjA yujyate dravyato na tu / ityahaM tIrthayAtrArthametAbhyAM saha niryayau // 25|| atthetthamabhayo'vocadatithIbhavatAdya naH AtitheyaM satIrthyAnAM tIrthA dapyatipAvanam // 26 / / pratyuvAcAbhayaM sA'pi yuktamAha bhavAn param / kRtatIrthopavAsA'haM bhavAmyadyAtithiH katham // 27 // atha taniSThayA hRSTo'bhayastAmavadatpunaH / avazyaM mama tatprAtarAgantavyaM niketane // 28|| sA'pyUce yatkSaNenApi janmino janma pUryate / ahaM prAtaridaM kartA'smIti jalpetkathaM sudhIH ? // 29 // astvidAnImiyaM bhUyaH zvo nimantryeti // 30 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 502aa cintayan / tAM visRjyAbhayazcaityaM vanditvA svagRhaM yayau // 30 // tAM nimantryAbhayaH prAtargRhacaityAnyavandayat / bhojayAmAsa ca prAjyavastradAnAdi ca vyadhAt // 31 // nimantritastayA'nyedyurmitIbhUyAbhayo'pyagAt / sAdharmikoparodhena kiM na kurvanti tAdRzAH 1 // 32 // tayA ca vividhairbhojyairabhayo'kAri bhojanam / candrahAsasurAmizrapAnakAni ca pAyitaH ||33|| bhuktotthitazca tatkAlaM suSvApa zreNikAtmajaH / AdimA madyapAnasya nidrA sahacarI khalu // 34 // taM rathena sthAne sthAne sthApitaizcAparai rathaiH / avantIM prApayAmAsa durlakSyacchadmasadma sA ||35|| tato'bhayAnveSaNAya zreNikena niyojitAH / sthAne sthAne'nveSayantastatrApIyurgaveSakAH || 36 || kimihAbhaya AyAta ityuktA tairuvAca sA / ihAbhayaH samAyAtaH paraM yAtastadaiva hi ||37|| vacanapratyayAttasyA anyatreyurgaveSakAH / sthAne sthAne sthApitAzcaiH sA'pyavantIM samAyayau // 38 // sA pracaNDA'bhayaM caNDapradyotasyArpayattattaH / abhayA''nayano pAyastrarUpaM ca vyajijJapat ||39|| tAM pradyoto'pyuvAcaivaM na sAdhu vihitaM tvayA / yadamuM dharmavizrabdhaM tvaM dharmacchadmanA''nayaH // 40 // kathAsaptatisaMzaMsI mArjAryeva zuko'nayA / nItijJo'pi gRhIto'si jagAdetyabhayaM ca saH // 41 // abhayo'pyabravIdevaM tvameva matimAnasi / yasyaivaMvidhayA buddhyA rAjadharmaH pravarddhate ||42 || lajjitaH kupitacAtha caNDapradyota bhUpatiH / rAjahaMsa mivAkSaipsIdabhayaM kASThapAre ||43|| agnibhIrU ratho devI zivA nalagiriH karI / lohajaGgho lekhabAho rAjye ratnAni tasya tu ||44 || lohajaGkaM nRpaH praiSIbhRgukacche muhurmuhuH / tadgAtAgatasaMkliSTA statratyA ityamantrayan ||45 || AyAtyayaM dinenApi paJcaviMzatiyojanIm / asakRdvayAharatyasmAn hanmaH saMpratyamuM tataH // 46|| te vimRzyetyadustasya zambale viSamodakAn / tadbhastrAzambalaM cAnyatsamantAdapyapAharan // 47 // dvitIya prakAzaH // 302 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 203 // kaJcitpanthAnamullaGghaya nadIrodhasi zambalam / tadbhoktumavatasthe'sau'bhUvannazakunAnyatha // 48 // zakunajJastu so'bhuktvotthAya dUraM yayau tataH / kSudhito bhoktukAmastadvAritaH zakunaiH punaH // 49|| dUraM gatvA bhoktukAmaH zakunaivaritaH punaH / tato gatvA sa tatsarvaM pradyotasya nyavedayat // 50 // tato rAjJA samAhUya tatpRSTaH zreNikAtmajaH / pAtheyabhastrA mAghrAya jagAda matimAnidam // 51 // asti dRSTiviSo'trAhirdravyasaMyogasaMmbhavaH / asau dagdho bhavennUnaM bhavAmudghATacedyadi // 52 // tataH parAGmukho'raNye mocya ityabhayodite / tathaiva mumuce sadyo dagdhA vRkSA mRtazca saH // 53 // vinA bandhanamokSaM tvaM varaM yAcasva mAmiti / nRpeNokte'bhayo'vAdInnyAsI bhUto'stu me varaH ||54 // anyadA''lAnamunmUlya pAtayitvA niSAdinau / svairaM nalagirirbhrAmyan kSobhayAmAsa nAgarAn / / 55 / / asAvaant hastI va neyaH kathaM nviti / rAjJA pRSTo'bhayo'zaMsadgAyannudayano nRpaH // 56 // putryA vAsavadayA gAndhIta dhRtaH / jagAvudayanastatra samaM vAsavadattayA // 57 // tadgItAkarNanAkSipto baddho nalagiriH karI / punardadau varaM rAjA nyAsIcakre'bhayastathA // 58 // abhUvantyAmanyedyurnirvicchedaM pradIpanam / pRSTazca tatpratIkAraM pradyotenAbho'vadat // 59 // viSasyeva viSaM vahanervahnireva yadauSadham / tadanyaH kriyatAM vahniryathA zAmyet pradIpanam || 60 // tattathA vidadhe rAjJA'zAmyatacca pradIpanam / tRtIyaM ca varaM so'dAnnyAsI cakre'bhayazca tam ||61|| azivaM mahadanyedyurujjayinyAM samutthitam / tatprazAntyai narendreNa pRSTa ityabhayo'bravIt // 62 // AgacchantvantarAsthAnaM devyaH sarvA vibhUSitAH / yuSmAn jayati yA dRSTyA kathanIyA tu sA mama // 63 // tathaiva vidadhe rAjJA rAjJyo'nyA vijitA dRzA / devyA tu zivayA rAjA kathitaM cAbhayAya tat // 64 // EXCO TO TO REETOORNO MORE dvitIya prakAzaH // 303 // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram upol abhASatAbhaMyo'pyevaM mahArAjJI zivA svayam / karotu kUrabalinA bhUtAnAmarcanaM nizi / / 65 / / yadyadbhUtaM zivArUpeNottiSThatyatha vAsate / tasya tasya mukhe devyA kSepyaH krUravaliH svayam ||66 || vidadhe zivayA taccAzivazAntirbabhUva ca / turye cAdAdvaraM rAjA yayAce cAbhayo'pyadaH // 67 // sthito nalagirI meNThIbhUte tvayi zivAGkagaH / ahaM vizAmyagnibhIrurathadArukRtAM citAm // 68 // tato viSaNNaH pradyoto varAn dAtumazaknuvan / visasarjAJjaliM kRtvA kumAraM magadhezituH || 69 || 1 AzuzrAvAbhayo'pyevaM tvayA''nItazlalAdaham / divA raTantaM pUrmadhye tvAM tu neSyAmyasAvaham // 70 // tato'bhayakumAro'gAt kramAdrAjagRhe pure / kathamapyavatasthe ca kazcitkAlaM mahAmatiH // 71 // gRhItvA gaNikAputryau rUpavatyAvathAbhayaH / vaNigveSo'gAdavantyAM rAjamArge'grahIdgRham // 72 || pradyotenekSite te ca dArike pathi gacchatA / tAbhyAM ca savilAsAbhyAM pradyoto'pi nirIkSitaH // 73 // pradyotena gRhe gatvA rAgiNA preSitA tataH / dutikA'nunayantyAbhyAM kruddhAbhyAmapahastitA // 74 // dvitIyasminnapi dine'rthayamAnA nRpAya ca / tAbhyAM zanaiH saroSAbhyAmavAmanyata dRtikA ||75|| tRtIye'pyahi nirvedAdetya te yAcite'nayA / Ucatuzca sadAcAro bhrAtA nAveSa rakSati ||76 || tato bahirgate'muSmin saptame'hni samAgate / ihAyAtu nRpazchannastataH saGgo bhaviSyati // 77 // tato'bhayena pradyotasahagekaH pumAnnijaH / unmatto vidadhe tasya pradyota iti nAma ca // 78 // IdRzo'yaM mama bhrAtA bhrAmyatItastatastataH / rakSitavyo mayA hA kiM karomItyavadajjane // 79 // taM vaidyasadmanayanacchadmanA pratyahaM bahiH / raTantaM maJcakArUDhaM ninAyArta ivAbhayaH // 80 // nIyamAnazca (1) pratijJAM cakAra / dvitIya prakAzaH // 304 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 305 // 06 OCE tenoccaiH sa unmattazcatuSpathe / pradyoto'haM hriyenenetyudabhuvadano'raTat // 81 // saptame'hni nRpo'pyekastatra pracchanna Ayayau / kAmAndhaH sindhura iva baddhazvAbhayapuruSaiH // 82 // nIyate'sau vaidyavezmetyabhayenAbhibhASiNA / paryyaGkena samaM jar3e purAntaH san divA // 83 // kroze kroze pure mukta rathairatha suvAjibhiH / pure rAjagRhe'naiSItpradyo tamabhayo'bhayaH ||84|| tato ninAya pradyotaM zreNikasya puro'bhayaH / dadhAve khaDgamAkRSya taM prati zreNiko nRpaH ||85|| tato'bhayakumAreNa bodhito magadhezvaraH / saMmAnya vastrAbharaNaiH pradyotaM vyasRjanmudA // 86 // anyadA gaNabhRddevasudharmasvAmino'ntike / pravrajyAmagrahItko'pi viraktaH kASThabhArikaH // 87 // viharan sa pure pauraiH pUrvAvasthA'nuvAdibhiH / abhartsyatopAhasyatAgarhyatApi pade pade // 88 // nAvajJAM soDumIzo'tra viharAmi tadanyataH iti vyajJapayat sa zrI dharmasvAminaM tataH // 89 // sudharmasvAminA'nyatra vihArakramahetave / ApRcchayatAbhayaH pRcchan jJApitastaca kAraNam ||10|| dinamekaM pratIkSadhvamUrdhva yatpratibhAti vaH / tadvidhattetyayAciSTa praNamya zreNikAtmajaH // 91 // so'tha rAjakulAtkRSTvA nakoTitrayIM bahiH / dAsyAmyetAmeta lokAH paTahenetyaghoSayat // 92 // tatatheyurjanAH sarve'pyavocadabhayo'pyadaH / jalAgnistrIvarjako yastasya ratnoccayo'stvayam // 93 // lokottaramidaM lokaH svAmina ! kiM kartumIzvaraH / iti teSvAbhASamANeSvabhayo'pItyabhASata // 94 // yadi vo nedRzaH kazcidratnakoTItrayaM tataH / jalAgnistrImucaH kASThabhAriNo'stu mahAmuneH || 95|| samyagIdRgayaM sAdhuH pAtraM dAnasya yujyate / mudhA'sau jahase'smAbhiriti tairjagade'bhayaH // 96 // asya bhasapahAsAdi na karttavyamataH param AdiSTamabhayenaivaM pratipadya yayurjanAH // 97 // evaM buddhimahAmbhodhiH pitRbhaktiparo'bhayaH / nirIho dharmasaMsakto SOOR dvitIya prakAzaH // 293 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 306 // rAjyamanvaziSatpituH // 98 // varttamAnaH svayaM gharme sa prajA adhyavarttayan / prajAnAM ca pazUnAM ca gopAyattAH pravRttayaH ||99 || rAjA cakre jajAgAra yathA dvAdazadhA sthite / tathA zrAvakadharme'sAvapramadvaramAnasaH // 200 // bahiraGgAn yathA'jaiSI durjayAnapi vidviSaH / antaraGgAnapi tathA sa lokadvayasAdhakaH ||1|| tamUce zreNiko'nyesa! rAjyaM tvamAzraya / ahaM zrayiSye zrIvIrazuzrUSAsukhamanvaham ||2|| pitrAjJAbhaGgasaMsAramIrurityamayo'bravIt / yadAdizata tatsAdhu pratIkSadhvaM kSaNaM param ||3|| itazca bhagavAn vIraH pravrAjyodAyanaM nRpam / marumaNDalatastatrAbhyAgatya samavAsarat ||4|| tato gatvA'bhayo natvA papraccha caramaM jinam / rAjarSiH ko'ntimo'thAkhyatatraivodAyanaM prabhuH ||5|| gatvoce zreNikaM so'smi rAjA ceNa RSistadA / zrIvIro'ntimarAjarSi zazaMsodAyanaM yataH // 6 // zrIvIraM svAminaM prApya prApya tvatputratAmaSi / no chetsye bhavaduHkhaM cenmattaH ko'nyo'dhamastataH||7|| nAmnA'hamabhayastAta / sabhayo'smi bhavAdbhRzam / bhuvanAbhayadaM vIraM tacchayAmi samAdiza ||8|| tadalaM mama rAjyenAbhimAnamukhahetunA / yataH santoSasArANi saukhyAnyAhurmaharSayaH || 9 || nirbandhAdgrAhyamANe'pi na yadA rAjyamagrahIta / tadA'bhayo vratAyAnujakSe rAjJA pramodataH ||10|| rAjyaM tRNamiva tyaktvA santoSasukhabhAgasau / dIkSAM caramatIrthezavIrapAdAntike'grahIt // 11 // saMtoSamevamabhayaH sukhadaM dadhAnaH sarvArthasiddhisuradhAma jagAma mRtvA / santoSa mevamaparo'pyavalambamAna - stAnyuttarottaramukhAni naro labheta // 212 // // iti zrI abhayarAjarSikathAnakam // 114 // prakRtaM santoSameva stauti OKEY OR FORC 'dvitIya prakAzaH khArA Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poga zAstram // 307 // sannidhau nidhayastasya kAmagavyanugAminI / amarAH kiGkarAyante santoSo yasya bhUSaNam // 115 // nidhayo mahApadmAdayaH, sannidhau sannihitAH, kAmagavI kAmadhenuH, sA anugacchatItyevaMzIlA anugAminI, amarAH surAH, kiGkarA ivAcaranti kiGkarAyante / tasyeti yogaH yasya kim ? yasya puMsaH santoSo bhUSaNamalaGkaraNam / tathAhi --santuSTA munayaH zamaprabhAvAttRNAgrAdapi ratnasamUhAn pAtayanti, kAmitaphaladAyinazca surendrairapyahamahamikayopacaryanta ityatra kaH sandehaH / atrAntarazlokAH dhanaM dhAnyaM svarNarUpyakupyAni kSetravAstunI / dvipAccatuSpAcceti syurnava bAhyAH prigrhaaH| ! 1 // rAgadveSau kaSAyAH zughAsau ratyaratI bhayam / jugupsA vedamidhyAtve AntarAH syuzcaturdaza // 2 // bAhyAt parigrahAtprAyaH prakupyantyAntarA api / prAvRSo mUSikAlarkaviSajopadravA iva ||3|| prAptapratiSThAnapi ca vairAgyAdimahAdumAn / unmUlayati nirmUlaM parigrahamahAbalaH 1 ||4|| parigrahaniSaNNo'pi yo'pavarge vimArgati / lohoDupaniviSTo'sau pArAvAraM titIrSati ||5|| bAhyAH parigrahAH puMsAM dharmasya dhvaMsahetavaH / tajjanmAno'pi jAyante samidhAmiva vahnayaH ||6|| bAhyAnapi hi yaH saGgAnna niyantrayituM kSamaH / jayet klIvaH kathaM so'ntaH parigracammamm ||7|| krIDodyAnamavidyAnAM vAridhirvyasanArNasAm1 / kandasvaSNAmahAvallereka eva parigrahaH // 8 // aho AzcaryamunmuktasarvasaGgAnmunInapi / dhanArthitvena zaGkante dhanarakSAparAyaNAH ||9|| rAjataskaradAyAdavahitoyAdibhIrubhiH / dhanaikatAnairdhanibhirnizAsvapi na sudhyate // 10 // durbhikSe vA subhikSe (1) vAyuH / (1) jalAnAm / dvitIya prakAzaH 2289 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dvitIya prakAzA zAkham / 308 // vA vane janapade'pi vA / zakkA''takAkulatayA dhanI sarvatra duHkhitaH // 11 // nirdoSA vA sadoSA vA sukhaM jIvanti nirdhanAH / bAdhyante dhanino loke doSairutpAditairapiH // 12 // arjane rakSaNe nAze vyaye sarvatra duHkhadam / dhatte karNagRhItAcchabhallalIlAM dhanaM nRNAm // 13 // dhigdhanaM dhanavanto ydekaamissjighkssubhiH| svajanairapi bAdhyante zunakAH zunakairiva // 14 // itthamartha labheyAI rakSeyaM varddhayeya c| kRtAntadantayantrastho'pItyAzAM na tyajeddhanI // 15 // pizA vIva dhanAzeyaM yAvaducchraGkhalA bhavet / tAvat pradarzayennRNAM nAnArUpAM viDambanAm // 16 // yadIcchasi sukhaM dharma muktisAmrAjyameva c| tadA paraparIhArAdekAmAzAM vazIkuru // 17 // svrgaapvrgngrprveshprtirodhinii| abhedyA vajradhArAbhirAzaiva hi mahArgalA // 18 // Azaiva rAkSasI puMsAmAzaiva viSamaJjarI / Azaiva jIrNamadirA dhigAzA sarvadoSabhUH // 19 // te dhanyAH puNyabhAjaste taistIrNaH kleshsaagrH| jagatsaMmohajananI yairAzA ''zIviSI jitA // 20 // pApavallIM duHkhakhAni sukhAgni doSamAtaram / AzAM nirAzIkurute yastiSThati sukhena saH // 21 // AzAdavAgnemahimA ko'pi lokpthaatigH| dharmamedhaM samAdhi yo vidhyApayati tatkSaNAt // 22 // dInaM jalpanti gAyanti nRtyantyabhinayanti ca / AzApizAcIvivazAH pumAMso dhaninAM purH||23|| na yAnti vAyavo yatra nApyandumarIcayaH / AzAmahormayaH puMsAM tatra yAnti nirrglaaH||24|| yenAzAyai dade svAmyaM tenAttaM daasymaatmnH| AzA dAsIkRtA yena tasya svAmyaM jgttrye||25|| nAzA naisagikI pusi yA jIryati na jIryati / utpAta eva ko'pyeSA tasyAM satyAM kutaH sukhm||26|| valayo valayAH pusA palitAni khajaH kRtaaH| kimanyanmaNDanaM kRtvA kRtArthA''zA bhaviSyati // 27 // prAptebhyo'pyatiricyante te'styaktA ya AzayA / kroDIkaroti yAnAzA te tu svapne'pi | // 29 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 309 // dvitIya prakAzA // 309 // durlbhaaH||28|| yAnarthAn bahubhiryatnaricchetsAdhayituM nrH| ayatnAsiddhA evaite kRte hyaashaanimiilne||29|| puNyodayo' sti cet puMsAM vyathaivAzApizAcikA / atha puNyodayo nAsti vyathaivAzApizAcikA // 30 // adhItI paNDitaH prAjJaH paapbhiirustpodhnH| sa eva yena hitvA''zAM nairAzyamurarIkRtam // 31 // sukhaM santoSapIyUSajuSAM yat svavazAtmanAm / tatparAdhInavRttInAmasantoSavatAM kutaH // 32 // santoSavarmaNi vyarthA AzAnArAcapaLUktayaH / tAH kathaM pratiroddhavyA iti mA smAkulo bhavaH // 33 // vAkyenaikena tadvacmi yadvAcyaM vAkyakoTibhiH / AzApizAcI zAntA ca prApta ca paramaM padam // 34 // tatsantyajA''zAvaivazyaM mitIkRtaparigrahaH / bhajasva dravyasAdhutvaM yatidharmAnuraktadhIH // 35 // mithyAgbhyo viziSyante samyagadarzanino jnaaH| tebhyo'pi dezaviratA mitArambhaparigrahAH // 36 // yAmanyatIthikA yAnti gati tiivrtpojussH| upAsakAH somilavattAM virAddhavratA api // 37 / / mAse mAse hi ye bAlAH kuzAgreNaiva bhuJjate / santuSTopAsakAnAM te kalAM nAInti SoDazIm // 38 // apyadbhutataponiSThastAmaliH pUraNo'pi vaa| suzrAvakocitagateratihInAM gatiM yayau // 39 // AzApizAcavitrazaM kuru mA sma cetaH, santoSamubaha parigrahanigraheNa / zraddhAM vidhehi yatidharmadhurINatAyA-mantarbhavASTakamupaiSi yathA'pavargam // 40 // 115 // iti paramAItazrIkumArapAlabhUpAlazuzraSite AcAryazrI hemacandraviracite adhyAtmopaniSanAmni saJjAtapaTTavandhe zrIyogazAstre svopajJaM dvitIyaprakAzavivaraNam / (1) 'bhAvasAdhutvaM' iti pratyantaram / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga aIm tRtIyaH prkaashH| tRtIya prakAzA zAstram // 310 // athANuvratavyAvarNanAnantaraM guNavatAnAmavasarastatrApi prathamaM guNavatamAha| dazasvapi kRtA dikSu yatra sImA na lakSyate / khyAtaM digviratiriti prathamaM tadguNavratam // 1 // aindrI, AgneyI, yAmyA, naiRtI, vAruNI, vAyavyA, kauberI, aizAnI, nAgI, brAhmIti daza dizastAsu, apizabdAdekadvivyAdidikSvapi, sImA maryAdA. kRtA pratipannA, yatra vrate sati, na laGghacate nAtikramyate, tatprathamaM guNavatam / uttaraguNarUpaM vrataM guNavatam, guNAya copakArAya aNuvratAnAM vrataM guNavatam , khyAtaM prasiddha tasyAbhidhAnaM digviratiriti // 11 // nanu hiMsAdipApasthAnaviratirUpANi yuktAnyaNuvratAni, digavate tu kasya pApasthAnasya nivRttiryenAsya vratatvamucyate ? ucyate-atrApi hiMsAdInAmeva pApasthAnAnAM viratiretadevAhacarAcarANAM jIvAnAM vimardananivartanAt / taptAyogolakalpasya sadvRtaM gRhiNo'pyadaH // 2 // carAstrasA dvIndriyAdayaH, acarAH sthAvarAH ekendriyAH, teSAM niyamitasImAbahirvatinAM jIvAnAM, yadvimardanaM yAtAyAtAdinA hiMsA, tasya nivattanAddhetoridamapi hiMsApratiSedhaparameva gRhasthasyApi savratam / hiMsApratiSedhaparatve // 31 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram vRtIya prakAzA // 31 // ca asatyAdipratiSedhaparatA'pi suvacaiva / yadyavaM, sAdhUnAmapi digvirativrataprasaGga ityaah-tptaayogolklpsyeti| gRhastho hyArambhaparigrahaparatvAdyatra yatra yAti, bhUkta, zete, vyApArAntaraM vA kurute, tatra taptAyogolaka iva jIvopamarda karoti / gRhiNo'pItyapizabdastaptAyogolakalpasyetyatra sambadhyate, tptaayogolklpsyaapiityrthH| yadAhaztattAyagolakappo pamattajIvo'NivAriyappasaro / savvattha kiM na kujjA pAvaM takAraNANugao // 1 // sAdhUnAM tu samitiguptipradhAnavratazAlinAM nAyaM doSa iti na teSAM digvirativratam // 2 // lobhalakSaNapApasthAnaviratiparamapi caitad vratamityAhajagadAkramamANasya prasarallobhavAridheH / skhalanaM vidadhe tena yena digviratiH kRtA // 3 // lobha eva durlaGghayatvAdvAridhiH samudraH prasaraMzcAsau nAnAvikalpakallolAkulatayA lobhavAridhizca, tasya vizeSaNaM jagadAkramamANasya / vAridhipakSe jagallokaH, lobhapakSe tu niHzeSameva bhuvanatrayam / lobhavazago hi UrdhvalokagatAM surasampadaM madhyalokagatAM ca cakravartyAdisampadamadholokagatAM ca pAtAlaprabhutvAdisampadamabhilaSastribhuvanamapi manoratherAkrAmatIti lobhasya jagadAkramaNam , tena skhalanaM prasaranirodhaH, tadvidadhe, yena kiM ? yena puruSeNa digvirativihitA / digvirato hi pratijJAtasImAtaH parato'gacchaMstatsthamuvarNarUpyadhanadhAnyAdiSu prAyeNa lobhaM na kurute iti lobhalakSaNapApasthAnaviratiparatA'sya vratasya / atrAntarazlokAH (1) taptAyogolakalpaH pramattajIvo'nivAritaprasaraH / sarvatra ki na kuryAt pApaM tatkAraNAnugataH // // 31 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga- I zAstram tRtIya prakAza // 312 // // 31 // tadetadyAvajjIva vA sadbhutaM gRhamedhinAm / caturmAsAdiniyamAdathavA svalpakAlikam // 1 // sadA sAmAyikasthAnAM yatInAM tu jitAtmanAm / na dizi kacana syAtAM viratyaviratI ime // 2 // cAraNAnAM hi gamanaM yacaM merumUrddhani / tiryagrarucakazaile ca naiSAM digviratistataH // 3 // gantuM sarvAsu yo dikSu vidadhyAdavadhi sudhIH / svargAdau niravadhayo jAyante tasya sampadaH // 4 // 3 // dvitIyaM guNavratamAhabhogopabhogayoHsaMkhyA zaktyA yatra vidhIyate / bhogopabhogamAnaM tad dvaitIyIkaM guNavratam // 4 // bhogopabhogayorvakSyamANalakSaNayoH saMkhyA parimANaM yatra vrate vidhIyate, kayA ? zakyA zarIramanasoranAbAdhayA, tadbhogopabhogamAnaM nAma guNavataM, dvitIyameva dvaitIyIkam ; svArthe TIkaNa // 4 // bhogopabhogayolakSaNamAhasakRdeva bhujyate yaH sa bhogo'nnasagAdikaH / punaHpunaH punaugya upabhogo'GganAdikaH // 5 // sakRdeva ekavArameva, bhujyate sevyate iti bhogaH, anamodanAdi. khagmAlyaM, AdizabdAttAmbUlavilepanodvarttanadhUpanasnAnapAnAdiparigrahaH / punaHpunaranekavAraM, bhogyaH sevyaH, aGganA vanitA, AdizabdAdvastrAlaGkAragRhazayanAsanavAhanAdiparigrahaH // 5 // idaM ca bhogopabhogavrataM bhoktuM yogyeSu parimANakaraNena bhavati, itareSu tu varjaneneti zlokadvayena tarjanIyAnAha Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 313 / / tRtIya prakAzA mayaM mAMsaM navanItaM madhudumbarapaJcakam / anantakAyamajJAtaphalaM rAtrau ca bhojanam // 6 // AmagorasasaMpRktaM dvidalaM puSpitaudana / dadhyahatiyAtItaM kuthitAnnaM ca varjayet // 7 // tatra madhaM dvidhA-kASThaniSpanna, piSTaniSpamaM ca, mAMsaM tridhA-jalasthalakhacaramAMsabhedena / mAMsagrahaNena carmarudhira medomajjAnaH parigRhyante / navanItaM gomahiSyajA'visambandhena caturdA / madhu dhA-mAkSikaM, bhrAmaraM, kauttikaM ca / udumbarapaJcakAdayo yathAsthAnaM vyAkhyAsyante // 6 // 7 // tatra madyasya varjanIyatvahetUn doSAn zlokadazakenAhamadirApAnamAtreNa buddhirnazyati dUrataH / vaidagdhIbandhurasyApi daurbhAgyeNeva kAminI // 6 // vaidagdhIbandhurasyApi chekasyApi puMso, madirApAnamAtreNa buddhinazyati kSayaM yAti, durato dUraM yAvat sarvathA vinazyatItyarthaH / atropamAnaM daurbhAgyeNeva kAminIti / vaidagdhIbandhurasyApi durata iti cAtrApi sambadhyate / tena yathA vidagdhasyApi daurbhAgyadoSeNa kAminI nazyati palAyate, durato durAdapi // 8 // tathApApAH kAdambarIpAnavivazIkRtacetasaH / jananI hA priyIyanti jananIyanti ca priyAm // 9 // ___ kAdambarI madirA, jananI mAtaraM, hA iti khede, priyIyanti priyAmiva jAyAmivAcaranti, priyAM ca jananIyanti jananImivAcaranti / madirAmadavihalavAjjananIjAyayorAcAravyatyayena vyavaharantItyarthaH // 9 // tathA // 31 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 31 // na jAnAti paraM svaM vA madyAcalitacetanaH / svomIyati varAkaHsvaM svAminaM kingkriiyti||10|| madyAddhetoH calitacetano naSTacaitanyaH san , svamAtmAnaM, paraM vA AtmavyatiriktaM, na jAnAti atra hetumAha -yata AtmAnamajAnan svaM svAminamivAcarati, vraakshcaitnyhiintvaadnukmpniiyH| paramajAnan svAminaM nArtha kiGkaramivAcarati // 10 // tathA-- | madyapasya zavasyeva luThitasya ctusspthe| mUtrayanti mukhe khAno vyAtte vivarazaGkayA // 11 // spaSTaH // 11 // tathA-- | madyapAnarase magno nagnaH svapiti catvare / gUDhaM ca svamabhiprAyaM prakAzayati lIlayA // 12 // ___ madyasya pAnaM tatra rasa Asaktistatra magno niSaNNa mdypaanvysniityrthH| ata eva vastramapi svastamajAnan nagnaH svapiti catvare, na tu gRha eva / doSAntaraM ca-gUDhaM kenApyaviditaM, svamabhiprAya rAjadrohAdikaM prakAzayati prakaTIkaroti lIlayA bandhanatADanAdivyatirekeNApi // 12 // tathA-- vAruNIpAnato yAnti kAntikIrtimatizriyaH / vicitrAzcitraracanA viluThatkajjalAdiva // 13 // vAruNIpAnato madyapAnAt , yAntyapagacchanti, kAntiH zarIratejaH, kIrtiryazaH, matistAtkAlikI pratibhA, zrIH sampat / vicitrA ityAdyupamAnaM spaSTam // 13 // tathAbhUtAttavannarInati rAraTIti sazokavat / dAhajvarAtavadbhUmau suropo loluThIti c||14|| bhUtAtto vyantaravizeSaparigRhItaH, trINyapi kriyApadAni bhRzAbhIkSNayoryalubantAni // 14 // tathA // 314 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzA // 315 // vidadhatyaGgazathilyaM glapayantIndriyANi ca / mUrchAmatucchAM yacchantI hAlA hAlohalopamA // 15 // ___ hAlA surA, hAlAhalopamA hAlAhalo vissvishesssttsdRshii| sAdhAraNadharmAnAha-vidadhatI kurvANA aGgazaithilyaM zarIravizaMsthulatvam / glapayanto kAryAkSamANi kurvatI indriyANi cakSurAdIni / mUrchA caitanyAbhAvastAmatucchAM pracurAM yacchantI / aGgazaithilyAdayo hAlAhAlAhalayoH sAdhAraNA dhrmaaH||15|| tathAvivekaH saMyamo jJAnaM satyaM zaucaM dayA kSamA / madyAtpralIyate sarva tRNyA vahinakaNAdiva // 16 // viveko heyopAdeyajJAnaM, saMyama indriyavazIkAraH, jJAnaM zAstrAvabodhaH, satyaM tathyA bhASA, zaucamAcArazuddhiH, dayA karuNA, kSamA krodhasyAnutpAda utpannasya vA viphalIkaraNam / madyAnmadyapAnAt pralIyate nAzamupayAti | sarva vivekAdi / yathA vahnikaNAt tRNyA tRNasamUhaH / tRNAnAM samUhastRNyA, paashaaditvaallyH||16|| doSANAM koraNaM madyaM madyaM kAraNamApadAm / rogAtura ivApathyaM tasmAnmadyaM vivarjayet // 17 // ____ doSANAM cauryapAradArikatvAdInAM kAraNaM henuH, madyapAnarato hi kiM kimakArya na kurute ? doSakAraNatvAdeva cApadAM vadhabandhAdInAM kAraNaM, tasmAnmaya vivrjyedityupsNhaarH| rogAtura ivApathyamityupamAnam / atrAntarazlokAH rasodbhavAzca bhUyAMso bhavanti kila jantavaH / tasmAnmadya na pAtavyaM hiMsApAtakabhIruNA // 1 // dattaM na dattamAttaM ca nAtaM kRtaM ca no kRtam / mRSodyarAjyAdiva hA svairaM vadati madyapaH // 2 // gRhe bahirvA mArge vA paradravyANi mUDhadhIH / vadhabandhAdinirbhIko gRhNAtyAcchidya madyapaH // 3 // bAlikAM yuvatIM vRddhAM brAhmaNI zvapacImapi // 315 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tRtIya yogadhAnam // 316 // prakAzA mukkte parastriyaM sadyo madyonmAdakadarthitaH // 4 // raTan gAyan luThan dhAvan kupyaMstuSyan rudan hasana / stananaman bhramaMstiSThan surApaH pAparAT nttH||5|| zrUyate kila zAmbena madyAdandhambhaviSNunA / hataM vRSNikulaM sarva ploSitA ca purI pituH||6|| pibannapi mUhurmayaM madyapo naiva tRpyati / jantujAtaM kavalayan kRtAnta iva sarvadA // 7 // laukikA api madyasya bhudosstvmaasthitaaH| yattasya parihAryatvamevaM paurANikA jaguH // 8 // kazcidRSistapastepe bhIta indraH surstriyH| kSobhAya preSayAmAsa tasyAgatya ca tAstakam // 9 // vinayena samArAdhya varadAbhimukhaM sthitam / jagurmA tathA mAMsa sevasvAbrahma cecchayA // 10 // sa evaM gaditastAbhiyornarakahetutAm / Alocya madyarUpaM ca zuddhakAraNapUrvakam // 11 // mayaM prapadya tadbhogAn naSTadharmasthitimadAt / vidaMzArthamajaM hatvA sarvameva cakAra sH||12|| avadyamUlaM narakasya paddhati, sarvApadAM sthAnamakIrttikAraNam / abhavyasevyaM guNibhigirhitaM, vivarjayenmadyamupAsakaH sadA // 13 // 17 // atha mAMsadoSAnAha| cikhAdiSati yo mAMsaM praannipraannaaphaartH| unmUlayatyasau mUlaM dayA''khyaM dharmazAkhinaH // 18 // cikhAdiSati khAditumicchati, yaHkazcita, mAMsaM pizitaM / asau pumAn , unmUlayati, kiM tat ? mUlaM dayAsaMjJakaM, kasya ? dharmazAkhinaH puNyavRkSasya, / mAMsakhAdane kathaM dharmatarordayAsyaM mUlamunmUlyate ? ityAhaprANiprANApahArataH prANiprANApahArAdetoH, na hi prANiprANApahAramantareNa mAMsaM saMbhavatIti // 18 // // 31 // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 317 // BOOK OR FOR atha mAMsa cikhAdiSamapi prANidayAM kariSyatItyAha azanIyan sadA mAMsaM dayAM yo hi cikIrSati / jvalati jvalane vallIM sa ropayitumicchati // 19 // sadA sarvadA, mAMsamazanIyan, mAMsamazanamivAcaran, putrIyati cchAtramitivat " AdhArAccopamAnAdAcAre " ||3||4||24|| iti kyani rUpam, dayAM kRpAM yaH kazcit hi sphuTaM cikIrSati kartumicchati / jvalatItyAdinA nidarzanam, yathA jvalatyagnau vallIropaNamazakyam, tathA mAMsamazanIyatA dayA'pi kartumazakyetyarthaH // 19 // nanvanyaH prANinAM ghAtako'nyazca mAMsabhakSaka iti kathaM mAMsabhakSakasya prANiprANApaharaNamiti ? ucyatebhakSakospi ghAtaka evetyAha hantA palasya vikretA saMskarttA bhakSakastathA / kretA'numantA dAtA ca ghAtakA eva yanmanuH // 20 // intA zastrAdinA prANinAM prANApahArakaH, palasya vikretA yo mAMsaM vikriNIte / palasyetyuttareSvapi padeSu sambandhanIyam / saMskarttA yo mAMsaM saMskaroti, bhakSakaH khAdakaH kretA yo mAMsaM krINAti, anumantA yaH prANihiMsayA mAMsamutpAdyamAnamanumodate, dAtA yo mAMsamatidhyAdibhyo dadAti ete sAkSAtpArampayryeNa vA ghAtakA eva prANiprANApahArakA eva, yanmanuriti saMvAdArtham // 20 // mAnavamevoktaM darzayati-- anumantA vizasitA nihantA krayavikrayI / saMskarttA copaharttA ca khAdakazceti ghAtakAH // 21 // BOOK OR MOR tRtIya prakAzaH // 317 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya prakAzA zAstram // 318 // // 318 anumantA anumodakaH, vizasitA hatasyAGgavibhAgakaraH, nihantA vyApAdakaH, krayavikrayI krayavikrayau vidyate yasya sa tathA, kretA vikratA cetyarthaH, saMskartA mAMsapAcakaH, upahartA pariveSTA, khAdako bhakSakaH, ete sarve ghAtakAH // 21 // dvitIyamapi mAnavaM zlokamAhanAkRtvA prANinAM hiMsAM mAMsamutpadyate kvacit / na ca prANivadhaH svaya'stasmAnmAMsaM vivrjyet||22|| ___ yAvatprANino na hatAstAvanmAMsaM notpadyate, hiMsA cAtizayena duHkhAvahA, tasmAnmAMsaM vivarjayet , utpadyata iti mAMsasya hiMsAnimittatvAt kartavyapadeza iti samAnakartakatvamaviruddham / na ca svargya iti na svargAnutpattimAtrama-bhipretamapi tu narakAdiduHkhahetutA // 22 // idAnImanyaparihAreNa bhakSakasyaiva vadhakatvamAhaye bhakSayantyanyapalaM svkoyplpssttye| ta eva ghAtakA yanna vadhako bhakSakaM vinA // 23 // __ anyapalamanyamAMsaM svamAMsapuSTaye ye bhakSayanti ta eva paramArthato ghAtakA na tu hantRvikretprabhRtayaH / atra yuktimAha-yadyasmAnna bhakSakaM vinA vadhako bhavati; tato hantuprabhRtibhyo bhakSakaH pApIyAna, svakIyapalapuSTaya iti hiMsAbhiprAya svapalapoSaNamAtraprayojanaH katipayadinajIvitaH parajIvitaprahANaM kuryAt / yadAhahaMtUNaM parapANe appANaM je kuNaMti sappANaM appANaM divasANaM karaNa nAseMti appANaM // 1 // tathA(1) hatvA paraprANAn AtmAnaM ye kurvanti saprANam / alpAnAM divasAnAM kRtena nAzayanti AtmAnam / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 319 // tRtIya prakAzA // 319 // 1ekassa kae niyajIviyassa bahuAu jiivkoddiio| dukkhe ThavaMti je kevi tANa kiM 2sAsayaM jIyaM ? // 1 // 23 // ___ etadeva sajugupsamAhamiSTAnnAnyapi viSTAsAdamRtAnyapi mUtrasAt / syuryasminnaGgakasyAsya kRte kaH pApamocaret // 24 // miSTAnnAni zAlimudmASagodhUmAdIni tAnyapi viSTAsAdviSTAtvena syuH saMpadheran / amRtAni payaHprabhRtIni tAnyapi mUtrasAnmUtratvena syuH saMporana yasmin (angg)| asya pratyakSasya aGgakasya kutsitasya zarIrasya. kRte nimittaM, kaH sacetanaH pApaM prANighAtalakSaNamAcaret vidadhIta ? // 24 // idAnIM mAMsabhakSaNaM na doSAyeti badato nindatimAMsAzane na doSo'stItyucyate yairduraatmbhiH| vyAdhagRdhravRkavyAghrazrRgAlAstairgurukRtAH // 25 // mAMsabhakSaNe na doSo'stIti yairucyate durAtmAbhirduHsvabhAvaiH, yathA" na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA" // 1 // iti / taiAdhA lubdhakAH, gRdhrA hiMsAH pakSivizeSAH, vRkA araNyazvAnAH, vyAghrAH zArdUlAH, zRgAlA jambukAH, gurukRtAH upadezakAH kRtaaH| na hi vyAdhAdIna gurUn vinA kazcidevaMvidhaM zikSayati, na cAzikSitaM (1) ekasya kRte nijajIvitasya bahukA jiivkottiiH| duHkhe sthApayanti ye ke'pi teSAM kiM zAzvato jIvaH? (2) sAsao appA / itipratyantare / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 320 // mahAjanapUjyA evamupadizanti / api ca / nivRttistu mahAphaleti vadadbhiryeSAM nivRttirmahAphalA teSAM pravRttina doSavatIti svayameva svavacanavirodha AviSkRta iti kimanyada mahe // 25 // niruktabalenApi mAMsasya parihAryatvamAhamAM sa bhakSayitA'mutra yasya mAMsamihAmyaham / etanmAMsasya mAMsatve niruktaM manurabravIt // 26 // mAMsa bhakSayiteti atra sa iti sarvanAmasAmAnyApekSaM yogyenArthena nirAkAkSIkaroti-yasya mAMsamahamajhi, iheti ihaloke, amugati paraloke, etanmAMsasya mAMsatve mAMsarUpatAyAM, niruktaM nAmadheyanirvacanaM manurabravIt // 26 // mAMsabhakSaNe mahAdoSamAha| mAMsAsvAdanalubdhasya dehinaM dehinaM prti| hantuM pravarttate buddhiH zAkinyA iva durdhiyH||27|| mAMsabhakSaNa lampaTasya dehinaM dehinaM prati yaM yaM pazyati jalacaraM matsyAdikaM, sthalacaraM mRgavarAhAdi ajA'vikAdi ca, khecaraM tittirilAvakAdi, antato mUSikAdyapi taM taM prati hantuM hananAya buddhiH pravarttate; durdhiyo durbudH| zAkinyA iva-yathA hi zAkinI yaM yaM puruSaM striyamanyaM vA prANinaM pazyati, taM taM hantuM tasyA buddhiH pravarttate, tathA mAMsAsvAdanalubdhasyApIti // 27 // ___ api ca mAMsabhakSiNAmuttamapadArthaparihAreNa nIcapadArthopAdAnaM mahabuddhivaiguNyaM darzayatIti darzayannAha| ye bhakSayanti pizitaM divyabhojyeSu satsvapi / sudhArasaM parityajya bhuJjate te halAhalam // 28 // // 20 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 321 // / divyabhojyeSu sakaladhAtubahakeSu sarvendriyaprItipradeSu kSIrakSareyI kilATIkUrcikArasAlAdadhyAdiSu modakamaNDakamaNDikAkhAdyakaparpaTikAghRtapurAdiSu iNDerikApUraNavaTakavaTipaparpaTAdiSu ikSuguDakhaNDazarkarAdiSu drAkSAsahakArakadaladADimanAlikeranAraGgakharjUrAkSoTarAjAdanapanasAdiSu ca satsvapi tAnyanAdRtya ye mUDhA visnagandhijugupsAkara zakApradhAnAnAM vAntikaraM mAMsaM bhakSayanti te jIvitavRddhihetvamRtarasaparihAreNa jIvitAntakaraM halAhalaM viSabhedaM bhuJjate / bAlo'pi hi dRSatparihAreNa suvarNamevAdatta iti bAlAdapi mAMsabhakSiNo bAlAH // 28 // bhayantareNa mAMsabhakSaNadoSamAhanadharmo nirdayasyAsti palAdasya kuto dayA / palalubdho na tadvetti vidyAdvopadizenna hi||29|| nirdayasya kRpArahitasya, dharmoM nAsti, dharmasya dayA mUlamiti hyAmananti / tataH prastute kimAyAtamata AhapalAdasya kuto dayA, palAdasya mAMsopajIvinaH, kuto dayA ? naiva dayetyarthaH, bhakSakasya vadhakatvenoktatvAta, vadhakaca kathaM sadayo nAma iti palAdasya nirdhamatA lakSaNo doSaH / nanu sacetanaH, kathamAtmani dharmAbhAvaM saheta ? ucyate-palalubdho na tadvetti mAMsalobhena na tatpUrvArdhoktaM jAnAti / atha kathazcidvidyAjjAnIyAttahi svayaM mAMsalubdho mAMsanivRttiM kartumazaknuvan sarve'pi mama sadRzA bhavantviti parebhyo mAMsaniSedhaM nopadizedAjiNakavat / zrayate hi kazcidAjiNako mArge gacchannekayA sarpiNyA bhakSitastatsarve'pi bhakSyantAmanayeti buddhayA parebhyo nAkhyAtavAniti dvitIyo'pi tayaiva daSTo nAnyeSAM kathitavAn , evaM yAvatsapta dssttaaH| mAMsabhakSakopi mAMsabhakSaNAtsvayaM narake patan "svayaM naSTAH durAtmAno nAzayanti parAnapi" iti na parebhya upadizati // 29 // PR| // 3215 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA // 322 // idAnIM mAMsabhakSakANAM mUDhatAmupadarzayati| kecinmAMsaM mahAmohodaznanti na paraM svayam / devapitratithibhyo'pi kalpayanti yadUcire // 30 // kecit kuzAstravipralabdhA mahato mohAna kevalaM svayaM mAMsamaznanti kintu devebhyaH pitRbhyo'tithibhyazca kalpayanti, yadyasmAdUcire taddharmazAstrakArAH // 30 // uktamevAhaa krItvA svayaM vA'pyutpAdya paropahRtameva vaa| devAn pitRRn samabhyarcya khAdan mAMsaM na dussyti|31| mRgapakSimAMsaviSayametacchAstraM, tena sUnApaNamAMsaM vinA vyAdhazAkunikAdibhyaH krItvA mUlyena / sUnApaNamAMse tu devapUjAdAvanadhikRteH / tathA svayamutpAdya-brAhmaNo yAzcayA, kSatriyo mRgayA karmaNA, athavA pareNopahRtaM DhaukitaM tena mAMsena devAnAM pitRNAM cArcanaM kRtvA mAsaM khAdanna duSyati, etacca mahAmohAditi vadadbhirasmAbhirdRSi tameva / svayamapi hi prANighAtahetukaM mAMsa bhakSayitumayuktaM kiM punardevAdibhyaH kalpayitum / devA hi sukRtasambhAralabdhAtmAno'dhAtukazarorA akAvalikAhArAH kathaM mAMsa bhakSayeyuH? abhakSayadbhacastatkalpanaM moha eva / pitarazca svasukRtaduSkRtavazena prAptagativizeSAH svakarmaphalamanabhavanto na putrAdikRtenApi mukRtena tAryante ki punarmAsaDhaukanaduSkRtena ? / na ca putrAdikRtaM sukRtaM teSAsupatiSThate / na hyAneSu sekaH kovidAreSu phalaM datte / atithibhyazca satkArArhebhyo narakapAtahetormA sasya daukanaM mahate adharmAya / evaM pareSAM mahAmohaceSTitam / zrutismR // 322 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham // 323 // tRtIya prakAzA tivihitatvAdanodyametaditi cenna / zratibhASiteSvaprAmANikeSu pratyayasya kartumazakyatvAt / zrUyante hi zrutivacAMsi-yathA pApaghno gosparzaH, dumANAM ca pUjA; chAgAdInAM vadhaH svargyaH / brAhmaNabhojanaM pitRprINanaM, mAyAvInyadhidevatAni, vahnau hutaM devaprItipradam / tadevaM vidheSu zrutibhASiteSu yuktikuzalAH kathaM zraddadhIran ? / yadAhasparzo'medhyabhujAM gavAmaghaharo vandyA visaMjJA dramAH, svargazchAgavadhAddhinoti ca pitRn vipropabhuktAzanam / AptAzchadmaparAH surAH zikhihutaM prINAti devAn haviH, sphItaM phalgu ca valgu ca zrutigirAM ko vetti lIlAyitam ? // 1 // tasmAnmahAmoha evAyaM mAMsena devapUjA''dikamityalaM vistareNa // 31 // nanu mantrasaMskRto vahina dahati pacati vA, tanmantrasaMskRtaM mAMsaM na doSAya syAt / yanmanu:asaMskRtAn pazUnmantrai dhAdvipraH kathazcana / mantraistu saMskRtAnadyAcchAzvataM vidhimAsthitaH // 1 // zAzvato nityo vaidika ityarthaH / atrAhamantrasaMskRtamapyadyAdyavAlpamapi no palam / bhavejjIvitanAzAya hAlAhalalavo'pi hi||32|| __ mantrasaMskRtamapi mantrapUtamapi, palaM nAdyAt , na hi mantrA agnerdahanazaktivanarakAdiprApaNazakti mAMsasya pratibadhnanti / tathA sati sarvapApAni kRtvA pApaghnamantrAnusmaraNamAtrAt kRtA bhveyuH| evaM ca sarvapApapratiSedho'pi nirarthakaH syAt , sarvapApAnAM mantrAdeva naashprsktH| atha yathA stokaM madyaM na madayati tathA svalpaM mAMsaM na 11223 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 324 // tRtIya prakAzA pApAya syAt / ucyate-yavAlpamapi yavatulyapramANamapi nAdyAt palamiti saMbadhyate, tadapi doSAya, atrottarArddhana nidarzanam // 32 // idAnImanuttaraM mAMsasya doSamupadarzayannupasaMharatisadyaH saMmUchitAnantajantusantonadUSitam / narakAdhvani pAtheyaM ko'znIyAtpizitaM sudhIH? // 33 // ___ sadyo jantuvizasanakAla eva saMmRcchitA utpannA anantA nigodarUpA ye jantavasteSAM santAnaH punaH punabhavanaM tena dUSitam / yadAha1AmAsu a pakkAsu a vipaccamANAsu maMsapesIsu / sayayaM ciya uvavAo bhaNio u nigoajIvANaM // 1 // tata eva narakAdhvani pAtheyam , pizitabhakSaNasya pAtheyatve pizitamapi pAtheyamuktaM, ko'znIyAtpizitaM sudhiirityupsNhaarH| atrAntarazlokAH____ mAMsalubdhairamaryAdairnAstikaiH stokadarzibhiH / kuzAstrakAravaiyAtyAdgaditaM mAMsabhakSaNam // 1 // nAnyastato gataghRNo narakArciSmadindhanam / svamAMsaM paramAMsena yaH poSayitumicchati // 2 // svAGgaM puSNannRgUthena varaM hi gRhshuukrH| prANighAtodbhavairmA saina punarnidhaNo naraH // 3 // niHzeSajantumAMsAni bhakSyANIti ya ucire / nRmAMsaM varjitaM zaGka (1) AmAsu ca pakAsu ca vipacyamAnAsu mAMsapezISu / satatameva upapAto bhaNitastu nigodajIvAnAm // 1 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatoya yogazAstram // 325 / / prakAzA svavadhAzakyaiva taiH // 4 // vizeSa yo na manyeta tRmAMsapazumAMsayoH dhArmikastu tato nAnyaH pApIyAnapi nAparaH // 5 // zukrazoNitasambhUtaM viSTArasavivaditam / lohitaM styAnatAprAsaM ko'znIyAdakRmiH palam ? // 6 // aho dvijAtayo dharma zaucamUlaM vadanti ca / saptadhAtukadehotthaM mAMsamaznanti cAdhamAH // 7 // yeSAM tu tulye mAMsAnne satRNAbhyavahAriNAm / viSAmRte same teSAM mRtyujIvitadAyinI // 8 // bhakSaNIyaM satAM mAMsaM prANyaGgatvena hetunA / odanAdivadityevaM ye cAnumimate jaDAH // 9 // gosambhavatvAtte mRtraM payoknna pibanti.kim ? prANya tAnimittA ca naudanAdiSu bhakSyatA // 10 // zaGkhAdi zuci nAsthyAdi prANyaGgatve same yathA / odanAdi tathA bhakSyamabhakSyaM pizitAdikam // 11 // yastu prANyaGgamAtratvAt prAha mAMsaudane same / strItvamAtrAnmAtRpatnyoH sa ki sAmyaM na kalpayet ? // 12 // paJcendriyasyaikasyApi vadhe tanmAMsabhakSaNAt / yathA hi narakaprAptina tathA dhAnyabhojanAt // 13 // na hi dhAnyaM bhavenmAMsa rasaraktavikAramam / amAMsabhojinastasmAnna pApA dhAnyabhojinaH // 14 // dhAnyapAke prANivadhaH parameko'vaziSyate / gRhiNAM dezayaminAM sa tu nAtyantabAdhakaH // 15 // mAMsakhA dakagatiM vimRzantaH, sasyabhojanaratA ii sntH| prApnuvanti surasampadasuccai-jainazAsanajuSo gRhiNo'pi // 16 // 33 // kramaprApta bhavanItamakSaNadopamAha| antarmuhUrtAtparataH susUkSmA janturAzayaH / yatra mUrchanti tannAyaM navanItaM vivekibhiH // 34 // armabhyaM muhUrtasya antarmuhUrta, tasmAt parata UdhvaM, atizayena sUkSmAH, susUkSmAH janturAzayo jantusamUhAH // 325 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 326 // yasminnavanIte, mUrcchanti utpadyante, tannavanItaM, nAdyaM na bhakSaNIya, vivekibhiH // 34 // enamevArtha bhAvayatiekasyApi hi jIvasya hiMsane kimaghaM bhavet / jantujAtamayaM tat ko navanItaM niSevate ? 35 ekasyApi hi jantorvadhe kiM nirdeSTumazakyamaghaM pApaM bhavet tattasmAjjantujAtaM prakRtamasmistajjantujAtamayaM navanItaM ko niSevate kaH saviveko'znAti ? // 35 // kramaprAptAnmadhudoSAnAha| anekajantusaGaghAtanighAtanasamudbhavam / jugupsanIyaM lAlAvat kaH svAdayati mAkSikam ? 36 anekasya jantusaGghAtasya yanighAdanaM vinAzastasmAt samudbhavo yasya tattathA / nighAtanamiti hantyarthAzceti intezcurAdipAThAt Nijantasya rUpam / ayaM paralokavirodho doSaH, jugupsanIyaM kutsanIyaM, lAlAvallAlAmiva, aryAmaha lokavirodho doSaH, kaH sacetanaH, svAdayati bhakSayati, makSikAbhiH kRtaM mAkSikaM madhu etacca bhramarAdInAmupalakSaNam // 36 // idAnIM madhumakSakANAM pApIyastAM darzayatibhakSayanmAkSika kSudrajantulakSakSayodbhavam / stokajantunihantRbhyaH zaunikebhyo'tiricyate 37 kSudrajanturanasthiH syAdathavA kSudra eva yaH / zataM vA prasUtiryeSAM kecidAnakulAdapi // 1 // taSAM kSudrajantUnAM lakSANi, lakSagrahaNaM bahUtvopalakSaNam / teSAM kSayo vinAzastasmAdudbhavo yasya tattathA, 326 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 327 // tadbhakSayan stokapazvAdijantunihantubhyaH zaunikebhyaH khaTTikebhyo'tiricyate adhikIbhavati bhakSako'pi ghAtaka ityuktaprAyam ||37|| laukikAnAmapyucchiSTabhojanatyAjinAmucchiSTatvAnmadhu pariharttavyamevetyAhaekaikakusumakroDAdrasamApIya makSikAH / yadvamanti madhUcchiSTaM tadaznanti na dhArmikAH // 38 // ekaikasya kusumasya yaH kroDa utsaGgastasmAdrasaM makarandamApIya pItvA, makSikAH yadvamanti udgiranti, taducchiSTaM madhuH dharmaM caranti dhArmikAste nAznanti / anucchiSTabhojanaM hi dharmoM laukikAnAm // 38 // nanu 'tridoSazamanaM madhu' nAtaH paramauSadhamastIti rogopazAttaye madhubhakSaNe ko doSa ityAhaapyauSadhakRte jagdhaM madhu zvabhranibandhanam / bhakSitaH prANanAzAya kAlakUTakaNo'pi hi / 39 / AstAM rasAsvAdalAmpaTayena yAvadauSadhakRte'pi auSadhanimittamapi madhu jagdhaM yadyapi rogApahArakaM, tathApi zvasya narakasya nibandhanam hi yasmAt pramAdAjjIvitArthitayA vA kAlakUTasya viSasya kaNo'pi lavo'pi bhakSitaH san prANanAzAya bhavati // 35 // nanu kharjuradrAkSAdirasavanmadhu madhuramiti sarvendriyApyAyakatvAt kathaM parihAyyai syAdityAhamadhuno'pi hi mAdhuryamabodhairahahocyate / AsadyAnte yadAravAdAcciraM narakavedanAH // 40 // satyamasti madhunA mAdhurya vyavahArataH paramArthatastu narakavedanAhetutvAdatyantakaTukatvameva / abodhairiti para tRtIya prakAzaH // 327|| Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 328 / / XXOEM mArthaparizIlanAvikalaiH, narakavedanAhetorapi madhuno mAdhuryavarNanamabodhAnAmityaha hetyanena viSAdo dyotyate / yasya madhuna AsvAdAbharakavedanAzviramAsAdyante prApyante // 40 // pavitratvAt madhu devasnAnopayogIti ye manyante tAnupahasati makSikAmukhaniSThayutaM jantughAtodbhavaM madhu / aho pavitraM manvAnA devasnAne prayuJjate // 41 // makSikANAM mukhAni tairniSThyataM vAntaM jantughAtAtprANighAtAdudbhavo yasya tattAdRzamapavitraM madhu, pavitraM zuci manvAnA abhimanyamAnAH devAnAM zaGkarAdInAM snAne snAnanimitaM prayuJjate vyApArayanti aho ityupahAse yathA karabhANAM vivAhe rAsabhAstatra gAyanAH / parasparaM prazaMsanti aho rUpamaho dhvaniH // 1 // 41 // kramaprAsAn paJcodumbaradoSAnAha udumbaravaTaplakSakAkodumbarazAkhinAm / pippalasya ca nAzrIyAtphalaM kRmikulAkulam // 42 // udumbarabaTa plakSakAkodumbarikApippalAnAM paJcodumbarasaMjJitAnAM phalaM nAznIyAt / anazane kAraNamAhayallaukikA api peThu: ko'pi kApi kuto'pi kasyacidaho cetasyakasmAjjanaH kenApi pravizatyudumbaraphalaprANikrameNa kSaNAt / yenA tRtIya prakAzaH // 328 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatIya yogazAstram // 329 // prakAzaH sminnavi pATite vighaTite vitrAsite sphoTite, niSpiSTe parigAlite niryAtyasau vA na vA // 1 // iti // 42 // pazcodumbaraphalaviratAnAM stutimAha| aprApnuvannanyabhakSyamapi kSAmo bubhukSayA / na bhakSayati puNyAtmA paJcodumbarajaM phalam // 43 // yaH puNyAtmA pavitrAtmA puruSaH, sa paJcodumbarajaM phalaM na bhakSayati, AstAM sulabhadhAnyaphalasamRddha deze kAle vA, yAvaddezadoSAt kAladoSAdvA aprApnuvannapyanyabhakSyaM dhAnyaphalAdibhakSyaH apizabda uttaratrApi sambadhyate, bubhukSayA kSAmo'pi kRzo'pi; abubhukSitasya svasthasya vratapAlanaM nAtiduSkaram ; yastu aprAptabhojyaH kSutkSAmazca brataM pAlayati sa puNyAtmeti prazasyate // 43 // ____ kramaprAptamanantakAyaniyamaM zlokatrayeNa darzayatiArdraH kandaH samagro'pi sarvaH kizalayo'pi ca / snuhI lavaNavRkSatvak kumArI girikarNikA // 44 // zatAvarI viruDhAni guDUcI komalAmlikA / pallyako'mRtavallI ca vallaH zUkarasaMjJitaH // 45 // anantakAyAH sUtroktA apare'pi kRpopraiH| mithyAdRzAmavijJAtA varjanIyAH prytntH||46|| Adro'zuSkaH, zuSkasya tu nirjIvatvAdanantakAyatvaM na bhavati, kando bhUmimadhyago vRkSAvayavaH samagro'pi, sarve kandA ityrthH| te ca sUraNaArdrakalazunavajrakandaharidrAkaccUrapalAzakandagRJjaneloDhakakaserukamudgaramustAmUlakaAlukapiNDAlukahastikandamanuSyakandaprabhRtayaH, kizalayaH patrAdAya bIjasyocchUnAvasthA sarvA na tu kAcideva, | // 329 // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzA // 330 // snuhI vajataruH, lavaNanAmno vRkSasya tvaka, tvageva na tvanye avayavAH, kumArI mAMsalapraNAlAkArapatrA, girikarNikA vallIvizeSaH, zatAvarI vallIvizeSa eva, virUDhAni aGkaritAni dvidaladhAnyAni, guDUcI vallIvizeSaH, komalA'mlikA komalA abaddhAsthikA amlikA cizciNikAH, pallyaGkaH zAkabhedaH, amRtavallI vallIvizeSaH, valla: zukarasaMjJitaH zUkaravalla ityarthaH, zUkarasaMjJitagrahaNaM dhAnyavallaniSedhArtham / ete AryaprasiddhAH mlecchaprasiddhAstu anye'pi sUtroktAH, sUtraM jiivaabhigmH| apare'pi kRpAparaiH sushraavkairvrjniiyaaH| te ca mithyAdRSTinAmavijJAtAH, mithyAdRzo hi vanaspatInapi jIvatvena na manyante kutaH punaranantakAyAn // 44 // 45 // 46 // atha kramaprAptamajJAtaphala varjayitumAhasvayaM pareNa vA jJAtaM phlmdyaadvishaardH| niSiddhe viSaphale vA mA abhUdasya pravartanam // 47 // ajJAtamiti saMbandhivizeSAnirdezAt svayamAtmanA, pareNa anyena, jJAtaM phalamadyAdbhakSayedvizArado dhImAna, yattu svayaM pareNa vA na jJAtaM tadajJAtaphalaM varjayet / ajJAtaphalabhakSaNe doSo'yam -niSiddhe phale viSaphale vA ajJAnAdasya vizAradasya mA bhuutprvRttiH| ajJAnato hi pratiSiddhe phale pravartamAnasya vratabhaGgaH, viSaphale tu jiivitnaashH||47|| atha kramaprApta rAtribhojanaM niSedhumAhaannaM pretapizAcAthaiH snycrbhirnirngkushaiH| ucchiSTaM kriyate yatra tatra nAdyAdinAtyaye // 4 // pretA adhamA vyantarAH, pizAcA vyantarA evaH, AdyagrahaNAdrAkSasAdiparigrahaH, nizAcaratvAgniraGkuzaiH sarvatra // 330 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 331 // EXOTOROXXBOKES saJcaradbhiH sparzAdinocchiSTamabhojyaM kriyate yatra dinAtyaye rAtrau tatra nAdyAna bhuJjIta / yadAhu:mAliti mahialaM jAmiNIsu rayaNIarA samaMteNa / te viTTAleti 0 phuDaM rayaNIe bhujamANaM tu // 1 // 48 // tathA ghorAndhakArarudvAkSaiH patanto yatra jantavaH / naiva bhojye nirIkSyante tatra bhuJjIta ko nizi ? // 49 // prabalAndhakAraniruddhalocanaiH kRmipipIlikAmakSikAdayaH patanto ghRtatailatakrAdau bhojye na dRzyante yatra tatra tasyAM nizi sacetanaH ko bhuJjIta 1 / / 49 // rAtribhojane dRSTAn doSAn zlokatrayeNAha -- medhAM pipIlikA hanti yUkA kuryAjjalodaram / kurute makSikA vAnti kuSTharogaMca kolikaH / 50 / kaSTako dArukhaNDaM ca vitanoti galavyathAm / vyaJjanAntarnipatitastAlu vidhyati vRzcikaH 51 vilagnazca gale vAlaH svarabhaGgAya jAyate / ityAdayo dRSTadoSAH sarveSAM nizi bhojane 52 pipIlikA kITikA, annAdimadhye bhuktA satI, medhAM buddhivizeSaM, hanti, pipIliketi jAtAvekavacanam / tathA yUkA jalodaramudararogavizeSaM kuryAt, tathaiva makSikA vAnti vamanaM karoti, tathaiva koliko markaTakaH, kuSTarogaM, ( 1 ) mAlayanti mahItalaM yAminISu rajanIcarAH samantAt / te'pi cchalanti sphuTaM rajanyAM bhuJjAnaM tu / 1 / te vi chalaMti hu iti ratnazekharasUrikRta zrAvakapratikramaNasUtraTIkAyAm / ROOF: CH tRtIya prakAzaH // 331 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya prakAzaH zAstram karoti kaNTako badaryAdisaMbandhI, dArukhaNDaM ca kASThazakalaM, tathaiva galavyathAM vitanoti, vyaJjanAni zAkAdIni teSAM madhye nipatito vRzcikastAlu vidhyati / nanu pipIlikAdayaH sUkSmatvAnna dRzyante, vRzcikastu sthUlatvAd dRzyata eva tatkathamayaM bhojye nivizeta ? ucyate-vyaJjanamiha vArtAkuzAkarUpamabhipate tabRntaM ca vRzcikAkArameva bhavatIti vRzcikasya tanmadhyapatitasyAlakSyatvAdbhojyatA sambhavatIti / vilagnazca gale vAla ityAdi spaSTam / evamAdayo rAtribhojane dRSTA doSAH savarSoM mithyAdRzAmapi / yadAhu:mehaM pipIliAo haNaMti vamaNaM ca macchiyA kuNai / jUyA jaloyarataM koliyo koDharogaM ca // 1 // bAlo sarassa bhaGga kaNTo laggaI galammi dAruM ca / tAlummi vidhai alI vaMjaNamajjhammi bhujato // 2 // __ api ca nizAbhojane kriyAmANe avazya pAka: saMbhavI tatra ca paijIvanikAyavadho'vazyaMbhAvI, bhAjanadhAvanAdau ca jalagatajantuvinAzaH, jalojjhanena bhUmigatakunthupipIlikAdijantughAtazca bhavati, tatprANirakSaNakAkSayA api nizAbhojanaM na karttavyam / yadAhu:2jIvANa kuMthumAiNa ghAyaNaMbha AyaNadhoyaNAIsu / emAirayaNibhoyaNadose ko sAhiu~ tarai ? // 1 // 50 // 51 // 52 // (1) medhAM pipIlikA ghanti (hanti) vamanaM ca makSikA karoti / yukA jalodaratvaM kolikaH kuSTharogaM ca // 1 // vAlaH svarasya bhaGgaM kaNTako lagati gale dAru ca / tAluni vidhyati aliya'janamadhye bhujyamAnaH // 2 // (2) jIvAnAM kunthvAdInAM ghAtanaM bhAjanadhAvanAdiSu / evamAdirajanIbhojanadoSAn kaH kathayituM zakroti ? // 1 // // 32 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstram uu tRtIya prakAzA // 333 // nApa nanu yatrAtrasya na pAko na vA bhAjanadhAvanAdisaMbhavastatsiddha modakAdi khajaradrAkSAdi ca bhakSayataHka iva doSa ityAha-- nAprekSyasUkSmajantUni nishydyaatmaasukaanypi| apyudyatkevalajJAnernAdRtaM yanizAzanam / 53 / | prAsukAnyapi acetanAnyapi upalakSaNatvAttadAnImapakvAnyapi modakaphalAdIni na nizyadyAt / kutaH ? aprekSyamUkSmajantuni aprekSyAH prakSitumazakyAH mUkSmAH kunthupanakAdayo jantavo yatra tAni vizeSaNadvAreNa hetuvacanaM, aprekssylkssmjntutvaadityrthH| yad yasmAdutpanna kevalajJAnaiH kevljnyaanvlenaadhigtsmetrjntusNpaate| nirjantukasyAhArasyAbhAvAnAtaM nizAbhojanam / yaduktaM nizIthabhASye jaivi ha phAsugadavaM kuMthUpaNagAvi tahAvi duppassA / paracakkhanANiNo vi ha rAIbhattaM pariharaMti // 1 // jaivi hu pivIlagAI dIsaMti paIvamAiujjoe / tahavi khalu aNAinaM mUlavayavirAhaNA jeNa // 2 // 53 // laukikasaMvAdadarzanenApi rAtribhojanaM pratiSedhatidharmavinnaiva bhuJjita kadAcana dinAtyaye / vAhyA api nizAbhojyaM yadabhojyaM pracakSate // 54 // dharmavit zrutadharmavedI na kadAcignizi bhuJjIta, bAdyA jinazAsanabahirbhUtA laukikAste'pi yat yasmAt nizi (1) yadyapi khalu prAsukadravyaM kunthupanakA api tathApi durdrshaaH| pratyakSajJAnino'pi khalu rAtribhaktaM pariharanti // 1 // (2) yadyapi khalu pipIlikAdayo dRzyante pradIpAyuyote / tathApi khalu anAcINaM mUlavratavirAghanA yena / 2 / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 334 // bhojyamabhojyaM pracakSate // 54 // yena zAstreNa bAhyA nizAbhojyamabhojyaM pracakSate tacchAstropadarzanAthaM tadyatheti tacchAstrameva paThati tad yathAtrayItejomayo bhAnuriti vedavido viduH / tatkaraiH pUtamakhilaM zubhaM karma samAcaret // 55 // __ trayI RgyajuHsAmalakSaNA tamyAmtejaH prakRtaM prastutamasmin trayItejomayo bhAnurAdityaH trayItanuriti hyAdityasya nAma / iti vedavido jAnanti / tata iti zeSaH / tatkarairbhAnukaraiH pRtaM pavitrIkRtamakhilaM samastaM zubhaM karma samAcaret tadabhAve zubhaM karma na kuryAt / / 55 // etadevAha| naivAhutirna ca snAnaM na zrAddhaM devatArcanam / dAnaM vA vihitaM rAtrau bhojanaM tu vizeSataH // 56 // _ Ahutiragnau samidAdyAdhAna, snAnamaGgaprakSAlanaM, zrAddhaM pitRkarma, devatArcanaM devapUjA, dAnaM vizrANanaM na vihitamiti sarvatra natro yogaH, bhojanaM tu vizeSato na vihitamiti / nanu naktabhojanaM zreyase zrUyate, na ca rAtribhojanaM vinA tadbhavati ? ucyate - naktazabdArthAparijJAnAdevamucyate / / 56 // tadevAhadivasasyASTame bhAge mandIbhUte divaakre| naktaM tu tadvijAnIyAna naktaM nizi bhojanam // 57 // divasasya dinasyASTame bhAge pAzcAtye'ddhaprahare yojanaM tanaktamiti vijAnIyAt / dvividhA hi zabdasya pravRttimukhyA gauNI ca, tatra kvacinmukhyayA vyavahAraH kvacinmukhyArthabAdhAyAM satyAM gauNyA, naktazabdasya vikA Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA pogazAstram // 335 // rAtribhojanalakSaNamukhyArthabAdhA, rAtribhojanasya tatra tatra pratiSiddhatvAditi gauNArtha eba naktazabda ityasau divasazeSabhojane varttate / tatra nimittamuktaM-mandIbhUte divAkare, mukhyArthapratiSedhAcca na nizi bhojanaM naktam / 57 / rAtribhojanapratiSedhameva parakIyeNa zlokadvayenAhadevaistu bhuktaM pUrvAhaNe madhyAhUne RSibhistathA ? / aparAhaNe ca pitRbhiH sAyAhUne daitydaanvaiH||50|| | sandhyAyAM yakSarakSobhiH sadA bhuktaM kulodvaha ! / sarvavelAM vyatikramya rAtrau bhuktamabhojanam // 59 // ___ pUrvamahaH pUrvAhnaH tasmin devairbhuktaM madhyamaho madhyAhastasminnRSibhirbhuktaM, aparamaho aparAhaNastasmin pitRbhi bhuktam ; sAyamahaH sAyAhro vikAlastasmin daityairditijairdAnavairdanubhuktam, sandhyA rajanIdinayoH pravezaniSkAzau tasyAM yakSaguhyaka rakSobhI rAkSasabhuktam / kulodbaheti yudhiSThirasyAmantraNam / sarveSAM devAdinAM velA aksarastAM vyatikramya rAtrI bhuktamabhojanam // 58 // 59 // ||aayurvedeshpyuktm // evaM purANena rAtribhojanapratidhasya saMvAdamabhidhAyAyurvedena saMvAdamAha-Ayurvede'pyuktamityanena / Ayurvedastu | hannAbhipadmasaGkocazcaNDarocirapAyataH / ato naktaM na bhoktavyaM sUkSmajIvAdanAdapi // 60 // iha zarIre dve po; hRtpadyaM ca yadadhomukha, nAbhipadmaM ca yaddhardhvamukhaM, dvayorapi ca padmayoH rAtrau saGkocaH; // 335 / / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 336 // kutaH ? caNDarociSaH sUryasyApAyAdastamayAt / ato hRtpadmanAbhipadmasaGkocAddhetornaktaM rAtrau na bhoktavyam; sUkSmajIvAdanAdapIti dvitIyaM nizibhojanapratiSedhakAraNam / sUkSmA ye jIvAsteSAmadanaM bhakSaNaM, tasmAdapi rAtrau na bhoktavyam // 60 // parapakSasaMvAdamabhidhAya svapakSaM samarthayate-- saMsajajjIvasaGgataM bhuJjAnA nizibhojanam / rAkSasebhyo viziSyante mUDhAtmAnaH kathaM nu te // 61 // saMbadhyamAnajIvasamUha, bhojanaM bhojyaM, bhuJjAnA nizi rAtrau rAkSasebhyaH kravyAdebhyaH kathaM nu kathaM nAma viziSyante bhidyante ? rAkSasA eva te ityarthaH / mUDhAtmAno jaDAH, api ca, labdhe mAnuSatve jinadharmapariSkRte viratireva kartumucitA, viratihInastu zRGgapucchahInaH pazureva // 6 // etadevAha - vAsare ca rajanyAM ca yaH khAdanneva tiSThati / zRGgapucchaparibhraSTaH spaSTaM sa pazureva hi // 62 // spaSTam // 61|| rAtribhojananivRttebhyo'pi savizeSapuNyavato darzayati ano mukhe'vasAne ca yo dve dve ghaTike tyajan / nizA bhojanadoSajJo'znAtyasau puNyabhAjanam // ahano mukhe Arambhe, avasAne pazcime bhAge, dve dve ghaTike muhUrtta muhUrttaM rAtraH pratyAsannaM tyajan pariharan, yo'znAti sa puNyabhAjanam / nizAbhojanadoSajJa iti nizAbhojane sampAtimajantusampAtalakSaNA ye tRtIya prakAzaH / / 336 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 337 // FOXOX KO doSAstAna jAnan rAtripratyAsannamapi muhUrtta muhUrtta sadoSatvena jAnAti, ata evAgame sarvajaghanyaM pratyAkhyAnaM muhUrtta pramANanamaskArasahitamucyate / pAzcAtyamuhUrttAdapyarvAk zrAvako bhojanaM karoti, tadanantaraM rAtribhojanaM pratyAkhyAti // 63 // nanu yo divaiva bhuGkte tasya rAtribhojanapratyAkhyAne phalaM nAsti, phalavizeSo vA kazciducyatAmityAha-- akRtvA niyamaM doSAbhojanAddinabhojyapi / phalaM bhajenna nirvyAjaM na vRddhirbhASitaM vinA // 64 // niyamaM nivRtti, rAtribhojanAdakRtvA dine bhoktuM zIlamasyAsau dinabhojI so'Si nizAbhojanavirateH phalaM nirvyAjaM nizchadma na bhajet na labheta / kuta ityAha- vRddhirbhASitaM vinA, vRddhiH kalAntaraM bhASitaM jalpitaM binA na syAt / laukikametad yathA bhASitameva kalAntaraM bhavediti // 64 // pUrvoktasya viparyayamAha - ye vAsaraM parityajya rajanyAmeva bhuJjate / te parityajya mANikyaM kAcamAdadate jaDAH // 65 // divasaM parityajya tacchIlatayA rAtrAveva ye bhuJjate, dRSTAntaH spaSTaH // 65 // nanu niyamaH sarvatra phalavAn tato yasya ' rAtrAveva mayA bhoktavyaM na divase' iti niyamastasya kA gatirityAhavAsare sati ye zreyaskAmyayA nizi bhuJjate / te vapantyUSarakSetre zAlIn satyapi palvale // 66 // zreyotau vAsarabhojane satyapi kuzAstra saMskArAnmohAdvA zreyaskAmyayA ye rAtrAveva bhuJjate te zAlivapanayogye OX: 9 tRtIya prakAzaH // 337. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 338 / / 060020 palvale satyapi Upare kSetre zAlIn vapanti / yathA hyUSare kSetre zAlivapanaM nirarthakaM, tathA rAtrAveva mayA bhoktavya miti niSphalo niyamaH / adharmanivRttirUpo hi niyamaH phalavAnayaM tu dharmanivRttirUpa ityaphalo viparItaphalo vA / 66 / rAtribhojanasya phalamAha - ulUkakAkamArjAragRdhrazambarazUkarAH / ahivRzcikagodhAzca jAyante rAtribhojanAta / 67 / rAtribhojanAdukAdiSu janma bhavati / ulUkAdaya upalakSaNaM tenAnyeSvapyadhamatiryakSu rAtribhojano jAyante // 67 // vanamAlodAharaNena rAtribhojanadoSasya mahattAM darzayati zrUyate hyanyazapathAnAdRtyaiva lakSmaNaH / nizAbhojanazapathaM kArito vanamAlayA // 68 // zrUyate rAmAyaNe dazarathanandano lakSmaNaH pitRnidezAt saha rAmeNa sItayA ca dakSiNApathe prasthito'ntarA kUvaranagare mahIdhararAjatanayAM vanamAlAmupayeme, tatazca rAmeNa saha parato dezAntaraM yiyAsan svabhAryA vanamAlAM pratimocayati sma, sA tu tadvirahakAtarA punarAgamanamasambhAvayantI lakSmaNaM zapathAnakArayat / yathA priye ! rAmaM manISite deze paristhApya yadyahaM bhavatIM svadarzanena na prINayAmi tadA prANAtipAtAdipAtakinAM gati yAmIti sA tu taiH zapathairatuSyantI 'yadi rAtribhojanakAriNAM zapathaM karoSi tadA tvAM pratimuJcAmi nAnyatheti' tamuvAca sa tathetyabhyupagatya dezAntaraM prasthitavAn / evamanyazapathAnAdRtya lakSmaNo vanamAlayA rAtribhojanazapathaM kAritaH vizeSacaritaM tu granthagauravabhayAnneha likhyate // 68 // tRtIya prakAzaH ||338|| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 339 // zAstra nidarzanaM ca vinA sakalajanAnubhavasiddhaM rAtribhojanavirateH phalamAha -- karoti virati dhanyo yaH sadA nizi bhojnaat| so'ddhaM puruSAyuSasya syAdavazyamupoSitaH // 69 // yaH kazciddharmadhano hi rAtribhojanasya viratiM karoti, so'rddha puruSAyuSasyopoSitaH syAt / upavAsya caikasyApi nirjarAkAraNatvAnmahAphalatvaM paJcAzadvarSasammitAnAM tUpavAsAnAM kiyatphalaM sambhAvyate ? idaM ca zatavarSAyuSaH puraSAnadhikRtyoktam / pUrvakoTIjIvinastu prati tadarddhamupavAsAnAM nyAyasiddhameva // 69 // tadevaM rAtribhojanasya bhUyAMso doSAstatparivarjane tu ye guNAstAn vaktumasmAkamazakti revetyAharajanIbhojanatyAge ye guNaH parito'pi tAn / na sarvajJAhate kazcidaparo vaktumIzvaraH // 70 // spaSTam ||70|| atha kramaprAptamAmagorarU saMpRktadvidalAdibhojanapratiSedhamAha Amagorasa saMpRktadvidalAdiSu jantavaH / dRSTAH kevalibhiH sUkSmAstasmAttAni vivarjayet // 71 // iha hiyaM sthitiH kecidbhAvA hetugamyAH kecittvAgamagamyAstatra ye yathA hatvAdigamyAste tathaiva pravacanadharaiH pratipAdanIyAM / AgamagapyeSu hetUn, hetugamyeSu tvAgamamAtraM pratipAdayamnAjJAvirAdhakaH syAt / yadAhajo deuvApakkhamma uo Agame ya Agamio / so sasamayapannavao siddhaMtavirAhao ano // 1 // ityAmagorasasaMpRktadvidalAdau na hetugamyo jIvasadbhAvaH kintvAgamagamya eva / tathAhi - AmagorasasaMpRkte (1) yo hetuvAdapakSe hetuka Agame cAgamikaH / sa svasamayaprajJApakaH siddhAntavirAdhako'nyaH / F450 tatoya prakAzaH // 339 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 340 // tRtoya prakAzA dvidale AdizabdAtpuSpitaudane, ahatiyAtIte dadhina, kuthitAnne ca, ye jantavaste kevalajJAnibhirdaSTA iti jantumizrAmagorasamizradvidalAdibhojanaM varjayet / tadbhojanAddhi prANAtipAtalakSaNo dossH| na ca kevalinAM nirdoSatvenA sAnAM vacanAni vipariyanti // 71 / api ca / na madyAdIni kuthitAnaparyavasAnAnyevAbhojyAni, kintvanyAnyapi jIvasaMsAravitabahulAnyAgamAdupalabhya varjanIyAnItyAhajantumizraM phalaM puSpaM patraM cAnyadapi tyajet / sandhAnamapi saMsaktaM jinadharmaparAyaNaH // 72 // __ jantubhirmizraM phalaM madhUkabilvAdeH, puSpamaraNizigrumadhRkAdeH. patraM prAvRSi taNDulIyakAdeH. anyadapi mUlAdityajet / sandhAnamAmraphalAdInAM yadi saMsaktaM bhavet, tadA jinadharmaparAyaNaH kRpAlutvAtyajediti saMbandhaH / idaM ca bhojanato bhogopabhogavratamuktam, bhogopabhogakAraNaM dhanopArjanamapi bhogopabhoga ucyate, upacArAt / tatparimANamapi bhogopabhogavratam / yathA zrAvakasya kharakarmaparihAreNa karmAntareNa jIvikA / etacca sakSepArthamaticAraprakaraNa eva vakSyati / avasitaM bhogopabhogavratam // 72 // athAnarthadaNDasya tRtIyaguNavatasyAvasaraH taccatuHti zlokadvayenAhaAtai raudramapadhyAnaM pApakarmopadezitA / hiMsopakAridAnaM ca pramAdocaraNaM tathA // 73 // zarIrAdyarthadaNDasya pratipakSatayA sthitH| yo'narthadaNDastattyAgastRtIyaM tu guNavratam // 74 // ||340a|| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** ****** yogazAstram tRtIya prakAzaH ||340b| ||340b ********** apakRSTa dhyAnamapadhyAnaM, tadanarthadaNDasya prathamo bhedaH / tacca dvedhA-Arta raudraM ca, tatra RtaM duHkhaM tatra bhavamAta; yadi vA atiH pIDA yAtanaM ca, tatra bhavamAtam / taccatu -amanojJAnAM zabdAdInAM saMprayoge tadviprayogacintanamasaprayogaprArthanA ca prathamam / zUlAdirogasambhave ca tadviyogapraNidhAnaM tadasaMprayogacintA ca dvitI yam / iSTAnAM ca zadvAdInAM viSayANAM sAtavedanAyAzcAviyogAdhyavasAnaM saMprayogAbhilASazca tRtIyam / devendracakravAdivibhavaprArthanArUpaM nidAnaM caturtham / yadAhuH1amaNuNNANaM saddAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNi vioacitaNamasaMpaogANusaraNaM ca // 1 // 2taha sUlasIsarogAiveyaNAe vioapaNihANaM / tadasaMpaorgAcatA tappaDiyArAulamaNassa // 2 // 3iThThANaM visayAINa veyaNAe a rAgarattassa / aviogajjhavasANaM tada saMjogAbhilAso a||3|| 4deviNdckkvttttittnnaaigunnriddhiptthnnaamiyN| ahama niyAcitaNamaNNANANagayamaccataM // 4 // 5eyaM caumvihaM rAgadosamohaMkiyassa / aTTajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaimUlaM // 5 // ******* **************** (1) amanojJAnAM zadvAdIviSayavastUnAM dveSalinasya / atyarthaM viyogacintanamasaMprayogAnusaraNa ca // 1 // (2) tathA zUlazirorogAdivedanAyAH viyogapraNidhAnam / tadasaMprayogacintA tatpratIkArAkulamanasaH // 2 // (3) iSTAnAM viSayAdInAM vedanAyAzca rAgaraktasya / aviyogAdhyavasAnaM tathA saMyogAbhilASazca // 3 // (4) devendra cakravattitvAdiguddhiprArthanAmayam / adhamaM nidAnacintanamajJAnAnugatamatyantam // 4 // (5) etat catuvidhaM rAgadveSamohAkDitassa jIvasya / ArtadhyAnaM saMsAravarddhana tiryaggatimUlam // 5 // **************** Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ****** tRtIya yogazAstram ************ ||340k|| // 340 // rodayatyaparAniti rudro duHkhahetustena kRtaM tasya vA karma raudram taccaturddhA-hiMsAnubandhi mRSAnubandhi steyAnubandhi dhanasaMrakSaNAnubandhi ca / yadAhuH1sattavahavevabaMdhaNamAraNAipaNihANaM / aikohaggahaghatthaM nigghiNamaNaso'hamavivAgaM // 1 // 2pisuNAsambhAsabbhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo aisaMdhaNaparassa pacchannapAvassa // 2 // 3taha tivvakohalohAulassa bhUovaghAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paralogAvAniravekkhaM // 3 // 4saddAivisayasAhaNadhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNiTheM / savvAbhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM // 4 // 5eyaM caumvihaM rAgadosamohaMkiyassa jIvassa / roddajjhANaM saMsArabaddhaNaM nirayagaimUlaM // 5 // / evamAtaraudradhyAnAtmakamapadhyAnamanarthadaNDasya prathamo bhedaH / pApakarmopadezitA vakSyamANA dvitIyaH / hiMsopakAriNAM zastrAdInAM dAnamiti tRtIyaH / pramAdAnAM gItanattAdInAmAcaraNaM caturthaH / zarIrAdinimittaM yaH prANinAM daNDaH so'rthAya prayojanAya daNDo'rthadaNDastasya zarIrAdyarthadaNDasya yaH pratipakSarupo'narthadaNDo niSprayojano ****** ** * ********* ******* (1) satvavadhavedhabandhanadahanAkDanamAraNAdipraNidhAnam / atikrodhagrahaprastaM nighRNamanaso'dhavipAkam // 1 // (2) pizunAsabhyAsadbhUtabhUtaghAtAdivacanapraNidhAnam / mAyAvino'tisandhAnaparasya pracchannapApasya // 2 // (3) tathA tIvakrodhalobhAkulasya bhUtopadhAtanamanAryam / paradravyaharaNacittaM paralokApAyanirapekSam // 3 // (4) zadvAdiviSayasAdhanadhanasaMrakSaNaparAyaNamaniSTam / sarvAbhizakGanaparopaghAtakaluSAkulaM cittam // 4 // (5) evaM catuvidhaM rAgadveSamohAkDitasya jIvasya / raudradhyAnaM saMsAravarddhanaM narakagatimUlam // 5 // ** ****** ** Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA daNDa iti yAvat, tasya tyAgo'narthadaNDaviratistRtIyaM guNavatam / yadAha 1ja iMdiyasayaNAI paDucca pAvaM kareja so hoI / atthe daMDo etto aNNo u aNatthadaMDo u||1||73|| 74 // poga apadhyAnasya svarUpaM parimANaM cAhazAstram uTM vairighAto narendratvaM purghaataagnidiipne| khacaratvAdyapadhyAnaM muhUrtAtparatastyajet // 75 // vairighAtaparayAtAgnidIpanAdiviSayaM raudradhyAnamapadhyAna, narendratvaM khacaratvamAdizabdAdapsarovidyAdharIparibhogAdi, teSvArtadhyAnarUpamapadhyAna, tasya tatparimANarUpaM vrataM muhUrtAtparatastyajediti // 75 // atha pApopadezasvarUpaM tadviratiM cAhavRSabhAna damaya kSetra kRSa SaNDhaya vaajinH| dAkSiNyAviSaye pApopadezobhyaMna kalpate // 7 // vRSabhAn vatsatarAn prasaGgAdinA damaya dAntAn kuru, pratyAsIdati salu varSAkAlaH, tathA kSetraM bIjAvApabhavaM kRSa, vRSTaH khalu megho, yAsyati vApakAlo, bhRtA vA kedArA gAyantAM, sAIdinatrayamadhye upyantAM ca brIDayaH,tathA nedIyo'zvaH prayojanaM rAjJAmiti SaNDhaya varddhitakAn kuru vAjino'zvAn upalakSaNaM caitadanyeSAM grISme davAmidAnAdInAma, ayaM pAparUpa upadezaH, zrAvakANAM na kalpate na yujyate / sarvatra pApopadezaniyamaM kartumazaktabhyo'pavA (1) yadindriyasvajanAdIn pratItya pApaM kuryAt sa bhavati / arthe daNDaH itaH anyastu anarthadaNDastu // 1 // (2) samIpataraM prayojanamazvaH / // 34 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA zAsram // 342 // do'yamucyate / dAkSiNyAviSaya iti / bandhuputrAdiviSayadAkSiNyavataH paapopdesho'shkyprihaarH| dAkSiNyAbhAve tu yathA tathA maukharyeNa pApopadezo na kalpate // 76 // ____ atha hiMsopakArINi tadadAnaparihAraM cAhayantralAGgalazastrAgnimuzalodUkhalodikam / dAkSiNyAviSaye hiMsaM nArpayetkaruNAparaH // 77 // . yantraM zakaTAdi, lAGgalaM halaM, zakha khaDgAdi, agnivahniH, muzalamayo'graM, udukhalamulUkhalaM, AdizabdAddhanubhakhAdiparigrahaH / hiMsaM vastu, karuNAparaH zrAvako nArpayet, dAkSiNyAviSaya iti pUrvavat // 77 // atha pramAdAcaraNamanarthadaNDasya caturthabhedaM tatparihAraM ca zlokatrayeNAhakutUhalAdgItanRttanATakAdinirIkSaNam / kAmazAstraprasaktizca dyutamadyAdisevanam // 7 // jalakrIDA''ndolanAdivinodojantuyodhanam / ripoH sutAdinA vairaM bhktstriideshraattkthaaH|79| rogamArgazramau muktvA svApazca sakalAM nizAm / evamAdi pariharetpramAdAcaraNaM sudhIH / 8 / / ___ katUhalAtkautukAdetorgItasya nRttasya nATakasya AdizabdAtprakaraNAdonirIkSaNaM, tena tenendriyeNa yathocitaM viSayIkaraNam / kutUhalagrahaNAjjinayAtrAdau prAsaGgikanirIkSaNe ca na pramAdAcaraNam / tathA kAmazAstre vAtsyAyanAdikRte, prasaktiH punaH punaH parizIlanam, tathA dyUtamakSakAdibhiH krIDanam, madyaM surA, AdizabdAnmRgayAdi, teSAM sevanaM parizIlanaM, tathA jalakrIDA taDAgajalayantrAdiSu majjanonmajjanazruGgikAcchoTanAdirUpA, tathA Ando // 342 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 343 // lnaM vRkSazAkhAdau dolAkhelanaM; AdizabdAtpuSpAvacayAdi; tathA jantUnAM kukkuTAdInAM yodhanaM paraspareNAbhyAhananam; tathA ripoH zatroH sambandhinA putrapautrAdinA vairam ayamartho yena tAvatkathaJcidAyAtaM vairaM tadyaH parihattu na zaknoti tasyApi putrapautrAdinA yadvairaM tatpramAdAcaraNam ; tathA bhaktakathA yathA idaM cedaM ca mAMspAkamAmodakAdi sAdhu bhojyaM sAdhvanena bhujyate, ahamapi vA idaM bhokSye ityAdirUpA; tathA strIkathA strINAM nepathyaGgahArahAvabhAvAdivarNanarUpA "karNATI suratopacAracaturA lATI vidagdhapriyA" ityAdirUpA vA; tathA dezakathA, yathA dakSiNApathaH pracurAnapAnaH strIsambhogapradhAnaH, pUrvadezo vicitravanaguDakhaNDazAlimadyAdipradhAnaH, uttarApathe zUrAH puruSA javino vAjino godhUmapradhAnAni dhAnyAni sulabhaM kuGkumaM madhurANi drAkSAdADimakapitthAdIni pazcimadeze sukhasparzAni ca vastrANi sulabhA ikSavaH zItaM vArItyevamAdiH rATrakathA rAjakathA yathA zuro'smadIyo rAjA, sadhanacauDaH gajapatigaiMDaH, azvapatisturuSka ityAdi / evaM pratikUlA api bhaktAdikathA vAcyA; tathA rogo jvarAdiH, mArgazramo mArgakhedaH tau muktvA sakalAM nizAM svApo nidrA / rogamArgazramayostu na pramAdAcaraNam / evamAdipUrvoktasvarUpaM pramAdAcaraNaM pariharet / sudhIH zramaNopAsakaH / pramAdAcaritaM ca majjaM visayakasAyA niddA vigahA ya pazcamI bhaNiyA / ee paJca pamAyA jIvaM pADenti saMsAre // 1 // iti paJcavidhasya pramAdasya prapaJcaH / / 78 / / 79 / / 80 / / dezavizeSaM pramAdaparihAramAha (1) madyaM viSayakapAyA nidrA vikathA ca paJcamI bhaNitA / ete paJca pramAdA jIvaM pAtayanti saMsAre // 1 // COOK:: tRtIya prakAzaH // 343 // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkhAm tRtIya prakAzA // 34 // vilaashaasnisstthyuutnidraaklhdusskthaaH| jinendrabhavanasyAntarAhAraM ca caturvidhama // 1 // jinendrabhavanasyAntarityAdita Arabhya saMbadhyate, tena jinendrabhavanasya madhye vilAsaM kAmaceSTAM, hAsaM kahakahadhvAnaM isanaM, niSThyUtaM niSThIvanaM, nidrAM svApaM, kalahaM rATI, duSkathAM caurapAradArikAdikathAM, caturvidhaM cAhAram -azanapAnakhAdyasvAdhasvarUpaM pariharet / pariharediti pUrvataH sambandhanIyam / tatrAzanaM zAlyAdi mudgAdi saktvAdi peyAdi modakAdi kSIrAdi sUraNAdi maNDakAdi ca / yadAha asaNaM oaNasattagamuggajagArAi khajjagavihI ya / khIrAimaraNAI maMDagapabhiI aviNNe // 1 // pAnaM sauvIraM yavAdidhAvanaM, surAdi sarvazcApakAyaH karkaTakajalAdikaM ca / yadAha2pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukkAo savvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // 1 // khAdya bhRSTadhAnyaM gulaparpaTikAkhajUranAlikeradrAkSAkarkaTacAmrapanasAdi / yadAha3bhattosaM daMtAI khajjUraM nAlieradakkhAI / kakaDigaMbagaphaNasAi bahuvihaM khAimaM neyaM // 1 // svAdyaM dantakASThaM tAmbUlanulasikApiNDArjakamadhupippalIsuNThImaricajIrakaharItakIvibhItavasthAmalakyAdi / yadAha (1) azanamodanasaktukamudgajagAdi khAdyakavidhizca / kSIrAdi sUraNAdi maNDakaprabhRti ca vijJeyam / / (2) pAnaM sauvIrayavodakAdi citraM surAdikaM caiva / apkAyaH sarvaH karkaTakajalAdikaM ca tathA // 1 // (3) bhaktoSaM dantyAdi khajUraM nAlikeradrAkSAdi / karkaTikAmrapanasAdi bahuvidhaM khAdimaM jJeyam // 1 // bhattA kASThaM tAmbUlanulasikA sAyakavidhizca / kSIdAya sarvaH karkaTakajalAdima jJeyam // 1 // // 344 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poga tRtIya prakAzA zAstram // 345 // daMtaravaNa taMbole cittaM tulasIkuheDagAIyaM / mahupippalimuMThAI aNegahA sAimaM hoi // 1 / / 8 / / uktAni trINi guNavratAni / atha catvAri zikSApratAnyucyante, tatrApi sAmAyikadezAvakAzikapauSadhopavAsAtithisaMvibhAgalakSaNeSu caturSu zikSAvrateSu prathama sAmAyikAkhyaM zikSAghratamAha-- tyatAtaraudradhyAnasya tyktsaavdykrmnnH| muhUrta samatA yA tAM viduH saamaayikvtm|82| muhUrta muhUrttakAlaM, yA samatA rAgadvaSahetuSu madhyasthatA, tAM sAmAyikavataM viduH, samasya rAgadveSavinirmuktasya sataH Ayo jJAnAdInAM lAbhaH prazamasukharUpaH samAyaH, samAya eva sAmAyikam , vinayAditvAdikaN / samAyaH prayojanamasyeti vA sAmAyikam / tacca sAmAyika manovAkAyaceSTAparihAraM vinA na bhavatIti tyaktAtaraudradhyAnasye tyuktaM, tyaktasAvadhakarmaNa iti ca, tyaktaM sAvadha vAcikaM kAyikaM ca karma yena tasya / sAmAthikasthazca zrAvakaH gRhastho'pi yatiriva bhavati / yadAha 2sAmAiyaMmi u kae samaNo iva sAvo havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA // 1 // ata eva tasya devasnAtrapUjAdau nAdhikAraH / nanvagarhitaM karma kurvANasya devasnAtrAdau ko doSaH, sAmAyika hi sAvadhavyApAraniSedhAtmakaM, niravadhavyApAravidhAnAtmakaM ca, tatsvAdhyAyapaThanaparivartanAdivat devapUjAdau ko (1) dantapAvanaM tAmbUlaM citraM tulasIkuheDakAdikam / madhupippalimuNThayAdi anekadhA svAdimaM bhavati / / (2) sAgAyika eva (ke tu) kRte zramaNa iva zrAvako bhavati yasmAt / etena kAraNena bahuzaH sAmAyikaM kuryAt / / // 345 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tutIya yogazAstram prakAzA // 346 // doSaH ? naivam, yatevi devasnAtrapUjanAdau nAdhikAraH / bhAvastavArtha ca dravyastavopAdAnam sAmAyike ca sati saMprApto bhAvastava iti kiM dravyastavakaraNena ? / yadAhadabatyo ya bhAvatyo ya dabatyo bahuguNo tti buddhi siyA / aNiuNajaNavayaNamiNaM chajjIvahiyaM jiNA viti|| ___ iha zrAvakaH sAmAyikakarttA dvividho bhavati-RddhimAnanRddhikazca, yo'sAvanRddhikaH sa catuSu sthAneSu sAmAyikaM karoti-jinagRhe, sAdhusamIpe, pauSadhazAlAyAM, svagRhe vA, yatra vA vizrAmyati, nirvyApAro vA Aste tatra ca / tatra yadA sAdhusamIpe karoti tadAya vidhiH, yadi kasmAccidapi bhayaM nAsti, kenacidvivAdo nAsti RNaM vA na dhArayati, mA bhUttatkRtAkarSaNApakarSaNanimittazcittasaMklezaH tadA svagRhe'pi sAmAyika kRtvA IryA zodhayan, sAvadyA bhASAM pariharana, kASThaleSTvAdinA yadi kArya tadA tatsvAminamanujJApya pratilikhya pramAya ca gRhNan, khelasiGghANakAdIMzcAvivecayan vivecayaMzca sthaNDilaM pratyavekSya pramRjya ca, evaM paJcasamitisamitasviguptiguptaH sAdhyAzraya gatvA sAdhUnamaskRtya sAmAyikaM karoti yathA karemi bhaMte sAmAiyaM sAvajaM jogaM paccakkhAmi jAva sAhU pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi tassa bhaMte paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosirAmi // sAmAyikasUtrasyAyamarthaH-karemi abhyupagacchAmi, bhaMte iti gurorAmantraNam, he bhadanta ! bhadante sukhavAn kalyANavAMzca bhavati bhaduda mukhakalyANayoH asya auNAdikAntapratyayAntasya nipAtanAt rUpam / AmantraNaM ca (1) dravyastavazca bhAvastavazca dravyastavo bahuguNa iti buddhiH syAt / anipuNajanavacanamidaM SaDjIvahitaM jinA yuvateza // 346 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 34 // pratyakSasya gurostadabhAve parokSasyApi buddhayA pratyakSIkRtasya bhavati, yathA jinAnAmabhAve jinapratimAyA AropitajinavAyAH stutipUjAsambodhanAdikaM bhavati, gurozcAbhimukhIkaraNaM tadAyattaH sarvo dharma iti pradarzanArtham / yadAha1nANassa hoi bhAgI thirayarao dasaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // 1 // athavA bhavAntahetutvAdbhavAntaH, bhante ityArSatvAt / madhyavyaJjanalope rUpaM bhante iti "ata etsau puMsi mAgadhyAm" // 8 // 4 // 287 // ityekAro'rddhamAgadhatvAdArSasya / sAmAyikamuktanirvacanam / avayaM pApaM, sahAvadhena sAvadyaH yujyate iti yogo vyApArastaM pratyAkhyAmi pratIti pratiSedhe AGA''bhimukhye khyAMka prakathane, tatazca pratIpamabhimukha khyApakaM sAvadhayogasya karomItyarthaH / athavA paccakkhAmIti pratyAcakSe, cakSika vyaktAyAM vAcItyasya pratyApUvasTa rUpam pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomItyarthaH / jAva sAhU pajjuvAsAmi yAvacchabdaH parimANamaryAdA'vadhAraNavacanastatra parimANe yAvatsAdhuparyupAsanaM mama tAvatpratyAkhyAmIti, maryAdAyAM sAdhuparyupAsanAdaka, avadhAraNe yAvatsAdhupayupAsanaM tAvadeva na tasmAtparata ityarthaH / duvihaM tiviheNaM, dve vidhe yasya sa dvividhaH sAvadho yogaH sa ca pratyAkhyeyatvena karma sampadyate; atastaM dvividhaM yogaM karaNakAraNalakSaNamanumatipratiSedhasya gRhasthaiH kartumazakyatvAt putrabhRtyAdikRtasya vyApArasya svayamakaraNe'pyanumodanAt / trividheneti karaNe tRtIyA / maNeNaM vAyAe kAraNaM iti trividhasyaiva sUtropAtta vivaraNaM manasA vAcA kAyena ceti trividhena karaNena / na karomi na kArayAmIti sUtropAttameva dvividhamityasya vivaraNam / kiM punaH kAraNamuddezakramamatilaGghaya vyatyAsena (1) jJAnasya bhavati bhAgI sthiratarako darzane caritre ca / dhanyA yAvatkathAyAM (tha) gurukulavAsaM na muzcanti // 1 // 1 // 34 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 348 // nirdezaH kRtaH ? ucyate-yogasya karaNAdhInatopadarzanArtham / karaNAdhInatA hi yogAnAm, karaNabhAve bhAvAttadabhAve | cAbhAvAdyogasya / tasseti, tasya atrAdhikRto yogaHsaMbadhyate, avayavAvayavibhAvalakSaNasambandhe SaSThIH, yo'yaM yogastrikAlaviSayastasyAtItamavayavaM pratikrAmAmi nivarta pratIpaM kAmAmItyarthaH, nindAmi jugupse garhAmi sa evArthaH, kevalamAtmasAkSikI nindA, gurusAkSikI gardA / bhante iti punargurorAmantraNaM bhaktyatizayakhyApanArtha na punaruktam, athavA sAmAyikakriyApratyarpaNAya punarguroH sambodhanam / anena caitat jJApitaM bhavati, sarvakriyA'vasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti / uktaM ca bhASyakAreNa 1sAmAiyapaccappaNabayaNovAyaM bhayaMtasahotti / savvakiriyAvasANe bhaNiya paJcappaNamaNeNa // 1 // appANamiti; AtmAnamatItakAlasAvadyayogakAriNam: vosirAmIti vyutsRjAmiH vizabdo vividhArthoM vizeSArthoM vA; ucchabdo bhRshaarthH| vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM mRjAmi tyjaamityrthH| atra ca karemi bhaMte sAmAiyamiti vartamAnasya sAvadhayogasya pratyAkhyAnam , sAvaja jogaM paJcakkhAmItyanAgatasya tassa bhaMte paDikkamAmItyatItasyeti traikAlikaM pratyAkhyAnamuktamiti trayANAM vAkyAnAM na paunaruktyam / uktazca "aIyaM niMdAmi paDupa (ppa) saMvaremi aNAgayaM paccakkhAmIti / evaM kRtasAmAyika IryApathikAyAH pratikrAmati pazcAdAgamanamAlocya yathAjyeSThamAcAryAdIn vandate, punarapi guruM vanditvA pratyupekSya niviSTaH zrRNoti, paThati, pRcchati vaa| evaM caityabhavane'pi draSTavyam yadA tu svagRhe (1) sAmAyikapratyarpaNavacanopAyo bhadantazabda iti / sarvakriyA'vasAne bhaNita pratyarpaNamanena // 1 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 349 // tRtIya prakAzA HERANASIAN poSadhazAlAyAM vA sAmAyikaM gRhItvA tatraivAste tadA gamanaM nAsti / yastu rAjAdimahardikaH sa gandhasindhuraskadhAdhirUDhachatracAmarAdirAjAlaGkaraNalazkRto hAstikAzvIyapAdAtirathakaTacAparikarito bherIbhAGkArabharitAmbaratalo bandivRndakolAhalAkulIkRtanabhastalo'nekasAmantamaNDalezvarAhamahamikAsaMprekSyamANapAdakamalaH paurajanaiH sazraddhama gulyopadaya'mAno manorayairupaspRzyamAnasteSAmevAJjalibandhAna lAjAjalipAtAn ziraHpraNAmAnanumodamAnaH "aho dhanyo dharmoM ya evaMvidhairapyupasevya" iti prAkRtajanairapi zlAdhyamAno'kRtasAmAyika eva jinAlayaM sAdhuvasatiM vA gacchati, tatra gato rAjakakudAni chatracAmaropAnadamukuTakhagarUpANi pariharati, jinArcanaM sAdhuvandanaM vA karoti, yadi tvasau kRtasAmAyika eva gacchet tadA gajAzvAdibhiradhikaraNaM syAt ; tacca na yujyate kartum / tathA kRtasamAyikena pAdAbhyAmeva gantavyam , taccAnucitaM bhupatInAmiti / Agatasya ca yadyasau zrAvako bhavati tadA na ko'pyabhyutthAnAdi karoti / atha yathAbhadrakastadA pUjA kRtA bhavatviti pUrvamevAsanaM racyate / AcAryAzca pUrvamevotthitA Asate mA utthAnAnutthAnakRtA doSA bhUvaniti, AgatazcAsau sAmAyikaM karotItyAdi pUrvavat // 82 // sAmAyikasthazca mahAnirjaro bhavatIti dRSTAntadvAreNAhasomAyikavratasthasya gRhiNo'pi sthiraatmnH| cadrAvataMsakasyeva kSIyate karma saJcitam // 83 // gRhasthasyApi kRtasAmAyikasya karmanirjarA bhavatIti candrAvataMsaka udAharaNam / tacca sampradAyagamyam / sa cAyam asti sAketanagaraM zrIsaGketaniketanam / hasitendrapurazrIkaM sitAhaccaityaketanaH // 1 // tatra lokagAnando dvitIya iva cndrmaaH| candrAvataMso rAjA'sodavataMsa ivAvaneH // 2 // sa yathA dhArayAmAsa zastrANi trANahetave / // 349 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram vatIya prakAzA // 350 // tIkSNAni zikSAvazato vratAnyapi tathA sudhIH // 3 // mAghamAse vibhAvaryA so'nyadA vAsavezmani / AdIpajvalana sthAsyAmIti sAmAyike sthitaH // 4 // tacchayyApAlikA dhvAntaM svAmino mA sma bhUditi / yAte prAgyAminIyAme pradIpe tailamakSipat // 5 // gate yAme dvitIyasminnapi sA bhaktamAninI / jAgratI dIpake kSINataile tailaM nyadhAtpunaH // 6 // triyAmAyAstRtIyasminnapi yAme vyatIyuSi / mallikAyAM pradIpasya tailaM cikSepa sA punH||7|| vibhAtAyAM vibhAvaryAmavasAnamathAsadat / zramotpannavyathAklAnto rAjA sa iva dIpakaH // 8 // sAmAyika samadhigamya nihatya karma candrAvataMsanRpatistridivaM tato'gAt / sAmAyikavatajuSo gRhiNo'pi sadyaH, kSIyeta karma nicitaM sugatirbhavecca // 6 // // iti candrAvataMsarAjarSikathAnakam // 8 // dvitIya zikSAvratamAha-- digavate parimANaM yattasya saMkSepaNaM punaH / dine rAtrau ca dezAvakAzikavratamucyate // 4 // digravrate prathamaguNavate yaddazasvapi dikSu gamanaparimANaM tasya divA rAtrau copalakSaNatvAtpraharAdau ca yat sakSepaNaM tadazAvakAzikavratam / deze digvratagRhItaparimANasya vibhAge avakAzo'vasthAna dezAvakAzaH so'trAstIti dezAvakAzikaM "ato'nekasvarAt" // 7 // 2 // 6 // itiikH| digravatasaMkSepakaraNamaNuvratAdisaMkSepakaraNasyApyupalakSaNaM draSTavyam , eSAmapi saMkSepasyAvazyaM karttavyatvAt / prativrataM ca saMkSepakaraNasya vibhinnavratatve dvAdaza vratAnIti saMkhyAvirodhaH syAt / / 84 // (1) pAtre. // 35 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poga zAstram // 351 // tRtIya prakAzaH atha tRtIyaM zikSAghratamAhacatuSpA caturthAdikuvyApAraniSedhanam / brahmacarya kriyAstrAnAdityAgaH poSadhavratam // 85 // catuSparvI aSTamI-caturdazI-pUNimA-amAvAsyAlakSaNA, caturNA parvANAM smaahaarshctussprvii| parvazabdo'kArAnto'pyasti, tasyAM caturthAdikaM tapaH, kubyApArasya sAvadhavyApArasya niSedhaH, brahmacaryakriyA brahmacaryasya karaNaM snAnAdeH zarIrasatkArasya tyAgaH / aadishbdaadudvrtnvrnnkvilepnpusspgndhvishissttvstraabhrnnaadiprigrhH| poSaM puSTi prakramAddharmasya dhatta poSadhaH sa eva vrataM poSadha vratam sarvataH poSadha ityarthaH / dvividhaM hi poSadhavataM dezataH sarvatazca / tatrAhArapoSadho dezato vivakSitavikRteravikRterAcAmAmlasya vA sakRdeva dvireva vA bhojnmiti| sarvatastu caturvidhasyApyAhArasyAhorAtraM yAvatpratyAkhyAnam, kuvyApAraniSedhapoSadhastu dezata ekatarasya kasyApi kuvyApArasyAkaraNaM, sarvatastu sarveSAmapi kRSisevAvANijyapAzupAlyagRhakarmAdinAmakaraNaM, brahmacaryapauSadho'pi dezato divaiva rAtrAveva vA, sakRdeva dvireva vA svIsevAM muktvA brahmacaryakaraNam, sarvatastu ahorAtraM yAvat brahmacarya pAlanam / dezataH snAnAdeH zarIrasatkArasyaikatarasyAkaraNaM sarvatastu sarvasyApi tasyAkaraNam, iha ca dezataH kuvyApAraniSedhapoSadhaM yadA karoti tadA sAmAyikaM karoti vA na vA, yadAtu sarvataH karoti tadA sAmAyika niyamAtkaroti, akaraNe tu tatphalena vaccyate / sarvataH poSadhavrataM ca caityagRhe vA, sAdhumUle vA, gRhe vA, poSadhazAlAyAM vA tyaktamaNisuvarNAdhalaGkAro vyapagatamAlAvilepanavarNakaH parihRtapraharaNaH pratipadyate / tatra ca kRte paThati ca pustakaM vAcayati dharmadhyAnaM dhyAyati, yathaitAn sAdhuguNAnahaM mandabhAgyo na samarthoM dhaaryitumiti| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAnam tattIya prakAzA // 352 // iha ca yadyAhArazarIrasatkArabrahmacaryapoSadhavat kuvyApArapoSadhavratamadhyanyatrAnAbhogenetyAdyAkAroccAraNapUrvakaM pratipadyate tadA sAmAyikamapi sArthakaM syAt / sthUlatvAtpoSadhapratyAkhyAnasya sUkSmatvAcca sAmAyikasyeti / tathA poSadhayatA'pi sAvadhavyApArA na kAryA eva tataH sAmAyikamakurvastallAbhAdmazyatIti / yadi punaH sAmAcArIvizeSAta sAmAyikamiva vividhaM trividhenetyevaM poSadhaM pratipadyate tadA sAmAyikArthasya pauSadhenaiva gatatvAnna sAmAyikamatyantaM phalavat / yadi paraM poSadhasAmAyikalakSaNaM vratadvayaM pratipanaM mayetyabhiprAyAt phalavaditi // 85 // idAnIM poSadhavratakatan prazaMsatiU| gRhiNo'pi hi dhanyoste puNyaM ye poSadhavratam / duSpAlaM pAlayantyeva yathA sa culniipitaa||86|| ___ yatayastAvad dhanyA eva gRhiNo'pi gRhasthA api te dhanyAH dharmadhanaM labdhAraH ye niHsattvajanaduSpAlaM puNyaM pavitraM poSavrataM pAlayanti, yathA sa culanIpiteti dRSTAntaH, sa ca sampradAyagamyaH / sa cAyam___ asti vArANasI nAmAnugaDaM nagarI varA / vicitraracanAramyA tilakazrIrivAvaneH // 1 // sutraamevaamraavtyaamvistritvikrmH| jitazatrurabhUttatra dharitrIdhavapuGgavaH // 2 // AsIdagRhapatistasyAM mhebhyshculniipitaa| prApto manuSyadharmeva manuSyatvaM kuto'pi hi // 3 // jagadAnandinastasyAnurupA rUpazAlinI / zyAbhA nAmAbhavadbhAryA zyAmeva tuhinadyuteH // 4 // aSTau nidhAne'STau vRddhAvaSTau ca vyavahAragAH / iti tasyAbhavan hemnazcaturviMzatikoTayaH // 5 // ekaikazI gosahastrairdazabhiH pramitAni tu / tasyAn gokulAnyaSTau kulavezmAni sampadAm // 352 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / / 353 / / // 6 // tasyAM puryAmathAnyedyurudyAne koSTakAbhidhe / bhagavAn samavasRto viharaMzvaramo jinaH // 7 // tato bhagavataH pAdavandanAya surAsurAH / sendrAH samAyayustatra jitazatruzca bhUpatiH ||8|| paddhayAM cacAla culanIpitA'pyucitabhUSaNaH / vandituM nanditamanAH zrIvIraM trijagatpattim ||9|| bhagavantaM tato natvopavizya culanISitA / zuzrAva parayA bhaktyA prAJjalirdharmadezanAm // 10 // athosthitAyAM sadasi praNamya caraNau prabhoH / iti cijJapayAmAsa vinItaculanIpitA ||11|| svAminnasmAdRzAM bodhahetorviharase mahIm / jagadbodhaM vinA nAnyo hyarthacakramaNe raveH // 12 // sarvo'pi yAcyate gatvA sa datte yadi vA na vA / Agatya yAcito dharmaM datse hetuH kRpA'tra te // 13 // jAnAmi yatidharma cet gRhNAmi svAmino'ntike / yogyatA paramiyatI mandabhAgyasya nAsti me || 14 || yAce zrAvakadharmaM tu svAmin ! dehi prasIda me | Adatte'bdhAvapyudako bharaNaM nijameva hi / | 15 || yathAsukhaM gRhANeti svAminA'nu matastataH / sa pratyAkhyatsthUlahiMsAM mRSAvAdaM ca caurikAm ||16|| pratyAkhyazca svabhAryAyAH zyAmAyA aparastriyam / aSTASTakoTyabhyadhikaM svarNa nidhyAdiSu triSu || 17|| brajebhyo'nyAnathASTabhyaH pratyAcakhyau brajAnapi / halapaJcazatIto'nyAM kRSiyogyAM mahImapi / / 18 / / anaHzatebhyaH paJcabhyodigyAyibhyo'paraM tvanaH / saMvahadbhayazca paJcabhyaH pratyAcakhyau mahAmatiH ||19|| digrayAtrikANi catvAri catvAri pravahanti ca / vAhanAni vinA so'tha pratyAkhyaditarANi tu ||20|| anyatra gandhakASAyyAH pratyAkhyadaGgapuMsanam / ArdrAyA madhukayaSTheritaddantadhAvanam // 21 // anyataH kSIrAmalakAtpratyAcakhyau phalAnyapi / sahasrazatapAkAbhyAM tailAbhyAM mrakSaNAntaram ||22|| gandhADhyAdanyataH pratyAcakhyAvuddharttanAnyapi / aSTAbhya auSTrikebhyo'mbhaH kumbhebhyo'dhikamajjanam ||23|| vastraM pratyAkhyadanyacca kArpAsAdvatrayugma tRtIya prakAzaH // 353 // Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA / / 354 // kAt / vilepanAni cAnyatra kuGkumAgarucandanAt // 24 // puSpaM pratyAkhyadanyacca padmAjjAtikhajo'pi ca / karNikAnAmamudrAbhyAmanyAni bhUSaNAni ca // 25 mumoca dhUpamagaruturuSkAbhyAmathAparam / anyAzca kASThapeyAyAH peyA api smnttH||26|| khaNDakhAdyAd ghRtapUrAccetarat khAdyamatyajat / odanAnyapi niHzeSANyanyataH kalamaudanAt // 27 // kalAyamudramASebhya itaraM sUpamatyajat / zaratkAlabhavAtsarva goghRtAdaparaM ghRtam // 28 // zAkaM palyaGkamaNDUkIzAkAbhyAmanyama(da)tyajat / vinA snehAmladAlyamle tImanAnyapi srvtH||29|| antarikSodakAdanyadudakaM paryavarjayat / mukhavAsaM ca tAmbUlAtpazcasaugandhikAdRte // 30 // apadhyAnaM hiMsadAnaM pramAdAcaritaM tthaa| pApakarmopadeza cAnarthadaNDAnavarjayat // 31 // evaM zrAvakadharma sa samyak samyaktvapUrvakam / sarvAticArarahita prapede purataH prabhoH // 32 // bhagavantaM tato natvA gatvA ca nijavezmani / pratipanna tathA dharma svabhAryAyai nyavedayat // 33 // tenAtha sA'pyanujJAtA rathamAruhya tatkSaNam / upetya bhagavatpArce gRhidhamamazizriyat // 34 // tadA ca gautamo natvA papraccheti jagatpatim / mahAvratadharaH kiM syAnna vA'yaM culanIpitA ? // 35 // athoce svAminA naiSa yatidharma prapatsyate / gRhidharmarataH kiM tu mRtvA saudharmameSyati // 36 / / aruNAbhe vimAne ca ctussplyopmsthitiH| tatazcyutvA videheSutpadya nirvANameSyati // 37 // (yugmam) gRhabhAraM jyeSThaputre nyasyAtha culanIpitA / tasthau pauSadhazAlAyAM pAlayan poSadhavratam // 38 // tasyAtha poSadhasthasya mAyAmithyAtvavAn surH| nizIthe kazcidAgacchatpAce vratajighAMsayA // 39 // ghorAkAraH purobhUya khaDgamAkRSya bhISaNam / sa ityUce tamatyuccaizculanIpitaraM muraH // 40 // aprArthitaprArthaka re ! zramaNopAsakavratam / tvayA kimidamArabdhaM madAdezena mucyatAm // 41 // // 54 // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 355 // tRtIya prakAzA muzcasIdaM na cette'gre jyeSThaputramahaM tava / kuSmANDamiva khaDDrena khaNDayiSyAmi khaNDazaH // 42 // bhavataH prekSamANasya purastatpizitAnyaham / kSiptvA kaTAhe pakSyAmi zUlairbhakSyAmi tatkSaNAt // 43 // AcamiSyAmi tanmAMsazoNitAni tathA'dhunA / prekSamANo yathA hi tvaM svayameva vipatsyase // 44 // devabruve vibruvati tatraivaM culanIpitA / na cakampe kesarIva garjatyUrjitamambude // 45 // akSobhaM prekSamANastu culanIpitaraM suraH / vibhISayitukAmastaM tathaivoce punaH punaH // 46 // evaM vibhASamANasya surasya culanIpitA / na sanmukhamapi prekSAzcakre zuna iva dvipaH // 47 // sa vikRtya puro jyeSThatanayaM culanIpituH / nistriMzena nRzaMsAtmA pazuvad vyshstttH||48|| chitvA kSitvA kaTAhAntastanmAMsAni papAca ca / babhraja ca zitaH zUlairAcacAma ca so'maraH // 49 // adhisehe ca tatsarva tatvajJaH culanIpitA / anyatvabhAvanAbhAjAM svAGgacchedo'pi nAtaye // 50 // athoce sa suro re re ! vratamadyApi nojjhasi / tad jyeSThamiva te putraM hanmi madhyamamapyaham ||51|tto'hnmdhymN putraM tathaivoce punaH punH| nirIkSyAkSubhitaM taM ca kaniSThaM cAvadhItsutam // 52 // tatrApyAlokya niSkampaM taM kruddhaH sa suro'bravIt / nAdyApyujjhasi pAkhaNDa mAtaraM te vihanmi tata // 53 // bhadrAM nAmAtha culanIpiturmAtaramAturAm / vikaroti sma rudatI karuNaM kurarImiva // 54 // sa suraH punarapyUce mucyatAM prakRtaM tvayA / svakuTumbapraNAzAya kRtyAtulyamidaM vratam // 55 // anyathA kulameDhiM te mAtaraM hariNImiva / hatvA bhrakSyAmi pakSyAmi bhakSayiSyAmi ca kSaNAt // 56 // tato'pyabhItaM culanIpitaraM vIkSya so'maraH / bhadrAmArATayattAraM sUnAnyastAmajAmiva // 57 // yayA bhAra ivoDhastvamudareNodaraMbhariH / mAtaraM hanyamAnAM tAM pazyetyUce punaH suraH // 58 // athaivaM cintayAmAsa cetasA culanIpitA / aho // 35 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga rAtoya zAkham prakAzA 1356 // durAtmA ko'pyeSa paramAdhArmikopamaH // 59 // putratrayaM me purato jaghAna ca cakhAda ca / kravyAdiva mamAmbAmapyadhunA hantumudyataH // 60 // yAvana hantyamUM tAvadrakSAmIti cacAla sH| kurvANena mahAzabdamutpete ca sureNa khe // 61 // taM ca kolAhalaM zrutvA bhadrA dutamupetya tam / kimetaditi cApRcchatso'zaMsattadazeSataH // 62 // tato'bhASiSTa bhaTraivaM mithyAdRkko'pyayaM surH| poSadhavratavighnaM te cakre kRtrimabhISaNaiH // 63 // poSadhavatabhaGgasya kuruSvAlocanaM tataH / pApAya vratabhaGgasya syAdanAlocanaM yataH // 64 // tathaiva pratipede'tha tadvAcaM culanIpitA / cakArAlocanAM tasya vratabhaGgasya zuddhadhIH // 65 / / athaikAdaza bheje'sau zrAvakapratimAH kramAt / sopAnAnIva sa svargasaudhArohaNakarmaNe // 66 // nistriMzadhArAnizitaM sa evaM zrAvakavratam / suciraM pAlayAmAsa bhagavadvacanocitam // 67 // tataH saMlekhanApUrva prapadyAnazanaM sudhiiH| mRtvA saudharma utpede vimAne so'ruNaprabhe // 68 // duSpAlamevaM culanIpitA yathA tatpAlayAmAsa sa poSadhavratam / ye pAlayantyeva tathA pare'pyado, dRDhavratAste khalu muktigAminaH // 69 // ||iti culanIpituH kathAnakam // 86 // idAnIM caturtha zikSAvratamAhadonaM caturvidhAhArapAtrAcchAdanasadmanAm / atithibhyo'tithisaMvibhAgavatamudIritam // 87 // atithibhyastithiparvAdhutsavarahitebhyo bhikSArtha bhojanakAle upasthitebhyaH sAdhubhyo, dAnaM vizrANanaM, caturvidha syAzanapAnakhAghasvAdharUpasyAhArasya, pAtrasyAlAbvAdeH, AcchAdanasya vastrasya kambalasya vA, sabano vasaterupalakSaNAtpIThaphalakazayyAsaMstArakAdInAmapi / anena hiraNyAdidAnaniSedhasteSAM yateranadhikArAt / tadetadatithisaMvi // 356 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzA // 35 // bhAgavatamucyate / atitheH saGgato nirdoSo vibhAgaH pazcAtkarmAdidoSaparihArAyAMzadAnarUpo'tithisaMvibhAgastadrapaM vratamatithisaMvibhAgavatam / AhArAdInAM ca nyAyArjitAnAM prAsukaipaNIyAnAM kalpanIyAnAM ca dezakAlazraddhAsatkArapUrvakamAtmAnugrahabuddhayA yatibhyo dAnamatithisaMvibhAgaH / yacu:-"nAyAgayANaM kappaNijjANaM annapANAiNaM davyANaM desakAlasaddhAsakArakkamajujhaM parAe bhattIe AyANuggahabuddhIe saMjayANaM dANaM atithisNvibhaago|" anuditaM caitat prAyaH zuddhastrividhavidhinA prAsukaireSaNIyaiH, kalpyaprAyaH svayamupahatairvastubhiH paankaacaiH| kAle prAptAn sadanamasamazraddhayA sAdhuvargAn, dhanyAH kecitparamavahitA inta ! saMmAnayanti // 1 // azanamakhilaM khAdya svAdhaM bhavedatha pAnakaM, yatijanahitaM vastraM pAtraM sakambalaprogchanam / vasatiphalakaprakhyaM mukhyaM caritravivarddhanaM, nijakamanasaH prItyAdhAyi pradeyamupAsakaiH // 2 // tathA2sAhUNa kappaNijjaM jaM na vi dinna kahiMci kiMci thiN| dhIrA jahuttakArI susAvagA taM na bhujati // 2 // zvasahIsayaNAsaNabhattapANabhesajjavatthapattAI / jai vi na pajjattadhaNo thovAo vi thovayaM dei // 2 // (1) nyAyAgatAnAM kalpanIyAnAM annapAnAdInAM dravyANAM dezakAlazraddhAsatkArakramayutaM parayA bhaktyA AtmAnugraha buddhyA saMyatAnAM dAnaM atithisaMvibhAgaH / (2) sAdhUnAM kalpanIyaM yad nApi kasmiMzcit kiJcit tasmin / dhIrA yathoktakAriNaH suzrAvakAstana bhunyjte||2|| (3) vasatizayanAsanabhaktapAnabhaiSajyavasvapAtrAdi / yadyapi na paryAptadhanaH stokAdapi stokaM dadyAt // 2 // // 357 // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAza // 358 // vAcakamukhyastvAhakizcicchudaM kalpyamakalpyaM syAt syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdhaM vA // 1 // dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayogazuddhipariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM naikAntAtkalpate kalpyam // 2 // nanu yathA zAstro AhAradAtAraH zrUyante na tathA vastrAdidAtAraH na ca vastrAdidAnasya phalaM zrUyate, tanna vastrAdidAnaM yuktam / naivam / bhagavatyAdau vastrAdidAnasya sAkSAduktatvAt / yathA-1"samaNe niggaMthe phAmueNaM esaNi jjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakabalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasejjA saMthAraeNaM paDilAbhemANe viharai / " ___ ityAhAravatsaMyamAdhArazarIropakArakatvAdvastrAdayo'pi sAdhubhyo deyAH / saMyamopakAritvaM ca vastrasya tAvat tRNagrahaNAnalasevAnivAraNArthatvena, dharmazukladhyAnasAdhanArthatvena, glAnapIDAparihArArthatvena, mRtakapariSThApanArthatvena ca / yadAhu:__ rataNagahaNAnalasevAnivAraNA dhammasukkajhANahA / dilu kappaggahaNaM gilANamaraNahayA ceva // 1 // vAcakA'pyAha zItavAtAtapairdazairmazakaizcApi kheditaH / mA samyaktvAdiSu dhyAna na samyak saMvidhAsyati // 1 // ityAdi (1) zramaNAn nirgranthAn prAmukena eSaNIyena azanapAnakhAdimasvAdimena vastrapatadgrahakambalapAdaprogchanena pIThaphalakazayyAsaMstArakeNa pratilAbhyamAnAn vihArayati / (2) tRNagrahaNA'nalasevAnivAraNAya dharmazukladhyAnArtham / diSTaM kalpagrahaNaM glAnamaraNArtha caiva // 1 // // 358 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 359 // 36OOKS ORDE pAtrasyApyupayogaH, azuddhasyAnnAdergrahaNena tatpariSThApanaM, saMsaktAnnasyAvirAdhanAt / pramAdAtpUtarakasahitasya taNDulokAgrahaNe sati tatpariSThApanAmukhaM ca / evamAdayo'nye'pi pAtragrahaNe guNAH / yadAhu: 1chakkAyarakkhaNaTThA pAyaggahaNaM jiNehiM pannattaM / je a guNA saMbhoe havaMti te pAyagahaNe vi // 1 // ataraMtabAlabuDDhA sehA''esA guruasahavagge / sAhAraNAvaggahAladdhikAraNA pAyaggahaNaM tu // 2 // nanu tIrthakarANAM vastrapAtraparibhogo na zrUyate, tIrthakaracaritAnukArazca tacchiSyANAM