Book Title: Lalit Vistara
Author(s): Haribhadrasuri, Bhagvandas Mehta
Publisher: Kanchanben Bhagwandas Mehta Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005151/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi zrI haribhadrAcArya praNIta lalita vistA caityavandanasUtra vRtti suM vivecano. vivecanakArDa (TIkAkA). De. bhagavAnadaEI manaHsukhabhAI mahetA, ema. pI. , , 5, thApATI rADa, muMbaI-cha, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ havajJAnana, mAttacho maharSi zrI haribhadrAcAya jI praNIta lalita vistarA caityavandanasUtra vRtti savivecana --n- ng 6. vizeSathI upayegasad 20. dhamathANa, 21. aecANa 22. dhammanAyagANu, 23. dhammasAhiNa 24, dhammavacAuracaTTIya dharmada, padezaka, gAyaka,. sArathi,Saya thatura Mta thatI 25 caDiyananANune caNapANa 26, niSaRukhANuM --masAlAsa hetusa pad 3. bhAIgANa, 4. tityakSarANa, sayasa bupANa pU. aai tIrthA yasa budhdha *VKL & F RB 31. sarjIza sabbAsa IPL App attitKle : da *J-2]degpcK**J; arhata bhagavata namostu naM. arahaMtANaM bhagavaMtANaM purvasuttamAla, cha purisiMhAla 5 avh1>FoRemedy6 > hayltehejK - 22 w gAmanusya pAta sa 3jI sahe, puruSapurI, puruSavarA paha 27, jiNANuM athacANa, 3. mutta dhyuM. meSagA abhiq_ava te annepa] >> 1. leguttamajI, 11, dveganAhAra sAmAnyathI upayegasa dU jana-jAka, tItAraka, budha-bepa, mukta-maiAcA upayegasa'pAnI ketula pad " 15. zayadA, 16. akhudANa 17, magayA, 18. saraNAyu 19, bahradayANa vivecanakartA ( TIkAkartA) - / . bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema, bI, khI, esa. pa, cApATI roDa, muMbaI, cha yogaSTisamuyavivecana, yogadaSTiza kAvya, prajJAvabodha mokSamALA Adi graMthonA kartA 12. aAgaDiyANa, 13. legapaimANa 14 yAgapaka neagam vottama TekanAtha, vaikahita, lepradIpa, leprotA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : - papapapapa papapa che . * * * * vivecanakartAnuM (TIkAkAranuM) maMgalAcaraNuM * * - Eaa den vinA na mAlinI - jaya sahajasvarUpI zuddha cetanyamUrti ! zrImada bhagavadata caya te zAMtamUrti ! karatuM citasamAdhi arpatuM AtmazAMti, hara bhavaupAdhi kApatuM mehabrAMti. lalita amRta vAkaye sapade vistarelI, lalita visatarA A sUtra-svarge guMthelI; pratipada ja parovyA nyAya mauktika aMge, kaSivara haribhadre bhakti saMga raMge. mahuvirahakArI - mAtsaryahArI, lalitavisatarA je "dharma sadhakArI; stavI ani RSi siddha muktakaMThe ulAse, vivaraNa karavA te dAsa bhagavAna vimAse. anuSTapU- cimUrti bhagavada ahaMta, bhaktisUtra saMbaMdhinI; vyAkhyAnI karatI vyAkhyA, cibhaktirasavardinI; cihema dhAtune mela, zedhanI tattvadhanI; A dAsa bhagavAna gUMthe, TIkA "cihemadhanI." (muzma) 5 ( bhagavAnadAsa ). ane, mana, nI , nAna, * - manane mane... e iqqqqqqqqqqqqddSd Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma prati mUlabhUtA vandanA pApA- kAna kapa maharSi zrI haribhadrAcAryajI praNIta - lalita vista rA caityavandanasUtra vRtti vivecanakartA (TIkAkartA - che. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema.bI.bI.esa. cihemavidhinI" TIkA nAmaka vivecana sameta papapapapa papapapapana, nakakakaka prakAsake - zrImatI kaMcanabahena bhagavAnadAsa mahetA jena esesiezana oNpha InDiA che, pATI roDa, muMbaI, s hIrAlAla hAlacaMda, dalAla bAra-e-le. padamazI dAmajI bejA, selisiTara, maMtrIe goDijI cAla, muMbai 3 mUlya: nava rUpIA pramAni : prata 750 mujasthAna : I. sa. 1960 jAnyuArI : 2016 pila ena. ema. prInTIMga presa, dariyApura, DabagaravADa-amadAvAda. sarva hakka vivecanakartAne svAdhIna Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi haribhadrAcAryajInI chelI "zIkha" tacchotavyametadAdareNa, paribhAvanIyaM suukssmbuddhyaa| zuSkekSucarvaNaprAyamavijJAtArthamadhyayanaM / rasatulyo satrArthaH, sa khalu prINayatyantarAtmAnaM, saMvegAdi siddheH, anyathA tvadarzanAt / tadartha caiSa prayAsa iti na prArabdhapratikUlamAsevanIya, prakRtisundaraM cintA. maNiratnakalpaM saMvegakArya cetaditi mahAkalyANavirodhi na cintanIyaM / cintAmaNiratne'pi samyagRhAtaguNa eva zraddhAdhatizayabhAvato'vidhiviraheNa mahAkalyANasiddhiriti // (ma bhATa anu cheda sUtra. 957). ya enAM bhAvayatyuccaimadhyasthenAntarAtmanA / savandanAM subIja vA niyamAdadhigacchati / / dharmadezanA haribhadrajIe gUMthelo utama namane pradIptagRhodarakalpo'yaM bhavo, nivAsa: zArIrAdiduHkhAnAM / na yukta iha viduSaH prmaadH| yataH atidurlabheyaM mAnuSyAvasthA, pradhAnaM paralokasAdhanaM, pariNAma kaTayo viSayAH, viprayogAntAni satsaGgatAni, pAtabhayAturamavijJAtapAtamAyuH / tadevaM vyavasthite vidhyApane'sya yatitavyaM / pataJca siddhAntavAsanAmArI dharmameSo yadi paraM vidhyaapyti| ataH mbIkAryaH siddhAntaH, samyak sevitvyaastdbhijnyaaH| __ bhAvanIyaM muNDamAlAlukAzAtaM, tyaktavyA khalvasadapekSA, bhavitavyamAjJApradhAnena, upAdeyaM praNidhAnaM, poSaNIya sAdhusevayA dharmazarIraM, rakSaNIya pravacanamAlinyaM / etaca vidhipravRttaH sampAdayati, ataH sarvatra vidhinA pravartitavyaM sUtrAt / jJAtavya AtmabhAvaH, pravRttAvapekSitavyAni nimittAni, yatitavyamasampannayogeSu,lakSayitavyA visrotasikA, pratividheyamanAgatamasyA bhayazaraNAAdAharaNena ( a bhATe me atha sUtra 132-131, 5. 215) TUPURI L Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAna papapapapapapa mahArA pU. sad. mAtuzrI zrI hemadevInA caraNakamaLa mAM samarpaNa vasaMtatilakA satzAstra bhaktimaya eha vivecanArI, cihemazedanI" TakA tuja nAma dhArI, zrI hemare jananI! caraNe sama, saMskAraRNa mama mAta! kaMIka tavuM. saMskAramUrti muja mAta tuM puNyamUrsi, mAdhuryamUrti hRdaye smarI tuja mUrsi, A apI bhakti kusumAMjali bhaktibhAve, saMteSa ke nija mane tuja bAla pAve. Adhina zula aSTamI, --bhagavAnadAsa 2015 panArA ane Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ar - Try - panna che, ja bhakti sidhunA amRtabindu -jaajhjaavaajaagaa ikovi namukkAro jiNavaravasahasma vdrmaannss| sArasAnA tAre nAM 4 vA che zrI cityavadana sutra. NANamaya' appANa uvalada jeNa jhaDiyakammeNa / kuLa 1 1 mo taraNa seva zrI kuMdakuMdAcArya tvAM yogino jina! sadA paramAtmarUpamanveSayati hRdyaaNbjkoshdeshe| svAmeva vItatama paravAdinopi, nUnaM vibho hariharAdidhiyA prpnnaa:|| zrI siddhasena divAkara 4jI ma. sArthakarAvavaMdha: samAri sAkSAtra ! nAma nA sarva, rAtri mUnya futati H I zrI maMtabhadrAcArya tA: 6 sarapatirtha, caritrAtA nitaMti maya: 1 gItA abhiyabharI mUrati racI re upamA na ghaTe ke, zAMtasudhArasa jhIlatI re, nirakhata tRpati na hoya..... zrI AnaMdaghanajI, bAdhakatA palaTAvavAre lAla, nAtha bhakti AdhArare, prabhu guNaraMgI cetanA re lAla, ehI ja jIvana sAra re. -zrI devacaMdrajI. jinapada nija pada ekatA, bhedabhAva nahiM kAMI lakSa thavAne tehane, kahyAM zAstra sukhadAyi. - zrImada rAjacaMdrajI. dharatIkA kAgaja karUM, kalama karuM vanarAya; sAta samudrakA zAhI karuM, prabhuguNa likhA na jAya. -saMta kabIrajI. dekhI adabhuta tAha rUpa, arija bhavikA arUpI pada vare jI; hArI gata tuM jANe che deva! samarabhajana te vAcaka yaza karejI zrI yazovijayajI. antaraGga mahAsanya, samastajanatApakam / rata rAjaya cena, nacitta nAma che zrI siddhaji (upa.bha. . kathA) prazamarasa nimagna dRSTiyugma prasanna vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnyaH / guma yatta rAtraSaDayaMtafNa kAti jevo tAva ! dhanapAla icchAdveSavihInena, sarvatra samacetasA / mAmayuijena, prAtA marmtratA jata: | bhAgavata Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fpapapapapapa papapa1 bhattIe jiNavarANaM khinnantI punvasaMciyA kammA / guNapariyAmALa magharavAjA ne ! zrI jinabhAgI ja imAM samakSaM pratipakSasAkSiNAmudAradhoSAmudaghoSaNAM bruve / vItarAmafstavaivarta, nAnera nAthitizrI hemacaMdrAcAryajI yasya svayaM svabhAvAptirabhAve kRtsnakarmaNaH / ta nadawAi naHa mAne che zrI pUjyapAdasvAmIjI buddhastvameva vibudhAcitabudviyodhAta, tvaM zaMkaro'mi bhuvanatrayazaMkaratvAt / pAtara para ! phinaviSiAmAna. jiM nyAya mAtra puruSomaife in zrI mAnatuMgAcAryajI citta prasane re pUjana phala kahyuM che, pUjA akhaMDita neharu kapaTa rahita thaI Atama arapaNA re, AnaMdaghana pada rehabahirAtama taja aMtara Atama, rU5 thaI thira bhAva; paramAtamanuM he Atama bhAvavuM, Atama arajaNa dAva. zrI AnaMdaghanajI. jJAna vairAgyane deha dharyo re, mAMhI jogapaNane che jIva; bhakti AbhUSaNa pariyAM re, e koI sevaka ziva.-zrI akhA bhakata. sukhadhAma anaMta susaMta cahI, dinarAta rahe tada dhyAnamahIM, parazAMti anaMtasudhAmaya je, praNamuM pada te, vara te, jaya te. zrImada rAjacaMdrajI, prabhu pada vaLagyA te rahyA tAjA, alaga aMga na sAjA re, vAcaka yaza kahe avara na thAuM, e prabhunA guNa gAuM re. zrI yazovijayajI. moTAne utsaga beThAne zI ciMtA? prabhune caraNapasAya sevaka thayA naciMtA. mArI zuddha sattAtaNe pUrNatA, te taNe hetu prabhu tuMhI sApha devacaMdra stavya munigaNeanubhavya, tavabhakta bhavika sakala rAce. zrIdevacaMdrajI. jJAnasTakramaNanApAmavAnanalita niritArtha nImi, mAmAnamagAma || zrI zubhacaMdrAcAryajI, ma jayati jinadevo sarvavidvizvanAtho, vitathavacanahetukrodhalobhAdvimuktaH / tripurAthaiAMthavirmgardAnitAramAmAM dhartsdhakA zrI padmanaMdijI ma7 fjanatinargahApaM, phiAvatinuarir upara jAma tivamAM, pAtaLu ramanAi che. zrI vinayavijayajI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IFLPHY -FYYYYY lalitavistarAnA suvarNasUtro acintyacintAmaNikalpamanekabhavazatasahasropAttAniSTaduSTASTakarmarAzijanitadaurgatyavicchedakamapIdam (catyavandanaM ) / ( sUtra 5.27) atidurlabhamirda sakalakalyANakakAraNaM cAdha:kRtacintAmaNikalpadramopamaM bhagavatapAdayandanaM / (sUtra 27, pR. 54)xx na hi dIrghadautyabhAka cintaamnnirtnaadhaaptihetuH| (sUtra225.57 ) na hi vacanAMtameva panthAnamulladhyAparI hitA'tyuNayaH (sUtra) nirUpaNIyaM pravacanagAmbhIrya, vilokanIyA tantrAntarasthitiH, dazanIyaM tato'syAdhikatvaM, apekSitavyo vyAptItaravibhAgaH, yatitavya muttamanidazaneSviti shreyomaargH| (sUtra11) vyavasthitazcAyaM mahApuruSANAM kSINaprAyakarmaNAM vizuddhAzayAnAM bhavAbahumAninAM apunarbandhakAdInAmiti / anyeSAM punarihAnadhikAra eva, zuddhadezanAs. nahatvAt |(suutr 12) zuddhadezanA hi shudrsttvmRgyuuthsNtraasnsiNhnaadH| sUtra 13) (martha bhAre me pR. 35 38, 40) UUUUUNYLIYUUUUUHU yathoditadharma eva baraM-pradhAnaM cakravatticakrApekSayA lokavayopakAritvena / kapilAdipraNItadharmacakrApekSayA vA trikoTiparizuddhatayA / (sUtra 148, pR. 248 ) ___ ayamitthaMbhUta: zrutadham vardhatAM zAzvatama vardhatAM vijayataH (pAThAM. vijayatAma) 'narthapravRttaparapravAdivijayeneti hRdayaM / xx praNidhAnametat anAzaMsA. bhAvabIja, mokSapratibandhena | xx mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryA / (sUtra 308) yathoditazrutadharmavRdre makSiH, middhatvena (sUtra 312) (martha bhATa / . 512, 594) parva vivekagrahaNamatra jalam / atigambhIgaMdAra eSa aashyH| ata patra saMvegAmatAsvAdanam / nAvijJAtaguNe cintAmaNau ytnH| xx prakAntAviSayo goyonivargasya / (sUtra 314 5.567) paramagarbha eSa (vivekaH) yogazAstrANAM / sUtra 315 17 ) __abhayamiti viziSTamAtmanaH svAsthya / ( sUtra 101, pR. 538) ceta:svAsthyamAdhyavAdhikRto dharmaH viruddhazca bhayapariNAmena / (sUtra 100, 5520) nAyaM (dharma:) bhagavadanugrahamantareNa / (sUtra 171, 5.269) parihartavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANa mitrANi, na lavanIyocitasthitiH / xx zrotavyaM vidhinA dharmazAstraM, bhAvanIya mahAyatnena, pravatitavyaM vidhAnataH / avalambanIya dhairya, paryAlocanIyA AyatiH, avalokanIyo mRtyuH, bhavitavyaM paralokapradhAnena / xx kArayitavyA bhagavatpratimAH, lekhanIyaM bhuvane. zvaravacanaM / xx zrotavyAni sacceSTitAni,bhAvanIyamaudArya, vartitavyamuttamajhAtena / (sUtra 300, 5.141) -bharavi zrI harilAyA. shdqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqL' Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakita rahasya he prabhu! he prabhu! zuM kahuM, dInAnAtha dayALa' hu te deSa anaMtanuM, bhAjana chuM karuNALa. 1 zuddha bhAva mujamAM nathI, nathI sarva tuja rUpa nathI laghutA ke dInatA, zuM kahuM paramasvarUpa 2 nathI AjJA gurudevanI, acaLa karI uramAMhi Apa taNe vizvAsa dara, ne paramAdara nahi. 3 joga nathI satsaMgane, nathaoN sasevA joga kevaLa arpaNatA nathI, nathI Azraya anuyAga. 4 huM pAmara zuM karI zakuM? e nathI viveka caraNa zaraNa dhIraja nathI, maraNa sudhInI che. 5 aciMtya tuja mahAmyane, nathI praphullita bhAva aMzana eke nehane,na maLe parama prabhAva 6 acalarUpa Azakti nahiM, nahiM virahane tApakathA alabha tuja premanI, nahi tene paritApa. 7 bhaktimArga praveza nahiM,nahiM bhajana daDha bhAna;samaja nahi nija dharmanI nahiMzubha deze sthAna. 8 kALadeSa kaLithI thaye, nahiM maryAdA dharma teye nahiM vyAkuLatA, juo prabhu muja karma. 9 sevAne pratikULa che, te baMdhana natha tyAga, dehe priya mAne nahiM, kare bAhya para rAga. 10 - tuja viyega kurate nathI,vacananayana yamanAM inahiM udAsIna abhaktathI temaDAdika mAMha11 ahaMbhAvathI rahita nahiM, svadharma saMcaya naDinathanivRtti nirmaLa5Ne, anya dharmanI kAMI.12 ema anaMta prakArathI, sAdhana rahita huMya nahiM eka sadguNa paNa, mukha batAvuM zuM ? 13 tra kevala karuNAmUrti che, dInabaMdhu dInanAtha pApI parama anAtha chuM, prahe prabhujI hAtha. 14 Si 4 anaMta kALathI AthaDyo, vinA bhAna bhagavAna sevyA nahiM gurusaMtane, mUkyuM nahiM abhimAna; 15 : saMtacaraNa Azraya vinA, sAdhana karyA aneka pAra na tethI pAmi, uge na aMza viveka. 16 mI sahu sAdhana baMdhana thayAM, rahyo na koI upAya sat sAdhana samaye nahi,yaM baMdhanazuM jAya? 17 prabhu prabhu laya lAgI nahIM, paDyona saddaguru pAya,dIThAnahiM nija deSata, tarike kaNa upAya? 18 | adhamAdhama adhike patita, sakaLa jagamAM huM e nizcaya AvyA vinA, sAdhana karaze zuM? 19 e paDa paDa tuja paMkaje, pharipharI mAguM eja churu saMta svarUpa tuja, e daDhatA kari deja. 20 -zrImada rAjacaMdrajI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyAtmAonI prArthanA prasAdI te mATe ubhA kara joDI, jinavara AgaLa kahiye re; samaya caraNa sevA zuddha dete, jima Anadaghana lahiye re.--zrI AnaMdaghanajI kaiye hai prabhu ! kaI ceM ma dezo cheha, dejo hai| prabhu ! dejo sukha darizaNu tAjI--zrI yaze vijayajI he parama kRpALu deva ! xx ApanI parama bhakti ane vItarAga puruSanA mULa dharmanI upAsanA mArA hRdayane viSe bhavaparyaMta akhaMDa jAgRta rahe eTaluM mAgu chuM te saphaLa thAe!! OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH zrImad rAjacaMdrajI - vAraMvAra jinarAja ! tuja padma sevA hA hAjo timaLI tuja zAsana anukhiya,vAsana bhAsana hai| tavaramaNu LI. sakala pratyakSapaNe tribhuvana guru ! jANuM tuja guNagrAmajI; khIjuM kAMI na mAgu' svAmI! ehu ja che muja kAmajI. zrIdevacaMdrajI Wan jaya janadeva! jaya jinadevA ! jaya jinadevA ! deva kare che sahu tama sevA; sura nara iMdre stavana kare che, cAgivadrA dhyAna dhare che.--jaya0 1 rAgAdika huM zatru jItyA, varSAM kevalathI rIjhI prItyA; zrImad sAcA jina tame che, divya guNeAthI deva tame che.--jaya0 2 ka jItyAthI jina che. jiSNu, sarvajJa jJAnA vyApaka viSNu, za Mkara sahunuM za karavAthI, hari puruSettama adha haravAthI.--jaya0 3 sahaja svarUpe svayaM pragaTyAthI, brahma svayaMbhU yuddha khujhayAthI; rAma tame che| AtamarAmI, svAma tame che! cetana svAmI.--jaya0 4 jagaguru jIvamukta asnehI, hu chatAMye jehu videhI; muktitaiA mAraga jagakhaMdhu, khAdhe dUSaNu karuNAsiMdhu.--jaya0 5 darzana jJAna cAritra triveNI, saMgama tIratha zivapatha zreNI; e jasa tIthaeN nitya nimajjI, pAvana jana sau pApa viva--jaya0 6 ghAtikSaya pragaTayuM vIana tuM, dana jJAna ne saukhya ana tuM; nija pada pAme jinarUpa bhALI, ajakulavAsI siMha jayuM nihALI. jina upAsI jina thAya chavA, dvIpa upa.sI vATa jayuM dIvA; jina sahajAtmasvarUpI evA, bhagavAnU dAsanA zaraNu sudevA.--jaya0 8 prajJAvadha mokSamALA (DA~. bhagavAnadAsa kRta) -jaya0 7 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ === = Amukha "bhavabIjAGkurajananA rAgAdayo kSayamupAgatA yasya / #aa thA viSNu pa o Ano ghA jamastamai ! " -zrI hemacaMdrAcAryajI. "rAma kahe rahemAna kahe ke, kAna kahe mahAdevarI; pArasanAtha kahe keu brahmA, sakala brahma svayamevarI, rAma nija pada rame rAma se kahiye, rahima kare rahemAnarI; karaze karma kAna se kahiye, mahAdeva nirvANurI...rAma parase rUpa pArasa se kahiye, brahma cinha se brahmarI; ividha sAdhe A5 AnaMdaghana, cetanamaya nikarI." rAma.. -zrI AnaMdaghanajI. bhAratavarSanA tatvajJAna-gaganane alaMkRta karI gayelA mahAna yogAcArya ane mahAna dArzanika tarike vizvavikRta ArSa dRSTA maharSi zrI haribhadrasUri atre eka mahAna bhakataziromaNirUpe darzana de che. "akSayto na je ghare 7 : bhAratanA tidhara vidyAvipu, ramakavanaM 44 tA : rA'-- vIra haribhadrAcAryajI pratye mane pakSapAta nathI ane kapila Adi pratye mane zreSa nathI, yuktivALuM jenuM vacana hoya tenuM ja sarvathA grahaNa karavA che, e emanI suprasiddha amara paMktiomAM niSpakSa nyAyamUrti jema madhyastha tatvaparIkSAnI viragarjanA karanArA ane mata-darzananA AgrahathI para A bhAratanA mahAna tirdhara bhAvitAtmA mahAtmAe A "lalitavistarA" graMthamAM bhaktiamRtarasane mahAsidhu vahAvyo che. vizvapAvanI A bhaktirasajAvImAM A graMthanI vivecanAtmaka mahArI "cihemavize dhinI TIkArUpa nAnakaDI saravANIne pravAha saMmilita thaI, sidhumAM bindu bhaLyAnI jema, atra akSaya abhaMga bhAvane pAme che. udakabiMdu sAyara bhale....sAhelaDI. jima hAya akSaya abhaMga re......guNavelaDI. vAcaka yaza kahe prabhu guNe...sA. tima muja prema prasaMga re....guNa."-zrI yazovijayajI. "dhanya kRtapuNya dina Aja mAre thaye, dhanya narajanma meM saphala bhA; devacaMdra svAmI greviza vaMdiye, bhaktibhara citta tuja guNa ramAvya" zrI devacaMdrajI. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A khyAtanAma AcAryanI A khyAtanAma kati mahAmati siddhaSi agenA romAMcaka prasaMgathI era vikhyAti pAmI che. zrI upamitibhavaprapaMca jevI parama adbhuta alaukika mahArUpaka kathAnA (Great Allegory) aSTA siddharSinA dharmabaMdhakara mahAkavi-braho siddhaSi saMzayalAe adalatAM ghaDIkamAM haribhadrasUri jainamAM ane ghaDIkamAM bauddhamAM gamanAgamana karatA hatA temane chevaTane mATe nirNAyakapaNe jainadarzanamAM sthira karavAnuM parama upakArI nimitta A prastuta graMtha banyuM hatuM,-je parama upakAranI smRti kRtajJaziromaNi zrI siddhaSijIe pitAthI be zatAbdi pUrve thayelA A zrI haribhadrasUrine-kALathI parokSa chatAM-pitAnI amara kRti upamitibhavaprapaMca kathAmAM pitAnA dharmabaMdhakara guru tarIke biradAvIne, pitAnuM Azayagata kuvAsanAviSa kADhI nAMkhI amRta saMcarAvanAra tarike parama gorava-bahumAna karI amara karI che, ane tyAM 'ja di tapura nAyako viramati' e uktine caritArtha karatAM teoe pitAnA parama upakArI zrI haribhadra sUrine pUrNa bhaktibhAvathI bhavya aMjali arpatAM bhAkhyuM che ke -"sanAd rfkSA'anAgata-nahiM banele e bhAvI banAva jANune jeNe cityavandana saMbaMdhinI "lalita- vistarA" mahArA athe-"mA' nirmita karI, ane kuvAsanAmaya viSa vinita karI kRpAthI jeNe acinyavIryathI hArA AzayamAM "suvAsanA sudhA' saMcarAvI, te zrI haribhadra sUrine namaskAra he ! anAjad crajJA tyavAna madartha nirmitA yena vRtti lalitavistarA // viSaM vinirdhUya kudhAsanAmayaM, vyacIcaradyaH kRpayA madAzaye / " acintyavIryeNa sudhAsanAsudhAM, namostu tasmai haribhadrasUraye // " -zrI siddhArSikRta upamiti , pra. kathA prastAva 8. Ama mahAkavi zrI siddharSijI jevA mahAbuddhinidhAna bhAvitAtmA mahAtmAe jenuM bhaktimAMcita bhAve ATaluM badhuM gaurava bahumAna karyuM che, te A lalita vistaro mahAkRtine ane tene mahAna kartAne oLakhAvavA prayatna kare te mahAtejenidhi bhAskarane prakAzavA mATe dIpaka AgaLa dharavA barAbara che! ema te A lalita vistarA suprasiddha cityavadanasUtranI "vRtti che. tya? eTale prakRtamAM ahaMtapratimA, te pratye vidhipUrvaka vandanArtha parama arthagaMbhIra padonuM jyAM sUtraNa che, te cityavandana sUtra; ane tenA arthanuM vRttinIlalita vistarA" vADanI peThe saMrakSaNa-saMgApana-saMvardhana karatI ane tenA arthakSetranI cityavandanasUtra "vRtti maryAdAmAM ja vatI te A "vRtti rUpa lalitavistarA che. sahajAtmasvarUpa zuddha caitanyamUrti evA zrImad arhat bhagavatarUpa je bhAvacitya ane tenuM smaraNa karAvatI nirvikAra pratimArUpa zAMtamUrti je dravyacaitya, te Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratye jyAM vandana karavAmAM Ave che, te A caityavandana acitya ciMtAmaNi samuM che, avatarittAmaNivAhAkumopa'-cintAmaNikalpadrumanI upamAne paNa adhakRta karatuM evuM che ane tevA parama kalyANamUrti arhat bhagata jevA "sa riA sura satya ziva ane suMdara evA parama lalita viSayanA gecarapaNAthI tatvacintAmaNimaya A lalitavistarA paNa tevI ja che. "bhAva he prabhu! bhAva ciMtAmaNi eha, Atama he prabhu! Atama saMpatti ApavA ehi ja he prabhu! ehi ja zivasukha geha, tatva he prabhu! tasvAlaMbana thApavA." -zrI devacaMdrajI. amiyabharI mUrati racI re, upamA na ghaTe keya; zAMta sudhArasa jhIlatI re, nirakhata tRpati na hoya." -zrI AnaMdaghanajI mULa cityavandana sUtra te,-mutthaNe (praNipAtadaNDaka sUtra), arihaMta ceIyANuM, annattha, legasTa, pukharavaradIvaDhe, siddhANaM budvANuM, veyAvaccagarANuM, jaya vIyarAya eTalA nAnA nAnA aSTa sUtra je mAtra traNa cAra pAnAmAM samAI caityavadanasUtranI jAya evaDA parimANavALuM che, tenA para vistRta lalitavistara paramArthagaMbhIratA vRtti racI zrI haribhadrasUrijIe keTaluM apUrva tatvamaMthana karyuM haze, tene sahaja khyAla sujJa vidvajanene A mahAkAya lalitavistara vRtti parathI svayaM Avaze, ane te parathI A pratyeka "sUtra' paNa keTaluM paramArtha. gaMbhIra che tene UMDANane paNa kiMcit paricaya prApta thaze. "sUtra' zabdano artha parathI paNa e ja rahasya phalita thAya che. (juo pR. 7-8). ane A cityavandana sUtra paNa AvA paramArthagaMbhIra anaMta AzayavALA sUtramaya jinAgamanuM aMga che, eTale A paNa evuM ja parama AzayagaMbhIra hAI enI saMpUrNapaNe vyAkhyA karavAne keNa samartha hoya? "jAtA thAkya : yajurIzvara:?" ema lAghavamUtti haribhadrajI svayaM vade che. arthAt caturdazapUrvadhara zrutakevalI sivAya enuM sAmasyathI-saMpUrNapaNe vyAkhyA karavAnuM bIjAnuM gajuM nathI, eTale A ahaMtu bhagavat jevA parama 'lalita viSayanI ame game teTalI tatvaguNagAnarUpa "vistarA" karIe te paNa enI saMpUrNa paNe vyAkhyA karavAne ame kema samartha thaIe? "dharatIkA kAgaja karuM, kalama karuM vanarAya; sAta samudrakI zAhI karuM, prabhu guNa likhA na jAya."-saMta kabIrajI. A cityavandanasUtrAntargata praNipAtadaDaka sUtranI (namutthaNuM) vyAkhyA karatAM AcAryavarya haribhakajIe gaNadharapraNata A sUtrane bhAvapUrNa bhavya aMjali ApatAM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAkhyuM che ke- "magrgrutazayitA , mahipunimigaNadharapraNIta sUtrane dipa prItatvAr ta ghara madAvAda:, sayAjI* haribhadrajInI cAcA, mathAmahetu, gharamANapa, nidarzanamagrfmati " bhavyabhAvAMjali arthAt A Adimuni arvataziSya gaNadhare jevA mahAjJAnI paramaprajJAnidhAna mahatupuruSethI praNIta che. eTalA mATe ja A caityavandanadaMDaka sUtra "mahAgaMbhIra' che, sAgaranI jema arthagaMbhIratAne -tatvaUMDANane tAga na pAmI zakAya evuM mahA arthagaMbhIra che. eTale ja te "sakalacAyAkara' che, sarva nyAyane-darzanaviSapaka pramANabhUta carcAne Akara-samudra athavA khANa che; ratnAkaramAM jema jema UMDA utare athavA ratnanI khANamAM jema jema bide tema tema rane nikaLyA ja kare, tema A nyAyaratnAkara athavA nyAyanI khANa samA sUtrane jema jema avagAha-UMDA utarIne vicAre tema tema temAM aneka nyAya-ratnanI tatvavArtA nikaLyAM ja kare. AvuM mahAgaMbhIra nyAyAkara hevAthI ja te "bhavyapramodahetu' che, sarva bhavyajanene -supAtra jIvene pramodane hetu hoya che. jema jema bhavyajane AnA UMDANamAM utare che, tema tema temAM era ne era tavacamatkAre dekhI tene guNapremarUpa pramedanIparama AnaMdanI laharIo ulase che. AvuM te "paramANvarUpa" che, parama RSithI praNIta rahevAthI parama pramANabhUta ArSavacanarUpa che. ane AvuM parama pramANabhUta A mahAgaMbhIra paramArSavacana nyAyanI tAtvika vicAraNAothI nirbhara rahevAthI ane nidarzana che, arthAt sarvatra AvA prakAre nyAyayukta tatvavicAraNA karavA gya che ema bIjAone paNa tenA nidarzanarUpa-dizAdarzanarUpa udAharaNa che. sUtrane paramArtha vicAravAnI preraNA karanAre dhaDe besADe e uttama dAkhala che. A aMge svayaM haribhakasUrijIe keTaluM UMDuM avagAhana karyuM che, tene mATe eka ja udAharaNa basa thaze. prastuta praNipAtadaDakasUtranI tatvasaMklanA kevI adbhuta che, tenuM svaprajJAthI parama addabhuta maulika saMzodhana (Original haribhadrajInuM Research) karI, ane tenA padenuM nava vibhAgamAM suyuktiyukta adabhuta maulika saMzodhana parama buddhigamya (Most Intelligent) vargIkaraNa (Classification) darzAvI, prajJAnidhAna zrI haribhadrasUrijIe jANe gaNadhara bhagavAnanA hadayamAM peThA hoya ema teone aMtara Azaya pragaTa karI, pitAnA prajJAtizaya paricaya karAvyo che,-je kaI paNa sahudayane A mahAmati mahAtmAnI apUrva tatvadaSTi pratye sAnaMdAzcarya bahumAna pragaTAve che. A bAbata uddaghAtamAM vizeSa cacI che, eTale atre vizeSane avakAza nathI. A samastane-A vivecake parizramapUrvaka khAsa jelI A graMthanA sArasarvasvarUpa-hRdayarUpa AkRti je A graMthanA mukhapRSTha para mUkelI che te parathIsujJa vAMcakane sugamapaNe khyAla Avaze. ane A zuddha satvahitArtha pravRttimAM A parama AtmAthI mahAmumukSu mahAtmAne keTale badhe parizrama paDyo haze te kalpanAtIta che. vibudhee ( e) maMdarAcalavaDe Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaramaMthana karI sArabhUta ratna zedhI amRta macyuM, emAM temane haribhadrajInuM keTalI mahenata paDI haze te jema te vibudhe ja jANe, tema A apUrva tattvamaMthana: mahAvibudha lalitavistarAkAre nijabuddhirUpa maMtha vaDe zAstrasamudranuM pade pade nyAyamauktikanI maMthana karI sArabhUta nyAyaratna saMzodhI tatvaamRta valovyuM, temAM gUMthaNuM temane keTale parizrama paDayo haze, te te A mahAvibudhane aMtarAtmA ja jANe. tathApi atre sthaLe sthaLe pratipade dazyamAna thatA prajJAcamatkArathI bhalabhalA prajJAvaMtane paNa Azcaryamugdha karI chaka karI de evA nyAya-mauktike je A prAjJaziremaNie addabhuta tatvasaMkalanAthI A lalitavistarA graMthamAM gUMcyA che, te parathI A apUrva maulika tattvasaMzodhana kAryamAM A mahAvibhUtine keTale parizrama paDyo haze tenuM sahaja anumAna mAtra ja sahudaya prAjJajane karI zake che, ane-"ggvArA satai fmUtA:"-saMta puruSanI vibhUtio paropakArArtha hoya che e sUtrane caritArtha karatuM A javalaMta udAharaNa pakhI sAnaMdAzcarya anubhave che. bhagavad ane bhagavadbhakti bA. jagatamAM kaI vivAda nathI, paNa bhagavat koNa? at koNa? ane tenuM tArivaka svarUpa zuM? e bA. jagatamAM nAnA prakAranI brAMti - pravarte che. te bahuvidha bhrAMtitamasanuM samyak tatvadarzana-bhAskaranA tAvika bhagavabhakti: prakAzathI nigSa nirAkaraNa karI, A lalitavistara ahaMta vaktA zrotAnuM prajana bhAgavatanuM zuddha tAtvika svarUpa yuktiyukta nyAyacarcAthI vistArathI - pradarzAvI, jagatUnA cogAnamAM at bhagavat "mahAdeva nI mahA pratiSThA kare che, ane rAga-dveSa-moha e trideSanI sRSTine saMhAra karanArA A mahAdevanI zuddha tAtvika niSkAma bhaktimAM AtmArthI mumukSuone prere che. ane e ja A graMthanuM prajana che. atre zAstrakartAnuM anaMtara-tAtkAlika (Immediate) prajana -A bhaktipradhAna caityavadana sUtranI lalita padethI vyAkhyA vistAratAM, pade pade tenA parama suMdara-lalita viSayabhUta bhAvacityavarUpa zuddha citanyamUrti ahaMta bhagavaMtanI tAtvika bhaktimAM pravardhamAna bhAve lIna thavuM, ane anya mumukSujane paNa temAM preravA,-e che. ane Ama mAnapUjA-kIrti Adi tuccha kAmanAthI rahitapaNe, zuddha AzayathI, kevaLa zuddha AtmAthe nirmaLa paramArtha premathI karavAmAM AvatI A sva-paraupakArI bhaktipravRttithI mokSanA avadhya-acUka bIjarUpa gabIja cittabhUmimAM repI, anukrame aMkurAdi bhAva pamADI, anupama mekSaphaLanI prApti karavI, e ja aMtima dhyeyarUpa paraMparA prayajana (Remote, Ultimate) che. zrotAnuM paraMparA-prayajana mekSa ja che, ane anaMtara prayojana te A sUtranuM artha-tatva samajI tAvika bhaktibhAvanI vRddhi karavI e che-ke jethI te bhaktirUpa avadhya-amogha gabIja uttarottara vikAsa pAmI mekSaphaLa Ape ja. ehanuM phaLa deya bheda suNaje, anaMtara ne paraMpara re, ANApAlana citta prasannI, mugati sumati suramaMdira che."-zrI AnaMdaghanajI. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "devacaMdra prabhunI che ke puye bhakti saMdhe, Atama anubhavanI che ke nita nita zakti vadhe."--zrI devacaMdrajI. kAma eka AtmArthanuM, bIjo nahiM mana rega."-zrImad rAjacaMdrajI. Ama AvI A parama upakArI kRtinA prajanane anurUpapaNe A vivecake paNa A vivecanagraMtha lakhavAne prayAsa karyo che. A maskRta vivecanagraMtha ke jenuM nAmAbhidhAna hArA pU. sad, mAtuzrI puNyamUrti zrI hemadevInI puNya smRtimAM cihemavidhinI tema ja paramArtha arthamAM paNa "cihemavidhinI' TIkA TIkA nAmaka rAkhavAmAM AvyuM che, te saMpUrNa lalitavistara vRttine AvarI vivecana lete vivaraNarUpa prathama vinamra prayAsa hoI, tene prAyaH pratyeka padanI vistRta vivecanA kare che ane A vivecanA zuddha cibhUtti ahaMta bhagavatanI bhaktirUpa cityavandana sUtra saMbaMdhinI heI cidrUpa hemanI vidhinI che, eTale paNa ukta nAmAbhidhAna tatvarasika AtmAthI ene paramArthathI yathArtha pratIta thavA gya che. A mhArA vivecanagraMthanI meM A prakAre paMcAMgI ejanA niyata karI che- (1) lalita vistarA mULa A mULa saLaMga graMthanuM (mULane yathAvata rahevA daIne) vibhAgavAra adhikArAdi spaSTa vargIkaraNa karI, pUrvApara saMbaMdha joIne 375 pAri grAphamAM (kaMDikAomAM) athavA gadyasUtramAM vibhakta karavAnI chUTa A vivecana graMthanI meM lIdhela che; eTale ke atre A graMthamAM gadyasUtranA yathAyogya paMcAMgI lejanA vibhAga pramANe pArigrApha pADavAnI ane A pArigrAphane (kaMDikA ene) aMka-naMbara ApavAnI A nUtana yojanA meM dAkhala karI che ke jethI sujJa vAcakane graMthane spaSTa surekha khyAla AvavA sAthe viSaya sugrAhya ane sugama banI te te viSaya zodhavAnI (Ready reference) saraLatA-anukULatA paDe. (A aMka aMge vizeSa spaSTIkaraNa mATe juo A graMtha pU. 69 phUTa) (2) utthAnikA-avataraNikA-uparokta prakAre vibhakta pratyeka gadyasUtramAM zo viSaya Ave che tene sArasaMdarbha sUcavatI ane pUrvApara saMkalanA nibaddha karatI pratyeka sUtranI khAsa usthAnikA-avataraNikA meM ja che -jethI AvA arthadhana durgama graMthanA prastuta sutranA mukhya vaktavyane-mukhya muddAne sujJa vAMcakane takSaNa spaSTa khyAla Ave. (3) lalitavistarA anuvAda-A mULa graMthanA pratyeka sUtrane akSarazaH yathAvat anuvAda kiMcit paNa nAdhika vinA meM karela che, jethI mULakAranA saMpUrNa abhidheyane vicakSaNa abhyAsIne mULa sAthe yathArtha biMba-pratibiMba bhAva pratIta thAya. (4) paMjikA anuvAda-jyAM jyAM upalabhya che tyAM tyAM zrI munisuMdara sUrijI kRta paMjikAne akSarazaH anuvAda karI meM yathAvat phUTaneTamAM Ape che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pattikAkAra zrI munisuMdarasUrijIe pite ja kahyuM che tema A paMjikA "durgama keTalAka panI vyAkhyA che, eTale A paMjikA saMpUrNa lalitavistarA vRttine sparzatI nathI paNa tenA keTalAka sthaLone ja prAyaH samAsavibhajanAdi prakAre padaodavyAkhyAnarUpe ane kavacit arthavivaraNarUpe sparze che, ane ghaNA sthaLe te "mona" che, chatAM te suMdara temaja te te upalabhya sthaLe prakRtamAM arthopayogI heI, tene akSarazaH anuvAda karI jema che tema abhyAsInI anukULatA arthe atra mUkI che, ane tene Azaya paNa yathAsthAne yathAsaMbhava mahArA vivecananA ekadezamAM aMtarbhAvita karyo che. (5) saLaMga vivecana athavA "cihemavidhinI TIkA-lalitavistara vRttinA mULa sUtranA prAyaH pratyeka padane Azaya spaSTa karatuM savistara saLaMga vivecana athavA "cihemavidhinI" TIkA meM racela che. temAM prAyaH cihemavidhinI pratyeka sUtranA vivecananA mathALe te te sUtranA viSayanA mukhya TIkAnI yojanA bhAvane anurUpa ne tene paripuSTa kare evuM "adhiSThAtA rUpa subhA Sita mUkayuM che. temaja prastuta vivecananA deharUpa aMgamAM paNa sthaLe sthaLe-prakRta bhaktirasabhAvane paripuSTa kare evA zrI AnaMdaghanajI, zrI yazavijayajI, zrI devacaMdrajI, zrImada rAjacaMdrajI, zrI cidAnaMdajI, zrI siddhasenadivAkarajI, zrI samaMtabhadrAcAryajI, zrI mAnatuMgAcAryajI, zrI hemacaMdrAcAryajI, zrI haribhakAcAryajI, zrI kuMdakuMdAcAryajI, zrI amRtacaMdrAcAryajI Adi mahA bhaktaziromaNi parama tatvaSTA mahAsaMta jana kelkI vacanAmRte paNa tenI artha. bhAvanA sametapaNe avataraNarUpe yathAsthAne TAMkyA che,-jethI A parama satpanA anubhavaprasAdIrUpa vacanAnugrahathI tasvarasika sajajane A bhaktirasajAvInA pAvana tatva jalamAM nimajajanane rasAsvAda era mANI zakaze, ane "cihemanA"--citanyarUpa suvarNa dhAtunA karma-malanI azuddhinuM vizedhana karI A cihemavizodhinI ne caritArtha karaze. atu! Ama paMca aMgamAM niyata karelI A hArA vivecanagraMthanI rUparekhArUpa janA (Scheme, plan) parathI A graMthanI paddhatine sAmAnya samagra khyAla sujJa vAcakone Avaze. atre sujJa vAcakane lakSamAM rahevA eTaluM sAmAnya sUcana graMtha paddhati aMge karavuM yogya che ke-pratyeka gadyasUtranuM vivecana jyAM pUrNa thAya che, sAmAnya sUcana tyAM che A cihna mUkayuM che, aneka sUtronA samUharUpa AMtarAdhikAra jyAM pUrNa thAya che tyAM ka A meTA svastikanuM cihna mUkayuM che, ane navIna adhikAra nave pAne zarU karI tenI pUrNAhutimAM kamaLa-dIpaka Adi judI judI jAtanA bleka mUkayA che. A pejanAthI AvA mahAkAya graMthanA spaSTa surekha vibhAgaprativibhAga sujJa vAcakane subAhya ane buddhigamya banaze. atre eTale prAsaMgika nirdeza paNa kare Avazyaka che ke A lalitavistarA zrI haribhadrasUrinI gadaSTisamuccaya pachInI uttara kRti che, kAraNa ke A graMthamAM teozrIe te svaracita gadakTisa ccayanA IcachAyegAdi aMgenA nava kaleke pite avatAryA che. A yogadaSTisamuccaya Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenA para suvistRta vivecana graMtha lakhavAnuM sadbhAgya mane prApta thayuM hatuM, te prakAzita savivecana graMtha pratye samasta sAmAnya ane vidvajanatAe apUrva prema varSAvI, mane mahArA A lalitavistarA savivecana graMthanA kAryamAM dviguNa utsAhita karyo che.' ane Ama paMjikAkAra zrI munisuMdarasUrijIe kahyuM che tema-cho pratho matiniyuri sAco ja tAra'--graMtha atikaThina che, mati anipuNa che, ane saMpradAya paNa tevo nathI, chatAM prAyaH A akSaNa kSetramAM padanyAsa dugama graMthane sugama karavAnuM A sAhasa meM kheDyuM che ! prAyaH svAzrayathI-svavicArakaravA yathAzakya prayAsa avalaMbanathI AvuM vikaTa kArya sarvAtmAthI siddha karavAnI hAma ( bhIDI che. ane A durgamya graMtha vistArathI arthavicAra karyA vinA-parikruTa artha samajAvyA vinA sugamya thAya ema nathI ema jANuM, A "durgama" graMtha "sugama"--sudha thAya ema karavA mATe yathAzakya pratyeka prayatna karela che. ane eTale ja A "lalitavistArane paNa ATale vivecanarUpa vistAra kare paDyo che, te sujJa vAcakane yathAyogya ja jaNAze. zuddha AtmAthe karavAmAM AvelA A hArA namra prayatnamAM vigatamatsara guNadeSajJa sajajanene je kaMI paNa saphaLatA bhAsyamAna thAya, te te kevaLa guNanidhAna jJAnI puruSanA kRpAprasAdane ja AbhArI che,-jenA parama samartha vacanAmRtanI prabaLa bhittinA avalaMbana vinA mahAro A prayatna "prAMzulabhya" phala pratye paMguceSTA jevuM ja banyuM hata! atre je kAMI asamaMjasa vA Azayaphera jevuM jaNAya, athavA jANye ajAye kavacita kiMcita kSati vA khalanA jevuM bhAse, te te A maMdamati lekhaka-vivecakane ja deSa che ema sujJa sajajana mahAjane vicAravuM ane haMsadaSTi rAkhI kSantavya gaNavuM. kAkadaSTi svaye nidha, kRzaMtA guNadarzane; haMsadaSTi svayaM vaMgha, harSatA guNadarzane(svaracita) guNe je kaMI "hyAM te sakala gaNaje saMtajananA, ane deze ke te sakala paNa huM pAmarataNu karI deze krare suguNa carajo haMsa sumati! amI daSTi dhArI suNe ja bhagavAnadAsa vinati. - zrI yogadaSTikaLaza (svaracita) I. sa. 1952nA varSanI keI subhaga paLe A mULa "lalitavistarA" graMthanuM avalokana karavAnuM uttama nimitta mane prApta thayuM ane tenuM svAdhyAyarUpa avagAhana karatAM AvA parama upakArI ane parama upagI darzanaprabhAvaka graMthanuM upakrama-pUrNAhuti: yathAvat yathArtha arthadarzana karAvI, te para parikruTa vivecanAtmaka prakAzana TIkA racavAnI mahArA dayamAM svayaMbhU skuraNa thaI ane tenuM lekhanakArya tarata ja prAraMbhI te ja varSamAM A kArya lagabhaga Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha mahinAmAM paripUrNa karyuM. tenA kulaparipAkarUpa A graMtha sujJa guNajJa vivekI tatvarasika vAcakavRndanA karakamalamAM Ave che. zrI jaina eseziezana opha InDiA'nI prathamathI ja A graMtha prakAzanane lAbha levAnI pUrepUrI bhAvanA ane sudaDha nirNaya heI, ukta saMsthAnA ane mahArA pitAnA saMyukta prakAzaka paNa nIce A graMtha atre prakAza pAme che. ukta saMsthA mahArA A kAryamAM rasa dAkhavI, zrI haribhadrasUrijInI A khyAtanAma kRti prasiddha karavAmAM je prazasta bhaktibhAvathI ulaTa dharAvI A prakAzanazcayanI mahArI sAthe bhAgIdAra banI che, te mATe te dhanyavAdane pAtra che, ane prastuta saMsthAne A prazasta bhagavadbhaktimaya satakAryamAM preraNAnuM mukhyapaNe nimitta bananAra tenA mAnad maMtrIe-saddharmapremI bhAI zrI hIrAlAla hAlacaMda dalAla bA-eTa-le tathA bhAI zrI padamazI dAmajI nA selisiTara paNa tevA ja dhanyavAdane pAtra che. atre presanI beThavaNa aMge paramArtha sanehI zrI manasukhalAlabhAI tArAcaMda mahetA tathA zrI caMdulAlabhAI gulAbacaMda mahetAe mitrabhAve sadubhAvathI lIdhela zrama mATe AbhAra vyakta karuM chuM. temaja meM khAsa prayatnapUrvaka jelI A graMthanI sArasarvasvabhUta-hRdayarUpa AkRti je mukhapRSTha para mUkelI che, tene kalAkRtimaya bleka taiyAra karI ApavA mATe kalAkAra bhAI zrI dinakararAya bhogIlAla mahetAne paNa AbhAra mAnuM chuM. A graMthanI bIjabhUta vastune kaMIka nideza mahArA uddaghAtamAM karyo che, temaja svayaM haribhadrasUrie karelI A graMthanI prastAvanA--jenA para A vivecake savistara viziSTa vivecana karyuM che (pR. 1-68) te parathI paNa tene nirdeza maLI graMthavastu: "tatvabhakata raheze ane viSayAnukramaNikA pratye daSTipAta karatAM A graMthamAM bhavika sakala race kayA kayA viSaye carcavAmAM AvyA che, tene paNa kaMIka khyAla Avaze. eTale atre carcita karelA vividha tatvaviSenA vizeSa varNanathI tattarasika vAMcakanA rasapravAhanI ADe nahiM AvatA, mahArA vivecanAMtargata viziSTa rasaprada viSayenI sUci pratye aMgulinirdeza mAtra karUM chuM; ane atre bA svAdhyAyamaya yathAzakti mRtabhakti sAthe prabhubhakti dAkhavavAne "apUrva avasara" mane prApta thaye tethI nija dhanyatA anubhavI, bhaktirasa jAhnavImAM nimajajana karI tattvasudhArasapAnane rasAsvAda levAnuM pratyeka tattvarasika sajjanane saprema AmaMtraNa karUM chuM. bhaluM thayuM meM prabhuguNa gAyA, rasanAne phala lIdhe re, devacaMdra kahe mahArA manane, sakala maratha sIdhe re." zrI devacaMdrajI saMvatsarI, ra015 ] 5, pATI reDa, che. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA muMbaI 7. ema. bI. bI. esa. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana caityavadananA sUtra upara AcArya zrI haribhadrasUrie lakhelI jaina tatvajJAnathI bharapUra ane bhaktine marma hamajAvatI suMdara ane arthagaMbhIra "lalita vistara" nAmanI vRtti vidvAnemAM jANItI che, paNa sAmAnya lekamAM pracAra pAmela nathI. enuM kAraNa eka te e saMskRtamAM lakhAyelI che ane sAmAnya lekene saMskRta bhASAne abhyAsa nathI; bIjuM ene artha yathArtha rIte hamajavAne vizada vivecananI jarUra che. AvuM vivecana atyAra sudhImAM thayuM hoya tema ame jANatA nathI. DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetAe "lalita vistarA"ne gujarAtImAM anuvAda karI, emanI lAkSaNika zailImAM vizada vivecana karI, ene gaMbhIra artha sarala rIte hamajAvavAne zubha ane niHsvArtha prayAsa karyo che te mATe emane dhanyavAda che. eozrI jaina tatvajJAnanA sArA abhyAsI che ane emaNe keTalAMya suMdara pustako lakhyAM che. amhArA mitra sagata zrIyut saubhAgyacaMda umedacaMda zIe sane 153 nI sAlamAM amane kahyuM ke De. bhagavAnadAse "lalita vistarA" vRttine gujarAtImAM anuvAda karI sarala bhASAmAM bahu suMdara vivecana karyuM che ane e prasiddha karavA jevuM che. tyAre amane lAgyuM ke e anuvAda ane TIkA pustakarUpe prasiddhi pAme te tatvajJAnanA gUDha artha hamajavAne ane bhaktine marma hamajavAne lokone bahu upayogI nIvaDaze, ane sArA pracAra pAmaze. pachI A prasiddhinA kharcanA praznane vicAra karavA amArI jaina esesIezana opha InDiAnI menejIgna kamiTImAM carcA karI nirNaya karyo ke bIjI kaI vyakti ke saMsthAnA sahayegathI e pustaka chapAvavuM ane tenA mATe pustakoddhAra phaMDamAMthI rU. 3000) traNa hajAra sudhI kharca karavo. pachI bIjI kaI saMsthA ke vyaktine sahayoga meLavavA mATe ame prayAsa karyo, ane e prayAsamAM vilaMba thaye. paNa Do. bhagavAnadAse pote kahyuM ke bAkIne kharca teo Apaze, eTale amAruM kAma saraLa thayuM; ane jena esesIezana opha inDiA ane DaoN. bhagavAnadAsa bannenA sahagamAM A pustaka chapAvavAnuM nakkI karyuM ane ame banne A daLadAra upayogI ane suMdara pustaka janatA samakSa raju karavA mATe Aje bhAgyazALI thayA chIe tene amane sateSa che. AzA che ke A pustaka upayegI nIvaDaze ane janatAne gya Adara pAmaze. "lalita vistArane yathArtha anuvAda ane kuzaLa vivecana DaoN. bhagavAnadAse je athAga parizrama sevI karyuM che, e te emanI jaina zrata ane tatvajJAnanI ananya bhakti ane apUrva premanuM pratibiMba che. chatAM A pustakanA prakAzananuM badhuM kAma premathI ane niHsvArtha bhAve emaNe ja karyuM che. amArI te sahAnubhUti ane salAhasUcanA ja mAtra che. e emanI premapUrvakanI nisvArtha mahenata mATe ame emanA AbhArI chIe. muMbaI hIrAlAla hAlacaMda dalAla tA. 22-11-59 ravivAra padamazI dAmajI khannA maMtrIo, jaina esosIezana oNpha InDi. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fipapapapa te upodyAta che " yenAtmA'budhyatAtmaiva, paratvenaiva cAparam / kakSAnatoSAya, tama nirAmane namaH | " zrI pUjyapAdasvAmIjI nAmetamA , kRtAravAnAnA mAvatara vIka, gharamAnaMdaigvA I" zrI yazavijyajI zrI yazovijayajInuM subhASita ratna che ke-dhrutasamudranuM avagAhana karatAM mane A sAra maLe che ke bhagavatnI bhakti e ja paramAnaMdasaMpadAonuM bIja che. bhakti pradhAna bhAgavata graMthanuM paNa vacana che ke "manavamafpura mAtA bhagavadbhaktinI mAnavatara ati:-bhagavadbhakti yukatane bhAgavatI gati prApta thaI ka vyatA aMge gItAmAM paNa bhaktiyeganuM prAdhAnya saMgIta karyuM che, temaja sarva ekavAyatA dharmomAM paNa bhagavadbhaktine apUrva mahimA avinAnathI gAvAmAM Ave che. Ama bhagavad ane tenI bhaktinI kartavyatA aMge jagatamAM ekavAkyatA va che. paNa bhagavAnuM ane tenI bhaktinuM yathArtha tAvika svarUpa samajavA mATe prathama keTalIka sAmAnya bhUmikA samajavA yogya che,-jethI A bhagavadbhakitamaya "lalita vistara' graMthanuM ane taddagata tatvavicAraNAnuM hArda samajavAnuM vivekI vAMcakane sugama thaI paDe. AtmakalyANanA Icchaka kaI paNa sasAdhake sauthI prathama pitAnuM nizcita nizcayarU5 sAdhya-lakSya niyata karavuM joIe. pachI te sAdhyane siddha karavA zA sAdhana che tene samyak vicAra kare joIe. pachI te sAdhyapratyayI sAdhanane avasAdhya, sAdhana laMbI niyata sAdhya dhyeyane anulakSIne-niraMtara lakSamAM rAkhIne, ane sAdhanA phalaprApti paryata akhaMDa samyapha sAdhanA karavI joIe. Ama kara vAmAM Ave te ja yathArtha ISTa siddhi thAya. arthAta bIjA zabdomAM kahIe te siddhayarthIe (1) sAdhyazuddhi, (2) sAdhanazuddhi, (3) sAdhanazuddhi avazya karavI joIe. kAraNa ke sAdhya zuddha na hoya te siddhi zuddha thAya nahiM; sAdhya zuddha hoya paNa sAdhana zuddha na hoya te paNa siddhi zuddha thAya nahiM; sAdhya ane sAdhana bane zuddha hoya, paNa sAdhane zuddha na hoya te paNa siddhi zuddha thAya nahiM. mATe zuddha siddhi athe sAdhya sAdhana-sAdhanA e traNenI zuddhine avinAbhAvI saMbaMdha che. sAdhya vinA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sAdhana nathI, ane sAdhana vinA siddhi nathI. Ama sAdhya, sAdhana ane siddhine paraspara ghaniSTha saMbaMdha che, te AtmahitAthI AtmAthI sAdhake bahu samajavA jevuM che, kAraNa ke te parathI ghaNuM paramArtha rahasya sugamatAthI samajAya che. vyavahAramAM ke paramArthamAM A sarvatra eka sarakhuM lAgu paDe che. A barAbara samajavA mATe lokaprasiddha bANanI lakSyakriyAnuM daSTAMta che. jema bANanI lakSmakriyAmAM tema paramArthamAM paNa je nizcita sAdhyane anusaMdhAnaga na hoya te badhAM sAdhanane "sAdhana" nAma ja na ghaTe, vegasAdhana vaMcaka ja (chetaranAra, cUkavanAra, vaMcita karanAra) thaI paDe,-jene zAparibhASAmAM vaMcaka gAvaMcaka, kriyAvaMcaka yuga kahe che; je sAdhanakriyA samyakapaNe sAdhyanI sAdhaka evI na phalAvaMcaka thaI paDatI hoya te te paNa vaMcaka thaI paDe-Ane vaMcaka kriyA kahe che, ane siddhi sabhya na hoya te phala vAcaka thaI paDe- Ane vaMcaka phala kahe che. AthI ulaTuM, sAdhya barAbara yunita ane niraMtara lakSamAM hoya te gasAdhana avaMcaka thAya che, ane zAstraparibhASAmAM gAvaMcaka kahe che, eTale pachI te sAdhyane samyakrapaNe sAbita karatI sAdhanakriyA karavAmAM Ave te te "kriyA avaMcaka" heya che ane aMtaparyata samyak sAdhana yathAvidhi sevatAM phalasiddhi hoya che, A "phalAvaMcaka hoya che. tAtparya ke-sAdhyalakSyane samyaga te gAvaMcaka, sAdhyanuM samyakrasAdhana te kiyAvaMcaka, ane sAdhyanI samyakrasiddhi te phelAvaMcaka; athavA bIjA zabdomAM kahIe te sAdhyane tAkavuM te gAvaMcaka, sAdhyane sAdhavuM te kiyAvaMcaka, ane sAdhyane pAmavuM te phalAvaMcaka. (A gAvaMcakAdinI rasaprada badhaprada vizeSa carcA mATe jijJAsue hArA gadaSTisamuccaya savivecana graMthanuM pR. 159, 732 avalokana karavuM) "nirmala sAdhu bhagati lahI sakhI dekhaNa de! ega avaMcaka hAya re sakhI. kiriyAvaMcaka tima sahI sakhI. phala avaMcaka jeya re sakhI. caMdraprabhu mukhacaMda." -zrI AnaMdaghanajI. Ama sAdhya, sAdhana ne siddhine paraspara gADha saMbaMdha che; sAdhya hoya te ja sAdhana hoya, ane sAdhana hoya te ja siddhi heya, A niyama che, mATe traNe kALe paNa na case-na phare evuM parama trikalAba dhita akhaMDa nizcayarUpa sAdhya-dhyeya (Goal) pratyeka sanmArga sAdhake atre paramArthamAM sauthI prathama suvinizcita karI levuM parama Avazyaka che - ke jethI bANAvaLIne lakSya jema vedhya nizAna pratye ja hoya, phUTabaeNla khelADIne lakSya jema niraMtara lakSya pratye ja haya, pathikane lakSya jema gantavya sthAna pratye ja hoya, tema te sasAdhaka sanizcaya sAdhya pratye niraMtara daSTi TheravI, sAdhyarasI sAdhakapaNe sAdhana rIti karIne yathArtha sAdhaka nItine anusarI yathArtha paNe paramArthane sAdhavA samartha thAya. eTale atre ApaNe paNa prathama sAdhyazuddhi vicArI sAdhyavinizcaya karazuM - Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. sAdhyazuddhiH sAdhyavinizcaya have jinavacana prasaMgathI, jANa sAdhaka nIti nAtha re! sAdhyarasI sAdhakapaNe, karIe sAdhana rIti nAtha re!...nami."--zrI devacaMdrajI. vAstavika vicAra karIe te paramArtha ane "dharma" e be mahAna zabda ja sUcaka ane arthagaMbhIra che; e zabdathI ja tenA sAdhyasarvasvane svaya bodha thaI jAya che. paramArthamAM "paramArtha -parama artha e ja sAdhya che. parama artha paramArtha eTale parama padArtha, parama tatva -jenAthI para keI padArtha--tatva paramArtha: nathI ane je bIjA badhAM karatAM para che e padArthavizeSa-tatva "dharmanuM rahasya vizeSa, ane e parama tatvarUpa parama padArtha-paramArtha kayo che? te ke-AtmA. citanyamUrti AtmA je camatkArika padArtha jagatamAM nathI. jyAM citanyanA adbhuta camatkAre vikase che evo AtmA ja sarva AzcaryanuM ane sarva eizvaryanuM eka dhAma che. sarva para padArthathI parapaNe-bhinnapaNe pratyakSa de tarI Avate A parama tattvajJAnika padArtha-paramArtha, zuddha AtmA "samayasAra" enA zuddha sahaja svayaMbhU asala mULa svarUpe pragaTa kare-pragaTAva e ja paramArtha che, e ja nizcaya che, e ja dhyeya che, e ja sAdhya che, e ja lakSya che, e ja upAsya che, e ja ArAdhya che. vartamAnamAM vibhAva dazAne laI anAdi avidyArUpa parazAsananA mahAbhAra taLe dabAI gayela A AtmA* je anyasaMgajanya karma pAritaMtryathI anaMta saMsAraparibhramaNa duHkha pAmI rahyo che, tene karma pArakhaMthI mukta karI AtmasAtaMtrya pamADe, vibhAva dazA. mUkAvI AtmasvabhAvamAM Ave, duHkhadhAma bhavabaMdhana choDAvI sukhadhAma mokSane vega karAva, "Atama ghara Atama rame ne "nija ghara maMgalamAla" pragaTAvI jIvane ziva banAva, "Ie che je jogIjana" evuM "mULa zuddha te Atmapada-paramAtmapada pamADe, "AnaMdaghanarasa pUra'thI chalakAte zuddha siddha mukta AtmArUpa "paramArtha" pragaTAve, e ja paramArtha che; ane e ja matadarzananA bheda vinA sarva AtmAthI mumukSu sAdhakanuM eka mAtra sAdhya che. Avo paramArtha "paramArtha' zabda parathI phalita thAya che. have "dharma" zabdane vicAra karIe. "dharma eTale vastusvabhAvavattharAvo po'. javastune svabhAva te jaDane dharma, cetana vastune svabhAva te cetanane dharma. eTale * "AtmA tadanyasayogAtsaMsArI tadviyogataH / ra para zu ta ra taravAmaLyA tathaTI" zrI haribhakita yogabiMdu - (1) A AtmAne jana ane vedAMtI puruSa' nAme oLakhe che, bAddha tene "jJAna" kahe che, ane sakhya kSetravida" kahe che. (2) tadanya-te AtmAthI anya evI vastune jai " karma' kahe che. boddha ane vedAMtI " avidA' kahe che, ane sakha "prakRti' kahe che. (3) ane te AtmA ane kama e enA saMgane jene "baMdha' nAma ApyuM che, bauddha ane vedAMtIe "bhrAMti" nAma ApyuM che. ane sAMkhe "pravRtti' nAma ApyuM che. (4) A karmasaMbaMdhagyatA jene jaine "bhAvamala' kahe che, tene sakhyo "dikSA -prakRtivikArane dekhavAnI icchA kahe che, zo "bhavabIja' kahe che, vedAMtIo jAtiyapa "avidyA" kahe che, saumate anAdi kalezarUpa "vAsanA' kahe che. Ama darzanabhede paribhASArUpa nAmabheda chata vastu nathI. A sarvadarzanasaMmata vastutatva che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 cetana vastu svasvabhAvamAM varte te te dharma ane parabhAva-vibhAvamAM va te te adhama. ane pote te cetanamaya AtmA che, eTale A vastudharmanI vyAkhyA pramANe AtmA pitAnA cetanamaya-jJAnadarzanamaya AtmasvabhAvamAM vatte te ja dharma, evI "dharma' zabdanI mukhya vyAkhyA che. A Atmadharma e ja vAstavika sanAtana dharma che; sanAtana eTale zAzvata-sadA sthAyI rahenAra, ane dharma eTale vastune svabhAva, eTale AtmA sanAtana- zAzvata vastu heI A AtmAne je vastuvabhAvarUpa dharma-Atmadharma e ja sanAtana zAzvata dharma che. ane te AtmasvabhAva dharma pAme e ja dharma che, dharmanuM sAdhya paNa e "dharma" ja che, arthAt svabhAvamAM vartavuM, svarUpane sAdhavuM e ja sarva dharmonuM ane sarvadharmasAdhanenuM eka mAtra sAdhya che. Ama paramArtha kahe ke dharma kahe, bannenuM sAdhya eka zuddha AtmA ja che, sarva parabhAva-vibhAvanA sparzalezathI rahita eve zuddha svabhAva ja che, sahaja evA zuddha AtmasvarUpamAM-sahajAtmasvarUpamAM sthiti e ja che. eTale sarvathA svarUpa e ja eka nizcaya sAdhya dhyeya phalita thAya che. bAkI A paramArtharUpa ke vAstavika bhAvadharmarUpa sAdhyanA lakSya vinA paramArthane nAme ke dharmane nAme je kAMI cAlatuM hoya te vAstavika paramArtha nathI ke vAstavika dharma nathI. "dharama dharama karate sahu jaga phire, dharma na jANe he marma" e zrI AnaMdaghanajInA amara zabdamAM kahyA pramANe AkhuM parama nidhAna pragaTa jagata "dharama dharama" karatuM phare che, paNa A dharmanA marmane mukha AgaLa jANatuM nathI. A dharma te pitAnA AtmAmAM ja rahyo che ane temAMthI ja Avirbhata-pragaTa karavAne che, athavA A AtmA pote ja dharmasvarUpa che, enuM jagane bhAna nathI, ane aMtarmukha avalokana karavAne badale ahIMthI maLaze ke tahIMthI maLaze ema vhAra te dharmanI zedhamAM nIkaLI paDyuM che. kasturI pitAnI nAbhimAM che, chatAM kastUrImRga tenI dhamAM hAra bhame che, tenA jevuM mUha AcaraNa karI rahyuM che. "parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa paDe che chatAM tene ulaMghIne pelA mUrkha brAhmaNe jevI ceSTA karI rahyuM che! te brAhmaNe nIkaLyA hatA te khajAnAnI dhamAM, paNa jyAM khajAnAvALI jagyA Ave che tyAM "AMdhaLA kema cAlatA haze?" te ajamAvI jevAne tukako temanA manamAM UThayo. eTale AMkha mIMcIne cAlatAM teo te khajAno ullaMghI gayA! ane tenuM temane bhAna nahiM hovAthI teo haju tenI zodhamAM AgaLa ne AgaLa deDyA jAya che. tema A jagata paNa-parama guNaratnanA nidhAnarUpa A dharmamUtti AtmA pragaTa mukha AgaLa rahyo che chatAM-tene ulaMghIne mhAra dharmanI zodha karavA nIkaLI paDyuM che ! kharekhara! jagadIza-jagapati evA paramAtmatatvanI tinA prakAza vinA A jagat aMdhanI pAchaLa aMdha palAyana karatA hoya, evI ceSTA karI rahyuM che! Ama je "Within" (aMdara) che te "Without" (bihAra) zodhavA jAya che, eTale te "without' ne "Without' (viheNuM, vaMcita ne vaMcita, AtmabAhya) ja rahe che! Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa, jagata ullaMghI he jAya! kati vinA juo ! jagadIzanI, aMdha aMdha palAya..."--zrI AnaMdaghanajI "para ghara jatAM re dharma tume phare, nija ghara na lo re dharma jema navi jANe re mRga kasturIo, mRgamada parimala marma-zrI sImaMdhara jema te bhUle re mRga diza diza phire, levA mRgamada gadha; tema jage draDha re bAhira dharmane, mithyAdaSTi re aMdha. zrI sIma."-zrIyazovijayajI AvA vAstavika dharmanuM te pitAne bhAna nathI, chatAM A hAre "sva" dharma ane A pArake "para" dharma ema mahArA-hArArUpa mithyA AgrahamAM taNAI jatuM jagat dharmane nAme keTalA badhA jhaghaDA kare che ! kharI rIte te "sva" dharma zuM? ane svadharma-paradharma: "para" dharmazuM? enuM paNa ene bhAna nathI kAraNa ke svadharma eTale svane"rASache niSa ja: pitAne AtmAne dharma, ane paradharma eTale para-paravastuneprathama mAtha:' jaDane dharma AtmA svasvabhAvamAM varta e ja ene svadharma, ane parabhAvamAM varte te paradharma. AmAM svamata-paramatanI ke mahArAhArAnI te vAta ja nathI. svadharmamAM vartavuM e ja "svasamaya" ane paradharmamAM vartavuM e ja "parasamaya." "svadharmamAM" vartatAM "nidhana-mRtyu Ave te paNa zreya - bahetara, paNa paradharma'mAM vartavuM te te "bhayAvaha." "vadha nidhana cheH paradhama macAva:' e gItAvAya paNa A ukta bhAvane puSTa kare evA sApekSa arthamAM ghaTAvI zakAya che, paNa lokoe te tene upayoga paNa svamata matArthanI Agrahayukta puSTimAM ja karyo che! ane AtmArtha piSyAnuM mithyAbhimAna dharyuM che. jenI pitAne gatAgama nathI tenA nAme ja jhaghaDA karI jagate pitAnuM nAma sArthaka karyuM che! "jIvo carittadaMsaNaNANaTThiu ta hi sasamaya jANa / puggalakammapadesaTThiya ca taM jANa parasamaya // " -maharSi zrI kuMdakuMdAcAryajIkaNuta zrI samayasAra "zuddhatama anubhava sadA, te svasamaya vilAsa re, paravaDI chAMDI je paDe, te parasamaya nivAsa re.. dharama parama aranAthane"--zrI AnaMdaghanajI A te prAsaMgika carcA thaI. A sarvanuM tAtparya e che ke-AtmAne zuddha svabhAva -svarUpa, zuddha Atmadharma e ja paramArthanuM-dharmanuM ekamAtra sAdhya che. paramatattvadA zrImad rAjacaMdrajInuM kelkIrNa vacanAmRta che ke - "bhinna bhinna mata dekhiye, bheda daSTine te eka tatvanA mULamAM, vyAkhyA mAne eha, teha tatvarUpa vRkSanuM, Atmadharma che mULa; svabhAvanI siddhi kare, e ja dharma anukULa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane AtmAnA A zuddha svabhAvanI-AtmadharmanI siddhi, sarva kamakalaMkathI rahita zuddha AtmAnI siddhi-zuddha Atmasiddhi e ja mokSa athavA mukti che, eTale AtmAnI zuddha sahaja siddha mukta avasthArUpa sajAtmasvarUpI ekSapada zuddha AtmasvabhAva e ja sarvadarzanenuM eka nizcita sAdhya dhyeya (goal) che tAtparya dhamanI siddhivA mokSa ke-saMsArathI para ane jenAthI para kaI nathI evuM "paraMtava' eja sAdhya -mokSapada-nirvANapada e ja sarva sasAdhakenuM eka mAtra nizcita sAdhya dhyeya lakSya che. zuddha AtmasvarUpa kahe ke zuddha AtmasvabhAva kahe, mokSa kahe ke nirvANa kahe, e sarva eka ja che; kAraNa ke AtmAnI zuddha svabhAvasthita "svastha" Arogya avasthA e ja mokSa che, sarva karmakalaMkathI mukta zuddha svarUpasthita AtmAnI siddhi e ja mukti che. eTale tevuM zuddha sahaja AtmasvarUpasahajAnmasvarUpa e ja eka parama sAdhya che, ema sAdhyavinizcaya thayo. nyam A. sAdhanazuddhiH sAdhanavinizcaya 1. yogamArga : adhyAtma prakriyA "nija svarUpa je kiriyA sAthe, teha adhyAtama lahiye re; je kiriyA karI caugati sAdhe, te na adhyAtama kahiye re-zrI zreyAMsa. nAma adhyAtama ThavaNa adhyAtama, dravya adhyAtama cheDe re, bhAva adhyAtama nija guNa sAdhe, te tehaI raDha maM zrI."-zrI aniMdaghanajI have sAdhanazuddhi saMbaMdhI kaMIka vicAra karI sAdhanavinizcaya karIe. A zuddha AtmasvabhAvarUpa nizcaya sAdhya dharmane lakSyamAM rAkhI, nizcaya-vyavahArane samanvaya karI, je kaI tasAdhaka sasAdhana sevavAmAM Ave te sAdhanadharma. mekSisAdhaka adhyAtma anaMtaduHkhamaya bhavabaMdhanathI chUTavArUpa anaMtasukhamaya mokSanI prAptimAM prakriyA te sAdhanadharma je sahAyabhUta (Instrumental) thAya te ja sasAdhana. ApaNuM sAdhya te svarUpa ja sunizcita che ane te AdhyAtmika vastu che, eTale tenI sAdhanarUpa prakriyA (Process) paNa mukhyapaNe AdhyAtmika ja ghaTe. je kriyA nija svarUpane sAthe tenuM nAma ja "adhyAtma ane je kriyA karI caturgati sAdhe te adhyAtma nahiM. eTale nizcaya ke vyavahAra, dravya ke bhAva, je je sAdhananA sevavAthI AtmA AtmasvabhAvarUpa nizcaya sAdhyadharmane jANe, oLakhe ane pAme, jIva mekSanI sanmukha-muktinI nikaTa Ave, evI mokSasAdhaka pratyeka prakriyA te sAdhanadharma Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 mekSa sAthe cAje te ceAga': 'parizuddha dharmAM kyApAra-cAritra te yoga' ane tevI mAkSasAdhaka adhyAtma prakriyA tenuM nAma ja cAga, AtmAnI zuddha svabhAvamaya 'svastha' rAgya avasthArUpa mAkSanuM ceAjana (joDANa) karAve te ja 'cAga', --'mokSe yoganATyo. parizuddha evA sarvAM ja dhama vyApAra te cega' ema cegaviMzikAmAM maharSi zrI haribhadrasUrijIe karelI vyAkhyA paNa ukta mukhya vyAkhyAnI aMgabhUta hAI ene ja caritArthI kare che, kAraNake A ja lalitavistarA graMthamAM kahyuM che tema 6 iha dharmaH cAritradharmaH parigRhyate, sa ca zrAvaka sAdhudharmabhedena dvidhA ' I.~~~ahIM dharma te cAritradharma parigrahAya che, ane te zrAvakadharma ane sAdhanA bhedathI e prakAranA che, ane te pratyeka svasvabhUmikAcita kriyAthI sAdhya evA AtmapiraNAma ja ' che, ema atra spaSTa kahyuM che. maharSi kuMdakuMdAcAryajI paNa AnA pratidhvani karatAM 'dhAritta vahu dhammo' I. pravacanasAranI suprasiddha 7mI gAthAmAM X prakAze che ke cAritra e ja nizcaya karIne dhama che, dhama je che te sAmya che, ane je sAmya che te meha-kSeAbha vinAnA AtmAnA piraNAma che.' arthAt AnI parama adbhuta vyAkhyA karatAM parama samartha TIkAkAra maharSi amRtacadrAcAryajIe kahyuM che. tema svarUpamAM caraNa te cAritra che, te ja vastusvabhAvapaNAthI dhama che, te ja yathAvasthita AtmaguNapaNAthI sAmya che, ane te ja darzanameAhinIya ane cAritrameAhinIyanA udayathI upajatA samasta mAha-abhanA abhAvathI atyaMta nivikAra evA cAritra=dha = sAmya = sama te ja zama che, te ja parabhAva-vibhAvathI vizrAMta thavApaNAthI zAMti che, ane te ja sava mumukSuonA eka akhaDa abheda zamaniSTha zAMtimA che. te mokSarUpa parama AtmazAMti pAmavA icchanArA sava mumukSu ogIjanA teja eka zAMtimAne icche che, eTale te sarvane mA` sAgaranA tIramArganI peThe eka ja che,--pachI avasthAbhedanA bhedane lIdhe koi te mAkSarUpa tIranI nikaTa hAya ne kAi dUra hoya, pazu te sava eka akhaMDa bheda parama amRtasAgarasvarUpa mAkSamAnA bhakto, ArAdhakA, upAsakeA che, sAmika baMdhue che. ' sa sumukSuonA jIvanA pariNAma che.' Ama zamaniSTha zAMtimAga varUpamAM zamAI javApaNAthI virAma pAmI AtmabhAvamAM eka 3 -- 'eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat // " * " mukkheNa joyaNAo jogo savvo parivruddho vindezo, TALAno -- zrI haribhadrasUri ( ceAgadRSTisamuccaya) vi dhammavAvAro / viseseLa / / '--yAvizikA ' * " cAritaM khalu dhammo dhambho jo so samAtti niddiThTho / moTavaNo viTIno avvano pariLAmo chu samatte |"--zrI pravacanasAra gAthA che, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 mokSanA mArga be nathI, je je puruSe mokSarUpa paramazAMtine bhUtakALe pAmyA, te te saghaLA eka ja mArgathI pAmyA che. vartamAnakALe paNa tethI ja pAme che, bhaviSyakALe paNa tethI ja pAmaze." - zrImad rAjacaMdra patrAMka kara. "ApaNe AtamabhAva je, zuddha cetanAdhAra che; avara savi sAtha saMgathI, e nija parikara sAra re. zAMti." - zrI AnaMdaghanajI Ama jema jema AtmapariNAmarUpa cAritra-dharmane pAmI mahajanya aviratipaNuM chUTe ne jema jema jIva parabhAva-vibhAvathI virAma pAmI niSkaSAya AtmapariNatirUpa samabhAvane vA svarUpamAM zamAvArUpa zamabhAvane bhaje, tema tema adhyAtma vikAsakrama: tene adhyAtmamAM praveza thAya che. zrI yazovijayajIe kahyuM che adhyAtmAdi paMcaga, tema "adhyAtma viNa je kriyA, te tanamala tele? je prakriyA vaDe aSTa gadaSTi karIne AtmA aMtarmukha thaI, aMtaryAmI banI, zuddha AtmasvarUpa cauda guNa sthAna : padanuM guMjana pAme te cega ane te ja adhyAtma adhyAtma, bhAvanA, IcchAga, zAstroga, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya ema uttarottara zreSTha e pAMca sAmarthaga tabakakAvALo (Stages) vega kahyo che ne sarvagamAM adhyAtma te sarva cAritramAM sAmAyikanI jema vyApaka ja che. nizcayanayathI adhyAtmane prAraMbha aMzacAritradazArUpa pAMcamA guthasthAnathI che, paNa vyavahAranayathI te upacArathI paNa tenI pUrve paNa hoya che, arthAt kharekharA mumukSu evA apunabaMdhakathI mAMDIne codamAM guNasthAnaka paryata karma karIne zuddhi pAmatI jatI evI svarUpasAdhaka adhyAtmakriyAthI AtmAne guNavikAsa hoya che. guNasthAnakanI jema mitrA Adi ATha yogadaSTa paNa, tharmomITaranI (Thermometer) peThe, AtmAnA AdhyAtmika guNavikAsanA mAparUpa che. guNasthAnakanI cejanA mehaapagama para nirbhara heI, jema jema mohAMdhakAra ocho thate jAya, mehanI mAtrA ghaTatI jAya, tema tema AtmAnuM guNasthAna vadhatuM jAya che. yogadaSTinI cejanA samyaga jJAnadaSTinA umIlana para nirbhara heI, jema jema badhaprakAza vadhatuM jAya tema tema AtmAnI guNadazA vadhatI jAya che. AdhyAtmika vikAsanI A bane uttama yojanA eka sIkkAnA be pAsA jevI che. mehanAza e guNasthAnakanI phUTapaTTI (Yard-Stick) ane bedhaprakAza e yogadaSTinI phuTapaTTI che. A cagadaSTi paNa jemAM aMtarbhAva pAme che te IcchAga-zAstrayoga ane sAmaga e A legamArganI ja uttarottara caDhatI AtmadazArUpa bhUmikAo che; ane yama-niyamAdi aSTAMga yugaprakriyA paNa tevI ja uttarottara caDhatI AtmavikAsakakSAe che. Ama AtmasvabhAvanuM guMjana karavArUpa je adhyAtma-ga prakriyA vaDe AtmA zuddha AtmasiddhirUpa mekSapada athavA nirvANa pada pAme te gamArga ja atra mekSasAdhana che. jJAnayoga, karmaga ane bhaktiga e A mekSasAdhaka gamArganA ja aMgabhUta che. e traNe vAstavika rIte viruddha ke vibhinna nathI, paNa gaNa-pradhAna bhAvathI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka ja bheganA traNa pAsA (Facets) che, ane paraspara gADha jJAnaga, kamalega saMbaddha hoI eka bIjAnA pUraka ane samarthaka che; kAraNa ke ane bhaktiga: paraMtatvane parama nidhana jema bhaktithI hRdayamAM dhAraNa karI tathArUpa eka ja gana adhyAtmakriyAyuktapaNe jJAnanI-anubhaveganI ananya upAsanA te traNa pAse jJAnayoga, paraMtatvanI bhaktipUrvaka tAtvika samajaNathI mokSa sAdhaka dharmakriyA-nija svarUpanI sAdhaka evI AtmapariNatimaya adhyAtmakiyA te kamaga, ane tAtvika samajaNapUrvaka paraMtatvanI bhakti te bhaktiyoga. athavA bIjA zabdomAM kahIe to jJAnacetanAmaya zuddha AtmAnubhUtithI zuddha AtmasvabhAvanuM guMjana karavuM te jJAnayega, zuddha AtmapariNatimaya adhyAtmakriyAthI zuddha AtmasvabhAvanuM yujana karavuM te kayega, zuddha paramAtmatatvanI zuddha niSkAma bhaktinA avalaMbane zuddha AtmasvabhAvanuM guMjana karavuM te bhaktiyoga. jJAna arthAt tAtvika samajaNa vagaranI bhakti-kriyA jema ananuSThAnarUpa heI yathArtha phaladAyinI nathI, tema bhakti-kriyA vagaranuM jJAna paNa yathArtha phaladAyi thatuM nathI. Ama A traNe bhegano samanvaya che. have ApaNe A traNe yoganI anukrame vizeSa vivakSA karazuM 2. jJAna ane karmavega jJAna vinA kiyA AMdhaLI-kriyA vinA, jJAna te pAMgaLuM lekhIe, dharmaratha kema eka cakra calAvIe? eka pAMkhe kema UDae ?-prajJAvabodha mekSamALA jJAna ane kriyA e be ekSaprAptinA mukhya sAdhana che. "jJAnakirAkhyAM mokSa e mahArahasyapUrNa sUtra pramANe jJAna-kriyAthI mekSa che. arthAta jJAna eTale mukhyapaNe bhAvazrutajJAna-zuddha AtmajJAna ane kriyA eTale mukhyapaNe AtmapariNatimaya saMvaranija rArUpa bhAvakriyA-bhAvacAritra-AtmacAritra e bannene jyAre samanvaya thAya tyAre ja mokSanI prApti thAya. bhagavAne mukhyapaNe jyAM AtmajJAna che tene ja jJAna kahyuM che. kAraNake "sarva padArthanuM svarUpa jANavAne hetu mAtra eka AtmajJAna karavuM e che. je AtmajJAna na thAya te sarva padArthanA jJAnanuM niSphaLapaNuM che." nava pUrva sudhI bhaNyA AtmajJAna vinAnuM hoya, paNa je jIvane na jA te te sarvane ajJAna kahyuM che. jJAna ajJAna "A jIva ne A deha e bheda je bhAye nahiM, te "pacakhANa kIdhA tyAM sudhI mokSArtha te bhAkhyAM nahi',-kevaLa nirmaLa upadeza zrI bhagavatI sUramAM kahyo che. A uparathI parama paramArthabhUta tAtparya e nikaLe Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke bedhabIjabhUta, mULabhUta AtmAnubhUtivALuM jaghanya jJAna paNa hoya, te tyAM AtmasaMvedanarUpa AtmajJAna che, paNa te AtmasaMvedanarUpa bIjabhUta jJAna vinAnuM bIjuM badhuMya game teTaluM utkRSTa jJAna hoya te tyAM AtmajJAna nathI. eTalA mATe ja sva-para bhedavijJAnarUpa mUla bIjabhUta jJAna jene hatuM, paNa bIjuM kAMI paNa jJAna jene hetuM, evA "tuSamASa" jevA atimaMda kSaye pazamI paNa tarI gayA che ane A badhabIjabhUta saMvedana jJAna jene jotuM, evA navapUrvadhara jevA atimahA kSapazamI zAstrapAraMgate paNa rakhaDyA che. kAraNake zrI cidAnaMdajIe kahyuM che tema "sAra kahyA vina bhAra kahyo zruta, khara daSTAMta pramANa". -parane judA pADanAra evA prayajanabhUta bhedajJAna arthAta AtmajJAna vinAnuM jJAna te ajJAna che. mithyAtvayukta evA mati-zrata-avadhine matiajJAna, kutaajJAna ane avadhiajJAna (vibhaMga jJAna) kahyA che tenuM e ja rahasya che. zAstra e jJAnaprAptinA uttama upakArI nimitta sAdhanarUpa heI upacArathI tene jJAna kahyuM che, paNa ekalA dravyazrutajJAnanA zukapATha jevA zuSkajJAnathI kAMI jJAna thayuM kahevAtuM nathI. paraMtu je tenuM uttama nimitta pAmI AtmA pite jJAnarUpe pariName arthAt AtmAmAM bhAvakRtapaNuM pragaTe, AtmajJAna upaje, te ja vAstavika jJAna thayuM kahevAya che. nahiM te zrI haribhadrasUrijIe gabindumAM kahyuM che tema strI-putrAdi jema mohamUddha janene saMsAra che, tema zAstra e vidvAnene saMsAra che! sarva zAstranuM jJAna paNa je pa AtmA hAthamAM na AvyuM te ekaDA vinAnA mIMDA jevuM che. jaba jA nija rUpako, taba jA saba leka; nahi jA nija rUpake, saba jA se pheka."--zrImad rAjacaMdrajI "zAte yAtmani no bhUyo jJAtavyamavaziSyate air gotadina kSAnamanniAtha zrI yazovijayajIkRta adhyAtmasAra zAnathI jevuM AtmasvarUpa jANyuM, tevuM AcaraNamAM-vartanamAM mUkavAnI prakriyA te kiyA, jJAna ane kriyA e banne eka rathanA be caka jevA che, emAMnuM eka paNa cakra na hoya te dhamaratha cAle ja nahiM. jJAna vinAnI kriyA AMdhaLI jJAnakriyAne samanvaya: che ne kriyA vinAnuM jJAna pAMgaLuM che. dAvAnala lAgyuM hoya tyAM "nALa to rA' dekhatAM chatAM pAMgaLA naSTa thAya ne deDatAM chatAM AMdhaLo naSTa thAya, paNa pAMgaLAne khAMdhe besADI AMdhaLe tenA sUcana mujaba cAle, ane sahakAra karI samanvaya sAdhe te banne bacI jAya. tema bhava-dAvAnalamAMthI bacavA mATe sAdhake jJAna ane tadanusArI kriyA e bannene yathAyogya samanvaya sAdha joIe. atre "gharSa nA to rA' e zrI dazavaikAlika sUtranA suprasiddha sUtra pramANe jJAnanuM sthAna prathama ane kriyAnuM sthAna pachI mUchyuM, te ema sUcave che ke kiyA jJAnane anukULa-anusaratI tAtvika samajaNavALI hevI joIe. eTalA mATe ja kiyAnuM anuSThAna' evuM nAma prasiddha che. arthAt dehAdi paravastuthI AtmA bhinna che Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evuM je jJAna thayuM, tene anurUpa paNe-chAje ema rAgAdine tyAga karI zuddha AtmAnI siddhi karavA pravartavuM te anuSThAna che. eTale karma Azravane nirodha thaI saMvara-nirA thAya, ema sarva AtmasAdhananuM sevana karavuM, e ja AvazyakAdi sarva anuSThAnanuM ane aSTAMga yegAdi sarva kriyAnuM eka mAtra prayojana che. dravyazratajJAna ane dravyakriyAne paNa atre enuM yathAyogya sthAna che ja. kAraNa ke je dravyazrutajJAna ane vyakriyA bhAvanI utpattinuM kAraNa thAya te paNa paraMparAe mokSanA kAraNarUpa thaI paDe che. paNa je tathArUpa bhAvanuM kAraNa na dravyajJAna-kriyAne thAya te jJAna-kriyA te mekSapratyayI phaLa para niSphaLa ja che. yathAyogya sthAna zrI haribhadrasUrie paMcAzaka zAstramAM pravya' zabdanA pradhAna ane apradhAna e be artha pradarzita karyA che te parathI A ja paramArtha phalita thAya che. temAM-bhAvane utpanna karanAruM evuM pradhAna dravya prazasta heI atra mekSamArgamAM prastuta che. eTalA mATe ja pradhAnarUpa dravyastavane-dravyaAjJAne adhikAra-haLukama, maMdakaSAyI, maMdaviSayI, atItrapariNAmI, aMtaraMga virAgyavasita, sAcA mArgajijJAsu, tIvra tavapipAsu, evA uttama guNalakSaNasaMpana apunabaMdhakAdi* dazAvizeSane pAmelA mumukSuone ja che,-ema cekhe cokhkhuM zrI haribhadrasUrijIe temanA sarva graMthamAM temaja A lalitavistarA graMthamAM paNa sthaLe sthaLe uddaghepyuM che. A apunabaMdhakAdi dazA pUrve sakRbaMdhakAdine te apradhAnarUpa dravyakriyA hoya che, kAraNa ke te dravyaAjJAnuM pAlana paNa anupagapaNe-kriyAjaDapaNe kare che eTale teo dravyathI paNa atre mekSamArganI yegyatA dharAvatA nathI. "anuvano tra"--anupaga-upayogarahitapaNuM te dravya e vyAkhyA paNa ukta sarva vastune puSTa kare che. Ama viziSTa bhAvane utpanna karanArI pradhAna dravyakriyAne ja zAstrakAre gamArgamAM sthAna ApyuM che, -nahiM ke anupayegavaMta kiyAjaDa evI apradhAna dravyakriyAne. Ama dravyakriyAne paNa atre yathAyogya sthAna che ja, kAraNake dravyane sAdhya lakSya paNa bhAva ja che, dravyanA AlaMbane paNa bhAva para ja caDhavAnuM che, ane bhAva para Avye ja chUTako che. A bhAva eTale AtmabhAva, AtmAmAM tathArUpa jJAna-darzana-cAritrAdi guNanuM bhavana-pariNamana, AtmasvabhAvapariNati. Akhe mArga mukhyapaNe A bhAva para racAyela che, bhAva ja enuM jIvana che, te na hoya te khAlI bekhuM ja rahe che.-rajiyA pratiti na mAnyA.'--jeTaluM A dravyakriyA mATe satya che, teTaluM ja dravyazrutajJAna mATe paNa che. dravya ane bhAvanI tulanA karatAM zrI gadaSTisamuccayakAre kahyuM che ke zuddhabhAva ane bhAvazUnya kriyA e benI vacce sUrya ane AgIA jeTaluM aMtara che. zuddhabhAva ne zUnI kiriyA, behamAM aMtara ketejI? jhaLahaLate sUraja ne khajuo, tAsa tejamAM tejI."-zrI yazovijayajI. x"ete ahigAriNo ihaNa sesA vvao vijaM esaa| jApa no cAra saMtAna 3 karAra che "zrI paMcAzaka Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya kriyA ruci jIvaDA re, bhAvadharma cihIna, upadezaka paNa tehavA re, zuM kare chava navIna?.....caMdrAnana jina!"--zrI devacaMdrajI. apunabaMdhakathI mAMDI, jAva carama guNaThANa; bhAva apekSAe jinaANu, mAraga bhASe jANa." -zrI yazovijayajI. Ama dravya-bhAva zrutajJAna ane dravya-bhAva kiyArUpa satsAdhananA samucita samanvayathI ja mokSa che. A uparathI sArabhUta yukta pakSa A che ke-jJAna ne kriyA e bane nayanI "paraspara tIvra mitrI karAvI," zuddha AtmajJAna te rAgadveSarahita niSkaSAya zuddha AtmapariNatirUpa kriyAne sumeLa sAdhave, e ja zuddha AtmasvabhAvarUpa mekSanI siddhine parama upAya che. eTale ke parapariNatine tyajavI ne AtmapariNatine bhajavI te mokSamArganI ArAdhanA che; parapariNatine bhajavI ne AtmapariNatine tyajavI te mekSa mArganI virAdhanA che. 3. bhakitagaH jinabhakti projana "ie che je jogIjana, anaMta sukha svarUpa mULa zuddha te Atmapada, sagI jina svarUpa. jina pada nija pada ekatA, bhedabhAva nahiM kAMI lakSa thavAne tehane, kahyAM zAstra sukhadAyi"--zrImad rAjacaMdrajI jema jJAnega-karmayoga tema bhaktiyoga paNa mekSanuM uttama sAdhana che. zuddha AtmasvabhAvarUpa sAdhya dharma jeNe siddha karyo che evA paramAtmAnI bhakti muktinuM anupama nimitta che. bhaktaziromaNi mahAmuni devacaMdrajIe jinapati bhakti bhAkhyuM che tema "jinapati bhakti muktine mAraga, anupama ziva muktino mAraga sukhakaMda re' zrI yazovijayajIe paNa emaja bhAkhyuM che ke jinapaMbhAva vinA kabU "tAharUM dhyAna te samakitarUpa, tehija jJAna ne cAritra te ja che ." nahiM chUTata dukhadAva" -he bhagavAna! hAruM dhyAna e ja samyagadarzana che, e ja jJAna che, e ja cAritra che, arthAt e ja kSamArga che. jina bhagavAna -vitarAga paramAtmA pratye bhaktibhAva vinA duHkhAva-duHkhane dAva (prakAra) athavA dAvAnala kadI chUTa nathI-jinape bhAva vinA kabU nahiM chUTata duHkhadAva" e amRta vacanathI paramatatvaSTA zrImad rAjacaMdrajIe paNa bhaktine ananya mahimA saMgIta karyo che. tArakAvAsAhana' ne saMmohine rama-bhagavAnane saMsAra dAvAnadAhane Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zamAvanAra nIra ane saMmehadhUli uDADavAne samIra tarike biradAvI zrI haribhadrasUrie, "Ava mAre ghasatAM janA--bhavajale paDatA janene AlaMbana tarike biradAvI zrI mAnatuMgasUrie, "haMtANAnanimakanapajaMtuutAthamAna' "cANamaMdi'--saMsArasAgaramAM nimajajatA sarva prANIne pita (jahAja) ane kalyANa maMdira tarIke biradAvI zrI siddhasena divAkarasUrie, ane "kAmita pUraNa surata, AnaMdaghana prabhu pAya" e amara zabdomAM kalpavRkSa tarIke biradAvI zrI AnaMdaghanajIe A bhaktine ja apUrva mahimA utkIrtana karyo che. Ama vItarAga paramAtmAnI bhakti e muktine sarala sugama mArga che, eTalA mATe sarva bhaktaziromaNi mahAtmAoe tenI bhaktine muktimArga-makSasAdhaka pega kahyo te yathArtha ja che. kAraNa ke zrI jina bhagavAnanuM jevuM zuddha sahaja AtmasvarUpa che, tevuM ja zuddha nizcayanayanI daSTie A AtmAnuM mULa svarUpa che. karmarUpa AvaraNa TaLyuM hovAthI bhaga vAnanuM te svarUpa saMpUrNa vyaktatA-AvirbhAva pAmyuM che, AvaraNa jinapada jinapada ektA vartatuM hovAthI AtmAnuM te svarUpa tirabhAva pAmeluM hoI avyakta zaktipaNe rahyuM che. Ama karma AvaraNarUpa opAdhika bhedane lIdhe paramAtmAmAM ane A AtmAmAM aMtara paDayuM che, jIva ane zivane bheda paDayo che. zrI AnaMdaghanajInA zabdomAM kahIe te karmavipAke che kAraNa joIne kaI kahe matimaMta" paNa mULa svarUpadaSTithI te bannemAM kaMI paNa bheda nathI. jevuM "anaMta sukhasvarUpa" te jinapada che, tevuM ja A "mULa zuddha te Atmapada" che. A jinapada ane nija padanI ekatA che, e lakSa thavAne mATe ja sukhadAyaka evA sarva zAstranuM nirUpaNa che, ane e ja A bhaktinuM prayajana che. eTale evA anaMtasukhasvarUpa mULa zuddha te Atmapadane je Icache che te "gIjane, te pragaTasvarUpI sagI jinapadanI akhaMDa ekaniSThAthI ArAdhanA avazya karavI joIe. kAraNa ke te jina bhagavAne svarUpa siddhirUpa nija kArya siddha karyuM che. eTale te svarUpasiddhirUpa kArya je karavA IcchatA heya, zuddha svasvabhAvarUpa mokSaphaLanI je kAmanA rAkhatA hoya evA mumukSu jIve, tenA amegha kAraNarUpa te kRtakRtya jinabhakti siddha svarUpanuM avalaMbana levuM upakArI che. kaI paNa kAryanI uttama gabIja siddhi ema ne ema tAbaDatoba thaI jatI nathI, te kAryasiddhinA kAraNarUpa bIja pahelAM vAvavA paDe che, pachI temAMthI aMkurAdi phUTI anukrame moTuM vRkSa thaI siddhirUpa phaLa maLe che. eTale mekSakAryanI siddhi mATe mumukSu jIve tene avaMdhya kAraNarUpa mekSasAdhaka ga-bIjane citta-bhUmimAM prakSepa karavA yogya che. ane te yoga-bIjamAM sauthI prathama ane sauthI pradhAna evuM parama yogabIja zrI jinezvaranI bhakti che. kAraNa ke vItarAga dazAne pAmelA zrI jinezvara bhagavAna rAga-dveSamahAdi samasta aMtaraMga zatruone jItI laI, sakala karma kaTakane parAjaya karI, zuddha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja AtmasvarUpamAM birAjamAna thayelA zuddha AtmA che, anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIryathI yukta evA mukta siddha paramAtmA che. evA parama bhegI sAkSAt zuddha svabhAvamaya mokSane pAmelA siddha AtmAne Adarza sthAne sthApI, tenI ekaniSTha ArAdhanA karavI, te mukhyapradhAna-anuttama gabIja thaI paDe emAM jarAye Azcarya nathI. "niro; kurAruM citta rAmarAri jA. praNAmAdi ca saMzuddhaM yogabIjamanuttamam / / " -zrI haribhadrAcAryajIta gadaSTisamuccaya gheTAnA TeLAmAM cirakALathI vaselA siMhazizunuM dRSTAMta atra ghaTe che. koI siMhanuM bacuM janmathI gheTAnA TeLAmAM vasyuM che, ucharyuM che, ane cira saMvAsathI te pitAne gheTuM ja mAnI beThuM che. tyAM keI siMha dekhAya che. tene dekhI te ajakulagata kesarI' siMhazizu dhArI dhArI tenuM rUpa jue che, ane pAchuM pitAnuM svarUpa nihALe che, te bannenuM svarUpa samAna dekhAya che, ane tene bhAna thAya che ke huM gheTuM nathI paNa siMhazizu chuM. tema A AtmA paNa anAdi kALathI parabhAvanA saMvAsamAM vasele che, ane pitAne pararUpa ja mAnI beThe che. tene samAdhirasabharyA svarUpasiddha prabhunA darzanathI ciravismRta nija svarUpanuM bhAna thAya che. ajakulagata kesarI lahe re, nija pada siMha nihALa; tima prabhubhakate bhavi lahe re, Atama zakti saMbhALa....ajita jina. dITho suvidhi jihaMda samAdhirasa bharyo lAla bhAsya AtmasvarUpa anAdine visaryo che. sala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo che, sattA sAdhana mArga bhaNe e saMcaryo.he"--zrI devacaMdrajI ane Ama te jinasama svarUpa sattA oLakhe che, eTale tenA prAgabhAvanI-pragaTa AvirbhAvanI Iha-icchA tene pragaTe che, ke AvuM jina bhagavAna svarUpasaci: jevuM paramAnaMdamaya zuddha AnaMdaghana svarUpa ane pragaTe te kevuM sAruM? aMtarAtmabhAva evI aMtaraMga rucirUpa tIvra IcchAthI te parapariNatimAM nirIha niSkAma aMtarAtmA banI AtmapariNati bhaNI vaLe che. "jana sama jina sama sattA oLakhIjI, tasu prAgabhAvanI Ihi aMtara aMtara AtamatA lahI hejI, parapariNati nirIhanamiprabha." - zrI devacaMdrajI. ane pachI e te aMtarAtmA Adarza paramAtmasvarUpanI sAdhanA kare che. je upAsya Adarza tevI siddhi thAya che. kuzala zilpI jema Adarzane (Model) niraMtara Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daSTisamukha rAkhI pitAnI kalAkRti ghaDe che tema mumukSa AtmA pratisthAnIya pratiSThadasthAnIya-AdarzarUpa prabhune niraMtara daSTi sanmukha rAkhI nija (AdarzarUpa) prabhu AtmasvarUpanI pUrNakalAmaya ghaTanA kare che, "darpaNa jima avikAra" prabhunA rUpadarpaNamAM nija svarUpanuM darzana kare che. "pratide pratiIde jinarAjanA hejI, karatAM sAdhaka bhAva devacaMdra devacaMdra pada anubhave he, zuddhAtama prAgabhAva....namiprabha." - zrI devacaMdrajI. eTale svarUpa darzananA kAmI evA mumukSu jIve te bhagavAnanuM ArAdhana-sevana karavA tatpara thavuM te pitAnA ja AtmakalyANanI-AtmahitanI vAta che. ethI karIne sauthI prathama te bhagavAnanuM sevana karavA AtmArthI mumukSue sarvAtmAthI pravartavuM jAIe. "svarUpaAkAMkSI mahAtmAoe ema jina bhagavAnanI tathA siddha bhagavAnanI upAsanA svarUpa prAptine hetu jAya che. kSINa guNasthAnaka paryata te svarUpaciMtavanA jIvane prabaLa avalaMbana che."-zrImad rAjacaMdra, patrAMka 693. svarUpasiddha jina bhagavAnane bhaje ke siddha bhagavAnane bhaje te banne eka ja che. mAtra pharaka eTale ja che ke jina-ahaMta bhagavAna sagI siddha che, dehadhArI siddha AtmA che, deha chatAM dehAtIta dazAe vicaranArA sAkAra sajIvana ahata ane siddhanI mUrti che, sadehamukta-jIvanmukta che, ane siddha bhagavAna agI upAsanA siddha che, deharahita siddha AtmA che, nirAkAra zuddha caitanyamUrti che, videhamukta che ghAtI-aghAtI ane prakAranA karmane kSaya thaye hovAthI siddha bhagavAna sarvathA karmarahita che, ane mAtra vedanIyaAdi cAra aghAti karmanA hevApaNAne lIdhe jina bhagavAnane dehadhArI paNuM ane pUrva prArabdhAnusAra vicaravApaNuM che. paNa ghAti karmane sarvathA kSaya bannene samAna havAthI, anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta vIrya-e anaMta catuSyane AvirbhAva bannemAM samAna che, bannenuM svarUpamANapaNuM eka sarakhuM che, bannenuM sahajatmasvarUpe susthitapaNuM tulya che. eTale sahaja svAbhAvika zuddha svarUpane pAmelA siddha bhagavAna ke ahata bhagavAnanI upAsanAthI AtmA svarUpalayane pAmI zake che. mATe te banenI upAsanA svarUpajijJAsu puruSa e kartavya che. maharSi kuMdakuMdAcAryajIe zrI pravacanasAramAM kahyuM che ke - je bhagavAna ahaMtanuM svarUpa dravya guNa ane paryAyathI jANe, te pitAnA AtmAnuM svarUpa jANe ane tene nizcaya karIne moha nAza pAme. "jo jJAna saf parLart T. to jhALa; nija mag, mogha haju nAtha tarasa cha " zrI pravacanasAra. zuddha dravya guNa paryaya dhyAne, ziva dIe prabhu saparANe re."- zrI yazovijayajI, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdAna ane nimitta keTalAka lAko samajyA vinA upAdAnanI vAtA karyAM kare che, ane jANye ajANye nimittanI ekAMte goNutA gaNI tene apalApa-nidbhava kare che, te temanI aNusamajarUpa mithyA bhrAMtinA doSa che. kAraNa ke upAdAna ane nimitta e kAMI paraspara virodhI nathI, ke pratipakSI nathI, paNa aviruddha sahakArI ane sahayeAgI che. upAdAnanI jAgRti ane zuddhi tA avazya karttavya che, ane zuddha nimittanA sevananA uddeza-lakSya paNa te ja che. pazu upAdAnanI zuddhi-jAprati arthe, upAdAnane upAdAnakAraNapaNe pragaTAvavA arthe pazu jinabhakti Adi parama upakArI nimitta kAraNanA avala`khananI anivArya AvazyaktA che, e A mahAnubhAvA bhUlI jAya che. prabhusevA e upAdAnane upAdAnakAraNapaNe pragaTAvavA puSTa Alabana-puSTa nimitta che. zAstrakAroe tA pekArI pokArIne kahyuM che ke-samatA amRtanI khANu evA jinarAja ja parama nimitta hetu che, ane tenA avala bane ja niyamA * siddhi hoya che. bhaktazirAmaNa devacadrajIe apUrva bhAvathI gAyuM che ke-- puSTa Alamana- puSTa nimitta prabhu " upAdAna AtmA sahI re, puSTAlaMbana deva..jinavara pUjo ! upAdAna kAraNapaNe re, pragaTa kare prabhu seva....jinavara pUtte ! 66 nimitta hatu jinara ja, samatA amruta khANI; prabhu avalaMbana siddhi, niyamA ehu vakhANI....pazumA zrI amaranAtha." dAkhalA tarIke-ghaDA banAvavAmAM mATI che te upAdAna che, paNa daDa-cakra vagere nimitta na maLe tA te enI meLe upAdAnakAraNapaNe pariName nahiM ane mATImAMthI ghaDI kadI bane nahiM tema jIvanA nija sattAmata dharma te upAdAna che. nija sattAe sarva jIva siddha samA che, paNa te zaktithI che. upAdAnanI vyakti mATe pragaTapaNA mATe arthAt upAdAna upAdAna- kAraNapaNe pariName te mATe teA nimitta kAraNanI avazya jarUra che. jenAMmAM zuddha AtmArUpa upAdAna pragaTayu che, evA jina bhagavAnarUpa puSTa nimitta kAraNu vidhipUrvaka na seve te anaMtakALe paNa kadI siddhi thAya nahi, upAdAna pragaTe nahi; tema ja upAdAnanuM durlakSya karI mAtra nimitta senyAthI paNa kAsiddhi thAya nahiM. mannenA sahakArathI ja - sahayAgathI ja siddhi nIpaje, paNa upAdAnanuM nAma laI je e nimitta cheADI dIe, tee siddhi pAmatA nathI ne bhrAMtimAM bhUlA bhame che. A acala siddhAMta jJAnI puruSoe kahyo che. sadgurunI AjJA, jinadazA e Adi nimitta kAraNu che, te sevyA vinA AtmajAgRti Ave nahiM, A maze paramatattvaSTA zrImad rAja caMdrajInA TakATkIzuM vacanAmRta che ke~~ 11 upAdAna ane nimitta nA sahukAra sahayoga -zrI devaca`drajI. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya saddaguru AjJA jinadazA, nimitta kAraNamAMya. upAdAnanuM nAma laI je e tyaje nimitta, pAme nahiM siddhatvane, rahe brAMtimAM sthita."- zrI Atmasiddhi, AvA prabala nimitta avalaMbana vinA sIdhesIdhuM (Directly) svarUpazreNIe caDhavuM ati ati duSkara che; paNa jene pragaTa AtmasvarUpa pragaTyuM che evA sAkSa - sahajAnmasvarUpI ahaMta-siddha bhagavAnanA dhyAnAlaMbanathI te zreNIe caDhavuM sugama thaI paDe che. kAraNake zrImad rAjacaMdrajIe kahyuM che tema "bhagavAnanA svarUpanuM citana karavuM te paramArthadaSTivAnuM puruSane gauNatAthI svarUpanuM ja ciMtavana che, jinanI pUjA te AtmasvarUpanuM ja pUjana che." zrI devacaMdrasvAmIe paNa kahyuM che ke - jinavara pUjA re te nija pUjanA che" kaI kaheze ke A nimittanuM zuM kAma che? ApaNe te sIdhA upAdAna AtmAne ja vaLagIe, mAtra adhyAtmasvarUpanuM ja ciMtavana karIe, paNa A temanuM mAnavuM bhUlabhareluM che. kAraNake AlaMbana vinAnuM tevuM adhyAtma svarUpa ciMtavana te ati zuSka adhyAtmanA ucca apramatta dazAne pAmelA uttama adhikArIo mATe che. paNa bhayasthAna tevI tathArUpa ucca adhikAra dazA vinA samayasAra-vedAMta Adi jevA adhyAtmazAstro svamatikalpanAe vAMcI, upAdAnanA nAme mAtra adhyAtmasvarUpa ciMtavananI vAta karavAmAM aneka deSarUpa bhayasthAne rahelA che, jemakekavacit tethI jIvane vyAmoha upaje che. pitAnI tevI AtmadazA thaI nahiM chatAM, pitAnI tevI dazAnI kalpanArUpa brAMti upaje che. "ahaM brahmAsmi'ne badale mAsima thaI jAya che! kavacit bhaktirasanI AdratAnA abhAve zuSkatA AvI jAya che, zuSkaadhyAtmIpaNuM thAya che. baMdha-makSa te kalpanA che ema vANImAM bele che, paNa pite te mahAvezamAM varte che, evuM zuSkajJAnIpaNuM upaje che, ane tethI svachaMdAcArapaNuM hoya che, athavA jJAnanA ajIrNarUpa -apariNamanarUpa unmatta pralApa thAya che. aMtarUne meha chUTyo nathI, "sakala jagatu te eDavat athavA svapna samAna' jANyuM nathI, ane evI ameharUpa jJAnadazA u5jI nathI, chatAM unmattanI jema "vAcA jJAna" dAkhave che ke "hama te jJAnI hiM, badhelA ja nahiM te mukta kaise have?" temaja kRtrimatA, dAMbhikatAdi deva paNa upaje che. ItyAdi prakAre aneka deSanI u5patti, ekalA nirAlaMbana adhyAtma ciMtanamAM saMbhave che. paNa bhagavAna bhaktinA AlaMbanathI tevA keI paNa dezanI saMbhAvanA nathI hatI, ane AtmA savAbhAvika evI adhyAtma guNazreNIe ArahaNa karate jAya che. vaLI mAtra ekaluM adhyAtmasvarU5 ciMtavana jIvane vyAmoha upajAve che ghaNA ane zuSkatA prApta karAve che, athavA chAcAripaNuM utpanna kare che, athavA unmattapralA5dazA utpanna kare che. bhagavAnanA savarUpanA thAnAlaMbanathI bhaktipradhAna daSTi thAya che, ane akhAtmadaSTi gaNa thAya che. jethI zuSkatA, vecchAcArapaNuM ane unmattalApatA thatAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. AtmadazAbaLa thavAthI svAbhAvika adhyAtmapradhAnatA thAya che. AtmA svAbhAvika ucca guNene bhaje che, eTale zuSkatAdi de utpanna thatA nathI ane bhaktimArga pratye juguptata thatA nathI. svAbhAvika AtmadazA svarUpavInatA pAmatI jAya che. jyAM ahaMtAdinA varUpadhyAnavilaMbana vagara vRtti AtmAkAratA bhaje che." - zrImada rAjacaMdrakRta AnaMdaghana covIzI vivecananI prastAvanA eTale Ama bhaktimaya adhyAtma athavA adhyAtmamaya bhaktinA mArge caDhatAM ukta deSarUpa patanasthAna (Pufalls) nathI hatA. bhaktipradhAnapaNe vartatAM jIva anukrame ucca ucca adhyAtma guNasthAne sparzatA jAya che, vyakta guNInA guNagrAmathI bhaktipradhAnapaNe sahaja adhyAtmadazA pragaTe che, ane chevaTe pUrNa AtmaguNavikAsane sahaja adhyAtmakaza pAme che. jema jema jinavaranA avala bane jIva AgaLa vadhatA jaI ekatAnatA sAdhatuM jAya che, tema tema te AtmAvalaMbanI thatuM jAya che ane prabhunA svarUpamAM cittavRttinI tanmayatArUpa laya thatAM saMpUrNa svarUpAvalaMbanI thAya che. "leha dhAtu kaMcana have ra lAla. pArasa pharasana pAma re; pragaTe adhyAtama dazA re lAla. vyakta guNa guNagrAma re padmaprabha jina jima jinavara AlaMbane, vadhe sIdhe ekatAna he citta tima tima AtmAbanI, graha svarUpa nidAna he mitta! puSTa nimittAlaMbana dhyAne, svAlaMbana laya ThAne, devacaMdra guNane ekatAne, pahece pUraNa thAne..." zrI devacaMdrajI Ama "puSTa nimitta' rUpa prabhunuM AlaMbana dhyAna AtmAne svarUpArohaNa karavAne sugama ne zreSTha upAya che, rAjamArga che (Royal road). vATa dIvAnI upAsanA karatAM pite dI bane che, tema AtmA paramAtmAnI upAsanA karatAM svayaM rAjamArga ane paramAtmA thAya che; upAsyanI upAsanAthI upAsaka pite upAsya eka padI bane che, "namo muja name muja' evI AnaMdaghanajIe temaja tevA prakAre zrImad rAjacaMdrajIe anubhavasiddhapaNe gAelI parama dhanya dazA prApta thAya che. minnatimAnapacAramA vje mati tAdA: fa hA jathagr0 minnA mavati tAdaza -zrI pUjyapAdaravAmI kRta samAdhizataka "jina svarUpa thaI jina ArAdhe, te sahI jinavara heve re saMgI ilikAne caTakAve, te gI jaga jeve re..."-zrI AnaMdaghanajI athavA AtmA pote AtmamaMthana karI parama bane che,-jema jhADa pitAne mathane pote ani bane che tema paNa A te kaI samartha gIvizeSane egya e ekSadarUpa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAge che, ane temAM atizaya asAdhAraNa baLa vAparavuM paDe che. mathI mathIne marI jAya te paNa pragaTa paramAtmasvarUpanA avalaMbana vinA potAnI meLe parama padanI prApti durdhaTa che, paNa te parama puruSanA avalaMbane te sAva sughaTa-sugama thaI paDe che. je saMsAra samudra samAna to ati dustara che, te prabhunA avalaMbane gASpada samAna lIlAmAtramAM pAra utarI javAya evuM banI jAya che. eTalA mATe zrI devacaMdrajI jevA parama bhAvitAtmA bhaktaziromaNi gAI gayA che ke-jinaAlaMbanI nirAlaMbatA pAmI nijaAlabanI thAya che, tethI ame te te samartha prabhunuM prabala avalaMbana rahI nija guNanA zuddha naMdanavanamAM ramazuM. te eTale sudhI ke nija saMpadAyukta Atmatattava jyAM sudhI saMpUrNa nahiM thAya tyAM sudhI huM A jagagurudevanA caraNa sadAya sevyA karIza, yAvatu bAramA kSINa moha guNasthAnanA aMta paryata tenuM avalaMbana huM choDIza nahiM. ati dustAra je jaladhi sama saMsAra je, te gepada sama kIdhe prabhu avalaMbane 2 le. jina AlaMbanI nirAlaMbatA pAme che, tiNe hama ramazuM nija guNa zuddha naMdanavane re le. jagata divAkara zrI namIzvara svAmajo." zrI devacaMdrajI kAraNa jege che kAraja nIpaje re, emAM kaI na vAda paNa kAraNa viNa kAraja sAbiye re, e nija mata unmAda saMbhava." --zrI AnaMdaghanajI Ama parama upakArI jinabhaktirUpa uttama nimisa kAraNanuM ATaluM badhuM guNagaurava bahumAna jJAnI mahAtmA gAI gayA che ane AvA bhaktipradhAnapaNe vartatAM jIva adhyAtma mArge--mokSasAdhaka garUpa mekSamAge kevI saralatAthIbhaktimArganuM sugamatAthI AgaLa vadhye jAya che, te ja mahAgItArtha prAdhAnya zrI AnaMdaghanajI, zrI devacaMdrajI, zrI yazovijayajI Adi bhaktaziromaNi mahAtmAoe pitAnA bhaktirasanirbhara stavamAM batAvI ApyuM che. eTale jJAnayega-kamaga ane bhaktiyega e traNemAM bhaktimArga utkRSTa che, kAraNa ke jJAnamArga kA pAre he jIrave muzkela che, kriyAmArga taravAranI dhAra je sarakaNe heI Acare duSkara che, bhaktimArga AbAlavRddha sarvane mATe sevA sugama che. A aMge zrImad rAjacaMdrajInA mananIya vacane che ke-- "jJAnamArga durArAdhya che, paramAvagADha dazA pAmyA pahelAM te mArge paDavAnAM ghaNA sthAnaka che. saMdeha, vikalpa, svachaMdatA, atipariNAmipaNuM e Adi kAraNe vAraMvAra jIvane te mArga paDavAnA hetuo thAya che, athavA UrvabhUmikA prApta thavA detA nathI. kriyAmAge aCabhimAna, vyavahAra Agraha, siddhi meha, pUjAsakArAdi pega, ane Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 daihika kriyAmAM AtmaniAdi dveSanA saMbhava ghaNA vicAravAna jIvAe bhaktimArganA te ja rahyo che. kAika mahAtmAne bAda karatAM kAraNeAthI Azraya karyAM che." --zrImad rAjacadrajI, patrAMka pa97. 4. mekSamA : 'mULa mArga sAMbhaLo jinanA re' "L mULa mAraga sAMbhaLe jinanA re, karI vRtti akha'Da sanmukha....mULa, nA'ya pUjAhinI jo kAmanA re, ne'ya vhAluM aMtara bhavaduHkha....mULa." " nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM neya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavA sAya."--zrImad rAjacaMdrajI kRta Atmasiddhi A parama AtmazAMtimaya paramAnaMdasvarUpa meAkSanI prApti mATe ameAgha upAyabhUta mAkSamAnI parama suMdara anupama cAjanA jina bhagavAne svAcaraNathI siddha karI prakAzI che :- sayAnInacAritrANi mokSamArgaH '-- samyagdarzana-jJAnamULa mAraga sAMbhaLeA cAritranI ekatA te meAkSamA. (atre sUtramAM ekavacanI prayAgathI jinanA re': ekatA sUcita che) sarvAM anya dravyathI bhinna evA zuddha atmAnuM jinanA mULa mA, samyagUdana, zuddha AtmAnuM samyAna, zuddha AtmAnuM samyak paramA mA cAritra-e traNenI abheda ekatA AtmAmAM pariNamAvI, bhagavAn zuddha AtmasvabhAvarUpa meAkSane pAmyA. eTale zuddha Atmadarzana, AtmajJAna te mAtmacAritranI abheda ekatA sAdhavI e jinane- vItarAgane mULa mA' che, jhaDanuM mULa eka hoya che, mULane pakaDIe tA AkhuM jhADa hAthamAM Ave che; DAMkhaLAM - pAMdaDAM bhinna bhinna aneka hAya che, te pakaDe che tene Akhu ADe hAthamAM Avatu nathI. tema jinadarzanarUpa tattvavRkSanuM A AtmadharmarUpa mULa je pakaDe che, tene AkhA mAga hAthamAM Ave che; je mAtra mAhya sAdhana-vyavahAranA bhedarUpa DAMkhaLA-pAMdaDAM pakaDe che, tene te akha'Da mAga hAthamAM AvatA nathI, te te bratimAM bhUlA bhame che ne mithyA jhaghaDAmAM paDe che. 6 zrImad rAjaca'drajI, " e dehAddhithI bhinna AtamA haiM, upayAgI sadA avinAza....mULa ema jANe sadguru upadezathI ke, kahyu jJAna tenuM nAma khAsa....mULa je jJAne karIne jANiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta....mULa kahyuM bhagavaMte kaMna tehane ?, jenuM bIjuM nAma samakita...mULa. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema AvI pratIti jIvanI , jaye savethI bina asaMga mULa te sthira svabhAva je upaje , nAma cAritra te aNaliMga...mULa te traNe abheda pariNAmathI re, tyAre va te AtmArUpa...mULa teha mAraga jinane pAmiyA 2, kiMvA pAmyA te nija svarUpa mULa0 -zrImad rAjacaMdrajI. Ama A jinane mULa mAge te kevaLa AtmapariNatirUpa hoI mukhyapaNe AdhyAtmika mArga che, paramArthamArga che. je kaI siddha thayA che, thAya che ke thaze te A jinanA mULa paramArthamAge prayANa karIne ja--ema sarva jJAnI vyavahAra mArganuM sat puruSane parama nizcaya che game te dezamAM, game te kALamAM upakArI projana e ja eka trikAlAbAdhita avicchinna paramArtha mekSamArga che. te pachI A vyavahAramArganuM nirUpaNa zA mATe karavAmAM AvyuM haze? e svAbhAvika prazna thaze te vyavahAramArga paNa paramArthanuM ja pratidina karavA mATe, paramArtha samajAvavA mATe ja prarUpavAmAM AvyuM che, paramArtharUpa nizcaya lakSya pratye ja jIvanuM lakSa deravA mATe bodhavAmAM Avyo che. anAryane samajAvavA mATe jema anArya bhASAne prayoga kare paDe, tema paramArthathI anabhijJa jIvane paramArtha pamADavA mATe vyavahArane upaga anivAryapaNe Avazyaka che. eTale ja zAstramAM spaSTa kahyuM che ke-je nizcayane-paramArthane chede che, utthApe che, te taravane chede che ane je4 vyavahArane chede che te tIrthane chede che. paNa A eka vAta bhUlavA jevI nathI ke paramArtha ja sAdhya che, vyavahAra sAdhya nathI, vyavahAra te sAdhana che. paramArtharUpa lakSyane lakSa karAvavA mATe ja vyavahAranI upagitA che. vyavahAra samyagUdarzana-jJAnacAritranI uttarottara zuddhi paNa kAma karIne AtmAne svarUpa para punaH ApavA mATe che, svarUpa para punaH ArUDha karavA mATe che, kAraNa ke savarUpabhraSTa thava thI ja AtmAnuM saMsAraparibhramaNa thayuM che, mATe samasta vyavahAranuM paNa prathama ne eka ja prajana AtmAne punaH svarUpamAM ANI 'nija ghara" padharAvavAnuM che. ane pachI vyavahAraratnatrayI dvArA A svarUpaAropaNurUpa prathama bhUmikA-nija "pada' prApta karI, jIva nizcayaratnatrayIrUpa mokSamArgane sAdhaka-sAdhu banI, uttarottara ucca ucca bhUmikAne-dazAone sparzate sparzate guNasthAnakanA ke gadaSTinA vikAsakramathI mokSamArge AgaLa vadhatuM jAya che, ane chevaTe AmazuddhinI parama parAkASThAne prApta karI te zuddha AtmasiddhirUpa mokSane pAme che-siddha bane che. * * "as of maLast jAmA jiLar 3 4. tada thavA vinA mahuvaparAmara che "zrI samayasAra, - " nikhama ghaarda tA vAnaESA supaI paNa vinA tirtha ane kai tapA"--ArSavacana Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama nizcaya-vyavahArasApekSa jina-vItarAgano mokSamArga te sISAmAM sIdhA, saralamAM sarala, kAjumAM kAju, sAdAmAM sAde, TUMkAmAM TUMke ne cakakhAmAM eka che. emAM kAMI visaMvAda nathI, koI goTALe nathI. goTALe ne visaMvAda te nizcaya vyavahArano nizcaya-vyavahAranuM paraspara sApekSapaNuM jeo samajatA nathI teo - samanvaya ja Ubho kare che. nizcaya-vyavahArane yathAgya samanvaya karatAM temane AvaDatuM nathI, eTale ekAMta pakSane pakaDI besI teo mArgaSTa thAya che. kAraNa ke je vyavahArane cheDI daIne yathAyogya AtmadazA vinA kevaLa nizcayane ja rahe che, te sAdhana vinA nizcayarUpa sAdhyane sAdhaze zI rIte? te te jJAnadazA pAmyA nathI ne sAdhanadazA choDI de che, eTale te ubhayabhraSTa thAya che, je nizcayane cheDI kevaLa vyavahArane ja vaLagyA rahe che, vyavahArarUpa sAdhanane sAdhya mAne che, te te vyavahAranA valamAM ja bhamyA kare che ne madhyabindurUpa nizcaya lakSyane cUkI jaI anaMta paribhramaNamAM ja bhamyA kare che. paNa sarva vyavahArasAdhanane eka nizcayarUpa madhyabindunA lakSya pratye-sAdhya pratye je derI jAya che, te ja nizcayarUpa AtmavastunI siddhi kare che, te ja paramArtharUpa mokSamArgane pAme che, te ja siddha banI kRtakRtya thAya che. vartamAnamAM kaI jI kevaLa bAhA kriyAnA AgrahI-kriyA jaDa thaI beThA che, te kaI kevaLa "zuSkajJAnI thaI paDyA che, ne pote mokSamArga Ape che ema mAnI AtmasaMteSa anubhave che. keI che kevaLa nizcayane ja vaLagI "kaI kriyAja rahI vyavahArane niSedha kare che, te kaI vaLI vayavahArane ja na thaI rahyA, kadAgraha karI nizcayane durlakSa kare che, ne te pratyeka pote mokSamAgane zuSka jJAnamAM kaI' avalaMbe che ema mithyA abhimAna dhare che. paNa sarva virodhanuM mathana karanArA anekAMta svAduvAdanI daSTie te te ekAMtapakSavAdI beTA che, kevaLa svaccha de varte che ema jaNAya che. atre je kriyA jaDa lake che teo prAyaH bAhya vyavahArasAdhanane sAdhya mAnI beThA che ne mukhya sAdhyane bhUlI gayA che. eTale teo aneka prakAranI dravya kriyA karavAmAM khUba parizrama uThAve che, paNa pratye bhAvane sparzatA nathI, kriyAjaDapaNe yaMtravat kriyA karyA kare che, paNa aMtaraMga Atma pariNatirUpa bhAvakriyAne-adhyAtmakriyAne prAye sparzatA nathI, kaMI paNa aMtabheda anubhavatA nathI. vaLI teo jJAnamArgane niSedha kare che. eTale ja e benI kriyAmAM prAye nIrasatA-zuSkatA jaNAya che, bhAvarUpa citanyarasanI AdratAnI khAmI jaNAya che. temAM te te kriyAne kAMI deSa nathI, te te pratyeka kriyA te parama addabhuta ne svabhAvasuMdara heI adhyAtma-taraMgiNI mAM nimajajana karAvanAra che. deSa heya te A jIvenI samajaNa che, kAraNa ke teo te te kriyAne avagAhatA nathI, temAM UMDA utaratA nathI, tene adhyAtmarasa cAkhatA nathI, pite mIThAza anubhavatA nathI, ne te te kriyAnA uddiSTa ISTa paramArtha phaLathI vaMcita rahe che. have je zuSkajJAnI ja che teo ekAMta nizcayane pakaDe che, ne te paNa mAtra zabdamAM. teo nizcayanayanI kevaLa vAta kare che, paNa tenA bhAvane sparzatA nathI. vaLI teo paramArthanA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhaka vyavahAra-sAdhanane cheDI de che ne svaccha de vastI che. Ama teo jJAnadazA pAmyA nathI ne sAdhanadazA choDI dIe che, eTale umabhraSTa thAya che. yama, niyama, saMyama, tyAga, vAgya, bhakti Adi sAdhane paramArtha sAdhanAmAM upakArI che, tene te choDI de che, ne tenAmAM tevI jJAnadazA te AvI nathI, eTale te bhavabhramaNa kare che. Ama kiyADa jIve vyavahAranA AgrahI thaI nizca nirapekSa hoya che, tethI mokSamArganA adhikArI che, ane zuSkajJAnI ja nizcayanA AgrahI he I vyavahAranarapekSa vare che, tethI teo paNa mokSamArganA adhikArI ja che. eka kahe sAdhIe vividha kiriyA karI, phaLa anekAMta locana na dekhe phaLa anekAMta kiriyA karI bApaDA raDavaDe cAra gatimAhe lekhe... dhara taravAranI sahalI, deDakI caudamA jinataNa caraNa sevA. " -zrI AnaMdaghanajI " kaI kriyAjaDa thaI rahyA, zuSka jJAnamAM koI mane mAraga mekSa, karuNA upaje joI bAhA kriyAmAM rAcatA, aMtabheda na kAMI jJAnamArga niSedhanA, teha kiyA jaDa a Di. baMdha makSa che kalpanA, bhAkhe vANI mAMhi; vatta mahAzamAM, zuSkajJAnI te AMhi. athavA nizcayanaya kahe, mAtra zabdanI maMtha; lepe sadvyavahArane, sAdhana rahita thAya. jJAnadazA pApe nahiM, sAdhana dazA na kAMI pAme tene saMga je, te bUDe bhavamAMhi. e paNa jIva matAthamAM, nija mAnAdi kAja; pAme nahiM paramArthane, aadhikArImAM ja." zrI Atmasiddhi mATe yukta pakSa te e che ke nizcaya ane vyavahAranI gADha mitrI karI AtmAthI mumukSue, nizcaya eTale zuddha Atmatatva-paramArtharUpa sAdhya lakSyane siddha karavA mATe, - AtmavastunuM zuddha svarUpe pragaTa karavA mATe je je vyavahArasAdhanA vyavahAranuM svarUpa upakArI thAya tenuM avazya sevana karavuM joIe. bIjA zabdomAM ane tenI TheTha sudhI kahIe te jyAM sudhI Atmavastu sAthe je anyasaMga che- upayogitA kamarUpa vastuno saMbaMdha che, te sarvathA dUra na thAya tyAM lagI saMsAra che ne tyAM lagI vyavahAra che, eTale zuddha AtmasvabhAvanI jyAM AtyaMtika sthiratA che evuM kevaLajJAna jyAM lagI na thAya tyAMlagI vyavahAranI AvazyakatA che, ane eTalA mATe ja zAstramAM bAramA guNasthAnakanA aMtaparyata zrutajJAnanuM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avalaMbana kahyuM che, temAM ghaNuM rahasya che. jema enuM Diza varNikAvALuM zuha suvarNa na thAya tyAM sudhI tene agnitApanI apekSA rahe che, paNa Diza varNikA prApta thayA pachI tenI apekSA rahetI nathI, tema jyAM sudhI AtmA nirmaLa kamarahita zuddha AtmasvabhAva pAmate nathI tyAM sudhI tene zuddha vyavahArarUpa agni-tApadvArA A mazuddhi prApta karavAnI apekSA rahe che, paNa nirmaLa paramabhAvadazadazAne pAmelA gArUDha paramaSione tenI apekSA rahetI nathI tevA puruSe kalpAtIta heya che; paraMtu tevI paramabhAva dazA prApta thayA pUrve, pitAnI tevI dazA kalpI laI je zithilAcArI svachaMdavihArI jane zuddha vyavahAranuM avalaMbana cheDI de che, teo mArgabhraSTa thAya che, eTaluM ja nahiM paNa adhaHpatane paNa pAme che, saMyama thiI laDathaDatA laDathaDatA pahele guNasthAnake paNa AvI paDe che. "saddho suddhAdeso pAyavyo paramabhAvadagsiIhi / tharAdesikA pujA ke hu divA mA "- zrI samayasAra. nizcayadaSTi citta dharI che, je cAle vyavahAra puNyavaMta te pAmazejI, bhavasamudrane pAra"-zrI yazovijayajI zuddha tatva nija saMpadA, jyAMlage pUrNa na thAya; tyAMlage jagaguru devanA, evuM caraNa sadAya..zrI RSabhAnana."- zrI devacaMdrajI eka heya traNa kALamAM, paramArane paMtha prere te paramArthane, te vyavahAra samaMta."-zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi atre paramArthane je prere te ja vyavahAra puruSone saMmata che. je paramArthane sAdhaka thAya te ja sadvyavahAra che, je paramArthane bAdhaka thAya te asadulyavahAra che. samasta jinavANI paNa paramArtha sAdhaka vyavahAranA vivaraNarUpa che. paramArthane sAdhaka eTale paramArthamULa jinavacana sApekSa je vyavahAra che te sAce te ja sadvyavahAra vyavahAra che, bAkI bIje badhA vacananirapekSa vyavahAra te jUTha vyavahAra che. keTalAka leke gaccha-matanI je kalpanA che tene vyavahAra mAnI beThA che, vADAnA kadAgraha sAcavavAmAM ne piSavAmAM ja vyavahAranI paryAti mAnI beThA che, te te alokika lekottara mAgane laukika karI mUkavA jevuM che, kAraNa ke kyAM bhagavAna jinezvarane parama udAra suvizAla tatvamArga? kyAM kSudra matabhedenA nivAsasthAnarUpa saMkucita gacchabhedanA nAme cAlatA sAMkaDA cIlA? - "gacchanA bheda bahu nayaNa nihALatAM, tattvanI vAta karatAM na lAje ! udarabharaNAdi nija kAja karatAM thakAM, moha naDiyA kalikAla rAje...dhAra taravAranI. vacananirapekSa vyavahAra jUTho kahyo, vacanasApekSa vyavahAra sAce vacananirapekSa vyavahAra saMsAra phaLa, sAMbhaLI AdarI kAMI rA....dhAra." - zrI AnaMdaghanajI. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da gaccha kadAgraha sAcave re, mAne dhama prasiddha; AtamaguNu akaSAyatA re, dhama na jANe zuddha....caMdrAnanajina ! "--zrI devaca'drajI * sAcA vyavahAra tA zuddha AtmArUpa sat vastune je sAdhya kare, tenA sAdhanamAM je nimittabhUta thaI upakArI thAya, te che. dana-jJAna-cAritra e AtmAnuM svarUpa che, eTale samyagUdana-jJAna-cAritranI jethI vRddhi thAya, puSTi thAya, nimaLatA thAya, te sarva sAdhana sadvyavahArarUpa che. ' jema kAI aneA arthA puruSa prathama tA rAjAne jANe, sas ne pachI prayatnathI anucare, tema mokSanA athI-mumukSu AtmAthI jIva-rAjAne (AtmAne) jANe, sas ne prayatnathI manucare.' zuddha AtmAnuM jJAna thavAmAM, darzana thavAmAM te anucaraNa thavAmAM je je dravya-bhAvasAdhana upakArI thAya, tenuM tenuM avalaMbana AtmAthI atrazya grahaNa kare. temAM paNa dravya sAdhana bhAvanI utpattimAM nimittabhUta thavAnA kAraNe upakArI thAya che, ne tema thAya teA ja tenI saphaLatA che. dAna, zIla, tapa ne bhAva e caturvidha dharmanI ArAdhanA paNa sadvyavahAranA aMgabhUta che. kAmAM, zubhecchAthI mAMDIne zalezIkaraNa paryaMtanI samasta bhUmikAo, ne sAmAnya sadAcArathI mAMDIne yama-niyamAdi aSTAMga ceAganI sAdhanAe ityAdi sarca sattAdhana A sadvyavahAramAM samAya che. devatattva, gurutattva ne dharmatattvanI zuddhi e sadvyavahAranA mukhya sAdhanabhUta che, ne te zuddhino AdhAra paNa zuddha zraddhAna para che. sadeva, sadguru ne saddha"nu yathArtha svarUpa jANyA vinA zraddhAna zuddha kema heAya ? ne zraddhAna zuddha na haiAya te deva-gurudharmanI zuddhi paNa kaheA kema rahe? tevA zuddha zraddhAna vinA je kAMI kriyA karavAmAM Ave te te| zrI AnaMdaghanajInA zabdomAM 'chAra para liMSaNA' jevI niSphaLa thaI paDe. "deva guru dhamanI zuddhi kahe kima rahe? kima rahe-zuddha zraddhA na AII; zuddha zraddhAna viSNu jeha kiriyA karI, chAra para linA tahu jANe..... dhAra ' --zrI AnaMdaghanajI sabhyavahAra sAdhana rUpa pauipakArI devatattva, gurutattva ne dharmatattvanI zuddhi e tA sAva sAdI ne dIvA je spaSTa vAta che ke jeNe sAdhya svarUpanI siddhi prAsa karI hAya, sAdhya dharmane siddha karyo hoya, athavA tenI sAdhanAnI dizAmAM ghaNA AgaLa vadhyA hAya, e ja AmAM parama upakArI thaI paDe. AvA upakArI kANu che ? deva, guru ane Sa. (1) jeNe AtmasvarUpane siddha karyuM che, te ja deva che; evA siddhiprApta siddhadeva ahadeva e ja siddhiva ene pUjAha-pUjanIya che. ( 2 ) bIjuM avala'anabhUta upakArI sAdhana sadguru che. svarUpasAdhanAmAM je ghaNA AgaLa vadhelA che-dhaNA AtmavikAsa pAmelA che, samyagdarzana-jJAna-caritrarUpa meAkSamArganI uttama ArAdhanAthI jeo ucca guNusthAnasthitie birAjamAna che, je pragaTa satasvarUpa zuddha AtmadazAne prApta che, evA sAkSAt jIvaMtamUrtti AtmajJAnI AtmArAmI vItarAga sata puruSa-sAcA ' bhAvasAdhu' nitha gItA' guru te svarUpasAdhanAmAM khIjuM mukhya . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlaMbanasAdhana che. (3) trIjI upakArI sAdhana saddha che, jeNe svarUpasiddhi sAdhI che, evA prApta Apta puruSa-parama pramANabhUta puruSe prarUpela-praNIta karela nirmala zuddha dharmanuM ArAdhana e svarUpasiddhinuM trIjuM upakArI kAraNarUpa sAdhana che. evA pramANa puruSe dravya--bhAva je je dharmAMsAdhana upadezyA che, te te sAdhana eka svarUpasiddhine mATe ja che, eTale te te dravya-bhAva sAdhananuM akhaMDa svarUpalakSyapUrvaka niraMtara sevana karavuM te sAdhyane sAdhanArUM parama upakArI kAraNu che. Ama deva-guru-dhama e traNe svarUpasAdhanamAM parama upakArI avalaMbanasAdhana che. ane Ama vyavahAra ane nizcaya, dravya ane bhAva sarva sAdhananA yathAyogya samanvayapUrvaka vyavahAraratnatrayI ane nizcayaratnatrayInI ArAdhanA karavI e ja vItarAganA mAkSamArga athavA 'jinanA mULa mArga' che. pa. arhat bhagavat: sadaiva mahApratiSThA " ehu aDhAra dUSaNa varajita tanu, munijana vR de gayA; aviratirUpaka doSanirUpaNuM, niSaNa mana bhAyA. "--zrI AnaMdaghanajI , " jeDunA dharma anaMtA pragaTyA je nija pariNita vicA; paramAtama zinade amAhi, jJAnAdi guNu dariyA....re svAmI, "--zrI devacaMdrajI have A ukta samasta sAdhanamAM paNa utkRSTa evA bhaktiyoga je A bhagavAn sadevanA avalaMbane sAdhya-sAdhavA cegya che, te sadbhurUpa viziSTa utkRSTa avala banasAdhananA vizeSa vicAra karavAnuM atra A bhagavad maktimaya graMthanA prasaMgathI prApta thAya che. sAdhakane sAdhya-sAdhA cegya sAm dharma jeNe niddha karyo che, te ja ISTa sAdhya dharmanI sAdhanAmAM satsa dhakane parama upakArI-parama upayAgI puSTa AlaMbana '- rUpa sAdhana che; bhaktaziromaNi devacaMdrajI mahAmuti jene 'puSTa nimitta' tarike maradAve che, te ja A che. jema puSpa-phUlamAM tilavAsaka vAsanA rahI che te puSTa nimitta che, tema sAdhya dharma jemAM rahyo che te siddha ' pu nimitta che. arthAt tela che tene phUlanI vAsanAthI suga Mdhita banAvavu che, te mATe jemAM te vAsa vidyamAna che te yuga'dhI phUla 'puSpa' nimitta che-khaLavAn nimitta che; tema A AtmA che, tene zuddha AtmatrabhAvarUpa sAdhya dharmanI siddhithI siddha banAvave che, te mATe jemAM te sAdhyadharma pragaTa vidyamAna che te bhagavAn siddha deva 'puSTa' nimitta che, baLavAn upakArI sAdhana che. A AtmA upAdana che ane A siddha deva puSpa Ala bana nimitta che; mA siddha devanI sevA te upAdAna AtmAne upAdAnakAraNapaNe pragaDha re 'puSTha Alamana puSTa nimitta siddha daiva Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kAryaguNanA kAraNapaNe je kArya che te anupama kAraNa che, arthAta kaI paNa kArya karavuM heya, temAM jeNe te kArya siddha karyuM heya-pragaTa anubhavasiddha karI jIvatuM jAgatuM javalaMta udAharaNa pragaTa karyuM hoya, te kArya ja anupama kAraNa che tema bhagavAnanI sakala siddhatArUpa je kArya che, te sAdhaka bhaktajanane uttama anupama sAdhanarUpa thaI paDe che. ane tevA prakAre parama bhAvitAtmA mahAgItAtha devacaMdrajI mahAmunie apUrva bhAvathI saMgIta karyuM che - sAdhya sAdhya dharma je mahI have re, te nimitta ati puSTa puSya puSpa mAMhI tilavAsaka vAsanA re, navi pradhaMsaka duSTaelagaDI. kArya guNakAraNapaNe che, kAraNa kArya anupa, sakala siddhatA tAharI re, mAre sAdhanarUpa....zrI saMbhava."-zrI devacaMdrajI je dIvo pragaTAvyo che temAMthI asaMkhya dIvA pragaTI zake che, tema jemAM paramAtmati pragaTI che, temAMthI asaMkhya AtmAo pitAnI paramAtmati pragaTAvI zake che. parama bhAvitAtmA zrI pUjyapAda svAmIjInuM subhAvita che dIvAmAMthI dIH ke-vATa jema dIvAne upasI tevI (da) thAya che, tema bhinna Adarza tevI siddhi AtmAne upAsI AtmA teve para (paramAtmA) thAya che," Ama paramAtmasvarUpa savanuM avalaMbana jIvane parama upakArI sAdhana thAya che, A devatA AtmasiddhinA ane AtmazuddhinA uttama nimittakAraNarUpa-prabala puSTa AlaMbanabhUta mukhya AdhArasthaMbha che. mATe A sadudevanuM svarUpa mumukSu AtmAe samyakapaNe jANavuM joIe. kAraNa ke deva eTale ArAdhya Adarza. je Adarza tevI siddhi thAya. "yAdazI mAlanA tAda sitta'Adarza zuddha heya-sat hoya, te siddhi paNa zuddha heya-sat hoya; Adarza azuddha heya-asata haya, te siddhi paNa tevo ja hoya. zuddhane bhaje te zuddha thAya, azuddhane bhaje te azuddha thAya, sarAgIne seve te sarAgI thAya, vItarAgIne seve te vItarAgI thAya. mATe Adarzazuddhi-ArAdhya devatAnI zuddhi avazya karavI joI e. tyAre sadeva keNa? anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMtavI e sadbhUta divya AtmaguNarUpa AtmAnuM parama ezvartha parama AtmapuruSArthathI Avirbhata karI, je paramezvara parama divyagatine-muktine pAmyA te sadeva; sAdeva keNa ane mumukSune ISTa-IcachavA 5 paramettama guNagaNunuM eka dhAma hevAthI te ja ISTa, Ama jJAnAdi anaMta Azvarya saMpanna paramezvara paramAtmA evA zuddha siddha AtmA e ja sarva sAcA AtmArthI mumukSuonA parama ArAdhya, parama ahaMta-parama pUjAuM, parama pUjya, parama upAsya ISTa deva che ane tevA parama "ahaMta'-parama pUjAuM, parama pUjya, parama ArAdhya, parama upAsya, parama sevya evA je koI paNa A jagatane viSe hoya te te zrI jinadeva ja che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jina deva" e parama arthagarbha zabda ja parama sUcaka che. "jina"--vItarAga e kAMI sAMkaDe saMpradAyavAcaka zabda nathI, paNa vizAla AzayavALo mahAna tatvavAcaka zabda che. paramatatvadaSTA zrImad rAjacaMdrajIe subhASita kahyuM "jinadeva mahAna che tema "jina sehI hai AtamA, anya heI se karma, karma kaTe tavavAcaka zabda so jinavacana, tattvagyAnIke marma." rAgAdi sarva AMtara zatruone jItI je zuddha sahajAtmasvarUpane prApta thayelA che, evA zuddha AtmA te "jina". AtmA ane karmanA sanAtana yuddhamAM karmakaTakane saMhAra karI je vijayazrI varyA che, evA kharekharA zrImad AtmavIra te ja jina. ane evA jina bhagavAna anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIrya e divya AtmaguNenA svAmI thayA hovAthI e ja kharekharA "deva" che. rAgAdika saha zatru jItyA, varI kevalazrI rajhI prItyA zrImadda sAcA jina tame che, divya guNethI deva tame che......jaya jina devA! jaya jinadevA! jaya jinadevA! deva kare che sahu tama sevA; sura nara Indro stavana kare che, givarendro dhyAna dhare che.... jaya jinadevA! -prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) vizvanI viziSTa ane zreSTha vibhUtirUpa AvA A jinadeva parama "ahaMta' arthAta vizvanI pUjAnA parama pAtra che. sarva devendro jene vaMde che ane sarva rogIndro jene - dhyAve che, evA A jinadeva sarvadAne mATe sarva deSathI sarvathA jinava rahita thayA hovAthI kharekharA "mahAdeva" che. kAraNa ke jemAM sarva rAga-dveSa maha e deze samAya che evA rAga dveSa ne meha e traNa mahAdeSane A mahA vizeSa suSTino mahAdeve sarvathA naSTa karyA che ane zrI haribhadrasUrijIe kahyuM saMhAra karanArA che tema-jene saMkaleza upajAvanAre rAga sadAyane mATe che ja nahi, mahAdeva ane zamarUpI iMdhana pratye dAvAnala je prANI pratyene DhaSa paNa che ja nahiM, ane jJAnane AcchAdana karanAra tathA azuddha cAritra karanAre moha paNa che ja nahiM,-te trika prasiddha mahimAvALo mahAdeva kahevAya che." "jaya hanano je nAva tA. nava dveSo'pi sattveSu zamendhanadavAnalaH // -naca moho'pi sajjJAnacchAdano'zuddhavRttakRt / zistrotamAma mahAvaH ja kare "-zrI haribhadrAcAryajIkRta aSTaka viSalayathI AvuM kharekharUM mahAdevapaNuM jemAM ghaTe che evA A parama nirdoSa mati A mahAdeva jinadeve prakAranAMtarathI ajJAnAdi aDhAra deSane naSTa karyA che, tethI paNa ja teonuM devAdhidevapaNuM ghaTe che. te A prakAre -(1) anAdi evuM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM jJAnasvarUpa ke jenA para anaMtakALanA ajJAnaAvaraNane anaMta thara bAjhI gayA hatA, tene A bhagavAna vItarAga deve hAra kheMcI kADhI prakaTa karyuM, aSTAdaza doSarahita ne ajJAna dezane nivRtta karyo. (2) nidrA, kavana, jAgrata ane vItarAga jinadeva ujaja grata e cAra dizAmAMthI ujAgara avasthA bhagavAne prApta karI ' arthAt sahaja AtmasvarUpamAM akhaMDa jAgrata A pagamaya parama jJAnadazA pAmelA bhagavAne nidrA deSanI AtyaMtika nivRtti karI. (3) mithyAmati nAmanI je kalA A jIva sAthe ane dithI joyelI saMlagna hatI, tene aparAdhinI ne duHzIla vyabhicAriNI jANIne A mahAtmAe AtmaDamAMthI bahAra kADhI mUkI ane saparivAra samakita sAthe sagAI karI mahA mithyAtva doSane-darzanamehane kSaNa karyo (4-5-6) ane rAga dveSa ne avirati pariNAma ke je cakitramehanA jabarajasata ddhA hatA, te te jevI A bhagavAnanI vItarAga pariNati pariNamI ke takSaNa bAghA banI UThIne nAThA. (7-8-9-10-11-12-13) bhagavAna jyAre lapakacaNarUpa gajarAja para caDhayA tyAre, hAsya, arati, rati, zAka, durgacchA, bhaya, vedaya (kAma)-e tuccha kRSipaMkti jevA, DhIlA mATInA Dhepha jevA deSa te bicArA kayAya cagadAI gayA ! Ama cAritramehane sarvanAza karI, niSkAraNa karuNarasanA sAgara A paramakRpALu deve jJAnAdi anaMta catuSTaya pragaTa karyuM ane (14-15-16-17-18) AvA A parama vItarAga prabhu trivekabaMdhu dAnasaMbaMdhI vine-dAnAMtarAyane nivArI, parama ahiMsAdharmanA upadezadAnathI sarvajanane abhayadAna padanA dAtA thayA lAbha saMbaMdhI vinane-lAbhAMtarAyane nivArI, parama lAbharasathI masta evA A prabhu, jagane AtmalAbhamAM vina karanArA lAbhAvinanA nivAraka thayA. paMDita vIrya vaDe karIne vIrya viddhanevItarAyane nivArI A prabhu pUrNa padavInA pegI banyA. ane bhogAMtarAya-u5 bhegAMtarAya e banne vidanane nivArI A prabhu pUrNa AtmasvarUpa ramaNatArU bheganA subhegI thayA. Ama ajJAnAdi aDhAra dUSaNathI rahita evA A jinadeva-vItarAga paramAtmA che jenA ananya guNonuM saMkIrtana munijanavRMda gAya che. Ividha parakhI mana vizarAmI, jinavara guNa je gAve re, dInabaMdhunI mahera najarathI, AnaMdaghanapada pAve re he malijina!"--zrI AnaMdaghanajI AvA parama nirdoSa guNamUrti zrImad vItarAga devanI A prakAre svarUpaparIkSA karI, A manavizrAmI jinavaranA guNa gAya che, te paNa A "dInabaMdhunI mahera najarathI - kapASTithI AnaMdaghana padane pAme che, arthAta te paNa jinezvaratulya paramAnaMdamaya sahaja AtmasvarUpa padane pAme che. kAraNa ke "jinapada nija pada ekatA, bhedabhAva nahi kAMI eTale siMhane dekhIne jema ajadulagata siMhazizune nija svarUpanuM bhAna thAya che, tema jinasvarUpanA darzane mumukSu bhakta AtmAne "darpaNa jima avikAra" prabhunA rUpadarpaNamAM nija svarUpanuM darzana thAya che. ane eTalA mATe ja AvA parama upakArI sahajAtma Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpI zuddha citanyanA havAmI zuddha citanyamUrtirUpa "bhAvItya' evA jina bhagavAnane parama ahaMtu bhagavane AtmahitAthI mumukSuo parama bhaktibhAvathI bhaje che, ane pUje che. zuddha citanyanA svAmI, sahajatmasvarUpa che; mumukSu jana evA te, bhagavAna jinane bhaje-prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) kAraNa ke je kharekhara ahaMta hoya te ja kharekhara bhagavat heya ne je kharekhara bhagavat hoya te ja kharekhara ahaMndu hoya, arthAt ja mane pUjAuM e jagatapUjya hoya A ata bhagavat he vAne lIdhe ja "aha"-pUjA che, kharekhara ahaMta arthAta bhAvaatpaNuM bhagavatpaNane AdhIna che. eTale jemAM teja bhagavataH kharekharUM paramAIsat bhagavat zuM che te ja ahaMta che ne te ja pUjA cha prakAranuM "bhaga bhagavata che "bhaga saMpana je heya te "bhagavat ', samama aizvaryAdi lakSavALuM "bhaga" jene varte che te "bhagavat'. A graMthamAM kahyuM che tema "bhaga' zabda prayoga A ja prakAramAM thAya che-"samagra X evA azvanI, rUpanI, yazanI, zrI vI, dharmanI ane prayatnanI- ema chanI 'bhaga' evI saMjJA che." eTale AtmAnuM anaMta jJAnAdi aidhave je karma bAvaraNathI tire bhAvane pAmeluM hatuM, te je parama puruttame apUrva AtmaparAkramathI karma AvaraNanuM vitaraNa karI AvirbhAva pamADayuM, ane Ama sarva vibhAvanA pari-yogathI AtmAnI zuddha svabhAvabhUta sakala zakti pragaTa karI je sahajatmasvarUpasvAmIe anaMta svarUpa saMpattinuM svAmIpaNuM-IzvarapaNuM prApta karyuM te ja Izvarane zuddha AtmArUpe-paramAtmArUpe bhajavuM e ja zreyaskara che. kAraNa ke AtmasvarUpane pAmelA zuddha AtmAmAM ja-paramAtmAmAM ja kharekharUM Izvara paNuM-bhagavatpaNuM ghaTe che, ane ukta cha prakAranuM 'bhaga' A jagatpAM kaIne viSe paramakRSTa paNe prakAzamAna heya te te tevA zuddha AtmArUpa-paramAtmArUpa at bhagavat arthAt jinezvara bhagavAnane viSe ja che. te A prakAre (1) A bhagavaMtanuM samagra-saMpUrNa ezvarya te IdrothI bhaktinamrapaNe karavAmAM Avela mahAprAtihArya vibhUtirUpa che, A aSTa mahAprAtihArya parathI A bhagavaMtenuM samagra aidharyarUpa "bhaga" spaSTa jaNAya che. athavA prakAratarathI sarva deva ezvaryarUpa bhaga: - AvaraNanI hAnithI je anaMtajJAnAdi AvyaMtara aizvarya pragaTavuM rUpasvarUpa bhaga: te ja A bhagavaMtane AdhyAtmika mahimatizaya pikAratuM samagra yazarUpa bhaga: aidharUpa bhAga che. (2) anuttara vimAnanA deva karatAM paNa A bhagavaMtanuM rUpa anaMtagaNuM abhirAma-parama suMdara hoya che, Ama anupama rUpa-svarUpa "bhagathI' paNa A "bhagavata" samagra-saMpUrNa hoya che, athavA AdhyAtmika dRSTithI joIe te jeNe pitAnI samasta cittattiorUpa pIone pitAnA anupama AtmasvarUpasauMdaryathI AkRSTa karI aMtarmukha karI hatI evA A * "cA samAccha, 4pa4 japhAra: : dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // " Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMta, AtmasvarUpasauMdarya anupama che. (3) ane A bhagavaMtane yaza te-cAtu rrrrrrrryLuM vastro pAnavALAtindra'- rAga-dveSa-parISahaupasargamAM parAkramathI samutha, rolekyaAnaMdakArI ane AkAlapratika e samagrasaMpUrNa che. - ane (4) A bhagavaMte ghAtikane uzkeda karavAnuM vikrama-parAkrama dAkhavyuM, tethI temane kevalAleka-kevalajJAnaprakAza prApta thaye, eTale temane niratizaya parama sukhasaMpasamanvitatA thaI e ja A kharekharA "zrImadda" bhagavAnanuM zrIrUpa "bhaga" che. A graMthamAM bhagavAnane mATe "puruSavarapuDarIka" evuM eka uttama pada pra ryuM che, te parathI paNa A bhagavAnanA ananya anupama zrImadupaNAne ja bhAva vyaMjita zrIrUpa bhagI thAya che. A upamAne biMba-pratibiMba bhAva mahAkavi "caraNa kamala haribhadrajIe atre sAMgopAMga ghaTALe che. puDarIke jema sarva kamalajAtimAM vara-satkRSTa che, tema A bhagavaMte puruSamAM vara puNDarIka samAna sarvazreSTha hoI puruSavarapuNDarIke che. puDarIke evA prakRtisuMdara-svabhAvathI suMdara che ke sauMdaryamUrti bhuvanalakSmI paNa tyAM AvIne nivAsa kare che ne te mana-nayana Adine AnaMdanuM Ayatana-dhAma thaI paDe che, tema atizayoge karI A bhagavaMte evA parama suMdara che ke kevalazrI Adi guNasaMpa AvIne temanAmAM nivAsa kare che, ne temanA darzanAdi AnaMdanA hetuo thaI paDe che. "gujarAyatirAjayonaguNaw. A aMge kavivara zrI AnaMdaghanajIe parama suMdara uljhakSA karI che ke-he bhagavaMta! Apa zrImadunA caraNakamalamAM kamalA-zrI nivAsa kare che, te samala ane asthira padarUpa paMkajane pAmara tuccha lekhI ne tamArA caraNa-kamalane nirmala sthira padarUpa dekhIne jANe tema karatI hoyanI ! Ama kamalA jenA caraNakamalamAM vase che evA he zrImad bhagavaMta! mahAre A manamadhukara tamArA zrImad caraNakamaLamAM e mugdha banyuM che, ke te suvarNamaya merune ane iMdra-caMdra-nAgaeNdrane paNa raMka gaNI, tamArA guNa-makaraMdanA pAnamAM lIna thaI gayo che. "caramakamalA kamalA vase re, nirmala thira pada lakha; samala athira pada pariharI re, paMkaja pAmara lekha..vimala jina dIThA leyaNa Aja. muja mana tuja pada paMkaje re, lIne guNa makaraMda raMka gaNe maMdara dharA re, iMdra caMdra nAgaeNdravimala." zrI AnaMdaghanajI. . temaja-(5) A dharmamUrti bhagavaMtanuM dharmarUpa "bhaga" paNa samagra che, sAzrava- anAzrava mahAgarUpa kividha, samyagadarzanAdirUpa trividha ane dAnAdirUpa catuvidha e A bhagavaMtene dharma paramAttama hovAthI sarva prakAre A bhagavaMtenuM dharmarUpa bhaga: dharmarUpa bhaga samagra-saMpUrNa che. (juo A graMtha pR. 105-106) prayatnarUpa bhaga: ane (6) A bhagavaMtanuM prayatnarUpa "bhaga' paNa samagra che. A prayatna anaMtavIrya bhagavaMta "paramavIryasamuO:'-parama viryathI samRtya-utpanna thayela, eka Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trido Adi mahApratimAbhAvane hetu ane samuddaghAta-zalezI avasthAthI vyaMgya-vyakta thata eve che. jeTaluM ane je AtmAnuM vIrya-sAmarthya teTale ane te prayatna thaI zake. A bhagavaMtanuM AtmavIrya-AtmasAmarthya parama utkRSTa che, eTale A bhagavaMtene prayatna-makRSTa yatna-AtmapuruSArtha paNa parama utkRSTa che. A bhagavaMtenuM AtmavIrya parama utkRSTa che, eTaluM ja nahiM paNa parabhAva-vibhAvane sparzaleza nahi hevAthI parama zuci-zuddha-pavitra che, tema ja sAyikabhAve hevAthI tene kaI kALe aMta na Ave evuM anaMta che. kAraNa ke A bhagavaMtanuM AtmavIrya nija AtmabhAvamAM pariNamyuM che ane nija guNavRttimAM vartanavaMtA varte che. AvA anaMtavIrya bhagavaMtanuM prayatnarUpa "bhaga" paNa anaMtaguNaviziSTa parama addabhuta heya emAM pUchavuM ja zuM? (juo A graMtha pR. 107-108) "anaMtavIraja jinarAjane, zuci vIraja parama anaMta re nija AtmabhAve pariNa, guNavRtti vartanavaMtare mana mohyuM." zrI devacaMdrajI. Ama uparamAM vivarI batAvyuM tema samagra evA ezvarya, rUpa, yaza, zrI, dharma ane prayatna e chae prakAranuM A samagra-saMpUrNa "bhaga" evaMbhUta-evA prakAranI tathArUpa dazAvALuM jeone vidyamAna che te "bhagavaMte" che,-"jayazaMpUto evabhUta bhagavate ja maLaze vighare je te mAvA, te mArI joDatu'...te prakSAvatine pUjAha bhagavatene namasakAra che ! "jIvaMta 4 rellAvatAM stotA.' -evaMbhUte ja"--evA prakAranI ahaMta bhagavat rUpa jenI tathArUpa parama AtmadazA pragaTa che, evA ahaMta bhagavaMte ja stavAI heI, joI vicArI vartanArA prekSAvatane "statavya'-stuti karavA yogya che. parvata para hAvata nama :'- evabhUte ja '--evA prakAranI siddha dazAne je bhagavaMte prApta thayelA che, teo ja kharekharA ahaMta-pUjA hovAthI, prekSAvatene-joI vicArI vartanArA vicAravaMta vivekI janene namaskArAI, namaskAra egya che. Adikara, tIrthakara, svayaMsaMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSa varapuNDarIka, puruSavaragaMdhahastI Adi sakala guNavizeSaNa jyAM avikalapaNe sAMgopAMga ghaTe che, evA je A ahaMta bhagavaMte ziva-acalAdirUpa siddhigatisthAnane saMprApta thayA che, ane Ama evaMbhUta naye jene tathArUpa zuddha AtmArUpa zuddha caitanyamUrtimaya siddhadazA -sahajAmasvarUpa sthiti pragaTI che,-evaMbhUte ja evaMbhUta naye kharekharA paramArthasata ahaM"--vizvanI prajAnA parama pAtra, parama pUjya "bhagavat che. ata eva te zuddha citanyamUrti ahaMtu bhagavat vivekI mumukSu AtmAthI ene namaskAra karavA gya che. kAraNa ke sarva sAcA AtmAthI ene sAdhya dhyeya, lakSa, Adarza te zuddha sahajatmasvarUpe sthitirUpa evaMbhUta siddha dazA che. eTale evaMbhUta pragaTa zuddha Atmathiti prApta thaI cUkavAthI je parama pUjya AtmasvabhAva pragaTa che, evA A ahaMta siddha bhagavaMta ja sarva sAdhakanA parama ArAdhya, parama upAsya, parama pUjya che. ane jo ke A ahaMta Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMte parakRta-bIjAe karelI pUjAne IcchatA nathI ane temane stuti-nidAnuM kaMI prajana nathI, te paNa temanI pUjAthI sAdhakanuM pitAnuM AtmasiddhirUpa kArya siddha thAya che, eTale emanuM pUjana e sAdhakanA pitAnA ja AtmakalyANanI vAta che, mATe te upAsanA jina caraNanI atizaya bhakti sahita" tene atyaMta atyaMta kartavya che ja. pUjanA te kIje re bAramA jinataNuM re, jaya pragaTa pUjya savabhAva parakRta pUjAre je Irache nahiM re, sAdhaka kAraja dAvapUjanA. jinavara pUjA re te nija pUjanA re, pragaTe anvaya zakti, paramAnaMda vilAsI anubhave re, devacaMdra pada vyaktipUjanA-zrI devacaMdrajI. upAsanA jina caraNanI, atizaya bhakti sahita."-zrImad rAjacaMdrajI. atre zaMkA thavI saMbhave che ke jinadeva-"ahaMta bhagavat " e ja sadudeva che ema tame zA pramANuthI kahe che tene uttara eTale ja che ke temanA parama nirdoSa vacana pramANathI, temanA parama guNasaMpanna yathAkhyAtacAritramaya vItarAga jAvAhika caritrathI, ane temanI parama niSa parama zAMtamUrti "prazamarasadi :' nimagna' mudrA parathI. A graMthamAM ja kahyuM che tema "thAti vikaTiparizuddha da -vAkya-vacana e vaktAne oLakhavAnuM liMga-ciha kaSa-cheda-tApa che, eTale vacanaprAmANyathI puruSaprAmANya vicakSaNa ane mAnya parIkSA kare che. jenuM vacana pUrvAparaaviruddha ane yathArtha yuktiyukta sanyAyasaMpanna haya, jemAM pade pade vItarAgatA ja nirjharatI hoya tene ja vicakSaNe pramANa gaNe che. mahAna haribhadrasUrijIe kahyuM che tema "vIra pratye mane pakSapAta nathI, kapilAdi pratye dveSa nathI, jenuM vacana yuktivALuM hoya tenuM ja grahaNa karavA gya che;" arthAta keI paNa mata-darzananA Agraha ke pakSapAta vinA, atyaMta madhyasthatAthI pramANika nyAyamUrtinI jema nyAyatulA barAbara jALavIne, A graMthamAM kahyuM che tema " ffTarizuddhatA"--vikeTiparizuddhatAthI parIkSA karatAM, kaSa-cheda-tApanI vividha agniparIkSAmAMthI je vacana samuttarNa thAya, je trikoTiparizuddha heya, tene ja madhyastha tatvaveSake pramANa kare che. (A kaSa-cheda-tApa parIkSA dharmavaracaturata aMge juo pR. 300-301). A kaSa-cheda-tApa parIkSA vaDe cakavarI dharmazAstrarUpa suvarNanI parIkSA vicakSaNa puruSo kare che, temAMthI tItha kare A jinapravacana aNIzuddha samuttIrNa thAya che, eTale ja AvI vikeTiparizuddhatAe' karIne A bhagavaMta jinadevoe pravartAveluM dharmacakra ItarapraNIta dharmacaka karatAM "vara"--pradhAna zreSTha che ema A lalitavistaraNa graMthamAM Dilima nAdathI ughaLyuM che, ane eTale ja A graMthamAM A bhagavatene mATe Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazAstarannAdaLa'-varavaturata : -dharmavaracaturAcakavartIe evuM parama gauravapUrNa viziSTa pada prayukta karyuM che. ubhaya kahitAvaha paramakasaMgrAhaka A dharmacakravatI e jagatAraka tIrtharUpa zuddha "dharmacakra"nuM-sarva zekanA nAza karanArA yathArtha "azaka" dharmacakranuM pravartana karI, pitAnA "tIrthakara' nAmane sArthaka karyuM che. cakrI dharamatIrathataNe, tIrathaphala tatta sAra re, tIratha seve te lahe, AnaMdaghana niradhArare...."-zrI AnaMdaghanajI. jagaguru jIvanmukta asnehI, deha chatAM ye jeha videhI muktitaNe mAraga jagabaMdhu, bedhe adUSaNa karuNasiMdhu jaya. -prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) temaja te tIrthakara bhagavaMtanA adhyAtma caritra pratye paNa sahaja daSTipAta karatAM pratIta thAya che ke-A "jinadeve e-ahaMta bhagavaMtoe mehanIyAdi cAra ghAtikane saMkSaya karI jJAnAdi anaMta catuSTaya pragaTAvyuM che. AtmaguNane dharmatIrtha saMsthApaka apAya-hAni karanArA A ghAtikarmone apagama thaye hevAthI, parama emane apAyAparama atizaya samasta jagatamAM anya koI vizvakalyANakArI paNa vyakti karatAM caDhIyAte e atizayavaMta guNa vase che. tIrthakara kevalajJAna-kevaladarzananA pragaTapaNAthI A sarvajJa-sarvadazIne jJAnAtizaya guNa sauthI caDhIyAte asAdhAraNa va che. karmanAza ane dharmaprakAzane lIdhe parama pUjya e zuddha AtmasvabhAva pragaTayo hovAthI emane pUjAtizaya jagatamAM sarvazreSTha va che. ane deha chatAM dehAtIta dazAe vicaratA A jIvanmukta bhagavAna, parama amRtavANIthI paramArtha meghanI varSo varSovI jagajIvanuM parama kalyANa karatA hevAthI emane vacanAtizaya guNa sarvotkRSTa va che. Ama parama zAMtiprada dharmAmRtane pravAha vahAvI jIvanA mahAbhavananI amogha cikitsA karanArA A bhavavyAdhiSivara tIrthakara bhagavate jagatane tAranArA parama kalyANakArI dharmatIrthanuM saMsthApana karI, zuddha dharmacakanA pravartana vaDe "bhavaduHkhavAraNa zivasukhakAraNa" zuddha dharma prarUpI, duSTa asAdhu janene duSTa mArga choDAvI ne ziSTa sAdhujanene ISTa paramArtha mAge caDhAvI, sarva jagatajaMtunuM paramArthahita karavArUpa parama kAnugraha Acare che-parama leke pakAra kare che. ane eTale ja AvA parama vizvakalyANakArI vizvavaMdya tIrthakara bhaga vaMtane saMta kavijanee mahAvaidya, mahApa, mahAmAhaNa, nirdhAmaka, sArthavAhaAdi yathArtha upamAo ApI emane mahAmahimA saMgIta karyo che. ti nirdhAmaka mAhaNe re, vidya gepa AdhAra che . devacaMdra sukhasAgarU, bhAvadharama dAtAra ajitajina!"zrI devacaMdrajI. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezana jJAna cAritra triveNI, saMgama tIratha zivapatha zreNa; e jasa tIrthe nitya nimajajI, pAvana jana so pApa vivaI. jaya. - prajJAbedha mokSamALA (svaracita) AvA A tIrthaMkara deva-jinadeva e ja divya AtmavibhUtithI vibhUSita evA sadudeva heI sarva AtmAthI mumukSuonA ArAdhya Adarza deva che. kAraNa ke "Icche che je jogIjana"--mumukSu jogIjana je anaMta sukhasvarUpa "mULa jinadevanA zuddha te Atma pada" icche che, te ja jinadeva che, te ja paramAtmA. paryAya nAma: che. A paramAtmAnA aneka guNaniSpanana nAma prasiddha che. jemakeparamArtha gharanA sakala karmamalathI rahita hevAthI te nirmala che. kevala AtmA zivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evA kevala jJAnadarzanamaya hovAthI te kevala che. sarva azucithI vajita evA eka advaita zuddha jJAyaka svabhAvanA pragaTapaNathI te zuddha che. samasta parabhAva-vibhAvathI AtmAne vivikta-pRtha-alaga karyo hovAthI te vivikta che. paripUrNa AtmasvarUpanuM prabhutva prApta karyuM hovAthI te prabhu che. paripUrNa AtmasAmrAjyanA Iza-zAsanakartA svAmI hovAthI te Izvara che. jaganA bIjA badhA padArtha karatAM parama ISTa hovAthI te vizvanI viziSTa zreSTha vibhUtirUpa parameSThi che. sakala parabhAvathI para thayelA hovAthI temaja parAtpara evA parama padane pAmelA hovAthI te parAtmA athavA paramAtmA che. rAga-dveSAdi AMtara zatruone haNI nAMkhI, zuddha sahaja nija svarUpane jaya karyo hovAthI te jina athavA arihaMta che. anupama AtmavIratvathI raMjita thayelI kevalathI tene svayaMvarI hevAthI te zrImad rAmApati che. parama AtmazAMtine pAmelA hovAthI te zAMta che. sadA zivasvarUpakalyANusvarUpa hevAthI te sadAziva che. traNe bhuvanane zamakara-Atmasukhakara hevAthI te zaMkara che. jJAnavaDe sarvavyApaka hovAthI te viSNu che. sarva karmaleza haranArA hevAthI te hari che parama brahmajJapaNAthI te parabrahma che. svayaMsaMbuddha havAthI buddha che. sakala jagatanI parama pUjAnA parama pAtra hevAthI te ahaMta che. samagra aizvaryAde pavidha bhAgasaMpanna hevAthI te bhagavata che. zuddha Atmasiddhi prApta karI AtmA siddha karyo hovAthI te siddhAtmA che. niraMtara AtmAmAM ramaNa karI rahyA hovAthI te rAma che. sarva pradeza zuddha prakaTa mUrtimAna citanyadhAtumaya hevAthI te zuddha caitanyamUrti che. sahaja zuddha AtmasvarUpamAM sahaja niHprayAsapaNe niraMtara vattI rahyA hovAthI te sahajAnmasvarUpa che. ityAdi aneka yathArtha tatvavAcaka nAmathI A jina paramAtmA-ahaMta bhagavatu oLakhAya che. "ziva zaMkara jagadIzvarU, cidAnaMda bhagavAna lalanA. jina arihA tIrtha karU, tisarUpa asamAna...lalanA...zrI supAsa, alakha niraMjana vaccha, sakala jaMtu vizarAmalalanA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadAna dAtA sadA, pUraNa AtamarAma lalanA...zrI supAsa. parama puruSa paramAtamA, paramezvara paradhAna lalanA. parama padAratha parameSTi, paramadeva paramAna lalanA zrI supAsa. vidhi viraMci vizvabharU, hRSIkeza jaganAtha lalanA. aghahara aghamecana dhaNI, mukti paramapada sAtha lalanA zrI supAsa." -zrI AnaMdaghanajI karma jItyAthI jina che jigu, sarvajJa jJAne vyApaka viSNu zaMkara sahunuM zuM karavAthI, hari puruSottama agha haravAthI jaya jina devA! sahaja svarUpe svayaM pragaTayAthI, brahma svayaMbhU buddha bujhayAthI rAma tame che AtamarAmI, svAma tame cho cetanasvAmI...jaya. -prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) 6. ahaMtu caitya: jinapratimApratiSThA "jaha siddhANa patiThThA tilogacUDAmaNimmi siddhpde| / AraMvAra tada roDa mA gutikRtti -zrI haribhadrasUri (paMcAzaka, 8-34) jaya sahaja svarUpI zuddhacetanyamUrsi! zrImada bhagavadIMta citya te zAtamUrsi! karatuM citasamAdhi arpatu AtmazAMti, haratuM bhaqupAdhi kApa mohabrati svaracita (A graMthanuM maMgalAcaraNa) Ama jenAmAM sadevapaNanA sakala avikala guNalakSaNa vidyamAna che evA zuddha citanyamUtti bhAvacetya ahaMta bhagavat jema parama vaMdha, parama pUjya, parama upAsya, parama ArAdhya, parama sevya che, tema te ahaMta bhagavaMtanuM satata jina paDiyA smaraNa karAvanAra, te bhagavAnanA paramazAMtarasanimagna savarUpanuM jina sArakhI" pratibiMba pADanAra "jinabiMba"-jinapratimArUpa dravyatya paNa parama upakArI nimitta sAdhana jANI mumukSue parama bhaktithI vaMdanA yegya, pUjavA gya, upAsavA yogya, ArAdhavA gya, sevavA yogya che. A graMthamAM 'cityane artha,-"citta" aMtaHkaraNa tene bhAva vA karma tene "ca" pratyaya lAgavAthI "catya"--ema vyutpatti artha parathI prazasta samAdhicittanA utpAdakapaNAne lIdhe-phAstaranarfjillAvAravAna-ahata "pratimA-ema spaSTa kahyo che. prati = sAmuM, mA = mApavuM eTale jevuM vitarAga jina bhagavAnanuM svarUpa che, tevuM ja sAmuM mApa karI zakAya evuM jinasvarUpavItarAgasvarUpa pratimApita kare te "jinapratimA che, te jinA bhagavAnanA pragaTa mUtta thayelA vItarAga bhAvane je mUrtimAna kare te "jinamatti' che. je prazAMta dravyatyanA-jinapratimAnA-vItarAgamUrtinA darzanathI te parama zAMtarasanimagna bhAvayanuM-zuddha citanyamUrti bhAvajinanuM sadA smaraNa thavAnuM-ciMtavana thavAnuM dhyAna thavAnuM uttama nimitta thAya, te bhagavAnanA kAyamI akhaMDa smArakarUpa jinapratimA jIvane Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama upakArI avalaMbana sAdhana che. ane eTalA mATe ja "jina parimA jina sArikhI'jinapratimAne jina sArikhI gaNI tenI vaMdanA-pUjanAnuM zAstrakAroe spaSTa vidhAna karyuM che jenuM A caityavandana sUtra pote ja pratyakSa pramANa che. temaja-jema trilecUDAmaNi siddhipadamAM (zAzvata siddha AtmasvarUpamAM) siddhonI pratiSThA che, tema caMdra-sUrya che tyAM lagI A supratiSThA he!" evA prakAre jinAlayamAM jinapratimAnI pratiSThA veLAe bhAvanA karavAnuM je vidhAna paMcAzakazAstramAM zrI haribhadrasUrijIe karyuM che, te paNa A jinapratimAnI vaMdanA-pUjanAnI jagatamAM mahApratiSThA ja kare che. - jinamudrAnA darzana thatAM mumukSune bhAva upaje che ke A mUrti jANe "abhiyabharI racI' heyanI ! sakala upamAnathI vilakSaNa heI, ene kaI upamA ghaTatI nathI. A zAMtasudhArasa jhIlI rahI che ne tene nirakhatAM keme karI tRpti "abhiyabharI upajatI nathI. ane tenA sahaja udgAra nIkaLI paDe che kemUrati racI re" ahe! AnI daSTi kevA prazamarasamAM nimagna thayelI che! AnuM | mukhakamala kevuM prasanna, zAMta, saumya che! nathI dekhAtI AnA kheALAmAM kAminI ke nathI AnA hAthamAM kaI hathiyAra ! ahe! samabhAvabharI enI dRSTi jANe sama pariNAme jagane dekhI rahI che ! enI prasanna mukhamudrA parama cittaprasannatA vyakta karI rahI che! enI asaMgatA jANe sarva parabhAvanI parivajInA prakAzI rahI che ! enA khullA khAlI hAtha jANe ema sUcavI rahyA che ke amane have A citravicitra jagat sAthe koI levAdevA nathI. ame amAruM kAma karI lIdhuM che, have amAre kaMI paNa karavApaNuM rahyuM nathI. aho ! bhAvaahaMta bhagavAnanA bhAvanuM AvuM sUcana karatI AvI adUbhuta nirvikAra mudrA meM pUrve kadI paNa dIThI nahotI. kharekharajagamAM kaI vItarAga deva hoya te te AvA ja ghaTe. huM dhanya chuM, dhanya chuM, ke avI divya mUrtinA mane darzana thayAM. ema bhAvatAM tenA romAMca ullasita thAya che, ane tene aMtarAnaMda tanamAM nahi samAtAM AnaMdAzrudhArArUpe chalakAya che. abhiyabharI mUrati racI re, upamA na ghaTe keya; zAMtasudhArasa jhIlatI re, nirakhata tRpati na hoya vimalajina dIThAM leyaNa Aja."-zrI AnaMdaghanajI "upazamarasabharI sarvajanazaMkarI, mUti jinarAjanI Aja bheTI; kAraNe kAryaniSpatti zraddhAna che, tiNe bhavabhramaNanI bhIDa meTI. sahaja." - zrI devacaMdrajI. wwwwwww *"prAmAnika dRdizu karaje, janama minare : karayugamapi yatte zastrasaMbaMdhavandhyaM, tadasi jagati devo vItarAgastavameva // " -mahAkavi dhanapAla Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I. sAdhanA zuddhi zuddha sevA " je jANai arahaMte davyattaguNatapaz2ayattehiM / para jhALaniyamaQA moja haju nA taraNa strA" -maharSi kuMdakuMdAcAryajI " "paramezvara avalaMbane rAmyA je jIva, nirmala sAyanI sAdhanA teha sAdhe sadIva."-zrI devacaMdrajI je AvA dravya-bhAva cityarUpa puSTa AlaMbana nimittarUpa ahaMta bhagavata nuM- jinadevanuM avalaMbana le che, teo ja zuddha AtmasvabhAva dharmarUpa nirmala sAdhyanI sAdhanA sadAya sAdhe che; teo ja bhagavAnanI zuddha bhaktirUpa ArAdhanA, saMbhava deva te upAsanA, sAdhanA, sevana karavAne samartha thAya che. eTale mekSaphaLanA dhure seve seve re' kAmI mumukSu jIve te bhagavAnanuM zuddha ArAdhana-sevana karavA tatpara thavuM, te pitAnA ja AtmakalyANanI-AtmahitanI vAta che. ethI karIne sauthI prathama te bhagavAnanuM sevana karavA AtmAthI mumukSue sarvAtmAthI pravartavuM joIe. eTalA mATe ja mahAgItAtha mahAmuni AnaMdaghanajI kahe che ke - saMbhava deva te dhura se seve re." arthAt A parama upakArI, parama karuNasiMdhu bhagavAnane tame "dhure sauthI prathama, sauthI paheluM, parama pradhAnapada ApIne se, bIjA badhA kArya karatAM ene paheluM sthAna ApIne se. jaganA bIjA badhAM kAma tucchaa5 phaLadAyI A leka pUratAM ja upayogI ke upakArI che. paNa A prabhusevArUpa kharekharUM svArtha' kArya te parama mekSaphaladAyI ane A leka-paralokamAM AtmAnuM parama kalyANakArI, parama upakArI che. mATe e prabhusevAne parama upAdeya gaNI, jaganA anya kaI paNa padArtha karatA anaMtaanaMtagaNa mahimAvAna A parama "ahaMtu" prabhune parama pUjAnA pAtra, parama pUjya, parama ArAdhya, parama upAsya ane parama sevya gaNI, tenI pUjAmAM, tenI ArAdhanAmAM, tenI upAsanAmAM, tenI sevAmAM sauthI prathama tatpara thAo! . ane te zuddha sevA kevA prakAre karavI joIe te mATe AnaMdaghanajI kahe che ke -"lahI prabhu sevana bheda',-prabhunA sevanane bheda lahI-pAmI-jANI-samajI tame sarveya te svarUpanA svAmI evA prabhune se! A lahI prabhu sevana lekettara devane ghaNuM che temanuM svarUpa samajyA vinA bheda laukika rItathI seve che, A laka-paraleka saMbaMdhI laukika phalanI AkAMkSAthI-AzAthI seve che, athavA krodha-mAna-mAyA lebha Adi daza saMjJA sahitapaNe seve che. Ama alaukika devanI lokika phala-kAmanAthI laukikapaNe karAtI sevA te zuddha sevA nathI. zuddha sevA te (1) prabhu pratye parama upAdeya buddhipUrvaka, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) AhArAdi daza sa`jJAnA nidha sahita, rahitapaNe niSkAmapaNe karavAmAM Ave te ja atre cAgamIjarUpa thaI paDe che. tyAre te sevanane bheda zuM che ? te ke sevana kAra paDelI bhUmikA 2 abhaya adveSa kheda. 'prabhusevananA kAraNarUpa pahelI bhUmikA abhaya, adveSa ne akheda che, mATe tame abhaya, adveSa, te akheda prApta karI prabhunI sevA karo. prathama bhUmikA baMdhAyA vinA upalI bhUmikA baMdhAya nahiM, mATe tame prabhusevArUpa alokika prAsAdanI prathama dRDha bhUmikA bAMdheA, majabUta pAye nAMkhA,--ke jethI karIne anuba MdhathI te mahA divya prAsAdanu sAMgopAMga nirmANu saMpUrNa karI, tenA para muktirUpa kalaza caDhAvI, vastusvarUpanI siddhirUpa 'vAstu' karAvI, te anupama prAsadamAM nira Mtara nivAsa karavAnu pama saubhAgya tame prApta kare! ane te prathama bhUmikA tA abhaya, adveSa ane apeda che, mATe A guNatrayI prathama prApta karI, tame A AtmasvarUpanuM prabhutva pa:melA parama prabhune seva ! temAM--pariNAmanI caMcaLatA, dhRjarApaNuM, asthirapaNuM, kaMpAyamAnapaNuM, saMkSeAlapaNuM tenuM nAma 'bhaya', tenA abhAva te abhaya; kA pratye arecaka bhAva, aruci, aNugame, abhAve tenuM nAma 'dveSa', tene abhAva te adveSa; pravrutta karatAM thAkI jaIe tenuM nAma ' kheda ', tenA abhAva te akheda AvA abhaya adveSa prApta thaI prabhubhaktimAM Ave akheda bhAva kayAre upaje ? acittva ciMtAmaNi samA prabhunA ane prabhubhaktinA mahimA jyAre hRdayamAM vase tyAre; suraghaTa, suramaNi, surataru prabhunA parama maRsimA AgaLa tuccha-pAmara jANe tyAre; prabhunA guNa-makara MdanA pAnamAM lIna thayeleA mana-madhukara sutra maya merune ane iMdra, caMdra, nAge...drAne paNa parama zrImAn prabhupAse raka gaNe tyAre; paraMmazca sapanna prabhunI guNasa'padA AgaLa jyAre surapati-narapati saMpadA durgaMdhI kadantarUpa bhAse tyAre. Ama thAya tyAre ja prabhubhaktimAM athAka evA sAceA apUrva raMga lAge. vaLI jyAre sasArA parapravRttimAM jIva kheda pAme, tyAre ja A mekSA bhaktipravR ttamAM akheDha upaje jyAMsudhI parapravRttimAM akheda hAya, tyAM sudhI bhakti bAda AtmapravRtimAM akheDha upaje nahi, ' bhave kheda ' thAya tyAre 'zive akheDha' thAya. para sAthenI anatI prati tADe te ja prabhunI sAthe prIti joDe. * sevana kAraNa pahelI bhUmikA re abhaya adveSa akheDha' 19 (3) A leAka-paraleAka saMbaMdhI krAmanA thAya. AvI je sazuddha sevA che, te ja ** nAtha bhakti rasa bhAvathI re....manamADunA 2 lAla, bhRgu jANu para deva....2 vikheDunA 2 lAla. ciMtAmaNi surataru thakI re....mana. adhikI arihaMta seva...re vi karA sAcA raMga jinezvaru, saMsAra viraMga sahu anna re; surapati narapati saMpadA, te tA duragaMdhI kadanna re....karA sAcA, "" zrI devaca'drajI. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che muja mana tuja pada paMkaje re, lIne guNa makaraMda raMka gaNe maMdaradharA re, idra caMdra nArmedravimala jina." zrI AnaMdaghanajI, prIti anaMtI para thakI, je teDe te joDe eha; parama puruSathI rAgatA, ekatvatA he dAkhI guNagehaSabha, " zrI devacaMdrajI. Ama zuddha prabhusevAnI prathama bhUmikA paNa AvI vikaTa ne durgama che, chatAM mugadha sugama karI sevana Adare", arthAta alaukika jinamArganuM jene bhAna nathI ne te divya mArgane yathArtha paNe dekhavAnI alaukika samyaga cagadaSTi jene "kapaTarahita thaI lAdhI nathI, te mugdha jane, mUDha ajJAnI bAla bheLA jIve Atama arapaNuM re, bhagavAnanuM sevana jANe sugama heAya ema jANe Adare che. paNa AnaMdaghanaSada reha" prabhunI sevA "sehalI -helI nathI paNa ghaNI ja dehalI che, kAraNa ke avirAdhakapaNuM thAya nahiM ne jIvanA "dilanuM kapaTa" jAya nahi, tyAM lagI prabhu prasanna thAya nahiM ne te parama karuNAnI karuNu phaLe nahi, parabhAva pratyenI pratirUpa virAdhakapaNuM DAya nahiM, tyalagI prabhu sAthe prItirUpa ArAdhakapaNuM jeDAya nahi. zrI devacaMdrajIe kahyuM che tema "prIti anatI para thakI, je De te jeDe eha." zrI AnaMdaghanajIe paNa evA ja bhAvathI spaSTa prakAryuM che ke"kapaTa rahita thaI Atama arapaNu re, AnaMdaghanapada reha.' kapaTa rahita thaI prabhunA zaraNe AtmArpaNa karavuM e ja AnaMdaghana pada pAmavAnI rekhA che. paNa pitAne AtmA anyatra parabhAvamAM arpita heya ne kahevuM ke huM AtmArpaNa karuM chuM vA prabhune bhajuM chuM, te te pragaTa kapaTa che, AmavaMcana che. AvuM parabhAvamAM AsaktirUpa kapaTa ne tyaje tyAMlagI prabhune bhajavAnuM ke prabhucaraNe AtmArpaNa karavAnuM kyAMthI bane? A kapaTarUpa mAtRsthAnathI"--mAyAthI jenI aMtaraMga pariNati ane vRtti parabhAva-vibhAvamAM rAcI rahI che, te mugdhajana bahiraMga vRttithI sevAnI game tevI ceSTA kare, te paNa te sAcI kAryasAdhaka vA samyak kema bane? zrI devacaMdrajInuM mArmika rahasyapUrNa vacana che ke dravya kiyA sAdhana vidhi cAvI, je jina Agama vAMcI; pariNati vRtti vibhAve rAcI, viNe navI thAye sAcI" zrI devacaMdrajI " labdhyAdinimittaM mAtRsthAnataH samyakkaraNe'pi zubhabhAvAnupapattiriti / na, tasya sAravAre i lalitavistarA (juo A graMtha pR. 17 thI 19) eka ne eka ja anuSThAna-kriyAmAM kanA bhAvabheda-Azayabheda pramANe phelabheda hoya che. mATe viSa, gara, anuSThAna, taddhitu ane amRta e pAMca anuSThAna prakAranuM svarUpa samajI, mumukSue anuSThAna ja sevavA yogya che. A viSa-gara anuSThAna leka saMbaMdhI dhana-kIrtAi-pUjAsatkAra Adi phalakAmanAthI je karavAmAM Ave te viSa anuSThAna che, kAraNa ke sacittane amRta-tanhetu anuSThAna mArI nAMkhatuM hovAthI ane tuccha pRhA vaDe karIne mahatuM evA anuSThAnanI AzAtanArUpa thatuM hovAthI te AtmAne viSarUpe pariNamI kharekharU viSaanuSThAna thaI paDe che. paraleka saMbaMdhI upAya Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 phalakAmanAthI karavAmAM AvatuM anuSThAna paNa te ja kAraNathI AtmA ne gararUpe (Slow pison) pariNamI, kAlAMtare haNI para anuSThAna thaI paDe che. saMpUrjhanaja kiyA jema tatvasamajaNa vagara karavAmAM AvatuM anuSThAna karyuM na karyA barAbara heI ananuSThAna thaI paDe che. sadanuSThAna pratyenA rAgathI-bahumAnathI karavAmAM AvatuM anuSThAna, zubha bhAvanA aMzane lIdhe sadanuSThAnano hetu-takretu thaI paDe che. A jina bhagavAne kahyuM che ema jANI, bhAvasArapaNe saMvegaraMgathI karavAmAM AvatuM anuSThAna, AtmAne amRtarUpe pariNamatuM hovAthI amRta anuSThAna thaI paDe che. mATe AmAM viSa ane gara e bane prakAranA vikriyArUpa anuSThAnane hAlAhala viSa jevA AtmaghAtaka jANI dvarathI tyajI daI trIjA ananuSThAnane karyuM na karyA barAbara evuM akriyArUpa jANa AmAthI mumukSue te AtmAne amRtarUpe pariNamatuM evuM sakriyArUpa amRtaanuSThAna ke tenA heturUpa tahetuanuSThAna ekAMta zuddha AtmAthe ja AdaravA yogya che. jema rAdhAvedha sAdhanArA bANAvaLIne lakSa rAdhAnI (pUtaLInI) kIkI para ja hoya, tema ArAdhaka puruSa satata Atmasiddhine ja lakSa rAkhI sarva zuddha ArAdhanA kare, sarva AtmasAdhana seve jJAnanI khAlI pokaLa vAto karavA rUpa zuSkajJAnIpaNuM _zuddha ArAdhanA: nahiM karatAM, zamasaMvegAdi tathA samiti gupti Adi sarva "nizcaya rAkhI lakSamAM, "paramArtha hetumULa vyavahAra Acare, temaja aMtarbhedarahitapaNesAdhana karavAM sAya' anupagapaNe yaMtravat karAtI mAtra bAhya kriyAmAM rAcavArUpa kiyA jaDapaNuM nahiM karatAM, te te avazya karavA gya AvazyakAdi kriyAmAM A pagapaNe UMDA utarI tene adhyAtmarasa cAkhe. jemake-sAmAyikanI pratijJA letAM te samabhAvamAM sthiti kare, pratyAkhyAna karatAM parabhAva paccakhe, svAdhyAya karatAM AtmabhAvamAM varsa, cityavandananAMtargata caturvizati stava karatAM prabhune sahajAtmasvarUpa bhAva ciMtave, sadguruvaMdana karatAM temanuM AtmArAma paNuM bhAve, pratikramaNa karatAM svarUpatima daSanI kSamA yAcI svarUpasthAnamAM prati-- pAchuM kamaNa-gamana kare, ane kAryotsarga karatAM dehAtIta dazAne anubhava abhyAsa kare. Ama sarva dravya kriyA te ArAdhaka puruSa adhyAtmapariNatirUpa bhAvakiyAnA anusaMdhAnapUrvaka kare; ane caDhatA pariNAma rAkhI uttarottara kriyAzuddhithI prItianuSThAna Adi cAra prakAranI anuSThAnakakSAone spaze. arthAt prastuta kiyA pratyenA parama premathI prItianuSThAna Adare. parama prItiyukta pUjyabhAvathI bhaktianuSThAna Adare. zAstravacana anusAra yathAsUtra Adarza AcaraNarUpa vacana anuSThAna Adare. ane pachI abhyAsajanya daDha saMskArathI vacananA saMga-avalaMbana vinA ApoApa pravartatuM, evuM sarva parabhAva-vibhAvanA saMgasparza vinAnuM asaMgaanuSThAna Adare ane Ama amRtakiyAnA anuSThAnathI AtmAne amRta kare. Ama mugdhajane bhale game tema mAnatA he, paNa vAstavika rIte A sevAnuM svarUpa vicArIe te "sevana agama anUpa"--A sevana agama ane anupama che. taravAranI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra para sthiti karavI sehalI che, paNa jina bhagavAnanI 'caraNasevA' ' sevana agama anUpa' dohalI che; taravAranI dhAra para bAjIgarA nAcatA dekhAya che, paNa A caraNasevAnI dhArA para devA paNa rahI zakatA nathI. ane tevA prakAre bhaktaziromaNi zrI AnaMdaghanajIe gAyuM che-- "dhAra taravAranI sADhulI dehalI caudamA jinataNI caraNa sevA; dhAra para nAcatA dekha khAjIgarA, setranA dhAra para rahe na devA." 66 dohalI haiA lAla. zivagati jinavara deva, seva A para pariNati parityAga, kare tasu sehalI hA lAla, Azrava sarva nivArI, / je savara dhare hai| lAla, je jina ANA lIna, pIna sevana kare he lAla "--zrI devacaMdrajI --zrI AnaMdaghanajI dravyathI ane bhAvathI A caraNasevAnuM kevuM duMmapaNuM che, te tenuM sAmAnya svarUpa vicAravAthI paNa samajI zakAze. prabhunA svarUpAcaraNa caraNanA smaraNapUrNAMka temanA caraNukramaLa pratye va dana, pUjana, namana, guNustavana e Ardi bya zuddha dravyabhAva caraNasevA caraNasevA che, prabhu sAthe abhe thavAnI icchA, 'Ana'dhanarasarUpa' thavAnI bhAvanA, parabhAvamAM niSkAmapaNuM, vibhAva chAMDI svabhAvamAM vavuM, smAzrava tyajI saMvara bhAva bhajave, AtmAmAM jJAna-darzana-cAritrAdi tathArUpa AtmaguNa-bhAvanuM pariNamavu-pragaTapaNuM thavuM, arthAt prabhunA svarUpadhyAnanA Alekhane AtmAnuM svarUpAcaraNanI zreNIe caDhatA javuM, yAvat yathAkhyAta cAritrarUpa paripUrNa svarUpAcaraNane pAmavu' te sa` bhAvacaraNa sevA che. atre dravya sevAnA pratyeka prakAra paNa bhAva para ArehavA mATe ja che, ne tema thAya te ja bhAvajananayeAgya te dravya' e vyAkhyAnusAra tenu saphaLapaNuM che; nahi' te bhAvanuM ThAma-ThekANu' na hoya tA 'anuvono pratyaM' anupayoga te dravya e bIjI vyAkhyAnusAra tenuM paramA niSphaLapaNuM che. eTale ja bhAvanA anusa'dhAnavALI dravya sevAne paNa jJAnIoe prazasI che. . dravya seva vaMdana namanAdika, arcana vaLI guNagrAme jI; bhAva abheda thavAnI ihA, parabhAve ni:kAme jI....zrI cadraprabha0 zrI caMdraprabha jinapada sevA, hevAe je haLiyAjI; Atama anubhava guNathI maLiyA, te bhavabhayathI TaLiyA.....zrIcadraprabha dravyathI pUjA re kAraNa bhAvanuM hai, bhAtra prazasta ne zuddha; parama iSTa vAlhA tribhuvana dhaNI re, vAsupUjya svayaM buddha...pUjanA." zrI devaca'drajI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ema pUjA bahu bheda suNIne, sukhadAyaka zubha karaNI re; bhavika jIva karaze te leze, AnaMdaghana paddha dharaNI re...suvidhi." -zrI AnaMdaghanajI ane A zuddha prabhusevA agama che eTaluM ja nahi, paNa anupama che, arthAt A jagane viSe evuM keI upamAna nathI ke jenI tene upamA ApI zakAya; kAraNa ke A bhagavAnanuM svarUpa anupama che ne tenI caraNasevA kare che te paNa tevA ja anupama AtmasvarUpane pAme che, eTale te sevA paNa anupama che. dIpakane upAsI vATa jema dave bane che tema A AnaMdaghanarasarUpa paramAtmAnA caraNanI upAsanAthI AtmA paNa svarUpAcaraNanI zreNIe caDhI te ja AnaMdaghanarasarUpa paramAtmA thAya che. jina upAsI jina thAya che, dIpa upAsI vATa dive; jina sahajAnmasvarUpI evA, bhagavAn dAsanA zaraNa sudevA..jaya jina devA! -prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) F IV graMtha abhidheyaviSayaH graMthavastu digdarzana lalita amRta vAye satpade vistarelI, lalita visatarA A sUtra-svarNa guMthelI, pratipada ja parovyA nyAya mauktika aMge, RSivara haribhadra bhakti saMgaraMge. -svaracita (A graMthanuM maMgalAcaraNa) atre je cityanuM-bhAvaarhat bhagavatnI pratinidhirUpa sthApanAmUrtinuM- jinapratimAnuM parama upAdeyapaNe pratiSThApana karyuM, te citya (jinapratimA) pratye te ahaMta bhagavanA svarUpasmaraNapUrvaka je yathAvidhi vaMdanakiyA te caityavandana; caityavadana sUva, te cityavadananA bhAvane parama arthagaMbhIra pademAM sUtrita karavuM te lalitavistarA" vRtti, caityavandanasUtra; te caityavandana sUtranA paramArthaAzayanuM apUrva cihemavizadhinI tatvadarzana vistAratI tatvadazinI te "lalitavistara vRtti TIkA ane te "lalita vistarAne paNa paramArtha Azaya vyaMjita karatuM vivecana vistAratI te A bhagavAnanA dAsanI bhagavAnane bhakti. kusumAMjalirUpa "cihemavizodhinI" TakA. ATaluM sAmAnya sUcana karI A graMthanA abhidheya viSayanuM digadarzana karAvazuM. atre mULa cityavandana sUtranA viSaya para AvatA pahelAM zrI haribhadrasUrijIe A lalitavistAra graMthanI savistara prastAvanA AlekhI che, ane te atI upayogI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovAthI A vivecake tenuM vistRta vivecana karyuM che, eTale atre prastAvanA digadarzana tenuM piSTapeSaNa nahiM karatAM sujJa vAcakane tenuM sAvaMta avalokana karavAnI bhalAmaNa karIe chIe. A prastAvanAmAM cityavandananA saphalANA ane samyakUkaraNanI pucha mImAMsA karI, adhikArI-adhikArIne sUkSma viveka darzAvI, apavAdanuM bahAnuM AgaLa dharanArAone mukhacapeTikA karI, Agamavihita zreyamArganI udgheSaNa uddaghelI, ane "A zreyamArga mahApuruSa, kSINaprAya karmavALA, vizuddhaAzayI, bhavabihamAnI evA anabaMdhakAdine vyavasthita che, ane punaH zuddhadezanAnA anarNapaNane (agyapaNAne lIdhe anadhikAra ja che," ema harigarjanA karI haribhadrajIe, bhavAbhinaMdIone A cityavadananA adhikArI TharAvI anAdata karI, sAcA mumukSu AtmAthI evA apunabaMdhakAdi dazAvALA adhikArIone ja atra adhikArI gaNa, teone ja uddezIne prastuta viSayane prAraMbha karyo che. ane temAM prathama vyAkhyAnA pada-padArtha Adi cha prakAra darzAvI, jijJAsA-guruga-vidhi paratA Adi sapta vyAkhyAMgonI vicAraNAmAM - varSa gati mUDhatA ghanA"--dharma paratve mULabhUta vandanA che e mahAsUtrathI bhaktimArganI mahApratiSThA karI, "yathArthanAmA, vaparataMtravid, parahitanirata, parAzayavedI evA guru sAthe samyapha saMbaMdha te guruga,-AnA viparyayathI (ulaTA prakArathI) viparyaya (ulaTa prakAra, aguruga)" ema kahI, guNagaNaguru svaparasamayanA jANa, AtmajJAnI gItArtha gurune puraskAra karI, tethI ulaTA prakAranA agItArtha ajJAnI asayasa evA aguru athavA kugurune tiraskAra karyo che,-te eTale sudhI ke, taDyAhayAnamafpa sAhacAnaka samajApAncArAnathati"--tenuM-agurunuM vA kugurunuM vyAkhyAna paNa avyAkhyAna ja che -abhakSya-asparzanIya nyAyathI A anarthaphulavALuM che, ema spaSTa zabdomAM viraputra haribhadrajIe vIragarjanA karI che, ane chevaTanA alpabhavatA vyAkhyAMgamAM DiDimanAdathI udhyuM che ke -"nadi trimA cintAmArAvAsitu, gvA napusUrajarAttimAna cAhathA'- dIrdhadatyabhAgI jema citAmaNiratnanI prAptine hoya nahiM, tema aneka muddagalaparAvarta jeTalA dIrgha saMsArabhAgIo AvA acityacintAmaNi samA cityavandananI prAptine gya heya nahiM, paNa caramAvavartI apunarba dhakAdi ja Ane yegya heya. ATalI prastAvanA karI haribhadrajIe,cityavadana karatAM pUrva praNipAtadaDaka sUtra (namutthaNe) paDhavuM joIe eTalA mATe -tenI ja AdimAM vyAkhyA karI che, ane te praNipAtadaDaka sUtra paThatAM pahelAM paNa sAdhue ke zrAvake kevA praNipAtaSThakanuM nava pUrvavidhithI apUrva bhAvavRddhi karavI joIe te darzAvate dravyathI ane vibhAgamAM vargIkaraNa bhAvathI parama suMdara pUrvavidhi dAkhavI, A bhAvitAtmA mahAtmAe vagIkaraNa: haribhadrajInuM parama bhaktipravaNa hRdaye praNipAtadaDaka sUtrane avatAra karI, maulika saMzodhana tene 32 athavA 33 AlApaThenuM (AlAvAnuM) navavibhAgamAM apUrva vargIkaraNa karyuM che. (juo pR. 64-65) A cityavandana Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUvAntargata A praNipAtadaDaka sUtranI tatvasaMkalana kevI addabhuta che, tenuM svaprajJAthI parama addabhuta mAlika saMzodhana (Original research) karI ane tenA padenuM nava vibhAgamAM suyuktiyukta parama buddhigamya (Most Intelligent) vargIkaraNa (Classification) darzAvI, prajJAnidhAna zrI haribhadrasUrijIe potAnA prajJAtizaya paricaya karAvyuM che,-je kaMI paNa sahRdayane A mahAmati mahAtmAnI apUrva tattvaSTi pratye sAnaMdAzcarya bahumAna pragaTAvI natamastaka kare che. atre 32 AlAvA che ane bIjAnA mate "vyAvRttachanna" e AlA ja gaNatAM 33 AlAvA che. tenI navavibhAgavibhakta saMpadunI adbhuta saMkalanA A prakAre (1) prathama be AlAvA-arvata ane bhagavaMta (namaNu ja karatA statavyasaMpadu Adi mAnavaMtA) e tetavyanI-stuti karavA gyanI saMpa (bhAvalakamI nava saMpanI -bhAvaezvarya) dAkhave che. A mULa tetavya sate ja temAM bIjI adabhuta saMkalana badhI saMpadAonuM nibandhana ghaTe che. Ama AnA para ja badhI dhAmadhUma heI A tetavyasaMpadu kendrasthAne (Central) che. (ane eTale ja mukhapRSTha paranI khAsa AkRtimAM tene kendrasthAne mUkela che; ane itara saMpadAone tenI sAthe kArya-kAraNubhAva AvA bANa cihnathI darzAvyuM che.) (2) eTale pachI A tetavyasaMpanuM pradhAna sAdhAraNa kAraNa zuM? asAdhAraNa kAraNa zuM? e darzAvyuM che. (3) pachI A oNtavyasaMpane bIjA ne lekene zuM upaga? zuM upakAra? e darzAvavA sAmAnyathI upayogasaMpad ane tenuM kAraNa tathA vizeSathI upagasaMpaduM e kathana karyuM che. (4) AvA parama upakArI ahaMta bhagavaMtanI svarUpa saMpadu zI che ne zA kAraNe che te darzAvI, A prabhu bIjAone paNa Amatulya phala ApanArA che, ema tene mahAmahimA pragaTa karyo che. (5) ane chevaTe ziva-acalAdirUpa siddhigatisthAnane pAmelA eo abhayasaMpadune prApta che ema darzAvyuM che. e badhI saMkalana atre visatArathI nirUpaNa karI che; A samastane A vivecake yojelI A graMthanA sArasarvasvarUpa-hRdayarUpa khAsa AkRti je A graMthanA mukhapRSTha para mUkelI che te parathI - sujJa vAcakane sugamapaNe khyAla Avaze. A nava vibhAgamAM vibhakta saMpanuM ane tenA zIrSakamAM AvatA padenuM * pachI anukrame savistara varNana karyuM che. temAM prathama kendrastha tetavyasaMpad darzAvatA (1) ahaMta, (2) bhagavaMta e be be pada che. namolyu sadaMtAnaM--a ne namaskAra ho! Ama prArthanA vaDe bIjA- * ane prAyaH pratyeka padanA vyAkhyAnamAM vividha rasaprada bodhaprada nyAyacarcA-dArzanika mImAMsA goThavI che. tenuM digdarzana karAvatuM khAsa kASTaka A vivecake yeryuM che, te mATe juo pR. 406-407 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAna AdithI durlabha e bhAvanamaskAra sAdhya-sadhAvA cogya che. 1. svaitavyasaMpaduH "kurA mAnamaravAra: "r" viSapAnA:. arthAt Ama ahaMta bhagavaMta prArthanAthI jIvanI cittabhUmimAM sataprazaMsArUpa dharmabIjane prakSepa thAya che, jemAMthI aMkurAdikame yAvat mekSarUpa phalasiddhi thAya che. ane Ama prApta thatA A tatvadharmarUpa bhAvanamaska rane utkarSa Adi bheda che ja, arthAt bhAvanI taratamAtA pramANe A bhAvanamaskAranA paNa jaghanya-madhyama-utkRSTa Adi caDhatA utaratA prakAra hoya ja che, eTale Ama bhAvanamaskAra vaDe bhAvanamaskAranuM paNa sAdhana ghaTe che. A namaskAra che te pUjAthe che-"pUnArtha ja namaH" ane pUjA te dravya-bhAva saMkeya che--jUnA grAmajadUra, arthAt temAM kara-zira-pAda Adine saMnyAsa (samyakUnyAsa, adabathI-vinayathI sthApana) te dravyasa keca, ane bhAvasaMkoca te vizuddha manane niga che.-batara rA:vAhizvAno draSyo : mAsakrUratu vizuddharA mana niyana'. A pUjAnA "puSpa, Ami, tetra, pratipatti" ema cAra prakAra che. ne teonuM uttarottara prAdhAnya che, temAM prathama traNa dravya pUjAnA aMgabhUta che ne e prakAra-pratipattipUjA bhAva pUjArUpa che. pratipattipUjA eTale zuM? je jinasvarUpa che tene eka aMzathI mAMDIne sarva aMza sudhInA prahaNa-aMgIkaraNa vaDe nija svarUpanuM AvirbhAvana-pragaTapaNuM te pratipattipUjA che. arthAt samyagadarzana bhAvathI mAMDIne kevalajJAna bhAvaparyata uttarottara vadhatI dazAthI zuddha AtmabhAvanuM aMgIkaraNa-pragaTapaNuM te pratipattipUjA che atre "namo sva :'-namaskAra che. ahaM tene, emAM "jasetu e parathI sAmAnyathI bhAvanamaskAra kahyAM che, ema pitAne svataMtra abhiprAya jAhera karI, AcArya zrI haribhadrajIe "ane te kahe che" je du:" ema kahI, A bhAvanamaskAranI koI IcchAgAdimAM ghaTanA kare che ema bIjAono abhiprAya dhI, atre prasaMgathI pitAnA parama priya (most favourite) icchAga- zAstroga-sAmarthyoganuM svarUpa darzAvatA 9 kaleka svaracita gadaSTisamuccayamAMthI avatArI, bIjAonA abhiprAye IcchAgAdinI bhAvanamasakAramAM ghaTanA karI che. atre namaskAra he ahaMtone" emAM bahuvacanI praga che, te ekAtmavAdI aMta matanuM nirasana karI ahI tenuM bahatva khyApana karavA mATe, temaja namaskAra karanArane phalAtizayanuM jJApana karavA mATe prayojela che. (2) A ahaMte paNa nAmaahaMtu, sthApanAat dravyaahaMtu, ne bhAvaahaMta ema aneka bheTavALA che, temAM "bhAvaahaMtu "nA grahaNathe "bhagavaMta" e viziSTa pada mUkyuM che. atre "bhaga" zabdano prayoga samagra evA azvaryarUpa, yaza, zrI, dharma ane prayatna e cha prakAramAM karAya che. A chae prakAranuM 'bhaga' A ahaM tene kevuM utkRSTamAM utkRSTa varte che, ema spaSTa darzAvI, A pavidha bhagasaMpanna hovAthI A ahaM te kharekharA "bhagavaMte" che, ema suyuktithI pratiSThApita karI atre AvI tetavyasaMpasaMpanna ahaMta bhagavaMtanI tAvika mahApratiSThA karI che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - A oNtavyasaMpadurUpa ahabhagavapaNuM zAne lIdhe che tenuM kAraNa darzAvatA Adikara, tIrthakara, svayaMsaMbuddha e traNa pathI ukta stotavyasaMpadunI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNa hetusaMpadu kahI cheH (3) A ahaMta bhagavaMte 2. sAdhAraNa asAdhAraNa Adikara che. konA? atyAdigamI janmAdi prapaMcanA pratyeka hetusaMpAkira AtmA jema pitapotAnA AtmAdigAmI janmAdi prapaMcane Adi traNa pada karanAro che, (creator of his own individual universe) tema A bhagavaMte paNa temaja che. eTale Adikara vizeSaNathI molika sAMkhyonuM nirAkaraNa karI stotavyasaMpaddanuM pradhAna sAdhAraNa kAraNa kahyuM (4) AvA A Adikare tI kare che. jethI saMsArasAgara tare te tIrtha eTale pravacana vA pravacanAdhAra saMgha; te tIrthanA karanArA te tIrthakare. saMsArasAgara tAranAruM A tIrtharUpa pravacana-jahAja paramettama che. AvA parameskRSTa dharmatIrthanA saMsthApanathI A tIrthakara dee parama vizvopakAra karyo che. (5) AvA A Adikara tIrthakara svayaMsaMbuddha hoya che. A parathI mahezAnugrathI badha-niyama hoya che ema vadanArA mahezAnugrahavAdIone-IzvaravAdIone nirAsa karyo che. A tIrthakara bhagavaMte bIjAnA upadeza vinA svayaM-Amara' pote ja pitAthI ja samyagU varabadhiprAptithI "buddha'-mithyAtvanidrAnA apagamarUpa (dUra thavArU 5) saMbadha vaDe buddhI che. tIrtha karabhava veLAnI vAta to dUra raho, tathA bhavyatvAdi sAmagrInA paripAkathI prathama saMbaMdha veLAe paNa A bhagavaMte svayegyatAprAdhAnyathI svayaM-bAramA' saMbuddha thayelA hoya che. Ama Adikara paNa vaDe anya ane sAdhAraNa ane svayaMsaMbuddha-tIrthaMkara paNa vaDe anya ne asAdhAraNa evI pradhAna hetusaMpa6 darzAvI, tetavyasaMpannI ja pradhAna evI asAdhAraNu-asAdhAraNarUpa hetusaMpad kahI. A arvatRbhagavatapaNAnuM asAdhAraNa kAraNa darzAvatA puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuDarIka, puruSavaragabdhahastI e cAra padathI tetavyasaMpadanI ja asAdhAraNa hetusaMpan kahI cheH (6) uttama tathAbhavyatvAdi bhAvathI purumAM- 3. asAdhAraNa hetusaMpaH sarvemAM uttamapaNAne lIdhe A ahaMta bhagavate puruSottama puruSottama Adi cAra pada . (7) karmazatruo prati zauthI, tenA uchedana prati kIryathI _ityAdi prakAre siMha sAthe guNasAmyathI puruSane viSe siMha evA A bhagavaMte puruSasiMha che; (8) saMsArajalaasaMgAdi dharmakalApathI varapuDarIke sAthe sAmyathI A bhagavaMto puruSavarapuDarIke che; (9) gaMdhahastInA gaMdhathI jema kSudra gaje bhAgI jAya che, tema bhagavavihAranA gadhethI ja zudra upadra bhAgI jAya che, ema dharmasAmyathI puruSane viSe gaMdhahastI samA A bhagavaMte puruSavaragadhahastIo che. Ama puruSottamapaNA AdithI A tetavya ahaMta bhagavaMtonI stotavyasaMpadUnIsahajatmasvarUpa zrImadupaNAnI-AtmavaibhavanI hetubhUta asAdhAraNa hetusaMpa siddha karI. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 C paMca pada bhale A adbhuta bhagavaMtA AvA puruSottama-puruSasi'hArdi hai, paNa temAM bIjAnelAkane A zuM? te mATe bIjAone-leAkeAne A bhagavaMtA thakI kevA parama upayAgaparama upakAra che e darzAvatA leAkeAttama, leAkanAtha, leAkahita, 4. sAmAnyathI upayAga- lAkapradIpa, leAkapradyotakara e paMca padathI sneAtavyasa'padmanI ja sAmAnyathI sad: leAkeAttamacyAdi upayAgasa pa6 kahI che: (10) leAka eTale sAmAnyathI bhavya sattvalaka, temAM uttama sakala kalyANakaniSTha dhana tathAbhavyatva bhAve karIne' uttama heAvAthI A bhagavatA lAkAttamA che; (11) leAka eTale khIjAdhAnAkrithI sa'vibhakta evA viziSTa bhavyaleAka, teonu` mIjAdhAnAdithI ceAga-kSema karavArUpa yathArtha nAthapaNuM karyAMthI tenA nAtha hAvAthI A bhagavaMtA lAkanAthe che; (12) leAka eTale sakala prANilAka athavA pAMcAstikAyAtmaka leAka, te sa pratye sapariNAma hita karanArA hAvAthI A bhagavA leAkahitA che; (13) leAka eTale viziSTa sa'nileAka, te samyagdRSTicAgaSTisaMpanna leka pratye ja-nahi" ke dRSTizUnya ajJAnAMdha leka pratye-A bhuvanapradIpa bhagavA divya jJAnaprakAza vaDe tattvabodharUpa kArya karatA hai|vAthI A bhagavatA lAkapradIpeA che; (14) leAka eTale utkRSTamati bhavyasattva leAka-gaNadharavaga, teone pradyota-prakRSTa jJAnaprakAza karanArA hAvAthI A bhagavA lApradyotakarA che. Ama vividha arthAMmAM prayukta ' leka' zabdathI vividha prakAranA lAka pratye svasvacagyatA anusAra upayegathI-upakArathI A parama leAkeApakArI bhagavatAnuM parama parAkaraNa-parApakArakaraNa dAkhavI, A bhagavaMtanI statanyasa'panI ja bIjAone-parAne parama upayAgarUpa thaI paDatI evI sAmAnyathI upayAgasapa kahI. AvI A upayAgasapanlR paNa zAne lIdhe che? tenA hetu darzAvatA abhayada, cakSu, mA da, zaraNada, eSida e paMca padathI upayegasAMpanI hetusa'pad batAvI cheH (15) A 5. upayogasa'patnI hetu- bhagavAnA guNuprakarUpapaNAne lIdhe, acittvazaktiyuktapaNAne saMpa6: abhayAdi pacapadma lIdhe, tathAbhAve avasthitine lIdhe, saCthA parAkaraNane lIdheAma A saMkalanA cAra kAraNane lIdhe,- abhaya' eTale viziSTa AtmasvAsthya arthAt ni:zreyasa dhaCbhUmikAnI nibandhanabhUta dhRti, tenI siddhi A bhagavaMtA thakI ja DAya che, mATe A bhagavatA abhayado che; (16) jenA vinA tattvadarzana heAtuM nathI ne je dhamakalpa-vRkSanuM avadhya khIja che evuM zraddhArUpa bhAvacakSu, tenI prApti A bhagavaMtA thakI ja hAya che, mATe A bhagavata cakSurda che; (17) 'mA ' eTale cittanuM avakragamana, 'bhujaMgamagamananalikAyAma tulya ' kSaye pazamavizeSa- jene anyadarzInIe 'sukhA' kahe che, tenI prApti paNa A bhagavaMtA thakI ja hAya che, mATe A bhagavate mAdA che; (18) 'zaraNu ' eTale bhavAraNyamAM samAzvAsanasthAna samuM tattvaciMtArUpe adhyavasAna--jene khIjAe 'vividviSA' kahe che, tenI prApti paNa A bhagavatA thakI hAya che, mATe A bhagavatA zaNudo che; (19) 'edhi eTale jinapraNIta dharmAMprApti, tattvArthI zraddhAnarUpa samyagdarzana-jaine jainetara 'vijJapti' kahe che, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenI prApti paNa A bhagavate thakI ja hoya che, mATe A bhagavate badhide che. (A abhayAdipaMcaka apunabaMdhakane ja hoya ane te niyamathI itaretaraphalavALuM hoya, arthAt abhayanuM phala cakSu, cakSunuM phala mArga, mArganuM phala zaraNa ne zaraNanuM phala bedhi ema avazya heya, ane AvuM na hoya tene tAtvika abhayAdipaNuM ghaTatuM nathI.) Ama sAmAnyathI upayogasaMpaduM ane tenI hetusaMpaduM kahI, vizeSathI upayogasaMpa darzAvatA dharmada, dharmadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathi ane dharmavaracaturaMta cakravartI e paMcapaDha kahyA che: (20) "dharma" eTale cAritradharma, zrAvakadharma ne sAdhudharma-ema be prakArane svasvabhUmikecita kriyAthI sAdhya e AtmapariNAma, A dharma 6. vizeSathI upagasaMpaH bhagavadda anubhaha thakI ja prApta hoya che mATe A bhagavato dharmade gharmadaAdi paMca pada che; (21) A dharma (jene uttama namUne atre haribhadrajIe sumadhura lalita padamAM Ape che) yathAbhavya upadeze che, mATe A bhagavaMte dharmadezake che; (22) A dharmanA vazIkaraNa bhAvane lIdhe, tenI uttama prAptine lIdhe, tene phalaparibhegane lIdhe, ane tenA vighAtanI anupattine lIdhe -ema cAra mULa hetu ane te pratyekanA cAra cAra uttara hetune lIdhe dharma svAmI paNa thakI A bhagavaMte dharmanAyake che, (23) A ja dharmarUpa ratha, tenA svapara apekSAe samyakrapravartana-pAlana-damanagathakI uttama sArathipaNuM hovAthI A bhagavaMte dharmasArathio che, (24) cakravartIcakra apekSAe lekahayaupakAripaNAe karIne temaja kapilAdiprIta dharmacakra apakSAe kaSa-cheda-tAparUpa trikepirizuddhatAe karIne vara-pradhAna evuM caturgatine uccheda karanArUM dharmacakra vartAvyuM hovAthI A bhagavaMte dharmavaracaturantacakravatIo che. Ama dharmadapaNAthI, dharmadezakapaNAthI, dharmanAyakapaNAthI, dharmasArathipaNathI ane dharmavaracaturantacakravattipaNAthI A bhagavaMte bIjA ne vizeSe karIne upayogI-upakArI thaI paDe che, eTale tetavyasaMpadunI ja vizeSathI upagasaM5rdU kahI. have bhagavaMtanI je abhagavatpaNarUpa tetavyasaMpad prAraMbhamAM ja kahI, tenI sakAraNa svarUpasaM56 darzAvatA aprahitavarajJAnadarzanadhara ane vyAvRttacha e be 50 kahyA che (25) keI (boddho) pratikatavarajJAnadarzanadhara mAne che 7. sakAraNa svarUpa saMpaH tenuM suyuktithI nirasana karI, AtmAnuM sarvajJAnadarzanasvabhAvapaNuM sate apratihatavarajJAna- nirAvaraNapaNue karIne A bhagavaMte apratikatavarajJAnadarzana danaghara, vyAvRttacha heAya che, (26) (keI-AjIvikamatavALAe avyAvRttachagha mAne che tenuM nirAkaraNa karI,) chade che te "chA 'jJAnAvaraNadi ghAtikarma -bhavAdhikAra, te jene vyAvRra che evA A bhagavaMte vyAvRtta chagha che. AvI saphAraNA kavarUpa saMpaCsaMpana A ahaMta bhagavaMte eTalA badhA parama udAra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane parama samartha che ke teo bIjA jene paNa atulya 8. Atmatulya phala Ape che, e darzAvatAM, (27) jina-jApaka, (28) tIrNa paphalakasa tAraka, (29) buddha-bodhaka, (30) macya-mecaka A bhagavaMte jina-jApakAdicArapada che ema savistara yuktithI siddha karI tetavyasaMpaddanI ja AtmatulyaparaphalakatRtvasaMpad kahI. chevaTamAM pradhAna guNanA aparikSayathakI pradhAnaphalaprAptivaDe abhayasaMpaddha darzAvatA sarva-sarvada, ziva acalAdarUpa siddhigatisthAna saMprApta, jine jitabhaya e traNa padane upanyAsa karyo cheH (31) sarvajJa-sarvadazi paNuM e te AtmAne 9. pradhAnaguNa-apari svabhAva che ane nirAvaraNapaNuM thaye te Avirbhuta-pragaTa hoya che. kSayathakI pradhAnaphalaprApti "caMdra jema bhAvazuddha prakRtithI AtmA sthita che (kAMI navIna vaDe abhayasaMpa sarvA- sthApita karavAne nathI), vijJAna che te caMdrikA jevuM che, tenuM sarvadarza Adi traNa pada AvaraNa che te vAdaLA jevuM che te AvaraNa dUra TaLatAM jema caMdranI caMdrikA vizvamAM vistare che, tema jJAnAvaraNa dUra TaLatAM AtmacaMdranI jJAnacaMdrikA akhila vizvane prakAze che, ane Ama kevalajJAnasvarUpe prakAzatA A jinarAjacaMdra ahaMta bhagavaMto sarvajJa-sarvadarzIo hoya che. (32) ziva, acala, aja, anaMta, akSaya, avyAbAdha, apunarAvRtti evA "siddhigati" nAmadheya sthAnane saMprApta A ahaMta bhagavaMta che. "gvaMtA ia pkSAvatAM namIrA: - evaMbhUte ja-evA prakAranI siddhadazAne pAmelAo ja prekSAvaMtane-vicAravAnene namaskAra haM- namaskAra karavA gya che. (AdimAM ane aMtamAM mUkele namaskAra madhyavyApI che eTalA mATe A sUtranA pratyeka pada sAthe A namaskAra javAyegya che,-jema ke namo nArAja mano tirathayarA ItyAdi). (33) bhavaprapaMcanivRttithI jeNe bhaya kSepita karyo che. khapAvyo che evA A ahaMta bhagavaMte jitabha che; evA A jinene jitabhAne namaskAra ho! jo unALAmAM uttaramAM atre bahuvacanapravega che te AzayaskRti arthe ane phalatizayajJApanAthe che ema kahI, A phala bhagavad AlaMbana cittavRttithI bhagavaMte thakI ja che ema citAmaNiratnapraNidhAnanA daSTAMtathI spaSTa samajAvI, AcAryavarya haribhadrajIe "eka pUtye sarva pUjyA" e sUtranuM adbhuta paramArtha rahasya prakAzya che. Ama ukata prakAre je sarvajJa-sarvadazIe che, tenuM ja ziva acalAdi vizeSaNasaMpanna siddhigatisthAnanI saMprApti thakI jitabhayapaNuM kahevAya che. ane Ama sarvajJa-sarvadarzipaNArUpa pradhAnaguNunA aparikSaya vaDe karIne parama abhaya evA mokSarUpa pradhAnaphalanI prAptirUpa abhayasaMpad kahI. Ama svaprajJAthI nava vibhAgamAM vibhakta A saMpanI yuktiyukata saMkalananuM paramArthapradarzaka prajanarahasya darzAvate upasaMhAra karatAM ArSa daI prajJAnidhAna maharSi haribhakAcAryajI spaSTIkaraNa kare che ke-A ja ukta kame prekSAvatanI - vicAravaMta Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvajanonI jijJAsAvRtti hoya che, temaja evA prakAre vizeSa praNidhAnanItithI A "bhagavadguNabahamAnasAra" samyam anuSThAna hoya che, e jaNAvavA mATe ema ukta krame nava vibhAgamAM A saMpade upanyAsa karyo che. ane Ama A sUtranI saMkalanAnuM buddhigamya maulika saMzodhana karI, A kuzAgrabuddhi maharSie pitAnA prajJAtizayane addabhuta camatkAra dAkhavyuM che, eTaluM ja nahiM paNa gaNadhara jevA mahApuruSaprathita A sUtra je leke sAmAnyapaNe lalita vistarA pipaTanI jema paDhI jAya che, paNa arthe vicAratA nathI, teone haribhadrajIno A sUtramAM keTale badhe arthasaMbhAra bharyo che te pade pade nirjharatI "suvarNamaya kIti kalaza ananya bhaktithI batAvI ApyuM che ane Ama mULa pAThamAtra sUtranuM adbhuta saMkalana mAtra svabuddhibaLe ja zedhI kADhI, zrI gaNadhara bhagavaMtanA hRdayamAM jANe aMtaHpraveza karyo hoya ema temane aMtarUAzaya apUrva AzcaryakAraka hRdayaMgama zilIthI vyakta karyo che. eTale ja A prajJAnidhAna haribhadrajInA kIrtAikalazarU5 A suvarNamaya lalitavistarAne jhagamagate prakAza adyApi sahudaya prAjJajanene AkarSI rahyo che, ane temanA aMtarune ajavALI rahyo che. A ukta nAnA prakAranI citra saMpad anekAMta syAhUvAda vinA ghaTatI nathI, arthAt A badhe prapaMca ekAnekasvabhAvI anekAMta vastu sAthe joDAyela che, nahiM te A citra saMpade kalpanAmAtra thaI paDI niSphaLa heya, ema A sUtraprAMte anekAnta carcA upasthita karatAM AcAryajI haribhadrajIe nyAyayuktipramANuthI anekAntanI mahApratiSThA karI anekAntajayapatAkA pharakAvI che. Ama praNipAtadaDaka sUtranI vistRta mImAMsA samApta karI, bhAvitAtmA AcAryajIe caityavandanane yogya bhUmikAne saMpAdanavidhi vistArathI darzAvyuM che, ane temAM kevA dravya-bhAvavidhithI mana-vacana-kAyanI ekAgratA sAdhI cityavadanogya bhUmikA kevA mahAtetre bhAvavRddhi arthe bhAvasArapaNe paDhavA joIe te saMpAdana vidhi surekha paNe batAvyuM che. A stotrothakI zubhacittalAbha hoya che, nahiM te gavyAghAta hoya che ema spaSTa kahI, zubhacittalAbha e ja vandanAnuM artha-prajana che eTale zubhacittalAbha upajavAthI kharekharI arthokta gasiddhi thavI e ja atra jJApaka che, ema vacanaTaMkAra karyo che, ane Ama bhAvita anuSThAnane ja atra sthAna che, abhAvita-bhAvavihIna anuSThAna te AgamabAhya che--tararASasvmavAgharavAta" ema svadarzanIe pratye khullekhullu mArmika kathana karI, cityavandanane upahAsa karanArA anyadarzanIone radIo Ave che. chevaTe evA stotrothI zubha citta saMprApta karI prastuta vandanAbhUmikAnA saMpAdanAthe sahRdaya naTa jema gRhItabhAva thaI jAya: rAjarAta'-vandanA karavAnI ceSTA kare che . samyakavidhi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s darzAvI caityavandana sUtrane (azveitavaidyA-vandanAkAyetsaga sUtra) avatAra karyAM che; ane spaSTa kahyu` che ke A yatheAkta vidhithI vandanAbhUmikAArAdhanAnuM phUla niyamathI para'parAthI mukti che,--nahiM teA phUTa naTa jevuM abhAvita anuSThAna te teA vidvAnAne AsthA nibaMdhana nathI--- kUtarA tu chUTanaTanRttavat amAvitAnuSThAnuM na viduSAmAthAniyandhanam / ' vyAkhyAna pachI A acaityavandanasUtranuM padeda vizvarI dekhADI tenI parisphuTa vyAkhyA karatAM spaSTa zabdomAM kahyuM che ke acaitya eTale apratimA;--cittama-- santAranuM tattva mAva: dharma vA'-i, tene 'ca' pratyaya lAgatAM caityavadana sUtra caitya thAya che, temAM arhateAnI pratimAe prazasta samAdhicittanA ApAdakapaNAne lIdhe acaitya kahevAya che ema vyutpatti arthathI siddha karyuM che,-- satrArthatAM pratimA: prAptasamAdhicittApAvavA ,caityani maLyante '--ane Ama atimAnI pUyatA siddha karI pratimArAdhananuM zAsrasiddhapaNu' supratiSThita karyuM" che. A acaitya-jinapratimAnA vandanAdinimitte A kAryotsargI karU chuM evI kAyAtsaga pratijJAnA artha spaSTa karI vantana-pUjana-satkAra e padmonA bhAvA batAnyA che. tyAM pUjana-satkAra tA dravyastavarUpa hAI sAdhune anucita che ne zrAvaka tA te kare ja che, teA pachI sAdhu ke zrAvaka e bemAMthI A kacetsanA viSaya kANu che? evI AzaMkAnuM vistArathI samAdhAna karatAM, sAmAnyathI sAdhu-zrAvaka banne tenA viSaya che ema darzAvI, sAdhune pete karavAnI apekSAe pUjana-satkArAdi dravyastavanA niSedha che, paNa karAvavA-anumedavAnI apekSAe niSedha nathI ema pratipAdana karyuM che; zrAvaka tA A pUjA-satkArarUpa dravyastavanA viSaya che ja ane Arabhavatane A mane ocitya-AjJAamRtayeAgane lIdhe ucita che i. yuktithI tema ja kUpaudAharaNathI pradarzita karyuM che. pachI sanmAnapratyaye, vandanapratyaye, kheAdhilAbhapratyaye, nirupasargI pratyaye e padonA artha spaSTa kahI, vandanAdi edhilAbhapratyaye ane edhilAbha nirupa pratyaye-mekSapratyaye i. mama samajAvye che. chevaTe zraddhAthI, medhAthI, vRtithI, dhAraNAthI, anuprekSAthI, e padonA apUrva paramA darzAvatAM te pratyeka padanA bhAvane suMdara sacADha adbhuta dRSTAMtathI puSTa karyAM che; ane A zraddhAdi apUrNAMkaraNa mahAsamAdhinA khIjo che ema tenA apUrva mahAmahimA saMgIta karI, A zraddhAdi paNu vadhamAna hAya ne eenA lAbha-vRddhi paNa A ja krame hoya ema spaSTa karyuM che. chevaTe alyupagamapUrvaka ne zraddhAdisaMyukta sanuSDAna che ema spaSTIkaraNa karatAM, zraddhAdivihInane te A sUtrapATha mRSAvAda che ema vacanaTakAra karI, zraddhAdinA maMda-tIvrAdi bheda ane AdarAdi liMga khatAvyA che; ane Isu-rasAdi upamAvALA cittadharyAM che e anyadarzanInA kathananI saMmatithI sAkaraAdi samA zraddhAdi hAya che ema A vastunI puSTi karI che. pachI ukta kAryAtsaga pratijJAnAbhAgAra-apavAdaprakAra sUcavatA annattha sUtranI vyAkhyA karatAM kAyAsa pratijJAnA mama samajAvI AcAryajIe A AgArAnu paMca Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aticArajAtiomAM suMdara buddhigamya maulika vargIkaraNa karyuM che ane kAryotsarganA mAna (pramANa) Adi aMge pramAdI vAdIonI dalIlenuM nirasana karatAM ati sUma pAcana pachI - A ja avasarpiNI kALamAM bhAratamAM je tIrthaka thayA, teonA ja "ekakSetranivAsAdithI Asanna (nikaTa) upakAripaNue karIne kInAthe caturvizatistava legasa sUtra" kahyuM che. temAM-prathama gAthAmAM "lekanA udyotakara" legasa suva: e padathI vijJAnaadvaitavAdInuM nirAkaraNa karyuM che, kAraNa ke leka caturvizati stava udyotya che ane bhagavAna udyotaka-udyota karanAra che. eTale e bannene bheda pragaTa che. mATe je Ama lekanA udyotakara che, tema ja dharmatIrthanA karanArA hovAthI dharmatIrthakare che, rAgAdine jatA rahevAthI jine che, azokadi aSTaprAtihAryAdi pUjAne AI hevAthI ahata che, kevalajJAnanA hevApaNAthI kevalI che, evA A vIze tIrthakara bhagavaMtane huM kIrtiza-kIrtana karIza ema pratijJA karI che. A pratyeka pada saMbaMdhI vividha zaMkAo UThAvI tenuM pratyekanuM ajaba kuzalatAthI samAdhAna karatAM AcAryavarya haribhadrajIe A pratyeka padanuM pratiniyata pratyavasthAna karyuM che. (2-3-4) gAthAmAM gaSabhadevathI mAMDI vardImAna paryata vIze tIrthakaronA nAma laI kIrtana karyuM che. (5) gAthAmAM cittazuddhi arthe praNivi (praNidhAna) karyuM che- tirthayA che paraMtu AvA A "vidhUtarajamala ne prakSINujarAmaraNa" tIrthakara mhArA para prasAda kare! A zuM prArthanA che ke nahiM? je che te te AzaMsArUpa hoI suMdara nathI I. zaMkAnuM parama Azcarya kArI savistara samAdhAna karatAM bhaktaziromaNi haribhadrajIe tAtparya darzAvyuM che ke-A bhagavate rAgAdirahitapaNAne lIdhe je ke prasAda pAmatA nathI, te paNa acijyaciMtAmaNi samA teone uddezIne stutikartAne aMtaHkaraNazuddhithI ISTaphalasiddhi hoya che. pachI (6) gAthAmAM-'mArAthamiM samAvirapura fhaMtu'-Arogya dhilAbha ne uttama samAdhivara dIo ! ema prabhu pAse yAcanA karI che. A zuM nidAna (niyANuM) che ke nathI? je nidAna che te A AgamamAM niSiddha hovAthI AthI basa thayuM! ane je nathI, te te sArthaka che ke nirarthaka? ItyAdi zaMkAnuM samAdhAna karatAM A nidAna te nathI ja ema spaSTa kahI zAstrapAradA AcAryavarya haribhadrajIe zAstrIya mImAMsA karI nidAnanuM-khAsa karIne mehagarbha nidAnanuM sUkSma svarUpa batAvI nidAnanuM sarvathA niSiddhapaNuM batAvyuM che, ane A yAcanAnuM caturthabhASArUpapaNAthI sArthakapaNuM prakAzI, apUrva cintAmaNi samA bhagavaMtanA "guNaprakarSanuM bahumAna kamavanane dAvAnala" che-juvAsivahumA karAvavAno che" ema parama bhaktirasanirbhara tAtparya darzAvyuM che. (7) gAthAmAM caMdro karatAM nirmala, sUryo karatAM adhika prakAzakara, sAgaravaragaMbhIra evA siddho mane siddhi Apo!'-'fsA siddhi je rihaMtu '--evI bhAvanA karI che, tenuM bhAvitAtmA mahAtmA haribhadrajIe apUrva Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhAvane karyuM che. A caturvizati stava-galsa sUtra pachI-bAhya feator -sarva ke ahacatyavandana sUtramAM sarvalekamAM ja ahInA vandanAdi nimitte kAyetsargakaraNArthe vandanAkotsarga sUtrane upanyAsa karI, tenuM pUrvavata vyAkhyAna samajI levuM ema diggadarzana karyuM che. " ema sarva tIrthakaronI stuti kahI, have teoe upadezelA AgamanI stuti karavA mATe puSkavarI bAddha sUtra (pukakhavaradI che. sUtra) kahyuM che. jenAthI te bhagavaMta ane teoe kahelA bhAve phuTa jaNAya che te "pradI sthAnIya samyapha - zratastava: zruta kIrtana ahe che-gya che,-"tata pra sthAna - puSkaradvIpaddha sUtra dhutamati vInam -ema kahI bahukRta AcAryajI haribhadrajIe parama bhaktibahumAnathI A kRtastava sUtrane samAvatAra karyo che. temAM-(1) prathama gAthAmAM aDhI dvIpamAM "dharmAdikarAne"zrutadharmAdikarAne tIrthakarone namaskAra karyo che. atre apauruSeyavAdanuM utthApana karatI nigSa yukitaothI mahAna dArzanika haribhadrajIe atyaMta samartha paNe pauruSeyavAdanuM supratiSThApana karyuM che. (2) bIjI gAthAmAM zratadharmanI stuti karI, (3) trIjI gAthAmAM dharmane sAra pAmI keNa pramAda kare?"--"dhArA sAmuvama re bhAI ?' ema AtmAne jAgrata kare eve apUrva bodha Ape che. (4) te bedhathI pratibaMdha pAmI, pramAdane phagAvI daI kRtadharmacAritradharmamAM udyata thaye che e mumukSu AtmA parama bhAvaullAsamAM AvI jaIaho! siddha evA (A dharmamAM) huM prayata chuM, jinamatane namaskAra !--jenA thakI saMyamamAM sadA vanti (samRddhi) heAya che,-"ti mo! namo nijamA na tathA che' ema vacanaTaMkAra karI, "jano TUka sAro viSaya bakuttA' ka'- dharma zAzvatapaNe vijayathI vRddhi pAma! (athavA vijaya pAme !) dharmottara vRddhi pAme!ema aheniza zratadharmavRddhinI bhAvanA vyakata kare che, evA bhAvanI A ethI gAthAnuM bhAvitAtmA mahAtmA haribhadrajIe ananya bhakitathI apUrva bhAvapUrNa arthabhAvana karyuM che ane tyAM kophatAdhinA pratyaa jJAnavRtti " "ghava ra sattAvALAttavRddhi" I. amara suvarNasUtro guMthI, A kRtadharmavRddhinI abhilASA e praNidhAna che ne te mokSapratibaMdhathI anAzaMsA bhAvanuM bIja che ane asaMgathI enuM phala sadAya che ItyAdi apUrva tatvavArtA prakAzI che. atre zrata-zAlivRddhimAM viveka-prahaNa e ja jala che, ane A viveka atigaMbhIra udAra AzayarUpa heI A thakI ja saMvega amRtanuM AsvAdana hoya che, avijJAtaguNavALA cintAmaNimAM yatna heta nathI,- " vizaara jalam / atigambhIrodAra eSa AzayaH / ata eva saMvegAmRtAsvAdanaM / nAvijJAte cintAmaNau cana: ! -ityAdi amRta zabdomAM vivekanI muktakaMThe prazaMsA karI, AcAryajI haribhadrajIe vAratAvika ghovilsa'-A viveka gonivargane (baLadIonI jAtilAno) eTale ke avivekIone aviSaya che ema mAmika upahAsarUpa kaTAkSa (Sarcastic remark) karyo che temaja atre zruta ane viveka ema jUThuM prahaNa karavAnuM rahasya prakANyuM che ke Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 kAvyabhAvane ahRdayanI jema-maracavata kathA-mahAmithyAdaSTi A kRta yathAvata jANa nathI eTale ja niSkalapaNAne lIdhe abhavyane cintAmaNinI prApti jema tene zrutanI prApti paNa aprApti che, ane Ama vacanaraMkAra karI, A jagadguru AcAryajIe - prApta vaitaramaLecarata, vacana mAgyAta'-AgamapramANathI jaNAya che ke A zrata abhae paNa anekavAra prApta karyuM che, paNa niSphalapaNAne lIdhe tethI kAMI nathI ra ja tata: krizci'- A vastu AgamAnusAra paribhAvana karavAne Agamane anurodha karyo che. ema kRtadharmavRddhinI bhAvanAnuM praNidhAna karI, zrata bhagavaMtanA vaMdanAdipratyaye kAtsargasUtra kahyuM che -"sumaraNa marat fma vApura" A sUtranI addabhuta vyAkhyA karatAM A jagadaguru AcArya bhagavaMta haribhadrajIe samagreazvarya yukta A zruta bhagavaMtane A samagadhaga siddhapaNAe karIne phalAvyabhicArathI, supratiSitapaNAthI ane vikeTiparizuddhithI kevI kevI rIte ghaTe che, tenuM savistara suyuktiyukta bhAvana karI, A zuta bhagavaMtanI jaganA cogAnamAM mahApratiSThA karI che. pachI anuSThAnaparaMparAnA kulabhUta ane te anuSThAnakriyAnA prayajaka evA siddhone namaskaraNArthe siddhastava-fsadA yuddhamAM' sUtra kahyuM che. (1) siddhone, buddhone, pAragatane, paraMparAgatane, kAgaupaga tene, evA sarva siddhone - siddhAMtava: namaskAra ho! evA bhAvanI tenI prathama gAthAnA pratyeka padanuM siddhANaMbudvANa sUra prayajana darzAvavApUrvaka tene pratiniyata arthanirNaya karI, mahAna gAcArya zrI haribhadrajIe nama: navA sacchi : emAM sarva siddhone e padanuM vyAkhyAna karatAM tIrthasiddha-atIrthasiddha Adi paMdara leke siddhanuM savistara vivaraNa karyuM che. (2) Ama sarva siddhone namaskAra karI, bIjI gAthAmAM AsanaupakArI mahAvIra vaddhamAna svAmInI stuti karI che ke-"je devenA paNa deva che, jene deve paNa aMjali jeDI name che, te devadevapUrjita mahAvIrane huM zithI vaMduM chuM." (3) ane pachI "pori namone nivAraNa mANasa' ItrIjI gAthAmAM jinavaravRSabha vaddhamAnane eka paNa namaskAra nara vA nArIne saMsArasAgarathI tAre chehaMsA to nAraM vA' ema bhagavaMtanA eka paNa namaskAranuM saMsAra sAgaratAraNarUpa uttama phala darzAvyuM che. A gAthAnI sUma mImAMsA karatAM AcAryavarya haribhadrajIe-jinavaravRSabha vardhamAnane yatnathI karavAmAM Avate "gsfc nama : tietu vaDhava: eka paNa namaskara-baha te dUra rahe-saMsArasAgarama thI puruSa vA strIne tAre che, arthAta uttama bhagavadbhaktiyaka puruSa vA strI tadubhave ja mokSa mAmI thaI zake che,-e muddo sAva spaSTa karyo che, ane Ama strI paNa mukti gAmI thaI zake che e uktanA samarthanamAM strI nathI ajI, nathI abhavya' I paMdara niSedhAtmaka muddA darzAvI "A uttamadharma sAdhikA kema na hoya?" evA bhAvanuM yApanIyataMtranuM vacana TAMkI, te pratyeka muddAnI zAstrIya chaNAvaTa karI strI muktinuM yuktithI samarthana karyuM che, ane yakta Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 guNasaMpattivaMte karele A prastuta namaskAra kevalasAdhaka che ne kevala sate niyamathI mokSa heya ja - vastrApavA sati ja phera nAmAkSa' mATe namasakAra kArya che - tawAna nama : kA: e mahAna sUtra kahyuM che. atre-A zuM stuti arthavAda che? ke vidhivAda che? je stuti arthavAda che te yathe kta phalane abhAva va phalAnDarane bhAva heya, te pachI ahIM yatna karyAthI zuM? ane je vidhivAda che te samyakatva-tratAdinuM vyarthapaNuM che,-Ama bane pakSamAM dUSaNa che ema zaMkAkAra pUrva pakSa kare che, tenuM sarvAgI samAdhAna karatAM spaSTa bhAkhyuM che ke-A vidhipAda ja che, - vidhavA ghavAya, ane tatvathI samyaktyAdi hoya to ja A bhAvanamaskAra hoya eTale samyaktvAdinuM vyartha paNuM nathI, paNa bhAvanamaskAranuM avaMdhya hetu paNuM che, ema dInArAdithakI bhUpinyAyanA daI tathI samarthita karI ane arthavAdapakSamAM paNa sarva stuti samAnaphalavALI nathI e bAvaLa ane kalpadrumanA daSTAMtathI siddha karI, bhagavanamaskAra upamAtIta che ema udghoSaNA karI, bhaktaziromaNi maharSi haribhadrAcAryajIe bhagavadbhaktine apUrva mahimA utkIrtana karyo che. AvA A siddhastava pachI "vecAvAnA'' sUtra kahyuM che-vaiyAvRAkara, zAMtikara, samyagRSTi samAdhikAranA saMbaMdhI kAyotsarga karUM chuM" Iti yathAvat, e sUtranuM paNa haribhadrajIe spaSTa vyAkhyAna karyuM che. pachI bhaktiraMgathI raMgAyelA-saMvegabhAvitamatio' punaH vidhithI praNidhAna kare che, tenuM sUtraNa karatuM "praNidhAna sUtra'-'naya sUtra kahyuM che. ane tenuM adbhuta vyAkhyAna karatAM AcArya zrI haribhadrajIe Azaya pramANe je jene praNidhAna sUvA tIvrasaMgahetu hoya che te praNidhAna che ane te thakI sagalAbha ghIyA ' sUtra hoya che ema spaSTa kahI, mekSa che phaLa jenuM evuM A praNidhAna nidAna nathI paNa "asaMgatAsakta mahAna cittavyApAra che ema praNidhAnane prazasyuM che, ane praNidhAna vinA pravRtti Adi nathI mATe A kartavya ja che IyuktithI darzAvI muktakaMThe A praNidhAnane mahAmahimA saMgIta karyo che. A praNidhAna anadhikArIone heya nahiM ne AnA adhikArIo paNa je vandanAnA adhikArIe kahyA hatA te ja che "pativadumAnino vidhi kavitavRttayoDhir ga' (juo pR. 22) -ema spaSTa kahI, AcAryajIe alapakALa paNa A praNidhAna karavAmAM Ave te prazasta che kAraNa ke te sakala kalyANane akSepa-AkarSaNa kare evuM atigaMbhIra udArarUpa che ane e thakI pradhAna dharmakAya Adi lAbha kevI rIte hoya che te vivarI dekhADI, A praNidhAna te bhavajalanidhinaukArUpa "prazAMtavAhitA" che ema A aMge anyadarzanIone saMvAda darzAvyo che. ane AvA A praNidhAnaphalabhAgIne A ajJAtanA jJApana phalavALe A A amAre sadupadeza ekate hRdayAnaMdakArI thaI pariName che, ane jJAta sate te bhAvathI akhaMDana ja hoya che, ItyAdi mArmika gUDhArtha kathana karI, A lalitavistarAkAra mahAgItArtha mahAmunIzvara maharSi haribhadrAcAryajIe, evA zubhaphalavALA praNidhAnaparyatA A cityavandana che ema upasaMhAra karatAM, "kugrahavirahathI yAcita karavAnI chevaTanI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 bhalAmaNa karI che-"thojitaM rati kutti vA kuMvaLa,' ane Ama viraha zabda prayojI A " yAkinI mahattArAnIe virahAMkavALI pitAnI graMthapaddhatinuM sUcana paNa karyuM che. bhavavirahane jhaMkhatA evA A parama saMvegaraMgI bhAvitAtmA mahAtmAe pitAnA A graMthanA aMtabhAgamAM traNa vAra A "viraha' aMkane viziSTa prayoga karyo che, temane A "kuhaviraha' e prathama prayoga che; atre A "viraha' zabda kugraha sAthe jeDI sarvatra kuhane sarvathA tyAga karavAne mumukSuone amUlya saupadeza AcAryajIe Ape che ema vanita thAya che. ane A grahavirahathI yAcitanI siddhi arthe zAstrakartA maharSi haribhadrajIe A lalita vistarA graMthane upasaMhAra karatAM atre TUMkA Taca ne cakakhA caTa suvarNa sUtrAtmaka lalita amRta vAkyothI cUlikArUpa chevaTane saduupadeza cUlikA vyAkhyAna: (chevaTanI zIkha!) Ape che, je A AcAryacUDAmaNinA haribhadrajInI chevaTanI suvarNamaya kIrti kalaza samA A lalita vistarA graMthamAM cUDAmaNirUpe zIkha zebhI rahyo che. evA je upadezyA te uktaguNasaMpanna evaMbhUta dazAvaMtanI ahIM sarva ja pravRtti rUDI hoya ne mArgAnusArI e te apunakAdi ja hoya ema marma prakaTa karI A parama udAraSTi AcAryavaye te aMge anyadarzanene samanvaya sAdhyuM che. ane chevaTamAM-A cityavandana vyAkhyAna AdarathI zravaNa karavA yogya che ane sUkamabuddhithI paribhAvana karavA gya che evI bhalAmaNa karI A mahAna AcAryo,-avijJAta arthavALuM adhyayana "zukhaIzunA carvaNa jevuM" (sukI zeraDI cAvavA jevuM) che, ane skuTapaNe rasatulya artha" che, te ja antarAtmAne prasanna kare che, kAraNa ke te thakI savegAdi siddhi hoya che,-"zuogrgamavizvAtArtha thainaM. tulyo dArtha:, kIcattarAmAnaM tata: raMgAvati :-e mahAna zabdonI ulleSaNA karI arthabhAvana para khAsa bhAra mUkyo che. ane te arthe ja A amAre prayAsa che--tartha pi prayAsa:" I. sapaSTa kahI, A parama saMvegaraMgI bhaktaziromaNi AcAryavarya haribhadrajIe -AvA cintAmaNiratna samA savegakAryamAM samyagaguNa jANI, zraddha diatizayabhAvathI "avidhivirahathI"--"vivija' mAyALasidiA- pravartatAM mahAkalyANasiddhi che e "viraha ti" bhavya zabdomAM A graMthane bhavya upasaMhAra karyo che, ane A parama maMgalamaya "lalita vistarA zAstranI bhavya pUrNAhutirUpalekapaMcaka racI A puNyaka bhAvitAtmA ArSadRSTA maharSi haribhadrA cAryajIe chellA kalekamAM- A kRtithI zubha bhAva thakI meM je puya upAmyuM hoya, tenA vaDe sarva satveno parama "mAtsaryaviraha ho!" evA yAdagAra ciraMjIva amara zabdamAM maMgala AziSu ApI che. " kRtvA yadarjita puNyaM, mayainAM shubhbhaavtH|| tenAstu sarvasattvAnAM, mAtsaryavirahaH paraH // " F Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakartA ArSadRSTA maharSi haribhadrasUri jegIMdra jeha jaga jAgatI jata jevA, vagUamRte amRta zrI haribhadra devA; vANI taNe tasa aho! kuNa tAga pAme? Abe zuM ka9pama vAmana varga dhAme? -gadaSTikaLaza (svaracita) - Ama jyAM akSare akSare zuddha bhagavadbhakti amRtarasa nirjhare che, pade pade jyAM zuddha dArzanika nyAyanI addabhuta tasvacamatkRti dekhI vidvAjane AphriIna pokAre che, ane sUtre sUtre jyAM pravAhanI bhakitarasataraMgiNImAM bhAratabhUSaNa nimajajana karatA mumukSu jogIjanenA & jaya haribhadra! jaya pAkinI mahArAsanu' lalita vistara!" evA sahaja uddagAra nIkaLI paDe che, evA A apUrva "lalita vistarA" graMthanuM suvarNamaya uttama lalita pademAM suzliSTa, suziSTa ane suniSTa zilIthI uttama tavakalAmaya rIte graMthana karI jeNe adbhuta graMthanirmANa kauzalya dAkhavyuM che, evA A mahAnitha mahAmunIzvara maharSi haribhadrAcAryajI eTalA badhA suprasiddha che ke atre temane adhika paricaya Ape anAvazyaka che. bhAratavarSanA bhUSaNarUpa A "yAkinImahattarasUnu maharSi haribhadrasUri, sarvadarzanane sAdharmika baMdhutvabhAve samanvaya karanArI parama udAra nirAgraha anekAMtadaSTine yathArtha paNe jhIlanArA mahAprabhAvaka tirdhara A chA, vikramanA AThamA-navamA sikAmAM A bhAratabhUmine pAvana karI gayA. AvA A sAdhucarita saMtanA akSaradehamAM emane akSara AtmA akSarapaNe amara rahyo che. "jenI yazakAyamAM jarAmaraNajanya bhaya che nahiM evA sukRtI kavio jayavaMta che;-"rAti zeSai : rAma mayaM" e zrI bha. akSaradehe amara harinI ukti A ArSa dRSTA saMta mahAkavinI amRtavANI virATa kavibrahmA saMbaMdhamAM akSarazaH sAcI paDe che. paraMparAthI kahevAya che tema ArSadA haribhasUri caudasa (1400) graMtha jeTalA mahAna graMtharAzinuM maulika sarjana karanArA A "yAkinImahattarAsUnu haribhadrasUri, sADA traNa kroDa leka pramANa sAhityanA sarjaka "kalikAlasarvajJa" zrI hemacaMdrAcAryanI jema, asAdhAraNa keTinA sAhityasvAmI (Literary glant) thaI gayA, virATa (Colosus) kavi-brahmA, ArSa daSTA maharSi (Seer, Great sage) thaI gayA. emanI eka ekathI sarasa evI amara kRtiomAM pade pade nijharatI parA kRtabhakita e divya AtmAnA parama bhakata hadayanuM pratibiMba pADanArUM darpaNa che. emanI A parAbhaktinuM pratibiMba pADatI A "lalita vistarA" eka viziSTa kRti che, ane tene Azaya eTale badhe paramArthagaMbhIra Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke sAgaranI jema tenuM mApa kADhavuM ke tAga le te azakya vastu che. tathApi jItyArathIja vicArya' A maMdamati TIkAkAra vivecake yathAzakita-yathAmati A "lalita vistara" nyAyaratnAkaramAM "cihemavidhinI" TIkArUpa DUbakI mArI arthane baLavAne paki cita prayatna karyo che, te haMsadaSTi sajajanenA manane AnaMdita kare! bhaktaziromaNi mahAguru haribhadrajIe apUrva bhakitarasathI bhaNavelI A " lalita vistarA" mahApUjAmAM meM samarpelI A sva5 "cihemavidhinI" TIkArUpa bhaktikusumAMjali, cihemadhAtune mala nirvAsita karI, saMtajanA aMtarAtmAone sadubhakitasaurabhathI suvAsita kare! e ja abhyarthanA! citanyamUrti sahajatmasvarUpa svAmI, je zuddha buddha bhagavAna jina zivagAmI; tacaNe bhakitakusumAMjali bhaktibhAve, A apIra dAsa bhagavAna pariteSa pAve. svaracita (A graMthanI prazasti) Aze zu. 8, 2015 5, pATI roDa, muMbaI-7, -Do. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema. bI. bI. esa. N Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthamAM avataraNa lIdhelA graMthAnI sUci (Bibliography) graMtha graMtha graMthakattA~ akhAnI vANI akhA bhakta ku naku dAcArya jI adhyAtmasAra yazeAvijayajI bhAvaprAkRta mAkSamALA (ba sAvadha) zrImad rAjacaMdrajI meAhanavijaya ce.vizI anyacAgavyaccheda dvA. hemacaMdrAcAya jI khImAvijayajI yazovijaya ceAvizI ceAgaDhaSTikaLaza aSTaprakArI pUjA AtmakhyAti'-samayasATIkA Atmasiddhi Ananapada Ana daghanaceAvizI AptamImAMsA AvazyakasUtra Avazyaka niyukti kabIrapa kalyANamadira stAtra caityavandanasUtra tattvArtha bhASya dvAtrizatadghAtri zikA devaca dracAvizI devacaMdravizI devacaMdra atItaceAvizI dharma saMgrahaNI paramAtmaprakAza puNyaprakAzastavana paMcAzaka pravacanasAra prazamati prajJAvadha meAkSamALA bRhatsvayaM bhUstAtra bhaktAmara statra bhAvanAmAdha graMthaka amRtacadrAcAya jI zrImad rAjacaMdrajI AnadaghanajI JAna daghanajI samatabhadrAcArya jI A bhadrakhAhusvAmIjI nyAyAvatara siddhasenadivAkarajI padmana'dvipa viMzatikA padmana diAcArya jI ceAgI dradevajI vinayavijayajI haribhadrAcA jI kuMdakuMdAcAya jI umAsvAtijI saMta kazmIrajI siddhasenakrivAkarajI gaNadharapraNIta umAsvAtijI siddhasena divAkarajI devaca drajI devacaMdrajI devacaMdrajI haribhadrAcArya jI DaoN. bhagavAnadAsa ma. mahetA samatabhadrAcArya jI mAnatu gAcArya jI zrImad rAjacaMdrajI cAgaSTisamuccaya cogadRSTisamuccaya vivecana cAgaSTisajjhAya yAgabindu ceAgavizikA ceAgazAstra ratnakaraDazrAvakAcAra rUpavijaya stavanAvalI leAkatattvani ya vizeSAvazyaka bhASya vItarAgastava zrIpAlarAsa zrImad rAjacaMdra pADazaka sakalADu t stAtra samayasAra snAtrapUjA jJAnAva meAhanavijayajI yaze vijayajI Do. bhagavAnadAsa ma. mahetA haribhadrAcArya jI Do. bhagavAnadAsa ma. mahetA yazevijayajI haribhadrAcAya jI haribhadrAcAya jI hemacadrAcArya jI sama'tabhadrAcArya jI rUpavijayajI haribhadrAcA jI jinabhadragaNI zrImad rAjacaMdrajI haribhadrAcA jI hemacadrAcArya jI ku daku dAcArya jI amRtacaMdrAcArya jI samayasAra kaLaza samayasAra nATaka hiMdI banArasIdAsajI samatitaka samAdhizataka sADAtraNase| gAthA stavana yaze.vijayajI sUyagaDAMgasUtra gaNadharapraNIta devacaMdrajI kSamAzramaNujI hemacadrAcAya jI vinayavijayajI siddhasena divAkarajI pUjyapAdasvAmIjI zubhacadrAcAya jI ityAdi. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyasUtro ane tenA vivecananI viSayAnukramaNikA viSaya pRSTha viSaya 25 prastAvanA (aaa. -4, gadyasUtra. 