yuktaH / vadanti hi "3jArisayaM gurUliGgaM sIseNa vi tAriseNa haviavvam " iti / maivaM vocaH - acchidrapANayastIrthakarAH, api candrAdityau yAvacchikhA gacchati, na tu pAnIyabindurapyadhaH patati; caturvidhajJAnabalAcca te saMsaktAsaMsaktamanaM satrasamatrasaM ca jalAdi jJAtvA nirdoSamevopAdadate, iti naiSAM pAtradhAraNe guNaH / vakha tu dIkSAkAle tIrthakarA api gRhNanti / yadAhuH-- 4 savve vi egadu seNa niggayA jiNavarA cauvvIsaM / na ya nAma aNNaliMge na ya gihilige kuliMge vA // 1 // (1) pakAyarakSaNArtha pAtragrahaNaM jinaiH prajJaptam / ye ca guNAH saMbhoge bhavanti te pAtragrahaNe'pi // 1 // (2) glAnabAlavRddhAt zikSakAt prAghUrNikAd gurorasahiSNuvargAt / sAdhAraNAvagrahAlabdhikAraNAt pAtragrahaNaM tu // 2 // (3) yAdRzaM guruliGgaM ziSyeNApi tAdRzena bhavitavyam / (4) sarve'pi ekaduSyeNa nirgatA jinavarAzcaturviMzatiH / na ca nAmAnyaliGge na ca gRhiliGge kuliGge vA // 1 // datIya prakAzaH // 359 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya zAstrama prakAzA // 36 // paramArSa ca sevemi je aIyA je aNAgayA je a vaTTamANAM te savve sovahidhammo desiyavyo tti kaTu egaM devasamAdAya nikkhamisu nikkhAmaMti nikkhamissaMti vaa| pravajyottarakAlaM ca sarvabAdhAsahatvAnna vastreNa prayojanamiti yathAkathaJcittadapaitu nAma / gurUliGgAnuvartanaM ca tacchiSyANAM yaduktaM, tadairAvaNAnukaraNamiva sAmAnyakariNAm / ki ca tIrthakarAnukAramicchadbhirmaThe nivasanamAdhAkarmikAdiparibhogastailAbhyaGgo'GgArazakaTIsevanaM tRNapaTIparidhAna kamaNDaludhAraNaM bahusAdhumadhye nivAsazchadmasthAnAM dharmadezanAyAH karaNaM ziSyaziSyAdIkSAdikaM sarvamavidheyaM syAt tacca kurvanti / kambalasya ca varSAsu bahinirgatAnAM tAtkAlikavRSTAvakAyarakSaNamupayogaH, bAlavRddhaglAnanimittaM barSatyapi jaladhare bhikSAyai niHsaratAM kambalAvRtadehAnAM na tathAvidhApkAyavirAdhanA, uccAraprastravaNAdipIDitAnAM kambalA vRtadehAnAM gacchatAmapi na tathAvidhA virAdhanA / chatrAdhAcchAditAnAM kambalamantareNApi gacchatAM ko doSa? iti cet na 'chattassa ya dhAraNahAe' ityAgamena cchatrasya pratiSiddhatvAt // rajoharaNaM punaH sAkSAjjIvarakSArtha pratilekhanA kAritvAdupayogIti kastatra vivAdaM kuryAt ? / mukhavastramapi sampAtimajIvarakSaNAduSNamukhavAtavirAdhyamAnabAhyavAyukAyajIvarakSaNAnmukhe dhuuliprveshrkssnnaaccopyogi| pIThaphalakayorvarSAsu panakakunthAvadisaMsaktAyAM bhuvi bhUzayanasya (1) seve ye'tItA ye'nAgatA ye ca vartamAnAste sarve sopadhidhoM deSTavya iti kRtvA ekaM devadRSyamAdAya nirakramiSuH niSkrAmanti niSkramiSyanti vA / // 36 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzaH // 361 // pratiSiddhatvAcchayanAsanAdAvupayogaH / zayyAsaMstArakayozca zItoSNakAlayoH shynaadaavupyogH| vasatizca nivAsArtha yatInAmatyantopakAriNI / yadAhajo dei uvassayaM muNivarANa gaguNajogadhArINa / teNaM diNNA vatthaNNapANasayaNAsaNavikappA // 1 // jaM tattha ThiyANa bhave savvesiM teNa tesimuvaogo / rakkhaparipAlaNA vi, ato diNNA eva te savve // 2 // 3sIyAyavacorANaM daMsANaM taha ya bAlamasagANaM / rakkhaMto muNivasabhe suraloyasuhaM samajjiNai // 3 // evaM yadanyadapyaudhikamaupagrahikaM vA dharmopakaraNaM tatsAdhUnAM dhArayatAM na dossH| taddAtaNAM tu sutarAM guNa eva // upakaraNamAnaM tujiSNA bArasaruvAo therA coisarUviNo / ajjANaM paNavIsaM tu ao uDDhe uvaggaho // 1 // ityAdyAgamAdavagantavya, iha tu granthagauravabhayAna pratanyate / iha vRddhoktA sAmAcArI-zrAvakeNa poSadhaM pArayatA niyamAtsAdhubhyo dattvA bhoktavyam / katham ? yadA bhojanakAlo bhavati tadA Atmano vibhUSAM kRtvA pratizrayaM gatvA sAdhUn nimantrayate; bhikSAM gRhaNIteti // sAdhUnAM ca taM prati kA pratipattiH ? ucyate-tadaikaH paTalakamanyo (1) yo dadAtyupAzrayaM munivarANAmanekaguNayogadhAriNAm / tena dattA vastrAnapAnazayanAsanavikalpAH // 1 // (2) yattatra sthitAnAM bhavet sarveSAM tena tessaamupyogH| rakSAparipAlanA api, ato dattA eva te sarve // 2 // (3) zItAtapacaurebhyo daMzebhyastathA ca bAlamazakebhyaH / rakSan munivRSabhAn suralokasukha samarjati // 3 // (4) jinA dvAdazarupAH sthviraashcturdshruupinnH| AryANAM paJcaviMzatistu ataH Urdhvamupagraha (1) // 36 // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA rekarA mukhAnantakamaparo bhAjanaM pratyavekSate, mA'ntarAyadoSAH sthApanAdoSA vA bhUvaniti / sa ca yadi prathamAyAM pauruSyAM nimantrayate, asti ca namaskArasahitapratyAkhyAnI, tatastadgRhyate / atha nAstyasau tadA na gRhyate, yatastadvoDhavyaM bhavati / yadi punarghanaM laget , tadA gRhyate saMsthApyate ca, yo vA udghATapauruSyAM pArayati pAraNakavAnanyo vA tasmai taddIyate, pazcAttena zrAvakeNa samaM saGghATako vrajati, eko na varttate preSayituM, sAdhupurataH zrAvakastu mArge gacchati tato'sau gRhaM nItvA tAvAsanenopanimantrayate, yadi nivizete, tadA bhavyam, atha na nivizete, tathApi vinayaprayukto bhavati, tato'sau bhaktaM pAnaM ca svayameva dadAti, bhAjanaM vA dhArayati, sthita evA (eva vA) ste yaavddiiyte| sAdhU api pazcAtkarmapariharaNArtha sAvazeSa gRhaNItaH, tato vanditvA visarjayati, anugacchati katicitpadAni, tataH svayaM bhuGkte // yadi punastatra grAmAdau sAdhavo na bhavanti tadA bhojanavelAyAM dvArAvalokanaM karoti, vizuddhabhAvena ca cintayati-"yadi sAdhavo'bhaviSyan tadA nistArito'hamabhaviSyamiti" / eSa poSadhapAraNake vidhiH| anyadA tu dattvA bhuGkte, bhuktvA vA dadAtIti / atrAntarazlokAH___ anAdInAmidaM dAnamuktaM dharmopakAriNAm / dharmopakArabAhyAnAM svarNAdInAM na tanmatam // 1 // dattena yena dIpyante krodhlobhsmraadyH| na tatsvarNa caritribhyo dadyAccAritranAzanam // 2 // yasyAM vidAryamANAyAM mriyante jnturaashyH| kSitestasyAH prazaMsanti na dAnaM karuNAparAH // 3 // yadyacchastraM mahAhistraM tattayena vidhIyate / tadahikhamanA lohaM kathaM dadyAdvicakSaNaH // 4 // saMmUrcchanti sadA yatra bhuuyaaNsstrsjntvH| teSAM tilAnAM ko dAnaM manAgapyanumanyate ? // 5 // dadyAdarddhaprasUtAM gAM yo hi puNyAya parvaNi / mriyamANAmiva hahA ! varNyate so'pi // 362 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham hatIya prakAzA // 363 / / dhArmikaH // 6 // yasya apAne tIrthAni mukhenAnAti yA'zucim / tAM manvAnAH pavitrAM gAM dharmAya dadate jaDAH // 7 // pratyahaM duhyamAnAyAM yasyAM vatsaH prapIDayate / khurAdibhirjantughnIM tAM dadyAdgAM zreyase katham // 8 // svarNamayI rUpyamayI tilamayyAjyamayyapi / vibhajya bhujyate dhenustadAtuH kiM phalaM bhavet ? // 9 // kAmagaddhakarI bandhusnehadrumadavAnalaH / kaleH kalitarurdurgatidvArakuzcikA // 10 // mokSadvArArgalA dharmadhanacaurI vipatkarI / yA kanyA dIyate sA'pi zreyase ko'yamAgamaH 1 // 11 // vivAhasamaye mUrdharmabuddhayA vidhIyate / yattu yautukadAnaM tatsyA dbhasmani hutopamam // 12 // yat saMkrAntau vyatIpAte vaidhate parvaNorapi / dAnaM pravartitaM lubdhaimugdhasaMmohanaM hi tat // 1 // mRtasya tRptyai ye dAnaM tanvanti tanubuddhayaH / te hi siJcanti muzalaM salilaiH pallavecchayA // 14 // viprebhyo bhojane datte prIyante pitaro yadi / ekasmin bhuktavatyanyaH puSTaH kiM na bhavediha? // 15 // apatyadattaM cedAnaM pitRNAM pApamuktaye / pugeNa tapte tapasi tadA mukti pitA''pnuyAt // 16 // gaGgAgayAdau dAnena taranti pitaro yadi / tatrokSyantAM prarohAya gRhe dagdhA mAstadA // 17 // gatAnugatikaiH kluptaM na dadyAdupayAcitam / phalanti hanta ! puNyAni puNyAbhAve mudhaiva tat // 18 // na ko'pi zakyate trAtuM pUrNe kAle surairapi / dattopayAcitaisteSAM bimbaikhANaM mahAdbhutam // 19 // mahozaM vA mahAja vA zrotriyAyopakalpayan / dAtA'tmAnaM ca pAtraM ca pAtayennarakAvaTe // 20 // dadaddharmadhiyA dAtA na tathA'dhena lipyate / jAnanapi yathA doSaM grahItA mAMsalolupaH // 21 // apAtraprANino hatvA pAtraM puSNanti ye punaH / anekamekaghAtena te prINanti bhujaGgamam // 22 // na svarNAdIni dAnAni deyAnItyarhatAM matam / annAdInyapi // 363 // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya prakAzA zAstram luchA pAgebhyo dAtavyAni vipazcitA // 23 // jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayAnvitAH / samitIH paJca bibhrANA guptitri tayazAAlinaH // 24 // mahAvratamahAbhAradharaNaikadhurandharAH / parISahopasargAricamUjayamahAbhaTAH // 25 // nirmamatvAH zarIre'pi kimutAnyeSu vastuSu ? / dharmopakaraNa muktvA parityaktaparigrahAH // 26 // dvicatvAriMzatA doSairaduSTaM bhaikSamAtrakam / AdadAnA vapurdharmayAtrAmAtrapravRttaye // 27 // navaguptisanAthena brahmacaryeNa bhuussitaaH| dantazodhanamAtre'pi parasve vigataspRhAH // 28 // mAnApamAnayorlAbhAlAbhayoH sukhduHkhyoH| prazaMsAnindayoharSazokayostulyavRttayaH // 29 // kRtakAritAnumatiprabhedArambhavarjitAH / mokSekatAnamanaso yatayaH pAtramuttamam // 30 // samyagdanivantastu dezacAritrayoginaH / yatidharmecchavaH pAnaM madhyamaM gRhamedhinaH // 31 / / samyaktvamAtrasantuSTA bratazIleSu niHsahAH / tIrthaprabhAvanodyuktA jaghanya pAtramucyate // 32 // kuzAstrazravaNotpannavairAgyAniSparigrahAH / brahmacaryaratAH steyamRSAhiMsAparAGmukhAH // 33 // ghoravratA maunajuSaH kandamUlaphalAzinaH / zilocchavRttayaH patrabhojino bhaikSajIvinaH // 34 // kaSAyavatrA nirvastrAH shikhaamaunnddcjttaadhraaH| ekadaNDastridaNDA vA gRhAraNyanivAsinaH // 35 // paJcAgnisAdhakA grISme galantIdhAriNo hime / bhasmAGgarAgAH khaTvAGgakapAlAsthivibhUSaNAH // 36 // svabuddhayA dharmavanto'pi mithyAdarzanadRSitAH / jinadharmadviSo mUDhAH kupAnaM syuH kutIrthinaH // 37 // prANiprANApaharaNA mRSAvAdaparAyaNAH / parasvaharaNoyuktAH prakAmaM kAmagardabhAH // 38 // parigrahArambharatA na santuSTAH kadAcana / mAMsAzino madharatAH kopanAH kalahapriyAH // 39 // kuzAstramAtrapAThena sadA paNDitamAninaH / tattvato nAstika prAyA apAtramiti shNsitaaH||40|| ityapAtraM kupAnaM ca parihatya vivekinaH / pAtradAne pravartante sudhiyo mokSa Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 365 / / kArikSaNaH // 41 // dAnaM syAtsaphalaM pAtre kupAtrApAtrayorapi / pAtre dharmAya tacca syAdadharmAya tdnyyoH|4| payaHpAnaM bhujaGgAnAM yathA viSavivRddhaye / kupAtrApAtrayordAnaM tadvadbhavavivRddhaye // 43 // svAdu kSIraM yathA kSiptaM kaTavalAvuni duSyati / dAnaM datta zuddhamapi kupAtrApAtrayostathA // 44 // dattA kupAtrApAtrAbhyAM sarvoLapi phalAya na / pAtrAya datto grAso'pi zraddhayA syAnmahAphalaH // 45 // iyaM mokSaphale dAne pAtrApAtravicAraNA / dayAdAnaM tu tattvajJaiH kutrApi na niSidhyate // 46 // zuddhayazuddhikRtA bhaGgAzcatvAraH paatrdaanyoH| AdyaH zuddho dvitIyo vaikalpiko'nyau tu niSphalau // 47 // dAnena bhogAnAmotItyavimRzyaiva bhASyate / anarghyapAtradAnasya kSudrA bhogAH kiyatphalam ? // 48 // pAtradAne phalaM mukhyaM mokSaH sasyaM kRSeriva / palAlamiva bhogAstu phalaM syAdAnuSaGgikam // 49 // jinAnAM dAnadAtAraH prathame mokSagAminaH / dhanAdayo dAnadharmAbodhibIjamupAjayan / 50 jinAnAM pAraNe bhikSAdAtaNAM mandirAjire / hA~tkarSaparAH sadyaH puSpavRSTiM vyadhuH suraaH||51|| ityatithisaMvibhAgavatametadudIritaM prapaJcena / deyAdeye pAtrApAtre jJAtvA yathocitaM kuryAt // 52 // 87 // ___ yadyapi vivekinaH zraddhAvataH satpAtradAne sAkSAtpAramparyeNa vA mokSaH phalaM, tathApi mugdhajanAnugrahArtha pAtradAnasya prAsaGgikaM phalamAhapazya saGgamako nAma sampadaM vatsapAlakaH / camatkArakarI prApa munidAnaprabhAvataH // 8 // (1) na tvapAtrakupAtrayoH iti vA pAThaH Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 366 / pazyetyanena mugdhabuddhimabhimukhayati / saGgamako nAmeti saGgamakAbhidhAnaH vatsapAlo vatsapAlanajIvakaH, TR tRtIya camatkArakarI sampadaM prApa, kutaH ? munidAnaprabhAvataH / atra saGgamakasya pAramparyeNa mokSo'pi phalamasti, tathApi prakAzA prAsaGgikaphalAbhidhAnarabhasena sa noktaH / saGgamakacaritaM ca sampradAyagamyam / sa cAyam___ magadheSvasti niHsImaratnaprAgbhArabhAsuram / puraM samudravadrAjagRhaM kulagRhaM zriyaH ||1||raajaa puraM tadaparairanullavitazAsanaH / zazAsa zreNikaH pAkazAsanaH svaHpurImiva // 2 // zAligrAme'tha dhanyeti kAciducchimavaMzikA / bAlaM saGgamakaM nAma samAdAya samAyayau // 3 // vasaMstatra sa paurANAM vatsarUpANyacArayat / anurUpA hyasau rorabAlAnAM mRdujIvikA // 4 // athApareyuH saMjAte tatra kasmiMzcidutsave / pAyasaM saGgamo'pazyad bhujyamAnaM gRhe gRhe // 5 // gatvA svagehe jananIM yayAce sopi pAyasam / sA'pyuvAca daridrA'smi madgehe pAyasaM kutH1|6| bAlena tenAjJatayA yAcyamAnA muhurmuhuH / smarantI pUrvavibhavaM tAratAraM ruroda sA // 7 // tasyA ruditaduHkhenAnuviddhahRdayA iva / Agatya prAtivezminyaH papracchurduHkhakAraNam // 8 // tAbhyo'bhyadhatta sA duHkhakAraNaM gadgadAkSaraiH kSIrAdyaduzca tAstasyai sA'pacat pAyasa tataH // 9 // khaNDAjyapAyasaibhRtvA sthAlaM bAlasya tasya saa| Arpayatprayayau cAntaha kAryeNa kenacit // 10 // atrAntare ca ko'pyAgAnmunirmAsamupoSitaH pAraNAya bhavodanvattAraNAyAsya nauriva // 11 // so'cintayadidaM cintAmANikyamiva cetanam / jaGgamaH kalpazokhIva kAmadhenurivApazuH // 12 // sAdhu sAdhu mahAsAdhurmadbhAgyairayamAyayau / kuto'nyathA varAkasya mamedRkpAtrasaGgamaH // 13 // bhAgyodayena kenApi mamAdya samapadyata / cittaM vittaM ca pAtraM ca triveNIsaGgamo hyayam // 14 // ityasau sthAlamutpATaya pAyasaM sAdhave // 366 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 367 // OOOOOOXF dadau / jagrAhAnugrahAyAsya mahAkAruNiko muniH // 15 // yayau ca sa munirgehAnmadhyAd dhanyA'pi niryayau / manye bhuktamaneneti dadausA pAyasaM punaH // 16 // tatpAyasamatRptaH sannAkaNThaM bubhuje'tha saH / tadajIrNena yAminyAM smaran sAdhuM vyapadyata // 17 // tena dAnaprabhAveNa so'tha rAjagRhe pure / gobhadrebhyasya bhAryAyA bhadrAyA udare'bhavat // 18 // zAlikSetraM suniSpannaM svapne'pazyacca sA tataH / bhartuH zazaMsa so'pyasyAH sUnuH syAdityacIkathat // 19 // ceddAdharmakarmANi karomIti babhAra sA / dohadaM taM tu gobhadraH pUrayAmAsa bhadradhIH // 20 // pUrNe kAle tato bhadrA dyutidyotitadigmukham | asUta tanayaM ratnaM viduraM giribhUriva // 21 // dRSTasvapnAnusAreNa sUnostasya zubhe dine / cakratuH : pitarau zAlibhadra ityabhidhAM zubhAm // 22 // dhAtrIbhiH paJcabhiH pAlyamAnaH sa vavRdhe kramAt / kizcid nASTavarSaH san pitrA'pyadhyApitaH kalAH // 23 // saMprAptayauvanazvAsau yuvatIjanavallabhaH / savayobhiH samaM reme pradyumna iva nUtanaH ||24|| tatpurazreSThino'thaitya kanyA dvAtriMzataM nijAH / pradAtuM zAlibhadrAya bhadrAnAthaM yayAcire // 25 // atha prahRSTo gobhadraH zAlibhadreNa sAdaram / sarvalakSaNasaMpUrNAH kanyakAH paryaNAyayat // 26 // zAlibhadrastato ramye vimAna iva mandire / vilalAsa samaM tAbhiH patirdiviSadAmiva ||27|| vivedAnandamagno'yaM na rAtriM na ca vAsaram / tasyApUrayatAM bhogasAmagrIM pitarau svayam // 28 // zrIvIrapAdamUle'tha gobhadro vratamagrahIt / kRtvA cAnazanaM mRtvA devalokaM jagAma ca // 29 // avadhijJAnato jJAtvA zAlibhadraM nijAtmajam / tanpuNyAvarjitaH so'bhUt putravAtsalyatatparaH ||30|| divyAni vastranepathyAdInyasya prativAsaram / sabhAryasyArpayAmAsa kalpazAkhIva so'maraH // 31 // yadyanmantryocitaM kAryaM bhadrA tattadasAdhayat / pUrvadAnaprabhAveNa bhogAn so'bhuGgakta kevalam ||32|| EXEVEDEO REMO tRtIya prakAzaH // 367 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA 368 // vaNigbhiH kaizcidanyeAhItvA ratnakambalAna / zizriye zreNikastAMzca mahAtvena nAgrahIt // 33 // tataste vaNijo jagmuH zAlibhadraniketanam / taduktArpaNa tAn bhadrA'pyagrahIdratnakambalAn // 34 // madyogyo gRhyatAmeko mahAmUlyo'pi kambalaH ityUce cellaNAdevyA tadA ca zreNiko nRpaH // 35 // rAjJA'pi mUlyapUrva te kambalaM vnnijo'rthitaaH| bhadrA jagrAha tAn sarvAn kambalAnityacIkathan // 36 // zraNikaH prAhiNodekaM pravINaM puruSaM tataH / bhadrApArzve mUlyadAnAtkambalAdAnahetave // 37 // yAcitA tena bhadroce chittvA tAn ratnakambalAn / zAlibhadrapriyApAdapro chanIkRtavatyaham // 38 // kArya niSpadyate kizcijIrNazcedratnakambalaiH / tadgatvA''pRchaya rAjAnamAgacchAmUn gRhANa ca // 39 // AkhyadgatvA sa tadrAjJe rAjhyUce cellaNA'pyadaH / pazyAsmAkaM vaNijAMca parIrihemnorivAntaram / 40 // tameva puruSaM preSya zreNikena kutUhalAt / AkArite zAlibhadre bhadropetya vyajijJapat // 41 // bahirna hi mahInAtha ! jAtu yAti mdaatmjH| prasAdaH kriyatAM deva ! madgRhAgamanena me // 42 // kautUhalAcchreNiko'pi tattathA prtypdyt| taM ca kSaNaM pratIkSyAtha sA'gre bhUtvA gRhaM yayau // 43 // vicitravastramANikyacitrakatvaGmayIM tataH / ArAjaharmya svagRhAdadRzobhAM vyadhatta sA // 44 // tayA''hUstato rAjA kRtAM sadyaH surairiva / vibhAvayan idRzobhA zAlibhadragRhaM yayau // 45 // svarNastambhopari prekadindranIlAzmatoraNam / mauktikasvastikazreNidanturadvArabhUtalam / 46 / divyavasvakRtollocaM sugandhidravyadhUpitam / bhuvi divyavimAnAnAM pratimAnamiva sthitam // 47 // tadviveza vizAmIzo vismayasmeralocanaH / bhUmikAyAM catujhaM tu siMhAsana upAvizat // 48 // saptamyA bhuvi bhadretya (1) pittlsuvrnnyoH| // 368 // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 369 // zAlibhadraM tato'vadat / ihAyAtaH zreNiko'sti taM draSTuM kSaNamehi tat // 49 // amba ! tvameva yadvetsi tamartha kAraya svayam / kiM mayA tatra karttavyaM sa bhadrAmityabhASat // 50 // tato bhadrA'pyuvAcainaM kretavyaM vastu na hyadaH / kintvasau sarvalokAnAM yuSmAkamapi ca prabhuH // 51 // tacchrutvA zAlibhadro'pi saviSAdamacintayat / dhik sAMsArikamaizvarya yanmamApyaparaH prabhuH // 52 // bhogibhogairivaibhirme bhogairalamataH param / dIkSAM makSu grahISyAmi zrIvIracaraNAntike // 53 // evaM saMvegayukto'pi sa mAturuparodhataH / sabhAryo'bhyetya rAjAnamanamadvinayAnvitaH // 54 // sasvaje zreNinAtha svAGke suta ivAsitaH / snehAcchirasi cAghrAtaH kSaNAccANi so'mucat // 54 // tato bhadrA jagAdaivaM devAyaM mucyatAM yataH / mAnusyamAlyagandhena manuSyo'pyeSa bAdhyate // 56 // devabhUyaM gataH zreSThI sabhAryasyAsya yacchati / divya nepathyavastrAGgarAgAdIn prativAsaram ||57 // tato rAjJA visRSTo'sau yayau saptamabhUmikAm / ihaiva bhoktavyamiti vijJapto bhadrayA nRpaH || 58 || bhadrAdAkSiNyato rAjA pratyapadyata tattathA / sadyaH sA'sAdhayatsarvaM zrImatAM kiM na sidhyati ? // 59 // sasnau snAnIyatailAmbucUrNaistUrNa tato nRpaH / aGgulIyaM tadaGgulyAH krIDAvApyAM papAta ca // 60 // yAvadanveSayAmAsa bhUpatistaditastataH / tAvadbhadrA''dizadAsIM vApya mbho'nyatra nAyyatAm // 61 // tathA kRte tayA citradivyAbharaNamadhyagam / aGgArAmaM svAGgulIyaM dRSTvA rAjA visiSmiye // 62 // kimetaditi rAjJoktA dAsyavocadihAnvaham ! / nirmAlyaM zAlibhadrasya sabhAryasya nidhIyate // 63 // sarvathA dhanya evaiSa dhanyo'hamapi saMprati / rAjye yasyedRzAH santi vimamarzati bhUpatiH // 64 // bubhuje saparivAro bhUbhujAmagraNIstataH / citrAlaGkAravastrAdyairacitaca gRhaM yayau // 65 // zAlibhadro'pi saMsAravimokSaM tRtIya prakAzaH // 369 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 37 // yAvadicchati / abhyetya dharmasuhRdA vijJaptastAvadIdRzam // 66 // AgAccaturjJAnadharaH surAsuranamaskRtaH / mUrtI dharma ivodyAne dharmaghoSAbhidho muniH // 67 // zAlibhadrastato harSAdadhiruhya rathaM yyau| AcAryapAdAn vanditvA saadhuuNshcopaavishtpurH||68|| sa sarirdezanAM kurvan natvA tenetyapRcchayata / bhagavan ! karmaNA kena prabhuranyo na jAyate ? // 69 // bhagavAnapyuvAcedaM dIkSAM gRhaNanti ye janAH / azeSasyApi jagataH svAmibhAvaM bhajanti te // 70 // yadyevaM nAtha ! tadgatvA nijAmApRcchaya mAtaram / grahISyAmi vratamiti zAlibhadro vyajijJapat // 71 // na pramAdo vidhAtavya ityuktaH sUriNA tataH / zAlibhadro gRhaM gatvA bhadrAM natvetyabhASata // 72 // dharmaH zrIdharmaghoSasya sUreradya mukhAmbujAt / vizvaduHkhavimokSasyopAyabhUto mayA zrutaH // 73 // akArSIH sAdhvidaM vatsa ! pitustasyAsi nandanaH prazazaMseti bhadrA'pi zAlibhadraM pramodataH // 74 // so'pyavocadidaM mAtarevaM cettat prasIda me / grahISyAmi vratamahaM nanu tasya pituH sutaH // 75 // sA'pyavAdIdidaM vatsa ! yuktaste'sau pratodhamaH / kintvatra lohacaNakAcarvaNIyA nirantaram // 76 // sukumAraH prakRtyA'pi divyabhogaizca lAlitaH / spandanaM tarNaka iva kathaM tvaM vakSyasi vratam ? // 77 // zAlibhadro'pyuvAcaivaM pumAMso bhogalAlitAH / asahA vratakaSTAnAM kAtarA eva netare // 78 // tyaja bhogAn kramAnmartyamAlyagandhAna sahasva ca / ityabhyAsAvrataM vatsa! gRhaNIyA ityuvAca sA // 79 // zAlibhadrastato bhadrAvacanaM pratipadya tat / bhAmekAM tUlikAM ca muzcati sma dine dine||80|| itazca tasmin nagare dhanyo nAma mahAdhanaH / babhUva zAlibhadrasya kaniSThabhaginIpatiH // 81 // zAlibhadrasvasA sAzru snapayantI tu taM tadA / kiM rodiSIti tenoktA jagAdeti sagadgadam // 82 // vrataM grahItuM me bhrAtA tyajatyekAM dine dine| bhAryAM ca tUlikAM cAhaM hetunA tena rodimi // 37 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 371 // tRtIya prakAzA // 83 // ya evaM kurute pheruvi bhiirustpsvysau| hInasattvastava bhrAtetyUce dhanyaH snrmkm||84|| sukaraM cedavrataM nAtha! kriyate ki nahi tvayA ? evaM sahAsamanyAbhirbhAryAbhirjagade'tha sH||85|| dhanyo'pyUce vrate vighno bhavatyastAzca punnytH| anumantryo'dya me'bhUvan prabrajiSyAmi tad drutam // 86 // tA apyUcuH prasIdedamasmAbhirnarmaNoditam / mA sma tyAkSIH zriyo'smAMzca manasvin ! nityalAlitAH // 87 // anityaM strIdhanAdyetatprojjhya nityapadecchayA avazya pravrajiSyAmItyAlapan dhanya utthitaH // 88 // tvAmanu pravrajiSyAma evamuktavatIzca tAH / anvamanyata dhanyo'pi dhanyamanyo mahAmanAH // 86 // itazca vaibhAragirau zrIvIraH samavAsarat / vidAJcakAra taM sadyo dhanyo dharmasuhRgirA // 90 // dattadAnaH sadAro'sAvAruhya zibikAM ttH| bhavabhIto mahAvIracaraNau zaraNaM yayau // 9 // sadAraH so'grahIda dIkSAM tato bhagavadantike / tacchrutvA zAlibhadro'pi jitamanyaH pratatvare // 92 // so'nvIyamA nastadanu zreNikena mahIbhujA / upetya zrImahAvIrapAdamUle'grahIda vratam // 93 // tataH saparivAro'pi svAmI siddhaarthnndnH| viharananyato'gacchat sayUtha iva hastirAT // 94 // dhanyazca zAlibhadrazca tAvabhUtAM bahuzrutau / mahattapazca tepAte khaDgadhArAsahodaram // 95 // pakSAd mAsAd dvimAsyAstrimAsyA mAsacatuSTayAt / zarIranirapekSau tau cakratuH pAraNa munI // 96 // tapasA samajAyetAM nirmA sarudhirAGgako / carmabhastropamau zAlibhadradhanyau mahAmunI // 9 // anyedyaH zrImahAvIrasvAminA saha tau munii| AjagmatU rAjagRhaM puraM janmabhuvaM nijAm // 98 // tataH samavasaraNasthitaM nantuM jagatpatim / zraddhA'tizayayogenAcchinnamIyurjanAH purAt // 99 / / mAsapAraNakai zAlibhadradhanyAvubhAvapi / kAle viharnu bhikSArtha bhagavantaM praNematuH // 10 // mAtRpAzrvAtpAraNaM te'dyetyuktaH svaminA ttH| icchAmIti // 371 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRyatI zAstram prakAzA // 372 // bhaNan zAlibhadro dhanyayuto yayau // 1 // gatvA bhadrAgRhadvAri tAvubhAvapi tsthtuH| tapaHkSAmatayA tau ca na kenapyupalakSitau // 2 // zrIvIraM zAlibhadraM ca dhanyamapyadya vanditum / yAmIti vyAkulA bhadrA'pya'jJAsIdutsukA na tau // 3 // kSaNamekamavasthAya tatra to jgmtusttH| maharSI nagaradvArapratolyA ca niriiytuH|| 4 // tadA''yAntI pure tasminvikretuM dadhisarpiSI / zAlibhadrasya prAgjanmamAtA dhanyA'bhavatpuraH // 5 / / zAlibhadraM tu sA prekSya saJjAtaprakhavastanIM / vanditvA caraNau bhaktyA dvAbhyAmapi dadau dadhi // 6 // zrIvIrasyAntike gatvA tadAlocya kRtaanyjliH| zAlibhadro'vadatsvAminmAtRtaH pAraNaM katham ? // 7 // sarvajJo'pyAcacakSe'tha zAlibhadra ! mahAmune / prAgjanmamAtaraM dhanyAmanyadapyanyajanmajam // 8 // kRtvA pAraNakaM dadhno''pRcchaya ca svAminaM ttH| vaibhArAdi yayau zAlibhadro dhanyasamanvitaH // 9 // zilAtale zAlibhadraH sadhanyaH pratilekhite / pAdapopagamaM nAma tatrAnazanamAzrayat // 10 // tadA ca bhadrA tanmAtA zreNikazca mhiiptiH| Ajagmaturbhaktiyuktau zrIvIracaraNAntikam // 11 // tato bhadrA'vadaddhanyazAlibhadrau ka tau munii?| bhikSArtha nAgatau kasmAdamasmadvezma jagatpate ! // 12 // sarvajJo'pi babhASe tau tvadvezmani munI gatau / jJAtau na tu bhavatyehAgamanavyagracittayA // 13 // prAyajanmamAtA tvatsUnodhanyA yAntI puraM prati / dadau dadhi tayostena pAraNaM cakratuzca tau||14|| ubhAvatha mahAsattvau satvarau bhavamujjhitum / vaibhArapavate gatvA'nazanaM tau pracakratuH // 15 // zreNikena samaM bhadrA vaibhArAdi yayau ttH| tathAsthitAvapazyacca tAvazmagha TitAviva // 16 // tatkaSTamaya pazyantI smarantI tatsukhAni ca / sArodIdrodayantIva vaibhArAdi prtisvnaiH||17|| AyAto'pi gRhaM vatsa ! mayA tu svalpabhAgyayA / na jJAto'si pramAdenAprasAdaM mA kRthA mayi // 18 // yadyapi 372 // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 373 // tyaktanAbhastvaM tathApi nijadarzanAt / AnandayiSyasi dRzau puretyAsInmanorathaH || 19|| ArambheNAmunA putra ! zarIratyAgahetunA / manorathaM tamapi me bhaktamasyudyato'dhunA // 20 // prArabdhaM yattapastatra na te vighnIbhavAmyaham / kintvetatkarkazatamaM zilAtalamito bhava // 21 // athoce zreNiko harSasthAne kimamba ! rodiSi ? | Idag yasyAH sRtaH strISu tvamekA putravatyasi / 22 / tatvajJo'yaM mahAsasvastyaktvA tRNamiva zriyam / praprede svAminaH pAdAna sAkSAdiva paraM padam // 23 // asau jagatsvAmiziSyAnurUpaM tapyate tapaH / mudhA'nutapyate mugdhe ! kiM tvayA strIsvabhAvataH // 28 // bhadvaivaM bodhitA rAjJA vanditvA to mahAmunI / vimanaskA nijaM dhAma jagAma zreNikastathA / / 25 / mRtvA tatastau sarvArthasiddhasvarge babhUvatuH / surottamau trayastriMzatsAgarapramitAyuSau // 26 // satpAtradAnaphalasampadamadvitIyAM sa prApa saGgamaka AyatibarddhamAnAm / kAryo narairavitathAtithisaMvibhAge, bhAgyArthibhirnanu tataH satataM prayatnaH // 127 // // iti saGgamakakathAnakam // 88 // uktAni dvAdazavratAni, atha taccheSamaticArarakSaNalakSaNaM prastotumAha vratAni sAticArANi sukRtoya bhavanti na / aticArAstato heyAH paJca paJca vrate vrate / / 89 // aticAro mAlinyaM tadyuktAni vratAni na sukRtAya bhavanti, tadarthamevaikaikasmin vrate paJca paJcAticArAH pariharaNIyAH / nanu sarvaviratAvevAticArA bhavanti, saMjvalanodaya eva teSAmabhidhAnAt / yadAha 1savve vi a aiArA saMjalaNANaM tu udayato huMti / mUlacchijjaM puNa hoi bArasahaM kasAyANaM // 1 // 1 sarve'pi ca aticArAH saMjvalanAnAM tu udayato bhavanti / mUlacchedyaM punaH bhavati dvAdazAnAM kapAyANAm // 1 // F tRtIya prakAzaH 373 / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 374 // saMjvalanodayazca sarvaviratAnAmeva, dezaviratAnAM tu pratyAravyAnAvaraNodaya iti na dezaviratAvaticArasambhavaH / yujyate caitat, alpIyastvAttasyAH, kunthuzarIre vraNAdyabhAvavat / tathAhi prathamANuvrate sthUlaM saGkalpaM niraparAdhaM dvividhaM trividhenetyAdivikalpairvizeSitatvenAtisUkSmatAM gate dezAbhAvAtkathaM dezavirAdhanArUpA aticArA bhavantu ? ataH sarvanAza eva tasyopapadyate / mahAvrateSu tu te saMbhavanti, mahatvAdeva hastizarIre vraNapaTTabandhAdivaditi / ucyate - dezaviratAvaticArA na saMbhavantItyasaGgatam / upAsakadazAdiSu prativratamaticArapaJcakAbhidhAnAt / atha bhaGgA eva te, na tvaticArAH / naivam, bhaGgAdbhedenAticArasyAgame saMmatatvAt / yaccoktam sarve'pyaticArAH saMjvalanodaya eva tatsatyam / kevalam sarvaviraticAritramevAzritya taducyate, na tu samyaktva dezaviratI / yataH savve vi a aiyArA ityAdi gAthAyA evaM vyAravyA-saMjvalanAnAmevodaye sarvaviratAvaticArA bhavanti, zeSodaye tu mUlacchedyameva tasyAm / evaM ca na dezaviratAvaticArAbhAvaH // 86 // tatra prathamatrate tAnAha krodhaadvndhcchvicchedo'dhikbhaaraadhiropnnm| prahAro'nnAdirodhazcAhiMsAyAM parikIrttitAH // 90 // ahiMsAyAM prathamANutra amI paJcAticArAH - bandho rajjvAdinA gomahiSyAdInAM niyaMtraNamH svaputrAdInAmapi vinayagrAhaNArthaM kriyate, ataH krodhAdityuktam ; krodhAt prabalakaSAyodayAdyo bandhaH sa prathamo'ticAraH ? | chaviH zarIraM tvagvA, tasyAH chedo dvaidhIkaraNam ; sa ca pAdavalmIkopahatapAdasya putrAderapi kriyate iti krodhAditya tRtIya prakAzaH // 374 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 375 // EXOOOOOOO nuvarttate / krodhAdyaH chavicchedaH sa dvitIyo'ticAraH 2 / adhikasya voDhumazakyasya bhArasyAropaNaM go-karama -rAsama manuSyAdeH skandhe pRSThe zirasi vA vAhanAyAdhiropaNam; ihApi krodhAdityanuvarttate, tena krodhAttadupalakSitAllobhAdvA yadadhikabhArAropaNaM sa tRtIyo'ticAraH // 3 // prahAro laguDAdinA tADanaM krodhAdeveti caturtho'ticAraH || 4 || anAdi rodho bhojanapAnAderniSedhaH krodhAdeveti paJcamo'ticAraH ||5|| atra cAyamAvazyakacUrNyAdyukto vidhi:-bandho dvipadAnAM catuSpadAnAM vA syAt, so'pi sArthako'narthako vA, tatrAnarthakastAvad vidhAtuM na yujyate, sArthakaH punarasau dvividhaH, sApekSo nirapekSazca tatra sApekSo yo dAmagranthinA zithilena, yazca pradIpanAdiSu mocayituM chettuM vA zakyate nirapekSo yat nizcalamatyarthazca badhyate / evaM tAvat catuSpadAnAM bandho, dvipadAnAmapi dAsadAsIcaurapAThAdipramattaputrAdInAM yadi bandhastadA savikramaNA eva bandhanIyA rakSaNIyAzca yathA'gnibhayAdiSu na vinazyanti ; tathA dvipa dacatuSpadAH zrAvaNa ta eva saMgRhItavyA ye abaddhA evAsate iti / chavicchedo'pi tathaiva, navaram nirapekSo hastapAdakarNanAsikAdi yanirdayaM chinatti, sApekSaH punargaNDaM vA arurkhA chindyAdvA dahedveti tathA'dhikabhAro'pi nAropayitavyaH pUrvameva hi yA dvipadAdivAhanena jIvikA sA zrAvakeNa moktavyA, athAnyA'sau na bhavet, tadA dvipado'yaM bhAraM svayamutkSipati avatArayati ca taM vAhyate, catuSpadasya tu yathocitabhAraH kiJcidUnaH kriyate halakaTAdiSu punarucitavelAyAmasau mucyata iti / prahAro'pi tathaiva, navaram nirapekSaH prahAro nirdayatADanA, sApekSaH punaH zrAvaNAdita eva bhItaparSadA bhavitavyaM, yadi punaH ko'pi na karoti vinayaM tadA taM marmANi muktvA latayA davarakeNa vA sakRd dvirvA tADayediti / tathA annapAnAdirodho na kasyApi karttavyastIkSNabubhukSo hovaM FORESTO CREENS tRtIya prakAzaH // 375 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA // 37 // sati mriyate, svabhojanavelAyAM tu jvaritAdIn vinA niyamata evAnyAn vidhRtAn bhojayitvA svayaM bhunyjiit| anAdirodho'pi sArthakAnarthakabhedo bandhavat draSTavyaH, navaram sApekSo rogacikitsAthai syAt, aparAdhakAriNi ca vAcaiva vaded-adya te na dAsyate bhojanAdi / zAntinimittaM copavAsAdi kArayet / kiMbahunA ? mUlaguNasyAhiMsAlakSaNasyAticAro yathA na bhavati tathA yatanayA vartanIyam / nanu hiMsaiva zrAvakeNa pratyAkhyAtA tato bandhAdikaraNe'pi na doSo hiMsAviraterakhaNDitatvAt / atha bandhAdayo'pi pratyAkhyAtAstadA tatkaraNe vratabhaGga eva, viratikhaNDanAt / kizca bandhAdInAM pratyAkhyeyatve vrateyattA vizIryaMta, prativratamaticAravratAnAmAdhikyAditi / evaM ca na bandhAdInAmaticAratetiH / ucyate-satyaM, hiMsava pratyAkhyAtA na bandhAdayaH kevalaM tatpratyAkhyAne arthataste'pi pratyAkhyAtA draSTavyAH, hiMsopAyatvAtteSAm / na ca bandhAdikaraNe'pi vratabhaGgaH kintvaticAra evN| katham ? iha dvividhaM vratam-antavRtyA bahivRttyA ca, tatra mArayAmIti vikalpAbhAvena yadA kopAcAvezAtparaprANaprahANamavigaNayan bandhAdau pravattate, na ca hiMsA bhavati, tadA nirdayatA viratyanapekSapravRttatvenAntavRtyA vratasya bhaGga, hiMsAyA abhAvAcca bahivRttyA pAlanamiti dezasya bhaJjanAdezasyaiva pAlanAdaticAravyapadezaH pravartate taduktam na mArayAmIti kRtavratasya vinaiva mRtyu ka ihAticAraH / / nigadyate yaH kupito vadhAdIn karotyaso syAniyamAnapekSaH // 1 // mRtyorabhAvAbhiyamo'sti tasya kopAiyAhInatayA tu bhagnaH / dezasya bhanAdanupAlanAcca pUjyA atIcAramudAharanti // 2 // // 376 // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA zAstram // 377 // yaccoktam-vrateyattA vizIryata iti tadayuktam, vizuddhAhiMsAsadbhAve hi bandhAdInAmabhAva eva / tat sthitametabandhAdayo'ticArA eva / bandhAdigrahaNasya copalakSaNatvAnmantraprayogAdayo'nye'pyaticAratayA jJeyAH // 9 // atha dvitIyasya vratasyAticArAnAhamithyopadezaH sahasA'bhyokhyAnaM guhyabhASaNam / vizvastamantrabhedazca kUTalekhazca sUnRte // 91 // mithyopadezo'sadupadezaH, pratipannasatyavratasya hi parapIDAkaraM vacanamasatyameva, tataH pramAdAtparapIDAkaraNe upadeze aticAro yathA-bAhyantAM kharoSTrAdayo hanyantAM dasyava iti / yadvA yathAsthito'rthastathopadezaH sAdhIyAn viparItastu ayathArthopadezo, yathA-pareNa sandehApanena pRSTe na tthopdeshH| yadvA vivAde svayaM pareNa vA anya tarAbhisandhAnopAyopadeza iti prathamo'ticAraH 1 / sahasA anAlocyAbhyAkhyAnamasadoSAdhyAropaNaM, yathAcaurastvaM pAradAriko vetyAdi / anye tu sahasA'bhyAkhyAnasthAne rahasyAbhyAkhyAnaM paThanti, vyAcakSate ca-raha ekAntastatra bhavaM rahasyaM rahasyenAbhyAkhyAnamabhizaMsanamasadadhyAropaNaM, rahasyAbhyAkhyAnaM yathA-yadi vRddhA strI tatastasyai kathayati-ayaM tava bharcA taruNyAmatiprasaktaH, atha taruNI tata evamAha-ayaM te bhartA prauDhaceSTitAyAM madhyamavayasi yoSiti prasaktA, tathA'yaM kharakAmo mRdukAma iti vA parihasati, tathA striyamabhyAkhyAti bhataH puraH yathA-patnI te kathayati evamayaM mAM rahasi kAmagardabhaH khalIkaroti, athavA dampatyoranyasya vA pusaH striyA vA yena rAgaprakarSa utpadyate tena tAdRzA rahasyenAnekaprakAreNAbhizaMsanaM hAsyakrIDAdinA na tvabhinivezena, tathA sati vratabhaGga eva syAt / yadAha // 377 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 378 // 1sahasAbhakkhANAi jANato jai karejja to bhaMgo / jai puNa NAbhogAIhiMto to hoi aiyAro // 1 // iti dvitIyo'ticAraH 2 / tathA guhya gRhanIyaM na sarvasmai yatkathanIyaM rAjAdikAryasaMbaddhaM tasyAnadhikRtenaivAkArejitAdibhitviA'nyasmai prakAzanaM guhyabhASaNaM yathA-ete hIdamidaM ca rAjaviruddhAdikaM mantrayante, athavA guhyabhASaNaM paizunyaM yathA-dvayoH prItau satyAmekasyAkArAdinopalabhyAbhiprAyamitarasya tathA kathayati yathA prItiH praNazyati / iti tRtIyo'ticAraH 3 / tathA vizvastA vizvAsamupagatA ye. mitrakalatrAdayasteSAM mantrI mantraNaM tasya bhedaH prakAzanaM tasyAnuvAdarUpatvena satyatvAt yadyapi nAticAratA ghaTate tathApi mantritArthaprakAzanajanitalajjAdito mitrakalatrAdermaraNAdisambhavena paramArthato'syAsatyatvAt kathaJcidbhaGgarUpatvenAticArataiva / guhyabhASaNe guhyamAkArAdinA vijJAyAnadhikRta eva guhyaM prakAzayati, iha tu svayaM mantrayitvaiva mantraM bhinattItyanayorbhedaH / iti caturtho'ticAraH4 / tathA kUTamasadbhUtaM tasya lekho lekhanaM kUTalekhaH, anyasvarUpAkSaramudrAkaraNam, etacca yadyapi kAyenAsatyAM vAcaM na vadAmItyasya, na vadAmi na vAdayAmItyasya vA vratasya bhaGga eva, tathApi sahasAkArAnAbhogAdinA atikramAdinA vA'ticAra; athavA asatyamityasatyabhaNanaM mayA pratyAkhyAtamidaM punarlekhanamiti bhAvanayA vratasApekSasyAticAra eveti paJcamo'ticAraH 5 // 91 // atha tRtIyavratAticArAnAha(1) sahasAbhyAkhyAnAdIn jAnan yadi kuryAt tato bhaGgaH / yadi punaranAbhogAdibhyastato bhvtyticaarH||1|| // 378 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 37 // tRtIya prakAzA stenAnujJA tadAnItAdAnaM dviirAjyalaGghanam / pratirUpakriyA mAnAnyatvaM cAsteyasaMzritAH // 92 / __ stenAzcaurAsteSAmanujJA-harata yayamiti haraNakriyAyAM preraNA, athavA stenopakaraNAni kuzikAkatarikAghargharikAdIni teSAmarpaNaM vA stenAnujJA / atra ca yadyapi caurya na karomi na kArayAmItyevaM pratipannavratasya stenAnujJAvratabhaGga eva, tathApi kimadhunA yUyaM nirvyApArAstiSThata ?, yadi vo bhaktAdi nAsti tadA'haM tadadAmi. bhavadAnItamoSasya vA yadi vikrAyako na vidyate tadA'haM vikreSye, ityevaMvidhavacanaizcaurAn vyApArayataH svakalpanayA tadvayApAraNaM pariharato vrtsaapeksssyaasaavticaarH| iti prathamo'ticAraH 1 / tathA tacchabdena stenaparAmarzaH stenairAnItamAhRtaM kanakavastrAdi tasyAdAnaM grahaNaM mUlyena mudhikayA vA tadAnItAdAnaM, stenAnItaM hi kANakrayeNa mudhikayA vA pracchanna, gRharNazcauro bhavati tatazcauryakaraNAbatabhagaH, vANijyameva mayA kriyate na cauriketyadhyavasAyena vratasApekSatvAnna tadbhaGga iti bhnggaabhnggruupo'ticaarH| iti dvitIyaH 2 / tathA dviSoviruddhayo rAjJoriti zeSaH, rAjya niyamitA bhUmiH kaTakaM vA, tasya laGghanaM vyavasthA'tikramaH, vyavasthA ca parasparaviruddharAjakRtaiva, tallaGghanaM cAnyatararAjyanivAsina itararAjye pravezaH, itararAjyanivAsino vA anyatararAjye pravezaH, dvirAjyaladhanasya yadyapi svasvAminA ananujJAtasya '1sAmijIvAdattaM titthayareNaM taheva ya gurUhi / ityadattAdAnalakSaNayogena tatkAriNAM ca cauryadaNDayogena adattAdAnarUpatvAbatabhaGga eva, tathApi dvirAjyalaGghanaM kurvatA mayA vANijyameva kRtaM na cauryamiti bhAvanayA vratasApekSatvAlloke ca cauro'yamiti vyapadezAbhAvadaticA (1) svAmi jIvAdattaM tIrthakareNa tathaiva ca gurubhiH / // 379 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 380 // rtaa| iti tRtIyaH3 tathA pratirUpaM sadRzaM brIhINAM palaJjiH, ghRtasya vasA, hiGgoHkhadirAdiveSTaH, tailasya mUtra, jAtyasuvarNarUpyayoyuktisuvarNarUpye, ityAdipratirUpeNa kriyAvyavahAraH, vrIhyAdiSu palajyAdi prakSipya tattadvikrINIte / yadvA, apahRtAnAM gavAdInAM sazRGgAgAmagnipakyakAliGgIphalasvedAdinA zrRgANyadhomukhAni praguNAni tiryagvalitAni vA yathAruci vidhAyAnyavidhatvamiva teSAmApAdya sukhena dhAraNavikrayAdi karoti / iti caturthaH 4 tathA mIyate'neneti mAnaM kuDavAdi, palAdi, hastAdi, tasyAnyatvaM hInAdhikatvaM, hInamAnena dadAti, adhikamAnena gRNAti / iti paJcamaH 5 / pratirUpakriyA mAnAnyatvaM ca paravyasanena paradhanagrahaNarUpatvAdbhaGga eva, kevalaM khAtrakhananAdikameva caurya prasiddha, mayA tu vaNikkalaiba kRteti bhAvanayA vratarakSaNodyatatvAdaticArAveveti / athavA stenAnujJAdayaH pazcApyamI vyaktacauryarUpA eva, kevalaM sahasAkArAdinA atikramavyatikramAdinA vA prakAreNa vidhIyamAnA aticAratayA vyapadizyante / na caite rAjasevakAdInAM na sambhavanti, tathAhi-AdhayoH spaSTa eva sambhavaH, dvirAjyalanaM tu yadA sAmantAdiH kazcit svasvAmino vRttimupajIvati, tadviruddhasya ca sahAyo bhavati, tadA'syAticAro bhavati / pratirUpakriyA mAnAnyatvaM ca yadA rAjA bhANDAgAre dravyANAM vinimayaM mAnAnyatvaM ca kArayati tadA rAjJo'pyaticAro bhavati / ete ca pazcApyasteyavratAzritA aticArAH // 13 // atha caturthavratAticArAnAhaitvarAttAgamo'nAttAgatiranyavivAhanam / madanAtyAgraho'naGgakrIDA ca brahmaNi smRtAH // 94 / // 380 // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham // 38 // vatIya prakAzA brahmaNi brahmacaryavrate, ete'ticArAH smRtAH / itvarI pratipuruSamayanazIlA, vezyA ityarthaH sA cAsAvAttA ca kazcitkAlaM bhATIpradAnAdinA saMgRhItA puMvadbhAve itvarAttA / athavA itvaraM stokamapyucyate, itvaraM stokamalpa mAttA itvarAcA, vispaSTapaTuvat smaasH| athavA itvarakAlamAcA itvarAcA, mayUravyaMsakAditvAt samAsaH kAla zabdalopazca / tasyAM gama Asevanam / iyaM cAtra bhAvanA-bhATIpradAnAditvarakAlasvIkAreNa svakalatrIkRtya vezyAM sevamAnasya svabuddhikalpanayA svadAratvena vratasApekSacittatvAnna bhaGgaH alpakAlaparigrahAcca vastuto'nyakalatratvAdbhagaH iti bhaGgAbhaGgarUpatvAditvarAttAgamo'ticAraH / iti prathamaH 1 / tathA anAttA aparigRhItA vezyA svairiNI proSitabhartRkA kulAGganA vA'nAthA tasyAM gatirAsevanam / iyaM cAnAbhogAdinA atikramAdinA vA aticaarH| imau cAticArau svadArasantoSiNa eva na tu paradAravarjakasya; itvarAttAyA vezyAtvena anAttAyAH svanAthatayaivA paradAratvAt, zeSAstvaticArA dvayorapi, idaM ca sUtrA'nupAti / yadAhuH-sadArasaMtosassa ime paJca aiyArA jANiyanvA na samAyariavvA / " ___ anye tvAH-itvarAttAgamaH svadArasantoSavato'ticArastatra bhAvanA kRtaiva, anAtAgatistu paradAravarjinaH / anAttA hi vezyA, yadA tAM gRhItAnyasaktabhATikAmabhigacchati, tadA paradAragamanajanyadoSasambhavAt kathaJcit paradAratvAccAbhaGgatvena bhaGgAbhaGgarUpo'ticAraH / iti dvitiiyH2| tathA'nyeSAM svasvApatyavyatiriktAnAM vivAhanaM vivAhakaraNaM kanyAphalalipsayA, snehasambandhAdinA vA pariNayanavidhAnam / idaM ca svadArasantoSavatA (1) svadArasantoSasyeme pazcAticArA jJAtavyAH, na samAcaritavyAH / // 38 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH rU8rA svakalatrAt paradAravarjakena ca svakalatravezyAbhyAmanyatra manovAkkAyamaithuna na kArya na ca kAraNIyamiti yadA pratipannaM vrataM bhavati tadA anyavivAhakaraNaM maithunakAraNamarthataH pratiSiddhameva bhavati, tadbatI tu manyate-vivAha evA'yaM mayA vidhIyate na maithunaM kAryate iti vratasApekSatvAdaticAra iti, kanyAphalalipsA ca samyagdRSTeravyutpannA'vasthAyAM sambhavati, mithyAdRSTestu bhadrakAvasthAyAmanugrahArtha vratAdAne sA sambhavati / nanvanyavivAhanavat svApatyavivAhane'pi samAna eva doSaH? satyam, yadi svakanyAyA vivAho na kAryate, tadA svacchandacAriNI syAt, tatazca zAsanopaghAtaH syAt, vihitavivAhA tu patiniyantritatvena na tathA syAt / pare'pyAhuHpitA rakSati kaumAre bhartA rakSati yauvane / putrastu sthavire bhAve na strI svAtantryamarhati // 1 // yastu dAzAIsya kRSNasya ceTakarAjasya ca svApatyeSvapi vivAhaniyamaH zrUyate, sa cintakAntarasadbhAve drssttvyH| anye tyAhuH-anyasya kalatrA'ntarasya viziSTasantoSAbhAvAt svayaM vivAhanamanyavivAhanam / ayaM svdaarsntussttsyaa'ticaarH| iti tRtIyaH / / 3 / / madane kAme'tyAgrahaH parityaktAnyasakalavyApArasya tadadhyavasAyata: yoSAmukhakakSorUpasthAntareSvavitRptatayA prakSipya prajananaM mahatIM velAM nizcalo mRta evAste, caTaka iva caTakAyAM muhurmuhuryoSAyAmArohati, jAtabalakSayazca vAjIkaraNAnyupayukte; anena khalvauSadhaprayogeNa gajaprasekI turagAvamardIva purUSo bhavatIti buddhayA / iti caturthaH // 4 // tathA anaGgaH kAmaH sa ca puMsaH strIpuMnapuMsakeSu sevanecchA, hastakarmAdIcchA vA vedodayAt / yoSito'pi yoSinapuMsaka puruSAsevanecchA hastakarmAdIcchA vA; napuMsakasyApi napuMsaka puruSastrIsevanecchA hastakarmAdIcchA vA / eto'naGgo nAnyaH kazcit tena tasmin 282 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 383 // vA krIDA ramaNamanaGgakrIDA / yadvA AhAyyaH kASThapustaphalamRtikAcarmAdibhirghaTitaiH prajananaiH svaliGgena kRtakRtyo'pi yoSitAmavAcyadezaM bhUyo bhUyaH kunAti, kezAkarSaNaprahAradAnadantanakhakadarthanA''diprakAraizca mohanIyakarmAvezAt tathA krIDati yathA balavAn rAgaH prasUyate / athavA'Gga dehAvayavo maithunApekSayA yonimeMhanaM vA tadvayatiriktAnyaGgAni kucakakSoruvadanAdIni teSu krIDA anaGgakrIDA / iha ca zrAvako' tyantapApabhIrutayA brahmacarya cikIrSurapi yadA vedodayAsahiSNutayA tadvidhAtuM na zaknoti, tadA yApanAmAtrArtha svadArasantoSAdi pratipadyate / maithunamAtreNaiva ca yApanAyAM sambhavantyAM madAnAtyAgrahAnaGgakrIDe arthataH pratiSiddhe / tatsevane na ca kazcidguNaH, pratyuta tAtkAlikI chidA rAjayakSmAdayazca rogA doSA eva bhavanti / evaM pratiSiddhAcaraNAdbhaGgo niyamAbAdhanAcAbhaGga ityaticArAvetau / anyetvanyathA'ticAradvayamapi bhAvayanti- sa hi svadArasantoSI maithunameva mayA pratyAkhyAtamiti svakalpanayA vezyAdau tat pariharati, nAliGganAdiH paradAravivarjako'pi paradAreSu maithunaM pariharati. nAliGganAdi, iti kathaJcidbatasApekSatvAdaticArau / evaM svadArasantoSiNaH pazcAticArAH paradAravarjakasya tUttare traya eveti sthitam / anye tvanyathA'ticArAn vicArayanti yathA 1paradAravajjiNo paJca hunti tiNi u sadArasaMtuDhe / itthIu tiNi pazca va bhaMgavigappehi aiyArA // 1 // itvarakAlaM yA pareNa bhATyAdinA parigRhItA vezyA, tAM gacchataH paradAravarjino bhaGgaH, kathaJcit paradAratvA ttasyAH loke tu paradAratvArUDhena bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpo'ticAraH / aparigRhItAyAmanAthakulAGganAyAM yA gatiH (1) paradAravarjinaH paJca bhavanti trayastu svadArasantuSTe / striyAstrayaH paJca vA bhaGgavikalpairaticArAH // 1 // // 383 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bogazAkham tRtIya prakAzA // 384 // paradAravarjinaH so'pyaticAraH, tatkalpanayA'parasya bharturabhAvenAparadAratvAdamaGgaH, loke ca paradAratayA rUDheGga iti pUrvavadaticAraH / zeSAstu trayo dvayorapi bhaveyuH; striyAstu svapuruSasantoSaparapuruSavarjanayona bhedaH, svapuruSavya tirekeNA'nyeSAM parapuruSatvAt / anyavivAhanAdayastu trayaH svadArasantoSiNa iva svapuruSaviSayAH syuriti pazca vA / katham ? AdhastAvadyadA svakIyapatirvArakadine sapatnyA parigRhIto bhavati, tadA sapatnIvArakaM vilupya taM paribhu AnAyA aticAraH, dvitIyastvatikramAdinA parapuruSamabhisarantyA aticAraH, brahmacAriNaM vA svapatimatikramAdinA'bhisarantyA aticAraH / zeSAstrayaH striyAH pUrvavat // 94 / / atha pazcamavratasyA'ticArAnAhadhanadhAnyasya kupyasya gavAdeH kSetravAstunaH / hiraNyahemnazca saMkhyA'tikramo'tra parigrahe / 95 / __ atra zrAvakadharmocite parigrahavate yaH saMkhyA'tikramaH so'ticAraH kasya kasyetyAha-dhanaM gaNimadharimameyaparIkSyalakSaNam / yadA-ha gaNimaM jAIphalakopphalAi dharimaM tu kungkmguddaai| meja coppaDaloNAi rayaNavatthAi paricchejjaM // 1 // dhAnyaM saptadazavidham / yadAha "brIhiryaco masUro godhUmamudgamASatilacaNakAH / aNavaH priyAkodravamakuSTakAH zAlirADhakyaH // 1 // (1) gaNimA jAtiphalapUgaphalAdi dharimA tu kuGkumaguDAdi / meyaM mrakSaNalavaNAdi ratnavastrAdi parichedyam // 1 // 11384 // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza yogazAstram // 385 // kizca kalAyakulatyau saNasaptadazAni dhAnyAni / " dhanaM ca dhAnyaM ca dhanadhAnyaM tasya dhanadhAnyasya / atrottaratra ca samAhAranirdezaH parigrahasya paJcavidhatvajJApanArthaH / tathA sati hyaticArapaJcakaM suyojaM bhavati / kupyaM rUpyamuvaNavyatiriktaM kAMsyalohatAmrasIsakatrapumRdbhANDatvacisAravikArodaGkikASThamaJcakamazcikAmasUrakarayazakaTahalaprabhRti dravyaM. tasya kupyasya / gauranaivAnanaDvAhI ca, sa Adiryasya dvipadacatuSpadavargasya sa gavAdiH / AdizabdAnmahiSameSA'vikakarabharAsabhaturagahastyAdicatuSpadAnAM haMsamayUrakukuTazukasArikApArApatacakorAdipakSidvipadAnAM patnIuparuddhAdAsIdAsakarmakarapadAtyAdimanuSyANAM ca saMgrahaH / kSetraM sasyotpattibhUmiH, tat trividhaM, setuketUbhayabhedAt / tatra setukSetraM yadaraghaTTAdijalena sicyate, ketukSetramAkAzodakapAtaniSpAdyasasyam; ubhayamubhayajalaniSpAdyasasyam / vAstu gRhAdi grAmanagarAdi ca / tatra gRhAdi trividhaM khAtaM bhUmigRhAdi, ucchritaM prAsAdAdi, khAtocchritaM bhUmigRhasyopari gRhAdisannivezaH / kSetraM ca vAstu ceti smaahaardvndvH| tathA hiraNyaM rajataM, ghaTitaM aghaTitaM cA'nekaprakAraM pAtryAdi, evaM suvarNamapi, hiraNyaM ca hema cetyatrA'pi samAhAraH / saMkhyA vratakAle yAvajjIva caturmAsAdikAlAvadhi vA yatparimANaM gRhItaM tasyA atikrama ullahuna saMkhyAtikramo'ticAraH // 95 // nanu pratipannavratasaMkhyA'tikramo bhaga evaM syAt, kathamaticAraH? ityAhabandhanAdbhAvato garbhAdhojanAd dAnatastathA / pratipannavratasyaiSa paJcadhA'pi na yujyte||16|| na sAkSAt saMkhyA'tikramaH, kintu vratasApekSasya bandhanAdibhiH paJcabhirhetubhiH svabuddhayA vratabhaGgamakurvata // 385 // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 386 // evAticAro bhavati bandhanAdayazca yathAsaMkhyena dhanadhAnyAdInAM parigrahaviSayANAM sambadhyante / tatra dhanadhAnyasya bandhanAt saMkhyA'tikramo yathA - kRtadhanadhAnyaparimANasya ko'pi labhyamanyadvA dhanaM dhAnyaM vA dadAti, tacca vratabhaGgabhayAccaturmAsyAdiparato gRhagatadhanAdivikraye vA kRte grahISyAmIti bhAvanayA bandhanAt yantraNAt, rajjvAdisaMyamanAt, satyaGkAradAnAdirUpAdvA svIkRtya tadgRha eva tat sthApayato'ticAraH 9 / kupyasya bhAvataH saMkhyA - tikramo yathA - kupyasya yA saMkhyA kRtA tasyAH kathaJcid dviguNatve sati vratabhaGgabhayAd bhAvato dvayordvayormIlanena ekIkaraNarUpAt paryAyAntarAt svAbhAvikasaMkhyAbAdhanAt saMkhyAmAtra pUraNAccAticAraH / athavA bhAvato'bhiprAyAdarthitvalakSaNAdvivakSitakAlAvadheH parato grahISyAmi ato nAnyasmai deyamiti parApradeyatayA vyavasthApayato'ticAraH 2 / tathA gomahiSIvaDavAdervivakSita saMvatsarAdyavadhimadhya eva prasave adhikagavAdibhAvAdu vratabhaGgaH syAditi tadbhayAt kiyatyapi kAle gate garbhato garbhagrahaNAdgarbhastha gavAdibhAvena bahistadabhAvena kathaJcidvratabhaGgaGgAd vratino'ticAraH 3 / tathA kSetravAstuno yojanAt kSetravAstvantaramIlanAdgahItasaMkhyAyA atikramo'ticAraH / tathAhi kilaikameva kSetraM vAstu cetyabhigrahavato'dhikataratadabhilASe sati vratabhaGgabhayAt prAktanakSetravAstupratyAsannaM tad gRhItvA pUrveNa saha tasyaikatvakaraNArthaM vRtti ( ti ) bhittyAdyapanayanena tattatra yojayato vratasApekSatvAt kathaJcidviratibAdhanAccAticAraH 4 / tathA hiraNyahemnordAnAdvitaraNAd gRhItasaMkhyAyA atikramaH / yathA kenApi caturmAsAdyavadhinA hiraNyAdisaMkhyA pratipannA, tena ca tuSTarAjAdeH sakAzAt tadadhikaM tallabdhaM tadanyasmai vratabhaGgabhayAd dadAti pUrNe'vadha grahISyAmItyabhiprAyeNeti vratasApekSatvAdaticAraH / eSa gRhItasaMkhyA'tikamaH, paJcadhA tRtIya prakAzaH // 386 // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya // 387 // 'pi paJcabhirapi prakAraiH, pratipannavratasya zrAvakasya na yujyate, kartumiti zeSaH, vratamAlinyahetutvAt / paJcadhetyupalakSaNamanyeSAM sahasAkArAnAbhogAdInAm / uktA aNuvratAnAM pratyekaM paJca pazcAticArAH // 5 // 96 // atha guNavatAnAmavasaraH, tatrApi prathamaguNavatasya digviratilakSaNasyA'ticArAnAhasmRtyantardhAnamUrdhvAdhastiryagbhAgavyatikramaH / kSetravRddhizca paJceti smRtA digvirativrate // 97 // digvirativrate pazcAticArAH, ityanena rUpeNa, smRtAH puurvaacaayyH| tadyathA-smRteryojamazatAdirUpadikaparimANaviSayAyA ativyAkulatvapramAditvamatyapATavAdinA'ntardhAnaM bhrNshH| tathAhi-kainacit pUrvasyAM dizi yojanazatarUpaM parimANaM kRtamAsIt, gamanakAle ca spaSTatayA na smarati, kiM zataM parimANaM kRtamuta pazcAzat ? tasya caivaM paJcAzatamatikrAmato'ticAraH zatamatikAmato bhaGgaH, sApekSatvAnirapekSatvAcceti / tasmAt smartavyameva gRhItavrataM, smRtimUlaM hi sarvamanuSThAnamiti prathamo'ticAraH 1 / tathA UvaM parvatatarUzikharAdeH, adho grAmabhUmigRhakUpAdeH, tiryak pUrvAdidikSu, yo'sau bhAgo niyamitaH pradezaH tasya vyatikramaH eta trayo'ticArAH / yatsUtram-"1uDhadisipamANAikkame ahodisipamANAikkame tiriyadisipamANAikkame" iti / / ete ca anA bhogAtikramAdibhirevA'ticArA bhavanti, anyathApravRttau tu bhaGgA eva / yastu na karomi na kArayAmIti vA niyama karoti, sa vivakSitakSetrAt parataH svayaM gamanataH pareNa nayanAnayanAbhyAM ca dikpramANAtikramaM pariharati, tadanya (1) UrdhvadikapramANAtikramo'dhodikpramANAtikramastiryadikpramANAtikramaH // 38 // Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstrabhU // 388 / / FOOTOS 44 sya tu tathAvidhapratyAkhyAnA'bhAvAt pareNa nayanAnayanayorna doSaH 2|3|4| tathA kSetrasya pUrvAdidezasya digvrataviSayasya hrasvasya sataH vRddhirvadhenaM pazcimAdikSetrAntaraparimANa prakSepeNa dIrghIkaraNaM kSetravRddhiriti pnycmo'ticaarH| tathAhi -- kenApi pUrvAparadizoH pratyekaM yojanazataM gamanaparimANaM kRtaM sa cotpannaprayojana ekasyAM dizi navatiM yojanAni vyavasthApya anyasyAM dizi tu dazottarayojanazataM karoti, ubhAbhyAmapi prakArAbhyAM yojanazatadvayarUpasya parimANasyAvyAhatatvAdityevamekatra kSetraM vardhayato vratasApekSatvAdaticAra iti / yadi vA'nAbhogAt kSetraparimANamatikrAnto bhavati tadA nivartitavyaM, jJAte vA na gantavyam, anyo'pi na visarjanIyaH / athAnAjJayA ko'pi gato bhavet tadA yat tena labdhaM, svayaM vA vismRtito gatena labdhaM tad parihartavyam // 97 // atha dvitIyaguNatratasya bhogopabhogamAnarUpasyAticArAnAha-- sacittastena sambaddhaH sanmizro'bhiSavastathA / duSpakkohAra ityete bhogopabhogamAnagAH // 98 // saha cittena cetanayA vartate yaH sa sacitta AhAra eva, AhArastu duSpakAhAra ityasmAdAkRSya sambadhyate, evamuttareSvapyAhArazabdo yojanIyaH / sacittastu kandamUlaphalAdiH pRthvIkAyAdirvA / iha ca nivRttiviSayI kRtapravRttau bhaGgasadbhAve'pyaticArAbhidhAnaM vratasApekSasyAnAbhogAtikramAdinA pravRttau draSTavyam 1 | tena sacitena sambaddhaH pratibaddhaH sacittasaMbaddhaH, sacetanavRkSAdinA sambaddho gundAdiH pakaphalAdirvA, sacittAntarbIjaH kharjUrAmrAdiH, tadAhAro hi sacittAhAravarjakasyAnAbhogAdinA sAvadyAhArapravRttirUpatvAdaticAraH / athavA bIjaM tyakSyAmi tasyaiva sacetanatvAt, kaTAhaM tu bhakSayiSyAmi tasyAcetanatvAditi buddhayA pakvaM khajUrAdiphalaM mukhe prakSipataH sacittavarjakasya tRtIya prakAzaH // 388|| Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 389 // tRtIya prakAzA sacittapratibaddhAhAro dvitIyaH 2 / tathA sacitena mizraH zabala: AhAraH snmishraahaarH| yathA-ArdrakadADimabIjakulikAcirbhaTikAdimizraH pUraNAdiH, tilamizro yavadhAnAdi, ayamapyanAbhogAtikramAdinA'ticAraH / athavA sambhavatsacittAvayavasyApakakaNikkAdeH piSTatvAdinA acetanamiti buddhayA AhAraH sanmizrAhAraH vratasApekSavAdaticAra iti tRtIyaH 3 / abhiSavo'nekadravyasaMdhAnaniSpannaH surAsauvIrakAdiH, mAMsaprakArakhaNDAdisurAmadhvAdhabhisyandivRSyadravyopayogo vA, ayamapi sAvadyAhAravarjakasyAnAbhogAtikramAdinA'ticAra iti caturthaH 4 / tathA duSpako mandapakaH sa cAsAvAhArazca duSpakAhAraH, sa cArdhasvinnapRthukatandulayavagodhUmasthUlamaNDakakarkaTakaphalAdiraihikapratyavAyakArI yAvatA cAMzena sacetanastAvatA paralokamapyupahanti pRthukAdeduSpakvatayA sambhavatsacetanAvayavatvAt pakvatvenAcetana iti bhuJjAnasyA'ticAra iti paJcamaH 5 / kecit tvapakkAhAramapyaticAratvena varNayanti apakvaM cAgnyAdinA yadasaMskRtam / eSa ca sacittAhAre prathamAticAre'ntarbhavati / tucchauSadhibhakSamapi kecidati cAramAhuH / tucchauSadhayazca mudgAdikomalazimbIrUpAstAzca yadi sacittAstadA sacittAticAra evAntarbhavanti, atha agnipAkAdinA acittAstarhi ko doSaH ? iti / evaM rAtribhojanamadyAdinivRttiSvapi anAbhogAtikramAdibhiraticArA bhAvanIyAH ete pazcAticArA bhogopabhogaparimANagatA boddhavyAH // 98 // ___ atha bhogopabhogAticArAnupasaMharana bhogopabhogavratasya lakSaNAntaraM tadgatAMzcAticArAnupadarzayitumAha| amI bhojanatastyAjyAH karmataH kharakarma tu / tasmin paJcadaza malAn karmAdAnAni sNtyjet|99|| amI uktasvarUpAH paJcAticArAH, bhojanato bhojanamAzritya, tyAjyA varjanIyAH / bhogopabhogamAnasya ca // 389 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||390 // vyAkhyAnAntaraM - bhogopabhogasAdhanaM yadddravyaM tadupArjanAya yatkarma vyApArastadapi bhogopabhogazabdenocyate, kAraNe kAryyopacArAt / tatazca karmataH karmAzritya kharaM kaThoraM prANibAdhakaM yatkarma koTTapAlanaguptipAlanavItapAlanAdirUpaM tatyAjyaM, tasmin kharakarmatyAgalakSaNe bhogopabhogavrate, paJcadaza malAnaticArAn saMtyajet / te ca karmAdAnazabdenocyanteH karmaNAM pApaprakRtInAmAdAnAni kAraNAnIti kRtvA // 99 // tAneva nAmataH zlokadvayena darzayatiaGgAravanazakaTabhATakasphoTajIvikA / dantalAkSArasakeza viSavANijyakAni ca // 100 // yantrapIDA nirlAJchanamasatIpoSaNaM tathA / davadAnaM saraHzoSa iti paJcadaza tyajet // 101 // jIvikAzabdaH pratyekaM sambadhyate / aGgArajIvikA 1 vanajIvikA 2 zakaTajIvikA 3 bhATakajIvikA 4 sphoTajIvikA 5 / uttarArdhe'pi vANijyazabdaH pratyekamabhisambadhyate / dantavANijyaM 6 lAkSAvANijyaM 7 rasavANijyaM 8 kezavANijyaM 9 viSavANijyaM 10 yantrapIDA 11 nirlAJchanaM 12 asatIpoSaNaM 13 davadAnaM 14 saraH zoSaH 15 ityetAn paJcadazAticArAn tyajet // 100 // 101 // krameNa paJcadazApyaticArAn vyAcaSTe tatrAGgArajIvikAmAhaaGgArabhrASTrakaraNaM kumbhAyaH svarNakAritA / ThaThAratveSTakApAkAviti hyaGgArajIvikA // 102 // aGgArakaraNe kASThadAhenAGgAraniSpAdanaM tadvikrayaztha, aGgArakaraNe hi SaNNAM jIvanikAyAnAM virAdhanAsambhavaH / XOXO ante tRtIya prakAzaH // 390 // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 391 // evaM ca ye ye'gnivirAdhanArUpA ArambhAste te'GgArakarmaNyantarbhavanti; prapazcAthaM tu bheda uktaH / bhrASTrakaraNaM, bhraSTra jIvityarthaH / tathA kumbhakAritA kumbhakaraNapAcanavikrayanimittA jIvikA / tathA ayo lohaM tasya karaNaghaTanAdinA jIvikA / svarNakAritA suvarNarUpyayorgAlanaghaTanAdinA jIvikA / kumbhAyaH svarNAni karotItyevaM zIlastasya bhAvastattA / tathA ThaThAratvaM zulvanAgabaGgakAMsyapittalAdInAM karaNaghaTanAdinA jIvikA, iSTakApAkaH iSTakApAkavelukAdInAM pAkastena jIvikA / ityevaMprakArA aGgArajIvikA // 102 // atha vanajIvikAmAha - chinnAcchinnavanapatra prasUnaphalavikrayaH / kaNAnAM dalanAt peSAd vRttizca vanajIvikA // 103 // chinnasya dvidhAkRtasya acchinnasya ca vanasya vanaspatisamUhasya patrANAM prasUnAnAM phalAnAM ca chinnAcchinnAnAM vikrayo vanajIviketyuttareNa sambandhaH / kaNAnAM ca gharaTTAdinA dalanAd dvaidhIkaraNAt, zilAzilAputrakAdinA peSAt cUrNIkaraNAdyA vRttiH sA vanajIvikA / vanajIvikA ca vanaspatikAyAdighAtasambhavA // 103 // atha zakaTajIvikAmAha zakaTAnAM tadaGgAnAM ghaTanaM kheTanaM tathA / vikrayazceti zakaTajIvikA parikIrtitA // 104 // zakaTAnAM catuSpadavAhyAnAM vAhanAnAM tadaGgAnAM zakaTAGgAnAM cakrAdInAM ghaTanaM svayaM pareNa vA niSpAdanaM, kheTanaM vAhanaM, tacca zakaTAnAmeva sambhavati svayaM pareNa vA vikrayazca zakaTAnAM tadaGgAnAM ca, iti sakalabhUtopama tRtIya prakAza // 392 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhoma tRtIya prakAzA zAstram // 39 // dajananI gavAdInAM ca vadhavandhAdihetuH zakaTajIvikA prakIrtitA // 104 // atha bhATakajIvikAmAhazakaTokSalulAyoSTrakharAzvataravAjinAm / bhArasya vAhanAd vRttirbhaveddhATakajIvikA // 105 // zakaTazabda uktArthaH ukSANo balIvardAH lulAyA mahiSAH uSTrAH karabhAH kharA rAsabhA, azvatarA vesarAH, vAjino'zvAH eteSAM bhATakanimittaM yadbhAravAhanaM, tasmAd yA vRttiH sA bhATakajIvikA // 105 / / atha sphoTajIvikAmAhasaraHkapAdikhananazilAkuTTanakarmabhiH / pRthivyArambhasambhUtairjIvanaM sphoTajIvikA // 16 // sarasaH kUpasya AdigrahaNAda vApodIrghikAdeH khananamoDDukarma, halAdinA vA kSetrAde vidAraNaM, zilAkuTTanakarma pASANaghaTanakarmaH etaiH pRthivyAH pRthivIkAyasya ya Arambha upamardastasya sambhUtaM sambhavo yebhyastaiH pRthivyArambhasambhUtaiH, upalakSaNaM caitad bhUmikhanane vanaspatitrasAdijantughAtAnAm / ebhirjIvanaM sphoTajIvikA, sphoTa pRthivyA vidAraNaM tena jIvikA sphoTajIvikA // 106 // atha dantavANijyamAhadantakezanakhAsthitvagromNo grahaNamAkare / trasAGgasya vaNijyArthaM dantavANijyamucyate // 107 // dantA hastinAM upalakSaNatvAdanye'pi trasajIvAvayavA dantagrahaNena gRhyante / tadevAha-kezAzcamaryAdInAM, nakhA // 22 // Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 393 // dhUkAdInAM, asthIni zaGkhAdInAM, tvak citrakAdInAM, romANi haMsAdInAM, teSAM grahaNaM mUlyAdinA svIkAraH; romNa ityekavacanaM prANyaGgatvAt / Akare tadutpattisthAne, sAgasya trasajIvAvayavasya, vANijyArtha vANijyanimitta, Akare hi dantAdigrahaNAthaM pulindrAnAM yadA dravyaM dadAti tadA tatprati(vi)krayArtha istyAdivadhaM te kurvanti, AkaragrahaM cAnAkare dantAdegrahaNe vikraye ca na doSa iti jJApanArtham // 107 // atha lAkSAvANijyamAha laakssaamnHshilaaniiliidhaatkiittknnaadinH| vikrayaH pApasadanaM lAkSAvANijyamucyate // 10 // lAkSA jatu atrApi lAkSAgrahaNamupalakSaNamanyeSAM sAvadhAnAM manaHzilAdInAm / tAnyevAha-manaHzilA kunaTI, nIlI gulikA, dhAtakI vRkSavizeSaH tasyAH tvak puSpaM ca madyasandhAnaheturdhAtakI TaGkaNaH kSAravizeSaH, AdizabdAt saMkUTAdayo gRhyante, teSAM vikrayaH / sa ca pApasadanaM TaGkaNamanaHzilayo hyajIvaghAtakatvena, nIlyA jantudhAtAvinAbhAvena, dhAtakyA madyahetutvena tatkalkasya ca kRmihetutvena pApasadanatvaM tatastadvikrayasyA'pi pApasadanatvam / tadetad lAkSAvANijyamucyate // 108 // atha rasakezavANijye ekenaiva shlokenaahnvniitvsaakssaudrmdyprbhRtivikryH| dvipAcatuSpAdvikrayo vANijyaM rasakezayoH // 109 // | // 393 // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 394 // navanItaM dadhisAraM, vasA medaH, kSaudraM madhu, madyaM surA, prabhRtigrahaNAt majjAdigrahaH / eSAM vikrayo rasavANijyam dvipadAM manuSyAdInAM catuSpadAM gavAzvAdInAM vikrayaH kezavANijyam, sajIvAnAM vikrayaH kezavANijyamajIvAnAM tu jIvAGgAnAM vikrayo dantavANijyamiti vivekaH / rasakezayoriti yathAsaMkhyena yogaH / doSAstu navanIte jantusamUrcchanaM vAsAkSaudrayorjantughAtodbhavatvaM, madyasya madanajananaM tadgatakRmivighAtazceti dvipAJcatuSpAdvikraye tu teSAM pAravazyaM vadhabandhAdayaH kSutpipAsApIDA ceti // 109 // atha viSavANijyamAha - viSAstrahalayantrAyoharitAlAdivastunaH / vikrayo jIvitaghnasya viSavANijyamucyate // 110 // viSaM zrRGgikAdi taccopalakSaNaM jIvaghAtahetunAmakhAdInAm / tAnyevAha -- astraM khaGgAdi, halaM lAgalaM, yantra maraghaTTAdi, ayaH kuzIkuddAlAdirUpaM, haritAlaM varNakavizeSaH / AdizabdAdanyeSAmupaviSANAM grahaNam / evamAdivastuno vikrayo viSavANijyaM viSAdervizeSaNaM-jIvitaghnasya, amISAM jIvitaghnatvaM prasiddhameva // 110 // atha yantrapIDAkarmAha - tilekSusarSapai raNDajalayantrAdipIDanam / dalatailasya ca kRtiryantrapIDA prakIrtitA // 111 // yantrazabdaH pratyekamabhisambadhyate / tilayantraM tilapIlanopakaraNam, ikSuyantra koilukAdi, sarpapairaNDayantra tatpIlanopakaraNe, jalayantramaraghaTTAdi, dalatailaM yatra dalaM tilAdi dIyate tailaM ca pratigRhyate taddalatailaM tasya kRti vidhAnamiti, yantrapIDA yantrapIDanaM yantrapIDAkarmaNazca pIDanIyatilAdikSodAttadgatatra sajIvavadhAcca sadoSatvam / tRtIya prakAzaH ||394 // Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 395 // laukikA api hyAcakSate-dazamanAsamaM cakramiti // 111 // atha nirlAgchanakarmAhanAsAvedho'GkanaM muSkacchedanaM pRSTagAlanam / karNakambalavicchedo nirlAJchanamudIritam // 112 // nitarAM lAnchanamagAvayavacchedaH; tena karma jIvikA nirlAnchanakarma / tadbhedAnAha-nAsAvedho gomahiSAdInAm, aGkanaM gavAzvAdInAM cihnakaraNa, muSko'NDastasya cchedanaM vardhitakIkaraNaM gavAzvAdInAmeva, pRSThagAlanaM karabhANAM, gavAM ca karNakambalavicchedaH / eSu jantubAdhA vyaktaiva // 112 // athAsatIpoSaNamAha| sArikAzukamArjArasvakurkuTakalApinAm / poSo dAsyAzca vittArthamasatIpoSaNaM viduH // 113 // ___ asatyo duHzIlAstAsAM poSaNaM, liMgamatantram, zukAdInAm puMsAmapi poSaNamasatIpoSaNa ,sArikA vyaktavAk pakSivizeSa :, zukaH kIraH, mArjAro biDAlaH, zvA kukkuraH, kukuMTastAmracUDaH, kalApI mayUraH, eteSAM tirazcAM poSaH poSaNaM, dAsyAzca poSa iti vartate, sa ca bhaattiigrhnnaarthmstiipossH| eSAM ca duHzIlAnAM poSaNaM pApahetureva // 113 // atha davadAnasara zoSAvekena zlokenAhavyasanAtU puNyabuddhayA vA davadAnaM bhaved dvidhaa| saraHzoSaH saraHsindhuhRdAderambusaMplavaH // 114 // davasya davAgneH tRNAdihananimittaM dAnaM vitaraNaM davadAnaM, tacca dvidhA saMbhavati-vyasanAt phalanirapekSatA // 395 // SED Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 396 // tparyyAt yathA vanecarA evamevAgni jvAlayanti, puNyabuddhayA vAM yathA me davA deyA maraNakAle iyanto mama zreyo'rya dharmadIpotsavAH, karaNIyA iti, athavA tRNadAhe sati navatRNAGkurodredAd gAvazcarantIti kSetre vA sasyasampattivR ye'gnijvAlanam / atra jIvakoTInAM vadhaH syAt / sarasaH zoSaH sara zoSaH sarograhaNamupalakSaNaM jalAzayAntarANAm / tadevAha-saraH sindhuhRdAdibhyo yo'mbuno jalasya saMplavaH sAraNIkarSaNaM dhAnyavapanArtha, AdizabdAt taDAgAdiparigrahaH tatrA'khAtaM saraH khAtaM taDAgam / sara zoSe ca jalasya tadgatAnAM trasAnAM tatplAvitAnAM ca SaNNAM jIvanikAyAnAM vadha iti srHshossdossH| ityuktAni paJcadazakarmAdAnAni, diGmAtraM cedam , evaM jAtIyAnAM bahUnAM sAvadyakarmaNAM na punaH parigaNanamiti / iha caivaM viMzatisaMkhyA'ticArAbhidhAnamanyatrA'pi pazcAticArasaMkhyayA tajjAtIyAnAM vratapariNAmakAluSyanibandhanavidhInAmapareSAM saMgraha iti jJApanArtham / tena smRtyantardhAnAdayo yathAsambhavaM sarvatratedhvaticArA dRzyAH / nanvaGgArakarmAdayaH kathaM kharakarmaNyaticArAH?, kharakarmarUpA eva ghete / satyam, kharakarmarUpA evaite, kintvanAbhogAdinA kriyamANA aticArAH, upetya kriyamANAstu bhaGgA eveti // 114 // athaanrthdnnddvirtivrtsyaa'ticaaraanaahsNyuktaadhikrnntvmupbhogaatirikttaa| maukharyyamatha kautkucyaM kndo'nrthdnnddgaaH||115|| ___ anarthadaNDagA ityanarthadaNDavirativratagAmina ete pnycaaticaaraaH| tadyathA-adhikriyate durgatAvAtmA'nenetyadhikaraNamukhalAdisaMyuktam, udukhalena muzalaM, halena phAlaH, zakaTena yugaM, dhanuSA zarA, evamekamadhikaraNamadhikaraNAntareNa saMyuktaM saMyuktAdhikaraNaM tasya bhAvastattvam / iha ca zrAvakeNa saMyuktamadhikaraNa na dhAraNIyam / // 396 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH // 397 // tathA sati hi yaH kazcit saMyuktamadhikaraNamAdadIta, viyuktAdhikaraNatAyAM tu sukhena paraH pratiSedhayituM zakyate / etacca hiMsapradAnarUpasyAnarthadaNDasyAticAraH 1 / tathA upabhogasyopalakSaNatvAdbhogasya coktanirvacanasya yadatiriktatvamatirekaH sA upabhogAtiriktatA / ayaM prmaadaacritsyaa'ticaarH| iha ca snAnapAnabhojanacandanakuGkumakasturikAvastrAbharaNAdInAmatiriktAnAmArambho'narthadaNDaH / atrA'pi vRddhasampradAyaH- atiriktAni bahUni tailAmalakAni yadi gRhaNAti, tadA tallaulyena bahavaH snAnArtha taDAgAdau brajanti, tatazca pUtarakApkAyAdivadho'dhikaH syAtna kalpate. tataH ko vidhiH? tatra snAnecchunA tAvadgRha eva snAtavyam tadbhAve tu tailAmalakaigRha eva ziro gharSayitvA tAni sarvANi zATayitvA taDAgAdInAM taTe niviSTo'JjalibhiH snAti / tathA yeSu puSpAdiSu saMsaktiH sambhavati tAni pariharati, evaM sarvatra vAcyamiti dvitIyo'ticAraH 2 / tathA mukhamasyAstIti mukharo'nAloci tabhASI vAcATaH tasya bhAvo maukhar2yA ghASTarthaprAyamasabhyAsambaddhabahupalApitvam, ayaM ca pApopadezasyAticAraH, maukharye sati pApopadezasambhavAditi tRtIyaH 3 / tathA kuditi kutsAyAM nipAto, nipAtAnAmAnantyAt / kut kutsitaM kucati bhranayanauSThanAsAkaracaraNamukhavikAraiH saGkucatIti kutkucastasya bhAvaH kautkucyam anekaprakArA bhaNDAdiviDambanakriyA ityarthaH / athavA kaukucyamiti pAThaH, tatra kutsitaH kucaH kukucaH saMkocAdikriyAbhAka tadbhAvaH kaukucyam, atra ca yena paro hasati, Atmanazca lAghavaM bhavati, na tAdRzaM vaktuM ceSTituM vA kalpate, pramAdAttathAcaraNe cAticAra iti caturthaH 4 / tathA kandarpaH kAmastaddhetustatpradhAno vA vAkprayogo'pi kandarpaH / iha ca sAmAcArI-zrAvakeNa na tAdRzaM vaktavyaM yena svasya parasya vA mohoreko bhavatIti paJcamaH 5 / etau dvAvapi // 39 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 398 // pramAdAcaritasyAticArA, ityavasitA guNavratAticArAH // 115 // atha zikSAvratAticArAvasaraH / tatrApi sAmAyikasya tAvadaticArAnAhakAyavAGmanasAM duSTapraNidhAnamanAdaraH / smRtyanupasthApanaM ca smRtoH sAmAyikavate // 116 // kAyasya vAco manasazca praNihitiH praNidhAnam , duSTaM ca tatpraNidhAnaM duSTapraNidhAnaM sAvadhe pravartanaM kAyadupraNidhAnaM vAgduSpraNidhAnaM manoduSpraNidhAnaM cetyarthaH / tatra zarIrAvayavAnAM pANipAdAdInAmanibhRtatA'vasthApanaM kAyaduSpraNidhAnam varNasaMskArAbhAvo'rthAnavagamazcApalaM ca vAgduSpraNidhAnam krodhalobhadrohA'bhimAneAdayaH kAryavyAsaGgasambhramazca manoduSpraNidhAnam ; ete trayo'ticArAH / yadAhu: anirikkhiyApamajjiyathaNDille ThANamAi sevNto| hiMsAbhAve vi na so kaDasAmAio pamAyAu // 1 // kaDasAmAiu puci buddhIe pehiUNa bhAsijjA / sai niravajja vayaNaM annaha sAmAiyaM na have // 2 // sAmAiyaM tu kAuM gharacintaM jo u cintae saTTo / aTTavasaTTovagao niratyayaM tassa sAmAiyaM // 3 // tathA'nAdaro'nutsAhaH pratiniyatavelAyAM sAmAyikasyAkaraNam, yathAkathaJcidvA karaNam, prabalapramAdAdidoSAt (1) anirIkSitA'pramArjitasthaNDile sthAnAdi sevamAnaH / hiMsAbhAve'pi na sa kRtasAmAyikaH pramAdAt // 1 // kRtasAmAyikaH pUrva buddhayA prekSya bhASeta / sadA niravadyaM vacanamanyathA sAmAyikaM na bhavet // 2 // sAmAyikaM tu kRtvA gRhacintAM yastu cintayet shraaddhH| ArtavazAtopagato nirarthakaM tasya sAmAyikam // 3 // 398 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 399 // karaNAnantarameva pAraNaM ca / yadAhuH - 1kAUNa takkhaNaM cir pArei karei vA jahicchAe / aNavadviyasAmAiye aNAyarAo na taM suddhaM // 1 // iti caturthaH // 4 // smRtI smaraNe sAmAyikasyA'nupasthApanaM smRtyanupasthApanaM sAmAyikaM mayA kartavyaM na kartavyamiti vA, sAmAyikaM mayA kRtaM na kRtamiti vA, prabalapramAdAdyadA na smarati tadA aticAraH, smRtimUlatvAnmokSasAdhanA'nuSThAnasya / yadAhu: na sarai pamAyajuto jo sAmAiyaM kayA ya kAyavvaM / kayamakaryaM vA tassa hu kayaM pi vihalaM taya neyaM // 1 // nanu kAya duSpraNidhAnAdau sAmAyikasya nirarthakatvAdipratipAdanena vastuto'bhAva evoktaH, aticArazca mAlinyarUpa eva bhavatIti kathaM sAmAyikAbhAve sa bhavet ?, ato bhaGgA evaite nAticArA iti cet ucyateanAbhogato'ticAratvam / nanu dvividhaM trividhena sAvadyapratyAkhyAnaM sAmAyikaM tatra ca kAyaduSpraNidhAnAdau pratyAkhyAnabhaGgAt sAmAyikAbhAva eva tadbhaGgajanitaM ca prAyazcittaM vidheyaM syAt manoduSpraNidhAnaM cAzakyaparihAraM manaso'navasthitatvAdataH sAmAyikapratipatteH sakAzAttadapratipattireva zreyasI / yadAhu: - " avidhikRtAdvaramakRtamiti" / naivam, yataH sAmAyikaM dvividhaM trividhena pratipannam, tatra ca manasA vAcA kAyena sAvadyaM na karomi na kArayAmIti para pratyAkhyAnAni ityekatarapratyAnabhaGge'pi zeSasadbhAvAnmithyAduSkRtena manoduSpraNidhAnamAtrazuddhezva (1) kRtvA tatkSaNameva pArayati karoti vA yatheccham / anavasthitasAmAyikamanAdarAd na tat zuddham // 1 // (2) na smarati pramAdayukto yaH sAmAyikaM kadA ca kartavyam / kRtamakRtaM vA tasya khalu kRtamapi viphalaM tasya jJeyam // 1 // FERO OKO ORESEE MORE TO CREATE ENO FOR tRtIya prakAzaH ||399|| Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 400ll na sAmAyikasyAtyantAbhAvaH, sarvaviratisAmAyike'pi ca tathA'bhyupagatam, yato guptibhaGge mithyAduSkRtaM prAyazcitamuktam / kiJca sAticArAdapyanuSThAnAdabhyAsataH kAlena niraticAramanuSThAnaM bhavati / yadAhurbAhyA api - abhyAso hi karmaNAM kauzalamAvahati, na hi sakRnnipAtamAtreNodavindurapi grAvaNi nimnatAmAdadhAti / na cAvidhikRtAd varamakRtamiti yuktam, asUyAvacanatvAdasya / yadAhuH 1 avihikayA varamaka asUyavayaNaM bhaNanti samayannU / pAyacchita jamhA akae gurua kae lahua // 1 // kecittu poSadhazAlAyAM sAmAyikamekenaiva kAryyaM na bahubhiH, 'ege abIe' iti vacanaprAmANyAdityAhuH / nAyamekAnto vacanAntarasyA'pi zravaNAt / vyavahArabhASye'pyuktam - "2 rAjasuyAI pazca vi posahasAlAi saMmifior " / ityale prasaGgena // 116 // ete paJzcAticArAH sAmAyikatrate uktAH, idAnIM dezAvakA zikavatAticArAnAhapreSyaprayogAnayane pugalakSepaNaM tathA / zabdarUpA'nupAtau ca vrate dezAvakAzike // 117 // dinavizeSa eva dezAvakA zikavratam, iyAMstu vizeSaH - digavataM yAvajjIvaM saMvatsaracaturmAsIparimANaM vA, dezAvakA zikaM tu divasapraharamuhUrtAdiparimANam / tasya ca pazcAticArAH / tadyathA-- preSyasyA''dezyasya prayogo (1) avidhikRtAd varamakRtamasUyAvacanaM bhaNanti samayajJAH / prAyazcittaM yasmAdakRte gurukaM kRte laghukam // 1 // (2) rAjasutAdayaH paJcA'pi poSadhazAlAyAM saMmilitAH / tRtIya prakAzaH // 400 // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 401 // vivakSitakSetrAdbahiSprayojanAya vyApAraNam, svayaM gamane hi vratabhaGgaH syAditi preSyaprayogaH / dezAvakA zikavrataM hi mA bhUd gamanAgamanAdivyApArajanitaprANyupamarda ityabhiprAyeNa gRhyate sa tu svayaM kRto'nyena kArita iti na kazcit phale vizeSaH pratyuta svayaM gamane IryApathavizuddherguNaH parasya punaranipuNatvAdIryyAsamityabhAve doSa iti prathamo'ticAraH 1 / AnayanaM vivakSitakSetrAd vahiH sthitasya sacetanAdidravyasya vivakSitakSetre prApaNaM sAmarthyAt preSyeNa; svayaM gamane hi vratabhaGgaH syAt pareNa tu Anayane na vratabhaGgaH syAditi buddhayA preSyeNa yadA''nAyayati sacetanAdi dravyaM tadA'ticAra iti dvitIyaH 2 / tathA pudgalAH paramANavastatsaMghAtasamudbhavA bAdarapariNAma prAptA loSTeTakAH kASThazalAkAdayo'pi pudgalAsteSAM kSepaNaM preraNam / viziSTadezAvagrahe hi sati kAryArthI parato gamananiSedhAdyadAloSTAdIn pareSAM bodhanAya kSipati, tadA loSTAdipAtasamanantarameva te tatsamIpamanudhAvantiH tatazca tAn vyApArayataH svayamanupamardakasyAticAro bhavatIti tRtIyaH 3 / zabdarUpAnupAto ceti zabdAnupAto rUpAnupAtazca / tatra svagRhavRtti (ti) prAkArAdivyavacchinnabhUdezAbhigrahaH prayojane utpanne svayamagamanAd vRtti (ti) prAkArapratyAsannavartI bhUtvA abhyutkA sitAdizabdaM karoti, AhrAnIyAnAM zrotre'nupAtayati, te ca tacchandazravaNA tatsamIpamAgacchanti iti zabdAnupAto'ticAraH / tathA rUpaM svazarIrasambandhi utpanna prayojanaH zabdamanuccArayan AhAnIyAnAM dRSTAvanupAtayati, taddarzanAcca te tatsamIpamAgacchantIti rUpAnupAtaH / iyamatra bhAvanA-vivakSitakSetrAdbahiH sthitaM kaJcana naraM vratabhaGgabhayAdAhAtumazaknuvan yadA svakIyazabdazrAvaNa rUpadarzanavyAjena tamAkArayati, tadA vratasApekSatvAcchabdAnupAtarUpAnupAtAvaticArAviti caturthapaJcamau 4 / 5 / iha cAdyAticAradvayamavyutpannabuddhitayA sahasAkArAdinA tRtIya prakAzaH // 402 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 402 // vA, antyatrayaM tu mAyAvitayA aticAratAM yAti / atra digravratasaMkSepakaraNavad vratAntarANAmapi saMkSepakaraNaM dezAvakAzikavatamiti vRddhAH / aticArAzca digvatakaraNasyeva zrRyante na vratAntarasaMkSepakaraNasya, tatkathaM vratAntarasaMkSepakaraNa dezAvakAzikavratam ? atrocyate-prANAtipAtAdiviramaNavratAntarasaMkSepakaraNeSu vadhabandhAdaya evAticArAH digavratasaMkSapakaraNe tu saMkSiptatvAt kSetrasya, preSyaprayogAdayo'ticArAH / bhinnAticArasambhavAcca digravratasaMkSepakaraNasyaiva dezAvakAzikatvaM sAkSAduktamiti // 117 // atha poSadhavratasyAticArAnAha| utsargAdAnasaMstArAnanavekSyApramRjya ca / anAdaraH smRtyanupasthApanaM ceti poSadhe // 118 // ___ utsarjanamutsargastyAga uccAraprakhavaNakhelasiMghANakAdInAmavekSya pramRjya ca sthaNDilAdau utsargaH kAryaH / | avekSaNaM cakSuSA nirIkSaNam / pramArjanaM vastraprAntAdinA sthaNDilAdereva vizuddhIkaraNam / athAnavekSyApramRjya cotsarga karoti tadA poSadhavratamaticaratIti prathamo'ticAraH 1 / AdAnaM grahaNaM yaSTipIThaphalakAdInAm, tadapya vekSya pramRjya ca kAryam, anavekSitasyApramArjitasya cAdAnamaticAraH / AdAnagrahaNena nikSepo'pyupalakSyate yaSTayAdInAm, tena so'pyavekSya pramAya ca kAryaH anavekSyApramRjya ca nikSepo'ticAra iti dvitIyaH 2 / tathA saMstIryate yaH pratipannapoSadhanatena darbhakuzakambalivastrAdiH sa saMstAraH, sa cAvekSya pramAya' ca kartavyaH anavekSyApramAya' ca krnne'ticaarH| iha cAnavekSaNena duravekSaNam, apramArjanena duSpramArjana saMgRhyate, natraH kutsArtha syA'pi darzanAta, yathA kutsito brAhmaNo'brAhmaNaH / 1ra0rA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 40 // yat sUtram-1appaDilehiaduppaDilehiasijjAsaMthArae, appamajjiaduppamajjiasijjAsaMthArae, appaDilehiaduppaDi lehiauccArapAsavaNabhUmIe,*appamajiaduppamajjiauccArapAsavaNabhUmi (miie)|| iti tRtiiyH3| tathA anAdaraH poSadhavratapratipattikartavyatAyAmiti caturthaH 4 / tathA smRtyanupasthApana tadviSayameveti paJcamaH, poSadhe sarvataH poSadhe dezataH poSadhe tu nAyaM vidhiH 5 // 118 // athAtithisaMvibhAgavatasyAticArAnAhasacitte kSepaNaM tena pidhAnaM kAlalaGghanam / matsaro'nyApadezazca turyazikSAvrate smRtaaH||119|| sacitte sajIve pRthvIjalakumbhopacullIdhAnyAdau, kSepaNaM nikSepo deyasya vastunaH, tacca adAnabuddhayA nikSipati, etajjAnAtyasau tucchabuddhiH yat sacitte nikSiptaM na gRhaNate sAdhava ityato deyaM copasthApyate na cAdadate sAdhava iti lAbho'yaM mameti prathamo'ticAraHza tathA tena sacitena sUraNakandapatrapuSpaphalAdinA tathAvidhayaiva buddhayA pidhatte iti dvitIyaH / tathA kAlasya sAdhanAmucitabhikSAsamayasya laGghanamatikramaH, ayamarthaH-ucito yo bhikSAkAlaH sAdhanAM laGghayitvA, anAgataM vA bhukate poSadhavratI / iti tRtiiyH3| tathA matsaraH kopaH yathA mAgitaH san kupyati, sadapi mArgitaM na dadAti / athavA'nena tAvad dramakeNa mArgitena dattam . kimahaM tato'pi hIna iti mAtsaryA(1) apratilekhitaduSpratilekhitazayyAsaMstArake, apramArjitaduSpramAjitazayyAsaMstArake, apratilekhitaduSpratilekhitoccA raprasavaNabhUmau, apramArjitaduSpramANitocAraprasravaNabhUmau / * 'bhUmIo ityapi pAThaH' // 40 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA ll40NA dadAti, atra paronnativaimanasya mAtsaryam, yaduktamasmAbhirevA'nekArthasaMgrahe-matsaraH parasampattyakSamAyAM tadvati krudhi / iti caturthaH 4 / tathA anyasya parasya sambandhIdaM guDakhaNDAdIti vyapadezo vyAjo'nyApadezaH, yadanekArthasaMgrahe-apadezastu kAraNe vyAje lakSye'pi / iti patramaH 5 / ete pazcAticArAsturyazikSAvrate atithisaMvibhAganAmni smRtaaH| aticArabhAvanA punariyam-yadA anAbhogAdinA aticaranti tadA aticArAH, anyathA tu bhaGgAH; ityavasitAni samyaktvamUlAni dvAdaza bratAni, tadaticArAzcAbhihitAH // 119 // idAnImuktazeSaM nirdizan zrAvakasya mahAzrAvakatvamAhaevaM vratasthito bhaktyA saptakSetryAM dhanaM vapana / dayayA cAtidIneSa mahAzrAvaka ucyte||120|| ___ evaM pUrvoktaprakAreNa samyaktvamUleSvaticAravizuddheSu dvAdazasu vrateSu sthito nizcalacittatvena nilInaH saptAnAM kSetrANAM samAhAraH saptakSetrI jainabimbabhavanAgamasAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikAlakSaNA tasyAM, nyAyopAttaM dhanaM vapan nikSipan / kSetre hi bIjasya vapanamucitamityuktaM vapazniti, vapanamapi kSetre ucitaM nAkSetre iti saptakSecyAmityuktam / kSetratvaM ca saptAnAM rUDhameva / vapanaM ca saptakSetryAM yathocitasya dravyasya bhaktyA zraddhayA, tathAhi-jinabimbasya tAvadviziSTalakSaNalakSitasya prasAdanIyasya vajrendranIlA'JjanacandrakAntasUryakAntariSTAGkakarketanavidramasuvarNarUpyacandanopalamRdAdibhiH sAradravyairvidhApanam / yadAha sanmRttikAmalazilAtalarUpyadAru-sauvarNaratnamaNicandanacArubimbam / kurvanti jainamiha ye svadhanAnurupaM, te prApnuvanti nRsureSu mahAsukhAni // 1 // // 404 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA // 405 // tathAhi1pAsAiA paDimA lakkhaNajuttA samattalaGkaraNA / jaha palhAei maNaM taha nijjaramo viANAhi // 1 // tathA nirmitasya jinabimbasya zAstroktavidhinA pratiSThApanam, aSTAbhizca prakArairabhyarcanaM, yAtrAvidhAnaM, viziTAbharaNabhUSaNa, vicitravaH paridhApanamiti jinabimbe dhanavapanam / yadAha gandhairmAlyairviniryabahalaparimalairakSatedhUpadIpaiH, sAmAjyaiH prAjyabhedaizcarubhirupahRtaiH pAkapUtaiH phalaizca / ambhaHsaMmpUrNapAtreriti hi jinapaterarcanAmaSTabhedAM, kurvANA vezmabhAjaH paramapadasukhastomamArAllabhante // 1 // nanu jinabimbAnAM pUjAdikaraNe na kazcidupayogaH, na hi pUjAdibhistAni tRpyanti tuSyanti vA, na cAtRptataSTAbhyo devatAbhyaH phalamApyate / naivam , cintAmaNyAdibhya ivAtRptatuSTebhyo'pi phalaprAptyavirodhAt / yaduktaM vItarAgastotre'smAbhiH aprasannAt kathaM prApyaM phalametadasaGgatam / cintAmaNyAdayaH kiM na phalantyapi vicetnaaH||1|| tathA2uvagArAbhAvammi vi pujjANaM pUyagasya uvgaaro| mantAisaraNajalaNAdisevaNe jaha tahehaM pi // 1 // eSa tAvat svakAritAnAM bimbAnAM pUjAdividhiruktaH, anyakAritAnAmapi / akAritAnAM ca zAzvatapratimAnAM (1) prAsAditA pratimA lakSaNayuktA samastAlaGkaraNA / yathA prahalAdayati manastathA nirjIryAmo vijAnIhi / / / (2) upakArAbhAve'pi pUjyAnAM pUjakasyopakAraH / mantrAdismaraNajvalanAdisevane yathA tathehApi // 1 // // 405 // Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 406 // yathAhaM pUjanavardhanAdividhiranuSTheyaH / trividhA hi jinapratimAH - bhaktikAritAH svayaM pareNa vA caityeSu kAritAH yA idAnImapi manuSyAdibhividhApyante; maGgalyakAritA yA gRheSu dvArapatreSu maGgalAya kAryante, zAzvatyastu akAritA eva adhastiryagUrdhvalokAvasthiteSu jinabhavaneSu vartanta iti / nahi lokatraye'pi tatsthAnamasti yana pAramezvarIbhiH pratimAbhi: pavitritamiti / jinapratimAnAM ca vItarAgasvarUpAdhyAropeNa pUjAdividhirucita iti / jinabhavanakSetre svadhanavanaM yathA - zalyAdirahitabhUmau svayaMsiddhasyopalakASThAdidalasya grahaNena sUtrakArAdibhRtakAna tisandhAnena bhRtyAnAmadhikamUlyavitaraNena SaDjIvanikAyarakSAyatanApUrvakaM jinabhavanasya vidhApanam / sati vibhave bharatAdivad ratnazilAbhirvaddhacAmIkarakuTTimasya maNimayastambhasopAnasya ratnamayatoraNazatAlaGkArakRtasya vizAlazAlAbalAnakasya zAlabhaJjikAbhaGgibhUSitastambhAdipradezasya dahyamAna karpUrakastUrikA guruprabhRtidhUpasamucchaladdhUmapaTalajAtajaladazaGkAnRtyatkalakaNThakulakolAhalasya caturvidhA''todyanAndIninAdanAditarodasIkasya devAGgaprabhRtivicitravastrollocakhacitamuktAvacUlAlaGkRtasya utpataznipatadgAyannRtyadvalgatsiMhAdinAditavatsurasamUhamahimAnumodanapramodamAnajanasya vicitracitracitrI yitasakalalokasya cAmaradhvajacchatrAdyalaGkAravibhUSitasya mUrdhAropitavijayavaijayantI nibaddhakiGkiNIraNatkAramukharitadigantasya kautukAkSiptasurAsurakinnarI (ra) nivahAhamahamikAprArabdhasaGgItasya gandharvagItadhvanitiraskRtumburumahino nirantaratAlArasarAsaka hallI sakapramukhaprabandhanAnAbhinayanavyagra kulAGganAcamatkAritabhavyalokasyA - bhinIyamAnanATakakoTirasAkSiptarasikajanasya jinabhavanasyottuGgagirizRGgeSu jinAnAM janmadIkSAjJAnanirvANasthAneSu sampratirAjavacca pratipuraM pratigrAmaM pade pade vidhApanam asati tu vibhave tRNakuTayAdirUpasyA'pi / yadAha -- tRtIya prakAzaH // 406 // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 407 // tRtIya prakAzA yastRNamayImapi kuTI kuryAdadyAttathaikapuSpamapi / bhaktyA paramagurubhyaH puNyonmAnaM kutastasya ? // 1 // kiM punarupacitadRDhaghanazilAsamudghAtaghaTitajinabhavanam / ye kArayanti zubhamativimAninaste mhaadhnyaaH||2|| rAjAdestu vidhApayituH pracuratarabhANDAgAragrAmanagaramaNDalagokulAdipradAnaM jinabhavanakSetre vapanam, tathA jIrNazIrNAnAM caityAnAM samAracanam, naSTabhraSTAnAM samuddharaNaM ceti / nanu niravadyajinadharmasamAcaraNacaturANAM jinabhavanavimbapUjAdikaraNamanucitamiva pratibhAsate SaDjIvanikAyavirAdhanAhetutvAttasya, bhUmIkhananadalapATakAnayanaga pUraNeSTakAcayanajalaplAvanavanaspatitrasakAyavirAdhanAmantareNa na hi tadbhavati / ucyate-ya ArambhaparigrahaprasaktaH kuTumbaparipAlananimittaM dhanopArjanaM karoti, tasya dhanopArjanaM viphalaM mA bhUditi jinabhavanAdau dhanavyayaH zreyAneva na ca dharmArtha dhanopArjana yuktam yataH dharmArtha yasya vittehA tasyAnIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam // 1 // ityuktameva / na ca vApIkUpataDAgAdikhananavadazubhodakaM jinabhavanAdikaraNam, api tu saGghasamAgamadharmadezanAkaraNavratapratipattyAdikaraNena zubhodakameva / SaDjIvanikAyavirAdhanA ca yatanAkAriNAmagAriNAM kRpAparavazatvena sUkSmAnapi jantUn rakSayatAmavirAdhanaiva / yadAhu:-- 1jA jayamANassa bhave virAhaNA muttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA abbhatthavisohijuttassa // 1 // (1) yA yatamAnasya bhaveda virAdhanA sUtravidhisamagrasya / sA bhavati nirjaraphalAbhyarthanAvizodhiyuktasya ||1|| // 407 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 408 // 1paramarahassamisINaM samattagaNipiDagabhariasArANaM / pariNAmi pamANaM nicchayamavalambamANANaM // 2 // yastu nijakuTumbArthamapi nArambhaM karoti pratimApratipannAdiH, tasya mA bhUjjinabimbAdividhApanamapi / yadAhu:dehAinimittaM pi hu je kAyavahammi iha payaTTanti / jiNapUAkAyavahammi tesimapavattaNaM moho // 1 // ityalaM prasaGgena / jinAgamakSetre ca svadhanavapanaM yathA-jinAgamo hi kuzAstrajanitasaMskAraviSasamucchedanamahAmantrAyamANo dharmAdharmakRtyAkRtyabhakSyAbhakSyapeyApeyagamyAgamyasArAsArAdivivecanahetuH saMtamase dIpa iva, samudre dvIpamiva, marau kalpatarurikha, saMsAre duraapH| jinAdayo'pyetatprAmANyAdeva nishciiynte| yadavocAma stutiSuyadIyasamyaktvabalAt pratImo bhavAdRzAnAM paramAptabhAvam / kuvAsanApAzavinAzanAya namo'stu tasmai tava zAsanAya // 1 // jinAgamabahumAninAM ca devagurudharmAdayo'pi bahumatA bhavanti / kiM ca kevalajJAnAdapi jinAgama eva prAmANyenA'tiricyate / yadAhuH 3ohe suovautto suyanANI jai hu giNDai asuddha / taM kevalI vi bhuJjai apamANaM subhaM bhave iharA // 1 // ekamapi jinAgamavacanaM bhavinAM bhvnaashhetuH| yadAhu: ekamapi ca jinavacanAdyasmAnirvAhakaM padaM bhavati / zrUyante cAnantAH sAmAyikamAtrapadasiddhAH // 1 // iti // (1) paramarahasyamRSINAM samastagaNipiTakabhRtasAraNAm / pariNAmitaM pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // 2 // (2) dehAdinimittamapi khalu ye kAyavadhe iha pravartante / jinapUjAkAyavadhe teSAmapravartanaM mohaH // 3 // (3) oghe zrutopayuktaH zrutajJAnI yadi khalu gRhNAtyazuddham / tat kevalyapi bhuGkte'pramANaM zrutaM bhveditrthaa||1|| | // 408 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 409|| yadyapi ca mithyAdRSTibhya Aturebhya iva pathyAnnaM na rocate jinavacanam, tathApi nAnyat svargApavargamArgaprakAzanasamartham, iti samyagdRSTibhistadAdareNa zraddhAtavyam, yataH kalyANabhAjina eva jinavacanaM bhAvato bhAvayanti / itareSAM tu karNazUlakAritvenAmRtamapi viSAyate / yadi cedaM jinavacanaM nAbhaviSyat, tadA dharmAdharmavyavasthAzUnyaM bhavAndhakUpe bhuvanamapatiSyat / yathA ca harItakI bhakSayed virekakAmaH iti vacanAddharItakIbhakSaNaprabhavavirekalakSaNena pratyayena sakalasyApyAyurvedasya prAmANyamavasIyate, tathA aSTAGganimittakevalikAcandrAgrahacAradhAtuvAdarasarasAyanAdibhirapyAgamopadiSTairdaSTArthavAkyAnAM prAmANyanizcayenAdRSTArthAnAmapi vAkyAnAM prAmANyaM mandadhIbhirnizcetavyam / jinavacanaM ca duHSamAkAlavazAducchinnaprAyamiti matvA bhagavadbhirnAgArjunaskandilAcAryaprabhRtibhiH pustakeSu nyastam / tato jinavacanabahumAninA tat pustakeSu lekhanIyaM vastrAdibhirabhyarcanIyam / yadAha na te narA durgatimApnuvanti, na mUkatAM naiva jaDasvabhAvam / na cAndhatAM buddhivihInatAM ca, ye lekhayantIha jinasya vAkyam // 1 // lekhayanti narA dhanyA ye jinAgamapustakam / te sarva vAGmayaM jJAtvA siddhiM yAnti na saMzayaH // 2 // jinAgamapAThakAnAM vastrAdibhirabhyarcanaM bhaktipUrva samAnana ca / yadAhapaThati pAThayate paThatAmasau, vasanabhojanapustakavastubhiH / pratidinaM kurute ya upagrahaM sa iha sarvavideva bhvennrH||1|| likhitAnAM ca pustakAnAM saMvignagItArthebhyo bahumAnapUrvakaM vyAkhyAnArtha dAnam , vyAkhyAyamAnAnAM ca pratidinaM pUjApUrvakaM zravaNaM ceti / sAdhUnAM ca jinavacanAnusAreNa samyak cAritramanupAlayatAM durlabha manuSyajanma saphalIkurvatAM // 409 // Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAza 1 // 41 // dhudharmanindAparANAM yAdRSTAnamanutiSThanti, tathA sAnaputryAderapi samarpaNaM cana svayaM tIrNAnAM paraM tArayitumudyatAnAmAtIrthaGkaragaNadharebhya A caitadinadIkSitebhyaH sAmAyikasaMyatebhyo yathocitapratipattyA svadhanavapanam , yathA-upakAriNAM prAsukaiSagIyAnAM kalpanIyAnAM cAzanAdInAM, rogApahAriNAM, ca bheSajAdInAM, zItAdivAraNArthAnAM ca vastrAdInAM, pratilekhanAheto rajoharaNAdInAM, bhojanAdyartha pAtrANAM, aupagrAhikANAM ca daNDakAdInAM nivAsArthamAzrayANAM dAnam / na hi tadasti yadravyakSetrakAlabhAvApekSayA'nupakArakaM nAma, tatsarvasvasyApi dAnam, sAdhudharmodyatasya svaputraputryAderapi samarpaNaM ca / kiM bahunA ? yathA yathA munayo nirAbAdhavRttyA svayamanuSTAnamanutiSThanti, tathA tathA mahatA prayatnena sampAdanam, jinavacanapratyanIkAnAM ca sAdhudharmanindAparANAM yathAzakti nivAraNam / yadAha1tamhA sai sAmatthe ANAbhammi no khalu uvehA / aNukUlageyare hi a aNusaThThI hoi dAyavvA // 1 // tathA ratnatrayadhAriNISu sAdhvISu sAdhuSviva yathocitAhArAdidAnaM svadhanavapanam / nanu vINAM niHsattvatayA duHzIlatvAdinA ca mokSe'nadhikAraH, tatkathametAbhyo dAnaM sAdhudAnatulyam ? / ucyate-niHsattvamasiddham, brAhmIprabhRtInAM sAdhvInAM gRhavAsaparityAgena yatidharmamanutiSThantInAM mahAsattvAnAM nAsattvasambhavaH / yadAha brAhmI sundaryAryA rAjImatI candanA gaNadharA'nyA / api devamanujamahitA vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm // 1 // gArhasthye'pi susattvA vikhyAtAH zIlavatItamA jagati / sItAdayaH kathaM tAstapasi vizIlA visattvAzca ? // 2 // saMtyajya rAjalakSmI patiputrabhrAtRbandhusambandham / pArivAjyavahAyAH kimasattvaM satyabhAmAdeH ? // 3 // (1) tasmAt sati sAmarthya AjJAbhraSTe no khalUpekSA / anukUlaketare hi cAnuziSTirbhavati dAtavyA // 1 // // 410 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstrama tRtIya prakAzA // 41 // nanu mahApApena mithyAtvasahAyena strItvamaya'te; na hi samyagdRSTiH strItvaM kadAcid badhnAti iti kathaM strIzarIravartina Atmano muktiH syAt ? / maivaM vocaH, samyaktvapratipattikAla evA'ntaHkoTikoTisthitikAnAM sarvakarmaNAM bhAvena mithyAtvamohanIyAdInAM kSayAdisambhavAnmithyAtvasahitapApakarmasambhavatvamakAraNam, mokSakAraNavaikalyaM tu tAsu vaktumucitam / tacca nAsti / yataHjAnIte jinavacanaM zraddhatte carati cA''ryikA zabalam / nAsyAstyasambhavo'syAM nAdRSTavirodhagatirasti // 1 // iti tatsiddhametanmuktisAdhanadhanAsu sAdhvISu sAdhuvad dhanavapanamucitamiti / etaccAdhikaM yat sAdhvInAM duHzIlebhyo nAstikebhyo gopanam, svagRhapratyAsattau ca samantato guptAyA guptadvArAyA vasaterdAnam, svastrIbhizca tAsAM parica-vidhApanam , svaputrIkANAM ca tatsannidhau dhAraNam, vratodyatAnAM svaputryAdInAM pratyarpaNaM ca, tathA vismRtakaraNIyAnAM tatsmAraNam, anyAyapravRttisambhave tanivAraNam, sakRdanyAyapravRttau zikSaNam, punaH punaH pravRttau niSThurabhASaNAdinA tADanam, ucitena vastunopacAraNaM ceti / zrAvakeSu svadhanavapanaM yathA-sAdharmikAH khaluzrAvakasya zrAvakAH, samAnadhArmikANAM ca saGgamo'pi mahate puNyAya, kiM punastadanurUpA pratipattiH ? / sA ca svaputrAdijanmotsave vivAhe'nyasminnapi tathAvidhe prakaraNe sAdharmikANAM nimantraNam, viziSTabhojanatAmbUlavastrAbharaNAdidAnam, ApagnimagnAnAM ca svadhanavyayenApyabhyuddharaNam, antarAyadoSAca vibhavakSaye punaH pUrvabhUmikAprApaNam, dharme ca viSIdatAM tena tena prakAreNa dharma sthairyAropaNam. pramAdyatAM ca smAraNavAraNacodanApraticodanAdikaraNam, vAcanApracchanAparAvartanA'nuprekSAdharmakathAdiSu yathAyogyaM viniyojana. viziSTadharmAnuSThAnakaraNArtha ca sAdhAraNapoSadhazAlAdeH // 411 // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 412 // karaNamiti / zrAvikAsu dhanavapanaM zrAvakavadanyUnAtiriktamunnetavyam / tatra jJAnadarzanacAritravatyaH zIlasantoSapradhAnAH sadhavA vidhavA vA jinazAsanAnuraktamanasaH sAdharmikatvena mAnanIyAH / nanu strINAM kutaH zIlazAlitvam?, kuto vA ratnatrayayuktatvam ?, striyo hi nAma loke lokottare cAnubhavAcca doSabhAjanatvena prsiddhaaH| etAH khalvabhUmijA viSakandalyaH, anabhrasambhavA vajrAzanayaH, asaMjJakA vyAdhayaH, akAraNo mRtyuH. akandarA vyAghyaH, pratyakSA rAkSasyaH; asatyavacanasya, sAhasasya, bandhusnehavighAtasya, santApahetutvasya nirvivekatvasya ca paramaM kAraNamiti dUrataH parihAryAH, tatkathaM dAnasaMmAnavAtsalyavidhAnaM tAsu yuktiyuktam ! / ucyate-anekAnta eSaH, yat strINAM doSabahulatvamucyate, purUSeSvapi hi samAnametat / te'pi krUrAzayA doSabahulA nAstikAH kRtaghnAH svAmidrohiNo devaguruvazcakAzca dRzyante / taddarzanena ca mahApuruSANAmavajJA kartuM na yujyate, evaM strINAmapi / yadyapi kAsAzciddoSabahulatvamupalabhyate, tathApi kAsAMcid guNabahulatvamapyasti |tiirthkraadijnnyo hi khItve'pi tattadguNagarimayogitayA surendrairapi pUjyante, munibhirapi stUyante / laukikA apyAhu:niratizayaM garimANaM tena yuktyA vadanti vidvAMsaH / taM kamapi vahati garbha jagatAmapi yo gururbhavati // 1 // iti|| kAzcana svazIlaprabhAvAdagni jalamiva, viSadhara rajjumiva, saritaM sthalamiva, viSamamRtamiva kurvanti / caturvarNe ca saGke caturthamaGgaM gRhamedhikhiyo'pi / sulasAprabhRtayo hi zrAvikAmatIrthakarairapi prazasyaguNAH surendrarapi svargabhUmiSu punaH punarbahumatacAritrAH prabalamithyAtvairapyakSobhyasamyaktvasampadaH, kAzciccaramadehAH, kAzcidvitri (tra) bhavAntaritamokSagamanAH zAstreSuH zrUyante / tadAsAM jananInAmiva bhaginInAmiva svaputrINAmiva vAtsalyaM yuktiyuktamevo 1412 // Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 413 // tpazyAmaH / duSprasahayakSiNInAgilAkhyatratatratinIzrAvakavadapazcimA satyazrIH / tatkathaM zrAvikAH pApavava nitA nidarzanena duSyante ? / tasmAddUreNa na pariharaNIyAH, vAtsalyaM cAsAM karaNIyamityalaM prasaGgena / na kevalaM saptakSetryAM dhanaM vapana mahAzrAvaka ucyate, kintvatidIneSvapi niHsvAndhabadhirapaGgurogArttaprabhRtiSu kRpayA kevalayA dhanaM vapan na tu bhaktyA / bhaktipUrvakaM hi saptakSetryAM yathocitaM dAnam / atidIneSu tvavicAritapAtrApAtramavisRSTakalpanIyAkalpanIyaprakAraM kevalyaiva karuNayA svadhanasya vapanaM nyAyyam / bhagavanto'pi hi niSkramaNakAle'napekSitapAtrApAtravibhAgaM karuNayA sAMvatsarikadAnaM dattavanta iti / tadevaM bhaktyA saptakSetryAM dIneSu cAtidayayA dhanaM vapana mahAzrAvaka ucyate / nanu zrAvaka ityucyatAm, mahAzrAvaka iti tu mahattvavizeSaNaM kimarthaM 1 ucyate zrAvakatvamaviratAnAmekAdyaNuvratadhAriNAM ca zrRNotIti vyutpattyocyate; yadAha 1 sampattadaMsaNAI paidiyahaM jaijaNA suNeI ya / sAmAyAriM paramaM jo khalu taM sAvayaM vinti // 1 // zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAd dhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanA - dadyApi taM zrAvakamAhuraJjasA // 2 // sa freearer zrAvakatvaM sAmAnyasyApi prasiddham vivakSitastu niraticArasakalavratadhArI saptakSetrIlakSaNe kSetre dhanavapanAddarzanaprabhAvakatAM paramAM dadhAno dIneSu cAtyantakRpAparo mahAzrAvakazabdenocyata ityadoSaH // 120 // saptakSetryAM dhanavapanaM vyatirekadvAreNa samarthayate (1) saMprAptadarzanAdiH pratidivasa yatijanAt zRNoti ca / sAmAcArI paramAM yaH khalu taM zrAvakaM bruvate |1| tRtIya prakAzaH | // 413 // Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poga tRtIya zAkham . prakAzA // 414 // | yaH sadbAhyamanityaM ca kSetreSu na dhanaM vapet / kathaM varAkazcAritraM duzcaraM sa samAcaret ? // 121 // __ saditi vidyamAnamasato hi dhanasya kathaM dAnaM bhavet ? sadapi bAhya zarIrAbahirbhutaM Antarasya tu kasya- cidAnaM na zakyaM kartu, bAhyamapi yadi nityamAkAlasthAyi bhavet tadA na dIyetApi, idaM tvanityaM caurajalajvalanadAyAdapArthivAdiharaNIya prayatnagopitamapi puNyakSaye'vazyaM vinazyati, yadasmadguravaH1atyaM corA vilupaMti uddAlaMti ya dAiyA / rAyA vA saMvarAvei balA moDIi katthai // 1 // jalaNo vA viNAsei pANiyaM vA palAvae / avadAreNa niggacche vasaNopahayassa vA // 2 // bhUmIsaMgoviyaM ceva haranti vantarA surA / ujjhittA jAi savvaM pi maranto vA paraM bhavaM // 3 // anityamapi svadhana kizcitkSeptuM zakyate, na hi bahutailamastIti parvatA abhyajyanta ityuktam kSetreSviti, kSetrANi yeSUptaM dhanaM zatasahastralakSakoTiguNaM bhavati / evaM vidhAyAmapi sAmagryAM yaH svadhanaM na vapet sa varAkaH niHsattvazcAritraM mahAsattvasevanIyamata eva duzcaraM kathaM samAcaret ?; dhanamAtralubdho niHsattvaH kathaM sarvasaGgatyAga rUpaM cAritraM vidadhIta ?, anArAdhitacAritrazca kathaM sadgati prApnuyAt ? sarvaviratipratipattikalazAropaNaphalo hi (1) artha caurA vilumpanti, uddAlayanti ca daayaadaaH| rAjA vA saMvArayati balAt mRdyate kutrApi // 1 // jvalano vA vinAzayati pAnIyaM vA plaavyti| apadvAreNa nirgacchet vyasanopahatasya vA // 2 // bhUmIsaMgopitameva haranti vyantarAH surAH / ujjhitvA yAti sarvamapi mriyamANo vA paraM bhavam // 3 // 11414 // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram maa TOMORESHKOKEKON zrAvakadharmaprAsAda iti // 121 // idAnIM