6-29) 1-68 | adhikArI lakSaNlR:dhama bahumAnI vidhiparA i 23 1. moMgala abhidheya prayAjanAdi adhikArIne oLakhavAnA liMga-cihna acitya ciMtAmaNisamuM caityavandana vidhicchanAsevane lAlavathI mahAakalyANa dharmonuSThAnavaitathyathI mahApratyavAya yeAga mahA prayAga 5 (leA. 1-4) magalaHbhAvanamaskArano mahimA bhuvanAlAka jiAttama mahAvIra vaktA-zrotAnuM anaMtara-paraMpara prayAjana 'sUtra' / . paramA vItarAgane vinayabhAga haribhadrajInI laghutAHaha vilepana sahitAtha' pravRttinA samULa parizrama mAdavamUrtti haribhadrajInI vinamratA mahAmati haridrajIte kalpanAtIta mahAparizrama 12 2. sAphalya te samyakaraNanI mImAMsA (sU. -2) anadhikArIprayeAge prayAkakRta mahA akalyANu 7 adhikArIprayAga karanAre vacana ArAdhyuM I anadhikArIprayeAge ethI UlaTu 9 10 11 12 zubhabha vahetu caityavandananuM sAkalpa AAtmA-paramArUpa A vyAkhyAnuM sAphalya anAbhAga-mAtRsthAnAdithI viSaya ya ananuSmAna te viSanuSThAna niSiddha daMbhI mAyAvIne mekSamAga mAM sthAna nathI samyakaraNamAM viSaya ya abhAvaH lAbhAdiarthe mAyAthI karavuM te samyakaraNa nathI 18 nirAzaMsa bhaktimaMta samyagdaSTinuM ja samyakaraNa 18 mAtRsthAna arthAt mAyA dala AtmAne viSarUpa vizva-gara anuSThAna 17 19 19 20 AtmAne amRtarUpa amRta-tahetu anuSThAna anadhikArInuM samyakUkaraNu nathI 20 3. adhikArI-adhikArI viveka (x 4-8) 20-30 zrAvaNa te zuM pADe khA. paNa adhikArIe zeAdhya 21 1-12 3 13-20 14 15 16 1; 17 4. Agamavihata zreyAmAnI udghoSaNAH sUtramAdhaka apavAdanA tiraskAra (sa. 1-6) vacanetapatha zivAya hitaprAptiupAya nathI svacchaMdapravRttithI lAdhavaApAdanaAdi apavAda paNa sUtraabAdhAthI kevA hoya ? sUtrabAdhAthI apavAdasevana te paramagurulAdhavakAri kSudra sattvaceSTita tevuM apavAdagrahaNa saMsArarotamAM taNakhalAne bAjhavA jevuM ! jinapravacana ane anya vacananI tulanA 20. 27 28 28 29 28 30 .. 31-37 32 33 33 34 34 31 5. zreyAmAganA adhikArI apunamantrakAdri mumukSuo: bhavAbhinandI anadhikArI(su 20-4)38-45 zreye|mAga apunabandhakAdinA vyavasthita 39 anyatA ahIM anadhikAra ja, zuddhadezanA ayAgyatA 39 zudghadezanA kSusattva mRgaTyane siMhanAda sAcA vIraputra haribhadrajInI vIravANI bhavAbhinaMdI anadhikArInA anAdara 40 41 42 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ja , 82 viSaya pRSTha | viSaya pU8 bhavAbhinaMdI lakSaNaHniSkalAraMbhI che. | dharmabIjamAMthI aMkurAdi yAvata mekSaphala le paMgatamAM besanAre bhavAbhinaMdI yegAvaMcaka, kriyAvaMcaka, phalAvaMcaka parvataphalada mokSamArga kriyAnuM ja mAnyapaNuM 6. vyAkhyA ane sapta vyAkhyAMga mRSAvAda aMge zaMkA samAdhAna (sU 21-22) 45-58 bhAvanamaskArane utkarSa Adi bheda vyAkhyA, sapta vyAkhyAMga caturvidha pUjAmAM pratipattipUjAnuM prAdhAnya jijJAsA paheluM vyAkhyAMga guyoga bIjuM bhAvapUjAnuM pratipattirU55NuM yathArthanAmAM guNagaNaguru "guru" pratipatti pUjAnuM svarUpa samaya-parasamayajJa AtmA "gItArtha" guru. advaitavyavaspedArthokalAtizayajJApanArthe bahuvacana 81 AthI UlaTo guruaAga vA aguga 50 A bhAvanamaskAranI icchAgamAM ghaTanA vidhiparatA trIjuM vyAkhyAMga badhapariNati cothuM para rasthaya pAMcamuM jJAnaddhino anusekaAdi 53 chAyogazAsroga-sAmarthyoganuM saMyamapAtratA vigrahavatI zamazrI Adi 54 | svarUpa 83-97 uktakriyA chaThuM vyAkhyAMga IcchAyAgAdinuM sAmAnya svarUpa jJAnapUrvaka kriyA: jJAna-kriyAne samanvaya IcchAganuM svarUpa alpabhavatA sAtamuM vyAkhyAMga zAstranuM svarUpa dIrdhadatyabhAgIne cintAmaNiprApti na hoya 57. sAmarthyAganuM svarUpa 7. cityavadanavidhi: praNipAtadaNDaka sAmarthagabhedaH dharmasaMnyAsa, saMnyAsa 91 sUtrAvatAra ( 23-2). 58-68 bIjA apUrvakaraNamAM "tAvika" dharmasaMnyAsa 93 yogasaMnyAsayega : ayoga parama yoga 95 cityavandanane dravyabhAva pUrvavidhi bhAvanamaskAranI apekSAvizeSe IcchAyAgAdimAM praNipAtadaDaka sUtra A sUtranA 32 ke 33 AlApakanuM dhaTanA - nava vibhAgamAM vagIkaraNa prAtija jJAna aruNodaya samuM haribhadrajInuM addabhuta maulika saMzodhana anaMtadharmAtmaka vastumAM ja citrasaMpaghaTanA 67 2. bhagavaMta: manadu:padavyAkhyAna 1 *(sa. 11-19 : 3-44) 100-109 bhAvaahaMtanA grahaNArthe "bhagavata' pada prathama adhikArI tetavya saMpada 'bhaga'ne vavidha prayoga : (sa. 1-19 : ra6-4) 69-109 samagra ezvaryarUpa bhaga 101 1. ahaMta: "namoDalsa: pada rUpa svarUpa bhagaH yazarU5 bhaga 103 vyAkhyAna (sU. 1-10-ra-rU) 69-99 | AtmamahAvIratva 104 tasvadharmapaNAne lIdhe bhAvanamaskAra durlabha 70 kevalIrUpa bhaga : paramadharmapa bhaga 105 bhAvanamaskAra Ama bIjAdhAnathI sAdhu 71 | samyagudarzanAdirUpa dharma : dAnAdidharma 106 sataprazaMsAdi dharmabIja dharmaciMtA aMkura kara ' sAzraya-anAzrava mahAgAtmaka dharma 106 1 x atre gujarAtI aMkamAM che ta gadyasatrano vibhAgavAra aMka ane bALamedha aMkamAM che te saLaMga aMka samajavo. 0. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya prayatnarUpa bhaga : parama AbhaparAkrama eva'bhUta ' bhaga ' jeAne che te ' bhagavaMtA ' Wan dvitIya adhikAra : pradhAna sAdhAraNaasAdhAraNarUpa hetusa'pad (sa. 1-16 : 4-60 ) 3. Adikara 'bAvikhya:' padmavyAkhyAna (yU. 1-6 : 41-10 ) 110-118 ' Adikara thI ' maulika' sAMkhyAnuM nirAkaraNa - 110 AtmAdigAmi janmAdiprapaMcanuM AdikarapaNuM 4, tIrthaMkara: 'tIthAya : 7 5: vyA. (sa. 7-11 : 11-11 ) tIrthaMkara ' padmathI pAgamadhAmi kAnA nirAsa tIrthaMkarapada prAptinA upakrama jethI saMsArasAgara tare te tItha sa'sArasAgara : suMdara rUpakaghaTanA pravacana vA pracanAdhAra saMdha te tItha AtmasAdhaka TUMkAraka cakra dikaratva na mAnavAmAM janmAdviprapa ca ambhava 113 kama-AtmA ubhayanI sabadhayeAgyatA alAkAkAza dAMta mAtmAnI sabadhayeAgyatA 116 sAmagrInuM lahetupaNuM : svabhAvanuM tatatapaNuM 117 115 110-137 pRSTha viSaya pRSTha 107 134 abhagamAM sadAzivaanumaha na heAya 109 | tIrthaMkara-atI karanA edhibheda nyAsthya ja ste. saM. nI ja sAdhAraNA sAdhAraNa hetusa pad 136 135 5 tRtIya adhikAra : stotavyasa'patnI ja asAdhAraNa hetusa pad (sa. 1-21 : 62-83) | 6. puruSAttama : puruSottamembara uttama pravacana jahAja udhamatI thI bhavyenA anugrahakara tItha karA tIrthaMkara nAmakama : dhama'tIya sthApana tIrthaMkara devanA parama vizvoSakAra === 111 112 - 5. svayaMsa'buddha : 'svayaMttambudventha :' 5 vyA (sU. 12-16 : 16-5) 128-36 AthI mahezaanugrahathI kheAdhavAdanA nirAsa 129 prathama saMkhAdhe paNa svayAgyatAprAdhAnyathI svayaMsaMbuddha 130 samuddha AtmAne tAttvika vikAsama 131 133 krama cAgyatAabhAve kriyA te kriyA nathI 10 (sa. 1-5 : 6-66 ) 138-144 sava sattvaeva bhAvavAdI bauddhonA nirAsa 'puruSAttama ' kevA prakAre ? khuDu kAnA' (DAlIone) viparIta bhAva azuddha jAtarana paNa aAyarana paNa ajAtyaratna samAna nathI game teTalA saMskArayeAge kAca . padmarAga na thAya pratyekamuddAdi Agama vacanathI sama-na darekanuM ke dhanavAnanuM mRtyu aviziSTa 119-128 119 120 7. puruSasa'huM: ' pusiMhaimya: ' padma:vyA. (sa. 6-10 : 66-70) 121 | khAdyuartha saMvA--isatyavAdIne nirAsa bhagavaMtA puruSasaMhA kevA prakAre ? 122 123 124 upamAnuM satyArtha paNuM : upamAdvArA asAdhAraNa guNakathanathI ziSyavizeSAnugraha 125 mahApuruSonA vyApaka anugrahavidhi 127 | gaNadharapraNIta A praNipAtadAka sUtrane haribhadrajInI bhavya aMjali 128 0----- 73 135-167 0 138 139 140 141 142 143 144 145-151 145 147 148 150 151 8. puruSavarapuNDarIka : . 'juhaSaya ghusIneT: ' padma vyA. ( su. 11-15 : 72-76 ) 152-159 abhinajAtIya upamA ja yeAgya e matane puNDarIke upamAnI yathAvat ghaTanA nirAsa 153 154 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 viSaya jalakamalavat nile5 bhagavate : caraNa kamala kamalA vase 20 ekAnekasvabhAvI vastuH aladha nyAyamudrA sattvanI viziSTatA haze-e matanuM nirasana 9. puruSavargandhahastI : . * puruSavarganyAztimya: paTTa byA, (sa. 16-20: 6-80) 160-166 guNukramaabhidhAnavAdane nirAsa 'akramavat asat' e matanuM nirasana puruSavaragandhahastI upamAnI yathArthatA vastunuM ekAneka svabhAvapaNuM sava guNAnu' anyAnya sa'valitapaNuM": abhidheya paNa kramavat asat nathI sAra bhI mahApuruSapraNIta A stava stotavyasa panI ja asAdhAraNa hetusad Wan pUrvAnupUrvI mAdi saphalakalyANuhetu tathAbhavyatvathI uttamapaNuM tathAbhavyatva vicitra kema? tenuM mImAMsana bhavyatva siddhigamanayeAgyatva sarvathA cAgyatAabheda kAlAdibhede khIdi siddhiabhAva viSaya pRSTha 157 aupacArikatAthI pAramArthika stavapaNuM na dhaTe 178 khIjAdhAnAdithI yoga-kSema thAya teja ane bhaLye kuzaLa mALAnuM dRSTAMtaH khInnadhAnAdi upadeza 159 yogya cittabhUmimAM bIjaprakSepa sadupadezajala vRtti-vADa Adi rakSAvidhi 179 180 181 A yegakSema kAI tIrthaMkarane salaviSayI nathI 183 khIjAdhAna paNa apunabandhakane 184 --0-- pRSTha 155 caturtha adhikAra:stAtavya sa'pIja 168-216 sAmAnyathI upayegasa pad (sU. 1-23 : 82-204) 10. leAkeAttama: 'hoddottamemsa: ' 5. vyA. (su. 1-3:82-84 168-173 leAkeAttamadi pa'catranuM prayeAjana sakala bhasattvaleAkamAM uttama 163 164 165 167 161 160 | 12, lekahita: 'jotimya:' padma vyA. (s 8-12 : 87-23) 184-195 162 | jIvaleAkahitaH paMcAstikAyAtmaka leAkahita 162 5cAstikAya ane Atmahita 173 11. lAkanAtha: 'jo nAthukhya:' pada jyA. 2 4-7:26-88) 174-184 bIjAdhAnAdithI saMvibhakta bhavyaleAkanA nAthaM cema-kSema ane kare teja kharekharA 'nAtha'177 viziSTa upakArakaranuM ja tattvathI nAthapaNu 175 .-- 168 leAkapradIpa bhagavatapaNu apradIpa ja 169 lekadRSTi anusAranuM prAdhAnya 170 | guruzAlanirapekSata zUnya pravRtti! dRSTidhA pratye bhagavA paNu apradIpa 172 | samyagUdarzana mATe samyag yAgadaSTinI jarUra bhagavAnuM bhagavatapaNuM dhare ja che 171 vastusvabhAva anyayA na thAya 15 187 tattvathI hita kANu ? te kevI rIte ? 189 sapariNAma hita te RSTaH ethI ulaTuM aniSTa 191 192 192 ahitakartAnuM tA ahita thAya ja anAgamapaNe pApahetuthakI pApabhAva ItaretarApekSI katu kama prakAra punarAgamaka kapaNA vaDe ahitayAga 194 195 " 13. lokapradIpa : 'somathImsa:'5 vyA. (su. 13-16 : 24-27) 196-204 lAka=viziSTa sanIleAkaH adha-pradIpa dRSTAMta 197 adha samA ajJAnalAka pratye -- 199 200 200 201 202 203 203 14. lAkapradyotakara 'rojacautaremya:' padma vyA. (sUtra. 17-22:28-203) 205-216 lAka = utkRSTamati gaNadharapacegya bhavya caudapUrva vidyane pazu svasthane 206 mahAn darzanabheda prakAzaabhede na DAya 20: Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 11 caudapUvI' AnA pazu sthAnAMtatapaNe kSayAzamanI taratamatAthI mahAna danabheda 2 09 kSaye pakSamaprakAzanA svabhAvabhede danabheda gaNarA ja utkRSTa caturda zapUrva dharA pradyotya te sapta prakAranuM jIvAdi tattva jJAnayeAgyatA ja ahIM anyaapekSAe pradyotana 214 212 213 ' leAka' zabdanu tattvathI apuSkalapaNuM nathI lokeAttamatAdithI bhagavAne parama lekopakAra Wan pa'cama adhikAra : upayogasapanI ja hetuma Sada (su 1-24 : 20-208 ) pRSTha . 215 ra1-230 15. abhayada: ' samayalekhya:' patra vyA. (sU. 1-4 : 60-o08) 229-233 bhagavatA ja tevA tevA prakAre sattvakalyANuhetuo 218 abhaya eTale viziSTa AtmasvAsthyaH niHzreyasa dhama'bhUmikAnI nibandhanabhUta ' dhRti ' haleAkAdi sapta bhaya 219 AtmasvAsthyavinA niHzreyasadhasiddhi na hoy niHzreyasadhama cittasvAsthyathI sAdhya ane bhayapariNAmathI viruddha mabhayasiddhi A bhagavaMtA thakI ja H tenA cAra sakalanAbad kAraNeA 27 223 16. cakSu : 'cakSurenca pada vyA. (sU. 5-8 : 206-222 ) 223-229 dravye driya ane bhAve Mdriya : pratyekanA be prakAra 224 atre zraddhA e ja Atmadhama rUpa bhAvacakSu zraddAvihInane tattvadarzana na DhAya 225 mArgonusAriNI zraddhA sate ja tattvadarzana hoya ja atre kALapratibaMdha apratibaMdha ja viziSTa upAdAnahetunu tathApariSkRti svabhAvaSaNu A zraddA dhama kalpavRkSanuM avadhyabIja 226 227 228 18. zaraNa: ' saraLa?mya:' padma vyA. (sU. 14-18 : 18-22) 24-250 bhavAraNyamAM samAzvAsanasthAna samuM zaraNu: tattvacitA-vividviSA e ja zaraNu 220 241 221 viviSiA sate tattvagacara zuzruSAdi ATha guNu 243 atAttvika zuSAdithI tattvajJAnanA ayAga vividviSA vinA mAnAtha Adi 244 ' 229 viSaya 17. mArga : ' mArgapherce:' pada vyA (sa. 9-13 : 66-227) 230-239 mA` te cittanuM avakra gamana H bhujaMgamagamana nalikAyAma tulya kSaye pazamavizeSa 231 A kSaye pAmamA vinA guNasthAnaprApti nathI 233 sa nuRSa kSayApazamathakI guNasthAnaprApti sAnubaMdha kamaja guNasthAnaprApti pratibaMdhaka kilaSTa krama mAprApti sate atisaMkilaSTa na hoya anivRttigamanathI A mAga -kSayApakSamatA bheda 236 yathApravRttakaraNa AdinuM svarUpa jaina ane yAgadananI paribhASAne sumeLa A mAga bhagavaMteAyakI ja, mATe bhagavaMtA 234 235 237 238 mA 239 75 ---0 pRSTha .. vavantara-upAyapaNe zuSAdi saMbhava praznala mAhanidrAyuktapaNAne lIdhe pramAdha dUra zruta-ciMtA-bhAvanA jJAnala-dUdha-sudhAsamuM laukika zuzruSAdi ' yita suNe jima bhUSa' jevA 248 viSayatRSNApAri ja jJAnaH zaraNuda bhagavatA 249 247 245 24 19. edhita: ' voSivainya:' pada vyA. (0. 19-23 : 123-328) dhi eTale jinapraNIta dharmaprApti edhi eTale samyagdarzananuM svarUpa graMthibheda, samyagdarza`naH samyakzrvanA liMga A abhayAdi paMcaka puna dhakane ja hAya ane te niyamathI pataretaraphalavALuM hAya 25 2500259 250 rapA 25ra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284. 259 F 293 294 . viSaya viSaya AvA na hoya tene tattvathI abhayAdiayoga 255 | azvAvabodha tIrthanI upatine vRttAMta 278 - atAritaka abhayAdi anekavAra prApta, niSphaLa , dharmanI uttama prAptiH cAra uttarahetu 280 phalaprAptiparyaMta kSopazamavRddhi te gyatAH dhamakala paribhegaH cAra uttara hetu 282 lekattara bhAvAmRtAsvAdarUpa 256 | dharmavidhAtaabhAva cAra uttara hatu pratiAdi tattaradhamanio 258 bhagavata thakI abhayadAnAdithI hetusaMpadda 23. dharmasArathi: "mArathiSNa pada vyA. | (sa. 15-19:243-247) 286-297 cho adhikArastaMtavya saMpanI ja ra1-302 dharmarathanA samyapha pravartana-pAlana-damanagathI bhagavAnanuM dharmasArathipaNuM 287 vizeSathI upayogasaMpadu samyapha pravartAnanA aSTa kAraNa 288 (sU. 1-25 : 222-22) samyaphaparipAkaapekSaNa chevaTane nizcayalakSya 289 20. dharmadara "dharmabhya pada vyA. apunabaMdhakapaNuM ane prakRtinuM Abhimukhya 290 (. 1-3: 222-222) 261-268. dharmasArathipaNAne bIje hetu-pAlanaga 291 vastusvabhAva dharma: cAritradharma 264 | dharmasArathipaNane trIjo hetu-damanaga 292 AtmapariNAmarUpa zrAvakadharma ane sAdhudharma 265 | rathanuM daSTAMta dharmanuM vAstavika svarUpa parabhAvavibhAvamAM na javArUpa avyabhicAra bhagavadanavinA dharma nathIH tenuM ja prAdhAnya 267 | AtmasvabhAvasiddhirUpa kAryamAM niyoga 294 svAtmabhAva pamADele dharma 295 dharmano prakarSa yathAkhyAtacAritra AtmArUpa 295 21. dharmadezaka: "dharma : pada vyA. bhAvadharmanuM AdyasthAna paNa avaMdhya bIja 296 (sa. 49, 222-237) 268-274 | susaMta kacana-ratnakaraMnuM dRSTAMta 297 bhagavaMtanI dharmadezanA haribhadrajIe gUMthele uttama namUne 24. dharmavaracaturantacakravattI: ra9-302 pradIpta gRhodara samo bhavaH sudurlabha manuSyatva 271 "dharmajAvatu jAvAniMkhya: pada vyA. bhavAgnizamaka siddhAMtavAsanAsAra dharma mela ja 272 (sa. 20-24: 248-2) anityAdibhAvanAH AjJApradhAnapaNAno ne cakravartIcakra vA anya dharmacakaapekSAe vidhimArgane sadupadeza vara dharmacakra nimittasApekSa AtmArtha pravRttine bodha trikATiparizuddhatA vaDe vara dharmacakra 300 vistrotasikAnuM pratividhAna kaSa-chedatApa parIkSA 301 dharmanuM phala karmanAzaH sepakrama karmano nAza, statavyasaMpadUnIja vizeSathI upagasaM56 302 - nipakrama karmanA anubaMdhane vyavaccheda 274 7. adhikAraste. saM. nI sakAraNa svarUpa22. dharmanAyaka "dharmanAmya:' pada vyA. | saMpa6 (su. 110 : 254-dda2) 303-319 | (sU. 10-14, rU8-242) 274-285 25, apratihatavajJAnadarzanadhara bhagavaMtanA dharmanAyakapaNunA cAra mULahetu 275 | 'ati tarajJAna-niSabhya pada vyA, vazIkaraNubhAvaH cAra uttarahetu (sU. 1-5 : 294-198). 303-13 wta 299 27 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77. viSaya viSaya 327 o o o o o o 312 332 Go 333 334 o o do khe A padanuM prayojana-bauddhone nirAsa 303 rAgAdi citimAtranibaMdhanavALA nathI sarvajJAnadarzanabhAvapaNuM nirAvaraNapaNuM 304 rAgAdinA jetApaNAthakI tArika jinAdi sAmAnyathI sarva avabodhanI siddhi 305 jJAnamAM pratibiMbane niSedha 28taruM-tAraka: " stha: tAjam: sAmAnya-vizeSa avinAbhAvI saMbaMdha 208 (sa. 5-9 268-272) 3ra8-335 AtmAno sarvajJAnadarzana svabhAva 308 A padathI AvartakAlakAraNavAdIne nirAsa 328 AvaraNakSaye nirAvaraNapaNuM: sarvApaNuM jJAna-darzana-cAritra pitathI bhavArNavatIrNa 329 pratipakSabhAvanAthI tAvaupalAbdha 311 tIrNane jIvitAdvata bhavAva nathI 30 AvaraNakSaye sarvajJAna,tasvabhAvapaNAthI 311 tIrNane AyuSkAntaravata bhavAdhikArAntara nathI 331 kevalajJAnasvabhAvI AtmA caMdravata sthita bhavAdhikArAntara sate mukti asiddhi avikala parArthasaMpAdana mRta te amRta bhAve nathI Rtu vartAnA dRSTAMtanuM yuktithI nirasana 26. vyAvRtta chadma "kathAvRttazAkhya: pada vyA. | mukta punaH bhAvamAM hoto nathI. (sU. 6-9: 292-22) 314-318| sarvathA bhAdhikAranivRtti ja mukti 335 A padathI AjIvikA matane nirAsa cha%" eTale vAtika vA bhavAdhikAra ra9. buddhabodhaka: "pu : ro : ghAtikarmanuM svarUpa karmarAjA mohanIya (sU. 10-14 : 72-77) 336-34 "avyAvRttaidma' matanuM nirasana 317 parokSajJAnavAdI mImAMsakone nirAsa 336 vyAvRtta chadma' nuM pratikApana 318 a paropadezathI svasaMviti jJAnavaDe buddho 337 statavyasaMpadunI ja sakAraNuM svarUpasaM56 asvasaMvidita buddhi anumAnAdibuddhine aviSaya jJAnavyakti ke tatasAmAnya tataviSaya nathI arthapratyakSatA liMga nathI 340 8. adhikArI Atmatulya paraphalakasaMpa | Idhivata arthapratyakSatA zaMkAnuM nivAraNa 341 (sa. 1-19 : 26-182) 320-49 nyAyathI buddha-bedhaka siddhi 342 27. janajApaka: " :zAi : 5. vyA. (su. 14 264-67) 320-327 30 mukta-mecaka:" norakhya pa.vyA. A padathI kapitaavidyAvAdI bauddhone nirAsa 32* (sU. 15-18H 178-182) 342-348 bauddhabhede mAdhyamika kalpitaavidyAvAdI 321 jagatakalIna muktavAdIone nirAsa 343 asat evA rAgAdine jaya na hoya 323 jagatakartAmAM laye nikitArthapaNuM nathI 344 bhratimAtrakalpanA paNa asaMgatA ja jagata tvavAdamAM mahAdoSa 345 nimitta asata nathI 24 { nimittakartRtva mAnavAmAM tatvathI akartava citimAtrathI ja brAtimAM anirmokSaprasaMga | laya mAnavAmAM ekano abhAva vA upacaya bhrAMtimAtranA asatvamAM anubhavabAdhA mohaviSaprasarakaTakabaMdhaH mukta-mocakasiddhi 347 mRgatRSNAdianubhava tatasvarUpe asat nathI mRgatRSNAdianubhava puSamAtranimita nathI 119 che, w 9 1 F Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya viSaya 374 352 354 379 nAna 359 navama adhiAra: pradhAnaguNa apari evaMbhUta siddhadazAsaMpanna siddhone namaskAra 3173 kSayathI pradhAnaphala prAptirUpa evaMbhUto ja prekSAvatane namaskArAha abhayasaMpadu kapa0-399 | namaskArakriyAyoga sarvapadavyApI ( sUtra 1 30 : 282-222) 31. sarvajJa-sarvadazI : | 33. jine jitabhayo : " khyaH sarva padavyA. 350-364 vizva:nitama pa.vyA. 374-39 (sUtra. 1-7 : 28rU-281 ) (sUtra. 17-29 : 26-222) mRdigajJAnavAdI sAMkhyone nirAsa 350 advaitamuktavAdane vyavaccheda 374 sAMkhya prakriyA 351 paramabrahmanA visphaliMga samA kSetra 375 sarva-sarvadaza svabhAvapaNuM brahmasattAthakI ja pRtha bhAva 376 "ttoDa madhya gujara' e vacanane paramArtha 353 brahmalaye punaH pRthaphavApatithI jitabhayapaNuM nathI 377 nirAvaragupaNuMH sarvajJasvabhAvaAvirbhAva sahaja bhavabhAvakSaye kharUM jitabhayapaNuM Atma-caMdra, jJAna-caMdrikA, tadAvaraNa-megha zuddhamAMthI ke azuddhamAMthI vicaTanama doSa karaNaabhAve kartA taskUla sAdhaka nathI, advaitanuM sarvathA aghaTanAnapaNuM e ekAMtika nathI hUMbaDAvinA tAsanuM dRSTAMta 356 kSetra agniskuliMgasamA, samudra lavaNapama audayikabhAvarahitane jJAnamAtrathI ja duHkhAdinathI 357 381 pRthapha sAdi anAdi i. aciMtyaH jJAnanuM ne darzananuM sarvArthaviSayapaNu 358 kUpapatitanuM udAharaNa 382 sAmAnya pradhAna darzana: vizeSapradhAna jJAna daSTa-ISTathI aviruddha vacananuM ja vacanapaNuM 383 viSayagrahaNa pariNAmanuM AkArapaNuM vacananI viruddhatAH vizeSanuM durlakSaNuM 384 ane tenuM amUrtamAM paNa aviredhapaNuM enthaka pravRttinuM aparathI bAdhitapaNuM 385 viSayAkAraapratisaMkrama Adi pramANasiddha vacana ja pramANa pratibiMbAkAratA pratikSepane radIo 364 duSTAduSTa brAhmaNadi vicAra yuktigarbha, tema zAstra 386 sAkAra jJAnaH anAkAra darzana yuktiyukta pramANusiddha vacana ja pramANa 387 patitanA udAharaNamAM nyAya nathI 388 32. ziva-acalAdi siddhigatisthAna upAyamArgaNa paNa vicArarUpa nathI ema nathI 389 saMpAta sivAravitti- 65-374 | atIdiyArthamAM paNa Agama ne yuktinI viSayatA ,, tisthAnaNaMdAjokhya pada vyA triTiparizuddha vicArazuddhithI pravartavuM thAya 390 (sUtra. 8-16 - 220-218) tavaprApti upAya: Agama, anumAna, savaMgatAtmavAdI vaizeSikAno nirAsa 365 yogAbhyAsa 391 sthAna te vyavahArathI siddhikSetra, Aptavacana te AgamaH sarvajJa vItarAga Apta 392 nizcayathI AtmasvarUpa 17 'vAkyaliGgA hi vaktAro' / ziva, acala, arujaanaMta, akSaya padAne | bahuvacanathI AzayaskAtithI kalAtizaya 393 paramArtha 368 ] "bahu brAhmaNone eka rUpIAnuM dAna'avyAbAdha, apunarAvRtti pade paramArtha 369 e kudaSTAMta 394 siddhigati sthAnasaMprApta padone paramArtha 371 | bhagavadAlaMbana cittavRttithI bhagavaMte thakI ja vibhUone ne nityane ema prAptine asaMbhava 372 tala: cintAmaNirAnAdi daSTAMta 395 360 362 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya viSaya eka pUjaye sarva pUjyA': AvA mahAtetro bhAvavRddhi arthe sarva bhagavaMte ekasvarUpa 397 bhAvasArapaNe paDhe 427 bahuvacanapraveganuM prayojana 398 stotrothakI zubhacittalAbha: pradhAnaphalaprAptirUpa abhayasaMpad 399 e ja vaMdanA projana jJa paka 429 bhAvita anuSThAnane ja atra sthAna : abhAvita anuSThAna AgamabAhya 429 upasaMhAra : navavibhAgavibhakta cityavandanano upahAsa karanArAono upahAsa 430 saMpadAnI yuktiyukta saMklanA 400-407 sahRdaya naTa jema gRhItabhAva thaI vandanA 431 (sutra. 1-10 : 22-222). statavyasaMpad ne tenI hetu pa upagasaMpa ne tenI hetusaMpad 403 vaMdanA kAryotsarga sUtra : sakAraNuM svarU5saMpa, Atmatulya paraphalakatRtva ahaMta caityavaMdanasUtra 43ra-pa34 saMpa, abhayasaMpad 404 (sUtra. 6-48 : 23-277) vizeSa praNidhAnanItithI guNabahumAnasAra caityavandranAthe kAryotsarga pratijJA 432 samyagU anuSThAna 404 | vidhithI vaMdanAbhUmikAArAdhananuM phala mukti 433 haribhadrajInA kIrti kalazarUpa suvarNamaya kuTanaTavRtta jevuM abhAvita anuSThAna 433 lalita vistarA 405 ahaMtatya ahaMtapratimA kAyotsarga pratijJA 45 navavibhAgavibhakta 33 sUvapadanuM keSTaka 406 vandana-pUjana-satkAra pratyayane bhAvArtha 437 A kAyotsargane viSaya ke? sAdhu ke zrAvaka? 438 sAdhune dravyastava karAvavA-anumodavAno niSedha anekAnta pratiSThA 408-4rara nathI 438 , 11-17 rara3-228) divyastavanuM upadezana anavadya 440 ekAnekasvabhAvI vastumAM ja citra saMpadu dhaTe 408 nAgabhayathI putrane khADAmAMthI kheMcavAnuM anekAntasiddhiH puruSa ne ghara daSTAMta 410 daSTAMta 441 vAsanabheda thakI ja A vyavahAra ema mATe sAdhu vyastavane aviSaya nathI 442 kahevuM ayukta 413 aucitya a jJAamRtathI bauddhonI hAsyAspada dalIlane saceTa radIo 415 AraMbhIne pUjA-satkAra ucita 443 upAdAnabheda te vAsanAbhedano hetu nathI 416 pUjAdi dravyastava bhAvastava aMga ja ISTa anekAntamAM avirodha 418 pradhAna dravya ane apradhAna dravya ekaravabhAvI eka thakI aneka phala nathI 419 asaAraMbhanivRttirUpa ja A dravyastava 447 aneka kAryakAri ekasvabhAvakapanA te anekAnta 421 kupaudAharaNathI A dravyastava guNakArI 448 jaya anekAntajayapatAkA ! AjJAamRtayukta ja siddhinuM kAraNa 449 prajApatidAdAzvatra che sanmAna-bAdhilAbha-nirupasarga pratyayano artha 450 vaMdanAdi dhilAbhArthe dhilAbha nipasa 4pa1 caityavajanayogyabhUmikA saMpAdanavidhi kara5-431 bedhilAbhapratyaye pratipAta na thAya e arthe 453 (sutra, 1-5 : 20-2rU4). zraddhAthI, zraddhA =nija abhilASa, cittaprasAda 454 dravya-bhAvavidhi: mana-vacana-kAya ekAgratA 426 / cittakAluSyahara dharmaH udaprasAdakamaNi daSTAMta 455 445 422 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya viSaya 495 501 medhAthI. medhA =graMthagrahaNapaTu tadupAdeya pariNAmaH pramAdabahulavAdInI dalIlane radIo 493 regAturane auSadhaupAdeyatAnuM dRSTAMta 456 AcaritanuM lakSaNa : "azathI samAcINuM' I. 494 sagranthamAM ja upAdeyabhAva: sathAstraprazaMsA 458 A amArU Acarita sAvadya nathI dhatithI. dhRti = mana:praNidhAna, viziSTa prIti 459 cetana-acetana varatu dhyeya paMcaparameSTi theya ja96 duHkhadehaga dUra TaLyA re': ciMtAmaNi daSTAMta 460 ahaMta-siddha theya, AcAryAdi dhyeya, AtmA dhAraNA avismRti: mALA parovanAranuM dRSTAMta 461 497 anuprekSA = taravArtha anuciMtA : piMDasthAdi cAra dhyAna 458 ranazodhaka agnidRSTAMta 463 | A beya dhyAna vidyAjanmabIja paramezvara 499 zraddhAdi "apUrvakaraNa" mahAsamAdhinA bIje 465 | suvarNadhaTAdi jema avaMdhya : IcchA ane kAryasiddhinuM rahasya : senuM te viNase nahi' 500 upadhAzuddha sadanuSThAna 466 kAryanuM kAraNAnurU5paNuM yukti-Agamasiddha zraddhAdi vardhamAnaH eono lAbha-vRddhikrama e ja 467 vidyAjanmanI muktakaMThe prazaMsA : subhASita 501 abhugamapUrvaka zraddhAdi saMyukta sadanuSThAna 469 kAyotsarga pAravAno I. zeSa vidhi 503 zraddhAdivihInanuM evuM uccAraNa mRSAvAda 470 zraddhAdinA maMdatItrAdi bheda, AdarAdi liMga 471 legassasUtra : caturvizatistava 505-538 ilsa-rAdi upamAvALA cittadharmo 472 kaSAyAdi kaTukApaNuM ne zamamAdhurya (sUtra. 1-21 : 278-ra18) 473 AdarAdiyuktapaNe AnuM anuSThAna e ja upAya 474 lekanA udyotakara, dharmatIrthaMkara I. ne artha 500 sadanuchAnalakSaNaH tethI bhAvavizuddhi 75 vIze kevalInuM kIrtana : nAmastavanuM rahasya 509 guNaSI apekSAvaMtane to mRSAvAda 475 lekanA udyotakara-dhamatIrthakara mithyA AtmasaMtoSIne mithyAtva grahavikAra! 476 e bA zaMkAsamAdhAna 511 ane-kevalIone e bA-zaMkAsamAdhAna 513 covIsa tIrthaMkaranuM nAmastavanarUpa kIrtana 515 covIza jinanAmonuM anvayaMpaNuM anasUtra : kAyotsargapratijJA cittazuddhi arthe praNidhAna 518 AgAra - 43-504 AvA viziSTa tIrthakaro hArA para prasAda karo ! 520 (sUtra. 29-48 : ra98-ra77). || A prArthanA nathIH aprasAda TALavA prArthanA para1 kAyotsarganA AcAra-apavAdaprakAro 479 aprayojana ke saprayojana? : subhASita 52 AgArethI abhagna-avirAdhita kAyotsarga 481 | vItarAga prasAda nahi pAmavA chatA AgAnuM paMca aticArajAtimAM vargIkaraNa 482 | stava vyartha nathI. para3 upAdhizuddha zuddha anuSThAna mahetu 483 bhavazIta dUra karI zivaprApti 524 suparizaddha anuSThAna : AgAra projana aciMtyaciMtAmaNi bhagavatinI zuddha stutithI siddhi para ucchavAsanirodhano niSedha saMyamarakSArthe deharakSA 485 | Arogya-bAMdhalAbha ne uttama samAdhivaranI jaghanya kAryotsarga paNa aSTa ucchavAsapramANa 486 ! yAyanA 526 sthAna-mana-dhyAnathI tana-vacana-mana nirodha 487 traNa manoratha 57 pramAdIonA pUrvAparaviruddha vacanane radIo 489 | A nidAna che ke nathI? e aMge zaMkAsamAdhAna 528 ceSTAkAyotsarga ne abhibhavakALotsarga 491 | A nidAna nathI : nidAna draSa-rAga-mohagarbha para9 517 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI 541 pa7ra viSaya pUcha | viSaya dharmArthe hIna kulAdinuM prArthana meha 530 | A mRtadharma zAzvata vijayathI vRddhi pAme ! 563 RddhiabhiLaMgathI dharma prArthanA paNa meha 531 A praNidhAna anAza sAbhAvanuM bIja 564 tIrthaMkarapaNuM bA. paNa Rddhi abhivRMgathI 532 mokSapratibaMdhathI A praNidhAna apratibadha pa65 dharma prArthanA niSiddhaH nidAna ISTabhAvane bAdhakara yakta zratadharmavRddhithI mekSa : nidAna atatvadarzanaH mahataapAyasAdhana 533 asaMgalisaMvedanA avizeSajJatA gahiMtA prAkRtajanone paNa siddha pa34 zratadharmavRddhi bhAvanAthI mRtadharmavRddhi 567 caturthabhASArUpapaNuthI bhajanA 535 ema sabhAvArA paNa zAlibIjA5Na daSTAMta 567 bhagavata guNabahumAna karmavanadavAla 53 6 | vivekanI muktakaMThe prazaMsA caMdrothI nirmala, sUryothI adhika siddha siddhi gho! 537 | zrata-zAlivRddhimAM vivekagrahaNu jala 568 sarvaleke ahaMta caityavandana sUtra viveka thakI saMvega amRta AsvAdana 569 (sU. 22 : 222) 539-540 avijJAtaguNavALA ciMtAmaNimAM yatna hete nathI 570 puSkaradvIpAddha sUtra : zrutastava pa41-590 | A viveka gAyonivargane ekAte aviSaya 570 | (sUtra. 1-22 : rU00-rUrI) A viveka zAstrono parama garbha aDhI dvIpamAM dharmAdikarAne namaskAra zrata ane viveka ema judA grahaNanuM rahasya pradIpasthAnIya Agama stutya 542 mahAmiyAdaSTinI zrataprApti paNa aprApti pa73 zrutajJAnanA pitRbhUtapaNAthI tIrthaMkarastuti 543 | abhavyane cintAmaNiprApti jema ala 574 sarvathA apauruSeyavacana nirAsanI yukti 544 mithyAdaSTine dravyathataprApti 575 apauruSeya vacana vadavyAghAtarUpa 545 miAdaSTi ne mahAmiyAdaSTine bheda 575 ApoApa avAja karatA vacananI anupalabdha 546 A zrata abhavyathI paNa anekavAra prApta 576 atIdiyArthadarzIsiddhithI apauruSeya vacana vyartha 547 | paNa niSkalapaNAne lIdhe na kiMcita pa*7 arvata paNuM vacanapUrvaka i. vAdInI dalIla zrata "bhagavaMta'ne samagra ezvaryAdiyoga purUvyApAra abhAve vacanaanupa patti 548 | zrata "bhagavaMta "nuM siddhapaNuM ane zuddhapaNuM 579 bIja-aMkurata ahaMtavacana anAdisiddha 550 sarva vacananuM vatRvyApArapUrvakapaNuM ja vacananuM artha-jJAna-zabdarUpapaNuM papa1 "siddhANaM buddhANaM' sUtra : - anAdi zadavAdanI Apatti nathI. 552 siddhastava 581-613 vacanArtha pratipattithI sarvattapaNAnI siddhi (sutra 1-30H rUra2-2) mahedavIvata 553 | anuSThAna paraMparAnA phalabhUta siddho 581 mahAla phoDanAra sImAdhara zratadharmanI stuti 555 | ane takriyAnA prayojaka siddhone namaskAra pa82 sImAdhara mRtadharmane vaMdana | "siddha-buddha pada vyAkhyA 583 svabhAva te dharma, vibhAva te adharma-maryAdAdharma pa57 "pAragataparaMparagata pada prayojana, vyAkhyA 584 janmAdinAzaka dharmasAra pAmI koNa pramAda kare? 559 | cauda guNasthAnane AtmaguNavikAsa krama 585 zrAdhama-cAritradharmamAM udyata mumukSu 56. | 'kAcaupagata'pada vyAkhyA 586 AvA mumukSunI sadA mRtadharmavRddhinI bhAvanA pa61 | karmamuktanI kataparyata gati kema? 587 che A siddha dharmamAM prayata chuM - 562 | namaH sadA "sarva' siddhone !: padara bhede siddha 588 jethI saMyamama sadA naMdI heya che te zratadharma 563 | tIrthasiddha Adi prathama cAra bhedanuM svarUpa 589 548 578 para 550 nA prayojaka sidone na .. . 556 vibhAva te adhama 11 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 20 viSaya pRSTha | viSaya svayaM buddhasiddha Adi traNa bhedanuM svarUpa 590 | "yAvagaraNuM' sUtra 614-617 strIliMgasiddha Adi traNa bhedanuM svarUpa 591 ( sUtra 32-33 : vara-rUjha) svaliMgasiddha-anyaliMgasiddha Adi paMca bheda 591 . vaiyAvRyakara I. devatAne uddezI kAga 615 AsannaupakArI bhagavAna mahAvIranI stuti 592 | tenA aparijJAne paNa zubhasiddhi mahAvIranuM mahAvIrapaNuM A kAyotsargathI viparAmAdi siddhi nara vA nArIne saMsAratAraka kora mA594 bhagavadbhaktine phalAtizaya 595 praNidhAnasUtra : "jya vIyara' sUtra 618-639, strI uttamadharma sAdhikA kema na hoya? (suya. 1-14H rUpa-rU08). e aMge paMdara muddAvALuM yApanIyataMtra vacana saMvegathI sakalagAlepArthe praNidhAnaH "strI nathIja ajIva I ' prathama traNa muddAnI carcA pa97 vividha mudrAnuM svarUpa 618 strI " nathI amAnuSI" I. 4-5-6 muddAnI yathAzaya tIvrasaMgahetu te praNidhAna 619 mImAMsA 598 tIvra saMvegavaMtone samAdhi nikaTa "nathI ati krImati e sAtamA prathama bhUmikAvALAne ucita praNidhAna 621 muddAnI carcA 599 bhavanirvedamArgonusAritA yAcanAne marma 622 prakRSTa raudradhyAna sAthe prakuTa zubha dhyAnanI saMsarathI avirata mokSArthe yatna karatA nathI 623 vyApti nathI 600 ISTaphalAsiddhi Adi cAra yAcanAno bhAvArtha strI "nathI na upazAMta mohA" I. 8 thI 13 ATaluM laukika sauMdarya sate muddAnI carcA 601 lekottaradharmaadhikArI 625 strI "nathI labdhiayogya' e caudamA muddAnI carcA 602 zubhagurugatandravacanasevanAne paramArtha 626 - strIne bhAvathI dvAdazAMga labdhi bhavaparyata akhaMDa' prArthanArUpa praNidhAna 27 strIne paNa zukladhyAnanI prApti ne mukti 604 A acitya ciMtAmaNi bhagavaMta thakI strI nathI akalyANa bhAjana" e paMdaramo muddo 604 e ja che 627 zrI sarvathA uttama dharma sAdhikA hAya 605 mokSakalavALuM A praNidhAna nidAna nathI karatuM kevalasAdhaka A namaskAra ne tethI mukti 606 praNidhAna zivAya prati adI nathI A stutiarthavAda ke vidhivAda? pUrvapakSa 607 dharma "cittapramava' ane puSTi-zuddhima citta "uttarapakSa A vidhivAda ja che. te dharma 629 608 samyagadarzanAdi sate ja bhAvanamaskArabhAva praNidhAna Adi paMcavidha AzayanuM svarUpa 630 dInArAdi thakI A bhUtinyAya' 609 vandanAnA adhikArI te ja praNidhAna adhikArI 632 samyakatvAdibhAva namaskArabhAvano avaMdhya hetu vizuddha bhAvanAdi praNidhAna liMga 633 ane bhAvanamaskAra mekSalane avaMdhya hetu 610 praNidhAna thakI pradhAna dharmakAyAdi lAbha 634 maMda madhyama utkRSTa bhAvanamaskAra ane tyAM zraddhA-vIryAdivRddhithI sakala upAdhivizuddhi 635 " ghara namo'nuM rahasya 610 samagrasukhabhAgI tadaMgahIna hoya nahi eka ja vA eka paNa bhAvanamaskArano mahimA che | prazAMtavAhitAH praNidhAnarUpa naukA bhagavatanamaskAra upamAtItaH traNa subhASita 61ra AvAne ajJAtanA jJApanalavALe kapama ciMtAmaNi Adi upamA hIna A sadupadeza hRdayAnaMdakArI pariName che 637 jJAta sate bhAvathI akhaMDana ja 637 628 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya jANatAM-ajANatAM sAndhanyAyathI mAgamana graha ' viraha 'tI. bhatrAmaNu kutarka viSama maha 5 likA vyAkhyAna mahiSa haribhadrAcAya nA aMtima sadbodha 640-655 (sUtra. 1-6 : 270-30 ) viSaya 637 te thakI samantabhadratA ema 638 50 51 samantabhadra bhadrajInuM kathana 639 suptama`Dita-proAdha darzanAdi dRSTAMta ghaTanA bhagna paNa AnA yatnaliMgavALA punaHvaka para A evabhUta apuna dhaka aMge anya dRzyatA sAthe jainadarzanane samanvaya }para bhaktazirAmaNa haribhadrajInI chevaTanI bhalAmaNu 653 zrAdikama mAM yatna akalyANamitratyAga, kalyANumitrasevana i. dAna-pUjAdi, dharmazAstra zravaNabhAvanAdi gurUjanasevA, yAgapaTadaza na, dhyAnadhAraNAdi bhagavatpratimAkAra: bhuvanezvaravayana lekhana maMgala jApaH cauzaraNu pratipatti duSkRtagarhI:sukRtaanumedanA i. samyeSTita zratraNa: uttama dRtithI vatta'na eva'bhUta dazAvaMtanI sava`ja pravRtti sAdhvI ane te apunabandhakAdi ja DAya AdithI apunakha vakanI pravRtti satpravRtti ja kuThArAdipravRtti paNa rUpanirmANapravRtti ja dhabAdhinI nahi paNa dha gAminI ja pravRtti 649 A punabandhakanuM hRdaya tattvAvirAdhakA Ye 42 42 643 44 45 645 x 647 | upasa'hAra : 47 648 49 :: AnA AdarathI zravaNanI ane sUkSma buddhithI paribhAvananI bhalAmaNa 654 artha jANyA vinAnuM adhyayana zuSka bhruNu samuH rasa tulya artha 654 te arthe A prayAsa ciMtAmaNi samu A saMvegakAya 3 pRSTha atre zraddhAdiatizayabhAvathI 55 avidhi 'viraha thI mahAkalyANu siddhi 655 Wan ribhadrajInI maMgala Azil 656-658 mahAvibhUti haribhadrajInI maMgala zip sa sattvonA parama mAae 'viraha ' hA ! 657 TIkAkAra-vivecanakAranI prazasti Wan 659 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 28 185 graMtha-vivecanAntargata viziSTa viSayonI anukramaNikA viSaya pRSTa viSaya daridra-dhanavAnanuM mRtyu aviziSTa 144 maMgala bhAvanamaskArane mahimA 3] bhagavaMte "puSasiMho" kevA prakAre? 147 bhavanAleka jinottama mahAvIra gaNadharapraNIta A satrane haribhadrajInI aMjali 151 sUtra'no paramArtha 7 | caraNakamala kamalA vase ?' 155 haribhadrajInI laghutAvItarAgane vinayamArga yogakSema kare te ja kharekhara "nAtha" 177 haribhadrajIne ka9panAtIta parizrama kuzaLa mALInuM dRSTAMtaH bIjAdhAnAdi 179 zubhabhAvanibaMdhana tyavaMdananuM sAphala bIjAdhAna paNa apunabaMdhakane 184 viSa-gara anuSThAnaH amRta-tahetuanuSThAna jIvalokahitaH paMcAstikAyahita 186 "mAtRsthAna' arthAta mAyA, daMbha sapariNAma hita ISTaH ethI UlaTuM aniSTa 191 adhikArIlakSaNaH dharmabahumAnI vidhiparA i. anAgamapaNe pApahetuthakI pApabhAva 193 aciMtya ciMtAmaNisamuM caityavaMdana punarAgamakarmakapaNAthI ahitaga yega mahA prayoga aMdhapradIpa daSTAMta 197 vaktapaMtha zivAya hitaupAya nathI bhagavacanathI paNa prabodhaabhAva! 199 apavAdapaNa sUtraabAdhAthI kevo hoya ? 33 lekadaSTiprAdhAnya tattvazUnya pravRtta ! 200 apavAdagrahaNa saMsArasaritamAM tRNAlaMbana ! daSTiaMdha prati jagavaMte paNa apradIpa 201 jinapravacana ne anyavacananI tulanA samyagUgadaSTinI jarUra 202 zreyamArga apunabaMdhakAdine vyavasthita caudapUrvavidone paNa mahAna darzanabheda 208 sAcA vIraputra haribhadrajInI vIravANI 4 | bhagavaMtono parama lakepakAra 215 bhavAbhinaMdI lakSaNa niSkalAraMbhI che. bhagavaMte ja tevA tevA prakAra sattvakalyANuhetuo 218 sva-parasamayajJa Atmag "gItArtha 'guru. abhaya eTale viziSTa AtmasvAstha, dhati 219 AthI ulaTo guruayoga vA aguruga 50 | niHzreyasadharma cittasvAsthayI sAdhya 221 jJAnapUrvaka kriyAH auSadhajJAnanuM dRSTAMta abhayAdisiddhi bhagavaMte thakI ja: cAra kAraNa 223 haribhadrajInuM adbhuta maulika saMzodhana zraddhAvihInane tadarzana na hoya 226 dharmabIjamAMthI aMkurAdi yAvata mokSaphala mA te cittanuM avakragamana, kSayapazamavizeSa 231 cogAvaMcaka, kriyAvaMcaka, phalAvaMcaka jana-gadarzananI paribhASAne sumeLa 238 pratipattipUjAnuM prAdhAnya ne svarUpa zaraNa =vividivA sate tAtvika zuzruSAdi 243 IcchAyega, zAstroga, sAmarthayega 83-97 te vinA vasvantaraupAyapaNe zukravAdi kevalazrIrUpa "bhaga ': paramadhamarUpa "bhaga' zrata-ciMtA-bhAvanAjJAna jala-dUdha-sudhA samuM 247 bhagavaMtanuM parama AtmaparAkrama viSayatRSNApahAri ja jJAna AtmasAdhaka SakArakacakra bedhi eTale samyagadarzananuM svarUpa 251 tIrthaMkarapadaprAptino upakrama 120 abhayAdipaMcaka apunabaMdhakane ja hoya 254 saMsArasAgararUpaka: pravacana jahAja 122 kSapAmavRddhi kesara bhAvAmRtAsvAda 257 tIrthaMkaradevane parama viyopakAra 128 AtmapariNAmarUpa zrAvakadharma sAdhudharma 2 3 saMbuddha AtmAne tArika vikAsakrama 131 dhamanuM vAstavika svarUpa 265 bhagavaMte "puruSottama" kevA prakAre ? 139 bhagavaanugrahavinA dharma nathI 217 game teTalA saMskArathI kAca pArAga na thAya 142 | dharmadezanA haribhadrajIe thele uttama namUne 269 245 105 107 249 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR8. 431 443 448 00 31] 304 viSaya pRSTa | viSaya vitasikAnuM pratividhAna 273 bhAvita anuSThAnane ja atra sthAna 429 bhagavaMtanA dhanAyakapaNAnA cAra mULahetu 275 sahRdaya naTa jema gRhItabhAva thaI vandanA dharmarathanA sabhyapravartana-pAlana-damanayoga 287 kUTa naTa mRta jevuM abhAvita anuSThAna 433 dharmasArathi bhagavaMtaH rathanuM dRSTAMta 293 aucitya AjJA amRta parabhAva-vibhAvamAM na javArUpa avyabhicAra 294 pradhAna dravya ane apradhAna dravya 446 AtmasvabhAvasiddhirUpa svIkAryamAM niga kupaudAharaNathI A dravyastava guNakArI dharmane prakarSa yathAkhyAtacAritra AtmArUpa AjJA amRtayukta ja siddhinuM kAraNa 449 trikATiparizuddhatAvaDe vara dhamacakra "zraddhAthI' padane paramArtha 454 kaSa-cheda-tApa parIkSA medhAthI" padane paramArtha 456 sarvajJAnadarzanasvabhAvapaNuM nirAvaraNapaNuM | "dhatithI ' padane paramArtha 459 kevalajJAnasvabhAvI AtmA caMdravata sthita 312 ! "dhAraNAthI" padane paramArtha ghAtikarmanuM svarUpa karmarAjA mohanIya 316 | anuprekSAthI' padane paramArtha 467 rAgAdi citimAtra nibaMdhavALA nathI 327 | zraddhAdi apUrvakaraNa mahAsamAdhinA bIjo 465 jJAna-darzana-cAritra pitathI bhavAva tINuM 329| IcchA ane kAryasiddhinuM rahasya: jagat vavAdamAM mahAdeva 345 upadhAzadhu sadAna 466 sarvajJa-sarvadazI AtmasvabhAvapaNuM 35ra | IkSa-rasAdi upamAvALA cittadharmo 472 "attoDane mathaya guor:' ene paramArtha 353 kaSAyAdi kaTukapaNuM ne mAdhurya 473 AtmacaMdra, jJAna-caMdrikA, tadAvaraNa-mela 354 sadanuSThAnalakSaNa tethI bhAvavizuddhi 475 jJAnanuM darzananuM sarvArthaviSayapaNuM 358 ! kAyetsarga AgArAnuM suMdara vargIkaraNa sthAna te vyavahArathI siddhikSetra, nizcayathI svarUpa 367 | upAdhizuddha zuddha anuSThAna mahetu 484 evaMbhUta siddho ja namaskArA 373 ] AcaritanuM lakSaNa : "azaThathI samAcINuM' I. advaitanuM sarvathA adhaTanAnapaNuM 379 paMca parameSThi Adi vividha dhyeya 456 kSetrajJA agniskuliMgasamA, samudralopama piMDasthAdi cAra dhyAna 498 dRSTa-ISTathI aviruddhanuM ja vacanapaNuM 383 A beya dhyAna vidyAjanmabIja avaya 498 yuktiyukta pramANasiddha vacana ja pramANa 387 vidyAjanmanI muktakaMThe prazaMsA Aptavacana te AgamaH sarva vItarAga Apta 392 namastavanuM rahasya 509 'vAkyaliGgA hi vaktAro' covIza jinanAmonuM anvarthapaNuM 517 AzayAtithI phalAtizaya 393 cittazuddhi arthe praNidhAna tadAlaMbana cittavRttithI bhagavaMte thakI ja tatahala 95 vItarAgastava vyartha nathIH te thakI zivaprApti para3 eka pUrve sarva pUjyA" : traNa manoratha Arogya-badhilAbha samAdhi yAcanA pa27 sarva bhagavaMte ekasvarUpa 397 nidAna svarUpaH dveSa-rAga-mohagarbha 529 navavibhAgavibhakta saMpadAnI addabhuta saMkalanA 400 nidAnanI niMdA 532 vizeSa praNidhAnanItithI samagra anuSThAna 404 | bhagavata guNabahumAna karmavanadavAnala haribhadrajInA kIrtAikalazarU5 suvarNamaya la. vi. pradIpasthAnIya Agama rastutya 542 anekAnta pratiSThA apauruSeya vacana nirAsa 544 jaya anekAntajayapatAkA ! 42 vacananuM artha-jJAna-zabdarUpapAsuM 551 davya-bhAvavidhiH mana-vacana-kAya ekAgratA 426 / samAdhara mRtadharmane vaMdana 556 482 494 50 519 405 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya viSaya svabhAva te dharma, vibhAva te adharma-maryAdAdharma papa7 | samyagudarzanAdi sate ja bhAvanamaskArabhAva 609 mumukSanI sadA mRtadharmavRddhinI bhAvanA pa61] "dInArAdithakI A bhUtinyAya' A zratadharma zAzvata vijayathI vRddhi pAmo ! 563 "go vi namo 'nuM rahasya 610 A praNidhAna anAzaMsAbhAvanuM bIja 564 eka ja vA eka paNa bhAvanabharakArane mahimA 611 zratadharmavRddhibhAvanAthI zratadharmavRddhi 567 bhagavatanamaskAra upamAtIta : subhASita 612 sadabhAvAropaNa: za libIjAropaNa dRSTAMta 567 saMvegathI sakala gAkSepArtha praNidhAna 68 vivekanI muktakaMThe prazaMsA 568 | yathAzaya tIvrasaMgahetu te praNidhAna 619 zratazalivRddhimAM vivekagrahaNa jala 568 ! saMsArathI avirakta mokSArthe yatna karatA nathI 623 vivekathakI saMvega amRta AsvAdana 568 A acityaciMtAmaNi bhagavaMta thakI A viveka yogazAstrone paramagabha 57 | phaLe ja che. 627 mahAmithyAdaSTinI zrataprApti paNa aprApti pa73 | dharma cittaprabhava ane puSTi-zuddhimadda citta buta bhagavaMta'nuM siddhapaNuM ane zuddhapaNuM 579 : te dharma anuSThAnaparaMparAnA phulabhUta siddho 581 | praNidhAna Adi paMcavidha AzayanuM svarUpa 630 cauda guNasthAnane AtmaguNavikAsakrama 585 | vizuddhabhAvanAdi praNidhAnaliMga 633 tIrthasiddha Adi paMdara bhede siddha 588 | praNidhAnathakI pradhAna dhamakAyAdi lAbha 634 mahAvIranuM mahAvIrapaNuM 593 | tyAM zraddhA-varyAdi vRddhithI sakala upAdhivizuddhi 635 nara vA nArIne saMsAratAraka prazAMtavAhitA praNidhAnarUpa naka 136 "g " 594 | ajJAtanA jJApanakalavALo A sadupadeza 637 bhagavadbhaktino phalatizaya kugraha "viraha"nI bhalAmaNaH kutarkaviSamagraha 648 strI uttama sAdhikA kema na hoya? pa96 maharSi haribhadrajIne aMtima sadha 640 prakaSTa raudradhyAna sAthe prakRSTa zubhadhyAnanI AdithI apunabaMdhakanI pravRtti sapravRtti ja 649 vyApti nathI, bhaktaziromaNi habhidrajInI strIne bhAvathI dvAdazAMga labdhi 603 chevaTanI bhalAmaNuM 653 strIne paNa zukaladhyAnanI prApti ne mukti 604 artha vinAnuM adhyayana zuSka ikSu rasatulya artha 654 strI sarvathA uttamadharma sAdhikA hoya 605 mahA vibhUti haribhadrajInI maMgala AziSa 656 kevalasAdhaka A namaskAra ne tethI mukti 606 A stutiarthavAda ke vidhivAda? vidhivAda ja 607 595 ! Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatraka Ape bATe azvaya thAya hAI ladhu pRSTha paMkti azuddha zuddha | pRSTha paMkti azuddha 8 15 kArjina kAsnyena 168 19 uttamattvAta uttamatvAt 29 19 vijJanAnA vijJAnanA 168 5 lekatama lekattama 54 23 samalA samatA naSA neSA yathAzattiya yathAzakya , 18 pavyatva -- bhavyatva 86 27, Aye 172 20 pariNAmika pariNAmika 90 21 mATe 177 che. 90 24 ema ne ema na 179 34 prabhuta prAbhata 93 13 ke je 182 10 bIjAdhAni bIjAdhAnAdi 94 28 Ayuzya AyuSya 183 12 aktivaMta zaktivaMta 103 15 parAkra parAkrama ! 183 30 jAya 103 31 hAI 185 14 viSTa viziSTa 110 4 prayAtma pratyAtma | 186 14 asatyavahAdika asavyavahArika 110 6 tadvayapohena tadavyapohena pubhunA prabhunA 111 10 gAbhino gAmino 115 28 dvayAzraya thAzraya 188 10 ft 116 19 sozana sovana 198 3 mAstara bhagavanto 118 14 vyaktirita vyatirita anipekSita anapekSita 120 29 chellI be lITI ja rathama I. 20 mI lITI 131 26 dhAma pahelAM vAMco 135 10 svayaM | 204 16 vyAtirikta, * vyatirikta 141 17 utpatti u5patti | 210 30 kAya kAya' 142 27 tadabhodA tabhedA 211 32 utkaTa 153 18 dhamIrUpa dhamarUpa itarApekSI itaretarApakSI 154 25 lApena A yAtrAna | 213 27 pradyota pradyotane prota 159 1 pratiprasaMga - atiprasaMga | 214 2 162 13 pravRta; A pravRttei: 215 24 ayo - : zrIyaza ka 15 sArva ra sarva 216 1 pata - pradyota ,, 25 bhA , svabhAva 220 13 viddhapaNAthI- viruddhapaNAthI anAnukramIthI anAnupUrvIthI 22 4 , 31 akramatvA akramavattvA fmamamarAta bhibhavAt 164 4 kSudraupadravA sudropadrakA ( 224 14 vatta varte 168 5 le ketama lakattama 227 19 bhAgAnusAra mArganusAra 165 2 stavaiyathya tavairthya | 233 8 sagya samyaga 34 2vayaM 22 siddha dhati ' dhRti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 pRSTha pati 234 19 ra .. 235 23 236 19 240 13 241 1 3ra 29 344 pA 6 jo *, 22 243 9 2428 247 18 248 4 248 3ra 25 248 32 249 21 229 266 24 267 10 205 27 278 20 279 21 284 18 26 16 321 21 322 10 331 1 bhASikAntara anutti 333 18 336 20 nirAkAraNu 33. e 338 13 341 4 24 4 8 39 360 zu krama jIta thaze karmmamoga: rAgAdiyA kAtAra adhimUrta ka akhyAnaka nuyA mahe taSTha jina masa sAMLayA dharmAmilApa tatva pradhAnya sala vizipta "bhuta vidhAta ameAdha arthA viSaya: kacit dhammapada anumAdinI Iccha buddhayeAga skaTikaM 19 26 vibhakti 32 yovato kA * zakti kuma 361 20 va 362 25 thaye 364 27 377 19 rAgAdithI 373 5 14 21 29 karmayogaH kAntAra adhibhUtaM karyuM AkhyAnaka tRSA dUra ape che tazca jima tacca saMbhaLyo dharmAbhilASa 375 saphala vikSipta 376 31919 OM 380 r 17 18 13 4 15 28 381 6 tattva 31 prAdhAnya 383 20 22 19 384 14 17 samabhUta 387 vidhAta 38. 10 ame dha 29 .. sau| 389 22 vadhe sadhe 392 14 bhavAdhikArAntara 393 29 anupatti 421 nirAkaraNa 425 20 viSaya: | 426 26 19 kacit 435 18 22 ,. vaidhamryAdi anumAna-niI 436 24 16 w 443 buddhiyoga 446 sphaTikaM 448 4 vibhakta 450 20 eno | 451 26 azuddha tadabhAvaH viSayakArA AnAkAra kama avikAra bhagavattA Starks pRthagabhAvena pRthamAvI che. mundrAya evA viTane paramAta kartR asagata sphuliMga bhaNe Apama pArathI upAdananI kartR kUvAmAM kartRm vicArata pava hyuM: te te gAura gAM ugayAga datyAi hatAnA bhayabhavanA dhama * Si ' citra sevanAM dayavajJena zabda tadabhAvaH viSayAkArA anAkAra karma adhikAra sagavaDatA Sparks pRthagabhAve na pRthabhAvamAM na sahAyA evA vicaTana paramata asaMgata kuliMga bhale Agama kAraNathI upAdAnanI kartu kUvAmAM kartuma vicArazuddhi para hatu: te tA. mArUM gaya upayega dayAni mAtAnA bhavabhavanA mAM zravaNa ema api' aki citAra sevanA dayavazena Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR8 paMkti azuddha 454 14 paga 456 15 samukha 458 11 5raNa 461 20 kSApacanathI 462 8 kSayamathI 463 13-14 ApAdAna zuddha | pRSTha pati azuddha ga prabhu , 20 prebhedarUpa prabhedarUpa semukha| 530 8 kurapaNuM karUpapaNuM parama 532 15 sukhanA sukhanA yopazamathI ! 534 26 mUtra kSapazamathI ! 536 34 niSedhavALe niSedhavane ApAdana 1 542 34 zrata sabhya zruta samyaka rahyo 546 24 daSTu pa dArja | 251 10 vanavRka. vacanapUrvaka upanyAsa 552 34 pratitapattinuM pratipattinuM tasparitoSa 554 che mamapi mamApi teomAM 555 13 paddhaspRSTa baddhaspRSTa pADanAra 557 16 svagAve svabhAva phUla: 558 3 bhaneka anena | 558 9 pramAda kartRna pramAdaH kartu yukta ihi na yukta iti tA. 559 36 envaya anvaya vaza 560 16 sambha sabbhU mittha 56 22 thAya ythaay' karI | pa62 6 sekaSa Asevana 564 33 4Sa jaga 568 8 kasTama jalam bhaNaje | pa73 7 we di ; upAra | pa77 32 suf arahaMtANaM | 578 21, 26 zratanA caturvizati ! 580 8 naMdanAmAM dharmatIrtha 580 12, 13 bRhapaNuM caturvizati 591 2 pratyeka buddhoe pratyekabuddhone saGkhyA 591 22 puliMga ja paMkiMga ja covIza 592 20 mATe lIdhe lIdhe rahyuM 599 21 tuM mATe te mATe makAna ! 605 15 darzanano darzananI 608 25 tayA tathA nir : 609 5 kAraNasatye I. sAdhadaSTi Ipatha sAdhakapaNe I. karavAmAM 613 11 apavaMganuM apavarganuM AzaMsArUpa | 618 20 muktAzaktithI muktAzaktithI ja nirAja ! 619 29 mada 44 70 madanuSThAnaM 467 23 upabhyAsa 475 patparitoSa p. 34 temAM 476 22 paDanAre 479 14-16 du: 480 30 svanA 484 5 ladhu 486 19 tAjA kAya - 20 488 18 miltha 489 10 495 15 A sevana 98 6 jagajama 488 7 taNI je 499 32 pitta 502 25 arahatANa 505 2 catuziti 506 1 dharmavIrya catuti saGkhyA covIsa 510 1 510 28 bhavAra 513 15 ini 515 20 jiNaM daNaM 519 24 IryApatha 520 14 karavAmAM para0 30 mAzaMkarUpa pa28 8 thanAra tralokatha duddhapi butanAM naMdanamAM 508 31 mada Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyama surata pRddha paMkti azuddha zuddha | pRSTha pati abuddha 26 : lekika laukika 458 25 rAmavizva sAmomAM , 20 vacanathI vacananI 462 28 thathaha. - yathArDa 634 13 kSayopayamA ayopazamA 478 15 AgAreri AgArehi 635 1 vRddhinI, vahitA vRddhithI..vAhitA | 482 3 niyata tathA. tatA | 485 30 projanathI projananI f38 29 bharI. mArI | 500 ra ki. 39 1 kharekhara kharekhara 581 5.2 10.12 kamipaNAnI manuSyapaNAnI 645 18 pratiprati pratipatti ! 541 26 tAM tasyA 648 3 apAd: aSA papara 12 devacaMdrajI rAjacaMdrajI 649 9 nagame game ! papa3 3 bIjAMkuvaratuM bIjAMkuravata 54 4 sutara 607 12 saMsAramayathI saMsAratyayI 56 13 maunAM mayanAM 616 23 A daSTa AdiSTa zuddhipatrakane vadhAre 618,619 20-9 praNipAta praNipAta, kura ra Atha 624 23 jevuM maLa ! stotavyampada stotavyasampada ItyAdimAM viniyoga ema AdimAM 629 24 vika 630 15 anya avadhya 99 23 karaNAr2yA karaNAdUrva 130 24 yANiguNa vayAdiguNa 123 22 nirAdhAra pravacananA asaMbhavane lIdhe 645 8 javane jIvane eTaluM saMdha che (pachI umere) 135 nirvatana | 48 3 - punarya:-kapANiH 4 nirvatana 145 19 saMvAdyave saMghera AmukhAdinuM zuddhipatraka 211 9 paNa viziSTa ceoyeog asara astra 13 5 svaya svayaM 260 2 cakSuddana yakSadane mArgadAna 13 29 bAhya bhauddha 281 16 yazavijapa yazavijayajI 17 32 ane bammo 282 4 suNe 47 32 stavameva stvameSa 302 21 314 2 mukhapRSThablakanuM zuddhipatraka 3220 nimitta nimitta mAtra akakhuthANuM cakhudA 366 20 bodi bondi malaya (pachI umero) 375 10 jitabharyo jitabhA che (haya tya) zuM 434 pratihArya mAtihArya cothI pAMkhaDInI nIce umere 445 9 tadanuM tadanyanuM abhayada, ca, mArgada, zaraNaMda, boSida sukhe Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi zrI haribhadrAcAryajI praNIta lalita vistarA caityavandana sutra vRtti savivecana ghati mUrasUtA vandanA-prastuta graMtha vivecanakartA ("cihemavidhinI' kAkatAM) che. bhagavAnadAsa manaHsukhabhAI mahetA, ema. bI. bI. esa. 5, pATI reDa, muMbaI-7. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanakartAnuM (TIkAkAranuM) maMgalAcaraNa mAlinI - jaye sahajasvarUpI zuddha ciMtanyamUrti! zrImada bhagavadahatuM tyAM te zAMta mUri! karatuM cita samAdhi ApatuM AmazAMti, haratuM bhava upAdhi kApatuM hibrAMti. 1 lalita amRta vAkaye sade vistarelI, lalita visatarA A suva-svaNe guMthelI, pratipa4 ja parovyA nyAya mauktika aMge, RSivara haribhadra bhakti saMvega raMge. 2 kuhavirahakArI dveSamAtsaryahArI, lalita visatarA je "dharmasabedhakArI, stava ati RSi siddha muktaka ulAse, vivaraNa karavA te dAsa bhagavAna vimAse. ku anuSTrapacimUrti bhagavad ahaMta, bhakti sUtra saMbaMdhinI, vyAkhyAnI karatI vyAkhyA, cibhaktirasaddhinI. 4 cihema dhAtune mela, zodhanI tavabedhanI, A dAsa bhagavAn gUthe TIkA "cida hemadhanI.5 (yu...) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che maharSi zrI haribhadrAcAryajI praNIta - lalita vistaro, savivecana prastAvanA maMgala-abhidheya prayojanAdi graMthArabhe maMgala, abhidheya, prajanAdi darzAvavArUpa ziSTa saMpradAyane anusarI zAsakartA maharSi haribhadrAcAryajI prathama maMgala sUtrane upanyAsa kare che - praNamya bhuvanAlokaM, mahAvIra jinottamam / caityavandanasUtrasya, vyAkhyeyamabhidhIyate // 1 // deharA (kAvyAnuvAda) praNamI bhuvanaleka zrI, mahAvIra jinarAya; caityavandana sUtranI, vyAkhyA eha kathAya. 1 arthabhuvananA Aleka evA jinettama mahAvIrane praNamIne caityavandana sUtranI A vyAkhyA kahevAmAM Ave che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro: vivecana vivecana" athavA "cihemavirodhinI TIkA " ekovi namokAro jiNavaravasahassa vaddha maannss| saMsAranArA tAre na va nA vA ."-zrI caityavadanasUtra. graMthAraMbhe maMgala, prajana, abhidheya viSaya ane saMbaMdha kahevA joIe eve ziSTa saMpradAya che. tenuM anusaraNa atre A zAstrakartA maharSi haribhadrAcAryajIe karyuM che. sahajAsmasvarUpa zuddha caitanyamUrti evA zrImad arhat bhagavarUpa je bhAvacetya ne tenI nirvikAra pratimArUpa zAMtamUrti je dravya caitya, te pratye vandana jyAM karavAmAM Ave che, evuM acinya cintAmaNi samuM A ci yavandana pite ja parama maMgalarUpa che; ane tevA ahaMta jevA "ratye rivaM pura' satya ziva ane suMdara evA parama lalita viSayanA gocarapaNAthI tattva-cintAmaNimaya A lalitavistarA vyAkhyA paNa tevI ja che. chatAM zrI municandrasUrikRta paJjikAno anuvaadanuyAgavRddhone namI huM caityavandanaviSayI lalitavistara vRttinI kavacita kiMcita vyAkhyA karUM chuM. jene (lalitavistarAne) jANIne -sarva vyAkhyAtAomAM cUDAmaNi evA siddha sAdhu (siddharSi gaNI) sugatapraNIta samayanA (bauddha zAstranA) abhyAsathI calAyamAna cetanAvALA hatAM,sabuddha thayA hatA, ane jenA kane (zrI haribhadrasUrine) punaH temaNe svakRtimAM (upamiti bhavaprapaMcA kathAmAM) gurupaNe namaskAra karyo che, -evI A vivRttine keNu vivare vAru ? tathApi AtmAnI smRtine arthe zAstrAntara darzanathI, svayaM paNa UhathI (tarka vicArathI), ane guruupadezathI mahArAthI durgama evA keTalAka padonI #paMjikAne A AraMbha karavAmAM Ave che. 1-3. temAM AcArya ziSTa samAcArapaNAthI ane vipazamakapaNuthI maMgala, prekSAvaMta pravRtti arthe abhidheya, saprasaMga projana ane samarthagamya saMbaMdha kathavAne icchatA satA kahe che- temAM, prakhya-praNamIne, prakarSathI namIne, muvanAmU-bhuvanAlekane, mutrabhuvanane jagatane, mA eTale vizeSa-sAmAnyarUpa viSayabhedanA sAmaratyathI Dhola-kevala jJAna-darzanathI je leke che, jANe che, te bhavanAleka, tene. evA kone ? sAthI-mahAvIrane, apazcima (jenI pachI kaI nathI te, chellA ) tIrthapatine, vinottama-jittamane, avadhi Adi jinemAM pradhAnane, vaicavanasUtra-pratIta (jANItA) evA cityavandana sUtranI, gALyA-vyAkhyA, vivaraNa, phuA, anacraja kahevAmAM AvatI, samidhIjate-kahevAmAM Ave che. - paMjikAkAra zrI munisuMdarasUrijIe pote ja kahyuM che tema A paMjikA "durgama keTalAka padanI vyAkhyA' che, eTale A paMjikA saMpUrNa lalitavistarA vRttine sparzatI nathI, paNa tenA keTalAka sthaLone ja prAyaH sAmAnya padaDedavyAkhyAnarUpe sparze che; ane te suMdara temaja te te sthaLe prakRtimAM arthopayogI hoI, tene akSarazaH anuvAda karI jema che tema abhyAsInI anukuLatA arthe atra mUkI che-bhagavAnadAsa, XA maskRta vivecana ke jenuM nAmAbhidhAna mahArA pU. sad. mAtuzrI zrIhemadevInI puNya smRtima (temaja paramArtha arthamAM paNa) "cihemavidhinI TIkA rAkhavAmAM AvyuM che, te saMpUrNa lalitavistarA vRttine AvarI lete vivaraNarUpa prathama vinamra prayAsa hAI, tenA prAyaH pratyeka padanI vistRta vivecanA kare che; ane A vivecanA zUddha cimUrti ahaMta bhagavatatI bhaktirUpa cityavandanasUtra saMbaMdhinI hAI cirUpa hemanI vizedhinI che, eTale paNa ukta nAmAbhidhAna tattvarasika AtmArthIone paramArthathI yathArtha pratIta thavA yogya che. - bhagavAnadAsa. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala : bhAvanamaskArane mahimA zAMsi vahuvijJAna mAnita mahatamA-mahAjanene paNa zreyakAryomAM ghaNA vidane hoya che, eTale AvA samyajJAnanA heturUpa tAtvika bhaktimaya zreyakArya mAM "vighna maho" teTalA mATe vidananI upazAMtine arthe, ziSTa praNAlikAnA paripAlanane arthe, joI vicArI vartanArA vivekI prekSAvatenI pravRttine arthe, ane maMgala-prayejana AdinA pratipAdanane arthe A ziSTa AcAryavaye A maMgalarUpa kasUtrane upanyAsa karyo che. atre "bhuvanAka jinettama mahAvIrane praNamI" e uparathI ISTa devatAstavarUpa maMgala kahyuM; ane "caityavandana sUtranI A vyAkhyA karavAmAM Ave che" e uparathI prajanAdi traya kahyuM. Ama samuccayArtha che, vizeSArtha A prakAre - atre "praNamIne"-prakRSTa bhAve namIne; "namI" ema kahetAMnI sAthe ja AtmaupayoganuM tathArUpa pa--iNamana karIne, ane mana-vacana-kAyAnA yuganuM tadrupa tanmaya parinamana karIne. amala vimala guNanA dhAmarUpa prabhunA sahajAnmasvarUpa zuddha caitanyamUrti svarUpane oLakhI, te Adarza jinasvarUpa ja nija svarUpanuM sAdhya lakSya che ema sAdhya dRSTinA sAdhakapaNe je eka vAra paNa prabhune Agama rIte vandanA kare, te AtmasiddhirUpa nija kArya sAdhI bhavasAgara tarI jAya che. eTalA mATe ja kahyuM che ke -"jinavaravRSabha vardhamAnane eka paNa namaskAra nara vA nArIne saMsAra sAgarathI tAre che." Ama bhagavaMtanA tattvasvarUpane oLakhIne karavAmAM AvelA eka paNa sAcA bhAvanamaskArane ave mahAprabhAva che, te anekanuM te pUchavuM ja zuM? ema A subhASitanA "if' paNa bhAvanamaskArane zabdathI sUcita thAya che. A parathI e phalita thAya che ke A mahimA namaskAranI pAchaLa bhAvanuM jevuM baLa tevuM phaLa zIgha maLe che IcchAganI dazAnuM ke zAstranI dazAnuM baLa hoya te te samyagadaSTiAdi bhAvavALe bhAvanamaskAra paraMparAthI bhavasAgarathI tAre che, ane sAmarthyAganI dazAnuM baLa hoya te te apUrva AtmasAmarthyanA parama bhAvaullAsavALe eka ja bhAvanamaskAra bhavasAgarathI tAravAne samatha hoya che. ane A bhAvitAtmA zAstrakAra maharSie paNa pitAnA Atmagata prakRSTa bhAvathI te ja bhAvanamaskAra karyo che, e "namIne sAthe joDelA "pra" pratyayathI pradarzita karyuM che, arthAt pitAne jeTalo ne je samyagadRSTi AdirUpa AtmabhAva che, te vaDe sarvAtmAthI prakRSTa bhAvathI A bhAvanamaskAra karyo che. eka vAra prabhu vandanA re, Agama rIte thAya; kAraNa satye kAryanI re, siddhi pratIta karAya....zrIsaMbhava jina. prabhupaNe prabhu oLakhI re, amala vimala guNageha, sAdhya daSTi sAdhakapaNe re, vaMde dhanya nara teha.... janma kRtAratha tehane re, divasa saphala paNa tAsa; jagatazaraNa jinacaraNane re, vaMde dhariya ullAsa............." tattvaraMgI mahAmuni zrI devacaMdrajI * A aMge vizeSa khulAse A graMthamAM ja yathAsthAne AgaLa upara thaI jaze. - bhagavAnadAsa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : savivecana kene praNamIne? "bhuvAleka jinettama mahAvIrane bhuvanAka-kevalajJAna-darzanarUpa zuddha AtmasvabhAva vaDe karIne je bhuvanane-samasta jagane "A"--te te vastunI svabhAvamaryAdA pramANe Aleke che-avaloke che, pratyakSa dekhe che-jANe bhuvAleka jinettama che, te bhuvanalaka. athavA bhuvanane-samasta lokenA bhAvane je prakRSTa mahAvIra prakAzamaya divya kevalAleka vaDe Aleke che, vizvaprakAzaka kevalajJAna prakAzathI prakAze che, te bhuvanAleka. A vizeSaNathI bhagavAnanA jJAnAtizaya ane vacanAtizaya sUcavyA, ane upalakSaNathI temanA siddha svarUpanuM smaraNa paNa karyuM. arthAt kevalajJAna-kevaladarzananA pragaTapaNAthI A sarvajJa-sarvadazIne jJAnAtizaya guNa sarvathI atizAyI-caDhIyAte asAdhAraNa varte che; ane te kevalajJAna-darzananA prakAzapUrvaka vizvadarzana karAvanAra vacananA prakAzakapaNAthI teone vacanAtizaya guNa paNa sarvAtizAyI sarvotkRSTa varte che. kevalajJAna anaMta prakAzI, bhavijana kamala vikAsI re; cidAnaMdaghana tatvavilAsI, zuddha svarUpa nivAsI re....zrI subAhu"--zrI devacaMdrajI. jinettama-atre bIjuM vizeSaNa "jittama' kahyuM. uttarottara AtmaguNanA pragaTapaNu pramANe jinanA kRtajina, avadhijina, mana:paryAyajJAna jina, kevalIjina ema bheda che, A jinomAM paNa A bhagavAna mahAvIra uttama-utkRSTa-sarvazreSTha che, mATe jinettama che, kAraNa ke te kevalI che, temaja tIrthakara paNa che. A "jina" e kAMI saMpradAyavAcaka zabda nathI, paNa mahAna tatvavAcaka zabda che. rAga-dveSa-moha Adi sarva AMtaru zatruone jItI, karmaripu sarvanAza karI, je zuddha sahajAnmasvarUpane prApta thayelA che, evA zuddha AtmA te jina arthAt vItarAga. A "jinettama' vizeSaNathI bhagavAnanA apAyApagamAtizaya ne pUjAtizayanuM sUcana karyuM. arthAt teo jina hAI AtmaguNane apAya-hAni karanArA ghAtikarmone apagama thayela hovAthI, emane apAyApagamAtizaya jagatamAM anya kaI paNa vyakti karatAM caDhIyAte e atizayavaMta guNa varte che; karmanAza ane dharmaprakAzane lIdhe parama pUjya e zuddha AtmasvabhAva pragaTa hevAthI emane pUjAtizaya jagatamAM sarvazreSTha vatte che. "zuddhatA ekatA tIkSNatA bhAvathI, meha ripa jItI jayapaDaha vA." pUjanA te kIje re bAramA jina taNuM re, jasu prago pUjya svabhAva."--zrI devacaMdrajI. mahAvIra-AvA bhuvanAleka jinettama A mahAvIra che; vartamAna vIzImAM Asanna upakArI evA chellA tIrthakara deva che. teo "vIra' zabdanA vyutpatti artha pramANe kharekharA mahAvIra che. kAraNa ke AtmA ane karmanA sanAtana yuddhamAM apUrva AtmavIrya dAkhavI teo karmakaTakane saMhAra karI kevalajJAnalakSmIrUpa vijyazrI varyA che; eTale AvuM mahA AtmaparAkrama dAkhavanArA A kharekharA "zrImad' mahA AtmavIrane mahAvIra' nAma yathArthapaNe ghaTe che. A "mahAvIra' nAma parathI te parama puruSottamanI sAkAra dehadhArI sagI avasthAnuM smaraNa karyuM che -ke jyAre deha chatAM dehAtIta evI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanaloka jinettama mahAvIra kAyotsarga-jIvanmukta dazAe vicaratA A niSkAraNakaruNarasasAgara paramakRpALu deva parama amRtavANIthI paramArthameghanI varSo varSathI jagatajIne parama AtmakalyANane mArga upadezI rahyA hatA. "vIrapaNuM te AtamaThANe, jANyuM tumacI vANe re; dhyAna vijJANe zakti pramANe, dhruva nija pada pahicANe re.... vIrajIne caraNe lAguM, vIrapaNuM te mAguM re...." zrI AnaMdaghanajI deha chatAM jenI dazA, va dehAtIta te jJAnInA caraNamAM, he vaMdana agaNita!"- zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI AtmasiddhijI "girUA re guNa tuma taNA, zrI vaddhamAna jina rAyA re, suNatAM zravaNe amI jhare, mArI nirmaLa thAye kAyA re."--zrI yazovijayajI Ama bhuvanakAdi guNanipana vizeSaNathI bhagavAna mahAvIranA jevA che tevA yathAbhUta asAdhAraNa ananya guNanuM saMkIrtana karI ISTadevatAnI stutirUpa bhAvastava kahyuM. kAraNa ke bhagavaMtanuM A ISTadevapaNuM ukta vizeSaNathI phalita thatA atizayavaMta evA anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIrya e divya AtmaguNonA svAmIpaNAthI che. eTale ja AvA kharekharA ISTadevarUpa bhuvanAleka jinettama mahAvIrane praNAma karI atre zAstra prAraMbhe A bhAvastavarUpa maMgala karyuM che. ane Ama maMgalAcaraNa karIne atre "caityavandana sUtranI A vyAkhyA kathAya che" e parathI abhidheya viSaya, saMbaMdha ne projana e traNene sAmAnya nirdeza karyo che. cityavandana nAmanA prasiddha sUtranI vyAkhyA karavI, artha-bhAva-tatva rahasya Adi samajAvavA, e A lalitavistara vRttine abhidheya-kahevAne viSaya che. sAdhya-sAdhanarUpa te saMbaMdha che,-tyavandana te sAdhya che, ane te kevI rIte samyapaNe yathAvidhi tattva samajaNa pUrvaka karavuM joIe te pradarzita karavAnuM A sAdhana che. - "nizcayavANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM ne ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM seya."_zrI Atmasiddhi ane prajA te cityavadana" e pada parathI ja sUcita thAya che. atre zAsakartAnuM anaMtara-tAtkAlika (Immediate) prajana, A bhaktipradhAna caityavandana sUtranI lalita padethI vyAkhyA vistAratAM, pade pade tenA parama suMdara-lalita vaktA-zrotAnuM viSayabhUta bhAvatyasvarUpa zuddha citanyamUrti ahaMtu bhagavaMtanI anaMtara-parapara tAtvika bhaktimAM pravardhamAna bhAve lIna thavuM, ane anya mumukSu prajana ne paNa temAM preravA,-e che. ane Ama mAna-pUjA-kIrti Adi tuccha kAmanAthI rahitapaNe, zuddha AzayathI, kevaLa zuddha AtmArthe nirmaLa paramArtha premathI karavAmAM AvatI A sva-paraupakArI bhaktipravRttithI mekSanA avadhya-acUka bIjarUpa gabIja cittabhUmimAM repI, anukrame aMkurAdi bhAva Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : savivecana pamADI, anupama mekSaphaLanI prApti karavI, e ja aMtima dhyeyarUpa paraMparAprajana (Remote, Ultimate) che. zetAnuM paNa paraMparA prayajana mokSa ja che, ane anaMtara prayeAjana te A sUtranuM arthatattva samajI tAvika bhaktibhAvanI vRddhi karavI e che, ke jethI te bhaktirUpa avadhya-amegha gabIja uttarottara vikAsa pAmI kSaphaLa Ape ja. "ehanuM phaLa deya bheda suNI, anaMtara ne paraMpara re, ANapAlana citta prasannI, mugati sugati suramaMdira re."-zrI AnaMdaghanajI devacaMdra prabhunI che, ke puNya bhakti saMdhe; Atama anubhavanI che, ke nita nita zakti vadhe."_zrI devacaMdrajI have A mahAguru AcAryajI AvA parama paramArthagaMbhIra sUtranI saMpUrNapaNe vyAkhyA karavAnuM pitAnuM asamartha paNe vinamra sarala bhAve nivedana karI AtmalaghutA dAkhave che - anantagamaparyAya, sarvameva jinAgame / mUtraM yato'sya kAtsnryena, vyAkhyAM kaH kartumIzvaraH ? // 2 // sarvaja sUtra jinAme, anaMtagama paryAya; vyAkhyA karavA pUrNa tasa, samartha keNa ja thAya? artha-jinAgamamAM sarvaja sUtra ananta gama-paryAyavALuM che, jethI karIne enI kArcathI-saMpUrNatAthI vyAkhyA karavAne kaNa samartha thAya? vivecana anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI bhalI, anaMta anaMta naya nikSepe vyAkhyAnI che"-zrImadrAjacaMdrajI praNIta mokSamALA grgnadA:-have AcArya pratijJAta vyAkhyAnA saMpUrNa pakSanuM akSamapaNuM (asamarthapaNuM) AtmAmAM AviSkata karatAM (pragaTa karatAM) kahe che: anantA - anaMta nAmaka saMkhyA vizeSa anagata, gamAgamo, arthamArgo, pAzca-ane paryA-udAtta Adi anuvRttirUpa ane pararUpaabhavanasvabhAvI vyAvRttirUpa,jyAM che te anantajAmaparyAya-anaMtagamaparyAyavALuM, sarvatra-sarvaja, aMgagatAdi niravazeSa, ninAme-jinAgamamAM, ahaMta zAsanamAM, sU-sUra, zabdasaMdarbharUpa, cata-je hetuthI, tethI ema samajAya che, majI-AnI, sUtranI, vani -kanyathI, sAmaratyathI, kathA -vyAkhyA, vivaraNa, ke vA-karavAne, racavAne, izvara:-Izvara, samartha thAya? A "jiM" zabda (1) lepanA arthamAM heya che. jemake zuM sakhA che ke je sAme droDa kare che? (2) praznanA arthamAM-huM hArUM zuM priya karUM? (3) nivAraNa arthamAM-hArA rudana karyAthI zuM? (4) apalApa arthamAM-mahAre zuM hArUM kAMI devuM che? (5) anunayanA arthamAM-huM hAre kAje zuM karuM? (6) avajJAna arthamAM-tane kaNa bolAve che? ahIM to apalApa arthamAM che. evo koI che nahi ke je sUtranI kAtraLaMthI vyAkhyA karavAne samartha heya-zivAya ke caturdazapUrvadhara ema abhiprAya che. kahyuM che ke-"rAti , na jANato di lAvAvanI i " zrutakevalIothI anya kadI paNa vyAsathI (vistArathI) vyAkhyA karavAne zaktimAna nathI. ane tyavandana saMva jinAgama sutra antargata che, eTale kR-- (samasta) vyAkhyAna azakya che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaktA-zrotAnuM prajana; "sUtrane paramArtha jinAgamamAM-jina jevA sarvajJa sarvadazI AsapraNIta AgamamAM sarvaja sUtra anaMta gamavALuM-arthamAgavALuM ane anaMta paryAyavALuM che. arthAt udAtta-svarita Adi anuvRttirUpa ane anya rUpathI vyAvartaka vyAvRttirUpa evA anaMta anaMta anaMta bhAva paryAye ekeka sUtranA hoya che, ane eTale ja enA gama-arthaprakAra bhedathI bharelI bhalI" paNa anaMta hoya che. e pratyeka sUtra evuM arthagaMbhIra che ke temAM anaMta naya apekSAo vyApta che ane anaMta bhAve saMbhUta che. eTale kArcathI-sAmasyathI enI vyAkhyA karavAne kaNa kSama hoya? keLanA patranI aMdara patranI jema jJAnInI vAtanI aMdara vAta hoya che, tene saMpUrNapaNe vistAra koNa karI zake ? vAcakavarya zrI umAsvAtijInuM paNa AvA ja laghutvabhAvanuM nivedaka vacana che ke-anaMta jaMgama, paryaya, artha, hetu, naya ne zabdarUpa ratnothI dhanADhaya-samRddha evA sarvajJazAsana-puramAM pravezavuM abahuzrutane duSkara che. te pachI zruta-buddhi vibhavathI parihaNa e huM ke je pitAnI azakti vicAryA vinA temAM praveza karavA IcchuM chuM, te te verAI gayelA dANAnA kaNa (ucchaka) vINavA IcchatA raMka bhIkhArI je chuM." " guNa paryAya anaMtatA re, valI svabhAva agAha; naya gama bhaMga nikSepanA re, hayadeya pravAha re...kuMthu."-zrI devacandrajI nija buddhi maMtha vaDe budhathI maMthita thAtAM, phuTa jyAM jJAnAdi ratna gaNyA na gaNAya che; prajJaavabodhakArI e jinadharma tethI, paMDitaratnathI ratnAkaraja bhaNAya che.-prajJAvadha kSamALA (svaracita) "jaise kele ke pAtameM, pAta pAtameM pAta; taise jJAnIkI bAtameM, bAta bAtameM bAta" ane "sUtra" zabdanA artha parathI paNa e ja rahasya phalita thAya che. kAraNa ke sUtra eTale saMkSepa chatAM saMpUrNa kathanarUpa, theDA zabdamAM ghaNuM arthasaMpraharUpa samAsa vacana che. jema AkAzamAM anaMta padArthane avagAhavAnI-samAvavAnI sUtra"no zakti che, tema jinAgamanA pratyeka sUtra-samAsamAM anaMta artha paramArtha avagAhavAnI-samAvavAnI adbhuta samAsazakti che. Ama A sUtra vacana apazabda chatAM mahAarthasaMbhArathI saMbhUta evuM parama AzayagaMbhIra che ane samudranI jema te AzayagaMbhIratAnI pichAna paNa jema jema temAM UMDA utarIe, avagAhana karIe tema tema thatI jAya che. kAraNa ke A sUtra * "saghanattAmarthayAtunarAvRtnAtacama ! sarvajJazAsanapuraM praveSTumabahuzrutairduHkham // zrutabuddhi vibhavaparihINakastathApyahamazaktimavicintya / maka vAvAjhoDuM tarosu"-prazamarati Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vivecana kharekhara! "sUtra'-derA jevuM che. sUtrane-derAne gajavAmAM mUkI zakAya e nAne do ukelI je vistArIe te gAunA gAu sudhI pahoMce che; tema svalpazabdapramANa saMkSepa sUtrAtmaka vacanane paramArtha ukelI tene vistAra karIe to mahAIvALA graMthanA graMthe. bharAya eTale udAra Azaya emAM bhareluM che. vaLI sUtra-doro jema madhyabindurUpa pherakaNAnI (Nucleus) AsapAsa viMTaLAyela hoya che, tema A sUtrarUpa jinAgama paNa AtmasvabhAva-mUMjanamaya garUpa madhyabindunI AsapAsa viMTaLAyela che. ane sUtrane ghera hAthamAM hoya te pataMga game teTale UMce cagAvI zakAya che, nahiM te dera cheDI detAM pataMga tarata nIce paDI jAya che, tema A sUtrAtmaka jinAgamane svarUpAnusaMdhAnarUpa yegane dera hAthamAM-lakSyamAM hoya, te gasiddhirUpa pataMga game teTalI UMce-U Urdhva gabhUmikAo paryata cagAvI zakAya che, nahiM te te svarUpAnusaMdhAnane dera cheDI detAM, svarUpalakSa cUkavArUpa usUtra thatAM, tarata gabhraSTatArUpa adhaHpatana thAya che. ItyAdi prakAre A "sUtra' zabdane ghaNe paramArtha samajAya che. ane A cityavandana sUtra paNa AvA paramArthagaMbhIra anaMta AzayavALA sUtramaya jinAgamanuM aMga che, eTale A paNa evuM ja parama Azaya gaMbhIra hAI enI saMpUrNapaNe vyAkhyA karavAne kaNa samartha hoya? tatvana gAthAM : nIzvara? arthAt caturdazapUrvadhara zrutakevalI sivAya enuM sAmasyathI-saMpUrNapaNe vyAkhyA karavAnuM bIjAnuM gajuM nathI. eTale A parama "lalita" viSayanI ame game teTalI "vistarA" karIe te paNa enI saMpUrNapaNe vyAkhyA karavAne ame kema samartha thaIe? dharatIkA kAgaja karuM, kalama karuM vanarAya, sAta samudrakI zAhI karuM, paNa prabhu guNa likhA na jAya."saMta kabIrajI Ama saMpUrNa vyAkhyAnuM asamarthapaNuM chatAM, gurukRpAthI prApta pitAnuM AMzika vyAkhyAnuM samarthapaNuM haribhadrajI ladhutvabhAve nivedana kare che yAvattathApi vijJAtamarthajAtaM mayA guroH| sakAzAdalpamatinA, tAvadeva bravImyaham // 3 // te paNa apamati ja meM, artha jAta jeTale ja jAye gurunI pAsathI, kahuM chuM huM teTale ja 3. artha -tapaNu jeTale arthAta (arthasamUha athavA artha prakAra) gurunI pAsethI huM alpamatinA jANavAmAM AvyuM che, teTale ja huM kahuM chuM. siT -Ama kanjha vyAkhyA pakSamAM azakti sate, Itara pakSa (akRtana, asamasta ) azraNa paNa saphalatAthI kahevAne icchatA satA blekaThaya kahe che - va7-jeTaluM, je parimANavALuM, tA -tathApi, te paNa, kRmna vyAkhyAna azaktilakSaNa je prakAra te sate paNa, vijJArta-vijJAta, avabuddha, marthanAta-arthAta, abhidheya prakAra, vA abhidheya samUha-prakramathI cityavandana sUtrane. mA-mahArAthI, e pitAnA nirdeza para che. gu -gurUnI, vyAkhyAtAnI, saradU-pAsethI, saMnidhi AzrIne. kevAthI? te mATe kahyuM-apatinA-alpamatithI, gurunI matiapekSAe alpa-tuccha mati-buddhi che jenI te alpamati, tenAthI. tAvateTaluM ja, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrajInI laghutA-ahevavilepana : vItarAgane vinayamArga vivecana je svarUpa samajyA vinA, pAye dukha anaMta, samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta."-zrI Atmasiddhi atre potAnA gurune parama upakAranuM kRtajJabhAve smaraNa karavArUpa bhAvanamaskAra karI lAghavamUrti haribhadra vade che ke saMpUrNa vyAkhyAna karavAnI mahArI azakti che, te paNa vyAkhyAtA evA gurunI pAsethI jeTale artha jAta, jeTale arthasamUha, mahAguru haribhadrajInI jeTalI jAtane arthaprakAra huM alpamatinA jANavAmAM AvyuM che, ladhutA teTale ja huM kahuM chuM,-tAva vage. kadAcit jhAMkhA dIvAthI paNa pragaTele dI svayogyatAthI adhika prakAzavALa paNa hoya, tema adhikabuddhivALe ziSya guru pAsethI zravaNa karatAM tenAM karatAM adhika paNa jANe samabuddhivALo tenI samAna jANe, paNa huM te alapamati hovAthI, gurue nirUpaNa karelA arthathI je hIna ja artha jAta jANe che, te ja kahuM chuM, athavA alpamati e zabdane Azaya bIjI rIte paNa ghaTAvI zakAya che. guru karatAM adhikabuddhivALe prajJAvAna ziSya pitAnI prajJAnA baLe adhika paNa jANe, te paNa te te gurunI apekSAe pitAne apamati ja mAne. jema bALaka pote vitarAgane vinaya game te mATe mANasa thAya, te paNa pitAnA pitAnI pAse te mArga te pitAne bALaka ja samaje che tema prajJAvAna ziSya paNa prabaLa kSapazama baLathI game te jJAnavAnuM thAya, topaNa pitAnA dharmapitA samA gurunI pAse te pitAne dAsAnudAsa caraNareNu bAla ziSya ja gaNe, gurunuM parama gaurava karI pitAnuM lAghava ja dAkhave, ane auddhatvane parivAra ne svachaMdane parityAga karI vinaya ja Acare, are ! kevalI bhagavAn paNa je saddagurunA upadezathI pote kevaLajJAna pAmyA te guru haju chavAstha rahyA hoya te paNa tene vinaya kare, - evA A vitarAgabhASita vinayamArganuM anusaraNa ja kare. "je saddaguru upadezathI, pApe kevalajJAna, guru rahyA chadmastha paNa, vinaya kare bhagavAna. e mArga vinaya taNe, bhAjape zrI vItarAga; mULa hetu e mArgane, samaje keI subhAgya_zrI Atmasiddhi vijJAtapramANe ja -avijJAtanA kahevAnuM azakayapaNuM che mATe. ravami-kahuM chuM, hU-huM kattA. ane "alpamatithI" e uparathI A kahyuM-kadAcit adhikabuddhivALo guru pAsethI zravaNa karatAM tenA karatAM adhika paNa jANe che,-"dayAmaDhAva irIpAnuM nirmadA vistutaH"_dhyAmala-jhAMkhA dIvA thakI paNa hetuthI nirmala heya, e udAharaNathI; tene samabuddhivALo tama jANe; paNa meM te alpamatipaNAne lIdhe gunirUpita thakI paNa hIna ja arthAta vijJAta karyo, te ja kahuM chuM. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vivecana eTale vinayAnvita e ziSya pitAne alpamati mAnI sAcA bhAvathI ema ja bhAve che ke-huM je A kaMI jANuM chuM te kevala zrImad sadgurune ja prabhAva che. eka padathI mAMDI dvAdazAMgI paryata je kAMI A jIve jANyuM hatuM, jANe ahatva vilepana che, vA jANaze te kevala zrImad sadgurune ja kRpAprasAda che, e zrImad saddaguruprasAda vinA traNe kALamAM huM eka akSara paNa jANavA samartha nathI. evI vinayAnvita bhAvanAthI huM pote kAMI jANato nathI ema ahaMtvane vilepa karI saziSya sanI prApti arthe sataprApta saddagurunA zaraNane ja bhaje che, ane tyAre ja te je kaMI jANe che te jANe che. Ama "aha"nuM vilepana e ja A vItarAganA vinayamArgane mULa hetu che. mATe jenI prApta karavAnI daDha mati thaI che, teNe pite kaMIja jANatuM nathI e daDha nizcayavALe prathama vicAra kare. ane pachI "sa"nI prApti mATe jJAnIne zaraNe javuM; te jarUrI mArganI prApti thAya. A je vacane lakhyAM che te sarva mumukSune parama baMdhavarUpa che; parama rakSakarUpa che; ane ene samyak prakAre vicAryothI parama padane Ape evAM che, emAM nigraMtha pravacananI samasta dvAdazAMgI, SadarzananuM sarvottama tatva ane jJAnInA bodhanuM bIja saMkSepe kahyuM che."--zrImad rAjacaMdra, aM. 181, ane evI ja vinayAnvita bhAvanAthI bhAvitAtmA mahAtmA haribhadrajI pite prajJAnidhAna mahAmati chatAM pitAne mATe "alpamati" zabda prayoga karI kahe che ke je kAMI jeTaluM jANuM chuM te guNagaNaguru gurune ja prabhAva che, ane A gItArtha jJAnI gurunA prabhAve eTale ja artha jAta meM jANyuM che, teTale ja artha jAta huM kahuM chuM, sUtramAM gUMguM chuM. Ama gurusaMpradAyathI prApta thayela A arthavastune guruparvakama saMbaMdha darzAvavA sAthe abhidheya viSayarUpa vyAkhyA aMgenI pitAnI apUrNapaNArUpa ukta maryAdA darzAvI, A sUtrakartAe pitAnI kRtine sarva yaza gurucaraNe samarpaNa karatAM, "ahaMne vilepa karI laghutAnI parAkASThA dAkhavI che, ane A laghutAmAM ja A "guruNa guru"nI gurutA rahelI che. Ama abhidheya-saMbaMdha darzAvI, A graMtha-prajananuM saphalapaNuM pradarzita kare che ye sattvAH karmavazato, matto'pi jddbuddhyH|| teSAM hitAya gadataH, saphalo me parizramaH // 4 // iti // karmavaze je prANuo, mujathI paNa jaDabUjha, vadatAM hitArtha tehanA, saphala parizrama muja. 4. artha:-je sarve karmavaza karIne mahArA karatAM paNa jaDabuddhi che, teonA hitArthe vadhatAM mahAre parizrama saphala che. far:-je-je anirUpita nAma-jAti Adi bhevALA, sarvA:-sa, prANIo, jarmAta:karmavazathI, jJAnAvaraNAdi adaSTanA pAratAthI, mAMsfg-hArA karatAM paNa,--anya prAye mahArA karatA jabuddhi nathI ema saMbhAvanAarthavALe "api -paNa zabda che. kaDavu:-jabuddhivALA, sthUlabuddhi Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahitArtha saphala parizrama : mAdavamUtti haribhadrajInI vinamratA vivecana "zramamavicintyAtmagataM tasmAcchreyaH sadopadeSTavyam / mAtmAnaM ja ra da hitopaNAnukUti " zrI tattvArthabhASya niSkAkaraNa karuNAthI-paramArtha premathI parahitanirata evA A sUtrakartA AcArya A graMthanuM prayojana spaSTa karatAM vade che ke-Ama guru pAsethI meM alpamatie jeTaluM jANyuM teTaluM ja huM kahuM chuM, te paNa je prANIo jJAnAvaraNAdi sattvahitArtha- karmanA vize karIne mahArA karatAM paNa jaDabuddhivALA che teonA pravRttino saphala hitArthe kahuM chuM; arthAt guru pAsethI je arthalAbha mane prApta thaye parizrama tene AtmakalyANakArI lAbha teone paNa maLe e arthe huM game teTale parizrama paDe enI cintA karyA vinA A sUtra gUMguM chuM. ane Ama zuddha AzayathI sattvahitArthe A mahAro parizrama avazya saphala ja che kAraNake mAna-pUjA-kIrti Adi tuccha kAmanA mane che nahiM, eTale zuddha AtmAthe ja A paramArtha pravRtti karI huM hArA AtmAmAM bhaktibIja ropuM chuM, ke je avadhya bIjanuM phaLa avazya mekSa ja che. Ama A mahAre parizrama hArA potAnA AtmAthe te saphala che, eTaluM ja nahi paNa "kAma eka AtmArthanuM, bIjo nahiM manarega" e mahAsUtra hRdayamAM dhAraNa karI je kaI sAce AtmAthI mumukSu zrotAjana A bhaktigraMthanuM pari. zIlana karaze, te paNa avadhya bhaktibIja AtmAmAM ropI avazya mokSaphaLa pAmaze ja. eTale A graMthanuM prajana parArthe paNa saphaLa hovAthI mahAro parizrama sarvathA saphala ja che ema mahAre aMtarAtmA sAkSI pUre che. atre A paropakAraparAyaNa mArdavamUtti maharSie "mahArAthI paNa jaDabuddhivALA" maf yudaya:' e padathI potAnI parama laghutA sarala vinamrabhAve darzAvI che; kAraNake e padamAM "paNa" zabdathI sUcavyuM che ke huM te jaDabuddhimAdavamUrti maMdamati chuM ja, chatAM karmavazathI je mahArA karatAM vadhAre jaDabuddhiharibhadrajInI vALA-maMdamati AtmAo hoya, teonA hitane arthe A mahAro vinamratA parizrama che. kAraNake matine vikAsa AtmAnA jJAnAvaraNAdi karmanA kSapazama pramANe hoya che, eTale huM je ke maMda kSopazamavALe vALA, kAraNa ke karma vicitraphalavALuM che, tethI zuM nathI saMbhavatuM ? tevAM-teonA, jabuddhionA, hitA hitArthe, pathya arthe, matada-vadatAM, vivaratAM, -saphala, bedhalakSaNa tadupakAra kalavAna - adhika-sadaza buddhivALAone te pramada-mAdhyasthagocaratAthI A thakI anupakAra che mATe, jo-mahAre, parizrama:-vyAkhyAnarUpa parizrama. ane ahIM ISTadevatA namaskAra te maMgala che. cayavandano artha abhidheya che,-tenA ja vyAkhyAyabhAnapaNAne lIdhe; kartAnuM tathAvidha sattAnugraha anaMtara prayajana che, ane zrotAnuM tadartha adhigama tenA arthanuM jANapaNuM (anaMtara prayojana) che; paraMpara (prayojana) to bannenuM niyasalAbha che; abhidhAnaabhidheya, vyAkhyAna-vyAkhyaya lakSaNa saMbaMdha samajavA yogya che. duni-e maMgalAdi nirUpaNanI samApti arthe che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vivecana chuM, chatAM hArA karatAM paNa maMdatara kSapazamavALA je Atmabadhue heya, teone A hArI kRti thakI AtmalAbha tha saMbhave che, eTale teonA upakAra athe A hAre prayAsa che. Ama sAcA adhyAtmaraMgathI hADohADa raMgAyelA A saMgaraMgI mahAmunie jubhAve AtmalaghutA batAvI pitAnI kharekharI mahattA pragaTa karI che. kAraNake "laghutameM prabhutA vase, prabhutAse prabhu dUra." ane A savahitArtha pravRttimAM A mahAtmAne keTalo badhe parizrama paDyo haze te kalpanAtIta che. vibudhAe (devee) maMdarAcala vaDe sAgaramaMthana karI sArabhUta ratna saMzathI amRta maMcyuM, emAM temane keTalI mahenata paDI haze te kalpanAtIta jema te vibudhe ja jANe; tema A mahA vibudha zAstrakAre nijaparizrama buddhirUpa maMtha vaDe zAstrasamudranuM maMthana karI sArabhUta vAyarane saMzodhI tattvaamRta vAvyuM, temAM temane keTale parizrama paDyo haze te te A mahA vibudhane aMtarAtmA ja jANe. tathApi atre sthaLe sthaLe pratipade dazyamAna thatA prajJAcamatkArothI bhalabhalA prajJAvaMtene paNa Azcaryamugdha karI chaka karI de evA nyAya-mauktike je A prAjJaziremaNie abhuta tatvasaMkalanathI A sUtramAM gUMcyA che, te parathI A apUrva tattvasaMzodhana kAryamAM A mahAvibhUtine keTalo parizrama paDyo haze tenuM sahaja anumAna mAtra ja sahudaya prAjJajane karI zake che. ane jApAnanA satAM vitA :-saMta puruSanI vibhUtio popakArArthe hoya che enuM A jvalaMta udAharaNa pekhI sAnaMdAzcarya anubhave che. Ama game teTale parizrama paDe te paNa "Atmagata zrama ciMtavyA vinA zreya sadA upadezavA gya che, kAraNake hita padeSTA AtmAne ane parane anugraha kare che. hitazravaNathIX sarva zrotAne ekAntathI dharma hAya nahiM, paNa anugrahabuddhithI vaktAne te ekAnta dhama hoya ja che;"--evI bhAvanAthI bhAvitAtmA A popakAranA vyasanI mahAtmA paropakAra satAM vimUtA: e uktine caritArtha karatAM vade che ke huM hArA parizramanI ciMtA karyA vinA mahArA manavacana-kAyAnI samasta zaktithI sarvAtmAthI A sattvahitArtha pravRtti karavA kaTibaddha thaye chuM. eTale zuddha AzayathI paramArtha premathI karavAmAM Avela A mahAre parizrama saphala kema nahiM thAya? saphala thaze ja thaze. LAANAAAAAAAAAAA * " mati dharma: zotu: caitata tivAta ! guvatoDanughapurA vasulAttatA mavati in " zrI umAsvAtijI kRta tatvArthabhASya Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhabhAvanibaMdhana mahAprabhAvI cayavandananuM saphalapaNuM 13 saphalapaNuM ane samyakkaraNanI mImAMsA have caityavandananI ja saphalatA aMgenuM nirAkaraNa karI samyapha I. upaje che ema kathe che- yavandana thakI zubhabhAva-karmakSaya atrAha-cintyamatra sAphalyaM, caityavandanasyaiva niSphalatvAt iti / atrocyate-niSphalatvAdityasiddhaM, prakRSTazubhAdhyavasAyanibandhanatvena jJAnAvaraNIyAdilakSaNakarmakSayAdiphalatvAt / uktaM ca " caityavandanataH samyag , zubho bhAvaH prajAyate / tasmAtkarmakSayaH sarva, tataH kalyANamaznute // 1 // ityAdi "1 artha:--atre zaMkA-atra sAphalya (saphalapaNuM) cintavavA yogya che; cityavadananA ja nilapaNane lIdhe. atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-"niSkalapaNAne lIdhe e asiddha che, kAraNake prakaSTa zubha adhyavasAyanA nibandhanapaNAe (kAraNa paNa) karIne jJAnAvaraNIyAdi lakSaNa karmanA kSayAdirUpa phalapaNuM hoya che, mATe kahyuM che ke(deharA) samyapha cityavadana thakI, upaje che zubha bhAva; tethI karmakSaya te thakI, sarva kalyANa prabhAva, ityAdi rfsagara-atre, maMgalAdi nirUpaNuM sate, Adu-kahe che, prere che, nityaM-cinsa che. che nahiM ema abhiprAya che. atra-a, yavandana vyAkhyAna parizramamAM, sAja-sAphalya, saphala bhAva. kayA kAraNathI? te ke-caityavatvanazaida nidaTA -cityavadananA ja niSkalapaNAne lIdhe, are Ta' zabda "fr'nA arthamAM che. tethI puruSopayogI phalanI anupalabdhine lIdhe tyavandana paNa niSphaLa che, te pachI taddaviSayatAthI vyAkhyAnaparizramanuM te pUchavuM ja zuM? tethI je niSphala che te AraMbhavA yogya nathI,-jemake kaMTaka zAkhAmardana; ane tathA prakAre caityavandanavyAkhyAna che, ema vyApaka anupalabdhi che. ti-e paravaktavyatAnI samApti arthe che. satra ane kahevAmAM Ave che, pratividhAna karavAmAM Ave che. jillAviti gatiniSkalapaNAne lIdhe e asiddha che. "Iti" e hetusvarUpa mAtra upadarzanArthe che, tethI je niSkalapaNuM, hetupaNe upanyasta karyuM (mUkavAmAM AvyuM, te asiddha che, "asiddha' nAmanA hetudoSathI dUSita che. kyA kAraNathI? to ke-vg' ityAdi. atre A bhAva che. yavandana lokettara kuzala pariNAmane hetu che, ane te pariNAma yathAsaMbhava jJAnAvaraNIyAdi svabhAvarUpa karmane kSaya-kSapazama-upazama phalavALe che,tenuM karmAdAna (karyagrahaNarU5) adhyavasAyathI viruddhapaNuM che mATe. tethI karIne utnakarmakSayalakSaNa parama puruSArtharUpa mokSakalapaNAe karIne, tyavandananI niSphaLa vyAkhyaya arthaviSayatAthI tenA vyAkhyAnanA anAraMbhanuM AsaMjana ayukta che. (arthAta vyApeya evuM A caityavandana ja niSphaLa che, te pachI tenA vyAkhyAno AraMbha paNa niSphaLa che ema kahevuM ayukta che, kAraNa ke cityavandananuM phaLa sarvakarmakSayarUpa parama puruSArtha mokSa ja che.) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : savivecana vivecana "zubha zItaLatAmaya chAMya rahI, manavAMchita jyAM phaLapaMkti kahI; jinabhakti graho taru kaha5 aho ! bhajIne bhagavaMta bhavaMta kaho."_zrI mokSamALA atre kaI zaMkA kare che ke AcAryajI! Apa A caityavandananI vyAkhyA karavAne parizrama levA Iccho cho e te ThIka, paNa ApanA parizramanuM saphalapaNuM ja prathama ciMtavavA yogya che. A Apane parizrama niSphaLa che, kAraNa ke mULa parizramanA caityavandananuM ja niSphaLapaNuM che, purupayogI kaMI paNa phaLavAnapaNuM saphalapaNAnI zaMkA anubhavAtuM nathI, te pachI evA niSphaLa caityavandanaviSayI ApanA vyAkhyAna-parizramanuM paNa niSphaLapaNuM hoya emAM pUchavuM ja zuM? mATe kaMTaka zAkhAnA mardana je A niSphaLa parizrama AraMbhyAthI zuM? jyAM saphala paNa rUpa vyApakanI anupalabdhi-aprApti che, tyAM parizramarUpa vyAyanuM zuM kAma? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM parahitanirata AcAryajI de che-ahe mahAnubhAva! tame "niSkalapaNane lIdhe" ema je heta kahyo te asiddha hetu che, "asiddha" nAmanA hetudoSathI dUSita che. je koI paNa rIte siddha na thaI zake evI zubhabhAvanibaMdhana A tamArI dalIla pikaLa che. kAraNake caityavadana che, te praznapatra mahAprabhAvI zumAracanAvidhAna-prakRSTa zubha adhyavasAyanuM nibandhana cityavadananuM hovAthI jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSayAdirUpa phalavALuM che, eTale tenuM parama saphalapaNuM saphalapaNuM pragaTe che. arthAt lakattara deva saMbaMdhI je A bhaktirUpa cityavandana che, te lekettara kuzala pariNAmane hetu che, eTale tethI uttarottara anubaMdhathI zubha AtmapariNAmanuM nibandhana thaI prakRSTa-sarvotkRSTa zubha bhAva upaje che. ane jema jema AtmapariNAmanI vizuddhi thAya che, tema tema tenAthI jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSaya-kSapazama-upazamarUpa yathAsaMbhava phaLa nIpaje che, ane Ama prakRSTa Atmazuddhi thatAM sarva karmanA kSayarUpa zuddha Atmasiddhimaya mokSa mahAphaLa sAMpaDe che; ane tevA prakAre zAstramAM paNa kahyuM che ke "samyak cityavandana thakI zubha bhAva upaje che, tethI karIne karmakSaya thAya che ne tethI karIne sarva kalyANane pAme che." arthAta A caityavandana jenA avalaMbane karavAmAM Ave che, te ahaMta prabhunuM zuddha citanya dhAtumaya svarUpa ciMtavatAM AtmA, siMhane dekhI ajakulagata kesarInI jema, nija svarUpanuM bhAna pAmI "jinapada nija pada ekatA' jANe che, ane "darpaNa jima avikAra" prabhunA Adarza zuddha svarUpane niraMtara daSTi sanmukha rAkhI svarUpazreNIe caDhe che, ane dIvAnI upAsanA karatAM vATa dI bane che tema A paramAtmAnI upAsanA karatAM AtmA paramAtmA thAya AtmAthe paramArtha che. Ama A arvat prabhunA avalaMbane AtmAnI guNarAzirUpa nija rUpa A vyAkhyAnuM prabhutA pragaTI avicala sukhavAsarUpa mahA mekSaphala maLe che. mATe paNa saphalANuM mokSarUpa parama puruSArthaphalanI prAptithI A cityavandananuM saphaLa paNuM hevAthI, ahe mahAnubhAva! tame atre AropaNa kareluM niSphaLapaNuM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArtha-paramArtharUpa A vyAkhyAnuM paNa salapaNuM mithyA che. ane eTalA mATe ja ame paNa A mahAna mekSaphaLane kAmI mumukSu hevAthI A zuddha bhaktimaya tyavandananI vyAkhyA vaDe cittazuddhi karI, zuddha AtmabhAvanI vRddhi karI, karmanirjarI karavA IcchIe chIe; eTale zuddha AtmAthe ane anya mumukSu jInA hitarUpa zuddha paramArthe karavAmAM Avate A amAro vyAkhyAraMbha prayAsa paNa sarvathA saphaLa ja che ema tame nizaMkapaNe jANe! prabhujIne avalaMbatAM, nija prabhutA he pragaTe guNarAza; devacaMdranI sevanA, Ape muja he avicala sukhavAsa...aSabha"--zrI devacaMdrajI. anAmega-mAtRsthAnAdi kAraNe cayavadana thakI zubha bhAvane viparyaya paNa dekhAya che, e AzaMkAnuM samAdhAna karatAM, samyakakaraNamAM viparyayano abhAva hoya che ne e arthe ja A amAre prayAsa che, ema parahitanirata AcAryajI spaSTa kare che-- Aha-nAyamekAnto, yaduta-tataH zubha eva bhAvo bhavati, anAbhogamAtRsthAnAdeviparyayasyApi drshnaaditi| atrocyate-samyakkaraNe viparyayAbhAvAt , tatsampAdanArthameva ca no vyAkhyArambhaprayAsa iti, na hyaviditatadarthA: prAyastatsamyakakaraNe prabhaviSNava iti // artha:-zaMkA-A ekAta nathI ke te thakI zubha ja bhAva thAya che -anAbhogamAtRsthAna Adi thakI viparyayanuM paNa darzana hoya che mATe, atra (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-samyakaraNamAM viparyayane abhAva che; ane tenA saMpAdanAthe ja amAre vyAkhyAbhi prayAsa che, kAraNa ke tene artha jene avidita che evAo tenA samyakkaraNamAM samartha thatA nathI. ziva-gvanti-eka nizcaya anAmona ItyAdi. anAma-saMmUDhacittapaNAthI vyakta upagane abhAva; deSAcchAdakapaNAne lIdhe athavA sAMsArika janmanA hetupaNAne lIdhe mAtA jevI mAtAmAyA tenuM sthAna-vizeSa te mAtRsthAna-mAtRsthAna; adi zabdathI calacittatAthI prakRti sthAna-varNa-arthaAlaMbana upayogathI anya upaganuM grahaNa che; te thakI, viparyavasthApa-viparyayanA paNa, azubha bhAvanA paNa -zubha bhAva te te thakI dazya thAya ja che ema sUcaka "api-paNa zabda che-1nA darzanathI, upalaMbhathI. -a, zubha bhAvanA anekAMtanI preraNA bAbatamAM, 3 -A ekAMta nathI e uttara kahevAmAM Ave che. kevA prakAre ? sabhyane vipAmavAsu-samyakaraNamAM viparyayano abhAva che mATe. paNa jyAM jyAre vicAmAva:' evo pATha che tyAM hetu para prathama ja (vibhakti) che. bhale samyaphakaraNamAM zubha adhyavasAya bhAvathI caitya vandana vivakSita phalavALuM che, paNa tenuM vyAkhyAna akiMcikara che ema AzaMkAne kahyuM-tApUna ItyAdi. tenA saMpAdanArthe, caityavandananA samyaphakaraNanA saMpAdana arthe. noMdha:-atre A graMthamAM gadya sUtronA yathAyogya vibhAga pramANe pArigrApha pADavAnI ane A pArisAne aMka (naMbara) ApavAnI A yojanA meM dAkhala karI che, ke jethI sujJa vAcakane viSaya sagrAhya ane sugama banI che te viSaya zodhavAnI saraLatA-anukuLatA paDe. Ama (375) pArigrAphama atre gadya satra vibhakta karavAnI chUTa meM lIdhI che. te te aMka pArigrAphane aMte mathALe mUkela che.)-bhagavAnadAsa. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vivecana * avaguNu DhAMkaNu kAja karU' jinamata kriyA ! cha u' na avaguNu cAla, anAdinI je priyA !.....vaharamAna bhagavAna " << dravya kriyA ruci jIvaDA re, bhAvadhama ruci hIna; upadezaka paNa tehuvA re, zuM kare jIva navIna ?....caMdrAnana jina!" zrI devaca`drajI atre jijJAsu vaLI bIjI zakA kare che--Ape je kahyu ke A caityavandana thakI zubha bhAva thAya che, te ekAnte tema nathI, ethI zubha bhAva ja utpanna thAya evA eka niyama ke nizcaya nathI. kAraNa ke somAtRsthAnaTe viparyayaanAbhAga-mAtRsthAnA sthApi darzanAta-anAbhAga-mAtRsthAna Adi thakI viSayanuM eTale dvithI vipa yanuM darzana ke Ape kahyA tethI viparIta evA azubha bhAvanuM paNa dana thAya che. jIe! koI sa'mUminI jema samUDha cittathI tattvasamajaNu vagara anupayeAgapaNe-yaMtravat kriyAjaDapaNe prastuta kriyA kare che; paNa AvI A samajaNa vagaranI anAbhAgarUpa upayAgavihIna kriyAthI tathArUpa koI zubha bhAvanI utpatti thatI dekhAtI nathI. temaja-keAI saMsAranI je janmadAtrI ' mAyA'-mAtA che evI mAtR sthAnarUpa mAyAthI peAtAnA doSanuM AcchAdana karavA-peAtAnA avaguNu DhAMkavA, athavA dharmAMne DALa ke dhama DhoMgIpaNuM dAkhavavA prastuta jinamata kriyA kare che. paNa AvA mAyAcAra dAkhavanArA dAMbhika magalA bhagate te te jinamata kriyA karatAM chatAM temanAmAM zubhabhAvanA aMza paNa dekhAtA nathI, eTaluMja nahi paNa IMbharUpa mAtRsthAnathI ulaTA azubha bhAvanI ja utpatti dekhAya che. athavA keAI vaLI A leAkasabaMdhI dhana-kIrtti-pUjA Adi lAbhanI kAmanAthI ke paraleAka sabaMdhI devAdi gatinA sukhanI kAmanAthI te te dharmakriyA kare che; paNa AvI viSanI jema zubha AtmabhAvane haNI nAMkhanArI viSakriyAmAMthI paNa zubha bhAvanA uddabhavanI AzA kayAMthI rAkhI zakAya? lalita vistarA : vivecana ananuSThAna te viSa anuSThAna niSiddha A zaMkAnuM samAdhAna karatAM AcAryazrI prakAze che--ahA jijJAsu! tame upasthita karelI zakA kharAkhara che. ame paNa emaja kahIe chIe. sasUInaja jema saMmUDhapaNe tattvasamajaNu vagara upayAga rahitapaNe karAtI kriyA te karyAM na karyAM kharAkhara hoI vAstavika rIte kriyA ja nathI, akriyA ja che, ananuSThAna ja che. ane A loka-paraloka sabaMdhI Aza'sAthI phUlakAmanAthI karAtI kriyA te tA hAlAhala viSanI jema AtmaghAtaka hAvAthI vikriyA ja che,-viSakriyA viSaanuSThAna ja che. eTale te mAtRsthAnathI--mAyAcArathI--dalathI je dharmakriyA kare che, tene teA sUtramAM amedhya utkara'nI*--viSTAnA uka * * anAbhogavatazcetadananuSThAnamucyate / saMgramuA mano aiti tataaitaSovitam II zrI haribhadrasUriSkRta yAgabindu. " mithyAcAraphalamidaM parairapi gItamazubhabhAvasya / sUtrevyavimetastroAmameththo sthApi ||"-zrI haribhadrasUriSkRta Dazaka, 1 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAbhAdiethe mAyAthI karavuM tenuM samyakkaragupaNuM ja nathI 17 raDAnI upamA ApavAmAM AvI che. A mAyA aMge zrI sUyagaDAMga sUtramAM te eTale sudhI kahyuM che ke "durbala nagna ne mAsa upavAsI, paNa je mAyA daMbhI-mAyAvIne mokSa- raMga re; te paNa garbha anaMtA leze, bele bIjuM aMga che. dharmamAM mArgamAM sthAna nathI mAyA e dharmanA droharUpa che. mAyA e AtmAne muktisukhathI vaMcita karanArI vaMcanA che. kAraNa ke mAyAnI gati bhujaMganI jema vaka che ne muktinI gati Aju-sarala che, eTale temAM vakagAmI mAyAvIne praveza svapna paNa saMbhava nathI. mATe muktikAmI mumukSue dravyathI ane bhAvathI mAyAne parityAga karI, sAcA bhAvathI nibhapaNe niSkapaTa dharmArAdhana karavA gya che. arthAta dharmArAdhana evuM zuddha hovuM joIe ke temAM leza paNa mAyAkapaTa ke daMbha na hoya, bagalA bhagata jevI kuTilatA ke mAyAcAra na hoya, pitAnA doSanA AcchAdanarUpa dharmane DoLa ke dharma DhoMgIpaNuM na hoya, pitAne ne parane vaMcavArUpa AtmavaMcanA na hoya, "hAthamAM mALA ne manamAM lALA" jevI vaMcaka vRtti na hoya. Ama anAga-mAtRsthAna Adine te zAstrakAre jorazorathI niSedha karyo che. ane A anAga-mAtRsthAna Adi thakI zubha bhAvathI viparyayanuM-viparIta evA azubha bhAvanuM paNa darzana hoya che e tamArI vAta kharI che. paNa atre eTaluM samajI levuM egya che ke je prastuta kiyA samyakrapaNe karavAmAM Ave te tame bhaya rAkhe che evA viparyayane abhAva che- sabhyo samyakaraNamAM vibhAti, arthAta azubha bhAvanA uddabhavane saMbhava nathI. ane viparyaya abhAva A cityavandananuM samyakaraNa kema thAya tenA saMpAdana arthe ja amAre ne te arthe A vyAkhyAraMbha prayAsa che, kAraNa ke ene artha je jANatA na hoya, A prayAsa teo AnuM samyakukaraNa karI zake nahiM e saheje samajI zakAya evI vAta che. kapaTa rahita thaI Atama arapaNure, AnaMdaghana pada reha.'-zrI AnaMdaghanajI A loka-paraleka saMbaMdhI lAbhArthe mAyAthI yavandananuM karavuM te kAMI samyaphakaraNa nathI, ema spaSTa kahI, nirAza sAdi guNasaMpanna samyagRSTi bhaktivaMtanuM ja samyakaraNa che-anadhikAripaNAne lIdhe anyanuM nahi, ema pratipAdana kare che- Aha-labdhyAdinimittaM mAtRsthAnataH samyakkaraNe'pi zubhabhAvAnupapattiriti / na, tasya smykkrnntvaasiddheH| tathAhi-prAyo'dhikRtasUtroktenaiva vidhinopayuktasyA''zaMsAdoSarahitasya samyagdRSTe bhaktimata eva samyakkaraNaM, nAnyasya, anadhikAritvAda, anadhikAriNaH sarvatraiva kRtye samyakkaraNAbhAvAt // 2 artha :-zaMkA-labdhi Adi nimitte mAtRsthAna thakI samyakkaraNamAM paNa zubha bhAvanI anupatti (aghaTanAnapaNu) che. Jain Edication International Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : salapaNuM ane samyakakaraNanI mImAMsA samAdhAna-ema nathI,-tenA samyakakaraNapaNAnI asiddhi che mATe, te A prakAre prAya adhikRta satrokta ja vidhithI upayukta, AzaMsAdoSa rahita, evA samyaSTi bhaktimaMtanuM ja samyakaraNa che, nahiM ke anyanuM,--anadhikArIpaNuM che mATe, (a) anadhikArIne sarvatra ja kRtyamAM samyakaraNa abhAva che mATe, | vivecana "jinaguNa amRta pAnathI re..mana. amRta kriyAne supasAyare bhavi. amRta kiyA anuSThAnathI re..mana. Ama amRta thAyare. bhavi.zrI devacaMdrajI tyAM jijJAsu vaLI trIjI zaMkA kare che-Apa kahe che tema bhale che, paNa labdhi Adi nimitte mAtRsthAna thakI (mAyAthI) Ane samyakaraNamAM paNa zubha bhAva ghaTate. nathI; kAraNa ke A leka-paraloka saMbaMdhI lAbhanI phalakAmanAthI, mAyAthI-daMbhathI bhale samyak karavAmAM Ave, te paNa tevI viSakriyAthI zubha bhAva upaja saMbhava nathI, mATe samyakaraNathI zubha bhAva ja upaje che ema je Ape kahyuM te zaMkAspada che. eTale tenuM samAdhAna karatAM AcAryajI de che-mahAnubhAva! tame kahe che tema nathI. kAraNa ke je kriyA A leka-paleka saMbaMdhI lAbhane arthe mAyAthI-daMbhathI karavAmAM Ave, tenuM mULa te samyakaraNapaNuM ja nathI,-batarA lAbhAdi athe sathavArA: eTale temAM tame aMtabheda vinAnI mAtra mAyAthI karavuM bAhya vidhinA upalaka dekhAvathI bhrAMti pAmI je samyakaraNa kalpa tenuM samyaka che, te ja bhUlabharyuM che. kAraNa ke prAye adhikRta-prastuta sUtramAM karaNapaNuM ja nathI ane upalakSaNathI tenA aMgabhUta A sUtravyAkhyAnamAM je vidhi ko che, temAM je upayukta-upayogavaMta-catanAvaMta hoya; A lekaparaleka saMbaMdhI AzaMsA phalakAmanArUpa doSa-viSathI je rahita hoya, je samyakapaNe vastutatva dekhanAra samyagdaSTi heya; ane je niSkAma nirdabha sAcI aMtaraMga bhakti dharAvate heya-e guNasaMpanna samyagdaSTi bhaktimaMta puruSa nirAzasa samyagadRSTi A caityavandanarUpa bhaktikiyA kare tenuM ja samyakaraNapaNuM che,- bhaktimatanuM ja nahiM ke bIjAnuM kAraNake tathA prakAranA guNavihIna anyanuM atra samyakaraNa anadhikArIpaNuM che, ane adhikArIne te sarvatra ja-sarva kRtyamAM ja samyakaraNa abhAva che,-ganadhini : sarvakaika smykkrnnaabhaavaat| arthAt A loka-paralekasaMbaMdhI bhalAlacarUpa labdhi Adi arthe vA daMbhathI karAtI dharmakriyA samyak nathI, asamya-mithyA ja che. kAraNa ke A leka saMbaMdhI ji:-prAthasfSakRtasUtronaiva vidhina-adhikRta sUtra-cayavandana sUtra ja. temAM sAkSAta anuko (nahiM kahevAmAM AvelA) chatAM tenA vyAkhyAnokta vidhi taduta ema upacarAya che,-vyAkhyAnanuM sUtrArthaprapaMcarUpapaNuM che mATe prAyaH grahaNathI mArganusArI tIvra kSayapAmavaMta keAIne anyathA paNa heya, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSarUpa viSa-garaanuSThAnaH amRtarU5 amRta-taata anuSThAna dhana-kIrti-pUjA satkAra Adi lAbhArUpa phalakAmanAthI je karavAmAM AtmAne viSarUpa Ave che te viSaanuSThAna che; eTale sacittane mArI nAMkhatuM viSane gara hovAthI ane tuccha lAbhanI spRhA vaDe karIne mahatva evA sat anuSThAna anuSThAnanuM laghutvaApAdanarUpa-azAtanArUpa thatuM hovAthI, te AtmAne viSarUpe pariNamI kharekharUM viSaanuSThAna thaI paDe che. pareka saMbaMdhI phalakAmanAthI karavAmAM AvatuM anuSThAna paNa te ja kAraNathI AtmAne gararUpe (slow Poison ) pariNamI, kAlAMtare haNI, garaanuSThAna thaI paDe che. ane Ama A leka-paraloka saMbaMdhI labdhi Adi arthe je karavAmAM Ave te eka prakAre mAtRsthAna-mAyA ja che. kAraNa ke "parabhAvAnugata cetanAre teha vakatA cAla" e zrI devacaMdrajInA subhASita pramANe parabhAva pratye AtmAnuM vaka "mAtRsthAna arthAta gamana, kuTila AcaraNa te mAyA che ane AvI mAyA te jagatarUpa mAyA daMbha mAyAnI (saMsAranI) mAyA (mAtA) hevAthI tene "mAtRsthAna" nAma ApyuM te yathArtha che. eTale parabhAvanI prApti arthe dharma kiyAnuM sevana karavuM te paNa mAyAcArarUpa kapaTa AcaraNa che, athavA dhamamAM khapavA khAtara ke pitAnA dezanA AchAdana khAtara je dharmakriyAne DALa vA daMbha karavAmAM Ave te paNa mAyAcAra ja che. Ama je kiyA labdhi Adi kAmanAthI AtmAne viSarUpe pariName che ane jyAM mAyAcArarUpa daMbhanI kapaTakaLa hRdayamAM rame che, te kiyAnuM sabhyapaNuM hoI ja kema zake? ane kriyAnuM sabhyapaNuM na hoya tyAM pachI zubha bhAvanI utpatti paNa kema saMbhave? arthAt labdhi Adi khAtara mAyAthI-daMbhathI je karavAmAM Ave che tyAM samyakrakaraNanuM hevApaNuM ja nathI, eTale tyAM zubhabhAvanI AzA rAkhavI te zazazRMga samAna che. ane A parathI arthapattinyAye e phalita thAya che ke--je A leka-paraloka saMbaMdhI kAmanArahitapaNe, niSkAmapaNe, nibhapaNe karavAmAM Ave te kriyAnuM ja samyaka karaNapaNuM che, ane tevI samyakrapaNe karavAmAM AvatI sakiyA thakI amRta ane taddhatu ja zubha bhAvanI utpatti hoya che e niHsaMdeha che. jemake-A anuSThAna jina bhagavAne kahyuM che ema jANu bhAvasArapaNe saMvegaraMgathI karavAmAM AvatuM anuSThAna AtmAne amRtapaNe pariNamatuM hovAthI amRta anuSThAna thaI paDe che, athavA sadanuSThAna pratyenA rAgathI-bahumAnathI karavAmAM * " viSaM labdhyAdyapekSAtaH idaM saJcittamAraNAt / mahato'lpArthanAjjJeyaM, laghutvApAdanAttathA // divyabhogAbhilASeNa, garamAhurmanISiNaH / gdardatAtreya, vaDhiAntanitinAta " zrI yogabindu Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : salUpaNa ane samyakkaraNanI mImAMsA AvatuM anuSThAna zubha bhAvanA aMzane lIdhe sadanuSThAnane hetu-tatuX thaI paDe che. eTalA mATe AtmArthI mumukSu te A satu kiyArUpa amRta anuSThAna ke tene heturUpa hitu anuSThAna ekAnta zuddha AtmAthe ja Adare che ane akriyArUpa ananuSThAnane anAdara karI, vikiyArUpa viSa-gara anuSThAnane hAlAhala viSa jevA AtmaghAtaka jANI dUrathI ja tyaje che ema tAtparya che. "amRtAnuSThAne rahyo re lAla. amRtakriyAne upAya re; devacaMdra raMge rame re lAla. te sumati deva pasAya re." zrI devacaMdrajI ane eTalA mATe ja atre "prAye adhikRta sUtrokta ja vidhithI upayukta, AzaMsAdeSa rahita evA samyagdaSTi bhaktimaMtanuM ja samyakaraNa kahyuM che,-nahi ke tethI vilakSaNa evA bIjAnuM. kAraNake tevA prakAranA vidhiupaga. anadhikArInuM nirAzaMsA, samyagadaSTi ane bhakti e yakta guNa jemAM che nahiM, samyakakaraNa nathI te atra anadhikArI ja che, ane adhikArInuM te kaI paNa kAryamAM samyakakaraNa hatuM ja nathI. arthAt prastuta sUtrokta vidhimAM je upayegavaMta-yatanAvaMta na hoya, A leka-paraleka saMbaMdhI phalAkAMkSA-AzaMsA je rAkhate hAya, samyak tattvanuM bhAna nathI e je mithyAdaSTi hoya, ane sAcI nirdabha bhakti aMtamAM jAgI nathI e je abhaktimaMta haya, te atra A caityavandanakiyAne adhikArI ja nathI, ane tenuM te kriyAnuM karavuM te samyak nathI. adhikArI-adhikArI viveka anadhikArIprayogamAM ulaTa anarthasaMbhava che eTalA mATe adhikArIzadhana para AcAryajI haribhadrajI khAsa bhAra mUke che- zrAvaNe'pi tasyAdhikAriNo mRgyAH ? ko vA kimAha ? / evamevaitat , na kevalaM zrAvaNe, kiM tahiM ? pAThe'pi, anadhikAriprayoge prtyutaanrthramavAta, "sahita pazcAtu?" ta gharanAmA thAtA tathA "martha samartha: zAstreNAparyudasto dharma'dhikriyate' iti vidvatpravAdaH, dharmazcaitatpAThAdi, kAraNe kAryoM * "pattadAna di6 detu: zreTa janavi vidu:.. sadanuSThAnabhAvasya, zubhabhASAMzayogataH / / jinoditamiti svAhurbhAvasAramadaH puna: / narmamayaratamamRtaM muniputrA | zrI yaMgabindu Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaNa te zuM, pATha bA. paNa adhikArIo zedhavA yogya 21 atha:-prazna-tyAre AnA zrAvaNamAM (zravaNa karAvavAmAM) paNa zuM adhikArIo mRgya-zodhavA yogya che? vA keNa zuM kahe che ema? uttara-e ema ja che. nahiM ke kevala zrAvaNamAM. tyAre zuM? pAThamAM paNa (AnA adhikArI zodhavA yogya che.) adhikArI pragamAM ulaTe anartha saMbhava che mATe"Aturane (regIne) pathya paNa ahita che' evA vacanaprAmANyathI. tathA-arthI, samartha ane zAstrathI aniSiddha e (puruSa) dharmamAM adhikArI hoya che ema vitapravAda che; ane AnA pAThAdi te dharma che-kAraNamAM kAryanA upacArathI. vivecana pAtra vinA vastu na rahe pAtra Atmika jJAna.zrI mokSamALA eTale jijJAsu cethI zaMkA kare che-aha AcAryajI ! tyAre A caityavandananA zrAvaNamAM-zravaNa karAvavAmAM paNa A koNa che? zuM kahe che? ema zuM enA adhikArIo zedhavA gya che? ene uttara ApatAM AcAryajI kahe che-mahAnubhAva! e ema ja che. arthAt A pAtra kayuM che? ne A kahevAnI vastu zI che? e vicArI, mAtra zrAvaNamAM-zravaNa karAvavAnI bAbatamAM ja nahi, paNa pATha bAbatamAM paNa "Da'i A caityazrAvaNa te zuM pATha bA. vandananA adhikArIo avazya zedhavA yogya che. kAraNa ke "sadipaNa adhikArIo biyone pratyutArarthamavAra ' AnA adhikArImAM je zodhavA yogya ane prayoga karavAmAM Ave te ulaTa anarthane saMbhava che, mATe. A aMge kahyuM che ke-"arti icchamathAsure ' "Aturane-rogIne pacca paNa ahita che. eTale A cityavandana egya pAtrarUpa adhikArIne pathya-Atma lAbhakArI chatAM, apAtra evA adhikArIne te tenI pitAnI ayogyatAne lIdhe ahitakArI thaI paDe che. temaja-thI samartha: zALAparyuMrasto pasfthAya athI, samartha ane zAthI aniSiddha e puruSa dharmamAM adhikArI hoya che, ema vidvapravAda che. arthAt je dharmane kharekhara khapI nibha Icchaka athI hoya, dharma zivAya bIjI keI apekSA vinA je nirbhayapaNe dharmanA pAlanamAM samartha hoya, ane apAtranA lakSaNa nahiM hovAthI jene zAstrathI niSedha karavAmAM Avyo na hoya, e puruSa dharmamAM adhikArI hoya che, ema vidvajane vade che. ane A cityavandananA je pATha-zrAvaNa Adi che te dharmanA kAraNarUpa che eTale kAraNamAM kAryanA upacArathI vAra vAghavAta te pAyAdi paNa dharma che, izcatapurAri, eTalA mATe enI bAbatamAM paNa adhikArIe zodhavA egya che. sikkA -3thI ityAdi artha-adharmAdhikArI, prastAvathI tene abhilASAtirekavAna. samartha-samartha, nirapekSatAthI dharma anuSThAna karato (Acarata), kyAMyathI paNa tenA anabhijJathI karato nathI. rAna-zAstrathI, AgamathI, mAthuratA-aprati kuSTa, aniSiddha. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 lalita vistarI : adhikArI-adhikArI viveka AnA bahumAnI, vidhiparA, ucitavRtti evA je hoya te ja AnA adhikArIo che ema pradarzita kare che yadyevamucyatAM ke punarasyAdhikAriNa iti / ucyate-etadbahumAnino vidhiparA ucitavRttayazca / na hi viziSTakarmakSayamantareNaivaMbhUtA bhavanti, kramo'pyamISAmayameva / na khalu tattvata etadabahumAnino vidhiparA nAma, bhAvasAratvAdvidhiprayogasya, na cAyaM bahumAnAbhAve iti / na cAmuSmikavidhAvapyanucitakAriNo'nyatrocitavRttaya iti / viSayabhedena tadaucityAbhAvAda, aprekSApUrvakArivijRmbhitaM hi tat / tadete'dhikAriNaH parArthapravRttaliGgato'vaseyAH, mA bhUdanadhikAriprayoge doSa iti // 5 -ane te evA lakSaNavALo je trivargarUpa puruSArthaciMtAmAM dharmane ja bahumAne che, Ihaleka-paralekanI bAbatamAM vidhipara ane brAhmaNAdi svavarSocita vizuddhavRttimAna e hoya che. viSavjA-vidhi eTale Ihaleka-paralokamAM aviruddha phalavALuM anuSThAna te che para-pradhAna jeone te vidhiparA. kavitavRtta:-ucitavRttivALA, rUkulAdine ucita zuddha jIvanapAyavALA. zaMkAvAra, jJAnAvaraNAdi karma vizeSa upadhAtaka sate samyaktyavaMdana lAbhanA abhAvane lIdhe tene kSayavAna ja adhikArI kahevA yogya che, A bahumAnAdi gaSaNathI zuM ? eTalA mATe kahyuM--"di' ItyAdi. T-na ja, Ida-kAraNake, virAchalAkSa-viziSTa karmakSaya. viziSTa-aMta keTakeTithI adhika sthitivALA, karmanA-jJAnAvaraNAdinA kSaya-vinA, te sattA -vinA, ImUta:-evA prakAranA, enA bahumAnAdi prakArane pAmelA, avanitta-vartatA. tethI enA bahumAnAdithI vyaMgya karmakSayavizeSavAna ja adhikArI che, nahi ke bIje. bhale ema che, tathApi Ama eone upanyAsa niyama kema ? te mATe kahyuM-moDa iItyAdi. vAgha Iti. ra - ja, A bhAva-catyavaMdanAviSaya zubha pariNAmarUpa saMvagAdividhipragano hetu evo. rAmumiksa ItyAdi. --na ja, 4 zabda ucita vRttinA vidhipUrvakapaNAnI bhAvanAnA sUcanAthe che. mAnadinavi-Amulmika-paraleka saMbaMdhI vidhimAM, paralekaphalavALA kayamAM, te pachI ahika vidhinI bAbatamAM te pUchavuM ja zuM ? ema ' api"-paNano artha che. anaritawifo -anucitakArI, viruddhavRttivALAe, anyatra-halakamAM, kavitavRttAH -ucitavRttivALA, kulAdine ucita parizuddha samAcAravALA hoya che, paralekapradhAnanI ja ahIM paNa aucityapravRttine lIdhe. tethI kahyuM che ke " paralokaviruddhAni kurvANaM dUratastyajet / AtmAnaM yo'tisandhatte, so'nyasmai syAt kathaM hitH?||" arthAta-paraloka viruddha (ka) karanArane dUrathI tya; je AtmAnuM atisaMdhAna (chetarapIMDI) kare che, te anya arthe hita kema hoya? A kayA kAraNathI? te mATe kahyuM- vimena-viSayabhedathI, bhinna viSayatAthI, tarityAmAvA-tenA aucityanA abhAvane lIdhe; to tenA, Ihaleka-paralokanA, ricarcA-cityanA, dRSTa-adaSTa apAyaparihArapravRttirUpa aucityanA, AmavAta-abhAvane lIdhe. kAraNa ke je paralokamAM pariNAmasuMdara kRtya che, te ja IhilekamAM paNa che. rati-ema vidhiparatA. vidhipUrvaka ja ucitavRttitva che. prakArAntaranA nirasanAthe kahyuM-akSApUrvajaniyimita di tA-apekSApUrvakArIe ema vijAbhe che-ceSTA kare che ke ekatra anucitakAri paNa anyatra ucitakArI heya. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAralakSaNa:dharmabahumAnI, vidhiparA, ucitavRtti athara-jo ema che te puna: AnA adhikArIo koNa che te kaho. (AcArya)-kahevAmAM Ave che: . patagmani viSavm kavitavRttaracaT AnA bahamAnI, vidhiparA ane ucitavRttivaMta te (AnA adhikArIo che). viziSTa karmakSaya vinA evaMbhUta (evA prakAranI dazAvALA) hetA nathI. krama paNa eone A ja che, kharekhara! tatvathI AnA abahumAnI vidhiparA detA nathI-vidhi prayoganuM bhAvasArapaNuM che mATe A (bhAva) bahumAna abhAve hete nathI mATe, ane paraleka saMbaMdhI vidhimAM paNa je anucitakArI hoya, te anyatra (A leka saMbaMdhI vidhimAM) ucitavRttivALA hotA nathI, viSayabhede karIne tenA Aicityane abhAva che mATe. (ethI ulaTuM mAnavuM te) apekSApUrvakArI vibhraMbhita (vilasita-ceSTA) che. tethI karIne A adhikArIo parArthapravRtteie liMgathI oLakhI levA yogya che - anadhikArIne doSa ma ho eTalA mATe." vivecana mIThI ho prabhu ! mIThI sUrata tuja, dIThI he prabhu! dIThI ruci bahumAnathI; tuja guNa he prabhu! tuja guNa bhAsana yukta, seve he prabhu! seve tasu bhavabhaya nathI." zrI devacaMdrajI have jijJAsu prazna kare che-AcAryajI! Apa je adhikArIpaNA para ATalo badhe bhAra mUke che, te AnA adhikArIo keNuM che? te Apa kRpA karIne kahe. eTale - AcAryajI uttara ApatAM vade che-ahe jijJAsu bhavya ! adhikArInA spaSTa adhikArInA spaSTa lakSaNa ame atra kahIe chIe. (1) Ane traNa lakSaNa (dharmanA) bahumAnI, (2) vidhiparA, ane (3) ucitavRttivALA te AnA adhikArIe che. Ama "tatvadukAno vidhivar tivRttI'-A traNe lakSaNa vicAravA lAgyA che (1) dharma artha ne kAma e trivargarUpa puruSArthamAM dharmane ja bahumAne, dharmane ja vadhAre mahatvane gaNe, eTale kavacit artha-kAmanA bhege dharma sAthe, paNa dharmanA bhoge artha-kAma sAdhavAnI IcchA paNa na kare. AvuM dharma pratyenuM bahumAna dharmabahumAnI jenA hRdayamAM vasyuM che te atra adhikArInuM sauthI paheluM lakSaNa vidhiparA ucitavRtti che. (2) A leka-paraleka saMbaMdhI aviruddha phalavALuM je kalyANakAri anuSThAna-sadAcaraNa suvihita puruSoe vihita karyuM che te vidhi. A vidhi jene mana para che, pradhAna che, te vidhipara. arthAt suzIlarUpa sadAcaraNamAM tArapaNuM te adhikArInuM bIjuM lakSaNa che. (3) brAhmaNAdi pitapatAnA varNane ucita evI vizuddha vRttivALA te ucitavRtti. pitapotAnA kula Adine ucita zuddha jIvane pAya jene che, arthAt je pitAnI AjIvikA paNa zuddha pramANika nItimAnuM nirdoSa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 lalita vistarA : adhikArI-adhikArI viveka ucita upAyathI raLe che te ucitavRttimAna lekane lUMTIne, cUsIne, gaLAM kApIne, anyAyI apramANika rItithI AjIvikA meLave te ucitavRtti nahiM, paNa anucitavRtti che. Ama nyAya nIti anusAra ucitavRtti-zuddha jIvane pAya te adhikArInuM trIjuM lakSaNa che. vItarAga guNarAga, bhakti ci nagame che lAla, yathApravRtti bhavya jIva, naya saMgraha rame che lAla, amRtakriyA vidhiyukta, vacana AcArathI he lAla. mekSAthI jina bhakita, kare vyavahArathI he lAla zivagati." zrI devacaMdrajI atre zaMkA thavI saMbhave che ke-jJAnAvaraNAdi karmaAvaraNanA sadubhAve samyapha caityavandananA lAbhane abhAva hoya, eTale te jJAnAvaraNadine kSayavAna ja atra adhikArI kahevA gya che. te pachI A bahumAnAdi lakSaNanI vicAraNAthI viziSTa karma kSaya vinA zuM? A zaMkAnuM atra samAdhAna kahyuM che ke-aMtaHkoTAkeTithI AvI dazAvALAna heya adhika sthitivALA evA viziSTa jJAnAvaraNAdi karmanA kSaya vinA evaMbhUta-evA prakAranI bahumAnAdiyukta dazAvALA detA nathI. 7 di viziSTa sAmantarvamUtA matta. eTale tevA bahumAnAdithI karmavizepane kSaya vyaMgya thAya che, tethI ja bahumAnAdivaMtane adhikArI kahyo che te yukta che. eTale zaMkAkAra kahe che-bhale ema che, te paNa A lakSaNone upanyAsa A anukrame kema karyo? tenuM samAdhAna atre karyuM che-ke A lakSaNe krama paNa A ja che, doDavyanISAmA . kAraNa ke tatvathI je A dharmanA ne tenA ukta lakSaNene krama aMgabhUta A caityavandananA bahumAnI na hoya, te e aMge vidhiparA paNa A ja na hoya, kAraNa ke vidhipraganuM bhAvasArapaNuM-bhAvapradhAnapaNuM che, ane A bhAva bahumAna abhAve hetuM nathI. arthAt bahumAna bhAva hoya te ja bhAvapradhAna e vidhiDga hoya; ane vidhiproga hoya te ja ucitavRtti hoya. kAraNa ke paraleka saMbaMdhI vidhimAM paNa anucitakArI heya, viruddha vRtti-vartanavALA heya, te A leka saMbaMdhI vidhimAM paNa ucitavRttivALA-vartanavALA na heya ___ 'na cAmuSmikavidhAvapyucitakAriNo'nyatrocitavRttayaH' AnuM kAraNa zuM ? te mATe atre kahyuM-viSayabhedathI Ihaloka-paraloka saMbaMdhamAM daSTa-adaSTa apAya parivAranI pravRttirUpa aucityane abhAva che te. arthAta, paraleka saMbaMdhI vidhimAM je anucitakArI che, te A leka-paralokamAM daSTa-adaSTa bAdhAvALI anucita pravRtti choDatuM nathI. je paralekamAM pariNAmasuMdara kRtya che, te ja IhalokamAM paNa che. mATe vidhipUrvaka ja ucitavRttipaNuM hoya che. AthI ulaTuM, arthAt ekatra anucitakAri te anyatra ucitakAri hoya ema mAnavuM che te apekSApUrvakArivibhita "sArvajari vikRmita di tatta' arthAt joI vicArI nahiM vanArA avicArI jananuM ceSTita che. Ama bahumAna heya te ja vidhiparAyaNapaNuM ghaTe ne vidhiparAyaNapaNuM hoya te ja ucitavRttipaNuM ghaTe. mATe ukta krame je A traNa lakSaNane upanyAsa karyo che te sahetuka che, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghama bahumAna, vidhiparatA, ucitavRtti-e krama 25 A uparathI e tAtparya phalita thAya che ke sauthI prathama dharma pratye ane A dharmakriyA pratye bahumAna-paramAdara bhAva have joIe. A bahumAna hoya te dharmanI vidhimAM tArapaNuM prApta thAya ane dharmanI vidhimAM tatparapaNuM hoya, te dharmabahumAna, vidhi- ucita vRtti hoya, arthAta A leka-paraleka saMbaMdhI kalyANakAri paratA, ucitavRtti ekama evI ucita vartAnA-AcaraNa hoya. jemake-asatya, cerI, vyabhi cAra AdinA ane azuddha apramANika anucita vRttinA-AjIvikAnA parityAgarUpa ucita pravRttinuM sevana heya. paNa AvI ucita vRtti jene na hoya, ne je anyAyathI apramANikatAthI arthopArjana vaDe vRtti-AjIvikA karatA hoya, je jUTha- vyabhicAra Adi durAcaraNa sevate heya, te te anucitavRtti hoI atra anadhikArI ja che. AvA anadhikArI prayoge deSa ma he, "mAnadhirfu s fta eTalA mATe parArthapravRtta janoe A kahevAmAM AvatA liMgathI-cihnothI te anadhikArIo oLakhI levA yogya che. ukta lakSaNasaMpana adhikArIne oLakhavAnA liMgapragaTa cihna darzAve che- liGgAni caiSAM tatkathA prItyAdIni / tadyathA tatkathAprItiH, nindA'zravaNam , tadanukampA, cetaso nyAsaH, parA jijnyaasaa| tathAguruvinaya:, saskAlApekSA, ucitAsanaM, yuktasvaratA, paatthopyogH| tathA-lokapriyatvaM, agarhitA kriyA, vyasane dhairya, zaktitastyAgI, labdhalakSatvaM ceti // ebhistadadhikAritAmavetyaitadadhyApane pravartata, anyathA doSa ityuktaM / 6 artha:-ane eonA liMga (ciThTho) tatakathAprIti Adi che. te A prakAre- tatakathAprIti nindA azravaNa, tadanukaMpA, cittane nyAsa, para jijJAsA tathA-guruvinaya, satakAlApekSA, ucita Asana, yukta svaratA, pAThapaga; tathA- kapriya, ahiMsA kiyA, vyasanamAM dhairya, zakti pramANe tyAga, ane labdhatva, ethI tenI adhikAritA jANIne AnA adhyApanamAM pravarta, anyathA (nahiM to) doSa che ema kahyuM che. :-tenuHT-teo-cayavandanike pratye anukaMpA-dayA. jemake-aho karuM! ke A bicArA rajasa-tamasathI AveSTita ( viMTelA), vivaza, hitamAM mUDha Ama aniSTa ceSTA kare che ! to cAra-cittano nyAsa, abhilASAtirekathI cayavandanamAM ja punaH punaH mananuM sthApana. nittA-parA-vizeSavatI evI catyavandananI ja jijJAsA-jANavAnI IcchA. satyApekSA-satakAla apekSA, saMdhyAtrayarUpa suMdara kAlanuM AzrayaNa. gujAratA-yuktasvaratA, para yogane anupAti zabdatA. pahouthAH -pAThopayoga, pAThamAM-tyavandanAdi sUtragata pAThamAM ja upayoga, nitya upayuktatA. dakSahyuM -ane labdhalakSapaNuM; dudha-labdha-niNata che sarvatra anuSThAnamAM -lakSa, paryata sAdhya, canajenAthI te labdhalakSa, teno bhAva te lakhelakSatra. jema ke-- jJa 3 guLa tako , na to guNa sarovara te aguNovi hu hoi guNo, viNicchao sundaro jattha // " arthAta-je guNa doSakara hoya te guNa nathI, tene doSa ja jANa; aguNa paNa guNa hoya, ke jyAM vinizcaya (paryavasAna) suMdara heya. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara: adhikArI-adhikArI viveka vivecana "sumatinAtha guNazuM milIjI, vAdhe muja mana prIti; tela bindu jima vistarejI, jalamAMhe bhalI rIti.. | bhAgI jinazuM lAgyA avihaDa raMga." zrI yazavijyajI ukta adhikArIo je tenA liMga parathI-pragaTa cihna parathI oLakhI zakAya te atra kahyA che:-(1) takathAprIti-caityavaMdana saMbaMdhI kathA pratye prIti. jyAM kyAMya paNa A bhaktikiyA paratve vArtA cAlatI hoya, tyAM te pratye adhikArIne aMtarma skure. (2) nindA azravaNa-kaI te sakriyAnI nindA oLakhavAnA kare che te sAMbhaLe nahiM, kAna dhare nahiM. (3) tadanukaMpA-te pragaTa cihna caityavandananA nindaka pratye anukaMpA-dayA. jemake-A pAmara mUDha cho AvI sakriyAnI nindA kare che, te bicArAnI zI durgati thaze? (4) cittane nyAsa-A sakriyAmAM e IcchAtireka vake punaH punaH cittanuM temAM sthApana thAya. (5) parA jijJAsA-caityavandana saMbaMdhI paramArthane jANavAnI parama IcchA varta. A prathama pAMca cihna parathI prathama bahumAna lakSaNanuM anumAna thaI zake che. tathA-(6) guruvinaya-dharmazikSAdAtA gurupratye vinaya, namrabhAve namana-vaMdanAdi upacAra. (7) satkAlApekSA-A sabhaktikiyAne ucita saMdhyAtrayarUpa sakalane Azraya kare te. (8) ucitAsana-guruthI ucca Asana ke sama Asana nahiM, paNa nIcuM Asana. (9) yuktasvaratA yathAyogya svara kADhave te, bIjAnA vegamAM upaghAta ke vikSepa thAya e ghaMghATa ke kolAhala na karatAM ke rAgaDA na tANatAM, ucita svare pATha kare. (10) pApaga-caityavadanAdi sUtranA pAThamAM upayega, cittanuM sAvadhAnapaNuM. A bIjA pAMca cihna parathI bIjA vidhiparatA lakSaNanuM anumAna thaI zake che. tathA-(11) lokapriyatvapitAnA suzIvapaNane e prabhAva paDyo hoya ke jethI lokapriyapaNuM prApta hAya. (12) agarvitA kiyA-aniMgha AcaraNa heya. (13) vyasanamAM dharya-vyasana-saMkaTa-Apatti AvI paDe dharya-dhIrapaNuM na choDe. (14) zakti pramANe tyAga-ahaMva-mamatvabuddhi cheDI, phUlaNajI thaIne gajA uparavaTa nahiM paNa pitAnI zakti pramANe ja dAnAdirUpa vA vrataniyamadirUpa tyAga. (15) labdhalakSatva -paryata sAdhya-chevaTane lakSa bhUle nahiM te labdhalakSa7. jema rAdhAvedha sAdhanArA bANAvaLIne lakSa rAdhAnI kIkI para ja hoya tema A badhI AtmasAdhana kriyA karIne paNa mhAre eka AtmArtha ja sAdha che, Atmazuddhi karI eka Atmasiddhi ja sAdhavI che, e lakSa niraMtara lakSamAM rAkha te labdhalakSatva. A trIjA pAMca cihno parathI trIjA ucitavRttitva lakSaNunuM anumAna thaI zake che-A paMdara cihna parathI adhikArIpaNuM parIkSIne AnA adhyApanamAM pravarta, nahiM te deSa che ema kahyuM che. have jina vacana prasaMgathI, jANI sAdhaka nIti; . zuddha sAthe rUcipaNe, karIe sAdhana rIti...nami nami." zrI devacaMdrajI. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikArIne oLakhavAnA cihna: aciMtya ciMtAmaNi samuM caityavandana 27 acitya cintAmaNisamuM caityavandana pAmIne paNa adhikArI vidhiasevanAdithI mahA akalyANa pAme che, ne tenA kAraNika pate thAya che, mATe adhikArImAM ja prayoga karavAnI adhyApakane bhalAmaNa Aha-ka ivAna dhikAriprayoge doSa iti / ucyate sa hyacintyacintAmaNikalpamanekabhavazatahasopAttAniSTadASTakarmarAzijanitadaurgatyavicchedakamapIdamayogyatvAdavApya na vidhivadAsevate, lAghavaM cAsyApAdayatIti / tato vidhisamAsevakaH kalyANamiva mahadakalyANamAsAdayati / uktaM ca 'dharmAnuSThAnavaitathyAta, pratyapAyo mhaanbhvet| raudraduHkhaughajanako, duSprayuktAdivauSadhAd / / ityAdi' ato'nadhikAriprayoge prayoktRkRtameva tattvatastadakalyANamiti liGgaistadadhikAritAmavetyaitadadhyApane pravarteta / artha :-zaMkA-anadhikAriprayogamAM e te ka doSa che ? (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-te (anadhakArI),-aneka bhavazatasahastrathI grahela aniSTa duSTa aSTa kamazijanita doMgatyanuM (dAridyanuM) vichedanArUM, evuM acinya cintAmaNi samuM A satyavadana) paNa pAmIne, agyapaNAne lIdhe, vidhivata Asevato nathI, ane AnuM lAghava ApAdana kare che, tethI karIne te thakI vidhisamAsevaka jema kalyANane, tema te mahata akalyANane pAme che. kahyuM che ke dharmAnuSThAna tathathI, pratyapAya mahA thAya; jyama duprayukta osaDe, zaika dugha pradAya.' arthAta-dharmAnuSThAnanA vaitartha thakI (vitathapaNAthI-boTApaNAthI) raudra du:khaghane janaka e mahAna pratyapAya (ulaTI hAni) hoya,-duSpayukta auSadha thakI jema hoya che tema ethI karIne anadhikAriprayogamAM tattvathI prAkRta ja tenuM akalyANa che, eTalA mATe ligathI tenI adhikAritA jANIne AnA adhyApanamAM pravarte che vivecana "bhAva ho prabhu! bhAva cintAmaNi eha, Atama ho prabhu ! AtamasaMpatti ApavA; ehi ja he prabhu! ehi ja zivasukha geha, tatva he prabhu! tattvAlaMbana thApavAcha... mUrati ho prabhu ! mUrati anaMta jirNada-zrI devacaMdrajI. "kAmita pUraNa surata, sakhI. AnaMdaghana prabhu pAya-sakhI."--zrI AnaMdaghanajI. eTale jijJAsu punaH prazna kare che-aho AcAryajI! anadhikArImAM A citya vandanane prayoga karavAmAM e te kaye deSa che, ke jethI karI aciMtya ciMtAmaNi Apa pharI pharI adhikArI praganA niSedha para ATale badhe bhAra samuM caityavaMdana mUke che ? ene uttara ApatAM bhAvitAtmA AcAryajI de - A cityavadana jene mahimA na ciMtavI zakAya evuM acitrya Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : adhikArI-adhikArI viveka cintAmaNi samAna che, "afjarAjittAmaNikA[." eTale ja lAkho kroDe bhamAM upArjana karela aniSTa duSTa aSTa karmarAzithI upajela daurgatyanuM-AtmAnA guNadAridranuM te vicchedaka che, " tyavivuM", arthAt karmaavaraNa dUra karI te AtmAnI anaMta guNasamRddhi pragaTa kare che. AvuM daugatyanuM vicchedaka acitya cintAmaNi samuM cityavajana pAmIne paNa adhikArI jIva potAnA abhyapaNane lIdhe vidhivat Asevo nathI, eTaluM ja nahi paNa AnuM lAghavaApAdana kare che, lAghava-halakApaNuM upajAve che, jema tema prega karI A mahAna kriyAnA gauravanI hAni kare che. eTale vidhisamasevaka -vidhithI samyak Asevana karanAra jema mahatuM kalyANane pAme che, tema A avidhi samAsevaka avidhithI Asevana karanAra anadhikArI jIva mahatuM akalyANane vidhianAsevana thakI pAme che. arthAt AtmasaMpatti ApavA mATe azcinya bhAva-cintAmaNi lAvavaApAdanathI ahaMtu bhagavaMta jevA mahatva viSayapaNAe karIne je acinya cintAmaNi mahA akalyANa samuM A cityavandanarUpa mahad bhaktianuSThAna che, te je ukta bhAva vidhithI eTale ke upagathI, nirAzaMsAthI, samyakdaSTithI, bhaktithI, bahumAnAdithI samyapha paNa kare te mahAkalyANanuM bhAjana thAya; ane je ukta vidhithI viparItapaNe avidhithI eTale ke anupagathI, AzaMsAthI, mithyASTithI, abhaktithI, abahumAnAdithI asabhyapaNe kare te mahAakalyANanuM bhAjana thAya. kAraNa ke jema mahatuM evA sat pratyenI anAzAtanAthI, AdarathI, vinayathI, bhaktithI, bahumAnathI, ArAdhanathI mahAmekSarUpa satuM phaLa maLe; tema te pratyenI AzAtanAthI, anAdarathI, avinayathI, abhaktithI, abahumAnathI, virAdhanathI mahAsaMsArarUpa asatu phaLa maLe. jema rAjA rIjhe te nyAla karI ghe ne khIje to gharabAra paNa jAya; tema ArAdhanAthI sat prasanna thAya te jIvanuM kalyANa kalyANa thaI jAya, ane virAdhanAthI aprasanna thAya te mahA akalyANa thAya. "jANuM he prabhu jANuM janma kayaW, je he prabhu! jo huM tuma sAthe mijI; suramaNi he prabhu! suramaNi pAmyA hatya, AMgaNa he prabhu ! AMgaNu muja surata phojI." zrI. yazavijyajI. A aMge atre subhASita TAMkayuM che ke "dharmAnuSThAnanA vitathyathI-vitathapaNAthI mahAna pratyapAya thAya che ke je rodra duHkhasamUhane janaka-upajAvanAra hoya che, duprayukta auSadhanI peThe" arthAt guNakArI auSadhane paNa je duprayoga karavAmAM dharmAnuSThAnane Ave, te duSTa viparIta mithyA asat e avidhiprayoga karavAmAM vaitathI Ave, tethI guNane badale ulaTI maTI hAni thAya. te ja prakAre mahAna pratyapAya AtmaguNakArI dharmAnuSThAnane paNa je duSpaga karavAmAM Ave, duSTa viparIta mithyA asatu e avidhi prayoga karavAmAM Ave, te tethI AtmAne guNane badale ulaTI mahAna hAni thAya. kAraNa ke A dharmAnuSThAna auSadha bhavarogane nAza karanArUM mahA ga-rasAyana hAI pauSTika rasAyana jema pacAvavuM saheluM nathI. eTale jema rasAyanane prayoga uddIpta jaTharAgnivALA adhikArI para karavAmAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhinAsevana thakI lAghavapAdanathI mahAakalyANa 29 Ave te tene Arogya ApI dIrghAyu bakSe che; paNa maMdAgnivALA anadhikArI du La manuSya para tenA prayAga karavAmAM Ave, te te tene jIravavAnI zaktinA abhAve bhAre paDI jAya che ane prANAMta viparIta pariNAma paNa Ape che; tema A dharmonuSThAnarUpa cega -rasAyananA prayAga uddIptazaktisa`panna ceAgya adhikArI para karavAmAM Ave te tene barAbara pace che ane bhavaroganA nirmULa nAza karI ajarAmarapaNa Ape che; paNa madazaktivALA aceAgya anadhikArI jIva para Ane prayAga karavAmAM Ave te te tene AtmapariNAmapaNe jaratuM-pacatuM nathI, ane A sUtra tA mane AvaDe che, A kriyA tA huM karU chu, AmAM te zu' che ? ItyAdi prakAre ulaTuM mithyAbhimAna rUpa ajIrNa-'jJAnanA apacA 'upajAvI mahAanarthaMkArI thaI paDe che, yAvat jJAnAdi-bhAvaprANaharaNarUpa bhAvamRtyu kare che, Ama je jJAna nirAnA hetu thaI mahAkalyANakArI mekSanuM kAraNa thavuM joI e, te jJAna adhikArI jIvanA hAthamAM javAthI tene mAnanA hetu thaI mahAanatha kArI bhavamandhananuM kAraNa thaI paDe che! " je jJAna mAhine rAneA hetu thAya che, te jJAna adhikArI jIvanA hAthamAM javAthI tene ahitakArI thaI ghaNuM karI pariName che. '-zrImad rAjacadra, a. 665. ( A dharmAnuSThAna cAMga kharekhara! mahAprayAga che, eka leAkeAttara keTane meTA akhatA ( Great & grand experiment) che. eTale te jo savaLe utare teA beDA pAra thaI jAya, jIvanuM kalyANa kalyANa thaI jAya; ane avaLA paDe te jIvanuM nAvaDuM DUbI jAya! mahad vastunI hInaupayeAgarUpa AzAtanAthI akalyANa thaI mahA hAni thAya,vijJanAnA prayAganI peThe. eka ne eka vastumAMthI tenA upayAga pramANe jhera ke amRta nIkaLe che; tema A dharmAnuSThAnarUpa cegaprayoganA sadupayogathI amRta nIkaLe ne durupayogathI jhera nIkaLe ! dA. ta. AtmAne AtmasvabhAvamAM sthitirUpa Atmadharma pamADanArUM dharmonuSThAna je A leAka-paraleAka saMbaMdhI kAmanAthI rahitapaNe kevala zuddha AtmAthe ja nirahaMkArapaNe karavAnuM che evuM vidhAna jJAnI puruSAe karyuM che; te dharmAnuSThAna paNa jo A leka-paraleAka saMbaMdhI kAmanAthI, parabhAva-vibhAvanI AkAMkSAthI aDhaMkArapaNe karavAmAM Ave, te te atmAnA guNunI ghAta karanArUM AtmAne jherarUpa viSaanuSThAna thaI paDe che. Ama A leAka-paraleAka saMbadhI kAmanAthI karavAmAM AvatuM viSa anuSThAna bhAvavidharUpa hAI AtmAne mahAakalyANanuM kAraNa thaI paDe che; ane tattvathI A akalyANunuM kAraNa paNa anadhikArImAM prayAga karanAra upadezaka ja thaI paDe che. eTalA mATe uparamAM kahevAmAM AvelA liMgA-pragaTa cihno parathI tenI adhikAritA jANIne A caityavandananA adhyApanamAM te upadezaka pravarte, e ja tAtparya che. coga mahA prayAga adhikArI prayAge prayAkRta mahA akalyANa ema adhikArIprayAga karatA adhyApake vacana ArAvyuM I., ethI ulaTu karatAM ulaTuM ja karyuM", ema kahe che Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : adhikArI-adhikArI viveka evaM hi kurvatA ArAdhitaM vacanaM, bahumato lokanAthaH, parityaktA lokasaMjJA, aGgIkRtaM lokottarayAnaM, samAsevitA dharmacAriteti / ato'nyathA viparyaya ityaalocniiytitikramAmora ! " artha :-kAraNa ke ema karatAM tenAthI (adhyApakathI) vacana ArAdhita thayuM, lekanAtha bahumata thayA, lokasaMjJA parityakta thaI, lattara yAna (mAgamana) aMgIkRta thayuM, dharmacAritA samAvita thaI; AnAthI anyathA (ulaTA prakAre) viparyaya (viparItapaNuM) che, ema A ati sUkSma AbhegathI (mativistArathI) AlocavA yogya che. " | vivecana carama nayaNa karI mAraga jevato re, bhUlyo sayala saMsAra; jiNe nayaNe karI mAraga jaIe re, nayana te divya vicAra.-zrI AnaMdaghanajI Ama uparamAM kahyuM tema adhikArI prAge prayatRkRta ja tenuM akalyANa hoya che, eTalA mATe adhyApaka guru pitAnI jokhamadArI barAbara samajI ukta liMga parathI adhikArapaNAnI samyak parIkSA karI AnA adhyApanamAM-zikSaNamAM pravarte. kAraNa ke "ilve f sutA rAdhitaM ghara " I ema karatAM kharekhara! adhikArIaga teNe (1) vacananuM-bhagavAnanI AgamarUpa AjJAnuM ArAdhana karyuM. kare teNe vacana (2) ane ema AjJA ArAdhavAthI te lekanA nAthanuM bahumatapaNuMArAdhyuM che. parama saMmatapaNuM-mAnyapaNuM karyuM, bahumAna karyuM. (3) ane ema A leTettara devanA ane tenI AjJAnA bahumatapaNAthI lakasaMjJAne parityAga karyo, lokadaSTie dharma mAnavArUpa lakasaMjJAne, gatAnagatika gADarIA pravAha jevI oghadraSTirUpa lekadaSTine sarvathA tyAga karyo janamanaraMjana rUpa lekapaMktimAM besavAnuM choDI dIdhuM. (4) ane ema aMdhazraddhArUpa laukika mArga choDI, alokika-leke ttara mAge gamana karavAnuM aMgIkAra karyuM. (5) ane ema lakasaMjJA cheDI lekera mArgo gamana karavAthI teNe sAcesAcA dharmacAripaNAnuM samyak Asevana karyuM, kharekharUM nirdabha dhArmikapaNuM AcaryuM. paNa AnAthI anyathA eTale ke adhikAriprayoga kare te viparyaya hAya, upara kahyuM tethI badhuM ulaTuM ja hoya. arthAt teNe bhagavAnanuM AjJArUpa vacana ArAdhyuM nahiM, eTale bhagavAna lekanAthane bahumata karyA nahiM, ethI lakasaMjJA choDI anadhikAriprayoge nahi ne lekottara mAge gamana karyuM nahi ane sAcuM dharmacAriNuM ethI ulaTuM AcaryuM nahi. A badhuMya vivekI vicArake ati sUkSma AgathI eTale ke pitAne buddhivistAra jeTale pahece tyAMsudhI sUkamapaNe vicAravA yogya che. Ama jJAnI puruSe jIvana ekAMta hitehetue A adhikArI praganI eTale ke adhikArI jIvane ja A ApavAnI vAta kahI che. rfke ? sToraMjJA-lesaMjJA, gatAnagatikalakSaNA lekaTeri. sTottAvArajU-le kettara pravRtti Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yioga mahAprayoga : anadhikArIpravege praktakRta mahAakalyANa 31 leka saMjJAthI lekA javAtuM nathI."--zrImada rAjacaMdra. "Adaryo AcaraNa leka upacArathI zAstra abhyAsa paNa kAMI kIdhe; zuddha zraddhAna vaLI Atma avalaMba viSNu, te kArya tiNe kena sI." zrI devacaMdrajI 4. Agamavihita mArganI udaghoSaNAH sUtrabAdhaka apavAdane tiraskAra vacanokta paMtha zivAya hitaprAptino bIjo upAya nathI, ema Agamavihita vidhimArganI suvihitazekhara haribhadrajI udhoSaNA kare che- na hi vacanoktameva panthAnamulaMdhyAparI hitAptyupAyaH / na cAnubhavAbhAve puruSamAtrapravRttestatheSTaphalasiddhiH, api ca lAghavApAdanena ziSTapravRttinirodhatastadvighAta eva // 9 atha-kharekhara! vacanakata ja paMthe ullaMghIne (zivAya) hitaprAptino bIjo upAya nathI. ane anubhava abhAve puruSamAtra pravRtti thakI tathA prakAre iSTaphalasiddhi nathI, eTaluM ja nahiM paNa lAghavaApAdana vaDe ziSTa pravRttinA nirodha thakI tene (Iphalasiddhi) vighAta ja hoya che. vivecana "te mATe UbhA kara joDI, jinavara AgaLa kahiye re; samaya caraNa sevA zuddha dejo, jima AnaMdaghana lahiye re..13 darizaNa. zrI AnaMdaghanajI atre kaI zaMkA kare ke-atre zubha kRtyamAM puruSa mAtra pravRtti eja hitane upAya che, emAM vacananI apekSA zI? tene uttara ApatAM zAstrakAra maharSi lalita puruSa mAtra pravRtti paNa hitaprApti upAya heya, nahiM ke vacanokta ja paMtha ema AzaMkAne kahyuM- rAjumAphi.A abhiprAya che-pUrve svayameva dRSTaphalavALA kRSi AdimAM tenA upAyapUrvaka, ane adaSTaphalavALA nidhAnakhananAdi karmamAM AptapadiSTa upAyapUrvaka pravRttine svAbhilaSita phalasiddhi avazya hoya che -nahiM ke anyathA. eTalA mATe atIndriya phalavALA caityavandanamAM phala paratve svAnubhava abhAve puruSamAtra pravRttinA AzrayaNathI vivakSita phalasiddhi nathI -vyabhicAra saMbhavane lIdhe; ethI karIne zAstropadeza thakI temAM pravartavuM egya che. safv 2-e dUSaNAntaranA samuccaya arthamAM che. yadacchI pravRttithI samyapha tyavandana vidhinA sTAvavAna-lAdhavaApAdana vaDe, ladhukaraNa vaDe, ziSyavRttiniyataH-ziSTa pravRttinA nirodha thakI, pUjya pUjArUpa ziSTAcAranA parihAra thakI, tagivAta gva-teno vighAta ja, upAyAntarathI paNa saMbhavatI tathA prakAranI ISTaphalasiddhine vizkebha ja hoya che. kahyuM che ke -"tivAti vi : pUkyaqjJAtima:"--pUjya pUjAna vyatikrama zreyane pratibaMdha kare che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : Agamavihita zreyamArganI udUSaNa subhASita vade che ke- " di prathAnamuThThadhyApane ditA. "vacakata ja paMthe kharekhara! vacanekta ja paMtha zivAya hitaprAptine zivAya hitaprAptino bIje kaI upAya che nahiM. kAraNa ke jeNe parama Atmahita prApta bIje kaI upAya karyuM che, evA prApta Apta puruSanuM vacana te ja Agama che eTale che nahiM AvA AtmAnubhavI AptanuM Agamavacana ja jIvane Atmahitane eka ane advitIya upAya che, ane A jIvane te tathA prakArane anubhava che nahiM, eTale anubhava abhAve puruSamAtra pravRtti thakI ISTaphalanI siddhi nathI. jenuM phala daSTa che evA kRSi AdimAM tenA upAyapUrvaka pravetta te ISTaphalasiddhi thAya, paNa jenuM phala adaSTa che evA nidhAnakhanana (khajAne da) AdimAM to tene tajJa AptanA upadezapUrvaka pravarte te ja nidhAnaprAptirUpa ISTaphalasiddhi thAya. tema adaSTa aciMtya atIMdriya phalavALA paramanidhAnarUpa caityavandana viSayamAM paNa parama AtmAnubhavI AptanA upadezapUrvaka pravarte te ja ekSaprAptirUpa ISTaphalasiddhi thAya. eTalA mATe mumukSue Apta puruSanA Agamavacana anusAra ja pravartAvA gya che. Ama vacanekta paMtha zivAya-Agamavihita vidhimArga zivAya hitaprAptine bIje upAya nathI, eTale A upayogAdi-bahumAnAdirUpa ukta vidhimArga cheDI svacchede pravRtti karatAM ISTaphalasiddhi nathI. eTaluM ja nahiM paNa khoTI praNAsvachaMda pravRttithI likArUpa svachaMdapravRttithI samyapha caityavadana pravRttinA lAghavalAghavaApAdana Adi ApAdAna-lAghavakaraNa (halakApaNuM karavA) vaDe karIne sAcI ziSTa pravRttine nirodha thAya che, jethI karIne Ilasiddhine ulaTa vighAta ja-aTakAyata ja-aMtarAya ja hoya che. mATe adhikArI adhikArInA viveka vinA A acinya cintAmaNi samA cityavandanane anadhikArImAM prayoga kare, te bheMsa AgaLa bhAgavata"nI jema athavA "Dukkara pAse motIne cAre nAMkhavA"nI jema (Casting pearls before swine) AvI mahat vastune jyAM tyAM pheMkI devArUpa heI, te sakiyAnuM lAghava-halakApaNuM karavA barAbara ne yathAsUtra kriyAnuM vilepana karavA barAbara che, eTale tethI ISTaphalane aMtarAya hoya ema kahyuM te yathArtha ja che. apavAda paNa sUtraabAdhAthI hoya, paNa sUtrabAdhAthI apavAdanuM sevana te paramagurunuM lAdhavakAri zuddhasatvaceSTita che ne tenuM grahaNa te saMsArasaritastrotamAM taNakhalAne pakaDavA jevuM che, ema mArmika kathana kare che- apavAdo'pi sUtrAbAdhayA gurulAghavAlocanaparo'dhikadoSanivRttyA zubha: zubhAnubandhI mahAsattvAsevita utsargabheda eva, na tu sUtrabAdhayA / gurulAghavacintA'bhAvena hitamahitAnubandhyasamaMjasaM, paramagurulAghavakAri kSudrasattvavijRmbhitamiti // ___ etadaGgIkaraNapyanAtmajJAnAM saMsArasaricchrotasi kuzakAzAvalambanamiti paribhAvanIyaM sarvathA // 20 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 sUtrabAdhaka apavAdane tiraskAra : paramagulAghavAri #satvaceSThita artha:-apavAda paNa sutraabAdhAthI gulAghava Alecanapara, adhika doSa nivRttithI zubha, zubhAnubandhI, mahAsattva Asevita e-utsabheda ja che, nahiM ke sUtrabAdhAthI. gulAghavacintAnA abhAvathI ahitAnubaMdhI hita asamaMjasa heI, parama gurunuM lAghavakAri evuM zuddha sattvanuM vibhita (vilasita-ceSTita) che, AnuM aMgIkaraNa paNa anAtmAnuM saMsArasarita-strotamAM kazakAzaavalaMbana che, ema sarvathA paribhAvana karavA yogya che. vivecana pApa nahi keI usUtra bhASaNa jise, dharma nahi koI jaga sUtra sarikhe; sUtra anusAra je bhavika kiriyA kare, tehane zuddha cAritra paridhAra taravAranI." -zrI. AnaMdaghanajI. atre kaI zaMkA kare ke Apa A sUtrokta vidhi anusAra vartavAnI ne adhikArIprayoganI vAta kare che, te temAM zuM apavAda nahiM hoya? tene anna javAba Ape che ke apavAda paNa "sUvAlApa' sUtraabAdhAthI have joIe, apavAda paNa sUtra aviruddha have joIe. kAraNake utsargarUpa ke apavAdarUpa je satraabAdhAthI je AjJA jJAnIe karI che, te kevala jIvanA kalyANahetue, jema ke heya? AtmArtha utpanna thaI vardhamAna thAya ne surakSita bane ema eka svarUpAnusaMdhAna lakSyanA ekasUtrapaNe karI che. eTale sUtrathI aviruddha e apavAda paNa "gulAghava Alecanapara" " guDhAghavAcanA:" arthAt jemAM guNa adhika ane deSa alpa hoya, lAbha vizeva ne hAni leza hoya evA gulAghavane vicAra pradhAna hoya-e sAcI vANuyAgatavALe joIe. eTalA mATe ja atre kahyuM ke te "adhika deSa nivRtti vaDe karIne zubha (prazasta) ane zubhAnubaMdhI"--zubhabhAvane anubaMdha karanAra have joIe ane A je sUtraabAdhaka, gulAghava ciMtAvALe, zubha ane zubhAnubaMdhI apavAda che, te te kAraNavizeSe mahAsatva mahAtmAoe AtmasaMyamanI rakSAthe sevana karele utsargane bheda ja che kAraNake A apavAda paNa utsarganA bhaMga mATe nahi, paNa utsarganI rakSA arthe ja sevavAmAM Ave che, eTale te utsargaphalahetu heI utsargavizeSa ja che. vf7-3gvAlof-ItyAdi. vatsameTa ga-utsargabheda ja. uktalakSaNavALe apavAda utsargasthAnApannapaNAe karIne utsargaphalahetu che eTalA mATe utsargavizeSa ja che. tahevArama-AnuM eTale zuddhasattvavibhitanuM apavAdapaNe aMgIkaraNa paNa, AdaraNa paNa, te pachI anaMgIkaraNanuM te pUchavuM ja zuM ? AlaMbana nathI thatuM ema "api" paNa zabdano artha che. - kATakhyanamU-kuza ane kAza te kuza-kAza, teonuM AlaMbana-AzrayaNu te anAlaMbana ja che - apuSTa AlaMbanapaNAne lIdhe. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 lalita vistara : Agamavihita zremAganI uduSaNa Ama sUtraabAdhAthI je apavAda che te utsargabheda ja che, nahiM ke sUtrabAdhAthI heya te. eTale sUtrabAdhAthI je apavAda sevavAmAM Ave te bhale kadAca tAtkAlika kaMIka lAbha karato hoya te paNa pariNAme te mahAhAni kare che. eTale ja atre sUtrabAdhAthI kahyuM che ke- "gurulAghavaciMtAnA abhAvathI ahitAnubaMdhI hita apavAdasevana te asamaMjasa che.-jusTarinAmavera hitamaditAnuvacanamasa'. paramaguru lAghavakAri arthAt jemAM lAbha adhika che ne hAni alapa che evI gulAghava kukasatvacekhita ciMtA jyAM nathI, evuM hita paNa ahitane anubaMdha karanAra hevAthI asamaMjasa-asamucita che. ane AvA gulAghavaciMtA rahita ahitAnubaMdhI apavAdanuM sevana karavuM, te paramagurunuM lAghava (laghupaNuM-halakApaNa) karanAruM evuM zuddha sattvanuM-jatunuM vilasita-ceSTita che. arthAt AkhA jagata karatAM paNa jenuM guNagaurava guru (bhArI) che evA parama jagadguru tIrthakaranuM lAghava (laghupaNuM) te kSudra prANI potAnA avidhiyukta apavAdasevanathI kare che, te paramagurune ne tenA saMbaMdhI caityavaMdana kiyAne jene tene ApavAthI ke game tema caDhA taddA laukika rIte karavAthI te nIcI-halakI-laghu paMktie utArI mUkI tenI AzAtanA kare che, ane Ama paramagurunuM lAghava karavuM te zudra-pAmara jIvanuM ceSTita che. AnuM-zuddhasattvavilasitanuM apavAdapaNe aMgIkaraNa paNa anAtmAnuM saMsAra saritamAM kuzakAzAvalaMbana che, "rasaMsAra chUtafa kurAlatevuM apavAdagrahaNa ghaTavana'. jene tene ApavArUpa avidhipraganuM athavA yoddhA saMsArasaritastrotamAM tadrA game tema gADarIA pravAha pramANe laukika rIte praveganuM taNakhalAne bAjhavA apavAdarUpe prahaNa te te kSudra sattvanuM ceSTita che ema uparamAM jevuM! kahyuM. AvA rUDhi pramANe hAye rAkhavArUpa ke jema cAle che tema calAvye rAkhavArUpa apavAdanuM grahaNa te te saMsArasaritAnA pravAhamAM kuzakAzanA-taNakhalAnA avalaMbana jevuM che. jema nadInA pravAhamAM taNAto manuSya taNakhalAne bAjhe, te tene vistAra thAya nahiM, tema AvA taNakhalA jevA apuSTa AlaMbanarUpa apavAdane je anAtma Alabe, tene saMsArasarighI nistAra thAya nahiM, eTaluM ja nahiM paNa te saMsArasaritAnA srotamAM taNAyA ja kare. arthAt A anAtmajJa jIvane AtmasvarUpanuM bhAna ja nathI, eTale te bicArA pAmara che rUDhigatapaNe ke laukikapaNe kiyA karatA rahI ame tarazuM ema mithyA AtmasaMtoSa mAne che, paNa te temanuM mAnavuM vaMcaka ThaganI peThe ThagAruM ja thaI paDe che. kAraNa ke mULa svarUpa lakSyanuM bhAna nahiM hevAthI, lakSma vinAnA bANanI peThe, tenA sarva ga-kiyA-phaLa mekSaphaLathI vaMcita karanArA vaMcaka-AtmavaMcaka thAya che, eTale teo cAre gatimAM rakhaDatA rahI saMsArasaritamAM taNAyA ja kare che. Ama AtmasvarUpanuM jene bhAna nathI evA anAtmo bhale sudrasattvavilasitarUpa apavAdanuM AlaMbana rahe, paNa te taNakhalA jevA apuSTa AlaMbanathI teo saMsArasarUi Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevuM apavAdagrahaNa saMsArasaritasrotamAM tRNagrahaNa jevuM ! 35 tAnA strotamAMthI DUbatA bace nahiM. eTale evA AlaMbananuM aMgIkaraNa mithyA che, ema sarvathA paribhAvana karavA gya che. vacana nirapekSa vyavahAra jUThe kahya, vacana sApekSa vyavahAra sAce; vacana nirapekSa vyavahAra saMsAra phala, sAMbhaLI AkarI kaI rAdhAra." zrI AnaMdaghanajI jinapravacana ane anya vacananI tulanAtmaka sthiti vicArI, uttama nidarzanomAM yatna kare, ema zreyamArga darzAve che- nirUpaNIyaM pravacanagAmbhIrya, vilokanIyA tantrAntarasthiti:, darzanIyaM tato'syAdhikatvaM, apekSitavyo vyAptItaravibhAgaH, yatitavyamuttamanidarzane viti shreyomaargH||1 artha:-nirUpaNIya chepravacanagAMbhIrya, vilekanIya che tantrAntara sthiti, darzanIya che tenAthI AnuM adhikatva, apekSitavya che vyApti-avyApti vibhAga, yatitavya che uttama nidarzanamAM,--ema zreyamArga che. 11 vivecana "udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi srvdRssttyH| na ca tAsu bhavAnudIkSyate, pravibhaktAsu sritsvivoddhiH||" zrI siddhasena divAkarajI kRta dvAtrizata ThA.4 Ama apuSTa apavAdane niSeva karyo, tenI puSTirUpe ane zAstrakAra maharSie suMdara lalita subhASita sUtro upanyasta karyA cheH "niuoff pravacanAmatA' I (1) "pravacana gAMbhIrya nirUpaNaya che." jinapravacana uparachaluM ke kSullaka nathI, pravacanagAMbhIrya ne paNa sAgaravaragaMbhIra AzayavALuM che, ema A pravacananuM gaMbhIra tantrAntara sthiti paNuM nirUpavA gya che. kAraNa ke A pravacana kharekhara! "pravacana -bIjA badhA vacana karatAM caDhIyAtuM evuM prakRSTa vacana che. jyAM sUtrorUpI arthagaMbhIra madhura nirmala jala bharyA che, siddhArUpI moTA moTA prabaLa taraMgo jyAM uchaLI rahyA che, yuktio rUpI sarasa saritAonuM je saMgamasthAna che, mahA1 mgnikA-ranI tataDAvAnU-tenAthI AnuM adhikatva darzanIya che; caMdarzanIya, darzAvavA yogya che parone, vA svayaM dRSTavya-dekhavA yogya che. tata:-tenAthI, tantrAntara sthiti karatAM, azva-AnuM, prakRta tatranuM, pitya-adhikapaNuM, adhika bhAva-kaSa AdithI zabda chavAdi tatvanA abhidhAyapaNAne lIdhe. hAlItAvimarT:-vyApti, Ano sarvatantrAnugama-sarva nayamatAnuredhipaNAne lIdhe; ane Itara, avyApti tantrAntaronI,-eka rUpa paNAne lIdhe; te vyatItara-vyApti ane Itara, to te bannene, vimA:-vizeSa, ane ahIM itarA zabdane puMvabhAva che, "vRttimAre sInAM puThThAva:vRttimAtramAM sarva Adi puMvabhAva ( heya) e vacanathI. karamaniSuAjJAnusAra pravRtta mahApuruSa daSTAntamAM. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 lalita vistarA : Agamavihita zreyamArganI upaNuM mativanI mati paNa jene tAga lAvI zakatI nathI, ane jyAM guNagaNarUpa ratno dekhIne citta prasakta thaI jAya che, evA A parama gaMbhIra zrutasamudrane varNavavA ke samartha che? ItyAdi prakAre A pravacananuM gAMbhIrya vicAravA gya che. sUtro jemAM amala jala che artha gaMbhIra mITho, siddhAntonA prabaLa uchaLe jyAM tarage garIThA; dekhIne jyAM guNagaNamaNi citta thAye prasakta, cAru e zruta jalanidhi varNavA keNa zakta-prajJAbedha mekSamALA (svaracita) tathA-(2) "tantrAntara sthiti vilokanIya che, anya taMtranuM-vacananuM tevuM gaMbhIrapaNuM nathI ema anya taMtranI sthiti vilekavA che. kAraNa ke uparachalA kSullaka bhAvavALA vacane jyAM hiMsAdi deSathI dUSita hoI khArA jala samA che, ekAntavAdathI dUSita apasiddhAntarUpa ullasatA kalpanAtaraMgo jyAM kSudra taraMga jevA che, yuktisaravANIne paNa jyAM praveza paNa saMbhavatA nathI, apamativate paNa AmAM te zuM che?" ema jene tAga lAvI zake che, ane jyAM hiMsA-kaSAyAdi piSaka durvidhanarUpa kAMkarA dekhI citta aprasanna thAya che, evA A mudde sAmAnya jalArA jevA tannAtaronI laukika mArgaprarUpaNAdi sthiti avalakavA gya che. tathA-(3) tenAthI AnuM adhikatva darzanIya che."--tantrAntarathI-anya darzanethI A jinapravacananuM adhikapaNuM (Supreriority) kaSa-cheda-tApathI zuddha tattvanA prakAzakapaNA vaDe karIne kevI rIte che te svayaM dekhavA yogya che ne bIjAone jinapravacananuM dekhADavA gya che. jemake-kyAM kevala zuddha AtmArthapradhAna lekottara adhipaNuM mArgaprarUpaka A sAgaravaragaMbhIra jinapravacana? ne kyAM janamana raMjanapradhAna laukika mArgaprarUpaka kSudra jalAza samA anya vacana? jalAzanuM jala uparanI sapATI (Surface) jotAM bhale samAna lAge, paNa tenA UMDA nI (Depth) khabara te jema jema temAM UMDA utarIe tema tema ja paDe che. tema upara uparathI jotAM tantrAntara vacana bhale jinapravacana samAna lAge, paNa tenA gAMbhIryane anubhava te jema jema madhyastha bhAve kaSa-cheda-tApa parIkSAthI te te darzananA tatvanuM avagAhana karIe tema temaja thAya che. bAkInA saghaLA dharmanA vicAra jinapraNIta vacanAmRta siMdhu AgaLa eka bindarUpa paNa nathI.* eka dehamAM be AtmA nathI, tema AkhI sRSTimAM be jaina eTale jainanI tulya bIjuM darzana nathI. Ama kahevAnuM kAraNa zuM? te mAtra tenI paripUrNatA, nirAgitA, satyatA ane jagaduhitaiSitA." zrImad rAjacaMdrajI praNata zrI mekSamALA (bAlAvabodha) pATha 5. tathA--(4) "vyApti-vyApti vibhAga apekSitavya che apekSavA yogya che. ane Ama sarvanayamAM vyApakapaNuthI tApazuddhine lIdhe jinapravacananuM sarva tantrAntaramAM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapravacana ane anya vacananI tulanA 30 vyApakapaNu che, paNa ekanayAnusAri tantrAntarAnu jinapravacanamAM vyApakapaNuM nathI,--ema jinadananI vyApti ( Pervasion ) ane Itara danAnI avyAptine (non-pervasion) vibhAga-vizeSa heMcaNu ( Distinguishing division ) apekSavA cAgya che. kAraNa ke jinadarzananuM sadanavyApakapaNuM tenA syAdvAdazI paNAne laI ne che. eTale yathAyeAgyanayavibhAga pramANe te te darzIna pAtapAtAnA nayanI apekSAe kaMcit--kAI apekSAe sAcA che ema 'syAt' padanA nyAsa karIne te samAdhAna-samanvaya ( Reconciliation ) kare che. Ama jinadarzana saM darzanAmAM vyApaka (all-pervaiding ) thAya che ne sarvAM darzIne jinadarzananA aMgabhUta bane che. paNa anya danA ekAntavAdanA AmaharUpa dUSaNathI dUSita heAvAthI ekadezIya hAI sa dezIya jinadanamAM vyApaka thaI zakatA nathI. sAgaramAM sarva siratAe samAya che, paNa saritAmAM sAgara samAtA nathI; tema jinadana-sAgaramAM sarvaMdana-saritAo samAya che, paNa sadana-saritAmAM jinadarzana-- sAgara samAtA nathI. Ama saM dAne peAtAnA vizAla paTamAM samAvavAne jinadarzana samartha che, kAraNa ke sarvathA satra nirAgrahI evI sarvIsamanvayakArI parama udAra anekAnta dRSTine upadezatA jina bhagavAnanA upadezanI racanA traNe kALamAM evI parameAttama che ke temAM sa matadana haLImaLIne pAtapeAtAnI saMbhALa karatA rahe che. jinapravacananuM vyApakapaNu, itaranu nahi... jinavarAM darzana saghaLAM che, darzIna jinavara bhujanA re... sAgamAM saghaLI tiTanI sahI, tiTanI sAgara bhujanA re... SaDa darasaNa jinarmaMga bhaNIje, " zrI AnaghanajI " racanA jina upadezakI, paramAttama tivu kALa; inameM sama mata raheta he, karateM nija saMbhALa " zrImad rAjacaMdrajI. : A tathA-( 5 ) * uttama nidarzanAmAM yatitavya che, '-yatna karavA ceAgya che. Ama badhA vicAra karI, ucA jeNu rAkhI, caDhatA pariNAmanI dhArAe caDhavA uMcA dAkhalA levA yogya che, ema samajI, leAkeAttara prakAre yathAsUtra Adaza kriyA karanArA saMta janAnA uttama nidarzanAmAM udAharaNeAmAM yatna karavA yogya che, ke jethI karIne muktipaMthane viSe peAtAnA AtmAnI yAtrA UrdhvagAmI thAya. " ema zreyomAga che,'-ema ukta prakAre kalyANumAga che, meAkSarUpa zreya--kalyANa pAmavAnA rastA che. uMcA dAkhalA lai pravavuM saMskAra jhIlI, bhAve ya khIlI; dharmane mekSikAmI! ha sadA UdhvagAmI ! --svaracita ( prajJAvAdha mekSamALA ) sadvidyAnA mudhapriya ja e zubhra pUrNa nhavat sakala sukalA pUrNa AtmA hai ! vijaya vara yAtrA hArI mugatipathamAM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistAra : zreyamArganA adhikArI apunabaMdhakAdi - "uttama guNa anurAgathI...sAhe. lahIe uttama ThAma re....guNa. uttama nija mahimA vadhe...sAhe. dIpe uttama dhAma re guNa." zrIyazovijayajI "uttama saMge re uttamatA vadhe, sadhe AnaMda anaMtajI nemi." zrI devacaMdrajI. ka zreyamArganA adhikArI apunarbandhakAdi mumukSuoH bhavAbhinaMdI anadhikArI A zreyamArga apunabaMdhakAdine vyavasthita che, anyane ahIM anadhikAra ja che, ema spaSTa prakAze che____ vyavasthitazcAyaM mahApuruSANAM kSINaprAyakarmaNAM vizuddhAzayAnAM bhavAbahumAninAM apunarbandhakAdInAmiti / anyeSAM punarihAnadhikAra eva, zuddhadezanA'narhatvAt // 12 artha:-ane A (zreyamArga) mahApuruSa, kSINaprAya karmavALA, vizuddhaAzacI, bhavaabahumAnI, evA apunarbandhakAdine vyavasthita che; anyone puna: ahIM anadhikAra ja che,-zuddha dezanAnA anapaNAne (ayogyapaNAne) lIdhe. vivecana kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda prANa dayA, tyAM AtmArtha nivAsa. dazA na evI jyAM lagI, jIva lahe nahiM jega; mokSamArga pAme nahiM, maTe na aMtara roga."--zrI Atmasiddhi. atre kaI ema zaMkA kare ke-vAru, AcAryajI! Apa te AdarzavAdI (Idealistic) hAI ApazrIe AvI pravacanagAMbhIryanirUpaNa Adi ucca kakSAnI AdarzavAdI vAta kahI mAgane nirdeza karyo. paraMtu vAstavavAdI (Realistic) daSTie jotAM ApanI A zreyamArganI vAta te "takSaka phaNidharanA cUDAmaNine prahavA jevI" azakya anuSThAnarUpa lAge che. A zaMkAne nirdUla karatAM bhAvitAtmA maharSi zAstrakAra vade che-mahAnubhAva! tamArI zaMkA asthAne che. A zremArga te mahApuruSa-apunarbandhakAdine vyavasthita ja che. maai -A pravacanagAzmIrya nirUpaNAdi utsarga-apavAda svarUpa parijJAna hetu zreyamArga bhale che, paraMtu javarahara takSakanA (nAganA) cUDAra- alaMkAranA upadezavat (te) azakaya anuSThAna thaze ema AzaMkIne kahyuM - dithata ItyAdi. afthata-ane vyavasthita, ane svayameva pratiSThita -apunarbakAdi mahApuruSethI anuddhitapaNAne lIdhe. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A zremAga mahApuruSa apunarbandhakAdine vyavasthita 39 cAritazA magHri-xjunAvanA. A apunaA zreyamArga bandhakAdi kevA che ? - (1) mahA dharmapuruSArthapaNAne lIdhe te apunabandhakAdine mahAsattvavata mahApuruSe" hoya che. (2) eTalA mATe ja Atmavyavasthita puruSArtha vaDe karIne aMtaHkoTakeTi sAgaropama jeTalI karmasthiti - zeSa heI, karma lagabhaga kSINa karI nAMkhyA hovAthI teo "kSINaprAya karmavALA hoya che. (3) Ama karmamala ghaNe kSINa thayo hoI teonA citta-AzayanI atyaMta zuddhi thaI hovAthI teo "vizuddha AzayI hoya che. (4) ane Ama Azayavizuddhine lIdhe teonuM saMsAra pratyenuM bahumAna utarI gayuM hevAthI, bhavAbhinaMdipaNuM maTI gayuM hovAthI teo "bhava abahumAnI hoya che. AvA lakSaNasaMpanna kharekhara mumukSubhavabaMdhanathI chUTavAnI nibha aMtaraMga IrachAvALA je che, te apunarbandhakAdine ja A zreyarUpa mekSamArga vyavasthita (Well-established) che. atre Adi zabdathI enA karatAM uMcI dazAvALA samyagRSTi, cAritrI Adi samajavA; eTale apurbhadhaka jemAM Adi che te apunarbanakAdi. arthAt apunarbandhaka dazAvALo ja mokSamArgane prAthamikamAM prAthamika adhikArI heI, apunarbandhakathI mAMDIne ja A mokSamArganA adhikAranI zarUAta thAya che, ane pachI te samyagdaSTi Adi dazAmAM te te adhikAra uttarottara vadhatuM jAya che. tAtparya ke-jene kaSAyanI upazAMtatA thaI che, mAtra mokSa zivAya bIjI abhilASA jene vartatI nathI, bhava pratye jene aMtaraMga vairAgya upaje che ane sarva prANa pratye jene anukaMpA varte che, evA sAcA atmAthI, -apunarbandhakAdi dazAvALA sAcA mumukSu jogIjane ja A eyarUpa mekSamArganA cagya adhikArI che. apunabaMdhakathI mAMDIne, jAva carama guNaThANa; bhAva apekSAye jina ANuM, mAraga bhASe jANa."--zrI yazovijayajI kRta, sA., gA. sta, paNa anyane samRdbandhakAdine te ahIM mokSamArga mAM anadhikAra ja che. "kacevi punaridAdhikAra patra, arthAt ukta lakSaNathI viparIta lakSaNavALA evA hInasattva, bhArekama, malina AzayI ane bhavabahamAnI (bhavAbhinaMdI) che A ane ahIM mokSamArganA prAthamikamAM prAthamika adhikArI paNa nathI. kAraNa ke anadhikAra ja: saMsAra bhale che, rUDo che, ema saMsArathI rAcanArA, bhavane zuddhadezanA agyapaNuM abhinaMdanArA evA bhavAbhinaMdI che A mokSamArga pAmavA dhAre te paNa pAmI zake nahiM. bhavabaMdhanathI chUTavA mAgate hoya te ja * apunarbandhaka lakSaNa-. bhavAbhinandidoSANAM prtipkssgunnairyutH|| vadhAraTMA sapunarvaSo mataH zrI haribhadrasuri kRta yogabindu. 178 "pAvaM na tivvabhAvA kuNai Na bahumapaNaI bhavaM ghorN| viTi ja sevA saMgharathari saMpuNavatta " zrI haribhadrasUri praNIta paMcAzaka, arthAta-je pApa tIvrabhAvathI na kare, ghara saMsArane na bahumAne, ane sarvatra ucita sthitine seve. te apurnabandhaka che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. lalita vistarA : bhavAbhina'dI adhikArI chUTe, paNa rAjIkhuzIthI baMdhAvA mAgatA hoya te kema chUTI zake ? eTale kharekhara chUTavA ja na mAgatA hAya ane zleSmamAM mAMkhInI jema AsaktithI bhavamAM badhAvA mAMgatA hai ya te bhavAbhinI samRddha dhakAdi dazAvALA jIve meAkSamArgInA adhikArI ja che. kAraNa ke teonu zuddha dezanAnuM anapaNuM-aceAgyapaNuM che, mATe; zu verAnAnaEvAt. arthAt zuddha dezanA jhIlI zakavAnu ke jIvI zakavAnuM temanAmAM khIlakula sAmarthya nathI, eTale A adhikArI jIvA zuddha dezanA zravaNa karavAne sarvathA nAlAyaka che. zuddha dezanA kSudrasattva mRgayUthane satrAsana siMhanAda che, ema haribhadrajI rigarjanA kare che zuddhadezanA hi kSudrasattvamRgayUtha saMtrAsanasiMhanAdaH / dhruvastAvadato buddhibhedastadanu sattvalezacalanaM kalpitaphalAbhAvApattyA dInatA, svabhyastamahAmohavRddhiH, tato'dhikRtakriyAtyAgakArI saMtrAsaH // 13 a:zuddha dezanA kharekhara ! kSudrasattvavALA mRgane satrAsana (satrAsa upajAvanAra) siMhanAda che. A thakI prathama teA dhruva buddhibheda, te pachI satttalezanu' calana, kalpita phalanI abhAvaApattithI dInatA, svabhyarata (sArI peThe abhyAsela ) mahAmeAhanI vRddhi, tethI karIne pachI adhikRta kriyAne tyAgakArI satrAsa (hoya che).13 vivecana " hiranA mAraga che zUgane, nahi kAyaranuM kAma jone; parathama pahelu mastaka mUkI, vaLatI levuM nAma jone. "-zrI prItama bhakta A ukta anadhikArI bhAbhinadI jIvA zuddha dezanA zravaNu karavA zA mATe ayeAgya che ? tenuM spaSTIkaraNa karatAM haribhadrajI hariMganA kare che ke-guverAnA hibruvasavamujUthataMtrAsatinAyuH / ' A je zuddha dezanA che te kSudrasattvavALA zuddha dezanA mRgayUthane satrAsa upajAvanAra siMhanAda che.' eTale A thakI (1) kSudrasava smRgathane prathama tA 'dhruva buddhibheda'-cekasa buddhibheka upaje che. arthAt adhikRta satrAsana siMhanAda kriyAmAM AsthA nathI ane kSudrasattvapaNAthI zuddha karavAnuM sAmarthya nathI, eTale kriyA karavAnA tenA piraNAma ja sacADA chUTI jAya che. (2) eTale pachI 'sattvalezacalana' thAya che; sakriyA karavAnA alpa paNa utsAha hoya paJjikA- -dhruva ItyAdi. pratra, nizcita tavat zabda vakSyamANu ana-krama arthe che. jjata -mA thakI, zuddha dezanA thakI, vRddhi meo-buddhibheda,yathAkathaMcit (jema tema) karAtI adhikRta kriyAmAM anAsthAthI ane kSudrasattvatAthI zukaraNanA asAmarthyathI karaNapariNAmanu vidhaTana. sattu-te pachI, te buddhibheda thakI kramathI, savaherAvana-sattvalezanuM calana, sukRtanA utsAhalavanA braza, pita hrAma vAparavA--kalpita lanA abhAvanI ApattithI, svabuddhithI saMbhAvita phUlanI--ayathAsthitakaraNe paNa 'na ki Mcit' ( kAMI nathI ) ema dezanAkartAnA vacanathI-asattva saMbhAvanAthI, dInatA-dInatA, bhUlathI ja sukRtakaraNu zaktikSaya, svasthastamahAmo vRdghiH--mahAmAha--mithyAtvameAha tethI pratibhava abhyAsathI svabhyasta evA mahAmeAhanI vRddhi upacaya. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha dezanA siMhanAda : sAcA vIraputra haribhadrajInI vIravANuM 41 che te DagI jAya che. (3) eTale pachI AmAM kAMI nathI ema dezanA kartAnA vacanathI "kalita phalanI abhAva ApattithI dInatA" upaje che; pite kapelA phalanA abhAva prasaMgathI kiyA karavAnI zaktine ja saDo kSaya thavArUpa lAcArI upaje che. (4) eTale cirakALathI sArI peThe abhyAsela-"svabhyasta mahAmahanI vRddhi" thAya che. (5) eTale pachI prastuta kriyA sarvathA cheDI devArUpa "saMtrAsa" upaje che. Ama anukrame anarthaparaMparA nIpaje che. mATe zuddhasattvavALa anadhikArI ane zuddha dezanAne apAtra ja che. zAstramAM traNa prakAranI sabhA-zrotApariSad kahI che. te pramANe zrotAnA guNa-avaguNa tapAsIne upadeza devAnI zAstrakAronI zilI che. apAtra zotAne tene agya evI upadezavArtA karavAmAM Ave te ulaTI anarthakAraka thaI paDe che, kAraNa ke te tene jhIlI zakavAne samartha nathI ane UMdhA anarthakAraka arthamAM laI jAya che. A zrotAnA prakAranuM svarUpa zrI naMdIsUtrathI jANavA yogya che. "sabhA traNa zrotA guNa avaguNa, naMdIsUtre dIse che; e jANI A graMtha gyane, deje suguNa jagazejI. guhya bhAva e tene kahie, jehazuM aMtara bhAMjejI; jehazuM citta paTaMtara hove, tehazuM guhya na chAje. gya agya vibhAga alaha, karaze meTI vAtejI; khamaze te paMDita paraSadamAM, muSTi prahAra ne lAte." zrI yazovijyajIkRta yogadaSTisAya. temAM je mRgapariSadu jevA hInasattvazrotAjane che te, siMhanAda sAMbhaLI mRgalAMnA TeLAnI jema, siMhanAda jevI khIcaTa nagnasatyarUpa vIravANI sAMbhaLI trAse che! ne bhaDakIne bhAge che! eTale gatAnugatika gADarIA TeLA jevA rUDha ne mUDha sAcA vIraputra mRgalAM jevA hasava jIvo A satya tatvavArtA kema jhIlI zake? haribhadrajInI A maharSi haribhadrajI jevA sAcA vIraputranI siMhanAda jevI vIravANI vIravANI zravaNa karavAne kema egya hoya? kAraNa ke ahIM te tathAbhAvarUpa apunabaMdhakAdi dazAvALI "nagadanArAyaNa"nI vAta che, tathArUpa adhyAtmapariNatimaya bhAvakiyA tatvasamajapUrvaka karavAnI vAta che, niSkAma zuddha bhaktirUpa sAcA AtmapuruSArthathI karmakSaya karI Azayazuddhi karavAnI vAta che, bhavAbhinaMdIpaNuM tyajI sAcuM mumukSupaNuM bhajavAnI vAta che, mAnArtha viSapAna cheDI AtmArtha amRtapAna karavAnI vAta che, prathama ahaMkArarUpa mAthuM mUkIne niSkapaTa AtmArpaNapaNe prabhunuM nAma levAnI vAta che. Aje A "harine-kamane haranArA vIra prabhune mArga zUrAne mArga che, emAM kAyaranuM kAma nathI. ema A haribhadranI harigarjanA piAkAre che trADa pADe che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : bhavAbhinaMdI anadhikArI bhavAbhinaMdI anadhikArIone anAdata karI, adhikArIone adhikRta karI, prastuta viSaya kahIe chIe, ema upasaMhAra kare che- bhavAbhinandinAM svAnubhavasiddhamapyasiddhametad, acintyamohasAmarthyAditi, na khalvetAnadhikRtya viduSA zAstrasadabhAvaH pratipAdanIyo, doSabhAvAditi // prAntama zAsakkAvAtinA vAminarI, rAmanA niva kavare || * * iti kRtaM vistareNa / adhikAriNa evAdhikRtya puroditAn apakSapAtata eva nirasyetarAn prastutamabhidhIyata iti // 14 artha:-bhavAbhinandIone A svAnubhavasiddha chatAM asiddha che -acitya mahesAmane lIdhe. eTalA mATe kharekhara ! ene adhikata karI (AzrI) vidvAne zAstra bhAva pratipAdana karavA yogya nathI-deSabhAvane lIdhe. kahyuM che ke aprazAntamativaMta pratye zAstranA sadubhAvanuM pratipAdana doSArtha hoya che,-abhinava udIrNa javaramAM zamana karanArA auSadhanI jema. eTale vistArathI sarSa! pUrvokta adhikArIone ja adhikRta karI, apakSapAtathI ja Itarane (bIjAone) nirasta karI, prastuta kahevAmAM Ave che-14 vivecana mULa mAraga sAMbhaLo jinane re, karI vRtti akhaMDa sanmukha mULa mAraga. neya pUjAdinI je kAmanA re, neya vhAluM aMtara bhava duHkha...mULa mAraga." -zrImad rAjacaMdrajI Aje siMhanAdathI mRgayUthasaMgrAsana Adi vastu kahI te "bhavAbhinaMdIone svAnubhavasiddha che, chatAM mahadu Azcarya che ke "acitya mehasAmarthyane lIdhe asiddha che! "simeta, vicamottAsthata." arthAt bhavane abhinaMdanArA A bhavAbhinaMdIo ane bhavAbhinaMdI ja mehamAM eTalA badhA DUbelA che, ke teo te te acinha mehasAmartha anartha paraMparA svAnubhavathI jANatA chatAM jANe na jANatA hoya ema bhavAbhinaMdIpaNuM tyajatA nathI ane mekSamArga para mRga jevuM hInasatva kAyarapaNuM bhaje che! e kharekhara ! mahAmahanuM ja vilasita che! saMsAra jene mIThe lAge che evA saMsArathI rAcanArA A bhavAbhinaMdInuM lakSaNa zrI gadaSTisamuccayamAM A kahyuM che-"zudra, lAbhArati, dina, matsaravaMta, bhayavALo, zaTha, ajJAnI e bhavAbhinaMdI niSphaLa AraMbhathI saMyukta evo heya bhavAbhinaMdI lakSaNa che." arthAt te zudra eTale kRpaNa, pAmara, tuccha hoya che; kAraNa ke tuccha-pAmara sAMsArika viSayane te bahumAnanAre haI tenA * * lakatatvanirNaya (haribhadrasUri kRta) che. 7 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavAbhinaMdI lakSaNa : niSphalAbhI, lepaMktistha 43 Adarzo ne vicAraNAo paNa tuccha, pAmara, kaMjusa jevA anudAra ne chIcharA heya che. te lAbharati-lebI-lAlacu hoya che, ane A lebhI-lAlacu hovAthI te yAMcAzIla, yAcanA karavAnA svabhAvavALe, mAgaNa vRttivALa, viSayane bhIkhArI hoya che. te dIna-sadAya akalya daza haMmezAM bhUMDuMja dekhanAra (Pessimistic ) nirAzAvAdI ja hoya che. te matsaravaMta-adekhe hoya che, eTale te paranI guNasaMpatti pratye dveSavALa, puNyaSI, guNaSI hoya che, pArakAnuM bhaluM dekhI ke pArakAne guNa dekhI tene manamAM baLatarA thAya che, Aga UThe che. te bhayavAnuM hoya che, sadA bhayAkula-bhayathI phaDaphaDatA rahyA kare che. te zaTha-mAyAvI, kapaTI, dAMbhika hoya che. te ajJa-ajJAnI bhUkha sArAsAranA bhAna vinAne hoya che. suno TAmatano matsara mathAna TakA 3 marfmanI sthAnnisTAramAM taH " zrI egadaSTisamuccaya, 76 "lebhI kRpaNa dayAmaNajI, mAyI macchara ThANuM bhavAbhinandI bhaya bharyojI, aphala AraMbha ayANa." zrI gadaSTi sajajhAya ane AvA lakSaNavALa hoI te niSkalAraMbhI hoya che, arthAt atavAbhinivezane lIdhe tene mULa AraMbha ja khoTo hovAthI tenA sarva AraMbha-badhA maMDANa niSphaLa-aphaLa jAya che. kAraNa ke tene baMdha "asata pariNAmathI anuviddha"-- asata pariNAma saMkaLAyeluM-joDAyeluM hoya che, eTale te "viSamizrita anAnI anuviddha bedha: jema niyamathI "asat " hoya che. A uparathI spaSTa phalita thAya niSphalArabhI ke bhavAbhinaMdI jIva bhale game teTale paMDita hoya, game teTalo bhavAbhinaMdI dravyazrutajJAnI haya, game te AgamavettA-Agamadhara-zAstravizArada kahevAto hoya, te paNa tenA pariNAma asa-mithyA vAsanAthI vAsita hovAthI tene te sarva bodha "vAsita bodha AdhAra" heI vAstavika rIte abodha ja che, ajJAna ja che, ane tenI anaMta dravya kriyA paNa akriyA vA vikriyA ja che. Ama AMdhaLe vaNe ne pADe cAve" tenI jema bhavAbhinaMdInuM sarva jJAna niSphaLa che ne sarva kriyA niSphaLa che, eTaluM ja nahiM paNa tenI sarva gakriyA paNa paramArthathI tevI ja niSphaLa hoya che. kAraNa ke tenI matinA yuga viSayavikArayukta durvAsanAmaya che, aMtaraMga pariNati-vRtti vibhAvamAM rAcI rahI che, pariNAmanI viSamatA varte che, eTale viSamizrita ananI jema tene vega paNa "aga" thaI paDe che, eTale ja bhavAbhinaMdInA badhA maMDANa niSphaLa hovAthI tene "niSkalAraMbhI" kahyuM che te yathArtha che. viSaya vikAra sahita je, rahyA matinA yoga; pariNAmanI viSamatA, tene vega aga. "_zrImada rAjacaMdrajI. * ityasatpariNAmAnuviddho bodho na suNdrH| taraMjIva niyamarfavsaMgvAnnata " zrI gadaSTisamuccaya, 77. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : bhavAbhinaMdI adhikArI " dravya kriyA sAdhana vidhi yAcI, je jina Agama vAMcI; pariNati vRtti vibhAve rAcI, tiNe navi thAye sAcI. " zrI devacaMdrajI. Ageke TuMkata dhAya pIche bacharA carAya, jese dagahIna nara jevarI vaTatu hai, taise mUDha cetana sukRta karatUti karI, zevata hasata phala vata khaTatu hai. " -zrI banArasIdAsajI. vaLI gabindumAM kahyuM che tema bhavAbhinaMdI jIva mAnAthane lekeSaNAno bhUkhe hiI "lekapaMktimAM lekanI paMgatamAM besanAre hoya che, arthAta lekArAdhana hetue lekane rIjhavavA khAtara malina aMtarAtmAthI sakriyA kare che, ane lekapaMgatamAM besanAre tethI te ene mahAanarthaMkaraduraMta phaladAyI thaI paDe che, kAraNa ke bhavAbhinaMdI jagane rUDuM dekhADI dhamImAM khapavA khAtara bhavAbhinaMdI jIva, AtmArtheja karavA yogya evI dharmakriyAne paNa mAnArthe upaga kare che, ane tuccha evA laukika mAna-pUjA-satkArAdi khAtara mahatuM evI te dharmakriyAnuM lIlAma karavA je hIna upaga kare che, ane Ama tenuM khulluM apamAna karI ghora AzAtanA kare che. AvI lekeSaNarUpa lekapaMkti ane leAkottara evuM AtmakalyANa bene kadI maLatI pANa Ave nahiM. ane paramArtha vicArIe te lakattara kalyANarUpa AtmArtha pAse lekeSaNArUpa mAnArthanuM mUlya be badAmanuM paNa nathI. chatAM mahad Azcarya che ke eka bhavanA tucha kalpita lAbhanI khAtara anaMta bhavanuM duHkha vahAluM gaNI "bhavAbhinaMdI" pitAnA nAmane sArthaka kare che! e ja prakAre aMtarumAM jene bhegAdinI ne pUjAdinI kAmanA banyA kare che, chatAM mukhethI je jJAnanI ne "anAsakta" yoganI vAto kare che, te sAgarahita vidvAnI-paMDitamAnI paNa e ja dazA che ! yogabijumAM zrI haribhadrasUrijIe kahyuM che tema mUDhajanene jema putra-dArAdi saMsAra che, tema sAgarahita vidvAnane X "zAstrasaMsAra" che! Ama mUDha heya ke vidvAna heya-jene aMtamAM bhavaduHkha vahAluM hoya ane pUjAdinI kAmanA aMtaramAM varjya karatI hoya, e bhavAbhinaMdI jIva mokSanA A mULamArganA zravaNane paNa adhikArI kema hoya ? jagatane rUDuM dekhADavA anaMtavAra prayatna karyuM, tethI rUDuM thayuM nathI. kemake paribhramaNa ane paribhramaNanA hetuo haju pratyakSa rahyA che. eka bhava je AtmAnuM rUDuM *"lokArAdhanahetoryA malinenAntarAtmanA / kiyate :satkiyA sAtra lokapaMktirudAhRtA / / bhavAbhinandino lokapaMktyA dharmakriyAmapi / madUta dInadosta takrio vivuM: " yogabindu x "putradArAdisaMsAraH puMsAM saMmUDhacetasAm / vilupa rAdhirAja sonAditAtmanAm " - bindu. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunarbandhakAdi adhikArIone ja adhikRta karI kathana 45 thAya tema vyatIta karavAmAM jaze, te anaMta bhavanuM sATuM vaLI raheze, ema huM laghutva bhAve samaje chauM ane tema karavAmAM ja mArI pravRtti che." -zrImada rAjacaMdra aM. 48 ane eTalA mATe ja AcAryajI atra sakheda vade che ke kharekhara! A bhavAbhinaMdI anadhikArIone AzrIne tatvajJa vidvAne zAstrane sadbhAva pratipAdana karavA gya nathI, ja vatanapara viduar rAkSasarUma pratijJAnayo, kAraNa bhavAbhinaMdI ke tethI tene deva upaje che mATe. A aMge teozrIe atre anadhikArIne anAdara svaracita lokatattvanirNayanuM subhASita TAMkayuM che ke "jenI mati prazAMta thaI nathI evA pratye zAstranA sadbhAvanuM pratipAdana karavuM te deSanuM kAraNe thAya che,-jema tAjA ubarI AvelA tAvamAM zamana karanArUM auSadha deSa kare che tema." eTale vistarathI saryuM ! sujJa vicakSaNa jane ATaluM kahyuM che te parathI thoDuM kahyuM jhAjhuM karI jANaze ! amane adhikArI jI pratye rAga nathI ne anadhikArI che pratye dveSa nathI, paNa sarva jI pratye amane samabhAvayukta sadbhAva che, eTale niSpakSapAtapaNe ja pUrvokta adhikArIone ja adhikRta karI ane ItaraneanadhikArIone anAdata karI, prastuta granthane viSaya have kahIe chIe - vyAkhyA ane sasa vyAkhyAMga have vyAkhyA ane vyAkhyA aMge darzAvavAno upakrama kare che- athAsya vyAkhyA tallakSaNaM ca saMhitAdi / yathoktam - paMditA jaiva, pArtha: pavighag cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SavidhA // " iti. etadaGgAni tu jijJAsA guruyogo vidhi ityAdIni / atrApyuktam - "jillAnA guru vidhipata vaSarfrttaH urjan uktakriyA'lpabhavatA, dhyAkhyAGgAnIti samayavidaH // " tatra -- namoracchaH " fsa phaMditA / var tu nama, 34tu, : vAsu'nm' iti pUjArtha, pUjA ca dravyabhAvasaGkocaH, tatra karaziraHpAdAdisaMnyAso dravyasaGkocaH, bhAvasaGkocastu vizuddhasya manaso niyoga iti| 'astviti' bhavatu prArthanA'rtho'syeti / 'Namiti' vAkyAlaGkAre, prAkRtazailyA iti cehopnystH| 'arhadbhya' iti devAdibhyo'tizaya. pUjAmarhantItyahantastebhyo, namaHzabdayogAcaturthI / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 lalita vistarA : vyAkhyA ane sapta vyAkhyAMga padavigrahastu yAni samAsabhAJji padAni teSAmeva bhavatIti nehocyate / cAlanA tu adhikRtAnupapattiH codanA / yathA - astviti prArthanA na yujyate, tanmAtrAdizasiddheH / pratyavasthAnaM tu nItitastannirAsaH / yathA - yujyata eva itthameveSTasiddheriti / padayojanAmAtrametad, bhAvArtha tu vakSyAmaH // ' .15 artha :--have AnI vyAkhyA-ane tenuM lakSaNa saMhitAdi che. kahyuM che ke-- " saMhitA, pada, padArtha, pavigraha, cAlanA ane pratyavasthAna,-ema taMtranI vyAkhyA Savidha-cha prakAranI che. '' ane enA agA tA jijJAsA, gurUyeAga, vidhi ityAdi che. atre paNa kahyuM che ke jijJAsA, gurUyeAga, viviratA, AdhariNati, stha, ukta kriyA, apabhavatA-e vyAkhyAagA che, ema samavidA (zAsrA) vaDhe che. " temAM-- (1) namosTsadgurUstha:-namaskAra ho ane!-ema sahitA che. (ra) pA tA nama:, kastu, dU:--namaskAra, hA, arhatAne. (3) padArtha tA:--nama:--namaskAra, e pUjAthe che. ane pUjA te dravya-bhAva sAca che. temAM kara-zira-pAda AdinA sanyAsa (sabhyanyAsasthApana ) te vyasa'kAca che; ane bhAvasa kAca tA vizuddha mananA niyoga che. astu hA ! AnA prArthanAartha che, naM--e prAkRta razailIthI vAkacAlakAra paratve che ane eTalA mATe ahI' upanyasta ( mUkela ) che. arjuTM--devAzikI atizaya pUjAne aha (yogya ) che te a`tA, teone, nama: zabdanA yAgathI caturthI (vibhakti) che. (4) pavigrahaH je samasavALA padA che teonA ja hAya che, eTale ahI' kahevAmAM ovatA nathI. (5) cAlanAra teA adhikRtanI anupattinI preraNA. jemake-- sastu'-ema prAnA cukta nathI,te mAtrathI ISTanI asiddhine lAdhe. brijA---'pravRta rIceti caihopanthasa kRti'--ane ahIM prAkRta zailIthI upanyasta che, prAkRtakaucA----prAkRta zailIthI' prAkRta graMtha svAbhAvyathI ti--ema, vAkayAlakAratAthI, dda-samuccaya athamAM, rU4-hI, sUtramAM 3pa2sta:-upanyasta che,--saMskRtamAM vAkathAlakAratAthI AnA prayAganA adanane lIdhe. 1. pavigraha-pada chUTA pADavA te. 2. cAlanA-prastuta vAta dhaTatI nathI evI zakA UThAvavI te. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA pahela vyAkhyAMga : guruyAga bIjI vyAkhyAMga 47 (6) pratyavasthAnA nItithI tene (anupapatti preraNAnA) nirAsa (nirAkaraNa ). jemake-yukta che ja, Ama ja siddhine lIdhe. A pAjanA mAtra che. bhAvArtha te ame kahIzu,pa jijJAsAdi sapta vyAkhyAMga madhye prathama jijJAsA aMganuM vyAkhyAna kare che vyAkhyAGgAni tu jijJAsAdIni tadvyatirekeNa tadapravRtteH / tatra - dharmaM prati mUlabhUtA vandanA, atha kossyArthaH iti jJAtumicchA jijJAsA | na samyagjJAnAdRte samyakkiyA, 'paDhamaM nANaM tao dayeti vacanAt / vishissttkssy6 kSayopazamanimitteyaM nAsamyagRha TerbhavatIti tantravidaH // artha:vyAkhyAMgA tA jijJAsA Adi che, tenA vinA tenI (vyAkhyAnI) apravRtti che mATe, temAM-- dharma prati mUlabhUtA vandanA / dha paratve bhUlabhUta vandanA che. (1) have Ano artha zuM che? ema jANavAnI icchA te jijJAsA, samyajJAna vinA samyak kriyA nathI,---'paDhamaM nALa to cA'--prathama jJAna ne pachI yA-e vacanathI. viziSTa kSaya-kSApazama nimittavALI A (jijJAsA ) asamyagdaSTine hAtI nathI, ema tantravido ( vadhe che ),16 vivecana " jinapati bhakti muktinA mAraga, anupama zivasukha kaDo re. '' jijJAsA Adi sAta je kahyA te vyAkhyAnA aMga che, kAraNa ke te na heAya te vyAkhyAnI pravRtti paNa saMbhavatI nathI. atre 'dharma prati mULamUtA vastunA / '--dhanI bAbatamAM vaMdanA che te mUlabhUta che, vaMdanA-prabhubhakti te dharmavRkSanuM mULa che. --mahAmunIzvara zrI devaca`drajI, ?? " bhakti vinA navi mukti, have koI bhaktane hA lAla. '-zrI rUpavijayajI, (1) AnA a` ze che ? ema jANavAnI icchA-utkaMThA te jijJAsA. tattvanuM svarUpa samyak paNe na jANyuM hAya tyAMlagI kriyAnI samyak pravRtti saMbhavatI nathI. eTale ja atre zrI dazavaikAlika sUtranu suprasiddha subhASita TAMkayu che ke ' paDhamaM nALa to cA'--prathama jJAna ne pachI dayAeTale samyakU jJAnanI prathama AvazyakatA che, ane jJAna paNa sAcI aMtaraMga jijJAsA vinA upajavuM sa MbhavatuM nathI, eTale sauthI prathama jijJAsAnI paNa parama AvazyakatA che. karmInA viziSTa kSayathI vA kSApazamathI i jijJAsA pahelu vyAkhyAMga * pratyavasthAna--ghaTatuM nathI evI zaMkAnuM samAdhAna karI mULa vAtanuM prati-pAThThu avasthAna--jema che tema sthApana karavuM te, arthAt je kahyuM che te kharAkhara ja che ema zaMkAnuM nivAraNa karavuM te.--vivecaka. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vyAkhyA ane sapta vyAkhyAMga A sAcI jijJAsA upaje che, eTale te asamyagRSTine hotI nathI, ema zAstravettAo kahe che. | huM keNa svarUpa muja zuM? jANavA tattva jhaMkhe, utkaMThAthI tarasa bujhavA cAtako jema kaMbe--zrI yogadaSTikaLaza (svaracita) guga-e bIjuM vyAkhyAMga pradarzita kare che tathA-- guruNA-yathArthAbhidhAnena svaparatantravidA parahitaniratena parAzayavedinA samyak sambandhaH, etadviparyayAdviparyayasiddhaH / tadvyAkhyAnamapi avyAkhyAnameva, abhakSyAspazanIya. nyAyenAnarthaphalametaditi paribhAvanIyam // 17 artha :-(2) tathA-guru sAthe-yathArtha abhidhAnavALA, svaparata-vi6, parahitanirata, parAzavedI evA guru sAthe samyaka saMbaMdha (te guga),-AnA viparyayathI (ulaTA prakArathI) viparyayanI (ulaTA prakAranI) siddhi (heya che) mATe tenuM (viparIta guNavALA gurunuM) vyAkhyAna paNa avyAkhyAna ja che; abhakSya-aspazanIya nyAyathI A (vyAkhyAna) anarthaphalavALuM che, ema paribhAvana karavA yogya che.? vivecana AtmajJAna samadarzitA, vicare udaya prayoga, apUrva vANI parama kRta, sadguru lakSaNa cagya."-zrI Atmasiddhi guru sAthe samyak saMbaMdha te "guruga" nAmanuM bIjuM vyAkhyAaMga che. sAce tattvajijJAsu hoya te tajJa jJAnI sadgurune zodhe, eTale jijJAsA pachI guga e bIju aMge kahyuM. A guru kevA hovA joIe ? tenuM spaSTa yathArthanAmAM lakSaNa atre pradarzita karyuM che-prathama te te guru "yathArtha abhiguNagaNaguru guru dhAnavALA' hoya. arthAt " chattara guno nu ma" ItyAdi prakAre zAstramAM kahyA pramANe guNagaNagauravathI "guru" hoya, te ja tenuM yathArtha "guru" nAma kahI zakAya. eTale jenAmAM AcArya AdimAM avazya hevA yogya evA zAkta yathArtha bhAva-guNa vatta che, aMtarumAM garUpa bhAva-dI pragaTayo hovAthI je sAcA bhAvagI AtmajJAnI che, evA kharekharA bhAvAcArya-bhAvasAdhune ja guru" nAma ghaTe chenahiM ke mAtra dravyaliMga dhAraNa karanArA veSadhArI-nAmadhArI evA dravyaAcArya-vyasAdhu Adine. kAraNa ke dravyAcArya-dravyasAdhu Adi te khoTa rUpIA riyA-puttaradAri '-AvA guNavALAthI viparIta guru thakI, vipafsa - viparyayanI siddhine lIdhe, avyAkhyAnanI siddhine lIdhe. enI bhAvanAthe kahyuM-tAravyAjafmAhi samAjUnIyAti-abhakSya-asparzanIya-nyAyathI. bhakSya paNa gomAMsAdi kutsitapaNAne lIdhe samakTa abhakSya che tathA sparzanIya paNa caDAlAdi kaIne kutsitapaNAne lIdhe sIasparzanIya che, te vaDe cA-nyAya, dRSTAnta, tethI karIne. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapara samayanA jANa AtmajJAnI "gItArtha" guru 49 jevA che, tene guru mAnavA te te kUDAne rUDA mAnavA jevuM che, ane te rUDuM nathI, ema zrI haribhadrasUrijIe zrIgadaSTisamuccayamAM svayaM kahyuM che, ane Avazyaka niryuktimAM zrI bhadrabAhusvAmIe paNa A ja vastu dhAtu ane chApanA prasiddha daSTAMte spaSTapaNe samarthita karI che. mahAgItArtha girAja zrI AnaMdaghanajI paNa garjanA karI gayA che ke - "AtamajJAnI zramaNa kahAve, bIjA te dravyaliMgI re; vastugate je vastu prakAze, AnaMdaghana mata saMgI re."-zrIAnaMdaghanajI. eTale ja atre gurunuM bIjuM lakSaNa "svapUratantravi' kahyuM che. arthAt te svapara zAstranA jJAtA haya, svasamaya-parasamayane jANanArA hoya, AtmA-anAtmAnA bhedajJAnane pAmelA hoya. AvA "gItArtha" jJAnI puruSane ja sva-para samayanA jANu gurupaNAne adhikAra ghaTe che. gItArtha eTale keTalAka loko mAtra AtmajJAnI gItArtha sUtrapAThI samaje che ema nahi, paNa jeNe zAstrane-sUtrane artha- paramArtha. gIta karyo che, saMgItanI jema avisaMvAdIpaNe AtmAmAM ekatAra AtmAnubhUtimaya karyo che te gItArtha arthAta jeNe parama nizcayarUpa Atmatatva gIta karyuM che, anubhUta karyuM che, te gItArtha. zrI siddhasena divAkara sUrijIe kahyuM che tema "caraNakaraNapradhAna evA je svasamaya-parasamayane (ciMtana) vyApAra choDI beThA che, teo caraNa-karaNane nizcayazuddha sAra jANatA nathI." eTalA mATe sva-para samayanA jANa evA gItArtha AtmAnubhavI jJAnI puruSa ja guru thavAne yogya che. samabhASI gItAratha nANI, AgamamAMhe lahiye re, Atama arathI zubhamati sajajana, kaho te viNa kima rahiye re?" "khaMDa khaMDa paMDita je have, te navi kahiye nANI; nizcita samaya lahe te nANI, saMmatinI sahinANa... 2 jinajI! vinataDI avadhAre."zrI yazovijayajI. AvA svasamaya-parasamayanA bhAva jANanArA vicakSaNa hoya, paNa parahita karavA tatpara na hoya te bIjAne tethI zuM lAbha thAya? eTalA mATe te "parahita nirata? hoya evuM khAsa trIjuM vizeSaNa mUkyuM. arthAt bIjA jInuM parahitanirata: hita-pAramArthika kalyANa kema thAya? enI ahAniza ciMtA parAzayadI karatA rahI te hita jema thAya tevI pravRttimAM atyaMta rata, racyA pacyA rahenArA, AnaMda mAnanArA paropakAraparAyaNa hoya; ane eTale ja SadarzananA rahasyane jANanArA te paramazruta jJAnI puruSa jagajajIne apUrva vANI vaDe sadupadeza dAna daI sAce "dharmalAbha" Ape che. ane AvA je parahitanirata * caraNakaraNappahANA ssmyprsmymukkvaavaaraa| rakAra tAruM LichAyu na caritA"--zrI sanmatitaka Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vyAkhyA ane sapta vyAkhyAMga upadeSTA guru hoya te paranA Azayane jANanArA vicakSaNa hovA joIe, nahiM te pAtravizeSa pramANe yathAyogya bodha ApavAnuM banI zake nahiM, eTalA mATe atre cothuM vizeSaNa "parAzayadI" ema mUkyuM. Ama samyagradarzana-jJAna-cAritrAdi AtmaguNanI ucca dazAne pAmelA je samyagadaSTi AtmajJAnI samadarzI vItarAgI puruSa haya, je pUrva prArabdha pramANe sarvathA IcchArahitapaNe sarvatra apratibaMdha bhAvathI bhavya jinenuM hita karatAM vicaratA hoya, ane je parama kRpALu paramathutanI vANI kadI pUrve na sAMbhaLI hoya evI apUrva hoya, evA sadgagya guNalakSaNasaMpanna je hoya, te ja sAcA guru che, ane tevA sAcA sadguru sAthe je vega samyak saMbaMdha-avaMcaka ga te ja "guruga" che. gurunuM sAruM navaMdha. Agamadhara guru samakitI, kiriyA saMvara sAra re, saMpradAyI avaMcaka sadA, zuci anubhava AdhArare... zAMtijina ! eka muja vinati."--zrI AnaMdaghanajI paNa AthI je viparyaya-viparIta che, tethI te viparyayanI viparItanI ja siddhi hoya che, patafarpur. arthAt AvA guNasaMpanna je guru na hoya, tenI sAthene ga-saMbaMdha te guruga athavA aguruga che, AthI ulaTa jenAmAM gurumAM hovA gya yakta guNa nathI athavA tethI vipaguruayoga athavA rIta guNa che, te aguru athavA kuguru che, ane te "guru" evuM aguga ayathArtha cheTuM nAma dharAvI guru banavAnI ceSTA kare, te te karma bhArathI "guru" (bhArI) banI mahAmahinIya karmathI bhavasAgaramAM DUbI jAya che. eTale jene sva-para tannanuM bhAna nathI,sva-para samayanuM ke AtmA-anAtmAnuM jene jJAna nathI, parahitanI jene kaMI khevanA nathI, paNa pitAnA mAna-pUjA-pratiSThAdinI ja jene khevanA che, ane paranA AzayanuM jene jANapaNuM nathI -evA agItArtha ajJAnI asamayajJa te aguru ja athavA kuguru ja che, ane tene roga te te sata kulathI vaMcita karanAra-jIvane chetaranAra vaMcaka roga heI, TeliphenamAM beTe naMbara jaDAI javAnI jema aga ja che, arthAt guga ja nathI. asaddaguru e vinayane, lahe lAbha je kAMI; mahA mohinIya karmathI, bUDe bhavajaLa mAMhi." zrI Atmasiddhi ane "tavyathAnamaf 3thAsthAna mevA" -evA viparIta guNavALA ajJAnI asadgurunuM vyAkhyAna paNa avyAkhyAna ja che. arthAt tevA agItArtha kuguru kavacita * " nA gada vadustu samaya ja ripIMparivu ja ! aviNicchio ya samae taha taha siddhaMtapaDiNIo // " zrI siddhasena divAkara kRta sanmatita Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AthI ulaTe guruvega athavA aguga svArthanuM vyAkhyAna karavAnI bAlaceSTA kare, te paNa tenA vyAkhyAagurunuM vyAkhyAna nane "vyAkhyAna' nAma ja ghaTatuM nathI. ane siddhAMtanA nizcayapaNa avyAkhyAna ja tattvanuM bhAna nahi hevA chatAM te ajJAnI pite bahuzruta Agamadhara abhakSya asparzanIya hovAne phAMka rAkhI, bhale mATe ziSya parivAra dharAvI pitAnI nyAya pAchaLa gADarIA pravAha jevuM moTuM TeLuM calAvatA hoya ane bahujanasaMmata banI vAcaspati thaI bhale vaktAbAjI vaDe vyAkhyAnadharA dhrujAvate hoya, te paNa te oDanuM coDa vetarI arthane paNa anartha kare che, eTale tenuM kahevAtuM vyAkhyAna paNa anarthaphalavALuM hoya che. samasyArUnAgacAnAnarthatat.' eTalA mATe AtmaajJAnI agItArtha gurune sUtrArtha paNa zravaNane gya nahiM hoI, enuM vyAkhyAna paNa abhakSya-asparzanIya nyAyathI tyajavA gya che, arthAt mAMsAdi abhakSya jema sparzavA egya nathI, athavA cAMDAlAdi aspRzya jema sparzavA gya nathI, tema AvA kugurune ane tenA vyAkhyAnane dUrathI paNa sparzavA yegya nathI, nava gajanA namaskAra ja karavA cagya che ajJAnI navi have mahAjana, je paNa calave TeLuM; dharmadAsa gaNuM vacana vicArI, mana navi kIje bheLuM re jinajI! jima jima bahathata bahujanasaMmata, bahu ziSya paravarIe; tima tima jinazAsanane vayarI, je navi nizcaya dariere jinajI!" zrI yazovijayajI kRta sA. 2. ga. sta, vidhiparatA e trIjuM vyAkhyAMga varNave che- tathA vidhiparatA maNDaliniSadyAkSAdI prayatnA jyeSThakramAnupAlanaM ucitAsana kriyA sarvathA vikSepasaMtyAgaH upayogapradhAnateti shrvnnvidhiH| heturayaM kalyANaparamparAyAH / ato hi niyamataH samyagrajJAnaM, na hyupAya upeyavyabhicArI, tadbhAvAnupapatteriti // 18 artha:-(3) tathA vidhiSaratA- maMDaliniSadyA, akSAdimAM prayatna, jayeSTha kamanuM anupAlana, ucita Asana kiyA, sarvathA vikSepasatyAga, upagapradhAnatA ema zravaNavidhi che. A kalyANaparaMparAne hetu che. A thakI ja niyamathI samyaga jJAna hoya che, kAraNake upAya upeyathI vyabhicArI hoya nahi - tabhAvanI (upAya bhAvanI) anupapatti hoya, mATe f -tadrAvAnuvuti-tarbhAvanI anupattine lIdhe. upeyamAM vyabhicArI upAyanuM upAyapaNuM upapanna thatuM nathI ema bhAva che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : vyAkhyA ane sasta vyAkhyAMga vivecana vinaya vadhe guru pAse vasatAM, je jinazAsana mUle re, darzana nirmala ucita pravRtti, subha rAge anukUle re"... zrI yazovijayajI kRta sA. 2. gA. stavana sAcA gurune ega thAya, te pachI tenI vidhipUrvaka upAsanA karavI joIe, eTalA mATe vidhiparatA e trIjuM vyAkhyAaMga mUkayuM. te vidhiparatA A A prakAre hAyaH (1) maMDaliniSadyA-vinayapUrvaka maMDalimAM besavuM te. (2) vidhiparatA akSAdimAM prayatna-nekAravALI vagerenI gaNanAmAM yatnavaMtapaNuM. (3) trIjuM vyAkhyAMga ceka kramanuM anupAlana-nAnA moTAne vinaya sAcave vagere. (4) ucita AsanakriyAyathAgya Asana levuM, vinayAnvitapaNe besavuM. (5) sarvathA vikSeparsatyAga-cittavRttinA ADAavaLA javArUpa sarva prakAranA vikSepane parityAga karI, akhaMDapaNe sanmukhavRtti dhAravI. (6) upagapradhAnatA-zravaNamAM upayoga rAkhI, sAvadhAnapaNe sAMbhaLavuM.-ema zravaNavidhi che. ane te kalyANaparaMparAne hetu che.detura valyAkharvicrANA AvA vidhipUrvaka samyak zravaNa thakI ja niyamathI cokkasa samyagrajJAna hoya che, kAraNake "T Tya vidhyamivAra ' je kharekhara "upAya" hoya te "upecathI-sAdhyathI vyabhicArI heya nahiM, ADo avaLo jAya nahiM; nahiM te tene upAya bhAva ja ghaTe nahiM; sAcuM sAdhana sAdhyane sAdhyA vinA rahe nahiM, tema sabhyazravaNarUpa sAcA upAyanuM phala samyabAdha hoya ja. badhapariNati e zuM vyAkhyAMga kathe che- tathA bodhapariNatiH samyaga jJAnasthiratA rahitA kutarkayogena saMvRtaratnAdhArAptikalpA, yuktA mArgAnusAritayA tantrayuktipradhAnA / stokAyAmapyasyAM na viparyayo bhavati / anAbhogamAtra, sAdhyavyAdhikalpaM tu tad, vaidhavizeSaparijJAnAditi // 39 athara-(4) tathA beghapariNati-sabhya jJAnasthiratA-kutavegathI rahita, saMskRta ratnaAdhAraprApti tulya, mArgAnusAritAthI yukta, tatrayuktipradhAna evI. A theDI paNa sate viparyaya (viparIta bhAva) heta nathI. anAme mAtra te te sAdhya vyAdhi samAna che - vaidyavizeSanA parijJAnane lIdhe.19 vivecana "thoDA Arya anAraya janathI, jana AryamAM DA; temAM paNa pariNata jana ceDA, zramaNa alapa bahu moDA re." zrI yazovijayajI kRta sA. 2. gAsta. fjJa --vaiviSarfjJAna-vaidyavizeSa jema parijJAna te thakI. A atre bhAva che-jema ivizeSathI sApya vyAdhi niva che, tema parijJAnathI anAjoga mAtra (nivarte che.) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhiparatA trIjuM vyAkhyAMga badhapariNati cothuM vyAkhyAMga 53 je samyaku vinayAdi vidhipUrvaka sadguru samIpe bAdha zravaNa kare che, tene baMdha upaje che, eTale bodhapariNuti e cothuM vyAkhyAMga kahyuM. A badhapariNati eTale sapuruSanA upadezanuM AtmAmAM pariNamavuM, arthAt samyagUjJAna sthiratA. A badhapariNatisamyagrajJAnasthiratA kevI hoya?-(1) "vitA kutara ' jemAM kaI prakAranA kutarkane ga hoya nahiM evI te kutarka cogathI rahita heya; (2) "haMvRtarastAdhArAptieT'_ saMvRta-DhAMkelA ratna AdhAranI prApti tulya heya; (3) mArthAnusAripaNAthI yukta evI hoya -gura mAnuNAtiyA (4)Agamane anukULa evI suyuktithI pradhAna hoya, tatrAdhAnA. AvI sAcI bodhapariNati paNa hAya-stojAyAmathathAM arthAt sat puruSa saddagurune "dha AtmAmAM leza paNa pariName hoya, te viparyaya-viparIta bhAva-viparyAsa hotuM nathI- viparyaya mata; ane anAga mAtrathI-"nAmonamArga' ajANatAM paNa je hoya te te sAdhya vyAdhi samAna che, sAtharfi tu ta; arthAt sAcA nipuNa vidha jaga maLe hoya te vyAdhi avazya jAya ja, tema sAcA "saru vaidya sujANa je prApta thayA che, te jIvane avarUpa vyAdhi avazya javAne ja che, sAdhya hAI cakkasa maTavAne ja che. dhairya e pAMcamuM vyAkhyAMga vivare che- tathA - jJAna , taiAnu , vivArityAga, ajJaghuddhimerAvaLa, prajJApana niyogaH, saMyamapAtratA nAma bahumatA guNajJAnAM, vigrahavatI zamazrIH, svAzrayo bhaavavmati deg artha - 5) tathA stha- jJAnaddhino anuseka (agarva), tenAthI ajJanuM anupahasana, vivAda parityAga, arUnA buddhibhedanuM akaraNa, prApanImAM nivega, guNone bahumata evI saMyamapAtratA, vigrahavatI zamazrI, bhAvasaMpadAone svAzraya.0 vivecana "bIjI samajaNa pachI kahIza, jyAre citte sthira thaIza." zrImada rAjacaMdrajI. baMdha jenA AtmAmAM sabhyapaNe pariName che, te sthiratAne pAme che, eTalA mATe 'ya'e pAMcamuM vyAkhyA aMge kahyuM. A sthUryasthirapaNuM-TharelapaNe kevA kevA prakAre rfja- ta nagTUnanamU-tenAthI ajJanuM anupasana, svayaM jJAta thI anabhijJanuM anupahasana. vidyArityAga:-vivAdano parityAga -tenAthI anabhijJo sAthe, ema samajAya che. a metArApu-ajJanA buddhibhedanuM akaraNa, samyatyavandanAdi nahiM jANanAranuM tyAM apravRtti pariNAmanuM anApAdana. kaIITnI ni :-prajJApanIyamAM niyoga, prajJApanIyane ja samyaphakaraNamAM nikuMje che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 lalita vistara : vyAkhyA ane sapta vyAkhyAMga vyakta thAya te mATe kahyuM-(1) Tharela puruSa jJAnaddhino jJAnaddhine anuseka anuseka dhare-potAnA jANapaNAne garva na kare, pitAnA jJAnaAdi vaibhavanuM ghamaMDa na rAkhe. eTale--(2) ajJanuM anupahasana bIjA abUjha ajJa jIvane upahAsa na kare, hAMsI-mazkarI na kare. eTale--(3) vivAda parityAga-anabhijJa-ajJa jana sAthe vAdavivAdamAM ke mithyA carcAmAM utare nahiM. eTale--(4) ajJanA buddhibhedanuM akaraNa-ajJajanane buddhibheda na kare; buddhibheda karavAthI samyakramaityavandanAdi nahiM jANanArane temAM apravRttipariNAmanuM upajavApaNuM thAya, mATe te buddhibheda na kare. paraMtu-(5) prajJApanIyamAM niyoga-je samajAvya samajAvI zakAya e prajJApanIya saralAtmA yogya jIva hoya temAM ja tene niyoga kare, tene ja samyakaraNamAM niyuM je. ane Ama-(6) saMyamapAvatA--jenAmAM bodha pariNamIne sthira thayo hoya, te avazya saMyamanuM pAtra bane, kAraNa ke jJAnaratha huM vita-jJAnanuM phala virati, eTale Tharela AtmA saMyamanI pAtratA pAme ja,-je guNajJa janene saMyamapAtratA bahumata evI hoya che. eTale-(7) vigrahavatI zamazrIvigrahavatI zamazrI "vighavatA sAmathI."--ane je sthira saMyamapAtra bane te dehaAdi dhAriNI-mUrtimAna zamazrI bane, zamane sAkSAt avatAra zAMtamUrti bane. (8) bhAvasaMpadAone svAzraya-"ravA ma wi" -ane A je zAMtamUrti bane tene bhAvasaMpadAo pitAnuM svaAzrayasthAna athavA sahIsalAmata sukhazrayasthAna jANI tene Azraya kare. arthAt darzana-cAritrAdi sarva bhAvasaMpadAo AvIne te "vigrahavatI zamazrI' svarUpa puruSamAM nivAsa kare. Ama dhairyanuM lakSaNa che, " thiratAthI thiratA vadhe, sAdhaka nija prabhutA sAdhe lAla. prabhu guNane rage ramatA, te pAme avicala samalA lAla. " zrI devacaMdrajI uktakriyA e cha vyAkhyAMga prarUpe che- tathA uktasya-vijJAtasya tattatkAlayoginaH tadAsevanasamaye tathopayogapUrva zaktita stathAkriyA / nauSadhajJAnamAtrAdArogyaM, kriyopayogyeva tat / na ceyaM yAdRcchikI zastA, pratyapAyasambhavAditi ra artha -(6) tathA uktakriyA-tata tata kalagI evA uktanA-vijJAnanA taduA sevana samaye tathA prakAre upagapUrvaka zakti pramANe tathAkiyA, opadhanA jJAnamAtrathI Arogya nathI. kripayogI ja te (jJAna) che; ane A kriyA) yAdacchikI zasta nathI-pratyAyanA saMbhavane lIdhe. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaya pAMcamuM vyAkhyAMga : ukta kriyA kuMDuM vyAkhyAMga vivecana jJAna vinA kriyA AMdhaLI-kriyA vinA, jJAna tA pAMgaLu lekhIe; dharatha kema eka cakra calAvIe? eka pAMkhe kema UDIe ? --zrI prajJAvAdha meAkSamALA (svaracita). jene edhapariNati ane sthiratA prApta thaI che, te jema kriyA karavAnI kahI che tema kare che, eTalA mATe ukta kriyA e vyAkhyAnuM chaThThuM aMga kahyuM. je je kriyA je je prakAre vacanathI ukta che, zAstramAM kahI che, tene vijJAta kIvacanAnusAra ja tene viSayavibhAga vinizcita karI, te te kriyAne ceAgya kALe tenA Asevanasamaye tathAprakAre upayegapUrvaka zaktianusAra te te kriyA karavI, te tathAkriyA che. jevA prakAre je je kALe je je kriyA karavAnuM zAstramAM kahyuM che, te te prakAre te te kALe te te kriyA tathAprakAre upayAgapUrvaka karavI te tathAkriyA che. A kriyAnuM pratyeAjana zuM che ? te mATe dRSTAMta kahyuM-- 'na sauyajJAnamAtrAvAogya yiopayoceya tata|' auSadhanA jJAnamAtrathI AreAgya nathI thatuM, paNa auSadha jANIne tenuM sevana kare teA ja rAga maTe che; cikitsAkriyAmAM upayogI thavuM-upayukta thavuM eTaluM ja te jJAnanuM prayAjana che. tema kriyAnuM svarUpa mAtra jANyAthI kalyANa kArya saratuM nathI, paNa tathArUpa jJAna anusAra kriyA karyAthI ja AtmaArAgya thAya che. tyAre prazna thaze ke jJAna zuM nirarthaka che? nA, nirarthIka nahi, paNa parama sAka che. jJAna paNa kriyAmAM upayogI-upayukta che. yAdacchikI svaccha dakriyA prazasta nathI, na caiva cAcchiI rAta. kAraNa ke tevI svaccha dakriyAthI pratyapAyanA saMbhava che, 'pratyAyasaMmavAt' lAbhane badale ulaTo hAni thavAnA saMbhava che. mATe jJAnapUrvikA ja jJAnapUva ka kriyA: auSadhajJAnanuM dRSTAMta 55 pannA---ca-ityAdi. 3TMsya-uktanA, vacanathI iSTa caityavandanAdinA. tene ja viziSTa kare che-vijJAtattva-vijJAtanA, vacanAnusAra ja vinizcita viSayavibhAgavALAnA, tattAyoginaHte te kAlayeAginA, te te citrarUpa kALathI tadavasara lakSaNa kALathI saMbaMdhavatanA. Ama vizeSaNa kahyuM; kriyAne vizeSita karatAM kahyuM-sAsevanasamaye -tenA uktanA karaNakALe, tathopayonapUrve-AsevyamAnane anurUpa upayAga pUrvahetu jyAM che te tathA-upayogapU hoya che. rAntitaH-zaktithI, svannatine apekSIne, tenA anatikramathI paNa, tathAtriya-tathAkriyA, ukata anurUpa prakAravAnuM vyApAra. zaMkA-ukta kriyAthI zuM? vyAkhyAnanA phalazruta ukta jJAna thakI ja ISTasiddhinA saMbhavane lIdhe,ema AzakAne kahyuM-na-na ja, auSadhajJAnamAtrAt-auSadhanA jJAna mAtrathI, kriyArahita kaivala auSadha jJAnathI, Aroo-ArAgya, rAgAbhAva. kayA kAraNathI ? tA ke yioco caitrata-kriyApayegI ja te:che, kAraNa ke cikitsAlakSaNa kriyAmAM upayukta thAya che, upakAra kare che, tIlavALuM je che te tathA-- kriyApayogi ja che, na ArAgyaupayAgavata paNa ema 'eva'kAranA atha che. te te-, auSadha jJAnamAtra, kriyAne ja AreAgyaupayAga che mATe. tyAre kriyA ja upAya che, nahi ke jJAna, ema AzaMkIne kahyuM-'na caiyama cAri. na - na ja, c-A, vandanAdi kriyA yAdazI tAddazI--jevI tevI yathA tathA jema tema karelI, rAstA-zasta, TisAdhikA mata. kiMtu jJAnapUrvikAja zastra hAya che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vyAkhyA ane sapta vyAkhyAMga kiyA prazasta che. jJAnanuM sthAna prathama ne kriyAnuM sthAna pachI che. "paDhamaM jAuM to cA " paheluM jJAna ane pachI dayA' e sUtrane phalitArtha e ja che. jJAna ne kiyAnA yathAyogya sahakArathI ja ISTaphalasiddhi hoya che. " dhanya dhanya te jIva, prabhu pada vaMdI ho je dezanA suNe; jJAna kriyA kare zuddha, anubhava ge he nija sAdhakapaNe." -zrI devacaMdrajI. kAraNa ke "jJAna-kiyAnA samanvayathI ja mekSa che." "jJAnabiyAkhyAM mokSa." jJAnathI jevuM AtmasvarUpa jANyuM, tevuM AcaraNamAM-vartanamAM mUkavAnI prakiyA te kiyA. jJAna ane kiyA e bane eka rathanA be caka jevA che, emAMnuM eka paNa jJAna-kriyAne caka na hoya te dharmaratha cAle ja nahiM. jJAna vinAnI kriyA samanvaya AMdhaLI che ne kriyA vinAnuM jJAna pAMgaLuM che. dAvAnala lAge hoya tyAM dekhatAM chatAM pAMgaLe naSTa thAya ne deDatAM chatAM AMdhaLe naSTa thAya; paNa pAMgaLAne khAMdhe besADI AMdhaLo je tenA sUcana mujaba cAle, bane sahakAra karI samanvaya sAdhe te banne bacI jAya. tema bhava-dAvAnalamAMthI bacavA mATe sAdhake jJAna ane tadanusArI kiyA e bannene yathAyogya samanvaya sAdhave joIe. atre jJAnanuM sthAna prathama ane kriyAnuM sthAna pachI mUkyuM te ema sUcave che ke kriyA jJAnane anukUla-anusaratI tAttvika samajaNavALI hovI joIe. eTalA mATe ja kriyAnuM "anuSThAna' evuM nAma prasiddha che. arthAt dehAdi paravastuthI AtmA bhinna che evuM je jJAna thayuM, tene anurUpapaNe-chAje ema rAgAdine tyAga karI zuddha AtmAnI siddhi karavA pravartavuM te anuSThAna che. eTale karma Azravane nirodha thaI saMvara-nirjarA thAya, ema sarva AtmasAdhananuM sevana karavuM, e ja paAvazyakAdi sarva anuSThAnanuM ane aSTAMga yegAdi sarva kriyAnuM eka mAtra prayojana che. ane tathA prakAre zuddha AtmasvarUpanA niraMtara lakSyapUrvaka-AtmAnA jJAnaupayogapUrvaka kriyA karavAmAM Ave te ja tathAkiyA che. ane eTalA mATe ja "jema rAdhAvedha sAdhAnArA bANAvaLIne lakSa rAdhAnI (pUtaLInI) kIkI para ja heya, tema ArAdhaka puruSa satata Atmasiddhine ja lakSa rAkhI sarva ArAdhanA kare, sarva AtmasAdhana seve, te te avazya karavA egya paDAvasyakAdi kriyAmAM AmepagapaNe UMDA utarI tene adhyAtmarasa cAkhe. jemake-sAmAyikanI pratijJA letAM te samabhAvamAM sthiti kare, pratyAkhyAna karatAM parabhAva paccakhe, svAdhyAya karatAM AtmabhAvamAM va, caturvizatistava karatAM prabhune sahajAnmasvarUpa bhAva ciMtave, sadguruvaMdana karatAM temanuM AtmArAmIpaNuM bhAve, pratikramaNa karatAM svarUpatikrama daSanI kSamA yAcI svarUpasthAnamAM prati-pAchuM kamaNagamana kare, ane kAryotsarga karatAM dehAtIta dazAne anubhava abhyAsa kare, Ama sarva kriyA te ArAdhaka puruSa, tathA prakArane Atmapaga rAkhI adhyAtmapariNatirUpa bhAvakriyAnA anusaMdhAnapUrvaka kare;" ( ane Ama tathA kriyA karI AtmArtha sAdhe ). zrI prajJAvabodha mokSamALA pATha 28 (svaracita). Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnakriyAno samanvaya : a5bhavatA sAtamuM vyAkhyAMga pa7 alpabhavatA e sAtamuM vyAkhyAMga darzAve che - tathA alpabhavatA vyAkhyA pradIrghatarasaMsAriNa statvajJAnAyogAt / tatrAlpaH-pudgalaparAva dArato bhava:saMsAro yasya tadbhAvaH alpbhvtaa| na hi dIrghadaurgatyabhAk cintaamnnirtnaadhaaptihetuH| evameva nAnekapudgalaparAvartabhAjo vyAkhyAGgamiti smysaarvidH|| ataH sAkalyata eteSAM vyAkhyAsiddhiH, tasyAH samyagrajJAna hetutvAditi sUkSmadhiyAss. locanIyametat // 22 artha:-(7) tathA alpabhavatA-vyAkhyAMga che,-pradIrghatara (ati ati dIrgha) saMsArIne tatvajJAnane aga che mATe temAM alpa eTale pudgalaparAvathI nikaTavartI bhava-saMsAra jene che teno bhAva te a5bhavatA. kharekhara ! dIrghadaugayabhAgI (dAridrabhAgI) cintAmaNiratnaprAptine hetu nathI. emaja anekapudagalaparAvartabhAgIo vyAkhyAMga nathI, ema samayasAravido kahe che. ethI karIne enA (A sapta vyAkhyAaMgenA) sAkalyathI (sakalapaNAthI-saMpUrNa paNathI) vyAkhyAsiddhi che,-tenuM vyAkhyAnuM) samyAnahetupaNuM che mATe, ema A sUkSma buddhithI AlocavA yogya che. vivecana caramAvarta ho carama karaNa tathA re, bhava pariNati paripAka; deSa TaLe ne daSTi khUle bhalI re, prApati pravacana vAka....saMbhava." zrI AnaMdaghanajI A badhA vyAkhyAaMge kahyA te paNa kAryakArI phaLavAnuM kyAre bane? ke je jIva laghukamI alpasaMsArI hoya te ja; eTalA mATe alpabhavatAne sAtamuM vyAkhyAMga kahyuM, kAraNa ke ati dIrghatara saMsArIne tatvajJAnane vega saMbhavato dIrgha dogatyabhAgIne nathI. pudgalaparAvartathI paNa kaMIka nyUna jene saMsAra zeSa hoya, cintAmaNi ratnanI evA caramapudgalAvartavatI * jIvanI ja alpabhavatA che. prApti heya nahi" "nA rIdhImAcintAmaNiratnAvatidetu: -dIrghadatya bhAgI lAMbA vakhatanA dAridyanuM bhAjana rahevAne che e daridrI tti--"ritAmaNiratnAvatidetuti"--fvattAmaNi -cintAmaNi e ja ratnamaNi jAtimAM pradhAnapaNAne lIdhe te cintAmaNiratna, vA pRthar cintAmaNi ane ratna tatha yA tayo-tene vA te bannene, avAjItatu-avApti hetu -abhAgya che eTalA mATe. * caramapugalaparAvartAvatI jIvanuM A lakSaNa kahyuM che - guNipu rAcattama guNavatyu ! yaucityAre ja sarvaraivAriphoSataH !"--zrI gadaSTisamuccaya (arthAta) duHkhiAo pratye atyaMta dayA, ane guNavaMto pratye aSa, ane sarvatra ja avizeSathI aucitya pramANe sevana A chellA pudagalAvartAnuM lakSaNa che. (eTale A guNa jenAmAM hoya te ja vyAkhyAaMga che.). Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 lalitavistarA : caityavadanavidhi-praNipAtadahaka suvAvatAra cintAmaNi ratnanI prAptine yogya hoya nahiM. ema aneka pudgalaparAvarta saMsAra jene zeSa che, jene haju ghaNuM ghaNuM lAMbuM bhavabhramaNa bAkI che, te dIrgha saMsArIo paNa A acinya cintAmaNisamA cityavandananI prAptine hoya nahiM, eTale teo paNa vyAkhyAaMga nathI, ema zAstranA rahasyajJAtAo kahe che. te aparAdhI che je tujathI dUra ke, bhUri bhramaNa duHkhanA dhaNI; te mATe he tuja sevA raMga ke, heje e IcchA ghaNI." -zrI devacandrajI Ama A vyAkhyAna sapta aMga kahyA, tenA sAkalyathI-te sakalanA milanathI ja vyAkhyAsiddhi che, kAraNa ke A vyAkhyA che te samyagUjJAnane hetu che. ItyAdi A sUkSma buddhithI vivekI vAMcake vizeSe vicAraNIya che. marudharameM he surataru luMba ke, sAgarameM pravahaNa same; bhava bhamatAM he bhavijana AdhAra ke, prabhu darizaNa sukha anupamo." - zrI devacaMdrajI caityavandanavidhi ane praNipAtadaDaka sUtrAvatAra have parama saMvagaraMgI bhAvitAtmA AcArya haribhadrajI atre cintAmaNi ane kalpadrumathI adhika mahimAvALA cayavandanane uttama bhaktibhAvanirbhara dravya-bhAva vidhi suMdara hRdayaMgama zabdomAM pradarzita karI sUtrAvatAra kare che- iha praNipAtadaNDakapUrvakaM caityavandana miti sa evAdI vyaakhyaayte| tatra cAya vidhi: iha sAdhuH zrAvako vA caityagRhAdAvekAntaprayata: parityaktAnyakarttavyaH pradIrghataratadbhAvagamanena yathAsambhavaM bhuvanaguroH sampAditapUjopacAraH, tataH sakalasatvAnapAyinI bhuvaM nirIkSya paramagurupraNItena vidhinA pramRjya ca kSitinihitajAnukaratalA, pravarddhamAnAtitIvratarazubhapariNAmo bhattyatizayAt mudazruparipUrNalocano romaanycaazcitay, mithyAtvajalanilayAnekakugrAhanakracakrAkule bhavAbdhAvanityatvAcAyuSo'tidurlabhamidaM sakalakalyANaikakAraNaM cAdhaHkRtacintAmaNikalpadrumopamaM bhagavatpAdavandanaM kathaJcidavAptaM na cAtaH paraM kRtyamastIti anenAtmAnaM kRtArthamabhinyamAno, bhuvanagurau vinivezitanayanamAnaso, aticArabhIrutayA samyagaskhalitAdiguNasampadupetaM tadarthAnusmaraNagarbhameva praNipAtadaNDakasUtraM paThati / 23 taccedam Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavadanane pUrvavidhi-dravyathI ane bhAvathI 59 artha--ahIM praNipAta kapUrvaka caityavandana che, eTalA mATe tenI ja AdimAM vyAkhyA karavAmAM Ave che. ane temAM vidhi A che- ahIM sAdhu vA zrAvaka - 1. cityagrahAdimAM ekAMta prayata thaI, anya kartavya parityakta karI, pradIrghatara tadubhAvagamanathI yathAsaMbhava bhuvanagunI pUjopacAra saMpAdita karI, 2. pachI sakalasarvoanAvinI (kaI paNa prANune bAdhA nahiM upajAvanArI) bhUmi nirakhIne ane parama gurue praNIta karela vidhithI pramAIne, pRthvI para jAnu (gaThaNa) ane karatAla sthApana karI, 3. pravardhamAna thatA ati tIvratara zubha pariNAme, bhaktiatizaya thakI harSAzruthI paripUrNa lacane, romAMcita dehe, 4. mithyAtva jala nilayavALA aneka kugraha nakacakathI Akula bhavAbdhine viSe ane AyuSmA anityapaNAne lIdhe A ati dulabha, ane sakala kalyANanuM eka kAraNa, evuM cintAmaNi-kalapakumanI upamAne adhakRta karatuM bhagavatapAdavandana keme karIne mAMDamAMDa prApta thayuM che, ane AnAthI para kRtya che nahi,-ema AnA vaDe AtmAne kRtArtha abhimA na sate, bhuvanagumAM nayana-mAnasa vinizita (sthApita karI, 5. aticArabhIratAthI samyapha akhkhalita Adi guNasaMpatathI yuktapaNe, tenA arthanA anusmaraNa paNe ja, praNipAtaSThaka sUtra paThe che. ane te A che - vivecana dravya bhAva zuci aMga dharIne, harakhe dehare jaIe dahatiga paNa ahigama sAcavatAM, IkamanA dhuri thaI e re. suvidhi jinesara pAya namIne, zubha karaNa ema kIje re."--zrI AnaMdaghanajI atre yavandananI pUrvataiyArIrUpa pUrvavidhi dravyathI ane bhAvathI bane prakArathI pradarzita karyo che. caityavadana karatAM pUrve praNipAtadaNDaka sUtra (namutthaNuM) 5DhavuM joIe, eTalA mATe tenI ja AdimAM vyAkhyA karI che, ane te praNipAtadaDaka sUtra paThatAM pahelAM paNa kevA pUrvavidhithI bhAvavRddhi karavI joIe te paNa sAgapAMga kramathI darzAvyuM che - A adbhaktimaya caityavandana karavA Icchate sAdhu vA zrAvaka hoya, te- (1) prathama te caityagRhAdimAM " bacata -ekAMta prayata thaI eka mAtra A cityavandana bhaktikRtyamAM prayatnavaMta-samudyata thaI, eka emAM ja upayoga jeDI, bIjuM badhuM kartavya sarvathA cheDI, "prIta tamAmane '-pradIrghatara tadbhAvagamanathI yathAsaMbhava Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA : caityavandanavidhi-praNipAtadaDaka vAvatAra bhuvanagurune pUjopacAra saMpAdita kare-pathArama munamune satpavitapUjJopavAra." yathAsaMbhava'-sAdhune vA zrAvakane jene je saMbhavate hoya te pUje pacAra Acare; sAdhu puSpapUjAdi dravyapUjA na kare, paNa stotrapUjAdi bhAvapUjA te kare ja, ane zrAvaka dravya-bhAva ane pUjA kare. ane te paNa kevI rIte kare ? "pradIrghatara tabhAvagamanathI" kare, arthAt jhaTapaTa prastuta bhaktikRtya ATopI levAnI aNaghaTatI utAvaLa ke dehAdeDa nahiM karatAM, ke veTha nahi kADhatAM, atyaMta zAMtithI-svasthatAthI heThA mane, pradIrghatara'-atiati dIrgha-lAMbA "tabhAvagamanathI "--bhaktikriyAnA aMgabhUta te te bhAvamAM bhaktitanmayapaNe gamanathI-pariNamanathI kare, ane te te dravyanA 9 AlaMbanathI paNa bhAvanuM ArohaNa karate jAya. jemake pUrNa kalaza zuci udakanI dhArA, jinavara aMge nAme Atama nirmala bhAva karaMtAM, vadhate zubha pariNAme. samakita bIja nija Atma ApatA, kaLaza pANI miSe bhaktijala siMcatA"..-zrI devacaMdrajI kRta snAtra pUjA. "pUjA ne pariNAma dau, kara caMdanakI rIti, zItalatA ne sugaMdhatA, jiNe bhAMje bhavabhIti. eNI pare dhUpa pUjA karI, jina AgaLa zubha bhAva; TALI vibhAvanI pariNati, dUra kare parabhAva. Ise rUpa nihArata ghaTamAM, tarata karma jaMjIra re; jina uttama pada pUja lahata bhavi, nija AtamaguNa dhIra re. nija guNa riddhi tibhAve thaI grahaNa karatAM parabhAve; prabhu guNa gyAna dhyAnamAM rahetAM, hevata AvirabhA re." -zrI khimAvijayajI kRta aSTaprakArI pUjA ItyAdi prakAre tabhAvagamanathI bhaktitanmayapaNe yathAsaMbhava pUje pacAra karI, (2) kaI paNa jIvane kaMIpaNa apAya-hAni-bAdhA na upajAve evI "sakalasatva anapAyinI" zuddha bhUmi nirakhIne ane parama gurue praNIta karela vidhithI pramAIne, bhUmi para jAnu-goThaNa ane karatala-bane hatheLI sthApana karI, * * jalapUjAdi aSTaprakArI pUjA aMge apUrva bhAvaghaTanA karatAM parama bhAvitAtmA bhaktaziromaNi mahAmunIzvara zrI padmanaMdi AcAryajI padmanaMdipaMcaviMzatikA antargata pUjASTakamAM vade che ke - "jAtirjarAmaraNa mityanalatrayasya, jIvAzritasya bahutApakRto yathAvat / vidhyApanAya jinapAdayugAgrabhUmau, dhArAtrayaM pravaravArikRtaM kSipAmi // ucceHphalAya paramAmRtasaMjJakAya, nAnAphalai jinapatiM paripUjayAmi / tamavi sTAra sTAra re, mora tattara jAta pa rA: "--ItyAdi, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cityavadanane pUrvavidhi, dravyathI ane bhAvathI (3) pravardhamAna-prakRSNapaNe vardhamAna thatA-caDhatA jatA ati ati tIvra zubha pariNAme, bhaktiatizayathakI (Excessive devotion) harSAzruthI paripUrNa-chalakAtA lecane, jyAM romAMca ulase che-ruMvADA ubhA thAya che evA romAMcita dehe, (4) "fmadhyAravananidrayAne nava mAdhau-mithyAtva jala nilayavALA, aneka kuzAhanakacakrathI Akula bhavAbdhine viSe ane AyunA anityapaNane lIdhe A ati durlabha, arthAt "mithyAtvajalanilaya -mithyAtva-jala jenuM nilaya-nivAsasthAna che, athavA mithyAtvajalamAM nilaya-nitAnta laya pAmI-lapAIne je rahyA che evA kugrAhaasatraharUpa nakracakathI-moTA magaramacchanA samUhathI Akula-khIcakhIca bharelA athavA Atura-duHkhI saMsArarUpa samudrane viSe, temaja DAbhanI aNI para rahelA jhAkaLabindu jevA AyuSyanA anityapaNAne lIdhe parama durlabha evuM A sakala kalyANanuM eka-advitIya kAraNa " raja pa cintAmaNikalpadrumanI upamAne adhakRta karatuM-nIce pADatuM-heThe pADatuM "sadhakRtavikatAmalipakumopama', A bhagavatpAdavandana keme karIne (Somehow) mAMDamAMDa prApta thayuM che, ane AnAthI-A bhagavatpAdavandanathI para kRtya che nahiM "T vAta ja camata ema Ane vaDe AtmAne kRtArtha-kRtakRtya abhimAnate. sate, huM dhanya chuM-kRtapuNya-kRtArtha chuM ema sAtvika harSathI prazasta Atmagaurava mAna sate, bhuvanagurumAM nayana-mAnasa vinizita karI--cakSu ane manane tyAMthI khase nahiM evI rIte ekITase ane ekITase vizeSa karIne nitAMtapaNe sthApita karI, (5) "aticArabhIratAthI samyaka-praNipAtadaNDaka sUtra paDe che. arthAta rakhene kaI aticAra na lAgI jAya evI bIkathI- bhIrutAthI takedArI rAkhIne-upayoga jAgRti rAkhIne, alita Adi sUtroccAraNa deSa na AvI jAya ema samyaphapaNe yathAvapaNe akhalita Adi sUtroccAraNa guNasaMpanthI yuktapaNe, ane tenA sUtranA arthanuM aMtamAM anusmaraNa-anukame smaraNe thayA karatuM hoya ema arthAnusmaraNagarbha paNe ja A vakSyamANa kahevAmAM AvatuM praNipAtadaDaka sUra paDe che. ane te sUtra A che - Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNipAtadaNDaka sUtra namo'tthu NaM arahatANaM 1, bhagavaMtANaM 2; AigarANaM 3, titthayarANaM 4, sayaMsaMbuddhANaM 5; purisuttamANaM 6, purisasIhANaM 7, purisavarapuMDarIyANaM 8. purisavaragaMdhahatthINaM 9; loguttamANaM 10, loganAhANaM 11, logahiyANaM 12, logapaIvANaM 13, logapajjoagarANaM 14; abhayadayANaM 15, cakkhudayANaM 16, maggadayANaM 17, saraNadayANaM 18, bohidayANaM 19; dhammadayANaM 20, dhammadesayANaM 2 1, dhammanAyagANaM 22, dhammasArahINaM 23, dhammavaracAuraMtacakavaTTINaM 24; appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTchaumANaM 25; jiNANaM jAvayANaM 26, tiNNANaM tArayANaM 27, buddhANaM bohayANaM 28, muttANaM moyagANaM 29; savaNNUNaM savvadarisINaM 30, sivamayalamaruamaNaMtamakkhayamabAbAhamapuNarAvittisidigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM 31, Namo jiNANaM jiabhayANaM 32 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNipAtadaNDaka sUtra (1) namaskAra ane ! 1, bhagavaMtone ra; (2) Adikane 3, tIrthakarane , svayaMsaMbuddhone pa; (3) puruSottamane, puruSasihone7, puruSavarapuMDarIkoneTa, puruSavaragandhahastIone 9; (4) lakattamone 10, lokanAthane 11,lokahitone 12, lokapradIpane 13, lokapradyotakarene 14; (5) abhayadAtAone 15, cakSudAtAone 16, mAdA tAone17,zaraNudAtAone 18,bedhidAtAone19; (6) dharmadAtAonera- dharmadezakenera 1,dharmanAyakone rara, dharmasArathione23,dharmavaracAturaMtacakravartIonera; (7) apratihatavarajJAnadarzanadhare vyAvRttachone 25; (8) jinone jApakane ra4, tane tArakane ra7, buddhone bodhakane 28, muktone macakone; 29; (9) sarvane sarvadardIone 30, ziva acala araja anaMta akSaya avyAbAdha apunarAvRtti siddhigati nAmadheya sthAna saMprAptone 31, . namaskAra he jinone jitabhane! 32. For Private & Personal use only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6) A sUtranA batrIza (vA tetrIza) AlApakanuM nava vibhAgamAM vargIkaraNa iha dvAtriMzadAlApakAH, trayastriMzadityanye 'viyadRchaumANamityanena saha / iha ca AdyAlApakadvayena stotavyasampaduktA, yato'rhatAmeva bhagavatAM stotavye samayaM nivndhnN| tadanyaistu tribhiH stotavyasampada eva pradhAnA sAdhAraNAsAdhAraNarUpA hetusampat , yata AdikaraNazIlA eva tIrthakaratvena svayaMsambodhitAzcaite bhavanti / tadaparaistu caturbhiH stotavyampada evAsAdhAraNarUpA hetusampat , puruSottamAnAmeva siMhapuNDarIkagandhahastidharmabhAktvena tdbhaavopptteH| tadanyaistu paJcabhiH stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampat , lokottamatvalokanAyakatvalokahitatvalokapadIpatvalokapradyotakaratvAnAM parArthatvAt / tadaparaistu paJcabhirasyA evopayogasampado hetusampat , abhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnaiH parArthasiddheH / tadanyaistu paJcabhiH stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampat , dharmadatvadharmadezakatvadharmanAyakatvadharmasArathitvadharmavaracAturantacakravartitvebhyastadvizeSopayogAt / tadanyadvayena tu stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampat , apratihatavarajJAnadarzanadharA vyAvRttachadmAnazcArhanto bhagavanta iti hetoH| tadaparaizcaturbhirAtmatulyaparaphaLakartRtvasampat jinajApakatvatIrNatArakatvabuddhabodhakatvamuktamocakatvAnAmevaMprakAratvAt / ___ tadanyaistu tribhiH pradhAnaguNApArakSayapradhAnaphalAptyabhayasampaduktA, sarvajJasarvadarzinAmeva zivAcalAdisthAnasammAptau jitabhayatvopapatte // 24 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM batrIza (32) AlApake che, tetrIza (33) che ema bIjAo kahe che-vikra ma" enI sAthe. ane ahIM- 1, Adya be AlApakathI svaitavyasaMpada kahI-kAraNa ke ahaMta bhagavaMtanA ja stotavyamAM samagra nibandhana che. 2. tenAthI anya evA traNathI stotavyasaMpadanI ja pradhAna evI sAdhAraNa asAdhAraNarUpa hetusaMpa kahI-kAraNa ke AdikaraNazIla ja evA eo tIrthakarapaNathI svayaMsaMbadhita hoya che. 3. tenAthI apara cArathI svaitavyasaMpadanI ja asAdhAraNa rUpa hetusaMpa kahI-puruSottamane ja siMha-purarIka-gandhahastIdharmabhAgIpaNAe karIne taddabhAvanI upapattine lIdhe. 4. tenAthI anya pAMcathI stotavyasaMpadanI ja sAmAnyathI upagasaMpada kahI-lekattamatva, lokanAthatva, lokahitatva, lokapradIpatva, lekapradyotakaratvanA parArthapaNAne lIdhe. 5. tenAthI apara pAMcathI A ja upayogasaMpanI hetusaMpad kahI,-abhayadAna, cakSuna, mArgadAna, zaraNudAna, badhidAna vaDe parArthasiddhine lIdhe. 6tenAthI anya pAMcathI svaitavyasaMpadanI ja vizeSathI upayogasaMpad kahI,-dharmadatva, dharmadezakatva, dharmanAyakatva, dharmasArathitva, dharmavaracAturantacakravartitva thakI tenA vizeSa upayogane lIdhe. 7. tenAthI anya kayathI tetavyasaMpadanI ja sakAraNa svarUpa saMpada kahI-apratihatavarajJAnadarzanadhara ane vyAvRttacha% evo ahaMta bhagavaMta che evA hetune lIdhe. 8. tenAthI apara cArathI Atmatulya paraphalakatRtva saMpa6 kahI,-jina-jApakatva, tIrNa-tArakatva, buddha-bedhakatva, muktamecakatvanA evaM prakArapaNAne lIdhe, 9. tenAthI anya traNathI pradhAnaguNaaparikSaya thakI pradhAna phala Apti vaDe abhayasaMpada kahI,-sarvajJa sarvadazione ja zivaacalAdi sthAna saMprApta sate jitabhayapaNAnI upapattine (ghaTamApaNAne) lIdhe.* : - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistara: praNipAtasUtranuM nava vibhAgamAM abhuta vagIkaraNa vivecana nirmaLa tatvaci thaI re...mana. karajo jinapati bhakti re....bhavi. devacaMdra pada pAmaze re....mana. parama mahedaya yukti re.....bhavi. "--zrI, devacaMdrajI atre A caityavadana sUtrAntargata A praNipAtadaDakanI tavasaMkalanA kevI adbhuta che, tenuM svaprajJAthI parama addabhuta mailika saMzodhana (Original Research) karI, ane tenA padanuM nava vibhAgamAM suyuktiyukta parama buddhigamya (Most Intelligent) vagIkaraNa (Classification) darzAvI, prajJAnidhAna zrI haribhadrasUrijIe pitAnA prajJAtizaya paricaya karAvyuM che-je kaI paNa sahadayane A mahAmati mahAtmAnI apUrva tattvadaSTi pratye sAnaMdAzcarya bahumAna pragaTAve che. atre 32 AlAvA che ane bIjAnA mate "vyAvRttachanna" e AlA jUdo gaNatAM 33 AlAvA che. tenI saMkalanA A prakAreH (1) prathama be AlAvA-ahaMta ane bhagavaMta e svaitavyanI-stuti karavA gyanI saMpad (bhAvalI -bhAvaaizvarya) dAkhave che. A mULa svaitavya sate ja temAM bIjI badhI saMpadAonuM nibandhana ghaTe che. Ama AnA para ja badhI dhAmadhUmahAIA oNtavyasaMpadu kendrasthAne (Central) che. (2) eTale pachI A staMtavyasaMpadunuM pradhAna sAdhAraNa kAraNa zuM? asAdhAraNa kAraNa zuM? e darzAvyuM che. (3) pachI A staMtavya. saMpanne bIjA ne-kone zuM upayoga? zuM upakAra? e darzAvavA sAmAnyathI upaegasaMpa ane tenuM kAraNa, tathA vizeSathI upayogasaMpaduM e kathana karyuM che. (4) AvA parama upakArI ahaMta bhagavaMtanI svarUpa saMpaduM zI che ne zA kAraNe che te darzAvI, A prabhu bIjAone paNa Atmatulya phala ApanArA che, ema tene mahAmahimA pragaTa karyo che. (5) ane chevaTe ziva-acalAdi sthAna pAmelA eo abhayasaMpane prApta che e darzAvyuM che. e badhI saMkalanA atre vistArathI nirUpaNa karI che. A samastane-A vivecake jelI A graMthanA sArasarvasvarUpa-hRdayarUpa khAsa AkRti je A graMthanA prAraMbhamAM mUkelI che te parathI-sujJa vAcakane sugamapaNe khyAla Avaze. f-AdhArAsapArati -sarva jIvonI sAthe sAdhAraNa evuM sAhityaM - Adikaratva che. -mekSa apekSAe, gA --bhavamAM-sarva jIvanuM janmAdikaraNazIlapaNuM che mATe. tIrthaMkararAvayaMsarvo--tIrthaMkarapaNuM ane svayaMsaMdha asAdhAraNa e be ahane ja hoya che.tte-e -ahaMnta bhagavanta. pradhAna guorrfkSaNapradhAnama wTuti' pradhAnayLo-pradhAna guNanA- sarvatta sarvadarzitvanA, aparikSA -aparikSayathI, avyAvRttithI, kAra-pradhAna evA, zivAjAfjasthAna-ziva-acalAdi sthAnanI, mAta-AptimAM, lAbha sate, madha-abhayasammadajitabhayatvarUpA, 3 -kahI che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJAnidhi haribhadrajInu adbhuta maulika sa'zAdhana 17 atre zakA thavI sa'bhave che ke ekasvabhAvI vastumAM anekasvabhAvI A sneAtavyasa pad Adi citra sad prema dhare ? jo dhaTe teA upacAravRttithI ghaTe, mukhyapaNe nahi', evI zaMkAne nirasta karatAM kahe che iyaM ca citrA sampat anantadharmAtmake vastuni mukhye mukhyavRttyA, stavapravRttizcaivaM prekSApUrvakAriNAmiti saMdarzanArthamevamupanyAso'sya sUtrasya stotavyanimittopalabdhau tannimittAdyanveSaNayogAd // 25 || kRti prastAvanA || artha :----ane A citrasad ana MtadharmAMtmaka evI mukhya vastumAM mukhyavRttithI che, ane ema stavapravRtti prekSApUkArIonI hAya che, evA sadanAthe A sUtranA evA prakAre upanyAsa che,----stAtavya nimittanI upalabdhi sate, tenA nimittADhinA anveSaNa yogane lIdhe 25 // iti prastAvanA | 6 ItyAdika ahu bhaMga arijakArI citra vivecana tribhaMgI, camatakAra citta detI OM; vicitrA, Ana Mdadhana padma letI re. zrI AnaMdaghanajI. uparamAM je A stAtanya Adi citra-nAnA prakAranI sa Mpa vI karaNa karIne darzAvI, te kAMI upacirata nathI, paNa 'ana'tadharmAtmaka evI mukhya vastumAM mukhya vRttithI' che. anaMtadhAMtamaye vastuni mulye muththarlRyA. arthAt vastu che te paramAMthI jenuM astitva che evI paramA sat che; ane A vastu anatadharmAtmaka che, eka vastumAM anaMta dhama rahyA che evI che; eTale AvI anaMtadharmAtmaka paramA sat mukhya vastumAM A je nAnA prakAranI saMpa6 kahI te mukhyavRttithI che, paramA satyaNe nirupacaritapaNe che. ane ema evA prakAre paramA sat nirupacarita mukhyavRttithI ja prekSApUrva kArIonI- prakRSTapaNe joI vicArI pravarttanArA satpuruSonI stavapravRtti che, enA saMdarzanArthe samyagdarzanAthe A prastuta sUtrane evA prakAre stAtanyasaMpad Adi vibhAgathI upanyAsa che. kAraNake OAtavya nimittanI upalabdhi sate, tenA nimittAdinA anveSaNa cega ' jJA--vAru, vastunA ekasvabhAvAdhInapaNAne lIdhe aneka svabhAvAkSepikA stUtabhyasamprad Adika citra saMpad ekatra kema ? jo hAya teA upacAravRttithI hAya ema AzaMkIne kahyuM--zya ca citretyAdi. ' stotanimittopAviti--te|tavya nimittanI upalabdhi sate. strotavyAH-stAtavya, stavA, antA, ta va nimitte--te ja nimitta, ka kArakapaNAne lIdhe stavakriyAnA hetu, to papau--tenI upalabdhi-jJAna sate, 'nimittAthavaipayoga viti'tenA nimittAdinA anveSaNu yegane lIdhe. tasya--tenu, zvetavyarUpa akSaNa nimittanu, nimitte--nimitta, AdikaravAdi Ari--Adi zabdathI upayAgAdine saMgraha che, tastha--tenA, anveSaLAt--anveSaNathakI, baTanathI, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara:(1) "moca: 58 vyAkhyAna hoya che mATe. arthAt stotavya-stuti karavA gya-stavAha evA ahatarUpa nimittanI upalabdhi sate, te tetavya arvalakSaNa nimittanuM paNa nimitta kAraNa zuM che? tene upaga zuM che? ItyAdi prakAre tenA tattvaaveSaNane-saMzodhanane vega ghaTe che. "syAvAdI vastu kahIe, tasu dharma anaMta lahIje."--zrI devacaMdrajI. "sanattadharmAstaravuM rAtI pracArama:.. anekAntamayI mUrti nityameva prakAzatAm // " -zrI amRtacaMdrAcAryajIkRta samayasAra kaLaza // iti maharSizrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsujAtena cidahemavizodhinITIkAbhidhAnavivecanena savistaraM vivecitAyAM lalitavistarAyAM prastAvanA / / = = = ===== Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhikAra H stotavya saMpan 1. a ta A sUtranuM pratyeAjanaH dula`bha bhAvanamaskAra Ama khIjAdhAnathI sAdhya che ema jaNAvavA mATe che, e darzAve che-- ?-- namo'stvadbhyaH ityatrAstu bhavatvityAdau prArthanopanyAsena durApo bhAvanamaskAraH, tattvadharmatvAt, ata itthaM bIjAdhAna sAdhya iti jJApanArthe // 264 artha :--temAM-- namo'vadUtamya:-namaskAra he| . ahutAne ! emAM astu-mavatu hA! ityAdimAM prArthanAnA upanyAsathI durASa (du`bha) evA bhAvanamaskAra che,--tattvadharma paNAne lIdhe; A thakI Ama bIjAdhAna vaDe sAdhya che ema sApanAthe 26 * vivecana "caMdraprazna mukhacaMda re sakhI ! dekhaNa de, upazama rasanA kada re sakhI, seve suranara IMdu re sakhI. gata kalimala du:kha darda re sakhI." zrI AnaMdaghanajI X uparamAM praNipAtadaNDaka sUtranA 32 AlApakanuM je nava vibhAgamAM vargIkaraNa karyuM, te eka eka vibhAganuM have anukrame vyAkhyAna karAya che. te te vibhAganuM vaktavya vistRta hAI te te vibhAga atra viSayanI vizadatA ane vAMcakanI sugamatAthe prathama adhikAra-dvitIya adhikAra I. zI heThaLa nava prakaraNAmAM ( Chapters ) vibhakta karela che. --bhagavAnadAsa atre pAritrAkanA prAraMbhe mathALe mUkelA aMka te te adhikAra aMtargIta gadyasUtreAne navA khAsa a' samajavA ane pAritrAnA aMte mathALe ApelA aMka A graMthanA samagra gadyasUtrone saLaMga aMka ( Serial No.) samajave. eTalI sAmAnya sUcanA satra lakSamAM levI. A vivecake pratyeAjelI A dvividha yeAjanAthI sujJa vAMcakane graMthane viSaya suzrAdgha ane saraLa banaze. temajapratyeka gadyasUtra ane tene lagatuM vivecana pUrNa thAya che tyAM AvuM " cihna mUkela che. -bhagavAnadAsa. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) "namo : pada vyAkhyAna namaskAra ho ahaM tene!" emAM ha" e uparathI prArthanAne upanyAsa-rajuAta karI, "turAI mAvAmasAra: durApa-duSmANya-durlabha e bhAvanamaskAra karyo che. acitya ciMtAmaNi samA A ahaMta bhagavaMtane A bhAvabhAvanamaskAranI namaskAra prApta tha kharekhara ! parama durlabha che. kAraNake dulabhatA AhAra-nidrA-bhaya-mathuna Adi saMjJAne paravaza evA jIvane sUkSama nigadathI mAMDIne deva paryata cAre gatimAM bhramaNa karatAM A bhagavaMtanuM darzana paNa mahAdurlabha thaI paDayuM che. eTale "parapariNati rAgINe, pararasaraMge rakta thayele A abUjha jIva, gamAra gAmaDIA Ayara-bharavADanI jema, A bhavAraNyamAM A bhagavaMtanA darzana vinA anaMtakALa bhamyo che, paNa prabhu maLyA nathI; ne kadAcita maLyA hoya, sAMbhaLyA hoya, pUjyA hoya, dekhyA hoya, paNa cittane viSe bhaktithI dhAraNa karyA nathI, tethI ja A jIva bhavaduHkhanuM pAtra-bhAjana banyA che. kAraNa ke bhAvazUnya kriyAo phelavatI thatI nathI * "camata vicA: titi na mAnyA. Ama anaMtakALanA paribhramaNamAM A bhAvanamaskAra jIvane prApta thaye nathI, eTale ja tenA A paribhramaNaduHkhane aMta AvyA nathI. Ama A bhAvanamaskAra parama durlabha che. suhama nigada na dekhisakhI. bAdara atihi vizeSa re sakhI. paDhavI Au na pekhiye....sakhI. teu vAu na leza re sakhI. caMdraprabha. vanasapati ati ghaNu dIhA...sakhI. dIThe nahiMya dIdAra re sakhI. mi ti caturiMdi jala lIhA....sakhI. gati sanI paNa dhAra re sakhI. caMdra. sura tiri niraya nivAsamAM....sakhI. manuja anAraja sAtha re sakhI. apajatA pratibhAsamAM..........sakhI. catura na caDhiye hAtha re sakhI. caMdra. ema aneka thala jANiye.sakhI. darisaNa viNa jina deva re sakhI. AgamathI mati ANiye.... sakhI. kIje nirmala seva re sakhI. caMdra" zrI. AnaMdaghanajI jagatAraka prabhu vinavuM, vinataDI avadhAra re, tuja darisaNa viNa huM bhame, kALa aMnata apAra re...jaga. Ayara bhaye prabhu navi malyA, mithyA avirati jeDI re. para pariNati rAgIpaNe, pararasaraMge rakta re; paragrAhaka rakSakapaNe, parabhege Asakta re jaga"--zrI. devacaMdrajI jinape bhAva vinA kabU, chUTata nahiM duHkhadAva"zrImad rAjacaMdrajI * "jharafts mati nitits, nUnaM na cetasi mayA vidhRto'si bhaktyA / jAto'smi tena janabAndhava duHkhapAtraM, jamAta ziyA: pratiti na mAphUracA: - zrI kalyANumaMdira tetra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvadharmarUpa bhAvanamaskAranI parama durlabhatA Ane bhAvanakAra zA mATe kahyo? "tattvapatthAta - tattvadharmapaNAne lIdhe. arthAta A bhAvanamaskAra che te tatvadharmarUpa-paramArthadharmarUpa che, AtmAmAM tathA prakArane samyagadarzanAdi bhAvadharma-tattvadharmA-paramArthadharma pragaTavArUpa che. A paramAtmA prabhunuM tattvadharmarUpa jevuM jinasvarUpa che tevuM ja mahArA AtmAnuM nija svarUpa che, ema bhAvanamaskAra Ama bhAvI mahAsuM nijasvarUpa A jinasvarUpathI abheda bhAvane pAmo! bIjAdhAnathI sAthe mane paNa A pragaTa jinasvarUpa prApta thAo ! ItyAdi prakAre rucirU5-bhaktirUpa bhAvathI-AtmabhAvathI namaskAra kare te bhAvanamaskAra che, ane A A rucirUpa bhAva jyAM pragaTe che, tyAM samyagdarzanAdi AtmabhAvanuM pragaTapaNuM hoya che. ane A bhAvanamaskAra "lya vAdhAnasaT:'-Ama "namaskAra ho ahaM tene" evA prakAre prArthanA vaDe bIjAdhAnathI sAdhya hoya che, arthAt evA prArthanArUpa namana prakArathI AtmAmAM dharmabIjanuM AdhArepaNa hoya che. eTale te bIjAdhAna vaDe karIne A bhAvanamaskAra sadhAya che. dharmabIjamAMthI aMkurAdi yAvata phalasiddhi varNavatuM subhASita lepacaka avatAre che- uktaM ca" vidhinoptAdyathA bIjAdakarAAdayaHkramAt / phalasiddhistathA dharmabIjAdapi vidurbudhAH // 1 // vapanaM dharmabIjasya satprazaMsAdi tadgatam / taccintAdyadurAdi syAtphalasiddhistu nirvRtiH // 2 // cintA satzrutyanuSThAna, devmaanusssmpdH| krameNAkurasatkANDanAlapuSpasamA matAH / / 3 / / (kAvyAnuvAda) "vidhithI vAvela bIjathI, aMkurAdi krame jema; lisiddhi dharmabIjathI, jANe che budha tema. 1 dharmabIjavAvaNI dharmagata, sataprazaMsAdi jANa . tacintAdi aMkurAdi ne, phalasiddhi nirvANa. 2 ciMtA satakRti anuSThAna ne, deva manuSya saMpatta, krame aMkura satakAMDa ne, nAla phula sama saMmatta. 3 vf -vA ItyAdi pleka. vapanna-nikSepaNa, dharmakya-zrutacAritrarUpa dharmanuM, vA- phalaniSpattihetu dharmabIja, tenuM-AtmakSetramAM ema samajavA gya che. te zuM ? te kensaranAM vi- sataprazaMsAdi, sata-saMzuddha ane te AvA lakSaNavALuM che - "upAdeyadhiyA'tyantaM saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam / / " arthAta-atyaMtapaNe upAdeyabuddhi vaDe karIne, saMjJAnA viSThabhana-nirodha sahita, ane kalAbhisaMdhithI rahita evuM A saMzuddha hoya che. kAri-varNavAda, kuzala citta-ucita kRtya karaNa lakSaNa, taraM-tagata, dharmagata, tajatAli-tenI-dhamanI ciMtA-abhilASa, Adi zabadathI sata zrati Adi kahevAmAM Avaze te.mAli- aMkura, satkAMDa Adi kahevAmAM Avaze te ja. 7 niti -ane phalasiddhi te nivRtti (nirvANa -mekSa) che, e pratItArtha ja che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) "namojhabhya:' pada vyAkhyAna artha :- ane kahyuM che ke jema vidhithI vAvelA bIjamAMthI aMkurAdine udaya keme karIne hoya che, tema dharmabIja thakI paNa phalasiddhi budhe jANe che. 1. - dharma bIjanI vAvaNI te taddagata saprazaMsAdi che, tacintAhi te aMkurAdi che, ane niti (nirvANu-mokSa) te phalasiddhi che. 2. - cintA, satakRti, anuSThAna, deva-mAnuSa saM56 -e keme karIne aMkura, satakAMDa, nAla ane puSpa samA kahyA che. 3. vivecana bIje vRkSa anaMtatA re, lAla. pasare bhU-jala ga re; tima muja Atama saMpadA re lAla. pragaTe prabhu saMga re....padmaprabha." zrI. devacaMdrajI ane bIjamAMthI phalanI utpatti jema, dharmabIjamAMthI mukSaphalanI siddhi hoya che, te pratipAdana karanArUM prasiddha daSTAMta varNavanArA subhASita pade graMthakartA maharSie TAMkyA che. tene bhAvArtha ema che ke sakSetramAM vidhithI vAvelA bIjamAMthI vidhinatAd kathA vinAta jema anukrame aMkurAdine udaya thaI chevaTa phalasiddhi hoya che, tema satupAtramAM vidhithI vAvavAmAM Avela dharmabIjamAMthI paNa anukrame phalasiddhi hoya che. temAM-dharmasaMbaMdhI prazaMsAdi che te dharmabIjanI vAvaNI che, dharmasaMbaMdhI cintAdi che te aMkurAdi che ane nirvati-nirvANu-mokSa te phalasiddhi che. atre dharma saMbaMdhI saprazaM. sAdi te dharmabIja chearthAt dharmasaMbadhI sataprazaMsA-prazasta bhAva, parama upAdeyabuddhithI niSkAma kuzalacitta, varNavAda Adi te AtmakSetramAM zruta-cAritrarUpa dharmanA bIjanI vAvaNI samAna che. atre "sa" prazaMsAdi ema kahyuM, temAM sat eTale saMzuddha ane tenuM lakSaNa 4 zrI. egadaSTisamuccayamAM A kahyuM che - (1) atyaMta sataprazaMsAdi upAdeya buddhi, (2) saMjJAnidha (3) phalAbhisaMdhirahitapaNuMdharmabIja niSkAma paDyuM. arthAt prathama te sadharma pratye atyaMta upAdeya buddhi hevI joIe. eTale ke A dharma bIjA badhAya karatAM vadhAre AdaravA yogya che, grahaNa karavA gya che, ArAdhavA-upAsavA yogya che, evI tene sauthI prathama sthAna ApatI parama upAdeya buddhi te pratye upajavI joIe. saMzuddhanuM bIjuM lakSaNa e che ke-temAM AhAra, bhaya, mithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, ogha ane leka e daza saMjJAne nirodha-udayaabhAva he I e. saMzuddhanuM trIjuM lakSaNa phalAbhisaMdhi rahitapaNuM che, arthAt saMzuddhamAM phalanI kAmanA, nidAna, AzaMsA na hoya. Ama jyAM dharma pratye parama upAdeyabuddhi, saMjJA anudaya ane niSkAmapaNuM vate che, evuM saMzuddha-sat prazasAdi ja dharmabIja hoya che ane te ja gasiddhinuM sAdhaka x "upAdeyAdhiyAtyantaM saMjJA viSkambhaNAnvitam / rAmaraSiAditaM saMzuddha detIdAma -ii gadraSTisamuccaya, ra6 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma bIjamAMthI aMkarAdi yAvata mokSaphalasiddhi thAya che -nahi ke azuddha. kAraNa ke je zAlinuM bIja na hoya temAMthI keI kALe zAline aMkura phUTe nahiM ane zAlibIja hoya temAMthI zAline aMkuro phUTayA vinA rahe nahiM; tema dharmabI ja na hoya temAMthI mokSasAdhaka yogano aMkura phuTe nahiM ane dharmabIja hoya temAMthI yogane aMkura phUTayA vinA rahe nahiM. A dharmabIja gabIja mokSanA avadhya-amogha kAraNa che. jema bIjamAMthI vRkSa nIpaje ne kALAMtare cokkasa phaLanI prApti thAya, tema cittabhUmimAM je sat dharmabIja-gabIja ropAya che, te mokSamArgarUpa vRkSasvarUpe vikAsa pAmI-phAlI phUlI, mokSarUpa cokkasa phala Ape ja che. eka nAnuM sarakhuM vaDanuM bIja paNa yogya bhUmi-jala vagerene vega pAmI, kevA vizAla vaTavRkSarUpe phAle phUle che? eka nAnI sarakhI AMbAnI goTalI vAvI hoya, te paNa vakhata jatAM kevaDA moTA AmravRkSarUpe pariNamI miSTa AmraphaLa Ape che? tema AtmakSetramAM saprazaMsAdirUpa je dharmabI prahAya che, te yogya bhAva-jalasiMcana vagere vaDe aMkurAdi bhAva pAmI AgaLa jatAM maphatamAM pariNamI parama amRta phaLa cakkasa Ape ja che. ane temAM dharmanI citA te aMkurasata kRti te satakAMDa (thaDa),>tathA prakAre anuSThAna te nAla-devamanuSyanI saMpadA te pupa-kula,ane mekSa te phala ema uttarottara krama che. mitrAgI citabhUmi mahIM caganA bIja vAve, vRddhi pAmI phala acUka je mekSarUpI ja lAve; jevI rIte vaDa bIja vadhI vRkSa vizAla thAve, thAye bhAvI tyama zivapradA bIja AvA svabhAve. zrI cagadaSTikalaza (DAM. bhagavAnadAsa, svaracita) mokSarUpa pradhAna phaLa e ja phaLa, nahiM ke AnuSaMgika e spaSTa kathe che- phalaM pradhAnamevAhurnAnuSaGgikamityapi / palAlAdiparityAgAt , kRSau dhAnyAptivadvadhAH // 4 // ata eva ca manyante, tattvabhAvitabuddhayaH / mokSamArgakriyAmekAM, paryantaphaladAyinIm // 5 // imyaadi|" 27 phala pradhAnane ja budha kahe, AnuSagika paNa nahi; parALAdi jyama choDIne, dhAnyaprApti kRSimAMhi. 4 tatvabhAvitabuddhio, ethI ja mAne cheka; chevaTanuM phala ApatI, mokSamArga kiyA eka. 5 "karoti yogavIjAnAmupAdAnamihasthitaH / avanacakSatnAmiti navi :" zrI yogadaSTisamuccaya, rara. A yogabIjanA savistara vijJAnArthe tattarasika jijJAsue maskRta gadaSTisamuccaya vivecana (le. 23-29 pR. 110-145) avalekavuM. -bhagavAnadAsa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) 'namo'rdUtamya:' pada vyAkhyAna a:--budhoe pradhAnane ja phUla kahyuM che, nahiM ke AnuSa Mgikane paNa,-parALaAdinA parityAgathI kRSimAM dhAnyaprAptinI jema 4. Ca eTalA mATe ja tattvabhAvita buddhivALA paya 'taladAyinI (chevaTanuM phala ApanArI) evI eka mAkSamA kriyAne mAne che. pa, ityAdi " 27 vivecana " mAtra meAkSanI IcchA mana viSe, bIjI koI game nahiM vAta....jIvyuM dhanya tehanuM. jenA kALa te kiMkara thaI rahyo, mRgatRSNA jala treleAka....jIvyuM. maneAradAsa. "" atre je pradhAna che, sarvotkRSTa che, tene ja buddhajanAe la kahyu che, * he pradhAnamevADu,' nahi ke AnuSaMgikane paNa 'nAnumityapi'kRSimAM-khetImAM jema parALa Adine choDIne pAviparityAgAt dhAnyanI prAptine ja phala kahyuM che, dau dhAnyAptivatyuSA:, tema atre dharmanI bAbatamAM paNa parALa jevuM, jAranI pAchaLa sAMThA jevuM je devalAkAdi sukharUpa AnuSa Mgika phaLa te phaLa nathI, paNa dhAnyanI jema mAtra mAkSaprApti e ja phaLa che. A aMge bANunI lakSyakriyAnuM dRSTAMta paribhAvana karavA ceAgya che, jema lakSyane-nizAnane kharAbara tAkIne cheDeluM khANu lakSyane avazya vidhe, cUke nahiM, khAlI--aphaLa jAya nahiM; tema zuddha AtmasiddhirUpa mekSa lakSyane anulakSIne-tAkIne karavAmAM AvelA ceAga, kriyA ne phaLa vaMcaka hAya, avazya peAtAnA sAdhyarUpa lakSyane sAdhe. paNa khANanuM nizAna-lakSya eka ja hAya che; te nizAnathI ADuM avaLuM, vAMkucukuM, upara nIce khANa jAya, te nizAna viMdhAtu nathI, khAlI-maphaLa jAya che, athavA ADAavaLA alakSya vidhavArUpa aneka phaLa thAya che. tema paramArthAMmAM paNa zuddha AtmAnI siddhi athavA meAkSa e ja eka lakSya che, e ja eka nizAna che; eTale e ja eka svarUpalakSyanA cAgAvacaka kriyAva'caka lAvacaka InnA--la ityAdi zlAka. --oNla; sAdhyuM. te zuM ? te ke pradhAnameva--pradhAna ja, jyeSTha ja, la ema punaH sabaMdhita thAya che, tethI pradhAna kalane ja phala kahyuM che. avadhAraNa phUla kahyuM-- 'nAnujJimipi '--AnuSaMgikane paNa nahiM,--upasanajanyane paNa nahi. dAMta ka-- pajAjAviparityAgana--palAsAdinA parityAgathI, palAla-puSpa parityajIne, hrauM-kRSimAM, kaNamAM, khetImAM,--dhAnyaprAptinI jema, vrudhA:- sudhA, sudhIe. 6 gata va' ityAdi. ata patra--eTalA mATe ja, la pradhAna ja che ItyAdi ja hetu thI, cakAra aprApta A kahevAmAM Ave che e sUcanAthe' che, manvanta--mAne che, pratipanna kare che, taravamAvitayuddhaca:--tattvabhAvita buddhivALA, paramAtha dazI' muddhivALA, mokSamAyiAM--mAkSamAga kriyA, samyagdarzanAdi avasthA, pAM--eka, advitIyAdipa, mekSamA paNAe karIne, paryantaTavAcinIm ityAdi, pataphaladAyinI, mekSarUpa caramakAya kAriNI, zailezI avasthA ema ya che,anya avasthA thakI anaMtara ja lAMtarabhAvathI meAkSaabhAva che mATe. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mikSa e ja phaLa : gAvacaka, kriyAvacakalAvaMcaka anusaMdhAnavALI je vega-kiyA eka mekSa phaLa pratye laI jAya, te ja avaMcaka-nahiM cUkanArI hovAthI saphaLa che, bAkI te eka svarUpa lakSyane cUkIne karavAmAM AvatI yegakiyA eka mekSarUpa saphaLathI cUkAvanAra-vaMcaka hovAthI aphaLa che, athavA cAra gatimAM rakhaDavArUpa saMsArapratyayI aneka phaLa ApanAra che. AvA vaMcaka ga, vaMcaka kriyA ne vaMcaka phalarUpa anaMta sAdhana sAdhavAmAM A jIve maNuM rAkhI nathI. paNa mUrtimAna sasvarUpa satyaruSanA ega vinA, "saMta caraNa Azraya vinA svarUpane lakSya nahiM thaze hovAthI, te sarva sAdhane lakSya vinAnA bANanI peThe, paramAthe niSphaLa gayA che; ThaganI jema jIvane ThaganArA-vaMcanArA "vaMcaka' banyA che. te te sAdhana svarUpe sAcA chatAM, jIvanI UMdhI samajaNane lIdhe, athavA mamatvane lIdhe athavA duSTa abhimAnane lIdhe jIvane baMdhana thaI paDayA che ! "sI sAdhana baMdhana thayA !" paNa sAcA sadgurunI svarUpaoLakhANurUpa avaMcaka yugathI svarUpane lakSya pAmI, te svarUpanI sAdhaka evI sat avacaMka ga-kriyA kare, gAvaMcaka-kiyAvaMcaka kare te zuddha AtmasiddhirUpa eka mokSa lakSya pratye laI jatA ekSapratyayI sAnubaMdha phalanI-phalAvaMcakanI prApti thAya; svarUpa oLakhI, svarUpa sAdhe, te svarUpa pAme. "eka kahe sAdhiye vividha kiriyA karI, phaLa anekAMta lecana na dekhe, phala anekAMta kiriyA karI bApaDA, raDavaDe cAra gatimAMhe lekhe--dhAra. "nirmaLa sAdhu bhagati lahI sakhI. vega avaMcaka hoya re sakhI. kiriyAvaMcaka tima sahI sakhI. phala avacaMka joya... re sakhI."-zrI AnaMdaghanajI. sau sAdhana baMdhana thayA, rahyo na keI upAya; sata sAdhana samaje nahi, tyAM baMdhana zuM jAya ? "--zrImad rAjacaMdrajI. ane Ama A vaMcaka-avaMcakanuM svarUpa je samasyA che te sAcA mumukSu AtmAthI saMta jane, ekAMta svarUpalakSI samasta ga-kiyAnuM phala avaMcaka hoya che ema jANI, jema bane tema AtmAne zuddha svabhAvadharma pragaTe e rIte mAtra paryata phaladAyinI zuddha AtmArthe ja sarva dharma pravRtti kare che, ne mAtra eka mokSa eka mekSamArga. phaLane ja jhaMkhe che. bAkI IMdra-cakavartI Adi padavIrUpa phaLane te kriyAnuM ja niSkAma saMtajane kadI IcchatA ja nathI, chatAM aciMtya ciMtAmaNi mAnyapaNuM samA dharmaratnanA prabhAvathI te prApta thavA kAMI durlabha nathI. garUpa dharmaratnanI siddhithI tenI AnuSaMgika prApti paNa hoya che, paNa te te jAranI pAchaLa sAMThA hoya ja tenA jevI che. sata puruSe kAMI tevA *"je abuddhA mahAbhAgA vIrA asamattadaMsiNo / asuddhaM tersi parakaMtaM saphalaM hoi sadhvaso // je ya buddhA mahAbhAgA vIrA sammattadaMsiNo / tu tef ma ha tathA "--zrI sUyagaDAMgaratra, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 lalita vistarA : (1) "namogya: pada vyAkhyAna AnuSaMgika phaLamAM rAcatA nathI, ane tethI bheLavAI jaI mULa svarUpa lakSyane cUkatA nathI. kAraNake pazu hoya te sAMThA-kaDaba Iche, paNa manuSya te jAra ja grahaNa kare; tema sAMThA jevA AnuSaMgika-sAthe sAthe thatA phaLane pazu jevA bAlajIva ja che, paNa paMDita saMtajana tethI phelAya nahiM; te te "pAkA vANIA" jevA svArtha paTu heI AtmArUpa mukhya mULa muddAne kadI bhUle nahiM ! ane eTalA mATe ja tatvathI-paramArthathI jenI buddhi bhAvita che evA A bhAvitAtmA paramArthadazI prajane "parya*taladAyinI'-chevaTanuM phala ApanArI evI eka mokSamArga kriyAne ja mAnya kare che, mokSamAliyAmAM jrcata sTarinAM; mAtra "ameghAtIrtha eka mokSalane arthe ja samyagradarzana-jJAnacAritrAdi samasta mokSamArga kriyA-pravRtti paramAdarathI Adare che. ema pATha yukta nathI vA mRSAvAda che, e zaMkAnuM samAdhAna kare che- Aha-yadhevaM na sAmAnyenaiva pATo yukto, bhAvanamaskAravatastadbhAvena tatsAdhanAyogAt / evamapi pAThe mRSAvAdaH, 'asadabhidhAnaM mRSeti' vacanAt , asadabhidhAnaM ca bhAvataH siddhe tatprArthanAvacaH, taddhAvena tadbhavanAyogAditi // ___ ucyate-yatkiJcidetat tattattvAparijJAnAt , bhAvanamaskArasyApi utkarSAdibhedosstyeveti tattvaM / evaM ca bhAvanamaskAravato'pi tathAtathotkarSAdibhAvenAsya tatsAdhanAyogo'siddhaH, tadutkarSasya sAdhyatvena tatsAdhanatvopapatteriti / evaM caivamapi pAThe mRSAvAdaH ityAdyapArthakameva, asiddhe tatprArthanAvaca iti nyAyopapatteH / tatprakarSavAMstu vItarAgo na caivaM paThatIti // 28 artha -zaMkA-je ema che, te sAmAnyathI ema pATha yukta nathI, bhAvanamaskAra vaMtane tadubhAva (bhAvanamaskArabhAva) vaDe tatasAdhana (bhAvanamaskAra sAdhana) aga che mATe. ema paNa pAThamAM mRSAvAda -asadabhidhAna te mRSA e vacanathI; ane bhAvathI siddha bAbatamAM tenuM prArthanAvacana te asadu abhidhAna che,-tabhAva vaDe karIne taddabhavanane alaga che mATe. si%-tatpaSanA nAta-taltha-tenuM, siddha namaskAranuM, callAyarna-je sAdhana, nivRttanaprArthanAthI, tA-tenA, nAta-aAgane lIdhe, adyaTanane lIdhe. amafmayAnama-asata nuM- ayujyamAnanuM abhidhAna-bhaNana. tadnAna ItyAdi-tAna-ntabhAvathI, bhAvanamaskAra bhAvathI, tanAvAtu-tadbhavananA agathI. AzaMsanIya evA bhAvanamaskAranA bhavananA ayogane lIdhe. anAgata evA ITa arthanA lAbha vaDe avikaraNa te AziSa . ane te prArthanA che. mAvanamAArA -bhAvanamaskArano paNa, te pachI nAmAdi namaskAranuM te pUchavuM ja zuM ? ema "api"--paNa zabdano artha che. tannAparavo .--tenA sAdhanapaNe upapattine lIdhe. tenA- karSathI ananyarUpa namaskAranI prArthanA vaDe sAdhanabhAvatA dhaTanane lIdhe. - 7 vi pati-ema evuM prArthanA paThati nathI,-"namastatha7--tIrthane nathakAra he ! ema ema nirAzaMsa ja tenAthI paThanane lIdhe. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 mRSAvAda aMge zaMkA samAdhAna : bhAvanamaskArano utkarSa Adi bheda (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-A catakiMcita che (A vAtamAM kaI mAla nathI), tenA tatvanuM aparijJAna che mATe. bhAvanamaskArano paNa utkarSa Adi bheda che ja e tatva che. ane ema bhAvanamaskAravaMtane paNa tathAtathA prakAre utkarSAdi bhAva vaDe karIne Ane tata sAdhana (bhAvanamaskAra sAdhanane) ayoga asiddha che, tenA (bhAvanamaskAranA) utkarSanA sAdhyapaNAe karIne tenA sAdhanapaNAnI upapatti che mATe. ane Ama ema pAThamAM paNa mRSAvAda che ItyAdi nirarthaka ja che -asiddha bAbatamAM tenuM prArthanAvacana che evA prakAre nyAyanI upapatti che mATe, ane teno prakarSavAna e vItarAga te ema paDato nathI mATe vivecana "zrI caMdraprabha jina pada sevA, hevAe je haLiyAjI; Atama anubhava guNathI maLiyA, te bhAvabhayathI TaLiyAjI."--zrI devacaMdrajI. atre kaI zaMkA kare che ke-je ema bhAvanamaskAra che to sAmAnyathI evA prakAre pATha yukta nathI, kAraNa ke jene bhAvanamaskAra varte che, tene bhAvanamaskAra bhAva vaDe bhAva namaskAranuM sAdhana ghaTatuM nathI; arthAt je bhAvanamaskAra che, te pachI tene sAdhavAnuM kayAM rahyuM ? vaLI evA prakAre pAThamAM mRSAvAdane deSa paNa prApta thAya che, kAraNa ke "satar amiSA pRpa asa abhidhAna te mRSA ema vacana che; ane atre je bhAvathI namaskAranI siddhi che, te pachI te bhAva mATenuM prArthanAvacana asat abhidhAna che, kAraNa ke te bhAvanamaskArane bhAva hovAthI tadbhavanane alaga che, arthAt A bhAvanamaskAra he ! ema anAgata ISTalAbhanI AzaMsArUpa-prArthanarUpa vacana ghaTatuM nathI. A zaMkAnuM samAdhAna karatAM AcAryajI de che ke-A tamArI zaMkAmAM kAMI mAla nathI, kAraNa ke tame atra tattva samajyA nathI. atre tatva e che ke bhAvanamaskArane paNa utkarSa Adi bheda che ja; "mAnamAracAra pavimeva " bhAvanI taratamatA pramANe bhAva namaskAranA paNa jaghanya-madhyama-utkRSTa Adi caDhatA-utaratA prakAra bhAvanamaskArane hoya ja che. eTale evA prakAre bhAvanamaskAravaMtane paNa tathAtathA- utkarSa Adi bheda prakAre uttarottara caDhIyAtI leTinA bhAvanamaskAra vaDe tene utkarSa Adi bhAva hoya che; ethI karIne bhAvanakAra vaDe bhAvanamaskAranuM sAdhana ghaTatuM nathI ema nathI, apitu ghaTe ja che-tatulya sAgara tasAdhano kAraNa ke uttarottara bhAvanA anubaMdhathI bhAvanamaskArane utkarSa-uttarottara caDhatI dazA prApta karavI e ja sAdhya che, eTale te bhAvazeNIe caDhavA mATe tenA sAdhanapaNe bhAva namaskAranuM paNa ghaTamAna paNuM jarUra che ja. kAraNa bhAva paraMpara sevana, pragaTe kAraja bhAjI; kAraja siddha kAraNutA vyaya, zuci pariNAmika bhAjI.....zrIcaMdra." zrI devacaMdrajI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaraNa : (1) "namoDarsaMkhyA pada vyAkhyAne ane Ama uparamAM spaSTa karI dekhADayuM tema, evA prakAre pAThamAM paNa mRSAvAdaasatya bhASaNa che e Adi je zaMkA UThAvI te vyartha ja che, phegaTa ja che. kAraNa ke je vastu haju siddha nathI thaI, te mATenuM sAdhanarUpa A prArthanAvacana che, ema nyAyanI upapatti-ghaTamAnatA che. paraMtu te bhAvanamaskArane prakarSa-parAkASThA (chellI hada) jene prApta che, e je vItarAga che te te tevA prakAre pATha karatuM nathI, kAraNa ke te te namaetathA "--tIrthane namaskAra he!-ema nirAsaMza ja pATha kare che. cAra prakAranI pUjAmAM pratipattipUjAnuM parama prAdhAnya pradarzita kare che- na cAnyastatprakarSavAn , bhAvapUjAyAH pradhAnatvAt , tasyAzca pratipratirUpatvAd / ukta cAnyairapi-"puSpAmiSastotrapratipattipUjAnAM yathottaraM prAdhAnyaM / " pratipattizca viitraage| pUjArtha ca nama iti / 'pUjA dravyabhAvasaGkocaH' ityuktam / ataH sthitametadanavA 'namo'stvaIdbhyaH' iti // 29 artha:- ane anya tene prakarSavAnuM nathI,-bhAvapUjAnuM pradhAnapaNuM che mATe, ane tenuM (bhAvapUjAnuM) pratipattirUpapaNuM che mATe. ane anyae paNa kahyuM che ke-"puSpa, AmiSa, stotra, pratipatti pUjAnuM uttarottara prAdhAnya (pradhAnapaNuM ) che." ane pratipatti vItarAgamAM (heya che.) ane pUjAthe namaskAra che. "pUnA draSyamAgharo: pUjA te dravyabhAvasaMkeca ema kahyuM che. ethI karIne A anavadya sthita che ke "namoDaw: "namaskAra ho ahutone ! - 29 vivecana " turiya bheda paDivatti pUjA, upazama khINa saLi re cauhA pUjA uttarajhayaNe, bhAkhI kevala bhegI re". zrI AnaMdaghanajI. 1 vfsA-TwifmastotrapratipattijJAnAn ItyAdi. temAM AmiSa zabdathI-(1) mAMsa, (2) bhAgya vastu, (3) sacira varNAdi, (4) lebha, (5) saMcaya, (6) lAbha, (7) sacira rUpAdi, (8) zabda nRtyAdi kAmaguNa, (9) bhejanAdi arthe yathAsaMbhava ejya che. dezaviratima caturvidhA paNa (cAre prakAranI) ane sarAga sarvaviratimA stotra-pratipatti e be pUjA samucita che. bhale ema yathottara (uttarottara) pUjAonuM prAdhAnya he, tathApi vItarAgamAM kaI saMbhave che? te mATe kahyuM tAttijha thatA ane pratipatti (pUjA) vItarAgamAM. tipatti -pratipatti eTale avikala Apta upadezanI pAlanA, ra-samuccaya arthamAM, ti -vItarAgamAM, upazAntAha Adi pUjAkArakamAM. - je kharekhara ema pUjAkrama che ane vItarAgamAM teno saMbhava che, te paNa namaskAravicAramAM tene upanyAsa ayukata che te mATe kahyuM-gvArtha 2 ItyAdi. pratipatti paNa dravya-bhAvasaMkeca ja che, ema 'bhAva che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvidha pUjAmAM pratipattipUjAnuM prAdhAnya ane tenuM svarUpa parama guNa sevana tanmayatA, nizcaya dhyAne dhyAvejI; zuddhAtama anubhava AsvAdI, devacaMdra pada pAvejI."--zrI devacaMdrajI. ane te vitarAgathI anya te tenA prakarSane prApta che nahiM, arthAta vItarAga zivA yanA bIjAne bhAvanamaskAranI parAkASThA haju prApta nathI, eTale tene tevA prakAre prArthanArUpa namaskAra karavAmAM avirodha che. "mArapUnAcA pradhAnasvAr , tathA pratipatti svAtA" kAraNa ke bhAvapUjAnuM ja pradhAnapaNuM che, ane A bhAvapUjAnuM bhAvapUjAnuM pradhAnapaNuM pratipattirUpapaNuM che mATe. arthAt bhAvapUjA che te ja pradhAna che ane ane pratipattirUpapaNuM te pratipattirUpa che. A aMge anyoe paNa kahyuM che ke-"puSpa, AmiSa (naivedyAdi), stotra ane pratipatti pUjAnuM uttarottara prAdhAnya (pradhAnapaNuM) che." arthAt puSpapUjAthI AmiSapUjA caDhIyAtI, AmiSa pUjAthI stotrapUjA caDhIyAtI ane stotrapUjAthI pratipattipUjA caDhIyAtI che. AmAM prathama traNa prakAra dravyapUjAnA aMgabhUta che ne e prakAra-pratipattipUjA bhAvapUjArUpa che. " dravya seva vandana namanAdika, arcana vaLI guNagrAmajI; bhAva abheda thavAnI Iha, parabhAve nikAjI..... zrI caMdraprabha jinapada sevA, hevAe je haLiyAche.-zrI devacaMdrajI pratipatti pUjA eTale zuM ? je jinasvarUpa che tenA eka aMzathI mAMDIne sarva aMza sudhInA prahaNa-aMgIkaraNa vaDe nija svarUpanuM AvirbhAvana-pragaTapaNuM te pratipatti pUjA che. arthAta samyagadarzana bhAvathI mAMDIne kevalajJAna bhAva paryata pratipatti pUjAnuM svarUpa uttarottara vadhatI dazAthI zuddha AtmabhAvanuM aMgIkaraNa-pragaTapaNuM te pratipattipUjA che. samyagRSTipaNuM pragaTavuM te prabhutAne aMza AtmAmAM pragaTavA barAbara heI pratipattipUjAnA maMgala prAraMbha samAna che. te pachI anukrame sAcuM bhAvazrAvakapaNuM pragaTavArUpa samyagadaSTi dezaviratipaNuM, sAcuM bhAvasAdhupaNuMkharekharUM munipada pragaTavArUpa samyagRSTi sarvaviratipaNuM, akhaMDa zuddha ApAgamAM apramatta jAgratapaNArUpa apramattapaNuM, apUrva AtmasAmarthyanA samullAsarUpa apUrvakaraNapaNuM, zuddha AtmadhyAnarUpa zukala dhyAnathI zreNIArohaNapaNuM, sarva mehane upazamanarUpa upazAMta mehapaNuM vA kSINakaraNarUpa kSINamehapaNuM-vItarAga yayAkhyAtacAritrapaNuM, ane chevaTe vItarAga sarvajJasarvadazipaNuM, Ama uttarottara AtmAnI guNadazA vAvatAM pUrNatA paryata AtmAnI prabhutA pragaTatI javI te pratipatti che. ane jene e pUrNa prabhutA pragaTI che evA prabhunA svarUpedhyAnAvalaMbane AtmA jema jema AtmabhAvanA avalaMbanavALI A guNadazAnI UrdhvamukhI yAtrAmAM AgaLa vadhatuM jAya che, tema tema tenI A pratipattipUjAnI mAtrA paNa vadhatI jAya che. ane Ama prabhunA AlaMbane apavAdathI ane AtmAnA AlaMbane utsargathI AtmA uttarottara kevI rIte caDhatI dazA pAme che, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8e lalita vistarA : (1) "namogya: pada vyAkhyAna tenI sapta nayamAM parama suMdara hadayaMgama ghaTanA bhaktaziromaNi mahAmunIzvara zrIdevacaMdrajIe temanI lAkSaNika zailImAM pradarzita karI che. jemake-- bhAva seva apavAde nigama, prabhu guNane saMka9pejI; saMgraha sattA tulyArope, bhedabheda vikalpajI zrI caMdraprabha0 vyavahAre bahumAna jJAna nija, caraNe jina guNa ramaNajI; prabhu guNa AlaMbI pariNAme, Rjupada dhyAne smaraNAjI....zrI caMdraprabha0 zabda zukala dhyAnArahaNa, samabhirUDha guNa dazamejI; bIe zukala avikalpa ekave, evaMbhUta te amamejI....zrI caMdraprabha0 utsage samakita guNa pragaTayo, naigama prabhutA aMzejI; saMgraha Atama sattAlaMbI, munipada bhAva prazaMsejI....zrI caMdraprabha0 RjusUtra je zreNI padastha, Atama zakti prakAzejI; yathAkhyAta pada zabda svarUpe, zuddha dharma ullAse jI...zrI caMdraprabha0 bhAva sagi agi leze, aMtima duga naya jANejI; sAdhanatAe nija guNa vyakita, teha sevanA vakhANajI....zrI caMdraprabha0 kAraNa bhAva teha apavAde, kAryarUpa utsargejI; AtmabhAva te bhAva dravyapada, bAhya pravRtti nisargojI... zrI caMdraprabha0 " zrI devacaMdrajI A ukta cAra prakAranI pUjA madhye samyagdaSTi-dezaviratimAM cAre prakAranI pUjA samucita che; sarAga sarvaviratimAM chellI be-tetrapUjA ane pratipattipUjA samucita che; vItarAgamAM eka pratipattipUjA ja saMbhave che, arthAta upazAMta meha, kSINameha, sagI kevalI e traNe vItarAga guNasthAnamAM paripUrNa avikala AtmasvarUpanA-AtmabhAvanA aMgIkaraNarUpa pratipattipUjA ja ghaTe che. atre kaI zaMkA kare ke bhale ema pUjAkrama che ane vitarAgamAM tene saMbhava che, te paNa ahIM te namaskAranI vAta prastuta che, temAM te pUjAnI vAta mUkavI asthAne che. te mATe samAdhAna kahyuM ke A namaskAra che te pUjA arthe che, ane "pUjA te dravya-bhAva saMkoca" che e agAu kahevAmAM AvI gayuM che. ethI karIne "namoDA : - namaskAra ho ahaM tene!" e anavadya-nirdoSa sthita che. "ema pUjA bahu bheda suNIne, sukhadAyaka zubha karaNI re; bhavika jIva karaze te leze, AnaMdaghana pada dharaNI re. "suvidhi." zrI AnaMdaghanajI prAkRtolI ane bahuvacanaprayoganuM prayojana sucave che- iha ca prAkRtazailyA caturthyarthe SaSThI / uktaM ca-"bahuvayaNeNa duvayaNaM, chaThivibhattIe bhaNNai cutthii| jaha hatthA taha pAyA, namo'tthu devAhidevANa // " Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuvacana projana : advaitavyavacheda, phalatizayajJApana bahuvacanaM tu advaitavyavacchedenAdvahutvakhyApanArtha, viSayavahutvena namaskartuH phalAtizayajJApanArtha ca, ityetaJcaramAlApake 'namo jiNANaM jiabhayANa'mityatra sapratipakSa bhAvArthamadhikRtya drshyissyaamH||30 "atha--ane ahIM prAkRta zailIthI catuthI arthamAM chaThThI (vibhakti) che. ane kahyuM che ke -"bahuvacana vaDe dvivacana, ane chaThThI vibhakti vaDe jethI vibhakti kahevAmAM Ave che; jemake-jevA hAthe tevA pAda, namaskAra ho devAdhidevone!" bahuvacana te advitanA vyavacheda vaDe ahabahatvanA khyApana arthe ane viSayabahuvavaDe namaskArakattane phalAtizayanA jJAnaartha che -ema A carama (chellA) AlApakamAM-"namo nizALa jagamAla' jinone jitabhane namaskAra he!"--emAM sapratipakSa bhAvArthane adhikRta karI ane darzAvIzuM. 30 vivecana "je sijhajhA sijharjhati je, sijhajhaMsaMti aNuta, jasu AlaMbana Thaviya maNa, so se arihaMta." -zrI devacaMdrajI kRta snAtra pU. ahIM je bahuvacanane prayoga karyo che, te advaita matanA vyavacheda arthe che. ahIM advaita eTale AtmAta mata samaja. A Atmati matanI mAnyatA pramANe eka ja AtmA jUdA jUdA dehadhArIomAM rahyo che,-jema caMdra eka chatAM jUdA jUdA jalabhAjanamAM tenuM pratibiMba paDatAM bahuprakArane dekhAya che tema. tavya rajena yaduthApanArtha-AvA ekAtmavAdI advaitamatanuM nirasana karI ahaMnuM bahu-anekapaNuM khyApana karavA mATe atre bahuvacana prayojela che; temaja-viSayanA bahuva vaDe karIne namaskAra karanArane phalAtizayanI prApti hoya che, te jJApana karavA mATe paNa te projela che, viSayavahune namatuM hAtirAyajJApanArthe ja A badhuM "namo niNa fsavA-daitannAna-advaitavyavaccheda vaDe karIne. dau prathAne raa ti tarA mAro dvitabe prakArane pAmela te dvIta, tene bhAva te daita, tenA viparyayathI advaita, eka prakArapaNuM. te kAI kahe che ke " eka eva hi bhUtAtmA dehe dehe pratiSThitaH / ekadhA bahudhA cApi, dRzyate jalacandravat // " (arthAta) eka ja bhUtAtmA deha dehamAM pratiSThita che; te eka prakArane chatAM jalamAM caMdranI jema bahu prakArane dekhAya che. jJAna-zabda Adi advaita bahatyamAM paNa AtmATaeNta ja ahIM vyavacchagha che, ahaMdabahu vaDe karIne tenA ja vyavahedyapaNunI u5pattine lIdhe. jAtijJApanArtha ane phalAtizayanA jJApana arthe. sTAti -bhAvanA utkarSa 11. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) "namokhya:' pada vyAkhyAna nigamathALa - jinene jitabhAne namaskAra he !'--e chellA AlApakamAM graMthakartA maharSi vivarI batAvaze. zeSa sugama che. have AcAryajI haribhadrajI anya AcAryonA abhiprAya A sUtranI IcchAgamAM ghaTanA kare che- anye tvAhu: 'namostvahaMdabhyaH' ityanena prArthanAvacasA tattvato lokottarayAnavatAM tatsAdhanaM prathamamicchAyogamAha, tataH zAstrasAmarthya yogabhAvAt / sAmarthyayoga zvAnantaryeNa mahAphalaheturiti yogAcAryAH // 31 artha:-ane te kahe che - "namoDardhanka:-"namaskAra he ahaMne -evA A prArthanAvacana vaDe tatvathI lekara yAnavone (lekottara mAge gamana karanArA tatasAdhanarUpa prathama icchAyoga kahyo che, tenA thakI zAstrAga-sAmarthyogane bhAva che mATe. ane sAmarthayAga AnantaryathI (anantarapaNe tarataja) mahAphalahetu che ema gAcAryo kahe che. "praName zrI aranAtha, zivapura sAtha kharorI; tribhuvana jana AdhAra, bhavanitAra karI."--zrI devacaMdrajI Ama "namoDara ? emAM ramatu-namaskAra che e parathI sAmAnyathI bhAvanamaskAra kahyo che, ema pitAne svatantra abhiprAya pratipAdana karI, have AcArya zrI haribhadrajI ane te kahe che je svAsu ema kahI vivakSA vivakSAvaze A vaze bIjAone abhiprAya paNa seMdhe che; arthAt e ekAMte bhAva namaskAranI ema ja che ema nahiM, paNa A prakAre jema bIjAo kahe che tema IcchAyogamAM ghaTanA vivakSA vaze IcchAga AdimAM) paNa te bhAvanamaskAranI ghaTanA karI zakAya che ema Azaya che. bIjAonA abhiprAya pamANe- namaskAra ho ahaM tene evA A prArthanAvacana vaDe tarataH sTottaranavatA tatvathI lokettara yAnavone-paramArthathI kettara mAge gamana karanArAone te lakattara mArganA sAdhanarUpa prathama evI IcchAga kahyo che, kAraNa ke te IcchAga thakI ja zAstroga-sAmarthyogane bhAva hoya che, arthAta sauthI prathama icchAga prApta hoya te ja pachI anukrame zAstroga-sAmaganI prApti hoya che. ane A je sAmaga che, te AnantaryathI anantarapaNe taratamAM ja mahAphalahetu-mokSarUpa mahAlane hetu che, ema yogAcAryo vade che.- sAmAzAnattA mAtuti cArA:. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAyAga-zAsrayoga-sAmarthya yoganuM svarUpa icchAyAga--zAsrayoga-sAmarthya yoganu svarUpa icchAyAga - zAstrayAga- sAmarthya cAga zuM che tenuM sAmAnya sUcana kare che. atha ka ete icchAyogAdaya : ? ucyate-amI ravalu nyAyatantrasiddhA icchAdipradhAnAH kriyayA vikalAvikalAdhikA32 stattvadharmavyApArA: / artha : have A icchAyAgAdi kayA che ? kahevAmAM Ave che--A nizcayathI nyAyataMtrasiddha evA icchApridhAna, (ane) kriyAthI vikala-avila-adhika evA tattvadharma vyApAro che. 32 vivecana IcchAragI zrutAsaMgI, sAmarthya yoga zrRMgane; pAmI zrImad haribhadra, pAme meAkSa asa Mgane.zrIcAgaSTi laza 83 ( DaoN. bhagavAnadAsa kRta) tyAre jijJAsune jijJAsA upaje che ke--ahA AcAryajI ! A IcchAyogAdi te vaLI kayA ? te kRpA karIne kaheA. eTale AcAryajI kahe che-ahA jijJAsu ! dhIraja dharIne sAMbhaLeA, kahIe chIe-- A IcchAyogAgni 'nyAyatantrasiddha' che; sUtrathI AgamamAM kayAMya paNa zravaNa thatA nathI, tathApi te nyAya taMtrathI--yuktiAgamathI siddha--pratiSThita che. A IcchAyogAgni che te icchAtipradhAna che, kcchAvipradhAnA:', arthAt IcchA jemAM pradhAna che te IcchAyoga, zAstra jemAM pradhAna che te zAstrayoga, ane sAmarthya jemAM pradhAna che te sAmarthya yoga. A IcchAyogAdi kriyAthI vikala-avikala-adhika evA tattvayama vyApArI che.' tricavA vivAhAvijaGAdhivAstavadharmavyApA:', arthAt yathAsUtra adhyAtmakriyAnI apekSAe IcchAyoga che te vikala-khADakhAMpaNavALA asa'pUrNa che, zAstrayoga che te avikala-khADakhAMpaNa vinAnA--saMpUrNa che, ane sAmayoga che te yathAsUtra kriyAthI paNa AgaLa vadhI jatA evA adhika che. Ama AtmapariNatirUpa adhyAtmakriyAthI anukrame vikalaavikala ane adhika evA A IcchAyoga zAsrayoga ane sAmarthya yoga uttarAttara caDhatI AtmadazAvALA tattvadharma vyApArA tavaSarmavyApaLA: che; samyagadarzana-jJAna-cAritrarUpa je tattvadharma -paramA dhama-bhAvadhama che tenA pravRttirUpa vyApArA che. IcchAyAgAdinu sAmAnya svarUpa pajjikA - nyAyatantrasiddhA :- -nyAyatantrasiddha. nyAya :--nyAya, yukti, nna svatantram te ja taMtra, Agama, tena nidrA:-te vaDe siddha, pratiSThita che,"sUtrathI samayAM cit paNa tenA azravaNune lIdhe. ane kahero 'AgamazropattiAE ItyAdi, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro: (1) "namojha : " pada vyAkhyAna IcchAyAganuM svarUpa 3 * "jAnuM miza: tArtha, jJAninof vmAvata: vikalo dharmayogo yA, sa icchAyoga ucyate // 1 // kAvyAnuvAda (deharA)-Icchaka zrutajJa jJAnine, paNa pramAda pasAya; vila je dharmaga te, icchA thAya. 1. 'artha -dhama karavAne icchatA ane AgAma-artha jeNe zravaNa karyo che evA zratAtha jJAnino paNa, pramAdane lIdhe je vikala (asaMpUrNa) dharmaga, te icchAga kahevAya che. vivecana Ie che je jogIjana, anaMta sukha svarUpa; mULa zuddha te Atmapada, sagI jina svarUpa."-zrImad rAjacaMdrajI. ahIM IcchAganuM svarUpa spaSTapaNe kahyuM che. jyAM dharma kartavya karavAnI sAcI nirdabha aMtaraMga IcchAnuM pradhAnapaNuM-mukhyapaNuM che tenuM nAma "IcchAga" che. tevA IcchAgavALo puruSa zAstravettA ane samyagrAnI hoya che, paNa tema hevA chatAM haju sa-miyAri sTonavavaM:" have AnI vyAkhyA fma cha-karavAnA Iccha-Icchaka, tathA prakAranA karmakSa pazama bhAvathI nivyapaNe ja (nirdabhapaNe ja) karavAne IcchatA evA keIne. Ane ja vizeSaNa Ape che- kRtArthagha"--mutArtha, eTale jeNe Agama zrata karyuM che e. arthazabda Agamavacana che. "are na tasva'--AnA vaDe karIne tatva arthAya che, zevAya che eTalA mATe. A (kRtArthazrutajJAnI) paNa kadAcita ajJAnI ja hoya-kSathopazamanA vaiciyane lIdhe. eTalA mATe kahyuM - "jJAninof"--jJAnIne paNa. anuSThAna karavA yogya (AcaravA yogya) tattva jeNe jANela che evA jJAnIne paNa. evaMbhUta (evA prakAranI dazAvALa) hevA chatAM paNa zuM? te ke "amAvataH-pramAdane lIdhe, vikathA Adi pramAde karIne, "vi _vikala, kAla Adi vikalatAne AzrIne vikala-asaMpUrNa "dharmona:"-dhamaMga, dharmavyApAra, caka-je, vandanAdi viSayI, - sa dUchazo te-te "IcchAga' kahevAya che. ane AnuM icchApradhAnapaNuM tathA prakAre akAlaAdimAM paNa karavA thakI che. * A IcchAna-zAstroga-sAmarthyogane viSaya AcAyavarya haribhadrajIne atyaMta priya hoya ema jaNAya che. kAraNa ke teozrIe 'pha4 2 ema kahIne A 9 zloka svaracita yogadaSTisamuccayamAMthI atra avatAryA che; paMjikAkAre paNa eka para zrIharibhasUrinI pajJa vRttinI ja atra avatAraNa karI che (kavacita kiMcita rAkhyutara jaNAya che); ane atae A vivecake paNa te graMtha paranA pitAnA svaracita vivecanamAMthI kiMcit prAsaMgika bhAga atra yathAsaMbhava avatAryo che. -bhagavAnadAsa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAganuM svarUpa vikathA vagere pramAdane lIdhe, tene te dharmavyApAra vikala eTale ke kheDakhAMpaNavALe- asaMpUrNa che. Ama IcchAyAgI puruSanA mukhya lakSaNa A che (1) dharma karavAnI IcchA, (2) zrutAI-butajJAnIpaNuM; (3) samyajJAnIpaNuM-samyagRSTipaNuM (4) chatAM pramAdajanya vikalapaNuM dharma karavAnI icchA-prathama te te puruSa dharmakArya karavAnI sAcesAcI kharekharI nirdabha niSkapaTa aMtaraMga IcchAvALo have joIe. eTale "mULa zuddha te Atmapada" rUpa zuddha dharmanI-mekSanI prApti zivAya bIjI IcchA jyAM mumukSu AtmAthI jogIjanane hotI ja nathI, e IcchAga e ja veganuM maMgalAcaraNa che, eganuM prathama pagathiyuM che, yoganuM pravezadvAra che. zrutajJAna-bIjuM, tenAmAM zrutajJAna hovuM joIe. saddagurumukhe ke sa@Asamukhe teNe zrutanuM-arthanuM zravaNa kareluM hovuM joIe, tene AgamanuM jANapaNuM hovuM joIe. samyagdaSTi-jJAnIpaNuM-zAsajJAna hoya, sarva Agama jANaoN hoya, chatAM kadAcane ajJAnI paNa hoya; eTalA mATe IcchAgI "jJAnI" hovuM joIe evuM khAsa vizeSaNa mUkyuM. IcchAgI samyagadaSTi purUSa hoya, samyagadarzanane prApta thaela AtmajJAnI hoya, samyagadarzana vinAnuM badhuMya jJAna ajJAnarUpa ja che, kAraNake zAstrasamudrane pAra pAmIne vidvAna-vibudha thaye haya, paNa anuSThAna karavA gya evuM ArAdhya ISTa tatva na jANyuM hoya, to te ajJAnI ja kahevAya. je heya pUrva bhaNela nava paNa, jIvane jANe nahi, te sarva te ajJAna bhAkhyuM, sAkSI che Agama ahIM; e pUrva sarva kahyA vizeSa, jIva karavA nimaLe, jinavara kahe che jJAna tene, sarva bhavya sAMbhaLe."- zrImada rAjacaMdrajI. pramAdajanya viklatA Ama A IcchAyegI samyagdaSTi AtmajJane darzana te dUra thaye che, paNa cAritramehanI haju saMbhAvanA che, eTale haju tene tenI saMpUrNa avikala Atmasthiti hatI nathI, akhaMDa AtmAnucaraNarUpa cAritra hetuM nathI. kAraNake pramAdane sadbhAva hevAthI AtmasvarUpathI pramatta-cuta thaI javAya che, vikathA vagere pramAdanA prasaMgathI tenA cAritrabhAvamAM vikalapaNuM-khAmI AvI jAya che, ane tethI ja tene vega-dharmavyApAra vikala-khAmIvALe heI, jJAnAcAra vagerenA kALa-vinaya vagere prakAromAM aticAra-deSathI tenI skUlanA thAya che. A pramAdanI uttarottara nyUnatA (ochAza) pramANe A IcachAgI samaSTi AtmasanA traNa vibhAga paDe cheH (1) avirati samyagdaSTi, (2) dezavirati samyagdaSTi (bhAvazrAvaka), sarvavirati samyagdaSTi (bhAvasAdhu.) Ama sakSepe A IchoganuM lakSaNa che. A parama rasaprada bedhaprada IcchAcAgazAstrayoga-sAmarthyayoganuM savistara svarUpa A vivecake racelI te yogadaSTi samuccaya Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) "namoDarnagma:para vyAkhyAna graMthanI "sumanaMdanI bRhata TIkA'mAM vivecita karyuM che. vizeSa jijJAsue te savivecana graMthanA bhUmikA prakaraNanuM (pR. 12-53) avalokana karavuM. atre te tene aMzamAtra sAra bhAga samudrata karyo che. zAstranuM svarUpa zAha naravA thI, thatharAtti pramAdina: I zrAddhasya tIvrabodhena, vacasA'vikalastathA // 2 // bIje zrAddha apramAdIne, zaktitaNe anusAra, tIvrabodhayuta cutathakI, vaLI te avikala dhAra. artha:-ane zAstraga to ahIM yathAzakti apramAdI evA zrAddhane-zraddhAvaMtane jANa; ane te tIvrabodhavALA Agama-vacana vaDe karIne tathA (kAla AdinI avikalatA vaDe karIne) avikala-akhaMDa e hoya che. vivecana "jinavara vacana amRta anusariye, tattvaramaNa Adariye re; dravyabhAva Azrava parahariye, devacaMdra pada variye re. zrI subAhujina"-zrI devacaMdrajI. ahIM zAstrayoganuM svarUpalakSaNa spaSTapaNe kahyuM che. zAstrapradhAna yoga te zAsayoga. A zAstrayogamAM AgamajJAnanuM-zu dhanuM eTaluM badhuM tIvrapaNuM-tIkaNapaNuM hoya che, ke te vaDe karIne e avikala-akhaMDa hoya che. ane tevA zAstrapaTupaNAne lIdhe sUmamAM sUkSma aticAra deSanuM paNa ahIM jANapaNuM hoya che, tathA sUkSama upayogapUrvakaAtmajAgRtipUrvaka te te deSa dUra karavAmAM Ave che eTale jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ne vIryAcAra e paMca AcAranA kAla, vinaya vagere sUkSma prakAranuM paNa yathAvat barAbara pAlana karavAmAM Ave che. ethI karIne paNa A zAstraga avikalaakhaMDa hoya che, kheDakhAMpaNa vinAne niraticAra hoya che. f - zAstroganuM svarUpa thavAnI IcchAthI kahyuM - "zAzvaritnati zAstrapradhAna yoga te zAstrayAga, eTale prakramathI (cAlu viSayamAM) dharmavyApAra ja te puna:, -ahIM, yogataMtramAM, ya:-jANo. kene? kevo? te mATe kahyuM - thAzatti-yathAzakita, zaktine anurUpa, zakti pramANe, sapramAvira:-apramAdIne, vikathAdi pramAda rahitane. AnuM ja vizeSaNa Ape che- zrAddha -zrAddhane-zraddhALune, tevA prakArane meha dUra thavAthI saMpratyayAtmika (samyapha pratItivALI ) Adi zraddhA dharAvanArane zraddhAvaMtane. tIravayena-hetubhUta evA tIvrabedhavALA, varamar - vacanathI, AgamathI, avAja:avikala, akhaMDa, tathA-temaja kAlAdi vikalatAnI abAdhAe karIne paNa (avikala - akhaMDa ), kAraNa ke apa ( akuzaLa) hoya te aticAra doSanA jJAtA - jANanAra heya nahiM, eTalA mATe kAlAdi vaikayathI abAdhAmAM tIvrabodha hetupaNe upanyasta karyo. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsaganuM svarUpa Ave A zAstroga jene hoya che e zAyegI puruSa (1) tIvazAstrabedhavALa, (ra) zrAddha-zraddhALu, (3) yathAzakti apramAdI heya. A zAstragIne siddhAMtane tIvrabodha-tIrNa baMdha hoya che; zAstranuM sUphamamAM sUkSama rahasyabhUta gUDha jJAna hoya che, bhAvazrutajJAna-zuddha AtmajJAna A zAstragInA hRdayamAM niraMtara ramI rahyuM hoya che, atyaMta pariNamI gayuM hoya che. A zAstragI puruSa zrAddha eTale zraddhAvaMta hoya che. Ama te samyagadarzanI puruSa hoya che ema spaSTa karyuM che. zAstragInI te zraddhA saMpratyayAtmaka kaSa-cheda-tApa parIkSAthI samyaka tatvapratItirUpa athavA anya prakAranI-AjJApradhAna hoya che. ane e zraddhALu hovAthI ja A zAstrogI apramAdI hoya che, arthAt jenA vaDe karIne AtmA svarUpasthitithI bhraSTa-pramatta thAya tenuM nAma "pramAda" che, te pramAda jene nathI, je AtmasvarUpamAM sthiti kare che, e apramatta athavA apramAdI che. A apramatta puruSa mada, viSaya, kaSAya, vikathA, rAga-dveSa vagere pramAdaprakArothI para hoya che. eTale ja A AtmArAma puruSa atyaMta AtmapayegavaMta heIsatata AtmajAgRtimaya heI, paMca mahAvratanA zuddha dravya-bhAva pAlanamAM kaMI paNa khalanA AvavA detuM nathI, paMca AcAramAM leza paNa aticAra lAgavA dete nathI, paMcaviSayamAM rAga-dveSa rahita va che, paMcasamiti-trigupti Adi barAbara sAcave che, krodhAdi cAra kaSAyane parAjaya kare che, sarva pramAda AcaraNa dUrathI vaje che, ane sarvatra samabhAva bhAvate rahI yathAsUtra sarva AcaraNa kare che. ane A Adarza dravya-bhAva nitha apramatta cagI cAritramohane parAjaya karavAne mATe apUrva zUravIrapaNe yathAzakti-pitAnI samasta zakti pramANe pravRtta thAya che, parama AtmapuruSArthapUrvaka pramAdazatrune saMhAra karavAne kaTibaddha thAya che, "bheTha bAMdhIne" "raDha lagADIne maMDI paDe che. jemake - AtmasthiratA traNa saMkSipta yoganI mukhyapaNe te vate deha paryata je, ghera parISaha ke upasarga bhaye karI, AvI zake nahIM te sthiratAne aMta je. apUrva avasara e kyAre Avaze? saMyamanA hetuthI yoga pravartAnA svarUpalakSe jina AjJA AdhIna je, te paNa kSaNa kSaNa ghaTatI jAtI sthitimAM, aMte thAye nija svarUpamAM lIna je....apUrva -zrImad rAjacaMdrajI have sAmarthyAganuM lakSaNa kahe che - shaastrsNdrshitopaaystdtikraantgocrH| zatayudrekAdvizeSeNa, saamrthyaakhyo'ymuttmH||3|| zAstramAMhi darzAviye, je vegane upAya ne tethI paNa para vaLI, viSaya jehane jAya; prabaLapaNathI zaktinA, vizeSe karI Ama; te A uttama vega che, sAmartha jenuM nAma. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara: (1) "nama :' pada vyAkhyAna atha-zAstramAM jene upAya darzAvela che ane te zAca karatAM paNa jene viSayazaktinA ukane lIdhe (prabalapaNAne lIdhe) para che,-te A "sAmartha" nAmane uttama yoga che. vivecana "alakha agecara anupama arthane, keNa kahI jANe re bheda? sahaja vizuddha re anubhava vacaNa je, zAstra te saghaLe re kheda...vIra." zrI AnaMdaghanajI ahIM sAmarthyaveganuM svarUpa kahyuM che. sAmarthyavega eTale sAmarthyapradhAna yega. AtmasAmarthyanuM-AtmAnA samartha paNanuM jemAM pradhAnapaNuM che te sAmarthya yuga. A ga sarva bhegamAM uttama ga che. AnA be lakSaNa kahyA-(1) zAsamAM Ane upAya sAmAnya paNe darzAvyuM che, (2) vizeSapaNe te zAstra karatAM paNa A vegane viSaya para che - zaktinA prabalapaNane lIdhe. zAstramAM A sAmarthyavegane upAya batAvyuM te che, paNa te mAtra sAmAnyapaNe batAvyo che, -vizeSapaNe nahiM. AmAM zAstranuM prayojana te mArga darzana-dizAdarzana pUratuM che, ke juo ! A A upAya karaze te AgaLane mArga pAmazo. pachI vizeSapaNe te sAmarthyagIe pitAnA AtmasAmarthyathI ja mArganuM svarUpa jANuM AgaLa vadhavAnuM rahe che. ane A sAmarthyagImAM Ama AtmabalathI ja AgaLa vadhavAnuM sAmarthya hoya che, tenuM kAraNa Atmazaktine uka-prabalapaNuM che. A ubharAI jatI zaktinuM mUla kAraNa paNa tenI atyArasudhInI Adarza zAstrokta rIti pramA nI gasAdhanA che, AtmasaMyamanA cege atyaMta zaktisaMcaya karyo che-zakti jamA karI che te che. aMgamAM nahiM samAtI te ukavaMtI zakti ja tene AgaLa vadhavAne prere che. ane AvA A samartha yogIne A sAmarthyayoga sarva yogamAM uttama che, zreSTha che. kAraNa ke "mekSanI sAthe yoje-jeDe te yoga" ema yoga zabdanI vyAkhyA che, e pramANe A sAmarthyayoga vagara vilaMbe, kALakSepa vinA, mekSarUpa pradhAna phala sAthe je che, zIdhrapaNe muktinuM kAraNa thAya che. eTalA mATe A sAmarthyayoga parama yoga che, jegaziromaNi che, ega parvatanuM zikhara che. -ADhavaMti :-sAmAnyathI zAstramAM jene upAya darzAvela che, kahyo che; kAraNa ke zAstramAM sAmAnyathI tenuM abhidhAna che mATe. tatilakAttovara -te zAstrathI jene viSaya atikAta che-para che (zAstra karatAM paNa jene viSaya AgaLa vadhI jAya che). kyA kAraNathI? te mATe kahyuM - yuvAna-zaktinA udrakathI, zaktinA prAbalyathI-prabalapaNAthI, vina-vizeSathI -nahiM ke sAmAnyathI teno viSaya zAstrathI atikrAnta-para che, kAraNa ke zAstranuM sAmAnyathI phalaparyAvasAnapaNuM che. rAma zaM -sAmarthaga' nAmane A yoga, karama-uttama, sarvapradhAna che-akSepa karIne (avilaMbe ja- zIdhrapaNe) pradhAna phalanA kAraNupaNAne lIdhe. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmaveganuM svarUpa AnA samarthana arthe ja kahe che- siddhayAkhyapadasaMprAptihetubhedA na tattvataH / rAghAvAvA, sathe mi: | 8 || siddhipada prApti hetunA, bheda tatvathI ahi mAtra zAsathI ja sarvathA, gamya gine nahi artha - siddhi' nAmanA padanI prAptinA hetubheda ahIM tattvathI, pagIone zAstra dvArA ja, sarvathA ja jANavAmAM AvatA nathI. vivecana "dizi dekhADI re zAstra savi rahe, na lahe agocara vAta; kAraja sAdhaka bAdhaka rahita che, anubhava mitta vikhyAta vIra." zrI AnaMdaghanajI upara je kahyuM tenA samarthana mATe-puSTi mATe atre kahe che ke-mokSapadanI prAptinA je samyagadarzana-jJAna-cAritra vagere hetue che, kAraNavizeSe che, tenuM jJAna yogIone-sAcA saMta sAdhupuruSane mAtra zAstra dvArA ja sarva prakAre thaI zake nahiM. hA, keTalAka prakAre zAstrathI avazya jANI zakAya, paNa badhAya nahiM. kAraNa ke te samyagadarzanAdi hetubhedenA bheda anaMta che, ke je vANIne agocara che, "yato ghA nirtane" jyAMthI vANI pAchI vaLe che. mATe mukti prApti saMbaMdhamAM zAstra sarvathA samartha nathI, tema ja vyartha paNa nathI. amuka maryAdA sudhI tenuM diggadarzana che. zAstramaryAdA jyAM pUrI thAya che, tyAM sAmarthyayoga zarU thAya che. eTale pachI te A samartha yegIne sAmarthya yeganuM-AtmAnubhavarUpa jJAnayeganuM ja avalaMbana rahe che, ane te yoga ja tene TheTha kaivalya pada sudhI pahoMcADe che, te anubhava mitra ja tene sahaja AtmasvarUpa zuddha citanya svAmI banAve che. sarvathA tene pariccheda (parijJAna) zAstra thakI ja mAnavAmAM AvatAM, doSa kahe che - sarvathA tatparicchedAtsAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadAptitaH // 5 // vi-utAravyavanaprApti hetumevA-siddhi nAmanA padanI prAptinA hetubhe, mekSa nAmanA padanI saMprAptinA kAraNavizeSa-samyagadarzanAdi. zuM? to ke tarataH-nathI tattvabhAvathI, paramArthathI, kyAreka-zAstra thakI ja, Agama thakIja,jAnnatte--jANavAmAM AvatA. ane ema chatAM paNa zAstranuM vaiyardhA-vyarthapaNuM-phogaTapaNuM nathI eTalA mATe kahyuM- sa da jimi - sarvathA ja ahIM yogIothI, eTale sarve ja prakArathI ahIM lokamAM sAdhuothI,-teonA (samyagadarzanAdinA) anantabhedapaNAne lIdhe. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara: (1) "namoDastra:' pada vyAkhyAna sarvathA ja je zAsathI, jJAna tehanuM hoya; te sAkSAtakAritvane, jaga tehane heya; tethI sarvatvanI, siddhi sAMpaDatAM ya; prApti siddhi pada taNI, tyAre ja thaI jAya ! artha:-sarvathA zAsa dvArA ja te samyagdarzanAdinuM parijJAna thAya, te sAkSAtkAripaNane (pratyakSapaNAne) yoga thaze ane tema thatAM tene sarvapaNAnI saMsiddhine lIdhe tyAre ja siddhipadanI prApti thaI jaze! (Ama doSa Ave che). vivecana zAstrAdikanA jJAnathI nIveDe nathI, paNa anubhava jJAnathI nIveDe che." zrImad rAjacaMdrajI have je zAstra thakI ja te siddhipadanI prAptinA kAraNavizenuM sarvathA jJAna thAya ema mAnavAmAM Ave, te ze virodha Ave che? tene ahIM khulAso karyo che. (1) je ema thAya te sarva bhAvanuM pratyakSapaNuM thaze, (2) eTale tyAre ja sarvajJapaNuM sAMpaDaze, (3) ane tevI ja rIte tyAre zravaNa thatAM ja mukti paNa maLaze! paNa tema banatuM dekhAtuM nathI. ane A badhuM pratyakSa viruddha che, aniSTa che, daISTabAdhita che. kAraNa ke (1) zAstradvArA te sarvabhAve sAkSA-pratyakSa eTale AtmAnubhavagamyapaNe dekhAtA nathI, parokSa paNe ja dekhAya che. zrutajJAna viSaya parokSa che, pratyakSa nathI. (2) Ama zAstrathI pratyakSa jJAna thatuM nathI, eTale te thakI sarvajJapaNuM paNa ghaTatuM nathI. (3) temaja siddhipadanI prApti paNa thatI dekhAtI nathI. mATe zAstra dvArA ja samyagadarzanAdi mokSahetue sarvathA-sarva prakAre jANI zakAya nahiM, e siddhAnta dRDha thaye. e haze, ema paNa bhale he, emAM amane zI bAdhA che? eTalA bATe atra kahe che na caitadevaM yattasmAtprAtibhajJAnasaGgataH / sAmarthya yogo'vAcyo'sti, sarvajJatvAdisAdhanam / / 6 // ne A ema ne-te thakI, sahita pratibhA zAna; sAmaga avAcya che, sarvajJAtAdi nidAna. rfsavA- thA-sarvathA, akSepe-avilaMbe phasAdhakapaNuM vagere sarva prakArathI, rAjiAtazAstra thakIja te siddhi nAmanA padanI saMprAptinA hetabhedonA parichedane lIdhe-pari. jJAnane lIdhe zuM? te ke sAkSAtkAtrita-kevala tethI ja sAkSAtakAripaNue karIne vegathIkAraNathI, tatsatvarite zretA yogInA sarvApaNunI saMsiddhine lIdhe prastuta hetabhedano AnA vaDe karIne sarvathA paricchedarUpa coga thaze eTalA mATe; ane tethI karIne talA-tyAre ja, zravaNakALe ja, sinnipAtratA-siddhipadanI-muktipadanI prApti thaze tene lIdhe,-agikevalipaNAnA paNa zAstrathakI ja agi kevali svabhAvabhavana vaDe jANapaNAnA prasaMgane lIdhe, aviSayamAM paNa zAstrasAmarthanA abhyapagamamAM Ama paNa zAstra-sAmarthyanA prasaMgane lIdhe. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmaganA bheda : dharmasaMnyAsAga, pigasaMnyAsAga artha:-ane kAraNa ke e ema nathI, teTalA mATe pratibha jJAnathI saMgata e sAmaththaga avAgya-na kahI zakAya evuM che, ke je sarvApaNu vagerenA sAdhanarUpa che. vivecana aho ! caturAI se anubhava mittanI, aho ! tasa prIta pratIta; aMtarajAmI svAmI samIpa te, rAkhI mitra zuM rIta...vIra." zrI AnaMdaghanajI agIpaNAnuM pakSa jJAna zAstrathI thAya che, paNa keI tethI karIne sAkSAta agIpaNuM-deha rahita mukta avasthA pAmI, siddhipadane prApta thate dIThe ke sAMbhaLe nathI, eTale ke zAsathI ja keI mukti pAme ema banatuM dekhAtuM nathI. ane Ama che eTalA mATe ja sAmarthyoga je che te avAya che. zAstravAne agocara che; AtmAnubhavagocara che. eTale ja A sAmaga tenA yogIne svasaMvedana siddha, AtmAnubhavagamya kahyo che. A yoga eTale kSapakazreNigata gIne dharmavyApAra ja che arthAt kSapakazreNI jeNe AraMbhelI che evA samartha bhegIne zuddha AtmasvabhAvarUpa dharmamAM vartanArUpa je dharmavyApAra che, tenuM nAma ja sAmarthayega che. emAM AtmAnubhavanuM- svasaMvedanajJAnanuM pradhAnapaNuM hoya che, eTale ja ene sAmarthyavega kahela che. A A sAmarthyavega "prAtija jJAna'thI saMgata-saMyukta hoya che, ane te sarvajJapaNa AdinA sAdhanarUpa-kAraNarUpa thAya che. jemAM pratibhA-asAdhAraNa AtmAnubhavane prakAza jhaLake che, camake che, evuM pratibhAsaMpanna jJAna te prAtijJAna. ene mArgAnusArI prakRNa "Uha" (ananya tatvaciMtana) nAmanuM jJAna paNa kahe che. A prAtijJAnarUpa mahAtejasvI pradIpanA (Search Light) prakAzathI AgaLa mArga svayaM prakAzamAna dekhAya che, jhaLahaLI rahe che, eTale sAmarthya yegI pragaTa mArga dekhate dekhato AgaLa dhape che. ane Ama pratibhajJAnathI yukta evA sAmarthyagathI kSapakazreNI para caDhata caDhate A bhegI te zreNInA aMte kevalajJAna pAme che, ne kevalajJAna bhAnune udaya thatAM te sarvajJa sarvadazI bane che, ane pachI A chellA dehanuM AyuSya pUrNa thaye te agI kevalI-siddha thAya che, "daihika pAtra maTI jAya che." vf - ra vaita -ane A-hamaNu ja je upara kahyuM te ema nathI, kAraNa ke zAstra thakI agikevalipaNAne baMdha thaye paNa, siddhinI asiddhi che (siddhi prApta thatI nathI). ane Ama che teTalA mATe-ghAnisAnanata.--jhAtibhatAnathI saMgata, mArgonasArI prakaSTa Uha" nAmanA nAnathI yakta. ? te ke sAmAnaH-sAmarthyapradhAna te sAmarthaga. eTale prakramathI-cAlu viSayamAM kSapakazreNitagata dharmavyApAra ja rahyo che. A vAdatti avAcya che, kahI zakAya e nathI - tenA yogIne svasaMvedanasiddha arthAt AtmAnubhavagamya che, sarvajJAnidhanamU-sarva paNa AdinuM sAdhana che-akSepa karIne (vagara vilaMbe ) AnA thakI sarvajJapaNAnI siddhi heya che eTalA mATe. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) namo : 'pada vyAkhyAna sAmarthaganA bheda kahI batAvavA mATe kahe che- dvidhAyaM dhrmsNnyaasyogsNnyaassNjnyit:| kSAyopazamikA dharmA yogA: kAyAdikarma tu // 7 // eha sAmarthanA , prakAra che A khAsa; pahele dharmasaMnyAsa ne, bIje saMnyAsa. kSApazamika heya je, dharmo teha kahAya; kAya AdinuM karma te, ge atra kathAya. artha:-sAmarthyoga, dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa evI saMjJAo (yathArtha nAme) karIne be prakArano che. kSApazamika (kSayopazamabhAvathI upajatA te dharmo che. ane kAya vagerenuM 'karma? te yoge che. vivecana vIra jinezvara paramezvara jyo, jagajIvana jina bhUpa; anubhava mittera hita karI, dAkhyuM tAsa svarUpa...vIra." zrI AnaMdaghanajI A sAmayoganI be bheda che- (1) "dharmasaMnyAsa" evI saMjJAvALo, (2) gasaMnyAsa" evI saMjJAvALe. atre dharmo eTale kSAyopazamika bhAve, ane yoga eTale mana-vacana-kAyAnuM karma-vyApAra. eTale jemAM dharmone-kSAyopathamika bhAvene saMnyAsa-tyAga hoya che te dharmasaMnyAsa yoga ne jemAM mana-vacana-kAyAnA yogane saMnyAsa-tyAga hoya che te yogasaMnyAsa yoga. jemAM kSAyika bhAve upaje che evA dharmasaMnyAsa yogathI kSapakazreNI para caDhI kevalajJAna pAmI sayogI kevalI thAya che, ne yogasaMnyAsa yogathI ayogI avasthA pAmI ayogI kevalI thAya che. temAM je jyAre hoya che, te tyAre kahI batAvavA mATe kahe che- dvitIyApUrvakaraNe prathamastAttviko bhavet / AyojyakaraNAdUrva, dvitIya iti tadvida : // 8 // bIjA karaNa apUrvamAM, pahelo tAtvika hoya; AyeAjyakaraNanI pachI, to bIjo joya. ifsavA-fSA-be prakArano, saceM-A, sAmarthyoga che. kevA prakAre che ke dharmasaMnyAsa nAraMncArasaMhitA -dharmasaMnyAsa ane cogasaMnyAsa saMjJAthI (nAmathI)yukta. saMnyAsa, nivRtti, uparama e eka artha che; tethI AnI "dharmasaMnyAsa" saMtA upajI che, eTalA mATe dharma saMnyAsa saMnita. avaifsTa " ema vegasaMnyAsa' saMjJA AnI upajI che eTalA mATe yogasaMnyAsasaMnita. A dharme kyA? vA yoge kayA ? te mATe kahyuM - kSAmAM pAnAM-kSAyopazamika te dharmo, kSayapazamathI nIpajelA evA kSamA Adi te dharmo che. sA: kAyayima tu- ane yoge te kAya AdinA vyApAra che--kAyotsargIkaraNa Adi. ema A sAmaga be prakAra che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA apUrvakaraNamAM "tAtvika dharmasaMnyAsavega artha-bIjA apUrvakaraNamAM tAvika e prathama ga-dharmasaMnyAsayoga hoya, ane AyeAjyakaraNathI AgaLamAM bIje - saMnyAsa lega heya, ema tenA jJAtAo-jANakAro kahe che. vivecana anubhava saMge re prabhu malyA, saphaLa phaLyAM savi kAja; nija pada saMpada je te anubhave re, AnaMdaghana mahArAja...vIra" zrI AnaMdaghanajI te sAmarthyayoganA be bhedamAM-(1) prathama prakArane sAmarthyoga-tAvika e dharmasaMnyAsa yoga dvitIya apUrvakaraNamAM hoya che, (2) bIjA prakAranuM sAmarthyogayogasaMnyAsa yoga AyojyakaraNathI AgaLamAM hoya che. temAM prathama, dharmasaMnyAsa ane te paNa tAtvika-pAramArthika keTine dharmasaMnyAsa bIjA apUrvakaraNanA samaye pragaTe che. ahIM "bIjA" apUrvakaraNamAM ema je kahyuM che te sahetuka che. kAraNa ke paheluM apUrvakaraNa ke che graMthibhedanuM kAraNa bIjA' che, temAM A prastuta dharmasaMnyAsa hoI zake nahiM, eTalA mATe apUrva karaNamAM bIjAmAM ema kahI tene apavAda sUcavyuM. Ama A apUrva karaNa be cheH (1) graMthibhedanA kAraNarUpa, (2) kSapakazreNI veLAnuM. jJi -ffpUrvA -bIjA apUrva karaNamAM. graMthibhedanA kAraNarUpa pahelA apUrva karaNanA vyavacheda-apavAda arthe bIjAnuM grahaNa karyuM, kAraNa ke pahelA apUrve karaNa prastuta sAmarthayAganI asiddhi hoya che. "apUrvakaraNa" e te zubha evo apUrva pariNAma kahevAya che, ke je anAdi saMsAramAM paNa te te dharmasthAnema vartatA jIvane tevA prakAre pUrve upa hoto nathI, ane jenuM phala graMthibheda Adi che. temAM--A prathama apUrvakaraNamAM graMthibheda te phala che, ane A graMthibhedanuM phala samyagudarzana che. ane samyagadarzana che te prathama Adi liMga-cihnavALo AtmapariNAma che. kahyuM che ke - rAmartanirdhAnupAtivAmiLyazikSai taravArthathAnaM sacanam " prathama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstithanI abhivyakti (pragaTagaNuM) e jenuM lakSaNa che, evuM tatvArtha prahAna te samyagadarzana che. yathAprAdhAnya-pradhAnapaNuM pramANe A upanyAsa (anukrame goThavaNI) che ane lAbha pazrAnupUvathI che ema samayavido-zAstro kahe che. ane A bIjuM apUrvakaraNa-ke je tevA prakAranI karmasthitimAMthI tevA saMkheya sAgaropama vyatIta thaye hoya che,-te bIjA apUrvakaraNamAM zuM ? te ke-prathamatAtvio mata-prathama eTale dharmasaMnyAsa saMnita sAmarthaga tAtvika-pAramArthika evo hoya,-kSapakazreNita yogIne lAyopazamika satiAdi dharmonI nivRttine lIdhe. eTalA mATe A Ama upanyAsa-rajUAta che. atAvika to pravajyA kALe paNa sAvadha pravRttilakSaNa dharmasaMnyAsa yoga hoya che,-pratrajyAnA jJAnagapratipattirUpapaNAne lIdhe. savAranAcce-Aja kAraNathI AgaLamAM. kevalAbhAgathI acityavIryapaNue karIne sokasa-Acho, tevA prakAre tatkAla khapAvI devAya ema bhapragrAhI kamanI tathAprakAranA avasthAna bhAve kRti,-te AyojyakaraNa che,-zaileza avasthAmAM AnA bhAvane lIdhe. tethI A jyakaraNathI Urva (AgaLamAM) dvitIya hoya che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 lalita vistarA : (1) 'namoEtumya:'padma vyAkhyAna A apUrvakaraNa eTale zuM ? 'apUrva' eTale anAdikALanA bhavabhramaNamAM je kadI paNa pUrva prApta thayA nathI evA zubha-prazasta AtmapariNAma. temAM pahelA apUrvakaraNanuM phaLa graMthibheda che ane te prathibheDhanuM phaLa samyagdarzana che, jenA prazama, saMvega, niveda, anukaMpA ane Astikaca e pAMca liMga-prakaTa cihna che. pazcAtupUrvIthI je suMdara che athavA jene lAbha thAya che evA A pAMca lakSaNavALu' samyag zana jIvane pahelA apUrvakaraNanA pratApe graMthibheda thaye sAMpaDe che. ane pachI ka sthitimAMthI sakhyAta sAgaropama vyatIta thaye, A bIjI apUrva karaNa-apU AtmapariNAma prApta thAya che, tyAre A tAttvika dharma sanyAsa yoga kSakazreNImAM caDhatA sAmarthya yogIne hAya che; kAraNa ke te kSapaka yogI kSamA vagere kSayopazamarUpa dharmothI nivatyAM che, ane krodhAdi kaSAyarUpa sarva kaprakRtine jaDamULathI khapAvavArUpa kSAyikabhAva bhaNI pravarto che. ane AvA je kSAyopathamika dharmanA tyAga karavArUpa 'dharma sanyAsa ' nAmanA sAmayAga che, te ja kharekharA tAttvika pAramArthika huM dharmAMsanyAsa cega ' che. atAttvika 'dharma sanyAsa' te pravajyA-dIkSA avasare paNa hAya che, kAraNa ke jemAM (sAvadya) pravRttirUpa dharmonA sanyAsatyAga hAya che, te nivRttirUpa pravrajyA dIkSA kahevAya che. pApAmAMthI prakarSe karIne zuddha caraNuyAgamAM vrajana-gamana te 'pravrajyA' che; viSayakaSAyAdi duSTa bhAvAnuM muMDana-heAlakriyA tenuM nAma DhIkSA' che. A prajJayA ( dIkSA--sanyAsa) jJAnayeganA aMgIkArarUpa che, eTale te grahaNa karavAne cAgya pAtra paNa zAstrAkta uttama viziSTa lakSaNusapanna hovA joI e. AvI jJAnayogaprati pattirUpa pratrajyA samaye atAttvika dha sanyAsa hoya che; ane kSaSakazreNImAM tAttvika dharma sanyAsa hAya che,----jenA yoge kSAzarUpa dharmAMtu kSapaNu karatA karatA, ka prakRtine sathA khapAvatA khapAvatA sAmayogI 8-9-10--12 guNasthAnane vaTAvI jaI, teramA sayeAgI kevali guNusthAne paheAMcI 'nija kevalajJAna nidhAna' pragaTAve che. tAttvika' dharma sanyAsa yoga yogasanyAsa yoga ane khIje je 'ceAgasanyAsa' nAmanA sAmarthya yoga che te AyonyakaraNanI pachI hAya che. acityavIrya paNAe karIne, asAdhAraNa AtmasAmarthya thI kevalI bhagavAn samuddhAta kare che, te pahelAM AyeAjyakarNa kare che. eTale ke A chellA bhavamAM bhAgavavAnA--bhavApagAhI je A kI rahelA vedanIya vagere cAra karma che, temAM jo veDhanIya vagerenI sthiti Ayuzya karatAM vadhAre hAya, teA tene sama-sarakhI karavA mATe kevalI bhagavAna udIraNA AlimAM nAMkhavArUpa Aye nyakaraNa kare che,---ke jethI karIne samuddhAta vaDe te te karmAne jaladI khapAvI daI sarakhI sthitimAM lAvI mUkAya. Avu AyonyakaraNa karIne kevalI bhagavAna samuddhAta kare che. A kelasamudghAtamAM AtmapradezanA vistAra karI--virATa svarUpa dhAraNa karI, te Atmapradeza vaDe AkhA leka daDa--kapATa-pratara Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMnyAsaga : ayoga paramAga AkAre pUrI devAmAM Ave che, ane te te karmapradezane sparzI kevalI zIgha bhogavI laI kheravI nAMkhavAmAM Ave che, ane pachI te AtmasamudaghAta pradezane ulaTA keme upasaMhAra karAya che. A badhe vidhi mAtra ATha ane zailezIkaraNa samayamAM pure thAya che! AvuM parama adbhuta aciMtya sAmarthya A parama samarthayogI atra vyakta kare che !! ane A AyojyakaraNa ne samuddaghAtanuM phaLa-pariNAma zelezIkaraNa che, eTale ke te pachI taratamAM zelezIkaraNa prApta thAya che. temAM manavacana-kAyAnA yogane sarvathA nirodha karI, A parama samartha yogI cothuM zukaladhyAna dhyAvata sate, zeleza-meru parvata jevI niprakaMpa aDela avasthAne prApta thAya che, athavA sarva saMvararUpa-samAdhAnarUpa je zIla, tene Iza bane che. Ama A svarUpaguptaparama yogInI zileza-meru jevI niSkapa yoganirodharUpa avasthA te zazIkaraNa; athavA parama AtmasamAdhi pAmelA A zIleza yogIzvaranI avasthA te zelezIkaraNa. A zailezI avasthA, pAMca hasva akSara (a, I uM, 4, 1) uccArAya teTale kALa rahe che, ane tenA chellA samaya pachI tarata ja A parama AyegI yegI Urdhvagamana karI siddhapadamAM birAje che. mana-vacana-kAyA ne kamanI vargaNa, chUTe jahAM sakaLa pugala saMbaMdha che; evuM ayogI guNasthAnaka tyAM vartatuM, mahAbhAgya sukhadAyaka pUrNa baMdha je....apUrva. -zrImad rAjacaMdrajI yogasaMnyAsa yogaH ayoga parama ga- atastvayogo yogAnAM yogaH para udaahRtH| mokSayojanabhAvena sarvasaMnyAsalakSaNaH // 9 // ityAdi 33 | (coLadipura-rU-22) ethI aga yogamAM, yoga kahyo pararUpa; mekSa sAtha yojana thakI, sarvasaMnyAsa svarUpa, artha:-eTalA mATe te je "aga' che, tene vegamAM parama ga kahyo che, (kAraNa ke) mekSa sAthe te jana-joDANa kare che, ane te sarvasaMnyAsa lakSaNavALA che. f -sata -eTalA mATe ja, zailezI avasthAmAM yogasaMnyAsarUpa kAraNane lIdhe. ayoga, yogano abhAva (mana-vacana-kAyAnA yogano abhAva), pAnAM-mitrA Adi genI maLe, zuM? te ke ; para:-parama ga, pradhAna dega, 3vAtA-kahyo che. kevI rIte? te mATe kahyuM - mokSanaramaghena-makSa sAthe jana-bhAvarUpa hetuthI, "jananA :'--janane lIdhe ga, ema samajIne. AnuM svarUpa kahe che sarvasaMnyAsakSa-sarvasaMnyAsalakSaNavALe, dharmasaMnyAsa ne adharmasaMnyAsa karatAM paNa atra pariddhinA bhAvane lIdhe. . Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara: (1) "namonga:' pada vyAkhyAna vivecana "eka paramANa mAtranI na maLe sparzatA, pUrNa kalaMkarahita aDola svarUpa je zuddha niraMjana caitanyamUrti ananyamaya, agurulaghu amUrta sahaja padarUpa je apUrva." -zrImad rAjacaMdrajI Ama "yoga saMnyAsa" nAmane sAmarthyayoga zelezI avasthAmAM hoya che ema uparamAM kahyuM. temAM mana-vacana-kAyAnA yogane abhAva hoya che, nirodha karavAmAM Ave che, eTale te "ayoga" kahevAya che, ane A "aga" ega sarva yogamAM parama che, pradhAna che, kAraNa ke te "moleja cokanATTu : mekSa sAthe sAkSAt yojana karAvanAra e kharekharA arthamAM "yoga" che, ane te sarvasaMnyAsarUpa lakSaNavALe che, temAM adharmasaMnyAsa ke dharmasaMnyAsa karatAM utkRSTa parizuddhi hoya che. eTale A ayoga parama zreSTha yoga che. atre eka paramANu mAtranuM paNa sparzavApaNuM rahetuM nathI. saMpUrNa niSkalaMka evuM aDela AtmasvarUpa pragaTe che. ananya evI zuddha niraMjana cetanyamUtti vyakta thAya che. agurulaghu evuM amUrta sahajatmasvarUpa pada siddha thAya che. A sahajAnmasvarUpa padane zrI sarva deve jJAnamAM dIThuM che, paNa te zrI bhagavAna paNa tenuM svarUpa varNavI zakatA nathI, te svarUpanuM varNana anya vANI te kema karI zake? te jJAna te mAtra jJAnIne anubhavagamya che. ja pada dIThuM zrI sarva jJAnamAM, kahI zakyA nahIM paNa te zrI bhagavAna je; teha svarUpane anya vANI te zuM kahe ? anubhava gocara mAtra rahyuM te jJAna je. apUrva avasara." zrImad rAjacaMdrajI Adi zabdathI- " etattrayamanAzritya, vizeSeNaitadudbhavAH / yogadRSTaya ucyante, aSTau sAmAnyatastu taa:|| mitrA tArAbalA dIprA sthirA kAntA prabhA praaH| nAmAni yogadRSTInAM, lakSaNaM ca nivodhata // " ityAdi grantho (yogadRSTisamuccaye 22-23) dRshyH| (arthAta) e traNane AdhyA vinA, vizeSathI tajajanya; yoga daSTi kahuM ATha te, sAmAnya thakI manya. mitrA tArA ne balA, dIkA sthirA tema; kAMtA prabhA ane parA, daSTi ATha che ema. gadaSTinA nAma e, arthataNe anusAra, lakSaNa tenuM sAMbhaLe, have ahIM kramavAra. (kAvyAnuvAda-bhagavAnadAsakRta) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanamaskAranI apekSAvizeSe icchogAdimAM ghaTanA Ama IcachAgIe zarU karelI mokSarUpa ISTa sthAna bhaNInI musApharI ahIM pUrI thAya che. gamArge akhaMDa prayANa karatAM, kavacit maMda - kavacit tIvra vege cAlatAM cAlatAM yogI, zubhecchAthI mAMDI zelezIkaraNa paryaMtanI samasta yogabhUmikAo vaTAvI jaIne, aga evA zazIkaraNarUpa mokSanagaranA bhavya daravAje AvI Ubhe che, ane pachI tatkSaNa mokSanagaramAM praveza kare che. IcchAge zrata cuta ane jJAnI teye pramAdI zA hAye thatapaTuM ati zrAddha ne apramAdI; sAmarthya te anubhava bale dharmasaMnyAsa sAdhe, zailezImAM parama prabhune saMnyAsa lAdhe, zuddha citanyanA svAmI, sahajAnmasvarUpa te; suyazA bhagavAn pAme, brahmAnaMda anupa te.-zrI gadaSTikalaza (svaracita) bhAvanamaskAranI apekSAvizeSe IcchAgAdimAM ghaTanA pradarzita kare che- tadatra 'namo'haMdabhyaH' ityanenecchAyogAbhidhAnaM / 'namo jinebhyo jitabhayebhya' ityanena tu vakSyamANena zAstrayogasya, nirvizeSaNasampUrNanamomAtrAbhidhAnAt , vizeSaprayojanaM cAsya svasthAne evaM vakSyAma iti // tathA'iko'vi namukkAro, jiNavaravasahassa vaddhamANassa saMsArasAgarAo, tArei naraM va nAriM vaa||' -ityanena tu paryantavartinA sAmarthya yogasya, kAraNe kAryopacArAt, na saMsArataraNa sAmarthyayogamantareNeti kRtvA // 24 artha -tethI atre " gna:-"ahaMtone namaskAra ho!' e vaDe icchAyAganuM abhidhAna (kathana) che. ane "namo nibhya nima:-"jinAne jitabhAne namaskAra he!' e vakSyamANa vaDe zAsaganuM (abhidhAna) che,-nivizeSaNa saMpUrNa name mAtra abhidhAnane lIdhe; ane AnuM vizeSa prayojana ame svasthAne ja kahIzuM. tathA- 'ikkovi namukkAro jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA // ' "jinavaravRSabha vardhamAnane eka paNa namaskAra saMsArasAgarathI nara vA nArIne tAre che,' e paryAvati (namaskAra) vaDe sAmaveganuM (abhidhAna) che,-kAraNamAM kAryanA upacArane lIdhe-saMsArataraNa sAmaga vinA nathI ema samajIne vivecana "eka vAra prabhu vaMdanA re, Agama rIte thAya; kAraNa satye kAryanI re, siddhi pratIta karAya...zrI saMbhava" zrI devacaMdrajI. 13. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (1) "namogya: pada vyAkhyAna Ama IcchAcogazAstroga-sAmarthyayoganuM digdarzana karI, temAM prastuta bhAvanamaskAranI ghaTanA anya AcAryo kevA prakAre kare che te atra darzAvyuM che. kAraNake "namoja: e padamAM sAmAnyathI bhAvanamaskAra kahyo che ema vivakSAvaze prathama pitAne abhiprAya vyakta karI, AcAryazrI haribhadrajIe bhAvanamaskAranI pachI "jo tu" ema kahI "bIjA" A pAryone abhiprAya IcchAga seMdhavA mATe A upakrama karyo che eTale teonA abhiprAya zAstra vivakSAvaze A namaskAranI IcachAyogAdimAM ghaTanA kevI rIte karI sAmarthagamAM zakAya che tenuM atra spaSTIkaraNa karyuM che. temAM-(1) "namarda - ghaTanA "ahaM tene namaskAra he!" e pada vaDe IcchAyoganuM kathana che. (2) "namo nA vimA "--jinene jitabhAne namaskAra he !" e padathI zAstrayoganuM kathana che. (3) ane "ghara jamune " ItyAdi padathI sAmayoganuM kathana che; ane ema eka paNa namaskArathI saMsArataraNa te kAraNamAM kAryanA upacArathI che. "saMtaratara sAmAnaratare" arthAt sAmarthyayoga zivAya saMsAra tarAte nathI, eTale saMsArasAgarathI tAravAne samartha e kaI paNa eka namaskAra hoya te te sAmarthyayoga ja che, sAmayoganI dazArUpa utkRSTa bhAvanamaskAra ja che. Ama anya AcAryonA abhiprAye kathaMcikoI apekSAe A namaskAranI vibhAgarUpa yojanA karI che, te ekAMtika nathI, ne te uparathI ema paNa nathI samajavAnuM ke ema namaskAra uccAraNa mAtrathI tevA prakArane namaskAra thaI jAya che, paNa tathArUpa IcchAyoganI yathAta guNalakSaNavALI "tatvadharma vyApArarUpa" dazA hoya te IcchAgane - IchAyoganI keTine bhAvanamaskAra hoya che. zAstrayoganI yakta guNalakSaNavALI dazA hoya te te zAstrayogane-zAstrayoganI keTine bhAvanamaskAra hoya che, ane sAmarthyayoganI yakta guNalakSaNavALI dazA hoya to te sAmayogane-sAmarthyAganI keTine bhAvanamaskAra hoya che. eTale uttarouttara bhAvanI taratamatAvALA A traNe bhAvanamaskAra prakAra AtmabhAvarUpa hAI AtmAnI tathArUpa dazAne AdhIna che, ema Azaya anna samajAya che. pratibhA jJAna aMge zaMkA samAdhAna kare che- 1degAha-ayaM 'prAtibhajJAnasaGgata' ityuktaM, tatkimidaM prAtibhaM nAma ? asadetat , matyAdipaJcakAtirekeNAsthAzravaNAd / ucyate-catarjJAna prakottarakAlabhAvi kevalajJAnAdadhaH tadudaye savitrAlokakalpamiti na matyAdipaJcakAtirekeNAsya zravaNa, asti caitad, adhikatvAvasthopapatteriti etadvizeSa eva prAtibhamiti kRtaM vistareNa / 29 * Ama AcAryavarya haribhadrajIe A sAmAnyapaNe bhAvanamaskAra che ema pitAne abhiprAya vyakta karI, " jo ta' ema kahI anya AcAryone abhiprAya nAMkhyo che. eTale amuka namaskAra IrachAyogane ja ke anya yogane ja lagato che ema ekati AgraharUpa kathana karI na zakAya; chatAM samajorathI ke asamaMjasa bhAvathI kaI anyathA samaje te te zAstrakAranA Azayane anurUpa nathI. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtija jJAna aruNodaya samuM 11a -zaMkA--A "pratibha jJAna saMgata" ema kahyuM, te A pratibha te zuM vAya ? A asata che,-mati Adi paMcakanA atirekathI AnuM azravaNa che mATe. (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-catura Ana prakanA uttarakAle henArUM evuM te kevala jJAnathI nIce heI, udaya veLAye sUryanA Aleka samuM che, eTalA mATe mati Adi paMcakanI atirekathI AnuM zravaNa nathI. ane A (jJAna) che,-adhikatva avasthAnI upapattine lIdhe. eno vizeSa ja pratibha che. eTale vistarathI saryuM ! vivecana "cogannAIjJanita; tu gatimatiH | saMgha vinAriSNAM, vaDhavRtta pRtha !"--zrI yazovijayajIkRta adhyAtmapaniSadu atre kaI zaMkA kare ke -A sAmaga "prAtijJAnasaMgata" ema kahyuM, te A chaThTha jJAna-pratibha jJAna vaLI kyAMthI kahyuM? te to ghaTe nahiM, eTale A asata che, kAraNa ke jJAna to mati Adi paMca prakAranA ja che, tenAthI jUduM evuM A jJAna te sAMbhaLyuM nathI. e zaMkAnuM atra samAdhAna karyuM che ke--mati-kRta-avadhi ne mana:paryava e cAra jJAnanA prakarSanA uttarakALe henAruM evuM A prAtijJAna kevalajJAnathI nIce-heThanI bhUmikAmAM hoya che. eTale ke "udayaveLAye sUryanA Aleka samuM" arthAt aruNodaya samuM che. jema aruNodaya rAta-divasathI jUda nathI, tema ja te bemAMthI eka paNa nathI; tema A prAtija jJAna zuta-kevalanI vaccenI saMdhinuM jJAna che, te te bethI jUduM paNa nathI, tema ja te bemAMthI eka paNa nathI. eTalA mATe mati Adi paMcakathI jUduM enuM zravaNa thatuM nathI. ane A asatuM nathI, paNa sat che, adhikatvanI upapattine lIdhe, arthAt te caturajJAnaprakarSathI adhika paNAnI-viziSTapaNAnI upapatti-ghaTamAnatA che, ane "ene vizeSa ja pratibha che, eTale saruM vistare ! | | ta namokyA ? Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. bhagavaMta : "mavikhya:' pada vyAkhyAna bhAvaahaMtA grahaNArthe "bhagavata' padane upanyAsa che ema A sUtranuM prayojana darzAve che - 11ete cAhanto nAmAdhanekabhedAH,-nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsaH" iti ( tattvArthe a. 1, sU 5) vacanAt / tatra bhAvopakArakatvena bhAvArhatsamparigrahArthamAha-36 'maviduH " ti 11atha ane A ahaMnto nAma Adi aneka bhedavALA che,-"nAma, sthApanA, dravya, bhAvathI tene nyAsa e vacanathI. temAM bhAva upakArakapaNAe karIne bhAvaahatanA saparigrahAthe kahyuM "bhagavaMtane vivecana "jJAnAnaMde he pUraNa pAvane, varajita sakala upAdhi, atIndriya guNagaNa maNi Aga, Ima paramAtama sAdha.zrI AnaMdaghanajI A ahaMte kahyA, tenA nAmaahaMtu, sthApanA ahaMta, dravyaat ane bhAvaahaMtu ema aneka bheda che. arthAt jemAM ahaMtanA guNa nathI, paNa je mAtra "ahaM" nAma dharAve che te nAma ahaMtu; jemAM "ahaM'nuM AropaNa karI A "ahaM" ema sthApavAmAM Ave che te sthApanAahaMtu; jemAM vartamAnamAM ahaMnA guNaparyAya nathI paNa bhaviSyamAM je ahaMtu thaze te dravyaahaM; ane jemAM vartamAnamAM ahaMnA guNaparyAya vate che, je ahaMbhAvarUpa evaMbhUta bhAvaahaMta dazAne pAmelA che, te bhAvaahaMta, AmAM bhAvaahaMnA AlaMbanapratyaya vinAnA nAma mAtra kahevAtA ahaMtathI ke kahevAtA sthApanAahaMthI kaMI upakAra thavAno saMbhava nathI, temaja bhaviSyamAM thanArA dravyaahaMthI paNa vartamAnamAM kAMI upakAra thavAne saMbhava nathI, paraMtu jemAM ahaMtapaNAne evaMbhUta bhAva varte che evA bhAvaahaMta thakI ja bhAvaupakAra thavA saMbhava che, ane te bhAvaahaMnA AlaMbanapratyaye te bhAvaahaMnuM smaraNa karAvanAra tenA nAmathI ke tenI pratikRtirUpa sthApanAthI (pratimAthI) paNa upakAra thavA saMbhava che. arthAt kahevAtA nAmaahaMthI ke sthApanAarDathI upakAra nathI, paNa mahAvIrAdi jevA kharekhara bhAvaahaMne pavitra nAmathI ne zAMtamUrti sthApanAthI (vItarAga mudrAthI) to jarUra upakAra thAya ja che. tathApi mukhya bhAvaupakAra to bhAvaahaMtu thakI ja saMbhave che. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhaga' zabdane Savidha prayoga : samagra ezvaryarUpa bhaga 101 eTale "bhAvaupakArakapaNue karIne bhAvaahaMnA saMparigrahAthe -samyak parigrahaNa athe atre "mamavaH '--"bhagavaMtone" e viziSTa pada mUkyuM. "bhaga ' zabdano artha ane tene pavidha prayoga nideze che- 12tatra bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH / uktaM ca zvaryA rAya, padma cAra: ni: dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhagaitIGgAnA // " 27 artha-mAM bhaga te samagra ezvaryAdi lakSaNavALe. ane kahyuM che ke -"samagra evA aizvaryanI, rUpanI, yazanI, zrInI, dharmanI ane prayatnanI-ema chanI 'bhaga' evI saMjJA che. 37 vivecana "se Izvara deva, jiNe IzvaratA he nija adabhuta varI; tirobhAvanI zakti, AvirbhAve, he sahu pragaTa karI." -zrIdevacaMdrajI A "bhagavaMta e padamAM "bhaga e zabda samagra aizvarya Adi lakSaNavALe che. samagra evA aizvarya, rUpa, yaza, zrI, dharma ane e chanA saMbaMdhamAM "bhaga" evI yathArtha saMjJA pratye jAya che. AtmAnuM anaMta jJAnAdi aizvarya je karmaAvaraNathI tirobhAvane pAmeluM hatuM, te jeNe apUrva AtmaparAkramathI karmaAvaraNanuM vidAraNa karI AvirbhAva pamADayuM, ane Ama sarva vibhAvanA parityAgathI AtmAnI svabhAvabhUta sakala zakti pragaTa karI je sahajAnmasvarUpa svAmIe anaMta svarUpa saMpattinuM svAmIpaNuM-IzvarapaNuM prApta karyuM, te ja kharekhara Izvara che, ne te ja bhagavaMta che. bhagavaMtanuM samagra aizvaryarUpa bhaga varNave che- 13samagraM caizcarya---bhaktinamratayA tridazapatibhiH zubhAnubandhimahAprAtihAryakaraNa lakSaNaM / 38 13artha -ane samagra ezvarya-bhaktinamratAthI tridazapatiothI (IkothI) zubhAnubaMdhi mahAprAtihAryakaraNa lakSaNavALuM. 38 vivecana zrI supArzva jinarAja, tuM tribhuvana ziratAja; Aja he rAje re ThakurAI tuja pada taNIjI.-zrI vijayajI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 lalita vistaro : (2) "mAgya: pada vyAkhyAna A bhagavaMtanuM samagra-saMpUrNa aizvarya te idrothI bhaktinamrapaNe karavAmAM Avela mahAprAtihArya vibhUtirUpa che. divya dhvani, surapuSpavRSTi, cAmara, chatra, bhAmaMDala, devaduMdumi, azeka ane siMhAsana e aSTa mahAprAtihArya parathI A bhagavaMtonuM satra cizvaryarUpa bhaga" spaSTa jaNAya che. prAtihArya eTale ? pratihArIne bhAva te prAtihArya. rAjadvAre beThele pratihArI jema rAjAnuM sUcana kare che. tema A aSTa mahAprAtihArya vibhUti A tribhuvanaziratAja tribhuvanarAjarAjezvara bhagavAn atra birAjamAna che ema tenA mahAmahimAnI chaDI pokAre che. tribhuvananI ThakurAI sUcavatA A prAtihAryanI zobhA kevI anupama ne kevI adbhuta hoya che, tenuM parama suMdara hRdayaMgama varNana Adi purANamAM mahAkavi zrI jinasenAcAryajIe ane kalyANamaMdira-bhaktAmara Adi stotraratnamAM zrIsiddhasena divAkarajI-mAnatuMgAcAryajI Adi mahAkavioe apUrva bhaktirasathI lalakAryuM che, ane pikAryuM che ke "he bhagavan! dharmopadezana vidhimAM X AvI je hArI vibhUti thaI che, tevI bIjAnI thaI nathI; aMdhakArane haNanArI jevI dinakaranI prabhA che, tevI vikAzI evA grahagaNanI paNa kyAMthI hoya?" mahAmuni yazovijayajI-devacaMdrajI Adi mahAbhakta kavioe paNa phidA thaI gAyuM che ke divya avani sura phUla, cAmara chatra amUla; Aja he rAje re, bhAmaMDala gAje duMdubhijI. siMhAsana azeka, beThA mehe leka; Aja he svAmI re zivagAmI, vAcaka yaza thujI" zrIyazovijayajI prAtihAraja atizaya zebhA, te te kahiya na jave re, ghuka bAlakathI ravi kara bharanuM, varNana keNi pare thAve re ?" -zrIdevacaMdrajI bhagavaMtanuM anupama rUpasvarUpa bhaga darzAve che. 14rUpaM punaH-sakalasurasvaprabhAvavinimmitAGgaSTarUpAGgAranidarzanAtizayasiddhaM / 39 14artha:-rUpa puna: sakala surothI svaprabhAva vaDe vinirmita aMguSTharUpa ane aMgAranA nidarzananA (dRSTAMtanA) atizayathI siddha evuM vivecana "rUpa anuttara devathI, anaMta guNa abhirAma ....prabhujI! jotAM paNa jagi jatune, na vadhe viSaya virAma..prabhujI! bahu niNaMda dayAmayI."-zrI devacaMdrajI * "cai kathA tava vitaramUjhinetra, dharmApadezanavidhau na tathA parasya / yAdaka prabhA dinakRtaH prahatAndhakArA, tAru to chupaca vivAAino.fv " zrI bhaktAmara ratetra, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpasvarUpa bhaga: yazarU5 bhaga 103 | sarve devatAo sAthe maLIne pitAnI suMdara rUpa nirmANa karavAnI samasta zaktithI je aMgUThA pramANa rUpa viheM-viziSTa nirmANa kare, to paNa te jina bhagavaMtanA paganA aMgUThAnI pAse, aMgAra (kelasA) jema na zebhe, arthAt sarva dee nirmANa kareluM parama suMdara kalAmaya rUpa paNa bhagavaMtane pAdAMguSTa pAse kelasA jevuM lAge e prasiddha diSTAMta parathI A bhagavaMtanuM rUpa kevuM atizayavaMta haze te svayaM siddha thAya che. A aMge zrI Avazyaka sUtramAM kahyuM che ke- "savvasurA jai ruvaM aMguThThapamANayaM viuvvijjaa| farmaMguThThuM ; na nA taM hiMsA -kI Avazyaka sUtra, pa69 anuttara vimAnanA deva karatAM paNa A bhagavaMtanuM rUpa anaMtagaNuM abhirAma-parama suMdara hoya che, e uparathI paNa A bhagavaMtanuM rUpa kevuM anupama haze tene khyAla Ave che. Ama anupama rUpasvarUpa "bhaga'thI paNa A "bhagavaMta" hoya che. rUpa anUpa nihALI sumati jina tAharUM, ThaMDI capaLa svabhAva TharyuM mana mAharUM."--zrI rUpavijayajI bhagavaMtanuM zAzvata yazarUpa bhaga saMgIta kare che- 15yazastu rAgadveSaparIpahopasargaparAkrasamuttha trailokyaanndkaaryaakaalprtisstthN| 40 "arthI--yaza te rAga-dveSaparISaha-upasargamAM parAkramathI samutha, AnaMdakArI ane AkAlapratiSTha e. vivecana "nirmaLa guNa maNi rahaNabhUdharA, munijana mAnasa hiMsaka dhanya te nagarI re dhanya veLA ghaDI, mAtapitA kulavaMza jinezara!" -zrI AnaMdaghanajI jagamAM jema pratipakSI zatrune jItavAmAM dAkhala parAkramathI yaza UThe che, tema A bhagavaMtane yaza paNa rAga-dveSa zatrune ane parISaha-upasargane jItavAmAM temaNe dAkhavela abhuta parAkramathI UDyo che.-cAratu rASavasavpatramaNamulyuM. arthAt AkhA jagane pAdAkAta karanArA rAga-dveSa mahAzatrune A bhagavaMte sarvadAne mATe sarvathA saMhAra karI nAkhyo ane bIjAo jenuM nAma sAMbhaLatAM paNa kaMpAyamAna thAya evI ghera parISaha-upasarganI senAthI paNa A bhagavaMte, merunI jema niprakaMpa rahI, AtmasvarUpa sthiratAthI leza paNa calAyamAna thayA nahiM-AvA adbhuta AtmaparAkramathI A bhagavaMtane caMdrakiraNa same ujajavala mahAyaza ulla. jagatamAM bAhya zatrusaMhAramAM dAkhavela parAkramathI UThela yaza mahAhiMsAdithI malina kalaMkita hAI kAMI sarvalekavyApI hoto nathI, ne sarva lekane AnaMda upajAvate nathI; Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (2) "mAvaM:' pada vyAkhyAna paNa bhagavaMtano A AtyaMtara zatrusaMhAra-parAkramathI UThele yaza te parama ahiMsAdithI nirmala-zubhra niSkalaMka heI, traNe lekamAM vyApaka banI, "suNatAM zravaNe amI jhare" e loyAnandakAri" -traNe lekane AnaMda upajAve e hoya che. bAhya zatrusaMhAra parAkramajanya laukika yaza kSaNajIvI heI kAMI sarva kALa sthiti karatA nathI. paNa amuka maryAdita kALa ja Take che, paNa bhagavaMtane A AMtara zatrusaMhAra parAkramathI UThele alaukika mahAyaza te "AkAlapratiSTha' che,-" utta', jyAM lagI kALanuM astitva che tyAM lagI tenI pratiSThA che, arthAt te kaI kALe nAza nahiM pAmanAra e zAzvata che. deva mahAjasa guNa avalaMbana, nirbhaya pariNati vyakti re, jJAne dhyAne ati bahumAne, sAdhe muni nija zakti re....." zrI devacaMdrajI "caMdrakiraNa ujajavala yaza ulase, sUraja tulya pratApI dIpejI, je prabhu bhakti kare nita vinaye, te ariyaNa bahu pratApI jhIpajI" zrI yazovijayajI zrImadda bhagavaMtanuM kevalathIrUpa bhaga pradarzita kare che- 16zrI: punaH-dhAtikameccheidavikramAvAptakevalAlokaniratizayasukhasampatsamanvitatA parA 41 artha:-zrI puna: ghAtika udanA vikramathI (prarAkramathI) prApti kevalAlekarUpa niratizaya sukhasaMpata samanvitatA para. vivecana "caraNa kamala kamalA vase re, niramala thira pada dekha; samala athira pada pariharI re, paMkaja pAmara pekha...vimalajina"--zrI AnaMdaghanajI A bhagavaMte ghAtikane uccheda karavAnuM vikrama-parAkrama dAkhavyuM, tethI temane kevalAlaka-kevalajJAnaprakAza prApta thaye, eTale temane niratizaya parama sukhasaMpasamanvitatA thaI, e ja A kharekharA "zrImada bhagavAnanuM zrIrUpa "bhaga" che. karma ne AtmAnA ghera saMgrAmamAM apUrva vIratva dAkhavatAM A bhagavate prathama te samyaggadarzanarUpa "sudarzana' caka vaDe anaMtAnubaMdhI caMDALa cekaDIthI viMTAyelA "darzana meha" nAmadhArI mithyAdarzana senApatinuM mastaka uDAvI dIdhuM. Atma-mahAvIratva eTale karmanI senAmAM moTuM bhaMgANa paDatAM cAritramehe saradArI lIdhItenI sAme A bhagavaMte cAritradharma mahAddhAne raNamAM utAryo, ane teNe AtmasvabhAvamAM vartAvArUpa vrata-mugara vaDe te cAritramehanA apratyAkhyAnAvaraNa ne pratyAkhyAnAvaraNa e be paga bhAMgI nAkhI tene laMgaDe banAvI dIdhe. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 kevalazrIrUpa bhagaH paramadhamarUpa bhaga eTale lAga joIne apramAda dhanudhare AtmajAgatirUpa bANa tAkIne te mohanA marmasthAnamAM mAryuM, eTale te meha mUcchita thaIne dharaNa para DhaLI paDyo. paNa zatrune vizvAsa che? mATe mRtaprAya chatAM saMvalana kaSAyathI jarAka saMjavalI rahele A mahAmaha mahAzatru kadAcane pAcho uchaLe ema jANI, ene kSaya karyA vinA jarAya reDhA na mUkave, ema satata apramattapaNe jAgatA rahI A bhagavaMta apUrvakaraNe apUrva AtmasAmagathI mohane khatama karavA mATe kSapakazreNIrUpa gaja para ArUDha thayA ane tenA 8-9-10-12 e guNasthAnarUpa cAra paga taLe te mehanA saMvalana-nekaSAyAdi rahyA sAA avazeSane chuMdI nAMkhI, A AtmaparAkramI vIre mehane ratnatrayI trizUlathI mArI nAMkhyo. Ama kamane annadAtA ane jagatraya para ekachatrI rAjya calAvanAre mahAmoha cakavattI marA, eTale pachI jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya ne aMtarAya e bAkInA traNeya ghAti mahArathI paNa takSaNa ja TapoTapa paDayA. eTale AvA zatrusaMhArathI tyAre jevuM AtmAnuM AtmasvabhAvaramaNatAmaya cAritra khyAta che athavA jJAniothI AkhyAta che tevuM "yathA khyAta" cAritra temane pragaTyuM, ane Ama parama sukhamaya-AnaMdaghanamaya AtmasvarUpamAM pratapanathI A paraMtapa bhagavaMtanuM anupama svarUpa teja pratApI rahyuM. ane A bhagavaMtanA AvA apUrva AtmaparAkramathI rIjhI kevalazrIe AvI A zrImad bhagavaMtanA kaMThamAM vijaya mAla ApI ane bhAlamAM tribhuvanasvAmIpaNunuM tilaka karyuM. dharmamUrti bhagavaMtanuM parama dharmarUpa bhaga prakAre che- 17dharmastu-samyagdarzanAdirUpo dAnazIla-tapobhAvanAmayaH sAzravAnAzravo mhaayogaatmkH|2 atha -dharma te samyagadarzanAdirUpa, dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya, sAthava-anAzraya mahAgAtmaka e. vivecana "zuddhAtama anubhava sadA, te svasamaya vilAsa re, paravaDI chAMyaDI jyAM paDe, te parasamaya nivAsa re... dharama parama aranAthane."--zrI AnaMdaghanajI A bhagavaMtenuM dharmarUpa "bhaga" paNa samagra che. bhagavaMtane A dharma (1) samyaggadarzanAdirUpa, (2) dAna-zIlatapa-bhAvanAmaya. (3) sAthava-anAzrava mahAgAtmaka che. te A prakAre- A bhagavaMtane je " nAji :' samyaggadarzanAdirUpa niHzreyas dharma che, te kSAyikabhAve che. eTale kSAyika samyagradarzanane lIdhe svaparabhedavijJAna je temane upajayuM 14 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 lalita vistarA (2) " ma : 58 vyAkhyAna che, temAM kaI kALe kaMI paNa kSati thavA saMbhava nathI; sakala samyagadarzanAdirUpa jJAnAvaraNanA kSayathI upajeluM temanuM kevalajJAna sadedita rahe evuM utkRSTa parama dharma che; ane mohanIyana kSayane lIdhe zuddha AtmasvarUpamAM niraMtara ramaNatA varcA kare evuM paramotkRSTa yAkhyAta cAritra emane pragaTayuM che. Ama kSAyika samyagadarzana-jJAna-cAritrarUpa abheda ratnatrayIthI A bhagavate sadA zuddha AtmasvabhAva dharmamAM vatA hovAthI, zuddha AtmAne sadA anubhava karavArUpasvasamayavilAsarUpa A bhagavaMtene dharma parama che. A bhagavaMte dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya caturvidha dharma paNa vyavahArathI ne nizcayathI baMne prakAre paramottama che. dAnAMtarAyane kSaya thayo hovAthI A bhagavaMte pitAnA anaMta jJAnasaMpattimaya zuddha sahaja AtmasvarUpanuM dAna dAna-zIla-tapa sva AtmAne kare che; paraNAva-vibhAvarUpa adharma mAM gamanarUpa bhAvanAmaya dharma vyabhicArathI zIlane bhaMga na thavA detAM, A bhagavaMte Atma svabhAva dharmamAM vartAvArUpa akhaMDa zIlanuM pAlana karatA satA anupama zIla-saurabhathI zobhe che. jenuM dvAdazavidha tapanuM sevana ananya che evA A paraMtapa bhagavaMte anupama AtmasvarUpamAM pratipanathI pratApe che. jeNe dvAdaza vairAgya bhAvanAnuM parama bhavana karyuM che evA A bhagavaMte AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA varSe che. Ama dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya caturvidha dharmanuM paNa A bhagavaMtane utkRSTapaNuM che. temaja jyAM kaSAyajanya-sAMparAyika Azrava uttarottara kSINa thate jato hoya che. eve sAzrava yoga A bhagavatee dazamAM sUkSma saMparAya guNasthAna paryata sAdhyo ane pachI sarvathA kaSAya abhAve mAtra yoga pratyayI krisamayika (be samayanI sA2va-anAzrava sthitivALe) baMdha zivAya jyAM karmaAzravane sarvathA abhAva che mahAgAtmaka dharma e anAzrava yoga A bhagavaMtoe bAramA-teramAM guNasthAne sAdhyo. Ama A bhagavaMtene parizuddha dharmavyApArarUpa mahAyogAtmaka dharma paNa utkRSTa che. ane Ama sAzrava-anAzrava mahAyogarUpa kividha, samyagadarzanAdirUpa trividha ane dAnAdirUpa caturvidha e A bhagavaMtene dharma paramottama rahevAthI sarva prakAre A bhagavatanuM dharmarUpa bhaga samaga-saMpUrNa che. * "arthava sannA: jo vahunnaramAttAvADA pUrvavyAvarNitanyAyAdekajanmA tvanAsravaH // Asravo bandhahetutvAdvandha eveha ynmtH| sa sAMparAyiko mukhyastadeSo'rtho'sya sNgtH| evaM caramadehasya saMparAyaviyogataH / itvarAvabhAve'pi sa tathAnAnavo mataH // " -zrI yogabindu, zleka 335 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayatnarUpa bhaga: bhagavaMtanuM parama AtmaparAkrama 107 "saMga parihArathI svAmI nija pada rahyuM, zuddha Atmika AnaMda pada saMgrahyuM " dharma jaganAthane dharma zuci gAIe, ApaNe AtamA tehave bhAviye." -zrI devacaMdrajI parama AtmaparAkramI bhagavaMtanuM ananya prayatnarUpa bhaga kIrtana kare che- 18prayatnaH punaH-paramavIryasamuttha ekarAtrikyAdimahApratimAbhAvahetuH samudghAtazailezyavasthAvyaGghaH samagra iti|02 artha -prayatna puna: paramavIya samutha, ekarAtrikI Adi mahApratimA bhAvano hetu, samudyAta-zailezI avasthAthI vyaMgya e samagra vivecana anaMta vIraja jinarAjane, zuci vIraja parama anaMta re; nija Atma bhAve pariNa, guNa vRtti vartanavaMtare..... mana mohyuM amAruM prabhu guNe."..... zrI devacaMdrajI. A bhagavaMtenuM prayatnarUpa "bhaga paNa samagra che. A prayatna (1) "ramavIcAmulya: parama vIryathI samu-utpanna thayela, (2) ekarAtriko Adi mahApratimAbhAvane hetu, (3) samaghAta-zilezI avasthAthI bhaMgya-vyakta thate e che. te A prakAre - jeTaluM ane jevuM AtmAnuM vIrya-sAmarthya teTale ane te prayatna thaI zake. A bhagavaMtenuM AtmavIrya-AtmasAmarthya parama utkRSTa che, eTale A bhagavaMtene prayatnaprakRSTa yatna-AtmapuruSArtha paNa utkRSTa che. A bhagavaMtanuM AtmavIrya parama utkRSTa che, eTaluM ja nahiM paNa parabhAva-vibhAvane sparzaleza nahiM hovAthI parama zuci-zuddha-pavitra che, temaja kSAyika bhAve hevAthI tene keI kALe aMta na Ave evuM anaMta che. kAraNa ke A bhagavaMtanuM AtmavIrya nija AtmabhAvamAM pariNamyuM che ane nija guNavRttimAM vartanavaMta ve che. zuddha pariNAmatA vIryakartA thaI parama akriyatA amRta pIdhe, sahaja guNagara svAmI sukhasAgare."--zrI devacaMdrajI A bhagavaMtee A vIryasaMcaya A prakAre karyo-mana-vacana-kAyAnA pramatta yogathI AtmAnI veDaphAI jatI-cAre kora veraNa cheraNa thatI zaktine temaNe aTakAvI ane parabhAva-vibhAvamAM na javA detAM jema bane tema AtmasvarUpamAM AtmAnuM saMyamana karI, AtmAne saMyamI rAkhI-rokI rAkhI, temaNe AtmavIryanI atyaMta ugra jamAvaTa (Mobilisation) karI, ane Ama tINa A gavaMta rahI samaye samaye anaMtA saMyama vardhamAna karatAM A apramatta bhagavaMtoe sAmarthyAganI zreNIe caDhI anaMta evuM kSAyika vIrya pragaTAvyuM. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 lalita vistarA : (2) "avazya: pada vyAkhyAna saMyamanA vege vIrya te, tame kIdhe paMDita dakSa re, sAdhyarasI sAdhakapaNe, abhisaMdhi ramyA nija lakSa re...mana mehyuM. abhisaMdhi abaMdhaka nIpane, anabhisaMdhi abaMdhaka thAya re sthira eka tatvatA varatate, te kSAyika zakti samAya re." zrI devacaMdrajI Ama saMyamanA yege jeNe apUrva AtmavIrya saMcaya karyo, evA A bhagavaMtoe ekarAtrinI Adi mahA duSkara pratimAonI ananya sAdhanAmAM apUrva prayatna-AtmapuruSArtha dAkha heAya emAM Azcarya zuM? temaja apUrva AtmaparAkramarUpa apUrvakaraNathI kSAyopathamika dharmone saMnyAsarUpa (tyAgarU5) dharmasaMnyAsa sAmarthyayoganI zreNIe caDhI jeNe "nija kevalajJAna nidhAna" pragaTAvyuM, evA A bhagavaMtoe Ayuprata karmonA samI. karaNArthe kevalisamudyAmAM paNa ananya prayatnavizeSarUpa apUrva AtmavIrya dAkhavyuM hoya emAM Azcarya zuM? ane A samughAtanA phaLarUpa zilezIkaraNamAM mana-vacana-kAyAnA yoganA saMnyAsarUpa yogasaMnyAsa sAmayoga arthAt parama ayoga yoga sAdhI, zilezameru jevI niSpakaMpa aDela AtmasthiratArUpa parama yogArUDha dazA pAmavAmAM paNa A bhagavatee parama AtmavIryane parama addabhuta camatkAra dAkhavyo hoya emAM paNa Azcarya zuM? vIrya kSAyika bale capaLatA ganI, rodhI cetana karyo zuci alezI; bhAva zilezImeM parama akriya thaI, kSaya karI cAra tanu karma zeSI." zrIdevacaMdrajI utkRSTa vIraja niveza, gakiyA navi pese re, gataNI pravatA zileze, Atamazakti na bese che. vIrajI" zrI AnaMdaghanajI evaMbhUta "bhaga" jeone che te bhagavata, teone namaskAra-ema apUrva bhaktibhAva dAkhave che- 19ayamevabhUto bhago vidyate yeSAM te bhagavantaH, tebhyo bhagavadbhyo namo'stviti / evaM sarvatra kriyA yojniiyaa| | | ti (no) marakhya : 2 tadevaMbhUtA eva prekSAvatAM stotavyA iti stotavyasampat // 1 // 34 artha -A evaMbhUta bhaga vidyamAna che jeone te bhagavaMte. te bhagavAne 'jasz' namaskAra ho ! ema sarva kiyA javA yogya che. Iti nama: bhagavatone 2 tethI evaMbhU ja prekSAvatone stotavya (stuti karavA yogya) che. / Iti stotavyasaMpata 1 | Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adikara" sutranuM prayojana : maulika sonuM nirAkaraNa 109 vivecana Ividha parakhI mana vizarAmI, jinavara guNa je gAve re dInabaMdhunI mahera najarathI, AnaMdaghana pada pAve re." -zrI AnaMdaghanajI Ama uparamAM vivarI batAvyuM tema samagra evA ezvarya, rUpa, yaza, zrI, dharma ane prayatna e chae prakAranuM A samagra-saMpUrNa "bhaga" evaMbhUta-evA prakAranI taghArUpa dazAvALuM jene vidyamAna che, te bhagavata che; te bhagavatene namaskAra he ! ema sarvatra-sarva sUtrapadamAM namaskAra kiyA javA egya che. jemake-ttama mALa, namo titthayarANa, namo sayaMsaMbuddhANaM, namo abhayadayANaM, namo dhammadayANaM tyA prAre A praNipAtasUtra daMDakanA pratyeka padanI sAthe namaskAra joDavA yogya che. tethI "parvamUtA pUrva kSiAvatAM totaDyA-evaMbhUto ja evA prakAranI ahaMta bhagavasvarUpa jenI tathArUpa parama AtmadazA pragaTa che, evA ahaMta bhagavaMte ja tavAI heI, joI vicArI vartanArA prekSAvatane teMtavya-stuti karavA cagya che. mAharI zuddha sattA taNI pUrNatA, te taNo hetu prabhu tuhI sApha devacaMdra stavya munigaNe anubhavya, tatvabhakate bhavika sakala rAco." - tavaragI mahAmuni zrI devacaMdrajI | | ti stotathaaw # 2 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra pradhAna sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpad 3. Adikara: kAtiregya:' pada vyAkhyAna Adikara' sUtranuM prayojana prayAtmapradhAnavAdI maulika sonuM nirAkaraNa- ete'pi bhagavantaH pratyAtmapradhAnavAdibhi maulikasADravyaiH sarvathA'karttAro'bhyupagamyante ' akartA''tmeti' vacanAt, tadvayapohena kathaJcit kartatvAbhidhitsayA''ha-40 artha--A bhagavaMte paNa pratyAtmapradhAnavAdI evA maulika sAMkhyothI sarvathA akartA mAnavAmAM Ave che, "akartA AtmA e vacanathI,-tenA pahathI (nirAkaraNathI) kaMcita kava kathavAnI IcchAthI kahyuM- 1 AdikarAne vivecana kartA bhaktA bhAva, kAraka grAhaka he jJAna cAritratA; guNaparyAya anaMta, pAmyA tumacA he pUrNa pavitratA." zrI devacaMdrajI A bhagavaMte "Adikara " che. A vizeSaNa pratyAtmapradhAnavAdI "milika sAMkhyanuM nirAkaraNa karavA mATe mUkayuM che. uttara sAMkhe te sarva AtmAomAM eka nitya evuM pradhAna (prakRti) mAne che-vaM nityaM samaju pradhAna' e vacanathI; tenA vyavaccheda arthe atre maulika (mULa, asala, Original) sAMkhya ema kahyuM che. A maulika sAMpe pratyeka AtmA dITha pradhAna-prakRti jUdI jUdI che ema vadatA hoI "pratyAtmapradhAnavAdI" rfjavA--pratyAtmAdhAnavAma:satvarajasU-tamasanI sAme avasthA te prakRti, te ja pradhAna. tethI yAtmAnaM mAtmAnuM prati pradhAna vatinuM te khArAghadhanavAina taiHAtmA AtmA prati (pratyeka AtmA dITha) pradhAna vadavAnuM zIla che jeonuM te pratyAtmapradhAnavAdIo, teothI. uttara sAMkhyo te 'nityaM paramag gdhA eka nitya evuM sarva AtmAomAM pradhAna che ema pratipanna che, (mAne che), tenA vyavaspedAthe "dika sAthe: maulika sAMkhyothI ema kahyuM. tenuM grahaNa paNa pratyAtmakarmabhedavAdI (pratyeka AtmA ane karmano bheda vadanArA) jenonI kartavamAtra viSayAM ja teonI sAthe vipratipati (viruddha mAnyatA ) che e abhiprAyathI karyuM che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAdigAmi janmAdi prapaMcanuM AdikarapaNuM 111 kahevAya che, ane teo AtmAne sarvathA ekAMte akartA mAne che-"sattarama' ti gharanAt -AmA akartA che ema teonuM vacana che mATe. jane paNa, temanI jema, pratyeka jUdA jUdA AtmA dITha judI judI prakRti (karma) mAne che, paraMtu teo (jaina) AtmAne kathaMci-keI apekSAe kartA mAne che. eTale ja kattatvamAtraviSayI ja- ka-tRtvamAtra saMbaMdhI ja maulika sAMkhe sAthe jinene mAnyatAbheda (vipratipatti) che. eTale kaI apekSAe kartutva kathavAnI IcchAthI atre "vikhya -Adikarone e arthagarbha vizeSa pada mUkyuM che. AtmAdigAmi sarva janmAdi prapaMcanA Adikara A bhagavato che ema rahasya darzAve che ihAdau karaNazIlA AdikarAH, anAdAvapi bhave tadA tadA tattatkaNviAdisamba. ndhayogyatayA vizvasyAtmAdigAbhino janmAdiprapaJcasyeti hRdayaM / 6 artha -ahI AdimAM karaNazIla te Adikare anAdi bhavamAM paNa tyAre tyAre te te karmANa AdinI saMbaMdhagyatA vaDe karIne vizva (samagra) AmAdigAmI janmAdi prapaMcanA (AdikarI--ema hRdaya che. vivecana cetana je nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva va nahi nija bhAnamAM, kartA kama prabhAva."---zrI Atmasiddhi ahIM "Adikara' eTale zuM? AdimAM karaNazIla te Adikara, arthAt AdimAMAdi paratve--Adi saMbaMdhamAM karavAnuM zIla--svabhAva che jene te Adikara. pravAha apekSAe anAdi bhavamAM paNa A bhagavaMte Adikara che, te pachI pratiniyata--cokkasa amuka vyakti apekSAe AdimaMta bhavamAM te pUchavuM ja zuM? ema "api" "paNa" zabdano artha che. te Adikara konA vaDe karIne che ? te ke "tA tA' tyAre tyAre-te te kALe "tat tatta" te te citrarUpa-nAnA prakAranA karmANuo sAthenA ane adi zabdathI te fiA-ItyAdi. sanAtA -anAdi paNa, pravAha apekSAe; te pachI pratiniyata vyakti apekSAe AdimaMtanuM to pUchavuM ja zuM? ema "ji" paNa zabdano artha che. ma-bhavamAM, saMsAramAM, tavA tA-te te kAle, "tattama jAtinavajayota'- tata tatte te citrarUpa, vALA:-kaNuo, jJAnAvaraNadi karma pariNAma ae () pulo, ri-Adi zabdathI teonA ja badha-udaya-udIraNAdihetu dravya-kSetra-kAla-bhAva grahAya che, te -tenI sAthe saMbaMdha, paraspara anuvRtti ceSTArUpa saMga, taja cocatA tenI yegyatA, te prati prahatA, tathA-te vaDe karIne. vizvaca-vizva, samagra,--evaMvidha cagatA ja AtmAnI katRtvazakti che, kAramAlimanA - AtmAdigAmi, Atma-para-dubhagata evA, mahipazcI-pratIta evA janmAdi prapaMcanA, tti dRra-ema hRdaya che, A sUtragarbha che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 lalita vistarA : (3) "mAviSa: pada vyAkhyAna karmANuonA ja baMdha-udaya-udIraNAdinA heturUpa dravya-kSetra-kAla-bhAva sAthenA saMbaMdhanI gyatA vaDe karIne jaNAviMdhayogyatA, arthAt jJAnAvaraNIyAdi karma pariNAmane egya evA pudgalekarmANa ane tene baMdha-udayAdirUpa dravya-kSetra-kAla-bhAvanA saMbaMdhanI eTale ke "paraspara anuvRtti ceSTArUpa saMga'nI ce.gyatA vaDe karIne teo Adikara che. Ama karmasaMbaMdhagyatA e ja AtmAnI katvazakti che, ane tenA vaDe karIne teo Adikara che. ane te Adikara kenA che? te mATe kahyuM ke vizvAbhAvijAmina nahi. vvjhara " -vizva (samasta) AtmAdigAmi janmAdiprapaMcanA; arthAt Atmagata, paragata, ubhayagata janmAdiprapaMcanA-ema A sUtranuM hRdaya-garbhAthaAtmAdigAmi rahasya che. Ama bhagavAna jema pitAnA AtmAdigAmi janmAdi janmAdi prapaMcanuM prapaMcanA Adikara che tema pratyeka AtmA paNa pitApitAnA AdikarapaNuM Atmagata, paragata ne ubhayagata janmAdi vizvaprapaMcane Adikara che, pitapotAnA karma-jagane kartA che, pitapotAnA janmAdi prapaMcarUpa vizvane sajaka-saNA Adikara (Creator of his own individual universe) che. arthAt jema bhagavaMta potAnA janmAdi prapaMcanA Adikara che, tema anya sarva AtmAo paNa pitapatAnA janmAdi prapaMcanA Adikara che, eTale A AdikarapaNuM sarva sAdhAraNa hoI tetavyasaMparka sAdhAraNahetusaMpadurUpa che. kAraNa ke A cetana je nija svarUpanA bhAnamAM vatte te AtmasvabhAvane kartA hoya, ne nija bhAnamAM na varte te karmanA prabhAvane kartA hoya. Ama jyAMlagI AtmasvarUpanuM bhAna na hoya, tyAM lagI kartA-karma I SakArakacaka paramAvapratyayI heI AtmabAdhaka thaIne pravarte che, eTale te janmaprapaMcanuM-saMsAranuM kAraNa thAya che, paNa AtmasvarUpanuM bhAna thaye e ja SaTakArakacaka svabhAvapratyayI thaI AtmasAdhaka thaIne pravarte che, eTale te bhavaprapaMcanA kSayanuM-mekSanuM kAraNa thAya che. te A prakAre - kartA, karma, karaNa, apAdAna, saMpradAna ane adhikaraNa e SakArakacakra je pUrve AtmasvarUpanA bhAna vinA AtmabAdhakapaNe cAlatuM hatuM, viparItapaNe-ulaTuM UMdhuM (Anti-Clockwise) cAlatuM hatuM, te have AtmasvarUpanuM bhAna AvyuM AtmasAdhaka AtmasAdhakapaNe aviparItapaNe sulaTuM sIdhuM ( Clockwise ) cAlavA pakAraka caka mAMDe che. pUrve je kartA parabhAvane thatuM hatuM, karma parabhAva-vibhAva rUpa karate have, karaNa para vastunuM prayojato hate, prahaNarUpa saMpradAna paranuM karate hatA, tyAgarUpa apAdAna svanuM karatA hatA ane adhikaraNa paNa para vastumAM karate ha; tene badale have te kartA svabhAvane thAya che, karma svabhAvarUpa kare che, karaNa AtmasvabhAvanuM prayoje che, grahaNarUpa saMpradAna AtmabhAvanuM kare che, tyAgarUpa apAdAna parabhAvanuM kare che ane adhikaraNa AtmavastumAM kare che. eTale pUrve je parane kartA, para karma, para karaNa vaDe, para arthe, para thakI, paramAM rahIne karato hato, te have Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdikarapaNuM na mAnavAmAM janmAdi prapaMcano asaMbhava 113 svaAtmAne kartA, svabhAva karmane, svabhAva karaNa vaDe, svabhAva arthe, sva thakI, svamAM rahIne kare che. arthAt AtmA, AtmAne, AtmAthI, AtmA arthe, AtmA thakI, AtmAmAM sAdhe che. mArA mAmA sAtamanA samane sAmana: gamana sAdhatA A pramANe te sAdhaka evA kAkaSaka vaDe AtmaguNanI sAdhanA kare che. bhaktarAja devacaMdrajIe gAyuM che kemallinAtha jaganAtha caraNa yuga dhyAIe re, zuddhatama prAgabhAva parama pada pAIye re; sAdhaka kAraka Saka kare guNa sAdhanAre, tehI ja zuddha svarUpa thAya nirAbAdhanAre. kartA Atama dravya kAraja nija siddhatAre, upAdAna pariNAma prayukta te karaNatAre; Atama saMpadAna teha saMpradAnatA re, dAtA pAtra ne deya tribhAva abhedatAre. svara vivecanakaraNa teha apAdAnathI re, sakala paryAya AdhAra saMbaMdha AsthAnathI; bAdhaka kAraka bhAva anAdi nivAravA re, sAdhakatA avalaMbI te samAravAre. mahila." mahAmuni zrI devacaMdrajI Ama anAdithI A SakAraka cakra je AtmabAdhakapaNe vastI janmAdi prapaMcanuM kAraNa thaIne pravartatuM hatuM, tene A Adikara bhagavaMtoe AtmasAdhakapaNe pravartAvI, mokSanI siddhi karI. ane Ama janmAdi prapaMcanA Adikara teo pite ja hatA temaja mekSanA Adikara paNa teo pote ja thayA. Adikara na mAnavAmAM janmAdi vizva prapaMcane asaMbhava pradarzita kare che- 3anyathA'dhikRtaprapaJcAsambhavaH, prastutayogyatAvaikalye prakrAntasambandhAsiddheH, atiprasaGgadoSavyAghAtAt, muktAnAmapi janmAdiprapaJcasyApatteH, prastutayogyatA'bhAve'pi prakrAntasambandhAvirodhAditi paribhAvanIyametata // 57 ifzva--vipakSamAM bAdhaka kahyuM-anyathA-nahiM te, kartava anadhikRta sate, guDyAnama: prapaMcano asaMbhava hAya, vizva-samagra AtmAdigAmi janmAdi prapaMcanI anupatti (adhaTamAnatA)hAya. kayA kAraNathI te ke vatAcatA -prastuta cogyatAnA vaka, prastuta-anAdi bhavamAM paNa tyAre tyAre te te karmANa Adi saMbaMdhanuM nimitta evI kartavalakSaNa yogyatAnA abhAve, pratibaMdhafsa - prakrAnta-prativiziSTa karmANa Adi sAthe uktarUpa saMbaMdhanI aniSpattine lIdhe. A paNa kayA kAraNathI ? mATe kahyuM. 3tiSa zAvAtA-ema abhyapagama sate, ca: ativrata-je atiprasaMga ativyApti, sa gva to te ja aniSTapaNAne lIdhe deSa, tena-te vaDe, vyAghAta -vyAghAta, prakRta gyatA vaikalpe prastuta saMbaMdhanuM anivAraNa, tamanna-te thakI. atiprasaMga ja bhAve che- ITnAmarvmuktone-nivRttone paNa, bIjAnI vAta te dUra rahe ! mAsikapatta - aniSTa evA janmAdi prapaMcanI Apati-prAptine lIdhe. kayA kAraNathI ? to ke-Aratuto thatAmAMsfu- prastuta gyatAnA abhAve paNa, prastuta yogyatA vinA paNa, prazAntaraMvaidhAvirodhAtu-prakrAnta saMbaMdhanA avirodhane lIdhe, te te karmANao Adi sAthe saMbaMdhanA adepane lIdhe,-AtmaakatvavAdIonA (mati )-ema A anvaya-vyatirekathI bhAvavA yogya che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 lalita vistarA : (3) "vica:' pada vyAkhyAna artha - anyathA (nahiM te) adhikRta prapaMcane asaMbhava hoya-prastuta yogyatAnA vaika (abhAve) prakrAnta saMbaMdhanI asiddhine lIdhe, atiprasaMga doSathI vyAghAtane lIdhe, muktone paNa janmAdi prapaMcanI Apattine lIdhe, prastuta gyatAnA abhAve paNa prakAMta saMbaMdhanA avirodhane lIdhe-ema A paribhAvana karavA yogya che. vivecana kanake palavat payaDi puruSataNI, jeDI anAdi svabhAva. anyasaMgI jyAM lagI AtamA, saMsArI kahevAya." -zrI AnaMdaghanajI anyathA-nahi te je kartutva na mAnavAmAM Ave te AtmAdigAmi janmAdi vizvaprapaMcane asaMbhava-aghaTamAnapaNuM thAya-atipazcaraMmava: kayA kAraNathI? te ke-(1) prastuta thatAvaLe-anAdi bhavamAM paNa tyAre tyAre te te karmANa Adi saMbaMdhanA nimittarUpa kartavalakSaNa yogyatAnA abhAve prastuta saMbaMdhanI asiddhi hAya, karmANa Adi sAthe AtmAnA "paraspara anuvRtti ceSTArUpa saMyoga'nI niSpatti thAya nahi. AdikarapaNuM prAntaraMvaMdhAi . AnuM kAraNa paNa zuM ? te mATe kahyuM (2) na mAnavAmAM janmAdi "atiprasaMga deSathI vyAghAtane lIdhe'. arthAt atiprasaMgaprapaMcane asaMbhava ativyAptirUpa aniSTa doSa vaDe prastuta yogyatAnA abhAve prakRti saMbaMdhanuM anivAraNa thAya; eTale ke prakRta yogyatA vinA paNa prastuta karmAdi saMyoganuM nivAraNa thaI zake nahiM, yogyatA abhAve paNa karmAdisaMyogane prasaMga Ave,-A atiprasaMga deSathI bAdhA thAya. A atiprasaMga deSa kevI rIte Ave che? to ke-bIjAnI vAta to dUra rahe, paNa muktone-nirvANa prApta * AtmAone paNa aniSTa evA janmAdi prapaMcanI Apatti thaze. munnAnA inamAvavapazcacA:. zAne lIdhe ? "prastuta yogyatAnA abhAve paNa prakAMta saMbaMdhanA avirodhane lIdhe ema te AtmaakatvavAdIonA abhiprAye prastuta karmasaMbaMdha yogyatAnA abhAve paNa prakAMta saMbaMdhane avirodha che-adeSa che mATe. arthAt tenI kamasaMbaMdhagyatA nahiM chatAM siddhone paNa janmAdi prapaMcanI prApti thaze! A atiprasaMga deSa che,-je aniSTa che. ema A anvaya-vyatirekathI sarva prakAre paribhAvana karavA yogya che. karma-AtmAne saMbaMdhogyatA svabhAva ubhayAzrayI che ema pratiprAdana kare che- 4na ca tattatkarmANvAdereva tatsvabhAvatayA''tmanastathAsambandhasiddhiH, dviSThatvena asyobhayostathAsvabhAvApekSitvAt , anyathA kalpanAvirodhAt nyaayaanupptteH|48 * "evaM cAnAdimAnmukto yogyatAvikalo'pi hi / vaceta varmA racAyAvAyuvRvat "--biMdu le, 166. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma-AtmA ubhayanI saMbaMdhogyatA : alakAkAzanuM daSTAMta 115 artha -ane te te karmANa AdinI ja tasvabhAvatAe karIne AtmAnI tathA prakAre saMbaMdhasiddhi nathI,-AnA (saMbaMdhanA) hipaNathI ubhayanuM tathAsvabhAva apekSipaNuM che mATe, anyathA kalpanAvidha che mATe, nyAyanI anupatti che mATe vivecana "jIva karma saMga A, khANa anAdi anaMta; koI na kartA tehane, bhAkhe jina bhagavaMta." -zrImad rAjacaMdrajI atre kaI zaMkA kare ke--te te karmANa AdinI ja tasavabhAvatAe karIne eTale ke AtmA sAthe saMbaMdhogyatArUpa svabhAva vaDe karIne AtmAnI tathA prakAre saMbaMdhasiddhi kema na hoya? tenuM samAdhAna e che ke--nA, tema nathI. mAtra te te karmANa AdinI ja tasvabhAvatA tevA prakAranI svabhAvatAe karIne karma-AtmA AtmAnI tathA prakAre saMbaMdhasiddhi ghaTatI nathI. kAraNa ke A saMbaMdha ubhayanI che tenuM "dviSTapaNuM' che- "fase ;' arthAta A paraspara saMbaMdhogyatA saMbaMdha karma ane AtmA ubhaya AzrayI che, eTale temAM karma ane AtmA ubhayanA tathAsvabhAvanI apekSA rahe che--motazAsthamavArivAjU', karmanI AtmA sAthe saMbaMdhogyatA ane AtmAnI karma sAthe saMbaMdhogyatA ema karma ane AtmA e bannenI tathA prakAranI saMbaMdhogyatA hovI Avazyaka che, te ja te karma-AtmAne saMbaMdha banI zake. nahi te AtmAnA saMbaMdha gya svabhAvanA abhAve kalpanAne vizeSa Ave, arthAta kevala karmANa AdinI ja saMbaMdhayegyatAthI AtmA sAthe saMbaMdhasiddhi che avI kalapanA vyAghAta-bAdhA pAme. ane tethI nyAyanI anupatti--aghaTamAnatA hoya, zAstrasiddha daSTAMta ghaTe nahiM. mATe ekalA karmANa Adi mAtranI ja saMbaMdhayogyatAthI saMbaMdhasiddhi ka9pavA yogya nathI. paNa AtmA ane karma bannenI tathA prakAranI saMbaMdhayogyatAthI ja saMbaMdhasiddhi mAnavA yogya che. -have paranI AzaMkA pariharatAM kahe che-rana ja che ke, tattamafdvAva uttarUpa te te karmANa AdinI ja, tamAratA-tasvabhAvatAthI, -te AtmA sAthe saMbaMdha cagatA lakSaNa, mAvaH caraca tatva tathA-svabhAva che jene te tathA--tavabhAva, tamAva:- teno bhAva te tA. tA-te vaDe karIne, sAtmanaH-AtmAnI, jIvanI, tathA-tathA prakAre, ame anyUpagata karelI saMbaMdhogyatA jema, sa ddhi -saMbaMdhasiddhi-karmANa Adi sAthe. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-kriTana-SThipaNAthI, dayAzrayapaNue karIne, altha-AnA, saMbaMdhanA, mo:-ubhayanA, AtmAna ane karmANa AdinA, taLAvamarafkSA -tathA svabhAvanA apekSipaNAne lIdhe. vipakSamAM bAdhaka kahyuM- nyathA-nahiM te, AtmAnA saMbaMdhogya svabhAvanA abhAve, kAnapAtra-kalpanAnA virodhane lIdhe, karmANa AdinA ja svasaMbaMdhogya svabhAvathI AtmA sAthe saMbaMdhasiddhi che evI kalpanAnA bAdhAtane lIdhe. kyA kAraNathI ? to ke- nyAyAnapatta-nyAyanI anupa patine lIdhe. nyAyanI--zAstrasiddha dRSTAMtanI anupattine lIdhe. ane tathA prakAre saMbaMdhasiddhi che ema ejya (yojavA yogya ) nathI. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 lalita vistarA : (3) 'asthi:' patra vyAkhyAna alAkAkAzanuM dRSTAMtaH AtmAnA paNa sabadhayeAgyatA svabhAvanI siddhi darzAve che-- " na hi karmANyAdestathAkalpanAyAmapyalokAkAzena sambandhaH, tasya tatsambandhasvabhAvatvAyogAt, atatsvabhAve cAlokAkAze virudhyate karmANviAde sAtsvabhAvatA kalpaneti nyAyAnupapattiH / tatsvabhAvatAGgIkaraNe cAsyAsmadabhyupagatApattiH // ra artha:--kAraNake karmANadinI tathAprakAre kalpanAmAM paNa aleAkAkAzanI sAthe saMbaMdha nathI,--tenA tatsaMbaMdha svabhAvapaNAnA ayoga che mATe; ane atatravabhAvI alAkAkAzamAM kahyu AdinI tattvabhAvatA kalpanA virodha pAme che. ema nyAyanI anupatti che. ane AnA tattvabhAvatAnA agIkaraNamAM amArAthI alyupagatanI (mAnavAmAM Avela vanI) Apatti thAya che.49 vivecana 64 jaDa dravya catuSka hA ke kartA bhAva nahi, sa pradeze hA ke vRtti vibhinna kahI; cetana dravyane hA ke sakala pradeza mile, guNavatttanA vattuM hA ke vastune sahaja male." - zrIdevacaMdrajI nyAyanI anupapatti--aghaTamAnatA kevA prakAre che? te ke--karmANu ArdinI tathAprakAre sabadhayeAgya svabhAvanI kalpanA karo, te paNa alAkAkAzanI sAthe tenA saMbaMdha pannA--nyAyanI anupatti ja bhAvatAM kahyuM--na--ne ja, diH--kAraNa ke, va.vAT-- uktarUpa karmANu AdinI, tathA nAyAvi--tathAkalpanAmAM paNa, alakAkArAmAM sabadhayeAgya svabhAvanI kalpanAmAM paNa, te pachI tenA abhAve te pUchyuM ja zuM ? ema ' api'-paNu zabdane atha che. zuM ? te ke--ahoddAddArona--pratIta evA alAkAkAza sAthe, samvamyaH--avagAha-avagAhaka lakSaNu saMbaMdha. ema kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-- vasya tasambandhAvavAyoAta '; tattvatenuM, alAkAkAzanuM tena--te karmANu Adi sAthe, samvandhasvamavaTyuM- saMbaMdhavabhAvapaNuM. tAro ta-- tenA ayegane lIdhe. bhale ema hA, te paNa prakRta kalpanAne vireAdha che te mATe kahyuM-- atastvamAve ca--ane atasvabhAvI, karmANu Adi sAthe saMbaMdha ayeAgya svabhAvavALA, ahennAhAro vijayate--aleAkAkAzamAM virAdha pAme che. asaMbadrArA AvelI atabhAvatA kalpanAthI koNu AdinI tasvabhAvatA kalpanA nirAkRta thAya che. kRti--ema, yAcAnuMpatti:----utalakSaNa nyAyanI anuSapatti che, ane prayAga--je jenI sAthe svaya' asabadhayeAgya svabhAvI heAya che, te tenI sAthe kalpita sabadhayeAgya svabhAvathI paNa saMbadhita thatA nathI. jema--alAkAkAza karmAMNuAdi sAthe; ane tema AtmA karmANu Adi sAthe ja, ema vyApaka anupalabdhi che. ema tyAre tabhAva paNlR A aMgIkAra karavAmAM Avaze, te mATe kahyuM tattvamAyatAkI ne ca--ane tattvabhAvatAnuM aMgIkaraNa saa, karmANu Adi sAthe sabadhayogya rUpanA azyugama sate, anya-AnI, AtmAnI, asmamyupatarpatti ---amArAthI alyupagata karyuM hanI Apatti-prasaMga thaze. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 sAmagranuM phalahetupaNuM ane svabhAvanuM tadaMtargatapaNuM thatuM nathI, te pachI tenA-kalpanAnA abhAve te pUchavuM ja zuM? ekalA karmANanI ema "paNa" zabdano artha che); kAraNake te alakAkAzane te saMbaMdhogyatAnuM karmANa Adi sAthe saMbaMdhasvabhAvapaNAne ayoga che mATe. aghaTamAnapaNuM eTaluM ja nahiM paNa te karmANa sAthe saMbaMdhagyatA svabhAva jemAM che nahiM evA atasvabhAvI alakAkAzamAM karmANa AdinI je tasvabhAvatAnI-saMbaMdhagyatAsvabhAvapaNAnI kalpanA karavI te ja virodha pAme che. ema ekalA karmANa mAtramAM ja saMbaMdhagyatA svabhAvanI kalpanA karavAmAM nyAyanI anupa patti-aghaTamAnatA che; arthAt tevI kalpanA nyAyayukta vA yuktiyukta nahiM levAthI ghaTatI nathI. atre nyAyaprayoga A prakAre-je jenI sAthe svayaM saMbaMdhayogya svabhAvI na hoya, te tenI sAthe kadvipata saMbaMdhayogya svabhAvathI paNa saMbaMdhita thatuM nathI. jema alakAkAza karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmatuM nathI tema AtmA paNa karmANa Adi sAthe. ema vyApaka anupalabdhi che." - have je A AtmAnI tasvabhAvatAne aMgIkAra kare, eTale ke karmANa Adi sAthe AtmAnA saMbaMdhayogyatArUpa svabhAvane svIkAra karo, te amArA abhyAgatanI ame mAnya karela abhiprAyanI eTale ke AtmAnA kanRtvanI Apatti thaze-gawvaSNupatAtti: ame je siddha karavA mAgIe chIe tene ja tame svIkAra karyo ema thaze. sAmagrInuM lahetupaNuM ane svabhAvanuM tadantargatapaNuM siddha kare che- na caivaM svabhAvamAtravAdasiddhiH, tadanyApekSitvena sAmagryAH phalahetutvAt, svabhAvasya ca tadantargatatveneSTatvAta, nirloThitametadanyatra / | kuti sAvitraliji: rUAA gf -atre ja zaMkAzeSanA nirAkaraNArthe kahyuM- -na, vaM-ema, enI svabhAvatAnuM aMgIkaraNa sate, rathamavamAtrayANadri-ravabhAvamAtra vAdanI siddhi "kaH kaNTakAnAM prakaroti tekSNyaM ? vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH savamidaM pravRtta,na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH // " (arthAta ) kaTakAnuM tANapaNuM ane aMga-pakSIone vicitra bhAva keNa kare che? A sarva svabhAvathI pravRtta che, kAmacAra che nahiM, prayatna zene?--evA lakSaNavALA svabhAvamAtra vAdanI siddhi thaze. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-- tApekSiA -tadanyanA apekSipaNAthI, svabhAvathI vyatirikA kAla Adine apekSitapaNue karIne, sAmAyA -sAmagrInA, kAla svabhAva niyati pUrvakRta ane puruSa evA lakSaNavALI sAmagrInA, rahetua---philihatupaNAne lIdhe. to pUrve svabhAvane phalahetu kema upajasta karyo che te mATe kahyuMrAmavaya taratatana--ane svabhAvanA tadantargatapaNAe karIne, sAmagrInA aMtargatapaNe, dattAta--ISTahetu paNAne lIdhe -phalatutAthI, nikaTataM-nirlohita, nita, prata-A, sAmagrInuM lahetupaNuM, anya-anyatra, upadezapada AdimAM. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 lalita vistaraH (3) "viSyaH pada vyAkhyAna artha--ane ema svabhAvamAtra vAdanI siddhi nathI,-tada apekSipaNAe karIne sAmagrInuM phalahetupaNuM che mATe, ane svabhAvanuM tadantargatapaNAe karIne iSTapaNuM che mATe. A anyatra nileMkita che. |iti Adikarasiddhi | 3 | vivecana je je kAraNa jehanuM re, sAmagrI saMga; maLatAM kAraja nIpaje re, kartA taNe praga....ajita jina" zrIdevacaMdrajI. zaMkA-ema te AtmAnI tasvabhAvatAnuM aMgIkaraNa karavAmAM AvyuM te svabhAvamAtra vAdanI siddhi thaze. jemake- "kaMTakanuM tIkaNapaNuM keNa kare che? ane pazu-pakSIene nAnA prakArane vicitra bhAva keNa kare che? A badhuMya svabhAvathI cAlI rahyuM che, emAM ApaNI IcchAnuM calana che nahiM, te pachI prayatna zAne?" evA prakArane svabhAvamAtra vAda siddha thaze. samAdhAna-nA, ema nahi thAya. 'tavAna rAmakathA hyadetuvAta " kAraNa ke te svabhAvathI vyaktirikta-jUdA evA kAla AdinA sApekSapaNAe karIne samagra sAdhananA saMmilanarUpa sAmagrInuM phalahetupaNuM che mATe. arthAt kAla, sAmagrInuM phalahetupaNuM svabhAva, niyati, pUrvakRta ane puruSa e pAMca samavAyakAraNarUpaane svabhAvanuM samagra sAdhanarUpa sAmagrI maLe, tyAre ja phaLanI siddhi thAya, tadaMtargatapaNuM kAryanI niSpatti thAya--e nizcaya siddhAMta acaLa akhaMDa ane abAdhita ja che. ane svabhAvastha ja tantargatA phuvA svabhAva paNa te sAmagrImAM ja aMtargata che, eTale tenuM phaLahetupaNe ISTapaNuM che. Ama samagra sAdhanarUpa sAmagrInuM ja phaLahetupaNuM che, A ame zAstravArtAsamuccaya, gabindu, upadezapada Adi graMthamAM savistara nileMThita- nita karyuM che, nigSapaNe sArI peThe caNyuM che, eTale atre vistArabhayathI te ullekhatA nathI, ema AcArya zrI haribhadrajI vade che. ema AdikaratvanI siddhi thaI | ti saviratti rUA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. tIrthakara : "tIrthadhAnyaH pada vyAkhyAna tIrthaMkara padanuM prayojanaH AgamadhArmikone nirAsa- "evamAdikarA api kaivalyAvAptyanantarApavargavAdibhirAgamadhAmmikairatIrthakarA eveSyante, 'akRtsnakarmakSaye kaivalyAbhAvA'diti vacanAt, tannirAsenaiSAM tIrthakaratvapratipAdanAyAha-51 'tIthamyaH" tiA. artha ema Adikare paNa kevalyaprApti anaMtara apavargavAdI evA AgamadhAmikethI atItha kare ja mAnavAmAM Ave che,-"akRtna karmakSaye kevalya abhAvane lIdhe- e vacanathI-tenA nirAsathI eonA tIrthakarapaNAnA pratipAdanAthe kahyuM "tIrthakarane vivecana cakI dharama tIratha taNe, tIratha phaLa tatta sAra re, tIratha seve te lahe, AnaMdaghana niradhAra re."--zrI AnaMdaghanajI ema Adikare kahyA, te paNa kevalyaprApti pachI tarata ja mokSa mAnanArA AgamadhAmikethI atIrthakare ja mAnavAmAM Ave che. Agama ja jene mana pradhAna che evA A AgamadhAmina kethI atIrthakare ja mAnavAmAM Ave che. Agama ja jene mana pradhAna che evA A "AgamadhAmi ke'-vedavAdIo dharma-adharma Adi atIndriya arthamAM Agamane ja pramANa mAne che, paNa pratyakSAdine pramANa mAnatA nathI. kAraNa ke teonA vacana pramANe "atIndriya arthone sAkSAt daSTA che nahiM, nitya evA vacanathI ja je dekhe che te dekhe che." A AgamadhAmi kenI mAnyatA pramANe " narmathe vaivasthAmAthAta" samasta karmane kSaya thayA vinA kaivalya na hoya, ane kaivalyaprApti thaI ke tarataja mokSaprApti haya, eTale tIrtha sthApavArUpa tIrthaMkarapaNAne avakAza ja kyAM rahyo ? A AgamadhAmikenI mAnyatAnA nirAsa arthe atre "tirathayaTri'tIrthastha:-tIrthakarone e vizeSa pada mUkyuM che. nni -AjamaSAma:AgamadhAmathI; AgamapradhAna dhAmikA-vedavAdIo, teothI: kAraNa ke teo dharma-adharma Adika atIndriya arthamAM Agamane ja pramANu mAne che nahiM ke pratyakSAdikane paNa. je teoe kahyuM che-- "atIndriyANAmarthAnAM sAkSAdRdRSTA na vidyate / vacanena hi nityena yaH pazyati sa pazyati // " ( arthAta) atIndriya arthone sAkSAta dRSTa vidyamAna nathI; nitya evA vacanathI ja je dekhe che te dekhe che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 lalita vistarA : (4) "tIrthamyaH pada vyAkhyAna tIrthaMkara nAmakarmavipAka thakI tIka heya che ema pratipAdana kare che- tatra-tIrthakaraNazIlA: tIrthakarA , acintyaprabhAvamahApuNyasaMjJitatannAmakarmavipAkataH, tasyAnyathA vedanAyogAt / 12 artha:-temAM tIrthakaraNazIla te tIrthakara - acinyaprabhAvI "mahApuNya" saMti tatanAmakarmanA vipAka thakI (hoya che)--tene anyathA vedanane ayoga che mATe. vivecana trIje bhava vara thAnaka tapa karI, jeNe bAMdhyuM jina nAma... re bhavikA ! siddhacaka pada va de."--zrI yazovijayajI (zrI zrIpALa rAsa). tIrthakaraNazIla te tIrthakare, arthAt tIrthanuM sthApana karavuM e jenuM zIla chesvabhAva che, te tIrthakara kahevAya che. acitya che prabhAva jene ane "mahA puNya evI yathArtha saMjJA ApavAmAM AvI che jene, evA "tIrthakara nAmakarmanA vipAka thakI- udaya thakI A tIrthakara hAya che, kAraNa ke tenAthI anya prakAre A tIrthakara nAmakarmanuM vedana thaI zakatuM nathI. "jisthAmApamadApuutharaMjJitatannamAlavapatiH " I. te tIrthaMkara padaprAptine upakrama A prakAre che:-jIvanI tathArUpa gyatAthI-tathA bhavyatAthI AkarSAIne uttama bedhibIja tene pUrvajanmamAM prApta tIrthakarapada prApti thAya che. ane tyAre ahaMdubhakti-pravacanavAtsalya Adi uttama upakrama sthAnakonI te uttama sevanA kare che, utkRSTa ArAdhanA kare che. tathA "A mehadhakArathI gahana saMsAramAM paribhramaNa duHkha pAmI rahelA A bicArA prANIone huM A dharmarUpa teja-prakAza vaDe karIne A duHkhamAMthI game tema karI yathAgapaNe pAra utAruM," huM A sarva jIvane saddharmazAsanarasika karUM savi jIva karUM zAsanarasI" evA prakAre te vara bedhi pAmele badhisatva bhAvanA bhAve che. ane pachI tathArUpa lekakalyANa pravRtti karatAM te parArthavyasanI-paropakArane baMdhANI parama puNyarAzi ne guNarAzinA saMcayarUpa vardhamAna mahadayane pAmI, tIrthakara nAma karma bAMdhe che, ane te mahApuNyane udaya thatAM te tIrthaMkara pada pAmI jagajajI pratye niSkAraNa karuNAthI parama paropakAra kare che. "bhava trIje samakita guNa ramyA, jinabhakti pramukha guNa pariNamyA; tajI iMdriya sukha AzaMsanA, karI sthAnaka vizanI sevA maka "terSavAdane saMre tu:vitA ghatA. sattvAH parinamantyudyaiH satyasmindharmatejasi // ahametAnataH kacchAdyathAyogaM kathaMcana / 3nottarathAmati rajisamavitA -ItyAdi." yogabindu, Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jethI saMsArasAgara tare te tItha : saMsArasAgara rU5ghaTanA 121 ati rAga prazasta prabhAvatA, mana bhAvanA evI bhAvatA; savi jIva karUM zAsanarasI, IsI bhAva dayA mana ullasI. " zrI devacaMdrajI kRta snAtra pUjA jenAthI cha saMsArasAgara tare che te tIrtha, ema rUpa dhaTanA darzAve che tatra-yeneha jIvA janmajarAmaraNasalilaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurlakSyamohAvata raudra vicitraduHkhaughaduSTazvApadaM rAgadveSapavanavikSobhitaM saMyogaviyogabIcIyuktaM prabala manorathavelAkulaM sudIrdha saMsArasAgaraM taranti tattIrthabhiti / 13 athara-temAM-jenA vaDe karIne ahIM che,-janma-jarA-maraNarUpa jalavALA, mithyAdarzana-aviratithI gaMbhIra, mahAbhISaNa kyAyarUpa pAtAlavALA, sudala meha AvartathI raudra, vicitra duHkhagharUpa duSTa sthApavALA, rAga-dveSa pavanathI vibhita, saMga- vigarUpa vIcIthI (mojAthI) yukta, prabala mane thelAthI Akula evA-sudIrva saMsArasAgarane tare che te tIthI vivecana zrI arajina bhavajalane tAru, lAge muja mana vAru re.....manamohana svAmI. bAhya kahI je bhavajala tAre, ANe zivapura Are re..mana." -zrI yazovijayajI jenA vaDe karIne ahIM che saMsAra sAgarane tare che, te "tIrtha" che. neda nIvA kula saMsAranA tAtti tattartha ! saMsAra sAgara ke che? tenuM tAdazya citra rajU karatI suMdara rUpaka ghaTanA atra karI che. samudra jema jalathI saMsAra sAgara: bharapUra ne jalamaya che, tema A saMsAra samudra janma-jarA maraNarUpa rUpaghaTanA jalathI bharapUra ne tanmaya che. samudra jema tAga na laI zakAya evA agAdha jalathI gaMbhIra che, tema A saMsAra samudra tAga na laI zakAya evA agAdha mithyAdarzana-aviratithI gaMbhIra che. samudra jema cAre dizAmAM pAtAlamAM pratiSThita ne pAtAla jevA UMDA AzayavALA lakSa yojana pramANe cAra mahA iti-mApavA tAkU-mahAbhISaNa kaSAya-pAtAlavALA. pAtAlamAM pratiSThitapaNAthI ane tenI jema gaMbhIrapaNAthI pAtAvo te janalakSa pramANu cAra mahAkala che. je prakAre kahyuM che ke - "paNanauI u sahassA, ogAhittA caudisiM lavaNaM / cauro'liMjarasaMThANasaMThiyA hoti pAyAlA // " (arthAta) paMcANu hajAra yojana cAre dizAmAM lavaNasamudrane avagAhIne aliMjara (kAThI) saMsthAnathI saMsthita evA cAra pAtAle che. tethI-madAmApa: HthA izva patAsTani catra tathA ta6 mahAbhISaNa evA kaSAya ja jyAM pAtAle che, te mahAbhISaNa kaSAyapAtAlavALe, tene. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 lalita vistaro : (4) "tIrthavakhya pada vyAkhyAna kalazathI yukta che, tema A saMsAra samudra paNa pAtAla kalazo jevA UMDA mahAbhISaNa-mahA bhayaMkara cAra kaSAya pAtAlethI yukta che. "cau kaSAya pAtAla kalaza jihAM, tisanA pravana pacaMDa; bahu vikalpa kalela caDhatuM ke, Arati phena udaMDa.... bhavasAyara bhISaNa tArIe he, aho mere lalanA pAsajI! tribhuvana nAtha dilameM e vinaMti dhAriye he..." zrI yazovijayajI. samudra jema dula-ulaMghavA duSkara evA ghumarIo khavaDAvatA AvartathI-vamaLathI raudrabhayAnaka che, tema A saMsAra samudra paNa vibhramarUpa ghUmarIo khavaDAvatA evA dula dhya moharUpa AvartathI raudra che. samudra jema vicitra prakAranA magaramabhya Adi duSTa zvApothI-jalacarothI vasele che, tema A saMsArasamudra paNa vicitra-nAnA prakAranA duHkhasamUharUpa duSTa jalacarothI vaseluM che. samudra jema pavananA hileLAthI khaLabhaLI UThe chevikSejita thAya che, tema A saMsArasamudra paNa rAgadveSarUpe pavanathI vibha pAmI rahyo che, khaLabhaLI rahyo che. samudra jema UThatA ane laya pAmatA majAthI-vIcIthI UchaLI rahyo che, tema A saMsArasamudra paNa upajatA ane viNasatA saMgaviyegarUpa jAMthI ulasI rahyo che. samudra jema velAkula-bharatIoTathI Akula che, tema A saMsArasamudra paNa prabala mane ratharUpa velAthI-bharatIoTathI Akula-bharapUra che. samudra jema pAra na pAmI zakAya e sudIrdha-ati lAMbe che, tema A saMsArasamudra paNa pAra na pamAya e sudI che. " jarata uddAma kAma vaDavAnala, parata zIla giri zaMga; phirata vyasana bahu magara timiMgala, karata he nimaga umaMga bhavasAyara bhISaNa." - zrI yazovijayajI. "saMsArane tatvajJAnIo eka mahAsamudranI upamA paNa Ape che. saMsArarUpI samudra anaMta ane apAra che. ahe leke ! ene pAra pAmavA puruSArthane upayoga karo! upayoga kare !Ama emanAM sthaLe sthaLe vacane che. saMsArane samudranI upamA chAjatI. paNa che. samudramAM jema mojAMnI choLo uchaLyA kare che, tema saMsAramAM viSayarUpI aneka mojAM uchaLe che. jaLane uparathI jema sapATa dekhAya che, tema saMsAra paNa saraLa dekhAva de che. samudra jema kayAMka bahu uMDe che, ane kayAMka bhamarIo khavarAve che, tema saMsAra kAma viSaya prapaMcAdikamAM bahu UMDe che. te meharUpI bhamarIo khavarAve che. beDuM jaLa chatAM samudramAM jema ubhA rahevAthI kAdavamAM gucI jaIe chIe, tema saMsAranA leza prasaMgamAM te tRSNArUpI kAdavamAM ghucavI de che. samudra jema nAnA prakAranA kharAbA, ane tophAnathI nAva ke vahANane jokhama pahoMcADe che, tema strIrUpI kharAbA, ane kAmarUpI tephAnathI saMsAra AtmAne jokhama pahoMcADe che. samudra jema agAdha jaLathI zItaLa dekhAte chatAM vaDavAnaLa nAmanA agnine temAM vAsa che, tema saMsAramAM mAyArUpI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravacana vA pravacanAdhAra saMgha te tIrtha : pravacana jahAja 123 agni banyA ja kare che. samudra jema comAsAmAM vadhAre jaLa pAmIne uMDe utare che, tema pAparUpI jaLa pAmIne saMsAra uMDe utare che, eTale majabuta pAyA karate jAya che." -zrImad rAjacaMdrajI praNata zrI mokSamALA, pATha 19 ItyAdi aneka prakAre jJAnIoe jene sAgaranI upamA sagapAMga ghaTAvI che, e A saMsArasAgara jenA vaDe karIne jIve tarI jAya che, te "tIrtha" kahevAya che. bhamarIyA ke bIciM bhayaMkara, ulaTI, gulaTI vAca; karata pramAda pizAcana sahita jyAM, avirati vyaMtarI nAca....bhavasAyara bhISaNa garajata arati kurati rati bijurI, heta bahuta tephAna; lAgata cera kugurU malabArI, dharama jahAja nidAna bhavasAyara bhISaNa jure pATiye jiuM ati jerI, sahasa aDhAra zIlaMga; dharma jihAja tiuM saja karI cala, yaza kahe zivapuricaMga...bhAva." zrI yazovijayajI A tIrtha te AvuM viziSTa lakSaNasaMpanna parama jahAja samuM pravacana vA saMdha che, ema darzAve che-- 1degetacca yathAvasthitasakalajIvAdipadArthaprarUpakaM atyantAnavadyAnyAvijJAtacaraNakaraNakriyA''dhAraM trailokyagatazuddhadharmasampayuktamahAsattvAzrayaM acintyazaktisamanvitAvisaMvAdiparamabohitthakalpaM pravacanaM saGgho bA, nirAdhArasya prvcnsyaasmbhvaad| uktaM ca tirtha mate: tirtha? tisthare tirthaM? goyamA ! arahA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAubvaNNo smnnsnggho|"54 artha--ane AyathAvasthita sakala chavAdi padArthanuM prarUpaka, atyaMta anavagha ane anyane avizAta evI caraNa karaNa kriyAno AdhAra, leyagata zuddha dharmasaM56 yukta mahAsanA AzrayavALuM, acijya zakita samanvita-avisaMvAdi evuM parama vahANu samuM pravacana vA saMgha che. kahyuM che ke he bhagavaMta ! tIrtha te zuM tIrtha che ? tIrthakara te tIrtha che? he gautama! aha"te to niyamathI tIrthakara che, tItha punaH caturvarNa zramaNa saMgha che."54 vivecana bhavasamudra jala tAravA, nirdhAmaka sama jinarAja re; caraNa jahAje pAmiya, akSara zivanagaranuM rAjare."-zrI devacaMdrajI ane saMsArasAgarathI tAranAruM A tIrtha kayuM che? te ke-taravAmAM ne tAravAmAM kadI visaMvAda na pAme- cUke evuM avisaMvAdI parama jahAja samuM pravacana, vA tenA si-vAtazudharmarAjamAnaravA " - preravA jatA- bhuvanatrayavartI, suthA-zuddha, nirdoSa, dharmanau-samyavAdarUpa dharmasaMpardhI samanvita-guar:yukta, evA mAravA-mahAsatta, uttama prANIo, pratha:-Azraya, AdhAra, ta tathA-che jene te tathA. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 lalita vistara : (4) "tIrthajagya." pada vyAkhyAna AdhArabhUta saMgha,-"risaMvAri paramavadisthaigvara savA', pravacana vA pravacanAdhAra apAra sAgara jema uttama jahAjathI pAra utarI zakAya che, tema saMgha te tIrtha: A apAra ghora saMsArasAgara paNa pravacanarUpa pravaNathI pAra utarI pravacana jahAja zakAya che. eTale pravacana-pravAhaNa e ja saMsArasAgarathI tAranArUM tIrtha che. sAgarathI pAra utAranArUM jahAja prathama te dizA Adi darzaka yaMtrathI susajaja hovuM joIe. yaMtrasajaja chatAM gatikiyA na kare te zuM kAmanuM? eTale bIjuM te gati-kiyAvaMta hovuM joIe. AvuM jahAja paNa tenA preraka-calAvanAra nirdhAmaka kaptAna vagere barAbara na hoya te kema cAle? eTale trIjuM tenA AzrayaAdhArarUpa uttama kaptAna Adi hovA joIe. A badhuM ya hovA chatAM jahAja majabUta sudaDha na hoya te vacce ja bhAMgI paDe, eTale ethuM te zaktisaMpanna hovuM joIe. AvA lakSaNavALuM uttama jahAja sAgara pAra utArI ISTa sthaLe pahoMcADe, tema tevA ja yakta lakSaNavALuM pravacana jahAja paNa saMsArasAgara pAra utArI ISTa mokSa sthaLe pahoMcADe che. Ama A rUpakanI bhUmikA samajavA mATe ATale sAmAnya nirdeza karyo, eTale atre buddhinadhAna AcAryajIe pravacananA je uttama buddhigamya (Most Intelligent) lakSaNa pra jyA che, tenI camatkRti have A tulanAtmaka artha ghaTanA ( Comparison ) parathI sujJa vAMcathI samajI zakAze- uttama jahAja prathama te dizA-kALa-gati Adi tatva jema che tema barAbara darzAvanAra yaMtrothI susajja (Weli-equipped) hoya; tema A parama pravacana jahAja paNa jema che tema yathAvasthita sakala chavAdi padArthanuM prarUpaNa karanAra vacana-taMtrothI susajaja che. "yathAritasarakAvArthapanna ? uttama jahAja jema ADuM avaLuM nahiM evuM anavadya ane anya heDakAM vagerenI bA. mAM avijJAta evuM zIdhra satata calana-karaNa karatuM ISTa dizAmAM gatimAnuM-kiyAzIla hoya; tema A parama pravacana jahAja paNa atyaMta anavadya-sarvathA parama nirdoSa ane anyane avijJAta-bIjAone jANavAmAM nathI evI caraNa-karaNakiyAnA AdhArarUpa heI, mokSarUpa ISTa nizcaya dizAmAM ugra saMvegathI satata gatimA-kriyAzIla hoya che.- satyantAnavAjyAvijJAtivarajaLavijassdhI." apAra sAgarane u9laMghI ISTa sthaLe pahoMcavA mATe joitI dhIraja ne tamannA jeomAM che, evA dhIra mahAsattva saMpattimAna utAruo ja (Passengers) jema uttama jahAjane Azraya kare che; tema A apAra saMsArasAgarane ullaMghI mahAsatva mokSarUpa ISTa sthaLe pahoMcavA mATe je omAM apAra dhairya ane AzrayavALuM ananya laganI che, e zuddha samyaktvAdi dharmasaMparsApana pravacana jahAja tribhuvanavattI mahAsattavaMta mahAsa ja A parama pravacana jahAjane Azraya kare che, "vendrakAnatazuSa madAvAI." Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamatIthasthApanathI bhavyajanonA anugrahakara tIrthakare 125 ane jenI daSTi sAbUta che, jenuM samudrayAnanuM jJAna barAbara che, jenI vahANa calAvavAnI kaLA avikaLa che, ane tophAna-vaMTeLIo vagere game tevI AphatamAM paNa je gabharAtA nathI, evA dhIra mahAsattva uttama nirdhAmaka kaptAna-Dela Adine jene Azraya-AdhAra che, evuM jahAja jema tene Azraya karanArA sarva mahAmatva utAruone kSemakuzalapaNe (With safety ) ISTa sthaLa bhaNuM laI jAya che, tema jenuM darzana-dRSTi samyak che, jJAna samyak che, cAritra samyak che, ane game tevA parISaha-upasarganI ApattimAM paNa je kSobha pAmatA nathI, evA zuddha samyakatvAdi dharmasaMpasaMpanna mahApIra mahAsattvavaMta mahAsarUpa nirdhAmakAdine jene Azraya-AdhAra-avakhaMbha che, evuM A parama pravacana jahAja tene Azraya karanArA samyaktvAdisaMpana sarva mahAsatva utAruone kSemakuzalapaNe gakSemathI mekSarUpa ISTa sthaLa bhaNI laI jAya che. yaMtro barAbara hoya, ISTa dizAmAM gati barAbara hoya, nirdhAmakAdi kuzaLa hoya, paNa jahAja pite ati lAMbI musApharI mATe kSama evuM zaktivALuM na hoya to adhavacce ja khATakI paDe. paraMtu sudIrgha pravAsane ghasAro sahI zake evuM majabUta mahAzaktisaMpane uttama jahAja te vacce kheTakI paDyA vinA iSTa sthaLe pahoMcADavA samartha hoya. tema A parama pravacana jahAja paNa "vicArasamanvita' acitya zaktisamanvita hevAthI mokSarUpa ISTa sthaLe pahoMcADavA paripUrNa samartha hoya che. ane AvA lakSaNavALuM uttama jahAja jema ISTa sthaLe pahoMcADyA vinA rahe nahiM, tema ukta lakSaNavALuM acitya zaktisaMpanna A parama pravacana jahAja paNa mokSarUpa ISTa sthaLe pahoMcADyA vinA rahe nahi, evuM avisaMvAdI ja hoya che. AvA lakSaNavALuM pravacana e ja tIrtha che, athavA A pravacananA AdhArabhUta saMgha e ja tIrtha che, kAraNa ke nirAdhAra evA pravacanane asaMbhava che mATe. eTale ja zrIgaiAtamasvAmInA praznanA uttaramAM bhagavAne bhagavatI sUtramAM cAturvarNa zramaNa saMghane tIrtha kahyuM che, ane tenA kartA ahaM tene "tIrthakara" kahyA che. R tAryArtha : Ama jJAnavayoga I. thakI tIrthakarapaNAnI siddhi che ema nigamana kare che tatatatu mati dhAtikarmakSaye jJAnakaivalyayogAttIrthakaranAmakarmodayatastatsvabhAvatayA AdityAdi. prAsAunanatA, zAstrArthagurganAnuM, mujava tarasamaverAmAnuja, maganadharmaprvrtk tvena prmpraanugrhkraastiirthkraaH||55 || [ta tathaaff: II & II Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 lalita vistarA : (4) "tIrthastha:' pada vyAkhyAna artha -ane tethI A kahevAnuM thayuM- ghAtikarmane kSaya thaye, jJAnakevalya vega thakI tIrthakara nAmakarmanA udayane lIdhe, tasvabhAvatA vaDe karIne AdityAdi prakAzanA nidarzanathI zAstrArtha praNayanane lIdhe, muktakaivalyamAM tene asaMbhavathI AgamanI anupattine lIdhe,-bhavyajanonA dharmapravakapaNa vaDe karIne paraMparA anugrahakara tIrthakare che. ema tIrthaMkarapaNAnI siddhi che." | Iti tIrthakarasvasiddhi II i . vivecana kevalajJAna anaMta prakAzI, bhavijana kamala vikAsI re....prabhu aMtarajAmI; cidAnaMdaghana tatvavilAsI, zuddha svarUpa nivAsI re..prabhutra subAhu karma udaya jinarAjane, bhavijana dharma sahAya..prabhujI ! nAmAdi saMbhAratAM, mithyA deSa vilAya.prabhujI!bAhu niNaMda dayAmayI.... - zrIdevacaMdrajI vfpAtivarSa ItyAdi. vAtikSa-dhAtikarmano kSaya thaye, jJAnAvaraNAdi adaSTa catuSTayane pralaya thaye, jJAnavalyagAnta-jJAnakevalyanA yogathI, kevalajJAna-darzana lakSaNa jJAnakevalane saMbaMdha prApta karI, tIrthanAmayA -tIrthaMkara nAmakarmanA vipAkarUpa hetu thakI, taeamAvatA--tatasvabhAvatAthI, tIrthakaraNa svAbhAvyathI. kevI rIte ? te mATe kahyuM-sAhityakAranivanata-Aditya AdinA prakAzanA nidarzanathI. "tatsvAbhAvyAdeva prakAzayati bhAskaro yathA lokam / tIrthagvanA pravartate sArthava pavaF II(tasvArthabhALe kArikA, 10 ) (arthAta) tasvAbhAvathI ja sUrya jema lekane prakAze che, ema tIrtha pravartanArthe tIrthaMkara pravarte che. Adi zabdathI caMdramaNi AdinA nidarzananuM grahaNa che. zuM? te mATe kahyuM sAghArthanAnA--zAstrArthanA praNayana thakI, mAtRkA padatrayalakSaNa zAstrArthanA praNayanathI- upadezanathI. tIrthaMkare ema vakSyamANa (kahevAmAM Avaze te) sAthe saMbaMdha che. vipakSamAM bAdhaka kahyuM - kuvane-muktakevalyamAM, apavargalakSaNa mukta kaivalyamAM, tamA -tenA asaMbhavathI, zAstrArtha praNayananA aghaTanathI,-azarIratAthI praNayanaherUpa mukhAdinA abhAvane lIdhe, abhimAnuvpattaHAgamanI anupa patti thakI-aga thakI. ane te zAstrArtha akevalipraNIta nathI,-vyabhicAranA saMbhavane lIdhe; apauruSeya paNa nathI-tenA niSisthamAnapaNAne lIdhe. kevA hatAM te mATe kahyuM - marthananakavanTena-bhavyajananA dharmapravartAkapaNu vaDe karIne, yogya jIvanA dharmamAM avatArakapaNue karIne, pUjAnughaadhArA-paraMparA anugrahakara, paraMparAthI--vyavadhAnathI anugrahakaraupakArakara. kAraNa ke kalyANatA lakSANa evo chone kSApazamikAdi svapariNAma ja anaMtarapaNe anugrahata che, ane tatahetutAthI (te pariNAmanI hetutAthI) bhagavaMta anugrahahetu che. athavA paraMparAthI-anubaMdhathI ravatIrthanA anuvRttikAla paryaMta sudevatva-sumAnuSatva Adi kalyANalAbhalakSaNA paraMparAthI anugrahakara. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maheza anugrahathI bedhavAdane nirAsa 127 ane A uparathI kahevAnuM tAtparya e thayuM ke-"ghAtiyAma " jJAnAvaraNa-darzanAvaraNamohanIya ne aMtarAya e cAra ghAtikane kSaya thaye, jJAnavajAta- kevalajJAna- darzana rUpa jJAnakevalyane yoga thAya, tyAre "tIrthakara" nAmakarmanA udayathakI tIrtha nAmavAyataH tIrthakare tevA prakAranA tIrthakaraNa svabhAvapaNAe karIne jagatAraka tIrthakara nAmakarma: dharmatIrthanuM sthApana kare che. sUryacaMdra Adi jema tenA tevA dharmatIrthasthApana savabhAvapaNAthI ja lekane prakAze che tema tIrthaMkara paNa tasvabhAvapaNAthI ja tamAvatathA dharmatIrthanA saMsthApanAthe pravarte che, ane 3vjo vA viSane hA dhu vA'--utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa tripadI Adi zAstrArthanA praNayana thakI--"zAstrArthanA " upadezana vaDe karIne jagamAM jJAnaprakAza relAve che. paraMtu muvi taraMja' muktakevalyamAM to tevA zAstrArthapraNayanane asaMbhava che, kAraNa ke azarIratAthI mukhAdinA abhAve upadeza kema ghaTe? ane tevA zAstrArtha upadezane asaMbhava che, te pachI paro paNa jene mAnya kare che evA Agamana paNa upapatti kema thAya-kAjamAnapattaH " ? eTale jJAnakaivalyasaMpanna evA tIrthaMkara thakI ja zAstrArtha praNayanane saMbhava che. ane A zAstrArtha paNa akevalipraNIta nathI, kAraNa ke te te vyabhicArane-ADAavaLA visaMvAdI ane saMbhava hoya; apauruSeya paNa nathI, kAraNa ke tene have pachI AgaLa upara niSedha karavAmAM Avaze. vANI guNa pAMtrIza ane pama, avisaMvAda sarUpe re, bhavaduHkhavAraNa zivasukhakAraNa, sUdhe dharma prarUpe re..-zrIdevacaMdrajI Ama jagane tAranArA parama kalyANakArI dharmatIrthanuM sthApana karanArA tIrthakara bhagavaMte "marthanarmapravartadAna' bhavyajanonA dharmapravartakapaNu vaDe karIne paraMparaanugrahakaro givjAnujarA: che; arthAt yegya jIne dharmamAM avatArakapaNu vaDe karIne paraMparAthI upakAra karanArA che. athavA paraMparAthI eTale ke anubaMdhathI pitAnuM tIrtha jeTale kALa cAle te paryata sudevapaNuM-sumanuSyapaNuM Adi kalyANabhavyajanonA lAbha paraMparA vaDe karIne tIrthakare paraMparAthI anugraha hetu che. anaMtara anugrahakara (Immediate) anugrahatu te ane kalyANa pAmavAnI yogyatArUpa tIrthakare lakSaNavALe lApazamikAdi svapariNAma ja AtmapariNAma ja che, athavA tatkAlIna pratyakSa sadguru ja che, paNa te pariNAmanA hetupaNAe karIne athavA anaMtara saddagurunA paraMpara paramagurupaNAe karIne tIrthakara bhagavaMte paraMpara anugraha hetu che. "mAnadharmavera paranuttIrtha:' kAraNake jJAnakaivalyasaMpanna A sarvajJa vItarAga tIrthakara deva prArabdhadaya pramANe saddezanA dAna vaDe parama paropakAra karatA satA, deha chatAM dehAtIta evI kAyotsarga- Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 lalita vistarA : (4) "tIrtham: pada vyAkhyAna jIvanmukta dazAe vicare che. niSkAraNa karuNarasasAgara evA tIrthakara devane A parama kRpALa deva paramArthameghanI vRSTi karI, saMsAratApathI parama vidhopakAra saMtapta jagajajatuone parama AtmazAMtirUpa zItalatA Ape che. bhavaduHkhavAraNa zivasukhakAraNa" e zuddha dharma prarUpI, A bhagavAna dharmamUrti vizvabaMdhu duSTa asAdhujanene duSTa mArga choDAvI, ne ziSTa sAdhujanene ISTa paramArtha mArge caDhAvI sarva jagatanuM paramArtha hita karavArUpa parama kAnugraha Acare che. ane sarva zokane nAza karanArA evA kharekharA "azaka" dharmacakanA pravartana vaDe parama leke pakAra kare che. AvA vizvakalyANakArI vizvavadha ahaMta bhagavatene devacaMdrajI-AnaMdaghanajI-yazovijayajI Adi saMta kavijanee mahAva, mahApa, mahAmAhaNa, niryAmaka, sArthavAha Adi yathArtha upamae ApI ananya bhaktithI emane mahAmahimA saMgIta karyo che bhavaupAdhi gada TALavA, prabhujI che vaidya amegha re; ratnatrayI auSadha karI, tame tAryA bhavijana ogha re. deva vizAla jijdanI tame dhyAne tattva samAdhi re. bhavATavI ati gahanathI, pAraga prabhujI satthavAha re; zuddha mArga dezakapaNe, ega kSemakara nAha re...deva. ItyAdi." -zrI devacaMdrajI / tIrthazAstrasiddhi: . che .. FEEla -5 kA 5. svayaMsaMbuddhaH 'svayaMsavukhyaH " pada vyAkhyAna svayaMsaMbuddhapadanuM prayojanaH maheza anugrahathI bedhavAdane nirAsa - 12patepyapratyayAnugrahabodhatantraiH sadAzivavAdibhistadanugrahabodhavanto'bhyupagamyante, ' mahezAnugrahAt bodhaniyamA'viti vacanAt , etadvyapohAyAha-16 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 svayaMsabuddha pahathI maheza anugrahathI bedhavAdane nirAsa 'vayaMsavummaH | athara-eo paNa apratyayanA (mahezanA) anugraha thakI bedha (upaje che) evuM jenuM taMtra che, evA sadAzivavAdIothI tenA anugrahathI bedhavata mAnavAmAM Ave - mahezanA anugrahathakI bodha-niyama hoya che? e vacanathI,-enA nirAkaraNa svayaMsaMbuddhone vivecana "sahaja svarUpe svayaM pragaTayAthI, brahama svayaMbhU buddha bujhavAthI."--zrI prajJAvabodha mokSamALA svaracita) e bhagavate paNa sadAzivavAdIothI mahezaanugraha thakI bedhavaMta mAnavAmAM Ave che, tenA nirAkaraNArthe atre "svayaMsaMbuddha e khAsa vizeSaNa mUkyuM che. hetu nirapekSa-niSkAraNa AtmalAbhapaNAe karIne pratyaya vinAnA je "apratyaya' kahevAya che, evA mahezanA anugraha thakI eTale ke dhogya svarUpa saMpAdanalakSaNa upakAra thakI," kRpAprasAda thakI bedha upaje che, evuM jenuM Agama-taMtra che, evA sadAzivavAdIe -IzvarakAraNika kahe che ke mahezanA anugraha thakI bedha-niyama hoya che." naragupada6 varSanI 'arthAt sapravRtti ane asavRittine hetu e jJAnavizeSarUpa bedha, ane sadAcArapravRtti asadAcAranivRtirUpa niyama-e IzvaranA anugraha thakI nIpaje che athavA (koSaniyata' e pAThAMtare) uktarUpa bedhane niyama-pratiniyata paNuM IzvaranA anugraha thakI nIpaje che. AvI A Izvarane jagatanuM kAraNa mAnanArA IzvaravAdInI mAnyatAnuM nirasana ahI "svayaMsaMbuddha" e viziSTa padathI karyuM che. to rf -apratyAnuprayata:-30 :-apratyaya--hetunirapekSa AtmalAbhapaNue karIne, maheza, ta(r)-tene, anuuanugraha, bedhogya svarUpa saMpAdanalakSaNa upakAra, teja-te vaDe karIne, odha, satapravRtti ane asatunivRttinA heturUpa jJAnavizeSa, tabathAnattaja sama: -tastradhAna taMtra-Agama che jeenuM. te tathA-te tathA-apratyaya agraha bodhataMtravALA,tAtethI, pArivAmi sadAzivavAdIothI, IzvarakAraNikAthI. taMtra ja darzAve cheH-derAlu dAvoSaniva-mahezanA anugraha thakI vo nizca-uktarUpa bodha ane niyama-sadAcArapravRtti asadAcAranivRtti lakSaNa (heya che.) "ghoSaniyama-"--bedhaniyamathakI e pAThamAM te vorA niyama-bedhane niyama-pratiniyatapaNuM, te thakI. 17. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 lalita vistarA : (5) "yaMsaMkhya: pada vyAkhyAna A bhagavaMto svayaMsaMbuddha kevI rIte ? te pradarzita kare che- 13tathAbhavyatvAdisAmagrIparipAkata: prathamasambodhe'pi svayogyatAprAdhAnyAta, trailokyAdhipatyakAraNAcintyaprabhAvatIrthakaranAmakarmayoge cAparopadezena svayaM-Atmanaiva samyagvarabodhiprAptyA buddhA-mithyAtvanidrApagamasambodhena svyNsmbuddhaa:| artha-tathAbhavyatva Adi sAmagrInA paripAWkI prathama saMbadha veLAe paNa svayegyatAnA prAdhAnyane lIdhe, ane trileAdhipatyanA kAraNarUpa acinyaprabhAvI tIrthakara nAmakarmanA bhege, aparopadezathI (paranA upadeza vinA) -svayaM-AtmAthI ja raca-samyam varAdhiprAptithI -mithyAtvanidrAnA apagamarUpa (dUra thavA rU5) saMbaMdha vaDe buddho,-te svayaMsaMbuddha 57 vivecana parama ISTa vAnhA tribhuvana dhaNI re, vAsupUjya svayaMbuddha..."-zrI devacaMdrajI A bhagavaMte svayaMsaMbuddha kevI rIte? tenuM atra pratipAdana karyuM che. prathama te bhagavaMtanuM tathAbhavyatva ja evuM hatuM, temanA AtmAnuM bhavyapaNuM-gyapaNuM ja tathA- prakAranuM viziSTa hatuM, ane tene kALa Adi sahakArI kAraNakalApane joga AvI maLe. Ama tathA macaritAmavruti - sva kArya karavAne samartha evI samagra kAraNasAmagrIne paripAka thaye, ethI karIne prathama saMbadha veLAye paNa prathama jJasfe' A pahelI ja vAra jyAre samyakatvAdino lAbha thayo tyAre paNa teo svayegyatA prAdhAnyathI svayaM-pitAnI meLe saMbuddha-samyapaNe buddha-jJAna prApta thayA svayaMsaMbuddha hatA, te pachI tIrthakara bhavamAM te popadeza vinA aprathama saMbaMdha - veLAye te pUchavuM ja zuM? ema "api"--paNa zabdane artha che. ane Ama A bhagavaMte tathAbhavyatyAdi sAmagrInA paripAkathI prathama saMbaMdha veLAye paNa svayaMsaMbuddha thayA te "svayegyatAnA prAdhAnyane lIdhe ja "rAyaNatAdhA ? - savA tathA ItyAdi. tathA-te prakAre prativiziSTa, maLatyameva--bhavyatva ja, te tathAmadhyavaM-tathAbhavyatva, Ari-Adi zabdathI tenAthI anya evA kAlAdi sahakArI kAraNane parigraha che. tevi_teonI, namakI-saMhati, tA -tene, -je, spiA-vipAka, avyAhata svakAryakaraNazakti, tamAta-te thakI. prathamasaLyo chefu-prathama saMbaMdhamAM paNa, prathama samyaphavAdi lAbhamAM paNa. te pachI tIrthakara bhavanI prAptimAM aparopadezathI aprathama saMbodhamAM te pUchavuM ja zuM ? ema f' paNa zabdano artha che. svayaMsaMbuddha ema yoga-saMbaMdha che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM - 4thatASAnyAta-svayegyatAnA prAdhAnyane lIdhe. svayegyatAne prakarSa bhagavaMtanA prathama bodhamAM pradhAna hetu che,-jUrta vAra: meva-kedArAdi kapAtAM, kedAra (keLa) svayameva kapAya che, ItyAdinI jema. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayegyatAprAdhAnyathI svayaMsaMbuddhaH saMbuddha AtmAne tAttvika vikAsakrama 131 arthAt bhagavaMtanA AtmAnI sahaja svabhAvarUpa svayegyatA ja evI utkRSTa hatI ke e ja temanA prathama saMbaMdhamAM pradhAna haturUpa thaI paDI. keLa vagere kaI kApe che, chatAM keLa svayameva kapAya che" ema kahevAya che, kAraNa ke keLanI komaLatArUpa svayegyatAne lIdhe te kApavuM eTaluM badhuM saheluM che ke temAM kApanArane vyApAra gauNa hevAthI tenI gaNanA thatI nathI. tema bedhadAtA kaMI guru bodha Ape che, chatAM bhagavaMte "svayaMsaMbuddha thAya che" ema kahevAya che, kAraNa ke upAdAnarUpa temanA AtmAnI sulabhadhipaNurUpa svayegyatAne lIdhe saMbuddha thavuM eTaluM badhuM sukara che, ke temAM bodhadAtA guru Adi te sAkSIrUpa svalpa nimitta mAtra hevAthI tenI vivakSA karAtI nathI. arthAt bhagavaMtanuM upAdAna ja evuM baLavAnuM hatuM ke temAM sadguru AdinA svalpa nimittathI temane aprayAsathI samyagu tatvadarzanarUpa baMdha thaI gaye; bedharUpa AtmAnuM upAdAna pragaTAvavA mATe sadaguru Adi nimittanI anivArya jarUra heI, saddagurU bodha nimittanI eka ja cInagArI temanA upAdAnane jvalaMta karavA-pragaTAvavA-peTAvavA mATe (To kindle, ignite ) basa hatI. Ama A apekSAe teo prathama saMbaMdha veLAe paNa svayaMsaMbuddha heya che. upAdAna AtamA sahI re, puSTAlaMbana deva jinavara pUje ! upAdAna kAraNapaNe re, pragaTa kare prabhu sevajinavara pUje !" zrI devacaMdrajI sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; saddaguru AjJA jinadazA, nimitta kAraNa mAMya. upAdAnanuM nAma laI, je e taje nimitta; pAme nahiM siddhatvane, rahe brAMtimAM sthita."--zrI Atmasiddhi ane leyaAdhipatyanA-tribhuvanasvAmIpaNAnA kAraNarUpa evA acityaprabhAvI tIrthakara nAmakarmane jyAre ga thAya che, tyAre te "aparapadezathI" paranA upadezarUpa nimitta vinA ja, svayaM-AtmAthI ja samyagra vara bedhi prApti vaDe karIne teo mithyAtva nidrA dUra thavA rUpa saMbodhathI-AtmajAgatithI buddha hovAthI svayaMsaMbuddha hoya ja che. sura fmacchAnidrAImasarA I. jemake- AtmasvarUpane baMdha thatAM anAdinI parabhAvamAM AtmabhAvanI bhUla naSTa thaI, ane mithyAvarUpa pramAdanI nidrA chAMDI daI "samyaga jJAnasudhArasa dharma" e AtmA jAge. eTale sva-para bhAvane sahaja viveka pragaTaye, ane aMtara AtmA saMbuddha AtmAne svabhAvarUpa dharmanA sAdhanamAM sthira thaye. AtmAnI jJAyakatA sarvathA tAvika vikAsakrama AtmasvarUpa sAdhyanA AlaMbanavALI thaI eTale sthirapaNe pravahatI nija pariNati nija dharmarasa sthApavA lAgI-jamA karavA lAgI. Ama sarva para pariNati rasanI rIjha tyAgI daI, nija Atma anubhavanI IchatA jAgI; ane Azrava bhAvanI cAla saheje chUTI jaI jAlIma-ugra saMvara ziSTatA pragaTI. ane Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 lalita vistarA : (5) "ahiMduzma:' pada vyAkhyAna Ama AtmasvarUpamAM saMvRta AtmAne svAduvAdI evI nija prabhutAnuM ekatva thatAM, zuddha AtmAnA darzana-jJAna-cAritrarUpa nija ratnatrayI kSAvikabhAve pragaTa thaI parabhAva mAMthI vyAvRttirUpa pratyAhAra karI, zuddha AtmabhAvamAM dhAraNarUpa dhAraNa dharI, eTale tatvAnaMdI evI pUrNa samAdhimAM layamayI Atmasthiti prApta karI, ane A kame AtmasvarUpanA kartA-bhestAbhAve ane temAM ramaNapaNe avyAbAdha svaguNanI pUrNa rIti dhArI, eTale A sahajAnmasvarUpI svayaMsaMbuddha bhagavaMte sahaja akRtrima nirmaLa jJAnAnaMdane prApta thayA. saMbuddha AtmAne A tAtvika vikAsakama mahAgItArtha devacaMdrajI mahAmunie apUrva lAkSaNika zailIthI saMgIta karyo che - "jagata divAkara zrI namizvara svAma je, tuja mukha dIThe nAThI bhUla anAdini ra le jAgye samyagajJAna sudhArasa dhAma , chAMDi durbhaya mithyA niMda pramAdanI re le. saheje pragaTayo nija para bhAva viveka je, aMtara Atama Thaharyo sAdhana sAdhave re le; sAdhyAlaMbI thaI jJAtA cheka je, nija pariNati thira nija dharmarasa Thare re le. tyAgIne savi para pariNatirasa rIjha , jAgI che nija Atama anubhava IcchatA re ; saheje chUTI Azrava bhAvanI cAla je, jAlama e pragaTI saMvara ziSTatA re le. syAdI nija prabhutAne ekatva je, lAyaka bhAve thAye nija ratnatrayI re le pratyAhAra karIne dhAre dhAraNa zuddha je, tattAnaMdI pUrNa samAdhilayamayI 2 le. avyAbAdha svaguNanI pUraNa rIta je, karatA joktA bhAve ramaNapaNe dhare re le; sahaja akRtrima nirmaLa jJAnAnaMda je, devacaMdra eka sevanathI vare re le." -zrI devacaMdrajI. karmanI yogyatAnA abhAve temAM kriyA te kriyA nathI, ema yuktithI pratipAdana kare che- na vai karmaNo yogyatA'bhAve tatra kriyA kriyA, svaphalAprasAdhakatvAt , prayAsamAtra. tvAt , azvamASAdau zikSApatyAcapekSayA / ___ sakalalokasiddhametaditi nAbhabye sadAzivAnugrahaH, sarvatra tatprasaGgAd , abhavyatvA. vizeSAditi bhAvanIyaM // 58 14atha:-kharekhara! kamanI yogyatAnA abhAve temAM te saMbaMdhamAM) kriyA te kriyA nathI, svaphalanA aprasAdhakSaNane lIdhe, (ane te paNa) prayAsamAtrapaNAne lIdhe-azva mASa AdimAM zikSA-pakti (pacanakriyA) Adi apekSAe, A sakala lekane siddha che. eTale abhavyamAM sadAzivano anugraha na hoya,-sarvatra tenA prasaMgane lIdhe, (ane te paNa) abhavyatvanA avizeSane lIdhe -ema bhAvavA pigya che.58 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmayogyatA abhAve kiyA te kriyA nathI 136 vivecana "tuja karuNa sahu upare re, sarakhI che mahArAja! paNa avirAdhaka jIvane re, kAraNa saphala thAya.caMdrAnana jina !" - zrI devacaMdrajI have mahezanI anugrahakriyA thakI bAdha-niyamanI vAta kema ghaTatI nathI ? tene khulAso kare che-ja ke varSo thIyatAmAM taka kriyA kiyA' "karmanI gyatAnA abhAve temAM kiyA te kriyA nathI. eTale ke mahezanI kamegyatA abhAve anugrakriyAnI hetubhUta evI jIvanI tathArUpe pariNati svabhAvarUpa kiyA te kriyA nathI yogyatA ja je na hoya, te sadAzivanI anugrahAdika kriyA te kharekharI kriyA ja nathI, paNa kriyAbhAsa ja che. kAraNa ke rAmaHSAt te bedhAdi ISTa svaphalanI prasAdhaka thatI nathI, eTale te kriyAnuM prayAsamAtrapaNuM hoya che-pracAramAtrAvAta. AnA samarthanamAM atre "azvazikSA-mASapati' Adi daSTAMta ghaTe che,-azvamaSA zikSApAcakSA. game tevI azvazikSA, jenAmAM yegyatA nathI evA aDiyala ghaDAmAM niSkala-prayAsamAtra phalarUpa thAya che. keraDu magane pakAvavA mATe game teTalI pacanakriyA paNa niSphala prayAsamAtra phalarUpa thAya che. - -ityAdi. jana ja, vALa-karmanI, kriyAviSayI karma-kArakanI ema artha che, zodhatAma-ogyatAnA abhAve, kriyAprati viSayatAthI pariNati svabhAvanA abhAve. tajha-temAM, kamamAM, kriA-sadAziva anamahAdika kriyA, dila-kriyA hAtI, kiMtu kriyAbhAsa ja hoya che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM - hAbarASA -svAlanA aprasAdhakapaNAne lIdhe, abhilaSita bedhAdi phalanA aprasAdhakapaNAne lIdhe. A paNa kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM --atharamatakriyAnA prayAsamAtrapaNAne lIdhe A kevI rIte siddha che? te kahyuM -azvanASA-azva-bhASa Adi karmamAM, Adi zabdathI kapAsa Adine parigraha che, zikSApattAghA -zikSA-pakti Adi apekSAe, Adi zabdathI lAkSArAga Adi apekSIne. sAiritiba-kriyAnuM prayAsamAtrapaNuM sakala lekane siddha che. bhale aparakartaka yiAnuM Ama ayiApaNuM ho, paNa sadAzivakaka kriyAnuM na hoya. tenA acinyazaktipaNAne ema AzaMkAne kahyuM:ti-ema, karmanA gyatA bhAve kriyAnuM kriyApaNuM ekAnika ane sArvatrika evuM sakalalekasiddha sate, -na ja, samajo-abhavyamAM, nivaNa agya prAthimAM, sAvina - sadAzivane anugraha. kAraNa ke je svayegyatA vinA paNa sadAzivane anugraha heya, te te abhavyane paNa anugraha kare; ane te anubaha karatuM nathI. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM --sarvatra-sarvatra, abhavyamAM, tallakAta-sadAziva anugrahanA prasaMgane lIdhe, A paNa kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-amathA sa-abhavyatvanA avizeSane lIdhe, abhavyatva sama sate paNa vizeSa zo vAra? jenI ekanI anugraha ne anyane nahi, ri-ema, e, rfmAvajIvaM-paribhAvanIya che. jemake yogyatA ja sarvatra phalahetu che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 lalita vistarA : (5) 'svayaMttambuamyaH' patra vyAkhyAna ityAdinI jema, anumakriyAnI hetubhUta evI jIvanI pariNatisvabhAvarUpa tathArUpa yogyatA na hAya tA mahezanI (IzvaranI ) game tevI anugrahakriyA paNa kAryakArI thatI nathI, niSphaLa prayAsamAtra phUlarUpa thaI paDe che. Ama ceAgyatAnA abhAve kriyAnuM prayAsamAtrapaNu sakala leAkane siddha che, pratIta che. eTale kalpita IzvaranI kalpita anugrahakriyAnI niSphaLatA khAmata vizeSa pramANunI jarUra nathI. tyAre kAI kaheze ke Ama bhale khIjAe karelI kriyAnuM akriyApaNuM hai, paNu sadAzive karelI kriyAnuM akriyApaNuM na hoya, kAraNa ke te izvaranuM te acittvazaktipaNu che. tenA uttara e che ke--kamanI yAgyatAnA bhAva--hAvApaNu` hAya tA ja kriyAnuM kriyApaNuM hAya--A ekAntathI satra lAgu paDatA niyama uparamAM kahyuM tema sakala leAkane siddha che; eTale abhavyamAM--muktine ayeAgya prANImAM sadAzivanA anugraha na heAya. kAraNa ke jo jIvanI svayeAgyatA vinA paNu sadAzivanA anugraha hAya, te abhavyamAM sadAziva abhavyapaNAnA avizeSathI tenA prasaMga prApta thAya. eTale ke anugraha na hoya I muktigamanaayogyapaNArUpa abhavyatvanA avizeSathI~~taphAvata vinA tene abhavyamAM paNa anugraha karavA paDe. kAraNa ke cegyatA vinA ja jo anugraha thatA heya ta te kahevAtA Izvara pakSapAta karI, bhatrya-abhavyane TALA pADI, ekanA anugraha kare ne bIjAnA nahi', ema bane nahi. mATe te te jIvanI peAtAnI ceAgyatA ja kAryakAriNI che. eTale anugraha karanAra evA kAI kalpita karrArUpa izvaranuM prayAjana che nahi ne tevI kalpanamAM kaI sAra nathI, chatAM apekSAvizeSe izvaranA anugraha mAnavA ja hAya tA zuddha vItarAga AtmA e ja izvara che, tene te satra samabuddhi ja DhAMya, ne tenI karuNA te sarva jIva para ekasarakhI ja DhAya; paNa je AtmasvarUpanA lakSa cUkavArUpa virAdhanA na kare evA avirAdhaka jIvane ja, ArAdhakapaNArUpa svayAgyatAne lIdhe ja, te zuddha AtmArUpa izvaranI karuNA--anugrahatA saphaLa thAya che, ema peAtAnA ahaMkAra-svacchaMdAdinA vilApanArthe AreApita----uparita rIte kaheA tA temAM Adha nathI. Ama AtmAnI svayAgyatA ja satra phUlahetu che e sArabhUta tattva pirabhAvana karavA yogya che. tItha kara--atItha karanA edhibheda paNa nyAyya ja che, ema kahe che-- 15 bodhibhedo'pi tIrthakarAtIrthakarayo nyAyya eva / viziSTetaraphalayoH paramparAhetvorapi bhedAt, etadabhAve tadviziSTetaratvAnupapatteH / bhagavadUbodhilAbho hi paramparayA bhagavadbhAvanirvartanasvabhAvo, na tvantakRt kevalibodhilAbhavadatatsvabhAvaH, tadvattatastadbhAvAsiddheriti, tattatkalyANAkSepakAnAditathA bhavyatAbhAja pate |ti svayaMsavuddhavasiddhi: // 6 // 59 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara-atIrthakarane bedhibheda paNa nyAya ja 135 t"artha:- tIrthakara--atIrthakarane bedhibheda paNa nyAya ja che,-viziSTa-aviziSTa e be phalanA paraMparA hetuone paNa bheda che mATe, enA abhAve tenA viziSTipaNAaviziSTapaNanI anupatti che mATe, kAraNa ke bhagavaMtana bedhilAbha skuTapaNe paraMparAthI bhagavadbhAvanA nirvattana (sarjana) svabhAvavALo che, paNa annakRta kevalInA badhilAbhanI jema atatasvabhAvI nathI,-tenI peThe tenA thakI tadubhAvanI asiddhi che mATe. eTale te te kalyANanA AkSepaka (AkarSaka) evA anAdi tathA bhavyatA bhAvanA bhAgI eo che ema svayaMsaMbuddhatvanI siddhi che. che Iti svayaMsaMbuddhatvasiddhi 5 vivecana svAmI ravayaMprabhane jAuM bhAma, harakhe vAra hajAra vastu dharma pUraNa jasu nIpane, bhAva kRpA kiratAra. svAmI -zrI devacaMdrajI have "varabodhinI prAptithI" ema je kahyuM hatuM, tenI siddhi arthe kahyuM- "pisfjatI rAtIcodavA - tIrthakara-atIrthakarane dhibheda paNa nyApya ja che." samyaktvAdi mokSamArgabheda paNa yuktiyukta ja che, te tIrthaMkara-atIrthakarane pachI tadAzrayI vibhUti AdinI vAta te dUra rahe, ema "api" bAdhibheda paNa zabdano artha che. A tIrthakara-atIrthakaranA bodhibheda aMge yukti A prakAre-viziSTa phala ane tethI Itara aviziSTa phalA e bannenA paraMparahetuone paNa bheda hoya, te pachI anaMtara hetuonA bhedanuM te rf -varabodhinI prAptithI ema kahyuM, tenI siddhi arthe kahyuM ja sfbavibheda paNa, samyaktvAdi mekSamArgabheda paNa, tadAzrayI vibhUti AdinA bhedanI vAta te dUra raho, tIrtharAjAtItharAyo--tIrthaMkara ne atIrthaMkarane, cAdhya parva-nyAya ja, yuktiyukta ja che. yukti ja kahe che ziretaro : upAdhef - viziSTa phalana ane Itara (aviziSTa) phalanA paraMparA hetunA-vyavahita kAraNanAte pachI anaMtara kAraNanuM to pUchavuM ja zuM? ema "api" paNa zabdano artha che. mAta-bhedathI, paraspara vizeSathI, kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-tamAre AnA abhAve, paraMparA hetuonA bheda abhAve. tiiAretaravAnuMpattei tA-tenuM phalanuM je vidityaM- viziSTa ane sutaraa-Itaratva-aviziSTata, to -te bannenA sAtti-ane lIdhe, e ja bhAve che. mAtf sTama-bhagavata dhilAbha, pawA -paraMparAthI, aneka bhavavyavadhAnathI, mAmAvanirtanasvamAva:-bhagavadbhAvanA nirvartana svabhAvavALo che. bhagavabhAva-tIrthaMkarapaNuM. vyatireka kahyo-7 su-na punaH, attaraTiva viTAmavadU-antata-marudevI Adi kevalinA badhilAbhanI jema, tamarSo-atasvabhAvI, bhagavabhAva anirvattA svabhAvI. e paNa kevI rIte? te mATe kahyuM-tA-tenI jema, antakRta kevalinA be lAbhAdinI jema, tatA-tenA thakI, tIrthaMkara badhilAbha thakI, taMdrAkAri-tabhAvanItIrthaMkarabhAvanI asiddhine lIdhe. 1 [ti raghuddhatvatti: Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarAH (3) " byuH ' pada vyAkhyAna pUchavuM ja zuM? ema "api"--paNa zabdathI sUcavyuM che. 'jinetA vv - devof mevAtA' kAraNa ke anaMtara-paraMpara hetuone e je bheda na hoya, te tenA viziSTapaNuM-aviziSTapaNAnI anupatti hoya,-tamakriziSTatAnuvpatta, tenA phalanA viziSTapaNA ane aviziSTapaNe e banene yoge ghaTe nahiM; arthAta viziSTa-aviziSTa hetubheda vinA viziSTa-aviziSTa phalabheda saMbhave nahiM. eTale ja marfDhA ft bhagavaMtane bedhilAbha phuTapaNe paraMparAthI bhagavadubhAvanA nirvatana ( sajana) svabhAvavALe che,-jAvA magadharmanirtanamA, bhagavabhAva nIpajAvavAnA svabhAvavALo che, paNa marudevI mAtA Adi "antakRta kevalinA be dhilAbhanI jema atat svabhAvI nathI, sva79takasTioSiAmavatabhA, te bhagavaddabhAva nahiM nIpajAvavAnA svabhAvavALe, nathI, kAraNa ke "tatrata' tenI peThe-akRta kevalinA dhilAbhAdinI jema "tataH' te tIrthaMkara dhilAbhathakI, taCbhAvanI-annakRta kevalibhAvanI asiddhi che, mATe-ta-dvavAdi . Ama bhagavaMtane bevilAbha tIrthakara bhAvanuM sarjana karanArA hevAthI tathA prakAre viziSTa che, paNa jIvananA aMte je kevalajJAna pAmI mokSe jAya che evA antakRta kevaline dhilAbha tIrthakara bhAvanuM sarjana karanAra nahiM hovAthI aviziSTa che. Ama tIrthaMkara-atIrthakarane viziSTa-aviziSTa dhikSetra siddha thAya che. eTale sattA rru-te te kalyANaparaMparAnA AkSepaka"--AkarSaka-kheMcI ANanArA evA anAhitAmathatAmAna te "anAdi tathAbhavyatA bhAvanA bhAgI" e tIrthakare che arthAta tIrthakaranA AtmAnI anAdi ja evI kaI tathA prakAranI viziSTa tathAbhavyatA-AtmasvabhAvagyatA che, ke te te te kalyANaparaMparAne kheMcI lAvI temanI pAse upanata kare che, hAjara kare che. ema svayaMsaMbuddhapaNAnI siddhi che. ti vayaMsaMkSijika | 9 || ema oNtavyasaMpadanI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpa kahI, ema upasaMhAra kare che - 16evamAdikartRNAM tIrthakaratvamanyAsAdhAraNasvayaMsambodheneti stotavyasampada evaM pradhAnA sAdhAraNAsAdhAraNarUpA hetusampaditi // 2 // 50 / artha ema AdikartAonuM tIrthakarapaNuM ane asAdhAraNa evA svayaMsaMbaMdha vaDe karIne che, ema stotavyasaMpadunI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpa6. uttara Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 137 statavyasaMpadranI ja pradhAna sAdhAraNu-asAdhAraNarUpa hetusaMpa vivecana anaMtajJAnI che anaMtadarzanI, anAkAri aviruddha kAleka he jJAyaka sulaMkarU, anAhArI svayaM budha." - zrI devacaMdrajI ema-ukta prakAre vivarI batAvyuM tema, e AtmAdigamI janmAdi prapaMcanA Adikaro che evA A ahaMta bhagavaMtenuM zuddha AtmadharmarUpa tIrthanuM sthApana karavArUpa tIrthaMkarapaNuM tIrthayAtve anyane asAdhAraNa (sAdhAraNa nahiM evA) svayaMsaMdha vaDe karIne che, athANAyArAsabhyonA Ama AdikarapaNu vaDe anya ane sAdhAraNa ane svayaMsaMbuddha tIrthakarapaNA vaDe anya jIne asAdhAraNa evI pradhAna hetusaMpan darzAvI, tetavyasaMpadunI ja pradhAna evI sAdhAraNa asAdhAraNarUpa hetusaMpadu kahI. ||iti pradhAnA sAdhAraNAdhAraNarUpA hetusampad // 2 // * **** 1. pAThAMtara-tIrtha nAkhyA. 18 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra statavyasaMpannI ja asAdhAraNa hetusaMpad 6. puruSottamaH puttanya pada vyAkhyAna puruSottama' padanuM prayojanaH sarvasattaevabhAvavAdI bauddhavizeSane nirAsa- ete ca sarvasatvaivaMbhAvavAdibhi bauddha vizeSaiH sAmAnyaguNatvena na pradhAnatayA'GgI kriyante 'nAstIha kazcidabhAjanaM sattvaH' iti vacanAta, tadetannirAcikIrSayA''ha // 61 * puSpo arthaane e sarva sanA evaMbhAvavAdI bauddhavizeSathI sAmAnyaguNapaNAe karIne pradhAnatAthI aMgIkAra karavAmAM AvatA nathI,- ahIM keI sattva abhAjana nathI." e vacanathI-tethI AnA nirAkaraNa karavAnI IcchAthI kahyuM-- puruttamone" vivecana "parama puruSa prabhu saddaguru, parama jJAna sukha dhAma, jeNe ApyuM bhAna nija, tene sadA praNAma...." zrImada rAjacaMdrajI. f -sArava ityAdi. paravAnAM-sarva sono, nikhila jIvone, mA - evaMbhAva, vivakSita eka prakArapaNuM, vastItyaghaMTA -vade che evuM zIla che jeonuM, tai-te, davi -bauddhavizeSAthI, saumatabhedathI. vaibhASikethI ema samajAya che,-teonA ja nirupacarita astitvanA abhyapagamane lIdhe. sAmarathar:-sAmAnya, sAdhAraNa, guIT:-parapakaraNAdi guNa, zeSAM-che jeonA, te tathA te tathA sAmAnya guNa, tamArattaravaM-tene bhAva te taravuM, sAmAnyaguNatva, teja-tenA vaDe karIne, na--na ja, gSAnatayA-pradhAnatAthI, atizAyatAthI mIziyanta-aMgIkAra karAtA, mAnavAmAM AvatA. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-rAti-che nahi, vidyamAna nathI, phuda-ahIM, lokamAM, zcita-I, nara-nArakAdi, samAjanaYajAjana, apAtra, ayogya ema artha che, sarasava, prANI, ti vavanAta-evA vacanathI, evaMrUpa Apta upadezathI, pu khya :-puruSottamane. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddhavinA nirAsa : "puttama' kevA prakAre ? 139 ane A uparokta vizeSaNa jene ghaTAvyA te A ahaMta bhagavaMte, sarva sattanA evaMbhAvavAdI bauddhavizeSethI pradhAnapaNe aMgIkAra karavAmAM AvatA nathI, tenA nirAkaraNArthe atre "puruSotta :"--puruSottamone e khAsa vizeSaNa mUkayuM che. sarva sane - sarva jene eka sarakhApaNArUpa e eka prakArane bhAva che, ema vadanAra A sarvasava-evaMbhAvavAdI' bauddhavizeSa (bhASika bauddho) kahe che ke--ahIM lekamAM kaI paNa satva. prANI abhAjana nathI," arthAt apAtra ayogya nathI. eTale sAmAnyaguNapaNAe karIne sarva jIvane samAna gyatAvALA mAnatA hevAthI teo keIne pradhAnapaNe, atizayipaNe, caDhiyAtApaNe svIkAra karatA nathI. A teonI mAnyatAnuM nirasana atre "puruSottama' e viziSTa padathI karyuM che. puruSottama kevA prakAre ? te darzAve che- puri zayanAta puruSAH-sattvA eva, teSAM uttamAH-sahajatathAbhavyatvAdibhAvataH pradhAnAH puruSottamAH / tathAhi AkAlamete parArthavyasanina, upasarjanIkRtasvArthA, ucitakriyAvantaH, adInabhAvAH, saphalArambhiNaH, adRDhAnuzayAH, kRtajJatApatayaH, anupahatacittA, devagurubahumAninastathA gambhIrAzayA iti / na sarva evaMvidhAH, khuDukAnAM vyatyayopalabdheH, anyathA khuDuGkAbhAva iti / 53 artha:-pumAM zayana thakI puruSa-sa ja, teomAM uttama-sahaja tathAbhavyatyAdi bhAvathakI pradhAna te puruSottame. te A prakAre: AkAla eo parArthavyasanI, svArthane upasarjana (gauNa) karanArA, ucita kriyAvaMta, adIna bhAvavALA, saphalAraMbhI, a68 anuzavALA, kRtajJatApati, anupahata cittavALA, devagurubahumAnI, tathA gaMbhIra AzayI evA hoya che. sarva evA prakAranA nathI hotA,-bukanA (ThelIAonA) vyatyayanI (viparIta bhAvanI) upalabdhi che mATe-anyathA khuDuMkene abhAva hoya.* rf -mahAnu ti 3:-adaka, apakArI pratye paNa anibiDa, anAjaanuzaya, apakAra buddhi, -che jeone, te tathA-te tathA, adatanuzayavALA. sarva ityAdi. 7-naja, sarva pa-sarve ja, bharavA-sa, vidhA-evaMvidha, evA prakAranA, bhAvibhagavadubhAvavALA sarva samA. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM--haEAnAM-khaDuMkonA, samyapha zikSA anahIMnI, strotra -vyatyaya upalabdhine lIdhe, prakRtathI viparIta guNanA darzanane lIdhe. vyatireka kaho-nyathA-hiM te, pratathI guNaparItyanA abhAve kAmava:-uta lakSaNavALA khuDuMkane abhAva heya, -svalakSaNunA ja abhAvane lIdhe. ane teo (buke) nathI ema nathI, sarvenA avinAnane lIdhe. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 lalita vistarA (6) "puSa : pada vyAkhyAna vivecana "parama puruSa paramAtamA, paramezvara paradhAna.lalanA; parama padAratha parameSTi, paramadeva paramAna.lalanA...zrI supAsa. "zrI AnaMdaghanajI puruSottama eTale zuM? puramAM-zarIramAM zayana kare te puru, sarave ja, teomAM uttama te puruSetto , arthAta tathA prakAranA sahaja svabhAvagyatArUpa tathAbhavyatvAdi bhAva thakI pradhAna te puruSottama. tathA madhyatvAdimAvata: pAnA: puruSottamar. te A prakAre--savAre prArthanA , kArIgratAtha I. kALanI AdithI mAMDIne eo parArthavyasanI-paropakAranA baMdhANI, svArthane gauNa karanArA, ucita kriyA AcaranArA, adIna bhAva dharanArA, saphalAraMbhI, adaDha anuzayI-apakArI pratye paNa daDha gADha roSa nahiM rAkhanAra, kRtajJatAnA svAmI, anupahata--akuMThita cittavALA, deva-guru pratye bahumAna dharanArA, tathA gaMbhIra AzayavALA hoya che. paNa sarveya save evA prakAranA eTale ke te bhAvibhagavadubhAvavALA sa samAM nathI hotA, kAraNa ke "huDAnAM vyatyayopaTaLyuM: " "bukenA vyatyayanI (viparIta bhAvanI) upalabdhi che, mATe." arthAt samyak zikSA ana- khu ke ayogya evA "khuDuMkenA'--jaDasu ThelIAonA prakRtathI viparIta viparIta bhAva guNonuM (denuM) pratyakSa darzana thAya che mATe. jemake--teo parArthanI upekSA karanArA, svArthane pradhAna karanArA, anucita kiyA : AcaranArA, dIna bhAva dharanArA, niSkalAraMbhI, dRDha anuzayI-mahA relIlA khArIlA, kRtaptatAnA svAmI, upahata-kaMDita cittavALA, deva-gurunA abahumAnI, tathA agaMbhIra- kSullaka AzayavALA pragaTa dekhAya che. nahiM te Ama prakRtathI viparIta guNane abhAva hoya te ukta lakSaNavALA "khuDuM ke "--zikSAne ayogya ThelIAene abhAva hoya. ane A khaDuMkeTalIAe nathI ema nathI, kAraNa ke sarve avizAnathI ekI avAje tene svIkAra kare che ane Ama A vicitra jagamAM ivenuM sahaja svAbhAvika gyatArUpa tathAbhavyatva vicitra-nAnA prakAranuM hoya che, e uparathI bhinna bhinna prakAranI yogyatAvALA sanuM asamAnapaNuM siddha thAya che, ane uttama yogyatAvALA sattanuM puruSottamapaNa paNa svayaM siddha thAya che. atre dawta : azuddha jAtya ratna paNa ajAtya ratna sAthe samAna nathI nAzuddhamapi jAtyaratnaM samAnamajAtyaratnena, na cetaraditareNa, tathA saMskArayoge satyuttarakAlamapi tdbhedoppttH| na hi kAcaH padmarAgIbhavati jAtyanucchedena guNaprakarSA bhAvAt // 63 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddha jAtya ratna paNa ajAtya ratna sAthe samAna nathI 141 artha:-azuddha jAya ratna paNa ajAtya ratna sAthe samAna nathI, ane Itara Itara sAthe (samAna nathI) -tathA prakAre saMskAra yoga sate uttarakALe paNa te bannenA bhedanI upapatti che mATe. kAca kharekhara! padmarAga thato nathI,-jAtinA anuchedathI guNaprakarSane abhAva che mATe. 3 vivecana "tejaH sphuranmaNiSu yAti yathA mahatvaM, nidaM tu jarA Diji"--zrI bhaktAmara stotra atre kaI kaheze ke-tIrthakarapaNAnA hetane lIdhe dhilAbha paratve bhagavaMtenI anya sAthe asamAnatA bhale he, paNa bIjI avasthAmAM asamAnatA kema ghaTe? tenuM samAdhAna atre jAtya-ajAtya ratnanI prativastRpamAthI batAvyuM cheazuddha jAtyaratna paNa nA zuddhafpa nAlyaratna tamAmagatyanA ja retAhitanA ajAtyaratna sAthe "azuddha jAtya ratna (padmarAgAdi) paNa ajAtya ratna (kAcAdi) samAna nathI sAthe samAna nathI" hatuM, (te pachI zuddha te samAna kyAMthI ja hoya? ema api"--paNa zabdathI sUcavyuM che, ane ItaraajAtya ratna jAtya ratna sAthe samAna nathI hotuM. kAraNa ke tathA prakAre azuddha avasthAmAM asamAnatA sate zuddhinA upAyarUpa kSAra-mATI-puTapAka AdinA saMskArayege uttarakALe paNa te bannenA-jAtya ajAtya ratnanA bhedanI utpatti che, jAtya ajAtya ratnane bheda ghaTe che. kharekhara! game teTalA saMskArage paNa kAca padmarAga banatuM nathI, "ra di vajaH TRAmati' kAraNa ke kAya Adi jAtinA anucachede karI guNaprakarSane abhAva che mATe, cinu guprimAghAta, arthAta kAca AdinI jAtine ucheda (ullaMghana) thatuM nathI, kAca kAca maTI jatuM nathI ane tene game teTale ghasI ghasIne cakacakita kare gfsa--na ja, amafja-azuddha paNa, malagrasta paNa, -jAtya ratna. pArAgAdi. mAna-samAna, tulya, agatyaratnana-ajAtya ratna sAthe, kAca sAdi sAthe. zuddha tene samAna hetuM ja nathI, ema api'-paNu zabdano artha che. ra vaita -ane Itara, ajAtya ratna, Itara sAthe, jAtya ratna sAthe. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM -tathA tathA, azuddha avasthAmAM asamAnatA sate, jANo-saMskArage, zuddhinA upAyarUpa kSAra-mATI-puTapAka sage, sattara Tima -uttara kALe 5Nu, te paNa pUrvakALe te pUchavuM ja zuM ? ema " api'-paNano artha che. tamevpatta--tene bhedanI upapattine lIdhe. ne bannenA jAtya-ajAtya ratnanA asAdasthaghaTanathI bheda upapatti (che). te ja bhAve che- ja di jA pAmavati-kAca pArAga thatuM nathI, saMskArone paNa ema samajAya che. hetu kahyo -nArAnueni-jAtianucchedathI, kAca Adi svabhAvanA anullaMdhana vaDe karIne, gukhakamAvAtaguNa prArthanA abhAvane lIdhe, kAtiAdi guNenA vRddhiabhAvane lIdhe. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 lalita vistarA (6) "puruSotta:' pada vyAkhyAna te paNa te kAti Adi guNanI vRddhine prakarSa pAmate nathI. game teTalA saMskAra athavA "gukha varSamAvati' (?) e pATha letAM bIjI rIte ghaTAvIe to yoge kAca paurAga jAtinA anucchedathI guNaprakarSane bhAva hoya che, arthAtu kaI kAca na thAya Adi vastu vadhI vadhIne guNaprakarSa pAme te paNa potAnI svajAtine ucheda-ullaMghana karyA vinA ja, eTale ke pitAnI jAtinI maryAdAmAM-hadamAM rahIne ja te pitAnA vadhAremAM vadhAre kAti Adi guNane prakarSa pAmI zake che, tethI AgaLa nahiM. Ama zuddha-azuddha game te avasthAmAM jAtya-ajAtya ratnane. pragaTa bheda siddha che. "sumatinAtha sAcA ho. pari pari parabata hi bhayA, jasA hIrA jAcA he; aura deva savi pariharyA, meM jANI kAcA hasumati."--zrI yazovijayajI AnuM ja pratyekabuddhAdi AgamavacanathI samarthana kare che- "itthaMcaitadevaM pratyekabuddhAdivacanaprAmANyAta, tadAnupapatteH, na tulyabhAjanatAyAM tadabhedo nyAyya iti / 64 artha:-ane Ama A ema pratyekabuddha Adi vacananA prAmANa thakI che - (anyathA) tenA bhedanI anupatti che mATe tulya bhAjanatAmAM tene bheda nyAya nathI eTalA mATe. u4 vivacana "nAtha! tumArI jeDi, na ke vihu leka meM re prabhujI parama AdhAra, A che bhavi zekane re...anilajina."- zrI devacaMdrajI vsaT-A ja taMtrayuktithI sAdhavAne kahyuM- -Ama ja jAti anuccheda vaDe karIne ja, - kAranA avadhAraNaarthapaNAne lIdhe, tata-A, guNa prakarSabhavana lakSaNa vastu. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM -Amaema, A jAtianuccheda vaDe karIne guNaprakarSabhAvalakSaNa prakArathI, kavavudAriyajanauruthAta-kacevuDhAri-pRthapha-bhinmasvarUpI evA pratyekabuddha, budhita, svayaM buddha AdinA, varanAni-vacano, nirUpaka vanio, te-teonuM, prabhAzaM-prAmANya, AptapadiSTapaNAe karIne abhidheya arthano avyabhicArI bhAva. tama-te thakI. vyatirekathI AnA ja samarthana arthe kahyuM --tamAnuvvQ-tabhedanI-tenA bhedanI anupattine lIdhe, ahIM anyathA zabdanA adhyAropathI "nyathA tameDhAnuvpatte ema javA yogya che tabhedAnupa patti ja bhAve che - ja, tujamAnanatayAMtulyabhAjanatAmAM, tulyogyatAmAM, tame -teone bheda, pratyekabuddhAdi bheda, cA -nyA yunisaMgata, ti ema. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyekabuddhAdi AgamapuSTi : daridra-dhanavAnanuM aviziSTa mRtyu 143 jAtya-ajAtya ratnanA ukta daSTAMta parathI phalita thatI gyatAbhedarUpa vastunuM atre zAkata yuktithI samarthana karyuM che- ane Ama ja A jAtianucchedathI guNaprakarSane bhAva hoya che, e vastu ema pratyekabuddha Adi vacananA prAmANyathI-pramANapaNathI samarthita thAya che. arthAt pratyekabuddha, buddhabeSita, svayaMbuddha Adi bhinna bhinna svarUpavAcaka zabda AgamamAM kahyA che, tenA pramANathI A emaja che, nahiM te tenA bhedanI anupapatti-aghaTamAna paNa hoya. kevA prakAre? te ke "tulyamAnatAyAM tame cANya ti" "tulya bhajanatAmAM tene bheda nyAyya nathI. badhAnI tulya-sarakhI pAtratA gyatA hoya to A pratyekabuddhAdi bheda jANyayuktiyukta nathI ane A uparathI mukitamAM paNa vizeSa che ema nathI, e samajAvavA daridra ane dhanavAnanA aviziSTa mRtyunuM dRSTAMta rajU kare che-- *na cAta eva muktAvapi vizeSaH kRtsnakarmakSayakAryatvAta, tasya cAviziSTatvAt / dRSTazca daridrezvarayorapyaviziSTo mRtyuH, Ayu: kSayAvizeSAt / na caitAvatA tayoH prAgapyavizeSaH, tadanyahetuvizeSAt / nidarzanamAtrametad / 69 nniA -ema savabhedasiddhi sate muktimAM paNa tenA bhedane prasaMga Avaze ema para AzaMkAnA parihArArthe kahyuM -aa jana ja, 3ta -A thakI ja, ahIM savabhedasiddhirUpa hetu thakI ja, muaif-mukitamAM paNa, mekSamAM paNa kevaLa ahIM nahiM, vizeSa:-vizeSa, bheda-tyAM paNa sattvamAtranA bhAvane lIdhe kayA kAraNa thI? te ke-narmakSayArthAta-kRtna karmakSayanA kAryapaNAne lIdhe, nikhila karmakSayAnantara mukitanA bhAvipaNane lIdhe. ema paNa zuM? te mATe kahyuM - tA ane tenA, ka7 karmakSayanA, aviziSTatyAta-aviziSTapaNAne lIdha, sarva bhUtanA ekAdazapaNAne lIdhe. te ja arthAtara darzanathI bhAve che - dRzya-ane daSTa che, upalabdha che, riphrezvarajafv-daridra ane Izvara (dhanavAna) evA be puSavizeSanuM paNa, te pachI anya be aviziSTonuM te pUchavuM ja zuM ? ema "api" paNa zabdane artha che. di :-aviziSTa, ekarUpa, mRtyu-mRtyu prANoparama, kayA kAraNathI? te mATe kahyuM -sAkSAvizA-prANaparamanA kAraNarU5 mApu sAtha-AyukSayana, virodhaavizeSane lIdhe, abhedane lIdhe, kAraNavizeSapUrvaka ja kAryavizeSa hoya che eTalA mATe. tyAre te bannene pUrve paNa avizeSa haze te mATe kahyuM - jaitAvatA--ane eTalAthI ja, mRtyunA avizeSathI, ta --te bannene, daridra-Izvarane, ijipUrve paNa, mRtyukAlathI pUrve paNa, viro:-uktarUpa avizeSa. kayA kAraNathI? te ke-tanyaviSatattaramata-tenAthI, AyukSayathI, aje-anya je vibhava-sattva-asavAdi tava:-hetuo, sai-te vaDe karIne, virA -vizeSane lIdhe, viziSTIkaraNane lIdhe, niramAta6 ta-A nidarzanamAtra che. kSINakarmavALA mukonuM kSINa AyukarmIza vizeSavALA daridra-Izvara sAthe paramArthathI kiMcit sAmya nathI ema A dRSTAnta mAtra che. || ti puruSottamasiddhi Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 artha :--ane ( (te muktinuM ) kRtsnaka pazu che mATe. ' " lalita vistarA : (6) ' puruSottamamya: ' padma vyAkhyAna eTalA mATe ja ) muktimAM paNa vizeSa (bheda ) che ema nathI,---- kSayanuM kA paNa che mATe, ane tenu ( kRtsnaka kSayanuM) aviziSTa ane daridranu temaja IzvaranuM (dhanavAnanuM) mRtyu aviziSTa dRSTa che,Ayu:kSayanA avizeSane lIdhe. ane eTalA parathI te bannenA pUrve paNa avaroSa nathI, anya) hetuvizeSane lIdhe, A nirdezanamAtra che. // iti puruSottama // 6 // ,--tadanya (tenAthI 65 vivecana " ni`ma ni:saMgI haiA nirbhIya avikAratA, ni`la sahaja samRddhi; aSTa karama hA vanadAhathI, pragaTI anvaya Rddhi..zrI zuddhamati. " zrIdevacaMdrajI ema ceAgyatAbhedathI sattvAnA bhedanI siddhi sate, muktimAM paNa teonA bhedanA prasaMga Avaze evI kAI AzakA kare, tenA parihArAthe kahyuM-ahI" sattvabhedanI siddhi thaI eTale ja kAMI ' muktimAM paNa vizeSa (bheda) che ema nathI,' muktimAM paNa bheda nathI kAraNa ke mukti che te jJAnAvaraNIyAdi sarva karmanA kSayAnantara hAya che, eTale te saka kSayanA kArUpa che; ane je A sakano kSaya che tenuM tA aviziSTapaNu` che, arthAt sa muktone A saka- kSayarUpa kAryanuM ekAdazapaNu, ekasarakhApaNuM che, eTale muktomAM kAMI bheda nathI. Ama pUrve saMsArI avasthAmAM yAgyatAbheda chatAM muktomAM bheda nathI, e vastunA samarthanamAM atre bIjuM leAkaprasiddha dRSTAMta rajU karyuM cheH-- ' zudhdha phariaoviziSTo mRtyu:| 1 daridra dhanavAna--e e puruSavazeSAnuM paNa mRtyu aviziSTa-ekarUpa dRSTa che, ( tA pachI aviziSTanuM tA pUchavuM ja zuM ? ema arpi'paNa zabdanA artha che); kAraNa ke prANeAparamanA kAraNarUpa AyukSayane avizeSa--abheda che mATe, Ayu:kSayaviroSAta; daridra Ayu kSayathI marI gayA temaja dhanavAna paNu AyukSayathI ridra-dhanavAnA mRtyumAM marI gayA, ema AyukSayarUpa kAraNamAM bheda nathI, mATe. tyAre kAI taphAvata nathI kaheze--te bannenA mRtyukALa pUrve paNa zuM avizeSa-abheda haze ? te mATe kahyuM----'na caitAvatA toH prANavizeSa: / ' ' eTalAthI te bannenA pUrve paNa vizeSa nathI,' arthAt mRtyunA avizeSa che eTalAthI ja te daridra-dhanavaMta bannenA mRtyukAla pUrve paNa avizeSa-abheda che ema nathI; kAraNa ke AyukSayathI anya evA vibhava-sattva Adi hetuvizeSa thayuM te bannenA vizeSarUpa-bhedarUpa pragaTa taphAvata dekhAya ja che. A tA ukta muktaabheda samajAvavA mATenuM * nirdena mAtra che'; bAkI jenA sarva karma kSINa thayA che evA muktonu, kSINu AyuHkarmAM zavALA daridra-dhanavAna sAthe paramArthathI kaI sAmya nathI, ema A dRSTAnta mAtra che. C // kRti puruSottamA // 6 // Wan Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. puruSasiMha 'puruSanaMdemyaH' pada vyAkhyAna * purusiMha ' sUtranuM prayojanaH bAhyaa savAdi-satyavAdIne nirAsa- 'ete ca bAhyArthasaMvAdisatyavAdibhiH sAGkRtyairupamAtraitathyena nirupamastavArthA eveSyante, 'hInAdhikAbhyAmupamA sRSeti vacanAd etavyavacchedArthamAha-66 ' dumiMdamya 'kRti ke artha :ane ee--mANu arthasAdi satyavAdI evA sAkRtyothI upamAnA vitapaNAe ( asatyapaNAe) karIne nirupama stavA ja mAnavAmAM Ave che,'hIna adhikathI upamA mRSA' e vacanathI; enA vacce arthe kahyuM--? 66 ' ' puruSasa hAne vivecana "vAmAnannuna jinavara munimahe vaDe re, jima suramAMhi sehe surapati paravaDe re; jima girimAMhi surAcala mRgamATe kesarI re, jima caMdana tarumAMhi subhaTamAMDui mura ari re ...zrI yazovijayajI ane ukta vizeSaNusaMpanna evA ee--mata bhagavata, mAhya artha sAthe savAdi te satya evu vadanArA sAskRyaidhI nirupama stavA ja---upamA rahita stavane ja parvAsA vAgha IrzAda, samyak zubhabhAvapravRttaka ane dhRtanivattaka evuM satya vA asatya vacana nizcayathI satya che. tenA pratiSedhathI--vadyArthasaMvAdyavedya aMne savAdI ja, abhiSeka arthothI avyabhicArI ja, satyayAlimi:-vyavahArarUpa satyaM--satya vaktavya che kRti tuM zIhaM cepAM--ema vAnu zIla che jenuM, te tathA--te tathA, satyavAdIe, te--tethI sAthaeN:--satkRtyothI, sAMkRta nAmanA pravAdInA ziSyAthI. 35mAcaitanthena--udhamAtA vaitathyathI--vitathapaNAthI, si-puNDarIka Adi sAdazyanA alIka paNa|thI-khATApaNAthI nivamatavAI dhvanirupama'stavAha ja, sarva asAdazyathI vana yeAgya mAnavAmAM Ave che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM:-dInadhivAsyamAM--hIna-adhika vaDe, dInena-hInathI, upameya aI nIcathI, dhina 6-ane adhikathI, upameya arthAMthI ja utkRSTathI, 35mA--sAdRzya, kRpA--asatya che, kRti vacanAta e vacanathI, evA prakAranA AgamathI, 19 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 lalita vistaro : (7) "pusadaiR: pada vyAkhyA yogya mAnavAmAM Ave che, tenA nirAkaraNArthe atra "gusabhya:bAhya artha sAthe puruSasiMhane e vizeSa pada mUkayuM che. kAraNa ke vAstavika rIte saMvAdI te ja satya, te sabhya zubha bhAvamAM pravartAvanAruM ane azubha bhAvathI nivaematanuM nirasana stavanArUM evuM je satya vA asatya vacana hoya, te nizcayathI- paramArthathI satya che. paNa tene niSedha karatAM sAMkRtya eTale ke sAMkata" nAmanA vAdavizeSanA ziSya ema vade che ke---bAhya abhidheya artha sAthe saMvAdI-saMvAda pAmatuM, meLa khAtuM evuM avyabhicArI te ja vyavahArarUpa satya che. kAraNa ke siMha, purIka AdinA sadazyanuM alIkapaNuM--asatyapaNuM-beTApaNuM hovAthI te te upamAnuM vaitathya-vitathapaNuM-beTApaNuM che, eTale kAmAMdhatA -upamAnA vitapaNAthI e bhagavaMte nirupama hovAthI upamA rahita stavane ja yogya che - nipajatavA para, hIna-adhikathI upamA mRSA' che e vacana che, mATe, DhInA dhAkhyAmuvma kRtivacanAta. arthAt jene upamA ApavAmAM Ave che te upameyathI hIna-nIcIutaratI upamA je ApavAmAM Ave, te te upameyane yathArtha bhAva nahiM darzAvatI hovAthI mRSA-beTI che; ane upameyathI je adhika-caDhIyAtI upamA ApavAmAM Ave, to atizaktirUpa hovAthI te paNa mRSA-khoTI che. Ama bAhA artha sAthe saMvAdI-meLa khAya te ja satya ema vadanArA A sAMkRtyenA vyava cheda arthe ahIM "puruSasiMhone " e khAsa pada kahyuM che. A bhagavaMte puruSasihe kevA prakAre che? te pradarzita kare che- "puruSAH prAgvyAvarNitaniruktAste siMhA iva pradhAnazauryAdiguNabhAvena khyAtAH purusssiNhaaH| khyAtAzca karmazavan prati zUratayA, taducchedana prati krauryaNa, krodhAdIn prati asahanatayA, rAgAdIn prati vIryayogena, tapaHkarma prati viirtyaa| avajJaiSAM parISaheSu, na bhayamupasargeSu, na cintA'pIndriyavarga, na khedaH saMyamAdhvani, niSpakampatA saddhadhAna iti / 67 artha :-puru-pUrve vyAvaNita niraktavALA (vyutpattivALA) teo, siMha jevA pradhAna zauryAdi guNabhAvathI khyAta, te pusiMha. ane karmazatruo prati zuratAthI, teonA uchedana prati krUratAthI, krodhAdi prati asahanatAthI, rAgAdi prati viyogathI, tapa karma prati vIratAthI teo khyAta che. parISahamAM eone avajJA che, upasargomAM bhaya nathI, IndriyavargamAM ciMtA paNa nathI, saMyamamArgamAM kheta nathI, saddhayAnamAM niSpakampatA che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavata purUSasiMha kevA prakAre ? vivecana " yasya ca zuklaM paramatapo'gni-AnamanantaM duritamadhAkSIt / taM jinasiMhaM kRtakaraNIyaM, mallimazalyaM zaraNamito'smi // " -zrI samantabhadrAcAryajI kRta bRhatasvayaMbhU stotra purUmAM-zarIramAM zayana kare te puruSa ema pUrve jenI nirukti-vyutpatti spaSTa kahevAmAM AvI hatI te puru; te, siMha jema, pradhAna zaurya Adi guNanA bhAvathIhevApaNAthI khyAta-prasiddha che te puruSasiMha. ane teonA zaurya Adi guNagaNanI khyAti A prakAre jagaprasiddha che: "thatA rezana gati krUratA, tadura che prati vyaMga I. karmazatruo sAthe AtmAnA sanAtana yuddhamAM teo abhuta zUratA dAkhave che, te karmaripuonA uchedanamAM-nirmula nAzamAM tIkSaNa kUratA batAve che, ko--mAna Adi kaSAnI hAjarI kSaNa paNa na sahI zake evI utkaTa asahanatA puruSasiMha bhagavaMte dharAve che, rAga-dveSAdi vibhAnA umUlanamAM apUrva vIryaga AtmasAmarthya rAve che, ane tapanuSThAnamAM anupama vIratA pradarzAve che. Ama siMha jema zauryAdi guNethI teo prakhyAta che temaja "aavi gupu, na mAguva " ImokSamArgo parama zUravIrapaNe vicaratA A avadhUta puruSasiMhane game tevA ghara parISaha AvI paDe, te paNa te pratye avajJA hoya che -bIlakula paravAha hotI nathI, bhayaMkara upasargo thAya to paNa pariNAmanI caMcaLatArUpa leza paNa bhaya udbhavato nathI, IndriyagrAmanI viSayapra ptirUpa cintA hotI nathI, AtmAne svarUpamAM saMyamI rAkhavArUpa saMyamamArgamAM kheda-thAka-kaMTALo upajatuM nathI ane AtmasvarUpanA ananya ekAgra citnarUpa saddhayAnamAM niprakaMpatA hovAthI veganuM leza mAtra kaMpAyamAnapaNuM hetuM nathI. Ama siMhanI jema nirbhayatA nizciMtatA, niSkapatA Adi guNothI paNa teonuM siMha sAthe sAmya ghaTe che. sUra jagadIzanI tIkSaNa ati zUratA, jiNe cirakALane moha jate; bhAva syAdvAdatA zuddha paragAza karI, nIpane parama pada jaga vadita ".... -zrI devacaMdrajI upamA dvArA tatvathI asAdhAraNa guNanuM kathana ne tethI ziSyavizeSane anugraha darzAve che- 'na caivamupamA mRSA, tadadvAreNa tattvata: tadasAdhAraNaguNAbhidhAnAt / vinayavizeSAnugrahArthametata, itthameva kessaashciduktgunnprtipttidrshnaat| citro hi sattAnAM sopavAma:, tatA parivAthaDhiyArA zufmavAta 19 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 lalita vistarA : (8) "puci : pada vyAkhyAna 'artha:-ane ema upamA mRSA nathI, kAraNa ke te dvAre tatvathI teonA asAdhAraNaguNanuM abhidhAna (kathana) che, mATe. A vinayavizenA anugrahAthe che,-Ama ja koIne phikta guNanI pratipattinuM (pratIti-grahaNanuM) darzana thAya che, mATe. kAraNa ke sarano pazama citra che, te thakI kaIne kaIMcita kaI apekSAe) Azayazuddha bhAva hoya che, mATe. vivecana "nadIyAmAMhi jima gaMga anaMga surUpamAM re, kulamAMhi araviMda bharatapati bhUpamAM re, airAvata gaja mAMhi garUDa khagamAM yathA re, tejavaMtamAMhi bha Na vakhANumAMhi jinakathA re....vAmAnaMdana"-zrI yazovijayajI Ama uparamAM vivarI batAvyuM tema aneka prakAre siMha sAthe guNasAmya ghaTe che, eTale A bhagavatene "purapasiMha" ema je upamA ApavAmAM AvI che, te mRSA asatya nathI, yathArtha che. kAraNa ke te siMhanI upamA dvAre tatvathIupamanuM satyArthapaNuM paramArthathI teonA asAdhAraNa guNenuM kathana karavAmAM AvyuM che; ' arthAt siMha AdimAM paNa kyAMya sAdhAraNa nathI evA asAdhAraNa asAmAnya (Extra--ordinary) zauryAdi guNeno te siMha upamAthI ekadama pratIti upaje che. eTale tenuM satyArtha paNuM-yathArtha paNuM ja che. -7 -ne ja, vaF-ema, ukta prakAre, 3v-siMhasAdalakSaNa upamA, -- alIka, TI. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tAre-te dvAre, siMhaupamA dvArathI. taravataH-tatvathI, paramArthane AzrIne,-nahiM ke zabda vyavahArathI; tasadhAraT TIfmaSAnAtateonA asAdhAraNa guNanA abhidhAnane lIdhe. tevAM-teonA, bhagavaMtanA, 3sAdhAra:-asAdhAraNa, siMha AdimAM kavacita anyatra apravRtta evA je, T:-guNo, zauyAdi, temAM teonA, samidhAna -abhidhAna thakI, pratyAyana thakI. vAsa, tenA asAdhAraNa guNAbhidhAyI evo upAyAntara sate paNa che arthe Ama upanyAsa karyo ? te mATe kahyuM viviphApAnudItavinayavizeSone anuyahavAne A upanyasta che. e ja bhAve che -sthA-Ama ja, prakRti upamAna upanyAsathI ja, pazci-keAI vinayavizeSone, 3/wutapattinAta-3r:-ukta guNo, asAdhAraNa zauryAdi, tevAM-teonA pratittinAtapratItidarzanane lIdhe. kyA kAraNathI A ema che? te mATe kahyuM -ritra-citra, na ekarUpa, hi kAraNa ke, taravAnAM-sono, prANIonI, parAma:-jJAnAvaraNAdi karmono kSayavizeSalakSaNa sopazama, tattara te thakI. kSayapazamavaicinma thakI, nira-kAI vinayanA (ziSyanA ), kAzcitakathA cita prakata upamA upanyAsa Adi prakArathI, mArAthazumiyA-AzayazuddhibhAvane lIdhe, cittaprasAdabhAvane lIdhe -ema upamA mRSA nathI ema thaga ( saMbaMdha) che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya upamAthI asAdhAraNa guNakathana: tethI ziSyavizeSa anugraha 149 tyAre kaI kaheze ke asAdhAraNa guNane vAcaka e bIjo koI upAya chatAM Ama upamAne upanyAsa zuM kAma karyA? Ama upamA zuM the mUkI? tene atre zAstrakartA maharSie khulAso karyo che ke -"vivipAnupraErthatatA" A ziSyavizeSano vinayavizenA-ziSyavizeSonA anumahAthe-upakArArthe A ema anugraha hetu mUkavAmAM Avela che -Ama ja upamAnA upanyAsathI ja keIziSya vizene ukta asAdhAraNa zauryAdi guNanI pratipatti -manathI zIgha grahaNarUpa pratIti upajatI dekhAya che, mATe. kAraNa ke jiat fha ravAnAM kSayarAma" sarane prANIone jJAnAvaraNAdi karmono kSayavizeSalakSaNa kSapazama citra nAnA prakArane hoya che, ane te pazamanA vicitrapaNane lIdhe kaI ziSyane kathaMcita-keI apekSAe prastuta upamA upanyAsa Adi prakArathI Azayazuddhine-cittaprasAdane bhAva hoya che. mATe evA prakAre upamA mRSA nathI, paNa paramArthathI satya ja che. niSkAraNa karaNALu mahata puruSano anugrahavidhi yathAbhavya vyApaka hoya che e samajAve che- 'yathAbhavyaM vyApaka zvAnugrahavidhiH, upakAryAtpratyupakAralipsA'bhAvena mahatAM pravartanAt / 69 artha - ane anugrahavidhi yathAbhavya vyApaka che,-upakA pAsethI pratyupakAranI likhAnA (pAmavAnI icchAnA) abhAve mahaMtanuM pravartana hoya che, mATe. vivecana niSkAraNa karuNArasa sAgara, anaMta catu pada pAgI hai...malila jina !"--zrI AnaMdaghanajI. tyAre AzaMkA thaze ke-vArA siMhAdirUpa hIna upamAthI kaI ziSyavizene bhale bhagavadgaNa nI prati patti thatI hoya, to paNa te upamA hIna-utaratI hovAthI suMdara fjA-vAru, je siMhArirUpa hIna upamAthI paNa koIne bhagavadgaNanI pratipatti thAya, tathApi te suMdara nathI, te mATe kahyuM -AthAmarthya (ItyAdi) yathA madhyatsTInuM caNo-je jema bhavya anugrahavAne cagya te jathAmarthathathAbha, yogyatAnusAra, tena-se vaDe, argzca-ane vyApaka, punaH sarvAnuyAyI, anupravidhi:-anugrahavidhi, upakArakaraNa che, ane hetu- kavjA -upakriyamANa-upakAra karAI rahelA taraphathI, praphuvAsTisAmavera- pratyupakAranI lipsAnA (levAnI IcchAnA) abhAve. upakAryane AzrIne upakartAnuM anugrahakaraNa te jugT -pratyupakAra, temAM rikSAmAna-lisAnA abhAvathI, abhilASanivRttithI mahaMto-mahaMtanA saMtanA, pravartanAta-pravartanane lIdhe, lata: ethI karIne, Ama ja kaI anugRhIta thAya che, eTalA mATe ema paNa upamApravRtti aSTa che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 lalita vistarA : (7) gsf4:' pada vyAkhyAna nathI, te AzaMkA dUra karavA mATe kahyuM-thAmartha dazApavAnughavidhi: . A anugraha vidhi yathAbhavya vyApaka che. arthAt yathAbhavya eTale je je jevA yathAbhavya vyApaka jevA prakAre bhavya-anugrahagya hoya, tene tene tevA tevA prakAre anugrahavidhi tenI gyatAnusAre anugraha-upakAra kare, ema A anugrahavidhi vyApaka-sarvagrAhI (All-embracing) che. eTale je je ziSyarUpa pAtravizeSa hoya, te te tene anukULa paDe, mAphaka Ave, tenA AtmAne guNa kare, evA prakAre bodha karI, sarvane upakAra thAya ema pravartAvAnI sat puruSanI chelI che. pAtraphuvAsTisADamAna madatAM pravRttanAt ' jenA pratye upakAra karAI rahyo che te upakArya taraphathI koI paNa prakArane pratyupakAra-vaLato badale levAnI IcchA vinA ja mahatva puruSa-sAcA saMta sat puruSa kevala niSkAraNa karuNathI ja-niSkAma paramArtha-premathI ja. sarvane upakAra kare evI te vyApaka sarvagrAhI anugrahapravRtti kare che. ethI karIne ema ja kaI anugrahIta thAya che. eTalA mATe ema paNa upamA mUkavAmAM kaI paNa deSa nathI, paNa guNa ja che. gaNadharapraNIta A sUtrane AcAryavarya haribhadrajI bhAvapUrNa bhavya aMjali arpe che-- 1degmahApuruSapraNItazcAdhikRtadaNDakaH, Adimunibhiraha cchiSya gaNadharaiH praNItatvAda / ata evaiSa mahAgambhIraH sakalanyAyAkaraH, bhavyapramodahetuH, paramArSarUpo, nidarzanamanyeSAmiti nyAyyametad yaduta 'puruSasiMhA' iti // 70 artha:-ane adhikRta daSThaka mahApuruSapraNIta che-Adi munio ahaMta ziSyo gaNadharethI praNItapaNuM che mATe. ata eva (eTalA mATe ja) A mahAgabhIra, sakala nyAyAkara, bhavyaprada hetu, paramArtharUpa (I) ane nidarzana che. eTalA mATe A vAya che ke "puSasiMho 6 vivecana tattvanA taraMga jemAM, dustara ullase evA, agama Agama vAri, miSTa jyAM maNAya che; nija buddhi maMtha vaDe, budhaza maMthita thAtAM, phuTa jyAM jJAnAdi ratna, gaNyA na gaNAya che - prajJAbodha mokSamALA (svaracita) gfsa -paramArtha -paramArtharUpa. pUramaM-parama, pramANabhUta, je mA-ArSa, RSipraNIta, tA. ti-evA prakAre, "upaniMdA -puruSasiMhe " evuM A upamAna nyAya-yuktiyukta che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharapraNeta A praNipAThaka sUtrane haribhadrajInI bhavya aMjali 151 ane A adhikRta-prastuta cityavadana daDaka sUtra paNa tevA ja "niSkAraNa karuNarasa sAgara" paramakRpALu mahatu puruSothI praNIta che. -madApuruSautAdhikRtaws. kAraNa ke ahaMtu bhagavAnanA--tIrthaMkaradevanA aMtevAsI sAkSAt ziSya evA Adi munio -gaNadharothI tenuM praNItapaNuM che, mATe - vidunifmAdhi : pratIta. A mahAmuni gaNadharapraNIta cityavandana sUtra mATe mahA arthagarbha vizeSaNe mahAmuni haribhadrajIe tenI atre mukta kaMThe prazaMsA karI bhavya aMjali apa che ane Ama A Adi muni aziSya gaNadhara jevA mahAjJAnI parama prajJAnidhAna mahatu puruSathI praNIta che--ta prava pH mAmaits:, sa nyAyAvara, madhyapradetu, vmArSado, nina ' eTalA mATe ja A cityavandana daMDaka sUtra " mahAgaMbhIra" che, sAgaranI jema arthagaMbhIratAne-tattvagaNadharapraNIta UMDANane tAga na pAmI zakAya evuM mahA arthagaMbhIra che. eTale A sUtra ja te "sakala nyAyAkara" che, sarva nyAyane-darzanaviSayaka sakala nyAyAkare che pramANabhUta carcAne Akara-khANa che; ratnanI khANamAM jema jema bede tema tema ratna nikaLyAM ja kare, tema A nyAyanI khANa samAM sUtrane jema jema avagAhe--UMDA utarIne vicAre tema tema temAM aneka nyAyaratnanI tattvavArtA nikaLyAM ja kare. AvuM mahAgaMbhIra nyAyAkara hovAthI ja te "bhavya prada hetu" che, sarva bhavyajanene-gya supAtra chane pramodane hetu hoya che. jema jema bhavya jane AnA UMDANamAM utare che, tema tema temAM era ne ora tarUcamatkAre dekhI tene guNapremarUpa pramodanI-parama AnaMdanI laharIo ulase che. AvuM te paramArtha. rUpa" che, parama RSithI praNIta hovAthI parama pramANabhUta ArSavacanarUpa che. ane AvuM parama pramANabhUta A mahAgaMbhIra paramArtha vacana nyAyanI tAtvika vicAraNAothI nirbhara havAthI "ane nidarzana' che, arthAt sarvatra AvA prakAre nyAyayukta tattvavicAraNA karavA gya che ema bIjAone paNa tenA nidarzanarUpa-dizAdarzanarUpa uDhAharaNa che, sUtrane paramArtha vicAravAnI preraNuM karanAro dhaDe besADe e dAkhala che. eTalA mATe pusadA' -puruSasiMha ema je kahyuM te nyAyayukta ja che. | | kuti puruH 7 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. puruSavarapuNDarIka puSavara puveIvemya:' pada vyAkhyAna A satranuM prajanaH abhinnajAtIya upamA ja ApavA yogya che e vAdanuM nirasana - "ete cAviruddhadharmAdhyAlitavastubAdibhiH sucAruziSyaiH virudvopamA'yogenAbhinnajAtIyopamAre evAbhyupagamyante, 'viruddhopamAyoge tadapiza tadavastutva miti vacanAta, etavyapohAyAha -71 'purI H " artha :-ane eo-aviruddhadharmAdhArita varatuvAdI sucArathiI viruddha upamAna ane karIne-abhinnajAtIya upamAne ja aha (yogya) mAnavAmAM Ave che, - viruddha upamAnA ge tadudharmanI ApattithI tenuM vistRtva hoya' e vacanathI; enA vyahi (nirAkaraNa) arthe kahyuM_9 puruSavarapuccharakone" sikkA-itte 4 ItyAdi. ane A pUrva sUtrokta guNabhAgI paNa abhinejAtIya upamA ja mAnavAmAM Ave che ema yoga (saMbaMdha) che. kenAthI? te mATe kahyuM-mavi:-- aviddha, eka jAtIya, dharma-dharmothI, svabhAvathI, dhyANitaM-adhAsita, AkrAnta, vastu upamAdi vastu, varituM jIruM zeSAM te tathA-vadavAnuM zIla che jenuM te tathA- aviruddhadharmAdhyAsita varatuvAdI tai-tethI, munnAsi-sucAruziSyothI, pravAdivizeSanA antavAsIothI. -viddha upamAnA amathI, vijJAnaviruddha, upameya apekSAthI vijAtIya evI puMDarIkAdika, kAya:-- upamAnA-upamAnanA, 3 na -agathI, adhaTanathI, zuM ? te kesamannatyAdi. AmiranagatIzAyA -abhijAtIya ja evI bhagavata tuya manuSyAntararUpa, 3jmaNA -upamAne ahaM-5. su nta -mAnavAmAM Ave che. kayA kAraNathI ? te ke - vidvapamAH -puMDarIka dirUpa viruddha upamAnA, cA-saMbaMdhe. samavasthA--tatadhamapattithI, vijAtIya upamAnA dharmanI ApattithI, taNa-tenuM, alaMdAdi lakSaNa upameyanuM, avaqtyaM--avastu va, -tAdazadhama vastunA asaMbhavane lIdha, phuti varAt--e vacanathI. te pUrvavata. ane ema kahevA yogya nathI ke pUrva sUtrathI ja A sUtranA vyavaccheda abhiprAyanA-siMhaupamAnA paNa vijAtIyapaNathI-- vyavacchinnapaNAne lIdhe, zuM arthe Ane upanyAsa che? ema. kAraNa ke "nirupamastiva' eTalA mAtra vyavacchedakapaNAe karIne caritArtha evA tenuM vivakSitapaNuM che mATe ? Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhinnajAtIya upamA ja yogya che, e matanuM nirasana 153 vivecana jina sevanathai pAIye he, zuddhAtama makaraMda.....lalanA, tattapratIta vasaMta Rtu pragaTI, gaI zizira kupratIta....lalanA. daramati rajanI laghu bhAI he, sabadha divasa vardhita. lalanA."-zrI devacaMdrajI ane pUrvokta guNavizeSasaMpanna A ahaMta bhagavaMte "abhinna jAtIya upamAne ja yegya" che ema aviruddhadharmAdhyAsita vastuvAdI sucAruziSyothI mAnavAmAM Ave che, tenA nirAsa athe ahIM "pavarapuve -puruSavara abhinna jAtIya puMDarIkene e viziSTa pada kahyuM che. arthAt vastu aviruddha-eka upamA ja yogya che, jAtIya dharmothI-svabhAvathI adhyAsita che ema je vade che, te A e matanuM nirasana "sucAru" nAmanA pravAdI vizeSanA ziSya mAne che ke-e bhagavaMtene "abhinna jAtIya" eTale ke jUdI jAtinI nahiM evI samAna jAtIya manuSyAntaranI ja upamA ApavA egya che, kAraNa ke viruddha upamAne aga che, arthAta upameya apekSAe viruddha-vijAtIya evA puMDarIkAdinI upamAnuM aghaTamAnapaNuM che. A aMge teonuM vacana che ke-viruddha upamAnA ge taddhanI ApattithI tenuM vistRtva hoya eTale ke puMDarIkAdi viruddha-vijAtIya upamA javAmAM Ave, te te ahaMdAdi upameyane te vijAtIya upamAnA dharmanI Apatti thAya, vijAtIya vastunA dharma prApta thavAne prasaMga Ave; ane ema vijAtIya dharmanI ApattithI te ahaMdAdi upameyanuM avastutva-avastupaNuM heya, arthAt nijadharmasaMpanna dhamIrUpa vastune asaMbhava hoya, vastune pitAnA nija vastupaNu jevuM kAMI rahe nahiM. eTalA mATe abhinna jAtIya upamA ja ApavA egya che. Ama je vAdIonuM maMtavya che, teone vyapahAthe-nirAkaraNArthe atre "puruSavarapuNDarIka" e khAsa vizeSaNa kyuM che. atre kaI ema zaMkA kare ke-siMha upamA paNa vijAtIya che, eTale AgalA sUtrathI ja A sUtranA vyavaccheda abhiprAyanuM vyavacchinnapaNuM-khaMDetapaNuM thaI cUkyuM che, te pI A sUtrane upanyAsa zuM artha? tene uttara e che ke e zaMkA egya nathI, kAraNa ke AgalA sUtranuM vyavahedakapaNuM "nirupama stava" eTalA pUratuM ja caritArtha che, eTale A sUtranuM vyavacheraka projana paNa "abhinna satIya upamA" aMgenuM hAIspaSTa che. puNDarIka upamAnuM dhaTanAnapaNuM biMba-pratibiMba bhAvathI pradarzita kare che- 12puruSAH pUrvavat te varapuNDarIkANIva saMsArajalAsaGgAdinA dharmakalApena puruSavarapuNDarIkANi / yathA puNDarIkANi paGke jAtAni jale vaddhitAni tadubhayaM vihAya vartante, prakRtisundarANi ca bhavanti, nivAso bhuvanalakSmyA, AyatanaM cakSurAdyAnandasya, pravaraguNayogato Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 lalita vistarA : (9) "puSavarapugya." para vyAkhyAna viziSTatiyagna rAmaraiH sevyante, sukhahetUni bhavanti ca, tathaite'pi bhagavantaH karmapaGke jAtA: divyabhogajalena vaddhitAH ubhayaM vihAya vartante, sundarAzcAtizayayogena, nivAso guNasampadaH, hetavo darzanAdyAnandasya, kevalAdiguNabhAvena bhadhyasattvaiH sevyante nirvANanibandhanaM ca jAyanta / iti naiva bhinnajAtIyopamAyoge'pyarthato virodhAbhAvena yathoditadoSasambhava iti| 72 artha:-puru pUvarvata te varapuNDarIkenI jema saMsArajala-asaMga Adi dharmalApathI puruSavarapuNDarIke. jema pakamAM janmelA (ne) jalamAM vRddhi pAmelA puMDarIke te ubhayane choDIne varte che, ane prakRti suMdara evA teo bhuvanalakSmIne nivAsa (ne) cakSuAdi AnaMdanuM Ayatana hoya che, pravara guNaga thakI viziSTa tiryaMca-nara-amarethI sevAya che ane sukhahetuo heya che; tema A bhagavato paNa karmapaMkamAM janmelA (ne) divya bhega-jalathI vadvita thayelA evA (I) ubhayane choDIne varte che, ane atizaya yogathI suMdara evA teo guNasaMpanna nivAsa (ne) dazanAdi AnaMdanA hetuo hoya che, kevala Adi guNubhAve karIne bhavya sAthI sevAya che, ane nirvANanibaMdhana thAya che, eTalA mATe bhinnajAtIya upamAge paNa arthathI vidha abhAve karIne yAdita deSane saMbhava nathI ja ura vivecana "bhegapaMka tajI upara beThA, paMkaja pare je nyAraH siMha pare nija vikrama zUrA, tribhuvana jana AdhAra dhanya te munivara re, je cAle samabhAve."-zrI yazovijayajI puruSavarapuNDarIke eTale zuM? puruSe te agAu kahyA pramANe "pumAM zayana thakI puruSa; teo vara puNDarIkenI (zreSTha zveta kamalanI) jema, saMsArarUpa jala sAthe asaMga Adi dharmakalApa-dharmasamUha vaDe karIne puruSavarapuNDarIke. saMsAranAnAvidharmasTAra puruSavarapuveraruna. puDarIke jema sarva kamalajAtimAM vara-sarvotkRSTa che, tema puruSamAM vara puNDarIka samAna sarvazreSTha te puruSavarapuNDarIke. A upamAne biMba-pratibiMba bhAva ArSa daSTA mahAkavi haribhadrajIe atre sAMgopAMga ghaTAvyuM che, tene bhAvArtha A prakAre - puNDarIke paMkamAM-kAdavamAM jame che ne jalamAM vRddhi pAme che, chatAM te banene cheDIne asaMga nileSapaNe varte che; tema a bhagavaMte paNa kampaMkamAM jamyA che ne divya bhegarUpa jalathI vRddhi pAmyA che, chatAM te bannene cheDIne asaMga jalakamalavata nipapaNe varte che. mohamayI mAyA madhye paNa sadA amehasvarUpI nilepa bhagavaMto evA duSkaraduSkarakArI jJAnI te bhogapaMka maLe paNa jalamAM kamalanI jema lapAtA nathI, kharaDAtA nathI, enuM uttama daSTAMta A tIrthakara Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNDarIka upamAnuM ghaTanAnapaNuM: jalakamalavata nilepa bhagavate 155 bhagavate che. teo gRhasthAvasthAmAM hatA tyAre paNa parama vairAgyavAsita hatA, bhagapaMka madhye paNa jalakamalavat alipta hatA. "rAga bhare jana mana rahe, paNa tihuM kALa vairAga; citta tamArA re samudrane, keI na pAme ho tAga. zrI zreyAMsa kRpA kare."--zrI yazovijayajI. "yadA marunnarendra zrIstvayA nAthopabhujyate / atra tatra tima viratve tApa te "-zrI hemacaMdrAcAryajI. puDarIke evA prakRtisuMdara-svabhAvathI suMdara che ke sauMdaryamUrti bhuvanalakSamI paNa tyAM AvIne nivAsa kare che ne te mana-nayana Adine AnaMdanuM Ayatana-dhAma thaI paDe che. tema atizayayoge karI A bhagavaMte evA parama suMdara che ke kevazrI caraNa kamala AdI guNasaMpadu AvIne temanAmAM nivAsa kare che ne temanA darzanAdi kamalA vase re' AnaMdanA hetuo thaI paDe che. "suratirAyana, nivAro gujaran:' A aMge kavivara zrI AnaMdaghanajIe suMdara ulTekSA karI che ke-he bhagavaMta! Apa zrImanA caraNakamalamAM kamalA-zrI nivAsa kare che, te samala ane asthira padarUpa paMkajane pAmara tuccha lekhI ne tamArA caraNakamalane nirmala sthira padarUpa dekhIne jANe tema karatI hAyanI ! Ama kamalA jenA caraNakamalamAM vase che evA he zrImad bhagavaMta! mahAre A mana madhukara tamArA zrImad caraNakamalamAM e mugdha banya che, ke te suvarNamaya mane ane iMdra-caMdra-nAgene paNa raMka gaNI, tamArA guNa-makaraMdanA pAnamAM lIna thaI gayela che. caraNakamala kamalA vase re, nirmala thira pada dekha; sAmela ari pada pariharI re, paMkaja pAmara pekha....vimala jina. muja mana tuja pada tuja pada paMkaje re, lIne guNa makaraMda raMka gaNe maMdaradharA re, iMdra caMdra nAge....vimala jina."zrI AnaMdaghanajI ane Ama pravara-uttame ttama guNothI puMDarIke jema viziSTa tiryace manuSya ne dethI sevAya che ane sukhanA hetu hoya che tema A bhagavaMte paNa kevalajJAnAdi paramottama guNonA havApAthI bhavya prANuothI sevAya che ane parama sukhadhAma nirvANunAmekSanA nibaMdhana-nizcaya kAraNarUpa thaI paDe che. puSkalAvaI vijaye che, ke vicare tIrathapati, prabhucaraNane seve che, ke sura nara asurapati; jasu guNa pragaTayo che, ke sarva pradezamAM, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 lalita vistara: (8) "puSavarapuvekhya:' pada vyAkhyAna Atama guNanI che, ke vikasI anaMta rama".... "jasa nAme he pragaTe guNarAza ke, dhyAne zivasukha vilasIe" -zrI devacaMdrajI Ama biMba-pratibiMba bhAvathI A upamA sAMgopAMga ghaTe che eTale bhinna jAtIya upamAnA ge paNa arthathI-paramArthathI-tatvathI virodhane abhAva hovAthI yodita-je kahyo te deSane saMbhava nathI ja. eka-aneka svabhAvI vastu ane nyAyamudrA darzAve che - 13ekAnekasvabhAvaM ca vastu, anyathA tattattvAsiddheH / sattvAmUrttatvacetanatvAdidharmarahitasya jIvatvAdyayoga iti nyaaymudraa|73 artha ane vastu eka-aneka svabhAvavALI che, anyathA tatatatvanI vastutatvanI) asiddhi hoya, mATe. satva-amUrta-cetanava Adi dharmothI rahitane jIvatva Adine aga che-ema nyAyamudrA che. vivecana anaMta dharmAtmaka vastu atra, syAdvAdanuM zAsana ekachatra syAdvAda mudrA jana jeha lape, sarvasva tenuM nRpa le ja kepe.-(svaracita) viruddha upamAge taddharmanI ApattithI avastutva heya ema je uparamAM vAdInI dalIla kahI, tenA niSedhAthe ahIM vastusvarUpane vicAra dAkhave cheH "pavAne mAva 4 kagl' vastu eka-aneka svabhAvavALI che. arthAt jIvAdi ekAnekasvabhAvI vastu dravyaparyAyarUpa hoI dravyathI eka ne paryAyathI aneka svabhAvavastu nyAyamudrA dharmavALI che; dharmI evA dravyanI apekSAe vastu eka akhaMDa piMDarUpa abheda che, paNa dharma-guNa paryAyanI apekSAe aneka khaMDa khaMDa bhedarUpa che. "gAthA tattavAri" "anyathA tattattvanI (vastutattvanI) asiddhi vikA- -eka-aneka svabhAvIka ja kAra prakRti upamAna adhinI bhAvanAnA sucanArthe che-dravya-paryAyarUpapaNAne lIdhe, vastu - jIvAdi vastu,-ema pakSa che. atre hetu anyathA -nahiM te, eka-aneka svabhAvatva vinA, tI-tenuM, vastunuM, tathaM-tatva, vastuva, tathApi - tenI asiddhine lIdhe. enA ja bhAvana arthe kahyuM- saravAmRtvavetanatharfaSahita ca-sattva-amRta-cetanava Adi dharmarahitane; sarva -satta, sata pratyaya-abhidhAnakAripaNuM, amUrta vaM-amUrtatva, amUrtapaNuM, rUparihitapaNuM, cetanavaM- cetana, cetanyavaMtapaNuM, gAri-Adi zabdathI prameyatva-pradezavatva Adi citra dharmanuM mahaNa che, & fdang -tenAthI rahita-aviziSTIkRta vastune, navavAdana-jIvavaAdine aga, paraspara vibhinna jIvavAdi citrarUpane abhAva, ti-ema, A thAiludrA-nyAyamudrA, yuktimaryAdA varte che - prajJAdhana parathI paNa ulaMdhavAnA azakayapaNAne lIdhe. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAnekasvabhAvI varatu: alaMdhya nyAyamudrA 157 heya mATe, nahiM te te te chavAda vastunuM vastutattva-vastutva ja siddha na thAya. kAraNa ke "satva-amUtvacetanatva Adi dharmothI rahitane jIvatva Adine, aga che ema nyAyamudrA che' arthAt satva-astitva, amUtva, cetanatva, "Adi" zabdathI prameya pradezavatva) e Adi citra-nAnA prakAranA dharmothI viziSTa nahiM karavAmAM AvelI dhamarUpa vastune jIvatva Adine vega nahiM ghaTe. kAraNa ke "satva" (astitva) eTaluM mAtra kAthI A jIva che ema kahI zakAtuM nathI,-te astitva avamAM paNa che, mATe. tyAre amUrtatva kahevAmAM Ave to paNa A jIva evo baMdha thaI zakato nathIamUrtane ajIva evA AkAzamAM paNa che, mATe. tyAre cetanatva kahevAmAM Ave to A jIva evo bodha thaI zake che, paNa ajIvane baMdha thatuM nathI, kAraNa ke te cetanasvarUpa viziSTa lakSaNa keI paNa ajIva dravyamAM nathI. Ama sattva-amUrtatva, cetanatva Adi aneka dharmothI viziSTa karavAmAM Ave te ja jIvAdi vastune baMdha thaI zake che, nahiM te nahi,-ema A nyAyamudrA che, nyAyanI chAya che ke je rAjamudrAnI ( Royal Seal) jema buddhidhana evA anyadarzanIethI paNa UllaMghI zakAya ema nathI. "svAduvAdI vastu kahIe, tasu dharma anaMta lahIe, sAmAnya vizeSanuM dhAma, te dravyAstika pariNAma."-zrI devacaMdrajI. satta ja amUrtarAdi nathI, e darzAve che- 14na sattvamevAmUrtatvAdi, sarvatra tatprasaGgAt evaM ca muurtttvaayogH| 74 artha:-satva ja amUrtavAdi nathI, sarvatra tene prasaMga Avaze mATe ane ema mUrvavAdino ayoga thaze.* vivecana "ehavA paramAtama prabhu re, paramAnaMda svarUpa syAdvAdI sattArasI re, amala akhaMDa anupa...ajita jina !"_zrIdevacaMdrajI gfsa-vAru, amUrtatAdinA sarUpa-anatikramathI santa sate chatva Adine ayoga kema ? ema AzaMkIne kahyuM-ra-na ja, sAmeva--sattva ja, zuddha saMgrahanayane abhimata sattA mAtra ja, amRttivAdri -amUrtavAdi, jIvAdimata amUrtava-tanyAdi. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-sarSaka-sarvatra, ghaTAdi satvamAM, talbaraphata tenA prasaMgane lIdhe, amUrta-cetanyAdi prAptine lIdhe,-sattvanA ekarUpathI sarvathA avyatirekane lIdhe. je kharekhara ema che tethI zuM? te mATe kahyuM parva -ane ema, savamAtranA abhyapagamamAM, kRtvAzana-mUrtavAdine aga, mUrtava-acaitanyAdine abhAva thaze; ane tahmA-mUrtavAdinA abhAvabhAve tenA pratipakSarUpapaNAthI amUrtavAdine paNa abhAva prasaMga thaze, ane tathA prakAre laka-pratItibAdhA thaze. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 lalita vistara: (8) "puSavarapukhtaga: pada vyAkhyAna tyAre keI AzaMkA karaze ke-vAru, amUtvAdi che te satvane atikrama karatA nathI, eTale amUrtasvAdi hoya tyAM sattva hoya ja, te pachI sava sate jIvatva Adine aga kema hoya? tenuM atra samAdhAna karyuM che.-"satva ja amUtvAdi nathI," arthAta zuddha saMgraha nayanA abhiprAye sattAmAtra ja sarva kahyuM eTale kAMI jIvAdigata amUrtatvacetanatva Adi AvI jatuM nathI, kAraNa ke "sarvatra tenA prasaMgane lIdhe -sarvatra tene prasaMga Ave mATe. arthAt "satva" mAtra kahevAthI je amUtva-cetanatva Adi prahAya, te pachI ghaTAdi paNa satya che, eTale tene paNa amUrta-cetanatva Adine prasaMga Avaze, (je aniSTa che), kAraNa ke sattva ekarUpa hevAthI sarvathA tene vyatireka-judApaNuM nathI. je kharekhara! ema che tethI zuM? te mATe kahyuM-"ane ema mUtvAdine ayoga thaze." arthAt ema satvamAtra ja (astitva mAtra ja) je mAnavAmAM Avaze, te mUttatvaacetanatva Adine abhAva thaze, ane te mUttatvAdine abhAva bhAva hatAM tenA tenA pratipakSarUpANathI amUrNatvacetanatva Adine paNa abhAva prasaMga thaze; ane tathA prakAre loka-pratItibAdhA thaze, kAraNa ke lekamAM paNa prasiddha che ke mUrta--amUrta, cetanaacetana bhinna bhinna vastu che, tema ja pratyakSa pratItithI paNa te daSTa che, A bannenI bAdhA upajaze. sattanI viziSTatA haze, e matanuM nirasana kare che- 15sattvaviziSTatA'pi na, vizeSaNamantareNAtiprasaGgAt / evaM nAbhinnanimittatvAdRte virodhaH / 75 puruSavarapuverzafja II 8 | gfsa -atre ja matAntarane nirAsa karatAM kahyuM- saravaviditAdf 7-sarvaviziSTatA paNa nathI. viziSTa evuM svaparapakSavyAvRtta saravaui-bauddhaabhimata sava paNa, 7-nathI ja, amUrtApaNune lIdhe e anuvarte che. aviziSTa sava pUrvokta yuktithI amUrtavAdi nathI hatuM ja, ema api -paNa zabdano artha che kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-viro -vizeSaNa, bhedaka, saMtA -vinA, satiprata-atiprasaMgane lIdhe, viziSTatAnI ativyAptine lIdhe. sattva ekarUpa chavamAM bhedaka rUpAntara abhAve, cetanAdi viziSTarUpa kalpanA sate, achavamAM paNa takalpanAnI prAptine lIdhe. vaM--ema, ekasvabhAvI vastumAM aneka dezonA upanipAtathI vicitrarUpa varatunI siddhimAM, viroSa -virodha nathI; vijAtIya upamAthI arpita dharmane paraspara nirAkaraNalakSaNa virodha nathI. vijAtIya upamAge paNa zuM sarvathA? ra-nA. eTalA mATe kahyuM - minimittallAdate-abhinnanimittapaNu zivAya. je upameya vastugata eka dharmarUpa nimittamAM sadazI ane visadazI upamA projAya, te virodha hoya paNa khare--paNa nahiM ke visadaza dharmanimitta evI aneka upamAomAM paNuM. puruSavarapuMDarIka e vaDe karIne sadazI ane visadazI upamA siddha che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satvanI viziSTatA haze e matanuM nirasana 159 "artha:satvanI viziSTatA paNa nathI -vizeSaNa vinA pratiprasaMgane lIdhe. ema abhinnanimittapaNA zivAya virodha nathI Iti puruSavarapurIka | 8 | vivecana IMdra caMdra ravi giri taNuM, guNa laI ghaDiyuM aMga lAlare; bhAgya kiha thakI AviyuM ? acarija eha uttaga lAla.zrI yazovijayajI atre vaLI koI boddha) ema kaheze ke-svaparapakSathI vyAvRtta evuM viziSTa satta kema na hoya? tene nivAsa karatAM kahyuM-'sattvanI viziSTatA paNa nathI" aviziSTa santa te pUrvokta yuktithI amUtvAdi nathI hetuM ja eTaluM ja nahi, saravaviziSTatA paNa viziSTa satva amUrtavAdi nathI ja, kAraNa ke "vizoSaNa vinA paNa nathI I. atiprasaMgane lIdhe" atiprasaMga deSa Ave che, mATe. arthAt bheda karanAruM evuM bhedaka vizeSaNa ja na hoya te viziSTatA kahevI te atiprasaMga che, ativyApti che ekarUpa jIvamAM vizeSaNa vinA je cetanAdi viziSTa rUpanI kalapanA karavAmAM Ave, te pachI ajIvamAM paNa tevI viziSTatAnI kalpanAnI prApti thaze, -Ama atiprasaMga doSa Avaze. tema ja-vizeSaNa vinA viziSTatA kahevI te te vadavyAghAta che, kAraNa ke vizeSaNa vinA viziSTatA zI? ema ekasvabhAvI vastumAM aneka dezanI Apatti thAya che, eTale vicitrarUpaanekarUpa vastunI siddhimAM virodha nathI, arthAt vijAtIya upamAthI arpita dharmonA ghaTamAnapaNamAM paNa dUSaNarUpa virodha nathI. zuM sarvathA virodha nathI? te mATe atre apavAda kahyo ke- ema abhinnanimittapaNa zivAya virodha nathI." arthAta je upameya vastugata eka ja dharmarUpa abhinna nimittamAM sadazI ne visarazI upamA prAjavAmAM Ave, te virodha hoya paNa khare; paNa nahiM ke vidaza (jUdA jUdA) dharmanimitta evI aneka upamAomAM paNa Ama "puruSavarapuMDarIka' e vaDe sadazI ne visadazI upamA siddha che. ' // iti puruSavarapuNDarIkebhyaH // 8 // i Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 puruSavaragandhahastI gvarALyaktimya:' pada vyAkhyAna A padanuM prayojana guNamaabhidhAna vAdane nirAsa- 16ete ca yathottaraM guNakramAbhidhAnavAdibhiH suraguruvineya hInaguNopamAyoga evAdhikaguNopamAre idhyante, abhidhAnakramAbhAve'bhidheyamapi tathA, 'akramabadasaditi vacanAt, etannirAsAyAha-75 'puruSavazvastimyaH" ti ! atha--ane eo-cAra guNakramaabhidhAnavAdI suraguruvinethI hanaguNa upamA yege ja adhikaguNa upamAha mAnavAmAM Ave che, -abhidhAna kramanA abhAve abhidheya paNa tathA prakAre - akasavaMta te asata" e vacanathI--enA nirAsa arthe " puruSavaragabdhahastIone vivecana "zrI nami jinanI sevA karatAM, aliya vighana savi nAze."--zrI yazovijayajI. paf -cattara ityAdi. cattAM --cattara, uttarottara, gaLAna-guNone, puruSArthopayogI chavaajIva dharmone, guNasthAnakanI jema rAma-uttarottara prakarSa lakSaNa krama, tera-te vaDe, mafmAnaM-abhidhAna, bhaNana, kathana, vantasthaghaMDhA-vade che evaMzIla, -teothI, suraguviDa-suragurunA vinayathI bRhaspatiziSyathI, rAnagupamAna pattahIna guNa upamAnA yege ja, hI-guNanI upamAthI upamita ja guNamAM. hInaJNamAM ema artha che, adhikALamAM jo-adhika guNa upamAha mAnavAmAM Ave che. adhika guNanI upamAnA upanyAsa vaDe adhika guNa upamita karavA yukta che ema artha che. te A prakAre-gandhagajanI upamA vaDe bhagavavihAranuM mahAprabhAva zakrAdi puruSa mAtrathI sAthe evA mArI-Iti, duliMkSa Adi upadravanuM nivartakapaNuM sAdhita sate, puMDarIka upamAthI bhuvanAzrutabhUta atizayasaMpata--kevalajJAnazrI prabhati nivaNaprApti paryAvasAna bhagavaMtanA guNo upamita karavA yukta che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM samiAdhAna mAma-abhidhAna kramanA abhAve. vAcaka ivaninI paripATInA vyatyayamAM, mizana -abhidheya paNa, vAcya paNa, ta -tema, abhidhAnavata sAma -akramavALuM paripATirahita, asat-asata, avidyamAna, kramavRtta janmavALA abhidheyanI akrama uktimAM tame asthitapaNAne lIdhe. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ajamavata asata" e matanuM nirasana: puva.gaMdhahastI upamAnI yathArthatA 161 ane ukta guNa vizeSaNo jene sAMgopAMga paNe ghaTe che evA A ahaMta bhagavaMte, yattara guNakramaabhidhAnavAdI suraguruvinethI (zithI) hanaguNa upamAyege ja adhikaguNa upamAI mAnavAmAM Ave che," enA nirAkaraNa arthe ahIM "gusdhastimyaH" -puruSavaragabdhahastIone e khAsa viziSTa pada mUkyuM che, arthAt cattara-uttarottara guNasthAnakenI jema puruSArthopavegI guNone uttarottara prakarSarUpa caDhate kama, te vaDe abhidhAna-kathana karavA egya che ema je mAne che, te A yathe. ttara-guNakama-abhidhAnavAdI evA brahapatiziSya vade che ke-prathama hIna-utaratA guNanI upamAne garghaTanA karyA pachI ja anukrame adhika caDhIyAtA akramavata asat guNanI upamA ApavA gya che. eTale sarakhAmaNImAM utaratI e matanuM nisana evI gaMdhagajanI upamA vaDe bhagavavihAranuM durbhikSAdi kSudraupadrava nivAraNanuM samarthapaNuM prathama sAdhyA pachI ja, tenAthI caDhIyAtI evI puMDarIkanI upamA vaDe kevalajJAnazrIthI mAMDI nirvANa prApti parvatanI bhagavAnanI bhuvanaddabhuta atizayasaMpad sAdhavA yogya che. mATe atre prathama puMDarIkanI upamA ApyA pachI gaMdhagajanI upamA ApI, te kramabhaMgarUpa deSa che. kAraNa ke "abhidhAna kramanA abhAve abhidheya paNa tathA prakAre arkamavata asat che;" arthAt abhidhAnane-vAcaka zabdane krama je na heya, te tenAthI vAya abhidheya paNa te abhidhAnanI jema tevA prakAre akamavat heI asat hoya. kAraNa ke "3Avata karata' e vacana che. Ama je pitAne mata sthApavA mATenI dalIla rajU kare che, te yattara-guNakamaabhidhAnavAdIonA nirasana arthe puruSavaragandhahastI" e khAsa vizeSa pada atre kahyuM che. jihAM ravi teje jaLahaLe, tihAM kima rahe aMdhakAra he; kesarI jihAM kIDA kare, tihAM nahiM gaja parivAra he...." zrI yazovijayajI puruSavaragandhahastI upamAnuM ghaTamAnapaNuM darzAve che-- 17puruSAH pUrvavadeca, te varagandhahastina iva gajendrA iva kSudragajanirAkaraNAdinA dharmasAmyena puruSavaragandhahastinaH / yathA gandhahastinAM gandhenaiva taddezavihAriNa. kSudrazeSagajA bhajyante, tadvadete'pi paracakradurbhikSamAriprabhRtayaH sarva evopadravagajA acintyapuNyAnubhAvato bhagavadvivArapavanagandhAdeva bhajyanta iti // 77 artha-pu:-puruSa pUrvavata ja, te varAtti : varagandhahastIo jevA, -gajendro jevA-suva gajanA nirAkaraNAdi dharmasAmyathI, te puruSa jAtina: puruSavaragadhUhuratIo. jema gabdhahastIonA gabdhathI ja dezavihArI mudra zeSa gajo bhAgI jAya che, tenI jema A paNa paracaka, dubhikSa, mAri pramukha sarvaja upadrava gaje acinya puNyAnubhAva thakI bhagavavihAranA pavananI gabdhathI ja bhAgI jAya che Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaraNa (9) "gvarAjasiMkhya." pada vyAkhyAna vivecana "puNyavaMta jyAM paNa dhare, paga paga Rddhi rasALa." zrI vinayavijayajIkRta zrIpALarAsa yakta lakSaNavALA puruSe je, mudra-tuccha gajanA nirAkaraNAdi dharmasAmyathI-dharma samAnatAthI-samAnadharmapaNAthI varagandhahastIo--gaMdhagadro jevA che, te puruSavaragandhahastIo kahevAya che. jema gaMdhagajendronA gaMdhathI ja te dezamAM viharatA kSudra-tuccha pAmara gaje bhAgI jAya che, palAyana karI jAya che, tema puruSavaragahastI bhagavAna tIrthakara jevA parama puNyaka puruSa jyAM jayAM vicare che tyAM tyAM te bhagavanA acinya puNyaprabhAvathakI paracaka-pararASTraAkramaNa, dubhikSa-duSkALa, mAri--marakI vagere samasta upadravarUpa kSudra hAthIo bhagavavihAranA pavananI gaMdhathI ja bhAgI jAya che- kyAMya palAyana karI jAya che. Ama A upamAnuM yathArtha paNuM che. vastunuM ekAneka svabhAvapaNuM sate ema paNa abhidhAnakramane abhAva nathI, e siddha kare che - 18na vakAnekasvabhAvatve vastuna evamapyabhidhAnakramAbhAvaH, sarvaguNAnAmanyo'nyasaMvali. tatvAta, pUrvAnupUrvyAdyabhidheyasvabhAvatvAt, anyathA tthaa'bhidhaanaaprvRttH|78 "artha--ane vastunuM ekAnekasvabhAvapaNuM sate, ema paNa abhidhAnakramane abhAva nathI,-sArvaguNanA anya saMvalitapaNane lIdhe pUrvAnupUrvI AdithI abhidheya. svabhAva5NuM che, mATe; anyathA tathA prakAre abhidhAnanI apravRtti hoya, mATe. * pannA - ItyAdi. 7 -na ja, prAthamIkve-ekAnekasvabhAvapaNAmAM; g: -ekadravyatAthI, ane ane aneka-paryAyarUpatAthI, svamana:-svabhAva, svarUpa, carca tatu tathA -jene che te tatha-ekAneka svabhAva, tAva: tavaM-tene bhAva te ta -ekAnekasvabhAvatva, afmana-temAM, ratana:--vastunuM, padArthanuM, maf-ema paNa, adhikagaNa upamAnA pege hInakuNa upamAnA upanyAsamAM paNa, amiSAnama : --abhidhAnakramano abhAva, vAcaka zabdaparipATine vyaya kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM sALanAM IsaguNAnAM sarva guNonA, yathAvuM jIva-achavagata sarva paryAnA, laMvarita -saMvalitapaNAne lIdhe, saMsRSTarUpaNAne lIdhe. zuM? te mATe kahyuM-pUrvAnukULaMdafmAramavAta-pUrvonupUrvI AdithI abhidheyasvabhApaNAne lIdhe dUrvAnurvAdhifma-pUrvAnupUrvI AdithI, vyavahAranayamata AdithI, Adi zabdathI pazcAnupUrva-anAnupUrvInuM grahaNa che, kAH -abhidheya, abhidhAna vijayabhAve paritimAna, svamava: -svabhAva che jeone, te tathA-te tathA. ta- taravaM-tabhAva te tattva, tarata-tene lIdhe. kAraNa ke guNonuM saMvalitarUpa paNuM sate koI eka nizcita kramAdine abhAva che, mATe. vyatireka kahyo 3nyathA-nahi te, pUrvAnupUva AdithI guNonI anabhidheya svabhAvatA sate, tathA-tathAprakAre, pUrvAnumUvI Adi kramathI, samidhanA pravRtta -abhidhAnanI apravRttine lIdhe, abhidhAyaka dhvanionI apravRttine lIdhe, ema paNa abhidhAnakrama abhAva nathI ema vega (saMbaMdha) che, kAraNa ke abhidheyatA pariNati apekSAvALo abhidhAnavyavahAra che. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 sarvaguNonuM anyonya saMvalitapaNuM: pUrvAnupUrvI Adi vivecana ahe! zrI sumati jina! zuddhatA tAharI, svaguNa paryAya pariNAma rAmI, ekatA nityatA astitA Itara yuta bhogya bhegI thake prabhu akAmI...ahe." zrI devacaMdrajI. ane AgalA sUtranA vyAkhyAnamAM vivarI batAvyuM temadravyathI eka ne paryAyathI anekarUpa evI "vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM sate, ema paNa abhidhAnakamanA abhAva nathI.- nema vatura pathamidhAna mAmA. sarvaguNanuM ajeya arthAt evA prakAre adhikaguNavALI caDhIyAtI upamA jyA pachI saMvalitapaNuM hanaguNavALa utaratI upamA mUkavAmAM paNa abhidhAnakamane ane pUrvAnumUvI Adi abhAva nathI hete, vAcaka zabdanI paripATine vyatyaya--(ulaTA abhidheya svabhAvapaNuM sulaTApaNuM) nathI hotuM. kAraNa ke sarva junAgavaMtritasvAta sarvaguNanA anya saMvalitapaNAne lIdhe pUrvAnupUrvI AdithI abhidheyasvabhAvapaNuM che, mATe-pUrvAsupUSyAmiyama svAta. arthAt jIva-ajIvanA pitApitAnA sarva guNenuM-paryAnuM anya-paraspara evuM saMvalitapaNuM, saMsRSTarUpapaNuM saMkSiNapaNuM, kathitapaNuM, otapretapaNuM che, ke kayo guNa pahele gaNave ne ke pachI gaNave e azakya che, ane eTale ja te guNadharmonuM pUrvAnupUrvI AdithI abhidheyasvabhAvapaNuM che, eTale ke anidhAnanA viSayabhAvarUpa pariNativALA abhidheyane svabhAva eve che, ke tenuM kathana pUrvAnupUvathI-sulaTA kramathI, pazcAnupUrvI thI-ulaTA kramathI ke anAnupUvathI-ananukramathI karI zakAya che, tAtparya ke-ekAnekasvabhAvavALI vastunA sarva guNo eka bIjA sAthe evA saMvalita-gADha parovAyela (Interwoven) che ke teo kaI eka nizcita kare ja kahI zakAya evuM kaMI nathI, paNa pUrvAnupUrvIthI sulaTA kame. pazcAnupUvathI ulaTA krame, ke anAjukamIthI anukrame kahI zakAya che. Ama kema ? te mATe kahyuM--anyathA tathA prakAre abhidhAnanI apravRtti hoya, mATe. -AthI tathasfmavAnA . pUrvAnupUrva AdithI guNonI abhidheyasvabhAvatA na hoya, te tathA prakAre pUrvAnupUrva Adi kamathI abhidhAnanI-kathananI pravRtti na hoya, arthAta pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI, anAnupUrvI e abhidhAyaka-vAcaka zabdanI pravRtti ja na hoya. Ama abhidhAna-abhidheyane-vA-vAcakane parasapara saMbaMdha che, eTale abhidhAnakamane abhAva nathI. ema abhidheya paNa tathA prakAre akramavata asata nathI, ema yuktithI pratipAdana kare che- navamabhidheyamapi tathA'kramavadasadityuktavada akrama svAsiddhaH, kamAkamavyavasthA bhyupagamAcca / 79 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 lalita vistaro : (9) "putraratiw:' pada vyAkhyAna 19artha ema abhidheya paNa tathA prakAre akamavata asata nathI, ema uktavata akramavApaNunI asiddhi che mATe, ane kama-akrama vyavasthAne abhyapagama che mATe. vivecana svarASTrapararASTrebhyo yatkSudraupadravA drutam / vidravanti tvatprabhAvAt siMhanAdAdiva dvIpAH // " zrI hemacaMdrAcAryajI kRta vItarAgastava A parathI zuM siddha thayuM? te mATe kahyuM ema abhidheya paNa tathA prakAre akamavat asat nathI,' ema abhidhAnanyAyathI eTale ke akemavat (krama vinAnuM) abhidhAna jema asat nathI, tema akamavat abhidheya ema abhidheya paNa paNa tathA prakAre asat nathI. kAraNa ke-(1) "uktavat akramaakamavata asat nathI vapaNAnI asiddhi che, mATe;' arthAt pratipAdana karavAmAM Avela nyAyathI, abhidhAna-abhidheyanA-vAgya-vAcakanA paraspara gADha saMbaMdhane lIdhe, abhidhAnanA kamathI abhidheyanI kama-utkama Adi prakAre kahI zakAya evI svabhAvapariNati hovAthI sarvathA akamavaMtapaNAnI-kamarahitapaNAnI asiddhi che mATe. ema pariNatine apekSIne abhidhAnakAre guNenA kama-akrama kahyA. have svabhAvathI ja kathavA mATe kahyuM-(2) "kama-akema vyavasthAne abhyapagama che, mATe;" arthAta kamathI ane akamathI sAmAnyathI hInAdi guNanI jIvAdi guNamAM vyavasthAne syAdavAdavAdIoe svIkAra karyo che mATe-A banne kAraNa parathI phalita thAya che ke abhidheya paNa tathA prakAre akemavata asatuM nathI. eTale puMDarIka upamAthI atyaMta atizayavaMta guNasiddhi karyA pachI, gadhagajanI upamAthI vihAraguNa arpaNa te hInAdi guNakrama apekSAe akramavaMta chatAM asat nathI ema siddha thayuM. -7-na ja, mU-ema, abhivInyAyathI, kAmadheyamafpa-abhidheya paNa, tathA -tathA prakAre, makkamatuM natu ti-akramavata asat ema parapanyasta. kayI rIte ? - uktavata, pratipAdita nItithI, navarAtri ---akramavaMtapaNAnI asiddhine lIdhe. abhidhAnakramathI AkSipta kamavaMta abhidheyanA krama-u&ma Adi prakArathI abhidhAnAha svabhAvapariNatimaMtapaNAthI sarvathA kamarahitapaNAnI asiddhine lIdhe. ema abhidheyapariNatine apekSIne abhidhAna dvAre guNonA krama-akrama kahyA. have svabhAvathI ja kathavA mATe kahyuM - mAma vyavasthALuvmAI-kama-akrama vyavasthAnA abhyapagamane lIdhe. kAraNa - kamathI ane akramathI, sAmAnyathI hInAdi guNonI jIvAdi guNImAM vyavasthA-vyavasthAnA, svarUpalAbhalakSaNA viziSTa avasthAnA, majuvma-abhyapagamane lIdhe, svAdAdIethI aMgIkaraNane lIdhe. kAra pUrva yuktinI apekSAe samuccaya artha mAM che. nAmikamapi tatharsjhamathata iti thAHabhidheya paNa tathA prakAre akramavata asata nathI ema yoga (saMbaMdha) che. puMDarIka upamAthI upanIta atyaMta atizAyi guNasiddhi sate, gandhagaja upamAthI vihAraguNuarpaNa te parAbhipreta hInAdi guNukrama apekSAe akramavata chatAM asat nathI ema bhAva che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidheya paNa ekamavata asat nathI. saphArabhI mahApuruSapraNIta A stava 165 ema na mAnavAmAM ze deSa Ave? te vyatirekathI kahe che - 2deganyathA na vastunibandhanA zabdapravRttiriti stavaiyathyameva / tatazcAndhakAranRttAnukArI prayAsa iti / 80 I puruSavarAjyatana suti | 6 atha--anyathA (nahiM to) vastunibanavALI zabdapravRtti na hoya, eTale stavayartha ja (vyarthapaNuM ja) hoya; ane tethI aMdhakAramAM nRttane anukArI (daza) prayAsa hoya.80 che Iti puruSavaragabdhahastIo / 9 / vivecana " yasya purastAda vigalitamAnA ja tirtho muvi vijo"--trIsamantabhadrAcAryajIta bRhatasvayaMbhUstotra uparamAM je vAta kahI, te ja vyatirekathI samarthita karatAM kahyuManyathA (nahiM to) vastunibanavALI zabdapravRtti na hAya" arthAt kama-akama vyavasthAne ane pUrvAnupUrvI Adi abhidheya svabhAvane je abhAva heya, te nahi to varasunibaMdhanA vAcya guNanimitta prastuta upamAna upanyAsarUpa vAcaka zabdanI zabdapravRtti na hoya pravRtti ja na hoya ane pUrvAnupUrvIthI ja je tenuM abhidheya svabhAva paNuM hoya ane tenA nibaMdhanavALo te ja prakArane pUrvAnupUrvI rUpa ja zabdavyavahAra hoya, to Ama zabdapravRtti kema yukta hoya? Ama vastunibAnavALI zabdapravRttine abhAva heya, eTale stavavaiyacce ja heya, stavanuM vyarthapaNuM ja hoya. kAraNa ke asat arthanA kathanathI bhUta guNanI fsa A ja artha A ja upanyAsathI vyatirekathI sAdhavAne kahyuM - nyathA-nahiM te, krama-akrama vyavasthAnA ane pUrvAnumUvI Adi abhidheya svabhavanA abhAve, na-ne ja, sAdaprakRti:zabdapravRtti,-prastuta upamAupanyAsarUpa, vastunivadhanA-vAcaguNa nimittA. hInAdi kramathI ja guNajanmaniyama ane pUrvInupUrvAthI ja abhidheyasvabhAvapaNuM sate, ane tenA nibaMdhanavALo te ja prakArane zabda vyavahAra sate, ama zabdapravRtti kema yukta hoya ? ti-eTale, A hetu thakI, vastunibaMdhana zabdapravRttiabhAva lakSaNa hetu thakI svArthava -stavanuM vyarthapaNuM ja, tAva -adhikta stavanuM, carthava-paiyartha ja, niSkalapaNuM ja asadda athabhadhAyitA vaDe stava dharmanA atikramathI stavakAryanA kiraNane lIdhe. tata--ane tethI karIne, stavayarthAthI, savAravRttAna -aMdhakAramAM nRtta jeva, saMtabhasma karelA nartana sadaza, pracAra-stavalakSaNa prayAsa. ane A ema nathI, saphalAraMbhI mahApuruSathI AnA praNItapaNAne lIdhe. eTale puMDarIka vaDe upameya kevalajJAnAdinI siddhi sate, gadhagaja vaDe upameya vihAraguNanI siddhi aduSTa che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 lalita vistaro : (9) "puSavaradhAMtiH 'pada vyAkhyAna stavanArUpa bhAvastavanA dharmanuM ullaMghana thAya, eTale stavanuM guNapratIti kaeNpajAvanArUpa phaLakArya nIpaje nahiM. ane Ama stavanuM niSphaLapaNuM-vyartha paNa hoya, "tethI aMdhakAramAM nRttane anukArI (daza) prayAsa hAya"--tata cAdhAranArI vAra:aMdhArAmAM nAca karavA jevuM A stava prayAsa thaI paDe. ane A ema to kaI kALe bane nahiM, kAraNa ke saklAraMbhI mahApuruSathI AnuM praNatapaNuM che mATe. arthAt jenA sarva AraMbha-badhA maDANa paramArtha artha sAdhakapaNathI sarvathA sarvadA saphala ja hoya che, evA saklAraMbhI saphalArabhI mahApuruSa zrI gaNadhara deva jevA mahAjJAnI mahatu puruSathI ahaMta bhagavaMtanA prabhuta A stava sabUta guNanuM saMkIrtana karanAra A bhAvastava praNIta karAyuM che, eTale A stava akSare akSare parama paramArthasat padethI saMkalita hevAthI parama sArtha-paramArthasaMpanna ja che. eTale puMDarIka vaDe upameya kevalajJAnAdinI siddhisate, gadhagaja vaDe upameya vihAraguNanI siddhi sarvathA nirdoSa che, eTaluM ja nahiM paNa parama paramArthaguNa saMpanna ja che. // iti puruSavaragandhahastinaH // 9 // t, kI ema puruSottamapaNA Adi prakAre tetavyasaMpaddanI ja asAdhAraNarUpa hetusaMpa kahI ema upasaMhAra kare che- 21evaM puruSottamasiMhapuNDarIkagandhahastidharmAtizayayogata eva ekAntenAdimadhyAsAneSu stotavyasampatsiddhiH, iti stotavyasampada pavAsAdhAraNarUpA hetusampaditi // 3 // 81 ema puruSottama-siMha-purIka-gaMdhahastI dharma atizayonA yoga thakI ja, ekAntathI Adi-madhya-avasAnamAM stotavyasaMpanI siddhi che, eTalA mATe tatavyasaMpadunI ja asAdhAraNarUpA (A) hetusaMpa che. | iti svaitavyasaMpannI ja asAdhAraNarUpA hetusaMpadu / 3 / -Antara ityAdi. wwAntana-ekAntathI, abhicArathI, vinavaNapu- Adi-madhya-avasAnamAM; sAlo-AdimAM, anAdimAM-jemAM puruSottamatAthI, ma madhyamAM, vratavidhimAM siMha-gabdhahastidharmabhAgIpaNAthI, avatAne 6-rane avasAnamAM ( aMtamAM)-mokSamAM paMDarIka upamAnatAthI, totaDyaanta riddhi -stotavyasaMpatalI siddhi che. stavanIyanA svabhAvanI siddhi che. te ti . Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaitavyasaMpanI ja asAdhAraNarUpA hetusaM56 vivecana paramAtama paramesarU, bhAvadayAdAtAra, sene dhyAne ehane, devacaMdra sukhakAra...bAhu niNaMda dayAmayI."--zrI devacaMdrajI. ema puruSottama-puruSasiMha-puruSavarapuNDarIka-puruSavaragandhahastInA 'te te viziSTa dharmarUpa atizayagathakI ja ekAntathI Adi-madhya-aMtamAM A oNtavya ahaMta bhagavaMtanI svaitavyasaMpanna saMsiddhi-samyaphaprakAre siddhi che. arthAt AdimAM-anAdi bhamAM emanuM puruSottamapaNuM siddha che, madhyamAM-muni dazAmAM emanuM siMhasamanapaNuM ne gaMdhahastI samAnapaNuM siddha che, ane aMtamAM-mokSamAM emanuM puruSavarapuMDarIkapaNuM siddha che; eTale Ama A A hetuthI A stotavya-stavavAyegya stavAhaM ahaMta bhagavaMtanI stotavyasaMpannI-sahajatmasvarUpa zrImadSaNanI-AtmavaibhavanI hetubhUta hetusaM56 siddha thaI // iti stotavyasampada evAsAdhAraNarUpA hetusampat // 3 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra statavyasaMpaddhI ja sAmAnyathI upayogasaMpa 10. lokottama hovottamebhyaH" pada vyAkhyAna have tama' Adi sUtrapaMcakanuM prayojana darzAve che- 'sAmprataM ' samudAyeSvapi pravRttAH zabdA anekadhA'vayaveSvapi pravarttante,' staveSvapyevameva vAcakapravRttiriti nyAyasaMdarzanArthamAha "DhovottamebhyaH " ityAdi sUtrapaJcakam / 82 artha -have-"samudAyomAM paNa pravRtta zabdo aneka prakAre avayavomAM paNa prave che,' stavamAM paNa ama ja vAcakapravRtti che, evA nyAyanA saMdarzanArthe- lekamane -ItyAdi sUtrapaMcaka kahyuM. vivecana nAtha ! tamArI joDI na ke tihuM lekameM re, prabhujI parama AdhAra ai bhaviSekane re."--zrI devacaMdrajI patninevAdhA-aneka prakAranA, avayavasthafv-avayavomAM paNa nahiM ke kevala samudAyamAM, ema "api" paNa zabdano artha che, sAdhva-zabdo, vinta-pravarte che. jema saptarSi' zabda sapta RSiomAM labdhapravRtti (pravRtti pAmelo) heI eka saptarSi, be saptarSi UgyA', ItyAdi prayogamAM tenA nAnArUpa eka dezomAM avizAnathI varte che, tema prastuta stavamAM "loka" zabda che ema bhAva che. 1. pAThAMtara-sUafpa. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakattama Adi sutranuM prayojanaH bhavya sarvalokamAM uttama have samudAyamAM-samagra vastusamUhamAM paNa je zabdo pravRtta che, vaparAya che, prajAya che, te vividha prakAre tenA avayamAM-ekadezAdi vibhAgamAM paNa pravarte che, prayukta thAya che. jema ke-saptarSi. "saptarSi" zabda sapta RSilakattama Adi emAM-sapta tArakanA jUthe saMbaMdhamAM vaparAI rahelo che; chatAM eka paMcasvanuM prayojana saptarSi, be saptarSi, traNa saptarSi UgyA I prakAre tenA eka Adi dezamAM tene prayoga sarvasaMmatapaNe karAya che. athavA "aMga" zabda zarIranA saMbaMdhamAM vaparAya che, chatAM te zarIranA avayavAdi bhAgamAM paNa aMga zabdane pravega karAya che. tema prastuta stavamAM paNa "leka" zabda lekanA avayavabhUta-aMgabhUta vibhAgamAM prajita che, evA nyAyanA saMdarzanArthe atre "ttio: keramene ItyAdi sUtrapaMcaka kahyuM che. sAmAnyathI bhavya satna lekamAM uttama te kema, ema "lottama' padanI vyAkhyA kare che- iha yadyapi lokazabdena tatvata: paJcAstikAyA ucyante"dharmAdInAM vRttirdravyANAM yatra tat kSetram / taivyaiH saha lokastadviparItaM balokAravyam // " -iti vacanAt, tathApyatra lokadhvaninA sAmAnyena bhavyasattvaloka eva gRhyate, sajAtIyotkarSa evottmtvopptteH| anyathA'tiprasaGgo'bhavyApekSayA sarvabhavyAnAmevottamattvAt, evaM ca naSAmatizaya uktaH syAditi paribhAvanIyo'yaM nyaayH| tatazca bhavyasattvalokasya sakalakalyANakanibandhana tathA pavyatvabhAvenottamAH // 3 * artha--ahIM yadyapi "leka' zabdathI tattvathI paMcAstikA kahevAya che,-"dharmAdi dravyonI vRtti jyAM hoya che, te kSetra te dravyo sahita leka che, tethI viparIta te "aleka kahevAya che,"--e vacanathI, tathApi atre ka ivanithI sAmAnyathI bhavya savalaka ja grahAya che,-sajAtIyamAM utkarSamAM ja uttamapaNAnI upapatti (ghaTamAnatA) che, mATe. anyathA atiprasaMga che,- abhavya apekSAa sarva bhavyanuM ja uttamapaNuM che, mATe; ane ema eono atizaya ukta na thAya. ema A nyAya paribhAvanIya che. ane tethI karIne bhavya sarva lekamAM sakala kalyANanA eka nibandhanarUpa tathAbhavyatva bhAva vaDe karIne uttama (te lokottamo). vivecana tuha prabhu tumaha tAraka vibhuja, tuma same avara na keya.....vimala." -zrI devacaMdrajI. ahIM "leka' zabdathI je ke tatvathI paMcAstikAyo kahevAya che,-"dharmAdi dravyonI jayAM vRtti hoya che te kSetra te dravya sahita leka che, tethI viparIta te alaka kahevAya Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 lalita vistaro : (10) "TottamaM: pada vyAkhyAna che" e vacanathI-te paNa atre "loka" zabdathI sAmAnyapaNe sakala bhavya sattva- "bhavya sattvaka ja" bhavya prANIvarga ja prahavAmAM AvyuM che. tenuM lAkamAM uttama kAraNa A che: "jJAtIyo pottamagg: I' sajAtIyamAM- pitAnA samAna jAtivALAmAM utkarSa-utkRSTapaNuM hoya to ja uttama paNanI upapatti-ghaTamAnatA chenahiM te atiprasaMga che, kAraNa ke abhavyanI apekSAe to sarva ja bhavyanuM uttamapaNuM che; ane ema abhavyanI apekSAe uttamapaNuM kahyuM kAMI A bhagavaMtane atizaya- asAdhAraNa guNaviziSTa paNuM ukta thAya nahiM, kahevAya nahiM. ema A nyAya paribhAvana karavA yogya che. ane tethI karIne bhavya santakamAM-bhavya prANIgaNarUpa lekamAM je uttama che, te lakattama. bhavya lekamAM bhagavaMtanuM A uttamapaNuM zI rIte che? te mATe kahyuM-sakala kalyANanA eka nibandhanarUpa tathAbhavyatva bhAva vaDe karIne'--sakalakalyANanibaMdhane "Dha vAni vayenatathI madhyamAna'- arthAt A bhAgatathAbhavyatvabhAva vaDe vaMtanuM tathAbhavyatva--tathA prakAranuM bhavyapaNuM-viziSTa yegyapaNuM uttamapaNuM evuM uttama che ke te uttarottara sarva kalyANaparaMparAnuM eka ananyaadvitIya nibandhana--sAnubaMdha kAraNa thaI paDe che. AvA uttama tathAbhavyatva bhAva vaDe karIne A bhagavaMte sarva bhavyalekamAM uttama che, eTale ja teone atre "kAma" e yathArtha vizeSa pada apyuM che. pariNAmika kAraja taNe, kartA guNakAraNe nAtha re; akiya akSaya sthitimayI, nikalaMka anaMtI Atha re. zrI zreyAMsa." _zrI devacaMdrajI. tathA bhavyatva vicitra kema che? tenI kAraNuparaMparAnuM sUkSma mImAMsana kare che- bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvam, anAdipAriMNAmiko bhAvaH / tathA bhavyatvamiti ca vicitrametata. kAlAdibhedenAtmanAM bIjAdisidvibhAvAta sarvathA yogyatA'bheTe tavabhAvAta tatsahakAriNAmapi tulyatvaprApteH anyathA yogyatAbhedAyogAta, tadupanipAtAkSepasyApi tannibandhanatvAt / nizcayanayamatametadatisUkSmabuddhigamyam // 84 ! surata sTottamar || 20 || atharva ItyAdimAM. mafacthati vivatipALa ta maLyA-vivakSita paryAyathI thaze te bhavya, tamA-teno bhAva te bhavyatva, nAma-e saMjJA arthamAM che, tethI "bhavyatva' nAmaka vaparyAya che. titti-siddha thAya che, niSkitArtha thAya che, nIva-jI, asthamiti siddhi -Ama te siddhi, te sakalakarmakSayalakSaNa jIvanI avasthA ja che, tatra tyAM, amanaM-gamana, tamAvapariNamana lakSaNa gamana te uttarAma-siddhagamana, tasya-tenuM, cAvaM-yogyatva. te Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAbhavyatva vicitra kema? tenI kAraNaparaMparAnuM sUkSma mImAMsana 171 artha:-"bhavyatva nAma siddhigamana gyatva che, te anAdi pariNAmika bhAva che. ane "tathAbha ' evuM A vicitra che.-kAlAdi bhedathI AtmAone bIjAdi sidhdhine bhAva hoya che, mATe sarvathA yogyatAnA abhede tene (kAlAdi bhede bIjAdi siddhino) abhAva hoya, mATe tenA sahakArIonA paNa tulyapaNAnI prApti heya mATe anyathA yogyatAabhedano ayoga hoya, mATe tenA (sahakArInA) upanipAta AkSepanuM paNa tabindhanapaNuM (yogyatAhetupaNuM) che, mATe. A nizcayanayamata ati sumabuddhigamya che.* | | iti lakattame 10 sAmagrInaksa vasati chesAmagrI saMbhave svasAdhya sAthe yojAze te yogya, tatamava - tene bhAva, tharva--te megyatva. 3 nAri-anAdi, Adirahita, ane te ghara--sabhAthI, nAma:- prahIbhAva, te pariNAma -pariNAma-sa va rfrfmada-ane te ja pariNAmika. anA iAiLarfmo mAvaH-anAdi pArimika bhAva-vasvabhAva ja. ema sAmAnyathI bhavyatva kahI, have te ja prativiziSTa hoI tathAbhavyatva che ema kahe che - tamammiti caM-tathA-tathA prakAre, te aniyata (niyata?) prakAre, madhyatvanuM uktarUpa bhavyatva ti zabda svarUpa upadarzanArtha che, kAra avadhAraNArthe bhinnakramavALo che ane tethI karIne je A tathAbhavyatva che, te zuM ? te mATe kahyuM-vivia-vicitra, nAnArUpaheI, ta -A ja bhavyatva tathAbhavyatva" kahevAya che. kyA kAraNathI te mATe kahyuM-jAmina-kAlAdi bhedathI, sahakArI evA kAla-kSetra-guru Adi dravyavaicitryathI, AtmanAM AtmAonA, jIvanA, vinAvinimita-bIjAdi siddhinA bhAvane lIdhe; vInaM-bIja dharma prazaMsAdi, ji-zabdathI dharmaciMtA-zravaNu AdinuM grahaNa che, teSAM-teonA, simiyA-siddhi bhAva thakI, sarva thakI (hevApaNA thakI). - vyatireka kahyo-sarvathA vAtA -sarvathA yogyatAnA abhede, sarva prakAre ekAkAra yogyatA sate, tamavIta--kAlAdi bhede bIjAdi siddhinA abhAvane lIdhe kAraNabhedapUrvaka kAryabheda ema bhAva che. pariNAmika heturUpa bhavyatvanA abhede paNa sahakArI bheda thakI kAryabheda hoya, evI AzaMkAnA nirAsa arthe kahyuM- ta LiTwfu-tenA, sahakArIonI paNa tathatenA, bhavyatvanA, sadAzior:sahakArIo, atirAya AdhAyaka evA prativiziSTa dravya-kSetrAdi, teSAM-teonI,- nahi ke kevala bhatvanI ema 'api"-paNa zabdano artha che zuM? te mATe kahyuM-tAtvikAte -tulyava-prAptine lIdhe, sadasya prasaMgane lIdhe. atre paNa vyatireka kahyo 3nyathA-anyathA sahakArI sadasyanA abhAve, tAthA -ogyatAnA, bhavyatvanA mevAca -abheda ayogane lIdhe, ekarU parvanA aghaTanane lIdhe A paNa kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM - ta,nipAtApathaf-tenA upanipAtanA AkSepanA paNa; tevAM-teone, sahakArIone, 3nata-upanipAta, bhavyatvanI samIpa vRtti, tAle -tene AkSepa-nizcita svakAlabhavana, tajja-tenA-tahiM ke kevala prakRta bIjAdi siddhibhAvanA ema "api -paNa zabdane artha che. nnidhanata-tanibandhanapaNAne lIdhe, yogyatA hetupaNAne lIdhe tethI yogyatAnA abhede tenA sahakArIone paNa nizcita abheda heya, ema yugapata -ekI sAthe tene upanipAta prApta thAya che. nizAnAmataM--nizcayanaya mata, paramArthanaya abhiprAya, ghata-pA che ke, bhavyatva citra che; vyavahAranaya abhiprAyathI te tulya heya paNa kharUM,-tenuM (vyavahAra nayanuM) sAdasya mAtra AzrayathI ja pravRtta paNuM che mATe. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 lalita vistarA : (1) " : pada vyAkhyAna vivecana "siddhi nivAsa lahe bhavisiddhi, temAM jo pADa tamAre? te upagAra tamAre lahIe, abhavyasiddhane tAre he prabhu! olaMbhaDe mata khI" -zrI mehanavijayajI bhavya eTale siddhigamanogya. "aviSyati vikSitAna ta mam_vivakSita paryAyathI thaze te bhavya, tene bhAva te bhavyatva. eTale "maLa nAma siddhimatta jAvaM' bhavyatva eTale siddhigamanogyatva che. arthAta bhavyatva che jemAM siddha thAya che, niSkritArtha-kRtakRtya thAya che, siddhigamanaSyatva evI sakalakarmakSaya lakSaNa siddhi te AtmAnI zuddha sahajatma svarUpalAbha avasthArUpa siddhi, tyAM gamana-tAva pariNamanarUpa gamana te siddhigamana; ane tenuM megyatva-rogyapaNuM te siddhigamana gyatva. paMjikAkAre suMdara vyAkhyA karI che tema "cakra sAmAnma tAti sAmagrI saMbhave svasiddhirUpa sAdhya sAthe jAze te gya ne tene bhAva te gyatva. arthAta sAmagrI maLe je siddhipariNAmarUpa AtmadazAne pAmaze-pAmavA gya che te bhavya, ane tene bhAva te bhavyatva. pariNAmika sattA taNe, AvirbhAva vilAsa nivAsa sahaja akRtrima aparAzrayI, nirvikalpane niHprayAsare....zrI zreyAMsa"zrI devacaMdrajI A bhavyatva te jIvane "anAdi pAriNAmika bhAva" che. "sanAgirfrLAmAM maja arthAt anAdi-Adirahita, pari-sarvathA-sarvAtmAthI, nAma-"prahIbhAva'nUnamana te pariNAma; te ja pariNAmika bhAva. jala jema DhaLAvavALI jagyA para nIce pariNamyA ja kare, DhaLyA ja kare, tema bhavyatvarUpa A pariNAmika bhAva siddhigamanAgyapaNAnI dizAmAM pariNamyA ja kare, DhaLyA ja kare, evA valaNavALa ( Bent, Inclination ) hoya. A pariNAmika bhAva jIvane svabhAvabhUta bhAva ja che. ema sAmAnyathI bhavyatva che, chatAM pratyeka AtmAnuM te bhavyatva prativiziSTa-khAsa jAduM juduM tathAtathA prakAranuM hovAthI te "tathAbhavyatva" kahevAya che. eTalA mATe ja atre kahyuM -tathA madhyarAjhiti ja vicitratata."--tathAbhavyatva tathAbhavyatva vicitra evuM A vicitra che. arthAta tathAtathA prakAre tevA tevA prakAre pratiniyata evuM bhavyatva te tathAbhavyatva vicitra-nAnA prakAranuM hoya che. kayA kAraNathI vicitra hoya che? te ke "kAlAdi bhedathI AtmAone bIjAdi siddhine bhAva hoya che, mATe vinAmanAM vikasiddhimAvata'. arthAta jAdA jUrA AtmAone jUdA jUdA kALe, judA judA kSetre, jUdA jUdA guru Adi dravya yoge bIjAdi bhAvanI siddhi hoya che, dharmaprazaMsAdirUpa dharmabIjanI, dharmaciMtA-zravaNAdirUpa dharmaaMkura AdinI bhinna bhinna dravya-kSetra-kALamAM prApti heya che, te ja ema sUcave Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavyatva siddhagamanogyatva: tathAbhavyatva vicitra 173 che ke jUdA jUdA jIvanI yogyatA-tathAbhavyatA jAdA judA prakAranI che, ane AtmAnI A sahaja svabhAvabhUta gyatAnA bhedane lIdhe ja kAlAdi bhede bIjAdi siddhine bhAva hoya che. Ama na hoya te ze virodha Ave? te mATe vyatireka ko-sarvathA gyatAnA abhede tene (kAlAdi bhede bIjAdi siddhine) abhAva hoya, mATe sarva prakAre gyatAne abheda-ekAkArapaNuM hoya, te upara vivarI batAvyuM tema kAlAdi sarvathA yogyatAabheda bhede bIjAdi siddhine bhAva ghaTe nahiM, kAraNa ke kAraNabhedapUrvaka kAlAdibhede kAryabheda hoya. tyAre kaI kaheze-pAriNAmika heturUpa bhavyatvane bIjAdi siddhiabhAva abheda chatAM sahakArIbhedathI kAryabheda kema na hoya? tenA nirAkaraNAthe kahyuM "tenA sahakArIonI paNa tulya prApti hAya, mATe." te bhavyatvanA sahakArI evA prativiziSTa dravya-kSetrAdinI paNa (nahiM ke kevala bhavyatvanI ema "api" paNa zabdano artha che) tulyapaNAnI-samAnapaNAnI prAptine prasaMga Ave mATe. atre paNa vyatireka kahyo--"anyathA gyatAabhedane ayoga hoya, mATe," arthAta sahakArIne sAdazyane-samAnapaNane je abhAva hoya, te bhavyavanA abhedane-ekarUpapaNane aga-aghaTamAnapaNuM hoya A paNa kyA kAraNathI? "tenA (sahakArInA) upanipAta AkSepanuM paNa tanibandhanapaNuM (gyatAhetupaNuM) che, mATe arthAt te sahakArIone upanipAta-bhavyatvanI samIpe upasthita thavuM-hAjara thavuM, tene AkSepasvakAle kheMcAI ANavArUpa AkarSaNa, tenuM paNa tanimardhanapaNuM yogyatAhetupaNuM che, mATe. nahiM ke kevala prakRta bIjAdi siddhi bhAvanuM tagnibaMdhanapaNuM che mATe, ema "api" paNa zabdane artha che. tAtparya ke jIvanI tathAbhavyatA-tathA prakAranI yogyatA ja te te sahakArIone svIkAle kheMcI lAvIne hAjara kare che. eTale gyatAnA abhede tenA sahakArIone paNa nizcita abheda-ema ekI sAthe tene upanipAta prApta thAya che. Ama je kahyuM te "A nizcayanaya mata ati sUkSmabuddhigamya che." A nizcayanaya mata-paramArthanaya abhiprAya A che ke-bhavyatva citra-nAnA prakAranuM che. vyavahAra naya abhiprAyathI te tulyapaNuM heya paNa kharuM, kAraNa ke te vyavahAra na mAtra sArazyasamAnapaNane AzrIne pravarte che, mATe. A sarva vastu ati sUkSmabuddhithI gamya-samajAya ema che. | ti sTottamar : . 20 n ** "yogyatA ceha vijJeyA bIjasiddhyAdyapekSayA / tamanaH sadanA vijhA tathamicasvaminyataH "--zrIgabindu, 278 arthAta-bIjasiddhi vagerenI apekSAe AtmAnI je sahaja evI nAnA prakAranI yogyatA. te tathAbhavyatva kahevAya che. jIvonI tevA tevA prakAranI gyatA tenuM nAma tathAbhavyatva. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. lokanAtha 'ovaranAthebhyaH' pada vyAkhyAna lekanAtha" padamAM leka eTale bIjAdhAnAdithI saMvibhakta evo viziSTa bhavyaleka ema darzAve che- tathA- "ojanAmyaH" iti / iha tu lokazabdena tathetarabhedAdviziSTa eva tathA rAgAgrupadravarakSaNIyatayA bIjAdhAnAdisaM vibhakto bhavyalokaH parigRhyate, anIzi nAthatvAnupapatteH / 85 atha -tathA lonAthane" ahIM to loka" zabdathI tathA prakAranA Itara bhedathI viziSTa ja tathA prakAre rAgAdi upadramAMthI rakSaNayapaNAe karIne bIjAdhAnaAdithI saMvibhakta, e bhavyalaka parigrahAya che,-anIdazamAM (Ava na hoya emAM) nAthapaNAnI anupatti (aghaTa mAnatA) che, mATe. 85 ifsava-tathA 'samudAyamAM paNa pravRtta ItyAdi sutra vAya che, ema " tathA' zabdane artha che. ema uttara sUtromAM paNa "tathA" zabdano artha vAcya che. tatame --tathA prakAranA itara bhedathI; tathA-taprakArane, bhavyarUpa ja, je tame - bhavya sAmAnyano itara bheda,-bIjAdhAna Adi vaDe saMvibhakta kare azakti, tamata-tenAthI, viphAda -viziSTa ja, vibhakta ja. tathA-tathA prakAre, te te prakAre, TrudavasIyatA-rAgAdi upadravothI rakSaNIyatA vaDe; rAha gva khyo nA upadrava jAzupA -rAgAdi ja vA te thakI upadrava te rAgAdi upadrava, taramarntemAMthI, jIvatA - tenA viSayabhAvamAMthI pasAraNutA, tathA-te vaDe, thasdhanahamiw-bIjAdhAnaAdithI saMvibhakta; dharmabIjavapana, ciMtA, sata zrati Adi sarvathA sva yakRta, (svAdhIna karAyelA) kuzala AzayavizeSathI, saMdhimam:-saMvibhakta. samaya apekSAe saMgata vibhAgavAna karAyele,-kazala bhAzayanA bhagavataprasAdathI labhyapaNAne lIdhe; madADhavA-ukAsvarUpa bhavyaloka, fzradyate-parigraha karAya che, azraya karAya che. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM anIdaza-anIdazamAM, Ave na hoya ema, bIjAdhAnaAdithI asaMvibhakta evA aviSayabhUtamAM, nAtAlanapatta-nAthatvanI anupattine lIdhe, bhagavaMtanA nAthabhAvanA adhaTanane lIdhe. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAdhAnAdithI saMvibhakta viziSTa bhavyalokanA nAtha 175 vivecana "bIje vRkSa anaMtatA re lAla, pasare bhUjala ga re; tima muja Atama saMpadAre lAla, pragaTe prabhu saMga re." zrI devacaMdrajI tathA prakAre eTale samudAyamAM paNa pravRtta zabda aneka prakAre tenA avayamAM paNa pravarte che, te ja AgalA sUtramAM kahelA nyAye "havanaga: _"lekanAthane e viziSTa padane upanyAsa che. ane "ahIM te leka zabdathI tathA prakAranA Itara bhedathI viziSTa ja e bhavya loka pariprahAya che." arthAt tathA prakArane Itara bheda-bhavyasAmAnyarUpa bheda ke je bIjAdhAnaAdi vaDe saMvibhakta kare azakya che, tenAthI viziSTa, vibhakta, jUDa tarI Avate evo bhavyaleka ja ahIM "ka" zabdathI vivakSita che; eTale ke bIjAdhAna Adi cagya dazAvALI kaI paNa kaTimAM (Category ) je AvI zakatA nathI evA bhavyasAmAnyathI viziSTa bhavyalekanuM ja ahIM grahaNa che. A viziSTa bhavyaloka ke hoya? te mATe kahyuM tathA ApavA tathA thonAnAsiMvimo" tathA prakAre rAgAdi upadramAMthI rakSaNIyapaNAe karIne bIjAdhAna AdithI saMvibhakta e; tathA prakAre-tevA tevA prakAre rAgAdirUpa bIjAthAnAdithI upadrathI vA rAgAdijanya upadrathI rakSaNa karavA gyapaNue saMvibhakta viziSTa karIne je bIjAdhAna AdithI saMvibhakta che e. arthAt dharmabhavya lekanA nAtha bIjavapana, dharmaciMtA, sakRti AdirUpa kuzala AzathavizeSa vaDe je bIja-aMkura-kADa Adi pUrvokta zAstrasaMgata vibhAgamAM vaheMcAcela che, e viziSTa dazAsaMpanna hoya, te ja bhavyaloka atra samaja. sAdA zabdamAM kahIe te ghabIjanuM (yogabIjanuM) cittabhUmimAM repaNa thavuM, dharmaciMtAAdi aMkurAdinuM upajavuM, e Adi kuzala AzayavizeSarUpa dazAvizeSa bhagavataprasAda thakI labhya- prApta thavA gya che; eTale bhagavaprasAda thakI te dharmabIjavapana Adi dazAvizeSa jene varte che, evA bIjAdhAnaAdi bhUmikAvALA viziSTa bhaLe ja atre "loka' zabdathI rahela che. (juo pR. 71 thI 73) Ama bhedarUpa TALo pADavAnuM kAraNa zuM? te ke-"manarefza nAthatyAnupatta - anIdamAM (A na hoya emAM) nAthapaNAnI anupatti (aghaTamAnatA) che, mATe." A--bIjAdhAnAdithI je saMvibhakta na hoya eTale ke bIjAdhAna Adi koI paNa gya dazAvALA vibhAgamAM je haju Avyo nathI, te paratve bhagavaMtanuM nAthapaNuM ghaTe nahiM, mATe. arthAt dharmabIjanuM AdhAna thavA 5 megyatA Adi jene haju sAMpaDI nathI, evA che ane bhagavaMtenuM nAthapaNuM ghaTatuM nathI. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 lalita vistarA : (11) "Dhola nAkhya: pada vyAkhyAna ga-kSema kare te ja kharekha nAtha, ema saMkalanAbaddha yuktithI pratipAdana kare che- yogakSemakRdayamiti vidvatpravAdaH, na tadubhayatyAgAd AzrayaNIyo'pi paramArthana tallakSaNAyogAt, itthamapi tadabhyupagame'tiprasaGgAt, mahattvabhAtrasyehAprayojakatvAt , viziSTopakArakRta eva tattvato nAthatvAt , aupacArikavAgvRttezca pAramArthikastavatvA siddhiH|86 "artha ga-zema karanAre te A (nAtha) ema vidvatapravAda che, tadubhayanA (gakSemanA) tyAgathI AzrayaNaya paNa (nAtha) nathI,-paramAthathI tatalakSaNane aAga che mATe, Ama paNa tenA abhyapagamamAM atiprasaMga che mATe, mahattvamAtranuM ahIM aprAjakapaNuM che mATe, viziSTa upakArakaranuM ja tatvathI nAthapaNuM che mATe; ane aupacArika vAvRttithI pAramArthika stavapaNanI asiddhi che. 6 pari -kayA kAraNathI ? kAraNa ke-cokamata - ga-kSema e banene katta, avana- A, nAtha, ti-ema, viElbavalI-vidvatapravAda prAjJaprasiddhi che. yoga ane kSema e bemAMthI koI ekano kartA vA sarvathA teno akartA nAtha haze? evI AzaMkAne nirAsa athe kahyuM -na-na ja, takumAta-tadukyatyAgathI; tamacaM-tadubhaya, ga-kSema ubhaya, sarvathA tatvarita-sarvathA tenA parivArathI vA A bemAMthI keI ekanA AzrayaNuthI, mALanAthasfu-AzrayaNIya paNa, arthivavAthI grAhya paNuM nAtha. to pachI anAzrayaNIyanuM te pUchavuM ja zuM ? ema "api" paNa zabdano artha che. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-paramArthana-paramArthathI, nizcayapravRttithI. takSarriatatalakSaNanA agathI, nAthalakSaNanA agathI. ubhayakarapaNuM ja talakSaNa che e ukta ja che. vipakSe bAdhaka kahyuM-sthamarg-Ama paNa, talakSaNaaAge paNa; talakSaNage te prasaMgita che ja, ema api"paNa zabdano artha che; atikAta-atiprasaMgane lIdhe. akiMcitakara evA kuDI (pAThAMtara kuTI) Adine paNa nAthapaNAnI prApti thaze, te mATe. tyAre guNa-aizvarya AdithI mahAna ja nAtha che eTale atiprasaMga nathI ema AcaMkIne kahyuM maharavamAtrazu-mahatvamAtranA, yoga-kSemarahita kevala mahattvanA ja, phuda-ahIM, nAthatvamAM, sAtyati-aprojakapaNAne lIdhe, ahetupaNAne lIdhe. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM virANaparata -viziSTa upakAra karanAranA ja, yogakSemalakSaNa upakAra karanAranA ja-nahi ke anyanA, tati tattvathI, nizcayathI nAthavatinAthapaNane lIdhe. tyAre upacArathI mahAna nAtha haze ? ema AzaMkIne kahyuM - saujavArivAvA_kR-aupacArika vAvRttinA. upacArathI anAthamAM AdhijyasAmarthyathI nAthadharmanA adhyApathI upajelI te vAri-aupacArikI, ane te vAvRtti-vAvRtti, tasthA-tenA, ra-punaH arthamAM che. paramArthiratavAsaf-pAramArthika stavapaNanI asiddhi che. sadabhUta artha stavarUpanI asiddhi che. " dAi nAthatyAnapatta: - anIdazamAM nAthatvanI anupapattine lIdhe, ema pUrva sAthe saMbaMdha che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogakSema kare te ja viziSTa upakArakara ja kharekhara "nAtha" 177 vivecana AcArija uvajhAya, sAdhaka munivara ho dezavirata dharUjI; Atama siddha anaMta, kAraNarUpe re ga kSemakarUjI....mahAbhadra" zrI devacaMdrajI tyAre prazna tha saMbhave che ke-A viziSTa na hoya emAM bhagavAnanuM nAthapaNuM ghaTatuM nathI ema kahevAnuM kAraNa zuM? tenuM samAdhAna karavA mATe atre AcAryazrIe uttare.ttara yuktiyukta saMkalanAbaddha kAraNaparaMparA darzAvI che. te yogakSema kare A prakAre--" mA " I. cAga-kSema karanAra te A (nAtha) te ja kharekhara "nAtha" ema vidvavAda che. arthAta vidvajane vade che ke khare nAtha heya te aprAptane vega ne prAptanuM zrema (kuzala) karAve e hoya; eTale Ama yoga-kSema kare te ja kharekhara "nAtha" che. tyAre AzaMkA thaze ke yogakSema e bemAMthI ekane ke bannene karanAre na hoya te zuM nAtha nathI? tenA samAdhAnAthe kahyuM-tadubhayane (ga-manA) tyAgathI AzrayaNIya paNa (nAtha) nathI" ra tamAcA AcaLas'; arthAt yogakSema e banne vA bemAMthI eka paNa je na karate hAya hAya, e bhale AzrayaNIya-Azraya karavA gya-bhajavA gya hoya te paNa te paNa nAtha nathI, to pachI anAzrayaNayanuM--Azraya nahiM karavA yogyanuM te pUchavuM ja zuM? ema "api"--paNa zabdano artha che. ema kayA kAraNathI kaho cho? te mATe kahyuM -para kArthathI tatulakSaNano ayoga che, mATe -Amarthana takSaTTyogAta. paramArthathI-nizcayathI vega-lema e ubhaya kare te nAtha evuM ukta nAthalakSaNa ghaTatuM nathI, mATe. ema na mAnIe te zuM bAdhA Ave? te ke-Ama paNa tenA abhyapagamamAM atiprasaMga che, mATe;" Ama nAthalakSaNane ga-ghaTamAna paNuM nahiM chatAM nAtha tarike mAnavAmAM atiprasaMga deva Ave, mATe. te te pachI kUDI (bhIMta), kUTI (jhuMpaDI) Adi paNa AzrayarUpa che, tene paNa nAtha paNAnI prApti thaze! ema lakSya hAra lakSaNanA javAthI ( Beyond the mark) ativyAptideSarUpa atiprasaMga upajaze. tyAre vaLI kaI kaheze--guNa-azvarya Adi vaDe karIne mahAna hoya te ja nAtha che, mATe atiprasaMga nathI. tene atra radIo Ape che ke--mahatva mAtranuM ahIM apra jakapaNuM che, mATe yoga-kSema rahita evA kevala mahattvamAtranuM viziSTa upakArakaranuM ja atre nAthapaNAnI bAbatamAM aprajakapaNuM che, ahetupaNuM che. tatvathI nAthapaNuM arthAta jenA thakI bhaktajananuM yogakSemarUpa paramArtha prayajana siddha thatuM nathI, te mahatva mAtra ajika che. Ama aDyejakapaNuM kayA kAraNathI kahe che ? te mATe kahyuM-'virATota paNa tarato nAthatyAtA - viziSTa upakArakaranuM ja tattvathI nAthapaNuM che, mATe yogakSemarUpa viziSTa-khAsa upakAra kare tenuM ja tattvathI-nizcayathI nAthapaNuM-nAthabhAva che, mATe. 23. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 lalita vistarA : (11) "nAjha? pada vyAkhyAna tyAM vaLI AzaMkA thaze ke mahAna zuM upacArathI nAtha haze? tenA nivAraNArthe kahyuM--aupacArika vAvRttithI pAramArthika stavapaNAnI asiddhi che.--"varAja vAvRjeza paramAthAstavavAsiddhi , arthAt je anAtha che, je nAtha aupacArikatAthI pAra ja nathI, temAM mAtra mahattvanA kAraNe upacArathI nAthapaNAnuM AropaNa bhAkistavapaNuM na ghaTe karavArUpa aupacArikI vacanavRtti karavAmAM Ave, te thakI pAramArthika stavapaNAnI asiddhi che, sadbhUta arthastavarUpa bhAstavapaNAnI siddhi nathI. mATe A yugakSema kare evuM na hoya emAM nAthapaNuM ghaTatuM nathI ema je kahyuM hatuM te yathArtha ja che. prabhu che tribhuvana nAtha, dAsa huM tAhare he lAla. karuNAnidhi abhilASa, ache muja e khare he lAla. Atama vastu svabhAva, sadA muja sAMbhare ho lAla. bhAsana vAsana eha, caraNa dhyAne ghare ho lAla, dIThe suvidhi." zrI devacaMdrajI bIjAdhAnAdithI je monuM yoga-lema thAya, te ja bhavya ahIM vivakSita che-- tadiha yeSAmeva bIjAdhAnodabhedapoSaNaiA~gaH kSemaM ca tattadupadravAdyabhAvena, ta eveha bhavyAH parigRhyante / 87 *artha:-tethI ahIM jeone ja bIjApAna-bheda-paSaNathI yoga ane te te upadravAdinA abhAvathI zrema hoya che, teo ja ahIM bhavya parigrahAya che. vivecana " yasya yena prakAreNa, biijaadhaanaadisNbhvH| tAjuvo avacete, tathA tAluptataH "-- zrI daSTisamuccaya, zleka. 135. A yuktiyukta saMkalanAbaddha kAraNaparaMparA darzAvI, te parathI zuM phalita thayuM tenuM nigamana (Conclusion) karatAM kahyuM--pAva rAdhAnona : kSemaMtattaDuM nnivAtA-tethI karIne, -ahIM sutramAM pAgha-jeone ja, viksamANa kyAnA viSayabhUtane ja-nahiM ke anyone, vIrAname La:-bIjAdhAna-umeda-piSaNa-vaDe; dharmavana-dharmabIjanA, -prazaMsAdithI AdhAna vaDe, kamena--ciMtA aMkura karaNathI ubheda vaDe, paLana--sat zruti Adi kAMDa-nAla Adi saMpAdanathI piSaNa vaDe, ena:-ga-aprAptalAbhalakSaNa; naM 4-ane kSema-labdhapAlana lakSaNa. tattarUpavAghamAna. te te upadravAdinA abhAva vaDe; tattapavA -te te upadra, citrarUpa narakAdi vyasane, sari-Adi zabdathI tenA nibaMdhanabUta rAgAdinuM grahaNa che, teSAmAna-teonA abhAva vaDe, atyanta uccheda vaDe; ta ga-teo ja, nahiM ke anya, maLyA--bhavyo- uktarUpa, prinse-parigrahAya che. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAdhAnAdithI jeonuM yogakSema te ja bhavya kuzaLa mALInuM daSTAMta 179 v mana," tethI ahIM jeone ja bIjAdhAna-ubheda-piSaNathI vega ane te te upadravAdinA abhAvathI zrema hoya che, teo ja ahIM bhavya parigrahAya che. te A prakAre-- gakSema karanArA kharekharA "nAtha" evA A niSkAraNa karuNarasasAgara lekanAtha kharekhara ! bhavavyAdhinA bhiSagavaro-saMsAraroganA vaidyarAje che. eTalA mATe ja je je bhavya prANIne je je prakAre sAnubaMdha-uttarottara anubaMdhavALo bIjAdhAnakuzala mALInuM dAMta: Adine saMbhava thAya tevA prakAre teoe, kuzala mALInI peThe, tenA pratye bIjAdhAnAdi upadezakArya karyuM. kuzaLa mALI ukhara bhUmimAM vAveluM bIja niSphaLa jAya che ema jANI prathama te cagya phaLadrupa bhUmi rodhe che, tema A bhiSavaro prathama te cagya pAtravizeSarUpa bhavya bhUmi rodhe che. pachI kuzaLa mALI jema te egya bhUmimAM bIjAdhAna thAya, bIja ropAya, UgI nIkaLe evuM khAtara nAMkhe che tema A kuzaLa bhingavaro paNa yogya kSetrarUpa bhavyalakanI citta bhUmimAM sabhya bobIjanuM AdhAna thAya, paNa thAya, tevuM bhaveDhega upaje evuM upadezarUpa khAtara nAMkhe che. jemake - he jIva! A sarva prakAre bhayAkula saMsAramAM cAre gatimAM bhramaNa karatAM te anaMta duHkha pAme che. "bhISaNax naraka gatimAM, tiryaMca gatimAM, kudeva gatimAM, ne kumanuSya gatimAM te tIvra duHkhane prApta thayela che." he jIva! azuci upadezarUpa khAtara bIbhatsa ne malamalina evA aneka jananIonA garbhavAsamAM tuM cirakALa vacce che. samudranA pANa karatAM paNa vadhAre mAtAnA dhAvaNa tuM dhAvyuM che. tArA maraNa samaye sAgarajala karatAM paNa vadhAre AMsuDA tArI mAtAoe sAryA che. Ama anaMta janma maraNa karatAM he jIva ! A tribhuvana madhye te sarva sthAnamAM vAraMvAra gamanAgamana karyuM che, sarva che sAthe sarva prakAranA saMbaMdhe te anekavAra karyo che, bhuvanedaramAM vartatA sarva pudgala teM pharI pharI prasyA che ne mUkyA che, jagatnI eTha te vAraMvAra hase hase khAdhI che, te paNa tuM tRpti pAmyuM nathI ! tRSNAthI pIDita thaIne te traNe bhuvananuM pANI pIdhuM che, te paNa hArI tRSNane cheda thayo nathI!" mATe he jIva ! have to tuM virAma pAma! virAma pAma! -khAruM pANI choDI mIThA jalethI, ane bIje aMkurA je tethI; tevI rIte tattvakRti prabhAve, aMkurA te yoganA bIja pAve. khArA pANI tulya saMsAra pANa, tattva kRti miSTa vAri samANI; kalyANe sau e thakI sAMpaDe che, gurubhakti saukhya lahAve maLe che." --zrI gadaSTikaLaza (svaracita) x bhIsaNanarayagaIe tiriyagaIe kudevamaNugaie / pattosi tivvaduHkhaM bhAvahi jiNabhAvaNA jIva // tihuyaNa salilaM sayalaM pIyaM tihAi pIDipaNa tume / to vi Na taNhA cheo jAo ciMteha bhavamahaNam // " maharSi zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta zrI bhAvaprabhuta, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 yogya cittabhUmimAM khIjaprakSepa khAtara nAkhI mALI jema te cagya bhUmimAM sArA cAkakhA zuddha bIja nAMkhe che, * vAve che, tema A kuzaLa miSatvare paNa saddharmaprazasAdarUpa dharma bIjanuM bhavya jIvonI cittabhUmimAM AdhAna thAya evAM edha-trIja vAve che, Ape che. jema ke--sadevabhakti, sadgurubhakti ne saddharmalakta e A apAra sa'sArasamudra taravAnA mukhya sAdhana che kAraNa ke pUrNa siddhasvarUpa prabhu AdrasthAne hAI, jIvane Atma sarUipa ISTa lakSyanuM niratara bhAna karAve che. sadguru, sanmAnA parama sAdhaka sAdhupuruSa sAkSAt jIvaMtamUrtti pratyakSa jInnatA jAgatA tegI hAI, jIvane parama avalaMbanarUpa thaI paDI preraNAkhala Ape che. ane temanA vahe athavA temanI AjJAe saddharmaprarUpaka satzAstra paNa parama lakhanarUpa banI parama upakArI thAya che. mATe A satsAdhana pratye prIti-bhakti AdinI vRdhdhi kare ! vRdhdhi kare! * lalita vistara : (11) 'ho nAtheT: zrInami jinavara seva ghanAdhana unamyA re."--zrI devacadrajI, sadupadeza jalasiMcana mALI jema khIjAdhAna thayA pachI paNu, bIja ropAyA pachI paNa temAMthI aMkura-phaNagA phUTe tema jasiMcana kare che; tema A nipuNa vaidyarAjo paNa te te bhavyane te edhatrIja UgI nIkaLI temAMthI aMkura phUTe evuM sadupadeza jala saMce che. jema ke--ahA bhavye ! tamane pradhAna dharmabIjarUpa uttama manuSyapaNuM maLyuM che, bharatakSetrAdi karma bhUmirUpa A kSetra paNa sAMpaDayu che, paNa e dhabIjane vAvI, ugADI, temAMthI sattama rUpa khetI na karo, tene kheDavAnA prayatna na kareA ne khIja veDaphI nAMkhA te zuM kAmanuM ? A dharmakSetrarUpa kuru kSetramAM--ka kSetramAM zubhavRttirUpa pAMDave ane azubha vRttirUpa kauravAnu sanAtana yudhdha cAlyA kare che; temAM satkarma yAgarUpa satya puruSArtha thI--AtmaparAkramathI jyAre asad vRttiene dabAvI daI savruttio vijayI bane che, tyAre paramAthathI dhabIjanI khetI zarU thAya che, ema samajI, A kabhUmimAM janmelA he bhavyajano ! tame satkarUpa puruSA mAM prayatna karo ! prayatna karo ! cega sAdhI sAcA kamacAgI ane ! A uttama dharmAMbIjarUpa manuSyapaNAne vAvI satkarmarUpa khetI karA! ** "prabhu guNanA upadeza, te jaladhArA vahI re....te. dharama ruci cittabhrama mAMhi nizcala rahI rai....mohi , padma vyAkhyAna azubhAcAra nivAraNa tRNu aMkuratA re....tRNu, virati taNAM pariNAma, te khIjanI pUratA re. te....zrInami."-- zrI devaca'drajI, jo IchA paramAtha teA, karA satya puruSArtha; bhavasthiti Adi nAma laI, chede nahiM. AtmA."--zrI Atmasidi dharmavIjaM paraM prApya mAnuSyaM karmabhUmiSu / na samajASAvasya prayatatte'pameSasa: |"--zrI yogaSTisamucca zloka. 83. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezakhAtara, bIjaprakSepa, saduupadeza jalasiMcana, vRtti I. 181 pachI mALI te kumaLA choDane rakSavA mATe tenI AsapAsa vRtti-vADa kare che, jyAre bAMdhe che ane tene pANI pAyA kare che tema A niSNAta vighavaro bhavyajananA UgatA bodharUpa cheDane rakSavA mATe vrata-vRttirUpa vADane prabaMdha karI ApI, tene tevA prakAranuM sAdha-jala pAvA kasa parivRddhi pamADe che. jema ke-ahe bhavya vRtti-vADa Adi ja! nija svarUpanuM sAdhyapaNuM lakSamAM rAkhI je tame paMcarakSAvidhi mahAvratarUpa dhAnyanI khetI karaze, te kSAyika darzana-jJAna-cAritra vagere guNarUpa dhAnya niSpanna thaI AtmAnA gharane bharI deze, ane pachI tamArA AtmapradezamAM paramAnaMdarUpa sumikSasukALa vartAze, eTale tame sAdi anaMtakALa Atmasukha bhegavaze. paMca mahAvrata dhAnya, taNuM karSaNa vadhyAM re.taNAM. sAdhyabhAva nija thApI, sAdhanatAe sadhyA re...sAdhana. kSAyika darisaNa jJAna, caraNa guNa upanyA re.....caraNa. Akika bahu guNa sasya, Atama ghara nIpajyA che.Atama...zrInami jinavaraseva. prabhu darisaNa mahAmaha, taNe paravezameM reta. paramAnaMda subhikSa, thayA muja dezameM re...thayA. devacaMdra jinacaMdra, taNe anubhava kare che...taNe. sAdi anaMta kALa, Atama sukha anusare re..Atama zrI nami."--zrIdevacaMdrajI ane pachI pazu-pakSI Adi upadravathI rakSaNa karI kuzaLa mALI jema khUba kALajIthImAvajatathI choDane ucherIne te phala-phUlathI zobhatuM vRkSa thAya tevuM kare che tema A bhavaraganA bhiSavare paNa rAgadveSAdi upadrathI rakSaNa karI A bedharUpa vRkSane ucherI mokSavRkSarUpa bane ema kare che. jema ke jyAM rAgadveSa che tyAM ja sarvadA kaleza che, ne te rAgadveSathI para evI udAsInatAne jyAM vAsa che tyAM sarva duHkhane nAza che, ne tyAM deha chatAM nirvANa evI jIvanmukta daza varte che. mATe sarvatra rAga-dveSane tyAga karI, tame AtmAnA samyagadarzana-jJAna-cAritramaya zuddha svabhAvarUpa dharmane pragaTa karavA puruSArtha kare! puruSArtha kare! jahAM rAga ane vaLI dveSa, tahAM sarvadA mAne kaleza; udAsInatAne jyAM vAsa, sakaLa duHkhane che tyAM nAza. sarva kAlanuM che tyAM jJAna, deha chatAM tyAM che nirvANa bhava chevaTanI che e dazA, rAma dhAma AvIne vasyA."-zrImad rAjacaMdrajI. ItyAdi prakAre satadharmaprazaMsAdirUpa dharmabIjanA AdhAnathI, dharmaciMtArUpa aMkura ubhedathI, ane satakRti AdirUpa kAMDa-nAla Adi saMpAdanarUpa piSaNathI jeone aprAptanA lAbharU5 ga hoya che, ane te te narakAdi vyasanarUpa nAnA prakAranA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 lalita vistaro : (11) "DhokranAthebhyaH pada vyAkhyAna upadranA athavA tenA nibaMdhanabhUta rAgAdi upadranA abhAvathI prAptanA pAlanarUpa kSema upaje che. teo ja ahIM bhavyo parigrahavAmAM AvyA che e siddha thayuM. "vividha cega dharI Adaryo re, neminAtha bharatA; dhAraNa piSaNa tAraNo re, navarasa muktAhAra, mArA vAlA. kAraNarUpI prabhu bhajo re, gaNya na kAja akAja; kRpA karI muja dIjIe re, AnaMdaghana pada rAja.manarA." zrI AnaMdaghanajI. A yoga-kSema koI paNa tIrthakarane sakalabhavyaviSayI kema nathI hotA ? e yuktithI darzAvI, bIjAdhAna paNa apunabaMdhakane heya che ema spaSTa kahe che- na caite kasyacitsakalabhavyaviSaye, tatastatprAptyA sarveSAmeva muktiprasaGgAt / tulya guNA hyete prAyeNa, tatazca ciratarakAlAtItAdanyatarasmAdbhagavato bIjAdhAnisiddhe ralpenaiva kAlena sakalabhavyamuktiH syAt, vIjAdhAnamapi hyapunarvandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvataH saMsAra iti kRtvaa| 88 | tahevaM strInAnAthar: I 22 / #A-e mata thAya ke acinta zaktivaMta bhagavaMto sarva bhane upakAra karavAne kSama che, te: A vizeSa kema ? te mATe kahyuM - ca na ja te A yogakSema, lAkzatrita-koInA, tIrthakRtanA, nava8maLyaviSa-sakalabhavyaviSayI, sarva bhavyone AzrIne pravRtta. vipakSe bAdhaka kahyuMtatA-te thakI, viziSTa tIrthaMkara thakI, tatratyA-tenI prAptithI, ga-kSemanI prAptithI-ga-kSemanuM sakalabha viSayapaNuM sate, sAmeva-sarve ja bhavyAnA, mukitR--muktinA prasaMgane lIdhe, yoga-kSemathI sAba mokSanI prAptine lIdhe. e ja bhAvatAM kahyuM tuNT:-tulya guNavALA, sadaza jJAnAdi zaktivALA, kAraNa ke arthamAM, pate-A, tIrthakaro, veja-pratye karIne, bAhulyathI,-zarIra-jIvita AdithI te anyathApaNuM paNa hoya eTalA mATe "prAye' ema grahaNa che. tata:-tethI karIne, tulyaguNapaNArUpa hetuthI jAtavAtItAnuM citara kAlAtIta, pudagalaparAvartAthI para kALamAM thayelA. envatamAta-kaI paNa eka, bharatAdi karmabhUmi - bhAvI, mAvata:-bhagavaMta thakI, tIrthakara thakI, vInAyAnAsi --uktarUpa evI bIjAdhAna-umedapiSaNanI siddhine niSpattine lIdhe, 3rornara 8Ara-pugalaparAvarte madhyagata ja-apa ja kALamAM, sasTamathakutti: cAta-sakala bhavyanI mukti thAya, sarveya bhavya siddha thAya. vAru, anAdi kALamAM paNa bIjAdhAna AdinA saMbhavathI a5 ja kALamAM sarva bhavyanI muktino prasaMga kema? ema AzaMkIne kahyuM vagAthAnamagi-bIjAdhAna paNa; dharma prazaMsAdika paNa,-samyaktyAdi te dUra raho, ema api" paNa zabdano artha che, di-kAraNa ke, sapunarjanmanakSya --- apuna-vakane. "gri na tannamAlA jyoti' pApa tIvra bhAvathI nathI karato ItyAdi lakSaNavALA apunabaMdhakane; na ra-na ja, athafv-Ane paNa, samyagudaSTi Adine te dUra raho, kuTAvartaH -samayasiddha pugalaparAvartA, saMsaT:- saMsAra, saMsAra kALa, iti nyA-evA hetu thakI,-e95 ja kALamAM sarva bhavya mukti thAya ema ema (saMbaMdha) che. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A yogakSema koInA salabhaviSayI nathI; bIjAdhAna paNa apunamantrakane 183 7 artha :--ane A ( vega-kSema ) koInA ( tIrthaMkaranA) sakalabhavyaviSayI nathI, ~~~ te (tItha'kara) thakI tenI (yoga-kSemanI) prAptithI sarvenA ja muktiprasaMgane lIdhe. kAraNa ke eo (tI karo prAye tulyaguNavALA che, ane tethI karIne citar kAlAtIta koi paNa bhagavaMta thakI khIjAvAna AdinI sidhdhine lIdhe alpa ja kALamAM sakala bhavyAnI mukti thAya,kAraNa ke khIjAdhAna paNa apunabandhakane hoya ane AnA paNa pudgalaparAvatta saMsAra na hoya, eTalA mATe. 88 // tethI ema leAkanAthA. // 11 // vivecana " jo tuma dhyAtAM zivasukha lahIe, te tumane keI dhyAve; paNa bhasthiti paripAka thayA viNu, kAI na mukti jAve. atre keI evA mata vyakta kare ke--bhagavaMtA tA acinya aktivata che, eTale tame teA sarva lakhyAnA upakAra karavAne kSama che, samartha che, te pachI AvA viziSTa bhavya lAkanA ja nAtha ema TALeA kema pADayo ? tenuM samAdhAna e che A yogakSema koinA ke A (cegakSema) koInA ( tIrthaMkaranA sakalabhavyaviSayI sakalabhavyaviSacI nathI nathI. --'na caite cittabhramaviSaye.'arthAt kAI paNa tIrthaMkarane A cega-phrema sarva bhavyane mAzrIne pravoM nathI. ethI viparIta mAnavAmAM zI khAdhA Ave ? te mATe kahyuM- * te (tIrthaMkara) thakI tenI (yAga-kSemanI) prAptithI sarve nA ja muktiprasaMgane lIdhe,' arthAt te kaI viziSTa tIrthaMkara thakI sarva bhavyane jo yAga-kSemanI prApti thatI hoya, tA sarveya lakhyAne muktinA prasaMga prApta thAya, cAgakSemathI sAdhya evA mekSanI prAptinA prasaMga Ave, jema khanatuM dekhAtuM nathI. enuM ja bhAvana karatAM kahyuM--' tulyanuLA ghete prAyeLa / '~ 'ee ( tIrthaMkarA ) prAye tulyaguNavALA-saMdeza jJAnAdizaktivALA, sarakhA AtmaguNasAmarthyavALA che; chatAM zarIrajIvita Adi mAhya prakArethI te asadazapaNuM paNa hAya eTalA mATe 'prAye'nuM grahaNa che. tethI tulyaguNupaNAne lIdhe ' ciratarakAlAtIta '--pudgalaparAvathI para kALamAM bharatAdi karma bhUmimAM thayelA 'koI paNa eka bhagavata (tIrthaMkara ) thakI khIjAdhAna AdinI sidhdhine lIdhe alpa ja kALamAM sakala bhaceAnI mukti thAya; ' arthAt te pudgalaparAvartta madhyagata ja alpa ja kALamAM uktarUpa khIjAdhAna-udde-peSaNanI siddhi thakI sarva bhavyenI mukti thAya, sarveya bhavyeA siddha thaI jAya. hA prabhujI! ela bhare mata khIje. " zrI mAhanavijayajI ** akSaya padma detAM vijanane, saMkItA vi jAya; ziva pada devA je samaratha che, te jaza letAM zuM jAya ?....hA prabhujI !" zrI meAhanavijayajI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 lalita vistaraH (11) " datega' pada vyAkhyAna tyAre vaLI AzaMkA thaze ke anAdi kALamAM paNa bIjAdhAna Adine saMbhava che, te pachI alpa ja kALamAM sarva bhavyanI muktine prasaMga kema? tenuM samAdhAna kahyuM 'bIjAdhAnamapi hyapunarbandhakasya, na cAsya pudgalaparAvataH sNsaarH|' bIjAdhAna paNa kAraNa ke bIjAdhAna paNa apunabaMdhakane heya, ane Ane paNa apunabaMdhakane pagalaparAvarta saMsAra na hoya, eTalA mATe. arthAt samyaktvAdi te dUra rahe, paNa dharmaprazaMsAdirUpa bIjAdhAna paNa paf 7 tIvra mAvata ratiH pApa tIvrabhAvathI nathI karato ItyAdi lakSaNavALA apunarbandhakane ja heya. ane samyagudaSTi AdinI vAta te dUra rahe, paNa A apunabaMdhakane paNa saMsAra kALa zAstra prasiddha pagalaparAvarta jeTale na hoya, paNa tethI paNa kaIka nyUna hoya. eTale te pudgalaparAvartathI para kALamAM thayelA keI tIrthakare pelA bIjAdhAna Adi thakI te alpakALarUpa pudgalaparAvarta daramyAna ja sarva bhavyanI muktine prasaMga prApta thAya, ke jema banatuM dekhAtuM nathI ne saMbhavatuM paNa nathI. pAkI jyAre bhavapariNati maMda mithyAtva thAve, chele jyAre pudagalataNe atra Avarta Ave, tyAre prAce manuja gatimAM gabIje graha A, bIjA AvuM mahata karavA vyakita kyAMthI laI A?" zIgadaSTikalaza(svaracita) || kuti dinanAtha: | 8 || 12. lokahita "otaiikhya pada vyAkhyAna lekahita " padamAM leka eTale sakala prANika athavA paMcAstikAyAtmaka leka ema vyAkhyA 'tA rohitenH " iha lokazabdena sakalasAMvyavahArikAdibhedabhiH prANiloko gRhyate, pnycaastivacAramo vA vA vA ghauM vAvasthApti strAva ivAnsamavA, garAtibhyaatmktvaat / lokAdivyavasthAnibandhanaM tRtameva / tadevaMvidhAya lokAya hitA: yathAvasthitadarzanapUrvaka samyakaprarUpaNAceSTayA tadAyatyabAdhaneneti c| 89 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 chavalokahita : paMcAstikAyAtmaka lekahita atha-tathA- "lokahitane" ahIM "la" zabdathI sakala ja sAMvyavahArika Adi bhedathI bhinna prANika prahAya che, vA paMcAstikAyAtmaka sakala ja leka prahAya che, ane ema alakane paNa lekamAM ja aMtarbhAva (thAya che), AkAzAstikAyanuM ubhayAtmakapaNuM che, mATe. kAdivyavasthAnuM nibaMdhana (kAraNa) te ukta ja che. - tethI evaMvidha (evA prakAranA) loka arthe hita, yathAvasthita darzanapUrvaka samyapha prarUpaNa-ceSTA vaDe karIne ane tenA AyatimAM (bhAvikALe) abAdhana vaDe karIne.29 vivecana bhavaupAdhi gada TALavA, prabhujI che vaidya amegha re; ratnatrayI oSadha karI, tame tAryA bhavijana egha re.... deva vizAla jijdanI tame dhyAve tava samAdhi re." -zrI devacaMdrajI tathA eTale tathA prakAre samudAyavAcaka zabdo tenA avayamAM paNa pravRtta thAya che. e ja pUrvokta nyAye "Dhodigya:-lekahi ne ? e vizaSTa pada mUkayuM che. "ahIM leka zabdathI sakala ja sAMvyavahArika Adi bhedathI bhinna lekahita bhagavAnane prANika prahAya che." arthAt manuSyatiryaMca Adi vyavahAranamaskAra rAzimAM vartatA te sAMvyavahArika, ane anAdithI nityanigoda avasthAmAM paDelA je haju vyavahArarAzimAM AvyA nathI te asAMvyavahArika-e be ja bhedathI bhinna samasta ja jIvaleka atre "ka" zabdathI prahAya che. athavA "paMcAstikAyAtmaka sakala ja leka prahAya che, ane ema alekane paNa lekamAM ja antarbhAva thAya che," ema aleka paNa lekanI aMdara AvI jAya che, kAraNa ke te AkAzAstikAya te leka-aleka ubhayamaya che. A leka-alakanI bhedarUpa vyavasthAnuM kAraNa agAu kahevAI cUkyuM che. (juo 4) tethI evaMvidha kAthe hita-- taviSaya rovA hitA" evA prakAranA sakala prANikane arthe athavA sakala kAlakane arthe je hitarUpa te kahita. -saLavadarivAminna-nara-nArakAdi lekaprasiddha vyavahAra te vaMcavaE:-- saMvyavahAra, tatra ma -temAM thayelA te sAMvyavahArikA -sAMvyavahArika, sAhi-Adi zabdathI tethI viparIta-nityanigada avasthAvALA asavyahArika jI prahAya che, ta iva mo--te e ja bheda-prakAre, taLyAM miksa -te vaDe bhinna. kathAvasthita ItyAdi. thAvathikSe--yathAvasthita, aviparIta, naM-darzana, vastubodha, pUrvakAraNa, atra tata-jyAM che te, thAvarathatina-yathAvasthita darzanapUrvaka-A kriyAvizeSaNa che. sacapaTA -samyapha prarUpaNa-ceSTAthI, samyapha prajJApanA-vyApArathI, tavAcavAna tenA AyatimAM abAdhanathI; tatha-tenA samyagadarzanapUrvaka prajJAtinA, nAcata--AyatimAM, AgAmi kALe, savArnena-abAdhanathI, apIDanathI, ti ra-ane A hetuthI, hitA-hita ema yoga (saMbaMdha che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 lalita vistara : (11) " pada vyAkhyAna A hita kevI rIte hoya che? te mATe kahyuM--"cAdithatinaq4 sabhya pAdarA tAtyAyana',-yathAvasthita darzana pUrvaka samyapha prarUpaNA-ceSTA vaDe karIne ane tene AyatimAM (bhAvikALe) abAdhana vaDe karIne arthAt yathAvaA hita kevI rIte sthita-jema che tema vastusvarUpanA sabhyadarzanapUrvaka-samyak hoya che? badhapUrvaka samyakramarUpaNa-ceSTA vaDe karIne ane AthatimAM- lAMbA gALe bhaviSyamAM te sabhyaprarUpaNa-ceSTAnA abAdhana-- apIDana vaDe karIne hita hoya che. Ama prathama te yathAvasthita-jema che tema yathArtha vastubedharUpa samyaggadarzana heya, ane pachI te samyagadarzanane anurUpa samyak prarUpaNa-ce heya, ane te samya prarUpaNA-ceSTA paNa evI hoya ke AgAmi kALe paNa tenuM laMgarUpa bAdhana na thAya; Ama hoya te ja lokane hita thAya. A parathI spaSTa samajAya che ke kahita thavAmAM prathama te samyagudarzana hevuM joIe, eTalA mATe atre prathama "samya darzanapUrvaka" e pada mUkayuM che, ane pachI te samyagadarzanane anurUpa evI bhAvikALe paNa abAdhaka samyaka prarUpaNa-ceSTA hovI joIe, te ja prastuta lekahita thAya. temAM-- jIvalekahita -jIvaleka paratvehita A prakAre -asAMvyavahAdika ane sAMvyavahArika e be vibhAgamAM vibhakta ekendriyAdi sakala saMsArI jIvalekanuM ja svarUpa jema che, tema prathama te samyapaNe dekhe, ane A sarva jI caitanyadaSTie eka svarUpa che, eTale A pitAnA citanyasvarUpa AtmAna samAnadhamI sAdhamika baMdhuo che ema lekhe, ane Ama sarva AtmAmAM Atma samAna samadaSTi prApta thavAthI, "Atmavat sarvabhUteSa" sarvabhUtAmAM Atmavat buddhi upajavAthI, pitAnA AtmAnI rakSA arthe jevI jALavaNI-catanA rAkhe, tevI jALavaNI-jayaNa sakala jIvanI rakSA athe rAkhe. eTale te te ekendriyathI mAMDI paMcendriya sudhInA jInA svarUpanuM je prakAre samyagadarzana karyuM che, te prakAra lakSamAM rAkhI puSpapAMkhaDI paNa na dubhAya evA kemaLa AtmapariNAmathI te te jIvane tatkALa ane AyatimAM-lAMbA gALe Alaavala na upaje evI samyapha prarUpaNa-ceSTA kare. Ama samyagadarzanapUrvaka trikALaviSayaka samyak prarUpaNa-ceSTA karI je samyagadarzana-jJAna-cAritra rUpa ratnatrayInI ekatA kare, te sarva jIvane ekAMte hitarUpa haya, sakala chavaka- hita heya. "sarva jIvanuM Icche sukha, mahAvIranI zikSA mukhya." - zrImad rAjacaMdrapraNIta mokSamALA dravya thakI cha kAyane, na haNe jeha lagAra...prabhujI! bhAvadayA pariNAmane, ehI ja che vyavahAra...prabhujI!bAhuniNaMda dayAmayI. ema ahiMsakatAmayI, dITho tuM jinarAja prabhujI ! rakSaka nija para jIvane, tAraNa taraNa jihAja....prabhujI! bAhu"-zrI devacaMdrajI. paMcAstikAyAtmaka lokahita-paMcAstikAyAtmaka leka paratve hita A prakAre- A leka dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ne jIvAstikAya Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A lokahita kevI rIte hoya che ? : paMcAstikAya ane Atmahita ema paMcAstikAyamaya che. vastuastisvarUpa "astithI ane pradeza mahatvarUpa "kAyathI A pAMca astikAya kahevAya che; A pratyeka astikAya jevadravya-kSetra-kAla bhAvathI ati che, paNa paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI nAsti che, eTale eka astikAya bIjA astikAyanA svarUpamAM antaHpraveza karatuM nathI, paNa svarUpapratiSThApaka aguruladhu guNathI pitapotAnA svasvarUpamAM supratiSThita rahe che. A pAMca astikAya maLe dharmAstikAya Adi prathama cAra ajIva-acetana che, eka jIva e ja cetana che; ajIvamAM dharma-adharma-AkAza ane jIva e cAra amUrta-arUpI che, eka pudgala ja mUrta-zabda-rasa-rU5-gaMdha-sparza maya rUpI che. Ama A paMcAstikAya madhye ajIvathI A jIva viziSTa evA sva cetanalakSaNathI pragaTa bhinna che. Ama nizcayatatvathI vastusvarUpanA bhedajJAnarUpa samyaggadarzana je kare che te bhAve che ke-atre dharma, adharma ne AkAza e acetana vijAti hovAthI cetana AtmAne agrAhya che-prahaNa karavA yogya nathI, ane pudgala brahavAthI karmakalaMkatA paMcAstikAya ane upaje che ane AtmasvarUpane bAdhaka e bahA bhAva vadhe che, Atmahita eTale AtmasvarUpane hAni karanAra te pudgala te atyaMta heya che. ane cetana jIvamAM paNa je rAgI jIve che tenA saMge rAgadazA vadhe che, ne tethI bhavabhramaNarUpa saMsAra thAya che, mATe tene saMga paNa vaja che paNa nirAgI vItarAga sAthe rAga joDavAthI bhavane pAra thAya che, mATe e lekahitarUpa vItarAga AtmA ja parama Adeya che, kAraNa ke tenA vinaya-bhakti AdirUpa saMgathI AtmAnA aprazasta bhAva TaLI prazasta bhAva vadhe che, ane ema karatAM navAM karmanA AgamanarUpa Azrava naSTa thaI zuddha AtmabhAvarUpa saMvara vadhe che ne nirjarA sadhe che, Ama AtmabhAva prakAzita thaI lekahita vItarAga puSunA ekatva dhyAne nija tatvamAM ekatAna banI zukala dhyAnanI zreNIe caDhatAM pUrNa AtmasvabhAvarUpa mokSa pragaTe che. dharma adharma AkAza acetanA, te vijAti agrAhyo; pudgala have re karmakalaMkatA, vadhe bAdhaka bAhyojInemi jisara. rAgI saMge re rAga dazA vadhe, thAye tiNe saMsArIjI; nirAgIthI re rAganuM joDavuM, lahIe bhavane pArajInemi. aprazastatA re TALI prazastatA, karatAM Azrava nAse; saMvara vadhe re sAdhe nijArA, AtamabhAva prakAze....mi. nemi prabhu dhyAne re ekatvatA, nija tattave ekatAne; zula dhyAne re sAdhI susiddhatA, lahiye mukti nidAnejI" zrI devacaMdrajI ItyAdi prakAre viveka bhAvanAthI anya astikAthI AtmAnA taravathI bhinnapaNAnuM samyagadarzana karI, tatvathI tevuM bhinapaNuM pragaTe ne bhAvikALe tene bAdhA na Ave evI prarUpaNuceSTA--prarUpaNuM AcaraNa je kare che, te tatvathI te paMcAstikAyAtmaka leka pratye hita evA lokahita che. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (12 ) ' DhohiteT: paH vyAkhyAna ane A bhagavatAe te tevuM banne prakAranuM leAkahitarUpapaNa svAcaraNathI siddha karI dekhADayu ja che, te atre sad 'rUpArecA '--prarUpaNA-ceSTAthIema ekavacanI prayAga parathI sUcita thAya che, kAraNa ke A lAkahita bhagavaMtAe jevI prarUpaNA karI tevI ja ceSTA-AcaraNA karI che. arthAt teoe vastusvarUpanuM jema che tema yathAvasthita samyagdarzana karI, tene anurUpa samyak prarUpaNA ne samyak AcaraNA karI che, eTaluM nahi paNa AyatimAM lAMbA gALe paNa te prarUpaNA-ceSTAnuM bhAMgarUpa khAdhana na thAya evI avikala ceAjanA karI che. eTale teo kharekharA 'lAkahita' che ema atra dhvani che. 188 tattvathI hita krANu ? te darzAve che-- iha yo yaM yAthAtmyena pazyati tadanurUpaM ca ceSTate bhAvyapAyaparihArasAraM, sa tasmai aat fear hitArthaH itthameva tadiSTaupapatteH / 1 .99 artha :--ahIM je jene yAyAmyathI (jema che tema) kaiMkhe che ane tene anurUpa evu bhAvi apAyarihArathI sAra ceSTa che ( Acare che), te te artha tatvathI hita che, ema hitanA a che,Ama ja tenA ISTanI upapatti ( ghaTamAnatA ) che, mATe. 90 vivecana 66 rakSaka jina cha kAyanA, vaLI mAhanivAraka svAma re; zramaNa saMgha rakSaka sadA, tiLuM geApa Iza abhirAma re....deva vizAla." zrI devacaMdrajI. ahIMlAkamAM je jene yAyAtmyathI dekhe che-' 'yo ya yAthAtmyana pati'~~ jema che tema yathArtha svasvarUpathI avaleAke che, ane ' tanurUpa ca caite tene anurUpa '--samyagdarzanane anurUpa-anukULa chAje evuM 'ceSTa che' (Acare che), ane te paNa ' bhAvi apAya pirahArathI sAra'--mAnthapAyarisAc evuM ceSTa ( Acare che) * te te arthe tattvathI hita che,''sa tama tattvato hita:', eTale ke te yAthAtmya darzanAdinA pannA...e ja bhAvatAM kahe cheTM TM--mahI, jagatamAM, caH--je kartA, ca--jete katArUpane cAthAtmyana--yAthAsyathI, svasvarUpa anatikramathI, pati--pekhe che, aTaleke che, taddanurUpaM ca-- ane tene anurUpa, darzanane anurUpa, naiRtaeNceSTA kare che, vyavahare che; mAnyAyaparihAsAe-- bhAvi apAyanA parihArathI sAra evu,anurUpa ceSTanAM paNa bhAvi apAyane pariharatAM ema atha che; nahiM ke punaH satyabhASI laukika kauzika muninI jema bhAvi apAyane hetu; saH--te, eva'rUpa, tasmai tene, yAthAtmya darzanAdinA viSayarUpa karAyelane, ditaH--hita, anugrahahetu, kRti--ema, utArtha:hita zabdanA atha che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM:kttvameva--Ama ja, AA ja yAthAtmya darzanAdi prakArathI, tasya--tenA, sadbhUta dazanAdi kriyAkoMnI, ropatte:--STa upapattine lIdhe. rUsya iSTanA, kriyAlanA; cetaneA vA acetaneArUpa viSayamAM kriyA sate svagata ane cetanavizeSAmAM ( pAThAMtara cetana viSayAmAM) svaparagata kriyAlanA laTanane lIdhe, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvathI hita koNa ? ne kevI rIte ? 189 viSayarUpa karAyela pratye te hita-anugrahahetu hoya che. arthAt bhaviSyamAM lAMbA gALe paNa hAni na thAya evI takedArIthI sArabhUta evI je samyak ceSTA kare che, te tene hitarUpa hAya che; nahi ke satyabhASI laukika kauzika muninI peThe bhaviSyamAM-lAMbA gALe paNa apAya hAni thAya evI ceSTA kare che te. kauzika munie rastAmAM mRgalAM dIThAM. tene pAradhie pUchyuM--tame A raste mRgalAM dIThAM ? satyabhASI kauzike kahyuM----hA, A mAge mRgalAM gayAM che. Ama te sAcu te khelyA, paNa tethI te khicArAM mRgalAMnA prANaharaNanA bhAvi apAya AvI paDayo, ane te muni pote paNa sAcuM khelatAM chatAM mahApApanA bhAgIdAra banI bhAvi narakADhi mahA apAyanu bhAjana anyA, tAtparya ke---- samyak vivekapUrvaka bhAvi apAyane hAnine pariharatA satA je samyagUdanane anurUpa samyak AcaraNA kare che, te te samyagdarzananA viSayarUpa karAyelane hita-anugrahahetu hAya che, ema 'hita' zabdanA artha che. tattvathI hita kANu ? te kevI rIte ? kAraNa ke 'Ama ja tenA ISTanI upapatti ( ghaTamAnatA ) che mATe '--' thameva viSTopapaze:', arthAt Ama ja~~yAthAtmya darzanAdi prakArathI tenA----sadbhUta darzanAdi kriyAko~nA ISTanI-iSTa kriyAlanI upapatti che, mATe; eTale acetana viSayamAM kriyA sate svagata iSTa kriyAlanuM ane cetana viSayAmAM kriyA sate svaparagata iSTa kriyAlanu ghaTamAnapaNuM che, mATe. sapariNAma dvita te iSTa ema spaSTa kare che-- 10iSTaM ca sapariNAmaM hitaM, svAdupathyAnnaghadatirogiNaH / 91 1 artha :----ane ISTa te sapariNAma hita che,- atiregIne svAdu-pathya annanI jema. 91 nninA----ISTanI ja vyAkhyA kare che--rUruM puna: sAma--STa punaH sapariNAma, uttarAttara zubhAlAnubha'Si dir--hita, sukhakAra; prakRta dvitayeAgathI sAdhya anugraha ema bhAva che. dRSTAnta kahyuMH-- svAdupaAAnavat--svAdu--pathya antanI jema. svAdu--jindriyaprANUka ( prasanna karanAra ), vasthA vasthAH--paMtha jevA paMtha,--satata ulladhanIyapaNAthI. bhaviSyakALa, tatra sAdhu--temAM sAdhu, bhalu' te, pathaM ca ane pathya, te svAduchyuM-svAdu--pathya, taddana--te anna, tadata--tenI jema. attio iLa:--atirogIne, atItaprAya rAgavALAne. abhinava rAgamAM tA 'sahita padhyamavyAture '--AturamAM pathya paNa ahita che e vacanathI pathyane anadhikAra ja che. kRtiiniH e pAThamAM ti--vaprahAra:-evA prakAranA, svAdu-pRthya anaa' je rAga, tata:-tadvaMtane. svAdunuM grahaNa tatkALe paNa sukhahetupaNe vikSitapaNAne lIdhe, ane asvAdutvamAM pathyanA paNa atathAbhUtapaNAne lIdhe ekAntathI iSTapaNuM nathI. ane upacArathI svAdu--pathya annanuM iSTapaNuM che,--tajanya anugrahanA ja iSTapaNAne lIdhe. kahyuM che ke-- 66 kajjaM icchaMteNaM aNaMtaraM kAraNaMpi iti / jaha AhArajatitti icchaMteNeha AhAro // " (arthAta) kA'ne icchanArane anantara kAraNa paNa dRSTa che,----jema AhArajanya tRpti icchanArane AhAra ahIM iSTa che. ema iSTapaNAne lIdhe A hitayeAgalakSaNA kriyA pazu aMta eva iSTa siddha thaI. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 lalita vistara: (12) "jovAdiSNa:' para vyAkhyAna vivecana "bhavaraganA vidya jinezvarU, bhAvauSadha tuja bhaktijimuMdajI! devacaMdrane zrI arihaMtane, che AdhAra e vyaktijimuMdajI!"-zrI devacaMdrajI - A "InTa"nI vyAkhyA zI? te atra kahI che-- 4 sArA dilai-ISTa te sapariNAma hita che." arthAta uttarottara zubha phalane anubaMdha karanArUM, zubha phalanI akhaMDa paraMparA cAlu rAkhanAruM evuM je sapariNAma hitarUpa haya, pariNAme paNa sukhada hoya te ISTa. atre daSTAMta--atiregIne svAdu-pathya annanI jema. "duniyatijinA" atiregI eTale je rogane lagabhaga atIta karI, vaTAvI jaI lagabhaga sAjo thaI gayele (Convalascent ) che, tene svAdu ane pathya ane jema sapariNAma hitarUpa hoya che tema. atre svAdu ane pathya e bane vizeSaNa sArthaka iSTa te sapariNAma hita che. svAdu eTale jIbhane gamatuM-prasanna karanAruM, svAdiSTa ane atirogIne paMthanI jema satata ulaMgha paDate hevAthI bhaviSyakALa e ja svAdu-pathya anna jema paMtha, te pratye je rUDuM-bhaluM te pathya, arthAt bhaviSyamAM pariNAme paNa je guNakArI te pacca. AvuM svAdu ane pathya anna atiregane-sAjA regIne hitarUpa hoya che, paNa abhinava-tAjA rogIne te aditaM paccakhAtu AturamAM-gAturamAM pacce paNa ahita che e vacanathI pacca paNa hiMtarUpa nathI. "ItigI" e pAThamAM evA prakAre svAdu-pacca annane regavALAne ema artha kare. atre pathya chatAM asvAdu hoya te sukhahetu thatuM nathI, paNa jindriyane prasanna karatuM evuM svAdu hoya te tatkAla (Immediately) paNa sukhahetu hoya che, eTalA mATe svAdu" vizeSaNa ISTa che. ane svAdu chatAM apathya hoya te pariNAme (Ultimately, in the long run) sukhahetu hetuM nathI, paNa pacca heya te ja pariNAme sukhahetu hoya che, eTalA mATe "pa" vizeSaNa paNa ISTa che. Ama tatkAla ane bhAvi pariNAme ISTa sukhalAbhanuM kAraNa thatuM hovAthI svAdu-paSya annanuM paNa upacArathI ISTapaNuM che. kahyuM che ke -"kArya IcchanArane anaMtara kAraNa paNa ISTa che-jema AhArajanya tRpti IcchanArane ahIM AhAra ISTa che tema." A daSTAMtane phalitArtha e che ke-tatkAla ne pariNAme sukhada svAdu-pagya anna jema atirogIne ISTa che, tema ta la ne pariNAme je hita haya, te hitakriyA ja hitakartAne ISTa che. ethI ulaTuM te aniSTa ema vyatirekathI kathe che- 11ato'nyathA tadaniSTatvasiddhiH tatkarturaniSTAptihetutvena, anAgamaM pApahetorapi pApabhAvAt / 92 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAima hita te iSTa : ethI ulaTu te aniSTa 11a :--AnAthI anyathA tenA aniSTapaNAnI sidhdhi che, tenA kartAne aniSTaprAptihetupaNAe karIne; kAraNa ke anAgamapaNe pApahetuthakI paNa pApabhAva che, mATe vivecana prANImAtranA rakSaka, baMdhava ane hitakArI evA kAI upAya hAya tA te vItarAganA dharma ja che."zrImad rAjaca'drajI TruDa Ama sapariNAma hita te iSTa ema jo na mAnavAmAM Ave te ze virAma Ave ? te ahIM vyatirekathI darzAce che-- AnAthI anyathA tenA aniSTapaNAnI siddhi che.' --' vrato'nyathA taniSkRtyasiddhi'. arthAt je jene yAthAtmyathI dekhe che, ane bhAvi apAya parihArathI sAra evI rIte tene anurUpa ceSTA kare che, ema je uparamAM kahyuM enAthI anyathA--prakArAntare je ceSTA kare che te ceSTAnA aniSTapaNAnI-asukhakAripaNAnI siddhi hAya che. eTale ke jema che tema vastune dekhyA vinA ane bhAvi hAni na thAya evI takedArI rAkhyA vinA je ananurUpa ceSTA karavA jAya che, te iSTa nathI, paNa sapariNAma hitarUpa nahiM hovAthI aniSTa che. 191 pannA---ema vyatireka kahe cheH--ata:--AnAthI, 'co thai thAncena patti' je jete yAthAmyathI dekhe che. pratyAdi uktarUpa prakArathI anyathA--anyathA, prakArAntare ceSTAmAM, taniSThatva siddhi:--tenI aniSTasiddhi che; tA:--te ceSTAnuM, nihattva--aniSTatva, aniSTapaNuM, asukhakArapaNu, tattva siddhiH--tenI siddhi--niSpatti. kevI rIte ? te mATe kahyuM:--sattuM--tenA kartAnA, prakArAntare ceSTAkartAnA, aniSTAptidvaituvena--aniSTa prAptinA hetupaNAe karIne. aniSTana --ane ahIM' aniSTa, azubha karma, talya:--tenI prApti, baMdha, tAH--tenA, prakArAntaraceSTAnA, daiturtyana--hetupaNAe karIne, A abhiprAya che--viSayasta medhavALA viparIta prajJApanAdithI cetanAmAM vA acetanAmAM ananurUpa ceSTA karatA, ( ane ) anurUpa ceSTanamAM paNa bhAvi apAya apariharatA satA niyamathI azubha kamathI aMdhAya che. paro pratye te te aniSTaprAptihetu DhAya vAna DhAya ema anekAMta che--acetanA pratye na hAya, cetaneA pratye tA haiAya paNa kharA ema bhAva che. vAru, parA pratye ahitayAganuM anaikAntikapaNuM sate, prakArAntara ceSTanavALA tenA kartAnuM aniSTaprAptihetupaNuM akAntika kema ? ema AcakIne kahyuM H--jJanAgamam--manAgamapaNe, AgamanA Adeza zivAya, pApaatoSi--pApahetuthakI paNa, ayathAvasthita darzanAdi akuzala ka kAraNu thakI, pApamAyAta --pApabhAvane lIdhe, akuzala kama'bhAvane lIdhe. pApahetuthI karAyelA pa| pratyenA apAya thakI punaH pApabhAva ja ( hAya ), ema ' api'--paNu zabdanA artha che. A abhiprAya AgamanA AdezathI cit apavAde jIvavadhAdi pApahetuomAM pravRttane pApabhAva na heAya, pazu anyathA pravRttimAM teA parA pratye pratyapAya abhAve paNa svapramAda doSanA bhAvathakI niyamathI pApabhAva hAya. eTale tenA karnonuM aniSTaprAptihetupaNuM ekAMtika che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 lalita vistaro : (12) "ohigya: pada vyAkhyAna A aniSTapaNe kevI rIte hoya che? " ta nitinuvaeNra' "tenA kartAne aniSTa prAptinA hetupaNAe karIne." arthAta samyagadarzanAdi vinAnI prakArAntare ceSTA karanArane te ceSTA azubha karmabaMdharUpa aniSTanI prAptine heta thaI bIjAnuM ahita thAya paDe che, eTale te ceSTA paNa aniSTa che. tAtparya keje jema ke nahiM, paNa ahitakartAnuM che tema vastusvarUpane dekhavArUpa samyagadarzananA abhAve asatate thAya ja mithyA prarUpaNA AdithI cetane vA acetana pratye ananurUpa-aNa chAjatI ceSTA kare che, ane anurUpa ceSTA kare te paNa pariNAme bhAvi hAni na thAya evI takedArIvALI kALajI rAkhatuM nathI, te pite ja azubha karmathI baMdhAI potAne te ekAMte aniSTaprAptine hetu avazya thaI ja paDe che, parene-- bIjAone te te aniSTaprAptine hetu hoya ke na hoya ema bhajanArUpa anekAMta che, acetanene na hoya, cetanene te hoya paNa khare. arthAta "khADo khode te paDe" e nyAye bIjAnuM ahita thAya che na thAya, paNa ahitakartAnuM pitAnuM ahita te thAya ja thAya. atre koI zaMkA karaze-vAru, Ama bIjAone ahitaga aniSTaprApti heturUpa thAya vA na thAya ema vikalparUpa anekAMta che, te pachI prakArAntara ceSTana vaDe ahita kartAne aniSTaprApti hetupaNuM ekAtika kema heya? e AzaMkAnA anAgamapaNe pApahetu samAdhAnAthe atre kahyuM--"manA pAtaf givmAvat' thakI paNa pApabhAva "anAgamapaNe pApahetu thakI paNa pApabhAva che mATe." arthAta anAgamapaNe-AgamanA Adeza vinA, AgamathI nirapekSapaNe ayathAvasthita darzana-mithyA darzana, mithyA-asat prarUpaNa ane asat AcaraNa Adi pApahetu thakI paNa pApabhAva-akuzala karmabhAva hoya che, te pachI pApahetuthI pare pratye karAyela apAya-hAni thakI pApabhAva ja hoya emAM pUchavuM ja zuM? ema "api" paNa zabdathI sUcavyuM che. tAtparya ke-AgamanA AdezathI kavacita jIvavadhAdi pApahetu emAM paNa pravRttine pApabhAva na hoya, paNa Agama AdezathI nirapekSa pravRttimAM te bIjAo pratye apAya-hAni na thatI hoya, te paNa pitAnA pramAdedeSanA bhAvane lIdhe niyamathI pApabhAva hoya ja. eTalA mATe tenA kartAne aniSTaprAptihetupaNuM ekAntika che. itaretarApelI kartA-karma prakAra che, i yuktithI lokahitapaNuM nirupacarita che ema siddha kare che- 12itaretarApekSaH kartRkarmaprakAraH, nAcetanAhitayoga upacaritaH, punarAgamakarmakatvena, sacetanasyApi evaMvidhasyaiva nAyamiti drshnaarthH| kartRvyApArApekSameva tatra karmatvaM, na punaH svavikArApekSaM, kaGkaTukapaktAvitthamapi nAta 13 | | ti jotA : In 22 artha-itaretara apekSAvALe kartA-karma prakAra che. acetana pratye ahita yoga upacarita nathI, punarAgamakarmakapaNu vaDe karIne, sacetanane paNa-evavidhane ja A (ahitaga) nathI, ema darzanArtha che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 193 ahitakartAnuM ahita anAgamapaNe pApahetuthakI paNa pApabhAva temAM katva kartavyApAraapekSI ja che, -nahiM ke puna: svavikAraapakSI-kAMgaDa maganI pakAvaTamAM Ama paNa darzana che, mATe.3 I ati lokahitA . 12 / pasi:- vAsa, A paNa kema nizcita che ke anAgamapaNe papahetu thakI paNa avazya pApabhAva che? ema AzaMkIne kahyuMH tatapakSa-Itaretara apekSAvALo, paraspara Atrita, # g :kArakabheda lakSaNa kartA-kama prakAra. kartA kamarane apekSIne vyApAravAna ane karma kartAne apekSIne, ema bhAva che. jema prakAzya dhaTAdikane apekSIne prakAzaka pradIpAdi. ane te prakAzaka sata prakAzya (heya); tema viparyAsta bAdha Adi pApanumAna pApakartA puruSa avazya tathAvidha kAryarUpa pApabhAva sate ja heya, pApabhAva paNa te pApakartA sate hoya. eTale A uparathI A sthita che-prakArAnara ceSTananI aniSTasiddhi che, hitogathI viparItapaNAne lIdhe; ane viSaya prati ahitagapaNuM che. vAsa, ema acetanAmAM ahitaga kema? tenAthI sAthe evA kriyAkalarUpa apAyanA teomAM kadI paNa abhAvane lIdhe. je upacarita hoya, to tenuM upacaritapaNuM sate temAM hitoga paNa tAdaza ja (tevo ja) prasaMgata thAya, ane stavamAM tAdazane prayAga nathI,-stavanA sabhRtArthaviSayapaNAne lIdhe. te pachI bhagavate sarva kahita kema ? ema AzaMkIne kahyuM - jana ja, saMtarAditA :- taney-acetanamAM, dharmAstikAyAdimAM, ati:ahitaga, apAyahetu mithyAdarzanAdi vyApAra, DAnnati: upacarita, adhyAropita "animAvava:" -mANuvaka agni che ItyAdimAM agnitvanI jema. atre heta kahyo punA jamavAna-punarAgamakarmakapaNu vaDe karIne. punarAgamanaM-punarAgamana,-pratyAvRtta thaIne kartAmAM ja kriyAlibhUta apAyanA bhAjanIkaraNa vaDe, varSathI ta:karma che je te punarAjamavAnA -punarAgamakarmaka, evo acetana ahitoga, taI mAva:-tene bhAva te ta tatva, punarAgamamaMkatva, tena-te vaDe karIne. upacarita ahita bhAva mukhyabhAva kAryakArI nathI -mANuvakanA agnitvavata ; paNa acetana ahitoga te pratyAvRta thaI rUkattamAM ja kriyAphalarUpa apAya upara satA paravadhArthe duHzikSitanA zastravyApAranI jema, tene ja hato sate upacarita kema hoya ? ema te tyAre sacetanAmAM paNa ahitaga punarAgamakarmaka ja prApta thayo, ema paravacanane avakArA AzaMkIne kahyuMsavetanathaifu-sacetanane paNa, jIvAstikAya ema artha che, ahitoga ema samajAya che; acetanano te che ja ema " api"--paNu zabdano artha che, vividharAva-evaMvidhane ja, acetana samane ja kriyAlibhUta apAyathI rahitane ja ema artha che, na-na ja, -A, prakta acetana ahitayoga, ti-A pUrvekta arthanA, nAtha-darzanArtha che, vyApaka che, ema bhAva che, ahitaga thakI keAI sacetanamAM yiAphala apAyanA paNa bhAvane lIdhe. vAru, je acetanAmAM kriyAphalarUpa apAya che nahiM, te tenA AlaMbane (pAThAMtaraH tathA prakAre ) pravRtta ahitagathI AkSipta evuM teonuM katva kema? te mATe kahyuM- cAparAkSara kartavyApArapekSa ja, mithArzanAdi kriyAkRta ja, tatra-temAM, acetanamAM, varmavaM-karmapaNuM che. avadhAraNaphala kahyuM-nna punaH sthavilApasaM-nahi ke punaH svavikArapekSa, na svagata apAya apekSa, vA, Ama karmabhAva kevI rIte ? ema AzaMkIne kahyuM :vApatifvasthama inAta-kaMkaTuka (kagir3a) paktimAM (pakAvaTamAM) Ama paNa darzanane lIdhe. KAnAM-kaMkaTuka, pAkaanahe maga AdinI, --paktimAM, pacanamAM, thama-Ama paNa, svavikAra abhAve paNa, nAta-karmavanA darzanane lIdhe; "[TukApata'-kaMkone (kAMgaDUne) pacAve che, evA prayoganA prAmANyane lIdhe. ane ema acetanAmAM hitaga paNa mukhya ja kartavyApAra apekSAe che, eTalA mATe tenA kAraNikapaNAe karIne stavavidha nathI. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 lalita vistarA : (12) "jajisaijJA' para vyAkhyAna vivecana "mahAvIranI tulya RSabhadeva jevA je je sarvajJa tIrthakara thayA che temaNe niRhitAthI upadeza ApIne jagahitaiiSiNI padavI prApta karI che" zrImad rAjacaMdrajIpraNIta bhAvanAbedha tyAre zaMkA thaze--anAgamapaNe pApahetu thakI paNa avazya pApabhAva che ema nizcita kema kahI zakAya? tenA nivAraNArthe kahyuM- jetapekSA ka rmakAH " "Itaratara apekSAvALe kartA-karma prakAra che." arthAta kartA-karmane itaretarapakSI je prakAra che, te paraspara Azrita hoI ekabIjAnI apekSAvALe kartakarma prakAra che; eTale kartA karmane apekSIne ne karma kartAne apekSIne pravatta che. jema prakAzya (prakAzAvA gya) evA ghaTAdikane apekSIne pradIpAdi prakAzaka che ane te prakAzaka evA pradIpAdine apekSIne ghaTAdi prakAzya che, tema pApakarmane apakSIne pApakartA che ke pApakartAne apekSAne pApakarma che. eTale prakRtimAM viparyasta darzana-asataprarUpaNuM Adi pApahetuvALa pApakartA puruSa avazya tathA prakAranA pApabhAvarUpa karmavALo ja hoya, ane tathA prakAranuM pApabhAvarUpa kama paNa tevA pApakartA puruSane AzrIne ja varte. Ama anyaAzrayI kartA-karma saMbaMdha parathI nizcita thAya che ke-mithyAdarzana-asatuprarUpaNA Adi pAmahetu vaDe karIne viparIta ceSTananA aniSTapaNAnI siddhi che-hitagathI viparIta paNuM ane ahitagApaNuM che, mATe. atre kaI AzaMkA karaze-vAru, ema acetanAmAM ahitaga kema ghaTaze? kAraNa ke te ahitagathI sAdhya evA kiyAphalarUpa apAyane (hAnine) teomAM kadI paNa saMbhava nathI, mATe. have je ahitaga upacarita che ema kahe, acetana ahito te tenuM upacaritapaNuM sate teo pratyenA hitagane paNa tAdaza jaupacarita nathI upacarita ja kahevAne prasaMga prApta thaze ane stavanuM te saddabhUtArthaviSayapaNuM che, eTale temAM tevA upacaritane prayoga che nahi. te pachI bhagavaMte sarvakahita zI rIte ? e AzaMkAnA samAdhAnAthe kahyuM acetane pratyene ahitaga upacarita nathI." arthAtu acetana evA dharmAstikAya AdimAM ahitaga-apAyaheturUpa mithyAdarzanAdivyApAra upacarita nathI, agnimANavakanI" jema adhyApita nathI; mANavaka agni che, ItyAdimAM agnipaNuM jema upacarita che, tema atre nathI. A ahitaga upacarita kema nathI? tenuM kAraNa darzAvyuM "punarAmazarmA punarAgama karmakapaNu vaDe karIne.' arthAt punarAgamana karma eTale pratyAvRtta thaIne-pAchuM vaLIne ( Rebounding) kartAne ja kriyAphalabhUta punarAgamakarmakapaNu vaDe apAyanuM (hAninuM) bhAjana karavA vaDe pAchuM AvavuM te pratyAgamana karIne ahitoga karma jenuM che, te punarAgamakarmaka (acetana ahitaga che), upacarita nathI tene bhAva te punarAgamakarmakapaNuM, te vaDe karIne. eTale ke ace tana pratyene ahitaga che te punarAgamakarmaka che, eTale te acetanamAMthI pAchA vaLIne te ahitakartAmAM ja AvI tene ja ahitanuM-apAyanuM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punarAgamakarma kaMpaNAthA acetanaahitayAga uparata nathI 195 bhAjana khanAve che. have te A ahitayega mANava-agninI jema uparita hAya, tA te mukhyabhAva kArya kArI hAya nahi; paNa A acetanaahitayAga te pratyAvRtta thaI pAchA vaLI svakartAmAM ja kriyAlarUpa aniSTa--apAya nIpajAve che; eTale paravadhA duHzikSitanA zasravyApAra tene peAtAne ja haNe che, te jema uparita nathI, tema A punarAgamanaka vALA acetana-advitayeAga ` paNa pAchA vaLI te ahitakartAne potAne ja hAni upajAvatA hovAthI upacirata nathI. tyAre ema te sacetanAmAM paNa punarAgamakaka ja prApta thaze, evI AzaMkA dUra karavA mATe kahyuM-- sacetanane pazu--eva'vidhane ja A ( ahitayAga ) nathI ema danA che. ' arthAt evavidha ja eTale acetananI sama ja, kriyAlabhUta apAyathI rahita ja evA sacetanane--jIvAstikAyane paNu A prakRta acetana-ahitayAga nathI, ema A pUrvokta anA darzanA che, khyApaka che, kAraNa ke ahitayAga thakI kAI sacetanamAM kriyAlarUpa apAyanA bhAva hAya che, mATe. zakA-samAdhAna tyAre vaLI zaMkA thaze ke--vAru, je acetanAmAM kriyAkularUpa apAya (hAni ) che nahiM, tA tathAprakAre tenA AlaMbane pravRtta ahitAgathI AkSipta evuM teenuM katva kema ? tenA samAdhAnAthe kahyuM -- tuMvyApArApekSameya satra varmartya na puna: vivAApekSa ' --temAM katva katRvyApArApekSI ja che. arthAt temAM--acetanAmAM kama paNuM te kartAnA vyApAranI apekSAe ja che, mithyAdarzanAdi kriyAkRta ja che. Ama 'ja' kArarUpa avadhAraNanuM phUla kahyu---- nahiM ke punaH vikAraapekSI; ' peAtAnA svavikArane--svagata apAyane apekSIne nahiM. ' vAru, Ama krama bhAva zI rIte ? te kekAMgaDU maganI pakAvaTamAM Ama paNa darzana che mATe'----' -pavitvamavi rzanAta '; arthAt pAkane ayeAgya evA kAMgaDU maga AdinA pacanamAM Ama paNa svavikAranA abhAve paNa karma paNAnuM darzana thAya che, mATe. kAraNa ke ' kAMgaDUne pakAve che' evA prayAganuM pratyakSa pramANa che; kAMgaDU pAte pAkatA nathI, chatAM kartA pacananI kriyA kare che, tene apekSIne teve pacana-kama paNAnA prayoga thAya che. ane ema acetanAmAM ahitayoga jema mukhya ja che, tema hitayoga paNa kavyApAra apekSAe mukhya ja che, eTale te hitayoganA kAraNakapaNA vaDe karIne stavamAM virAdha nathI. / / vRtti hojahitA: || 2 || 5 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. lokapradIpa "ovAnImyaH pada vyAkhyAna pata nA . siniyara ne atre loka eTale viziSTa ja saMviloka e spaSTa kahI, evo na hoya temAM tattvathI pradIpapaNuM ghaTatuM nathI, ema aMdha-pradIpa daSTAMtathI pradarzita kare che- 22tathA ___ lokapradIpebhyaH atra lokazabdena viziSTa eva taddezanAdyaMzubhimithyAtvatamo'panayanena yathArha prakAzitazeyabhAvaH saMjJilokaH parigRhyate / yastu naivaMbhUtaH tatra tattvata: pradIpatvAyogAd, andhprdiipdRssttaanten| yathA hyandhasya pradIpastattvataH apradIpa eva, taM prati svakAryAkaraNAt , tutkAryakRta eva ca pradIpatvopapatteH, anyathA'tiprasaGgAt / 94 17artha tathA lokapradIpane" atre leka' zabdathI,-tenA dezanA Adi kiraNe vaDe mithyAtva tamanA dUra thavAthI. yathAha (yathAyogyapaNe) jenA bhAva prakAzita che--e viziSTa ja saMlika parigrahAya che, paNa je evaMbhUta nathI temAM tatvathI pradIpapaNAne aga che, mATe-aMdha-pradIpa dRSTAntathI. jema aMdhane pradIpa tatvathI apradIpa ja che, tenA prati svikAryanA akaraNane lIdhe, ane tatakArya karanAranA ja pradIpapaNAnI upapattine lIdhe anyathA atiprasaMga che, mATe& vivecana sAhelAM he kuMtha jinezvara deva, ratnadIpaka ati dIpate ho lAla; sA. muja mana maMdira mAMhI, Ave je aribala japate ho lAla... sA. miTe te meha aMdhAra, anubhava teje jhaLahaLe ho lAla; sA. dhUma kaSAya na rakha, caraNa citrAmaNa navi cale ho lAla. zrI yazovijayajI tathA eTale tathAprakAre "ka" zabdane lekanA eka dezamAM vaLI bIjo viziSTa Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atra loka eTale viziSTa ja saMjJI leka: aMdha-pradIpa daSTAMta prayoga karyo che-troma :'--lokapradIpane. atre leka' zabdathI te kevalajJAna bhAskara bhagavaMtanA dezanArUpa kiraNa vaDe mithyAtva tamasU-mithyAtva atre leka eTale aMdhakAra TaLavAthI yathAI-yathAyogyapaNe jene yabhAva prakAza viziSTa ja saMjJiloka pAmyo che, e viziSTa ja saMHiloka gahavAmAM AvyuM che "virATa paNa saMkSio . arthAt bhagavaMtanA dezanA kiraNothI mithyAtva aMdhakAra dUra thavAthI, jene pitAnA kSapazama anusAra yathAyogyapaNe jIva-ajavAdi Neya tatvanA bhAva-paramArtha jANavArUpa jJAnaprakAza sAMpaDyo che, e samyakajJAnavAnuM samyajJAnasaMpanna viziSTa ja "saMjJika atra "leka"zabdathI abhipreta che. kAraNa ke-"paraMtu vaimUta: tatra tattvataH phItyA, kanyAdIpaka jorA'--ja evaMbhUta nathI, temAM tatvathI pradIpapaNane ayoga che mATe,--aMdha-pradIpa daSTAMtathI." arthAt je evA prakAranI evaMbhUta samyajJAnadazAne pAmele jJAnI samyagdaSTi nathI, jenA aMtamAM samyajJAnarUpa ratnadIpaka pragaTo nathI, tenA saMbaMdhamAM tatvathIparamArthathI bhagavaMtanuM pradIpapaNuM ghaTatuM nathI. arthAt A lekapradIpa bhagavaMtanA yoge mane maMdiramAM je samyagdarzana-bedharUpa ratnadIpaka pragaTayo, to ja maha aMdhakAra vilaya pAme che, "miTe te meha aMdhAra'; ane Atmaanubhava tejane jhaLahaLATa vyApI rahe che, anubhava teje jhaLahaLe ho lAla Ama badha-ratnadIpaka jenA aMtamAM pragaTe, te viziSTa samyagadRSTi lekane ja A bhagavaMta pradIparUpa thAya che. paNa jenA aMtamAM te bedhadIpaka pragaTa nathI ne mehaaMdhakAra vighaTatuM nathI, tene A bhagavaMte pradIparUpa thatA ja nathI. "devajazA darizana kare, vighaTe meha vibhAva.....lAla re; pragaTe zuddha svabhAvatA AnaMda laharI dAva lAla re."--zrI devacaMdrajI atre aMdha-pradIpanuM daSTAMta ghaTe che. yathA hyujarca ittattvataH ahI vA I. jema aMdhane pradIpa tatvathI apradIpa ja che--tenA prati svikAryanA akaraNane lIdhe, ane kArya karanAranA ja pradIpapaNAnI upapattine lIdhe, anyathA atiprasaMga che mATe. arthAt AMdhaLAne dI nahi dIvA jevo ja che, kAraNa ke eka te tenA pratye te dIve prakAza vaDe vastudazanarUpa svakArya karato nathI, ane bIjuM te prakAzarUpa kArya karanArane ja kharekharUM pradIpapaNuM ghaTe che, nahiM te atiprasaMga-ativyApti deSa Ave che. aMdha samA ajJAna leka pratye lokapradIpa bhagavaMte paNa apradIpe ja che, ema saMkalanAbaddha yuktithI mArmika kathana kare che- "andhakalpazca yathoditalokavyatiriktastadanyalokaH, taddezanAdyezubhyo'pi tattvopalambhAbhAvAt, samavasaraNe'pi sarveSAM prabodhAzravaNAt, idAnImapi tadvacanataH prabodhAdarzanAt , Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 lalita vistarA : (13) "vIkhyaH" pada vyAkhyAna tadabhyupagamavatAmapi tathAvidhalokadRSTyanusAraprAdhAnyAd, anapekSitagurulAghavaM tattvopalambhazUnyapravRttisiddheriti / tadevaMbhUtaM lokaMprati bhaganto'piapradIpA eva, tatkAryAkaraNAdityuktametat / 5 14artha--ane yAdita lokathI vyatirikta (jUTa) e tenAthI anya loka aMdha tulya che,-tenA (lokapradIpa bhagavaMtanA) dezanAdi kiraNa thakI paNa tApataMbhano abhAva che mATe, samavasaraNamAM paNa sarvenA pradhanuM azravaNa che mATe, hamaNAM paNa tenA vacana thakI prabaMdhanuM adarzana che mATe, tenA abhyapagamavatane (mAnya karanArAone) paNa tathAvidha lokadaSTi anusAranuM prAdhAnya che mATe, gulAghavanA anapekSitapaNe topalaMbhazUnya pravRttinI siddhi che mATe tethI evaMbhUta loka prati bhagavata paNa apradIpe ja che,-tenA kAryanA kiraNane lIdhe, ema A ukta che. 25 gni -tapuvma-ityAdi. tapuvmavatIkafi-tenA anupagamavaMtene paNa, bhagavata sarvapradIpa che, -nahiM ke vivakSita saMttimAtranA ja ema aMgIkAravaMtanI paNa- nahiM ke kevala pUrvokta aMdhaka5 lokanA ema api" paNa zabdano artha che. topamanyapravRttiri- topalaMbhazUnya pravRttinI siddhine lIdhe ema uttara sAthe thoga (saMbaMdha che). kayA kAraNathI? te mATe kahyuM - tathavidhaSyanaHTdhAnyAhU-tathAvidha kadaSTi anusAranA prAdhAnyane lIdhe. tathavidha: -tathAvidha, paramArthathI asta evI tathA rU5 vastumAM paNa bahurUpa vyavahAra pravRtta, cAlI Dholaja - ane te leka te tathApisTola-tathAvidha leka, taw gfe -tenI dRSTi, abhiprAya,-vyavahAra naya ema artha che, tathAnikAra tene anusAra, anuvRtti, tatha-tenA, bApAtR-prAdhAnyane lIdhe. A kahevAnuM thayuM-bhagavatenA sarvapradIpatra abhyapagamamAM lekavyavahAra ja prAdhAnyathI abhyapagata thAya che, nahiM ke vastutatva. kAraNake lekavyavahArathI pradIpa pradIpa ja che, nahiM ke apradIpa paNa, kuTa-kuTI AdinA ja apradIpa5Ne rUDhapaNAne lIdhe. tema bhagavaMte paNa sarva pradIpe ja che, nahi ke koIne anupayoga thakI apradIpa paNa. paNa RjumUtrAdi nizcayanaya matathI te je jyAM upayojAtuM nathI, te tenI apekSAe na kiMcit ja che. jema maMgalane uddezIne bhAgyakAre kahyuM che " ujjusuyassa sayaM saMpayaM ca jaM maMgalaM tayaM pakkaM / nAIyamaNuppanna, maMgalamiThTha parakaM vA // nAIyamaNuppanna, parakIya vA payoyaNAbhAvA / diluto kharasiMgaM, paradhaNamahavA jahA vihalaM // " (arthAta) anusUtrane mate svayaM ane saprita je te ja eka maMgala che-atIta anutpanna vA pArakuM (parakIya) maMgala ISTa nathI. (1) atIta, anutpanna vA parakIya prayojanaabhAvane lIdhe ISTa nathI. dRSTAMta-kharajhaMga athavA paradhana jema viphala che. (2) tethI bhagavate 5Na saMstivizeSa sivAya anyatra anupayukta thatA satA apradIpe ja che. kevI rIte ? te mATe kahyuM :-nivefsatAparva-gurulAdhava anapekSitapaNe. gu-guru, nizcayanaya, tenAthI itara te Tapu -laghu, tamAra:-te bannene bhAva te kurIyaghaM-gulAghava. saMbhUtArthaviSayI samyagubhAvagrAhaka tethI gurupakSa temAM Azraya kara yukta che, nahiM ke Itara, ema tattvapakSanA upakSathakI, anakSita juhAparva catra tathA matati ziyAvi pAmetata--gulAdhava jyAM anapekSita che, Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMdha samA ajJAnalaka pratye lokapradIpa bhagavaMte paNa apradIpa ja vivecana "puruSa paraMparA anubhava jevatAM re, aMdhe aMdha palAya; vastu vicAruM je Agama karI re, caraNa dharaNa nahiM DAya"--zrI AnaMdaghanajI ane "javaF% varitoSyitirika staro' yAdita lekathI vyatirikta--tenAthI anya leka aMdha tulya che. arthAta je kaho te samyakajJAnasaMjJAsaMpanna saMsI jJAnI samyagadaSTi lekathI vyatirikta-jUda paDate, e te zivAyane je anya asaMjJI ajJAnI mithyAdaSTi leka che te te AMdhaLA samAna che. ema zAne lIdhe kahe che? te mATe bhAvitAtmA maharSi haribhadrajI uttarottara aMdha samo yuktisaMkalanavALI kAraNaparaMparA (Chain of reasoning) darzAve ajJAnI leka cheH (1) "tarAnIghaMsuDA topajanmamavA'tenA dezanAdi azuo (kiraNe) thakI paNa tatvaupalaMbhane abhAva che mATe te lekapradIpa bhagavaMtenA jJAnaprakAza relAvanArA dezanAAdi kiraNothI paNa te daSTiaMdha asaMsI ajJAnI lekene tatvaupalaMbhanetandraprAptine-taanubhavane abhAva che mATe. Ama zA AdhAre kaho che? te mATe kahyuM-(2) "tamAro sarve karyovAtA' samavasaraNamAM paNa sarvanA prabodhanuM azravaNa che mATe. samavasaraNamAM-dezanapariSadumAM ke jyAM A bhagavaMta zrImukhe bhavaduHkhavAraNa ne zivasukhakAraNa evI zuddha vANI prakAze che, tyAM paNa sarva zretA cha pradha-pratibaMdha vA bhagavad vacanakiraNa AtmajAgRti pAme che ema zAstramAM saMbhaLAtuM nathI, paNa keI thakI paNa keI tathArUpa yegyatAvALA bhavya che ja prabodha pAme che ema prabaMdhane abhAva saMbhaLAya che. samavasaraNamAM "paNa" ema kahyuM, eTale anyatra zuM te prakAra dazya thAya che? te mATe kahyuM-hA, juo !-(3) nAma tajanata: pradhAnatA - " hamaNuM paNa tenA vacana thakI prabodhanuM adazana che mATe vartamAnamAM paNa te bhagavaMtanA vacana thakI prabaMdhanuM darzana thatuM nathI, arthAt Adhunika kALamAM-hAlamAM paNa bhagavaMtanA parAkSa vacanarUpa AgamavANI ghaNA che zravaNa kare che, vAMcana-vyAkhyAnAdi paNa kare che, tathApi teone tethI prabaMdha upajate dekhAto nathI. te jema hoya te, A kriyAvizeSaNa che. athavA guNadoSaviSayI gulAghava apekSIne prekSAvaMtanI paNa kavacita vyavahArathI to palaMbhazanya pravRtti heya. ane te atre nyAya nathI eTalA mATe tenA niSedhArthe kahyuM - fkSatayhastrAthamikatA tethI zuM? te mATe kahyuM- tapasTamazUnya pravRttif -topalaMbhazanya pravRttinI siddhine lIdhe. tatvoparA - topalaMbhazUnya,-vyavahAramAtranA AzrayapaNuthI -nahiM ke stavanIyanA svabhAvanI saMvittimatI. pravRttiH-prastuta stavalakSaNApravRtti, tA: si-tenI siddhithI, niSpattithI, tarAnAthaMzunyofr tapanmamarA-tenA dezanAdi aMzao thakI paNa topalaMbhanA abhAvane lIdhe, ema pUrva sAthe saMbaMdha che. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 lalita vistarA (13) "vAgya: pada vyAkhyAna bhagavaMtanA vacananA zravaNadi karatAM chatAM Ama kema? tenuM kAraNa darzAvyuM-() taSNupamaghatAmafja tathAviSaya racanusAradhAtA" "tenA abhyapagamavaMtane paNa tathAvidha lekadaSTi anusAranuM prAdhAnya che, mATe te bhagavatene lokadaSTi anusAranuM ne tenA vacanAmRtone abhyapagama-mAnyapaNuM karanArAone paNa prAdhAnya! lekadaSTi anusAranuM-laukika vRtti anuvRttinuM pradhAnapaNuM che, mATe. arthAt A bhagavaMtane ane tenA zAsana-vacanane mAnavAne je dAvo kare che, zAsananA nAmanI vAta pikAre che, tevAo paNa tathA prakAranI paramArthathI asat evI rUDha vyavahArarUpa lekarUDhithI pravartatI gADarIA pravAha jevI kadaSTine pradhAnapaNe anusare che. te paNa sUcave che ke bhagavaduvacanane mAnanArA chatAM, A gatAnu gatika lekadRSTi anusArane prAdhAnya ApanArA janene bhagavaMtane badhelo divya jJAna prakAza haju sAMpaDyo nathI; nahiM te je bhagavaMtane alaukika jJAnaprakAza sAMpaDayo hota, to alaukika dRSTi choDIne Ama lekadRSTine anusaravArUpa AvI dazA temanI heta nahiM. eTale teo paNa alaukika paramArthadaSTizunya hevAthI ajJAnaaMdha ja che. eonuM A lekadaSTi anusAranuM prAdhAnya zI rIte che? te mATe kahyuM - arakSitayDhAvavaM to magna pravRttiAi ' gurulAghavanA anapekSitapaNe tapa laMbhazUnya pravRttinI siddhi che mATe." nizcayanaya saddabhUtArthaviSayI gusalAghavanirapekSa hovAthI guru (pradhAna) che ne vyavahAranaya abhUtArthaviSayI hevAthI tatvazunya pravRtti! laghu (gauNa) che, eTale taravapradarzaka nizcayanuM gurupaNuM ne vyavahAranuM laghupaNuM che evA prakAranA gulAghavanI apekSA rAkhyA vinA, athavA jemAM guNa guru (bhArI) che ne deSa laghu (haLave) che evA prakAranA guNadeSaviSathI gurulAghavanI apekSA rAkhyA vinA, tapalaMbhazUnya-tatvaprApti vinAnI pravRttinI siddhi che mATe. arthAt rUDha vyavahArarUpa lekadRSTine prAdhAnya ApI tene anusaratA rUDhicusta jaDa leka nizcayanayathI sAdhya evuM tatva je guru-pradhAna che, tene laghu-gauNa kare che, ne bAhya sAdhana je laghu-gauNa che tene guru-pradAna kare che! ane Ama gurulAghava ciMtAnI apekSA-darakAra vinAnI teonI pravRtti pragaTa siddha dekhAtI hovAthI, teone tatvaprAptine nAme meTuM mIMDuM ja dekhAya che! tatva anubhavanuM nAma nizAna paNa dekhAtuM nathI ! kAraNa ke je vyavahArapradhAna lekadaSTivALe che ane vyavahAramAM ja jenI daSTi rahyA kare che, tene nizcayarUpa paramArthane lakSa thate thathI, te te vyavahAranA anaMta bhedarUpa kuMDALAmAM ja ramyA kare che, goLa goLa cakrAvAmAM ja bhamyA kare che, paNa tene eka nizcayarUpa akhaMDa vastutatvanI prApti thatI nathI. paramAratha paMtha je vahe, te raMje eka taMta re, vyavahAre lakha je rahe, tehanA bheda anaMta re.....dharama parama aranAthane. vyavahAre lakha dehile, kAMI na Ave hAtha re, zuddha naya thA5nA sevatAM, rahe na duvidhA sAtha re....dharama."-zrI AnaMdaghanajI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTiaMdha prati bhagavato paNa apradIpa : samyagU gAdaSTinI jarUra 201 tethI A uparathI pratIta thAya che ke "yaMmUrta stra ti majAntof pur va, tAjA" evaMbhUta leka prati bhagavaMto paNa apradIpa ja che--tenA kAryanA akaraNane lIdhe." Ama uparamAM vivarI dekhADayuM tema jeone evA ajJAnAdha leka bhUtakALane viSe bhagavaMtanA sAkSAt vacanathI paNa tatvajJAnarUpa baMdha prati bhagavate paNa upa nathI, ane vartamAna kALane viSe paNa te ja bhagavaMtenA apradIpe ja parokSa vacanathI jene bedha upajate dekhAtuM nathI, ane eTale ja tatvane nAme meTA mIMDAvALI jenI pravRtti pragaTa dekhAya che, evA ajJAnaaMdha loka prati A lekapradIpa bhagavaMta pradIpa ja nathI, kAraNa ke teonA saMbaMdhamAM jJAnaprakAzathI tabedharUpa je kArya te teo karatA nathI kAraNa ke jIsUtrAdi nizcayanaya matathI je jyAM upayukta thatuM nathI, te tenI apekSAe na kiMcit ja che. A aMge je maMgalane uddezIne bhAgyakAre-zrI jinabhadrajI gaNuM kSamAzramaNujIe kahyuM che te lAgu paDe che- "jusUtrane mate svayaM ane sAMprata (vartamAnamAM) je maMgala che te ja eka maMgala che, atIta anutpanna ke pArakuM maMgala ISTa nathI. kAraNa ke atIta anutpanna vA pArakuM che te prajanaabhAvathI ISTa nathI. dRSTAMta-kharajhaMga athavA paradhana jema viphala che tema." tethI bhagavaMte paNa tatvajJAnaprakAzane pAmelA ukta saMksivizeSa zivAya anyatra upayukta nahiM thatA hoI te ajJAnaaMdha asaMzI loko mATe to apradIpa ja che. paNa AmAM kAMI te bhuvanapradIpa bhagavaMtone deSa nathI, paNa te te ajJAna aMdhajananA daSTiaMdhapaNane ja doSa che, ke jethI tribhuvanane prakAzita karato bhagavaMtane jJAnaprakAza jhIlavAne teo samartha thatA nathI. kAraNa ke aMdha-pradIpa ajJa lokanA dRSTAMta pramANe padArthadarzanamAM jeTalI prakAzanI teTalI daSTinI daSTiaMdhaNAne ja doSa AvazyakatA che, tema divya jinamArgadarzanamAM jeTalI jinavacana prakAzanI teTalI te prakAzane jhIlanArI divya cagadaSTi-samyagadaSTinI AvazyakatA che. eTale prabaLa prakAzazaktivALe pradIpa hoya, paNa te prakAzane jhIlanArI dRSTi ja AMdhaLAne na hoya, temAM pradIpane ze doSa? deSa to kevaLa AMdha LAnI dRSTizUnyatAne ja, tema A anaMta jJAnaprakAzazaktisaMpanna bhagavaMta lekaprakAzaka lokapradIpa che, paNa temanA divya prakAzane jhIlavAnI samyagadaSTi-yogadaSTi ja na hoya, to temAM lekapradIpa bhagavaMtane ze deSa? deSa to kevaLa daSTiaMdha janenI dRSTinyatAne ja. kAraNa ke daSTi vinA darzana heya nahiM ne dRSTizUnya AMdhaLe mArga dekhe nahiM, tema AMtaradaSTi vinA AtyaMtara darzana heya nahi ne AMtardaSTizUnya ajJAnaaMdha adhyAtmamArga dekhe nahiM, eTale adhyAtmapradhAna divya jinamArganuM darzana samyagadaSTithI-divya gadaSTithI ja thAya. "jiNe nayaNe karI mAraga joIe re, nayana samyagadarzana mATe te divya vicAra A paramArthadaSTi vinA te badhuM ya aMdhArUM che. samyaga gadaSTinI "AMkha vinAnuM aMdhAruM re' e leketi ahIM paramArthamAmAM jarUra sAva sAcI jaNAya che. A kevaLa zuddha AtmapariNatirUpa AdhyA tmika aMtaraMga jinamArganuM darzana gADarI A pravAha jevI bahiraMga Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (13) ' hovAthI peT: ' padma vyAkhyAna eghadRSTi-lekadRSTithI na ja thaI zake. eTalA mATe jIvAnI e gatAnugatika gADarI pravAha jevI laukika AghadRSTi dUra karAvI, dvivya jinamArganA yathArtha dazanAthe AdhyAtmika cAgaSTi arpavA mATe ja A dRSTA maharSi haribhadrAcAya jIe - cAgadaSTi samuccaya " jevA yugapravarttaka (Epoch-making) graMthanuM nirmANu kareluM dazya thAya che. kAraNa ke tevI ceAgaDhaSTinA abhAve alaukika AdhyAtmika jinamAte paNa gatAnugatika TAkA laukika dRSTie-eSTie dveSe che! mahAtmA AnaMdaghanajI peAkAra karI gayA che ke 'carama nayaNu karI mAraga jovatA re, bhUlyo sayala sa'sAra;' tema ja-' puruSa-paraMpara anubhava jovatAM re, adheAbaMdha palAya.' tema atre zAstrakoM maharSi haribhadrAcAya jIe paNa vamAna jinamArgAnuyAyI hAvAnA dAvA karanArAonu 'lAkadRSTi prAdhAnya anusAripazu' dekhI mArmika rIte aMtaraMga kheda vyakta karyAM che ke--are! A leAkeAttara jina mArgone paNa A adha samA gatAnugatika lokeA laukika dRSTie dekhatA rahI tantrazUnya pravRtti karI rahyA che! eTale ja A leAkapradIpa bhagavaMtA paNa vacanikaraNathI emane prakheAdha nahi upajAvatA heAvAthI emanA mATe te apradvIpa thaI paDayA che ! 202 " carama nayana karI mAraga jevatA re, bhUlyA sayala saMsAra; jijJe nayaNe karI mAraga joIe re, nayana te kriSya vicAra. ....pathaDA nihALuM re bIjA jina taNeA re." zrI AnaMdaghanajI " AdaryuM AcaraNu leAkaupacArathI, zAabhyAsa paNa kAMI kIdheA; zuddha zraddhAna vaLI tattvamavala. vinu, teDhuvA kAryaM taNe kAna sIdho." zrI devacaMdrajI. 1. cavamapi bhagavatAM bhagavattvAyogaH, vastusvabhAvaviSayatvAdasya tadanyathAkaraNe tattattvAyogAt / svo bhAvaH svabhAvaH AtmIyA sattA, sa cAnyathA ceti vyAhatametat / 96 11a :--ane ema paNa bhagavaMtAnA bhagavatpaNAnA ayoga nahi thAya,--AnA vastusvabhAvaviSayapaNAne lIdhe tenA anyathAkaraNamAM tattattvanA ( tenA vastusvabhAvapaNAnA ) ayAga che mATe. o mAva: svamAva: grAmIyA sattA sva bhAva te svabhAva-AtmIya sattA, ane 96 te (svabhAva) ane anyathA, ema A vyAhata che. brijJA-tavanyathA ne tattavAyogAvitti tasya--tenA, jIvAdi vastusvabhAvanA, anyathA nai--anyathAkaraNamAM, bhagavA dvArA asvabhAvakaraNumAM, tattavAnainAta--tenA ayeAgane lIdhe. tasya--tenA, vastusvabhAvanA svabhAvavaayeAgane lIdhe, tattvanA X " srota: skArTe elopanaH"zrI haribhadrasUriSkRta yAgabindu ema paNa bhagavAnuM bhagavatapaNuM ghaTatuM nathI ema nathI, dhare ja che, ema vastusvabhAva anyathA na thAya e yuktithI pratipAdana kare che-- Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnuM bhagavatapaNuM ghaTe ja che : vastusvabhAva anyathA na thAya vivecana ** vastu svabhAva svAti tehanA, mUla abhAva na thAya; paravibhAva anugata cetanathI, karme te avarAya OM....zrI sIma'dhara. "-zrI devaca'drajI atre keAI kaheze ke ema A viziSTa sajJi leAkane ja jo bhagavaMtA pradIpa che, tA pachI tenuM azcintyazaktisaMpanna bhagavatpaNuM kema ghaTaze ? te mATe atre kahyuM-- 8 ane ema paNa bhagavatAnA bhagavatpaNAnA acetra nahiM thAya. * evA prakAre paNa sajJivizeSa paratve ja pradIpapaNuM hAvAthI kAMI bhagavAnuM bhagavatapaNuM nahi ghaTe ema nathI. kAraNu ke-- mAnA vastusvabhAva viSayapaNAne lIdhe tenA anyathAkaraNamAM tattattvane aAga che mATe.' arthAt A bhagavatanA pradIpa5NArUpa stavanA viSaya vastusvabhAva che, eTale jIvAnu je tathAbhavyatva--tevA tevA prakAranA cAgyAyeAgyapaNArUpa vastusvabhAva che, tenA anyathAkaraNamAM--jAdo ja prakAra karavAmAM te| tattattvanA agrega thAya, te vastu svabhAvapaNuM ja ghaTe nahiM, ane vastusvabhAvamAM te kayAre ya paNa keAIthI paNa kaI paNu pheraphAra karI zakAya nahiM, kAraNa ke o mAvaH svamAva: sAmIyA sattA / ' sva bhAva te svabhAva, AtmIya sattA; ane te ne anyathA ema A byAhuta che.' arthAt sva-peAtAne bhAva te svabhAva, AtmIya vastunI pAtAnI svarUpasattA, ane Ave| je svabhAva tene 'te' kahevA ane vaLI anyathA '--anya prakArane kahevA te svayaM khaDita thAya che. kAraNu ke jo te che te te ' anyathA ' kema hAya ? ne anyathA ' hAya / te' kema ( hAya ? ema vadatAvyAghAta thAya che. vastusvabhAva anyathA na thAya uktanA samarthanamAM vizeSa yukti darzAvI nigamana kare che---- 16 kiM ca - evamacetanAnAmapi cetanA'karaNe samAnametadityevameva bhagavattvAyogaH itaretarakaraNe'pi svAtmanyapi tadanyavidhAnAt / yat kizcidetaditi yathoditalokApekSayaiva 97 lokapradIpAH / 203 // kRti hoddIpa: // 22 // pannA--f = tyAdi. di ca--e abhyuccaya athamAM che. OM--ema, aviSayamAM asAmayyathI, abhagavattvanuM prasajana sate, advaitanAnAvi--macetanAnA paNu, dharmAstikAyAdinA,~~ teA pachI pUrvokta viparIta lAkanI apradIpa khAbatamAM te pUchyuM ja zuM? ema * api'-paNu zabdatA atha che; caitanA ratne-cetanaakaraNamAM, caitanyavaMtanA avidhAnamAM, samAnlR--samAna, tulya, pUrva prasajana sAthe, tavuM--A, abhagavattva prasarjana, vRti -A hetu thI, vameva--ema ja apradIpatva prakAre ja, maLavavAcodaH--uktarUpa bhagavattva ayeAga che. abhyupagama karIne paNa ( azrupagamane paNa ?) dUSaNa detAM kahyuM -- - tattvatAro'pi itaretarakaraNamAM pazu; tarasya--taranA, jIvAdinAM, saravALepa-- ajIvAdikaraNamAM pazu. ' api'--azrupagama artha'mAM che. svAtmavi--svAmAmAM paNa, svamAM paNa tattvaya--tadanyanA, vyatiriktanA, mahAmithyAdaSTi AditA, viSAnAt--vidhAnathakI, karaNathakI, na A (ema) nathI, ethI karIne hrizciyetata--mA--abhagavattva prasajana yaki Mcit che. // kRti // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 lalita vistaro: (13) "ovAigni : 58 vyAkhyAna artha:-tema ja--ema acetanAnA paNa cetana-akaraNamAM A samAna che, eTale ema ja bhagavatapaNane aga (thaze),-itaretakaraNamAM paNa svAtmamAM paNa tada vidhAna (tenAthI anyanuM vidhAna) thaze mATe. A yatkiMcita che. eTale yAdita lekanI apekSAe ja lokapradIpa.97 Iti lekapradIpe 13 che vivecana "guNavaMta anaMta mahaMta sta, bhavatAraNe bhagavaMta re.'-zrI devacaMdrajI atre vaLI bIjI yukti darzAve che- ema acetanA paNa cetanakaraNamAM A samAna che, eTale ema ja bhagavapaNAne aga che." arthAta ema aviSayamAM asAmarthyathI abhagavaMtapaNAne prasaMga je kaheze, te dharmAstikAyAdi acetanA paNa cetana nahi karavAmAM paNa A abhagavaMtapaNAne prasaMga samAna ja-sarakhe ja prApta thaze. zAne lIdhe? te ke "ItaretarakaraNamAM paNa svAtmamAM paNa tadanya vidhAnane lIdhe." arthAta ItatarakaraNamAM eTale ekanuM bIjuM karavAmAM, jIvane ajIva ne ajIvane jIva karavAmAM, lekane aleka ne alekane leka karavAmAM paNa, eTale ke bhagavAna lekane alekane acetanane cetana karI zake ema je mAnavAmAM Ave, te sva AtmAmAM-tenA pitAnA AtmAmAM paNa tadanyanA-pitAnAthI vyAtirikta (jUdA) evA mahAmithyASTi AdinuM vidhAna karavAne prasaMga AvI paDaze! eTale svabhAva pheravavAnuM mAnavAthI bhagavatapaNAne paNa aga thaze, je sarvathA aniSTa che. ethI karIne "A yatkiMcit che"--A abhagavaMtapaNane prasaMga prApta thavAnI vAtamAM kAMI mAla nathI, kAraNa ke vastusvabhAva kadI pharate nathI ne kaI pheravatuM nathI, eTale yAdita lekanI apekSAe ja lekapradIpa,"je kahyo tevA viziSTa saMsilekanI apekSAe ja A bhagavaMte lekapratIpa che, ema siddha thayuM. | $ti covIpa / rU I Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. lokapradyotakara hovabotirakhya pada vyAkhyAna atre leka eTale utkRSTa mati bhavyasattvaka-gaNadharavarga ema AcAryajI vyAkhyA kare che- tathA - rojamatanagna: iha yadyapi lokazabdena prakramAdbhavyaloka ucyate, 'bhavyAnAmAloko vacanAMzubhyo'pi darzanaM yasmAt / eteSAM bhavati tathA tadabhAve vyartha aalokH||2||' iti vacanAt, tathApyatra lokadhvaninotkRSTamatiH bhavyasattvaloka eva gRhyate, tatraiva tattvataH pradyotakaraNazIlatvopapatteH // 18 ujJA-aramA-prakramathI, Aloka zabdathI vAca pradyotanA. upanyAsanI anyathAanupapattine lIdhe. maLyAnAM - ItyAdi. maLAnAM-bhavyone, nahiM ke abhane paNa, Arola-Aloka, prakAza, sadAnahetu zratAvaraNakSapazama. A ja anvaya-vyatirekathI bhAvatAM kahyuM - thavanAMkhyafgvacanAMzathakI paNa, prakAzanA pradhAnahetuo thakI, te pachI tenAthI anya hetuo thakI te pUchavuM ja zuM ? ema "api" paNa zabdano artha che. ra -darzana, prakAzyanuM avalokana, ramata-je kAraNathI, e hetu arthamAM. pateSAM--ene, bhavyone, mavatihAya che, varte che, tathA jema dazya vastu sthita che tathA prakAre. vAru, Ama niyama kema? bhavyone paNa vacanAMzuo thakI AlokamAtranA abhAvane lIdhe. te mATe kahyuM-tama-tenA abhAve, tathAdananA abhAve, icartha-vyartha, akiMcikara che teone AlAka; te Aleka ja nathI hotA,-svakAryokArinuM ja vastutva che mATe; ta vacanata-evA vacanathI, evaMbhUta mRtaprAmANya thakI. tathA-ema paNa, satra-sUtramAM, ghaninA-leka zabdathI, karamati-utkRSTa mativALo, rikI Adi viziSTa buddhimAna e gaNadharapadaprAgya ema artha che. azvattaravarIest -bhavya sIleka ja, nahiM ke punaH anya. kAraNa ke je prathama samavasaraNamAM ja bhagavathI upanyasta mAtRkApadatrayanA zravaNuthakI pradyota pravRtti saMta, samasta abhilASyarUpa pradyotya evA jIvAdi sapta tatva dekhanAre ane sakala bhUtagraMtha racanAre evo zIdhra thaI jAya che, te ahIM prahAya che. A ema kayA kAraNathI che? te mATe kahyuM taM-tyAM ja, utkRSTamativALA ja bhavya lekamAM taratA-tatvathI, nizcaya vRtithI, pratikSA -zatrutvopa -pradyotakaraNazIlatvanI upapattine lIdhe.3qne vA2, vikame vA2 purU pArU, -utpanna, nigama, vA dhruva-ema padatrayanA upanyAsa vaDe, pradyotI -prakRSTa prakAzarUpa pradyotanA, tarachaTatathA-tatazIlatAthI, vidhAnaghaTanathI, bhagavatenI pradyotaka zaktine te ja bhavyaleTamAM kAnyathI (saMpUrNa paNe) upaga che eTalA mATe. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 lalita vistarA : (14) "DhokatabhyaH " pada vyAkhyAna 1artha-tathA "lokapradyotakane" ahIM yadyapi " leka' zabdathI prakamathI bhavya laka kahevAya che, bhavya Aleka vacanAMzu (vacana kiraNe) thakI paNa hoya che, je thakI eone tathA prakAre darzana hoya che, tenA ( tathA darzananA) abhAve Aleka vyartha che, e vacanathI-tathApi atra "leka" dhavanithI utkRSTa mativALe bhavya sarvaka ja prahAya che,-tyAM ja tatvathI pradyotakaraNa zIlapaNAnI upapatti (ghaTamAnatA) che, mATe. vivacana pravacana samudra bindumAM ulaTI Ave jema cauda pUrvanI labdhinuM, udAharaNa paNa tema."--zrImad rAjacaMdrajI tathA eTale tathA prakAre pUrve kahyuM hatuM tema samudAyamAM pravRtta zabda tenA avayavemAM paNa pravarte che, e ja nyAye 'strodyotarasya:'--lokapradyotakane e viziSTa sUtrapada atra mUkyuM che. ahIM prakamathI-cAlu saMbaMdhathI Aleka Aloka (prota) zabdathI vAcya "prota" zabda mUkyo te bIjI kaI rIte ane tathA darzana ghaTatuM nathI, eTale leka" zabdathI bhavya leka kahe che. A aMge anne vacana TAMkayuM che, tene bhAvArtha e che ke -"bhane. Aleka"--prakAza, sadarzana heturUpazutAvaraNakSapazama hoya che, te "vacanAMzuthakI paNa hoya che, prakAzanA pradhAnaheturUpa ApyuM AgamanA vacanakiraNe thakI paNa upaje che, to pachI tenAthI anya hetuo thakI te pUchavuM ja zuM? ema "api"--paNa zabdane artha che. "je AlekathakI eone tathAdarzana hoya che arthAt vacanakiraNothI paNa upajatA A AlethakI A bhavyane tathA darzana heya che, jevA prakAre dazya vastu sthita che, tevA prakAre darzana heya che. "tenA abhAve Aleka vyartha che) tathAdarzananA abhAve kRtAvaraNakSa pazamarUpa prakAza Aloka vyartha che, akiMcitakara che, te Aleka Aleka ja nathI, kAraNa ke svakArya kare tenuM ja vastutva che, mATe. A vacana pramANe protavAcaka Aleka zabdano arthaghaTanA parathI yadyapi leka zabdathI prakamathI bhavya leka kahevAya che. tathApi atra "leka" dhvanithI utkRSTamativALe bhavyasattvaka ja prahAya che-"sematiH madhyarA vare, arthAt A sUtramAM leka zabdathI otpattikI Adi viziSTa buddhinidhAna e gaNadharapadaprAyogya bhavya satvaka ja havAmAM Avyo che. prathama samavasaraNamAM ja bhagavaMtanA atre "ka" eTale zrImukhe 3pa thAva vA purU vA'--utpanna vA vidana vA utkRSTamati gaNadhara pada dhruva e tripadInA zravaNamAtrathakI pradyota-prakRSTa prakAza sate, samasta yogya bhavya abhilASyarUpa (kahI zakAya evA) pradyotya evA jIvAdi sapta tatvanuM darzana karI, jeo dvAdazAMgInI racanA karavA mATe zIvra samartha thaI gayA hatA, evA prakRSTa mahimAnuM gaNadharadeve ja atra "leka' zabdathI Jain Education Interational Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atre "loka' eTale utkRSTamati gaNadhara padavya bhavya 207 vivakSita che, nahiM ke anya. kAraNa ke tyAM ja tattvathI pradyotakaraNazIlatvanI upapati che mATe. _tavi tatvataH katavAparearthAta te utkRSTa mativALA ja bhavyalekamAM tatvathI-nizcayavRttithI pradyotakaraNazIlapaNAnI ghaTamAnatA che. utpAda-vyaya ne dhrauvya e tripadI vaDe prakRSTa prakAzarUpa praghAta karavAnuM zIlapaNuM-svabhAvapaNuM ghaTe che,bhagavaMtenI pradyotaka zaktine saMpUrNa paNe jhIlavAne samartha tevA mahApAtro ja hoya che, mATe. A aMge paramatatvaSTA zrImada rAjacaMdrajIe "mokSamALA' nAmaka mahA dazanaprabhAvaka graMthamAM bhAkhyuM che ke - dravyArthika bhAvArthika naye AkhI sRSTinuM jJAna e traNa zabdamAM rahyuM che, tene vicAra kaIka ja kare che te sadgurumukhanI pavitra labdhirUpe jyAre Ave tyAre dvAdazAMgI jJAna zA mATe na thAya? jagata ema kahetAM ja manuSya eka ghara, eka vAsa, eka gAma, eka zahera, eka deza, eka khaMDa, eka pRthvI e saghaLuM mUkI daI asaMkhyAta dvIpa samudrAdithI bharapUra vastu kema samajI jAya che? enuM kAraNa mAtra eTaluM ja ke te e zabdanI bahaLatAne samajuM che, kiMvA enuM lakSa enI amuka bahenatAe pahoMcyuM che; jethI jagatu ema kahetAM evaDo moTo marma samajI zake che, temaja Aju ane saraLa satpAtra ziSya nirgatha guthI e traNa zabdanI gamyatA laI dvAdazAMgI jJAna pAmatA hatA." -zrImad rAjacaMdra praNIta mokSamALA (bAlAvabedha), pATha 91 anekAMta evI pratyeka vastunuM utpAda-vyaya-dhrauvya yukta evuM "sa " svarUpa che. AvA ekAkSarI "sa" svarUpamAM ja AkhA vizvanuM tattvajJAna samAya che. A utpAda-vyaya-dhrauvya e ja gaNadharane dvAdazAMgInuM rahasya pamADanArI suprasiddha "tripadI" che, ane e ja apekSAvizeSe rUpakarUpe ghaTAvIe to brahmA viSNu ne maheza e 'trimUrti che." -prajJAvabodha mekSamALA (De. bhagavAnadAsa kRta), pATha 23 caudapUrvavidone paNa svasthAne mahAna darzanabheda sarvathA prakAzabhede heya nahiM, ema pratipAdana 18asti ca ca caturdazapUrvavidAmapi svasthAne mahAn darzanabhedaH, teSAmapi paraspara ssttsthaanptittvshrvnnaat| na cAyaM sarvathA prakAzAbhede, abhinno hyekAntenaikasvabhAvaH, tannAsya darzanabheda hetuteti|99 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 lalita vistarA : (1) "DhokaLotaregya: pada vyAkhyAna artha:-ane catudazapUrvavidone paNa svasthAne mahAna darzanabheda che,-teonA paNa paraspara SaTrasthAnapatitapaNunuM zravaNa thAya che mATe. ane A (mahAna darzanabheda) sarvathA prakAzabhede heya nahi, kAraNake abhina te ekAntathI ekasvabhAvI hoya, tethI karIne AnI (prakAza abhedanI) darzanabherahetA heya nahiM. vivecana alpavIya kSapazama ache, avibhAga vaNArUpa re, SaSNuNa ema asaMkhyathI, thAye rasthAna svarUpa che."--zrI devacaMdrajI uparamAM je kahyuM ke utkRSTa caturdazapUrvavidamAM ja A pradyotakarapaNuM ghaTe che, tenA ja samarthanamAM have yukti darzAve che-'tti ja jaturApUrvavidyAmaji yathAne madana nAme ane caturdazapUrvavidene paNa svasthAne mahAna darzanabheda che. arthAta bIjA alpa kSapazamInI vAta te dUra rahe, paNa cauda pUrvanuM jene jJAna che evA mahAkSa pazamI cidapUvIne paNa caudapUrvanI labdhirUpa svasthAne mahAnuM darzanabheda che; caudapUrvanA jANapaNArUpa eka sAmAnya sthAne-kakSAe sthiti karatA cauda pUvIonA darzanamAM paNa tAratamya hoya che, eka ja dazya viSayamAM paNa pratItivizeSarUpa mATe bheda paDe che. A mahAna darzanabheda zAne lIdhe che? nniA -zakti-che, varte che, ja kAra pUrvokta arthanI bhAvanAthe che, caturAIvavAmaf -caturdazapUrvavida paNa, tenAthI itaranI vAta te dUra rahe, ema "api-paNa zabdano artha che, vasthAne-caturdazapUrvaladhilakSaNa svasthAne, mAna-vRhat, me-darzanabheda, dazyapratItivizeSa che. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM -tevAmafu-teone paNa, caturdazapUrvavidene paNa, punaH asala zratagraMthavaMta evA anyanuM te pUchavuM ja zuM? ema api"--paNa zabdano artha che, grew -paraspara, anya, trathAna pravAhU-jasthAna zravaNathI. anaMtabhAga, asaMkhyaya bhAga, saMkheya bhAga. saMgeya guNa, asaMkhyaya guNa, anaMtaguNa lakSaNa cha vRddhisthAnanA ane hAnisthAnanA zAstramAM upalaMbhane lIdhe. je ema che ke tethI zuM? te mATe kahyuM - cAvaM-ane A mahAna darzanabheda na hoya, tathA prAmesarvathA prakAza abhede, ekAkAra ja mRtAvaraNAdi kSayapazAmalakSaNa prakAza sate ema artha che. e ja bhAve che:-amiabhinna, anAnArUpa, hi-kAraNa ke, tena-ekAntathI, niyavRttithI, mAva:-ekasvabhAvI, ekarUpa prakAza ema prakRti che. ekAntathI ekasvabhAvI ja prakAzamAM dvitIyAdi svabhAvane abhAva che ema bhAva che. prajana kahyuM ta--tethI karIne, ekavabhAvapaNAne lIdhe, -nathI, arca-AnI, namatutA-darzanabhedahetatA, dRzya vastunA pratItivizeSanI nibandhanatA. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAda pUvIone paNa SaTrasthAnapatitapaNe mahAna darzanabheda to ke "teonA paNa paraspara sthAna patitapaNAnuM zravaNa thAya che mATe tevAmaf revpazthAtitatvavAta.-bIjAnuM to zuM, paNa te caturdazapUrva vidyAnuM paNa paraspara pasthAna patitapaNuM AgamamAM saMbhaLAya codapUvIone paNa che, tene lIdhe. arthAt anaMtabhAga vRddhi, asaMkhyayabhAga vRddhi, pasthAna patitapaNe saMkhyayabhAga vRddhi, saMkhyayaguNa vRddhi, asaMkhyayaguNa vRddhi, anaMta yopazamanI taratama guNa vRddhi-ema cha vRddhisthAne ane anaMtabhAga hAni, asaMkhyayatAthI mahAna darzanabheda bhAga hAni, saMkhyayabhAga hAni, saMkhyayaguNa hAni, asaMkhyaya guNa hAni, anaMtaguNa hAni-ema che hAnisthAnene paraspara niyama je pratyeka guNa-sthAnamAM prajita che, te atre caturdazapUrva labdhisthAnamAM prajita che, ta ane caturdazapUrva labdhisthAnamAM paNa lAgu paDe che. koI eka amuka sthAnanA kaniSThamAM kaniSTha prakAramAM ochAmAM ochuM ( Minimum ) eka aMza (Unit) darzana mAnIe, to pachI temAM A sAmAnya niyama pramANe hAni-vRddhinA 2400 uai (Permutations & Combinations ) udi a zaldal anaMta darzanabheda thAya che, tema atre caudapUrva labdhirUpa sAmAnya kRtajJAna sthAnamAM paNa anaMta darzanabheda paDe che tenuM rahasyakAraNa matijJAnanI taratamatArUpa kSapazama bheda che. jema kemerAne paDade (Diaphragm ) ochovatto khule, tema dRSTimaryAdAnuM kSetra (Field of vision) vadhaghaTa thAya che te ja prakAre jevI kSaye pazamanI vadhaghaTa-taratamatA hAya, jeTaluM karmanuM AvaraNa kharyuM hoya, teTaluM ochuMvatta darzana thAya che. Ama eka ja caturdazapUrva labdhisthAnamAM matijJAna varaNanA kSapazamanI vicitratAnA kAraNe anaMta darzanabheda paDe che. A mahAna darzanabheda paDe che tethI zuM phalita thAya che to ke-A (mahAna darzana bheda) sarvathA prakAzabhede hoya nahi-7 vArtha sarvathA asAme." sarvathA-sarva prakAre prakAzane abheda-ekAkArapaNuM hoya, kRtAvaraNAdinA zopazamarUpa prakAzabhede jJAnaprakAza ekAkAra-abheda hoya, te A darzanabheda ghaTe nahiM. darzanabheda hoya nahiM "mafmano rAjanaivAmA : I. kAraNa ke abhinna te ekAntathI ekasvabhAvI hoya, tethI karIne AnI (prakAza abhedanI) darzanabheda hetutA hoya nahi- tannAthanamatutA". arthAta je abhinna hoya, bhinna prakArane nAnArUpa na hoya, te ekAntathI-niyamathI ekasvabhAvavALo heya A sarvatra lAgu paDatA sArvatrika niyama pramANe je te kSayopazamarUpa jJAnaprakAza abhinna hoya to te ekasvabhAvI have joIe, ane Ama ekasvabhAvapaNuM hetAM A prakAzaabhedanuM darzanabhedahetupaNuM heya nahiM, dazya vastunA pratItivizeSanuM kAraNa paNuM heya nahiM. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 lalita vistara : (14) "protaH pada vyAkhyAna prakAzaabhede darzanabheda kema na hoya? te yuktithI bhAvana kare che- 19sa hi yena svabhAvenaikasya sahakArI tattulyameva darzanamakurvanna tenaivAparasya, tattattvavirodhAditi bhAvanIyaM / 200 artha-kAraNa ke te (prakAza) je svabhAva vaDe ekane sahakArI hatAM tatatulya ja (prathama dRSTA sama ja) dazana nahi karato to, te vaDe karIne ja aparane (dvitIya daSTane) sahakArI nathI,-tatatatvanA virodhane lIdhe, ema bhAvana karavA gya che.100 vivecana "lokAloka prakAzaka nANa, bhavijana tAraNa jehanI vANI paramAnaMda taNe nIzANa, tasu bhagate muja mati ThaharANI kusumAMjali mele nemi jimuMdA." zrI devacaMdrajI prakAzaabheda hoya te darzanabhe hetupaNuM hoya nahiM ema je uparamAM kahyuM, tenuM ja atre bhAvana karyuM che. kAraNa ke "sa cena svamAnanArA lat? te prakAza je Atmagata svabhAva vaDe karIne eka daSTAne sAdhya evI dazanakriyAmAM sahAyarUpa sahakArI che, te "tatatulya ja darzana nahiM karato sate, tatulyameva hanamana-te prathama dRSTA tulya ja-samAna ja vastubodha nahiM karate sate, "te vaDe karIne ja aparane saha kArI nathI"--tevastha-te prathama dRSTAnA sahakArI svabhAva vaDe ja bIjA dRSTAne sahakArI nathI. gfsA :--e ja bhAve che -sa ri-kAraNa ke te prakAza, vena davamAna-je Atmagata svabhAva vaDe karIne, gvAgha-eka daSTAne, sadArA-sAdhya evI darzanakriyAmAM sahAya, tattanyAtenI tulya ja, prathama daSTA sama ja, - darzana, vastubedha, ni-nahiM karato, avidadhAna, -na, rAte vaDe ja, prathama dRSTAnA sahakArI svabhAva vaDe, maraca-aparane, dvitIya dRSTAne, sahakArI ema samajAya che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM tattAvirodhAta-atulya darzanakaraNamAM tene tattvanA virodhane lIdhe; tajja-tenuM, apara daSTasahakAri ekasvabhAvanuM, taravaM-tatva, parAbhupagata evuM prathama dasahakAripaNuM, tajI-tenA, virodhAt--virodhane lIdhe, apara daSTAnA sahakAripaNu vaDe karIne ja nirAkRtine lIdhe. ti-ema, A. mA -bhAvanIya che, AnI bhAvanA kAryo che. kAraNake kAraNabhedapUrvaka ja nizcayathI kAryabheda che. tethI aviziSTa hetu thakI paNa viziSTa kAryanI utpattinA abhyapagamamAM jagatapratIta kAraNacitrya vyartha ja thAya. ane tathA prakAre kahyuM che "nAdAna matsAI, nAnyaWITTTTLanA anyathA na vyavasthA syAt, kAryakAraNayoH kvacit // " (arthAta) akAraNa kArya na haya, anya kAraNarUpa kAraNavALuM kArya na hoya; nahiM te kavacita kArya-kAraNanI vyavasthA na hoya. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itaretarApakSI vastusvabhAva gaNadhara ja utkRSTa caturdazapUrvavido 211 Ama kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-'tattatvanA virodhane lIdhe." "tattAvirodhAta". atulya asamAna darzanakaraNa sate, apara dRSTAnA sahakArI evA te ekasvabhAvanuM tatva pare mAneluM je prathama daSTasahakAripaNuM, te apara daSTAnA sahakAripazamarUpa prakAzanA paNu vaDe karIne ja virodha pAme che. arthAt te prakAza je tulya svabhAvabhede darzanabheda darzana nathI karate, to prathama dRSTA pratye te prakAzanA sahakArI svabhAvanuM dvitIya dRSTA pratyenA te prakAzanA sahakArI svabhAva thakI nirAkaraNa thAya che. jUdA jUdA chAnuM darzanarUpa kArya je juduM che, te tenA kAraNarUpa prakAzasvabhAva paNa jude jude ja che. kAraNa ke kAraNabhedapUrvaka ja nizcayathI kAryabheda che. tethI aviziSTa hetu thakI paNa kAryanI utpatti jo mAnavAmAM Ave, te jagapratIta kAra|vaicitrya vyartha ja thAya, athavA kAryakAraNanA niyamanI koI vyavasthA rahevA pAme nahiM. A aMge zrI munisuMdarasUrijIe paMjikAmAM TakelA kSekamAM kahyuM che tema "akAraNa-kAraNa vinAnuM kArya na thAya, ane anyanA kAraNarUpa kAraNavALuM kArya na thAya, nahiM te kavacit kAryakAraNanI vyavasthA na hoya " tAtparya kebe jUdA jUdA daSTAne tulya-samAna darzana nahiM upajAvatA kSapazamarUpa prakAzasvabhAva avazya jude jude ja ho joIe. Ama kSapazamarUpa prakAzane svabhAvabheda che, eTale ja darzanabheda hoya che. "ema bhAva nIya che "--ema je A kahyuM te bhAvana karavA gya che. paraspara apekSAvALo kArya-kAraNarUpa vastusvabhAva ne tene AdhIna phalasiddhi darzAve che- 20itaretarApekSo hi vastusvabhAvaH, tadAyattA ca phalasiddhiriti, utkRSTacaturdazapUrvavillokamevAdhikRtya prdyotkraaH| 102 artha -kAraNa ke itaretarApekSa vastusvabhAva che ane tadAyatta (tene AdhIna) phalasiddhi che. eTalA mATe utkRSTa caturdazapUrvavid lekane ja adhikRta karI (AzrI pradyotaka che.' :-bhAvanikA svayaM paNa kahe che - tatakSa -itaretarApekSI, hi-kAraNa ke arthamAM, tara:-aMtara, kAraNa vastu svabhAva, rUtAM-itarane (kAyaMvastu-svabhAvane), ane kArya vastusvabhAva kAraNa vastusvabhAvane kSataii-apekSe che, Athe che, te taretara :-itaretarApekSa vasumAvaH-vastusvabhAva, kArya-kAraNarUpa padArthanuM svatatva. tethI zuM? te mATe kahyuM teAyatta ra-ane tene Ayatta, kAryApekSa kAraNusvabhAvane AyA, sadvi-phalasiddhi, kAyasiddha, kAnapatti. jevA prakAzarUpa kAraNasara tevuM darzanarUpa kArya upaje che ema bhAva che. ti-eTalA mATe, A praka zabhedathI darzanabhedarUpa hetu thakI, 3STaturApUrvAdhikAra - utkRSTa caturdazapUrvavita lekane ja, -nahiM ke anya sthAnahIna mRtalabdhivALAne, dhirA-adhikRta karI, AzrIne protaH -pradyotakarA. sati ane ema A Apanna thayuM ke bhAgavatanI prajJApanArUpanA pradyotathI jeNe nikhila abhilAya bhAvakalApa pratipanna karyo che, evA gaNadharo ja utkRSTa catudarzapUrvavido hoya che. gaNadharAte ja bhagavaMtanI prajJApanA thakI ja utkaTa prakAzalakSaNa pradyotanA saMpAdananuM sAmarthya che mATe. tyAre ema te gaNadhara zivAya anyone bhagavatavacana thakI aprakAza prApta thAya che ema ja kaho, to tema nathI-bhagavatavacanathI sAdhya pradyotanA eka dezanA eomAM bhAvane lIdhe, pRthapha pUrvAdi dizAomAM digadarzaka prakAzanI jema, Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 lalita vistarA : (10) "lAtAgya' pada vyAkhyAna vivecana kAraNa jege che kAraNa nIpaje re, emAM koI na vAda; paNa kAraNa viNa kAraja sAdhiye re, e nija mata unmAda...saMbhavadeva." zrI AnaMdaghanajI upara je kSapazamarUpa prakAzabhede darzanabhedanI vAta siddha karI, tenI ja atra bhAvanA karI che-phataretara di vastumara: " I. kAraNa ke itaretarApekSa vastu svabhAva che ane tadAyatta (tene AdhIna) phalasiddhi che. arthAta itaretarAyelI vastusvabhAvaitara-kAraNavastusvabhAva itarane-kArya vastusvabhAvane, ane kArya vastu svabhAva kAraNavastusvabhAvane apekSe che, Azraya kare che, e ItarApelI vastusvabhAva che, kAryakAraNarUpa padArthanuM svatatva che; ane "tavAyattA ja sTasinniA tene-kAryApekSa kAraNusvabhAvane AdhIna phalasiddhi che; je prakAzarUpa kAraNasvabhAva che tevuM darzanarUpa kArya upaje che ema bhAva che. eTalA mATe utkRSTa caturdazapUrvavid lakane ja adhikRta karI (ozrIne) pradyotakare che. "pharajaturvA[viNo jAdhikRtya pratavirA; arthAt eTalA mATe A sarva nyAyacarcA parathI phalita thAya che ke prakAzabhede darzanabhedarUpa hetuthakI utkRSTa caturdazapUrvavid lekane ja--nahiM ke anya vasthAnahIna kRtalabdhivaMtane--adhikRta karIne, AzrIne, bhagavaMto "pradyotaka" che. ane ema A uparathI A paNa phalita thayuM ke -bhagavaMtanA prajJApanArUpa pradyotathIprakRSTa prakAzathI jeNe sakala abhilA-kahI zakAya e bhAvakalApa pratipanna-grahaNa karyo che, evA gaNadhare ja utkRSTa caturdazapUrvavide heya che. gaNadhare ja kAraNa ke gaNadharane ja bhagavaMtanI prajJApanA thakI ja utkRSTa utkRSTa caturdazapUrvavido prakAzarUpa pradyotanA saMpAdananuM sAmarthya che mATe arthAt gaNadhare ja te bhagavaMtene "pradyota--prakRSTa prakAza pUrNapaNe jhIlavAnA pUrNa pAtra (Receptacle) che. tyAre ema te gaNadhara zivAya bIjAone bhagavatuvacana thakI aprakAza prApta thAya che, ema je zaMkA kare, te tema nathI. kAraNa ke bhagavatvacanathI sAdhya evA pradyotanA eka dezane eomAM bhAva-hevApaNuM che,-jema sarvadigaprakAzaka prakAzane pUrva Adi eka vA vadhAre dizAmAM prakAzabhAva hoya che tema. pradyotya te sapta prakAranuM chavAdi tattva, e spaSTa kare che- pradyotyaM tu saptaprakAraM jIvAditattvaM, sAmarthya gamyametat, tathAzAbdanyAyAt / anyathA acetaneSu pradyotanAyogaH, pradyotanaM pradyota iti bhAvasAdhanasyAsambhavAt / ato jJAnayogyataiveha pradyotanamanyApekSayeti / tadevaM staveSvapi evameva vAcakapravRttiriti sthitam // 102 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyotya te jIvAdi tattva: jJAnayogyatA ja ahI anya apekSAe pradyotana 213 rIatha:--pradyotya tA sapta prakAranuM jIvAdi tattva che, e sAmarthyagamya che,tathAprakAranA zAbda nyAyathI. anyathA (nahiM te ) acetanAmAM pradyotananA ayoga hoya,-- pradyotana te pradyota ema bhAvasAdhananA asabhavane lIdhe. ethI karIne jJAnayogyatA ja ahI anya apekSAe pradyotana che. tethI ema stavAmAM paNa ema ja vAcakapravRtti che ema sthita che--ti sthita 102 vivecana ** * jIva ajIva padArthA, puNya pApa Asava tathA madha; saMvara nirjarA meAkSa, tattva kahyAM, nava padArtha saMbaMdha. jIva, ajIva viSe te, nave tattvanA samAveza thAya; vastu vicAra vizeSe, bhinna prameAdhyA mahAna munirAya." zrImad rAjacaMdrajI ema pradyotakaranI siddhi karI, pradyotanIya-pradyotana karavA ceAgya vastunA nirdhAraNArthe kahyuM --'prathotyuM tu saptanAra nItittva' * pradyotya tA sapta prakAranuM jIvAditattva che, e sAmagamya che,--tathAprakAranA zAbda nyAyathI.' arthAta protya-pradyotaviSaya jIva-majIva-Azrava-madha-saMvara-nirjarA-mekSarUpa sAta prakAranuM tattva che. e sUtramAM anupAtta-mahuvAmAM nahi' Avela chatAM sAma gamya che, tathAprakAranA zAbda nyAyathI vyAkaraNaniyamathI samajI zakAya che. te zAbdanyAya e che ke kriyAkartAnI siddhi sate sakrama dhAtumAM niyamathI te prakAranA karmanA bhAva hAya che, eTale ' pradyot ' dhAtumAM e niyama lAgu paDe che, mATe. tA nniSThA:----ema pradyotakaranI siddhi sate pradyotanIyanA nirdhAraNArthe kahyuM :--protyuM tu--pradyotaviSaya punaH, saptapradara-sapta prakAranuM, saptabhedavALu, nItithaeNjIva-ajIva Azrava-baMdhasaMvara-nirjarA-meAkSa lakSaNa vastu sAmarthyanamaMtata--e sUtramAM anupAtta chatAM sAmarthyagamya che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM --tathArATyAt--tathAprakAranA zAbda nyAyathI, kriyAkarnonI siddhi sate sakama' dhAtuomAM niyamathI tatprakAranA karmonA bhAvane lIdhe, zaMkA-jIvAdi tattva pradyotadharmavALu' paNa kema na hAya ?--jethI karIne bhagavAnA saMpUrNa ja lAkanA pradyotakarapaNAnI siddhi haiAya. ema AzakIne vyatireka kahyo:--anyathA pradyotata cheDIne, advaitanepu--acetaneAmAM, dharmAstikAya AdimAM prathotanAyona:-pradyotananA ayeAga hAya, kevI rIte ? te mATe kahyu--pradyotane prota kRti mAtrasAdhanasthAnamavAta--pradyota ema. bhAvasAdhananA asabhavane lIdhe. AptavayanathI sAdhya evA zrutAvaraNu kSayApazama te mAtra:--bhAva che, sAdhana tu-- sAdhana tA pradyota che, ( pAThAMtara: mAtrasAdhana: pradyota--bhAvasAdhana pradyota che). te acetaneAmAM kaI rIte DhAya ? eTalA mATe kahyu :- - gata:...mAthI karIne, acetana evA dharmAstikAyAdimAM bhAvasAdhana pradyotanA asabhavane lIdhe, jJAnayo teva--jJAnayeAgyatA ja, zrutajJAnajJAtRvyApArarUpa ( pAMtiraH zrutajJAnalakSaNa jJAtRvyApArarUpa) jJAnaprati viSayabhAva-pariNati ja, hRda--ahIM, acetanAmAM pradyotanaeN-pradyotana, prakAza, sthApekSavA --anya apekSAe, tenA svarUpanA prakAzaka evA Aptavacanane apekSIne. jema sphuTapaNe pradIpaprabhAdika prakAzakane apekSIne cakSuSpaMta dRSTAne dRzya evA dhaTAdinI danaviSayabhAva pariNati ja prakAza che, tema ahIM paNa yeAjya che,--nahiM ke zrutAvaraNu kSayApazamalakSaNa. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 lalita vistarA : (1) "rojagatamya: pada vyAkhyAna atre zaMkA thavI saMbhave che ke--javAdi tatva pradyotadharmavALuM paNa kema na hoya? jethI karIne bhagavaMtonA saMpUrNa ja lekanA pradyotakarapaNAnI siddhi heya. enA nivAraNArthe vyatireka ko-"anyathA acetanAmAM pradyotanane ayoga hoya."--"anyathA atay pratanAnI, arthAt anyathA-nahiM te, pradyotyapaNuM choDIne, dharmAstikAyAdi acetanamAM pradyotanane ayoga hoya, pradyotana-prakAza pAmavApaNuM ghaTe nahiM. kevI rIte ? te mATe kahyuM-- "pradyatana te pradyota ema bhAvasAdhananA asaMbhavane lIdhe " arthAt jJAnayogyatA ja AptavacanathI sAdhya e kRtAvaraNakSapazamarUpa je bhAva, ahIM anya apekSAe tenuM sAdhana pradyota che; eTale sUtAvaraNakSapazama bhAvanA sAdhanapradyotana rUpa pradyotane acetanamAM saMbhava zI rIte hoya? "ethI karIne jJAnayogyatA ja ahIM anya apekSAe pradyatana che." atI nathI taivaig gutanamA kSayA. eTalA mATe ja-acetana evA dharmAstikAyAdimAM pazama bhAvasAdhanArUpa pradyotanA asaMbhavane lIdhe ja, jJAnayegyatA eTale ke kRtajJAtAnA vyApArarUpa jJAna prati viSayabhAvapariNati e ja ahIM-acetanamAM anya apekSAe eTale ke tenA svarUpanA prakAzaka evA Aptavacanane apekSIne pradyotana - prakAza che tAtparya ke-acetanamAM kSayezamabhAvarUpa pradyotana-prakAzana azakya che, paNa jJAnayogyatArUpa-reya5NArUpa pradyotana-prakAzana ja zakya che. "jema pradIpaprabhAdika prakAzakane apekSIne cakSuSmata daSTAne dazya evA ghaTAdinI darzana-viSayabhAvapariNati e ja prakAza che, tema ahIM paNa jya che,-nahi ke kRtAvaraNa-kSayopazama lakSaNa prakAza." arthAt ghaTAdi jema darzanane viSaya bane e ja ene prakAza che, tema acetane jJAnane viSayabhAva pAme-reya bane e ja ene prakAza che. AvA viziSTa arthamAM prayukta karAbdanuM tattvathI apuSkalapaNuM nathI, ema sUcave che- etena 'stave'puSkalazabdaH pratyavAyAya' iti pratyuktaM, tattvenedRzasyApuSkalatvA yogAd // 103 ke rUti vAtavara: | 24 .. artha:-A vaDe karIne "stavamAM apuSkala zabda prayavAyAthe hoya che ene pratyuttara kahI devA,-tattvathI AvAnA apuSkalapaNAne ayoga che, mATe.13 I Iti lekapradyotaka / 14 . sida-tena-A vaDe, lakattama Adi padapaMcaka vaDe, purANa:-apuSkala zabda, lekaraDha saMpUrNa svaarthane anabhidhAyaka.. tana-ItyAdi. tattvana-tattvathI, vAstavI stavanavRttine azrIne, riphAya-AvAnA, vibhAgathI pravRtta leka zabdanA saMpUrNa svaartha anabhidhAne paNa, purutvAthanAtu-apuSkalapaNAnA ayogane lIdhe, nyUnatvanA aghaTanane lIdhe. lekarUDha svaartha apekSAe te apuSkalava yukta heya paNa kharuM, eTalA mATe tattvanuM grahaNa che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokottamAdi prakAre ahaMta bhagavatene parama lekepakAra 215 vivecana " kula visaMvAda jehamAM nahi, zabda te artha saMbaMdhI ra'- zrI AnaMdaghanajI A uparathI "stavamAM anuSkala zabda pratyavAya (apAya-hAni) arthe hoya che ene pratyuttara kahI devA. lekamAM rUDha evA saMpUrNa svaarthane anabhidhAyaka-vAcaka nahiM te "apuSkala" zabda kahevAya che. A apuSkala-asaMpUrNa arthavAcaka zabda je stavamAM prajAya, to te pratyavAyanuM-apAyanuM-hAninuM kAraNa hoya che, evI dalIlane radIo upara kahelI yuktiothI ApI devAye. kAraNa ke "tatvathI AvAnA apuSkalapaNane aga che mATe." " tadAWAputratyAgAta'. arthAt saMpUrNa svaarthanuM anabhidhAna -akathana chatAM paNa stavapravRttine AzrIne AvAnA eTale ke Ama vibhAgathI pravRtta leka zabdanA apulapaNu-asaMpUrNapaNane aAga che, nyUnapaNAnuM aghaTamAnapaNuM che mATe. lokarUDha svaartha apekSAe to apuSkalapaNuM yukta hoya paNa kharUM, eTalA mATe tatvathI" ema kahyuM che. I fta rovA dyotakSaRT: II 24 / ema lakattamatAdi prakAre bhagavaMtanuM parama lopakAripaNuM siddha thayuM, ema upasaMhAra kare che-- 23evaM lokottamatayA lokanAthabhAvato lokahitatvasiddherlokapradIpabhAvAt lokapradyotakaratvena parArthakaraNAt stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampaditi // 4 // 104 // iti stotavyasampada eva sAmAnyena upayogasampat // 4 // artha ema lekottamatAthI, lekanAthabhAvathI, lekahitatvasiddhithI, lekapradIpabhAvathI, lokapradyotakarapaNAthI, parArthakaraNa thakI tetavyasaMpanI ja sAmAnyathI upagasaMpad ( kahI). | Iti svaitavyasaMpanI ja sAmAnyathI upayogasaMpaddha II & In vivecana "upakArI zira sehare, guNane navi Ave pAra; zrI navijaya suziSyane, he nitya maMgaLamALa."---ayavijayajI ema "ka" zabdanA jUdA jUdA arthamAM prayoga karavA pUrvaka uparamAM vivarI batAvyuM tema, bhagavaMtanuM paropakArakaraNa A lekerama Adi sUtrapaMcathI varNavyuM cheH (1) parama paropakAraparAyaNatA Adi uttama guNagaNuthI sakala bhavyaahaMta bhagavatene satva lekamAM uttamatArUpa lakattamatAthI A bhagavaMtonuM sarva parama lokeSakAra leka pratye parama paropakArakaraNanuM samarthapaNuM dAkhavyuM che. (2) bIjAdhAna Adine cagya viziSTa bhavyasanA yoga-kSema karavArUpa kharekharA nAthapaNAthI-lokanAthabhAvathI A bhagavaMtone te te bhavya che pratye Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 lalita vistA: (14) " trotanya: pada vyAkhyAna niSkAraNa karuNAjanya parama paropakAra ja dAkhavyuM che. (3) sarva jIvaleka pratye vA paMcAstikAyamaya akhila leka pratye pUrvApara sapariNAma hita karavArUpa lokahitatvasiddhithI A bhagavaMtone sarva leka pratyene parama paropakAra pradarzita karyo che. (4) bhagavaMtanA jJAnaprakAzane jhIlanArA viziSTa saMksilekanA hRdayamAM dIvAmAMthI dIpe pragaTe ema jJAna pradIpa pragaTAvavArUpa lokapradIpabhAvathI paNa A lekapradIpe te te egya ja pratye ananya parama upakAra ja kare che. (5) ane utkRSTamativALA gaNadharUpa viziSTa bhavya lekane prota-prakRSTa prakAza karavArUpa lokapradyotakarapaNuthI paNa A bhagavaMto te mahAnubhAva mahAmati mahAtmAo pratye paNa anupama parama upakAra kare che. Ama A pAMca vizeSaNa vaDe bhagavaMtonuM parama parArthakaraNa-paropakArakaraNa dAkhavI, A bhagavaMtonI statavyasaMpadunI ja bIjAone-pAne parama upagarUpa thaI paDatI evI sAmAnyathI upayegasaMpad kahI. // iti stotavyasampada eva sAmAnyena upayogasaMpat // 4 // bI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhikAra upayogasaMparnI ja hetusaMpad 15. abhayada 'mayebhyaH pada vyAkhyAna bhagavate ja tevA tevA prakAre sarvakalyANahetuo che, e pradarzita karavA abhayAdi sutrapaMcakane upanyAsa- 'sAmprataM bhavanirvedadvAreNArthato bhagavadvahumAnAdeva viziSTakarmakSayopazamabhAvAd abhayAdidharmasiddhistavyatirekeNa naiHzreyasadhAsambhavAda bhagavanta eva tathA tathA sattvakalyANahetava iti pratipAdayannAha 'samathayA" ityAdi sUtrapaJcakam // 105 paziT -nmaniTu ItyAdi. mavani -saMsArega. jemake "vAtha: nihitAya: pamApavAm | samariAmA: nAmA, navamutpAdri mAm ! " (athata) kAya saMnihita apAyavALI che, saMpada ApadAonuM pada che, samAgama apagama sahita che, utpattimaMta sarva bhaMgura (nAzavaMta) che, ema cintAlakSaNa bhavanirveda, ra aaaa aaaa -te ja hAra, upAya, saija-te vaDe, bhagavaMta tathA tathA sarvakalyANahetuo che ema uttara-AgaLa sAthe saMbaMdha che. kevI rIte ? te mATe kahyuM arthata-arthathI, tattavRttithI, manAdramAnAra-bhagavabahumAna thakI ja, arhatpakSapAta thakI ja-bhavanirvedanA ja bhagavarbahumAnapaNAne lIdhe. tethI zuM? te mATe kahyuM-virATavakSapramabhAvAta-viziSTahya-viziSTa, mithyAvahAdi, g:-kamane kSArAma -uktarU5 kSapazama, taddAvAtu-tenA bhAvane lIdhe. tethI paNa zuM? te mATe kahyuM-samarisida-abhayAdi dharmanI siddhine lIdhe, abhaya-cakSu-mArga-zaraNaAdi dharmanA bhAvane lIdhe. vyatireka kahyo - tavyatire -tenA vyatirekathI, abhayAdi dharmanI siddhinA abhAvathI, mai ittaramavAtanaizreyasa dharmanA asaMbhavane lIdhe, niHzreyasa phalavALA samyagadarzanAdi dharmonA adhaTanane lIdhe. mAvatta T-ahetalakSaNu bhagavaMte ja, tathA tathA-tathAtathA prakAre, abhayadAnAdi prakArathI, sarvAidetavA sattvakalyANahetuo, samyaktvAdi kuzalaparaMparAkAraNa. 28 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 lalita vitA : (1) "kramam: pada vyAkhyAna artha :--bhavanirveda dvArA arthathI bhagavadabahumAnathakI ja viziSTa karmakSa pazama bhAvane lIdhe abhayAdi dharmanI siddhi hoya che, ane te sivAya ni zreyasa dharmane asaMbhava hoya che--mATe, bhagavaMte ja tathA tathA prakAre sattvakalyANahetuo che, ema pratipAdana karatAM kahyuM abhayadAne' ItyAdi sUvapaMcaka 105 vivecana saMbhava deva te dhura se save re, lahI prabhu sevana bheda, sevana kAraNa pahelI bhUmikA re, abhaya adveSa akheda." zrI AnaMdaghanajI have A ukta guNalakSaNasaMpanna bhagavate ja tathA tathA prakAre abhayadAnaAdi tevA tevA prakAre satvakalyANahetuo --jagajanA kalyANakAraNe che, ema pratipAdana karavA mATe atra "3mayathALa -AmakhyaH ---abhayadone e Adi sUtrapaMcaka mUkayuM che, ane tene prastAva rajU karatAM vRttikAra maharSie A bhagavaMte sattvakalyANahetuo kevI rIte ne kevA karmo hoya che, tenI yuktisaMgata kAraNasaMklanAnuM suMdara nirUpaNa karyuM che. "mAnArthatA mAvaThumAnAva' I. te A prakAre -prathama te bhavanirvedabhavaudvega, saMsAra pratye kharekhare aMtaraMga sahaja virAgya upaje,-nahiM ke ISTaviyAga, aniSTasaMga, rogaApatti vagere duHkhanA kAraNathI upajate duHkhagabhita "masANIe" vairAgya, kAraNa ke te du:khajanya vairAgya te ArtadhyAnane prakAra che. mATe janma, jarA, mRtyu, rega, zekaAdi duHkhamaya saMsAranuM bhagavaMte bhAkheluM sAcuM yathAtathya svarUpa bhAvatAM je sahaja svAbhAvika bhavairAgya upaje te ja atre prastuta che. jemake-- janma jarA maraNe karI e, e saMsAra asAra te; karyA karma saha anubhave e, keI na rAkhaNahAra te." -zrI vinayavijayajIkRta puNyaprakAza stavana ane (1) AvA A bhavanirveda-bharAgya dvAre arthathI-tatvathI-paramArthathI bhagavabahumAna ja vyakta thAya che, kAraNa ke bhavairAgya e bhagavaMtana vairAgyamaya upadezanuM AcaraNarUpa AjJApAlana che, eTale bhavanirveda upaja e bhagavaMtanuM bhagavate ja atimAnyapaNArUpa bahumAna karyA barAbara che. (2) Ama bhavanirveda tevA tevA prakAre dvAre arthathI bhagavabahumAna thakI ja cittazuddhi upajatAM mithyAtvasarva kalyANahetuo mehadi viziSTakane kSapazama bhAva upaje che. (3) ane A viziSTa karmakSa pazama thakI abhayAdi dharmanI siddhi heya che. (4) A abhayAdi dharmanI siddhi zivAya nai zreyasadharma-niHzreyasa saMbaMdhI-mokSasaMbaMdhI dharmane asaMbhava hoya che, "tapitija camahaMmavAn -arthAt samyagadarzanAdi parama kalyANarUpa mekSadharmanI prApti abhayAdi dharmanI siddhi pachI ja saMbhave che. Ama Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanave dvArA bhagavatA ja tevA tevA prakAre satvakalyANahetuo 19 bhavinaveda thakI bhagavaddbahumAna, bhagavadbahumAna thakI viziSTa kakSayApazama, viziSTa ka kSayApazama thakI abhayAdhi siddhine abhayAdhi siddhi thakI nai:zreyasadhama siddhi hAya che. tethI karIne 'maLayanta va tathAtathA sacavayALadaMtava:' A sakaeNla kalyANapara'parAnA mULa hetu zrI bhagavatA ja che, eTale ja tevA tevA prakAre temanu sattvakalyANahetupaNuM darzAvavA ' abhayada ' e Adi pAMca sUtra atra kahyA che. ** zuddhAtama soMpattitaNA tame kAra sAra, devacaMdra arihaMtanI sevA sukhakAra. zrI devacadrajI abhaya eTale viziSTa AtmasvAsthya arthAt ni:zreyasadha bhUmikAnI nibandhanabhUta dhRti ema vyAkhyA kare che "" " iha bhayaM saptadhA--ihaparalokA''dAnAkasmAdA jIvamaraNAzlAghAbhedena etatpratipakSato'bhayamiti viziSTamAtmanaH svAsthyaM, niHzreyasa bhUmikA nibandhanabhUtA dhRtirityarthaH / 106 raiartha :--ahI' bhaya sapta prakAre--haleAka, paraleAka, AdAna, akasmAt, AjIva, maraNa, azlAghA bhedathI. enA pratipakSathI abhaya eTale viziSTa evuM AtmAnuM svAsthya; nizreyasa dharmabhUmikAnI nibandhanabhUta dhRti ema artha che.106 nannA-r 4 ityAdi. paGoddAvAna mAjhIyama LA TuAdhAmadena--hi-paraleAkAdi upASiothI mar:--bheda, vizeSa, tena--te vadhe. temAM------manuSyAdikane saLatIyAdi anya manuSyAdi thakI ja je bhaya te ihaleAkabhaya, huM avikRta bhItimaMta bhAvalaka te ileka, tata: mayaM--tenA thakI bhaya ema vyutpatti che. tathA vijAtIya tiya-devAdi thakI manuSyAdine je bha te paraleAkabhaya. ArIte kRti AvAnaM - laI levAya che te AdAna, te arthe cAra Adi thakI je bhaya te AdAnabhaya, ajamAyaiva-akasmAt ja bAhya nimitta anapekSapaNe gRhAdimAM ja sthitane rAtrI AdimAM maya.-bhaya te akasmAta bhaya, gAIya:-AjIva, vattaAApAya, te anyathI uparuddha thatAM mayar--bhaya, te AjIva bhaya. maraNu bhaya pratIta che. gatjhAyAmaya--azlAdhA bhaya, akIrtti bhaya. ema karavAmAM AvatAM meATA ayaza thAya ema tenA bhayathI pratte' nahi', tabhUtipakSataH-- ya--mA ukta bhayanA, pratipakSata:--pratipakSathI, parihArathI, amathuMabhaya, bhayAbhAvarUpa, rUti - evA lakSaguvALuM paryAyathI paNa kahyuM:--viziktuM--viziSTa, vakSyamANu guNunA nibandhanapaNA vaDe karIne pratiniyata, AtmanaH--AtmAnuM, jIvanuM, svAsthya --svAsthya, svarUpaavasthAna,--tAtparya thI paNa kahyuM:~~ ni.caladharmamumiAniyandhanamratA yutithirthaH kRti / ni:zreyasa dhanI bhUmikAnI niba'dhanabhUta dhRti ema artha che. nizreyasAya--ni:zreSasAthe, melAthe, dharma: dharma, te niHzreya dharmaH--ni:zreyasa dharma, samyagdarzanAdi, tasya~tenI, mUmivA--bhUmikA, khIjabhUta mArga bahu mAnAde guNa, takS----tenI, nivRghdhanasmRtA--kAraNabhUta, dhRti:--dhRti, AtmAnuM ravarUpAvavAra, tiA, artha:--matha, paramA che. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra lalita vistarA : (15) * samathaSNa : 5vyAkhyAna vivecana "sakhta mahAbhaya TALate re, saptama jinavara devalalanA; sAvadhAna manasA karI re, dhAra jinapada seva...lalanA." zrI AnaMdaghanajI ahIM bhaya Ihaleka Adi bhedathI sAta prakAre cheH (1) ilekabhaya-A lekasaMbaMdhI bhaya. A lekamAM manuSyAdine sajAtIya evA anya manuSyAdi thakI ja je bhaya te. (2) paleka bhaya-vijAtIya evA tiryaMca-devAdi thakI manuSyAdine je halakAdi bhaya te. (3) AdAnabhaya -"sAhItte zuti gAvA laI levAya, sata bhaya AMcakI levAya te AdAna. era-rAjA Adi thakI lUMTAvAne bhaya te AdAna bhaya. (4) akasmAt bhaya-vinA kAraNe AkasmikapaNe viSazasaghAta AdithI bhaya AvI paDe te. (5) AjIva bhava-AjIvikA kema cAlaze, peTa kema bharAze ema AjIvikAne-vRttine bhaya. (6) maraNa bhaya-rakhene huM marI jaIza, te pAchaLa zuM thaze ItyAdi prakAre. (7) alAghA bhaya-leka mahApuM vAMkuM bolaze, ItyAdi prakAre apakIrnibhaya. e sapta bhayanA pratipakSathI-viddhapaNAthI bhayane abhAva te abhaya. A abhaya eTale viziSTa evuM AtmAnuM svAdhya, "samayafmati virATa. mArA svAra', arthAtu kahevAmAM Avaze te guNanA kAraNupaNuthI viziSTa evuM AtmAnuM svAzya-svasthapaNuM svarUpa avasthAna te abhaya. ane ene tAtparya abhaya eTale viziSTa artha e che ke "nizrayasadharma bhUmikAnI nibaMdhanabhUta vRti" te evuM AtmAnuM svAthya abhaya. "ni thaRdharmamaminidhanamratA tiH " arthAt nira yasArtha-mokSArtha dharma te samyagadarzanAdi mokSamArgarUpa niyasadharma, tenI bhUmikA-bIjabhUta mArga bahumAnAdi je guNa, tenI nibaMdhanabhUta-kAraNabhUta vRtidhIraja, AtmAnuM svarUpAdhAraNa te abhaya. tuja sarikhe sAhiba milya, bhAMje bhava bhrama Teva lAla re, puSTAlaMbana prabhu lahI, keNa kare paraseva lAla re ?....devayazA darizaNa kare." -zrI devacaMdrajI. AtmasvAstharUpa abhaya vinA ni zreyasadharmanI siddhi heya nahiM, e yuktithI samarthita kare che- na hyasminnasati yathoditadharmasiddhiH, sannihitabhayopadravaiH prakAmaM cetaso'bhibhavAta, ciMta:vArakAnAdAzcAvita dharma, tatsamAvavAta ! viruddha mathavLAna, tarA tathA svAsthyakAritvAt / 107 artha:-kAraNa ke A (svAdhya) nahiM sate yAdita dharmanI siddhi nathI - sanihita bhayaupadrathI atyaMtapaNe cittanA abhibhAvane lIdhe; ane A adhikRta dharma cetaHsvArthathI sAdhya che, tatasvabhAvapaNAne lIdhe; ane bhayapariNAmathI viruddha che,-tenA tathA prakAre asvAdhyakAriNAne lIdhe 107 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "abhaya" eTale viziSTa AtmasvAstha te vinA niHzreyasadharma siddhi na hoya 221 vivecana paNa navi bhaya jinarAja pasAthe, tattvarasAyaNa pAye re; prabhu bhakta nija citta vasAye, bhAvaroga miTa jAye re...zrI subAhu jina." zrI devacaMdrajI uparamAM abhayane artha AtmAnuM viziSTa svAcya athavA dhati ema karavAmAM Avyo, ne tene niHzreyasadharmabhUmikAne nibandhanabhUta kahyo, te zA kAraNe tenI yuktinuM ahIM darzana karAvyuM che : (1) A svAcya na hoya, te yakta nizcayasadharmanI- samyagadarzanAdi mekSadharmanI siddhi heya nahi; kAraNa ke AtmasvAstha vinA "jinahitamAma: kalAma tosfmamamavAtA sannihita-sanniniHzreyasadharma siddhi dhAnamAM rahela-samIpavartI bhayarUpa upadrathI atyaMtapaNe cittane na hoya abhibhava-dabAI javApaNuM hoya che, arthAt bhayaupadrava cittabhUmimAM eTale badhe bha-khaLabhaLATa macAve che, ke cittanuM leza paNa svAcya rahevA pAmatuM nathI. eTale cittanI AvI asvastha bhayabhIta sthitimAM temAM niHzreyasadharmane praveza paNa kyAMthI hoya? ane (2) 8. A adhikRta prastuta niHzreyasadharma te cetaHsvAthyathI sAdhya- sAdhI zakAvA yogya che, "tAravArazyatAdhikRtadharma:' kAraNa ke tenuM tasvabhAvapaNuM che, mATe. arthAt AtmapariNAmanI svasthatA e ja dharma che, eTale A dharmane svabhAva ja e che ke te cittasvAthyathI ja sAdhI zakAya. (6) ane bIjuM-A dharma che te "bhayapariNAmathI viruddha che,-tenA tathA prakAre asvAcyakAripaNAne niHzreyasadharma citta- lIdhe" arthata AtmapariNAmanI svasthatArUpa dharma te caMcalatArUpa svAththathI sAthe ane bhayapariNAmathI viruddha-pratipakSI che, "bhaya caMcalatA ho je bhayapariNAmathI viruddha pariNAmanI re" (AnaMdaghanajI), kAraNa ke te bhayapariNAma tathA prakAre cittasvAthyathI viparIta evuM asvAthya upajAve che. Ama rfsavA--e ja bhAve che - rati - ja, hi-kAraNa ke, gamana-A svArabdha, sati-asate, avidyamAna hatAM, pathatidharmasiddhi --yadita dharmasiddhi, niyam dhama niSpatti. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-sannihitamag:-sannihita bhayapadravathI. manniharta - sannihita, cittamAM vartamAna, mAncera-uktarUpa bhaye ja, 3pavA:-upadra, te mavyA - bhaya-upada, vyasano, tai-te vaDe gAmama-atyaMta paNe, vaitA -cittane, manana, mimavAtaabhibhavane lIdhe, pIDanane lIdhe. ane prakAmanuM grahaNa bhadrAnA aMtaraMgapaNue karIne AtyaMtika abhimavahetupaNAnA pApanArthe che. jo kharekhara ema che te tethI zuM? te mATe kahyuM - cetAvAcasAdathati dharma ane adhikRta dharma cetaHsvArathI sAthe che. ane cattasamAdhAnahetu dhita dhaH --samyaggadarzanAdi. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tamAgha arg-tasvabhAvapaNAne lIdhe. dharmane te svabhAva ja che ke te cetaHsvAdhyathI sAdhya che. vAru, bhayapariNAme paNa AnA saMbhavane lIdhe abhayahetukapaNuM kema ? te mATe kahyuM- vizca-ane viruddha che. nirAta che. mArinAna-bharapariNAmathI. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM -tA-tenA, - pariNAmanA, tathA-tathA prakAre, dharmasAdhaka cetAsvAdhdhathI viddha evA asvAsthanA vidhAyakapaNAne lIdhe Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 lalita vistAH (15) "samam : pada vyAkhyAne jyAM bhaya che tyAM asvAdhya che ke jyAM abhaya che tyAM svAstha che, ema baMnene avinAbhAva saMbaMdha hovAthI abhayane artha AtmAnuM svAthya kahyo te yathArtha che. ane AvuM abhayarUpa jyAM svAthya che tyAM nizrayasadharmanI siddhi che ne jyAM tevuM svAthya nathI tyAM tenI siddhi nathI, e paNa atra anvaya-vyatirekathI siddha karyuM. AvI abhayasiddhi bhagavaMte thakI ja hoya che, e siddha karatA cAra saMkalanAbaddha kAraNo haribhadrajI darzAve che- ato'sya guNaprakarSarUpatvAt, acintyazaktiyuktatvAt , tathAbhAvenAvasthiteH, sarvathA parArthakaraNAta, bhagavadbhya eva siddhiriti / taditthaMbhUtamabhayaM dadatItyabhayadAH // 15 // 108 artha -ethI karIne-guNaprakarUpaNane lIdhe, acityazaktiyuktapaNAne lIdhe, tathAbhAve avasthitine lIdhe, sarvathA pararthakaraNane lIdhe, AnI (abhayanI) bhagavato thakI ja siddhi che. tethI evaMbhUta abhaya dIe che te abhayado 108 vivecana tehanI bhakti bhavabhaya bhAre, nirguNa piNa guNa zakti gAje; dAsabhAva prabhutAne Ape, aMtaraMga kalimala savi kApe dIThe darizana." zrI devacaMdrajI. Ama niHzreyasadharmanI bhUmikAnA nibandhanarUpa dhRti athavA viziSTa evuM AtmAnuM svAthya jenuM svarUpa che, evA A abhayanI siddhi A bhagavaMte thakI ja hoya che. tenA A saMkalanAbaddha cAra kAraNe atra darzAvyA che-(1) "gukha patyAhU guNaprakarSa- rUpapaNuM-samyaggadarzanAdi sarva guNane prakarSa-parAkASThA-chellI hada abhayasiddhi A bhagavaMtamAM ja prApta thAya che, mATe. (2) "vikayu vAta, A bhagavaMto thakI ja acityazaktiyuktapaNuM - ciMtavI na zakAya evI anaMta AtmazaktinA svAmI A bhagavaMto che, mATe. (3) tathAmaTfT:-- satA-ethI karIne, niyasadharmanI bhUmikAnA nibaMdhanabhUta vRtirUpapaNAne lIdhe, 37-AnI, abhayanI, "mAghasya gva sinniH" ema uttara sAthe saMbaMdha che. | gujaupavA ItyAdi. atre cAra paraMparAphabhUta hetuo che, -guNaprakarUpatya, acinyazaktiyuktatva, tathAbhAvaavasthiti, sarvathA parArthakaraNa e lakSaNavALA. te A prakAre-(1) bhagavaMtonuM guNaprakarSapUrvaka acityazaktiyukta paNuM che, - guNaprakarSanA abhAve acityazaktiyuktapaNAnA abhAvane lIdhe. (2) ane acityazaktiyuktapaNuM sate tathamAna-tathAbhAvathI, abhayabhAvathI avasthiti che,-acityazaktiyuktapaNu vinA tathAbhAve avasthita rahevAnA azakyapaNAne lIdhe. (3) ane tathAbhAvathI avasthiti sate thA-bInadhAnAdi sarva prakAre. gharathALa-parArthakaraNa, parahitavidhAna che -svayaM tathArUpa guNazanyathI parama guNAdhAnanA azakayapaNAne lIdhe. ma ggha-bhagavaMte thakI ja svatA, na anyothI paNa, ema evakArane artha che. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayasiddhi A bhagavate thakI ja tenA cAra saMkalanAbaddha kAraNe 223 nAvarite" tathAbhAve avasthiti tathA prakAranA parama abhaya sahaja svarUpastha bhAve sadA jema che tema A bhagavaMtanI svastha sthiti che, mATe. (4) "sarvathA pArthaa' sarvathA parArthakaraNa-sarva prakAre bIjA je pratye paropakAra kare e bhagavaMtane niSkAraNa karuNAzIla svabhAva che, mATe. A cAra kAraNenI paNa pUrvApara saMbaMdhayukta saMkalanA che, te A prakAre- (1) bhagavaMtonuM acityazaktiyukatapaNuM guNaprakarSa pUrvaka che, guNaprakarSane laIne che, kAraNa ke guNAkarSanA abhAve acityazaktiyuktapaNAne abhAva hoya, mATe. (2) ane acityazaktipaNuM hoya, to ja tathAbhAve avasthiti hoya, kAraNa ke acityazaktiyuktapaNuM vinA tathAbhAve avasthita rahevAnuM sAmarthya saMbhavatuM nathI. (3) ane tathAbhAve avasthiti heya, te ja sarvathA parArthakaraNa-bIjAdhAna Adi sarva prakAre popakArakaraNa hoI zake, kAraNa ke pote tathArUpa guNathI zUnya hoya te bIjAomAM te guNanuM odhAna karI zake nahiM.. Ama A cAra paraMparAphalabhUta hetuthI A abhayanI siddhi A bhagavaMte thakI ja heya che, -nahiM ke svataH Apa Apa, ke nahiM ke anya thakI paNa. tethI AvA prakAranuM je abhaya dIe che, te "abhaya, ema je vizeSa pada ApyuM te yathArtha ja che. jasu bhagate nirabhaya pada lahIe, tehanI sevAmAM thira rahIe." -zrI devacaMdrajI | | ti amaca: | 4 || 16. cakSuddha 'vakhya:' pada vyAkhyAna cakSurindriya ane tenA be prakAra-cendriya-bhAveniyanuM svarUpa darzAve che- *tathA- 'AravuvALa" iha cakSuH cakSurindriyaM, tacca dvidhA dravyato bhAvatazca / dravyendriyaM-bAhyanivRttisAdhakatamakaraNarUpaM, "nirvRtyupakaraNe dravyendriya" miti vacanAt / bhAvendriya tu kSayopazama upayogazca, " labdhyupayogau bhAvendriya " miti vacanAt / 109 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 lalita viratA : (16) "phugga:' pada vyAkhyAna "artha -tathA- cakSurdone' ahIM cakSu te cakSurindriya, ane te be prakAre-dravyathI ane bhAvathI. kandriya- bAhya nirjetti ane sAdhakatama karaNarUpa che, "nirvatti ane upakaraNa e be dravyendriya" -e vacanathI, ane bhAvendriya to pazama ane upaga che,-"labdhi ane upaga e be bhAyi che--e vacanathI. | vivecana "binA nayana pAve nahiM, binA nayanakI bAta; seve sadaguruke carana, so pAve sAkSAta." zrImad rAjacaMdrajI te ja prakAre A bhagavate cakSu denArA che, mATe cakSu pada kahyuM. ahIM indriya eTale Idra saMbaMdhinI. sarva viSayanI upalabdhi ane bhogaanubhavanuM sAmarthya-aizvaryasvAmitva AtmAnuM che, eTale AtmA e ja indra che. Ama IMdra eTale AtmA jene svAmI che te indriya; athavA je pitapotAnA niyata kSetramAM ahamindranI jema sarva- sattAdhIza thaIne vatta che te Indriya. eTale tene kSetramAM bIjAnuM kaMI cAlatuM nathI ne bIjAnA kSetramAM tenuM kAMI cAlatuM nathI. jemake-zrotrendriyanuM kSetra zravaNa pUratuM ja che, ItyAdi. Ama sAmAnyapaNe indriyanI vyAkhyA che. ahIM--A sUtramAM cakSu te cakSurindriya. ane te be prakAre che-dravyathI ane bhAvathI temAM "bendriya bAhya nitirUpa ane sAdhakatama karaNarUpa che." arthAt dravyendriyana be prakAra cheH (1) bAhya nivRttirUpa ane upalakSaNathI AtyaMtara bendriya ane nivRttirUpa. nirvatti eTale AkAra AkRti, ghATaracanA. bAhya nivRttibhAvendriya AkRti aneka prakAranI che; ane zrotrAdinI AtyaMtara nirvatti- AkRti anukrame kadaMba puSpa, dhAnya masUra, atimuktapuSpacandrikA, :-rakuM:-cakSu, vArzanivRttitamavALAmuM-vA-bAha, bahirvattinI, ane AnA upalakSaNapaNuthI abhyArA, nitti-nitti, vakSyamANarUpA, sAvitamaM zaof 4ane sAdhakatama karaNa, upakaraNendriya, tethI te castha tata tathA-te be che rUpa jenuM te tathA. - nirjIzupane ItyAdi sUtradayane abhiprAya A che-ahIM sunAvindra -IdanathI iMdra-jIva- sava viSayanA upalabdhi-bhAgalakSaNa paramezvayanA yogane lIdhe. taja digirijI--tenuM dali, zrotrAdi. te caturvidha che-nAmAdi bhedathI. temAM nAma-sthApanA e sujJAna ( samajavA sugama ) che. nitti ane upakaraNa e be dravyendriya che; labdhi ane upayoga e be bhAvendriya che. temAM - nitti eTale AkAra, ane te bAhyA ane abhya:rA che. temAM bAhya aneka prakAranI che. abhyattarA punaH kramathI zrotrAdinI (1) kadaMbapuSpa, (2) dhAnya masUra, (3) atimuktaka puSpa, caMdrikA, (4) surama, (5) nAnAkAra saMsthAnavALI che. upakaraNendriya-viSayagrahaNamAM samartha, chedanA chedanamAM khaDjhadhArAnI jema, _je upahata sate nittisadabhAve paNa viSaya grahatI nathI. labdhiIndriya-je tadAvaraNane kSayapazama che te. upagendriya-je svaviSayamAM jJAnavyApAra che te. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drandriya ane bhAvendriyanuM svarUpa : pratyekanA be prakAra 225 surama (khurapa) ane nAnAkAra saMthAnavALI che. (2) upakaraNendriya-viSayagrahaNamAM samartha, upakArI te upakaraNendriya. chedyanA chedanamAM khagadhArAnI jema te ja viSayanA prahaNamAM sAdhakatama-parama sAdhaka che, kAraNa ke je A upakaraNendriya upaData hoya, te nirvatti Indriyana (AkAranA) sabhAve paNa te viSaya rahatI nathI. eTalA mATe ja ene ahIM sUtramAM "sAdhakatama karaNarUpa" kahI che. ane bhAvendriya che tenA paNa be prakAra che-(1) labdhiIndriya, (2) upayegendriya. te te indriyanA AvaraNane kSapazama te labdhiindriya che; ane viSayamAM upaga rUpa (Application) jJAnavyApAra te upagendriya che. madiM tu yorAma 3vyA. Ama dravyendriya ane bhAvendriyanI sAmAnya vyavasthA che, te sarva IndriyanI jema atre vivakSita cakSune-cakSurindriyane paNa lAgu paDe che, arthAt cakSurindriya paNa dravyendriya ane bhAvendriya e be prakAre che. atre zraddhA e ja AtmadharmarUpa bhAvacahyuM che ne te vinA tattvadarzana hotuM nathI, ema pratipAdana kare che- tara rahyuM -viziSTayAmadharmajaM taravAvopanidhanakArAmAdhe kRte, zAvihiinsyaackssussmt iva rUpamiva tattvadarzanAyogAt / na,ceyaM mArgAnusAriNI sukhamavApyate, satyAM cAsyAM bhavatyetanniyogataH, kalyANacakSuSIva sadrUpadarzanamA 90 sivA-ta ItyAdi. kAraNake iMdriyapaNathI sAmAnyathI AvuM cakSu che, tata-tethI karIne, satra-sUtramAM, rakSases--cakSu viziSTa ja che,-nahi ke sAmAnya, AtmapaM-AtmadharmarU5 - upayoga vizeSatA vaDe karIne jIvanuM svabhAvabhUta evuM. vizeSya ja kahyuM-taravAghaniSaitattvAvabedhanuM nibandhana, jIvAdi padArthanuM pratItikAraNa, evI cA -je zraddhA, dharmaprazaMsAdirU5 rUci, IT svamA DhakSa cazya tattathar-te svabhAva che lakSaNa jenuM te tathA, gRDhate--grahAya che, aMgIkAra karAya che. vArU, jJAnAvaraNAdi kSayopazama ja cakSuSmaNe kahevo yukta che, tenA ja darzana hetupaNAne lIdhe, nahi ke mithyAtvamehanA kSayopazamathI sAthe evI tatvacirUpa zraddhA. ema AzakIne kahyuM-zrAvihIna - zraddhAvihInane, tAracirahitane, saraphumata rU-acakSubbatanI jema, aMdhanI jema, mirUpanI jema, nIlAdi varSanI jema. je sarva -tatva,-jIvAdi lakSaNa, tasya-tenuM darzana, avalokana, tA-tenA, 34mAtR-agane lIdhe, anupapattine lIdhe bhale ema che, tathApi te anya hetuthI sAdhya hAya, nahi ke bhagavataprasAdathI sAdhya, eTalA mATe kahyuM--na ja caM-A, tattvacirUpa zraddhA, mArjamArgane, samyagadarzanAdika muktipathane, anavRta-anukUlapaNe, rati-sare che, gamana kare che, tyavaMza -ema evaMzIlA, te mAnunALio -mArgonusAriNI, suva-sukhethI, aparikalezapaNe, yathAkathaMci--jevI tevI rIte, vAvyate-prApta thatI, ema artha che. bhale A bhagavataprasAdathI sAdhya he, paNa svasAdhya prati Ana (zraddhAna) niyata hetubhAva nathI, eTalA mATe kahyuM-satyAM -ane sate, vidyamAna sate, asthAma-A uktarUpa zraddhA, matithAya che, upaje che, utata-A, tattvadarzana, nita -niyegathI, avazyabhAvathI. nidarzana kahyuM - thAnakuvIya-jema kalyANacakSu sate, niruhatA dRSTi sate, mawvanaM-saMpadarzana. sata-sata, sadbhUta, paraca-rUpanuM, naM-darzana, avalokana-nahiM ke kAcakAmalAdithI upahata cakSunI jema anyathA, 29 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 lalita vistara : (16) "cakSukhya pada vyAkhyAna artha :tethI karIne ave cakSa te viziSTa ja AtmadharmarUpa evuM, tattvAvabedhanA nibandhanarUpa zraddhAsvabhAvavALuM grahavAmAM Ave che,-kAraNa ke zraddhAvihInane, acazumaMtane rUpanI jema, tatvadarzanane ayoga che, mATe; ane mArgonusAriNI evI A (zraddhA) sukhethI prApta thatI nathI, ane A (zraddhA) sate A (tattva darzana) niyagathI heya che, lyANa cakSu sate sapadananI jema 110 vivecana zuddha zraddhAna viNa jeha kiriyA karI, chAra para liMpaNe te jANe." zrI AnaMdaghanajI. Ama uparamAM kahyuM tema idriyapaNe sAmAnyathI cakSunuM AvuM svarUpa che. paraMtu "cakSu: virAiviramadhAma'-atra sUtramAM te upagavizeSatA vaDe karIne jIvanuM svabhAvabhUta evuM AtmadharmarUpa viziSTa ja cakSu havAmAM atra zraddhA e ja AvyuM che, -nahiM ke uktavat sAmAnya cakSu. A AtmadharmarU5 AtmadharmarUpa viziSTa ja cakSu kevuM che? te mATe kahyuM-'taravAvavopanidhanabhAvacakSu zAmayiM " "tAvadhanA nibandhanarUpa zraddhAsvabhAvavALuM;" arthAt jIva-achavAdi tatvaavadhanA nibandhanarUpa-nizcayakAraNarUpa evI je zraddhA-pratIti-dharmaprazaMsArirUpa ruci te ja svabhAva che jene evuM. Ama tatvajJAnanA kAraNarUpa zraddhA e ja AtmadharmarUpa bhAvacakSu atra vivakSita che. atre kaI AzaMkA karaze-jJAnAvaraNAdi kSapazama ja cakSupaNe kaheve yukta che, kAraNa ke tenuM ja darzana hetupaNuM che, -nahiM ke mithyAtvamehanIyanA pazamathI sAdhya evI tattvarucirUpa zraddhA e AzaMkAnA nivAraNArthe kahyuM-zraddhAzraddhAvihInane vihInane, acakuSmatane rUpanI jema tatvadarzanane aga che, tatvadarzana na hoya mATe. "chatravidArakSAmata va miva taravanAthAt arthAt acakSubbatane-cakSuviheNa aMdhane jema rUpanuM darzana thatuM nathI, tema tatvacirupa-zraddhArUpa bhAvacakSu vihInane tatvadarzanano vega hete nathI, tatva darzana ghaTatuM nathI. eTalA mATe zraddhAne cakSu* kahyuM te yathArtha ja che. ane "sA vma suhA ' e sUtra pramANe AvI A tarucirUpa zraddhA parama durlabha heI, bhagavaanugraha thakI ja sAdhya che ema garbhitapaNe darzAvatAM kahyuM "mAnusAriNI evI A (zraddhA) sukhethI prApta thatI nathI.'--carca mAnurArinA sumarAte'. arthAt mArganusAriNI eTale samyaggadarzanAdi mokSamArgane anukULa paNe anusaratI, tatvadarzananA mArga pratye laI jatI, evI A tatvacirUpa zraddhA sukhethI-sahelAIthI, vinA parikaleze * sarakhA :-"nathaareto vadhI rudityifthI . prakRttivAtAtmawvRttipAva | " zrIgadaSTisamuccaya Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhA e ja AtmadharmarUpa bhAvacakSu : te vinA tattvadarzana nathI 227 -vinA parizrame, sugamatAthI kAMI jevI tevI rIte prApta thaI jatI nathI, e ja sUcave che ke te jIvanI tathArUpa yogyatA thaye parama durlabha evA bhagavaanugraha thakI ja prApta hoya che. AvI mArganusAriNI zraddhA vinA tatvadarzana hetuM nathI ema vyatirekathI kahI e ja vastu have avayathI daDha karatAM kahyuM "satyAM rahyAM ma rina potaH '--ane A (zraddhA) sate A (tatvadarzana) niyegathI hoya che, kalyANamAnusAriNI zraddhA cakSu sate drapadarzananI jema. " vALavaSNu sa nama " sate tatvadarzana heyaja arthAt A tatvacirUpa mArgAnusAriNI zraddhA hoya, te pachI A tattvadarzana nigathI-niyamathI avazyameva thAya che. atre daSTAMta jema kalyANa cakSu-niyahata khoDakhAMpaNa vinAnuM avikala caku hoya te saddharUpadarzana thAya che, saddabhUta padArthanuM yathArtha svarUpadarzana thAya che, tema A zraddhArUpa bhAvacakSu hoya te tavadarzana thAya che. "zraddhA jJAne je rahyo re, tehI ja kArya karAya re....dayAlAya." zrI devacaMdrajI. A zraddhAjanya tatvadarzanamAM kALa zivAya bIjo pratibaMdha nathI ane A pratibaMdha paNa apratibaMdha ja che, ema pradarzita kare che - na chatra pratibandhI niyamena Rte kAlAditi nipunnsmyvidH| ayaM cApratibandha eva, tathA tadbhavanopayogitvAta, tamantareNa tatUsiddhaya siddheH viziSTasyopAdAnahetoreva tathApariNatisvabhAvatvAt / 111 / / pavitra di-ne ja, tra-atre, bhAgAnusAra zraddhAthI sAdhya evA darzanamAM prativarSa - viSka-nigame niyamathI, avasthaMbhAvathI, kyAMyathI ema samajAya che zuM sarvathA? nA, eTalA mATe kahyuM-te-vinA, cA -kAla. kAraNa ke kAla ja atra pratibaMdhaka che ema bhAva che, kuti-ema, nigURAvika-nizcayanayavyavahArIo vade che. vAra, kAla paNa pratibaMdhaka sate ema kema kahevAmAM Ave che ke-atre niyamathI pratibaMdha nathI ja?" te mATe kahyuM- 3the -ane A, kAlapratibaMdha, sAtivazva ghaNa-apratibandha ja che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tatha--tathA prakAre, darzanarUpatAthI, tA -tenuM, zraddhAnuM, mavanaM- bhavana, parimana, te tamaya-tabhavana, tatra 3vyonityAta-temAM upayogipaNane lIdhe, kALanA vyApAravaMtapaNAne lIdhe, vyatireka kahyo-- -te, kALa, 3ttare-vinA, :tA-tenI, darzananI svabhAvalAbha aniSpattine lIdhe, vigiva--viziSTa, vicitra sahakAri kAraNathI jeno svabhAvAtizaya Ahita che evA gujarAta rera--upAdAnahetunA ja, pAriNAmika kAraNanA ja, tathAritivamAvava7- tathA pariNati svabhAvane lIdhe. tathAniti-kAryAbhimukha pariNAma, na ghava rAva: kathA-te ja che svabhAva jene-kALane te tathA, tamArata---tabhAva te tatva, tarata tethI,-- kALanA dravya-paryAyapaNAne lIdhe. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 lalita vistara H (16) "nakSa...: pada vyAkhyAna artha -kAraNa ke atra kALa zivAya pratibandha niyamathI nathI ja ema nipuNa samayavido vade che. ane A (kALapratibandha) apratibaMdha ja che; kAraNa ke tathA prakAre tenA (zraddhAnA) bhavanamAM upayogiSaNuM che mATe, te (kALa ) vinA tenI (darzananI) siddhinI asiddhi che mATe, viziSTa upAdAnahetunuM ja tathA pariNati svabhAvapaNuM che mATe vivecana " kALalabdhi lahI paMtha nihALazuM re, e AzA avalaMba e jana jIve re jinajI jANa re, AnaMdaghana mata aMba. paMthaDe nihALuM re bIjA jina taNe re." zrI AnaMdaghanajI. A mArgAnusArI zraddhAthI niyamathI tavadarzana thAya che ema je kahyuM temAM-"atre kALa zivAya pratibaMdha niyamathI nathI ja ema nipuNa samayavido vade che, "rAtra pratiro te vastrAnta'; arthAta eka kALa-samaya zivAya bIje atre kALa zivAya kyAMyathI paNa pratibaMdha-aTakAyata-rUkAvaTa avazyapaNe nathI ja; pratibaMdha nathI atre pratibaMdhaka-aTakAyata karanAra je kaMI paNa hoya che te mAtra kALa ja che, ema kuzala zAstrapaTu samayavide-nizcayasiddhAMtajJAtAo kahe che. tyAre prazna thaze ke-kALa je pratibaMdhaka hoya te pachI anne niyamathI pratibaMdha nathI ja ema kema kahyuM? tene khulAse karyo ke "A (kALa pratibaMdha) apratibaMdha ja che,"--AM jAtivaMdha iva, A kALapratibaMdha te pratibaMdha ja nathI. A kALa pratibaMdha "kAraNa ke tathA prakAre tenA (zraddhAnA) bhavanamAM upayogipaNuM che apratibaMdha ja mATe, tathA temanA nivA; arthAt tathA prakAre darzanarUpa paNe, te zraddhAnA bhavanamAM-pariNamanamAM kALanuM upayogipaNuM che mATe. Only it is a question of time. eTale pratibaMdharUpa thavAnI vAta te dUra rahI, paNa zraddhAne darzanarUpapaNe pariNAvavAmAM kALa paNa upayogI bhAva bhajavI rahyo che. kAraNa ke te (kALa) vinA tenI (darzananI) siddhinI asiddhi che mATe, "tamaram tatkAra ; arthAt kAlalabdhiparipAka thayA vinA te darzananI siddhi hotI nathI. upAdAna upAdAna nija pariNati vastunI re, paNa nimitta AdhIna-munisuvrata." zrI devacaMdrajI. te paNa kayA kAraNathI? te ke "virAchAnatA reva tathApitarAma ravAnA viziSTa upAdAnahetunuM ja tathA pariNati svabhAvapaNuM che, mATe;" arthAt viziSTa eTale nAnA prakAranA kALa Adi sahakArI kAraNathI yukta evA upAdAna viziSTa upAdAnahetunuM hetunuM ja-pariNAmika kAraNanuM ja tathA prakAre pariNatisvabhAvapaNuM tathA5riNati che, mATe. eTale ke kALa Adi sahakArI nimittakAraNe paNa svabhAvapaNuM jyAM AvI maLyA che, evuM viziSTa upAdAna ja tevA tevA prakAre kAryAbhimukha pariNati-pariNAma pAme eve tene svabhAva che ane Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atre kALapratibaMdha apratibaMdha ja : zraddhA dharmakalpavRkSanuM avaMdhya bIja 229 dravyanA parivartana-paryAya karavArUpa vartAnA dharmapaNAne lIdhe kALa paNa te kAryAbhimukha pariNatimAM pitAne bhAga bhajavate heI upayogI che. " kALalabdhi muja mata gaNe, bhAvalabdhi tuma hAthe re; laDathaDatuM paNa gajabaccuM, gAje gajavara sAthe re....saMbhava jina" zrI yazovijayajI. A zraddhA dharmakalpavRkSanA vidhya bIjarUpa che, ema prazase che- tadeSA'vandhyabIjabhUtA dharmakalpadrumasyeti paribhAvanIyaM / iyaM ceha cakSurindriyaM cokta. badbhagavadbhya iti cakSurdadatIti cakSurdAH // 16 // 112 "artha -tethI A (zraddhA) dharmaka5manI avadhya bIjabhUta che ema paribhAvanIya che. ane A (zraddhA) ahIM cakSurindriya uktavat bhagavato thakI che, eTale " pharatIta rahyu:" cakSu dIe te cakSu. # 16 1ra vivecana kAryaruci kartA thaye re, kAraka savi palaTAya re...dayAlarAya! Atamaghara Atama rame re, nija ghara maMgalamAla re. dayAlarAya !" zrIdevacaMdrajI tethI-A badhuMya uparamAM kahyuM te parathI siddha thayuM keTirs=ArInamratA dharma yAkuma', A (zraddhA) dharma-kalpadrumanI avadhya bIjabhUta che, ema paribhAvanIya che. A mArganusAriNI zraddhA je kahI, te dharmarUpa kalpavRkSanI avaMdhya-acUka bIjabhUta che,ke jemAMthI avazya dharmarUpa kalpavRkSa phAlIphUlIne mumukSune mekSarUpa manavAMchita phalA Apaze ja. ema A paribhAvana-sarvaprakAre bhAvana karavA yogya che. "ane A (zraddhA) ahIM cakSurindriya uktavat bhagavate thakI che." A zraddhA che te ja ahIM A sUtramAM cakSurindriya vivakSita che ane A cakSunI prApti paNa, ajayanI jemaja, bhagavaMtenA guNaprakarSarUpapaNAthI, acinyazaktiyuktapaNAthI, tathAbhAve avasthitithI, ane sarvathA parArthakaraNathI A bhagavate thakI ja hoya che. eTale zruti ti rahyu- cakSu dIe che te cakSude evA A bhagavaMte che. I fta cakSu | 26 / f -tva7-pUrvasUtramAM kahela abhayadharma vata. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. mArgada nAkhyaH pada vyAkhyAna atre mAge te cittanuM avaja gamana, kSaye pAmaviroSa, arthAta "sukhA" ema vyAkhyA kare che- 'tathI 'mAyALa" iha mArgaH-cetaso'vakragamanaM, bhujaGgamagamananalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSaH / hetusvarUpaphalazuddhA suvetyarthaH / 113 artha:-tathA mArga done ahIM mArga-cittanuM avakra gamana te, bhujaMgamanI gamananalikAnA AyAma tulya, viziSTa guNasthAna prAptimAM praguNa e svarasavAhI #yopazamavizeSa che; hetuthI, svarUpathI ane phalathI zuddha evI "sukhA" ema artha che.113 vivecana kapaTarahita thaI Atama arapaNa re, AnaMdaghana pada reha."--zrI AnaMdaghanajI. tathA prakAre mArganI prApti paNa A bhagavate thakI hoya che, eTalA mATe ahIM "maracA - mAya -mArgadane e viziSTa sUtrapada kahyuM che. ahIM A sUtramAM -mArAdiA mA suda-ityAdi. 4-ahIM, sUtramAM, mar -mArga, paMtha, te zuM lakSaNavALo che? te mATe kahyuM - jota -cittanuM, mananuM, 3 manama-avakra gamana, akuTilA pravRtti. ke ? te mATe kahyuM--bhujaMgamatI, sarpanI, mananaTiza-zuSira vaMza (pale vAMsa) Adi lakSaNavALI gamananalikA....-je vaDe te aMtaHpraviSTa jaI zake che. tA : teno, saghars: -dhdha, tena-tenI sAthe, tu tulya, kSayapazamavizeSa ema ga che. kevA prakArano? te mATe kahyuM - vizireguNasthAnavAtibag:kyamANu viziSTa guNalAbhahetu, gharanAthI-nijAbhilASA pravRtta, kSavphAma -duHkhahetu e dAnamahAdine kSayavizeSa. te A prakAre-jema nalikAnI aMdara pravRtta bhUjaMgamanA gamanamAM avakra ja nalikAyAma samIhita rathAnanI prAptine hetuM che -vakamAM tyAM javAnA azakyapaNAne lIdhe, ema te paNa mithyAtvamehanIyAdi kSayopazama cittane. tAtparya kahyuM - deturUpaRTaa-daitunA-pUrvedita zraddhAlakSaNa hetuthI, svarUpa - svagata ja svarUpathI, jana-vividiSAdi kalathI, caNA-nirdoSA, guNA-upazamasukharUpA sukhAsikA ema artha che. A mArganA svarUpano nizcaya che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhujaMgamagamana nalikAyAma tulya kSayopazama vizeSarUpa mAga 231 ma: cetavatra mai" "mArga-cittanuM avaka gamana, mAge te cittanuM akuTila pravRtti che. arthAt cittanuM ADuMavaLuM-vAMkuMcUMkuM nahi avakra gamana cAlavuM, sIdhuM saralapaNe-ajupaNe cAlavuM te mArga che. A cittanA avaka gamanarUpa mArga te "mujhamAmananarivAjAmata kSatAmavi:' "bhujaMgamanI gamananalikAnA AyAma tulya e kSapazama vizeSa che." arthAt bhujaMgamanI-sarpanI gamananalikA eTale pile vAMsa vagere naLI jenI aMdara pravezI te gamana karI zake che, tene AyAma-dhyuM-laMbAI tenI sAthe tulya-samAna evo kSayopazamavizeSa-darzanamahAdine kSayavizeSa che. A pazamavizeSa kevo che? te ke 'fjarANapusthAnAvAtALu varasAda" "viziSTa guNasthAna prAptimAM praguNa evo svarasavAhI, " arthAt kahevAmAM Avaze evA viziSTa guNasthAnanI prAptimAM praguNaanukULa, evo svarasavADI eTale svarasathI ApoApa sahaja svabhAve vahana karato - pravartato. tAtparya ke-sarpanI gati mULa te vAMkI che, paNa pilA vAsanI naLImAM peThe eTale te vakra gamana cheDI daI ApoApa saDasaDATa sIdhe cAlyA jAya che, ne vAMsanA AgaLa AgaLanA bhAgarU5 guNane sparzate AgaLa dhase che; AvA tenA bhujaMgamagamana avaka sIdhA saDasaDATa gamanamAM avaka-sarala vAMsanI naLInuM nalikAyAma tulya avakapaNa ne dIrgha paNuM ja kAraNabhUta che. te ja prakAre cittarUpa kSayo pakSavizeSa bhujaMganI gati mULa te vakI che, paNa darzanamohAdinA kSayavizeSa rUpa-kSapazamavizeSarUpa vaMzanalikAmAM jIvane praveza thatAM vakra gamana choDI daI citta svarasathI ApoApa ja sIdhuM sarapaNe saDasaDATa cAlyuM jAya che, ne uttarottara AgaLanuM guNasthAne sparzatuM sparzatuM AtmavikAsamAM pragati kare che. cittabhujaMganA A avake gamana yukta pragatimAM-ISTa sthAna prAptimAM avaka sarala vAMsanI naLInI laMbAI sAme kSapazamavizeSa ja kAraNabhUta che, kAraNa ke svarasathI ApoApa pravartate te ja uttarottara guNasthAnanI prAptimAM praguNa-prakRSTa guNa karanAre anukULa che. AkRti 1 yopazama vaMza nalikAmAM o citta-bhujaMganuM avake gamana guNasthAna Ama cittanA avakragamanarUpa mArga te jIvane pazamavizeSa ja che. bIjA zabdamAM kahIe te "turAjazuDhA suca-hetuthI, svarUpathI ane phalathI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 lalita vistaro : (17) " ga' para vyAkhyAna zuddha evI "sukhA' ema artha che. arthAta pUrvokta zraddhArUpa hetuthI, uttarottara nirmala thatA jatA svagata svarUpathI, ane vividiSAdi phalathI zuddha-nirdoSa evI sukha-upazamasukharUpa sukhAsikA athavA sukharUpa pragati che. Ama zraddhA thakI upajatI, svarUpazuddhinI vRddhi karatI ne vividiSA nIpajAvatI evI A sukhethI pragati karavArUpa sukhA e ja kSapazamavizeSarUpa mArga che. zraddhA - sukhA --vividiSA A pazamavizeSarUpa mArga vinA yakta guNasthAna prApti nathI. sAnubaMdha zopazama thakI ja heya che, ema anvaya-vyatirekathI spaSTa kare che- 1degnAsminnAntare'sati yathoditaguNasthAnAvAptirmArga viSamatayA cetaHskhalanena pratibandhopapatteH / sAnubandhakSayopazamato yathoditaguNasthAnAvAptiH, anyathA tadayogAt kliSTaduHkhasya tatra tattvato bAdhakatvAta / 14 athara-A (kSayopazama) Antara (hetu) nahiM te, yAdita guNasthAnanI prApti nathI, kAraNa ke mAviSamatAthI cetakhalana vaDe pratibandhanI upapatti che mATe. sAnubandha kSapazama thakI yAdita guNasthAnanI prApti che, anyathA tene aga che mATe, kilaSTa du:khanuM temAM tatvathI bAdhakapaNuM che mATe 114 ifza-vyatirekathI bhAvatAM kahe che -- ja, mina-A, kSazimarUpa mArga, kAntare-antaraMga hetu sate-bahiraMga guruAdi sahakAri sadbhAve paNa, atiguNasthAnAvAdita -samyagadarzanAdi guNalAbha. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM -mAviSamatA-mArgaviSamatAthI, kSo pazamavisaMsthalatAthI, ceta:varacetasmalana vaDe, mane vyAghAta vaDe, tApavpratibaMdhanI utpattine lIdhe, yAdita guNasthAna prAptinA vipnabhasaMbhavane lIdhe. kyA kAraNathI ? kAraNa ke sAnuvapakSepara mAta-sAnubaMdha pazama thakI, uttarottara anubaMdhathI prabhUta kSayopazama thakI, gurathAnAvAditaH-pUrvokta guNasthAnaprApti upaje che. vyatireka kahyo- kathA-sAnubandha kSapazamanA abhAve, torg-tenA agane lIdhe yathAdita guNasthAna prAptinA abhAvane lIdhe. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM -f - kilaSTa, ku tarati Tu-duHkha de che te du:kha, karma, tethI kilaSTa karmanA, tara-temAM, niranubandha kSapazamamAM, taravataH-tatvathI, antaraMga vRttithI, jAdhavatva-prakRta guNasthAnanA bAdhakapaNAne lIdhe, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnubaMdha pazamathakI guNasthAna prApti, niranubaMdhathI nahiM vivecana sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo che lAla. sattA sAdhana mAga bhaNI e saMcaryo che lAla. dITha suvidhi."-zrIdevacaMdrajI Ama kSayapazamavizeSarUpa mArga che ema anvayathI kahyuM te ja vastu have vyatirekathI ahIM daDha karI che: "nArimAntareDati ratha vitaguthArAvAvita: "--"A (kSayopa zama) Antara (hetu) nahiM sate, yadita guNasthAnanI prApti kSapazamavizeSa vinA nathI,' A pazamarUpa aMtaraMga hetu na hoya, te bahiraMga guNasthAnaprApti guru Adi sahakArInA abhAve paNa yakta samprayadarzanAdi nathI guNabhUmikAno lAbha nathI hoto. "mAviSamatA ratanavara prativaradho: "kAraNa ke mArgaviSamatAthI cetaHkhalana vaDe pratibaMdhanI upapatti che mATe." viSama-khaDabacaDA mAge gamana karatAM khalana thavAthI-Thekara lAgavAthI jema pratibaMdha-aTakAyata thAya, tema kSapazamarUpa mArganI viSamatAthI cittasmalana-mane vyAghAta vaDe karIne yakta guNasthAnanI prAptimAM pratibaMdha-avarodha-rUkAvaTa hoya, mATe. te paNa kayA kAraNathI? te ke "tAnu5kSIparAmata jathavitaguthArAvAti, athatha tAtA' "sAnubaMdha pazama thakI yAdita guNasthAnanI prApti che, anyathA tene ayoga che, mATe. sAnubaMdha-uttarottara anubaMdhavALA sAnubaMdha pazama saMkalanAbaddha zopazama thakI yakta guNasthAna lAbha upaje che, thakI guNasthAna prApti, nahiM te tevA sAnubaMdha kSaye pazamanA abhAve kSopazama uttare nahi te nahiM ttara saMkalanAbaddha na hoya, eTale ke uttarottara saMkalanA vihIna niranubaMdha hoya to prastuta guNasthAna prAptine coga ghaTato nathI. kAraNa ke "dig:vastha ta2 tarata vAdhAtA" kilaSTa duHkhanuM temAM tatvathI bAdhakapaNuM che mATe." arthAt "duHkhayatIti duHkha -duHkha te duHkha, ane karma duHkha de che, mATe atre duHkha zabdathI karma kahyuM che. A uparathI kilaSTa duHkhanuM eTale kilaSTa karmanuM temAM-niranubaMdha pazamamAM tatvathI--aMtaraMga vRttithI prastuta guNasthAnanuM bAdhakapaNuM che, eTale ke niranubaMdha zopazamamAM je kilaSTa karmanuM havApaNuM che, te liSTa kama ja guNasthAnanI prAptimAM bAdhakarUpa-aMtarAyarUpa thaI paDe che. A AkRtithI phuTa thaze AkRti 2 uttarottara guNasthAna prApti * kilaSTa karma bAdhaka sAnubaMdha kSapazama niranuba pa cepathama 30 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 lalita vistarA : (17) "Tr:' pada vyAkhyAna sAnubaMdha karma te ja guNasthAna prAptimAM pratibaMdhaka kliSTa karma che, ane mArgaprApti sate jIva te atisaMkilaSTa nathI hote, ItyAdi parama pravacanarahasya prakAze che "sAnuvandhaM kliSTametaditi tantragarbhaH, tadvAdhitasyAsya tathAgamanAbhAvAta, bhUyastadanu bhvoppttH| na cAso tathA'tisaMkliSTastatmAtAviti pravacanaparamaguya, na khalu bhinnagranthebhUyastadvandha iti tantrayuktyupapatteH / 15 artha :-sAnubaMdha evuM A (karma) kilaSTa che ema tatvagabha che, tenAthI bAdhita evA AnA (cittanA) tathAgamanane abhAva che mATe, puna: tenA (kilaSTa duHkhanA) anubhavanI upapatti che mATe. ane te (prakRti jIva) tenI (mAganI) prApti sate tathA prakAre atisaMhilaSTa nathI heto, ema pravacananuM parama guhya che,-nizcaye karIne bhinagranthine punaH tene baMdha nathI. evI tantrayuktinI upapattine lIdhe 11 vivecana "ghAti DuMgara ADA ati ghaNA, tuja darizaNa jaganAtha." zrI AnaMdaghanajI guNasthAna prAptimAM pratibaMdhaka liSTa karma che ema uparamAM kahyuM. A kliSTanA svarUpanuM ja vyAkhyAna atra karyuM che. "tanavarSa gietati tArma:' sAnubaMdha evuM A (karma) kilaSTa che ema taMtragarbha che." sAnubaMdha eTale uttarottara paraMparAthI fsA -nAnA -paraMparAnubaMdhavALuM, -kiSTa, kalezakAri, tatta-A, karma - nahi ke punaH tatkALa ja parama kalezakAri paNa -&dakAcAryanA ziSyonA karma jema, athavA mahAvIranA kama jema, ti taragAma - A pravacanaparamArtha che. A kayA kAraNathI? te mATe kahyuM - tazrfpatajI-tenAthI bAdhita, kilaSTakarmathI abhibhUta, 32-AnA, cittanA, tathA manamAvatatathAprakAre gamananA abhAvane lIdhe, avakratAthI viziSTa guNasthAnagamananA abhAvane lIdhe. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-sUcastAnamavpa --punaH tenA anubhavanI u5pattine lIdhe, tasya-tene, kilaSTa duHkhano. anubhava va 3vpattianubhava ja upapatti, tA -tene lIdhe. avazya anubhavanIya evuM te ( kilaSTa kama) sate avakra cittagamana kema hoya? ema bhAva che. vAsa, samyagadarzananI prApti thaye paNa koIne mithyAtvagamanane lIdhe atre kilaSTa duHkhano abhAva kema? te mATe kahyuM-ra-na ja, -te, prakRta chata, tathA-tathA prakAre, pUrvanI jema, ativaMzie: -atIva sAnubaMdha kalezavALo, taNAta-mArga prApti thayeti-A, pravacanAmadhaM- pravacananuM parama guhya, zAsananuM hRdaya che. atre hetu- vastu-na ja, fmannAthe:-bhinnagraMthivaMtane, samyatvavaMtane, maya:-punaH, tatpa:graMthibaMdha, uta-ema, tasuzupA -tatrayuktinI upapattine lIdhe, punaH tenA baMdha vaDe kadI paNa vyavalIna thatuM nathI ityAdi zAstrIya yuktinA vegane lIdhe. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnubaMdha kema te liSTa ane te ja guNasthAna prApti pratibaMdhaka 35 jene anubaMdha-saMkalanA thayA kare che, evuM je A kama te ja sAnubaMdha karma "STi'-kalezakAri che, (paNa sakaMdAcAryanA ziSyonA karmanI jema te kilaSTa ane ke mahAvIranA karmanI jema tatkAla ja parama kalezakAri karma te kilaSTa te ja guNasthAna prApti nathI,) ema taMtragarbha-pravacanaparamArtha che. kAraNa ke tenAthI bAdhita pratibaMdhaka evA AnA (cittanA) tathAgamanane abhAva che mATe te liSTa karmathI bAdhita-pIDita-kalezita cittanA tathA prakAre avakapaNe guNasthAna pratye gamanane abhAva hoya che, mATe, arthAt kilaSTa karmathI kalezita citta vAMkuM cAle che, eTale tenuM tevA prakAre guNasthAna pratye gamana hotuM nathI. ane te paNa kayA kAraNathI? to ke "punaH tenA (kilaSTa duHkhanA) anubhavanI upaSatti che, mATe punaH kilaSTa dukhane-kamane anubhava e ja tenI u5patti-ghaTamAnatA che, mATe. eTale kliSTa duHkharUpe-kalezarUpe avazya anubhavamAM AvatuM evuM te kilaSTa karma sate avaka cittazamana kema hoya? ne avaka cittAgamana na hoya te guNasthAna pratye gamanarUpa pragati kema hoya? arthAt na ja hoya. AthI ulaTuM akilaSTa (niranuM baMdha) karma hoya te ja cittanuM avaka gamana hoya ne guNasthAna pratye pragati heya. tAtparya ke-sAnubaMdha evA kilaSTa karmathI niranubaMdha pazamane lIdhe cittanA avaka gamanarUpa mArganI prApti hoya nahi; paraMtu niranubaMdha evA akilaSTa karmathI sAnubaMdha kSapazamavizeSane lIdhe ja cittanA avake gamanarUpa mArganI prApti heya. atre koI zaMkA karaze-samyagdarzananI prApti thaye paNa patana thavAthI keIne mithyAtvanI prApti hoya che, te pachI atre kilaSTa karmane abhAva kema? tenA nivAraNArthe kahyuM - rAtI tathAstaraMTistatAtAvarata pravacanAmag mArga prApti sate "te (prakRta jIva) tenI (mArganI) prapti sate tathA prakAre atisaMkila na hoya atisaMkilaSTa nathI hote ema pravacananuM parama guhya che " arthAta te prakRti jIva mArganI prApti thaze, pUrvanI jema tathA prakAre atisaMkilaSTa-sAnubaMdha kilaSTa karmavALa-ati kalezita nathI hota,-ema A pravacananuMjinazAsananuM parama guhyA, parama rahasya che. te atisaMkilaSTa kema nathI hete? ke "ra vasu fannAthe karatatvayA ? nizcaye karIne bhinagraMthine punaH tene baMdha nathI evI taMtrayuktinI upapattine lIdhe." arthAt jeNe graMthine bheda karyo che, evA sakyatvavaMtane punaH tene tevA prakAre baMdha nathI hato. te maMthi ekavAra traTI eTale basa DyUTI ! khalAsa ! te pharIne tevA svarUpamAM pachI UbhI thavA pAme ja nahi, saMdhAya nahiM, e tene bheda hoya che, evA prakAre zAstrIya yuktinuM ghaTamALapaNuM che mATe. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 lalita vistarA : (17) 'manaamya:' padaM vyAkhyAna ema anivRttigamanathI A mACrUpa kSayApazavizeSatA khIjA kSayApazamethI bheda che, ane A a'ge yogAcAya pata'jalinI paNa samati che, ema samanvaya sAdhe che.-- 12 evamanivRttigamanenAsya bhedaH / siddha caitat pravRttyAdizabdavAcyatayA yogAcAryANAM, pravRttiparAkramajayAnandaRtambharabhedaH karmmayoga ityAdivicitravacanazravaNAditi / 116 1 :--ema anivRttigamane karI AnA (mArUpa kSayApazamanA) bheda che, ane A pravRttiAdi zabdavAmyatAthI yogAcAryaMne siddha che,--pravRtti, parAkrama, jaya, AnaMda ne Rtabhara beThavALA kayAga che, ityAdi vicitra vacananA zravaNane lIdhe.11 vivecana 66 zuddha mAge vadhyA sAdhya sAdhana saMdhyA, svAmI pratide sattA rAdhe....ahe| zrI sumati jina ! " zrI devacaMdrajI A badhuM je uparamAM kahyuM tenA phalitArtha zuM? te mATe ema kahyuM-- yanivRtti. namanainAsyameva: 11 anivRttigamane karI Ane ( mArUpa kSayApazamanA) bheda che. arthAt pabrijJA----tethI zuM siddha thayuM ? te mATe kahyuM--va--ema, sAnubandhatAthI, nivRttinamanena -anivRttigamanathI, anivRttikaraNanI prAptithI, gastyane, mArUpa kSaye pazamane, meda--bheda, vizeSa,--zeSa kSayApakSamAthI. parataMtra vaDe paNa A sAdhatAM kahyuM:--ttia ca--ane siddha pratIta che, patanA sAnubaMdha kSaye pazamavatanuM granthibhedAdi lakSaNa vastu, pravRttva vizavAsthyatA--pravRtti Adi zabdavAcyatAthI, nAmAntarathI ema a che, comAcarcALAM--yAgAyone, pataMjaliprakRtine. vI rIte ? te mATe kahyuM-- pravRttivAmanayAnantrataHmmamayaH karmamoza:--pravRtti, parAkrama, jaya, AnaMda ne RtaMbhara bhedavALA kayAga che. pravRttiH--carama yathApravruttikaraNa zuddhilakSaNA pravrutti, prakRta bhAga ema aya che, pAme.--parAkramathI, vIya vizeSa vRdvithI, apUrvakaraNa vaDe ema artha che, nAca:--jaya, viSadhakA abhibhava, vidmaya, anivRttikaraNa ema atha che. mAnav:--mAnaMda,--samyagdarzanalAbharUpa, ' tamothimerAvAnandraH '--tamegraMthinA bheda thakI AnaMda e vakSyamANu vacanathI, tammara--RtanA, satyanA, maraLAbharaNuthI, ane tethI te te pravRtto mevA camya jJa tathA--te pravRtti Adi bheda che jenA te tathA, jarmayoga:-kriyAlakSaNa kayega. kanuM grahaNu icchAlakSaNa praNidhAnayeAganA vyavaCdAthe che. sAmAnyathI anyatra yAga' paMca prakAranA che. kahyuM che ke " praNidhipravRttividhanajayasiddhiviniyogabhedataH prAyaH / dharmajJarAvyAta: jhumArAyaH paOdhADatra vidhI '' (poDezaka, rU-6), ( athAt ) praNidhi, pravRtti, vidmajaya, siddhi ane viniyeAganA bhedathI prAye dhama nothI paca prakAranA zubhAzaya atra vidhimAM kahyo che. ane zubhAzaya te yAga che, kcAri--Adi zabdathI icchAyAga Adi mananuM grahaNa che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anivRtti mane karI bhAgarUpa kSapazamane bheda 237 evA prakAre sAnubaMdhapaNe anivRttinamanathI-pAchuM vaLavArUpa anivRttigamane karI nivRtti jyAM nathI (No turning back) evA gamanathI A mArga mArgarUpa kSayopazamane bheda che, zeSa kSapazamathI vizeSa che. A kSapazamane bheda anivRttigamanarUpa lakSaNathI A mArgarUpa kSapazama bAkInA bIjA pazamathI judA paDe che. vAMsanI naLImAM peThelA bhujaMgane jema pAchuM vaLavApaNuM nathI, paNa sAnubaMdha paNe uttarottara AgaLa javApaNuM ja che evuM anivRttigamana hoya che tema mArgarUpa kSapazamavizeSane pAmelA bhavya-bhujaMgane paNa pAchuM vaLavApaNuM nathI, paNa sAnubaMdhapaNe uttarottara AgaLa AgaLanI guNabhUmikAne sparzatA javApaNuM ja che evuM anivRttigamana hoya che, eTale samyaktvanI prApti karAvyA vinA rahe nahiM-nivare nahi evuM anivRttikaraNa hoya che. paraMtu A mArgarUpa sAnubaMdha zopazamavizeSa jene nathI, paNa niranubaMdha kSaye pazama heya che, tene te tevuM anivRttigamana hotuM nathI. Ama anivRttigamana vaDe karIne mArgarUpa sAnubaMdha kSapazamavizeSane zeSa niranubaMdha pazamathI pragaTa bheda che. ane A mArUpa upazamavizeSanI prAptithI anivRttigamana vaDe uttarottara pragati karatAM anivRttikaraNanI prAptine upakrama A prakAre- bhane yathApravRtta karaNa, apUrva karaNa ane anivRtti karaNa ema traNeya karaNe prApta thAya che ane bIjAone eTale ke abhane paheluM yathApravRtta karaNa ja hoya che, bIjA karaNa tene kadI paNa prApta thaI zake nahi. atre karaNa eTale yathApravRtta karaNa pariNAma. "Aguse calI AtI he" e rIte anAdi kALapravAhamAM AdinuM svarUpa pravartatAM pravartatAM jIvane je kavacit kiMcit bhAvacamakArA jevuM sAmAnya nyapaNe (Ordinarily) pravarte che evuM pUrvAnupUrva karaNa te yathA pravRtta karaNa che. AvuM yathApravRttakaraNa te jIva anaMtavAra kare che ne anaMtavAra graMthinI nikaTa Ave che, paNa te mAtra sAmAnya sAdhAraNa prayatnarUpa heI AtmavIryanI maMdatAne lIdhe te graMthibheda ryA vinA pAchA vaLI jAya che. ane bhavya paNa jyAM lagI apUrva (Unprecedented) apariNAmarUpa bhAvane pAmI, apUrva AtmapuruSArtha pherAvI, ananya prayanathI-asAdhAraNa (Extra-ordinary effort) prayAsathI, potAnA sarva sAmarthyathI (With all his might) zUravIrapaNe "yAhema karIne," graMthirUpa durbhedya durgane bheda karavA sarvAtmAthI pravartate nathI, tyAM lagI te paNa te kAryamAM saphaLa thatuM nathI. paNa jIva jyAre chellA pudgalAvarsamAM vattate hoya che ne temAM paNa bhAvamalanI atyaMta kSINatA thAya che, tyAre bhavya jIvane chelluM yathApravRttakaraNa prApta thAya che, ane te graMthibhedanI atyaMta nikaTa Ave che. eTale pachI tene apUrva AtmabhAvane u9lAsa thatAM, apUrva AtmapuruSArthanI kuraNAthI apUrvakaraNane anivRttikaraNanI prApti thAya che apUrva karaNa eTale anAdikALamAM pUrve kadI paNa prApta thaze nathI e apUrva AtmapariNAma Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 lalita vistaro (17) " mAja:' pada vyAkhyAna ane samyaktvanI prApti karAvyA vinA rahe nahiM-nivarsa nahi, te anivRttikaraNa, apUrva karaNathI graMthibheda thAya che ane anivRttikaraNathI samyakatva thAya che. ane samyakatva prApta thayA pachI je tIvra saMvegathI apUrva puruSArthadhArA cAlu rAkhe ne vadhAre, te palyopama-sAgarepamAdi jeTalI karma sthiti paNa zIdhra kSaya karI, jhapATAbaMdha bhAvazrAvaka, bhAvasAdhu Adi dazAne pAme, ane upazama-kSapakazreNI para ArUDha thaI, anupama kevalajJAna pragaTAvI, yAvata te ja bhave paNa mekSa pAme. je jIvanA puruSArthamAM maMdatA hoya te te pramANe mokSanI prAptimAM paNa DhIla thAya. eTale mokSanI prApti jIvanA puruSArthabalane AdhIna che." -zrI cogadaSTisamuccaya vivecanamAMthI (svaracita) pR. 46-48 ema anivRttizamana vaDe mArgarUpa sAnubaMdha kSayapazamane bheda jinAgamanI yuktithI siddha che. "ane A pravRtti Adi zabdavAotAthI yugAcAryone siddha che." arthAta - sAnubaMdha zopazamavaMtane anivRttigamanathI graMthibhedAdi prApta jana ni hoya che, e jinadarzanasaMmata vastu, paMtajali Adi yogAcAryone ane yogadarzananI paNa pravRtti Adi zabdavAsthatAthI-nAmAntarathI siddha che, pratIta paribhASAno meLa che-pravRttiparA mAthAnavatamamma: vArmA: " "pravRtti parAkrama, jaya, AnaMda ne RtaMbhara bhedavALe karmaga che ItyAdi vicitra vacananA zravaNane lIdhe." arthAta je jinadarzanasaMmata vastu che, tene mATe te gadarzana praNetAe jUde zabda prayoga karI tene nAmAntarathI oLakhe che, paNa temAM mAtra zabdabheda che, arthabheda nathI. A banne paribhASAbhedane samanvaya A prakAre- (1) zuddhilakSaNa pravRtti te carama yathApravRtta karaNa barAbara che, prakRta mArga e ja pravRtti che. (2) vIryavizeSavRddhirUpa parAkrama te apUrvakaraNa barAbara che. (3) vijayarUpa jaya te anivRttikaraNa barAbara che. (4) AnaMda te samyagdarzanalAbha barAbara che -"tamothamevADa"--tamagraMthibheda thakI AnaMda e vacanathI. (5) jatana-satyanAM bharaNathI-dhAraNathI "RtaMbhara" prajJAvizeSa te samyagdaSTi puruSanI sAcI jJAnadazA barAbara che. atre prathama to pravRtti kare, eTale mArga pAme; pachI te mAge apUrva utsAhathI AgaLa vadhavAnuM parAkrama dAkhave, ane vacce vina Ave tene jaya kare, eTale samyagu darzananI prAptithI AnaMda upaje ane pachI tathArUpa sAcI vItarAga dazA thatAM RtaMbharA buddhi pragaTe. Ama pravRtti Adi bhedavALe karmaga che, AdhyAtmika kriyArUpa aMtarAtmapariNativALe karmaga che. ItyAdi vicitra-nAnArUpa vacana pAtaMjala yegazAstramAM kRta thAya che, te parathI paNa ukta sarva vastu paripuSTa thAya che. A AkRtithI spaSTa samajAze Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 yathApravRttakaraNAdinuM svarUpa jainadarzana-gadarzanano sumeLa AkRti 3 A ------ - ----- 0 (jainadarzana) chelluM yathApravRttakaraNa apUrvakaraNa anivRttikaraNa samyagadarzana jJAnadazA graMthibheda mAga > (yaNa darzana) pravRtti parAkrama jaya AnaMda RtaMbhara prajJA ane A mArga bhagavaMto thakI ja hoya, mATe bhagavate mArgada che, ema nigamana kare che- 13na cedaM yathoditamArgAbhAve, sa coktavad bhagavadbhya iti mArga dadati mArgadAH // 17 // 117 artha-ane A (anivRttigamana) yAdita mArganA abhAve na hoya, ane te mA uktavata bhagavata thakI che. eTale mArga dIe che te mArgado, 17 17 mAragadezaka mene re, kevalajJAna nidhAna; bhAvadayAsAgara prabhu 2, para upagArI pradhAnere...vIra prabhu" zrI devacaMdrajI ane A je anivRttigamana-pAchA vaLyA vinAnuM-nivRtti vinAnuM gamana kahyuM te yakta kSapazamavizeSalakSaNa mArganA abhAve na hoya, - yathafhatamAma, ane te mArga paNa abhayAdi adhikAramAM agAu kahyA mujaba guNaprakarSarUpapaNA Adi cAra kAraNakalApathI bhagavaMte thakI ja hoya. eTale mArga dIe te mArgada evA A ahaMta bhagavate che. | jIta mAlAH | 17 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. zaraNada saraLabhya' pada vyAkhyAna atre bhavAyagata Atta jIvone samAdhAsanasthAna samuM tattvacinAadhyavasAna-vividiSA tattvajijJAsA)e ja zaraNa, ema vyAkhyA kare che- tathA- 'taratayA" iha zaraNaM-bhayAtatrANaM, etacca saMsArakAntAragatAnAM atiprabalarAgAdipIDitAnAM duHkhaparamparAsaklezavikSobhata: samAzvAsanasthAnakalpaM tattvacintArUpamadhyavasAnaM vividiSetyarthaH / 118 14artha -tathA - zarane ahIM zaraNa bhavAnuM trANa che; ane e-duHkhaparaMparA ne saMkalezanA vikSebha thakI atiprabala regAdithI pIDita evA saMsArakAntAra)tene samAdhAsanasthAna samuM-tatvacittArUpa adhyavasAna che, vividiSA ema atha che.118 vivecana traNa zaraNa AdhAra cho re, prabhujI bhavya sahAya re..dayAlarAya ! devacaMdra pada nIpaje re, jinapada kaja supasAya re....dayAlarAya!"--zrI devacaMdrajI tathA-tevA ja prakAre A bhagavaMte zaraNa denArA che eTalA mATe atre saraLa -Ara -zaraNudane e pata mUkayuM. ahIM A sUtramAM "zaraNa eTale bhayAntanuM trA che." "phAra mayAtrA | " bhayathI je Arta-duHkhI che tenuM trANu-rakSaNa-bacAvavuM te zaraNa che. ane e zaraNu "tarapittApamadhyarA' taravaciMtArUpa adhyavasAna'adhyAtmika aMtaraMga vRtti che. arthAta tatvaciMtanarUpa je cirapariNati, saMkalparUpa mane vyApAra, AdhyAtmika aMtaraMga vRtti te ja bhAvabhayathI ArtanuM-dukhInuM trANa-rakSaNa karanAra zaraNa che. A zaraNa kevuM che? te ke-gujarAtavikSamata-dukhaparaMparA ne saMkalezanA vikSebha thakI atiprabala rAgAdithI pIDita evA saMsArakAMtAragatene sivA-kuugwrifmata-TuHparamapUjA -narakAdibhavarUpa duHkhaparaMparAnA, rAhya ra-ane krodhAdi lakSaNa saMklezanA, vikSamata-vikSebha thakI, svarUpaQsalakSaNa calanathakI. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayAraNyamAM samAdhAsanasthAna samuM zaraNa tatvaciMtA, vividiSA 241 ativarApiffhatAnAM saMtAtAratA-samAzvAsanasthAna bhavAraNyamAM samuM che, "samarzvAsathAna "--arthAt naraka-tiryaMcAdi cAre samAdhAsana sthAna samuM gatimAM janma-jarA-maraNAdi anaMta duHkhaparaMparAthI ane krodhAdi zaraNa kaSAyajanya saMkalezathI upajatA AtmasvarUpacalana rUpa vizebha thakI je atyaMta baLavAna rAga-dveSAdithI pIDAI rahyA che, evA saMsArakAntAragata-bhayAraNyanta ane samAdhAsanasthAna samuM che, AtmazAMti arpanArUM AzrayasthAna che. A saMsArarUpa kAMtAra-bhavarUpI bhayaMkara aTavI che. temAM AtmasvarUpanuM bhAna bhUlelA A che naraka-tiryaMcAdi cAre gatimAM gothAM khAtAM janma-jarA-maraNAdi anaMta dukhaparaMparA pAmI rahyA che, ane krodhAdi kaSAya agnithI upajatA aMtastApathI saMkaleza-mahAkaleza anubhavI rahyA che. eTale AvI dukhaparaMparAthI ne kaSAyajanya saMkalezathI tenA AtmAmAM vikSebha upaje che, AtmasvarUpanI asvasthatArUpa bhArI khaLabhaLATa UThe che; ane AvA svarUpacalanarUpa vibhathI parabhAvamAM Atmabuddhine lIdhe te atiprabala rAga-dveSAdi deSathI pIDAya che. Ama duHkhaparaMparAthI ne saMkalezathI upajatA AtmasvarUpacalanarUpa vikSobhane lIdhe rAgAdithI pIDAtA A saMsArakAMtAragata-bhayaMkara bhavATavImAM bhaTakatA che je bicArA "trAhi mAm' pikAratAM mahAbhaya anubhavI rahyA che, teone A tatvaciMtana samAdhAsanasthAna samuM che, parama AtmazAMti arpanArUM dIlAsAnuM ThekANuM che, haiyAdhAraNa denArUM AzrayasthAnarUpa zaraNa che. atre tatvaciMtA adhyavasAnane ja zaraNa kahevAnuM kAraNa zuM? te Ama vicAravA yogya che. A jIvane anaMta bhavabhramaNa duHkhanI prApti thaI te tatvaciMtA "vividiSA nija svarUpanA tatvaciMtana vinA ja thaI che, zrI AtmasiddhimAM eja zaraNa kahyuM che tema "je svarUpa samajyA vinA pAye duHkha anaMta;" eTale A bhavabhayaduHkha TALavuM hoya te jethI nija svarUpanuM bhAna thAya evuM tattvacintana ja eka temAMthI trANa karanAra eka zaraNa che. "zrI subAha jina aMtarajAmI, muja manane vizarAmI re...prabhu aMtarajAmI; Atama dharmataNe ArAmI, papariNati niSkAmI re..prabhu."--zrI devacaMdrajI ane A je tatvaciMtAnuM adhyavasAna-manovRtti che, te ja "vividiSA" ema paryAyanAmathI oLakhAya che. "vi' (To know) dhAtu parathI vividivA eTale tatva jANavAnI IcchA-tattvajijJAsA ema artha che. tatva jANavAnI aMtaraMga IchA, utkaMThA, iMtejArI, tamannA, tAlAvelI te kharI jijJAsA che. sAcI tatvajijJAsA 4 vinAnuM je jANavuM che-jJAna che, te uparachaluM hoya che, hRdayamAM pravezatuM nathI. jema tRSAtura puruSa pANI x kiM tadabrahma ? kimadhyAtma ? kiM karma puruSottama / adhimRtaM ca kiM proktamadhidaivakimucyate ? // adhiyajJaH kathaM ko'tra dehe'sminmadhusUdana / prayANa ja kartha ?sfsa niyatAmamiH "--gItA, 8-1,2 31. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 lalita vistarA H (18) "zarUca:' pada vyAkhyAna mATe tarapha jhavAM nAkhe, jema cAtaka meghanI utkaMThA dharAve, tema tatva jANavAnI tarasa lAge, utkaMThA jAge, tAlAvelI upaje, evI tattapipAsA te ja sAcI jijJAsA athavA vividiSA che. jemake "huM koNa chuM ? kyAMthI ? zuM svarUpa che mahArUM kharUM? kenA saMbaMdhI vaLagaNa che? rAkhuM ke e pariharUM? enA vicAra vivekapUrvaka zAMta bhAve je karyA, te sarva Atmika jJAnanA siddhAMta tava anubhavyAM."-zrI mokSamALA "huM chuM koNa? svarUpa muja zuM? jANavA tattva jhaMkhe. utkaMThAthI tarasa bujhavA cAtake jema kae.--zrI egadaSTikaLaza (svaracita) vividiSA (tattvajijJAsA) saMte tavagocara zaSAdi ATha prajJAguNa pragaTe, paNa tenAthI anyaatAtvika evA bhinna jAtIya tadAbhAsarUpa zuzruSAdithI tattvajJAnane yoga na haya, ema yuktithI pratipAdana kare che 16satyAM cAsyAM tattvagocarAH shushrssaashrvnngrhnndhaarnnaavijnyaanohaapohtttvaabhinizA: prajJApuna:, pratikuLamAnatatruguagrnite rUti samayavRar:, ta khyattarajnyaanaayogaat, tadAbhAsatayaiteSAM bhinnajAtIyatvAt bAhyAkRtisAmye'pi phlbhedopptteH|11 gfjJA-suzruSa ityAdi. zucha-zravaNa karavAnI IcchA. -otrane upayoga. ram -zAstranA arthamAtranuM upAdAna. avismaraNa, moha-sanTeka-viparyayanA sudAsathI. jJAna te vijJAnaM-vijJAna vijJAta arthane avalaMbI anyomAM vyAptithI tathAvidha vitarkaNa te Uha. ukti ane yuktithI viruddha arthathI pratyapAya saMbhAvanAthI vyAvartana te da-apaha; athavA sAmAnya jJAna te Uha, vizeSa jJAna te apeha. vijJAna, Ula, ane ahinA anugamathI vizuddha evuM Ama ja evo nizcaya te tavAminA --tattvAbhiniveza. pazcAta padASTakano dha samAsa che. prajJaTUT:--prajJAnA guNe, buddhinA upakArIo ema arthe che. kevA viziSTa ? te mATe kahyuM pratiku-pratiguNe, ekeka zuzruSAdika guNone apekSIne uttarottaramAM, anantapavparamAvAna -anaMta pApaparamANuonA apagamathI, anantAnA-anaMta,atibahu paramANunAM-nAnA-varaNAdi kilaSTa karbhAzalakSaNa pApaparamANuonA, apana-apagamathI, pralayathI, te-A tatvocara zazraSAdi. ti-ema, A samayadvA -samayevRddho, bahuzrute kahe che. A kyA kAraNathI? te mATe kahyuM - taLekhya-tenAthI anyo thakI, uktathI vilakSaNa hetuothI prabhava pAmela (zuzraSAdi) thakI, taravajJAnAta -tatvajJAnanA ayogane lIdhe, bhavane Adi paramArthanA aparijJAnane lIdhe, e paNa kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM - tamAratA-tadAbhAsatAthI, tatvagocara zuzraSAdinI sadazatAthI, tevi-enA, pratiguNe ananta pA5paramANuonA apagama vinA janmela ( zaSAdinA), miksanAtIrAta-bhinmajAtIyapaNAne lIdhe, anya jAtisvabhAvapaNane lIdhe. vAru, AkArasamatA sate paNa A kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM - rAdhAkRti sAthef-tattvagocara ane itara zuSAdinA bAhya AkRti sAme paNa, mevu-phalabhedanI upapattine lIdhe. TAIphalane, bhavAnurAgane ane tenA virAgane, je -bheda, AtyaMtika lakSaNya, sa gva sAtti -te ja upapatti, yukti, tathA-te thakI. ekasvabhAvI evA baMne prakAranA zaaSAdimAM bahira AkArasabhatA saMte Ama kulabheda kema yukta hoya ? vAru, ema bhAva che. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividiSA sate tatvocara zuzraSAdi ATha prAguNa pragaTe 243 "artha:-ane A (vividiSA) sate, tavagocara evA zuzraSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNA, vijJAna, UMha, apaha ane tatvAbhiniveza e prajJA guNa hoya che; pratiguNe anaMta pApaparamANuonA apagama (dUra thavA) vaDe karIne A (guNe) heAya che, ema samayavRddha kahe che tenAthI anya evA (zuzruSAdi) thakI tattvajJAnano aga che mATe, tadAbhAsatAthI eenuM bhinnajAtIyapaNuM che mATe, bAhya AkRtinA sAme paNa phalabhedanI upapatti che mATe. 119 vivecana " munisuvrata jinarAja ! muja eka vinati nisuNe! Atama tatva karyuM jANyuM jagataguru ! eha vicAra muja kahiye; Atama tatva jANyA viNa nirmala, cittasamAdhi nA lahiye." zrI AnaMdaghanajI ane AvI tatvapipAsA-jijJAsAnuM phala-pariNAma darzAvatAM kahyuM--"cAM vAkya' A (vividiSA) sate tagecara evA zuzraSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNA, vijJAna, Uha, apaha, tavAbhiniveza e prajJAguNa hoya che, -tarava77: vividiSA sate zukravAdanadharaLavajJAna dAdatarayAminA : ghaHTTr:tattvagocara zuzraSAdi arthAt A vividiSA-tatvajijJAsA jyAre upaje che, sat tattvane ATha prajJAguNa pragaTe jANavAnI aMtaraMga IcchA, utkaMThA, tAlAvelI, tamannA jyAre jAge che, tyAre ja tatvagocara-tarasaMbaMdhI-tattvaviSayaka zuzruSA Adi A ATha buddhiguNa anukrame pragaTe cheH (1) jijJAsA hoya, te zuzraSA-tatva sAMbhaLavAnI utkaTa IcchA upaje che. (2) zazruSA hoya, te pachI zravaNu-satane sAMbhaLavAnuM ane che. (3) zravaNa thAya, te pachI grahaNa-zAstranA arthamAtranuM upAdAna hoya che. (4) prahaNa thAya eTale pachI te arthanI dhAraNu-avismaraNarUpa dhAraNa hoya che. (5) dhAraNa thAya eTale pachI tenuM vijJAna-saMzaya-viparyaya-anadhyavasAyathI rahita evuM vizeSa jJAna-bodha upaje che. (6) vijJAna thAya eTale pachI visAta-jANelA arthane anyatra lAgu pADavArUpa vyAptithI tevA tevA vitarka karavArUpa Uha heya che. (7) Uha thAya, eTale pachI jyAM jyAM te vijJAta artha ukti ane yuktithI viruddha havAthI lAgu paDato nathI, tyAMthI vyAvartanarUpa apaha hoya che. (8) ane Ama anvayathI Uhane vyatirekathI ahi karavAthI vijJAta artha suvinizcita thAya che, eTale "A tatva Ama ja che" evA nizcayarUpa tattvabhiniveza hoya che. Ama prajJA-buddhine vikasita karavArUpa guNa karanArA A saMkalanAbaddha zuzruSAdi ATha prajJAguNe, sAcI tattvajijJAsA pragaTaye uttarottara pragaTe che. ane te paNa kevI rIte ne kayAre pragaTe che ? te ke-Atinujamanattairgining. -pratiguNe anaMta pApaparamANuonA apagama (dUra thavA) vaDe karIne A hoya che ema samayavRddho kahe che." arthAt zuzraSAdi pratyeka guNamAM jJAnAvaraNAdi kilaSTa karbhAzarUpa anaMta pApaparamANuonA dUra thavA vaDe karIne te te prajJAguNa upaje che. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 lalita vistaro : (18) "pharakhya pada vyAkhyAna dA. ta. zuzruSA guNamAM jJAnavaraNAdi karmanA anaMta pApaparamANune pralaya thAya eTale zravaNa guNa prApta thAya, ethI anaMta pApaparamANu zravaNu guNamAM dUra thAya eTale grahaNa guNa prApta thAya, yAvat tavAbhiniveza--ema samayavRddho-zAstravid jJAnavRddha bahuzrute kahe che. tAtparya ke-A zuzruSAdi prajJAguNa prApta thatAM jIvane jJAnAvaraNAdi kSaye pazama uttarottara anaMtagaNuM vadhato jAya che. A zuzruSAdi kahyA te "tavagecara' tatvaviSayaka-nAvika hovA joIe, ema atre "tatvocara' vizeSaNa para khAsa bhAra mUke che. kAraNa ke "tenAthI anya evA (zuzruSAdi) thakI tattvajJAnane ega che mATe.'-taLekhyastaraatAttvika jJAnAyata. arthAt ukta tatvagocara zuzraSAdithI anya-vilakSaNa zuzraSAdithI prakAranA atattvagocara-atAvika zuzruSAdithI tattvajJAnane vega tattvajJAnano saMbhavata nathI, paramArtha parijJAnanI prApti ghaTatI nathI kAraNa ke aga tamAratA minnatIcavAn " "tadAbhAsatAthI eonuM bhinna jAtIyapaNuM che mATe." arthAt te anya prakAranA zuzruSAdi upara uparathI te tagocara zuzruSAdi jevA dekhAtA hoI bhale tadAbhAsa-tene AbhAsa ApatA hoya, te paNa pratiguNe anaMta pApaparamANuonA apagama vinA udbhavela hovAthI tenuM bhinna jAtIyapaNuM-anya jAtisvabhAvapaNuM che, eTale ke tatvocara zuzruSAdithI vilakSaNa anya prakAranA zuzruSAdinI jAti judI che. Ama upalaka dekhAvathI tadAbhAsa-tene AbhAsa ApatAM chatAM tenuM bhinna jAtIya paNuM che, kAraNa ke "bAhya AkRtinA sAme paNa phalabhedanI upapatti che mATe. -vAghAkatisaTLefja jame . tatvagocara ane Itara-atagocara zuzraSAdinuM bAhya AkRtinuM samAnapaNuM chatAM bannene bheda ghaTe che, mATe. tatvocara tAtvika zuzraSAdinuM phala bhavavairAgya ne tatvaparijJAna che Itara-atatvacara atAvika zuzraSAdinuM phUla bhavAnurAga ne tatva aparijJAna che. Ama phalada e ja atra upapatti-yukti che. kAraNa ke banne prakAranA zuzruSAdi je ekasvabhAvI hoya te bAhya AkArasamatA chatAM Ama phatabheda kema ghaTe? eTale tavaMgecara zuzruSAdi ane atagocara zuzruSAdi e banenuM bhinna jAtIyapaNuM siddha che. vividivA vinA mAnArthAdi vasvantaraupAyapaNe zuzraSAdi saMbhave che, paNa te AtmArtha sAdhaka nathI, ema vacaTaMkAra kare che- 16sambhavanti tu vastvantaropAyatayA tadvividiSAmantareNa, na puna: svArthasAdhakatvena bhAvasArAH, anyeSAM prabodhaviprakarSeNa prabalamohanidropetatvAda 120 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividi vinA mAnAdi artha zuzruSAdi saMbhava : prabala hanidrA artha:-ane e (zuzruSAdi) vasvantaraupAyapaNe taddavividiSa (tatvajijJAsA) vinA saMbhave che, paNa (e) svArtha sAdhakapaNA vaDe karIne bhAvasAra nathI.-aonuM prabodhaviprakarSathI (taparikSAnanA dUra bhAvathI) prabala mehanidrAupitapaNuM che, mATe. vivecana "bairaracanA, dhare nAnA vArA vidhAnaM meDamata, jiyad suve hAtha mIphA !" zrI ratnAkarapazcIzI atre prazna thaze- tagocaratA vinA zuzruSAdi kema saMbhave? tene uttara Apyo"A (zuSAdi) varatvantaraupAyapaNe vividiSA (tatvajijJAsA) vinA saMbhave che." "haMmavanita karatA jAgatA vivighAmatarejA vividivA vinA arthAt tatvavividivAnI apekSAe mAna-pUjAdinI kAmanA te tenAthI zuzruSAdine mAnArthaAdi vasvantara-jUdI ja vastu che. huM lekamAM mATe vidvAna paMDita anya hetue saMbhava kahevAIza, tatvajJAnImAM khapIza, vAdIone harAvIza, vyAkhyAna vAcaspati banIza, dhamane thAMbhale gaNAIza, leke hArI vAhavAha karaze, mahAre pUjAsatkAra karaze, ItyAdi prakAre mAna-pUjAdine arthe jagamAM ghaNuM leke sAcI tavavividiSA-aMtaraMga tatvajijJAsA nahi upajyA chatAM paNa zAstronetatragraMthane athAga abhyAsa karatA dekhAya che, te sUcave che ke zuzraSAdi AtmArthathI anya evA mAnArthIdi hetu e tattvajijJAsA vinA paNa hoI zake che. paNa (e) svArthasAdhakapaNu vaDe karIne bhAvasAra nathI."--puna: pArthasAdhavAra mAvatarA arthAta zuzruSAdinuM kharuM vArtha praye jana te tarata jANavuM e che ane te jANIne paNa tathArUpa bhAva-AtmabhAva pragaTAve e ja ene sAra che, ane e ja enuM svArtha sAdhaka paNuMAtmArtha sAdhakapaNuM che; paNa AtmAthe zivAya mAnAdi anya hetue taravajijJAsA vinA karAtA je atatvocara zuzraSAdi che, te te svArtha sAdhakapaNA-AtmArtha sAdhakapaNa vaDe karIne bhAvasAra-taLArUpa AtmabhAvathI sArarUpa-paramArtharUpa letA nathI. vAM-tyAre tatvacaratA vinA zuzraSAdi saMbhavaze ja nahiM ema AzaMkIne kahyuM-samavatti su-saMbhave che, nahiM ke nathI saMbhavatA, tu-pUrvethI eonA vizeSaNathe che. te ja darzAve che- tharatvanAyatA-varatvantaraupAyatAthI, vaghatta-vavantara-tatvavividivAnI apekSAe, pUjAbhilASAdi, tadupAya:-tene upAya, kAraNa che, pAM--eonuM, te tathA te tathA, tamayaH tattA -tadbhAva te tattA, tA-te vaDe karIne. ata evuM kahyuM-tavivighaTmatA -tavividivA vinA, tatvajijJAsA vinA. vyavacchedya kahyuM 7 :-nahiM ke punaH sthAthaHdhavana-svArtha sAdhakapaNu vaDe karIne, mAvA :bhAvasAra, paramArtharU5. vAru, eo svArtha sAdhake kema nathI? te mATe kahyuM- vAM-anyonA, vasvantaraupAyatAthI pravRttanA, (zuSAdinA) provAyA -prabodhaviprakarSathI, tatvaparijJAnanA dUrabhAvarUpa hetu vaDe, gazmonirotaravAta-prabala mohanidrA upetapaNane lIdhe, baliSTha mithyAtvameha vApathI avaSNapaNAne lIdhe. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : (18) " za Sya:' pada vyAkhyAna kAraNake-"asi gvadhavA viramonidratiti ' "anyanuM prabaMdhaviprakarSathI (taparijJAnanA darabhAvathI) prabala mohanidrAupetapaNuM che mATe." anyanuM eTale mAnArthAdi vastRtaraupAyapaNe tatvajijJAsA vinAnA je zuzruSAdi che teonuM, prabaMdhaviprakarSanA--tattvaparijJAnanA dUra bhAva vaDe karIne, prabala mehayuktapaNuM che mATe. arthAt zuzruSAdi AtmArtha zivAya anya koI hetue havA na ja joIe, chatAM mAnAryAdi anya tuccha hIna hetue te upajatA dekhAya che, te ja tenuM prabala mithyAtvamoharUpa ajJAnanidrAthI yuktapaNe dAkhave che. ane te mehanidrAyuktapaNAne lIdhe ajJAnanidrAyuktapaNuM prabaMdhaviprakarSa vaDe karIne eTale ke tattvapari prabodha dUra jJAnanA dUrabhAva vaDe karIne che. prabaMdhane jAgRtapaNAne viprakarSa dUrabhAva hoya, jAgavAnuM dUra hoya, tyAM lagI jema gADha nidrAmAM ghoryA kare; tema jene prabodhane-tabodhane viprakarSa-dUrabhAva hoya, tatvajJAna pAmavAnuM hajI dUra hoya, tyAM lagI gADha mohanidrAmAM ja uMghavAnuM hoya. e ja prakAre aMtamAM jene bhegAdinI ne mAna-pUjAdinI kAmanA banyA kare che chatAM mukhethI je jJAnanI ne "anA sakta" yuganI "vAto" kare che, ne sAcI tatvavividiSA vinAnA zuSAdi bhaje che, te sagarahita vidvAnonI-paMDitamonI paNa e ja mohanidrAmUDha dazA che! kAraNa ke cogabindumAM zrI haribhadrasUrijInuM mArmika vacana che tema "mUDhajanene jema putradArAdi saMsAra che, tema sAgarahita vidvAnene zAstrasaMsAra che!" tAtparya ke vidvAna hoya ke avidvAna hoya, paNa AtmArtha zivAyanA mAnArthIdi anya hetue sAcI tavajijJAsA vinAnA je zreSAdi che, tyAM "dilhI heMta dUra he" e nyAye tabaMdha hajI ghaNe dUra, lAMbe cheTe che, eTale ja tenuM prabala-gADha mohanidrAthI yuktapaNuM che. A aMge avadhUtAcAryanuM vacana TAMkI anya adhyAtmacintakanI saMmati darzAve che- karatA vaghAramajita, dAvapUtAvAI:-- " nApratyayAnugrahamantareNa tattvazuzrUSAdayaH udakapayo'mRtakalpajJAnAjanakatvAt, lokasiddhAstu suptanRpAkhyAnakagocarA ivAnyArthA eveti / / 121 1artha :-ane A anya adhyAtmacintakathI paNa kahevAmAM AvyuM che. kAraNa ke avadhUta AcArye kahyuM che ke apratyaya (sadAziva) anugraha vinA tatvazuzraSAdi nathI,-daka-paya-amRta samA jJAnanA ajanakapaNAne lIdhe. lekasiddha (zuSAdi) to sukha nRpanA AkhyAnakagocara zuzruSAdi jevA anyArtha ja che. 12 * putrApAliMar: jnAM haMmRDhataHTY I vivuvi saMsAra: sAhitAramanAm " --zrI yogabindu Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrata-ciMtA-bhAvanAjJAAna anukrame jala-dUdha-sudhA samuM vivecana " kathA suNI suNI phUTayA kAna, teya na AvyuM brahma jJAna."--zrI akhAbhakta uparamAM tagecara zuzruSAdithI anya evA atatvocara thazraSAdithI tattvajJAnane ayoga hoya che, ema je kahyuM te "A anya adhyAtmacintakathI paNa kahevAmAM AvyuM che" arthAt amArAthI anya evA anyadarzanIya-jainetara adhyAtmacintakathI -AtmatatvoSakathI paNa ame pratipAdana karelI A vastunuM samarthana karavAmAM AvyuM che. kAraNa ke "avadhata" AcArya nAmanA adhyAtmaciMtake-cegamArga praNetAe kahyuM che ke "apratyaya (sadAziva) anugraha vinA tavazuzraSAdi nathI." arthAt apratyayanAsadAzivanA anugraha vinA, kRpAprasAda vinA uktarUpa tattvazuzraSAdi nathI ja, hetA. zAne lIdhe? te ke-vavAthasmRtavajJAna/karavAnuM " udaka-paya-amRta samA jJAnanA ajanakapaNAne lIdhe, udaka = jala, paya =Ira, amRta = sudhA te samA jJAnanA anutpAdakapaNAne lIdhe. jJAna traNa prakAranuM cheH zrata, ciMtA ane bhAvanA. temAM zrutajJAna che te jala samuM che. jala jema alpa samaya mATe tRSA dUra kare che, paNa zarIranI puSTi karatuM nathI, tema zrutajJAna alpa samaya mATe viSayatRSNa dUra kare che, paNa Atmazruta-ciMtA-bhAvanA dharma-zarIranI puSTi karatuM nathI. ciMtAjJAna che te dUdha samuM che. jJAna anukrame eTale dUdha jema cheDe vakhata tRSA kare che ne zarIranI kaMIka puSTi jala-dUdha-sudhA samuM paNa kare che, tema ciMtAjJAna De vakhata viSayatRSNA dUra kare che ne AtmadharmazarIranI puSTi paNa kare che. ane bhAvanAjJAna che te vfsava-paramatathI paNa Ane samarthita karatAM kahe che - ca-ane ukta che, nirUpita che, utata-A, tadanyo thakI taravajJAna abhAve lakSaNavALI vastu, abaeNji-anyAthI paNuM, amArI apekSAe bhinmajAtIthI paNa; amArAthI to pUchavuM ja zuM ? konAthI ? te mATe kahyuM- adhyAtma rintaja - adhyAtmacintakathI, AtmatatvaneSakothI. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM -ca--je kAraNathI, sAha-kahyuM che, avadhUtAvArtha-avadhUtAcAryo, gimArgapraNayake. ukta ja darzAve che - -na ja, saTcAnAda-apratyayanA anaJha, sadAzivakta upakAra, sattaja-vinA. tavazaag :-uktarUpa tavazuzraSAdi. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM 3vszrutApUjJAnAnanatyati-3-jala, patha:-kSIra, makRtaM-sudhA, tAni -tenA samAna, viSayatRSaNanA apahAripaNu vaDe karIne zruta-cintA-bhAvanArUpa jJAna che, tananaDhavAta -tenA ajanakapaNAne lIdhe. kAraNa ke mRdu-madhya-adhimAtra avasthAvALA evA tatvocara ja zuzraSAdi evarUpa jJAnanA janaka che. te ja itarone (zuzraSAdine) avagaNatAM kahe che - DhosiddhAtu-lekasiddha to, sAmAnyathI lekapratiSThita, tu-punaH, zuzraSAdi, suptakRpAthAnovA su-supta nRpanA AkhyAnaka gocaranI jema, jema sutastha-sukha, zayAgata, kRpA -rAjAnA nidrAlAbhArthe AkhyAnaviSayA zuzruSAdi ansArtha ja hoya che, nahiM ke AkhyAnanA parijJAnArtha, rutiema, avadhUtAcAryanI samApti arthe che. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 lalita vistarA : (18) " : " pada vyAkhyAna amRta samuM che. amRta jema sadAne mATe tRSA hare che, eTaluM ja nahiM paNa parama puSTi karI ajarAmapaNuM bakSe che; tema bhAvanAjJAna sarvadAne mATe sarvathA viSayatRSNa hare che, eTaluM ja nahiM paNa Atmadharma-zarIranI parama puSTi karI AtmAne ajarAmarapaNArUpa parama amRtapada maLe che. Ama anukrame jala-dUdha-amRta samA zruta-ciMtA-bhAvanA jJAnamAMthI koI paNa prakAranuM jJAna tatvazuzraSAdithI anya prakAranA zuzraSAdi thakI upajatuM nathI; paNa tattvazuSAdi thakI ja te traNe prakAranA viSayatRSNaapahArI jJAna upaje che, arthAt mRdu-madhyama-adhimAtra dazAvALA tatvocara zuzruSAdine ja evA viSayatRSNa haranArA traNa prakAranA jJAnanuM anukrame janakapaNuM-utpAdakapaNa ghaTe che. AvA tatrazuzraSAdithI anya prakAranA je zuzraSAdi che tene anAdara karatAM te ja avadhUtAcArya kahe che- vANijJAtu guptakRparathanArA phuvArA patha " "leka siddha (zuzruSAdi) te supta nRpanA AkhyAnaka cara zuzraSAdi laukika zuzruSAdi jevA anyArtha ja che. arthAt lokamAM sAmAnyathI pratiSThA pAmyA "zayita suNe jima che evA lekasiddha-kadaSTie gaNavAmAM AvatA zuzruSAdi te sutelA bhUpa jevA rAjAnA AkhyAnakaviSayI zuzraSAdinI jema anyArtha ja-anya prajanavALA ja che. jema keI eka rAjA rAtre zayana karatI veLAe vArtA saMbhaLAte hAya, uMghamAM ne uMghamAM te haMkAre paNa dete jAya, paNa tenuM lakSa temAM heya nahiM, zuM sAMbhaLyuM te tenA khyAlamAM rahe nahi! ane savAre uThIne bApu pUche ke alyA ! rAtri kaI vArtA karI hatI? Ama jema rAjAnA AkhyAnaviSayaka zaRSAdi AkhyAnakanA jJAnArtha nathI paNa zayanAthe heya che, tema kadaSTithI kahevAtA zaBSAdi paNu tatvarijJAnArtha nathI hotA, paNa AtmArthathI anya evA mAnapUjAdi artha hoya che, dekhAva pUratA ja hoya che, eTale te bahera AgaLa saMgIta karavA barAbara thaI paDayA che! ema A jIve anaMtavAra kathA vArtA sAMbhaLI che, ne sAMbhaLI sAMbhaLIne tenA kAna paNa phUTI gayA che. te paNa haju tene brahmajJAna-sAcuM tatvajJAna thayuM nathI ! " sarI e bedhapravAhanIja, e viNa zruta thala kUpa; zravaNa samIDA te kisIjI? zayita suNe jina bhUpa.jinAjIdhana dhana. mana rIjhe tana ullajI, rIjhe bujhe eka tAna; e IcchA viNa guNakathAjI, baherA AgaLa gAna...jinAjI!" egadaSTisajhAya viSayatRSNAhAri jJAna tatvacintArUpa zaraNathI ane zaraNu bhagavaMta thakI hoya che, mATe bhagavato ja zaraNuda che, ema nigamana kare che- 1"viSayatRDapahAryeva hi jJAnaM viziSTakarmakSayopazamajaM, nAnyada, abhakSyAsparzanIyanyAyenAjJAnatvAt / ____na cedaM yathoditazaraNAbhAve, taJca pUrvavad bhagavadbhya iti zaraNaM dadatIti Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayatRSNApahArija jJAna : zarada bhagavate "artha -kAraNa ke viSayatRSNAnuM apahAri (haranA)ja evuM jJAna viziSTa karmakSayopazama janya che,-nahi ke anya-abhakSya-asparzanIya nyAyathI ajJAnapaNane lIdhe ane A (jJAna) yAdita zaraNa abhAve na hoya, ane te (zaraNa) pUrvavata bhagavate thakI hoya che, eTale zaraNa dIe te zaraNada. / 18 2 vivecana "paNa guNavaMtA re goThe gAye, moTA e vizrAmajI; vAcaka yaza kahe e ja Azare, sukha lahuM ThAmaThAmajI....padmaprabhu" zrIyazovijayajI uparamAM tAttvika evA tatvazuzraSAdi thakI ja udaka-pa-amRta samuM jJAna upaje che, anya prakAranA-atAtvika zuzruSAdi thakI nahiM ja, ema pratipAdana karyuM. "kAraNake viSayatRSNAnuM apahAri ja evuM jJAna viziSTa karmayopazamajanya viSayatRSNAapahAri ja che." arthAt "viSayatRve fe "-viSayatRSNane je apaharejJAna dUra kare te ja jJAna che, ne evuM viSayatRSNane haranArUM jJAna ja - mithyAtvamehanA viziSTa pazama thakI upaje che, lirikSatho. parama -nahiM ke anya', jAnya. arthAt viSayatRSNAne apaharatuM nathI, dara karatuM nathI, evuM jJAna te jJAna ja nathI ne te viziSTa karmakSapazamajanya nathI. zAne lIdhe ? "samApana thayela jJAnavaMtA" abhakSya-asparzanIya nyAyathI ajJAnapaNAne lIdhe. arthAt gomAMsAdi jema abhakSya che ne caMDAlAdi jema asparzanIya che, tema viSayatRSNA nahiM haratuM jJAna te ajJAna ja heI abhakSya-agrAhya ane aspRzya che, sparzavA gya nathI. saMsAra spaSTa prItithI karavAnI icchA thatI hoya te te puruSe jJAnInAM vacana sAMLaLyA nathI. athavA jJAnI puruSanAM darzana paNa teNe karyA nathI, ema tIrthakara kahe che." -zrImad rAjacaMdra patrAMka 371. ane A sarva carcAne phalitArtha e che ke-"A (jJAna) yadita zaraNa abhAve na hoya.--thathavatarAranAma. arthAta A--viSayatRSNane haranArUM evuM viziSTa ifsa-sarvanuM tAtparya kahe che-viSayatRharthiva dizAnaM-viSayatRSNAnuM apahArija, viSayAbhilASa nivartaka ja, fha-je kAraNathI jJAnaM-jJAna, tattvabodha che. kevuM? te mATe kahyuMvidikSarAma-viziSTAta-viziSTa, mithyAtvamehaviSayI, kSAmata-kSapazama thakI, mAtaM-janmela evuM. anabhimatane pratiSedha kahyo-7-na ja, 36-anya, viSayatRSaNa anapahAri, jJAna ema samajAya che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM- amaHAnI jAna-pUrve vyAkhyAta abhakSya-asparzanIya nyAyathI, navAva-ajJAnapaNAne lIdhe, tatvacintAmAM abhAvarUpapaNAne lIdhe. je kharekhara ema che te tethI zuM ? te mATe kahyuM - ja, raM-A, jJAna, athavatazALAmA-pUrvedita vividiSAvirahalakSaNa yathodita zaraNanA abhAve. ema paNa zuM ? te mATe kahyuM-ta -ane te, zaraNa, pUrvavat abhayAdidharmavata, mavargI:-bhagavaMte thakI hoya che. 32 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (19) ' ghoSiamya:'padma vyAkhyAna zaraNa, bhagavatA krama kSayApazamajanya je jJAna kahyu', te yathAkta viviSiArUpa tattva ciMtAlakSaNu zaraNanA abhAve na haiAya; 'ane te ( zaraNu ) pUrvavata bhagavatA thakI hAya che;' te zaraNu agAu kahyuM hatuM tema abhayAdi dharmanI jema guNuprakaOrUpapaNA Adi cAra kAraNathI bhagavatA thakI ja hAya che ' eTale zaraNu dIe che te zarado'. arthAt A bhagavatA svayaM ananya tattvaciM'tAmaNisvarUpa heAvAthI temanA svarUpanuM ciMtana karatAM tathAprakAranuM tattvaciMtArUpa ananya zaraNu dIe che, eTale A adbhuta bhagavatA ja zarado che. 250 '' "muja sAyakatA pararasI re lAla, para tRSNAe tapta re; te samatArasa anubhave re lAla, sumati sevana vyApta re, "-- -zrIdevacaMdrajI || ti AranavAH || 28 || 19. bodhida 'vitamya:' pada vyAkhyAna atre kheAdhi eTale jinapraNIta dharmaprApti, arthAt yathAkta lakSaNavALuM samyagdarzana athavA vijJapti, ema vyAkhyA kare che-- 2 tathA-- 'vodityALuM iha bodhiH - jinapraNItadharmmaprAptiH, iyaM punaryathApravRttApUrvAnivRttikaraNatrayavyApArAbhivyaGgyamabhinnapUrvvapranthibhedataH pazcAnupUrvyA prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM tatvArthazraddhAnaM samyagdarzana', vijJaptirityarthaH / rarU 19artha H-- " ~~~:; 'edhidAne' ahIM edhi eTale jinapraNIta dharmaprApti. A punaH yathApravRtta-apUrva anivRtti e karaNayanA vyApArathI abhiSyaSya evu, abhinnapUrva graMthinA bheda thakI, padhdhAnupUrvIthI prazama-saMvega-niveda-anukapA-AstikyanI abhivyaktilakSaNavALuM tattvA zraddhAna samyagadana che; vijJapti ema artha che. 13 [jJAoDhiyALa--Adhine, Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhieTale jinapraNIta dharmaprApita : samyagadarzananuM svarUpa raMpa vivecana dITha phavidhi niNaMda samApirase bharyo he lAla. bhAye AtmasvarUpa anAdine visaryo ho lAla." zrI devacaMdrajI. tathA-te ja prakAre A bhagavate thakI bAdhinI prApti hoya che, eTalA mATe atre vizA' ghodhiw: _badhidone e viziSTa pada mUkyuM. ahIM-A sUtramAM bedhi eTale jinapraNIta dharmaprApti, "vofdha: jinapratidharmakavitA' badhi eTale rAgAdi AMtara zatruone jeNe jaya karyo che evA jina vItarAga samyagdazananuM deve praNIta karela zuddha AtmasvabhAvarUpa jinadharma-vItarAgadharmanI svarUpa prApti thavI, be te bedhi. A bedhi e ja "tAvArtha zraddhAnarUpa samyagdarzana athavA vijJapti che." -tarArthachAne naM, vijJatiH. A samyagadarzana kevuM che?:- fmannaEvasthita: abhinnapUrva graMthinA bheda thakI yathApravRtta-apUrva-anivRtti e karaNatrayanA vyApArathI abhivyaMgya evuM. kathApravRttAnivRtti jALavavyApArAmiNUMkya'je kadI pUrve bhinna thaI nathI-bhedAI nathI evI abhinnapUrva graMthinA bheda thakI yathApravRttakaraNa, apUrvakaraNa ne anivRttikaraNa e traNa karaNanA prayogathI abhivyaMgya-abhivyakta thavA yogya, pragaTa thavA yogya evuM arthAt yathApravRtta Adi traNa karaNanA prayogathI kadI pUrve nahiM bhedAyelI evI graMthine bheda thAya che, ne te graMthibheda thakI samyagadarzana pragaTe che. tema ja-"pAnupUvathI prazamasaMvega-nirveda-anukaMpA-AstikyanI abhivyakti lakSaNavALuM, "IzAnupUtha pramahaMtanidAnuwifetavAmiAkSii', pAnupUrvIthI-ulaTA kame prazamAdinI abhivyakti pragaTapaNuM e ja jenuM lakSaNa che evuM. Ama A samyagradarzana yathApravRtta Adi traNa karaNanA prayogathI pUrve kadI nahiM bhedAyelI evI gaMthinA bheda thakI pragaTe che, ne ulaTA anukrame prazamAdi pAMca guNanuM pragaTavuM e enuM lakSaNa che. te A prakAre - grathibheda-A graMthi eTale atyaMta dugha, bhedathI ghaNuM kaThaNa evI gAMDa, "karkaza, ghana, rUDha ne gUDha evI vAMsanI gAMTha jema" bhedavI muzkela hoya che, tema jIvanI A gADha rAga-dveSa pariNAmarUpa gAMTha bhedavI ghaNI duSkara che. evI gADha rAgadveSa pariNAmarUpa gAMTha jyAM bhedAya che, tenuM nAma graMthibheda che. ane A durbheda* karmagraMthirUpa mahAbalavAna parvata jyAre apUrvakaraNarUpa tINa bhAvavajAthI bhUdAI jAya che, tyAre A mahAtmAne atyaMta tAtvika AnaMda upaje che--je regIne uttama auSadhathI rega kAbUmAM x "tathA ca bhinne durbhade karmagranthimahAbale / tIkSNena bhAvavajreNa bahusaMklezakAriNi / Anando jAyate'tyantaM tAttviko'sya mahAtmanaH / rAthamima cA, kathafSatasya mathatA -zrI gibindu Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 lalita vistarA (19) "SyiH ' maMda vyAkhyAne AvatAM upaje che te. ane A graMthine bheda paNa e hoya che ke tenuM punaH tevA prakAre hevApaNuM hotuM nathI. te ekavAra DyUTI eTale basa DyUTI! khalAsa! te pharIne tevA svarUpamAM pAchI ubhI thavA pAme ja nahiM, saMdhAya ja nahiM, tenuM nAma bheda che; kAraNa ke te graMthibheda thayA pachI tIvra kaSAyAdine udaya hetuM nathI. ane A graMthibheda sadAya kalyANane-nirvANane hetu thAya che. jema janmAMdha puruSane zubha puNyane udaya thatAM cakSune lAbha thaye sadudarzana thAya che (barAbara dekhAya che), tema ja Ane graMthine bheda thatAM sadarzana-samyagradarzana thAya che, eTale vastunuM yathArtha svarUpa dekhAya che. samyagradarzana--Ama graMthibhedanA phaLa-pariNAmarUpe samyagadarzana upaje che. tattvArthanuM zraddhAna te samyagdarzana che. jIva, ajIra, puNya, pApa, Asava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa e nava tatva che. tenA bhUtArthanuM-paramArthanuM zraddhAna thavuM, zraddhAna upajavI, pratIti thavI te samyagadarzana che. "A nava tasvarUpa aneka varNanI mALAmAM eka AtmatatvarUpa suvarNasUtra-sonAne dere parevAyele che, cirakALathI chUpAIne rahele che, tene kheLI kADhI samyagadaSTi puruSa zuddha AtmatatvanuM darzana kare che, anubhava kare che." A jIva, ajIva karmathI baMdhAyele che, tenuM kAraNa puNya-pApa che; puNya-pApanA AvavAnuM kAraNa Asrava che; Asava thaye baMdha thAya che, Asavane-navA karmanA Agamanane saMvarathI rokI zakAya che, jUnA karmone nirjarAthI kheravI zakAya che, ane ema nirjarA karatAM karatAM sarva karmane kSaya thaye, zuddha AtmasvabhAvarUpa mekSa thAya che, kevala eka zuddha AtmA ja mokSarUpa bane che;-AvI tAttivaka pratIti te samyagdaSTi puruSane upaje che. Ama dehAdi samasta paravastuthI bhinna, upayogavaMta ne avinAzI evA zuddha AtmAnuM bhedajJAna thavuM, anubhUti thavI, "AtmakhyAti" thavI te samyagadarzana che, ane enuM bIjuM nAma samakti che. "traNe kALamAM, traNe lokamAM, samyaktva samuM prANIonuM kaMI zreya nathI ane mithyAtva samuM kaMI azreya nathI." samyaktvanA liMga-A samyagadarzananA pAMca liMga eTale pragaTa citra cheH (1) prazama, (2) saMvega, (3) nirveda, (4) anukaMpa, (5) Astikya. prathama te prathama eTale kaSAyanuM upazAMtapaNuM thAya, te viveka vicArane avakAza thatAM saMvega eTale mAtra mekSAbhilASa pAme, tethI nirveda eTale saMsArathI kaMTALo upaje ane pachI * "jifmati navatarachannamunAmAnama , kanakamiva nimagna vrnnmaalaaklaape| atha satataviviktaM dRzyatAmekarUpam, pratipadamidamAtmajyotirudyotamAnam // " maharSi zrI amRtacaMdrAcAryajIkRta samayasAra kalaza. * "na samyaktvasamaM kiMcitrakAlye trijgtypi| s fmAma nacattamRtAma "--zrI samaMtabhadrAcAryajI. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthibheda, samyagadarzana : samyakatvanA liMga 253 svadayA-paradayArUpa anukaMpA Ave. A cAra guNa jyAre jIvamAM pariName tyAre pAMcame Astikaya guNa pAmavAnI gyatA-pAtratA tenAmAM pragaTe. (Ama sulaTA anukrame che). kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mekSa abhilASa; bhave kheda prANI dayA, tyAM AtmArthanivAsa. dazA na evI jyAM lagI, jIva lahe nahiM jega; mokSamArga pAme nahi, maTe na aMtara rega."--zrI Atmasiddhi athavA ulaTA krame Astikya eTale jIvAjIva Adi tatvanA astitvanIhevApaNAnI AsthA-aMtarpratIti upaje, svarUpa jANe, te anukapA upaje, A jIvAdi jANI tene anusarate kaMpa AtmAmAM thAya, eTale svadayA-pitAnA AtmAnI anukaMpA upaje ke are atyAra sudhI A paravastunA saMsargathI paravastumAM rame ! te ramavA gya nahatuM e kSobha-kaMpa AtmAmAM thAya te anukaMpA. jemake huM choDI nijarUpa ramyo para pudgale, jhIlyo UlaTa ANI viSaya tRSNAjale viharamAna." zrI devacaMdrajI evI sAcI anukaMpA upaje, eTale nirveda-saMsArathI atyaMta kaMTALo AvI jAya. "A kAjaLanI keTaDI jevA saMsAramAM mahAre have eka kSaNa paNa AtmabhAve rahevuM nathI, ema saMsArathI te ubhage. ane A nirveda-kaMTALe upajatAM saMvega eTale mokSane tIvravegI abhilASa upaje, A saMsArabaMdhanathI huM jyAre chUTuM evI zuddha bhAvanA bhAvate te dRDha mumukSu bane ane tenA pariNAme prathama pragaTe, viSaya-kaSAyanuM prazAMtapaNuM thAya, parabhAvathI virati thAya, vItarAgatA Ave ane tene AtmA svasvarUpamAM samAI jAya. -zrI cagadaSTisamuccaya vivecanamAMthI (svaracita) pR. 39-4ra. anaMta kALathI je jJAna bhavahetu thatuM hatuM, te jJAnane eka samaya mAtramAM jAtyaMtara karI jeNe bhavanivRttirUpa karyuMte kalyANamUrti samyagadarzanane namaskAra." -zrImad rAjacaMdrajI. A ukta svarUpavALuM abhayAdi paMcaka apunarbandhakane ja hoya ane te niyamathI itaretara phalavALuM hoya, paNa AvuM na hoya tene tAtvika abhayAdipaNuM ghaTatuM nathI, I. tArahasya prakAze che - degvmatapunA , yathotiratha sara punarvaSa nAmAvatA itaretaraphalametaditiniyamaH, anIdRzasya tattvAyogAt / na hyacakSuSphalamabhayaM, cakSurvA'. maargphlmityaadi| evaM cotkRSTasthiterAgranthiprAptimete bhavanto'pyasakRnna tadrUpatAmAsAdayanti, vivakSitaphalayogyatavikalyAt // 124 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 lalita vistarA : (19) "gi : 58 vyAkhyAne artha - (abhayAdri) paMcaka paNa apunabaMdhakane hoya kAraNa ke yAdita evA Ane (abhayAdino) punarbalpakamAM svarUpathI abhAva che, mATe. A (paMcaka) Itiretara phalavALuM che evo niyama che,-anIzanA tatvaayogane lIdhe. kAraNa ke acakSulavALuM abhaya nathI, cakSu a-mArgaphalavALuM nathI, ityAdi. ane ema utkRSTa sthitithI mAMDI graMthiprApti paryata A anekavAra hatAM chatAM tadrupatA pAmatA nathI-vivakSita phalAgyatAnA kalyane lIdhe.24 | vivecana "bhava anaMtamAM darazana dIThuM, prabhu ehavA dekhADejI; vikaTa graMtha je piLa piLiye, karmavivara ughADejIse bhaviyAM vimala jisara." zrI yazovijayajI. A badhinI vAta te dUra raho, paNa "camacetapurvakSya' "A paMcaka (abhayAdi) paNa apunabaMdhakane heya." A abhaya, cakSu, mArga, zaraNa ane bedhi e paMcaka paNa, je mehanIyAdi karmanI utkRSTa sthiti punaHA abhayAdi paMcaka pharIne bAMdhate nathI evA haLukama "pApa tIvrabhAvathI nathI karato" apunabaMdhakane ja ityAdi ukta lakSaNavALA ane bhavAbhinaMdInA deSathI viparIta heya ' guNavALA evA mumukSu apunarbandhakane hoya. kAraNa ke yAdita evA Ane (paMcakane ) punarbalpakamAM svarUpathI abhAva che, mATe. -parv-abhaya-cakSu Adipa paMcaka paNa, -prastuta bodhinI vAta te dUra raho, Uta-A, anantarA , punarvaSyanA -ukta lakSaNavALA apUnabaMdhakane, kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-nathatiSNu yathAdita, ukta nirvAcanavALA, 34hya-AnA, paMcakanA, punarva -vilakSaNa evA punarbalpakamAM, svajana-svarUpathI, svasvabhAvathI, samAvata- abhAvane lIdhe. A ja hetanI siddhi arthe kahyuM - nAdarI -anIdazanA (AvA na hoya tenA), itaretara ala evA paMcakanA, taravAyatataraW--tatvanA, abhayAdi bhAvanA, umA -agane lIdhe, adhaTanane lIdhe. e ja bhAve che- di-na ja, macakSuha-acakSuphAvALuM, nAti cakSu maraca tathA-cakSu phala AnuM nathI te tathA, samartha abhaya, cakSu-pUrvoktarUpa cakSu, samAsTa-a-mArgala, mArgalakSaNa phalarahita. Adi zabdathI mArga a-zaraNaphala ane zaraNa adhiphila. je kharekhara ema che, te tethI zuM ? te mATe kahyuM - rs ---ane evI, itaretara kalatA sate, 3Rseftha:-mithyAtvAdigata utkRSTa sthitithI, -prAraMbhI, abdhiprati-samayasiddha graMthisthAna sudhI, jIte-A, abhayAdi, mathatosfu-hetAM paNuM, upajatAM paNa, 3 6---aneka vAra, 7-na ja tapatAM-ta dUpatAne, bhAvarUpa abhayAdirUpatAne, -pAmatA. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM -vivatiyogyatAthAta-vivakSita phalanI gyatAnA vikalyane lIdhe. vivarti i-vivalita phala-abhayanuM cakSu, cakSunuM mArga ityAdirUpa, taiAnavamarSAmaratta-tenA janasvabhAvanA abhAvane lIdhe. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A abhayAdi paMcaka apunabaMdhakane ja hoya 255 -jja punarja vaLAmavAta. arthAt je mehanIyAdinI utkRSTa sthiti puna:pharIne bAMdhe che evA gurukama tIvrabhAvathI pApa karanArA punarbandhaka jIvanuM svarUpa ja evuM che, bhArekamIpaNArUpa AtmadazA ja evI che ke, haLukamI apunarbandhakane ja prApta thavA yogya evA ukta svarUpavALA A abhayAdinI prApti tene saMbhavatI nathI. temaja-ta tati niyama:' "A (paMcaka) itaretara lavALuM che e niyama che." ItaranuM-pUrva pUrvanuM itara-uttarottara kula-kArya che jenuM evuM A abhayAdi paMcaka che e niyama che, nizcayarUpa vyavasthA che. arthAt A paMcakamAM je AgaluM AgaluM che tenuM phala pAchaluM pAchaluM che. jemake-abhayanuM phala cakSu, cakSunuM phala mArga, mArganuM phala zaraNa ne zaraNanuM phala bodhi hoya ja evI niyamarUpa aphara vyavasthA che. ema zAne lIdhe ? teke "adArtha to 1 _"anIdazanA AvA na hoya tene tavaMgane lIdhe." anIdazanA-AvA na hoya eTale ke itare. tatvathI abhayAdi tara phalavALA na hoya evA paMcakanA tatvanA-tatapaNAnA-abhayAdi bhAvane aga bhAvanA aAgane lIdhe, aghaTanane lIdhe. arthAt abhayanuM phala cakSu, - cakSunuM phala mArga, mArganuM phala zaraNa, ne zaraNanuM phala bedhi - ema pUrva pUrvanuM uttarauttara phala jyAM nathI evA A abhayAdi paMcakane abhayAdi bhAva ja ghaTatuM nathI. "kAraNa ke a-cakSuphalavALuM abhaya nathI, vA cakSu amArgaphalavALuM nathI, ItyAdi." di cakSudratama I. cakSuphalavALuM nathI te abhaya nathI, mArgaphalavALuM nathI te cakSu nathI, zaraNaphalavALuM nathI te mArga nathI, bephilavALuM nathI te zaraNa nathI. Ama pUrvApara te te phala vinAnA abhayAdi te bhAvathI abhayAdi ja nathI. ane eTalA mATe ja "ema utkRSTa sthitithI mAMDI graMthiprApti paryata A anekavAra hatAM chatAM tadrupatA pAmatA nathI" "na tadrupatAmArAvantiA ' ema-itaretara phalane niyama che eTale, mohanIyAdi karmanI utkRSTa sthitithI atAtvika abhayAdi mAMDIne graMthi pAse Ave tyAMsudhImAM A abhayAdi anekavAra anekavAra prApta hatAM chatAM tadrupatA-bhAvarUpa abhayAdirUpatAne pAmatA nathI. arthAt paNa niSphala jIva graMthi sudhI Ave che tyAMsudhImAM tene anekavAra abhayAdinI - prApti hoya che, paNa te abhayAdi bhAvarUpa nathI hotA, tAtvika nathI hotA. zAne lIdhe ? "vivatiyAtacIta'-vivakSita phalayogyatAnA vikalyane lIdhe;" abhayanuM phala cakSu, cakSunuM phala mArga, mArganuM phala zaraNa ne zaraNanuM phala bedhi-ema vivakSita phalanI gyatAnA abhAvane lIdhe. arthAt uttarottara phalasaMkalanAnI yogyatAne abhAva che, eTale te anekavAra prApta abhayAdi bhAvarUpa nathI. phalAgatA te laprAptiparyata kSayapAmavRddhi ane lakattara bhAvAmRtAravAdarUpa te apunarbandhakAdi vinA heya nahiM ema haribhadrajI DiDimanAdathI uSe - yogyatA cAphalaprAptestathA kSayopazamavRddhiH lokottarabhAvAmRtAsvAdarUpA 'vamukhyakAriNI viSayaviSAbhilASasya, na ceyamapunarbandhakamantareNeti bhAvanIyaM / 125 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 lalita viratA : (1) "vadhi: pada vyAkhyAna artha :-ane yogyatA (ta) phalaprApti paryata tathA prakAre kSayopazamavRddhi che, lettara bhAvAmRtaAsvAdarUpa evI je viSayaviSAbhilASanI vaimukhyakAriNI che; ane A (pazamavRddhi) apunarbandhaka vinA nathI ema bhAvanIya che. vivecana " viSaya kaSAya jahara TaLI, amRta thAye emanAtha re; je para siddha ruci have, te prabhu sevA dharI prema nAtha re...nami nami." -zrI devacaMdrajI. A phalAgyatA te zuM? te spaSTa kare che "catA vAjabannettaraparAmakRttiHA " "ane yogyatA (te) phalaprApti paryata tathA prakAre kSayopazamavRddhi che," abha yAdinI yegyatA te cakSuAdi phalaprApti paryata tathA prakAre tevA phalaprApti paryata tevA prakAre pitAne AvaraNa karanAra karmanA pazamanI vRddhi che. kSapazamavRddhi arthAt uttarottara AgaLa AgaLanA phaLanI prApti thAya tyAM sudhI te gyatA kSayopazamanI vRddhi thayA kare e ja abhayAdinI yegyatA che, ane A pazamavRddhirUpa gyatA e ja uttarottara cakSuAdi phaLanI prApti karAvanArI che. A kSayopazamavRddhi kevI che ? "ottaramavAmRtaraSAWI'- kettara bhAvAmRta AsvAdarUpA, lakattara bhAvarUpa amRtanA AsvAdarUpa che ane eTale ja te "kudayArijI vipavivAmitrIca" " viSayaviSAbhilASanI vimukhyakAriNI? hoya che. arthAt jema jema karmanA AvaraNa ghaTe ne pazama vadhe, tema tema jIvane zama-savega-nivedAdi lakattara bhAvAmRtane AsvAda-anubhava thAya che, ane jema jema te lokottara bhAvAmRtane AsvAda-anubhava thAya che, tema tema tene viSayaviSanI vAMcchAnuM vimukhapaNuM vate che. "cAkhe re jeNe amI lava leza, bAkasa bukasa tasa na - vasi -gyatA ja kahe che-cavatA ane pUrve upanyata evI abhayAdinI yogyatA, :-cakSu Adi phalaprApti paryaMta, tathA-tathA prakAre, phalAnukULa evI kSaNoparAmavRddhi:svaAvAraka karmanA kSayavizeSanI vRddhi, strottaramAvAmRta sthApa-lattara bhAvAmRta AsvAdarUpA; trIjottaramavA - kettara bhAva, vihita evA audArya-dAkSiNyAdi, ta pa mamRtaM-te ja amRta-sudhA tAGiTtenI AsvAdarUpA. atae muthari -vimukhatA hetu, viparipatra -viSayaviSAbhilASanI, viSAkAra viSayavacchiArUpanI. tethI zuM? te mATe kahyuM-- = 4-na ja, mUA uktarUpA kSapazamavRddhi, saMpuna -apunabaMdhaka, " tIvrabhAvita karoti" pApa tIvrabhAvathI nathI karato ItyAdi lakSaNavALA apunarbandhaka, anna-vinA -anyanA bhavabahumAnikapaNAne lIdhe. tethI zuM? te mATe kahyuM-ti-A, mAvanA-bhAvavA yogya che, ke A paMcaka paNa apunabaMdhakane heya che,-ema hetu, svarUpa ane phalane apekSIne vicAraNIya che. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalaprApti paryata kSApazamavRddhi te gyatAH lakattara bhAvAmRtAsvAdarU5 257 ruce kimejI." Ama viSayaviSanuM vimukhapaNuM karAvanArI A upazamavRddhi kettara bhAvAmRtanA AsvAdarUpa che. ane "ramapunaSamatati mAvajIyA' "A apunarbandhaka vinA nathI ema bhAvanIya che, A kSapazamavRddhi haLukarmI evA sAcA mumukSu AtmAthI apunarbandhaka vinA nathI ja hatI, kAraNa ke bhArekamI evA anyane-punarbandhakane bhavabahumAnikapaNuM-bhavAbhinaMdIpaNuM varte che, ema bhAvana karavA yogya che. Ama uttarottara kSapazamavRddhirU5 regyatA ne te yogyatAthI prApta thatI abhaya-cakSu Adi phalaprApti apunarbaLakane ja hoya che, eTale A abhayAdi paMcakanuM pAtra apunarbandhaka ja che ema siddha thayuM. A aMge anya mumukSuone saMvAda darzAvatuM bhagavad gerendranuM vacana avatAre che- 22iSyate catadaparairapi mumukssubhiH| yathoktaM bhagavadgopendreNa " nivRttAdhikArAyAM prakRtau dhRtiH zraddhA sukhA vividiSA vijJaptiriti tattvadharmayonayaH, nAnivRttAdhikArAyAM, bhavantInAmapi tadUpatA'yogAditi / "126 artha:-ane A apara mumukSuothI paNa mAnavAmAM AvyuM che. jema bhagavad gopenDe kahyuM - nivRttaadhikAravALI prakRti sate dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA, vijJapti e tatvadharmanie hoya che, -nahiM ke anivRtta adhikAravALI sate,-kAraNa ke thatI evIone paNa tadrupatAne ayoga che mATe. 126 gf -para matanA saMvAdathI paNa kahyuM - vana-ane A abhayAdika ISTa mAnavAmAM Ave che, safv-aparothI paNa, jaina vyatirikta mumukSuothI. kevI rIte? te mATe kahyuM-thai -jema kahevAmAM AvyuM che, majAna -bhagavata gopendrathI, "gopendra nAmanA bhagavata parivrAjakathI ukta ja darzAve che -nivRttAdhi -nivRtta adhikAravALI, puruSAbhibhava lakSaNa svavyApAra vyAvRtta thayelI, kaoN-sa-raja-tamalakSaNa prakRti sata, jJAnAvaraNAdi karma sate ema artha che, bratiH zA suNI vivivigha vijJati: ti-dhati, zraddhA, sukha, vividiSA, vijJapti ema A yathAkrame abhayAdi apara nAma, taravapathanAH -tasvadharmanio, pAramArthika kuzalanA utpattisthAne hoya che. vyavahegha kahyuM - nanivRttAdhikAra -nahiM ke anivRtta adhikAravALI, prakRti sate ema samajAya che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-rAjakatIrAmafrI paNa hetu thakI thatI evI paNa dhRti Adi dhamaniyone,prakRtinA anivRttAdhikArIpaNue karIne, tAtA -tapatAnA aAgane lIdhe, tAtvika vRtiAdi svabhAvanA abhAvane lIdhe. ti-e para uktinI samApti arthe che. 33 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 66 lalita vistarA : (19) 'vaiSavamyaH' padma vyAkhyAna vivecana mahAdinI ghUmi anAdinI utare hA lAla. amala akha'Da alipta svabhAva ja sAMbhare hai| lAla, dIThe suvidhi jiSNu da." zrI devaca'drajI. ane A je upara kahevAmAM AvyuM te A apara mumukSuethI paNa mAnavAmAM AvyuM che,' jainetara mumukSuethI paNa saMmata karavAmAM AvyuM che. jema bhagavad 'gApendra' nAmanA parivrAjake kahyuM che--nivRttAdhiArAyAM pratau. nivRttaadhikAravALI prakRti sate dhRti, zraddhA, sukhA, vividviSA, vijJapti e tattvadha ceAnie hAya che', dhRtti: zradghA suddhA viviviSA vijJatiiita taravamayonaya, nahi ke anivRttaadhikAravALI sate, na anivRttAdhinnArAyAM. arthAt sattva-rajasU-tame lakSaNA prakRti jyAre nivRttaadhikAravALI hAya, eTale ke puruSanA abhibhavarUpa svavyApArathI vyAvRtta thAya, puruSane dabAvavArUpa adhikArathI pAchI vaLe, tyAre kRti Adi tattvadharmAMcenipAramArthika nA utpattisthAnA hoya; paNa te prakRti anivRttaadhikAravALI hAya eTale ke puruSanA abhibhavarUpa svavyApArathI vyAvRtta na hoya, puruSane dakhAvavArUpa adhikArathI pAchI vaLI na heAya, tyAre te dhRtiAdi tattvadharma ceAnie-pAramArthi kadhanA janmasthAnA na hoya. kAraNa ke thatI evIene paNa tadrupatAne ayeAga che. mATe avantInAmapi tadrupatAonata. koI paNa kAraNe udbhavatI evI te dhRtiAdi dhAnione prakRtinA anivRttAdhikArapaNAe karIne tadrupatAne--tAttvika dhRtiAdi svabhAvapaNAnA abhAva hAya che, mATe. k nivRttAdhikArA prakRti sate zrRtidi tattvadhama Ani tAtparya ke--jyAMlagI puruSane dabAvatI prakRtinuM jora ochuM thayuM nathI, eTale ke jainaparibhASA pramANe jJAnAvaraNAdi karmAMnA tathArUpa kSayApazama upajA nathI, tyAMlagI upajatA dhRtimAdi eTale ke abhayaAdi tAttvika nahi haiAvAthI tattvadharma-paramArthoMdhanA udbhavasthAna hAtA nathI; paNa jyAre puruSane damAvatI prakRtinu jora Asare che, eTale ke jJAnAvaraNAdi karmAMnA viziSTa kSApazcama upaje che, tyAre zrRtidi eTale ke abhayaAdi tAttvika hAvAthI tattvadharma-paramAdharmanA udbhavasthAna hoya che. Ama jaina-jainetara anne paribhASAnA ukta vastumAM sumeLa maLe che. vijJapti te ja kheAdhi ane tenI prApti bhagavatA thakI ja hAya che, eTale bhagavatA ja meAdhi che, ema tAtpa darzAve che-- 23 vijJaptizca bodhiH prazamAdilakSaNAbhedAt / etatprAptizca yathoktaprapaJcato bhagavadbhya pati bodha dadatIta bodhidAH ||19|| 127 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavato thakI abhayadAnAdithI upayogasapanI ja hetusaMpat rUpa artha :-ane vijJapti te bedhi che,-prazamAdi lakSaNanA abhedane lIdhe ane enI prApti yukta prapaMcathI bhagavaMte thakI ja che, eTale bedhi dIe che te bedhido. tyAra vivecana darzana dIThe jinataNe re, saMzaya na rahe vedha; dinakara karabhara pasaratAM re, aMdhakAra pratiSedha...vimala jina dIThA leyaNa Aja." - zrI AnaMdaghanajI ane uparamAM jaina-jainetara paribhASAne sumeLa batAvyo, temAM vijJapti voH kAmAvisTakSa mevAtA' "vijJapti te bedhi che,-prazamAdi lakSaNanA abhedane lIdhe." jenetare jene vijJapti kahe che, tene jene bedhi kahe che, eTale vijJapti te ja badhi che, kAraNa ke je prazamAdi vijJaptinA lakSaNa che te ja bodhinA lakSaNa che, eTale bheda nathI. "ane enI prApti yathekta prapaMcathI bhagavaMte thakI ja che, eTale badhi dIe che te badhide, "afdha tIti ghoSiA. ane ukta svarUpavALI bedhinI prApti agAu vistArathI kahyA mujaba guNakarSarUpapaNa Adi cAra kAraNethI bhagavaMte thakI ja hoya che, eTale Ama A bhagavaMte bedhi denArA hovAthI bedhida che. tuja darizaNa muja vAlahuM re lAla, darizaNa zuddha pavitta re; darizana zabdane kare re lAla. saMgraha evaMbhUta che. padmaprabha"zrI devacaMdrajI fta ghoSirAja ! 12 ema abhayadAnAdi thakI upagasaMpanI hetusaMpa kahI, ema AcAryajI A adhikArane upasaMhAra kare che - 24evamabhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnebhya evaM yathoditApayogasiddherupayogasampada eva hetusampaditi // 5 // 128 artha :-ema abhayadAna, cakSuna, mArgadAna, zaraNadAna, bedhidAna thakI ja che dita upagasiddhine lIdhe upagasaMpanI ja hetusaMpadu. pAra vivecana "tuM gati tuM mati Azare, tuM AlaMbana muja pyAre re, vAcaka yaza kahe mAhare, te jIva jIvana AdhAra re.....girUA re guNa tumataNA." - zrI yazovijayajI fmjA-ema paNa zuM? te mATe kahyuM--vijJavisarca-ane vijJapti, paMcamI dharmani, vadhi-jinekta dharma prAta. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-jharAmATikSaNAmeta-pramAdi lakSaNunA abhedane lIdhe, prathama-saMvegAdi lakSaNe thakI abhedane lIdhe. vijJaptithI abhyatirekane lIdhe. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 lalita vistarA : (19) "zefSacca pada vyAkhyAna bIjA ne upagI-upakAra karanArI evI je lekanAthapaNa, lokahitapaNu, lekapradIpapaNu AdirUpa ugasaMpadu kahI, tenI siddhi abhayadAna, cakSudghana, zaraNudAna ane balidAna thakI ja hoya che, eTale ema upayogasaMpanI ja kAraNatA darzAvanArI hetusaMpad kahI. jagatavatsala mahAvIra prabhu sAMbhaLI, citta prabhucaraNane zaraNa vAste, tAra bApajI! biruda nija rAkhavA, dAsanI sevanA rakhe neze..... tAra he tAra prabhu! muja sevaka bhaNI, jagatamAM eTaluM sujaza lIje." - zrI devacaMdrajI // iti upayogasampada eva hetusampada // 5 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha adhikAra stotavyasaMpadanI ja vizeSathI upayogasaMpad ra0dharmada dharmabhya pada vyAkhyAna have AcAryajI "dharmada' Adi sUtrapaMcanA upanyAsanuM prayojana dAkhave che-- 'saddezanAyogyatAvidhAyyanugrahasampAdanAdinA tAttvikadharmadAtRtvAdiprakAreNa paramazAstRtvasampatsamanvitA bhagavanta iti nyAyataH pratipAdayannAha 'ghaHi" ityAdi sUtrapaJcakam / 129 'artha-sadezanAnI yogyatA karanArA anugrahasaMpAdanAdi vaDe tAtvika dharma dAva Adi prakArathI parama zAstRtvasaMpadda samanvita evA bhagavate che, ema nyAyathI pratipAdana karatAM kahyuM dharmadine" ityAdi suvapaMcaka vivecana teNe nirdhAmaka mAhaNe re, va gepa AdhAra; devacaMdra mukhasAgara, bhAva5rama dAtAra...ajita jina !"--zrI devacaMdrajI. rfsavA-rAnA ItyAdi. A atra haya cheH-saranAmA -- saddhezanAnA, cocatAdhaf -ogyatAvidhAvi, anuudaratha - viSe bahumAnalakSaNa anuyahatA, pUrve saMpUra- saMpAdana vaDe, Ari-Adi zabdathI te pachI sanA thakI je tAMtridharmaLa nRtva-tAtvika dharmanuM dAtRtva, mari-Adi zabdathI paripAlana, teja-te vaDe, kathA-parama bhAvarUpa, phAstRtvaRAvA-dharmacakravattivarUpa zAratRvasampathI, samavitA:-saMgata, yukta, mAnta:- bhagavaMte, ema yathAkrama sUtrapaMcakathI pratipAdana karatAM kahyuM-pamALa' ItyAdi sUtrapaMcaka Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : (20) pagaH - 58 vyAkhyAna ane "mAtRtvapawtamavitA mAvata: " A bhagavaMte parama zAstRtvasaMpatu samanvita che, arthAt utkRSTa zAstApaNAnI-zAsakapaNAnI-paramezvarapaNAnI saMpanthI AtmalakSmIthI yukta cheema nyAyathI pratipAdana karatAM "dharmacALa'parama zAstRvasaMpadu dharmagra dharmadene Adi sUtrapaMcaka kahyuM. A zAstRtvasaMpadu kevA samanvita bhagavo prakAre che? te mATe kahyuM-tAriyAdharmAtRAvikA '--tAtvika dharmAdAtRtva Adi prakArathI tAvika-pAramArthika dharmadAtRtvadharmaparipAlana Adi prakAre. A dAtRtva Adi paNa zA vaDe? te ke-"sadezanAnI yogyatA karanArA anugrahasaMpAdanAdi vaDe,'-sAnargata vidhAnaudaraWAvanAvinA, sade. zanAnI-sadupadezazravaNanI cogyatA upajAvanArA anugrahanA-kRpAprasAdanA saMpAdana Adi vaDe. Ama sadezanAnI gyatA upajAvanAre anugraha A bhagavaMto kare che, te vaDe karIne teonuM tAtvika dharmadAtRtva Adi hoya che, ane A tAtvika dharmadAtRtva Adi prakAre ja teonI "dharmacakravatti paNArUpa" parama zAstRtvasaMpad che. tAtparya ke-dharmadezanAnI yogyatA hoya te ja dharmanuM dAna thaI zake, ane dharmadezanAnI gyatA paNa A zAstAnA anugraha thakI ja-kRpAprasAda thakI ja AvI zake. atre bhagavaMta pratye bahumAna upajavuM e ja ene anugraha che, dharma dezanAyagratA ane ane agAu kahyuM hatuM tema bhavairAgya te ja arthathI bhagavaMta pratyenuM bhagavadanugraha bahumAna che. eTale sAco aMtaraMga bhAvavairAgya e ja bhagavaMtanuM bahumAna hovAthI tene anugraha che, ane A bhagavabahumAnajanya anugrahathakI ja saMdezanAnI gyatA upaje che. Ama sadezanAnI gyatA upaje tyAre ja te pAtra jIva bhagavaMtanA tAtvika-paramArthasatu dharmanA dAnane yogya bane, ane tyAre ja bhagavaMtanuM tAvika dharmadAtRpaNuM Adi prakAra hoya. AvA tAtvika dharmadAnuvAdi prakArathI ja bhagavaMtanuM zAsana che, ane evA parama paramArthazAsana thakI ja bhagavaMtanI parama zAstRtva saMpatti che. te darzAvavA mATe atre "dhamavAd'-dharmastha -dharma dene Adi paMca sUtra-padone upanyAsa che. ahIM dharma te cAritradharma ane tenA zrAvakadharma ne sAdhudharma e bane bhede mukhyapaNe AtmapariNAmarUpa che, ityAdi prakAre dharmanuM tAttvika svarUpa pradarzita kare che- *da : trAnnidhaH nivRA, sa jAvana dhAmena kriyA bAladhrmo'nnuvrtaayupaaskprtimaagtkriyaasaadhyH sAdhudharmAbhilASAzayarUpaH AtmapariNAma:, sAdhudharmaH puna: sAmAyikA digatavizuddhakriyAbhivyaGgayaH sakalasattvahitAzayA'mRtalakSaNaH svapariNAma eva, kSAyopazamikAdibhAvasvarUpatvAddharmasya / 130 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtanI zAstRvasaM56 : dezanA gyatA anugraha, dharmadanuvAdi artha:-ahIM gharma te cAritradharma parigrahAya che ane te zrAvaka ane sAdhudharmanA bhedathI be prakAranuM che. zrAvakadharma aNuvratAdi upAsakapratimAgata kriyAthI sAdhya e sAdhudharmAbhilASa AzayarUpa AtmapariNAma che; sAdhudharma puna: sAmAyikAdigata vizuddha kriyAthI abhivyaMgya (abhivyakta-pragaTa thAya e) sakala sattvahita AzayarUpa amRtalakSaNa svapariNAma ja che, - dharmanuM kSApazamikAdi bhAvasvarUpapaNuM che, mATe. vivecana " cArittaM khalu dhammo dhammo jo so samotti nnihicho| mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo hu smo||" - maharSi zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta pravacanasAra ahIM--A sUtrapaMcakamAM "dharma te cAritradharma parigrahAya che da dharma cAritradharma-kAraNa ke AgalA sUtramAM "badhi'padathI samyaggadarzana (samyagajJAna) dharmanuM grahaNa thaI cUkayuM che, eTale darzana tevuM sarjana ne daSTi tevI sRSTi e nyAye, samyagadarzana -jJAnathI je zuddha AtmasvabhAva jA-pratIbhe te zuddha vItarAga AtmasvabhAva dharma pragaTe evuM AcaraNa karavArUpa cAritradharma atre "dharma " padathI vivakSita che. dharma eTale vastune svabhAva, "vatyutadAro dhama"--e mahA tattvagaMbhIra sUtra pramANe Atmavastune svabhAva te Atmadharma, jJAna-darzana-cAritra athavA kelkIrNa eka zuddha jJAyaka bhAva e AtmAne svabhAva che, mATe temAM vartavuM te ja vastune svabhAva vAstavika kharekhara dharma che. eTale ja zrI pravacanasAramAM kahyuM che te dharma tema "cAritra e ja dharma che, je dharma che te sAmya che, ane je sAmya che te moha-kSobha vinAne AtmapariNAma che." Ama AtmA pitAnA zuddha darzana-jJAnamaya svabhAvamAM va-svasvarUpamAM caraNa kare, te ja cAritra che ne te ja dharma che. A AtmasvabhAvarUpa cAritradharma "zrAvaka ane sAdhudharmanA bhedathI be prakAra che" temAM-"zrAvakadharma te AtmapariNAma che? sAmarinAma:-pratyAkhyAnAvaraNanA kSepazamathI upajatA AtmapariNAmarUpa che, samyagadaSTi puruSanI maMdakaSAyI Atmabha vadazArUpa che. A AtmapariNAma kevo che? 'matratAzupAtimAnatakriyAAtmapariNAmarUpa nagH '--aNuvratAdi upAsakapratimAgata kriyAthI sAdhya e," zrAvakadharma -samyakatvamUla aNuvrataAdi zrAvakanI pratimA saMbaMdhI kriyAthI AtmapariNatimaya AdhyAtmika kriyAthI sAdhI zakAya che. vaLI te kevuM che? "sAdhudharffmaTAvaraca" "sAdhudharmAbhilASa AzayarUpa," arthAta dezaviratipaNe je AtmadharmanI sAdhanA karI rahyo che, te sarvavirati sAdhudharmavItarAga nigraMtha dharma amane kyAre prApta thAya? "apUrva avasara e kyAre Avaze? kayAre Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistara: (20) " dham: pada vyAkhyAna thaIzuM bAhyAMtara nithi je ?" evA prakAre sAdhudharmane abhilASa jyAM dhare che, evA AzayarUpa-cittadazArUpa A AtmapariNAma hoya che. A dezavirati dharmanuM prahaNa samyagadarzana hoya te ja nyAo che, nahi te nahi; kAraNa ke ukhara kSetramAM nAkhelA dhAnyanI jema, mithyAtvavAhita jIvamAM vrate kadI paNa UgI nikaLatA nathI. mATe dezadharmamAM samyagadarzana sauthI prathama hovuM joIe. pramAdi cittathI vyakta thatuM ratnadIpaka samuM samyagadarzana jenA aMtaramAM pragaTayuM che, te samyagUdaSTi puruSa ja dravyathI ane bhAvathI A dezavirati dharma aMgIkAra karavAne gya adhikArI che. 4 4 4 (A samyagdaSTi dezavirati puruSa) parabhAva-vibhAvathI yathAzakita virAma pAmate jaI te AtmasvabhAva dharmanI AMzika sAdhanA karata-pade pade karIne paNa cAritradharma parvata para ArohaNa karate jAya che.' zrI prajJAbedha mokSamALA, pA. 29 (svaracita) ane "sAdhudharma punaH--sAdhudharma paNa "svarAma pA'-svapariNAma ja che, AtmapariNAma ja che. arthAt sAcA bhAvasAdhuguNasaMpana AtmAnI sAdhu dazA, AtmAne sAdhu guNabhAva jyAM va che, e AtmapariNAma te ja sAdhudharma paNa sAdhudharma che. A AtmapariNAma ke che? te ke-sAmAji. AtmapariNAma ja vivizudhimidhya -"sAmAyikAdi vizuddha kriyAthI abhivyaMgya'; sAmAyikacAritrathI mAMDI yathAkhyAtacAritra paryata vizuddha-niSkaSAya kriyAthI-vizuddha AtmapariNAmarUpa adhyAtmakriyAthI abhivyakta thate, pragaTatA pAmate e. arthAt sarvatra rAgadveSAdi rahita samabhAva jyAM akhaMDapaNe vase che, evA sAmAyikathI mAMDI, jayAM AtmAne je zuddha vItarAga svabhAva AkhyAta vA khyAta che te pragaTe che--evA tattvaramaNutArUpa "yathAkhyAta" cAritra parvata, uttarottara vizuddha thatI jatI niSkaSAya nirmaLa AtmapariNati te ja sAdhudharma che. ane sAdhune A AtmapariNAma vaLI ke che? te ke-navaraMhitArAthAmRtastrakSA-sakala sarvahita AzayarUpa amRta lakSaNa." sakala sarvenuM-jagajajanuM hita che ! evA prakAranI nirmala bhAvanAvALo satvakalyANakArI Azaya-citta pariNAma jemAM vase che evA AzayarUpa A AtmapariNAma che, ane te amRta lakSaNa che, zuddha AtmArtha kiyAthI amRtaanuSThAnarUpa hoI, AtmAne amRtarUpe pariNamate sate, amRta padane Ape eve che. jene paMcaparameSThi madhye gauravabharyuM sthAna ApavAmAM AvyuM che, evA A vItarAgadazAsAdhaka nitha sAdhunI dazA kevI adbhuta heya, tenuM parama hRdayaMgama svarUpa apUrva avasara e kyAre Avaze?" -e paramatattvaSTA zrImad rAjacaMdrajInA amara kAvyamAM ananya bhAvathI lalakAravAmAM AvyuM che. jemake - sarva bhAvathI audAsabhya vRtti karI, mAtra deha te saMyama hetu heya je Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastusvabhAva, cAritradharma : AtmapariNAmarUpa zrAvakadharma sAdhudharma 25 265 anya kAraNe anya kazuM ka9pe nahIM, dehe paNa kiMcit mUcha nava jeya je....apUrva avasara. darzanameha vyatIta thaI upa bedha che, deha bhinna kevaLa citanyanuM jJAna je, tethI prakSINa cAritramoha vilekiye, varte evuM zuddha svarUpanuM dhyAna jo....apUrva AtmasthiratA traNa saMkSipta yuganI, mukhyapaNe te vatte deha paryata je ghara parISaha ke upasarga bhaye karI, AvI zake nahIM te sthiratAne aMta je apUrva saMyamanA hetuthI vega pravartana, svarUpalakSe jina AjJA AdhIna je, te paNa kSaNa kSaNa ghaTatI jatI sthitimAM, aMte thAye nija svarUpamAM lIna jo....apUrva" I. -zrImad rAjacaMdrajI Ama zrAvakadharma ne sAdhudharma-e cAritradharmanA ane prakAre AtmapariNAmarUpa che, te te guNasthAnane anurUpa maMdakaSAya-niSkaSAya AtmadazArUpa che. atre AtmapariNAmane ja mukhyapaNe dharma zA mATe kahyuM tene khulAso karyo che ke - dharmanuM "kSaNoparAmimikalpapatthAmA ' "dharmanuM kSApazamivAstavika svarUpa kAdi bhAvasvarUpapaNuM che, mATe," kSApazamika-kSAyika-upazama bhAva e ja dharmanuM svarUpa che, mATe. arthAt je je prakAre AtmA svabhAvamAM-AtmabhAvamAM Ave te dharmanuM vAstavika svarUpa che; eTale upazama, pazama ke kSAyika bhAvarUpe je nija guNanuM pragaTapaNe chevaTe pUrNa avasthAne nIpajAve che, te svabhAvarUpa AtmadharmanA sAdhana che, mATe te paNa sAdhanarUpa dharma che. samakita guNathI mAMDIne zelezI avasthA sudhI je AtmAne anugata-anusaratA bhAva che, te AtmadharmarUpa sAdhyane avalaMbatA heI, saMvara-nirjarAnA hetu thaI paDI upAdAna kAraNane pragaTa kare che, mATe te badhA ya dharmanA prakAra che. Ama upazama-kSapazama-kSAyikabhAve AtmA AtmAnA jJAna-darzana svabhAvamAM varte te vrata athavA svarUpamAM caraNarUpa cAritra che, ane te ja dharma che. je je prakAre AtmA AtmabhAva pAme che te prakAra dharmanA che. AtmA je prakAre anyabhAva pAme te prakAra anyarUpa che, dharmarUpa nathI." zrImad rAjacaMdra, patrAMka. 3299 3 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (20) "dharmaga:' pada vyAkhyAna upazama bhAva he mizra kSAyikapaNe, je nija guNa prAgabhAva; pUrNAvasthAne ha nIpajAvate, sAdhana dharma svabhAva....svAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe. samakita guNathI he zazI lage, Atama anugata bhAva; saMvara nirjarA he upAdAna hetutA, sAdhyAlaMbana dAva....svAmI."-zrI devacaMdrajI. "jima nirmalatA re ratna sphaTika taNuM, tema ja jIva svabhAva; te jina vIra re dharma prakAzio, prabaLa kaSAya abhAva-zrI sImaMdhara. je je aMze re nirupAdhikapaNuM, te te aMze re dharma; samyagdaSTi guNaThANa thakI, jAva lahe zivazarma"-zrI yazovijayajI. bhagavaanugraha vinA dharma hoto nathI ne bhagavaanugrahanuM ja sarva dharmahatuomAM prAdhAnya che, e yuktithI siddha karI, bhagavaMtanuM dharmadAyakapaNuM pratiSThApita kare che- 3 nAya bhagavadanugrahamantareNa, vicitra hetuprabhavatve'pi mahAnubhAvatayA'syaiva prAdhAnyAt / bhavatyevaitadAsannasya bhagavati bahumAnaH, tato hi saddezanAyogyatA, tataH punarayaM niyogataH ityubhayatatsvabhAvatayA tadAdhipatyasiddheH, kAraNe kAryopacArAddharma dadatIti dharmA: ra aa 22 3 athara-A (dharma) bhagavatanA anugraha vinA heta nathI-vicitra hetuo thakI utpanna thavApaNuM chatAM mahAnubhAvatAthI AnuM ja (bhagavadanugrahanuM ja) prAdhAnya che, mATe. Ane (dharmane) Asannane (nikaTavartIne) bhagavata pratye bahumAna heya ja che, kAraNa ke te thakI ja kuTapaNe sadezanAnI yogyatA hoya che, ane te thakI puna A dharma) niyogathI hoya che,-ema ubhayanI tasvabhAvatAthI tenA (bhagavabahumAnanA) AdhipatyanI siddhi che, mATe,-kAraNamAM kAryanA upacArathI, dharma dIe che te dharmade. fsa:-nAyaDU ItyAdi. na-na ja, -A, uktarUpa dhama, mAvanughaE-bhagavad anugraharUpa sahakArI, sattA -vinA. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-vicitratAmavaDa- vijitrA -vicitra, svayogyatA-gurusaMga Adi, detava:- hetuo, mava:-janmasthAna, carcA-te jenuM, samavastavaM-teno bhAva te tatva, takinnagi -te te paNa, dharmanI mahAnamAvatA- mahAnubhAvatAthI, acityazaktitAthI, sava-AnA ja, bhagavaanugrahanA, hetuomAM prAdhAnyAprAdhAnyane lIdhe, jayeSThatAthI. te ja bhAve che- ger_thAya ja che. nathI thatuM ema nahiM, -Ane Asanane, dharmane Asanane. mAvati-bhagavaMtamAM, parama gurumAM, vaghumAna-bahumAna,bhavanirvedarUpa, tata-te thakI, bhagavabahumAna thakI, di-phaTa, nidAnAta-sArAnA:-vaphTamANurUpa sadezanAnI, ethatA ucitatva, tata -te thakI, sadezanAyegyatA thakI, puttara-punaH A, niyati-niyogathI, avayaMbhAvathI, ti-ema, paraMparAthI, samatasvamAvatayA-3ma0-bhagavabahumAna ane prakRti dharmalakSaNa e ubhayanI, tatsavamAtA -kAryakAraNa svabhAvatAthI, tAdhipatyajI:-tA-tenI-bhagavabahumAnanI mahAnubhAvatAthI adhikRta dhamahetuomAM pradhAnabhAvanI siddhine lIdhe. vaLa-sadezanAyogyatArUpa kAraNamAM, vArtha-kAryanA, dhanA, savArata-upacArathI, adhyApathI, ghaMma vatIti Imadharma dIe che te dharmade." Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavadanugraha vinA dharma nathI : tenuM ja dharma hetuomAM prAdhAnya vivecana 46 tarasa na Ave huM maraNu jIvana taNe. sIjhe je dizaNa kAja; rizaNu durlabha sulabha kRpA thakI, AnaMdaghana mahArAja !.... abhinaMdana jinadarizaNu tarasiye."--zrI AnaMdaghanajI, A dharmAMnA dAyaka bhagavaMtA zI rIte che? te have yuktithI siddha kare che---' sAyaM bhagavadanugrahamantareNa / ' 'A (dharma) bhagavanA anugraha vinA hAtA nathI. ' A je dharma -cAritradharma kahyo te bhagavaMtanA anugraharUpa-kRpAprasAdarUpa sahakArI vinA saMbhavatA nathI. 'mahAnumAvatayADacava prAdhAnyAta / ' kAraNa ke vicitra hetuothI utpanna thavApaNuM chatAM mahAnubhAvatAthI AnuM ja ( bhagavadanugrahanuM ja) pradhAnya che, mATe; svayeAgyatA, sadguruyAga Adi vicitra--nAnA prakAranA hetuo thakI A dharmanuM utpanna thavApaNuM che, chatAM mahAnubhAvatAthI--acittvazaktiyukta mahAprabhAvapaNAthI Anu ja-bhagavanugrahanuM ja sa hetuomAM prAdhAnya-pradhAnapaNuM -jyeSThapaNuM che, mATe, bhagavaddanugRha vinA dharma hotA nathI bhagavadbhahumAnanuM ja dha hetuomAM prAdhAnya te A prakAre--' mavatyevaitAnannastha mati vaghumAna. / '- Ane ( dharmane) Asannane bhagavat pratye bahumAna haiAya ja che.' A dhane je Asana-nikaTavartI vatta che, je samIpamAM ja dharmane pAmavAnA che, tene paramaguru bhagavata pratye mahumAnaparamAdara hAya ja che; ane te bahumAna paNa bhavinave darUpabhavavairAgyarUpa che, kAraNa ke bhavavairAgya e ja bhagavAnA vairAgyaupadezanuM bahumAnyajju hAvAthI atha thI bhagavAnanuM bahumAna ja che. kAraNa ke *te thakI ja sadezanAyeAgyatA hoya che; ' sphuTapaNe A laverAgyarUpa bhagavabahumAna thakI ja sadezanAyAgyatA--bhagavaMtanA upadezazravaNunuM ceAgyapaNu hAya che. " nAya pUjAdinI jo kAmanAre, ne'ya vhAluM aMtara bhavaduHkha "mAnapUjAtinI kAmanA na heAya ne atamAM bhavaduHkha vhAluM na hAya, ema jyAre hAya tyAre ja mULa mAraga sAMbhaLeA jinanA 2" e zrImadna rAjacadrajIe saMgIta karelA Ta'kAtkI amara padmamAM kahyA pramANe jinamA zravaNanA sAcA adhikArI bane che. Ama bhavavairAgyarUpa bhagavahumAna thakI ja sadezanAyegyatA hAya che; ane 'te thakI puna: A (dharma) niyeAgathI hAya che,' te sadezanAyAgyatA thakI A dharmo niyAgathI niyamathI-avazyapaNe hAya che. ' ema ubhayanI tattvabhAvatAthI tenA (bhagavadbahumAnanA ) AdhipatyanI siddhi che, mATe' arthAt ema ubhayanI eTale bhagavaddbahumAna ne prastuta dharma e bannenI tattvabhAvatA--tevA prakAranI kAryakAraNa svabhAvatA che, tethI karIne te bhagavadbahumAnanA ja AdhipatyanI siddhi eTale ke adhikRta dha hetuomAM adhipatipaNAnI-mahAnubhAvatAthI pradhAnapaNAnI siddhi che,-- tavadhipatyaside, eTale bhagavaSahumAna e ja dharma hetuemAM pradhAna che ema 66 267 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsita vist| : (21) 'dharmadezakebhyaH / 56 vyAbhyAsa siddha thayuM, ane te paNa "kAraNamAM kAryanA upacArathI" sadezanAyegyatArUpa kAraNamAM dharmarUpa kAryanA upacArathI-adhyApathI siddha thayuM. Ama A dharma bhagavaanugraha thakI ja prApta hoya che, eTalA mATe "dharma dIe te dharmade'--dharmanA denArA hevAthI bhagavate dharmade che. " 4 / 25 56 5ttApa 3, 431 mArA5 bhau; ni 56 mA prabhuthI re, re bhane ubhe.... bhanita bina! tAne hInayANa. "-zrI vaya. // iti dhrmdaa:|| 20 // Wan 21. dharmadezaka 'dharmadezakebhyaH' 56 vyANyAna atre lalitavistarAkAra AcArya zrI haribhadrajI bhagavaMtanI dharmadezanAne sArabhUta vacanAmRtamaya uttama namUne saMlanAbaddha sumadhura lalita padamAM gUthe che- "tathA 'dhammadesayANaM' tatra dharma: prastuta eva, taM yathAbhavyamabhidadhati, tadyathA-- pradIptagRhodarakalpo'yaM bhavo, nivAsa: zArIrAdiduHkhAnAM / na yukta iha viduSaH prmaadH| yata: atidurlabheyaM mAnuSyAvasthA, pradhAnaM paralokasAdhanaM, pariNAmakaTavo viSayAH, viprayogAntAni satsaGgatAni, pAtabhayAturamavijJAtapAtamAyuH / 132 tadevaM vyavasthite vidhyApane'sya yatitavyaM / pataJca siddhAntavAsanAsAro dharmamegho yadi paraM vidhyApayati / ataH svIkartavyaH siddhAnta:, samyak sevitvyaastdbhijnyaaH|133 bhAvanIyaM muNDamAlAlukAjJAtaM, tyaktavyA khalvasadapekSA, bhavitavyamAzApradhAnena, upAdeyaM praNidhAnaM, poSaNIyaM sAdhusevayA dharmazarIraM, rakSaNIya pravacanamAlinyaM / 134 "etacca vidhipravRttaH sampAdayati, ataH sarvatra vidhinA pravartitavyaM sUtrAt / 135 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtanI dharmadezanAno haribhadrajIe cUMthelo uttama namUno 218 'jJAtavya AtmabhASaH, pravRttAvapekSitavyAni nimittAni, yatitavyamasampannayogeSu, lakSayitavyA visrotasikA, pratividheyamanAgatamasyAH bhayazaraNAdhudAharaNena / 136 bhavatyevaM sopakramakarmanAza: nirupakramAnubandhavyavacchittirityevaM dharma dezayantIti dharmarAja ! ra1 27 artha:-tathA- "dharmadezakene" tamAM dharma prastuta ja, te yathAbhavya prakAze che (kaLe che). jemake- A bhava (saMsAra) pradIpta gRhadara same che, zArIrAdi du:khano nivAsa che. ahIM vidvAnane pramAda yukta nathI. kAraNa ke A mAnuSya avasthA ati durlabha che, paralokanuM sAdhana pradhAna che, viSaya pariNAmaka che, satasaMga vipragaaMtavALA che, pAtabhayAtura Ayu avizAta pAtavALuM che.ra3ra tethI ema vyavasthita sate AnA vidhyApanamAM (bujhavavAmAM) yatna karavA yogya che; ane Ane bUjhave te siddhAntavAsanAthI sAra e dharmamegha ja bujhave eTalA mATe sidhAnta svIkAre poya che, tenI abhijJAo (smRtio) samyaka sevavA yogya che. 33 vsavA-puvmAtrAsulAtamA muvemAjA-ziraRga, sAdu-mRtmayI vArdhATikA (pANInI mATalI), ta pa phAtam te ja jJAta-daSTAMta. jema "anityatAkRtabuddhimAnamAlyo na zocati / nityatAkRtabuddhistu bhagnabhANDo'pi zocati // " (arthAta ) jeNe aniyatAnI buddhi karI che, te mALA plAna thatAM zAca nathI; jeNe nityatAnI buddhi karI che te hAMDaluM bhAMgatAM paNa zAce che. jUra ityAdi. sUtrA-sUtra thakI, arakta-diSTa Adi lakSaNa nirUpaka evA Agama thakI, jJAtavya - jANavo yogya che, samajo yogya che, mArI mAva:-AtmabhAva, rAgAdhirUpa AtmapariNAma. jema " bhAvaNasuyapATho titthasevaNa samayaM tayatthajANaM mi / tatto ya AyapehaNamainiuNa guNadosavikkhAe // " (arthAta) bhAvana, zrutapATha, tIrthasevana, samaya (siddhAMta), tadarthazAna, ane te thakI guNadoSa apekSAe atinipuNa evuM AtmaprekSaNa. nimittani-nimitto, iSTa-aniSTa sucaka zakanAdi, vA sahakAri kAraNe marALa thALena-bhayakAraNudi udAharaNuthI. "mA savAre tene liriyA visaMmi maMtafsA " (arthAta) bhayamAM zaraNa, regamAM kriyA, ane vizvamAM maMtra upAya che, ema udAharaNa che. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 lalita vistaro: (1) "dharmaverAga:" 'pada vyAkhyAna muThThamAlA-AlukAnuM jJAta (dAMta) bhAvavA yogya che, nizcaya karIne asata apekSAo tyajavA yogya che, AjJApradhAna thavuM gya che, praNidhAna upAdeya che, sAdhusevAthI dharmazarIra pilavA gya che, pravacanamAlinya rakSavA gya che. 34 ane A vidhipravRtta (heya te) saMpAde che, ethI karIne sarvatra vidhithI sUtra thakI pravartavuM egya che.35 "AtmabhAva jANavA yogya che, pravRttimAM nimitte apekSavA gya che, asampanna yomAM yatna karavA gya che; visrotasikA lakSamAM levA yogya che, AnuM (visrotasikAnuM) anAgatapaNe (AvyA pahelAM) bhayazaraNAdi udAharaNathI pratividhAna karavA yogya che. 36 ema sopama karmane nAza (a) nirupakramanA anubaMdhanI vyavachitti hoya che. evA prakAre dharma zuM che te dharmadezake. ra1 3s vivecana bhavadava he prabhu! bhavadava tApita jIva, tehane he prabhu! tehane amRtaghana samIo; mithyA he prabhu! mithyA viSanI kheva, haravA he prabhu! haravA jAMguli mana ramIjI.... mUrati he prabhu mUrati anaMta jijda.-- zrI devacaMdrajI tathA-tathA prakAre jema pUrve kahyuM hatuM tema anugrahasaMpAdanAdi vaDe A bhagavaMte dharmadezake che, eTale "merathA -dhamAkhyaH e sUtrapadanuM vyAkhyAna atra karyuM che. atre "dharma prastuta ja, te yathAbhavya prakAze che; arthAt je dharmadezanA pUrve kahyo hato te ja prastuta zrAvaka-sAdhudharmabhedathI Atma pariNAmarUpa cAritradharma te yathAbhavya-je je bhavya-gya pAtra jIva te te ja tene egya dharma prakAze che, upadeze che. bhagavatenI A dharma dezanA kevA prakAranI hoya che, tene sAsaMdoharUpa uttama namUne atre laghu paNa mahAarthaguru mahAsUtrorUpa sumadhura lalita padomAM rajU karI, A yathArthanAmA lalitavistAra nA kartA puruSe arthagoravayukta padalAlityane paricaya karAvyo che. te abhuta arthasaMkalanavALI dharmadezanA A prakAre- topasi maja:' A bhava (saMsAra) pradIpta gRhadara samo che, A saMsAra Aga lAgelA gharanA aMdaranA bhAga jevuM che. kAraNa ke te "nivAra rarararaviNAnAM' "zArIrAdi duHkhene Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradIpta gRheodara samA bhavamAM pramAda ayukta : durlabha mAnuSya nivAsa che', zArIrika--mAnasika duHkhAnA, Adhi-vyAdhi-upAdhirUpa pradIpta gRhedara trividha tApAnA nivAsa che. eTale 'na yukta 4 viduSa: pramAr|' same bhava * ahI vidvAne pramAda yukta nathI." Aga lAgelA gharamAM rahelA manuSya bahAra nIkaLavAnI jarA paNa DhIla kare teA mAryo jAya, mATe tene jema pramAda-mAlasya yukta nathI; tema A Aga lAgelA bhavagRhamAM vasatA vidvAne--samajadArane leza paNa pramAda yukta nathI, ghaTatA nathI. kAraNa 'ati purNamaya mAnuSyAvasthA11 A mAnuSya avasthA ati durlabha che, * bIjA badhA deha karatAM uttama evA A manuSya deha mATA puNyarAzithI prApta thayA che, "mahu puNya kerA puMjathI zubha deha mAnavanA maLyA, " te viSayakaSAyAdi pramAdamAM je eLe gumAvye te dRza dRSTAMtanA bhAva pramANe punaH atidula bha manuSyapaNuM prApta thavA atidurlabha che. mATe 'pradhAna hosApanuM '-paralAkanu sAdhana pradhAna che. ' anya keAI dehamAM pUrNa sadvivekanA utkraya thaI meAkSaprApti thaI zakatI nathI, mAtra mAnava dehamAM ja thai zake che, ema jANI AtmA kArya vaDe jeTaluM bane teTalu Atmazreya satvara hAMsala karI paraleAkanu sAdhana karI levuM e ja pradhAna che; Ama paraleAkapradhAna yAgasAdhanamAM ja A amUlya manuSya dehanA upayega karavA ceAgya che,-nahi ke bhegasAdhanamAM, pAka kAraNa ke 'pariNAmAvo viSayaH'-viSayeA pariNAmakaTTu che; viSayA phaLanI peThe prathama mIThA lAge, paNa pariNAme dAruNu vipAka denArA heAvAthI kaTu-kaDavA che. mATe temAM pratibandha karavA cegya nathI. temaja' viprayogAntani sannatAtti'... 'satsa`gatA viprayAga atavALA che.' premALa svajanAdinA suMdara saMcAgA viyeAgaatavALA che, saMcAga aMte viyeAga che, mATe te svajanAdi sAgamAM paNa pratima dha karavA ceAgya nathI. kAraNa ke 'pAtamacAturamavijJAtavAtamAyu:|' pAtabhayAtura Ayu avijJAta pAtavALu che.' paDayu ke paDaze ema paDI javAnA bhayathI bharelu evuM Ayu avijJAta pAtavALuM che, " ubhA che zikArI yama dhanumahi sAMdhI zarane " ema kALanI talavAra sadA mAthA para laTakatI hAvAthI kayAre paDaze tenI khakhara paDe evuM nathI. " ubhA che zikArI yama dhanu mahiM sAMdhI zarane, lIdheA kAM leze kAM thatI caTapaTI sa janane; nathI detA kAne khabara nijanA AgamananA, 201 zvasI eciMtA te jhaTa jhaDapatA jAna jananA.--(DaoN. bhagavAnadAsa,svaracita. ) tethI vaM yavasthite vidhyApanephya titavya' ema vyavasthita sate AnA vidhyApanamAM ( khUjhavavAmAM) yatna karavA caiAgya che.' ema uparamAM kahI tevI vyavasthiti che, eTale Aga lAgelA gharanI Aga zrRjhavavAne jema vagara DhIle--vinA pramAde lAgI javuM joI e, tema A Aga lAgelA bhavagharanI Aga bUjhavavA vagara vila e vinA pramAde zIghra yatna karavA yogya che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (21) 'dharmaverAmya:' padma vyAkhyAna ane 'pataya ttiddhAntavAsanAno dharmamaMtho vi : vikhyAti |'A vizAla bhavagRhane lAgelI Aga eTalI badhI pracaMDa che ke 'Ane khUjhave te siddhAntavAsanAthI sAra evA dhamaidya ja yUjhave;' ene mUjhavavAne mATe jo keI e bhavAgni zrRjhavavA sama hAya, tA siddhAntanI vAsanAthI sAra evA dhama rUpa megha ja samartha siddhAMtavAsanA- che. kAraNa ke dAvAnalane mUjhavavA mATe jalasAra--jalabharyAM megha ja sAra dhamegha ja joIe, tema A bhuvanavyApaka bhava--dAvAnalane mUjhavavA mATe siddhAntavAsanArUpa jalathI sAra-bharelA dhamegha ja joI e, e ja saMjJAvAvAnavA nara" varSAvI zake. eTalA mATe svIttajyaH siddhAntaH '* sidhdhAnta svIkAravA cAgya che'; traNe kALamAM na caLe evA nizcaLa nizcayarUpa siddhAntaparama jJAnIe praNIta karela Agama mAnya karavA ceAgya che, zirasAvadha gaNI mAthe caDhAvavA yAgya che. ane eTale ja 6 samyak sevitatryAstavRmijJA: ''tenI abhijJA samyak sevavA yAgya che;' jIvane smRti ApanArI evI tenI smRtie prajJApanA, prarUpaNAe, AjJAo sabhyaprakAre sevavA ceAgya, ArAdhavA ceAgya, upAsavA ceAgya che. " 272 * * jemake--'muNDamAlA-AlukAnuM jJAta ( dRSTAMta) bhAvavA ceAgya che.' muMDamAlA eTale mastake mUkavAnI mALA ne AlukA eTale jala bharavAnI nAnI mATalI e jJAtajANItuM dRSTAMta bhAvana karavA ceAgya che. arthAt " jene anityatAnI buddhi upajI che te mUlyavatI mAlA mlAna thatAM-karamAtAM zecatA nathI; ne jene nityatAnI buddhi che, te tuccha mATalI--hAMDalI bhAMgatAM paNa zAca kare che!" e dRSTAMtane paramArtha vicArI vairAgyabhAvanA para a rUDha thavA cegya che. ane A badhuM ya anitya che ema jANI : codayA lavasapekSA '--< nizcaye karIne asat apekSAe tyajavA ceAgya che.' kSaNika prItti, manAvA-pUjAvAnI kAmanA, lekeSaNA Adi asata apekSAe cheDI devA ceAgya che; athavA nizcaya tattvane lakSyamAM rAkhI sarva satsAdhana kevala zuddha AtmAthe ja sevavA yAgya che ema jANI, nizcaya tattvanA lakSya vinAnI sa asat apekSAe tyajavA ceAgya che. ane e athe'vitathyamAzApradhAnena '- AjJa pradhAna thavuM ceAgya che, ' parama jJAnI bhagavAnanI AjJAne ja sarvatra pradhAna gaNI pravarttavuM ceAgya che. eTale ja 'upAaya praniSAnaM'--'praNidhAna upAdeya che;' sakala jagajIva pratye vAtsalya-hita dharAvatA vizALa AzayarUpa praNidhAna athavA zrutadharmavRddhi Adi sadbhAvanArUpa praNidhAna grahaNu karavA ceAgya che. ane 'poSanIya sAyujJeyA dharmazarIra - 'sAdhusevAthI dharmAMzarIra poSavA yAgya che;' je dharUpa ja zarIra che tene sAdhusevAthI sAcA sAdhu saMtajananI sevAthI pASavA cAgya che; athavA " mAtra deha te sayama hetu hoya jo " ema dhasAdhanA ja je zarIra che tene sAdhu-samyak niravadya AhAra aniyatAdi bhAvanA AjJA pradhAnapaNAnA ne vidhimAnA upadeza Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgni mUMjhavanAra siddhAMtasAra dhamegha ja : visrotasikAnu pratividhAna 203 pracchAdanAdithI pASavA yeAgya che. ane Ama sAdhusevA-samyak AcaraNA karIne 'pALIya pravacanamAhie '--< pravacanamAlinya rakSavAceAgya che; ' caturvidha saMgharUpa pravacananuM, tInuM, zAsananuM mAlinya-malinapaNuM na thAya, jhAMkhapa na lAge, ema takedArIthI rakSA karavA ceAgya che. ane Ama sAdhusevAthI dharma zarIranuM pASaNa karavuM ne pravacanamAlinyanuM rakSaNa karavuM te 'A vidhipravRtta (DhAya te) saMpAde che,'-tadma vidhipravRtta: zampAyanati; jJAnIoe vihita karela vidhi pramANe je pravRtta che teja tema karI zake che. * ethI karIne satra vidhithI sUtra thakI pravarttavuM yogya che. '--' sarvatra vidhinA pravRttitakhya sUtrAta' ane ema satra sUtra anusAra vidhithI pravRtti karatAM, 'AtmabhAva jANavA ceAgya che,'-jJAtanya AmamAva:-peAtAnA AtmabhAva, AtmapariNAma kevA che, potAnA AtmA kaI dazAmAM vatta che, e AtmanirIkSaNathI (Introspection) jANavA yAgya che,--ke jethI pAte kayAM UbhA che tenA kayAsa kADhI AgaLa kema vadhavuM teno khyAla Ave, ne tathArUpa pravRtti thaI zake. eTale Ama pragati karavA mATe te pravRttimAM nimitto apekSavA ceAgya che,'-pravRttAvapekSitavyani nimittani; AtmahitanI pravRttimAM upakArI evA sadeva-sadguru-satzAstra Adi nimittakAraNeAnI apekSA ( darakAra ) rAkhavA ceAgya che. ane asaMpanna ceAge mAM yatna karavA yAgya che?..... - yatitavyamasampannayogeSu; te te upakArI nimittonI apekSA rAkhI tenI sahAyapUrvaka, avalaMbanapUrvaka, nahiM sAMpaDelA-nahiM prApta karelA cegAmAM AtmasAdhanAmAM yatna karavA cegya che. nimittasApekSa AtmA pravRttinA Ava ane ema AtmArUpa cogasAdhana karatAM, 'visrotasikA lakSamAM levA gya che' --'kSayitavyA visrotaniyA '; visrotasikA--cittane ulaTA pravAha, ulaTuM vaheNa thAya tA khakharadAra rahI te ekadama lakSamAM dhyAnamAM levA cegya che. ane 'AnuM visrotasikAnuM) anAgata ( AvyA vhelAM ) bhaya zaraNAdi udAharaNathI pratividhAna karavA yogya che.'----' pratividheya. manatamasyA: mayarArabApunAharagena'; A visrotasikA cittanI ulaTI gaMgA-cittanuM ulaTuM vaheNa AvI paDe te pahelAM ja, pANI pahelAM pALa bAMdhavAnI jema, bhayazaraNAdi dRSTAMta pramANe tenuM pratividhAna-nivAraNa karI levA ceAgya che, ke jethI AvatI visrotasikA--cittatI vimukha dazA aTakI jAya. bhaya Ave tyAre jema dunuM zaraNa, rAga upaje tyAre jema cikitsA, viSa caDhe tyAre jema maMtra upAya che, tema visrotasikA upaje te pahelAM ja bhagavatazaraNa, sadvicAra kriyA, prabhunAma matra AdithI tenA pratIkAra thAya eve upAya karI levA cAgya che. ema visrosikAnu pratividhAna ukta prakAre AtmatimAge pravarttatAM 'sApakama karmanA nAza ( ane ) nirupakrama anukha dhanI vyavaRtti hAya che';--'matsyenuM saupatramanArA: nihaSatramAnuvanya 35 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 lalita vistarA (22) "ghamanA myaH" para vyAkhyAna cAritti:', jene upakrama-cikitsA-upAya thaI zake che evA dharmanuM phala zithila-DhIlA karmone nAza-vicacheda hoya che ane nirupakrama-jene karmanAza upakrama-upAya-cikitsA nathI eTale je bhogavyA vinA chUTake nathI, evA nirupakema-nikAcita-cIkaNuM karmonA anubaMdhanIuttarottara sAMkaLarUpa (Chain) saMkalanAnI vyavacchitti-vyavasacheda hoya che. Ama AjJA pradhAnapaNe sUtra anusAra vidhithI AtmahitamAge pravartAvArUpa dharmanuM phala che. AvA prakAre je dharma upadeze che te dharmadezake. che ta dharmadeva | 22 F rara. dharmanAyaka dharmanAgya: pada vyAkhyAna atre dharmanAyapaNAnA cAra mULa hetuone upanyAsa kare che- tathA- 'manAya " ( I-adhikRta prava, taNa svAminA, takSAyona, tathA--tArAbhaavaat, taduttamAvAptestatphalaparibhogAttadvighAtAnupapatteH / 138 19a-tathA- "dharmanAyakone" ahIM dhama-adhikRta ja, tenA svAmIe,-tenA lakSaNanA yoge karIne. te A prakAre-(1) tenA vazIkaraNa bhAvane lIdhe, (2) tenI uttama prAtine lIdhe, (3) tenA phalaparibhegane lIdhe, (4) tenA vighAtanI anupattine lIdhe. 38 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtanA dharmanAyANAnA cAra mULahetu. 275 vivecana nAyaka tAraka tuM dhaNI, sevanathI Atamasiddhi re; devacaMdra pada saMpaje, vara paramANaMda samRddhi re....anaMta vIraja"- zrI devacaMdrajI tathA-tevA ja prakAre A bhagavaMto dhanAyake che eTalA mATe atra "ImanAyamma:' -dharmanAyakane e sUtrapada mUkyuM. ahIM-A sUtramAM "dharma adhikRta ja'-prastuta ja, zrAvakane vA sAdhune AtmapariNAmarUpa cAritradharma, "tenA svAmIo-tenA lakSaNunAge karIne." arthAt A bhagavaMte dharmanA nAyake-svAmIe che, kAraNake te nAyakapaNAnA -svAmI paNAnA lakSaNene teomAM roga che, ghaTamALapaNuM che. te A prakAre- tavarazIvarAmavA' I. (1) tenA vazIkaraNabhAvane lIdhe, (2) tenI uttama prAptine lIdhe, (3) tenA phala paribhegane lIdhe, (4) tenA vighAtane anurUpattine lIdhe. atre bhagavaMtanuM A svAmIpaNuM zI rIte ghaTe che tenA A cAra mULa hetu darzAvyA cheH (1) jene je guNanuM svAmIpaNuM heya, tene prathama te tene vazIkaraNa bhAva hovuM joIe, te guNa pitAne vaza-AdhIna-pUrepUra dharmanAyakapaNAnA tAbAmAM hovuM joIe, te ja tenuM svAmIpaNuM ghaTe. (2) vazIcAra mULa hetu karaNabhAva hoya, paNa te guNanuM uttamapaNuM-zreSThapaNuM-utkRSTa paNuM na hoya, te tenuM kharekharUM svAmIpaNuM ( Mastery) kahI zakAya nahi, mATe tenI uttama prApti hoya te ja svAmIpaNuM ghaTe (3) vazIkaraNa hoya ne uttamapaNuM hoya, paNa tenuM bhaktApaNuM na haya te svAmIpaNuM zA kAmanuM ? mATe tene phala pariga hoya te ja svAmIpaNuM ghaTe. (4) ane A vazIkaraNa, uttamapaNuM, bhakta paNuM e traNe vAnAM hoya, paNa temAM je vighAta-bAdhA-aMtarAya upaje evuM kaMI paNa hoya fsaT -bhagavatinA dharmanAyakapaNArUpa sAdhyamAM taddavazIkaraNAdi cAra mULahetuo -pratyeka paNe svapratiSThApaka sabhAvanika anya cAra ja hetuothI anugata evA, vyAkhyaya che. temAM-- tavazIkaraNa bhAvarUpa mUlahetunA-(1) vidhi samAsAdana, (2) niraticAra pAlana, (3) yacita dAna, (4) ane temAM apekSAabhAva-e sabhAvanika cAra pratihetuo che. ane tenI uttama avAptirUpa dvitIya hetunA punaH (1) pradhAna kSAyika dharma avApti, (2) parArtha saMpAdana, (3) hInamAM paNa pravRtti, (4) ane tathAbhavyatvana-e lakSaNavALA (cAra prati hetuo) che. punaH tenA phalaparibhegalakSaNa tRtIya hetunA-(1) saphala sauMdarya, (2) prAtihAryayoga, (3) udAra Rddhi anubhUti, (4) ane tadAdhipatya bhAva -evaMrUpa (cAra pratihetuo ) che. ane taddavivAta anupapattirUpa caturtha hetunA-(1) avaSya puNyabIjatva, (2) adhikAnupapatti, (3) pApakSaya bhAva, (4) ane ahetuka vighAta asiddhi, -evasvabhAvI saMbhAvanika cAra ja pratihetuo che. ane eo bhAvanA graMthathI ja vyAkhyAta che. eTalA mATe punaH prayAsa nathI. paraMtu- Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 lalita vistarA : (22) gharmanAga : pada vyAkhyAna te te paNa svAmIpaNAnI nyUnatA gaNAya. eTale phala paribhegamAM avighAta hoya te ja avikala svAmIpaNuM ghaTe. svAmI5NunA A cAre lakSaNa bhagavaMtamAM avikalapaNe ghaTe che, kAraNa ke A bhagavaMtene A dharmane vazIkaraNabhAva che, uttama prApti che, phalapariga che. ne tene avighAta che. Ama svAmIpaNAnA cAre mULahetuo A bhagavaMtemAM pUrepUrA sAMgopAMga kevI kevI rIte ghaTe che, te siddha karavA have te pratyeka mULahetunA (Main cause) cAra cAra prati hetuo (Subordinate causes) anukrame darzAvI zAsakartA maharSi tenuM bhAvana kare che - dharmavazIkaraNabhAvarUpa prathama mULahetunA cAra uttarahetu darzAvI tenuM bhAvana kare che- *tathati-patAno mAva7: jifgharamAnena-vidhinAthamAno mavami: 2, tathA niraticAraparipAlanatayA-pAlitazcAticAraviraheNa 2, evaM yathocitadAnato-dattazca yathAbhavyaM 3, tathA tatrApekSAbhAvena-nAmISAM dAne vacanApekSA 4 // 1 // 3 // 11athara-te A prakAre--. bhagavata enA vazI (vaza karanArA) -(1) vidhisamAsAdanathI,-vidhithI A bhagavaMtothI Apta che; (2) tathA niraticAra paripAlanatAthI, -ane aticAravirahathI pAlita che; (3) ema yAcita dAnathI,--ane yathAbhavya datta (dIdhela) che; (4) tathA temAM apekSAnA abhAvathI--enA dAnamAM vacanApekSA nathI. 13 vivecana "svAmI svayaMprabhane ho jAuM bhAmaNe, harakhe vAra hajAra vastu dharma che pUraNa jasu nIpane, bhAva kRpA kiratAra....svAmI." - zrI devacaMdrajI atre bhagavaMtanA dharmasvAmIpaNAnA cAra mULa hetu kahyA, temAM vazIkaraNabhAvarUpa prathama mULa hetunA cAra uttarehetu darzAvI sAthe sAthe tenuM bhAna karyuM che-patavAno mAyantaH '--bhagavaMte enA vazI che.-A adhikRta cAritradharma vazI-vazya che jeone te etadvazI, arthAt A dharma bhagavaMtone pUrepUre vazya che, vazamAM-tAbAmAM Avele, AtmAdhIna che. vfsaT:-patazfphAna-enA vazI; uT:-A, adhikRta dharma, vaza-vazya che, zeSAM jeono te utA-teo enA vazI,-vidhimAsAna-vidhi samAsAdanathI,kAraNake vidhi. samAsAdita ja artha avyabhicAritAthI vazya hoya che, nyAyapAtta viravata, tatra--temAM, dAnamAM, vacanApekSA-vacananI apekSA; kAraNake bhagavaMte dharmadAnamAM, anya munionI jema, para AjJAne apekSatA nathI, kSamAzramaNonA haste samajya sAmAyika ApuM chuM" ItyAdinA anuccAraNathI. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazIkaraNabhAvarUpa prathama mULahetunA cAra uttarahetu 277 kayA hetuthI kevI rIte vazya che ? vidhisamasAnaina / ' I0 (1) vidhi samAsAdanathI--vidhithI A bhagavAthI Apta che.' bhagavAe vidhipUrvaka A dhama sapaNe prApta karelA che, eTale vidhiprApti e vakSya hovAnuM paheluM kAraNa che. vidhiJadguNa chatAM yathA pAlana na hAya tA vazya kema thAya ? eTalA mATe bIjuM kAraNa kahyuM --(ra) ' tathA niraticAra paripAlanatAthI, '--ane aticAravirahathI pAlita che' bhagavatAe vidhiprApta dharmane tathAprakAre sarvathA aticAra rahitapaNe paripAlana karyAM che, eTale niraticAra paripAlana e vakSya hAvAnuM bIjuM kAraNa che. vazIkaraNa bhAvarUpa prathama mULa hetunA cAra uttara hetu niraticAra paripAlana chatAM anyane dAnathI upayogI na thaI zake teA vazyapaNuM zuM kAmanuM ? eTalA mATe trIjuM kAraNa kahyuM - ema yathAcita dAnathI, ane yathAlavya datta che.' bhagavaMtAe yathAza--jevI jevI jenI ceAgyatA che, te bhavya-ceAgya pAtra jIvAne tevI tevI tenI cegyatA pramANe A dharmanuM yatheAcita-yathAyAgya dAna dIdhuM che. eTale yathAcita dAna e vasya hAvAnuM trIjuM kAraNa che. yathAcita dAna chatAM jo te devAmAM svataMtra na hoya ne anyanA AdezanI apekSA rAkhatA hAya tA sApekSamattamartha'' e nyAye te vazyapaNuM zAnuM ? eTalA mATe ceAthuM kAraNa kahyuM--(4) 'tathA temAM apekSAnA abhAvathI--eAnA dAnamAM vacanApekSA nathI.' bhagavatA je dharmAMdAna DhIe che, temAM bIjAnA vacananI mAdezanI apekSA nathI, athavA Agama paNa A bhagavatA thakI udbhavatuM hAI AgamavacananI paNa apekSA nathI, AtmAnubhavinadhAna bhagavaMtA svataMtrapaNe ja dAna devAne paripUrNa samartha che, eTale dAnamAM apekSAabhAva e vakSya hAvAnuM ceAthu' kAraNa che. Ama vasya hAvAnA cAre paraspara sa`kalita (Linked) kAraNu bhagavaMtamAM sAMgeApAMga saMpUrNa paNe ghaTatA haiAvAthI, A dharma bhagavAne pUrepUrA vazya siddha thAya che, eTale e kAraNe A bhagavAne dharmAMnAyaka-dhama svAmI kahyA te yathAya che. : ehavA dha DA prabhune nIpanyA, bhAMkhyA ehavA dha; je AdaratAM hai| yiNu zuci have, trividha vidArI kama'....svAmI svayaM prabha." zrI devacaMdrajI, dhamanI uttama prAptirUpa khIjA mULa hetunA cAra uttara hetu vivarI dekhADe che-- 12 evaM ca taduttamAvAptayazca bhagavantaH pradhAnakSAyikadharmAvAptyA - tIrthakaratvAtpradhAno'yaM bhagavatAM 1, tathA parArthasampAdanena sattvArthakaraNazIlatayA 2, evaM hIne'pi pravRtte:azvabodhAya gmn|krnnnaat 3, tathA tathAbhavyatvayogAt -- atyudArametadeteSAm 4 // 2 // .140 12atha :--ra, ane ema bhagavatA tenI uttama prAptivALA che--(1) pradhAna kSAyika dhanI avAsithI,--tIrthaMkarSaNA thakI A ( kSAyika dharma ) bhagavatAnA pradhAna che; (2) Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 lalita vistarA : (15) "dharmanAthagra: pada vyAkhyAna tathA parArthasaMpAdanathI,-sArthakaraNazIlatA vaDe karIne; (3) ema hanamAM paNa pravRtti thakI-abAdhAthe gamananA zravaNane lIdhe; (4) tathA tathAbhavyatva yugathI,-eenuM A (tathAbhavyatva) ati udAra che.40 vjJA - zvaghoSAya manAvarAta 324-azvanA, turaMgamanA, jodhA -Athe, saMbaMdhArthe, bhagavata zrImad munisuvrata svAmInA zukaccha (bharUca) manavajAtagamananA zravaNane lIdhe. te A prakAre bhagavAna -bhuvanajanane AnaMda upajAvanArA, duHsaha pratApathI jeNe samasta rAtre amitrone paribhUta karyA che evA ' nAma bhUpAlanA kulakamala khaMDanA maMDanarUpa amala rAjahaMsa bhuvanatrayathI abhinaMdita padmAnA padarUpa padmAvatI devInI divya udara zaktinA muktAphala samA-evA zrI munisuvrata tIrthanAtha, jeNe magadhamaMDalanA maMDanarUpa rAjagRhapuranuM prAya rAjya paripAlita karyuM hatuM; sArasvatAdi vRndAraka (deva) vRndathI jene dIkSA avasara abhinaMdita hato; te kALe maLelA samagra IndragaNathI jene udAra pUjopacAra viracita hatuM; temaNe baMdikhAnA jevA saMsAramAMthI niHsAranArI pravajyA grahaNa karI. te pachI pavanavata apratibaddhatAthI bhUtalane nija caraNakamala dhUlipAtathI pUta karatAM keTalAka kALa chadmasthapage viharI, temaNe tI zakaladhyAna kuThAradhArAnA vyApArathI duranta mahatanI mUlajAla chedI na sakalAlabhAvi bhAvonA svabhAvanA avabhAsanamAM paTiSTha (parama paTu-nipuNa) evuM kevalajJAna upajAvyuM. ane Asana calanAnattara bhagavaMtane jJAna satpanna thayela jANIne, bhaktibharanirbhara nikhila surapatio samavasaraNAdi ramaNIya pUjA karI, paryAyathI yathAsthAne besI, bhagavaMtane paryuMpAsavA lAgyA. ane bhavya saMtAnarUpa zikhimaMDalane (merane) ullAsana-svabhAvavALA, bhAsura abhinava aMjanakuMja jevI kAyAvALA, kaSAya-grISmasamayathI saMtapta prANIono saMtApa dUra karavAmAM dakSa, aMdhakArane vizipta karatI bhAmaMDalarUpa vitalatAthI alaMkRta, skurAyamAna thatA dharmacakranA kAMtikalApathI nabhebhUSaNarUpa Idra-dhanuSyane ADaMbara utpAdita karatA, saudharma-IzAna surapatinA kara pallavathI prerAtA dhavala cAmarone upanipAtathI balAkApaMktithI upajatI zebhAne prApta thayelA, evA bhagavAna, sanIra nIradanI (mevanI ) jema, sakala sarane sAdhAraNa evI saddharmadezanArUpa nIradhArAo vaDe niHzeSa prANionA hadaya-bhUpradezane svastha karatA havA. pachI tIrtha pravRtta thaye anyadA bhAnumAna (sUrya) jema bhagavAn bhavya-padmAkarone prabodha karatA satA, dakSiNApathane mukhamaMDanarUpa bhRgukaccha (pAThAMtara : bharuka7) nAmanA nagare gayA ane tyAM pUrvottara digubhAgavALA (IzAna khUNAmAM) karipTaka nAmanA udyAnamAM samavasaryA. A aMtare nija parijana pAsethI jinanuM Agamana sAMbhaLI jenuM mana AnaMdanirbhara thayuM hatuM e te nagarane nAyaka jitazatra nAma narapati, jAtya turaMgama (a) para samArelI, manujasamUhathI anusarata sata, jagadgurunA caraNAvindavandanArthe Ave; sakala kamalAnuM niketana evA jinapati padakamalane praNipAta karI, aMjali joDI te bhagavaMtanA caraNa samIpe beThe; karNAmRtRbhUta bhagavadezanA sabhyapaNe sAMbhaLI. te pachI jANatAM chatAM janabedhanAthe parama gurunA gaNadhare vinayapUrvaka praNamIne pUchayuM ke-he bhagavana ! A manuSya-amara-tiyacakulathI saMkula parSadAmAM apUrva evA keTalA bhavyajaMtuoe samyaktva apagata karyuM? saMsAra sAgara parita karyo ? AtmAne nivRtisukhano pAtra karyo ? eTale pachI kaMda samA kAMti dantanI dIptithI nabhegaNane udyotita karatA jagannAtha vadyA kehe saumya! sAMbhaLa! turaMgaratna sivAya bIjA keIe paNa nahiM. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAva tIrthanI utpattine vRttAMta 279 vivacana dharama dharama karate sahu jaga phire, dharma na jANe che marma, jisara! dharma jinesara caraNa rahyA pachI, keI na bAMdhe che karma...jiNesara !.. - zrI AnaMdaghanajI have bhagavaMtanA dharmasvAmIpaNA aMge tenI uttama prAptirUpa bIjA mULa hetunuM cAra uttara hetu darzAvI bhAvana kare che-ane ema bhagavaMta tenI uttama prAptivALA che." te sarvajJa vacana sAMbhaLIne jitazatru bhUpati bolyo--he bhagavana! kautukathI Akalita cittavALe huM turaMgane vRttAnta jANavA IcchuM chuM. tema ja vaLI-he bhagavan! huM A azvaratna para ArohI tamArA caraNakamalane abhinaMdavAne cAle; trikatilaka tulya samavasaraNa vikI taraMgama parathI utaryo, padathI ja AvavAne pravRtta thayo. teTalAmAM sakala jaMtujAtane cittAnaMdadAyinI, sajala jaladanA nAda samI gaMbhIra, gaMbhIra bhavadhimAM naukAupamArUpa evI bhagavaMtanI dezanA sAMbhaLI, AnaMdajalathI jenuM pavitra netrapAtra tarabaLa hatuM, karNayugalane jeNe nizcaya karyuM hatuM, jenA rAmakUpa (romAMca) samullasita thayA hatA, evo A azva mekalita ( ardha bIDela ) cakSue kSaNamAtra avasthita rahyo. te pachI punaH dharmazravaNamAM jeNe upayoga aryo hato evo te samavasaraNanA teraNuM samIpe Avyo; ane tyAM apUrva pramodara anubhava te bhUmi para bane jAnu (goThaNa ) mUkI, sakala azuddha kalimala gaLI rahe te, jANe nija mAnasanI vizada vAsanA kathate heya, ema zirathI bhagavaMtane abhivandI, tathAsthita ja besavA lAgyo. eTale te evA prakAranuM azvavilasita vikI vismita thayela huM, kadI paNa adaSTapUrva AzcaryathI pUrAtA mAnase, bhagavaMtanI samIpe Avyo. tethI mithyAtvane bhathita karanArA bhagavAna A zuM? te katha. bhagavaMte kahyuM-he saumya ! sAMbhaLa ! samasta medinInI padyAnuM (lamInuM) sadmabhuta padminITa nAmanuM nagara che. tya-jeNe jina dharma abhyasta karyo che, e "jinadharma' nAmano zrIsaMcayane samAya evo zreSTha zreSThI vase che. tathA bIjo "sAgaradatta' nAmane- puSkaLa dhananidhAna nikhila janapradhAna e jinadhama zrAvakane parama mitra, dIna-anAthAdi pratye dayAdAnaparAyaNa zreSThI te ja puramAM vase che; ane te pratidina jinadharma zrAvaka sAthe jinAlaye jAya che, paMca prakAranA AcAradhArI zramaNone paryuM pAse che. eka divasa temanA caraNa samIpe dharma sAMbhaLatAM teNe A gAthA sAMbhaLI. jemake " jo kAravei padima, jiNANa jiyarAgadosamohANaM / so pAvai annabhave, bhavamahaNaM dhammavararayaNaM // " (arthAta ) je rAga-dveSa-mahine jItanArA evA jinenI pratimA karAve, te anya bhavamAM bhavanuM mathana karanAra dharmavararatna pAme. ane eNe Ane bhAvArtha jANe, bhavitavyatAnA niyogathI cittamAM samApita karyo, paramArthabuddhithI gRhIta karyo, svaabhiprAya zrAvakane nivedita karyo; teNe paNa tenA abhiprAyanI puSTi karI. te pachI teNe sakalakalyANakAriNI evI kalyANamayI (suvarNamayI) jinapatipratimA karAvI ane te moTA vibhavathI pratiSThApita karAvI. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 lalitavistarA 'dharmanAthacemyaH 'padma vyAkhyAna `~~' tanutamAvAAyazca maLavaMta:', -ema dharmInA vazIkaraNa bhAva che tema ja A bhagavAne te dharmanI uttama prApti che kayA hetuthI ? kevI rIte ? te kepradhAnakSAcitradharmAvAtsyA-pradhAna kSAyika dhanI prApti thakI,tIrthaMkarapaNA thakI A bhagavAne pradhAna che. sarva dharmomAM kanA kSayathI upajatA kSAyika dhama pradhAna che, ane A pradhAna kSAyika dharmamAM paNa pradhAna--utkRSTa kSAyika dharma A bhagavAne tIrthaMkarapaNAne lIdhe prApta che. eTale kevalajJAnAdi pradhAna kSAyika dhanI prApti e bhagavaMtAnA dharmanI uttama prAptinA prathama hetu che. (ra) tathA pArthanuMvAvanena parAsa'pAdanathI--satttA karaNazIlatA vaDe karIne.' satttA karaNa--anya jIva pratye parApArakaraNa e A bhagavateAnA zIlarUpasvabhAvarUpa che, eTale e parApakArazIla svabhAvapaNAne lIdhe A "niSkAraNa karuNArasasAgara " tIrthaMkara bhagavaMtA bhavya jIvene tAranArUM dharmatIrtha saMsthApana karI parama pApakAra kare che. Ama parAsa...pAdana e A bhagavAnI dhamanI uttamapraptinA dvitIya hetu che. dharmanI uttama prAptirUpa khIjA mULa hetunA cAra uttara hetu ane te sAgaradatta zreSThie pUrve ja nagaranI bhAra rudra Ayatana karAvyuM hatuM. ekadA tyAM pavitrakA (tulasI) AreApaNurdine zaprakRtivALA pravrujitA pazupatiliMganA pUraNa nimite dhRtAdi pUrNa kuMbhA maDhAmAMthI bhAra kADhavA lAgyA; ane tenA adhAbhAgamAM dhaNI ghaNI dhRtapipIlikAe (dhImelA ) piNDIbhUta hatI, ane te ( kubhA) mhAra kaDhAtAM te! ( dhImele ) bhUtale nAce paDI, ane te (pratraji teA ) mAga'mAM paDelI tene nirdayatAthI matAM saMcaravA lAgyA. te ( sAgaradatta ) pazu karuNA cittavALA (thaI), tenA caraNuthI cUrAtI temene vastranA cheDAthI eka bAju useDavA lAgyA. ane tene useDatA dekhI eka dha masarI jaTAdhArIe dhRtapipIlikA pujane caraNuthI AkramI, sAgaradatta zreSThIneA upahAsa karyo-ahA zreSThina ! zvetAMbara jema vyApara thaI gayA che! eTale te vaNike vilakhA thaI te A ema zuM kahe che? ema tenA AcAyanA mukha bhaNI joyuM. teNe paNa tenuM vacana apakaNita karyuM" ( kAne dharyuM nahiM). eTale caturacitta sAgaradate ciMtaLyu kharekhara! A mUkha cakravartI nA manamAM jIvadayA nathI, prazasta cetAvrutti nathI, suMdara dharmonuSThAna paNa nathI. ema parabhAvI, uparAdhathI tatkAya karI, viziSTa vIyanA virahathI samyaktvaratna upArjita karyA vinA, te mahAraMbha pravartita karatA, samupArjita vittanA rakSaNamAM akSaNika (kSaNunI phurasada vinAnA--takedArIvALA), gRha-putra-kalatrAdinuM mamatva karatA, prakRtithI ja dAnaruci, pracura drazyatI vacchiAthI-sAthe kayAre jAya che? karyAM zuM kariyANuM lAka vece che? kathA ma`DalamAM keTalI bhUmi che? yavikrayanA kALa kA che? vA kaI vastu prAcuyathI upayegamAM Ave che?-ityAdi aniza citavatA satA, tiya "cati- yeAgya kama upA, marIne tArA turaMgapaNe ( azvapaNe) samutpanna thayA che, svavAhanapaNe sthApita thayA che. Aja te teNe mhArU vacana sAMbhaLI, pUrva'janmamAM nipita adghatimAnA prabhAvathI prApta avangyu edhikhIjanA udvedathI samyaktva prApta karyuM, nizcaye karIne AtmAne zivasukhAnuM bhAjana karyAM. ane enA sabadhanaarthe huM atre AvyA hatA. kRti maLavAna uvAca| ane tyArathI AiMDIne * avAvaeodha ' nAmanuM tIrtha bharUkaccha rUDha thayuM. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamanI uttamaprAptirUpa bIjA mULahetunA cAra uttarahetu 281 ane (3) "ema hInAmAM paNa pravRttine lIdhe, - daDarg pravRtti:-azva baMdhArthe gamananA zravaNathI." A bhagavaMto ucca jAtinA cha pratye ja parArthasaMpAdana kare che ema nathI, paNa ema-e ja prakAre tiryaMcAdi hIna halakI jAtinA cha pratye paNa temanI parArthapravRtti hoya che, ema temanI niSkAraNa karuNA hIna pratye paNa pravahe che. dA. ta. zrI munisuvrata svAmIjI khAsa eka bhavya azvanA pratibadhAthe lAMbe vihAra karIne bharUca padhAryA hatA, ane tyAM "azcAvabodha tIrtha prasiddha thayuM hatuM ema saMbhaLAya che. Ama hIna pratye paNa parArthavRtti e A bhagavaMtonA dharmanI uttama prAptine tRtIya hetu che. (4) tathA-tathAmagratvathAta tathAbhavyatva gathI eenuM A tathAbhavyatva ati udAra che." bhagavaMtanuM je sahaja svAbhAvika tathA prakAranI gyatArUpa tathAbhavyatva che, te ati udAra-ati uttama prakAranuM che. eTale A uttama tathAbhavyatvane yoga e A bhagavatenA dharmanI uttama prAptine caturtha hetu che. A ekeka hetu bhagavaMtanI uttama dharmaprAptinI pratIti mATe basa che, chatAM A cAre uttara hetunuM subhaga saMmilana e bhagavaMtanA uttama dharmaprAptirUpa dvitIya mUlahetune paripuSTa kare che, eTale e kAraNe paNa A bhagavaMtane dharmasvAmI kahyA te yuktiyukta che. "jima e guNa vastusvabhAvathI, tima tumathI mugati upAya he, dAyaka nAyaka upamA, bhakta ema sAca kahevAya che....jirNadA. zrI yazovijapajI dharmala paribhegarUpa trIjA mULahetunA cAra uttarahetune upanyAsa karI, tenuM bhAvana kare che- 13evaM tatphalaparibhogayuktA: sakalasaundaryeNa-nirupamaM rUpAdi bhagavatAM 1, tathA prAtihAryayogAt-nAnyeSAmetata 2, evaM udAranubhUteH-samagrapuNyasambhArajeyaM 3, tathA tadA. dhipatyato bhAvAt-na devAnAM svAtantryeNa 4 // 3 // 141 artha -3. ema tatalaparibhegayukta -(1) sakala saundaryathI,-bhagavaMtenuM rUpAdi nirupama che: (2) tathA prAtihArya nathI-ane A nathI; (3) ema udAra ddhinI anubhUtithI,-samaya puNyasaMbhArajanya A che; (4) tathA bhAvathI tenA (udAra ddhinA) Adhipatya thakI, -nahi ke svAtaMgathI devonA 14 * A romAMcaka prasaMganuM paMjikAkAra zrI munisuMdarasUrijIe suMdara saMskRta bhASAmAM savistara varNana karyuM che, tenA akSarazaH anuvAda mATe juo paMjika.- bhagavAnadAsa 36. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 lalitavistara : (22) "dhanAcagya:' pada vyAkhyAna vivecana "samavasaraNa besI karI re, bAraha paraSada mAMhe, vastusvarUpa prakAzatA re, karuNAkara jaganAhe re....kaMtha jinesara.... nirmala tuja mukha vANI re je zravaNe sukhe, tehi ja guNamaNi khANI re." - zrI devacaMdrajI atre bhagavaMtanA dharmasvAmIpaNAnA trIjA mULa heturUpa talaparibheganA cAra uttara hetuone upanyAsa karI tenuM bhAna karyuM che :taphala paribhAgarUpa trIjA "dha tAmioyu "ema tata phala paribhogayukta,' ema mULa hetunA cAra uttara hetu e ja prakAre A bhagavaMte te dharmanA phala paribhegathI yukata che. A paribhegane mATe prathama to sauMdarya joIe, te mATe prathama hetu ko-(1) "sakala siAMdaryathI'-'bhagavaMtonuM rUpAdi nirupama che." A bhagavaMtonuM sauMdarya saMpUrNa che, kAraNa ke teonuM rUpAdi anupama che. "rUpa anuttara devathI, anaMta guNa abhirAma." eTale saMpUrNa saundaryarUpa hetuthI A bhagavaMtane tene phala pariga ghaTe che. saundarya hoya paNa azvarya addhi na hoya to zuM kAma Ave? eTale bIjo hetu kahyo-(2)tathA prAtihArya yogathI-ane A nathI." bhagavaMtene aSTa pratihArya Adi adbhuta Rddhine ega hoya che, bIjAone A nathI hotuM. eTale abhuta adharyaRddhithI A bhagavaMtone tene phalaparibhega ghaTe che. sauMdarya ne ezvarya hoya paNa anubhUti na hoya te pariga kyAMthI hoya? te mATe trIjo hetu kahyo-(3) "ema udAra dinI anubhUti thakI-samagra puNyasaMbhArajanya A che." A sarva Rddhi je pUrNa puNyarAzithI upajelI che, te A udAra Rddhine bhagavaMta anubhava kare che. eTale anubhUtithI paNa A bhagavaMtane tene phalaparibhega ghaTe che. tyAre AzaMkA thaze ke bhale A bhagavaMte prAtihAryaddhine anubhava karatA ho, paNa A Rddhi te devakRta che-dee upajAvelI che, eTale tenuM Adhipatya-svAmIpaNuM devAnuM che, bhagavaMtanuM nathI. A AzaMkAnuM nivAraNa karate the hetu kahyo-(4) "tathA bhAvathI tenA (udAra RddhinA) Adhipatya thakI-nahiM ke svAtavyathI denA.' bhagavaMtanA acinya puNyaparipAkathI pragaTela te RddhinuM bhAvathI Adhipatya-svAmIpaNuM bhagavaMtonuM che, nahi ke svataMtrapaNe devenuM kAraNa ke deve bhale dravyathI te prAtihAryAdi addhi utpana karatA he, paNa te to bhagavaMtanA parama puNya paripAkane AdhIna hoI parataMtrapaNe kare che. :tApito mAnna sevAnAM svAta -bhAvathI teonA AdhipatyathI, nahiM ke svAtanyathI devAnA adhipati evA bhagavatamAM ja udAra Rddhi upaje che,-nahiM ke kartA evA devomAM paNuM. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 taphulaparibhegarUpa trIjA mULahetunA cAra uttarahetu Ama anupama sauMdaryathI, adbhuta RddhithI, udAra anubhUtithI ne bhAvathI tenA Adhi patyathI--ema cAre prati hetu enA avikala saMkalanathI bhagavaMtonA dharmaphala parigarUpa tRtIya mUlahetunuM samarthana thAya che. eTale A kAraNe bhagavaMtene dharmasvAmI kahyA te sarvathA samartha che. dhamaMvidhAtaabhAvarUpa evA mULahetunA cAra uttarahetunuM bhAna karI, Ama bhagavaMte dharmanAya che ema nigamana kare che -- 10evaM tadvidhAtarahitA:-avandhya puNyabIjatvAt eteSAM svAzrayapuSTametat 1, tathA adhikAnupapatte:-nAto'dhikaM puNya, 2, evaM pApakSayabhAvAta-nirdagdhametat 3, tathA'hetukavidhAtAsiddheH-sadA sattvAdibhAvena 4 // 4 // parva dhAma0 nAthAH dharmanAtha ti rara . artha:-4. ema tenA vighAtathI rahita--1) avadhdha puNyabIjApaNAne lIdhe, eonuM A svAzrayathI (pAThAMtara: svAzayathI) puSTa che; (2) tathA adhikanI anupattine lIdhe, AnAthI adhika puNya nathI; (3) ema pApajyabhAvane lIdhe,-A (pApa) nidhdha che; (4) tathA ahetuka vighAtanI asiddhine lIdhe,-sadA satyAdi bhAvathI. ema dharmanA nAyako te dhanAyako II rAkara vivecana "dharama jinesara gAuM raMgazuM, bhaMga ma paDaze ho prIta...jinesara. bIjo manamaMdira ANuM nahi, e ama kulavaTa rIta....jinesara!"--zrI AnaMdaghanajI. atre bhagavaMtanA dharmasvAmIpaNAnA taddavighAta abhAvarUpa cethA mULahetunA cAra prati hetuo darzAvI tenuM bhAna karyuM che ema tenA vighAtathI rahita,- tavAta afjJA -adhikSAnuvv -adhikanI anupapattine lIdhe. kAraNa ke adhika puNyanA saMbhave ItaranI Rddhi haNAya. sadA saravAmAna-sadA sattvAdi bhAvathI. "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAta / apekSAto hi bhAvAnAM, kaadaacitktvsmbhvH||" (arthAta) anyanA anapekSaNane lIdhe ahetunuM nitya sarva vA asattva heya, kAraNa ke apekSAthI bhAvanA kadAcikatvano (kavacita hevApaNAno saMbhava che, atre "tathA' zabdo ane "evaM" zabdo anaMtara hetu sAthe uttara hetunA tulya sAdhanA sUcanAthe che. 1. pAThAMtara : rANAya. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 lalita vistara: (22) "jarmanA jJa: pada vyAkhyAna hitA: ema e ja prakAre A dharmasvAmI bhagavaMte te dharmanA vighAtathI rahita che. vighAta eTale aMtarAya, pratyavAya, AvaraNa, khaMDitapaNuM, vyAbAdhA. eTale A bhagavaMta te dharmanA aMtarAyathI, pratyavAyathI, AvaraNathI, khaMDitatAthI, vyAbAdhathI, vighAtathI rahita che, avyAbAdha che. temAM aMtarAya-pratyavAyarUpa vighAta bhagavaMtane kema nathI? te darzAvatuM prathama prati hetu ko-(1) zaRugvLavajJasvAta-avadhya puSyabIjANune lIdhe-eonuM A svAzrayathI (pAThAMtaraH svAzayathI) puSTa che." arthAt avaMdhya eTale dharmavighAtaabhAvarUpa acUka, niSphaLa-khAlI na jAya evA amegha phaladAyi puNya bIjanA cothA mULa hetunA avikala phalarUpa A dharma che. eTale A puNyabIja avadhya che. cAre uttara hetu kAraNa ke te svAzrayathI (svAzayathI) puSTa che. suAzrayamAM-sArA AzrayasthAnamAM eTale ke sugya phaLadrupa bhUmimAM vidhithI vAveluM bIja jema avaMdhya hoya, acUka phala Ape ja; tema A bhagavaMtanA svAzayarUpa svAzrayamAM eTale ke zubhAzayarUpa cittabhUmimAM vAveluM puNyabIja evuM avadhya che ke te uttarottara puNyAnubaMdhI puNyane anubaMdha sAdhI avikala zuddha dharmarUpa sataphala Ape ja che. Ama avaMdhya puNyabIja paNAne lIdhe dharmaprAptimAM aMtarAya-pratyavAyarUpa vighAtathI rahita A bhagavaMta che. have kaI jhAMkhuM pADI de evuM caDhIyAtuM hoya, te tethI AvaraNarUpa-kaMkAI javArUpa (Over-shadowing ) vidhAta upaje, paNa te AvaraNarUpa vighAta paNa bhagavaMtane nathI, te darzAvate bIje prati hetu kahyo-"tathA adhivAnuv --adhikanI anupattine lIdhe,-AnAthI adhika puNya nathI." A bhagavaMtanuM puNya paramottama che, eTale AnAthI koI adhika-caDhIyAtuM puNya nathI, ke jethI khene te DhaMkAI jAya ke jhaMkhuM paDI jAya. Ama puNya-dharma bAbata bhagavaMtathI adhika-caDhIyAtuM kaI paNa puNya ghaTatuM nathI, eTale tethI jhAMkhapa lAgavArUpa ke DhaMkAI javArUpa ( Eclipse ) vighAta A bhagavaMtene saMbhava nathI. have kadAca te puNyanA pratipakSa-pAthI paNa vighAta-khaMDitapaNuM saMbhave tene niSedha karate trIje pratihatu kahyo-(3) "pardha pakSamAvAta- ema pApakSayabhAvane lIdhe-A (pApa) nibdha che." A bhagavaMtane jJAnAvaraNAdi sarva pApa niSpa che, sarvathA baLI gayela che, bhasmIbhUta thayela che, eTale pApakSayanA bhAvathI-hovApaNAthI bhagavaMtane pApane abhAva che. ane Ama dharmanuM khaMDitapaNuM-vighAta karanArA A pApanA abhAve A bhagavaMtane dharma vighAtarahita, akhaMDa, avyAbAdha che. Ama koI paNa kAraNe bhagavaMtanA dharmamAM vidyAtane saMbhava nathI, tyAre kaI kaheze ke-vinA hetue vighAta kema na hoya? tenA nivAraNathe cothe pratihatu kahya-(4) Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavidyAtaabhAvarUpa cAthA mULahetunA cAra uttarahetu 285 tathA daitu vidhAtAsinuM' tathA ahetuka vidyAtanI asiddhine lIdhe--sadA sattvAdi bhAvathI.' arthAt ahetuka-niSkAraNu vidhAtanI siddhi thatI nathI, kAraNa ke tema hoya te tene sadA santyAdi bhAva hAya, eTale ke kAM te te sadA hoya ne kAM te te sadA na hAya. A aMge nityaM sattva' ityAdi prasiddha leka pa'zikAkAre TAMkayA cheH " anyanA anapekSaNane lIdhe ahetunuM nitya sattva vA asattva hoya, kAraNa ke apekSA thakI bhAvAnA kAdAcitkatvanA (kadAcit heAvApaNAnA ) saMbhava che. " arthAt khIjAnI apekSAne yAM AdhInatA che, tyAM kadAcit ja hovApaNAnA saMbhava che. mATe ahetuka vidyAta thatA hoya tA te kAM te sadAya thayA karavA joI e ne kAM te! kadI paNa na thavA joIe. paNa vidyAta teA AvaraNAdi te te kAraNa thakI ja hAya che, eTale te kadAcitna ja che, kavacit hoya che ne kavicat nathI hAtA. eTale siddha thAya che ke ahetuka vidyAta sa Mbhavata nathI; ane bhagavatane dharmavidhAtanuM keI paNa kAraNa rahyuM che naDi', eTale e rIte paNa vidyAta saMbhavatA nathI. 4 Ama cAre uttara hetuethI zrama vidyAta rahita ' e mUlahetu samarthita thAya che, eTale siddha thayuM ke-A bhagavate sarvathA te dharmonA vidyAta rahita che, arthAt akhaMDa abhyAmAMdha zuddha AtmadharmathI yukta che. Ama dharma avighAtarUpa caturthAM hetuthI pazu bhagavaMtanuM dharmAMsvAmIpaNu' siddha thayuM. ane Ama dharmasvAmIpaNAnI-dhanAyakapaNAnI siddhi artha sUkSma tattvavicAraNAmaya cAra mUlahetuonA ne tenA pratihetuone maulika upanyAsa karavAmAM A prAjJaziromaNi lalitavistarAkAra maharSi haribhadrAcAryajIe prAjJa janAne sAna dAzcaya upajAvanAre adbhuta prajJAtizaya dAkhavyeA che; eTaluM ja nahiM paNa A bhagavaMtA kharekharA paramA amAM dhasvAmI-dha nAyakA che ema suyuktiyuktapaNe siddha karavAmAM atra graMtha madhye sarvatra pade pade nirjharatA bhaktiatizayanA viziSTa camatkAra darzAvyA che. zuddhAzaya thira prabhu upayege, je samare tuja nAmajI; avyAbAdha anatuM pAme, parama amRtarasa dhAmajI....zItala jina" zrI devaca`drajI // kRti dharmanayA: || 22 Wan Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3. dharmasArathi dharmakArathimyaH" pada vyAkhyAna bhagavaMtanuM dharmasAriyapaNuM zI rIte che? e pradarzita karavA dharma-rathanA sabhyapha pravana-pAlanadamanagarUpa traNa hetuone upanyAsa kare che- tathA-- sAhavi' ihApi dhamme'dhikRta eva, tasya svaparApekSayA samyakapravartanapAlanadamanayogata: sArathitvaM / 243 15tha -tathA- dharmasArathione' ahIM paNa dharma adhikRta ja, tenA sva-para apekSAe samyak pravana-pAlana-damana ga thakI sArathipaNuM che.43 vivecana zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAre; zuddha dharma je pragaTayo tuma, pragaTe teha amAro re-svAmI ! vinaviye manaraMge." - zrI devacaMdrajI tathA prakAre pUrve kahyuM hatuM tema anugrahasaMpAdanAdi vaDe A bhagavaMte dharmasArathi che eTale ahIM "pasAdain"--dharmanA digga:-"dharmasArathione e sUtra padanuM rf -Ara ityAdi, ahIM paNa, nahi ke kevala pUrva sUtramAM, DidhikRta ghA-dharma adhikRta ja, cAritradharma ema artha che, tatha-tenA, rathanI jema, cArakSA -sva para apekSAe, sva para ane para paratve ema artha che, pravartanagrDhanAmanagata pravartana pAlana ane damananA ga thakI,-hatritayatAthI sAdhavAmAM AvavApaNuM che tenAthI, sArathityaM-sArathipaNuM, rathapravartakapaNuM. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmArthanA sasyapravana-damana-pAlana yogathI bhagavAnanu dhama sArathipaNuM 287 vyAkhyAna have karavAmAM Ave che, 'ahIM paNa dharma adhikRta ja che,' mAtra AgalA sUtramAM ja nahiM paNa ahIM paNa dharma prastuta jacAritradharma ja che.'tasya svapApekSa sabhyapravartanapAnamanayogataH sAthiyam| chaM' tenA sva para apekSAe samyak pravarttana-pAlana-damana cega thakI sArathipaNuM che;' rathanI jema, te dharmanA sva paratve ane para paratve samyak pravartanayAga thakI, pAlanayoga thakI ane damanayega thakI--ema traNa hetuthI sArathipaNu -thapravartta kapaNuM che. dha sAthi bhagavAna arthAt ratha calAvanArA sArathi peAtAne ne parane iSTa sthAne paheoMcADe che, eTale tenuM sArathipaNuM jema sva-para apekSAe che, tema dharmAMratha calAvanArA A dharmAMsArathi bhagavaMtA peAtAne tema ja parane iSTa mekSa sthAne paheAMcADe che, eTale temanuM sArathipaNuM paNa sva-para apekSAe che. A sArathipaNuM A traNa kAraNanA yAge ghaTe che: (1) samyak pravRttana--iSTa sthAna bhaNI laI jatA samyak sAcA mAge rathane samyakpaNe-kharAkhara pravartAve, calAve; (ra) pAlana--ema TheTha sudhI calAvye rAkhI pAra utAruM, nihaSNu sabhyapravartana-mana- kare; ane (3) damana--rathane evA damanamAM-niyaMtraNamAM kAbUmAM pAlana yAgathI (Control) rAkhe ke te ADAavaLe jAya nahi' ne sIdhe mAge vahyA karI iSTa sthAne pahoMcADe. Ama rathanA samyak pravarttana, pAlana, ne damana e traNa kAraNanA yAga thakI--sumeLa thakI jema sArathinuM sArathipaNuM ghaTe che, tema dharmathanA samyak pravartona, pAlana ne damana e traNa kAraNanA cega thakI bhagavatanuM dhasArathipaNuM sAMgopAMga ghaTe che. bhagavAnanuM dha sArathipaNuM * " pAriAmika je dharmAM tumAro, tehave amacA dha; zraddhA bhAsana ramaNu viyeAge, vaLagyA vibhAva dha...2 svAmI ! '-zrIdevaca'drajI temAM--ta sArathi paNAnA prathama heturUpa samyakprayattana yoga kevI rIte che ? te prajJAnidhAna AcAya cha ribhadrajI adbhuta saMkalanAbaddha aSTa kAraNaparaMparA rajU karI baTAve che-- *trAthA samyakpravarttanayogena paripAkApekSaNAt pravartakajJAna siddheH apunarbandhakatvAt prakRtyAbhimukhyopapattestathAgAmbhIryayogAt sAdhusahakAriprApteranubandhapradhAnatvAt atIvAra bhIru. L choSapattaH / | | Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vitA : (23) "dharmakArathigya: pada vyAkhyAna artha -te A prakAre-- che. samyaka pravartana yoga vaDe-pariSaka apekSaNa thakI pravartaka jJAnanI siddhine lIdhe, apunarbazvakapaNAne lIdhe prakRtinA AbhimukhyanI upapattine lIdhe tathA gAMbhIryane lIdhe, sAdhu sahakArInI prAptine lIdhe, anubadhapradhAnapaNAne lIdhe, aticArabhIrutvanI upapattine lIdhe.144 vivecana " samakita guNathI ho zilezI lage, Atama anugata bhAva; saMvara nirjarA he upAdAnahetutA, sAdhyAlaMbana dAva... svAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe "--zrI devacaMdrajI. atre sArathipaNAne prathama hetu-samyapha pravartana yoga kahyo, tenuM vivaraNa karyuM che. sAdhvavartanathI - "samyak pravartana gavaDe--jenI mUla AraMbha pravRtti ja-pravartananI rfsavA-te ja tAthA ityAdithI bhAve che, tenuM sArathipaNuM jema hoya tema pratipAdavAmAM Ave che ema artha che. samavartanonera-samyapha pravartanathI, avaMdhyamUlavALA AraMbhavyApArathI dharma sArathipaNuM ema saMraMka che. A paNa kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-rivAjapekSAta-rika-prakarSa paryata lakSaNa paripAkanA, upekSaNa7-apekSaNa thakI, sAdhyapaNe AzramaNa thakI. e paNa kayA kAraNathI? te mATe kahyuM - -pravartaka jJAnanI siddhine lIdhe. agirbhavALI pravRtti jenuM phala che evA jJAnanA bhAva thakI,-pradarzaka Adi anya jJAnathI pravRttinA ayogane lIdhe. te paNa kevI rIte? te mATe kahyuM punarvadhA - apunarbazvakapaNAne lIdhe. "rit 7 tIvramAvAti -pApa tIvrabhAvathI nathI karatA ityAdi lakSaNavALo punarjanya -apunabaMdhaka, tatamavAsa-tenA bhAvane lIdhe. te paNuM kevI rIte ? te mATe kahyuM- kalyAmigupatta -prakRtithI abhimukhyanI upapattine lIdhe; svabhAvabhUta evI prakRtithI tathAbhavyatvanA paripAkathI dhama prati prAMsAdi vaDe anukUla bhAvanA ghaTanane lIdhe. tathA-tathA zabda prathama heturUpa samyapha pravartana yuganI ja siddhine arthe paraspara apekSAvALA vAkyamANa hetvantara catuSTayana samuccayA che. -gabhIyoga thakI samyapha pravartana yoga; ane AnuM gAMbhIya te tribhuvanapatizAyI kalyANahetunI aciya zaktisaMpannatA. e paNa kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM sAdhanAprinne-sAdhusahakArInI prAptine lIdhe, phala avyabhicArI evA cAra gurumAdi sahakArInA lAbhane lIdhe, A paNuM kevI rIte ? te mATe kahyuM--anuSagdhAnA -anabandhapradhAnapaNAne lIdhe-niranabandhane ukta sahakArInI prAptinA abhAvane lIdhe. te paNa kevI rIte? te mATe kahyuM -rivAramavAre -aticAranI tvanI upapattine lIdhe, aticArathI upaDatane anubazvanA abhAvane lIdhe. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 dhamasArathipaNAnA prathamahetu samyakjhavartanayoganA saMkalanabaddha aSTa kAraNa zarUAta ja avaMdhya acUka hovAthI samyapha che evA samyapha pravartana gavaDe A dharma- sArathipaNuM che. jema rathanA pravartananI mULa zarUAta ja samyapha sAcI dizAmAM hoya te te ISTa sthAne pahoMcADavA mATe acUka avaMdhya thaI paDe che, tema A dharmarathanuM pravartanamULa prAraMbha ja samyapha sAcI dizAmAM hoya te te ISTa dhyeya pratye pahoMcADavA mATe avaMdhya acUka kAraNa thaI paDe che. A samyapha pravartanaga kevI rIte hoya? te mATe kahyuM-vfvRAta' paripAka apekSaNane lIdhe-prakarSa paryatarUpa paripAkanI apekSA rAkhavAthI, eTale ke chevaTanI parAkASThArUpa dazAne sAdhyapaNe Azraya karavAthI. ratha samyaka parikSA calAvavA IcchanAra sArathi pitAne chevaTe kaye sthaLe pahoMcavuM che, apekSaNa: te iSTa sthAnane (goal) nizcayasAdhyapaNe niraMtara lakSamAM rAkhI, chevaTane tene anulakSIne ja ratha calAvavA mAMDe, te ja tenuM samyak pravartana nizcaya lakSya heya; ane Ama rathanA pravartAnanI mULa zarUAta ja chevaTanA ISTa sthAnane anulakSI samyapha sAcI dizAmAM hoya te te ISTa sthAne pahoMcADavA mATe acUka avaMdhya thaI paDe. tema dharma ratha calAvanAra paNa dharmanA paripAkane -chevaTanI dazArUpa prakarSane nizcayasAdhyapaNe niraMtara lakSamAM rAkhI tene anulakSIne ja dharmaratha calAvavAne prAraMbha kare, te ja samyak pravartana hoya; ane Ama dharmarathanuM pravartana-mULa prAraMbha ja chevaTanI dazArUpa dharma paripAkane anulakSIne samyapha sAcI dizAmAM hoya te te ISTa dhyeya pratye poMcADavA mATe avaMdhya acUka kAraNa thaI paDe. AthI ulaTuM nizcayarUpa ISTa aMtima sthAnanI apekSA vinA ratha calAvavAnI ceSTA kare, te te pravartana samyapha nathI. tema nizcayasAdhyarUpa dharmaparipAkanI-zuddha AtmasvabhAvarUpa chevaTanI dazAnI apekSA vinA dhamarathanuM pravartana te samyapha nathI. kAraNa ke ISTa sAdhya bhaNuM eka DagaluM paNa cAle te ISTanI nikaTa Ave, paNa ISTa sAdhyathI vimukha lAkha gAu cAle te ISTa dUra ne dUra bhAgatuM jAya. mATe samyak pravartanane vega paripAkarUpa nizcaya sAdhyanI apekSA rAkhavA thakI ja hoya che ema siddha thayuM. zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI AtmasiddhimAM kokIrNa vacanAmRta kahyuM che tema "nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM seya.ane bhagavaMtane te teve samyak pravartana yega paripAka apekSaNane lIdhe hoya ja che. teone A paripAka apekSaNa paNa zAne lIdhe che? te ke "pravartaka jJAnanI siddhine lIdhe prajAti :-arthitvagarbhavALI pravRtti jenuM phala che te pravartaka jJAnanA hovApaNAne lIdhe, pradarzaka Adi anya jJAna thakI pravRttine AtmArtharUpa ayoga che, mATe. arthAt zrI AtmasiddhinA subhASita pramANe "kAma pravartaka jJAnanI siddhi eka AtmArthanuM, bIjo nahiM manaroga" ema AtmArthanuM ja arthiva mukhya prajanabhUta IcchavApaNuM jemAM che evI pravRttimAM je pravartAve che te pravartaka jJAna kahevAya che. paNa tenAthI anya evuM je AtmArthanA arthiva 37 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra90 lalita vistarA : (ra3) "pAthigaH pada vyAkhyAna vinAnuM jJAna che te te mAtra dekhAva pUratuM dekhADA jevuM pradarzanabhUta heI pradarzaka jJAna che, tenAthI kaMI AtmArtha pravRtti thavI saMbhavatI nathI. bhagavaMtane te A kevaLa zuddha AtmArtha prajanabhUta pravartaka jJAnanI siddhi va che, jethI karIne teone ukta paripAka apekSaNa hoya che,-jethI parama nizcayarUpa aMtima sAdhyanA lakSyapUrvaka temane samyapha pravana vega hoya che. have A pravartaka jJAnanI siddhi paNa "apunabaMdhakapaNune lIdhe che, manapAta,-tIvra bhAvathI pApa nathI karate e haLukamI hovAthI je punaH karmanI utkRSTa sthiti bAMdho nathI, evA apunarba dhakane ja tevA apunarbazvakapaNuM ane prakAranI AtmAnI IcchavAvALI pravRttimAM pravartAvanArUM pravaka prakRtinuM Abhimukhya jJAna hoya che, ane A apunarjanDakapaNuM paNa "prakRtinA AbhimukhyanI upapattine lIdhe -hoya che; prakAmimuvpa; tathAbhavyatvarUpa je svabhAvabhUta prakRti che, tethI karIne tenA AbhimukhanI-dharmasanmukhapaNanI upapatti-ghaTamAnapaNane lIdhe hoya che. arthAt tathA bhavyatvane paripAka thavAthI prakRtinuM-karmakSapazamanuM Abhimukhya-anukULapaNuM sate dharmaprazaMsAdi vaDe jIvanuM dharma sanmukhapaNuM ghaTe che, ne tethI karIne apunarbazvakapaNuM upaje che. A prakRtinI Abhimukhya upapatti paNa zAne lIdhe ? to ke "tathA gAMbhIyogane lIdhe, tathA sAmarthayAta,-tathA prakAre gAMbhIryanA ghaTamAnapaNAne gAMbhIryaga ane lIdhe. arthAt bhagavAnanA AtmAnA UMDANamAM aMtargatapaNe traNe sAdhu sahakArI prApti bhuvanathI caDhIyAtuM kalyANa pAmavAnI acitya zakti sattApaNe rahelI che te ja gAMbhIrya che. A tAga na laI zakAya evI gaMbhIra aMtargata (Intrinsic ) acityazaktirUpa gAMbhIryanA yogane lIdhe ja prastuta prakRti paNa abhimukha bane che. A gAMbhIga paNa "sAdhu sahakArInI prAptine lIdhe hoya che-- sApurAvAriyrNe: phalaavyabhicArI evA cAru-rUDA guru Adi sahakArInA lAbha thakI A acityazaktirUpa gAMbhIryaga pragaTe che. A sAdhusahakArInI anubaMdhapradhAnapaNuM prApti paNa "anubandhapradhAnapaNane lIdhe" hoya che, anuvazva ane pradhAnavAta, kAraNa ke je uttarottara zubha kamane anuba kare aticArabhava che tene A suga maLe che, paNa niranubandhane nahiM. ane A anubaMdhapradhAnapaNuM paNa "aticArabhIratvanI upapattine lIdhe" hoya che-matIrAmItvopara rakhene pApa thaI jaze ema aticArathI je bhIrutvaDaravApaNuM tenI u5pattine-ghaTamAnapaNAne lIdhe A anubaMdhapradhAnapaNuM hoya che. Ama 1. aticAra bhIrutvathI anubaMdha pradhAnapaNuM hoya che. 2. anubaMdha pradhAnapaNathI sAdhu sahakArInI prApti hoya che. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasArathipaNAnA bIjA hetu pAlanaganI siddhi 3. sAdhusahakArInI prAptithI gAMbhIrya hoya che. 4. gAMbhIyoga thakI prakRti abhimukhatA hoya che. 5. prakRti abhimukhatAthI apunarbandhakANuM hoya che. 6. apunarbandhakapaNAthI pravartaka jJAna hoya che. 7. pravartaka jJAnathI paripAkanuM (aMtima sAdhya lakSyanuM) apekSaNa hoya che. 8. paripAka apekSaNathI samyaka pravartanaga hoya che. AvI parama addabhuta saMkalanAbaddha aSTa kAraNaparaMparAne upanyAsa karI prajJAnidhAna AcArya haribhadrajIe samyak pravartanaga kevI rIte hoya che, tenuM apUrva ghaTamAnapaNuM dAkhavyuM che. dharmasArathipaNAnA bIjA heturUpa pAlanayoga arthapattithI siddha kare che- 17patena pAlanA'yogaH pratyuktaH, samyakpravartanasya nirvahaNaphalatvAta, mAnyathA samyak tvamiti samayavidaH / 145 artha:-2. A vaDe pAlana-ayoga pratyukta tha, samyakjhavartananA nivahaNaphalapaNAne lIdhe anyathA samyakatva (samyakSa) nathI ema samayavido vade che." vivecana "zrI anaMta jina zuM kare...sAhelaDiyAM, ceLa majIThane raMgare guNavelaDiyAM, sAce raMga te dharmane..sAhe. bIje raMga pataMga re... guNa."-zrI yazovijayajI - have sArathipaNane bIjo hetu-pAlana, tenI vicAraNA kare che: "A vaDe pAlanaayoga pratyukta thaye." A vaDe eTale ke samyak pravanaganA sAdhana vaDe pAlana aAga (pAlananuM aghaTana) pratyukta thaye, nirAkRta thaye. kevI rIte? dharma sArathipaNAne "samyak pravartananA nirvahaNaphalapaNAne lIdhe," "nacakravAra bIje hetu- nirvedata', uktarU5 sabhyapravartAnanA pAlanaphalapaNAne lIdhe. pAlanaga arthAt je samyapha pravartana hoya te tenuM nirvahaNa-pAlana phala hoya ja. jema nizcaya sAdhyane lakSyamAM rAkhI sArathi rathane sAcI dizAmAM sabhyapaNe pravartAve-calAve, te te TheTha sudhI rathane nirvahaNa kare, ISTa dhyeya siva-Ama prathama hetunI siddhi kahI dekhADI, dvitIyanI siddhi arthe kahe che-ra-A vaDe, samyapha pravartana yoganA sAdhana vaDe, zuM? te mATe kahyuM-pAranAna -urdarahyA - pAlanane aga-aghaTana, kapujA-nirAkRta thayo. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-saLavanArA -uktarUpa samyapha pravartananA, nitya ti-nirvahakUlapaNAne lIdhe, pAlanaphalapaNAne lIdhe. have A niyama kema ke samyaphapravartana pAlanaphalavALuM ja che? te mATe kahyuM-na-na ja, anyathApAlana abhAve, tva -avattanane samyapha bhAva, ti ema, samAvika-pravacanadIo vahe che. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 lalita vistarA : (23) "dharmasafthaM: " pada vyAkhyAna sthaLe pahoMcADe ja; tema dharmarathane samyak pravartanayoga hoya, te tenuM pAlana-nirvahaNa paNa avazya hoya ja. Ama samyak pravartana pAlanaphalavALuM hoya e niyama kema? te kennAtha sacaa anyathA samyaktva nathI ema samayavida vade che. anyathA -pAlananA abhAve pravartananuM samyaktva-samyakapaNuM ja nathI, samyaphabhAva ja nathI, ema samayavide-zAstravettAo vade che. dharmane AtmArUpa karI daI A bhagavaMtae ke dAna karyo che e pradarzita karI, teonA dharma sArathipaNAnA trIjA heturUpa damanaganuM samarthana kare che- 18evaM damanayogena / dAnto hyevaM dharma:-karmavazitayA kRto'vyabhicArI, anivattikabhAvena niyuktaH svakArge, svAGgopacayakAritayA nItaH svAtmIbhAvaM, tatprakarSasyAtmarUpatvena 1146 artha:-rU. ema damanagathI.-dAna e dharma Ama-kama vazitAthI karAyela avyabhicArI, anivaka bhAvathI svIkArya niyukA, svAdhya upacakAritAthI svAbhIbhAvanIta e heAya che,-tenA prakarSanA AtmarUpapaNAe karIne.46 vivecana "jenA dharma anaMtA pragaTayA, je nija pariNati variya; paramAtama jinadeva amohI, jJAnAdika guNa dariye re....zrI sImaMdhara."--zrI devacaMdrajI rfsA have tRtIya hetunI siddhi kahe che-pavaF-ema, jema samyapravartana ane pAlana nAmanA hetudayathI dharmasArathipaNuM che tema damanogathI paNa che ema artha che; manana-damanagathI, sarvathA svAyattIkaraNathI. A ja sAdhatAM kahyuM -rAnta-dAnta, vazIkRta, -phuTapaNe, gaema, vaksamANa evA avyabhicArIkaraNa, vakAryAniga ane svAtmabhAvanayanarUpa prakAratrayathI, pa -dharma, kAnA vaDe te mATe kahyuM tathA-karmavazitAthI varmacAritramohAdi, za-abAdhaka paNe vazya che, je te tathA jeone te tathA, tadmAvatattAntabhAva te tattA, tathA-te vaDe. te ja prakAratraya kahyuM-- - zatA-karAyelo, vihita, madhyafmavAra-avisaMvAdaka. kevI rIte ? te mATe kahyuM-anittaramana-anivattaka bhAvathI, phalaprApti parvata anuparama svabhAvathI, niyuf-vyApArita, ravajA -kRtnakarmakSaya lakSaNa kAryamAM. kenA vaDe? te mATe kahyuM-vAparavAritayA-ravAnAM- svaginA, manujava, Aryadezatpannatva Adi adhikRta dharmalAbhanA hetuone, uparAH-praka, tatajAtivA-tenI kAritAthI, nIta:-pamADAyela, svAtimAmAdya-nijasvabhAvarUpa svAmI bhAva. kevI rIte? te mATe kahyuM-tatIrSalya-dharmaprArthanA, yathAkhyAtacAritratAthI sAmAna-AtmarUpapaNAe karIne, jIvasvabhAvapaNAe karIne. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanuM dRSTAMta : pAva-vibhAvamAM na javArUpa avyabhica 2 iM 23 have bhagava'tanA dharmAMsArathipaNAnA trIjA hetunuM-damanayAganuM bhAvana kare che: '- ema damanayAgathI,'-paNaM samanayogeza,-jema samyakpravarttana ane pAlana e e hetuthI dhasArathipaNuM ghaTe che, tema kramanayogathI--dhanA svAyattIkaraNathI-svAdhInapaNAnA dha sArathipaNAnA yAgathI paNa ghaTe che. 'dAnta evA dharma Ama '--dAnta vaza karAyela trIjo hetu- eve dharma Ama kahevAmAM AvatA traNa prakArathI hAya che; arthAt avyabhicArI karAyeleA, svakAryaniyukta te svAtmIbhAvanIta evA damanayAga ' dhama dAnta hAya che. te A prakAra:--(1) mavaritayA nRto micArI-'kavazitAthI karAyelA avyabhicArI.' cAritramAhAdi kama akhAdhakapaNe lakSya jene che te kavize, tenA bhAva te kavazitA, te vaDe karIne karAyele AcarAyelA avyabhicArI, avisaMvAdaka evA heAya che. arthAt cAritrameAhAdi ka jyAM khAdhaka na thAya ema vazyapaNe varte che evI ka vizatA vaDe karI A dharma avyabhicArI --ADA avaLA jaI vyabhicAra na pAme evA karAya che, ane khAma avyabhicArI karAyele te dAnta hoya che. A avyabhicArI paNa kevI rIte ? (2) * anivattaka bhAvathI svakArya` niyukta'--nivRtta mAyana niyuttaH svAthaeN-phalaprApti paryaMta nivattuM nahi' evA anivattaka bhAvathI saCka kSayarUpa svakAryamAM niyukta-niyeAjAyela evA dhama avyabhicArI hAI dAnta hAya che. te svakAryamAM kAnA vaDe niyukta hoya che ? svAMga upacayakAritAthI svAmIbhAvanIta evA',--sva aMge nA upacaya-praka tenA kAraNathI nija svabhAvarUpa svAtmIbhAva nIta-pamADAyela evA hoya te, svakAmAM niyukta thaI avyabhicArI hAI krAnta haiAya che. ane svAtmIbhAvanIta paNa kevI rIte ? tenA prakanA AtmarUpapaNAe karIne '--te dharmAMnA prakanA yathAkhyAtacAritrapaNAthI AtmarUpapaNAe karIne--jIvasvabhAvapaNAe karIne. * rathanuM dRSTAMta A vastu samajavA mAMTe rathanuM dRSTAMta bhAvana karIe:--rathanuM samyak pravarttana-pAlana paNa damana vinA na banI zake. arthAt ratha je sArathinA damanamAM--kharAkhara kAbumAM (Control) hAya, teA ja samyak pravarttana-pAlana banI zake. eTale sArathipaNuM hAvAmAM damanayoganI paNa teTalI ja AvazyakatA che. kAraNa ke sArathi rathane kharAkhara mAge calAvatA hoya, paNa jo tenA kAbU gumAvI bese te! zuM hAla cAya ? ratha utpathe caDhI bhAMgI jAya ne sArathi paNa mAryAM jAya. mATe samyakUpravarttana-pAlana uparAMta damananI pUrepUrI AvazyakatA che. (1) ane A damana mATe prathama te te ratha avyabhicArI rahe, ArDA avaLe ADamAge utpathe sarI jaI akasmAta karI bhAMgI na paDe, tevI takedArI rAkhavI joIe, ane te avyabhicArI rahe te mATe te sArathimAM kazitA hAvI joI e, thapravarttana-kamanA kauzalyanI svAdhInatA hAvI joIe. ane Ama te anyabhicArI rahI ADAavaLe na jAya eTaluM ja pUratuM nathI, paNa tene sIdhA calAvavA jAIe, eTalA mATe (2) khInnu te rathane teNe svakArya pUrNatA paryaMta nivatta nahi' evA anivattaka bhAvathI iSTa sthAne Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 lalita vistara : (23) "dharmaNArathinga: pada vyAkhyAna paheMcavArUpa svakAryamAM ja niyukta-vyApArita kara joIe, gamana kAryamAM ja rathane rekI rAkhI pAchuM haThayA vinA TheTha sudhI calAvyuM rAkhavuM joIe. (3) ane Ama iSTa sthAna sudhI laI javA mATe ratha kSama-samartha thAya eTalA mATe te rathanA svaaMgopitAnA cakaAdi aMge barAbara majabUta TakAu rahe e tene upacaya-puSTi karatA rahI te rathane svAtmabhAva-suMdara AtmabhAva pamADa joIe, -ke jethI karIne rathanuM gamana eTaluM sahaja AtmasvabhAvarUpa banI jAya ke te ApoApa (Automatic) ISTa sthAna praryata saDasaDATa gamana karyA ja kare. Ama saMkSepamAM A rathanA damananI arthaghaTanA parathI atre lalitavistarAkAra maharSie abhuta kAryakAraNa saMkalanAthI guMthelA cheDA paNa parama arthagaMbhIra sUtrone tattvacamatkRtimaya bhAva samaje have sugama thaI paDaze. atre avyabhicArIkaraNa svIkAryaniga ane svAtmabhAva e traNa hetuo damanaganA sAdhanamAM upanyasta karyA che te A prakAre-(1) "phArmAtA tosafmA " -karmavazitAthI karAyelo avyabhicArI. arthAta cAritra parabhAva vibhAvamAM mahAdi karmanuM bhagavaMtane evuM vazyapaNuM (karmavazitA) vatte che na javArUpa ke tethI abAdhakapaNe AcaravAmAM Avato dharma atyabhicArI heya AvyabhicAra che, ADoavaLo unmArge jatuM nathI, parabhAva-vibhAvarUpa vyabhicArane bhajatA nathI. Ama AtmasvabhAvarUpa dharmane parabhAvavibhAvarUpa vyabhicAramAM na javA detAM avyabhicArI ja rahe e upayoga-takedArI bhagavaMta rAkhe che. ane ema A dharmasArathie dharmarathane avyabhicArI karyo, parabhAva vibhAvamAM ADAavaLe na javA dIdhe, eTaluM ja ene dAnta karavA mATe basa nathI, paNa tene svabhAvamAM re rAkhI sIdhe mArge calAve e paNa teTaluM ja jarUranuM che, te darzAvavA bIje heta kahyo-(2) nivAmAna nipu: - anivakipaNe anivattaka bhAvathI svIkAryamAM niyukta, arthAt phalaprApti AtmasvabhAvasiddhirUpa paryata nivatta nahiM evA anivartaka bhAvathI-AtmasvabhAvathI svIkAryamAM niga sarvakarmakSayarUpa svakAryamAM te dharmane A bhagavaMte niyukata karyo, nijI dIdhe. Ama TheTha sudhI svIkAryamAM ja lagADI dIdhela dharmaratha ADe avaLe rasI vyabhicAra na pAmI zake eTaluM ja nahiM paNa sIdhe mAge cAlI svabhAvamAM ja varcA kare, e dAna A bhagavaMte karI dIdhuM. ane Ama anivartaka bhAvathI svIkAryamAM niyukta karyA karatAM chatAM zakti khUTI javAthI vacce bhaMgANa na paDe, aTakI paDavuM na paDe, ne sarvakarmakSaya lakSaNa ISTa dhayeya paryata gamana karavAne dharmaratha kSama-samartha thAya, e prabaMdha svAtmabhAva karavA mATe tene zaktisaMcaya karI svAtmabhAva karave joIe, te pamADele dharma darzAvate trIje hetu kahyo-(3) svArga upacayakAritAthI svAtmabhAvanIta. "vAparavaritA nItaH cAra mAa'. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmane prakarSa yathAkhyAtacAritra AtmArUpa 25 arthAt te dharmanA svaaMgone samyagadarzana-jJAna-cAritrane upacaya-puSTi karavA vaDe karIne A bhagavaMte A dharmane svAtmabhAva pamADI dIdhe, sahaja AtmasvabhAvabhUta banAvI dIdhe. ane Ama dharmane svAtmabhAva pamADI " ta stharamAra tenA prakarSanA AtmarUpapaNue karIne A dharmane pUrepUro dAnta-vaza karI lIdho. kAraNa ke dharmane prakarSa-ilAmAM chellI hada yathAkhyAta cAritra che ane te AtmArUpa che, arthAt jevuM AtmAnuM zuddha svarUpa khyAta che-prasiddha che, athavA te jevuM cAritranuM zuddha niSkaSAya svarUpa AkhyAta che, jJAnIoe dharmane prakarSa bhAkhyuM che, te jyAM pragaTe che te "yathAkhyAta" cAritra AtmArUpa yathAkhyAta cAritra che. AvuM AtmArUpa yathAkhyAta cAritra je cAritradharmanI parAkASThA AtmArUpa che, tene svAtmabhAva pamADI sahajAnmasvarUpane pAmelA A bhagavaMte paripUrNa dharmasArathipaNAne pAmyA. athavA A dharmasArathi bhagavaMte pite AtmArUpa che, ne dharmanA prakarSarUpa A yathAkhyAta cAritra paNa AtmArUpa che, eTale dharmasArathi ja jyAM dharmamaya tanmaya bane che, tyAM sArathi ane ratha evI upamAthe karelI kalpita bhedakalpanA paNa adazya thAya che. Ama caMdanagaMdhanyAye dharma jene AtmAmaya banI gayela che vA jene AtmA ja dharmamaya banI gayela che, evA A bhagavaMtee parama nizcayarUpa dharmane utkRSTa damanaga sAdhyo che. eTale Ama samyaka pravartana yugathI mAMDI A damanaganI parAkASThA paryatA bhagavaMtanuM dharma sArathipaNuM pUrepUruM ghaTe che. zuddha deva avalaMbana bhajatAM, parahariye parabhAva; Atama dharma ramaNa anubhavatAM, pragaTe Atama bhAva."-zrI devacaMdrajI bhAvadharmaprAptinuM Adya sthAna paNa ema dharmasArathipaNArUpa pravRttinuM avadhya bIja che ane A aMge anya darzanIo paNa saMmata che ema darzAvI, bhagavaMtanuM dharmasArathipaNuM siddha kare che- 1bhAvadharmAptau hi bhavatyevaitadevaM, tadAdyasthAnasyApyevaMpravRtteravandhyabIjatvAt, susaM. vRtakAJcanaratnakaraNDakaprAptitulyA hi prathamadharmasthAnaprAptirityanyairapyabhyupagamAt / tava dharma sAthe dharmasArathA | ra3 7 19artha -bhAvaghamanI prApti thaye phaTapaNe A (dharmasArathipaNuM) ema hoya ja che, -tenA Adya sthAnanuM paNa evaM pravRtti thakI avasthabIjANuM che mATe susaMskRta kAMcana-ratna karaDIAnI prApti tulya prathama dharmasthAna prApti che, ema anyothI (bauddhothI) paNa abhyapagama che mATe. tethI ema dharmanA sArathie te dharmasArathio. / ra7147 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA (23) pagArathigya: pada vyAkhyAna vivecana " nAmadharma he ThavaNa dharma tathA, dravya kSetra tima kAla; bhAvadharmanA he hetupaNe bhalA, bhAva vinA saha Ala. svAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe." -zrI devacaMdrajI Ama uparamAM vivarI batAvyuM tema dharmarathanA samyapha pravartanarUpa prAraMbhathI mAMDIne paripUrNa damanaga paryata bhagavaMtanA sArathipaNe bhavanamAM-pariNamanamAM zuM hetu che? tenuM ahIM bhAvana karyuM che-bhAvadharmanI prApti thaye phuTapaNe A bhAvadharmanuM (dharmasArathipaNuM) ema hoya ja che. arthAt samyagadarzanAdi Adya sthAna paNa bhAvadharmanI prApti thaye bhagavaMtanuM A dharma sArathipaNuM ema dharmasArathipaNAnuM sabhyapravartana, vega Adi prakAre skuTapaNe hoya ja che. kAraNa ke avaMdhya bIja "takAthAnasthApi" "tenA Adya sthAnanuM paNa evaM pravRtti thakI avadhyabIja paNuM che, mATe, "yaMghavRttAvaradAvIjha ' te bhAvadharmanuM je Adya sthAna-dharmaprazaMsAdi kAlabhAvi prathama bhUmikArUpa dharmavizeSa, tenuM paNa evA prakAre dharmasArathikaraNarUpa pravRtti thakI avadhyabIjapaNuM che mATe. arthAta dharmaprazaMsAdirUpa je bhAvadharmanuM prathama bhUmikArUpa Adya sthAna che, te paNa bhagavaMtanuM dharma- sArathipaNuM nIpajAvavAmAM avadhya-acUka-amedha bIjarUpa-kAraNarUpa thaI paDe che-ke je avaMdhya bIjamAMthI dharma sArathipaNurUpa phaLa avazya nIpajavAnuM che. kAraNa ke kAraNamAM na hoya evuM asat kArya upajatuM nathI ema vastuvyavasthA che. temaja anya darzanI (bauddho) paNa AnuM samarthana kare che-susaMvRta kAMcana-ratna karaMDanI prApti tulya prathama dharmasthAna prApti che ema anyothI (bauddhothI) abhyapagama ifjhaET -zaMkA-Ama dharmasArathinA bhavanamAM zo hetu che? te mATe kahe che-AvatabhAvadharmanI prApti sate, kSApazamikAdi dharmalAbha sate, di-phuTapaNe, mavacera-hAya ja che, nathI hetuM ema nahiM, itata-A, dharmasArathipaNuM, ghauM-ema, samyapha pravartanayoga Adi prakArathI. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-talAgharathAnaWif-tenA Adya sthAnanA paNa, dharmaprazaMsAdi-kAlabhAvi dhamaeNvizeSanA paNa, te pachI varabadhinI prApti thaye te pUchavuM ja zuM? purvapravR-evaM pravRitta thakI, dharma sArathIkaraNa vaDe bhAgavatanI pravRtti thakI. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM--savathI vAtaavadhyabIja paNAne lIdhe, dharmasArathita prati anu pahata zaktikAraNupaNAne lIdhe. kAraNake sarvathA kAraNamAM asat evuM kArya upajatuM nathI ema vastuvyavasthA che. para matathI paNa samarthana karatAM kahyuM- haMvRta ItyAdi. gulaMkRta-sarvathA nahiM ughADele, evo dAca nAnAM -kacanane ane ratnone, je rAhu-karaMDaka, bhAjanavizeSa, tawAtinujA-tenI prApti tulya, dikAraNake, prathama sthAna prAti -prathama dharmasthAnanI prApti-dharmaprazaMsAdirUpA. jema keI kavacit nahIM ughADele kAMcana-ratna karaMDIo prApta karatAM tadantargata kAMcanAdi vastu vizeSathI nahiM jANavA chata pAme che; ema bhagavaMte paNa prathama dharmasthAnanI prApti thaye, mokSa payatanI kalyANasaMpa tyAre anavadhe paNa pAme ja che - te prAptinA tenA avaMdhyahetukapaNAne lIdhe, ta-ema, maf- anyathI paNa, bauddhothI, kapujanama-abhyapagamane lIdhe. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvadharmanuM Adya sthAna paNa dharmasArathipaNAnuM avaMdhya bIja 27 che, mATe" - suignlagnajaratnAithasifsatubhA uda prathamasusaMvRta dharmasthAnA: susaMvRta-sArI peThe saMvRta-baMdha karele, sarvathA kAMcana-ratna nahiM ughADele (Closed or sealed Treasure) e je karaDanuM daSTAMta kAMcana-ratnane karaMDIo tenI prApti tulya dharmaprazaMsArirUpa prathama dharmasthAnanI prApti che, ema ajethI-bauddhothI mAnyapaNuM karAya che, mATe. jema keIe kavacita nahiM ughAle e sArI peThe saMvRta (baMdha karelo) suvarNa ne ratnothI bharele karaMDIo prApta karyo, tene tadantargata-tenI aMdara rahelA suvarNaratnanI jhAjhI khabara nathI, chatAM te suvarNAdi pAme che, tema bhagavaMte paNa prathama dharmasthAnanI prApti thaye, mekSa parvatanI kalyANa saMpaduM tyAre anavabedhe paNa-nahiM jANatAM chatAM pAme ja che, kAraNake te prAptinuM tenuM avaMdhyahetukapaNuM che mATe-ema bauddhoe paNa mAnya karyuM che. tethI ema-ukta prakAre A bhagavaMte dharmanA sArathio che ema siddha thayuM. "vAhaka vyApakatA he, ke prabhu tuma dharma ramI, Atama anubhavathI hai, ke pariNati anya vI; tuja zakti anaMtI he, ke gAtAM ne dhyAtAM, muja zakti vikAsana he, ke thAye guNa ramatAM... pukhalAvaI vijaye ho, ke vicare tIrathapati."--zrI devacaMdrajI || zuti dharmanAthaH . rarU II 24. dharmavaracaturantacakravata dharmavaravaturantarNimya' pada vyAkhyAna - caturgatine uccheda karanArA dharmacakrathI varte che te dhamaMvayaturata cakravatta', ema viratArathI spaSTa vyAkhyA kare che- "tathA puSpavaravA jovaTTI" dharmo'dhikRta eva, sa eSa varaM-pradhAna, caturantahetutvAt caturantaM, cakramiva cakraM tena vartituM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH / idamatra hadayam -148 38 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 lalita vistaraNa :(24) dharmavaravaturantavavattabdha: pada vyAkhyAna 21yathoditadharma eva varaM-pradhAnaM cakravarticakrApekSayA lokabayopakAritvena kapilAdi. praNItadharmacakrApekSayA vA trikottiprishuddhtyaa|249 22catvAro-gativizeSAH nArakatiryagnarAmaralakSaNAH taducchedena tadantahetutvAJcaturantaM / caturbhirvA'nto yasmistaccaturantaM / kaizcaturbhiH?-dAnazIlatapobhAvanAkhyairddhammai, ataH prakramAdbhavAnto'bhigRhyate / 150 / / 12cakramiva cakramatiraudramahAmithyAtvAdilakSaNabhAvazatrulavanAt, tathA ca lUyanta evAnena bhAvazatravo mithyAtvAdaya iti pratItaM, dAnAdyabhyAsAdAgrahanivRttyAdisiddheH, mahAtmanAM svAnubhavasiddhametat / 151 27etena ca vartante bhagavantaH tathAbhavyatvaniyogato varabodhilAbhAdArabhya tathAtathaucityena AsiddhiprAptaH, evameva vartanAditi / tadevametena vartituM zIlA dharmavaracaturantacakravartinaH // 24 // 352 atha-tathA- dharmavaracaturanta cakravartIone" dharma adhikRta ja, te ja vara-pradhAna, caturata hetupaNA thakI caturA, cakra jevuM caka, tethI vartavAnuM zIla che jenuM te tathAvidhi. A atra hRdaya che--148 yAdita dharma ja vara-pradhAna -cakavarInA cakranI apekSAe lokaDhayamAM upakAri paNu vaDe karIne; athavA kapilAdithI praNIta dharmacakanI apekSAe, triTiparizuddhatA vaDe karIne 149 "catura-nAraka-tiyaca-nara-amara lakSaNa cAra gativize, tenA ucchada vaDe tenA achetupaNAne lIdhe caturata; athavA cAra vaDe jemAM ana che te caturanta. kayA cAra vaDe? dAna, zIla, tapa, bhAvanA Akhya dharmo vaDe anta-prakrimathI bhavAnta abhigrahAya che 250 racaka jevuM caka-ati raudra mahAmithyAdi lakSaNa bhAvazatruonA ucchedanathI; ane tathA prakAre AnA vaDe mithyAtvAdi bhAvazatruo udAya ja che e pratIta che - irfsavA-trikoTifjatA utArU-traNa, Adi-madhya-anta AdithI saMvAda lakSaNavALI vA kaSacheda-tAparUpa, voTimiDa-keTiothI, vibhAgothI, parizuddha:-parizuddha, nirdoSa, je, te tathA-te tathA, tamAlasattA-tabhAva te tattA, tA-te vaDe. ane kaSaAdinuM lakSaNa A che - Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravattI cakra vA hatara dharmacakrapekSAe vara dha cakra 299 dAnAdinA abhyAsa thakI AgrahanivRtti AdinI siddhine lIdhe mahAtmAone A svAnubhavasiddha che. 151 24ane A vaDe karIne bhagavatA varte che,--tathAbhavyatvanA niyoga thakI varSodhilAbhathI AraMbhI tathA tathA aucityathI siddhi prApti paryaMta ema ja vanane lIdhe. tethI ema e vaDe vartavAnA zIlavALA te dharmAMdhacaturantacakravattI A.1para // iti dharmAM vacaturantacakravattI // 24 / / vivecana " cakrI dharama tIratha taNeA, tIratha la tatta sAra re; tIratha seve te lahe, AnaMdaghana niradhAra re....dharama parama aranAthane."......zrIAna'daghanajI. 7 tathA--te prakAre A bhagavaMtA 'dha vacaturanta cakravattI * che, eTalA mATe ahIM' ' dharmavaracAkarantacaTTI'' e sUtrapada mUkayu. ahIM dharma te adhikRta ja prastuta ja cAritradhama che; te ja vara-pradhAna ane caturantahetupaNA thakI caturanta, evuM cakra jevuM cakra che, tethI vattavAnuM zIla ( svabhAva ) che. jeenuM te tathAprakAranA ( dhama varacaturantacakravattI e che. A atre hRdaya-rahasya-mama che-- zrAvaka-sAdhu e e bhede je AtmapariNAmarUpa cAritradharma kahyo, te ja vara caturanta cakra che, te vaDe varte che, te dhavaracaturantacakravattI che. " vALavALa, pAvadALajaLa no 3 Diseo jhaNajhaNAINaM, jo u vihI esa dhammako // 1 // bajjhANuThThA NANaM, jeNa na bAhijjae tayaM niyamA / saMbhava ya parisuddha, so puNa dhammaMmi cheonti // 2 // jIvAi bhAvavAo, baMdhAi pasAhago ihaM tAvo / pardi purAvo, dhammo dhammattaLamuver // OM ||" ( arthAt ) prANavadha Adika pApasthAnAnA je pratiSetra ane dhyAna-adhyayanAdinA je vidhi, te dharmanA 31 che. (1) je khAdya anuSThAna vaDe te ( vidhi-niSedha ) niyamathI bAdhita na thAya ane rizuddha sabhave, te punaH dha khAkhatamAM cheda che. (ra) dhAdinA prasAdhaka evA je vAdi bhAvavAda te te ahIM tApa che.--eethI suparizuddha evA dhama dhatvane pAme che. (3) Amra nivRyAviSiSeH--mAtrahanivRtti AdinI siddhine lIdhe Agraha-mUoMsudhi e poMce che. tethI vihita evA dAna-zIla-tapa-bhAvanAnA abhyAsaparAyaNuM puruSanA jJApradaya--mAgrahanI -sUrjhAnI, nivRtti:--nivRtti, uparama, Ari--mAdi zabdathI yathAsaMbhava zeSa doSanI nivRttinuM grahaNu che, tAH--tenI, ttia:--siddhinA bhAvane lIdhe, Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 lalita vistarA : (24) "dharmavaravaturattaraga: * pada vyAkhyAna atre bhagavaMtanuM A dharmacaka "va prathA" vara eTale pradhAna, uttama, utkRSTa che, te cakravattanA cakanI apekSAe " jAtivAsavA vavakAratvena" athavA kapilAdithI praNata dharmacakanI apekSAe,-"pirAtidharmacakravattI caka cakSayA rivodiufzuDhatathA." cakavattInuM caka bAhA evA vA itara dharmacaka dravya zatruone ucacheda kare che ne kamane baMdha karI saMsArane apekSAe anubaMdha kare che; paNa A dharmacakravattInuM dharmacaka te vara dharmacaka Ansara evA bhAvazatruone uccheda kare che ne karmabaMdhane kSaya karI saMsArane pralaya kare che. athavA zakavantInuM caka tene pitAne A lekamAM upakArI thAya, paNa A dharmacakravartInuM dharmacaka te sarva ne ubhaya lekamAM upakArI thAya evuM che; Ama cakavartInA cakanI apekSAe bhagavaMtanuM dharmacaka vara-pradhAna che. temaja anyadarzanIothI prata dharmacakanI apekSAe paNa e ubhayalekamAM parama upakArIpaNue karIne vara-pradhAna che. atre kaI kaheze-ema tame pakSatApathI kahetA haze ema kema na bane? nA, ema nathI. kAraNa ke "amane vara pratye pakSapAta nathI ne kapilAdi pratye dveSa nathI; jenuM - vacana yuktivALuM hoya, tenuM ja grahaNa karavA yogya che, e amArA trikaTi parizuddhatA mudrAlekharUpa nyAyanI rItine mAnya karI ame anusarIe chIe. vaDe vara dharmathaka tyAre ema tame zA kAraNe kaho cho? " trikirizutA - vikeTi-parizuddhatA vaDe karIne Adi, madhya ne aMta e trikaTimAM pUrvApara aviruddhatArUpa parizuddhatA vaDe karIne, athavA kaSa-cheda-tApa e trividha parIkSArUpa vikeTigata parizuddhatA vaDe karIne. arthAt kaI paNa mata-darzananA Agraha ke pakSapAta vinA, atyaMta madhyasthatAthI pramANika nyAyamUrtinI jema nyAyatulA barAbara jALavIne, kevaLa tatvoSakapaNe svaccha aMtaHkaraNathI parIkSA karatAM ame joI joI ne joyuM te bhagavaMtapraNIta dharma Adi madhya ne aMta e traNe kaTimAM, pahelethI te chelle sudhI, athathI te iti sudhI pUrvApara aviruddha (Consistent) ane susaMvAdavALo (Most rational) pratIta thAya che. paNa anyapraNIta dharma te pratIta thatuM nathI. tema jasenAnI jema kaSa-cheda-tApa e vikeTirUpa trividha parIkSAthI paNa ame tatvanI cakAsaNI karI joI to te agniparIkSAmAMthI paNa bhagavapraNIta dharma zuddha suvarNavat samuttIrNa thAya che, paNa anyapraNIta dharma tema thatuM nathI. Ama banne prakAre vikeTi-parizuddhatA vaDe karIne ame parIkSApradhAnapaNe kiMDima nAdathI udgheSIe chIe ke bhagavaMtanuM A dharmacaka anya apekSAe vara che. maka "gar re, 4 g: piDhAhig. yumitrAnaM caca, taw FAthe: gag: " zrI haribhasUri. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trikaTi parizuddhatA vaDe vara dharmacaka kaSa-cheda-tApa parIkSA 301 vAru, A kapa-cheda-tapa-parIkSA tame kahI, tenuM kaMIka svarUpa darzAvavA kRpA karaze? juo A prakAre--(1) kaNa parIkSA-sonAne jema prathama te upara uparathI kaTI patthara para kasI jue che, tema keI eka dharmazAstranA kaSa-cheda-tApa vidhi-niSedha eka kSatane gocara adhikAravALA che ke nahi, tenI parIkSA parIkSA karavI te kaSa parIkSA che. dAkhalA tarIke-"prANavadha Adika pApasthAne ne je pratiSedha ane dhyAna-adhyayanAdino je vidhi, te dharmane kaSa che." (2) cheda parIkSA-kadAca senuM upara uparathI te barAbara haya, paNa aMdaramAM dago ke seLabheLa hoya, uparamAM senAno DhoLa hoya ne aMdara pIttaLa hoya te zuM khabara paDe? eTalA mATe ene cheda (Cross-section) karavAmAM Ave che, kApa mUkavAmAM Ave che, ane ema karatAM pila hoya te pakaDAI jAya che. tema A dharmazAstramAM je vidhi-niSedha batAvyA che tene ga-kSema kare evI kiyA enI aMdara kahI che ke kema? A che parIkSA che. arthAt "je bAhya anuSThAna vaDe te vidhi-niSedha niyamathI bAdhita na thAya ane parizuddha saMbhave, te punaH dharma bAbatamAM cheda che." (3) tApa parIkSA-kadAca enuM uparanI bane kasoTImAMthI pAra utare, to paNa tenI parIkSA haju pUrNa thatI nathI, kAraNa ke bheLaseLa karanArA eTalA badhA cAlAka hoya che ke senAnI sAthe aNue aNu bIjI dhAtu (Alloy) bheLavI de che. AnI parIkSA sonAne tapAvavAthI thAya; agnitAthI senuM gALavAmAM Ave, te tenI melAzanI--azuddhinI khabara paDe. tema parIkSaka cekasI paNa sarva nayanuM avalaMbana karatA vicArarUpa prabala agnivaDe karIne dharmazAstranI tAvaNI kare che, dharmazAstrane tAvI jue che, ane temAM tAtparyanI azuddhi ke melAza che ke nahi te tapAse che. A tApa parIkSA che. dAkhalA tarike-"baMdhAdine prasAdhaka e je jIvAdi bhAvavAda te ahIM tApa che.-emAMthI (kaSa-cheda-tApathI) suparizuddha e gharma dharmatvane pAme che." Ama kaSacheda-tA5 vaDe dharmazAstrarUpa senAnI parIkSA vicakSaNa puru kare che. astu ! ala prasaMgena ! have "caturanta" eTale ? (1) nAraka-tiryaMca-manuSya-deva e cAra gatine ucheda karavA vaDe karIne dharma e catune aMta kare che, eTale tattadetuSAr turataM- Ama caturantanA hetupaNAne lIdhe te "caturanta" kahevAya che. (2) sumitto hiMmata ghaturantaathavA catura-cAra vaDe jemAM anta che te caturanta, arthAt dAna-zIlatapa-bhAvanA e cAra dharmo vaDe jemAM aMta-bhavAMta che te caturanta. AvuM caturata dharmacaka te cake jevuM caka che. caka jema zatruonA mastaka chede che, tema A dharmacaka ati raudra mahAmithyAtvAdi bhAvazatruonuM ucchedana" kare che, ane A dharmacaka vaDe mithyAtvAdi bhAvazatruo udAya ja che, e pratIta che," lokone anubhavathI sArI peThe jANItuM che,-"dAnAdinA abhyAsathI AgrahanivRtti AdinI siddhine lIdhe, arthAt dAna-zIla-tapa-bhAva e dharmanA abhyAsa thakI Agraha-sUccha-mamavAdinI nivRtti hoya che, "mahAtmAone A svAnubhavasiddha che." Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 lalita vistarA : (24) "dharmavaravaturattaravattinya pada vyAkhyAna ane Ama dharmarU5 vara caturaMta cakra vaDe karIne bhagavato va che,-"tathAbhavyatvanA niyoga thakI vara bedhi lAbhathI AraMbhI tathA tathA aucityathI siddhi prApti paryaMta ema ja vartanane lIdhe." arthAt tathAbhavyatva eTale bhagavaMtanuM sahaja svabhAvabhUta tathA prakAranuM yogyatva ja evuM che ke, tenA niyoga thakI AtmAnA vikAsa krame vara bedhinI (uttama samyaktva) prApti thAya tyArathI mAMDIne siddhi prApti thAya tyAMsudhI bhagavaMtanuM tevA tevA prakAre ucitapaNe ema ja vartana heAya che. tethI ema e dharmavaracaturaMta cakra vaDe vartavAnuM zIla-svabhAvabhUta AcaraNa che jeonuM te dharmavaracaturantacakravartIe. "dharma prAgabhAvatA sakaLa guNa zuddhatA, bhegyatA katRtA ramaNa pariNAmatA; zuddha svapradezatA tatva citanyatA, vyApya vyApaka tathA grAhya grAhakagatA... dharma jaganAthane dharma zuci gAIe, ApaNe AtamA tehave bhAviye." zrIdevacaMdrajI | ta Savaravaturattavatravattina: II ra4 . ema bIjA jIvone vizeSa karIne upayogI-upakArI evA dharmadapaNuM Adi prakArathI svaitavyasaMpadanI ja vizeSathI upayogasaMpada kahI, ema upasaMhare che- 25evaM dharmadatva-dharmadezakatva-dharmanAyakatva-dharmasArathitva-dharmavaracaturantacakravatitvaivizeSopayogasiddheH stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampad iti // 6 // 53 25artha ema dharma, dharmadazakatva, dhanAyaka, ghasArathi, ane dharmavaracaturantacakravattitva vaDe vizeSa upayoganI siddhi thakI tetavyasaMpadanI ja vizeSathI upagasaM56 (kahI).153 vivecana nizi dina sutAM jAgatAM, haIDAthI na rahe dUra re; jaba upagAra saMbhArIe, tava upaje AnaMda pUre re... munisuvrata jina vaMdatAM ati ullasita tana mana thAya che."--zrI yazovijayajI. ema ukta prakAre A bhagavaMte dharmada, dharmadezaka, dhamanAyaka, dharmasArathi ane dharmavaracaturantacakravarte che; eTale dharmadapaNAthI, dharmadezakapaNAthI, dharmanAyakapaNathI, dharma sArathipaNuthI ane dharmavaracaturantacakravattipaNuthI A bhagavaMte bIjA ane vizeSe karIne upayogI-upakArI thaI paDe che eTale Ama e paMca sUtramAM dAkhavela pAMce prakArathI vizeSa upaganI siddhi thakI tetavyasaMpadunI ja vizeSathI upagasaMpadu kahI. // iti stotavyasaMpada eva vizeSeNopayogasampada // 6 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama adhikAra stotavyasaMpadgI sakAraNA svarUpasaMpa rapa. apratitavarajJAnadarzanadhara patitavarAnanadharakhya pada vyAkhyAna A padanuM prayojana : pratihata-varajJAnadarzanadhara-vAdIne nirAsa - ete ca kaizcidiSTatattvadarzanavAdibhirbo babhedairanyatra pratihatavarajJAnadarzanadharA eveSyante "taraSTi tu jatu ti vacanA, gafruttIrSass_ 'gatidatavajJAna nAkhyaH" artha:-ane ee--keIthI-iSTatattvadarzanavAdI bauddhabhedothI anyatra pratihatavaraphAnadAnadhara ja mAnavAmAM Ave che, "iSTa tattva bhale dekho' e vacanathI, enI nirAkaraNachAthI kahyuM ke apratihatavajJAnadarzanadharene " vivecana "sarva prameya pramANa, jasa kevaLanANa pahANa tiNe kevaLanANI abhihANa, jasa dhyAve re kAMI munivara jhANa re.... jirNodA! terA nAmathI mana bhIne." zrI devacaMdrajI ane AvA ukta guNavizeSaNasaMpanna A ahaMta bhagavaMte vaLI keIthI- ISTatattvadarzanavAdI bauddhabhedethI anyatra pratitatavarajJAnadarzanadhara ja mAnavAmAM Ave che, rfsaT:-taravamidaM tu jarAku-ISTa tattva ja bhale dekhe. " sarva pazyatu vA mA vA, tattvamiSTaM tu pazyatu / pramANaM dUradarzI cedete gRdhrAnupAsmahe // " -ema saMpUrNa breka pATha che. (arthAta) sarva de vA ma dekhe, paNa ISTa tatva ja bhale dekhe. je dUradarzI te pramANu hoya, te cAle A ApaNe gIdhane upAsIe ! Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 lalita vistare: ra5) "katitatvajJAnanampa:' pada vyAkhyAna enA nirAkaraNa "sAtidUtavajJAnanadharejha: " "apratihatavara jJAnadarzanane e sUtra mUkyuM. ISTa-prajanabhUta tatvanuM darzana ja kAmanuM che ema je vade che evA A ISTatatvadarzanavAdIonuM vacana che ke sarva dekho vA ma dekhe, paNa ISTa tatva ja bhale dekho. ane je dUradazI-dUra dekhanAra pramANa che ema mAnatA he, te cAle ApaNe gIdhane upAsIe!" kAraNa ke te gIdha paNa dUradazI che, dUra-lAMbe sudhI dekhI zake che! Ama teo sarvaravAdInA upahAsamAM kahe che, tenuM nirasana karavA mATe ane A apratikatavarajJAnadarzanadhara" e pada kahyuM che. sarvajJAnadarzana svabhAvapaNuM sata nirAvaraNa paNa karIne apratitatavarajJAnadarzanadharA ema vyAkhyA "pratida-sarvatrApratisTise sAtvi -pradhAne jJAna- vijJAnanyaavbodhruupe dhArayantIti samAsaH, sarvajJAnadarzanasvabhAvatve nirAvaraNatvena, anyathA tattvAyogAt / 155 *artha-prati-apratihata-sarvatra apratikhalita -AyikapaNAne lIdhe, vase- vara--pradhAna, evA jJAna -zAna darzana-vizeSa sAmAnya avabodharUpa, dharatIti- dhAre che e ema samAsa che, te ( apratihavAnadazanadhara) -sarvAna-darzanasvabhAvapaNuM sate nirAvarapaNue karIne,-anyathA tattvane aAga che, mATe.55 vivecana kevala kevala jJAnamahodadhi hoi, kevala daMzaNa buddha; vIraja vIraja anaMta svabhAvane hei, cAritra kSAyika zuddha...namiprabha." 1 zrI devacaMdrajI apratihata eTale kSAyikapaNAe karIne sarvatra apratikhalita vara-pradhAna vizeSasAmAnya avabodharUpa jJAna-darzana jeo dhAre che te apratitatavarajJAnadarzanadhare. ane evA apratitatavajJAnadarzanadhare "sarvAnanIma ' sarvajJAna-darzana svabhAvapaNuM sate "nAdAna' nirAvaraNapaNAe karIne hoya che. arthAt prathama te rfjA-sarvajJAna ityAdi sarvajJAnanAmA - jJAnadarzana svabhAvapaNuM sate, yAntara abhiprAyathI sArvadika sarvajJasavaMdasvirUpa sarvajJAna-darzana svabhAvapaNuM sate, unAvA ra--dhAtikSayathI nirAvarapaNAe karIne, apratihatavaranAnadarzanadhara bhagavata che. vyatireka kahyoanyathA-ukta prakAranA vyatireke, tavA -tattvanA aAgane lIdhe, pratikatajJAnadarzanadharatvanA ayogane lIdhe. kAraNake nirAvaraNa paNa dharmAstikAyAdi uktarUpa vikala ( sarvajJAdisvabhAvarahita ) hoI, vA ekendriyAdi ukta rUpanA yoge paNa anirAvaraNa hoI prakata sUtranA arthabhAgI nathI. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa`jJAnadarzIna svabhAvapaNu' ane nirAvaraNapaNuM 305 mULa hetubhUta sa jJa-sazi paNArUpa sarva jJAna-darzana svabhAvapaNuM sate nirAvaraNapaNAe karIne A bhagavaMtA apratihatavarajJAnadanadharo che. Ama apratihata-varajJAnande nadharapaNAnA sAdhanamAM e hetu darzAvyA-- ane nirAvarNapaNuM (1) saOjJAnadarzana svabhAvapaNu, (2) ane te sate nirAvaraNapaNuM, - anyathA tattvanA ayeAga che mATe,' anyathA tattvayogata, ema na hAya tA tattvane--apratihatavarajJAnadarza nadharatnanA aAga--aghaTamAnapaNuM che mATe. sarva jJAnadarzIna svabhAvapaNu' kAraNa ke dharmAstikAyAdri nirAvaraNa che chatAM temAM sarvajJa-sadazi svabhAva ja che nahi, eTale tene apratihata--varajJAnadanadharapaNuM ghaTatuM nathI; ane ekendriyAdimAM sattAthI saCjJa-sadazi svabhAva che, chatAM anirAvaraNa che, eTale tene paNa te apratihatavarajJAnadanadharapaNuM ghaTatuM nathI. mATe apratihata-varajJAnadanadharapaNAnA sAdhanamAM ukta banne hetu-sa jJAnadarzI nasvabhAvapaNuM ane tenA sadbhAve nirAvaraNapaNuM e banne anivArya paNe Avazyaka che. sAmAnyathI sarva avabheAdhanI siddhi Adi yuktithI sarvajJavabhAvapaNu` siddha kare che-- sarvajJasvabhAvatvaM ca sAmAnyena sarvAvabodhasiddheH, vizeSANAmapi jJeyatvena jJAnagamyatvAt / na caite sAkSAtkAramantareNa gamyante, saamaanyruupaantikrmaat|' .156 OMa ane sa`jJasvabhAvapaNuM sAmAnyathI sarva avaSedhatI siddhine lIdhe che,-- vizeSAnuM paNa royapaNAe karIne jJAnagamyapaNuM che, mATe; ane A (vizeSA) sAkSAtkAra zivAya gamya thatA nathI,----sAmAnya rUpanA atikrama che, mATe 156 vivecana "ima kevaLa dana nANa, sAmAnya vizeSanA bhANa; dviguNu Atama zraddhAe caraNArdika tasu vyavasAye. ....suhu'kara bhavya e jina gAvA, jima pUraNa paDhavI pAvA."--zrI devacaMdrajI have prathama tA sajJAnadarzana svabhAvapArUpa je hetuvizeSaNa kahyuM te kevI rIte ghaTe che, te siddha kare che.. sajJasvabhAvapaNuM, sAmAnyathI sarva avadhanI siddhine parvajJA--hetuvizeSaNanI siddhi arthe kahyuM-sarvajJasamAvaica--ane hetuvizeSaNatAthI upanyasta evuM sarvajJasvabhAvapaNuM, sAmAnyena--mahAsAmAnya nAmanA sattAlakSaNa sAmAnyathI sarvotrayotindre:----sanA avazeSanI siddhine lIdhe; saIAM--sanI, dharmAstikAya Adi naiyAnI athavodhani:--vaSeAdhasiddhine lIdhe, pariccheda sadbhAvane lIdhe,--jJeya vastunA pratibiMbasa kramavALA jJAnanuM tA tadAkArapaNuM mAnavAmAM AvatAM aneka dekhanA prasaMgadhI,--mAptinI anupapattine lIdhe, dharmAstikAyAdimAM amUrta paNAe karIne AAkAranA abhAve pratibiMbanA yeAgane lIdhe, tenA ( pratibiMbatA ) mUttadharma 39 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 lalita viratArA : (25) "atitavajJAnag: ' pada vyAkhyAna lIdhe che sAdAmAlva sAmAnya vASatti:' sAmAnyathI sarvajJasvabhAvapaNuM je kahyuM te sAmAnyathI--sattArUpa mahAsAmAnyathI sarvaavadhanI dharmAstikAyAdi sarva senA avadhanI-jANapaNAnI siddhine lIdhe che. siddhi arthAt sarva vastu che te sasvarUpa-astitvasvarUpa-sattAsvarUpa che, ane sarva vastumAM vyApaka evI te sattA ekasvarUpa hevAthI mahAsAmAnya kahevAya che. eTale satarUpa sattAnuM grahaNa karyuM, eTale mahAsAmAnyarUpa paNane lIdhe, tathA tatapratibaddha vastusaMkramanA abhAve abhAvane lIdhe. (dA. ta.) aMgAvadananA chAyAANanA saMkrama zivAya Adarza mAM (arIsAmAM) tenA pratibiMbane saMbhava che nahiM, vo jalamAM caMdrabiMbanA (pratibiMbane saMbhava che nahiM) -anyathA atiprasaMgane lIdhe. parama munioe (zrIbhadrabAhusvAmI) kahyuM che ke "sAmA tu diyA chAyA abhAsuragayA nisaMtu kaalaabhaa| sacceva bhAsuragayA sadehavaNNA muNeyavvA // 1 // je AyarasassaMto dehAvayavA havaMti sNketaa| tesiM tatthuvaladvI pagAsajogA na iyaresiM // 2 // " ( arthAta) divase zyAma evI abhAsvaragata chAyA nizAe te kAlAbhA (kALI AbhAvALI) hoya che, ane te ja bhAsvaragatA chAyA svadehavaNuM jANavI (1). AdarzanI aMdaramAM ja dehAvo saMkrAMta heAya che, teonI tyAM prakAzayoge upalabdhi hoya che -itaranI nahiM. (2). ane citra, AstaraNa Adi aneka vastunA grahaNavasare ekatra aneka pratibiMba udayanA asaMbhavane lIdhe, vA saMbhava sate pratibiMbanA sAMkanI upapattine lIdhe, te anusAre paraspara saMkIrNa vastunI pratipattinA prasaMgane lIdhe, eka paNuM ghaTAdi sarUpa paricchinna thaye taddarUpanA anatikramane lIdhe, zuddha saMgraha nayanA abhiprAyathI sarvasattA pariDeda siddha thAya che. zaMkAsattAmAtranA paricchede paNa vizeSonA anavabodhane lIdhe sarva avadhasiddhi zI rIte ? ema AzaMkIne kahyuM-vizeSanagi-vizeSanA paNa, nahiM ke kevala sAmAnyanA, vana-yapaNuM vaDe karIne, jJAnaviSayapaNAe karIne, nityAta-nera-avabodharUpa jJAnathI avadhanIya rUSapaNAne lIdhe. je ema che ke tethI zuM? te mATe kahyuM - janna ja, te-A. vizeSa, sAkSAtkA-sAkSAtkAra, darzane paga, anta-vinA, tenA vaDe asAkSAta kRta ema artha che, vAsthatte--jANavAmAM AvatA. kevI rIte ? te mATe kahyuMsAmAnyatanatimA-sAmAnya rUpanA atikramane lIdhe. kAraNake sAmAnya rU5nA atikrame te asapatAthI kharaviSANudivata vizeSo asaMta ja hoya. A kahevAnuM thayuM-darzane pagathI sAmAnyamAtra avabodhe paNa tasvarUpanA anatikramathI saMgrahanayanA abhiprAye vizeSonA paNa grahaNane lIdhe chAstha paNa sarvadA sarvajJasvabhAvI hoya; (ane) ghArtikarmakSaye te sarvanayasaMmatithI nirupacarita ja sarvajJasvabhAvatA hoya-jJAnakriyAnA gapanI ja mokSamArganA che, mATe. sarvadarzanasvabhAvatA to sAmAnya avabodha thakI ja siddha che, eTalA mATe tenI siddhi arthe na karyo nathI. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnyathI sarva avameAdhanI siddhi : jJAnamAM jJeyapratibiMbano niSedha 307 sattAmAM aMtarbhAvathI sarva vastunuM grahaNa AvI gayuM. dAkhalA tarIke--jema ' jagat' kahetAM asakhya deza--grAma-nagara Adi yukta AkhuM vizva AvI jAya che tema; athavA 'nagara' kahetAM hajAre! gharethI vaseluM AkhuM zahera AvI jAya tema. Ama sattArUpa sAmAnyathI sa jJeya padArthanA avaJadhanI-paricchedanI siddhi thAya che. atre kaI kaheze--bhale ema sAmAnyathI sarva jJeyanA jANapaNAnI siddhi hA, paraMtu A jANapaNuM teA jJeyanuM pratiSThi'kha jJAnamAM paDavAthI jJAnanA oyAkArapaNAne lIdhe siddha thAya che; teA tema kahevuM yukta nathI, kAraNa ke tevA prakAranA pratibiMba thakI jJAnanuM jJeyAkArapaNuM mAnavAmAM aneka doSanA prasaMga Ave che ne ukta hetunI vyApti ghaTatI nathI. jue, A prakAreH(1) dharmAstikAyAdinuM amU paNuM che eTale AkAranA abhAve tenu pratibiMba ghaTatuM nathI, kAraNa ke pratibiMkha che te mUttanA dharma che, eTale mUrtanu ja pratibiMba paDI zake, amUrta nahi. tema ja--te mUtta dharma sAthe joDAyelI vastune sakrama na heAya, teA pratibiMba paNa na hoya. dA. ta. strInA mukhanI chAyAnA aNunA arIsAmAM saMkrama na hoya, teA tenA pratibiMbanA saMbhava hAya nahi; athavA caMdranA Atapane--prakAzaaNune jalamAM saMkrama na hoya, te jalamAM caMdrapratibiMbanA saMbhava hoya nahi. ema na heAya eTale ke aNusakrama vinA jo pratibiMba paDatuM hoya, te atiprasaMganA doSa Ave. A aMge zrI bhadrabAhusvAmIjIe paNu kahyuM che ke...( jIe--paMjikAmAM TAMkelI gAthA) " alAsvara-aprakAzamAna vastugata chAyA divase zyAma hAya che, te rAtre kALI AbhAvALI hoya che; ane lAsvaragata (prakAzamAna vastugata ) te ja chAyA svadehavaNI` jANavI. AdarzanI ( arIsAnI ) aMdara dehAvayavo je sa'kAnta hoya che, tenI tyAM upalabdha prakAzayAga thakI hoya che,---- aMtaranI nahiM. (2) citra, caitrajI vagere aneka vastunuM grahaNa thAya tyAre eka sthaLe aneka pratiSThi manA gra unA asabhava hoya. (3) athavA saMbhava hoya te pratiSikhanu sAMka-bheLaseLapaNuM ( khIcaDA ) thaI jaze, eTale te anusAra paraspara saMkINu seLabheLa vastunI pratipattinA-grahaNanA prasaMga Avaze. Ama jJAnamAM jJeyanu prAtabiMba paDe che ema mAnavAmAM aneka doSanA prasaMga Ave che. jJAnamAM jJeya pratibiMbanA niSedha " jJeya jJAna zuM navi mile re....lAla. jJAna na jAe taOM; prApta aprApta ameyane 2 lAla. jANA je jima jaththare." zrI devaca`drajI, eTale sAmAnya avamedhe paNa eka paNa ghadi sarUpa jANavAmAM Avye, sa vastu te rUpanA atikrama-ullaMghana nahi karatI hAvAthI satarUpa hoI te sarvanuM jANupaNuM hAya che. Ama mahAsAmAnyagrAhaka zuddha sa'grahanayanA abhiprAya pramANe eka sat jANye sattAnu jANupaNu siddha thAya che. Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (25) 'prati-tattvajJAnInabaeNrekSyaH ' padma vyAkhyAna vizeSe atre zaMkA thavI saMbhave che ke-sattA mAtranu' jANapaNu` sate vizeSAnA anavAdhapaNAne ajANapaNAne lIdhe sava jANupaNAnI siddhi zI rIte ? tenA samAdhAnAthe` kahyuM-- paNa zeyapaNAe karIne jJAnagamyapaNuM che mATe, -- viropALApi iMcaghena jJAnamayavAta ' arthAt jJeya eTale jJAnathI jaNAvA cegya viSaya, te sAmAnya ane vizeSa ema be prakAre che; Ama sAmAnyanuM ja nahi, paNa vizeSanu paNa oyapaNuM jJAnaviSayapaNuM che, eTale te vizeSenu' paNa jJAnagamyapaNu che, jANapaNArUpa jJAnathI jaNAvApaNa che. 'ane sAkSAtkAra vinA A ( vizeSa ) gamya thatA nathI,'--na caite sAkSAtkAramantare gamyante;" A vizeSa che te sAkSAtkAra vinA --sAkSAt evA darzanApayeAga vinA jANavAmAM AvatA nathI; arthAt danApayAga vaDe sAkSAt nahi' karAyelA evA vizeSe jANavAmAM AvatA nathI. prathama darzanathI sAkSAtkAra thavAthI sAmAnya jANe, pachI jJAnathI vizeSa jANe. 308 vizeSA paNa zeya hoI jJAnagamya sabaMdha Ama zAthI ? 'sAmAnya rUpanA anatikrama che mATe, sAmAnyarUpAnatikramAt '; arthAt vizeSo paNa sAmAnya rUpanA atikrama-ullaMghana karatA nathI, kAraNa ke sAmAnya hAI ne vizeSa che. mULa jo sAmAnya heAya teA tenA A vizeSa evA prayAga saMbhave che. ' jagat' ema sAmAnya vastu kahI teA pachI taddantagata deza-grAma-nagarAdi vizeSa sabhave che; paNa mULa sAmAnyarUpa jagat ja na heAya, te te te vizeSa paNa saMbhavatA nathI. 8 mUtyuM nAsti hato jJAvA' e nyAye 'bagIcA' ema sAmAnyapaNe kahyuM, temAM A A jhADa che ema vizeSathI kahevAya che, paNa te vizeSarUpa jhADa bagIcArUpa sAmAnyane te cheDIne che nahiM, eTale teneAmagIcArUpa sAmAnyane atikrama karatA nathI. athavA A jhADa che. ema sAmAnyapaNe dIThu, darzana karyuM, pachI A to AMbAnuM jhADa che. ema vizeSapaNe jANyuM, jJAna thayuM; temAM AMkha ema vizeSa kahyAthI te kAMI sAmAnyarUpa-jhADa maTI jatuM nathI, jhADapAnA atikrama karatuM nathI. kAraNa ke sattArUpa sAmAnyane je atikrama hAya, arthAt sattA ja jo na hoya, te asadpapaNAthI kharavaSANuAdivat vizeSo paNa asat ja hAya, hAya ja nahi. mULa gadheDAnA zIMgaDA ja jyAM nathI, tyAM pachI e zIgaDA lAMmA ke TUMkA che, sIdhA ke vAMkA che ityAdi vizeSanA prazna ja upasthita thatA nathI. sAmAnya-vizeSanA avinAbhAvi mATe darzane payAgathI sAmAnya mAtranA aAdhe paNu, tatsvarUpanA anatikramathI sabahunayanA abhiprAye vizeSonu paNa grahaNa hAya che; eTale e nayanI apekSAe chadmastha paNa sattAthI sadA sajJasvabhAvI hAya che; ane ghAtikamanA kSaya thaye tA paMjikAkAre kahyuM che tema sanayasa'matithI nirupa carita ja sajJasvabhAvatA hAya, kAraNa ke jJAna--kriyAnA yugapat paNAnI ja mAkSamAgatA che mATe.' Ama sajJAnasvabhAvatA siddha AtmAnA sarva jJAnadU nasvabhAva Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vize paNa seva-jJAnagamya : sAmAnya-vizeSane avinAbhAvi saMbaMdha 309 thaI ane sarvadarzanasvabhAvatA te sAmAnya avadha thakI siddha ja che, eTale tenI siddha karavAnI jarUra rahI nathI. eTale Ama AtmAnuM * sarvajJAna-darzana svabhAvapaNuM siddha thayuM. AvaraNakSaye nirAvarapaNuM ane tyAre sarvajJAna svabhAvanuM pragaTapaNe siddha kare che- nirAvaraNatvaM cAvaraNakSayAt / kSayazca pratipakSasevanayA, tattAnavopalabdheH / tatkSaye ca sarvajJAnaM, tatsvabhAvatvena / daphate cAvadaranAmulya jJAnAtA:, = vAkya zciviSaya ti svArthIntilngghnmev / 257 "artha--ane nirAvaraNapaNuM AvaraNakSaya thakI che; ane kSaya pratipakSasevanAthI che,-tenA tAnavanI upalabdhine lIdhe. ane tenA kSaye sarva jJAna che,-tasvabhAvapaNue karIne. ane AvaraNahAnithI samutha jJAnAtizaya dekhAya che ane Ane (jJAnAtizayo) kaI aviSaya nathI, ema svArtha anatilaMghana ja che.157 vivecana "tuma prabhu jANaMga rIti, sarava jaga dekhatA, nija sattAe zuddha sahune lekhatA; para pariNati adveSapaNe uvekhatA, bhAgyapaNe nija zakti anaMta gaveSatA. dIThe suvidhi jiNaMda samAdhirasa bharyo he lAla." zrI devacaMdrajI Ama sarvajJAna-darzana svabhAvapaNArUpa hetuvizeSaNanI siddhi kahI dekhADI have tenA nirAvaraNapaNArUpa vizeSya hetunI siddhi kahe che--"nirAvaraa cAvAkSAta'. gfRT -Ama vizeSaNanI siddhi kahI dekhADI vizeSyanI siddhi arthe kahe che -nirAvanAra 4-ane pUrve hatuothI upanyasta nirAvaraNapaNuM, sAvarakSayAta-mAgharAhya AvaraNanA, jJAnAvaraNadinA, kSayata-kSaya thakI, nimaeNla pralaya thakI. vAru, jIvathI avibhAgIbhUta AvaraNane kSaya ja durupapada (ghaTAvo duSkara ) che ema AzaMkIne kahyuM-kSaya-ane uktarUpa kSaya, pratipakSaRvanacA-mithyAdarzanAdi sAmAnya baMdhahetuonA ane jJAnapratyanIka-aMtarAya-upavAta Adi vizeSa hetuonA pratipakSaghapratipakSanI, vireAdhInI-samyagadarzanAdinI ane jJAbahumAnAdinI, tenA sevanathI, abhyAsathI. * "AdA NANapamANaM gANaM NeyappamANamuddiThaM / strotro tA Ti tu raDavA " ityAdi. maharSi zrIkuMdakuMdAcAryajIpraNIta zrI pravacanasAra, arthAta-AtmA jJAnapramANa che, jJAna pramANa che; ya lekAleka che, tethI jJAna sarvAgata che. A aMge vizeSa jJAnaprakAzanA arthIe pravacanasArane jJAna adhikAra ane te paranI maharSi amRtacaMdrAcAryajInI ananya abhuta alaukika TIkAnuM avalokana karavuM. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 lalita vistarA : (2) "tivratavarajJAnaranaSa: pada vyAkhyAna ane nirAvaraNapaNuM AvaraNakSaya thakI che. pUrve hetupaNe je kahyuM AvaraNakSaya thakI hatuM te nirAvaraNapaNuM AvaraNanA-jJAnAvaraNadinA kSayathI-nirmala nirAvaraNapaNAnI nAzathI hoya che. atre zaMkA thavI saMbhave che ke-jIvathI avibhAgIbhUta-jUdA na pADI zakAya evA AvaraNane kSaya ja ghaTa muzkela che. tenA nivAraNArthe kahyuM-lazca tigharevanA - ane kSaya pratipakSasevanAthI che, arthAt mithyAdarzanAdi sAmAnya baMdhahetuonA ane jJAnapratyanIka-aMtarAya-upaghAta Adi vizeSa hetuonA pratipakSanI--virodhI bhAvanI sevanathI, eTale ke samyagadarzanAdinI ane jJAnabahumAnAdinI sevanAthI-abhyAsathI uktarUpa kSaya hoya che. atre paMjikAkAre darzAvyuM che tema prayoga A prakAre-"je jenA kAraNa sAthe viruddha hoya, te tethI virudhdhamAnanA sevane kSaya pAme che. jemake- maharSa (romAMca), ' ane prayoga-je jenA kAraNa sAthe viruddha hoya che, te tenAthI virudhdhamAnanA (virodha pAmanAranA). sevane kSaya pAme che. jema--medagSAdinA (maci AdinA) kAraNarUpa zItathI vidhyamAna agninA Asevane medagSaNAdi vikAra. ane AvaraNa heturUpa mithyAtvadarzanAdi sAthe sampanAdi guNalApa viruddha heya che, ema ravidropazvi -kAraNaviruddha upalabdhi (kAraNathI viruddha hetutI upalabdhi ) che. vAsa, AvaraNakSayanA atIndriyapaNAne lIdhe te vaDe hetunI pratibaMdhasiddhi (vyApti siddhi) zI rIte? ema AzaMkIne kahyuM --tattAnapatraH | taw-tenuM, AvaraNanuM, tanavaM-tAnava, deza kSayalakSaNa pratyayathI tucchabhAva-pratipakSanI sevAthI, tajja-tenI ( tAnavanI ), 3pa -upalabdhine lIdhe. svAnubhavAdithI siddha evI jJAnAdivRddhinI anyathA anupattine lIdhe pratibaMdhasiddhi (bApti siddhi) che. ane ema kahevA yogya nathI ke pratipakSasevanAthI tAnavamAtranI upalabdhine lIdhe sarva AvaraNakSayane nizcaya kema thAya ? je jenA thakI dezathI kSIyamANa dekhAya che, te prakRSNa avasthAvALA te thakI saMbhavatA sarvekSavALA paNa hoya che,-cikitsA-samIraNaAdi thakI roga-jaladharAdinI jema. ane ema jIvathI avibhAgIbhUta paNa AvaraNane, cikitsA thakI reganI jema, pratipakSasevanAthI kSaya aduSTa che; eTale AvaraNakSaya ja durupa pAda che te A yakiMcit che. - have prakRta siddhi kahI- tarakSaNe 4-ane AvaraNakSaye, sarvajJAnaM-sarva avadha che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tatramarghana-tasvabhAvapaNAe karIne, te jIvane svabhAva ja che ke AvaraNakSaye sarve jJAna pratIta thAya che. e ja bhAve che. suraste -ane dekhAya che,-svAnubhava, anumAnAdithI, AvarahAninakubhya-AvaraNahAnithI upajelo, nidrAdi AvaraNanA kSayavizeSathI janmele, tirA sAnaprakarSa. tethI zuM? te mATe kahyuM na jA -ane nathI Ane, prakRSTarUpa jJAnAtizaya, cit--kaI vizeSa, viSa - agocara,-sarva satane 3yasvabhAvanA anatikramane lIdhe, kevalanA nirAvaraNapaNue karIne apratikhkhalitapaNAne lIdhe, ti-ema ukta yuktithI, sthAthanatina meva-svArtha:-prakRta satrane svArtha apratikata-varajJAnadarzanadharatva che, tI-tenuM, sanata mera-anatilaMghana ja, anatikramaNa ja. kAraNake bhagavaMtanuM pratitatavarajJAnadazanadharatva sate vitathArthatAthI sUtrane svArthaatilaMdhana prasaMga Ave. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaraNakSayathI nirAvarapaNuM : pratipakSabhAvanAthI tAvaupalabdhi 311 pUjArI AdinA kAraNarUpa zItathI vidhyamAna agninA Asevane romAMca-pUjArI Adi vikAra kSaya pAme che. ane AvaraNaheturUpa mithyAdarzanAdi sAthe samyagdarzanAdi guNalApa viruddha hoya che, eTale samyaggadarzanAdi hetuthI AvaraNane kSaya hoya che ema siddha thayuM. ema kAraNaviruddha upalabdhi che kAraNathI viruddha hetunI upalabdhi che.' zaMkA-vAru, AvaraNakSayanuM te atIndriyapaNuM che, eTale AvaraNakSaya thAya che ke thAya che, tenI upalabdhi zI rIte thaze? eTale te vaDe hetunI pratibaMdhasiddhi-vyApti siddhi kema thaze? tenA nirAkaraNathe kahyuM-tattAno che." pratipakSa -tenA tAnavanI upalabdhine lIdhe. te AvaraNanA tAvanI- bhAvanAthI tanupaNAnI -kSINapaNAnI-dezayalakSaNa pratyayathI tucchabhAvanItAnava upalabdhi pAtaLApaNAnI upalabdhi che, pratyakSa anubhavathI siddhi che. ane Ama svAnubhavAdithI siddha evI jJAnAdivRddhi bIjI koI rIte ghaTatI nathI (anyathA anu55tti) eTale pratibaMdhasiddhi-vyAsisiddhi che. zaMkA-Ama pratipakSasevanAthI tAnavamAtranI upalabdhi bhale thatI ho, paNa tethI sarva AvaraNane kSaya thAya che ema nizcaya kema thAya? samAdhAna-ema kahevuM yogya nathI. kAraNake je jenA thakI dezathI kSIyamANa-kSaya pAmatuM-kSINa thatuM dekhAya che, tene te prakRSTa avasthAvALA te thakI sarva kSaya paNa saMbhave che,-cikitsAthI roganI jema, vAyuthI jaladharanI jema. je cikitsAthI regane aMze aMze kSaya thate dekhAya che, te utkRSTa cikitsAthI rogane sarvAze sarvathA kSaya paNa saMbhave che. je vAyarAthI vAdaLA cheDe theDe vikherAtA jAya che, te utkRSTa baLavAna vAyarAthI vAdaLA sarvathA vikherAvAne pUrepUro saMbhava che. ema jIvathI avibhAgIbhUta-alaga na pADI zakAya evA AvaraNane pratipakSasevanAthI kSaya, cikitsA thakI reganI jema, vAyu thakI vAdaLAnI jema, aduSTa che; eTale AvaraNakSaya ja ghaTe duSkara che evI je mULa zaMkA karI hatI te yatkiMcita che, emAM kAMI mAla nathI. karma baMdha kodhAdithI, haNe kSamAdika teha - pratyakSa anubhava sarvane, emAM zuM saMdeha?"-- zrI Atmasiddhi have Ama siddha thavAthI prakRtamAM-cAlu vAtamAM zuM siddha thAya che? to ke "ane tenA kSaye sarvajJAna che, "tatsathe ja jJAna', te AvaraNane kSaya thaye sarvajJAna-sarvaya " avabodha che. kayA kAraNathI? "tasvabhAvapaNue karIne'- AvaraNakSaye tatvamavana'-te jIvane svabhAva ja che ke AvaraNa sarvajJAna sarvajJAna pratIta thAya. "surate varAhanimulya jJAnAtirAca:' tatasvabhAva- -"ane AvaraNahAnithI samutya jJAnAtizaya dekhAya che." AvaraNa- paNAe karIne hAnithI upajele, nidrAdiAvaraNanA kSayavizeSathI janmele jJAnAtizaya-jJAnaprakarSa dekhAya ja che. ane Ane koI aviSaya Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 lalita vistara: (25) "atita rajJAnanaH pada vyAkhyAna nathI,-"rA4 vivighA', A prakRSTarUpa jJAnAtizayo keI vizeSa aviSayaagocara nathI, kAraNa ke sarve sane ya svabhAvane anatikama che mATe, arthAt sarva sata che te yarUpa hAI reyasvabhAvane ulaMghatA nathI mATe, ane kevalanA nirAvarapaNue karIne apratimmalitapaNuM che mATe, ane "ema svArtha anatilaMghana ja che," arthAt ema ema ukta yuktithI prakRta sUtrane svArtha je apratihata-varajJAnadarzanapaNuM che tenuM anatilaMghana ja-anatikamaNa ja che. kAraNa ke bhagavaMtanuM je pratihata-varajJAnadarzanadharapaNuM heya te vitatha-asatya arthapaNAthI sUtrane svArtha atilaMghana prasaMga Ave. tAtparya ke-kevalajJAna e AtmAne svabhAva che. eTale caMdranI jema AtmA tevI bhAvazuddha prakRtithI-svabhAvathI sthita che, kaMI sthApita karavAnuM nathI. paNa te kevala jJAna svabhAvane ghAti karmarUpa AvaraNa che te vAdaLA jevuM che. kevalajJAnasvabhAvI eTale jema vAyunA sapATAthI vAdaLA dUra thatAM caMdra pitAnA pUrNa AtmA nirAvaraNa apratihata svarUpe prakAze che tema ghAtikarmarUpa vAdaLA caMdravata dharma saMnyAsAgarUpa pavananA sapATAthI vikherAI jatA, Atma-caMdra prakRtithI sthita kevalajJAna-caMdrikA relAvate te potAnA pUrNa nirAvaraNa apratihata-varajJAnadarzanadhara svarUpe prakAze che. ane A bhagavaMtenuM ghAtikarma AvaraNa TaLyuM hovAthI temane vizvaprakAzaka kevalajJAna svabhAva pragaTayo che, eTale teo apratihata-varajJAnadarzanadhare che ja kRti fthad. e ema ja che, nahiM te avikala parArtha saMpAdana asaMbhava hoya ema vyatirekathI kahI, bhagavaMta apratita-varajJAnadarzanadharA che, ema yuktithI pratiSThApita kare che- itthaM caitada, anyathA avikalaparArthasampAdanAsambhavaH, tadanyAzayAdyaparicchedAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM / jJAnagrahaNaM cAdau sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasyeti jJApanArtham // 158 duti itiDhatavajJAna dharA: 25 "artha--ane A (ahalakSaNa vastu) ema ja che,-anyathA avikala parArtha- saMpAdanane asaMbhava hoya, tadanA (tenAthI anyonA) AzayAdinA aparicchedane lIdhe, ema sUkSmabuddhithI bhAvavA yeca che. * " fthata jJAtAMzuvaka: pratyA AvazukrayA | caMdrikAvazca vijJAnaM tadAvaraNamabhravat // ghAtikarmAbhrakalpaM tadaktayogAnilAhate: / yadApati tadA zrImAn jAyate jJAna kevalI // " zrI yogakTisamuccaya, 183-184. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnasvabhAvI AtmA cakravat prakRtithI sthita 3 ane AdimAM jJAnanu grahaNa sa` labdhio sAkAra upayogayuktane hoya che ema jJApanAthe che. 158 // iti apratihutavarajJAnanadharo // 25 // vivecana "zrI padmaprabha jina guNanidhi re lAla. jagatAraka jagadIza rai....vAlDesara, jina upagAra thakI lahe re lAla, bhavijana siddhi jagIza re....vA."--zrIdevaca drajI. have upasaMhAra karatAM kahe che ane A ( arhat lakSaNa vastu) ema ja che; ' A arhat lakSaNa vastu ema ja-apratihatavarajJAnadanadhara prakAre ja che. vipakSamAM bAdhA kahI- anyathA avikala parA saMpAdananA asa`bhava hAya,-- anyathA aviNapArthasampAyanAttambhava: '; anyathA ukta prakAranA abhAve avikala-paripUrNa parAnA-parApakAranA bhagavaMtAne ghaTanAayeAga hoya, zAne lIdhe ? * tadanyAnA AzayAdinA aparicchedane lIdhe, tadanyAnA--' tavancArAyAgharijjIvAta '; te puruSArthApayAgI iSTa tattvathI vilakSaNa anyAnA AzayAdinA eTale dravya--kSetra-kAla-bhAvanA aparicchedane lIdhe-arijJAnane lIdhe. kAraNa ke sakala heyanuM rijJAna sate avikala upAdeya jANavuM zakaya che,--haiya--upAdeyanuM paraspara apekSAvALuM AtmalAbhapaNuM che mATe, hasva-dInI jema, pitA-putranI jema. eTale sane nahi' jANatA zI rIte avikala parAsaMpAdana kare? ema sukSma buddhithI bhAvana karavA yogya che. " ane ahI' paheluM jJAna mUkayuM che, te sa labdhie sAkAra upayoga yuktane hAya che ema jaNAvavA mATe che,sarvA haUya: sALAropayuttaaiti jJApanArtha, fnnA:--tha catar--hastyameva--Ama ja, apratihata-varajJAnadarzana prakAre ja, patata--mA, aha lakSaNa vastu che, vipakSamAM bAdhA kahI--anyathA--ukta prakAranA abhAve, avirAdhasampAvanA'samava:--avikala parA saMpAdananeA asaMbhava; vijaya--avikala, paripUrNa, vAsthaya--parAtA, parApakAranA, bhagavAne dhaTanAayega hoya. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM taddanyArAcAyati chevArtadanyAnA ArAyAdinA aparicchedane lIdhe. tattveSamAM----puruSArthIpayegI iSTa tattvathI vilakSaNa tadanyAnA, aracayAtInAM-mAzayAdinA, abhiprAya-drazya-kSetra-kALa- bhAvAnA, aparijIyAta aparicchedane lIdhe, anavamedhane lIdhe. kAraNake sakala haiyanuM parijJAna te avikala upAdeya jAvuM zakaya che,-haiye pAdeyanA paraparApekSI AtmalAbhapaNAne lIdhe, hava-dInI jema, vA pitA-putranI jema. eTale sane nahi jANatAM ( te) zI rIte avikala parA sapAdana kare ? // iti apratihatavarajJAnadarzanadharAH || 25 // 5 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6. vyAvatta cha% vyAvRttabdhaH pada vyAkhyAna tAthI avyAvRttachA mAnanArA AjIvikamatanA nirAsArthe A padanuM projana darzAve che- ete'pyAjIvikamayamatAnusAribhirgAzAlaziSyaistattvataH khalvavyAvRttacchadmAna eveSyante, "tIrthanikAradarzanAdAgacchantIti" vacanAda, etannivRttyarthamAha 'viyachamA'nyAvRchAH artha:-eo paNa AjIvika nayamatAnusArI gezalazithI tatvathI avyAvRtta chadra ja mAnavAmAM Ave che,-"tIrthanikArane darzanathI Ave che. e vacanathI -enI nivRtti arthe kahyuM...159 "vyAvRttone vivecana "vIrya vighana paMDita vaye haNI, pUraNa padavI gI; bhego paga deya vighana nivArI, pUraNa bhega subhegI... he malli jina ! e aba zobhA sArI."-zrI AnaMdaghanajI eo paNa-uktaguNavizeSaNasaMpanna ahaMta bhagavaMte paNa, "AjIvika nayamatane anusAranArA gozAlaziSyothI tatvathI avyAvRtta chagha ja mAnavAmAM Ave che." teonA nirAkaraNArthe "vRtta chAkhyAH" vyAvRttone e sUtra mUkyuM che. vyAvRttachA padanuM AjIvikamatAnusArI gozAlaziSyanuM vacana che ke "tIrthanikAprayajana ranA darzanathI teo Ave che,"tadhanika nANA ji; ' arthAta tIrtha helanAnA-tIrthahAninA darzanathI teo (tIrthakAre) saktimAMthI pAchA Ave che evuM teonuM kahevuM che. Ama teo kahe che te parathI phalita thAya che ke teo potAnA tIrthakarane bhale zabdamAtrathI achadmastha mAnatA he, paNa taravathIte teo "avyAvRttacha ja '--jenuM cha% vyAvRtta thayuM nathI evA-chadrastha ja mAne che. eenA A matanA nirasanAthe atre vyAvRttacha e pada kahyuM che. chA te vAtikarma athavA bhavAdhikAra, te jene vyAvRtta che te vyAvRttA, ema vyAkhyA kare che- chAdayatIti chadma-ghAtikarmAbhidhIyate jJAnAvaraNAdi, tadvandhayogyatAlakSaNazca bhavAdhikAra iti, asatyasminkarmayogAbhAvAt / ata evAhurapare " ashjaa'vidheti"| evaM vyAvRttaM chadma yeSAM te tathAvidhA iti vigrahaH / 160 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chama te ghAtikarma athavA bhavAdhikAra : ghAtikarmanuM svarUpa 315 athara-chAde che te chadma, ghAtikarma-jJAnAvaraNIyAdi kahevAya che, ane tene bandhagyatAlakSaNa bhavAdhikAra (kahevAya che) -A nahiM sate karmavegane abhAva hoya che mATe. ata eva bIjAoe kahyuM che ke "avidyA asahaja' che. ema vyAvRtta che chadma jeonuM te tathAvidha, ema vigraha che. 160 vivecana cAra kama ghanaghAti te vyavaheda jyAM, bhavanA bIja taNe AtyaMtika nAza jo; sarva bhAva jJAtA daSTA saha zuddhatA, kRtakRtya prabhu vIrya anaMta prakAza je...apUrva avasara" zrImad rAjacaMdrajI chAvacatati cha-chAde che, DhAMke che te cha, jJAnAvaraNAdi ghAtikarma : ane te karmanI banthagyatArUpa je "bhavAdhikAra te ja chagha kahevAya che, kAraNa ke sattA. rimana jarmatho amAvAta-A karmabaMdhagyatArUpa bhavAdhikAra na hoya chA eTale te karmanA vegane abhAva hoya, karmane saMbaMdha hoya nahiM. ghAtikarma eTalA mATe ja anyadarzanIoe kahyuM che ke-"adanA ma"i athavA - avidyA asahajA" che, arthAt avidyA che te jIvanI sahajanmAbhavAdhikAra sahabhAvinI nathI, jIvanI svabhAvabhUta nathI. eTale karmakRta A buddhiviparyAsarUpa avidyA kRtrima-asahajA hoI te karma vyAvRtta thatAM (TaLatAM) vyAvRtta thAya che-TaLe che, kama dUra thaye dUra thAya che. ema vyAvRtta che cha% jeenuM te vyAvRttacha; jenuM bhavAdhikArarUpa-ghAtikarUpa chagha dUra thayuM che, TaLyuM che, te vyAvRttachadra A ghAtikarmanuM svarUpa samajavA gya che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya e cAra "ghAti karma" kahevAya che. te AtmAnA mULa svabhAvabhUta guNanI ghAta kare che, mATe "ghAti"--ghAta karanArA che. jJAnAvaraNIya karma ghAtirmanuM AtmAnA jJAnasvabhAva guNane AvRta karI tenI ghAta kare che. varUpa darzanAvaraNIya karma AtmAnA darzana guNane AvarI tenI ghAta kare che. mahanIyakarma AtmAnA parama nizcayasvarUpa samyaktva guNane sAra-tApe ItyAdi tI-tenI, jJAnAvaraNAdi karmanI, vadhatA -kaSAyoga pravRttirUpA, hRkSA-svabhAva che, cahya ra tathA-jeno te tathA. trakAra samuccaya arthamAM ane bhinna kamavALo che. tethI-mavASira-bhavAdhikAra,-chaddhakAraNupaNAne lIdhe chama kahevAya che. kyA kArathI? te mATe kahyuM-rati ityAdi sugama che. gata -eTalA mATe ja, bhavAdhikAra amAve kamagaabhAvane lIdhe, Ag:-kahe che, bele che, sa -bIjAo, tIrNo, nA-jIva sAthe asahabhAvinI, jIvasvabhAva nathI hatI ema artha che, vipa-karmakRta buddhiviparyAsa-karmalAvRtti sate tenI vyAvRttine lIdhe. ghauM--ema, kArya kAraNurUpa. thAkRtta chaw --vyovRtta thayuM che cha% jeenuM ityAdi A sugama che. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 lalita vistarA : (26) "cAvRttachamya:' pada vyAkhyAna tathA jJAnadarzanasvabhAvamAM sthitirUpa cAritra guNane haNe che, ghAta kare che. aMtarAya karma AtmAnA anaMta vIrya guNane haNe che, ghAta kare che. Ama AtmAnA svabhAvabhUta mULa guNanI ghAta karatA hovAthI A cAre ya karmone "ghAti karma" evI yathArtha saMjJA ApavAmAM AvI che. A cAra ghAtikarmamAM paNa mehanIya karma sarvathI vadhAre baLavAna che. te karmane rAjA kahevAya che, kAraNa ke jJAnAvaraNIyAdi bIja karmo jyAre AtmAnA te te guNene AvaraNa mAtra kare che, tyAre A mohanIya karma te AtmAnA te te karmarAjA mohanIya guNane viparIta svAdavALo banAvI de che. darzanamehanIya AtmAnA sabhya nizcaya-zraddhAnarUpa samyaktva guNane viparIta-mithyA zraddhAnarUpa mithyAtvamAM pheravI nAkhe che ane cAritramohanIya AtmAnA svabhAvasthitirU5 guNane vibhAvasthiti paNamAM palaTAvI nAMkhe che. Ama AtmAnA parama amRtamaya guNane viSamaya vikRta sthitimAM palaTAvI nAMkhavAnuM mahAduSTa adhama kRtya (Villain's action) mehanIya karma kare che. bIjAM karma te mAtra AvaraNa ke aMtarAya karIne aTake che, tyAre A mahAnubhAva (!) mehanIya karma te pitAnuM doDhaDahApaNa vAparI ulaTa bagADe karI mUke che! eTale ja e AtmAne bhayaMkaramAM bhayaMkara ne meTAmAM moTo duzamana (Ring-leader, arch enemy ) che. te nAyakanA jora para ja bIjAM karmonuM baLa nabhe che, tenuM jora kSINa thatAM anya karmonuM baLa paNa kSINa thAya che, Ama anya karmone AzrayadAtA-"annadAtA" hovAthI nekanAmadAra mehanIyane karmone "rAjA" kahyo che te yathArtha che. "karma anaMta prakAranA, temAM mukhya ATha temAM mukhya mehanIya, hagya te kahuM pATha. karma mehanIya bheda be, darzana cAritra nAma; haNe bedha1 vItarAgatA, acUka upAya Ama." - zrImad rAjacaMdrajIpraNata zrI Atmasiddhi Ama sarva karmamAM mukhya evA mohanIyanA darzanamohanIya ne cAritramohanIya e be bheda che temAM darzana mehanIyane samyakubedhathI ne cAritrahane vItarAgatAthI haNa nAkhI A bhagavaMtoe mehanIya ghAtikane ghAta-kSaya karyo, eTale takSaNa ja bAkInA traNa ghAtikarma-jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya ne aMtarAya paNa kSaya pAmyA. Ama ghAtikarmarUpa chadma-AvaraNa dUra thatAM A bhagavate vyAvRtta thayA. avyAvRtta' e gozAlaka matanuM yuktithI nirasana kare che- nAkSINe saMsAre'pavarga: kSINe ca janmaparigraha ityasata, hetvabhAvena sadA tadApatte / na tIrthanikArI hetuH, avidyA'bhAvena tatsaMbhavAbhAvAta, tadbhAve ca chadmasthAste, kutasteSAM kevalamapavargo veti ? bhAvanIyametat / 261 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka rAjA mAhanIya : 'avyAvRttachadma 'matanuM nirasana 317 artha :-saMsAra akSINa sate apava nathI; ane kSINa sate janmaparigraha e asat che,--hetu abhAvathI sadA tenI Apatti hoya mATe, tInikAra e hetu nathI -avidyA abhAve tenA saMbhavanA abhAva che mATe. ane tadbhAve ( avidyAnA bhAve) te chadmasthA che, teone kevala vA apava` kayAMthI hoya? e bhAvana karavA yogya che.161 vivecana " padmaprabha jina tuja muja AMtarU, kima bhAMje bhagavata ? karma vipAke ho kAraNa joIne, koI kahe matimata 1. "......zrI AnaMdaghanajI have 'avyAvRtta chadma ' ema je gezAlamatAnuyAyI mAne che tenuM nirasana karI vyAvRtta chadma' sthApana karavA mATe yukti darzAve cheH- nAkSIne kaMmA2eDanA: '-saMsAra akSINu sate apava nathI ane kSINu sate janmaparigraha e asat che,-~~'kSIneca namapradatyannata '; arthAt saMsAra je kSINa thayA nathI teA meAkSa nathI, ane jo kSINu thayA che ema kaheA tA janma grahaNa kare ema kahevu te asat che, khATu che. kAraNa ke 'caityamAvena saddA tarAze:' hetu abhAvathI sadA tenI Apatti hoya mATe; arthAt hetunA abhAve te sadA haiAvAnA prasaMga prApta thaze. je niSkAraNa che te kAM tA sadA hAya ne kAM tA sadA na haiAya e niyama che; eTale niSkAraNe hetuaAve janma grahaNa thAya che ema kaheA, te sadAya tene janmagrahaNanA prasaMga prApta thaze. 6 'anyAvRttA ' matanuM nirasana have jo ema kaheA ke tInikAra-tI avanati e janmagrahaNamAM hetu che, te tema nathI, 'tIrthanikAra e hetu nathI.' kAraNa ke * avidyAabhAve tenA saMbhavanA abhAva che mATe;' arthAt je tene mehamamatvarUpa avidyAnA abhAva che, te tene 'mArU tI' ema potAnA tI pratye mehanA abhAva ghaTe che, eTale tAnikArahetuthI te janmanA sabhavanA abhAva che. ane tadbhAve (avidyAnA bhAve) tee chadmasthA che, teone kevala vA apavarga kAMthI hAya ? e bhAvanIya che.' arthAt te avidyA tene che ema kaheA tA teo hajI chadmasthA che, eTale teo kevalaabhAve tIrthaMkara kayAMthI hoI zake ? ne tenA meAkSa paNa kayAMthI hoi zake? e bhAvana karavA ceAgya che. geAzAlakamatanI bIjI lIlAne radIe ApI, bhagavaMtA vyAvRttachadma che ema yuktithI siddha kare che na cAnyathA bhavyocchedena saMsArazUnyatetyasadAlambanaM grAhyaM, Anantyena bhavyocchedAsiddheH, anantAnantakasyAnucchedarUpatvAd / anyathA sakalamuktibhAveneSTasaMsArivadupacaritasaMsArabhAjaH sarvasaMsAriNa iti balAdApadyate, aniSTaM caitaditi, vyAvRtacchadmAna kRti / 6 / / 162 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 lalita vistarA : (26) "zrAvRttachamma:' pada vyAkhyAna "atha--ane anyathA bhavyauchedathI saMsAra tA thaze evuM asata AlaMbana prahavA gya nathI-anantapaNAe karIne bhavyauchedanI asiddhi che mATe, anantAnantakanuM anuchedazyapaNuM che mATe. anyathA sakalanA muktibhAvathI iSTa saMsArInI jema sarva saMsArIo upacarita saMsArabhAgI che ema balathI AvI paDaze, ane te aniSTa che. eTalA mATe vyAvRttachA che. radAra vivecana "se Izvara deva, jiNe IzvaratA ho nija adabhuta varI; tibhAvanI zakti, AvirbhAve ho saha pragaTa karI."-zrIdevacaMdrajI. have vAdInI bIjI dalIlanuM paNa nirasana kare che ane anyathA bhavyauchedathI saMsArazUnyatA thaze evuM asata AlaMbana rahavA gya nathI." anyathA-nahiM te, mekSamAMthI punaH ahIM Agamana na hoya te pachI bhavyane- vyAvRttachamanuM mekSagamanAgya jene uccheda thazeeTale saMsAranI zUnyatA pratiSThAna thaze, evuM asat -TuM-mithyA AlaMbana prahaNa karavA gya pakaDavA yogya nathI. kAraNa ke "AnanyathI bhavyauchedanI asiddhi che mATe, anantAnantakanuM anucachedarUpapaNuM che mATe." arthAt anantapaNAe karIne bhavyanA ucchedanI siddhi nathI, ane bhavya te anaMtAnaMta che, tethI tenuM anuchedarUpapaNuM che. eTale A5 mahAnubhAvone rakhene bhavya khUTI jaze ne bhane ucchada thaze evI ciMtA karavAnI bIlakula jarUra nathI! ane "anyathA sakalanA muktibhAvathI ISTa saMsArInI jema sarva saMsArIo upacarita saMsArabhAgI che ema balathI AvI paDaze." arthAta A5 mahAnubhAne saMsAranI je ATalI badhI ciMtA che, te dhAre ke tamArI mAnyatA pramANe tIrthanikAradarzanathI mokSamAMthI Agamana karI te bhavyane nistAra karaze, eTale badhAnI mukti thaI jaze, te pachI tame ISTa mAnela saMsArInI jema sarva saMsArIo upacarita saMsArabhAgI thaze e prasaMga balathI-parANe AvI paDaze. ane e aniSTa che," tamane-amane ISTa nathI. mATe "vyAvRttachA' kahyuM che te yathArtha ja che. | ti cAvRttAnaH | 26 . F sivA-na rAjyathAna na ja, anyathA-mekSamAMthI punaH ahIM AgamananA abhAve, dalita-iSTa saMsArInI jema, mokSamAMthI vyAvRtta vivakSita gozAlakAdi saMsArInI jema. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAvRttachamanuM pratiSThApana : oNtavyasaMpanI ja sakAraNa svarUpasaM56 319 ema ukta prakAre tetavyasaMpaddhI ja sakAraNuM svarUpa pada dazavI, ema upasaMhAra kare che- 10evamapratihatavarajJAnadarzanadharatvena vyAvRttacchadmatayA caitadrUpatvAt stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampaditi // 7 // 163 athara-ema apratihatavaraphAnadAnadharatvathI ane vyAvRttachaghatAthI etadurUpaSaNA thakI tetavyasampanI ja sakAraNa svarUpasapa 763 "nami nami nami vinavuM, suguNa svAmI jijda! nAtha! re; seya sakala jANuga tume, kevala jJAna diNaMda nAtha re."--zrI devacaMdrajI ema ukta prakAre A bhagavaMtanuM apratitatavarajJAnadarzanadharapaNuM ane vyAvRtta chadmapaNuM che, eTale e vaDe karIne eonuM etaddarUpapaNuM arthAt tetavya arhat bhagavarUpapaNuM che. Ama A bhagavaMtenuM oNtavyapaNuM-stavavAyegyapaNuM kayA kAraNe che, te kAraNa darzAvavApUrvaka atre A oNtavyasapanI ja sakAraNuM svarUpa saMpadda kahI. ti stotavyApa sarakhar vawr a 7 | Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama adhikAra Atmatulya paraphavartutva saMpad 27. jina jApaka 'vinegya: jJApabhya pada vyAkhyAna A padanuM prayojana : paramArthathI ajinAdi mAnanArA kalpitaavidyAvAdI tattavAntavAdIonuM nirasane ete'pi kalpitAvidyAvAdibhistattvAntavAdibhiH paramArthenAjinAdaya eveSyante "ttimAtramati " nA, pratApadAda- 'nikhAnAvALanimyo kAmyaH artha -e paNa kalpitaavidyAvAdI evA tatvAntavAdIothI paramArthathI ajinAdi ja mAnavAmAM Ave che,-"bhrAMtimAtra asata avidyA" e vacanathI, enA vyapahAthe kahyuM_64 jinene-jApakAne vivecana " jina svarUpa thaI jina ArAdhe, te sahI jinavara heve re, bhaMgI IlikAne TakAve, te bhaMgI jaga jeve re....paDa darizaNa." zrI AnaMdaghanajI A ukta svarUpalakSaNasaMpanna ahaMta bhagavaMte vaLI kalpitaavidyAvAdI evA tavAntavAdIothI paramArthathI ajinAdi ja mAnavAmAM Ave che, tenA nirAkaraNa arthe ahIM "unALA nAvALuM - fkhya: nAkhya: jinone-jApakane (jina karAvanArA ene) e sUtra kahyuM che. arthAta tantrAnta-tatvaniSNArUpa nirAkAra svaccha saMvedana ja vastu che ema vadavAnuM zIla che jeonuM te tatvAntavAdIo kahevAya che, ane teo boddhanA cothA bhedarUpa mAdhyamika che. bauddhanA cAra bheda che, tenuM saMkSepa svarUpa darzAvato cheka paMjikAmAM TAMke che, te pramANe (1) vaibhASike-temanA mata anusAra padArtha jJAnasamanvita che. (2) sUvAntike Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpitaavidyAvAdI bauddhonuM nisana: asata evA rAgAdino jya na hoya 321 temanA mate bAhya vastuvistAra pratyakSa nathI. kAraNa ke te bauddhanA cAra bhedaH AlaMbananA pratyayathI-nimittathI upaje che, eTale svajanya mAdhyamika pratyakSajJAna kALe te kSaNikapaNAe karIne vyAvRtta hoya che, tethI kalpitaavidyAvAdI karIne tenA jJAnagata nIla Adi AkAra bIjI kaI rIte ghaTate tatvAntavAdI nathI, eTale te parathI te bAhya vastu pAchaLathI anumeya ja che, anumAna karavA gya ja che, eTale te pakSa che, pratyakSa nathI, jJAnane pratyakSa te svaAtmA ja che, kAraNa ke tenuM svasaMvedanarUpapaNuM che mATe. (3) gAcAra-mata pramANe sAkAra buddhi parA che. (4) mAdhyamika-svaccha evI parA saMvine ja mAne che. A bauddho paNa buddhane jinapaNe mAne che. teoe kahyuM che ke"zauddhodana (zuddhodana putra), dazabala, buddha, zAya, tathAgata, marajita, aDhayavAdI, samantabhadra, jina ane siddhArtha (e buddhanA nAma che). A bauddhonA ukta cethA bhedarUpa mAdhyamika te ja tantrAntavAdIo che. teonI mAnyatA pramANe nirAkAra svaccha savedana mAtra ja sat che, bAkI bIjA badhA savedana brAMtimAtra haI ekAntathI at che, eTale avidyA paNa kalpita heI asat che. Ama avidyA kalpita fksa -taravAntavAmi :. taravAtaMtasvAnta, tatvaniSThArUpa nirAkAra svaccha saMvedana ja vastutAthI varita pharuM -vavAnuM zIla che jeenuM, te tathA-te tathA,-tavAntavAdI, hai: teothI. ane eo sagataziSyanA caturtha prasthAnavatI mAdhyanika che ema saMbhAvAya che. kAraNake teono ja nirAkAra svaccha saMvedana mAtra zivAya saMvedanAntarono brAntimAtrapaNe ekAntathI ja asatve abhyapagama (nahiM hovApaNAnI mAnyatA) che mATe, ane tathA prakAre saugata (bauddha) prasthAnacatuSTayanuM A lakSaNa che ke "artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNocyate, pratyakSo na hi bAhyavastu visaraH sUtrAntikairAzritaH / yogAcAramatAnugairabhihitA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svacchAM paraM saMvidam // " (arthAta) matimaMta bhASikathI artha nAnasamanvita kahevAya che; sUtrAntikAthI AvyA karavAmAM Avela bAhya vastuvistAra pratyakSA nathI; yogAcAra mAnugAmIothI sAkAra buddha parA kahevAI che; kRtabuddhi madhyamo te svaccha evI parA saMvine bhAve che. pratyakSa ra di yaagetavisaT:-bAhya vastuvistAra prata kSa nathI, kAraNake te AlaMbana- pratyayapaNuthI svajanya pratyakSa jJAnakALe kSaNikapaNue karIne vyAvRttapaNAne lIdhe tatvajJAnagata nIla Adi AkAranI anyathAanupapatti vaze pAchaLathI anumeya ja che. te jJAnano pratyakSa te svAtmA ja che - vasaMvedanapaNAne lIdhe. tathA teothI paNa buddha jinapaNe mAnavAmAM Ave che. te kahyuM che ke " Dhoni phAva, suddha: rAjacata thAta: suta: mArajidadvayavAdI, samantabhadro jinazca siddhArthaH // " Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 lalita vistarA : (26) 'jJinaimya: jJAvazeH ' padma vyAkhyAna che ema vadanArA A kalpitaavighAvAdIonuM vacana che ke 'prAntimAtramasata avivA'* bhrAMtimAtra asat avidyA;' arthAt avidyA bhrAMtimAtra-mAtra vibhramarUpa hAI asat che, avidyamAna che. AvA kalpataavidyAvAdI A tattvAntakArI auddho ' zauddhoni' i. zlokamAM kahyA pramANe bhale zabda mAtrathI jinAdi mAnatA haiA, paNa paramAthI--tattvathI tA teo ajinAdi ja che ema eenA ukta vacana parathI philata thAya che. eTale tenA nirasana arthe atre * ttineptha: pa5:'--jinAne-jApakAne e viziSTa sUtrapada mUkayuM che. 66 zuddha nimittI prabhu heA, karI azuddha para heya hA mitta ! AtmAlakhI guNalayI, sahu sAdhakanA dhyeya hai| mitta !....kayuM jANuM, jima jinavara AlaMbane, sadhe ekatAna hai| mitta ! tima tima AtmAla banI, he svarUpa nidAna haiA matta !--kayuM jANuM." zrI devaca'drajI. rAgAdinA jetApaNA thakI jitA ema vyAkhyA karI, asat rAgAdine jaya hAya nahi ne bhrAMti- mAtra kalpanA paNa asaMgatA ja che, kAraNuE nimitta vinA bhrAMti dhaTe nahi, ema yuktithI siddha kare che-- " tatra rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargaghAtikarmajetRtvAjinAH / na khalveSAmasatAM jayaH, asattvAdeva hi sakalavyavahAragocarAtItatvena jayaviSayatA'yogAt / mrAntimAtra. .165 kalpanApyeSAmasaGgataiva, nimittamAtramantareNa bhrAnterayogAt / artha temAM rAga-dveSa, kaSAya-Indriya, parISaha-upasa, ane ghAtikanA jetApaNAne lIdhe jinA. kharekhara ! asat evA enA ( rAgAdinA ) ya na hoya,--asattvapaNA thakI ja sphuTapaNe sakala vyavahAragAcarAtItapaNAe karIne viSayatAnA ayoga hAya mATe; eenI (rAgAdinI ) zrAMtimAtranI kalpanA paNa asaMgatA ja che,--nimitta vinA bhrAMtinA ayAga hAya mATe, 165 brijA:-na ityAdi. na vuchu--na ja, vAM--AtA, rAgAdinA, attatAM--asat evA, avidyamAnAnA, naca:--jaya, nigraha. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--asaravAreva--asatpuNA thakI ja, avidyamAnapaNA thakI ja, .i sphuTapaNe, sacavAtoSarAtItattvajJa----sakala vyavahAra geAcarathI atItapaNAe karIte, nikhila lekavyavahAranI yeAgyatAnA apetapaNAe karIne,--vAdhyeya ( va vyAputra ) AdinI jema, jJa{vaSayasADayogAt--yakriyA prati viSayabhAvanA ayAgane lIdhe. zrAntimAtrajapanA'vi--bhrAMtimAtra kalpanA paNa,--' mAntimAtramasanuM avidhamAna' zrAMti mAtra asat---vidyamAna e vacanathI,nahi ke kevala jaya ema pa' paNa zabdanA atha che, vAM--eenI, rAgAdinI, asatatha-asaMgatA ja, adhayAnA. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM---- nimitte--nimitta,--jIvavA pRthak evuM karmarUpa, antare--vinA, prAntayogAt--zrAMtinA ayeAgane lIdhe. C Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimitta asata nathI citimAtrathI ja bhrAMti mAnavAmAM anirmo prasaMga 3ra3 vivecana "je te jItyAre tiNe huM chatiyo re, puruSa kizya muja nAma?....paMthaDe nihALu re"--zrI AnaMdaghanajI jAtati -jIte te jina ema vyutpatti arthathI siddha thAya che, eTale "rAga-dveSa, kaSAya-Indriya, parISaha-upasarga ane ghAtikarmanA jetApaNA thakI jina"-- rAgAdikanA jItanArapaNA thakI jine che. " pAmaratAM ja asata evA kharekhara ! asat evA eone (rAgAdina) jaya na hoya, rAgAdine jaya asavapaNA thakI ja skuTapaNe sakala vyavahAragocarAtItapaNue na heya karIne jayaviSayatAnA agane lIdhe." arthAt asata che, che ja nahiM, avidyamAna che, evA A rAgAdine jaya hoya nahiM. kAraNa ke "vaMdhyAputranI jema' asat paNa thakI ja te sarva vyavahAranA gocarathI-viSayathI atIta-para che, eTale tenA jayaviSayapaNAne paNa aga-asaMbhava che, te jayane viSaya paNa banI zake ema nathI. tyAre vAdI kaheze-A rAgAdi te bhrAMtimAtra che, tene niruttara karavA mATe kahyuMjanitAtrayanApAmaratai'- eonI (rAgAdinI) bhratimAtranI kalpanA paNa asaMgatA ja che-nimitta vinA brAMtinA aAgane lIdhe,"bhrAMtimAtra nimitta mAtramatA Ajorathartta; e rAgAdi brAMtimAtra che kalpanA paNa evI je kalpanA kare te te paNa asaMgata ja che, aghaTamAna ja asaMgatA ja che, ghaTatI ja nathI. kAraNa ke jIvathI pRthak bhinna evA karmarUpa nimitta kAraNa vinA brAMtine aga-aghaTamALapaNuM che. nimitta vinA brAMti thaI kyAMthI? mATe tame mAnelI brAMtinuM nimitta kAraNa hovuM ja joIe. nimitta asat nathI ne citimAtrathI ja brati nathI ema kahI, te brAMtimAtranA asatvamAM-nahi hovApaNAmAM anubhavabAdhA darzAve che- 3 na cAsadeva nimittam, atiprasaGgAt / citimAtrAdeva tu tadabhyupagame'nuparama ityanirmokSaprasaGgaH / tathApi tdsttve'nubhvbaadhaa|166 athara-ane nimitta asata ja nathI,--atiprasaMgane lIdhe. punaH citimAtra thakI ja tenA (bhrAMtimAtranA) abhyapagamamAM anuSarama hoya-ema anirmokSane prasaMga Ave. tathApi tene asatvamAM anubhavabAdha che. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra4 " nAme gAje parama AhlAda, pragaTe anubhava rasa AsvAda; tethI thAye mati suprasAda, suNatAM bhAMje 2 kAMI viSaya viSAda.... nimitta eTale muMbaine vAdI kaheze-e nimitta tA asat che. te mATe radIe ApyuM- 'na cAsaveva nimitta' ane nimitta asat ja nathI,--atiprasagane lIdhe-atiprasAta'; arthAt nA, ema nathI, kAraNa ke jo ema hoya tA tA atiprasaMga doSa Ave. je ahetu hoya tenuM sadAya sattva hovApaNuM hoya, vA sadAya asaonahiM hovApaNuM hoya, A niyama che. arthAta kAraNa vagaranuM je che te kAM aa sadAya hoya ne kAM te sadAya na hoya. eTale tame jo bhrAMti kAraNu vagaranI-niSkAraNu che ema kaho teA te sadAya hovI joie ne kAM tA kadI paNa na hovI joie. asat nathI citimAtrathI ja bhrAMti mAnavAmAM lalita vistarA : (26) 'ninaimya: jJApavencaH patra vyAkhyAna vivecana tyAre vAdI vaDhaze citimAtrathI ja te bhrAMtimAtra upaje che. tenA radIe ApatAM kahyuM-'timAtrAdeva tu sava3paLamenuvaramaH ' punaH citimAtra thakI ja tenA (bhrAMtimAtranA) abhyupagamamAM anuparama hAya, ema anirmAkSane prasaMga Ave. nikSisa', arthAta svavyatirikta-pAtAthI jAdA evA karmAMrUpa sahakArIthI rahita evI citimAtra thakI ja te bhratimAtra upaje che ema mAnA te bhrAMtimAtrane uparama-uccheda thaze nahi, bhrAMti kadI paNa virAma pAmaze nahi', aTakaze nahi; kAraNa ke abrAMta jJAnAmAM paNa bhrAMtinimittapaNe parikalpita citi anirmAkSanA prasaMga re jiSNudA tArA nAmathI mana bhInA. "--zrI devacaMdrajI nathI. pannA para AzakAnA parihArAthe kahyuM----na ca----ta ja, brasarela----asat ja, na kiMcit ja ema atha' che, nimir--nimitta, prakRta bhrAMtinuM hetu kahyo--pratiprasaGgAta-atiprasaMgane lIdhe. ahetu thI nitya sattva vA asattva hAya evI prAptine lIdhe. punaH paNa Aza'kIne kahyuM---- citimAtrAva tu--citimAtra thakI punaH, svavyatirikta ka lakSaNa sahakArirahita evA caitanyamAtra thakI ja, tavastupaTMme--tenA--bhrAntimAtranA abhyupagamamAM, anupama:--anuparama, bhrAMtimAtrane anuccheda thaze.--ati nAnAmAM paNa bhrAntinimittatAthI parikapita citimAtranA bhAvane lIdhe. tethI zuM? te mATe kahyuM--kRti--ema, animaMkSipta:-aniaukSanA prasaMga, saMsAranA anucchedanI Apatti thaze,--citimAtranA meAkSamAM paNa bhAvane lIdhe. abhyupagama karIne paNa ( pAThAMtara H azrupagamamAM paNa ) dUSaNa kahyuM--tathApi--citimAtra thakI ja bhrAMtimAtranA abhyupagamamAM paNu, tattave--tenA asattvamAM, bhrAMtimAtranA asattvamAM, anumavavASA--anubhavakhAdhA, tenuM svayaM saMvedana prApta thatuM nathI, ( jemake ) asat zazrRMgAdi anubhavAtuM Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRgatRSNAdianubhava anubhavasvarUpe asata nathI: rAgAdi citimAtranibaMdhana nathI 3rapa mAtrane bhAva-hovApaNuM hoya mATe, eTale kadI paNa mekSa thavAne prasaMga Avaze nahiM, saMsAranA anucchedanI prApti thaze. kAraNa ke citi thakI mekSamAM paNa bhrAMti upajyA karaze, eTale mekSa kayAM rahyo? evI sthiti thaze. Ama bhratimAtrapaNAnuM nirasana karyuM. have dalIlanI khAtara dhAre ke vAdInA mAnavA pramANe citimAtra thakI ja bhrAMti mAtra che, "tathApi tenA (brAMtimAtranA) asatvamAM anubhavabAdhA che,-tathApi tavataDa gumA, vAdhA', te brAMtimAtranA asattvamAM-nahiM hovApaNAmAM brAMtimAtranA anubhavabAdhA che, arthAt brAMtimAtra kaho te paNa te brAMtimAtra asatvamAM asat--avidyamAna che ema kahevAmAM anubhavabAdhA upaje che, anubhavabAdhA tevuM svayaM saMvedana prApta thatuM nathI. bhrAMtimAtra je asata-avi. ghamAna ja hoya te tene anubhava upaje nahiM, saMvedana thaI zake nahiM. jema zazazRMgAdi asat che--che ja nahiM, eTale tene anubhava thaI zakaze nahiM; tema brAMtimAtra je asat che, te A brAMtimAtra che e anubhava kema thaI zakaze vAru ? mRgatRSNAdi anubhavanA dRSTAMtathI rAgAdi citimAtra nibaMdhana nathI ema darzAvI, ukata yuktithI je asata ke bhrAMtimAtra nathI evA rAgAdinA jetApaNAthakI tAtvika jinAdinI siddhi kare che- na hi mRgatRSNikAdAvapi jalAdyanubhavo'nubhavAtmanA'pyasanneva, AvidvadaGgAnAdisiddhametat / na cAyaM puruSamAtranimittaH, sarvatra sadA'bhAvAnupapatte: / naivaM citimAtranibandhanA rAgAdaya iti bhAvanIyam / ___ evaM ca tathAbhavyatvAdisAmagrIsamudbhatacaraNapariNAmato rAgAdijetRtvAdinA tAttvikajinAdisiddhiH // 27 // 167 artha -kAraNake mRgaNikA AdimAM paNa jalAdi anubhava anubhavAtmAthI (anubhava svarUpathI) paNa asata ja nathI. A A-vidurbhAganAdine siddha che. ane A (mRgatRSNikAdi anubhava) puruSamAtra nimittavALo nathI, sarvatra sadA abhAvanI anupatti hoya mATe; ane ema rAgAdi citimAtra nibandhavALA nathI, ema bhAvana karavA yogya che. ane ema tathAbhavyatyAdi sAmagrIthI samudbhUta caraNapariNAma thakI rAgAdinA jetRtvaAdi vaDe tAtvika jinAdinI siddhi che. ra7.67 vivecana praNamuM caraNa paramaguru jinanA, haMsa te munijana mananA, vAsI anubhava naMdana vananA, bhegI AnaMdaghananA; merA svAmI he tere dhyAna dharIe, dhyAna dharije ho siddhi varIe, anubhava amRta pIje."--zrI devacaMdrajI Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 lalita vistarA (27) jijJa: TvkhyaH " pada vyAkhyAna uparamAM brAMtimAtranuM asapaNuM mAnavAmAM anubhavabAdhA Ave che ema kahyuM, te anubhavabAdhA zI rIte Ave che, tenuM kAraNa atre vyatirekathI prativastuupamAnA upanyAsathI bhAvana karatAM kahyuM - di mRgatRLiyAva inasrAvanubhavo mRgatRSNAdi "mRgatRSNikA AdimAM paNa jalAdi anubhava anubhavAtmAthI (anubhava anubhava svarUpathI) paNa asatu ja nathI,"anumavAramanAgarava"--anubhavasvarUpe A AvidvaaMganAdine siddha che. mRgatRSNikA, dvicandra e Adi asata nathI miththArUpa brAMtimAtra viSayamAM paNa je taddAnavRttirUpa anubhava che, te "anubhavAtmAthI -jJAnarUpa anubhavasvarUpathI paNa asat ja che ema nathI. arthAt jhAMjhavAnA jala vagere je che, te mithyA brAMtimAtra che, chatAM A jhAMjhavAnA ja che ema anubhava te thAya ja che ane A anubhava tenA viSayane AzrI bhale asat che, paNa A jhAMjhavAnA ja che" evA anubhavasvarUpe te te asat ja che ema nathI, api tu te anubhava te sAce ja che. ema A vastu vidvAnathI mAMDI strI Adi parvatane siddha che, sarva janane pratIta che. have vAdI kaheze ke A anubhava te puruSamAvanimitte che, tene uttara ApatAM kahyuM-bara sAthe puruSamAtranimitta -"ane A (mRgatRSNikAdi anubhava) puruSamAtranA nimittavALa nathI,' -sarvatra sadA abhAvanI anupatti hoya mATe, mRgatRSNAdi anubhava A jhAMjhavAnA jala Adi anubhava che te pitAnAthI jUdA evA puruSa mAtra nimittavALo sUryakiraNAdi kAraNathI nirapekSapaNe mAtra puruSanA ja nimitta hoya che nathI ema nathI. kAraNa ke je ema hoya te sarvatra-sarvakSetre sarva duSTAmAM sadA-sarva kAla tenA abhAvanuM aghaTamAnapaNuM heya, anuparamaprApti hoya. arthAt sUryakiraNAdi kAraNanI apekSA vinA mAtra puruSanA nimitte ja te mRgajalane anubhava thatuM hoya, te sarvakSetre sarva daSTAne sarva kAle te anubhava thayA ja kare joIe, paNa puruSa mAtranimitta te anubhava thate dekhAtuM nathI. sivA-A ja (anubhavabAdhA) vyatirekathI prativastunA upanyAsathI bhAvatAM kahyuM - di EmafromjAgi-nahiM mRgatRSyikAdimAM paNuM, bhamarIcikA-dicandra Adi miththArUpa viSayamAM paNa. satya abhimata jalAdinI vAta te dUra rahevuM anumavA-tajJAnavRtti, anumavAmA -anubhavAtmAthI, jJAnAmAthI -paNuM, arajora--asat ja, --saviSayatAthI te asat heya paNa ema " api" paNa zabdano artha che. mAsinAlisitata--A vidvAthI mAMDI strIAdi parvatane siddha che, sarvajanane pratIta che ema artha che. atre ja vizeSa kahyo-- sAthe--ane nathI A, mRgatRSNikAdi anubhava, g zanizina- tra-puruSa ja, svavyatirikta ravikarAdi kAraNunirapekSa tene anubhavavAna, nimi-hetu, na tathA--je che te tathA, puruSamAtra nimitta. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM -- satra--sarvatra kSetre vA dRSTAmAM, navA--sarvakAla, mAthAnuvpatte --abhAvanI anupattine lIdhe, anaparama prAptine lIdhe. prastuta yojanA kahI---na ja, ghauM--ema, mRtRSNikAdi anubhavavata , ttiwrgunAnA --rAgAdi citimAtra nibandhanavALA, kintu caitanya vyatirikta paudagalika kamarUpa sahakAri nimittavALA, dUti mavanI--pUrvavat AnI bhAvanA kArya che. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgAdinA jetApaNathakI tAtvika jina-jApaka siddhi 3ra7 A uparathI phalita thAya che. ke ema rAgAdi " citimAtra nibandhanavALA nathI ema bhAvanIya che-A jitimAtranijanA vaya ; jema mRgajalAdi anubhava puruSamAtra nimittavALA nathI, paNa anya nimittavALA paNa che; rAgAdi citimAtra tema rAgAdi paNa citimAtra nibanavALA-caitanyamAtra kAraNavALA nibaMdhanavALA nathI, nathI, paNa caitanya vyatirakta polika karma rUpa sahakAri nimitta paNa pagalika vALA paNa che. arthAt mRgajala baeNtimAtra asat che, chatAM tene karmanimittavALA anubhava anubhavarUpe asat nathI ane A anubhava puruSamAtranimitte paNa che. ja upajato nathI, paNa puruSanA temaja sUryakeraNAdi anya sahakArI kAraNanA saMge upaje che. paNa rAgAdi che te te bhrAMtimAtra paNa nathI ne asat paNa nathI, te pachI tene anubhava te asat kayAMthI ja hoya? ane A anubhava paNa mAtra citanyanA ja nimitta upajatuM nathI, paNa caitanyanA ane paugalika karmarUpa sahakArI kAraNanA saMyege ja upaje che, ema bhAvana karavA gya che. Ama rAgAdi brAMtimAtra nathI, asat nathI, paNa anubhavasiddha che, eTale tenA jetApaNathI jine te yathArtha ja kahyuM che. eTale ja upasaMhAra karyo-"ane ema tathAbhavya tvAdi sAmagrIthI samudbhUta caraNapariNAma thakI rAgAdinA jetRtva Adi rAgAdinA vaDe tAtvika jinAdinI siddhi che." evA prakAra tathAbhavyatva Adi jetApaNAthakI sAmagrIthI upajelA cAritra pariNAma thakI rAgAdinA jetApaNutAvikajinAdisiddhi jApakapaNu vaDe tAvika jina-jApakanI siddhi che. rAgAdinA jetApaNuthI teo pite te jina heya che, eTaluM ja nahiM paNa bIjAnA rAgAdine jaya karAvavAmAM paNa svagata svarUpaciMtanAdi bhaktiprakArathI upakArI sahAya nimitta thaI "jApaka" paNa che. ema "jinene jApakone' e pada siddha thayuM. che zuti vikhyaH nAkhyaH | 27 che. G Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. tIrNa tAraka tampa tAmya' pada vyAkhyAna A sava projanaH AvakAlakAraNavAdInuM nirAkaraNa ete cAvartakAlakAraNavAdibhiranantaziSyairbhAvato'tIrNAdaya eveSyante "kAla eva kRtsnaM jagadAvarta yatIti vacanAda, etannirAsAyAha-168 tIrthagrastAvekhyaH " "artha:-ane eo-Avarta kAlakAraNavAdI anaMtazithI bhAvathI atIdi ja mAnavAmAM Ave che, "kALa ja samasta jagatane Ave che" e vacanathI -enA nirAsa athe kahyuM_268 tIrNone-tArakone" vivecana "tAre darizane nistaryo, maja siddhAM savi kAma re....zAMti jina"--zrI AnaMdaghanajI ane ukta sarva guNalakSaNa jemAM sAMgopAMga ghaTAvyA evA A ahaMta bhagavaMta "AvattakAlakAraNavAdI anaMta-ziSyothI atIrNAdi ja mAnavAmAM Ave che, enA nirAsa a_"tIkhyaH tAH e sUtra kahyuM. manuSya-nAraka Adi paryAyanA parivartarUpapherArUpa je Avarta che, bhavane phare che, tenuM kAraNa-nimitta kALa ja ema je vade che te AvattakAlakAraNavAdI kahevAya che, ane te "anaMta' nAmanA RSinA zikhe che. A AvartakAlakAraNavAdIonuM vacana che ke jAva kRtya najAti '--kALA ja samasta jagane Ave che, arthAt kALa ja AkhA jaganA pherA pherave che, eTale teonA mate tIrNa Adine paNa punaH Avatta hoya che. AvI teonI mAnyatA pramANe - 4 Avarta kADhavAmi: mAyA -naranArakAdi paryAya parivarUpa AvartanuM, tri parva vara-kAla ja kAraNa-nimitta che zuti thAyavUDa-ema vAda karanArAothI. tI , tarI gayelA. ta Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzana-caritra pitathI bhAvatI: tene jIvitAva jema bhavAva nathI 3ra9 tIrNAdi paNa bhAvathIparamArthathI atIrNAdi ja hoya che. enA nirAkaraNa arthe ahIM 'tINene-tArakene" e viziSTa para mUkyuM. bhavANuvatIne vitAva jema bhavAva nathI, ema darzAve che-- "janajAjhitteira mavAva tIrNavatadom: nigi vitAva TUvA, nibandhanAbhAvAt 169 *artha-jJAna-darzana-cAritrarUpa pita (jahAja) vaDe bhavArNavane tarI gayA te tI. eone (tIrNane) chavitAvauMvata bhavAva nathI -nibandhananA abhAvane lIdhe 169 vivecana "tuma prabhu tuma tAraka vibhujI, tuma sama avara na koya; tuma darisaNa thakI huM taryo, zuddha AlaMbana heya vimala-zrI devacaMdrajI tIrtha eTale zuM? "jJAnavAritrapatena-jJAna-darzana-cAstrirUpa pita (jahAja) vaDe bhavAIvane tarI gayA te tIrNa "mArga tIvantastaff:. A bhava-saMsAra e arNava-sAgara samAna che. sAgarane taravA mATe majabUta vahANa joIe, jJAna-darzana-cAritra tema A bhavasAgarane taravA mATe jJAna-darzana-cAritrarUpa sudaDha jahAja pitathI joIe. A upagarUpa avinAzI cetanamaya AtmA, dehAdi kSaNabhaMgura bhavANa tIrNa vinAzI acetana jaDa vastuthI bhinna che, ema samyaphapaNe jANavuM, bhedajJAna thavuM, te jJAna; tema jJAnathI je jANyuM tenI zuddha pratIti samyapha nizcaya vatte te samyagadarzana athavA samakita; ane jema AtmAnI pratIti AvI ane sarva anya vastuthI AtmAne bhinna asaMga jAye, te sthira svabhAva upaja te cAritra. Ama sarve anya dravyathI bhinna asaMga zuddha AtmAne jANa, saha, ane Acara-ema jJAna-darzana-caritra jyAre abhedya pariNAmane pAmI AtmArUpa varta, tyAre te jinane mArga pAse athavA nija svarUpane pAmyuM. ane AvI A jJAna fjavA-naitiiAM ityAdi. 4- ja, vi-eone tANane, kavitA varNavata-pUrva anubhUta jIvitanA AvartAta-punarbhavana jema, mAva:- mavazva-karmASTakanA udaya lakSaNavALA kSINa bhavano, sAva7-uktarUpa Avarta. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-nivapanAmA -niyatvarajU-nibandhananA, vAmaNuM hetunA, kamAvA-abhAvane lIdhe. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 lalita vistarA (28) "tIkhya: tAmya:' pada vyAkhyAna darzana-cAritranI abheda ekatA atre ekavacanI pragarUpa "pita thI--"ji" eka akhaMDa vahANathI sUcavI che. arthAta jJAna-darzana-cAritranI abheda ekatArUpa eka akhaMDa vahANathI A saMsArasAgara tarAya che. A bhagavaMta paNa AvA anupama vahANathI A saMsArasAgara tarI gayA hovAthI tIrNa che. ane upalakSaNathI A jina bhagavaMtoe svayaM AcarelA ane prarUpelA evA A yukta jinamArgane-jinanA mULa mArgane jeo bhaktithI bhaje che teone paNa A bhagavaMte tAranArA-tAraka che dehAdithI bhinna Atama re, upayogI sadA avinAza..... mULa mAraga sAMbhaLo jinane re; ema jANe sadguru upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa mULa0 je jJAna karIne jANiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta...mULa0 kahyuM bhagavaMte darzana tehane 2, jenuM bIjuM nAma samakata...mULa0 jema AvI pratIti jIvanI re, jANe sarvethI bhinna asaMga...mULa te sthira svabhAva te upaje re, nAma cAritra te aNaliMga....mULa te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmArUpa mULa teha mAraga jinane pAmiye re, kivA pAme te nija svarUpa".mULa - zrImad rAjacaMdrajI ane Ama jJAna-darzana-cAritra pitathI je bhavANuva tarI gayelA-tIrNa che, evA "eene jIvitAvarNavat bhavAvarta nathI,-nibandhananA abhAvane lIdhe.-kaisevi kavitA varNavatta mAgha,"--arthAt pUrve anubhavela jIvitanA tIrNane AvartanI jema, punarbhavana jema, jIvitanA pherAnI jema e vitAvartAvata tane bhavane Avarta nathI; aSTa kamIne udaya jenuM lakSaNa che bhavAvarta nathI e bhava kSINa thaye to pachI punaH bhavAvarta--bhavane pharI phere heto nathI, kAraNa ke nibaghanane--kahevAmAM AvatA hetune abhAva che mATe. "zrI arajina bhavajalane tArU, muja mana lAge vArU re....manamohana svAmI; bAMhA grahI je bhavajala tAre, ANe zivapura Are re....mana tapa japa meha mahA tophAne, nAva na cAle mAne che.mana paNa navi bhaya muja hAthohAthe, tAre te che sAthe re...mana prabhu pada vaLagyA te rahyA tAjA, aLagA aMga na sAjA re....mana vAcaka yaza kahe avara na thAuM, e prabhunA guNa gAuM re."..mana - zrI yazovijayajI Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIne AyuSkAntara jema bhavAdhikArAntara nathI : mRta te amRtabhAve nathI 331 tIrNane AyuSkAntara jema bhavAdhikArAntara nathI ne bhavAdhikAntara hoya to atyaMta maraNavata muktinI asiddhi che, ema, mRta te amRtabhAve nathI evI prativastupamAM rajU karI anvaya-vyatirekathI pratipAdana kare che-- na hyasyAyuSkAntaravadbhavAdhikArAntaraM, tadbhAve'tyantamaraNavanmuktyasiddheH / tatsiddhau ca tadbhAvena bhavanAbhAvaH, hetvabhAvAt / na hi mRtaH tadbhAvena bhavati, maraNabhAvavirodhAt / 170 artha:-kAraNa ke Ane tINa) AyuSThAntaravat bhavAdhikArAntara nathI-tabhAve (AyuSkAntaranA ane bhavAdhikArAntaranA bhAve) atyanta bhAgavata muktinI asiddhine lIdhe ane tenI atyaMta maraNanI vA muktinI) siddhi sate tadabhAvathI (AyuSkAntarathI ane bhavAdhikArAntarathI sAdhya bhAvathI) bhavana abhAva heya,-hetu abhAvane lIdhe. kAraNa ke mRta kharekhara tabhAve (atIta amRta bhAve) heto nathI,-maraNa bhAvanA virodhane lIdhe. vivecana "zrIdhara jina nAma bahu nistaryA, alapa prayAse ho jeha; muja sarikhe eTale kAraNa lahe, na tare kahe kima teha?"....zrI devacaMdrajI tINane-tarI gayelAne bhavAva nathI hatA, kAraNa ke Ane (tIrNane) AyuSkAntaravat bhavAdhikArAtara nathI,"--1 ghAyu vAtAva mavadhivatta." tIrNane nArakAdi anya AyuSyanI jema bhavAdhikArAtara-bIje tIrNane bhavAdhikAra nathI, ke jethI karIne te ahIM punaH Avarta kare, AyuSkAtara jema pharI bhavaphero phare. arthAt vitAva7mAM-bIje janmaphera thAya che bhavAdhikArAntara nathI temAM te eka AyuSya pUruM thayA pachI nara-nArakAdi bIjA AyuSyavizeSanA hevApaNAne lIdhe jIvitAva7-bIjo janma hoya che. paNa tIrNa te aSTakama udaya lakSaNavALA bhavane cane karmasaMbaMdhagyatArUpa bhavAdhikArane vuttarA- e ja bhAve che-4- ja, f-kAraNa ke, ag -Ane, tIrNana, pujAtarava7-- AyuSkAntara jema, nArAdi AyuSkavizeSavata maviidhakAratAM - kSINa tadubhavAdhikArathI anya bhavAdhikAra -jethI karIne te ahIM punaH AvI che. vipakSe badhA kahI-tavA-tabhAve; tasya-te AyuSkAntaranA ane bhavAdhikArAntaranA, mA-sattAmAM, acattamarAvata sarva prakAranA jIvitakSayathI maraNanI jema, mufe:-mu-muktinI, tIrNatAnI, ari-asiddhine lIdhe, ayogane lIdhe. vyatireka kahyo taNi -ane taU - tenI, atyaMta maraNanI vA muktinI, -siddhi abhyAgata sate, tamana-tabhAvathI, AyuSkAntarathI sAdhyuM ane bhavAdhikArAntarathI sAdhya bhAvathI, mAnAmAva:-bhavanane abhAva, pariNatine abhAve. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-detramavAta-heto - hetunA, AyuSkAntara ane bhavAdhikArAntarane, 3mAvata-abhAvane lIdhe. punaH te ja prativastuupamAthI bhAve cheH-7 di-nahi, mRta-marele, prANu cAlI gayela, tamana-tabhAvathI, atIta amRta bhAvathI, mavati-heta. kema? te mATe kahyuMmaramAvavidhAta-maraNa bhAvanA virodhane lIdhe, bharaNu-amaraNane AtyaMtika virodha che eTalA mATe. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 lalita vistara: (28) " khya tAraga: pada vyAkhyAna kSINa karI tIrNa thayA che ane teone te kSaNa bhavAdhikArathI anya bIje kaI bhavAdhikAra che nahiM, ke jethI karIne tene punaH bhavAva-bhAvaphere heya. Ama tINane bhavAdhikArAntara nathI, eTale tene punaH bhavAva nathI ema siddha thAya che. A bhavAdhikArAntara zAne lIdhe nathI? te ke-"tadrabhAve atyanta maraNavat muktinI asiddhine lIdhe;'>"tamADAnta majakurANi'_AyuSThAntaranA ane bhavAdhikArAtaranA bhAve (hevApaNAmAM) atyaMta maraNanI jema bhavAdhikArAntara sate muktinI asiddhi hAya mATe. arthAt AyuSkAntara-bIjuM AyuSya atyaMta maraNavata hoya te jema atyaMta maraNanI-AtyaMtika chevaTanA maraNanI muktinI asiddhi siddhi na hoya, tema bhavAdhikArAntara-bIje bhavAdhikAra hoya te muktinI siddhi na hoya. kAraNake AyuSkAntarathI jema jIvitAvartA hoya, tema bhavAdhikArAntarathI bhAvAvarta haya, eTale muktinI siddhi heya nahi, ema vipakSamAM bhavAdhikArAntara mAnavAmAM bAdhA Ave che. have je atyaMta maraNanI vA muktinI siddhi te che ema kahe tenI siddhi sate tabhAvathI bhavanaabhAva heya,-hetuabhAvane lIdhe.' AyuSkAntarathI vA bhavAdhikArAntarathI sAdhya tadbhAve bhavanane abhAva heya, arthAt atyaMta maraNanI siddhi che hoya te AyuSkAntararUpa hetunA abhAve jema AyuSkAntarathI sAdhya e te punaH jIvitabhAva na hoya, tema muktinI siddhi je hoya te bhavAdhikArAntararUpa hetunA abhAve bhavAdhikArAntarathI sAdhya e te punaH bhavavatta na hoya. Ama muktinI siddhi sate bhavAdhikArAntararUpa hetunA abhAve tabhAvathI-bhavAdhikArAntarathI sAdhya evA bhavAvarta bhAvathI bhavana na hoya. atre prativastuupamAthI A vastu daDha karI che-"nA mRtaH tamArA mavati - mRta kharekhara ! tadubhAvathI (amRta bhAvathI) hotuM nathI,-maraNa bhAvanA virodhane lIdhe, marAmAvidhAlU'; arthAt prANa cAlI gayA che e je mRta te amRta mRta che-te tabhAve-te atIta amRta (nahiM marelA) bhAve nathI bhAve nathI hote, kAraNa ke te te maraNabhAvane virodha Ave, ane maraNa-amaraNane te AtyaMtika virAdha che, eTale mRta che te amRta nathI ne amRta che te mRta nathI; tema bhavAdhikAra je mRta che te te amRta nathI ne amRta che to mRta nathI, ane bhavAdhikAra mRta thatAM AtyaMtika maraNarUpa amRta pada (mukti) hoya che. Ama bhavAdhikArAntara hoya te mukti nathI ne mukti hoya to bhavAvarta nathI ema siddha thayuM. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuvarNanA daSTAMtanuM yuktiyuktapaNe nirasana 333 mRta te amRta bhAve nathI e ukta daSTAMtanA upanaya parathI tUAvartAnuM nidarzana paNa nirasta thayuM, ema yuktiyuktapaNe pradarzita kare che- etena tvAvarta nidarzanaM pratyuktaM, nyAyAnupapatteH, tadAvRttau tadavasthAbhAvena pariNAmAntarAyogAt / anyathA tasyAvRttirityayuktaM, tasya tadavasthAnibandhanatvAt anyathA tadahetukatvopapatte::171 'artha:- A vaDe hatuovanuM nidarzana pratyukta thayuM, -nyAyanI anupatti che mATe,-ta AvRttimAM tadaavasthAbhAvathI pariNAmAstarane aga che mATe. anyathA taduAvRtti ema ayukta che,-tenuM taduavasthAnibandhanapaNuM che mATe, anyathA taddaahetuka paNanI upaSatti che mATe.11 vivecana zuddhatA prabhu taNuM AtmabhAve rame, parama paramAtmatA tAsa thAye, mizra bhAve che triguNanI bhinnatA, triguNa ekatva tuja caraNa Aye.. ....sahaja guNa Agare svAmI sukha sAgaro."--zrI devacaMdrajI A mRta tadubhAve-amRta bhAve nathI e dAkhalA parathI "Rtu AvartAnuM nidarzana pratyukta thayuM,"--tvavanine pratyutta,"--RtunA AvartAne je dAkhale devAmAM fkravA-uttera-A vaDe karIne, mRtanA amRta bhAvanA pratiSedha vaDe, svAvaniraM- vyatIta Rtu punaH parivarte che evuM dRSTata, pratyutta-nirAkRta thayuM. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM - cAyAnuvpatta-nyAyanI anupattine lIdhe. te ja darzAve che -tAvRtta-tA-tenI, vasaMtAdi RtunI, sAvRtta-AvRttimAM, punarbhavanamAM, talavasthAmavera-tasthA:-te, atIta vasaMtAdi Rtuhetuka AgrAdinI aMkurAdika ane puNyanI bAla-kumArAdika, avarathAthA -avasthAnA, mAna-bhAvathI, prAptithI, pariNAmattinAmAvA-pariNAmAntaranA abhAvane lIdhe. te ja pUrva pariNAma prApta thAya che, nahiM ke apara-evo bhAva che. vipakSamAM bAdhA kahI-- anyathA-pariNAbhAntare, tAvRtti -tarasya-tenI, RtunI, kRtti-punarbhavana, ti- e, aNumu-asAMprata che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tahya-tenA, RtunA, talavasthAnika vaSaratnati tathA-te, AmrAdinI aMkurAdika, avarathAthA - avasthAnA, nitpana- nibandhanapaNAne lIdhe. kAraNa ke taavasthAjanana svabhAvavALI te Rtu che, te avasthA tenI sanidhimAM kema na hoya vAra? e ja vyatirekathI kahyuM- kanyathA-tenA sanidhAne paNa abhavanamAM, tatApasi :-te, atIta RtulakSaNa, -ahetu, cahyAH sA tathA-che jene te tathA, tamArattasthaM-tadbhAva te tatva, takuu -tenI upapattine lIdhe, tahetuka te prApta nathI thatI ema bhAva che. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 RtuvRttimAM tavasthAbhAvathI pariNAmAntaranA ayAga abhAva hAya; te ja nahi ke khIjuM. lalita vistarA : (28) tIaumya, sAlebhya:' padma vyAkhyAna _ * Ave che tenA paNa radIe apAI cUkayo,-- nyAyanI anupapattine lIdhe, '--temAM nyAya ghaTatA nathI mATe. kAraNa ke tavRttimAM tadavasthAbhAvathI pariNAmAntarane ayega che mATe.' arthAta te vasaMtAdi RtunI AvRttimAM-punarbhavanamAM taavasthAbhAvathI-- atIta vasaMtAdi Rtuhetuka AkrAdinI aMkurAdika ane puruSanI khAla-kumAradika avasthAnA bhAvathI heAvApaNAthI pariNAmAntarane pUrva hatuM te arAdika vA khAlakumArAdika pariNAma prApta thAya, vipakSamAM bAdhA kahI... anyathA tavRtti ema ayukta che,--tenuM tadavasthA-- nibandhanapaNuM che mATe.' arthAt nahi te, pariNAmAntara sate tavRtti-te RtunI AvRtti thaI ema kahevuM ayukta che, aNughaTatuM che. kAraNa ke tenuMnahiM te taddaAvRtti te RtunuM tavasthAnimanthanapaNuM--te AmrAdinI 'kurAdika ema kahevuM ayukta avastha'nuM nibandhanapaNu -kAraNapaNa' che mATe, tamavasthA janmAvavAnA svabhAvavALI te Rtu che, te avasthA tenI sannidhimAM kema na haiAya ? te ja vyatirekathI kahyuM-- anyathA tadhetukapaNAnI upapatti che mATe; ' arthAt te atIta Rtu lakSaNa ahetu che jenA, tenA bhAva te tadahetukatva, tenI upapattine lIdhe, tatRtuhetukA te prApti nathI thatI ema bhAva che. tAtparya ke--jo vasatAdi RtunI prApti hoya te temAM taavasthA bhAva haiya, eTale atIta vasatAdi Rtuhetuka AprAptinI je aMkurAdika avasthA ane puruSanI bAlakumArAdika avasthA hoya, tenA te ja avasthAbhAva RtuvRttimAM hAya, eTale pariNAmAntara aMkurAdika avasthAnA pariNAmamAM koI paNa pheraphArarUpa bIjo pariNAma ghaTaze nahiM. eTale gaI RtumAM je avasthA hatI te ja A bIjI RtumAM paNa emanI ema ja raheze ( status quo); nahi to pariNAmAntara-avasthAntara thAya che ema kaheA to 'tadAvRtti '--te RtunI AvRtti ema kahevuM te ayukta che. kAraNa ke tenuM tadavasthAnibandhanapaNu' che, arthAt je avasthA hatI te ja avasthAnuM kAraNapaNuM te AvRttinuM che. ema na heAya to taahetukapaNAnI--te AvRttinA ahetukapaNAnI upapatti thaze, te AvRtti ahetuka che ema yuktithI siddha thaze. ema ukta yuktithI mukta punaH bharamAM hotA nathI, mATe bhAvathI tIrthaM-tArakanI siddhi che ema nigamana kare che-- 9vaM na muktaH punarbhave bhavati, muktatvavirodhAt / sarvathA bhavAdhikAranivRttireva muktiriti, tarAvena mAvatastI'visiddhi: dhArA 02 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukta puna: bhavamAM hotuM nathI : sarvathA bhavAdhikAranivRtti ja mukita 335 artha:-ema mukta puna: bhavamAM heta nathI,-muktatvanA virodhane lIdhe. sarvathA bhavAdhikAranivRtti ja mukti che, eTale tabhAvathI (muktinA bhAvathI) bhAvathI tAdi siddhi che. A ra8 17ra vivecana je ati dustara jaladhi same saMsAra je, te gepada sama kI prabhu avalaMbane re le. jina AlaMbanI nirAlaMbatA pAme je, tiNe hama ramazuM nija guNa zuddha naMdanavane re le; jagadivAkara zrI namIzvara svAmI je."--zrI devacaMdrajI ema uparamAM pradarzita karelI yukti parathI phalita thAya che ke-gharSa muf: punarmathe mata'-ema mukta punaH bhavamAM hoto nathI,-muktatvanA virodhane lIdhe, "mutyavidhAta; mukta thaye te pharI bhavamAM-saMsArapherAmAM hoya nahi, kAraNa ke to to muktapaNAne ja virodha Ave mATe "sarvathA mASitAnivRttiva mufjA "sarvathA bhavAdhikAranivRtti ja mukti che." sarvathA sarva prakAre bhavAvarta karanArA bhavadhikAranI nivRtti e ja mukti che. "eTale tabhAvathI (muktinA bhAvathI) bhAvathI tIrNadi siddhi che." Ama muktine bhAva hoya che, tethI karIne bhAvathI-paramArthathI-tatvathI tIrNa-tArakanI siddhi che. A bhagavaMto pite to samyagajJAna-darzana-cAritrarUpa jahAjathI A bhavasAgara tarI jaI-tIrNa thaI mukti pAmyA che, eTaluM ja nahiM paNa e bhavaniryAmakanA samyaga darzana-jJAna-cAritrarUpa jahAjamAM besI jeo bhaktithI e bhagavaMtanuM avalaMbana le che, te sarvane paNa A mahAtA samartha niyamaka bhagavaMto bhavasAgara tarI javAmAM anupama sahAyaka-upakArI thaI paDI tAraka hoya che. eTale emanA mATe je "tinnAE tArayALa'-tINuM-tAraka e vizeSa pada ApyuM te sarvathA yathArtha ja che, iti sithataM bhavasamudra jala tAravA, nirdhAmaka sama jinarAja re; caraNa jahAje pAmiye, akSaya zivanagaranuM rAja re.... arihaMta pada vaMdiye guNavaMta re."--mahAmuni zrI devacaMdrajI || jIta tajha: tAjezva: rA Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra9. buddha bodhaka gukhya : pada vyAkhyAna A padanuM projana : parakSaNAtavAdI mImAMsakonuM nirasana- 10ete'pi parokSajJAnavAdibhirmImAMsakabhedarmItyA abuddhAdaya eveSyante, "apratyakSA ca no buddhiH pratyakSo'rthaH" iti vacanAda, etavyavacchedArthamAha-173 gukhya vonmaH" artha :-eo paNa-pakSajJAnavAdI mImAMsakabhedothI nItithI abuddhAdi ja mAnavAmAM Ave che,-"ApaNuM buddhi apratyakSa che, artha pratyakSa che" e vacanathI - enA vyavaradAthe kahyuM-173 buddhone bodhakane" vivecana "jina guNa khelameM khelate he, pragaTaye nija guNa khela lalanA. Atama ghara Atama rame che, samatA sumatike mela...lalanA. jina sevanarthe pAIe he, zuddhAtama makaraMda lalanA."--zrI devacaMdrajI eo-ukta lakSaNasaMpanna ahaMta bhagavaMte paNa "pakSavAdI mImAMsakabhedathI nItithI abuddhAdi ja mAnavAmAM Ave che, enA vadAthe kahyuM-kukhyaH ghoSa '. jJAna pakSa che ema vadanArA A mImAMsakabhedonuM vacana che ke-"pratyakSA jo gukti, pratyakSa kartha: --ApaNI buddhi apratyakSa che, artha pratyakSa che." Ama evA prakAranA nItithI-nyAyathI teo bhagavaMtene abuddhAdi ja mAnatA hoya ema pratIta thAya che. enuM nirAkAraNa atre "buddhone bodhakene" e viziSTa sUtrapadathI karyuM che. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparopadezathI svasavidita jJAnavaDe buddho 337 buddhanI vyAkhyA karI, svasaMvidita jJAnathI buddha che, anyathA nahiM, kAraNa ke asvasaMvidita buddhi anumAnAdi buddhine viSaya nathI, i, yuktithI pratipAdana kare che 1ajJAnanidrAprasupte jagatyaparopadezena jIvAjIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, svasaMviditena jJAnena, anyathA bodhAyogAta / nAsvasaMviditAyA buddheravagame kazcidupAyaH, anumAnAdibuddheraviSayatvAta 274 'artha:-ajJAnanidrAthI prasuta jagatamAM a-paropadezathI jIvAjIvArirUpa tatva jeNe avabuddha karyuM (jANuM) te buddho-svasadita jJAna vaDe karIne, anyathA baMdhane aga che mATe. asaMvidita buddhinA avagamamAM kaI upAya nathI-anumAnaAdi buddhinuM avidhyapaNuM che mATe 14 vivecana "zrI saMbhava jinarAjajI re, tAharUM akala svarUpa...jinavara pUje ! svaparaprakAzaka dinamaNi re, samatA rasane bhUpa....jina."-zrI devacaMdrajI. A buddo eTale zuM ? "ajJAnanidrAthI prasupta jagatamAM a-paropadezathI jIvAjI vAdirUpa tatva jeNe avabuddha karyuM (jANya) te buddha' ajJAnarUpa nidrAthI prasupta U ghI gayelA A jagane viSe bIjAnA upadeza vinA jeNe buddha jIvAjIvAdi tatva rahyuM te buddho--jJAna-jAgRti pAmelA jJAnIo svasaMvidita che. ane te buddho paNa "davavidhatAnera'-svasaMvidita jJAna jJAna vaDe vaDe karIne' che, anyathA bedhane ega che mATe -"anyathA vadhA ta'; arthAt te buddha paNa "svasaMvidita"-pitAthI saMvedanA karAyela-anubhUti karela jJAnavaDe karIne hoya che, nahiM te, ema svasaMvidita-anu. bhUta jJAna na hoya te jIvAdi tatvanA badha-saMvedanane ayoga hoya, jIvAdi tatvanuM jANapaNuM ja ghaTe nahiM. keI AzaMkA karaze ke-buddhayaMtara vaDe buddhisaMvedana mAnavAmAM AvatAM bodhane vega kema na thAya? e AzaMkAnA nirAkaraNAthe kahyuM-nAvaivitAcA guravAre caturAya." asvasaMvidita buddhinA avagamamAM kaI upAya nathI." je svasa vidita-pitAthI saMvedA pazvi-saMcathI vadha ItyAdi. anyathA-buddhinuM asvasaMviditatva sate, vAyatu- jIvAdi tattvanA saMvedanAgane lIdhe. ema vaktavya (kahevAnuM) thAya ke buddhayaMtara vaDe buddhisaMvedanamAM prakRta siddhi thaze, ema ArAMkIne kahyuM -nArasaMvifvatA nathI asvasaMvidita, su -pratyakSA rUpa buddhinA, savaja-avagamamAM, -keI upAya-buddhayantaralakSaNa, kayA kAraNathI te mATe kahyuM---34nAnAvinipAnuM anumAna-Agama Adi buddhayaMtaranI temAM apravRttine lIdhe. 43 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 lalita vistarA : (29) gukhya vakhakhyaH " pada vyAkhyAna celI evI pratyakSAdirUpa buddhi nathI, tenA avagamamAM-avadhamAM-jANapaNumAM buddhayaMtararUpa-koI bIjI buddhirUpa upAya nathI. jyAM pitAnI ja trevaDa nathI tyAM bIjAnI trevaDa zuM kAma Avaze? je buddhi pite saMvedanarUpa nathI, tenuM saMvedana upajAvavAmAM kaI bIjI buddhirUpa upAya kAma Ave ema nathI. kAraNa ke "anumAnaAdi buddhinuM aviSayapaNuM che mATe;" anumAna-AgamAdi buddhayaMtarane te buddhi aviSaya che mATe, anumAnaAgamAdi anya buddhinI temAM pravRtti nathI mATe. jJAna vyakti e anumAnAdi buddhine viSaya nathI, sAmAnya e paNa vize nathI, ItyAdi cintavavAnI bhalAmaNa kare che-- na jJAnabyaktiviSayaH, tadA tadasattvAt / na tatsAmAnyaM, tadAtmakatvAt / na ca vyaktyagrahe tadgraha ityapi cintyaM 175 1a - jJAna vyakti viSaya nathI-tyAre tenA asatvane lIdhe tatasAmAnya (viSaya) nathI, tadAtmakapaNane lIdhe; ane vyakti ahe tagraha (sAmAnya grahaNa) nathI -e paNa ciMtya che. 175 vivecana guNa paryAya vicAratAM he zakti vyakti anubhUti....lalanA dravyAstika avalaMbatAM ho, dhyAna ekatva prasUti lalanA. jina sevanathai pAI e ho, zuddhAtama makaraMda...lalanA."--zrI devacaMdrajI. anumAnAdi buddhinuM aviSayapaNuM zI rIte ? te mATe kahyuM, "ra jJAnavya vijaya jJAna-vyakti viSaya nathI,-tyAre tenA asatvane lIdhe." arthAt amuka pratiniyata bAhya 1 -e ja bhAve che- jJAnattira-nathI jJAnavyakti,-pratiniyata bahiarthaprAhikA pratyakSAdirUpA, anumAnAdi buddhine viSaya-zrAvya. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-tA-anumAnAdi buddhi kAle, tasavIta-tA-tenA, grAhyarUpa jJAnavyaktinA, sarasva7-asattane lIdhe-caugapAthI jJAnayanA ananyupagane lIdhe. tyAre tasAmAnya viSaya haze? eTalA mATe kahyuM- tatsAmAnyuM- nathI pratyakSAdi vastu sAmAnya, viSaya e anuvarte che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--tAramAnyAta -vyaktirUpa jJAnasvabhAvapaNAne lIdhe, sAmAnyanA vyakti abhAve taabhAvane lIdhe. amyuccaya kahyo- -na ja, zarI-tenI AdhArabhUta vyakti aparicchidyamAna sate, tadusAmAnya graha, tyaji--e paNa, nahiM ke kevala vyaktiabhAve sAmAnya abhAva, ema api" paNa zabdano artha che, rinyuM-paribhAvya che,-vRkSAdi zeSa prameyamAM ema ja darzanane lIdhe. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vyakti ke tasAmAnya anumAnAdibuddhine viSaya nathI : artha pratyakSatA liMga nathI 339 arthane grahaNa karanArI evI je pratyakSAdirUpa jJAnavyakti che, te jJAna vyakti anumAnAdi buddhine viSaya nathI, kAraNa ke tyAre-anumAnAdi viSaya nathI buddhi je kALe heya te kALe grAhyarUpa te jJAna vyaktinuM asatva nahiM hovApaNuM che, je vakhate anumAnAdi buddhi che te ja vakhate pratyakSAdirUpa jJAnavyaktinuM hevApaNuM nathI. kAraNa ke yugapa-ekI sAthe be jJAnane abhyapagama-svIkAra karavAmAM AvatuM nathI eTale pratyakSa jJAna hoya te pakSa na hoya ne pakSa hoya te pratyakSa na hoya mATe pratyakSa evI jJAnavyakti parokSa evA anumAnadine viSaya nathI. tyAre kaI kaheze-te jJAnavyaktine sAmAnya teno viSaya haze. tenA nivAraNArthe kahyuM - tasAmAnya (viSaya) nathI,-tadA:makapaNane lIdhe." pratyakSAdi vastusAmAnya paNa viSaya nathI,-te sAmAnyanuM paNa vya ktarUpa jJAnasvabhAvapaNuM che mATe. kAraNa ke vyaktiabhAve te sAmAnyane paNa abhAva che mATe, amyuccaya kahyo-"ane vyaktitasAmAnya ahe tadugraha (sAmAnya grahaNa) nathI e paNa cinya che." katha cit viSaya nathI vyaktio thakI bheda mAnavAmAM Ave to paNa te vyaktiahe-tenA AdhArabhUta vyakti aparichidyamAna sate, te sAmAnya prahaparicchedana nathI, e paNa nahiM ke kevala vyakti abhAve sAmAnyaabhAva,-e parimAvana karavA yogya che. vRkSAdi zeSa prameyamAM paNa ema ja darzana che mATe. "AmravRkSa" e vyaktivizeSa kahyuM, temAM vRkSarUpa sAmAnya AvI gayuM ane AmrarUpa vyaktivizeSa je na hoya, te vRkSarUpa sAmAnya paNa na hoya, ItyAdi vicAravA gya che. kAraNathe kAraja sadhe che, eha anAdikI cAla...lalanA. devacaMdra pada pAIye ho. karata nija bhAva saMbhALa lalanA. jina sevanathe pAIye ho, zuddhAtama makaraMda lalanA."-zrI devacaMdrajI. arthapratyakSatA te buddhigrAhaka anumAnanA heturUpa liMga nathI, kAraNa ke pratyakSa parigha artha ja artha pratyakSatA che, e darzAvatI yuktione upanyAsa kare che- 13nArthapratyakSatA liGgaM, yatpratyakSaparichedyo'rtha evArthapratyakSatA,pratyakSakarmarUpatAmApanno'rtha eva / na ceyamasya viziSTAvasthA vizeSaNApratItau pratIyata iti paribhASanIyam / 276 1artha:-arthapratyakSatA te liMga nathI, kAraNa ke pratyakSa parigha artha ja arthapratyakSatA che; pratyakSa karmarUpatAne pAmela artha ja che. ane A (pratyakSatA) AnI (arthanI) viziSTa avasthA vizeSaNa apratIti sate pratIta thatI nathI, ema paribhAvana karavA yogya che. rilA-temaja-sAdhyaavinAbhAvi nizcita liMga thakI sAdhanizcAyaka anumAna che, ane atre tathAvidha liMga che nahiM. ane tathA prakAre kahe che-ra- ja, arthapratyakSatA-liMgatiraasaMbhavathI bIjAothI liMgapaNe kalpita vayamANurUpa arthapratyakSatA, ripha-liMga, hetu,-buddhigrAhaka Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 lalita vistarAH (28) " m: Gum: pada vyAkhyAna vivecana "ya sakala jANuga tume, kevala jJAna diNaMda nAtha re....nami."-zrI devacaMdrajI sAdhyaavinAbhAvi-sAdhyane sAdhyA vinA na rahe evA nizcita liMga thakI sAdhyane nizcaya karAvanAruM anumAna hoya, ane atre tathA prakAranuM sAdhyanizcayaka liMga che nahi, eTale keI kaheze-arthapratyakSatA e ja liMga che. tene arthapratyakSatA niSedha karatAM kahyuM--"arthapratyakSatA liMga nathI. bIjA kaI liMga nathI liMgane asaMbhava che, eTale kahevAmAM AvatI je arthapratyakSatAne bIjAo liMgapaNe kapita kare che, kalape che, te arthapratyakSatA liMga-buddhigrAhaka anumAnane hetu nathI; "kAraNa ke pratyakSa parichedya artha ja arthapratyakSatA che, arthAt pratyakSa paricchedya artha ja-nahiM ke tene paricacheda paNa-te liMgaabhimata arthapratyakSatA che. e ja spaSTa kare che-pratyakSa karmarUpatAne pAmele artha ja che." arthAt pratyakSanI-iMdriyajJAnanI karmarUpatAne-viSayatAne pAmele artha ja che, nahi ke tethI vyatirikta jUduM kAMI te arthapratyakSatA che. je kharekhara ! ema che te ethI zuM? to ke-"ane A AnI viziSTa avasthA vizeSaNaapratIti sate pratIta thatI nathI ema paribhAvanIya che." arthAt A-pratyakSatA che te, AnI-A arthanI viziSTa avasthA-pratyakSa jJAnanI viSayabhAvavizeSaNa pariNatirUpa avasthA che, te vizeSaNa apratIti sate arthAta apratIti sate vizeSaNanI-pratyakSa jJAnanI apratIti-asaMvedana sate pratIta thatI viziSTa avasthA nathI, nizcaya karAtI nathI. kAraNa ke pradIpa Adi prakAzanI pratIta na thAya apratIti sate tenAthI prakAzita ghaTAdinI pratIti upalabhya thatI nathI. AthI ulaTuM prakAzanI pratIti sate tenAthI prakAzita ghaTAdinI pratIti upaje che, tema pratyakSa jJAnarUpa vizeSaNanI pratIti sate arthanI pratyakSa jJAna viSayabhAvapariNatirUpa viziSTa avasthA pratIta thAya che. Ama avaya-vyatirekathI paribhAvana karavA yogya che. kAraNa ke anvaya-vyatirekathI anizcita hetu thakI sAdhyapratIti thatI nathI. anumAnanuM. kayA kAraNathI, te mATe kahyuM--kAraNa ke pratyakSarfthoDartha -pratyakSa paricchedya artha ja, nahiM ke teno pariccheda 5Na, karthapratyakSatA-artha pratyakSatA,--liMgAbhimatA. e ja spaSTa kare che-pratyakSadautAM-tyakSastha-pratyakSanI, iMdriyajJAnanI, kApatAM-karmarUpatAne, viSayatAne, Irgnna:-pAmelo putra-artha ja, nahiM ke tethI vyatirikta kaMI. je kharekhara ! ema che te tethI zuM? te mATe kahyuM -ane nathI A, pratyakSatA, sarva-AnI, arthanI, viphAdArarathA-pratyakSa jJAnanI viSayabhAvapariNatirUpA, viSapratIta--vaphALa-vizeSaNanI, pratyakSa jJAnanI, atIta - apratIti, asaMvedana sate, pratIyate-pratIta thatI, nizcaya karAtI, ti mizana-ema paribhAvanIya che. kAraNa ke pradIpa Adi prakAzanI apratIti sate tenAthI prakAzita ghaTAdinI pratIti upalabhya thatI nathI; ane anvaya-vyatirekathI anizcita hetathI sAyapratIti thatI nathI. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Idvivat apratyakSatAnI AzaMkAnuM nivAraNa : nyAyathI buddha bodhaka siddhi 341 arthapratyakSatA te ardhapariccheda ja che ema nigamana A aMge bIjI dalIlono radIo A karI, nyAyathI buddhAdi siddhi kare che- 14evaM cendriyavadajJAtasvarUpairvayaM svakAryakAriNItyapyayuktameva, tatkAryapratyakSatvena vadhAda, ato'rthapratyakSatA'rthapariccheda eveti nItyA buddhAdisiddhiH // 29 // 277 artha :-ane ema idriyavata ajJAtasvarUpA ja A (arthapratyakSatA) svakArya kAriNuM che e paNa ayukta ja che,-tatakAryanA (driya kAryanA) pratyakSapaNAe karIne vaidhamyane lIdhe. A thakI (iMdriya thakI) arthapratyakSatA te arthapariccheda ja che. eTale nItithI (nyAyathI) buddhAdi siddhi che. rara173 vivecana sakala pratyakSapaNe tribhuvana guru! jANuM tuma guNagrAmajI; bIju kAMI na mAguM svAmI ! ehI ja che muja kAmajI...zItala."--zrI devacaMdrajI. keI AzaMkA karaze ke-indriya svayaM apratIta chatAM jJAnapratyakSa janmAve che, tema tethI udbhavatI buddhi paNa svayaM apratIta chatAM arthapratyaya kema nahiM kare? te AzaMkA dUra karatAM kahyuM-ane ema iMdriyavat ajJAtasvarUpA ja A Idriyavata (arthapratyakSatA) svakAryakAriNuM che e paNa ayukta ja che. arthAt arthapratyakSatAnI ema anumAnAdinI viSayatAnA aghaTanathI indriyanI jema svayaM AzaMkAnuM ajJAtA-svayaM apratIta ja pratyakSa buddhi svakAryakAriNI eTale ke nivAraNa viSayanA paricchedyapaNArUpa svakAryanI karanArI che e paNa-nahiM ke 1 kevala AnuM anumAnAdi viSayapaNuM--ayukta ja che. zAne lIdhe ? takAryanA (iMdriya kAryanA) pratyakSapaNAe karIne vaighamyane lIdhe." te indriyanuM kArya- vijJAna, tenuM pratyakSapaNuM te vaDe vaidharmone lIdhe, buddhikRta arthapratyakSatAnA paisA zyane -vAba (kahevAnuM) thAya ke-jema iMdriya svayaM apratIta chatAM jJAnapratyakSa janmAve che, tema taddabhava (tethI upajatI) buddhi paNa svayaM apratIta chatAM arthapratyaya karaze evI AzaMkA pariharatAM kahe che:-6 4-A prakAre anumAdinI viSayatAnA adhaTanathI pratyakSa buddhi nidrA ajJAtA-svayaM apratIta ja pratyakSa buddhi, kvacihyiA -viSayanuM parichedyatva, taiftLA-tenI karanArI, tyaf-e paNa, nahiM ke kevala AnuM anumAnAdi viSayapaNuM, azutva-ayukta ja" che. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-tatvArthapratyakSana-tabdha-driyanuM, kArra-vijJAna, ta#-tenuM, khAvuM-pratyakSapaNuM, tena-te vaDe, dhabbata-vaidharmane lIdhe, buddhikRta arthapratyakSatAnA paisAdasyane lIdhe. kAraNa ke IdriyapratyakSa anyAdaza che, buddhinuM anyAdA che. e ja kahyuM - ta-A thakI, iMdriya thakI, thapratyakSatA arthaDhi pra-arthapratyakSatA te arthapariccheda ja che, upalabdha vyApArarUpa viSayapratIti ja che; buddhinI to viSayanI upalabhyamAnatA ja artha. pratyakSatA che; ane sAdhamyasiddhi sate daSTAMtasiddhi che. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34ra lalita vistarA (ra9) "sunna myaH pada vyAkhyAna lIdhe. iMdriyapratyakSa anyAdaza-judA prakAranuM che ne buddhinuM pratyakSa anyAdaza-judA prakAranuM che. te ja kahyuM-torthapratyakSatArthaparada va " "A thakI artha pratyakSatA te artha pari cheda ja che." A thakI-idriya thakI arthapratyakSatA te aparicheda ja che, upalabdha vyApArarUpa viSayapratIti ja che, ane buddhinI te viSayanI upalabhyamAnatA ja arthapratyakSatA che. Ama bannenuM vidharmIviruddhadharmapaNuM che, eTale e daSTAMta ghaTatuM nathI; kAraNa ke sAdhamyasiddhi sate daSTAMtasiddhi ghaTe che. Ama "nItithI buddhAdi siddhi che." Ama ukta nItithI-nyAya parathI siddha thAya che ke buddhi pratyakSazrAhiNI ane svasaMvidita che. eTale A bhagavaMte buddha che ane bedhaka che enI paNa svayaMsiddhi thAya che. je bhavya supAtra che A bhagavaMtanA zuddha citanyaghana sahajatmasvarUpanuM, ciMtana-bhAvana-dhyAvana kare che, tene paNa baMdha upajAvI A bhagavate bodhaka heI buddha banAve che. kevala kevala jJAna mahodadhi hoi, kevala daMzaNa buddha; vIraja vIraja anaMta svabhAvane hejI, cAritra kSAyika zuddha...namiprabha" -zrI devacaMdrajI. ta yugma: vadhakhya | 22 ! 30. mukta mocaka "mukhyaH morakhyaH" pada vyAkhyAna A padanuM prayojana tatvathI amuktAdi mAnanArA jagakartalIna muktavAdIonuM nirAkaraNa- 15ete'pi jagatkartRlInamuktavAdibhiH santapanavineyaistattvato'muktAdaya eveSyante, "brahmavada brahmasaGgatAnAM sthiti"riti vacanAda, etannirAcikIrSayA'ha-178 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatlIna muktava dIonA nirAsa " 'muttANaM moyagANaM' - ' muktebhyo mocakebhyaH ' 18-a -e paNa---jagatkalIna muktavAdI santapavineyAthI tattvathI amuktAdi ja mAnavAmAM Ave che, 'brahma jema brahmasa'gatAnI sthiti" e vacanathI, enI nirAkaraNecchAthI kahyuM.. 178 ' mukatAne mAcakAne 343 vivecana " cidAnaMda prabhu padakaja sevata, mahurI na hoya bhava pherA re."--zrI cidAna dajI evA guNavizeSasa panna A ahaMta bhagavaMtA paNa ' jagatkartRlIna muktavAdI santapanavineceAthI tattvathI amuktAdi ja mAnavAmAM Ave che,' enuM nirAkaraNa karavAnI icchAthI kahyuM-- 'mukhya: moSamya:', mukto jagakartAmAM lIna thAya che, laya pAme che, ema je vade che evA A jaga lInamuktavAdI santapanaRSiziSyAnuM vacana che kebrahma jema brahmasagatanI sthiti che--strAvanuM trAsakUtAnAM sthiti:'--ema teenI mAnyatA pramANe, jagatka brahma amukta hoI temAM lIna thayelA muktA paNa amukta ja che. eTale teo bhale zabdathI mukta mAnatA hAya, paNa tattvathI--paramA thI te te amukta ja mAne che ema siddha thAya che. enA nirasana arthe atre muktone-meAcakone' e sUtra mUkyuM che. mukta eTale kabadhamukta, kRtakRtya, nitA ema vyAkhyA karI, jagakartAmAM laya thaye, jagatkaryuM paNAnI ApattithI nizcitA paNa kRtakRtyapaNuM vadhatuM nathI ema darzAvI, jagatkartRtvavAdanA mahAdeSa vyakta kare che-- 16caturgativipAka citrakarmmabandhamuktatvAnmuktAH kRtakRtyA niSThitArthA iti yo'rthaH / na jagatkarttari laye niSThitArthatvaM tatkaraNena kRtakRtyatvAyogAt / hInAdikaraNe cecchAdveSAdiprasaGgaH, tadvyatirekeNa tathApravRttyasiddheH / evaM sAmAnya saMsAriNo'viziSTataraM muktatvamiti cintanIyaM / nimittakartRtvAbhyupagame tu tattrato'kartRtvaM, svAtantryAsiddhe: 179 pannAna ityAdi. na--na ja, navari--AdhArabhUta evA brahmalakSaNa jagatkartomAM thai--abhinnarUpa avasthAna sate, muktonuM niSThitAthatyaM--niSThitA paNuM. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM --tArona--tatha--tenA, jagA, daLana--karaNathI,-brahmasAgatathI yuktonAM, ethI karIne tAtyAoLata--kRtakRtyatvanA ayAmane lIdhe, atre ja alyuccaya kahyo-- dInAvirane ca--hIna-madhya-utkRSTa jagatanA karaNamAM, muktone rchAdveSAvisa"-- saMkalpa-masara-abhidhvaMganI prApti. kayA kAraNathI ? te mATe kazuM"--tartA--tenA vyatirekathI. icchAdi zivAya, tathApravRttpattiDheH--vaicitryathI pravRttinA yAgane lIdhe i--ema, jagatakaraNamAM, sAmAnya saMjJAno--sAmAnya sauMsArIthI, manuSyAdi kAIpaNa ekathI, aviziSTataram--matijadhanya, mutttatva--muktatva che, pati cintanIya--enI bhAvanA kAya che,--anyanA jagat karavAnA azaktapaNAe karIne parimita icchAdi doSapaNAne lIdhe. have jagavaicitrya karmokRita che, puruSa te nimittamAtvathI kartA che, e paNa nirasta karatAM kahyuM --nimittanarjIsvAmyupAme te nimitta hAI te karto, icchAdi dveSa pariharavAnI icchAthI ema agIkaraNamAM, tattvatA--nirupacaritatAthI, atRttva--puruSanuM akatRtva. hetu kahyo--svAtaetti, - svatantra: vAM' 'svataMtra te ko~' ema ketu lakSaNanI anupapattine lIdhe, Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 lalita vistarA : (10) "putteja: morakhyaH pada vyAkhyAna artha -catugati vipAkavALA citra kamabandhathI muktapaNAne lIdhe mukta, kRtakRtyo, niSThitA ema je artha che. jagatakartAmAM laye niSThatArthapaNuM nathI,-tatakaraNathI (jagatakaraNathI) kRtakRtyapaNane aga hoya mATe; ane hInAdi karaNamAM IjI pAdiprasaMga che,-te sivAya tathA pravRttinI asiddhi hoya mATe. ema sAmAnya saMsArIthI muktapaNe aviziSTatare che ema cittanIya che. nimittatvanA apagamamAM to tanyathI akatva che,-svAtavyaasiddhi hoya mATe 179 vivecana "koI kahe lIlAre alakha alakha taNI re, lakha pUre mana Aza; deSa rahitane lIlA navi ghaTe re, lIlA doSa vilAsa." zrI AnaMdaghanajI. mukta eTale zuM ? "catutiviparitrApamujavAta'-caturgati vipAkavALA citra karmabandhathI muktapaNAne lIdhe mukta, kRtakRtye, nihitArthe ema artha che. -mu: kRtakRtyA niritAtha ti kartha', arthAt cAra gatirUpa saMsAra jene vipAka-phalaudaya che evA citra-nAnA prakAranA karmabandhathI muktapaNane lIdhe teo mukta che, sarva kRtya karI lIdhuM hovAthI kRtakRtya che, ane sarva artha - Atmaprayajana athavA AtmapadArtha niSita-paripUrNa siddha karyo hovAthI niSkritArtha che. AvuM muktanuM je yathArtha svarUpa kahyuM te ukta vAdIonI mAnyatAmAM ghaTatuM nathI. kAraNa ke "jAtavartari traye niTitAthaa'--jagatukartAmAM laye niSkitArtha paNuM nathI." AdhArabhUta evA brahmalakSaNa jagatukartAmAM laya-abhinnarUpa jagatakartAmAM laye avasthAna sate, muktonuM niSThitArthapaNuM nathI, AtmaprayajanarUpa nicchitArthapaNuM arthanuM niSThita paNuM-paripUrNapaNuM nathI. zA mATe ? "takaraNathI nathI (jagatukaraNathI) kRtakRtyapaNAne alaga hoya mATe'-'tatvone kRtakRtyatAta 'arthAt mukta brahmasaMgata thayA, jagatukartA brahmamAM lIna thayA, eTale teone paNa jagakatva prApta thavAthI jagatukaraNa AvI paDyuM, tethI karIne temane kRtakRtyapaNane aga-asaMbhava thaye, te pachI temanuM nikitArthapaNuM kayAMthI rahyuM ? Ama kRtakRtyapaNuM ne niSkritArthapaNuM naSTa thayuM eTaluM ja nahiM paNa "dInArikaro chApAyikA ' I. "hInAdi karaNamAM IcchA-dveSAdi prasaMga che,-te zivAya tathA pravRttinI asiddhi heya mATe; hIna-madhyama-utkRSTa evA jagatakartavavAdamAM jaganA karaNamAM muktAne IcachA-dveSa-rAga Adine prasaMga prApta mahAdoSa thaze, kAraNa ke te IcchAdi zivAya tathA prakAranI citra vicitra jagatracanArUpa pravRttinI siddhi thAya nahiM, tathA prakAranI vicitra Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagaka vavAdamAM mahAdoSa : kRtakRtya -niSThatA paNa ghaTe pravRttinA ayoga hAya. ane yaM sAmAnyasaMjJALoviziSTatAM murttatva'--ema sAmAnya saMsArIthI muktapaNuM aviziSTatara heya ema cintanIya che. ema icchA-dveSAdina jemAM prasaMga che. evA jagatkaraNanA bhAra A muktAne mAthe AvI paDayo, eTale manuSyAdi kaI paNa saMsArIthI muktapaNAnuM kAMI viziSTapaNuM rahyuM nahi; tethI mukatapaNu ati jAnya--halakAmAM halakI keTanuM thaI paDayuM! ema citavavA cAgya che, bhAvanA karavA cegya che. kAraNa ke anyanuM te jagat karavAnuM azaktapaNuM che, eTale tenu icchAdi doSapaNuM piramita che, paNa AkhuM jagat racavAnI jokhamadArI jenA zire che te jagatkartAnu tA apimita che. 66 jagat racavAnI paramezvarane jarUra zI hatI ? racyuM te sukha duHkha mUkavAnuM kAraNa zuM hatuM? racIne meAta zA mATe mUkayuM ? e lIlA kAne batAvavI hatI ? racyuM ? tA karyAM karmAMthI racyuM ? te pahelAM racavAnI icchA mAM nahAtI ? izvara kANu ? jaganA padArtha kANu ? ane icchA kANu ? racyuM te jagatamAM eka ja dharmonuM pravarttana rAkhavuM hatuM; Ama bhramaNamAM nAkhavAnI jarUra zI hatI ? " ityAdi. --zrImad rAjacaMdra praNIta meAkSamALA, pA. 97. Ama icchA-dveSAdinA prasaMgane lIdhe jagatkoMne mahAdoSa AvI paDe che, eTale muMjhAI ne vAdI kaheze-jaganuM vicitrapaNuM to kakRta che, puruSa (Izvara) teA nimittamAtrapaNe kartA che. enuM nirasana karatAM kahyuM--' nimittakartRtvanA abhyupagamamAM te tatvathI akartRtva che,--svAtantyaasiddhi DAya mATe, arthAt icchAdi doSa TALavA tame jo nimittakartRtvanA abhyupagama karaze, Izvara nimittamAtrapaNe kartA che. ema mAnaze, tA tattvathI--nirupacaritapaNAthI te akartRtva che, kharekharU kartRtva ja nathI, kAraNu ke tenA svAtaMtryanI svatantrapaNAnI asiddhi che,-- svataMtra: vAM ''svataMtra te koM' evuM kartAnuM lakSaNa temAM ghaTatuM nathI mATe. nimittaka tya mAnavAmAM tattvathI akala 345 laya mAnavAmAM emAMthI kAI ekane abhAva DhAya vA upacaya haiAya, ityAdi prakAre layamAnyatAnu` dUSaNa darzAve che. 17na ca dvayorekIbhAvo'nyatarAbhAvaprasaGgAt / na sattAyA: sattAntara praveze'nupacayaH, upacaye ca sava setyayuktaM, tadantaramApannaH sa iti nItiH // 180 1 atha : ane enA ekIbhAva nathI,--emAMthI koi ekanA abhAvaprasaMga hoya mATe. sattAnA sattAntara praveza sate anupacaya nathI, ane uccaya sate te ja (sattA) te che e ayukta che, taddantapanna te evI nIti che.80 44 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 lalita vistarA : (30) "puSya. va:' pada vyAkhyAna vivecana paramAtama paramezvarU, vastugate te alipta he mitta! dravye dravya mile nahIM, bhAva te anya avyApta he mitta!"-zrI devacaMdrajI have anyane anyatra laya paNa ghaTate nathI ema darzAvatI dalIla kare che- 4 ka mAvocatarAmaparAtA ane baMne ekIbhAva nathI,-bemAMthI kaI ekanA abhAvaprasaMgane lIdhe." arthAt mukta ane parama puruSa e bene layarUpa ekIbhAva nathI, kAraNa ke ema thAya te bemAMthI keI ekanA abhAvane prasaMga Ave, bemAMthI koI eka mukta ke parama puruSanA asavanI-nahiM hevApaNAnI prApti thaze. kAraNa ke kaI ekanI anya svarUpamAM pariNati sate temAM lInapaNuM-laya ghaTe che mATe, Ama laya thatAM bemAMthI keI ekane abhAva thAya che e vastune svIkAra na kare, te A bIjuM dUSaNa prApta thAya che--"sattAne sattAntara praveza sate anupacaya nathI, ane upacaya sate te ja (sattA) te che e ayukta che. tadantaraApana te evI nIti che.' arthAt mukta sattAne parama puruSarUpa sattAntaramAM praveza sate, eka sattA bIjI sattAmAM praviNa thaye, anupacaya (avRddhi-apuSTi) nathI, paNa ghImAM ghI bhaLyAnI jema vRddhirUpa upacaya ja che; ane sattAne upacaya sate, te ja puruSanI vA muktanI agalI sattA "te' sattA che, ema kahevuM ayukta che, asaMgata che. kAraNa ke tadantarane-te sattAapekSAe pRthaka sattAntarane Apanna-prApta thayele eve te uparAya che, ema nIti che, nyAyamudrA che - ke jenuM ullaMghana kaI paNa karI zake ema nathI. I-tathA anyano anyatra laya paNa anupapanna che ema darzAvatAM kahyuM- -ane nathI, tatha-bene, mukta-parama puruSano, ramavaH-layalakSa ekIbhAva, kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM- avatamA sAtasAtA-emAMthI koI ekanI-muktanI vA paramapunI asara bA -asara prAptine lIdhe, koI ekanA itara svarUpamAM pariti sate temAM lInapaNAnI upapattine lIdhe. AnA abhyapagamamAM dUSaNAntara karyuM jana, savAyA - parama pulakSaNa sattAnA, sattAnta-muktalakSaNa sattAntaramAM, ipravezamAM, praviSTa sate ema artha che, anupara:-anupacaya, kiMtu vRddhirUpa upacaya ja, dhRtAdi palane palAntara pravezanI jema. jo ema che te tethI zuM? te mATe kahyuM-3va va-ane sattAne upacaya sate, siva te ja prAptatI (pUrvanI)-purUtI vA muktanI, -te, sattA, khata mayujanma-e ayukta, asaMgata che. kyA kAraNathI? tattat-tasattApekSAe pRthapha sattAntara, panna-(padAre :)-prAsa, rA-te, upacaya. kavacit "mA " ema pATha che tyAM tadantara ema yAjya che. ti nati-ema nIti che, A nyAyamudrA che Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ layamAnyatAmAM dUSaNa-ekane abhAva vA upacaya : mukta-mecakasiddhi 347 ema anyane anyatra laya nathI ema nizamana karI, tatvathI muktAdi siddhi siddha kare che- 28naivamanyasyAnyatra laya iti mohaviSaprasarakaTakabandhaH / tadevaM nimittakartRtvaparabhAva. nivRttibhyAM tattvato muktAdisiddhiH // 30 // 281 "artha:-ema anyano anyatra laya nathI, ema mehaviSaprasarane kaTakababdha che. tethI ema nimittakatRtva ane parabhAvanivRtti e be vaDe karIne tatvathI muktAdi siddhi che. 30 81 vivecana "vItarAgathI che je rAga vizuddha ke, tehI ja bhavabhayavAraNe jinacaMdranI he je bhakti ekatva ke, devacaMdra pada kAraNe... supratIte he thira upayoga ke, dAdara jina vaMdIe."--zrI devacaMdrajI have A uparAMta yuktithI prakRtamAM-cAlu viSayamAM zuM siddha thayuM? te ke- ema anyane anyatra laya nathI, ema mehaviSaprasarane kaTakabajo che.movipattarakaravAvaSa:'; arthAt ema dvayanA ekIbhAvamAM kaI ekanA abhAvaprasaMgathI athavA upacayamAM tadantarapattithI, anyane-sAmAnyathI muktAdine anyatra-paramapuruSamAM laya nathI ja. evA prakAre layane niSedha sate, kaTakaba badhe hoya te jema viSa na caDhe-- na prasare, tema moharUpa viSa caDhatuM nathI, prasaratuM nathI. ane "tethI ema nimittAkatRtva ane parabhAvanivRtti e be vaDe karIne tattathI muktAdi siddhi che." ema ukta nItithI nimittaphtatvanI ane parabhAvanI nivRtti vaDe karIne tatvathI-mukhya vRttithI mukta-macaka siddhi che. athavA bIjo artha ghaTAvIe te mukhya kartutvanA ane bhagavaMto bhavyane parizuddha praNidhAnAdi pravRttinA AlaMbanapaNe nimittattva pAme che, ane teonI parabhAvamAMthI nivRtti kare che, -Ama A apekSAe nimittakatRtva ane parabhAvanivRtti e be vaDe karIne A mukta bhagavate mecaka paNa siddha thAya che ane tevA prakAre mahAmuni bhaktaziromaNi devacaMdrajIe saMgIta karyuM che sa -have prakRtasiddhi kahe che-ra-na ja -ema, dayanA ekI bhAve, anyatara abhAva prasaMgathI, athavA upacathe tadantarA patithI, a jI -anyane, sAmAnyathI muktAdine, ca-anyatra, puruSa-AkAza AdimAM, DhAlaya. A layaniSedha nokijaladavanya:-mohaviSaprasarane kaTakabadha che. ema niSedha sate kaTakabaMdhamAM viSanI jema moha prasarato nathI. tata-tethI karIne, 6-ema, ukta nItithI, nimitta rAma navRzikhyAM- nimittAtaM--ane nimittaka,-mukhyakatvanA aAge bhavyanI parizuddha praNidhAnAdi pravRtti AlaMbanatAthI, mAnigf --ane parabhAvanivRtti-layaaAgalakSaNA, tAmyAM te be vaDe, tAratathI, mukhyavRttithI, atirika mukta-mocaka siddhi che. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 lalita vistarA : (30) "mukaM: Mam:"pada vyAkhyAna "puSTa kAraNa arihaMtajI, tAraka jJAyaka municaMda re; mecaka sarva vibhAvathI, jhIMpAve meha arIMda re... deva vizAla jiNaMdanI, tame dhyAve tattvasamAdhi re. zuddha deva avalaMbana karatAM, parahariye parabhAva; Atama dharma ramaNa anubhavatAM, pragaTe Atama bhAva re svAmI zrI sImaMdhara" "nimitta hetu jinarAja, samatA amRta khANa; prabhu avalaMbana siddhi, niyama eha vakhANI."-zrI devacaMdrajI n ta mukhya: mojammu: 30 || ka ema jina-jApakAdi prakAre Atmatu paraphalasaMpada kathavAmAM AvI, ema upasaMhAra kare che- 19evaM jinajApakatIrNatArakavuddhabodhakamuktamocakabhAvena svaparahitasiddharAtmatulya paraphalakartRtvasampaditi // 8 // 182 artha -ema jina-jApaka, rtaNa-tAraka, buddha-bedhaka, ane mukta-mocaka bhAvathI parahita siddhi thakI Atmatulya paraphalaka saMpa ta 8 9 vivecana "Apa akartA sevanathI have re, sevaka pUraNa siddhi nija dhana na diye Azrita lahera, akSaya akSara riddhi... pUjanA te kIje re bAramA jinataNa re."-zrI devacaMdrajI. ema-ukta prakAre jina-jApaka Adi bhAvathI svaparahitanI-svaparakalyANanI siddhi thakI-ravAhitaf " Atmatulya-pitAnA AtmA samAna parana-bIjAne phalanA kartutva rUpa saMpad kahI. "AturaMparAWd'. A bhagavate AtmatulA eTalA badhA parama udAra che ke teo bIjAo jeo temane paraphalakatva zuddha bhaktibhAve bhaje che, te bhaktane potAnA tulya banAve che, pitAnA bAbarIA parama AtmalakumIsaMpanna bhagavaMta banAve che. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina-jApakAdi prakAre Atmatulya parakalakatva pad 349 Ama tee potAnuM saCsva bhakatane ApI dye che chatAM peAtAnuM kAMI gumAvatA nathI ! ne bhakatajanAnuM pUrNa siddhirUpa kArya siddha thAya che ! nijadhana-AtmasaMpatti detA nathI chatAM tenA Azrita bhavyajanA akSaya akSara Rddhi pAme che, e parama Azcarya che ! AvA parama udAra bhagavAnA mahimA zrI AnaMdaghanajI, zrI devacaMdrajI Adi parama bhakta mahAtmAe parama ullAsa bhAvathI lalakArI gayA che. "sAheba samaratha tuM dhaNI re, pAmyA parama udAra; mana vazarAmI vAlahA hai, AtamacA AdhAra....vimala jina, " zrI AnaMdaghanajI // iti Atmatulya para phalakartRtvasampad // 8 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama adhikAra pradhAna guNaaparikSayathI pradhAnaphalaprAptirUpa abhayasaMpad 31. sarvajJa sarvadarzI sabhya sarvazikhya: pada vyAkhyAna A sUtranuM prayojana H asavaMsa asarvadaza mAnanArA buddhigajJAnavAdI sAMkhyAnuM nirAkaraNa sfja kurivArika vArSiir rNAnA nai, " tujasitmrth puruSazcetayate " iti vacanAd, patannirAkaraNAya Aha-183 "sabhyaH sarvariSpaH " artha -e paNa-buddhigajJAnavAdI kapilethI (kapilAnuyAyIothI) asara ane asarvazI mAnavAmAM Ave che-" buddhithI adhyavasita ane puruSa jANe che" e vacanathI -enA nirAkaraNAthe kahyuM-183 sarvane sarvadarzIone" vi:- kuzaLatimartha puruSatatte atra sakhya prakriyA -satva, raja, tamasa lakSaNa traNa guNo che; tenI sAmya avasthA te prakRti, ane te ja "pradhAna" ema kahevAya che. prakRti thakI mahAna heya hAya che -mahat " ema buddhinI AkhyA che. mahata thakI ahaMkAra-AtmAbhimAna. te thakI paMca zrotrAdi buddhiindri, vApha-pANi-pAda-pAyu-upastha lakSaNa pAMca ja karmendri, agIyAramuM IcachArUpa mana, tathA paMca tatpAtro-ga-rasa-rUpa-spa-AbdasvabhAvavALA hoya che. ane tabhAtromAMthI yathAkrame bhUprabhuti pAMca mahAbhUta pravarte che. ane atre prakRtivikArapaNue karIne acetanA chatAM buddhi cetanya svatatvavALA puruSanA upagama thakI sacetanA jevI avabhAse che. tethI kahyuM che ke - Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhigajJAnavAdI sabhyonuM nirAkaraNa : sAMkhya prakriyA 11 vivecana nija jJAne karI seyane, jJAyaka jJAtA pada Izare dekhe nija darzana karI, nija dazya sAmAnya jagIza re.. zrI zreyAMsa prabhu taNe, ati adabhuta sahajAnaMda re." zrI devacaMdrajI. ane eo-ukta guNalakSaNa jenAmAM sAMgopAMga ghaTAvyA e ahaMta bhagavaMte paNa "buddhiga-jJAnavAdI kapilethI asarvajJa asarvadazI mAnavAmAM Ave che" enA nirAkaraNathe kahyuM-baoNgaH sarvagnaH " buddhinA mege jJAna hoya che ema vadanArA A buddhagajJAnavAdI kapilanuM-kapilanA anuyAyIonuM A vacana che ke buddhithI adhyavasita arthane puruSa jANe che." "sudAnita martha purato A samajavA mATe sAMkhya prakriyA jANavI jarUrI che. te A pramANe- sattva-raja-tamas e traNa guNo che tenI sAmya avasthA te prakRti athavA pradhAna kahevAya che. prakRti thakI mahAna arthAt buddhi upaje che. mahatva (buddhi) thakI ahaMkAra upaje che. ahaMkAra thakI zrotrAdi pAMca buddhi Indriya, sAMkhya vA-pANi-pAda-pAyu-upastha e pAMca karmendriya, mana, gaMdha-rasaprakriyA rUpa-sparza-zabda svabhAvavALA pAMca tanmA-ema SoDazaka gaNa upaje che. ane tanmAtramAMthI yathAkrame pRthvI Adi paMcamahAbhUta pravarte che. A prakRti ane tenI vikRti jaDa-cetana che, eTale buddhi paNa te prakRtinA "puruSo'vikRtAtmaiva, svani samacetanam / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH skaTikaM yathA // " AnI vyAkhyA-puruSa -AtmA, agitAtamaida-avikRtAtmA ja, nitya ja, nirmoha- svaAkAravALuM, anaM-cetanyazanya hatuM, mana:-antaHkaraNa, jAti-kare che, sAnnidhyati- sAnnidhyamAtrathI. nidarzana karyuM-3vrSa:-upAdhi, pArAgAdi, sarisaM-upalavizeSane lIdhe. Ano A bega paNa mane dvAraka ja che. atre paNa kahyuM che ke - "vibhaktedRkpariNato, buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodayaH svaccha, yathA candramaso'mbhasi // " AnI vyAkhyA-mi-AtmAthI vibhakti evI che, ane sthiti-AvI pariNati -pratibidayarUpA, ema vigraha che, tathAM rahyAM-te sate, te ja bhAga che ema artha che. je pariNati kyAM che. te mATe kahyuM-ku -antaHkaraNalakSaNa buddhimAM, mo-bhega-viSayagrahaNarU5, 4-Ane, AtmAne, -kathAya che-Asuri prabhUtithI. kenI jema? te mATe kahyuM tivikhyA -pratibiapariNAma, vache-svaccha, nirmala, yathA-jema, mo-vAstava evA cakramAno, samara-jalamAM,-tenI jema. have prata vyAkhyA kahevAmAM Ave che-kuzA- anantarakta buddhithI, athavaliM-pratipanna, arthazabdAdi viSayane, pura-AtmA, retayate- ' jANe che, arthacetanamAM buddhinA aMtaraMga karaNapane lIdhe. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 lalita vistarA : (31) " jJa: sarvagna." para vyAkhyAna vikArapaNue karIne acetanA che, chatAM caitanyasvarUpa puruSanA (AtmAnA) upagamathI sacetanA jevI avabhAse che. tethI kahyuM che ke -"cetanamaya puruSa te sadAya avikRtAtmA ja -avikRtasvarUpa ja rahe che, ane sAnnidhya thakI te acetana manane svanirmAsavALuM- svaAkAravALuM kare che, padmarAgAdi upAdhi jema sphaTikane kare che temaane A puruSanA bheganuM dvAra paNa mana ja che, eTale A mana dvArA ja-mananI mAraphata ja puruSa bhega kare che. kahyuM che ke "AtmAthI vibhakta-jUdI ne AvI pariNativALI buddhimAM A puruSane viSayagrahaNarUpa bhega kathAya che-sva jalamAM jema caMdramAne pratibimbodaya hoya che tema." Ama sAMkhya siddhAnta pramANe buddhithI adhyavasita-pratipanna-grahaNa karAyela arthane puruSa-AtmA cete che, saMvede che, jANe che. kAraNa ke arthacetanamAM -arthasaMvedanamAM buddhi e AtmAnuM aMtaraMga karaNa-antaHkaraNa" che mATe. Ama buddhinA yege jJAna hoya che ane muktane buddhine ayoga che, eTale tene sarvajJa-sarvadarzipaNuM ghaTatuM nathI, mATe teo asarvajJa-asarvadazI che.--ema sAMkhyo-kapilAnuyAyIo mAne che. enA nirasana arthe atre "sarvajJa-sarvadazI" e khAsa sUtrapada mUkyuM che. taravabhAvapaNuM sata nirAvaraNapaNe thakI sarvajJa-sarvadarNipaNAnI siddhi pradarzita karI tenA samarthanamAM svaracita gadaSTisamuccayane AtmAne caMdranI upamAvALo suprasiddha bleka avatare che- * jJAnattati sarvajJa, sarva rattIti sarSa:, tamAra sati nirAvaranntvaat / matto'nye madarthAzca guNA ityatastattatsvabhAvatva siddhiH / uktaM ca fthatA tAMzu jIva, pratyA mAvazuddhA ! candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravad // " ityAdi / 84 nniva-moje maryAya ItyAdi. ahIM ekadA bhagavAn arhata dravyone-paryAyone bhinna ane abhinna che ema) svaziSyo pratye vyAkhyAna karavA IcchatA satA, AtmAne ja ati sannihitatAthI uddezIne vadyA mo-mahArAthI, aje-anya, pRthapha, TUTI -guNo -jJAna-darzane paga Adi-lakSaNa, saMkhyA, prayojana ane saMsAnA bhedane lIdhe. te A prakAre--" Toggva " (taravA . , rU. 37) guNaparyAyavALuM te dravya, e lakSaNavALe huM chuM. ane "vyApA nA gunA dravyAzrayavALA nirguNa guNo che, e lakSaNavALA guNo che. huM eka chuM, guNo aneka che. huM banyuM- gokSAdi kriyAkalavALo chuM, ane guNo viSayAvagama Adi phalavALA che. huM ahaMta, tIrthaMkara, pAragata Adi zabdathI vAcya chuM, ane guNo dhama-paryAya Adi zabdothI vAya che. maca-ane amartha:- huM artha sAthaM cevi te tathA-sAdhya chuM jeone te tathA. guNavRttithI vilakSaNa evI kaI ekAtikI hArI paNa pravRtti che nahiM-tathA pratibhAsane lIdhe. kutti-e vAkya parisamApti arthamAM che. ataH-e vAkyathI, tattatsavamavallasiddhi:-tevi -teonI, guNonI tasvamAvatvasiddhiA- davyasvabhAvatvanI siddhi che. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvabhAvapaNu sate nirAvarapaNA thakI sarva-sarvazipaNAnI siddhi 353 artha-sarva jANe che te sarvajJa, sarva dekhe che te sarvazio, - tasvabhAvapaNuM sate nizavaraNapaNAne lIdhe. "mahArAthI anya ane mahArA arthavALA guNe" e uparathI tatatata svabhAvapaNAnI siddhi che. | (deha) "bhAvazuddha prakRti thakI, sthita caMdra zuM jIva eha; jJAna caMdrikA sama ane, tadAvaraNa che meha."--zrI gaSTisamuccaya 183 arthAta-java, caMdranI jema, bhAvazuddha evI prakRtithI sthita che; ane vijJAna caMdrikA jevuM che, tenuM AvaraNa azva-vAdaLA jevuM che.* vivecana "sarva dravya pradeza anaMtA, tehathI guNa paryAya, tAsa vargathI anaMtagaNuM prabhu, kevalajJAna kahAyajI...zItala jinapati kevala darzana ema anaMtuM, rahe sAmAnya svabhAvajI; svapara anaMtathI caraNa anaMtu, samaraNa saMvara bhAvajI....."-zrI devacaMdrajI sarvajJa-sarvadarzipaNuM eTale zuM? ane te zI rIte ghaTe che? te atra darzAvyuM che. sarve jANe che te sarva, sarva dekhe che te sarvazio-tasvabhAvapaNuM sate nirAvaraNapaNAne lIdhe heAya che.- tamAre rati nivAravAtA' arthAta sarvara sarvadazi prathama te mULa tavabhAva paNuM-sarvasarvadazi svabhAvapaNuM hoya, svabhAvapaNuM te pachI nirAvaraNapaNuM thaye sarvajJasarvadazI hoya che. AmAM tabhAvapaNArUpa mULa hetunI siddhi arthe kahyuM-' maLe mathaza gukhar: I I. "hArathI anya ane mahArA arthavALA guNo che, e uparathI tAsvabhAvapaNAnI siddhi che. te A prakAre - ekadA tIrthakara bhagavAna dravyo ane paryAye bhina-abhina che ema svazivene samajAvatAM, nikaTa udAharaNapaNe pitAnA AtmAne ja uddezIne vadyA-, "mahArAthI anya ane hArA arthavALA guNe che -"mokaLe mardAza guDa' arthAta mahArAthI anya ane jJAna-darzana Adi je guNe che te mahArAthI-mahArA AtmAthI anya che, mahArA athavALA guNe pRthaka-jUdA che; kAraNa ke e bannenA lakSaNa, saMkhyA, prajana e bhagavaduvacanane ane saMjJAne bheda che mATe juo, A prakAre-(1) "guNaparyAyaparamArtha vALuM te dravya" e lakSaNa pramANe huM guNaparyAyavaMta Atmadravya AtmA chuM. ane "dravyazrayavALA nirguNa te guNe" e lakSaNa pramANe jJAnAdi guNa mahArA Atmadravyane Azraye rahelA che. (2) huM AtmA eka chuM, Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 lalita vistarA : (32) " : :" pada vyAkhyAna jJAnAdi guNe aneka che. (3) huMAtmA baMdha-mokSAdi kiyAphalavALe chuM, ane jJAnAdi guNe viSaya baMdha Adi phalavALA che. (4) huM AtmA atu, tIrthakara, pAragata Adi zabda vAcya chuM, eLakhAuM chuM; ane guNe dharma-paryAya Adi zabdathI vAya che, eLakhAya che. Ama lakSaNAdi bhedanI apekSAe guNe huM AtmadravyathI anya-bhinna che. Ama chatAM A guNe "madartha che, mahAra arthavALA che, henA-AtmAnA arthanA ja vAcaka che. kAraNa ke guNathI ekAnta jUdI pADI zakAya evI mahArA AtmAnI keI paNa pravRtti che nahiM; eTale A guNe hArA AtmAthI abhinna paNa che. Ama AtmAnI ne tenA guNonI bhinna-abhinna avasthA che. A mahArAthI anya ane madartha guNe che e bhagavAnanA vacana parathI tatatasvabhAvapaNAnI siddhi che, arthAt tenI guNenI tasvabhAvapaNanI-davyasvabhAvapaNAnI siddhi che; sarvajJAnapaNArUpa guNathI bhagavAna sarvajJa che ane sarvadarzipaNurUpa guNathI sarvadazI che ema siddha thAya che. ane A sarvajJAna-darzanapaNuM nirAvaraNapaNAne lIdhe hoya che; ghAtikarUpa AvaraNa dUra thayuM eTale AtmAne mULa svabhAvabhUta sarvajJAna-darzana svabhAva pragaTa thAya che, AvirbhAva pAme che. AtmAne A sarvajJasarvadazi svabhAva sthita nirAvaraNapaNuM thaye ja che, kAMI ne sthApita karavAne nathI, AvaraNa dUra thayuM ke te savajJAna darzana basa pragaTa ja che. AnA ja samarthanamAM atre sthita tAMzuvakaI svabhAvane parama paramArthagaMbhIra suMdara subhASita TAMkayuM che ke "jIva, caMdranI AvirbhAva jema, bhAvazuddha evI prakRtithI sthita che, ane vijJAna caMdrikA jevuM che, tenuM AvaraNa anna-vAdaLA jevuM che." ItyAdi. A subhASitane paramArtha vicAravA gya che. pratyeka vastu bhAvazuddha prakRtithI-zuddha svabhAvathI nija nija svarUpamAM sthita che ja, kAMI navI sthApavAnI nathI. tema Atma-vastu paNa bhAvazuddha evI prakRtithI-svabhAvathI sthita ja che, kAMI navI sthApita karavAnI nathI. atre caMdranI upamA sAgapAMga sughaTapaNe ghaTe cheH caMdra jema AkAzamAM prakRtithI-kudaratathI-svabhAvathI sthita che, tema AtmA paNa nija prakRtithI-kudaratI sahaja svabhAvathI cidAkAzamAM sthiti karI rahyo che. AkAzamAM svAsthAne sthita rahyo chate caMdra jema AtmacaMdra caMdrikA prasAre che, tema sthira evA svasvarUpa padamAM sthita AtmA jJAna-caMdrikA, jJAnarUpa snA-caMdrikA vistAre che. paNa cAMdanIthI bhUmiAdine tadAvaraNa-megha prakAzita karatAM chatAM caMdra kAMI bhUmirUpa banI jato nathI, tema AtmA paNa jJAna- snAthI vizvane prakAzatAM chatAM, kAMI vizvarUpa banI jatA nathI. Ama sva-para prakAzaka caMdrikA relAvate caMdra svasthAne sthita rahyo che, tema svapara avabhAsaka jJAna-caMdrikA vistAro AtmA paNa nija svabhAva5damAM samava sthita ja rahyAM che. A pramANe nizcayavArtA che, tatvazuddha prakRtithI-svabhAvathI sthiti che. ane Ama zuddha svabhAvathI svasthAne sthita chatAM caMdrane jema meghapaTala-vAdaLAM Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazuddha prakRtithI "sthita Atma-caMdra jJAna-caMdrikA, tAvaraNamegha 355 Avare che, DhAMkI de che, ne tethI tenuM yathArtha darzana nathI thatuM; tema zuddha svabhAvasthita AtmAne jJAnAvaraNAdi karmarUpa meghapaTala AvRta kare che-DhAMkI de che, ane tethI tenuM yathAsthita darzana thatuM nathI. paNa A jJAnAvaraNayAdi je ghAtika* abra jevuM-vAdaLA jevuM varte che, te dharmasaMnyAsagarUpa pavananA sapATAthI jyAre zreNInI parisamApti viLAye vikherAI jAya che, tyAre mukhya evA parAkramayoge karIne te zrImAna jJAnakevalI sarvajJa thAya che. ane Ama Atma-caMdrane AvaraNa karI rahela vAdaLA jevA cAra ghAtikarma dara thAya che, ke te tatkSaNa zuddha prakRtithita jhaLahaLa jyoti svarUpa AtmA svasvarUpe pragaTa thAya che. jema vAdaLAnuM AvaraNa dUra thatAM caMdra svayaM pUrNa svarUpe prakAze che, tema ghAti karmarUpa meghapaTala TaLatAM paraM tisvarUpa Atma-caMdra, jinarAja-caMdra svayaMpUrNa kevalajJAnasvarUpe prakAze che, zuddha sahajAnmasvarUpe jhaLahaLe che.' -zrIgadaSTisamuccaya kSe.183-184 vivecanamAMthI (DaoN. bhagavAnadAsa kRta). AkAzamAM prakRtithI sthita jema caMdra, zuddha svabhAva sthita che tyama AtmacaMdra sacaMdrikA sama ja kevala jJAna levuM, te jJAna AvaraNa meghasamUha jevuM. te ghAti karma ghana zuM vikhare jhapATe, saMnyAsa dharmarUpa vAyutaNa sapATe tyAre zrImAna parama kevalajJAna pAme, te jJAnakevalI kahAya yathArtha nAme." -zrI gadaSTi kaLaza, 153-54 (varacita) buddhirUpa karaNanA abhAve maktane sarvA-savaMdazipaNuM saMbhavatuM nathI, tema ja bAhya arthasaMvedana veLAe muktane duHkhAdine anubhava thaze -e banne AzaMkAnuM yuktithI samAdhAna kare che- na karaNAbhAve kartA tatphalasAdhaka ityanaikAntikaM, pariniSThitaplavakasya tarakANDAbhAve plvnsNdrshnaaditi| ma codayikakriyAbhAvarahitasya jJAnamAtrAdU duHkhAdayaH, tathAnubhavatastatsvabhAvatvopapatteH 185 * ghAtikarmAbhrakalpaM tdktyogaanilaahteH| jati tA zrImAna nAthate jJAnavarI '-zrI gaSTisamuccaya, kale. 184. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 lalita vistarA : (36) "nartha: sA . " para vyAkhyAna arthakaraNaabhAve kartA taphasAdhaka nathI e anekantika che,--pariniSThita taranAranuM taMbaDAnA abhAve taravAnuM darzana heya che, mATe. ane dayika kriyAbhAvathI rahitane jJAnamAtra thakI duHkhAdi nathI-tathAanubhava thakI svabhAvapaNAnI upapatti che, mATe 185 vivecana "akaraNa vIrya anaMtatA, nija guNa sahakAra akAma re."--zrI devacaMdrajI have vAdI kaheze-artha saMvedanamAM buddhi e pragaTapaNe puruSanuM karaNa-sAdhana (Instrument) che, ane prakRtinA viyege mukta avasthAmAM buddhirUpa karaNanA abhAvane lIdhe sarvajJapaNuM vA savaMdazipaNuM saMbhavatuM nathI. AnA nirAkaraNArthe karaNaabhAve kartA kahyuM-ja kAmA 7 taskaradha jaivatti '--karaNatalasAdhaka abhAve kartA taddalasAdhaka nathI e anekAntika che-paritiSThita na hoya, taranAranuM tuMbaDAnA abhAve taravAnuM darzana heya che mATe. e ekAMtika nathI "iffnarita stravaca taravAjAmA zravanasaMvanAtta--arthAta karaNa-sAdhana vinA taphala sAdhavA IcchatA kartA tene sAdhaka nathI hete e anekAMtika che, ekAMtika nathI. kAraNa ke pariniSThita-pAraMgata-sArI peThe niSNAta taranAre tuMbaDA vinA tarate dekhAya che. eTale tuMbaDArUpa sAdhana hoya te ja tarI zakAya evuM kAMI ekAMta niyamarUpa nathI, tema tame mAneluM buddhirUpa karaNa hoya te ja jJAna thAya ke na hoya te na ja thAya e ekAMta nathI. eTale jema pariniSThita tArU jema tuMbaDA vinA paNa karI zake che, tema paritiSThita kevalajJAnI AtmA tame mAnelA buddhirUpa karaNa vinA kema sarva nahiM jANI-dekhI zake vA? bAkI kharI rIte joIe te buddhine tame acetana mAnI che e ja mULa te bhUla che. chatAM tamArI mAnyatA anusAre paNa tamAruM kahevuM ghaTatuM nathI e ame siddha karI dekhADayuM che. have koI zaMkA UThAvaze--lIle, pILo vagerenI jema duHkha, dveSa, zeka, vaiSayika sukhAdi bAhya arthanA dharmo che, tethI mukta avasthAmAM sarvApaNuM-sarvadazi paNuM je mAnaze, if -arthacetanamAM puruSanuM phuTapaNe buddhi karaNa che, ane prakRtiviyege mukta avasthAmAM karaNa abhAvane lIdhe sarvava vA sarvadarzitva saMbhavatuM nathI, ema para abhiprAyanA nirAkaraNArthe kahyuMna ja ityAdi. ane e sugama che. vAra, nIla-pitAdi jema duHkha-dveSa-zaka-yika sukhAdi bahiarthadharmo che, tethI mukta avasthAmAM sarvatva-sarvadarzitvane abhyapagama sate bahiraarthavedana veLAye tene sarva duHkhAdine anubhava prApta thAya che, evI AzaMkAnA parihArArthe kahyuM- vayikA ItyAdi. -na ja, ci vicAmAvatI --asavedya Adi kamapAkajanya svapariNAmarahitane, mAtrAta-parijhAnathakI ja, javA-da:kha deSAdi. heta kahyo--tAnamatta-jJAnamAtrathI ja dakhAdi anabhava thakI. tamAlapatte -duHkhAdinA dayika kriyAbhAvarUpa svabhAvatvanI upapattine lIdhe. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNa abhAve kartA taphasAdhaka na hoya e ekAMtika nathI 357 te te te bAhya ane vedana veLAye tene sarva duHkhAdine anubhava vikabhAva prApta thayA karaze. eTale tene muktimAM paNa sukha nahi rahe ! rahitane jJAnamAtra thakI e zaMkAnA nivAraNArthe ka-odayika kiyA bhAvarahitane jJAnamAtra du khAdi nathI thakI duHkhAdi nathI, -ne thirimAhitI phAnamAtrAt phuvA:-"tathAanubhava thakI tasvabhAvapaNanI upapattine lIdhe -taLAnumatatatattvamavu:-arthAt audayika-asadanIya Adi karmavipAkathI upaja vedanarUpa udayabhAva jene nathI tene saMvedanarUpa jJAnamAtra thakI dukha- zreSAdi nathI. kAraNa ke jJAnamAtrathI ja je duHkhAdine tathA prakAre anubhava thatuM hoya, te jJAnane audayika kriyAbhAvarUpa svabhAvapaNAnI upapatti thaze. paNa jJAna te kadI audayika bhAve hoI zake ja nahi, te te kSAyika vA kSApazamika bhAve ja hoya. mATe vedanIya karmanA udayathI upajatuM vadana je audayika bhAvarUpa che, tenI kSAyika vA kSApazamika bhAvathI upajatA jJAnarUpa saMvedana sAthe seLabheLa ma kare! ane bhagavAnanuM je jJAnarUpa saMvedana che te to jJAnAvaraNa-darzanAvaraNanA kSayathI upajeluM kSAyika bhAvarUpa hAI kevalajJAna-darzana svarUpa che. eTale audayika bhAvane jyAM sarvathA abhAva che ne kSAyika bhAvane jyAM pUrNa prabhAva che, evuM bhagavaMtanuM sarvajJa-sarvada ipaNuM akhaMDa avyAbAdha che, mATe Apa mahAnubhAve UThAvelI zaMkAne sthAna ja nathI. jJAna vizeSaviSayI ne darzana sAmAnyaviSayI hoI te bannenuM sarvaarthaviSayapaNuM ghaTatuM nathI, e zaMkAnuM samAdhAna kare che- anyastvAha-jJAnasya vizeSaviSayatvAddarzanasya ca sAmAnyaviSayatvAttayo: sarvArthaviSayatvamayuktaM, tadubhayasya sarvArthaviSayatvAditi / ucyate-na hi sAmAnyavizeSayorbheda eva, kintu ta eva padArthAH samaviSamatayA jJAyamAnAH sAmAnya vizeSazabdAbhidheyatAM pratipadyante, tatazca ta eva jJAyante ta eva dRzyante iti yukta jJAnadarzanayoH sarvArthaviSayatvamiti / 186 artha:-anya (zaMkA) kahe che--jJAnanA vizeSaviSayapaNAne lIdhe ane darzananA sAmAnyaviSayapaNAne lIdhe te bannenuM sarvArthaviSayapaNuM ayukta che,-taddaubhayanuM sarvArthaviSayapaNuM che mATe. (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-sAmAnya-vizeSano bheda ja nathI, kiMtu te ja padArtho sama-viSamatAthI saMprajJAyamAna thatAM (jANavAmAM AvatAM) sAmAnya-vizeSa zabdanI abhidheyatAne pAme che; ane tethI karIne teo ja jANavAmAM Ave che, teo ja dekhavAmAM Ave che-ema jJAna-darzananuM sarvArthaviSayapaNuM yukta che. 196 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 lalita vistarA : "(31) saga: sarvasamma:' pada vyAkhyAna vivecana sAmAnya vizeSanuM dhAma, te dravyAstika pariNAma."-zrI devacaMdrajI atre kaI zaMkA kare che-jJAnane viSaya vizeSa che ane darzanane viSaya sAmAnya che, eTale te bannenuM sarvArthaviSayapaNuM ghaTatuM nathI, kAraNa ke taUbhayanuM-te baMnuM sAthe maLIne ja sarvArthaviSayapaNuM thAya che mATe. AnuM samAdhAna atra karyuM che sAmAnya-vizeSane bheda ja nathI, arthAt sAmAnya jUduM ane vizeSa jUduM e ekAMte bhinna vasturUpa kRtrima bheda pADe ghaTatuM nathI. paraMtu te ja padArtho jyAre "samatAthI'samAnapaNathI jANavAmAM Ave tyAre te "sAmAnya' zabdathI oLakhAya che, ane viSamatAthI"--asamAnapaNathI jANavAmAM Ave tyAre "vizeSa" zabdathI oLakhAya che. ane tethI karIne "teo ja jANavAmAM Ave che, teo ja dekhavAmAM Ave che-ema jJAnanuM ane darzananuM pratyekanuM sarvArthaviSayapaNe yukta ja che-- ghaTamAna ja che. eTale sarvajJa-sarvadazipaNuM sthita ja che. ema paNa jJAnathI viSamatAdharmaviziSTa ja ne darzanathI samatAdharmaviziSTa ja jaNAya, mATe te bannenuM sarvArthaviSayapaNuM nathI, e bIjI zaMkAnuM samAdhAna kare che- Aha-evamapi jJAnena viSamatAdharmaviziSTA eva gamyante, na samatAdharmaviziSTA api / tathA darzanena ca samatAdharmaviziSTA eva gamyante, na viSamatAdharmaviziSTA api / tatazca jJAnena samatAkhyadhAMgrahaNAddarzanena viSamatAkhyadharmAgrahaNAd dharmANAmapi cArthatvAdayuktameva tayoH sarvArthaviSayatvamiti / ___na, dharmadharmiNoH sarvathA bhedAnabhyupagamAt, tatazcAbhyantarIkRtasamatAravyadharmANa eva viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante, tathA abhyantarIkRtaviSamatAravyadharmANa eva ca samatAdharmaviziSTA darzanena gamyante ityato na dossH| etadukta bhavati-jIvasvAbhAvyAtsAmAnyapradhAnaM upasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate, tathA pradhAnavizeSamupasarjanIkRtasAmAnyaM ca jJAnamiti kRtaM vistareNa / 187 "artha:-zaMka-ema paNa jJAnathI viSamatA dharmathI viziSTo ja jaNAya che, samatAdharmaviziSTa paNa nahiM; tathA darzanathI samatAdharmathI viziSTa ja jaNAya che, viSamatA- dharmaviziSTa paNa nahiM; ane tethI karIne jJAnathI samAkhya dharmonA agrahaNane lIdhe, darzanathI viSamatAkhya dharmonA agrahaNane lIdhe, ane dharmonA paNa arthatvane lIdhe, te bannenuM (jJAna-darzananuM) sarvArthaviSayapaNuM ayukta ja che. (samAdhAna)-ema nathI, dharma-dhamInA sarvathA bhedane anabhupagama che mATe. ane tethI karIne jemAM samatAkhya dharmo abhya<Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadarzana aMge zaMkAsamAdhAna : sAmAnyapradhAna dazana, viSapradhAna zAna 359 samatA dharmaviziSTa darzanathI jaNAya che, eTalA mATe doSa nathI. A kahevAnuM thayuM-jIvanA svAbhAvyathI (svabhAvapaNAthI) sAmAnya pradhAna upasarjanIkRta (gauNa karela) vizeSavALuM athagrahaNa "darzana" kahevAya che; tathA pradhAnavizeSavALuM ane upasarjanIkRta sAmAnyavALuM (athagrahaNa) "jJAna" kahevAya che. eTale vistarathI sa" 187 vivecana sAmAnya vizeSane piMDa, dravyArthika vastu pracaMDa."-zrI devacaMdrajI. atre vaLI bIjI zaMkA kare che ema Apa kaho cho te rIte jotAM paNa jJAnathI viSamatA dharmaviziSTa'-viSamatA dharmathI vizeSita karelA padArtho ja jaNAya che, "samatA dharmaviziSTa" paNa nathI jaNAtA tathA darzanathI "samatA dharma viziSTa'-samatAdharmathI vizeSita karelA padArtho ja jaNAya che, viSamatA dharmaviziSTa paNa nathI jaNAtA. tethI karIne jJAnathI "samatA" nAmaka dharmonuM grahaNa hetuM nathI, ane darzanathI "viSamatA" nAmaka dharmonuM grahaNa hotuM nathI, ane dharmonuM paNa artha zuM che, eTale jJAna mAtra viSamatA dharmaviziSTa padArtho rahe che, ane darzana mAtra samatA dharmaviziSTa padArtho rahe che, mATe jJAnanuM ane darzananuM pratyekanuM chUTuM chUTuM ekAMgAhipaNuM hevAthI sarvArthaviSaya paNuM ayukta ja che-aghaTamAna ja che. AnuM samAdhAna karatAM AcAryavarya haribhadrajI vade che-mahAnubhAva! Apa dhAre che tema nathI, kAraNa ke dharma-dhamInA sarvathA bhedane ananyupagama (asvIkAra) che mATe dharmadhamaLo: sarvathA mAnavupamAta, dharma-dharmanA sarvathAsAmAnya pradhAna ekAMte bhedane abhyapagama-svIkAra ame karyo nathI, mATe. ane dazana: tethI karIne "samatA" nAmanA dharmo jemAM "atyaMtarIkRta" che- vizeSa pradhAna jenA atyaMtaramAM-aMdaramAM aMtarbhata karAyelA che, evA viSamatAjJAna dharmaviziSTa jJAnathI jaNAya che; tathA "viSamatA" nAmanA dharmo jemAM "atyaMtarIkRta" che--jene atyaMtaramAM-aMdaramAM aMtarbhata karAyelA che, evA samatA dharmaviziSTa darzanathI jaNAya che, eTalA mATe atre uktamAM deSa nathI. kahevAnuM tAtparya ke-"jIvasvAbhAvyathI"-jIvanuM tevuM svabhAvapaNuM che tethI jyAM vizeSa "upasarjanIkRta-upasarjana karAyela-gauNa karAyela che evuM sAmAnyapradhAna arthagrahaNa te "darzana" kahevAya che, tathA jyAM sAmAnya "upasarjanIkRta"--upasarjana karAcela-gauNa karAyela che evuM pradhAnavizeSavALuM-vizeSa pradhAna arthaprahaNa "jJAna" kahevAya che. eTale vadhAre vistAra karavAthI basa thayuM! Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 lalita vistarA : (31) "saoNMgsa: sarvamya:' pada vyAkhyAna muktane amUrta paNAne lIdhe vidhyAkAratAaoge tatvathI jJAnAbhAva che, eTale savApaNuM ghaTatuM nathI, e trIjI zaMkAnuM samAdhAna karatAM viSayagrahaNa pariNAmanuM AkArapaNuM ne tenuM amUrtamAM paNa avirodhapaNuM pradarzita kare che- 6apara Aha-muktAtmano'mRta tvAt jJAnasyApi taddharmatvena tattvAta viSayAAratA'yogatastattvato jJAnAbhAvaH. nistaraGamahodadhikalpo hyasau tattaraGgatulyAzca mahadAdipavanayogato vRttaya iti tadabhAvAttadabhAvaH, evaM sarvajJatvAnupapattireveti / patadapyasat, viSayagrahaNapariNAmasyAkAratvAt, tasya cAmUrte'pyavirodhAta, anekaviSayasyApi cAsya sambhavAta, citrAstaraNAdau tathopalabdheriti / 188 artha:-apara (zaMkA) kahe che--muktAtmAnA amUrta paNAne lIdhe, jJAnanA paNa taddha paNa karIne tatvathI viSayakAratAnA ayogane lIdhe tatvathI jJAna abhAva che. te kharekhara ! nistaraMga mahodadhi same che, ane tenA taraMga tulya vRttio mahada Adi pavana ga thakI che, eTale taabhAvathI taabhAve che. ema sarvApaNAnI anupatti ja (aghaTamAnatA ja) che. (samAdhAna)-e paNa asata che,-viSayagrahaNapariNAmanA AkArapaNAne lIdhe, ane tenA amUrtamAM paNa aviredhane lIdhe, aneka viSayavALA AnA (AkAranA) paNa saMbhavane lIdhe, civa-AstaraNa AdimAM tathA prakAre upalabdhine lIdhe 108 vivecana zuddha ramaNa AnaMdatA re, dhruva niHsaMga svabhAva...re dayALarAya! sala pradeza amUrtatA re, dhyAtA siddha upAya...re dayALarAya! zrI yugamadhara vinavuM re, vinataDI avadhAra-2 dayALarAya !"--zrI devacaMdrajI. atre vaLI bIjI zaMkAnuM samAdhAna karyuM che. koI bIje zaMkA kare che- muktAtmAnA amUrta paNAne lIdhe, jJAnanA paNa taddharmapaNAe karIne tatvathI viSayAkAtAnA ane sivA-mav ItyAdi. 34r--sAMkhya, -kahe che, prere che, kurama -muktAtmAnA, kSINakarmana, vAtaamUrta paNAne lIdhe, rUpAdirahitapaNAne lIdhe, zuM? te mATe kahyuM-jJAnathaf- jJAnanA paNa, nahiM ke kevala muktAtmAnA taravaina-tadharmavathI, muktAmadharmavathI, tavAtaamUrtava thakI. tethI zuM? te mATe kahyuM-viSAvAratA'thAtA-viSacarca va-viSayanA-- gocaranA jevo, mAthA-AkAra, svabhAva, sahya tattathA-je che te tathA, tamAratA -- tabhAva te tattA, tA-tenA, avata:-agane lIdhe, aghaTanane lIdhe, tarata -tattvathI, nirukta vRttithI -" jJAna" jenA vaDe karIne jANavAmAM Ave che ema karaNasAdhanarUpa jJAnamAra:jJAnano abhAva ja che. te ja bhAve che- nittaradAyipa DhI-te muktAtmA nistaraga mahodadhi same che, tattarAca% maMdApivanavatara vRttA-buddhi-ahaMkAra Adi prakRtivikArarUpa pavananA saMbaMdha thakI, vRttA - Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktane viSayAkArAtaage zAnaabhAva, evI zaMkAnuM samAdhAna 361 lAbha muktane lIdhe, tatvathI jJAnaabhAva che. arthAt sAMkhya matavAdI kahe che- kSINakarma muktAtmAnuM amUrtapaNuM che, rUpAdarahitapaNuM-nirAkAraviSayakAratA age paNuM cheane jJAna paNa tene dharma che, eTale te jJAnanuM paNa jJAna abhAva, amUrta paNuM-nirAkArapaNuM che. Ama jJAna amUrta-nirAkAra che, evI zaMkA tethI tenI viSayakAratAne asaMbhava che, eTale te jJAna tattvathI jenA vaDe jaNAya te jJAna" e vyutpatti arthathI jJAna abhAva che. kharekhara! tema ja "fetAmaNi ghaNo I. "te nistaraMga mahodadhi same che, ane tenA taraMga tulya vRttio mahad Adi pavanavega thakI che. eTale taabhAvathI tadabhAva che." arthAt te muktAtmA te jemAM kaI paNa taraMga nistaraMga mahedadhi UThate nathI evA nistaraMga mahedaSi-mahAsAgara same che, ane samo mukta tenA taraMga tulya vRttio-viSayajJAnAdika pravRttio te te buddhi ahaMkAra Adi prakRtivikArarUpa pavananA vegathakI UThe che, paNa atre muktimAM te te mahad Adi pavanane abhAva che, eTale te viSayajJAnAdika vRttio UThavAne abhAva che. Ama jJAna amUrta-nirAkAra che ne temAM viSayAkArarUpa vRttine asaMbhava che, eTale sarvajJapaNuM ghaTatuM nathI, ane nirAkAra vijJAna vaDe grahaNa jo mAnaze, te A A amuka viSaya ema viSathane pratiniyama ghaTaze nahiM. A sAMkhyavAdInI zaMkAnuM samAdhAna karyuM -utacata, viSacakagrfmAkaravAta ' I. "e paNa asat che-viSayagrahaNapariNAmanA AkArapaNane lIdhe, ane vRttio, viSayajJAnAdika pravRttio Tuti-ema, tamAthAta-tenA abhAvathI, mahata Adi pavanaveganA abhAvathI, tamAvaH -taraMga tulya vRttiono abhAva. tethI zuM? te mATe kahyuM - U-ema, vRtti abhAvathI, sarvajJatyAnaupattiva-mukti avasthAmAM sarvajJatvanI anupatti ja che,-nirAkAra vijJAna vaDe grahaNanA abhyapagame viSaya pratiniyamanA aghaTanane lIdhe. -e paravaktavyatAnA samApti arthamAM che. taf--e paNa-saMkhyA , ara7-asata, asuMdara che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM - vipathagraha parimaza-viSayagrAhakapaNe jIvapariNatinA ja, karAtu-AkAraNane lIdhe, ta -ane tenA, uttarUpa AkAranA, samUf-amUrtamAM paNa, muktAtmAmAM paNa, nahiM ke kevala mUrtamAM ema "api" paNa artha che, virodhAtu-avirodhane lIdhe, keIthI paNa abASamAnapaNAne lIdhe. abhyazcaya kahyo- 3ne vicaracAra-yugapata aneka viSayane AtrIne pravRttanA paNa, punaH eka viSayavALAnuM te pUchavuM ja zuM? azva-AnA, uktarUpa AkAranA, tanmavAta-saMbhavane lIdhe, ghaTanane lIdhe. e paNa kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-jitrAla -vize-pratIta evA citramAM satta-AstaraNamAM, varNakaMbalamAM, AdiAdi zabdathI anya bahuvarNavALA viSayanuM grahaNa che, tethI - yugapata bahu viSayaAkAranI upalabdhine lIdhe,-svasaMvedana vaDe ja. ne tAta ne e tane lAge che para Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 lalita vistarA : (1) nAga: sarvava ' pada vyAkhyAna tene amUrtamAM paNa avirodhane lIdhe, ane aneka viSayavALA viSayagrahapariNAmanuM AnA (AkAranA) paNa saMbhavane lIdhe, citra-AstaraNa AdimAM AkArapaNuM tathA upalabdhine lIdhe." arthAt -e paNa je tame kahyuM te asat ne tene amUrtamAM che, ayathArtha che, asuMdara che. kAraNake viSayagrahaNa pariNAmanuM ja paNa avireAdha eTaNe ke viSayagrAhakapaNe jIva pariNatinuM ja AkArapaNuM che. ane - evA te te viSayagrahaNa pariNAmarUpa AkArane amUrtamAM paNa aviSedha che; mUrtamAM te zuM, paNa amUrta evA mukta AtmAmAM paNa tevA AkAranuM bAdhyamAnapaNuM nathI. ane Ama eka viSayavALA AkArane saMbhava che eTaluM ja nahiM, paNa yugapa-ekI sAthe aneka viSayavALA A AkArane paNa saMbhava che. kAraNa ke citra-zetruMjI vagere bahuvarNavALI vastumAM paNa ekI sAthe bahu viSaya AkAranI upalabdhi -anubhava prApti che, svasaMvedana vaDe karIne ja te anubhava siddha che, mATe aho mahAnubhAvo ! ApanI zaMkA sarvathA asthAne che. A ukta yuktithI viSayAkAra apratisaMkramAdithI jJAnanA pratibiMbAkAranA pratikSepane paNa radIo apAI cUke, ema kahI yuktisiddha sarva-sarvadarzIone namaskAra che e kriyAyoga dAkhave che- etena viSayAkArApratisaGkramAdinA jJAnasya prativimbAkAratApratikSepaH pratyuktaH, viSayagrahaNapariNAmasyaiva pratibimbatvenAbhyupagamAt / / evaM sAkAraM jJAnamanAkAraM ca darzanamityapi sidraM bhavati / tatazca sarvajJAH sarvadazinastebhyo nama iti kriyAyogaH // 31 // atha-A uparathI viSayAkAranA apratisaMkramAdi vaDe karIne jJAnanI pratibimbAkAratAne pratikSepa pratyukta thaye-viSayagrahaNapariNAmane ja pratibimba paNe abhyapagama che, mATe. ema sAkAra jJAna ane anAkAra darzana e paNa siddha thAya che. ane tethI karIne sarva sarvazio teone namaskAra ho! ema kriyA che. A kara ke f -ve prasaMgasiddhi kahe che-para--A vaDe karIne, viSayagrahaNa pariNAmanA ja AkArapaNue karIne, viSayakatirAtrImatinA-vicAArca-viSayAkArano, grAhya saMnivezane, atikrama:-svagrAhi jJAnamAM apratibiMbana, te viSaya jAtinA viSayAkAratA pratisaMga kramamAM te jJAna-yanuM ekatva heAya,-ekAkArIbhUtapaNAne lIdhe, vA viSaya nirAkAra heya,-taAkAranA jJAnamAM pratisaMkrAntapaNAne lIdhe. kAraNake dharmasaMgrahaNakAre kahyuM che ke - " tadabhinnAkAratte doNhaM egattamo kaha na bhave ? nANe va tadAkAre tassANAgArabhAvotti // " Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayagrahaNapariNAmarUpa AkArane amUrtamAM paNa avireva 363 vivecana * vAsupUjya jina tribhuvana svAmI, ghananAmI paranAmI re; nirAkAra sAkAra sacetana, karama karamaphala kAmI re.. nirAkAra abheda saMgrAhaka, bheda brAhaka sAkAre re, darzana jJAna dubheda cetanA, vastu grahaNa vyApAra re."--zrI AnaMdaghanajI have A uparathI prasaMgathI siddha thatI vastu kahe che-A uparathI viSayAkAranA apratisaMkramAdi vaDe karIne jJAnanI pratibimbAkAratAne pratikSepa pratyukta thaye." Ama viSayagrahaNa pariNAmanA ja AkArapaNuM uparathI apratisaMkramAdiviSayAkAra apratibiMbanAdi vaDe karIne, jJAnanI pratibimbakAratA che e apratisaMkrama je pratikSepa karavAmAM Ave che te pratyukta thaya-tene javAba devAI Adi gaye. arthAta grAhya viSayaAkArane apratisaMkrama eTale svagrAhi jJAnamAM apratibiMbana te viSayAkAra apratisaMkrama grAhya viSayanA AkAranuM tene grahaNa karanArA jJAnamAM pratibiMbana na thavuM te viSayAkArano apratisaMkrama che. AthI ulaTuM viSayAkAranA pratikramamAM te ekAkArabhUtapaNAne lIdhe jJAna-yanuM ( arthAta ) tenuM abhijAkArapaNuM sate banenuM ekatva ahe ! kema na hoya? athavA jJAna tadAkAra sate tene anAkAra bhAva (kema na hoya ?). sati-Adi zabdathI pratiniyata pratipattihetu jJAnane yathI tulyakAratA sate pratiSedha dazya chekramavRttivALA kSaNika evA ya ane jJAnamAM kSaNa-sthAyi jJAna vaDe ubhayAzrita tenA ja (vRttinA ja) pratipatti karavAnA azakyapaNAne lIdhe tema ja- (zaMkA)tucae nAma sAmAnya - tulyatva khare ! sAmAnya che, ane eka evuM te aneka vyakti Azrita che, eTale tadAzrita devane prasaMga kema nathI ? atre paNa kahyuM che ke fNA tattA, ka teM maLio to tavA (arthAta ) je tatatulyAkAra che, tene ame tethI tadAkAra kahIe chIe. atre uttara (samAdhAna) - "tAgama nag, turaM vAda 2 tullattaM sAmannaM, pagamaNegAsiyaM ajutttrN| tA thAkavanna hIra modaifmadA mirda . 2 " (arthAta ) tene grahaNa abhAve tulyatva kema jaNAze vAra? tuvyatva te sAmAnya, anekAzrita evuM te eka atyaMta ayukta che. tethI ghaTAdi kArya dekhAya che, A mahAbhidhAna (mehakathana) che. tethI te viSayAkAra apratisaMkramAdi kAraNathI vijJAnakza--viSayaprAhi vijJAna, tivivAvAtakanikSepo-pratibimbAkAratAne pratikSepa,-jJAnavAdIthI pratijJAta evo. viSayapratibimbAkAravALa vijJAna nathI ghaTatuM, kiMtu bAthAkAra ja satasvabhAva mAtra pratibhAsi evuM ghaTe che, te pratyu:-nirAkRta thaze. viSayaprada ityAdi. hetu pratIta ja che. muktarUpa pariNAmanuM AkAratva sate sAmayika vikSAthI rAjA-sAkAra, vizeSagrahaNa pariNAmavata, jJAnamU-jJAna, upayoga vizeSa, ane anAja-anAkAra, sAmAnya prahaNa pariNAmavata, phAnaM- darzana, upayogabheda ja, e paNa siddha thAya che. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 lalita vistarA : (1) 'sarvajJamya: sarvazikhyA ' padma vyAkhyAna ekapaNuM hAya, athavA viSaya nirAkAra hAya, kAraNa ke tenA AkAranuM jJAnamAM pratisa krAMtapaNuM thaI gayuM che mATe. A aMge dhama saMgrahaNIkAre ( zrI haribhadrasUrie ) kahyuM che ke--" tenuM abhinnAkArapaNuM sate benu ekapaNuM kema niha thAya ? athavA jJAna tadAkAra sate tenA anAkAra bhAva kema nahi thAya ? " Ama viSayAkAranA pratisa'krama hoya te jJAna "oyanuM ekapaNuM thaI jAya vA viSaya nirAkAra banI jAya, ema e doSa Ave che, eTale viSayAkAra-pratisa krama ghaTatA nathI. mATe viSayAkArane apratisa krama ja ghaTe che. ? atre Adi zabdathI jJeyathI tulyAkAratA sate pratipattihevuM jJAnanA pratiSedha samajavA; kAraNa ke kramavRttivALA kSaNika evA neya-jJAnanuM ubhayAzrita te vRttinA ja kSaNasthAyi jJAnavarDa pratipatti karavAnuM azakayapaNu che mATe temaja-tulyatva te khare! sAmAnya che; ane eka evuM te aneka vyaktiAzrita che, eTale tAzrita doSanA prasaMga kema nathI ? atre paNa kahyu` che ke je tat tulyAkAra che, tene ame tethI tadAkAra kahIe chIe." atre uttara (samAdhAna -" tenA grahaNuabhAve tulyatva kema jaNAze vAru tulyatva te sAmAnya che. anekAzrita evuM te eka atyaMta ayukta che. tethI ghaTADhi kASTa dekhAya che, A mahAbhidhAna (meAhakathana ) che. " tAtparya ke--vijJAnavAdIe evA pratikSepa kare che ke tamArA mate viSayapratiSikhAkAravALuM vijJAna ghaTatuM nathI, paNa bAhya AkAra ja sattvabhAva mAtra pratibhAsi evuM ghaTe che. ema je te pratibiMbAkAratAne pratikSepa (sAmeA AkSepa) kare che, teneA paNa A viSayAkAra-apratisa kramAdi vaDe karIne radIe devAyA, zAne lIdhe ? viSayagrahaNapariNAmanA ja pratibimbapaNe abhyupagamane lIdhe.'--'viSayapradAimacaiva prativimpatyenAkhyu paLamAt'. arthAt viSayagrahaNanuM je pariNAma tene ja ame pratibipaNe alyupagama- svIkAra karyo che, eTale ame mAnelA jJAnamAM jJeyanA AkAranuM pratibiMba nathI paDatuM evI tamArI dalIla kSaNubhara TakI zakatI nathI. pratibiMbAkAratA pratikSepanA radIo anevuM sArUM jJAnamanAdAra = Tazanar|' ema sAkAra jJAna ane anAkAra dana e paNa siddha thAya che.' ane ema muktapariNAmanu AkArapaNu sate sAmayika vivakSAthI siddhAntAkta apekSAe sAkAra-vizeSagrahaNu pariNAmavALuM te jJAna--upayogavizeSa; ane AnAkAra--sAmAnyasajJa-sadazI Ane grahaNapariNAmavALu te dana--upayAgabheda ja siddha thAya che. ane tethI karIne te sarva jJAna-darzana vaDe karIne sanA sadazI A teone namaskAra hA! sAkAra jJAna ane anAkAra duna: ja namaskAra ! 46 sakala pratyakSapaNe tribhuvana guru, jANuM tuja guNuzrAmajI; bIjI kAMI na mAgu svAmI, ehi ja che muja kAmajI.... zItala jinapati prabhutA prabhunI, mujathI kahiya na jAyajI. "-zrI devacaMdrajI // kRti sarvajJeya: sarvazikhya:|| rUz // Wan Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. ziva-acalAdisiddhisthAna saMprApta 'zivAcalAdisiddhigatisthAnasamprAptebhyaH' pada vyAkhyAna A satranuM prayojana : savaMgatAtmavAdI vyAdivAdIne nirAsa- ete ca sarve'pi sarvagatAtmavAdibhirdravyAdivAdibhistattvena sadA lokAntazivAdisthAnasthA eveSyante, "vibhunitya Atme "ti vacanAd, etadapohAyAha-190 " shivmclmrujmnntmkssymvyaabaadhmpunraavRttisidhdhikAtinAmaya sthAne saMAkhyaH." athara-ane e sarve sarvagata AtmavAdIothI, dravyAtivAdIethI tatvathI sadA kAnta-ziva Adi sthAnastha ja mAnavAmAM Ave che, "vibhu nitya AtmA" e vacanathI--enA apahAthe kahyuM10 ziva, acala, aja, anaMta, akSaya, avyAbAdha, apunarAvRtti, evA siddhigati nAmanA sthAnane saMprApsane." vivecana siMhAsana azaka, beThA mehe leka; Aja ho svAmI re zivagAmI, vAcaka yaza thujI... zrI supArzva jinarAja tuM tribhuvana ziratAja."--zrI yazovijayajI. uparokta sarva vizeSaNa lakSaNa jemAM sAMge pAMga suyuktipaNe ghaTAvyA evA A sarveya ahaMta bhagavaMte "sarvagata AtmavAdIothI dravyAdivAdIothI tattvathI sadA kAntazivaAdi sthAnastha ja mAnavAmAM Ave che." enA piarthe kahyuM "vimara." I. fsA-dazAvivavimi-dravya-guNa-karma-sAmAnya-vizeSa-samavAyavAdI evA vaizeSikethI ema artha che. vima:-vibhu. sarva AkAzavyApI. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 lalita vistara : (3ra) zivarAtiti thAnavaMsictebhyaH pada vyAkhyAna AtmA sarvagata-sarvavyApaka che ema mAnanArA sarvagata-AtmavAdIo, dravyAdivAdIo arthAt dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa. samavAya Adi bhinna bhinna mAnanArA vaizeSike che, tethI tatvathI teo sadA lekAnta-ziva Adi sthAne sthita ja mAnavAmAM Ave che. kAraNa ke teonuM vacana che ke "vimunaiitra mAmA'-Atma vibhu nitya che, arthAta AtmA vibhu-sarva vyApaka sarvagata che; temaja nitya-ekarUpe avasthAna karI rahela che. eTale A sarvagata AtmA sadA kAnta-ziva Adi sthAnamAM sthita ja che-sthApita thavAne nathI. eonI A mAnyatAnA nirasana arthe atre "ziva, acala, aru, anaMta, akSaya, avyAbAdha, apunarAvRtti evA siddhigati nAmanA sthAnane saMprAptane e sUtrapada kahyuM. "ziva zaMkara jagadIzvarU, cidAnaMda bhagavAna lalanA; jina arihA tIrthakarU, tisarUpa asamAna...lalanA....zrI supArzva. alakha niraMjana vacchala, sakala jaMtu vizarAmalalanA. abhayadAna dAtA sadA, pUraNa AtamarAma...lalanA. zrI supArzvajina. diye re. vidhi viraMci vizvabharU, hRSIkeza jaganAtha....lalanA. aghahara aghamocana dhaNI, mukti parama pada sAthalalanA. zrI supArzva ema aneka abhidhA dhare, anubhavagamya vicAra...lalanA. jeha jANe tehane kare re, AnaMdaghana avatAra...lalanA".zrI AnaMdaghanajI. jemAM sthiti kare te sthAna ema vyAkhyA karI, vyavahArathI te siddhikSetra ane nizcayathI AtmasvarUpa ja che ema nirUpaNa kare che- iha tiSThantyasminniti sthAnaM, vyavahArata: siddhikSetraM, "iha bodiM caittA NaM, tattha gaMtUNa sijmai" tti vacanAta, nizcayatastu tatsvarUpameSa, "sarve bhAvA AtmabhAve tiSThantI" ti vacanAt / 191 artha:-ahIM, AmAM sthiti kare te sthAna; vyavahArathI siddhikSetra,-"ahIM zarIra cheDIne tyAM jaIne siddha thAya che" e vacanathI; nizcayathI to te svarUpa ja che - " mA mAtamamA titti " "sarva bhAve AtmabhAvamAM sthiti kare che" e vacanathI. 191 vivecana "dhruvapadarAmI he svAmI mAharA, niHkAmI guNarAya sugyAnI ! nija guNakAmI he pAmI tuM dhaNI, dhruva ArAmI he thAya...su." zrI AnaMdaghanajI Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna te vyavahArathI siddhikSetra, nizcayathI AtmasvarUpa ahIM--A sUtramAM AmAM sthiti kare che te sthAna, arthAt jemAM nizcala sthiratA rahe evuM pada te sthAna. ane te vyavahArathI siddhikSetra che,ahIM zarIra cheDIne tyAM jaIne siddha thAya che,-"da vittA uM taltha tU siksara e vacanathI. sthAna te arthAt ahIM-saMsAramAM chelalA dehaparyAyarUpa zarIrane cheDIne AtmA vyavahArathI siddhikSetra: tyAM-lekA jaIne siddha thAya che, te siddhikSetra ja siddha AtmAnI nizcayathI AtmasvarUpa zAzvata sthitinuM sthAna hovAthI te ja atre vyavahArathI sthAna che. paNa "nizcayataratu ta me " nizcayathI te te svarUpa ja che, - mavA saramA titti" sarve bhAve AtmabhAvamAM sthiti kare che, e vacanathI. arthAt sahajAnmasvarUpa e ja sthAna che, ke jemAM niraMtara ramaNa karanArA sahajAnmasvarUSpI siddha bhagavaMte sadA sthiti kare che. kAraNa ke badhuMya AtmabhAvamAM rahyuM che, sarve bhAva AtmabhAvamAM rahyA che. eTale AtmasvabhAva arthAt sahaja evuM AtmasvarUpa e ja eka evuM sthAna che ke je sadA sthAyi ane sthira che. mATe paramArthathI AtmasvabhAva-mULa zuddha te Atmapada' e ja eka vAstavika pada che, te sivAyanA bIjA badhA asthira hovAthI apada ja che. Ama vyavahAranI apekSAe A bhagavaMte zAzvatapaNe siddhikSetra sthAnamAM sthita che ema kahevAya che, paNa nizcayanI apekSAe te teo niraMtara AtmaraNatArUpa sahajAnmasvarUpa sthAnamAM sthita che ema artha che. ati rUDI re ati rUDI, jinajInI thiratA ati rUDI; sakala pradeza anaMtI, guNa paryAya zakti mahaMtI lAla...ati. tasu ramaNe anubhavavaMtI, pararamaNe je na ramatI lAla ati. "nija sattA nija bhAvathI re, guNa anaMtanuM ThANa... jinavara pUje ! devacaMdra jinarAjajI re, zuddha siddha sukhakhANa....zrI devacaMdrajI. " te puNu vaMdau siddhagaNa, je appANi vasaMta / vokari sadu, asthadi rimaju rdhita | " zrI gIndradevakRta paramAtmaprakAza ziva, acala, aju vizeSaNane paramArtha darzAve che- "tata viroNA tara-fphAi ti sa hitafchatathA rAmavilApraayogikcln kriyApohAnna calamacalaM / tathA rujAzabdena vyAdhivedanAbhidhAnaM tatazcAvidhamAnarujamaruja, tannibandhanayoH zarIramanasorabhAvAt / 192 artha-e ja vizeSita karAya che. temAM ziva eTale sarva upadravarahitapaNane lIdhe ziva, Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 lalita vistaraNa : (32) "AiyAjAviziktiAtistharaMgAntajha:' pada vyAkhyAna tathA svAbhAvika ane prAyogika calanakriyAnA apahathI dUra thavAthI) na cala te acala, tathA sajA zabdathI vyAdhi-vedanAnuM abhidhAna che, ane tethI karIne jyAM jU avidya mAne che te aja-tenA nibandhanarUpa zarIra-mananA abhAvane lIdhe vivecana deva vizAla jiNuMdanI, tame yA tava samAdhi re, cidAnaMda rasa anubhavI, sahaja akRta nirupAdhi re....zrI devacaMdrajI te sthAna kevuM che? tenA paramArthagaMbhIra vizeSaNe have kahe che-temAM (1) vadita vAta ziva'-prathama te te sthAna "ziva' che, arthAt janma, jarA, mRtyu, roga, zoka, bhaya Adi dravyaupadra ane rAga-dveSa-moha Adi bhAvaupadrane sarvadAne mATe sarvathA abhAva hovAthI ziva-parama kalyANusvarUpa, parama AtmazAMtisvarUpa te sthAna-zAzvata pada che. tathA-(2) acala-"svAbhAvika ane prAyogika calanakriyAnA apahathI na cala te acala." svabhAvajanya ke prAgajanya AtmapradezaparispaMdanarUpa calanakiyA TaLavAthI je cala nathI, svarUpathI caLatA nathI te acala. kAraNa ke te sahajAnmasvarUpa sthAnamAM birAjamAna siddha bhagavaMte acala AtmasvabhAvamAM susthita hovAthI svabhAvathI temanuM calAyamAnapaNuM saMbhavatuM nathI; ane parabhAva-vibhAvathI sarvadAne mATe sarvathA virAma pAmyA hovAthI tenA prayogathI paNa temanuM calAyamAnapaNuM keI kALe saMbhavatuM nathI; eTale teonuM te sthAna nizcayathI acala che. ane vyavahArathI paNa svabhAvajanya ke prAgajanya calanakriyAnA dUra thavAthI te siddhikSetra paNa koI kALe calAyamAna nahi hevAthI acala che, zAzvata supratiSThita che. tathA--(3) arubarujA zabdathI vyAdhi-vedanAnuM abhidhAna che," eTale jyAM rujA-vyAdhi-vedanA vidyamAna che nahi te aju', kAraNa ke te rAjAnA-(roganA) kAraNarUpa zarIra-manane tyAM abhAva che mATe. eTale te sthAna dravya-bhAva rogathI rahita evuM aju, sadA AtmaArogyasaMpanna sthira sthAna che. sahaja svarUpa prakAzathI, thAe pUrNAnaMda vilAsa re devacaMdra jinarAjanI, kara sevA sukhavAsa re....kare. sAcA raMga jinezvarU. "avisaMvAdI nimitta cho re, jagata jatu sukhakAja...jinavara pUjo, hetu satya bahumAnathI re, jina sevyAM zivarAja...saMbhava." zrI devacaMdrajI Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatra, acala, a, anata, akSaya, e padonA paramA ananta akSaya padanuM bhAvana kare che 11 tathA nAsyAnto vidyate : ityanantaM kevalAtmano'nantatvAt / tathA nAsya kSayo vidyata ityakSayaM, vinAzakAraNAbhAvAt satatamavinazvaramityarthaH / 193 artha :--tathA AnA anta vidyamAna nathI te ananta,--kevala AtmAnA anantapaNAne lIdhe. tathA AnA kSaya vidyamAna nathI te akSaya,----vinArA kAraNanA abhAvane lIdhe; satata anar ema artha che. 193 vivecana 'yenAtmA'budhyatAtmaiva, paratvenaiva cAparam | akSayAnantavoSAya tame siddhAtmane nama:|"--zrI pUjyapAdavAmIkRta samAdhizataka 66 " devacaMdra jinacaMdna bhakti maname dharA re, tathA tyartha: / 369 tathA--(4) ananta--te sthAna jenA anta che nahi evuM ananta che,-- 8 vAmano'nantavAs '. kevala AtmAnA anantapaNAne lIdhe,' kevala-zuddha AtmA zivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA kaivala AtmAnu anantapaNuM che mATe. arthAt kevala zuddha AtmArUpa te sahajAtmasvarUpa padamAM sthitirUpa sthAnanA keI kALe aMta nathI mATe te nizcayathI anaMta che; ane te siddhi kSetre sthitirUpa sthAnanA paNu kAI kALe aMta nathI mATe te vyavahArathI paNa anaMta che. avyAbAdha anaMta akSaya padma AdarI re.... tathA (5) akSaya--te sthAna jene kSaya che nahi evuM akSaya che,-- vinAza kAraNanA abhAvane lIdhe;' vinAzanA kAraNanA abhAva che mATe, arthAt 'satata anazvara ema arthe che.' te sahajAtmasvarUpa padma e ja kadI paNa kSaya--vinAza nahi pAmanArU evu' nizcayathI akSayasthAna che; ane te siddhikSetra paNa avinazvara evuM vyavahArathI akSaya sthAna che. 194 avyAbAdha ne apunarAvRtti vizeSaNAne bhAvA kahe che. 12 tathA avidyamAnavyAbAdhamanyAbAdhaM, amUrttatvAt, tatsvabhAvatvAditi bhAvanA | na punarAvRttiryasmAdapunarAvRtti, AvarttanamAvRttirbhavArNave tathAtathA''varttanami 47 praName zrI aranAtha zivapura sAthe kharArI."--zrI devacaMdrajI Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (32) 'zivASaTAlisiddhi tisthAnasaMprApta:'padma vyAkhyAna 1 a tathA vidyamAna vyAmAdhAvALu te avyAbAdha,--amRttapaNAne lIdhe, tatvabhAvapaNAne lIdhe,--ema bhAvanA che. tathA jemAMthI punarAvRtti nathI te apunarAvRtti. Avana-AvRtti, bhAvamAM tathAtathA ( tevA tevA prakAre ) Avattana ema artha che. 194 370 vivecana " eka pradeze tAhare, avyAbAdha. samAya....hA jinajI; tasu paryAya avibhAgatA, sarvAkAza na mAya....hai| jinajI !.... zrI supArzva AnaMdame, guNu anaMtane ka hai| jinajI! "--zrI vaca'drajI. tathA (6) te sthAna avyAbAdha che. jyAM vyAkhAdhA che nahiM te avyAbAdha, C amU paNAne lIdhe, tattvabhAvapaNAne lIdhe.' arthAt te AtmasvarUpa padanuM amU paNuM che mATe, ane te amRttapaNuM paNa tenuM svabhAvapaNuM che mATe, te sahajAtmasvarUpa sthAnane koI kALe paNa kaMI paNa khAdhA phoMcavAnA saMbhava nathI, eTale te sahejAtmasvarUpa siddhi sthAna avyAkhAdha che. tathA--(7) te sthAna apunarAvRtti che. 'jemAMthI punarAvRtti nathI' arthAta bhavAvamAM tevA tevA prakAre puna: AvRtti-vattana nathI, pharIthI bhapherA nathI, evuM apunarAvRtti--te sahujAtmasvarUpa sthitirUpa siddhi sthAna che. " avyAbAdha ruci thaI re, sAdhe avyAbAdha..haiA jinajI ! devacaMdra pada te laDe, paramAnada samAdha....hA. zrIsupA "--zrIdevacaMdrajI. siddhigatinAmadheya pada bhAve che-- 13 tathA sidhyanti - niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhi: - lokAntalakSaNA, saiva ca gamyamAnatvAdgatiH, siddhigatireva nAmadheyaM yasya tattathAvidhamiti . 195 13artha :--tathA siddha thAya che--AmAM prANIo niSThitA thAya che te siddhi-- leAkAntalakSaNA; ane te ja gamyamAnapaNAne lIdhe gati; siddhigati ja che nAmadheya jenuM te tathAvidha ( siddhigati nAmadheya ), 195 vivecana tApaNu bhakate ama manamAMhi peThA; bhANA khaDakhaDa du:kha sahevuM.... sAhebA ! vAsupUjya jiSNudA !----zrI yazeAvijayajI. sAta rAja alagA jaI beThA, aLagAne vaLagyA je rahevuM, te Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyAbAdha, apunagavRtti, siddhigati ne sthAna saMprApti padone paramArtha 371 tathA (8) te sthAna siddhigati nAmadheya che. jemAM "prANIo siddha thAya che, niSkitArtha thAya che te lekAratakSetralakSaNe siddhi ane te ja gamyamAnapaNAne lIdhe ati" che. AvuM siddhigati e ja jenuM nAmadheya-dhanya nAma che te siddhigati nAmadheya. je upAya bahuvidhanI racanA, gamAyA te jANe re . zuddha dravya guNa paryaya dhyAne, ziva diye prabhu saparANe re. zrI arajina bhavajalane tAru." zrI yazovijayajI. evA sthAna prAptane paramArtha pradarzita kare che- 17sthAnaM prAguktameva, iha ca sthAnasthAninorabhedopacArAdevamAheti / samprAptAH ruti ra-govALuicA caNAmane gfor mAttAparA prAta: 31 artha -(evuM) sthAna pUrvokta ja-ane ahIM sthAna-sthAnInA abheda upacArathI ema kahyuM che te sthAnane) saMprAti-samya-azeSa kaviNyatithI svarUpagamana vaDe pariNAmantara Apatti thakI prApti.16 vivecana "zrI zreyAMsa jina aMtarajAmI, AtamarAmI nAmI re, adhyAtama mata pUraNa pAmI, sahaja mugati gAmI re." zrIAnaMdaghanajI. evuM aSTa vizeSaNasaMpanna sthAna te pUrvokta ja nizcayathI AtmasvarUpa ja, ane vyavahArathI siddhikSetra. arthAt sahajAnmasvarUpamAM sthiti e ja nizcayathI sthAna ane siddhikSetramAM sthiti te vyavahArathI sthAna. "ane ahIM sthAna-sthAnInA abheda upacArathI ema kahyuM che. te sthAnane saMprApta-" pavanaviyutya svarUpavmane" I. samyakUpaNe azeSa karmavimyutithI svarUpa gamanavaDe pariNAmAntara ApattithI prApta" arthAt sarvaka kharI paDayA, eTale zuddha cetanyamUrti AtmAnuM zuddha sahajAtmasvarUpa ja avaziSTa rahyuM. Ama zuddha sahajAnmasvarUpa pratye gamana vaDe pariNAmantaranI prAptithI teo te siddhigati nAmadheya sthAnane saMprApta che. "devacaMdra jinacaMdra, bhakta rAhe bhavi Atamaruci avyaya akSaya zuddha, saMpatti pragaTe che sattAgata zucijI.. mahAbhadra jinarAja ! rAjarAja virAje he Aja tamAraDe."--zrIdevacaMdrajI Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 lalita vistara: (3ra) "vivAhasiddhitisthAnaraMgArnega: pada vyAkhyAna vibhuone ane nityone ema prAptino saMbhava nathI ema vyatirekathI darzAvI, kSetraasarvagata pariNAmIne ja evaM prAptine saMbhava che ema nigamana kare che - 15na vibhUnAM nityAnAM caivaMprAptisambhavaH, sarvagatatve sati sadaikasvabhAvatvAt / vibhUnAM sadA sarvatra bhAva:, nityAnAM cakarUpatayA'vasthAnaM, tadbhAvAvyayasya nityatvAd , ata: kSetrAsarvagatapariNAminAmevaivaMprAptisambhava iti bhAvanIyaM / 197 15atha-vibhuene ane nilene ema prAptino saMbhava nathI, sagapaNuM sate sadA ekasvabhAvapaNane lIdhe. vibhune sadA sarvatra bhAva che, ane nityanuM ekarUpapaNe avasthAna che, tadubhAvAtreyanA nityapaNAne lIdhe ethI karIne kSetraasagata pariNAmIene ja evaprAptino (evA prakAranI prAptine) saMbhava che ema bhAvanIya che vivecana praNamAM zrI aranAtha zivapura sAthe kharI, tribhuvana jana AdhAra bhavanitAra karI; araprabhu prabhutA raMga, aMtara zakti vikAsI, devacandrane AnaMda, akSaya bhega vilAsI."--zrI devacaMdrajI paNa "vizuone ane nine ema prAptine saMbhava nathI, kAraNa ke teonuM sarvagatapaNuM heI sadA ekasvabhAvapaNuM che mATe. je vibhu che tenuM sadA sarvatra hovApaNuM che; ane je nitya che tenuM ekarUpapaNe avasthAna" che, kAraNa ke "tabhAvane avyaya" te nityanuM lakSaNa che. eTalA mATe kSetrathI je asarvagata che evA pariNAma AtmAone ja evA prakAranI prAptine saMbhava che. ema bhAvavA gya che. tethI evA svarUpasaMpanna siddha bhagavaMtane namaskAra ho ! ema kriyAyoga dAkhavI, evaMbhUta ja prekSAvaMtene namaskArAI che ema tAtparya darzAve che- 16tattebhyo nama iti kriyAyogaH // iti // 32 // evaMbhUtA eva prekSAvatAM namaskArArhAH, AdyantasaGgatazca namaskAro madhyavyApIti bhAvanA / 198 artha-tethI teone namaskAra he! ema kiyAga che. 3ra li evaMbhUte ja prekSAvatane namaskAraahaM (namaskAra gya) che. ane Adi-antamAM namaskAra madhyavyApI che evI bhAvanA che.98 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 sahajatmasvarUpasapana siddhone namaskAra !: evaMbhUto ja namaskArAha vivecana "utsage evabhUta, te phaLane nIpane he lAla. niHsaMgI paramAtama, raMgathI te bane che lAla. sahaja anaMta atyaMta mahaMta sukhe bharyA che lAla. avinAzI avikAra, apAra guNe varyA he lAla....zivagati."--zrIdevacaMdrajI. tethI evA ziva-acalAdi ukta lakSaNavALA te siddhigati nAmadheya sthAnane saMprApta evA teone ahaMta bhagavaMtane namaskAra he!" ema kriyAga che. have A sUtranuM chevaTanuM sUtra rajU karatAM upasaMhAra kare che-evaMbhUte ja prekSAvaMtene namaskAraahaM che." "gdhamratA pUrva prekSakatAM namAja"--arthAta evaMbhUte ja--evA prakAranI siddha dazAne je prApta thayelA che, teo ja kharekharA ardhaevaMbhUta pUjAI hevAthI, prekSAvaMtene-jaI vicArI vartanArA vicAravaMta dazAsaMpanna vivekI janene namaskArAI che, namaskAragya che. uparamAM kahyA te ja namaskAgya te anupama guNavizeSaNe jemAM avikalapaNe sopAMga ghaTAvyA evA je ahaMta bhagavate ziva Adi ukta svarUpavaMtI siddhi gatine saMprApta thayA che, ane Ama evaMbhUta naye jene tathArUpa zuddha AtmArUpa zuddha caitanyamUrtimaya siddhadazA-sahajatmasvarUpa sthiti pragaTI che-evaMbhU ja evaMbhUta naye kharekharA paramArthasat "ahaM"--vizvanI pUjAnA parama pAtra, parama pUjya "bhagavat " che. ata evuM te zuddha citanyamUrti ahaMta bhagavat vivekI mumukSu AtmArthIone namaskAra karavA yaMgya che. kAraNa ke sarve sAcA AtmArthIone sAdhya, dhyeya, lakSa, Adarza te zuddha sahajatmasvarUpe sthitirUpa evaMbhUta siddha dazA che. eTale evaMbhUta pragaTa zuddha Atmasthiti prApta thaI cUkavAthI jene parama pUjya AtmasvabhAva pragaTa che, evA A ahaMta siddha bhagavaMte ja sarva sAdhakanA parama ArAdhya, parama upAsya, parama pUjya che. ane jo ke A ahaMta bhagavaMte parakRta-bIjAe karelI pUjAne IcchatA nathI ane temane stuti-nidAnuM kaMI prayojana nathI, paNa temanI pUjAthI sAdhakanuM potAnuM AtmasiddhirUpa kArya siddha thAya che, eTale emanuM pUjana e sAdhakanA pitAnA ja AtmahitanI vAta che, eTale te tene atyaMta atyaMta kartavya che ja. pUjanA te kIje re bAramA jinataNI re, jasu pragaTyo pUjya svabhAva parakRta pUjA re je Icche nahiM re, sAdhaka kAraja dAva pUjanA." je nija pAsa che te zuM mAgIe, devacaMdra jinarAja; te paNa mujane he zivapura sAdhatAM, heje sadA susahAyazrI zuddhamati." - zrI devacaMdrajI Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (33) 'namo ninaimya: jJApamyaH patra vyAkhyAna : Ama A parama pUjya bhagavA namaskArAhu che ane Adi-aMtamAM saMgata namaskAra madhyavyApI che evI bhAvanA che'; arthAt A sUtranA prAraMbhamAM namoDyu " aeitA huM mathALuM'...ane aMtamAM 'namo nibALa nigamayALa --ema je namaskAra mUko, te madhyamAM paNa vyApaka che. eTale A sUtranA pratyeka padma sAthe paNa e namaskAra caiAjavA ceAgya che. arthAt namo AigarANaM, namo titthayarANaM, namo vruittamALa, namo macayALuM, namo dhammavALa--ityAdiprakAre bhAvanA karavA yAgya che. // ti (nama:) zivASAvidasiddhiti sthAnana prAptey: | rU2 // Wan 304 namaskAra kriyAyoga sarva padmavyApI 33. jino jitabhayo namo jinebhyaH jitabhayebhyaH ' pada vyAkhyAna A pattuM prayAjana : kSetrajJA (jIvA ) parama brahmanA visphuliMga samA mAnanArA advaita muktavAdane ( vyuccheda 17 jitabhayA apyeta eva nAnye iti pratipAdayanmAha ' namo sinepthaH nitamasemyuH ' nama iti pUrvavat, jinA iti ca, jitabhayAH - bhavaprapaJcanivRtteH kSapitabhayA ityuktaM mati / anenAdvaitamuktavyavacchedaH, tatra hi kSetrajJAH paramabrahmavisphuliGgakalpA:, teSAM ca tataH pRthagbhAve na brahmasattAta eva kazcidaparo heturiti / 199 17artha :--jitaNo paNa e ja che, nahi ke anyA, ema pratipAdanAthe kahyu namaH jinAne jitabhayAne nama:--e pU.vat, ane jinA e ( paNa pUrvavat ). jitabhA--bhavaprapra'canivRtti thakI, pitabhA ema ukta thAya che. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramabrahmanA viskaliMga samA kSetra : brahmasattA thakI ja pRthabhAva 375 A uparathI adrata muktane vyavare cheda karavAmAM AvyuM. kAraNake tyAM (ati matamAM) kSetra parama brahmanA viraphuliMga samA che, ane teonA temAMthI pRtha bhAvamAM brahmasattAthI ja kaI apara hetu nathI. vivecana "zrI supArzvajina vaMdiye re, sukha saMpattine hetu lalanA. zAMtasudhArasa jalanidhi re, bhavasAyaramAM setu lalanA."-zrI AnaMdaghanajI. ane jitabharyo paNa A zivAdisthAna saMprApta ahaMta bhagavaMte ja che, nahiM ke bIjA, ema pratipAdana karavA mATe "namo nirm nigamavALa" nAme jinone jitabhalene e sUtrapada mUkayuM. arthAt namaH te pUrvava-agAunI jema bhAvanamaskAranA sUcanAtha che, ane jine paNa pUrvavata- rAgadveSAdinA jetApaNA thakI jine jitabharyomagvacanivRtta: pitAma:' bhavaprapaMcanI nivRtti thakI jeNe bhayane kSapita karyo che, khapAvI nAMkhe che, evA kSapitabhA te jItabha. AvA jinene jitane namaskAra ho! ane "A uparathI aMta suktane vyavaccheda karavAmAM Avyo,"--namaskAra che jinene jitabhane ! e sUtrapada uparathI ati muktane nirAsa karavAmAM AvyuM. arthAt paramabrahma lakSaNa advaita sata, muktone-kSaNane parama brahmamAM parama brahmanA laya mAne che te advaita munanuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM. kAraNa visphaliMga samA ke tyAM (advaita matamAM) kSetra paramabrahmanA viskuliMga samA kSetra che-"tara di triHT: rahmavibhuti nar:" te advaita matanA abhiprAye kSetra-saMsArIjI parama brahmanA viskuliMge-taNakhA ( Starks ) samA che, te parama puruSanA avaya ja che. tyAre keI pUchaze ke te pachI te parama brahmamAMthI te kSetrane pRthaka judA pADavAnuM kAraNa zuM? tene teo javAba Ape che ke-"teonA temAMthI gfsa -rena ityAdi. anera-A parathI, bhAvathI jitabhayatvanA nirdezathI, taii-parama brahmalakSaNa ati sata, muI - mukto, kSINubhavo, teSAM-teone, vyavachera-nirAsa, karavAmAM A e gama che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM--tatra-advaitamAM, di-kAraNa ke, kSetrajJa - saMsArIo, mitravisTiArA:ramabrahmA-parama puruSanA avaya ja che ema bhAva che. je kharekhara ! ema che te tethI zuM? te mATe kahyuM te ja--kSetrajJAnA, tata-paramabrahmabhathiI, pRthamAna-pRthabhAvathI, vighaTanathI, brahmasattata -brahmasattAyakI ja, vAcita-meI, kAlAdi, para-anya, devanimitta, Iti-ema. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 lalita vistaro : (33) "namo jinenga: nitamaMH 58 vyAkhyAna brahmasattA thakI ja pRthagRbhAvamAM brahmasatAthI ja keI apara heta nathI." arthAt te pRthabhAva kSetranA te paramabrahmamAMthI pRtha-alaga paDavAmAM brAsattA zivAya bIje kaI kAla Adi hetu-kAraNa nathI, eTale ke brahmA sattA thakI ja tevA prakAre pRthabhAva-jUdA paDavApaNuM hoya che. AvA prakAre A advaita mutavAdInI mAnyatA che. pa brahmalaye paNa punaH pRthakvApattithI sarvathA jitabhayapaNuM ghaTatuM nathI, paNa sahaja bhavabhAvakSaye nirupacarita jitabhayapaNuM ghaTe che, ema anvaya-vyatirekathI advaita mukavAnuM nirasana kare che "sA tallayepi tathA vidhava, tadvadeva bhUyaH pRthaktvApattiH, evaM hi bhUyo bhavabhAvena na sarvathA jitabhayatvaM / sahajabhavabhAvavyavacchittau tu tattatsvabhAvatayA bhavatyuktavat zaktirUpeNApi sarvathA bhayaparikSaya iti nirupacaritametat / 200 "artha te (brahmasattA) tallaye (brahmalaye) paNa tathA vidhA ja che. taduva6 ja puna: pRthakatva Apatti che, jethI karIne ema puna: bhavabhAvathI sarvathA jitabhayapaNuM nathI. paNa sahaja bhavabhAvanI vyavacchitti sate te tenI tatasvabhAvatAthI uktavata zaktirUpe paNa sarvathA bhayaparikSaya hoya che, eTalA mATe e nirupacarita che. vivecana "tuM pUraNa brahma arUpI, te jJAnAnaMda svarUpI; Ima tasvAlaMbana karie, te devacaMdra pada variye re. svAmI sujAta suhAya." -zrI devacaMdrajI gfsarAsA-te (brahmasattA), tagsfu-tadimana-brahmamAM, mutAtmanA Diji-laye paNa, tathavidhava-vicaTanA ja. tA -ekavAranI jema, mR:punaH, gthavApattivicaTanaprasaMga. tethI zuM? te mATe kahyuM - -ema, punaH pRthaphavApattithI, kAraNa ke, mUmayamAna-punaH saMsAraApattithI, ja-na ja, sarvathA-zaktikSayathI 5Na, nitama tvanu-jitabhayapaNuM uktarU5. jevA prakAra hoya tathA prakAre kahe che- takamakamAvaLafchA tu sahaja, brahmavicaTanAdi kayAMyathI paNa apravRtta, jIvatulyakAlabhAvI evA, mavamAtra4- saMsAraparyAyanI, vyavachitta-vyavacchitti, kSaya sate, punaH zuM te mATe kahyuM-tattamA tathA-tasthA:-tenI, sahaja bhavabhAvavyavachittinI jitabhAva svabhAvatAthI, mati-hoya che, ene uta-ema uttara sAthe saMbaMdha che. kevuM? te mATe kahyuM-nipatitAtvika, yA kAraNathI? te mATe kahyuM. 3jaan-pUrvokta ziva-acalAdi sthAna prAptinA nyAyathI, sAhiirfu-bhayagya svabhAvathI paNa, punaH sAkSAta bhayabhAvathI te pUchavuM ja zuM? ata evA kahyuM- thA-sarva prakAre, mavfkSA -bhayanivRtti, ti-A hetu thakI, patita-A. jitAtva. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmalaye paNa puna: pRthakavApattithI jitabhayapaNuM ghaTatuM nathI 377 A ukta advai muktavAdInI mAnyatAnuM nirasana karatAM kahyuM taift tathA vidhavA" I - te (brahAsattA) talaye paNa tathAvidhA ja che," te brahAsattA te parama brahmamAM laya thaye paNa tathAvidhA ja-tevA prakAranI ja raheze. brahmalaye paNa arthAt brahmasattA thakI ja kSetrone brahmamAMthI pRthabhAva hoya ema punA pRthakuvApattithI kahyuM, te te bahAsattA te brahmamAM muktAtmAone laya thaye paNa tathAjitabhayapaNuM vidhA ja-tevI ne tevI ja, pRthagumAvaheturUpa ja raheze. emAM ghaTatuM nathI kAMI pharaka paDaze nahi. eTale "tadvad ja punaH pRthakvaApatti che" - ta va mazaH pRthakRtvapatti, tenI jema ja, prathama eka vAra jema pRthabhAva-alaga paDavAnuM thayuM, tema pharIthI paNa pRthapaNu-vicaTanane--alagapaNane prasaMga prApta thaze. "jethI karIne ema punaH bhavabhAvathI sarvathA jitabhayapaNuM nathI," ema pharIne pRthapaNAnI Apattine lIdhe pharIne bhavabhAvanI-saMsArabhAvanI Apatti thaze, jemAMthI chUTavA e ja saMsAra pharI mAMDavAne prasaMga prApta thaze! eTale sarvathA-zaktikSayathI paNa uktarUpa jitabhayapaNuM nahi hoya, bhavabhaya sadAya mAthe laTakate ja UbhuM raheze Ama brahmasattA thakI pRtha mAva mAnavAmAM jitabhayapaNuM ghaTatuM nathI, paNa "saDaja bhAvabhAvanI vyavachitti sate te tenI tasvabhAvatAthI uktavat zaktirUpe paNa sarvathA bhayaparikSaya hoya che. eTalA mATe e nirupacarita che" arthAta sahaja bhavabhAvakSaye brahmavicaTana Adi kyAMyathI paNa apravRtta e sahaja, jIvane jitabhayapaNuM sahajane-sAthe ja janmelA, jIvatulyakAlabhAvI, evA anAdi nicarita bhavabhAvanI-saMsAraparyAyanI vyavacchitti-vyavaccheda-kSaya thaye, te sahaja bhavamAvavyavachittinA tasvabhAvapaNAthI-jitabhayatvasvabhAvapaNuthI pUrvokta ziva-acalAdi sthAna prAptinA nyAyathI zaktirUpe paNa-bhayogya sattAsvabhAve paNa sarvathA-sarva prakAre bhayaparikSaya-bhayanivRtti hoya che, te sAkSAt bhayabhAvathI te pUchavuM ja zu? ema 'api"--paNane artha che. tAtparya ke-sahaja bhavabhAvane kSaya thaye tenA jitabhayasvabhAvapaNAne lIdhe zaktirUpe-sattAmAM paNa bhayabIja rahevA pAmatuM nathI, eTale sarvathA bhayaparikSaya hoya che. ane Ama hoya che, eTalA mATe ja A jitabhayapaNuM nirupacarita-tAvika hoya che, kharekharUM paramArthasat hoya che. "pUraNa brahma ne pUrNAnaMdI, darzana jJAna caraNa rasakaMdI, sakaLa vibhAva prasaMga aphaMdI, teha deva samarasa makaraMdI.... dIThe darizaNa zrI prabhujIne, sAce rAge manazuM bIje."--zrI devacaMdrajI sahaja ekavAra vicaTanasvabhAvapaNAnI kalpanAmAM aneka doSanI upapatti darzAvI, ata matane zaNuM vizIrNa kare che- 19na sakRdvicaTanasvabhAvatvakalpanayA'dvate'pyevamevAdazeSa iti nyAyyaM vacaH, aneka doSopapatteH / tathAhi Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 lalita vistarA (33) "nama: ni: sitamathebhyaH " pada vyAkhyAna ___ tadvicaTanaM zuddhAdazuddhAdvA brahmaNa iti nirUpaNIyametat / zuddhavicaTane kutasteSAmihAzuddhiH, azuddha vicaTane tu tatra lyo'paarthkH| ____ na caivamekamavibhAgaM ca taditi, anekatve ca paramatAGgIkaraNameva, tadvibhAgAnAmeva nItyA AtmatvAditi / 202 artha :-ekavAra vicaTanasvabhAvapaNAnI kalpanAthI advaitamAM paNa ema ja adoSa che-e nyAya vacana nathI,-aneka doSanI upapattine lIdhe. te A prakAre- te vicaTana zuddhamAMthI ke azuddha brahmamAMthI che? ema A nirUpaNIya che. zuddhamAMthI vicaTana sate teonI ahIM azuddhi kayAMthI? azuddhamAMthI vicaTana sate te temAM laya apArthaka (nirarthaka) che. ane ema te (brahma) eka ane avibhAga nahiM hoya; ane anekatva sate paramatanuM ja aMgIkaraNa thaze,-tavibhAgenA janItithI AtmapaNAne lIdhe - grgna -atre ja paramata AzaMkIne pariharatAM kahyuM na--na ja, viTanamAM8Ana-ekavAra parama brahmamAMthI vibhaktibhAva svabhAvapaNunI ka95nAthI, daf-paramabrahma lakSaNa adaMtamAM paNa, te pachI daitamAM te pUchavuM ja zuM ? juvameva ema ja, tamArA abhyapagamanA nyAyathI ja, as:-upacarita jitabhayatva evaMlakSaNa doSane abhAva che, ti-evaMrUpa, cAcaM- nyAyAnagata, vana-vacana. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-- jayapa :- aneka devanI upapattine lIdhe. te ja bhAve che. tathAdi-pUrvoktanI bhAvanAthe-- taq-te ekavAra vivadajaM-brahmamAMthI vibhAga-kSetravidone ema samajAya che, zuddhAtazuddhamAMthI, sakaladoSa rahitamAMthI, mazuddhata-azuddhathI, ItararUpathI, vA-zabda vika(pArtha che. tradAna-brahmamAMthI, parama purUSa ata rUpamAMthI, 'gs gveluM A puruSa ja che ItyAdi vedavAkarthathI nirUpitamAMthI, ti-ema, nirajaM-paleca, patatva-A, samRdu vicaTana, banne prakAramAM dezanA saMbhavane lIdhe. deSa ja darzAve che- cAra graHT:-zuddha brahmamAMthI, viva -vicaTanamAM, ta-kathiI ? nahi ke kyAMyathI ema artha che, tevi-kSetravidenI, saMsAramAM, azutti-azuddhi, jenA kSayArthe yogIone yamaniyamAbhyAsa che. saMzadraviTa tu-azuddhamAMthI vicaTanamAM punaH, brahmaNa-brahmamAM, sTa:-laya, uktarUpa, athara-nirarthaka che,-te azuddhijanya kalezanI tyAM paNa muktone prAptine lIdhe. tene abhyapagamathI paNa brahmane dUSita karatAM kahyuM - ja, --ema, paramabrahmathI kSetranA vicaTanamAM ane layamAM, v-eka, aditIya, vimari -ane avibhAga, niravayava, tata-te paramabrahma kiMtu viparyaya che. ema paNa zuM? te mATe kahyuM - 4 ane anekapaNe sate, kSetrajJa apekSAe paramabrahmanuM paramatAparameSa-paramatanuM aMgIkaraNa ja anyUpagata thAya. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM taddhimAnamera-taca-tenA, AtmasAmAnyarUpa paramabrahmA, vimAnanAM vyaktirU5 vibhAganA, nItyAnItithI, yuktithI, mArU-AtmapaNAne lIdhe, kSetrajJapaNAne lIdhe. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ advaitanuM sarvathA aghaTamAnapaNuM: zuddhamAMthI ke azuddhamAMthI vicaTanamAM doSa vivecana zuddha svarUpe svayaM pragaTyAthI, brahma svayaMbhU buddha bujhakyAthI.-prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) eTale aMtamuktavArI evI dalIla karaze ke--eka vAra vicaTanasvabhAva2NanI kalpanAthI advaitamAM paNa ema ja adeSa che;" arthAt paramabrahmamAMthI eka ja vAra vicaTana-pRthabhAva-vikhUTApaNuM thAya che evA svabhAvapaNanI je kalpanA karazuM, te advaitamAM paNa ema ja tame mAnya karelA nyAye adeSa che, upacarita jitabhayapaNArUpa deSane abhAva che. tene javAba ApatAM kahyuM--e jANya vacana nathI,-aneka deSanI upapattine lIdhe;" tame je eka ja vAra vicaTanasvabhAvapaNAnI dalIla karI te nyAnyAyasaMgata, yuktiyukta (Rational) vacana nathI, kAraNa ke temAM aneka deSa ghaTe che, mATe. juo A prakAre - prathama to (1) "te vicaTana zuddhamAMthI ke azuddha brahmamAMthI che? ema A nirUpaNIya che. zuddhamAMthI vicaTane sane teonI ahIM azuddhi kyAMthI? azuddhamAMthI vicaTana sate te temAM laya apArthaka (nirarthaka) che." arthAt zuddhamAMthI vicaTana ke paheluM te e nirU paNa karavA yogya-tapAsavA gya che ke avarUpa azuddhamAMthI ? parama puruSa brAmAMthI kSetronuM ekavAra vicaTana-pRthapaNuM-judA bane pakSamAM doSa paDavApaNuM tame mAnyuM, te zuM zuddha nirdoSa brahmamAMthI thAya che? ke azuddha-sadeSa brahmamAMthI ? je zuddha brahmamAMthI kSetronuM pRthakpaNuM thAya che ema kahe ke ahIM saMsAramAM A kSetranI azuddhi kyAMthI AvI paDI? -"zuddhavizvane tarataigifmadagni :"--ke je azuddhinA nivAraNArthe jogIjane ATale badhe yama-niyamAdi parizrama UThAvI rahyA che. ane je azuddha brahmamAMthI judA paDavApaNuM thAya che ema kahe, te tevA azuddha brahma mAM laya pAme nirarthaka che, nakAme che, -azuvicAre tu satra swArtha -kAraNa ke tyAM paNa mukatene azuddha brahmamAM laya thavAthI azuddhijanya kalezanI prApti thaze, eTale mutanA hAla paNa tevA ne evA ja raheze ! ane mokSa mATenI karelI badhI mahenata pANImAM jaze! "raLIA gaDhavInA jevI dazA thaze! mATe zuddha ke azuddha brahmamAMthI eka vAra paNa vicaTanasvabhAvapaNuM ghaTatuM nathI. ane bIje deSa-(2) ane ema te brahma eka ne avibhAga nahiM heyajaiva mahimA ja ta'. have dalIla khAtara dhAro ke tamArI mAnyatA mujaba brahmamAMthI kSetranuM-AtmAonuM jUdA paDavApaNuM ne temAM ja laya pAmavApaNuM adyatanuM sarvathA hoya che, te tame mAneluM advaita eka-advitIya ne avibhAgaaghaTanAnapaNuM niravayava nahiM hoya; ethI ulaTuM ja dvatarUpa ja-vibhAgarUpa ja haze, eTale jyAM dvata-dvitIyabhAva nathI e tame mAnele advaita siddhAnta ja svayaM UDI jaze ! Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (33) 'no: ttinemsa: nitamacemya:' pada vyAkhyAna ane trIjo doSa--(3) ane anekatva sate paramatanuM ja aMgIkaraNa thaze,'-- 'anevai = paramatA IrAmaiya'--tavibhAgeAnA ja nItithI AtmapaNAne lIdhe. have tame jo ema kaheA ke kSetrajJA-saMsArI jIveAnI apekSAe advaita parama brahmanuM anekapazuM che, te tame svamata advaita cheDIne paramagatA aMgIkAra karyo ema thaze. kAraNake AtmasAmAnyarUpa te paramabrahmanA je vyaktirUpa vibhAgeA che, tenuM ja AtmApaNuM che, ema nItithI--nyAyathI siddha che. eTale na chUTake tamArAthI aneka AtmAonA svIkAra karAtAM tame mAnelA advaita mata tamArA peAtAnA hAthe ja svayaM khaDita thAya che. 380 A kSetravide parabrahmanA azA che te tenuM brahmamAMthI pRthaktva Adi che ke anAdi che i. acinya che, mATe kUpapatitanA udAharaNathI bhavarUpapatitanA uttAraNa upAya vacanathakI ja zeAdhavA yeAgya che, i. je lIlA advaitamuktavAdI kare che, teneA paNa uSAkta yuktithI radIe apAI cUkaye ema kahe che 20 'etena yadAha 'paramabrahmaNa ete kSetravideo'zA vyavasthitA vacanAt / vahUnisphuliGgakalpAH smudrlvnnossmaastvnye||1|| sAdipRthaktvamamISAmanAdi vA'hetukAdi vA'cintyam / yudhA hAtI. ndriyatvAt prayojanAbhAvatazcaiva ||2|| kUpe patitottAraNakartRstadupAyamArgaNaM nyAyyam / natu patitaH kathamayamiti hanta tathAdarzanAdeva ||3|| bhavakUpapatitasattvottAraNakarturapi yujyate hyevam / tadupAyamANamalaM vacanAccheSavyudAsena ||4|| evaM cAdvaite sati varNavilopAyasaGgataM nItyA / brahmaNi varNAbhAvAt kSetravidAM dvaitabhAvAcca ||5|| " ityAdi - etadapi pratikSiptaM 202 64 OM artha: A parathI je kahyu che ke-- " parama brahmanA A kSetravid aa vacana thakI vyavasthita che; te agninA sphuligA samA che, anyo te samudranA lavaNanI upamAvALA che. (1) eenu pRthakpaNa sAdi che vA anAdi che, vA ahetukAdi che, te cuktithI acinya che,atIndriyapaNuM che mATe, temaja prayAjananA abhAva che mATe. (2) 4: kUpamAM patitanA uttAraNakartAne tenA upAyanuM mANa (zodhana ) nyAyya che, nahi ke A kema patita thayA ! ( enuM mANa nyAyya). kAraNa ke tathAdana ja che mATe. (3) ema ja bhavapamAM patita sattvAnA uttAraNakartAne paNa khasa tenA upAyanu mArgINa yukta che,---- roSacudAsathI vacana thakI. (4) "ane ema advaita sate varNa vizleSAdri nItithI asagata che,--brahmamAM varNa abhAvane lIdhe ane kSevideAnA dvaitabhAvane lIdhe. (5) ityAdi.--e paNa pratikSipta thayuM. 202 vivecana udakabindu sAyara sanyA sAhelaDI. jima hAya akSayamabhaMga re....guNavelaDIAM; vAcaka yaza kahe prabhu guNe sA, tima muja prema prasaMga re guru."--zrI yazevijayajI fara Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parabrahmanA aMze kSetravido agnikuliMga samAM vA samudalavaSama 381 A brahmanirAsa-atikhaMDana parathI je A nIce pramANe bIjAoe kaheluM che, te paNa ApoApa khaMDita thaI jAya che. atre TAMkelI AryA pramANe-"paramabrahmanA- tibhAvane lIdhe" advaitavAdI dalIla kare che ke-(1) A zAstraparamabrahmanA lekaprasiddha kSetravide-je puruSArUpa parama brahmanA aMzeaMze kSetravido vibhAga-avayave che, e vacanathI-AgamathI vyavasthita-pratiSThita che; ane te be prakAranA che-"pariDhiT " agni kuligasamA-taNakhA samA, ane bIjAo samudralavaNanI upamAvALA, "samudraDhavopamAttvajo; arthAt brAmAMthI pRthar vicaTana-judA paDavApaNA vaDe karIne saMsArI -kSetra agninA kuliMge samA che; taNakhA jema agnimAMthI chUTA paDe che, tema A kSetra brahmamAMthI chUTA paDyA che. ane bIjAo-mukatAtmAo athavA vicaTana pUrvenA saMsArIo je che tene samudranA lavaNanI upamA ghaTe che. mIThuM jema samudramAM apRthaja-jUduM nahiM ema ja lInapaNe rahyuM che, athavA laya pAmI jAya che, tema mutAtmAo athavA f -tena-A vaDe, brahmanirAsa vaDe, cAheM-je A keIe kahyuM che, te taf pratikSipta e paNa pratikSita thayuM ema vega (saMbaMdha) che. ukta ja darzAve che - Twtra ityAdi Aryo. vmatradAnaH-puruSAEtalakSaNa parama brahmanA, te-A, zAstralekasiddha, kSetravika-jI, rA-vibhAgo, vyavasthitaH-pratiSThita che. kyA pramANuthI? te mATe kahyuM-vazvanAta-vacanathI, AgamathI. ane teo be prakAranA che te mATe kahyuM-vanirikA : -agninA liMga samA, pRthagu ja vicaTana vaDe karIne, saMsArIe. samudraDhavmAnya--ane bIjAo samulavaNopama che. jema samudramAM lavaNa apRthapha ja lInatAthI vyavasthita che, ema muktAtmAo ane vicaTana pUrve saMsArIo paNa brahmamAM di ItyAdi traNa Arya sugama ja che. paraMtu datta tathA nava-dutta--e pratyadhAraNamAM che, tame pravadhAro, tathA nAta-tathAdarzana thakI ja, papatanakAraNanA vicAraNa vinA uttaraupAyanA mArgaNanA ja darzanane lIdhe. guphAna-zeSanA budAsathI, vacanavyatirikta pramANane parivArathI, vA sAdi-anAdi vicaTananA vicAranA parivArathI. gdha ja ityAdi Aryo, -ema, vacana pramANathI, ra-samuccaye, te-AtmAone ekabhAva sate, vinTourf-ALa-brAhmaNa-kSatriya-vaizyalakSaNa vargo, tevi--teone, lore -pratiniyata svacAranA parihArathI paravarNanA AcAranuM karaNuM, ri-Adi grahaNathI svaAcAra paraAcAra-paraAcAra anuttirUpa saMskAra, vArta--ayukta, nItyA-nItithI, nyAyathI. te ja nIti kahI- ##f-paramapuruSalakSaNa brahma mAM, thamAvata mAhmaNadi varNavibhAganA abhAvane lIdhe. brahmamAM varNavibhAga bhaNe maho, tenA aMrArUpa AtmAomAM haze, ema AzaMkIne kahyuM-kSetravidyA tamA -ane kSetravidonA daitabhAvane lIdhe. kSetravido paNa mukta-amukta bhedathI daividhyane ja Azrita che, ethI teomAM paNa varNavibhAga nathI, ethI varNavyavasthA nahiM te varNavilepAdi tAtvika kema heya? tyAdi-ema anya vacana paNa grahAya che. taf-e 5Nu, anantarokta, paraMparokta prAnuM te pUchavuM ja zuM? ema "api -paNa zabdano artha che, pratiSilaM-nirAkRta thayuM. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 lalita vistara : (33) "na vikhya: nitamasya: pada vyAkhyAna vicaTana pUrvenA saMsArIo brahmamAM lIna paNe rahyA che athavA laya pRthakRtva pAmI jAya che. Ama pRthapaNAnI vyavasthA vacanathI vyavasthita sAdi anAdi i. che. (2) eTale eenuM tathA kSetranuM pRthakrapaNuM-alaga paDavApaNuM acitya sAdi che ke anAdi che? sahetuka che ke ahetuka che? ItyAdi yukitathI aciMtya che, ciMtavavA yogya nathI, kAraNa ke tenuM atIndriyapaNuM che mATe, ane prajanane abhAva che mATe. dAkhalA tarIke-(3) kUvAmAM paDI gayelanuM uttAraNa karavA mhAra kADhavA IcchanAre tenA upAyanuM mArgaNa-zedhana (Search) karavuM e ja nyAyayukata che, paNa A kema paDI gayo? e zodhavuM nyAcya nathI, kAraNa ke tathA darzana ja che, papatitanuM A paDI gaye che evA prakAre te pragaTa dekhAya ja che, e hakIkata udAharaNa (fact) che. mATe A kema paDI gaye? e paMcAta karavAnuM kaI prayeAjana nathI, ene bahAra kema kADhe e ja prayojana che. (4) tema bhavarUpa kUpamAM paDI gayelA prANIonuM uttAraNa karavA IchanAre paNa tenA upAyanuM basa mAgaNa-zedhana karavuM e ja yukta che, ane te upAyazedhana paNa zeSaDyudasathIbAkI bIjuM badhuM choDI daIne vacana thakI ja karavuM cuta che. ane (5) ema-vacana pramANathI advaita sate, AtmAone ekIbhAva sate, varNavilepa Adi asaMgata che, arthAt brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zUdra e varNanI vyavasthAne svavarNanA AcAra cheDI paravarNanA AcAra karavA vaDe vilepa, vaNavilopAdi athavA svaAcAra-paraAcArane anuvRttirUpa saMskAra, e Adi asaMgata nItithI-nyAyathI ayukata che. ane te nIti A che-paramapuruSa lakSaNe brahmamAM varNane abhAva che mATe, ane kSetravidene dvaitabhAva che mATe. arthAt kSetravidenA paNa mukata-amukata e be ja bheda che, tethI teomAM paNa varNavibhAga tAtvika nathI, eTale varNavyavasthA ja asat sate varNavile pAdi tAtvika kema hoya? arthAt e kalpanA atAvika che, upacarita ja che. ItyAdi, "e paNa pratikSipta thayuM'; ItyAdi prakAranI dalIla karatA anya vacana paNa je advaitavAdI vade che, te sarvane paNa pUrve kahelI yukitathI pUrepUro radIe apAI cUkyo che. kAraNa ke vacananI bA. mAM zraddhAmAtragamyapaNuM na cAle, kAraNa ke dRSTa-ISTathI aviruddha vacananuM ja vacanapaNuM che. nahiM te te thakI pravRttinI asiddhi che, I saMkalanAbaddha kAraNuparaMparAthI yuktiyukta pratipAdana kare che- zraddhAmAtragamyatvAt dRSTeSTAviruddhasya vacanasya vacanatvAda, anyathA tataH pravRttyasiddheH, vacanAnAM bahutvAt mitho viruddhopapatteH, vizeSasya durlakSatvAt , ekapravRtteraparabAdhitatvAta, tattyAgAditarapravRttau yadRcchA, vacanasyAprayojakatvAt, tadantaranirAkaraNA diti| 203 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTaIthI aviddha vacananuM ja vacanapaNuM rIartha :--zraddhAmAtrathI gamyapaNu che mATe, dRSTa-ithI aviruddha vacananuM vacanapaNuM che mATe, anyathA te thakI pravRttinI asiddhi heAya mATe, vacaneAnA mahutvathI paraspara viruddha upatti hoya mATe, vizeSanuM durlakSapaNuM che mATe, eka thakI pravRttinuM aparathI bAdhitapaNuM che mATe, tetA ( mAdhaka vacatanA ) tyAgathI itara pravRttimAM yacchA che,--vacananuM aprayojakazuM che mATe, tadantarathI nirAkaraNa che mATe.02 vivecana "te prApta karavA vacana keAnuM satya kevaLa mAnavuM ? nirdoSa naranuM kathana mAnA teha jeNe anubhavyuM. ' --zrImad rAjacaMdrajI praNIta meAkSamALA uparamAM advaitavAdInuM TAMkeluM vacana pratikSipta thayuM, ema kahyuM, tyAre vAdI kahezeame te! A 'vacanathI '-AgamapramANathI kahyu che, teA pachI tame Ama kema kaheA che ? tenA uttaramAM atre sakalanAbad kArNaparaparA darzAvI cheH-- prathama te tame je A vacana kaheA che, tenuM zraddhAmAtragamyapaNuM che mATe.' 'zradAmAtrayatvAtuM '--tame bhale mAnya karI, paNa bIjA kema mAnya karaze ? arthAt pannA--kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM --zraddhAmAtranayAt--zraddAmAtrathI gamyapaNAne lIdhe, rucimAtra viSayapaNAne lIdhe. 383 vAru, vacanathI ema kahevAmAM AvyuM che, te ema kema kahevAmAM Ave che? te mATe kahyuM:-- raTa yAdi. Ovica-gri--dRSTa, azeSa pramANeAthI upalabdha, rUtuM--iSTa, vacaneAkta ja, to:--te antenA avirodhathI viruddhaT-viruddha evA, vacanacavacatanA, vacanatyAnlR-- vacanapaNAne lIdhe, ApamapaNAne lIdhe. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--jJanyathA--ukta lakSaNa virahe, tata:te thakI, vacana thakI, pravRttitre:--pravRtti asiddhine lIdhe, heyApAdeyanA hAneApAdAnanI asiddhine lIdhe. kayA pArathI ? te mATe kahyuM -- vacanAnAM--ziva, sugata, suraguru prakRtithI praNIta vatAnA, vastuvArahupaNAne lIdhe, vyaktibhede karIte ja. tethI zuM? te mATe kahyuM--thi:--paraspara, vidropatte:--viruddha upapattine lIdhe, nitya-anityAdi viruddha arthanA abhidhAnane lIdhe. tyAre viziSTa ja evA te ( vacana ) thakI pravRtti haze ? te mATe kahyuM -- viroca--dRSTa-iSTa avirodhalakSaNa vizeSatA, vicAra vinA durjakSAt--dula kSapaNAne lIdhe. sarva vacaneAthakI yugapat pravRtti asabhavinI ja che, eTale te eka thakI ja pravRtta v yAgya che eTalA mATe kahyuM--temAM padmavRtta. ----vata:--eka vacana thakI, pravRtta:--uktalakSaNu pravRttinA, aparAdhitatvAta--apa2eza--mapara vacanathI nirAkRtapaNAne lIdhe. tethI zuM ? tattvAta--khAdhaka vacananA yAgathI, tarapravRttau--itara pravRttimAM bAdhyamAna vacanathI pravRttimAM, icchA--vecchA, kevI rIte ? te mATe kahyuM-vacanasya--keAI vacananA, prayojJAt--aprayAjakapaNa te lIdhe, apravartta kapaNAne lIdhe. e paNa kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--taddantaranirakSarata ~~~ tadantarathI--vacanAntarathI sarva vacaneAnA nirAkaraNane lIdhe, Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 lalita vistarA : (33) " ni: nitamyaH ' pada vyAkhyAna tamArUM je A vacana che te mAtra zraddhagamya che, te rucimAtradaSTathI aviddha viSayapaNAne lIdhe mAtra zraddhAthI bhale mAnI zakAya, paNa buddhigamya vacananuM ja vacanapaNuM vA yuktigamya (Rational & Logical) nathI, eTale buddhithI ke yuktithI mAnya karI zakAya evuM nathI. ema zAne lIdhe? te ke dazAvikasya vanasya vacanAtA'-'duSTa-ISTathI aviruddha vacananuM vacanapaNuM che mATe." arthAt "cha" eTale pratyakSa dIThela, anumAnAdi sarva pramANathI upalabdha, ane ISTa" eTale vacanathI-AgamathI ISTa mAnavAmAM e bannenA avirodha thakI aviruddha evuM je vacana hoya, tenuM ja kharekharUM vacanapaNuM-AgamapaNuM che. eTale pratyakSa yukti AdithI abAdhita ane vacanathI abhilaSita evuM je aviruddha yuktiyukta vacana hoya te ja kharekharUM "vacana'-Agama pramANa che ne te ja mAnya karavA yogya che, duSTa-ISTathI viruddha evuM game te vacana nahiM ja. ema zA mATe? "anyathA te thakI pravRttinI asiddhi hoya mATe" arthAt ema na heya, eTale ke draSTa-ISTathI aviruddha vacananuM ja vacanapaNuM-AgamapaNuM na hoya, te pachI te vacana thakI A heya che ne A upAdeya che ema tenA hAna-upAdananI siddhi hAya nahiM, eTale tevA apramANa vacana thakI heyanA tyAgarUpa ne upAdeyanA grahaNarUpa tathAprakAranI pravRttinI siddhi hAya nahiM. ema paNa zA mATe? "vacanA bahatvathI paraspara viruddha upapatti heya mATe." arthAt kapila, sugata Adi te te darzanapraNetAothI praNIta vacananuM vyaktibhede karIne bahapaNuM--anekapaNuM-vividha paDyuM che. eka tattvane yuktithI vacananA bahutvathI nitya ja sthApe che, te bIje yuktithI anitya ja sthApe che. paraspara viruddhatA Ama te te vacanenI paraspara viruddha (Opposite) upapatti arthaghaTanA che. eTale kAnuM vacana mAnavuM ne kayA vacana pramANe pravartavuM e ja moTI muMjhavaNa ne vimAsaNa thaI paDe che, te pachI tathA prakAre pravRttinI siddhi kyAMthI hoya? tyAre kaI kaheze-emAM muMjhAvAnI ke vimAsaNamAM paDI javAnI zI jarUra che? viziSTa evA te vacanavizeSa thakI pravRtti zA mATe nahiM hoya? tene javAba Ape- "vizeSanuM durlakSapaNuM che mATe, daSTa-ISTa avidhalakSaNavALA vizeSanuM vizeSanuM vicAra vinA durlakSapaNuM che mATe. arthAt A vacana durlakSapaNuM daSTa-ISTathI aviruddha evuM viziSTa che, tene vicAra vinA-parIkSA vinA lakSa the duSkara che; ane kaI paNa vacana ema ne ema te pramANa mAnI zakAya ema che nahiM, eTale te iISTathI aviruddha (Consistent) evuM yuktiyukta viziSTa che ke nahiM te cakAsavA mATe paNa parIkSA athavA vicAraNA ati ati Avazyaka che ema siddha thayuM. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANasiddha vacana ja pramANa duAda brAhmaNAdivicAra jema zAstra paNa muktigabha 385 tyAre vaLI kaI kaheze--jo Ama vizeSanuM durlakSapaNuM che ane ekIsAthe sAmAnyathI sarva vacana thakI pravRtti thaI zake ema nathI, te pachI game te kaI eka vacanathI pravRtti karavAmAM bAdha zA mATe ? te ke-eka thakI pravRttinuM eka thakI pravRttinuM aparathI bAdhitapaNuM che mATe eka vacana thakI pravRttinuM bIjA parathI bAdhitapaNe vacanathI bAdhitapaNuM thAya che mATe. arthAt eka vacana pramANe pravRtti karavA jaIe chIe, te bIjuM vacana tene bAdhita-khaMDita karI tene cheda UDAve che. eTale karavuM zuM? enI sUjha paDatI nathI. te pachI te pravRtti cheDI te bAdhaka vacanAnusAra pravRtti karane! emAM bAdhA kayAMthI? "tatyAgathI itara pravRttimAM yadacchA che-vacananuM ajikapaNuM che mATe, have te bAdhaka vacanathI bAdhita pravRttine tyAga karI, te bAdhaka vacana pramANe Itara pravRtti karavA jaIe chIe te cachA-DhaMgadhaDA vinAnI vada pravRtti thaI paDe che, kAraNa ke eka amuka vacanane pramANa mAnyuM ne pravRtti te Itara vacana pramANe karI, emAM DhaMgadhaDe kayAM rahyAM ? ne avI DhaMgadhaDA vinAnI yacchA pravRttimAM te vacananuM prayojakapaNuM-pravartI kapaNuM kyAM rahuM? arthAta tame pramANa mAnelA vacananuM ja ajikapaNe siddha thayuM. eTale sakaMjAmAM Avela vAdI kaheze-ema tame kema kahe che? A chatara vacanAnusAra Itara pravRtti thAya che, te te vacananuM aprojakapaNuM zAne ? tene radIo, Akhe tadantarathI (vacanAntathI) nirAkaraNa che mATe te vacana paNa tenAthI anya vacanathI nirAkaraNa pAme che, bAdhita-khaMDita thAya che, tene lIdhe. Ama vacanAtarathI sarva vacanenuM nirAkaraNa thAya che, eTale AvA paraspara bAdhaka vacanenI madhye kayA vacanathakI pravRtti karavI ene nirNaya ja muzkela banI jAya che. Ama vacananuM te koI ThekANuM nathI, ne tame vacana vacana kare che! amArA vedanuM A vacana che, amArA AgamanuM A vayana che, ema vacanathI kahyA mAtrathI te vacana kAMI pramANa banI jatuM nathI ! paNa pramANasiddha hoya te ja pramANa pramANasiddha bane che. tAtparya ke-Agama-anumAna-anubhavathI abAdhita evuM vacana ja pramANa je yuktithI daSTa-ITathI aviruddha pramANasiddha thAya che, te vacana ja pramANabhUta kahI zakAya, ane evuM aduSTa nirdoSa pramANa vacana ja buddhimAne pramANa kahevA ne karavA yogya che. duSTa aduda brAhmaNadi vicAra vinA jaNAya nahi ne vicAra yutigarbha che, e daSTAMta parathI arthapattithI yukti yukta vacananuM ja pramANapaNuM dhvanita kare che - 22na hyaduSTaM brAhmaNaM pravrajitaM vA avamanyamAno duSTaM vA manyamAnaH tadbhakta ityucyate na ca duSTetarAvagamo vicAramantareNa, vicArazca yuktigarbha ityAlocanIyametat / 204 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : (33) no ninainya nitamacemya:' patra vyAkhyAna 'artha:--dAkhalA tarIke--aduSTa brAhmaNane vA prajitane avamAnatA athavA duSTane mAnatA ' tadbhakta' ema kahevAtA nathI; ane duSTa-adRSTanA avagama vicAra vinA hAya nahi, ane vicAra yuktigabha che,--ema A AlecanIya che. 204 vivecana 386 avicAra ane ajJAna e sarvAM kalezanuM, mAhanuM ane mAThI gatinuM kAraNu che. sasphUvicAra ane AtmajJAna te AtmagatinuM kAraNa che."--zrImad rAjacaMdra, patrAMka, 376 66 eTale vAdI kaheze duSTa-adRSTa vicAranuM zuM kAma che? ame te vacanane ja pramANa mAnazuM. tene javAba ApatAM temanA AgamanA ja dAkhale ApIne ukta yuktinuM ja samA~na karyuM - anuSTa brAhmaNane vA pratrajitane avamAnatA athavA duSTane mAnane tadbhakta ema kahevAtA nathI; ane duSTa-itaranA avagama vicAra vinA hAya nahiM, ane vicAra yuktiga che, ema A Aleca nIya che.' arthAt ahA mahAnubhAva ! tamArA AgamamAM brAhmaNanI vA prajitanI bhakti karavAnuM kahyuM che. te have vicAro ke te brAhmaNane vA prajitaneA bhakta kANu ? adRSTa nirdoSa-anaparAdhI brAhmagune vA pratrajitane je avamAne-anAdara kare, athavA je duSTa brAhmaNane vA pratrajitane mAne-mAdara kare, te kAMi tAta tene bhakta, brAhmaNubhakta ke pravrujitabhakata kahevAtA nathI; paNa je duSTa brAhmaNane ja vA pravrujitane ja mAne te tadbhakata kahevAya che. have A duSTa che ke adRSTa che, tenI khabara vicAra vinA paDe nahi; ane vicAra che te yuktigala' che viSARR yuttinama:' vicAranI aMdara yukti gati rahelI ja che, eTale tamane paNa yuktine Azraya lIdhA vinA chUTako nathI. A vicAravA ceAgya che. duSTa-adRSTa brAhmaNAdi vicAra yuktiga, tema zAstra paNa pabrijA- bhale vayaneAne vizeSa hA, tathApi vacanabahumAnathI pravRttane game te kAI paNa vacana thakI siddhi thaze, ema AzakI, vyatirekathI prativastuupanyAsa kahyoH----na ja, Tvi--kAraNa ke, caturam----aduSTa, anaparAdha, vAsaLa--brAhmaNane, dvijane, pravruttitaM vAvA pratrajitane, bhAgavatAdikane, prathamanyamAna:--avamAnatA, anAdaratA, duSTa vA-vA duSTane, sadoSane, manyamAna-vacanakaraNAdi vaDe mAnate, tadda:--tenA bhakta, bhrAhmaNabhakta vA pratrajitabhakata, vRtti--ema, 3nyate- kahevAtA,--kuzalAthI. ethI duSTa bhakta ja brAhmaNAbhikta che. ema atre paNa yeAjanA kAya che. ema tyAre aduSTa evA te ( vacana ) thakI pravarttaze, ema Azakane kathuna ca--na ja, duSTetAvaLo--duSTa-aduSTane alagama vicAramantarana--vicAra zivAya. eTalA mATe vicAra AzramaNIya che. vicAratha yuttinarma:- ane vicAra yuktigala che. ane yukti pramANu nathI,--paramatamAM vacanamAtranA ja pramANutvanA abhyupagamane lIdhe. kRtiprema, brAhmAdi nyAyathI, mAhonIyamaitata --A AlAyanIya che, vacanamAtra thakI pravarttana e, Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upapatitanA udAharaNamAM paNa nyAya ghaTa nathI : upAyamANa paNa vicArarUpa 387 Ane phalitArtha e che ke-jema aduSTa brAhmaNadine avamAnate vA duSTane mAna tadbhakta nathI, paNa aduSTa brAhmaNadine ja mAnate tabhakta che, tema aduSTa zAneAgamane avamAnate vA duSTane mAnate tabhakta nathI, te zAstrabhakta-Agamabhakta nathI, paNa aduSTa-nirdoSa zAstra-Agamane ja mAnato taddabhakta che, te yuktiyukta zAstra-bALamane sAce bhakta ArAdhaka che. ane jema duSTa-aduSTa pramANasiddha brAhmaNadine nirNaya vicAraNA vinA thaI zakatuM nathI, tema duSTavacana ja pramANa aduSTa zAstra-Agamane nirNaya paNa vicAraNa vinA thaI zakate. nathI. ane A je vicAraNuM che tenA garbhamAM yukti te rahelI ja che, eTale tamane paNa yuktine pramANa tarIke svIkAra karyA vinA chUTake nathI. paNa tamArA mate te yukti-anumAna e pramANa nathI, vacana ja pramANa che, te have tame A tamArA ja AgamavacananA A ukta dAkhalA parathI vicArI juo ke vacanamAtrathI pravartavuM e nyAcya nathI, paNa Agama-anumAna-anubhavathI abAdhita evA yukti yukta pramANasiddha vacanathI ja pravartAvuM nyAya che. suSu kiM bahunA? kapa5titanA udAharaNamAM paNa nyAya vaTa nathI ane patitauddharaNanA upAthanuM zodhana paNa vicArarUpa nathI ema nathI, api tu vicArarUpa ja che, ema AkSepa kare che-- 12kUpapatitodAharaNamapyudAharaNamAtra, nyAyAnupapatteH, tadubhUtAderapi tathAdarzanAbhAvAta; tatra cottAraNe doSasabhbhavAt, tathA kartRmazakyatvAta, prayAsanaiSphalyAt, na copAyamArga Namapi na vicArarUpaM, tadihApi vicAro'nAzrayaNIya eva / 205 / / artha:-kUpaSatitanuM udAharaNa paNa udAharaNa mAtra che,-tyAyanI anupatti che mATe, tauddabhUta (te kUpamAM ubhela) AdinA paNa tathAdarzanano abhAva che mATe, ane temAM uttAramAM doSasaMbhava che mATe tathA prakAre karavAnuM azakyapaNuM che mATe prayAsanuM niSkulapaNuM che mATe, ane upAyamAgaNa paNa vicArarUpa nathI ema nathI, tethI ahIM paNa vicAra anAzrayaNIya ja che. vivecana patita uddhAraNa huM tAraNuvatsalakara apAyata eha."-zrI devacaMdrajI Ama atimuktavAdInuM Agama-vacana paNa yukitanI agniparIkSAmAMthI uttIrNa thatuM nathI, eTaluM ja nahiM paNa teoe ApeluM "kUpapatitanuM udAharaNa paNa udAharaNa- mAtra ja che, nyAyanI anupattine lIdhe." arthAt kUvAmAM paDelane Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 lalita vistarA : (3) "na ninaitrya sitamaga: pada vyAkhyA kUpatitanA utAravAnuM je dRSTAMta kahyuM te paNa dRSTAMtamAtra ja che, tethI kaMI udAharaNamAM artha-hetu siddha thatuM nathI, kAraNa ke temAM nyAyanI upapatti paNa nyAya thatI nathI zAne mATe nathI thatI? "tauddabhUta Adine paNa tathA ghaTatuM nathI. darzanane abhAva che mATe, ane tenA uttAraNamAM paNa deSasaMbhava che mATe, tathA karavAnuM azakyapaNuM che mATe, prayAsanuM niSkalapaNuM che mATe." arthAt taddauM dUbhUta eTale te kUvAmAM je udbhUta uddabhavela che te deDakAM mAchalAM vagerenI bAbatamAM, ane atadubhUta eTale temAM nahiM udbhavela paNa je tyAM sthiti karI rahela che teonI bAbatamAM paNa tathAdarzanane abhAva che, eTale ke patananuM kAraNa vicAryA vinA te deDakAMmAchalAM vagerenA uttAraNaupAyanA mArgaNanuM-zudhananuM darzana thatuM nathI; kUpapatitaphUvAmAM paDelA te deDakAdinuM patitauddharaNa kArya karavAno vicAra suddhAM karatuM keI dekhAtuM nathI! eTale "tathAdarzanane lIdhe " ema je pUrve kUpapatitanA udAharaNamAM hetu darzAvyo hate, enA eka dezanI addhitA thaI. have tadubhUtAdine eTale ke te kUvAmAM pedA thayelA mAchalAM vagerene paNa utAravAmAM Avaze ema ja kahe, te maraNAdi anarthane saMbhava thaze, bicArA mA zlAM vagere maraNazaraNa thaze! ane patitauddharaNanuM tamAruM oparezana" kadAca saphaLa thaze, paNa khuda daradI ja marI jaze ! Operation successful though the patient died je ghATa thaze ! AvI bevakuphInuM pradarzana mUrkha paNa bharaze nahiM! vaLI A5 mahAnubhAva te taduddabhUta masyAdinuM uddharaNa karavA dhAre te paNa te thaI zakavAnuM azakayapaNuM che, ane eTale ja tamArA prayAsanuM niSkalapaNuM che. Ama cAre hetuthI tame kahelA kUpapatita udAharaNamAM nyAya ghaTatuM nathI eTale A kUpapatita udAharaNamAM paNa A patita koNa che? A atre patita-paDI gayela che ke emAM patita-paDI rahelA e taddabhUta ke ataduddabhUta che? A patitanuM uddharaNa karavA yogya che ke nathI? | gunnaka-ta AlaMbana ityAdi. tamatApitafmana-temAM, kUpamAM, kaTutoudbhuta, masyAdi, mAri-Adi zabdathI atauddabhUta paNa,-prajanavazAta tyAM ja baddhasthiti, tasthafu-tenA paNa, tathAnAmAvA-tathA darzananA abhAvane lIdhe, patanakAraNuM vicAryA vinA ja uttAraNuupAyanA mArgaNanA anavalakanane lIdhe. ane ema "tathAvanAta"--tathAdarzanane lIdhe evA pUrvokta hetunA pratijJA eka dezanI asiddhatA thaI have tadubhUtAdi paNa utAravAmAM Avaze, tethI hetunA pratijJA eka derAnI asiddhatA nathI. eTalA mATe kahyuM-tara -ane tyAM, tadubhUtAdinA paNa sattA -uttAramAM, ra mavA dezasaMbhavane lIdhe, maraNAdi anartha saMbhavane lIdhe, tathA-e hetvantara samuccayamAM, -tadubhUtAdinA uttAraNanA karavAnA karAvavAti-azakayapaNane lIdhe. hetu kahya--pravAsanaiti -prathA saza-prayatnanA, nira---uttAraNIyanA uttAralakSaNa phalanA abhAvane lIdhe amyuccaya kahyona - ja, sAmAji -upAyamANa paNa, paropajyasta evuM uttAraNuupAyanuM gaSaNa paNu, vivAdaspa-vicArarUpa nathI. kinuM vicArarUpa ja che. je kharekhara ! ema che te tethI zuM ? te mATe kahyuM-tataH-tethI karIne, dvAui-ahIM paNa, uttAraNaupAyamAM,-prakRta vacanArtha bAbata te dUra raho, vivAra:-vicAra, vimarza, anAcAra gva-anAzrayaNIya ja che, paramatamAM vidheya ja nathI. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triTiparizuddha vicArazuddhithI pravartavAnI bhalAmaNa 389 emAM enuM hita thaze ke ahita? ItyAdi viveka vicAra karavAnI pUrepUrI jarUra che, nahiM te oDanuM ceDa vetarAI javAne pUrepUro bhaya che! Ama khuda phUpapatitanI bAbatamAM paNa ATale badhA vicAra kare paDe ema che, eTaluM ja nahi paNa "7 viAmANamaf 7 vivAra'-'upAyamANa paNa vicArarUpa nathI ema nathI", api tu vicArarUpa ja che. arthAt upAyamAgaNa tame kUpapatitanA uttAraNaupAyanuM "mArgaNa -ze dhana karavAnI paNa vicArarUpa vAta kahI, paNa te upAyamArgaNa-upAyadhana paNa vicAra vinA nathI ema nathI kema banI zakaze vAru? eTale upAyazodhananI vAta rajU karI, tame vicArane ne te vicAramAM garbhita yuktine svIkAra garbhitapaNe te karyo ja che. paNa tame te Agamane-vacanane ja pramANa mAne che, yukti--vicArane mAnatA ja nathI, tethI ahIM paNa vicAra anAzrayaNIya ja che eTale prakRta vacanAnI vAta te dUra rahe, paNa ahIM paNa-uttAraNa upAyazodhananI bAbatamAM paNa tamArA mate vicAra Azraya karavA gya nathI ja! chatAM upAyazodhananI vAta kahI te vicArane ja Azraya kare che e ja vadate vyAghAtarUpa Azcarya che! atIndriyArthamAM paNa Agama ne yuktinI viSayatA che ema siddha karavAvaDe vAdInI zeSa dalIlone radIo ApI, chevaTamAM trikATiparizuddha vicArazuddhithI pravartavAnI bhalAmaNa kare che- 24devAyattaM ca tada, atIndriyaM ca daivamiti yuktrvissyH| zakunAdyAgamayuktiviSayatAyAM tu samAna eva prasaGga itaratrApIti / tasmAdyathAviSayaM trikoTiparizuddhavicArazudvita: pravartitavyamiti / 206 artha:-ane te (uttAraNa) devAyatta che, ane deva atIndriya che eTalA mATe yuktino aviSaya che. zakunAdi Agama ne yuktinI viSayatAmAM te itara sthaLe, paNa samAna ja prasaMga che, tethI karIne yathAviSaya trikAdithI parizuddha vicArazuddha thakI pravartavuM yogya che. 06 vivecana guttimajUtha cahya, tattva : parijha: "--zrI haribhadrasUri eTale sakaMjAmAM Avela vAdI kaheze-paNa vacanArtha te atIndriyapaNAne lIdhe yuktino aviSaya che ane A kUpapatitanuM uttAraNa tema nathI tene javAba ApatA kahyuM te (uttAraNa) daivAyatta che, ane daiva atIndriya che, eTalA mATe yukitane aviSaya che." arthAt te kUpapatitanuM uttAraNa evuM-na thavuM te te daivane-kamane AdhIna che, ane daiva che te te atIndriya ja che, eTale yuktine viSaya nathI. ane tamArA mate te te vacanamAtrane ja viSaya che, te pachI te daiva samyapha nahiM jANavAmAM AvyuM, te atIndriya daivane AdhIna uttara pravRtti tamArAthI kema banaze vAru? Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA (33) "namo sijja. unnatama:' pada vyAkhyAna eTale vaLI muMjhAyele vAdI kaheze-tenI to zakunAdi AgamanI ane yuktinI viSayatA che, eTale virodha nathI, tene radIo ApatA kahyuM-zakunAdi Agama-yuktinI viSayatAmAM te itara sthaLe paNa samAna ja prasaMga che." arthAta atIthimAM anukULa-pratikULa daivanI je zakuna-tivAdi AgamanI ane paNa Agama ne yuktinI-ema bannenI viSayatA mAne, te anya sthaLe paNa yuktinI viSayatA samAna ja prasaMga prApta thaze, eTale ke parama brahma Adi anya atIndriya vacanArthamAM paNa Agama ane yukti e banenI viSayatA prApta thaze; AgamathI ane yukitathI vicAravuM ja yukta che ema tamAre paNa na chUTake mAnya karavuM paDaze. eTalA mATe tame je sAdi pRthaphapaNuM ke anAdi ItyAdi bAbata yuktithI "acitya" che ema peve kahyuM hatuM, te tamArI AkhI pratijJA ja khaMDita thAya che, zIrNa vizIrNa thaI jAya che. ane tethI karIne "yathAviSathe giloTiofzuvicArazudrita: prataa - "yathAviSaya trikAdithI parizuddha vicArazuddhi thakI pravartAvuM che. arthAt pUrve je kahevAI cUkI che te kaSa-cheda-tApa parIkSArUpa vikeTithI athavA triTiparizuddha Adi-madhya-aMte avisaMvAdarUpa trikeTathI parizuddha-sarvathA zuddhavicArazuddhithI parama nirdoSa evI je vicAranI-vimarzanI zuddhi-rAga-dveSAdi pravartavuM gya deSarahita nirdoSatA, te thakI ja heya-upAdeya vivekamAM pravartAvuM regya che. fsa - have atIndriyapaNane lIdhe vacanAthe yutino aviSaya che, ane A kupatita udAharaNa tathAvidha nahiM haze, ema AzaMkAne kahyuM-vaivAyatta ra-ane devAyatta, karmAdhIna, taTU-uttAraNa, tethI zuM? te mATe kahyuM -atIndriAM -ane atIndriya, iMdriyaviSayAtIta, tene utAraNahetu vaMdaiva, karma, ti-A hetune lIdhe, gu -yuktina, vicAraNano, viparA-aviSaya, tamArA mate vacanamAtranA ja vidhyapaNAne lIdhe. te samyam avinAta sate tadAyatta uttAraNArthe pravRtti kema heya? punaH paNa abhiprAyAntara AzaMkIne kahyuM-rAvunAvAmazumivipatAyAM tu-kunAthAma: -zakunAdi Agama, AdizabdathI jyotiSThAdi AgamanuM grahaNa che, suci -ane yukti, vicAra, tatSathatAthAM -tenI viSayatAmAM te, anukUla-ItararUpa davanI, --samAna ja prasaMga che, sUtaratra -itara sthaLe paNa, parama brahmAdi atIndriya vacanArthamAM, te 5Nu yukti ane AgamathI vicAravAnuM prayukta thAya che. eTalA mATe pUrve ayukta kahyuM hatuM ke "sAra pRthabramajamanA ira ItyAdi. ti-ema, prakramanI samApti arthe che. tamA-teTalA mATe, vacanamAtranA aprAmANyane lIdhe. kathAviSacaMnyathAviSaya, kaSaAdi sarva viSayanA anatikramathI, trizAririzudravicArazuddhita:-utafma:-ka-cheda-tApalakSaNa vA Adi-madhya-avasAne avisaMvAdalakSaNa traNa, kaffma.-- kaTiothI, ifzuddho-parizuddha, nirdoSa, je vicAra-vicAra, vima, teja-te vaDe, je zuddhiH-vacananI zuddhi, nirdoSatA, tA: sAta-tenA thakI, ttatathaM-heya-upAdeyamAM pravartavuM egya che. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIviyAtha Agama ne anumAnagaNya : A vacana te Agama 391 uktanA samarthanamAM subhASite TAMkI, atIndriyAI Agamane anumAna gamya che, ane Aptavacana te Agama ne te yuktimapaNathI ja jaNAya che, ityAdi tattvavArtA atra prakAze che- 26 4 4 - AjanAnumAna, thAnAgArarasena zA tridhA prakalpayanprajJAM, labhate tattvamuttamam // 1 // Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye // 2 // Agamo hyAptavacanamAptaM doSakSayAdvidaH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM, na brUyA tvasambhavAt // 3 // taJcatadupapattyaiva, gamyate prAyazo budhaiH| vAkyaliGgA hi vaktAraH, sadvAkyaM copapattimat // 4 // anyathA'tiprasaGgaH syAta, tattayA rahitaM yadi / sarvasyaiva hi tatprApterityanoM mahAnayam // 5 // ityalaM prasaGgena / 207 "artha ane kahyuM che ke - "AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsa rasathI traNa prakAre prajJA prakalpatAM- prajatAM uttama tatvane pAme che. (1) atIndriya arthonA sadabhAvanI pratipatti artha Agama ane upapatti e saMpUrNa dRSTilakSaNa che. (2) Agama te Apta vacana che, Aptane deSakSaya thakI budho jANe che; vItarAga amRta vAkya bole nahiM,-hetune asaMbhava che mATe. (3) ane te A upapattithI ja prAya: budhethI jANavAmAM Ave che. kAraNake vaktAo vAkyaliMgI che (vacana e ja ene oLakhavAnuM liMga-cihna che), ane sata vAkya upapattimata hoya. (4) anyathA je upapattimattAthI rahita hoya to atiprasaMga hoyasavane ja tenI prApti hoya mATe,-ema A mahAn anartha thAya. (5)" eTale prasaMgathI sabhara vivecana " AptApajJamanulladhyamadRSTeSTavirodhakam / ta rata sArdha zAhya pathaghaTTanam " nyAyAvatAra uparamAM Agama ane yukti aMge je pratipAdana karyuM, tenA samarthanamAM atra subhASita TAMkyA che. muni pataMjali kahe che -"uttama tatvanI prApti traNa prakAre prajJAne prajatAM thAya cheH AgamathI, anumAnathI ane yogAbhyAsanA taprAptine upAya: rasathI." arthAt prajJAna-buddhine AptavacanarUpa AgamamAM Agama anumAna ne javAthI, liMga uparathI liMgInA jJAnarUpa anumAnamAM javAthI, gAbhyAsa ane vihita anuSThAnanA abhyAsarUpa gAbhyAsarasamAM javAthI uttama tatvanI prApti thAya che. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 lalita vistarA : (33) "nama fix: nitamakhya ' pada vyAkhyAna temaja-daSTi vinA jema bAhya padArthonuM darzana thAya nahi. paNa daSTithI ja darzana thAya, tema atIndriya arthonuM je darzana karavuM hoya te Agama ane yukti e be daSTi evI saMpUrNa che ke te vaDe te atIndriya arthonA sadbhAvanI-hevApaNAnI ane satna sAcA-yathArtha bhAvanI pratipatti-pratIti-mAnyatA hoya che. tyAre Agama kayuM? "gAmo hatA' AptanuM-vizvAsapAtra-paramArthe vizvasanIya evA Apta puruSanuM vacana te ja Agama che. ane Apta kaNa? "AtaM kSaca vidura' jenA deSa kSaya pAmyA che te vItarAga; Aptavacana te kAraNa ke vItarAga che te amRta-mRSA vAkya bele nahiM,-hetune Agama asaMbhava che mATe tene AvaraNa nathI eTale ajANatAM paNa asatu na bole. ane Apta paNa te ja ke jenA doSane AvaraNa kanyA hoya. jenA rAga-dveSamahAdi doSa ane jJAna-darzana AvaraNa TaLyA che, te ja puruSa Apta" hevA gya che. kAraNa ke jJAnane AvaraNa hoya te apUrNa jJAnane lIdhe tenuM vacana sarva vItarAga asatya paNa hoya ne tenA pava vizvAsa mUkI zakAya nahiM. ane te ja Apta rAga-dveSa-mohAdi hoya che tethI paNa asatya vadavAne prasaMga Ave, eTale paNa vizvAsa rAkhI zakAya nahi. paNa nirAvaraNa jJAna hoya ane rAgadveSarahitapaNuM-nirdoSapaNuM hoya, te ja tenuM vacana saMpUrNa satya heI vizvAsapAtra heya-Apta hoya. eTale je kaMI sarvajJa vItarAga hoya te ja Apta che ne tenuM vacana ja Apta che, arthAt parama pramANabhUta hoI parama vizvAsapAtra che. ane AvuM je Apta vacana te ja Agama athavA vizvAsapAtra evuM zAstra che." - zrI yogadaSTisamuccaya vivecana (svaracita) pR. 349 ane rAga-dveSa-ajJAnAdi hetune asaMbhava che ke nahiM te A upapattithI jayukitathI ja prAye budhajanethI jANavAmAM Ave che, kAraNa ke "vAthaDhiA vA ? vakatAo vAkyaliMgI che, arthAt vacana e ja enA vaktAne vArjiA fu oLakhavAnuM liMga-cinha che, eTale nirdoSa nirmala zuddha vacana vo " parathI nirdoSa nirmala zuddha vaktAne vicakSaNa budhajane oLakhI le che, anumAnI le che ane navAva pauuttamatA savAkyasavacana che te upapattima-upapattivALuM-yuktiyukta hoya ja. nahiM te je te upapattimaMtapaNAthI-yukitayuktapaNAthI rahita hoya, te atiprasaMgaativyApti deSa Ave, sarvane ja upapattinI-yuktinI prApti thaze, ane ema A mahAna anartha AvI paDaze. eTale prasaMgathI saryuM ! ja " ropAvajaLanirnicatirAyanAta ! kvacidyathA svahetubhyo bahirantarmalakSayaH // " zrI samaMtabhAcAryajI kRta AptamImAMsA. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajJa vItarAga te ja Apata : vArAtri di thar 393 ema aha tenI bahuvasiddhi che. ane viSayavathI namaskAra kartAne sadAzayasphAtine lIdhe phalAtizaya heya che, ema zaMkAnirAkaraNapUrvaka siddha kare che- 25tadevamahatAM bahutvasiddhiH, viSayabahutvena ca nayaskartuH phalAtizayaH, sdaashysphaatisiddheH| Aha-ekayA kriyayA anekaviSayIkaraNe kaivAzayasphAtiH ? / nanviyameva-yadekayA anekaviSayIkaraNaM, vivekaphalametat / Aha-evaM hyekakriyayA'nekasanmAnanaM bahubrAhmaNaikarUpakadAnatulyaM, tat kathaM nAlpatvam ? ucyate-kriyAbhedabhAvAt, sA hi ratnAvalIdarzanakriyevaikaratnadarzanakriyAto bhidyate, hetuphalabhedAt / sarvArhadAlambaneyamiti hetubhedaH, pramodAtizayajaniketi ca phalabhedaH, kathamitthamalpatvaM ? / brAhmaNaikarUpakadAnodAharaNaM tvanupanyasanIyameva, rUpakAdiva namaskArAt braahmnnaanaamivaaiitaamupkaaraayogaat| 108 athara-tethI ema ahajatenI bahasiddhi che; ane viSayabahutvathI namaskArakattane phalAtizaya che -sadAzayAtinI siddhine lIdhe. zaMkA-eka kriyAthI anekanA viSayacIkaraNamAM AzayasphAti kevI? (samAdhAna)-vAsa, A ja ke ekathI anekanuM viSayIkaraNa, e vivekanuM phala che. zaMkA-ema te eka kriyAthI anekanuM sanmAnana te bahu brAhmaNane eka rUpIAnA dAna tulya che. tethI apapaNuM kema nahi? (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-kriyAnA bhedabhAvane lIdhe. kAraNa ke te, ratnAvalInI dazanakriyA jema, eka ratnanI darzanakriyAthI bheda pAme che. -hetu ane phalanA bhedane lIdhe. A sava ahaMtanA AlaMbanavALI che ema hetabheda che ane pramodAtizayajanika che ema labheda che. Ama alpapaNuM kema? brAhmaNane eka rUpIAnA dAnanuM udAharaNa te mUkavA yogya ja nathI-rUpIAthI brAhmaNanI jema namaskArathI ane upakArane aga che mATe 08 vivecana " sakalAhatpratiSThAnamadhiSThAnaM shivshriyH| makka: raghazvArA mArce nirmade " kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI. have upasaMhAra karatAM kathe che-"tethI ema ahaM tenI bahasiddhi che, ane viSayamahatvathI namaskArakartAne phalAtizaya che,-sadAzayasphAtinI siddhine lIdhe. "viSayavastuna namarja hAtirAya: savAzayatiSiA ema stavamAM AzayaskRtithI kahyuM che te prakAra parathI ahaM tenA bahupaNAnI-anekapaNAnI siddhi phalAtizaya che; ane Ama ahaMtarU5 viSayanA bahupaNane lIdhe namaskArakriyA karanArane phalatizaya-atizayaphalanI prApti che, kAraNa ke tethI karIne sadAzayanI sphAtinI-vizALatAnI siddhi hoya che; ekI sAthe anekane namaskAra karavAnA bhAvathI sacittanI-sa AzayanI evI phAti-vizAlatA upaje che, ke jethI atizaya phaLanI prApti hoya che. 50. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 lalita vistara: (33) " : jitama:' pada vyAkhyAna atre zaMkA thaze-eka kiyAthI anekanA viSayIkaraNamAM AzayaphAti kevI?" eka namaskArakriyAthI anekane viSaya karavAmAM AzayavizAlatA zI? enuM samAdhAnavAru, A ja ke ekathI anekanuM viSayIkaraNa, e vivekanuM phala che." "nevAvipIra vijAta." arthAt eka namaskArakiyA vaDe anekane te ja namaskArakiyAnA viSaya banAvyA e ja AzayavizAlatA thaI ane evI AzayavizAlatA thaI e vivekanuM phala-pariNAma che. atre bIjI zaMkA thaze-"ema te eka kriyAthI anekanuM sanmAna te bahu brAhmaNane eka rUpIAnA dAna tulya che. tethI apapaNuM kema nahiM?" arthAt ema-evA prakAre eka namaskArakriyAthI anekanuM sanmAna karavuM te te ekI sAthe 'bahu brAhmaNone ghaNA brAhmaNane eka rUpIAnuM bheguM dAna devA barAbara che! eTale ekarUpIAnuM dAna!' ema karavAthI te AzayanuM alpapaNuM kema nahiM? tene atra -e aNaghaTatuM radIe Akhe che-kiyAnA--ayogane lIdhe." arthAt bane daSTAMta prakAranI kriyAmAM bhedabhAva che tene lIdhe. juo, A prakAre- ratnamALAne dekhavAnI kriyA jema eka ratnane dekhavAnI kriyAthI hetubheda ne kulabhedane lIdhe jUdI paDe che tema A namaskArakiyA sarva ahaMtAna AlaMbanavALI che ema hetubheda che, ane prAtizaya upajAvanArI che ema kulabheda che. Ama udAra Azaya che te pachI AzayanuM apapaNuM kema hoya ? ane brAhmaNane eka rUpIAnA dAnanuM je udAharaNa kahyuM, te te asthAne hoI mUkavA gya ja nathI, kAraNa ke rUpIAthI brAhmaNane upakAra thAya che, tema namaskArathI ahaM tene koI upakAra thavAne aga-asaMbhava che. eTale dRSTAMtanuM vaidharyuM hoI te ghaTatuM ja nathI. tadAlaMbana cittavRttine lIdhe bhagavaMte thakI ja te namaskArakriyAnuM phala che, ema cintAmaNiratnAdinA daSTAMtathI siddha kare che- 27kathaM tahi tatphalamiti ? ucyate-tadAlambanacittavRttaH, tadAdhipatyataH tata eva tadbhAvAta, cintAmaNiratnAdau tathAdarzanAditi vakSyAma:209 pannA -talAzvatarittavRtta -bhagavaAlaMbanavALI namaskArarUpa cittavitta thakI, taws tatkala che ema saMbaMdha karAya che. tyAre ema te te bhagavaMte thakI nahi hoya ? ema AzaMkAne kahyuM -tavAhityatA-tenA Adhipatya thakI, bhagavaMtanA Adhipatya thakI; bhagavaMto ja te cittavRttinA tajajanaka hetuomAM pradhAnapaNAe karIne adhipatio che tethI. tata -te thakI ja, bhagavaMta thakI ja. tadvIvAta-tadbhAvane lIdhe, kriyAphatabhAvane lIdhe. zI rIte? te mATe kahyuM-vitAmaNiratnA tathA nAta-cintAmaNi ratnAdimAM tathA darzanane lIdhe, cintAmaNi AdimAM praNidhAnAdi thakI thatuM kala cintAmaNi ratnAdi thakI thAya che ema lekamAM pratItidarzanane lIdhe. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavalaMbana cittavRttithI bhagavate thakI ja tela 35 artha: tyAre tataphala zI rIte ? kahevAmAM Ave che- tadAlaMbana cittavRtti thakI --tenA (bhagavaMtanA) AdhipatyathI te thakI ja tabhAvane (kriyAphatabhAvane) lIdhe, cintAmaNiratnAdimAM tathA darzanane lIdhe, ema ame kahIzuM vivecana "kAmakuMbha suramaNi pare, saheja upakArI thAya re, devacaMdra sukhakara prabhu, guNageha ame amAya re deva vizAla."- zrI devacaMdrajI tyAre prazna thaze--tatkala zI rIte?" tenuM te namasakArakiyAnuM phala zI rIte? tene javAba Ape-taTasvara: _"tadAlaMbana cittavRtti thakI." arthAta bhagavanA AlaMbanavALI cittavRtti thakI te namaskArakriyAnuM phala che. bhagavaAlaMbana tyAre AzaMkA thaze ke-ema te te phala cittavRtti thakI thayuM, cittavRttithI bhagavate bhagavate thakI nahiM. te AzaMkA dUra karavA mATe kahyuM - thI tatasa tadAdhipatyata: tata eva tadabhAvAt cintAmaNiratnAdau tthaadrshnaad|' tenA (bhagavaMtanA) AdhipatyathI te thakI ja tabhAvane (kiyAphala bhAvane) lIdhe, cintAmaNi ratnAdimAM tathAdarzanane lIdhe, ema ame kahIzuM, 'ti rAma, bhagavaMte ja te cittavRttinA te phalajanaka hetuomAM pradhAnapaNe adhipatio che, tethI te bhagavaMtanA AdhipatyathI-adhipatipaNAthI teo thakI ja te kiyAphalane bhAvahevApaNuM che mATe, ane cintAmaNi ratnAdimAM tathA prakAranuM darzana thAya che mATe, tadAlaMbana cittavRtti thakI taphala hoya che. arthAt adbhuta che mahimA jene evA cintAmaNiratna AdimAM praNidhAna Adi thakI upajatuM phala jema te cintAmaNi ratnAdri thakI thAya che ema lokamAM pratItidarzana che, tema te citAmaNi ratna karatAM paNa anaMtaguNaviziSTa aciMtya ciMtAmaNiratna samA bhagavaMtamAM cittanyAsarUpa praNidhAna AdithI-cittavRttinA anusaMdhAna Adi bhakti-ArAdhana thakI je phala upaje che, temAM te prazasta cittavRttinA taphalajanaka hetuomAM pradhAnapaNue karIne-sarvopariNAe karIne te bhagavaMte ja adhipatio che. eTale adhiSThAtA (Dominating) evA te bhagavaMtanA Adhipatyane lIdhe te phala bhagavaMte thakI hoya che ema ame kahIe chIe. "atizaya mahimA re ati upagAratA re, nirmala prabhu guNa rAga; suramaNi suraghaTa surataru tuccha te re, jinarAgI mahA bhAga, pUjanA te kIje re bAramA jina taNI re, jasu pragaTa pUjya svabhAva zuddhatattarasa raMgI cetanA re, pAme Atma svabhAva AtmAlaMbI nija guNa sAdhate re, pragaTe pUjya svabhAva pUjanA." zrI devacaMdrajI Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 lalita vistara : (33) tamo niSNA nitakhya pada vyAkhyAna ekanI pUjAthI sarvanI pUjA kema? e zaMkAnuM samAdhAna karatAM, "eka pUje sarve pUjyA" e AgamavacananA traNa paramArtha projana pradarzita kare che- jazavapUjA sarvajJAmiSA, tathA rAjakA-"girf TcI, te pUravA zAMti " ___ asti etad, vizeSaviSayaM tu tulyaguNatvajJApanenaiSAmanudAracittapravartanArtha tadanyeSAM sarvasampatparigrahArtha saGghapUjAdAvAzayavyAptipradarzanArtha ca / evaMbhUtazcAyamAzaya iti, tadA'parAgataharSAdiliGgasiddherbhAvabhAvakasya vijJeya iti / 210 artha:--(zaMkA)--eka pUjAthI sarva pUjAnuM abhidhAna kema? ane tathA prakAre Agama che,-"grfma pUrUyaM tave te purUma hRti"--"eka pUjita sate te sarva pUjita hoya che." | (samAdhAna)-vizeSaviSayI A te eonA tulyaguNapaNAnA zApanavaDe anudAra cittanA pravartanAthe, tadanA (te pUjyamAna bhagavatathI anyanA) sarvasaMtaparihArthe, ane saMghapUjAdimAM AzayavyAptinA pradazanAthe che. ane evaMbhUta A Azaya ema tyAre apara-Agata harSAdi liMga siddhi thakI bhAvazrAvakane jANa 10 vivecana aMnatA saMtamAM eka, vilasaMtatI saMtatA sudhAsiMdhu samI tene, manaMdana vandanA-cagadaSTikaLaza, (svaracita) tyAre kaI vaLI zaMkA karaze-eka pUjAthI sarva pUjAnuM abhidhAna kema?" - it --anuvAda ityAdi. anuvArikavarnanArthe--anudAra cittavaMtanA pravanAthe, kAraNa ke anudAracitta kApaMyathI sarva pUjA karavAne azakta hatAM ekane paNa na pUche, eTalA mATe tenA pravanAthe kahevAya che 'mi" ItyAdi, ditIya kAraNa kahyuM--taLeSAM--tenAthI anyonA, pUjyamAnathI anya bhagavaMtonA, sarapaufuthe ra---ane sarva saMpanna parigrahAyeM, -- niravazeSa, saMpas--oNtavya hetusaM56 Adi uktarUpa teonA avadhanArthe. teo paNa paripUrNa saMpaduvALA ja che ema bhAva che. saTjhA---saMdha-caitya- sAdhu pUjAdimAM, gAyathatakanArtha i--AzayavyAptinA pradarzanArthe, ema tRtIya kAraNa che. gvamUtaOM--ane evaMbhUta, vyApaka, yamuM---mA, saMdhAdi pUjAviyI, mArAtha:--ArAya. kayAMthI? te mATe kahyuM-- --ema, jema eka pUjyamAna sate tema, tA-tyAre, eka pUjakAle, 3grAtavisTika aparaAgata haSadi liMganI siddhine lIdhe. --apara, apUjya mAna, saghaDui gAjatepusaMdhAdi dezomAM Aga --kAla ja prApta thaye, temanA vizvamAM mAta-Agata, ArUDha, jhAmirAjariA -harSapUjAbhilASaAdi liMganI, upasiddhine lIdhe. mAtraWAvastha---bhAvazrAvakano, vive-jANo, nahiM ke anyathA,-tathAvika vivekanA abhAve pUjyamAna sivAya anyamAM hadi liMganA abhAvane lIdhe. Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'eka pUje sarva pUjyA : anaMtA aha"te tulyaguNavALA ekasvarUpa 397 arthAt tame Ama eka namaskArakiyAthI anekane namaskAra karavAnI "eka pUje vAta kare che, te pachI ekanI pUjAthI sarvanI pUjAnuM kathana kema sarva pUjyA karAya che? ane tevA prakAranuM Agamavacana paNa che ke - "gyaMma te pUrU dattta'--eka pUjita sate sarva pUjita hoya che. tenuM samAdhAna-vizeSaviSayI A te--pradarzanArthe che." A je vacana che te te vizeSaviSayI che, ane te mUkavAnA A traNa kAraNa cheH (1) eonA-bhagavaMtanA tulya samAna guNenA jJApana vaDe jaNAvavA vaDe anudAra cittavaMtenA anaMta ahata pravartAnAthe A vacana che. arthAt anaMtA ahaMta bhagavaMte paNa bhagavaMta samAnaguNavALA heI nija zuddha sahajAnmasvarUpathI eka samAnagAgavALa sa tulya-guNavALA heI akhaMDa abheda parama amRtarasasAgarasvarUpa che, eTale eka svarUpa ekane pUjavAmAM AvyuM sarva pUjavAmAM AvyA ema kahevAne hetu, kRpaNupaNAthI sarvanI pUjA karavAne azakta evA anudAra cittavaMtane sarvanI pUjA na bane te chevaTa ekanI pUjAmAM paNa preravAne che. (2) tadanA -te pUjAtA bhagavatethI anyanA sarvasaMtaparigrahAthe A vacana che. arthAta je bhagavaMta pUjAI rahyA che, tenAthI anya je bhagavate che, temAM paNa A pUjAtA bhagavaMtanI je tetavyasaMpaduM che, te sarva varte che, eTale teo paNa A paripUrNa tetavyasaMpabhraMpanna che, ema tatvasvarUpa samajAvavA mATe paNa A vacana che. (3) saMghapUjAdimAM-saMgha-caya-sAdhunI pUjA AdimAM AzayavyAtinA pradarzanArthe A vacana che. arthAta A je bhagavatene huM pUchuM chuM, tenA jevA ja A sarva bhagavaMte che, te sarva hArA parama pUjya che, zirasAvadha che, eTale mahArI pUjA te sarvamAM abheda bhaktibhAve-aDhapaNe vyApaka ho! evA prakAre AzayavyAptinuM pradarzana karavA mATe paNa A vacana che. ane "evaMbhUta A Azaya ema tyAre apara-Ata harSAdi liMga siddhi thakI bhAvazrAvakane jANa." eka pUjyamAna sate anyamAM paNa vyApaka e A evaMbhUta evA prakAranI tathArUpa dazAvALe Azaya tyAre-ekane pUjAkALe bhAvazrAvakane A bIjA apUjyamAna saMghAdi Agata thatAM-AvI pahoMcatAM, temanA evaMbhUta Azaya viSayamAM Agata-ArUDha harSa-pUjAbhilASa Adi liMganI-cinI siddhi thakI bhAvazrAvakane jANo. arthAt jema eka eka bhagavaMtane pUjatAM, anya bhagavaMte pratye paNa te bhaktajananA cittane pUjyabhAva vyApaka che; tema eka saMdhanI pUjA thatI hoya, tyAM te ja vakhate bIjo saMgha AvI caDe, te tenI bATamAM paNa bhAvazrAvakane harSa ulase che ne pUjAbhilASa upaje che, ke he! mahArA dhanabhAgya ke A pUjya saMgha AvI caDhayo ! ema AzayavyApti heAya che. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kura lalita vistaro ? u3) "namo niraina: niramA pade vyAkhyAna ema anya prakAre paNa bahuvacananuM saphalapaNuM darzAvI, jinone jitabhane namaskAra kare che- ra eSamAtmani guruSu ca bahuvacanamityapi saphalaM veditavyaM, tattulyAparaguNasamAvezena tattulyAnAM paramArthena tattvAta, kuzalapravRttezca sUkSmAbhogapUrvakatvAt / atinipuNabuddhigamyametaditi paryAptaM prasaGgena / 211 ___ namo jinebhyo jitabhayebhya iti // 33 // artha-ema AtmAmAM ane guruomAM bahuvacana e paNa saphala jANavuM,-tatatulya apara guNanA samAvezathI tatatAnuM paramArthathI tattva che mATe, ane kuzala pravRttinuM sUkSma AbhegapUrvakapaNuM che mATe. A atinipuNabuddhigamya che. prasaMgathI basa thayuM! 11 | | nama: jinene jitabhAne I 33 vivecana caMdrabAhu jina sevanA, bhavanAzinI eha, para pariNatinA pAsane, niSkAzana reha."-zrI devacaMdrajI have upasaMhAra karatAM kahe che-"ema AtmAmAM ane guruemAM bahuvacana e paNa saphala jANavuM." arthAt AtmA-pitA saMbaMdhI ullekha kare hoya tyAre bahuvacana prayoga thAya che, jemake-ame A graMthamAM Ama kahyuM che, temaja gurujanenA bahuvacana saMbaMdhamAM paNa mAnAthe bahuvacana pratye jAya che, eTale e apekSAe praganuM paNa atre A parama guruonA saMbaMdhamAM A bahuvacana saphala prayojana prajanabhUta jANavuM. zAne lIdhe ? taratunyAgujaramAna tajI. cAnAM gharamArthA taravatA tatatulya aparaguNanA samAvezathI tatulyanuM paramArthathI tatva che mATe, ane "surAvRca rUmamAyAvAta " kuzala pravRttinuM sUkSama AlegapUrvakapaNuM che mATe. arthAt tat tulya-tenI tulya bIjA guNenA samAvezathI tatatulyanuM-tenI tulyonuM paramArthathI "tatva"-tapaNuM-te-paNuM che tata tulya guNathI tata tulya te che, ane kuzalanI buddhimaMta prAjJajanenI je-"gifma pUmi saje te mA zAMti' eka pUjita sate te sarva pUjita hoya che, ItyAdi bhAvavALI-pravRtti che, tenuM sUma AbhegapUrvakapaNuM-sUkrama sarvAga vicArapUrvakapaNuM hoya che. "A atinipuNakhAddhagamya che, 6 gatinigvuristhatir " atikuzala mativALAne samajAya evuM che. eTale prasaMgathI saryuM! Ama-namo jine unnatamA ' jinene jitabhAne namaskAra he!--e sUtranuM vyAkhyAna pUrNa thayuM. ifsA-surAvR-kurADhAnAM-kuzAnI, buddhimatAnI, prakR:-matinA, "ifma mi' ityAdika pravRttinA. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAnaguNaapakSiyathI pradhAnalaprAptirUpa abhayasa pa 66 tiSe kAraNa nizcaya karyAM re, muja nipariNati bhAga 2 dayALarAya ! tuja sevAthI nIpaje re, bhAje bhavabhaya sAgara....dayALarAya! zrI yugamadhara. " --zrI devaca'drajI // namo ninamyo nitamayaimyaH // 33 || Wan ema ukta prakAre pradhAna guNunA aparikSayathI pradhAnalaprAptirUpa abhayasa pad kahI, A adhikArane upasa'hAra kare che-- 399 30 sarvajJavadarzinAmeva zivAcalAdisthAna saMprAptejitabhayatvAbhidhAnena pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptyabhayasampadukteti // 9 // 242 3artha :--sa jJa-saCzi AnA ja ziva-acalAdi sthAna saMprApti thakI jitabhayatva abhidhAnathI pradhAnaguNanA apakSiya vaDe pradhAnalaprAptirUpa abhayasa pad kahevAmAM AvI. // Tu rIra vivecana 44 jasu bhagate nirabhaya pada lahIe, tehanI sevAmAM thira rahIe."--zrI devacadrajI Ama ukta prakAre je sajJa-sadazi e che, tenuM ja ziva-acalAdi vizeSaNasaMpanna siddhigatisthAnanI sa'prApti thakI jitabhayapaNu kahevAya che. arthAt je sajJasavadazI' hAya che, tee ja ziva-acalAdi guNasa panna te siddhigati nAmanu parama niya sthAna pAme che; ane ema parama nirbhaya pattunI prApti e ja enu jitabhayapaNu che. ane Ama saCsadazi paNArUpa pradhAna guNanA apakSiya vaDe karIne parama abhaya evA mokSarUpa pradhAna lanI prAptirUpa abhayasa padma kahevAmAM AvI, // iti pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptirUpa abhayasampad // 9 // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra navavibhAgavibhakta saMpadonI yuktiyukta saMkalanA A ja krame prekSAvatanI jijJAsApravRtti hoya che e darzAvavA mATe, temaja evA prakAre vizeSa praNidhAnanItithI bhagavadagANabahamAnasAra samyagu anuSThAna hoya che e jaNAvavA mATe. ema ukta nava vibhAgamAM saMpadAne upanyAsa karavAmAM Avyo che, evuM prayojanapradarzaka rahasya darzAvatAM ArSadRSTA prajJAnidhAna mahaSi haribhadrajI upasaMhAra kare che- 'iha cAdau prekSApUrvakAriNAM pravRttyaGgatvAt anyathA teSAM pravRttyasiddheH prekSApUrvakAritvavirodhAt stotvysmpdupnyaas:|213 tadupalabdhAvasyA eva pradhAnasAdhAraNAsAdhAraNarUpAM hetusampadaM prati bhavati viduSAM jijJAsA tadbhAjanamete iti tadupanyAsaH / / 14 tadavagame'pyasyA evAsAdhAraNarUpAM hetusampadaM prati paramparayA mUlazuddhaghanveSaNaparA ete iti tdupnyaasH|215 tatparijJAne'pi tasyA eva sAmAnyenopayogasampadaM prati paramparayA phalapradhAnArambhapravRttizIlA ete iti tdupnyaasH|16 'tatparicchede'pi upayogasampada eva hetusampadaM prati vizuddhinipuNArambhabhAja ete iti tdupnyaasH|217 6etadbodhe'pi stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampada pratIti sAmAnyavizeSarUpaphaladarzina eta iti tdupnyaasH|218 "etadvijJAne'pi stotavyasampada eva sakAraNAM svarUpasampadaM prati vizeSanizcayapriyA ete iti tdupnyaas:|219 etatsaMvedane'pyAtmatulyaparaphalakartRtvasampadaM pratIti atigambhIrodArA ete iti tdupnyaasH|220 etatpratItAvapi pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptyabhayasampadaM prati bhavati viduSAM jijJAsA dIrghadarzina iti tdupnyaasH|221 1.anenaiva krameNa prekSApUrvakAriNAM jijJAsApravRttirityevaM smpdaamupnyaasH| etAvatsampatsamanvitAzca niHzreyasanibandhanamete etadguNabahumAnasAraM vizeSapraNidhAnanItitastattabIjAkSepasauvihityena samyaganuSThAnamiti ca jJApanArtha // 222 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Atha : ane ahI (1) AdimAM,--prekSApUrva kArionA pravRtti gapaNAne lIdhe, anyathA prekSA pUrva kApiNAnA virodha thakI teonI pravRttinI asiddhine lIdhe,--stAtavyasapaTTa 213 nA upanyAsa che. x(ra) tenI upalabdhi sate, AnI ja (stAtavyasa'patnI ja ) pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNa hetusa'padma prati jijJAsA hoya che,--tenA bhAjana eo che,--eTale teneA ( sAdhAraNa-asAdhAraNa hetusampA ) upanyAsa che. 214 OM(3) tenA avagama thaye paNa AnI ja ( strotavyasa patnI ja ) asAdhAraNarUpa hetusa'padma prati vidvAneAnI jijJAsA hoya che,--para parAthI mUlazuddhi anveSaNaparA eo ( vidvAnA ) che,--eTalA mATe tenA upanyAsa che.215 4(4) tenA pijJAne paNa tenI ja sAmAnyathI upayogasa'padma prati ( jijJAsA hoya che ),--para parAthI ee phalapradhAna AraMbhapravRttizIla che,-- eTalA mATe tene upanyAsa che. 16 5(5) tenA piracchede paNa upayogasapanI ja hetusa padma prati (jijJAsA hoya che ),--vizuddhinipuNa ArabhabhAgI e che,eTalA mATe tenA upanyAsa che.217 *(6) enA edhe paNa stotavyasa'patnI ja vizeSathI upayogasa padma prati ( jijJAsA hoya che),--ee sAmAnya-vizeSaladazI che, eTalA mATe tenA upanyAsa che.cai (7) enA vijJAne paNa prati (jijJAsA hoya che ),--e upanyAsa che. 219 'enA saMvedane paNa Atmatulye paralakatRtvasapa prati ( jijJAsA hAya che ),--ati gabhIra udAra e che,--eTalA mATe enA upanyAsa che. che.220 (9) enI pratIti sate paNa pradhAnaguNaaparikSaya thakI pradhAnaphlaprAptirUpa abhayasa"padma prati vidvAnonI jijJAsA hoya che,--e DhI dazI A che,--eTalA mATe enA upanyAsa che. 221 10 A ja kramathI prekSApUrva kArIonI jijJAsApravRtti che,--eTalA mATe ema sampaDhAonA upanyAsa che. ane ATalI saMpathI samanvita evA e ni:zreyasanuM nizranthana che, enA guNamahumAnathI sAra evu... vizeSapraNidhAnanItithI tatat bIjAkSepanA sauiihatya vaDe samyak anuSThAna che ema jJApanAthe ( A saMpadAonA Ama upanyAsa che. )22 para strotavyasapatnI ja sakAraNa svarUpsa pad vizeSanizcayapriya che, eTalA mATe tenA Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 lalita vistarA : navibhAga vibhakta sapadeAnI yuktiyukta saMkalanA vivecana 61 bhaluM thayuM meM prabhu guNa gAyA, rasanAnA phaLa lIdhe re; devacandra kahe mhArA manane!, sakala manAratha sIdhA re...."zrI devacaMdrajI ahIM--A sUtramAM (1) AdimAM-zarUAtamAM sauthI prathama stotavyasapanA upanyAsa karyAM che. kAraNa ke mULa svaitavya-stuti karavA yogya-aMt bhagavat hAya teA pachI stuti ghaTe che; ane jeo prekSApUrvakArI-pahelAM joI vicArI stotavyasa'pad ane pravarttanArA che, teo tema joI vicArIne ja pravRtti kare che, nahi tenI hetusa pada tA temanA prekSApUrva kAriSaNAnA viredha Ave ne tenI te pravRtti ghaTe nahi. Ama--'prekSApUrvatinAM pravRyaduvAta / '--prekSApUrva kAriAnA pravRttiaMgapaNAne lIdhe '--pravRttikAraNapaNAne lIdhe atre AdimAM statanyasaMpad mUkavAmAM AvI che. (2) A stAtanyasaMpanI ' upalabdhi' thAya, arthAt A sam-samyak pa-padarUpa stAtatrya sa MpanlR kharekhara ! sthira nizcaya padarUpa sa'pad che evA jANapaNArUpa nizcaya thAya, eTale pachI A stAtatrya hAvAnuM sAdhAraNa-asAdhAraNa mukhya kAraNa zuM che ? ema jANavAnI icchArUpa jijJAsA vidvAnane--vicAravaMta vivekIne upaje che. ane te vidvajane tenA sAcI tajijJAsAnA bhAjana-pAtra hAvAthI teone tathAprakAranI jijJAsA upajavI sahaja che, eTale te jijJAsAne sa MtASavA mATe te stAtatryasa patnI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusa'pad mUkavAmAM AvI che. (3) e jANavAmAM Avye vidvAnAnI jijJAsA era jAmata thAya che. eTale A stAtanyasaMpadunI ja asAdhAraNa hetusampada zI che? te jANavAne tee talase che; kAraNake pannA-taphAnanametesavumanana--jijJAsAbhAjana, te--e, prekSApUrvakArIe che. tarazuLa ityAdi. vatarmuLavadumAnasAruM-tevAM-ee, statavyasapad Adi, juLanAmAM-- guNAnAM, vadhumanena--bahumAnathI, prItithI, sAra--sAra, athavA sapatra sAra: catra--te ja sAra che jyAM te samyag anuSThAna hoya che ema sabaMdha che, kevI rIte ? te mATe kahyuM-- vizeSaLiyAnanItita:virone--viroSathI, vibhAgathI,stAtanyasaMpad Adi guNeAmAM, praniyAna--praNidhAna, cittanyAsa, taava--te ja, nIti:--nIti, praNidhIyamAna (praNidhAna karAtA) guNarUpa svakAya prAptihetu, tasyA:--te thakI. tadrInAkSepamauvidityena---tasya--tenuM, a~~ bhagavadi guNanuM thI--khIja, hetu, tenA AvAraka kama'nA hrAsa ane tene anukUla zubha kA baMdha, tattva--teneA, RkSepa:--akSepa, avyabhicAra, tena~~te vaDe, sauvihitya-sauvihitya, suvidhAna, tena--te vaDe, samya--samyak, bhAvarUpa, anujAmiti ca jJApanArthe anuSThAna che ema Apana athe. ane e nApita thayuM che ema bhAva che, Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ statavyasaMpadu, upagasaMpadu : te pratyekanI hetusaMpada 40 "arajarajA mU vaeNgry wte' -paraMparAthI mULathI mAMDIne atre zuddhi che ke nahiM tenA saMzodhanamAM (Searching Investigation) teo sadA tatpara hoI "mULazuddhianveSaNaparA" hoya che, eTale temanI tatvoSaNAne tRpta karavA atre asAdhAraNa hetusarpad mUkavAmAM AvI che. (4) Ama oNtavyasaMpaduM ne tenI sAdhAraNa-asAdhAraNa hetusapanuM parijJAna upa paNa vidvAnonI jijJAsA pUrI saMtoSAtI nathI, eTale teo bhAve che ke A ahaMta bhagavaMtanI AtmalakSmIrUpa A stotavyasarpad bhale game upayogasa pat tevI uttama che, paNa te bIjAne zuM kAmanI ? kaI game te ane tenI hetusaMpandu dhanavAna hoya, paNa temAM bIjAne zuM? eTale A bhagavaMtanI A AtmalakSamI kene-anya jagajajIne-amane zuM upayoganI? e amAre jANavuM che, jethI karIne ame te bhagavaMtane bhajIe. ema teo bhAve che, kAraNa ke "rAdhAnAmavRttiDhA pate" "phalapradhAna AraMbha pravRtti karavI e ja emanuM zIla che-svabhAva che, eTale AtmArtharUpa svAIphalane dekhIne ja bhagavaMtane bhajavAne vega (Impetus ) upajavAthI teo tathArUpa bhaktipravRtti kare che. mATe amane zuM upaganI? evI temanI jijJAsAne pariteSa pamADavA atre tetavyasaMpadunI ja sAmAnyathI upayogasaMpad mUkavAmAM AvI che. (5) tene pariccheda-parisAna thaye paNa, A upayogasaMpaThuM anya anya AtmAone kayA kayA kAraNe kevI kevI rIte upayogI thaI paDe che? te jANavAne vidvAne icche che. kAraNa ke vinipuLAmamAga te'---A pravRtti AraMbha parizuddha che ke nahiM e nipuNapaNe tapAsIne ja teo vizuddhithI nipuNa-kuzala-vicakSaNa AraMbhane bhajanArA che. AvA A vicakSaNa vi jajonI jijJAsAne saMtoSavA atre upagasaMpadanI ja hetusaMpad mUkavAmAM AvI che. (6) e bedha thaye paNa, jagajajIne AvA parama upayogI upakArI bhagavaMta vizeSathI kevA kevA prakAre upayogI thaI paDe che? e jANavAnI utkaMThA vidvAnone ulase che kAraNa ke "sAmAjIvApAtra rUte"---sAmAnya phala ne vizeSa phala e bane pratye dRSTi rAkhanArA eo "sAmAnya-vizeSaphaladazI " hAya che, eTalA mATe ahIM te pachI statavya saMpanI ja vizeSathI upagasaMpa mUkavAmAM AvI che. (7) enuM vijJAna thaye paNa, jenI Ama hetusaMkalanapUrvaka tetavyasaMpaduM ne tenI upagasaMpa kahI dekhADI, te jagatanA parama upagI- parama upakArI tavya bhagavaMtonuM vizeSa karIne svarUpa zuM che? te tenuM kAraNa zuM che? Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 lalita vistarA : navavibhAgamAM vibhakta saMpadAnI yuktiyukta saMkalanA sakAraNa svarUpasaMpa te jANavAnI jijJAsA vidvAnene vadhe che. kAraNa ke "vizvana ane Atmag afkathA te" vizeSathI nizcaya teone priya hevAthI teo tevA paraphalakaIva saM56 prakAre vizeSathI jANavA Icche che. eTalA mATe atre svaitavya saMpanI ja sakAraNa svarUpa saMpad mUkavAmAM AvI che. (8) enuM saMvedana thaye paNa, vidvAnene haju era jijJAsA rahe che ke AvI parama suMdara svarUpasaM56 ApaNane prApta hoya te kevuM sAruM? eTale uparachalA anudAra tuccha phalathI nahiM lalacAI jAya evA atigaMbhIra udAra hovAthI teo jANavA Icche che keje tetavya ahaMta bhagavaMtanI AvI anupama svarUpa saMpar kahevAmAM AvI, teo zuM bIjAone pitAnA jevI ja svarUpa saMpad pamADavA samartha che ke nahiM? vidvAnanI A jijJAsA saMtoSavA mATe bIjAone paNa Atmatulya svarUpa saMpa phala pamADI de evA parama gaMbhIra--parama udAra A bhagavaMte che ema darzAvatI Atmatulya paralakatva. saMpa atre mUkavAmAM AvI che. (9) enI pratIti thaye paNa dIrdhadazI hevAthI vidvAne A badhAnuM tAtparya jANavA * pradhAnaguNa Icche che ke-jene aMge A badhI saMpadU kahevAmAM AvI te sarva aparikSayathI saMpabhraMpanna A tetavyasaMpane pradhAna guNa ko? ne chevaTanuM pradhAna phalaprAptirUpa pradhAna phala kayuM? vidvAnanI A jijJAsA paritRpta karavA mATe abhayasepa atre chevaTe pradhAnaguNu aparikSaya thakI pradhAnaphalaprApti rUpa abhayasaMpad mUkavAmAM AvI che. Ama anaiva meLa-A ja ukta keme joI vicArI pravartanArA prekSApUrvakArIonI jijJAsAvRtti hoya che, "vekSApUrghArA jillAnA pravRtti: eTalA mATe ema ukta kame A samparAone upanyAsa che, "tyevaM samparAmupANa: '. ane "ATalI saMpathI samanvita evA eo niyasanuM nibandhana che--ema jJApanAthe " paNa A saMpadAone Ama upanyAsa che. arthAta patAvatsAravitA caM ATalI guNasaMpathI samanvita-yukta evA A bhagavaMte niHzreyavizeSapraNidhAna nItithI sanuM nibaMdhana- niyAnavajAta-mekSanuM kAraNa che, eenA guNabahumAnasAra guNabahumAnathI sAra "utAvejumAnA", eTale svaitavyasamyam anuSThAna saMpad Adi guNenA bahumAnathI-pradaatizayathI sAra, athavA te ja guNabahumAna ja jyAM sAra che evuM samyagra anuSThAna che, "HNa anurAnai" ema kApanArthe A ema saMpadAone vibhAgathI upanyAsa che,tti ja jJAnArtha, A samyaga anuSThAna kevI rIte hoya che? te mATe kahyuMfjoSagfdhAnatttata: "vizeSa praNidhAnanItithI tatat bIjAkSepanA sAvihitya vaDe karIne "sattatrInAkSAvidhinaarthAta vizeSathI karIne tetavyasaMpad Adi Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadranA kIrti kalazarUpa suvarNamaya lalita vistarA 405 guNAmAM vibhAgathI je vizeSa praNidhAna-cittanyAsa, teja nayatIti nIti: e vyutpatti artha pramANe praNidhAna karAtA guNa pratye lai janArI nIti che; ane te nIti vaDe tete arhattva-bhagavattva Adi guNurUpa bIjanA AkSepanu (AkarSaNu athavA vAvaNI ) sauvihityasAnukULapaNu hAya che; ane te te bIjAkSepanA sauvihitya-suvihitapaNA--suvidhAna vaDe karIne A samyag anuSDAna hAya che. Ama (1) vizeSa praNidhAna eTale vibhAgathI athavA guNavizeSathI je praNidhAna-cittanuM anusadhAna che te, te te guNa pratye laI jAya evI nIti che; (2) tethI te te khIjadharmAMbIja-guNatrIjanA cittabhUmimAM AkSepanuM sauvihitya-sAnukULapaNuM hAya che; (3) ethI karIne samyag anuSThAna hoya che. ane Ama meAkSanA kAraNarUpa evA A bhagavatAnA guNumahumAnathI sAra evuM A samyag anuSDAna ukta vizeSa praNidhAnanItithI te te bIjA- kSepanA sauvihitya-sAnukULapaNA vaDe karIne samyak hoya che, ema jJApana arthe -jaNAvavA mATe paNa ema ukta vagIkaraNarUpa vibhAgathI A sa`padAonA upanyAsa che. Ama nava vibhAgamAM--adhikAramAM je stAtatrya sa padAonuM vargIkaraNa karavAmAM AvyuM hatu, tenA pratyeke pratyeka padanuM pade pade lilata A yathAnAmA 'lalita vistarAmAM ' suyuktiyukta sanyAyasaMpanna hRdayaMgama pratipAdana karI, AcAryajI haribhadrajIe atre te te vagI karaNavALI saMpadAenI sAMkalanAbaddha vicArazreNI rajU karI che. ane Ama A sUtranI saMkalanAnuM buddhigamya maulika saAodhana karI, A kuzAgra buddhi maruSi e peAtAnA prajJAtizayane adbhuta camatkAra dAkhavyeA che; eTaluM ja nahi. paNa gaNadhara jevA mahApuruSaprathita A sUtra je leke sAmAnyapaNe pApaTanI jema paDhI jAya che, paNa a vicAratA nathI, teone A sUtramAM keTale badhA arthAMsa bhAra bharyAM che te pade pade nirjharatI ananya bhaktithI khatAvI ApyuM che; ane Ama mULa pAThamAtra sUtranuM adbhuta saMklana mAtra svabuddhibaLe ja zeAdhI kADhI, zrIgaNadhara bhagavatanA hRdayamAM jANe aMtaHpraveza karyAM hoya ema temanA aMtar Azaya apUrva AzcaryakAraka hRdayaMgama zailIthI vyakta karyAM che. eTale ja A prajJAnidhAna haribhadrajInA kIrttikalazarUpa A suvarNamaya lalitavistarAnA jhagajhagatA prakAza adyApi sahRdaya prAjJajanAne AkaSI rahyo che, ane temanA aMtarane ajavALI rahyo che. bhiMdrajInA kIrtti kalazarUpa suvarNa bhaya lalitavistarA Wan Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaI sapaSTa tAtavyusa pad ra pradhAna sAdhAraNAsAdhAraNa hetusa pad 3 asAdhAraNuM hatusa padma . sAmAnyayo upayeAgasa pad nava vibhAgamAM vibhakata tetrIza sUtrapadAnuM kASTaka mukhya muddo dubha bhAvanaJarakAra Ama khIjAdhAnathI sAdhyuM. pratipattipUjAnuM prAdhAnya, icchAyAgAdimAM bhAvanamaskAranI ghaTanA. yada 1. advaita 2. bhagavaMta 3. Adikara 4. tI kara pa. svayaMsa mudda . bhAvaarhat yavidha - bhaga ' saMpanna bhagavA 10. lekeAttama 11. lekanAya 12. lAkahita 13. lAkapradIpa 14. lAkapradyotakara AtmAlgiAmi janmAdi prapaMcanuM AdikarapaNu saMsArasAgara tAraka pravacana vA saMdha tInuM sthApana svayeAgyatAprAdhAnyathI pahelAM paNa svayaMsa'mudda 6. puruSottama 7. puruSasiMddha 8. puruSavarapuMDarIka 9. puruSavaraga MdhahastIo upamAnI yathArthatA. sarva guNenu anyAnya saMcalitapaNuM. sarva satttAmAM sahaja tathAbhavyAdi bhAvathI pradhAna upamAthI asAdhAraNuM guNakathana. gaNadharapraNIta A sUtrane aMjali puMDarIka upamAnuM ghaTamAnapaNuM, lA-sakala bhagyasattva leAkamAM uttama. tathAbhavyattva. leka=khIjAdhAnAdithI saMvibhakta viziSTa bhavyaleAka, tenA nAtha. lAkapaMcAstikAyAtmaka vA sakala prANIleAka, tene hita leAka-viziSTa sanIleAka, tene pradIpa. yAgadaSTinI jarUra lAkautkRSTamati gaNadharA, teone udyotakara nyAya carcA : kayA matanA nirAsa AtmAdvaita mataneA nirAsa maulika sAMkhyAne nirAsa AgamadhAmi kAne nirAsa mahezaanugrahathI edhavAdane ,, sa sattvaevabhAvavAdI auhonA, bAhyuartha savAdI satyavAdIne abhinajAtIya upamAvAdIne guNakrama abhidhAnavAdIne "" samudAyAmAM (samagra vastusamUheAmAM) pravrutta zabdo tenA ava thavAmAM paNa pravarte che, evA nyAyanuM sadana, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa upayeAgasa panI hetusa pad vizeSathI upaye gasa pad 7 sakArA svarUpasa pad Y Atmatulya paraphalaka sa Mpad 9 pradhAnaguNa aparikSayathI pradhAnalaprAptirUpa AEbhayasa pad 15 abhayada 16 cakSu 17 mA 18 zaraNaMda 19 ebiMda 20 dharmada 21 dha dezaka 22 dharma nAyaka 23 dhama sArathi 24 dha vacaturanta cakravI 25 apratihutavaranAna daza nadhara 26 vyAvRttama 27 jina-jApaka 28 tINuM--tAraka 29 buddha-meSaka 30 mukta-mAcaka 31 sana-sarva dezI 32 zivAcalAdisthAna sa'prApta 33 jinA jitabhayA abhayaviziSTa AtmasvAsthya, dhRti cakSu=Atmadharma rUpa bhAvacakSu-zraddhA mA =cittanuM avakragamana, kSayApazavizeSa, sukhA zaraNu--tattvaciMtA vyavasAna, vivididhA meAdhi=jinapraNItadha prApti, samyagdaza'na, vijJapti. A abhayAdi pacaka apuna dhakane ja hAya, itaretaraphUlavALuM hAya. dhama =cAritradhama (vastusvabhAva) AtmapariNAmarUpa zrAvakadhama-sAdhudhama dhama dezanAnA haribhadrajIe gUMthelA uttama namUnA dharmanI vasyatA-uttamaprApti-laparibhAga-avidhAta e cAra dhanAyakapaNAnA mULahetu te pratyekanA cAra uttarahetu. krama rathanA samya pravarttana-pAlana-damanayeAga. cakravatI cakra ke itara dhamA~cakra karatAM vara dhama cakra pravattatttavanAra. jainadarzana ane yAgananI paribhASAne sumeLa saMjJAnadana svabhAvapaNuM sate nirAvaraNu thaye tevA dma=dhAtikama, bhavAdhikAra vyAvRtta che jenuM te kala- cheH--tApa parIkSAthI suparizuddha jainadarzananuM paramottamapaNa iSTa tattvadarzanavAdI bauddhonA nirAsa avyAvRttAvAdI AjIvikAnA .. kalpita avidyAvAdI bauddhonA Ava kAlakAraNavAdIne kalpita bhrAMtimAtra nahiM evA sat rAgAdinA jetA bhavANlR vatINu ne vitAvatta jema bhavAvatta nathI svasa'vidita jJAnathI yuddha, asvavidita buddhi anumAnAdi muddhinA aviSaya | pare kSajJAnavAdI mImAMsakAnA jagatka laye tatkatu vApatti H jagatkatRtvavAdanA mahAdoSa tattvabhAvapaNuM sate nirAvaraNapaNA thakI sarve jJasiddhi sthAna te vyavahArathI siddhikSetra, nizcayathI AtmasvarUpa bhavaprapaMcanivRtti thakI kSapitabhayA te jitaye jagatkalIna muktavAdIne ', buddhiyAgajJAnavAdI sAMpyonA sarvAMgatAtmavAdI vaizeSikAnA advaita muktavAdIne .. .. "" "9 * 97 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta pratiSThA. A badhA prapaMca ekAneka svabhAvI vastu sAthe joDAyelo che, nahiM te A citra saMpade kalpanA mAtra thaI paDI niSkaLa hoya, ema anekAta carcA upasthita kare che 1'ekAnekasvabhAvavastuprativaddhazcAyaM prapaJca iti samyagAlocanIyaM, anyathA kalpanA. mAtrametA iti phlaabhaavH|223 ''artha:-ane eka-aneka svabhAvavALI vastu sAthe pratibaddha A prapaMca che ema samyagra AlecavA yogya che,---anyathA eo (citra sarpada) kalpanAmAtra hoya, eTale phalaabhAva hoya23 vivecana zakti vyakti tribhuvana prabhutA, nirgathatA saMge re, yegI bhegI vaktA maunI, anupayogI upage re... zitala jinapati lalita tribhaMgI, vividhabhaMgI mana mehe re."--zrI AnaMdaghanajI have A citra-nAnA prakAranI saMpaH syAdvAda vinA ghaTatI nathI. eTale te syAdvAdanI siddhi arthe kahyuM-'ghAneramAvavatugatavArA prAca:-"ane eka-aneka svabhAvavALI vastu sAthe pratibaddha A prapaMca che ema samyagra ekAneka svabhAvI AlecavA gya che." arthAt dravyathI eka ne paryAyathI aneka vastunI siddhi svabhAvavALI ahaMtu lakSaNa vastu sAthe A citra saMpad upanyAsarUpa prapaca pratibaddha che, joDAyeluM che. ema A samyapaNe anvayavyatirekathI jema A vastu siddha thAya tema AlecavA-vicAravA egya che. "anyathA eo kalpanAmAtra hoya eTale phala abhAva hAya" nahiM te ahaM tenA ekAeka vfja-ane A citra saMpata syAdvAda vinA saMgati pAmatI nathI eTalA mATe tenI siddhi arthe kahyuM- pAzvamAvatutivadvastha ane eka-aneka svabhAvavALI vastu sAthe pratibaddha, dravya-paryAya svabhAvavALI arhata lakSaNa vastuthI AntarIyaka punaH vajUA , anantarokata, g:-prapaMca-citra saMpad upanyAsarUpa, ri-e, sabhyonIja-anvaya-vyatirekathI jema A vastu siddha thAya tema vimarzanIya che. vipakSe badhA kahI-AthA-nahiM te, ahaM tenA ekAeka svabhAvanA abhAve, vAnamAthaM-niSiya buddhipratibhAsarUpa kevala kalpanA ja, patA-A, citra saMpade. tethI zuM ? te mATe kahyuM-kuti-eTalA mATe. kalpanAmAtrapaNAne lIdhe. mAvo-kalaabhAva. mithyA tavaNAe karIne samyapha stavathI sAdhya arthone abhAva. ane ema nathI,-salAraMbhI mahApuruSathI eenuM pratapaNuM che mATe. eTalA mATe enA upanyAsanI anyathAanupapattithI ja citrarUpe vastunI siddhi che. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAnekasvabhAvI vastunI siddhi : temAM ja A citra saMpada ghaTe svabhAvanA abhAve A citra saMpade kalpanAmAtra ja, niviSaya buddhipratibhAsarUpa kevala kalpanA ja thaI paDe. eTale enA ka95nAmAtrapaNAne lIdhe phalaabhAva hoya, mithyA stavapaNue karIne samyaphastavathI sAdhya arthane abhAva heya. ane ema nathI, kAraNa ke saphalAlI mahApuruSathI eonuM praNItapaNuM che mATe. eTalA mATe e citra saMpadAone upanyAsa bIjI kaI rIte ghaTate nathI (anyathAanupapatti), eTale ekAekasvabhAvI citrarUpa vastunI siddhi che. ema anaMta dAnAdika nija guNa, vacanAtIta paMDurajI; vAsana bhAsana bhAve durlabha, prApti te ati dUrajI... zItala jinapati prabhutA prabhunI, mujathI kahIya na jAya anaMtatA nirmalatA pUrNatA, na vinA na jaNAya. carama jaladhi jala miNe aMjali, gati chape ati vAyajI; sarva AkAza elaMghe caraNe, paNa prabhutA na gaNAyajI....zItala."-zrI devacaMdrajI vastunuM ekAneka svabhAvapaNuM hetuthI ane puruSa tathA ghaTanA daSTAMtathI siddha karI, anekAntanI vijayaghoSaNuM pikArate A sakalalekasiddha pitA-putrAdivyavahAra paraspara bhinna che ema hetupUrvaka darzAve che-- raekAnekasvabhAvatvaM tu vastuno vastvantarasambandhAvirbhUtAnekasambandhirUpatvena pitR putrabhrAtRbhAgineyAdiviziSTaikapuruSavat, pUrvAparAntaritAnantaritadUrAsannanavapurANasamarthAsamarthadevadattakRtacaitrasvAmikalabdhakrItahatAdirUpaghaTavad thaa| sakalalokasiddhazceha pitrAdivyavahAraH, bhinnazca mithaH, tathApratIteH, tttttvnibndhnagna, saMta gg : rara4 gfstrI-punaH sAmAnyathI citrarUpa vastunA pratyAyanAthe pravega kahyo- pavAsthamavayaM tu vatana-vastunuM ekAnekasvabhAvapaNuM te sAdhyanirdeza che. atre heta- va nta -sAdhya dhamathI vyatirikta varatvantare sAthe, ca: je, taqjyA-tenA svabhAva apekSAlakSaNa saMbaMdha, tena te vaDe, avintAna-AvirbhIta thayA che, ane krAni aneka, nAnArUpa, savAri-saMbaMdhI, saMbaMdhavaMtA, ji--rUpa, svabhAva thakI cA--jenA, tattatha--te tathA, tasya mAvataracaM--teno bhAva te tatva, te--tenA vaDe karIne. dRSTAne kahyuM-- fuputrAkRmarfjane--pitA, putra, bhrAtu, bhAgiyathI (bhANeja), sAhi--Adi zabdathI pitRvya, mAtula, pitAmaha, mAtAmaha, pautra, dauhitra Adi janapratItathI, uri--viziSTa, upalabdha saMbaMdhavALA, saMbaMdha pAmelA, ca:--je, g:--eka-dravyatAthI, gs:~tathAvidha puSa, tA -- tenI jema. AnA ja daDhava saMpAdanAthe punaH dRSTAntAntara karyuM--pUrva ItyAdi. te te apekSAe pUrvaaparAdi paMdara rUpavALo, Ari--Adi zabdathI aNu-mahata, ucca-nIca Adi anekarU5, ghara-- je ghaTa, saceva vA--tenI jema vA ekAneka svabhAvatva che. hesiddhiarthe kahyuM - Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 lalita vistarA : anekAnta pratiSThA artha:-vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM te vasavaMtara sAthe saMbaMdhathI AvibhUta (pragaTa thayela) evA aneka saMbaMdhi rUpapaNu vaDe karIne che,-pitA, putra, bhAI bhANeja AdithI viziSTa eka puruSanI jema; athavA pUrva--apara, antarita-anantarita, dUra-Asanna, nava-purANa, samartha-asamartha, devadatta kRta, cetra ravAmika, labdha (maLelo), kIta (kharIdela), hata AdirUpa ghaTa jema, ane ahIM pitA Adi vyavahAra sakalasiddha che, ane paraspara bhinna che,-tathApratItine lIdhe ane tatatatvanibandhanavALe che, ata eva (e ja) hetune lIdhe. | vivecana saMgraha nahIM Ape nahIM para bhaNI, navi kare Adare para na rAkhe; zuddha syAdvAda nija bhAva bhegI jike teha parabhAvane kema cAkhe? ahe! zrI sumati jina! zuddhatA tAharI, svaguNa paryAya pariNAmarAmI"--zrI devacaMdrajI have A citrarUpa vastunuM ekAnekasvabhAvapaNuM siddha karI, syAdvAdanI siddhi kare che -"pAnerathamavayaM tu vastune' "vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM te-ghaTa jema- --" dattaraghaMdhAvibhUtAnadhina'-vastu eka chatAM anekAntanI tenuM anekasvabhAva paNa vadhvaMtara-tenAthI anya vastu sAthenA siddhi saMbaMdha thakI upaje che, arthAt anya vastu sAthenA saMbaMdhane lIdhe saMbaMdhI-saMbaMdhavaMtA evA aneka rUpa te eka vastunA pragaTa thAya che. Ama tenAthI vyatirikta evI anya vastu sAthenA saMbaMdhathI Avirbhata-pragaTa thayelA aneka saMbaMdhirUpapaNu vaDe karIne vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM ghaTe che. atre be daSTAMta rajU karyA che-(1) jema puruSa te eka ja che, chatAM bIjI vyaktio sAthenA saMbaMdhathI tasaMbaMdhi tenA aneka viziSTa rUpe pragaTe che, eTale keIna saMbaMdhe te pitA che, keIna saMbaMdhe te putra che, keIna saMbaMdhe puruSa ane te bhAI che, keInA saMbaMdhe te bhANeja che, ItyAdi prakAre te pitA ghaTanA draSTAMta Adi saMbaMdhathI viziSTa eka ja puruSanA vividha rUpe upaje che. (2) atre bIjuM daSTAMta ghaDAnuM che. ghaDe eka che, chatAM anya dharmo sAthenA saMbaMdhathI tatsaMbaMdhI aneka viziSTa rUpe AvirbhAva pAme che. jemake-A ghaDe pUrvane-pahelAMne che. A pachIne che; A ghaDe antarita che, A anantarita che, A sonizca-ane sakalalekasiddha -avinAnI pravRttine lIdhe, ra-ahI, jagatamAM, triviSyavedAra:-pitA Adi vyavahAra, tathAvidha abhidhAna pratyayavALI pravRttirUpa, umarana-ane bhinna, pRthapha che, mithaH-paraspara. kAraNa ke pitRvyavahAra anya che ane putrAdine vyavahAra anya che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-tathA-tathA prakAre, paraspara bhinnatAthI, pratI:-pratItine lIdhe, sarvatra sarvadA sarvathI pratyayane lIdhe. tattaraniva"nazca-taI-tenuM, pitA AdipaNe vyavaharaNIyanuM, tara-tapaNuM pitAAdirUpa paNuM, niradhanaM-nibaMdhana che, ra tathA-jenuM te tayA, rakAra-uktanA samuccaya aMge che. e paNa kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-ta uva-tathA pratItithI ja, deto -hetuthI. ane samyapha pratIti apramANu nathI-sarvatra anAzvAsanA prasaMgane lIdhe. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntanI hetuthI ane purUSa-ghaTa daSTAMtathI siddhi 411 ghaDe dUra che, A Asanna-nikaTa che; A ghaDe na che, A purANo che; A ghaDe TakAu che, A bIneTakAu che, A ghaDe devadatta kare che, A ghaDAne svAmI-mAlika citra che; A ghaDe maLela che, A ghaDe kharIdele-vecAte lIdhele che; A ghaDo tUTele che. ityAdi prakAre te te pUrva-apara Adi dharmonA saMbaMdhathI te eka ja ghaDAnA aneka rUpa pragaTe che. Ama vastu dravyathI eka ne paryAyathI anekarUpa hevAthI, vastunuM ekAnekasvabhAvapaNuM siddha thAya che, ane tethI anekAMtavAdanI-syAvAdanI pratiSThA thAya che. tenA ja samarthanamAM atre A pitAdi vyavahAranI yukti darzAvI che: "savADhakAtize pirASyivahAra:' I-ane ahIM A pitA Adi vyavahAra sakalalekasiddha che, --hetune lIdhe." arthAt A pitA, A putra, A bhAI, A bhatrIjo pitA Adi ItyAdi tevA tevA prakAranA nAmanirdezajanya pravRttirUpa vyavahAra bhinna vyavahAra avigAnapaNe sakalalekasiddha che, sarvajanapratIta heI sarvAnumate anekAntanI mAnya che. A je pitAdi vyavahAra che, te paraspara anya siddhi kare che bhinna che, pRthaka che, jude jude che. je jene pitA che te tene ja putra nathI, ane je jene putra che te tene ja pitA nathI; ema pitA vyavahAra jUda che, putrAdi vyavahAra judo che. kAraNa ke tevA tevA prakAre paraspara bhinnapaNe sarvatra sarvadA sarvane tathA pratIti-tevA prakAranI pratIti che. temaja je A pitAdi vyavahAra che, te tatatvanibaMdhanavALo che, arthAt pitA AdipaNe je vyavaharaNIya che, jene vyavahAra karAya che, tenuM tatva-tapaNuM-pitAdirUpapaNuM ja tathA prakAranA vyavahAranuM nibandhana-kAraNa che. je pitA Adi nAme oLakhAya che, temAM kharekharUM tAtvika pitAdipapaNuM che ja, eTale ja e thakI ja te pitAdi vyavahAra pravarte che; ane te paNa ata evA hetune lIdhe, e ja hetune lIdhe, arthAt tathA pratItirUpa hetune lIdhe pravarte che. AmAM AnuM kharekharUM pitApaNuM che tethI A Ane pitA che, AmAM AnuM kharekharUM putrapaNuM che tethI A Ane putra che, ItyAdi tevA tevA prakAre sarvane sarvatra sarvadA tathA pratIti-tevA prakAranI pratIti hoya che. a sarvajanapratIta A pitAdi vyavahAra paNa anekAntanI vijayaSaNuM pikArI rahyo che. kAraNa ke anekAnta vinA A prastuta vyavahAra ja saMbhava nathI. pitAnI apekSAe ja putra ne putranI apekSAe ja pitA ema sthiti che, eTale keI ekAMte pitA ja hoya ke koI ekAMte putra ja hoya, eve vyavahAra bana asaMbhavita che. eTale ke anekAta vinA badho jagavyavahAra thaMbhI jaze, aTakI paDaze. Ama ekAneka svabhAvI vastutava te anekAnta zAsananuM ekachatrI sAmrAjya svIkArI rahyuM che, eTaluM ja nahi paNa A pitAdi samasta lekavyavahAra paNa "anekAnta jaya patAkA" pharakAvI rahyo che. * anekAMtanA parama puraskartA tarIke suvikhyAta maharSi amRtacaMdrAcAryajI temanI parama amRta kRti "AtmakhyAti" nAmaka samayasAra TIkAnA anekAnataviSayaka pariziSTamAM udaSaNA kare che zANA ra tamattAtataraMvattAdhavamevAmADhita zAsana matsarvajJAA ' ityAdi. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 lalita vistarA : anekAnA pratiSThA vAsanAbheda thakI ja A pitA-putrAdi vyavahAra che, e saMbaMdhI bauddhonI badhI dalIlane radIo Ape che-- 13vAsanAbhedAdevAyamityayuktaM, tAsAmapi tannibandhanatvAt / nakasvabhAvAdeva tatastA iti rUpAta rsaadivaasnaaptteH| jAtibhedato naitadityapyayuktaM, nIlAtpItAdivAsanAprasaGgAt / tattatsvabhAvatvAnmatadityapyasata, vAGmAtratvena yuktynupptteH| na hi nIlavAsanAyA: pItAdivatpitrAdivAsanAyA na bhinnA putrAdivAsameti niruupnniiy|15| artha-vAsanA thakI ja A vyavahAra che e ayukta che,-teonA (vAsanAonA) paNa tabidhanapaNAne lIdhe. te eka svabhAva thakI ja teo (vAsanAo) nathI -rUpamAMthI rasAdi vAsanAnI Apattine lIdhe. jAtibhedathI A nathI, e paNa ayukta che,-nIlamAMthI pItAdi vAsanAnA prasaMgane lIdhe, tenA tatasvabhAvapaNAne lIdhe A nathI, e paNa asata che -vAlmAtrapaNue karIne yuktinI anupattine lIdhe. kAraNa ke nIla vAsanAthI pItAdinI jema, pitAdi vAsanAthI putrAdi vAsanA bhinna nathI ema nathI, e nirUpaNa karavA yogya che." vivecana "imAM samakSa pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmudaghoSaNAM bruve| ja vAtanA masti jaivarta vAgevAtakRte narithati" I zrI hemacaMdrAcAryajI A ukta vyavahAranI bAbatamAM anyadarzanI pitAnuM mantavya rajU karatAM je je dalIla kare che, tene atra radIo Ape che. prathama te vAdI kahe che-"vAsanabheda rfkA-atre ja para abhiprAyane nirasta karatAM kahyuM -vAsanAmevA -vAsanAbheda thakI ja, vyavahA~nI vAsanAnA vaicitrya thakI ja -nahiM ke punaH vastunA citra eka svabhAvane lIdhe, -A, daSTAntapaNe upanyasta pitAputrAdi vyavahAra, ti-e, sugataziSyane mata, yuasaMgata che. kAraNa ke teo niraza ekasvabhAvI, pratikSaNa bhagavRttivALI vastune pratipanna (mAnanArA) che, eTale tenA AlaMbanavALo A ekamAM paNa sthira aneka svabhAva samarpaka pitA-putrAdi vyavahAra nathI, kintu pratiniyata vyavahArathI kuzalathI kalpita saMketathI Ahita vicitra vAsanAnA paripAka thakI kalpita kathAvyavahAravata asaviSayI ja pravarte che. ayuktapaNuM kaI rIte? te mATe kahyuM - tAtApivAsanAonA paNa, -nahiM ke kevala vyavahAranA, tanivadhanAta-vyavahUiyamANa ( vyavaharAtI) vastunA nibandhanapaNAne lIdhe,-tanibandhanapaNuM nahiM sate "nityaM samarahyuM - nitya sattva vA asatva ityAdi prasaMgane lIdhe. ema paNa zuM ? te mATe kahyuM naizvamAva -na ekasvabhAvI thakI ja, na ekAMta ekarUpa thakI ja tata:-tenA thakI, vyavahAraviSaya vastuthI, tA-teo, pitA Adi vAsanAo. vipaya'the bAdhaka kahyuM-pAta-rUpamAMthI, kaNa-nIlAdi varNamAMthI, rasArikAsanA -rasa-spazadi vicitra vAsanAnI Apattine lIdhe. eka svabhAvamAMthI paNa parothI aneka vAsanAonA abhyapagamane lIdhe. parihArAntara AzaMkIne kahyuM- Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsanAbheda thakI ja A vyavahAra che ema kahevuM ayukta che 413 thakI ja A vyavahAra che." arthAt A daSTAntapaNe je tame pitAvAsanAbheda thakI ja putrAdi vyavahAra kahyuM, te vyavahAra te vyavahartAnI vyavahArakartAnI A vyavahAra che vAsanAnA bhedathakI ja-vicitrapaNe thakI ja upaje che, nahiM ke ema kahevuM vastunA citra ekasvabhAvapaNane lIdhe. Ama bauddhavAdI vade che, ayukta che. kAraNa ke teo niraMza ekasvabhAvI ane pratikSaNa bhagavRttivALI kSaNika vastune mAnanArA che, eTale evI eka kSaNika vastumAM sthira aneka svabhAvane samarpaka e pitA-putrAdi vyavahAra nathI, paraMtu pratiniyata vyavahArathI kuzala janethI kalpita saMketathI Ahita vicitra vAsanAnA paripAkathI, kalpita kathAvyavahAranI jema, asaviSayI ja pravarte che. eTale teo prastuta vyavahAra vicitra vAsanAjanya che ema kahe che "e paNa ayukta che," asaMgata che. zAne lIdhe? "teonA (vAsanAonA) paNa tanibandhanapaNAne lIdhe, kevala te vyavahAranuM ja nahiM, paNa te vAsanAonuM paNa te vyavaharAtI vastunuM nibandhanapaNuM che mATe. arthAta te vyavahAra ja te vyavaharAtI vastune kAraNe upaje che, eTaluM ja nahiM paNa te vAsanAo paNa te vyavaharAtI vastunA nibaMdhane-kAraNe uddabhave cheane je tenuM nibandhanapaNuMkAraNapaNuM na hoya, ne vinA kAraNe ja te vAsanA uddabhavyA karatI hoya, te "nirja satyaM maratve va" I. kalekamAM kahyA pramANe te sadAya havAne prasaMga prApta thaze. kAsimetA-rUpa-rasAdi jAtivibhAgathI, tata-A nathI, rUpamAMthI rasAdi vAsanAnI Apatti nathI, kAraNa ke rUpajAtithI rasAdi jAti atyaMta bhinna che, te te thakI rasAdi vAsanAne prasaMga zI rIte ja hoya? te paNa ayukta che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-nIrAta-nIlamathiI. rUpavizeSamAMthI rUpathI abhinajAtIyamathiI, utAvivAranAjharaphata-dRSTAne pIta-rakta Adi sajAtIya vAsanAnA prasaMgane lIdhe. parihArAntaranA ahi arthe kahyuM - - tattamAravAta-ta-tenA, nIlAdinA, tattvamAvavAta-tasvabhAvapaNAne lIdhe. sajAtIya evI pItAdi vAsanAonA paNa ajananasvabhAvapaNAne lIdhe, nIlAdi-vAsanAnA ja jananasvabhAvapaNAne lIdhe. ane svabhAva paryAnugArDa, (prazna karavA yogya) nathI, "mafjara nA . jas vrthanujutte -agni AkAzane dahati nathI, emAM kone pUchavAmAM Ave che? 8-na ja patata-A, nIlamAMthI pItAdi vAsanAnA janmanuM prasaMjana, jIta fu-A paNa, parihArAntara satata-asuMdara che, kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-vArmAtrana-vAkmAtrapaNue karIne, vAtmAtra ja A che, ema yuthanuvjo:-yuktinI anupattine lIdhe. te ja bhAve che- 7 di nIdravAsanA -kAraNa ke nathI nIla vAsanA thakI, utAvita-pIta-raktaAdi vAsanAnI jema, rivivAranAyA-pitA Adi vAsanA thakI, pitA Adi vAsanAne apekSIne, 1 minnA-nathI bhinna, nathI pRthapha, gamrivAranA-putrAdi vAsanA, kiMtu bhinna ja che, uta-ema, A. niu -sUkSma AgathI nirUpaNaya che. jema-nIlAdi daSTa satuM nIlAdi svavAsanA ja kare che. nahi ke bhinna evI pItAdi vAsanA paNa; tema ekasvabhAvI pitAdi vastu eka ja vAsanA kare. nahiM ke tethI vyatirikta evI anya putrAdi vAsanA paNa.. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 lalita vistara : anekAnta pratiSThA eTale vADI kaheze-je ema tenuM nibandhanapaNuM che, te te ekasvabhAva thakI ja te vAsanAo kema na hoya tene javAba Ape-te ekasvabhAvI thakI ja teo (vAsanAo) nathI." arthAt ekAMta ekasvabhAvI-ekAMta ekaekasvabhAvI vastu thakI rUpa ja te vyavahAraviSaya vastu thakI te pitAdi vAsanAo nathI. te vAsanAo nathI. ema na mAnatAM ze virodha Ave ? te mATe kahyuM-pata kAraNa ke te te rUpamAMthI sAvivAranA rUpamAMthI rasAdi vAsanAnI Apattine lIdhe." rasAdi vAsanAnI rU5mAMthI-kRSNa-nIla Adi varNamAMthI rasa-sparzAdi vicitra Apatti thAya vAsanAne prasaMga prApta thaze, kAraNa ke parathI eka svabhAvamAMthI aneka vAsanAone abhyAgama karAya che mATe. arthAt ekAMta ekasvabhAvI vyavahAraviSaya vastu thakI aneka vAsanAonI utpatti je mAnavAmAM Ave te rUpamAMthI rasAdi vAsanAnI Apatti thaze. kALa-lIle I. varNa dekhatAM khATemIThe che. rasa anubhavAze! evI hAsyAspada behUdI paristhiti upasthita thaze ! eTale vAdI parihAra karaze-jAtibhedathI A nathI," rUpa-rasa Adi jAtine bheda che, vibhAga che, eTale rUpamAMthI rasAdi vAsanAnI Apatti nathI. arthata rUpa jAtithI rasAdi jAti atyaMta bhinna che, te te thakI rasAdi vAsanAne jAtibhedathI Ana heya prasaMga je tame kahyo, te zI rIte ja hoya? tene javAba Ape ema kahe, to e paNa ayukta che, nIlamAMthI pItAdi vAsanAnA prasaMgane lIdhe." nIlamAMthI pItAdi arthAt jAtibhedathI A nathI ema je tame parihAra karyo te paNa vAsanAne prasaMga! ayukta che, asaMgata che, ghaTatuM nathI, kAraNa ke rUpapaNAthI abhinna jAtIya evA nIla rUpavizeSamAMthI pItAdi vAsanAne prasaMga Ave che, mATe. nIla-pIta Adi varNanI jAtirUpa heI abhinnajAtIya che, eTale tamArA mate, lIle varNa dekhatAM daSTAne pILA-rAte vagere sajAtIya vAsanAne prasaMga prApta thaze! Ama punaH tevI ja hAsyAspada behUdI paristhiti UbhI thaze! eTale muMjhAIne vAdI bIje parihAra karaze-tenA tasvabhAvapaNAne lIdhe A nathI," tenA-nIlAdinA tasvabhAvapaNAne lIdhe-te nIlAdi vAsanAnA ja jananasvabhAva paNane lIdhe, ane sajAtIya evA pItAdi vAsanAonA ajanana- tenA tatasvabhAvapaNane svabhAvapaNAne lIdhe A nIlamAMthI pItAdi vAsanAnA janmane lIdhe A nathI ema prasaMga AvavAnuM je tame kahyuM, te nathI. kAraNa ke svabhAva che te kahe, te te asata che, paryanugAI-prazna karavA egya nathI, jemake "agni AkAzane yukti ghaTatI nathI mATe dahata nathI" emAM kene pUchavAmAM Ave che? arthAt nIlAdine svabhAva ja e che ke te nIlAdi vAsanA ja utpanna kare, pata Adi anya sajAtIya vAsanA paNa nahiM eTale nIlamAMthI pitAdi vAsanAne prasaMga je tame kahyo, te prApta thatuM nathI. Ane radIo A ke-e paNa Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 bauddhonI hAsyAspada dalIlAnA radIe : upAdAnabheda te vAsanAbhedanA hetu nathI asat che,--vAmAtrapaNAe karIne yuktinI anupattine lIdhe.' arthAt tame je A mIjo parihAra karyAM te paNa asat che, asuMdara che, kAraNa ke tamArUM kahevuM mAtra ja-- khelavA pUratuM ja che,--emAM yukti ghaTatI nathI, mATe. yuktinI anupapatti zI rIte ? tA ke ' nIlavAsanAthI pItAdinI jema, pitAdi vAsanAthI putrAdi vAsanA bhinna nathI ema nathI,' kintu bhinna ja che. jema nIlAdi dekhavAmAM AvatAM nIlAdi stravAsanA ja kare che, nahi ke bhinna evI pItADhi vAsanA paNa; tema ekasvabhAvI pitAdi vastu eka ja vAsanA kare, nahi ke tethI vyatirikta evI putrAdi vAsanA paNu, 'e nirUpaNIya che, '~~ matinI gati phoMce teTalA sUkSma AlegathI vicAravA ceogya che. arthAt lIlI vastuthI lIlI vAsanA ja upaje, pILI vastuthI pILI vAsanA ja upaje, tema ekasvabhAvI pitAdi vastuthI pitAdi vAsanA ja upaje, nahi ke khIjI. kAraNa ke lIlI vAsanAthI jema pILI vagere vAsanA jajUdI che, tema pitAdi vAsanAthI putrAdi vAsanA jUdI ja che; eTale ekamAMthI anya udbhavavI sa'bhavatI nathI. nIla vAsanAthI pItAdi vAsanAnI jema, pitADhi vAsanAthI putrAdi vAsanA bhinna ja che have upAdAnanA bheda paNa vAsanAbhedane hetu nathI, kAraNa ke ekanu anekanimittapaNuM maTatuM nathI, 4. yuktithI nimitta-upAdAna aMgenI bauddhonI zeSa lIlAnuM nileauDhana karI, anekAntanI supratiSThA kare che---- 4. * nopAdAnabhedo'pyatra parihAraH, ekasyAnekanimittatvAyogAt / na darzanAdevAvirodha iti abhyupagame vicAropapatteH na ca so'pyevaM na virudhyata eva, tadekasvabhAvatvena virodhAt / / na caikAnekasvabhAve'pyayamiti, tathAdarzanopapatteriti / na hi pitRvAsanAnimittasvabhAvatvameva putravAsanAnimittasvabhAvatvaM, nIlapItAdAvapi tadbhAvApatteriti pribhaassnIcametatk pannA----punaH AzakAnA parihAra athe' kahyuM---na--ta ja, havAvAnamevo'tti--upAdAnane bheda paNa, nahiM ke kaivala vyavaharaNIya pitAdi nimitta vAsanAbheda, kiMtu vyavahAraka upAdAna kAraNavizeSa paNa vAsanAbheda hetu, gatra--atre, ekasvabhAvavALI vastumAM aneka vyavahAranuM asAMgatya prerita sate, fdAra:-parihAra, uttara. kAraNake para putrAdi vAsanAbhedanuM nimittapaNuM pratihata sate kadAcit A uttara kahe ke"je A eka ja devadattAdimAM te prati pitA-putrAdirUpapaNe vyavasthita evA anekAnI je putrAdi vAsanApravRtti che, te tenA ja svasantAnagata manaskAra lakSaNavALA upAdAnakAraNabhedarUpa nibandhanavALI che, nahi ke vyahiyamANu vastustrabhAvabheda nimittavALI, e paNa anuttara ja che. kayA kAraNuthI? te mATe kahyuM--ca----mekanA, devadattAdinA, anai nimittesvAromAt--anekanA nimi Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 lalita vistarA : anekAnta pratiSThA 14artha :-upAdAnabheda paNa atre parihAra nathI-ekanA aneka nimittapaNAnA agane lIdhe. | darzana thakI ja avirodha nathI-abhyapagamamAM vicAranI upapattine lIdhe ane te paNa ema virodha nathI ja pAmate ema nathI-tenA ekasvabhAvapaNAe karIne virodhane lIdhe. ane ekAneka svabhAvamAM paNa A suvidha) nathI,--tathA prakAre darzananI upapattine lIdhe. kAraNake pitRvAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM ja putravAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM nathI, nIla-pIta AdimAM paNa tabhAvanI Apattine lIdhe. A paribhAvanIya che. vivecana hA zrI sumati jina ! zuddhatA tAharI, svaguNaparyAya pariNAma rAmI, ekatA nityatA astitA Itarayuta, bhegya bhegI thake prabhu akAmI."--zrI devacaMdrajI rApaNAnA agane lIdhe, anekenA-pitA putrAdi vyavahartAonA sahakAribhAvanA ayogane lIdhe. kAraNake teo te eka sahakArIne pAmIne, upAdAnabhede paNa tathA prakAre sarvavAsanAvaMta hoya che, ane tadanuguNatAvaMta svabhAva daridra (rahita ) evA tenuM ane sahakAripaNuM yukta nathI. have ema (vaktavya) thAya ke- ra di phUDanupAnaM nAma - dRSTamAM anupapana che ja nahiM. eka avibhAgavaMta sahakArImAM sva upAdAnanA bheda thakI aneka vAsanApravRtti dekhAya ja che. enA pari. hArArthe kahyuM - ja, nAka-darzana thakI ja, kevala pratyakSa jJAnarUpa darzana thakI ja, varISA-prastutavAsanAbhedane avirodha. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM- virA -abhyapagamamAM vicAranI upapattine lIdhe. kAraNa ke abhyapagama ja vicAra upapanna che, nahiM ke darzana. je ema che, te tethI zuM? te mATe kahyuM- -ne ja, sfu-te paNa, abhyapagama; "api"-5NuM zabdathI darzana paNa, g-ema, ekanA aneka sahakArivanA abhyapagamamAM nathI virodha pAmate ja; kiMtu virodha pAme ja che. kevI rIte? te mATe kahyuM - tahevAmAna~vyavahiyamANa (vyavaharAtI) vastunA niraMza ekasvabhAvapaNue karIne, vidhAta- nirAkaraNane lIdhe; anekasahakAritva abhyapagamavALA tenA aneka svabhAvanA apekSipaNAne lIdhe (pAThAMtaraH aneka svabhAvanA AkSepane lIdhe.) have anekAntamAM paNa ekAntapakSanA dUSaNa prasaMganA parihArArthe kahyuM- 2ja, gvAne mA -anekAMtarUpa ekAneka svabhAvamAM virodha ja. ema "ji" paNa zabdano artha che. - A, vyavahAravirodha. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-tathAna paraM-jema vastu abhyAgata che tathAnera-tema darzanathI, vyavahAranI 3patta-upapattine lIdhe, ghaTanane lIdhe. te ja (upapatti ja) kahI- nada pitRvAranAnimittajamAvava-nahi pitRvAsanAnuM nimittabhAvapaNuM ja - ekAnekasvabhAvavALI vastumAM, putravAranA nimittasthamAdha-putravAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM- svabhAvavaiciyadAridyane lIdhe. vipakSe badhA kahI nATatAAgi-nIla-pIta Adi viSayamAM paNa saTET -tadabhAvanI Apattine lIdhe, nIla vAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM ja pItAdi vAsanAnuM nimittabhAvapaNuM ityAdinI Apattine lIdhe. ti-ema, mAvanA -paribhAvanIya, patara-A. ke-eka ja vastu vicitra vAsanA vaza karIne vicitra vyavahArapravRttino hetu ema nathI hatuM ema artha che. anyathA tenA thakI ja sarva vyavahAranI siddhine lIdhe, jagata-vacitryanA abhyapagamathI zuM ? Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana te ja abhyapagama mATe anekAntamAM viredha nathI, bauddhamAM che 417 Ama putrAdi vAsanA bhedanuM nimitta paNa khaMDita thaye, have vAdI parihAra karaze- upAdAnane bheda che te ja atre vAsanAbhedane hetu che. arthAt eka ja devadattAdimAM te prati pitA-putrAdirUpe vyavasthita evA anekenI je A upAdAnabheTa putrAdi vAsanApravRtti, te teonA ja vasantAnagata manaskAra te vAsanAbhedane lakSaNavALA upAdAnakAraNabhedarUpa nibandhanavALI che, nahiM ke hetu nathI vyavaharAtA vastusvabhAvabheda nimittavALI. Ama bauddha vAdI dalIla kare, tene javAba ApatAM kahyuM "upAdAnabheda paNa atre parihAra nathI." arthAt atre-ekasvabhAvavALI vastumAM aneka vyavahAranuM asaMgatapaNuM batAvI ApavAmAM AvyuM, eTale kevala vyavaharaNIya pitAdinimitta vAsanabheda ja nahiM, paNa vyavahAraka upAdAna kAraNavizeSa paNa vAsanabheda hetu che, ema kahevuM te kAMI atre parivAra nathI, uttara nathI; (This is no reply ). zAne lIdhe? "ekanA aneka nimittapaNAnA aAgane lIdhe;" eka ja devadattAdinA anekonA-pitAputrAdi vyavahartAonA nimittapaNAnA ayogane lIdhe, sahakAribhAvanA aAgane lIdhe. kAraNa ke teo te eka sahakArIne pAmIne upAdAnabhede paNa tathA prakAre sarvavAsanAvaMta hoya che, ane tadanuguNatAvaMta svabhAvarahita evA tenuM anekasahakAripaNuM ayukta che. - have vAdI ema kahe ke-eka avibhAgavata sahakArImAM svaupAdAnanA bheda thakI aneka vAsanApravRtti dekhAya ja che; ane dRSTimAM kaMI anupapanna-ayukta nathI, fha rahe anuug nAma." e vAdInI dalIlane parihAra darzana sAthe karatAM kahyuM-'darzana thakI ja avirodha nathI." arthAta kevala bauddhane abhyapagama pratyakSa jJAnarUpa darzana thakI ja prastuta vAsanAbhedamAtrane avirodha meLa khAte nathI nathI ja. zAne lIdhe? "abhyapagamamAM vicAranI u55ttine lIdhe. ne virodha pAme chedarzana te bhale tevA prakAre che, paNa tamAre abhyAgama kyAM tevA prakArane che? eTale abhyapagamamAM ja vicAranI upapattighaTamAnatA che; darzananI sAthe meLa khAya e tamAre abhyAgama che ke nahiM e ja vicAre ghaTe che, nahi ke darzana, "ane te paNa ema virodha nathI ja pAmate ema nathI,-tenA ekasvabhAvapaNAne lIdhe.' ema ekanA anekarA hakAripaNAne abhyapagama tame karyo che, eTale kevala darzana ja nahiM, paNa te abhyAgama paNa virodha nathI ja pAmate ema nathI, api tu virodha pAme ja che. zAne lIdhe? "tenA ekasvabhAvapaNAne lIdhe.' tenA-vyavahiyamANe (vyavaharAtI) vastunA niraMza ekasvabhAvapaNue karIne virodhane lIdhe-nirAkaraNane lIdhe anekasahakAritva abhyapagamavALA tenA aneka svabhAvanA AkSepane lIdhe. (pAThAMtarA-apekSipaNAne lIdhe) paNa anekAntamAM te A tamArA abhyapagama jevA ekAnta pakSanA dUSaNane prasaMga Avate ja nathI, te darzAvatAM kahyuM--ane ekAneka svabhAvamAM paNa A 53 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 lalita vistarA : anekAnta pratiSThA (vyavahAra virodhI nathI tathAdazananI upapattine lIdhearthAta darzana te ja ekAnekasvabhAvavALI anekAnta vastumAM te A vyavahAravirodha abhyapagama che, Avate ja nathI, kAraNa ke tathA prakAre darzananI upapatti che mATe mATe anekAntamAM jevuM vastunuM anekAnta svarUpa amArAthI abhyAgata che-mAnavAmAM virodha nathI AvyuM che, tevuM ja pratyakSa darzana thAya che, sAkSAt vastusvarUpa dekhAya che, eTale anekAntamAM sakala vyavahAranuM sarvathA ghaTamAnapaNuM avikala ja che. kAraNa ke pitRvAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM ja putravAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM nathI; eka-aneka svabhAvavALI vastumAM je pitRvAsanA upajAvanArUM nimittasvabhAvapaNuM che, te ja putravAsana upajAvanAruM nimittasvabhAva pitRvAsanA- paNuM nathI. arthAt kaI putra che, te tenA pitAne pitRvAsanA nimittasvabhAvapaNuM upajAvanAruM nimitta che, paNa putravAsanA upajAvanAruM nimitta nathI. te ja putravAsanA- eTale pitRvAsanA upajAvanAra nimittasvabhAva ne putravAsanA nimitta svabhAvapaNuM upajAvanAra nimittasvabhAva e banne pragaTa bhinna bhinna ja che. nathI ane ema je na hoya te bAdhA Ave che. zAne lIdhe? "nIla pIta AdimAM paNa taddabhAvanI Apattine lIdhe.arthAt eka nimittasvabhAvapaNAnuM anyanimittavabhAvapaNuM hoya, te pachI lIlI vastumAM nIla vAsanAnuM nimittasvabhAvapaNuM ja te pati Adi vAsanAnuM nimitta svabhAvapaNuM thaI paDavAne prasaMga prApta thaze! eTale lIlI vastu lIlI vAsanA upajAvavAne badale lAla-pILI ItyAdi viparyasta vAsanA upajAvavAnA aniSTa prasaMganI Apatti thaze! pILuM lIluM dekhAze ne-lIluM pILuM dekhAze ItyAdi hAsyAspada sthitine prasaMga prApta thaze! eTale "A paribhAvanIya che?--A je kahyuM te badhuM pharI pharIne sarva prakAre bhAvana karavA yogya che. arthAt eka ja vastu vAsanA vaze karIne vicitra vyavahArapravRttine hetu hatI ja nathI, nahiM te tenA thakI ja sarva vyavahAranI siddhi mAtra mane gata vicitra thaI jAya, eTale pachI jagatavaicitryanA abhyapagamathI zuM? vAsanA thakIja arthAt mAtra mane gata vicitra vAsanA thakI ja A pitA-putrAdi vicitra jagavyavahAra vicitra vyavahAra pravRtti thaI jatI hoya, patI jatI hoya, te ghaTato nathI pachI pitA-putrAdi vyavahAra jyAM che evA A jagatanuM vicitra paNuM mAnavAnI jarUra ja zI rahI? ema baMne prakAre upAdAnabhedathI ane nimitabhedathI sarvathA ekasvabhAvI eka thakI aneka kalano udaya nathI, i. yuktithI nirasana karI ekAntavAdanuM utthApana kare che- 15evaM ubhayathA'pi upAdAnanimittabhedena na sarvathaikasvabhAvAdekato'nekaphalodayaH, keSAzcidahetukatvopapatte, ekasyakatropayogenAparatrAbhAvAt / 227 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva thA ekastrabhAvavALA eka thakI aneka lanA uya nathI 419 15artha :--ema ubhaya prakAre paNa upAdAna-nimittanA bhedathI sarvathA ekasvabhAva vALA eka thakI aneka phUlanA uddaya nathI, kAinA (lAnA) ahetukapaNAnI upattine lIdhe, ekanA ekatra (lamAM) upayogathI apatra (anyatra-lAntaramAM) abhAvane lIdhe. 227 vivecana "upAdAna AtamA sahI re, puSTAlaMbana deva...jinavara pUjo ! upAdAna kAraNapaNe phe, pragaTa kare prabhuseva....zrI saMbhava. "--zrI devaca'drajI have A uparathI prastutamAM zuM siddha thayuM? te phalitA darzAve che. ema ubhaya prakAre paNa upAdAna--nimittanA bhedathI sarvathA ekasvabhAvavALA eka thakI aneka phalanA udaya nathI. ' arthAt ema-ukta nItithI banne prakAre paNa upAdAnabhedathI ane nimittabhedathI sathA-ekAnte ekasvabhAvavALA eka hetu thakI aneka phUlanA udaya nathI, aihika-Amrudhmika aneka phUlane-kArya nA udbhaya jema parothI parikalpAya che te tema nathI. teonA mate te rUpa, AlAka, manaskAra ane cakSu lakSaNa rUpavijJAnajananasAmagrI che. jema kahyuM che ke--" rUpa, AleAka, manaskAra ane cakSu thakI vijJAna sapravatta che; maNi, sUrya, sarvathA ekasvala vavALA eka thakI aneka phalane udaya nathI pannA:--prakRtasiddhi kahI:-----ema, ukta nItithI samacathApi--bhaya prakAre paNa, prakArathI paNu, te ja kahyuM-35AvAnimittemena--upAdAnabhedathI ane nimittabhedathI, na--na na ja, sarvaaizrvamAvata:ekAMta ekasvabhAvavALA, pata:--eka thakI, eka hetuthakI, sanejo:-ane ca--aneka--ahika-AmuSmikarUpa, ST--lanA, kAryanA prasava,--jema parAthI parikalpAya che. teonA mate te rUpa, leka, manaskAra ane cakSulakSaNA rUpavijJAnajananasAmagrI che. jema kahyuM che ke-- 'rUpAlokamanaskAra cakSurbhyaH sampravarttate / vijJAnaM maNisUryAMzugosakRdbhya ivAnalaH // " (arthAta) rUpa, mAlAka, manaskAra ane cakSuthakI vijJAna sapravai che,-maNi-kiraNa, gAsakRtathI (chANAthI) analanI jema. "6 ane anne rUpavijJAnanA jananAM prAcya jJAna kSaNu lakSaNlR manaskAra upAdAnahetu che, ane zeSa rUpAdi traNa kSA nimittehetue che. ema rUpa-AlAka-cakSunA paNa svatva prAcyakSA svasva kA jananAM upAdAnahetu che, ane zeSa tritaya nimittehetu che. ema ekasvabhAvavALI ekavastuthakI anya anya upAdAna-hetuthI ane anya anya nimitteheturUpa sahAyAthI aneka kAryanA udaya sa sAmagrIomAM ceAjya che. enA niSedhanA anaNupagamamAM bAdhaka kahyuM-vattuM ityAdi. eka thakI aneka lanA udayamAM, vaiSazcit--kAinA, lAnA, RRtutyopapatte:nidvaitukapaNAnI upapattine lIdhe, kevI rIte ? te mATe kahyuM-pAca----eka hetu svabhAvanA, patra--ekatra, kulamAM, yogena--upayAgathI, vyApArathI, patra--lAntaramAM, amAvAs--upayoganA abhAvane lIdhe. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : anekAnta pratiSThA kiraNa, ane gosakRta (chANuM)thI agninI jema." ane atre rUpavijJAnanA jananamAM prAcya jJAna kSaNa lakSaNa manaskAra upAdAnahetu che, ane zeSa rUpAdi traNa kSaNe nimittahetuo che, ema rU5-Aleka-cakSunA paNa sva sva prAgya kSaNe svasvakAryajananamAM upAdAnahetuo che, ane zeSa traNa nimitta hetu che. ema ekasvabhAvavALI eka vastu thakI anya anya upAdAnahetuthI ane anya anya nimittaheturUpa sahAyothI aneka kAryone udaya sarva sAmagrIomAM ce che. paNa vAdInuM A mAnavuM uparamAM vivarI batAvyuM tema yathArtha nathI, eTale ubhaya prakAre paNa upAdAna-nimittanA bhedathI sarvathA ekasvabhAvavALA eka thakI aneka phalane udaya nathI. ane A niSedha je na mAnavAmAM Ave te badhA zAne lIdhe? "keIna (phalenA) ahetukapaNAnI upapattine lIdhe." arthAt eka thakI je aneka phaLane udaya thatuM hoya to te madhye kaI phaLonA ahetukapaNAnI-nitukapaNanI upapatti- keI nA ghaTamAnatA thaze. kevI rIte ? "ekanA ekatra upayogathI aparatra ahetukyaNAno prasaMga abhAvane lIdhe arthAt eka hetusvabhAvanA ekatra-eka phalamAM upagathI-vyApArathI anyatra-phalAntaramAM tenA upayogane abhAva che mATe. aneka kArya karavAvALA ekasvabhAvapaNAnI kalpanA karI che te zabdAntarathI anekAntane ja svIkAra che, ema suyuktithI pratiSThApita karI kuzAgramati AcAryajI haribhadrajI anekAntajayapatAkA pharakAve che- 16anekakAryakaraNaikasvabhAvatvakalpanA tu zabdAntareNaitadabhyupagamAnupAtinyeva, nirUpitametadanyatra "yata: svabhAvato jAtamekaM nAnyattato bhavet / kRtsnaM pratItya taM bhUtibhAvatvAttatsvarUpavat // 1 // anyaccaivaMvidhaM ceti, yadi syAtki virudhyate / tatsvabhAvasya kAtsnyena, hetutvaM prathamaM prati // 2 // -ityAdinA grantheneti neha pratanyate // 228 -AAMkAntaranA parihArArthe kahyuM-- ne vArAmAvavAnA 7-eka paNa vastusvabhAva ane kAryakaraNa svabhAvavALA (che), tethI keInuM (phonuM) ahetuka nathI ema A jAvA-kalpanA, sAdAttaja-amArA abhyapagamathI eka- aneka svabhAvavALuM enAthI zabdArathI--eka aneka kAryakaraNavALuM evaMlakSaNa zabdAntarathI, chatarapurAmAnuurfjevaeka-aneka svabhAvavALuM evA amArA matanI anusAriNI ja che. kAraNa ke ekamathI kathaMcita svabhAvabheda vinA aneka phalane udaya nathI ema pUrve carcita ja che. nikafpataM pata-A anantarokta nirUpita che, 3nyatra ---anekAntajayapatAkAmAM. jema nirUpita che tema ja kahyuM - Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra1 jaya anekAntajayapatAkA! artha:-aneka kAryakaraNarUpa ekasvabhAvapaNAnI kalpanA te zabdAntarathI e abhyapagamanI anupAtinI ja che. A anyatra nirUpita che- (kAvyAnuvAda : anuSTapu) "jammu svabhAvathI eka, te thakI anya heya nA; kRna te AzrIne bhUti-bhAvathI tatasvarUpavatane anya evuM ja hoya, te "hyA viruddha zuM ati? kanyathI tatasvabhAvanuM, hetutva prathama prati." je svabhAva thakI eka kArya upajyuM che, te thakI anya heya nahiM,-kRrana (samasta) tene AzrIne bhUtibhAvapaNAne lIdhe,-tatasvarUpanI jema. ane anya evaMvidha je hoya te zuM viruddha paDe che? tatasvabhAvanuM prathama prati kAryethI hetupaNuM (e viruddha paDe che.) 28 vivecana "evaM tattvavyavasthityA, svaM vyavasthApayana svayaM / zAsane nimavAta vyavasthita: " -zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta samayasAra TIkA have vAdI evI AzaMkA karaze ke-to pachI vastunuM aneka kAryakaraNarUpa ekasvabhAvapaNuM mAnavAmAM ze virodha che? te AzaMkAne radIo A ke-aneka kAryakaraNarUpa ekasvabhAvapaNanI kalpanA te zabdAntarathI e abhyapagamanI anekakAryakaraNarUpa anupAtinI ja che." arthAt eka paNa vastusvabhAva aneka kArya eka svabhAvanI kalpanA karavAnA svabhAvavALe che, tethI keI phalenuM ahetukapaNuM nathI, evI te te zabdAntarathI je kalpanA tame kare che, te te zabdAntarathI amArA abhyaanekAntane ja svIkAra pagamanI ja anupAtinI che. ame jene ekaanekasvabhAvavALuM thata: ItyAdi blekaThaya. ataH--je, rAmAvataH-vastugata rUparasAdirUpa upAdAnabhUta svabhAvathI, sAtamu-utpanna, i--eka, kArya-vastrAgAdi, nAcata-na anya, dvitIya,-svagrAhaka pratyakSAdika sahakAri bhAvathI, tata-tenAthI, vastusvabhAvathI, ma7-thAya, upaje. hetu kahyo- naM-ka7. samasta, pratI-AzrIne, te tene, vastusvabhAvane, matimAvavA-bhUtibhAvapaNAne lIdhe, bhavanasvabhAvapaNAne lIdhe. Adha ja kAryanuM dRSTAnta kahyuM-taragharAvarta svarUpanI jema. jema hetabhata svabhAvanuM vA adhikRta eka kAryagata svabhAvanuM svarUpa svabhAvakArcanA AzrayaNathI ja hoya che, tema prathama kArya paNa para abhiprAya AzaMkIne kahyuM- -ane anya, dvitIya-kAya ema samajAya che, pravidha tra-ane evaMvidha, tahetujanya, ti-e, ghaTa sthAvuM-je heya, to jiM vigate ?-zuM virodha pAme che? na kiMcita, kaMI paNa nahi. te paNa bhale he, ema bhAva che. atre uttara- tasvamavacatasvabhAvanA vastugata rUparasAdirUpa svabhAvanA, arcana-kAryethI, sarvAbhAthI, devalaM--nimittatva, prathamaM ti-prathama prati, Adi kAryane AthIne virodha pAme che. A kahevAnuM thayuM-A kAryamAM ja sarvAtmAthI upayuktapaNAne lIdhe tenA thakI kAryAntarano saMbhava kayAMthI? ane tenA saMbha prathama kAryamAM tene kArcathI upayoga nathI, ema balathI anekarUpa vastunI siddhi che. sari-Adi zabdathI anya kArikA graMtha dazya che-dekhavA gya che. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 lalita vistarA : anekAnta pratiSThA kahIe chIe, tene ja tame eka aneka kAryakaraNasvabhAvavALuM kaho che. Ama zabdamAtra bheda che, arthabheda nathI, kAraNa ke ekamAMthI kathaMcit svabhAvabheda vinA aneka phalane udaya nathI ema pUrve carcita ja che. eTale chevaTe na chUTake tame paNa tamArI mAnyatAne amArA abhyAgamanI ja anupAtinI anusAriNI karI, arthAt amArA abhyapagamane ja svIkAra karyo, eTale amAre have kaMI paNa kahevApaNuM rahyuM nathI. tti : sahita! ame je anekAnta syAdvAda siddha karavA mAgatA hatA, te anekAnta svAduvAdane ja tame sAme AvI abhyapagama-svIkAra karyo, eTale svAvAdanI siddhirUpa amAruM ISTa prayojana paNa siddha thayuM! anekAntane vijayavAvaTe vizvamAM pharakI rahyo ! ane Ama sarvatra A anekAtanI jayapatAkA kevI pharakI rahI che, te vizeSathI tame jANavA IcchatA he, te ahe jijJAsu mumukSuo! A anyatra nirUpita che." ame te anyatra anekAtajayapatAkAmAM nirUpaNa karyuM che, tyAMthI avalakaze. atre te vistAramayathI tamArI jijJAsAne jAgRta karavA tenA namunArUpa mAtra be kaleka ja TAMkIe chIe. temAM--"je svabhAva thakI eka kArya upajayuM che" I. prathama zlokane bhAvArthaje svabhAva thakI-vastugata rUparasAdirUpa je upAdAnabhUta svabhAva thakI jAta-jameluM- utpanna evuM eka kArya (vasarAgAdi), te tenAthI te vastusvabhAvathI anekAnta anya na hoya; svagrAhaka pratyakSAdika sahakAri bhAvathI bIjuM na hoya. jayapatAkA" kAraNa ke kR---samasta evA tene-vastusvabhAvane pratItya-AzrIne bhUtibhAvapaNane lIdhe, tenuM bhavanasvabhAvapaNuM che mATe. Adya ja kAryanuM daSTAMta kahyuM-'tasvarUpavata tenA svarUpanI jema. jema hetubhUta svabhAvanuM vA adhikRta eka kAryagata svabhAvanuM svarUpa svabhAvakAryAMnA AzrayaNathI ja heya che, tema prathama kArya paNa kRtna svabhAvane AzrIne ja hoya che. atre para abhiprAya AzaMkIne bIjo zloka kahyo tene bhAvArtha -"anya evaMvidha ema je heya te zuM viruddha paDe che?" arthAtu anya-dvitIya kArya evaMvidha taddhatujanya evA prakAranuM ema je haya, te zuM virodha Ave che? anekAna kaMI paNa nahiM. te paNuM bhale ho, ema bhAva che. atre uttara- jyapatAkA' "tasvabhAvanuM prathama prati kArcathI hetutva e." arthAt tasva bhAvanuM-vastugata rUparasAdirUpa svabhAvanuM kArcathI-sarvAtmAthI prathama prati-Adya kAryane AzrIne hetutva-nimittatva e viruddha paDe che, e ja virodha Ave che. A kahevAnuM thayuM ke-Adya kAryamAM ja sarvAtmAthI upayuktapaNAne lIdhe tenAthI kAryAntarane saMbhava kyAMthI? ane tenA saMbhave prathama kAryamAM tene kATUnyathI upayoga nathI. ema balathI-balAtkAre anekarUpa vastunI siddhi che. "ItyAdi graMthathI A nirUpavAmAM AvyuM che, eTalA mATe ahIM vistAravAmAM AvatuM nathI." A anekAnta Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema nirUpacarita sarvasaMpatasiddhi sate sarvasiddhi : praNipAtaSThaka sUtra upasaMhAra kara3 jayapatAkA graMthane vicAra karatAM pratIta thaze ke sarvatra anekAnta jayapatAkA ja vijayavaMtI varte che. phuti sthita "niravANuM prabhu zuddha svabhAvI, abhaya nirAyu apAvI; syAdvAdI yamanIgatarAvI, pUraNa zakti prabhAvI. zrI devacaMdrajI. ema prapaMcathI vyApta nipacarita sarvasaMpatasiddhi sate sarvasiddhi kahI, A praNipAtadaDaka satranI vyAkhyAne upasaMhAra kare che- 17tadevaM nirupacaritayathoditasampatsiddhau sarvasiddhiriti vyAkhyAtaM praNipAtadaNDakasUtram // 229 artha tethI ema nirupacarita yAdita saMpatasiddhi che. ema praNipAtaSThaka sUtra vyAkhyAta thayuM. 29 vivecana "have saMpUraNa siddha taNI zI vAra che? devacaMdra jinarAja jagata AdhAra che. dIThe suvidhi niNaMda samAdhirase bharyo che." zrI devacaMdrajI. tethI ema-ukta prakAre anekAntasiddhi thakIsiddha thayuM ke A stavamAM jevA prakAre saMpasiddhi kahI, te upacArarUpa ke kalpanArUpa nathI, paNa nirupacarita ja che, kharekharI tAtvika, paramArthasat ja, che. eTale ema nirupacarita yAdita saMpasiddhi sate sarvasiddhi che.'-nivaritAthavitatpatrio sariji: tuja muja aMtara aMtara bhAjaze, vAjaze maMgala tUra jIva sarevara atizaya vadhaze, AnaMdaghana rasapUra, zrI AnaMdaghanajI. iti maharSizrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanandanena bhagavAnadAsena hemadevI. sujAtena cihemavizodhinITIkAbhidhAnavivecanena savistaraM vivecitAyAM lalitavistarAyAM praNipAtadaNDakasUtram // iti maharSi zrI haribhadrAcArye viracelI ane zrI manasukhabhAI kiratacaMdranA putra bhagavAnadAse hemarevIsute "cihemavidhinI TakA" nAmaka vivecanathI savistara vivecelI lalitavistarAmAM praNipAtaSThaka sUtra | Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavadanayogya bhUmikA saMpAdana vidhi have bhAvitAtmA AcAryajI haribhadrajI vaMdanAyogya bhUmikA saMpAdanavidhi pradarzita karatAM AvA mahAstotro AvA prakAre bhAvavRddhi arthe paDe che te vivarI batAve che 'tadetadasau sAdhuH zrAvako vA yathoditaM paThan paJcAGgapraNipAtaM karoti / bhUyazca pAdapuJchanAdiniSaNNo yathAbhAvaM sthAnavAlambanagatacita: sarvasArANi yathAbhUtAnya. sAdhAraNaguNasaGgatAni bhagavatAM duSTAlaGkAraviraheNa prakRSTazabdAni bhAvavRddhaye'parayogavyAghAtavarjanena parizuddhAmApAdayanyogavRddhimanyeSAM sadvidhAnataH sarvajJapraNItapravacanonnatikarANi bhAvasAraM parizuddhagambhIreNa dhvaninA sunibhRtAGgaH samyaganabhibhavan gurudhvani, tatpravezAta, agaNayan daMzamazakAdIn dehe yogamudrayA rAgAdiviSaparamamantrarUpANi mahAstotrANi ptthti|230 artha -te A te sAdhu vA zrAvaka yAdita paDatAM paMcAMgapraNipAta kare che; ane puna: pAdapuMchanAdi para besI, thAbhAva sthAna-varNaartha-AlaMbanagata citte - sarvasAra, bhagavatanA yathAbhUta asAdhAraNa guNasaMgata, duSTa alaMkAravirahathI pra , saMvidhAna thakI sarvajJapraNIta pravacananA unnatikara, rAgAdi viSanA parama manvarUpa mahAstotro -apara eganA vyAghAtanA vajana vaDe ajenI parizuddha yogavRddhi ApAdana karate, bhAvasArapaNe parizuddhagaMbhIra vanithI sunilkata aMge samyapaNe guruvanine tatapravezathI anabhibhava karate, dehamAM dezamazakAdine agaNato sata, yogamudrAthI - bhAvavRddhine athe paDe che.230 vivecana "dharma jinezvara gAuraMgazuM, bhaMga ma paDaze he prIta.....jinesara ! bIje mana maMdira ANuM nahiM, e ama kulavaTa rIta....jinesara! " zrI AnaMdaghanajI, Ama jene AlaMbana-viSaya jagatUnA paramapUjya-paramapUjAuM evA jinadeva ahaMtu che, ane jenI gUDha tattvakalAsaMkalanAmaya gUMthaNa karanArA svayaM gaNadhara deva jevA ifsA-thathA ityAdi. jathAmAa-yathAyogya, sthAnavathaghanatanittA-rathA sthAna, mamudrAdi, vartA-vaNuM-catyavandanasUtragata, artha:-artha, tenuM ja abhidheya, sAraMvanaMAlaMbana, jinapratipAdi, tevuM-teomAM, jataM-gata, ArUDha che, citta ca ra tathA-citta jenuM te tathA. je sthAna, varNa, artha, AlaMbananI maLe jene manasA avalaMbavA samartha che,-tazratacitta sate, ema artha che. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ habhika lalita vistarA : vajanayogya bhUmikA saMpAdana vidhi ahaM che evA A parama anUstutirUpa graMthane aha-anurUpa nyAya ApanArI ne gUDhArtha sUtrane ukelanArI evI maulika tatva apUrva maulika saMzodhanakAriNI apUrva vyAkhyA nirUpaNa karI, pratipade lalita saMzodhana amRta padavistAriNI A yathArthanAmAM lalitavistarAnA praNetA yAkinImahattarAnuM maharSi haribhadrAcAryajI upasaMhAra karatAM atre vidhi darzAve che. "te A te sAdhu vA zrAvaka--paDe che. tene bhAvArtha A prakAre- AvuM pade pade parama abhuta paramArthasaMbhArathI bhareluM A praNipAtadaDaka sUtra jema kahevAmAM AvyuM tema paDatAM-paThatI veLAye, sAdhu vA zrAvaka paMcAMga praNipAta kare che, be jAnu (goThaNa), be hAtha ne lalATa e paMca aMga jemAM dravya-bhAva vidhi bhUmine sparze che, e paMca aMga namAvavArUpa namaskAra kare che. mana-vacana-kAya ane "punaH pAdapuchanAdi para besI" mahAtetre paDe che ema ekAgratA saMbaMdha che. temAM mana-vacana-kAyAnA ganI ekAgratA kevA prakAre sAdhe che tene dravya-bhAva vidhi atre pradarzita karyo cheH (1) pAdapuchanAdi para besI AsananI sthiratA karI, ane vIjapurA junamratA -ogamudrAthI samyapha sunibhUta aMge tenI vinayAnvita vizeSa daDhatA karI. bhaktitetrapAThamAM e tallIna banI jAya ke dehamAM DAMsa-macharAdine paNa gaNe nahiM- "mAna vaMzamarAvAlIna de" evI kAyAnI ekAgratA sAdhe. (2) mAghasAI rizura jIrena dAninA-bhAvasArapaNe parizuddha gaMbhIra ivanithI tapravezathI guruzvanine nahiM abhibhavate sate paThe che-31namimavana guruvanaM taraverAta arthAta; kaI lAMbe-meTe ghAMTe pADato hoya, te tenAthI vadhAre mATe ghAMTe pADI tene dabAvI devAne prayatna na kare, paNa pitAne avAja temAM praveza karAvI meLavI che. Ama vacananI ekAgratA sAdhe. (3) "kathAmAa thAnaghaurfthaqnAtatti:'yathAbhAva sthAna-varNa--artha-AlaMbanagata citte upayoga sthira kare, arthAt yogamudrAdi sthAnamAM, caityavadanasUtragata vA stotragata varNamAM-akSaramAM, tenA arthamAM, tenA AlaMbanarUpa jinapratimAdimAM athavA jinanA tatvasvarUpamAM cittane ugaga rAkhe, ema cittanI ekAgratA sAthe. Ama upayogayuktapaNe mana-vacana-kAyAnA vegane jinabhaktimAM niyukta karI, rikI rAkhI, anyatra gamanAdithI A mana-vacana-kAyAnA keganA vyAghAtanuM vajana karI- "apanAvAtavarganena' ekAgratA daDha kare; ane Ama bIjAone paNa vegane vyAghAta na upaje evA savidhAnathI parizuddha gavRddhi ApAdana kare--"irizuddAmApAra jyojavRddhimai'; arthAt pite evI uttama savidhithI bhaktikRtyamAM romAMcita bhAve tallIna bane, ke te dekhIne bIjAone paNa bhAva-romAMca kure ane parizuddha gavRddhi thAya. AvI mana-vacana-kAyAnA ganI ekAgratAthI bhAvasArapaNe mahAtetre paDe. ane te kevA heya? (1) " rAjA" sarvasAra-sarvathI sAra, sArAmAM sArA (The best) Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phrevya-bhAva vidhi, mana-vacana-kAyaekAgratA : kevAM mahAstotrA bhAvavRddhi artheya che ? 427 " (2) 'cathAmUtAni asAdhAraNamuLasakUtani' bhagavaMtAnA yathAbhUta asAdhAraNa guNusaMgata,--bhagavaMtAnA yathAbhUta-jevA che tevA yathAsthita sadbhUta ane anyane sAdhAraNa nathI evA asAdhAraNa gurunuM saMkIrttana karatA. (3) * gzakrUravidena prATarAvRtti ' duSTa alakAra virahathI prakRSTa zabdavALA. duSTa doSayukta kliSTa aniSTa aziSTa upamAdi alaMkArarahita ane prakRSTa-utkRSTa sArAmAM sArA cUMTelA zabdavALA (The best-worded). (4)' sarvajJamaLItapravacanonnatiALi 'sanapraNIta pravacananA unnatikara--e stotro paNa evA paramArthagaMbhIra hAya ke jethI sarvajJapraNIta pravacananI -zAsananI--tInI unnati thAya. (5) 'rAviviSaparamamantra-vALi majjAstetrAni'~~ ane rAgAdi viSanA paramamantrarUpa--AtmapradezomAM vyApelA rAga-dveSa-mahAdi viSane utAravAne samartha utkRSTa matra samA te mahAstAtro rAgAdi jhera zIghra utArI nAMkhe evA hAya. AvA mahAstotra. bhAvavRddhi arthe bhAvasArapaNe pahe ane AvA A uttama mahAstotro zI rIte ne zA mATe paDe che ? te mATe kahyuM'mAvasAra, mAtRce ' bhAvasArapaNuM,--bhAvapradhAnapaNuM, bhAvavRddhiarthe, peAtAnA je bhakti rUpa AtmabhAva che, tenI vRddhi arthe, ke jethI karIne AtmA uttarottara bhAvanamaskAranI caDhatI dazAne pAmI bhAvanI parAkASThA pAme. dra tuma guNugaNu gaMgAjale, jhIlI huM nila thAu' 2; avara na dhaMdhA AdarU, nizadina tArA guNa gAuM' re. girUA raeN guNu tuma taNA, zrI vamAna jinarAyA ? " zrI yazavijayajI, " grAhaka vyApakatA hA ke prabhu tuma dhama ramI, tuja Atama anubhavathI hA ke pariNati anya vI; zakti anatI ho ke gAtAM ne dhyAtAM, muja zakti vikAsana haiA ke thAye guNu ramatAM....pu+-kha. " zrI devacadrajI A stotro prAya: tulya ja hAya che te ema ja zubhacittalAbha hAya che, nahi. tA yeAgavyAdhAta hAya che, ema darzAve che patAni ca tulyAnyeva prAyaza:, anyathA yogavyAghAtaH / tadajJasya tadaparazravaNaM / evameva zubhacittalAbha:, tadUvyAghAto'nyatheti yogAcAryAH / 231 'artha:--ane eA (stotro) prAya: tulya ja che, anyathA yAgAghAta hoya. tajJanuM tatpara zravaNa hoya. ema ja zubhacittalAbha hAya, anyathA tenA vyAghAta 231 hAya ema yogAcAryAM vadhe che. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 lalita vistarA : vandanASya bhUmikA saMpAdana vidhi vivecana jina guNa rAga parAgathI re, manamehanA re lAla. vAsita muja pariNAma che. bhavi behanA re lAla. tajaze duSTa vibhAvatA re. mana saraze Atama kAma re bhavi." zrI devacaMdrajI. ane A stotra prAyaH--ghaNuM karIne tulya ja che,-"patani tucAce :' samAna ja che, eka arhat bhagavat saMbaMdhI bhaktipradarzaka tulya-samAnArthavAcaka ja hoya che arthAt anaMtA ahaMta bhagavaMta paNa eka akhaMDa abheda sahajatmasvarUpa che, eTale kaI paNa vyaktivizeSarUpa ahaMta bhagavaMtanuM kaI paNa tadubhAvavAcaka stavana samAnArtha- vAcaka heI, sarva ahaMta bhagavaMtane eka sarakhuM lAgu paDe che. Ama A stutro prAye tulya ja che-zuddha catanyamUrti ahaMdu bhagavarnA bhaktibhAvane puSTa karanArA sarakhA ja che; anyathA gavyAghAta hoya'-sarathA vyAghAta, nahiM to ema na hoya te eTale ke te tulyabhAvavALA samAnArthavAcaka na hoya te gavyAghAta-mana-vacana-kAyAnA gane vyAghAta-vikSepa upaje, athavA mokSasAdhaka yugane vyAghAta-vyAbAdhA upaje. paNa "taajJanuM apara zravaNa hoya,-te tulyabhAvavALA mahAstotrothI je ajJa che, tenuM tadapara-tenAthI anya prakAranA stotranuM zravaNa heya. Ane phalitArtha e che ke- vyameva sumattistrAma:" I. "ema ja zubhacittalAbha heya, nahiM te tene vyAghAta hoya ema gAcAryo vade che." arthAt ema eka ja bhaktibhAvane puSTa karanArA samAnArtha vAcaka stotrothI zubha citta-kuzala cittane lAbha hoya, prazasta cittapariNAma upaje, nahi te tene-zubhacittalAbhane vyAghAta-vyAbAdha hoya ema gAcAryone abhiprAya che. zubhacittalAbha e ja vandanAnuM artha-projana che, eTale zubhacittalAbha upajavAthI kharekharI arthakta yogasiddhi thavI e ja atra jJApaka che, ema vacanakAra kare che - 3yogasiddhireva atra jJApakaM, dvividhamuktaM zabdoktamarthoktaM c| tadetadarthoktaM vartate, zubhacittalAbhArthatvAdvandanAyA iti / 232 artha:- gasiddhi ja atre jJApaka dvividha kahyuM che-zabdokta ane arthota. te A arthakta varte che -vandanAnA zubhacittalAbhArthapaNAne lIdhe vivecana "citta prasane re pUjana phaLa kahyuM ke, pUjA akhaMDita eha."-zrI AnaMdaghanajI ane "uttara sara parva'--gasiddhi ja atre jJApaka che." arthAta atre-A zubhacittalAbhanI bAbatamAM gasiddhi ja jJApaka-vastusthiti jaNAvanArUM sAdhana (Instrument of knowledge) che, mokSasAdhaka ganI siddhi thAya che ke nahiM Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stotro thakI zubha cittalAbha : e ja vadanAnuM artha-prajana ne e ja jJApaka kara9 e ja atre A zubhacittalAbha jaNAvanArUM sAdhana che. A jJApaka "dvividha kahyuM che- zabdokta ane arthokta;" sUtra zabdathI kahevAmAM Avela te zabdokta ane sUtrArthathI kahevAmAM Avela te arthokta. ane "tata te -te A arthokta vase che - vandanAnA zubhacittalAbhArthapaNane lIdhe." "sumattittarAmAthA vandranAthar: "--atre je gasiddhi jJApaka che te arthAta che, sUtranA artha--tatvabhAvane jAye te te ja gasiddhi arthAta jJApaka che, kAraNa ke vandanA che tenuM zubhacittalAbhArthapaNuM che, eTale ke zubha cittane lAbha e ja vaMdanAnuM arthapaNuM-prayajanapaNuM che. arthAt sUtranA arthane, tattvane, bhAvane je jANe-spaze, te zubha cittano lAbha hoya che ne te ja gasiddhi hoya che, nahiM te nahiM,-artha-tatvabhAva jANyA-samajyA vinAnA zabdamAtra paThanathI -zuka pATha jevA sUtrapADathI nahiM, ema Azaya samajAya che. tAtparya ke-zubhacittalAbha vinA zabdamAtra belI javAthI kAMI vaLatuM nathI, gasiddhi thatI nathI, paNa zubhacittalAbha thAya te ja gasiddhi che, zabdakta-zabdamAtra gasiddhi nahiM, paNa arthoktakharekharA arthamAM gasiddhi che. mana gharamAM dhariyA gharabhA, dekhata nitya raheze thira thebhA."- zrI yazovijayajI Ama bhAvita anuSThAnane ja atra sthAna che, abhAvita-bhAvavihIna anuSThAna te AgamabANa che ema svadarzanIo pratye khullekhullu mArmika kathana karI, tyavandanane upahAsa karanArA anyadarzanIonI mukhapeTikA kare che- evaM ca sati tanna kizcida yaducyate parairupahAsavuddhyA prastutasyAsAratApAdanAya, tadyathA-" alamanena kSapaNakavandanAkolAhalakalpena abhAvitAbhidhAnena," uktavadabhAvitAbhidhAnAyogAt, sthAnAdigarbhatayA bhAvasAratvAt, tadaparasyA''gamabAhyatvAt, puruSapravRttyA tu tadvAdhA'yogAt, anyathA'tiprasaGgAditi na kiJcideva / 233 artha-ane ema sate -parathI upahAsabuddhithI prastutanI asAratAnA ApAdanAthe je kahevAmAM Ave che,-jemake "kSapaNakanA vaMdanA kolAhala samA A abhAvita abhidhAnathI sa" "--te na iicata che,-uktavata abhAvita abhidhAnane ayoga che mATe, sthAnAdigarbhatAthI bhAvasArapaNuM che mATe, tenAthI aparanuM AgamabAhyapaNuM che mATe, ane puruSapravRttithI tabAdhAne ayoga che mATe, anyathA atiprasaMga che mATe. eTalA mATe (te pati ) na kiMcita ja che.36 vfsavA-vidha ItyAdi. vidhe-ddhiprakAranuM, 3-kahyuM che, pravacanapathadeza. te ja vyakta kare che-vorjA-zabdokta, svAdiSTa ja, tharjA-satrArtha yuktisAmarzvagata. // iti zrI municandrasUriviracitalalitavistarApaJjikAyAM praNipAtadaNDakaH smaapt:|| Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 lalita vistarA : vandanAyegya bhUmikA saMpAdana vidhi vivecana "bhAvane ramaNa prabhu guNe, yoga guNI AdhIna...nAtha re, rAga te jinaguNa raMgameM, prabhu dIThA rati pIna.nAtha re....nami nami." - zrI devacaMdrajI ane "ema sate parathI upahAsabuddhathI I.-te na kiMcit che." arthAt ema arthokta ja yogasiddhi atra jJApaka che, artha-tattva-bhAva jANavAmAM Ave ne tethI zubhacittalAbharU5 artha-projana siddha thAya te ja kharekharA arthamAM (In the real sense of the word) gasiddhi jaNAvanArUM arthokta sApaka che. eTale anyadarzanIo je upahAsabuddhithI-hAMsIthI prastutanI asAratA kahevA mATe je kahe che ke-kSapaNukanA vaMdanAkolAhala samA A abhAvita abhidhAnathI saryuM !"--te teonuM upahAsa kathana na kiMcit che"--emAM kAMI mAla nathI. (1) kAraNa ke "uktavat abhAvita abhidhAnane aga che mATe." uparamAM kahI dekhADyuM tema abhAvita-bhAvavihIna abhidhAnanekathanane aga-aghaTamAnapaNuM che mATe. (2) kAraNa ke "thAnAdinamatathA mAvatArayAta" -"sthAnAdigarbhatAthI bhAvasArapaNuM che mATe." enI aMdara X sthAna-varNa-arthaAlaMbanAdimAM upaga rAkhavAne bhAva rahyo che ne e bhAva ja ene sAra che, eTale enuM bhAvasArapaNuM-bhAvapradhAnapaNuM che mATe. (3) ane "tArA sAmAghasvAtA" -"tenAthI aparanuM AgamabAhyapaNuM che mATe." tenAthI aparanuM-bIjA prakAranuM je heya, eTale ke sthAna-varNAdimAM upayoga rahita evuM je bhAvavihIna hoya tenuM te Agamana bAhApaNuM che mATe, arthAt anugavaMta bhAvavihIna dravya kriyAnuM AgamamAM mAnyapaNuM nathI mATe. (4) "ane puruSapravRttithI taddabAdhAne aga che mATe. -umathurA tu tattApAData, puruSapravRttithI taddabAdhA-AgamabAdhAne ga nathI, arthAt puruSa pitAne phAve tema svachaMda pravRtti kare temAM kAMI Agamane deSa nathI, eTale tethI Agamane bAdhA AvatI nathI. (5) anyathA atiprasaMga che mATe." ema na hoya te atiprasaMga Ave mATe. arthAt ema na heya ne AgamathI nirapekSa evI puruSanI game te pravRttithI kAma cAlatuM hoya te pachI AgamanI jarUra zI rahI? ema atiprasaMga Ave. eTalA mATe (te parekti) na kiMcit ja che." arthAt AgamabAhya abhAvita abhidhAnane atre caiityavandana kriyAmAM muddala sthAna ja nathI, eTalA mATe te anyadarzanIonI upahAsaukti pote ja upahAsapAtra heIna kiMcit ja che, emAM kAMI mAla nathI, te mahAnubhAve "samajyA vinA serI nAMkhI" evI upahAsabuddhithI sanI AzAtanA-anAdara kare te atyaMta asat heI nisAra nirmAlya ja che. kRta * sthAna-vaNuMartha-AlaMbana Adi aMge savistara jANavA mATe jijJAsue zrI haribhadrasUri gavizikA ane te paranI zrI yazovijayajInI parama suMdara TIkAnuM avalokana karavuM. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAvita anuSThAna AgamabAhya: sahRdaya naTa jema gRhItabhAva thaI vandanA 431 evA stotrothI zubha citta saMprApta karI, prastuta bhUmikAnA saMpAdanArthe sahadaya naTa jema gRhItabhAva thaI vandanA karavAnI ceSTA kare che i. samyapha vidhi darzAvI vindana sUtrAvatAra kare che - evaMbhUtaH stotraivakSyamANapratijJocitaM cetobhAvamApAdya paJcAGgapraNipAtapUrvaka pramodavRddhijanakAnabhivandyAcAryAdIna gRhItabhAvaH sahRdayanaTavat adhikRtabhUmikAsampAdanArthaH ceSTate vandanAsampAdanAya / sa cottiSThati jinamudrayA paThati caitatsUtram // 234 "artha -evaMbhUta stotro vaDe vakSyamANa pratijJAne ucita e cetabhAva ApAdana karI, paMcAMgapraNipAtapUrvaka prodavRddhijanaka AcAryAdine abhivaMdI, adhikRta bhUmikAnA sampAdanAthe sahRdaya naTanI jema gRhItabhAva e te vandanA sampAdana mATe ceSTA kare che; ane te jinamudrAthI UDe che, ane A sUtra paDe che-34 vivecana zrI zItala jina bheTiye, kari bhakta cekanuM citta ho; tehathI kaho chAnuM kiDyuM, jene seMyA tana mana vitta ho." zrI yazovijayajI. eTale have vandanAyegya bhUmikA saMpAdanavidhine upasaMhAra kare che-(1) vmUtattat :"--evaMbhUna-evA prakAranA ukta vizeSaNasaMpanna evaMbhUta bhAvavALA mahastAtre vaDe vaphTamANa-kahevAmAM AvatI pratijJAne ucita-gya e cetebhAva- manedazA saMpAdana karI,-"vaphAtijJA tamAma pA" (2) paMcAMgapraNipAta- pUrvaka pramedavRddhi upajAvanArA upakArI AcAryAdine abhivaMdana karI() "kRtimAja: sacarAta" sahudaya naTanI jema gRhItabhAva e te adhikRta-prastuta bhUmikAnA saMpAdanAthe vandanAsaMpAdana mATe ceSTA kare, che,-"dhikRtamafmAraHIRArtha joi thanAraHvAya." arthAt sahRdaya naTa jema pitAne bhajavavAnI bhUmikAnA saMpAdana arthe tenA bhAvamAM tanmaya banI, sahudaya sabhya zretAjanetAnA cittabhAvane paNa bhAvita kare che, tema A bhakti karanAro bhakta sAdhu vA zrAvaka paNa adhikRta-prastuta vaMdanAbhUmikAnA saMpAdanAthe e gRhItabhAva thAya, e bhAvitAtmA bane, ke te te tenA bhAvamAM tanmaya-tallIna banI bIjAone paNa bhAvita kare ne bhaktirasamAM nimajajana karAve, ema bhAva che. (4) ane A bhAvita thayela te jinamudrAthI UThe che, ane A kahevAmAM AvatuM vandanAkAryotsarga sUtra paThe che- Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdanA kAyotsarga sUtra arhatcaityavandanasUtra ciyavandanArtha kAyotsarga pratijJA at caityonA arihaMtaceiyANa karemi kAussaggaM vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe sakAravattiyAe sammANavattiyAe bohilAbhavattiyAe niruvasaggavattiyAe vaMdana pratyaye, nimite) pUjana pratyaye, satkAra pratyaye, sanmAna pratyaye, badhilAbha pratyaye, nipasarga pratyaye, huM kAryotsarga karuM chuM. vardhamAna evI zraddhAthI, medhAthI, dhatithI, dhAraNathI, anuprekSAthI, huM kAryotsarge sthita chuM. sadhdhAe mehAe dhiie dhAraNAe aNuppehAe va mANIe ThAmi kAussaggaM // Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhithI vadananAmikA ArAdhanAnuM phala ekSa: kUTanaTa vRtta jevuM abhAvita anuSThAna 433 A vidhithI vandanAbhUmikAnI ArAdhanA ne tenuM paraMparAphela mekSa darzAvI phUTa naTa vRtta jevA abhAvita anuSThAnano anAdara karI, yathAvidhi bhAvita anuSThAnamAM yatna karavAne baMdha kare che- anena vidhinA''rAdhayati sa mahAtmA bandanAbhUmikAM, ArAdhya cainAM paramparayA niyogato nivRttimeti / itarathA tu kUTanaTanRttavat abhAvitAnuSThAnaprAyaM na viduSAmAsthA. nibandhanam / ato yatitavyamati / 35 artha:-A vidhithI te mahAtmA vandanAbhUmikAne ArAdhe che. ane ene ArAdhIne paraMparAthI niyagathI (niyamathI) nivRttine pAme che; paNa anyathA te kUTa naTanA nRttanI jema prabhAvita anuSThAna jevuM te vidvAnane AsthAnibandhana nathI. eTalA mATe atre (yathAvidhi bhAvita anuSThAnamAM) yatna karavA yogya che. 35 vivecana " zrI supArzva jina vaMdiye re, sukha saMpattine hetu...lalanA. zAMta sudhArasa jalanidhire, bhavasAyaramAM setu...lalanA....zrI supArzva." zrI AnaMdaghanajI. A je uparamAM pradarzita karI te bhAvapUrNa vidhithI bhAvitAtmA hovAthI je mahAtmA che, te dharma prati mUtramUtA vandranA" e sUtra pramANe dharmanA mULarUpa A vandanAbhUmikAne ArAdhe che, upAse che, ane vidhinASSTdhati = madada A vidhithI gharanAmUfma'; ane ene ArAdhIne-upAsIne paraMparAthIvandanAmikA uttarottara krame niyegathI-niyamathI avazyameva nivRttine-nirvAArAdhanAnuM Nane-mokSane pAme che, mArA janAM +niyojato phala mukti nivRttimati'; paNa anyathA te, A ukta bhAvapUrNa vidhine bhAva jeNe jhIlya nathI ane tathArUpa bhaktibhAva jene upa nathI e abhAvita AtmA to A AtmabhAvamayI vandanAbhUmikAne ArAdhato nathI, eTale nATakane bhAva jeNe jhIlyo nathI ne tenA bhAva sAthe jeNe sahudaya tanmayatA sAdhI nathI, evA kUTa-banAvaTI naTanuM nRtya jema vidvAna sabhAjanene AsthAnuM-cittasthitinuM nibaM. dhana-kAraNa thatuM nathI, hRdaya jhIlanArUM cittAkarSaka nIvaDatuM nathI, tema bhAvavihIna jananuM A abhAvita jevuM anuSThAna vidvAne-vicakSaNa vicAraka puruSane nahiM te AsthAnuM nibaMdhana-kAraNa thatuM nathI. "rAkRvatta jamAvatA. kara naTa jevuM kurAnamAthaM vidyumarathanirapanA kUTa naTa jema pitAne abhAvita balavAne pATha balI jAya, gagaDAvI jAya, paNa pitAne bhajavavAnI anuSThAna bhUmikAnA bhAvane sparze nahiM; tema abhAvita sUtrapAThaka pipaTanI jema sUtrapATha paDhI jAya, paNa adhikRta bhUmikAnA bhAvane spaze paSa Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 lalita vistarA : vandanAkAyotsarga sUva nahiM. AvuM abhAvita anuSThAna vidvAne mAnya karatA nathI, paNa bhAvita anuSThAna ja mAnya kare che, eTalA mATe atre bhAvita anuSThAnamAM yatna kare gya che,-"to yatitavyamatra. "nAtha caraNa vadana taNe re, manamAM ghaNe umaMga; puNya vinA kima pAmIye re, prabhu sevanane raMga re...caMdrAnana jina !" -zrI devacaMdrajI. have AcAryajI A "arihaMta ceIyANa' I. sUtranuM padepada vivarI dekhADI tenI parikruTa vyAkhyA kare che sUtrArthastvayamazokAdyaSTamahApratihAryAdirUpAM pUjAmahantItyarhanta.-tIrthakarAH, teSAM caityAnipratimAlakSaNAni aIccaityAni / cittam-antaHkaraNaM tasya bhAvaH karma vA varNadRDhAdi kSam fjha (varavizva: -aa. 9-2-223) te caityaM mati, tAtAM pratimA prazastasamAdhicittotpAdakatvAdaIcaityAni bhaNyante teSAM, kim ? 'karomi' ityuttamapuruSaikavacana nirdezanAtmAbhyupagamaM darzayati, kimityAha-kAyaH--zarIraM tasyotsarga:kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAga ityarthaH, taM kAyotsargam / Aha-kAyasyotsarga iti SaSTyA samAsaH kRtaH, ahaMccaityAnAmiti ca prAgAveditaM, tatkimahaMccatyAnAM kAyotsarga karomIti / netyucyate, SaSThInidiSTaM tatpadaM padadvayamatikramya maNDUkaplutyA bandanapratyayamityAdibhirabhisambadhyate, satazcAhaccaityAnAM vandanamratyayaM karomi kAyotsargamiti draSTavyaM / 236 artha sUtrArtha to A che- azeka Adi aSTa mahAprAtihArya ArirUpa pUjAne narfsa ahe che te - ahaMnta, tItha kare. teonA citya -pratimAlaNa te ahato . citta-antaHkaraNa, teno bhAva vA karma-varNa-daDha Adi lakSaNa dhyanuM karyuM,-citya hoya che. temAM atinI pratimAo prazasta samAdhicittanA utpAdakapaNane lIdhe macAri-acetyo kahevAya che, teone. zuM? jafma karuM chuM, ema uttama puruSanA ekavacananirdezathI AtmAbhyapagama (potAne alpapagama) darzAve che, zuM? te mATe kahyuM-vAga:-kAya, zarIra, tene satra:-utsarga; kRtAkArane (AkAra karela kAyana)-sthAna, mana, dhyAna kriyAnA vyatirekathI (zivAya) kriyAntara adhyAsane adhikRta karIne parityAga ema atha che. te kAtsarga (karUM chuM). zaMkA-rA -kAyane utsaga ema chaThThI vibhaktithI samAsa karyo, ane ahaMtonA ema pUrve Avedita karyuM. tethI ahaMtane kAryotsarga karuM chuM, ema kema? Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A caitya eTale ahu pratimA : kAyAtsaga pratijJA 435 (samAdhAna)--ema nathI.--te kahevAmAM Ave che: chaThThIthI nirdiSTa te pada mahUkaluMtithI e pada atikramIne 'vanvattapratyayaM'vandena pratyaya ityAdi sAthe abhisabadhita thAya che; ane tethI karIne gardanaiyAnAM vanapratyayaMttemiAottamam--arhatyAnA vandanapratyaye kAryotsargI karU chuM, ema dekhavA yogya che. 236 vivecana " amiya bharI mUrati racI re, upamA na ghaTe kAya; zAMta sudhArasa jhIlatI re, nirakhata tRpati na hoya....vimala jina ! zrI AnadaghanajI. " upazamarasa bharI sajanaza'karI, mUtti jinarAjanI Aja bheTI; kAraNe kAryaniSpatti zraddhAna che, tiNe bhavabhramaNanI bhIDa meTI....sahaja guNubhagarI." --zrI devacaMdrajI have A prastuta sUtrane atha kahe che-sUtrA tA A che' i. azoka, surapuSpavRSTi, bhAmaMDala, siMhAsana Adi ATha mahAprAtihA AdirUpa pUjAne je ahu che, ceAgya che, pAtra che, te arjuntA-tIrthaMkara. A arhantAnA pratimA ahu trautyA rUpa caityA te arhacaityeA. citta-antaHkaraNu, tenA bhAva vA kama te caitya' che; ane prazAnta mUtti vItarAga bhAvanI sUcaka evI samAdhisvarUpa a`tanI pratimAo che, te prazasta samAdhicittanI utpAdaka '- upajAvanArI che, eTale te paNa kAraNamAM kA'nA upacArathI atyaMtyA kahevAya che, 'arhatAM pratimAH prazastasamAdhicittotpAdakatvAdacetyAni bhaNyante / ' 4. ' prazamarasa nimagnaM dRSTiyugmaM prasannaM vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnyaH / karayugamapi yatte zastrasambandhavandhyaM tadasi jagati devo vItarAgastvameva // " --mahAkavi dhanapAla. AvA je parama pUjA` ahutAnA caityeA che, teonA vaMdanAdi nimitta huM kAme.. tsaMga karU chuM ema saMbadha che. atre uttama puruSa huM karU chuM ema peAtAnA mATe ekavacana vApare, eTale ekavacanI prayoga karI, AtmANupagama-pAte A kriyAnA svIkAra-pratipatti kare che ema darzAvyuM che. kAya eTale zarIra, tenA utsa-parityAga, te kAryAtsa arthAt sthAna, mauna ne dhyAna zivAyanI bIjIkriyAmAM abyAsane zakANane AzrIne, kUtAkAra-AkAra karela kAyanA utsaga -parityAga te kAryotsa'kRtAkAra' eTale kAryotsargane cegya zarIra AkAra jeNe karyAM che, athavA kAryotsanA AkAra ( AgAra ) darzAvatuM apavAda sUtra jeNe uccayu" che te. kAyAtsaga pratijJA pannA:-hatAnA ca--kRtAkArane,--jeNe AAkAra karyo che; kAyAtsaga ava' zarIrasa'sthAna jeNe karyuM' che, athavA kAryotsarganuM apavAdasUtra jeNe uccayu" che. Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 lalita vistarA : vandanAkAyotsarga sUtra - atre zaMkA thavI saMbhave che ke "kAyane utsarga' ema chaThThI vibhaktithI samAsa karyo, ane "ahaMta cityeno" ema pUrve paNa chaThThI vibhaktithI kahyuM? tethI ahaMtacine kAryotsarga karuM chuM ene arthasaMbaMdha kema ghaTe? enuM samAdhAna-arvatacaityane" ema chaThThI vibhaktivALuM te pada "mahUkahutithI"-deDakAnI Theka jema, be pada atikramIne-be pada ThekIne, "vandanapratyaya" ItyAdi sAthe saMbaMdha dharAve che. eTale ahaMtacityanA vandanAdi pratyaye huM kAtsarga karUM chuM ema saMbaMdha samajavA gya che. vandanapratyaye, pUjanapratyaye ne sakArapratyaye e padano bhAvArtha darzAve che - vana-AmavAra parAstAcavAkSa: kRttiritra, tatya, tAruM nAma kAyotsargAdeva syAdityato'rthamityevaM sarvatra bhAvanA kaaryaa| tathA pUyaNavattiyAetti-pUjanapratyayaM-pUjananimitta, pUjana-gandhamAlyAdibhiH smbhyrcn| tathA sakAravattiyAetti-satkArapratyayaM, satkAranimittaM, pravaravastrAbharaNAdibhirabhyarcanaM stkaarH|237 artha-temAM- vana-vandana, abhivAdana, prazasta kAya-vA-mana:pravRtti ema atha che; tastrajya-tata pratyaye, tanimitte tenuM phala mane kAtsarga thakI ja kema thAya? e arthe. ema sarvatra bhAvanA kArya che. tathA pUvaLavattiyA-pUjJajayaM-pUjana pratyaye, pUjana nimitte pUjana-gandhamAlyAdithI samabhyarcana, - tathA saravattiyA -sarArakAdaM-satkAra pratya, saMskAra nimitte. pravara vastraAbharaNAdithI abhyarcana te satakAraka vivecana "munisuvrata jina vaMdatAM, ati ullasita tana mana thAya re, vadana ane pama nirakhatAM, mArAM bhayabhavanAM duHkha jAya re." zrI yazovijayajI. A kAtsarga zuM nimitte-zA mATe karuM chuM? te mATe kahyuM-'vaLattiyA' - ghanakacaro "vadana pratyaye. vandana eTale abhivAdana;" "karAtAcavAnA -tarasTa ItyAdi. taruM-tA-tenuM, vandananuM, ruM-la, karmakSayAdi, je mane, vartha nAmaIpaNa prakArathI, kAtsarganA ja avasthAvizeSalakSaNa koI paNa prakArathI, kAraNa ke --katsarga thakI ja, nahiM ke anya vyApArathI paNa-tyAre ja bhAvane lIdhe. sthA-hAya, tiema, AzaMkAthI, matathaH-vandranAthe. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdapriye, pUjanapratyaye ne satkArapratyaye e padone bhAvArtha 437 prakRtti:'-prazasta-zubha evI kAya-vA-mananI pravRtti, tenA vandana-pUjanAdi praya-tenA nimitte. "ta8 me vArtha nAma vallava . nimitte kAlsaga sthitIrtha"--arthAt te vandananuM karmakSayAdi phala mane A kAyotsarga thakI ja kema hoya? e arthe.-ema sarvatra bhAvanA karI levI. A kAryotsarga thakI ja vandananuM, pUjananuM, satkAranuM, sanmAnanuM, bedhilAbhanuM, nipasarganuM phala prApta !evI bhAvanAthI A kAryotsarga karuM chuM ema bhAvArtha che. tathA "jULavattA'--jUnaparA pUjana pratyayengandha-mAlya AdithI samyak arcana, tenA pratyaye-nimitte; tathA "saravariyApa'-satyArapratyayaM satkAra pratyaye-pravara-sArAmAM sArA vastra-AmaraNAdithI abhyarcana te satkAra tenA pratya-nimitte A kAryotsarga karuM chuM. " vaMdana vaMdana sevana namana vaLI pUjanAre, maraNa stavana vaLI dhyAna, devacaMdra devacaMdra kIje jinarAjanAre, pragaTe pUrNa nidhAna lagaDI lagaDI te kIje zrI munisuvrata svAmInI re, jehathI nija pada siddhi, "-zrI devacaMdrajI. ukta pUjana-satkAra to sAdhune anucita che ne zrAvaka te te kare ja che, te pachI sAdhu ke zrAvaka e bemAMthI A kAyotsargano viSaya keNuM che ? ema kaI zaMkA kare che- '-sAdhu thavA la? tana mAratAthakUlanasAravavatAva, kUca - stavatvAt, tasya ca tatpratiSedhAt, "to kasiNasaJjamaviU pupphAIyaM na icchanti" iti vacanAt / zrAvakastu sampAdayatyevaitau yathAvibhavaM, tasya tatpradhAnatvAt , tatra tattvadarzitvAt, fri[rfghamaghu"i fsa javAtA ra8 artha:-zaMkA-sAdhu ke zrAvaka? temAM sAdhune te pUjana-satkAra anucita ja che, dravyastavapaNAne lIdhe, ane tenA pratine lIdhe,"kRsta saMmavi puSpAdika nathI IcchatA" e vacanathI. zrAvaka te A banne yathAvabhava saMpAde ja che,-tenA tatpadhAnapaNAne lIdhe, temAM tatvadazirapaNAne lIdhe, "jinapUjAvibhava buddhi" e vacanathI. te A bemAM koNa viSaya che238 vivecana " prabhu dIThe muja sAMbhare, paramAtama pUrNAnaMda re; devacaMdra jinarAjanA, nita vaMda paya araviMda re... zrI zreyAMsa prabhu taNe ati adabhuta sahajAnaMda re" zrI devacaMdra, Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 lalita vistara : vandanAkotsaga sUtra atre zaMkA thavI saMbhave che ke -A pUjana pratyaye ane satkArapratyaye kAtsarga karUM chuM ema kahyuM, te keNa sAdhu kare che? ke zrAvaka? "temAM sAdhune te pUjana-satkAra anucita ja che,' karavA ucita ja-yogya ja nathI, kAraNa ke te dravyastavarUpa che ane te dravyastavane te sAdhune niSedha che mATe. ane te prakAre Agamavacana che ke "kRtna saMyamavidda (sarvavirati) puSpAdika IcchatA nathI." ane zrAvaka te A banne pUjAsatkAra "yathAvibhava'-pitAnA vibhava pramANe saMpAde ja che; kAraNa ke te zrAvakane te dravya stavanuM pradhAnapaNuM che mATe, ane temAM dhanavyaya thakI mahAdeSanivRtti che I. prakAre tatvarNipaNuM che mATe -"jinapUjA vibhava buddhi" e vacanathI. te A sAdhu ane zrAvaka e banemAM pUjana-sarakArane viSaya koNa che? () te zaMkAnuM samAdhAna karatAM, sAmAnyathI sAdhu-zrAvaka bane tenA viSaya che ema darzAvI, sAdhune pita karavAnI apekSAe dravyastavane niSedha che, paNa karAvavA ne anamedavAnI apekSAe niSedha nathI. ema pratipAdana kare che- sAmAnyena dvAvapi saadhushraavko| sAdhoH svakaraNamadhikRtya dravyastavapratiSedhaH, na puna: sAmAnyena, tadanumatibhAvAt,-bhavati ca bhagavatAM pUjAsatkArAvupalabhya sAdhoH pramodaH, sAdhu zobhanamidametAvajjanmaphalamaviratAnAmitivacanaliGgagamyaH, tadanumatiriya; upadezadAnataH kAraNApattezca / __ dadAti ca bhagavatAM pUjAsatkAraviSayaM sadupadeza-karttavyA jinapUjA, na khalu pittasyAnyacchubhataraM sthaanmitivcnsndrbhnn| tatkAraNametat / 239 artha:-(samAdhAna) kahevAmAM Ave che-sAmAnyathI baneya,-sAdhu ane zrAvaka. sAdhune svakaraNane AzrIne dravyastavane pratiSedha che, na puna: sAmAnyathI,-teno anumati bhAva che mATe; ane bhagavaMtonA pUjA-satkAra dekhIne sAdhune pramoda-"A sAdhu zobhana che, aviratAne ATaluM janmaphala che," evA vacanaliMgathI gamya che, A tenI anumati che ane upadezadAna thakI kAraNanI (karAvavAnI) Apatti che mATe. ane bhagavatenA pUjA-satkAraviSayI sadupadeza teo dIe che,-jina pUjAkattavya che, kharekhara! vittanuM anya zubhatara sthAna nathI' evA vacanasaMdarbhathI. A tenuM kAraNa (karAvavuM) che. 39 vivecana janma kRtAratha tene re, divasa saphala paNa tAsa; jagatazaraNa jina caraNane re, vaMde dhariyA ulAsa.... jinavara pU .zrI saMbhava." zrI devacaMdrajI. Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhune dravyatava pAte karavAno niSedha, karAvavA-anumodavAne nahi je zaMkA karI tenuM samAdhAna have kare che -sAmAnyathI baneya-sAdhu ane zrAvaka A pUjana-satkAranA viSaya che. sAdhune "svakaraNanI apekSAe '-pita karavAnI apekSAe dravyastavane niSedha che, paNa nahiM ke sAmAnyathI, kAraNa ke teone sAdhane dravyastava pite tene anumatibhAva-anumodanabhAva hoya ja che. ane bhAgavatanA pUjA karavAno niSedha, paNa -satkAra dekhIne "sAdhu zamanamitA jamaDhamavitAnAm' karAvavA-anudavAne "A sAdhu che, (rUDuM che) zobhana (suMdara) che, aviratAne ATaluM niSedha nathI. janmaphala che, evA vacanaliMgathI-cihathI gamya-jaNAI Avate, vyakta thate pramoda sAdhune hoya che, ane A ja tenI anumatianumodanA che. temaja "upadezadAna thakI kAraNanI (karAvavAnI) Apatti te karAvavAnA prasaMganI prApti paNa sAdhune hoya che. kAraNa ke "rNavyA nipUjJA' jinapUjA kartavya che" karavA cagya che, kharekhara! dhananuM vyaya karavAnuM AnA karatAM bIju vadhAre zubhaprazasta sthAna nathI,-ja vahu vittAmata rathar" evA prakAranA vacanathI bhagavaMtanA pUjA-satkAraviSayI sadupadeza teo dIe che. A upadezadAna te tenuM kAraNa-karAvavuM te che. Ama sAdhu bhagavaMtanA pUjA-satkAra mAtra pita karavAne niSedha che, paNa karAvavAnuM tema ja anumodavAne niSedha nathI. Aja kRtapuNya dhanya diha mAhara thaye, Aja narajanma meM saphaLa bhAvyo devacaMdra svAmI trevIsame vaMdIe, bhaktibhara citta tuja guNa ramA.... sahaja guNa Aga, svAmI sukha sAgare, jJAna vayarAgare prabhu sevA." zrI devacaMdrajI. upadezana vaDe munine dravyastavanuM karAvavuM te deSAntaranivRttikAre karIne anavadya (nirdoSa) che, ema nAgabhayathI putrane khADAmAMthI kheMcavAnA datathI samarthita karI, sAdhu A vyastavane aviSaya nathI, ema AgamaprAmANyathI siddha kare che- anavadya = ta, pAtanivRtti gamatra prayogazI , tathA mAvata: pravRtteH, upaayaantraabhaassaat| nAgabhayasutagartAkarSaNajJAtena bhAvanIyametat / __ tadevaM sAdhuritthamevaitatsampAdanAya kurvANo nAviSayaH, vacanaprAmANyAta, itthameveSTasiddheH, anyathA'yogAditi // 240 ziva-vAru, cAvajachava sarva sAvadya jeNe choDI dIdhela che, evA sAdhune sAvadha prakRtivALA dravyastavanA upadezana vaDe kAraNa (karAvavuM) kema yukta heya ema AzaMkIne kahyuM-navaghaM - ane anavadya, nirdoSa, prata-A, dravyastavakAraNa. hetu kahyo-vAratAnivrutti -pattaradravyastava apekSAe anya evA IndriyArthahetu mahata deSAntaramAMthI vA kRSi Adi AraMbhavizeSamAMthI, tarA vA-vA tenI, cA-je, nivRtti-nivRtti, uparama, na ghA nAma-te ja dvAra, upAya, tera-te vaDe karIne, Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 lalita viratA : vandanAkAnsaga sUtra 'artha ane te (e-dravyastavakAraNa) anavagha che,-SAnAnivRtti dvAre karIne. A atre prayojaka aMza che, tathAbhAvathI pravRttine lIdhe, upAyAtara abhAvane lIdhe. nAgabhayathI putranA gartAmAMthI AkarSaNanA duSTAtathI A bhAvanIya che. tethI ema sAdhu Ama ja enA saMpAdanAthe karato aviSaya nathI,-vacanaprAmANane lIdhe, Ama ja iSTasiddhine lIdhe, anyathA aAgane lIdhe. vivecana dhanya dhanya te jIva, prabhu pada vaMdI he dezanA suNe jJAna kriyA kare zuddha, anubhavAge he nija sAdhakapaNe se Izvara deva, jiNe IzavaratA he nija adabhuta varI." zrI devacaMdrajI. atre prazna tha saMbhave che ke-cAvaja jIva-jIvana paryata jeNe sarva sAvagha-pApayukta sadeSa kArya cheDI dIdhela che, evA sAdhu nigraMtha munine, jemAM hiMsAdi sAvadya-pApa pragaTa che evA dravyastavanuM upadezana vaDe karAvavuM kema yukta hoya? deSAntaranivRtti dvAre enA samAdhAnarUpa uttara atra ApyuM ke "3Anaka ja tata" te kavyastavanuM anavadya che" A dravyastavanuM karAvavuM e anavadya-avadha rahita upadezana anavadya nirdoSa che. zI rIte nirdoSa che? "vAtAnivRttikAre"-- daSAntaranivRtti dvAre karIne," dravyastavamAM je alpa hiMsAdi deSa dekhAya che, tenA karatAM bIjA ghaNuM meTA deSamAMthI pAchA vALavArUpa upAye karIne; arthAt idriyaviSayane piSavA athavA khetI vagere AraMbhe sevavA gRhastha hiMsAdi mahA vAru, avadyAntaramAM pravartanane lIdhe A anavadya zI rIte ? ema AzaMkAne kahyuM -aya-A, mahaSAntaranivRttirUpa, satra-a, dravyastavanA upadezanamAM, kona:-pravartaka, saMsA:-nivRttirUpa dravyastavakatRkriyAno vibhAga che. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-taLAmAtA-SAntaranivRttibhAva thakI, ga:-ceSTAne lIdhe. kupAttAmavAta-vyastavaparihArathI anya hetanA abhAvane lIdhe. kevI rIte? te mATe kahyuM - nA ItyAdi. nAmanA sapanI bhItithI, sutazya-putranuM, jaz-zvabhramathI, avarSaFapanayana, patava-e ja, jJAd-daSTAMta, teja-tenA vaDe karIne, mAvanImetata-A bhAvanIya che. koI strIe priya putrane ramaNIyarUpavALo upacIne ramaNathe maMdiranI khvAra visaryo. ane te ati capalatAthI ane avikatAthI ahIMtahIM paryaTatAM avaTa jevA ativiSama taTavALA eka gartAmAM pravezyo. hartAntare prayapAyasaMbhAvanAthI cakitatA mAtA tene ANavAne te deze AvI, ane garvottavanI nija putrane dAThA, ane tenI pAchaLa cAlelA kopaprazama nahi kaLAtA, aMjanakuMja jevI kALI kAyavALA, ati vikaTa raTATopa uddaghATita karatA evA nAgane dIThe. eTale te gulAghavaAlecanamAM caturAe kharekhara ! A nAgathI Ane mahAna apAya thaze ema ciMtavI satvara hAtha laMbAvI gartamAMthI putrane kheMce. jema te thoDI ukaNuM zarIraphatAthI (cAmaDI cholAvAthI) te saMpIDa chatAM doSavatI nathI, parizuddha bhAvapaNane lIdhe; tema sarvathA sarva sAvadya tyA chatAM sAdhu upAyAntarathI mahat sAvadhAntaramAMthI grahIonI nivRtti nahi dekhatA, dravyastava AdezatAM paNa delavAna nathI. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgabhayathI putrane khecavAnuM dRSTAMta : sAdhu dravyatavA viSaya nathI doSa karI rahyA che, tene te mahAdeSamAMthI pAchA vALI nirdoSa bhaktiprayAjanamAM preravAnA ekAMta hitahetu heAvAthI A dravyastavanuM karAvavuM nirdoSa che, anavadya che. eTale puna: AzaMkA thaze--mAma tA eka avadya ( pApa) cheADAvI khIjA avaghamAM pravartAvavAnuM thayuM, tA A drazyastavane upadeza anavadya-niSpApa kema ? e AzakAnA nivAraNArthe kahyuM-- A atre prayAjaka za bIjA upAyanA abhAve che,-tathAbhAvathI pravRttine lIdhe,' arthAt bIjA meTA doSamAMthI tathAbhAvathI pAchA vALavuM e ja atre dravyastavanA upadezadAnamAM munine tethI upadezapravRtti prayAjaka-prayAjanAra-pravartAvanAra aMza-bhAga che; kAraNu ke DhASAntaramAMthI--khIjA doSamAMthI nivRtti karAvavI--pAchA vALavuM' evA tathAprakAranA bhAvathI ja muninI tevI upadezapravRtti hAya che, ane te paNa * upAyAntara abhAvane lIdhe'--'3pAyAntaramavAtU' hoya che, arthAt te deoSamAMthI pAchA vALavAne dravyastava zivAya khIje kAI upAya che nahi' ema samajIne na chUTake tevA upadeza te DhIe che. " ane 'nAgabhayathI putranA gattamAMthI AkaSa NunA dRSTAMtathI A bhAvanIya che; ' sApanA bhayathI putrane gamAMthI-khADAmAMthI kheMcI kADhavAnA dRSTAnta parathI A bhAvana karavA ceAgya che. te A prakAre--kAI mAtAe peAtAnA vhAlA bALaka putrane zaNagArIne ramavA mATe gharamAMthI bhAra meAkalyA, capaLa ane aNusamajI bALaka te ramatAM ramatAM eka UMDA khaDabacaDA khADAmAM peThA. ghaNA vakhata thayA chatAM putra pAchA Avye nahi, eTale mAtAne ciMtA thatAM tene ANuvAne tyAM AvI, ane khADAnI aMdara tene dIThA; ane jImAjI najara karI tA eka krodhAviSTa phuMphADA mAratA kALA nAga bALakanI pAchaLa paDyo hatA. eTale tatkSaNa samayasUcakatA vAparI teNe khALakanuM khavaDuM AvIne tene khADAmAMthI bhAra kheMcI kADhayo. Ama karavAmAM joke bALakanI cAmaDI jarA lANI, ujharaDA paDavA ne tene pIDA thaI, paNa tene bacAvI levA mATe khInne kaI chUTako naha hAvAthI tema zuddhabhAvathI karavAmAM mAtAne leza paNa doSa nathI; te ja prakAre bIjA koI upAyathI gRhasthane mahAsAvadyamAMthI pAchA vALavAnA saMbhava nahiM dekhatAM, sAdhu pote sathA sAvadya tyajyA chatAM, na chUTake gRhasthane dravyastavanA upadeza dIe che. temAM te vatsala mAtAnI jema mahApAparUpa kRNidharathI gRhasthane khacAvI levAnA nirmIla Azaya ja munine che; arthAt gRhasthane pApamAM pravartAvavAnA nahiM, paNa jema mane tema pApathI nivartAvavAnA ja parizuddha hatu ja sAdhune che. eTale tevA dravyastavanA upadezaghranamAM tene kroSa nathI. nAgabhayathI putrane khADAmAMthI khe'cavAnuM dRSTAMta 441 6 ane tethI ema sAdhu Ama ja enA saMpAdanArthe karatA aviSaya nathI;' Ama ukta prakAre ja A dravyastavanA saMpAdana artha ema upadezapravRtti karatA sAdhu A pa Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandanAkAyotsaga sUtra dravyastavane aviSaya nathI, arthAt drabyastavanA viSaya iM ja. eTale tene paNa vacanapramANyane lIdhe '--AgamanA pramANupaNAne lIdhe dravyastava ghaTe che. zAne lIdhe ? Ama ja siddhine lIdhe, anyathA ayAgane lIdhe ' arthAt murtine paNu dvavyastavanA adhikAra che ema AgamamAM paNa je iSTa mAnela che tenI siddhi Ama ja ukta prakAre karAvavuM ane anume' e banne prakArathI DAya che, na huM tane te dravyatavanA munine ceAga ja ghaTe nahi. Ama sAdhu paNa dravya"vA vaSaya che 442 mATe sAdhu vyastavane aviSaya nathI ane zrAvaka teA A pUjA--satkAra bannene viSaya che ja ane Arbhavatate A banne aucityaAjJAamRta yogane lIdhe ucita che, i, yuktithA pradarzita kare che y dl ra zrAvakastu sampAdayannapyetau bhAvAtizayAt adhikasampAvanArthamAha / na tasyaitayoH santoSa:, taddharmasya tathAsvabhAvatvAt / jinapUjana satkArayoH karaNalAlasaH khalvAyo dezaviratipariNAma: aucityapravRttisAratvena / ucitau cArambhiNa etau sadArambharUpatvAt, aucityAjJA'mRtayogAt, asadArambha nivRtteH, anyathA tadayogAdatiprasaGgAditi / 241 1 z2iA--takrama ityAdi. tagmatsya--zrAvakadharmanA, tathAsyamAvavAt--jinapUjA-satkAramAM AkAMkSAtireka thakI asateSasvabhAvapaNAne lIdhe. e ja bhAve che--ttinapUjJAsAyo:--uktarUpa jinapUjA-satkAramAM, jAsa ya--vidhAnalaMpaTa ja,--vajI--zabdanA evakAra apaNAne lIdhe, je sacittaAra'bhavA' nAmanI aSTama pratimAnA abhyAsathI pUrvakAlabhAvI, vaivittiniAma:zrAvaka adhyavasAya. kevI rIte ? te mATe kahyuM--zaucityavRttittAttvana--aucityapravRttisArapaNA vaDe karIne, nija avasthAnA AnurUpyathI je pravRtti-ceSTA tenA pradhAnapaNuAe karIne. aucityane ja bhAvatAM kahyuM--Sitau --ane ucita che, yogya che, razmina:ArabhIne, te ja pRthivI Adi Arabhavantane, to--A khane, pUjA-satkAra, kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-saddAmasa vAta---- sat------suMdara,--jinaviSayatAthI, sArama:--pRthivI Adi upama, tadnapattvAr--papaNAne lIdhe. Ar'vizeSa chatAM paNa A bannenuM sarbhatva zI rIte ? ema AzakAne kahyuM -- bAjJADamRtota--AjJAamRta yogane lIdhe. srajJatra--AjJA ja, ninamayanuM nivimyuM" --jinabhavana, jinabiMba ityAdi AptApadezarUpA, g2amRta--amRta,--ajarAmarabhAvakAripaNAne lIdhe, tena--tethI, jovuM--yAgane lIdhe. AnA paNa zuM nibandhane Ama che? ema AzakAne kahyu asavAra manivRtta:-asata:-iMdriyA viSayatAthI asat-asuMdara, ramatsya-ArabhanI, to vA--vA tenAthI jinapUjAdikAle nivRttine lIdhe. vAru, tenI nivRtti anyathA paNa thaze, ema AzakIne kahyuM--anyathA nAmRtayukta pUjA-satkAra cheADIne, toLAtu-asuMdara ArabhanivRttinA ayAgane lIdhe. vipakSamAM bAdhA kahI--atiprasanAt--prakArAntarathI paNa asara nivRttinA abhyupagame dyUtaramaNu-adAlana AdimAM pazu tenI prAptithI atiprasaMgane lIdhe, kRti--ema, vAkayasamAptimAM, Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aucitya AjJAamRtavegathI AraMbhavaMtane pUjAsatkAra ucita artha:-zrAvaka to A banne (pUjA-satkAra) saMpAdate chatAM bhAvAtizayane lIdhe adhika saMpAdanAthe (viSaya) kahyo che; tene A bemAM (pUjA-satkAramAM) satoSa nathItaddharmanA (zrAvakadharmanA) tathAsvabhAvapaNAne lIdhe, kharekhara! Adya dezavirati pariNAma jinapUjana-satkAramAM karaNalAlasa ja (heya che ),-aucityapravRttisArapaNue karIne. ane ArabhIne A banne ucita che,-saAraMbharUpapaNane lIdhe, aucitya AjJAamRtagane lIdhe, aruArabhanivRttine lIdhe, anyathA tenA ayogane lIdhe, atiprasaMgane lIdhe. vivecana " sajajanazuM che prItaDIjI, chAnI te na rakhAya; parimala kasturI tAjI, mahImAMhe mahakAya. sebhAgI jinazuM lAge avihaDa raMga. AMgaLIe navi merU DhaMkAye, chAbaDIe ravi teja; aMjalimAM jima gaMgana mAye, muja mana tima prabhu he ja.... bhAgI." zrI yazovijayajI ane "zrAvaka te A banne saMpAdate chatAM bhAvatizayane lIdhe adhika saMpAdanAthe (viSaya) kahyo che." arthAt sadgurumukhe apUrva zuzruSArasathI je dharma kare che evo gRhastha zrAvaka te A pUjA-satkAra ane saMpAdana kare ja che, chatAM zrAvakane pUjA-satkAra bhAvAtizaya thakI adhika adhika bhAvanA ullAsathI adhika adhika bA. mAM saMtoSa nathI pUjA-satkAranA saMpAdana arthe ene paNa atre tene viSaya kahyo che. kAraNa ke " tasthata saMtor:" tene A bemAM saMtoSa nathI, -taddharmane tathAsvabhAvapaNAne lIdhe -"tama0 tathA mAtvata'. arthAta A parama pUjAuM ahaMdU prabhunI bhakti mATe mahArUM sarvasva ovArI nAMkhuM to paNa echuM che evI bhAvanA je bhAve che evA zrAvakane A pUjA-satkAra e benI bAbatamAM saMtoSa thatuM nathI, eTale adhikAdhika pUjA-satkAranI tenI bhAvanA atRpta ja rahe che, kAraNake taddharmanete zrAvakadharmane tathAsvabhAva ja-tathA prakArane svabhAva ja e che ke chalakAtI bhaktine lIdhe tene bhagavaMtane te pUjA-satkAra bA. asaMtoSa ja rahyA kare ! ane eTale ja "Adya dezavirati pariNAma kharekhara ! jinapUjana-satkAramAM karaNa lAlasa ja hoya che" sacitta AraMbha vajanArI evI zrAvakanI AThamI pratimAnA abhyAsa pUrvene je Adya dezavirati pariNAma-bhAvazrAvakane bhAva che, te aucityapravRtti jina-pUjA satkAra karavAnI bAbatamAM lAlasAvALotIvra IcchAvALo sArapaNuM ja hoya che, ane e paNa "aucityapravRtti sArapaNAe karIne tema hoya che, arthAt pitAnI avasthAne-dazAne ucita evI Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandanAkAyotsarga sUtra pravRttinA pradhAnapaNA vaDe karIne zrAvakane tevA prakAranI pUjA-satkAra pravRtti karavAnuM aucitya-ucitapaNuM che, tevA prakAre pUjA-satkAra karavA ghaTe che, tethI ja te tevA prakAre karaNalAlasa hoya che. jyAM jyAM je je gya che, tahAM samajavuM te; tyAM tyAM te te Acare, AtmAthI jana eha." -zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi ane "jyAM jyAM je je gya che" I. subhASita anusAra jyAM jyAM je je gya che tyAM tyAM te te samajavuM ne tyAM tyAM te te AcaravuM, te AtmAthane ucita che, ema aucityane-ucitapaNAne sAmAnya niyama che. eTale aucitya AjJA- "AraMbhIne A bane ucita che. eTale pRthvI-jala Adi Ara. amRta yogathI bhane sevavAnuM jene anivArya che, evA AraMbhavaMta gRhasthane A AraMbhavatane bane pUjA-satkAra ucita che, karavA ghaTe che. zAne lIdhe ucita A banne ucita che? "saAraMbharU55Nane lIdhe;" A pUjA-satkArane viSaya jina bhagavAna havAthI, te aMgene A pRthvI-jala Adi AraMbha sasuMdara che, eTale tenuM saAraMbhapaNuM che mATe. - hiMsAmaya AraMbha pite ja asat che, te pachI A pUjA-satkAraviSayaka AraMbhanuM saAraMbharUpapaNuM zAne lIdhe ? "vityAjJADamRtanata'- aucitya AjJA amRtayegane lIdhe." arthAt jinabhavana, jinabiMba Adi karAvavA zrAvakane ucita che evI Apta puruSanA vacanarUpa AgamanI AjJA che, ane te ja tenA ArAdhaka jIvane ajarAmara bhAvarUpa amRta pada pamADanArI hovAthI "amRta" che, eTale puruSanA A AjJArUpa amRtanA yoge karIne prastuta AraMbha paNa saAraMbharUpa banI jAya che, mATe. ane A AjJA paNa Ama amRtarU5 asaAraMbhanivRttine lIdhe hoya che. arthAt iDhiyArthaviSayapaNane lIdhe je asa-asuMdara AraMbha che, temAMthI jinapUjAdi. kALe nivRtti hoya che, eTale hiMsApradhAna pravRttirUpa asat Ara. asaduAraMbha bhamAMthI nivartAvI bhaktipradhAna saAraMbhamAM pravartAvatI hevAthI nivRtti A zrAvakecita jina AjJA tenA AtmAne amRtarUpa thaI paDe che. ane A AjJAamRtanA cuMga zivAya "anyathA tenA ane lIdhe bIjA keI prakAre te asaAraMbhanivRttinA agane lIdhe gRhastha te te idri. yArthaviSayI pApamaya pravRttimAMthI virame e saMbhavatuM nathI. ane prakArAntarathI asa- AraMbhathI nivRtti thAya ema je mAnIe te "atiprasaMgane lIdhe"--jagAra ramavuM, hIMcakA khAvA vagere pravRttimAM paNa te asaAraMbhanivRttine prasaMga prApta thaze ! ane e te aniSTa che, eTale asaAraMbha choDAvI satuAraMbhamAM joDanAra A "AjJAamRtanA vegathI ja zrAvakane jinapUjA-satkAranuM citya-ucitapaNuM pratIta thAya che, Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA-satkAra dravyastava, te bhAvastiva ja iSTa : pradhAna-apradhAna dravya 445 A pUjA-satkAra ane vyastava ja che, ne te vyastava paNa bhAvatavanA aMgarUpa heya te ja ISTa che, tenAthI anya to apradhAna che ne te abhavyone paNa hoya che, ema zAstrIya mImAMsA kare che- tathaf- dravyastava evaitau, sa ca bhAvastavAGgamiSTa', tadanyasyApradhAnatvAt , tasyAbhavyeSvapi bhAvAt / ata: AzayA'sadArambhanivRttirUpa evAyaM syaat| aucityapravRttirUpatve'pyalpabhAvatvAd drvystvH|242 artha:-te A prakAre- A banne dravyastava che, ane te (dravyastava) bhAvastivanuM aMga evuM iSTa che - tadanuM apradhAnapaNuM che mATe, tene abhAmAM paNa bhAva che mATe. eTalA mATe AjJAthI asadAraMbhanivRttirUpa ja evuM A heya. aucityapravRttirUpapaNuM te paNa a5bhAvapaNAne lIdhe (A) dravyastava che. ara vivecana dravyathI pUjA re kAraNa bhAvanuM re, bhAva prazasta ne zuddha parama iSTa vAhA tribhuvana dhaNI re, vAsupUjya svayaM buddha.... pUjanA te kIje re, bAramA jina taNuM re."--zrI devacaMdrajI. Ama zrAvakane ucita evA "A bane dravyastava che; A pUjA-satkAra bane bAhA pravRttirUpa hevAthI dravyastava che. "AtmabhAva te bhAva, dravya pada bAhya pravRtti izciA citya ja punaH vizeSathI bhAvatAM kahyuM--tathASTri-te A prakAre-gharata:vyastava. ta-A bane, pUja-sarakAra, tethI zuM ? te mATe kahyuM-mAvatavA-bhAvastavamaMga, zabda sAdhabhAvanuM nidhana, kuNa:-ITa che, abhimata che. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tapazutenAthI anyanA, bhAvastavanA anaMganA, sAdhanA -apradhAnapaNAne lIdhe, anAdaraNIyapaNAne lIdhe. kayA kAraNathI ? tA -tenA, apradhAnanA, madadava-abhAmAM paNa, punaH ItaromAM to pachavuM ja zuM ? magra--savane lIdhe, ane te thakI koI prata siddhi nathI. 34ta: -eTalA mATe. anyanA aprAdhAnyarUpa hetune lIdhe, AthA-AjJAthI, AptaupadezathI, asAratmanivRtti gva-savAramA-utarUpa asad AraMbhamAMthI, tasya thI-vA tenI, cA-je, nivRtti - uparama, tapg gva--tadrupa ja, nahiM ke punaH anya bahule prasiddha, -mA, zAstravihita dravyastava, zaMkA-te bhAvastava kema na hoya ?-aucitya pravRttirU55NAne lIdhe, sAdhudharmanI jema. ema AzaMkAne kahyuM -vicagvRttipasfu-zrAvaka avasthAne gya vyApArasvabhAvatA sate paNa, te pachI tenA abhAve to pUchavuM ja zuM? sAmAvAt--alpabhAvapaNAne lIdhe, tuccha zubhapariNAmapaNAne lIdhe, vyarata :--pUjA-satkAra e baMne dravyastava che. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandanAkAyotsarga sUtra nisage jI" ( devacaMdrajI). parabhAvamAM niSkAma evI prabhu sAthe abhe thavAnI icchA te bhAva che, ane vaMdana, namana, arcana, guNagrAma Adi dravyastava che; ane te bhAvastavanuM aMga evuM iSTa che,' sa ca mAtrasavAmiAM--te dravyastava paNa je bhAvastavanuM aMga heya, zuddha AtmabhAtranuM nima'dhana-kAraNu DhAya, te dravyastava ja zAstrakAroe iSTa mAnelu che. arthAt je dravyathI bhAva upaje evuM dravyastava ja mumukSuoe icchavA ceAgya evu iSTa heAvAthI, jJAnI puruSAe tene ja iSTa gaNI sa'mata karelu che. 446 A mane dravyastavarUpa che ne te bhAvastavanuM aMga hoya te iSTa che. dravyaseva vaMdana namanAdika, arcana vaLI guNu grAmeAjI; bhAva abheda thavAnI IhA, parabhAve ni:kAmeAjI."--zrI devaca'drajI. ema zAne lIdhe ? 'tadanyanA apradhAnapaNAne lIdhe, 'tanyasvAmaSAnastrAt'te bhAvastavanA a MgarUpa dravyastavathI anya prakAranA dravyastavanuM apradhAnapaNuM che mATe, arthAt je dravyastava bhAvastavanuM kAraNa thatu nathI, je drazyathI AtmabhAvarUpa bhAva upajatA nathI, te dravya ' apradhAna ' drazya kahevAya che. ane eTalA mATe ja dravyanA pradhAna ane apradhAna ema e prakAra maharSi haribhadrAcAryajIe zrI pacAzaka zAstramAM sphuTapaNe vistArathI darzAvyA che. temAM bhAva upajAvavAnu cegyapaNu' jemAM che te pradhAna dravya che, ane tevu' ceAgyapaNuM jemAM nathI te tathArUpa bhAvihIna evuM apradhAna draSya che. jemake-jemAM sAdhupaNu* pAmavAnu ceAgyapaNu' che evA sAcA bhAvazrAvaka te dravyasAdhu che,--A ' pradhAna' dravyanu udAharaNa che; ane AcAryaMmAM vA sAdhumAM hAvA cAgya tathArUpa AcArya -sAdhunA guNu-bhAva jemAM nathI te dravyaAcAya, dravyasAdhu che,-- dhAna ' dravyanuM' udAharaNa che. 6 apra pradhAna nya ne apradhAna vya d A parathI spaSTa samajI zakAya che ke je dravyastava, bhAvastavanuM kAraNa thatu nathI, je dravyapUjA AtmAmAM tathA prakAranA bhAva upajAvavAnuM nimitta banatI nathI, te apradhAna dravyarUpa che; eTale ja je dravyastava bhAvastavanA aMgarUpa nathI thatu, tenuM ahIM' apradhAnapaNuM kahyu' che, ane te 'tenA abhabyAmAM paNa bhAvane lIdhe ? 'tasyAmadhyetti mAvAtA ' yathArtha ja kahyu` che. arthAt abhavyone paNa A apradhAna dravyastava hAya che; ane pradhAna dravyastava te! apuna dhakAdi dazAvALA haLukI, maMdakaSAyI, ma'viSayI, sAcA mumukSu AtmAthIne ja hAya che. eTale ja pradhAna dravyane ja pradhAnamukhya mAnI jJAnIee iSTa-AdaraNIya-prazasta bhAkhyuM che, ane A apradhAna dravyane apradhAna--gauNa gaNI aniSTa-anAdaraNIya-aprazasta kahyuM che. ane eTalA mATe ja AjJAthI asadArabhanivRttirUpa ja evuM A hAya, ' arthAt ukta apradhAna dravyanu' apradhAnapaNu' che eTalA mATe ja, paramAthe vizvasanIya Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJAthakI asara'bhanivRttirUpa ja A dravyatava : apabhAvapaNAne lIdhe dravya 447 evA Apta sat puruSanI AjJA thakI je asara bhamAMthI nivRttirUpa dravyastava che, te ja bhAvastavanA aMgarUpa heAI zAstravihita evuM iSTa dravyastava che; nahi' ke gatAnugatika gADarI pravAha jevA leAkeAthI laukika rIte karAtuM dravyastava. tAtparya ke bhAvanA sparza ke sphuraNA vinAnuM je apradhAna dravyastava leAkeA laukika rIte kare che, te zAstrasa'mata nathI; paNa je bhAvanA anusaMdhAnavALu, bhAva upajAvanArU evuM mAjJAnusAra pradhAna dravyastava sAcA mumukSu AtmAthI bhavyajanA alaukika rIte AtmAthe Adare che, te ja zAstrasamata che. AjJAkI asadAraMbhanivRttirUpa ja A vyastava atre prazna thavA saMbhave che ke--A dravyastava sAdhudharmanI jema aucityapravRttirUpa chatAM tene bhAvastava kema na kahyuM ? dravyastava kema kahyuM ? tenA samAdhAnAthe atre uttara ApyA ke 'aucityapravRttirUpapaNuM sate paNa alpabhAvapaNAne lIdhe dravyastava che.' arthAt zrAvakanI dazAne ucita pravRttisvarUpa hovA chatAM, atimahat evA sAdhubhAvanI apekSAe tenuM apabhAvapaNuM- tuccha zubhapariNAmapaNa' che, eTalA mATe ja tene dravyastava kahyuM che; tA pachI ucita pravRttisvarUpapaNA abhAve te tenA dravyastavapaNA mATe pUchavuM ja zuM ? ' api '--paNu zabdanA artha che. apabhAvapaNAne lIdhe dravyastava munisuvrata prabhu prabhutA lInA, Atama sapatti bhAsana pInA; ANArage citta dharIje, devacaMdra pattu zIghra varIje....dITha darizaNa zrI prabhujInA --zrIdevaca'drajI dara A dravyastava rUpaudAharaNathI guNakArI che, paNa Avu na heya te iSTasiddhinuM kAraNa nathI, paraMtu AjJAamRtayukta ja kAraNa che, e spaSTa karI, sAdhu-zrAvaka banneya A pUjA-satkAranA viSaya che ema prastuta samAdhAna upasa'hure che-- 14. 14 guNAya cAyaM kUpodAharaNena, na caitadapyanIdRzaM iSTaphalasiddhaye, kiM tvAjJAmRtayuktameva, sthAne vidhipravRtteriti samyagAlocanIyametat / 242 tadevamanayoH sAdhuzrAvakAveva viSaya ityalaM prasaGgena // .. 14artha:--ane A (vyastava) kUpanA udAharaNathI guNArthe che; ane e (pAdAharaNa) paNa anIza (AvuM na hoya te) iSTa lisiddha artha nathI, kiMtu AjJAamRtayukta ja, --sthAne vidhipravruttine lIdhe. ema A samyak AlecanIya che. tethI ema A bannenA sAdhu ane zrAvaka ja viSaya che. eTale prasaMgathI sacu 243 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita virahaNa : vandanAkAyotsarga sUtra vivecana "jinaguNa amRtapAnathI re..mana. amRta kriyA supasAyare bhavi. amRta kriyA anuSThAnathI re. Atama amRta thAya re bhavi."-zrI devacaMdrajI te pachI Ama a5bhAvapaNAne lIdhe A dravyastava gRhasthane akiMcakara-nakAmuM thaI paDaze, evI AzaMkA dUra karavA mATe kahyuM- gujaya jAyaM pAranera-ane kupanA udAharaNathI A (vyastava) guNAthe che; kUvAnA dAMte kRpaudAharaNathI A pUjArirUpa dravyastava kaMIka sadeSa chatAM viziSTa zubha bhAvanA A dravyastava hetupaNane lIdhe tenA adhikArIne guNakArI-upakArI che. arthAt guNakArI ku khodavAmAM zrama upaje, tarasa lAge, kAdavathI zarIra kharaDAya e vagere deSa hoya che, tathApi jyAre pANI nIkaLe che tyAre A de dUra thaI te kUvAnuM khodavuM lekhe lAge che ane sva-paranI tarasa chIpAvI te sarvane AnaMdanuM kAraNa banI upakArI thaI paDe che. tema A pUjAdi dravyastavamAM paNa kiMcita hiMsAdi AraMbha hoya che, pRthvIkAya-apakAya-vanaspatikAya Adine upamad upaje che, e vagere deze hoya che; tathApi tenA nimitta bhaktibhAva para caDhatAM zubha prazasta bhAva udbhave che, eTale te alpa AraMbha Sa dUra thaI te zubhabhAva vaDe karIne azubha karmanI u -ema tyAre a5bhAvapaNAne lIdhe ja A (dravyastava) gRhIone akiMcitakara che, ema AzaMkIne kahyuM-guru ra-ane guNArthe, upakArArthe, caM-A, dravyastava. kevI rIte ? te mATe kahyuM kAnera-kupanA udAharaNathI, avajJAtathI. ane ahIM Ama sAdhanaprayoga che kiMcit sade chatAM paNa pUjAdi adhikArIne guNakara che,-viziSTa zubhabhAvanA hetupaNAne lIdhe. je viziSTa zubha bhAvanuM hetubhUta che, te guNakara daSTa che,-jema kUpa khanana; ane yatanAthI pUjAdi viziSTa zubha bhAvane hetu che, tethI guNakara che. kUpakhanana pakSamAM tRSNAdinA budAsathI AnaMdAdinI prApti te zubha bhAva che. A kahevAnuM thayuM jema kRpakhanane zrama-tRSNa-kardaupalepa Adi doSathI duSTa chatAM paNa jalautpatti thaye anantarokta doSane dUra karI yathAkAle svaupakArArthe vA paropakArArthe heya che. ema pUjAdika paNa AraMbhadeSane dUra karI zabha adhyavasAyanA utpAdana vaDe azubha karmanirjaraNa ne puNyabandhanuM kAraNa hoya che. daSTAntanI zuddhi arthe kahyuM - ra - ja, tafu-e paNa, kUpaudAharaNa paNa, sanarAm--AvuM na hoya te, udAharaNIya bahuguNavALA dravyastavathI vidaza,nyathArthacita ( jema tema ) khanana pravRttithI, daDhasiniTa-ISTaphala, AraMbhIonuM bahuguNajJApana, tatriz-tenI siddhi arthe hoya che - dAbdantikathI vaidharmone lIdhe. jema hoya tema kahyuM -kiMtu, IISmRtapura-AjJAamRtathI yukata ja, mAtra kRtaM-AjJA ja te amRta-parama svAsthakAripaNAne lIdhe, te AjJAmRta-AjJAmRta, taghumera-tethI yukta ja, tethI saMbaMdhavALuM ja. te A prakAre,-mahat evI pipAsAdi ApamAM kUkhananathI sukhatara anya upAyathI vimala jalana asaMbhave, nizcita svAdu zIta svaccha jalavALI bhUmimAM anya upAyanA parihArathI kRpakhanana ucita che,-tenA ja tyAre bahuguNapaNAne lIdhe. ane Ama ja khAta zAstrakAranI AjJA che. A kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-sthAne -sthAne, dravyastavAdimAM ane kupakhananAdi upakArImAM, vidhipravRttei vidhipravRttine lIdhe. aucityapravRttine lIdhe, anyathA te thakI paNa apAya bhAvane lIdhe. * kavuM Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpaudAharaNathI A dravyastava guNakArI : AjJAamRtayukta ja siddhikAraNa 449 nirA ane zubha kamanA anumadha hoya che, ane Ama te pUjAdi dravyastava pUjaka bhaktajanane guNakArI-upakArI thaI paDe che, Ama atre A kUpaudAharaNa ghaTe che 'ane e paNa anIdRza philasiddhi arthe nathI '-'na cetavvvanIrA kUTanica'. A kRpauThAharaNa je anIdaza-AvuM na heAya te, eTale ke udAharaNIya bahuguNavALA dravyastavathI videza '- jUdA prakAranuM hoya te, iSTasiddhinuM kAraNa nathI. arthAt tajajJaniSNAta jANukAra puruSanI AjJA-sUcanA anusAra ucita bhUmimAM khAdavArUpa aucitya-ucitapaNuM jyAM jaLavAtuM nathI, ane svaccha de phAve tema tyAM tyAM jema tema bhUmi kheAdavAmAM Ave che, te kUpakhanana jema jalaprAptirUpa iSTa phalanI siddhi karanArU thatuM nathI; tema jJAnI satpuruSanI AjJAnusAra asAra'bhathI nivRttirUpa aucitya jayAM jaLavAtuM nathI ane svacha Mde phAve tema jyAM tyAM jema tema kriyAjaDapaNe pUjAdi karavAmAM Ave che, te dravyastava paNu bhAva-jalarUpa iSTa phulanI siddhi samarpanArUM thatuM nathI; 'vintu sAkSA'mRtayu meya'~~~ kiMtu AjJAamRtayukta ja siddhi arthe thAya che. arthAt tRSA vagere meTI Aphata AvI paDe ne kUvA khAdavA zivAya khIjI koI rIte pANI maLe ema na heAya, tyAre amuka jagyAe bhUmi kheADhavAthI ( Tapping ) mIThuM svaccha jala nIkaLaze ema khAta zAstranA (Geology) tananI AjJA-sUcanAnusAra te sthaLe khodavAmAM Ave, teA Ama AjJAamRtanA ceAge jalaprAptirUpa iSTa phulanI siddhi avazya thAya che. tema bhavatRSNArUpa A meTI Aphata AvI paDI che ne bhaktirUpa kUvA khAdavA zivAya bIjI koI rIte bhavatRSA chIpAvanArU bhAvajala "maLe ema nathI; eTale asadmArabhathI nivRtti karI, A A prakAre jinapUjAdi dravyastavarUpa ucita pravRtti karazeAtA bhAva-jala nIkaLaze, ema jJAnI satpuruSanI AjJAnusAra jo tathArUpa bhaktipravRtti karavAmAM Ave, teA Ama AjJAamRtanA cege bhAvajalarUpa iphalanI siddhi avazya thAya che. ane Ama te iSTa phUlanI siddhi artha thAya che te 'sthAne vidha pravRtti thakI thAya che, 'sthAne viSivRtte:'. arthAta yathAyAgya sthAne suvihita tajajJe darzAvelI vidhi pramANe AjJAamRtanA cage kUvA khAdavAnI pravRtti karatAM tRSAdi haranArU amRta jevuM mIThuM' jala nIkaLe che; tema zrAvakanI bhUmikArUpa yathAyeAgya sthAne sukhrihita jJAnI. puruSAe vihita karelI vidhi pramANe dravyastavarUpa ucita pravRtti karatAM, jJAnI bhagavAnnI AjJArUpa amRtanA yAge bhavatRSNA haranArUM bhAvaamRtarUpa miSTa jala pravahe che. ' ema A samyak AlAcanIya che.--evA prakAre kUpaSTAMta parathI lita thatA bhAva samyapaNe vicAravA ceAgya che. Avu' na heAya te phlasiddhinu kAraNa nathI paNa AjJAamRtayukta ja siddhinuM kAraNa che ane 'tethI ema A bannenA sAdhu ane zrAvaka viSaya che' ema A uparathI siddha thayuM. prasa'gathI khasa thayuM! 57 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 lalita vistarA : vandanAkotsaga sUtra sanmAnapraya, bedhilAbhapratyaye, ane nirupasarga pratyaye e padone paramArtha prakAze che- 15tathA 'sammANaSattiyAe'ti-sanmAnapratyayaM-sanmAnanimittaM, stutyAdiguNonnatikaraNaM sanmAnaH, tathA mAnasa: prItivizeSa ityanye / atha vandanapUjanasatkArasanmAnAH kiMnimittamityata aah-'bohilaabhvttiyaae'bodhilaabhprtyyN-bodhilaabhnimittN| jinapraNItadharmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate / atha bodhilAbha eva kiM nimittamityata Aha-'niruvasaggavattiyAe'-nirupasarga: pratyayaM, nirupasarganimittaM / nirupasara!-mokSaH janmAyupasargAbhAvena // 244 artha-tathA-samarivAra- na -sanmAna pratya, sanmAnanimitte stutiAdi vaDe guNanuM unnatikaraNa te sanmAna tathA prakAranuM mAnasa prItivizeSa ema ane kahe che. have vandana-pUjana-satkAra-sanmAna zuM nimitte che? eTalA mATe kahyuM himaricA-vaSiDhAmapraca--bebilAbhapratyaye, dhilAbha nimitte. jinapraNIta dharmanI prApti te dhilAbha kahevAya che. have dhilAbha ja zuM nimitte? te mATe kahyuM-nihAravattiyA-nirupaNa tya-nirupasarga pratyaya, nimpasarga nimitte. nipasarga te mekSa,-janmAdi upasarganA abhAvathI,244 vivecana trikaraNaga prazaMsanA, guNastavanA raMga, vaMdana pUjana bhAvanA, nija pAvana aMga... caMdrabAhu jina sevanAM bhavanAzinI eha." zrI devacaMdrajI. temaja-nakhattA '--samAnAra'-sanmAna pratyaye, sanmAnanimitte A kAyotsarga karuM chuM ema saMbaMdha che--arthAta A je kAryotsarga karuM chuM tethI te sanmAnanuM phala paNa mane prApta he! ema bhAva che. "stuti AdithI guNanuM sanmAna unnatikaraNa te sanmAna tathA prakAranuM mAnasa prItivizeSa ema pratyaye ane kahe che." jevA che tevA yathAbhUta guNanA saMkIrtanarUpa stuti Adi vaDe karIne bhagavaMtanA guNanuM guNagaurava bahumAna karavuM, mahimA vadhAra, prabhAvanA karavI, AdarAtizaya dAkhave te sanmAna; athavA bIjAonA abhiprAye sanmAna eTale tevA prakArane mAnasa prItivizeSa, cittaprasannatArUpa praphulla bhAva, prabhupratye guNapradajanya antaHkaraNane prema. prabhupratyene A guNaprema vedhaka rasa je che,-jethI karIne rasadhita letuM suvarNa bane che, tema prabhunA guNapremarasathI vedhAyele AtmA prabhu bane che. AvA apUrva guNapremarasathI jene AtmA hADohADa raMgAyeluM hatuM. evA bhAvitAtmA bhakta kavi mahAtmA devacaMdrajI apUrva AtmanizcayathI garyA che ke Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmAnAdinA artha : vantanAdi dhilAbha pratyaye, dhilAla nisaga pratyaye "jina bhaktirata cittane re...mana, vedhaka rasa guNaprema re....bhavi sevaka jina padma pAmaze re....mana rasaveSita aya jema re....vi." A 'vandena-pUjana-satkAra-sanmAna chu' nimitta che ? eTalA mATe kahyuM-yodiNAma. vattiyA-pauSijAmapratyayaM 8 edhilAbha pratyaye edhilAbha nimitta, arthAt sa dravyanuM Alekhana paNa bhAvadhanI zreNIe caDhavA mATe che, eTale A vandanAdi dvavyastavanu pratyeAjana paNa AtmabhAvarUpa meAdhilAbhanI prApti thAya e ja che. 'jinapraNIta dharmAMnI prApti te dhilAbha kahevAya che.' zuddha AtmArUpa jina bhagavAna jevA praNetA-prakRSTa netAe je svayaM AcaraNa karI praNIta-prakRSTapaNe nIta ( Led) karyAM che, evA jJAna-darzanamaya zuddha AtmasvabhAvarUpa dharmImAM vartuvArUpa cAritradharmAMnI arthAt ratnatrayIrUpa dharmanI prApti thavI te dhilAbha che; ane A AdhilAlarUpa dharmanuM bIjarUpa-mULabhUta samyagdarzana che, eTale te edhibIjarUpa samyagdarzana paNa Adhi' kahevAya che, tethI samyagUdananI prApti e paNa mAdhilAbha che. 6 vandvanAdi mAdhilAbha pratyaye : evilAbha nirupasaMga pratyaye 4 have A edhilAbha ja zu' nimitte ? te mATe kahyu -'nivRttavRttiyA'-nipa sarnapratyayaM nirupasa pratyaye' nirupasa nimitto. nirupasa te mAkSa.--janmAi upasaCnA abhAve.' arthAt A mAdhilAlanuM prayAjana paNa nirupasa evA mAkSa ja che. janma-jarA-maraNAdi upasanA-bAdhAonA herAnagatIonA mAkSamAM abhAva hovAthI mAkSane ja 'nirupasaMga ' nAma ApavAmAM AvyuM che. jinapraNIta ratnatrayI dha rUpa AdhilAbhanI prAptinuM phUla nirupasaga mekSa che, eTale prastuta kheAdhilAbha paNa meAkSane arthe ja che. Ama chevaTa mekSane artheja A vandanAdi anuSThAna mumukSu AtmAthI kare che. ema bhAva che. 41 sAdhu ane zrAvakane bedhilAbha che ja, te tannimitta nirupasarga paNa icchavAnI jarUra nathI, tA pachI te pratyaye kema zuM? e AzaMkAnuM samAdhAna kare che-- 16 Aha- sAdhu zrAvakayobadhilAbho'styeva, kathaM tatpratyayaM siddhasyAsAdhyatvAt / pavaM tannimitto nirupasagrgo'pi tathA'nabhilaSaNIya eveti kimarthamanayorupanyAsa iti ? | ucyate--kliSTakammedayavajJena bodhilAbhasya pratipAtasambhavAjjanmAntare'pi tadarthitvasiddheH nirupasargasyApi tadAyattatvAt sambhavatyevaM bhAvAtizayena rakSaNamityetadarthamanayorupanyAsaH / na cAprAptaprAptAveveha prArthanA, prAptabhraSTasyApi prayatnaprApyatvAt / kSAyikasamyagdRSTayapekSayA'pyakSepaphalasAdhakabodhilAbhApekSayaivamupanyAsaH // 245 16atha :--sAdhu ane zrAvakane dhilAbha che ja, tatpratyaye kema ?-siddhanuM asAdhyapaNu che mATe. ema rtAnnamittavALA nirupasaMga paNa tathAprakAre arnAbhalaSaNIya ja che. eTalA mATe zu arthe A bannenA upanyAsa che ? Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandanAkAyAtsaga sUtra (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-kliSTa karmAMnA udaya vaze aidhilAbhanA pratipAtasaMbhavathI janmAntare paNa tenA atvinI siddhi che mATe; nirupasaMganuM paNa tadAyattapaNuM che mATe, ema bhAvAtizayathI rakSaNa sabhave che, eTalA mATe e arthe A mannene upanyAsa che, ane aprAptanI prAptimAM ja ahIM prAthanA nathI, prAptathI bhraSTa paNa prayatnathI prApyapaNuM che mATe. kSAyika sabhyaSTinI apekSAe paNa akSepaphalasAdhaka dhilAbhanI apekSAe ema upanyAsa che. 245 vivecana " vAcaka he prabhu! vAcaka yaza tuma dAsa, vinave hai| prabhu ! vinave abhinaMdana ! suAjI; kaye hai prabhu kaIyeM ma dezeA cheDa, dejo hA prabhu dejo sukha darizaNa taNAjI. " --zrI yazovijayajI 45ra atre zakA thavI sa bhave che ke je sAcA sAdhuguNasa'panna bhAvasAdhu che tene, ane je sAcA zrAvakaguNasaMpanna bhAvazrAvaka che tene tA A eSilAbha che ja, teA pachI te ' edhilAbha pratyaye' ema kema kahyuM ? kAraNa ke je siddha thaI cUkayu' che tenu' sAdhavApaNu' rahyuM nathI, ane te edhilAbha jenu nimitta-kAraNa che, evA nirupasa mekSa paNa tenu kArya hAI te edhilAbhanA phaLarUpe avazya maLaze ja, eTale tevA prakAre tenI paNa abhilASA--icchA karavAnI rahetI nathI. tA pachI meAdhilAbhapratyaye ane nirupasa pratyaye e e paDha zA mATe mUkavAmAM AvyA che? AdhilAbhapratyaye kema kahyuM? 6 tenu samAdhAna ema che ke-duSTa meciyona kliSTa karmanA uddaya vaze - kilaSTa kanA utkraya thatAM tenA vaze karIne prApta thayela meAdhilAbhanA pratipAtane -paDI javAne sabhava che. ' vodhiAmanya pratipAtanuMmathAta ' eTale A janmamAM te zuM, paNu bIjA janmamAM paNa te kheAdhilAbha pratipAta na pAme--paDI na jAya tenA asthi paNAnI siddhi che ja, 'nammAntarepitathiskRttiu: '; arthAt tevA prakAre prArthanA karavI ghaTe ja che. ane nirupasa ja meAkSa che, te paNa te kheAdhilAbhane AdhIna che, eTale tenu paNa tevA prakAre ' ema bhAvAtizayathI rakSaNa sabhave che.' eTalA mATe bAdhilAbhapratyaye ne nirupasa Mpratyaye e banne pada mUkavAmAM AvyA che. ane 'aprAptanI prAptimAM ja ahI prArthanA nathI, prAptathI bhraSTanuM paNa prayatnathI prApyapaNuM che mATe.' arthAt je prApta nathI thayuM tenI prApti mATe ja prAnA nathI karAtI, paNa prApta thaI je bhraSTa thayu che, pratipatita-paDI gayu che, te paNa puna: mahA mahenate prApta thavA ceAgya che, eTale prApta thayA pachI pratipAta na thAya e athe paNa prAthanA karavA cainya che. samudramAM naSTa thayeluM ratna jema pharI prApta thavuM durlabha che, tema prApta thaine bhraSTa thayelu edhiratna paNa punaH prApta karavuM dusa che, ema jANI mumukSujanA prAthe che ke prApta thayA pachI pratipAta na thAya e artha prArthanA iSTa Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ edhilAbhapratyaye kema kahyuM? pratipAta na thAya e arthe prArthanA iSTa 453 'cintAmaNiratna ane kalpavRkSa karatAM paNa adhika mahimAvALA A edhi-ratnadIpaka mhArA hRdayane viSe bhavaparyaMta akhaMDa prakAzita rahe !' zrI prajJAvAdha mAmALA, pA. 12. 6 tyAre kSAyika samyagUdRSTine ema edhilAbha prAthanAnI zI jarUra? evA prazna thaze. tenA uttara e che ke kSAyika samyagraSTi apekSAe paNa akSepaphalasAdhaka AdhilAlanI apekSAe ema upanyAsa che; akSepe-kAlakSepa vinA--vinA vilaMbe satvara meAkSaphUlane sAthe evA edhilAbhanI apekSAe ema e banne padma mUkavAmAM AvyA che. zrAdirahitane A karavAmAM AvatA kAryAtsaga iSTa artha sAdhanA samaya thatu nathI, eTalA mATe zraddhAthI medhAthI i. sUtra mUkavAnuM prayAjana darzAvI, zraddhAthI e padanA adbhuta paramAtha pradarzita kare che-- 17ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhAdivikalasya nAbhilaSitArthaprasAdhanAyA. lamityata Aha " 'sadvAe mehAe dhoie dhAraNAe aNuppeddAra vaDamANIe ThAmi kAussaggaMti / ' 6 zraddhayA - hetubhUtayA na balAbhiyogAdinA / zraddhA - nijo'bhilASaH, mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAdijanyazcetasaH prasAda ityarthaH / ayaM ca jIvAditattvArthAnusArI samAropavighAtakRt karmaphala sambandhAstitvAdisampratyayAkArazcittakAluSyApanAyI dharmaH / yathodakaprasAdako maNiH sarasi prakSiptaH paGkAdikAluSyamapanIyAcchatAmApAdayati, evaM zraddhAmaNirapi cittasarasyupapannaH sarva cittakAluSyamapanIya bhagavadahetpraNItamArga samyagbhAvayatIti // 242 sijA:zradA--samAropa ityAdi. samArovidhAtata-samAropa:--samArApa eTale asat evA svabhAvAntaranuM mithyAtvameAhanA udbhayane lIdhe tathya vastumAM adhyArApaNu,--jema kAcakAmalAditA upadhAtathI cindra Adi vijJAnAmAM, tavRSighAtat----tene vidhAtakara, tenA vinAzakArI, mAlasaranyAstistrAvitaMtratyayAtrA: / maiM--kama', zubhAzubhalakSaNu, huM ca--ane phrala, tenuM kAya,--tathAvidha ja, to:--te khetA,samvadha:-saMbadha,--anantathI kArya kAraNubhAva lakSaNu, vAstava sayeAga,--nahi ke sugatasutathI rikalpita satAnavyavaDhAra Azraya jevA upacarita,--jema teoe kahyuM' che-- maneya udde santAne, gAditA dharmavAsanA / phalaM tatraiva sandhatte, kApase raktatA yathA // " " Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 lalita vistarA : vandanAkotsarga sUtra artha:-ane A kAyotsarga karavAmAM AvatAM chatAM paNa zraddhAdivikalane abhilaSita arthanA prasAdhanArthe samartha nathI, eTalA mATe kahyuM- 'saddhAe mehAe dhIie dhAraNAe aNuppehAe SaDamANIe ThAmi kAussaggaM / ' zraddhAthI, medhAthI, dhRtithI, dhAraNAthI, vadhamAna evI anuprekSAthI huM kAtsarga sthita chuM. zraddhA-hetubhUta evI zraddhAthI, nahi ke balAbhiyoga AdithI. zraddhA-nija abhilASa; mithyAtvamohanIya karmanA kSapazamaAdijanya e cittane prasAda ema artha che. ane A jIvAdi tatvArtha anusArI, samAre pavighAtakara, karma-phala saMbaMdhanA astitvAdinA saMpratyayarUpa, e cittakAlukhya dUra karanAre dharma che. jema ukaprasAdaka maNi saramAM prakSipta thatAM paMkAdi kAluLa dUra karI acchatA ApAdana kare che; ema zraddhA-maNi paNa citta-saramAM upapanna thatAM, sarva cittakAluSya dUra karI, bhagavaahaMtANIta mArgane samyaka bhAve che ke vivecana prabhu mudrAne vega prabhutA lakhe che lAlA dravya taNe sAdhamma svasaMpatti eLakhe he lAla oLakhatAM bahumAna sahita ruci vadhe che lAla, ruci anuyAyi vIrya caraNadhArA sadhe lAladI suvidhi."--zrI devacaMdrajI A kAyotsarga che te zraddhAdivikalana-zraddhAdi rahitane "abhilaSita arthanA prasAdhanArthe samartha nathI," ISTa artha-prayajana sAdhavA samartha thatuM nathI, eTalA mATe "zraddhAthI, medhAthI" I. sUtra kahyuM che. prasivirahya nAmiwtArtha viAyanAyAsTa' che. atha -je ja saMtAnamAM karmavAsanA Ahita che, temAM ja phala saMdhAna pAme che - jema kapAsamAM raktatA. tA-tenuM, tirasabhAva, Ari-Adi rAbdathI- " AtmAsti sa pariNAmI baddhaH satkarmaNA vicitreNa / muktazca tadviyogAdisA'hiMsAdi taddhetu // " ityAdi. (ata) AtmA che, te pariNAmI che, te vicitra evA satakarmathI baMdhAyelo che, ane tenA vigathI mukta che, hiMsA-ahiMsAdi tenA (baMdha-mekSanA ) hetu che. ItyAdi citra pravacanika vastunuM prahaNuM che. tA-tene, saMsthA :-sabhyazraddhAnayuta pratIti, mArA rAma ca ra tathA- te AkAra-svabhAva che jene te tathA. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhA-nija abhilASa, cittaprasAda cittakAluSyahara dharma : ukaprasAdaka maNi daSTAMta 455 A huM kAyotsarge sithata chuM te "karavA ja kAminA ' "zraddhAthI" - hetubhUta evI zraddhAthI, nahiM ke balAbhiga AdithI. arthAt hArI zraddhAthI ja mukta svataMtra IcchAthI ja (Free will), mahArI rAjIkhuzIthI ja zraddhAthI kAyotsarga A kAyotsarga huM karI rahyo chuM nahiM ke A kAryotsarga hAre sthita chuM, nahi ke karavuM paDaze ema balAbhiga AdithI, bIjAnI jabarajastIthI ke belAbhiga AdithI dabANa vagerethI parANe. eTalA mATe ja kahyuM-brA niko milhAjo, "zraddhA eTale nija abhilASa, pitAnI IcchA. arthAta A te hArA pitAnA AtmakalyANanI ja vAta che ema samajIne zraddhAthI-IcchAgathI ullAsathI ja A huM karuM chuM. ane AvI nija abhilASarUpa je zraddhA che te, "mithyAtvamehanIya karmanA kSapazamAdijanya e cittane prasAda che ema artha che, "tae: gar:' ane A (citta prasAda) cittakAluSya dUra karanAre dharma che."--" sAthe ja zraddhA te cittaprasAda rivAjuthApanA dharma:' AmithyAtva mohanIya karmanA kSacittakAluSyahara dharma pazama-kSaya-upazamathI upajate je cittaprasAda che, te cittanI kaluSatAne-malinatAne dUra karanAro dharma che. ane te dharma ke che? "jIvAdi tatvArthane anusArI," jIva, ajIva, Asava, saMvara, nirjara, baMdha, mokSa e tatvaarthane-paramArtha sat sabhUta arthane anusaranAro che. ane eTale ja te "samApApane vighAtakara" che, dehamAM Atmabuddhine Arepa kare ItyAdi prakAre je eka vastune bIjI vastumAM Arepa karavArUpa asaddabhUta samApa che, tene vighAtakara-vinAza karanAra che. ane eTale ja te "karma-phala saMbaMdhanA astitvAdine saMpratyayarUpa che' zubhAzubha karmarUpa kAraNa ane tenuM zubhAzubha bhAvarUpa kArya-phala, e bannene vAstavika-paramA sat je saMbaMdha tenA astitva AdinA samyaphapratyayarUpa-pratItirUpa te che. A A cittaprasAdarUpa dharma cittanuM kAluSya-malinapaNuM dUra kare che. ane jalane mala je heThe besADI de che evA udakaprasAdaka maNinuM daSTAMta ghaTe cheH "jema uka prasAdaka maNi" I. arthAt jalaprasAdaka maNi saramAM nAMkhavAmAM AvatAM, kAdava vagere kAluSyane-DahoLApaNane dUra karI pANane svaccha cokhkhuM nirmala kare che, tema A zraddhArUpa cittaprasAdaka maNi cittarUpa saramAM utpanna thatAM cittanuM badhuM ya kaluSapaNuM-malinapaNuM dUra karI, "bhagavat ahaMtANIta mArgane samyapaNe bhAve che." ema medhAthI kAyotsarga sthita chuM-nahiM ke jaDatvathI sthita chuM e spaSTa karI, "medhAthI' e padanuM uttama tatvarahasya vyakta kare che- 18evaM medhayA-na jaDatvena / medhA granthagrahaNapaTuH pariNAmaH, jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamajaH cittadharma iti bhAvaH / ayamapIha sadgranthapravRttisAraH pApazrutAvajJAkArI guruvinayAdividhivallabhyo mahAMstadupAdeyapariNAmaH, AturauSadhAptyupAdeyatAnidarzanena / Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 lalita vistarA : vandanAkotsaga sUtra . yathA prekSAvadAturasya tathA tathottamauSadhAptau viziSTaphalabhavyatayetarApohena tatra mahAnupAdeyabhAvo grahaNAdarazca, evaM medhAvino medhAsAmarthyAtsadagrantha evopAdeyabhAvo grahaNAdarazca, nAnyatra, asyaiva bhAvauSadhatvAditi // 247 18artha ema pA-meghAthI, nahiM ke jaDathI. medhA te graMthagrahaNapaTuM pariNAma che; jJAnAvaraNIya karmanA kSayapazAmajanya cittavama ema bhAva che. A paNa ahIM sagranthapravRttithI sAra, pApakRtano avajJAkArI, guravinayAdi vidhivaMtathI labhya (prApta thavA gya), e mahAna taupAdeya pariNAma che -AturanA (regAnA) auSadhaprAptimAM upAdeyatAnA nidarzanathI. jema prekSAvaMta Aturane (ragAturane) tathA tathA prakAre uttama auSadhanI prApti thaze, viziSTa kalabhavyatAe karIne itaranA apahathI (tyAgathI) temAM mahAna upAyabhAva ane grahaNaAdara heya che; ema medhAvIne medhAnA sAmartha thakI santhamAM ja upAdeya bhAva ane grahaNAdara hoya che, anyatra nahiM-AnuM ja bhAvaauSadhapaNuM che mATe. vivecana "bhAvaganA vaidya jinezvarU, bhAvauSadha tuja bhakti... jidajI! devacaMdrane zrI arihaMtane, che AdhAra e vyaktijiNaMdajI !...samukha" -zrI devacaMdrajI ane ema "medhAthI,' ema huM kAryotsarga sthita chuM te "merA 7 nara" meghAthI, nahiM ke jaDatvathI;" arthAta samajaNapUrvakanI viziSTa buddhithI A kAryotsarga huM karI rahyo chuM, nahi ke samajaNa vagaranA saMmUrNima jevA medhA eTale jaDapaNathI. A "medhA te prathagrahaNapaTuM pariNAma che," "ne graMthagrahaNapa sthApaTuvujaLAma:'' granthanA-kalAmaya saMkalanAthI gUMthelA pariNAma baMthanA prahaNamAM 5Tu-nipuNa-kuzala e pariNAma-AtmabhAva che. arthAt "te jJAnAvaraNIya karmanA kSapazama ja cittadharma che ema bhAva che." ane A medhArUpa cittadharma ke che? te ke-"A paNa mahAna e tad upAdeya pariNAma che -"madAMtadupayauforw:', te graMtha saMbaMdhI A grahaNa karavA yegya che e upAdeya bhAva che, ane A upAdeya bhAva upaja e kAMI nAnI sUnI vAta nathI, paNa ghaNI moTI vAta che, eTalA mATe atre "mahAna" zabdane praveza karyo che. - A mahAna graMthaupAdeya pariNAma ke che? "sarapravRttinA" Isa6granthapravRttithI sAra. arthAt A apUrva tatvakalAmaya gUMthaNavALo sagraMtha upAdeya che, prahaNa karavA egya che e bhAva jyAre upaje che, tyAre te sagranthapravRttithI sAra khAlI niHsAra heta nathI, paNa te sagraMthanI rahaNarUpa pravRttithI | tadupAdeya pariNAma sAra-bharela-saphala hoya ja che, ane tevA prakAre sagraMthamAM pravRtti karavI e ja te upAdeya pariNAmane sArI che. ane upAyabhAva Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhA graMthagrahaNapa tadupAya pariNAma : gAturane auSadha upAdeyatAnuM daSTAMta 457 che te heyasApekSa che, eTale A sadugraMtha upAdeya-grahaNa karavA yogya che e bhAva jyAre upaje che, tyAre tenAthI Itara je asabaMtha che te heya che-tyajavA gya che e bhAva paNa sAthe sAthe upajI ja jAya che. ane eTale ja A upAdeya pariNAma "pApakRtane avajJAkArI"dharigdhutAvajJAna' heya che; arthAt hiMsAviSaya-kaSAya Adi pApane piSanArA je pApazuta-pApazAstra-asatzAstra che te pratye avajJA-anAdara karAvanAre hoya che; "asazAstra te manane vyAmoha pamADI ekadama mahisAgaramAM pheMkI de che, te kSaNabhara kAnane mIThuM lAge che, paNa pachI te avidyAnuM jhera phelAvI jIvane mehamUcchita kare che, evA A rAga-dveSa-mohanI vRddhi karanArA asatvazAstranuM AtmArthIne zuM prajana?"-ItyAdi prakAre pApazuta pratye ghaNu-jugupsA upajAvanAro e hoya che. A graMtha pravRttithI sAra ane pApakRtane avajJAkArI upAdeya pariNAma "guru vinayAdi vidhivat labhya" che. "vinacalifdhakagSya:'; arthAt AtmajJAna-samadarzitA Adi guNagauravathI je kharekharA guru che, evA sagurunA vinaya-bhakti-upAsanA Adi vidhi AcaranArane ja prApta thavA gya che saddaguruupAsanA thakI ja A sat kRta che ne A asatuzruta che e bheda samajavArUpa vivekabuddhi udbhave che, eTale A medhA arthAt graMthaupAdeyapariNAmarUpa cittadharma guruvinayA dividhivat-vidhi pramANe labhya-prApta thavA gya che. A graMthaupAdeya pariNAma "AturanA auSadhaprAptimAM upAdeyatA nidarzanathI" samajAya che; rogathI je Atura-AnaM-duHkhI che, te A raMga kema TaLe e mATe Atura utsuka hoya che. AvA Aturane auSadhanI prApti thaye, te pratye regArane je upadeya bhAva hoya che, tenA nidarzanathI-daSTAMtathI A ukta auSadhaprAptimAM upAdeya pariNAma spaSTa samajAve sugama che. "jema prekSAvaMta upAdeyatAnuM daSTAMta Aturane-prahaNaAdara hoya che. tevA tevA uttama auSadhanI jyAre prApti thAya che, tyAre A auSadha jaladI rogamukta sAjA kare evI viziSTa phalAgyatAvALuM che ema jANI, prekSAvaMta-vicAravaMta rogAtura Itara-bAkI bIjA badhA auSadha cheDI daIne uttama auSadha ja grahaNa karavA yogya che e tenA pratye mahAna upAdeya bhAva dhAraNa kare che, eTaluM ja nahiM paNa AturapaNe-utsukapaNe te uttama auSadha grahaNa karavAmAM Adara dAkhave che; oSadha levA gya che ema jANyA mAtrathI rega jAya nahiM, paNa levA mAMDe te jAya, ema samajI haise haise te auSadha * "jika saijJatai: kurAhai: koganaYI yamana: kSipyate kSipraM durante mohasAgare // kSaNaM karNAmRtaM sUte kAryazUnyaM satAmapi / kuzAstra tanute pazcAdavidyAgaravikriyAm // " -zrI zubhacaMdrAcArya praNIta jJAnAva Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 lalita vistarA : vandanAkAsiMga sUtra sagranthamAM ja seve che. "ema medhAvIne paNa medhAnA sAmarthyathakI sagranthamAM ja upAdeyabhAva ane upAdeyabhAva ane grahaNadara hoya che." je medhAvI che tene A grahaNAdara medhAnA sAmarthya thakI ja A sadugratha ja grahaNa karavA gya che, ema tenA pratye upAdeya bhAva hoya che, eTaluM ja nahiM paNa tenA bahaNamAM Adara hoya che, anyatra-asamranthamAM nahiM. kAraNa ke A "jagatapUjya evuM satazAstra amRta cheDI kuzAstra viSanuM pAna karI AtmaviDaMbanA keNa kare?" X ema bhAvI medhAvI puruSa A sazAstrane ja "AnA ja bhAvauSadhapaNAne lIdhe seve che arthAta A sazAstra amRta ja A bhavarUpa bhAvagane dUra karanArUM uttama bhAvaauSadha che ema jANI, umaMgathI, ucharaMgathI, ullAsathI, utsAhathI hele hase tenuM pAna kare che. sazAstra e bhAgane nAza karanArI divya auSadhi athavA amRta saMjIvanI che. eTale bhavareganuM nivAraNa IcchanAre te paraNa zAMtarasamULa vItarAga vacanAmRtanuM niraMtara sevana karavA yogya che. kAraNa ke rAga-dveSa-meharUpa trideSathI A satazAstra prazaMsA jIvane savarUpathI nipAtarUpa sanipAta lAgu paDyo che; vItarAga rUpa saMghe sazAstramAM nirUpaNa karelI ratnatrayIrUpa mAtrAnuM jIva jema jema sevana kare, tema tema tene A trideSa sanipAta avazya dUra thAya che, ane tene AtmAmAM sthiratArUpa svAthya-ArogyalAbha prApta thatuM jAya che. parama zAMtasudhArasa jenuM mULa che evI A kRtaauSadhinI zakti amRta jevI che. amRta jema marelAne ke mUrzitane jIvADe che, sajIvana kare che, amara kare che, tema amRta samI A zrutazakti jIvane jIvADe che, sajIvana kare che, paramArthamaya bhAvajIvana bakSe che, ane kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAvamaraNamAMthI ugArI amRtatva Ape che, yAvat mokSaphaLa prApta karAve che."-- prajJAvabodha mokSamALA, pA. 9 (svaracita) ema dhatithI kAyotsarge sthita chuM, nahi ke rAgAdi AkulatAthI ema vyAkhyA karI, "vRtithI" e padano parama bhame pragaTa kare che- evaM ca dhRtyA-na raagaadyaakultyaa| dhRtirmana:praNidhAna, viziSTA priitiH| iyamapyatra mohanIyakarmakSayopazamAdibhUtA rahitA danyautsukyAbhyAM dhIragambhIrAzayarUpA avndhyklyaannnibndhnvstvaaptyupmyaa| yathA daugatyopahatasya cintAmaNyAdyavAptau vijJAtatadguNasya gatamidAnI daugatyamiti viditatadvighAtabhAvaM bhavati dhRtiH, evaM jinadharmacintAratnaprAptAvapi viditatanmAhAtmyasya ka idAnI saMsAra iti taddaHkhacintArahitA saJjAyata eveyamuttamAlambanatvAditi // 248 * "sa sati 17 TokasavizuddhiA jJAnazAstre sudhI: kaH svamasacchAstra viDambayet // " zrI zubhacandrAcAryajI kRta jJAnAva Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhati mana:praNidhAna, viziSTa prIti : "du:kha dehaga dUre jyAre ciMtAmaNi daSTAMta 4pa9 artha ane ema prA-vRtithI, nahi ke rAgAdi AkulatAthI. dhati te manapraNidhAna, viziSTa prIti; A paNa ave mehanIya karmanA kSayopazamAdithI upajelI, dainya ane sukyathI rahita, dhIra-gaMbhIra AzayarUpa che,-avadhya kalyANanibandhanarUpa vastunI prAptinI upamAthI. - jema dauthI upahatane cintAmaNiAdinI, prApita thaye, teno (cintAmaNina) guNa jANavAmAM AvatAM tene ( no) vighAta bhAva vidita heI, "have datya gayuM? evI prati hoya che; ema jinadharmarUpa citAratnanI prApti thaye paNa, tenuM mAhAnya vidita che. evAne, "have saMsAra ze ?' ema tenI du:khacintAthI rahita evI A vRti) upaje ja che -uttamaAlaMbanapaNane lIdhe vivecana duHkhadehaga dUre TaLyA re, sukha saMparazuM bheTa. dhIMga ghaNI mAthe ki re, kuNa gaMje nara eTa?....vimala jina"--zrI AnaMdaghanajI ane "ema vRtithI-nahiM ke rAgAdi AkulatAthI;" "pRthA na rAjaghATatayA" A kAryotsarga huM je karI rahyo chuM te dhRtithI-dhIrajathI karI rahyo chuM, nahiM ke rAga dinI AkulatAthI-vyagratAthI. A mahArA dharmanI kriyA che evA vRtithI mamatvajanya rAgabhAvathI Akula thaIne huM A kriyA karatuM nathI, nahi ke rAgAdi anya pratye dveSa bhAvathI Akula thaIne A kriyA karatuM nathI, AkalatAthI krodhAdi kaSAyathI Akula thaIne A kriyA karatuM nathI, have hArUM kAyotsarga sthita huM zuM thaze?--evA bhayathI ciMtAthI ke vikalpathI Akula thaIne A kiyA karatuM nathI, hAya! bhAgI jaze, luMTAI jaze! mATe jhaTajhaTa jema tema A kriyA patAvI dauM evI tvarAthI Akula thaIne A kriyA karato nathI, paNa nirAkulatAthI, svasthatAthI, zuddhatAthI, nirbhayapaNe, nizcitapaNe, nirvikalpapaNe ghatithIdhIrajathI-zAMtithI A kriyA karuM chuM. A "ti: mana:jiyA, '-vRti te mana praNidhAna" che. prastuta kriyAmAM mananuM praNidhAna-prakRSTa nidhAna karavuM, prakRSTapaNe manane nihita karavuM-mUkI devuM, pUrepUro citta nyAsa kare (Whole-heartedly) te mana praNidhAna che. jema vRti te kaI praNidhAna-prakRSTa nidAna-khajAne heya, tenI jALavaNI mATe mana:praNidhAna manaHpraNidhAna karI, manane pUrepUruM rAkI, keTalI badhI takedArI viziSTa prIti rAkhe? tema aciMtya ciMtAmaNi samI prastuta kriyAne paNa praNika dhAna-makRSTa nidhAnarUpa jANI temAM manaHpraNidhAna karavuM, pUrepUruM cittane rokI devuM te vRti che. ane AvuM mana:praNidhAna paNa prastuta kriyA pratyenA parama premathI ja upaje che, eTale A vRti te viziSTa pratiH "viziSTa prIti" che, Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandanAkAyotsarga sUtra ane AvI 'A paNa meAhanIya karmanA kSApazamAdithI upajelI ' hAya che; satakriyA pratyenI AvI je viziSTa prItirUpa dhRti che, te mAhanIya karmAMnA kSacepazama-kSaya- upazamathI uddabhava pAmelI heAya che; ane dainya-autsukayathI rahita ' hAya che. hAya ! marI gayA! have ApaNuM zuM thaze ? evuM dainya-dInapaNuM-lAcArapaNuM emAM hetu nathI; temaja have teA kAMTALI gayA, Anu phaLa te koNa jANe kayAre maLaze ? evuM kayautsukapaNu'-adhIrajapaNuM paNa emAM hAtu nathI. kAraNa ke e 'dhIra-ga'bhIra AzayarUpA' hAya che. samudra jema kSeAbha na pAme evA dhIra ne UMDANu na jaNAya evA gaMbhIra hAya che, tema A dhRti paNa zaiAbha na pAme--khaLabhaLI na UThe evA dhIra ne " peTanuM pANI paNa na hAle " ema na kaLAya evA UDA ga MbhIra AzayarUpa che. 40 du:kha dAhaga 6 AvI dainya ausukaca rahita A dhIra-gaMbhIra AzayarUpA zrRti 'avandhya kalyANunibandhanarUpa vastunI prAptinI upamAthI' spaSTa samajAya che. arthAt kadI paNa niSphaLa jAya nahi, kadI paNu vAMjhaNI hAya nahi evI avadhya-ame gha kalyANunA kAraNarUpa vastunI prAptinI upamA atre sAMgopAMga ghaDhe dare TaLyA re, che: ' jema DhaugatyathI upahatane------dhRti hAya che.' jema kAI sukhasa'padazu're bheTa'daugatyathI-daridrapaNAthI upahata-haNAyelA che, tene cintAmaNi ratna vagerenI prApti thaI ane A te manovAMcchita-ci'tita vastu ApanAra cintAmaNi ratna che ane te te| sadAdhine pheDanArU' che ema tene guNa jANavAmAM Avye; eTale have te ApaNuM dArighra TaLyuM ja tamivAnI vItyam' evI dhRti-haiyAdhAraNa tene heAya che. ' ema jinadharUpa cinhAratnanI prApti thaye pazu----upaje ja che.' jinadha rUpa acinya ciMtAmaNiratnanI prApti jyAre jIvane thAya che, ane A te ciMtita-acitita vastu ApanAra acittva cintAmaNi che te bhavanA pherA pheDanArU evuM tenuM apUrva mAhAtmya che ema te jANe che; eTale have saMsAranA ze cintAmaNi ratnanu bhAra che ?-- jAnI saMsAra; ' 'duHkha dehaga dUra TaLyA re, sukha sa'pazu` bheTa, ' ema tenI duHkhaciMtAthI rahita evI dhRti-dhIraja tene ' uttamaAlaMbanapaNAne lIdhe 'upaje ja che. arthAt hai jinadeva ! tamArA jevA uttama sAheba mane maLyA che, eTale mhArA bhavabhaya paNa TaLyA che, ema huM mAnuM chuM. he vItarAga deva ! tamArU tatttarasAyana meM pIdhuM che, bhaktithI me' tamane mhArA cittamAM vasAvyA che, eTale mhArI bhavarUpa bhAvaroga maTI gayA che ema mane lAge che. he prabhu ! ApanuM darzana thatAM mhArA duHkha-dauogya dUra thayA che ane mane sukhasaMpatti maLI che. tamArA jevA 'zrIgA dhaNI 'me' | mAthe karyAM che, te pachI mhArA vALa paNa kANu vAMke karI zake ema che? evI dhRti jinadharmacintAmaNi jenA hRdayamAM sphure che, evA mumukSu samyagdaSTa AtmAne sadAti hoya che. dRSTAMta " Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAraNA adhikRta vestanI avismRti : khetInI mALa parevanAranuM draSTAMta keda yadyapi huM mahAdike chaliye, paraMpariNati zuM bhaLio re..prabhu paNa have tuja sama sAhiba maLiye, tiNe bhAvabhaya ravi taLiye re...prabhu. paNa navi bhaya jinarAja pasAthe, tatva rasAyana pAye re... prabhu. prabhu bhagate nija citta vasAye, bhAvaroga miTa jAye re.prabhu." zrI devacaMdrajI A mumukSu bhava thakI bahu nA have te Dare che, mAthe dhIMge dhaNI" prabhu-na ke vALa vake kare che, zrI yogadaSTikaLaza, 40 (svaracita) meTAne utkaMga beThAne zI cintA ? prabhune caraNa pasAya, sevaka thayA naciMtA. praName zrI aranAtha zivapura sAthe kharI." zrI devacaMdrajI . ema dhAraNAthI kAthosameM sthita chuM--nahi ke cittanyapaNAthI e phuTa karI, "dhAraNathI" e padane bhAvArtha bhAve che - dhArA - jittarAja dhAraNA--jhafdhakRtavaravavikRti: je je jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasamutthA avicyutyAdibhedavatI prastutavastvAnupUrvIgocarA cittapariNatiH, jAtyamuktAphalamAlAprotakadRSTAntena / tasya yathA tathopayogadADharyAt avikSiptasya sato yathArha vidhivadetatprotanena guNavatI niSpadyate adhikRtamAlA, evametaddhalAta sthAnAdiyogapravRttasya yathoktanItyaiva niSpadyate yogaguNamAlA, puSTinibandhanatvAditi // 249 athara-ema dhArA -dhAraNAthI-nahiM ke cittazUnyatvathI. dhAraNa-adhikRta vastunI aviramRti. ane A ahIM jJAnAvaraNIya karmanA kSapazanathI samutha, avismRti Adi bhedavatI, prastuta vastunI AnupUrvI goca evI cittapariNati che,-jAtya muktAphalanI mALA pavanAranA daSTAntathI. tene (pavanArane) jema tathA prakAranA upayoga daDhapaNathI avikSipta hatAM yathANuM vidhivata enA (motInA) pavavA vaDe adhikRta mAlA guNavatI nIpaje che; ema AnA (dhAraNAnA) bala thakI sthAnAdi rogamAM pravRttane yathAkata nItithI ja gaguNamAlA nIpaje che-puSTinibandhanapaNAne lIdhe 149 fsa-vizuddhimedavatI-avismRti, smRti, vAsanA bhedavatI. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vanAkAyotsarga sUtra vivecana jinarAjanI sevA karavI, dhyeya dhyAna dhAraNuM dharavI."--zrI devacaMdrajI ane "ema dhAraNAthI -nahiM ke cittazUnyapaNAthI." "pArAvAra nittasUcanA ' A kAtsaga je huM karI rahyo chuM te emAM manane dhArI rAkhavArUpa dhAraNAthI ja karI rahyo chuM, nahiM ke mana parovyA vinAnA cittazunyapaNe dhAraNAthI -nahiM ke (Absent-mindedly ). A dhAraNa te "adhikRta vastunI cittazUnyapaNAthI avismRti' che-adhikRtavarAvikRti:'. eTale meM kAryotsarga mAMDyo che e prastuta vastu visaryA vinA huM temAM citta dhArI rahyo chuM. ane A ahIM jJAnAvaraNIya karmanA kSayezamathI samutha (upajelI) evI cittapariNati che." A citapariNati kevI che? "avizruti Adi bhedavatI che; avismRti, smRti, vAsane bhedavALI che arthAta prastuta vastunI vizruti-bhraSTatA thatI nathI, smRti bhUlAtI nathI, ne saMskAravAsanA bhUMsAtI nathI, evI A dhAraNArUpa cittapariNati che. ane Ama akhaMDa smRti jaLavAI rahe che eTale ja A prastuta vastunI AnupUvIgocarA" che, atre anukrame A A Ama Ama karavAnuM che evI AnupUvI e ene gocara-viSaya che, eTale A pachI A ema pUrvAnupUrva anukramarUpa AnupUrvIthI A cittapariNati prastuta kriyAmAM "jAtya muktAphalanI mALA pavanAranA daSThAnathI" pravarte che. te A prakAra: "tene (parovanArane) jema tathA prakAranA upagadaDhapaNAthI--mAlA guNavatI nIpaje che." te jAtivaMta metI parovanAra je che, te sUkSma chidramAMthI matI paravatAM tathA prakArane daDha upaga rAkhI, ADoavaLo vikSepa motInI mALA na thavA de, te te yathAyathAgyapaNe jyAM jema ghaTe tema pavanAranuM dRSTAMta vidhivat-vidhi pramANe yathAsthAne nAnA moTA metI parovavA samartha thAya che, ane ema karatAM tene aneka seravALI guNavatI mitInI mALA nIpaje che. "ema AnA (dhAraNAnA) bala thakI sthAnAdi yugamAM pravRttine yakta nItithI ja gaguNamAlA nIpaje che." AnupUvIgocara cittapariNatirUpa dhAraNAnA balathI anukrame sthAna-varNa-artha-AlaMbana yugamAM pravartatAM veDha upayoga rAkhI mumukSu puruSa cittane yatratatra vikSepa pAmavA na de, te yarthaha-athAgyapaNe vidhiva-vidhipramANe te sthAnAdi bheganuM anusaMdhAna karavA samartha thAya che. ane te sthAnAdi vega ekabIjAne puSTinuM kAraNa hevAthI tenA "puSTinibandhanapaNAne lIdhe tene Ama yakta nItithI ja guNavatI-guNavALI yogaguNamALa nIpaje che. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSA eTale tavAI anucitArUpa cittadharma : narodhaka amituM zAMta 463 ema anuprekSAthI kAyotsarga sthita chuM-nahi ke pravRttimAtratAthI e pragaTa kahI, "anuprekSAthI e padane apUrva paramArtha prakAze che- 21evam anuprekSayA-na prvRttimaatrtyaa| anuprekSA nAma tattvArthAnucintA / iyamapyatra jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasamudbhavo'nubhUtArthAbhyAsabhedaH paramasaMvegahetustaddADhaya vidhAyI usarottaravizeSasampratyayAkAraH keghlaalokonmukhshcittdhrmH| / yathA ratnazodhako'nalaH ratnamabhisamprApta: ratnamalaM dagdhyA zuddhimApAdayati tathA anuprekSAnalo'pyAtmaratnamupasaMprAptaH karmamalaM dagdhvA kaivalyamApAdayati, tathA tatsvabhAvatvA. diti // 250 'artha:-ema anupakSA-anuprekSAthI,-nahiM ke pravRttimAtratAthI anuprekSA te tatvArtha anuciMtA. A paNa atre jJAnAvaraNIya karmanA kSayapazamathI samudbhava pAmate, anubhUta athane abhyAsabheda, paramasaMvega hetu, tadudArthavidhAcI (tenuM daDhapaNuM karanAre), uttarottara vizeSa saMpratyayAkAra (samyaka pratItirU5) kevalAlekaubhukha e cittadharma che. jema ratnazedhaka anala ratnane abhisaMprApta thatAM ratnamalane dahI zuddhi ApAdAna kare che, tema apekSA-anala paNa Atma-ratnane upaprApta thatAM kamala dahI kaivalya ApAdAna kare che,-tathA prakAranA tasvabhAvapaNAne lIdhe.250 vivecana "sAcI bhakti re bhAvana rasa kahya, rasa hoya tihAM deya rijhejI; haDAhaDe re bihu rasa rIjhathI, mananA maratha sIjhe cha padmaprabha." -zrI yazovijayajI. ane "va nupekSA = pravRttimatratA'--ema anuprekSAthI -nahiM ke pravRtti mAtratAthI. A kAryotsarga je huM karI rahyuM chuM, te tattvanA anukrame prakRNa IkSaNarUpa (darzanarUpa) anuprekSAthI karI rahyo chuM, nahi ke pravRttimAtrapaNe anuprekSAthI, A "akSA nAma taravAthanurijA" anuprekSA te taravArtha nAha ke pravRttimAtratAthI anuciMtA che, eTale A kAryotsarga huM tatvArthanI anucitArUpa anuprekSAthI, paramArthanA bhAvanarU5 bhAvanAthI karI rahyo chuM, nahiM ke bhAvazUnya evI mAtra kriyAjaDa bAhyapravRttipaNe. tatvArtha anuciMtArUpa A (anuprekSA) paNa atre jJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI samubhavavALA (upaja ) cittadharma che. anuciMtArUpa A cittadharma "anubhUta arthane abhyAsabheda" che-anumatItha. pAmeva"-pite anubhava karela arthanA abhyAsane punaH punaH raTaNane-bhAvanAne prakAra Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthI lalita viratarA : vandanAkAyotsarga sUtra che. ata eva te "paramahaMtu" "parama saMvegahetu" che, arthAta Ama tatvaarthanA punaH punaH bhAvanarUpa abhyAsa karatAM, "A anuciMtArUpa Ama ja che" ema samyapha vege tenA svIkArarUpa saMvega upaje che, cittadharma athavA tenA pratye guNAnurAgajanya samyak premAveza sampharavArUpa savega upaje che, athavA samyak vairAgyavegathI "mAtra mekSa abhilASa" rUpa saMga upaje che. ane A traNe prakArane saMvega prathamathI ja hoya che, te te anuprekSA-bhAvanArUpa cittadharma "tadAharyavidhAyI" hoya che, te prApta thayelA saMveganuM daDhapaNuM karanAre hoya che. ane eTale ja te "uttarottara vizeSa saMpratyayAkAra' hoya che, arthAt jema jema tArthane bhAvanA-abhyAsa vadhe che, tema tema zraddhAtizayarUpa saMvega ullase che ane jema jema zraddhAtizayarUpa saMvega ulase che, tema tema tatvArthanI sakhyapratItirUpa saMpratyaya vadhe che. ane Ama uttarottara tatvapratIti vadhatAM jyAM samyagadarzana uttarottara nimala thatuM jaI yAvat kSAyika thAya che, e A anuprekSArUpa dharma "kevalAka umukha" hoya che,-"revanTAsToramuafzcattadharma: kevalajJAnanA prakAza sanmukha hoya che, arthAt kevalajJAna bhaNI dorI jAya che. atre ratnazedhaka agninuM daSTAMta ghaTe cheH "jema ratnazodhaka anala I' ratnanI zuddhi karanAra agni ratnanI pAse pahoMcatAM ratnanA malane bALI nAMkhI tenI zuddhi upajAve che; tema A anuprekSArUpa agni paNa AtmArUpa ratnanI ranarodhaka agninuM pAse pahoMcatAM karmarUpa malane bALI nAMkhI, jyAM kevala zuddha daSTAMta caitanyamaya AtmA zivAya bIjuM kAMI nathI evuM kaivalya upajAve che. A anuprekSAnuMbhAvanAnuM "tathA tatsvabhAvapaNuM che kebhAvanAnA pAvana pAvakamAM Atmaratnane karmamala bhasmIbhUta thaI AtmA kevalajJAna pAme ja che. Ama "mAranA mavanArA" ane "Atama bhAvanA bhAvatAM jIva lahe kevalajJAna 2." e subhASita mahAsUtre caritArtha bane che. A zraddhAdi "apUrvakaraNa' mahAsamAdhinA bIjo che e savistara samAvI, ema ukta prakAre ja upadhAzA sadanazAna hoya che ne A zraddhAdityaMta ja Ane adhikArI hoya che e jaNAvavA mATe A zraddhAdi satranuM uccAraNa che ema tAtparya darzAve che - 22etAni zraddhAdInyapUrvakaraNAkhyamahAsamAdhibIjAni, ttpripaakaatishytsttsiddheH| paripAcanA tveSAM kutarkaprabhavamithyAvikalpavyapohata: shrvnnpaatthprtipttiicchaaprvRttyaadiruupaa| atizayastvasyAstathA sthairyasiddhilakSaNaH pradhAnasattvArthaheturapUrvakaraNAvaha iti paribhASanIya svayamittham / etaduccAraNaM tvevamevopadhAzuddhaM sadanupThAnaM bhvtiiti| etavAneva cAsyAdhikArIti jJApanArtha / 259 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhA Adi "apUrvakaraNa' mahAsamAdhinA bIjo : IcchA ane kAryasiddhinuM rahasya 465 artha:-A zraddhA Adi "apUrvakaraNa Akhya mahAsamAdhinA bIje che,-tenA paripAka-atizaya thakI tenI siddhi che mATe eonI parikSAcanA te kutarka prabhAva (katajanya)mithyA vikalponA pahathI (dUra thavAthI) zravaNa-pATha pratipatti-icchA-pravRtti AdirUpa che. Ane (paripAcanA) atizaya te tathA prakAre ya-siddhi lakSaNavALe, pradhAna svArthahetu, apUrvakaraNAvaha (apUrvakaraNane ANanAre) che, ema svayaM Ama paribhAvanIya che. enuM uccAraNa ema ja upadhAzuddha sadanuSThAna hoya che, ane e davAnuM ja (A zraddhAdityaMta ja) Ano adhikArI che, ema sApanAthe che? vivecana "ema anaMta prabhutA sahatAM, arthe je prabhu rUpajI; devacaMdra prabhutA te pAme, paramAnaMda svarUpa zItala jinapati prabhutA prabhunI, mujathI kahiya na jAya."--zrI devacaMdrajI. ane "A zraddhA Adi apUrvakaraNaAkhya mahAsamAdhinA bIje che. *_patAna ajJAti arthavarAjayamaremAdhivInAra." A zraddhA, medhA, kRti, dhAraNA ane anuprekSA je kahyA, te apUrvakaraNa nAmanA AThamA guNasthAne zraddhA Adi prApta thatI apUrvakaraNa" nAmanI mahAsamAdhinA-dharmasaMnyAsa "apUrvakaraNa' sAmarthyagarUpa mahA yogabhUmikAnA bIje che. bIjamAMthI phAlImahAsamAdhinA phUlI vRkSa phaLa Ape, tema A zraddhAdi gabIjamAMthI gavRkSa bIjo phAlakulI jemAM AtmAnuM apUrva sAmarthya phure che evuM A apUrvakaraNa nAmanuM mahAphaLa Ape che. "tawfurttarAtata7i:" che. "tenA paripAkaatizaya thakI tenI siddhi che mATe" Ama hoya che. A zraddhAdi bhAva uttarottara AtmAmAM pariNamI paripakava thatAM, tenA paripAka-atizaya thakI te apUrvakaraNa mahAsamAdhinI siddhi hoya che. Ama zraddhAda bIjarUpa kAramAMthI apUrvakaraNa phaLarUpa kAryanI niSpatti thAya che. ane enI paripAcanA te kutarkaprabhava mithyA vikalpanA vyahathI zravaNapATha-pratipatti-icchA-pravRtti AdirUpa che." A zraddhAdinI paripAcanA-uttarottara paripAka pazci-thavaUpatigttIpradApi vaU-dharmazAstranuM sAMbhaLavuM te, judAtatasUtragata pATha, titti -samyapha tenA arthanI pratIti, phuchA-zAstrokta anuSThAna viSayA cintA, pravRtti -tenuM anuSThAna, -zabdathI vijaya, siddhi, viniyoga dekhavA. temAM vijaya-jadhanya, madhyama, utkRSTa prayuhane abhibhava; siddhi-anuya arthanI niSpatti; viniyoga-tenuM (siddhinuM) yathAyoga vyApAraNa. tethI te harSa cA : sA tathA-teo che rUpa jenuM te tathA. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara : vandanAkAnsaga sUva kema thAya? prathama te kutarkathI upajatA mithyA-asat-niSphaLa-nakAma-niSNajana vikaene dUra haDaselI mUke, ane pachI tenA zravaNAdi kare zraddhAdine paripAka: te. arthAt sadgurumukhe sUtra zravaNa kare, tene svayaM pATha zravaNa IcchAdi kare, tenA arthanA samyapha haNarUpa pratipatti kare, te pravRtti Adi rUpa sUtrokta anuSThAna karavAnI IcchA-bhAvanA upaje, tathA prakAranI pravRtti Adare, temAM vacce ADA AvatA jaghanya-madhyama-utkRSTa vidanane jaya kare. Ama zravaNathI mAMDIne vijaya sudhInI prakriyA te A zraddhAdinI paripAcanA-paripacana karavAnI kriyA che. ane "Ane atizaya te. tathA prakAre stha-siddhi lakSaNavALa, pradhAna sattvArtha hetu, apUrvakaraNAvaha che ema svayaM Ama paribhAvanIya che. A paripAcanAne-paripacanarUpa zraddhAdina prakriyAne atizaya te sthaAdi lakSaNavALo hoya che. arthAt atizaya prastuta anuSThAnamAM nizcalatArUpa sthiratA sAdhe, ane ema tenI -siddhirUpa siddhi kare, pachI tene yathAyogya pAtramAM viniyoga karI pradhAna satvArtha hetu-parama paropakArakAraNa bane; ane Ama uttarottara paripAka atizaya prakarSa pAmI, jyAM apUrva AtmasAmarthyane samulAsa skurAyamAna thAya che evA apUrvakaraNane ANuM ApanAre-apUrvakaraNAvaha AtmapariNAma pAme. Ama svairyathI mAMDIne apUrvakaraNa bhAva paryata uttarottara caDhatI dazAvALe A zraddhAdine paripAcanaatizaya hoya che. Ama zraddhA-medhA AdinI paribhAvanA karavA yogya che. rucinuM-IcchAnuM sanmArgapravezamAM keTaluM badhuM mahatva che, "irache che je jogIjana" padamAM "Ie che' padanuM keTaluM badhuM arthagaurava che te sArI peThe samajI zakAya che. XX sanmArgogarUpa paramArtha-lagnamAM aMtaraMgapratirUpa "laganI' lAgyA vinA khare AnaMda anubhavAtuM nathI. eTalA mATe ja aMtaraMga prItirUpa A IchAgane A gamArgamAM prathama sthAna ApyuM che, kAraNake tenA vinA AgaLa eka DagaluM paNa maMDAtuM nathI. vaLI kAryasiddhinuM rahasya vicArIe te koI paNa kAryanI siddhimAM sauthI prathama te te kArya mATenI aMtaraMga icachA-ruci-dhagaza jAgavI joIe. evI aMtaraMga IcchA jAgavI joIe. evI aMtaraMga IcchA hoya, te ja tene raste IcchA ane maLI Ave che. "Where there is a will there is a way' kAryasiddhinuM e prasiddha aMgrejI ukti anusAra tene mArga maLI AvatAM pravRtti arthAt kArya mATe prayatna (Effort) thAya che. ane ema utsAhathI pravartatAM mArgamAM vina (Obstacle) Ave te tene jaya karAya che, ane ema karatAM karatAM anukrame kAryanI pUrNatA-siddhi thAya che. paNa ruci vinA je kArya karavAmAM Ave che, te te veDarUpa heI, kadI siddha thatuM nathI, ane te mATenI kriyA pravRtti "chAra para liMpaNa" jevI thaI paDe che! Ama sAmAnya krama che. kAryarucivALo thaye badhA kAraka pharI jAya che, palaTAI jAya che. kartA, karma, rahasya Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadhAzuddha sadanuSThAna : zraddhA medhA Adi vardhamAne 467 karaNa, saMpradAna, apAdAna ane adhikAraNa e che kAraka je pUrve bAdhakapaNe pariNamatA hatA, te Atmasiddhi kArya pratye aMtaraMga ruci-IcchA upajatAM sAdhakapaNe prave che." zrI cagadASTasamuccaya vivecana (DaoN. bhagavAnadAsa kRta), pR. 718 Ama zraddhA-medhAdi saMbaMdhI vicAra kartavya che. kAraNa ke "enuM uccAraNa ema ja upadhAzuddha sadanuDAna hoya che, A zraddhAdi sUtranuM uccAraNa ja ema ja zraddhA-medhAdi bhAvathI upAdhizuddha-parikarazuddha evuM anuSThAna heya che ane upadhAzuddha "etaddavAna ja Ane adhikArI che ema jJApanArtha che" sadanuSThAna -"pataDhava vAgharfdhati zAnArtha' A zraddhAdivaMta ja Ane-kAyetsargakriyAne adhikArI-gya pAtra che ema jaNAvavA mATe A "zraddhAdi' sUtra kahela che. "tame bahu mitrI re sAhibA, mahAre te mana eka tuma viNa bIje re navi game, e muja meTI he Teka-zrI zreyAMsa kRpA kare zrI nayavijaya vibudha paya sevaka, vAcaka yaza kahe sAcuMjI; keDI kapaTa je kaI dikhAve, toya prabhu viNa navi rAcuMjI. seve bhaviyAM vimala jiNesara, dulahA sajjana saMgAjI--zrI yazovijayajI A zraddhAdi paNa "vamAna" heya ne enA lAbha-vRddhi paNa A ja krame hoya ema kahe che revanAnA- cAinA nAgathita itipathAtata, arabA gharddhamAnayA, evaM medhyetyaadi| lAbhakramAdupanyAsa: zraddhAdInAM / zraddhAyAM satyAM medhA, tadbhAve dhRtiH, tato dhAraNA, tdnvnuprekssaa| vRddhirapyanenaiva krameNa // 252 23 artha -tharTsamAja-vaddhamAna-vRddhi pAmatI jatI evIthI nahi ke avasthitathI, e pratipade upasthAyi che. vardhamAna zraddhAthI, ema medhAthI, ityAdi. lAbhakamathI zraddhAdine upanyAsa che. zraddhA sate medhA, tenA bhAve prati, te pachI dhAraNA, te pachI apekSA. vRddhi paNa A ja kramathI.para vivecana "Atama nirmala bhAva karatAM, vadhate zubha pariNAme." zrI devacaMdrajI ane A zraddhAAdi paNa kevI? ke "vardhamAna, nahiM ke avasthita." "vartamAna -4 jajIsthA narafthatA ' A zraddhAdi paNa uttarottara vRddhi pAmatI jatI evI vartamAna heya, nahi ke jemane tema rahelI avasthita, vaddhamAna e pada Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 lalita vistarA : vadanAkayotsaga sUtra "pratipade upasthAyi" che, zraddhA, medhA, dhRti, dhAraNA, anuprekSA zraddhAdi vardhamAna e pratyeka padane lAgu pADavAnuM che. eTale vardhamAna zraddhAthI, ne lAbha-vRddhi kama vardhamAna medhAthI, vardhamAna dhRtithI, vardhamAna dhAraNAthI, vardhamAna paNa e ja anuprekSAthI. ane "lAbhakAme zraddhAdine upanyAsa che, zraddhA sate medhA, tenA bhAve vRti, te pachI dhAraNA, te pachI anuprekSA. vRddhi paNa A ja kamathI hoya che. arthAt zraddhA hoya to medhA upaje, medhA hoya te dhRti Ave, dhati hoya te dhAraNa thAya, ane dhAraNA heya te pachI anuprekSA udbhave; ane zraddhAnI vRddhi thaye medhAnI vRddhi hAya, medhAnI vRddhi thaye pratinI vRddhi hAya, I. Ama zraddhAmedhAdine lAbha ne vRddhi eka pachI eka anukrame hoya che, eTale A lAbhakamane anusarI zraddhA-medhAdi anukrame mUkavAmAM Avela che. ema kriyAbhimukhya ne pratipatti kahyA te parathI abhyapagamapUrvaka ane zraddhAdisaMyukta ja sadanu. haThAna che ema darzAve che - 24evaM tiSThAmi kAyotsargamityanena pratipatti darzayati / prAk karomi' kariSyAmi iti kriyAbhimukhyamuktaM, sAmprataM tvAsannataratvAt kriyAkAlaniSThAkAlayoH kathaJcidabhedA. ttiSThAmyevAhaM / anenAbhyupagamapUrva zraddhAdisamanvitaM ca sadanuSThAna miti darzayati // 253 vi-pratipatti-pratipatti -kAyotsargoraMbharUpa pratipatti, tAM-tene. vAvAnisTaH thafzvamevA-kriyAkAla ane niSThAkAlanA kathaMcit abhedane lIdhe. thizcita-nizcayanaya vRttithI. kAraNa ke te (nizcayanaya) priyakALa-kriyamANa-kriyAkAlaprAptane tameva-kRta ja, niSThita ja mAne che. anyathA kriyAnA uparamakAle, kriyAnA anAraMbhakAlanI jema, aniSThita prasaMgane lIdhe, ubhayasthaLe kriyAamAvanA avizeSane lIdhe tai-kata punaH kriyA thA 3utathiM -kriyamANa vA uparatakriyAvALuM hoya. kahyuM che ke- "teNeha kajamANaM niyameNa kayaM kayaM ca bhynnij| kiJcidiha kajamANa uvarayakiriyaM va hojaahi||" (arthAta) tethI ahI kriyamANa te niyamathI kRta che, ane kRta te bhajanIya che,-te ahIM kiMcita kriyamANa vA uparatakriyAvALuM heya. vyavahAra naya te kriyamANa anya ane kRta anya ema mAne che. kahyuM che ke - "nArabhbhe ciya dIsai, na sivAdaddhAe dIsaha tayante / jamhA ghaDAi kanja, na kajamANaM kayaM tamhA / / " (arthAta) ghaTAdi kArya AraMbhamAM ja dekhAtuM nathI, tenA antakALa zivAya dekhAtuM nathI, teTalA mATe triAmAM taM kriyamANa te kRta nathI. tethI ane nizcayanayavRttithI kAya vyasarjavAne AraMbha te taddeza apekSAthI vyutkRSTa ja dekhavA yogya che. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhAdi vardhamAna, lAbha-vRddhikama eja : abhyapagamapUrvaka zraddhAdi saMyukta sadanuSThAna 469 artha :-ema "ticemmi tri -huM kAyotsarga sthiti karuM chuM, ema e uparathI pratiSatti darzAve che. pUrve " mi -ffthami-karuM chuM, karIza ema kriyAbhimukhya kahyuM; hamaNuM to AsanatarapaNAne lIdhe kriyAkAla ane niSThAkAlanA kathaMcita abhedathI tirAgyevAduM-huM sthiti karUM ja chuM. A uparathI abhyapagamapUrvaka ane zraddhAdisamanvita evuM sadanuSThAna che ema darzAve che. 53 vivecana Adara kiriyA rati ghaNIjI, vighana Tale mile lachi. " zrI yazovijayajI. ane ema huM kAtsarga sthita chuM, e uparathI pratipatti darzAve che. huM kAyetsarga AraMbhuM chuM ema kAryotsarganA AraMbharUpa pratipatti-aMgIkAra-alpapagama batAve che. "pUrve karUM chuM, karIza ema kriyAbhimukhya (kriyA pratye pratipatti ane sanmukhapaNuM) kahyuM, hamaNAM te AsannatarapaNAne lIdhe (atyaMta kiyAbhimukhya nikaTapaNAne lIdhe) kriyAkALa ane niSThAkALanA kathaMcit abhedathI sthiti karuM ja chuM;" arthAt kathaMcit eTale nizcayanayanI apekSAe kriyAkALa ane niSThAkALa (pUrNAhuti kALa) e benA abhedathI, "kriyamANuM kRta'-karAI raheluM te karAyuM ema gaNI, huM sthita ja chuM ema kahyuM. nizcayanaya che te kriyamANane-karAI rahelane kRta ja-niSThita ja-karAI cUkeluM ja mAne che, nahiM te kriyA baMdha paDatI-virAma pAmatI veLAye kiyAnA anAraMbhakALanI jema aniSkitane prasaMga Ave, kAraNa ke bane sthaLe kriyAnA abhAvamAM taphAvata nathI. ane je kRta che te kiyamANa vA uparatakiyAvALuM che, ane tevA prakAre zAstramAM kahyuM che. ane vyavahAra naya che te te kriyamANa jUduM ane kRta jUduM mAne che; A aMge kahyuM che ke "ghaTAdi kArya AraMbhamAM ja dekhAtuM nathI, tenA atakALa zivAya dekhAtuM nathI, teTalA mATe kriyamANuM kRta-kiyamANa te kRta nathI." tethI atre nizcayanaya apekSAe kAya vyutsarjavAne AraMbhate te dezaapekSAe vyutkRSTa ja dekhavA gya che.' ane "A uparathI abhyapagamapUrvaka ane zraddhAdisamanvita evuM sadanuSThAna che ema darzAve che."