mahAzrAvakasya dinacaryAmAha brAhme muhUrtta uttiSThet parameSThistutiM paThan / kidharmA kiMkulazcAsmi kiMnato'smIti ca smaran // 122 // paJcadazamuhUrtA rajanI, tasyAM caturdazo muhUrto brAhmastasminnutiSThet nidrAM jahyAt; parame tiSThantIti parameSThinaH paJcAIdAdayasteSAM stutiM namo arihantANamityAdirUpAmAtyantikatadbahumAnakAryyabhUtAM paramamaGgalArtha vA paThanavyaktavarNAmiti zeSaH / yadAha 1 paramedvicintaNaM mANasammi sejjAgaraNa kAyavvaM / suttA viNayapavittI nivAriyA hoi evaM tu // 1 // anye tvavizeSeNaiva namaskArapAThamA hurna sA kAcidavasthA yasyAM paJcanamaskArasyAnadhikAra iti manvAnAH / na kevalaM paThan, ko dharmoM yasyA'sau kidharmA, kiM kulaM yasyA'sau kikulaH, kiM vrataM yasyA'sau kiMvrato'smItyahamiti ca smaranidaM bhAvataH smaraNam / upalakSaNatvAtke guravo mameti dravyataH, kutra grAme nagarAdau vA vasAmIti kSetrataH, kaH kAlaH prabhAtAdiriti kAlatacetyAdi smaran, dharmasya jainAdeH, kulasyekSvAkAdeH, vratAnAmaNuvratAdInAM smaraNe tadviruddhaparihArasyepatkaratvAt // 122 // tataH - zuciH puSpAmiSastotrairdevamabhyarcya vezmani / pratyAkhyAnaM yathAzakti kRtvA devagRhaM vrajet // 123 // (1) parameSThicintanaM mAnase zayyAgatena kartavyam / suptvA vinayapravRtirnivAritA bhavati evaM tu // 1 // tRtIya prakAzaH // 415 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAlA // 41 // zuciriti malotsargadantadhAvanajihAlekhanamukhaprakSAlanagaNDUSakaraNasnAnAdinA zuciH sanityanuvAdaparaM lokasiddho hyayamartha iti nopadezaparam, aprApte hi zAstramarthavat / na hi malinaH snAyAt, bubhukSito'znIyAdityatra zAstramupayujyate / aprApte tvAmuSmike mArge naisagikamohAndhatamasaviluptAlokasya lokasya zAstrameva paramaM cakSurityevamuttaratrApyaprApte viSaye upadezaH saphala iti cintanIyam / na ca sAvadyArambheSu zAstRNAM vAcanikyaSyanumodanA yuktA / yadAhu:1sAvajjaNavajANa vayaNANaM jo na jANai visesa / vutta pi tassa na khamaM kima ! puNa desaNaM kAuM // 1 // iti zucitvamanUdya puSpAmiSastotrarityAyapadizati-vezmani gRhe devaM maGgalacaityarUpaM bhagavantamahantamabhyarcya pUjayitvA, pUjAprakArAnAha-puSpAmiSastotrairiti. puSpANi kusumAni puSpagrahaNa sarveSAM sugandhidravyANAM vilepanadhUpagandhavAsavastrAbharaNAdInAmupalakSaNam / AmiSaM bhakSya peyaM ca, tacca pakAnaphalAkSatadIpajalaghRtapUrNapAtrAdirUpaM, stotraM zakrastavAdisadbhUtaguNotkIrtanarUpaM, tataH pratyAkhyAnaM namaskArasahitAdhaddhArUpaM saGketarUpaM ca anthisahitAdi kRtvA yathAzaktIti zaktyanatikrameNa, zaktitastyAgatapasI iti suprasiddhameva, devagRhaM bhakticaityarUpaM brajed gacchet / atra ca snAnavilepanavarNakaviziSTavastrAbharaNAlaGkArazatraparigrahaviziSTavAhanAdhirohaNaprabhRtInAM svataHsiddhAnAM nopadezaH / aprApte zAstramarthavadityuktameva / devagRhabajanavidhiH punarayam-yadi rAjA bhavati tadA (1) sAvadhAnavadyAnAM vacanAnAM yo na jAnAti vizeSam / uktamapi tasya na kSamaM kimaGga! punardezanAM kartum // // 416 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 417 // 1savvAe iDDIe savvAe dittIe savAe juIe sabvabaleNaM savvaporiseNaM' ityAdivacanAtprabhAvanAnimittaM maharyAyAti / ___ atha sAmAnyavibhavastadA auddhatyaparihAreNa lokopahAsaM pariharan vrajati // 123 // tataHpravizya vidhinA tatra triH pradakSiNayejinam / puSpAdibhistamabhyarcya stavanaruttamaiHstuyAt // 124 // tatra devagRhe vidhinA vidhipUrvakaM pravizya tristrIn vArAn pradakSiNayet pradakSiNIkuryAta: jinamahadbhaTTArakam , pravezavidhizcAyam-puSpatAmbUlAdisacittadravyANAM kSurikApAdukAdhacittadravyANAM ca parihAreNa kRtottarAsaGgo jinabimbadarzane'JjalibandhaM zirasyAropayan manasazca tatparatAM kurvaniti paJcavidhAbhigamena naiSedhikIpUrva pravizati / __yadAha-sacittANaM davANaM vi usaraNayAe, acittANaM davvANaM vi usaraNayAe, egallasADieNaM uttarAsaGgakaraNeNaM cakkhuphAse aJjalipaggaheNaM maNaso egattIbhAvakaraNeNaM ti / yastu rAjAdiH caityabhavanaM pravizati sa tatkAlaM rAjaciNAni pariharati / yadAha 3avahaha rAyakauAI paJca vararAyakauArUvAI / khaggaM chattovANaha mauDaM taha cAmarAo ya // 1 // (1) sarvayA RddhayA, sarvayA dIptyA, sarvayA dyutyA, sarvabalena, sarvapauruSeNa / (2) sacittAnAM dravyANAmapi avasaraNatayA, acitAnAM dravyANAmapi avasaraNatayA, ekazATakenottarAsaGgakaraNena, cakSaH-sparza aJjalipragraheNa manasa ekatvIbhAvakaraNeneti / (3) apahRtya rAjakakudAni paJca vararAjakakudarUpANi / khagaH chatramupAnad mukuTaM tathA cAmarANi ca // // 41 // Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 418 // puSpAdibhiriti puSpagrahaNaM madhyagrahaNe Adhantayorapi grahaNamiti nyAyapradarzanArtham, tathAhi-nityaM vizeSatazca parvaNi snAtrapUrvaka pUjAkaraNamiti snAtrakAle prathama mugandhizrIkhaNDena jinabimbasya tilakakaraNam / tataH mInakuraGgamadAgurusAraM, sArasugandhinizAkaratAram / tAramilanmalayotthavikAraM, lokagurordaha dhUpamudAram // 1 // iti vacanAdhdhRpotakSepaNam, tataH sarvoSadhyAdidravyANAM jalapUrNakalaze kSepaNaM, pazcAt kusumAJjalikSepapUrvaka sarvoSadhikarparakuGkamazrIkhaNDAguruprabhRtibhirjalamitraitadugdhaprabhRtibhizca snAtrakaraNam, tataH surabhiNA malayajarasAdinA vilepanavidhAnam , tataH sugandhijAti-campaka-zatapatra-vicakila-kamalAdimAlAbhirbhagavato'bhyarcanam, ratrasuvarNamuktAbharaNAdibhiralaGkaraNam , vastrAdibhiH paridhApanam ,puratazca siddhArthakazAlitaNDulAdibhiraSTamAGgalikAlekhanam , tatpuratazca balimaGgaladIpadadhighRtAdInAM Dhaukanam , bhagavatazca bhAlasthale gorocanayA tilakakaraNam , tata ArAtrikadyuttAraNam / yadAha gandhavaradhRvasavosahIhi uagAiehi cittehiM / surahivilevaNavarakusumadAmabalidIvaehi ca ||shaa siddhatyayadahiakkhayagoroaNamAiehiM jahalAbhaM / kaJcaNamottiarayaNAidAmaehiM ca vivihehiM // 2 // pavarehiM sAhaNehi pAyaM bhAvo vi jAyae pvro| na ya anno uvaogo eesi siyA Na ltttthyro||3||tti| (1) gandhavaradhUpasarvoSadhIbhirudakAdikaizcitraiH / surabhivilepanavarakusumadAmabalidIpakaizca // 1 // siddhArthaka-dadhyakSata-gorocanAdikaryathAlAbham / kaJcanamauktikaratnAdidAmabhizca vividhaiH // 2 // pravaraiH sAdhanaiH prAyo bhAvo'pi jAyate pravaraH / na cAnya upayoga eteSAM syAd manoharataraH // 3 // iti / 418 // Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAza // 419 // evaM bhagavantamabhyarcya pUjayitvA airyApathikIpratikramaNapUrvakaM zakrastavAdibhirdaNDakaizcaityavandanaM kRtvA stavanaiH stotrairuttamairuttamakaviracitaiH stUyAd guNotkIrtanaM kuryAt / stotrANAM cottmtvmidmuktm-ythaapinnddkriyaagunngtairgmbhiiraivividhvrnnsNyuktaiH| AzayavizuddhijanakaiH saMvegaparAyaNaiH puNyaiH // 1 // pApanivedanagauMH praNidhAnapurassarairvicitrAthaiH / askhalitAdiguNayutaiH stotraizca mahAmatiprathitaiH // 2 // iti / na punarevaMvidhaiH eka dhyAnanimIlanAnmukulitaM cakSudvitIyaM punaH, pArvatyA vipule nitambaphalake zrRGgArabhArAlasam / anyadravikRSTacApamadanakrodhAnaloddIpitaM, zambhobhinnarasaM samAdhisamaye netratrayaM pAtu vaH // 1 // tathAdhanyA keyaM sthitA te zirasi zazikalA kiM nu nAmaitadasyA, nAmaivAsyAstadetatparicitamapi te vismRtaM kasya hetoH| nAroM pRcchAmi nenduM kathayatu vijayA na pramANaM yadIndu-devyA nihnotumicchoriti surasaritaM zAThayamavyAdvibhorvaH // 1 // tathA1panamata panayappakupitagolIcalaNaggalaggapaDibiMbaM / tasasu nakhatappanesuM ekAtasatanuthalaM luI // 1 // tathA(1) praNamata praNayaprakupitagaurIcaraNAgnalagnapratibimbam / dazasu nakhadarpaNeSu ekAdazatanudharaM rudram // 1 // N4 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 42oll etatkiM zirasi sthitaM mama pituH khaNDaM sudhAdIdhite-lAlATa kimidaM vilocanamidaM haste'sya kiM pannagaH / itthaM krauzcaripoH kramAdupagate digvAsasaH zUlinaH, prazne vAmakaroparodhasubhaga devyAH smitaM pAtu vaH // 1 // tathA-- uttiSThantyA ratAnte bharamuragapatau pANinaikena kRtvA, dhRtvA cAnyena vAso vigalitakabarIbhAramaMsaM vahantyAH / mRyastatkAlakAntidviguNitasurataprItinA zauriNA vaH, zayyAmAliGgaya nItaM vapuralasalasadbAhu lakSmyAH punAtu // 1 // anena ca sampUrNoM vandanAvidhirupalakSitaH / yathA1timni nisIhiya tini ya payAhiNA tini ceva ya paNAmA / tivihA pRA ya tahA avatthatiyabhAvaNaM ceva // 1 // tidisinirakkhaNaviraI bhUmII pamajaNaM ca tikkhutto / vaNNAitiyaM muddAtiyaM ca tivihaM ca paNihANaM // 2 // pupphAmisathuibheA tivihA pUA avatthatiyagaM tu / chaumattha-kevalitaM siddhattaM bhuvaNanAhassa // 3 // vaNNAitiyaM tu puNo vaNNatvAlambaNassaruvaM tu / maNavayaNakAyajaNiaMtivihaM paNihANamavi hoi // 4 // tathA(1) tisro naiSedhikyastistrazca pradakSiNAstrayaH eva ca prnnaamaaH| trividhA pUjA ca tathA'vasthAtrikabhAvanaM caiva // 12 // tridinirIkSaNaviratibhUmau pramArjanaM ca trikRtvaH (triH) / varNAditrika mudrAtrikaM ca trividhaM ca praNidhAnam // 2 // puSpAmiSastutibhedAkhividhA pUjA'vasthAtrikakaM tu / chadmastha-kevalitvaM siddhatvaM bhuvananAthasya // 3 // varNAditrikaM tu punarvarNAlambanasvarupaM tu / mano-vacana-kAyajanitaM trividhaM praNidhAnamapi bhavati // 4 // // 420 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 42 // tRtIya prakAzA paMcaGgo paNivAo thayapADho hoi jogmudaae| vandana jiNamuddAe paNihANa muttamuttIe // 1 // do jANU donni karA paMcamaya hoi uttimaMga tu / sammaM saMpaNivAo neo paMcagapaNivAo // 2 // aNNoNatariaMgulikosAgArehiM dohiM hatthehi / piTTovarikopparasaMThiehiM taha jogamuddatti // 3 // cattAri aMgulAI purao UNAI jattha pcchimo| pAyANaM ussaggo esA puNa hoi jiNamuddA // 4 // muttAsuttImuddA jattha samA dovi gambhiyA hatthA / te puNa NiDAladese laggA agne alaggatti // 5 // ityAdi / airyApathikIpratikramaNapUrvaka caityavandanamityuktam / tata airyApathikIsutraM vyAkhyAyate-tacca icchAmi paDikkamiumityAdi tassa micchAmi dukkaDamityantam, icchAmi paDikkamiuM iriyAvahiyAe virAhaNAe; icchAmi abhilaSAmi pratikramituM pratIpaM kramitum, IraNamIryA gamanamityarthaH, tatpradhAnaH panthA IryApathaH, tatra bhavA airyApathikI; kA'sau ? virAdhanA jantubAdhA, tasyA airyApathikyA virAdhanAyAH sakAzAt pratikramitumicchAmIti smbndhH| asmizca vyAkhyAne IryApathanimittAyA eva virAdhanAyAH pratikramaNa syAda, na tu zayanAderutthitasya (1) paJcAGgaH praNipAtaH stavapATho bhavati yogmudryaa| vandanaM jinamudrayA praNidhAna muktAzuktyA // 1 // dve jAnunI dvau karau paJcamakaM bhavatyuttamAkaM tu / samyaka saMpraNipAto jJeyaH pazcAGgapraNipAtaH // 2 // anyonyAntaritAGgalikozAgA(kA)rAbhyAM dvAbhyAM hastAbhyAm / udaroparikUparasaMsthitAbhyAM tathA yogamudreti // 3 // catvAryagulAni purata UnAni yatra pazcimakaH / pAdayorutsarga eSA punarbhavati jinamudrA // 4 // muktAzuktimudrA yatra samau dvAvapi garbhitau hastau / tau punarlalATadeze lagnAvanyAvalagnAviti // 5 // // 421 // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA 422 / / kRtalocAdervA, tasmAdanyathA vyAkhyAyate-IpithaH sAdhvAcAraH, yadAha-Ipitho maunadhyAnAdikaM bhikSutrataM tatra bhavA aipithikI; kA'sau ? virAdhanA sAdhvAcArAtikramarUpA tasyA icchAmi pratikramitumiti smbndhH| sAdhvAcArA'tikramazca praannaatipaataadiruupH| tatra ca prANAtipAtasyaiva garIyastvam, zeSANAM tu pApasthAnAnAmatraivAntarbhAvaH, ata eva prANAtipAtavirAdhanAyA evottaraH prapaJcaH / ka sati virAdhanA? gamaNagamaNe gaganaM cAgamanaM ca samAhAradvandvastasmin, gamanaM prayojane sati bahiryAnam AgamanaM prayojanasamAptI svasthAna eva gamanam / gamanAgamane'pi kathaM virAdhanA ? ityAha-pANakaraNe prANyAkramaNe prANinA dvIndriyAdayasteSAmAkramaNaM pAdena pIDanaM prANyAkramaNaM tatra; tathA bIakkamaNe bIjAkramaNe, anena bIjAnAM jIvatvamAha; tathA, haribhakkamaNe haritAkramaNe; anena sakalavanaspateH, tathA osAuttiMgapaNagadagamaTTImakkaDAsaMkamaNe, avazyAyo jalavizeSaH, iha cAvazyAyagrahaNamatizayataH zeSajalasambhogapariharaNArtham, uttiMgA gardabhAkRtayo jIvAH, te hi bhUmau vivarANi kurvanti, kITikAnagarANi vA uttiMgAH panakaH paJcavarNolli; dakamRttikA anupahatabhUmau cikkhilla: athavA dakazabdenApkAyo gRhyate mRttikAzabdena tu pRthvIkAya iti; makaTa: kolikastasya santAno jAlakam, tatazcAvazyAyazcottiGgazcetyAdidvandvaH teSAM saMkramaNamAkramaNaM tasmin / kiyanto vA bhedenAkhyAtuM zakyante ? ityAha-je me jIvA virAhiyA ye kecana sarvathA mayA jIvA virAdhitA duHkhe sthApitAH; te ca egidiyA ekaM sparzanamAtramindriyaM yeSAM te ekendriyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatilakSaNAH; beiMdiyA dve sparzanarasane indriye yeSAM te dvIndriyAH kRmyAdayaH; teiMdiyA trINi sparzanarasanaghrANAni indriyANi yeSAM te trIndriyAH pipIlikAdayaH; cauridiyA // 422 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram // 423 // catvAri sparzanarasanaghrANacakSurlakSaNAnIndriyANi yeSAM te caturindriyA bhramarAdayaH; paMciMdiyA paJca zrotrAntAni indriyANi yeSAM te paJcandriyA muusskaadyH| virAdhanAprakAramAha-abhihayA abhimukhA hatAzcaraNena ghaTTitAH, utkSipya kSiptA vA; vattiA vartitAH puJjIkRtAH dhulicikkhallAdinA sthagitAH, lesiA zleSitAH piSTA bhUmyAdiSu vA lagitAH, saMghAiyA saMghAtitAH anyonyagAtrairekatra lagitAH, saMghaTTiyA saMghaTTitAH manAk spRSTAH, pariAviA paritApitAH samantataH pIDitAH, kilAmiA klamitA glAnimApAditA mAraNAntikaM samudghAtaM nItA ityarthaH, uddaviA avadrAvitA uttrAsitAH, ThANAo ThANaM saMkAmiyA svasthAnAt parasthAnaM nItAH, jIviyAo vavaroviyA jIvitAd vyaparopitA mAritA ityarthaH,-tassa tasya abhihayA ityArabhyoktavirAdhanAprakArasya sarvasya micchA mi dukkaDaM mithyA me duSkRtam etad duSkRtaM mithyA me bhavatu viphalaM bhavatvityarthaH / micchA mi dukkaDamityasya pUrvAcAryA niruktavidhimupadarzayanti-tadyathAmittira miumaddavatthe chatti ya dosANa chAyaNe hoi / mitti amerAe Thio dutti dugaMchAmi appANaM // 1 // katti kaDaM me pAvaM Datti ya Devemi taM uvasameNaM / eso micchAdukkaDapayakkharattho samAseNaM // 2 // evamAlocanApratikramaNarUpaM dvividhaM prAyazcittaM pratipadya kAyotsargalakSaNaM prAyazcittaM pratipitsurida sUtraM paThatitassa uttarIkaraNeNaM pAyacchittakaraNeNaM visohIkaraNeNaM visallIkaraNeNaM pAvANaM kammANaM nigghAyaNaThAe ThAmi (1) mIti mRdu-mArdavArthe cheti ca doSANAM chAdane bhavati / mItyamaryAdAyAM sthito du-iti jugupsa AtmAnam // 1 // keti kRtaM me pApaM Deti ca laGghayAmi tadupazamena / eSa micchAdukkaDa (mithyAduSkRta) padAkSarArthaH samAsena // 2 // tassa uttadhAtakramaNarUpaM dviviya upsmennN| eso // 423 // Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA / / 424 // kaaussggN| tasyAlocitapratikrAntasya virAdhanAprakArasya uttarIkaraNAdinA hetubhUtena ThAmi kAussagamiti yogH| tatrottarakaraNaM punaH saMskAradvAreNa pariSkaraNamanuttarasyottarasya karaNamuttarIkaraNam, ayaM bhAva:-virAdhanasya hi pUrvamAlocanAdikaM kRtaM tasyaiva kAyotsargakaraNamuttarakaraNam , tena pApakarmanirghAtanA bhavati / uttarIkaraNaM ca prAyazcittakaraNadvAreNa bhavati ityAha-pAyacchittakaraNeNaM prAyo bAhulyena cittaM jIvaM mano vA zodhayati prAyazcittam , yadvA pApaM chinattIti pApacchit ApatvAtpAyacchittaM tasya karaNena hetubhUtena / prAyazcittakaraNaM ca vizudvidvAreNa bhavatItyAha-visohIkaraNeNaM vizodhanaM vizuddhiH aparAdhamalinasyAtmano nirmalikaraNaM vizuddheH karaNaM vizuddhikaraNaM tena hetubhUtena / vizuddhikaraNaM ca vizalyakaraNadvAreNa bhavati ata Aha-visallIkaraNeNaM vigatAni zalyAni mAyAdIni yasyA'sau vizalyaH, avizalyasya vizalyasya karaNaM tena hetubhUtena kimityAha-pAvANaM kammANa nigghAyaNaTThAe pApAnAM saMsAranibandhanabhUtAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM nirghAtanArthAya nirghAtanamucchedaH sa evArthaH prayojana tasmai, ThAmi kAussaggaM anekArthatvAddhAtUnAM ThAmi karomi kAyassa utsargoM vyApAravata prityaagstm| kiM sarvathA ? netyAha-annattha UsasieNaM anyatrocchvasitAta , tRtIyA pazcamyatheM, Urdhva pralamba vA zvasitamucchvasitaM tanmuktvA yo'nyo vyApArastena vyApAravataH kAyasya utsarga ityarthaH, ucchvasitaM hi niroddhamazakyam , tanirodhe sadyaH prANavighAtAkhApatteH / yadAha 1UsAsaM na niraMbhai abhiggahiovi kimua ciTThAe / sajja maraNaM nirohe suhumussAsaM tu jayaNAu // 1 // (1) ucchavAsaM na niruNaddhi Abhigrahiko'pi kimuta cessttyaa| sadyo maraNaM nirodhe sUkSmocchvAsaM tu yatanayA / // 424 // Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH // 425 // ___ evaM niHzvasitAdyapi nIsasieNaM adhaHzvasitaM niHzvasitaM tasmAta; khAsieNaM kAzitAta; chieNa kSutAta; jambhAieNaM vivRtavadanasya prabalapavananirgamo jRmbhitaM tasmAt, uDDueNaM udgAritAt; vAyanisaggeNa apAnena pavananirgamo vAtanisargastasmAt, bhamalie zarIrabhramerAkasmikyAH, pittamucchAe pittaprAbalyAnmanAgmoho mUrchA tasyAH, suhumehi aMgasaMcAlehi sUkSmebhyo lakSyAlakSyebhyo'GgasaJcArebhyo gAtravicalanaprakArebhyo romodgamAdibhyaH, muhumehi khelasaMcAlehiM sUkSmebhyaH khelasya zleSmaNaH sazrArebhyaH, Atmano hi vIryayuktadravyatayA antaH sUkSmazleSmasaJcAraH sambha vatItyato'nyatrocyate / suhumehi dihisaMcAlehiM sUkSmebhyo dRSTisaJcArebhyo nimeSAdibhyaH, sUkSmA hi dRSTisaJcArAstadA sarvathA nirodhuM zakyante yadA ekasmin dravye dRSTinivezaH sthirIkatuM zakyate, na ca zakyate kartumiti / ucchvasitAdibhyo'nyatra kAyotsarga karomItyetAvatA kimukta bhavati ? evAmAiehi AgArehiM abhaggo avirAhio huja me kAussaggo evamAdibhirucchvasitaniHzvasitAdibhiH pUrvoktairAkArairapavAdarUpairabhagno'virAdhito me kAyotsargoM bhUyAditi sambandhaH, AdizabdAdanyairapi yadA agne vidyuto vA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAyopadhigrahaNaM kurvato na kaayotsrgbhnggH| nanu namaskAramevAbhidhAya kimiti tadgrahaNa na karoti yena tadbhaGgo na bhavati ! ucyatenA'tra namaskAreNa pAraNamevAvaziSTakAyotsargamAnaM kriyate, kintu yo yatparimANaH kAyotsarga uktastAvantaM kAlaM pratIkSya tata Urya namaskAramapaThitvA pArayato bhaGgo'parisamApte'pi ca paThato bhaGga eva, tasmAdyo yatparimANaH kAyotsargastasmin pUrNa eva namo arihaMtANamiti vaktavyam / tathA mArjAramUSikAdeH purato gamane'grataH sarato'pi na bhnggH| tathA caurasaMbhrame rAjasaMbhrame vA asthAne'pi namaskAramuccArayato na bhnggH| tathA sarpadaSTe Atmani pare // 425 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||426 // vA sAdhvAdau sahasA uccArayato na bhaGgaH yadAhuH 1 agaNi ucchindijja-bohiakhobhAi-dIhaDako vA / AgArehiM na bhaggo ussaggo evamAIhiM // 1 // Akriyante AgRhyante ityAkArAH kAyotsargApavAdaprakArA ityarthaH, tairAkArairvidyamAnairapi bhagnaH sarvathA vinAzitaH, na bhagno'bhagnaH, virAdhito dezabhagnaH, na virAdhito'virAdhito bhavenmama kAyotsargaH / kiyantaM kAlaM yAvadityAha -- jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namokkAreNaM na pAremi yAvaditi kAlAvadhAraNe, yAvadarhatAM bhagavatAM sambandhinA namaskAreNa namo arihaMtANamityanena na pArayAmi na pAraM gacchAmi tAvatkimityAha -tAva kArya ThANeNa moNeNa jhANeNaM appANaM vosirAmi tAvattAvantaM kAlaM kArya dehaM sthAnenordhvasthAnena hetubhUtena UrdhvasthAnamabhigRhya kAyaprasaraniSedhenetyarthaH, maunena vAgnirodhalakSaNena, dhyAnena zubhena sadviSaye cintAmabhigRhyetyarthaH, appA AryatvAdAtmIyaM kArya vosirAmi vyutsRjAmi kuvyApAranirAkaraNena parityajAmi / anye tu appANamiti na paThanti / ayamarthaH paJcaviMzatyucchvAsamAnaM kAlaM yAvadUrdhvasthAnasthitaH pralambabhujo niruddhavAkprasaraH prazasta dhyAnA'nugata stiSThAmi sthAnamAnadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsadvAreNa vyutsRjAmi / paJcaviMzatyucchvAsAzca caturviMzatistavena candesu nimmalayarA ityantena cintitena pUryante, pAyasamA UsAsA iti vacanAt / saMpUrNakAyotsargazca namo arihaMtANamiti namaskArapUrvakaM pArayitvA catuviMzatistavaM saMmpUrNa paThati / evaM sannihite gurau (1) agnyucchedya-bodhikakSobhAdi dIrghadaSTo vA / AkArairna bhagna utsarga evamAdibhiH // 1 // OOOOORXSEXOLO tRtIya prakAzaH // 426 // Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 427 // tatsamakSaM, guruvirahe tu gurusthApanAM manasi kRtvA IryApathapratikramaNaM nirvartya caityavandanamRtkRSTamArabhyate, jaghanyamadhyame tu caityavandane airyApathikI pratikramaNamantareNA'pi bhavataH / atra namaskAreNa namo arihaMtANamityanena - vapureva tavAcaSTe bhagavan ! vItarAgatAm / na hi koTarasaMsthe'gnau tarurbhavati zAvalaH // 1 // ityAdinA kavikRtena ca jaghanyA caityavandanA bhavati / anye tu praNAmamAtrarUpAM jaghanyAM caityavandanAM vadanti / praNAmastu paJcadhA ekAGgaH ziraso nAme sa dvayaGgaH karayordvayoH / trayANAM namane tryaGgaH karayoH zirasastathA // 1 // caturNAM karayorjAnvornamane caturaGgakaH / zirasaH karayorjAnvoH paJcAGgaH paJcake nate // 2 // madhyamA tu sthApanArhataH stavadaNDakena stutyA caikayA bhavati / yadAha 1navakAreNa jahannA daMDagathuijugala majjhimA NeyA / saMpuSNA ukkosA viDiNA khalu vaMdanA tivihA // 1 // ityutkRSTayA caityavandanayA vanditukAmo virataH sAdhuH zrAvakazca aviratasamyagradRSTirapurnabandhako vA yathAbhadrako yathocitaM pratilekhita pramArjitasthaNDilo bhuvanagurau vinivezitanayanamAnasaH saMvegavairAgyavazAdutpannaromAzcakaJcuko mudazrupUrNalocanaH atidurlabha bhagavatpAdavandanamiti bahu manyamAno yogamudrayA askhalitAdiguNopetaM tadarthAnusmaraNagarbha praNipAtadaNyakasUtraM paThati / tatra ca trayastriMzadAlApakA AlApakadvikAdipramANAzca vizrAmabhUmirUpA navasampado bhavanti / yadAha (1) namaskAreNa jaghanyA daNDakastutiyugalAd madhyamA jJeyA / sampUrNotkRSTA vidhinA khalu vandanA trividhA // 1 // tRtIya prakAzaH rA Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya mkkaay' zAstram // 428 // . do tia caura ti paMcA doni a cauro ya hunti tine ya / sakathae nava saMpaya tittIsaM honti AlAvA // 1 // ____etAzca yathAsthAnaM nAmataH pramANatazca kathayiSyante / vyAkhyA namo tyu NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM tatra nama iti naipAtikaM padaM pUjArtha, pUjA ca drvybhaavskocH| tatra karaziraHpAdAdidravyasanyAso dravyasaGkocaH, bhAvasakocastu vizuddhasya manaso niyogaH, astviti bhavatu / prArthanaiSA dharmabIjamAzayavizuddhijanakatvAt / Namiti vAkyAlakAre / atizayapUjAmaIntIti arhantaH / yadAha 2arahaMti vaMdaNanamasaNAI arahaMti pUyasakAraM / siddhigamaNa ca arihA arahaMtA teNa vuccati // 1 // sugadviSAIH satrizatrustutye // 5 / 2 / 26 // iti vartamAnakAle'tRz / kathaM vartamAnakAlatvamiti cet, pUjArambhasyA'nuparamAt / eSa eva hi nyAyyo vartamAnakAlo yatnArabdhasyApavargoM nAsti / tathA arihananAdahantaH, arayazca mohAdayaH sAmparAyikakarmabandhahetavaH, teSAmarINAmanekabhavagahanavyasanaprApaNakAraNAnAM hananAdahantaH / tathA rajohananAdahantaH, rajazca ghAtikarmacatuSTaya yenAvRtasyAtmanaH satyapi jJAnAdiguNasvabhAvatve dhanasamUhasthagitagabhastimaNDalasya vivasvata iva tadguNAnAmabhivyaktine bhavati tasya hnnaadhntH| tathA rahasyAbhAvAdahantaH; tathAhi-bhagavatAM nirastaniravazeSajJAnAvaraNAdikarmapAratantryANAM kevalamapratihatamanantamaddhataM jJAna darzana cAsti, tAbhyAM jagadanavarataM yugapatpratyakSato jAnatAM pazyatAM ca rahasyaM nAsti, tsmaadrhsyaabhaavaadhntH| eSu triSvartheSu (1) dvau trayazcatvArastrayaH paJca dvau ca catvArazca bhavanti trayazca / zakrastave nava sampadakhayastriMzad bhavanti aalaapaaH||1|| (2) arhanti vandana-namasyanAdhaInti pUjAsatkAram / siddhigamane ca arhA arhantastenocyante // 1 // // 428 // Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 429 // pRSodarAditvAdahaditi siddhayati / athavA avidyamAna raha ekAntarUpo dezo'ntazca madhyaM giriguhAdInAM sarvaveditayA pracchannasya kasyApyabhAvena yeSAM te'raho'ntarastebhyo'rahontabhyaH athavA arahadabhyaH kSINarAgatvAt kacidapyAsaktimagacchadbhyaH / athavA arahadbhyo rAgadveSahetubhUtamanojJetaraviSayasaMparke'pi vItarAgatvAdikaM svaM svabhAvamatyajadabhyaH / arihaMtANamiti pAThAntaraM vA; tatra karmArihantRbhyaH / Aha ca aTTavihaM pi hu kammaM aribhUya hoi sayalajIvANaM / taM kammamarihaMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 1 // aruhaMtANamityapi pAThAntaram / tatra arohadbhyo'nupajAyamAnebhyaH. kSINakarmabIjatvAt uktazcadagdhe bIje yathAtyantaM prAdurbhavati nAikuraH / karmabIje tathA dagdhe nArohati bhavAGkuraH // 1 // zAbdikAstu arhacchabdasyaiva prakRte rUpatrayamicchanti, yadvayamavocAma-"uccAhati" // 82111 // cakArAdaditAvapi, tebhyo'haMdabhyo namo'stviti namaHzabdayogAccaturthI, " caturthyAH SaSThI" // 8 / 3 / 131 // iti prAkRtasUtrAccaturthyAH sthAne SaSThI / bahuvacanaM cAdvaitavyavacchedenA'rhabahutvakhyApanArtham, viSayabahutvena namaskartuH phalAtizayajJApanArtha ca / ete cA'rhanto nAmAdhane kabhedA iti bhAvAItsamparigrahArthamAha bhagavadbhyaH bhago'rkajJAnamAhAtmyayazovairArAgyamuktiSu / rUpavIryaprayatnecchAzrIdhamaizvaryayoniSu // 1 // itivacanAdarkayonivarjamiha dvAdazadhA bhagazabdasyAthaH sa vidyate yeSAM te magavantaH, nindAvajaM bhUmyA (mnA)diSvartheSu matuH jJAnaM tAvadgarbhanivAsAt prabhRti AdIkSAto matizrutAvadhilakSaNaM dIkSAnantaraM tvAghAtikarmacatuSTaya (1) aSTavidhamapi khalu karmA'rimRtaM bhavati sakalajIvAnAm / tatkArihantAro'ntastenocyante // 1 // // 429 // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 430 // kSayAd manaHparyAyajJAnasahitam, ghAtikSaye cAnantamanantaviSayaM niHzeSabhAvAbhAvasvabhAvAvabhAsakaM kevalajJAnam 1 | mAhAtmyaM prabhAvAtizayaH, tacca sarvakalyANakeSu nArakANAmapi sukhotpAdakatvena nityasantamaseSvapi narakeSu prakAzajanakatvena garbhanivAsAt prabhRti kulasya ghanAdivardhanenA'praNatasAmantAnAM ca praNatyetimArirvairopahativarjitarAjyakaraNenA'tivRSTayanAvRSTiprabhRtyupadravarahitajanapadatvena calitAsanasakalasurAsurapraNatapAdapadmatvena cA'vaseyam 2 / yazastu rAgadveSaparISahopasargaparAkramasamutthamAkAlapratiSThaM yatsarvadA divi surasundarIbhiH pAtAle nAgakanyAbhi rgIyate surAsurairnityamabhiSTrayate ca 3 / vairAgyaM marunnarendralakSmImanubhavatAmapi yatra tatra ratirnAma, yadA tu sarvaviSaya tyAgapUrvakaM pravajyAM pratipadyante tadA'lamebhiriti yadA tu kSINakarma (rmA) No bhavanti tadA sukhaduHkhayorbhavamokSayoraudAsInyamiti trividhamapyatizAyi bhavati / yadavocAma vItarAgastotre yadAmarunnarendrazrIstvayA nAthopabhujyate / yatra tatra ratirnAma viraktatvaM tadApi te // 1 // nityaM viraktaH kAmebhyo yadA yogaM prapadyase / alamebhiriti prAjyaM tadA vairAgyamasti te // 2 // sukhe duHkhe bhave mokSe yadaudAsInyamIziSe / tadA vairAgyameveti kutra nA'si virAgavAn ||3|| iti // 4 // muktizva sakalaklezaprahANalakSaNA sannihitaiveti // 5 // rUpaM tu- 1 savvasurA jai rUvaM aMguThThapamANayaM viuvvijjA / jiNapAyaMguhaM para na sohae taM jahiMgAlo // 1 // iti nidarzanAt siddhaM sarvAtizAyi 6 / vIryaM ca merordaNDarUpatAM dharitryAca chatrarUpatAM kartuM sAmarthyam, (1) sarvasurA yadi rUpamaGguSThapramANakaM vikurveyuH / jinapAdAGguSThaM prati na zobhate tad yathAkAraH // 1 // tRtIya prakAzaH 1430 // Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SERSEC yogazAkham tRtIya prakAzA / / 431 // zrayate hi tatkAlajAtenaiva zrImahAvIreNa zakrazaGkApanodAya vAmapAdAGguSThena meruparvataH prakampitaH 7 / prayatnaH paramavIryasamuttha ekarAtrikyAdimahApratimahApratimAbhAvahetuH samuddhAtazailezyavasthAvyaGgyaH 8 / icchA tu janmAntare surajanmani tIrthakarajanmani ca duHkhapaGkamagnasya jagata uddidhIrSAtizayavatI 9 / zrIrghAtikarmocchedavikramAvAptakevalAlokasampattiH, atizayamukhasampaccAnupamA 10 / dharmaH punaranAzravo mahAyogAtmako nirjarAphalo'tizreyAn 11 / aizvarya tu bhaktibharAvanamratridazapativihitasamavasaraNaprAtihAryAdirUpam 12 / evambhUtA eva prekSAvatAM stotavyA ityAbhyAmAlApakAbhyAM stotavyasampaduktA / sAmpratamasyA hetusampaducyate-AigarANaM titthayarANa saMyaMsaMbuddhANaMAdikaraNazIlA AdikaraNahetavo vA AdikarAH sakalanItinibandhanasya zrutadharmasyeti sAmarthyAdagamyate tebhyH| yadyapi saiSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt, na kadAcina bhavati, na kadAcina bhaviSyati, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ceti vacanAda nityA dvAdazAGgI; tathApyarthApekSayA nityatvaM zabdApekSayA tu svasvatIrtheSu zrutadharmAdikaratvamaviruddham / ete'pi kaivalyAnantarApavargavAdibhiratIrthakarA eveSyante akRtvakSaye kaivalyAbhAvAditi vacanAditi tadvacapohArthamAha-tIrthakarebhyastIyate saMsArasamudro'neneti tIrtha tacca pravacanAdhArazcaturvidhasaGghaH prathamagaNadharo vA, yadAhu:-ratitthaM bhante ! titthaM ? titthayare tittha ? goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare titya puNa cAuvaNNe samaNasaMdhe paDhamagaNahare vA, ttkrnnshiilaastiirthkraaH| na cAkRtvakSaye kaivalyaM na bhavati, ghAtikarmakSaye aghAtikarmabhiH kaivalyasyAbAdhanAt / evaM jJAnakaivalye tIrthakaratvamupapadyate, muktakaivalye tu tIrthakaratvamasmAbhirapi (1) tIrtha bhagavan ! tIrtha ! tIrthakarastIrtha? gautama ! aIstAvaniyamAt tIrthakarastIrtha punazcaturvarNaH zramaNasaMghaH prathama gaNadharo vA / AAMAmeramasex H431 // emasex Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 432 // neSyate / ete'pi tadA zivAnugrahAt kaizcidbodhavanta iSyante, yadAha-mahezAnugrahAd bodhaniyamAviti tannirAkaraNArthamAha-svayaMsaMbuddhebhyaH svayamAtmanA tathAbhavyatvAdisAmagrIparipAkAna tu paropadezAt samyagaviparyayeNa buddhA avagatatattvAH svayaMsaMbuddhAstebhyaH / yadyapi bhavAntareSu tathAvidhagurusannidhAnAyattabodhAste'bhUvan tathApi tIrthakarajanmani paropadezanirapekSA eva buddhAH, yadyapi ca tIrthakarajanmanyapi lokAntikatridazavacanAt bhayavaM titthaM pavatteha' ityevalakSaNAd dIkSAM pratipadyante tathApi vaitAlikavacanAnantarapravRttanarendrayAtrAvat svayameva pravajyAM pratipadyante / idAnIM stotavyasampad eva hetuvizeSasampaducyate-purimuttamANa purisasIhANaM purisavarapuNDarIANaM purisavaragandhahatthINaM-puri zarIre zayanAt puruSA viziSTakarmodayAdviziSTasaMsthAnavatzarIravAsinaH sattvAsteSAmuttamAH sahajatathAbhavyatvAdibhAvataH zreSThAH puruSottamAH tathAhi-AsaMsAramete parArthavyasanina upasarjanIkRtasvArthA upacitakriyAvanto'dInabhAvAH saphalArambhiNo dRDhAnuzayAH kRtajJatApatayo'nupahatacittA devagurubahumAnino gambhIrAzayA iti / na khalvasamAracitamapi jAtyaratnaM samAnamitareNa / na ca samAracito'pi kAcAdirjAtyaratnIbhavati / evaM ca yadAhuH saugatAH-nAstIha kazcidabhAjana sattva iti, sarve buddhA bhaviSyanti iti ca, tat pratyuktam / ete ca bAhyArthasaMvAdasatyavAdibhiH saMskRtAcAryaziSyanirupamAnastavArhA eveSyante hInAdhikAbhyAmupamA mRSeti vacanAttadvayavacchedArthamAha-puruSasihebhyaH puruSAH siMhA iva pradhAnAH zauryAdiguNabhAvena puruSasiMhAH, yathA siMhAH zauryAdiguNayoginaH tathA bhagavanto'pi karmazatrun prati zUratayA taducchedaM prati krUratayA krodhAdIn pratyasahana (1) bhagavastIrtha pravartaya / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 433 // tayA rAgAdIn prati vIryayogena tapaHkarma prati vIratayA khyAtAH, tathA eSAmavajJA parISaheSu, na bhayamupasargebhyaH, na cintA'pi indriyavarge, na khedaH saMyamAvani, na prakampo dhyAne, na caivamupamA mRSA taddvAreNa tadasAdhAraNaguNA bhidhAnAditi / ete ca sucAruziSyaiH sajAtIyopamAyogina eveSyante vijAtIyenopamAyAM tatsadRzadharmApattyA purusstvaadybhaavpraaptiH| yadAhu:-te viruddhopamAyoge taddhapittyA tadavastutvamiti tadvacapohAyAha-puruSavarapuNDarIkebhyaH puruSA varapuNDarIkANIva saMsArajalAsaGgAdinA dharmakalApena puruSavarapuNDarIkANi tebhyaH, yathAhi puNDarIkANi paGke jAtAni jalena vardhitAni tadubhayaM vihAyopari vartante prakRtisundarANi ca bhavanti, nivAso bhuvana lakSmyAH , AyatanaM cakSurAdyAnandasya, pravaraguNayogato viziSTatiryanarAmaraiH sevyante, sukhahetavo bhavanti, tathA bhagavanto'pi karmapaGke jAtA divyabhogajalena varSitA ubhayaM vihAya vartante, sundarAzcAtizayayogena, nivAso guNasampadaH, hetavaH paramAnandasya, kevalAdiguNabhAvena tiryagnarAmaraiH sevyante, nivRttisukhahetavazca jAyante iti bhiSajAtIyopamAyoge'pyarthato virodhAbhAvena yathoditadoSAsambhavaH / yadi tu vijAtIyopamAyogena taddharmApattirApAdyate tahi siMhAdisajAtIyopamAyoge taddharmANAM pazutvAdInAmapyApattiH syAditi / ete'pi yathottaraM guNakramAbhidhAnavAdibhiH suragurovineya-naguNopamApUrvakamadhikaguNopamAre issynte| abhidhAnakramAbhAve abhidheyamapi tadvadakramavadasaditivacanAdetannirAsAyAha-puruSavaragandhahastibhyaH puruSAvara gandhahastina iva varagajendrA iva puruSa varagandhahastinaH yathA gandhahastinAM gandhenaiva taddezavihAriNaH kSudragajA bhajyante tadvaditi paracakradurbhikSamAriprabhRtayaHsava evopadravagajA bhagavatAmacintyapuNyAnubhAvAnAM vihArapavanagandhAdeva bhajyante / na caivamabhidhAnakramAbhAve'bhidheyamapi // 43 // Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA kramavadasaditi vAcyam, sarvaguNAnAmekatrA'nyo'nyasaMvalitatvenAvasthAnAt , teSAM yathAruci stotrAbhidhAne na dossH| evaM puruSottamatvAdinA prakAreNa stotavyasampada eva hetuvizeSasampattRtIyA / 3 / idAnI stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampadamAha-loguttamANaM loganAhANaM logahiANa logapaIvANaM logapajjoagarANaM-samudAyeSvapi pravRttAH zabdA anekadhA avayaveSvapi pravartante iti nyAyAdyadyapi lokazabdena tattvataH pazcAstikAyA ucyante, dharmAdInAM vRttivyANAM bhavati yatra tat kSetraM taivyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyamiti vacanAt / tathApIha lokazabdena bhavyasattvaloka eva parigRhyate, sajAtIyotkarSa evottmtvopptteH| anyathA abhavyApekSayA sarvabhavyAnAmapyuttamatvAnbheSAmatizaya uktaH syAt / tatazca bhavyasattvalokasya sakalakalyANanibandhanatayA bhavyatvabhAvenottamA lokottamAstebhyaH, lokanAthebhyaH iha lokazabdena bIjAdhAnAdinA saMvibhakto rAgAdyapadravebhyo rakSaNIyo viziSTo bhavyalokaH parigRhyate asminneva nAthatvopapatteH, yogakSemakRnnAtha iti vacanAt, tadiha yeSAmeva bIjAdhAnodbhedapoSaNairyogaH, kSemaM ca tattadupadravarakSaNena te eva bhanyA lokazabdena gRhyante, na caite yogakSeme sakalabhavyasattvaviSaye kasyacitsambhavataH sarveSAmeva muktiprasaGgAttasmAdukta syaiva lokasya nAthA iti / tathA lokahitebhyaH,iha lokazabdena sakala eva sAMvyavahArikAdibhedabhinnaHprANivargoM gRhyate, tasmai samyagdarzanaprarupaNarakSaNayogena hitA lokahitAH, tathA lokapradIpebhyaH, atra lokazabdena viziSTa eva dezanAghaMzubhirmithyAtvatamo'panayanena yathAI prakAzita jJeyabhAvaH saMjJilokaH parigRhyate taM pratyeva bhagavatAM pradIpatvopapatteH / na hyandhaM prati pradIpaH pradIpo nAma, tadevaMvidhaM lokaM prati pradIpA lokprdiipaaH| tathA lokapradyotakarebhyaH iha lokazabdena viziSTacaturdazapUrvavillokaH parigRhyate, tatraiva tattvataH pradyotakaratvopapatteH, pradyotaM ca saptaprakAraM jIvA // 434 // Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAstram // 435 // dvivastutattvaM tatpradyotakaraNazca viziSTAnAmeva pUrvavidAM bhavati, te'pi SaTsthAnapatitA eva zrUyante, na ca teSAM tRtIya sarveSAmapi pradyotaH sambhavati, pradyoto hi viziSTatattvasaMvedanayogyatA, sA ca viziSTAnAmeva bhavati / tena In prakAzA viziSTacaturdazapUrvavillokApekSayA pradyotakarAH / evaM lokottamatvAdibhiH paJcabhiH prakAraiH parArthakaraNAH stotavyasa mpadaH sAmAnyenopayogasampaccaturthI 4 / idAnImupayogasampada eva hetusaMpaducyate-abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM bohidayANaM-iha abhayaM saptadhA iha paralokA-''dAnA--'kasmAdA-''jIva-maraNa-zlAghA bhedenaitatpratipakSato'bhayaM viziSTamAtmanaH svAsthya niHzreyase dharmabhUmikAnibandhanabhUtaM dhRtirityanyeSAM taditthaMbhUtamabhayaM guNaprakarSayogAdacintyazaktiyuktatvAt sarvathA parArthakAritvAd bhagavanta eva dadatItyabhayadAstebhyaH, tathA ghanardebhyaH iha cakSurviziSTamAtmadharmarUpaM tattvAvabodhanibandhanaM gRhyate / taca zraddhetyanyeSAM tadvihInasyAcakSuSmata iva vastutattvadarzanAyogAda na ca mArgA'nusAriNI zraddhA sukhenAvApyate satyAM cAsyAM kalyANacakSuSo bhavati vastutattvadarzanam, tadiyaM dharmakalpadrumasyAvandhyabIjabhUtA bhagavadbhya eva bhavatIti cakSurdadatIti cakSurdAH, tathA mArgadebhyaH iha mArgoM bhujaGgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo'yamamumanye sukhetyAcakSate asminnasati na yathocitaguNasthAnAvAptirgiviSamatayA cetaH skhalanena pratibandhopapatteH. mArgazca bhagavadabhya eveti mArga dadatIti mArgadAH. tathA zaraNadebhyaH, iha zaraNaM bhayArtatrANaM tacca saMsArakAntAragatAnAmatiprabalarAgAdi pIDitAnAM samAzvAsanasthAnakalpaM tattvacintArUpamadhyavasAnaM vividiSetyanyeSAmasmizca sati tattvagocarAH zuzrUSAzravaNa-prahaNa-dhAraNa-vijJAno-hApoha-tatvAbhinivezAH prajJAguNA bhavanti / tattvacintAmantareNa teSAmabhAvAt 435 // Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAkham prakAzA 436 // sambhavanti tu tAmantareNApi tadAbhAsA na punaH svArthasAdhakatvena bhAvasArAH tattvacintArUpaM zaraNaM bhagavadbhya eva bhavatIti zaraNaM dadatIti zaraNadAH, tathA bodhidebhyaH, iha bodhirjinapraNItadharmAvAptiH, iyaM punaryathApravRttaapUrva-anivRttikaraNatrayavyApArAbhivyaGgyamabhinnapUrvagranthibhedataH prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM tatvArthazraddhAnaM samyagdarzanamucyate vijJaptirityanyeSAM paJcakamapyetadapunarbandhakasya, punarbandhake yathocitasyAsyAbhAvAdete ca yathottaraM pUrvapUrvaphalabhUtAH, tathA hi- abhayaphalaM cakSuH cakSuHphalaM mArgaH, mArgaphalaM zaraNam, zaraNaphalaM bodhiH, sA ca bhagavadbhya eva bhavatIti bodhi dadatIti bodhidAH / evamabhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnebhyo yathoditopayogasiddharupayogasampada eva hetusampaduktA / sAmprataM stotavyasampada eva vizeSopayogasampaducyatedhammadayANa dhammadesayANa dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAurantacakkavaTTINaM-dharmadebhyaH, iha dharmazcAriyadharmoM gRhyate sa ca yati-zrAvakasambandhibhedena dvedhA / yatidharmaH sarvasAvadyayogaviratilakSaNaH; zrAvakadharmastu dezaviratirupaH sa cAyamubhayarUpo'pi bhagavadbhaya eva hetvantarANAM sadbhAve'pi bhagavatAmeva pradhAnahetuttvAditi dharma dadatIti dharmadAH, dharmadatvaM ca dharmadezanAdvAreNaiva bhavati nAnyathetyAha-dharmadezakebhyaH, dharma prastutaM yathAbhavyamavandhyatayA dezayantIti dharmadezakAH tathA dharmanAyakebhyaH dharmo'dhikRta eva tasya nAyakAH, svAminastadvazIkaraNabhavAt tadukarSAvAptestatprakRSTaphalabhogAt tadvayAghAtAnupapattezca dharmanAyakAH, tathA dharmasArathibhyaH prastutasya dharmasya svaparApekSayA samyakpravartanapAlanadamanayogataH sArathayo dharmasArathayaH tathA dharmavaracaturantacakravartibhyaH, dharmaH, prastuta sa eva trikoTiparizuddhitayA sugatAdipraNItadharmacakrApekSayA ubhayalokahitatvena cakravartyAdicakrApekSayA ca varaM pradhAna 436 // Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 437 // tRtIya prakAzA catasRNAM gatInAM nArakatiryagnarAmaralakSaNAnAmanto yasmAt taccaturantaM cakramiva cakraM raudramithyAtvAdibhAvazatrulavanAttena vartante ityevaMzIlA dharmavaracaturantacakravartinaH cAuranteti samRddhayAditvAdAtvamevaM dharmadatvAdibhiH paJcabhiH stotavyasampadeva vizeSopayogasampaduktA / 6 / idAnIM __ sarva pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM tasya naH kopayujyate ? // 1 // iti sarvadarzanapratikSepeNeSTatattvadarzanavAdinaH saugatAn pratikSipati-appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTTachaumANaM-apratihate sarvatrApratiskhalite bare kSAyikatvAt pradhAne jJAnadarzane vizeSasAmAnyAvabodharUpe dhArayatIti apratihatavarajJAnadarzanadharAstebhyaH, apratihatavarajJAnadarzanadharatvaM ca nirAvaraNatvena sarvajJAnadarzanasvabhAvatayA ca, jJAnagrahaNaM cAdau sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasyeti jJApanArthamiti / ete ca kaizcittattvataH khalvavyAvRttacchadyAna eveSyante yadAha jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tiirthnikaartH||1|| tayA dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 1 // iti / tabhivRttyarthamAha-vyAvRttacchadmabhyaH, chAdayatIti chadma jJAnAvaraNAdighAtikarma tadbandhayogyatAlakSaNo bhavAdhikAraca, vyAvRttaM nivRttaM chadma yebhyaste tathAvidhAH, nA'kSINe saMsAre apavargaH kSINe ca janmaparigraha ityasata // 437 // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA 1438 // hetvabhAvAt / na ca tIrthanikArajanmaparAbhavo hetusteSAM mohAbhAvAda mohe vA apavarga iti pralApamAtramevamapratihatavarajJAnadarzanadharatvena vyAvRttacchadmatayA ca stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampat / ete ca kalpitA vidyAvAdibhiH paramArthato jinAdaya eveSyante bhrAntimAtramasadvidyeti vacanAt etadbayapohAya Aha-jiNANaM jAvayANaM, rAgAdijetRtvAjjinAH, na ca rAgAdInAmasattvaM pratiprANyanubhavasiddhatvAt , na cA'nubhavo'pi bhrAntaH sukhaduHkhAdhanubhaveSvapi bhrAntiprasaGgAt evaM ca jeyasambhavAjjinatvamaviruddham / evaM rAgAdIneva sadupadezAdinA jApayantIti jApakAH tebhyaH, ete'pi kAlakAraNavAdibhiranantaziSyairbhAvato'tIrNAdaya eveSyante kAla eva kRtsnaM jagadAvartayati iti vacanAt, etannirAsAyAha-tiNNANaM tArayANaM-samyagjJAnadarzanacAritrapotena bhavArNavaM tIrNavantaH torNAH, na caiSAM tIrNAnAM pAragatAnAmAvartaH sambhavati tadbhAve muktyasiddheH, evaM ca na muktaH punarbhave bhavatIti tIrNatvasiddhiH, evaM tArayanti anyAnapIti tArakAstebhyaH, ete'pi parokSajJAnavAdibhirmImAMsakabhedairabuddhAdaya eveSyante apratyakSA hi no buddhiH pratyakSo'rthaH iti vacanAt etaddhayavacchedArthamAha-buddhANaM bohayANaM-ajJAnanidrApramupte jagatyaparopadezena jIvAjIvAdirUpaM tattvaM svasaMviditena jJAnena buddhavanto buddhAH, na cAsvasaMviditena jJAnenArthajJAnaM sambhavati / na hyadRSTapradIpo bAhyamartha pratyakSIkaroti, na cendriyabadasvasaMviditasyApi jJAnasyArthapratyakSIkaraNamindriyasya bhAvendriyatvAt tasya ca svasaMviditarupatvAt yadAha-" apratyakSopalambhasya nArthadRSTiH prasiddhayati" evaM ca siddha buddhatvamevamaparAnapi bodhayantIti bodhakAstebhyaH, ete'pi jagatkartRlInamuktavAdibhiH santapanavineyaistattvato'muktAdaya eveSyante, brahmavad brahmasaGgatAnAM sthitiriti vacanAt etabhirAcikIrSayA''ha 438 // Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA yogazAstram // 439 // muttANa moagANaM-caturgativipAkacitrakarmabandhamuktatvAta muktAH kRtakRtyA niSThitArthA ityarthaH, na ca jagatkartari laye niSThitArthatvaM sambhavati, jagatkaraNena kRtakRtyatvAyogAt hInAdikaraNe ca rAgadveSA'nuSaGgaH, na cAnyatrA'nyasya layaH sambhavati ekatarAbhAvaprasaGgAt, evaM ca jagatkartari layAbhAvAd muktatvasiddhiH, evaM mocayantyanyAnapIti mocakAstebhyaH, evaM ca jinatvajApakatvatIrNatvatArakatvabuddhatvabodhakatvamuktatvamocakatvaiH svaparahitasiddherAtmatulyaphalakartRtva sampadaSTamI / / 8 // ete'pi buddhiyogajJAnavAdibhiH kApilairasarvajJA asarvadarzina eveSyante buddhayadhyavasitamartha puruSazcetayate iti vacanAt etanirAkaraNAyAha-savvannUNaM savvadarisINa-sarva jAnantIti sarvajJAH sarva pazyantItyevaMzIlAH sarvadarzinaH tatsvabhAvatve nirAvaraNatvAt / ukta casthitaH zItAMzuvajjIvaH prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM tadAvaraNamabhravat // 1 // na karaNAbhAve kartA tatphalasAdhaka ityapyanaikAntikam , paraniSThitaplavakasya taraNDakAbhAve'pi plavanadarzanAta iti buddhilakSaNaM karaNamantareNApi AtmanaH srvjnytvsrvdshitvsiddhiH| anyastvAha-jJAnasya vizeSaviSayatvAda darzanasya ca sAmAnyaviSayatvAt, tayoH sarvArthaviSayatvamayuktaM tadubhayasya sarvArthaviSayatvAdityucyate-na hi sAmAnyavizeSayorbheda eva, kintu te eva padArthAH samaviSamatayA saMprajJAyamAnAH sAmAnyavizeSazabdAbhidheyatAM pratipadyante, tatazca te eva jJAyante te eva dRzyante iti yuktaM jJAnadarzanayoH sarvAthaviSayatvamiti / nanu jJAnena viSamatAdharmaviziSTA eva gamyante na samatAdharmaviziSTA api, darzanena ca samatAdharmaviziSTA eva gamyate na viSamatAdharmaviziSTA api / tatazca jJAnadarzanAbhyAM samatAviSamatAlakSaNadharmadvayAgrahaNAdayuktameva tayoH sarvArthaviSayatva // 439.1 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 440 // miti, na dharmadharmiNoH sarvathAbhedAnabhyupagamAt / tatazcAbhyantarIkRtasamatAkhyadharmANa eva viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante abhyantarIkRtaviSamatAkhyadharmANa eva samatAdharmaviziSTA darzanena gamyante iti jJAnadarzanayo 'sarvArthaviSayatvamiti sarvajJAH sarvadarzinazca tebhyH| ete ca sarvagatAtmavAdibhirmuktatve sati na niyatasthAnasthA eveSyante / yadAhuste-"muktAH sarvatra tiSThanti vyomavattApavarjitAH" iti / tanirAkaraNArthamAha-sivamayalamaruamaNatamakkhayamabAbAhamapuNarAvitti siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM-zivaM sarvopadravarahitatvAt, acalaM svAbhAvikaprAyogikacalanakriyArahitatvAta, arujaM vyAdhivedanArahitaM tanibandhanayoH zarIramanasorabhAvAt, anantamanantajJAnaviSayatvayuktatvAt, akSayaM vinAzakAraNAbhAvAt, avyAbAdhamakarmatvAt, apunarAvRtti na punarAvRttiH saMsAre'vatAro yasmAt, siddhigatinAmadheya siddhigatireva siddhayanti niSThitArthA bhavantyasyAM jantava iti siddhoMkAntakSetralakSaNA saiva gamyamAnatvAdagatiH, siddhireva nAmadheya yasya tattathA, sthAnaM tiSThintyasminniti sthAna vyavahArataH siddhikSetram / yadAhuH-1iha bundi caittA Na tattha gaMtUNa sijjhai" iti / nizcayatastu svasvarUpameva sarve bhAvA AtmabhAve tiSThantIti vacanAt, vizeSaNAni ca nirupacaritatvena yadyapi muktAtmanyeva bhUyasA sambhavanti tathApi sthAnasthAninorabhedopacArAdevaM vyapadezaH, tadevaMvidhaM sthAnaM samprAptAH samyagazeSakarmavicyutyA svarUpagamanena pariNAmAntarApattyA prAptAstebhyaH, na hi vibhUnAmevaMvidhaprAptisambhavaH, sarvagatatve sati sadaikasvabhAvatvAta, nityAnAM caikarUpatayA avasthAnaM tadbhAvAvyayasya nityatvAt / ataH kSetrato'sarvagatapariNAminAmevaivaM prAptiH sambhavati, (1) iha zarIraM tyaktvA tatra gatvA sidhyati / // 44oll Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 41 // ata eva kAyapramANamAtmeti susthitaM vacanaM, tebhyo nama iti kriyAyogaH, evaMbhUtA eva prekSAvatAM namaskArAhA, Adyanta saGgatazca namaskAro madhyavyApIti / jitabhayA apyete eva nAnye iti pratipAdayitumupasaMharabAha-namo jiNANa jiabhayANaM-namo jinebhyo jitabhayebhya iti / tadevaM savvannUNa savvadarisINamityata Arabhya namo jiNANaM jiabhayANamityevamantaikhibhirAlApakaiH pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAvAptirupA sampannavamI / 9 / atra stutiprastAvAna paunaruktyazaGkA karaNIyA / yadAha sajjhAya-jjhANa-tava-osahesu uvaesa-thui payANesu / santaguNakittaNesu ya na honti puNaruttadosA o(u) // 1 // etAbhirnavabhiH sampadbhiH praNipAtadaNDaka ucyate, tatpAThAnantaraM praNipAtakaraNAjjinajanmAdiSu svarvimAneSu tIrthapravRtteH pUrvamapi zakro'nena bhagavataH stautIti zakrastavo'pyucyate, ayazca prAyeNa bhAvAIdvipayo bhAvAdadhyAropAcca sthApanAItAmapi puraH paThayamAno na doSAya, praNipAtadaNDakAnantaraM cA'tItAnAgatavartamAnajinavandanArtha kecidetAM gAthAM paThanti je a aIA siddhA je a bhavissaMti NAgae kAle / saMpai a vaTTamANA savve tiviheNa vaMdAmi // 1 // sugamA ceyam / tatazcotthAya sthApanAIdvandanArtha jinamudrayA arihaMtaceiyANamityAdisUtraM paThati / arhatAM pUrvoktasvarupANAM caityAni pratimAlakSaNAni arhaccaityAni-cittamantaHkaraNaM tasya bhAvaH karma vA varNadRDhAditvAt (1) svAdhyAya-dhyAna-tapa-auSadheSUpadeza-stuti-pradAneSu / sadguNakIrtaneSu ca na bhavanti punaruktadoSAstu / / 1 / / (2) ye cAtItAH siddhA ye ca bhaviSyantyanAgate kAle / samprati ca vartamAnAH sarvAn trividhena vande // 2 // // 41 // Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 44 // TayaNi caityaM bahuviSayatve caityAni / tatrA'hatAM pratimA hi prazastasamAdhicittotpAdakatvAdahaccaityAni bhaNyante teSAM / kiM ? vandanAdipratyayaM kAyotsarga karomIti sambandhaH-kAyasya zarIrasya utsargaH kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAgastaM kromi| vaMdaNavattiAe--vandanapratyaya, vandanamabhivAdanaM prazastakAyavAGmanaH pravRttirityarthaH, tatpratyayaM tanimittaM / kathaM nAma kAyotsargAdeva mama vandanaM syAditi vattiAe ityArSatvAtsiddhamevaM sarvatra draSTavyam / tathA pUaNavattiAe pUjanapratyayaM pUjananimittaM pUjanaM gandhamAlyAdibhirabhyarcanam / tathA sakAravattiAe-satkArapratyayaM satkAranimitta, satkAraH pravaravastrAbharaNAdibhirabhyarcanam , nanu ca yateH pUjanasatkArAvanucitau dravyastavatvAt ; zrAvakasya tu sAkSAtpUjAsatkArakartuH kAyotsargadvAreNa tat prArthanA niSphalA, ucyate-sAdhovyastavapratiSedhaH karaNamadhikRtya, na punaH kAraNAnumatI, yata upadezadAnataH kAraNasadbhAvo bhagavatAM ca pUjAsatkAradarzanAt pramodenAnumatirapi / yadAharasuvvaiavairarisiNA kAravaNaM pi a aNuTThiyamimassa / vAyagaganthesu tahA AgayA desaNA ceva // 1 // zrAvakastu sampAdayannapi etau bhAvAtizayAdadhikasampAdanArtha pUjAsatkArau prArthayamAno na niSphalArambhaH, tathA sammANavattiAe-sanmAnapratyayaM sanmAnanimittaM sanmAnaH stutyAdibhirguNonnatikaraNaM mAnasaprItivizeSa ityanye / atha vandanAdayaH kiMnimittamityAha-bohilAbhavattiAe-bodhilAbho'hatpraNItadharmAvAptistatpratyaya tannimittaM / bodhilAbho'pi kiMnimittamityAha-niruvasaggavattiAe-janmAdhupasargAbhAvena nirupasargoM mokSastatpratyaya (1) suvatikavarSiNA kAraNamapi cAnuSThitamasya / vAcakagrantheSu tathA AgatA dezanA caiva // 3 // 1 // 42 // Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 443 // tanimittaM / nanu sAdhuzrAvakayorbodhilAbho'styeva tatkiM satastasya prArthanayA bodhilAbhamUlo mokSo'pyanabhilaSaNIya eva, ucyate-kliSTakarmodayavazena bodhilAbhasya pratipAtasambhavAd janmAntare ca tasyArthyamAnatvAgnirupasargo'pi tavAreNa prArthyata eveti yukto'nyorupnyaasH| ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhAdivikalasya nAbhilaSitArthaprasAdhanAyAlamityAha-saddhAe mehAe dhiIe dhAraNAe aNuppehAe vaDhamANIe ThAmi kAussagaM-zraddhA mithyAtvamohinIyakarmakSayopazamAdijanyodakaprasAdakamaNivaccetasaH prasAdajananI, tayA zraddhayA, na tu balAbhiyogAdinA, evaM medhayA na jaDatvena, medhA ca sacchAstragrahaNapaTuH pApazrutAvajJAkArI jJAnAvaraNIyakSayopazamajazcittadharmaH athavA medhayA maryAdAvartitayA, nAsamajasatvena / evaM dhRtyA manaHsamAdhilakSaNayA, na rAgadveSAdyAkulatayA / evaM dhAraNayA arhadaguNAvismaraNarUpayA, na tu tacchUnyatayA / evamanuprekSayA'haMdguNAnAmeva muhurmuhuranusmaraNena, na tavaikalyena vardhamAnatayeti zraddhAdibhiH pratyekamabhisambandhyate / zraddhAdInAM kramopanyAso lAbhApekSayA zraddhAyAM hi satyAM medhA tadbhAve dhRtistato dhAraNA tadanvanuprekSA vRddhirapyAsAmeva / tiSThAmi karomi kaayotsrg| nanu prAkkaromi kAyotsargamityuktaM sAmprataM tiSThAmIti kimarthamucyate ? satyaM satsAmIpye sadvatpratyayo bhavatIti karomi kariSyAmi iti kriyA'bhimukhyaM pUrvamuktamidAnIM tvAsanataratvAt kriyAkAlaniSThAkAlayoH kathazcidabhedAt tiSThAmyavAhamiti / kiM sarvathA tiSThAmi kAyotsarga ? netyAha-annattha UsasieNamityAdi vyAkhyAtaM pUrva / kAyotsargazcASTocchvAsamAtro na tvatra dhyeyaniyamo'sti / kAyotsargAnte ca yadyeka eva tato namo arihaMtANamiti namaskAreNa pArayitvA yatra caityavandanAM kurvanasti tatra yasya bhagavataH sannihitaM sthApanArUpaM tasya stuti paThati / atha bahavastata eka eva // 443 // Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH SSSSUEARCH // 44 // stuti paThati. anye tu kAyotsargasthitA eva zrRNvanti yAvat stutisamAptiH, tataH sarve'pi namaskAreNa pArayantIti | tadanantaraM tasyAmevAvasarpiNyAM ye bhArate varSe tIrthakRto abhUvan teSAmevaikakSetranivAsinAmAsanopakAritvena kIrtanAya caturvizatistavaM paThati, paThanti vA / tathA__ logassa ujjoagare dhammatitthayare jiNe / arihaMte kittaissaM cauvIsaMpi kevalI // 1 // arihaMta iti vizeSyapadam arhata uktanirvacanAt (n), kIrtayiSye nAmoccAraNapUrvakaM stoSye. te ca rAjyAghavasthAsu dravyAInto bhavantIti bhAvAIttvapratipAdanAyAha-kevalina utpanna kevalajJAnAdbhAvAIta ityarthaH, anena jJAnAtizaya uktaH, tatsaMkhyAmAha-caturvizatimapi, apizabdAdanyAnapi, kiM viziSTAn ? lokasyoddadyotakarAn lokyate pramANena dRzyata iti lokaH pazcAstikAyAtmakastasyodyotakaraNazIlAn , kevalAlokadIpena sarvalokaprakAzakaraNazIlAn ityrthH| nanu kevalina ityanenaiva gatArthametallokoddadyotakaraNazIlA eva hi kevalinaH / satyam , vijJAnAdvaitanirAsenodyotakarAH uddayotyasya bhedadarzanArtham , lokoddadyotakaratvaM ca tatstAvakAnAmupakArAya, na cA'nupakAriNaH ko'pi stauti ityupakArakatvapradarzanAyAha-dharmatIrthakarAn dharma uktasvarupaH tIryate'nena tIrtha dharmapradhAnaM tIrtha dharmatIrtha dharmagrahaNAda dravyatIrthasya nadyAdeH zAkyAdisambandhinazca adharmapradhAnasya parihAraH, tatkaraNazIlA dharmatIrthakarAH tAn sadevamanujAsurAyAM parSadi sarbabhASApariNAminyA vAcA dharmatIrthapravartakAnityarthaH, anena pUjAtizayo vAgatizayazcoktaH / apAyApagamAtizayamAha-jinAn rAgadveSAdijetRnityarthaH / yaduktaM kIrtayitu mIti tatkIrtanaM kurvanAha Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 445 // usabhamajiaM ca vaMde saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumaI ca / paumappahaM mupAsa jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // muvihiM ca pupphadaMtaM sIala sijjaMsa vAsupujjaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM dhamma saMtiM ca baMdAmi // 3 // kaMthu araM ca malli vande muNimuvvayaM namijiNaM ca vaMdAmi rihanemi pAsaM taha baddhamANaM ca // 4 // samudAyArthaH sugamaH / padArthastu vibhajyate, sa ca sAmAnyato vizeSatazca / tatra sAmAnyataH RSati gacchati paramapadamiti RSabhaH, " udRtvAdau " // 81 / 131 // ityutve usaho / vRSabha ityapi, barSati siJcati dezanAjalena duHkhAgninA dagdhaM jagat, ityasyAnvarthaH, " vRSabhe vA vA," // 8 // 1 / 133 // iti vakAreNa Rta utve'syApi usho| vizeSatastu UrvovRSabho lAgchanamabhUdbhagavataH, jananyA ca caturdazAnAM svapnAnAmAdA. vRSabho dRSTastena RSabho vRSabho vA // 1 // parIpahAdibhina jita iti ajitaH, tathA garbhasthe bhagavati jananI dyate rAjJA na jitA ityajitaH / 2 / sambhavanti prakarSaNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, zaM sukha bhavatyasmin stute iti zambhavo vA, tatra "zapoH saH" // 81260 // iti satve sambhavaH tathA garbhagate'pyasmin abhyadhikasasyasambhavAtsambhavaH / 3 / abhinandhate devendrAdibhirityabhinandanaH, tathA garbhAtprabhRti evA'bhIkSNaM zaknAdyabhinandanAt abhinandanaH / 4 / su zobhanA matirasyeti sumatiH, tathA garbhasthe jananyAH sunizcitA matirabhUditi mumtiH| 5 / niSpaGkatAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA yasyA'sau padmaprabhaH, tathA padmazayanadohado mAturdevatayA pUrita iti. padmavarNazca bhagavAniti padmaprabhaH / 6 / zobhanAH pArkhA asyeti supArzvaH, tathA garbhasthe bhagavati jananyapi supA jAteti supaarshvH| 7 / candrasyeva prabhA jyotsnA saumyalezyAvizeSo'syeti candraprabhaH, 445 // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA 446 / / tadhA devyAzcandrapAnadohado'bhUta, candrasamavarNazca bhagavAnIti candraprabhaH / 8 / zobhano vidhiH sarvatra kauzalamasyeti suvidhiH, tathA garbhasthe bhagavati jananyapyevamiti suvidhiH, puSpakalikAmanoharadantatvAt puSpadanta iti dvitIyaM nAma / 9 / sakalasattvasantApaharaNAcchItalaH, tathA garbhasthe bhagavati pituH pUrvotpannAcikitsyapittadAho jananIkarasparzAdupazAnta iti zItalaH / 10 / sakalabhuvanasyA'pi prazasyatamatvena zreyAn, zreyAMsAvaMsAvasyeti pRSodarAditvAt zreyAMso vA, tathA garbhasthe'smin kenApyanAkrAntapUrvA devatAdhiSThitazayyA jananyA AkrAnteti zreyo jAtamiti zreyAMsaH / 11 / vasavo devavizeSAH, teSAM pUjyo vasupUjyaH, prajJAditvAdaNi vAsupUjyaH, tathA garbhasthe'smin vasu hiraNyaM tena vAsavo rAjakulaM pUjitavAniti vAsupUjyaH, vasupUjyasya rAjJo'yamiti vA " tasyedam" // 6 / 3 / 60 // ityaNi vAsupUjyaH / 12 / vigatamalo vimalaH, vimalAni vA jJAnAdInyasyeti vimalaH, tathA garbhasthe mAturmatistanuzca vimalA jAteti vimalaH // 13 / anantakarmA zAn jayati anantairvA jJAnAdibhirjayati anantajita, tathA garbhasthe jananyA anantaratnadAma dRSTam, jayati ca tribhuvane'pIti anantajit, bhImo bhImasena iti nyAyAdananta iti / 14 / durgatau prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH, tathA garbhasthe jananI dAnAdidharmaparA jAti dhrmH| 15 / zAntiyogAt, tadAtmakatvAt tatkartRtvAdvA zAntiriti, tathA garbhasthe pUrvotpannAzivazAntirabhUditi zAntiH / 16 / kuH pRthvI tasyAM sthitavAniti niruktAt kunthuH tathA garbhasthe jananI ratnAnAM kunthu rAzi dRSTavatIti kunthuH / 17 / sarvo nAma mahAsattvaH kule ya upajAyate / tasyA'bhivRddhaye vRddhairasAvara udAhRtaH // 1 // // 446 // Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram | mngkaay' // 47 // iti vacanAdaraH / tathA garbhasthe jananyA svapne sarvaratnamayo'ro dRSTa ityrH||18|| parISahAdimallajayAniruktAnmalliH, tathA garbhasthe mAtuH ekaRtau sarvatasurabhikusumamAlyazayanIyadohado devatayA pUrita iti malli: / 19 / manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH "manerudetau cAsya vA" (uNA-612) iti ipratyaye upAntyasyotvam , zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH, munizcAsau suvratazca munisuvrataH, tathA garbhasthe jananI munivassu vratA jAteti munisuvrataH // 20 // parISahopasargAdinAmanAd 'namestu vA' (uNA-613) iti vikalpenopAntyasyekArAbhAvapakSe namiH, tathA garbhasthe bhagavati paracakranRpairapi praNatiH kRteti namiH // 21 // dharmacakrasya nemivannemiH, tathA garbhasthe bhagavati jananyA riSTaratnamayo mahAnemiSTa iti riSTanemiH, apazcimAdizabdavat naapUrvatve'riSTanemiH // 22 // pazyati sarvabhAvAniti niruktAt pArzvaH, tathA garbhasthe jananyA nizi zayanIyasthayA'ndhakAre sapoM dRSTa iti garbhAnubhAvo'yamiti matvA pazyatIti pArzvaH, pArtho'sya vaiyAvRttyakarastasya nAthaH pArzvanAthaH, bhImo bhImasena itivat pArzvaH // 23 // utpatterArabhya jJAnAdibhirvardhata iti vardhamAnaH, tathA bhagavati garbhasthe jJAtakulaM dhanadhAnyAdibhirvardhata iti vardhamAnaH // 24 // vizeSA'bhidhAnarthasaMgrAhikAzcamAH zrIbhadrabAhusvAmipraNItA gAthAH1UrUsu usahalabchaNamusabhaM sumiNammi teNa usahajiNo / akkhesu jeNa ajiA jaNaNI ajio jiNo tamhA // 1 // (1) UrvoRSabhalAJchanamRSabhaM svapne tenrssbhjinH| akSeSu yenAjitA jananI ajito jinastasmAt // 1 // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 448|| 1abhisambhUA sAsatti sambhavo teNa buccai bhayavaM / abhinandai abhikkhaM sako abhinandaNo teNa ||2|| jaNI samvattha viNicchapasu sumaiti teNa sumaijiNo / paumasayaNammi jaNaNIi Dohalo teNa paumAbho ||3|| ganbhagae jaM jaNaNI jAya supAsA tao supAsajiNo / jaNaNIi caMdapiaNammi Dohalo teNa caMdAbho // 4 // savvaviddI a kusalA gavbhagae jeNa hoi suvihijiNo / piuNo dAhobasamo ganbhagae sIalo teNaM ||5|| maharihasijjAruhaNammi Dohalo hoi teNa sijjaMso / pUei vAsavo jaM abhikkhaNaM teNa vasupujjo // 6 // vimalataNubuddhijaNaNI ganbhagae teNa hoi vimalajiNo / rayaNavicittamaNaMta dAmaM sumiNe tao'Nato // 7 // gabhagae jaM jaNaNI jAya sudhammatti teNa dhammajiNo / jAo asivovasamo ganbhagae teNa saMtijiNo // 8 // (1) abhisaMbhRtAni sasyAnIti saMbhavastenocyate bhagavAn / abhinandatyabhIkSNaM zakro'bhinandanastena // 2 // jananI sarvatra vinizcayeSu sumatiriti tena sumatijinaH / padmazayane jananyA dohadastena padmAbhaH || 3| garbhagate yajjananI jAtA supArzvA tataH supArzvajinaH / jananyAzcandrapAne dohadastena candrAbhaH || 4 || sarvavidhiSu ca kuzalA garbhagate yena bhavati suvidhijinaH / piturdAhopazamo garbhagate zItalastena ||5| mahAIzayyArohaNe dohado bhavati tena zreyAMsaH / pUjayati vAsavo yamabhikSaNaM tena vAsupUjyaH ||6|| vimalatanubudvijananI garbhagate tena bhavati vimalajinaH / ratnavicitramanantaM dAma svapne tato'nantaH ||7|| garbhagate yajjananI jAtA sudharmeti tena dharmajinaH jAto'zivopazamo garbhagate tena zAntijinaH ||8|| tRtIya prakAzaH 448 // Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzaH 46 raha rayaNavicitta kuMthu sumiNammi teNa kuNthujinno| sumiNe araM maharihaM pAsai jaNaNI aro tamhA // 9 // varasurahimallasayaNammi Dohalo teNa hoI mallijiNo / jAyA jaNaNI je subvayatti muNisuvvao tamhA // 10 // paNayA paJcatanivA daMsiyamitte jiNammi teNa nnmii| riharayaNaM ca nemi uppayamANaM tao nemI // 11 // sappaM sayaNe jaNaNI jaM pAsai tamasi teNa pAsajiNo / baDhai ya nAyakulaM ti a teNa jiNo vaddhamANu tti // 12 // iti kIrtanaM kRtvA cetaHzuddhayartha praNidhAnamAhaevaM mae abhithuA vihaarayamalA pahINajaramaraNA / cauvIsa pi jiNavarA titthayarA me pasIantu // 5 // evamanantaroditena vidhinA mayetyAtmanirdezaH, abhiSTutA Abhimukhyena stutAH svanAmabhiH kIrtitA ityrthH| ki viziSTAste, vidhUtarajomalAH-rajazca malaM ca rajomale, vidhUte prakampite anekArthatvAdapanIte vA rajomale yaiste vidhutarajomalAH, badhyamAnaM ca karma rajaH, pUrvabaddhaM tu malam, athavA baddhaM rajo, nikAcita malam , athavA airyApathaM rajaH, sAmparAyikaM malamiti / yatazcaivabhUtA ata eva prakSINajarAmaraNAH kAraNAbhAvAt / caturviMzatirapi, apizabdAdanye'pi jinavarAH zrutAdijinebhyaH, prakRSTAH, te ca tIrthakarA iti pUrvavat, me mama, kiM ? prasIdantu prasA (1) stUpaM ratnavicitraM kunthu svapne tena kunthujinaH / svapne mahAI pazyati jananI, arastasmAt // 9 // varasurabhimAlyazayane dohadastena bhavati mallijinaH / jAtA jananI yat sutrateti munisuvratastasmAt // 10 // praNatAH pratyantanRpA darzitamAtre jine tena namiH / riSTaratnaM ca nemimutpatantaM tato nemiH // 11 // sarpa zayane jananI yat pazyati tamasi tena pArzvajinaH / vardhate ca jJAtakulamiti ca tena jino vardhamAna iti // 12 // // 44 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogayAstram tunIya prakAzA 118'ROLL daparA bhavantu / te ca vItarAg2atvAdyadhapi stutAH toSam, ninditAzca dveSa na yAnti, tathA'pi stotA stutiphalam, nindakazca nindAphalamAmotyeva yathA cintAmaNimantrAdhArAdhakaH, yadavocAma vItarAgastave aprasannAt kathaM prApya phalametadasaGgatam / cintAmaNyAdayaH kiM na phalantyapi vicetnaaH||1|| ityuktameva / atha yadi na prasIdanti, tatki prasIdantviti vRthA pralApena ! / naivam / bhaktyatizayata evamabhidhAne'pi na dossH| yadAha-kSINaklezA ete na hi prasIdanti, na tatstavo'pi vRthA, tatstavabhAvavizuddhaH,pra. yojana karmavigama iti // 5 // tathAkittiA vaMdia mahiA je e logassa uttamA siddhA / AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM ditu // 6 // kIrtitAH svanAmabhiH proktAH vanditAstrividhayogena samyak stutAH, mahitAH puSpAdibhiH puujitaaH| maiA iti pAThAntaram, tatra mayakA mayA / ke ete ?, ityAha-ye ete lokasya prANivargasya karmamalakalaGkAbhAvenottamAH, prakRSTAH, siddhayanti sma siddhAH kRtakRtyA ityarthaH, arogasya bhAva ArogyaM siddhatvaM tadartham bodhilAbhaH arhatpraNItadharmaprAptirArogyabodhilAbhaH, sa hyanidAno mokSAyaiva bhavati tam, tadartha ca samAdhivaraM varasamAdhi paramasvAsthyarUpaM bhAvasamAdhimityarthaH, asAvapi tAratamyabhedAdanekadhaiva, ata Aha-uttama sarvotkRSTaM dadatu prayacchantu, etacca bhaktyocyate / yata uktam1bhAsA asaccamosA navaraM bhatIi bhAsiA esA / na hukhINapijjadosA diti samAhiM ca bohiM ca // 12 // iti (1) bhASA asatyamRSA navaraM bhaktyA bhASiteSA / na khalu kSINapremadoSA dadati samAdhi ca bodhi ca // 12 // // 45ou Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram tRtIya prakAzA // 451 // tathAcaMdesu nimmalayarA Aiccesu ahiyaM payAsayarA / sAgaravaragambhIrA siddhA siddhiM mama disantu // 7 // "paJcamyAmtRtIyA ca" ||8 // 3 // 136 // iti paJcamyarthe saptamI, atazcandrebhyo'pi nirmalatarAH sakalakarmamalApagamAt, pAThAntaraM vA candehi nimmalayarA, evamAdityebhyo'pyadhikaM prakAzakarAH, kevalodyotena lokAlokaprakAzakatvAt / uktaM ca1caMdAicagahANaM pahA payAsei parimiaM khittaM / kevalianANalambho loAloaM payAsei // 1 // sAgaravaraH svayambhUramaNAkhyaH samudraH, parISahopasargAdyakSobhyatvAt tasmAdapi gambhIrAH siddhAH karmavigamAt kRtakRtyAH, siddhi paramapadaprAptim, mama dizantu prayacchantu / evaM caturvizatistavamuktvA sarvaloka evAIccaityAnAM vandanAdyartha kAyotsargakaraNAyedaM, paThati, paThanti vaa| savvaloe arihaMtaceiANaM karemi kAussaggamityAdi vosirAmIti yAvat / vyAkhyA pUrvavat / navaram, sarvazcAsau lokazca adhastiryagardhvabhedastasmiMstrailokye ityarthaH, adholoke hi camarAdibhavaneSu, tiryagloke dvIpAcalajyotiSkavimAnAdiSu, Urdhvaloke saudharmAdiSu santyevAIccaityAni, tatazca maulacaityaM samAdhikAraNamiti mUlapratimAyAH prAk stutiruktA / idAnIM sarve'haMntastadguNA iti sarvalokasaMgrahaH, tadanusAreNa sarvatIrthakarasAdhAraNI stutiH / anyathA anyakAyotsarge anyA stutiriti na samyagatiprasaGgAditi sarvatIrthakarANAM stutiruktA / idAnIM yena te bhagavantastadabhihitAzca bhAvAH sphuTamupalabhyante (1) candrAdityagRhANAM prabhA prakAzayati parimitaM kSetram / kevalikajJAnalAbho lokAlokaM prakAzayati // 2 // SwederPAaPeepance // 51 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA ildharA tatpradIpasthAnIyaM samyaka zrutamarhati kIrtanam, tatrApi tatpraNetRn bhagavataH prathamaM stautipukkharavaradIvaDhe dhAyaikhaMDe a jambuddIve a / bharaheravayavidehe dhammAigare namasAmi // 1 // bharataM bharatakSetram, airavatamairavatakSetram, videhamiti bhImo bhImasena iti nyAyAd mahAvidehakSetram, evaM samAhAradvandvaH, teSu bharatairavatavideheSu dharmasya zrutadharmasyAdikarAn sUtrataH prathamakaraNazIlAn , namasyAmi stuve / ka yAni bharatairavatamahAvidehakSetrANi', ityAha-puSkarANi padmAni, tervaraH puSkaravaraH sa cAsau dvIpazca puSkaravaradvIpaH tRtIyo dvIpaH tasyA, mAnuSottarAcalAdarvAgbhAgavati, tatra dve bharate, dve airavate dve mahAvidehe, tathA dhAtakInAM khaNDAni vanAni yasmin sa dhAtakIkhaNDo dvIpaH tasmin , dve bharate, dve aivate, dve mahAvidehe / jambyA upalakSitaH tatpradhAno vA dvIpo jambUdvIpaH, atraikaM bharatamekamairavatamekaM ca mahAvidehamityetAH paJcadazakarmabhUmayaH zeSAstvakarmabhUmayaH yadAha-"bharatairavatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurUbhyaH" (tttvaa-3||16) mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkaraNAtpazcAnupUrvyA nirdezaH / dharmAdikaratvaM yathA bhagavatAM bhavati tathA apauruSeyavAdanirAkaraNAvasare prAgniItam / nanvevamapi kathaM dharmAdikaratvaM bhagavatAm, 'tappuvviA arahayA' iti vacanAt vacanasyAnAditvAt ? naivam, bIjAGkuravattadupapatteH--bIjAddhi aGkuro bhavati aGkurAcca bIjamiti / evaM bhagavatAM pUrvajanmani zrutadharmAbhyAsAttIrthakaratvam , tIrthakRtAM ca zrutadharmAdikaratvamaduSTameva / na cA'yaM niyamaH zrutadharmapUrvakamevAhattvamiti marudevyAdInAM zrutadharmapUrvakatvAbhAve'pi kevalajJAnazravaNAdityalaM prasaGgena / evaM zrutadharmAdikarANAM stutiruktA / idAnIM zrutadharmasyAha // 452 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 453 // tamatimirapaDalaviddhaMsaNasya suragaNanariMdamahiassa / sImAdharassa vaMde papphoDiamohajAlassa // 2 // tamo'jJAnam tadeva timiram, athavA baddhaspRSTanidhattaM jJAnAvaraNIya karma tamaH; nikAcitaM timiraM, tatastamastimirasya, tamastimirayorvA paTalaM vRndam, tadvidhvaMsayati vinAzayatIti nandAditvAdane tamastimirapaTalavidhvaMsanastasya, ajJAnanirAsenevAsya pravRtteH / suragaNaizcaturvidhA'maranikAyainarendrazcakravartyAdibhirmahitaH pUjitastasya / AgamamahimAM hi kurvantyeva suraasuraadyH| sImAM maryAdAma, sImAyAM vA dhArayatIti sImAdharastasya, zrutadharma iti vizeSyam, tataH karmaNi dvitIyA, tasyAzca "kacid dvitIyAdeH" / / 8 / 3 / 134 // iti prAkRtstrAt SaSThI, atastaM vande, tasya vA yanmAhAtmyaM tadvande iti sambandhe SaSThI; athavA tasya vande vandanaM karomIti / prakarSaNa sphoTitaM vidAritaM mohajAlaM mithyAtvAdirUpaM yena sa tathA tasya / zrutadharme hi sati vivekino mohajAlaM mithyAtvAdirUpaM vilayamupayAtyeva // itthaM zrutamabhivandya tasyaiva guNopadarzanadvAreNApramAdagocaratAM pratipAdayannAha jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa, kallANapukkhalavisAlamuhAvahassa / ko devadANavanariMdagaNacciassa, dhammassa sAramuklabbha kare pamAyam ? // 3 // kaH sacetanaH, dharmasya zrutadharmasya, sAraM sAmarthyam, upalabhya vijJAya, zrutadharmodite'nuSThAne, pramAdamanAdaraM kuryAt ?, na kazcit kuryAdityarthaH / kiM viziSTasya zrutadharmasya ? jAtijanma, jarA vizrasA, maraNa prANanAzaH, zoko mAnaso duHkhavizeSaH, tAn praNAzayati apanayati, jAtijarAmaraNazokapraNAzanaH tasya, zrutadharmoktAnuSThAnAddhi jAtyAdayaH praNazyantyeva, anenAsyAnarthapratighAtitvamuktam / kalyamArogyamaNati zabdayati iti kalyANam , // 453 // Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya // 454 // puSkalaM sampUrNam, na ca tadalpaM kintu vizAlaM vistIrNamevambhUtaM sukhamAvahati prApayatIti kalyANapuSkalavizAlasukhAvahaH tasya, tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anena cA'sya viziSTArthaprApaka tvamAha / devAnAM dAnavAnAM narendrANAM ca gaNairacitasya pUjitasya, suragaNanarendramahitasya iti, asyaiva nigamanaM devadAnavetyAdi / yatazcaivamataH siddhe bho! payo namo jiNamae naMdI sayA saMyame, devanAgasuvaNNakinnaragaNassambhUabhAvaccie / logo jattha paiDio jagamiNaM telukkamaccAmuraM, dhammo vaDDhau sAsayaM vijayao dhammuttaraM vaDDhau // 4 // siddhaH phalAvyabhicAreNa pratiSThitaH, athavA siddhaH sakalanayavyApakatvena trikoTiparizuddhatvena ca prakhyAtastasmin, bho ityatizayinAmAmantraNam pazyantu bhavantaH prayato'haM yathAzaktyetAvantaM kAlaM prakarSeNa yataH, ityaM parasAkSikaM prayato bhUtvA punarnamaskaroti, namo jiNamae namo jinamatAya, prAkRtatvAccaturthyAH saptamI / asmizca sati nandiH samRddhiH, sadA sarvakAlam, saMyame cAritraM bhUyAt / uktaM ca-(1) ' paDhamaM nANaM tao dyaa'| kiMviziSTe saMyame ?, devanAgasuparNakinnaragaNaiH sadbhUtabhAvenArcite-devA vimAninaH, nAgA dharaNAdayaH, suparNA garuDAH, kinarA vyantaravizeSAH, upalakSaNaM zeSANAM, devamityanusvAraH chandaHpUraNe, tathA ca saMyamavanto'rthyanta eva devAdibhiH / yatra jinamate, kiM yatra ? lokanaM loko jJAnam, pratiSThitaH tadvazIbhUtaH, tathA jagadidaM jJeyatayA pratiSThitamiti yogaH; kecinmanuSyalokameva jaganmanyante, ata Aha-trailokyamAsuramAdhArAdheyarUpam / ayami (1) prathamaM jJAnaM tato dayA / 454 // FORSE Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 455 // tthambhUto dharmaH zrutadharmo vardhatAM vRddhimupayAtu, zAzvatamiti kriyAvizeSaNaM zAzvatamapracyutyA vardhatAmiti; vijayataH paravAdivijayena, dharmottaraM cAritradharmottaraM vardhatAm punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryyA iti pradarzanArtham / tathA ca tIrthakaranAmakarmahetUna pratipAdayatoktam- ' apuvvanANagahaNe ' iti / praNidhAnametanmokSa kalpaM paramArthato'nAzaMsArUpameveti praNidhAnaM kRtvA zrutasyaiva vandanAdyarthaM kAyotsargArthaM paThati paThanti vA / suassa bhagavao karemi kAussaggamityAdi vosirAmIti yAvadathaH pUrvavat / navaram - zrutasyeti pravacanasya sAmAyikA debindusAraparyantasya, bhagavato yazomAhAtmyAdiyuktasya, tataH kAyotsargakaraNaM pUrvavatpArayitvA zrutasya stutiM paThati / tatazca anuSThAnaparamparAphalabhUtebhyaH siddhebhyo namaskArakaraNAyedaM paThati paThanti vA - siddhANaM buddhANaM pAragayANaM paramparagayANaM / loaggamuvagayANaM namo sayA savvasiddhANaM // 1 // siddhyanti sma siddhA ye yena guNena niSpannAH pariniSThitAH siddhaudanavad na punaH sAdhanIyA ityarthaH tebhyo nama iti yogaH / te ca sAmAnyataH karmAdisiddhA api bhavanti yathoktam kamme sippe ya vijjAa maMte joge ya Agame / atya jattA abhippAe tave kammakkhae ia // 1 // tatra karma AcAryopadezarahitaM bhAravahanakRSivANijyAdi, tatra siddhaH, pariniSThitaH sahyagirisiddhavat / zilpaM tvAcAryopadezajaM tatra siddhaH, kokAsavardhakivat / vidyA japahomAdinA phaladA mantro japAdirahitaH pAThamAtrasiddhaH, strIdevatA'dhiSThAnA vidyA puruSadevatAdhiSThAnastu mantraH / tatra vidyAsiddha AryakhapuTavat mantrasiddhaH 1 karmaNi zilpe ca vidyAyAM mantre yoge cAgame / arthe yAtrAyAmabhiprAye tapasi karmakSaya iti // 1 // tRtIya sndhaaza: // 455 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 456 // stambhAkarSakavat / yoga auSadhisaMyogaH, tatra siddho yogasiddhaH Aryasamitavat, Agamo dvAdazAGgaM pravacanaM tatrAsAdhAraNArthAvagamAtsiddhaH Agamasiddho gautamavat, artho dhanam sa itarAsAdhAraNo yasya so'rthasiddho mammaNavaNigvat / jale sthale vA yasyAvinA yAtrA sa yAtrAsiddhastuNDikavat / yamarthamabhipraiti tamartha tathaiva yaH sAdhayati so'bhiprAya siddho'bhaya kumAravat / yasya sarvotkRSTaM tapaH sa tapaHsiddho dRDhaprahArivat / yaH karmakSayeNa jJAnAvaraNIyAdyaSTakarma nirmUlanena siddhaH sa karmakSayasiddho marudevIvat / ataH karmAdisiddhavyapohena karmakSayasiddhaparihArthamAha-buddhebhyaH ajJAnanidrApramupte jagati aparopadezena jIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, buddhatvAnantaraM karmakSayaM kRtvA siddhA ityarthaH tebhyaH / ete ca saMsAranirvANobhayaparityAgasthitimantaH kaizcidiSyante na saMsAre na nirvANe sthito bhuvanabhUtaye / acintyaH sarvalokAnAM cintAratnAdhiko mahAn // 1 // Iti vacanAt / etannirAsArthamAha - pAragatebhyaH pAraM paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya vA, gatAH pAragatAH tebhyaH, ete ca yadRcchAvAdibhiH kaizcidaridrarAjyAptivadakramasiddhatvenAbhidhIyante, tadvyudAsArthamAha -- paramparagayANaM -- paramparayA caturdazaguNasthAnakramAroharUpayA, athavA kathaJcit karmakSayopazamAdisAmagrayA samyagdarzanaM tasmAt samyagjJAnaM tasmAt samyakcAritramityevambhUtayA gatA muktisthAnaM prAptAH paramparAgatAH tebhyaH / ete ca kaizcidaniyatadezA abhyupagamyante, yatra klezakSayastatra vijJAnamavatiSThate / bAdhA ca sarvathA'syeha tadabhAvAnna jAtucit // 1 // iti vacanAt etannirAsAyAha - lokAgramupagatebhyaH lokAgramISatprAgbhArAkhyAyAH pRthivyA uparikSetraM tadupa tRtIya prakAzaH // 456 // Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 457 // sAmIpyena tadaparAbhinnadezatayA niHzeSakarmakSayapUrvakaM gatAH prAptAH / uktaM ca 1 jattha ya ego siddho tattha ya anaMtA bhavakkhayavimukkA / aNNoSNamaNAbAhaM ciTThati suhI suI pattA // 1 // tebhyaH / nanu kSINakarmaNo jIvasya kathaM lokAgraM yAvadgatiH ? ucyate-- pUrvaprayogAdiyogAt / yadAha -- pUrvaprayogasiddherbandhacchedAdasaGgabhAvAcca / gatipariNAmAcca tathA siddhasyordhvaM gatiH siddhA // 1 // nanu siddhikSetrAtparato'dhastiryagvA kasmAnna gacchanti ?, avA'pyuktam nA'dho gauravavigamAdasaGgabhAvAcca gacchati vimuktaH / lokAntAdapi na paraM lavaka ivopagrahAbhAvAt // 1 // yo prayogayozcAbhAvAttiryag na tasya gatirasti / tasmAtsiddhasyordhvaM hyAlokAntAdgatirbhavati // 2 // iti // namaH sadA sarvasiddhebhyaH - namo namo'stu, sadA sarvakAla, sarvasiddhebhyaH -- sarvaM sAdhya siddhaM yeSAM te sarvasiddhAH tebhyaH, athavA sarvasiddhebhyaH tIrthasiddhAdibhedebhyaH, yathoktam -- 2titthasiddhA 1 atitthasiddhA 2 titthayarasiddhA 3 atitthayarasiddhA 4 sayaMbuddhasiddhA 5 patteyabuddhasiddhA 6 buddhabohiasiddhA 7 thIliGgasiddhA 8 purisaliGgasiddhA 9 napuMsakaliGgasiddhA 10 saliGgasiddhA 11 annaliGgasiddhA 12 gihiliGgasiddhA 13 egasiddhA 14 1 yatra caikaH siddhAstatra cAnantA bhavakSayavimuktAH anyonyamanAbAdhaM tiSThanti sukhinaH sukhaM prAptAH // 1 // 2 tIrthasiddhAH, atIrthasiddhAH, tIrthakarasiddhAH, atIrthakara siddhAH, svayaMbuddhasiddhAH, pratyekabuddhasiddhAH, buddhabodhitasiddhAH, strIliGgasiddhAH, puruSaliGga siddhAH, napuMsakaliGgasiddhAH, svaliGgasiddhAH, anyaliGgasiddhAH, gRhiliGgasiddhAH, ekasiddhAH, anekasiddhAH, ESOMENE tRtIya prakAzaH // 457 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 458 // agasiddhA 15 / tatra tIrthe caturvidhabhramaNasaGke utpanne sati ye siddhAH te tIrthasiddhAH | 1| atIrthe jinAntare sAdhuvyavacchede sati jAtismaraNAdinA'vAptApavargamArgAH siddhAH atIrthasiddhAH, marudevIprabhRtayo vA tadA tIrthasyA'nutpannatvAt / 2 / tIrthakara siddhAH tIrthakaratvamanubhUya siddhAH / 3 / atIrthakara siddhAH sAmAnyakevalitve sati siddhaaH| 4 / svayaM buddhAH santo ye siddhAH te svayaMbuddhasiddhAH | 5 | pratyekabuddhAH santo ye siddhAH taM prtyekbuddhsiddhaaH| 6 / svayambuddhapratyekabuddhayozca bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH - svayaM buddhA hi bAhyapratyayamantareNa budhyante, pratyekabuddhAstu bAhyapratyayena vRSabhAdinA karakaNDavAdivat, upadhistu svayaMbuddhAnAM pAtrAdirdvAdazadhA, pratyekabuddhAnAM prAvaraNavarjI navavidhaH svayaMbuddhAnAM pUrvAdhItazrute'niyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva; liGgapratipattistu svayaMbuddhAnAM gurusannidhAvapi bhavati, pratyekabuddhAnAM tu devatA liGga prayacchati; buddhA AcAryA avagatatvAH tairbodhitAH santo ye siddhAH te buddhabodhitasiddhAH / 7 / ete ca sarve'pi kecit strIliGgasiddhAH, kecit puMliGgasiddhAH kecit napuMsakaliGgasiddhAH / nanu tIrthakarA api kiM strIliGgasiddhA bhavanti ?, ucyate, bhavantyeva -- yaduktaM siddhaprAbhRte--1savvatthovA titthayarisiddhA, titthayaratitthe notitthayarasiddhA asaMkhejjaguNA, titthayarititthe notitthayarisiddhAo asaMkhijjaguNAo, titthayarititthe notitthayarasiddhA asaMkhejjaguNA iti / napuMsakaliGgasiddhAstu tIrthakarasiddhA na bhavantyeva, pratyekabuddhasiddhAstu puliGga siddhA eva / 8 / 9 / 10 / svali (1) sarvastokAstIrthakarI siddhAstIrthekaratIrthe notIrthaMkarasiddhA asaMkhyayeyaguNAH, tIrthakarItIrthe notIrthaMkarIsiddhA asaMkhyeya guNAH, tIrthakarItIrthe notIrthakarasiddhA asaMkhyeyaguNAH / tRtIya prakAzaH // 458 // Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram tRtIya prakAzA // 459 // kena rajoharaNAdinA dravyalina siddhAH svaliGgasiddhAH / 11 / anyeSAM parivrAjakAdInAM lina siddhAH anylinggsiddhaaH|12| gRhiliGgasiddhA marudevyAdayaH / 13 / ekaikasmin samaye ekAkinaH siddhAH ekasiddhAH // 14 // ekasmin samaye aSTottaraM zataM yAvat siddhAH anekasiddhAH / 15 / yata uktam1battIsA aDayAlA sahI bAhattarI ya boddhavvA / culasII chaNNauI durahiamahottarasayaM ca // 1 // nanvate siddhabhedA AdhayostIrthasiddhA'tIrthasiddhayorevA'ntarbhavanti, tIrthakarasiddhAdayo hi tIrthasiddhA vA syuratIrthasiddhA veti / satyam, satyapyantarbhAve pUrvabhedadvayAdevottarabhedApratipatterajJAtajJApanArtha bhedAbhidhAnamaduSTamiti / itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAraM kRtvA AsanopakAritvAdvartamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravardhamAnasvAminaH stuti karoti___ jo devANa vi devo je devA paMjalI namasaMti / ta devadevamahi sirasA vande mahAvIraM // 2 // __yo bhagavAn mahAvIro devAnAmapi bhavanavAsyAdInAM pUjyatyAd devaH, ata evAha-yaM devAH prAJjalayo vinayaracitakarasampuTAH santo namasyanti praNamanti, taM bhagavantaM devadevaiH zakrAdibhimahitaM pUjitam, vande zirasA uttamAGgana AdarapradarzanArtha caitat / taka? mahAboram, vizeSeNa Irayati karma gamayati yAti vA - zivamiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastam / itthaM stuti kRtvA punaH paropakArAya AtmabhAvavRddhaye ca phala pradarzanaparamidaM paThati(1) dvAtriMzadaSTacatvAriMzat SaSTiAsaptatizca boddhvyaaH| caturazItiH SaNNavatidvadhikamaSTottarazataM ca // 1 // // 459 // Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 460 // ikko vi namukkAro jiNavaravasahassa baddhamANassa / saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA // 3 // eko'pyAsatAM bahavaH, namaskAro dravyabhAvasaMkocalakSaNaH, jinavaravRSabhAya---jinAH zrutAvadhijinAdayaH teSAM varAH kevalinasteSAM vRSabhaH tIrthakaranAmakarmodayAduttamo jinavaravRSabhastasmai / sa ca RSabhAdirapi bhavatItyAha--vardhamAnAya, yatnAtkRtaH sanniti zeSaH / kim ? saMsaraNaM saMsArastiryagnaranArakAmarabhavAnubhAvalakSaNaH sa eva bhavasthitikAyasthitibhyAmanekadhAvasthAnenAlabdhapAratvAtsAgara iva saMsArasAgaraH, tasmAt tArayati pAraM nayatItyarthaH ? kamityAha ? naraM vA nAriM vA naragrahaNaM puruSottamadharmapratipAdanArtham nArIgrahaNaM tAsAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavatIti jJApanArtham / yathoktaM yApanIyatantre 1no khalu itthI ajovo, na yAvi abhavyA na yAvi dasaNavirohiNI, no amANussA, no aNAyariyauppannA, no asaMkhejjAuA, no aikUramaI, no aNuvasantamohA, no a suddhAcArA, no asuddhaboMdI, no vavasAyavajjiA no apuvvakaraNavirohiNI, no navaguNahANarahiA, no ajoggA laddhIe, no akallANabhAyaNaM ti kahaM na uttamadhammassa sAhagA ? iti / ayamatra bhAvaH-sati samyagdarzane parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskArastathAbhUtasyAdhyavasAyasya (1) no khalu strI ajIvaH na cApyabhavyA, na cApi darzanavirodhinI, no amAnuSyA, no anAryotpannA no asaMkhye yAyuSkA, no atikrUramatiH, no anupazAntamohA, no azuddhAcArA, no azuddhazarIrA, no vyavasAyavarjitA no apUrvakaraNa virodhinI nonavaguNasthAnarahivA, no ayogyA labdhyAH , no akalyANabhAjanamiti kathaM nottamadharmasya sAdhikA ? iti / 118 goll Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 46 // heturbhavati yathAbhUtAt zreNimavApya nistarati bhavodadhimiti / ataH kArye kAraNopacArAdevamucyate na ca cAritrasya vaiphalyam, tathAbhUtAdhyavasAyasyaiva cAritrarUpatvAditi / etAstivaH stutayo gaNadharakRtatvAd niyamenocyante kecittu anye api stutI paThanti yathA-- ujjitaselasihare dikkhA nANaM nisIhiyA jassa / taM dhammacakavahi ariSTanemi namasAmi // 4 // cattAri aha dasa do avaMdiA jiNavarA cauvIsaM / paramahaniTiahA siddhA siddhiM mama disaMtu // 5 // sugme| evametatpaThitvopacitapuNyasambhAra uciteSvaucityena pravRttiriti jJApanArtha paThati paThanti vA--veyAvaccagarANaM santigarANaM sammadihisamAhigarANaM karemi kAussagga--vaiyAvRtyakarANAM pravacanArtha vyApRtabhAvAnAM gomukhayakSA'praticakrAprabhRtInAM, zAntikarANAM sarvalokasya, samyagdRSTiviSaye samAdhikarANAm, eSAM sambandhinAM SaSThayAH saptamyarthatvAdetadviSayametAn vAzritya karomi kAyotsargam / atra vandanAdipratyayamityAdi na paThyate, api tu anyatrocchvasitenetyAdi, teSAmaviratatvAt ityameva tadbhAvavRddharupakAradarzanAt / etavyAkhyA ca pUrvavat / navaraM stutirvaiyAvRtyakarANAM punastenaiva vidhinA upavizya pUrvavat praNipAtadaNDakaM paThitvA muktAzuktimudrayA praNidhAnaM kurvanti / yathA-- jaya vIyarAya ! jagaguru ! hou mamaM tuha pabhAvao bhayavaM ! / bhavanivveo maggANusAriA iTThaphalasiddhI // 1 // logaviruddhaccAo gurujaNapUA paratthakaraNa ca / suhagurujogo tabbayaNasevaNA AbhavamakhaNDA // 2 // // 46 // Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram ||462 // jaya vItarAga ! jagadguro ! iti bhagavatastrilokanAthasya buddhayAM sannidhAnArthamAmantraNam bhavatu jAyatAM mametyAtmanirdezaH tava prabhAvataH tava sAmarthyena, bhagavanniti punaH sambodhanaM bhaktyatizayakhyApanArtham / kiM tadityAha -- bhavanirvedaH saMsAranirvedaH / na hi bhavAdanirviNNo mokSAya yatate, anirviNNasya tatpratibandhAnmokSe yatno'yatna eva, nirjIvakriyAtulyatvAt / tathA mArgAnusAritA asadgrahavijayena tattvAnusAritA, tathA iSTaphalasiddhirabhimatArthaniSpattiH aihalaukikI, yayopagRhItasya cittasvAsthyaM bhavati tasmAccopAdeyapravRttiH / tathA lokaviruddhatyAgaH sarvajananindAdilokaviruddhAnuSThAnavarjanam / yadAha 1 savvassa caiva nidA visesao taha ya guNasamiddhANaM / ujudhammakaraNahasaNaM rIDhA jaNapuyaNijjANaM // 1 // bahujanaviruddhasaMgo desAcArassa laMghaNaM cevaM / uvvaNabhoo a tahA dANAiviyaDamao || 2 || sAhuvasaNammi to so sai sAmatthammi apaDiyAro a / emAiyAI itthaM logaviruddhAI AI // 3 // gurujanasya pUjA ucitapratipattirgurupUjA, guravazca yadyapi dharmAcAryyA evocyante tathApIha mAtApitrAdayo'pi gRhyante / yaduktam- mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH // 1 // (1) sarvasya caiva nindA vizeSatastathA ca guNasamRddhAnAm / RjudharmakaraNahasanaM rIDhA janapUjanIyAnAm // 1 // bahujanaviruddhasaGgo dezAcArasya laGghanaM caiva / ulvaNabhogazca tathA dAnAdivikaTamanyasmAt // 2 // sAdhuvyasane toSaH sati sAmarthye'pratikArazca / evamAdikAni itthaM (atra) lokaviruddhAni jJeyAni // 3 // tRtIya prakAzaH jA Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 463 // NO ROC parArthakaraNaM sacArthakaraNaM jIvalokasAraM pauruSacihnametat / satyetAvati laukike saundarye lokottaradharmAdhikArI bhavatItyAha- zubhaguruyogo viziSTacAritrayuktAcAryasambandhaH tathA tadvacanasevA sadguruvacana sevanA na jAtu cidayamahitamupadizati, AbhavamAsaMsAramakhaNDA sampUrNA / idaM ca praNidhAnaM na nidAnarUpam, prAyeNa nissaGgAbhilASarUpatvAt / etaccApramattasaMyatAdarvA kartavyam, apramattAdInAM mokSe'pyanabhilASAt tadevaMvidhizubhaphalapraNidhAnaparyantaM caityavandanam // 124 // idAnImanantarakaraNIyamAha tato gurUNAmabhyaNeM pratipattipuraHsaram / vidadhIta vizuddhAtmA pratyAkhyAnaprakAzanam // 125 // tato'nantaraM gurUNAM dharmAcAryANAM devavandanArthamAgatAnAM snAtrAdidarzanadharmakathAdyarthaM tatraiva sthitAnAbhyarNe ucite samIpe, ucitatvaM cArdhacaturthahastapramANAt kSetrAd bahiravasthAnam, pratipattirvyAkhyAsyamAnA bandanakAdirUpA vA tatpuraHsaraM tatpUrvakaM vidadhIta kuryyAt, vizuddhAtmA nirmalacitto na tu dambhAdiyuktaH, pratyAkhyAnasya devasamIpe kRtasya prakAzanaM guroH purataH prakaTanam; trividhaM hi pratyAkhyAnavidhAnamAtmasAkSikaM devasAkSikaM gurusAkSikaM ca / // / 125 / / pratipattipuraHsaramityuktamiti gurupratipattiM zlokadvayena darzayatiabhyutthAnaM tadAloke'bhiyAnaM ca tadAgame / zirasyaJjalisaMzleSaH svayamAsanaDhaukanam // 126 // AsanA'bhigraho bhaktyA vandanA paryupAsanama / tadyAne'nugamazceti pratipattirithaM guroH // 127 // tRtIya prakAzaH // 463 // Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 464 // abhyutthAnaM sasambhramamAsanatyAgaH, tadAloke guruNAmAlokane sati, abhiyAnamabhimukhaM gamanaM tadAgame tRtIya gurvAgame, zirasi mastake gurudarzanasamakAlamaJjalisaMzleSaH karakorakakaraNaM namo khamAsamaNANaM ti vacanoccArapUrvakaM prakAzA muruSu svayamAsitavyamityabhigrahaH AsanAbhigrahaH, bhaktyA bhaktipUrvakaM vandanA paJcaviMzatyAvazyakavizuddhaM vandanaM svayamityAtmanA na tu parapreSaNena AsanaDhaukanamAsanasannidhApanam // 126 // AsanA'bhigrahaH Asana upaviSTeSu sthAnasthitAnAM ca gamanAdivyAkulatvAbhAve paryupAsanaM sevA, teSAM gurUNAM yAne gamane'nugamanaM pRSThataH katipayapa dAnusaraNamiyaM pratipattirupacAravinayarUpA gurordharmAcAryasya // 127 // tato gurupAghe dharmadezanAM zrutvA| tataH pratinivRttaH san sthAnaM gatvA yathocitam / sudhIdharmA'virodhena vidadhItArthacintanam // 128 // tato devagRhAt pratinivRtto vyAvRttaH san yathocita sthAnaM gatvA yathocitamiti yadA rAjAdistadA dhavalagRha yadyamAtyAdistadA karaNam, atha vaNigAdistadA ApaNamiti sudhIvuddhimAn vidadhIta arthacintanamarthopAyacintAM dharmAvirodheneti dharmasya jinadharmasya avirodhena abAdhayA / atra cArthacintanamityanuvAdyaM tasya svataHsiddhatvAt dharmAvirodheneti vidheyamaprAptatvAt / dharmAvirodhazca rAjJAM daridrezvarayormAnyAmAnyayoruttamanIcayormAdhyasthyena nyAyadarzanAta, niyoginAM ca rAjArthaprajArthasAdhanena, vaNijAM ca kUTatulAkUTamAnAdiparihAreNa paJcadazakarmAdAnaparihAreNa ca boddhavyaH // 138 // tato mAdhyAnikI pUjAM kuryAt kRtvA ca bhojanam / tadvidbhiH saha zAstrArtharahasyAni vicArayet 129 / // 464 // Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham datIya prakAzA ESSORDER // 465 / / tatastadanantaraM mAdhyAnikI madhyAhnakAlabhAvinI pUjAM jinasapa- kuryAt, vidhAya ca bhojanamityanuvAdaH / mAdhyAhikIpUjAbhojanayozca na kaalniymH| tIvrabubhukSohi bubhukSAkAlo bhojanakAla iti rUDhemadhyAhnAdAMgapi gRhItapratyAkhyAnaM tIrayitvA devapUjApUrvaka bhojanaM kurvanna duSyati / atra cA'yaM vidhiHrajinapUociadANa pariyaNasambhAlaNA uciyakiccaM / ThANuvaeso ya tahA paccakkhANassa sambharaNa // 1 // tathA bhojanA'nantaraM sambhavato pranthisahitAdeH pratyAkhyAnasya karaNaM pramAdaparijihIrNohi pratyAkhyAnaM vinA na yuktaM kSaNamapyAsitum / zAstrArthAnAM rahasyAnyadaMparyANi vicArayedidamitthaM bhavati neti vA sampradhArayeta , kathaM ! saha sArdha / kaiH? tadvidbhiH tacchAstrArtharahasya vidanti ye taiH, gurumukhAt zrutAnyapi zAstrArtharahasyAni parizIlanAvikalAni na cetasi sudRDhapratiSThAni bhavantIti kRtvA // 129 / / tatazca sandhyAsamaye kRtvA devArcana punH| kRtAvazyakakarmA ca kuryAt svAdhyAyamuttamam // 130 // ___ tatastadanantaraM yo dvibhuGkte sa vikAlasamaye antamuhurtAdarvAga bhojanaM kRtvA sandhyAsamaye punastRtIyavAraM devA rcanaM kRtvA sAdhusamIpaM gatvA bhUmikaucityena SavidhAvazyaka sAmAyika-caturviMzatistava-vandanaka-pratikramaNakAyotsarga-pratyAkhyAnalakSaNa kuryAt tatra sAmAyikamAtaraudradhyAnaparihAreNa dharmadhyAnaparikaraNena zatrumitraNakAanAdiSu samatA, tacca pUrvamevoktam / caturvizatestIrthakarANAM nAmotkIrtanapUrvakaM stavo guNakIrtanaM tasya ca kAyo1 jinapUjocitadAnaM parijanasabhAlanamucitakRtyam / sthAnopadezazca tathA pratyAkhyAnasya saMsmaraNam // 1 // // 465 // Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||466 // tsarge manasA'nudhyAnaM zeSakAlaM vyaktavarNapAThaH / ayamapi pUrvamuktaH / vandanaM vandanAyogyAnAM dharmAcAryANAM pazcaviMzatyAvazyakavizuddhaM dvAtriMzadoSarahitaM namaskaraNam tatra paJcaviMzatirAvazyakAni yathA 1duoNayaM ahAjAyaM kiya (i) kammaM bArasAvayaM (ta) / causiraM tiguttaM ca dupavesa eganikkhamaNaM // 1 // iti // dve avanamane " icchAmi khamAsamaNo vaMdiu jAvaNijjAe nisIhiAe " ityabhidhAya gurozchandAnujJApanAya prathamamavanamanam / 1 / yadA punaH kRtAvarto niSkrAnta icchAmItyAdisUtramabhidhAya punabhchando'nujJApanAyaiva tadA dvitIyam / 2 / tathA yathAjAtaM jAtaM janma tacca dvedhA prabhavaH pravrajyAgrahaNaM ca / tatra prasavakAle racitakarasaM puTo jAyate pravrajyAkAle ca gRhItarajoharaNamukhavatrika iti yathA jAtamasya sa yathAjAtastathAbhUta eva vandate iti vandanamapi yathAjAtam / 3 tathA dvAdazAvartA : kAya ceSTAvizeSA gurucaraNanyastahastaziraH sthApanarUpA yasmiMstad dvAdazAvartamiha ca prathamapraviSTasya aho kAyaM ityAdisUtroccAraNagarbhAH SaDAvartAH niSkramya punaH praviSTasyA'pi ta eva Diti dvAdaza / 15 / catvAri zirAMsi yasmin taccatuH ziraH prathamapraveze kSAmaNAkAle ziSyAcAryayoravanamacchi rodvayam, niSkramya punaH praveze tathaiva ca zirodvayam / 19 / triguptaM manovAkkAyakarmabhirguptam / 22 / tathA prathamonujJApya pravezo dvitIyaH punarnirgatya praveza iti dvau pravezau yatra tad dvipravezamekaM niSkramaNamAvazyakyA nirgacchato yatra tadekaniSkramaNam / 25 / dvAtriMzadoSA yathA-- (1) dvayavanataM yathAjAta kRtikarma dvAdazAvartam / catuH ziraH trigutaM ca dvipravezamekaniSkramaNam // 1 // SECRETOOK Tohaa tRtIya prakAzaH // 466 // Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 467 // 1aNADhiyaM ca thaDda ca paviddhaM paripiDiyaM / Tolagai aMkusaM ceva tahA kcchbhriNgiaN||1|| macchovvattaM maNasA ya pauTheM taha ya veiyAbaddhaM / bhayasA ceva bhayaMtaM mettI gAravakAraNA // 2 // teNiaM paDaNIaM ceva ruSTuM tajjiyameva ya / sadaM ca hIliaM ceva tahA vipaliuMci // 3 // dihamadiTuM ca tahA sigaM ca karamoaNaM / AliddhamanAliddhaM UNaM uttaracUliaM // 4 // mUaM ca DhaDDharaM ceva cuDaliM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM kiikammaM pauMjae // 5 // anAdRtaM sambhramarahitaM vandanam / 1 / stabdhaM madASTakavazIkRtasya vandanam / 2 / praviddhaM vandanaM dadata eva palAyanam / 3 / paripiNDitaM prabhUtAnAM yugapadvandanam, yadvA kukSerupari hastau vyavasthApya paripiNDitakaracaraNasyA'vyaktasUtroccAraNapuraHsaraM vandanam / 4 / Tolagati tiDDavadutplutyotplutya visaMsthulaM vandanam / 5 / aGkuzamupakaraNe colapaTTakalpAdau haste vA avajJayA samAkRSya akuzena gajasyevAcAryasyovasthitasya zayitasya prayojanAntaravyagrasya vA vandanakArthamAsana upavezanam / na hi pUjyAH kadAcidapyAkarSaNamarhanti, avinayatvAdasya, yadvA (1) anAdRtaM ca stabdhaM ca praviddhaM paripiNDitam / Tolagati aGkuzaM ca tathA kacchapariGgitam // 1 // matsyovRttaM manasA ca praduSTaM tathA ca vedikAbaddham / bhayAd caiva bhajamAnaM maitrI gauravakAraNam // 2 // stainikaM pratyanIkaM caiva ruSTaM tarjitameva ca / zaThaM ca hIlitaM caiva tathA viparikuJcitam // 3 // dRSTamadRSTaM ca tathA zaMGga ca karamocanam / AzliSTamanAzliSTamUnamuttaracUlita (ka)m // 4 // makaM ca daDUDharaM caiva cuDalizcApazcimam / dvAtriMzaddoSaparizuddha kRtikarma prayuJjIta // 5 // // 467 / Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 468 // rajoharaNamaGkuzavatkaradvayena gRhItvA vandanam, yadi vA'GkuzAkrAntasya hastina iva zironamanobhamane kurvANasya vandanam / 6 / kacchapariGgitamUrdhvasthitasya tittisaNayarA ityAdisUtramuccArayata upaviSTasya vA aho kArya kAya ityAdisUtramuccArayato'grato'bhimukhaM pazcAdabhimukhaM ca riGgatacalato vandanam / 7 / matsyodvRttamuttiSThanivizamAno vA jalamadhye matsya ivodvartate udvellate yatra tat / yadvA ekaM vanditvA dvitIyasya sAdhordvataM dvitIyapArzvena recakAvartena matsyavat parAvRtya vandanam / 8 / manasA praduSTaM ziSyastatsambandhI vA guruNA kiJcitparuSamabhihito yadA bhavati tadA manaso dUSitatvAd manasA praduSTaM yadvA vandayo hInaH kenacidguNena tato'hamevaMvidhenA'pi vandanaM dApayitumArabdha iti cintayato vandanam | 9| vedikAbaddhaM jAnunorupari hastau nivezya adho vA pArzvayorvA utsaGge vA jAnu karadvayAntaH kRtvA vA iti paJcabhirvedikAbhirvaddhaM yuktaM vandanam / 10 / bibhyat saGghAt kulAt gacchAt kSetrAdvA niSkAsayiSye'hamiti bhayAd vandanam | 11 | bhajamAna bhajate mAM sevAyAM patito mama agre vA mama bhajanaM kariSyati tato'hamapi vandanasatkaM nihorakaM nivezayAmIti buddhayA vandanam | 12| maitrIto mama mitramAcArya iti, AcAryeNedAnIM maitrI bhavatviti vA vandanam / 13 / gauravAdvandanakasAmAcArI kuzalo'hamiti garvAdanye'pyavagacchantu mAmiti yathAvadAvartAdInArAdhayato vandanam / 14 / kAraNAd jJAnAdivyatiriktAdvatrAdilAbhaheto vandanam, yadvA jJAnAdinimittamapi lokapUjyo'nyebhyo vA'dhikataro bhavAmItyabhiprAyato vandanam, yadvA vandanakamUlyavazIkRto mama prArthanAbhaGga na kariSyatIti buddhayA vandanam // 15 // svainikaM mama lAghavaM bhaviSyatIti parebhya AtmAnaM nigUhayato vandanam, ayamartha:- evaM nAma zIghraM vandata yathA stenavat kenacid dRSTaH kenacineti / tRtIya prakAzaH 46nA Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 469 // 16 / pratyanIkamAhArAdikAle vandanam / 17 / yadAha vakkhittaparAhutte pamatte mA kayAvi baMdijjA // AhAraM ca karite nIhAraM vA jai karei // 1 // ruSTa krodhAdhmAtasya gurorvandanamAtmanA vA kruddhena vandanam / 18 / tarjitamavandhamAno na kupyasi vandyamAnazrAvizeSajJatayA na prasIdasi iti nirbhartsayato yadvA bahujanamadhye mAM vandanaM dApayastiSThasi jJAsyate mayA tavaikAkina iti dhiyA tarjanyA zirasA vA tarjayato vandanam / 19 / zaThaM zAThayena vizrambhArtha vandanaM glAnAdivyapadezaM vA kRtvA na samyagravandanam / 20 / hIlitaM he gaNin vAcaka ! kiM bhavatA vanditenetyAdinA avajAnato vandanam / 21 / viparikuMcitam ardhavandita eva dezAdikathAkaraNam / 22 / dRSTAdRSTaM tamasi sthitaH kenacidantarita evamevAste dRSTastu vandata iti / 23 / zrRGga aho kAya kAya ityAdyAvartAnucArayato lalATamadhyadezamaspRzataH ziraso vAmadakSiNe zraGge spRzato bandanakaraNam / 24 / karaH kara iva rAjadeyabhAga iva arhatpraNIto vandanakakaro'vazyadAtavya iti dhiyA vandanam / 25 / mocanaM laukikakarAdvayaM muktA na mucyAmahe vandanakarAditi buddhayA vandanam / 26 / AzliSTAnAzliSTamatra caturbhaGgI, sA ca aho kAya kAya ityAdyAvartakAle bhavati rajoharaNasya zirasazca karAbhyAmAzleSaNaM, rajoharaNasya na zirasaH, ziraso na rajoharaNasya, na rajoharaNasya nA'pi zirasaH / atra prathamaH zuddhaH zeSAstu duSTAH / 27 / nyUna vyaJjanAbhilApAvazyakairasampUrNam / 28 / uttaracUla vandanaM dattvA mahatA zabdena mastakena vande ityabhidhAnam / 29 / mUkaM AlApAnanuccArayato bandanam / 30 / DhaDDharaM mahatA (1) vyAkSiptaparAbhUtAn pramattAn mA kadApi vndisstthaaH| AhAraM ca kurvato nIhAraM vA yadi karoti // 1 // // 6 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA Byoll zabdenoccArayato vandanam / 31 / cuDalI ulmukaM yathonmukaM gRhyate tathA rajoharaNaM gRhItvA vandanaM, yadvA yatra dIrghahastaM prasArya vande iti bhaNato vandanam, athavA hastaM bhramayitvA sarvAn vande iti vadato vandanam / 32 / ___ vandanake ca ziSyasya SaDabhilApA bhavanti, tadyathA icchA anujJApanA avyAvA, yAtrA yApanA aparAdhakSAmaNA ca, yadAha1icchA ya aNuNNavaNA avvAbAhaM ca jatta javaNA ya / avarAhakhAmaNA ciya chaThANA hu~ti vandaNae // 1 // guruvacanAnyapi paDeva yathA chandena anujAnAmi tatheti tubhyamapi vartate evamahamapi kSamayAmIti / yadAha chaMdenare aNujANAmi taha ti tubhaM pi vaTTai evaM / ahamavi khAmemi tume AlAvA vaMdaNarihassa // 1 // ete ca dvaye api yathAsthAnaM sUtravyAkhyAyAM darzayiSyante / sUtraM ca___ icchAmi khamAsamaNo vaMdiu jAvaNijjAe nisIhiyAe anujANaha me miuggahaM nisIhi aho kAya kAyasaMphAsaM khamaNijjo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato jattA meM javaNijjaM ca bhe khAmemi khamAsamaNo devasi vaikkama AvasiAe paDikamAmi khamAsamaNANa devasiAe AsAyaNAe tittIsanayarAe jaM kiMci micchAe maNadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lohAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me aDaAro kao tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi (1) icchA cAnujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA yApanA ca / aparAdhakSAmaNA caiva paT sthAnAni bhavanti vandanake // 1 // (2) chandenAnujAnAmi tatheti tavA'pi vartate evam / ahamapi kSamayAmi tavAlApAda vandanAIsya // 1 // // 47 // Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzA // 41 // niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / vyAkhyA-atra hi ziSyo guruvandanena banditukAmaH pUrva laghuvandanapuraHsaraM saMdaMzako pramRjyopaviSTa evaM mukhavastrikAM pazcavizatikRtvaH pratyupekSate, tayA ca zarIra paJcaviMzatikRtva eva pramRjya pareNa vinayena manovAkakAyasaMzuddho guroH sakAzAdAtmapramANAt kSetrAd bahiHsthito'dhijyacApavadavanatakAyaH karadvayagRhItarajoharaNAdibandanAyodyata evamAha-icchAmi abhilaSAmi, anena balAbhiyogaH parihataH, kSamAzramaNa ! 'kSamRSi sahane' ityasya pittvAdaGi kSamA sahanamityarthaH, zrAmyati saMsAraviSaye khino bhavati tapasyatIti vA nandyAditvAt kartari ane zramaNaH, kSamApradhAnaH zramaNaH kSamAzramaNaH tasya sambodhane prAkRte khamAsamaNo ! 'Do dIrgho vA' / / (siddhahema08 / 3 / 38)||iti Amantrye se?kAraH, kSamAgrahaNena mArdavAjavAdayo guNAH suucitaaH| tatazca kSamAdiguNopalakSitayatipradhAna ! anena vandanAItvaM tasyaiva sUcitam, kiM kartuM vandituM namaskatuM bhavantamiti gamyate, kayA ? yApanIyayA naiSedhikyA, atra naiSedhikyeti vizeSya, yApanIyayeti vizeSaNam, 'pidhU gatyAm / ityasya nipUrvasya ghabi niSedhaH prANAtipAtAdinivRttiH sa prayojanamasyA naiSedhikI tanuH tyaa| kIdRzyA ? yApanIyayA 'yAMka prApaNe, asya gigantasya pvAgame yApayatIti yApanIyA pravacanAditvAt kartaryanIyaH tayA, zaktisamanvitayA ityarthaH / ayaM samudAyArtha:-he zramaNaguNayukta ? ahaM zaktisamanvitazarIraH pratipiddhapApakriyazca tvAM vanditumicchAmi / atra vizrAmaH / atra cAntare gururyadi vyAkSepabAdhAyuktastadA bhaNati pratIkSasveti / tacca bAdhAdikAraNaM yadi kathanayogyaM bhavati tadA kathayati anyathA tu neti cUrNikAramatam / vRttikArasya tu mataM tyasya nikapaNe ' ayaM samudA | // 471 // Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 472 // trividheneti bhaNati manasA vacasA kAyena prtissiddho'siityrthH| tataH ziSyaH saMkSepavandanaM karoti / vyAkSepAdi rahitazcedaguruH tadA vandanamanujJAtukAmaH chandeneti badati chandenA'bhiprAyeNa mamA'pi etdbhipretmityrthH| tato vineyo'vagrahAda bahiHsthita evaivamAha anujAnIta anumanyadhvaM me iti Atmanirdeze, kiM ? mitazcAsAvavagrahazca mitAvagrahaH ihAcAryasya catasRSu dikSu AtmapramANaM kSetramavagrahaH, tasminnAcAryA'nujJAM vinA praveSTuM na kalpate, yadAha AyappamANametto cauddisa hoi avaggaho guruNo / aNaNuNNAyassa sayA na kappae tattha paviseuM // 1 // tato gururbhaNati-anujAnAmi / tataH ziSyo bhuvaM pramRjya naiSedhikI kurvana gurvavagrahe pravizati / nisIhIti niSiddhasarvAzubhavyApAraH san pravizAmyahamityarthaH / tataH saMdaMzapramArjanapUrvakamupavizati / gurupAdAntike ca bhUmau nidhAya rajoharaNaM tanmadhye ca gurucaraNayugalaM saMsthApya mukhavastrikayA vAmakarNAdArabhya vAmahastena dakSiNakarNa yAvallalATamavicchinnaM ca vAmaM jAnu triH pramRjya mukhavastrikA vAmajAnUpari sthApayati / tato'kAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM karAbhyAM saMspRzya hokAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati / tataH kAkAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM spRSTA yakAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati / punazca kAkAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM spRSTvA yakAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati / tataH saMphAsamiti badn zirasA pANibhyAM ca rajoharaNaM spRzati tataH zirasi baddhAJjaliH 'khamaNijjo me kilAmo' ityArabhya 'divaso vaikkato' yAvadagurumukhe niviSTadRSTiH paThati / adhastAta (1) AtmapramANamAtrazcaturdizaM bhavatyavagraho guroH / ananujJAtasya sadA na kalpate tatra praveSTum // 1 // (2) triH pradakSiNIkRtya pramRjya iti pratyantaram / // 472 // Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram datIya prakAzA / / 473 // kAyo'dha:kAya: pAdalakSaNastaM prati kAyena nijadehena hastalalATalakSaNena saMsparza AmarzastaM karomi' iti gamyate / etadapi mamAnujAnIdhvamityanena yogH| AcAryamananujJApya hi saMsparzoM na kaaryH| tato vaktikhamaNijjo kSamaNIyaH soDhavyaH, bhe bhavadbhiH, kilAmo klamaH saMsparza sati dehglaaniruupH| tadA appakilatANaM alpaM stoka klAntaM klamo yeSAM te'lpaklAntAsteSAmalpavedanAnAmityarthaH, 'bahusubheNa ' bahu ca tacchubhaM ca bahuzubhaM tena bahumukhenetyarthaH, 'bhe' bhavatAm. 'divaso vaikkato' divaso vytikraantH| atra divasagrahaNa rAtripakSAdInAmupalakSaNa draSTavyam / evaM yojitakarasaMpuTaM guroH prativacanamIkSamANa ziSya pratyAha guru:-'taha ti' tatheti pratizravaNe, atra tathAkAraH yathA bhavAn bravIti tathetyarthaH / evaM tAvadAcAryazarIravArtA pRSTA / atha taponiyamaviSayAM vArtA pRcchannAha-jattA bhe, 'ja' ityanudAttasvareNoccArayan rajoharaNaM karAbhyAM spRSTA rajoharaNalalATayorantarAle 'ttA' iti svaritena svareNoccAya, udAttasvareNa 'bhe' ityuccArayan gurumukhaniviSTadRSTilalATaM spRzati, yAtrA saMyamataponiyamAdilakSaNA kSAyikakSAyopazamikaupazamikamAvalakSaNA vA bhe' bhavatAm 'utsapati' iti gamyate / atrAntare guro : prativacanam ' tumbhaM pi vaTTai ' mama tAvadutsarpati, bhavato'pyutsarpati / ___ adhunA niyantraNIyapadArthaviSayAM vArtA pRcchan punarapyAha vineyaH-javaNijjaM ca bhe, 'ja' ityanudAttasvareNa rajoharaNa spRSTvA 'va' iti svaritasvareNa rajoharaNalalATayorantarAle uccArya NizabdamudAttasvareNoccArayan karAbhyAM lalATaM spRzati, na punaH prativacanaM pratIkSate, ardhasamAptatvAt praznasya; tato 'ja' ityanudAttasvareNoccArya karAbhyAM rajoharaNaM spRzan punareva rajoharaNalalATAntarAle 'ca' iti svaritasvareNoccArya 'bhe' ityudAttasvareNo 47 // Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 474 // cArayan karAbhyAM lalATaM spRSTvA prativacanaM zuzrUSamANastathaivAste; 'javaNijjaM ca' yApanIyamindriyanoindriyo - pazamAdinA prakAreNAvAdhitaM ca 'bhe' bhavatAM ' zarIram' iti gamyam / evaM parayA bhaktyA pRcchatA vineyena vinayaH kRto bhavati / atrAntare gururAha -- evaM Ama yApanIyaM ca me ityarthaH / idAnImaparAdhakSAmaNAM kurvan rajoharaNoparinyastahastamastako vineya idamAha - 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkamaM kSamayAmi kSamAzramaNa ! divase bhavo daivasikastaM vyatikramamavazyakaraNIyayogavirAdhanArUpamaparAdham / atrAntare ca gururvadati - 'ahamavi khAmemi' ahamapi kSamayAmi daivasikaM svaM vyatikramaM pramAdodbhavam / tato vineyaH praNaman kSamayitvA 'Avasi Ae' ityAdi ' jo me aiAro kao ' ityantaM svakIyAticAra nivedanaparamAlocanArhaprAyazcittasUcakaM sUtraM ' tassa khamAsamaNo paDikkamAmi' ityAdikaM ca pratikramaNAIprAyazcittAbhidhAyakaM punaravaraNenAbhyutthita AtmAnaM zodhayiSyAmIti buddhayA'vagrahAd niHsRtya paThati - avazyaM kartavyeSu caraNakaraNeSu bhavA kriyA AvazyakI tayA AsevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasmAt pratikramAmi nivarte / itthaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSeNAbhidhattekSamAzramaNAnAM sabandhinyA devasikyA jJAnAdyAyasya zAtanA khaNDanA AzAtanA tathA kiMviziSTayA ? trayastriMzadanyatarayA trayastriMzatsaMkhyAnAmAzAtanAmanyatarayA kayAcit upalakSaNatvAd dvAbhyAM tisRbhirapi yato divasa - madhye sarvA api saMbhavanti, tAzca vakSyante yat kizcit kadAlambanamAzritya mithyayA midhyAyuktena kRtayetyarthaH; mithyAbhAvo'trAstItyabhrAditvAda (dA) kAre mithyA, evaM krodhayetyAdAvapi manasA duSkRtA manoduSkRtA tayA pradveSanimi tayetyarthaH, vAgduSkRtayA asabhyaparuSAdivacananimittayA, kAyaduSkRtayA Asana-gamana - sthAnAdinimittayA, krodhayA tRtIya prakAzaH // 14 // Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 475 krodhayuktayA, mAnayA mAnayuktayA, mAyayA mAyAyuktayA, lobhayA lobhayuktayA, ayaM bhAvaH-krodhAdhanugatena yA | kAcid vinayabhraMzAdilakSaNA''zAtanA kRtA tayeti / evaM devasikyAzAtanoktA / adhunA pakSa-cAturmAsa-saMvatsara tRtIya prakAzA kAlakRtA ihamavAnyabhavagatAtItAnAgatakAlakRtA ca yA AzAtanA tasyAH saMgrahArthamAha-'sabakAliyAe' sarvakAleSu bhavA sAvakAliko tayA / anAgatakAle kathamAzAtanAsaMbhavaH ? iti cet ucyate-'vo'sya guro ridamidaM vAniSTaM kartAsmi' iti cintayA / itthaM bhavAntare'pi tadvadhAdinidAnakaraNena saMbhavatyeva / sarva eva 18 mithyopacArA mAtRsthAnagarbhAH kriyAvizeSA yasyAM sA sarvamithyopacArA tyaa| sarve dharmA aSTau pravacanamAtaraH sAmAnyena karaNIyavyApArA vA teSAmatikramaNaM laGghanaM virAdhanaM yasyAM sA srvdhrmaatikrmnnaa| evaMbhUtayA''zAtanayA yo mayAticAro'parAdhaH kRto vihitastasyAticArasya he kSamAzramaNa ! yuSmatsAkSikaM pratikramAmi apunaHkaraNena nivarteH tathA duSTakamakAriNaM nindAmyAtmAnaM bhavodvignena prazAntena cetasA; tathA garhe AtmAnaM duSTakarmakAriNaM yuSmatsAkSikam, vyutsRjAmyAtmAnaM duSTakarmakAriNaM tadanumatityAgena / evaM tatrastha evArdhAvanatakAyaH punarevaM bhaNati-'icchAmi khamAsamaNo' ityArabhya yAvad 'vosirAmi' itiH paramayaM vizeSaH-avagrahAda bahiniSkramaNarahita AvazyakIvirahitaM daNDakasUtraM paThati / vandanakavidhivizeSasaMvAdikAzcemA gAthAH1AyArassa u mUla viNao so guNavao a pddivttii| sA a vihivaMdaNAo vihI imo bArasAvatto // 1 // (1) AcArasya tu mUlaM vinayaH sa guNavatazca pratipattiH / sA ca vidhivandanAd vidhirayaM dvAdazAvartaH // 1 // // 575 // Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 476 // 1houmahAjAo vahi saMDAsaM pamajja ukkudduadvANo / paDilehiyamuhapattIpamajjiovarimadeho || 2 || udveDaM parisaMThiakupparadviapaTTagonamiakAo / juttipihiapacchaddhA pavayaNa kucchA jaha na hoi ||3|| vAmaMgulimuhapotI karajualatalatthajuttarayaharaNo / avaNiya jahottadosaM gurusaMmuhaM bhaNai payaDamiNaM ||4|| icchAmi khamAsamaNo iccAI jA nisIhiAe tti / chaMdeNaM ti suNeuM guruvayaNa uga jAe ||5|| aNujAha me miuggahamaNujANAmiti bhAsie guruNA / uggahakhetaM pavisai pamajja saMDAsae nisIe // 6 // vAmadase rayaharaNaM pamajja bhUmIe saMThaveUNa / sIsaphusaNeNa hohI kajjaM ti tao paDhamameva // 7 // vAmakaragahiapottI egaddeseNa vAmakannAo / AraMbhiUNa NiDAlaM pamajja jA dAhiNo kaNNo // 8 // (1) bhUtvA yathAjAto bahiH saMdezaM pramRjyotkuTukasthAnaH / pratilikhitamukhavastrikApramArjitoparimadehArdhaH ||2 // utthAya pratisaMsthitakUrparasthitapaTTakAvanatakAyaH / yuktipihitapazcArthaH pravacanakutsA yathA na bhavati ||3|| vAmAGgulimukhavakhikAkarayugalatalasthayuktarajoharaNaH / apanIya yathoktadoSaM gurusaMmukhaM bhaNati prakaTamidam ||4|| icchAmi kSamAzramaNa ! ityAdi yAvad naiSedhikyeti / chandeneti zrutvA guruvacanamavagrahaM yAti // 5 // anujAnIdhvaM me mitAvagrahamanujAnAmIti bhASite guruNA / avagrahakSetraM pravizati pramRjya saMdaMza niSIdet // 6 // vAmadarza rajoharaNaM pramRjya bhUmau saMsthApya / ziraHsparzanena bhaviSyati kAryamiti tataH prathamameva // 7 // vAmakaragRhItamukhavatrika ekadezena vAmakarNAt / Arabhya lalATaM pramRjya yAvad dakSiNaH karNaH ||8|| tRtIya prakAzaH // 476 // Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 477 / / 1 acchinnaM vAmayajANuM nasiUNa tattha muhapoti / rayaharaNamajjhadesammi ThAvae pujjapAyajugaM // 9 // supasAria bAhujuo UrujualaMtaraM aphusamANo / jamalaTThiaggapANI akAramuccArayaM phusai || 10 || abbhaMtarapariaTTiakaragalamuvaNIa sIsaphusaNaMtaM / to karajualaM nijjA hokAroccArasamakAlaM // 11 // yer muhara kAkArasamaM Thavijja rayaharaNaM / yaMsadeNaM samayaM puNo vi sIsaM tahacce // 12 // kAkArasamuccAraNasamayaM rayaharaNamAluheUNa / yatti ya saddeNa samaM puNo vi sIsaM tahacce // 13 // saMphAsaM ti bhaNato sIseNaM paNamiUNa rayaharaNe / unnAmiamuddhaMjali avvAvAhaM tao pucche // 14 // khamaNijo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNaM bhe / diNa pakkho variso vA vaikkaMto iya tao tusiNI // 15 // (1) avyucchinnaM vAmakajAnu nyasya tatra mukhavastrikAm / rajoharaNamadhyadeze sthApayet pUjyapAdayugam // 9 // suprasAritabAhuyuga UruyugalAntaramaspRzan / yamalasthitAgrapANirakAramuccArayan spRzati // 10 // abhyantaraparivarttitakaratalamupanIya ziraH sparzanAntam / tataH karayugalaM nayed hokAroccArasamakAlam // 11 // punaradhastAd mukhakaratalaM kAkArasamaM sthApayed rajoharaNam / yaMzabdena samakaM punarapi zirastathaiva // 12 // kAkArasamuccAraNasamakaM rajoharaNamAzliSya / ya iti ca zabdena samaM punarapi zirastathaiva // 13 // saphAsaM iti bhaNan zirasA praNamya rajoharaNaM / unnAmitamUrdhAJjalirakhyAbAdhAM tataH pRcchet // 14 // kSamaNIyo bhavadbhiH klamo'lpaklAntAnAM bahuzzubhena bhavatAm / dinaM pakSo varSaM vA vyatikrAntamiti tatastUSNIkaH | 15 | tRtIya prakAzaH // 4778 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA Ika78 1guruNA taha tti bhaNie jattA javaNA ya pucchiyavvA ya / parisaMThieNa iNamo sarANa joeNa kAyavvaM // 16 // tattha ya paribhAsemo maMdamaiviNeagAhaNaThAe / nIuccamajjhamAo sarajuttIo ThaveyavvA // 17 // nIo tatthaNudatto rayaharaNe uccao udatto u / sIse nirdasaNIo tadaMtarAlammi sario ya // 18 // aNudatto a jakAro tA sario hoi bhe udattasarI / puNaravi javaNisaddA anudattAI muNeavvA // 19 // jjaM aNudatto a puNo ca ssario bhe udattasaraNAmo / evaM rayaharaNAisu tisu hANesuM sarA NeyA // 20 // paDhamaM AvattatigaM vaNNadugeNaM tu riymnnukmso| bIyAvattANa tigaM tihi tihiM vaNNehi niSphannaM // 21 // rayaharaNammi jakAraM tAkAraM karajueNa majjhammi / bhekAraM sIsammi akAuM garuNo vayaM suNasu // 22 // (1) guruNA tatheti bhaNite yAtrA yApanAca praSTavyA ca / parisaMsthitenedaM svarANAM yogena kartavyam // 16 // tatra ca paribhASAmahe mandamativineyagrAhaNArtham / nIcoccamadhyamAH starayuktayaH sthApayitavyAH // 17 // nIcastatrAnudAtto rajoharaNe uccaka udAttastu / zIrSe nidazanIyastadantarAle svaritazca // 18 // anudAttazca jakAraH ttA svarito bhavati bhe udaattsvrH| punarapi javaNizabdA anudAttAdayo jnyaatvyaaH||19|| jja anudAtazca punazca svarito bhe udaattsvrnaamH| evaM rajoharaNAdiSu triSu sthAneSu svarA jnyeyaaH||20|| prathamamAvartatrikaM varNadvikena tu racitamanukramazaH / dvitIyAvartAnAM trika tribhitribhirvarNairniSpannam // 21 // rajoharaNe jakAraM tAkAraM karayugeNa madhye / mekAraM zirasi ca kRtvA gurorvacaH zRNu // 22 // 11478 // Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 479 // tubha pi vaTTai ti ya guruNA bhaNiammi sesaAvattA / duNNi vi kAuM tusiNI jA guruNA bhaNiamevaM ti // 23 // aha sIso rayaharaNe kayaMjalI bhaNai saviNayaM sirasA / khAmemi khamAsamaNo ! devasiAivaikkamaNaM // 24 // ahamavi khAmemi tume guruNA'NuNNAe khAmaNe sIso / nikkhamai uggahAo AvasiyAe bhaNeUNa // 25 // oNayadeho avarAhakhAmaNaM savvamuccareUNa / nidiyagarahiavosaTTasavvadoso pddikto|| 26 // khAmittA viNaeNaM tigutto teNa puNaravi tahea / uggahajAyaNapavisaNaduoNayaM do pavesaM ca // 27 // paDhame chaccAvattA bIyapavesammi hu~ti chacceva / te a aho iccAI asaMkareNaM pauttavvA // 28 // paDhamapavese siranAmaNaM duhA bIae a taha ceva / teNea vausiraMtaM bhaNiyamiNaM eganikkhamaNaM // 29 // (1) tavApi vartata iti ca guruNA bhaNite shessaavrtii| dvAvapi kRtvA tUSNIM yAvad guruNA bhaNitamevamiti // 23 // atha ziSyo rajoharaNe kRtAjalirbhaNati savinaya zirasA / kSamayAmi kSamAzramaNa ! devsikaadivytikrmnnm|24| ahamapi kSamayAmi tvAM guruNA'nujJAte kSamaNe ziSyaH / niSkAmatyavagrahAdAvazyakyA bhaNitvA // 25 // avanatadeho'parAdhakSamaNaM sarvamuccArya / ninditagarhitavyutsRSTasarvadoSaH pratikrAntaH // 26 // kSamayitvA vinayena triguptastena punarapi tathaiva / avagrahayAcanapravezanadvikAvanataM dvayoH pravezaM ca // 27 // prathame SaDAvartA dvitIyapraveze bhavanti SaDeva / te ca aho ityAdayo'saMkaraNa prayoktavyAH // 28 // prathamapraveze zironAmanaM dvidhA dvitIyake ca tathaiva / tenaiva vyutsRjAmyantaM bhaNitamidamekaniSkramaNam // 29 // // 479 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 48 // evamahAjAega tiguttisahi ca huMti cattAri / sesesuM khittemuM paNavIsAvassayA huMti // 30 // 'tittIsanayarAe' ityuktamiti trayastriMzadAzAtanA vivecyante-guroH purato gamanaM ziSyasya niSkAraNaM vinayabhaGgahetutvAdAzAtanA mArgadarzanAdikAraNe tu na doSaH, guroHpArthAbhyAmapi gamanam, pRSThato'pyAsanagamanam, niHzvAsakSutazleSmapAtAdidoSaprasaGgAt / tatazca yAvatA bhUmAgena gacchata AzAtanA na bhavati tAvatA gantavyam / 1 / 2 / 3 / evaM purataH, pArzvataH, pRSThatazca sthAnam / 4 / 5 / 6 / tathA purataH pArzvataH pRSThato vA niSadanam / 7 / 8 / 9 / AcAryeNa sahoccArabhUmi gatasyAcAryAt prathamamevAcamanam / 10 / gurorAlApanIyasya kasyacicchiSyeNa prathamamAlapanam / 11 / ziSyasyAcAryeNa saha bahirgatasya punarnivRttasyAcAryAt prathamameva gamanAgamanAlocanam / 12 / bhikSAmAnIya ziSyeNa guroH pUrva zaikSasya kasyacit purata Alocya pazcAd gurorAlocanam / 13 / bhikSAmAnIya prathamaM zaikSasya kasyacidupadarya gurordarzanam / 14 / bhikSAmAnIya gurumanApRcchaya zaikSANAM yathAruci prabhUtabhaikSyadAnam / 15 / bhikSAmAnIya zaikSaM kaJcana nimantrya pazcAda gurorupanimantraNam / 16 / ziSyeNa bhikSAmAnIyAcAryAya yat kizcid datvA snigdhamadhuramanojJAhArazAkAdInAM varNagandharasasparzavatAM dravyANAM svayamupabhogaH / 17 / rAtrau 'AryAH ! kaH svapiti jAgarti vA ?' iti guroH pRcchato'pi jAgratA'pi ziSyeNApratizravaNam / 18 / zeSakAle'pi gurau vyAharati yatra tatra sthite zayitena vA ziSyeNa prativacanadAnam / 19 / AhUtenAsanaM zayanaM vA tvaktvA saMnihitIbhUya 'mastakena vande' iti vadatA guruvacana (1) evaM yathAjAtaikaM triguptisahitaM ca bhavanti ctvaari| zaSaSu kSetreSu paJcaviMzatirAvazyakA bhavanti // 30 // 118 CON Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzA // 481 // zrotavyam, tadkurvata AzAtanA / 20 / guruNA AhUtasya ziSyasya kimiti vacanam, bhaNitavyaM ca mastakena vande iti / 21 / guruM prati ziSyasya tvNkaarH|22| guruNA glAnAdivaiyAvRtyAdihetoH 'idaM kuru' ityAdiSTaH 'tvameva kiM na kuruSe' iti 'tvamalasaH' ityukte 'tvamapyalasaH' iti ca ziSyasya tajjAtavacanam / 23 / guroH purato bahoH karkazasyoccaiH svarasya ca ziSyeNa vadanam / 24 / gurau kathAM kathayati evametat' ityantarAle ziSyasya vacanam / 25 / gurau dharmakathAM kathayati 'na smarasi tvametamartham, nAyamarthaH saMbhavati' iti ziSyasya vacanam / 26 / gurau dharma kathayati saumanasyarahitasya gurUktamananumodamAnasya 'sAdhUktaM bhavadbhiH' ityaprazaMsataH ziSyasyopahatamanastvam / 27 / gurau dharma kathayati 'iyaM bhikSAvelA, sUtrapauruSIvelA, bhojanavelA' ityAdinA ziSyeNa parSadbhedanam / 28 / gurau dharmakathAM kathayati 'ahaM kathayiSyAmi' iti ziSyeNa kathAcchedanam / 29 / tathA AcAryeNa dharmakathAyAM kRtAyAmanutthitAyAmeva parSadi svasya pATavAdijJApanAya ziSyeNa savizeSa dharmakathanam / 30 / guroH purata uccAsane samAsane vA ziSyasyopavezanam / 31 / guroH zayyAsaMstArakAdikasya pAdena ghaTTanam , ananujJApya hastena vA sparzanam, ghaTTayitvA spRSTvA vA'kSAmaNam, yadAha saMghaTTaittA kAyeNa tahA uvahiNAmavi / khameha avarAha me vaijja na puNa tti a|| 1 // 32 // guroH zayyAsastArakAdau sthAna niSodana zayanaM ceti / 33 / etadarthasaMvAdinyo gAthA // 48 (1) saMghaTTaya kAyena tathopadhInAmapi / kSamasvAparAdhaM me vaded na punariti ca // 1 // Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA karA 1purao pakkhAsane gamaNa ThANa nisIaNa ti nava / sehe puvaM Ai(ya) mai Alavai taha ya Aloe // 1 // asaNAiamAloia paDidaMsai deI uvanimatei / sehassa tahAhArai luddho niddhAi gurupurao // 2 // rAo gurumsa vayao tusiNI suNiro vi sesakAle vi| tattha go vA paDisuNei bei kiti va tumaM ti guruN||3|| tajjAeNaM paDihaNai bei bahu taha kahatare vayai / evamimaM ti na sarasi no sumaNe bhiMdaI parisaM // 4 // chidai kahaM tahANuTTiyAi parisAi kahai savisesaM / gurupurao vinisIyai ThAi samuccAsaNe seho // 5 // saMghaTTai pAeNaM sejjAsaMthArayaM gurussa tahA / tattheva ThAi nisiyai suai avasehotti tettIsaM // 6 // ___iha yadyapi yatireva vndnkktokto na zrAvakaH, tathApi yateH karturbhaNanAt zrAvako'pi kartA vijJeyaH, prAyeNa yatikriyAnusAreNaiva zrAvakakriyApravRttaH, zrUyate ca kRSNavAsudevenASTAdazAnAM yatisahasrANAM dvAdazAvartava(1) purataH pakSAsanne gamana sthAnaM niSodanamiti nava / zaikSe pUrvamAcamati Alapati tathA cAlocayati // 1 // ___ azanAdikamAlocya pratidarzayati dadAtyupanimantrayati / zaikSasya tathAharati lubdhaH snigdhAdi gurupurtH||2|| rAtrau gurorvadatastUSNIM zrotA'pi zeSakAle'pi / tatragato vA pratizaNoti bravIti kimiti vA tvamapi (miti) gurum // 3 // tajjAtena pratihanti bravIti bahu tathA kathAntare vadati / evamidamiti na smarasi no saumanasya bhinatti parSadam // 4 // chinatti kathAM tathAnutthitAyAM paripa(parSa)dikathayati savizeSam / gurupurato viniSIdati tiSThati samoccAsane shaikssH||5|| saMghaTTayati pAdena zayyAsaMstArakaM gurostathA / tatraiva tiSThati niSIdati zete'SazaikSa iti trayastriMzat // 6 // Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 483 // tRtIya prakAzA ndanamadAyi, ityAzAtanA api yatyanusAreNa yathAsaMbhavaM zrAvakasya vaacyaaH| evaM vandanakaM dattvA'vagrahamadhyasthita eva vineyo'ticArAlocanaM kartukAmaH kizcidavanatakAyo guruM pratIdamAha-' icchAkAreNa saMdisaha devasiyaM Aloemi ' iti / icchAkAreNa nijecchayA, saMdizata AjJAM dadata, devasikaM divasabhavam 'atIcAram' iti gmym| evaM rAtrikapAkSikAdikamapi draSTavyam , AlocayAmi maryAdayA sAmastyena vA prakAzayAmi / iha ca devasikAdInAmayaM kAlaniyamaH-yathA devasikaM madhyAhnAdArabhya nizIthaM yAvad bhavati, rAtrikaM nizIthAdArabhya madhyAhnaM yAvad bhavati, pAkSikacAturmAsikasAMvatsarikANi pakSAdyante bhavanti / atrAntare 'Aloaha' iti guruvacanamAkarNya etadeva ziSyaH samarthayannAha-'icchaM Aloemi' icchAmyabhyupagacchAmi gurUvacaH AlocayAmi pUrvamabhyupagatamartha kriyayA prakAzayAmIti / itthaM prastAvanAmabhidhAyAlocanAmeva sAkSAtkAreNAha-'jo me deva. sio aiAro ko kAio vAio mANasio ussutto ummaggo akappo akaraNijjo dujjhAo duvviciMtio aNAyAro aNicchiyabbo asAvagapAuggo nANe daMsaNe carittAcaritte mue sAmAie tiNDaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNhamaNuvvayANaM tiNDaM guNavvayANaM cauNhaM sikkhAvayANaM bArasavihassa sAvagadhammassa jaM khaMDiaM jaM virAhi tassa micchA mi dukddN'| __ vyAkhyA-yo mayA divase bhavo devasiko'ticAro'tikramaH kRto nirvartitaH, sa punaraticAra upAdhibhedenA nekadhA bhavati, ata evAha--' kAio' kAyaH prayojanaM prayojako'syAticArasyeti kAyikaH, evaM vAio vAka prayojanamasya vAcikaH, evaM manaH prayojanamasyeti mAnasikaH, 'ussutto' sUtrAdutkrAnta utsUtraH sUtramatikramya kRta // 483 // Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram zA ityarthaH, ' ummaggo' mArgaH kSAyopazamiko bhAvastamatikrAnta unmArgaH kSAyopazamikabhAvatyAgenaudayikabhAvasaMkramaH kRta ityarthaH, ' akappo' kalpo nyAyo vidhirAcArazvaraNakaraNavyApAra iti yAvat, na kalpo'kalpo'tadrUpa ityarthaH karaNIyaH sAmAnyena karttavyaH na karaNIyo'karaNIyaH hetuhetumadbhAvazcAtra yata evottro'ta evonmArga ityAdi. uktastAvat kAyiko vAcikazca / adhunA mAnasikamAha - ' dujjhAo' duSTo dhyAto durdhyAta ekAgracitta tayAssrtaraudralakSaNaH 'duvvicitio' duSTo vicintito durvicintitaH, azubha eva calacittatayA '1jaM thiramajhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM' iti vacanAt yata evetthaMbhUtastata eva 'aNAyAro' AcaraNIyaH zrAvakANAmAcAraH, na AcAro'nAcAraH, yata evAnAcaraNIyo'ta eva 'aNicchiyavvo' aneSTavyaH manAgapi manasApi na eSTavya AstAM tAvat kartavyaH, yata ethetthaMbhUto'ta eva 'asAvagapAuggo' azrAvakaprAyogyaHabhyupetasamyaktvaH pratipannANuvratazca pratidivasa yatibhyaH sakAzAt sAdhUnAmagAriNAM ca sAmAcArI zrRNotIti zrAvastasya prAyogya ucitaH zrAvakaprAyogyaH, na tathA zrAvakAnucita ityarthaH / ayaM cAticAraH ka viSaye bhavatItyAha - 'NANe daMsaNe carittAcarite' iti, jJAnaviSaye darzanaviSaye, sthUlasAvadyayoganivRttabhAvAccAritraM ca sUkSma sAvadyayoganivRtyabhAvAdacAritraM ca cAritrAcAritraM tasmina dezavirativiSaye ityarthaH / adhunA bhedena vyAcaSTe - ' sue ' zrutaviSaye zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNam, tatra viparItaprarUpaNA, akAlasvAdhyAyazcAti (1) yat sthiramadhyavasAyaM tad dhyAnaM yaccalaM tazcittam / tRtIya prakAzaH 484 // Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzaH // 485 // cAraH, 'sAmAie' sAmAyikaviSaye, sAmAyikagrahaNAt samyaktvasAmAyikadezaviratisAmAyikayograhaNama tatra samyaktvasAmAyikAticAraH zaGkAdiH / dezaviratisAmAyikAticAraM tu bhedenAha-'tiNhaM guttINaM' timRNAM guptInAM 'yat khaNDitam' ityAdinA sarvatra yogaH, manovAkkAyagopanAtmikAstikho guptayo vyAkhyAtA. tAsAM cAzraddhAnaviparItaprarUpaNAbhyAM khaNDanA virAdhanA ca, caturNA krodhamAnamAyAlobhalakSaNAnAM kaSAyANAM pratiSiddhAnAM karaNenAzraddhAnaviparItaprarUpaNAbhyAM ca, pazcAnAmaNuvratAnAM trayANAM guNavratAnAM caturNA zikSAvatAnAmuktasvarUpANAma, aNuvratAdimIlanena dvAdazavidhasya zrAvakadharmasya yat khaNDita dezato bhagnam, yad virAdhitaM sutarAM bhagna. na punarekAntato'bhAvamApAditam, 'tassa micchA mi dukkaDaM' tasya daivasikAyaticArasya jJAnAdigocarasya, tathA guptInAM, kaSAyANAM dvAdazavidhazrAvakadharmasya ca yat khaNDanaM virAdhanaM cAticArarUpaM tasya mithyeti pratikramAmi duSkRtametadakartavyamidaM mametyarthaH / / atrAntare vineyaH punarapyardhAvanatakAyaH pravardhamAnasaMvego mAyAmadavipramukta AtmanaH sarvAticAravizuddhacarya sUtramidaM paThati-'savvassa vi devasiya duciMtiya dubhAsiya ducciTThiya icchAkAreNa sNdish|' sarvANyapi luptaSaSThIkAni padAni / tato'yamarthaH-sarvasyApi daivasikasyANuvratAdiviSaye pratiSiddhAcaraNAdinA jAtasyAticArasyeti gamyate, punaH kIdRzasya ? duzcintitasya duSTamAtaraudradhyAnatayA cintitaM yatra sa tathA tasya duzcintito vasyetyarthaH, anena mAnasamatIcAramAha, duSTaM sAvadhavAgrUpaM bhASitaM yatra tat tathA tasya durbhASitotpannasyetyarthaH, anena vAcikaM sUcayati, duSTaM pratiSidaM dhAvanavalganAdikAyakriyArUpaM ceSTitaM yatra tat tathA tasya // 485 // Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH 11486 // duzceSTitodbhavasyetyarthaH, anena kAyikamAha, asyAticArasya kimityAha 'icchAkAreNa saMdisaheti, AtmIyecchayA mama pratikramaNajJAM prayacchata, ityuktvA tUSNIko gurumukha prekSamANa Aste / tato gururAha-'paDikamaha' pratikrAmata (krAma) / tataH ziSyaH prAha-'iccha' icchAmyetad bhagavadvacaH, 'tassa' tasya daivasikAticArasya 'micchAmi dukaDaM' AtmIyaM duSkRtaM mithyeti jugupsa ityarthaH / tathA, dvitIyacchandanakAvagrahAntaH sthita eva vineyo'rdhAvanata kAyaH svAparAdhakSAmaNAM cikIrSuguruM pratIdamAha-'icchAkAreNa saMdisaha iti, icchAkAreNa svakIyAbhilASeNa na punavelAbhiyogAdinA saMdizata AjJAM prayacchata yUyam / AjJAdAnasyaiva viSayamupadarzayannidamAha-'abbhuDio amhi abhitaradevasi khAmemi' abhyutthito'smi prArabdhosmi aham anenAbhilASamAtrasya vyapohena kSamaNAkriyAyAH prArambhamAha-'abhitaradevasi iti divasAbhyantarasaMbhavam atIcAram' iti gamyate, kSamayAmi marpayAmi, ityekA vAcanA / anye tvevaM paThanti-'icchAmi khamAsamaNo anbhuDio amhi abhitaradevasi khAmeuM iti, icchAmi abhilapAmi kSamayitum iti yogaH, he kSamAzramaNa ! na kevalamicchAmi, kintu 'anmuDio amhi ityAdi pUrvavadeva / evaM svAbhiprAya prakAzya tUSNImAste yAvad gururAha-'khAmeha' iti kssmysvetyrthH| tataH sa guruvacanaM bahu manyamAna Aha-'icchaM khAmemi iti, icchaM icchAmi bhagavadAjJAm, khAmemi kSamayAmi ca svAparAdham / anena kSamaNakriyAyAH prArambhamAha / tato vidhivat paJcabhirakaiH spRSTadharaNItalo mukhavatrikayA sthagitavadanadeza idamAha-ja kiMci apattiya parapatti bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsAe uvaribhAsAe ja kiMci majjha viNayaparihINaM muhumaM vA bAyaraM vA tubbhe jANaha ahaM na yANAmi tassa // 486 // Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA il87ii micchA mi dukkddN| vyAkhyA- kici yat kiMcit sAmAnyato niravazeSa vA, apattiya' ApatvAdaprItikamaprItimAtram, 'parapatti' prakRSTamaprItikaM parapratyayaM vA parahetukam, upalakSaNatvAdasyAtmapratyayaM ceti draSTavyam, yuSmadviSaye mama jAtaM yuSmAbhirvA mama janitamiti vAkyazeSaH, tassa micchAmi ityuttareNa saMbandhaH tathA, 'bhatte' bhakte bhojanaviSaye 'pANe' pAnaviSaye, 'viNae' vinaye'bhyutthAnAdirUpe, 'veAvacce' vaiyApRtye vaiyAvRttye vA auSadhapathyAdinA'vaSTambharUpe 'AlA AlApe sakRjjalparUpe, 'salAveM lApe mitha:kathArUpe, 'uccAsaNe gurorAsanAduzcairAsane, samAsaNe' gurvAsanena tulye Asane, 'antarabhAsAe' antarbhASAyAM gurorbhASamANasya vicAlabhASaNarUpAyAm, 'uvaribhAsAe' uparibhASAyAM gurorbhASaNAnantarameva vizeSabhASaNarUpAyAm eSu bhaktAdiSu 'jaM kiMci' yat kizcit samastaM sAmAnyato vA, 'majjha' mama, 'viNayaparihINaM' vinayaparihInaM zikSAviyuktaM 'saMjAtam' iti shessH| vinayaparihInasyaiva dvaividhya mAha-muhumaM vA bAyaraM vA' sUkSmamalpaprAyazcittavizodhyam, bAdaraM bRhatprAyazcittavizodhyam, vAzabdau dvayorapi mithyAduSkRtaviSayatvatulyatodbhAvanAthauM, 'tumbhe jANaheti' yUyaM jAnItha, sakalabhAvavedakatvAt ahaM na 'yANAmi' ahaM punarna jAnAmi, mUDhatvAt, tathA 'yUyaM na jAnItha pracchannakRtatvAdinA, ahaM jAnAmi, svayaM kRtatvAta, tathA, yUyaM na jAnItha, pareNa kRtatvAdinA, ahaM na jAnAmi, vismaraNAdinA, tathA yUyamapi jAnItha, ahamapi jAnAmi, dvayoH pratyakSatvAt etadapi draSTavyam, 'tassa' tasya SaSThIsaptamyorabhedAt tasminnaprItikaviSaye vinayaparihINaviSaye ca 'micchA mi dukkaDaM' mithyA me duSkRtamiti svaduzcaritAnupAttasUcakaM 487 // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya prakAza zAkham // 488 // svadoSapratipattisUcakaM vA pratikramaNamiti pAribhASikaM vAkyaM prayacchAmIti zeSaH, athavA, tasyeti vibhaktipariNAmAt tadaprItikaM vinayaparihInaM ca mithyA mokSasAdhanaviparyayabhUtaM vartate me mama; tathA duSkRtaM pApamiti svadoSapratipattirUpamaparAdhakSamaNamiti / bandanapUrvake cAlocanakSamaNe bhavata iti kRtvA vandanakAnantaraM te vyAkhyAte, anyathA pratikramaNe tayoravasaraH vandanakasya ca phalaM karmanirjarA, yadAhu: vaMdaNaeNaM bhaMte! jIve kiM ajjiNai ? / goamA ! aTTha kammapayaDIo niviDabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo karei, cirakAlaThiiAo appakAlaThiiAo karei, tibvANubhAvAo maMdANubhAvAo karei, bahupaesaggAo appapaesaggAo karei, aNAiaM ca NaM aNavadaggaM saMsArakaMtAraM no pariaTTai / tathA, vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM ajjiNai ? / goamA! baMdaNaeNaM nIyAgottakamma khavei uccAgo nibaMdhai, sohaggaM ca NaM appaDiiyaM ANAphalaM nivvattei / tathA (1) vandanakena bhagavan ! jIvaH kimarjayati ? / gautama ! aSTakarmaprakRtInibiDabandhanabaddhAH zithilabandhanabaddhAH karoti, cirakAlasthitikAH alpakAlasthitikAH karoti, tIvrAnubhAvA mandAnubhAvAH, karoti bahupradezikA alpapradezikAH karoti, anAdikaM cAnantaM saMsArakAntAraM no paryaTati / (2) vandanakena bhagavan ! jIvaH kimarjayati ? / gautama ! vandanakena nIcagotrakarma kSapayati, uccagotraM nibadhnAti saubhAgyaM cApratihatamAjJAphalaM nivartayati / // 488 // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 489 // 1 viNaovayAramANassa bhajaNA pUaNA gurujaNassa / titthayarANa ya ANA suadhammArAhaNAkiriA // 1 // atha pratikramaNaM - pratItyupasargaH pratIpe prAtikUlye vA, kramU pAdavikSepe, asya pratipUrvasya bhAvAnaDantasya pratIpaM kramaNaM pratikramaNam, ayamarthaH -zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva kramaNAt pratIpaMkramaNam, yadAha, -- svasthAnAd yat parasthAnaM pramAdasya vazAd gataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH pratikramaNamucyate // 1 // pratikUlaM vA gamanaM pratikramaNam, yadAha, kSAyopazamikAd bhAvAdaudayikavazaM gataH / tatrApi ca sa evArthaH pratikUlagamAt smRtaH // 1 // prati pratikramaNaM vA pratikramaNam, uktaM ca prati pratipravartana vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryat tad vijJeyaM pratikramaNam // 1 // taccAtItAnAgatavartamAna kAlatrayaviSayam / nanvatItaviSayameva pratikramaNam yata uktam, -- " 2aiyaM paDikamAmi, pappanaM saMvaremi, aNAgayaM paccakkhAmi' iti tat kathaM trikAlaviSayatA ? / ucyate-atra pratikramaNazabdo'zubhayoganivRttimAtrArthaH- 3micchattapaDikamaNaM tadeva assaMjame paDikamaNaM / kasAyANa paDikamaNa jogANa ya appasatthANaM // 1 // (1) vinayopacAramAnasya bhajanA pUjanA gurujanasya / tIrthakarANAM cAjJA zrutadharmArAdhanAkriyA // 1 // (2) atIta pratikramAmi pratyutpanna saMvRNomi, anAgataM pratyAkhyAmi / (3) mithyAtvapratikramaNaM tathaivAsaMyame pratikramaNam / kaSAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cAprazastAnAm // 1 // tRtIya prakAzaH musi Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 49 // tatazca nindAdvAreNAzubhayoganivRttirUpamatItaviSayaM pratikramaNam, pratyutpannaviSayamapi saMvaradvAreNa anAgatamapi pratyAkhyAnadvAreNeti na kazcid doSaH / tacca daivasikAdibhedAt paJcadhA -- divasasyAnte daivasikam, rAtre - rante rAtrikam, pakSasyAnte pAkSikam, caturNA mAsAnAmante cAturmAsikam, saMvatsarasyAnte sAMvatsarikam / punadvedhA -- dhruvam, adhruvaM ca / dhruvaM bharatairAvateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSu aparAdho bhavatu vA mA vA, ubhayakAla pratikramaNam / adhruvaM madhyamatIrthakaratIrtheSu videheSu ca kAraNajAte pratikramaNam, yadAha kimaNo dhammo purimassa ya pacchimasya ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikamaNaM // 1 // pratikramaNavidhizcaitAbhyo gAthAbhyo'vaseyaH, - paJca vihAyAravimuddhiheumiha sAhU sAvago vAvi / paDikamaNa saha guruNA guruvirahe kuNaI iko vi // 1 // di ceAI dAucaurAie khamAsamaNe / bhUnihiasiro salAiyAramicchokaDaM dei // 2 // sAmAiapubvamicchAmi ThAuM kAussaggamiccAI / sutaM bhaNia palaMbiabhuyakupparadhariyapahiraNao // 3 // (1) pratikramaNo dharmaH prathamasya ca pazcimasya ca jinasya / madhyamakAnAM jinAnAM kAraNe jAte pratikramaNam // 1 // (2) paJcavidhAcAravizuddhihetoriha sAdhuH zrAvako vApi / pratikramaNa saha guruNA guruvirahe karotyeko'pi // 1 // vanditvA caityAni dattvA caturAdikAn kSamAzramaNAn / bhUnihitazirAH sakalAticAra midhyAduSkRtaM dadyAt // 2 // sAmAyika pUrvamicchA me sthApayituM kAyotsargamityAdi / sUtraM bhaNitvA pralambitabhujakUrparadhRtaparidhAnaH // 3 // tRtIya prakAzaH 490 // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 491 // 1 ghoDagamAIdosehiM virahiaM to karei ussaggaM / nAhiaho jANuddhaM cauraMgulaThaviakaDipaTTI // 4 // tattha ya ghare riee jahakamaM diNakae aiAre / pArettu namukAreNa paDhai cauvIsathayadaMDaM // 5 // saMDAsage pamajjiya uvavisiya alaggaviayabAhujuo / muhaNaMtagaM ca kArya ca pehae paMcavIsa ihA // 6 // o saviyaM vihiNA guruNo karei kiikammaM / battIsadosarahiaM paNavIsAvassagavisuddhaM // 7 // aha sammamavaNa aMgo karajuavihidhariaputtirayaharaNo / paricitia aiAre jahakamaM gurupuro viyaDe // 8 // aha uvavitti suttaM sAmAiyamAiyaM paDhiya payao / abbhuTTiyao mhi iccAi paDhai duha uDio vihiNA // 9 // dAUNa vaMdaNaM to paNagAisu jaisu khAmae tiSNi / kikammaM kare AyariamAigAhAtigaM paDhai // 10 // (1) ghoTakAdidoSairvirahitaM tataH karoti utsargam / nAbhyadho jAnUrdhva caturaGgulasthApitakaTIpaTTaH // 4 // tatra ca dhArayati hRdaye yathAkramaM dinakRtAnavicArAn / pArayitvA namaskAreNa paThati caturviMzatistavadaNDam ||5|| saMdezaM pramRjyopavizyAlagnavitatabAhuyugaH / mukhAnantakaMca kAyaM ca prekSate paJcaviMzatidhA / / 6 / / utthitasthitaH savinayaM vidhinA guroH karoti kRtikarmma / dvAtriMzaddoSarahitaM paJcavizatyAvazyakavizuddham ||7|| atha samyagavanatAGgaH karayugavidhidhRtavastrikArajoharaNaH / paricintayatyati (ntitAti) cArAn yathAkramaM gurupuro vistRtAn (vistRNuyAt // 8 // athopavizya sUtraM sAmAyikAdika N paThitvA prayataH / amyutthito'smItyAdi paThati dvidhotthito vidhinA // 9 // datvA vandanaM tataH paJcakAdiSu yatiSu kSamayet triH / kRtikarma kuryAdAcAryAdigAthAtrikaM paThati // 10 // &ONOROX OR tRtIya prakAzaH // 491 // Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram un 13 sAmAi ussaggamuttamuccariya kAusaggaThio / ciMtai ujjoyadugaM carittaaiyArasuddhikae || 11 // vihiNA pAriya sammata sRddhiheDaM ca paDhai ujjoaM / taha savvaloaarahaMtaceiyArAhaNosamgaM // 12 // kAuM ujjoagaraM ciMtiya pArei suddhasammatto / pukkharavaradIvaDhaM kaDhai suasohaNanimittaM // 13 // puNa paNavIsossAsa ussagaM kuNai pArae vihiNA / to sayalakusala kiriyAphalANa siddhANa paDhai thayaM // 14 // aha suasamiddhihetuM suadevIe karei ussagaM / ciMtei namokAra suNai vade vva tIi thuI // 15 // evaM khettamUrIe ussaggaM kuNai suNai dei thuI / paDhiUNa paMcamaMgalamu visara pamajja saMDAse // 16 // puvvavihiNeva pehiya putiM dAUNa vaMdaNaM guruNo / icchAmo aNusaddhiM ti bhaNiya jANUhiMto ThAi // 17 // (1) iti sAmAyikotsargasUtramuccArya kAyotsargasthitaH / cintayatyudyotadvikaM cAritrAticArazuddhikRte / / 11 / / vidhinA pArayitvA samyaktvazuddhihetozca paTheduddyotam / tathA sarvalokAIccaityArAdhanotsargam // 12 // kRtvodyotakaraM cintayitvA pArayati zuddhasamyaktvaH / puSkaravaradvIpA paThati zrutazodhananimittam // 13 // punaH paJcaviMzatyucchvAsamutsagaM karoti pArayati vidhinA / tataH sakalakuzalakriyAphalAnAM (lebhyaH) siddhAnAM paThet stavam // 14 // atha zrutasamRddhihetoH zrutadevyAH kuryAdutsargam / cintayed namaskAraM zRNuyAd vaded vA tasyAH stutim ||15|| evaM kSetrasUryA utsarga kuryAt zRNuyAd dadyAt stutim / paThitvA paJcamaGgalamupavizet pramRjya saMdaMzam ||16|| pUrvavidhinaiva prekSya vatikAM datvA vandanaM guroH / icchAmo'nuzAstimiti bhaNitvA jAnubhyAM tiSThet // 17 // COOKERO OKE OREOF tRtIya prakAzaH // 492 // Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 493 // 1 guruthuragahaNe thui tiNi vaddhamANakkharassaro paDhai / sakkatthavaM thavaM paDhia kuNai pacchittaussaggaM // 18 // evaM tA devasi rAiyamavi evameva navari tarhi / paDhamaM dAu micchA mi dukkaDaM paDhai sakkatthayaM // 19 // aise kare vihiNA ussaggaM citae a ujjoaM / vIyaM daMsaNasuddhIe ciMtae tattha imameva // 20 // are nisAaiAraM jahakamaM ciMtiUNa pAre / siddhatthayaM paDhittA pamajja saMDAsamuvavisai // 21 // puvvaM va puttipehaNavaMdaNamAloyasuttapaDhaNaM ca / vaMdaNakhAmaNavaMdaNagAhAtigapaDhaNamuggo // 22 // tattha ya ciMtara saMjamajogANa na hoi jeNa me hANI / taM paDivajjAmi tavaM chammAsaM tA na kAumalaM // 23 // gAiguNatIsUNayaM pi na saho na paMcamAsamavi / evaM cau ti dumAsa na samattho egamAsaM pa ||24|| (1) gurustutigrahaNe stutIstitro vardhamAnAkSarasvaraH paThet / zakrastavaM stavaM paThitvA kuryAt prAyazcittotsargam // 18 // evaM tAvad daivasikaM rAtrikamapyevameva navaraM tatra / prathamaM davA mithyA me duSkRtaM paThet zakrastavam // 19 // utthAya kuryAd vidhinotsarga cintayeccodyotam / dvitIyaM darzanazuddhau cintayet tatredameva || 20 || tRtIye nizAtIcAraM yathAkramaM cintayitvA pArayet / siddhastavaM paThitvA pramRjya saMdaMzamupavizet // 21 // pUrvamiva vastrikAprekSaNaM vandanamAlocasUtrapaThanaM ca / vandanakSamaNAvandanagAthAtrikapaThanamutsargaH // 22 // tatra ca cintayet saMyamayogAnAM na bhavati yena me hAniH / tat pratipadye tapaH SaD mAsAMstAvad na kartumalam // 23 // ekAkonatriMzadUnakamapi na saho na paJca mAsAnapi / evaM caturastrIn dvau mAsau na samartha ekamAsamapi // 24 // te Roohoto o tRtIya prakAzaH // 493 // // Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA 1494 // rajA taM pi terasUNaM cautIsaimAiaM duhANIe / jAva cautthaM to AyaMbilAi jA porisi namo vA // 25 // jaM sakaM taM hiyae dharettu pArenu pehae pottiM / dAuM vaMdaNamasaDho taM ciya paccakkhae vihiNA // 26 // icchAmo aNusahi ti bhaNiyauvavisia paDhai tiNNi thuI / miusaddeNaM sakkatthayAi to ceie vaMde // 27 // aha pakkhiyaM cauddasidiNammi puvvaM va tattha devsi| muttaMtaM paDikkamiuM to sammimimaM kama kunni||28|| muhapotti vaMdaNayaM saMbuddhAkhAmaNaM tahAloe / vaMdaNaM patteyakkhAmaNaM ca vaMdaNayamaha suttaM // 29 // suttaM anbhuTANaM ussaggo putti vaMdaNaM taha ya / pajjaMtiyakhAmaNaM taha cauro thobhavaMdaNayA // 30 // puvvavihiNeva savvaM devasiyaM vaMdaNAi to kuNai / sejjasurIussagge bheo saMtithayapaDhaNe a // 31 // (1) yAdattadapi trayodazonaM catustriMzadAdikaM dvihAnyA / yAvaccaturtha tata AcAmlAdi yAvat pauruSI namo vA // 25 // yat zakyaM tad hRdaye dhArayitvA pArayeta prekSeta vastrikAm / datvA vandanamazaThastadeva pratyAkhyAyAd vidhinA // 26 // icchAmo'nuzAstimiti bhaNitvopavizya paThet tikhaH stutiiH| mRduzabdena zakrastavAdi tatazcaityAni vandeta // 27 // atha pAkSikaM caturdazIdine pUrvamiva tatra devasikam / sUtrAntaM pratikramya tataH samyagima kramaM kuryAt // 28 // mukhavastrikA vandanakaM saMbuddhakSamaNA tathAlocaH / vandanaM pratyeka kSamaNA ca vandanakamatha sUtram // 29 // sUtramabhyutthAnamutsargoM vastrikA vandanaM tathA ca / pAryantikakSamaNA tathA catvAri stobhavandanakAni // 30 // pUrvavidhinaiva sarva daivasikaM vandanAdi tataH kuryAt / zayyAsuryutsarge bhedaH zAntistavapaThane ca // 31 // 188 ULL Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA // 495 // 1evaM ciya caumAse varise a jahakkama vihI Neo / pakkhacaumAsa varisesu navari nAmammi nANattaM // 32 // taha ussaggojjoA bArasa vIsA samaMgaliga cttaa| saMbuddhakhAmaNaM ti paNa satta sAhUNa jahasaMkhaM // 33 // pratikramaNasUtravivaraNa tu granthavistarabhayAd noktam // atha kAyotsargaH / kAyasya zarIrasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNAnyatrocchvasitAdibhyaH kriyAntarAdhyAsamadhikRtya ya utsargastyAgo 'namo arahaMtANaM' iti vacanAt prAk sa kAyotsargaH / sa ca dvividhaH, ceSTAyAmabhibhave c| ceSTAyAM gamanAgamanAdAvIryApathikAdipratikramaNabhAvI, abhibhave upasargajayArtham ; yadAhuH2so ussaggo duviho cehAe abhibhave a nAyavvo / bhikkhAyariyA paDhamo usaggabhiuMjaNe bIo // 1 // tatra ceSTAkAyotsargo'STa-paJcaviMzati-saptaviMzati-trizatI-pazcazatI-aSTottarasahasrocchvAsAn yAvad bhavati, abhibhavakAyotsargastu muhUrtAdArabhya saMvatsaraM yAvad bAhubalerikha bhavati / sa ca kAyotsarga ucchrita-niSaNNazayitabhedena tredhA / ekaikazcaturdhA-ucchritocchUito dravyata ucchrita UrdhvasthAnaM bhAvata ucchtio dharmadhyAnazukladhyAne iti prthmH| tathA dravyata ucchrita UrdhvasthAnaM bhAvato'nucchritaH kRSNAdilezyApariNAma iti dvitiiyH| dravyato nocchrito nordhvasthAnaM bhAvata ucchrito dharmadhyAna-zukladhyAne iti tRtiiyH| na dravyato nApi bhAvata ucchita (1) evameva caturmAse varSe ca yathAkramaM vidhijnyeyH| pakSacaturmAsavarSe pu; navaraM nAmni nAnAtvam // 32 // tathotsarga udyotA dvAdaza viMzatiH samaGgalikAzcatvAriMzat / saMbuddhakSamaNAstisaH pazca sapta sAdhUnAM yathAsaMkhyam33 (2) sa utsargoM dvividhazceSTAyAmabhibhave ca jJAtavyaH / bhikSeryAyAM prathama utsargAbhiyojane dvitiiyH||1|| // 495 / Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thitayorapi caturbhaGgI vAcyAzcitaika pAdasya ghoTaka stambhadoSaH // 3 // kur3a yogazAnam sRtIya prakAzA // 496 // iti cturthH| evaM niSaNNa-zayitayorapi caturbhaGgI vAcyA / doSarahitazca kAyotsargaH kaaryH| doSAzcaikaviMzatiH-AkuzcitaikapAdasya ghoTakasyeva sthAnaM ghoTakadoSaH // 1 // kharavAtaprakampitAyA latAyA iva kampanaM latAdoSaH // 2 // stambhamavaSTabhya sthAnaM stambhadoSaH // 3 // kuDayamavaSTabhya sthAnaM kuDayadoSaH // 4 // mAle ziro'vaSTabhya sthAnaM maaldossH||5|| hastau guhyadeze sthApayitvA zabaryA iva sthAnaM zavarIdoSaH // 6 // ziro'vanamya kulavadhvA iva sthAnaM vadhUdoSaH // 7 // nigaDitasyeva vivRtapAdasya militapAdasya vA sthAnaM nigaDadoSaH / / 8 / / nAbheruparyAjAnu colapaTTakaM nibadhya sthAnaM lambottaradoSaH // 9 // daMzAdivAraNArthamajJAnAd vA stane colapaTTakaM nibadhya sthAnaM stanadoSaH; 'dhAtrIvad bAlArtha stanAvunamayya sthAnaM vA' ityeke / 10 / pArNI mIlayitvA'gracaraNau vistArya, aGguSThau vA mIlayitvA pArNI vistArya sthAnaM shkttorttikaadossH||11|| vratinIvat paTena zarIramAcchAdya sthAnaM sNytiidossH||12|| khalInamiba rajoharaNaM puraskRtya sthAnaM khalInadoSaH, anye khalInAhiyavardhvAdhaHziraHkampanaM khliindossmaahuH|13| vAyasasyevetastato nayanagolakabhramaNaM digavekSaNaM vA vAyasadoSaH / 14 / SaTpadikAbhayena kapitthavaccolapaTTa saMvRtya muSTo gRhItvA sthAnaM kapitthadoSaH, 'evameva muSTiM baddhvA sthAnam' ityanye // 15 // bhUtAviSTasyeva zIrSa kampayataH sthAnaM shiirssotkmpitdossH|16| mUkasyevAvyaktazabdaM kurvataH sthAna muukdossH|17| AlApakagaNanArthamagulIcAlayataH sthaanmnggulidossH||18|| vyApArAntaranirupaNArtha bhranRttaM kurvataH sthAnaM bhruudossH|19| niSpadyamAnavAruNyA iva buDabuDArAveNa sthAnaM vAruNIdoSaH, 'vAruNImattasyeva ghUrNamAnasya sthAna vAruNIdoSaH ityanye // 20 // anuprekSamANasyevauSThapuTe calayataH sthAnamanuprekSAdoSaH // 21 // yadAhuH 1 // 496 // Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 497 // raghoDaga layA ya khaMbhe kuDe mAle ya savari bahu nniyle| laMbottara thaNa uddhI saMjai khaliNe ya vAyasa kaviDhe // 1 // sIsokapia mUi aMgulI bhamuhA ya vAruNI pehA / itieke tvanyAnapi kAyotsargadoSAnAhuH, yathAniSThIvanaM vapuHsparzaH prapaJcabahulA sthitiH| sUtroditavidheya'naM vayo'pekSAvivarjanam // 1 // kAlApekSAvyatikrAntiAkSepAsaktacittatA / lobhAkulitacittatvaM pApakAryodyamaH paraH // 2 // kRtyAkRtyavimUDhatvaM paTTikAdyapari sthitiH / iti / kAyotsargasyApi phalaM nijaraiva; yadAhuH2kAussagge jaha saMThiassa bhajjati aMguvaMgAI / iya bhidaMti suvihiyA avihaM kammasaMghAyaM // 1 // kAyotsargasUtrArthaH prAga vyAkhyAta eva // atha pratyAkhyAnam-prati pravRttipratikUlatayA A maryAdayA khyAnaM prakathanaM pratyAkhyAnam / tacca dvedhAmUlaguNarupamuttaraguNarUpaM ca / mUlaguNA yatInAM mahAvratAni, zrAvakANAmaNuvratAni, uttaraguNAstu yatInAM piNDavizuddhayAdayaH, zrAvakANAM tu guNavatazikSAvratAni / mUlaguNAnAM tu pratyAkhyAnatvaM hiMsAdinivRttirUpatvAt, (1) ghoTako latA ca stambhaH kuDayaM mAlaM ca zabarI vdhuunigddH| lambottaraM stana uddhirsayatI khalInaM ca vAyasaH kapitthaH // 1 // zIrSotkampitaM mUko'gulibhraMzca vAruNI prekSA / (2) kAyotsarge yathA saMsthitasya bhajyante'GgopAGgAni / evaM bhindanti suvihitA aSTavidhaM karmasaMghAtam // 1 // 497 // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH 498 // uttaraguNAnAM tu piNDavizuddhayAdInAM digvatAdInAM ca pratipakSanivRttirUpatvAt / tatra svayaM kRtapratyAkhyAnaH kAle vinayapUrvakaM samyagupayukto guruvacanamanuccaran svayaM jAnan jJasyaiva guroH pArthe pratyAkhyAnaM karoti / jJatve caturbhaGgI dvayorjatve prathamo bhaGgaH shuddhH| 1 / gurorjatve ziSyasyAjJatve dvitIyaH / tatra tatkAlaM ziSyaM saMkSepataH prabodhya yadA guruH pratyAkhyAnaM kArayati tadA'yamapi zuddhaH, anyathA tvazuddhaH / / gurorajJatve ziSyasya jJatve tRtiiyH| ayamapi tathAvidhaguroraprAptau gurubahumAnAd guroH pitR-pitRvya-mAtula-jyeSThabhrAtrAdikaM sAkSiNaM kurvatastRtIyaH zuddhAH, anyathA tvazuddhaH / 3 / dvayorajJatve caturthaH, asAvazuddha eva / 4 / __uttaraguNapratyAkhyAnaM pratidinopayogi dvividham-saMketapratyAkhyAnamaddhApratyAkhyAnaM ca / tatra saMketapratyAkhyAnaM zrAvakaH pauruSyAdipratyAkhyAnaM kRtvA kSetrAdau gato gRhe vA tiSThanu 'bhojanaprApteH prAk pratyAkhyAnarahito mA bhUvam ' ityaGguSThAdikaM saMketaM karoti-'yAvadaGguSThaM muSTiM granthi vA na muJcAmi, gRha vA na pravizAmi, svedavindavo vA yAvad na zuSyanti, evatAvanto vocchvAsA yAvad na bhavanti, jalArdramazcikAyAM yAvadete vindavo na zuSyanti dIpo vA yAvad na nirvAti tAvad na bhuje' iti, yadAhu: aMguTamuTiMgaThIgharaseUsAsathivugajoikkhe / eaM saMkeya bhaNiyaM dhIrehiM aNaMtanANIhiM // 1 // addhA kAlastadviSayaM pratyAkhyAnamaddhApratyAkhyAnam / tacca namaskArasahitaM, pauruSI. dinapUrvAdhaH, ekAzanam, ekasthAnakam, AcAmAmlam, upavAsaH, caramam, abhigrahaH, vikRtiniSedhazceti dazavidham, yadAhuH(1) aguSThamuSTigranthigRhasvedocchvAsastibukajyotiSkAn / etat saGketaM bhaNitaM dhiirairnntjnyaanibhiH||1|| // 498 // Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 499 // BEO 1 navakAra porisIe purimaidekkAsaNegaThANe y| AyaMbila bhattaTThe carame a abhigga vigaI // 1 // nanvekAzanAdipratyAkhyAnaM kathamaddhApratyAkhyAnam na hi tatra kAlaniyamo'sti ? satyam addhApratyAkhyAnapUrvANyekAzanAdIni prAyeNa kriyanta ityuddhApratyAkhyAnatvenocyante / pratyAkhyAnaM cApavAdarUpAkArasahitaM kartavyam, anyathA tu bhaGgaH syAt sa ca doSAya; yadAhu: zvayabhaMge gurUdoso thevassa vi pAlaNA guNakarI o / guru lAghavaM ca NeyaM dhammammi ao a AgArA ||1|| te ca namaskArasahitAdiSu yAvanto bhavanti tAvanta upadarzyante / tatra namaskArasahite muhUrtamAtrakAle namaskAroccAraNavasAne pratyAkhyAne dvAvAkArau bhavataH / Akriyate vidhIyate pratyAkhyAnabhaGgaparihArArthamityAkAraH prtyaakhyaanaapvaadH| nanu kAlasyAnuktatvAt saMketapratyAkhyAnamevedam / naivam, sahitazabdena muhUrtasya vizeSaNAt / atha muhUrtazabdo na zrUyate, tat kathaM tasya vizeSyatvam ? ucyate - addhApratyAkhyAnamadhye'sya pAThAt, pauruSIpratyAkhyAnasya vakSyamANatvAdavazyaM tadavay muhUrta evAvaziSyate / atha muhUrttadvayAdikamapi kuto na labhyate ? | ucyate-alpAkAratvAdasya / pauruSyAM hi SaDAkArAH, tadasmin pratyAkhyAne AkAradvayavati svalpa eva kAlo'vaziSyate / sa ca namaskAreNa sahitaH, pUrNe'pi kAle namaskArapAThamantareNa pratyAkhyAnasyApUryamANatvAt, satyapi namaskArapAThe muhUrttAbhyantare pratyAkhyAnabhaGgAt / tat siddhametat - muhUrttamAnakAla namaskArasahitaM pratyAkhyAnamiti / (1) namaskAraH pauruSI pUrvArdha ekAzanamekasthAnaM ca / AcAmAmlamabhaktArthazvaramo'bhigraho vikRtiH // 1 // (2) vratabhaGge gurudoSaH stokasyApi pAlanA guNakarI tu / guru lAghavaM ca jJeyaM dharme'tazcAkArAH // 1 // tRtIya prakAzaH // 499 // Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 500 atha prathama eva muhUrtta iti kuto labhyate ? / sUtraprAmANyAt, pauruSIvat / sUtraM cedamuggae sUre namokArasahia paccakkhAi caubvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNa vosirai / vyAkhyA - udgate sUre sUryodgamAdArabhyetyarthaH, namaskAreNa parameSThistavena sahitaM yuktaM namaskArasahitaM pratyAkhyAti, "sarve dhAtavaH karotyarthena vyAptAH itinyAyAd namaskAreNa sahitaM pratyAkhyAnaM karoti / idaM guroranuvAdabhaGgayA vacanam / ziSyastu 'pratyAkhyAmi' ityetadAha / evaM 'vyutsRjati' ityatrApi vAcyam / katham ? caturvidhamiti, na punarekavidhAdikam, AhAramabhyavahArye 'vyutsRjati' ityuttareNa yogaH / idaM caturvidhAhArasyaiva bhavatIta saMpradAyaH, rAtribhojanavratatIraNaprAyatvAdasya / azanamityAdyAhAradhAcAtuviMdhya kIrtanam / azanAdaya AhArAH pUrvaM vyAkhyAtAH / atra niyamabhaGgabhayAdAkArAvAha- aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNa, atra paJcamyarthe tRtIyA, anyatrAnAbhogAt sahasAkArAcca, etau varjayitvetyarthaH / tatrAnAbhogo'tyantavismRtiH / sahasAkAro'tipravRttayogAnivartanam / vyutsRjati pariharati / atha pauruSI pratyAkhyAnam - paurisi paJcakhkhAi ugae sUre caubvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAima sAimaM aNNatthaNAbhogeNa sahasA gAreNa pacchanneNaM kALeNaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai || puruSaH pramANamasyAH paurUSI chAyA tadyuktaH kAlo'pi pauruSI prahara ityarthaH, tAM pratyAkhyAti paurUSI pratyAkhyAnaM COOKER Doho tRtIya prakAzaH // 500 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA yogazAstram // 501 // krotiityrthH| katham ? caturvidhamazana-pAna-khAdya-svAdyalakSaNaM 'vyutsRjati' ityuttareNa yogaH / atra SaDAkArAH prathamau dvau pUrvavat / anyatra pracchannakAlAt , digamohAt , sAdhuvacanAt , sarvasamAdhipratyayAkArAcca / pracchannatA ca kAlasya, yadA meghena rajasA giriNA vAntaritatvAt sUro na dRzyate, tatra pauruSI pUrNAM jJAtvA bhuJjAnasyApUrNAyAmapi tasyAM na bhaGgaH, jJAtvA tvarSabhuktenApi tathaiva sthAtavyaM yAvat pauruSI pUrNA bhavati, pUrNAyAM tataH paraM bhoktavyam , na pUrNeti jJAte tu bhuJjAnasya bhaGga eva / digmohastu yadA pUrvAmapi pazcimeti jAnAti tadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM mohAd bhuJjAnasya na bhaGgaH mohavigame tu pUrvavadardhabhuktenApi sthAtavyam, nirapekSatayA bhuJjAnasya bhaGga eveti / sAdhuvacanaM 'udghATA pauruSI' ityAdikaM vibhramakAraNam , tat zrutvA bhuJAnasya na bhaGgaH, bhuJjAnena tu jJAte anyena vA kathite pUrvavat tathaiva sthAtavyam / tathA kRtapauruSIpratyAkhyAnasya samutpannatIvrazUlAdiduHkhatayA saMjAtayorAta-raudradhyAnayoH sarvathA nirAsaH sarvasamAdhistasya pratyayaH kAraNa sa evAkAraH pratyAkhyAnApavAdaH sarvasamAdhipratyayAkAra:-samAdhinimittamauSadhapathyAdipravRttAvapUrNAyAmapi pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGga ityarthaH / vaidyAdirvA kRtapauruSIpratyAkhyAno'nyasyAturasya samAdhinimittaM yadA' pUrNAyAmapi pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGgaH, ardhabhukte tvAturasya samAdhau maraNe votpanne jJAte sati tathaiva bhojanasya tyAgaH // sArdhapauruSIpratyAkhyAnaM pauruSIpratyAkhyAna evAntarbhUtam // atha pUrvArdhapratyAkhyAnam // 50 // Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 502 // sUre uggae purimaidaM paccakkhAi cauvvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchaNNeNaM kAleNaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM mahattarAgAreNa sanyasamAhivattiyAgAreNaM vosirai // pUrva ca tadadhaM ca pUrvAdha dinasyAdyaM praharadvayaM pUrvArdha pratyAkhyAti pUrvArdhapratyAkhyAnaM karoti / SaDAkArAH pUrvavat / 'mahattarAgAreNaM' iti, mahattaraM pratyAkhyAnAnupAlanalabhyanirjarApekSayA vRhattaranirjarAlAbhahetubhUtaM puruSAntarAsAdhyaM glAnacaityasaMghAdiprayojanaM tadevAkAraH pratyAkhyAnApavAdo mahattarAkArastasmAt 'anyatra' iti yogaH / yaccAnava mahattarAkArasyAbhidhAnaM na namaskArasahitAdau, tatra kAlasyAlpatvaM mahattvaM ca kAraNamAcakSate / athaikAzanapratyAkhyAnam / tatraSTAvAkArAH, yat sUtram ekkAsaNagaM paccakkhAi caubvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM aNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM sAgAriAgAreNaM AuMTaNapasAraNeNaM guruabbhuTANeNaM pArihAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosiri|| ekaM sakRdazanaM bhojanam, ekaM vAsanaM putAcalanato yatra tadekAzanamekAsanaM ca, prAkRte dvayorapi egAsaNaM' iti rUpam, tat pratyAkhyAti-ekAzanapratyAkhyAnaM karotItyarthaH / atrAdhAvatyau ca dvAvAkArau pUrvavata / sAgAriAgAreNaM saha AgAreNa vartate iti sAgAraH sa eva sAgAriko gRhasthaH sa evAkAraH pratyAkhyAnApavAdaH sAgArikAkArastasmAdanyatra / gRhasthasamakSa hi sAdhUnAM bhoktuM na kalpate. pravacanopaghAtasaMbhavAt, ata evoktam, // 502 / / Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 503 // 1chakkAyadayAvaMto vi saMjao dullahaM kuNai bohiM / AhAre nIhAre duguMchiyapiMDagahaNe a||1|| tatazca bhuJjAnasya yadA sAgArikaH samAyAti, sa yadi calastadA kSaNaM pratIkSate, atha sthirastadA svAdhyAyAdivyAghAto mA bhUditi tataH sthAnAdanyatropavizya bhuJjAnasyApi na bhaGgaH / gRhasthasya tu yena dRSTaM bhojanaM na jIryati sa sAgArikaH / AuMTaNapasAraNeNaM-AuMTaNaM AkuJcanaM javAdeH saMkocanaM prasAraNaM ca tasyaivAkuJcitasya RjUkaraNam, Akuzcane prasAraNe cAsahiSNutayA kriyamANe kizcidAsanaM calati tato'nyatra pratyAkhyAnam / guruabbhuTANeNaM-gurorabhyutthAnArhasyAcAryasya prAghurNakasya vA'bhyutthAnaM pratItyAsanatyajanaM gurvabhyutthAnaM tato'nyatra / abhyutthAnaM cAvazyakarttavyatvAd bhuJjAnenApi kartavyamiti na tatra pratyAkhyAnabhaGgaH pAridvAvaNiAgAreNaM pariSThApanaM sarvathA tyajanaM prayojanamasya pAriSThApanikamannaM tadevAkAraH pAriSThApanikAkAraH, tatonyatra / tatra hi tyajyamAne bahudoSasaMbhavAt, AzrIyamANe cAgamikanyAyena guNasaMbhavAcca gurvAjJayA punarbhuJAnasya na bhaGgaH / vosirai iti, anekAsanamazanAdyAhAraM ca pariharati // ___ athaikasthAnakam / tatra saptAkArAH / atra sUtram-ekahANaM paccakkhAi ityAdyekAzanavat / AkuzcanaprasAraNAkAravarjamekamadvitIya sthAnamaGgavinyAsarUpaM yatra tadekasthAnaM pratyAkhyAnam yad yathA bhojanakAle'GgopAGgaM sthApitama, tasmiMstathAsthita eva bhoktavyam / mukhasya pANezcAzakyaparihAratvAccalanaM na pratiSiddham / AkuJcanaprasAraNAkAravarjanaM caikAzanato bhedajJApanArtham anyathaikAzanameva syAt // (1) SaTkAyadayAvAnapi saMyato durlabhaM karoti bodhim / AhAre nIhAre jugupsitapiNDagrahaNe ca // 1 // // 503 // Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 504 // athAcAmAmlam / tatrASTAvAkArAH / atra sUtram AyabilaM paccakkhAi annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM ukkhittavivegeNaM gihatthasaMsaTeNaM pAridvAvaNi AgAreNa mahattarAgAreNaM savvasamAhibattiAgAreNaM vosirai / AcAmo'vasAvaNam, amla caturthoM rasaH, ete ca prAyeNa vyaJjane yatra bhojane odana-kulmASa-saktuprabhRtike tadAcAmAmlaM samayabhASayocyate, tat pratyAkhyAti-AcAmAmlapratyAkhyAnaM karotItyarthaH / AdyAvantyAzca traya AkArAH pUrvavat / levAleveNa' lepo bhojanabhAjanasya vikRty| tImanAdinA vA'cAmAmlapratyAkhyAturakalpanIyena liptatA, alepo vikRtyAdinA liptapUrvasya bhojanabhAjanasyaiva hastAdinA saMlekhanato'liptatA, lepazcAlepazca lepAlepa tasmAdanyatra-bhAjane vikRtyAdyavayavasadbhAve'pi na bhaGga ityrthH| ukkhittavivegeNaM zuSkaudanAdibhakte patitapUrvasyAcAmAmlapratyAkhyAnavatAmayogyasyAdravavikRtyAdidravyasyokSiptasyodhdhRtasya viveko niHzeSatayA tyAga utkSiptaviveka utkSiptatyAga ityarthaH, tasmAdanyatra-bhoktavyadravyasyAbhoktavyadravyasparzanApi na bhaGga iti bhAvaH / yattatkSeptuM na zakyaM tasya bhojane bhaGgaH / gihatthasasaTeNaM gRhasthasya bhaktadAyakasya saMbandhi karoTikAdibhAjanaM vikRtyAdidravyeNopalipta gRhasthasaMsRSTaM tato'nyatra / vikRtyAdisaMmRSTabhAjanena hi dIyamAnabhaktamakalpyadravyAvayavamizraM bhavati, na ca tad bhuJjAnasyApi bhaGgaH, yadyakalpyadravyaraso bahu na jJAyate / vosirai iti-anAcAmAmlaM caturvidhAhAraM ca vyutsRjati // athAbhaktArthapratyAkhyAnam / tatra paJcAkArAH, yat sUtram 11504 // Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzaH // 505 // sUre uggae abbhattaTuM paccakkhAi caubvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pAridvAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosiraha / sUra udgate sUryodmAdArabhya, anena ca bhojanAntaraM pratyAkhyAnasya niSedha ityAha bhaktena bhojanenArthaH prayojanaM bhaktArthaH, na bhaktArtho'bhaktArthaH athavA na vidyate bhaktArtho'smin pratyAkhyAnavizeSe so'bhaktArtha upavAsa ityrthH| AkArAH pUrvavat / navaraM pAriSThApanikAkAre vizeSaH / yadi trividhAhArasya pratyAkhyAti tadA pAriSThApanikaM kalpate, yadi tu caturvidhAhArasya pratyAkhyAti pAnakaM ca nAsti tadA na kalpate, pAnake tUddharite kalpate / vosirai iti bhaktArthamazanAdi ca vyutsRjati // ____ atha pAnakam / tatra pauruSIpUrvArdhakAzanakasthAnAcAmAmlAbhaktArthapratyAkhyAne pUtsargatazcaturvidhAhArasya pratyAkhyAnaM nyAyyam / yadi tu trividhAhArasya pratyAkhyAnaM karoti tadA pAnakamAzritya SaDAkArA bhavanti, yat sUtrampANassa levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahuleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA vosirh| iha 'anyatra' ityasyAnuvRttestRtIyAyAH paJcamyarthatvAt levADeNa veti kRtalepAd vA picchalatvena bhAjanAdinAmupalepakArakAt khajUrAdipAnakAdanyatra tad varjayitvetyarthaH / trividhAhAraM 'vyutsRjati' iti yogaH / vAzabdo'lepakRtapAnakApekSayA'vajanIyatvAvizeSadyotanArthaH, alepakAriNeva lepakAriNApyupavAsAdena bhaGga iti bhaavH| evamalepakRtAd vA'picchalAta, acchAd vA nirmalAduSNodakAdeH, bahulAd vA gaDulAt tilatanduladhAva nAdeH, sasikthAd vA bhaktapulAkopetAdavakhAvaNAdeH, asisthAd vA sikthavajitAt pAnakAhArAt // atha caramam / caramo'ntimo bhaagH| sa ca divasasya bhavasya ceti dvidhA / tadviSayaM pratyAkhyAnamapi caramam / // 5 // 5 // Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 506 // iha ca bhavacarama yAvajIvam / tatra dvividhe'pi catvAra AkArA bhavanti, yatsUtram divasacarimaM bhavacarimaM vA paccakkhAi caubbihaM pi AhAraM asaNa pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai / __nanu divasacarimapratyAkhyAnaM niSphalam, ekAzanAdipratyAkhyAnenaiva gatArthatvAt / naivam, ekAzanAdikaM hyaSTAdyAkArametacca caturAkAram, ata AkArANAM saMkSepakaraNAt saphalameva / ata evaikAzanAdikaM daivasikameva bhavati, rAtribhojanasya trividhaM trividhena yAvajjIvaM pratyAkhyAtatvAt / gRhasthApekSayA punaridamAdityodagamAntam, divasasyAhorAtrapakyatayApi darzanAta / tatra yeSAM rAtribhojananiyamo'sti, teSAmapIdaM sArthakam, anuvAdakatvena smArakatvAt / bhavacaramaM tu dvayAkAramapi bhavati / yadA jAnAti mahattarasarvasamAdhipratyayarUpAbhyAmAkArAbhyAM na prayojanam, tadA'nAbhogasahasAkArAkArau bhavataH, agulyAderanAbhogena sahasAkAreNa vA mukhe prakSepasaMbhavAt / ata evedamanAkAramapyucyate, AkAradvayasyAparihAryatvAt / / __ athAbhigrahapratyAkhyAnam / tacca daNDapramArjanAdiniyamarUpam / tatra catvAra AkArA bhavanti, yathA, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai / yadA tvaprAvaraNAbhigrahaM gRhaNAti tadA colapaTTagAgAreNaM' iti paJcama AkAro bhavati, colapaTTakAkArAdanyatretyarthaH // atha vikRtipratyAkhyAnam / tatra nava, aSTau vA''kArAH, yat sUtram-- 506 // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 507 // vigaIo paccakkhAi annatthaNAbhogeNa sahasAgAreNa levAle veNaM gihatthasaMsaTheNaM ukkhittavivegeNa paDuccamakkhieNaM pAridvAvaNiAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai / manaso vikRtihetutvAd vikRtayaH, tAzca daza, yadAhu:1chIraM dahi navaNIaM ghayaM tahA tellameva guDa majja / mahu maMsa ceva tahA ogAhimaga ca vigaIo // 1 // tatra paJca kSIrANi, gomahiSyajoSTrayelakAsaMbandhabhedAt / dadhi navanIta-ghRtAni tu caturbhedAni, uSTrINAM tadabhAvAt / tailAni catvAri, tilAtasIlaTTAsarSapasaMbandhabhedAt / zeSatailAni tu na vikRtayaH, lepakRtAni tu bhavanti / guDa ikSurasakvAthaH / sa dvidhA, piNDo dravazca / madyaM dvedhA kASThapiSTodbhavatvAt / madhu tredhA-mAkSikam kauttika bhrAmaraM ca / mAMsa trividham. jl-sthl-khecrjntuudbhvtvaat| athavA mAMsa trividham, carma-rudhira-mAMsabhedAt / avagAhena snehabolanena nivRttamavagAhima pakvAnnam "bhAvAdimaH" (siddhahema-6-4-21) itImaH, yat tApikAyAM ghRtAdipUrNAyAM calAcalaM khAdyakAdi pacyate, tasyAmeva tApikAyAM tenaiva ghRtena dvitIya tRtIyaM ca khAdyakAdi vikRtiH, tataH paraM pakkAnnAni yogavAhinAM nirvikRtipratyAkhyAne'pi kalpante / athaikenaiva pUpakena tApikA pUryate tadA dvitIya pakkAnaM nivikRtipratyAkhyAne'pi kalpate, lepakRtaM tu bhavati / ityeSA vRddhsaamaacaarii| etAsu ca dazasu vikRtiSu madyamAMsamadhunavanItalakSaNAzcatakho vikRtyo'bhkssyaaH| zeSAstu SaDa bhkssyaaH| tatra bhakSyAsu vikativekAdivikRtipratyAkhyAnaM SaDavikRtipratyAkhyAnaM ca nirvikRtikasaMjJaM vikRtipratyAkhyAnena saMgRhItam / AkArAH (1) kSIraM dadhi navanItaM ghRtaM tathA tailameva guDo madyam / madhu mAMsa caiva tathA'vagAhimakaM ca vikRtayaH // 11 // 119 VIL Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 508 // pUrvavat / navaram gihatthasaMsaTTeNaM iti gRhasthena svaprayojanAya dugdhasaMsRSTa odano dugdhaM ca tamatikramyotkarSatazcatvAryagulAni yAvadupari vartate tadA tad dugdhamavikRtiH, paJcamAzulArabhbhe vikRtireva / anena nyAyenAnyAsAmapi vikRtInAM gRhasthAsaMsRSTatvamAgamAdavaseyam / ukkhittavivegeNaM itti, utkSiptaviveka AcAmAmlavaduddhatuM zakyAsu vikRtiSu draSTavyaH, dravavikRtiSu nAsti / paDuccamakkhieNaM iti,, pratItya sarvathA rUkSamaNDakAdikamapekSya mrakSitaM mrakSitAbhAsamityarthaH / iha cAyaM vidhiH-yadyagulyA tailAdi gRhItvA maNDakAdi mrakSitaM tadA kalpate nirvikRtikasya dhArayA tu na kalpate / vyutsRjati vikRti tyajatItyarthaH / iha ca yAsu vikRtikSiptavivekaH saMbhavati tAmu navAkArAH, anyAsu tu dravarUpAsvaSTau / etadarthasaMvAdinyo gAthA:do ceva namukkAre AgArA chacca porisIe u| satteva ya purimaDDhe ekkAsaNagammi aTheva / 1 // sattegahANassa u aTheva ya abilammi aagaaraa| paMceva abbhattaDhe chappANe carima cattAri // 2 // paMca cauro abhiggahe nivie aTTa nava ya AgArA / appAuraNe paMca u havaMti sesesu cattAri // 3 // (1) dvAveva namaskAre AkArau SaT ca pauruSyAM tu / saptaiva ca pUrvArdhe ekAzane'STrava // 1 // saptaikasthAnasya tvaSTaiva cAcAmAmle aakaaraaH| paJcaivAbhaktArtha SaTU pAnake carame ctvaarH||2|| paJca caturo'bhigrahe nirvikRtike'STa nava cAkArAH / aprAvaraNe paJca tu bhavanti zeSeSu ctvaarH||3|| // 508 // Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstramU tRtIya prakAzA // 509 // nanu nirvikRtika evAkArAbhidhAnAd vikRtiparimANapratyAkhyAne kuta AkArA avagamyante ? / ucyatenirvikRtikagrahaNe vikRtiparimANasyApi saMgraho bhavati, ta eva cAkArA bhavanti, yathA-ekAsanasya pauruSyAH pUrvAdhasyaiva ca sUtre'bhidhAne'pi dUdhAsanakasya sAdhapauruSyA apArdhasya ca pratyAkhyAnamaduSTam , apramAdavRddhaH saMbhavAt / AkArA apyekAsanAdisaMbandhina evAnyeSvapi nyAyyAH, AsanAdizabdasAmyAt caturvidhAhArapAThe'pi dvividhatrividhAhArapratyAkhyAnavat / nanu dvayAsanAdIni abhigrahapratyAkhyAnAni tatasteSu catvAra evAkArAH prApnuvanti / na, ekAsanAdibhistulyayogakSematvAt / anye tu manyante,-evaM hi pratyAkhyAne saMkhyA vizIryaMta / tata ekAsanAdInyeva pratyAkhyAnAni, tadazaktastu yAvatsahiSNustAvat pauruSyAdikaM pratyAkhyAti, tadupari granthisahitAdikamiti / pratyAkhyAnaM ca sparzanAdiguNopetaM supratyAkhyAnaM bhavati, yadAhu:-- phAsiaM pAliyaM ceva sohiaM tIriaM tahA / kiTTiyamArAhiyaM ceva erisayammi payaiavva // 1 // tatra spRSTaM pratyAkhyAnakAle vidhinA prAptam // 1 // pAlitaM punaHpunarupayogapratijAgaraNena rakSitam / 2 / zobhitaM garvAdipradattazeSabhojanAsevanena / 3 / tIritaM pUrNe'pi kAlAvadhau kiJcitkAlAvasthAnena / 4 / kIrtitaM bhojanavelAyAmamukaM mayA pratyAkhyAtamadhunA pUrNa bhokSya ityuccAraNena / 5 / ArAdhitamebhiH prakAraiH saMpUrNairniSThAM niitmiti||6|| pratyAkhyAnasya cAnantaryeNa pAraMparyeNa ca phalamidam:(1) spRSTaM pAlitaM cApi zobhita tIritaM tathA / kIrtitamArAdhitaM caivedRze prayatitavyam // 1 // | // 50 // Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA 1510 // 1paJcakkhANammi kae AsavadArAI huMti pihiAI / AsavadArapihANe taNhAvuccheaNaM hoi // 1 // taNhAvuccheeNa ya aulovasamo bhave maNussANaM / aulovasameNa puNo paJcakkhANaM havai suddhaM // 2 // tatto carittadhammo kammavivego apuvakaraNaM ca / tatto kevalaNANaM sAsayasokkho tao mokkho // 3 // na cAvazyakartavyamAvazyakaM caityavandanAgheva zrAvakasya, na paividhamiti vaktuM yuktam, 2samaNeNa sAvaraNa ya avassakAyabvayaM havai jamhA aMtA ahonisissaya tamhA AvassayaM nAma // 1 // ityAgame zrAvakaM pratyAvazyakasyoktatvAt / na cAtra caityavandanAyevAvazyakaM vaktapucitam, aMto aho nisissa ya' iti kAladvayAbhidhAnAt, caityavandanasya ca traikAlikatvenoktatvAt / anuyogadvAreSvapi 3jaNaM samaNo vA samaNI vA sAvae vA sAviyA vA taccitte tammaNe tallese tadahovautte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie ubhaokAlaM AvamsayaM karei, se taM louttarimaM bhAvAvassayaM iti vacanAt zrAvakasyApyAvazyakamuktameva / tataH kRtaSaividhAva(1) pratyAkhyAne kRte AsravadvArANi bhavanti pihitAni / AsravadvArapidhAne tRSNAvyucchedanaM bhavati // 1 // tRSNAvyucchedena cAtulopazamo bhaved manuSyANAM / atula pazamena punaH pratyAkhyAnaM bhavati zuddham / / 2 / / tatazcAritradharmaH karmavipAko'pUrvakaraNa ca tataH kevalajJAnaM zAzvatasaukhyastato mokSaH // 3 // (2) zramaNena zrAvakeNa cAvazyakartavyakaM bhavati yasmAt / ante'ho nizazca tasmAdAvazyakaM nAma // 1 // (3) yat zramaNo vA zramaNI vA zrAvako vA zrAvikA vA taccittastanmanAstallezyastadarthopayuktastadapitakara NastadbhAvanAbhAvita ubhayakAlamAvazyakaM kuryAt , tallokottaraM bhAvAvazyakam / // 510 // Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E yogazAstram tRtIya prakAzA zyakakarmA svAdhyAyam aNuvratavidhyAdeH paJcanamaskArasya vA parivartanaM kuryAt, athavA, svAdhyAya paJcavidhaM vAcanA-prazna-parivartanA-'nuprekSA-dharmakathArUpaM kuryAt / yastu sAdhUpAzrayamAgantumazakto rAjAdirvA maharTiko vA bahapAyaH sa svagRha evAvazyakaM svAdhyAyaM ca karoti / uttamamityuttamanirjarAhetum, yadAha rabArasavihammi vi tave sabhitaravAhire kusaladihe / navi asthi navi a hohI sajjhAyasamaM tavokammaM // 1 // tathA sajjhAeNa pasatthaM jhANaM jANai a savvaparamatyaM / sajjhAe baTuMto khaNe khaNe jAi veraggaM // 1 // ityAdi // 130 // nyAyye kAle tato devagurusmRtipavitritaH / nidrAmalpAmupAsIta prAyeNAbrahmavarjakaH // 131 // nyAyyo nyAyAdanapetaH kAlaH, sa ca rAtreH prathamayAmo'rdharAtraM vA zarIrasAtmyena, tata iti svAdhyAyakaraNAnantaraM, nidrAmalpAmupAsIteti kriyA / kathambhUtaH san ? devagurusmRtipavitrita:-devA arhaTTArakAH, guravo dharmAcAryAH, teSAM smRtirmanasyAropaNaM tayA pavitrito nirmliibhuutaatmaa| upalakSaNaM caitaccatuHzaraNagamanaduSkRtagardAsukRtAnumodanA-pazcanamaskArasmaraNaprabhRtInAm / na hyetatsmaraNamantareNa pavitratA bhavati / tatra devasmRtiH-"3namo (1) dvAdazavidhe'pi tapasi sAbhyantarabAhye kuzaladiSTe / nApyasti nApi ca bhaviSyati svAdhyAyasamaM tapaHkarma // 1 // (2) svAdhyAyena prazastaM dhyAnaM jAnAti ca sarvaparamArtham / svAdhyAye vartamAnaH kSaNe kSaNe yAti vairAgyam // 1 // (3) namo vItarAgebhyaH sarvajJebhyastrailokyapUjitebhyo yathAsthitavastuvAdibhyaH / Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / / 512 / vIyarAyANaM savvaNNUNaM tilokapUiANaM jahadviavatthuvAINaM" ityAdi gurusmRtizca - "dhanyAste grAma-nagara- janapadAdayo yeSu madIyA dharmAcAryA viharanti" / nidrAmalpAmiti / nidrAmiti vizeSyam, alpAmiti vizeSaNam / vizeSaNasya cAtra vidhiH, "savizeSaNe hi vidhi - niSedhau vizeSaNamupasaMkrAmataH" iti nyAyAt / nidrAmiti ca vizevyamiti na tatra vidhiH, darzanAvaraNIyakarmodayena nidrAyAH svataH siddhatvAt, 'aprApte hi zAstramarthavat' ityuktaprAyam / abrahma maithunaM tad varjayati abrahmavarjakaH, prAyeNeti bAhulyena, gRhasthatvAdasya // 131 // punazca - nidrAcchede yoSidaGgatattvaM paricintayet / sthUlabhadrAdisAdhUnAM tannivRtti parAmRzan // 132 // pariNatAyAM rAtrau nidrAyAzchede sati yoSidaGgAnAM strIzarIrANAM satattvaM svarUpaM paritazcintayet kiM kurvan ? sthUlabhadrAdInAM sAdhUnAM tanivRtti yoSidaGganivRtti parAmRzan anusmaran / sthUlabhadracaritaM saMpradAyagamyam / sa cAyam; asti saudhaprabhAjAladhUpadhUmairnirantaraiH / jitagaGgArkajAsaGgaM pATalIputrapattanam // 1 // tatra trikhaNDa pRthivI - patiH patiriva zriyaH / samutkhAtadviSatkando nando nAmAbhavad nRpaH || 2 || visaMkaTaH zriyAM vAso'saMkaTaH zakaTo dhiyAm / zakaTAla iti tasya babhUvAmAtyapuGgavaH || 3 || tasyAbhUjjyeSThatanayo vinayAdiguNAspadam asthUladhIH sthUlabhadro bhadrAkAranizAkaraH || 4 || bhaktiniSThaH kaniSTho'sya zrIyako'jani nandanaH / nandarAihRdayAmandAnandagozIrSacandanaH || 5 || babhUva tatra kozeti vezyA rUpazriyorvazI / vazIkRtajagaccetAzcetobhUjIvanauSadhiH ||6|| bhubjAno vividhAn bhogAn sthUlabhadro divAnizam / uvAsAvasathe tasyA dvAdazAbdAni tanmanAH // 7 // tRtIya prakAzaH // 512 // Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 513 // zrIyastvaGgarakSo'bhUd bhUrivizrambhabhAjanam / dvitIyamiva hRdayaM nandasya pRthivIpateH 11 2 11 tatra cAsId vararucirnAma dvijavarAgraNIH / kavInAM vAdinAM vaiyAkaraNAnAM ziromaNiH // 9 // svayaMkRtairnavanavairaSTo'ttarazatena saH / vRttaiH pravRtto'nudinaM nRpAvalagane sudhIH // 10 // mithyAdRgiti taM mantrI prazazaMsa na jAtucit / tuSTo'pyasmai tuSTidAnaM na dadau nRpatistataH // 11 // jJAtvA vararucistatra dAnAprApaNakAraNam / ArAdhayitumArebhe gRhiNIM tasya mantriNaH // 12 // saMtuSTayA tayA'nyedyuH kAryaM pRSTo'bravIdidam / rAjJaH purastAd matkAvyaM tava bhartA prazaMsatu // 13 // tayA taduparodhena tadvijJapto'vadat patiH / mithyAdRSTeramuSyAhaM prazaMsAmi kathaM vacaH ? / / 14 / / tayoktaH sAgrahaM mantrI tat tathA pratyapadyata / andhastrIbAlamUrkhANAmAgraho balavAn khalu ||15|| rAjJaH purastAt paThataH kAvyaM vararucestataH / aho ! subhASitamiti varNayAmAsa mantrirAT // 16 // dInArazatamaSTAgraM tato'smai nRpatirdadau / rAjamAnyasya vAcApi jIvyate hyanukUlayA || 17 || dInArASTottarazate dIyamAne dine dine / kimetad dIyata iti bhUpaM mantrI vyajijJapat // 18 // athoce nRpatirmantrin dadmo'smai tvatprazaMsayA / vayaM yadi svayaM dadmo dadmaH kiM na purA tataH 1 // 19 // mantryapyUce mayA deva ! prazaMsA nAsya nirmame / kAvyAni parakIyAni prazazaMsa tadA tvaham // 20 // puro naH parakAvyAni svIkRtya paThatyayam / kimetat satyAbhavenetyabhASata nRpastataH // 21 // etatpaThitakAvyAni paThanti vAlikA api / darzayiSyAmi vaH prAtarityUce sacivo'pi ca // 22 // yakSA yakSadattA bhUtA bhUtadattA tathaiNikA / veNA reNeti saptAsan prAjJAH putrayossya mantriNaH ||23|| jagrAha jyAyasI tAsAM sakRduktaM tathetarAH dvitryAdivArakramato gRhaNanti sma yathA POORXXX tRtIya prakAzaH // 513 // Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 51 // kramam ||24|| rAjJaH samIpaM sacivo dvitIye'hni ninAya tAH / tiraskariNyantaritAH samupAvezayacca saH ||25|| aSTottarazataM zlokAn svayaM nirmAya naityikAn / Uce vararucistA apyanujyeSThamanUcire // 26 // tato vararuce ruSTo rAjA dAnaM nyavArayat / upAyAH sacivAnAM hi nigrahAnugrahakSamAH // 27 // tato vararucirgatvA yantraM gaGgAjale nyadhAt / tanmadhye vastrabaddhaM ca dInArazatamaSTayuk // 28 // prAtargaGgAma stutvA yantramAkramardaGgiNA / dInArAste ca tatpANAvutpatya nyapataMstataH // 29 // sa evaM vidadhe nityaM janastena visiSmiye / tacca zrutvA janazrutyA rAjA'zaMsaJca mantriNe ||30|| idaM yadyasti satyaM tat prAtarvIkSAmahe svayam ityukto mantriNA rAjA tattathA pratyapadyata // 31 // dattvA zikSAM caraH sAyaM preSitastatra mantriNA / zarastambani lIno'sthAt pakSIvAnupalakSitaH // 32 // tadA vararucirgatvA channaM mandAkinIjale / dInArASTottarazatagranthiM nyasya yayau gRhe ||33|| tajjIvitamivAdAya dInAragranthimeSa tu / caraH samarpayAmAsa pracchannaM varamantriNe // 34 // atha guptAttadInAragranthirmantrI nizAtyaye / yayau rAjJA samaM gaGgAmAgAd vararucistadA // 35 // draSTukAmaM nRpaM dRSTvotkRSTamAnI savistaram / stotuM pravavRte gaGgAM mUDho vararucistataH // 36 // stutyante'cAlayad yantra yadA vararuciH padA / dInAragranthirutpatya nApatat pANikoTare ||37|| dravyaM so'nveSayAmAsa pANinA tajjale tataH / tasthAvapazyaMstUSNIko dhUrto ghRSTo hi maunabhAk // 38 // ityUce ca mahAmAtyaH kiM te datte na jAhnavI / nyAsIkRtamapi dravyamanveSayasi yad muhuH ? ||39|| upalakSya gRhANedaM nijadravyamiti bruvan / so'rpayAmAsa dInAragranthi vararuceH kare ||40 // dInAragranthinA tenotsarpihRdgraMnthineva saH / dazAmAsAdayAmAsa maraNAdapi dussahAm // 41 // CHORORO tRtIya prakAzaH // 514 // Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram tRtIya prakAzA // 515 // vipratArayituM lokaM sAyamatra kSipatyasau / dravyaM prAtaH punargrahaNAtItyUce sacivo nRpam // 42 // sAdhu jJAtamidaM chadmetyAlapan mantripuGgavam / vismayasmeranayanaH svavezmAgAd mahIpatiH // 43 // amarSaNo vararuciH pratikAraM vicintayan / gRhasvarUpaM sacivasyApRcchacceTikAdikam // 44 // tasyAtha kathayAmAsa kAcit sacivaceTacadaH / bhUpatiH zrIyakodvAhe bhokSyate mantrivezmani // 45 // sajyate cAtra zastrAdi dAtuM nandAya mantriNA / zastrapriyANAM rAjJAM hi zastramAdyamupAyanam // 46 // samAsAdya cchalajJastacchalaM vararucistataH / caNakAdi pradAyeti DimbharUpANyapAThayat // 47 // na vetti rAjA yadasau zakaTAlaH kariSyati / vyApAdya nandaM tadrAjye zrIyakaM sthApayiSyati // 48 // sthAne sthAne ca paThato DimbhAnevaM dine dine / janazrutyA tadoSIditi cAcintayada nRpH||49|| bAlakA yacca bhASante bhASante yacca yoSitaH / autpAtikI ca yA bhASA sA bhavatyanyathA na hi // 50 // tatpratyayArtha rAjJAtha preSito mantrivezmani / puruSaH sarvamAgatya yathAdRSTaM vyjijnypt||51|| tatazca sevAvasare mantriNaH samupeyuSaH / praNAmaM kurvato rAjA kopAt tasthau parAGmukhaH ||52||tdbhaavjnyo 'tha vezmaityAmAtyaH zrIyakamabravIt / rAjJo'smi jJApitaH kenApyabhakto vidviSanniva // 53 / / asAvakasmAdasmAkaM kulakSaya upasthitaH / rakSyate vatsa ! kuruSe yadyAdezamimaM mama // 54 // namayAmi yadA rAjJe zirazchindyAstadAsinA / abhaktaH svAmino vadhyaH pitApIti vadestataH // 55 // jarasApi yiyAsau mayyevaM yAte parAsutAm / tvaM matkulagRhastambho nandiSyasi ciraM tataH // 56 // zrIyako'pi rudannevamavadad gadgadasvaram / tAta! ghoramidaM karma zvapaco'pi karoti kim ? // 57 // amAtyo'pyanavIdevamevaM kurvan vicAraNAm / manorathAn pUrayase SeemaSSED Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 516 // vairiNAmeva kevalam ||58|| rAjA yama ivoddaNDaH sakuTumbaM na hanti mAm / yAvat tAvanmamaikasya kSayAd rakSa kuTumbakam ||59|| mukhe viSaM tAlapuTaM nyasya naMsyAmi bhUpatim / ziraH parAsorme chindyAH piThahatyA na te tataH // 60 // pitraivaM bodhitastat sa pratipede cakAra ca / zubhodaya dhImantaH kurvantyApAtadAruNam // 61 // bhavatA kimidaM vatsa ? vidadhe karma duSkaram / sasaMbhramamiti prokto nRpeNa zrIyako'vadat ||62|| yadaiva svAminA jJAto drohyayaM nihatastadA / bhartRcittAnusAreNa bhRtyAnAM hi pravartanam || 63|| bhRtyAnAM yujyate doSe svayaM jJAte vicAraNA / svAmijJAte pratIkAro yujyate na vicAraNA ||64 || kRtaurdhvadehikaM nandastataH zrIyakamatravIt / sarvavyApArasahitA mudreyaM gRhyatAmiti || 65 || atha vijJapayAmAsa praNamya zrIyako nRpam / sthUlabhadrAbhidhAno'sti pitRtulyo mamAgrajaH || 66 || pitRprasAdAd nirbAdhaM kozAyAstu niketane / bhogAnupabhuJjAnasya tasyAndA dvAdazAgaman || 67 || AhUyAtha sthUlabhadrastamarthaM bhUbhujoditaH / paryAlocyAmumAdezaM kariSyAmItyabhASata // 68|| adyaivAlocayetyuktaH sthUlabhadro mahIbhujA / azokavanikAM gatvA vimamazaiti cetasA // 99 // zayanaM bhojanaM snAnaM yaccAnyat sukhasAdhanam / kAle'pi nAnubhUyante rorairiva niyogibhiH // 70 // niyoginAM svAnyarASTracintAvyaye ca cetasi / preyasInAM nAvakAzaH pUrNakumbhe'mbhasAmiva // 71 // tyaktvA sarvamapi svArtha rAjJo'rthaM kurvatAmapi / upadravanti pizunA udbaddhAnAmiva dvikAH // 72 // yathA svadehadraviNavyayenApi prayatyate / rAjArthe tadvadAtmArthe yatyate kiM na dhImatA ? vimRzyaivaM vyadhAt kezotpATanaM paJcamuSTi sH| ratnakambaladazAbhI rajoharaNamapyatha ||74 || tatazca sa mahAsattvo gatvA sadasi pArthivam / AlocitamidaM tRtIya prakAzaH // 516 // Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 51 // # dharmalAbhaH stAdityavocata / / 75 // tataH sa rAjasadanAd guhAyA iva kesarI / niHsasAra mahAsAraH saMsArakariro SaNaH // 76 // kimeSa kapaTaM kRtvA yAyAd vezyAgRhaM punaH / ityapratyayataH kSamApo gavAkSeNa nirakSata // 77 // pradeze zabadurgandhe'pyavikUNitanAsikam / yAntaM dRSTvA sthUlabhadraM narendro'dhRnayacchiraH // 78 // bhagavAn vItarAgo'sAvasmin dhig me kucintitam / ityAtmAnaM ninindoccainandastamabhinandayan // 79 // sthUlabhadro'pi gatvA shriisNbhuutivijyaantike| dIkSA sAmAyikoccArapUrvikAM pratyapadyata // 8 // __gRhItvA zrIyakaM doSNi tato nandaH sagauravam / mudrAdhikAre niHzeSavyApArasahite nyadhAt // 81 // cakAra zrIyako rAjyacintAmavahitaH sadA / sAkSAdiva zakaTAlaH prakRSTanayapATavAt // 82 // sa nityamapi kozAyA vinItaH sadane yayau / snehAd bhrAtustatpriyApi kulInaibahu manyate / / 83 // sthUlabhadraviyogArtA zrIyakaM prekSya sA'rudata / iSTe dRSTe hi duHkhArtA na duHkhaM dhartumIzate // 84 // tatastAM zrIyako'vocadArye! kiM kurmahe vayam / asau vararuciH pApo'ghAtayaJjanakaM hi naH // 85 // akANDotthitavajrAgnipradIpanasahodaram / sthUlabhadraviyogaM ca bhavatyA akarodayam // 86 // tvajjAmyAmupakozAyAM yAvad rakto'styaso khlH| tAvat pratikriyAM kAzcida vicintaya manasvini ! // 87 // tadAdizopakozAM yat pratArya kathamapyasau / vidhIyatAM vararucirmadyapAnarucistvayA // 88 // preyoviyojanAd vairAd dAkSiNyAd devarasya ca / tat pratijJAya sA sadyo'pyupakozAM samAdizat // 89 // kozAyAzca nidezenopakozA taM tathA vyadhAt / yathA papau murAmeSa strIvazaiH kriyate na kim ? // 9 // surApAnaM vararuciH svairaM bhaTTo'dya kaaritH| upakozeti kozAya zazaMsAtha nizAtyaye // 91 // atha kozAmukhAta sarva zuzrAva Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 518 // zrIyako'pi tat / mene ca pitRvairasya vihita pratiyAtanam // 92 // zakaTAlamahAmAtyAtyayAt prabhRti so'pyabhUt / bhaTTo vrrucirbhuupsevaavsrttprH||93|| sa pratyahaM rAjakule sevAkAle samApatan / rAjJA ca rAjalokaizca sagauravamadRzyata / 94 / anyadA nandarAi mntrigunnsmrnnvihlH| sadasi zrIyakAmAtya jagAdevaM sagadgadam / / 95 / / bhaktimAn zaktimAn nityaM zakaTAlo mhaamtiH| abhavad me mahAmAtyaH zakrasyeva bRhsptiH||96|| evameva vipanno'sau daivAdadya karomi kim ? / manye zUnyamivAsthAnamahaM tena vinAtmanaH // 97 // uvAca zrIyako'pyevaM ki deveha vidadhmahe / idaM vararuciH sarva pApaM vyadhita madyapaH // 98 // satyameSa surAM bhaTTaH pibatIti nRpodite / zvo'muM darzayitAsmIti zrIyakaH pratyavocata // 99 / / zrIyakastu dvitIye'hni sarveSAmIyuSAM sadaH / svaghusA zikSitenAgrathaM padmamekaikamApayat // 100 // tatkAla madanaphalarasabhAvanayA'zcitam / durAtmAno vararucerarpayAmAsa paGkajam // 1 // kutastyamadbhutAmodamidamityabhivaNinaH / ghrAtuM rAjAdayo ninyurnAsAgre svaM svamambujam // 2 // so'pi bhaTTo'nayad ghrAtuM ghrANAgre paGkaja nijam / candrahAsasurAM sadyo rAtripItAM tato'vamat // 3 // dhigamuM sIdhupaM brahmabandhuM bandhavadhocitam / sarityAkruzyamAno niryayau sadaso'ya sH||4|| brAhmaNA yAcitAstena prAyazcittamacIkathan / tApitatrapuNaH pAnaM surApANAghaghAtakam / / 5 // mUSayA tApitamatha papau vararUcistrapu / prANaizca mumuce sadyastatpradAhabhayAdiva // 6 // sthUlabhadro'pi sNbhuutvijyaacaarysnnidhau| pravrajyAM pAlayAmAsa pAradRzvA zrutAmbudheH / / 7 // varSAkAle'nyadA''yAte saMbhUtavijayaM gurum / praNamya mUrnA munaya ityagRhaNannabhigrahAn // 8 // ahaM siMhaguhAdvAre kRtotsarga upo. SitaH / avasthAsye caturmAsImekaH pratyazraNodidam // 9 // dRgaviSAhibiladvAre cturmaasiimupossitH| sthAsyA // 518 // Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAza // 519 // mi kAyotsargeNa dvitIyo'bhyagrahIditi // 10 // utsargI kUpamaNDUkAsane mAsacatuSTayam / sthAsyAmyupoSita iti tRtIyaH pratyapadyata // 11 // yogyAn matvA guruH sAdhUna yAvat tAnanvamanyata / sthUlabhadraH purobhUya natvaivaM tAvadabravIt // 12 // kozAbhidhAyA vezyAyA gRhe yA citrazAlikA / vicitrakAmazAstroktakaraNAlekhyazAlinI // 13 // tatrAkRtatapaHkarmavizeSaH SaDrasAzanaH / sthAsyAmi caturo mAsAniti me'bhigrahaH prabho ! // 14 // jJAtvopayogAd yogyaM taM gurustatrAnvamanyata / sAdhavazca yayuH sarve svaM svaM sthAnaM pratizrutam // 15 // sthUlabhadro'pi saMprApa kozAvezyAniketanam / abhyuttasthau tataH kozA'pyAhitAJjaliragrataH // 16 // sukumAraH prakRtyAsau rambhAstambha ivoruNA / pratabhAreNa vidhuro'trAgAditi vicintya saa||17|| uvAca svAgataM svAmin ! samAdiza karomi kim ? / vapurdhana parijanaH sarvametat tavaiva hi // 18 // yugmam // cAturmAsIM vasatyai me citrazAleyamarpyatAm / ityUce sthUlabhadro'pi sA tUce gRhyatAmiti // 19 // tayA ca tasyAM praguNIkRtAyAM bhagavAnapi / kAmasthAne'vizada dharma iva svabalavattayA // 20 // atha sA pairasAhArabhojanAnantaraM muneH| vizeSakRtazrRGgArA kSobhAya samupAyayau // 21 // sopaviSTA purastasyotkRSTA kaacidivaapsraaH| caturaM racayAmAsa hAvabhAvAdikaM muhuH // 22 // karaNAnubhavakrIDoddAmAni suratAni ca / tAni tAni prAktanAni smArayAmAsa sA'sakRt // 23 // yad yat kSobhAya vidadhe tayA tatra mahAmunau / tat tad mudhA'bhavad yadvad vajre nakhavilekhanam // 24 // prativAsaramapyevaM tatkSobhAya cakAra sA / jagAma sa tu na kSobhaM manAgapi mahAmanAH // 25 / / tayopasargakAriNyA pratyutAsya mahAmuneH / AdIpyata dhyAnavahirmeghavatirivAmbhasA // 26 // tvayi pUrvamivAjJAnAd Sex // 519 // Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ASTE tRtIya prakAza // 520 // rantukAmAM dhigIza! mAm / AtmAnamiti nindantI sA'patat tasya pAdayoH // 27 // munestasyendriyajayaprakarpaNa camatkRtA / prapede zrAvakatvaM sA'grahIccaivamabhigraham // 28 // tuSTaH kadApi kasmaicid dadAti yadi mAM nRpH| vinA pumAMsamekaM tamanyatra niyamo mama // 29 // gate tu varSAsamaye te trayo'pi hi sAdhavaH / niyUMDhAbhigrahA eyugurupAdAntikaM kramAt // 30 // AyAn siMhaguhAsAdhuraho ! duSkarakAraka ! / tava svAgatamityUce kiJcidutthAya sUriNA // 31 // sUriNA bhASitau tadvadAyAntAvitarAvapi / same pratijJAnirvAhe samA hi svAmisakriyA // 32 // athAyAntaM sthUlabhadramutthAya gururabravIta / dRSkaraduSkarakAra ! mahAtman ! svAgataM tava // 33 // sAsUyAH sAdhavaste'thAcintayanityaho! guroH| idamAmantraNaM mantriputratAhetukaM nanu // 34 // yadyasau SaDrasAhAraH kRtaduSkaraduSkaraH / idaM varSAntare tarhi pratijJAsyAmahe vayam // 35 / / evaM manasi saMsthApya sAmarzAste mhrssyH| kurvANAH saMyama mAsAmnaSTAvagama yan kramAt // 36 // / uttamarNa iva prApte kAle hRSTaH puroH guroH / sAdhuH siMhaguhAvAsI cakAreti pratizravam // 37 // kozAvezyAgRhe nityaM SaDrasAhArabhojanaH / bhagavan ! samavasthAsye caturmAsImimAmaham // 38 // sthUlabhadreNa mAtsaryAdetadaGgIkarotyayam / vicAryetyupayogena jJAtvA ca gururAdizat // 39 // vatsa ! mAbhigrahaM kArSIratiduSkaraduSkaram / sthUlabhadraH kSamaH kartumadrirAja iva sthiraH // 40 // na hi me duSkaro'pyeSa kathaM duSkaraduSkaraH / tadavazyaM kariSyAmItyuvAca sa munirgurum // 41 // gururUce'munA bhAvI bhraMzaH prAktapaso'pi te / Aropito'tibhAro hi gAtrabhaGgAya jAyate // 42 // gurorvaco'vamanyAtha vIramanyo muniH sa tu / unmInaketanaM prApa kozAyAstu niketanam // 43 // sthUlabhadraspardhayehAyAti manye tapasvyasau / bhave patan rakSaNIya ityutthAya nanAma sA // 44 // va 11520 // Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA satya yAcitAM tena muninA citrazAlikAm / kozA samarpayAmAsa sa munistatra cAvizat // 45 // taM bhuktapaDarasAhAraM madhyAhane'ya parIkSitum / kozApi tatra lAvaNyakozabhUtA samAyayau // 46 // cukSobha sa munirmakSu paGkajAkSImudIkSya tAm / strI tAdRg bhojanaM tAdRya vikArAya na kiM bhavet ? // 47 // smarAA yAcamAnaM taM kozApyevamavocata / vayaM hi bhagavan ! vezyA vazyAH smo dhanadAnataH // 48 // sa munirvyAjahArAtha prasIda mRgalocane / / asmAsu bhavati dravyaM kiM telaM vAlukAsviva ? // 49 // nepAlabhUpo'pUrvasmai sAghave ratnakambalam / datte tamAnayetyUce sa nirvedayituM munim // 50 // tatazcacAla nepAlaM pratyakAle'pi bAlavat / paGkilAyAmilAyAM sa nijavrata iva skhalan // 51 // tatra gatvA mahIpAlAd ratnakambalamApya ca / sa munivalito vartmanyAsaMstatra ca dasyavaH // 52 // AyAti lakSamityAkhyad dasyUnAM zakunastataH / kimAyAtItyapRcchacca dasyurAi drusthitaM naram // 53 // Agacchan bhikSareko'sti na kazcit tAdRzo'paraH / ityazaMsad dumArUDhazcaurasenApateH sa tu // 54 // sAdhustatrAtha saMprAptastaividhRtya nirUpitaH / kamapyarthamapazyadbhirmumuce ca maalmlucaiH||55|| etallakSa 'prayAtIti vyAharacchakunaH punaH / muni caurapatiH proce satyaM brUhi kimasti te ? // 56 / / vezyAkRte'sya vaMzasyAntaH kSipto rtnkmblH| astItyukte munizcorarAjena mumuce'tha sH||57|| sa samAgatya kozAyai pradadau ratnakambalam / cikSepa sA gRhasrotaH paGke niHzaGkameva tam // 58 // ajalpad munirapyevaM nyakSepyazucikardame / mahAmUlyo hyasau ratnakambalaH kambukaNThi ! kim ? // 59 // atha kozApyuvAcaivaM kambalaM mUDha ! zocasi / guNaratnamayaM zvabhre patantaM svaM na zocasi // 60 // tat zrutvA jAtasaMvego munistAmityavocata / bodhito'smi tvayA sAdhu saMsArAt sAdhu rakSitaH // 61 / / aghAnyatIcAra // 52 // Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 / yogazAstram prakArA bhvaanyunmuulyitumaatmnH| yAsyAmi gurupAdAnte dharmalAbhastavAna ! // 62 // kozApi tamuvAcaivaM mithyA me dapkRtaM tvayi / brahmavratasthayApyevaM mayA yadasi kheditH||63|| AzAta neyaM yuSmAkaM bodhahetormayA kRtA |kssntvyaa sA guruvacaH zrayadhvaM yAta satvaram // 64 // icchAmIti bhaNitvA ca gurvantikamupetya sH| gRhItvAlocanAM tIkSNamAcacAra punastapaH // 65 // rAjJA pradattA kozApi tuSTena rathine'nyadA / rAjAyatteti zizrAya vinA rAgeNa sA tu tam // 66 / / sthUlabhadraM vinA nAnyaH pumAn ko'potyahanizam / sA tasya rathino'bhyarNe varNayAmAsa vaNinI // 67 // rathI gatvA gRhodyAne paryake ca niSadya sH| tanmanoraJjanAyeti svavijJAnamadarzayat // 68 // mAkandalumbI bANena vivyAdha tamapISuNA / puDhe'nyena tamapyanyenetyAhastaM zarAlyabhUt // 69 // vRntaM chitvA kSurapreNa bANazreNimukhasthitAm / lumbIM svapANinA''kRSyAsInastasyai sa Arpayat // 70 // idAnIM mama vijJAnaM pazyetyAlapya sApi hi / vyatti sArSa rAziM tasyopari nanarta ca // 71 // sUcI kSiptvA tatra rAzau puSpapatraiH pidhAya tAm / sA nanarta ca no sUcyA viddhA rAzizca na kSataH // 72 // tataH sa Uce tuSTo'smi duSkaraNAmunA tava / yAcasva yad mamAyattaM dadAmi tadahaM dhruvam // 73 // sovAca kiM mayA'kAri duSkaraM yena raJjitaH / idamapyadhikaM cAsmAt kimabhyAsena duSkaram ? // 74 // kiJcAmralumbIcchedo'yaM nRtyaM cedaM na duSkaram / azikSitaM sthUlabhadro yaccakre tatta duSkaram // 75 // dvAdazAbdAni bubhuje bhogAn yatra samaM mayA / tatraiva citrazAlAyAM tasthau so'khaNDitavrataH // 76 // dugdhaM nakulasaMcArAdiva strINAM prcaartH| yoginAM dRSyate cetaH sthUlabhadramuni vinA // 77 // dinamekamapi sthAtuM ko'laM strIsaMnidhau tathA ? / caturmAsIM yathA tasthau sthUlabhadro' sApayat // 70 // idA no sUcyA ki tasyopari nanarta // 522 // Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 523 // kSatavataH // 78 // AhAraH SaDarasazcitrazAlAvAso'GganAntike / apyekaM vratalopAyAnyasya lohatanorapi // 79 // vilIyante dhAtumayAH pArzve vahuneriva striyAH / sa tu vajramayo manye sthUlabhadro mahAmuniH // 8 // sthUlabhadraM mahAsattvaM kRtaduSkaraduSkaram / vyAvarNya yuktA muraiva mukhe varNayituM param / / 81 // rathiko'pyatha papraccha ya evaM varNyate tvyaa| ko nAma sthUlabhadro'yaM mahAsattvaziromaNiH ? // 82 // sA'pyUce zakaTAlasya nandabhUpAlamantriNaH / tanayaH sthUlabhadro'yaM tavAgre varNayAmi yam // 83 // tacchutvA so'pi saMbhrAnta ityuvAca kRtAJjaliH / eSo'smi kiGkarastasya sthuulbhdrmhaamuneH||44|| saMvignaM sAtha taM jJAtvA vidadhe dharmadezanAm / pratyabudhyata sadbuddhirmohanidrAmapAsya sH||85|| pratibuddhaM ca taM budhdhyA sA''khyad nijamabhigraham / tat zrutvA vismayotphullalocanaH so'bravIdidam // 86 // bodhito'haM tvayA bhadre ! sthulbhdrgunnoktibhiH| yAsyAmi tasya panthAnaM bhavatyaivAdya darzitam / / 87 // kalyANamastu te bhadre ! pAlaya svamabhigraham / uktvaivaM sadguroH pArzva gatvA dIkSAM sa Adade / / 88 // bhagavAn sthUlabhadro'pi tIvra vratamapAlayat / dvAdazAbdapramANazca duSkAlaH samabhUttadA / / 89 // tIraM nIranidhergatvA sAdhusaMgho'khilo'pyatha / gamayAmAsa duSkAlaM karAlaM kAlarAtrivat / / 90 // aguNyamAnaM HAL tu tadA sAdhUnAM vismRtaM zrutam / anabhyasanato nazyatyadhItaM dhImatAmapi / / 91 // saMgho'tha pATalIputre samavAyaM vinirmame / yadaGgAdhyayanoddezAdyAsId yasya tadAdade // 92 // tatazcaikAdazAGgAni zrIsaMgho'melayattadA / dRSTivAdanimittaM ca tasthau kizcida vicintayan // 93 // saMgho'smarada bhdrbaahordssttivaadbhRtsttH| tadAnayanahetozca prajighAya munidvayam // 94 // gatvA natvA munI tau tamityUcAte kRtaanyjlii| samAdizati vaH saMghastatrAgamanahetave // 95 // // 523 // Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 524 // so'pyuvAca mahAprANadhyAnamArabdhamasti yat / bhaviSyati tato hetorna tatrAgamanaM mama // 96 // tadvacastau munI gatvA saMghasyAzaMsatAmatha / saMgho'pyaparamAyAdidezeti munidvayam / / 97 / / gatvA vAcyaH sa AcAryoM yaH zrIsaMghasya zAsanam / na karoti bhavet tasya daNDaH ka iti zaMsa nH|| 98 / / saMghabAhyaH sa kartavya iti vakti yadA sa tu tahiM taddaNDayogyo'sItyAcAryoM vAcya uccakaiH / / 99 // tAbhyAM gatvA tathaivokta AcAryo'pyevamUcivAn / maivaM karotu bhagavAn saMghaH kintu karotvadaH // 200 // mayi prasAdaM kurvANaH zrIsaMghaH prahiNotviha / zipyAn medhAvinastebhyaH sapta dAsyAmi vaacnaaH||1| tatraikAM vAcanAM dAsye bhikSAcaryAta aagtH| anyAM ca kAlavelAyAM bahirbhUmyAgato'parAm // 2 // anyAM vikAlavelAyAM tisa Avazyaka punaH / setsyatyevaM saMghakArya matkAryasyAvibAdhayA // 3 // tAbhyAmetya tathAkhyAte zrIsaMgho'pi prasAdabhAka / prAhiNot sthUlabhadrAdisAdhupazcazatIM ttH||4|| tAn sUrirvAcayAmAsa te'pyalpA vAcanA iti / udbhajye yunija sthAnaM sthalabhadrastvavAsthita // 5 // nodbhajyase kimityuktaH sUriNA so'bravIdidam / nodbhajye bhagavan ! kintu mamAlpA eva vAcanAH // 6 // mUrirUce mama dhyAna pUrNaprAyamidaM ttH| tadante vAcanAstubhyaM pradAsyAmi tvadicchayA // 7 // pUrNe dhyAne tataH mUriricchayA tamavAcayat / dvivastUnAni pUrvANi daza yAvat papATha sH|| 8 // vihArakramayogena pATalIputrapattanam / zrIbhadrabAhurAgatya bAhyodyAnamazizriyat // 9 // vihArakramayogena vatinyo'trAntare tu taaH| bhaginyaH sthUlabhadrasya vandanAya samAyayuH // 10 // vanditvA gurumUcustAH sthUlabhadraH ka nu prabho ! / ihApavarake'stIti tAsAM sUriH zazaMsa ca // 11 // tatastamabhicelustAH samAyAntIvilokya saH / AzcaryadarzanakRte siharUpaM vinimame / / 12 / / dRSTvA siMhaM tu bhItAstAH // 524 // Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 525 // sUrimetya vyajijJapan / jyeSThArya jayase siMhastatra so'dyApi tiSThati // 13 // jJAtvopayogAdAcAryo'pyAdidezeti gacchata / vandadhvaM tatra vaH so'sti jyeSThAryo na tu kesarI // 14 // tato'yustAH punastatra svarUpasthaM nirUpya ca / vavandire sthUlabhadraM jyeSThA cAkhyad nijAM kathAm ||15|| zrIyakaH samamasmAbhirdIkSAM jagrAha kintvasau / kSudhAvAn sarvadA kartu bhaktamapi kSamaH ||16|| mayoktaH paryuSaNAyAM pratyAkhyAdyadya pauruSIm / sa pratyAkhyAtavAnukto mayA pUrNe'vadhau punaH ||17|| pratIkSasva kSaNaM pratyAkhyAhi pUrvArdhamapyayi ? | adya yAvat tvayA caityaparipATI vidhIyate // 18 // tathaiva pratipede'sau samaye'bhihitaH punaH / tiSThedAnImastvapArdhamiti cakre tathaiva saH // 19 // pratyAsannA 'dhunA rAtriH mukhaM suptasya yAsyati / tatpratyAkhyAhyabhaktArthamityuktaH so'karot tathA ||20|| tato nizIthe saMprApte smaran devagurUnasau / kSutpIDayA prasarantyA vipadya tridivaM yayau | 21 | RSighAto mayA'kArItyuttAmyantI tatastvaDham / puraH zramaNa saMghasya prAyazcittAya DhaukitA | 22| saMgho'pyUce vyadhAyIdaM bhavatyA zuddhabhAvayA / prAyazcittaM tato neha kartavyaM kiJcidasti te |23| tatohamityavocaM ca sAkSAdAkhyAti cejjinaH / tato hRdayasaMvittirjAyate mama nAnyathA // 24 // atrArthe sakalaH saMghaH kAyotsarga dadAvatha / etya zAsanadevyUce vrata kArya karomi kim 1 ||25|| saMgho'pyevamabhASiSTa jinapArzvamimAM naya / soce nirvighnagatyarthaM kAyotsargeNa tiSThata ||26|| saMghe tatpratipedAne mAM sA'nai pakhinAntike / tataH sImantrarasvAmI vandito bhagavAn mayA ||27|| bharatAdAgatA''ryeyaM nirdoSatyavadajjinaH / kRpayA manimittaM ca vyAcakre cUlikAdvayam ||28|| tato'haM chinnasaMdehA devyAnItA yathAzrayam / zrIsaMvasyApi tavatI cUlikAdvitayaM ca tat // 29 // ityAkhyAya sthUlabhadrAnujJAtA nijamAzrayam / tA yayuH sthUlabhadro'pi vAca tRtIya prakAzaH // 525 / / Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 526 // nArthamagAd gurum // 30 // na dadau vAcanAM tasyAyogyo'sItyAdizana guruH / dIkSAdinAt prabhRtyeSo'pyaparAdhAn vyacintayat // 31 // cintayitvA ca na hyAgaH smarAmIti jagAda ca / kRtvA na manyase zAntaM pApamityavad guruH // 32 // sthUlabhadrastataH smRtvA papAta gurupaadyoH| na kariSyAmi bhUyo'daH kSamyatAmiti cAbravIt // 33 // na kariSyasi bhUyastvamakArSIyadidaM punaH / na dAsye vAcanAM tenetyAcAryAstamanUcire // 34 // sthUlabhadrastataH sarvasaMghanAmAnayada guram / mahatAM kupitAnAM hi mahanto'la prasAdane // 35 // sUriH saMgha babhASe'tha vicakre'sau yathAdhunA / tathA'nye vikariSyante mandasattvA ataH param // 36 / / avaziSTAni pUrvANi santu matpArzva eva tat / asyAstu doSadaNDo'yamanyazikSAkRte'pi hi // 37 // sa saMghenAgrahAdukto vivedetyupayogataH / na mattaH zeSapUrvANAmucchedo bhAvyatastu saH // 38 // anyasya zeSapUrvANi pradeyAni tvayA nahi / ityabhigrAhya bhagavAna sthUlabhadramavAcayat // 39 // sarvapUrvadharo'thAsIt sthUlabhadro mahAmuniH / prApya cAcAryakaM bhadrabhavinaH pratyabodhayat // 40 // strIbhyo nivRttimadhigamya samAdhilInaH zrIsthUlabhadramunirApa divaM krameNa / evaMvidhapravarasAdhujanasya sarvasaMsArasaukhyaviratiM vimRzeda manISI // 241 // 132 // // iti zrI sthUlabhadrakathAnakam // yoSiradaGgasatattvaM kalApakenAha(1) satattvaM yAthArthyam / | // 526u Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram tRtIya // 527 // prakAza hai| yakRcchakRnmalazleSmamajAsthiparipUritAH / snAyusyUtA vahI ramyAH striyazcarmaprasevikAH // 133 yakRt kAlakhaNDam zakRd viSThA, malA dantAdhupalepAH zleSmA kaphaH, majjA SaSTho dhAtuH, asthIni paJcamo dhAtuH, ebhiH paripUritAH khiyaH strIzarIrANi, carmaprasevikA bhavAH, ata eva bahireva rmyaaH| bhakhA hi madhye pUtidravyapUritA api bAhye ramyA bhavanti, striyo'pyevam, bhanAzca syUtA bhavanti, ata eva snAyusyUtAH snAyubhiH snasAdibhiH syUtA iva syUtAH // 133 // tathAbahirantaviparyAsaH strIzarIrasya ceda bhaveta / tasyaiva kAmakaH kuryAda gadhragomAyagopanam / 134 // ___ bahizcAntazca, tayAviparyAso vinimayaH bahirbhAgo'ntarbhavet antarbhAgo vA bahiH, strIzarIrasya strIdehasya ced yadi bhavet, tadA tasyaiva strIzarIrasya kAmukaH kAmI gRghragomAyugopanaM gRdhragomAyubhyo rakSaNaM kuryAt / gRdhra gomAyugrahaNa divAnizaM rakSaNIyatApratipAdanArthamaH gRdhrA hi divA prabhaviSNavaH, gomAyavazca rAtrau / tatstrIzarIrasya viparyAse naktaMdina kAmuko gRdhragomAyurakSaNavyAkula eva syAt, dUre tatparibhogaH / / 134 / / tathAstrIzastreNApi cet kAmo jgdetjjigiissti| tucchapicchamayaM zastraM kiM nAdatte sa muuddhdhiiH1|135|| ___ snyeva zastraM strIzastraM tena jagadvijayArthamupAttena, apItyanAdare, ced yadi, kAmo manmathaH, etajjagat trailokyAtmakam, jigIpati jetumicchati, tadA sa mUDhadhIH kAmaH tucchaM kAkAdInAM yat picchaM tanmayaM zastraM kiM nAdatte kuto hetona gRhaNAti ? / ayamarthaH-yadyasAreNa rasAmugmAMsamedo'sthimajjazukrapUritena bahuprayAsalabhyena strIrUpeNa // 527 // Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 528 // zastreNa jigISatyayam, tadA tucchaM picchameva sulabhamapUti ca kiM nAdatte ? idaM hi vismRtamasya mRDhadhiyaH, yallaukikAH paThantiarke ced madhu vindeta kimartha parvataM vrajet / iSTasyArthasya saMsiddhau ko vidvAn yatnamAcaret ? // 1 // 135 // tathA idamapi nidrAcchede cintayetsaGkalpayoninAnena hahA ! vizvaM viDambitam / tadutkhanAmi saGkalpaM mUlamasyeti cintyet|136| saGkalpaH kalpanAmAtraM yoniH kAraNaM yasya na tu vAstavaM kizcit kAraNamityarthastena, anena sakalajagatsaMvedanasiddhena, hahA iti khede, vizvaM jagad brahma-hari-hara-saMkrandanaprabhRtika kITaparyavasAnaM taistaiH svIdarzanAliGganasmaraNAdibhiH prakAraiviMDambitaM vigopitm| zrUyate hi purANe-haragaurIvivAhotsave purohitIbhUtaH pitAmaho, gaurIpraNayaprArthanAsu haraH, gopIcATukarmaNA zrIpatiH, gautamabhAryAyAM ramamANaH sahasalocanaH, bRhaspaterbhAryAyAM tArAyAM candraH, azvAyAmapyAdityo viDambanAM praapitH| tadanenAsAreNAsArahetUdbhavena ca yad vizvaM viDambyate tadasAmpratam / tat tasmAdidAnImasyaiva jagadviDambanakartuH saGkalpalakSaNaM mUlamutkhanAmi unmUlayAmi / iti strIzarIrasyAzucitvamasAratvaM saGkalpayonyupakaraNatvaM ca vicintayediti prakRtayojanA // 136 // ___ tathA, idamapi nidrAcchede cintayetyo yaH syAdvAdhako doSastasya tasya pratikriyAm / cintayed doSamukteSu pramodaM yatiSu vrajan 137 // 528 // Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / / 529 // yo yo rAga-dveSa - krodha- mAna - mAyA - lobha-moha - manmathA'sUyA - matsarAdidoSo bAdhakazcittaprazAntivAhikAyAstasya tasya doSasya pratikriyAM pratIkAraM cintayet ; tathAhi - rAgasya vairAgyam, dveSasya maitrI, krodhasya kSamA, mAnasya mArdavam, mAyAyA Arjavam, lobhasya santoSaH, mohasya vivekaH, manmathasya strIzarIrAzauca bhAvanA, asUyAyA anasUyatvam, matsarasya parasaMpadutkarSe'pi cittAnAvAdhA ca pratikriyA matA / idaM cAzakyamiti nAzaGkanIyam, dRzyante hi munayastattaddoSaparihAreNa guNamayamAtmAnaM vibhrataH / ata evAha - doSamukteSu yatiSu pramodaM vajana / sukaraM hi doSamuktamunidarzanena pramodAdAtmanyapi doSamokSaNam / / 137 // tathA duHsthAM bhavasthitiM sthemnA sarvajIveSu cintayan / nisargasukhasarga teSvapavarga vimArgayet // 138 duHsthAM duHkhahetum, bhavasthirti saMsArAvasthAnam, cintayan vimRzana, sarvajIveSu tiryagra - nAraka - narA - 'mareSu; tathAhi - tirathAM vadha-bandha - tADana - pAravazya-zrut-pipAsA - 'tibhArAropaNA -'GgacchedAdibhiH, nArakANAM ca svAbhAvika - parasparodIrita-paramAdhArmikakRta kSetrAnubhAvaja vedanAmanubhavatAM krakacadAraNa- kumbhIpAka - kUTazAlmalIsamAzleSa - vaitaraNItaraNAdibhiH, narANAM ca dAridryavyAdhipAravazyavadhabandhAdibhiH surANAM cerSyA-viSAda - vipakSasaMpaddarzanamaraNaduHkhAnucintanAdibhirduHsthaiva bhavasthitiH, tAM sthemnA sthairyeNa cintayaMsteSu sarvajIveSvapavagaM mokSam . kiM viziSTam ? nisargasukhasarga nisargeNa sukhasaMsarge yatra tam, vimArgayedAzaMset -- kathaM nu nAma sarve saMsAriNaH sakaladuHkhavimokSeNa mokSeNa saMyujyeranniti / / 138 // idamapi nidrAcchede cintayet -- tRtIya prakAzaH // 529 // Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 530 // saMsarge'pyupasargANAM dRDhavrataparAyaNAH / dhanyAste kAmadevAdyAH zlAghyAstIrthakRtAmapi // 139 // saMsarge'pi saMbandhe'pi, upasargANAM surAdikRtAnAm, dRDhavrataparAyaNAH pratipannatratapAlanaparAH, kAmadevAdyAH kAmadevaprabhRtayaH, dhanyA dhamaMdhanaM labdhAraH, ta iti bhagavadupAsakatvena prasiddhAH / dhanyatve vizeSahetumAha -- zlAghyAH prazasyAstIrthakRtAM zrImanmahAvIrasya pUjAyAM bahuvacanam / kAmadevakathAnakaM ca saMpradAya gamyam / sa cAyam, anugaGge patadvaMzazreNIbhiriva cArubhiH / catyadhvajai rAjamAnA campetyasti mahApurI // 1 // bhogibhogAyatastambhaH kulagRhaM zriyaH / jitazatruriti nAmnA tasyAmAsId mahIpatiH || 2 || abhUd gRhapatistasyAM kAmadevAfe: sudhIH / Azrayo'nekalokAnAM mahAtarurivAdhvani // 3 // lakSmIriva sthirIbhUtA rUpalAvaNyazAlinI / abhUd bhadrAkRtirbhadrA nAma tasya sadhamiNI || 4 || nidhau SaT svarNakoTayaH SaD vRddhau SaD vyavahAragAH / vrajAH paT cAsya dazagosahasramitayo'bhavan // 5 // tadA ca viharantu tatrorvImukhamaNDane / puNyabhadrAbhidhodyAne zrIvIraH samavAsarat || 6 || kAmadevo'tha pAdAbhyAM bhagavantamupAgamat / zuzrAva ca zrotrasudhAM svAmino dharmadezanAm ||7|| kAmadevastato devanarAsuraguroH puraH / prapede dvAdazavidhaM gRhidharma vizuddhadhIH // 8 // pratyAkhyAt sa vinA bhadrAM strIjAna par3IM vinA / nidhau vRddhau vyavahAre SaT SaT koTIrvinA vasu || 9 || halapaJcazatIM muktvA'tyAkSIt kSetrANyanAMsi tu / digyAtrikANi vAdRNi paJca paJca zatAnyate // 10 // digyAtrikANi catvAri catvAri pravahanti ca / vihAya vahanAnyeSa pratyAkhyAd vahanAnyapi // 11 // vinaikAM gandhakASAyIM sa tatyAjAGgamArjanam / dantadhAvanamapyAdramapAsya madhuyaSTikAm ||12|| Rte ca kSIrAmalakAt phalAnyanyAni so'mucat / abhyaGgaM ca tRtIya prakAzaH 530 // Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 531 // vinA taile sahakhazatapAkime // 13 // vinA sugandhigandhADhayamudvartanakamatyajat / vinASTAvauSTikAnambhaskumbhAn majjanakarma ca // 14 // Rte ca aumayugalAd vastraM sarvamavarjayat / candanAgurughusaNAnyapAsyAnyad vilepanam // 15 // jAtIkhanaM ca padma ca vinA kusumamatyajat / karNikA nAmamudrAM ca vihAyAbharaNAnyapi // 16 turukAgurudhUpebhya Rte dhRpavidhi jahau / ghRtapUrAt khaNDakhAdyAdanyad bhakSyamavarjayat // 17 // kASThapeyAM vinA peyAmodanaM kalamaM vinaa| mASamudgakalAyebhya Rte sUpaM ca so'mucat // 18 // tatyAja ca ghRtaM sarvamRte zAradagoghatAt / zAkaM svastikamaNDUkyAH palyaGkAccAparaM jahau // 19 // anyat snehAmladAlyamlAt tImanaM vAri khAmbhasaH / jahau sugandhitAmbUlAd mukhavAsamathAparam // 20 // tataH prabhuM sa vanditvA yayau nijaniketanam / tadbhAryApyetya jagrAha svAmyagre zrAvakavratam // 21 // kuTumbamAramAropya jyeSThaputre tataH svayam / tasthau pauSadhazAlAyAmapramAdI vrateSu saH // 22 // tasthuSastasya tatrAtha nizIthe kSobhahetave / pizAcarUpamRda mithyAdRSTiH ko'pyAyayau suraH // 23 // ziroruhAH zirasyasya karkazAH kapizatviSaH / cakAsAmAsurApakvAH kedAra iva zAlayaH // 24 // bhANDabhittanibhaM bhAlaM babhrupucchopame bhravau / kaNauM sUrpAkRtI yugmacullItulyA ca nAsikA // 25 // uSTrauSThalambinAvoSThau dazanAH phAlasanibhAH / jihvA sarpopamA zmazru vAjivAladhisodaram // 26 // taptamUSAnibhe netre hanU siMhahanUpamau / halAsyatulyaM cibukaM grIvoSTragrIvayA samA // 27 // uraH purakapAToru bhujau bhujagabhISaNau / pANI zilAbhAvamulyaH zilAputrakasannibhAH // 28 // pAtAlatulyamudaraM nAbhiH kUpasahodarA / zizna cAjagaraprAya vRSaNau kutupopamau // 29 // jo tAlajhumAkAre pAdau zailazilopamau / kolAhalaravo'kANDAzanidhvanibhayAnakA // 531 / Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 532 // DOSTOOREETO HENOXE // 30 // sa mUrmyAkhusrajaM bibhrat kaNThe ca saraTakhajam / nakulAn karNikAsthAne'GgadasthAne ca pannagAn // 31 // kruddhAntakasamutkSiptatarjanAGgulidAruNam / udasyannapakozAsiM kAmadevaM jagAda saH ||32|| aprArthitaprArthaka ! re ! kimArabdhamida tvayA / kiM svargamapavarga vA varAka ! tvamapIcchasi ? ||33|| muJcArabdhamidaM no cedanena nizitAsinA / taroriva phalaM skandhAt pAtayiSyAmi te ziraH // 34 // tarjayatyapi tatraivaM samAdherna cacAla saH / zarabhaH zairibhArAvaiH kiM kSubhyati kadAcana 1 ||35|| kAmadevaH zubhadhyAnAd na cacAla yadA tadA / vyAjahAra tathaivAyaM dvitristridazapAMsanaH || 36 || tatrApyakSubhyataH so'sya kSobhAyaimaM vapurvyadhAt / svazaktyantamanAlokya viramanti khalA na hi ||37|| so'dhatta vigrahaM tu sajalAmbhodasodaram | sarvato'pyetya midhyAtvaM rAzIbhUtamivaikataH // 38 // sa dIrghadAruNAkAraM viSANadvandvamunnatam / dhArayAmAsa kInAzabhujadaNDaviDambakam // 39 // kiJcidAkuzcitAM zuNDAM kAlapAzAmivodvahan / kAmadevaM jagAdevaM devaH kUTaikadaivatam // 40 // mAyAvin ! mucyatAM mAyA sukhaM tiSTha madAjJayA / pAkhaNDaguruNA kena tvamasyevaM vimohitaH 1 // 41 // na ced muJcasya dharma zuNDAdaNDena tad drutam / krakSyAmi tvAmitaH sthAnAd neSyAmi ca nabho'GgaNe ||42|| vyomnaH patantaM dantAbhyAM preSayiSyAmi cAntarA / avanamya tatastAbhyAM dArayiSyAmi dAruvat ||43|| pAdaiH kardamamarda ca tvAM mardiSyAmi nirdayam / ekapiNDIkariSyAmi tilapiSTimiva kSaNAt // 44 // unmattasyeva tasyaivaM ghoraM vyAharatA'pi hi / nottaraM kAmadevo'dAd dhyAnasaMlInamAnasaH // 45 // asaMkSubhitamIkSitvA kAmadevaM dRDhAzayam / dvitrizcaturabhASiSTa tathaiva 1 ' pratyeyiSyAmi iti pratyantaram / SETO CRESTO HORESTOCK tRtIya prakAzaH / / 532 / / Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram D tRtIya prakAzA // 533 // sa durAzayaH // 46 // tato'pyabhItaM taM prekSya zuNDAdaNDena so'grahIt / vyomanyucchAlayAmAsa pratIyeSa ca pUlavat // 47 // dalayAmAsa dantAbhyAM pAdanyAsamamarda ca / dharmakarmaviruddhAnAM kimakRtyaM durAtmanAm ? // 48 // adhisehe ca tat sarva kAmadevo mahAmanAH / manAgapi ca na sthairya jahau giririva sthirH||49|| tasminnacalite dhyAnAdIdRzenApi karmaNA / sadarpaH sarparUpaM sa vidadhe vibudhAdhamaH // 50 // devaH pUrvavadevoce sa taM bhApayituM ttH| kAmadevastu nAbhaiSIda dhyAnasaMvarmitaH sudhiiH||51|| bhUyo bhUyastathokvA taM nirbhIka prekSya duHsurH| Atodyamiva vaHNa svabhogenAbhyaveSTayat // 52 // niHzUkameva dazanardedazUko dadaMza tam / sa tu dhyAnasudhAmagno na tadvAdhAmajIgaNat // 53 // divyarUpaM tataH kRtvA dyutidyotitadiGmukham / suraH pauSadhazAlAyAM vivezaivamuvAca ca // 54 // dhanyo'si kAmadeva ! tvaM devarAjena saMsadi / prazaMsA'kAri bhavato'sahiSNustAmihAgamam // 55 // prabhavaH prAbhaveNApi varNayanti vavastvapi / ataH parIkSito'si tvaM nAnArUpabhRtA mayA // 56 / / tvAM yathA'varNayacchakastathaivAsi na sNshyH| kSamyatAmaparAdho me parIkSaNabhavastvayA // 57 // prayayAvabhidhAyaivaM sa devo devsdmni| kAmadevo'pi zuddhAtmA pratimAM tAmapArayat // 58 // upasargasahiSNuM tamazlAghiSTa svayaM prabhuH / sabhAyAM bhagavAn vIro guravo guNavatsalAH // 59 // kAmadevo dvitIyasminnati paaritpossdhH| trijagatsvAminaH pAdavandanArthamathAgamat // 6 // jagadgurUrabhASiSTa gautamaprabhRtIniti / gRhadharme'pyasAvevamupasargAn visoDhavAn // 6 // sarvasaGgaparityAgAda ytidhrmpraaynnaiH| tadvizeSeNa soDhavyA upasargA bhavAdRzaiH // 62 // karmanimUlanopAyAn shraavkprtimaasttH| ekAdazApi zizrAya kAmadevaH krameNa tAH / / 63 / / so'tha saMlekhanAM kRtvA prapede'zanavratam / paraM samAdhimApanaH // 533 // Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 534 / / kAladharmamupAyau // 64 // so'rUNAbhe vimAne'bhUd catuSpalyasthitiH suraH / syutvA tato videheSUtpadya siddhiM jiSyati // 65 // yathopasarge'pi nisargadhairyAta sa kAmadevo vratatatparaH san / zlAghyo'bhavat tIrthakRtAM tathA'nye'pyevaMvidhA dhanyatamAH pumAMsaH ||66 || 139 // // iti kAmadevakathAnakaM sapUrNam // idamapi nidrAcchede cintayet -- jino devaH kRpA dharmo guravo yatra sAdhavaH / zrAvakatvAya kastasmai na zlAghetAvimUDhadhIH 1 // 140 // zrAvakA uktanirvacanAsteSAM bhAvaH zrAvakatvaM tasmai zrAvakatvAya ko na zlAgheta ? sarvaH zlAghetaiva, muktvA mohamUDhAn / ata evAha - avimUDhadhIH; mUDhabuddhInAM hyatazvadarzinAM taimirikANAmiva candradvitaya- zaGkhapItimadarzinAM yA bhUt zrAvakatvAya zlAghA, amUDhabuddhayastu tattvadarzitvAt zlAghanta eva / tasmai iti tatsaMbandhinaM yacchandamAha -- yatra zrAvakatve jino rAgAdidoSajetA devaH pUjyo na tu rAgAdimAn, kRpA dukhitaduHkhaprahANecchA dharmo'nuSTheyarUpo na tu hiMsAtmako yAgAdiH sAdhavaH paJcamahAvrataratAH gurakho dharmopadeSTAro na tu parigrahArambhasaktAH // 140 // tathA nidrAcchede tAMstAn manorathAn saptabhiH zlokaigaha jinadharma vinirmukto mA bhUrvaM cakravartyapi / syAM ceTo'pi daridro'pi jinadharmAdhivAsitaH // 141 // 9 tRtIya prakAzaH ||534 // Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA yoga zAstram // 535 / / jinadharmeNa jJAna-darzana-cAritrarUpeNa vinirmukto rahitazcakravartyapi sArvabhaumo'pi mA bhUvaM mA janiSi, tasya narakamUlatvAtaH kintu syAM bhaveyaM ceTo'pi dAso'pi daridro'pi duHsthito'pi, kathaMbhUtaH ? jinadharmeNoktasvarUpeNAdhivAsitaH // 141 // tathA tyaktasaGgo jIrNavAsA malaklinnakalevaraH / bhajana mAdhukarI vRttiM municaryA kadA shrye||142|| / tyaktA gRhagRhiNIprabhRtayaH saGgA yena sa tyaktasaGgaH, jIrNa jarada vAso yasya sa jIrNavAsaH, malena klinnaM kalevara' yasya sa malaklinnakalebaraH, madhukarasyeyaM mAdhukarI mAdhukarIva mAdhukarI vRttirbhikSA tAM bhajan sevamAnaH, yadAhuH,1jahA drumassa pupphesu bhamaro Avibhai rasaM / na ya puppha kilAmei so ya pINei appayaM // 1 // emee samaNA muttA je loe saMti sAhuNo / vihagamA va pupphesu dAnabhatteSaNe rayA // 2 // vayaM ca vitti labbhAmo na ya kovuvahammai / ahAgaDesu rIyaMte pupphesu bhamarA jahA // 3 // munInAM caryA mUlaguNottaraguNarUpA tAM kadA kahiM zraye zrayiSyAmi, kadAkornavA // 5 / 3 // 8 // iti (1) yathA drumasya puppeSu bhramara Apibati rasam / na ca puSpaM klamayati sa ca prINAtyAtmAnam // 1 // evamete zramaNA muktA ye loke santi sAdhavaH / vihaGgamA iva puSpeSu dAnabhaktapaNe ratAH // 2 // vayaM ca vRttiM lapsyAmo na ca ko'pyupahanyate / yathAkRteSu rIyante puSpeSu bhramarA yathA // 3 // // 535 / / Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 536 // vatsyati vartamAnA // 142 // tyajan duHzIlasaMsarga gurupAdarajaH spRzan / kadAhaM yogamabhyasyan prabhaveyaM bhavacchide // 143 // duHzIlA laukikA lokottarAzca / tatra laukikA duHzIlA riTa-bhaTa-bhaNDa-gaNikAdayaH, lokottarAstu pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchAndAstaiH saMsarga saMvAsAdirUpaM, tyajan pariharan / na ca tanmAtreNa bhavatItyAha-- gurupAdarajaH spRzan / anena satsaMsargamAha / na caitAvatApyalamityAha - yogamabhyasyan yogo ratnattrayaM dhyAnaM vA tamabhyasyan punaH punaH parizIlayan kadAhaM prabhaveyaM prabhaviSyAmi / kasyai ? bhavicchade saMsArocchedAya / / 143 / / tathA mahAnizAyAM prakRte kAyotsarge purAd bahiH / stambhavat skandhakaSaNaM vRSAH kuryuH kadA mayi // 144 // mahAnizAyAM nizIthe, kAyotsarge prakRte prArabdhe purAd bahirnagarAd bAhyapradeze stambha iva stambhavad mayi skandhakaSaNaM skandhakaNDUyanaM kadA vRSA utsRSTapazavaH kuryuH kariSyanti / idaM ca pratimApratipannazrAvakaviSayam, tasyaiva purAd bahiSkRta kAyotsargasya zilAstambhabhrAntyA vRSabhaiH skandhakaSaNa saMbhavaH, praipsitayatyavasthApekSaM vA yatInAM jinakalpikAdInAM sarvadA kAyotsargasaMbhavAt // 144 // tathA vane padmAsanAsInaM kroDasthitamRgArbhakam / kadA'prAsyanti vaktre mAM jaranto mRgyuuthpaaH|| 145 // vane'raNDe padmAsanaM vakSyamANaM tenAsInamupaviSTam, ahiMsratvena kroDa utsaGge sthitA mRgArbhakA mRgaDimbhA *CKERESTOCKOO tRtIya prakAzaH // 536 // Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 537 // tRtIya prakAzA yoga yasya taM kroDa sthitamRgArbhakam, evaMvidhaM mAmaparikarmazarIraM kadA vaktre AghrAsyanti, ke ? mRgayUthapA mRgayUthAdhizAstram patayaH, kiMviziSTAH ! jaranto vRddhaaH| jaranto hi yathAkathazcit na vizvasanti, paramasamAdhinizcalatAsaMdarzanAt te'pi vizvastAH santo jAtisvabhAvAd vaktre Ajighranti // 145 // tathA-- | zatrau mitre tRNe straiNe svarNe'zmani maNau mRdi / mokSe bhave bhaviSyAmi nirvizeSamatiH kdaa|146|| zatrau ripau, mitre suhRdi, tRNe zaSpAdau straiNe strIsamUhe, svarNe kAzcane, azmanyupale, maNau ratne, mRdi mRttikAyAma, mokSe karmaviyogalakSaNe, bhave karmasaMbandhalakSaNe, nirvizeSamatistulyamatiH kadA bhaviSyAmi / zatrumitrAdiSu nirvizeSamatitvamapyanyasyApi bhaveta, asau tu paramavairAgyopagato mokSa-bhavayorapi nivizeSatvamarthayate, yadAha.-"mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattamaH" iti / ete ca manorathAH krameNottarottaraprakarSavantaH, tathAhi-prathame zloke jinadharmAnurAgamanorathaH, dvitIye tu yatidharmaparigrahamanorathaH, tRtIye tu yaticaryAkASThAdhirohaNamanorathaH, caturthe tu kAyotsargAdimanorathaH, paJcame tu giri-guhAdyavasthitamunicaryAmanorathaH, SaSThe tu paramasAmAyikaparipAkamanorathaH // 146 // idAnImupasaMharati| adhiroDhaM guNazreNi niHzreNI muktiveshmnH| parAnandalatAkandAn kuryAditi manorathAn / 147 // adhirodumAroDhuM guNazreNimuttarottaraguNasthAnarUpAm, kiMviziSTAm ! niHzreNImiva niHzreNIm , kasya ? ArianamAnaKA // 537 // Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tRtIya prakAzA zAstram // 538 // muktalakSaNasya vazmanA mAndarasya, kuyoda vidadhyAt iti zlokaSaTkanAktAn manorathAn, kiAvaziSTAn / parAnandalatAkandAn parazvAsAvAnandazca sa eva latA tasyAH kandAn kandabhUtAn / yathA hi kandAllatA prabhavati tathaitebhyo'pi manorathebhyaH paro ya AnandaH paramasAmAyikarUpaH sa prabhavati / saptabhiH kulakam // 147 // ____ athopasaMharatiityAhorAtrikI caryAmapramattaH samAcaran / yathAvaduktavRttastho gRhastho'pi vizudhyati // 148 // iti pUrvoktakrameNa, ahorAtre bhavAmAhorAtrikI caryA samAcArarUpAmapramattaH pramAdarahitaH samAcAran samyaka kurvan , uktaM jinAgame'bhihitaM yad vRtta pratimAdilakSaNa tatra tiSThatItyuktavRttasthaH, katham ? yathAvat samyavidhinA, gRhastho'pi yatitvamaprApnuvannapi vizudhyati kSINapApo bhavati / ___ atha punaH kAH pratimAH yAsu sthito gRhastho'pi vizudhyati ! ucyate-zaGkAdidoSarahitaM prazamAdiliGgaM sthairyAdibhUSaNaM mokSamArgaprAsAdapIThabhUtaM samyagdarzana bhaya-lobha-lajjAdibhirapyanaticaran mAsamAtraM samyaktvamanupAlayati, ityeSA prathamA pratimA / 1 / dvau mAsau yAvadakhanDitAnyavirAdhitAni ca pUrvapratimAnuSThAnasahitAni dvAdazApi vratAni pAlayatIti dvitIyA / 2 / trIn mAsAnubhayakAlamapramattaH pUrvoktapratimAnuSThAnasahitaH sAmAyikamanupAlayatIti tRtIyA / 3 / caturo mAsAMzcatuSpA pUrvapratimAnuSThAnasahito'khaNDitaM pauSadhaM pAlayatIti caturthI / 4 / / paJca mAsAMzcatuSpA gRhe tadvAre catuSpathe vA parISahopasargAdiniSkampakAyotsargaH pUrvoktapratimAnuSThAna // 538 // Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 539 / / pAlayan sakalAM rAtrimAsta iti paJcamI / 5 / evaM vakSyamANAsvapi pratimAsu pUrvapUrvapratimAnuSThAnaniSThitA avaseyAH, navaraM SaNmAsAn brahmacArI bhavatIti sssstthii|6| sapta mAsAn sacittAhArAn pariharatIti saptamI / 7 / aSTau mAsAn svayamArambhaM na karotItyaSTamI / 8 / nava mAsAn praSyairapyArambhaM na kArayatIti navamI / 9 / daza mAsAnAtmArthaniSpannamAhAraM na bhukta iti dazamI / 10 / ekAdaza mAsAn tyaktasaGgo rajoharaNAdimuniveSadhArI kRtakezotpATaH svAyatteSu gokulAdiSu vasan 'pratimApratipanAya zramaNopAsakAya bhikSAM datta' iti vadan dharmalAbhazabdoccAraNarahitaM susAdhuvat samAcaratItyekAdazI / uktaM hi;dasaNapaDimA neA sammattajuassa jA ihaM buNdii| kuggahakalaMkarahiA micchattakhaovasamabhAvA // 1 // bIA paDimA NeyA suddhANunvayadhAraNaM / sAmAiapaDimAo suddhaM sAmAiyaM pi a // 2 // ahamImAipavvesu samma posahapAlaNaM / sesANuDhANajuttassa cauttho paDimA imA // 3 // (1) darzanapratimA jJeyA samyaktvayutasya yeha tanuH / kugrahakalaGkarahitA mithyAtvakSayopazamabhAvAt // 1 // dvitIyA pratimA jJeyA zuddhANuvratapAlana (dhAraNa)m / sAmAyikapratimAtaH zuddhaM sAmAyikamapi ca // 2 // aSTamyAdiparvasu samyak pauSadhapAlanam / zeSAnuSThAnayuktasya caturthoM pratimeyam // 3 // // 53 // Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAza // 54 // nikaMpo kAusagaM tu puvvuttaguNasaMjuo / karei pavvarAIsu paMcami paDivanao // 4 // chaTThIe baMbhayArI so phAsuAhAra sattamI / vajje sAvajamAraMbhaM ahami paDivanao // 5 // avareNAvi AraMbhaM navamI no karAvae / dasamIe puNoddiDha phAsujhaM pi na bhuMjae // 6 // ekkArasIi nissaMgo dhare liMgaM paDiggaI / kayaloo susAhu bva punvuttaguNasAyaro // 7 / / iti // 148 / / idAnIM paJcabhiH zlokairvidhizeSamAhaso'thAvazyakayogAnAM bhaGge mRtyorathAgame / kRtvA saMlekhanAmAdau pratipadya ca saMyamam // 149 // | janmadIkSAjJAnamokSasthAneSu zrImadarhatAm / tadabhAve gRhe'raNye sthaNDile jantuvarjite // 150 // tyaktvA caturvidhAhAraM namaskAraparAyaNaH / ArAdhanAM vidhAyoccaizcatuHzaraNamAzritaH // 151 // | ihaloke paraloke jIvite maraNe tathA / tyaktvAzaMsA nidAnaM ca samAdhisudhayokSitaH // 152 (1) niSkampaH kAyotsagaM tu pUrvoktaguNasaMyutaH / karoti parvarAtrISu paJcamI pratipannakaH // 4 // SaSThayAM brahmacArI sa prAsukAhAraH saptamyAm / varjayed sAvadhamArambhamaSTamI pratipannakaH / / 5 // apareNApyArambha navamyAM no kArayet / dazamyAM punaruddiSTaM prAsukamapi na bhuJjIta // 6 // ekAdazyAM nissaGgo dharelliGgaM pratigraham / kRtalocaH musAdhuriva pUrvoktaguNasAdaraH // 7 // 1199Xolt Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham tRtIya prakAzA // 541 // parISahopasargebhyo nirbhIko jinabhaktibhAk / pratipadyeta maraNamAnandaH zrAvako yathA // 153 // vyAkhyA-sa zrAvakaH, athAnantaram, AvazyakA avazyaM karaNIyA ye yogAH saMyamavyApArAsteSAM bhane kartumazaktAvityekaM kAraNam, atha dvitIya-mRtyorAgame mRtyusamaye saMprApte, saMlikhyate takriyate zarIraM kaSAyAMcApanayediti saMlekhanA, tatra zarIrasaMlekhanA krameNa bhojanatyAgaH, kapAyasaMlekhanA tu krodhaadikssaayprihaarH| tatra prathamAyAH kAraNamidam, 1dehammi asaMlihie sahasA dhAUhi khijjamANehiM / jAyai aTTajjhANaM sarIriNo caramakAlammi // 1 // dvitIyAyAH punaridam,2na te eyaM pasaMsAmi kisaM sAhu sarIrayaM / kIsa te aMgulI bhaggA bhAvaM saMliha mA tura ! // 1 // ityAdinA prabandhenoktam / saMyamaM ca yathaucityena pratipadyate / tatreyaM sAmAcArI;-zrAvakaH kila sakalasya zrAvakadharmasyodyApanArthamivAnte saMyama pratipadyate tasya sAdhudharmazeSabhUtaiva saMlekhanA, yadAha;-3saMlehaNA u aMte na nioA jeNa pavvaai koii| tato yaHsaMyama pratipadyate sa saMyamAnantaraM kAle saMlekhanAM kRtvA maraNaM prtipdyte| (1) dehe'saMlikhite sahasA dhAtubhiH khidyamAnaiH / jAyata ArtadhyAnaM zarIriNazcaramakAle // 1 // (2) na te etat prazaMsAmi kRzaM sAdho ! zarIrakam / kasmAt te'gulirbhagnA bhAvaM saMlikha mA tvarasva // 1 // (3) saMlekhanA tvante na niyogAda yena pravrajati ko'pi / // 541 // Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 542 // yastu na saMyama pratipadyate taM prati sakalo granthaH 'AnandaH zrAvako yathA' itiparyantaH saMbadhyate // 146 / / zrImadahedbhaTTArakANAM janma-dIkSA-jJAna- mokSasthAneSuH tatra janmasthAnAni,1ikkhAgubhUmi ujjhA sAvasthi viNIya kosalapuraM ca / kosaMbI vANArasi caMdANaNa taha ya kAyaMdI // 1 // bhaddilapuraM sIhapuraM caMpA kaMpilla ujjha rayaNapuraM / tinneva gayapurammI mihilA taha cea rAyagihaM // 2 // mihilA sorianayaraM vANArasi tahaya cea kuMDapuraM / usabhAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // 3 // dIkSAsthAnAni,2usabho a viNIAe bAravaIe aridvvrnemii| avasesA titthayarA nikkhaMtA jammabhUmIsu // 1 // usabho siddhatthavaNammi vAsupujjo vihAragihagammi / dhammo a vappagAe nIlaguhAe muNInAmo // 2 // Asamapayammi pAso vIrajiNiMdo anaaysNddmmi| avasesA nikkhaMtA sahasaMbavaNammi ujjANe // 3 // (1) ikSvAkubhUmirayodhyA zrAvastI vinItA kozalapuraM ca / kauzAmbI vANArasI candrAnanA tathA ca kAkandI // 1 // bhadilapuraM siMhapuraM campA kampilA'yodhyA ratnapuram / trayANAmapi gajapuraM mithilA tathA caiva rAjagRham / / 2 / / mithilA zauryanagaraM vANArasI tathaiva kuNDapuram / RSabhAdInAM jinAnAM janmabhUmyo yathAsaMkhyam // 3 // (2) RSabho vinItAyAM dvaarvtyaamrissttvrnemiH| avazeSAstIrthakarA niSkrAntA janmabhUmiSu // 1 // RSabhaH siddhArthavane vAsupUjyo vihAragRhake / dharmazca vapragAyAM nIlaguhAyAM muninAmA // 2 // Azramapade pArthoM vIrAMjanendrazca jJAtapaNDe / avazeSA niSkrAntA sahalAmravaNa udyAne // 3 // 1542 // Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 1148311 jJAnasthAnAni ; 1 usabhasma purimatAle vIrassojjuvAliAnaItIre / sesANa kevalAI jesujjANesu pavvaiA // 1 // mokSasthAnAni advAvayacaMpojjitapAvAsa measelasiharesu / usabha vAsupujja nemI vIro sesA ya siddhigayA // 1 // tadabhAve janma- dIkSA - jJAna - mokSasthAna prAptyabhAve gRhe yativasatyAdau, araNye zatruJjayAdiSu siddhikSetreSu, teSvapi bhuvaM nirIkSya pramRjya ca jantuvivarjite sthaNDile, idaM ca janmAdisthAneSvapi draSTavyam || 150 / / tyaktvA parityajya caturvidhAhAramazana-pAna-khAdya-svAdyarUpam, namaskAraH paJcaparameSThistavaH, tatparAyaNastadanusmaraNaparaH, ArAdhanA jJAnAdyArAdhanA tAmaticAraparihAreNa vidhAya caturNAmaIt-siddha-sAdhu-dharmANAM zaraNaM teSu svAtmasamarpaNaM catuHzaraNaM tadAzritaH, yadAhuH - ( 3arahaMte saraNaM pavvajjAmi, siddhaM saraNaM pavvajjAmi, sAhU saraNaM pavvajjAmi, kevalipattaM dhammaM saraNaM pavvajjAmi' tti / / 151 / / AhAraparihArapratipattizca paJcavidhAticAraparihAreNa kAryA; tadevAha - ihaloke ihalokaviSaye dhana-pUjA kIrtyAdiSvAzaMsA, paraloke paralokaviSaye svargAdAvAzaMsA, jIvitaM prANadhAraNam, tatra pUjAdivizeSadarzanAt prabhUtaparivArAvalokanAt, sarvaloka zlAghAzravaNAccaivaM manyate jIvitameva (1) Rpabhasya purimatAle vIrasyarjuvAlikAnadItIre / zeSANAM kevalAni yeSUdyAnesu pravrajitAH // 2 // (2) aApada- campo jjayanta - pApA - saMmeta zailazikhareSu / RSabha vAsupUjya- nemayo vIraH zeSAzca siddhigatAH || 1 || (3) arhataH zaraNaM prapadye, sidvAn zaraNaM prapadye sAdhUna zaraNaM prapadye, kevaliprajJataM dharme zaraNaM prapadya iti / datIya prakAzaH // 543 // Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 544 // ODOO zreyaH pratyAkhyAtacaturvidhAhArasyApi yata evaMvidhA maduddezeneyaM vibhUtirvartata ityAzaMsA, maraNaM prANatyAgaH, tatra yadA na kazcit taM pratipannAnazanaM prati saparyayA Adriyate, na ca kazcit zlAghate, tadA tasyaivaMvidhazcittapariNAmo jAyate, yadi zIghraM mriye ityAzaMsA tAM tyaktvA, nidAnaM ca 'asmAt tapaso duranucarAjjanmAntare cakravartI, vAsudeva:, mahAmaNDalezvaraH, subhagaH, rUpavAn syAm' ityAdiprArthanAM tyaktvA punaH kiMviziSTaH ! samAdhisudhayokSitaH samAdhiH paramasvAsthyaM sa eva sudhA'mRtaM tayokSitaH siktaH / / 152 / / parISadebhyo nirbhayo jitaparISada ityarthaH, tatra mArgAcyavana-nirjarAtha pariSadyanta iti parISahAH, te ca dvAviMzatiH, tadyathAH kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAra tistrIcaryyAniSadyAzayyA''krozavadhayAzcA'lAbharogatRNasparzamalasatkAraprajJAjJAnadarzanalakSaNAH, teSAM jayazcaivam ; kSudArtaH zaktibhAk sAdhureSaNAM nAtilaGghayet / adIno vihalo vidvAn yAtrAmAtrodyatazcaret // 1 // pipAsitaH pathistho'pi tatvavid dainyavarjitaH / na zItamudakaM vAcchedeSayet prAsukodakam // 2 // bAdhyamAno'pi zItena tvag-vastra-trANavarjitaH / vAso'kalpyaM nAdadIta jvalanaM jvalayed na ca // 3 // uSNena tapto naivoSNaM nindecchAyAM cana smerat / vIjanaM majjanaM gAtrAbhiSekAdi ca varjayet // 4 // daSTo'pi dazairmazakaiH sarvAhArapriyatvavit / trAsaM dveSaM nirAsaM na kuryAt kuryAdupekSaNam ||5|| nAsti vAso'zubhaM caitad tabhecchet sAdhvasAdhu vA / nAgnyena vipluto jAnallAbhAlAbhavicitratAm // 6 // na kadApyaratiM kuryAd dharmArAmaratiryatiH / gacchaMstiSTha'stathAsInaH svAsthyameva samAzrayet || 7 || durdhyAnasaGgapaGkA hi mokSadvArArgalAH striyaH / cintitA dharmanAzAya cintayediti tRtIya prakAzaH // 544 // Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA naiva taaH|| 8 // grAmAdyaniyatasthAyI sthaanaavndhvivrjitH| caryAmeko'pi kurvIta vividhAbhigrahairyutaH // 9 // zmazAnAdau niSadyAyAM snyAdikaNTakavajite / iSTAniSTAnupasargAn nirIho nirbhayaH sahet // 10 // zubhAzubhAyAM zayyAyAM viSaheta sukhAsukhe / rAga-dveSau na kurvIta prAtastyAjyati cintayet // 11 // AkruSTo'pi hi nAkrozeta kSamAzramaNatAM vidan / pratyutAkroSTari yatizcintayedupakAritAm // 12 // saheta hanyamAno'pi pratihanyAd munina tu / jIvAnAzAt krudho dauSTacAt kSamayA ca guNArjanAt // 13 // nAyAcitaM yatInAM yat paradattopajIvinAm / yAcA duHkhaM pratIcchet tad necchet punaragAritAm / / 14 / / parAt parArtha svArtha vA labhetAnAdi nApi vA / mAyeda na lAbhAda nAgabhAd nindet svamathavA param // 15 // udvijeta na rogebhyo na ca kAkSeccikitsitam / adInastu saheda dehAjjAnAno bhedamAtmanaH / / 16 // abhUtAlpANucelatve saMstuteSu tRNAdiSu / saheta duHkhaM tatsparzabhavamicched na tAn mRdan // 17 // grISmAtapapariklinnAt sarvAGgINAd malAd muniH| nodvijeta na sisnAsed nodvartayet saheta tu // 18 // utthAne pUjane dAne na bhvedbhilaassukH| asatkAre na dInaH syAt satkAre syAna harSavAn // 19 // prajJA prajJAvatAM pazyannAtmanyaprAjJatAM vidan / na viSIded na vA mAyet prjnyotkrssmupaagtH|| 20 // jJAnacAritrayukto'smi cchadmastho'haM tathApi hi / ityajJAnaM viSaheta jJAnasya kramalAbhavit // 21 // jinAstaduktaM jIvo vA dharmAdharmoM bhavAntaram / parokSatvAd mRSA naiva cintayet prAptadarzanaH // 22 // zArIramAnasAnevaM svaparapreritAn muniH| parISahAn sahetAbhIrvAkkAyamanasAM vazI // 22 // jJAnAvaraNIye vedha mohniiyaantraayyoH| karmasUdayamApteSu saMbhavanti parISahAH // 24 // vedyAt syAt kSut tRSA zItamuSNaM dNshaadystthaa| caryA zayyA vadho Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA // 546 // rogastRNasparzamalAvapi // 25 // prajJAjJAne tu vijJeyau jnyaanaavrnnsNbhvau| antarAyAdalAbho'mI cchadmasthasya caturdaza // 26 // kSut pipAsA zItamuSNaM daMzAzcaryA vadho malaH / zayyA rogasta gasparzI jine vedyasya saMbhavAt // 27 // tathA upasargebhyo nirbhIkaH, tatropa sAmIpyena upasarjanAdupasRjyata ebhiriti vA, upasRjyanta iti vopasargAH, te ca; divyamAnupatairazcAtmasaMvedanabhedataH / catuSprakArAH pratyekamapi te syuzcaturvidhAH // 1 // hAsyAd dveSAd vimarzAcca tanmizratvAcca devtaaH| hAsyAd dveSAd vimarzAda duHzIlasaGgAcca mAnuSAH // 2 // tairazcAstu bhayakrodhAhArApatyAdirakSaNAt / ghaTTanastambhanazleSaprapAtAdAtmavedanAH // 3 // yadvA vAta-pitta-kapha-saMnipAtodbhavA amii| parISahopasargANAmeSAM soDhA bhavedamIH // 4 // jineSvArAdhanAkAriSu bhaktibhAk bahumAnabhAka, 'jinairapi hi saMsArapArAvArapArINaiH paryantArAdhanAnuSThitA iti bahumAnAt / tathA ca, 1nivvANamaMtakiriA sA coisameMNa pddhmnaahss| sesANa mAsieNaM vIrajiNaMdassa chaTheNa // 1 // evaMbhUtaH san maraNaM samAdhimaraNaM pratipadyeta, AnandazrAvako yatheti saMpradAyagamyam / sa cAyam:-- astyapAstAparapuraM paramAbhirvibhUtibhiH nAmnA vANijakagrAma iti khyAtaM mahApuram // 1 // tatra prajAnAM vidhivat piteva paripAlakaH jitazatruriti khyAto babhUva pRthivIpatiH // 2 // AsId gRhapatistasmin nayanAnandidarzanaH / Anando nAma medinyAmAyAta iva candramAH // 3 // sadharmacAriNI tasya ruuplaavnnyhaarinnii| babhUva zivanandeti zazAGkasyeva rohiNI // 4 // nidhau vRddho vyavahAre catasro'sya pRthak pRthak / hiraNyakoTayo' (1) nirvANamantakriyA sA caturdazena prathamanAthasya / zeSANAM mAsikena vIrajinendrasya SaSThena // 1 // // 546 // Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 547 // bhUtvArazca vrajA gavAm ||5|| tatpurAduttara prAcyAM kollAkAkhyopapattane / AnandasyAtibahavo bandhusaMbandhino'bhavan // 6 // tadA ca pRthivIM viharan jinaH siddhArthanandanaH / tatpuropavane dUtipalAze samavAsarat // 7 // jitazatrurmahInAtha trijagannAthamAgatam / zrutvA sasaMbhramo'gacchad vandituM saparicchadaH // 8 // Anando'pi yayau padbhyAM pAdamUle jagatpateH / karNepIyUSagaNDUSakalpAM zuzrAva dezanAm // 9 // athAnandaH praNamyAMhI trijagatsvAminaH puraH / jagrAha dvAdazavidhaM gRhidharma mahAmanAH // 10 // zivanandAmantareNa strIH sa tatyAja hema tu / catasrazvatakhaH svarNakoTI rnidhyAdigA vinA // 11 // pratyAcakhyau vrajAneSa Rte ca caturo vrajAna / kSetratyAgaM ca vidadhe halapaJcazatIM vinA || 12 || zakaTAn varjayAmAsa paJca paJca zatAnyRte / digyAtrAcyApRtAnAM ca vahatAM cAnasAmasau // 16 // digyAtrikANi catvAri sa sAMvahanikAni ca / vihAya vahanAnyanyavanAni vyavarjayat // 14 // aparaM gandhakASAyyAH sa tatyAjAGgapuMsanam / dantadhAvanamArdrAyA madhuyaSTete jahA~ || 15 || varjayAmAsa ca kSIrAmalakAdaparaM phalam / abhyaGgaM ca vinA taile sahakhazatapAkime ||16|| anyat surabhigandhADhyAdudvartanaka matyajat / aSTabhya auSTrikapayaskumbhebhyo'nyacca majjanam // 17 // aparaM kSaumayugalAd vAsaH sarvamavarjayat / zrIkhaNDa guru ghusRNAnyapAsyAnyad vilepanam ||18|| Rte ca mAlatImAlyAt padmAcca kusumaM jahau / karNikAnAmamudrAbhyAmanyaccAzeSabhUSaNam ||19|| turuSkAgurudhUpebhya Rte dhUpavidhiM jahau / ghRtapUrAt khaNDakhAdyAdaparaM bhakSyamatyajat / / 20 / / kASThapeyAM vinA peyAM kalamAdanyadodanam / mAsamudrakalAyebhya Rte sUpamapAkarot // 21 // ghRtaM ca varjayAmAsa binA zAradagoghRtAt / zAkaM svastikamaNDUkIM pAlakyAM ca vinA jahA~ // 22 // Rte snehAmla ECOND ORTOHOTO 0050 tRtIya prakAzaH // 547 // Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya yogazAstram prakAzA 1548 // dAlyamlAt tImanaM cAmbu khAmbunaH / paJcasugandhitAmbUlAd mukhavAsaM ca so'mucat // 23 // AnandaH zivanandAyA upetyAtha sasamadaH / azeSaM kathayAmAsa gRhidharma pratizrutam // 24 // zivAya zivanandApi yAnamAruhya tatkSaNam / bhagavatpAdamUle'gAd gRhidharmArthinI tataH // 25 // tatra praNamya caraNau jagattrayaguroH puraH / prapede zivanandApi gRhidharma samAhitA // 26 // abhiruhya tato yAnaM vimAnamiva bhAsuram / bhagavadvAksudhApAnamuditA sA gRhaM yayau // 27 // atha praNamya sarvajJamiti papraccha gautamaH / mahAtmAyaM kimAnando yatidharma grahISyati ? // 28 // trikAladarzI bhagavAn kathayAmAsivAniti / zrAvakavratamAnandaH muciraM pAlayiSyati // 29 // tataH saudharmakalpe'sau vimAne cAruNaprabhe / bhaviSyatyamaravarazcatuSpalyopamasthitiH // 30 // satataM jAgarUkasya dvAdazavratapAlane / Anandasya tato'tIyurhAyanAni caturdaza // 31 // nizAnte cintayAmAsa so'nyedhuriti zuddhadhIH / AzrayaH zrImatAmasmi bhUyasAmiha pattane // 32 // vikSiptazcintayA teSAM mA sma skhalamahaM kacit / aGgIkRte'smin sarvajJaprajJapte dharmakarmaNi // 33 // tato manasikRtyaivaM prAtarutthAya kRtyavit / kollAke poSadhazAlAM suvizAlAmacIkarat // 34 // nimantrya mitrasaMbandhibAndhavAdInasAvatha / bhojayitvA'khilaM jyeSThe bhAraM putre'dhyaropa, yat // 35 // tatazca putramitrAdIn sarvAnapyanumAnya saH / yayau pauSadhazAlAyAM dharmakarmavidhitsayA // 46 // tasthau tatra mahAtmAsau karmeva kRzayan vpuH| dharma bhagavadAdiSTamAtmAnamiva pAlayan // 37 // niHzreNikalpAM svargApavargasaudhAdhirohaNe / zrAvakapratimApaktimAruroha krameNa saH // 38 // tapasA tena tIvraNa shusskaaspishitaanggkH| carmaveSTitayaSTayAbho mahAsatvo babhUva saH // 39 // dharmajAgayayA jAgranizIthasamaye'nyadA / abhanastapasAnandazca // 548 // Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 549 // tasyevamacintayat ||40 // yAvadutthAtumIzo'smi zabdAyitumapIzvaraH / dharmAcAryazca bhagavAn yAvad viharate mama // 41 // saMlekhanAmubhayathApi kRtvA mAraNAntikIm / tAvaccaturvidhAhArapratyAkhyAnaM karomyaham ||42 // cintavimAnandastathaiva vidadhe'pi ca / visaMvadati cintAyAceSTitaM na mahAtmanAm ||43|| nirAkAGgakSasya kAle'pi samatvAdhyavasAyinaH / tasya jajJe'vadhijJAnaM tadAvaraNa zudvitaH // 44 // tatrAjagAma bhagavAn zrIvIro viharaMstadA / dutipalAze samavAsaraccakre ca dezanAm ||45 || gautamazca tadA bhikSAcaryayA prAvizat pure | AttAnnapAnaH kolAke yayAvAnandabhUSite ||46 || militaM tatra bhUyAMsaM lokaM saMjAtavismayam ||47|| ziSyo jagadgurorvIrasyAnando nAma puNyadhIH / prapannAnazano'svIha: nirIha sarvathApi hi ||48 || gautamastu tadAkarNya pazyAmyamupAsakam iti buddhayA jagAmAtha tatpopadhaniketanam ||49 || akasmAd ratnavRSTayAbhaM tamacintitamAgatam / dRSTvA sAnandamAnando - 'vandataivamuvAca ca // 50 // bhagavan ! tapasA'nena kliSTamutthAtumakSamaH / ihyanabhiyogena yathA pAdau spRzAmi te // 51 // upetya puratastasya tasthuSo'sya mahAmuneH / avandata tridhAnandavaraNau zirasA spRzan // 52 // kiM bhavatyavadhijJAnaM bhagavan gRhamedhinaH 1 / ityAnandena pRSTaH sannAmetyUce mahAmuniH // 53 // Anando'thAvadat svAmin ! tarhi gRhamedhinaH / avadhijJAnamutpede gurupAdaprasAdataH // 54 // ApaM ca yojanazatIM pUrvAbdhau dakSiNodadhau / pazcimAbdhau ca vIkSe'hamudIcyAM tvA himAcalAt // 55 // UrdhvaM saudharmakalpAdA pazyAmi bhagavannam / adho ratnaprabhAyAstu pRthvyA A lolupAd vanAt // 56 // muniruve'vadhijJAnaM jAyate gRhamedhinaH / na tviyanmAtraviSayaM sthAnasyAlocayAsya tat ||57|| Anando'pyabravIdetadasti me tat satAmapi / bhAvAnAmabhidhAne kiM bhavedAlo 2000 tRtIya prakAzaH 1198811 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram tRtIya prakAzA // 550 // canA kacit ? // 58 // bhavedAlocanA no ceda nanu tad yUyameva hi / AlocanAmAdadIdhvaM sthAnasyAmuSya saMprati // 59|| Anandenetyabhihite sAzaGko gautamastataH / yayau zrIvIrapAdAnte bhaktapAnAdhadarzayat // 6 // AnandasyAvadhijJAnamAnavipratipattijam / vAdaM cAvedayAJcakre gautamastaM jagadguroH // 6 // AlocanIyaM tadiha kimAnandena kiM mayA ? gautameneti vijJapte bhavatetyAdizat prabhuH // 62 // tathaiva pratipede tad vidadhe ca tathaiva sH| kSamayAmAsa cAnandaM kSamiNaM kSamiNAM varaH // 63 / / varSANi viMzatimiti pratipAlya dharma-mAnanda AsadadathAnazanena mRtyum / jajJe suro'ruNavimAnavare videhevRtpadya yAsyati padaM paramaM tatazca // 6 // 153 / / // iti AnandazrAddhakathAnakam / / atha prakRtasya zrAvakasyottarAM gatiM zlokadvayenAhaprAptaH sa kalpeSvindratvamanyadvAsthonamuttamam / modate'nuttaraprAjyapuNyasaMbhArabhAka tataH // 154 // cyutvotpadya manuSyeSu bhuktvA bhogAn sudurlabhAn / virakto muktimAnoti zuddhAtmAntarbhavASTakam // 155 // vyAkhyA-sa zrAvako yathoktazrAvakadharmaparipAlanAt kalpeSu, saudharmAdiSu, samyagdRSTInAmanyatrotpAdAbhAvAta indratvaM zakratvam, anyad vA sAmAnikatrAyastriMzapAriSadya-lokapAlAdisaMbandhi sthAnaM padaM prAptaH, uttamamityA // 55 // Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 1149811 For OR O bhiyogyAdisthAnavyavacchedArtham, tatrotpannazca modate prAptaratnavimAnamahodyAnamajjanavApIvicitraratnavastrAbharaNaH surasundarIcAmaravyajanavyAjavAryamANamaulimandAramAlyamadhukaro'hamahamikA sevAsamAyAtatridazakoTIcATukArajayajayadhvanipratidhvanitanabhoGgaNo manomAtra parizramasaMmilitasakalavaipIyakasukhalAlito nAnAsiddhAyatanayAtrAsamutpannaharSa prakarSaH san pramodabhAg bhavati / atha hetumAha -- -- anuttarA ananyasAdhAraNAH prAjyA bahavo ye puNyasaMbhArAstAn bhajate tadbhAk // 154 // tataH kalpebhyazcyutvA manuSyAyurnibandhena cyavanamanubhUya manuSyeSu viziSTadezajAtikulabalaizvaryarUpavatsUtpadyaudArikazarIratvena janma labdhvA bhuktvA'nubhUya bhogAn zabda-rUpa-rasa- gandha-sparzalakSaNAnakRta puNyairatizayena durlabhAna, yat kiJcid nimittamavApya sAMsArikebhyaH sukhebhyo virakto vairAgyasyaiva paramaprakarSayogena sarvavirati pratipadya tatraiva janmani kSapakazreNyAkramaNakrameNa kevalajJAnamutpAdya niHzeSakarmanirmUlanena zuddhAtmA muktimApnoti / atha na tatraiva muktistadA kiyatsu janmAntareSu muktiH syAdityAha -- ' antarbhavASTakam iti bhavASTakAbhyantara ityarthaH / / 155 / / prakAzatrayoktamarthamupasaMharati- iti saMkSepataH samyagratnatrayamudIritam / savA'pi yadanAsAdya nAsAdayati nirvRtim // 156 // iti prakAzatrayeNa ratnatrayaM jJAnadarzanacAritrAtmakaM yogatvena pratyAkhyAtamudIritaM kathitam / katham ? samyag jinAgamAvirodhena / vistarasyAsarvavidA vaktumazakyatvAdAha-saMkSepataH / ratnatrayaM vinA'nyato'pi kAraNAd nirvANaprAptiM zaGkamAnaM pratyAha - sarvo'pi, AstAM kazcidekaH yad ratnatrayamanAsAdya kAkatAlIyenApi nyAyena ENO MOTO GOO tRtIya prakAzaH // 551 // Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catartha yogazAstram prakAza. nApnoti nirvRti mokSam / na hyajJAtatatvo'zraddadhAno navaM karma nibandhan pUrvopAttAni karmANi zukladhyAnabalenAkSapayan saMsArabandhanAd muktimApnotIti sarva samaJjasam // 156 // // iti paramAItazrIkumArapAlabhUpAlazuzruSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSanAmni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svoparDsa tRtIyaprakAzavivaraNam // 3 // // 55 // // aham // artha caturthaH prakAzaH / dharmadharmiNorbhedanayamadhikRtyAtmano ratnatrayaM muktikAraNatvenoktam / idAnImabhedanayAzrayeNAtmano ratnatrayeNaikatvamAhaAtmaiva darzanajJAnacAritrANyathavA yateH / yattadAtmaka evaiSa zarIramadhitiSThati // 1 // athaveti bhedanayApekSayA prakArAntarasyAbhedanayasya prakAzanArtham / Atmaiva na tato bhinnAni darzanajJAnacAritrANi / yateriti saMbandhipadam / atropapattimAha-yad yasmAt tadAtmaka eva darzana-jJAna-cAritrAtmaka eva // 552 // Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham caturtha prakAzA // 553 // tadabhedamApana evaiSa AtmA zarIramadhitiSThati / AtmabhinnAnAM hi darzanAdInAM nAtmani muktihetutvaM syAt , devadattasaMbandhinAmiva yajJadatte // 1 // abhedameva samarthayitumAhaAtmAnamAtmano vetti mohatyAgAdya Atmani / tadeva tasya cAritraM tajjJAnaM tacca darzanam // 2 // AtmAnaM karmatApannamAtmanyAdhArabhUte AtmanAM svayameva yo vetti jAnIte / etacca jJAnaM na muDhAnAM bhavatItyAha-mohatyAgAt / tadevAtmajJAnameva tasyAtmanazcAritram , anAzravarUpatvAt , tajjJAnaM, tadeva jJAnam bodharUpatvAta ; tacca darzanam tadeva darzanaM zraddhAnarUpatvAt // 2 // AtmajJAnameva stautiAtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate / tapasApyAtmavijJAnahIna chettuM na zakyate // 3 // iha sarva duHkhamanAtmavidAM bhavati, tadAtmAjJAnabhavaM pratipakSabhUtenAtmajJAnena zAmyati kSayamupayAti tama iva prakAzena / nanu karmakSayahetuH pradhAnaM tapa uktam, yadAhuH,-"1puci duccinnANaM duppaDikaMtANaM kaDANaM kammANaM veaittA mokkho, natthi aveyaittA, tavasA vA jhosaittA" ityAha,-tapasApi AstAmanyenAnuSThAnena tadAtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmavijJAnahInairna kachettuM zakyate, jJAnamantareNa tapaso'lpaphalatvAt yadAha; (1) pUrva duzcaritAnAM duSpratikrAntAnAM kRtAnAM karmaNAM vedayitvA mokSo nAstyavedayitvA tapasA vA kSapayitvA / Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 554 // 1 annANI kammaM khavei bahuAhiM vAsakoDIhiM / taM NANI tihiM gutto khavei UsAsametteNa // 1 // tat sthitametat - bAhyaviSayavyAmohamapahAya ratnatraya sarvasvabhUte AtmajJAne prayatitavyam, yadAhurbAhyA api-"AtmA re zrotavyo mantavyo nididhyAsitavya" iti / AtmajJAnaM ca nAtmanaH karmabhUtasya pRthak kiJcit, api tvAtmanazcidrUpasya svasaMvedanameva mRgyate, nAto'nyadAtmajJAnaM nAma, evaM darzanacAritre api nAtmano bhinne / evaM ca cidrUpo'yaM jJAnAdyAkhyAbhirabhidhIyate / nanu viSayAntaravyudAsena kimityAtmajJAnameva mRgyate ? viSayAntarajJAnameva hyajJAnarUpaM duHkhaM chindyAt / naivam, sarvaviSayebhya Atmana eva pradhAnatvAt tasyaiva karmanibandhanazarIraparigrahe duHkhitatvAt, karmakSaye ca siddhasvarUpatvAt // etadevAha - ayamAtmaiva cidrUpaH zarIrI karmayogataH / dhyAnAgnidagdhakarmA tu siddhAtmA syAnniraJjanaH 4 // ayamiti sakalapramANapratiSThitazcipaJcatanasvabhAvaH, upayogalakSaNatvAjjIvasya, tathA sa eva zarIrI bhavati, karmayogAt, na tvanye viSayAH, tena na viSayAntarajJAnaM mRgyate / Atmaiva ca zukladhyAnAgnidagdhakarmA'zarIraH san muktasvarUpo bhavati niraJjano nirmalaH / ato'pi kAraNAdAtmajJAnaM mRgyate // 4 // tathA-ayamAtmaiva saMsAraH kaSAyendriyanirjitaH / tameva tadvijetAraM mokSamAhurmanISiNaH // 5 // (1) yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTibhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchravAsamAtreNa // 1 // caturtha prakAzaH // 554 // Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 555 // 'ayamAtmaiva' iti pUrvavat / saMsAro nAraka - tiryag narA-DamararUpatayA / kiMviziSTaH san ! kaSAyendriyanirjitaH kaSAyairindriyaizca parAbhUtaH / tameva cAtmAnaM tadvijetAraM kaSAyendriyajetAraM mokSamAhuH / na hi svarUpalAbhAdanyo mokSaH / yA'pyAnandarUpatA sApi svarUpalAbharUpaiva / tasmAdAtmajJAnamupAsanIyam, darzana - cAritrAderata eva siddheriti // 5 // 'kaSAyendriyanirjitaH' ityuktam, tatra kaSAyAn vivRNoti -- syuH kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH zarIriNAm / caturvidhAste pratyekaM bhedaiH sNjvlnaadibhiH||6|| krodhamAnamAyAlobhAH kaSAyazabdavAcyA bhavanti kathyante hiMsyante prANino'sminnaneneti vA kaSaH saMsAraH karma vA tasyAyA lAbhAH prAptaya iti kRtvA, athavA, karSaM saMsAramayanta ebhiriti kRtvA / te ca zarIriNAM saMsAriNAM na tu muktAnAm / te krodhAdayaH pratyekaM caturvidhAzcatuSprakArAH saMjvalanAdibhirbhedaiH / tatra krodhaH saMjvalanaH, pratyAkhyAnAvaraNaH, apratyAkhyAnAvaraNaH, anantAnubandhI ca / evaM mAnaH, mAyA lobhazceti // 6 // saMjvalanAdInAM lakSaNamAha- pakSaM saMjvalanaH pratyAkhyAno mAsacatuSTayam / apratyAkhyAnako varSe janmAnantAnubandhakaH // 7 // pakSa mAsArdhamabhivyApya saMjvalanaH krodho mAno mAyA lobhazca bhavati / saMjvalana iti tRNAgnivadIpajjvalanAtmakaH, parIpahAdisaMpAte sapadi jvalanAtmako vA / pratyAkhyAno " bhImo bhImasena" iti nyAyena pratyAkhyA caturtha prakAzaH 1194411 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 556 / / nAvaraNaH pratyAkhyAnaM sarvaviratimAvRNotIti kRtvA / sa mAsacatuSTayamabhivyApya bhavati / apratyAkhyAno'pratyAkhyAnAvaraNaH, namo'lpArthatvAdalpamapi pratyAkhyAnamAvRNotIti kRtvA / sa varSa saMvatsaramabhivyApya bhavati / anantaM bhavamanubadhnAtItyanantAnubandhakaH mithyAtvasahacaritatvAdasyAnantabhavAnubandhitvam / sa janma jIvitakAlamabhivyApya bhavati / prasanna candrAdeH kSaNamAtrasthitInAmapi kaSAyANAmanantAnubandhitvam, anyathA narakayogyakamopArjanAbhAvAt // 7 // iti kAlaniyamakRte saMjvalanAdilakSaNe'parituSyaMllakSaNAntaramAha- vItarAgayatizrAddhasamyagdRSTitvaghAtakAH / te devatvamanuSyatvatiryaktvanarakapradAH // 8 // tvazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, tena vItarAgatvasya yatitvasya, zrAvakatvasya samyagdRSTitvasya ca krameNa ghAtakAH, tathAhi -saMjvalanodaye yatitvaM bhavati na punarvItarAgatvam, pratyAkhyAnAvaraNodaye zrAvakatvaM bhavati na punaryatitvam, apratyAkhyAnAvaraNodaye samyagdRSTitvaM bhavati na punaH zrAvakatvam; anantAnubandhyudaye samyagRSTitvaM na bhavati / evaM bItarAgatvaghAtakatvaM saMjvalanasya, yatitvaghAtakatvaM pratyAkhyAnAvaraNasya, zrAvakatvaghAtakatvamapratyAkhyAnAvaraNasya, samyagdRSTitvaghAtakatvamanantAnubandhinaH sthitaM lakSaNaM bhavati / uttarArdhenAmISAM phaladAyakasvamAha - te saMjvalanAdayo devatvAdiphaladAyakAH, tathAhi saMjvalanAH krodhAdayo devagatim pratyAkhyAnAvaraNA manuSyagatim apratyAnAvaraNAstiryaggatim anantAnubandhino narakagati prayacchantIti / eteSAM ca saMjvalanAdibhedAnAM caturNAM kaSAyANAM spaSTadRSTAntakathanena svarUpamucyate - jalarAji - reNurAji - pRthivIrAji - parvatarA jisadRzAH caturtha prakAzaH / / 556 / / Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prakAzA krodhAH saMjvalanAdibhedAH, tinizalatA-kASThA-'sthi-zailastambhasadRzAzcatvAro mAnAH, avalekhana-gomUtrikAmeSazrRGga-vaMzimUlasamAzvatakho mAyAH, haridrA- khaJjana-kardama-kRmirAgasadRzAzcatvAro lobhAH, yadAha1jalareNupuDhavipavyayarAIsariso caunviho koho / tinisalayAkaTTaDiyaselatthaMbhovamo mANo // 1 // maayaavlehgomuttimidsiNgghnnvNsimuulsmaa| loho halidakhaMjaNakadamakimirAgasAriccho // 2 // iti // 8 // atha kapAyANAM jetavyatvamupadarzayituM doSAnAhatatropatApakaH krodhaH krodho vairasya kAraNam / durgatarvartanI krodhaH krodhaH zamasukhArgalA // 9 // tatreti teSu kapAyeSu krodhaH prathamakaSAya upatApayati zarIramanasI ityupatApakaH, tathA vairasya parasparopaghAtAtmano virodhasya subhUma-parazurAmayoriva kAraNam, tathA durgatenairakalakSaNAyAstayoriva vartanI mArgaH krodhaH, tathA zamasukhasya prazamAnandasyAtmani pravizato'rgalevAgalA, taduparodhakAritvAt / punaH punaH krodhagrahaNaM tasyAtidauSTayajJApanArtham / / 9 / / sva-paropatApakAritve'pi krodhasya kRzAnudRSTAntena svopatApakatvaM samarthayate,utpadyamAnaH prathamaM dahatyeva svamAzrayam / krodhaH kRzAnuvatpazcAdanyaM dahati vA na vA // 10 // (1) jalareNupRthvIparvatarAjisadRzazcaturvidhaH krodhaH / tinizalatAkASThAsthikazelastambhopamo mAnaH // 11 // mAyA'valekhagomUtrikAmeMDhakazRGgadhanavaMzimUlasamA / lobho haridrAkhaJjanakardamakRmirAgasadRzaH // 2 // 577 // Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prakAzA // 558 // tathAvidhakAraNasaMpAte utpadyamAnaH krodhaH kRzAnuvat svaM svakIyamAzrayaM, yatra sa utpadyate taM, niyamena dahati, pazcAt kRzAnuvadevAnyaM dAhyAntaraM dahati vA na vA. parasya kSamAzIlatvAdinA sAI (sAndra) drumAdivat dagdhumazakyatvAn / atrAntarazlokAH__ arjitaM pUrvakoTayA yad vrssairssttbhirunyaa| tapastat tatkSaNAdeva dahati krodhapAvakaH // 1 // zamarupaM payaH prAjyapuNyasaMbhArasaMcitam / amarSaviSasaMparkAdasevyaM tatkSaNAd bhavet // 2 // cAritracitraracanAM vicitraguNadhAriNIm / samutsarpan krodhadhUmo zyAmalIkurutetarAm // 3 // yo vairAgyazamIpatrapuTaiH smrso'rjitH| zAkapatrapuTAmena krodhenAtsRjyate sa kim ? // 4 // pravardhamAnaH krodho'yaM kimakArya karoti n?| jajJe hi dvArakA dvaipAyanakrodhAnale samit / / 5 / / dhyataH kAryasiddhiryA na sA krodhanibandhanA / janmAntarArjitojasvikarmaNaH khalu tatphalam // 6 // svasya lokadvayocchittyai nAzAya svpraarthyoH| dhigaho! dadhati krodhaM zarIreSu zarIriNaH // 7 // krodhAndhAH pazya nighnanti pitaraM mAtaraM guruma / mahadaM sodaraM dArAnAtmAnamapi nighRNAH // 8 // 10 // krodhasya svarUpamuktvA tajjayopAyamupadizatikrodhavanestadahUnAya zamanAya shubhaatmbhiH| zrayaNIyo kSamaikava saMyamArAmasAraNiH // 11 // yasmAt krodha evaMvidhastasmAt krodhavarahAya jhaTiti zamanAya zAntaye zubhAtmabhiH puNyAtmabhiH, asAyagrahaNaM jhaTiti krodhopazamopadezArthama, krodho hi prathamamevApratihataH san vivardhamAno davAnala iva pazcAt nivArayitumazakyaH, yadAha-- // 558 // Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram caturtha prakAhA: // 559 // 1aNathovaM vaNathovaM aggiyovaM kasAyathovaM ca / na hu me vIsasiyavvaM thovaM pi hu taM bahu hoI // 1 // zrayaNIyA AzrayitavyA ekaiva kSamA / nahi kSamAmantareNa krodhopazamopAyo jagatyasti, krodhaphalasaMpradAnaM tu vairahetutvena pratyuta krodhavRddhihetuH, na tu tatprazamAya ityekagrahaNam / kSamA vizinaSTi-saMyamArAmasAraNiH saMyama eva navanavAnAM saMyamasthAnAnAM taruNAmAropahetutvena tabRddhihetutvena cArAmo vicitraarusamUhAtmakastasya sAraNiH kulyA saMyamArAmavRddhihetutayA puSpaphalaprApti hetutayA ca / kSamA hi prazAntavAhitArUpA cittapariNatiH sA sAraNitvena rUpitA navanavaprazamaparamparApravAharUpatvAt / atrAntarazlokAH-- apakArijane kopo nirodhuM zakyate katham / zakyate sattvamAhAtmyAda yadvA bhAvanayA'nayA // 1 // aGgIkRtyAtmanaH pApaM yo mAM bAdhitumicchati / svakarmanihi (ha) tAyAsmai kaH kupyed bAlizo'pi san // 2 // prakupyAmyapakAribhya iti cedAzayastava / tat kiM na kupyasi svasya karmaNe duHkhahetave // 3 // upekSya loSTakSeptAraM loSTaM dazati maNDalaH / mRgAriH zaramaprekSya zarakSeptAramRcchati // 4 // yaH paraH preritaH ramahyaM kupyati karmabhiH tAnyupekSya pare krudhyan kiM zraye bhavagazriyam // 5 // zrUyate zrImahAvIraH kSAntyai mleccheSu jagmivAn / ayatnenAgatAM zAnti vo9 kimiva necchasi // 6 // trailokyapralayatrANakSamAzcedAzritAH kSamAm / kadalItulyasattvasya kSamA tava na kiM kSamA ? // 7 // tathA ki nAkRthAH puNyaM yathA ko'pi na bAdhate ? / svapramAdamidAnIM tu zocanagIkuru kSamAm // 8 // krodhAndhasya munezcaNDacaNDAlasya ca nAntaram / tasmAt krodhaM parityajya bhajojjvaladhiyAM padam / (1) RNastoka vanastokamagnistoka kaSAyastokaM ca / na khalu bhavatA vizvasitavyaM stokamapi tad bahu bhavati // 12 // // 559 // Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 560 / / // 9 // maharSiH krodhasaMyukto niSkrodhaH kUragaDDukaH / RSi muktvA devatAbhirvavande kUragaDDukaH // 10 // aruntudaivacaH zastraistudyamAno vicintayet / cet tathyametat kaH kopo'tha mithyonmattabhASitam // 11 // vadhAyopasthite'nyasmin hased vismitamAnasaH / vaye matkarmasaMsAdhye vRthA nRtyati bAlizaH || 12 || nihantumudyate dhyAyedAyuSaH kSaya eSa naH / tadasau nirbhayaH pApAt karoti mRtamAraNam ||13|| sarvapuruSArthacaure kope kopo na cet tava / dhik tvAM svalpAparAdhe'pi pare kopaparAyaNam || 14 || sarvendriyaglAnikaraM vijetuM, kopaM prasarpantamivograsarpam / vidyAM sudhIrjAGgulikImivAna-vadyAM kSamAM saMtatamAdriyeta // 15 // 11 // mAnakaSAyasya svarUpamAha - vinayazrutazIlAnAM trivargasya ca ghAtakaH / vivekalova lumpannaM mAno'ndhaGkaraNo nRNAm | 12 | vinayazca gurvAdipUpacAralakSaNaH zrutaM ca vidyA, zIlaM ca susvabhAvatA, teSAM ghAtakaH / jAtyAdimadAdhmAto hi pizAcakiprAyo na gurvAdInAM vinIto bhavati / avinItazca gurunazuzrUSamANo na vidyAM pratilabhate / ata eva sarvajanAvajJAkArI svasya duHsvabhAvatAM prakaTayati / na kevalaM vinayAdInAmeva ghAtako mAno yAvat trivargasya dharmArthakAmalakSaNasya | madAvaliptasya hi nendriyajayaH, tadadhInazca dharmaH kathaM syAt ? / artho'pi rAjAdi sevAparAyattavRttirmAnastabdhasya kathaM syAt ? / kAmastu mArdavamUla eva tat kathaM mAnastabdhe sthANAviva bhavet ? / kizca anandho'ndhaH kriyate'nenetyandhaGkaraNo mAnaH / keSAM ? nRNAm / ki kurvan ? lumpan / kiM tat ? vivekalocanaM vivekaH kRtyAkRtyavicAraNaM sa eva locanam, " ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH " iti vacanAt / mAnavato hi caturtha prakAzaH // 560 // Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bogazAstram prakAzA // 56 // vRddhasevAmakurvANasya vivekalocanalopanamavazyaMbhAvi, tasmizca satyandhakaraNatvaM mAnasya suvacameva // 12 / / idAnIM mAnasya bhedaanupdrshyNsttphlmaahjaatilaabhkulaishvryblruptpHshrutaiH| kurvan madaM punastAni hInAni labhate janaH // 13 // jAtizca lAbhazcetyAdidvandvaH, tairmadaM madaliptacittatAM kurvan , tAnyeva jAtyAdIni janmAntare hInAni labhate / atrAntara zlokAH___ jAtibhedAn naikavidhAnuttamAdhamamadhyamAna / dRSTvA ko nAma kurvota jAtu jAtimadaM sudhiiH||1|| uttamAM jAtimAmoti hInAmApnoti krmtH| tatrAzAzvatikI jAti ko nAmAsAdya mAdyatu // 2 // antarAyakSayAdeva lAbho bhavati naanythaa| tatazca vastutattvajJo na lAbhamadamuheta // 3 // paraprasAdazaktyAdibhave lAbhe mahatyapi / na lAbhamadamRcchanti mahAtmAnaH kathaJcana // 4 // akulInAnapi prekSya prjnyaashriishiilshaalinH| na kartavyaH kulamado mahAkulabhavairapi // 5 // kiM kulena kuzIlasya suzIlasyApi tena kim / evaM vidan kulamadaM vidadhyAd na vicakSaNaH // 6 // zrutvA tribhuvanaizvaryasaMpadaM vajadhAriNaH / puragrAmadhanAdInAmaizvarya kIdRzo madaH // 7 // guNojjvalAdapi bhrazyed doSavantamapi zrayet / kuzIlastrIvadaizvarya na madAya vivekinAm // 8 // mahAbalo'pi rogAdyairabalaH kriyate kSaNAt / ityanitye bale puMsAM yukto balamado na hi // 9 // balavanto'pi jarasi mRtyau krmphlaantre| abalAzcet, tato hanta ! teSAM balamado mudhA // 10 // saptadhAtumaye dehe cayApacayadhamiNi / jarArujAbhibhAvyasya ko rUpasya madaM bahet // 11 // sanatkumArasya rUpaM tatkSayaM ca Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga caturtha zAnam prakAzA // 56 // vicArayan / ko vA sakarNaH svapne'pi kuryAda rUpamadaM kila // 12 // nAbheyasya taponiSThAM zrutvA vIrajinasya ca / ko nAma svalpatapasi svakIye madamAzrayet // 13 // yenaiva tapasA truTacet tarasA karmasaMcayaH / tenaiva madadigdhena vardhate karmasaMcayaH // 14 // svabuddhayA racitAnyanyaiH zAstrANyAghrAya lIlayA / sarvajJo'smIti madavAn svakIyAGgAni khAdati // 15 // zrImadgaNadharendrANAM zrutvA nirmaanndhaarnne| kaH zrayeta zrutamadaM sakarNahRdayo jnH||16|| kecittu aizvaryatapasoH sthAne vAllabhyabuddhimadau paThanti, upadizanti, ca,dramakairiva ca duSkarmakamupakAranimittakaM parajanasya / kRtvA yada vAllabhyakamavApyate ko madastena // 1 // garva paraprasAdAtmakena vAllabhyakena yaH kuryAt / tadvAllabhyakavigame zokasamudayaH parAmRzati // 2 // tathAgrahaNodyAhaNanavakRtivicAraNArthAvadhAraNAyeSu / buddhayaGgavidhivikalpeSvanantaparyAyavRddheSu // 3 // pUrvapuruSasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgaramanantam / zrutvA sAMpratapuruSAH kathaM svabuddhayA madaM yAnti ? // 4 // 13 // mAnasya svarUpa bhedAMzca pratipAdya, idAnIM sa mAnapratipakSabhUtaM mArdavaM mAnajayopAyamupadizati,utsarpayan doSazAkhA guNamalAnyadho nayan / unmUlanIyo mAnadustanmArdavasariplavaiH // 14 // ___ mAna eva dra ma unnativizeSadhAritvena / mAnadumayoH sAdharmyamAha-utsarpayannU nayan doSA eva prasaraNazIlatvena zAkhA doSazAkhAstAH, guNA eva mUlAni guNamUlAni tAnyadho nayan nyakkurvan / kairunmUlanIyaH? mAdavasaritplavairdivameva satatavAhitayA sarit tasyAH plavaiH prsraiH| madrumo hi yathA yathA vardhate tathA tathA 11562 // Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham caturtha prakAzA // 563 // guNamUlAni tirodadhAti, doSazAkhAzca vistArayati / tadayaM kuThArAdibhirunmUlayitumazakyo mArdavabhAvanAsaritpravAheNa samUlamunmUlanIya ityarthaH / atrAntarazlokAH___ mArdavaM nAma mRdutA taccauddhatyaniSedhanam / mAnasya punarauddhatyaM svarUpamanupAdhikam // 1 ||antH spRzed yatra yatrauddhatya jAtyAdigocaram / tatra tasya pratIkArahetordivamAzrayet // 2 // sarvatra mArdavaM kuryAt pUjyeSu tu vizeSataH / yena pApAd vimucyeta pUjyapUjAvyatikramAt // 3 // mAnAd bAhubalirbaddho latAbhiriva pApmabhiH / mAdavAt tatkSaNa muktaH sadyaH sNjaatkevlH|| 4 // cakravartI tyaktasaGgo vairiNAmapi vezmasu / bhikSAyai yAtyaho! mAnacchedAyAmRdu mArdavam / // 5 // cakravartyapi tatkAladIkSito raGkasAdhave / namasyati tyaktamAnazciraM ca varivasyati // 6 // evaM ca mAnaviSaya parimRzya doSaM, jJAtvA ca mArdavaniSevaNaje guNaugham / mAnaM vihAya yatidharmavizeSarUpaM sadyaH samAzrayata mArdavamekatAnAH // 7 // 14 // ___idAnIM mAyAkaSAyasvarUpamAha-- asUnRtasya jananI parazuH zIlazAkhinaH / janmabhUmiravidyAnAM mAyA durgatikAraNam / 15 / / / asUnRtasyAnRtasya jananIva jananI, mAyAmantareNa prAyeNAsUnRtasyAbhAvAta, 'mAyA' iti vakSyamANaM saMbadhyate, mAyA vaJcanAtmakaH pariNAmaH, tathA parazuH kuThAraH zIlaM susvabhAvatA tadeva zAkhI tasya parazuriva parazuH chedakatvAt, tathA janmabhUmirutpattisthAnam, kAsAm ? avidyAnAM mithyAjJAnAnAm / sA ca durgateH kAraNamiti pradhAnaphalanirdezaH // 15 // // 56 // Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 564 // 659e. Con paravacanArthe prayuktAyA mAyAyAH paramArthataH svavaJcanameva phalamityAha - kauTilyapaTavaH pApA mAyayA vakavRttayaH / bhuvanaM vaJcayamAnA vaJcayante svameva hi // 216 // mAyayA tRtIyakaSAyeNa bhuvanaM jagad vaJcayamAnAH pratArayantaH svamevAtmAnameva vaJcayante / ke ? pApAH pApakarmakAriNaH / pApakarmanihnavArthameva bakavRttayaH, yathA vako matsyAdivaJcanAthaM mandaM mandaM viceSTate tathA te'pi jagadvaJcanArtha tathA ceSTante yathA bakasaDazA bhavanti / nanu mAyayA jagadvaJcanam, tasyAzca nihnavaH, iti kuta iyantaM bhAraM te voDuM samarthAH ? ityAha- kauTilyapaTavaH kauTilyapATavarahitA hi na kadAcit paraM vaJcayate, na vA kadAcida nita iti, kauTilyapATave tu dvayaM bhavati paravaJcanaM vaJcanAcchAdanaM ceti / atrAntarazlokAH kUTaSADguNyayogena cchalAd vizvastaghAtanAt / arthalobhAcca rAjAno vaJcayante'khilaM janam // 1 // tilakaiH mudrayA mantraiH kSAmatAdarzanena ca / antaHzUnyA bahiHsArA vaJcayante dvijA janam ||2|| kUTAH kUTatulAmAnAzukriyAkAriyogataH / vaJcayante janaM mugdhaM mAyAbhAjo vaNigjanAH || 3 || jaTAmaNDyazikhAbhasmavalkanAgnyAdidhAraNaiH, dhaM zrAddhaM gardhayante pAkhaNDA hRdi nAstikAH ||4|| araktAbhirbhAvihAvalIlAgativilokanaiH / kAmino raJjayantIbhirvezyAbhirvacyate jagat ||5|| pratArya kUTaiH zapathaiH kRtvA kUTakapardikAm / dhanavantaH pratAryante durodaraparAyaNaiH ||6|| dampatI pitaraH putrAH sodaryAH suhRdo nijAH / IzA bhRtyAstathAnye'pi mAyayA'nyonyavaJcakAH // 7 // arthalubdhA gataghRNA bandakArA malimlucAH / aharnizaM jAgarUkAbhchalayanti pramAdinam ||8|| kAravazcAntyajAzcaiva svakarmaphalajIvinaH / mAyayA'lokazapathaiH kurvate sAdhuvaJcanam ||9|| vyantarAdikuyonisthA dRSTvA prAyaH caturtha prakAzaH // 564 // Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAza // 565 // pramAdinaH / krUrAzchalaibahubidhairvAdhante mAnavAn pazUn // 10 // matsyAdayo jalacarAzchalAt svApatyabhakSakAH / badhyante dhIvaraiste'pi mAyayA''nAyapANibhiH // 11 // nAnopAyamaMgayubhirvazcanapravaNairjaDAH / niSadhyante vinAzyante prANinaH sthalacAriNaH // 12 // nabhazcarA bhUribhedA varAkA laavkaadyH| badhyante mAyayA'tyugreH svalpakAsagRnubhiH // 13 // tadevaM sarvaloke'pi paravazvakatatparAH / svasya dharma sadgati ca nAzayantaH svavaJcakAH // 14 // tathA, tiryagajAteH paraM bIjamapavargapurAgalA / vizvAsadrumadAvAgnirmAyA heyA manISibhiH // 15 // mallinAthaH pUrvabhave kRtvA mAyAM tanIyasIm / mAyAzalyamanutkhAya strItvaM prApa jagatpatiH // 16 // 16 // idAnIM mAyAjayAya tatpratipakSabhUtamArjavamupadizannAhatadArjavamahauSadhyA jagadAnandahetunA / jayejagadrohakarI mAyAM viSadharImiva / / 17 // yato mAyA evaMvidhA tat tasmAd mAyAM viSadharImiva jayet / mAyAviSadharyoH sAdharmyamAha-jagadadrohakarI jagato jaGgamalokasya droho'pakArastaM karotItyevaMzIlA jagadrohakarI tAm / kena jayet ! ArjavamahauSadhyA ArjavamakauTilyaM tadeva mahAnubhAvA oSadhimahauSadhistayA / ubhayoH sAdharmyamAha-jagadAnandahetunA jagato jaMgamalokasya yathAyathaM ya AnandaH kAyArogyaprabhavaH prItivizeSo vaJcakatvaparihAreNa kaSAyajayAd mokSarUpazca tasya hetunA kAraNena / atrAntarazlokAH ArjavaM saralaH panthA muktipuryAH prkiirtitH| AcAravistaraH zeSo bAhyA api yadacire // 1 // sa jijJa // 4841 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 566 // 50386 mRtyupadamArjavaM brahmaNaH padam / etAvAvjJAnaviSayaH pralApaH kiM kariSyati 1 // 2 // iti // bhaveyurArjavajuSo loke'pi prItikAraNam / kuTilAdudvijante hi jantavaH pannagAdiva ||3|| ajihmacittavRttInAM bhavavAsaspRzAmapi / akRtrimaM muktimukhaM svasaMvedyaM mahAtmanAm ||4|| kauTilyazakunA kliSTamanasAM vaJcakAtmanAm / paravyApAdaniSThAnAM svapne'pi syAt kutaH sukham / / 5 / / samagravidyAvaiduSye'dhigatAsu kalAsu ca / dhanyAnAmupajAyeta bAlakAnAmivArjavam ||6|| ajJAnAmapi bAlAnAmArjavaM prItihetave / kiM punaH sarvazAstrArthapariniSThitacetasAm ? // 7 // svAbhAvikI hi RjutA kRtrimA kuTilAtmatA / tataH svAbhAvikaM dharmaM hitvA kaH kRtrimaM zrayet ? // 8 // chalapaizunyavakroktivaJcanApravaNe jane / dhanyAH kecid nirvikArAH suvarNapratimA iva // 9 // zrutAdhipAraprApto'pi gautamo gnnbhRdvrH| aho ! zaikSa ivAzrauSIdAjavAd bhagavadbhiraH // 10 // azeSamapi duSkarmaRjvAlocanayA kSipet kuTilAlocanAM kurvannalpIyo'pi vivardhayet / / 11 / / kAye vacasi citte ca samantAt kuTilAtmanAm / na mokSaH kintu mokSaH syAt sarvatrAkuTilAtmanAm // 12 // iti nigaditamugraM karma kauTilyabhAjA - mRjupariNatibhAjAM cAnavadyaM caritram / tadubhayamapi buddhayA saMspRzan muktikAmo, nirupamamRjubhAvaM saMzrayecchuddhabuddhiH // 13 // 17 // idAnIM lobhakaSAyasvarUpamAha - AkaraH sarvadoSANAM guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM lobhaH sarvArthabAdhakaH // 18 // AkaraH khAniH sarvadoSANAM prANAtipAtAdInAM 'lohAdInAmiva' iti gamyate, guNAnAM jJAnAdInAM prANinAmiva yad grasanaM kavavalanaM tatra rAkSasa iva rAkSasaH, tathA kando mUlAdho'vayavaH, kAsAM vyasanavallInAM caturtha prakAzaH // 566 // Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yoga zAstram prakAzA vyasanAni duHkhAni tAnyeva ballayastAsAm, lobhazcaturthakaSAyaH, tasya svarUpasaMgrahamAha-sarvArthabAdhakaH sarveSAmarthyanta ityarthA dharmArthakAmamokSalakSaNAsteSAM bAdhakaH pratikUlaH / lobhasya sarvadoSAkaratvam, guNaghAtakatvam, vyasanahetutvaM, sarvapuruSArthaghAtakatvaM ca prasiddhameva // 18 // lobhasya durjayatvaM zlokatrayeNAddadhanahInaH zatamekaM sahasra zatavAnapi / sahasrAdhipatirlakSaM koTi lakSezvaro'pi ca // 19 // koTIzvaro narendratvaM narendrazcakravartitAm / cakravartI ca devatva devo'pIndratvamicchati // 20 // indratve'pi hi saMprApte yadicchA na nivartate / mUle laghIyAMstallobhaH sarAva iva vardhate // 21 // spaSTam atrAntarazlokAH-- hiMseva sarvapApAnAM mithyAtvamiva karmaNAm / rAjayakSmeva rogANAM lobhaH sarvAgasAM guruH // 1 // aho ! lobhasya sAmrAjyamekacchatraM mahItale / taravo'pi nidhiM prApya pAdaH pracchAdayanti yat // 2 // api draviNalobhena te dvitricaturindriyAH / svakIyAnyadhitiSThanti prAnidhAnAni mUrchayA // 3 // bhujaGgagRhagodhAkhumukhyAH paJcendriyA api / dhanalobhena lIyante nidhAnasthAnabhUmiSu // 4 // pizAcamudgalapretabhUtayakSAdayo dhanam / svakIyaM parakIyaM vA'pyadhitiSThanti lobhtH|| 5 // bhUSaNodyAnavApyAdau mUchitAstridazA api / cyutvA tatraiva jAyante pRthvIkAyAdiyoniSu // 6 // prApyopazAntamohatvaM krodhAdivijaye sati / lobhAMzamAtradoSeNa patanti yatayo'pi 1567 // Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: pogazAstram caturtha prakAza // 568 // hi // 7 // ekAmiSAbhilASeNa sArameyA iva drutam / sodaryA api yudhyante dhanale zajighRkSayA // 8 // lobhAda grAmAdrisImAnamuddizya gatasauhRdAH / grAmyA niyuktA rAjAno vairAyante parasparam / / 9 // hAsazokadveSaharSAnasato'pyAtmani sphuTam / svAmino'gre lobhavanto nATayanti naTA iva // 10 // Arabhyate pUrayituM lobhagarto yathA ythaa| tathA tathA mahaccinaM muhureSa vivardhate // 11 // api nAmaiSa pUryata payobhiH payasAM patiH / na tu trailokyarAjye'Si prApte lobhaH prapUryate // 12 // anantA bhojanAcchAdaviSayadravyasaMcayAH / bhuktAstathApi lobhasya nAzo'pi paripUryate // 13 // lobhastyakto yadi tadA tapobhiraphalairalam / lobhastyakto na cet tarhi tapobhiraphalairalam // 14 // mRditvA zAstrasarvasvaM mayaitadavadhAritam / lobhasyaikasya hAnAya prayateta mahAmatiH // 15 // 19 // 20 // 21 // lobhasvarUpaM nirUpya tajayopAyamupadizatilobhasAgaramuDhelamativelaM mahAmatiH / saMtoSasetubandhena prasarantaM nivArayet // 22 // lobha evAprAptapAratvena sAgarastam, udvelamudtavelaM tattadutkalikAvatvena vivRddhocchAyam, ativelaM bhRzam, etacca 'nivArayet' iti kriyAyA vizeSaNam / 'prasarantam' iti lobhasAgarasya vizeSaNam / mahAmatirmuniH / nivAraNakAraNamupadizati-saMtoSasetubandhena saMtoSo lobhapratipakSabhUto manodharmaH sa eva setubandho jalaskhalanAthaM pAlIbandhaH, tena pratipakSabhUtena saMtoSeNa lobhakaSAyaM nirundhyAditi bhAvaH / atrAntarazlokAH-- yathA nRNAM cakravartI surANAM pAkazAsanaH / tathA guNAnAM sarveSAM saMtoSaH pravaro gunnH||1|| saMtoSayuktasya yaterasaMtuSTasya cakriNaH / tulayA saMmito manye prakarSaH mukhaduHkhayoH // 2 // svAdhIna rAjyamutsRjya saMtopAma 156 // Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 569 // tRSNayA / nissaGgatvaM prapadyante tatkSaNAccakravartinaH // 3 // nivRttAyAM dhanecchAyAM pArzvasthA eva saMpadaH / aGgulyA pihite karNe zabdAdvaitaM vijRmbhate || 4 || saMtoSasiddhau saMsiddhAH prativastu viraktayaH / akSNoH pidhAne pihitaM nanu vizva carAcaram ||5|| kimindriyANAM damanaiH kiM kAyaparipIDanai: ? / nanu saMtoSamAtreNa muktizrImukhamIkSate // 6 // jIvanto'pi vimuktAste ye muktisukhazAlinaH / ki vA vimukteH zirasi zrRGgaM kimapi varttate ? // 7 // kiM artist fear viSayasaMbhavam / yena saMtoSajaM saukhyaM hIyeta zivasaukhyataH 1 // 8 // parapratyAyanAsAraiH kiMvA zAstrasubhASitaiH / mIlitAkSA vimRzantu saMtopAsvAdajaM sukham // 9 // cet kAraNAnukArINi kAryANi pratipadyase / saMtoSAnandajanmA tanmokSAnandaH pratIyatAm // 10 // nanu tIvraM tapaHkarma karmanirmUlanaM jaguH / satyaM tadapi saMtoSarahitaM viphalaM viduH // 11 // | kRSisevApAzupAlyavANijyaiH kiM sukhArthinAm / nanu saMtoSapAnAt kiM nAtmA nirvRtimApyate ! ||12|| yat saMtoSavatAM saukhyaM tRNasaMstarazAyinAm / ka tat saMtoSavandhyAnAM tUlikAzAyinAmapi || 13|| asaMtuSTAstRNAyante dhanino'pIzinAM puraH / Izino'pi tRNAyante saMtuSTAnAM puraH sthitAH // 14 // AyAsamAtraM nazvaryazvakrizakrAdisaMpadaH / anAyAsa ca nityaM ca sukhaM saMtoSasaMbhavam // 15 // iti pratyAdeSTuM nikhilamapi lobhasya lalitaM, mayoktaH saMtoSaH paramasukha sAmrAjyasubhagaH / kurudhvaM lobhAgniprasaraparitApaM zamayituM, tadasmin saMtoSAmRtarasamaye vezmani ratim // 16 // 22 // evaM ca -- ityanena vakSyamANasaMgraha zlokasyAvasaramAha- kSAntyA krodho mRdutvena mAno mAyArjavena ca / lobhavAnIhayA jeyAH kaSoyA iti saMgrahaH // 23 // caturtha prakAzaH // 569 // Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 570 / / pUrvoktasyArthasya saMgrahaNAt saMgrahaH // 23 // yadyapi tulyayogitayA kaSAyendriyajayau mokSarUpatvenoktau, tathApyanayoH kaSAyajayaH pradhAnam, taddhetustu indriyajayaH, tadevAhavinendriyajayaM naiva kssaayaaotumiishvrH| hanyate haimanaM jADayaM na binA jvalitAnalam // 24 // samakAlasaMbhavinorapi kaSAyajayendriyajayayoH pradIpaprakAzayorivAsti kAryakAraNabhAvaH, ata uktam-indriyajayaM vinA na kaSAyajayaH / hanyate ityAdinA dRssttaantH| haimanajADayasadRzAH kaSAyAH, jvlitaanlpraayshcendriyjyH| hemante bhavaM haimanam " hemantAd vA talukca " // 6 / 3 / 91 / / ityanenANi talope vRddhau ca siddham // 24 // ___indriyajayaH kaSAyajayahetutvenoktaH. ajitAnAM tvindriyANAM na kaSAyajayahetutvaM prtyutaapaayhetutvmevetyaahadaantairindriyhyaishclerpthgaamibhiH| AkRSya narakAraNye jantuH sapadi nIyate // 25 // ___ indriyANyeva hayA azvA indriyahayAstaizcalairekatrAnavasthAyibhiH prakRtyA, adAntairajitaiH sadbhirapathagAmibhirunmArgacAribhirAkRSya balAtkAreNa kRSTvA jantuH prANI, naraka evAraNyaM vividhabhItihetutvAd narakAraNyaM tasmin sapadi tatkSaNAd nIyate / yathA'dAnto hayo'pathagAmitvena svamArohakamaraNye nayati tathaivAjitairindriyairjanturvividhApAyabahule narake nIyata ityarthaH // 25 // kathamajitAnIndriyANi narakaM nayantItyAha-- // 570 // Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / / 571 / / indriyairvijito jantuH kaSAyairabhibhUyate / vIraiH kRSTeSTakaH pUrvaM vapraH keH kairna khaNDayate ? ||26|| indriyANi jetumazakto'ta eva tairvijitaH, yAn jetumindriyajaya upadizyate taireva pratyuta kaSAyairabhibhUyate / kaSAyAbhibhUtazca narakaM yAtIti suprasiddhameva / nanu yadIndriyajaye'zakto jantuH, tahandriyajanitaiva bAdhAstu, ko'vasaraH kaSAyavAdhAyAH ? ityAzaGkAmapanetuM dRSTAntamAha- vIraivikrAntaiH kRSTA iSTakA yasmAt sa kRSTeSTakaH vapraH prAkAraH pUrva prathamam pazcAt kaiH kairavIrairapi ekaikeSTakAzakalakarSaNena na khaNDayate na khaNDazo nIyate ? / ayamartha:yathA vIrapuruSapAtitacchidraH prAkAraH karmakaraprAyANAmapi gamyo bhavati tathaiva vapraprAyaH prANI vIraprAyairindriyairbha gnaprAya itara puruSaprAyaiH kaSAyairvAdhyate indriyAnusAritvAt kaSAyANAm ||26|| na kevalamanirjitairindriyaiH kaSAyAbhibhUto janturnarake nIyate, yAvadihaloke'pi anirjitAnIndriyANyapAyakAraNAnyevetyAha kulaghAtAya pAtAya bandhAya ca vadhAya ca / anirjitAni jAyante karaNAni zarIriNAm // 27 // zarIriNAM jantUnAM karaNAnIndriyANi anirjitAni adAntAni jAyante / kasmai ? kulaghAtAya kulaghAto vaMzocchedaH, pAtAya pAto rAjyAdibhraMzaH, bandhAya bandho niyamanam, vadhAya vadhaH prANanigrahaH / tatra kulaghAtAyendriyANi rAvaNasyeva / tasya nirjitendriyasya paradArAn riraMsamAnasya rAmalakSmaNAbhyAM kulakSayaH kRta ityuktapUrvam / pAtayendriyANi sodAsasyeva / sa hi rAjyaM pAlayan mAMsapriyatayA nAnAvidhairmAsairAtmAnaM prINayanekadA caturtha prakAzaH 1149811 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / yogazAstram caturtha prakAzaH // 572 // sUpakAraiH saMskRte mAMse biDAlAdibhirbhakSite sati tasmina dine dhArmikaiH zrAvakajanai rAjAnaM prasAdyAmAripaTahe dApite jIvavadhAbhAvAdanyamAMsAprAptau mulabhasya kasyaciDimbhasya mAMsaM pariveSya rAjA paritoSitaH / sa caikAnte sUpakArAn zapathadAnapUrvakaM papraccha / taizca yathAsthite kathite mAnuSamAMsagRddhayA sakalanagare DimbhamAnuSagrahaNAya svapuruSAn niyuktavAn / etaca jJAtvA paurajAnapadairmantribhizca bhItabhItairekamatIbhUya madyapAnapramatto badhdhvA'raNye vimuktH| sa ca rAjyAt, kulAt parivArAca patito'raNye zvApada iva duHkhamanubabhUva / bandhAyendriyANi caNDapradyotasyeva / vadhAya mRtyave indriyANi rAvaNasyevetyuktapUrvam / atrAntarazlokAH indriyaiH svArthavivazaiH kasko naiva viDambyate / api vijJAtazAstrazciSTante bAlakA iva // 9 // kimato'pi ghRNAsthAnamindriyANAM prakAzyate / yad bandhau bAhubalini bharato'pyasamakSipat // 2 // jayo yad bAhubalini bharate ca parAjayaH / jitAjitAnAM tat sarvamindriyANAM viz2ambhitam // 3 // yacchavAzakhi yudhyante carame'pi bhave sthitaaH| durantAnAmindriyANAM mahimnAnena ljjitaaH||4|| daNDayantAM caNDacaritairindriyaiH pazavo jnaaH| zAntamohAH pUrvavido daNDa cante yat tadadbhatam // 5 / / jitA hRSIkairatyantaM devadAnavamAnavAH / jugupsitAni karmANi hI ! tanvanti tapasvinaH // 6 // akhAdyAnyapi khAdantyapeyAnyapi pibanti ca / agamyAnyapi gacchanti hRSIkavazagA narAH // 7 // vezyAnAM nIcakarmANi dAsyAnyapi ca kurvate / kulazIlojjhitAstyaktakaruNaiH karaNairhatAH // 8 // paradravye parastrISu mohAndhamanasAM nRNAm / yA pravRttiH sendriyANAmatantrANAM vijambhitam // 9 // pANipAdendriyacchedamaraNAni zarIribhiH / prApyante yadvazAt tebhyaH karaNebhyo namo namaH ||10||vinyN grAha // 572 // Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / / 573 / / CYPROKENOCKSTO HORSE yantyanyAna ye svayaM karaNairjitAH / pidhAya pANinA vaktraM tAn hasanti vivekinaH // 11 // A viriJcAdA ca kITAd ye kecidiha jantavaH / vimucyaikaM vItarAgaM te sarve'pIndriyairjitAH // 12 // 27 // evaM sAmAnyenendriyadoSAnabhidhAya sparzanAdIndriyANAM zlokapaJcakena doSAnAha-vazAsparzasukhAsvAdaprasAritakaraH karI / AlAnabandhana klezamAsAdayati tatkSaNAt // 28 // payasyagAdhe vicaran gilan galagatAmiSam / mainikasya kare dIno mInaH patati nizcitam // 29 // nipatan mattamAtaGgakapole gandhalolupaH / karNatAlatalAghAtAd mRtyumApnoti SaTpadaH ||30|| kanakaccheda saMkAza zikhA lokavimohitaH / rabhasena patana dIpe zalabho labhate mRtim // 31 // hariNo hAriNIM gItimAkarNayitumudhuraH / AkarNAkRSTacApasya yAti vyAdhasya vedhyatAm spaSTAH navaraM vazA hastinI, galo rajjubaddho lohakaNTakaH, mInAna hantIti mainiko dhIvaraH, karNatAla eva talazca peTastenAghAtaH, gIti gItam // 28 // 29 // 30 // 31 // 32 // upasaMharati evaM viSaya ekaikaH paJcatvAya niSevitaH / kathaM hi yugapat paJca paJcatvAya bhavanti na ? // 33 // viSaya indriyasya gocaraH, indriyaprakaraNe'pi yad viSayasya doSadarzanam, tad viSayadvAreNaivendriyANAM doSa Thoho0OHOMESHE caturtha kAza // 573 // Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 574 // janakatvamiti darzanArtham / ekaiko viSayo gajAdInAM paJcatvAya maraNAya / yastu pumAn sarveSu viSayeSvAsaktastaM pratyAha-- kathaM hi yugapat paJcApi viSayAH sevitAH paJcatvAya na bhavanti ? api tu bhavantyeveti / yadAhapaJcasu saktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu saktaH prayAti bhasmAntatAM mUDhaH // 1 // 33 // indriyadoSAnabhidhAya tajjayopadezamAha- tadindriyajayaM kuryAd manaH zuddhyA mahAmatiH / yAM vinA yamaniyamaiH kAyaklezo vRthA nRNAm // 34 // yasmAdevaMvidhAnarthasArthasamarthakAnIndriyANi tat tasmAdindriyANAM bhAvendriyANAM jayaM kuryAt / dvividhAni hIndriyANi dravyendriyANi bhAvendriyANi ca / tatra dravyendriyANi sparzanendriyAdyAkArapariNatAni pudgaladravyANi bhAvendriyANi sparzAdiSvabhilASopAyarUpANi teSAM jayo laulyaparihAreNAvasthAnam / atrAntarazlokAH anijitendriyagrAmo yato dukhaiH prabAdhyate / tasmAjjayedindriyANi sarvaduHkhavimuktaye // 1 // na cendriyANAM vijayaH sarvathaivApravarttanam / rAgadveSavimuktayA tu pravRttirapi tajjayaH || 2 || azakyo viSayo'spraSTumindriyaiH svasamIpagaH / rAgadveSau punastatra matimAna parivarjayet || 3|| hatAhatAnIndriyANi sadA saMyamayoginAm / ahatAni hitArtheSu hatAnyativastuSu // 4 // jitAnyakSANi mokSAya saMsArAyAjitAni tu / tadetadantaraM jJAtvA yad yuktaM tat samAcara ||5|| sparze mRdau ca tulyAderupalAdezca karkaze / bhava ratyaratI hitvA jetA sparzanamindriyam // 6 // rase svAdau ca bhakSyAderitarasminnathApi vA / prItyaprItI vimucyoccairjih vendriyajayI bhava ||7|| ghrANa dezamanuprApte zubhe gandhe'paratra vA / jJAtvA vastuparINAmaM ghrANendriyajayaM kuru // 8 // manojJaM rUpamAlokya yadivA tadvilakSaNam / tyajan harSa catutha prakAzaH // / 574 // Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 575 // jugupsAM ca jaya tvaM cakSurindriyam // 9 // svare zravye ca vINAdeH kharoSTrAdezca duHzrave / ratiM jugupsAM ca jayan zrotrendriyajayI bhava // 10 // ko'pi nAstIha viSayo manojJa itaro'pi vaa| ya indriyairnopabhuktastatsvAsthyaM kiM na sevyate ? // 11 // zubhA apyazubhAyante zubhAyante'zubhA api / viSayAstat ka rajyeta virajyeta ka cendriyaiH // 12 // sa eva rucyo dveSyo vA viSayo yadi hetutaH / zubhAzubhatvaM bhAvAnAM tanna tatvena jAtucit // 13 // evaM vimRzya viSayeSu zubhAzubhatva-maupAdhikaM tdvimuktivirktcetaaH| hantendriyArthamadhikRtya jahIhi rAga, dveSa tathendriyajayAya kRtaabhilaassH||14|| athaivaM dujayendriyajaya prati ko'sAdhAraNa upAya ityAha--manaHzuddhayA manaso nirmalatvena santyanyAnyapi yamaniyamavRddhasevAzAstrAbhyAsAdInIndriyajayakAraNAni kintu sAdhakatama manaHzuddhireva / anyAni tu naikAntikAnyAtyantikAni vA, avizuddha hi manasi yamaniyamAdIni santyapi nendriyajayanibandhanAni, etadevAha--yAM vinA yametyAdi / yAM manaHzuddhiM vinA yamA mUlaguNA niyamA uttaraguNAstairupalakSaNatvAd vRddhasevAdibhizca yaH kAyaklezaH sa nRNAM puruSANAM vRthaa| sA ca manaHzuddhiH keSAzcit svabhAvata eva bhavati marudevyAdInAm / keSAJcit tu yamaniyamAdyapAyabalAd niyantrite manasi bhavati // 34 // __ aniyantritaM mano yatkaroti tadAhamanaH kSapAcaro bhrAmyannapazaGka nirngkushH| prapAtayati saMsArA''vartagarte jagattrayIm // 35 // // 575 // Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzaH / / 576. iha dvividhaM manaH-dravyamano bhAvamanazca / tatra dravyamano viziSTAkArapariNatAH pudgalAH / bhAvamanastu tadrvyopAdhisaMkalpAtmaka AtmaparINAmaH / mana eva saMkalparUpaM kSapAcaro rAkSasaH, aviSaye'pi pravRttizIlatvAt, bhrAmyan tatra tatra viSaye stharyamanavalambamAnaH kathaM bhrAmyan ? apazakaM nibhayaM yathA bhavati / tadapi kutaH? / nirgatastatvabhAvanAdini(ni)vArakatvAt akuzo yasmAd sa tathA / prapAtayati prakarSeNa pAtayati saMsAra evAvartapradhAnogatastatra / jagattrayo miti / na sa kazcid janturjagattraye'pyasti, yo niraGkuzena manasA saMsArAvartagarne na pAtyate / jagattrayagatAnAM jantUnAM saMsArAvartagarne pAtanAd jagattrayIM pAtayatIti upacArAduktam // 35 // punaraniyantrite manasi doSamAhatapyamAnAMstapo muktau gantukAmAn shriirinnH| vAtyeva taralaM cetaH kSipatyanyatra kutracit // 36 // tapyamAnAn kurvANAn, ki sat ! tpH| tathA muktI mokSe gantukAmAn gantumadhyavasitAn zarIriNo jantUn taralamekatrAnavasthAyi ceto bhAvamanaH ka kSipatyanyatra kutracita mokSAdanyatra narakAdau / kivad ! vAtyeva, yathAnyatra gantukAmAn manuSyAdIn bAtasamUho vivakSitAd dezAta anyatra nayati, evaM taralaM ceto'pi // 36 // punaraniyantritasya manaso dopamAha-- aniruddhamanaskaH san yogazraddhAM dadhoti yH| padbhyAM jigamiSurgAmaM sa paNuriva hasyate // 37 // na viruddha cApalyAt cyAvitaM mano yena so'niruddhamanaskaH san yogazraddhA ahaM yogItyabhimAna yo dadhAti // 576 / / Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RI caturtha yogazAstram prakAza a577|| 2 . = dhArayati sa hasyate vivekibhiH| ka iva kthmbhuutH| paGguriva padbhyAM pAdAbhyAM grAmAntaraM nigamiSuH / pAdapracArarupo hi manorodhastadabhAve kathaM paGgunAmAntarajigamiSAtulyA yogazraddheti // 37 // na kevalamaniruddhamanaskasya yogazraddhA viphalA yAvadazubhakarmANi bahutarANyasya prAduHSantItyuttarAna pratipAdayituM pUrvArddhana kAkA manorodhamupadizatimanorodhe nirudhyante karmANyapi samantataH / aniruddhamanaskasya prasaranti hi tAnyapi // 38 // manaso rodho viSayebhyo nivAraNaM tasmin sati nirudhyante pratibAdhyante AzravanirodhAt karmANyapi jJAnAvaraNAdInyatiprabalAni samantataH sAmastyena / manorodhAyattatvAt karmarodhasya / prakRte yojayati-aniruddhamanaskasya puMsastAnyapi karmANi prasaranti vivarddhante manaH prasarAdhInatvAt karmaprasarasya // 38 // tadetanizcitya manoniyantraNAya yatnaH kArya ityetadAhamanaHkapirayaM vizvaparibhramaNalampaTaH / niyantraNIyo yatnena muktimicchubhirAtmanaH // 39 // ___ mano bhAvamana eva kpimkttH| ayamiti sarveSAM svsNvednsiddhH| kapitvarupeNa sAdharmyamAha-vizvasmin jagati paribhramaNamanyAnyaviSayamaharUpamanavasthAnaM tatra lampaTo lolupastadevaMvidho manaHkapiniyantraNIyo niroddhavyaH cApalaM parityAjyocite viSaye pristhaapyH| yatnena tattvAbhyAsarupeNa / kiM kurvadbhiH? mukti mokSamicchantItyevaMzIlAstarAtmanaH svasya / manazcApalanirodhasya sAdhyA hi muktiriti // 39 // // 577 // Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram TT-T: 11578 // idAnImindriyajayahetuM manaHzuddhiM prastautidIpikA khalvanirvANA nirvaannpthdrshinii| ekaiva manasaH zuddhiH samAmnAtA mniissibhiH||40|| ekaiva sA yamaniyamAdirahitApi manaHzuddhiH dIpikeva dIpikA, kiMviziSTA ? anirvANA avidhyAtA, nirvANasya mokSasya panthA nirvANapathastaM darzayatItyevaMzIlA nirvANapathadarzinI, mumukSoH iti zeSaH, samAmnAtA pAramparyeNa kathitA. kaiH! manISibhiH pUrvAcAryaiH, yadAha-- jJAne dhyAne dAne mAne maune sadodyato bhavatu / yadi nirmalaM na cittaM tadA hutaM bhasmani samagram // 1 // 40 // manaHzuddharanvayavyatirekAbhyAM guNAntaradarzanenopadezamAha-- satyAM hi manasaHzuddhau satyasanto'pi ydgunnaaH| santo'pyasatyAM no santi saiva kAryA budhaisttH|41|| ___ yad yasmAt satyAM vidyamAnAyAM manasaH zuddhAvasanto'pyavidyamAnA api santi bhavanti tatphalasadbhAvAd guNAH kSAntyAdayaH / santo vidyamAnA api guNA asatyAM manasaH zudau no santi na santyeva, tatphalAbhAvAt / tataH kAraNAdanvayavyatirekAbhyAM nizcitaphalA saiva manaHzuddhiH kAryA budhairvivekibhiH // 41 // ye tu " AstAmeSA manaH zuddhiH, tapobalenaiva muktiM vayaM sAdhayiSyAmaH," iti pratipadyante tAn pratyAhamanaHzuddhimavibhrANA ye tapasyanti muktaye / tyaktvA nAvaM bhujAbhyAM te titIrSanti mahArNavam / 42 / manaHzuddhimavibhrANA adhArayanto ye muktaye muktinimittaM tapasyanti tapAklezamanubhavanti, te dugraDagrahilAH // 578 // Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 579 // saMnihitAM nAvaM parityajya mahArNavaM bhujAbhyAM tarItumicchanti / yathA nAvamantareNa mahArNavo bhujAbhyAM dustaraH tathA manaHzuddhimantareNa tapasA muktirdaSprApA // 42 // ye tu dhyAnaM tapaHsahitaM muktida iti vadanto manaHzuddhimupekSante, dhyAnameva tu karmakSayakAraNa iti pratipanAstAna pratyAhatapasvino manaHzuddhivinAbhUtasya sarvathA / dhyAnaM khalu mudhA cakSurvikalasyeva darpaNaH // 43 // tapasvino'pi dhyAnaM, khalu nizcayena, mudhA / kiMviziSTasya ? sarvathA manaHzuddhivinAbhUtasya lezenApi manaHzuddhirahitasya / yadyapi manaHzuddhirahitAnAmapi tapodhyAnavalena navamaveyakaM yAvad gatiH zrUyate, tathApi tat prAyikam , na ca tat phalatvena vivakSitam , mokSasyaiva phalarUpatvAt / ato dhyAnaM mudhA / yathA darpaNo rUpanirUpaNakAraNamapi cakSurvikalasya mudhA, tathA dhyAnamapIti bhAvaH // 43 // upasaMharatitadavazyaM manaHzuddhiH kartavyA siddhimicchatA / tapaHzrutayamaprAyaiH kimanyaiH kAyadaNDanaiH // 44 // tat tasmAt avazyaM nizcayena manaHzuddhiH karttavyA siddhiM mokSamabhilaSatA / Avazyakatve hetumAha-kimanyaiH kAyadaNDanaiH ? kAyo daNDayata ebhiriti kAyadaNDanAstaiH, kaiH? tapaH zrutayamaprAyaiH--tapo'nazanAdi, zrutamAgamaH, yamA mahAvratAni / prAyagrahaNAd niyamAdayo gRhyante / atredamanuyoktavyam-keyaM manasaH zuddhiH? lezyAvizuddhayA // 579 / Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAkham prakAzaH 1580 // manaso nirmalatvam / kAH punarlezyAH ? kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklavarNadravyasAcivyAdAtmanastadanurUpaH pariNAmaH, yadAha_kRSNAdidravyasAcivyAt pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM lezyAzabdaH pravartate // 1 // tatra kRSNavarNapudgalasannidhAne ya Atmano'zuddhatamaH pariNAmaH sA kRssnnleshyaa-| nIladravyasamidhAne ya Atmano'zuddhataraH pariNAmaH sA nIlalezyA / kApotavarNadravyasAnnidhyAttadanurUpo'zuddha AtmapariNAmaH kApotalezyA / tejovarNadravyasAnnidhyAttadanurUpaH zuddha AtmapariNAmastejolezyA / padmavarNadravyasAnnidhyAttadanurUpaH zuddhatara AtmapariNAmaH padmalezyA / zuklavarNadravyasAnnidhyAcchuddhatama AtmapariNAmaH zuklalezyA / kRSNAdidravyANi ca sakalakarmaprakRtiniHsyandabhUtAni, tadupAdhijanmAno bhAvalezyAH karmasthitihetavaH / yadAha-- tAH kRSNanIlakApotataijasI (sa) padmazuklanAmAnaH zleSa iva varNavandhasya krmbndhsthitividhaayH||2|| etAzcA'zuddhatamA'zuddhatarA'zuddhazuddhazuddhatarazuddhatamAtmapariNAmarUpA jambUphalakhAdakadRSTAntAd grAmaghAtakadRSTAntAccAvaseyAH / AgamagAthAzcAtra-- 1jaha jambutaruvarego supakkaphalabhariyanamiyasAlaggo / dihro chahi purisehiM te bitI jaMbu bhakkhemo // 1 // kiha puNa te bitego AruhamANANa jIasaMdeho / tA chidiUNa mUle pADeu tAhi bhakakhemo // 2 // (1) yathA jambUtaruvara ekaH supakvaphalabharitanamitasAlAnaH / dRSTa padbhiH puruSaiste bruvanti jambUni bhkssyaamH||1|| kathaM punaste bruvanti eka (Aha) ArohatAM jiivsndehH| tatazchittvA mUlataH pAtayitvA tAni bhkssyaamH||2|| // 58oll Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 581 // yaha ehaNaM ki chatreNa taruNa u amhaMti / sAhA mahalla chiMdaha taio beI pasAhAo || 3 || gucche utthao puNa paMcamao bei geNDaha phalAI / chaTTo beI paDiA eicciya khAyaha ya ghetuM // 4 // divaMtassovaNayo jo bei taruM tu chiMda mUlAo / so vaTTara kinhAe sAla mahallAo nIlAe // 5 // hava pasAhA kAU gucche teU phalANi pamhAe / paDiyANi sukalesA ahavA anaM uAharaNaM // 6 // corA gAmavahaththaM viNiggayA egu bei ghAe / jaM pecchaha taM savvaM dupayaM cauppayaM vAvi // 7 // mANusa purise taio sAuhe cauthyo a / paMcamao jujjhate chaTTo uNa tathithamaM bhaNai // 8 // ekaM tA hara dhaNaM bIaM mAreha mA kuNaha eyaM / kevala haraha ghaNaM tA uvasaMhAro imo tesiM // 9 // (1) dvitIya Aha etAvatA ki chinnena taruNA tu asmAkamiti ? / zAkhA mahatIchinta tRtIyo bravIti prazAkhAH | 3 | gucchAM caturthakaH punaH paMcamo bravIti gRhaNIta phalAni / SaSThastu bravIti patitAnyevaitAni khAdata ca gRhItvA ||4|| dRSTAntasyopanayo yo'bravIt taruM tu chinta mUlataH / sa varttate kRSNAyAM zAkhA mahatIrnIlAyAm // 5 // bhavati prazAkhAH (chinteti) kApotI gucchAMstaijasI phalAni padmA / patitAni zuklalezyA athavA'nyadudAharaNam / 6 / caurA grAmavadhArthaM nirgatA eko bravIti ghAtayata / ye prekSadhvaM taM sarvaM dvipadaM catuSpadaM vApi // 7 // dvitIyo manuSyAn puruSAn tRtIyaH sAyudhAMzcaturthastu / paMcamastu yudhyataH SaSThaH punastatreda N bhaNati // 8 // ekaM tAvad harata dhanaM dvitIya mArayatha mA kArSTatat / kevalaM harata dhanaM tadupasaMhArastvayaM teSAm / / 9 / / BEETLOOKS TO FO caturtha prakAzaH 1196211 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 582 // 1 savve mAhati vaha so kiNDalesapariNAmo / evaM kameNa sesA jA caramo mukalesAe || 10 || etasvAdyAstisro'prazastoH, uttarAH prazastAH etAzca manuSyANAM parivartamAnA bhavanti / tatazca yadA uttarAtra Atmano bhavanti tadA vizuddhirityAkhyAyate / yadA caitA maraNakAle bhavanti tadA tadanurUpAsu gatiSvAtmA prayAti / tatra kRSNanIlakApota lezyApariNato narakeSu tiryakSu cotpadyate / pItapadmazuklalezyApariNatastu manuSyeSu deveSu cotpadyate / yadAhurbhagavantaH - "2 jalese marai tallesemu uvavajjai / " laukikAstvAhuH'ante ca bharatazraSTha ! yA matiH sA gatirnRNAmiti " / atra yadi matizcetanAmAtra tadA yA matiH sA gatiriti ki kena saMgatam ? / athAzuddhatamAdipariNAmayuktA matirvyAkhyAyate tadameva pAramarSaM vacanaM sAdhvityalaM prasaGgena / evaM tAvadazuddhalezyAtyAgena vizuddhalezyAparigraheNa ca manasaH zuddhiruktA / 44 // .. idAnIM manaH zuddhinimittamISatkaramupAyAntaramupadizati - manaH zuddhayai ca kartavyo rAgadveSavinirjayaH / kAluSyaM yena hitvAtmA svarUpe'vatiSThate // 45 // manaso bhAvamanasa AtmarUpasya zuddhihetave kartavyo rAgadveSayoH prItyaprItyAtmakayorvinirjayo nirodhaH, uditayophilIkaraNena anuditayozvAnutpAdanena / tathA sati kiM syAt ? kAluSyamazuddhatvaM hitvA AtmA bhAvamanorUpaH svakIye svarUpe paramazuddhilakSaNe'vatiSThate sthiro bhavati / / 45 / / (1) sarvAn mArayateti varttate sa kRSNalezyApariNAmaH / evaM krameNa zeSA yAvaccaramaH zuklalezyAyAm // 10 // (2) yallezyo mriyate tAsu lezyA utpadyate / caturtha prakAzaH // 582 // Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha // 583 // prakAzA ESEGG atha rAga-dveSayordurjayatvaM zlokatrayeNAhaAtmAyattamapi svAntaM kurvatAmatra yoginaam| rAgAdibhiH samAkramya parAyattaM vidhIyate // 46 // AtmAyattamapi Atmani nimagnamapi svAntaM manaH kurvatAM yoginAmatra jagati rAgAdibhI rAgadveSAbhyAM tadavinAbhUtena ca mohena samAkramya raktaM dviSTaM mUha ca kRtvA parAyattamAtmano'nadhInaM kriyate // 46 // tathArakSyamANamapi svAntaM samAdAya manAra miSam / pizAco iva rAgAdyAzchalayanti muhrmuhuH||47|| rakSyamANamapi gopyamAnamapi yamaniyamAdibhirmantratantraprAyaH svAntaM bhAvamanaH samAdAya puraskRtya manAya miSaM svalpaM chalaM pramAdarUpaM,, chalayanti-AtmavazaM kurvanti / ka ete ? rAgAdayaH / ka iva ! pizAcA iva / muharmuhuriti yadA yadA pramAdalezo'pi bhavati tadA tadA chalayanti / yathA hi pizAcA mantrAdikRtarakSamapi sAdhaka chalaM prApyAtmavazaM kurvanti, tathA rAgAdayo'pi yogimana iti // 47 // tathArAgAditimiradhvastajJAnena manasA jnH| andhenAndha ivAkRSTaH pAtyate narakAvaTe // 48 // rAgAdaya eva samyagdarzanavighAtahetutvAt timiramakSNoviplavaH tena dhvastaM jJAnaM tatvAloko yasya tena tathAvidhena manasA AkRSTo jano narakAvaTe narakakUpe pAtyate / kena ka iva ? andhenAndha iva rAgAdibhirandhIkRtena manasA jano'pyandhaH, tasyaiva mArgadarzakatvAt / tato yathA'ndhenAndhaH samAkRSyAvaTe pAtyate tathA'ndhena manasA andho jano narakAvaTe pAtyate / atrAntarazlokAH ASTRAMADHAGESS 1583 // Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAza 1584 // dravyAdiSu ratiprItI rAga ityabhidhIyate / teSvevAratimaprIti cAhuSaM manISiNaH // 1 // ubhAvetau dRDhataraM bandhanaM sarvajanminAm / sarvaduHkhAnokahAnAM mUlakandau prakIrtitau // 2 // kaH sukhe vismayasmero duHkhe kaH kRpaNo bhavet ? / mokSaM ko nApnuyAd rAgadveSau syAtAM na cediha // 3 // rAgeNa hyavinAbhAvI dveSo dveSeNa cetrH| tayorekataratyAge prityktaavubhaavpi||4||dossaaH smaraprabhRtayo rAgasya pricaarkaaH| mithyAbhimAnapramukhA dveSasya tu paricchadaH // 5 // tayormohaH pitA bIjaM nAyakaH paramezvaraH / tAbhyAmabhinnastadrakSyaH sarvadoSapitAmahaH // 6 // evamete trayo doSA nAto doSAntaraM kacit / tairamI jantavaH sarve bhramyante bhavavAridhau // 7 // svabhAvena hi jIvo'yaM sphaTikopalanirmalaH / upAdhibhUtairetaistu tAdAtmyenAvabhAsate // 8 // arAjakamaho! vizvaM yadebhiH pazyatoharaiH / hiyate jJAnasarvasvaM svarUpamapi janminAm // 9 // ye jantavo nigodeSu ye'pi cAsanamuktayaH / sarvatrAspRSTakaruNA patatyeSAM patAkinI // 10 // muktyA vairaM kimeteSAM muktikAmaiH sahAthavA / yenobhayasamAyogastairbhavan pratiSidhyate // 11 // doSakSayakSamANAM hi kimupekSA kSamA'rhatAm / jagaddAhakaraM yana zAntaM doSapradIpanam // 22 // vyAghravyAlajalAgnibhyo na bibheti tathA muniH| lokadvayApakAribhyo rAgAribhyo bhRzaM yathA // 13 // vAtisaMkaTamaho! yogibhiH samupAzritam / rAgadveSau vyAghrasiMhau pArzvato yasya tiSThataH // 14 // 48 // atha rAgadveSajayopAyamupadizatiastatandrairataH puMbhinirvANapadakAtibhiH / vidhAtavyaH samatvena rAgadveSadviSajayaH // 49 // yata evaMvidhau rAgadveSau, ataH kAraNAdastatandranirastapramAdaiH pubhiH puruSadharmopetayogibhiH, kiMviziSTaiH ? 18jA Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 585 // nirvANapadakAkSibhiH nirvAnti rAgadveSopataptAH zItIbhavantyasminniti nirvANaM tadeva padyamAnatvAt padaM tatkAkSaNazIlA nirvANapadakAkSiNaH, tairvidhAtavyo vidheyo rAgadveSAvevopatApakAritvAda dviSantau tayorjayo'bhibhavaH, kenopAyenetyAha-samatvena, rAgahetuSu dvepahetuSu ca mAdhyasthyenaudAsInyeneti yAvat // 49 // ___ yathA sAmyaM rAgadveSajayopAyastathA''ha-- amandAnandajanane sAmyavAriNi majjatAm / jAyate sahasA puMsAM rAgadveSamalakSayaH // 50 // sAmyamevAtizItIbhAvajanakatvAd vAri tatra / kiviziSTe ? amandastIto ya Ananda AhAdastasya janane, majjatAM tanmadhyamavagAhamAnAnAM, sahasA akasmAt / keSAM ? pusaaN| rAgadveSAveva malastasya kssyH| prasiddha petad yathA bAriNi majjatAM malakSayo bhavati, evaM sAmye nimajjatAM lIyamAnAnAM rAgadvepakSayo bhavati // 50 // na paraM rAgadveSayorevApanAyakaM sAmyam, api tu sarvakarmaNAmapItyAha-- praNihanti kSaNArdhana sAmyamAlambya karma tat / yanna hanyAnarastIvratapasA jnmkottibhiH||51|| praNihinta nihanti kSaNArdhanAntarmuhUrtena sAmyamuktalakSaNamAlambyAzritya tat karma jJAnAvaraNIyAdi, yat kizcit karma na hanyAda nApanayeda naraH pumAn tIvratapasA tIvraNa zarIramanasoH saMtApahetunA'nazanAdirUpeNArthAt sAmyarahitena janmakoTibhirbahubhirapi janmabhiH // 51 // kathamantarmuhUttamAtreNa sAmyaM sarvakarmApanAyakamityAha // 585 // Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / caturtha prakAzA 586 / / karma jIvaM ca saMzliSTaM prijnyaataatmnishcyH| vibhinnIkurute sAdhuH saamaayikshlaakyaa||52|| sAmAyikameva samatvameva zalAkA vaMzAdimayI tayA vibhinnIkurute pRthak karoti saadhurytiH| kiM vibhinnIkurute ? karma jIvaM ca saMzliSTaM saMpRktam, yathA zleSadravyasaMpRktAnAM pAtrAdInAM zalAkayA pRthagra bhAvaH kriyate tathA jIvakarmaNorapi tAdAtmyena saMbaddhayoH sAmAyikeneti / ayameva krmkssyH| na hi karmaputalAnAmAtyantikaH kSayaH saMbhavati, nityatvAt teSAm, Atmanastu pRthagbhUtAni karmANi kSINAni ityucyante / nanu vAGmAtrametad yat sAmAyikazalAkayA sAdhuH karmANi pRthak karotItyAha--parijJAtAtmanizcayaH parijJAtaH punaH punaH saMvidita Atmanizcaya AtmanirNayo yena sa tathA / ayamarthaH--AtmajJAnamabhyasyastathAvidhAvaraNApagamena tathA punaH punaH svasaMvedanenAtmanizcayaM dRDhaM karoti yathAtmarUpAd bhinnarUpANi AtmarUpAvArakANi ca karmANi paramasAmAyikabalena nirjarayati // 52 // na kevalamAtmanizcayabalena karmANi pRthak karoti yAvadAtmani paramAtmadarzanamapi bhavatItyAha-- rAgAdidhvAntavidhvaMse kRte saamyikaaNshunaa| svasmin svarUpaM pazyanti yoginaH prmaatmnH||53|| rAgAdaya eva svarUpatirodhAyakatvAd dhvAntaM tasya vidhvaMsastasmin kRte / kena ? sAmAyikamevAMzurAdityastena / tataH kiM syAt ! svasminnAtmani paramAtmanaH svarUpaM yoginaH pazyanti / sarve'pi hyAtmAnastattvataH // 586 // Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga caturtha zAstram prakAzA // 587 // paramAtmAna eva, kevalajJAnasya yena tenAMzena sarvatra bhAvAt , yat pAramarSam-"savvajIvANaM pi aNaM akkharassANaMtabhAgo niccugdhADio ceva" / kevalaM rAgadveSAdidoSakaluSitatvAd na sAkSAt prmaatmsvruupaabhivyktiH| sAmAyikAMzumatprakAzanena tu rAgAditimire'pagate Atmanyeva paramAtmasvarUpamabhivyaktaM bhavati // 53 // ___ idAnIM sAmyaprabhAvaM vyanaktisnihyanti jantavo nityaM vairiNo'pi parasparam / api svArthakRte sAmyabhAjaH sAdhoH prbhaavtH|54|| ___ api svArthakRte svArthanimittamapi sAmyavataH sAdhoH prabhAvAda nityavairiNo'pyahinakulAdayaH snihyanti parasparaM maitrIM kurvanti / ayamarthaH-IdRzaH sAmyasya mahimA yadetat svanimittaM kRtamapi pareSu nityavairiSu paryavasyati. yat stuvanti vidvAMsaH devAkRSya kareNa kezaripadaM dantI kapolasthalI, kaNDUyatyahireSa babhrapurato mArga nirudhya sthitH| vyAghravyAttavizAlavaktrakuharaM jighratyajasraM mRgo, yatraivaM pazavaH prazAntamanasastAmarthaye tvadbhuvam // 1 // laukikA api sAmyavatAM yoginAM stutimAhuryathA-tatsannidhau vairatyAga iti / atrAntara zlokAH cetanAcetana vairiSTAniSTatayA sthiteH / na muhyati mano yasya tasya sAmyaM pracakSate // 1 // gozIrSacandanAle pe vAsIcchede ca vAhayoH 2abhinnA cittavRttizcet tadA sAmyamanuttaram // 2 // abhiSTotari ca prIte roSAndhe cApi 1 sarvajIvAnAmapyakSarasyAnantabhAgo nityodghATita eva / 2 bhujayoH // 587 // Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham caturtha prakAza // 588 // zaptari / yasyAvizeSaNaM cetaH sa sAmyamavagAhate // 3 // na hUyate tapyate na dIyate vA na kizcana / aho! amUlyakrItIyaM sAmyamAtreNa nivRtiH // 4 // prayatnakRSTaH kliSTaizca rAgAdyaiH kimupAsitaiH ? / ayatnalabhyaM hRdyaM ca zraya sAmyaM sukhAvaham // 5 // parokSArthapratikSepAt svargamokSAvapahanutAm / sAmyazarma svasaMvedyaM nAstiko'pi na nihanute // 6 // kavipralAparUDhe'sminnamRte ki vimuhyasi ? svasaMvedyarasaM mUDha ! piba sAmyarasAyanam // 7 // khAdyalehyacU (co) Syapeyarasebhyo vimukhA api / pibanti yatayaH svairaM sAmyAmRtarasaM muhuH // 8 // kaNThapIThe luThan bhogibhogo mandAradAma ca / yasyAprItyai na vA no vA prItyai sa samatApatiH // 9 // na gUDhaM kizcanAcAryamuSTiH kAcid na cAparA / bAlAnAM sudhiyAM caikaM sAmyaM bhavarujauSadham // 10 // atikrUrataraM karma zAntAnAmapi yoginAm / yad ghnanti sAmyazastreNa rAgAdInAM kulAni te // 1 // ayaM prabhAvaH paramaH samatvasya pratIyatAm / yat pApinaH kSaNenApi padamiyati zAzvatam // 12 // yasmin sati saphalatAmasatyaphalatAM vrajet / ratnatrayaM namastasmai samatvAya mahaujase // 13 // vigAhya sarvazAstrArthamidaccaistarAM bruve / ihAmutra svaparayornAnyat sAmyAt sukhAkaram // 14 // saMsarge'pyupasargANAmapi mRtyAvupasthite / naitatkAlocita kizcit sAmyAdaupayikaM param // 15 // rAgadveSAdizatrupratihatinipuNAM sAmyasAmrAjyalakSmI, bhuktvA bhuktvA nirantAH zubhagatipadavIM lebhire praannbhaajH| tenaitad mAnuSatvaM sapadi saphalatAM netukAmainikAmaM, sAmye nissImasaukhyapracayaparicite na pramAdo vidheyH||16||54|| ___ nanbavagatametat sarvadoSanivAraNakAraNaM samatvam , prItAH smaH, yadi tu sAmyaM pratyapyupAyaH kazcana syAt / tadupAye'pyupAyAntaramIpatkaraM syAt , tadA nirAkAkSAH pramodAmahe, ityetad manasi kRtvA zlokadvayamAha-- 11588 // Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catartha prakAzA yogazAstram sAmyaM syAd nirmamatvena tatkRte bhAvanAH zrayet / anityatAmazaraNaM bhavamekatvamanyatAm // 55 // azaucamAzravavidhi saMvaraM karmanirjarAm / dharmasvAkhyAtatAM lokaM dvAdazI bodhibhAvanAm // 56 sAmyaM yathoktasvarUpaM nirmamatvenopAyena syAt / nanu sAmyanirmamatvayoH ko bhedaH ? ucyate-sAmyaM rAga-dveSayorubhayorapi pratipakSabhUtam, nirmamatvaM rAgasyaikasya pratipakSabhUtam / tadoSadvayanivAraNAya sAmye cikirSite bhavati balavattarasya rAgasya pratipakSabhUtaM nirmamatvamupAyaH / yathA hi balavatyAM senAyAM balavattarasya kasyacid vinAza itareSAM vinAzAya, tathA rAganigrahahetu nirmamatvaM hInabalAnAM dveSAdInAM vinAzAyeti alaM prasaGgena / nirmamatvasyApyupAyaM darzayati-tatkRte nirmamatvanimittaM bhAvanA anuprekSAH zrayed yogI / prakRtA bhAvanA nAmataH kathayati-anityatAmityAdi, spaSTaM caitat // 55 // 56 / / __ tadyathA / tadyathA ityupaskArapUrvakamanityatAkhyAM prathamAM bhAvanAM darzayatiyatprAtastanna madhyAhane yanmadhyAhne na tanizi / nirIkSyate bhave'smin ho! padArthAnAmanityatA / 57 // zarIraM dehinAM sarvapuruSArthanibandhanam / pracaNDapavanodhdhUtaghanAghanavinazvaram // 58 // kallolacapalA lakSmIH saMgamoH svapnasaMnibhAH / vAtyAvyatikarotkSiptatUlatulyaM ca yauvnm|59|| zlokatrayaM spaSTam, navaraM zarIramityAdizloke pUrvAH yaditi zeSaH; uttarArdai taditi zeSaH // atrAntarazlokAH 1589 // - Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cata pogazAstram prakAzA 1590 // svato'nyatazca sarvAbhyo digbhyazcAgacchadApadaH / kRtAntadantayantrasthA; kaSTa jIvanti jantavaH // 1 // vajrasAreSu deheSu yadyAskandatyanityatA / rambhAgarbhasagarbheSu kA kathA tarhi dehinAm ? // 2 // asAreSu zarIreSu sthemAnaM yazcikIrSati / jIrNazIrNapalAlotthe cazcApuMsi kagetu saH // 3 // na mantratantrabhaiSajyakaraNAni zarIriNAm / trANAya maraNavyAghramukhakoTaravAsinAm // 4 // pravarddhamAnaM puruSaM prathamaM asate jarA / tataH kRtAntastvarate dhigaho ! janma dehinAm // 5 // yadyAtmAnaM vijAniyAt kRtAntavazanartinam / ko grAsamapigRhaNIyAt pApakarmasu kA kathA ? // 6 // samutpadya samutpadya vipadyante'psu budabudAH / yathA tathA kSaNenaiva zarIrANi zarIriNAm // 7 // ADhayaM niHsvaM nRpaM rakaM jJaM mukhaM sajjanaM khalam / avizeSeNa saMhatuM samavartI pravartate // 8 // na guNeSvasya dAkSiNyaM dveSo doSeSu cAsti na / davAgnivadaraNyAni vilumpatyantako janam // 9 // idaM tu mA sma zakiSThAH kuzAstrairapi mohitaH / kuto'pyupAyataH kAyo nirapAyo bhavediti // 10 // ye meruM daNDasAt kartuM pRthvIM vA chatrasAt kssmaaH| te'pi trAtuM svamanyaM vA na mRtyoH prabhaviSNavaH / / 11 // A kITAdA ca devendrAt prabhAvantakazAsane / anunmatto na bhASeta kathaJcit kAlavaJcanam // 12 // pUrveSAM cet kvacit kazcijIvan dRzyeta tad vayam / manorathAtItamapi pratImaH kAlavaJcanam // 13 // anityaM yauvanamapi pratiyantu mniissinnH| balarUpApahAriNyA jarasA jarjarIbhavet // 14 // yauvane kAminIbhirye kAmyante kAmalIlayA / nikAmakRtathUtkAraM tyajyante te'pi vAIke // 15 // yadarjitaM bahuklezairabhuktvA yacca pAlitam / tad yAti kSaNamAtreNa nidhanaM dhaninAM dhanam // 16 // upamAnapadaM kiM syAt phenabubudavidyutAm / dhanasya nazyato'vazyaM pazyatAmapi tadvatAm ? // 17 // // 590 // Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzA yogazAstram // 591 // samAgamAH sApagamAH suhRdbhirbndhubhinijaiH| svasya vA'nyasya vA nAze vikRte'pakRte'pi vA // 18 // dhyAyananityatAM nityaM mRtaM putraM na zocati / nityatAgrahamUDhastu kuDyabhaGge'pi roditi // 16 // etaccharIradhanayauvanabAndhavAdi, tAvad na kevalamanityamihAsubhAjAm / vizvaM sacetanamacetanamapyazeSa-mutpattidharmakamanityamuzanti santaH // 20 // 57 // 58 // 59 // anityatAbhAvanAmupasaMharannupadarzayati| ityanityaM jagadvRttaM sthiracittaH pratikSaNam / tRSNAkRSNAhimantrIya nirmamatvAya cintayet // 60 // iti pUrvoktaprakAreNa jagadvRttaM jagatsvarupamanityaM pratikSaNaM cintayedavadhArayet, sthiracitto nizcalacittaH san kimartham ? nirmamatvAya-anityatvAdibhAvanAsAdhyavItarAgatvanimittam / kiviziSTAya ? tRSNAkRSNAhimantrAyatRSNA rAgaH saiva kRSNAhistasyA mantrAya mantrasvarUpAya | ahizabdaH strIliGgo'pyastIti nopamAnopameyayobhinna liGgatvam / anityatA // 1 // 60 // athAzaraNabhAvanAmupadizati| indropendrAdayo'pyete yanmRtyoryAnti gocaram / aho! tadantakAtake kaH zaraNyaH zarIriNAma ? 61 indraH suranAthaH, upendro vAsudevastAvAdI yeSAM suramanuSyAdInAM, cakravartiparihAreNopendragrahaNaM loke mRtyukAle zaraNatvopahAsaparam, te'pi yad yasmAd mRtyergocaraM vazaM yAnti; aho iti vismaye, tat tasmAdantakAtake mRtyu // 591 // Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAkham caturtha prakAzaH 1592 // bhaye upasthite kaH zaraNyaH zaraNe sAdhuH zarIriNAM jantUnAm ?-ko'pi nAstItyarthaH // 61 // tathA-- piturmAtuHsvasurdhAtustanayAnAM ca pazyatAm / atrANonIyate jantuH karmabhiryamasadmani // 62 // pitrAdInAM pazyatAM tAnanAdRtyaivAtrANo'zaraNo jantuH karmabhiH parabhavavedanIyaiH zubhAzubhairyamasadmani yamAlaye nIyate / etaca lokaprasiddhadyapekSam, na punaryamasadmani kazcid nIyate, api tu caturgatisvarUpe saMsAre tattadgatyucitaiH karmabhistatra tatra nIyata iti paramArthaH // 62 / / tathAzocanti svajanAnantaM nIyamAnAn svkrmbhiH| neSyamANaM tu zocanti nAtmAnaM muuddhbuddhyH||63|| zocanti zokaviSayatAM nayanti svajanAna bandhana , antamavasAnaM nIyamAnAn svakarmabhirbhavAntaravedanIyairmuDhabuddhaya inyuttareNa yogH| AtmAnaM tu svakarmabhirevAnta neSyamANaM na zocanti / saMnihitaparityAge hi vyavahitaM prati kAraNaM vAcyam , saMnihitazcAtmA, tasya zocanIyatAM muktvA vyavahitasya svajanAdeH zocanaM buddhimohanibandhanameva // 6 // azaraNabhAvanAmupasaMharatisaMsAre duHkhdaavaagnijvljjvaalaakraalite| vane mRgArbhakasyeva zaraNaM nAsti dehinaH // 6 // saMsAre zaraNaM dehino nAsti / kasyeva / kutra ? vane mRgArbhakasyeva / kiviziSTe saMsAre ? dukhameva dAvAgnistasya jvalantyo yA jvAlA duHkhasyaiva prabhedAstaiH karAlite raudre / vane kiviziSTe ? duHkho duHkhaheturyoM dAvAgnistasya mvalantyo yA jvAlAstAbhiH kraalite| arbhakagrahaNamatimaugdhyakhyApanArtham / azaraNabhAvanA atrAntarazlokAH // 592 // Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pona zAstram // 593 // aSTAGgenAyurvedena jIvAtubhirathAgadaiH / mRtyuMjayAdibhirmantraistrANaM naivAsti mRtyutaH ||1|| khaDgapaJjaramadhyasthazcaturaGgacamUvRtaH / raGkavat kRSyate rAjA haThena yamakiGkaraiH // 2 // jalamadhyasthitastambhamUrdhvapaJjaramadhyagam / rAjJaH priyasutaM mRtyuzcakarSAnyasya kA kathA ? || 3 || SaSTiM putrasahakhANi sagarasyApi cakriNaH / tRNavat trANarahitAnyadahajjvalanaprabhaH ||4|| Askandha skandakAcArya munipazcazatIM ghnataH / na kazcidabhavat trAtA pAlakAdantakAdiva ||5|| yathA mRtyupratIkAraM pazavo naiva jAnate / vipazcito'pi hi tathA dhik pratIkAramUDhatAm // 6 // ye'simAtropakaraNAH kurvate kSmAmakaNTakAm / yamabhrUbhaGgabhItAste'pyAsye nidadhate'GgagulIH ||7|| snehAdAzliSya zakreNArddhAsane' dhyAsyate sma yaH / zreNikaH so'pyazaraNo'zrotavyAM prApa tAM dazAm ||8|| munInAmapyapApAnAmasidhAropamairvrataiH / na zakyate kRtAntasya pratikartu kadAcana ||9|| azaraNyamaho ! vizvamarAjakamanAyakam / yadetadapratIkAraM grasyate yamarakSasA // 10 // yo'pi dharmapratIkAro na so'pi maraNaM prati / zubhAM gatiM dadAnastu pratikarteti kIrtyate // 11 // evaM vizvamanAkula: kavalayannAnbrahma kITAvadhi, zrAnti yAti kathaJcanApi na khalu trailokyabhImo yamaH / naivAsya pratikArakarmaNi surAdhIzo'pyalaM bhUSNutA - mAlambeta zaraNyavarjitamidaM hA ! hA ! jagat tAmyati // 12 // azaraNabhAvanA // 2 // 64 // atha saMsArabhAvanAM zlokatrayeNAha - zrotriyaH zvapacaH svAmI pattirbrahmA kRmizca saH / saMsAranATaye naTavat saMsArI hanta ! ceSTate / 65 / saMsAro nAnAyoniSu saJcaraNaM sa eva nATacaM naTakarma tatra naTavat nartakavat saMsArI jantuzceSTate vividhAM ceSTAM karo caturtha prakAzaH // 593 // Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECE yogazAstram catutha prakAzaH // 594 // tIti / hantetyAmantraNe / kainollekhena ceSTate ? zrotriyo vedapAragaH sa eva zvapaco bhavati, svAmI prabhuH sa | eva pattirbhavati, brahmA prajApatiH sa eva kRmirbhavati / yatheSTaM ca vidhyanuvAdau, tena zvapacaH zrotriyaH patiH svAmI, kRmibrahmA, ityapi draSTavyam / yathA hi nATace vividhavarNakAdiyogAd bhUmikAntaraM naTAH pratipadyante tathaiva saMsArI vividhakarmopAdhiH zrotriyAditAM pratipadyate, na punarasya tathAvidhaM paramArthato rUpamasti ||65||tthaa na yAti katamAM yoni katamAM vA na muJcati / saMsArI krmsmbndhodvkrykuttiimiv||66|| yonimekendriyAdilakSaNAM katamA na yAti ? sarvAmapi yAtItyarthaH, katamA vA yoni na muzcati ? sarvAmapi muzcatItyarthaH, saMsAro jantuH / kuto hetorityAha-karmasambandhAta; avakrayakuTImiva bhATakakuTImiva / yathA hi tathAvidhopayogahetogRhamedhI ekAM kuTIM pravizati, upayogAbhAve tAM muJcatiH upayogAntarAcca kuTayantaramAdatte, pariharati ca, evaM niyatakarmopabhogahetorekAM yoni jantuH pravizati, tadyogyakarmopabhogAnantaraM tu tAM vimuJcati, yonyantaraM tUpAdatte punazca pariharati, na punarniyataH ko'pi yoniparigraho'stIti // 66 // tathAsamastalAkAkAzepi nAnArUpaiH svakarmataH / vAlAgramapi tannAsti yanna spRSTaM shriiribhiH|67| __ ihAkAzaM dvividhaM-lokAkAzamalokAkAzaM ca / yatra dharmAdharmajIvapudgalAnAM sambhavo'sti tallokAkAzam , itarattvalokAkAzam , yadAha, dharmAdInAM vRttivyANAM yatra bhavati tat kSetram / taidravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokArakhyam // 1 // // 594 // Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 595 // prakAzaH tataH samagre'pi lokAkAze caturdazarajjvAtmake vAlAgramapi vAlAgrapramANamapi tat kSetraM nAsti yat zarIri bhirutpadyamAnai vipadyamAnazca na spRSTam / atra hetumAha-kiMviziSTaiH zarIribhiH ? sUkSmavAdarapratyekasAdhAraNaikendriyabhedato dvitricatuSpacandriyabhedatazca yathAyogyaM naanaaruupaiH| nAnArUpatvamapi kutaH ? svakarmataH, na tvIzvarAdipreraNayA, yadAhuH pare ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhduHkhyoH| Izvaraprerito gacchet svarga vA zvabhrameva vA // 1 // tatrezvarapreraNA yadi karmanirapekSA tadA vizvasya vaizvarUpyaM vilIyeta / karmasApekSatAyAM tvIzvarasyAsvAtantryaM vaiphalyaM vA syAditi karmaivAstu prerakam , kimIzvareNa ? yadavocAma vItarAgastotrekarmApekSaH sa cet tarhi na svatantro'smadAdivat / karmajanye ca vaicitrye kiMmanena zikhaNDinA ? // 1 // atrAntarazlokAHsaMsAriNazcaturbhedAH shvbhrtiygnraamraaH| prAyeNa duHkhabahulAH karmasambandhabAdhitAH // 1 // AdyeSu triSu narakepRSNa zItaM pareSu ca / caturthe zItamuSNaM ca duHkhaM kSetrodbhavaM tvidam // 2 // narakeSUSNazIteSu cet patellohaparvataH / vilIyeta vizIryeta tadA bhuvamanApnuvan // 3 // udIritamahAduHkhA anyonyenAsuraizca te| iti trividha-duHkhArtA vasanti narakAvanau // 4 // samutpannA ghaTIyantreSvadhArmikasurairbalAt / AkRSyante laghudvArAd yathA sIsazalAkikAH // 5 // gRhItvA pANipAdAdau vajrakaNTakasaGkaTe / AsphAlyante zilApRSThe vAsAMsi rajakairiva // 6 // dArudAraM vidAryante dAruNaiH kukacaiH kvacit / tilapeSaM ca piSyante citrayantraiH kacit punaH // 7 // pipAsArtAH punastaptatra // 595 // Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cetatha yogazAstram prakAzA // 596 // pusIsakavAhinIm / nadI vaitaraNI nAmAtavAryante varAkakAH // 8 // chAyAbhikAGkSiNaH kSipramasipatravanaM gatAH / 111) / patrazastraiH patadbhiste chidyante tilazo'sakRt // 9 // AzloSyante ca zAlmalyo vannakaNTakasaGkaTAH / taptAyaHputrikAH kApi smAritAnyavadharatam // 10 // saMsmArya mAMsalolatvamAzyante mAMsamagajam / prakhyApya madhulaulyaM ca pAyyante tApitaM apu // 11 // bhrASTrakandumahAzUlakumbhIpAkAdivedanAH / azrAntamanubhAvyante bhRjyante ca bhaTitravat // 12 // chinnabhinnazarIrANAM punarmilitavarmaNAm / netrAdyaGgAni kRSyante vakakaGkAdipakSibhiH // 13 // evaM mahAduHkhahatAH sukhAMzenApi varjitAH / gamayanti bahuM kAlamAtrayastriMzasAgaram // 14 // tiryaggatimapi prAptAH samprApyakendriyAditAm / tatrApi pRthivIkAyarUpatAM samupAgatAH // 15 // halAdizaH pATayante mRdyante'zvagajAdibhiH / vAripravAhaiH plAnyante dahyante ca davAgninA // 16 // vyathyante lavaNAcAmla mRtrAdisalilairapi / lavaNakSAratAM prAptAH kvathyante coSNavAriNi // 17 // pacyante kumbhakArAdyaiH kRtvA kumbheSTa kAdisAt / cIyante bhittimadhye ca kRtvA kardamarUpatAm // 18 // kecicchANainighRSyante vipacya kSAramRtpuTaiH / TaGkAndukairvidAryante pATa yante'drisaritplavaiH // 19 // apkAyatAM punaH prAptAstApyante tapanAMzubhiH / ghanIkriyante tuhinaiH saMzoSyante ca pAMzubhiH // 20 // kSAretararasAzleSAd vipadyante parasparam / sthAlyantasthA vipacyante pIyante ca pipAsitaiH // 21 // tejaskAyatvamAptAzca vidhyApyante jalAdibhiH / ghanAdibhiH prakuTayante jvAlyante cendhanAdibhiH // 22 // vAyukAyatvamapyAptA hanyante vyajanAdibhiH / zItoSNAdidravyayogAd vipadyante kSaNe kSaNe // 23 // prAcInAdyAstu sarve'pi virAdhyante parasparam / mukhAdivAtairbAdhyante pIyante corgaadibhiH||24|| // 596 // Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 597 // vanaspatitvaM dazadhA prAptAH kandAdibhedataH / chidyante cAtha bhidyante pacyante cAgniyogataH // 25 // saMzoSyante nipiSyante pluSyante'nyonyagharSaNaiH / kSArAdibhizca dahyante saMdhIyante ca bhoktRbhiH // 26 // sarvAvasthAsu khAdyante bhajyante ca prabhaJjanaiH / kriyante bhasmasAd dAvairunmUlyante saritplavaiH // 27 // sarve'pi vanaspatayaH sarveSAM bhojyatAM gatAH / sarvaiH zastraiH sarvadA'nubhavanti klezasantatim ||28|| dvIndriyatve ca tApyante pIyante pUtarAdayaH / cUrNyante kRmayaH pAdairbhakSyante caTakAdibhiH // 29 // zaGkAdayo nikhanyante nikRSyante jalaukasaH / gaNDUpadAdyAH pAtyante jaTharAdauSadhAdibhiH // 30 // trIndriyatve'pi samprApte SaTpadImatkuNAdayaH / vimRjyante zarIreNa tApyante coSNavAriNA ||31|| pipIlikAstu tudyante pAdaiH sammArjanena ca / adRzyamAnAH kunthvAdhA madhyante cAsanAdibhiH // 32 // caturindriyatAbhAjaH saraghAbhramarAdayaH / madhumakSairvirAdhyante yaSTiloSTAditADanaiH ||33|| tADyante tAlavRntAdyairdrAg daMzamazakAdayaH / grasyante gRhagodhAdyairmakSikAmarkaTAdayaH || 34 // paJcendriyA jalacarAH khAdantyanyonyamutsukAH / dhIvaraiH parigRhyante gilyante ca vakAdibhiH // 35 // utkIlayante tvacayadbhiH prApyante ca bhaTitratAm / bhoktukAmairvipacyante nigAlyante vasArthibhiH || 36 || sthalacAriSu cotpannA abalA balavattaraiH / mRgAdyAH siMhapramukhairmAyante mAMsakAGkSibhiH ||37|| mRgayAsaktacittaizca krIDayA mAMsakAmyayA / naraistattadupAyena hanyante'naparAdhinaH // 38 // kSudhApipAsAzItoSNAtibhArAropaNAdinA / kazAGkuzapratodaizca vedanAM prasahantyamI ||39|| khecarAstittirazuka kapotacaTakAdayaH / zyenasizcAnagRdhAdyairgrasyante mAMsagRdhnubhiH // 40 // mAMsalubdhaiH zAkunikairnAnopAyaprapaJcataH / saMgRhya pratihanyante nAnArUpaiviDambanaiH // 41 // jalAgnizastrAdibhavaM Osteoto hot dohor caturtha prakAzaH // 597 // Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 598 // tirazcAM sarvato bhayam / kiyada vA varNyate svasvakarmabandhanibandhanam // 42 // __ manuSyatve'nAryadeze samutpannAH zarIriNaH / tat tat pApaM prakurvanti yad vaktumapi na kSamam // 43 // utpannA Aryadeze'pi caNDAlazvapacAdayaH / pApakarmANi kurvanti duHkhAnyanubhavanti ca // 44 // AryavaMzasamudbhUtA apyanAryaviceSTitAH / duHkhadAridrayadaurbhAgyanirdagdhA duHkhamAsate // 45 // parasampatprakarSaNApakarSeNa svasampadAm / parapreSyatayA dagdhA dukhaM jIvanti maanvaaH|| 46 // rugjarAmaraNaistA nIcakarmakadarthitAH / tAM tAM duHkhadazAM dInAH prapadyante dayAspadam // 47 // jarA rujA mRtirdAsyaM na tathA duHkhakAraNam / garbhavAso yathA ghoranarake vAsasannibhaH // 48 // sUcibhiragnivarNAbhibhinnasya pratiroma yat / duHkhaM narasyASTaguNaM tad bhaved garbhavAsinaH // 49 // yoniyantrAd viniSkrAman yada duHkhaM labhate bhavI / garbhavAsabhavAd duHkhAt tadanantaguNaM khalu // 50 // bAlye mUtrapurISAbhyAM yauvane rataceSTitaiH / vArdhakye zvAsakAsAthaijano jAtu na lajjate // 51 // purISazUkaraH pUrva tato madanagardabhaH jarAjaragavaH pazcAt kadApi na pumAn pumAn // 52 // syAcchaizave mAtRmukhastAruNye taruNImukhaH / vRddhabhAve sutamukho mUkhoM nAntarmukhaH kacit // 53 // sevAkarSaNavANijyapAzupAlyAdikarmabhiH kSapayatyaphalaM janma dhanAzAvihalo janaH // 54 // kaciccaurya kacid itaM kacid niicairbhujnggtaa| manuSyANAmaho ! bhUyo bhavabhramanibandhanam // 55 / / sukhitve kAmalalitairduHkhitve dainyarodanaiH / nayanti janma mohAndhA na punarddharmakarmabhiH // 56 // anantakarmapracayakSayakSamamidaM kSaNAt / mAnuSatvamapi prAptAH pApAH pApAni kurvate // 57 / / jJAnadarzanacAritraratnatritayabhAjane / manujatve pApakarma svarNabhANDe suropamam // 58 // saMsArasAgaragataiH zamilA Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yugayogavat / labdhaM kathaJcid mAnuSyaM hA! ratnamiva hAryate // 59 / / labdhe mAnuSyake svarga-mokSaprAptinibandhane / hA ! narakAptyupAyeSu karmasUttiSThate janaH // 60 // AzAsyate yat prayatnAdanuttarasurairapi / tat samprApta manuSyatvaM pApaiH pApeSu yojyate // 6 // parokSaM narake duHkhaM pratyakSaM nrjnmni| tatprapaJcaH prapaJcena caturtha prakAzA mamamupavayete ? bhanyAdihatabuddhiSu / zocanti muni zokAmarSavipAdeyA'dainyAdihatabuddhiSu / amareSvapi duHkhasya sAmrAjyamanuvartate // 63 // dRSTvA parasya mahatIM zriyaM prAmjanmajIvitam / arjitasvalpasukRtaM zocanti suciraM surAH // 64 // virAddhA balinAnyena pratikartu tmkssmaaH| tIkSNenAmarSazalyena dodyante nirantaram // 65 // na kRtaM sukRtaM kizcidAbhiyogyaM tato hi nH| dRSTottarottarazrIkA viSIdantIti nAkinaH // 66 // dRSTvAnyeSAM vimAnastrIratnopavanasampadam / yAvajjIvaM vipacyante jvaladAnalomibhiH // 67 // hA prANeza ! prabho! deva ! prasIdeti sagadgadam / parairmuSitasarvasvA bhASante dInavRttayaH // 68 // prApte'pi puNyataH svarge kaamkrodhbhyaaturaaH| na svasthatAmaznuvate surAH kAndapikAdayaH // 69 / / atha cyavanacihnAni dRSTvA dRSTvA vimRzya ca / vilIyante'tha jalpanti kanilIyAmahe vayam ? // 7 // tathAhi amlAnA api hi mAlAH suradrumasamudbhavAH / mlAnIbhavanti devAnAM vdnaambhoruhai| samam // 71 // hRdayena samaM viSvara vizliSyatsandhibandhanAH / mahAbalairapyakampyAH kampante kalpapAdapAH // 72 // akAlapratipannAbhyAM priyAbhyAM ca sahaiva hi / zrIDobhyAM parimucyante kRtAgasa ivAmarAH // 73 // ambarazrIrapamalA malinIbhavati // 599 // Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram 600 kSaNAt / apyakasmAdvisRmarairadhaughairmalinairghanaiH // 74 // adInA api dainyena vinidrA api nidrayA / AzrIyante mRtyukAle pakSAbhyAmiva kITikAH // 75 // viSayeSvatirajyante nyAyadharmavibAdhayA / apathyAnyapi yatnena spRhayanti mumUrSavaH // 76 // nIrujAmapi bhajyante sarvAGgopAGgasandhayaH / bhAvidurgatipAtotthavedanAvivazA iva // 77 // padArthagrahaNe'kasmAd bhavantyapadudRSTayaH / pareSAM sampadutkarSamiva prekSitumakSamAH // 78 // garbhavAsanivAsotthaduHkhAgamabhayAdiva / prakampataralairaGgairbhApayante parAnapi // 79 // nizcitacyavanAzvinairlabhante na ratiM kacit / vimAne nandane vApyAmaGgArAliGgitA iva // 80 // hA ! priyA ! hA ! vimAnAni ! hA vApyo ! hA ! suradumAH / ka draSTavyAH punaryUyaM hatadaivaviyojitAH ? // 81 // aho ! smitaM sudhAvRSTiraho ! vimbAdharaH sudhA / aho ! vANI sudhAvarSiNyaho ! kAntA sudhAmayI ||82 // hA ! ratnaghaTitAH stambhAH hA zrImanmaNikuTTima ! | hA ! vedikA ! ratnamayyaH ! kasya yAsyatha saMzrayam ? // 83 // hA ! ratnasopAnacitAH kamalotpalamAlitAH / bhaviSyantyupabhogAya kasyemAH pUrNavApayaH // 84|| he ! pArijAta ! mandAra ! santAna ! haricandana ! | kalpadruma ! vimoktavyaH kiM bhavadbhirayaM janaH ? ||85 || hA ! strIgarbhanarake vastavyamavazasya me / hAszucirasAsvAdaH kartavyo mayakA muhuH || 86|| hahA hA! jaTharAGgArazakaTIpAkasambhavam / mayA duHkhaM visoDhavyaM baddhena nijakarmaNA // 87 // rateriva nidhAnAni ka tAstAH surayoSitaH ? / kAzucisyandabIbhatsA bhoktavyA narayoSitaH ? ||88 || evaM svarlokavastUni smAraM smAraM divaukasaH / vilapantaH kSaNasyAntarvidhyAyanti pradIpavat ||89|| (navabhiH kulakam / / ) evaM nAsti sukhaM caturgatijupAmapyatra saMsAriNAM dukhaM kevalameva mAnasamatho zArIra caturtha prakAzaH 600 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 601 // matyAyatam / jJAtvaivaM mamatAnirAsavidhaye dhyAyantu zuddhAzayA azrAntaM bhavabhAvanAM bhavabhayacchedonmukhatvaM yadi // 9 // // saMsArabhAvanA 3 // 67 // athaikatvabhAvanAM zlokadvayenAhaeka utpadyate jantureka eva vipadyate / karmANyanubhavatyekaH pracitAni bhavAntare // 6 // eko'sahAya utpadyate zarIrasambandhamanubhavati jantuH prANI, vipadyate zarIreNa viyujyate, karmANi jJAnAvaraNIyAdIni bhavAntare pUrvajanmani pracitAni kRtAni anubhavati vedayate, bhavAntaragrahaNamupalakSaNam, ihajanmakRtAnAmapyanubhavAt, yadAhurbhagavantaH;-1paraloakaDA kammA ihaloe veijjati, ihaloakaDA kammA ihaloe veinjati // 68 // tathAanyaistenArjitaM vittaM bhUyaH saMbhUya bhujyate / sa tveko narakakoDe klizyate nijkrmbhiH||19|| tenaikena jantunA'jitaM mahArambhaparigrahAdinopArjitaM vittamanyaiH sambandhibandhubhRtyaprabhRtibhiH sambhUya militvA bhUyaH punaH punarbhujyate vittasya viniyogaH kriyate / sa tu vittasyArjayitA eko bhoktRlokavirahito narakakroDe narakotsaGge klizyate vAdhyate nijakarmabhirdhanArjanakAlapracitaiH pApakarmabhiH / / atrAntarazlokAH duHkhadAvAgnibhISme'smin vitate bhvkaanne| bambhramItyeka evAsau jantuH krmvshiikRtH||1|| nanu jIvasya (1) paralokakRtAti karmANi ihaloke vedyante / ihaloke kRtAni karmANi ihaloke vedyante / / / 601 // Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||602 // mA bhUvan sahAyA bAndhavAdayaH / zarIraM tu sahAyo'stu sukhaduHkhAnubhUtidam // 2 // nAyAti pUrvabhavato na yAti ca bhavAntaram / tataH kAyaH sahAyaH syAt saMpheTamilitaH katham 1 || 3 || dharmAdharmau samAsannau sahAyAviti ceda maniH / naiSA satyA na mokSe'sti dharmAdharmasahAyatA // 4 // tasmAdeko bambhramIti bhave kurvan zubhAzubhe / janturvedayate caitadanurUpe zubhAzubhe // 5 // eka eva samAdatte mokSazriyamanuttarAm / sarvasambandhivirahAd dvitIyasya na smbhvH||6|| yad duHkhaM bhavasambandhi yat sukhaM mokSasambhavam / eka evopabhukte tad na sahAyo'sti kazcana // 7 // yathaikaikastaran sindhuM pAraM vrajati tatkSaNAt / na tu hRtpANipAdAdisaMyojitaparigrahaH // 8 // tathaiva dhanadehAdiparigrahaparAGmukhaH / svastha eko bhavAmbhodheH pAramAsAdayatyasau || 9 || ekaH pApAt patati naske yAti puNyAt svarekaH puNyApuNyapracayavigamAd mokSamekaH prayAti / evaM jJAtvA ciramavitathAM nirmamatvasya heto - rekatvAkhyAmavahitadhiyo bhAvanAM bhAvayantu // 10 // // ekatvabhAvanA 4 // 69 // athAnyatvabhAvanAmAha- yatrAnyatvaM zarorasya vaisadRzyAccharIriNaH / dhanabandhusahAyAnAM tatrAnyatvaM na durvacam // 70 // yatreti prakramArthamavyayam / anyatvaM bhedaH zarIrasya kAyasya / kasmAd bhedaH ? zarIriNa AtmanaH sakAzAt / kuto hetoH ? vaisadRzyAt / pratItameva hi vaisadRzya zarIrazarIriNormUrtatvAmUrtatvAbhyAm, acetanatvacetanatvAbhyAm, anityatvanityatvAbhyAm, bhavAntareSvagamanagamanAbhyAM ca / tatreti prakramopasaMhAre, zarIriNaH sakAzAdanyatvaM na caturtha prakAzaH // 602 // Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 103 // durvacaM na durbhaNam / keSAm ? dhanavandhusahAyAnAM dhanAnAM dhanadhAnyAdibhedairnavavidhAnAm, bandhUnAM mAtRpitRputrAdInAm, sahAyAnAM suhRt - sevaka - pattyAdInAm / ayamarthaH- yo jIvAt zarIrasyopapattyA bhedaM grAhitaH sa dhanAdibhyo bhaidaM grAhayituM suzaka eveti // 70 // na kevalamanyatvabhAvanAyA nirmamatvameva phalam, kintu tatphalAntaramapyasti, tadevAha - yo dehadhanabandhubhyo bhinnamAtmAnamIkSate / kva zokazaGkunA tasya hantAtaGkaH pratanyate // 71 // yaH prANI dehAd dhanAd bandhubhyazca bhinnamAtmAnaM svamIkSate vivekAlokena, tasya bhedaprekSitu:-kva, naivetyarthaH zokazaGgakunA zokazalyena, hanteti harSArthamavyayam, AtaGkaH pIDA pratanyate kriyate / atrAntarazlokAH iAnyatvaM bhaved bhedaH sa vailakSaNyalakSaNaH / AtmadehAdibhAvAnAM sAkSAdeva pratIyate // 1 // dehAdyA indrihyA AtmAnubhavagocaraH / tadeteSAmananyatvaM kathaM nAmopapadyate // 2 // AtmadehAdibhAvAnAM yadyanyatvaM sphuTaM nanu / tato dehaprahArAdau kathamAtmA prapIDayate ||3|| satyaM yeSAM zarIrAdau bhedabuddhirna vidyate / teSAM dehaprahArA - dAvAtmapIDopajAyate ||4|| ye tu dehAtmanorbhedaM samyageva prapedire / teSAM dehaprahArAdAvapi nAtmA prapIDayate // 5 // tathAhi lohacakreNa kSaireyIpacanena ca / dehabAdhe'pyavAdhAtmA tadbhedajJo'ntimo jinaH // 6 // namirdhanAtmabhedajJaH pUrdA'pIndramatravIt / dAhe'pi mithilApuryA na me kimapi dAte ||7|| bheda vidvAn na pIDayeta pitRduHkhe'pyupasthite / AtmIyatvAbhimAnena bhRtyaduHkhe'pi muhyati ||8|| asvatvena gRhItaH san putro'pi para eva caturtha prakAzaH 603 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra caturtha yogazAstram prakAsaH 604 // hi / svakIyatvena bhRtyo'pi svaputrAdatiricyate // 9 // mameti matimAzritAH paratare'pi vastunyaho !, nibadhya dadhatetarAM svamiha kozakArA iva / vivicya tadidaM muhuvitathabhAvanAvarjanAda, bhajeta mamatAcchide satatamanyatva bhAvanAm // 10 // // anyatvabhAvanA 5 // 71 / / athAzucitvabhAvanAmAharasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrAntravarcasAm / azucInAM padaM kAyaH zucitvaM tasya tat kutH?|72 raso bhuktapItAnapAnapariNAmajo nisyandaH, asRg raktaM rasasambhavo dhAtuH, mAMsaM pizitamasRgbhavam, medo vasA mAMsasambhavam , asthi kIkasaM medasambhavam, majjAsAro'sthisambhavaH zukra reto majjAsambhavam, antraM purItat, varSoM viSTA, eteSAmazucidravyANAM padaM sthAnaM kaayH| tat tasmAt tasyaHkAyasya kathaMzucitvam ? na katha shcidityrthH||72|| _ ye tvatrApi zucitvamAninastAnupAlabhate-- navastrotaHsavadvisarasaniHsyandapicchile / dehe'pi zaucasaGkalpo mahanmohavijRmbhitam // 73 // navabhyo netrazrotranAsAmukhapAyapasthebhyaH khotobhyo nirgamadvArebhyaH khavana kSaran vikhamAmagandhiryo'sau rasastasya niHsyando niryAsastena picchilo yaH kAyastasminnapi zaucasaGkalpaH zucitvAbhimAno yaH sa mahad gurutaraM mohasya vijRmbhitam / atrAntarazlokAH // 604 // Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / / 605 // zukrazoNitasambhUto malaniH syandavardhitaH / garbhe jarAyusaMcchannaH zuciH kAyaH kathaM bhavet ? || 1 || mAtRjasurnapAnottharasaM nADIkramAgatam / pAyaM pAyeM vivRddhaH san zauca manyeta kastanau ? ||2|| doSadhAtumalAkINaM kRmigaNDUpadAspadam / rogabhogigaNairjagdhaM zarIraM ko vadet zuci ||3|| susvAdunyannapAnAni kSIrekSuvikRtI api / bhuktAni yatra viSTAyai tacchazarIraM kathaM zuci ? || 4 || vilepanArthamAsaktaH sugandhiryakSakardamaH / malIbhavati yatrAzu kva zaucaM tatra varSmaNi ? ||5|| jagdhvA sugandhi tAmbUlaM supto nizyutthitaH prage / jugupsate vaktragandhe yatra tat kiM vapuH zuci ? ||6|| svataH sugandhayo gandhadhUpapuSpastragAdayaH yatsaGgAd yAnti daurgandhyaM so'pi kAyaH zucIyate ? ||7|| abhyakto'pi vilipto'pi dhauto'pi ghaTakoTibhiH / na yAti zucitAM kAya: zuNDAghaTa ivAzuciH ||8|| mRjjalAnalavAtAMzusnAnaiH zaucaM vadanti ye / gatAnugatikaistaistu vihitaM tuSakaNDanam // 9 // zarIrakasyaivamazauca bhAvanAM, madAbhimAnasmarasAdadAyinIm / vibhAvayan nirmamatAmahAbharaM, vodu' dRDhaH syAd bahunoditena kim ? // 10 // azauca bhAvanA || 6 || 73 // athAzravabhAvanAmAhamanovAkkAyakarmANi yogAH karma zubhAzubham / yadAzravanti jantUnAmAzravAstena kIrtitAH // 74 // manazca vAk ca kAyazca manovAkkAyAsteSAM karmANi vyApArA yogazabdenocyante tatrAtmanA zarIravatA sarvapra dezairgRhItA manoyogyAH pudgalAH zubhAdimananArthaM karaNabhAvamAlambante, tatsambandhAdAtmanaH parAkramavizeSo manoyogaH sa ca paJcendriyANAM samanaskAnAM bhavati / tathA AtmanA zarIravatA vAgyogyapudgalA gRhItA visRjyamAnA vAktvena karaNatAmApadyante, tena vAkaraNena sambandhAdAtmano bhASaNazaktirvAgyogaH / sA ca dvIndriyAdInAm / caturtha prakAzaH / 605 // Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha prakAza // 606 // kAyaH zarIramAtmano nivAsastadyogAjjIvasya vIryapariNAmaH kaayyogH| te cAmI trayo'pi manovAkkAyasambandhAdagnisambandhAdiSTakAde raktatevAtmano vIryapariNativizeSA yogA ityucyante yadAhaH yogo vIriaM thAmo ucchAha parikkamo tahA ceTTA / sattI sAmatthaM cia jogassa havaMti pajjAyA // 1 // ete ca sthavirasya durbalasya vA AlambanayaSTayAdivajjIvasyopagrAhakAH tatra manoyogyapudgalAtmapradezapariNAmo manoyogaH, bhASAyogyapudgalAtmapradezapariNAmo vAgyogaH, kAyoyogyapudgalAtmapradezapariNAmo gamanAdikriyAhetuH kaayyogH| ete yogAH, yasmAt zubhaM sadvedyAdi, azubhamasavedyAdi karmAzravanti prasuvate, tena kAraNenAzrayA iti kIrtitAH, Azrayate kamabhirityAzravAH / eteSAM ca karaNabhUtAnAmapi kartRtvamihoktam , svAtantryavivakSaNAta / yathA asizchinatti iti // 74 / / ___'yogAH karma zubhAzubhAmAzravanti' ityuktam , kAryANAM ca kAraNAnukAritvaM dRSTam , iti zubhAnAM shubhkrm| hetutvam , azubhAnAmazubhakarmahetutvaM ca vivekena darzayati-- | maitryAdivAsitaM cetaH karma sUte zUbhAtmakam / kaSAyaviSayokAntaM vitanotyazubhaM punaH // 75 // maitrImuditAkaruNopekSAlakSaNAbhizcatasRbhirbhAvanAbhirvAsitaM bhAvitaM ceto manaH karta, zubhAtmakaM puNyAtmakaM karma sUte / tacca sadvedya-samyaktva-hAsya-rati-puruSaveda-zubhAyu-rnAma-gotralakSaNam / tadeva manaH, kaSAyAH (1) yogo vIrya sthAmotsAhaH parAkramastathA ceSTA / zaktiH sAmarthyameva yogasya bhavanti paryAyAH ||shaa 606 // Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 607 / / krodhAdayo, viSiNvanti badhnanti saMsAriNaM kAmyamAnAH santa indriyArthAH sparzAdayo viSayAH, kaSAyAzca viSayAzca tairAkrAntaM vazIkRtaM vitanoti karotyuzubhamasadvedyAdi karma // 75 // tathA zubhArjanAya nirmithyaM zrutajJAnAzritaM vacaH / viparItaM punarjJeyamazubhArjanahetave // 76 // nirmidhyamavitatham, tacca jainameva vacanaM bhavatItyAha - zrutajJAnAzritaM vacaH zrutajJAnaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadAzritaM tadavirodhena vartamAnaM vaco vAgyogaH sa zubhasya karmaNo'rjanAya / tadeva vaco viparItaM mithyA zrutajJAnavirodha cAzubhasya karmaNo'rjanAya // 76 // tathA zarIreNa suguptena zarIrI cinute zubham / satatArambhiNA jantughAtakenAzubhaM punaH // 77 // zarIreNa kAyena suguptenAsacceSTArahitena kAyotsargAdyavasthAyAM nizreSTena zarIrI jantuvinute karoti zubhaM sadyAdi karma / satatArambhiNA punarmahArambhiNA ata eva jantughAtakena prANivyApAdakenAzubhaM karmAsadvedyAdi cinoti / iti zubhAzubhayogamUlatvena zubhAzubhakarmaNAM janmapratipAdanAda na kAryakAraNabhAvavirodhaH // 77 // zubhayogAnAM zubhaphala hetutvaM prasaGgAduktam / bhAvanAprakaraNe tvazubhayogAnAmazubhaphala hetutvaM vairAgyotpAdanAya pratipAdanIyam, ityuktAnuktAnahetUnsaMgRhNAti -- kaSAyAviSayA yogAH pramAdAviratI tathA / mithyAtvamArtarAdre caityazubhaM pratihetavaH // 78 // kaSAyAH krodha-mAna-mAyA-lobhalakSaNAH, nokapAyAtha kapAyasahacaritA hAsyarasyaratibhayazokajugupsApuMstrI prakAzaH // 67 // Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram likol napuMsaka vedalakSaNA nava kaSAyazabdena gRhyante, viSayAH kAmyamAnAH sparzAdayaH, yogA manovAkkAyakarmalakSaNAH, pramAdo'jJAna- saMzaya-viparyaya-rAga-dveSa-smRtibhraMza-dharmAnAdara--yoga duSpraNidhAnabhedairaSTadhA, aviratirniyamAbhAvaH, mithyAtvaM mithyAdarzanam, Artta-rAdre dhyAnabhedAyuktapUrvI, ityete'zubhaM karma prati hetavaH / nanvete bandhaM prati hetutvenoktAH, yad vAcakamukhyAH - "mithyAdarzanAviratipramAdakapAyayogA bandhahetavaH" iti tat kimAzravabhAvanAyAM bandha hetUnAmeteSAmabhidhAnam ? satyam, AzravabhAvaneva bandhabhAvanApi na mahadbhirbhAvanAtvenoktA, AzravabhAvanayaiva gatArthatvAt / AzraveNa hyupAttAH karmapudgalA AtmanA sambadhyamAnA bandha ityabhidhIyate, yadAha - sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte sa bandhaH iti / tatazca bandhAzravayorbhedo na vivakSitaH / nanu karmapudgalaiH saha kSIra nIranyAyenAtmanaHH saMbandho bandha ucyate, tat kathamAzrava eva bandhaH ? yuktametat, tathApyAzraveNAnupAttAnAM karma pudgalAnAM kathaM bandhaH syAt ? / ityato'pi karmapudgalAdAnahetAvAzrave bandhahetUnAmabhidhAnamaduSTam nanu tathApi bandhahetUnAM pATho nirarthakaH / naivam, bandhAzravayorekatvenoktatvAt, AzravahetUnAmevAyaM pATha iti sarvamavadAtam / atrAntarazlokAH yaH karma pudgalAdAnahetuH proktaH sa AzravaH / karmANi caSTadhA jJAnAvaraNIyAdibhedataH ||1|| jJAnadarzanayostadvat taddhetUnAM ca ye kila / vighnanihnavapaizUnyAzAtanAghAtamatsarAH ||2|| te jJAnadarzanAcArakarmahetava AzravAH / devapUjA gurUpAstiH pAtradAnaM dayA kSamA ||3|| sarAgasaMyamo dezasayamo'kAmanirjarA / zaucaM bAlatapazceti savedyasya syurAzravAH ||4|| duHkhazokavadhAstApAkrandane paridevanam / svAnyobhayasthAH syurasadvedyasyAmI ihAzravAH caturtha prakAzaH 60 // Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poga zAstram caturtha 609 // prakAzA // 5 // vItarAge zrute saMghe dharme sarvasureSu ca / avarNavAditA tIvramithyAtvapariNAmitA // 6 // sarvajJasiddhadevApadavo dhArmikadUSaNam / unmArgadezanA'narthAgraho'saMyatapUjanam // 7 // asamIkSitakAritvaM gurvAdiSvavamAnanA / ityAdayo dRSTimohasyAzravAH parikIrtitAH // 8 // kapAyodayatastIvaH pariNAmo ya AtmanaH / cAritramohanIyasya sa Azrava udIritaH // 9 // utprAsanaM sakandarpopahAso haasshiiltaa| bahupralApo dainyoktirdAsasyAmI syurAzravAH // 10 // dezAdidarzanautsukyaM citre ramaNakhelane / paracittAvarjana cetyAzravAH kIrtitA rateH // 11 // asUyA pApazIlatvaM pareSAM ratinAzanam / akuzalaprotsAhanaM cAraterAzravA amI // 12 // svayaM bhayapariNAmaH pareSAmatha bhApanam trAsanaM nirdayatvaM ca bhayaM pratyAzravA amI // 13 // parazokAviSkaraNa svazokotpAdazocane / rodanAdiprasaktizca zokasyaite syurAzravAH // 14 // caturvarNasya saGghasya parivAdajugupsane / sadAcArajugupsA ca jugupsAyAH syurAzravAH // 15 / / IrSyAviSayagAddharthe ca mRSAvAdo'tivakratA / paradAraratAsaktiH strIvedasyAzravA ime // 16 // svadAramAtrasantoSo'nA mandakaSAyatA / avakrAcArazIlatvaM puvedasyAzravA iti // 17 // strIpu sAnaGgasevogrAH kaSAyAstIvakAmatA / pAkhaNDastrIvratabhraMzaH SaNDhavedAzravA amI // 18 // sAdhUnAM garhaNA dharmonmukhAnAM vighnakAritA / madhumAMsaviratAnAmaviratyabhivarNanam // 19 // viratAviratAnAM cAntarAyakaraNaM muhuH / acAritraguNAkhyAnaM tathA cAritraduSaNam // 20 // kaSAyanokaSAyANAmanyasthAnAmudIraNam / cAritramohanIyasya sAmAnyenAzravA amI // 21 // paJcandriyaprANivadho bahArambhaparigrahau / niranugrahatA mAMsabhojanaM sthiravairatA // 22 // raudradhyAnaM mithyAtvAnantAnubandhikaSAyatA / kRSNanIlakApotAzca lezyA anRtabhASaNam // 23 // paradravyApaharaNaM muhurmaithunasevanam / // 609 // Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 610 avazendriyatA ceti nArakAyuSa AzravAH // 24 // unmArgadezanA mArgapraNAzo mUDhacittatA / ArtadhyAnaM sazalyatvaM mAyArambhaparigraha ||25|| zIlavate sAticAre nIlakApotalezyatA / apratyAkhyAnAH kaSAyAstiryagAyuSa AzravAH // 26 // alpau parigrahArambhau sahaje mArdavArjave / kApotapIta lezyatvaM dharmadhyAnAnurAgitA || 27 // pratyAkhyAna kaSAyatvaM pariNAmazca madhyamaH / saMvibhAga vidhAyitvaM devatAgurupUjanam // 28 // pUrvAlApapriyAlApau sukhaprajJApanIyatA / lokayAtrAsu mAdhyasthyaM mAnuSAyuSa AzravAH // 29 // sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / kalyANamitrasamparko dharmazravaNazIlatA ||30|| pAtre dAnaM tapaHzraddhA ratnatrayyA virAdhanA / mRtyukAle parINAmo lezyayoH padmapItayoH // 31 // bAlatapo'gnitoyAdisAdhanollambanAni ca / avyaktasAmAyikatA devasyAyuSa AzravAH ||32|| manovAkkAyavakratvaM pareSAM vipratAraNam / mAyAprayogo mithyAtvaM paizUnyaM calacittatA ||33|| suvarNAdipraticchandakaraNaM kUTasA kSittA / varNagandharasasparzAdyanyathApAdanAni ca // 34 // aGgopAGgacyAvanAni yantrapaJjarakarmma ca / kUTamAnatulAkarmAnyanindAtmaprazaMsanam ||35|| hiMsAnRtasteyAbrahmamahArambhaparigrahAH paruSAsabhyavacanaM zuciveSAdinA madaH // 36 // maukharyAkrozau saubhAgyopaghAtaH kArmaNakriyA / parakautUhalotpAdaH parihAsaviDambanA || 37 || vezyAdInAmalaGkAradAnaM dAvAgnidIpanam / devAdivyAjAd gandhAdicaurya tIvrakaSAyatA // 38 // caityapratizrayArAmapratimAnAM vinAzanam | aGgArAdikriyA cetyazubhasya nAmna AzravAH || 39 // ete evAnyathArUpAstathA saMsArabhIrutA / pramAdahAnaM sadbhAvArpaNa kSAntyAdayo'pi ca // 40 // darzane dhArmikANAM ca saMbhramaH svAgatakriyA / AzravAH zubhanAmno'tha tIrthakRnnAmna AzravAH // 41 // bhaktirarhatsu siddheSu guruSu sthavireSu ca / bahuzruteSu gacche ca zrutajJAne tapasviSu caturtha prakAzaH // 610 // Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Is caturtha pogazAstram prakAzA // 611 // // 42 // Avazyake vratazIleSvapramAdo viniittaa| jJAnAbhyAsastapastyAgau muhurtyAnaM prabhAvanA // 43 // saMghe samAdhijananaM vaiyAvRttyaM ca sAdhuSu / apUrvajJAnagrahaNaM vizuddhirdarzanasya ca // 44 // AdhantatIrthanAthAbhyAmete viMzatirAzravAH! eko dvau vA trayaH sarve cAnyaiH spRSTA jinezvaraiH // 45 // parasya nindAvajJopaDAsAH sadguNalopanam / sadasadoSakathanamAtmanastu prazaMsanam // 46 // sadasadaguNazaMsA ca sadoSAcchAdanaM tathA / jAtyAdibhirmadazcati nIcairgotrAzravA amI // 47 // nIcairgotrAzravaviparyAso vigatagarvatA / vAkkAyacittavinaya uccairgotrAzravA amI // 48 // dAne lAbhe ca vIrye ca tathA bhogopbhogyoH| savyAjAvyAjavighno'ntarAyakarmaNa aashrvaaH||49|| prastAvataH khalu zubhAzrava eSa ukto, vairAgyakAraNamasau na tu debhAjAm / jJAtvA tadevamazubhAzrava eva bhAvyo bhavyairjanaiH sapadi nirmamatAnimittam // 50 // AzravabhAvanA // 7 // 78|| ___ atha saMvarabhAvanAmAha-- sarveSAmozravANAM tu nirodhaH saMvaraH smRtaH / sa punarbhidyate dvedhA dravyabhAvavibhedataH // 79 // sarveSAM pUrvoktAnAmAzravANAM nirudhyante'neneti nirodhaH saMvara uktaH saMviyate'neneti kRtvA / sa cAyogikevalinAmeva / idaM ca sarvasaMvarasya svarUpam / ekadvicyAdyAkhavanirodhastu sAmarthyAd deshsNvrH| sa cAyogikevalinaH prAgguNasthAnakeSu / sarvasaMvaro dezasaMvarazca pratyeka dravyabhAvabhedena dvividhaH // 79 / / dvaividhyamevAha-- Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 12 // | yaH karmapudgalAdAnacchedaH sa dravyamaMvaraH / bhavahetukriyAtyAgaH sa punarbhAvasaMvaraH // 80 // ____ karmapudgalAnAmAzravadvAreNAdAnaM pravezanaM tasya yacchidyate'neneti cchedaH sa dravyANAM saMvaro dravyasaMvaraH / bhAvasaMvarastu saMsArakAraNabhUtAyAH kriyAyA AtmavyApArarUpAyAstyAga iti // 8 // idAnIM kaSAyA viSayA yogA ityAdinA'bhihitAnAmazubhakarmahetUnAM pratipakSabhUtAnupAyAn stautiyena yena hyupAyena rudhyate yo ya aashrvH| tasya tasya nirodhAya sa sa yojyo manISibhiH81 ___ spssttH|| 81 // upAyAnAhakSamayA mRdubhAvena RjutvenApyanIhayA / krodhaM mAnaM tathA mAyAM lobhaM rundhyAd yathAkramam ___ kSamayA pratipakSabhUtayA krodham , mRdubhAvena mAnam , Rjutvena mAyAm, anIhayA lobha nirundhyAt saMvarArtha kRtodyama iti caturthazlokapadena yogH|| 82 // kaSAyANAM pratipakSataH kSayamuktvA viSayANAmAha-- asaMyamakRtotsekAn viSayAn viSasaMnibhAn / nirAkuryAdakhaNDena saMyamena mahAmatiH // 3 // asaMyamenendriyonmAdena kRta utsekaH svakAryajananaM prati sAmarthya yeSAM tAna viSayAn sparzAdIn , kiviziTAna ! viSasaMnibhAna ApAtaramyatvena pariNAmadAruNatvena ca viSatulyAn, nirAkuryAda nivArayet kena ? saMyamenendriyajayena / kiviziSTena ? akhaNDenApratihatena // 83 / / // 612 // Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram yatatha prakAza // 613 // idAnIM yogapramAdAviratInAM pratipakSAnAhatisRbhirguptibhiyogAn pramAdaM cApramAdataH / sAvadyayogahAnenAviratiM cApi sAdhayet // 8 // guptibhirmanovAkkAyarakSaNalakSaNAbhiH, timabhiriti tAsAM saMkhyAvacanam , yogAn manovAkkAyavyApAralakSaNAn , pramAdaM madyaviSayakaSAyanidrAvikathAlakSaNaM paJcavidham , ajJAnasaMzayaviparyayarAgadveSasmRtibhraMzadharmAnAdarayogadaSprANidhAnarUpatayA'STavidhaM vA'pramAdena tatpratikSabhUtena sAdhayet , sAvadyA ye yogA vyApArAsteSAM hAnena tyAgenAviratimaniyamaM sAdhayet // 84 // idAnIM mithyAtvArtaraudradhyAnAnAM pratipakSAnAhasaddarzanena mithyAtvaM zubhasthairyeNa cetasaH / vijayetAtaraudre ca saMvarArthaM kRtodyamaH // 85 // sadarzanena samyagdarzanena mithyAtvaM mithyAdarzanaM vijayeta, zubhaM dharmazukladhyAnarUpaM yaccetasaH sthairya tenArtaraudradhyAne vijayeta, saMvarArtha saMvaranimittaM kRtodyamaH prayatnavAn yogI / atrAntarazlokAH yathA catuSpathasthasya bahudvArasya vezmanaH / anAvRteSu dvAreSu rajaH pravizati dhruvam // 1 // praviSTaM snehayo gAcca tanmayatvena badhyate / na vizena ca badhyeta dvAreSu sthagiteSu tu // 2 // yathA vA sarasi kvApi sarvaiAre vizejjalam / teSu tu pratiruddheSu pravized na manAgapi // 3 // yathA vA yAnapAtrasya madhye randhevizejjalam / kRte randhrapidhAne tu na stokamapi tad vizet // 4 // yogAdiSvAzravadvAreSvevaM ruddhaSu sarvataH / karmadravyapravezo na HE Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAza // 614 // jIve saMvarazAlini // 5 // saMvarAdAzravadvAranirodhaH saMvaraH punaH / kSAntyAdibhedAd bahudhA tathaiva prtipaaditH||6|| guNasthAneSu yo yaH syAt saMvaraH sa sa ucyate / mithyAtvAnudayAduttareSu mithyAtvasaMvaraH // 7 // tathA dezaviratyAdau syAdaviratisaMvaraH / apramattasaMyatAdau pramAdasaMvaro mataH // 8 // prazAntakSINamohAdau bhavet kaSAyasaMvaraH / ayogAkhyakevalini sampU) yogasaMvaraH // 9 // evamAzravanirodhakAraNa saMvaraH prakaTitaH prapazrataH / bhAvanAgaNaziromaNistvayaM, bhAvanIya iha bhavyajantubhiH // 10 // saMvarabhAvanA // 8 // 85 // __atha nirjarAbhAvanAmAha| saMsArabIjabhUtAnAM karmaNAM jaraNAdiha / nirjarA sA smRtA dveSA sakAmA kaamvrjitaa||86|| jantUnAM caturgatibhramaNarUpasya saMsArasya bIjabhUtAnAM kAraNabhUtAnAM karmaNAM jaraNAdAtmapradezebhyo'nubhUtarasakarmapudgalaparizATanAdiha pravacane nirjarocyate / sA nirjarA dvedhA-saha kAmena 'nirjarA me bhUyAt' ityabhilASeNa yuktA sakAmA, na punarihalokaparalokaphalAdikAmena yuktA, tasya pratiSiddhatvAt , yadAhuH, "-no ihalogaTTayAe tavamahihijjA, no paralogaTTayAe tavamahihijjA, no kittivaNNasaddasilogahayAe tavamahihijjA naNNattha nijjarayAe tavamahihijjA" ityekA nirjarA / dvitIyA tu kAmavarjitA kAmena pUrvoktena varjitA / atra cakAramantareNApi samuccayo gamyate, iti cakAro noktaH, yathA (1) nA ihalokArtha tapo'dhitiSThet , no paralokArtha tapo'dhitiSThet / no kIrtivarNazabdazlokArtha tapo'dhitiSThet , nAnyatra nirjarArthAt tapo'dhitiSThet / // 614 // Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham prakAzA // 615 // aharahanayamAno gAmazvaM puruSaM pazum / vaivasvato na tRpyati surAyA iva durmadI // 1 // 86 / / ubhayImapi nijarAM vyAcaSTejJeyA sakAmA yaminAmakAmA vanyadehinAm / karmaNAM phalavat pAko yadupAyAm svato pi hi|87|| sakAmA nirjarA'bhilASavatI yaminAM yatInAM vijJeyA / te hi karmakSayArtha tapastapyante / akAmA tu karmakSaya lakSaNaphalanirapekSA nirjarA'nyadehinAM yativyatiriktonAmekendriyAdInAM prANinAm , tathAhi-ekendriyAH pRthivyAdayo vanaspatiparyantAH zItoSNavarSAjalAgnizastrAdyabhidhAtacchedabhedAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya nIrasaM karma svadezebhyaH parizATayanti / vikalendriyAzca kSutpipAsAzItoSNAdibhiH, paJcendriyatiryaJcazca chedabhedadAhazastrAdibhiH, nArakAca trividhayA vedanayA, manuSyAzca kSut-pipAsA-vyAdhi-dAridrayAdinA, devAzca parAbhiyoga-kilviSatvAdinAs karmAnubhUya svapradezebhyaH parizATayanti / ityeSAmakAmA nirjarA / nanu sakAmatvAkAmatvasvarUpeNa nirjarAyA dvaividhyaM kutra dRSTam ? iti prazne spaSTaM dRSTAntamAha-karmaNAmasavedyAdInAM phalavat phalAnAmiva yad yasmAt pAka upAyAd nivAtapradezapalAlAcchAdanAdirUpAt svato'pi vA vRkSasthAnAmeva / tadevaM yathA phalAnAM pAkasya svata upAyatazca dvaividhya dRzyate tadvat karmaNAmapi, ityuktam-sakAmA kAmavarjitA ca nirjarA iti / nanu phalapAkasya dvaividhye karmaNAM pAkasya kimAyAtam 1 navam , pAkasya nirjarArUpatvAt / tato yathA phalapAko dvedhA bhavati tathA karmanirjarApi // 8 // // 615 // - Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 616 / / MOOREE KHOOREETO OKSE atha kAmanirjarAyA hetuM spaSTadRSTAntenAha- sadoSamapi dIptena suvarNaM vahninA yathA / tapo'gninA tapyamAnastathA jIvo vizudhyati // 88 // // sadoSamapi kiTTikAdidoSayuktamapi suvaNaM dIptena vahninA tapyamAnaM yathA vizuddhayati tathA jIvo'pyasavedyA dikarmadoSayuktastapo'gninA tapyamAno vizudhyati / tapastu tapyante rasAdidhAtavaH karmANi cAnenetyanvayAt, yadAharasarudhiramAMsamedo'sthimajjAzukrANyanena tapyante / karmANi cAzubhAnItyatastapo nAma nairuktam // 1 // tacca nirjarAhetuH, yadAha- yadvad vizoSaNAdupacito'pi yatnena jIryate doSaH / tadvat karmopacitaM nirjarayati saMvRtastapasA // 1 // 88 // tacca bAhyAbhyantarabhedena dvividham tatra vAdyaM tapastAvad bhedenAhaanazanamaunodaryaM vRtteH saMkSepaNaM tathA / rasatyAgastanuklezo lInateti bahistapaH // 89 // azanamAhArastatparityAgo'nazanam / tad dvidhA - itvaraM yAvajjIvikaM ca / itvaraM namaskArasahitAdi zrImanmahAvIratIrthe SaNmAsaparyantam, zrInAbheyatIrthe tu saMvatsaraparyantam, madhyamatIrthakaratIrtheSu tvaSTau mAsAn yAvat / yAvajjIvikaM tu pAdapopagamaneGginI bhaktapratyAkhyAnabhedAt trividham / tatra pAdapopagamanaM dvidhA - savyAghAtamavyA ghAtaM ca / tatra sato'pyAyuSaH samupajAtavyAdhividhureNotpala mahAvedanena vA dehinA yadutkrAntiH kriyate tat savyAghAtam / nirvyAghAtaM tu- caturtha prakAzaH // 616 // Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 617 // P005502952OOK niphAiA ya sIsA gaccho paripAlio mahAbhAgo / anbhuJjio bihAro ahavA anbhujjayaM maraNaM // 1 // iti dazAvayaH pariNAme sati trasa -- sthAvara virahite sthaNDile pAdapavad nizceSTasya yena tena saMsthAnena prazasvadhyAnavyApRtAntaHkaraNasya prANotkrAnti yAvadavasthitiriti / tadetad dvividhamapi pAdapopagamanam / iGginI zrutavihitaH kriyAvizeSastadudviziSTamanazanamiGginI / asya pratipattA tenaiva krameNAyuSaH parihANimavabudhya tathAvidha eva sthaNDile ekAkI kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnabhchAyAta uSNamuSNAcchAyAM saMkrAman saceSTaH samyagRdhyAnaparAyaNaH prANAn jahAti / ityetadiGginIrUpamanazanam / yastu gacchamadhyavartI samAzritamRdusaMstArakaH samutsRSTazarIro pakaraNamamatvastrividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAkhyAya svayamevodgrAhitanamaskAraH samIpavarttisAdhudattanamaskAro vortana - parivartanAdi kurvANaH samAdhinA kAlaM karoti, tasya bhaktapratyAkhyAnamanazanam / athaunodaryam -- UnamavamamudaraM yasya sa Unodarastasya bhAva aunodaryyam / tacca caturdhA - alpAhAraunodarthyam, upAdhAnodayam, ardhI nodaryyam pramANaprAptAt kiJcidUnaunoda ca / tatrAhAraH puMso dvAtriMzatkavalapramANaH / kabalazcotkRSTApakRSTau varjayitvA madhyama iha gRhyate / sA cA vikRtasvamukhavivarapramANaH / tatra kavalASTakAbhyavahAro' lpAhAraunodaryyam / ardhasya samIpamupAdhaM dvAdaza kavalAH, yataH kavalacatuSTayaprakSepAt sampUrNamadhaM bhavati, tato dvAdaza kavalA upAdhAnodaryyam / SoDaza kavalA anodarthyam / pramANaprApta AhAro dvAtriMzat kavalAH, sa caikA dikavalairUnazcaturviMzatikavAn yAvat pramANaprAptAt kiJcidUnaunodayam / caturvidhe'pyasminnekaikakavalahAnena (1) niSpAditAzca ziSyA gacchaH paripAlito mahAbhAgaH / abhyudyato vihAro'thavA'bhyudyataM maraNam // 1 // caturtha prakAzaH // 617 // Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 618|| bahUni sthAnAni jAyante / sarvANi cAmUnyaunodayavizeSAH / yoSitastu aSTAviMzatikavalAhArapramANam, yadAha, khalu kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliAe aTThAvIsaM bhave kavalA // 1 // tasyAH puruSAnusAreNa nyUnAhArAdikaM bhAvanIyam / 1 tathA vartate'nayeti vRttibhaikSyam, tasyAH saMkSepaNaM hrAsaH / tacca dattiparimANarUpam / ekadvitryAdyagAraniyamo rathyAgrAmArdhagrAmaniyamazca / atraiva dravya - kSetra -- kAla - bhAvAbhigrahA antarbhUtAH / " tathA rasAnAM matulopAd viziSTarasavatAM vRSyANAM vikArahetUnAm ata eva vikRtizabdavAcyAnAM madyamAMsamadhuvanItAnAM dugdha - dadhi ghRta-taila- guDAvagrAhyAdInAM ca tyAgo varjanaM rasatyAgaH / tathA tanuH kAyastasyAH klezaH zAstrAvirodhena bAdhanaM tanuklezaH / nanu tanoracetanatvAt kathaM klezasambhavaH ? ucyate - zarIra - zarIriNoH kSIranIranyAyenAbhedAdAtmakleze tanuklezasyApi sambhavAt tanukleza ityuktam / sa ca viziSTAsanakaraNenApratikarmazarIratvakezolluzJcanAdinA cAvaseyaH / nanu paraSahebhyaH ko'sya vizeSaH ? ucyate svakRtaklezAnubhavarUpastanuklezaH, parISahAstu svaparakRtaklezarUpA iti vizeSaH / tathA lInatA viviktazayyAsanatA / sA caikAntenAvAdhe'saMsakte strIpazupaNDakavivarjite zUnyAgAra devakulasabhAparvataguhAdInAmanyatamasmin sthAne'vasthAnaM manovAkkAyakaSAyendriyasaMvRtatA ca / iti SaTprakAraM bahistapo bAhya tapaH / bAhyatvaM ca bAhyadravyApekSatvAt, parapratyakSatvAt kutIrthikaigRhasthaizva kAryyatvAcca / bhasmAt SaDvidhAdapi (1) dvAtriMzat khalu kavalA AhAraH kukSipUrako bhaNitaH / puruSasya mahilAyA aSTAviMzatirbhaveyuH kabalAH caturtha prakAzaH vA Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cataNa yogazAstram prakAzA // 619 // bAhyAta tapasa saGgatyAga-zarIralAghave-ndriyavijaya-saMyamarakSaNa-karmanirjarA bhvnti| 89 // AbhyantaraM tapa AhaprAyazcittaM veyAvRttyaM svAdhyAyo vinayo'pi ca / vyutsargo'tha zubhaM dhyAnaM poDhetyAbhyantaraM tpH||90|| mUlottaraguNeSu svalpo'pyatIcAro nizcitaM malinayatIti tacchuddhayartha prAyazcittam-prakarSaNa ayate gacchatyasmAdAcAradharma iti prAyo munilokastena vicintyate smaryyate'ticAravizuddhayarthamiti niruktAt prAyazcittamanuSThAna vizeSaH / athavA prAyo bAhulyena vratAtikrama cetasi saJjAnIte cetazca na punarAcaratItyataH prAyazcittam / athavA prAyo'parAdha ucyate sa yena cetati vizudhyati tat prAyazcittam / bhImasenAt pUrva AcAryyAzcitai (tI) dhAtu vizuddhAvapi paThanti, yadAhu:-'citI saMjJAnavizuddhayo / / prAyazcittaM ca dazavidham-Alocanam , pratikramaNam , mizram , vivekaH, vyutsargaH, tapaH, chedaH, mUlam , anavasthApyatA. pArAzcikamiti / tatrAlocanaM guro purataH svAparAdhasya prakaTanam / taccAsevanAnulomyena prAyazcittAnulomyena ca / AsevanAnulomyaM yena krameNAticAra Asevitastenaiva krameNa guroH purataH prakaTanam / prAyazcittAnulomyaM ca gItArthasya ziSyasya bhavati / sa hi paJcaka-dazaka paJcadazakakrameNa prAyazcittAni guruladhvaparAdhAnurUpANi vijJAya yo'parAdho gurustaM taM prathamamAlocayati, pazcAllaghu laghutaraM ca / atIcArAbhimukhyaparihAreNa pratIpaM kramaNamapasaraNaM pratikramaNaM mithyAduSkRtasaMyuktena pazcAttApena 'punarevaM na 1619 // Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzaH // 620 // kariSyAmi' iti pratyAkhyAnam / mizramAlocanapratikramaNarUpam , prAgAlocanaM pazcAd gurusandiSTena pratikramaNam / vivekaH saMsaktAnnapAnopakaraNazayyAdiviSayastyAgaH / vyutsagoM'neSaNIyAdiSu tyakteSu gamanAgamanasAvadhasvamadarzananausantaraNoccAraprazravaNeSu ca viziSTapraNidhAnapUrvakaH kAyavADUmanovyApAratyAgaH / tapastu cchedagranthAnusAreNa jItakalpAnusAreNa vA yena kenacit tapasA vizuddhirbhavati tat tad deyamAsevanIyaM c| chedastapasA durdamasyAhorAtrapaJcakAdinA krameNa zramaNaparyAyacchedanam / mUlaM mahAvratAnAM mUlata AropaNam / tathA avasthApyata ityavasthApyastanniSedhAdanavasthApyastasya bhAvo'navasthApyatA duSTatarapariNAmasyAkRtatapovizeSasya vratAnAmAropaNam , tapaH karma cAsyotthAnaniSadanAdikarmakaraNazaktiparyantam / sa hi yadotthAnAdyapi kartumazaktastadA'nyAn prArthayate-'AOH ! utthAtumicchAmi' ityAdi / te tu tena saha saMbhASaNamakurvANAstatkRtyaM kurvanti , yadAha uhijja nisIajja va bhikkhaM hiMDIjja mattagaM pehe / kuviapiabaMdhavassa karei iyaro vi tusiNIo // 1 // etAvati tapasi kRte tasyotthApanA kriyate / (1) uttiSTha niSIda vA bhikSAM hiNDa mAtra prakSasva / kupitapriyabAndhavasya karotItaro'pi tuSNIkastu // 1 // // 620 // Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 621 // tathA pAramantaM prAyazcittAnAM tata utkRSTataraprAyazcittAbhAvAt aparAdhAnAM vA pAramazcati gacchatItye zIlaM pArAci tadeva pArAzcikam / tacca mahatyaparAdhe liGgakulagaNasaMvebhyo bahiSkaraNam / etacca chedaparyantaM prAyazcittaM vraNacikitsAtulyaM pUrvavaribhirabhihitam / tatra tanuratIkSNamukho rudhiramaprAptastva gulaH zalyo dehadudhiyate, na tatra vraNasya mardanaM vidhIyate zalyAlpatvena vraNasyAlpatvAt / dvitIye tu lagnodhdhRtazalye mardanaM kriyate na tu karNamalena pUryyate / tRtIye tu dUrataragatazalye zalyoddhAramalanakaraNamalapUraNAni kriyante / caturthe tu zalyakarSaNamardanarudhiragAlanAni vedanApahArArthaM kriyante / paJcame tu gADhatarAvagADhazalyoddharaNaM, tato gamanAdiceSTA nivAryyate / SaSThe hitamitabhojyabhojano'bhojano vA zalyoddhArAnantaraM bhavati / saptame tu zalyoddhArAnantaraM yAvacchalyena mAMsAdiduSitaM tAvat chidyate, gonasabhakSitAdau pAdavalmIke vA pUrvoktakriyAbhiranupazamAd visarpati, aGgacchedaH sahAsthnA zeSarakSaNArthaM vidhIyate / evaM dravyavaNadRSTAntena mUlottaraguNarUpasya cAritra puruSasyAparAdharUpo vraNa AlocanAdinA chedAntena prAyazcittavidhinA zodhanIyaH yadAhurbhagavadbhadrabAhusvAmipAdAH, - taNuo atikkhatuMDo asoNio kevalaM tayAlaggo / uddhariu avaujjhai sallo na malijjai vaNo u // 1 // lagguddhiyammi bIe malijjai paraM adurage salle / uddharaNamalaNapUraNa dUrayaragae taiyagammi ||2|| (1) tanuko'tIkSNatuNDo'zoNitaH kevalaM tvaglagnaH / udhdhRtyApatyajyate zalyo na mRdyate vraNastu // 1 // (2) lagnodhdhRte dvitIye mRdyate paramadUrage zalye / uddharaNamalanapUraNAni dUrataragate tRtIyake // 2 // EXOXO FORE caturtha prakAzaH // 621 // Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham caturtha prakAza // 622 / / mA veyaNA u to uddharittu gAlaMti soNia cautthe / rujjhai lahuM ti cehA vArijjai paMcame vnninno||3|| rohei baNa chaThe hiamiabhoi abhujamANo vA / tattiyamettaM chijjai sattamae pUimasAI // 4 // tahavidha aTThAyamANe goNasakhaiyAi raphae vAvi / kIrai tayaMgacheo saahio sesarakkhaThUThA // 5 // mUlottaraguNarUvassa tAiNo paramacaraNapurisassa / avarAhasallapahavo bhAvavaNo hIi nAyavvo // 6 // bhikkhAyariyAi sujjhai aiyAro koi viyaDaNAe u / bIo ha asamio mitti kIsa sahasA agutto vA // 7 // sahAiesu rAga dosaM ca maNA go taiagammi / nAu~ aNesaNijja bhattAivigicaNa cautthe // 8 // ussaggeNa vi sujjhai aiyAro koi koi u taveNaM / teNa vi asujjhamANa cheyavisesA visohiti // 9 // (1) mA vedanAstata udhdhRtya gAlayanti zoNitaM caturthe / ruhyate laghu iti ceSTA vAryate paJcame brnninH||3|| rohayati vraNaM SaSThe hitamitabhojI abhujAno vA / tAvanmAtra chidyate saptamake pUtimAMsAdi // 4|| tathApi atiSThati gonasabhakSitAdau rapphakarvApi / kriyate tadaGgacchedaH sahAsthikaH zeSarakSArtham // 5 // mUlottaraguNarUpasya tAyinaH paramacaraNapuruSasya / aparAdhazalyaprabhavo bhAvavraNo bhavati jJAtavyaH // 6 // bhikSAcaryAdiH zudhyatyaticAraH kazcidvikaTanayaiva / dvitIyohAsamito'smIti kiM sahasA'gupto vA // 7 // zabdAdikeSu rAga dveSaM ca manAk gatastRtIyake / jJAtvA'neSaNIyaM bhaktAdivigicanA caturthe // 8 // utsargeNApi zudhyatyaticAraH kazcit kazcit tu tapasA / tenApyazudhyamAnaM chedavizeSA vizodhayanti // 9 // // 622 // Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham // 623 // pramAdadoSavyudAsabhAvaprasAdanaiH zalyAnavasthAvyAvRttimaryAdAtyAgasaMyamadADharyArAdhanAdiprAyazcittaphalam / atha vaiyAvRttyam-vyAvRtto vyApArapravRttaH pravacanoditakriyAnuSThAnaparastasya bhAvaH karma vA vaiyAvRttyam / vyAdhiparISahamithyAtvAdyupanipAte tatpratIkAro bAhyadravyAsambhave svakAyena tadAnukUlyAnuSThAnaM ca / taccAcAryoMpAdhyAyasthaviratapasvizaikSaglAnasAdharmikakulagaNasaGghalakSaNaviSayabhedena dazadhA / tatra svayamAcarati parAMzcAcArayati, Acaryate sevyata iti vA''cAryaH / sa pazcadhApravrajakAcAryaH, digAcAryaH, uddezakAcAryaH, samuddezAnujJAcAryaH, AmnAyArthavAcakAcArya iti / tatra sAmAyikavatAderAropayitA pravrAjakAcAryaH / sacittAcittamizravastvanujJAyI digAcAryaH / prathamata eva zratamuddizati yaH sa uddezAcAryaH / uddeSTaguvabhAve tadeva zrutaM samuddizatyanunAnIte vA yaH sa samuddezAnujJAcAryaH / AmnAyamutsargApavAdalakSaNamartha vakti yaH sa pravacanArthakathanenAnugrAhako'kSaniSa khAdyanujJAyI AmnAyArthavAcakaH, AcAragocaraviSayaM svAdhyAya vA / AcAryAllabdhAnujJAH sAdhava upa samIpeDa dhIyate'smAdityupAdhyAyaH / sthaviro vRddhaH / sa zruta-paryAya-vayobhedAt trividhaH / zrutasthaviraH samavAyAGga yAvadadhyetA, paryAyasthaviro yasya dIkSitasya viMzatyAdIni varSANi, vayaH sthaviraH spttyaadivrssjiivitH| vikRSTaM dazamAdi kizcinyUnaSaNmAsAntaM tapaH kurvstpsvii| aciraprabajitaH zikSAhaH shaikssH| rogAdikliSTazarIro glAnaH / sAdharmikAH samAnadharmiNo dvAdazavidhasambhogavantazca / bahUnAM gacchAnAmekajAtIyAnAM samUhaH kulaM candrAdi / gacchastvekAcAryapraNeyaH sAdhusamUhaH / kulasamudAyo gaNaH kottikaadiH| saGghaH sAdhusAdhvIzrAvaka-zrAvikAsamudAyaH eSAmAcAryAdInAmamapAnavastrapAtrapratizrayapIThaphalakasaMstArakAdibhirdharmasAdhanairupagrahaH zuzrUSA bhaiSajakriyA, kAntAraro // 623 // Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga caturtha zAstram prakAzaH // 624 // gopasargeSu paripAlanam , evamAdi vaiyAvRttyam / __ atha svAdhyAyaH / suSThu maryAdayA kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA'dhyayanaM svaadhyaayH| sa paJcavidhaH vAcanam , pracchanam , anuprekSA, AmnAyaH, dharmopadezazceti / tatra vAcanaM ziSyAdhyApanam / pracchana granthArthayoH sandehacchedAya nizcitabalAdhAnAya vA praanuyogH| anuprekSA granthArthayoreva mnsaa'bhyaasH| AmnAyo ghoSavizuddha parivartanam , guNanam , rUpAdAnamiti yAvat / dharmopadezo'rthopadezo vyAkhyAnamanuyogo varNanamiti yAvat / ___ atha vinayaH-vinIyate kSipyate'STaprakAraM karmAneneti vinayaH / sa caturdhA, jJAna-darzana-cAritro-pacAra bhedAva / tatra sabahumAna jJAnagrahaNAbhyAsasmaraNAdi jJAnavinayaH / sAmAyikAdau lokabindusAraparyante zrute bhagavatprakAzitapadArthAnyathAtvAsambhavAt tattvArthazraddhAniHzaGkitatvAdinA darzanavinayaH / cAritravatazcAritre samAhitacittatA cAritravinayaH / pratyakSeSvAcAryAdiSvabhyutthAnAbhigamanAJjalikaraNAdi upacAravinayaH, parokSeSvapi kAya vAgmanobhiraJjalikriyAguNasaMkIrtanAnusmaraNAdirupacAravinayaH / __ atha vyutsargaH-vyutsarjanIyasya parityAgo vyutsargaH / sa dvividhaH-bAhya Abhyantarazca / tatra bAhyo dvAdazAdibhedasyopadheratiriktasya, aneSaNIyasya saMsaktasya zvA'nnapAnAdervA tyAgaH / AbhyantaraH kaSAyANAm , mRtyukAle zarIrasya ca tyAgaH / nanu vyutsargaH prAyazcittamadhya evoktastat kiM punaratra vacanena ? satyam , so'ticAravizuddhayartha uktaH ayaM tu sAmAnyena nirjarArtha ityapaunaruktyam / (1) annapAtrAdervA iti vA pAThaH / // 624 // Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 625 / / atha zubhadhyAnam-zubhamAtaraudravivekena zubharUpaM dharma zuklarUpa dhyAnam atrAtaraudradhyAne uktapUrve, dharma zuklaM ca zubhadhyAne vakSyete / ityanena prakAreNa poDhA''bhyantaraM tapaH idaM cAbhyantarasya karmaNastApakatvAta , abhyantarairevAntarmukhaibhagavadbhirjAyamAnatvAccAbhyantaram / dhyAnasya sarveSAM tapasAmupari pATho mokSasAdhaneSvasya prAdhAnyakhyApanArthaH, yadAha-saMvaraviNijjarAo mokkhassa paho tavA paho tAti / jjhANaM ca pahANaMga tavassa to mokkhaheU taM // 1 // 9 // ___ atha tapaso nirjarAhetutvaM prakaTayannAhadIpyamAne tapovahnau bAhye cAbhyantare'pi ca / yamI jarati karmANi durjarANyapi ttkssnnaat||91|||| tapa eva vahniH pApavanadAhakatvAta tapovahistasmina dIpyamAne prabalIbhate / kiviziSTe ? bAhye'zanAdau, Abhyantare prAyazcittAdau sati / yamI saMyamavAna jarati bhasmasAt karoti / antarbhUtaNyarthatvAt sakarmakatA / karmANi jJAnavaraNIyAdIni durjarANyapi duHkhakSayANyapi / nirjarAhetutvaM tapasa upalakSaNam , saMvarahetutvAdapyasya, yadAha vAcakamukhyaH--tapasA nirjarA ca tapasA nirjarA saMvarazca bhvtiityrthH| tapazca saMvaratvAdabhinavakarmopacayapratiSedhakam , nirjaraNaphalatvAccirantanakarmanirjarakam , tathA ca nirvANaprApakamiti / atrAntarazlokAH yathA hi pihitadvAramupAyaiH sarvataH saraH / navainavairjalApUraiH pUryate naiva sarvathA // 1 // tathaivAzravanirodhena karma (1) saMvaravinirjare mokSasya panthAstapaH panthAstayoH / dhyAnaM ca pradhAnAGgaM tapasastato mokSahetustat // 1 // // 625 // Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 626 // ROOE43 dravyairnavairnavaiH / ayaM na pUryate jIvaH saMvareNa samAvRtaH // 2 // yathaiva sarasastoyaM saMzuSyati purA citam / divAkarakarAlAtapAtisantApitaM muhuH ||3|| tathaiva pUrvasambaddhaM sarvakarma zarIriNA / tapasA tApyamAnaM sat kSayamAyAti tatkSaNAt ||4|| nirjarAkaraNe bAhyAcchreSThamAbhyantaraM tapaH / tatrApyekAtapatratvaM dhyAnasya munayo jaguH // 5 // cirArjitAni bhUyAMsi prabalAnyapi tatkSaNAt / karmANi nirjarantyeva yogino dhyAnazAlinaH // 6 // yathauvopacito doSaH zoSamAyAti laGghanAt / tathaiva tapasA karma kSIyate pUrvasaJcitam // 7 // yathA vA meghasaGghAtAH praca NDapavanairhatAH / itastato vizIryante karmANi tapasA tathA ||8|| pratikSaNaM sambhavantyAvapi saMvaranirjare / prakRSyete yadA mokSaM prasuvAte tadA dhruvam ||9|| nirjarAM nirjarAM kurvastapobhidvividhairapi / sarvakarmavinirmokSaM mokSamAnoti zuddhadhIH // 10 // evaM tapobhirabhitaiH paricIyamAnA, syAnnirjarA sakalakarmavighAtahetuH / seturbhavodadhi samuttaraNe mamatva - vyAghAtakAraNamataH khalu bhAvayet tAm // 11 // // nirjarAbhAvanA 9 // 91 // // atha dharmasvAkhyAta bhAvanA svAkhyAtaH khalu dharmo'yaM bhagavadbhirjinottamaiH / yaM samAlambamAno hi na majjed bhavasAgare // 92 // suSThu kutIrthikApekSayA prAdhAnyena, avidhipratiSedhamaryAdayA khyAtaH kathitaH khalu nizvayena dharmoM vakSyamANalakSaNaH, ayaM vipazcitAM cetasi vivarttamAnaH / kaiH ? jinottamairavadhijinAdibhyaH prakRSTaiH kevalibhiH / kathambhUtaiH bhagavadbhirvyAkhyAtasvarUpairarhadbhiriti yAvat / svAkhyAtatAmevAha-yaM dharma samAlambamAno durgatipAtabhayAdAzrayan, XOOX caturtha prakAzaH ||626 // Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 627 // RECE janturiti gamyate, na majed bruDed bhavasamudre // 92 // svAkhyAtaM dharmamAha - saMyama sUnRta zaucaM brahmAkiJcanatA tapaH / kSAntirmadaMmRjutA muktizca dazadhA sa tu // 93 // sa tu dharmo dazadhA dazaprakAraH / tatra saMyamaH prANidayA saptadazavidhaH / tatra pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuSpacendriyANAM manovAkkAyakarmabhiH karaNakAraNanumatibhizca saMrambhasamArambhArambhavarjanamiti navadhA / ajIvarUpANyapi pustakAdIni duHpamAdoSAt prajJAbalahInaziSyAnugrahArthe yatanayA pratilekhanApramArjanApUrve dhArayato' jIvasaMyamaH / tathA prekSya cakSuSA dRSTvA sthaNDilaM bIjajantuharitAdirahitaM tatra zayanAsanAdIni kurvIteti prekSA saMyamaH / gRhasthAn sAvadyAvyApAraprasaktAnavyApAraNenopekSamANasyopekSAsaMyamaH / prekSite'pi sthaNDile rajoharaNAdinA pramRjya zayanAsanAdIn kurvataH sthaNDilAcca sthaNDilaM saMkrAmataH sacicAcittAmizrAsu pRthivISu rajo'vagu NThitau caraNau pramArNya gacchato vA pramArjanAsaMyamaH / bhaktapAnAdikamaneSaNIyaM vastrapAtrAdikaM cAnupakArakaM saMsaktaM vA nirjantu sthaNDile pariSThApayataH pariSThApanAsaMyamaH / manaso'bhidrohAbhimAnerSyAdibhyo nivRttirdhamadhyAnAdiSu ca pravRttirmanaH saMyamaH / vAco hiMkhaparuSAdivacobhyo nivRttiH zubhabhASAyAM ca pravRttirvIk saMyamaH / kAyasya dhAvanavalaganAdibhyo nivRttiH zubhakriyAsu ca pravRttiH kAyasaMyama iti / evaM saptadazaprakAraH prANAtipAtanivRttirUpaH saMyamaH, yadAhuH-- 04 OF 4 O caturtha prakAzaH ||ddA Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstrama ||628 // puDha vidagaagaNimAruyavaNassaiviticaupagiMdiajjIve / pehuppe upamajjaNapariTThavaNamaNevaIkAe // 1 // tathA 'UnaN parihANe' asya dhAtoH suSThu Unyate'priyamAtrAzrayaNaM mitIkriyate iti sUn, sUn ca tataM ca sUnRtaM priyaM satyaM ca / tacca pAruSya - paizunyA-sabhyatva - cApalA - vilatva - viralatva - saMbhrAntatva - sandigdhatvagrAmyatva -- rAgadveSayuktatvo - padhAvadya vikatthanaparihAreNa mAdhuyaudAryasphuTatvAbhijAtyapadArthAbhivyAhArA'rhadvacanAnusArArthatvArthijanabhAvagrAhakatva dezakA lopapannatva yatamitati vaiyukta vAcanapracchanapraznavyAkaraNadirUpamiti mRSAvAdaparihArarUpaM nRtam / zauca saMyamaM prati nirupalepatA / sA cAdacAdAnaparihArarUpA / lobhArtto hi paradhanaM jighRkSana saMyamaM malina yati / laukikA apyAhu: sarveSAmeva zaucAnAmarthazaucaM paraM smRtam / yo'rtheSu zuciH sa zucirna mRdvArizuciH zuciH ||1|| azucirhi bhAvakalmaSasaMyukta ihAmutra cAzubhaM karmopavinoti, upadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate, ityadattAdAna parihArarUpaM zaucam / navatrahmaguptasanAthamupasthasayamo brahma 'bhImo bhImasenaH' iti nyAyAd brahmacayaM bRhattvAd brahmAtmA tatra caraNaM brahmacaryamAtmArAma tetyarthaH / tadarthaM gurukulasevanamapi brahmacaryamityabrahmanivRttirUpaM brahmacaryam / nAsya kizcana dravya mastItyakiJcanastasya bhAvo'kiJcanatA / upalakSaNaM caitat tena zarIradharmopakaraNAdiSvapi nirmamatvamakiJcanatvam (1) pRthivIdakAgnimArutavanaspatidvitricatuSpaJcendriyAjIvAH / prekSoprekSApramArjanapariSThApapanamanovAkkAyAH // 1 // caturtha prakAzaH 1628|| Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha prakAzA // 629 // zarIramapi dhArayanto munayo nirmamatvAt tat parigraharahitA bhojanAdikamapi sayamayAtrArtha zakaTAkSalepanavat kurvanti, na mRrchayA / upakaraNamapi ca rajoharaNAdikaM saMyamarakSArtha vastrapAtrAdikaM ca saMyamazarIraparitrANArtha dhArayanti, na punarlobhAdinA iti niSparigrahA eva / iti parigrahaparihArarUpA'kicanatA / tapa uktanirvacanam , uktasya saMyamAdevakSyamANasya kSAntyAH saMvarahetodharmasya madhye paThitam , saMvaranirjarAhetutvAt / tacca dvAdazaprakAraM pUrvamuktam , prakIrNakaM cedamanekavidham , tadyathA-yavamadhyaM, vajramadhyaM, cAndrAyaNaM kanakaratnamuktAvalyastistraH, siMhavikrIDite dve sapta saptamikAdyAH pratimAzcatasraH sarvatobhadram, bhadrottaram , AcAmlavardhamAnamityevamAdi / tathA, dvAdazabhikSupratimA mAsikyAdhA A saptamAsikyAH sapta, saptarAtrikyastisraH ahorAtrikI, ekarAtrikI ca / kSAntiH kSamA zaktasyAzaktasya vA sahanapariNAmaH / sA ca krodhanimittasyAtmani bhAvAbhAvacintanAt , krodhadoSacintanAt , bAlasvabhAvacintanAt , svakRtakarmaphalAbhyAgamacintanAt , kSamAguNanuprekSaNAcca / tatra yena doSeNa mAmAkrozati paraH sa doSo mayi yadyasti tadasya sadbhUtamartha prakAzayataH ko'parAdhaH / atha nAsti tarhi mRSA'sau vadatIti bhAvAbhAvavicintanAt kSamitavyameva, yadAha ASTena matimatA tattvArthavicAraNe matiH kAryA / yadi satyaM kaH kopaH syAdanRtaM kiM nu kopena // 1 // __ krodhadoSacintanAdapi kSamitavyameva / kruddhasya tAvad dhruvaM karmabandhaH, tataH parAbhighAtaH, tato'pyahiMsAvratalopaH, kruddhasya cApavadataH nRtavratalopaH, vismRtapravrajyApratipattizcAdattamapi gRhNIyAt tato'steyavratalopaH, dveSAt Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram catutha prakAza. // 630 // parapAkhaNDinISvabrahmAsevamAnasya brahmacaryavratalopaH, pradviSTasyAvirateSu gRhastheSu sahAyabuddhayA mUrchApi syAdityaparigrahanatalopaH / uttaraguNabhaGgaprasaGge tu kA kathA ? / kraddhazca gurUnapyAsAtadadhikSiped vA / iti krodhadoSacintanam / bAlasvabhAvacintanAcca kSantavyam / bAlo'jJastatsvabhAvacintanaM punarbAlaH kadAcit parokSamAkrozati kadAcit pratyakSam / Akrozamnapi kazcit tADayati, kazcid mArayati kazcid dharmabhraMzamapi cikIrSati, tad diSTayA vardhAmahe mAmeSa parokSamAkrozati na pratyakSama, pratyakSaM vA''krozati na tADayati vA na mArayati, mArayati vA na dharmAd bhraMzayati, ityuttarasyottarasyAbhAve lAbha epa mameti manyate, yadAhu:__ akkosahaNaNamAraNadhammabhaMsANa bAlasulahANa / lAbha mannai dhIro jahottarANa abhAvammi // 1 // iti bAlasvabhAvacintanam / svakRtakarmaphalAbhyAgamacintanAdapi kSantavyameva / pUrvakRtakarmaNAM phalAbhyAgama eSaH, phalabhogaM tapo vA vinA na nikAcitasya karmaNaH kSaya ityavazyabhoktavye phale nimittamAtrameva paraH, yadAhaH, savvo puvakayANa kammANa pAvaphalavivAgo / abarAhesu guNesu a nimittamittaM paro hoi // 1 // iti svakRtakarmaphalAbhyAgamacintanam / kSaNaguNAnuprekSaNAcca kSantavyam-anAyAsaH krodhanimittaprAyazcittA bhAvaH, zubhadhyAnAdhyavasAyaH, parasamAdhAnotpAdanam , stimitaprasannAntarAtmatvam , praharaNasahAyAnveSaNAbhAvaH. asaMrambhaH, prasannamukhatA, dhavalavilocanatA, asvedatA, niSkampatA paraprahAravedanA'bhAva iti kSamAguNAH / iti (1) AkrozahananamAraNadharmabhraMzAnAM bAlasulabhAnAm / lAbha manyate dhIro yathottarANAmabhAve // 1 // (2) sarvaH pUrvakRtAnAM karmaNAM pApaphalavipAkaH / aparAdheSu guNeSu ca nimittamAtraM paro bhavati // 1 // // 630 // Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha // 631 // prakAzaH krodhavipakSaH kssmaadhrmH| __ atha mArdavam-mRdurastabdhastasya bhAvaH karma vA mArdavaM nIcaivRttiranutsekazca, tadubhayamapi madanigrahAd bhavati / madAzca jAtimadadAyaH pUrvamuktAH / tatazca jAtikularUpavalalAbhabuddhivAllabhyakazrutamadAndhA klIbAH paratra ceha ca hitamapyartha na pazyantItyAdimadadoSaparihAraheturmAnapratipakSo mArdavam / atha RjutA-RjuravakramanovAkkAyakarmA tasya bhAvaH karma vA RjutA manovAkkAyavikriyAviraha ityarthaH, mAyArahitatvamiti yAvat / mAyAvI hi sarvAtisandhAnaparatayA sarvAbhizaGkanIyo bhavati; yadAha mAyAzIla: puruSo yadyapi na karoti kazcidaparAdham / sarpa ivAvizvAsyo bhavati tathA hyA (pyA) tmdosshtH||1|| iti mAyApratipakSabhUtA RjutA / atha muktiH-sA ca bAhyAbhyantaravastupu tRSNAvicchedarUpA lobhAbhAva ityarthaH / lobhAbhibhUto hi krodhamAna-mAyA hiMsA-'nRta-steyA--'brahma-parigrahadoSajAlenopacIyate, yadAha sarvavinAzAzrayiNaH sarvavyasanaikarAjamArgasya / lobhasya ko mukhagataH kSaNamapi duHkhAntaramupeyAt ! // 1 // iti lobhaparihArarUpA nirbhayatva-svaparahitAtmapravRttimattva-mamatvAbhAva nissaGgatA-'paradrohakatvAdiguNayuktA rajoharaNAdikeSvapyupakaraNeSvanabhiSvaGgasvabhAvA muktiH| iti dazavidho dharmaH / nanu saMyama-sUnRta-zauca-brahmA-'kicana tAnAM mahAvrateSu, kSamAmArdavAvamuktInAM saMvaraprakaraNe, tapasazca saMvara-nirjarAhetutvenoktatvAd dharmapratipAdanaprakaraNe punaruktatvameva / ucyate-nAtra saMyamAdInAM punarbhaNanaM prakRtam , kintu saMyamAdidazavidhadharmapratipAdanaprakA 3 // Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha prakAza // 632 // reNa bhagavatAmahatAM svAkhyAtadharmatvAnuprekSaNameva, iti dharmANAM guNabhAvena tadAkhyAtRRNAM bhagavatAmanuprekSAnimitta stutiriti sarva samaJjasam // 93 // athAsya dharmasya mAhAtmyamAhadharmaprabhAvataH kalpadrumAdyA dadatIpsitam / gocare'pi na te yatsyuradharmAdhiSThitAtmanAm // 14 // __kalpadrumaH kalpavRkSaH, AdizabdAccintAmaNyAdayaH parigRhyante, te vanaspatirUpA upalarUpAzca dharmavadbhayaH suSamAdikAlabhAvibhyo'bhISTaphaladAyino bhavanti / te eva dharmahInAnAM duHSamAdikAlabhAvinAm , astAmabhISTaM na dadati, gocare'pi na bhavanti / atrArthaprAptiH phalam // 94 // tathAapAre vyosanAmbhodhau patantaM pAti dehinam / sadA savidhavAkabandhurdharmo'tivatsalaH // 95 // spaSTaH / atrAnarthaparihAraH phalam // 95 // tathA-- AplAvayati nAmbhodhirAzvAsayati cAmbudaH / yanmahIM sa prabhAvo'yaM dhruvaM dharmasya kevlH||16|| atrAnarthaparihAro'rthaprAptizca phalam // 9 // idAnIM sAdhAraNadharmasya sAdhAraNaM phalamAha na jvalatyanalastiryag yaduvaM voti nAnilaH / acintya mahimA tatra dharma eva nibndhnm||97|| spaSTaH / mithyAdRzo'pyAhuH-agre_jvalanam , vAyostiryaka pavanamadRSTakAritam iti // 67 // tathA drA Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 633 // nirAlambA nirAdhArA vizvAdhAro vsundhraa| yaccAvatiSThate tatra dharmAdanyad na kAraNam // 9 // nirAlambA Alambanasya rajjvAderabhAvAt , nirAdhArA AdhArasya zeSakUrmavarAhadikkuJjarAdeH pramANAnupapannatvenAbhAvAt , vizvasya carAcarabhedasya jagata adhAraH, vasundharA pRthvI yadavatiSThate, nAdhaH patati, tatra dharmA danyad na kAraNam , anvayavyatirekAbhyAmanyasya kasyacidavasthAnahetorabhAvAt // 98 // tathAsUryAcandramasAvetau vizvopakRtihetave / udayete jagatyasmin nUnaM dharmasya zAsanAt // 99 // spaSTaH // 19 // abandhunAmasau vandhurasaravInAmasau sakhA / anAthAnAmasau nAtho dharmo vizvaikavatsalaH // 10 // ___ abandhUnAM bandhurahitAnAmasau dharmo bandhuH, bandhukAryasya vipaduttAraNAdeH karaNAta, asakhInAM mitrarahitAnAmasau sakhA prItyutpAdakatvAt , anAthAnAmasvAmikAnAmasau nAthaH, yogakSemakAritvAt , yadAha-yogakSemakRda nAthaH iti / atra heturvizvakavatsala:-vatsaM lAti snehenAdatte vatsalA gaustadvat sakalajagatprItihetutvAda dharmo'pi vatsalaH // 10 // idAnImanarthanivRtteH prAkRtairapyAkAkSyamANatvAd dharmaphalamAharakSoyakSoragavyAghravyAlAnalagarAdayaH / nApakartumalaM teSAM yairdharmaH zaraNaM zritaH // 101 // spaSTaH // 101 // idAnI pradhAnabhUtAmanarthanivRttimarthaprApti ca dharmasya phalamAha CATENEDARPAN 633 // Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogazAstram caturtha prakAzA // 634 // dharmo narakAtAlapAtAdavati dehinaH / dho nirupamaM yacchatyapi sarvajJavaibhavam // 102 // ___ narakapAtarakSaNalakSaNA anarthanivRttiH sarvajJavaibhavaprAptipradhAnabhUtA dharmasya phalam , zeSaM tvAnuSaGgikamuktamiti / atrAntara zlokAH ayaM dazabidho dharmoM mithyAgbhina vIkSitaH / yo'pi kazcit kacit prokSe so'pi vAGmAtravarNanam // 1 // tattvArthoM vAci sarveSAM keSAzcana manasyapi / kriyayApi narInati nityaM jinamataspRzAm // 2 // vedazAstraparAdhInabuddhayaH sUtrakaNThakAH / na lezamapi jAnanti dharmaratnasya tattvataH // 3 // gomedhanaramedhAzvamedhAdyadhvarakAriNAm / yAjJikAnAM kuto dharmaH prANighAtavidhAyinAm ? // 4 // azraddheyamasadbhUtaM parasparavirodhi ca / vastu pralapatAM dharmaH kaH purANavidhAyinAm ? // 5 // asadbhUtavyavasthAbhiH parAdravya jighRkSatAm / mRtpAnIyAdibhiH zaucaM smArtAdInAM kuto nanu? // 6 // RtukAle vyatikrAnte bhrUNahatyAvidhAyinAm / brAhmaNAnAM kuto brahma brahmacaryApalApinAm ? // 7 // aditsato'pi sarvasvaM yajamAnAjjighRkSatAm / arthArthe tyajatAM prANAn kAkizcanyaM dvijanmanAm ? // 8 // divase ca rajanyAM ca mukhAmApRcchaya bhakSatAm / bhakSyAbhakSyAvivekAnAM saugatAnAM kutastapaH ? // 9 // mRdvI zayyA prAtaH peyA madhye bhaktaM sAyaM pAnam / drAkSAkhaNDaM rAtremadhye zAkyopajJaH sAdhurdhamaH // 10 // svalpe-SvapyaparAdheSu kSaNAt zApaM prayacchatAm / laukikAnAmRSINAM na kSamAlezo'pi dRzyate // 11 // jAtyAdimadadurvRttaparinartitacetasAm / ka mArdavaM dvijAtInAM caturAzramavartinAm // 12 // dambhasaMrambhagarbhANAM bakavRttijuSAM bahiH / bhavedArjavalezo'pi pAkhaNDavatinAM katham ? // 13 / / gRhiNIgRhaputrAdiparigrahavatAM sadA / dvijanmanAM kathaM mukti // 634 // Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 635 // lobhaikakulavezmanAm ? // 14 // araktadviSTamUDhAnAM kevalajJAnazAlinAm / tato bhagavatAmeSA dharmasvAkhyAtatArhatAm // 15 // rAgAd dveSAt tathA mohAd bhaved vitathavAditA / tadabhAve kathaM nAmAItAM vitathavAditA ? // 16 // ye tu rAgAdibhirdoSaiH kalaSIkRtacetasaH / na teSAM sUnRtA vAcaH prasaranti kadAcana // 17 // tathAhi yAgahomAdi karmANISTAni kurvatAm / vApIkUpataDAgAdInyapi pUrtAnyanekazaH // 18 // pazUpaghAtataH svargalokasaukhyaM vimArgatAm / dvijebhyo bhojanairda taiH pitRpti cikIrSatAm // 19 // ghRtayonyAdikaraNaiH prAyazcittavidhAyinAm / pazcasvA patsu nArINAM punarudvAhakAriNAm // 20 // apatyAsambhave strISu kSetrajApatyavAdinAm / sadoSANAmapi strINAM rajasA zuddhivAdinAm // 21 // zreyobuddhayA'dhvarahatacchAgaziznopajIvinAm / sautrAmaNyAsaptatantau sIdhupAnavidhAyinAm // 22 // gUthAzinInAM ca gavAM sparzataH pUtamAninAm / jalAdisnAnamAtreNa pApazuddhayabhidhAyinAma // 23 // vaTAzvatthAmalakyAdidrumapUjAvidhAyinAm / vahnau hutena havyena devaprINanamAninAm // 24 // bhuvi godohakaraNAd riSTazAntikamAninAm / yoSidviDambanAprAyavratadharmopadezinAm // 25 // tathA-jaTApaTalabhasmAGgarAgakaupInadhAriNAm / arkaghattaramAlUrairdevapUjAvidhAyinAm // 26 / / kurvatAM gItanRtyAdi putau vAdayatAM muhaH / muhurvadananAdenAtodhanAdavidhAyinAm // 27 // asatyabhASApUrva ca munIn devAn janAn natAm / vidhAya vratabhaGgaM ca dAsIdAsatvamicchatAm // 28 // gRhaNatAM muJcatAM bhUyo bhUyaH pAzupataM vratam / bheSajAdiprayogeNa yUkAlikSa praNidhnatAm // 29 // narAsthibhUSaNabhRtAM zUlakhaTvAGgavAhinAm / kapAlabhAjanabhujAM ghaNTAnUpuradhAriNAma // 30 // madyamAMsAGganAbhogaprasaktAnAM nirantaram / putAnubaghaNTAnAM gAyatAM nRtyatAM muhuH // 31 // // 635 // Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 636 // KOTHORE THE=5040 tathA- anantakAyakandAdiphalamUladalAzinAm / kalatraputrayuktAnAM vanavAsajuSAmapi ||32|| bhakSyAbhakSye peyApeye gamyAgamye samAtmanAm / yoginAmnA prasiddhAnAM kaulAcAryAntavAsinAm ||33|| anyeSAmapi jainendrazAsanAspRSTacetasAm / ka dharmaH ka phalaM tasya tasya svAkhyAtatA katham 1 ||34|| jinendrasyApi dharmasya yadatrAmutra vA phalam | anuSaGgikamevedaM mukhyaM mokSaM pracakSate // 35 // sasyatau kRSau yadvat palAlAdyAnuSaGgikam / apavargaphale dharme tadvat sAMsArikaM phalam ||36|| svAkhyAtatAmiti jinAdhipatipraNItadharmAzritAmasakRdeva vibhAvayantaH / muktA mamatvaviSavegavikAradoSaiH, sAmyaM prakarSapadavIM paramAM nayanti ||37|| dharmasvAkhyAtatA bhAvanA 10 // 102 // tathA atha lokabhAvanAmAha - kaTisthakaravaizAkhasthAnakasthanarAkRtim / dravyaH pUrNa smarellokaM sthityutpattivyayAtmakaiH // 103 kaTiH zroNistatra tiSThata iti kaTisthau karau yasyAsau kaTisthakaraH, vaizAkhaM prasAritApAdaM tacca tat sthAnakaM ca tatra tiSThati tatsthaH, sa cAsau narazca tadvadAkRtiryasya taM lokamAkAzakSetraM caturdazarajjupramANaM smaredanuprekSeta / kiMviziSTam ? dravyairdharmAdharmakAlajIvapudgalaiH pUrNam, kiMviziSTairdravyaiH ? sthityutpattivyayAtmakaiH sthitirdhauvyam, utpattirutpAdaH, vyayo vinAzaste AtmAnaH svarUpaM yeSAM tAni tathA / sarvamapi hi vastu sthityutpAdavyayAtmakam caturtha prakAzaH ||636 // Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 637|| yadAhaH, - "utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat " AkAzAdayo'pi hi nityAnityatvena prasiddhAH pratikSaNaM tena tena paryAyeNotpadyante ca vipadyante ca / pradIpAdayo'pyutpAdavinAzayogino'vatiSThante, na punaraikAntikasthitiyogi utpAdavinAzayogi vA kiJcidasti yadavocAmaH, - AdIpamAvyomasamabhAvaM syAdvAdamudrAnatibhedi vastu / tannityamevaikamanityamanya - diti tvadAjJAdviSatAM pralApAH ||1|| iti // 103 // lokasvarUpamevAha-- loko jagattrayAkIrNe bhuvaH saptAtra veSTitAH / ghanAmbhodhimahAvAtatanuvAtairmahAbalaiH // 104 // loka uktasvarUpo jagatAM lokadezAnAM trayeNAdhastiryagUrdhva rUpeNAkIrNo vyAptaH, vadanti hi 'adholokaH, tiryaglokaH UrdhvalokaH, iti / tatra loke saptasaMkhyA bhuvaH pRthivyo ratnaprabhA - zarkarAprabhA - vAlukAprabhA - dhUmaprabhA - tamaH prabhA -- mahAtamaH prabhA yathArthAbhidhAnAH, anAdikAlaprasiddhA'nanvarthasaMjJAtha, tadyathA gharmA, vaMzA, zailA aJjanA ariSTA, mAghavyA, mAghavI ca / tatazca pratyekaM ratnAprabhAyA adho'dhaH pRthutarAH / tAsu triMzat, paJcaviMzatiH, paJcadaza daza, trINyekaM paJcAnaM narakAvAsazatasahasra, paJcaiva nArakAvAsA yathAkramam / tAzca veSTitA parivRtA adhaH pArzvatazca / kaiH ? ghano niviDo na tu dravo yo'sAvambhodhiH, mahAMzcAsau vAtazca mahAvAto ghanavAtaH, tanuzvAsau vAtazca tanuvAtaH taiH / kiM viziSTaiH ? mahAbalaiH pRthvIdhAraNasamarthaiH / caturtha prakAzaH // 637 // Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzaH u68 tatra sarvAsAM pRthivInAmadho ghanodadhayaH madhyotsedhe viMzatiyojanasahasrANi, mahAvAtAH utsedhe ghanodadhitoDa saMkhyAni yojanasahakhANi, tanuvAtAzca mahAbAtebhyo'saMkhyAni yojanasahakhANi tato'pyasaMkhyeyAni yojanasaharasANyAkAzam / etacca madhye utsedhamAnam / tataH paraM krameNa hIyamAnaM prAnte valayatulyamAnamiti / ghanodadhivalaya viSkambhamAna ratnaprabhAyAH Sar3ayojanAni, ghanavAtavalayaviSkambhamAnamardhapaJcamayojanAni, tanuvAtavalayaviSkambhamAnaM sAdhaM yojanam / ratnaprabhAvalayamAnAdupari yojanavibhAgo ghanodadhau, ghanavAte gavyUtam, tanuvAte ca gavyUtatribhAgo vartate / etaccharkarAprabhAyAM valayamAnam / evaM zarkarAprabhAvalayamAnAduparyayameva prkssepH| evaM pUrvapUrvavalayamAnAduparyayameva prakSepaH saptamapRthivIM yAvat , yadAhAtibhAgo gAuyaM ceva tibhAgo gAuyassa ya / Aidhuve pakkhevo aho aho jAva sattamiA // 1 // prakSepe sati valayaviSkambhamAnamAbhyo gAthAbhyo'vaseyam , tadyathAchassatibhAga pauNA ya paMca valayANa joaNaparimANaM / egaM bArasabhAgA satta kamA bIyapuDhabIe // 1 // joaNasattatibhAgoNa paMca egaM ca valayaparimANaM / bArasabhAgA aTTha u taiyAi jahakkama neyaM // 2 // (1) tribhAgo gavyUtaM caiva tribhAgo gavyUtasya ca / Adidhruve prakSepo'dho'dho yAvat saptamIm // 1 // (2) paTkatribhAgaHprannAzca paJca valayAnAM yojanaparimANam / ekaM dvAdazabhAgAH sapta krameNa dvitiiypRthivyaam||1|| yojanasaptatribhAgonaM paJcaikaM ca valayaparimANam / dvAdazabhAgA aSTa tu tRtIyAyAM yathAkramaM ne (jJe) yam // 2 // Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 639 // satta savAyA paMca u pauNA do joaNA cautthIe / ghaNauahimAiyANaM valayANaM mANameyaM tu ||3|| satibhAgasaca taha achaha valayANa mANameyaM tu / joaNamegaM bArasabhAgA dasa paMcamIe tahA // 4 // ahaM tibhAgoNAI pauNAi chacca valayamANaM tu / chaTTIe joaNaM tahA bArasabhAgA ya ekArA // 5 // a ya chaci yaducciya ghaNoahImAiANa mANaM tu / sattamamahIe neyaM jahAsaMkheNa tinhaM pi // 6 // etAni ca valayAni pRthivyAdhArabhUtaghanodadhyAdibhyaH pRthvIparyantaparidhi prAnteSu valayAkAratayA etAvadviSkambhANi pRthivyutsedhasamotsedhAni ca // 104 // punarlokasvarUpamAha vetrAsanasamo'dhastAnmadhyato jhallarInibhaH / agre murajasaGkAzo lokaH syAdevamAkRtiH // 105 // adhastAdadhobhAge vetrAsanamadhastAd vistIrNamuparyuparisaGkocavat tatsamastatadAkAraH, madhyato madhye jhallurI vAdyavizeSastatsadRzaH, agre madhyalokAdupari murajA Urdhvamadhazca saMkucito madhyabhAge vistRto vAdyavizeSastatsadRzaH / (1) sapta sapAdAH pazca tu pranne dve yojane caturthyAM m / ghanodadhyAdikAnAM valayAnAM mAnametat ||3|| satribhAgasapta tathA ardhaSaSThaM valayAnAM mAnametattu | yojanamekaM dvAdazabhAgA daza paJcamyAM tathA // 4 // aSTa tribhAgonAni prannAni SaT ca valayamAnaM tu / SaSTyAM yojanaM tathA dvAdazabhAgacaikAdaza // 5 // aSTaca paT caiva dvau caiva ghanodadhyAdikAnAM mAnaM tu / saptamamayAM ne (jJe) yaM yathAsaMkhyena trayANAmapi // 6 // // 639 // Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga caturtha zAstram prakAzA 640 // evamadhomadhyorveSu AkAratrayayogI lokaH, yadAhuH-- tatrAdhomukhamallakasaMsthAnaM varNayantyadholokam / sthAlamiva ca tiryaglokamUrdhvamatha mallakasamudgam // 1 // iha cAdhastiyagUz2alokA rucakApekSayA / rucakazca merumadhyagostanAkAracaturAkAzapradezapramANo'dhaH, tAdRza evordhvam , evamaSTapradezaH, yadAhu: ahapaeso ruago tiriyalogassa majjhayArammi / esa pahavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 1 // tatra rucakAdadha upari ca nava nava yojanazatAni tiryagloka ityutsedhe'STAdazayojanazatapramANaH, tiryaglokAdadho navayojanazatonasaptarajjupramANo'dholokaH / tatra sapta pRthivya uktruupaaH| tatra ratnaprabhAyAM pRthivyAmazItisahasrAdhikayojanalakSabAhalyAyAmuparyadhazca yojanasahakhaM muktvA madhye'STasaptatisahasrAdhike yojanalakSe bhavanapatInAM bhavanAni / te caasurnaagvidyutsuprnnaagnirvaatstnitoddhidviipdikkumaaraaH| te ca cUDAmaNiphaNivajragaruDaghaTAzvavardhamAnamakarasiMhahasticihnAH / tatra bhavanapatayo dakSiNottaradigvyavasthitAH / tatrAsurakumArANAM dvAvindrau camaro balizca / nAgakumArANAM dharaNo bhUtAnandazca / vidyutkumArANAM hariharisahazca / suparNakumArANAM veNudevo veNudA lizca / agnikumArANAmagnizikho'gnimANavazca / vAtakumArANAM velambaH prabhajanazca / stanitakumArANAM sughoSo mahAghoSazca / udadhikumArANAM jalakAnto jalaprabhazca / dvIpakumArANAM pUrNoM vaziSThazca / dikkumArANAmamito mitavAhanazca / asyAmeva ratnaprabhAyAmuparitanayojanasahakhasyAdha upari ca yojanazataM muktvA madhye'STAsu yojanazateSvaSTa (1) aSTapradezo rucakastiryaglokasya madhyakAre / eSa prabhavo dizAnAmeSa eva bhavedanudizAnAm // 1 // // 640 // Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha prakAzA // 641 // vidhAnAM pizAcabhUtayakSarAkSasakinnarakimpuruSamahoragagandharvANAM kadambavRkSamulasavRkSavaTavRkSakhaTvAGgAzokavRkSacampakavRkSanAgavRkSatumvaruvRkSacihAnAM tiryaglokavAsinAM vyantarANAM nagarANi / teSvapi dakSiNottaradigvyavasthiteSu dvau dvAvindrau / tatra pizAcAnAmindrau kAlo mahAkAlazca / bhUtAnAM surUpaH pratirUpazca / yakSANAM pUrNabhadro mANibhadrazca / rAkSasAnAM bhImo mahAbhImazca / kinnarANAM kinnaraH kiMpuruSazca / kiMpuruSANAM satpuruSo mahApuruSazca / mahoragANAmatikAyo mahAkAyazca / gandharvANAM gItaratigItayazAzca / ratnaprabhAyAmeva prathamasya zatasyAdha upari ca daza daza yojanAni muktvA madhye'zItau yojaneSu aNapannivapaNapagniprabhRtayastathaiva dakSiNottaravyavasthitA aSTau vyantaranikAyAH, tathaiva dvau dvAvindrau / ___ tathA ratnaprabhAyAH pRthivyAH samatalAdupari saptasu navatyadhikeSu yojanazateSu jyotiSAmadhastalapradezaH tadupari dazayojaneSu sUryaH, taduparyazItiyojaneSu candraH, tadupari viMzatiyojaneSu tArA grahAzca / evamayaM jyotirloko dazottaraM yojanazataM bAhalyena / ekAdazabhiryojanazatairekaviMzatyuttarairjambUdvIpakamerumaspRzan sarvAsu dikSu maNDalikayA vyavasthitaM jyotizcakraM dhruvavaje bhrAmyati, lokAntaM ca ekAdazabhiryojanazatairekAdazottarairaspRzan maNDa likayA tiSThati, yadAha, ekkArasekavIsA sayamekkArAhiA ya ekkArA / meru alogA bAhaM joisacakaM carai ThAi // 1 // atra sarvopari kila svAtinakSatram , sarveSAmadho bharaNinakSatram , sarvadakSiNo mUlaH, sarvottarazcAbhIciH / tatra (1) ekAdazaikaviMzatiH zatAnyeka dazAdhikAzcaikAdaza / meru--alokAbhyAM bahijyotizcakraM carati tiSThati // 1 // kAdazabhiyojanazatairekaviMzatyanatArA grahAzca / evamayaM se lakayA vyavasthitaM jyoti // 641 // Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham prakAzaH 642 // jambUdvIpe dvau candrau dvau sUyauM / lavaNasamudre catvArazcandrAH sUryAzca / dhAtakIkhaNDe dvAdaza candrAH sUryAzca / kAlode dvicatvAriMzaccandrA sUryAzca / puSkaravarArdhe dvAsaptatizcandrAH sUryAzca / ityevaM manuSyaloke dvAtriMzaM candrazataM sUryazataM ca bhavati / aSTAzItihAH aSTaviMzatinakSatrANi, SaTSaSTiH sahasrANi nava zatAni paJcasaptatyadhikAni tArakAkoTikoTInAmekaikasya candramasaH parigrahaH / tatra ekapaSTibhAgIkRtasya yojanasya paTpaJcAzadbhAgA AyAmaviSkambhAbhyAM candravimAnaM, aSTacatvAriMzat (bhAgAH) sUryavimAnaM, grahANAmadhayojanaM, nakSatrANAM gavyUtaM, AyuSA sarvotkRSTAyAstArAyA ardhakrozaH, sarvajaghanyAyAH paJca dhanu zatAni, bAhalyaM tu sarveSAmAyAmArthena / ete ca paJcacatvAriMzallakSayojanapramite manuSyakSetre bhavanti / candrAdivimAnavAhanAni ca purataH siMhAH, dakSiNato gajAH aparato vRSabhAH, uttrto'shvaaH| te cAbhiyogikA devAzcandrasUryayoH poDaza sahakhANi, grahANAmaSTau, nakSatrANAM catvAri, tArakANAM dve, svarasapravRttagatInAmapi candrAdInAmAbhiyogyakarmavazAttatropatiSThanti / mAnuSottarAt parataH paJcAzatA yojanasahakhaiH parasparamantaritAH sUryAntaritAzcandrAH candrAntaritAH sUryAH manuSyakSetrIyacandrasUryapramANAdadhapramANA yathottaraM kSetraparidhivRddhayA saMkhyayA vardhamAnAH zubhalezyA grahanakSatratArAparivArA ghaNTAkArA asaMkhyeyA A svayaMbhUramaNallakSayojanAntaritAbhiH paGktibhistiSThanti / madhyaloke tu jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrA asaGkhyAtA dviguNadviguNavistArAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH / antyaH svayaMbhUramaNaH samudraH // jambUdvIpamadhye meruH kAJcanasthAlamiva vRtto yojanasahasramadho dharaNitalamavagADho, navanavatiyojanasahasocchito daza yojanasahasrANi sAtirekanavatyadhikAni kande vistRto, dharaNitale daza yojanasahakhANi vistRtaH, upari // 642 // Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogapAstram prakAzA // 643 // yojanasahasaM vistRtaH, trikANDaH, trilokapravibhakta mUrtiH, catubhirvanairbhadrazAlanandanasaumanasapANDakaiH parivRtaH / tatra zuddhapRthivyupalabajazarkarAbahulaM yojanasahasramekaM prathama kANDaM, dvitIyaM triSaSTiyoMjanasahakhANi rajatajAtarUpA sphaTikabahulaM, tRtIyaM patriMzadyojanasahakhANi jAmbUnadabahulaM vaiDUryabahulA'sya cUlikA catvAriMzadyojanAni ucchrAyeNa, mUle dvAdaza viSkambheNa, madhye'STau, upari catvArIti / meromUlabhUmau valayAkRti bhadrazAlavanaM / bhadrazAlavanAt paJcabhyo yojanazatebhya Urdhva paJcayojanazatavistAraM mekhalAyAM valayAkRti nandanavanaM, tataH sArdhadviSaSTiyojanasahakhebhya Urdhva dvitIyamekhalAyAM pazcayojanazatavistAraM valayAkRti saumanasaM vanaM tato'pi patriMzayojanasahastrebhya UrdhvaM tRtIyamekhalAyAM caturnavatyadhikacaturyoMjanazatavistAraM valayAkRti meroH zirasi pANDakavanam // tatra jambUdvIpe sapta varSANi / tatra dakSiNato bharatakSetraM, taduttarato haimavataM, tato'pi harivarSa, tato'pi videhAH, tato'pi ramyakakSetraM, tato'pi hairaNyavataM, tato'pyairAvatamiti / kSetravibhAgakAriNastu himavanmahAhimavaniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH, te ca yathAkramaM hemANu utapanIya rijatatapanIyamayA maNivicitrapArdhA mRlopari tulyavistArAH / tatra paJcaviMzatiyojanAnyavagADho yojanazatocchyo himavAn , tadviguNo mahAhimavAn tadadviguNo niSadhaH, tatsamo nIlaH, mahAhimavatsamo rukmI, himavatsamaH shikhrii| tadupari padmamahApadmatigicchikezarimahApuNDarIkapuNDarIkA hRdAH / yojanasahakhAyAmastadardhavistIrNaH prathamaH, tadviguNadviguNAyAmavistArau parau uttare puNDarIkAdayo dkssinntulyaaH| sarveSvapi ca padmAni dazayojanAvagAhAni tannivAsinyaH krameNa zrIhIdhRtikI (1) adholoke 100 / tiryagloke 1800 / Urdhvaloke 98100 // tatra jambUdvIpe sapta va tato'pi hairaNyavata, tatA mAnu tapanIya 643 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 644 // tibuddhilakSmyaH palyopamasthitayaH sAmAnikapAriSadyAtmarakSAnIkaparivRtAH / tatra bharate gaGgAsindhu mahAnadyau, haimavate rohitAMzArohite, harivarSe harikAntAharite, mahAvidehe zItAzItode, ramyake nArInarakAnte, hairaNyavate suvarNakUlArUpyakUle. aikhate raktAratode / prathamAH pUrvagAH, dvitIyAH pazcimagAH tatra caturdaza nadIsahakhaparivRte pratyekaM gaGgAsindhU / yathottaraM dviguNanadIparivRte dve dve nadyau zItAzItodAbhyAmarvAk tu pratyeka dvAtriMzatsahakhAdhikapaJcalakSanadIparivRte / uttArAstu dakSiNAbhistulyAH / bhakSetra fassmbhataH paJca yojanazatAni SaDaviMzAni ekonaviMzatibhAgIkRtasya yojanasya SaD bhAgAH, dviguNaviSkambhA yathottaraM varSadharavarSA videhAntAH / uttarA dakSiNatulyAH / videheSu niSadhasyottarato merordakSiNato vidyutprabhasaumanasAbhyAM pazcimapUrvAbhyAM niSadhamevAntarvartibhyAM gajadantA kRtibhyAM parvatAbhyAmAvRtAH zItodAnadIbhinnahadapaJcakobhayapArzvavyavasthitairdazabhiH kAJcanaparvatairvirAjitAH zItodAnadIpUrvAparakUlasthitAbhyAM yojanautroccAbhyAM tAvadadhovistRtAbhyAM tadarthauparivistRtAbhyAM ca vicitrakUTacitrakUTA bhyAM zobhitAca devakuravaH viSkambheNaikAdazayojanasahakhANi aSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni / meroruttarato nIlAdakSiNato gandhamAdanamAlyavatparvatAbhyAM gajadantAkRtibhyAM merunIlAntarasthAbhyAmAvRtAH zItAnadI vibhinnahRdapaJcakobhayapArzvasthitakAJcanaparvatazatena zItAnadyubhayakUlasthAbhyAM kAJcanAbhyAM yamakaparvatAbhyAM vicitrakUTacitrakUTamAnAbhyAM ca virAjitA uttarAH kuravaH / devakurUttarakurubhyaH pUrvataH pUrvavidehAH, pazcimato'paravidehAH / pUrvavideheSu cakravati vijetavyA nadIparvatavibhaktAH caturtha prakAzaH in Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 645 // parasparamagamyAH poDaza vijayAH, evamaparavideheSvapi // bharatakSetramadhye ca pUrvAparAyata ubhayataH samudramavagADho dakSiNottarArdhavibhAgakArI tamikhAkhaNDaprapAtAguhAdvayo pazobhitaH par3a yojanAni sakrozAni dharaNitalamavagADhaH paJcAzadyojanavistRtaH paJcaviMzatiyojanocchUito vaitAdacaparvataH / atra ca dakSiNottarapArthAbhyAM bhUmito dazayojanebhya Urdhva dazayojanavistRte vidyAdharazreNyau / tatra dakSiNasyAM sajanapadAni paJcAzanagarANi, uttarasyAM tu SaSTiH / vidyAdharazreNibhyAmUrdhvamubhayato dazayojanAnte 1vyantarazreNyau, tayoya'ntarAvAsAH / vyantarazreNyorupari paJcasu yojaneSu nava kUTAni / vaitADhayavaktavyatA airAvatakSetre'pi samAnA vaktavyA // jambUdvIpasya ca prAkArabhUtA vajramayI aSTayojanocchrAyA jagatI, dvAdaza yojanAnyasyA mUle viSkambhaH, madhye'STau yojanAni, upari catvAri yojanAni, tadupari dvigavyUtyucchrAyo jAlakaTako vidyAdharakrIDAsthAnam / tasyApyupari padmavaravedikA devabhogabhUmiH / asyAzca jagatyAH pUrvAdiSu dikSu vijayavaijayantajayantAparAjitAkhyAni catvAri dvArANi, himavanmahAhimavatorantare zabdApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH / rukmizikhariNormadhye vikaTApAtI / mahAhimavaniSadhayorantare gandhApAtI / nIlarukmiNorantare mAlyavAn / sarve'pi yojanasahakhocchrAyAH plyaakRtyH|| tathA jambUdvIpaparikSepI tadviguNavistAro (madhye dazayojanasaTava) yojanasahakhAvagADho mAtrayA paJcanavati 1 tiryagjaMbhakAnAM. // 645 // Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram zAkA yojanasahakhANi yAvadubhayata ucchrayeNa (saptazatayojana) pravardhamAnajalo madhye dazasahakhavistAre SoDazayojanasaisrocchrayazikharaH taduparikAladvaye'pi gavyUtadvitayaM yAvat hrAsavRddhimAn lavaNodaH samudraH / tatra madhye caturdiza yojanalakSapramANAH 1 prAkkramAt vaDavAmukhakeyUrapUpakaIzvarAkhyAH sahakha (yojana ) vajramayakuDacA dazayojanasahakhANyatro mukhe ca vistRtAH kAlamahAkAlavelambaprabhaJjanasurAvAsA vAyughRtatribhAgajalA 2 mahAliJjarAkRtayaH pAtAlakalazAH / kSullakAzcAnye sAhakhAH adho mukhe ca zatyAH, dazayojanakuDayAH, vAyUnAmitamadhyamizroparijalAH caturazItyadhikASTazatAnvitasaptasahakhasakhyA: ( 7884 ) tathA dvicatvAriMzatsahasrasaGkhyA (42000) nAgakumArA antarvelAdhAriNaH, dvisaptatisahakhANi ( 72000) bAhyavelAdhAriNaH, SaSTisahasrANi (60000) zikhA - derdhAriNaH / gostUpodakAbhAsazaGkhodakasImAno velAdhArIndragirayaH 3 kanakAGkarajatasphaTikamayA gostUpazivakazaGkhamanaHzilAvAsAH dvicatvAriMzadyojanasahakheSu4 dizyAH ekaviMzasaptadazayojanazatoccAH (1721) adho dvAtriMzatyadhikayojanasahakhavistArAH (1022 ) upari caturviMzacatuHzatayojanAH (424) tadupari prAsAdAH / karkoTakakArdamakailAsAruNaprabhA aNuvelAdhArIndragirayaH sarvaratnamayAH karkoTavidyujihakailAsAruNaprabhAvAsAH / tathA vidikSu dvAdazayojanasahakheSu prAcyA mindudvIpoM tAvadvistArAyAmau tAvatpareNa savitroH / tathA gautamadvIpaH susthitAvAsastAvati / tathA antarbAhyalAvaNikacandrasUryANAM (dvIpAH) sarveSu ca prAsAdAH, lavaNo lavaNarasaH // lavaNodadhiparikSepI tadviguNo dhAtakIkhaNDaH / ya ete meruvarSadharavarSAdayo jambUdvIpe'bhihitA ete dviguNA (1) uccatve vistAre ca / (2) mahAgartAkArAH uccatve vistAre ca sahasram / (3) velaMdharaparvatAH (4) jambUdvIpajagatyAH caturtha prakAzaH // 646 // Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 647 // dhAtakIkhaNDe dvAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dakSiNottarAyatAbhyAM vibhaktAH, ebhireva nAmabhirjambudvIpakasamasaGkhyAH pUrvArdhe cAparAdhe ca cakrarasaMsthitA ( jambUdvIpasaMbandhi ) niSadhAdisamocchrAyAH kAlodadhilavaNajalasparzino varSa - dharAH sevAkAraparvatAH, aradhivarasaMsthitAzca varSA iti // dhAtakIkhaNDa parikSepI aSTayojanalakSaviSkambhaH kAlodaH samudraH // kAlodaparikSepI tadviguNavistAraH puSkaravaradvIpaH tadardhe yAvanmAnuSaM kSetraM / yazca dhAtakIkhaNDe mervAdInAM seSvAkAraparvatAnAM saGkhyA viSayaniyamaH sa eva puSkarArdhe veditavyaH, dhAtakIkhaNDakSetrAdivibhAgato dviguNakSetrAdivibhAgazca / dhAtakIkhaNDa puSkarArdhayozca kSudrameravazcatvAro'pi mahAmeroH paJcadazabhiryojanasaha khehIMno cchrAyAH (85000) SabhiryojanazatairdharaNitale hInaviSkambhAH teSAM prathamaM kANDaM mahAmerutulyaM (1000) dvitIyaM saptabhiryojanasahasrairhInaM (56000) tRtIyamaSTAbhiH (28000 ) bhadrazAlanandanavane mahAmeruvat sArdhapaJcapaJcAzadyojana sahakhopari paJcayojanazatavistRtaM saumanasaM, tato'STAviMzatiyojanasahakhopari caturNavatyadhikacaturyojanazatavistRtaM pANDakavanam upari cAdhazca viSkambho'vagAhazca ( 1000 - 10000 - 1000 ) tulyo mahAmeruNA, cUlikA ceti // " tadevaM mAnuSaM kSetramardhatRtIyA dvIpAH, samudradvayaM paJca mevaH paJcatriMzatkSetrANi, triMzadvarSadharaparvatAH, paJca devakuravaH paJzcottarAH kuravaH zataM SaSTyadhikaM vijayAnAmiti // tataH paraM mAnuSottaro nAma parvato mAnuSalokaparikSepI mahAnagaraprAkAravRttaH puSkaravaradvIpArdhaviniviSTaH kAJca caturtha prakAzaH II6375 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram I[6ThThA namayaH saptadazayojanazatAnyekaviMzAnyucchritaH catvAri yojanazatAni triMzAni krozaM cAdho dharaNitalamavagADho, yojanasaha dvAvizamadhAstAdvistRtaH sapta yojanazatAni trayovizAni madhye catvAri yojanazatAni caturviMzAnyuparIti / na kadAcidasmAtparato manuSyA jAyante vA mriyante vA / ye'pi cAraNavidyAdhararddhiprAptA manuSyAstamullaGghya parato gatAste'pi tatra na mriyante, ata eva mAnuSottara ityucyate / na ca tatparato bAdarAgnimeghavidyunnadIkAlapariveSAdayaH / mAnuSottarAdarvA punaH paJcatriMzati kSetreSu sAntaradvIpeSu janmato manuSyA bhavanti saMharaNa vidyaddhiyogAt sarveSvardhatRtIyeSu dvIpeSu samervAdizikhareSu samudradvaye ceti // bhAratakA haimavatakA ityevamAdayaH kSetravibhAgena, jambUdvIpakA lavaNakA ityAdayo dvIpasamudravibhAgena manuSyA iti / te ca dvividhA AryA mlecchAca / tatrAryAH sArdhapaJcavizatijanapadaprabhavAH / janapadAstu viziSTanagaropala kSitA ime tadyathA rAyagiha magaha 1 caMpA aMgA 2 taha tAmalitti vaMgA 3 ya / kaMcaNapuraM kaligA 4 vANArasI caiva kAsI 5 a // 1 // sAkeya kosalA 6 gayapuraM ca kuru 7 soriaM kusahAya 8 / kaMpillaM paMcAlA 9 ahichattA jaMgalA 10 ceva // 2 // (1) jaMghAcAraNavidyAcAraNAH || 1 rAjagRhaM magadhAH 1 caMpA aGgA 2 stathA tAmaliptirvaGgAya 3 / kAJcanapuraM kaliGgA 4 vANArasI ceva kAzI 5 ca // 1 // sAketaM kozalA 6 gajapuraM ca kuravaH 7 zauyaM kuzArtAzca 8 kAmpIlyaM paJcAlA 9 ahicchatrA jAGgalAzcaiva 10 ||2|| caturtha prakAzaH // 648 // Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAza // 649 // vAravaI asurahA 11 mihilavidehA 12 a vaccha kosNbii| naMdipuraM saMDillA 14 bhadilapurameva malayA 15 y||3|| bairADa maccha 16 varaNA acchA 17 taha mattiyAvai dasaNNA / 18 suttImaI ya cedI 19 vIabhayaM siMdhusovIrA 20 // 4 // ls mahurA ya sUraseNA 21 pAvA maMgA 22 a mAsa purivaTTA 23 / sAvatthI a kuNAlA 24 koDIbaritaM ca lADhA 25 y||5|| seyaviyA vi ya nayarI keayazraddhaM 26 ca AriaM bhaNiaM / jatthoppatti jiNANaM cakkINaM rAmakaNhANaM // 6 // zakayavanAdayastu mlecchAH / tadyathA(2) sagajavaNasabarababbarakAyamuruDuDDagoNapakkaNayA / aravAgahUNaromasapArasakhasakosiyA ceva // 1 // Dumbila alausa bukkasa bhillaMdha puliMda kuMca bhmrruaa| kApoa cINa caMcu a mAlava daviDA kulatthA (kkhA)ya kekaya kirAya hayamuha kharamuhagayaturagameMDhapamuhA ya / hayakaNNA gayakaNNA aNNe vi aNAriA baDave // 3 // (1) dvArabatI ca surASTrA11 mithilA videhAzca12 vatsAH kauzAmbI13 / nandIpuraM zAMDilyA 14 bhaddilapurameva malayAzra15 para virATaH matsyA16 varuNA acchA:17 tathA mRttikAvatI dazArNAH18 zuktimatI ca cedayaH19 vItabhayaM sindhusauvIrAH20 mathurA ca ca zUrasenAH21 pApA magAzca 22 mASapurI vartAH 23 / zrAvastizca kuNAlA 24 koTivarSe ca lADhAzca 25/09 zvetambikA'pi ca nagarI kaikeyA 26 cAryA bhnnitaaH| yatrotpattijinAnAM cakriNAM rAmakRSNAnAm // 6 // (2) zakayavanazabarakAyamuruNDoDDagoNapakvaNakAH / AkhyAnakahUNaromazapArasakhasakauzikAzcaiva // 1 // dumbalizca lakuzabukkAsabhillAndhrapulindrakrauMcabhramararucayaH / kApotacInacaMcukamAlavadraviDakulArthA (khyA) zca kaikeyakirAtahayamukhakharamukhagajatumidapramukhAzca / hayakarNA gajakarNA anye'pyanAryA bahavaH // 3 // // 6490 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / / 650 // pAvA ya caMDakammA aNAriyA nigviNA niraNutAvA | dhammo tti akkharAI suviNe vi na naJjae tANa ||4|| tathAsntaradvIpajA api mlecchAH / antaradvIpAzca SaTpaJcAzat / tadyathA - himavataH prAgbhAge pazcAdbhAge ca vidikSu pUrvottarAdikAsu catasRSu trINi yojanazatAni lavaNajaladhimavagAhya pUrvottarasyAM dizi yojanazatatrayAyAmaviSkambhaH prathamo'ntaradvIpaH ekorukAbhidhAnaH sthitaH, sa caikoruka puruSANAmadhivAsaH dvIpanAmatazca puruSanAmAni puruSAstu sarvAGgopAGgasundarA naikorukA eva, evaM zeSA api / dakSiNapUrvasyAM trINi yojanazatAni lavaNajaladhimavagAhya yojanatrizatAyAmaviSkambha AbhASika puruSAdhivAsaH prathama AbhASiko'ntaradvIpaH / tathA dakSiNAparasyAM trINi yojanazatAni lavaNajaladhimavagAhya yojanatrizatAyAmaviSkambho lAGgUlikamanuSyAvAso lAGagulakAbhidhAnaH prathamo'ntaradvIpaH / tathottarAparasyAM triNi yojanazatAni lavaNajaladhimavagAhya yojanatrizatAyAmaviSkambho vaiSANika manuSyAvAso vaizANikAbhidhAnaH prathamo'ntaradvIpaH // tatazcatvAri yojanazatAnyavagAhya caturyojanazatAyAmaviSkambhA evameva hayakarNAnAM gajakarNAnAM gokarNAnAM zaSkulikarNAnAM catvAro'ntaradvIpAH / tataH paJca yojanazatAnyavagAhya paJca yojanazatAyAmaviSkambhA AdarzamukhAnAM meSamukhAnAM hayamukhAnAM gajamukhAnAmantaradvIpAH / tataH SaD yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA azvamukhAnAM hastimukhAnAM siMhamukhAnAM vyAghramukhANAmantaradvIpAH // tataH sapta yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA azva - (1) pApAzca caNDakarmANo'nAryA nirghRNA niranutApAH / dharma ityakSarANi svapne'pi na jJAyante teSAm ||4|| caturtha prakAzaH // 650 // Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prakAzA karNAnAM siMhakarNAnAM hastikarNAnAM karNaprAvaraNAnAmantaradvIpAH // tato'STau yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA ulkAmukhAnAM vidyujjihAnAM meSa nukhANAM vidyudantAnAmantaradvIpAH // tato nava yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA ghanadantAnAM gUDhadantAnAM zreSTadantAnAM shuddhdntaanaamntrdviipaaH|| eteSu ca manuSyA yugmaprasavAH palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSo'STadhanuHzatoccA bhavanti / tathairAvatakSetravibhAgakAriNaH zikhariNo'pi pUrvottarAdi vidikSu amunaiva krameNa nAmakalApena cAntaradvIpakAnAmaSTAviMzatirbhavati, militAH SaTrapaJcAzadantaradvIpakA bhavanti // __ mAnuSottarAtparatastu puSkaravaradvIpasya dviitiiymmdh| puSkaravaradvIpAt paratastatparikSepI dvIpadviguNavistAraH puSkarodasamudraH / tato vAruNivaradvIpasamudrau, kSIravaradvIpasamudrau, ghRtavaradvIpasamudrau, ikSuvaradvIpasamudrau ca bhavataH / aSTamo nandIzvaradvIpaH sa ca caturazItilakSopetatriSaSTikoTayadhikayojanakoTizatapramANavalayaviSkambho vividhavinyAsodyAnavAn devalokapratispardhI jinendrapUjAvyApRtadevasaMpAtAtiruciraH svecchaavividhkriyaadevsNbhogrmyH| tatra tasya madhyabhAge catumaSu dikSu catvAro'Jjanagirayo'JjanavarNA bAhyamerusamucchAyA (84000 yojana) dazayojanasahakhAtiriktavistArA mRle upari 2sAhasAH / te ca krama devaramaNanityodyotasvayaMprabharamaNIyanAmAnaH / teSu jinAyatanAni yojanazatAyAmAni tadardhavistArANi dvisaptatiyojanoccAni / tattra SoDazayojanoccAni aSTayojanavistArANi aSTayojanapravezAni devAsuranAgasupaNAkhyAmaranivAsAni tannAmAni ca catvAri dvArANi, tanmadhye maNipIThikAH SoDazayojanAyAmavistArA aSTayojanotsedhAH tadupari devacchandakA sAdhikAyAmoccakAH, teSa (1) bhUmau dazayojanasahasavistArAH ityapi jJeyam. (2) sahakhayojanavistArA ityarthaH / // 651 // Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 caturtha yogazAsram prakAzaH 652 / pratyekamRSabhAvardhamAnAvAriSeNAcandrAnanAbhikhyAnAM zAzvatajinapratimAnAM paryaGkaniSaNNAnAM svaparivAravRtAnAmaSTottara zataM / pratipratimaM ca dve nAgapratime yakSapratime bhUtapratime kuNDadharapratime cAmaradharapratime ca bhavataH, pRSThatazchatradharapratimaikA / tAni ca dAmaghaNTAdhUpaghaTikA'STamaGgalakatoraNadhvajapuSpacaGgerikApaTalacchavAsanAdimanti tapanIyarucirarajovAlukAprastRtAni SoDazapUrNakalazAdibhUSitAni AyatanamAnamukhamaNDapaprekSAmaNDapAkSavATakamaNipIThikAstUpapratimAcaityavRkSendradhvajapuSkariNIkramaracanAni / ___ aJjanagirINAM catusaSu dikSu pratyekaM lakSayojanamAnAH puSkariNyaH, tadyathA-nandiSeNA, amoghA. gostUpA, sudarzanA / nandottarA. nandA, sunandA, nandivardhanA / bhadrA, vizAlA, kumudA puNDarIkiNI / vijayA, vaijayantI jayantI aparAjitA prAkkramAdgaNyAH / tAsAM ca pratyekaM paJcayojanazatyAH parato lakSayojanAyAmAni paJcayojanazatIpRthUni azokasaptacchadacampakacUtAbhidhAnAnyudyAnAni / vApInAM ca madhye sphATikA dadhimukhA lalAmavedi kodyAnAdilAJchanAzcatuHpaSTiyojanasahasroccA yojanasahakhamavagADhA dazayojanasahakhAdhovistRtAH tAvadupari, palyA kRtayaH / kecitta puSkariNInAmantare dvau dvau ratika parvAtAvAhuH / te ca dvAtriMzadbhavanti / dadhimukheSu ratikareSu cAJjanavadAyatanAni / dvIpavidikSu ratikArAzcatvAro dazayojanasahakhAyAmaviSkambhA yojanasahasroccAH sarvaratnamayA jhallAkRtayaH / tatra dakSiNayoH zakrasya uttarayorIzAnasya aSTASTAnAM mahAdevInAM yojanazatasahasrAbAdhasthAnA dikSu jambUdvIpasamAH pratyekaM jinAyatanabhUSitA aSTASTa rAjadhAnyaH sujAtA saumanasA arciAlI prabhAkarA padyA zivA zuciraJjanA bhUtAvataMsA gostUpA sudarzanA amalA apsarA rohiNI navamI ceti / tathA ratnA ratnoccayA sarvaratnA // 652 // Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 653 // ratnasaMcayA vasuH vasumitrA vasubhAgA vasuMdharA nandottarA nandA uttarakuru devakuru kRSNA kRSNarAjiH rAmA rAmarakSitA ceti prAgdakSiNAkramAt tatra devAH sarvasampadantaH sa (sva) parivArAnugatAH puNyatithiSu surAsurAvidyAdharAdipUjyAnAM jinAnAmAyataneSu pramuditamanaso'STAhikIpUjAH kurvanti / iha cAJjaneSu (4) dadhimukheSu (16) ca viMzatirjinAyatanAni, ratikareSu dvAtriMzat / evaM girizikhareSu dvipaJcAzat rAjadhAnISu (ca) dvAtrizajjinAyatanAni kecittu SoDaza manyante / etadarthasaMvAdinyo gAthA: 1 jaNa koDi saya tisaha caurAsIlakkhavalaya vikkhaMbho / ahamadIbo naMdIsaro'tthi sai vilasira suroho // 1 // tattha majjhe cauro disAsu aMjanagirI gavalavanA / joyaNasahassa culasIha mUsiyA sahasamavagADhA ||2|| bhUmitale dasasahasA (10000) caunaui sayA (9400) ya sahasamuvaritale (1000) pihulA aDavIsaMsattigaM (3 / 28) dasaMsoya khayabuDDhI ||3|| puvadisi devaramaNo nicujoo a dAhiNadisAe / avaradisAe sayaMpabha ramaNijjo uttare pAse ||4|| (1) yojanakoTizatatripaSTicaturazItilakSavalayaviSkambhaH / aSTamadvIpo nandIzvaro'sti sadA vilasitasuraughaH // 1 // tatra madhye catvAro dikSu abjanagirayo gavala (mahiSazRGga) varNAH / yojanasakhacaturazItimucchritAH sahakhamavagADhAH || 2 | bhUmitale dazasahakhAH caturnavadizatAni ca (bhUmau ) sahakhamuparidale / pRthulA aSTAvizAMzatrikaM dazAMzazca kSayavRddhI // 3 pUrvadizi devaramaNo nityodyotazca dakSiNadizi / aparadizi svayaMprabho ramaNIya uttare pArzve ||4|| XXX caturtha prakAzaH // 653 // Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturva yogazAsram 654 // aMjaNayANa caudisi joyaNalakkhammi lakkhavikhaMbhA / pukkhariNIu sahassovehA nimmacchasacchajalA // 5 // naMdiseNA 1 amohA ya 2 gotthubhA ya 3 sudaMsaNA 4 / naMduttarA 1 ya naMdA 2 sunaMdA 3 naMdivaddhaNA 4 // 6 // bhaddA 1 visAlA 2 kumuyA bArasI puMDarIgiNI 4 / vijayA 1 vaijayaMtI 2 ya jayaMtI 3 aparAjiA 4 // 7 // punvAikamA nAmA pukkhariNINaM to a paMcasae / gaMtUNa lakkhadIhA vaNasaMDA paMcasayapihulA ||8|| punveNa asogavaNaM dakkhiNao vA sattavanavaNaM / caMpakavaNamavareNuttareNa savvANa cUavaNaM // 9 // pallasamA joaNadasasahassapiDulA sahassamogADhA / causahisaharasuccA phalihamayA pukkhariNimajjhe // 10 // solasa dahimuhagiriNo aMjaNadahimuhanagovaritalesu / joyaNasayadIha tayaddhavitthaDA dugasayarimuccA // 11 // (1) abjanakAnAM caturdikSu yojanalakSe lkssvisskmbhaaH| puSkariNyaH sahasAdhA nirmatsyasvacchajalAH // 5 // nandiSeNa 1 amoghA 2 ca gostUpA 3 ca sudarzanA 4 / nandottarA 1 ca nandA 2 sunandA 3 nandivardhanA 4 // 6 bhadrA 1 vizAlA 2 kumudA 3 dvAdazI puNDarIkiNI 4 / vijayA 1 vaijayantI ca 2 jayantI 3 aparAjitA 4 // 7 // pUrvAdikramAt nAmAni puSkariNInAM tatazca paJcazatam / gatvA lakSadIrghA vanakhaNDAH paJcazatapRthulAH // 8 // pUrveNa azokavanaM dakSiNato vA saptaparNavanam / campakavanamapareNottareNa sarveSAM cUtavanam // 9 // palyasamA yojanadazasahakhapRthulAH shstrmvgaaddhaaH| catuHSaSTisahasroccAH sphaTikamayAH puSkariNImadhye // 10 // SoDaza dadhimukhagirayaH ajanadadhimukhanagoparitaleSu / yojanazatadIrghatadardhavistRtAni dvAsaptatimuccAni // 11 // // 654 // Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / / 655 / / 1bahuviviharUvarUvagavicittavicchittibhattisayakaliyA / patteyaM jiNabhavaNA toraNajhayamaMgalAijuA ||12|| devAsuranAgasuvaNNanAmagA nAmasamasurArakkhA / dArA solahaTTaca pihupavesA ya cauresu // 13 // paradAraM kalasAImuhamaMDavapecchamaMDavakkhADA | maNipIDhadhUbhapaDi mAci itarujjhaya pukkharaNio a ||14|| acca solasAyayapihulA maNipIDhiyA jiNaharaMto / taduvari devacchaMdA rayaNamayA sAhiyapamANA // 15 // tatthusabhavaddhamANayacaMdANaNavAriseNanAmANaM / sAsayajiNapaDimANaM paliaMkanisaSNamayaM // 16 // papaDimaM puro do do nAgapaDimajakkhabhUyakuMDadharA / duhao do camaradharA piThThe chattadharapaDimegA || 17 // taha ghaMTAcaMdaNaghaDabhiMgArAya risayAisuparaDA / pupphAiNegacaMgeripaDalachattAsaNAi iha || 18 || (1) bahuvividharUparUpakavicitravicchittibhaktizatakalitAni / pratyekaM jinabhavanAni toraNadhvajamaGgalAdiyutAni // 12 // devAsuranAgasuparNanAmakAni nAmasamasurArakSyANi / dvArANi SoDazASTASTocca pRthupravezAni ca caturSu (bhavaneSu) pratidvAraM kalazAdimukhamaNDapa prekSAmaNDapAkSATakAH / maNipIThastUpapratimAcaityatarudhvajapuSkariNyazva ||14|| aSToccA SoDazAyatapRthulA maNipIThikA jinagRhAntaH / tadupari devacchandA ratnamayAH sAdhikapramANAH // 15 // tatra RSabhavardhamAnakacandrAnanavAriSeNanAmnAm / zAzvatajinapratimAnAM palyaGkaniSaNNamaSTazatam (108) // 16 // pratipratimaM puro dve dve nAgapratimAyakSabhUtakuNDadharAH / ubhayato dve cAmaradhare pRSThe chatravarapratimaikA // 17 // tathA ghaNTA candanaghaTabhRGgArAdarzakAdisupratiSThAH / puSpAdyanekacaGgerIpaTalacchatrAsanAdi iha ||18|| caturtha prakAzaH / / 655 / / Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstrama // 656 // iha sattavatamAsa dukkhariNiaMtare do do / raikaraganagA battIsamesu pubvaMva jiNabhavaNA ||19|| vaMdaMtanamaMsaMta abhitthurNatapUyaMta iMtajaMtehi / khayarasurehi arahiA punnatihi mahAmahakarehi // 20 // tahA joyaNasahasruccA vikkhaMbhAyAmasamadAsasahassA / jhallarinibhA raikarA rayaNamayA vidisi dIbaMto // 21 // tesu caunha disAsu joyaNalakkhammi jaMbudIvasamA / aTTha rAyahANI saksANaggamahisINaM // 22 // vimalamaNisALavalyANa tANa majjhe puDho jiNAyayagA / jiNapaDimA puvvamiveha aNuvamaparamaramaNijjA ||23|| iya vIsaM bAvanaM ca jiNahare girisire saMdhuNimo | iMdANirAyahANisu battIsaM solasaM ca vaMde ||24|| nandIzvaradvIpaparikSepI nandIzvaraH samudraH / tataH paramaruNo dvIpaH, arUNodaH samudraH / tato'ruNavaro dvIpaH, aruNavaraH samudraH / tato'ruNAbhAso dvIpaH, aruNAbhAsaH samudraH / tataH kuNDalo dvIpaH kuNDalodaH samudraH / tato (1) iha sUtroktodezAt dvipuSkariNyantare dvau dvau / ratikarakanagau dvAtriMzat eSu pUrvavat jinabhavanAni // 19 // vandamAnanamasyadabhistuvatpUjayadgacchadbhiH / khacarasuraiH arahitAH puNyatithau mahAmahakaraiH ||20|| tathA yojanasahakhoccA] visskmbhaayaamsmdshshkhaaH| jhallarInibhA ratikarA ratnamayA vidikSu dvIpasya (dIpyamAnAH) teSAM catuNI dikSu yojanalakSe jambUdvIpasamAH / aSTASTa rAjadhAnyaH zakrezAnAgramahiSINAm ||22|| vimalamaNizAlavalayAnAM tAsAM madhye pRthak jinAyatanAni / jinapratimAH pUrvavadiha anupamaparamaramaNIyAH ||23 iti viMzati dvipaJcAzataM ca jinagRhANi girizikhare SusaMstuvImaH / indrANIrAjadhAnISu dvAtrizataM SoDaza vA vande prakAzaH // 656 // Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 657 // rucako dvIpaH, rucakaH samudraH / evaM prazastanAmAno dviguNamAnA dvIpasamudrAH / antyaH svayambhUramaNaH smudrH|| eSAM ca madhye'rdhatRtIyadvIpeSu bharatairavatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH / kAlodapuSkarasvayaMbhUramaNA udakarasAH lavaNodo lavaNarasaH / vArUNodazcitrapAnavAn / kSIrodaH khaNDAdimizraghRtacaturbhAgagokSIrarasavAn / ghRtodaH sukvathitasadyovisyanditagoghRtarasaH / shessaashcturjaatkyukttribhaagcchinnekssursbjjlaaH| lavaNakAlodasvayaMbhUramaNA bahumatsyakacchapAH, netare // tathA jambUdvIpe jaghanyena catvArastIrthakRtaH cakravartino baladevA vAsudevAzca sadA bhavanti / utkarSeNa caturkhi zajinAH triMzaca kSitIzAH (cakriNaH) / dhAtakIkhaNDe puSkarArdhe ca dviguNAH / tiryagralokArdhva navayojanazatonasaptarajjupramANa UrdhvalokaH / tatra saudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahakhArAnataprANatAraNAcyutA dvAdaza kalpAH / tadupari nava graiveyakAH / tadupari vijayavaijayantajayantAparAjitAni vimAnAni prAkkramAt , madhye sarvArthasiddham / tadupari dvAdazasu yojaneSu paJcacatvAriMzadyojana lakSAyAmaviSkambhA ISatpragbhArA nAma pRthvI, sA siddhizilA / tato'pyupari gavyUtatrayAvaM caturthagavyutaSaSThabhAge A lokAntAt siddhAH // tatra dharaNitalAta samabhAgAt saudharmazAnau yAvatsArdharajjuH / sanatkumAramAhendrau yAvat sArdhaM rajjudvayaM / sahasrAraM yAvat paJca rajjavaH / acyutaM yAvat SaT rajjavaH / lokAntaM yAvatsapta rajjavaH // saudharmezAnau vRttau candramaNDalAkArau / tatra dakSiNArdhe zakra indraH, uttarArdhe iishaanH| sanatkumAramAhendrAvapyevaM, // 657 // Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / / 658 / / tatra dakSiNArthe sanatkumAra uttarArdhe mAhendraH / tata UrdhvalokamadhyabhAge loka puruSakUrparasamapradeze brahmalokaH, tannAmendraH tadekadezavAsinaH sArasvatAdityavadanyaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhamarutAriSTAkhyA lokAntikA devAH / tato'pyupari lAntakaH, tannAmendraH / tato'pyupari mahAzukraH, tannAmendraH / tato'pyupari sahastrAraH tannAmendraH / tato'pyupari saudharmezAnavaccandrAkArAvAnataprANatau kalyo, tatra prANatavAsI tannAmA tayoreka indraH / tato'pyupari prAgvaccandrAkArAvAraNAcyutau tatrAcyuta nivAsI tanAmA tayoreka indraH / tataH paramahamindrA devAH || tatra prathama kalpa ghanodadhipratiSThAnauM / tadupari trayo vAyupratiSThAnAH / tataH paraM trayo ghanodadhighanavAtapratiSThAnAH / taduparyAkAzapratiSThAnAH / teSvindrasAmAnikatrAyastrizatpariSadyAtmarakSalokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogyakiviSikA devAH / tatrendrAH sAmAnikAdibhedAnAM navAnAmadhipatayaH / iMdrasamAnAH sAmAnikA amAtyapitRgurUpAdhyAyamahattaravatkevalamindratvahInAH 1 trAyastrizA mantripurohitasthAnIyAH 2 / pAriSadyA vayasyasthAnIyAH 3 / AtmarakSA aGgarakSasthAnIyAH 4 / lokapAlA ArakSakArthacarasthAnIyAH 5 / anIkAnyanIkasthAnIyAni, tadadhipatayo daNDanAyaka sthAnIyA apyanIkAni 6 / prakIrNakAH paurajanapadasthAnIyAH 7 / AbhiyogyA dAsasthAnIyAH 8 / kilviSikA antasya ( antyaja) sthAnIyAH 9 / trAyastrizallokapAlavarjA vyantarA jyotiSkAH // saudharme vimAnAnAM dvAtriMzallakSAH / aizAne'STAviMzatiH / sanatkumAre dvAdaza / mAhendre'STau / brahmaloke catvAraH / lAntake paJcAzatsahakhANi / zukre catvAriMzatsahasrANi / sahasrAre paT sahakhANi / AnataprANatayozcatvAri zatAni / bharaNAcyutayostrINi / prathame graiveyakatrike ekAdazottaraM zataM / madhyame trike saptottaraM / upari trike ekameva zataM / Saras caturtha prakAzaH // 658 // Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram caturtha prakAzaH // 659 // anuttaravimAnAni paJcaiva iti / evaM vimAnAnAM caturazItirlakSAH saptanavatizca sahakhANi trayoviMzAniti vijayA- | diSu caturkhanuttaravimAneSu dvicaramA devAH / sarvArthasiddha tvekacaramAH // ___ eteSu ca saudharmAdArabhya sarvArthasiddhaM yAvaddevAH sthityA prabhAveNa sukhena dIptyA lezyayA vizudhyA indriyaviSayeNa avadhijJAnaviSayeNa ca pUrvapUrvebhya uttarottare'dhikAH, gatyA zarIreNa parigraheNAbhimAnena ca hiinhiintraaH| ucchvAsaH sarvajaghanyasthitInAM bhavanapatyAdInAM devAnAM saptastokAnte AhArazcaturthAnte / palyopamasthitInAmantardivasasyocchvAsaH, divspRthktvtshcaahaarH| yasya yAvanti sAgaropamANi (AyuSaH) tasya tAvatsvardhamAseSUcchvAsaH, tAvatsveva varSasahasreSvAhAraH / devAzca sadvedanAH prAyeNa bhavanti, yadi cAsadvedanA bhavanti tato'ntarmuhartameva, na prtH|| utpattirdevInAmA IzAnAta, gamanaM ca A acyutAt / tApasAnAmA jyotisskaadutpttiH| A brahmalokAccarakaparivrAjakAnAM / paJcendriyatirazcAmA sahasrArAt / manuSyazrAvakANAmA acyutAt / mithyAdRSTInAM pratipannajinaliGgAnAM yathoktasamAcArIparipAlakAnAmA navamaveyakAt / caturdazapUrvadharANAM brahmalokAdUrdhvamA sarvArthasiddhAt / avirAdhitavratAnAM sAdhUnAM zrAvakANAM ca jaghanyena saudharme / / bhavanavAsyAdayo devA A IzAnAt kAyapravIcArAH / te hi saMkliSkarmANo manuSyavanmaithunamukhamanupralIyamAnAstItrAnuzayAH kAyasaMklezaja sarvAGgINaM sparzamukhamavApya prItimupalabhante iti / zeSAH sparzarUpazabdapravIcArA (1) caramabhavinaH // // 659 // Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 660 // dvayordvayoH, caturSu manaHpravIcArAH pareSvapravIcArAH pravIcAravadbhayo devebhyo'nantaguNasukhA iti / ayamadhastirya gurdhvabhedo lokaH / asya ca madhye rajjupraNAyAmaviSkambhA UrdhvAdhazcaturdazarajjvAtmikA sanADI trasAH sthavarAva jIvA atra bhavantIti kRtvA / sanADyA bahiH sthAvarA eva jIvA bhavantIti // 105 // lokasyaiva vizeSasvarUpamAha niSpAdito na kenApi na dhRtaH kenacicca saH / svayaMsiddho nirAdhAro gagane kitvvsthitH||106|| niSpAditaH kRto na kenApi prakRtIzvaraviSNubrahmapuruSaprabhRtInAmanyatamena / prakRteracetanatvAt kartRtvAnupapatteH / IzvarAdInAM ca na kartRtvaM prayojanAbhAvAt / krIDA prayojanamiti cet na, krIDAyAH kumArakANAmiva rAgiNA meva saMbhavAt, krIDAsAdhyAyAzca prItesteSAM zAzvatikatvAt krIDAnimittAyAM tu prItau teSAM pUrvamatRptatvaprasaGgaH / kRpayA pravRttiriti cet tarhi mukhyeva sargaH syAt na duHkhI / karmApekSaH sukhaduHkhamayaH sarga iti cet tarhi karmaiva kAraNamastu / karmApekSatve caiSAM svAtantryavighAtaH / karmajanye ca bhAvanAM vaicitrye kimIzvarAdibhiH prayojanam ? / atha prayojanamantareNaiva teSAM sargakramaH, tadayuktaM, na prayojanamantareNa bAlo'pi kiJcitkaroti, tasmAnna kenacidayaM loko niSpAdita iti / na ca kenacidayaM dhiyate, zeSakUrmavarAhAdayastasya dhArakA iti cet teSAmapi kiM dhArakamiti vAcyaM, AkAzamiti cet tasyApi kiM dhArakaM ? svapratiSTamevedamiti cet, loko'pi tathA'stu / evaM ca sati kenacidanutpAditatvAtsvayaMsiddhaH kenacidadhRtatvAnnirAdhAraH / nanu nirAdhArasyApi tasya kutrAvasthAnam ? ityAha gagane kiM tvavasthitaH AkAzarUpa evAyamAkAza ca pratiSThitaH ityarthaH / atrAntarazlokAH caturtha prakAzaH // 660 / / Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 661 // nanu lokabhAvanAyA bhAvanAtvaM kathaM bhavet ? / ucyate nirmamatvaM syAdito'pi hi nizamyatAm // 1 // sukhahetoM kvacidbhAve mano rajyanmuhurmuhuH / lokabhAvanayA'tyarthe viprakIrNa vidhIyate || 2 || bhUdvIpasAgarAdIni dharmadhyAnasya gocaraH / ityuktaM dhyAnazatake narte tallokabhAvanAm ||3|| jinokte lokarUpe ca saMvAdini vinizcite / atIndriye mokSamArge'thAdhatte pratyayaM janaH || 4 || iti lokabhAvanA // 11 // 106 // atha bodhidurlabhatvabhAvanAM zlokatrayeNAha - akAmanijarUpAt puNyAjjantoH jAyate / sthAvaratvAttrasatvaM vA tiryaktvaM vA kathaJcana // 107 // akAmanirjarA yathApravRttikaraNena girisaridupalagholanAkalpenAkAmasya nirabhilASasya yA nirjarA karmapradezavicaTanarUpA saiva rUpaM yasya tasmAt puNyAditi puNyaM na puNyapakRtirUpaM, kintu karmalAghavarUpaM tasmAt jantoH zarIriNaH prajAyate bhavati / kiM tadityAha - sthAvaratvAdekendriyajAtisahacAristhAvaranAmakarmodayakRtAt paryAyavizeSAt, trasatvaM vA trasanAmakarmodayajaM dvIndriyatvAdisahacAri,, tiryaktvaM vA paJcendriyatiryagrUpatA, kathaJcana vizi STAtkarmalAghavAt // 107 // tathAmAnuSyamAryadezazca jAtiH sarvAkSapATavam / Ayuzca prApyate tatra kathaJcitkarmalAghavAt // 108 // mAnuSasya bhAvo mAnuSyaM kuto'pi karmalAghavAt yugacchidre zamilApravezanyAyena / tato'pi zakayavanAdyanArya caturtha prakAzaH // 661 // Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha prakAza // 662 // dezaparihAreNAryadezo magadhAdiH / tato'pyAyadezaprAptAvapi jAtiH, antyajAdiparihAreNottamajAtiH. jAtyA kulamupalakSyate / jAtikulaprAptAvapi sarvAkSapATavamahInapaJcendriyatA / tatra sarvAkSapATave'pi dIrghamAyuH kathazcitkarmalAghavAt azubhasya karmaNo lAghavAt apacayAt , upalakSaNAt puNyasyopacayAcca prApyate, na hyalpAyuH kizcanaihikamAmuSmikaM vA kArya kartuM zaktaH, bhagavanto'pi vItarAgA "he AyuSman ! gautama !" ityAdi vadanto dIrghAyuSkaM (STra) sarvaguNebhyo'dhikamAcacakSire // 108 // tathAprApteSu puNyataH zraddhAkathakazravaNeSvapi / tattvanizcayarUpaM tabodhiratnaM sudurlabham // 109 // puNyataH karmalAghavalakSaNAt zubhakarmodayalakSaNAcca prApteSvAsAditeSu / keSu ? ityAha-zraddhA dharmAbhilASaH kathako dharmopadeSTA guruH, zravaNaM tadvacanAkarNanaM, eteSu satsvapi / taditi prasiddhaM, bodhiratnaM sudula , bodhistu tatvanizcayaH tattvasya devagurudharmarUpasya nizcayo dRDho'bhinivezaH, tadeva rUpaM yasya tat tattvanizcayarUpaM / sthAvaratvAttrasatvAdInyapi durlabhAni, tebhyo'pi bodhiratnaM durlabhamiti suzabdenAha / yato mithyAdRzo'pi trasatvAdIni zravaNAntAnyanantazaH prApnuvanti, bodhiratnaM tu na labhante, taccAvighnaM mokSataruvIjamiti / atrAntarazlokAH rAjyaM vA cakrabhRttvaM vA zakratvaM vA na durlabham / yathA jinapravacane bodhiratyantadurlabhA // 11 // sarve bhAvAH sarvajIvaiH prAptapUrvA anntshH| bodhina jAtucitprAptA bhavabhramaNadarzanAt // 2 // pudgalAnAM parAvarteSvananteSu gtessvih| upArdhapudagalAvarte zeSe sarvazarIriNAm // 3 // sarveSAM karmaNAM zeSe koTikoTayantarasthitau / granthibhedAva kazcideva labhate bodhimuttamAm // 4 // yathApravRttikaraNAdanye tu granthisImani / prAptA apyavasIdanti bhramanti ca punarbhavam // 5 // // 662 / Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha // 663 // prakAza kuzAstrazravaNaM saGgo mithyAdRgbhiH kuvAsanA / pramAdazIlatA ceti syurbodheH paripanthinaH // 6 // cAritrasyApi saMprAptidurlabhA yadyapIritA / tathApi bodhiprAptau sA saphalA niHphalA'nyathA // 7 // abhavyA api cAritraM prApya greveyakAdiSu / utpadyante vinA bodhi tvApnuvanti na nivRtim // 8|| asaMprApte bodhiratne cakravartyapi raGkavat saMprAptabodhiratnastu raGko'pi yasyAttato'dhikaH // 9 // saMprAptabodhayo jIvA na rajyante bhave kvacit / nirmamatvAdbhajantyekaM muktimArgamanargalAH // 10 // ye prAptAH paramaM padaM tadapare prApsyani ye ke'pi vA, kecidavApnuvanti vikasatpuNyarddhayaH saMprati / sarve'pyapratimaprabhAvavibhavAM bodhi samAsAdya te, tasmAdbodhirupAsyatAM kimaparaM saMstUyatAM zrUyatAm // 11 // iti bodhibhAvanA // 12 // 109 // bhAvanAM nirmamatvahetukAmupasaMharan prakRte samatve yojayatibhAvanAbhiravizrAMtamiti bhaavitmaansH| nirmamaH sarvabhAveSu samatvamavalambate // 110 // spaSTaH // 110 // sAmyasyaiva phalamAha| viSayebhyo viraktAnAM somyvaasitcetsaam| upazAmyet kaSAyAgnirvAdhidIpaH samunmiSet // 111 // __sAmyavAsitacetasAM yoginAmata eva viSayebhyo viraktAnAmupazAmyet kaSAyAgnirityanarthaniSedhaH bodhidIpaH samunmiSedityarthaprAptiH // 11 // // 663 // Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / / 664 // tadevaM kaSAyajayamindriyajayena, indriyajayaM manaHzuddhayA, manaHzuddhi rAgadveSajayena, rAgadveSajayaM samatvena, samatvaM ca bhAvanAhetuka nirmamatvena pratipAdyottaraM prakaraNaM prakramate -- samatvamavalambyAtha dhyAnaM yogI samAzrayet / vinA samatvamArabdhe dhyAne svAtmA viDamyate // 112 // athAnantaraM yogI muniH samatvamavalambya dRDhaM cetasi vyavasthApya dhyAnaM vakSyamANalakSaNaM samAzrayet / yadyapi dhyAnamapi samatvameva, tathApi viziSTataraM sAmyaM dhyAnamucyate dhyAnarUpatAyogyaM tvAbhyAsikaM sAmyamiti na paunaruktyam / vyatirekamAha-- anuprekSAdibalalabdhaM samatvaM vinA'rabdhe dhyAne svakIya evAtmA viDambyate / tathAhi - indriyANi na guptAni manaHzuddhirna vA kRtA / rAgadvepau jitau naiva nirmamatvaM na nirmitam // 1 // nAbhyastA samatA kintu gatAnugatikatvataH / mUDhairArabhyate dhyAnaM lokadvayapathacyutaiH // 2 // I yathAvidhi dhyAnaM tu vidhIyamAnaM na biDambanA, pratyutAtmahitAya // 112 // etadevAha - mokSaH karmakSayAdeva sa cAtmajJAnato bhavet / dhyAnasAdhyaM mataM tacca tadvayAnaM hitamAtmanaH // 113 // mokSaH svarUpalAbhalakSaNaH karmaNAM svarUpAvaraNIyAnAM kSayAdeva, nAnyathA ityetadavivAdasiddhaM / sa ca karmakSaya AtmajJAnAdeva bhavatItyatrApyavivAdaH / taccAtmajJAnaM dhyAnasAdhyaM dhyAnenaiva sAdhyate, dhyAnasya sAdhyamevetyanyayogavyavacchedasvayogavyavasthAbhyAM dhyAnasAdhyatA / tattasmAddhetordhyAnamAtmano hitamiti prakRtam // 113 // nanu pUrvamarthaprAptaye'narthaparihArAya ca sAmyamuktaM idAnIM tu dhyAnasyAtmahitatvamucyate, tatkasya prAdhAnyaM ? caturtha prakAzaH ||664 // Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 665 // ucyate -- dvayorapi prAdhAnyaM nAntarIyakatvAt / etadevAha - somyena vinA dhyAnaM na dhyAnena vinA ca tat / niSkampaM jAyate tasmAdvayamanyo'nyakAraNam sAmyaM vinA na dhyAnaM bhavati, na ca dhyAnaM vinA sAmyaM bhavati / evaM tardItaretarAzrayaM ? naivaM sAmyamantareNa dhyAnaM na bhavatyeva, dhyAnaM tu vinA sAmyaM bhavadapi niSkampaM na bhavatIti itaretarAzrayadoSAbhAvaH / evaM ca sati dvayamanyo'nyasya hetutvenAvatiSThate // 114 // sAmyaM pUrvameva vyAkhyAtam idAnIM dhyAnasya svarUpaM vyAkhyAyate- muhantaHsthairye dhyAnaM chamasthayoginAm / dharmyaM zuklaM ca tadvedhA yogrodhstvyoginaam|| 115 iha dvaye dhyAtAraH -- sayogA ayoginazca / sayogA api dvividhA: -- chadmasthAH kevalinazca / tatra chadmasthayoginAM dhyAnasya lakSaNametat, yadutAntamuhUrtta / kAlamekasminAlambane cetasaH sthitiH, yadAha-- uttama saMhananasyaikA gracittanirodho dhyAnamAntarmuhUrttAt / tacca chadmasthAyoginAM dvedhA-dharmyaM zuklaM ca / tatra dharmAdazavidhAdanapetaM dharmeNa prApyaM vA dharmyam / zuklaM zuci nirmalaM sakalakarmamalakSaya hetutvAt / yadvA zugU duHkha tatkAraNaM vA'STavidhaM karma zuklamayatIti zuklaM / ayoginAM tu ayogikevalinAM dhyAnaM yoganirodhaH yogAnAM manovAkkAyAnAM nirodho nigrahaH / sayogikevalinAM tu yoganirodhakAla eva dhyAnasaMbhava iti pRthag noktaM, te hi dezonapUrvakoTiM yAvanma novAkkAyavyApArayuktA eva viharanti / apavargakAle tu yoganirodhaM kurvantIti // 115 // caturtha prakAzaH // 665|| Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 666 // nanu chadmasthayoginAM yadi muhUrttakAlaM dhyAnaM tarhi tataH paraM kiM syAdityAha - puhUrttAtparatazcintA yadvA dhyAnAntaraM bhavet / bahvarthasaMkrame tu svAddIrghA'pi dhyaansNttiH||116 muhUrttAtparato muhUrttattarakAlaM cintA bhavet yadvA dhyAnAntaraM Alambanabhedena bhinna bhavet na punarekameva dhyAna muhUrttAt parato bhavati tatsvAbhAvyAditi / evaM caikasmAdarthAdvitIyamarthamAlambamAnasya punastRtIyaM caturtha ca dIrghA'pi dIrghakAlA'pi dhyAnasaMtatirbhavet, muharttAntaraM ca prathame dhyAne samAptaprAye AlambanAntare tadvivRddhayarthaM dhyAne bhAvanAM kurvIt // 116 // tadevAha- JimidA maitrIpramoda kAruNyamAdhyasthyAni niyojayet / dharmyadhyAnamupaskartuM taddhi tasya rsaaynm||117|| snehane, me (mi) dyati snihyatIti mitraM, tasya bhAvaH samastasattvaviSayaH snehapariNAmo maitrI / pramodanaM pramodo vadanaprasAdAdibhirguNAdhikeSvabhivyajyamAnAntarbhaktiranurAgaH / karuNaiva kAruNyaM dInAdiSvanukampA / rAgadveSayorantarAlaM madhyaM tatra sthito madhyasthaH arAgadveSavRttiH, tadbhAvo mAdhyasthyamupekSA / tAni Atmani niyojayet / kimartha ? dharmyadhyAnamupaskartuM truTayato dhyAnasya punardhyAnAntareNa sandhAnaM kartuM / kuta ityAha taddhi tasya rasAyanaM tat maitryAdiyojanaM hiryasmAttasya dhyAnasya jarAjarjarasyeva zarIrasya truTayato rasAyanamiva rasAyanam // 117 // caturtha prakAzaH 666 // Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha // 667 // prakAzA tatra maitrIsvarUpamAha|| mA kArSIt ko'pipApAni mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA matimaitrI nigadyate ko'pi janturupakAryanupakArI vA pApAni duHkhanibandhanAni mA kArSIt , pApakaraNaniSedhAt mA ca bhUt ko'pi duHkhitH| jagaditi tAMstAn devamAnuSatiryagnArakaparyAyAnatyartha gacchatIti jagat prANijAtaM / apizabdAnnaikaH kazcit , kiM tu sakalaM jagat mucyatAM mokSamApnuyAdityarthaH / eSA uktasvarUpA matimatrIzabdenocyate / na hi kasyacidekasya mitraM mitraM bhavati, vyAghrAderapi svApatyAdau maitrIdarzanAt , tasmAdazeSasattvaviSayA maitrI / evaM kRtApakAraNamapi sarvasattvAnAM mitratAM vyavasthApya kSame'haM samyagmanovAkkAyairyeSAM ca mayA'pakAraH kRtastAnapi sarvAn kSamaye'hamiti maitrIbhAvanA // 118 // ___atha pramodasvarUpamAha-- apAstAzeSadoSANAM, vastutattvAvalokinAm / guNeSu pakSapAto yaH sa pramodaH prakIrtitaH // 119 // apAstA azeSA doSAH prANivadhAdayo yasteSAM / tathA vastutattvamavalokanta ityevaMzIlAsteSAM / anena jJAnakriyAdvayaM mokSahetumAha, yadAha bhASyakAra:-" nANakiriyAhi mokkho" iti (jJAnakriyAbhyAM mokSaH) evaM vidhAnAM munInAM guNeSu kSAyopazamikAdibhAvAvarjiteSu zamadamaucityagAmbhIryadhairyAdiSu yaH pakSapAto vinayaprayogavandanastutivarNavAdavaiyAvRttyakaraNAdibhiH parAtmobhayakRtapUjAjanitazca sarvendriyAbhivyakto manaHpraharSaH sa pramodaH // 667 // Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram caturtha Test prakAzA // 668 // prakIrtitaH // 119 // atha kAruNyasvarUpamAhadIneSvArteSu bhIteSu yAcamAneSu jiivitm| pratIkAraparA buddhiH kAruNyamabhidhIyate // 120 // dIneSu matizrutAjJAnavibhaGgabalena pravartitakuzAstreSu svayaM naSTeSu parAnapi nAzayatsu ata eva dayAspadatvAddIneSu / tathA''rteSu navanavaviSayArjanapUrvArjitaparibhogajanitatRSNAgninA daMdahyamAneSu, hitAhitaprAptiparihAraviparItabRttiSu arthAjanarakSaNavyayanAzapIDAvatsu ca / tathA bhIteSu vividhaduHkhapIDitatayA anAthakRpaNabAlavRddhapreSyAdiSu sarvato bibhyatsu / tathA vairibhirAkrAnteSu rogapIDiteSu mRtyumukhamadhizayiteSviva yAcamAneSu prArthayamAneSu jIvitaM prANatrANaM / eteSu dInAdiSu "aho kuzAstrapraNetAraH tapasvino yadi kumArgapraNayanAnmocyeran bhagavAnapi hi bhuvanaguruH sa (u)nmArgadezanAtsAgaropamakoTikoTiM yAvadbhave bhrAntaH tatkA'nyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiH?, tathA dhigamI viSayArjanabhogataralahRdayA anantabhavAnubhUteSvapi viSayeSvasaMtRptamanasaH kathaM nAma prazamAmRtatRptatayA vItarAgadazAM netuM zakyA ? iti, tathA bAlavRddhAdayo'pi vividhabhayahetubhyo bhItamanasaH kathaM nAmaikAntikAtyantikabhayaviyogabhAjanIkariSyante ? iti, tathA mRtyumukhamadhizayitAH svadhanadAraputrAdiviyogamutprekSamANA mAraNAntikI pIDAmanubhavantaH sakalabhayarahitena pAramezvaravacanAmRtena siktAH kathamajarAmarIkariSyante ?" ityevaM pratIkAraparA yA buddhiH, na tu sAkSAtpratIkAra eva, tasya sarveSvazakyakriyatvAt , sA kAruNyamabhidhIyate / yA tu azakyapratIkAreSu sarvAn jantUn mocayitvA mokSaM yAsyAmIti saugatAnAM karuNA, na sA 668 // Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram ||669 // ROOKEROSE karuNA, vAGmAtratvAt, na zakyaM bhavituM saMsAriSu mukteSu mayA moktavyamiti, saMsArocchedaprasaGgena sarvasaM sAriNAM mukyabhAvAt tasmAdvAGgamAtrametat mugdhajanapratArakaM saugatAnAM kAruNyaM / 1 etacca kurvan hitopadezadezakAlApekSAnnapAnAzrayavastra ( pAtra) bheSajairapi tAnanugRhNAtIti // 120 // krUrakarmasu niHzaGkaM devatAgurunindiSu / AtmazaMsiSu yopekSA tanmAdhyamusthyamudIritam // 121 atha mAdhyasthyasvarUpamAha- krUrANi abhakSyabhakSaNApeyapAnAgamyagamanaRpibAlastrI bhrUNaghAtAdIni karmANi yeSAM teSu te'pi kadAcidavAptasaMvegA nopekSaNIyAH syurata Aha- devatAgurunindiSu devatAzcatustriMzadatizayAdiyuktA vItarAgAH, guravaH taduktAnuSThAnasya pAlakA upadeSTAratha tAn raktadviSTamUDhapUrvavyudgrAhitatayA nindantItyevaM zIlAH teSu tathAvidhA api kathaMcana vairAgyadazApannA AtmadoSadarzino nopekSaNIyAH syurityAha-- AtmazaMsiSu AtmAnaM sadoSamapi zaMsanti prazaMsantItyevaMzIlA AtmabahumAnina ityarthaH teSu mudrazaileSviva puSkArAvarttavAribhirmRdukartumazakyeSu dezanAbhiH, yopekSA tanmAdhyasthyamudIritam // 121 // atha yaduktaM dharmadhyAnamupaskartumiti tadvivecayati AtmAnaM bhAvayannAbhirbhAvanAbhirmahAmatiH / truTitAmapi saMghatte vizuddha dhyAnasaMtatim // 122 // 1 kAruNyam / catutha prakAzaH // 669 // Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catA yogazAstram prakAzaH // 670 // spaSTaH // 122 // dhyAnasAdhanAya sthAnaM nidarzayatitIrthaMvA svasthatAhetu yattadvA dhyaansiddhye| kRtAsanajayo yogI viviktaM sthAnamAzrayet // 123 // tIrtha tIrthakRtAM janmadIkSAjJAnanirvANabhUmi, tadabhAve svAsthyahetu yattadvA giriguhAdi vivikta strIpazupaNDakAdirahitaM sthAnamAzrayet / yadAhaniccaM citra juvaipasUnapuMsagakusIlavajjiaM jaiNo / ThANaM viaNaM bhaNi visesao jhaannkaalmmi||1|| thirakayajogANaM puNa muNINaM jhANe suniccalamaNNANaM / gAmammi jaNAiNNe sunne'raNNe va na viseso // 2 // to jattha samAhANaM hoi maNovayaNakAyajogANaM / bhUovaroharahio so deso jhANa (ya)mANassa // 3 // sthAnagrahaNena kAlo'pyupalakSyate / yadAha-- kAlo vi so cciya jahiM jogasamAhANamuttamaM lahai / na u divasanisAvelAe niamaNaM jhAiNo bhnni||1|| dhyAnasiddhaye yogI sthAnamAzrayediti saMbandhaH / kiviziSTaH ? kRtAsanajayaH kRta AsanAnAM kAyasannivezavizeSANAM vakSyamANasvarUpANAM jayo'bhyAso yena sa tathA // 123 / / (1) nityaM caiva yuvatipazunapuMsakakuzIlavarjitaM yateH / sthAnaM vijanaM bhaNitaM vizeSato dhyAnakAle // 1 // sthirakRtayogAnAM punarmunInAM dhyAne munizcalamanasAm / grAme janAkINe zUnye'raNye vA na vizeSaH // 2 // tato yatra samAdhAna bhavati manovacanakAyayogAnAm / bhUtoparodharahitaH sa dezo dhyAyataH // 3 // (2) kAlo'pi sa caiva yatra yogasamAdhAnamuttamaM labhate / na tu divasanizAvelAyAM niyamanaM dhyAnino bhaNitam // 1 // // 670 // Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prakAzA // 672 // athAsanAnyevAhaparyavIravajrAbjabhadradaNDAsanAni c| utkaTikA godohikA kAyotsargastathAsanam // 124 // paryaGkAdiSu pratyekamAsanazabdaH saMbadhyate // 124 // krameNAsanAni vyAcaSTesyAjaGghayoradhobhAge pAdopari kRte sati / paryako naabhigottaandkssinnottrpaannikH||125|| ___ jaGghayoradhobhAge pAdopari kRte sati pANidvayaM nAbhyAsannamuttAnaM dakSiNottaraM yatra dakSiNottaroparivartI yatra tattathA etatparyako nAma zAzvatapratimAnAM zrImahAvIrasya ca nirvANakAle AsanaM yathA paryaGkaH pAdopari bhavati tathA'yamapIti paryaGkaH "jAnuprasAritabAhoH zayanaM parya" iti pAtaJjalAH // 125 // ___ atha vIrAsanam-- vAmo'hrirdakSiNorUSa vAmorUpari dkssinnH| kriyate yatra tadvIrocitaM vIrAsanaM smRtm||126 vAmo'himapAdo dakSiNorUvaM vAmasya cororupari dakSiNo'hiryatra kriyate tadvIrANAM tIrthakaraprabhRtInAmucitaM, na kAtarANAM, vIrAsanaM smRtaM / agrahastanyAsaH paryavat , idaM padmAsanamityeke, ekasyaiva pAdasya UrAvAropaNe'rdhapadmAsanam // 126 // atha vajrAsanam-- pRSThe vajrAkatIbhUte dobhyAM vIrAsane sti| gRhNIyAt pAdayoryatraguSThau vajrAsanaM tu tat // 127 // 671 // Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakAzaH // 672 / / uktasvarUpe vIrAsane sati pRSThe vajrAkArAbhyAM doA pAdayoryatrAGguSThau gRhaNIyAt tadvajrAsanaM idaM yoga vetAlAsanamityanye // 127 // matAntareNa vIrAsanamAha-- zAkham II siMhAsanAdhirUDhasyAsanApanayane sati / tathaivovasthitiya tAmanye vIrAsanaM viduH // 120 // siMhAsanamadhirUDhasya bhUminyastapAdasya siMhAsanApanayane sati tathaivAvasthAnaM vIrAsanam / anye iti saidAntikAH kAyaklezatapaHprakaraNe vyAkhyAtavantaH / pAtAJjalAstvAhuH--UrdhvasthitasyaikataraH pAdo bhUnyasta ekacAkuzcitajAnurUrdhvamityetadvIrAsanamiti // 128 // atha padmAsanam-- jAyo madhyabhAge tu saMzleSo yatra jngghyaa| padmAsanamiti proktaM tdaasnvickssnnH||129|| jaGghAyA vAmAyA dakSiNAyA vA dvitIyayA jaGghayA madhyabhAge saMzleSo yatra tat padmAsanam // 129 // atha-bhadrasanam | saMpuTIkRtya muSkAgre talapAdau tthopri| pANikacchapikAM kuryAdyatra bhadrAsanaM tu tat // 130 // spaSTam / yatpAtaJjalA:--pAdatale vRSaNasamIpe saMpuTIkRtya tasyopari pANikacchapikAM kuryAt , etadbhadrAsanam // 130 // atha daNDAsanam-- zliSTAGgulIzliSTagulpho bhUzliSTorU prasArayeta / yatropavizya pAdau tddnnddaasnmudiiritm||131 / / spaSTam / yatpAtaJjalA:--upavizya zliSTAchagulIko zliSTagulpho bhUmizliSTajanau ca pAdau prasArya daNDAsana // 672 // Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham prakAzA // 673 // mabhyasyet // 13 // athotkaTikAsanagodohikAsaneputapANisamAyoge prAhurutkaTikAsanam / pANibhyAM tu bhuvastyAge ttsyaadgodohikaasnm||132|| putayoH pANibhyAM bhUmilanAbhyAM yoge utkaTikAsana prAhuH, yatra bhagavataH zrIvIrasya kevalajJAnamutpannam / yadAha-- 1 bhiavahi ujuvAliatIre visAhasiyadasamipaharatige / chaTheNokaDuaDiassa kevalaM Asi sAlatale // 1 // tadevotkaTikAsanaM godohikAsanaM godohakasamAkAratvAt pANibhyAM bhuvastyAge sati / idaM ca pratimAkalpikAdInAM vidheyatayopadiSTam // 132 // atha kAyotsargaH-- pralambitabhujadvandvamUrdhvasthasyAsitasya vA / sthAnaM kAyAnapekSaM yatkAyotsargaH sa kiirtitH||133|| pralambitaM bhujayordvandvaM yatra tattathA, kAyAnapekSaM sthAnaM sa kAyotsargo nAmAsanamUrdhvasthasyAsitasya vA UrdhvasthitAnAM kAyotsargoM jinakalpikAdInAM chaasthatIrthakarANAM ca bhavati, te hi Urdhvarjava evAsate, sthavirakalpikAnAM tu UrdhvasthitAnAmAsitAnAM vA, upalakSaNAta zayitAnAM vA yathAzakti bhavati kAyotsarga iti sthAnadhyAnamaunakriyAvyatirekeNa kriyAntarasaMbandhinaH kAyasyotsargastyAga ityarthaH / idaM cAsanAnAM dikpradarzanamAtramuktamAsanAntarANAmupalakSaNArtha, tathAhi-AmrakubjAsanam AmrAkAratayA'vasthitiH, yathA bhagavAn mahAvIra ekarA(1) jambhikAdabahiH RjuvAlikAvIre vaizAkhasitadazamIpraharatrike / SaSThenotkaTikAsthitasya kevalamAsIt saaltle||1|| // 673 // Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catartha yogazAstram prakAza // 674 // trikI pratimAM zritaH saMgamakasurAdhamena vihitAM viMzatimupasargANAmadhisehe / tathA ekApArzvazAyitvam taccordhvamukhasyAdhomukhasya tiryamukhasya vA bhavati / tathA daNDAyatAzAyitvam RjUkRtazarIrasya prasAritajaGghorudvayasya calanarahitasya tadbhavati / tathA lagaDazAyitvaM mUrdhnaH pAryozca bhUmisparze zarIreNa bhUmerasparze tadbhavati / tathA samasaMsthAne yat pArghyagrapAdAbhyAM dvayorAkuzcitayoranyo'nyapIDanaM / tathA duryodhAsanaM yadbhUmipratiSThitazirasa utpAdamavasthAnaM kapAlIkaraNamiti ca prasiddha, tasminneva yadA jo padmAsanIkRte bhavatastadA daNDapadmAsanaM / tathA svastikAsanaM yatra savyamAkuJcitaM caraNaM dakSiNajasorvantare nikSipet dakSiNaM cAkuzcitaM vAmajayorvantare iti / tathA sopAzrayaM yogapaTTakayogAdyadbhavati / tathA krauJcaniSadanahaMsaniSadanagaruDaniSadanAdInyAsanAni krauzcAdInAM niSaNNAnAM saMsthAnadarzanAta pratyetavyAni / tadevaM na vyavatiTate AsanavidhiH // 13 // tataHjAyate yena yeneha vihitena sthiraM manaH / tattadeva vidhAtavyamAsanaM dhyAnasodhanam // 134 // medasvinAmitareSAM ca balavatAmapareSAM ca yena yenAsanena kRtena sAtmyavizeSAt sthiraM mano jAyate tattadevAsanaM dhyAnasAdhanatvena vidheyaM / yadAha savvAsu vaTTamANA muNao je desakAlacihAsu / varakevalAilAbha pattA bahuso samiapAvA // 1 // (1) sarvAsu vartamAnA munayo yad dezakAlaceSTAsu / varakevalAdilAbha prAptA bahuzaH zamitapApAH // 1 // // 674 // Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogazAstram prakAzA // 675|| to desakAlaceTTAniyamo jjhANassa natthi samayammi / jogANa samAhANaM jaha hoi tahA payaiavvaM // 2 // na caivamAsanAbhidhAnamanarthaka, pratimAkalpikAn pratyAsananiyamasyAbhidhAnAt dvAdazasu bhikSupratimAsu aSTamyAM pratimAyAmAsananiyamo yathAuttANagapAsallI nesajjIvAvi ThANaThAittA / saha ussagge ghore divvAI tattha avikNpo||1|| navamyAM yathA doccA vi erisa cciya bahiA gAmAiANa navaraM tu / ukkaDalagaDasAI daMDAyayauvva ThAittA // 2 // dazamyAM yathAtaccAvi eSa navaraM ThANaM tu tassa hoi godohI / vIrAsaNamahavA vI ThAijja vi aMbakhujjo u // 3 // 134 // idAnImAsanAnAM yathA dhyAnasAdhanatvaM bhavati tathA zlokadvayenAhasukhAsanasamAsInaH suzliSTAdharapallavaH nAsAgranyastaharadvandvo dantairdantAnasaMspRzan // 135 // prasannavadanaH pUrvAbhimukho vaapyudngmukhH| apramattaH susaMsthAno dhyAtA dhyAnodyato bhavet // 136 // (1) tato dezakAlaceSTAniyamo dhyAnasya nAsti samaye / yogAnAM samAdhAnaM yathA bhavati tathA prytitvym||2|| (2) uttAnakaH pArzvazAyI naiSadhiko vApi sthAnaM sthitvA / sahetopasargAn ghorAn divyAdIn ttraavikmpH||1|| (3) dvitIyA'pIdRzI caiva vahiAmAdimyo navaraM tu / utkaTikalagaDazAyI daNDAyatika iva (ko vA) sthitvaa||2|| (4) tRtIyA'pyevaM navaraM sthAnaM tu tasya bhavati godohI / vIrAsanamathavA'pi tiSThedapyAmrakubjaHtu (vA) // 3 // // 675 // Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 676 // sukhaM sukhAvahaM Asyate'nena Aste vA'nena tadAsanaM, sukhaM ca tadAsanaM ca tenAsInaH anenAsanajayamAha / suSTi militAvadharapallavau yasya sa tathA anena prANaprasaraniSedhamAha / nAsAgre nyastaM dRgdvandvaM yena sa tathA, anena prANajayasya hetumAha / dantairuparitanairadhastanaizva dantAnuparitanAnadhastanAMcA saMspRzan, tatsaMsparze hi dhyAnanizcalatA na syAt / tathA prasannaM rajastamorahitatvena prasAdavat bhrUvikSepAdirahitaM vadanaM yasya saH / tathA pUrvAbhi mukho vA udamukho vA, anenAnayordizoH pUjyatvamAha / jinajinapratimAbhimukho vA / apramattaH pramAdarahitaH anena mukhyamadhikAriNamAha / yadAha - dharmyamapramattasaMyatasya zobhanamRjvAyatamUrttikaM saMsthAnaM zarIrasannivezo yasya sa tathA / evaMvidhaH san dhyAtA dhyAnodyato bhavet dhyAne udyacchet / iti nigiditametatsAdhanaM dhyAnasiddhe -- tigRhita bhedAdbhinaratnatrayaM ca / sakalamapi yadanyadhdhyAnabhedAdi samyak prakaTitamupariSTAdaSTabhistatprakAzaiH // 1 // 135 // 136 // iti paramAIta zrI kumArapAla bhUpAlazuzrUSite AcAryazrI hemacandraviracite adhyAtmopaniSannAni saMjAtapaTTabandhe zrI yogazAstra svopajJaM caturthaprakAzavivaraNam // ******************************** iti yogazAstre prathamo vibhAgaH 2008-06-30EUR 100EUR 100EUR 38EUR 30PS******* catutha prakAzaH ||676 // Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 677 // AcArya zrI hemacaMdraviracitam / // yogazAstram // (svopajJavivaraNasahitam) ( dvitIyo vibhAgaH ) // paJcamaH prakAza // OM namaH sarvajJAya paramAtmane zrIjinendrAya || atrAntare paraiH prANAyAma upadiSTo " yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni yogasyeti " vacanAt / na prANAyAmo muktisAdhane dhyAne upayogI, asaumanasyakAritvAt / yadAhuH - 1UsAsaM na niruMbhai Abhiggahio vi kimua cihAe ? / sajja maraNaM nirohe suhumosAsaM tu jayaNAe // 1 // tathApi kAyArogyakAlajJAnAdau sa upayogItyasmAbhirapIhopadarzyateprANAyAmastataH kaizcidAzrito dhyAnasiddhaye / zakyo netarathA kartuM manaHpavananirjayaH // 1 // (1) ucchvAsaM na niruNaddhi Abhigrahiko'pi kimuta ceSTAvAn ? / sadyo maraNaM nirodhe (tataH) sUkSmocchvAsaM tu yatanayA (graahyH)| 1 / ==htohoKEX pazcama prakAzaH // 677 / / Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 678 // prANasya mukhanAsAntarasaMcAriNo vAyoH A samantAt yamanaM gativicchedaH prANAyAmaH / tataH AsanajayAdanantaraM kaizcit pAtaJjaliprabhRtibhiH Azrito'GgIkRtaH dhyAnasiddhaye dhyAnasiddhyartha / tadAzrayaNe kAraNamAhaitarathA manasaH pavanasya ca jayaH kartuM na zakyaH // 1 // nanu prANAyAmAt pavanavijayo bhavatu, manovijayastu kathaM ? ityAha mano yatra maruttatra maruyatra manastataH / atastulyakriyAvetau saMvItau kSIranIravat // 2 // manazceto yatra deze tatra marut, yatra marut tato manaH, tata iti AdyAditvena saptamyantAttasuH / ata etau manaHpavanau tulyakriyau tulye kriye gamanasthAnalakSaNe yayostau tathA / saMvItau kSIranIvat yathA kSIranIre milite samarasatA vartete tathA manaHpavanAvapi // 2 // tulyakriyatvameva bhAvayati- ekasya nAze'nyasya syAnnAzo vRttau ca vartanam / dhvastayorindriyamatidhvaMsAnmokSazca jaayte| 3 / ekasya manaHpavanayoranyatarasya nAze'nyasya tadekatarasya nAzaH syAt, vRttau pravRttau vartanaM pravRttiH syAt / manaHpavanayordhvastayoH satorindriyamatidhvaMso bhavati, indriyamatidhvaMsAcca mokSo bhavati ||3|| prANAyAmasya lakSaNaM tadbhedAMcAha- prANAyAmo gaticchedaH zvAsaprazvAsayornataH / recakaH pUrakazcaiva kumbhakazceti sa tridhA // 4 // paJcama prakAzaH // 678 // Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 679 / / Eh bAhyasya vAyorAcamanaM zvAsaH, koSThasya vAyornizvasanaM prazvAsaH, tayorgaticchedaH prANAyAmaH / sa tridhA - recakaH pUrakaH kumbhakazceti // 4 // AcAryAntaramatena bhedAntarANyAha- pratyAhArastathA zAnta uttarazcAdharastathA / ebhirbhedaizcaturbhistu saptadhA kIrtyate paraiH // 5 // pratyAhArazAntottarAdharalakSaNaizcaturbhirbhedaiH pUrvabhedasahitaiH prANAyAmaH saptadhA ||5|| krameNaiSAM lakSaNamAha- yatkoSThAdatiyatnena nAsAbrahmapurAnanaiH / bahiH prakSepaNaM vAyoH sa recaka iti smRtaH // 6 // koSThAdudarAt atiyatnena nAsayA brahmarandhreNAnanena ca yad bahiH prakSepaNaM vAyoH sa recakaH prANAyAmaH ||6|| tathA- samAkRSya yadApAnAt pUraNaM sa tu pUraka: / nAbhipadme sthirIkRtya rodhanaM sa tu kumbhakaH // 7 bAhyena vAyunA AkRSTena A apAnaM (nAt ) yat koSThasya pUraNaM sa pUrakaH / yat punarnAbhipadme kumbha iva vAyoH sthirIkaraNaM sa kumbhakaH ||7|| tathA-sthAnAtsthAnantarotkarSaH pratyAhAraH prakIrtitaH / tAlunAsAnanadvArarnirodhaH zAnta ucyte||8|| sthAnAt nAbhyAdeH sthAnAntare hRdayAdau vAyorutkarSaNaM sa pratyAhAraH / ta.lu ca nAsA cAnanaM ca tAlunAsA SHOREEN COOKEE CHDAYERE pazcama prakAzaH // 679 // Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram prakAzA // 680 // nanaM tatra dvArANi tairyoM vAyonirodhaH sa zAntaH // 8 // tathAApIyorvaM yadutkRSya hRdayAdiSu dhAraNam / uttaraH sa samAkhyAto vipriitstto'dhrH||9|| ApIya pItvA bAhyavAyumUrdhvamutkRSyonnIya hRdayAdiSu yadvAyordhAraNaM sa uttaraH, tato viparIto'dharaH urdhvdeshaaddhonynruupH| nanu recakAdiSu kathaM prANAyAmo gativicchedarUpo hi sa ucyate ? ucyate--yatra recake koSThayo vAyuvirecya bahirdhAryate tatrAsti zvAsaprazvAsayorgaticchedaH, yatrApi pUrake bAhyo vAyurAcamyAntardhAryate tatrApyasti zvAsaprazvAsayogaticchedaH, evaM kumbhakAdiSvapi // 9 // recakAdInAM phalamAharecanAdudaravyAdheH kaphasya ca parikSayaH / puSTiH pUrakayoMgena vyAdhighAtazca jAyate // 10 // vikasatyozu hRtpanaM pranthirantarvibhidyate / valasthairyavivRddhizca kumbhakAdbhavati sphuTam // 11 // pratyAhArAvalaM kAntipizAntizca zAntataH / uttarAdharasevAtaH sthiratA kumbhakasya tu // 12 // zlokatrayaM spaSTam // 10 // 11 // 12 // na kevalaM prANAyAmaH prANasyaiva jayahetuH, kintu pazcAnAmapi vAyUnAM jayaheturityAhaprANamapAnasamAnAvudAnaM vyAnameva ca / prANAyAmaijayet sthAnavarNakriyArthabIjavit // 13 // // 680 // Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram paJcamaH prakAza // 682 // prakarSeNa nayatIti prANaH, mUtrapurISagarbhAdInapanayatItyapAnaH, azitapItAhArapariNatibhedaM rasaM tatra tatra sthAne samamanurUpaM nayatIti samAnaH, rasAdInU nayatItyudAnaH, vyAnayati vyAmotIti vyAnaH, DapratyayAntA ete| athavA prasaraNenApasaraNena samantAtprasaraNArzva vyAptyA ca aniti aneneti ghantAH prANamapAnaM samAnamudAnaM vyAnaM ca vAyu prANAyAmai recakAdibhirjayedyogI / kiviziSTaH ? sthAnavarNakriyArthabIjavit prANAdInAM sthAnaM varNa kriyAmartha bIjaM ca vetti yaH sa tathA // 13 // tatra prANasya sthAnAdInyAhaprANo nAsograhannAbhipAdAGguSThAntago harit / gamAgamaprayogeNa tajjayo dhAraNena vA // 14 // prANo nAma vAyurnAsAgre hRdi nAbhau pAdAGguSThAnte ca gacchatIti sa tathA iti sthAnaM / hariditi vrnnH| gamAgamaprayogeNa dhAraNena ca (vA) tajjayaH iti kriyA / arthoM bIjaM ca vakSyate // 14 // ___atha gamAgamaprayoga dhAraNaM ca vyAcaSTe-- nAsAdisthAnayogena pUraNAdrecanAnmuhuH / gamAgamaprayogaH syAddhAraNaM kumbhanAt punaH // 15 // ___spaSTaH // 15 // athApAnasya-- apAnaH kRssnnrugmnyaapRsstthpRsstthaantpaannigH| jayaH svasthAnayogena recanAt pUraNAnmuhuH 116 // kRSNaruka kRSNavarNaH, manye grIvApazcAnnADayau, pRSThaM tadadhobhAgaH, pRSThAnto gudaH, pANI pAdapazcAdbhAgo, teSu // 682 // Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 682 // gacchati yaH sa tathA, svasthAnaM manyAdi tadgatarecanapUraNAbhyAM jeyaH ||16|| atha samAnasya - zuklaH samAno hannAbhisarvasandhiSvavasthitaH / jeyaH svasthAnayogenAsakRdrecanapUraNAt // 17 // zuklo varNena / hRdaye nAbhau sarvasandhiSu ca sthAnamasya sa svasthAne'sakRdrecanAt puraNAcca yaH // 17 // athodAnasya rakto hatkaNThatAlubhrUmadhya mUrdhani saMsthitaH / udAno vazyatAM neyo gatyogatiniyogataH // 18 // rakto varNena / hRdayaM kaNThaH tAlu bhrUmadhyaM mUrdhA ca sthAnamasya / sa udAno gatyAgatiprayogeNa vazamAyattatAM neyaH // 18 // gatyAgatiprayoga mevAha- nAsAkarSaNayogena sthApayettaM hRdAdiSu / balAdutkRSyamANaM ca rudhdhvA rudhdhvA vazaM nayet // 19 // tamudAnaM hRdayAdiSu sthApayet / kena ? nAsAkarSaNayogena nAsayA''karSaNamadhastAnnayanaM sa eva yogastena, tathA'pyajIyamAnaM balAdAkRSyamANaM UrdhvaM nIyamAnaM rudhdhvA rudhdhvA vidhArya vidhArya vazaM nayet // 19 // atha vyAnasya -- sarvatvagvRttiko vyAnaH zakrAkArmukasannibhaH / jetavyaH kumbhakAbhyAsAtsaGkovaprasRtikramAt // 20 // sarvasyAM tvaci vartamAnaH iti sthAnanirdezaH / zakrakArmukasannibha iti varNanirdezaH / kumbhakAbhyAsAjjetavyaH / pazcamaH prakAzaH / 1682 // Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgazAsram // 683 // prkaash| abhyAsakravAha-saGkocaprasUtikramAt saGkocena prasaraNena cetyarthaH // 20 // athaiSAM dhyAtavyavIjAnyAhaprANApAnasamAnodAnavyAneSveSu vAyuSu / ye pairau lau bIjAni dhyAtavyAni ythaakrmm||21|| prANasya ya iti bIjaM. apAnasya pai samAnasya vai, udAnasya rauM vyAnasya lau // 21 // idAnIM zlokatrayeNa prANAdijayasyArthamAhaprAbalyaM jATharasyAgnerdIrghazvAsamarujjayau / lAghavaM ca zarIrasya prANasya vijaye bhavet // 22 // dIrgho'nyucchinnaH zvAsaH prANadhAraNapratyayArya, prANapratibaddhAH sarve marutaH, tajjaye sarvamarujjayo bhvtiiti||22|| tathA rohaNaM kSatabhaGgAdekhdarAmeH pradIpanam / vaco'lpatvaM vyAdhighAtaH samAnApAnayojaye // 23 // rohaNaM ropaNaM, kasya ? kSatabhaGgAdeH kSatasya-vaNasya, bhaGgasya-asthyAdisaMbandhinaH, AdizabdAdanyasya tatprakArasya / zeSa spaSTam // 23 // tthaautkraantirvaaripngkaayeshvaabaadhodaannirjye| jaye vyAnasya zItoSNAsaGgaH kAntirarogitA // 24 // utkrAntirutkramaNaM prayANakAle'cirAdimArgeNa svavazitvenotkrAnti karotItyarthaH / jalapakAdibhizcAbAdhA, tairna pratihanyata ityarthaH / AdizabdAt kaNTakAdiparigrahaH udAnanirjaye sati |vyaansy jaye zItoSNAbhyAmasaGgaH abAdhA, kAntirdIptiH, arogitA''rogyam // 24 // // 683 // Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 684 // prANAdInAM jaye pratyekaM phalamuktvA sAmastyena phalamAha - yatra yatra bhavet sthAne janto rogaH prapIDakaH / tacchAntyai dhArayettatra prANAdimarutaH sadA / 25 || spaSTaH ||25|| pUrvoktamupasaMharannuttaraM saMbadhnAti -- evaM prANAdivijaye kRtAbhyAsaH pratikSaNam / dhAraNAdikamabhyasyenmanaH sthairyakRte sadA // 26 // dhAraNAdikamabhyasyet, AdizabdAt dhyAnasamAdhI, kimartha ? manaH sthairyArtham ||26|| atha dhAraNAdividhiM zlokapaJcakenAha uktAsanasamAsIno recayitvA'nilaM zanaiH / ApAdAGguSThaparyantaM vAmamArgeNa pUrayet // 27 // pAdAGguSThe manaH pUrvaM rudhdhvA pAdatale ttH| pASNau gulphe ca jaGghAyAM jAnunyUrau gude tataH // 28 liGge nAbhau ca tunde ca hRtkaNTharasane'pi ca / tAlunAsAgranetre ca bhruvorbhAle zirasyatha // 29 // evaM razmikrameNaiva dhArayanmarutA saha / sthAnAtsthAnAntaraM nItvA yAvadabrahmapuraM nayet // 30 // tataH krameNa tenaiva pAdAGguSThAntamAnayet / nAbhipadmAntaraM nItvA tato vAyuM virecayet // 31 // uktAni yAni paryaGkAdInyAsanAni teSu samAsInaH pavanaM recayitvA zanairiti mandaM mandaM pAdAGguSThaprAntaM yAvat pUrayet vAmamArgeNa vAmanADyA ||27|| pAdAGguSThe manaH prathamaM rudhdhvA dhArayitvA tataH pAdatale, tato'pi pANa paJcamaH prakAzaH / // 684 // Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / // 685 / / tato gulphe, tato jaGghAyAM tato jAnuni, tato'pyUrau tato gude // 28 // tato lige, tato nAbhau, tatastunde, tato hRdi, tataH kaNThe, tato rasanAyAM tatastAluni, tato nAsAgre, tato netrayoH, tato bhruvo:, tato lalATe, tataH zirasi ||29|| evaM razmikrameNa mano marutA saha dhArayan sthAnAt sthAnAntaraM nItvA brahmapuraM nayet // 30 // tatastainaivArohakrameNa pAdAGguSThAntaM mano marutA sahAnayet, tato nAbhipadmamadhyaM nItvA vAyuM virecayet // 31 // atha dhAraNAyAH phalaM zlokacatuSTayenAha pAdAGguSThAdau jaGghAyAM jAnUrugudamedane / dhAritaH kramazo vAyuH zIghragatyai balAya ca // 32 // att jvarAdighAtAya jaThare kAyazuddhaye // jJAnAya hRdaye kUrmanADyAM rogajarAcchide // 33 // kaNThe kSuttarSanozAya jihvA - rasasaMvide / gandhajJAnAya nAsAgre rUpajJAnAya cakSuSoH // 34 // bhAle tadroganAzoya krodhasyopazamAya ca / brahmarantra ca siddhAnAM sAkSAddarzanahetave // 35 // pAdAGguSThe, AdizabdAt pASNa gulphe ca, jaGghAyAM, jAnuni, Urau, gude, mehane, krameNa dhArito vAyuH zIghragatyai balAya ca bhavati ||32|| zeSaM sugamam // 33 / / 34 / / 35 / / atha dhAraNAmupasaMhRtya pavanaceSTitamAha abhyasya dhAraNAmevaM siddhInAM kAraNaM param / ceSTitaM pavamAnasya jAnIyAdgatasaMzayaH // 36 // spaSTaH / / 36 / / tadyathA paJcamaH prakAzaH / // 685 // Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm| paJcamaH prkaashH| // 686 // nAbheniSkAmatazcAraM hRnmadhye nayato gatim / tiSThato dvAdazonte tu vidyAtsthAna nbhsvtH||39 / / spaSTaH / navaraM gatiM nayata iti gacchataH / dvAdazAntaM tu brahmarandhram // 37 // atha cArAdInAM jJAnasya phalamAhataccAragamanasthAnajJAnAdabhyAsayogataH / jAnIyAt kAlamAyuzca zubhAzubhaphalodayam // 30 // kAlaM mRtyu, AyurjIvitaM, zubhAzubhaphalasya codayaM jAnIyAt , etacca yathAsthAnaM vakSyate // 38 // uttarakaraNIyamAhatataH zanaiH samAkRSya pavanena samaM manaH / yogI hRdayapadmAntarvinivezya niyantrayet // 39 // tato'nantaraM zanairmandaM mandaM brahmarandhrAt pavanena saha manaH samAkRSya hRdayapadmasyAntamadhye vinivezya niyantrayet dhArayet // 39 // hRdayasthe pavane manasi ca yatphalaM tadAha| tato'vidyA vilIyante viSayecchA vinazyati / vikalpo vinivartante jJAnamantarvijRmbhate // 40 // avidyAH kuvAsanA vilIyante / zeSaM spaSTam // 40 // hRdaye sthirIkRte manasi vAyoH svarUpajJAnArtha prakramatekva maNDale gatirvAyoH saMkramaH kva va vizramaH / kA ca nADIti jAnIyottatra citte sthiriikRte||41 // 686 // Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| // 687 // prkaash| kutra maNDale vAyorgatiH? ka saMkramaNa ? ka vA vizrAmaH? kA ca nADI vAmAdirUpA ? iti jAnIyAt tatra hRdaye sthirIkRte manasi // 41 // tatra maNDalAnyAhu:maNDalAni ca catrAri nAsiko vivare viduH| bhaumavAruNavoyavyAgneyAkhyAni yathottaram // 42 // ____ yathottaramiti prathamaM bhauma pArthivaM maNDalaM tato vAruNamApya, tato vAyavyaM, tato'pyAgneyam // 42 // bhauma maNDalaM vyAcaSTepRthivIbIjasaMpUrNa vajralAJchanasaMyutam / caturastraM drutasvarNaprabhaM syobhaumamaNDalam // 43 // pRthivIbIjaM kSitilakSaNaM tena madhye saMpUrNa, caturasraM, koNeSu vajralAJchanaM, taptasvarNavarNa, bhaumamaNDalaM syAt // 43 // atha vAruNamsyAdardhacandrasaMsthAnaM vAruNakSaralAJchitam / candrAbhamamRtasyandasAndraM vAruNamaNDalam // 44 // __aSTamIcandrasaMsthAnaM, vAruNAkSaro vakArastena lAJchitaM, candrAbhaM zvetavarNa, amRtasya pIyUSasya spandaH kSaraNaM tena sAndra bahalaM vAruNamaNDalam // 44 // atha vAyavyamsnigdhAJjanaghanacchAyaM suvRttaM bindusaMkulam / durlakSyaM pavanAkrAntaM caJcalaM vAyumaNDalam // 45 // // 687 // Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram 688|| ECHO OXOXO CXCCE snigdhayoraJjanaghanayoriva cchAyA yasya tattathA, suSThu vRttaM vartulaM, madhye bindusaMkulaM, durlakSyaM duravagamaM, paritaH pavanaveSTitaM, caJcalaM vAyavyamaNDalam // 45 // athAgneyam - UrdhvajvAlAJcitaM bhImaM trikoNaM svastikAnvitam / sphuliGgapiMgaM tadvIjaM jnyeymaagneymnnddlm| 46 / UrdhvagAminIbhirvvAlAbhizcitaM bhImaM bhayAnakaM, trikoNaM, koNeSu svastikAzcitaM, sphuliGgavat piGgaM tadityanenAgneH parAmarSaH, bIjaM ca rephaH, etadAgneyamaNDalam // 46 // azraddadhAnabodhArthamAha- abhyAsena svasaMvedyaM syAnmaNDalacatuSTayam / krameNa saMcarannatra vAyurjJeyazcaturvidhaH // 47 // abhyAsena svasaMvedyametat maNDalacatuSTayaM syAt, nApAtamAtreNa, atra maNDalacatuSTaye saMcaran vAyumaNDalabhedena caturvidho bhavatIti krameNAha // 47 // nAsikArantramApUrya pItavarNaH zanairvahan / kavoSNo'STAGgulaH svaccho bhavedvAyuH purndrH||48|| nAsAvivaramApUrya pItavarNaH zanairmandaM mandaM vahan kiJciduSNaH aSTAGgulapramANaH svacchaH pArthivaH purandaranAmA vAyuH // 48 // tathA- dhavalaH zItalo'dhastAttvaritatvaritaM vahan / dvAdazAMgulamAnazca vAyurvaruNa ucyate // 49 // varNena dhavalaH, sparzena zItaH, adhastAdadhaH tvaritatvaritaM vahan dvAdazAGgulapramANo vAyurvaruNanAmA // 49 // tathA 6 pazcama prakAzaH llll Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zakhim // 689 // paJcamaH prkaashH| uSNaH zItazva kRSNazca vahan tiryaganAratam / SaDaGgulapramANazca voyuH pavanasaMjJitaH // 50 // sparzena kaciduSNaH kacicchItaH, kRSNo varNena. tiryak satataM vahan SaDaGgulapramANo vAyuH pavananAmA ||50||tthaabaalaaditysmjyotirtyussnnshcturNgulH / AvartavAn vahannU pavano dahanaH smRtaH // 51 // bAlArkAruNo varNena, atizayoSNaH sparzana, caturaGgulapramANaH, AvartavAn , udhvaM vahan dahananAmA pavanaH // 51 // yasmin vAyau yatkArya kuryAttadAha-- // indraM stambhAdikAryeSu varuNaM shstkrmsu| vAyu malinaloleSu vazyAdau vahanimAdizet // 52 // ___stambhastobhAdiSu purandaraM, prazasteSu karmasu varuNaM, malineSu caleSu ca karmasu vAyuM, vazIkaraNAdau vahnipavana mAdizet // 52 // - idAnImArabdhe kArye kAryaprazne ca yo yadA vAyuvahati tasya phalaM zlokacatuSTayenAhachatracAmarahastya zvarAmArAjyAdisaMpadam / manISitaM phalaM vAyuH samAcaSTe purandaraH // 53 // rAmArAjyAdisaMpUrNaH putrsvjnbndhubhiH| sAreNa vastunA cApi yojayedvaruNaH kSaNAt // 54 // kRSisevAdikaM sarvamapi siddhaM vinazyati / mRtyubhIH kalaho vairaM trAsazca pavanaM bhavet // 55 // bhayaM zokaM rujaM duHkhaM vighnavyUhaparaMparAm / saMsUcayedvinAzaM ca dahano dahanAtmakaH // 56 // 68| Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram / ||690 // spaSTAH // 53 // 54 // 55 // 56 // eteSAmeva sUkSmataraM phalamAha-zazAGkaravimArgeNa vAyo maNDaleSvamI / vizantaH zubhadAH sarve niSkrAmanto'nyathA smRtAH // 57 // sarve'pi vAyavaH purandarAdayaH zazAGkamArgeNa vAmena ravimArgeNa dakSiNena pravizantaH zubhAvahAH, niHsarantastu azubhAvahAH ||57 // pravezanirgamayoH zubhAzubhatve kAraNamAha- pravezasamaye vAyurjIvo matyustu nirgame / ucyate jJAnibhistAdRkphalamapyanayostataH // 58 // spaSTaH || 58 || idAnIM vAyoH zubhatvamazubhatvaM madhyamatvaM (ca) nADIbhedAt zlokadvayenAha-pathendorindravaruNau vizantau sarvasiddhidau / ravimArgeNa niryAntau pravizantau ca madhyamau // 59 // dakSiNena viniryAtau vinAzAyAnilAnalau / niHsarantau vizantau ca madhyamAvitareNa tu // 60 // // spaSTau // 59 // 60 // atha nADIrevAha- iDA ca piGgalA caiva suSumNA ceti nADikAH / zazisUryazivasthAnaM vAmadakSiNa madhyagAH // 61 // vAmagA iDA nADI zazinaH sthAnaM, dakSiNagA piGgalA nAma raveH sthAnaM, madhyamagA suSumNA nAma zivasthAnam // 61 // etAsu vAyusaMcAre phalaM zlokadvayenAha- paJcamaH prakAza / ||690 // Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaaNgshaakhm| paJcamA prkaashH| // 691 // pIyUSamiva varSantI sarvagAtreSu sarvadA / vAmA'mRtamayI naDI sammatA'bhISTasUcikA // 6 // vahantyaniSTazaMsitrI saMhIM dakSiNA punH| suSumNA tu bhavet siddhinirvANaphalakAraNam // 63 / spaSTau / navaraM siddhayo'NimAdyAH; nirvANaM muktiH // 6 // 63 // vAmadakSiNayoH kArya prati vizeSamAhavAmaivAbhyudayAdISTazastakAryeSu sammatA / dakSiNA tu ratAhArayuddhAdau dIptakarmaNi // 6 // __abhyudayAdInISTAni zastAni ca yAni kAryANi teSu vAmaiva nADI sammatA, dakSiNA tu ratArambhe, bhojanakAle yuddhe, AdizabdAdanyatrApi dIpte karmaNi sammatA // 6 // punarbAmadakSiNayoviSayavibhAgamAha-- vAmA zastodaye pakSe site kRSNe tu dkssinno| trINi trINi dinonIndusUryayorudayaH shubhH|| 65 // site pakSe AdityodayakAle vahantI vAmA zastA bhavati, kRSNapakSe tu dakSiNA zastA / kiM sakale'pi pakSe ? netyAha-indusUryayomadakSiNayornADayosINi trINi dinAni udayaH zubhaH // 65 // udayaniyamamuktvA'staniyamamAha-- zazAGkenodaye vAyoH sUryeNAstaM zubhAvaham / udaye raviNA tvasya zazinAstaM zivaM matam // 66 // yatra dine zazAGkena vAyorudayastatrAstaM sUryeNa zubhAvaha, yatra ca sUryeNodayastatrAstaM zazAkena zubhAvaham // 66 // pUrvoktamevArtha tribhiH zlokaivistareNAha 1691 // Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoghaakhim| pazcama prkaashH| ga6925 sitapakSe dinArambhe yatnena pratipadine / vAyorvIkSeta saMcAraM prazastamitaraM tathA // 67 // 8 udeti pavanaH pUrvaM zazinyeSa tryahaM ttH| saMkrAmati vyahaM sUrye zazinyeva punathyaham // 6 // vahedyAvada bRhatparva krameNonena maarutH| kRSNapakSe punaH sUryodayapUrvamayaM kramaH // 69 // spaSTAH // 67 // 68 // 69 // asya kramasya vyatikrame phalaM zlokadvayenAha-- zrIn. pakSAnanyathAtve'sya mAsaSaTkena paJcatA / pakSadvayaM viparyAse'bhISTabandhuvipadbhavet // 70 // bhavettu dAruNe vyAdhirekaM pakSa viparyaye / dvivyAdyahaviparyAse kalahAdikamuddizet // 71 // pUrvoktasya candrasUryacArasya trIn prakSAn yAvad vyatikrame paibhirmAsaimaraNaM, dvau pakSau yAvadvayatikrame'bhISTabandhu| vipadbhavet , pakSamekaM yAvadvayatikrame dAruNo vyAdhirbhavet // 70 // 71 // tathA-- eka dve trINyahorAtrANyarka eva marudvahan / varSetribhibhyamikenAntAyendau ruje punaH // 72 // | ekamahorAtram arka eva pavano vahana varSatrayeNa maraNAya, dve aorAtre vahan varSadvayena, trINi tvahorAtrANi vahan varSeNaikena / indau tu tathA vahan pavano rogAya // 72 // tathA-- mAsamekaM khAveva vahan vaayurvinirdishet| ahorAtrAvadhi mRtyuM zazAGke tu dhanakSayam // 73 // spaSTaH // 73 // tathA-- // 692 // Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 693 // 009 CHOCO FORCE vAyustrimArgagaH zaMsenmadhyAhnAt parato mRtim / dazAhaM tu dvimArgasthaH saMkrAntau maraNaM dizet // triSu mArgeSu iDApiGgalAsuSumNAlakSaNeSu gacchatIti trimArgago vAyuH madhyAhnAt parato maraNaM zaMset / daza dinAni yAvadasaMkrAnta eva dvimArgago vAyuH tataH paraM saMkrAman maraNaM sUcayati // 74 // tathA-dazAhaM tu vahannindAvevodvegaruje marutU / itazcetazca yAmArdhaM vahan lAbhArcanAdikRt // 75 // candra evaM dazAhAni bahan marut udvegAya ruje ca syAt / yAmArdhaM yAvaditazcetazca vAmAyA dakSiNAyAM, dakSiNAyAH (ca) vAmAyAM vAyurvahan lAbhapUjAdikArI bhavati // 75 // tathA-viSuvatsamayaprAptau spandete yasya cakSuSo / ahorAtreNa jAnIyAttasya nAzamasaMzayam // 76 // samarAtrindivaH kAleA viSuvAn sa cAsau samayazca tasya prAptau saGgame yasya cakSuSI spandete, spandanaM vAyovikAra iti nAdhikArabhraMzaH / zeSaM spaSTam // 76 // tathA-- paJcAtikramya saMkrAntIrmukhe vAyurvahan dizet / mitrArthahAnI nistejo'narthAn sarvAnmRti vinA // nADayantare vAyoH saMkramakAlaH saMkrAntiH, tatsakrAntipaJcakamatikramya SaSThayAM saMkrAntau yadA mukhena vAyurvahati tadA mitrAnimarthahAniM, nistejaH, sarvAnanarthAniti udvegaroga dezAntaragamanAdInAdizet, maraNaM vinA, mRtistu na syAt // 77 // tathA- pazJcamaH prakAzaH / // 693 // Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga. shaakhm| paJcamA prkaashH| // 6945 saMkrAntIH samatikramya trayodaza smiirnnH| pravahan vAmanAsAyAM rogodvegAdi sUcayet // 7 // vAmanAsAyAM trayodaza saMkrAntIya'tikramya caturdazyAM saMkrAntau vahan vAyU rogodvegAdi suucyti||78||tthaa-- mArgazIrSasya saMkrAntikAlAdArabhya maarutH| vahan paJcAhamAcaSTe vatsare'STodaze mRtim // 79 // ___ mArgazIrSasya prathamadivasAdArabhya yadA paJcarAtramekanADyAM vahet vAyuH tadA'STAdaze varSe maraNam // 79 // tathA| zaratsaMkrAntikAlAca paJcAhaM mAruto vahan / tataH paJcadazAbdAnAmante maraNamAdizet // 8 // ____ azvayukprathamadivasAdArabhya paJca dinAnyekanADayAM yadi vAyurvahet tadA paJcadazavarSAnte maraNam // 80 // tathA-- | zrAvaNAdeH samArabhya pazcAhamanilo vahan / ante dvAdazavarSANAM maraNaM parisUcayet // 81 // | vahan jyeSThAdidivasAdazAhAni smiirnnH| dizennavamavarSasya paryante maraNaM dhruvam // 82 // | Arabhya caitrAdyadinAt paJcAhaM pavano vahan / paryante varSaSaTkasya mRtyu niyatamAdizet // 83 // | Arabhya mAghamAsAdeH paccAhAni marudvahan / savatsaratrayasyAnte saMsUcayati paJcatAm // 84 // ____ amI catvAraH zlokAH pUrvavadvayAkhyeyAH // 81 // 82 // 83 // 84 // tathAill sarvatrA dvitricaturo vAyuzcedivasAna vahet / abdabhAgaistu te zodhyA yathAvadanupUrvazaH // 5 // // 694 // Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zakhim // 695 // yeSu paJcAhagamanaM vAyornidiSTaM teSu dvitricaturdivasavAhini mArute paJcAhaphalAnusAreNa maraNavarSamUhyaM / abdabhAgaistu te zodhyA iti paJcAhavAhini vAyau kilASTAdazAbdAni tato dinacatuSTayavAhini ekadivasabhAge varSatrayaM mAsAH sapta dinAni SaT asmin zodhite labdhaM caturdaza varSANi catvAro mAsAH caturviMzatirdinAni / evaM dvayahatryahavAhinyapi vAcyaM / zaradAdiSvapyevameva bhAgazuddhiH kAryA // 85 // atha prakArAntareNa vAyunimittaM kAlajJAnopadezaM pratijAnIte- athedAnIM pravakSyAmi kaJcit kAlasya nirNayam / sUryamArge samAzritya sa ca pauSNe'vagamyate // 86 // spaSTaH || 86|| pauSNa ityuktaM tasya svarUpamAha- janmaRkSagate candre samasaptagate ravau / pauSNanAmA bhavetkAlo mRtyu nirNayakAraNam // 87 // yadA janmanakSatre candraH samasaptagatazca sUryo bhavati tadA pauSNaH kAlaH // 87 // tasmin sUryanADIpravAheNa kAlajJAnamAha- dina dinamekaM ca yadA sUrye marudvahan / caturdaze dvAdaze'bde mRtyave bhavati kramAt // 88 // dinA sUryanADayAM vahan vAyuzcaturdaze varSe dinaM tu vahan dvAdaze'bde mRtyave syAt ||88|| tathAtathaiva ca vahan vAyurahorAtraM dvayaha tryaham / dazamASTamaSaSThAvdeSvantAya bhavati kramAt // 89 // paJcamaH prkaashH| |||695 // Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 696 // tathaiva sUryanADayAmahorAtraM vahan vAyurdazame varSe, dvayahaM vahannaSTame varSe tryahaM vahan SaSThe varSe mRtyave bhavati // 89 // tathA vahan dinAni catvAri turye'bde mRtyave marut / sAzItyahaH sahasra tu paJcAhAni vahan punaH // 90 // // tathaiva sUryanADyAM catvAri dinAni vahan vAyuzcaturthe varSe mRtyave / pazca dinAni tathA vahan vAyurazItyadhi dinasahakhe varSa ityarthaH // 90 // tathA- ekadvitricatuHpaJcacaturviMzatyahaHkSayAt / SaDAdIna divasAn paJca zodhayediha tadyathA // 91 // sAzItyahaH sahakhamadhyAdekasyA dvayostisRNAM catasRNAM paJcAnAM caturviMzatInAM yathAkramaM pAtanena paT saptASTau nava daza ca dinAni zodhayet, tadgataM ca kAlaM jAnIyAt / tadyatheti vivaraNopanyAsa catubhiH zlokaiH // 91 // SaTkaM dinAnAmabhyarke vahamAne samIraNe / jIvatyahnAM sahasraM SaTpaJcAzaddivasAdhikam // 92 // || SaT dinAnyarkanADA vahamAne vAyau SaTpaJcAzadadhikaM dinasahasraM jIvati azItyadhika sahakhAdekacatu viMzatyapanayane etadeva bhavati // 92 // tathA sahasraM soSTakaM jIvedvAyau saptAhavAhini / saSaTtriMzannavazatIM jIvedaSTAhavAhini // 93 // saptAhavAhini vAyAvaSTottaraM dinasahakhaM jIvet, SaTpaJcAzadadhikasahakhAt dvayozcaturviMzatyorapanayane etadeva pazcama prakAzaH // 196 // Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham prkaashH| // 697 // bhavati / aSTAhavAhini tu vAyau patriMzadadhikAM dinanavazatIM jIvet , aSTottarasahasrAttimRNAM caturviMzatonAmapana yane etadeva bhavati // 13 // tathA-- ekatraiva navAhAni tathA vahati mArute / anAmaSTazatI jIveccatvAriMzadinAdhikom // 9 // nava dinAni vahati vAyau catvAriMzadadhikAM dinAnAmaSTazatIM jIvet patriMzadadhikanavazatImadhyAccatamRNAM caturvizatInAmapanayane etadeva bhavati // 14 // tathA-- / tathaiva vAyau pravahatyekatra daza vAsarAn / viMzatyabhyadhikAmanA jIvetsaptazatI dhruvam // 15 // ____ daza vAsarAn vAyau vahati viMzatyadhikAM dinasaptazatIM jIvet / catvAriMzadadhikASTazatImadhyAt paJcAnAM caturvi zatInAmapanayane etadeva syAt // 95 // tathAekadvitricatuHpaJcacaturviMzatyahAkSayot / ekAdazAdipaJcAhAnyatra zodhyAni tadyathA // 16 // ___ spaSTaH // 96 // tadyatheti enameva zlokaM vivRNotiekAdaza dinAnyarkanADyAM vahati maarute| SaNNavatyadhikAnyahanAM SaT zatAnyeva jIvati // 97 // ekAdaza dinAni vahati vAyau SaNNavatyadhikAni dinAnAM SaT zatAni jIvati, viMzatyadhikasaptazatImadhyAdekasyAzcaturvizaterapanayane etadeva bhavati // 97 // tathA // 697 // Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga shaakhm| paJcama prakAza // 698 // IM tathaiva dvAdazAhAni vAyau vahati jIvati / dinAnAM SaTzatImaSTacatvAriMzatsamanvitAm // 98 dvAdazAhAni vahati vAyau aSTacatvAriMzadadhikAM dinaSaTzatIM jIvati, paNNavatyadhikaSaTzatImadhyAt dvayozca turvizatyorapanayane etadeva bhavati // 98 // tathAtrayodaza dinAnyarkanADIcAriNi mArute / jIvetpaJcazatImahUnAM SaTsaptatidinAdhikAm // 19 // ___ trayodaza dinAni vahati vAyau SaTsaptatyadhikAM dinapaJcazatIM jIvet , aSTacatvAriMzadadhikaSaTzatImadhyAttisRNAM caturvi zatInAmapanayane bhavatyetadeva // 99 // tathAcaturdaza dinAnyevaM pravAhiNi smiirnne| azItyabhyadhikaM jIvedanAM zatacatuSTayama // 10 // caturdaza dinAni vahati vAyau azItyadhikAM dinacatuHzatIM jIvet , SaTsaptatyadhikapaJcazatImadhyAccatamRNAM caturviMzatInAmapanayane etadeva syAt // 10 // tathAtatho paJcadazAhAni yAvadvahati mArute / jIvet SaSTidinopetaM divasAnAM zatatrayam // 10 // paJcadaza dinAni vahati vAyau SaSTayadhikaM dinazatatrayaM jIvet , azItyadhikacatuHzatImadhyAt paJcAnAM caturvizatInAmapanayane etadeva bhavati // 1.1 // tathAekadvitricatuHpaJcadvodazAhakramakSayAt / SoDazAdyAni paJcAhAnyatra zodhyAni tadyathA // 102 // // 698 BCCES Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| pazcamA prakAza // 699 // ekadvitricatuHpaJcasaGkhyAtA ye dvAdazAhAsteSAM krameNa kSayastataH poDazAdIni viMzatyantAni pazca dinAni zodhyAni // 102 // tadyatheti vivRNoti-- | pravahatyekanAsAyAM SoDazAhoni mArute / jIvetsahASTacatvAriMzataM dinazatatrayIm // 103 // poDaza dinAni piGgalAyAM vahati vAyAvaSTacatvAriMzadadhikAM dinazatatrayIM jIvet , SaTayadhikazatatrayImadhyAdekasya dvAdazAhasyApanayane etadeva bhavati // 103 / / tathAvahamAne tathA saptadazAhAni samIraNe / anAM zatatraye mRtyuzcaturviMzatisaMyute // 104 // saptadaza dinAni vahati vAyau caturvizatyadhikaM dinazatatrayaM jIvati, aSTacatvAriMzadadhikazatatrayAd dvayo yorapanayane etadeva bhavati // 104 // tathA-- | vahati vicaratyaSTAdazAhAni tathaiva ca / nAzo'STozItisaMyukte gate dinazatadvaye // 105 // aSTAdaza dinAni vahati vAyau aSTAzItyadhike dinazatadvaye mRtyuH, caturvizatyadhikazatatrayAttrayANAM dvAda nAmapanayane etadeva bhavati // 105 // tathA| caratyanile tadvadinAnyekonaviMzatim / catvAriMzadyute yAte mRtyurdinazatadvaye // 106 // // 699 // Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram paJcamaH prkaashH| 700 // ekonaviMzatidinavAhini vAyau catvAriMzadadhikadinazatadvaye mRtyuH, aSTAzItyadhikazatadvayAccaturNA dvAdazA mapanayane etadeva bhavati // 106 // tathAgatidivasAnekanAsAcAriNi mArute / sAzItau vAsarazate gate mRtyurna saMzayaH // 107 // ekaviMzati dinAni vahati vAyau azItyadhike dinazate mRtyuH, catvAriMzadadhikazatadvayAt pazcAnAM dvAdazAhA_ nayane etadeva bhavati // 10 // ekadvitricatuHpaJcadinaSaTkakramakSayAt / ekaviMzodipaJcAhAnyatra zodhyAni tadyathA // 10 // ____ekadvitricatuHpaJcAnAM dinaSaTkAnAM krameNa kSayAt ekaviMzatyAdi paJcaviMzatiparyantAni pazca dinAni zodhayet // 108 // ___ tadyatheti pUrvavatekaviMzatyahaM tvarkanADIvAhini mArute / catuHsaptatisaMyukte mRtyudinazate bhavet // 109 // __ekaviMzati dinAni vahati vAyau catuHsaptatyadhike dinazate mRtyuH, azItyadhikazatAdekasya SaTkasyApanayane etadeva bhavati // 109 // tathA| dvAviMzati dinAnyevaM sadviSaSTAvahaHzate / paidinonaiH paJcamAsaistrayoviMzatyahAnuge // 110 // // 700 // Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / // 701 // dvAviMzati dinAni vahati vAyau dviSaSTyadhike dinazate mRtyuH, catuHsaptatyadhikazatAd dvayoH SaTkayorapanayane etadeva bhavati / tathA trayoviMzatiM dinAni vahati vAyau catuzcatvAriMzadadhike dinazate mRtyuH, dviSaSTyadhikazatAtrayANAM SaTkAnAmapanayane etadeva bhavati // 110 // tathA- tathaiva vAyau vahati caturviMzativAsam / viMzatyabhyadhike mRtyurbhaveddinazate gate // 111 // caturviMzatiM dinAni vahati vAyau viMzatyadhike dinazate mRtyuH, catuzcatvAriMzadadhikadinazatAccaturNAM SaTkAnAmapanayane etadeva bhavati // 111 // tathA- paJcaviMzatyahaM caivaM vAyau mAsa ye mRtiH / mAsadvaye punarmRtyuH SaDaviMzatidinAnuge // 112 // paJcaviMzati dinAni vahati vAyau mAsatraye mRtyuH, viMzatyadhikazatAt paJcAnAM SaTkAnAmapanayane etadeva bhavati / SaDviMzati dinAni vahati vAyau mAsadvaye mRtyuH // 112 // tathA--- saptaviMzatyahavahe nAzo mAsena jAyate / mAsArdhena punarmRtyuraSTAviMzatyahAnuge // 113 // saptaviMzati dinAni vahati vAyau mAsena mRtyuH / aSTAviMzati dinAni vahati vAyau mAsArdhena mRtyuH // // 113 // tathA- ekonatriMzadahage mRtiH syAddazame'hani / triMzaddinIcare tu syAtpaJcatvaM paJcame dine // 114 // panamaH prakAzaH / 1190211 Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| paJcamaH prkaashH| // 702 // ekonatriMzataM dinAni vahati vAyau dazame dine mRtyuH| triMzataM dinAni vahati vAyau paJcame dine mRtyuH // 114 // tathA-- ekatriMzadahacare vAyau mRtyurdinatraye / dvitIyadivase nAzo dvAtriMzadahavAhini // 115|| ekatriMzataM dinAni vahati vAyau dinatraye mRtyuH| dvAtriMzataM dinAni vahati vAyau dinadvaye mRtyuH||115|| idAnIM sUryanADIcAramupasaMharacandranADIcAramAcaSTe-- trayastriMzadahacare tvekAhenApi pnyctaa| evaM yadIndunADyAM syAttadA vyAdhyAdikaM dizet // 116 // ___ trayaviMzataM dinAni vahati vAyAvekena dinena mRtyuH| indanADyAM yadyevaM vAyucAro bhavati tadA na mRtyubhavati, kintu pUrvoktavidhinA vyAdhyAdikaM syAt , AdizabdAtmuhannAzamahAbhayasvadezavirahadhanaputrAdinAzarAjavinAzadurbhikSAdayaH saMgRhyante // 116 // upasaMharatiadhyAtmaM vAyumAzritya pratyekaM suurysomyoH| evamabhyAsayogena jAnIyotkAlanirNayam / 117 // Atmazabdena zarIramucyate, Atmanyadhi adhyAtma zarIrAntargataM vAyumAzritya somasUryayorabhyAsayogena kAlanirNayaM kAlAvadhAraNaM jAnIyAt // 117 // bAhyaM kAlalakSaNaM jijJApayiSuH prastauti " // 702 // Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| paJcamA prkaashH| // 703 // adhyAtmikaviparyAsaH saMbhavedvanyAdhito'pi hi| tannizcayAya badhnAmi bAhya kAlasya lakSaNam // 118 ____ adhyAtmikasya zarIrAntargatasya vAyoAdhinA'pi viparyayaH saMbhavati, na tataH kAlajJAnaM sphuTaM bhavati, tatastanizcayAya kAlanizcayAya bAhyaM kAlasya lakSaNaM badhnAmi // 118 // netrazrotrazirobhedAt sa ca trividhlkssnnH| nirIkSyaH sUryamAzritya yatheSTamaparaH punaH // 119 // sa ca kAlo netrazrotrazirobhedAt trividhaM lakSaNaM jJApakaM yasya sa tathA, sUryamAzrityAlambya niriikssnniiyH| aparasividhAdanyo yatheSTaM svecchayA nirIkSaNIyaH // 119 / / tatra netralakSaNamAhavAme tatrekSaNe padma SoDazacchadamaindavam / jAnIyAddhAnavIyaM tu dakSiNe dvAdazacchadam // 120 // ___ vAme locane aindavaM SoDazadalaM padma cintayet / dakSiNe tu netre bhAnavIyaM dvAdazadalaM padma cintayet // 120 // - khadyotadyutivarNAni catvAri cchadanAni tu / pratyekaM tatra dRzyAni svArjulIvinipIDanAt // 12 // __tatra SoDazadale padme catvAri dalAni khadyotadyutivarNAni gurUpadezenAGgulInipIDanAt dRzyAni pratyekamapi dvayorapi padmayoH // 121 // tatrasomAdho bhUlatApAGgaghrANAntikadaleSu tu / dale naSTa kramAnmRtyuH SatriyugmaikamAsataH // 122 // // 703 // Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Imamiman yogazAkham 68 pazvamA prkaashH| 11704 // tatra somasyAdho deze'dRzyamAne dale SaDbhirmAsairmRtyuH / somasyaivoparideze bhralatAsamIpavartini dale'dRzyamAne tribhirmAsaimatyuH / apAGgadezavartini dale'dRzyamAne mAsadvayena mRtyuH| ghrANAntikavartini dale'dRzyamAne mAsena mRtyuH // 122 // tathAayameva kramaH padme bhonavIye yadA bhavet / dazapaJcatridvidinaiH kramonmRtyustadA bhavet // 123 // __ ayamevAGgulInipIDanAdilakSaNaH kramo bhAnavIye'pi padme'dRzyamAne tattaddale yathAsaGkhyaM dazabhiH paJcabhiH tribhiH dvAbhyAM ca dinAbhyAM mRtyubhavet // 123 // tathAetAnyapIDyamAnAni dvayorapi hi padmayoH / dalAni yadi vIkSeta mRtyudinazatAttadA // 124 // etAnyeva dalAni somasUryasaMbandhIni aGgulIbhirapIDayamAnAnyeva yadi pazyettadA dinazatAnmRtyuH // 124 // atha zrotralakSaNaM zlokadvayenAha1}| dhyAtvA hRdyaSTapatrAbjaM zrotre hastograpIDite / na yetAmini?So yadi svaH paJca vAsarAn / 125/ daza vA paJcadaza vA viMzati paJcaviMzatim / tadA paJca catustridvayekavarSermaraNaM kramAt // 126 // hRdaye'STapatraM kamalaM dhyAtvA hastAgrapIDite zrotre yadi svakIyo'gninirghoSaH paJca vAsarAn yAvanna zrUyate tadA paJcabhirvarSe :, yadi daza vAsarAna zrUyeta tadA caturviSaH, yadi paJcadaza vAsarAna zrUyeta tadA tribhivarSe , yadi 1707 // Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga- shaakhm| paJcamA prkaashH| tathA // 705 // viMzati vAsarAma zrayeta tadA dvAbhyAM varSAbhyAM, yadi paJcaviMzati vAsarAna zruyeta tadA varSeNa mRtyubhavet // 125 // // 126 // tathA ekadvitricatuHpaJcacaturviMzatyahAkSayAt / SaDAdiSoDazadinAnyAntarANyapi zodhayet // 127 // ___ekasyA dvayostimRNAM catasRNAM pazcAnAM ca dinacaturvizatInAM kSayAt SaDAdIni SoDazadinAnyAntarANi zodhayeta / tathAhi-pazca dinAni azrUyamANe zrotranirghoSe paJcabhirva paimRtyurbhavatItyuktam tatazca SaSThe'pi dine'zrayamANe nighoMSe paJcabhyo varSebhya ekasyA dinacaturvizaterapanayane SaTsaptatyadhikaiH saptadazabhirdinazatairmRtyubhavet / saptamadine 'pyazrayamANe zrotranirghoSe prAgdinebhyo dvayozcaturvizatyorapanayane'STAviMzatyadhikaiH saptadazabhidinazataimRtyubhaveta / aSTame'pi dine'zrayamANe zrotrani?Se prAgdinebhyazcatasRNAM caturvizatInAmapanayane SaTpaJcAzadadhikaiH SoDazabhirdinazatairmatyuH navame'pi dine'zrUyamANe nirghoSe prAgdinebhyazcatasRNAM caturviMzatInamapanayane SaSTayadhikaiH paJcadazabhirdinazamatyuH dazame'pi dine'zrayamANe ni?Se prAgdinebhyaH pazcAnAM caturvizatInAmapanayane caturbhivai mRtyarityakta meva / evamekAdazAdiSu SoDazAdiSvekaviMzatyAdiSvapyUhyam // 127 // atha zirolakSaNamAha-- brahmadvAre prasarpantIM paJcAhaM dhUmamAlikAm / na cet pazyettadA jJeyo mRtyuH sNvtsrautrbhiH||128|| brahmarandhra prasarpantIM dhUmarekhAM gurUpadezadRzyAM yadi paJca dinAni yAvanna pazyati tadA tribhirva mtyuH||128|| // 705 // Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga shaakhm| paJcamA prakAzA 1706|| prakArAntareNa kAlajJAnaM SaDbhiH zlokairAhapratipadivase kAlacakrajJAnAya zaucavAn / Atmano dakSiNaM pANiM zuklapakSaM prakalpayet // 129 // __ pratipadivase prathamatithau zuciH kAlacakraM jJAtumAtmano dakSiNa pANiM zuklapakSaM prakalpayet // 129 // tathAadhomadhyo parvANi kaniSThAGgulIgAni tu / krameNa pratipatSaSThayekAdazIH klpyettithiiH||130|| avazeSAGgulIparvANyavazeSatithIstathA / paJcamIdazamIrAkAH parvANyaGguSThagAni tu // 131 // | ___ kaniSThAguleradhastanaparva pratipadaM, madhyaparva SaSThIM, Urdhvaparva ekAdazI kalpayet / aSTavaja zeSAGgulIparvANi zeSAstithIH kalpayet / tathAhi--anAmikAparvasu dvitIyAtRtIyAcaturthI.. madhyamAparvasu saptamyaSTamInavamIH, tarjanyAM dvAdazItrayodazIcaturdazIH kalpayet / aGguSThaparvANi pazcamIdazamIpaJcadazIH kalpayet ||130||131||tthaavaampaanniN kRSNapakSaM tithIstadvacca kalpayet / tatazca nirjane deze baddhapadmAsanaH sudhiiH|132|| prasannaH sitasaMvyAnaH kozIkRtya karadvayam / tatastadantaH zUnyaM tu kRSNaM varNa vicintayet / 133 ___ spaSTau // 132 // 133 // tathA-- udghATitakarAmbhojastato ytraangguliitithau| vIkSyAte kAlavinduH sa kAla ityatra kiirtyte|134 * "vIkSate kAlavindu sa" iti pAThaH syAt // I706 // Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| paJcamA prakAzana 11707 spaSTaH / navaramatreti kAlajJAnaprastAve // 134 // kAlajJAne upAyAntarANyAha-- kSutaviNmedamUtrANi bhavanti yugapadyadi / mAse tatra tithau tA varSAnte maraNaM tdaa||135|| kSutaM kSavaH, vida viSTA medo retaH, mUtraM prakhAvaH, etAni yadi yugapadbhaveyustadA varSAnte tatraiva mAse tatraiva dine mRtyuH syAt // 135 // tathA-- rohiNI zazabhRllaMkSma mahApathamarundhatIm / dhruvaM ca na yadA pazyedvarSeNa syAttadA mRtiH||136|| rohiNI nakSatravizeSa, zazabhRto lakSma lAJchanaM mahApathaM chAyApathaM, arundhatI vaziSThabhAryA, dhruvamauttAnapAdi, yadaika yugapadvA paTudRSTina pazyettadA varSeNa mRtyuH / laukikA apyAhu: arundhatIM dhruvaM caiva viSNostrINi padAni ca / kSINAyuSo na pazyanti caturtha mAtRmaNDalam // 1 // arundhatI bhavejjihA dhruvo nAsAgramucyate / tArA0 viSNupadaM proktaM dhruvau syAnmAtRmaNDalam // 2 // 136 / / svapne svaM bhakSyamANaM shvgRdhrkaaknishaacraiH| uhyamAnaM kharoSTrAdhairyadA pazyettado mRtiH||137|| svamAtmAnaM zvagRdhrakAkanizAcarairbhakSyamANaM, upalakSaNAt kRSyamANamapi, kharoSTrAdyaiH AdizabdAt zvavarAhAdibhizcohyamAna, upalakSaNAt kRSyamANaM, yadA svapne pazyettadA varSAnte mRtyuH / varSeNetyanuvartate // 137 // tathA *"bhrUmadhye viSNupadaM jJeyaM tArikA mAtRmaNDalam // " iti pratyantaram // 11901911 Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| pazcamaH prkaashH| // 708 // | razminirmuktamAdityaM razmiyuktaM havirbhujam / yadA pazyedvipadyeta tadekodazamAsataH // 130 // ___ razmayaH kiraNAH tadvantamAdityam anyeSu pazyatsvapi yadA razmihInaM pazyati vahiM ca razmiyuktaM pazyati THI tadaikAdaze mAse mRtyuH // 138 // tathAvRkSAgre kutracit pazyedgandharvanagaraM ydi| pazyet pretAn pizAcon vA dazame mAsi tnmRtiH||139|| gandharvanagaraM satyanagarapratibimbaka, tadyadi vRkSAgre pazyet , pretAn pizAcAn vA yadi sAkSAt pazyet tadA dazame mAse mRtyuH // 139 // tathA-- chadi mUtraM purISaM vA suvarNarajatAni vA / svapne pazyedyadi tadA mAsAnnavaiva jIvati // 140 // ___ spaSTaH // 140 // tathA| sthUlo'kasmAt kRsho'ksmodksmaadtikopnH| akasmAdatibhIrA mAsAnaSTaiva jiivti||141||| ____ akasmAt kAraNAbhAvena / zeSa spaSTam // 141 // tathAsamagramapi vinyastaM pAzau vA kardame'pi vaa| syAcetkhaNDaM padaM saptamAsyante mriyate tadA // 142 // spaSTaH / navaraM saptamAsyA ante // 142 // tathA| tArAMzyAmAM yadA pazyecchuSyedadharatAlu ca / na svAGgulitruyaM mAyAdrojadantadvayAntare // 143 // // 708 // Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram paJcamA prakAza 709 // gRdhraH kAkaH kapotoM vA kravyAdo'nyo'pi vA khagaH / nilIyeta yadA mUrti SaNmAsyante mRtistadA // 144 // __ tArA kanInikA, zyAmA aJjanavarNA / zuSyetAmakasmAdadharau dantacchadau tAlu ca kAkudaM / rAjadantAvadha upari ca dvau dvau dantau / zeSaM spaSTam // 143 // 144 // pratyahaM pazyatonabhre'hanyApUrya jalairmukham / vihite pUtkRte zakradhanvA tu tatrA dRzyate // 145 // yadA na dRzyate tattu mAsaiH SaibhirmatistadA / paranetro svadehaM cenna pazyenmaraNaM tadA // 146 / / ___ anabhraM'hani mukhamApUrya jalaiH pUtkRtena UdhvaM kSipan zakradhanuH pazyatIti sthitametat / yadA tadindradhanurna pazyati tadA SabhirmAsamatiH / parakanInikAyAM svadeho dRzyate, yadA taM na pazyettadA SabhirmAsaimaraNam / // 145 // 146 // tathAkUrparau nyasya jAnvoma'nyekIkRtya karau sdaa| rambhAkozanibhAM chAyAM lakSayedantarodbhavAm // 147 // | vikAsi ca dalaM to yadekaM parilakSyate / tasyAmeva tithau mRtyuH SaNmAsyante bhavettadA // 14 // ___ anabhre'hanIti vartate / zeSaM spaSTam // 147 // 148 // tathAindranIlasamacchAyA vakrIbhUtAH sahasrazaH / muktAphalAlaGkaraNAH pannagAH suukssmmuurtyH||149|| divA saMmukhamAyAnto dRzyante vyoni sannidhau / na dRzyante yadA te tu SaNmAsyante mRtistadA150|| 11709 // Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 710 // BEER CUF OXO O Atapasthitena sarvajanenAtmAbhimukhamAyAntaH sUkSmamUrtayaH sarpA dRzyante iti sthitametat, te pannagA yadA na dRzyante tadA SaNmAsyA ante mRtyuH || 149 // 150 // tathA svapne muNDitamabhyaktaM raktagandhastragambaram / pazyed yAbhyAM khare yAntaM svaM yo'bdArthaM sa jIvati / 151 spaSTaH / / 151 / / tathA ghaNTAnAdoM ratAnte cedakasmAdanubhUyate / paJcatA paJcamAsyante tadA bhavati nizcitam // 152 // spaSTaH || 152 // tathA ziro vegAtsamAruhya kRkalAso vrajan yadi / dadhyAdvarNatrayaM paJcamAsyante maraNaM tadA // 153 // spaSTaH // 153 // tathA vakrIbhavati nAsA cedvartulIbhavato dRzau / svasthAnAdbhazyataH kaNaiau caturmAsyAM tadA mRtiH // 154 // spaSTaH || 154 // tathA | kRSNaM kRSNaparIvAraM lohadaNDadharaM naram / yadA svapne nirIkSeta mRtyurmAsaistribhistadA // 155 // spaSTaH || 155 / / tathA indumuSNaM raviM zItaM chidraM bhUmau vAvapi / jihvAM zyAmAM mukhaM kokanadAbhaM ca yadekSate // 156 // tAlukampo manaHzoko varNo'Gge naikadhA yadA / nAbheAkAsmakI hikkA mRtyurmAsadvayAttadA // 157 // paJcamaH prakAzaH / // 10 // Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstram paJcamaH prkaashH| 1711 // spaSTau / navaraM manaHzoko hRdayamatizayena roditItyarthaH // 156 // 157 // tathA-- jihvA nAsvAdamAdatte muhuH skhalati bhASaNe / zrotre na zrRNutaH zabdaM gandhaM vettina naasiko|158 spandete nayane nityaM dRSTavastunyapi bhrmH| naktamindradhanuH pazyet tatholkApatanaM divA // 159 // na cchAyAmAtmanaH pazyedarpaNe salile'pi vA / anabdAM vidyutaM pazyecchiro'kasmAdapi jvlet|160 | haMsakAkamayUrANAM pazyecca kvApi saMhatim / zItoSNakharamRdvAderapi sparza na vetti ca // 161 // i amISAM lakSmaNAM madhyAdyadaikamapi dRzyate / jantorbhavati mAsena tadA mRtyuna sNshyH||162 / / __paJcApi spaSTAH // 158-162 // tathAzIte hakAre phutkAre coSNe smRtigtikssye| aGgapaJcakazaitye ca syoddazAhena paJcatA // 163 // vyAttamukhasya vAyunA saha hakArasya nirgacchato yadA zaityaM bhavati, kizcidvivRto'STadvayasya vAyunA kRtaH phutkAro yadhuSNo bhavati, smRtigatyozca bhraMzo bhavati, aGgapazcakazaityaM ca bhavati, tadA dazAhena mRtyuH||163|| tathA-- a?SNamardhazItaM ca zarIraM jAyate ydaa| jvAlAkasmAjjvaledvAGge saptAhena tadA mRtiH||164| spaSTaH // 164 // tathA // 711 // Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| // 7125 snAtamAtrasya hRtpAdaM tatkSaNAdyadi zuSyati / divase jAyate SaSThe tadA mRtyurasaMzayam / 165 hRdayaM ca pAdau ca hRtpAdam | zeSaM spaSTam // 165 // tayA- jAyate dantagharSazzrecchavagandhazca duHsahaH / vikRtA bhavati cchAyA tryaheNa mriyate tadA / 166 spaSTaH // 166 // tathA- na svanAsAM svajihvAM na na grahAnnAmalA dishH| nApi saptaRSIn yarhi pazyati mriyate tadA spaSTaH // 167 // tathA prabhAte yadi vA sAyaM jyotsnAvatyAmatho nizi / pravitatya nijau bAhU nijacchAyAM vilokya ca / zanairutkSipya netre svacchAyAM pazyettato'mbare / na ziro dazyate tasyAM yadA syAnmaraNaM tadA // 169 // nekSyate vAmabAhuzcat putradArakSayastadA / yadi dakSiNAbAhurnekSyate bhrAtRkSayastadA // 170 // adRSTe hRdaye mRtyurudare ca dhanakSayaH / guhye pitRvinAzastu vyAdhirUruyuge bhavet // 171 || adarzane pAdayozca videzagamanaM bhavet / adRzyamAne sarvAGge sadyo maraNamAdizet // 172 // spaSTAH // 168-172 // prakArAntareNa kAlajJAnamAha - pazcamaH prakAzaH / 712 // Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / 713|| A FO EXESER vidyayA darpaNAGguSThakuDyA siSvavatAritA / vidhinA devatA pRSTo brUte kAlasya nirNayam // 173 // sUryendugrahaNe vidyoM naravIraThavetyasau / sAdhyA dazasahasrayASTottarayA japakarmataH // 174 // aSTottarasahasrasya jApAt kAryakSaNe punaH / devatA lIyate'syAdau tataH kanyA''ha nirNayam / 175 satsAdhakaguNAkRSTA svayamevAtha devatA | trikAlaviSayaM brUte nirNayaM gatasaMzayam // 176 // spaSTAH // 173 - 176 / / atha zakunadvAreNa paJcabhiH zlokaiH kAlajJAnamAha- athavA zakunAdvindyAtsajjo vA yadivA''turaH / svato vA parato vA'pi gRhe vA yadi vA bahiH / 177 bahivRzcika myAnugRhagoghApipIlikAH / yUkAmatkuNalUtAzca valmIko thopadehikAH // 178 // kITakA ghRtavarNAzca bhramaryazca yadA'dhikAH / udvegakalahavyAdhimaraNAni tadA dizet // 179 upAnadvahinacchatrazastracchoyAGgakuntalAn / caJcvA cumbedyadA kAkastadA sannaiva paJcatA // 180 // azrupUrNadRzo gAvo gADhaM pAdairvasundharAm / khananti cettadAnIM syAdrogo mRtyuzca ttprbhoH|| 181 // spaSTAH // 177 - 181 // prakArAntareNa stauti- anAturakRte hyetacchakunaM parikIrtitam / adhunA''turamuddizya zakunaM parikIrtyate // 182 // &B pshcmprkaashH| // 713 // Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram pazcama prkaashH| 714 // spaSTaH // 182 // AturazakuneSu zvagatazakunAni tribhiH zlokairAha-- dakSiNasyAM valitvA cet zvA gudaM leDhayuro'thavA / lAGgalaM vA tadA mRtyurekadvitridinaiH krmaat| 183 / zete nimittakAle cet zvA saMkocyAkhi vpuH| dhUtvA kI valivAGgaM dhUnotyatha tato mRtiH|184 yadi vyottamukho lAlAM muJcan sNkocitekssnnH| agaM saMkocya zete zvA tadA mRtyuna sNshyH||185|| ___ spaSTAH // 183-185 // kAkazakunAni zlokadvayenAhayadyAturagRhasyo kAkapakSigaNo milan / trisandhyaM dRzyate nUnaM tadA mRtyurupasthitaH // 186 // mahAnase tathA zayyAgAre kokAH kSipanti cet / carmAsthirajju kezAn vA tadAsannaiva paJcatAM / 187 // ___spaSTau // 186-187 // atha navabhiH zlokairupazrutyA kAlajJAnamAhaathavopazrutevinyAdvidvAn kAlasya nirNayam / prazaste divase svapnakAle zastAM dizaM shritH||18|| pUtvo paJcanamaskRtyAcAryamantreNa vA zrutI / gehAcchannazrutirgacchecchilpicatvarabhUmiSu // 189 // candanenArcayitvA mAM kSiptvA gandhAkSatAdi ca / sAvadhonastatastatropazruteH zrRNuyAdhvanim // 190 | arthAntarApadezyazca sarUpazcati sa dvidho / vimarzagamyastatrAdyaH sphuToktArtho'paraH punH||191|| // 714 // Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram pannamA prkaashH| yatheSa bhavanastambhaH paJcaSabhirayaM dinaiH / parpharmAsairatho varbhakSyate yadi vA na vaa||192|| manoharatarazvAsIt kintvayaM laghu bhakSyate / arthAntarApadezyA syaadevmaadirupshrutiH||193|| eSA strI puruSo vA'sau sthAnAdasmAnna yaasyti| dAsyAmo na vayaM gantuM gantukAmo na cApyayam vidyate gantukAmo'yamaha ca pressnnotsukH| tena yAsyatyasau zIghra syaatsruupetyupshrutiH||195|| krnnodghaattnsNjaatopshrutyntrmotmnH| kuzalAH kAlamAsannamanAsannaM ca jonate // 196 // spaSTAH // 188-196 // atha zanaizcarapuruSeNa kAlajJAnaM zlokacatuSTayenAha-- zaniH syAdyA nakSatre tadAtavyaM mukhe ttH| catvAri dakSiNe pANau trINi trINi ca pAdayoH197/R catvAri vAmahaste tu kramazaH paJca vakSasi / trINi zIrSe dRzor3he dve guhye ekaM zanau nre||198/28 nimittasamaye tatra patitaM sthApanAkramAt / janmai~ nAmaRkSaM vo guhyadeze bhavedyadi // 199 // dRSTaM zliSTaM graharduSTaiH saumyairaprekSitAyutam / sanjasyApi tadA mRtyuH kA kathA rogiNaH punH||200 *" tatheyadbhiraya dinaiH" iti pratyantaram // // 15 // Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram paJcamA prkaashH| // 16 // spaSTAH / navaraM dRSTamitidazamatRtIye navapaJcame caturthASTame kalage ca / pazyanti pAdavRdhdhyA phalaM tathaiva prayacchanti // 1 // ityanena krameNa grahadarzanaM vAcyam / zliSTa yadi tacaiva krUragraho bhavet tadviparyayeNa saumyagrahairadRSTAspRSTam // 197-200 // atha pRcchAlagnAnusAreNa kAlajJAnamAhapRcchoyAmatha lamAstacaturthadazamasthitAH / grahAH krarAH zazI SaSThASTamazcatsyAttadA mRtiH||201|| pRcchAyAM prazne sati lagne tatkAlalagnaM aste lagnAtsaptame, caturthe dazame vA sthAne sthitAH krUragrahAzcet candrastu paSTho'STamo vA yadi syAttadA mRtyuH||201|| tathApRcchAyAH samaye lagnAdhipatirbhavati grhH| yadivAstamitoM mRtyuH sanjasyApi tadA bhvet||202 lagnAdhipatayo meSAdiSu rAziSu-- kujazukrajJendujJazukrakujajIvasaurizaniguravaH / bhezA navAMzakAnAmajamakaratulAkulIrAdyAH // 1 // iti zAkhAdavagantavyAH // 202 / / tathAlamasthazvecchazI saurirTAdazo navamaH kujH| aSTamo kastadA mRtyuH syAccenna balavAn guruH // 203 // spaSTaH // 203 // tathA CCSROOOL // 16 // Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| paJcamaH prkaashH| // 17 // | raviH SaSThaH tRtIyo vA zazI ca dazamasthitaH / yadA bhavati mRtyuH syAttatIye divase tadA // 204 // pApagrahAzcadudayAtturye vA dvAdaze'thavA / dizanti tadvido mRtyu tRtIye divase tadA // 205 // ___ spaSTau // 204-205 // tathAudaye paJcame vApi yadi pApagrahA bhavet / aSTabhirdazabhirvA syAdivasaH paJcatA tdaa||206|| spaSTaH // 206 // tathAdhanumithunayoH saptamayoryadyazubhA grhaaH| tadA vyAdhima'tirvA syAjjyotiSAmiti nirnnyH||207|| ____ spaSTaH // 207 // yantradvAreNa kAlajJAnamaSTabhiH zlokairAha antasthAdhikRtaprANinAmapraNavagarbhitam / koNastharephamAgneyapuraM jvAlAzatAkulam // 20 // sAnusvArairakArAdyaiH SaTsvaraiH pArzvato vRtam / svastikAGkavahiHkoMNasvAkSarontaHpratiSThitam 209 // catuHpAvasthaguruyaM yantraM vAyupurAvRtam / kalpayitvA parinyasyet pAdahacchIrSasandhiSu // 210 // sUryodayakSaNe sUryaM pRSThe kRtvA tataH sudhiiH| svaparAyurvinizcetu nijacchAyAM vilokyet||211|| pUrNA chAyAM yadIkSeta tadA varSe na paJcatA / karNAbhAve tu paJcatvaM varSe dazabhirbhavet // 212 // // 727 // Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga. kaakhm| prkaashH| al hastAGguliskandhakezapArzvanAsAkSaye kamAt / dazASTasaptapaJcatryekavarSe maraNaM dizet // 213 // ' SaNmAsyA mriyate nAze zirasazcibukasya vA / grIvAnAze tu mAsenaikAdazAhena dRkkSaye // 214 // 1728 // A sacchidre hRdaye mRtyurdivasaiH saptabhirbhavet / yadi cchAyAdvayaM pazyedyamapAzcai tadA vrajet // 215 // antasthaM madhyagatamadhikRtaprANinAma yasya, sa cAsau Navazca tena garbhitaM, AgneyapuraM, koNastharephaM, jvAlAzatairAkulaM anusvArasahiteH SaDbhiH svaraiH akArAdyaiH pArzvato vRtaM, bahiH koNeSu svastikAGka svA ityakSarasya madhyasthitaM Agnepurameva, tathA catuHpArzvastho gururvisargAnto yakAro yasya tattathA, evaMbhUtaM yantraM vAyu-pureNAvRtaM kalpayitvA pAdayorhadi zIrSa sandhiSu ca nyaset / yannaM ca sthApanAnusAreNa draSTavyaM / zeSAH zlokAH spaSTAH // 208-215 // yantraprayogamupasaMharan vidyayA kAlajJAnamAha iti yantraprayogeNa jAnIyAtkAlanirNayam / yadi vo vidyayA vindyAdvakSyamANaprakArayA // 216 // spaSTaH // 216 // vidyAmeva saptabhiH zlokarAha // 718 // Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram pazcamA prakAza // 719 // | prathamaM nyasya cUTAyAM svAzabdamoM ca mastake / kSi netra hRdaye paJca nAbhyabje hAkSaraM ttH||217|| oM jusaH oM mRtyuMjayAya oM vajrapANine zUlapANine hara hara daha daha svarUpa darzaya darzaya huM phaT phaT // anayA vidyayASTAprazatavAraM vilocane / svacchAyAM cAmimantryA pRSThe kRtvA'ruNodaye // 21 // paracchAyAM parakRte svacchAyAM svakRte punH| samyaktatkRtapUjaH sannupayuktoM vilokayet // 219 // saMpUrNA yadi pazyettAmAvarSa na mRtistadA / kramajayAjAnvabhAve tridvayakAbdaimRtiH punH||220|| UrorabhAve dazabhirmAsainazyetkaTeH punaH / aSTAbhirnavabhirvApi tundAbhAve tu paJcaSaNaiHH 221 // grIvA'bhAve catustriddhayekamAsaimriyate punH| kajJobhAve tu pakSaNa dazAhena bhujakSaye // 222 // dinaH skandhakSayeSTAbhizcaturyAmyA tu hRtkSaye / zIrSAbhAve tu yAmAbhyAM sarvAbhAve tu ttkssnnaat|| ___spaSTAH // 217-223 // kAlajJAnopAyAnupasaMharatievamAdhyAtmikaM kAlaM vinizcatu prsnggtH| bAhyasyApi hi kAlasya nirNayaH pribhaassitH||224|| ___spaSTaH // 224 // atha jayaparAjayaparijJAnopAyamAhako jeSyati dvayoyuddha iti pRcchatyavasthitaH / jayaH pUrvasya pUrNa syAdrikte syAditarasya tu // 225 // - - - TH719 // Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkhAm paJcamaH prkaashH| 720 // spaSTaH // 225 // riktapUrNayorlakSaNamAhayattyajensaMcaran vAyustadriktamabhidhIyate / saMkramedyatra tu sthAne tatpUrNa kathitaM budhaiH // 236 // spaSTaH // 216 // prakArAntareNa kAlajJAnamAhapraSTA''dau nAma cejjJAturgRhNAtyanvAturasya tu / syAdiSTasya tadA siddhirviparyAse viparyayaH // 227 // ___spaSTaH / / 227 // tathA| vAmabAhusthite dUte samanAmAkSaro jayet / dakSiNAbAhuge tvAjau viSamAkSaranAmakaH // 228 // __ spaSTaH // 228 // tathAbhUtAdibhirgRhItAnAM daSTAnAM vA bhujnggmaiH| vidhiH pUrvakti evAsau vijJeyaH khalu maantrikaiH||229|| - pUrvokto vAmahaste pRcchake samAkSaro jIvet , dakSiNAsthe viSamAkSaraH // 229 // tathApUrNA saMjAyate vAmA vizatA varuNena cet / kAryANyArabhyamoNAni tadA sidhyantyasaMzayam // 230 // spaSTaH // 230 // tathAjayajIvitalAbhAdikAryANi nikhilAnyapi / niSphalonyeva jAyante pavane dkssinnaaosthte||231|| spaSTaH // 231 / / tata // 72 // Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 721 // jJAna buddhAni samyak puSpaM hastAtprapAtayet / mRtajIvitavijJAne tataH kurvIta nizcayam // 232 // spaSTaH || 232 || nizcayamevAha tvarito varuNe lAbhazvareNa tu purandare / jAyate pavane svalpasiddho'pyagnau vinazyati // 233 // spaSTaH || 233|| tathA---- AyAti varuNe yAtaH tatraivAste sukhaM kSitau / prayAti pavane'nyatra mRtta ityanale vadet // 234 // spaSTaH || 234|| tathA---- dahane yuddhapRcchAyAM yuddhabhaGgazca dAruNaH / mRtyuH sainyavinAzo vA pavane jAyate punaH // 235 // spaSTaH ||235|| tathA mahendre vijayo yuddhe varuNe vAJchitAdhikaH / ripubhaGgena sandhirvA svasiddhiparisUcakaH // 236 // spaSTaH || 236|| tathA---- bhaume varSati parjanyo varuNe tu manomatam / pavane durdinAbhbhodau vanau vRSTiH kiyatyapi // 237 // spaSTaH ||237|| tathA--- varuNe sasyaniSpattiratizlAghyA purandare / madhyasthA pavane ca syAnna svalpA'pi hutAzane // 238 // pazJcamaH prakAzaH / // 721 // Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| paJcamaH prkaashH| // 722 // spaSTaH // 238 // tathA-- | mahendravaruNau zastau garbhaprazne sutapradau / samIradahanau strIdau zUnyaM garbhasya nozakam // 239 // ___ spaSTaH // 239 // tathA--- gRhe rAjakulAdau ca praveze nirgme'thvaa| pUrNAGgapAdaM purataH kurvataH syAdabhIpsitam // 24 // pUrNa yadaGga vAma dakSiNaM vA tatpAdaM purataH prathamaM kurvataH, zeSaM spaSTam // 240 // tathAgurubandhunRpAmAtyA anye'pIpsitadAyi naH pUrNAGge khalu kartavyAH kaarysiddhimbhiipstaa||241|| spaSTaH // 241 // tathAAsane zayane vo'pi pUrNAGge vinivezitAH / vazIbhavanti kAminyo na kArmaNamataH prm||242|| spaSTaH // 242 // tathA--- | aricaurAdhamAMdyA anye'pyutpaatvigrhaaH| kartavyAH khalu riktAGge jayalAbhasukhArthimiH // 243 // __spaSTaH // 243 // tathA--- pratipakSaprahArebhyaH pUrNAGge yo'bhirakSati / na tasya ripubhiH zaktirvaliSTherapi hanyate // 24 // spaSTaH ||244||tthaa // 722 // Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkham pazcama prkaashH| // 723 // vahantIM nAsikAM vAmAM dakSiNAM vaa'bhisNsthitH| pRcchedyadi tadA putro riktAyAM tu sutA bhavet // suSumNAvAhabhAge dvau zizUrikte napuMzakam / saMkrAntau garbhahAniH syAt same kssemmsNshym||246|| spaSTau // 245-246 matAntaramAha--- candre strI puruSaH sUrye madhyabhAge napuMsakam / praznakAle tu vijJeyamiti kaizcinnigadyate // 247 // spaSTaH // 247 // pavananizcayopAyamAhaA yado na jJAyate samyak pavanaH saMcarannapi / pItazvatAruNazyomenizcetavyaH sa bindubhiH // 248 // spaSTAH // 248 // bindunirIkSaNopAyaM zlokadvayenAhaaGguSThAbhyAM zrutI madhyAGalIbhyAM nosikApuTe / antyopontyoGalIbhizca pidhAya vadanAmbujam // | koNAvakSNonipIDyAdyAzulIbhyAM shvaasrodhtH| yathAvaNaM nirIkSeta vindumvygrmaansH||250|| ___spaSTau // 249-250 // bindujJAnAt pavananizcayamAhapItena bindunA bhaumaM sitena varuNaM punH| kRSNena pavanaM vindyAdaruNena hutAzanam // 25 // spaSTaH // 251 // anabhimatAM nADI niSedhumupAyamAha-- nirurutsedvahantIM yAM vAmAM vA dakSiNAmatha / tadaGaga pIDayetsadyo yathA nADItarA vahet // 252 // // 723 // Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PO yogazAstram prkaashH| // 724 // agre vAmavibhAge hi zazikSetraM pracakSate / pRSTau dakSiNabhAge tu ravikSetraM manISiNaH // 253 // lAbhAlAbhau sukhaM dukhaM jIvitaM maraNaM tathA / vidanti viralAH samyagvAyusaMcAravedinaH // 254 // nirurutset nirodhdhumicchet , tadaGga niSedhanADayaGga pIDayet zayanAdinA / zeSaM spaSTam // 252-254 // nADizuddhizca pavanasaMcAreNa jJAyate iti tAmeva stauti-- akhilaM vAyujanmedaM sAmarthyaM tasya jAyate / katu nADIvizuddhiM yaH samyaga jAnAtyamUDhadhIH // 255 // ___spaSTaH // 255 // idAnIM nADIzuddhiM zlokacatuSTayenAha-- nAbhyabjakarNikArUDhaM kalAvindupavitritam / rephokrAntaM sphuradbhAsaM hakAraM paricintayet / 256 // taM tatazca taDidvegaM sphuliGgArcizatAJcitam / recayetsUryamAgeNa prApayecca nabhastalam // 257 // amRtaiH plAvayantaM tamavatArya zanaistataH / candrAbhaM candramArgeNa nAbhipadme nivezayeta // 25 // 8| niSkramaM ca pravezaM ca yathAmArgamanAratam / kurvannevaM mahAbhyAso nADIzuddhimavApnuyAt // 259 // ___ spaSTAH // 256-259 // nADIsaMcArajJAne phalamAha-- nADIzuddhAviti prAjJaH sNpnnaabhyaaskaushlH| svecchayA ghaTayedvAyuM puTayostatkSaNAdapi // 260 // spaSTaH // 260 // vAmadakSiNanADayoradhivasataH pavanasya kAlamAnamAha-- // 724 // Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / // 725 / / dve eva ghaTike sArdhe ekasyAmavatiSThate / tAmutsRjyAparAM nADImadhitiSThati mArutaH // 261 // spaSTaH // 261 // tathA- SaTzatobhyadhikAnyAhuH sahasrANyekaviMzatim / ahorAtre nari svasthe prANavAyorgamAgamam / 262 / spaSTaH // 262 // vAyusaMkramAve dinastattvanirNaye'nadhikAramAha- mugdhaH samIrasya saMkrAntimapi vetti na / tattvaniNayAvArtA sa kathaM kartuM pravartate // 263 // spaSTaH || 263 // idAnIM vedhavidhiM zlokASTakenAha- pUritaM pUrakeNAdhomukhaM hRtpadmamunmiSet / Urdhvasroto bhavettacca kumbhakena prabodhitam // 264 // AdikSipya recakenAtha karSedvAyuM hRdambujAt / UrdhvasrotaHpathagranthi bhittvA brahmapuraM nayet // 265 // rAniSkramayya yogI kRtakutUhalaH / samAdhito'rkatUleSu vedhaM kuryAcchanaiH zanaiH // 266 // muhustatra kRtAbhyAso mAlatImukulAdiSu / sthiralakSa (kSya) tayA vedhaM sadA kuryAdatandritaH // 267 // dRDhAbhyAsastataH kuryAdvedhaM varuNavAyunA / karpUrAgurukuSThAdigandhadravyeSu sarvataH // 268 // eteSu labdhalakSo(kSyo'tha vAyusaMyojane paTuH / pakSikAyeSu sUkSmeSu vidadhyAdvedhamudyataH // 269 // pataGgabhRGgakAyeSu jAtabhyAso mRgeSvapi / ananyamanaso dhIraH saMcaredvijitendriyaH // 270 // paJcamaH prkaashH| 1725 // Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 726 // narAzvakarikAyeSu pravizanniHsaranniti / kurvIta saMkramaM pustopalarUpeSvapi kramAt // 271 // spaSTAH // 264 - 271 // uktamupasaMharan vAcyazeSamAha- evaM parosudeheSu pravizedvAmanAsayo / jIvaddehapravezastu nocyate pApazaGkayA // 272 // pApazaGkayeti jIvaddehapraveze hi parasya prANaprahANaM syAt, tacca pApaM zastraghAtAdivanopadeSTavyaM / na ca paropaghAtamantareNa jIvatparapurapravezaH saMbhavati / tathAhi- brahmarandhreNa nirgatya pravizyApAnavartmanA / zritvA nAbhyambujaM yAyAt hRdambhojaM suSumNayA // 1 // tatra tatprANasaMcAraM nirundhyAnijavAyunA / yAvaddehAttato dehI gataceSTo viniSpatet // 2 // tena dehe vinirmukte prAdurbhUtendriyakriyaH / varteta sarvakAryeSu svadeha iva yogavit ||3|| dinA vA dinaM ceti krIDet parapure sudhIH / anena vidhinA bhUyaH pravizedAtmanaH puram ||4|| 272 || parapurapravezaphalamAha- krameNaivaM parapurapravezAbhyAsazaktitaH / vimukta iva nirlepaH svecchayA saMcaret sudhiiH|| 273 // spaSTaH // 273 // iti paramAtuzrI kumArapAlazuzrUSite AcAryazrI hemacandraviracite'dhyAtmopaniSadnAmni saMjAtapaTTabandhe zrI yogazAstre svopajJaM paJcamaprakAzavivaraNam ||5|| pazcamaH prakAzaH / // 726 // Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkhAm atha SaSThaH prakAzaH sssstthH| prakAza // 727 // ___oM ahaM // parapurapravezasyApAramArthikyamAhaiha cAyaM parapurapravezazcitramAtrakRtU / sidhyenna vA prayAsena kolena mahatA'pi hi // 1 // spaSTaH // 1 // kutaH?-- jitvA'pi pavanaM nAnAkaraNaH kleshkaarnnaiH| nADIpracAramAyattaM vidyayApi vapurgatam // 2 // azraddheyaM parapure sAdhayitvA'pi saMkramam / vijJAnakaprasaktasya mokSamArgo na sidhyati // 3 // spaSTau // 2-3 // __"prANAyAmastata: kaizcidAzrito dhyAnasiddhaye" iti yaduktaM tat zlokadvayena pAha tannAnoti manaHsvAsthyaM prANAyAmaiH kadarthitam |praannsyaaymne pIDA tsyaaNsyaacittviplvH||4|| pUraNe kumbhane caiva recane ca prishrmH| cittasaMklezakaraNAnmukteH pratyUhakAraNam // 5 // spaSTau // 4-5 // prANAyAmAnantara pratyAhAraH kaizciduktaH sa ca na duSTa iti tamAha-- // 27 // Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm| prakAzana I728 // indriyaiH samamAkRSya viSayebhyaH prshaantdhiiH| dharmadhyAnakRte tasmAnmanaHkurvIta nizcalam // 6 // indriyaiH saha mano bAhyaviSayebhya AkRSyetyanena pratyAhArakathanam / yaduktamasmAbhirabhidhAnacintAmaNau-- "pratyAhArastvindriyANAM viSayebhyaH samAhRtiH" / manaH kurvIta nizcalamiti pratyAhArAnantaropadiSTAyA dhAraNAyA upakramaH // 6 // dhAraNAsthAnAnyevam-- nAbhIhRdayanAsograbhAlabhUtAludRSTayaH mukha karNau zirazceti dhyAnasthAnonyakIrtayan // 7 // dhyAnasthAnAnIti dhyAnanimittasya dhAraNAyAH sthAnAni // 7 // dhAraNAyAH phalamAha-- eSAmekatra kutrApi sthAne sthApayato mnH| utpadyante svasaM vitterbahavaH pratyayAH kila // 8 // pratyayAH vakSyamANAH / zeSaM spaSTam // 8 // iti paramAItazrIkumArapAlazuzraSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSanAmni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svopajJaM SaSThaprakAzavivaraNam // 6 // // 728 // Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham sptmH| prakAza // 72 // atha saptamaH prkaashH| oM ahaM // atha dhyAnavidhitsoH kramamAhadhyAnaM vidhitsatA jJeyaM dhyAtA dhyeyaM tathA phalam / sidhyanti na hi sAmagrI vinA kAryANi karhicit // 1 // spaSTaH // 2 // atha dhyAtAraM paimiH zlokairAhaamuJcan prANanAze'pi saMyamaikadhUrINatAm / paramapyAtmavat pazyan svasvarUpAparicyutaH // 2 // upatApamasaMprAptaH zItavAtAtapAdibhiH / pipAsuramarIkAri yogAmRtarasAyanam // 3 // rAgAdibhiranAkrAntaM krodhAdibhiradUSitam / AtmArAmaM manaH kurvannirlepaH sarvakarmasu // 4 // virataH kAmabhogebhyaH svazarIre'pi niHspRhaH / saMvegahRdanirmamaH sarvatra samatAM zrayan // 5 // narendre vA daridre vA tulyakalyANakAmanaH / amAtrakaruNApAtraM bhavasaukhyaparAGmukhaH // 6 // sumeruriva niSkampaH zazIvAnandadAyakaH / samIra iva niHsaGgaH sudhIrdhyAtA prazasyate // 7 // spaSTAH // 2-7 // atha bhedapratipAdanadvAreNa dhyeyasya svarUpamAha // 729 // Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga shaakhm| saptamaH prkaashH| // 730 // piNDasthaM ca padasthaM ca rUpasthaM rUpavarjitam / caturdhA dhyeyamAmnAtaM dhyAnasyAlambanaM budhaiH // 8 // piNDaM zarIraM tatra tiSThatIti piNDasthaM dhyeyam // 8 // taddhAraNAbhedenAhapArthivI syAdathAgneyI mArutI vAruNI tathA / tatrabhUH paJcamI ceti piNDasthe paJca dhornnaaH||9|| ___spaSTaH // 9 // tatra pArthivIM dhAraNAM zlokatrayeNAha-- | tiryaglokasamaM dhyAyet kSIrAbdhi tatra cAmbujam / sahasapatraM svarNAbhaM jambUdvIpasamaM smret||10|| tatkesarataterantaH sphuratpiGgaprabhAJcitAm / svarNAcalapramANAM ca karNikAM paricintayet // 11 // zvetasiMhAsanAsInaM karmanirmUlanodyatam / AtmAnaM cintayettatra pArthivI dhAraNetyasau // 12 // tiryaglokasama tiryaglokapramANaM yAvAn tiryaglokastAvanmAtraM rajjupramANamiti yAvat / zeSaM spaSTam // 10-12 // athAgneyIM dhAraNAM SaibhiH zlokairAha-- vicintayettathA nAbhau kamalaM SoDazacchadam / karNikAyAM mahAmantraM pratipatraM svarAvalim // 13 // rephabindukalAkrAntaM mahAmantro yadakSaram / tasya rephodviniryAntIM zanai--mazikhAM smaret // 14 // || // 730 // Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / // 731 // CEREC FOR CROCH sphuliMgasaMtatiM dhyAyejjvAlAmAlAmanantaram / tato jvAlAkalApena dahet padmaM hRdi sthitam // 15 // tadaSTakarmanirmANamaSTapatramadhomukham / dahatyeva mahAmantradhyAnotthaH prabalAnalaH // 16 // tato dehAdbahirdhyAyet tryastraM vahnipuraM jvalat / lAJchitaM svastikenAnte vahnibIjasamanvitam // 17 // dehaM padmaM ca mantrAcirantarvahnipuraM bahiH / kRtvA''zu bhasmasAcchAmyetsyAdAgneyIti dhAraNA // 18 // spaSTAH / navaraM mahAmantraM siddhacakravartibIjaM arha iti // 13-18 // atha vAyavIM dhAraNAM zlokadvayenAha tatastribhuvanAbhogaM pUrayantaM samIraNam / cAlayantaM girInabdhIn kSobhayantaM vicintayet // 19 // tacca bhasmarajastena zIghramudhdhUya vAyunA / dRDhabhyAsaH prazAnti tamAnayediti mArutI // 20 // spaSTau // 19-20 // atha vAruNIM dhAraNAM zlokadvayenAha- smaredvarSatsudhAsArairghanamAlAkulaM nabhaH / tato'rdhendusamAkrAntaM maNDalaM vAruNAGkitam // 21 // nabhastalaM sudhAmbhobhiH plAvayettatpuraM tataH / tadrajaH kAyasaMbhUtaM kSAlayediti vAruNI // 22 // spaSTau // 21 - 22 // atha tatrabhUdhAraNAM sopasaMhArAM tribhiH zlokairAha -- saptamaH prakAzaH / // 731 // Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 732 // saptamaH prakAzA saptadhAtuvinAbhRtaM puurnnenduvishddyutim| sarvajJakalpamAtmAnaM zuddhibuddhiH smarettataH // 23 // tataH siMhAsanArUDhaM sarvAtizayabhAsuram / vizvastAzeSakarmANaM kalyANamahimAnvitam // 24 // : | svAGgagarbhanirAkAraM saMsmarediti tatrabhUH / sAbhyAsaiti piNDasthe yogI zivasukhaM bhajet // 25 // spaSTAH // 23-25 // piNDasthadhyeyasya mAhAtmyaM tribhiH zlokairAha8azrAntamiti piNDasthe kRtAbhyAsasya yoginH| prabhavanti na durvidyA mantramaNDalazaktayaH // 26 // 3 zAkinyaH kSudrayoginyaH pizAcAH pishitaashnaaH| nesyanti tatkSaNAdeva tasya tejo'sahiSNavaH27 Nil duSTAH karaTinaH siMhoH zarabhoH pannagA api / jighAMsavo'pi tiSThanti stambhitA iva duurtH||20|| iti paramAItazrIkumArapAlazuzrUSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSadnAmni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svopajhaM saptamaprakAzavivaraNam // 7 // . 'narAkAraM' iti pratyantaram // // 732 // Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram aSTama prakAza // 733 // / athASTamaH prkaashH|8 oM ahaM // atha padasthasya dhyeyasya lakSaNamAha" yatpadAni pavitrANi samAlambya vidhIyate / tatpadasthaM samAkhyAtaM dhyAnaM siddhAntapAragaiH // 1 // ___spaSTaH // 1 // vizeSaM tribhiH zlokarAha tatra SoDazapatrADhaye nAbhikandagate'mbuje / svaramAlAM yathApatraM bhramantIM paricintayet // 2 // | caturvizatipatraM ca hRdi padmaM sakarNikam / varNAn yathAkramaM tatrA cintayet paJcaviMzatim // 3 // | vaktrAbje'STadale varNASTakamanyattataH smaret / saMsmaranmAtRkAmevaM syAcchratajJAnapAragaH // 4 // __spaSTAH // 2-4 // asya phalamAhadhyAyato'nAdisaMsiddhAna varNAnetAna yathAvidhi / naSTAdiviSaye jJAnaM dhyAtarutpadyate kSaNAt // 5 // spaSTaH / uktaM ca-"jApAjjayetkSayamarocakamagnimAndha, kuSThodarAsmakasanazvasanAdirogAn / prApnoti cApratimavAgmahatIM mahadbhyaH , pUjAM paratra ca gatiM puruSottamAptAm // 11 // " iti // 5 // prakArAntareNa padamayIM devatAM dhyeyatayA dvAdazabhiH zlokaiH nirdizati 7335 Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / // 734 // athavA nAbhikandAdhaH padmamaSTadalaM smaret / svarAlIkesaraM ramyaM vargASTakayutaidalaiH // 6 // dalasandhiSu sarveSu siddhastutivirAjitam / dalAyeSu samagreSu mAyApraNavapAvitam // 7 // tasyAntarantimaM varNamAdyavarNapuraskRtam / rephAkrAntaM kalAbinduramyaM prAleyanirmalam // 8 // arhamityakSaraM prANaprAntasaMsparza pAvanam / hrasvaM dIrghaM plutaM sUkSmamatisUkSmaM tataH param // 9 // granthIn vidArayannAbhikandahRdghaSTikAdikAn / susUkSmadhvaninA madhyamArgayAyi smretttH|| 10 // atha tasyAntarAtmAnaM plAvyamAnaM vicintayet / bindutaptakalAniryatkSIragaurAmRtormibhiH // 11 // tataH sudhAsaraH sUtaSoDazAbjadalodare / AtmAnaM nyasya patreSu vidyAdevIzca SoDaza // 12 // sphuTasphaTikabhRGgArakSaratkSIrasitAmRtaiH / AbhirAplAvyamAnaM svaM ciraM citte vicintayet // 13 // athAsya mantrarAjasyAbhidheyaM parameSThinam / arhantaM mUrdhani dhyAyet zuddhasphaTikanirmalam // 14 // tadhyAnAvezataH so'haM so'hamityAlapanmuhuH / niHzaGkamekatAM vidyAdAtmanaH paramAtmanA // 15 // tato nIrAgamadveSamamohaM sarvadarzitam / surArcya samavasRtau kurvANaM dharmadezanAm // 16 // dhyAyannAtmAnamevetthamabhinnaM paramAtmanA / labhate paramAtmatvaM dhyAnI nirdhUtakalmaSaH // 17 // COOKE th aSTamaH prkaashH| // 734 // Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / // 735 // spaSTAH // 6- 17 // punarapi prakArAntareNa padamayIM devatAM paJcabhiH zlokairAha-- yadvA mantrAdhipaM dhImAnUrdhvAdharephasaMyutam / kalAvindusamAkrAntamanahitayutaM tathA // 18 // kanakAmbhojagarbhasthaM sAndracandrAMzunirmalam / gagane saMcarantaM ca vyApnuvantaM dizaH smaret // 19 // tato vizantaM vaktrAbje bhramantaM bhrUlatAntare / sphurantaM netrapatreSu tiSThantaM bholamaNDale // 20 // niryAtaM tAlurandhreNa sravantaM ca sudhArasam / spardhamAnaM zazAGkena sphurantaM jyotirantare // 21 // saMcarantaM nabhobhAge yojayantaM ziva zriyA / sarvAvayavasaMpUrNa kumbhakena vicintayet // 22 // ahaM / spaSTAH / yAhu:- "akArAdi hakArAntaM rephamadhye sabindukam / tadeva paramaM tattvaM yo jAnAti sa tatvavit // 1 // " iti // 22 // mantrarAjasya dhyAne phalamAha- mahAtattvamidaM yogI yadaiva dhyAyati sthiraH / tadaivAnandasaMpadbhUrmuktizrIrupatiSThate // 23 // spaSTaH ||23|| anantaravidhimAha rephabindukalAhInaM zubhraM dhyAyettato'kSaram / tato'nakSaratAM prAptamanuccAryaM vicintayet // 24 // spaSTaH ||24|| tataH aSTamaH prakAzaH / // 735 // Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH yogshaastrm|| prkaashH| 11736 // nizAkarakalokAraM sUkSmaM bhAskarabhAsvaram / anAhatAbhidhaM devaM visphurantaM vicintayet // 25 // spaSTaH // 25 // tataH-- | tadeva ca kramAtsUkSmaM dhyAyedvAlAgrasannibham / kSaNamavyaktamIkSeta jagajjyotirmayaM tataH // 26 // tadeva anAhatameva sUkSmaM dhyAyet , tatastadevAvyaktaM nirAkAraM jagajjyotirdhyAyet // 26 // evaM capracyAvyamAnasaMlakSyAdalakSye dadhataH sthiram / jyotirakSayamatyakSamantarunmIlati kramAt // 27 // spaSTaH // 27 // prakRtamupasaMharati| iti lakSyaM samAlambya lakSyabhAvaH prkaashitH| niSaNNamanamastatra sidhyatyabhimataM muneH // 20 // spaSTaH // 28 // iti mantrarAjo'nAhatamavyaktaM coktaM / prakArAntareNa parameSThivAcakAM padamayIM devatAM zlokadvayena nirdizatitathA hRtpadmamadhyasthaM zabdabrahmaikakAraNam / svaravyaJjanasaMvItaM vAcakaM parameSThinaH // 29 // mUrdhasaMsthitazItAMzukalAmRtarasaplutam / kumbhakena mahAmantraM praNavaM paricintayet // 30 // _ spaSTau // 29-30 // tasya dhyeyatve prakArAntarANyAha-- pItaM stambhe'ruNaM vazye kSobhaNe vidrumaprabham / kRSNaM vidveSaNe dhyAyet karmadhAte zaziprabham // 31 // // 736 Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram / 737 yadyapi karmaghAtArthinAM zaziprabhasyaiva praNavasya dhyAnamucitaM, tathApi tattadravya kSetrakAlabhAvasAmagrIvazena pItAdidhyAnAnyapi kadAcidupakArINItyetadupadiSTam / oM // 31 // prakArAntareNa padamayIM devatAM prastauti- tathA puNyatamaM mantraM jagattritayapAvanam / yogI paJcaparameSThinamaskAraM vicintayet // 32 // spaSTaH ||32|| tatazca- aSTapatre sitAmbhoje karNikAyAM kRtAsthitim / AdyaM saptAkSaraM mantraM pavitraM cintayettataH // 33 // | | " namo arihaMtANaM' iti AdyaH saptAkSaro mantraH ||33|| tatazva siddhAdikacatuSkaM ca dikpatreSu yathAkramam / cUlApAdacatuSkaM ca vidikpatreSu cintayet // 34 // dikapatreSu pUrvAdidigvyavasthiteSu patreSu siddhAdicatuSTayaM namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo loe savvasAhUNaM / vidikpatreSu AgneyyAdividigvyavasthiteSu daleSu cUlApAdacatuSkaM - eso paMca namukAro, savvapAvappaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM / iti dhyAyet ||34|| asya vyuSTimAha trizudhyA cintayaMstasya zatamaSTottaraM muniH / bhuJjAno'pi labhetaiva caturthatapasaH phalam // 35 // 'arahaMtANaM' ityapi pratyantare dRzyate, evamagre'pi savatra dRzyam // ME RECENT & SECSE aSTamaH prakAzaH / // 737 // Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga. shaakhm| assttmH| prakAzA 17385 trizuddhayA manovAkAya zuddhayA caturtha tapa upavAsaH // 35 // tathAevameva mahAmantraM samArAdhyeha yoginaH / trilokyA'pi mahIyante'dhigatAH paramAM zriyam // 36 // kRtvA pApasahasrANi hatvA jantuzatAni ca / amuM mantra samArAdhya tiryaJco'pi divaM gatAH // 37 // tiyazcaH kmblshmblaadyH| zeSaM spaSTam // 36-37 // prakArAntareNainAM vidyAmAhagurupaJcakanAmotthA vidyA syAt SoDazAkSarA / japan zatadvayaM tasyAzcaturthasyApnuyAtphalam // 30 // ___ gurupaJcakaM parameSThipaJcakaM tanAmAni vibhaktyA namaHpadena ca rahitAni "arihaMtasiddhaAyariyauvajjJAyasAhu" ityevalakSaNAni / zeSaM spaSTam // 38 // tathAzatAni trINi SaDvarNaM catvAri caturakSaram / paJcAvarNa jayan yogI caturthaphalamaznute // 39 // paivarNa 'arihaMtasiddha' iti, caturakSaraM 'arihaMta' iti avarNa akArameva mantra japan caturthaphalaM labhate, caturthAdiphalapratipAdanaM tu mugdhajanapratipAdanArtha svalpamevoktaM, mukhyaM tu svargApavargoM // 38 // etadevAhapravRttiheturevaitadamISAM kathitaM phalam / phalaM svargApavargoM tu vadanti paramArthataH // 40 // 738 // Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram aSTamA prakAza // 739 // spaSTaH // 40 // prakArAntareNa padamayIM devatAmAhaNI paJcavarNamayI paJcatatvA vidyodhRtA zrutAt / abhyasyamAnA satataM bhavakleza nirasyati // 41 // zrutAt vidhApravAdAbhidhAnAt pUrvAt udhdhRtA, sA ca "hA~ hI hu hauM hUM: asiAusA namaH" ityevaMlakSaNA / | zeSaM spaSTam // 41 // tthaamngglottmshrnnpdaanyvygrmaansH| catuHsamozrayANyeva smaran mokSaM prapadyate // 42 // tadyathA-cattAri maGgalaM, arihaMtA maMgala, siddhA maMgala sAhU maMgalaM, kevalipannatto dhammo maMgalaM / cattAri loguttamA arihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevalipannato dhammo loguttmo| cattAri | saraNaM pavajjAmi arihaMte saraNaM pavAmi, siddhe saraNa pavajjAmi, sAhU saraNa pavajjAmi, kevalipannattaM dhamma saraNa pavajjAmi / catuHsamAzrayANIti arhatsiddhasAdhudharmasamAzrayANi // 42 // ___ atha pUrvArdhena vidyAmaparArdhena ca mantramekenaiva zlokenAhamuktisaukhyapradAM dhyAyedvidyAM paJcadazAkSarom / sarvajJAbhaM smarenmantraM sarvajJAnaprakAzakam // 43 // vidyAM paJcadazAkSarAmiti "oM arihaMtasiddhasayogikevalI svAhA" ityevaMlakSaNAM / sarvajJAbhaM smarenmantramiti "oM zrI hI ahaM namaH" ityevaMlakSaNam // 43 // 1739 // Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram // 740 // sarvajJAbhabhityetadeva bhAvayati -- vaktuM na kazcidapyasya prabhAvaM sarvataH kSamaH / samaM bhagavato sAmyaM sarvajJena vibharti yaH // 44 // spaSTaH ||44|| yadIcchedbhavadAvAgneH samucchedaM kSaNAdapi / smarettadAdimantrasya varNasaptakamAdimam // 45 // namo arihaMtANa iti // 45 // idAnImekena zlokena mantradvayamAha - paJcavarNa smarenmantraM karmanirghAtakaM tathA / varNamAlAJcitaM mantraM dhyAyetsarvAbhayapradam // 46 // paJcavarNa paJcAkSaraM " namo siddhANa" itilakSaNaM ityeko mantraH / varNamAlAJcitamiti dvitIyaH sa cAyaM - "oM namo arhate kevaline paramayogine visphuraduruzukladhyAnAgninirdagdhakarmavIjAya prAptAnantacatuSTayAya saumyAya zAntAya maGgalavaradAya aSTAdazadoSarahitAya svAhA ||46 || mantrAntaraM vyuSTisahitaM dazabhiH zlokairAha-- dhyAyetsitAbjaM vaktrAntaraSTavargI dalASTake / oM namo arihaMtANamiti varNAnapi kramAt // 47 // kesarAlIM svaramayIM sudhAvinduvibhUSitAm / karNikAM karNikAyAM ca candravimbAtsamApatat // 48 // saMcaramANaM vaktreNa prabhAmaNDalamadhyagam / sudhAdIdhitisaMkAzaM mAyAvIjaM vicintayet // 49 // Y Y CONCE aSTamaH prakAzaH / 11983411 Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm| 741 // aSTamA prkaashH| | tato bhramantaM poSu saMcarantaM nabhastale / dhvaMsayantaM manovAntaM savantaM ca sudhArasam // 50 // tAlurandhraNa gacchantaM lasantaM bhUlatAntare / trailokyocintyamAhAtmyaM jyotirmayamivAdabhutam // 51 // | ityamuM dhyAyato mantraM puNyamekApacetasaH / vAgmanomalamuktasya zrutajJAnaM prakAzate // 52 // mAsaiH SaDbhiH kRtabhyAsaH sthiriibhuutmnaasttH| niHsarantIM mukhAmbhoMjAcchikhAM dhUmasya pazyati // savatsaraM kRtAbhyAsastato jvAlAM vilokte| tataH saMjAtasaMvegaH sarvajJamukhapaGkajam // 54 // sphuratkalyANamAhAtmyaM saMpannAtizayaM ttH| bhAmaNDalagataM sAkSAdiva sarvajJamIkSate // 55 // tataH sthirIkRtasvAntastatra sNjaatnishcyH| muktvA saMsArakAntAramadhyAste siddhimandiraM // 56 // ___ mAyAvIjaM hI" iti / zeSaM spaSTam // 47-56 // tathAzazibimbAdivodbhUtAM savantImamRtaM sadA / vidyAM vIM iti bhAlasthAM dhyAyetkalyANakAraNam // spaSTaH // 57 // tathAkSIrAmbhodheviniryAntIM plAvayantI sudhaambubhiH| bhAle zazikalAM dhyAyet siddhisopAnapaddhatim // spaSTaH 58 // asyA dhyAne phalamAha // 741 // Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogchaannm| assttmH| prakAzA 7425 asyAH smaraNamAtreNa truttydbhvvnibndhnH| prayAti paramAnandakAraNaM padamavyayam // 59 // ___ spaSTaH // 59 // tathAnAsAgre praNavaH zUnyamanAhatamiti trayam / dhyAyan guNoSTakaM labdhvA jJAnamAmoti nirmalam // 60 // oM / / aSTau guNA aNimAdayaH // 60 // etadeva vishinsstti|| zaGkhakundazazAGkAbhAMstrInamUn dhyAyataH sdaa| samAviSayajJAnaprAgalbhyaM jAyate nRnnaam||61|| ____ spaSTaH // 61 // tathA| dvipAzvapraNavadvandvaM prAntayormAyayA vRtm| so'haM madhye vimUrdhAnaM ahamlI kAraM vicintayet // 62 // hI oM oM saH ahamlI I oM oM hI // 62 // tathA| kAmadhenumivAcintyaphalasaMpAdanakSamAm / anavadyAM japedvidyAM gaNabhRdvadanodgatAm // 63 // vidyA ca oM jogge magge tacce bhUe bhavisse aMte pakkhe jiNapAdhai svAhA // 63 // tathA| SaTkoNepraticakre phaDiti pratyekamakSaram / savye nyasedvicakrAya svAhA bAhye'pasavyataH // 64 // bhUtAntaM bindutanmayuktaM madhye nyasya cintayet / namo jiNANamityAdyairoMpUrvai vessttyebhiH||65|| * "oM hai" iti pratyantaram // 11742 // Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 743 // 3BBBER oM namo jiNANa, oM namo ahijiNANa, oM namo paramohijiNANa, oM namo savvosahijiNANa, oM namo anantohijiNANaM, oM namo kuhabuddhINaM, oM namo bIyabuddhINaM, oM namo padAnusArINaM, oM namo saMbhinasoA, oM namo ujjumadINaM, oM namo viulamadINa, oM namo dasapuvvINa, oM namo caudasapuvvINa, oM namo ahaMgamahAnimitta kusalANa, oM namo viubvaNaiDhipattANa, oM namo vijjAharANa, oM namo cAraNANa oM namo paNNasamaNANa, a namo AgAsagAmINa, oM jsauM jsauM zrIhrIdhRtikIrtibuddhilakSmI svAhA, itipadairvalayaM pUrayet / paJcanamaskAreNa paJcAGgulInyastena sakalIkriyate, tadyathA - oM namo arihaMtANaM hI svAhA aGguSThe / oM namo siddhANaM hI svAhA tarjanyAm / oM namo AyariyANa N hU~ svAhA madhyamAyAM / oM namo uvajjhAyANaM hU~ svAhA anAmikAyAM / oM namo loe savvasAhUNaM hrI~ svAhA kaniSThAyAM / evaM vAratrayamaGgulISu vinyasya mastakasyopari pUrvadakSiNAparottareSu bhAgeSu vinyasya japaM kuryAt || 64 - 65 // tathA-- aSTapatre 'mbuje dhyAyedAtmAnaM dIpratejasam / praNavAdyasya mantrasya varNAn patreSu ca kramAt // 66 // pUrvAzAbhimukhaH pUrvamadhikRtyAdimaNDalam / ekAdazazatAnyaSTAkSaraM mantraM japettataH // 67 // pUrvAzAnukramAdevamuddizyAnyadalAnyapi / aSTarAtraM japedyogI sarvapratyUhazAntaye // 68 // aSTarAtre vyatikrAnte kamalasyAsya vartinaH / nirUpayati patreSu varNAnetAnanukramam // 69 // 54 aSTamaH prakAza 1743 // Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga aSTamaH prkaashH| I744 // bhISaNAH siMhamAtaGgarakSaH prabhRtayaH kSaNAt / zAmyanti vyantarAdhAnye dhyAnapratyUhahetavaH // 7 // shaastrm| Is mantraH praNavapUrvo'yaM phlmaihikmicchubhiH| dhyeyaH praNavahInastu nirvANapadakAtibhiH // 71 // praNavAdyo mantraH oM namo arihaMtANaM / zeSa spaSTam // 66-71 // atha zlokenaikena mantra vidyAM cAha| cintayedanyapyenaM mantraM kapizAntaye / smaretsattvopakArAya vidyAM tAM pApabhakSiNIm // 72 // anyamapIti zrImadRSabhAdivardhamAnAntebhyo nama ityevaMrUpaM / pApabhakSiNImiti oM aInmukhakamalavAsini' pApAtmakSayakari zrutajJAnajvAlAsahastrajvalite sarasvati matpApaM hana hana daha daha kSAkSI kSu kSau kSaH kSIravaradhavale amRtasaMbhave va va I svAhA ityevaMlakSaNam // 72 // asyA nyuSTi:prasIdati manaH sadyaH pApakAluSyamujjhati / prabhAvAtizayodasyA jJAnadIpaH prakAzate // 73 // spaSTaH // 73 // tathAjJAnavadbhiH samAmnAtaM vajrasvAmyAdibhiH sphuTam / vidyAvAdAtsamudhdhRtya bIjabhUtaM shivshriyH|| janmadAvahutAzasya prazAntinavavAridam / gurUpadezAdvijJAya siddhacakra vicintayeta // 75 // | spaSTau // 74-75 / / tathA-- // 744 // Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram assttmH| prakAza nAbhipadme sthitaM dhyAyedakAraM vizvatomukham / sivarNa mastakAmbhoje AkAraM vadanAmbuje // 7 // ukAraM hRdayAmbhoje sAkAraM kaNThapaGkaje / sarvakalyANakArINi bIjAnyanyAnyapi smaret // 77 // asiAusA / bIjAnyanyAnyapi namaH sarvasiddhebhyaH iti // 76-77 // upasaMharatizrutasindhusamudbhutamanyadapyakSaraM padma / azeSa dhyAyamAnaM syAnirvANapadasiddhaye // 78 // spaSTaH // 7 // uktaM cavItarAgo bhavedyogI yatkiJcidapi cintayet / tadeva dhyAnamAmnAtamato'nye granthavistarAH // 79 // anl evaM ca mantravidyAnAM varNeSu ca padeSu c| vizleSaH kramazaH kuryAllakSmIbhAvopapattaye // 8 // spaSTau // 76-80 // AziSamAhaiti gaNadharadhuryAviSkRtAduddhRtAni, pravacanajalarAzestattvaratnAnyamUni / B hRdayamukuramadhye dhImatAmullasantu, pracitabhavazatotthaklezani zahetoH // 1 // iti paramAItazrIkumArapAlabhUpAlazuzrUSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSabhAmni saMjAtapaTTavandhe zrIyogazAstre svopajJamaSTamaprakAzavivaraNam // 8 // // 745 // * "lakSA (kSya)" iti pratyantaram // Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm|| navamaH prakAzaH // 746 // ||ath navamaH prakAzaH: 9 ___ oM ahaM / atha rUpasthaM dhyeyaM saptabhiH zlokairAha7 | mokSazrIsammukhInasya vidhvstaakhilkrmnnH| caturmukhasya niHzeSabhuvanAbhayadAyinaH // 1 // indumaNDalasaMkAzacchatratritayazAlinaH / lasadbhAmaNDalAbhogaviDambitavivastaH // 2 // divydundubhinighaapgiitsaamraajysNpdH| raNadvirephajhaGkAramukharAzokazobhinaH // 3 // I siMhAsananiSaNNasya vIjyamAnasya caamraiH| surAsuraziroratnadoprapAdanakhayuteH // 4 // divyapuSpotkarAkIrNAsaGkIrNapariSadbhuvaH / utkandharairmRgakulaiH pIyamAnakaladhvaneH // 5 // | shaantvairebhsiNhaadismupaasitsnnidheH| prabhoH samavasaraNasthitasya parameSThinaH // 6 // sarvAtizayayuktasya kevljnyaanbhaasvtH| arhato rUpamAlambya dhyAnaM rUpasthamucyate // 7 // ___spaSTAH // 1-7 // prakArAntareNa rUpasthaM dhyeyaM tribhiH zlokairAharAgadveSamahAmohavikArairakalaGkitam / zAntaM kAntaM manohAri sarvalakSaNalakSitam // 8 // ||766 Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram navama prakAza 11001 tIrthikairaparijJAtayogamudrAmanoramam / akSNoramandamAnandaniHsyanda dadadadbhutam // 9 // jinendrapratimArUpamapi nirmlmaansH| nirnimeSadRzA dhyAyan rUpasthadhyAnavAn bhavet // 10 // ___ spaSTAH / / 8-10 // tatazca | yogI cAbhyAsayogena tnmytvmupaagtH| sarvajJIbhUtamAtmAnamavalokayati sphuTam // 11 // | sarvajJo bhagavAn yo'yamahamevAsmi sa dhruvam / evaM tanmayatAM yAtaH sarvavedIti manyate // 12 // ____ spaSTau // 11-12 // kathamityAha| vItarAgo vimucyeta vItarArga vicintayan / rAgiNaM tu samAlambya rAgI syAtkSobhaNAdikRt // 13 // ___ spaSTaH // 13 // uktaM caB yena yena hi bhAvena yujyate yntrvaahkH| tena tanmayatAM yAti vizvarUpo maNiryathA // 14 // ___ spaSTaH // 14 // evaM sadhdhyAnamuktvA'sadhdhyAnaM nirAkurvavAhanAsadhyAnAni sevyAni kautukenApi kintviha / svanAzAyaiva jAyante sevyamAnAni tAni yat // 15 // spaSTaH // 15 // kutaH?-- // 47 // Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dazamaprakAzA 1748 // sidhyanti siddhayaH sarvAH svayaM mokSAvalambinAm / saMdigdhA siddhiranyeSAM svArthabhraMzastu nizcitaH spaSTaH // 16 // iti paramAIzrIkumArapAlabhUpAlazuzraSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSadnAmni saMjAtapaTTabandhe zroyogazAstre svopajJaM navamaprakAzavivaraNam // 9 // - re / atha dazamaH prkaashH| 10 oM ahaM / atha rUpAtItaM dhyeyamAhaamartasya cidAnandarUpasya prmaatmnH| niraJjanasya siddhasya dhyAnaM syAdrUpavarjitam // 1 // __spaSTaH // 1 // evaM caityajasaM smaran yogI ttsvruupaavlmbnH| tanmayatvamavApnoti grAhyagrAhakavarjitam // 2 // ___ spaSTaH // 2 // ananyazaraNIbhUya sa tasmin lIyate tthaa| dhyAtRbhyAnobhayAbhAve dhyeyenaikyaM yathA vrajet // 3 // Hous Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH prkaashH| yogshaastrm| // 749 // 16 spaSTaH // 3 // tAtparyamAha-- so'yaM samarasIbhAvastadekIkaraNaM matam / AtmA yadapRthaktvena lIyate paramAtmani // 4 // ___spaSTaH // 4 // aidamparyamupadizati-- alakSyaM lakSyasaMbandhAt sthUlAtsUkSmaM vicintyet| sAlambAcca nirAlambaM tattvavittatvamaMjasA / 5 / spaSTaH / / 5 / / piNDasthAdirUpaM caturvidhaM dhyeyamupasaMharati# evaM caturvidhadhyAnAmRtamagnaM munermanaH / sAkSAtkRtajagattatvaM vidhatta zuddhimAtmanaH // 6 // | spaSTaH // 6 // piNDasthAdikrameNa caturvidhaM dhyeyamabhidhAya prakArAntareNa tasya cAturvidhyamAha-- | AjJApAyavipAkAnAM saMsthAnasya ca cintanAt / itthaM vA dhyeyabhedena dhamyaM dhyAnaM caturvidham // 7 // ___ dhyeyabhedAccAturvidhyaM dhyAnasya // 7 // athAjJAdhyAnamAhaAjJAM yatra puraskRtya savajJAnAmabAdhitAm / tattvatazcintayedAstadAjJAdhyAnamucyate // 6 // AjJA''savacanaM pravacanamiti yAvat / abAdhitAM pramANAntaraiH parasparavirodhena ca tattvata iti paramArthavRttyA, arthAn padArthAn jIvAdIna cintayet // 8 // AjJAyA abAdhitattvaM bhAvayati-- 749 // Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dazamA prkaashH| 750 // sarvajJavacanaM sUkSmaM hanyate yanna hetubhiH| tadAjJArupamAdeyaM na mRSAbhASiNo jinAH // 9 // __ spaSTaH / atrAntarazlokAH-- AjJA syAdAptavacanaM sA dvidhaiva vyavasthitA / AgamaH prathamA tAvaddhatuvAdo'parA punaH // 1 // zabdAdeva padArthAnAM pratipattikRdAgamaH / pramANAntarasaMvAdAddhetuvAdo nigadyate // 2 // dvayorapyanayostulya prAmANyamavigAnataH / aduSTakAraNArabdhaM pramANamiti lakSaNAt // 3 // doSA rAgadveSamohAH saMbhavanti na te'hati / aduSTahetusaMbhUtaM tatpramANa' vaco'rhatAm // 4 // nayapramANasaMsiddhaM pUrvAparyAvirodhi c| apratikSepyamarairbaliSTherapi zAsanaiH // 5 // aGgopAGgaprakIrNAdibahubhedApagAmbudhima / anekAtizayaprAjyasAmrAjyazrIvibhUSitam // 6 // durlabha dUrabhanyAnAM bhavyAnAM sulabhaM bhRzam / gaNipiTakatayoccainityaM stutya narAmaraiH // 7 // evamAjJAM samAlambya syAdvAdanyAyayogataH / dravyaparyAyarUpeNa nityAnityeSu vastuSu // 8 // svarUpapararUpAbhyAM sadasaTThapazAliSu / yaH sthira: pratyayo dhyAnaM tadAjJAvica yAhayam // 6 // 9 // ___ athApAyavicayamAharAgadveSakaSAyAdyairjAyamAnAn vicintayet / yatrApAyAMstadapAyavicayadhyAnamiSyate // 10 // rAgadveSajanitAnAmapAyAnAM vipayo vicintanaM yatra tadapAyavicayam // 10 // tasya phlmaahaihikaamussmikaapaayprihaarpraaynnH| tataH pratinivarteta samantAt pApakarmaNaH // 11 // // 50 // Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogshaakhm| // 751 // dazamaH prkaashH| spaSTaH annAntarazlokA: aspRSTajinamArgANAmavijJAtaparAtmanAm / aparAmRSTayatInAmapAyAH syuH sahasrazaH // 1 // mAyAmohAndhatama3 savivazIkRtacetasA / kiM kiM nAkAri kaluSaM kasko'pAyo'pyavApi na // 2 // yadyaduHkhaM nArakeSu tiryakSu manujeSu ca / mayA prApi pramAdo'yaM mamaiva hi vicetasaH // 3 // prApyApi paramAM bodhi manovAkAyakarmajaH duzceSTitamayavAyaM zirasi jvAlito'nalaH // 4 // svAdhIne muktimArge'pi kumaargprimaargnnaiH| aho AtmaMstvayaivaiSa svAtmA| 'pAyeSu pAtitaH // 5 // yathA prApte'pi saurAjye bhikSAM bhrAmyati baalishH| AtmAyatte tathA mokSe bhavAya bhrAnta-18 vAnasi // 6 / / ityAtmanaH pareSAM ca dhyAtvA'pAyaparaMparAm / apAyavicaya dhyAnamadhikurvIta yogavit // 7 // 11 // ___ atha vipAkavicayamAha| pratikSaNasamudbhUto yatra karmaphalodayaH cintyate citrarUpaH sa vipAkavicayo mataH // 12 // ___spaSTaH // 12 // etadeva bhAvayati-- yA saMpadA'rhato yA ca vipadA naarkaatmnH| ekotapatratA tatrA puNyApuNyasya karmaNaH // 13 // A aItaH A nArakAtmana iti cabhivyAptau paJcamI zeSaM spaSTam / atrAntarazlokAH vipAkaH phalamAmnAtaH karmaNAM sa shubhaashubhH| dravyakSetrAdisAmagrathA citrarUpo'nubhUyate // 1 // zubhastatrAGganAmAlyakhAdyAdidravyabhogataH / azubhastvahizastrAgniviSAdibhyo'nubhUyate // 2 // kSetra saudhavimAnopavanAdau vasanA // 751 // Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ygshaakhm| dshmH| prkaashH| // 752 // O cchubhH| smazAnajAgalAraNyaprabhRtAvazubhaH punaH // 3 // kAle tvazItalAnuSNe vasantAdau rateH shubhH| uSNe zIte grI me hemantAdau bhramaNato'zubhaH // 4 // manaHprasAdasantoSAdibhAveSu zubho bhavet / krodhAhakAraraudratvAdibhAvedhvazubhaH punaH // 5 // sudevatvabhogabhUmimAnuSyAdibhave zubhaH / kumartyatiryaGnarakAdibhaveSvazubhaH punaH // 6 // apicaudayakSayakSayopazamopazamAH karmaNAM bhavantyatra / dravyaM kSetra kAlaM bhAvaM ca bhavaM ca saMprApya // 7 // iti dravyAdisAmagrIyogAtkarmANi dehinAm / svaM svaM phalaM prayacchanti tAni tvaSTava tadyathA // 8 // jantoH sarvajJarUpasya jJAnamAviyate sadA / yena cakSuHpaTeneva jJAnAvaraNakarma tat // 6 // matizrutAvadhimanaHparyAyAH kevalaM tathA / yadAtriyante jJAnAnItyetajjJAnAvRteH phalam // 10 // paJcanidrA darzanAnAM catuSkasyAvRtizca yA / darzanAvaraNIyasya vipAkaH karmaNaH sa tu // 11 // yathA didRkSuH svAmyatra prtiihaarnirodhtH| na pazyati svamapyevaM darzanAvaraNodayAt // 12 // madhuliptAsidhArAmAsvAdAbhaM vedyakarma yat / sukhaduHkhAnubhavanasvabhAva parikIrtitam // 13 // surApANasama prAjJA mohanIyaM pracakSate / yadanena vimRDhAtmA kRtyAkRtyeSu muhyati // 14 // tatrApi dRSTimohAkhya mithyAdRSTivipAkakRt / cAritramohanIyaM tu virateH pratiSedhanam // 15 // tRtiyaGnArakAmartya bhedAdAyuzcaturvidham svasvajanmani jantUnAM dhArakaM guptisannibham // 16 // gatijAtyAdivaicitryakAri citrakaropamam nAmakarma vipAko'sya zarIreSu zarIriNAm // 17 // ucainIcairbhavedagotraM karmoccoMcagotrakUt / kSIrabhANDasurAbhANDabhedakAri kulAlavana // 18 // dAnAdilabdhayo yena na phalanti vibaadhitaaH|| tadantarAyaM karma syAdbhANDAgArikasanimam // 13 // 18 iti mUlaprakRtInAM vipAkAstAn vicinvtH| vipAkavicayaM nAma dharmadhyAna vartate // 20 // 13 // // 752 // Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 753 // prakArAH atha saMsthAnavicayamAhaanAdyantasya lokasya sthityutpttivyyaatmnH| AkRti cintayedyatra saMsthAnavicayaH sa tu||14|| lokazabdena lokastadgatAni ca kSityAdIni dravyANi parigRhyante / zeSa spaSTam // 14 // lokadhyAnasya phalamAhanAnAdravyagatAnantaparyAyaparivartanAt / sadA saktaM mano naiva rAgAdyAkulatAM vrajet // 15 // spaSTaH atrAntarazlokAH-- saMsthAnavicayo lokabhAvanAyAM apshcitH| tanneha varNyate bhUyaH punaruktatvabhIrubhiH // 1 // atha lokabhAvanAyAH # saMsthAnavicayasya ca / ko nAma bhedo yenobhau vibhinnau parikIrtitau // 2 // uktametadyathA cintAmAtraka loka| bhaavnaa| sthirA tu lokAdimatiH saMsthAnadhyAnamucyate // // 15 // dharmadhyAnasyaiva svarUpavizeSamAhadharmadhyAne bhavedbhAvaH kssaayopshmikaadikH| lezyAH kramavizuddhAH syuH pItapa sitAH punH||16|| kSAyopazamikAdika ityAdigrahaNAdaupazamikasya kSAyikasya ca grahaNam, na tvaudayikasya / yadAhadharmyamapramattasaMyatasya upazAntakSINakaSAyayozca / dharmadhyAne ca krameNa vizuddhAstisro lezyA bhavanti, tadyathApItalezyA, tato vidA pAlezyA, tato'pi vizuddhatarA zuklalezyeti // 16 // ||753shaa Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dazamaH prakAzA // 754aa caturvidhasya dhamadhyAnasya phalamAha-- asminitaantvairaagyvytissnggtrnggite| jAyate dehinAM saukhyaM svasaMvedyamatIndriyam // 17 // spaSTaH / uktaM ca-- alaulyamArogyamaniSThuratvaM, gandhaH zubho mRtrapurISamalpam / kAntiH prasAdaH svarasaumyatA ca, yogapravRtteH prathamaM hi citam // 1 // 17 // ___ AmuSmika phalaM zlokacatuSTayenAha-- tyaktasaGgAstanuM tyaktvA dharmadhyAnena yoginH| 7veyakAdisvagaSu bhavanti tridazottamAH // 18 // mahAmahimasaubhAgyaM zarazcandranibhaprabham / prApnuvanti vapustatra sarabhUSAmbarabhUSitam // 19 // viziSTavIryavodhADhayaM kAmArtijvaravarjitam / nirantarAyaM sevante sukhaM cAnupamaM ciram // 20 // icchAsaMpannasarvArthamanohAri sukhAmRtam / nirvighnamupabhuJjAnA gataM janma na jAnate // 21 // divyabhogAvasAne ca vyutvA tridivatastataH / uttamena zarIreNAvataranti mahItale // 22 // divyavaMze samutpannA nityotsavamanoramAn / bhuJjate vividhAn bhogAnakhaNDitamanorathAH // 23 // 0 RRESOOCESSOCTER // 754 B90100 Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bogazAstram pakAdazaH prakAzA 1725 // tato vivekamAzritya virajyAzeSabhogataH / dhyAnenadhvastakarmANaH prayAnti padamavyayam // 24 // spaSTAH // 18-24 // iti paramAItazrIkumArapAlabhUpAlazuzrUSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSannAmni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svoparza dazamaprakAzavivaraNam // 10 // -Rotes athaikAdazaH prakAzaH // 11 // oM ahaM // dharmadhyAnamupasaMharan zukladhyAna prastauti-- svargApavargaheturdhamadhyAnamiti kIrtitaM tAvat / apavargakanidAnaM zuklamataH kIrtyate dhyAnam // 1 // dharmadhyAnasyApavargahetutvaM pAramparyeNa, apavargasyaikamasAdhAraNa nidAna kAraNa zukladhyAnam, idaM cottarazukladhyAnadvayApekSayA draSTavyam / Adhayostu zukladhyAnabhedayoranuttaravimAnagamananibandhanatA'pyasti / yadAha 1hoMti suhAsavasaMvaraviNijjarAmarasuhAI viulaaii| jhANavarassa phalAI suhANubandhINi dhammassa // 1 // (1) bhavanti zubhAzravasaMvaravinirjarAmarasukhAni vipulAni / dhyAnavarasya phalAni zubhAnubandhIni dharmyasya // 1 // 1755 / Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm|| pakAdazaH prakAzA 756 // teyaviseseNa suhAsavAdaoNutarAmaramuhaM ca / doNhaM mukkANa phalaM parinivvANaM parillANaM // 2 // 1 // zukladhyAnasyAdhikAriNaM nirUpayatiidamAdimasaMhananA evAlaM pUrvavedinaH kartum / sthiratAM na yAti cittaM kathamapi ytsvlpstvaanaam| ___ AdimaM vajrarSabhanArAcasaMhananaM yeSAM te tathA / sakalazrutAt pUrva praNayanAt pUrvANi tAni vidantItyevaMzIlAH pUrvavedinaH pUrvadharAH / idaM ca prAyikaM, mASatuSamarudevyAdInAmapUrvadharANAmapi zukladhyAnasaMbhavAt / AdimasaMhananA ityasya sthiratAmityAdinA heturuktaH // 2 // idameva bhAvayati dhatte na khalu svAsthyaM vyAkulitaM tanumatAM mnovissyaiH| zukladhyAna tasmAnnAstyadhikAro'lpasArANAm' // 3 // spaSTam / yadAhachimeM bhinne hate dagdhe dehe svamapi duragam / prapazyan varSavAtAdiduHkhairapi na kampate // 1 // na pazyati tadA kiJcina zraNoti na jighrati / spaSTa kiJcinna jAnAti lepyanivRttamUrtivat // 2 // iti // 3 // nanu yadhAdimasaMhananAnAM zukladhyAne'dhikArastIdAnI sevArtasaMhananAnAM puruSANAM zukladhyAnopadeze koDavasaraH ? ityAha tejovizeSeNa mukhAsvAdato'nuttarAmarasukhaM ca / dvayoH zuklayoH phalaM parinirvANaM parayoH // 2 // Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogshaakhm| pakAdaza // 757 // anavacchityAmnAyaH samAgato'syeti kIrtyate'smAbhiH / duSkaramapyAdhunikaiH zukladhyAnaM yathAzAstram // 4 // yadyapyaidaMyugInAnAM na zukladhyAne'dhikArastathApi saMpradAyAvicchedArtha tadupadeza ityarthaH // 4 // zukladhyAnasya bhedAnAhajJeyaM nAnAtvazrutavicAramakyazrutAvicAraM ca / sUkSmakriyamutpannakriyamiti bhedaizcaturdhA tat // 5 // nAnAtvaM pRthaktvaM zrutaM vitarkaH vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH iti pRthaktvavitarka savicAraM prathamam / aikyamapRthaktvaM ekatvavitarkamavicAraM ca dvitIyam / sUkSmakriyamapratipAtIti tRtIyam utsanakriyamanivartIti caturtham / evaM caturvidha zukladhyAnam // 5 // athAdyabhedaM byAcaSTeekA paryayANAM vividhanayAnusaraNaM zrutAdvye / arthavyaJjanayogAntareSu saMkramaNayuktamAdyaM tat // ekasmin paramANvAdau dravye paryAyANAmutpAdasthitibhaGgamUrtatvAmUrtatvAdInAM vividhanauvyAthikaparyAyArthikAdibhiryadanusaraNamanucintanaM, zrutAt pUrvavidAM pUrvagatazrutAnusAreNa, itareSAM tvanyathA, tadAdhaM zuklamiti saMbandhaH / kathaMbhUtaM ? arthavyaJjanayogAntareSu saMkramaNayuktaM, arthoM dravyaM tasmAdvayaJjane zabde zabdAccArthe saMkramaNaM, yogAyogAntarasaMkramaNaM tu manoyogAt kAyayoge vA vAgyoge vA saMkrAntiH, evaM kAyayogAnmanoyoge vAgyoge vA, vAgyogAnmanoyoge kAyayoge vA saMkramaNaM, tena yuktaM / yadAhuH 757 // Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ occi yoga shaakhm| 758 // ekAdezaH prakAzA uppAyaThiIbhaMgAipajjavANaM jamegadavvammi / nANAnayAnusaraNa puvvagayasuyANusAreNa // 1 // saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttaviyakaM saviyAramarAgabhAvassa // 2 // nanu arthavyaJjanayogAntareSu saMkramaNAt kayaM manaHsthairya ? tadabhAvAcca kathaM dhyAnatvaM ? ucyate-ekadravyaviSayatve manaHsthairyasaMbhavAdhdhyAnatvamaviruddham // 6 // dvitIya bhedaM vyAcaSTe evaM zrutAnusArAdekatvavitarkamekaparyAye / arthavyaJjanayogAntareSvasaMkramaNamanyattu // 7 // ___evaM zrutAnusArAditi pUrvavidAM pUvagatazrutAnusArAditareSAmanyathApi ekaparyAyaviSayamekatvavitarka nAma dvitIyaM zukladhyAnaM, taccArthavyaJjanayogeSvasaMkramaNarUpaM / yadAhu: jara puNa suNippayaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiIbhaMgAiyANa egammi pajjAye // 1 // aviyAramattharvajaNajogaMtarao tayaM bIyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattaviyakamaviyAraM // 2 // 7 // (1) utpAdasthitibhaGgAdiparyavAnAM yadekadravye / nAnAna yAnusaraNaM pUrvagatazrutAnusAreNa // 1 // savicAramarthavyaJjanayogAntarataH tat prathamazuklam / bhavati pRthaktvavitarka savicAramarAgabhAvasya / / 2 // (2) yatpunaH suniSprakampo nivAtazaraNapradIpa iva cittam / utpAdasthitibhaGgAdikAnAmekasmin paryAye // 1 // avicAramarthavyaJjanayogAntarataH taka dvitIyazuklam / parvagatazrutAlambanamekatvavitarkamavicAram // 2 // // 758 // Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thogazAkham ekAdeza prkaashH| 759 // tRtIyabhedaM vyAcaSTe nirvANagamanasamaye kevalino daraniruddhayogasya / sUkSmakriyApratipAti tRtIyaM kIrtitaM zuklam // 8 // nirvANagamanasamaye mokSagamanapratyAsannasamaye kevalinaH sarvajJasya manoyogavAgyogadvaye niruddhe sati bAdare ca kAyayoge niruddhe sUkSmA ucchvAsanizvAsAdikA kAyakriyA yatra tattathA / apratipAti anivarti / darazabdaH prAkRtavat saMskRte'pi dRzyate, yathA-"daradalitaharidrAgranthigauraM zarIram" (ityAdau) // 8 // caturtha bhedaM vyAcaSTekevalinaH zailezIgatasya zailavadakampanIyasya / utsannakriyamapratipAti turIyaM paramazuklam // ___ spaSTaH // 9 // caturvapi yogasaGkhyAM nirUpayatiekatriyogabhAjAmAdyaM syAdaparamekayogAnAm / tanuyoginAM tRtIyaM niryogANAM caturthaM tu // 10 // AdyaM pRthaktvavitarka savicAraM manaHprabhRtyekayogabhAjAM yogatrayabhAjAM vA, tacca bhaGgikazratapAThakAnAM bhavati / apara mekatvavitarkamavicAraM manaHprabhRtyanyataraikayogAnAM, yogAntare saMkramAbhAvAt / tRtIyaM sUkSmakriyamanivarti tat tanuyoge kAyayoge sUkSme, na tu yogaantre| caturtha vyutsannakriyamapratipAti niryogANAmayogikevalinAM zailezIgatAnAM bhavati / yogastu kaayvaagmnobhedaattrividhH| tatraudArikavaikriyAhArakatajasakArmaNazarIravato jIvasya // 759 // Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaakhm| // 760 // pakAdazaH prakAza vIryapariNativizeSaH kAyayogaH / audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgadravyasamUhasAcivyAjIvavyApAro vAgyogaH / audArivaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro manoyogaH // 10 // nanu zukladhyAnoparitanabhedadvaye mano nAstyeva, amanaskatvAtkevalinaH, dhyAnaM ca manaHsthairya, tadetatkathaM ? ityAha chadmasthitasya yadvanmanaH sthiraM dhyAnamucyate tajjhaiH / nizcalamaGgaM tadvatkevalinAM kIrtitaM dhyAnam // 11 // yathA chamasthasya manaH sthiraM sat dhyAnaM bhaNyate, tathA kevalino'pi sunizcalaH kAyo yogatvAvyabhicArAddhyAnazabdAbhidheyo bhavati // 11 // nanu caturthe zukladhyAne kAyayogasya niruddhatvAt asAvapi na bhavati, tathApi bhAve'tiprasaGgaH, tatra kathaM dhyAnazabdavAcyatA ? ityAha pUrvAbhyAsAjIvopayogataH karmajaraNahetorvA / / zabdArthabahutvAdvA jinavacanAdvA'pyayogino dhyAnam // 12 // yathA kulAlacakraM bhramaNanimittadaNDAderabhAve'pi pUrvAbhyAsAbhramati, tathA manaHprabhRtisarvayogoparame'pyayogino dhyAnaM bhavati / tathA yadyapi dravyato yogA na santi, tathApi jIvopayogarUpabhAvamanaHsadbhAvAdayogino dhyAnam / yadvA dhyAnakAryasya karmanirjaraNasya hetoH hetutvAt dhyAna, yathA putrakAryakaraNAdaputro'pi putra ucyate / 760 // Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pogshaakhm| ekAdaza prkaashH|| // 76 / / bhavati hyasya bhavopagrAhikarmanirjarA / athavA zabdArthabahutvAdhyAna, yathA harizabdasyArkakarkaTAdayo bahavo'rthAH, evaM dhyAnazabdasyApi, tathAhi-dhya cintAyAM, dhyai kAyayoganiraudhe dhye ayogitve'pi / vadanti hi nipAtAzvopasargAzca dhAtavazceti te tryH| anekArthAH smRtAH sarve pAThasteSAM nidarzanam // 1 // iti jinAgamAdvA'yogino'pi dhyAnaM / yadAhaAgamazcopapattizca saMpUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye // 1 // iti // // 12 // uktamapi zukladhyAnacatuSTayaM prapaJcayatiAyezrutAvalambanapUrve puurvshrutaathsNbndhaat| pUrvadharANAM chadmasthayoginAM prAyazo dhyaane||13|| prAyaza ityapUrvadharANAmapi mASatuSamarudevyAdInAM zukladhyAnasadbhAvAdityuktaprAyam // 13 // tathA| sakalAlambanavirahaprathite dve tvantime samuddiSTe / nirmalakevaladRSTijJAnAnAM kSINadoSANAm // 14 // spaSTaH / / 14 // tathAtatra zrutAdgRhItvaikamarthAbrajecchabdam / zabdot punarapyartha yogAyogAntaraM ca sudhIH // 15 // saMkrAmatyavilambitamarthaprabhRtiSu yathA kila dhyaanii| vyAvartate svayamasau punarapi tena prakAreNa / 16 / 762 // Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakAvazaH prakAzA yogazAstram 762 // | iti nAnAtve nizitAbhyAsaH saMjAyate yadA yogii|aavirbhuutotmgunnstdektaayaa bhvedyogyH||17|| | # utpAdasthitibhaGgAdiparyayANAM yadekayogaH san / dhyAyati paryayamekaM tatsyAdekatvamavicAram // 1 // trijagadviSayaM dhyAnAdaNusaMsthaM dhArayet krameNa manaH / viSamiva sarvAMgagataM mantrabalAnmAntriko deze // 19 // apasAritendhanabharaH zeSaH stokendhano'nalo jvlitH| tasmAdapanIto vA nirvAti yathA manastadvat // 20 // spaSTAH // 15-20 // dvitIyadhyAnasya phalamAhajvalati tatazca dhyAnajvalane bhRzamujjvale yatIndrasya / nikhilAni vilIyante kSaNamAtrAd ghAtikarmANi // 21 // spaSTAH // 21 // ghAtikarmANyAhajJAnAvaraNIyaM dRSTayAvaraNIyaM ca mohanIyaM c| vilayaM prayAnti sahasA sahAntarAyeNa krmaanni||22|| spaSTaH // 22 // ghAtikarmakSaye phalamAha 76 // Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzA yoga. zAstram // 763 // saMprApya kevalajJAnadarzane durlabhe tato yogo| jAnAti pazyati tathA lokAlokaM yathAvastham // 23 // dhyAnAntare vartamAna iti zeSaH / zeSaM spaSTam // 23 // athotpannakevalajJAnasya tIrthakRto'tizayAn caturvizatyA''ryAbhirAhadevastadA sa bhagavAn sarvajJaH srvdynntgunnH| viharatyavanIvalayaM surAsuranaroMragaiH prnntH||24|| vAgjyotsnayA'khilAnyapi vibodhayati bhavyajantukumudAni / unmUlayati kSaNato mithyAtvaM dravyabhAvagatam // 25 // tannAmagrahamAtrAdanAdisaMsArasaMbhava duHkham / bhavyAtmanAmazeSaM parikSayaM yAti sahasaiva // 26 // api koTIzatasakhyAH samupAsitumAgatAH suranarAdyAH / kSetra yojanamAtre mAnti tadA'sya prabhAveNa // 27 // tridivaukaso manuSyAstirvAJco'nye'pyamuSya budhyante / nijanijabhASAnugataM vacanaM dharmAvabodhakaram // 28 // Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram bakAdazaH prakAza // 76 // AyojanazatamugrA rogAH zAmyanti tatprabhAveNa / udayini zotamarIcAviva tAparujaH kSiteH paritaH // 29 // mArItidurbhikSAtivRSTayanAvRSTiDamaravairANi / na bhavantyasmin viharati sahasrarazmI tmaaNsiiv||30|| mArtaNDamaNDalazrIviDambi bhAmaNDalaM vibhoH paritaH / AvirbhavatyanuvapuH prakAzayatsarvato'pi dizaH // 31 // saMcArayanti vikacAnyanupAdanyAsamAzu kamalAni / bhagavati viharati tasmin kalyANIbhaktayo devAH // 32 // anukUlo vAti marut pradakSiNaM yAntyamuSya zakunAzca // taravA'pi namanti bhavantyadhomukhAH kaNTakAzca tado // 33 // Araktapallavo zokapAdapaH smerkusumgndhaabyH| prakRtastutiriva madhukaravirutervilasatyupari tasya | SaDapi samakAlamRtavA bhagavantaM taM tadopatiSThante / smarasAhAyyakakaraNe prAyazcittaM grahotumiva 35 || asya purastAninadan vijRmbhate dundubhirnabhasi tAram / kurvANA nirvANaprayANakalyANamiva sadyaH Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 765 // ekAdazaH prakAza paJcApi cendriyArthAH kSaNAnmanojJIbhavanti tdupaante| ko vA na guNotkarSa savidhe mahatAmavApnoti asya nakhA romANi ca vardhiSNUnyapi na hi prvrdhnte| bhavazatasaMcitakarmacchedaM dRSTveva bhautAni38 zamayanti tadbhyaNe rajAMsi gandhajalavRSTibhirdevAH / unnidrakusumavRSTibhirazeSataH surabhayanti bhuvam // 39 // BchatratrayI pavitrA vibhorupari bhktittridshraajaiH| gaGgAzrotasritayIva dhAryate maNDalIkRtya // 4 // ayameka eva naH prabhurityAkhyAtuM viDojasonnamitaH / agulidaNDa ivocaizcakAsti ratnadhvajastasya // 41 // asya zaradindudIdhiticArUNi ca cAmarANi dhUyante / vadanAravindasaMpAtirAjahaMsabhramaM dadhati42 prAkArAstraya uccaivibhAnti samavasaraNasthitasyAsya / kRtavigrahANi samyakcAritrajJAnadarzanAnIva // 43 // caturAzAvartijanAn yugapadivAnugrahItukAmasya / catvAri bhavanti mukhAnyaGgAni ca dharmamupadizataH 765 // Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm| ekAduza, prakAza // 766 // abhivandyamAnapAdaH surAsuranaroragaistadA bhagavAn / siMhAsanamadhitiSThati bhAsvAniva pUrvagirizrRGgam // 45 // tejaHpuJjaprasaraprakAzitAzeSadikkamasya tadA / trailokyacakravartitvacihnamagre bhavati cakram // 46 // bhuvanapativimAnapatijyotiHpativAnamantarAH savidhe / tiSThanti samavasaraNe jaghanyataH koTiMparimANAH // 47 // L] spaSTAH // 24-47 // tIrthakarakevalino'tizayasvarUpamuktam, itarakevalinaH svarUpamAha tIrthakaranAmasaMjJaM na yasya kAsti so'pi yogabalAt / utpannakevalaH san satyAyuSi bodhayatyuvIMm // 48 // spaSTaH // 48 // uttrkrnniiymaahsNpnnkevljnyaandrshno'ntrmuhuurttshessaayuH| arhati yogI dhyAnaM tRtIyamapi kartumacireNa // 49 // antarmuharta muhUrtasya madhye / zeSamAyuryasya sa tathA / zeSaM spaSTam // 49 // tatkimavizeSeNa sarvo'pi yogI tRtIyaM dhyAnamArabhate utAsti kazcidvizeSaH? ityAha 766 // Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogshaastrm| pakAdazaH prakAza // 767 // AyuHkarmasakAzAdadhikAni syuryadA'nyakarmANi / tatsAmyAya tadopakrameta yogI samudghAtam // yAvatyAyuHkarmaNaH sthitiH zeSA tAvatyeva vedanIyasya karmaNo yadi syAttadA tRtIyaM dhyAnamArabhate / athAyuHsthiteH sakAzAdrAdhIyasI sthitivedanIyasya bhavati tadA sthitighAtarasaghAtAdyartha samudghAtaM prayatnavizeSa karoti / yadAhayasya punaH kevalinaH karma bhavatyAyuSo'tiriktataram / sa samudghAtaM bhagavAnatha gacchati tatsamIkartum // 1 // iti / samudghAta iti samyagapunarbhAvena ut prAbalyena hananaM ghAtaH zarorAbahirjIvapradezAnAM niHsAraNam // 50 // tasya vidhimAha| daNDakapATe manthAnakaM ca samayatrayeNa nirmAya / turye samaye lokaM niHzeSaM pUrayedyogI // 51 // ___iha prathamasamaya eva svedehatulyaviSkambhamUrdhvamadhazcAyata lokAntagAminaM jIvapradezasaMghAtaM daNDAkAraM kevalI karoti / dvitIyasamaye ca tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmi kapATamiva kapATaM karoti / tRtIyasamaye tu tadeva kapATaM dakSiNottaradigdvayaprasAraNAnmanthAnamiva manyAnaM karoti lokAntaprApiNameva / evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM bhavati / caturthasamaye tu manthAntarANyapUritAni anuzreNigamanAt saha lokaniSkuTaiH pUrayati / tatazca sakalo loko jIvapradezaiH pUrito bhavati / lokapuraNazravaNAcca pareSAmAtmavibhutvavAdaH smudbhuutH| tathA cArthavAdaH-"vizvatazcakSuruta vizvatomukho vizvatovAhuruta vizvataHpAt" ityAdi // 51 // atha paJcamAdisamayeSu kartavyamAha // 767 // Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAsram ekAdazaH prakAzA // 768 // samayaistatazcaturbhinivartite lokapUraNAdasmAt / vihitAyuHsamakarmA dhyAnI prtilommaargenn||52 / tataH paJcamasamaye pUrvakramAt pratilomaM manthAntarANi jIvapradezarUpANi sakarmakANi saMkocayati / SaSThe samaye manthAnamupasaMharati, ghanatarasaMkocAt / saptame samaye kapATamupasaMharati, daNDAtmani saMkocAt / aSTame samaye daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati / samudghAtakAle ca manovAgyogayoravyApAra eva prayojanAbhAvAt / kAyayogasyaiva kevalasya vyaapaarH| tatrApi prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikakAyayoga ev| dvitoyaSaSThasaptameSu samayeSu punarodArikAdvahirgamanAt kArmaNavIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH / tRtIyacaturthapaJcameSu audArikAvahibahutarapradezavyApArAdasahAyakArmaNayoga eva / yadAha-- audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH mizcodArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI caturthake pazcame tRtIye c| samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAt // 2 // parityaktasamudghAtazca kAraNavazAdyogatrayamapi vyApArayati, yathA--anuttarasuraH pRSTo manoyogaM satyaM vA'satyAmuSaM vA prayuGkte / evamAmantraNAdau vAgyogamapi, netarau dvau bhedau / dvayorapi kAyayogamapyaudArikaM phalakapratyapaNAdAviti / tato'ntarmuhUrttamAtreNa kAlena yoganirodhamArabhate / iha trividho'pi yogo dvividha:--sUkSmo bAdarazca / tatra kevalotpatterUttarakAlo jaghanyenAntarmuhartama, utkarSeNa ca dezonA pUrvakoTiH, tAM vihRtyAntamuharrAvazeSAyuSkaH sayogikevalI prathama bAdarakAyayogena bAdarau vAGmanasayogau nirUNaddhi / tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogaM // 768H / Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram ekAdeza prkaashH| 119ERII niruNaddhi / sati tasmin sUkSmayogasya rodhdhumazakyatvAt / na hi dhAvan vepathu vArayati / tatazca sarvabAdarayoganirodhAnantaraM sUkSmeNa kAyayogena sUkSmau vAGmanasayogau niruNaddhi / tataH sUkSmakriyamanivati zukladhyAnaM dhyAyan 18 svAtmanaiva sUkSmakAyayogaM nirUNaddhi // 42 // etadevAryAtrayeNAha zrImAnacintyavIryaH zarIrayoge'tha bAdare sthitvA acirAdeva hi niruNaddhi bAdarau vaangmnsyogau||53|| sUkSmeNa kAyayogena kAyayogaM sa bAdaraM rundhyAt / / tasminnaniruddha sati zakyo roIM na suukssmtnuyogH||54|| vacanamanAyoMgayugaM sUkSmaM niruNaddhi sUkSmAttanuyogAt / vidadhAti tato dhyAnaM sUkSmakriyamasUkSmatanuyoMgam // 55 // spaSTAH // 53-55 // tadanantaraM samutsannakriyamAvirbhavedayoMgasya / asyAnte kSoyante tvaghAtikarmANi catvAri // spssttH|| 56 // tatazca // 769 // Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram pakAdaza prakAzA 11770 // laghuvarNapaJcakogiraNatulyakAlAmavApya shaileshiim| kSapayati yugapat parito vedyAyurnAmagotrANi // 57 // laghuvarNapazcakaM aiuRllakSaNaM tasyAdagiraNamuccAraNaM tena tulyaH kAlo ysyaaH| zailezo merUstasyeyaM zailezI tadvat sthirAvasthetyarthaH, tAmavApya / yugapadekakAla paritaH sAmastyena kSapayati vedanIyAyurnAmagotralakSaNAni karmANi // 57 // tatazca-- audArikataijasakArmaNAni saMsAramUlakaraNAni / hitveha RjuzreNyA samayenaikena yAti lokAntam // 58 // audArikataijasakAmaNalakSaNAni zarIrANi saMsAramUlabhUtAni karaNAni sAdhakatamAni, iha dehatyAgabhUmau hityA ekayA RjavyA zreNyA viyaharahitayA pradezAntarANyaspRzannekena samayena samayAntaramaspRzana lokAntaM siddhikSetraM yAti sAkAropayogopayukta iti zeSaH yadAha-" iha boMdi caittANaM tattha gaMtUNa sijjhaI " iti // 54 // nanUpari gacchan lokAntAduparyapi ki na gacchati ? dehatyAgabhUmeradhastiryagvA ki na gacchati ? ityAha-- 1 iha zarIraM tyaktvA tatra gatvA sidhyati / 770 Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham pkaashH| prakAzA 771 // nordhvamupagrahavirahAdadho'pi vA naiva gauravAbhAvAt / yogaprayogavigamAt na tiryagapi tasya gatirAsti // 59 // upagraho gatyupaSTambhakArI dharmAstikAyalakSaNA matsyAnAmiva jalaM, lokAntAt paratastasyAbhAvAnordhva yAti / gauravamadhogamanahetustasyAbhAvAnAdho yAti / yogaH kAyayogAdiH prayogaH parapreraNaM tayogimAdabhAvAnna tiryaga yAtIti // 59 // ___ iha ca karmamuktasyordhvadezaniyamena gatirnopapadyata itivAdinaM pratyAha-- loghavayogAdhdhUmavedalAbuphalavacca saGgaviraheNa / bandhanavirahAderaNDavacca siddhasya gatirUva'm // 60 // lAghavaM gauravapratipakSabhRtaH pariNAmastadyogAt dhUmasyeva siddhasyAcaM gatirbhavati / tathA saGgaviraheNa tathAvidhaeriNAmatvAdaSTamRttikAlepaviliptajalAdhonimagnakramApanImRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhAlAvuphalasyeva siddhasyAdhvaM gatiH tathA bandhanasya karmalakSaNasya virahAdabhAvAttathAvidhapariNateH kozabandhanavimuktairaNDaphalavata siddhasyAvaM gatiH // 60 // tatazca-- 771 / Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAkhamA prakAzA 1772| sAdikamanantamanupamamavyAvAcaM svabhAvajaM saukhyam / prAptaH sakevalajJAnadarzano modate muktaH // 61 // sahAdinA vartata iti sAdikaM, sasAre kadAcidapyabhAvAt / nAsyAnto'stItyanantaM, kSayAbhAvAt / sAdeH kathamanantatvamiti cet ghaTAdipradhvaMse tathA darzanAt, ghaTAdipradhvaMso hi sAdiH. mudgarAdivyApArajanyatvAt, anantazca,kSayAbhAvAt, tatkSaye hi ghaTasya punrunmjjnprsnggH| anupamamupamAnasya kasyacidabhAvAt sAMsArikamakhAnAM sarvajIvavartinAmatItAnAmanAgatAnAM vartamAnAnAM ca siddhasukhApekSayA'nantabhAgatvAt / nAsya vyAbAdhA'stItyavyAbAdhaM, zarIramanasorAbAdhAhetvArabhAvAt / svabhAvajaM svabhAvAdAtmasvarUpamAtrAjjAyate, na punaH kuzcitkAraNAntarAt, evaMvidhaM sukhaM prAptaH, kevalajJAnadarzanAbhyAM yuktA muktaH san modate paramAnandavAn bhavati / anena mukhAdiguNavikalo jJAnadarzanarahitazca mukta iti, matamapAstaM, yadAhubaizeSikA:--"budhyAdInAM navAnAmAtmavizeSaguNAnAmatyantocchedo mokSa" iti, ye vA pradIpanirvANakalpamabhAvaikarUpaM mokSamAhuste'pi nirastAH buddhayAdi guNocchedarUpasyAtmAcchedarUpasya vA mokSasyAspRhaNIyatvAt, ko hi sacetanaH svaguNocchedamAtmocchedaM cArthayet ? tasmAdanantajJAnadarzanasukhavIryamayasvarUpo mokSaH sarvapramANasiddho yuktH|| 61 // iti paramAIta zrIkumArapAlabhUpAlazuzraSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSannAmni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svopanaM ekAdazaprakAzavivaraNam // 11 // // 772 // Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga shaakhm| prkaashH|| // 773|| ||ath dvAdazaH prkaashH|| OM aI // zAstrArambhe yaduktaM " svasaMvedanatazcApi " iti tatprapaJcayituM prastAvanAmAha zrutasindhorgurumukhato yadadhigataM tadiha darzitaM samyak / anubhavasiddhamidAnI prakAzyate tattvamidamamalam // 1 // atra pUrvArdhena vRttakIrtana uttarArdhena tu vartiSyamANatattvaprakAzanam // 1 // athocamapadavImArohu~ cittasya cAturvidhyamAha-- iha vikSiptaM yAtAyAtaM zliSTaM tathA sulInaM ca / cetazcatuHprakAraM tajjJacamatkArakAri bhavet // 2 // iha yogAbhyAsaprakrame catvAri cittAni bhavanti, tadyathA-vikSiptaM, yAtAyAta, zliSTa, mulInaM ceti // 2 // krameNa vyAcaSTe vikSiptaM calamiSTaM yAtAyAtaM ca kimapi sAnandam / prathamAbhyAse dvayamapi vikalpaviSayagrahaM tatsyAt // 3 // 773 // Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvAdazaH prakAzaH 177 // vikSipta calamitastato bhrAmyaditi yAvat / yAtaM ca bahiH AyAtaM cAntariti yAtAyAtaM. tat kimapi sAna | nda, svAtmanyabhinivezAt / tacca cetodvayamapi vikSipta yAtAyAta ca prathamAbhyAsavartinAM bhavati / vikalpena ca bAhyArthagraha ubhayasmin // 3 // tathA zliSTaM sthirasAnandaM sulInamatinizcalaM parAnandam / tanmAtrakaviSayagrahamubhayamapi budhaistadAmnAtam // 4 // sthiratvAt sAnandaM sthirasAnandaM zliSTamucyata iti / nizcala paramAnandayuktaM ca mulInaM / etacca dvayamapi tanmAtrakameva cittamAtrakameva viSayaM gRhaNAti, na tu bAhyam / / 4 // tatazca-- evaM kramazo'bhyAsAvezAdhyAnaM bhajenirAlambam / samarasabhovaM yAtaH paramAnandaM tato'nubhavet // 5 // kramazo'bhyAsAvezAditi vikSiptAccetasaH svAbhAvikAdyAtAyAta cittamabhyasyet, tato'pi vizliSTaM, tato'pi ca mulInaM, evaM puna: punarabhyAsAbhirAlamba dhyAnaM bhavet / tataH samarasabhAvaprAH paramAnandamanubhavati // 5 // samarasabhAvaprAptiyathA bhavati tathA''ha 1199811 Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH prakAzaH yoga. zAkham 11775 // bAhyAtmAnamapAsya prasattibhAjAntarAtmanA yogI / satataM paramAtmAnaM vicintayettanmayatvAya // 6 // spaSTA // 6 // bahirAdyAtmanAM svarUpamAryAdvayenAha-- AtmadhiyA samupAttaH kAyAdiH kI te'tra bhiraatmaa| kAyAdeH samadhiSThAyako bhavatyantarAtmA tu // 7 // cidrUpAnandamayo niHzeSopAdhivarjitaH zuddhaH / atyakSo'nantaguNaH paramAtmA kIrtitastajjJaiH // 6 // spaSTe // 7-8 // bahirAtmAntarAtmanoheMdajJAne yadbhavati tadAhapRthagAtmAnaM kAyotpRthak ca vidyAtsadAtmanaH kAyam / ubhayorbhedajJAtAtmanizcaye na skhaledyogI // 9 // spaSTA // 9 // tathAhi antaHpihitajyotiH saMtuSyatyAtmano'nyato mUDhaH / tuSyatyAtmanyeva hi bahinivRttabhramo jJAnI // 10 // spaSTA // 10 // tadevAha INDAIL Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram bAdakA prakAzu puMsAmayatnalabhyaM jJAnavatomavyaya padaM nUnam / yadyAtmanyAtmajJAnamAtramete samIhante // 11 // avyayaM padaM prmaatmruuptaa| zeSaM spaSTam // 11 // etadeva spaSTayati-- zrayate suvarNabhAvaM siddharasasparzato yathA loham / AtmadhyAnAdAtmA paramAtmatvaM tathA''pnoti // 12 // spaSTA // 12 // etacca mujJAnamevetyAi janmAntarasaMskArAtsvayameva kila prakAzate tattvam / suptotthitasya pUrvapratyayavanirupadezamapi // 13 // paina janmAntare AtmajJAnamabhyasta tasya suptaprabuddhasya pUrvArthapratyaya ivAtmajJAnaM bhavati // 13 // itarasya tu athavA guruprasAdAdihaiva tattvaM samunmipati nUnam / / gurucaraNopAstikRtaH prazamajuSaH zuddhacittasya // 14 // iheva iha janmanyeva janmAntarasaMskAraM vinApItyarthaH // 14 // ubhayatrApi gurumukhaprekSitvamanivAryamevetyAha-- | tatra prathame tattvajJAne saMvAdako gururbhavati / darzayitA tvaparasmin gurumeva sadA bhajettasmAt // 15 // | // 776 // Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvAdazaH prakAzA 1777 // prathame janmAntarAbhyaste tattvajJAne / aparasmin gurUpadarzite tatvajJAne // 15 // gurumeva stauti-- yadvatsahasakiraNaH prakAzako nicitatimiramagnasya / yadvadgururatra bhvedjnyaandhvaantptitsy||16||ATI nicitatimiramagnasya arthasyeti zeSaH / ajJAnadhvAntapatitasya tattvasyeti zeSaH // 16 // tatazca-- prANAyAmaprabhRtiklezaparatyAgatastato yogI / upadezaM prApya gurorAtmAbhyAse ratiM kuryAt // 17 // spaSTA // 17 / / tatazcavacanamanaHkAyonAM kSoMmeM yatnena vrjyecchaantH| rasamANDamivAtmAnaM sunizcalaM dhArayennityam // 18 // spaSTA // 18 // audAsInyaparAyaNavRttiH kiJcidapi cintayennaiva / yatsaMkalpAkulitaM cittaM nAsAdayet sthairym||19|| spaSTA // 19 // vyatirekamAha-- yAvatprayatnalezo yAvatsaGkalpakalpakA kA'pi / tAvanna layasyApi prAptistattvasya kA nu kathA // 20 // spaSTA // 20 // audAsInyasya phalamAha yadidaM taditi na vaktuM sAkSAdguruNA'pi haMta zakyeta / Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAnam dvAdazaH prakAza 1778 spaSTA // 21 // yathaudAsInasya pare tattve layo yathA conmanIbhAvo bhavati tathA kalApakenAha ekAnte'tipavitre ramye deze sadA sukhAsInaH / A crnnaaprshikhaagraacchithiliibhuutaakhilaavyvH||22|| rUpaM kAntaM pazyannapi zrRNvannapi giraM kalamanojJAm / jighannapi ca sugandhInyapi bhuJjAno rasAn svaaduun|||23|| bhAvAn spRzannapi mRdUnavArayannapi ca cetaso vRttim / parakalitaudAsInyaH praNaSTaviSayabhramo nityam // 24 // bahirantazca samantAccintAceSTAparicyuto yogI / tanmayabhAvaM prAptaH kalayati bhRzamunmanIbhAvam // 25 // kalApaka' spaSTam // 22-25 // atha kathamindriyaprasaro na pratiSidhyate ? ityAha-- gRhNanti grAhyANi svAni svAnIndriyANi no runthyot / na khalu pravartayedvA prakAzate tavamacireNa // 26 // // 778|| Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 779 // dvAdazaH prakAzA spaSTaH // ukta cAsmAbhirvItarAgastotresaMyatAni na cAkSANi naivocchaGkhalitAni ca / iti samyak pratipadA tvayendriyajayaH kRtaH // 1 // 26 // manojayamapyakRcchprApyamAryAdvayenAha-- ceto'pi yatra yatra pravartate no tatastato vArya / adhikIbhavati hi vAritamavAritaM shaantimupyaati||27|| matto hastI yatnAnnivAryamANo'dhikIbhavati yadvat / anivAritastu kAmAn labdhvA zAmyati mnstdvt||28|| spaSTe // 27-28 // yathA manaH sthiraM bhavati tathA''ryAdvayenAha-- yarhi yathA yatra yataH sthirIbhavati yoginazcalaM cetH| tarhi tathA tatra tataH kathaJcidapi cAlayennaiva // 29 // anayA yuktyA bhyAsaM vidadhAnasyAtilolamapi cetaH / agulyagrasthApitadaNDa iva sthairyamAzrayati // 30 // spaSTe // 29-30 // indriyajayavidhimAryAdvayenAha--- // 779 // Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAkham dvAdazaH prakAza // 780 // niHsRtyAdau dRSTiH saMlInA yatra kutracitsthAne / tatrAsAdya sthairya zanaiH zanairvilayamApnoti // 31 // sarvatrApi prasRtA pratyagbhUtA shnaiHshnaidRssttiH| paratacAmalamukure nirikSate hyaatmnaa''tmaanm||32|| spaSTe // 31-32 // manovijaye vidhimAryAtrayeNAha audAsInyanimagnaH prayatnaparivarjitaH satatamAtmA / karaNAni nAdhitiSThatyupekSitaM cittamAtmanA jAtu / grAhye tato nijanije karaNAnyapi na prvrtnte||34|| nAtmA prerayati mano na manaHprerayati yahi karaNAni / ubhayabhraSTaM tarhi svayameva vinAzamApnoti // 35 // // 33-35 // manovijayasya phalamAha naSTe manasi samantAtsakale vilayaM ca sarvato yAte / niSkalamudeti tavaM nirvAtasthAyidIpa iva // 36 // 780 // Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 781 // dvAdazaH prakAzaH naSTe bhasmacchannAgnivatsamantatariTarohite manasi / tathA saha kalAbhizcintAsmRtyAdirUpAbhirvartate yattatsakalaM tasmin jalapravAhaplAvitavahivadvilayaM kSayamupagate sati tattvamAtmajJAnarUpaM niSkalaM karma kalAvinirmuktamudeti // 36 // tattvajJAnasya pratyayamAha aGgamRdutvanidAnaM svedanamardanavivarjanenApi / snigdhIkaraNamatailaM prakAzamAnaM hi tavamidam // 37 // spaSTA // 37 // pratyayAntaramAha-- amanaskatayA saMjAyamAnayA nAzite manaHzalye zithilIbhavati zarIraMchatramiva stabdhatAM tyaktvA // 38 // spaSTA // 38 // vyatirekamAha-- zalyIbhRtasyAntaHkaraNasya klezadAyinaH satatam / amanaskatAM vinA'nyadvizalyakaraNauSadhaM nAsti // 39 // spaSTA // 39 // amanaskatvasya phalamAha-- kadalIvacAvidyA lolandriyapatralA mnHkndaa| amanaskaphale dRSTe nazyati sarvaprakAreNa // 40 // // 78 // Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvAdazaH prakAzA // 782 // spaSTA // 40 // manojaye'manaskatAM paramaM kAraNamAha-- 18 aticaJcalamatisUkSmaM durlabha vegavattayA cetH| azrAntamapramAdAdamanaskazalAkayA bhindyaat||1|| ___ amanaskameva zalAkA praharaNavizeSaH zeSa spaSTam // 41 // punaramanaskodaye yoginaH phalamAha vizliSTamiva pluSTamivoDInamiva pralInamiva kAyam / amanaskodayasamaye yogI jAnAtyasatkalpam // 42 // spaSTA // 42 // tathA-- samadairindriyabhujagai rahite vimanaskanavasudhAkuNDe / magno'nubhavati yogI parAmRtAsvAdamasamAnam // 43 // spaSTA // 43 // tathA recakapUrakakumbhakakaraNAbhyAsakramaM vinA'pi khalu / svayameva nazyati marudvimanaske satyayatnena // 44 // spaSTA // 45 // tathA 1782 Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 783 // dvAdazaH prakAzA spaSTA // 46 / tathA-- ciramAhitaprayatnairapi dhatu yo hi zakyate naiva / satyamanaske tiSThati sa samIrastatkSaNAdeva // 45 // jAte'bhyAse sthiratAmudayati vimale ca niSkale tave / mukta iva bhAti yogI samRlamunmulitazvAsaH // 46 // yo jAgradavasthAyAM svasthaH supta iva tiSThati layasthaH / zvAsocchvAsavihInaH sa hoyate na khalu muktijuSaH // 47 // spaSTA // 47 // tathA-- jAgaraNasvapnajuSo jagatItalavartinaH sadA lokAH / taSavido layamagnA no jAgrati zerate nApi // 48 // spaSTA // 48 // tathA-- bhavati khalu zUnyabhAvaH svapne viSayagrahazca jAgaraNe / etadvitayamatItyAnandamayamavasthitaM taccam // 49 // 1178 // Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram dvAdazaH prakAzA // 784 // spaSTA / / 49 // sopAlambhamupadezasarvasvamAha-- | karmANyapi duHkhakRte niSkarmatvaM sukhAya viditaM tu / na tataH prayate kathaM niSkarmatve sulbhmoksse||50|| spaSTA // 50 // yadivA-- mokSo'stu mAstu yadivA paramAndastu vedyate sa khalu / yasminnikhilasukhAni pratibhAsante na kizcAdava // 51 // spaSTA // 51 // tathAhItyAdinA etadeva prapazcayatimadhu na madhuraM naitAH zItAstviSastuhinadyuteramRtamamRtaM nAmaivAsyAH phale tu mudhA sudhA / tadalamamunA saMrambheNa prasIda sakhe manaH, phalamavikalaM tvayyevaitatprasAdamupeyuSi // 52 // spaSTaH // 52 // svasaMviditAmanaskopadezadAyinA gurUn vyatirekabhaGgayA stauti-- satyetasminnaratiratidaM gRhyate vastu dUrA-dapyAsanne'pyasati tu manasyApyate naiva kiJcit / puMsAmityapyavagatavatAmunmanIbhAvahetA-vicchA bADhaM na bhavati kathaM sadgurUpAsanAyAm // 53 // etasminmanasi sati dUrAdapi aratiratikAraNaM vastu gRhyate, aratikAraNaM vyAghrAdi ratikAraNaM vanitAdi / AsannadezavayaMpyasati tu manasi na aratiratidaM vastu gRhyate / sukha dukhe manaHsaMbandhanibandhane, na tu viSayasaMparka // 784 // Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram // 785| dvAdazaH prakAzaH janite ityarthaH / ityapyavagatavatA puMsAM sadagurUpAsanAyAM kathamicchA na bhavati / kiviziSTAyAM ? unmanIbhAvaheto unmanastvakAraNabhUtAyAm // 43 // idAnImamanaskatopAyabhUtAmAtmaprasAdanAM vRttanAha-- tAMstAnAparamezvarAdapi parAn bhAvaiH prasAdaM nayan , taistaistattadupAyamUDha bhagavannAtman kimAyasyasi / hatAtmAnamapi prasAdaya manAga yenAsatAM saMpadaH, sAmrAjyaM parame'pi tejasi tava prAjyaM samujjRmbhate // 54 // tAna tAn uccanIcabhedena bahuprakArAn parAn AtmavyatiriktAn, kimaparaM ? paramezvaraM paramAtmAnamapyabhivyApya prasAdaM nayan anugrahaparAn kurvan, kaiH? taistairbhAvarabhiprAyadhanayazovidyArAjyasvargAdharthaprArthanArUpa rogadAridrayAdropadravAdyanaryaparihArecchArUpaizca hetubhUtaiH, kiM kuto hetoH? he Atman Ayasyasi AyAsamanubhavasi ? tattadupAyamRdetyAtmano vizeSaNaM, te ca te upAyanasevAdAnapUjAdaya upAyAsteSu mRDha kenopAyenAyamayaM ca paraH prasAdanIya ityatra bhrAntaH (nta) bhagavatriti bhAviprasAdayuktatayA AtmanaH pUjyatvamAha / teti pratyakSIkRtasyAtmanaH saMbodhana / AtmAnamapi svamapi prasAdaya rajastamomalApanayanena prasAdayantaM kurU / manAgiti kSaNamAtraM, AstAM cirkaalN| yenAtmaprasAdanena, AsatAmanyAH saMpadaH arthaprAptyanarthaparihArarUpA yAvat parame'pi tejasi parama Page / / 783) Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstram jyotIrUpe'pi prakAze sAmrAjyaM paramAdhipatya prAjya pracura tava samujjambhate Avirbhavati / ayamartha:-nikhilaga dvAdezaH prakAzA // 786 // sAmrAjyasapadi sulabha unmanInAva iti // 54 // idAnIM zrutAmbhodheradhigamAditi yanmukhe pratijJAtaM tannirvahaNe'nUdyopasaMharati yogasyopaniSadvivekipariSaccetazcamatkAriNI / zrIcaulukyakumArapAlanRpateratyarthamabhyarthanA dAcAryeNa nivezitA pathi girAM zrIhemacandreNa sA // 55 // yA yogasyopaniSadrahasyamajJAyi jJAtA / kuttaH ? zAstrAt dvAdazAGgAdAgamAt, muguroH sadAgamavyAkhyAtuH mukhAt sAkSAdupadezAt, anubhavAcca svasaMvedanarUpAt / kizciditi svaprajJAnusAreNa / kvaciditi ekatra sarvasya jJAtumazakyatvAt pradezabhede kvacana / upaniSadameva vizinaSTi-vivekinAM yogarucInAM yA pariSat sabhA, tasyA yaccetaH, taccamatkArotItyevaMzIlA / sA yogasyopaniSat, zrIcaulukyo yaH kumArapAlanRpatiH tasyAtyarthamabhyarthanayA, sa hi yogopAsanapriyo dRSTayogazAstrAntarazca iti sa pUrvebhyo yogazAstrebhyo vilakSaNaM yogazAstraM Baa // 786 // Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga zAstram dvAdazaH prakAzA // 787 // zuzrUSamANo'tyarthamabhyarthitAn, tatastadabhyarthanato vacanasyAgocarAmapi upaniSadaM girAM pathi nivezitavAn AcAryazrIhemacandraH / iti zubham / zrI caulukyakSitipatikRtaprArthanAprerito'haM, tatvajJAnAmRtajalanidheryogazAstrasya vRttim / svopajJasya vyaracayamimAM tAvadeSA ca nandyA-dyAvajjainapravacanavatI bhUrbhuvaHsvastrayIyam // 1 // saMprApi yogazAstrAttadvivRtezcApi yanmayA sukRtam / tena jinabodhilAbhapraNayI bhavyo jano bhavatAt // 2 // iti zrIparamAItazrIkumArapAlabhUpAlazupite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSannAmni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svopajJaM dvAdazaprakAzavivaraNam // 12 // / iti yogazAstre dvitIyo vibhaagH| / iti saMpUrNa yogazAstraM savivaraNam / Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkham prakAzA | Sect Wei Lai Tian Tian Tian Du Su ;D:Tai Gang Sha Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Du Su Sai | Zheng Fu You Ke Ben Ben Ben Ben Ben Ben Ben Ji Ben Shi Feng Feng Lai Dai Chu Lai Shi Feng Feng Lai Shi Feng Feng Ben Ben Ben Zhi Ben Lu Wei Lai EZ||