--"phana vumagf fmasvitaM ja rasavanuSThAnamiti rAti" arthAtu pitAnI svecchAthI-svarucithI "abhisAmAM jaIne "upagama'-svIkAra-aMgIkAra karavArUpa "abhyapagama"pUrvaka, ane ukta zraddhAdithI saMyukta, evuM je hoya te ja sasAdhanarUpa anuSThAna che, ema A uparathI-A prakAre pratijJAnirdezathI ane zraddhAdi padanA samAvezathI atre sUtrakAra bhagavaMte pradarzita karyuM che. D Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandanAkAyotsarga sUtra brahmAdivihInanu' evu' uccAraNa mRSAvAda che e zaMkA satya che, paNa prekSAvAna evA prakAre vadatA nathI ema kahI, zraddhAdinA maMdatItrAdi bhedane te tenA AdarAdi ligatA nirdeza kare che-- 470 26 Aha-- zraddhAdivikalasyaivamabhidhAnaM mRSAvAdaH ko vA kimAheti / satyam, itthamevaitaditi tantrajJAH, kintu na zraddhAdivikalaH prekSAvAnevamabhidhattaM, tasyAlocitakAritvAt / mandatItrAdibhedAzcaite, tathAdarAdiliGgA iti, nAtadvata AdarAdIti / atastadAdarAdibhAve'nAbhogavato'pyeta iti / 255 21a :- zakA--zraddhAdivikalana' (rahitanu' ) ema abhidhAna te mRSAvAda che. koNa ? vA zu khelyA ? eTalA mATe samAdhAna--satya che. e ema ja che ema tattvajJA kahe che; paraMtu zraddhAdivikala evA prekSAvAn ema vaDhatA nathI,--tenuM AleAcitakAripaNuM' che mATe. ane manda-tItrAdi bhedavALA A (zraddhAdi) tathAprakAranA AdarAdi liMgavALA che,--ata'tane (azraddhAdimatane) AdarzAda nathI eTalA mATe. ethI karIne tenA (kAcAsanA) Adi bhAve nAbhAgavatane paNa A (zraddhAdi) heAya che, 254 vivecana . zuddha zraddhAna viSNu jeha kiriyA karI, chAra para lipaNA teha jANe!....dhAra taravAranI," zrI AnaMdaghanajI, atre zaMkA thavI saMbhave che ke- zradghAtivilTasthathamiyAna mRSAvAva: / zraddhAdi vikalanuM ema abhidhAna te mRSAvAda che i.' arthAt zraddhAdi rahita ema-evA ' paSrijJA-vAru, kadAcit zraddhAdivikala prekSAvAna paNa ema vadatA dekhAya che, ema AzakAne kahyuM-- mantra ityAdi, manda:--mRdu, tIvra:--prakRSTa, ri zabdathI te ubhayane madhyavattI, madhyama, tava mevA:-te ja bheda, vizeSA, ceSAM te tathA--jeonA che te tathA. --samuccaya arthamAM. pate--A, zraddhAdi. zuM viziSTa ? te mATe kahyuM--tathA--te prakAre, je jJAAtha: kSamANu Ada rAdi, ta va liMka ceAM--te ja liMga che jemAnuM, te tathA--te tathA. ti--e vAkayasamAptimAM, vAru, eenuM liMgapaNuM zI rIte siddha che ? te mATe kahyuM--T-- ja, atadata:ata tane, azraddhAdima'tane,kAraNa ke ema samajAya che, sAtivakSyamANu ja aAdarAdi, ti--khethI karIne, zraddhAdikAraNapaNA thakI, liMga che. tethI zu siddha thayuM ? te mATe kahyuM--ata:--ethI karIne, zraddhAdi kAraNapaNAne lIdhe, tavA miAve--satra--temAM, kAyAsaCmAM, AvAve: jillRsya-AdarAdi liganA, mAthe--sattAmAM; anAmogavato'pi-anAbhAgavatane paNu, cacittatAthI prakRta sthAna-varNAgni upayeAganA virahe paNu, tA pachI Abhege tA pUchyuM ja zuM? ema vi--paNa zabdanA artha che. te, zraddhAdi,--kAI kAraNanA kArya avinAbhAvipaNAne lIdhe,-jema pradIpanA prakAzathI vA vRkSanA chAyAthI, prati--vAkaSaparisamAptimAM, eTalA mATe mandatAthI zrAdinA anupalakSaNe paNa mAdarAdi bhAve sUtra uccAratAne paNa prekSAvattAkSati nathI. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhAdivihInano mRSAvAda : zraddhAdinA maMda-tIvrAdi bheda ane Adazadi liMga ka71 prakAranuM zraddhAthI medhAthI ityAdi pratijJAvacana uccAre te tenuM te abhidhAna-bolavuM te mRSAvAda-asatya bhASaNa che. kAraNa ke kezu? che ? tenuM tene bhAna nathI. enuM samAdhAna-hA, tame kaho cho te "satya che," sAcuM che, barAbara che. "e ema ja che ema tatvo kahe che." arthAt zraddhAdirahita je ema vade che te mRSAvAda ja che ema zAstra spaSTapaNe cakakhe cekabA zabdomAM kahe che. zraddhAdi vikala paraMtu "ra rivivADha: prekSAvAvamamitta" "za dvAdivikala prakSAvAna ema (rahita) e prekSAvAnuM vicAravaMta ema vadata nathI, tenuM mRSAvAda vade nahiM AcitakAripaNuM che mATe "--tADhojitaristhAta "-huM beluM chuM ke bakuM chuM ItyAdi prakAre tenuM jeI vicArI pravRtti karavApaNuM che mATe. ane atre e paNa vicAravA jegya che ke "manda-tIvra Adi bheTavALA A (zraddhAdi) tathA prakAranA AdarAdi liMgavALA che." A zraddhAdi maMda-mRdu hoya, tIvra utkaTa-prakRSTa hoya, Adi zabdathI maMda-tIvranA madhyavattI madhyama maMda-tItrAdi hoya. Ama maMda-tIvrAdi taratama prakAravALA A zraddhAdi che, eTale bheTavALA zraddhAdi kavacit maMda zraddhAdi hoya tenI pragaTapaNe khabara paDe nahiM. chatAM A tathA prakAranA AdarAdi liMgavALA che," eTale Adara-karaNe prIti vagere kahevAmAM AvanArA liMga parathI-pragaTa ciha parathI A zraddhAdi che ema samajI zakAya che. kAraNa ke "atavaMtane (azraddhAdimaMtane) AdarAdi nathI; jene zraddhAdi na heya tene AdarAdi heya nahiM. "ethI karIne tenA (kAyetsarganA) AdarAdi bhAve anAgavaMtane paNa A (zraddhAdi) hoya che. - taratAvimAnImAvato cete; e kAryotsarga pratye je AdarAdi bhAva hoya te cittacaMcalatAthI jene prakRti sthAna varNAdi upagane abhAva che, evA anAbhegavaMtane paNa A AdarAdi liMgathI avyakta zraddhAdi hoya che, te pachI AbhagavaMtane-sthAnAdimAM zraddhAdinuM sUcana upagava tane te hoya emAM pUchavuM ja zuM? ema "bapi -paNa zabdano artha sUcave che. kAraNa ke kAraNa kArya vinAnuM hoya nahi, eTale prakAza che te dI hovo ja joIe, chAyA che te vRkSa hovuM ja joIe. tema AdarAdi sUcaka (Indicative) liMga che te zraddhAdi hovA ja joIe. eTalA mATe mandapaNAne lIdhe kadAca zraddhAdi upalakSita na thAya, khabara na paDe evA avyakta haya, te paNa je AdarAdi bhAva hoya che te paNa zraddhAdinuM sUcana karavA mATe basa che, ane Ama zraddhAdinuM sUcana thayuM eTale aMze paNa prekSAvaMtapaNuM AvI ja gayuM; eTale AdAdibhAve je A sUtra uccArate heya te anabhegavaMtane paNa prekSAvaMtapaNAnI kSati-hAni nathI. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 lalita vistarA : vandanAkotsaga sUtra izu-rasAdi upamAvALA cittadharmo che e anyadarzanIonA kathana parathI teonI atra saMmati darzAvI, hyusamAM taAdarAdimAMthI krame karIne upAyavaMtane sAkara Adi samA zraddhAdi hoya che, I. prakAre prastuta upamA ghaTADe che 26ikSurasaguDazakaropamAzcittadharmA ityanyairapyabhidhAnAta, ikSukalpaM ca tadAdarAdIti bhavatyataH krameNopAyavataH zarkarAdipratima shrddhaadiiti| kaSAyAdikaTukatvanirodhata: zama. mAdhuryApAdanasAmyena cetasa evamupanyAsa iti / 15 artha :-akSa-rasa-gaLa-khAMDa-sAkaranI upamAvALA cittadharmo che ema ajethI paNa abhidhAna che mATe. ane taduAdarAdi ikSu samuM che, eTalA mATe enA thakI krame karIne upAyavaMtane sAkara Adi samuM zraddhAdi hoya che. kaSAyAdi kaTakapaNAnA nirodha thakI cittanA zama-mAdhurya ApAdananA sAyathI ema upavAsa che. 55 vivecana "dIThI he prabhu! dIThI jagaguru tuja, mUrati he prabhu! mUrati mehana velaDI; mIThI he prabhu! mIThI tAharI vANa, lAge he prabhu! lAge jesI zelaDIjI..." zrI yazovijayajI. A je kahyuM te aMge anyadarzanI mumukSuonI paNa saMmati che,-"bhutapuDarIpamAMfzcattapama'-Izu-rasa-gaLa-khAMDa-sAkaranI upamAvALA cittadharmo che ema - fjA-zvAsajIvarAjapamA-judArima: 7:-kSaAdi janapratIta paMcathI, kapamA-sAdasya, kAM te tathA-che jeonuM te tathA. uttarathama -cittadharmo, manaHpari. NAme, ta-ema A arthanA, azvefttantrAntarIyAthI, putaH amArAthI te pUchavuM ja zuM? amiSAnAta-bhaNunane lIdhe. A be prakRti ja upamAna-upameyanI yojanA kahI- ra-ane ikSu sadasa, talAvitarikana-temAM, kAyotsargamAM, sAvaraAdara, upAdeya bhAva, mAtra zabdathI je pratyAdi-karaNamAM prIti Adi, ti-A kAraNa thakI, mavati-thAya che, saMpaje che. saMtA-AnA thakI, samAM AdarAdi thakI, tra -krame karIne, prakarSaparipATithI, kupAyavataH-upAyavaMtane, tatayuktane, -sAkara, mAli zabdathI pazcAnupUvIthI khAMDa AdinuM grahaNa che, tAmaM-tenI samuM, prakRta sUtramAM upAra zraddhA-medhAdi guNapaMcaka, ti- parisamAptimAM. zaMkA-daSTAntaranA budAsathI dakSa Adi upamAne upanyAsa kema? ema AzaMkIne kahyuM yAtitvanirota:- HTyA:-kaSAya, kredhAdi, ari zabdathI indriyavikArAdinuM grahaNa che, ta jAvaM-teo ja kaTuka-kaTuka bhAva, tahya-tenA, niSata-AtmAmAM nirodha thakI. zuM? te mATe kahyuM-rAmapu nAgyena-rAmaupazama, sa va mAdhu-te ja mAdhurya, madhurabhAva -prInahetu paNAne lIdhe, taQtenuM, sUpAnaM-ApAdana, vidhAna, tena ta2 vA-te vaDe vA tenuM, sANaM-sAdasya, tena-tethI karIne, vaitara--cittanA, mananA, patha--ema, IkSaAdi upamAna vaDe upameyatAthI, sAnyAsa --AdarAdine upanyAsa, ri--parisamAptimAM. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSu-di uparAvALA cittadharmAM : kaSAyAdri kaTupaNuM te zamabhA 473 su-rasAdi anyathI paNa abhidhAna che. mATe ' arthAt anyadanIe A AdarAdi zraddhAdi cittadharmone-manaHpariNAmene-ikSu, rasa, goLa, upamAvALA cittadharmAM khAMDa, sAkaranI upamA Ape che. ane temAM, jUnuSaM samAvi' tadarAdi ikSu samuM che, eTalA mATe enA thakI krame karIne upAyavatane sAkaramadi samuM zraddhAdi hAya che.' arthAt te prastuta kAyAtsanA Adara-upAdeyabhAva, karavAmAM prIti Adi je che te i-zeraDI pIlavA-UkALavA vagere upAya karanArane jema zeraDImAMthI sAkaranI prApti heAya che; tema iMnnu samA A AdarAdi thakI sAkara--khAMDa-gALa--rasa samA zraddhAdinI prApti hAya che. samAna che. anukrame rasa, pAyavatane uSAyAdi kadrukapaNu te AmamAya bIjI kAI bhRpamAM nahiM mUkatAM A innuAdinI upamA kema mUkI ? tA ke * javAyAviyuniovrata: ' -' kaSAyAdi kaTukaNAnA nirodha thakI cittanA zamamA ApAdananA sAmyathI ema upanyAsa che.' rAmamAdhuryAvA-nasAthena cetana tramunthAtta:'arthAt ikSuAdi jema kaDavAzane dUra karI sIDAza upAve che, tema A AdarAdi zraddhAdi kaSAya-viSayAdi kaDavAzanA nidha karI, cittanuM zama-upazamarUpa mAdhu-mIThAza upajAve che; ane jema iMnnu AdinA mAthI citta prasanna thAya che, tema zamamAthI citta prasanna thAya che, rIjhe che. ema kaDavAza dUra karI mIThAza upajAvanArUpa sAdazyathI ema ikSuAdinI upamAthI AdarAdinA upanyAsa che. pAmI ikSu sama sarasa saSTi mitrA anUpI, bhavyeA pAme rasa sumadhurA miSTa saMvega rUpI; zuddhi tenI thaI jaI parA zarkarA zuddha pAve, ne AsvAde anubhava sudhA nitya AnaMda bhAve. --zrI yAgadaSTikaLA, (svaracita) " AdarAdiyuktapaNe A kAryAtsaganuM anuSThAna ja sadbhAvazAdhanathI ahI' sAkarAdi samA zrAdinA pariNamanamAM upAya che, ane e aMge anyadarzInIonI paNa saMmati che, ema darzAve che. Adara karaNe prItira vighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca sadanuSThAnalakSaNam // 1 // ato'bhilaSitArthAptistattadbhAvavizuddhitaH / yakSoH zarkarAptiH syAtkamAtmadetuyogataH ||2|| Tr="26 eTalA mATe geALa, khAMDa, pazcAnupUrvI thI 27 etadanuSThAnameva caitramihopAyaH tathA tathA sadbhAvazodhaneneti paribhAvanIyaM / uktaM ca parairapi 66 60 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : vandvanAkAyAtsaga sUtra R7atha : ane enu' anuSThAna ja ema ahIM upAya che, tathA tathA prakAre sadbhAvazAdhana vaDe karIne ema pirabhAvanIya che, parAe paNa kahyu che ke-- 474 66 Adara, karaNamAM prIti, avighna, sad Agama, jijJAsA, ane tajjJasevA e saDhanuSThAnanuM lakSaNa che. AthI te te bhAva vizuddhi thakI abhilaSita anI prApti hoya che,jema sad hetuyogathI krame karIne blumAMthI sAkaranI prApti hoya che. ityAdipa vivecana "Adara kiriyA rati ghaNIjI, vizvana TaLe mile lacchi; jijJAsA mudha sevanAjI, zubha kRti cinha pratyacchi AdarAcuiktapaNe Anu' anuSThAna e ja ahIM upAya ane ikSu pIle teA rasa nIkaLe, rasane ukALe teA gALa maLe, geALane zuddha kare tA khAMDa-sAkara nIpaje; Ama pIlana Adi ikSumAMthI rasAdi prAptinA upAya che; tema-- enuM anuSThAna ja ema ahI' upAya che. ' 'etadanuSThAnameva camiyopAya:|' arthAt ema-AdarAdiyuktapaNe mAnuM-kAyAtsaganuM anuSThAna ja ahIM sAkara Adi samA zraddhAdinA bhavanamAM-pari NumanamAM upAya che. kAraNa ke AdarAdithI kAyAsa anuSThAna karatAM karatAM 'tathA tathA prakAre sadbhAva zeAdhana vaDe karIne '-- tathA tathA sahumAyarodhanena 'tevA tevA prakAre AtmapariNAmanA nirmalIkaraNa vaDe karIne zraddhAdi bhAva ullase ja che. mATe mumukSue AdarAyuiktapaNe kAryAtsarga karavArUpa upAya karyAM ja karavA emAM raDha lagADIne maMDayA ja rahevuM, e ja tAtparya che. 'ema pirabhAvanIya che?--paribhAvana karavA ceAgya che. "" zrI cAgadaSTisaJAya, 4,17 anyadarzanIya mumukSuonuM paNa A sAthe saMvAdI vacana che ke 'Adara, karaNe prIti i.' arthAt Adara eTale A AdaravA ceAgya che ema prastuta kriyA pratye upAdeya bhAva; nniA--upAyava'tane ema pUrve kahyuM, eTale upAya ja darzAve che--patanuThThAnameva ca--ane enuM anuSThAna ja, prakRta kAyAtsa`vidhAna ja, nahi ke punaH anya, T--samuccaye, paNam--ema, sAmAnyathI AdarAyuikta, haiM haiM--ahIM,--zaka'rAdi pratima zraddAdinA bhavanamAM, 3pAca:--upAya, hetu. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--tathA tathA--te te prakAre, sadbhAvarodhanena--sadbhAvazeAdhanavaDe karIte, zuddha pariNAmanA nima`lIkaraNa vaDe, ti--e, mitranIya--anvaya-vyatirekathI A AleAcanIya che. A paNu paramatathI saMvAdita karatAM kahyuM---- jIvataM ca--kahevAmAM AvyuM che, vi--parAyI paNa, mumukSuethI, zuM kahevAmAM AvyuM che ? te mATe kahyuM--gAvara ityAdi zlokaya sugama che. teA paNa avinaH--sanuSThAnathI nihata ulaSTakama - tAthI sarvatra kRtyamAM vighnaabhAva. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadanuNAnalakSaNa ne te thakI bhAvavizuddhi : apekSAvaMtane te mRSAvAda ja 475 karaNe prIti-te kriyA karavAmAM prIti-cittaprasannatA, ema sadanuSThAnalakSaNa ane sadanuSThAna sevana thakI kliSTa karma haNAI javAthI sarvatra kRtyamAM te thakI bhAvavizuddhi aviddha-vinA abhAva, tenA phalaprabhAve saMpadAgama-saMpattinuM AvavuM, yathAsUtra kiyA jANavAnI IcchArUpa jijJAsA ane te kriyAmAM niSNAta evA tajajJanI sevA-A sadanuSThAnanuM lakSaNa che. AvA A sadanuSThAna thakI te te bhAvanI viguddhine lIdhe abhilaSita-vAMcchita arthanI prApti hoya che, jema zeraDImAMthI sahetunAga thakI keme karIne sAkaranI prApti hoya che tema. "kriyA pratye Adara prIti bhArI, nirvina zrI saMpadAlabdhi sArI; jijJAsA ne tajajJa sevA sujANe! sakiyAnA lakSaNe eha jANe." - zrI egadaSTikalaza, 92. (savaracita) paNa naTAdi jevA guNapI aprekSAvatane A kAyotsarga pATha te mRSAvAda ja che, ne ene mithA AtmasaMtoSa te mithyAtvagrahavikAra che, enA samarthanamAM subhASita TAMkI, prekSAvaMtane AzrIne ja A sUtra saphala che. ema upasaMhAra kare che- 2 aprekSAvatastu yadRcchApravRtteH naTAdikalpasya guNadveSiNo mRSAvAda eva, anarthayogAt, tatparitoSastu tadanyajanAdha:kArI mithyAtvagrahavikAraH / yathoktamanyaiH"daNDI khaNDa nivasana, bhasmAdivibhUSitaM satAM zocyam / pazyatyAtmAnamalaM, grahI nareMdrAdapi hyadhikam // 1 // mohavikArasametaH, pazyatyAtmAnamevamakRtArtham / tavyatyayaliGgarataM kRtArthamiti tadgrahAvezAta // 2 // ityaadi|" tasmAtprekSAvantamaGgIkRtyaitatsUtraM saphala pratyetavyamiti // 257 artha:-paraMtu yadacchA pravRttithI naTAdi samA guNaSI apekSAvaMtane te mRSAvAda ja che,-anau ogane lIdhe. tene paritoSa to tadanya jana adhikArI (heThA pADanere) mithyAtvagrahavikAra che. jema anyoe kahyuM che - khaMDa vastra (lageTI)vALA, bharamAdithI vibhUSita, saMtane zezya evA pitAne rahI (BhAviSTa) evo daThThI rAjA karatAM paNa adhika dekhe che! ema mehavikArasameta (puruSa) tene vyatyaya (viparIta) ligamAM rata evA akRtArtha pitAne kRtArtha ema tenA pravezane lIdhe dukhe che ! teTalA mATe prekSAvaMtane aMgIkRta karI (AzrI) A sUtra saphala pratItavA yogya che.ra57 f -guta ItyAdi. tai-te miyA kAyotsargarUpa mRSAvAdathI, parata : katArthatArUpa pariteSa, tu-punaH artha mAM, tajajJanAdhArA-tenAthI anya janane adhikArI, samyaka sAthosaga kArI lekano nIcatvavidhAyI, mithAivijas:-fmathALameja-miyAva ja, unmAdarUpatAthI pra graha, devizeSa, tatha-tene, vira:-vikAra. vi-ema, grahaprakArathI. taracatritaM-tA-tene, kRtArthane, thayA-vyatyaya, akRtArtha, tarA-tenA, sirAniliMge, uUkhala pravRtti Adi, tepu--teema, rata-rata. tArAta- ga ghag:-te ja praha, mehavikAra graha, tI-tenA sArAtu Aveza thakI, udraka thakI. Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 lalita vistarA : vandanAkAvya ratra vivecana zuddhAtama nija dharma, ruci anubhavathI ho sAdhana satyatA devacaMdra jinacaMdra bhakti pasAthe, he heze vyaktatA.... Izvara." zrI devacaMdrajI Ama ukta prakAre AdarAdiyuktapaNAthI zraddhAdisaMpanna evA prekSAvatane A kAyetsarga sUtrapATha mRSAvAda nathI, paraMtu yadacchA pravRttithI naTAdi samA evA guNaSI apekSAvaMtane te mRSAvAda ja che-anarthagane lIdhe. - kSA. apekSAvaMtane vattaetu yAdazA pravrutte viGi TruLa kRpayA ve te mRSAvAda ja nathI'-phAve tema. jema tema svachaMdapravRttithI je nATakane pATha bhajavanArA naTa-veSaviDaMbaka nATakIA jevA che, evA guNaSI-sAcA saMta janenA guNane dveSa karanArA matsavaMta apekSAvaMta-avicArI jana che, te pipaTanI jema "zraddhAthI, medhAthI" vagere pATha paDhe te to mRSAvAda ja che. pragaTa moTuM jUThANuM ja che, kAraNa ke zraddhAdi bhAva te tene che nahiM, eTale temAM ane roga nathI, athavA anarthane vega che mATe. arthAt huM kayetsarga karuM chuM e dunIyAne dekhADavAne nATakIya dekhAva karI te mAyAjAlarUpa daMbha ja seve che, eTale dharmane TaeNga karanArA tene durgati Adi anarthane vega saMbhave che. A mithyA kAyotsarga karanAre apekSAvaMta huM kAryotsarga karuM chuM ema bhale pitAnA manane manAvI saMtoSa mAnate hoya, paraMtu teno pariteSa te tadanya janene adhakArI (heThA pADanAra) mithyAtvagravikAra che."--tA . mithyA tAkatu tayAdhAra fmacAritra:', arthAt te AtmasatiSIne mithyA kAyotsarga karanArane A kRtArthatArUpa parite te tenAthI mithyAtva vikAra ! anya evA samyak kArya karanArA lekane adhikArI, nIce heThe paDanAra e mithyAtvarUpa prahane vikAra ja che. atre lalitavistarAkAre subhASita TAMkayuM che--unmAdarUpa praha (bhUta-jhaDa) vaLagyuM che e kahI daDI-daDadhArI, jeNe khaMDamAtra vastra-laMgaTI paherela che, bhasma vagerethI je vibhUSita che, ane rAjyanene je zoca karavA cagya che, evA pitAne te rAjA karatAM paNa adhika mAne che ! tema mehavikArathI yukta e bahAviSTa, ukhala-svachaMda-unmatta pravRtti Adi viparIta liMgamAM rata evA akRtArtha pitAne kRtArtha- kRtakRtya mAne che ! Ama mithyA kAtsarga karanArA apekSAvaMta janane AtmasaMtoSa (Self-Satisfaction ) ukta prahAviSTa daMDI jema unmatta ceSTA mAtra che ! "teTalA mATe prekSAvaMtane aMgIkRta karI (AzI) A sUva saphala pratItavA yogya che'.--taramAM prekSAvata mAnyatAmRtre 8 vatavya ' ema tAtparya che. ka Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annattha sUtra kAyotsarga pratijJA AgAra (apavAda) aNNattha zivAya ke- usasipaNaM nIsasieNaM ucchavAsathI, niHzvAsathI, khAsieNaM choeNaM jaMbhAieNaM khAMsIthI, chIMthI, bagAsAMthI, uDDaeNaM vAyanisaggeNaM oDakArathI, vAyunisargathI, bhamalIe pittamucchAe bhramithI, pittamUrchAthI, suhamehiM aMgasaMcAlehi sUkSma aMgasaMcArothI, suhumehiM khelasaMcAlehi sUkSma khelasaMcArathI muhumehiM dihisaMcAlehi sUkSma dRSTisaMcArathI, evamAiehiM AgArehi --e Adi AgArothI abhaggo avigahio abhagna avirAdhita hujja me kAussaggo hejo mahAre kAyotsarga :- jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM jyAM lagI ahaMta bhagavaMtenA namukkAreNa na pAremi namaskArathI na pAchuM, tAba kAyaM tyAM lagI AtmIya kAyane ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM sthAnathI manathI dhyAnathI aHII mimi | sarAvuM chuM. qqqqqqqqqqqqqqq Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 lalita vistarA : annI suva-kAyotsarga pratijJA AgAra A satranI vyAkhyA karatAM AcAryajI kApatyanA AgAro athavA apavAdaprakAro darzAvI, kAsagapratijJAne marma samajAve che- 29ki sarvathA tiSThati kAyotsargamuta neti Aha"annattha UsasieNamityAdi" anyatra ucchasitena-ucchasita muktvA yo'nyo vyApArastenAvyApAravata ityarthaH, evaM sarvatra bhAvanIyaM / tatra-Urdhva prabalaM vA zvasitamucchasitaM tena / "nIsasieNamiti" - adha: zvasita niHzvasitaM tena / "khAsieNati"-kAsitena, kAsitaM pratItaM / " chIeNaMti"-kSutena, idamapi prtiitgev| "jabhAieNati"-jRmbhitena, vivRtavadanasya prabalapavananirgamo jRmbhitamucyate / "uDDaeNati"-udgAritaM pratItaM tena / " vAyanisaggeNati"-adhiSThAnena pavananirgamo vAtanisagargo bhaNyate tena / "bhamalIetti"-bhramalyA, iyaM cA''kasmikI zarIrabhramiH pratItaiva / " pittamucchAetti"-ttimUrcchayA, pittaprAbalyAnmanAGa mUrchA bhavati / " suhumehiM aGgasaJcAlehiti"-sUkSmaiH aGgasaMcAraiH lakSyAlakSyargAtravicalanaprakAraiH romogmaadibhiH| ___"suhumehiM khelasaJcAlehiMti"-sUkSmaH khelasaJcAraiH, yasmAdvIryasayogisadrvyatayA te khlvntrbhvnti| "suhumehiM diTThisaJcAlehinti"-sUkSmaidRSTisaJcAraiH nimeSAdibhiH / " evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hunja me kAussaggotti"-evamAdi. bhirityAdi zabdAd yadA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAya kalpagrahaNaM kurvato'pi na kAyotsargabhaGgaH // 258 28maya:zu sarvathA ayosa sthita cha ? nahi ? te bhATe yu:-annastha UsasieNam tyAdi anyatra ucchvasitena-zipAya yasitathI, vasita bhUDI anya vyApAra, tenAthI avyApAravaMtane ema artha che. ema sarvatra bhAvanIya che. temAM Udeve vA prabala zvasita (vAsa devata) chvAsita, tethI. paJjikA-vIryasayogimadravyatayA-vIya yoni saidravyayI, vIryeNa-vIya thI, kyA-tarAyabhAnA aya-kSayopazamayI janmera bhAtmAstivizapathI, sayogIni-sayAgi, sayeSTa, santi-saMtA vidyamAna dravyANi-manA-vA5 -3155 pariyata Y1235 sakSamyA , yasya sa tathA-che nAte tayA, tadabhAvastattA-tene mArata tattA, tayA-te pare zana; athavA bImaNa- sakSaya pAyathI, sayoginI--sayogInI, bhanA-bA5-35 vyApAravata hotA 7vanI, dravyatA-vyatA, saMthArA pratibhAva, tayA-te 11 rIna. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyetsarganA AgAre athavA apavAdaprakAre najafau-adha: (nIce) sita te nisita, tethI. arfu- tena-kAsita (khAMsI) pratIta che, tethI. chavot-sutathI (chIMkathI) A paNa pratIta ja che. mApa-ni -bhitathI (bagAsAMthI) vivRta vadanavaMtane prabala pavananigama te bhita kahevAya che. dvArita-oDakAra pratIta che, tethI. jAnisaLaM-vAtanisagathI. adhiSThAnathI pavananigama te vAtanisarga (vA) kahevAya che, tethI. mamarI-prama-bhramalIthI (cakarIthI), ane A Akasmika zarIrabhUmi pratIta ja che. pittapuchIpa-pittapUjA-pittamUrchAthI pittanA prAbalya thakI jarAka mUrchA hoya che. suhurda acArdi-sU: :-sUkSma aMgasaMcArothI, lakSyAlakSya gAtravicalana prakArarUpa remadugama AdithI. kurdi -nu: rastrasaMvAda-sUkSma khelasaMcArathI, kAraNake vIrya sagi saddavyatAthI te kuTapaNe aMdaramAM hoya che. r[E viraaihiM-: -sUkSma dRSTisaMcArethI, nimeSAdithI, maif sari amart vidi sujJa je rAkaraNa -e Adi AgArethI abhagna aviradhita e mahAre kAtsarga hejo! mahifmA-e AdithI, Adi zabdathI jyAre jati sparze che, tyAre prAvaraNa artha grahaNa karatAM paNa kAyotsarga bhaMga nathI.28 vivecana deha chatAM jenI dazA, vatte dehAtIta, te jJAnInA caraNamAM, he vaMdana agaNita."--zrImad rAjacaMdrajI. AgalA sUtramAM huM kAlsa sthita chuM ema kahyuM, "te zuM sarvathA kAryotsarga sthita che? ke nahiM?" te mATe kahyuM "anyatra uvasita" kAyetsarganA AgAre che. arthAt ucchavAsa Adi zivAya, ucchavAsa Adine apavAda athavA rAkhI huM kAtsarge sthita chuM. uzvAsa, niHzvAsa, khAMsI, chIMka, apavAda prakAre bagAsuM, oDakAra, vAchUTa, cakarI, pittamUccha, sUkSma aMgasaMcAra, sUkSma khelasaMcAra, sUkSma dRSTisaMcAra e Adi AgArothI alagna avirAdhita e mahAre kAryotsarga heje ! atre Adi zabdathI agnisparza, cAraupadrava, rASTrabha, sarpadaMza, gharamAM Aga lAgavI e vagere AgAre samajavA. atre sUma khelasaMcAra vagere che te "vIryasAgi sadudravyatAthI nizcaya karIne aMdaramAM hoya che. arthAta varyAntarAya karmanA kSaya-pazamathI janmela Atmazakti Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : ajanastha sUva-kAnsagapratijJA AgAra vizeSarUpa vIrya vaDe karIne sozi- saceSTa-vyApAravaMta evA sat-vidhamAna mana-vacanakAyapaNe paraNata yugalaskaMdharUpa je dravyo che, tenA bhAva-hevApaNu vaDe karIne, athavA uktalakSaNa vIryathI sagI-mana-vacana-kAyAnA yogavaMta evA jIvanI je dravyatAhetutA te vaDe karIne te khelasaMcArAdi hoya che, ema bhAva che. zeSa sugama che. namaskAra karIne kAsagaMgrahaNa kema nathI karato ? ke jethI karIne teno bhaMga thavAno saMbhava ja na rahe, e AzaMkAnuM samAdhAna kare che - 3degAha -- namaskAramabhidhAya kimiti tadagrahaNa na karoti? yena tadrako na bhvti| - ucyate-nAtra namaskAreNa pAraNamityetAvadeva aviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate, kintu yo yatparimANo yatra kAyotmaga uktaH, tataH Urdhva samApte'pi tasmina namaskAramapaThato bhaGgaH aparisamApte'pi paThato bhaGga eva, sa cAtra na bhavatIti / na cata. svamanI Sikayavocyate, yata uktamArSe-- "agaNI ochidina va, bohiyakhobhAi dIdaDako vA / artha -zaMkA-namaskAra kahIne, zA mATe tenuM grahaNa nathI karato? jethI tenA bhaMga na thAya? (samAdhAna) kahevAmAM Ave che -atre namaskArathI pAraNa ema eTaluM ja aviziSTa kAyotsarga mAna (pramANa) karavAmAM nathI AvatuM, kiMtu je je parimANavALe jyAM kAryotsarga kahyo che, tethI urdhva (AgaLa) te samApta thaye paNa namaskAra nahiM paDatAM bhaMga che, aparisamApta thaye paNa paThatAM bhaMga ja che ane te (bhaMga) atre heta nathI. eTalA mATe. ane A svamanISikAthI ja kahevAmAM AvatuM nathI. kAraNake ArSamAM kahyuM "agni sparza, mAnuSa cAra-bhaAdi, vA saMpaza thAya,-e Adi AgAthI kAyotsarga bhagna che. 259 vivecana "je kAMI paNa tyAga kare te zithilapaNarahita tathA bArIbAraNArahita kare, athavA bArIbAraNuM rAkhavAM jarUra hoya te te paNa cokkasa AkAramAM khullI rIte rAkhavAM."--zrImad rAjacaMdra, patrAMka 753. atre jijJAsu zaMkA kare che -"namaskAra " kahIne ja zA mATe A kArganuM grahaNa karatA nathI ? ke jethI karIne tenA bhaMgane prasaMga ja na Ave. enuM samAdhAna karyuM rfsarA-sAra ijha 4 ityAdi athavA agni spI, svanA ane kAyotsargalaMbanarUpa guru AdinI antarAla bhUmine keI avachinda. ji:-behi, mAnuSa cau. ma:-zvarASTrapararASTrakUta kSebha, mAri zabdathI gRhapradIpanakanuM (gharane Aga lAgavI tenuM) grahaNa che. - dIlaMkAya sarpAdi, vA tenAthI -daSTa, tethI teonA pratividhAne paNa kAsagaMbhaMga nathI ema bhAva che. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgArathI abhagna-avirAdhita kAyotsarga AganuM paMca aticArajAtiomAM vargIkaraNa 481 che ke-ahIM "namaskArathI pAraNa"--namaskAra kahIne ja pAravuM-pUrNa karavuM ema eTaluM ja "aviziSTa"--avizeSita "kAyetsargamAna "--kAyotsarganuM pramANa nathI karavAmAM AvatuM, paraMtu je je "parimANavALo -mApavALo jyAM kAryotsarga kahyo che, tethI Urtha"--AgaLamAM te "samApta'-pUrNa thaye paNa "namaskAra' nahiM bolavAmAM AvatAM tene bhaMga thAya che, ane "aparisamApta thaye-pUrNa nahiM thaye paNa "namaskAra balavAmAM AvatAM bhaMga ja che. ane te "bhaMga'-pratijJAbhaMga atre kAryotsargamAM ukta AgAragrahaNathI hete nathI. Ane zAstravacanathI paNa puSTi che-agni spaze I." arthAta Aga lAge, cArane upadrava thAya, svarASTra-pararASTrajanya kSebha-khaLabhaLATa upaje, sarpadaMza thAya e vagere "AgAthI '-chUTathI-apavAdagrahaNathI "kAyotsarga alagna" che-kAyetsargane bhaMga thatuM nathI. tAtparya ke-je pramANe je pratijJA bhale AgArapUrvaka levAya, te pramANe kaDakapaNe ( Strictly) te pratijJAnuM pAlana-nirvahaNa karAya te ja tene abhaMga hoya e ja bhAva che. t A ukta AgArothI abhagna-avirAti mahAre kAyotsarga he ! e sUtra bhAvArtha vivare che- 31Akriyante ityAkArA AgRhyante iti bhAvanA, sarvathA kAyotsargApavAdaprakArA stra: taii:--sArAmAMfja, na moDamA:, mAra-thA ti:, = vidhi to'virAdhita:, virAdhito--dezabhagno'bhidhIyate, bhUyAt me-mama kaayotsrgH|260 artha:-ti jhAlA -AkarAya che te AkAra (Agara), AgrahAya che ema bhAvane che; sarvathA kAsaganA apavAdaprakAre ema artha che, hai:-tethI, AkArothI, vidyamAnethI paNa, mAno mAnna bhagna te abhagna. bhagnasarvathA nAzita. virAdhata: virAdhitAna virAdhita te avirAdhita. virAdhita te dezabhagna kahevAya che, mU-he, e-mahAra jAtra-kAsaga. vivecana tAruM dhyAna te samakitarUpa, tehI ja jJAna ne cAritra te ja che ; tethI re jAye saghaLAM pApa, dhyAtA re dhyeya svarUpa hAye pache. dhanya dina veLA dhanya ghaDI teha." zrI yazovijayajI. A AkAra (AgAra) eTale zuM ? " arzaya tyAra: " AkarAya che, AgrahAya che, "A"--amuka maryAdAthI karAya che, prahAya che te AkAre -AgA; arthAt sarvathA -sarva prakArathI "kAyetsarganA apavAdaprakAre" (exceptions) kAyotsarganI pratijJAmAM rAkhavAmAM AvelI A amuka prakAranI chUTa ema artha che. A AkAra-apavAdaprakAre vidyamAna hoya to paNa tethI mhAro kAryotsarga alagna he, bhagna-sarvathA bhaMgAyela--nAzita ma che! avirAdhita , virAdhita-dezabha ma he! ema bhAva che. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : artha sUtra-kAyotsagapratijJA AgAra lalitavistarAkAra AcAryajI A ukta AgAnuM paMca aticArajAtiomAM suMdara buddhigamya vagIkaraNa kare che.... 32tatrAnena sahajAstathA alpetaranimittA Agantavo niyatabhAvinazvAlpAH bAhyanibandhanA bAhyAzvAticArajAtaya ityuktaM bhvti| ucchvAsaniHzvAsagrahaNAtsahajAH, sacitta dehapratibaddhatvAt / kAsitakSutajRmbhita. grahaNAttvalpanimittA AgantavaH, svlppvnkssobhaadestdbhaavaat| udgAravAtanisargabhramipittamUrchAgrahaNAtpunarbahunimittA Agantava eva, mahAjIrNAdestadupapatteH / sUkSmAGgakhelahaSTisaJcAragrahaNAJca niyamabhAvino'lpA:, puruSamAtra sambhavAt / evamAdyupalakSitagrahaNAcca bAhyanibandhanA bAhyAstadvAreNa prasUteriti / 261 artha:-temAM-A uparathI sahaja, tathA alpanimitta Agantuka, itara nimitta Agatuka, niyamabhAvI alpa, ane bAhyanibandhana bAhya evI aticArajAtio ema kahevAnuM thayuM. (1) udghAsa-ni:zvAsanA grahaNathI sahaja (aticAre),-sacitta deha sAthe pratibaddhapaNAne lIdhe. (2) kAsita-suta-bhitanA (khAMsI-chIka-bagAsAMnA) prahaNathI alpanimitta Agantuka -sva5 pavanabhAdi thakI tenA bhAvane lIdhe. (3) uddagAra, vAtanisarga, bhUmi, pittamUchanA grahaNathI punaH bahunimitta Agantuka ja, -mahAadi thakI tenI upapattine lIdhe (8) sUkSma evA aMga-ela-STi saMcAranA prahaNathI niyamabhAvI a-puruSa mAtramAM saMbhavane lIdhe. ane e Adi upalakSitanA grahaNathI bAhanibandhanavALA bAhya (aticAre, te dvArA pratine lIdhe kI vivecana "jagata jatu kAraja ruci re lAla, sAdhe udaye bhANa re, cidAnaMda suvilAsatA re lAla, vAdhe jinavara jhANa re.... padraprabha jina guNanidhi re lAla."--zrI devacaMdrajI. A ukta AgAronuM lalitavistarAkAra AcAryajIe paMca aticArajAtinA vibhAgamAM suMdara buddhigamya vagIkaraNa karyuM cheH (1) sahaja-uvAsa, niHzvAsa e "sacitta (jIvatA) deha sAthe pratibaddhapaNAne lIdhe " havA sahaja-svAbhAAgArenuM vika aticAra che. (2) apanimitta Agantuka-khAMsI, chIMka, paMca aticArajAtimAM bagAsAM e vAyubha Adi svalpa nimitte Agantuka AvI vagIkaraNa paDatA aticAre che. (3) bahunimitta Agantuka-oDakAra, vATa, cakarI, pittamUcha e mahA ajINudi bahanimite AvI paDatA Agantuka aticAra che. (4) niyamabhAvI alpa-sUkSma aMgasaMcAra, sukama Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhizuddha suparizuddha anuSThAna makSikAraNa : AgArAtu prayAjana 483 khelasaMcAra, sUkSma dRSTisaMcAra e puruSamAtramAM saMbhavane lIdhe ' niyame karIne hAnArA alpa aticAra che. (5) khAdyanibandhana bAhya--e Adi zabdathI grahaNa karela mAhya kAraNathI upajatA khAdya aticAra che. jema ke-agnipu, cAra upadrava, rASTrakSAla, sardeza Adi. upAdhizuddha anuSThAna mekSakAraNa che e jaNAvavA ahI A AgArA mUkathA che, ema rahasya darzAve che- 33 upAdhizuddhaM paralokAnuSThAnaM niHzreyasanibandhanamiti jJApanArthamamI bAmihopanyAsaH / uktaM cAgame " vayabhaMge gurudoso, thovastavi pAlaNA guNakarI u / gurulAghavaM ca NeyaM, dhammaMmi ao u AgArA // " iti / rara 33artha :-upAdhizuddha paraleAka anuSThAna nizreyasanu nimandhana che, ema jJApana arthe enA (A aticArAnA) ahI' upanyAsa che. ane AgamamAM kahyuM che ke-- vrata bhaMgamAM guru (bhArI) doSa che, paNa thoDAnI paNa pAlanA guNakarI che; ane dharmImAM guru-lAghava jANavA yAgya che, eTalA mATe teA agArA che.262 vivecana " dhyeya svabhAve prabhu avadhArI, duryAtA pariNati vArI re prabhu. bhAsana vIya ekatAkArI, dhyAna sahaja saMbhArI re....prabhu aMtarajAmI." --zrI devacaMdrajI. A AgArA--aticAraprakArAne apavAda zA mATe rAkhavAmAM AvyA che? tenA ahI' khulAsA karyAM che ke-Ama 'vadhazuddha paraaeovAnu TAnuM '--< upAdhizuddha paraleAka anuSThAna ni:zreyasanuM nimandhana che,' arthAt A A aticArA sahejapaNe vA Agantuka paNe atre thavA sabhave che, eTale tenA apavAda-zUTa rAkhI hu' kAryAtsaga karU chuM, ema upAdhizuddha-parika zuddha-AjubAjunI sarva vigatathI ( Details ) zuddha evI pratijJApUrvaka anuSThAna meAkSanuM kAraNa hAya che, ema jaNAvavA mATe A aticAraprakAre ahIM mUkavAmAM AvyA che. e ja prakAre upAdhizuddha-parikarazuddha-bhAjImAjInI sa vigatathI ( Details ) zuddha evuM kAI paNa paraleAkasabaMdhI anuSThAna DhAya te ja meAkSanuM kAraNu thaI paDe che, ema atra A uparathI sAmAnyathI sUcavyuM che. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 lalita vistaro : annatya sUtra- katsaga pratijJA AgAre A upAdhizuddha anuSThAna aMge AgamamAM paNa kahyuM che ke-"cama gura" I-vatane bhaMga karavAmAM guru (bhArI) doSa che, paNa thoDAnI paNa pAlana guNakArI che; ane dharmanI bA. mAM guru-lAghava jANavA gya che, eTalA mATe suparizuddha anuSThAna te AgAra che" arthAtu. jemAM guNa-lAbha guru (bhArI) hoya ne ane deSa-hAni ladhu (DI) heya te karavuM joIe; ane jemAM hAni AgAranuM prayojana guru (bhArI) heya ne lAbha laghu (alpa) hoya te na karavuM joIe, ema sAcI vANIyAgatavALuM guNadeSanA lAbhahAnirUpa gulAghava vicArI, moTI pratijJA laI bhAMgavA karatAM prathamathI apavAdanI chUTa rAkhI zuddha khI pratijJA laI tenuM yathArtha pAlana karavuM zreyaskara che. dA. ta. keI mahAvratanI mahAna pratijJA laI tene bhaMga kare, tenA karatAM yathAzakti thoDuM paNa vrata laI tenuM suparizuddha paripAlana kare te mokSarUpa zreyanuM kAraNa che kAraNake mahAvratanA bhaMgamAM mahAdeSa che, ne alpanA paNa pAlanamAM mahAguNa che, eTale nAma meTuM ne darzana khoTuM ema karavA karatAM bane eTaluM DuM paNa suparizuddha samyapha pAlana karavuM e ja AtmAne guNakArI-hitakArI-upakArI che. Ama sarvatra samajavAnuM che. tAtparya ke je kAMI sat anuSThAna karavuM te sarvathA sarva prakAre zuddha-suparizuddha ja karavuM yegya che. ane A suparizuddha hoya e khAtara atre kAryotsargamAM je A ucchavAsa-nizvAsAdi AgAraapavAda rAkhavAmAM AvyA che, te te anivArya ja che, eTale tenI chUTa rAkhyA vinA chUTake ja nathI, e sAdI samajathI samajI zakAya che. "dhyAtA beya samAdhi abhede, para pariNati vicchede re...prabhu aMtarajAmI; dhyAtA sAdhaka bhAva ucheke, dhyeya siddhatA vede re...prabhu"-zrI devacaMdrajI ucchavAsAdinuM sApekSapaNuM abhaktirUpa hoI azobhana che, e AzaMkAnuM samAdhAna karI, ucchavAsanirodhane temaja AtmadhAtane niSedha AgamapramANuthI darzAve che- 34etenArhacaityavandanAyodyatasyocchvAsAdisApekSatvamazobhanam, abhakteH, na hi bhakti. nirbharasya kvacidapekSA yujyata ityetadapi pratyuktaM, uktavadabhattyayogAta / tathAhi kA khalvatrApekSA ? abhiSvaGgAbhAvAt, aagmpraamaannyaad| uktaM ca" ussAsaM na niraMbhai, Abhiggahiovi kimuya ciTThAe ? / samai fjade, sumukSAra nu jJAnarg IrA ?' na ca maraNamavidhinA prazasyata iti, arthahAne:, zubhabhAvanAdyayogAt, svaprANAtipAtaprasaGgAta, tasya cAvidhinA niSedhAta / ukta' ca "savvattha saJjama saJjamAo appANameva rkkhijaa| muJcai aivAyAo puNo visohI na yAdhiraI // 1 // " kRtaM prasaGgena / 263 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucchvAsanirodhanA niSedha : sayama kSArthe deharakSA Avazyaka 45 34atha :--A uparathI acaityanA vandanA udyatane ucchavAsAdinuM sApekSapaNa azAlana che,--abhaktine lIdhe; kAraNake bhaktini rane kavacata apekSA yukta nathI,--e paNa pratyukta thayuM, uktavat abhaktinA ayoga che mATe. te A prakAre-- atre apekSA zI ? abhivaganA abhAva che mATe, Agamanu prAmANya che mATe. ane kahyuM che ke-- AbhigrahIta paNa ucchvAsa na nirAdhe, teA pachI ceSTAthI te pUchyuM ja zuM? nirodha kace sagha maraNa hoya che, paNa jayaNAthI sUkSma ucchvAsa hoya che. ane avidhithI maraNa prazaMsAtu nathI, aAnine lIdhe, zubha bhAvanAdinA ayogane lIdhe, svaprANAtipAtanA prasaMgane lIdhe, ane tenA avidhithI niSedhane lIdhe. ane kahyuM che ke-- * satra saMyamane (rase ), ane saMyamathI AtmAne ja rahyuM. atipAtathI te AtmA (ane saMyama) mUkAya che; ane puna: aviratinI vizAdhi nathI hotI. prasaMgathI sa: 263 vivecana ** puSTa nimittAla'bana dhyAne, svAlaMbana laya ThAne; devacadra guNune ekatAne, paheAMce pUraNa thAne... mArA svAmI hA tArA dhyAna dharIje, dhyAna dharIje hai| siddhi varIje, anubhava amRta pIje."--zrI devacaMdrajI, atre koI ema zaMkA kare ke 'arhacaityanA vandranAthe udyatane ucchvAsAdinu sApekSapaNuM mazeAbhana che,----ktine lIdhe' i, tenA paNa A uparokta vivaraNa parathI radIe apAI cUkayo, kAraNake kahevAmAM AvyuM tema atre abhaktinA yAga ja nathI, abhakti ghaTatI ja nathI. atre abhiSNaganA-6AgarUpa AsaktinA abhAva che, te pachI apekSA zI? tema ja AgamamAM paNa zvAsanirodhanA niSedha karyAM che. zrI vizeSAva. zyaka bhASyamAM zrI jinabhadraMgaNI kSamAzramaNujIe jhallAtaM na nihaMmada i. kahyuM che, arthAt jakharajastIthI abhigRhIta paNa ucchvAsa na nirudhe, te pachI svayaM potAnI meLe te kema ja nirupe ? kAraNake nirAdha karavAmAM AvatAM sadya-tatkSaNa maraNu hoya che, paNa sUkSma ucchavAsa te| yatanAthI hAya che. ane Ama zvAsanirodhathI vidhithI maraNa prazaMsAtuM nathI, ahAnine lIdhe;' manA-kAyAtsanA prayAjanathI hAnine lIdhe. te zAne lIdhe ? 'zubha bhAvanAdinA ayAgane lIdhe,'--kAyetsaga mAM je zubha bhAvanA i bhAvanAneA abhiprAya rAkhyo hAya, tenA yAga nathI thate mATe te paNa zAne lIdhe? 'svaprANAtipAtanA prasaMgane lIdhe,' peAtAnA prANa cAlyA javAnA prasaMgane lIdhe. ane temAM paNa doSa zAne lIdhe ? * tenA avidhithI niSedhane lIdhe,' avidhithI prANatyAganA niSedha che mATe, A aMge atre prastha saMgrama sannamAo manvALama ucchvAsinarodhanA niSedha sayasarasAthe dehakSA Avazyaka Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 lalita vistarA : ananya sUva- kAsagapratijJA AgAre vijJA" I. gAthA TAMkI che. arthAt sarvatra saMyamane rakSe ane saMyama thakI AtmAne ja rakSe prANa pratipAtathI (maraNathI) te saMyama mUkAI jAya che, ane punaH aviratine vizuddhine prasaMga prApta nathI thatuM. eTale saMyamanI rakSAthe dehanI rakSA Avazyaka che, saMyamanI khAtara paNa dehanA jatananI jarUra che. Ama saMyama-tapa Adi anuSThAna jJAnI oe kadI paNa kyAMya paNa AtmaghAta (Suicide ) mATe ke AtmaghAta thAya e rIte karavAnuM kahyuM nathI, paNa AtmarakSA thAya e mATe ja ne e rIte ja karavAnuM kahyuM che. prasaMgathI saryuM ! jyAM lagI ahaMta bhagavaMtane namaskAra karI na pAraM--e sUtranuM vyAkhyAna kare che- "kiyantaM kAlaM yAvattiSThAmItyatrAha-"jAva arvNtaannmityaadi|" yAvaditi-kAlAvadhAraNe, azokAdyaSTamahAprAtihAryalakSaNAM pUjAmahantItyahantasteSAhatAM, bhaga:-- samagrezvaryAdilakSaNaH sa vidyate yeSAM te bhagavantaH teSAM sambandhinA namaskAreNa namo arahantANanti' anena "na pArayAmi" na pAraM gaccha 31artha:keTalA kALa sudhI sthita chuM ? eTalA mATe atre kahyuM--"jJA karatA ityAdi. cAvata-jyAM sudhI,-kAla avadhAraNa arthamAM. azokAdi aSTa mahAprAtihAyalakSaNa pUjAne ahe che te ahaM te, te ahaM tenA bhaga-samagra aizvaryAdi lakSaNavALe bhaga, te vidyamAna che jeone te bhagavaMte, teonA saMbaMdhI, ma La-namaskArathI, namo ardaratA" ema e namaskArathI, na ghAyaf- pArUM, na pAra pAmuM. vivecana "prabhu pada vaLagyA te rahyA tAjA kAya, alaga aMga na sAjA re...mana vAcaka vaza kahe avara na dhyAuM, e prabhunA guNa gAuM re..mana. zrI arajina-zrI yazovijayajI. A katsatramAM keTale vakhata sthita chuM? te mATe kahyuM-jyAMsudhI ahaMta bhagavaMtane namaskAra vaDe na pAchuM tyAM sudhI." akAdi aSTa mahA prAtihAryarUpa pUjAne ahaM_evA ahaMte je samagraaizvaryAdilakSaNa bhAgasaMpana bhagavate che, teonA saMbaMdhI namaskArathI--" nA sadaMtA" namaskAra he ahaMtone e namaskAra padathI jyAMsudhI-jeTalo vakhata sudhI na pArUMna pAra pAmuM, tyAM sudhIteTale vakhata sudhI. tyAMlagI AtmIya kAyane sthAnathI maunathI dhyAnathI sarAvuM chuM--e kAryotsargapratijJA sUtranuM mImAMsana karI dhanya kAyotsarga "paNa" aSTa uchavAsa pramANuM hoya evuM sUcana kare che- 36tAvatkimityAha" tAva kArya ThANeNaM moNeNe jhANeNaM appANaM vosiraami|" Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucchvAsapramANa kAcotsaga : sthAna-mauna-dhyAnathI tana-vacana-mana nirAdha 487 tAvacchabdena kAlanirdezamAha, "kAyaM" dehaM " sthAnena " UrdhvasthAnena hetubhUtena, tathA " maunena" vAgnirodhalakSaNena, tathA " yAnena '' dharmadhyAnAniA, " apALati '' prAkRtazailyA AtmIyam, anye na paThantyevainamAlApakaM, " vyutsRjAmi " parityajAmi | iyamatra bhAvanA kArya sthAna maunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya vyutsRjAmi / namaskArapATha yAvatpralambabhujo niruddhavAkprasaraH prazastadhyAnAnugatastiSThAmIti / tataH kAyotsarge karotIti / jaghanyo'pi tAvadaSTocchvAsamAnaH / 265 36artha: tyAMsudhI zuM ? te mATe kahyuM-- "tAya hAya TALega moneLa phALo aA vosirAmi|" tyAMsudhI AtmIya kAyane sthAnathI, maunathI, dhyAnathI vAsarAvu chu. tAHta--tyAMsudhI zabdathI kAnirdeza kahyo, vAokAyane, dehane, sthAnera--sthAnathI, hetubhUta evA sthAna vaDe karIne, tathA maunena--maunathI, vAnarodhalakSaNa mauna vaDe karIne tathA yAttena--dhyAnathI, dharmadhyAnAdi vaDe karIne, avvA--prAkRta zailIthI AtmIya. anyA te A AlApaka paDatA ja nathI. yutpurnAma--cusajjuM chu, parityajI chuM. A atre bhAvanA che-- kAyane sthAna-mauna-dhyAna kriyA zivAya kriyAntara adhyAsane AzrIne vyusa chuM. namaskAra pADe sudhI bhuja lakhAvI rahelA vAprasara niruddha karelA, prazasta dhyAna anugata evA huM sthiti karU chuM. 65 pachI kAyAtsaga kare che; janya (kAcAsa ) paNa ao ucchvAsa mAnavALA che, vivecana " kAcAnI visArI mAyA svarUpe samAyA evA, nigranthanA pantha bhava ataneA upAya che."--zrImad rAjacadrajI. , jyAM sudhI a Mta bhagavAne namaskAra karIne kAryAtsaga na pArU, tyAMsudhI zuM ? tA ke- tyAMsudhI AtmIya kAyane sthAnathI, maunathI, dhyAnathI vAsarAvuM chuM.' tyAMsudhI- teTale| vakhata sthAnathI hetubhUta evA UsthAna vaDe karIne,' maunathI-vAnarodharUpa mauna vaDe karIne, dhyAnathI-dharmadhyAnAdi vaDe karIne je saMcAgasaMbadhathI mhArA AtmA sAthe joDAyelI che evI A mhArI ' AtmIya ' kAyane huM byatsarjI chuM, parityajI chuM, ahatya-mamatva tyajI choDI dauM chuM; arthAt kAyane sthAna-mauna- sthAna-mauna-dhyAnathI dhyAna kriyA zivAyanI bIjI khadhI kriyAnA adhyAsane AzrIte vyutsarjI chuM, cheDI dauM chuM, deha chatAM dehAtIta dazAne anubhava karavArUpa kAcetsa karU chuM. * namaskAra pADe sudhI bhuja lakhAvI rahelA, vAprasara niruddha karelA, prazasta dhyAna anugata evA huM sthiti karU chuM.' arthAt Ama bhujA lakhAveluM. UvasthAna (khaDA UbhA rahevAnuM ) dhAraNa tana-vacana-mana " ceoga nirodha Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : anantha sUtra-kAyotsargapratijJA AgAra karI anya zarIrogane nirodha karyo mauna dhAraNa karI vacanogane nirodha karyo ane prazasta dhyAna dhAraNa karI managane nirodha karyo. Ama manavacana-kAyAnA vegane parityAga karI kAyane utsarga-tyAga karavArUpa kAryotsarga karyo. A jaghanya-ochAmAM ochI sthitivALe kAyotsarga paNa "aSTa ucchavAsa mAnavALo " che. kAyane utsarga, tyAga te kAryotsarga. huM A deha nathI ne A mahAre nathI ema samajI, tenA ahetvamamatvane tyAga karI dehane vasarAvI de, aHi fsafma karavuM te kAryotsarga. athavA tevI deha chatAM dehAtIta kAryotsarga dazAe vartatA ahatA bhagavaMtenA dhyAna-avalaMbane tevI zuddha Atmaanubhava sthitine abhyAsa kare te paNa kAyetsarga. A kAryotsarga parameSTa atyaMtara tapa che, sarva tapanI kalagIrUpa che." - zrI prajJAvadha kSamALA pATha 25. (svaracita) dhyAyaka dhyeya dhyAna guNa eke, bheda cheda karazuM have Teke; khIra nIra pare tamazuM malazuM, vAcaka yaza kahe heje haLazuM. sAheba! vAsupUjya jimuMdA! mahinA vAsupUjya jirNodA ! -zrI yazovijayajI. jI A aSTa ucchavAsa pramANu kAyotsarga aMge je kahyuM, te sAdhu Adi lekathI anAcarita che eTale usUtra che ema kaI pramAdIo pUrvApara viruddha vade che, tene atra radIo Ape che- 37ha ca pramAdamadirAmadApahatacetaso yathAvasthita bhagavadvacanamanAlocya tathAvidhajanAsevanameva pramANayantaH pUrvAparaviruddha bhitthamabhidadhati-utsUtrametat , sAdhvAdilokenAnA. caritatvati | etaccAyukta, adhikRtakAyotsargasUtrasyaivArthAntarAbhAvAt, uktArthatAyAM coktAvirodhAt / 266 39artha:-ane ahIM pramAda-madiza bhadathI apahata cittavALAo yathAvasthita bhagavaduvacana AlocyA vinA, tathAvidha janane Asevanane ja pramANa karatA satA, pUrvApara viruddha Ama kathe che-A usUtra che, sAdhu Adi lokathI anAcaritapaNuM che mATe. (uttara)-ane A ayukta che, adhikRta kAtsarga sUtranA ja arthAtarano abhAva che mATe, ane ukta arthatAmAM uktane avidhi che mATe vivecana pApa nahiM koI usUtra bhASaNa jise."--zrI AnaMdaghanajI. Ama uparamAM darzAvyuM tema A ochAmAM ochI jaghanya sthitivALe kAtsarga paNa ATha ucchavAsa pramANavALe hoya. chatAM paNa ahIM-A bAbatamAM "pramAdamadirA madathI apahata cittavALAo'-'kamAvavAmApato ' pramAdarUpa madirAnA madathI Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAdIonA pUrvApara viruddha vacanane radIo jenuM citta haNAI gayuM che evA pramAdI zithilAcArIe, yathApramAdIonuM vasthita-jema che tema bhagavaduvacana AlecyA-vicAryA vinA, pUrvApara tathAvidha-tevA prakAranA pramAda-madirAmadathI apahata cittavALA jananA viruddha vacana Asevanane ja-AcaraNane ja pramANa karatA satA, "pUrvApara viruddha - AgaLa pAchaLa vidhavALuM (Inconsistent) Ama kathe che-A usUtra che -sAdhu Adi lekathI anAcaritapaNuM che mATe" arthAta A je tame kahyuM ke A jaghanya aSTa ucchavAsa mAnavALo che te sUvaviruddha che, kAraNa ke sAdhuAdi lekathI tenuM AcaritapaNuM nathI mATe. A pramAdIone atre javAba Ape ke-"A ayukta che," A je tame kahyuM te ayukta che, ghaTatuM nathI, kAraNa ke prastuta kAryotsargasUtrane arthAntara-ame je kadI dekhADa tenAthI bIjo artha thaI zake ema nathI, temaja ukta-je artha kaho temAM kaI virodha che nahi, eTale A utsava che ema je tame kahyuM te ayukta che. - A sUtradaNDakArtha kAyotsarga te aSTa ucchavAsa pramANu kAryotsarga nathI evI vAdInI dalIlane nirasana kare che- 38atha bhavatvayamarthaH kAyotsargakaraNe na punaraya sa iti, kimarthamuJcAraNamiti vAcyaM / dhandanArthamiti cet, na, atadarthatvAta, atadarthoccAraNe cAtiprasaGgAt / 267 artha -have bhale A artha kAyotsargakaraNamAM che, paNa A (daNDakAthI kAyotsarga) te nathI. (te pachI) zuM artha evA prakAre uccAraNa vAgya che? je vandranAthe ema kahe, te tema nathI,-atadathapaNuM che mATe, ane atada uccAraNamAM atiprasaMga che mATe 67 vivecana dharma nahiM koI jaga sUtra sarikhe."--zrI AnaMdaghanajI. eTale pramAdI vAdI sAmI dalIla karaze-tame kahyuM tema bhale A sUtrArtha barAbara che ane A kAryotsarga karavAnI bAbatamAM A artha bhale ha, paNa "A te nathI, rfka-3 ItyAdi. vA:-ukta che, vyAkhyAta che, kAtsaga lakSaNa artha--artha, abhidheya, jakya-jene-prakRta daNakane, tamAra: sattA-tene bhAva te tattA, ta -temAM, ja- ane, punaH arthamAM, virodhota-uktanA avirodha thakI, aSTa ucchavAsa mAnavALA kAyotsarganA avirAdha thakI. tha-have, para abhiprAyanA sucanArthe. mAtRbhale he, bhale pravato, raM-A. #Akotsava-abhyapagamyamAna evuM niyata pramANu lakSaNa vandanAdi artha kAyAtsargakaraNamAM. ema tyAre zuM suNa thayuM? te mATe kahyuM- puna:-na te, -A, daDakAthe kAyotsarga, ti para vaktavyatAnI samApti arthe. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 lalita vistarA : anartha sUtra-kAyotsarga pratijJA agAra arthAt A sUtraRRNDakA kAryAtsaga te tame kahelA aSTa ucchvAsa mAnavALA kAryAtsaga nathI. tene atre radIe ApyA ke te pachI 'zuM artha evA prakAre uccAraNa vAgya che ? '-evA prakAre nAva ApadaMtALa i. sUtranuM uccAraNa zA mATe karavu joIe ? 'jo vandranAthe ' vAcya che ema kaheA, teA tema nathI, atada paNa che mATe, ane atada uccAraNamAM atiprasa'ga che mATe; ' arthAt te vandanAma paNa atre che nahi eTale atadarthaM paNa che mATe, ane ataH uccAraNamAM atiprasaMga che mATe, tadaavALu je na heAya temAM tavALuM uccAraNa karavuM te atiprasaMga che-ativyApti che mATe, tame kahyu che te kharAbara nathI. A te| kAyAsa yukta ja vandana che te bhujA lakhAvI A kAryAtsaga ame karIe ja chIe, ema pramAdahula vAdI vade che tenA javAbamAM ceSTAkAyesana ane abhibhavakAyAtsaganuM svarUpa ane mAna darzAvI, vAdInI dalIlanuM pAkaLapaNuM khulluM kare che 19 kAyotsargayuktameva vandanamiti cet, kartavyastarhi sa iti / bhujapralambamAtraH kriyata eveti cet, na tasya pratiniyatapramANatvAt, ceSTAbhibhavabhedena dviprakAratvAdu / ukta ca " so ussaggo duviho, ceTThAe abhibhave ya NAyavvo / bhikhAriyAi paDhamo, uvasaggabhiojaNe vIo ||1|| " ayamapi cAnayorevAnyatara. syAt, anyathA kAyotsargatvAyogaH / na cAbhibhavakAyotsarga eSaH, tallakSaNAyogAt, ekarAtrikyAdau tadbhAvAt / ceSTAkAyotsargasya caanniiyso'pyuktmaanatvatA 3 'uddesasamuddese, sattAvIsaM aNuNNavaNiyAe / aTTheva ya ussAsA, paTThavaNapaDikamaNamAdI // 268 : artha: kAyAsa yukta ja vandena che ema jo kahA, tA te (kAyAtsaga ) kattavya che, bhujaprala'kha mAtra evA te karAya ja che ema jo kaheA, te tema nathI,--tenuM pratiniyata pramANapaNa che mATe, ceSTA ane abhibhavabhedathI dviprakArapaNuM che mATe. ane kahyuM che ke-- "te utsa` ceSTA paratve ane abhibhava paratve ema e prakAranA jANavo. prathama che te bhikSAcaryoMmAM ane bIjo che te upasanA abhiyAjanamAM, ' ane A paNa A emAMthI ja koi eka hAya, anyathA kAcAsa paNAno ayoga hoya. ane A abhibhavakAyotsarga nathI,--tenA lakSaNanA ayoga che mATe, ekarAtrikI (pratimA ) AdimAM tenA bhAva che mATe, ane aNIyas (nAnAmAM nAnA) ceSTAkAyAsanuM paNa uktamAnapaNuM che mATe. kahyuM che ke-- '' " uddeza-samruddezamAM sattAvIza ucchavAsaneA kAyotsarga karyo ane prasthApana-prati#mAdimAM ATha ucchvAsanA 3268 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceSTAkotsarga ane abhibhAvakatsarga vivecana "sUtra anusAra je bhavika kiriyA kare, tehane zuddha cAritra pari."-zrI AnaMdaghanajI. eTale pramAdabahula vAdI vadaze-A te "kItsarga yukata ja vadana che, tene javAba Apyo-ema je kahe, te te ( kAtsarga) kartavya che." eTale vAdI kaheze"bhujapralaMba mAtra e te karAya ja che"--A bhujA laMbAvIne te karIe ja chIe, tene javAba Ape tema nathI," karatA ke bhujA laMbAvavA mAtrathI kAtsaga nathI thaI jate, "tenuM pratiniyata pramANapaNuM che mATe, ceSTA ane abhibhAvabhedathI dviprakAra paNuM che mATe," arthAta te kAryotsarganuM pratiniyata-kesa pramANa che, ane ceSTA kotsarga ane abhibhAvakatsarga ema kAyotsarganA be prakAra ceSTAkAyotsarga che mATe. A aMge kahyuM che ke "to karato ho" I. ane abhibhava- arthAt te kAryotsarga be prakAre che-ceSTA paratve ane abhibhava kAyotsarga paratve; temAM ceSTAkotsarga bhikSAcaryA saMbaMdhamAM ane abhibhava kAyetsarga upasarganA abhijanamaupasargane sAmane karavAmAM karAya che. ane A prastuta kAryotsarga paNa "A bemAMthI ja keI eka haya," nahi te kAryotsarga paNa yoga ghaTe nahiM. "ane A abhibhAvakotsarga nathI tenA lakSaNane abhAva che mATe, ekarAtrikI (pratimA) AdimAM tene bhAva che mATe, ane aNIyasa (nAnAmAM nAnA)-jaghanya ceSTAkotsarganuM paNa utamAnapaNuM che mATe." A aMge paNa kahyuM che ke "ra samudra" che. arthAt uddeza-samudezamAM sattAvIza ucchavAsane kAtsaga kare ane prasthApana-pratikramaNadimAM ATha ucchavAsane kAryotsarga kara. tAtparya ke A prastuta che te ceSTAkAyetsarga heI, tenuM jaghanya mAna ATha ucchavAsa che. upara TakelI gAthAmAM A vandanAkAyotsarga rahyo nathI, evI vAdInI dalIlane radIo Ape che4 atrAyaM na gRhIta iti ceta, ma, AdizabdAvaruddhatvAda, upanyastagAthAsUtrasyopalakSaNatvAd / anyatrApi cAgame evaMvidhasUtrAdanuktArthasiddheH / ukta ca "gosamuhaNaMtagAdI, Aloiya desie ya aiyAre / savve samANaittA, hiyae dose ThavejAhi // 1 // " atra mukhavastrikAmAtrokteH AdizabdAccheSopakaraNAdiparigraho'vasIyate, suprasiddhatvAt pratidivasopayogAcca na bhedenokta iti // 269 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : annatthasUtra, kAryAtma pratijJA agAra *a:--atre A gRhIta nathI ema jo kahA, teA tema nathI,Adi zabdathI avaruddhapaNu che. mATe, upanyasta gAthAstranuM upalakSaNapaNa che. mATe, ane anyatra paNa AgamamAM evA prakAranA sUtra thakI anukta anI siddhi hoya che mATe. ane kahyu` che ke" mukhavastrakAdi gaveSI (pratilekhI) ane daivasika (visa saMbadhI) aticAra mAleAcI, sarvane sanmAnIne, hRdayamAM DhASA sthApana kare. " 42 ( atre mukhasikA mAtranI ukti thakI Adi' rAkhtathI zeSa upakaraNa AdinA parigraha samajAya che,-suprasiddhapaNAne lIdhe ane pratidivasa upayogane lIdhe bhedathI kahyo nathI.269 vivecana "draSya kriyA sAdhana vidhi yAMcI, je jinaAgama vAMcI. "--zrI devaca'drajI. eTale pramAdI vAdI kaheze- atre A gRhIta nathI' A uddeza muddeza i. gAthA je tame TAMkI temAM A prastuta kAryotsarga grahavAmAM Avela nathI. tene radIe ApyA ke * ema jo kaheA, tA tema nathI', kAraNa ke 'Adi zabdathI avaruddhapaNu che maTe, upanyasta gAthAsUtranuM upalakSaNupaNu che mATe ane anyatra paNa AgamamAM evA prakAranA sUtra thakI anukta athaCnI siddhi hoya che mATe.' arthAt ukta gAthAmAM 'A'i zabdathI prastuta kAyAtsaganuM sUcana che, temaja A TAMkelI gAthAnA upalakSaNapaNAthI pazu ema ja samajAya che, ane anyasthaLAe AgamamAM paNa evA sUtra thakI sAkSAt zabdathI nahi kahevAmAM AvelA anI siddhi hAya che. A aMge dAkhalArUpe 'mukhavastrikAdi gaveSI ' I gAthA TAMkI che. atre mukhavastrikA eTalu kahetAM tenI sAthenA 'Adi' zabdathI zeSa upakaraNa AdinuM grahaNu samajAI jAya che, eTale 'suprasiddhapaNAne lIdhe ane prativisa upayegane lIdhe ' evuM bhedathI kathana karyuM nathI, ukta gAthA aMge vAdI khIjI zakA UDAve che, tenuM nirasana kare che - 41 aniyatatvAt divasAticArasya yujyata evehAdizabdena sUcanaM, niyataM ca vandanaM, tatkathaM tadasAkSAdagraha iti ceta, na tatrApi rajoharaNAdyupadhipratyupekSaNasya niyatatvAt samAnajAtIyopAdAnAdiha etadgrahaNamastyeva / 270 4'artha :---visaaticAranA aniyatapaNAne lIdhe ahI Adi zabdathI sUcana yukta ja che, ane vandana teA niyata che, te tenuM sAkSAt grahaNa kema nathI ? ema jo kahe, te tema nathI,--tyAM paNa rajoharaNAdi udhinA pratyupekSaNanA niyatapaNAne lIdhe, samAna- jAtIyanA upAdAnathI ahI enu` grahaNa che ja. ww' Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kAtsaga ane pramAdI vAdInI dalIlene radIo 493 vivecana suvidhi jinezvara pAya namIne, zubha karaNI ema kIje ."-zrI AnaMdaghanajI. eTale pramAdI vAdI vadaze-divasa saMbaMdhI aticAranuM te aniyatapaNuM che eTale ahIM A gAthAmAM "Adi" zabdathI tenuM sUcana yukta ja che, barAbara ja che, paNa vandana te niyata che, te tenuM sAkSAt grahaNa kema nathI?" tene radIe A ke ema ja kaho, te tema nathI," kAraNa ke tyAM-mukhavastrikAdi prasaMgamAM paNa rajohara NAdi upadhinA-upakaraNanA pratyupekSaNanuM niyatapaNuMkesa hovApaNuM che ja, eTale samAna jAtIyanA upAdAnathI ahIM enuM grahaNa che ja samAnajAtivALA kAryotsargane grahaNathI ahIM-pUrve ukta gAthAmAM A prastuta kAryotsarganuM grahaNa che ja. ukta gAthA aMge vAdInI trIjI zaMkAnuM nirAkaraNa karI, tene abhiniveza choDI devAnuM sUcana 42samAnajAtIyaM ca mukhavadhikAyAH zeSopakaraNamiti cet, tatrApi tanmAnakAyotsargalakSaNa samAnajAtIyatvamastyeveti mucytaambhiniveshH|271 artha :-ane zeSa upakaraNa mukhatrikAnuM samAnajAtIya che ema ja kahe, te tyAM paNa teTalA mAnavALA kAyotsarga lakSaNavALuM samAna jAtIyapaNuM che ja. eTalA mATe abhiniveza mUkI ? vivecana na kare jUTha DaphANa re...manamohana mere."--zrI yazovijayajI. eTale pramAdI vAdI punaH piSTapeSaNa karaze-rajoharaNAdi "zeSa upakaraNa te sukhavastrikAnuM samAna jAtIya che. pratyupekSaNa karavA gya samAnajAti varganuM che. tene niruttara karatAM kahyuM ema je kahe," te tyAM paNa-pUrvokta gAthAmAM paNa "teTalA mAnavALA kAyetsargalakSaNavALuM samAna jAtIyapaNuM che ja. eTalA mATe abhiniveza mUkI gho!'_ ahe mahAnubhAva! A tamAre mithyA durAgraha cheDI dyo ! ane A sAdhu Adi lethI anAcarita che ema nahi paNa Acarita ja che, ema vAdInI dalI. lane udIo ApI, nirdabha sAcA AcaritanuM lakSaNa darzAvatI gAthA Take che - 43na cedaM sAdhvAdilokenAnAcaritameva, kvacittadAcaraNopalabdheH AgamavidAcaraNazravaNAzca / na cavaMbhUtamAcaritamapi pramANa, tllkssnnaayogaad| ukta ca___" asaDheNa samAiNNa, jaM katthai keNaI asAvajja / Na NivAriyamaNNehiM ya, bahamaNumayameyamAyariyaM // 2 // ..272 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : annatthastra, kAyotsarga pratijJA AgAra 3artha :--ane A sAdhuAdi lAkathI anAcirata ja che ema nathI,kavacit tacaraNanI upalabdhi che mATe, ane AgavidezanA AcaraNanuM zravaNa che mATe. ane evabhUta Arita paNa pramANa nathI, tenA lakSaNanA yoga che mATe. ane kahyuM che ke 44 tr kacAya paNa koI paNa azathI je asAvadya samAcINa che te anyAthI nivArita nathI, bahune anumata che, e Acarita che. kara72 vivecana " ziSTa kahe te pramANa re....manameAhana mere. "--zrI yazovijayajI, ane ahe| mahAnubhAva! tame je pUrve kahyuM ketuM ke A sAdhu Adi leAkathI anAcirata ja che, te ema nathI,' tamArUM kahevuM kharAkhara nathI. kAraNa ke 'cit tadnaAcaraNanI upalabdhi che mATe, ane AgamavadezanA AcaraNanuM zravaNa che mATe.' arthAt kavacit tenuM tevuM AcaraNa pragaTa dekhAya che, ane Agavi tevA prakAranuM AcaraNa karatA hatA ema zAstramAM saMbhaLAya che, mATe sAdhuleAkathI te anAcarita ja che e tamArUM kahevuM yathA nathI. ane eva bhUta cirata paNu pramANu nathI, tallakSaNunA aAga mATe,' arthAt tame je evA prakAranuM macarita calAvye rAkhA che te paNa pramANu nathI, kAraNa ke te 'Acarata'nuM lakSaNa tamArA ( pramAdI jananA) AcaraNamAM ghaTatuM nathI. A a Mge 'amaDheLa samALa'i. subhASita kahyuM che. arthAt--kaya paNa TAIpaNu azathI--nika bhathI je asAvadya samAcINu che ne anyAthI nivAravAmAM Avyu nathI, bahujanane anumata che, te Arita che. 6 ' A sAdhulAkathI Acita ja che A amArUM mArita sAvadya nathI te te tamArU mAcarita anivArita nathI, ema A AcaritalakSaNavALI gAthAnA kalitAtha arpita karI, yathAkta mAnavALA ja A kAyeTsa' che ema prastuta carcA upasaMhare che-- 24. na caitad sAvartha, sUtrArthAvirodhAta sUtrArthasya pratipAditatvAt, tasya cAdhikatara - guNAntarabhAvamantareNa tathA'karaNavirodhAt / na cAnyairanivAritaM tadAsevanaparairAgamavidbhinivAritatvAd, ata eva na bahumatamapIti bhAvanIyam / alaM prasaGgena, yathoditamAna eveha kAyotsarga iti // ,273 4artha :--ane A sAvadya nathI,--sUtra ardhanA virodhane lIdhe, sUtra arthAMnA pratipAditapaNAne lIdhe, ane adhikatara guNAntara bhAva vinA tenA tathAprakAre akaraNanA virodhane lIdhe, ane te anyAthI nivArita nathI,-AsevanaparA AgamavidyAthI nivArita paNAne lIdhe, ata eva bahumata paNa nathI. ema bhAvanIya che, prasaMgathI sa` ! yasthati mAnavALA ja ahI' kAryAtsarga che. 273 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A-amAruM Acarita sAvadya nathI ke te tamAruM Acarita anivArita nathI 45 vivecana " malilanAtha jaganAtha, caraNayuga dhyAe re..caraNayuga. zuddhAtama prabhAva, parama pada pAIe re...paramapada." zrI devacaMdrajI. ukta gAthAnI prastutamAM bhAvanA karI-ane A sAvadya nathI," A-aSTa ucchavAsa mAnavALuM ame je Acakti kahIe chIe te sAvadya-deSayukta nathI. zAne lIdhe? "sUtra arthanA avirodhane lIdhe, sUtraarthanA pratipAditapaNAne lIdhe, A-amAruM Acarita ane adhiktara guNAntara bhAva vinA tenA tathA prakAre akaraNanA sAvagha nathI virodhane lIdhe." arthAt je pramANe Acarita kahyuM, temAM sUtra arthane avireAdha che-sUtra arthane virodha AvatuM nathI; eTaluM ja nahiM paNa temAM sUtraarthanuM pratipAdita paNuM che-jema che tema yathAvat sUtraarthanuM pratipAdana karavApaNuM-yathArtha samajAvavApaNuM che, tema ja bIje kaI vadhAre adhika guNa na thatuM hoya te pachI te vinA te kAryotsarganA tathA prakAre akaraNamAM-nahiM karavAmAM virodha Ave che. Ama sarva prakAre tapAsatAM ame je Acarita kahIe chIe ane karIe chIe te ja samyaka che, niravagha che. ane te anyathI anivArita nathI,-A sevanaparA AgamavidethI nivAritapaNane lIdhe, ata eva bahumata paNa nathI." arthAta pramAdabahula jathI je karavAmAM Ave che te bIjAethI nivAravAmAM nathI AvyuM ema nathI, apitu nivAra ane te- vAmAM AvyuM ja che, kAraNa ke AvanArA yathAsUtra kiyAbhyAsa tamArUM Acarita karanArA AgamavidethI-zAstrothI tenuM nivAraNa karavAmAM AvyuM che, anivArita nathI ane eTalA mATe ja te bahujanasaMmata paNa nathI. tAtparya ke ame A je kahyuM e ja ziSTajanaAcarita che, Itara te Acarita nathI. ema bhAvanIya che" ema bhAvana karavA gya che. mATe "prasaMgathI saryuM ! yadita mAnavALe ja ahIM kAyotsarga che"-- yakta jaghanya aSTa uchUvAsa pramANuvALa ja ahIM A vandanAkAryotsarga che. ti thita ahIM ucchavAsamAna Ama che paNa eya aMge niyama nathI eTale yathA pariNAme guNa-tattva Adi kaI beya sthApavA yogya che ema kahe che- "ihochAsamAnamitthaM, na puna dhyeyniymH| yathApariNAmenaitatasthApane ca guNA: tattvAni vA sthAnavAlambanAni vA AtmIyadoSapratipakSo vaa|70 artha:-ahIM udghAsanuM mAna Ama che, paNa peyano niyama nathI, ane yathApariNAmathI enA sthApanamAM guNe, vAta, vAsthAna-varNa-artha-AlaMbana, vA AtmIya rAjane pratipakSa che.* Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : anasUtra, kAyotsarga pratijJA AgAra vivecana tiNe muja AtamA tuja thakI nIpaje, mArI saMpadA sakaLa muja saMpaje, tiNe manamaMdire dharma prabhu thAIe, parama devacaMdra nija siddhi sukha pAIe. " zrI devacaMdrajI A prakAre ahIM ucchavAsanuM mAna Ama che, paNa dhyeyane niyama nathI I. -pura gheniyama:'. jaghanya kAryotsarganuM pramANa te ukta rIte ATha ucchavAsa che, paNuM dhyeya-dhyAnaviSaya keI amuka niyata ja hoya e niyama nathI. eTale "yathA pariNAmena" "yathA pariNAmathI"--jevA jevA pitAnA pariNAma-bhAva hoya te pramANe guNenuM-bhagavaMtanA athavA paMca parameSThinA guNonuM dhyAna karI zakAya athavA jIvAjIvAdi tanuM dhyAna karI zakAya athavA sthAnanuM, varNanuM, arthanuM vA AlaMbananuM dhyAna karI zakAya; athavA AtmIya-potAnA deSa kema dUra karavA ema tenA pratipakSanuM dhyAna karI zakAya. Ama dhyAnanA viSayarUpa dhyeya potapotAnA pariNAma-bhAva pramANe sthApana karI zakAya. A dhyeya svarUpa aMge A vivecake cagadaSTisamuccayanA vivecanamAM-(sumanadanI bRhata TIkAmAM pR. 559-565) vistArathI vivaraNa karyuM che. tene sva95 sArAMza atra avatArIe te- dhyeya eTale dhyAna karavAne viSaya-AlaMbana koIpaNa dhyeya ciMtavavAne aMtima (Ultimate) hetu AtmadhyAna para ArUDha thavAne che. je kaMI ciMtavatAM AtmA nirIha vRttine pAmI ekAgrapaNAne pAme te dhyeya che. temAM mukhya dhyeya A che (1) cetana ke acetana evI mUrta-amUrta vastu, (2) paMca parameSThi, (3) AtmA. 1. vastu cetana-acetana ema be vibhAgamAM vibhakta che. te utpatti-sthitilayarUpa sasvarUpa saMpanna che. nija nija guNaparyAyathI yukta evuM pratyeka dravya pita pitAnI svarUpa sattAmAM avasthita che. sva dravya-kSetra-kAla-bhAvathI cetanaacetana astirUpa evI pratyeka vastu, para dravya-kSetra-kAla-bhAvathI nAstivastu dhyeya rU5 che. arthAt kaI vastu svarUpa cheDI pararUpane bhajatI nathI, svasamayanI maryAdA ulaMghI parasamayamAM jatI nathI. jaDa che te (traNe kALamAM) jaDa bhAve ja pariName che ane cetana che te cetana bhAve ja pariName che. ItyAdi prakAre kaI paNa dhyeya vastunA svarUpa-ciMtana parathI AtmA zuddha svavastunA svarUpaciMtana pratye DhaLe che ane zuddha AtmAnA dhyAna para caDhe che. 2. athavA paMca parameSThine parameSThivAcaka nAmamaMtrathI japa kare (padastha dhyAna) te paNa dhyAnane uttama viSaya che, uttama dhyeya che namo aritA, namo sirA, _ namo AyariyANa, namo uvajjhAyANa, namo loe svvsaahuunn| paMca parameSThi dheya (1) "jenA cAra ghAtikarma naSTa thayA che ane tethI karIne ja anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta vIrya, anaMta AnaMdamaya che, e je zubhahastha zuddha AtmA te "ahaMta dhyAna karavA gya che." dhyAnanA phalarUpa Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahuta-siddha dhyeya, AcAdi dhyeya, AtmA dhyeya : pisthAdi cAra dhyAna 497 parama AtmasamAdhine pAmI je deha chatAM dehAtIta kAyAtsaga dazAe vicare che evA sahajAtmasvarUpe sthita zuddha AtmA te ja arhat-jina bhagavAn-sajJa paramAtmA che. A jIvanmukta dehadhArI paramAtmAnuM tAttvika zuddha svarUpa AtmAdhI mumukSune parama dhyeya che, dhyAna karavA yogya che. (2) 'jenA aSTa karmane deha naSTa thayA che, leAkAleAkanA je jJAyaka ne dRSTA che, evA puruSAkAra siddha AtmA lokazikharasthita che te dhyAvavA, ' sarva karmIkalaMkane kSaya karyothI jeNe zuddha AtmA siddha karyAM che, deha rahita evA zuddha AtmA pragaTa karyAM che, sahajAtmasvarUpane prApta evA je zuddha AtmA thayA che, kevala caitanyamaya Atmatattva avasthAnA pragaTapaNAthI je svarUpapratistvarUpa kaivalyane pAmyA che,--evA zuddha AtmArUpa siddha bhagavAn te parama dhyeya che, parama dhyAna dharavA ceAgya che. zuddha paramAtmAnA dhyAnathI zuddha AtmA pragaTe che, tethI A siddha parameSThinuM dhyAna maneAmadviramAM mumukSune sadA dhyAvavA cAgya che. " iNI pare vimala jinarAjanI vimalatA, dhyAna manamadira jeThu dhyAve; dhyAna pRthakktva savikalpatA raMgathI, dhyAna ekatva avikalpa Ave. dhanya tuM! dhanya tuM! dhanya jinarAja tuM! " zrI devacadrajI, ( 3-4-5 ) tema ja ' darzana-jJAnapradhAna evA uttama vIryaMcAra, cAritrAcAra ane tapAcAramAM je AtmAne ane parane yAje che, evA te AcAya muni dhyeya chedhyAna karavA caiAgya che. je ratnatrayayukta che ne nitya dharmopadezanamAM nirata che, yativaravRSabha evA upAdhyAya AtmA che, tene namaskAra hA! (te paNa dhyeya che. )danajJAnasamagra evuM meAkSanA mArUpa nitya zuddha cAritra je sAdhe che te sAdhu evA suni che, tene namaskAra hA!' A paNa dhyAna karavA ceAgya che. A AcAya, upAdhyAya ne sAdhu e zuddha AtmAnA sahajAtmasvarUpanI sAdhanAmAM-sahaja zuddha svabhAvabhUta AtmasvarUpanI ArAdhanAmAM niraMtara pravrutta thayelA ane ucca guNasthAne sthiti karatA, evA AtmArAmI mahAtmAe che. eTale evA e zuddha AtmArUpa parameSThienuM svarUpadhyAna AtmAthI te AtmadhyAnArUDha thavAmAM apUrva preraNAdAyI hovAthI parama iSTa che. Ama paMca parameSThi Adi A sarva dhyeya-mAla bananA hetu AtmasvarUpanA dhyAnapara ArUDha thavAnA--caDhavAnA che. prAsAda para caDhavA mATe jema nIsaraNI vagere AlaMbananI jarUra paDe che, tema AtmadhyAnarUpa nizcayadhyAna para caDhavA mATe parameSThiAdi dhyeyanuM Alekhana parama upakArI thAya che. 3. athavA AtmA e ja mukhya dhyeya che---dhyAnanA viSaya che. uparAkta anya sarva dhyeyanuM aMtima lakSya ane phaLa A AtmadhyAna ja che. kAraNa ke arihaMta, siddha Adi zuddha AtmArUpa dhyeyanA ci MtanathI cittanI zuddhi ane AtmA dhyeya sthiratA-ekAgratA thAya che,--jethI sarvAMtra nirIha evA yeAgI puruSa zukala AtmadhyAnarUpa nizcayadhyAnane mATe parama cAgya thAya 63 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jalpa lalita vistarA : annatthasUtra, kAyAtsaga pratijJA AgAra che. eTale te parama guNavaMta paramAtmAnuM tanmaya dhyAna je nizcayadhyAnamAM dhyAve che, te zuddhAtmAnA anubhava AsvAdI te paramAtmapadane pAme che. 66 66 parama guNI tanmayatA sevana, nizcaya dhyAne dhyAvejI; zuddhAtama anubhava AsvAdI, devacaMdrapa pAvejI. " zrI devaca'drajI jinasvarUpa thaI jina ArAdhe, te sahI jinavara hAve re; bhRMgI ilikAne caTakAve, te bhR'gI jaga jaga joye re.... SaD darazana jina aMga taNI je," zrI Ana'daghanajI. " vIra jiNesara upadize, sAMbhaLajo citta lAi re; Atama dhyAne AtamA, Rddhi maLe savi Ai re. " --zrI yazAvijayajI. (zrIpAlarAsa ) athavA prakArAMtare--A AtmA jemAM dhyeya che, tene zAstraparibhASAmAM pi'Destha yAna kahe che. dehupiMDamAM sthiti karatA AtmAnuM, deha-devaLamAM birAjamAna Atma--devanuM jyAM dhyAna dharAya che te piMDastha dhyAna che. parameSThivAcaka namaskArAdghi maMtravAkayanA japa jyAM dhyeya che, te padastha dhyAna che. jyAM sadehe vatA, sAkAra-rUpI evA saMjJa paramAtmA dhyAnane viSaya che, te rUpastha dhyAna che. ane jyAM dehAtIta-rUpAtIta siddha paramAtmA dhyAnanA viSaya che, te rUpAtIta dhyAna kahevAya che. yAtA thakA, vaha guNa pAya re; bheda cheda karI AtamA, arihaMta rUpI thAya re....vIra jinesara upaDhize. pi DasthAdi cAra dhyAna evA nira Mjana nirAkAra arihaMta pada rUpAtIta svabhAva je, kevala da saNu nANI re; te dhyAtAM nija AtamA, haiye siddha guNakhANIre....vI20 cAga asaMkhya je jina kahyA, nava pada mukhya te jANA re; eha taNe avala bane, Atama dhyAna pramANeA raeN....vIra0 " zrI yazovijayajI ( zrIpAlarAsa ) A dhyeya--dhyAna te vidyAjanmakhIja pAramezvara che, ane zuddha bhAvathI upAtta kama suvarNa TAdi jema avanya hAI enA udayathI vidyAjanma hoya che, ema tattvarahasya prakAze che " "etadvidyAjanmabIjaM tatpAramezvaraM, ataH itthameSopayogazuddheH / zuddhabhAvoMpatti kammavindhyaM suvrnnghttaadyudaahrnnaat| etadudayato vidyAjanma, kAraNAnurUpatvena / 275 46artha :--A ( dhyeya-dhyAna ) vidyAjanmamIja evu te pAramedhara che,-A thakI Ama ja upayoganI zuddhine lIdhe, zuddhabhAvathI upAtta kareM avangyu che,-muvarNa ghAti uddAharaNathI. enA uddaya thakI vidyAjanma hoya che, kAraNAnurUpapaNAe karIne,pa Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A daya-dhyAna te pAramezvara vidhAjanmabIja: suvarNa ghaTAda jema avadhya 49 vivecana "dharma raMga jIraNa nahiM....sAhelaDI. deha te charaNa thAya re guNavelaDI. senuM te viNase nahiM....sAhe. ghATa ghaDAmaNa jAya re... guNa. zrI anaMta jinazuM kare....sAhe, ceLa majIThane raMga re guNa." -zrI yazovijayajI ane "puta vijJamathI tat zva' - A dhyeya-dhyAna) vidyAjanmabIja evuM te paramezvara che." A prativiziSTa dhyeyanuM je dhyAna che, te paramezvara saMbaMdhI-paramezvarapraNIta evuM te zAstrasiddha-Agamaprasiddha vidyAA ya na janmanuM bIja che, vivekanI utpattinuM kAraNa che. je sahajAtma vidyAjanmabIja svarUpane prApta thayelA arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ne paramezvara sAdhu e paMca parameSThinA guNenuM anusmaraNa kare che, deha chatAM jANe dehamAM na hoya evI dehAtIta dazAe-jaMgama kAryotsarga dazAe je vicare che evA arihaMta-sAdhu AdinI athavA deharahita evA siddha bhagavAnanI zuddha AtmasvarUpamAM ramaNa karanArI AtmArAma dazAnuM ciMtana kare che, te AtmasvarUpanA anAdi ajJAnarUpa avidyA TALI AtmasvarUpanuM bhAna upajAvanArI AtmavidyAnuM bIja pitAnA AtmAmAM vAve emAM kAMI Azcarya nathI. kAraNake anaMta akSaya evI AtmavidyAnA svAmI bhAva-vidyAdhara thayA che evA arihaMtAdinA caraNanuM je bhaktithI smaraNa kare, tene tevI AtmavidyAnuM saMskAra bIja AtmAmAM ropAyA vinA rahe ja nahiM. je jene seve te te thAya,-"bhaMgI IlikAne caTakAve" ItyAdi nyAye. te ja prakAre Atmatatva AdinuM dhyAna je dhare che, tene paNa te vidyAjanmabIja prApta hoya che. AtmasvarUpanA ajJAnarUpa avidyAne je TALe te ja kharI vidyA che, eTale AtmavidyAAtmajJAna e ja vidyA atra vivakSita che. si-paDhiA ItyAdi. jItava-A, prativiziSTa preyanuM dhyAna, vidyamavI-vidyAnA janmanuM bIja, vivekanI utpattinuM kAraNa, ta6 te, zAstrasiddha, paramezva-paramezvarapraNIta. hetu kahyo--ta -A thakI, prativiziSTa ceyanA dhyAna thakI, sthava-Ama ja, vidyAjanmane anurUpa prakAre ja, sAsuupayogazuddhine lIdhe, caitanyavRttinA nirmalIbhAvane lIdhe. e ja bhAve che- mAthair-zuThTha:-zuddha,adhikRta kAsagaMdhyAnAdirUpa, mAva:-bhAva, taduparaM- tenAthI upara, karma-karma, sadya Adi, vacca-avastha, avazya zuddhabhAva phaladAyi. kevI rIte? te mATe kahyuM-phuvArApurana-suvarNapaTa AdinA udAharaNathI. jema suvarNa ghaTa aMge paNa suvarNakaLavALo ja che. Adi zabdathI rUpyaghaTa Adino parigraha che. tema prakRta karma paNa. jo ema che te tethI zuM? te mATe kahyuM -uta :--zuddha bhAvathI upAtta karmanA udaya thakI. vighAnamavivekautpatti lakSaNa vidyAjanma, kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-zALAnapatyena-kAraNanurUpapaNAthI. kAraNa ke kAraNusvarUpane anuvidhAyI kAryasvabhAva che. tethI zuddha bhAvathI utta karma zuddha bhAvane hatu kema na thAya vAsu ? Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 lalita vistarA : annattha, kAyotsarga pratijJA AgAra tehI vidyA je avidyA vidyAre, tehI vidyA Atmane jeha tAre.-(svaracita ) AvuM vidyAjanmabIja "ata: evopari --"AnA thakI Ama ja upayoganI zuddhine lIdhe hoya che, A prativiziSTa dhyeyanA dhyAna thakI Ama ja -vidyAjanmane anurUpa prakAre ja AtmaupaganI zuddhi hoya che, zuddhabhAvathI cetanyavRttine nirmalIbhAva hoya che, tene lIdhe hoya che. arthAt upAtta karma zuddha dhyeyanA AlaMbane AtmAne upayoga paNa zuddha-nirmala thata avadhya jAya che. eTale tevA prakAre vidyAjanmabI ja AtmAmAM repita thAya che. kAraNake "zudramA pAraM jamavarSo suvadhArata ? zuddha bhAvathI upAtta karma avaya che. rAga-dveSa Adi azuddha bhAva vinAnA, A leka -paraleka saMbaMdhI dhana-kIrti-bhaga Adi kAmanAthI rahita evA zuddha bhAvathI karavAmAM Avela A kAryotsarga dhyAnarUpa zuddha bhAvathI upArjana karela je sadya Adi karma, te avadhya che, vAMjhiyuM nathI, paNa avazyameva acUkapaNe zuddha bhAvarUpa phala ApanAruM che. A avadha phala "suvarNaghaTa Adi udAharaNathI ghaTe che,-"sugharaghurAdarona' senAne ghaDe bhAge te paNa tenuM ne sonuM ja rahe che, ghATa ghaDAmaNa bhale jAya paNa tenuM viNasatuM nathI, tema dehaparyAya bhale senuM te viNase nahiM, jIrNa thAya, naSTa thAya, paNa AtmAmAM ropAyela vidyAbIjarUpa ghATa-ghaDAmaNa jAya zuddhabhAvajanya karma naSTa thatuM nathI, paNa spaSTa thaI vidyAjanma rUpa zuddha phala ApyA vinA rahe nahiM evuM avadhya-acUka-amegha hoya che. eTale ja "utaDuto vidyAma '--enA udaya thakI vidyAjanma hoya che te zuddhabhAvathI upArjana karela karma jyAre vipAka pAmI udaya Ave che, tyAre te svapara vivekarUpa-bhedajJAnarUpa vidyAne janma-samuddabhava hoya ja che. ane te tema " jAnu na"---kAraNanurUpa paNae karIne " heya che. jevuM kAraNa tevuM kArya ema kAraNane anurUpa kArya hoya e svabhAva che, eTale zuddha bhAvathI upAtta-grahaNa karela karma zuddha bhAvane hetu kema na hoya? api tu avazya hoya ja. A kAryanuM kAraNAnurU5paNuM yukti-AgamathI siddha che, enA samarthanamAM vidyAjanmanI mukta kaThe prazaMsA karatA pAMca subhASita ple atra avatAre che- 4"yuktyAgamasiddhametata, tallakSaNAnupAti ca "vaoNgRhakRmeryadvada , mAnuSyaM prApya sundaram / tatprAptAvapi tatrecchA, na puna: sampravartate / / 1 / / vidyAjanmAptitastadvada, viSayeSu mahAtmanaH / tattvajJAnasametasya, na mano'pi pravartate // 21 // Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karyAnuM kAraNAnurUpapaNuM : vidyAjanmanI muktakaMThe prazaMsA viSagrastasya mantrebhyo, nirviSAGgodbhavo yathA / vidyAjanmanyalaM mohaviSatyAgastathaiva hi ||3|| zaive mArge'ta evAsau, yAti nityamakheditaH / na tu mohaviSagrasta, itarasminnivetaraH ||4|| kriyAjJAnAtmake yoge, sAtatyena pravarttanam / thItaaedasya sarvatra, cAna cA u: rizayAnA " iti vacanAt / 26 47atha :--yukti ane AgamathI A siddha che, ane talakSaNaanupAti che "vA~gRha-azuci viSTA jevuM gRha che evA kRmine jema suMdara manuSyapaNu pAmIne, tenI (kRSipaNAnI) prApti thaye paNa tyAM (vizvAmAM) icchA puna: sapravartta`tI nathI; (1) tenI jema vidyAjanmanI prApti thakI tattvajJAnasameta mahAtmAnuM mana paNa viSayAmAM pravatta`tuM nathI. (2). viSagrastane jema maMtro thakI niSi aMganA uddabhava hoya che, tema ja vidyAjanma sate sarvathA mAviSanA tyAga heAya ja che. (3). ata eva te zaiva mArgomAM nitya akhedita jAya che, paraMtu itaramAM (bhavamAga mAM) tara (vivekI jema mAviSagrasta jateA nathI. (4) 501 ane sarvatra vItaUhana (spRhA rahitanu') kriyA-jJAnAtmaka cAgamAM sAtatyathI (satatapaNe) prayattana tene zivamArgamAM 'dhyAna' kahe che. " (5) -e vacanathI.276 vivecana " jANyA 2 jeNe tuja guNu leza, khIjA re rasa tehane mana niva gamejI; cAkhyA re jeNe amI lava leza, khAkasa bukasa tasa na rUce kimejI.-dhanya dina. --zrI yazovijayajI pannA--mA ja hetunI siddhi arthe kahyuM gujarayALamattinuM--yutti:--anvaya-vyatireka viCzarUpA yukti, jJAnamazra--ane Agama, +- na samaya nIvo, gAyasan ne neLa maveLa' je je samaye jIva je je bhAvathI Aveza pAme che, tyAdipa, samvamAM--te bane vaDe, ttiE--siddha, pratiSThita che, tat--A, kAryanuM kAraNAnurUpapaNuM. bhale A anya kAryomAM siddha thatu hA, paNa prakRtamAM siddha nahi thaze, eTalA mATe kahyuM----sahALAnupAtiT--yukti-mAgamathI siddha evA kAraNAnurUpa kArya lakSaNamAM anupAti vidyAjanma che. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--ti vacanAt--e vacanathI ema vakSyamANu sAthe saMbaMdha che. vacana ja darzAve che-- varlRi ityAdi blekapacaka sugamAkhyAvALu che. paratu tarazminivetara:--jItaramAM jaMtaranI jema. jema kRtasmin--jaMtaramAM, saMsAramACmAM, kRta:--tara, mehaviSayI agrasta evA vivekI, nityamavRtti: na cAti--nitya akhedita nathI jatA, tema zaiva mAgamAM mehaviSathI grasta nathI jatA. khedita tA kAI paNa katha Mcit dravyathI umayatra pazu jAya che ema bhAva che. abhiprAya punaH A ae anurUpa kAraNathI prabhava pAmela vidyAjanma sate viSayavairAgya--kriyAjJAnAtmaka yoge tenA phalarUpa sAtatyapravRttilakSaNa zivabhAga gamana upayukta hoya che, anyathA nahi' Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pahere lalita vistaro : annatthara, kAsagapratijJA AgAra ane A je vidyAjanmabIjarUpa vastu uparamAM kahI, te "yukti ane ArAmathI A siddha che." anvaya-vyatirekavicArarUpa yuktithI ane "je je samaye java je je bhAve Aveza pAme che" ItyAdirUpa AgamathI- yukti ane e banne vaDe A kAryanuM kAraNanurUpapaNuM siddha che, pratiSThita AgamathI zuddha che. jIva jevA jevA bhAve pariName che tevA tevA bhAvane te kartA na heAya che; zuddha bhAve pariName te zuddhabhAvane kartA, azuddhabhAve pariName te azuddhabhAvane kartA hoya che, ane A vidyA janma "talakSaNa anupAti che; tenA lakSaNamAM arthAta yukti-AgamathI siddha evA kAraNAnurUpa kAryalakSaNamAM anupAti che--anukrame paDanArUM che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM--vaoNfpRdoryA' ItyAdi vacanathI. arthAta--viSTA jenuM ghara che evA kRmine-kIDAne suMdara evuM manuSyapaNuM prApta thayuM, te pachI te kRmipaNAnI prApti thaye paNa tene tyAM-viSTAmAM vidyAjanmane punaH IcchA paNa pravartatI nathI. tenI jema vidyAjanmanI je mahAprabhAva prApti thaI te tatvajJAnasameta mahAtmAnuM mana paNa viSayamAM pravartatuM nathI. viSagrastane jema ma thakI nirviSa aMgane uddabhava hoya che, tema ja vidyAjanma thaye mehaviSane tyAga sarvathA hoya ja che. ethI karIne ja te ziva mAge, ziva saMbaMdhI-mekSa saMbaMdho mArgamAM nitya akhedita (thAkyA vinA) gamana kare che. paNa mehaviSathI grasta thayele je che te ItaramAM ItaranI jema gamana karato nathI, arthAt mohaviSathI agrasta jema bhavamArgamAM nitya akhedita gamana karato nathI, tema mehaviSathI grasta zivamArgamAM nitya adita gamana karato nathI. eTale kavacita kathaMcita dravyathI mehaviSaasta bhavamAge kheditapaNe-(aMtaraMga be pUrvaka) gamana kare, tema mehaviSagrasta dravyathI kheditapaNe (kheda-thAkasahitapaNe) gamana kare, nitya akheditapaNe-athAkapaNe nahiM, ema bhAva che. ane sarvatra jenI spRhA vyatIta thaI che evA vitaspRhanuM kriyA-jJAnAtmaka yugamAM satatapaNe pravartana te ja zivamArgamAM yAna"gamana kahe che. e vacanathI paNa siddha thAya che ke A prastuta vidyAjanma yuktiAgamathI siddha evA kAraNanurUpa kAryanA lakSaNamAM anupAti che, AvI paDe che. kAyotsarga pAravAne ne stuti Adine zeSa vidhi kahI A prastuta sUvanI vyAkhyA upasaMhare che- 48avasitamAnuSaGgikaM, prakRtaM prastumaH -- sa hi kAyotsargAnte yadyeka eva tato "namo arahatAti" namaskAreNotsArya stutiM paThatyanyathA pratijJAbhaGgaH, jAva arahatANaM ityAdinA'syaiva rUDhatvAda, anyathaitadarthAbhidhAne'pi doSasambhavAta, tadanyamantrAdau tathAdarzanAditi / atha bahavastata eka pava stuti paThati, anye tu kAyotsargeNeva tiSThanti, yaavtstutiprismaaptiH| Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kotsaga pAvAne ne stuti Adine zeSa vidhi 503 atra cavaM vRddhA vadanti--yatra kilA''yatanAdau vandanaM cikIrSitaM tatra yasya bhagavata: sannihita sthApanArUpaM taM puraskRtya prathamakAyotsargaH, stutizca, tathA zobhanabhAvajanaka tvena tasyaivopakAritvAt / tata: sarve'pi namaskAroccAraNena pArayantIti // 277 // iti vyAkhyAtaM vandanAkAyotsargasUtra // "artha:AnuSagika pUrNa thayuM; prakRti prastavIe chIe- te kAyotsargane anta, je eka ja hoya to "namo arahaMtA' ema namaskArathI utsArI (pArI) stuti paThe che,-anyathA pratijJAbhaMga che,-"jhAva 3daMtA'' ItyAdithI AnuM ja pratijJAtapaNuM che mATe, namaskArapaNue karIne AnuM ja rUDhapaNuM che mATe, anyathA enA arthanA abhidhAne paNa doSasaMbhava che mATe, tenAthI anya mannAdimAM tathA darzana che mATe, have bahu hoya to eka ja stuti paDe che, bIjAo te kAyotsara ja sthiti kare che,- stutipasimApti paryata. ane anne vRddho ema vade che-jyAM AyatanAdimAM vandana karavA iccheluM che, tyAM je bhagavaMtanuM sannihita sthApanArUpa hoya, tene puraskRta karI prathama kAryotsarga, ane stuti ( hAya),-tathA prakAre zobhana bhAvanA janakapaNe tenuM ja upakAripaNuM che mATe. pachI saveya namaskAra cAraNathI pADe che. che ema vandanAkotsaga sutra vyAkhyAta thayuM vivecana jya sahaja svarUpI zuddha caitanya mUrti, zrImada bhagavadahana cetya te zAMtamUtti, karatuM citasamAdhi arpatuM AtmazAMti, haratuM bhavaupAdhi kApatuM mehabrati.-(svaracita) Ama "AnuSaMgika-prAsaMgika vaktavya pUruM thayuM ema kahI AcAryajI de che-- prakRti prastavIe chIe"--prastuta viSaya AgaLa calAvIe chIe, arthAta kAryotsargane zeSa vidhi kahIe chIe - te kAryotsarga pUro thaye je kAryotsarga karanAra eka ja vyakti hoya te "namo ajaMtAna' ema namaskAra uccArI kAryotsarga pArI, stuti bele che, nahiM te pratijJAne bhaMga thAya. zA mATe bhaMga thAya? "vAva saradaMtAna " ItyAdithI A kAryotsarganI pratijJA levAmAM AvI che mATe. "namuna''namaskArathI ema pratijJA lIdhI che te pachI namaskAra mATe bIjuM kaI nahiM ne A ja pada zA mATe? namaskAraNe AnuM ja-"namo kadaMtALa" e padanuM ja rUDhapaNuM che mATe. vAru, "ahaM tene namaskAra he" ema "ene" - 3ratA padane artha bolavAmAM AvatAM vireja zA mATe? deSasaMbhava che mATe, -"nyathatathamidharsf paramAta" ema deSa paNa zA mATe? "tenAthI anya mannAdimAM tathA darzana che mATe "--tevA prakAre dezanuM darzana che mATe. arthAt maMtra ccAramAM maMtranuM bhASAMtara na cAle, paNa jema che tema anyUnAdhika maMtra ja bela joIe, nahiM te deSa saMbhave che, tema atre paNa samajavuM. Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 lalita vistaro : annatthasUtra, kAsagapratijJA AgAra ane kAyotsarga karanArA ghaNA hoya te eka ja stuti paDe che, ane bIjAo te stuti pUrNa thAya tyAM sudhI kAyotsargamAM ja sthiti kare che. atre vRddhajane ema kahe che ke-jyAM "AyatanAdimAM--jinagRhAdimAM vandana karavAnuM iccheluM che, tyAM je bhagavaMtanuM "sannihita'-saMnidhAnamAM rahela-samIpavattI "sthApanArUpa'-jinapratimAjI hoya, tene "puraskRta karI"--AgaLa karI, tene prathama pada ApI, tenA vandanapratyaye prathama kAryotsarga kare, ane stuti paNa te bhagavaMta saMbaMdhinI uccAravI. Ama zA mATe ? tathA prakAre zobhana-prazasta bhAvanA janakapaNa- utpAdakapaNAe karIne tenuM ja-te saMnihita sthApanArUpanuM ja upakAripaNuM che, mATe, "ttatharzamanamAnanavAra topajArita." A stutipATha pachI badhAya namo sadaMtA" ema namaskAra ucArIne kAyotsarga pAre che. // iti maharSizrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsujAtena cidahemavizodhinIdIkAbhidhAnavivecanena savistara vivecitAyAM lalitavistarAyAM vandanAkAyotsargasUtram // Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logassa sUtraH caturviMzatistava UFF have parama upakArI vIza tIrthakara bhagavatonI ratutirUpa catuzitistavanI vyAkhyAne prArana reche 'punaratrAntare'sminnevAvasappiNIkAle ye bhArate tIrthakRtasteSAmevaikakSetranivAsAdinA ''sannataropakAritvena kIrtanAya caturvizatistavaM paThati paThanti vA / 278 sa cAyam-- logassa ujjoagare, dhammatitthayare jiNe / arihaMte kittaissa, cauvIsapi kevalI // 1 // matha:-puna: / tare,- 1 aksapi bha mAratane viSere tiirthkate thaye, teonA ja eka kSetranivAsa AdithI Asannatara (atinikaTa) upakaripaNAe zana tanA yatuvizatirata (me) 5 cha // (mAI) 5 cha.278 ane te A che- lokedyotakarA dharma-tIrthakare jine vaLI; ahaM te kIrvAIza huM, covIze paNa kevalI. 1 lakanA udyotakara, dharmatIrthakara, jina, ahaMta evA evI kevalInuM huM kirtana karIza. A stava sutranI prathama gAthAnA padepadano bhAvArtha vivarI dekhADe che asya vyAkhyA-- lokasyodyotakarAnityatra vijJAnAMdvatavyudAsenodyotyodyotakayo bhedasaMdarzanArtha bhedeno. pnyaasH| lokyata iti lokaH, lokyate pramANena dRzyata iti bhAvaH, ayaM ceha tAvatpaJcAstikAyAtmako gRhyate, tasya lokasya kim ? udyotakaraNazIlA udyAtakarAstAn / kevalAlokena tatpUrvakavacanadIpena vA sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH / tathA--durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH / ukta ca-- "durgatiprasRtAJjIvAn , yasmAddhArayate tataH / dhatte catAna zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH // " ityAdi / Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 lalita vitarA : logassasUtra, caturvizatistava tathA --tIryate'neneti tIrtha, dharma eva dharmmapradhAnaM vA tIrtha dhammatIrtha, taskaraNazIlA dharmatIrthakarAstAn / tathA -- rAgAdi jetArI jinAstAn / tathA'zokAdyaSTaprAtihAryAdirUpAM pUjAmaIntItya hantastAnaItaH / kIrttayiSyAmi -- iti svanAmabhiH stodhye ityarthaH / caturviMzatimiti saGkhyA, api zabdo bhAvatastadanyasamuccayArtha iti / kevalajJAnameSAM vidyate iti kevalinastAn kevalinaH // 272 raa:--AnI vyAkhyA-- hoca upotajAnU--lAkanA dyotakarAne ema atre vijJAnaadvaitanA cudAsathI (nirAsathI udyotya-udyotakanA bhedasaMdarzanArthe bhethI upanyAsa che. soyate kRti ho:lAkAya che te leAka hoyate-pramALe, dazyate--leAkAya che eTale pramANathI dekhAya che ema bhAva che. ane A ahIM teA paMcAstikAyAtmaka grahAya che. te leAkanA zuM? udyotakaraNazIla te cotaro: udyotakaro, teone, kevalAlAkathI vAtapUrvaka vacanadIpathI salAkanA prakAzakaraNazIlAne ema artha che, tathA--vu tau pratantamAtmAne dhAvatIti dharma:--durgatimAM paDatA AtmAne dhAre che te dharma. kahyu` che ke--" durgAtimAM pradyuta vAne temAMthI dhArI rAkhe che, ane eAne zubha sthAnamAM dhAre che, tethI karIne dharma" ema kahyo che. tathA-sIyaseDanena vRtti tIrtha-AnA vaDe tarAya che te tI. dharma ja vA dharmapradhAna tI te dharmAMtI; tenA karaNazIla te dharmatIrthajA:--dha tIrthaMkara., teone tathA-vijJatAro fHT:nAgAdinA jetA te jinA, teone, tathA-goLAyaraprAptidAyavihAM pUnAmardantItyardanta:-azAkADhi aSTa prAtihA AdirUpa pUjAne ahe che. te mardanta:-ahuntA, te ahuntAne. IttaviyAmi--kIna karIza, svanAmeAthI tavIza ema artha che. vastuvi jJatim - catuviMzati, cAvIza ema saMkhyA. pi-paNa zabda bhAvathI taddanyanA (tenAthI anyanA) samuccaya arthe che. kevalajJAna ane vidyamAna che te hina:-kevalIe, te keliene 279 vivecana " cAvIze jinaguNa gAI e, dhyAI e tattvasvarUpeAjI; paramAna kra pada pAI e, akSaya jJAna anUpeAjI. " zrI devacaMdrajI. atre AcAryajIe A gAthAnuM padepada vivarI batAvI tenA artha pariskuTa karyAM che. tenA bhAvA A prakAre-- nninA--mAvatastattmyasamucArtha:--mAvata:-bhAvathI,nAma-sthApanA--dravya aha nA parihArathI, vA zubha avyavasAya thakI, tattveSAM RSabhAdi caturvizatithI vyatirikta aravata-mahAvidehamAM janmelA ahatAnA saMgrahAya. tethI kahyuM che--avisAdanA puLa vayamahAvivede ca' api- zabdanA grahaNuthI puna; airavata ane mahAvidehamAM. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokanA udyotakara, dharmatIrthakara, ji. ahati, e padone artha (1) ane joksa sxx?' -ojA utArAnuM lekanA udyotakara e je pada kahyuM, te vijJAna advaitavAdInuM nirAkaraNa karavA mATe mUkayuM che. vijJAnaadvaita vAdInA mate A badhuMya vijJAna mAtra ja che, vijJAna zivAya lakanA udyotakara bIjuM koI nathI, tenuM nirAkaraNa ahIM lekanA udyotakara ema bheda pradarzaka pada mUkI udyotya-udyotakane bheda darzAvI karyuM che. leka udyotya-udyota karavA gya che, ane bhagavAna udyotaka-udyota karanAra che. bhagavAna vizvane prakAze che chatAM vizvarUpa nathI banI jatA; caMdra bhUmine prakAze che, paNa tethI te kAMI bhUmirUpa banI jatuM nathI tema. kAraNa ke AkAzamAM svasthAne sthita rahyAM chate caMdra jema caMdrikA prasAre che, tema sthira evA svasvarUpa padamAM sthita AtmA jJAnarUpa snA-caMdrikA vistAre che; paNa cAMdanIthI bhUmiAdine prakAzita karatAM chatAM caMdra kAMI bhUmirUpa banI jato nathI, tema AtmA paNa jJAnasnAthI >> vizvane prakAzamAM chatAM kAMI vizvarUpa banI jatuM nathI. arthAt jJAna Neyane sadA jANe che, paNa ya kadI tenuM thatuM nathI, Ama yajJAyaka saMbaMdhanI vyavasthA che; jJAnasvabhAvI jJAyaka AtmA svarUpasthita rahI vizvarUpa yane jANe che. caMdra bhUmine prakAze che, tenA kiraNanI kAMtinA prabhAvathI samasta bhUmi kaheta thaI jAya che, paNa kaMI caMdra bhUmirUpa kaI kALe tema thatuM nathI, ema samasta vizvane prakAzaka e A AtmA te kyAre paNa vizvarUpa thatuM nathI, sadA sarvadA citanya svarUpa ja rahe che. vizvamAM jIva abhedatA mAne che e ja bhrAMti che. " -zrImad rAjacaMdra, patrAMka-760 lekAya che-pramANathI dekhAya che te leka-paMcAstikAyAtmaka leka, tenA udyotakara, kalAkathI vA tapUrvaka vacanadIpathI sarvakanA prakAzakaraNazIla' arthAt kevalajJAnarUpa AlokathI-vizvaprakAzaka mahAprakAzathI athavA kevalajJAnapUrvaka temaNe prakAzelA AgamavacanarUpa dIpathI sarvalekane prakAza karavAnuM jeonuM zIla-svabhAva che, te leAkaudyotakara. " kaleka prakAzaka nANI, bhavijana tAraNa jehanI vANI; paramAnaMda taNe nIzANI, tasu bhagate muja mati ThaharANuM... kusumAMjali mele nemi jijdA."-zrI devacaMdrajIkRta snAtra pUjA (2) dharmatIrthakara--durgatimAM paDatA AtmAne dhAre che te dharma. A aMge kahyuM che ke "durgatimAM sarI paDatA ne temAMthI dhArI rAkhe ane eene zubha *"zagvazvamavanarf svabhAvatha - manyadravyaM bhavati yadi vA tasya kiM syAtsvabhAvaH / jyotsnArUpa snapayati bhuvaM nava tasyAsti bhUmi jJanuM caM varAti sattA sthAti nA "- zrI samayasAra kaLaza, Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa08 lalita vistaro : legarasava, caturvizatistava sthAnamAM dhAre te dharma." ane jenAthI tarAya te tIrtha. A ukta dharmatIrthakara dharma e ja tIrtha vA dharmapradhAna tIrtha te dharmatIrtha, te karavAnuM jina ahaMta zIla-svabhAva che jene evA te dharmatIrthakara che. (3) jine-"rAgAdinA netA te jino.' jina e kAMI saMpradAyavAcaka zabda nathI, paNa mahAna tatvavAcaka zabda che. rAgAdi sarva AMtara zatruone jItI je zuddha sahajAtmasvarUpane prApta thayelA che, evA zuddha AtmA te "jina" AtmA ane karmanA sanAtana yuddhamAM karmakaTakane saMhAra karI je vijayazrI varyA che, evA kharekharA zrImad AtmavIra te ja jina. -prajJAvabodha mokSamALA, pATha 3. (svaracita) (4) ahajate-azokAdi aSTa prAtihArya AdirUpa pUjAne je ahe che te ahaM te.' je vizvanI pUjAnA parama pAtra, parama pUjya aparAdhya che te ahatuM. (5) covIze paNa kevalI-A vize tIrthakara bhagavAna, "paNa" zabdathI eravatamahAvidehamAM janmelA evA tenAthI anya tIrthakaronuM bhAvathI prahaNa che. evA tIrthakara jene kevalajJAna vidyamAna che te kevalI. Atma siddhi kAraja bhaNuM re lAla. sahaja niyAmaka hetu re; nAmAdika jinarAjanA re lAla. bhavasAgaramAhe setu re...padmaprabha." zrI devacaMdrajI (6) huM kIrtana karIza--evA ukta vizeSaNasaMpanna te vize paNa kevalInuM huM kIrtana karIza, "svanAmethI stavIza." emanuM pAvana nAma laI stavana karIza. atre prazna thaze ke nAmanuM smaraNa karyAthI zuM? nAmanuM smaraNa karyAthI te parama pavitra AtmAonA ananya AtmacAritranuM anusmaraNa thAya che ke-A nAmadhArI sadehe vicaratA A ahaMta bhagavaMta tIrthaMkare A avasarpiNI kALamAM paramArthameghanI vRSA karI ApaNA para apAra upakAra karI gayA; ane Ama kRtajJatApUrvaka temanA parama upakAranI smRti thAya che eTaluM ja nahiM, paNa temanuM anupama AtmacAritra yAda AvatAM ApaNA AtmAne apUrva AtmapuruSArthanI preraNA prApta thAya che, ane te parama guNInA abhuta guNagaNu saMbhAratAM guNapradaAzcaryathI bhAvomAMca phurI temanI bhaktimAM tallInatA upaje che. A aMge paramatatvadRSTA zrImad rAjacaMdrajIe mAtra seLa varSanI laghu vaye lakhelI mahA dazanaprabhAvaka "mokSamALA' graMthamAM parama suMdara mImAMsA karI che - jijJAsu-paNa "legarsamAM te vIza jinezvaranAM nAmanuM sUcavana karyuM che, ene hetu zuM che te mane samajAve. satya-A kALamAM A kSetramAM je vIca jinezvaro thayA emanA nAmanuM ane caritronuM smaraNa karavAthI zuddha tattane lAbha thAya. vairAgInuM caritra vairAgya bedhe che. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ covIza kevalInuM kIrtana : nAmastavanuM rahasya 59 anaMta cAvIzInAM anaMta nAma siddha svarUpamAM samagre AvI jAya che. vartamAna kALanA covIza tIrthakaranAM nAma A kALe levAthI kALanI sthitinuM bahu sUkSma jJAna paNa sAMbharI Ave che. jema eonAM nAma A kALamAM levAya che, tema covIzI vIzInAM nAma kALa ane cevazI pharatAM levAtAM jAya che eTale amuka nAma levAM ema kaMI hetu nathI. paraMtu teonA guNanA puruSArthanI smRti mATe vartatI covIzInI smRti karavI ema tatva rahyuM che. teonAM janma, vihAra, upadeza e saghaLuM nAmanikSepe jANI zakAya che. e vaDe ApaNo AtmA prakAza pAme che. sarpa jema merilInA nAdathI jAgRta thAya che. tema AtmA pitAnI satya riddhi saMbhaLatAM te mohanidrAthI jAgRta thAya che." mokSamALA (bAlAvabodha) pATha-14. lekanA udyotakara' eTaluM pada ja basa che, dharmatIrtha kaze e kahevAnI jarUra nathI, ema pahelI zaMkAnuM samAdhAna kare che- atrAha--lokasyodyotakarAnityetAvadeva sAdhu, dharmatIrthakarAniti na vAcyaM, gatArtha. tvAt / tathAhi-ye lokasyodyotakarAste dharmatIrthakarA eveti // atrocyate--iha lokaikadeze'pi grAmaikadeze grAmavallokazabdapravRtte: mA bhUttadudyotakaredhvavadhivibhaGgajJAniSvarkacandrAdiSu vA sampratyaya ityatastavyavacchedArtha dharmatIrthakarAniti // 280 artha:-zaMkA-lAkanA udyotakane ema eTaluM ja barAbara che, dharmatIrthakarone ema vAca nathI,-gatArthapaNuM chemATe, te A prakAre jeo lekanA udyotakara che. teo dharmatIrthakare ja che. atra (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-ahIM lokanA eka dezamAM paNa, grAmanA eka dezamAM grAmanI jema, "loka" zabdanI pravRttine lIdhe, tenA udyotakara evA avadhi-vibhaMga jJAnIomAM vA sUrya-caMdrAdimAM saMpratyaya ma ho, eTalA mATe tenA vyavada arthe dharmatIrthakarone ema (kahyuM che).80 vivecana "bhAsaka kAloka tiNe jANe chatI, te paNa vItaka vAta kahuM chuM tama prati." -zrI devacaMdrajI ane jijJAsu pahelI zaMkA kare che-"lekanA utakane eTaluM ja kahevuM basa che, "dharmatIrthakarone" e kahevAnI jarUra nathI. kAraNa ke tene artha temAM AvI jAya che. tenuM samAdhAna karyuM che. gAmanA eka bhAgamAM jema "gAma" zabdane pravega karAya che tema lekanA eka bhAgamAM A "leka" zabda prayoga haze ema mAnI, keI A leketakara' padathI avadhi-virbhAgajJAnI ke sUrya-caMdrAdi na samajI bese, eTalA mATe tenA vyavaccheda-apavAda arthe dharmatIrthakarane e pada kahyuM te barAbara ja che. Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 lalita vistarA : logassasUtra, caturva tistaya jo ema che te 'dharmatIrthaMkara' eTaluM ja bhale 2 *, leAkanA udyotakara e kahevAnI jarUra nathI, evI khIjI zakAtu' samAdhAna kare che-- Aha--yadyevaM dharmatIrthakarAnityetAvadevAstu, lokasyodyotakarAniti na vAcyamiti / atrocyate--iha loke ye'pi nadyAdiviSamasthAneSu mudhikayA dharmArthabhavataraNatIrthakaraNazIlAste'pi dharmatIrthakarA evocyante, tanmA bhUdatimugdhabuddhInAM teSu saMpratyaya iti tadapanodAya lokasyodyotakarAnapyAheti // 281 'artha :-za'kA-jo ema che, teA dharmatIrthaMkarone' ema eTaluja bhale ho, leAkanA udyotakarAne ema vAcya nathI. atra (samAdhAna ) kahevAmAM Ave che--ahIM leAkamAM je nadI Adi viSamasthAnAmAM sudhikAthI ( mugdhabhAvathI) dharmAM bhavataraNarUpa tInA kaNazIla che, teo paNa dharmAMtI - karo ja kahevAya che. tethI ati sugdhabuddhine teomAM saMpratyaya ma hA eTalA mATe tenA dUra karavA arthe 'lAkanA udyotakone paNa kahyu: 281 vivecana * " cakrI dharama tIrathataNeA, tIratha phala tatta sAra re."-zrI AnaMdaghanajI, eTale te ja jijJAsu khIjI zakA kare che-tA pachI 'dharmatIrthaMkarone 'eTalu ja khasa che, 'leAkanA udyotakarIne' e padanI jarUra nathI. enu samAdhAna--nadI vagere viSamasthAnA aMge dharmo-dha prayojanarUpa'bhavataraNuM '-sa'sArataraNa tIsthAnAnI kalpanA karanArA che, teo paNa 'sudhikAthI '-mugdhabhAvathI-bheALA bhAvathI dharmatIrthaMkarA' kahevAya che; tethI ati mugdhabuddhi-bhALAjanAne teemAM 'saMpratyaya '-pratIti upajatI dUra karavA mATe leAkanA uddAtakarIne ' e pada kahyuM te kharAkhara ja che. AAma ulaTapalaTa zakA-samAdhAnathI 'leAkanA udyAtakarIne' ane 'dharmatIrthaMkarAne' e banne pada cAsa karyo, d * jinAne ' e pada vadhAre paDatuM che, evI trIjI zaMkAnuM samAdhAna kare che-- " aparastvAha-- jinAnityatiricyate, tathAhi--yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti / atrocyate-- mA bhUtkunayamatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadapohAyAha jinAniti / zrUyate ca kunayadarzane- " jJAnino dharmatIthasya, rrAra: varma patram | gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH / / " ityAdi / tannUnaM te na rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH punariha bhavAraGkuprabhavo ! bIjAbhAvAt / tathA cAnyairapyuktam 'ajJAnapAMzupihitaM purAtanaM karmmabIjamavinAzi | tRSNA jalAbhiSikaM muJcati janmAGkaraM jantoH // Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekanA udyotakara dharmatIrthakara, jine, ane, e pade bA. zaMkAsamAdhAna 511 tathadgdhe bIje yathA'tyanta, prAdurbhavati nAGkaraH / karmavIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // " ityAdi / 182 "artha-apara (zaMkA) kare che-jinene e atirikta (vadhAre paDatuM) che. te A prakAre-yaktaprakAravALA jino ja hoya che mATe. atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-kunayamatAnusArIthI parikalpita yathAkta prakAramAM saMpratyaya ma he eTalA mATe tenA apahAthe (nirAkaraNA) kahyuM "jinone" ema. ane kunayadarzanamAM zrata thAya che-- dharmatIrthanA kartA evA jJAnI paramapade jaI puna: paNa tIrthanikArathI (avanatithI) saMsAramAM Ave che, ityAdi. tethI teo nizcaya karIne rAgAdi jetA nathI. anyathA nikAra thakI puna: ahIM bhavAkarano uddabhava kyAMthI? bIja abhAva che mATe. ane tathA prakAre anyathI paNa ukta che ajJAna dhUlithI DhaMkAyeluM evuM purAtana avinAzi karmabIja tuNA-jalathI abhiSikta thatAM jatune janmAkura choDe che. (1) bIja atyaMtapaNe dagdha thaye aMkara prAdurbhAva pAmatuM nathI, tema kamabIja dadha thaye bhavAkura Ugato nathI." (2) ityAdira vivecana "bhavanA bIjANe AtyaMtika nAza je.apUrva."-zrImad rAjacaMdrajI. tyAM bIje jijJAsu trIjI zaMkA kare che-"jinene" e pada vadhAre paDatuM che, kAraNa ke "yaktaprakAravALA -pahelA be padothI jevA kahyA te jine ja hoya che. tenuM samAdhAna karyuM che-"kunayamatane -kudarzanane anusaranArAoe kalpelA yakta prakAramAM saMpratyaya-pratIti ma he, eTalA mATe "jinene e pada kahyuM te yathArtha ja che. kAraNa ke kunayadarzanamAM ema mAnavAmAM AvyuM che ke "dharmatIrthanA kartA jJAnIo "tIrthanikArathI '-pitAnA sthApelA tIrthanI avanati (Down-Fall) thatI hoya te kAraNathI punaH paNa saMsAramAM Ave che." ane AvA je hoya te nizcaye karIne rAgAdinA "jetA'--jItanArA (jine) heya ja nahiM; nahiM te "nikAra thakI "--tIrtha avanati kAraNa thakI punaH ahIM "bhavAMkuraprabhava"--bhavAkurane janma kyAMthI hoya? atre bIja baLI gaye aMkuro phUTe nahiM, tema karma bIja baLI gaye bhavAMkura phaTe nahi, e Adi lalitavistarokta subhASito suprasiddha che. jo ema che te " jinene eTaluM ja pada bhale he evI cothI zaMkAnuM samAdhAna kare che- 6Aha-yadyevaM jinAnityetAvadevAstu lokasyoghotakarAnityAdhatiricyate / Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 lalita vistara : legassasUtra, caturvizatistava atrocyate--iha pravacane sAmAnyato viziSTazrutadharAdayo'pi jinA evocyante, tadyathA-zrutajinAH avadhijinAH manaHparyAyajinAH chadmasthavItarAgAzca / tanmA bhUteSveva sampra. syaya iti tadvyudAsArtha lokasyodyotakarAnityAdyapyaduSTamiti // 283 artha:-zaMkA-jo ema che te jinone" ema eTaluM ja bhale ho, lekanA udyotakarane ityAdi atirikta che. atra (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-ahIM pravacanamAM sAmAnyathI viziSTa zratadharAdi paNa jine ja kahevAya che. jemake--Rtajine, avadhijina, mana:paryAyajine, ane chadmastha vItarAge. tethI teomAM ja saMpratyaya ma ho, eTalA mATe tenA budAsa athe "udyotakarone ityAdi paNa aSTa che.ra83 vivecana "ya sakala jANuga tume, kevalajJAna diNuMdanAthare...." zrI devacaMdrajI. eTale te ja jijJAsu punaH zaMkA kare che- ema che te pachI * jinene " eTaluM ja basa che, "lekanA utaka" Ive para vadhAre paDatA (Superfluous) che. tenuM samAdhAna-ahIM jinapravacanamAM sAmAnyapaNe viziSTa kRtadhare vagere paNa "jina" ja kahevAya che, tethI te na samajI levAya eTalA mATe "lekanA utakare" Ive kahyuM temAM kaI doSa nathI. "aho ' e pada kahevAnI jarUra nathI, evI pAMcamI zaMkAnuM samAdhAna kare che- aparastvAha-arhata iti na vAcyaM, na hyanantaroditasvarUpA arhadamyatirekeNApare bhvntiiti| atrocyate-arhatAmeva vizeSyatvAnna doSa iti // 284 artha-apara vaLI zaMkA kare che-ahaMtane' e vArtha nathI, kAraNa ke anantara (hamaNAM ja) kahevAmAM Avela svarUpavALA ahata zivAya bIjA hotA nathI. atre (samAdhAna kahevAmAM Ave che--ahevAnA ja vizeSapaNAne lIdhe doSa nathI.284 vivecana " Aja che nirmaLa niHsaMgI arihA vaMdiyejI-vIrasena...." zrI devacaMdrajI. tyAM vaLI trIje jijJAsu pAMcamI zaMkA kare che ahIM tene" e pada kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke hamaNAM ja kahyA te svarUpavALA ane zivAya bIjA detA nathI. tenuM samAdhAna-ahaM te vizeSya che, ane ukta che te vizeSaNa che, mATe deSa nathI. Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " ahalane" "kevalIone' e pada aMge ulaTapalaTa zaMkAnuM samAdhAna 513 je ema che te "aha " eTaluM ja pada bhale che, bAkI nakAmuM che, evI zrI zaMkAnuM samAdhAna kare che Aha-yathevaM hanta tAIta ityetAvadevAstu, lokasyodyotakarAnityAdi punarapArthakaM / na, tasya nAmAdyanekabhedatvAt bhAvArhatsaGgrahArthatvAditi // 285 athara-zaka-jo ema che te "ahutone' ema eTaluM ja bhale hai, lokanA udyotakarone ityAdi punaH apAIka (nirarthaka) che. (samAdhAna)-ema nathI tenA nAma Adi aneka bhedapaNAne lIdhe, bhAvatinuM saMgrahAthapaNuM che mATe 285 vivecana "arihaMta pada vaMdiye guNavaMta che."-zrI devacaMdrajI. eTale te ja punaH zaMkA kare che-je ema che te "ahIM tene eTaluM ja basa che, bAkI nirarthaka che. tenuM samAdhAna-nA ema nathI. ahIM tenA nAma-sthApanA Adi aneka bheda che, eTale atre bhAvaahata nuM grahaNa karavA arthe ukta vizeSaNe Avazyaka ja che. kevalIone ' e pada kahevAnI jarUra nathI, evI sAtamI zaMkAnuM samAdhAna kare che- 9 aparastvAha-kevalina ini na vAcyaM, yathodAhRtatatsvarUpANAM aItAM kevalitve avyabhicAritvAt, sati ca vyabhicArasambhave vizeSaNopAdAnasAphalyAt / tathA ca sambhave vyabhicArasya vizeSaNamarthavadbhavati, yathA nIlotpalamiti / vyabhicArAbhAve tu tadupAdIyamAnamapi yathA kRSNo bhramaraH zuklo balAhaka ityAdi Rte prayAsAtkamartha puSNAtIti / tasmAtkevalina ityatiricyate / ___na, abhiprAyAparijJAnAt / iha kevalina eva yathoktasvarUpA arhanto nAnye iti niyamArthatvena svarUpajJApanArthamevedaM vizeSaNamityanavayaM / na caikAntato vyabhicArasambhave eva vizeSaNopAdAnasAphalyaM, ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre svarUpajJApane ziSToktiSu tatprayogadarzanAt / tatra-ubhayapadavyabhicAre yathA-nIlotpalamiti, tathaikapadavyabhicAre yathA-abdravyaM pRthivI dravyamiti, tathA svarUpajJApane yathA-paramANurapradeza ityAdi / yatazcaivamataH kevalina iti na duSTaM // 286 artha:-apara vaLI zaMkA kare che - kevalione' ema vA nathI, yathA tatasvarUpavALA ahatanA kevali paNa bAbatamAM avyabhicArIpaNuM che mATe, ane vyabhicArane saMbhava sate vizeSaNanA upAdAnanuM (grahaNanuM) sAphalya che mATe, ane tathA prakAre vyabhicAranA saMbhave vizeSaNa arthavata (arthavALuM) hoya che, jema-nIla utpala; paNa vyabhicAraabhAve te havAmAM AvatAM paNu-jema kRSNa bhramara, zukala bagalo ityAdi-prayAsa zivAya kayA arthane piSe che? tethI "kevalIne e atirikta che. Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistA : logassasUtra, catuvi titatha (samAdhAna )--ema nathI,--abhiprAyanA arijJAnane lIdhe. ahI kevalI ja yathAkta svarUpavALA a`tA che, anyA nahi, ema niyamA paNAe karIne svarUpajJApanA ja A vizeSaNa che, eTalA mATe anavadya che. ane ekAntathI vyabhicAra- saMbhave ja vizeSaNagrahaNanu' sAphalya nathI, ubhayapada vyabhicAre, ekapada vyabhicAre, svarUpajJApane ziSTa uktiomAM tenA prayAganuM darzana che mATe. temAM ubhayapaddha vyabhicAre,-jemanIla utpala; tathA eka pada vyabhicAre,--jema--ay dravya, pRthivI dravya; tathA svarUpajJApane, jema paramANu apradeza, ityAdi. ane kAraNake ema che, ethI kevalene e duSTa nathI.ra86 vivecana 514 " te tIrthaMkarane bIjI sarva prakAranI apekSAne tyAga karI namaskAra karIe chaiye" -- zrImad rAjacaMdrajI, - tyAM vaLI cAthA jijJAsu sAtamI zakA kare che--' kevalI' e kahevAnI jarUra nathI, kAraNake yathAkta svarUpavALA ahaMtAnA kevalipaNA khA. 'avyabhicAripaNuM'' che. arthAt carcAstasvarUpavALA ahaMtA kevalI hAya ja, emAM 'vyabhicAra'-ADAavaLA bhAva hAtA nathI. vyabhicAranA saMbhava haiAya tyAM vizeSaNu avatA-prayAjanavaMta hAya, jemake 'nIla utpala '; paNa vyabhicAranA abhAva haiAya tyAM te niSphala prayAsamAtra che, jemake- kRSNa bhramara '-kALA bhamarA, dheLA khagale i. tenuM samAdhAnaH--mahAnubhAva! tame amArA abhiprAya kharAbara samajyA nathI, 'ahI' kevalIe ja yathAkta svarUpavALA ahaMtA che, trIjA nahi''ema cAkkasa niyamarUpa atha paNe 'svarUpajJApanA ja'-svarUpa jaNAvavA artha ja A vizeSaNa che, mATe anavadya'-nirdoSa che. vaLI ekAMte vyabhicArane ADAavaLA atha thavAno saMbhava hoya tyAM ja kAMI vizeSaNa ahevAnuM saphalapaNuM nathI, kAraNake vizeSaNanA prayAga (1) ubhayapada vyabhicAramAM, (2) ekapada vyabhicAramAM, (3) tathA svarUpajJApanamAM,--karAya che. Ama che eTale 'keline' ema kahyuM te adveSa che. jo ema che tA 'kaeNliene ' eTaluM ja kahevuM suMdara che, bAkI kahevAnI jarUra nathI, evI AdamI zakAnuM samAdhAna kare che-- 20. * Aha - yadyevaM kevalina ityetAvadeva sundaraM, zeSaM tu lokasyodyotakarA nityAdyapi na vAcyamiti / atrocyate - idda zrutakevaliprabhRtayo anye'pi vidyanta eva kevalinastanmA bhUteSveva sampratyaya iti tatpratikSepArtha lokasyodyotakarAnityAdyapi vAcyaM / evaM dvayAdisaMyogApekSayA'pi vicitranayamatAbhijJena svadhiyA vizeSaNasAphalyaM vAcyamityalaM vistareNa / gamanikAmAtrametaditi // 287 1 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavIza tIrthakaranuM nAma stavanarUpa kIrtana pi1pa artha:-zaMkA-je ema che te "kevalione" ema eTaluM ja suMdara che, paNa zeSa te lekanA udyotakane ityAdi paNa vAcca nathI. atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-ahI zrutakevalI pramukha anya paNa kevalIe vidyamAna che ja, tethI teomAM ja saMpratyaya ma he, eTalA mATe tenA pratikSepa athe kalAkanA udyotakarene ityAdi paNa vAcya che. ema be Adi saMyoga apekSAe paNa vicitra nayamatAbhi svabuddhithI vizeSaNanuM sAphalya vAca (kahevA yogya) che. eTale vistarathI saryuM. A gamanikAmAtra che. 87 vivecana jaya jinadevA! jaya jinadevA! deva kare che sahu tama sevA-prajJAbedha (svaracita) te ja zaMkA kare che-ema che te pachI "kevalio" eTaluM ja basa che, "lokaudyotakane che. kahevAnI jarUra nathI. tenuM samAdhAna-zrutakevalI Adi bIjAo paNa kevalIo che ja, eTale A parathI teo na samajI levAya eTalA mATe "lekaudyotakane I. paNa kahevA gya che. ema brikasaMga Adi aMgenI apekSAe vizeSaNanuM saphalapaNuM svabuddhithI samajI levuM. have prathama gAthAmAM caturvizati stava karavAnI karelI pratijJA pramANe, traNa gAthAthI evI tIrthaMkaranuM nAmastavanarUpa kIrtana kare che- satra zaM zIrAiti taraM suryannAusbhmjiaN ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaI ca / / paumappahaM supAsaM, jiNaM daNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMta, sIala sijjaMsa vAsupujja ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhamma saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthu araM ca malliM, vaMde muNisubvayaM namijiNa ca / vaMdAmi riTTanemi, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 // etA nigadasiddhA eva / nAmAnvarthanimittaM tvAvazyake " urUsu usamalachaNa, usameM sumiNami teNa usabhajiNo" ityAdigranthAdavaseyamiti // 288 11a temAM-je kahyuM hatuM ke "huM kana karIza, te kIrtana karatAM kahyuM - Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : logassava, caturvizatistava (hAharA) RSabha ajita saMbhava ane, abhinaMdana vaMduM ja; sumati padmaprabha supArvane, caMdraprabha jina vaMduya. 2. suvidhi puSpadaMta zItala ne, zreyAMsa vAsupUjya; vaMdu vimala anaMta jina, dharma zAMti paNa pUjya. 3. vaMduM kuMthu ara mali ne, munisuvrata abhidhAna; namijina ariSTanemi ne, vaMduM pArzva vardhamAna. 4. gaSabha ane ajitane huM vaMduM chuM. saMbhavane, abhinaMdanane, sumatine, padmaprabhane, supArthane ane caMdraprabha jinane huM vaMduM chuM. (2). suvidhine, puSpadaMtane, zItalane, zreyAMsane, vAsupUjyane, vimalane, anaMta jinane, dharmane ane zAMtine huM vaMduM chuM. (3). kaMthane, ane, maline, munisuvratane ane nami jinane huM vaMduM chuM. ariSTanemine, pArthane tathA vardhamAnane huM vaMduM chuM. ee nigadasiddha ja che. nAmanuM anvatha nimitta te AvazyakamAM-UrUmAM vRSabha lAMchana ane svapnamAM vRSabha (darzana) tethI varuSabha jina ityAdi graMthathI jANuM levA che.288 vivecana "vIze jinaguNa gAIe, thAI e tatvasvarUpajI; paramAnaMda pada pAIe, akSaya jJAna anupajI.-zrI devacaMdrajI atre vIze tIrthakara bhagavaMtanuM kIrtana karatAM teonuM pAvana nAyagrahaNa karI pratyekane parama bhaktithI vaMdana karyuM che. A bhagavaMtanA A nAma "anvartha' arthane anusaratA hAI yathArtha ja che, ane te anvartha kevA prakAre che te Avazyaka sUtrathI jANa levA AcAryazrIe bhalAmaNa karI che. A vivecake eka caturvizati jinastuti racI che, te paNa prakAratarathI A anvartha nAmane sujJa vAcake ne kaMIka khyAla Apaze ane te parathI vivecanane artha paNa saraze. te A prakAre Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIza jinanAnA anvathapaNAnuM digadarzane deharA AdimAM Adi namuM, dharma Adi karanAra; meha paMkamAMthI karyo, jeNe jaga uddhAra. 1 satva bala tapa saMyama, ajita je jagamAMya; ajita rAgadveSAdithI, namuM ajita jinarAya. saMbhava sukhasamRddhine, saMbhava saMbhavatAM ja te saMbhavanA smaraNathI, saMbhava bhava nA ja. 3 jenA guru guNagrAmane, abhinaMde budhavRda, te abhinaMdana nAthane, abhivaMdana sukhakaMda. 4 nirvAsita kumati karI, sthApyuM sumati rAja; te sumati jina pAsa huM, yAcuM sumati Aja. 5 padma samA padma prabhu, bhavya-padmanA bhANa videSa rAtrI trAsathI, kare amArUM trANa 6 saMsthita svarUpa supArdhamAM, supA je mahAbhAga; dehAdhyAsa anAdi, TALe te vItarAga. caMdra thakI mukha caMdranI, kAMti nirmala saumya teha caMdra jinacaMdrane, praNamI pAmuM saukhya. 8 mekSamArga suvidhitaNA, suvidhi je arihaMta te suvidhi suvidhi namI, prArtha bhavane aMta. 9 zItala vadana-malayAdrinI, caMdana zItala vANuM tana-mana tApa hare badha, AtmazItalatA khANa 10 nizreyasa sanmArgane, daI zreyaskara baMdha zreyase janazreya, darzAvya zubha zodha. 11 vAsu-pUjya vAsavANa, vAsupUjya je pUjya pUjya taNA paNa pUjya te, pUjuM vAsupUjya. 12 vimala jJAna kamalApati, vimala vimala bhagavAna vimala citta hArUM karI, vimala Apaje jJAna. 13 svAmI anaMta zaktinA, anaMta guNanA dhAma; anaMta jina gho Atmane, anaMta zakti bhAna. 14 dharma kalpadruma sepiye, vAMcchita phala dAtAra dharma dhuraMdhara dhIra te, dharaNI dhAraNahAra, 15 2 = 8 9 1 1 0 - - - - - - Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pas? lalita vistaro : legassasUtra, caturvizatirata siMdhu zAMti sudhAtaNa, karUNa rasanA phUpa; vizva zAMtikara zAMti te, Apa zAMti anupa 16 kumArgane kuMThita karyA, sthApana karI sudharma, kuMthunAtha evA namI, kuMThita karUM kukarma. 17 Are bhavane TALaze, bhavatAraka aranAtha; e zraddhA avicala rahe, muja aMtar jaganAtha. 18 meha mallane mArIne, mAryA mala mahAlaka bhAvamalla malli namuM, bhAvazatru pratimala. 19 munisuvrata upadeziyA, munisuvrata muninAtha, munisuvratane je bhaje, jana te dhanya kRtArtha. 20 karma namAvyA nami jine, name jehane deva; te nami munivarane namI, mAguM bhavabhava seva. 21 cakra-nemi bhavacakanI, bhAMgI jeNe sAva te ariSTanemi hare, sarva ariSTa vibhAva. 22 pragaTa prabhAvI pAjI, pArtha raho nizadina pA nAma sanmatrathI, meha mahAhi kSINa, 17 karma vidArI rAjatA, tavIryathI dhIra; virapaNuM te vIra che, kSamAvIra mahAvIra. 24 caturvizati jinataNI, stavanA saukhyanidAna maratAM vAMcchita pUraze, mananaMdana bhagavAna. 25 -(varacita) jI kIrtana karI cittazuddhi arthe praNidhAnarUpa pAMcamI gAthAnI vyAkhyA prakAze che- 2AjA jUtha ceta: rAI kanidhimAevN mae abhithuA, bihuarayamalA phiinnjsmrnnaa| cavIsapi jiNavarA, titthayarA me pasoyatu / / 5 // zvAhA evam-anantaroditena vidhinA, mayetyAtmanirdezamAha, abhiSTutA iti Abhimukhyena stutA abhiSTutAH svanAmabhiH kIrtitA ityarthaH / 1. pAThAMtara-fSAna Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittazuddha athe praNidhAna : AvA viziSTa tIrthakaro mahArApara prasAda kare! 19 ffiAdAtte? vidhUtarano majA: 44-4 mahuM ja joma vidhU-nAsiro anekArthatvAddhAtUnAm apanIte rajomale yaiste tathAvidhAH / tatra badhyamAnaM karma rajI bhaNyate, pUrvabaddhaM tu malamiti, athavA baddhaM raja: nikAcitaM malaH, athavairyApathaM raja: sAmpa. rAyikaM malamiti / vartavamUtA mata gva prajAmanar:, kAraWITmAhityarthatA taz-nA varilkssnnaa, maraNaM prANatyAgalakSaNaM, prakSINe jarAmaraNe yeSAM te tathA vidhA: / .. caturvizatirapi, apizabdAdanye'pi, jinvraa-shrutaadijinprdhaanaaH| te ca sAmAnyakevalino'pi bhavanti ata Aha-tIrthakarA ityetatsamAnaM pUrveNa / me-mama, kiM ? prasIdantu-prasAdaparA bhavantu // 289 artha:-kana karIne cittazuddhi arthe praNidhi (praNidhAna) kahyuM - ema meM stavyo raja-mala dhuNyA, jarA mara prahaNa tIrthakare muja prasanna ha! covIze vara jina. 5. ema hArAthI je abhistuta che, raja-mala jeNe vidhUta ryA che, jarA-maraNu jenA prakSINuM che, evA covIze jinavare tIrthakaro mhArA para prasAda kare ! vyAkhyA -ema, anantare dita vidhithI, majA-mahArAthI, ema Atmanirdeza kaho, ami dutA abhistuta,-gAmimuhara stuta-AbhimukhyathI stuta te abhistuta, svanAmathI kIrtita ema artha che. teo zuM viziSTa che?-- vidhutAnomaTA-raja-mala jeNe vidhUta karyA che evA. temAM raja ane malAte ramala, vidhUta-prakapita, dhAtuonA anekArthapaNAne lIdhe apanIta che ro-mala jethI te tathA vidha. temAM (1) baMdhAtuM kama te "raja kahevAya che, pUrvabaddha puna: "mala kahevAya che; (2) athavA baddha te raja, nikAcita te mala (3) athavA iryApatha te raja, sAparAyika te mala, ane kAraNa ke evaMbhUta che ata eva-eTalA mATe ja kakSAnAmA -prakSaNa che jarA-maraNa jenA evA -kAraNuabhAvane lIdhe ema atha che. temAM-jarA-vahAnilakSaNa, maraNa-prANatyAga lakSaNa, jarA ane maraNa prakSaNa che jenA te tathAvidhi. Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : legassasuva, caturvizasirastava hatutirapi-caturvizati paNa, evI paNa api-paNa zabdathI aje paNa, bhAjapa-jinavare, zratAdi jinAmAM pradhAna ane teo sAmAnya kevalIe paNa heya che, eTalA mATe kahyuM-tIvA -tIrthakare, ema e pUrvathI samAna che. je-jama-mahAre para, jharInu-prasAdaparA he!<Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prArthanA nathI : thayelA athavA thanArA aprasAdane TALavA prArthanA 6 13Aha-kimeSA prArthanA atha meti! yadi prArthanA na sundaraiSA''zaMsArUpatvAt / atha na, upanyAso'syA aprayojana itaro vA ? / aprayojanazcedacAra vandanasUtra, nirarthako panyAsayuktatvAt / atha saprayojana:, kathamayathArthatayA tasiddhiriti / __ atrocyate-na prArthanaSA, tallakSaNAnupapatteH / tadaprasAdAkSepikaiSA, tathA lokaprasiddhatvAt, aprasanna prati prasAdadarzanAt anyathA tadayogAt, bhAvyaprasAdavinivRttyarthaM ca, uktAdeva hetoriti / ubhayathA'pi tadadhItarAgatA / ata eva stavadharmavyatikramaH, arthApattyA''krozAt, anirUpitAbhidhAnadvAreNa / na khalvayaM vacana vidhirAryANAM, tattatvaSAdhanAt / vacanakauza. lopegatamyo'yaM maargH| aprayojanacintAyAM tu nyAyya upanyAsaH, bhagavatsvarUpatvAt / artha :-zaMkA-zuM A prArthanA che? ke nathI? je prArthanA che te AzaMsArUpapaNane lIdhe suMdara nathI. je nathI, te Ane upanyAsa aprayojana che? ke itara (saprajana) che? jo aprajana che te vandanasUtra acAya che-nirarthaka upanyAsayuktapaNane lIdhe. je saprayajana che, te ayathArthatAthI tenI siddhi zI rIte? ane samAdhAna) kahevAmAM Ave che-A prArthanA nathI,-tenA lakSaNanI anupattine lIdhe. A (prArthanA) tenA aprasAdanI AkSepikA che,-tathA prakAre prasiddhapaNane lIdhe, aprasanna prati prasAdanA darzanane lIdhe, anyathA tenA agane lIdhe; ane (A prArthanA bhAvi aprasAdanI vinivRtti athe (haya),-ukta ja hetune lIdhe. ubhaya prakAre paNa tenI avItarAgatA che. ata eva stavadharmane vyatikama che, arthopattithI AkAzane lIdhe - anirUpita abhidhAna dvAre karIne. kharekhara ! Aryone A vacanavidhi nathI,-tatatatvanA bAdhanane lIdhe. vacanakauzalautithI gamya e A mArga che. aprajana-saprajana cintA bAbata te upanyAsa nyAya che,-bhagavatasvarUpapaNAne lIdhe. vivecana "raze te tumahI bhalA, bIjA te navi yAcuM re, vAcaka yaza kahe sAMIzuM, phaLaze e muja sAcuM re...saMbhava."--zrI yazovijayajI atre zaMkA thavI saMbhave che-zuM A prArthanA che? ke prArthanA nathI? "je prArthanA che te A AzaMsArUpapaNAne lIdhe suMdara nathI, A mane prApta che evI AzaMsAspRhA-kAmanArUpa hovAthI sArI nathI; ane je prArthanA nathI, te A je mUkavAmAM AvyuM che te zuM aprajana che ke saprajana? have je ayojana che, te nirarthaka mUkavAmAM AvyAthI vandanasUtra asuMdara thaI paDaze ane je saprayeAjana che te kahe artha temAM ghaTate nahiM levAthI ayathArthapaNAthI te prajananI siddhi kema thaze? A zaMkAnuM samAdhAna "A prArthanA nathI,-tenA lakSaNanI anupattine lIdhe, "prArthanaipa tAruSanarguva, te prArthanAnuM lakSaNa atre ghaTatuM nathI mATe. kAraNa ke A (prArthanA) tenA aprasAdanI AkSepikA che,-AkSepa karanArI che A prArthanA athavA aprasAda-avakRpAne AkSepa thAya, dUra phagAvI devAya evA bhAvavALI che. Ama tathA prakAre prasiddhapaNAne lIdhe' che, ane A paNa "mAra ti prastAvanA ' "aprasanna prati nathI Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para lalita vistarA : legasatra, catuvi titatra prasAdanA darzanane lIdhe, anyathA tenA yegane lIdhe' che, arthAt tevA prakAre leAkaprasiddha 'paNa' che, mATe; kAraNa ke je aprasanna hoya te prati prasAdanuM rIjhavavAnu' darzIna heAya che, nahi' te te prasAda ghaTe nahi. 'ane A (prAOnA ) bhAvimaprasAdanI vinivRtti arthe hAya, 'mAvyaprasAvittivRyartha ca''ukta ja hetune lIdhe.' arthAt bhaviSyamAM aprasAda na thAya te arthe paNa prArthanA karavAmAM Ave che, ane te paNa ukta hetune lIdhe karavAmAM Ave che. AAma thayelA aprasAdane athavA thanArA aprasAdane TALavA game te prakAre prArthanA karAtI hAya, teA ane prakAre paNa jenI prArthanA karavAmAM Ave che tenI avItarAgatA che. ata eva stavadhanA vyatikrama che,' eTale ja jevA che tevA sadbhUta bhAvanuM kathana karavuM evA je stavadhama che, tenu ullaMghana thAya che,--< arthA pattithI Akrozane lIdhe,' je aprasAda pAme che ne tethI jene prArthanA karavI paDe che, tenAmAM Akroza-krodha avazya hAvA joIe ema arthapatti nyAyathI phalita thAya che. ane Ama * anirUpita abhidhAna dvAre karIne'-vagara vicAryuM kathana dvAre A Akroza lita che. kharekhara ! ArcIne A vacanavidhi nathI,' TM vaLvaya vacanavidhiArjanAM', ArcI AvA anirUpita--vagara vicAryo vacananuM kathana kare evI rIti nathI; kAraNa ke te teA tatttavanu attattvanuM ja mAdhana thAya. mATe vacanakauzalaupetathI gamya evA A mArga che.-- vacanArAjopetoya mArga: ' 6 - thayelA athavA thanArA aprasAdane TALavA prArthanA ane A mUkavAmAM Avela che te aprayAjana che ke saprayAjana che? e ciMtana aMge kahevAnu ke A mUkavAmAM Avela che te nyAyyanyAyasaMpanna che, yuktiyukta che. zAne lIdhe ? * bhagavatsvarUpapaNAne lIdhe' bhagavaMtanu svarUpa ja tevA prakAranuM che mATe. 6 uktanA samanamAM atra pAMca subhASita bleka TAMkI, te bhagavA rAgAdirahitapaNAne lIdhe jo ke prasAda pAmatA nathI, tepaNa acinya cintAmaNi samA tene uddezIne stutikartAne antaHkaraNazuddhithI iSTa siddhi hAya che ema tAtpa darzAve che-- 14 uktaM ca " zrInavaGezA te, na ddi prasIddantina sautti vRthA | tattvamAva ( sarvamAnya) vizuddhe, prayonano dharmavima kRti // 2 // stutyA api bhagavantaH paramaguNotkarSa rUpato hyete / dRSTA ciMtanAtta, mantravijJapAvita: niai; / 2 / / yastu stutaH prasIdati, roSamavazyaM sa yAti nindAyAm / sarvatrAsamacitta:, tulyo mukhya: vartha mati ? // rU // zItArditeSu hi yathA, dveSa bahUni rna yAti rAgaM vA / nAhvayati vA tathApi ca tamAzritAH sveSTamanuvate // 4 // tattIrthakarAnye, tribhuvanabhAvaprabhAvakAn bhaktyA | samupAzritA janAste, bhavazItamapAsya yAnti zivam // 5 // Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga prasAda nahi pAmatAM chatAM stava vyartha nathI : bhavazIta TALI zivaprApti para3 etaduktaM bhavati-yadyapi te rAgAdibhI rahitatvAnna prasIdanti, tathApi tAnuddizyAcinsyacintAmaNikalpAna antaHkaraNazuddhayA'bhISTaM ca kartRNAM, tatpUrvikaivAbhilaSitaphalAvA. vAptirbhavatIti gAthArthaH // 5 // 291 (kAvyAnuvAda : deharA) kSINakaleza A prasanna nA, na stava paNa vRthAya; tethI svabhAva (saddabhAva) vizuddhithI, prajanakarma vidAya. 1, parama guNatkarSarUpathI, stutya ja A bhagavaMta; acetana paNa mannAdi japa, AdithI siddhi dIsaMta. . stavatAM prasanna te niMdatAM, pAme roSa avazya sarvatra asamacitta te, kayama heya stutya ja mukhya? 3. ziautapahitamAM agni jyama, na rogayukta na dviSTa; na AmaMtre toya lahe, tasa Azrita nija ISTa, 4, temaja tribhuvana bhAvanA, prabhAvaka tIrtha kAra bhaje bhaktithI te ja, lahe ziva bhavaIta TAra. 5, artha -kSINa kaleza evA eo nathI ja prasAda pAmatA, stava paNa vRthA nathI; tethI svabhAvanI (pAThAMtara: saddabhAvanI) vizuddhi thakI kamavigama e projana che. 1. A bhagavatI parama guNekarUpa thakI stutya paNa che. acetana chatAM paNa mannAdinA japAdi thakI siddhi duSTa ja che. 2. paNa je stuta thatAM prasAda pAme che, te nindA sate avazya reSane pAme che; (eTale sarvatra asamacittavALe te mukhya e stutya kema hoya? 3. zItapIDita pratye agni draSavA rAga pAmatA nathI, temaja AhvAna karatA nathI, tathApi tenA Azrita svaISTane anubhave che. 4. tenI jema tribhuvana bhAvanA prabhAvaka evA tIrthakarane bhaktithI je samupAzrita che, te jane bhava-zItane dUra karI zivane pAme che. pa. - A kahevAnuM thayuM-thApi teo zagAdithI rahitapaNAne lIdhe prasAda pAmatA nathI, tathApi acinya cintAmaNi samA teone uddezIne anta:karaNa zuddhithI kartAonuM abhISTa heya che-tatapUrvikAja abhilaSita phalanI prApti heya che. ema gAthAne artha che. pAlI vivecana tuja sevyAM phaLa mA detAM, devapaNe thAya kAze; viNa mAgyAM vaMchita phaLa Ape, tiNe devacaMdra pada sAce... sevA sAra re jinanI mana sAce."--zrI devacaMdrajI ane A je uparamAM kahyuM te badhuM ya kevI rIte nyAye che te atre Takela subhASita parathI pratIta thAya che .. Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para4 lalita vistaro : logarasasUtra, caturvizatistava (1) jenA rAga-dveSa-mahAdi kaleza kSINa thayA che, kSaya pAmyA che, evA e bhagavate prasAda pAmatA nathI, ane emanA saddabhUta prasAda nahiM chatAM guNanI stutirUpa stava paNa vRthA-vyarthaphegaTa nathI, kAraNa stava zartha nathI ke tene (bhaktajananA) svabhAvanI (athavA sadubhAvanI) vizuddhi thakI karmavigama-karmanuM dUra thavuM e prayajana che, mATe. hAra zuddha svabhAvane jI, Adare dharI bahumAna tehane tehaja nIpaje che, e kaI adbhuta tAna-vimala."-zrI devacaMdrajI (2) tyAre bhagavaMtanI stuti karavAnuM prayojana zuM? te ke-parama guNekarSarUpathI A vItarAga bhagavaMte stutya-stuti karavA gya paNa che. bhale ema che, paNa vItarAgane stavavAthI bhaktanA projananI siddhi zI rIte thaze? te keprayojana judA rAtanA manipavitA kSitti:'--acetana evA siddhi maMtrAdinA paNa japAdi thakI siddhi pragaTa daSTa che, te pachI A te aciMtya sAmarthyavAnuM zuddha citanyamUrti bhagavAna, te thakI siddhi kema na hoya? nIrAgI seve kAMI have, ema manamAM navi ANuM phaLa acetana paNa jima suramaNi, hima tuma bhakti pramANe, ....thAzuM prema banyuM cherAja."--zrI yazovijayajI (3) paNa je prasAda pAme che evA bhagavaMtane kAM stavatA nathI? te mATe kahyuM - je stuti karavAmAM AvatAM prasAda pAme che, te nindA karavAmAM AvyuM avazya zeSa pAme che, eTale sarvatra asama cittavALe te mukhya e stutya-stuti karavA yogya kema hoya? 'sarvatrAsamacittaH stutyo mukhyaH kathaM bhavati' ? "rAgI sevakathI je rAce, tasa guNa dAjhe tRSNA AM dITho darizaNa."-zrI devacaMdrajI (4-5) paNa vItarAga thakI phaLanI prApti zI rIte hoya? te aMge daSTAMtaH zItathI pIDita jane pratye agni jema keSa vA rAga pAmate nathI vA tame mane bhaje ema teone AhvAna karatuM nathI, bolAvate nathI, te paNa tene bhavazIta dUra karI Azrita jana TADha UDADavArUpa pitAnuM ISTa phaLa anubhave ja che. ziva prApti tenI jema jee tribhuvana bhAvanA prabhAvaka evA tIrthakarone bhaktithI samyaphapaNe upAzrita che, AvIne Azraya kare che, te ja bhavazIta dUra karI, saMsAranI TADha UDADI, zivane-kSane pAme che. "arajI tamArA yAnti zivam / ' caMdana zItaLatA upajAve, agni te zIta miTAve, sevakanA tima duHkha gamAve, prabhu guNa prema svabhAve... thAzuM prema banyuM che. rAja."--zrI yazovijayajI Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acinya cintAmaNi samA bhagavatAnI zuddha anta:karaNathI stutithI vAMcchita siddhi paddha tApa ke jo ke te vItarAge rAgAdithI rahitapaNAne lIdhe prasAda pAmatA nathI, prasanna thatA nathI, rIjhatA nathI, tathApi acinha cintAmaNi samA te bhagavAne uddezIne AzrIne antaHkaraNazuddhi vaDe karIne stuti karanAranuM abhISTa-manavAMcchita hoya che, kAraNa ke 'tapUvi kA ja abhilaSita phUlanI prApti hoya che, '--te antaHkaraNazuddhipUrvaka ja vAMcchita lanI siddhi hAya che. "zuddhAzaya prabhu thira upayoge, samare tuja nAma; avyAmAdha anaMtuM pAme, parama abhRtarasa dhAmaka... zItasa "zrI hevayadrala ArAgyamAdhilAbha te uttama samAdhivaranI prabhu pAse yAcanAnA upanyAsa karatI chaThThI gAthAne paramAtha prakAze che-- 15 tathA -- kittiya vandiyamahiyA, jee logassa uttama siddha | | AruggabohilAbha, samAhivaramuttamaM ditu // 5 // vyAkhyA kIrttitAH - svanAmabhiH proktA vanditAH -- trividhayogena samyak stutA mahitA:puSpAdibhiH pUjitAH, ka pate ityata Aha-ya ete lokasya - prANilokasya mithyAtvAdikamalakalaGkA. bhAvenottamAH - pradhAnAH Urdhva vA tamasa ityuttamasaH, iti vacanAt, prAkRtazalyA punaruttamA ucyante / utprAbalyordhvagamanocchedaneSu siddhA iti sitaM - dhmAtameSAmiti siddhAH kRtakRtyA ityarthaH / arogasya bhAva ArogyaM - siddhatvaM tadartha bodhilAbha : ArogyabodhilAbha :- jinapraNItadharmaprApti baudhilAbho'bhidhIyate, taM sa cAnidAno mokSAyaiva prazasyate iti / 16 tadarthameva ca tAvatkim ? ata Aha- samAdhAnaM samAdhiH, sa ca dravyabhAvabhedAd dvividhaH / tatra dravyasamAdhiH yadupayogAtsvAsthyaM bhavati, yeSAM vA'virodha iti / bhAvasamAdhistu jJAnAdisamAdhAnameva, tadupayogAdeva paramasvAsthyayogAditi / yatazcAyamitthaM dvidhA to dravyasamAdhivyavacchedArtha - Aha - varaM pradhAnaM bhAvasamAdhimityarthaH / asAvapi tAratamyabhedenAnekadhaiva ata Aha- uttamaM sarvotkRSTaM dadatu prayacchatu // 292 "" 15 sparthaH-tathA kIrttita vati puti je, lAkamAM uttama siddha; Arogya dhilAbha dyo, samAdhi uttama sidh, 6 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistA : legassava, caturvizatistava - kIrtAita, vaMdita, mahita evA jeo lokamAM uttama siddha che. teo Aregya-bAdhilAbha ane uttama samAdhivara Apo! 6. vyAkhyA ttitA -kIti svanAmathI preta, ti-vAdita, vivigathI samyakrastuta, mahetA -mahita, puSpAdithI pUjita. A keNa? eTalA mATe kahyuM - ja patte Dhoraca--je A lekanA-prANikana, mithyAtvAdi karmamalakalaMkanA abhAvathI sattAmA-uttama, pradhAna, kartha vA tamatta: ti uttamara-athavAtamasathI Urva te uttama strAvo amanonepu-kata e prAbalya-Urdhvagamana-ucchedanamAM e vacanathI, te prAkRta zailIthI punaH uttama-uttama kahevAya che. si-siddha, kirta-mAtaiAM ti siddhA:sita mAta che jeonuM te siddha, kRtakRtya ema artha che, mArca mAva: ANaM-arogane bhAva te Arogya, siddhatva, te athe bedhilAbha te Aregya-badhilAbha. jinapraNIta dharmanI prApti te dhilAbha kahevAya che, tene. ane anidAna e te mokSAthe ja prazaMsAya che. ane te arthe ja tyAre zuM ? eTalA mATe kahyuM-rama samAjasamAdhAna te dravya-bhAvabhedathI dvividha che. temAM-kavyasamAdhi-jenA upayoga thakI svAthya hoya che, athavA jeone aviredha hoya che. bhAvasamAdhi te jJAnAdi samAdhAna ja che,-tenA upayoga thakI ja parama svAthyanA yugane lIdhe. ane kAraNa ke A Ama dvidhA che eTalA mATe dravyasamAdhinA vyavadAthe kahyuM--vara, pradhAna, bhAvasamAdhi ema artha che. te paNa tAratamyabhedathI aneka prakAranI ja che, eTalA mATe kahyuM-3 -uttama, sarvotkRSTa, yuvatuMdIe! Apa rekara vivecana - parama kRpALu deva he! Apa dhilAbha Ape ArogyalAbha ne, Apa samAdhilAbha-zrI prajJAbodha mekSamALA. tathA "kIrtita-vaMdita" I. gAthA. arthAt svanAma hathI je kIrtita che, mana-vacanakAyAnA prazasta bhegathI samyaphastavanathI je vaMdita che, ane puSpaAdi vaDe pUjanathI je pUjita che, evA je A bhagavaMte prANIlekamAM mithyAtvAdi karmaArogya-bAdhilAbha malakalaMkanA abhAvathI uttama-pradhAna che, athavA "jhartha vA tamara ane uttama samAdhi- vyuttamae:" tamasathI Urdhva-para evA je uttama-uttama siddho - varanI yAcanA che, arthAt sita mAta (dhamAI gayuM) che jeonuM evA siddha kRtakRtya che-teo Aregya-badhilAbha ane uttama samASivara mane tae "sArA mAra mArja-dira" arthAt ane bhAva te Aretha-siddhatva, Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arogya-baMdhilAbha ane uttama samAdhivaranI yAcanA : traNa manastha para7 te arthe dhilAbha te Arogya dhilAbha. "jinapraNIta dharmanI prApti te dhilAbha kahevAya che," "nighttadharmaprApti veffdharAmAMsfmadhIya' ane anidAna (nidAna rahita) eve te mokSAthe ja prazaMsAya che," " jAnidAna mAgaeNva karAra'-e te badhilAbha mane Apo! ane te mikSa arthe ja samAdhAna-samAdhi, te dravya-bhAvabhedathI be prakAre che. temAM dravya samAdhi jenA upayoga thakI svAcya hoya che athavA jeone avirodha hoya che. bhAvasamAdhi te jJAnAdi samAdhAna ja che," amAvasamAdhitu jJAnAbhidhAnameva' tenA upaga thakI ja parama svAthyane vega hoya che mATe. ane kAraNa ke A Ama be prakAre che, eTalA mATe dravyasamAdhinA vyavacchedAthe kahyuM-vara-pradhAna bhAvasamAdhi, ane te paNuM tAratamyabhedathI aneka prakAranI ja che, eTalA mATe uttama-sarvotkRSTa evI vara bhAvasamAdhi mane Apa . mAtra mokSanI ja jene abhilASA vase che e saMvegaraMgI mumukSu A AregyabadhilAbha samAdhinI bhAvanAne mane ratha A prakAre bhAve che - - "he parama kRpALu deva! ApanA caraNakamaLanI kRpAthI mane ArogyanI prApti he! bodhilAbhanI prApti ho! uttama AtmasamAdhinI prApti ho! ApanA anugrahathI A mahArA traNe mane ratha pUrNa thAo ! - he bhagavAna! huM mahA bhavaregathI A chuM. janma-jarA-maraNAdi dukhethI huM kSaNe kSaNe tIvra vedanA anubhavuM chuM. mehasanipAtathI huM AtmabhAna bhUlyo chuM. ugra rAgajavara mane paritApa pamADI rahyo che. tIkSaNa dveSazalya mahArA hRdayamAM bheMkAI rahyuM che. viSayakaSAyanI vyAkulatA mane mahA azAMti upajAvI rahI che. karma janya A bhAvagathI mahArA AtmAnI AvI anArogya sthiti thaI paDI che. jene sahaja AtmasvarUpa sthiti maya parama svAthya varte che, evA he ArogyamUtti sahajatmasvarUpa prabhu ! mane tamArA jevuM svAcya ane AtmaArogya prApta he! - he bhavareganA bhiSavara ! tame batAvelI ratnatrayIrUpa badhi auSadhinA sevana vinA mhAre A bhavoga maTe ema nathI. mATe he bedhimUrti prabhu! huM Apane zaraNe Avyo chuM. te have samudramAM naSTa ratna jevA parama durlabha A badhiratnanA lAbhathI hAre janma saphaLa thAo! ciMtAmaNiratna ane kalpavRkSa karatAM paNa adhika mahimAvALe A badhiratnadIpaka mahArA hRdayane viSe bhava paryata akhaMDa prakAzita raho! A badhi vinA mane samAdhi thavI saMbhavatI nathI. mATe he samAdhimUrti prabhu! bodhinI prApti thaI mane AtmasamAdhinI prApti thAo ! bIjanA caMdramA jevI bodhi bIja kalAne vikAsa pAmI, mahAro Atma-caMdra pUrNa samAdhinI seLa kalAthI khIlI UTho ! mahArUM vAsanAmaya citta vilIna thaI A-mAmAM laya pAme! save parabhAva-vibhAva samAI jaI mahAre AtmA svarUpamAM samAI akhaMDa AtmasamAdhi anubhave . Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 lalita vista : logassasUtra, caturvizatistava . he saccidAnaMda prabhu! Ama ApanA kRpAprasAdathI bodhi, samAdhi ane AtmaArogya pAmI mhAro AtmA ApanA jevI nirAbAdha ne nirAmaya svastha avasthA pAme! eTaluM ja prANuM chuM te saphala thAo! % zAMtiH zAMtiH zAMtiH." -zrI prajJAvabodha mokSamALA, pATha 12 (svaracita) A zuM nidAna che ke nathI? je nidAna che te A te AgamamAM niSiddha hevAthI AthI basa thayuM! ane jo nathI te te sArthaka che ke anarthaka che? te kaI paNa pakSamAM doSa che, e zaMkAnuM samAdhAna kare che ke A nidAna te nathI ja - 16 16Aha-kimidaM nidAnamuta neti / yadanidAnamalamanena, sUtrapratiSiddhatvAt / na ghetsArthakamanathaMka vA ? yadyAdyaH pakSasteSAM rAgAdimattvaprasaGgaH, prArthanApravINe prANini tathAdAnAt / atha caramaH, tata ArogyAdidAnavikalA ete iti jAnAnasyApi prArthanAyAM mRSAvAdaprasaGga iti| azrocyate-na nidAnametatU, tallakSaNAyogAt / dveSAbhiSvaGgamohagarbha hi tata, tathA tantraprasiddhatvAt / 293 artha:-zaMkA-A zuM nidAna che? ke nahi? je nidAna che, te enAthI sa"! sava niSiddhapaNAne lIdhe. je nathI to sArthaka che? ke anarthaka? je Adya pakSa che te teonA rAgAdimaMtapaNune prasaMga (Avaze),-prArthanApravINa (pravaNa?) prANimAM tathA prakAranA dAnane lIdhe. jo chele pakSa che te teo Arogya Adi dAnathI vikala che ema jANatAM chatAM paNa prArthanAmAM mRSAvAda prasaMga ( Avaze). te siva:- nivAra ityAdi. -na ja, unA- nidAna nitara vatte sUre........dharmapati: aneka surAzaMsanapariNAmaparazunA iti nidAna / samazana prapaMcarUpa bahala mUlachAlavALa, jJAnAdi vize vizuddha vinayavidhithI samuddhara skaMdhabaMdhavALe, vihita avadAta dAnAdi bheda-prabhedarUpa zAkhA-upazAkhAthI khacita, niratizaya suranara bhavamAM upajatI sukhasaMpattirUpa puSpathI AkIrNa, nikhila vyasana vyAkulatA jyAM anabharNata (anikaTa) che evA zivAlayazarmarUpa phalathI ubeNa evo dharma kalpataru, aneka suraddhi AdinA AzaMsanapariNAmarUpa parazathI nitara-atyaMtapaNe dAyate-lUyate-kapAya che te nidAna. tata- Arogya-badhilAbhAdi prArthana. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-takSAta-nidAnanA lakSaNunA aghaTanane lIdhe. nidAnanuM ja lakSaNa bhAvatAM kahyuM-- - joSafmoDhAma di tata-5:-matsara, samidhva-viSayAnugraha, mo-ajJAna, tethI te vAmitha : -te dveSa-abhivaMga-moha garbho-antaraMga kAraNa zuM tata tathA-che jenA te tathA, di-kAraNa ke, tatva-te, nidAna. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-tathA-tathA prakAra, dveSAdigabhatAthI, tarakasityA -taMtraprasiddhapaNAne lIdhe, nidAnanA AgamamAM rUDhapaNAne lIdhe. Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa29 A nidAna nathI : dharmAthe hIna kalAdinuM prArthane meha che atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-A nidAna nathI,-tenA lakSaNane ayoga che mATe, kAraNa ke te (nidAna) dveSa-abhivRMga-mehagarbha che,-tathA prakAre taMtraprasiddhapaNuM che mATe. 193 vivecana sevA sAra re jinanI mana sAce, paNa mata mAgo bhAI! sevAnuM phala mAgI letAM, dAsabhAva savi jAI."--zrI devacaMdrajI ane zaMkA thavI saMbhave che-A zuM nidAna che? ke nahi? je nidAna che te enAthI saryuM !-sUtramAM pratiSiddhapaNane lIdhe, kAraNa ke sUtramAM nidAna-niyANuM na karavuM ema niSedha karavAmAM Avyo che. je nathI te te sArthaka A zuM che ke anarthaka?' je sArthaka che, tevA prakAranA phaLadAna vaDe saphaLa nidAna che? che, te te vItarAga bhagavaMtene rAgAdimatapaNane prasaMga prApta thaze, ke nathI ? kAraNake prArthanAparAyaNa prANane te tathA prakAranuM dAna dIe che mATe. jo nirarthaka-niSphaLa che, te eo AregyAdi dAna denArA nathI ema jANatAM chatAM paNa tevI prArthanAmAM mRSAvAdane-asatya bhASaNane prasaMga prApta thaze. ane samAdhAna-A nidAna nathI." arthAt samyagradarzana jenuM daDha mUla che, samyajJAna jenuM majabUta thaDa che, samyakracAritra jenI zAkhA-prazAkhA che, deva-manuSya sukhasaMpatti jenA phUla che, ne zivasukha jenuM phala che, e dharmaA nidAna nathI kalpadruma jyAM devAdi RddhinA AzaMsanapariNAmarUpa pharIthI ni-nitara-atyaMtapaNe vAte-jU-kapAya che te "nidAna kahevAya che. te A nathI, "tenA lakSaNane ayoga che mATe, te nidAnanuM lakSaNa ahIM prastuta bhAvanAmAM ghaTatuM nathI mATe. "kAraNa ke te (nidAna) draSa-abhivaMgamohagarbha che - tathA prakAre ta-prasiddhapaNuM che mATe. arthAt matsararUpa cheSa, viSayAbhilASarUpa abhivaMga ane ajJAnarUpa moha e A nidAnanA garbhamAM-aMtargata rahelA hoI AnA ataraMga kAraNe che, kAraNa ke tevA prakAre tenuM AgamamAM prasiddhapaNuM che mATe. rAga-devagarbha nidAnanuM svarUpa prasiddha heI, mehagarbha nidAnanuM svarUpa kahe che 17dharmAya hInakulAdiprArthanaM mohaH, ataddhetukatvAt / RdhyabhiSvaGgato dharmaprArthanA'pi mohaH atddhetuktvaadev|294 17artha -dharmI hInakulAdinuM prArthanA eha che,-atahetupaNAne lIdhe. ddhiabhivRMgathI dharmanI prArthanA paNa meha che,ataatupaNAne lIdhe ja Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 539 lalita vistara : logassava, caturvizatistava vivecana bhakti nahiM te te bhADAyata, je sevAphala jAge, dAsa tike je ghana bharI nirakhI, kekInI pare nAce...sevA."- zrI devacaMdrajI zreSagarbha nidAnanuM agnizama kathAmAM ne rAgagarbha nidAnanuM saMbhUti caritramAM prasiddhapaNuM che, eTale tenA lakSaNanuM subedhapaNuM hAI atra mehagarbha nidAnanuM svarUpa darzAvyuM che--"pada dInakuDhavighArtha mag:"--dharmAthe hInadharmAthe kulAdinuM prArthanA moha che." arthAta hIna-vibhavadhanAdithI nIca hIna kulAdinuM kula, kurUpaNuM, durbhagapaNuM, anadeyapaNuM e Adi mane bhavAntaramAM prArthanA moha che. prApta che, ke jethI karIne huM saMsAranI mohamAyAjAlamAM nahi phasAtAM virAgya pAmI dharmane pAmuM,-ema dharma nimitta-dharmanI khAtara je hInakulAdinuM prArthana-AzaMsana che, te mahagarbha nidAna che. zAne lIdhe? "ataddhatukapaNAne lIdhe,"--te hanakulAdinuM te dharmaprAptinuM hetupaNuM nathI mATe. kAraNake avila dharmabhAjana bhavya, bhagavaMtanI jema, dharmasaMskAra Adi jyAM sulabha che evA ahInakulAdisaMpanna levA gya che, nahiM ke hInakulAdisaMpanna, A aMge paMjikAmAM Takela lokamAM kahyuM che ke -"jinadharmanI siddhi arthe hInakula, bAndhavarahitapaNuM, vA daridrapaNuM je prayA che, evA vizuddhavRttivaMtanuM nidAna saMsArahetu ja kahyuM che." A sivA-rAga-dveSagarbha nidAnanA saMbhUti-agnizama AdimAM prasiddhapaNAthI tenA lakSaNanA sudhapaNane lIdhe. nirdezane anAdata karI mehagarbha nidAnanuM lakSaNa kahe che - dhA dhamathe, dharmanimitte, ema artha che, dhanarAvijhArthana-hInakulAdinuM prArthana. nahIna, vibhava-dhanAdithI nIca, je 34-kula, anvaya, ari zabdathI kurUpatya-durbha tva-anAyatva AdinuM grahaNa che, bhavAntare tevAM-teonuM, prArthanaM-prArthana, AzaMsana, zuM? mATe kahyuMmoda:-moha, mohagarbhanidAna che. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM--tatulAvAta--ahetukapaNAne lIdhe. avivamAnAnta dInadAro to ja te tatha-avidyamAna che te hInakulAdi hetuo jenA te tathA, ta6mAvastarva-tene bhAva te tava, tamAta -tene lIdhe. kAraNa ke avila dharmabhAjana bhavyo, bhagavaMtanI jema, ahInakulAdibhAvabhAgI hovA yogya che. na Itara. kahyuM che ke " hInaM kula bAndhavavarjitatva, daridratAM vA jinadharmasidhdhyai / prayAcamAnasya vizuddhavRtteH saMsAraheturgadita nidAnam // " (arthAta) jinadharmane siddhine arthe hInakula, bAdhava rahitapaNuM, vA daridratA prayAcatA vizuddhavRttivaMtanuM saMsArahetu nidAna karyuM che. prakArAntarathI paNa A kahyuM - damitrAta: --IMdra-cakravattI Adi vibhUtinA anurAgathI, pArthanA-dharmaprArthanA paNu, cokkasa dharmArAdhana zivAya A vibhUti nahiM haze evI AzAthI dharmaAzaMsana paNa. te pachI hInakulAdi prArthanAnuM to pUchavuM ja zuM? ema "api" paNa zabda no artha che zuM? te mATe kahyuM - uktarU5 meha, kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tAva -anardhAtukapaNAne lIdheja, vimAna: yArnana9tyASjANito para varcasthA: sA tathA- avidyamAna che upasanavRttithI AzaMsita dharmahatu jene te tathA, tamAratavaM-tarbhAva te tatva, tamA -tene lIdhe ja. anapAdeyatA pariNAmathI ja dharmanA upakatapaNAe karIne te thakI abhilaSita RddhinI asiddhine lIdhe. Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddhiabhiLaMgathI dharma prArthanA paNa moha : nidAna iSTa bhAvane bAdhaka pa31 have prakArAntarathI paNa mahagarbha nidAna darzAvyuM-"RddhiabhiLaMgathI dharmanI prArthanA paNa moha che," "damAvato dharmaghAthanarsfja mag: kharekhara! dharmArAdhana zivAya A Rddhi na hoya ema jANI iMdra-cakavatI Adi RddhinA gaddhiabhiLaMgathI --vibhUtinA anurAgathI, A Rddhi mane bhavAtaramAM maLe evI dharma prArthanA paNa AzAthI dharma prArthanA paNu-dharmanuM AzaMsana paNa mehagarbha nidAna che, meha che. te pachI hInakulAdi prArthanAnuM te pUchavuM ja zuM? ema "api" paNa zabdano artha che. RddhiabhivaMgathI A dharma prArthanA paNa ahetukapaNAne lIdhe ja" moha che; A AzaMsita dharmanuM te RddhinuM hetupaNuM thatuM nathI mATe moha che. arthAt dharmane gauNa gaNI ne Rddhine pradhAna gaNI tevA prakAre RddhinI AzaMsAthI dharmanI prArthanA karavAmAM Ave che, temAM dharma pratyenA anAdarabhAvathI dharma ja ulaTa vighAta pAme che, te pachI vAMchita-abhiSita Rddhine hetu kyAMthI hoya? tIrthakarapaNAnI bA. paNa A RddhiabhiLaMgathI dharmaprArthanA meha heI niSiddha che, eTale ja mehagarbhapaNane lIdhe A nidAna ISTa bhAvanuM bAdhakara che, ema sahetuka pratipAdana kare che tIrthakaratve'pyetadevameva pratiSiddha miti, ata paveSTabhAvabAdhakRdetat , tathecchAyA eva tadvighnabhUtatvAt, tatpradhAnatayetaratropasarjanabuddhibhASAt / 295 artha:-tIrthakaratva para (pAThAMtara: tIrthakara paratve) paNa e ema ja pratiSiddha che. ata eva iSTabhAvabAdhakara e che,-tathA prakAranI IcchAnuM ja navinabhUtapaNuM che mATe, tatradhAnatAthI itaratra upasarjana (gauNa) buddhibhAva che mATe. vivecana zrI caMdraprabha jina sAhibAre, tuma che catura sujANa mananA mAnyA. sevA jANo dAsanI re, deze pada nirvANa..mananA."-zrI yazovijayajI. I f kAraNa te ema che tethI--tIrthasfu-tIrthakaramAM paNa, aSTa mahAprAtihArya pUjopacArabhAgI prANivizeSamAM, te pachI anyatra indra Adi viyabhUta bA. mAM te pUchavuM ja zuM? patataA. ddhiamithaMgathI ja prArthane ja. jevA A bhuvanadabhutabhUta vibhUtibhAjana, bhuvanakaprabhu, prabhUtabhaktibhara nirbhara amaragaNothI niraMtara sevAtA caraNavALA bhagavAn tIrthaMkara varte che, te huM paNa A tapaprabhUti anuSThAna thakI evarUpa thAuM; paNa nahiM ke je nirabhivaMga cetavRtti thakI-dharmaAdeza (karanArA), aneka sattvanA hitarUpa, nirupamasukhasaMjanaka, acitya cintAmaNi samA bhagavAna che, huM paNa te thAuM--evarUpa evA prakAranuM) niSi-niSiddha, nivArita che,-dazAzrutaskaMdhAdimAM. tethI ---- - - "etto ya dasAIsutitthayaraMmivi niyANa pddiseho| jatto bhavapaDibandha sAbhissaMgaM taya jeNa // 1 // jaM puNa nirabhissaMga dhammAeso annegstthio| niyAmakuvaMzajo sattAvirAmaLiAva ityAdi. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3ra lalita vistarA : legassasUtra, caturvizatistava iMdra-cakravatI Adi Rddhi aMge bhale ema che, paNa tIrthaMkara paratve dharma prArthanAmAM ze virodha che? te mATe kahyuM "tIrthakaratvamAM paNa e ema ja pratiSiddha che;" IMdrAdi RddhinI vAta te dUra rahe, paNa aSTa mahAprAtihArya Adi tIrthakarapaNuM tIrthakaraRddhinI bAbatamAM paNa A RddhiabhivaMgathI dharma prArthanA bA, paNa paNa te ja prakAre niSedhavAmAM AvelI che. arthAta A bhuvanadbhuta Rddhi abhivRMgathI paramottama vibhUtionA ekadhAmarUpa bhagavAna tIrthakara suranaravRndathI dharma prArthanA niSiddha sevAtA vicare che, te huM paNa A tapa Adi anuSThAna thakI thAuM, evA prakAranI RddhiabhinkaMgathI dharma prArthanA paNa ema ja niSiddha che. paraMtu dharmopadezadAnathI je ghaNu jagajIne pratibaMdha pamADI vistAra kare che, evA A acinya cintAmaNi samA tIrthakara bhagavAn je paNa jagataupakArI thAuM, evA prakAranI parepakAra buddhithI dharma prArthanA niSiddha nathI. ane tevA prakAre dazAzrutaskaMdhAdimAM kahyuM paNa cheH "patto rasAsu' I. arthAtu-tIrthakara bA. mAM paNa nidAnane pratiSedha yukta che, kAraNa ke abhivaMga sahita-saddhiAsaktiyukta evuM te nidAna bhavapratibaMdharUpa che, paNa A dharmane Adeza karanArA, aneka sattvanA hita, nirupama sukhanA upajAvanArA evA apUrva cintAmaNi samA che, ItyAdi, te huM thAuM ema je nirabhiLaMga-abhiLaMga rahita che te tema nathI. - Ama addhiabhivyaMgathI dharma prArthanA maMhagarbha nidAna che. "ata eva ISTa bhAvane bAdhakara e che, eTalA mATe ja ISTa bhAva-mekSane anubaMdha karanAra zubha-kuzala AtmapariNAmane A prastuta nidAna bAdhA karanAra-vyAghAta nidAna pahoMcADanAra che. zAne lIdhe? "the chIyA para tavadabhUtatA ' iSTa bhAvane bAdhakara "tathA IcchAnA ja navinabhUtapaNAne lIdhe,"--dharmanA goNukaraNathI tathA prakAranI ddhiabhilASAnuM ja te ISTabhAvanuM vinabhUtapaNuM che mATe. te paNa zAne lIdhe? "satAdhAnatatarottarazuttimAzA'--"tatradhAnatAthI Itaratra upasarjana buddhibhAvane lIdhe," te RddhinA pradhAnapaNathI anyatra-dharmamAM gauNa (arthAta) eTalA mATe ja dazAzrutaskaMdhAdimAM tIrthaMkara bA. mAM paNa nidAna pratiSedha yukta che, kAraNa ke sAbhiLaMga e te bhavapratibaMdharUpa che. punaH je nirabhiLaMga che te dhamaAdeza, aneka sattvahita, nipamasukhasaMjanaka, apUrva cintAmaNi samA. ItyAdi. sata -eTalA mATe ja, RddhiabhiLaMga thakI, dharmaprArthanAnA mohapaNAne lIdhe ja, duSTa mAvajata-ISTa bhAvane bAdhakara, mAvo-ISTa bhAva, nirvANAnubaMdhI kuzala pariNAma, tathaM-- tenuM, vAta -bAdhakara, vyAvRttikAri, prata-A, prakRti nidAna che. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-- tarachAyA -tathA prakAranI IcchAnA ja, dharmanA upasajanIkaraNathI ddhiabhilASanA ja, tA . tatyAta--tenA vidanabhUtapaNAne lIdhe, ISTabhAvanA vibaMdhana (pAThAMtaraH vibaMdhaka), bhUtapaNAne lIdhe. A kayA kAraNathI? te mATe kahyuM--tabhradhAnatA tenI pradhAnatAthI, RddhiprAdhAnyathI, tA-dharmamAM, 3vsarjanavRdimAvA-upasarjana buddhibhAvane lIdhe, kAraNa mAtrathI gauNa adhyavasAya bhAvane lIdhe. Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A atatvadarzana mahata apAyanuM sAdhana: avizeSatA gahitA 533 buddhibhAvane lIdhe. arthAta iMdrAdi kaddhi je acinya cintAmaNi samA dhamanI pAse tuccha che, tene pradhAna gaNI, ane dharma je paramattama parama pradhAna che tene gauNa gaNe. Ama anaMta anaMta guNaviziSTa dharma pratyene anAdara bhAva dAkhavyuM, eTale tevI RddhiAzaMsArUpa mohagarbha nidAna te mokSapratyayI ISTa bhAvanuM vitabhUta-vibaMdhaka thaI paDe che. A nidAna atattvadarzana heI, narakAdi mahata apAyanuM sAdhana che, i prakAre nidAnanI nindA 19atattvadarzanametat, mhdpaaysaadhn| avizeSajJatA hi garhitA-pRthagjanAnAmapi siddhametat / yogibuddhigamyo'yaM vyavahAraH // 296 artha -A atatvadarzana mahata apAyanuM sAdhana che. kAraNa ke avizeSatA kharekhara! gahita che-pRthagajane paNa A siddha che. gibuddhigamya A vyavahAra che. vivecana deze te tumahI bhalA bIjA te navi jAcuM re vAcaka yaza kahe sAMIzuM phaLaze e muja sAcuM re...saMbhava."--zrI yazovijayajI mATe atavana ti, mahArASa'_A atattvadarzana mahata apAyanuM sAdhana che, arthAt dharma jevI parama vastune pAmara Rddhi khAtara hArI javArUpa A prastuta nidAna atatvadarzana-aparamArtha avalokana viparyAsa heI A atadana mahatuM apAyanuM-narakapAtAdi mahAanaMthanuM kAraNa che. kAraNa ke mahata apAyanuM sAdhana "viroSajJatA uda daMtA'-avizeSajJatA gahita che; sAra-asAra, gauNu-pradhAna, parama-pAmara, uttama-adhama, sat--asat Adi vizeSanuM-vibhAganuM ajANapaNuM gahiMta-nindrita che, dUSita che. eTale sArabhUta, of -A ja vizeSathI bhAvatAM kahyuM - atarAtata-A atatvadarzana che, aparamArtha avalokana, viparyAya ema artha che, patata-A, prakRti nidAna kevuM? te ke--mAthASa-mahatva apAyanuM sAdhana evuM, narakapAtAdi anarthanuM kAraNa. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM savizeSatA-vizeSajJatA. sAmAnyathI puruSArthopayogI jIva-achava dharmalakSaNa guNone ane tethI itararUpa doSano ane tabhane viro:-vizeSa, vivaraka vibhAga ema eka artha che. ta4- tenI, manamittatA viparIta bodharUpA, arthakatamAM anarthaprApti hetutAthI, hiMsA-amRtAdivata, di--kAraNa ke, diMtA-hiMta, dUSita che. vAsa, A zI rIte pratIta thAya? ema AzakIne kahyuM - - pRthakanAnA -pRthagajane paNa. pRtha-tathAvidha alaukika sAmAyika AcAra-vicArA dithI bahisthita bahuvidha bAlAdiprakAravALA, nAjane, prAkRta leke, te pRthagUjane, tevAmaf Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa34 lalita vistarA : legarasasUtra, caturvizatistava pradhAna, parama, uttama, sat e dharmaja parama Adeya che, tenI samakSa asArabhUta, gauNa, pAmara, adhama ne asat evI Rddhi AdinuM nidAna anupAdeya che, ItyAdi vizeSavibhAganA vivekanuM ajANapaNuM ninya che. ane "pRthajanone paNa A siddha che." tathA prakAranA lakattara mArgane anusaranArA asAmAnya-asAdhAraNa janethI pRthagU-alaga bAhya evA je lokika mArgAnuyAyI bAla Adi sAmAnya prAkRta ja che, teone paNa A avizeSajJatA avizeSatA gahita che gahita che e vastu siddha che-pratIta che, te pachI tenAthI anya e prAkRta janone te lekettara mArgAnusArI buddhimatanuM te pUchavuM ja zuM? ema paNa siddha "api"--paNa zabdano artha che. A aMge anyaktirUpa be suMdara subhASite paMjikAkAre TAMkyA che ke-(1) je dezamAM parIkSA karavA samartha evA parIkSaka ja nathI, tyAM samudrajanya rane araghatA nathI; kharekhara! bharavADanA nehaDAmAM gevALiAe candrakAnta jevA mahAmUlA maNinuM mUlya traNa keDInuM AMke che. (2) he sakhA kekila! A herA jananI nivAsabhUmimAM hArA kemala TahUkAthI zuM? kAraNa ke A kalAthI anabhi-ajANa ja daivavazathI tenAthI abhinna varNavALA tane kAgaDe ja samaje che ! ItyAdi prakAre avizeSajJa vyavahArane te prAkRtajane paNu gahaNIyapaNe- nipaNe pratIta kare che. - tyAre kaI kaheze-e bhale he ! paNa dharmanuM phala te abhyadaya che ema lekamAM rUDha che, te pachI e ja prakAre tenI prArthanA karavAmAM avizeSajJatA zI vAru? tene javAba teone paNa, te pachI anya evA zAstrAdhIna dhIvAlA sudhInuM te pUchavuM ja zuM? ema api" paNa zabdane artha che. hindrasiddha che, pratIta che, pata-A, avizeSajJatAgrahaNa. "nAnti ratnAni samudrajAni, parIkSakA yatra na santi deshe| AbhIraghoSe kila candrakAntaM, tribhirvarATaiH pravadanti gopaa:|| asyAM sakhe badhiralokanivAsamUmo, ki kUjitena tava kokilkomlen|| ete hi devavazatastadabhinnavarNa, tvAM kAkameva kalayanti klaanbhijnyaaH||" ( athata) je dezamAM parIkSake nathI, tyAM samudrajanya rane aravatA (mUlAtA) nathI. kharekhara! bharavADonA nehaDAmAM gavALIAo candrakAnta maNinuM traNa keDInuM mUlya AMke che! he sakhA kokila ! A badhira lekanI nivAsabhUmimAM hArA kemala kUjitathI zuM? kAraNa ke A kalAnabhinna devavazathI tenAthI abhinnavarNa evA tane kAgaDe ja samaje che ! ityAdi avizeSA vyavahAronA teone paNa garvaNIyapaNe pratItapaNAne lIdhe. e bhale he! dharmanA anyUyaphala paNe lekamAM rUDhapaNAne lIdhe ane tema ja tenI prArthanAmAM avizeSatA zI ? ema AzaMkAne kahyuM-javRddhiADaze vahAra-A vyavahAra gIbuddhine gAma che. A ddhiabhivaMgathI dharma prArthanAne avizeSajJatArUpa vyavahAra mumukSaonI buddhithI pariva che. ane dharmanA prAraMbha-avasAnamAM suMdara pariNAmarUpapaNune lIdhe,-ane addhinA pade pade vipadAonA padabhUtapaNAne lIdhe mahAna vizeSa che. ane anyane bhavAbhimpaMga thakI Ama samajavAnA azaktipaNAne lIdhe. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthabhASArUpapaNAthI bhajanA: bhagavaMtanA guNaprakarSanuM bahumAna karmavanane davAnala 535 ApatAM kahyuM"vuitti vyavahAraH'-gibuddhigamya gibuddhigamya A vyavahAra che;" mokSamArgane mATe je yogya che evA gI A vyavahAra sAcA mumukSujananI buddhine gamya e A RddhiabhivRMgathI dharma prArthanAne avizeSajJatArUpa vyavahAra che. ane dharma te AraMbhathI mAMDI aMta paryaMta suMdara pariNAmavaMta che, ane addhi te papade vipadAonA padabhUta che. eTale A dharmane ne Rddhine mahAnuM vizeSa che, mATe taphAvata che. paNa bhavAbhivRMgane lIdhe anya bhavAbhinaMdI ane A gibuddhigamya vyavahAra samajavA zaktimAna thatA nathI. sArthaka-anarthaka muddA paratve samAdhAna karatAM ane caturthabhASArUpapaNAthI bhajanA kahI, AnA samarthanamAM pAMca subhASita gAthA TAMkI bhAvitAtmA AcAryajI apUrva cintAmaNi samA bhagavaMtanA guNaprakarSanuM bahumAna karmavanane davAnala che ema tAtparya darzAve che- 2degsArthakAnarthakacintAyAM bhAjyametat , caturthabhASArUpatvAt / taduktaM"bhAsA asaJcamosA, NavaraM bhattIe bhAsiyA esA / na hu khINapenjadosA, deM ti samAhiM ca bohiM ca // 1 // tappatthaNAe tahavi ya, Na musAvAovi ettha vinnnneo| tappaNihANAo cciya, tagguNao haMdi phalabhAvA // 2 // ciMtAmaNirayaNAdihiM, jahA u bhavyA samIhiyaM vatthu / pAvaMti taha jiNehiM, tesiM rAgAdabhAve'vi // 3 // patthusahAvo eso, auvvacintAmaNI mhaabhaago| thoUNa titthayare, pAvijai bohilAbhotti // 5 // bhattIe jiNavarANaM, khijantI puvvasaMciyA kammA / guNapagarisabahumANo, kammavaNadavANalo jeNa // 5 // " etaduktaM bhavati-yadyapi te bhagavanto vItarAgatvAdArogyAdi na prayacchanti, tathApyevaMvidhavAk (pAThAMtara vAkya ) prayogataH pravacanArAdhanatayA sanmArgavartino mahAsattvasya tatsattAnibandhanamevatadupajAyata iti gAthArthaH // 6 // 297 artha-sArthaka-anarthaka cinA bA mAM A bhAjya che-caturthabhASArUpa paNAne lIdhe, tethI kahyuM che - (kAvyAnuvAda : deharA). bhASA asatya amRSA bhaktithI bhASita eha; samAdhi bedhi nA dIe, kSaNirAgadveSa jeha, 1 teya tasa prArthanathI ahIM, mRSAvAda nahiM sAva; kAraNa tasa praNidhAnathI, tasa guNathI phalabhAva. 2 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 lalita vistarA : legassasUtra, caturvizatistava cintAmaNi ratnAdithI lahe, vastu iSTa jyama khAsa bhaLe tema jine thakI, rAgAghabhAve ya tAsa. 3 vastusvabhAva-apUrva A, citAmaNi mahAbhAga; tIrthakarone stavI lahe, bAdhilAbha subhAga. 4 jinavara bhaktithI pUrvanA, saMcita karma prahANa, (kAraNa) karma-vana dAvAnala bane, guNaprakaSa bahumAna. 5 A asatyaamRSA bhASA bhaktithI bhASita che; rAga-dveSa jenA kSINa thayA che teo samAdhi ane behi detA nathI. 1 tathApi tenI prArthanAthI atra mRSAvAda paNa na jANa,-tenA praNidhAna thakI ja tenA guNathI phalabhAvane lIdhe. 2 cintAmaNi ratnAdi thakI jema bhaLe samIhita vastu pAme che, tema jine thaka- teonA rAgAdi abhAve paNa. 3 A vastusvabhAva che ke apUrva cintAmaNi evA mahAbhAga tIrthakarane stavI mahA bhAgyavaMta badhilAbha pAme che. 4 jinavaranI bhaktithI pUrvasaMcita karmo kSINa thAya che, kAraNa ke guNakarSanuM bahumAna kamavanane davAnala che. 5 A kahevAnuM thayuM- ghapi te bhagavate vItarAgapaNAne lIdhe AregyAdi nathI detA, tathApi evavidha vA (pAThAMtara : vAkaya) prayoga thakI pravacana ArAdhanAthI sanmAvarti mahAsatvane tasattAnibandhanavALuM ja te upaje che-ema gAthAne artha che. te 69 - vivecana "vaLagyA je prabhunAma, dhAma te guNataNa, dhAre cetanarAma eha thira vAsanA devacaMdra jinacaMdra hRdaya sthira thApo, jina ANAyuta bhakti zakti muja Apaje.....viharamAna bhagavAna."-zrI devacaMdrajI have "sArthaka-anarthaka citA bA. mAM A bhAjya che,-caturthabhASArUpapaNane lIdhe." arthAt A ukta prakAre je "Arogya-bodhilAbha mane Ape" I. vacana uccAra karavAmAM Ave che, te e asatyaamRSA evI cethI sArthaka bhASArUpa hovAthI sArthaka che ne anarthaka paNa che, ema vikalpa vA anarthaka che. AzaMsArUpa A caturtha bhASA kaMI sAdhavAne vA niSedhavAne ema bhajanA samartha nathI eTalA mATe anathikA che, ane prakRSTa zubha adhyava sAya AnuM phala hoya che eTalA mATe sArthikA che, ema bhajanA che. sivA-sArthanartha cintAcAM tu mAmetata-sArthaka-anarthaka cintAmAM te A bhAnya che,-tuthamApAtvAtacaturthabhASArUpapaNane lIdhe. A abhiprAya che. A catuthI bhASA AzaMsArUpA kaI siddha artha vidhAna karavAne vA niSedhavALe samartha nathI-eTalA mATe anarthikA che: prakaSTa zae adhyavasAya phala AnuM hoya che eTalA mATe sAthikA che, ema bhAjyatA che. // iti zrImunicandrasUriviracitalalitavistarApacikAyAM catuvizatistavaH smaaptH|| Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothI nirmala, sUryothI adhika, sAgaravaragaMbhIra siddho mane siddhi che. pa37 A aMge atre subhASita TAMkyA che, tene bhAvArtha--(1) samAdhi-bodhi dIe evI A asatyaamRSA bhASA kevala bhaktithI bhASita che, paNa nizcayathI te jenA rAga cheSa kSINa thayA che evA bhagavaMta samAdhi ane bodhi detA nathI. ciMtAmaNi samA (2) te paNa tenI prArthanAthI atre mRSAvAda paNa na jANe, kAraNa bhagavaMtanA guNaprakInuM ke tenA praNidhAna thakI ja tenA guNathI phalane bhAva-hevApaNuM bahamAna che mATe. (3) cintAmaNiratnAdi thakI jema bhaLe samIhitakarmavanane davAnala vAMcchita vastu pAme che, tema teonA rAgAdiabhAve paNa jine thakI (vAMcchita vastu) pAme che. (4) kAraNa ke A vastusvabhAva che ke A apUrva cintAmaNi mahAbhAga tIrthakarane stavane mahAbhAgyavaMta bodhilAbha pAme che. (5) jinavaranI bhaktithI pUrvasaMcita karmo kSINa thAya che, kAraNa ke guNaprakarSanuM bahumAna e karmavanane bALI bhasma karavA mATe davAnala che. "gupattibhumaanno kammavaNadavANalo jeNa / ' tAtparya ke te bhagavaMte vItarAgapaNane lIdhe ArogyAdi ApatA nathI, te paNa evA prakAranA vAkaprayAga thakI-vANI prayoga thakI "pravacanaArAdhakSaNa vaDe karIne sanmArgavattI mahAsatvane tasattAnibandhanavALuM ja te upaje che," te bhagavaMtanI sattAnA kAraNe ja te AregyAdi prApta thAya che. ca karatAM nirmala che. vizeSaNasaMpanna AvA A siddha bhagavo mane siddhi ApI evI bhAvanAne upanyAsa karatI A caturvizatistavanI sAtamI gAthAnuM vyAkhyAna kare che- 22 caMdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiaM payAsayarA / sAgakharagaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disaMtu ||nnaa gAhA / vyAkhyA iha prAkRtazalyA ArSatvAcca paJcabhyarthe saptamI draSTavyeti, candrebhyo nirmalatarA: pAThAntaraM vA " caMdehi nimmalayaratti" tatra sakalakarmamalApagamAJcandrebhyo nirmalatarA iti / tathA Adityebhyo'dhikaM prakAzakarAH, kevalodyotena vizvaprakAzanAditi / ukta ca"caMdAiJcagahANaM pahA pagAsei parimiyaM khetta / kevaliyaNANalabho loyAloyaM pagAsei " // 1 // tathA sAgaravaragambhIrA:-tatra sAgaravaraH-svayambhUramaNo'bhidhIyate, parISahopasargAdyakSobhyatvAta, tasmAdapi gambhIrA iti bhAvanA / sitaM-dhmAtameSAmiti siddhAH, karmavigamAtkRtakRtyA ityarthaH / siddhi-paramapadaprApti mama dizantu-asmAkaM prayacchantviti gAthArthaH // 7 // 298 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa38 lalita vistarA : legassasUtra, caturvizatistava 21a : caMdrathI nirmalA sUryathI, adhika prakAzakara, siddho sAgaravaragabhIra, siddhi dio mama sAra. 7 caMdrothI nirmalatara, AdityothI adhika prakAzakara, sAgara ragaMbhIrA evA siddho mane siddhi Ape ! vyAkhyAahIM prAkRta zailIthI ane ArSapaNAthI paMcamI arthamAM saptamI khavI. khya nirmadrata - pataruM vA) caMddhi nidrA -caMdrothI vadhAre nirmala. temAM sakala karmamalanA apagama thakI candothI nirmalAra-vadhAre nirmala. A tathA Arilekhyaof vlarAja AdithI adhika prakAzakara -kevala tithI vidhaprakAzanane lIdhe. kahyuM che ke caMdraAditya-grahonI prabhA parimita kSetrane prakAze che; kevalajJAnalAbha lekAlakane prakAze che." tathA-sA karavAmA -sAgaravarathI gaMbhIra, temAM sAravAra te svayaMbhUramaNa kahevAya che,-parISaha-upasadithI abhyapaNAne lIdhe. tenA karatAM paNa gaMbhIra ema bhAvanA che. damAsa pas fta uttarA-sita bhAta che jeonuM te siddhA-karma vigama thakI kRtakRtya ema artha che. siddhi-siddhi, paramapadaprApti, mama virAju-mane Ape ! amane Ape! ema gAthAtha che. 298 vivecana "caMdraprabha jina sAhibA re, tuma che catura sujANa..mananA mAnyA; sevA jANe dAsanI re, deze phaLa nirvANa....mananA mAnyA."--zrI yazovijayajI tathA "caMdrothI nirmalatara" I. sakala karmamalane apagama- dUra thavA thakI je caMdro karatAM paNa vadhAre nirmala che tathA kevalaudyotathI vizvaprakAzanane lIdhe je AdityathIsUryothI paNa adhika prakAza karanArA che; tathA parISaha-upasargAdithI akSebhyapaNane lIdhe je sAgarava-svayaMbhUramaNa samudra karatAM paNa gaMbhIra che, evA te karmavigamathI kRtakRtya siddho mane siddhi-paramapada prApti Ape ! | ti strokta sUtra ka Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvalokearhatcaityavandana sUtra ema tuvi zatistava kahI salAkamAM ja atyaMtyAnA vandanAdi nimite kAryeAsa karaNArthe vandanAkAyAtsaga sUtraneA upanyAsa karI tenuM vyAkhyAna kare che-- 22 evaM caturviMzatistavamuktvA sarvvaloka evArhacaityAnAM kAyotsargakaraNAyedaM paThati paThanti vA CE savvaloe arihaMtaceiyANaM karemi kAussaggamityAdi jAva vosirAmi / "" vyAkhyA pUrvavat, na varaM sarvaloke arhaccaityAnAM ityatra lokyate--dRzyate kevalajJAnabhAsvateti lokazcaturdazarajjvAtmakaH parigRhyate iti uktaM ca " dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetram | dravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // " sarvvaH khalvadhastiryagRdhrvabhedabhinnaH sarvazvAsau lAkazca sarvvalokastasmin sarvaloke trailokya ityarthaH / tathAhi - adholoke camarAdibhavaneSu tiryagloke dvIpAcalajyotiSkavimAnAdiSu Urdhvaloke saudharmAdiSu santyevArhazcetyAni / tatazca maulaM caityaM samAdheH kAraNamiti mUlapratimAyAH prAk pazcAtsarve'hantastadguNA iti sarvalokagrahaH / kAyotsargacarcaH pUrvavat, tathaiva stutiH, navaraM sarvatIrthakarANAm, anyathA'nyaH kAyosargaH anyA stutiriti na samyakU, evamapyetadabhyupagame'tiprasaGgaH / syAd evamanyoddeze'nyapAThaH tathA ca nirarthakA uddezAdayaH sUtre iti yatkiJcidetat // vyAkhyAtaM lokasyodyotakarAnityAdi sUtram // .299 rarartha :--ema cazita stava kahI, salAke ja acaityAnA kAcAsa - 129zArthe yA ( bheGa ) paDe che vA ( a ) yahe che "sarvasAune viSe arha tyaityAnA (vaMdhana pratyaye 4.) salAkane acaityAnA chuM. kAryAtma karUM chuM, ityAdi yAvat vAsarAvuM vyAjyA pUrva bha. paraMtu sarvaloke atyAnAM - sarvasAmAM mahutayetyAnA patre lokyate - soya che, kevalajJAna bhAskarathI dekhAya che te leka, caturdaza rajavAtmaka paddhihAya che. kahyuM che ke-- dharmAdvi drabyAnI jyAM vRtti che, te kSetra te dravyo sahita leAka kahevAya che; tenAthI viparIta te aleAka kahevAya che. " " Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : saloke aha caityavana sUtra sarve:--sa, adha: tiryaMc-U bhedathI bhinna ane sarvazrvAsau hodda: sarvo:ane sarva ave te leAka te sa leAka, ni--temAM, sarva leAkamAM, baileAkacamAM ema artha che. te A prakAre--adholAkamAM camara Adi bhavanAmAM, tiya glAkamAM dvIpa-acala-jyAtiSTha vimAna AdimAM, UrdhvalAkamAM saudhama AdimAM acaityo che ja. 540 ane tethI karIne maujI catva samAye: dALa--maula caitya samAdhinuM kAraNa che, eTalA mATe mUla pratimAnuM pUrve (grahaNa ), pachI sarve ahtA tadguNavALA che eTalA mATe sarva leAkanu' grahaNa che. kAyAtsa carcA pUrvavat; tema ja rastuti, paraMtu sarvatIrthaMkarAnI. nahi te| anya kAryotsargI, anya stuti ema samyak na heAya. ema paNa enA azrupagame atiprasaMga Ave. ema ( zakA ) thAya ke anya uddeza anya pArka ane tathAprakAre sUtramAM uddezAdi nirarthaka che, teA te A yacit che. 299 // leAkanA udyotakarIne ityAdi sUtra vyAkhyAta thayuM // vivecana , : " jinapaDimA jina sArakhI, kahI sUtra majhAra. "-zrI devaca`drajI. ema catuvi zati stava--'srossuM 'sUtra kahI, salAkamAM ja atyaMtyAnA vandanAdi nimitta kAcetsaga karavA arthe A 'savaTo ciMtavaidyALa' i. vandranA-- kAryAtsaga che. ane tenuM vyAkhyAna agAu jema kahyu che temaja jANavuM. mAtra eTaluM ja vizeSa che ke atre 'salAka' eTale Urdhva-ardhA-madhya e traNe lekamAM je at atyA '--jinapratimAo che, tenA vantanathe A trIjo kAceAtsaga che. ane tethI 'mauTuM caityuM samaye jALamU '--maula caitya samAdhinuM kAraNa che, arthAt mULa pratimAjI jenA avalaMbanapratyaye kAryotsargI karAya che te samAdhinuM -AtmasamAdhinuM kAraNa che eTalA mATe tene uddezIne paheleA kAryAtsaga karAya che. ane pachI 'sarve'rdantA: tarkSuLA: '--save arhatA tadguNu-te ja guNavALA che eTalA mATe guNuabhedabhAvathI salAkamAM at caitcAne uddezIne bIje kAryotsarga karAya che. bAkI bIje badheA vidhi pUrvavat. temaja atre stuti paNa kahevI, paNa te sa tIrthaMkaro saMbaMdhinI kahevI zeSa sugama che. // iti maharSi zrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsujAtena cihemavizodhinI TIkAbhidhAnena vivecanena savistaraM vivecitAyAM lalitavistarAyAM logassasUtraM (caturviMzati jinastavaH) // tathA sarvaloke arhatUMcatyavandanasUtraM // Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSkaravArIpArka sUtra zrutastava have puSkaravaradIpAddha sutrane upanyAsa karatAM AcAryajI, sarva tIrthaMkarAnI stuti kathA pachI teoe upadezeluM pradIpa samuM Agama stavavA yogya che ema A sUtranuM prayojana nirdiSTa karI, prathama gAthA avatAre che- pura prathamagznatAmirtha gujarAtI vidhivata datta | tasyedAnImabhisambandhI vivaraNaM connIyate -- sarvatIrthakarANAM stutiraktA, idAnIM tairupadiSTasyAgamasya / yena te bhagavantastadabhihitAzca bhAvAH sphuTamupalabhyante tatpradIpasthAnIyaM samyakzrutamarhati N kIrtanam / ata idamucyate / 200 pukkharakharadIvar3e dhAyaisaMDe ya jaMbuddIve ya / bharahekhayavidehe dhammAigare namasAmi // 1 // artha:-ane puna: prathama padathI jenI abhikhyA (nAma saMjJA) karAI che evuM gujarathI vidhivat (eka) paDe che, vA (bahu ) paDe che. tene have abhisaMbaMdha ane vivaraNa kahevAmAM Ave che sarva tIrthakaranI stuti kahI have teothI upadiSTa AgamanI,-jenA vaDe karIne te bhagavate ane teoe kathelA bhAve skuTa jANavAmAM Ave che, te pradIpasthAnIya samyak zrata kIttana ahe che. ethI A kahevAmAM Ave che. (chAyArUpa kAvyAnuvAda: AryA) puSkaradvIpArthe, dhAtakIkhaMDe jaMbadvIpe vaLI; bharatairavatavidehe, gharmAdikare namuM chuM laLI. 1 puSkaravaradvIpArdhamAM, dhAtakI khaMDamAM ane jaMbadvIpamAM bharata-eravata-videhane viSe dharmaAdikarAne huM namaskAra karuM chuM. 1 A ukta prathama gAthAnI spaSTa vyAkhyA kare che - sarg-- Twift-furf sarSa:, gujarAtI prati kamANa, tA -mAnujAblaarvaagbhaagvrti tasmin , Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para lalita vistara : puSkaravaraDrIpAddha sUtra tathA dhAtakInAM khaNDAni yasminsa dhAtakIkhaNDo dvIpa: tasnizca, tathA jambvA upalakSitastatpradhAno vA dvIpo jambUdvIpaH tasmizca, eteSvarddha tRtIyeSu dvIpeSu mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkaraNataH pazcAnupUryopanyasteSu bharatarAva. tavidehAni, prAkRtazailyA tvekavacananirdezaH, dvandvakavadbhAvAdvA bharatarAvata videha ityapi mati, tatra dharmAdikarAnnamasyAmi / 'durgatiprasRtAn jIvAni' tyAdizlokoktanirukto dharma', sa ca dvibhedaH-zrutadharmazcAritradharmazca / zrutadharmeNehAdhikAraH, tasya ca bharatAdiSvAdau karaNazIlAstIrthakarA eva / 301 artha:-vyAkhyA- puSaf-puSkare, paddho, te-te vaDe karIne, vara-vara, te puSkaravara te puSkaravAra ane dvipa ema samAsa che, taw -tenuM ardha-mAnuSattara parvatanA arvAgabhAgavattI, temAM tathA-dhAtakIonA khaMDe jemAM che te pAtaLINag -dhAtakIkhaMDa, ane temAM, tathA-jaMbU thI upalakSita vA tatpadhAna tapa te vRg:-jabudvIpa, ane temAM, A mahattara kSetraprAdhAnyanA aMgIkaraNathI pazcAnupUvathI upanyasta evA aDhI dvIpamAM, je masaivatavirena bharata-airavata-videha-prAkRta zelIthI ekavacananirdeza che athavA dvandranA ekavabhAvathI maratairAvatadi --bharata-aravata-videha ema paNa heya che. tyAM dharmAvilana jamawifma--dharmaAdikarone huM namaskAra karuM chuM. "kutipravRtAna kIyAna' ityAdi glaeNkekta niktavALe dharma, ane te dvibheda che--mRtadharma ane cAritradharma. ahIM kRtadharmathI adhikAra che, ane tenA bharatAdimAM sAva varaNAtrA - AdimAM karaNazIla tIrthakare ja 32 vivecana puSkalAvaI vijaye ho ke, vicare tIrathapati, prabhu caraNane seve ke sura nara asurapati, jasu guNa pragaTayo che ke sarva pradezamAM, Atama guNanI che ke pragaTI anaMta ramA."-zrI devacaMdrajI Ama "sarva tIrthakaronI stuti kahI," have A puSkaravaradvIpA ema prathama pada parathI jenuM tevuM nAma pADyuM che evA A sUtramAM te ahaMta bhagavatee upadezelA AgamanI-Akhta vacananI stuti karavAmAM AvI che. kAraNake A pradIpasthAnIya Agama Agama "pradIpasthAnIya che,-"dIpaLAnI', prakRSTa dIpakane stutya sthAne che, ke jenA vaDe karIne te bhagaMvatanuM ane teoe kathelA bhAnuM phuTa svarUpa jANavAmAM Ave che, eTale ajJAna aMdhakArabharyA A lekamAM A dIpaka samAna "samyak zrata kIrtana ahe che," "tArIkhathAnI tathA tamArA Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDhI dvIpamAM dharmAdikane namaskAra:pradIpa sthAnIya AgAma stutya 543 varjanama'kIrtanane gya che eTale ja kahyuM-"puSkaradvIpArdhamAM" I. A sUtra. atre vadhAre moTuM kSetra tenA pradhAnapaNathI pazcAnupUvIthI-ulaTA krame puSkaravaradviIpArdha, dhAtakikhaMDa ne jaMbudvIpa ema mUkela che. A aDhI dvIpane viSe bharata, airAvata, videha e kSetramAM je dharmanA Adikare che teone huM namaskAra karuM chuM. kRtadharma ane cAritradharma e be prakAranA dharmamAM atre zratadharma vivakSita che; tenA AdimAM karaNazIla -karavAnA svabhAvavALA tIrthakaro ja che. zeSa sugama che. zratajJAnanI stuti karavAne upakrama che, te ane tIrthakaronI stutine prasaMga zo? e zaMkAne uttara Ape che- 3Aha--zrutajJAnasya stutiH prastutA ko'vasarastIrtha kRtAM ? yenocyate dhrmaadikraannmsyaamiiti| ucyate -zratajJAnasya tatprabhavatvAtU, anyathA tadayogAtU, pitRbhUtatvenAvasara eSAmiti / 302 artha : aMka-zratajJA nI stuti prastuta che, tIrthakRtino avasara che? jethI kahevAmAM Ave che "dharmAdikarAne namaskAra karuM chuM" ema (samAdhAna ) kahevAmAM Ave che-zratAnanA tataprabhava NAne (teo thakI janmapaNAne) lIdhe, anyathA tene aga che mATe. pitRbhUtapaNAe karIne ene avasara che. 30 vivecana jaya jinavANI ! jaya guNa khANI vIra pitAnI vinIta duhitA! bhava bhaya bhIru bhUta suhitA!-prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) atre zaMkA thavI saMbhave che ke atre "zrutajJAnanI stuti prastuta che', tIrthakaronI stutine avasara-prasaMga kyAMthI? te pachI dharmAdikane namaskAra karuM chuM ema kema kahyuM? enuM samAdhAna-"zrutajJAnanA tatprabhAvapaNAne lIdhe'-chutajJAnastha tamavAta' -arthAt zrutajJAna che te tIrthakara thakI prabhava-janma pAmyuM che, anyathA tene aga che mATe," nahiM te te zrutajJAnane joga ja na bane mATe, "pitRbhUtapaNAe karIne ene avasara che", "pitRtara kavara: uSA ' tIrthakaro e zrutajJAnanA janaka pitA che, eTalA mATe e tIrthakaronI stutine atra prasaMga prastuta ja che. "ahote sarvotkRSTa zAMtarasamaya sanmArga! ahe! te sarvotkRSTa zAMta rasapradhAna mArganA mULa sarvajJa deva! ahe! te sarvotkRSTa zAMtarasa supratIta karA evA parama kRpALu saguru deva ! tame A vizvamAM sarvakALa jyavaMta vanta ! jayavaMta vaoN !" -zrImad rAjacaMdrajI Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 lalita vistarA : puSkaravarakIpAddha sUtra A uparathI sarvathA apauruSeya vacanane nirAsa karyo, ema yuktithI pratipAdana kare che- "patena sarvathA apauruSeyaSacana niraas:| yyoktN--"asmbhvypaurusseyN"| vAndhyeyakharaviSANatulyaM apuruSakRtaM vacanaM viduSAmanupanyasanIyaM vidvatsamavAye, svarUpanirAkaraNAt / tathAhi-uktirvacanam ucyata iti ceti puruSakriyAnugata rUpamasya, etakriyA'bhAve kathaM tadbhavitumarhati / 303 artha:-A uparathI sarvathA apauruSeya vacanane nirAsa karyo. jema kahyuM che ke "apauruSeya asaMbhavi" che. vAdheya (vaMdhyAputra) ne khaviSANa tulya evuM apaSakRta vacana vidvAnee vidvatasamavAyamAM upanyAsa karavA egya nathI-svarUpanirAkaraNane lIdhe. te A prakAre-rthiva phate ta ra ukita te vacana ane ucarAya che (te vacana) ema puru kriyAanugata AnuM rUpa che, A kriyAnA abhAve te kema hovuM yogya che?33 vivecana " dharmAdhamau vinA nAGgaM vinAGgena mukhaM kutaH / muerfkanA na vadhe tachAtA: ghare tham ? " zrI hemacaMdrAcAryajI. ane "A uparathI sarvathA apauruSeya vacanane nikAsa karyo che, A-dharmanA Adika25NuM uparathI sarvathA artharUpa jJAnarUpa vA zabdarUpa ema vacananA sarva prakAzanaprakArathI apauruSeya vacananuM nirAkaraNa karyuM, arthAt vacana puruSaprayatnajanya nathI, puruSakRta nathI e mAnyatAnuM nirasana karyuM. AnuM samarthana karatuM dharmasAra prakaraNanuM vacana atra TAMkayuM che-"aravi pautha" "apauruSeya asaMbhavi" che, apuruSakRta vacana saMbhavatuM nathI. AnuM ja vivaraNa karatAM lalitavistarAkAra AcAryajI de che - vAsaNAfjavALatu apuSakRtavaranA" I. "vAgyeya (vaMdhyAputra) ne kharaviSANu tulya evuM rivA-partana ityAdi. svaina-A vaDe, dharmAdikaratvanA jJApana vaDe, tathA-artha-jJAnazabdarUpa prakAzanaprakAranA kAryethI, sAvananirAra-puruSakRta vacana nathI ema eno nirAsa karavAmAM Avyo che ema samajAya che. vacanAntarathI paNa Ane samarthita karavA kahyuM -jo - jema kahyuM che,-dharmasAra prakaraNamAM vacana-parIkSAmAM, samavi-nathI saMbhAtuM ema artha che, ma -apuSakRta, vacana ema prakamathI samajAya che. e ja vRttikAra vyAkhyA kare che- vacce viSANatuSa-asata ema artha che, kagSataM vara-apuruSakta vacana. tethI zuM? te mATe kahyuM--viduSa-sudhIone, anupacarI -pakSatAthI avyavaharaNIya che, vida4mA-sabhya pariSadamAM. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-thAnita -svarUpanirAkaraNane lIdhe. apauruSeyatva sAdhyanA dhamisvarUpe vacanapaNe pratiSedhane lIdhe. AnI ja bhAvanA kahI. tathA ItyAdithI, phArtha ta-vikumati e paryatathI. ane A sugama che. prayoga je upanyasta karAtAM svavacanathI paNa bAdhita thAya che, te vidvAne vidvatasabhAmAM upanyasanIya nathI. jema-hArI mAtA vadhyA che, hAre pitA kumArabAcArI che. ane tathA prakAranuM apauruSeya vacana che. Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apauruSeya vacana vadatovyAghAtarUpa : purUSakriyA vinA asaMbhava 545 apuruSakRta vacana vidvAnoe vikasamavAyamAM upanyAsa karavA yogya apauruSeya nathI;" vaMdhyAputra ne gadheDAnA zIMgaDAnuM astitva ja che nahi, vacana vada- eTale vAMjhaNInA putra ne gadheDAnA zIMgaDA jevuM je asat ne vyAghAtarUpa asaMbhavita che evuM apuruSakRta vacana" che ema buddhimAna vidvAnoe vikasabhAmAM rajU karavA yaMgya nathI; kAraNa ke svarUpanirAkaraNane lIdhe " apauruSeya paNArUpa sAdhya vacanapaNathI ja virodha pAme che. jema vAMjhaNuM che te putra kyAMthI? ne putra che te vAMjhaNuM kyAMthI? eTale vAMjhaNIne putra ema kahevuM te pitAnA svarUpathI ja nirAkaraNa pAme che. athavA gadheDe che te zIMgaDA kyAMthI ? ne zIMgaDA che te gadheDo kyAMthI? eTale gadheDAnA zIMgaDAM che ema kahevuM te pitAnA svarUpathI ja nirAkaraNa pAme che. tema apauruSeya che te vacana kyAMthI? ne vacana che te aparuSeya kyathI? eTale apauruSeya vacana che evI darakhAsta mUkavI te pitAnA svarUpathI ja nirAkaraNa pAme che, "mahArA moDhAmAM jIbha nathI" ema vadate vyAghAtarUpa thAya che. eTale evI vAta mUkavI te viddhapariSadUmAM potAne hAsyA spada sthitimAM mUkavArUpa thAya che, eTale ke vidvAna ema kare ? te svarUpanirAkaraNa A prakAre--"jije 3cata ti - ukti te vacana ane uccarAya te vacana" ema puruSakriyAanugata AnuM rUpa che,-"pusiyAnuja samarasa'--A kriyAnA abhAve te kema kahevA gya che?' uktirUpa vacanano arthAta ukti-bolavAmAM Ave-uccAravAmAM Ave te vacana kahevAya puruSakriyA vinA che, ane A vacananuM svarUpa paNa puruSanI heTha-tAlu-jIbha AdinI asaMbhava kiyAne anugata-anusaratuM che, arthAt puruSanI te te uccAraNakriyA hoya te ja vayana pitAnA svarUpane pAme che, te ja vacanane svarUpasaMbhava hoya che, nahiM te A kriyA na hoya te te vacanane udbhava ja na saMbhave. mATe "mahArI mAtA vAMjhaNI che, athavA hAre pitA kumAra brahmacArI (bALakuMvAro) che, tenI jema vacana apauruSeya che ema kahevuM te potAnA vacanathI ja bAdhita thAya che, eTale AvuM mUrkhAIbharyuM vacana vidvAne vidvajanI sabhAmAM mUkavA gya nathI ja ema siddha thayuM. A apauruSeya vacana puruSavyApAra vinA kevala ApoApa dhvani karatuM karyAya jovAmAM AvatuM nathI, i. yuktithI apauruSeya vacanaka95nAnuM asArapaNuM khulluM kare che- na catatkevalaM kvacida dhvanadupalabhyate, upalabdhAvapyadRzyavaktrAzaGkAsambhavAtU, tannivR tyupAyAbhAvAta, atIndriyArthadarzisiddheH, anyathA tadayogAta, punastatkalpanAvaiyAdasAra. metaditi 304 "artha:-ane A (apauruSeya vacana) kevala kavacita vani karatuM upalabdha thatuM nathI, upalabdhi sate paNa adazya vaktAnI AzaMkAnA saMbhavane lIdhe, tenA (AzaMkAnA) Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 lalita vistA : puSkaravaDhIpA tra, zrutastava nivRttiupAyanA abhAvane lIdhe, atIndriyaadazInI siddhine lIdhe, anyathA tenA ayAgane lIdhe, puna: tenI kalpanAnA vaidhyane lIdhe,--A asAra che. 304 vivecana "nirmAMLa tuja mukha vANI je zravaNe suze, tehI ja guNuNa khANI OM....thu jinerU !"--zrI devacaMdrajI have vadI kaheze--puruSa vinA Ape|Apa A vacana kema na UDe ? te mATe kahyu . A kevala cit dhvani karatuM upalabdha thatuM nathI. na naitIya, pattiv yananupamyate A tame aporuSeya evu' je vedavacana mAne che, te puruSaApAApa avAja vyApAra vinA kaivala ApoApa ja kacaya dhvani karatuM-avAja karatuM kA vacananI upalabdha thatuM nathI, saMbhaLatuM nathI. ane kAMka kadAca kaIka upalabdha ' anupalabdhi thAya ja che ema jo kaheA tA 'upalabdha sate paNa adRzya vaktAnI AzakAnA saMbhavane lIdhe A asAra che; ' kavicat tevA kvina karatA sijA--myuccaya kaho--na jUna ja, patar - A, a gestheyatAthI azrupagata vecana, ya--kevala, puruSavyApAra rahita, vaSivuM--mAkAzAdimAM, dhvanant-dhvani karatuM, zabdAyamAna, upar3hamyamAna--upalabdha thatuM, sa MbhaLAtuM. kAcit kadAcit kiMcit upalabdha thAya ja che ema jo kaheA tA te mATe kahyuM -- upampAvatti--upalabdhimAM paNa, zravaNe paNa,--kavacit ghvanat mukhvanA, adacavavatrAnta samajAta--athasya--adazya evA pizAcAdi, vatu:--vaktAnA, gAdvAntamavAta--AzakAnA saMbhavane lIdhe, tenaLyA bhASita DhAya evA sazayabhAva thakI tAre A asAra che ema saMbadhita thAya che kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM --tanivRtyupAyAmAtrAt----adazya vaktAnI AzaMkAnI nivRttinA upAya mabhAvane lIdhe. eve kAI hetu che ja nahi ke jethI te AzakA nivartAvI zakAya. e paNa kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-- atIndriyAyayAisike:--atIndriya atha dazInI siddhine lIdhe. atIndriyaM--atIndriya evA pizAca dika, artha--atha'te huM zI: puruSa vava--dekhavAnA zIlavALA puruSa ja tenI nivRttinA upAya che,te thakI ja A pizAcAdithI prabhavavALuM vA svata eva dhvani karatuM upalabdha thAya che, evA nizcayanA sadbhAvane lIdhe. vyatika kahyo:-anyathA-nahiM te, atIndriyAya'dInA, tadcoLatu adazya vaktAnI AzakAnI nivRttinA ayogane lIdhe. vAru, jo atIndriyaadazI siddha thAya che, teA tethI zI kSati che? te mATe kahyuM:puna: tatvapanAvaiyAti--atIndriyA dI'ne mAnya karI puna:--pharI apauruSeya vacanaka9panAnA thaine lIdhe. kAraNu ke te atIndriyAdane nahi' mAnanArAone ja sAla che. jema kahyuM che ke-- " atIndriyANAmarthAnAM sAkSAdraSTA na vidyate / vacanena hi nityena yaH pazyati sa pazyati // ( arthAt) atIndriya arthInA sAkSAt dRSTA che nahi; nitya vacanathI ja je dekhe che te dekhe che. asAra masAra, pariSNu, niSphaLa, patatUM--ma, vacana apauruSeya che e. wr Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIkiyArthadazI siddhithI apauraya vacanakalpanA vyartha zabdanI upalabdhi-zravaNarUpa anubhava thato hoya, te paNa tyAM keI adazya evA pizAcAdi vaktAnI AzaMkAne saMbhava hoya che, eTale A apauruSeya vacana asAra che (ema saMbaMdha che). ema zAne lIdhe? "tenA (AzaMkAnA) nivRttiupAyanA abhAvane lIdhe,"te adazya vaktAnI AzaMkAnI nivRttinA upAyanA abhAvane lIdhe, arthAt e koI heturUpa upAya che nahiM ke je vaDe te adazya vaktAnI AzaMkA dUra karI zakAya. ema paNa zAne lIdhe? atIndriya arthadazInI siddhine lIdhe," arthAt ema je kahe ke te pizAcAdine dekhanArane te AzaMkA dUra thavAne upAya che, te atIndriya evA pizAcAdikane dekhanAranI siddhi thaze. kAraNa ke tevA atIndriya arthadarzIne ja A vacana pizAcAdithI uddabhava pAmyuM che ke ApoApa ja dhvani karI rahyuM che te upalabdha thAya che, ema nizcaya che. "anyathA tenA agane lIdhe," nahiM te atIndriya arthadazIvinA adazya vaktAnI AzaMkAnI nivRtti ghaTatI nathI. tyAre vAdI kaheze-vAru, bhale atIndriyAIdazI siddha thatuM hoya, te temAM zI kSati-hAni che? te mATe kahyuM-punaH tenI kalpanAnA vayarthyane lIdhe A asAra che." arthAt atIniyAthadarzAne mAnya karI punaH jo tame apauruSeya atInDiyAdazI- vacananI kalpanA karaze te tenuM vyarthapaNuM-niSphaLapaNuM ja che; siddhithI apauruSeya kAraNa ke te kalpanA atIndriyArthadarzane nahiM mAnanArAne ja vacanakalpanA vyartha sArthaka-saphaLa che. tamArUM ja vacana che ke-"atIndriya ane sAkSAt daSTA che nahiM; nitya evA vacanathI ja je dekhe che te dekhe che." eTale atIndriyArthadazIne svIkAra karatAM tamArI aparuSeya vacananI kalpanA vyartha-niSphaLa-nakAmI thaI paDaze. eTale Ama darzAvelI saMkalanAbaddha yuktiparaMparAthI siddha thayuM ke tame je vedavacana apauruSeya mAne che te asAra che, te vAtamAM kAMI mAla nathI. eTale aparuSeyavAdI vaLatI dalIla karaze--ema te ahaMtapaNuM vacanapUrvaka che e tamArA AgamavacanathI tamAruM vacana paNa apauruSeya ja che, kAraNa ke ahaMtanuM anAdipaNuM sate vacananA anAdipaNAne lIdhe apauruSeyapaNAnI siddhi thaze, ane ekanuM avacanapUrvakapaNuM kahezo te anAdizuddhavAdanI Apatti thaze, i. prakAre apasavAdI pUrvapakSa kare che - syAdetat, bhavato'pi tattvato'pauruSeyameva vacanaM, sarvasya sarvadarzinastatpUrvakatvAt, " tappugviyA arahayA" iti vacamAt, tadanAditve'pi tadanAditvatastathAtvasiddheH / avacanapUrvakatvaM caikasya, tadapi tantravirodhi, nyAyato'nAdizuddhavAdApatteriti / 205 artha:-zaMkA-e bhale he, tamAruM paNa taravathI apauruSeya ja vacana che, sarva sarva dazInuM tApUrvakapaNuM che mATe,"tatpavikA ahesA" che e vacanathI; tada (ahetanA) . Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vista : puSkaradvIpArdha sUtra, zrutastava anAdivamAM paNa tadu (vacananA) anAvithakI tathAtvanI siddhi che mATe. ane ekanuM avacanapUrvakapaNuM, te paNa tannavidhi che,-nyAyathI anAdizuddhavAdanI Apatti thAya mATe 305 vivecana "vicArI kahA vicAre 2, tere Agama agama athAha."--zrI AnaMdaghanajI eTale apIyavAdI zaMkA UThAvaze-e bhale he, tamAruM paNa tatvathI apauruSeya ja vacana che-sarva sarvadarzAnuM tapUrvakapaNuM che mATe,-"taviyA karAyA" tatpavikA ahaMtA che e vacanathI." arthAtu amAruM te zuM paNa tamAruMtamAruM vacana paNa pauruSeyavAdInuM vacana paNa tattvathI-eparyazuddhithI apauruSeya ja aparAya che. kAraNa ke RSabhAdi sarva sarvadazI sarvajJanuM tapUrvakapaNuM - vacanapUrvakapaNuM che mATe. juo, tamArUM ja vacana che ke ahattA tapUrvikA-vacanapUrvikA che. - have je ema kahe ke ahesUsaMtAna te anAdi che te poSaya vacana kema nathI? te "anAdityamAM paNa anAdi thakI tathAtvanI siddhi che mATe.' te ahIM tenA anAdipaNAmAM paNa te vacananA anAdipaNuM thakI tathAtvanI-tathA prakAranA apauruSepaNanI siddhi thaze. ane apauruSeya vacana nahiM mAne te ekanuM avacanapUrvakapaNe te paNa iff--cata-A bhale hai, (ema) paranuM vaktavya che. mavatosf-tamAruM paNa, paravacanavAdInuM, taravarA-tathI, paramArthathI, -nahiM ke kevala mahAruM, taravataH-paryazuddhithI apauruSeya ja vacana che, pauruSeya paNa nathI. atra hetu kahyo-sarvA -sarvanA, RSabhAdinA, sarva rAja-sarvadazinA, sarvanA, tapUvavA-tapUrvakapaNAne lIdhe, vacanapUrvakapaNAne lIdhe. A paNa kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-taLuvicA-tapUrvikA, vacanapUrvikA, sarahRA-arvata che, e vacanathI. have ema (zaMkA) thAya ke ahaMtasaMtAna anAdi che, tethI paruSeya vacana kema nathI ! ema AzaMkIne kahyuM tavanAvipi taiSa-teonA anA, anAviDa-anAdipaNAmAM paNa, tanA svataH-tara-tenA, vacananA anAdibhAva thakI, tathApi -tathAtvanI siddhine lIdhe, apauruSeyatvanI siddhine lIdhe. Ane ja viparyayabAdhaka pakSAntara ko-AyavanapUrva -ane ekanuM avacanapUrvakapaNuM. jo apava vacana mAnavAmAM nathI AvatuM, te avacanapUrva keI eka AdimAM vacanapravartaka ahaMne abhyAgama karavo paDaze ema bhAva che. ema paNa tyAre bhale he, ema bAkIne pare ja kahyuM-taf-te paNa, avacanapUrvakapaNuM, tannavidhi-saLavanajJAnajalifja mokSamA samyagadarzana-jJAna-cAritra te mokSamArga ema Agamavidhi che. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM -Avata:-nyAyathI, sadArAnighaM' akAraNavaMta sat te nitya che ema nityalakSANu nyAyathI, anArizura:--anAdizuddha, paraMparikalpita sadAziva Adivata kaI ahaMta che evA khAravAra-vAdaprasaMgane lIdhe. ti--e paravaktathatAnI samApti arthe che. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apauruSeyavAdInI dalIleno radIo : puruSavyApAraabhAve vacana na ghaTe tannavidhi che, arthAt AdimAM avacanapUrva e keI eka vacanapravartaka ahaMta mAnave paDaze, te paNa tannavidhi che, "samyagadarzana-jJAna-cAritra te mokSamArga" e Agamane vidhi che. zA mATe? "nyAyathI anAvizuddhavAdanI Apatti thAya mATe." arthAt akAraNavaMta sat nitya hoya che ema nityalakSaNa nyAyathI anAdizuddha e anyadarzanIoe kapela sadAziva Adi je keI ahaMtu che evA vAdane prasaMga prApta thaze. Ama apauruSeyavAdIe pUrva pakSa karyo. anAdipaNAmAM paNa puruSavyApAra vinA vacananA aghaTanAnapaNathI apauruSeya vacananI siddhi nahi thAya, ane bIjAMkura nyAyathI keInuM avacanapUrvakapaNuM nathI, che. prakAre apauruSeyavAdInI pratyeka dalIlane radIo ApI uttarapakSa kare che "na, anAditve'pi puruSavyApArAbhAve vacanAnupapattyA tathAtvAsiddheH / na cAvacanapUrvakatvaM kasyacit , tadAditvena tadanAditvavirodhAditi / bIjAdhairavadetat, tatazcAnAditve'pi pradhAhataH sarvajJAbhUtabhavanavadvaktRvyApArapUrvakatvamevAkhilavacanasyeti / 306 artha:-(samAdhAna)-ema nathI,-anAdipaNAmAM paNa puruSavyApAranA abhAve vacananI anupattithI tathAtvanI asiddhi che mATe ane keinuM avacanapUrvakapaNuM nathI, tenA (vacananA) AdiSaNAthI tenA (bhagavatanA) anAdiSaNAne virodha che mATe. A bIja-aMkuravata che. ane tethI karIne pravAhathI anAdipaNAmAM paNa sarvanA abhUtabhavanavata akhila vacananuM vakatRvyApArapUrvakapaNuM ja che. gfsA -ema) para pakSa AzaMkAne kauttara kahyo-7-na ja, A parokta. atre hetu ko- anAhisf-anAdiSaNamAM paNa, vacananA avidyamAna AdibhAve paNa, gvyApAmA- vacanapravartakanA tAluAdi vyApAranA abhAve vavanAnuvparA-vacananI anupattithI, ukta niktavALA vacananA agathI, tathAvAli-tenA tathAvanI (apauruSeyapaNAnI) asiddhine lIdhe. pakSAntarane nirasta karatAM kahyuM - 7 rana ja, avarajapUrvakaltha-pApanyasta evuM avacanapUrvakapaNuM, kAjitakAInuM, bhagavaMtanuM. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-tahAvija-tad AdivathI, vacanapUrvakapaNAthI, tanAva RkiraNa-tenA anAdipaNAnA virodhane lIdhe. tatha-tenA, bhagavaMtanA, nAsitvaza-avacanapUrvakapaNAthI AkSipta anAdipaNAnA, virodhAta-virodhane lIdhe, nirAkaraNane lIdhe. paramArtha ka-jAvata-A bIja-aMkura jevuM che. jema bIjamAMthI aMkura, aMkuramAMthI bIja, tema vacana thakI ahaMta ne ahaMta thakI vacana pravarte che. prakRtasiddhi kahI-- tataza-ane tethI karIne, bIja-aMkura daSTAMtathI. 34arrasf-vacananA anAvimAM paNa, prAtaH-pravAhathI, paraMparAne apakSIne, sarvajJamAma navA sAdARSabhAdi vyaktirUpa sarva jJanA, pUrve samUtajI-abhUtanA, mAnabhiva-bhavana jema, vakRcaTVrapUrvaka vArisanasya-laukikAdi bhedabhinna evA akhila vacananuM vaktavyApArapUrvakapaNuM ja che. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 jinavadana himAdri udbhava sthAna jenu, gaNadhara hara zISe USNa utthAna jenuM; surasa salila pUrNA senya surA narezane, bhagavatI zrutaga MgA rakSajo te amAne !...cAgadaSTikaLaza (svaracita) Ama uparamAM pauruSeyavadIe je pUrvI pakSa karyAM, tenA uttara pakSa karatAM-radIe ApatAM kahyuM ema nathI, anAdipaNAmAM paNa puruSavyApAranA abhAve vacananI anupapattithI tathAtvanI asiddhi che mATe. ' arthAt ahA mahAnubhAva ! puruSavyApAraabhAve tame kahyuM tema amArUM vacana paNa tattvathI pauaeya ja che. ema vacananI anupatti nathI. kAraNake vacananA anAdipaNAmAM paNa puruSanA tAlu -hATha-- jIbha-kaMTha Adi uccAraNakriyArUpa vyApAra naheAya teA vacananuM hovApaNuM paNa ghaTatuM nathI, eTale tathAprakAre apauruSeyapaNAnI siddhi thatI nathI. ane kAInuM avacanapUrNAMka paNuM nathI, tenA AdipaNAthI tenA anAdipaNAnA virodha che mATe' arthAt tame kaheA che. tevuM kAI paNu bhagavaMtanuM vacanapUrvakapaNuM nathI, paraMtu vacanapUrva kapaNu ja che. kAraNake jo avacanapUrvakapaNuM hAya te te bhagavaMtanu AdimatapaNuM thayuM, eTale tenA anAdipaNAnA virodha Ave che; tema ja te vacananuM paNa bhagavatpUrNAMkapaNAne lIdhe AmitapaNuM' thayuM, eTale tenA anAdiNAne paNa viredha Ave che. Ama vacanane Adi-helAM mAnaze, te bhagatrata anAdi kema ? ne bhagavatane ADhi--helAM mAnaze| te vacana anAdi kema ? ema virodha Ave che. paNa vacanane ane bhagavatane bannene jo anAdvi mAnavAmAM Avaze te A vidha Avaze nahiM. eTale bhagavaMta ane vacana banne anAdi ja siddha che. 'ghInA vaheta'--'A bIja-kuravat che. ' bIjamAMthI aMkura ne akuramAMthI khIja e paraparA jema cAlyA ja kare che, temAM khIja vheluM ke aMkura vhelA e kahevu azakaya che, tema vacana thakI bhagavaMta ne bhagavaMta thakI vacana e anAdi paraMparA satati cAlyA ja kare che, ne temAM vacana vhela' ke bhagavaMta vhelA e kahevuM azakaya che. IMDAmAMthI maraghI ke maraghImAMthI IMDu ityAdi dRSTAMta paNa atra ghaTe che. khIja-aMkuravat ahuta-vacana anAdisiddha lalita vistarA : puSkaravaradvIpA sUtra, zrutastava vivecana . ane 'tethI karIne pravADathI anAdvipaNAmAM paNa sarvajJanA abhUtabhavanavata akhila vacananuM vaktavyApArapUrvakazuM ja che. ' A khIja-aMkuranA dRSTAMta parathI pratrAddhathI-para'parAthI vacananA anAdveiSaNAmAM paNa RSabhAdi saCjJa je pUrve abhUta hatA-thayA nhAtA, tenu' bhavana-DeAvApaNuM' jema vacana thakA hAya che; tema lokika-alaukika bhedathI bhinna evA sa vacananuM hAvApaNuM paNa vaktAnA vyApArapUrvaka ja hAya che. arthAt vedravacana ke anya savacananu vaktavyApArapUrva kapaNuM ja Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIja-aMkuravata ahaja-vacana anAdisiddha : vacananuM artha-jJAna-za-rUpapaNuM 551 koI paNa vacana aoya nathI, paruSeya ja che, e siddhAMta sthApita thaye. vinu Adhe AdhA nahIM re, bina Adheya AdhAra, muragI bina IMDA nahIM kare, yA bina muragaDI nAra. bhuTA bIja vinA nahIM re, bIja na bhuTA TAra nisi bina divasa ghaTe nahIM pyAre, dina bina ni se nidhAra. vicArI kahA vicAre che, te Agama agama athAha."--AnaMdaghanapada koI sarva avacanapUrvaka ja haze evI apauvavAdInI dalIlane punaH bIjAM karavata nyAyathI radIo ApI, vacananA artha-jJAna-zabdarUpaNAne lIdhe koIne avacanapUrvakapaNAmAM paNa deva nathI, e maradevI mAtAjI (AdinA daSTAMtathA) siddha kare che- nanyeva sarvajJa etrAsya vaktA sadA nAnyaH, tadasAdhutvaprasaGgAditi / so'vacanapUrvaka eva kazcinnItitaH / nanu bIjAGkaravat ityanena pratyuktaM, paribhAvanIyaM tu yatnataH / - tathADanArakAdhikRtagharana# zakavavAnA bhAvapUrvaka gi - bihoSa , marudevyAdInAM tathASaNAta, vacanArthapratipattita eva teSAmapi tathAtvasiddhestattva. tastatpUrvakatvamiti / bhavati ca viziSTakSayopazamAdito mArgAnusAribuddhervacanamantareNApi tadarthapratipattiH, vacittathAdarzanAta, saMvAdasiddheH 307 fsara-AnuM-vAru, paranA akSamAmAM, ema, pauruSatvamAM, sarvajJa pa-sarvajJa ja, ajI-Ane, vacanane, va -vaktA, navA-sarvakAla, nAnya-tenAthI vyatirikta evo anya nahiM. kyA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tarA-tenA; vacananA, asAdhutvAkAtu-asAdhuvaprasaMgane lIdhe, aprAmANyaprAptine lIdhe. vaktaprAmANyathI ja vacanaprAmANya e hatune lIdhe. sa:-te, sarva , vavanagdhavA patta ci-avacanapUrvaka ja koI cirakAlAtIta, nAtita: -nItithI, anyathA apauruSeya vacana hoya ema nIti AzrIne abhyAgama karo thogya che ema samajAya che. atre uttara-77-vAru, vitarka kara-vInAkurata-bIjA karanI jema e graMthathI, - prayukta, A nirAkRta che, e mAnIe tu rata-patnathI paribhAvanIya che-te samyapha paribhAvita sate punaH Ama upanyAsanA ayogane lIdhe. ane jenone kavacita ekAnta nathI ema paNa pratipAdana karatAM kahyuM - tathA-tathA, e pakSAntaranA samuccayama, jJAnarUpavata-artha-jJAna-zabdarU55NAne lIdhe; atha:-artha, sAmAyika pariNAma Adi, zAnaM-tadgata ja pratIti, -bda, vAcaka dhvani, jAtakU55Nane lIdhe, tasvabhAvapaNAne lIdhe, adhikRta vanastha--adhikRta vacananA, prakRta AgamanA, tethI. rAjanAtha zabdarUpa vacanane apelIne, -na ja, vacanathasf- avacanapUrvakapaNumAM paNa, vArita keI sarvadarinA, roSa:-deSa, anAdizuddhavAda ApattilakSaNa deSa samarthaka kahyuM - Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 lalita vistarA : puSkaravaraphlIpAIsatra, zrutastava artha :-zaMkA-vA, ema to sarvajJa ja Ane vaktA sadA heya, anya nahiM- tenA asAdhutvanA prasaMgane lIdhe. te avacanapUrvaka ja koI nItithI che. (samAdhAna uttara)-vAru, bIjakaravata e parathI (A) pratyukta che. (e) yatnathI paribhAvanIya che. tathA -- adhikRta vacananA artha-jJAna-zabdarUpapaNAne lIdhe zabdavacana apekSAe kenA avacanapUrvakapaNAmAM paNa doSa nathI,-marudevI AdinA tathA zravaNane lIdhe, vacanAthe prati patti thakI ja teonuM paNa tathA-siddhine lIdhe tatvathI tapUrvakapaNuM che. ane viziSTa pazamAdi thakI mAganusAri buddhiAMtane vacana vinA paNa tenA arthanI pratipatti hoya che -kavacita tathAdazanane lIdhe, saMvAdasiddhine lIdhe vivecana pustakapaNe koI paNa zAstra anAdi nathI. temAM kahelA artha pramANe te sau zAstra anAdi che."-zrImada devacaMdrajI. atre apauruSeyavAdI punaH zaMkA karaze-vArU, ema te sarvajJa ja Ane vaktA sadA hAya, anya nahiM,tenA asAdhutvanA prasaMgane lIdhe. te avacanapUrvaka ja kaI nItithI che." arthAt ema je pauruSeya ja vacana mAnaze te sarvajJa ja apauruSeyavAdInI A vacanane vaktA sadA-sarvakAla hoya, tenAthI vyatirikta e punaH te ja dalIla anya asarvajJa nahiM. kAraNa ke tenA vacanane asAdhupaNAne asamyakSapaNAne-apramANapaNane prasaMga prApta thAya-vaktAnA pramANapaNathI ja vacananuM pramANa paNuM heya mATe. eTale ati ati cirakAla pUrve atIta-bhUta kALamAM e keI sarvajJa avacanapUrvaka ja thaI gayele have joIe ema nItithI-nyAyathI siddha thAya che nahiM te avacanapUrvaka ja je na hoya te te ma cAvI nAM-madevI AdinA, prathama jinajananI prAtinA-svayameva pakava bhavyatvavaMtanA, tathaor-tathA zravaNane lIdhe, zabdarUpa vacananI apekSAe ja sarvadarzitvanA zravaNane lIdhe. have "tapuSiA marA ' tapUrvikA ahaMtA e vacanane samarthana karatA kahyuM-thavanAtha tittitA gNa-vacanArtha pratipatti thakI ja. vacanathI sAdhya jJAnAnuSThAna lakSaNa sAmAdhikAdi arthA-arthanI, atirita gg-pratipatti thakI ja, aMgIkaraNa thakI ja, nahiM ke anyathA, tevAmaf-teone paNa, marudevI Adine paNa, ga--ipaNa zabdathI RSabhAdine, tathati :-tathAta siddhine lIdhe, sarvadarzita siddhine lIdhe, taraMvata:-tatvathI, nizcayavRttithI, na te vyavahArathI paNa, tapUrvavatvatapUrvakatva, vacanapUrvaka. e ja bhAve che - mati = virANogharAmayitA-ane heya che, pariNA-viziSTa-darzanamehanIya Adi gocara kSaya-kSapazama thakI, mAnunarfqdhe -samyaga-darzanAdi mokSamArgInuyAyI prajJAvatane, nam -uktalakSaNa vacana--cantanarfg-vinA paNa tathati:tti:-vacananA arthanI pratipatti. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-jAva-prajJApanIyamAM, tathAphAnA7-vacanAthapratipattinA darzanane lIdhe. mA kyA kAraNathI ? te mATe kahyu IMvAra-saMvAdasiddhine lIdhe. je A hArAthI kahevAmAM nAvyuM te hArAthI svata eva jJAta vA anaSThita che ema prata arthanA avyabhicAranI siddhine lIdhe. Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacananuM artha-jJAna-zabdarUpapaNuM : anAzuiddhavAdanI Apatti nathI 553 vacanapUrvaka ja he joIe, eTale vacana apoyi ja che ema tamAre nyAyathI mAnya karavuM paDaze. ene uttara Ape-vAru, bIjAMkuvaravat e parathI (A) pratyuta che. (e) yatnathI paribhAvanIya che." bIja-aMkuranA dRSTAMtathI A tamArI dalIlane radIo apAI cUka che, eTale piSTapeSaNa karavAnI jarUra nathI. e dRSTAMta ja yatnathI bIjAMkuravata paribhAvana karavA cagya che. e samyakrapaNe paribhAvana karaze eTale e parathI radIo tamAruM samAdhAna thaI jaze. temaja-anekAntavAdI jeno kayAMya ekAnta che nahiM, eTale "arthagliArAsthApitAnA adhikRta vacananA artha-jJAna-zabdarUpaNane lIdhe zabdavacana apekSAe kAInA avacanapUrvakapaNAmAM paNa deSa nathI, "davAnAvacananuM artha-jJAna- kSaar nA vapUrNas jayavira koSa:, marudevI AdinA zabda rUpapaNuM tathAzravaNane lIdhe " arthAt adhikRta vacana-prastuta Agama vacana che te (1) artharUpa-sAmAyika pariNAmodi bhAvarUpa, (2) jJAnarUpatadugatapratItirUpa, ane (3) zabdarUpa-vAcakadhvanirUpa ema traNa prakAre che. eTale vAcaka dhvanirUpa-zabdarUpe vacananI apekSAe keI sarvasanA avacanapUrvakapaNAmAM paNa anAdizuddhavAdanI ApattirUpa deSa nathI. kAraNa ke Adi tIrthakara RSabhadevajInA mAtA marudevIjI AdinuM bhavyatva svayameva paripAka pAmyuM hatuM ema tathA prakAranuM zravaNa thAya che, zabdarUpa vacananI apekSA vinA ja eone sarvajJa-sarvadarzi paNuM prApta thayuM hatuM ema AgamamAM saMbhaLAya che. have "tapUrvikA mahattA" e vacanane samarthita karatAM kahyuM-'vacanArtha pratipatti thakI ja teonuM paNa tathA-siddhine lIdhe tatvathI tatapUrvakapaNuM che." arthAt vacana thakI sAdhya e je jJAnAnuSThAnarUpa sAmAyika pariNAma Adi artha, vacanArtha pratipattithI tenI to teoe pratipatti karI ja che. aMgIkaraNa karyuM ja che; sarvApaNAnI siddhi eTale A artharUpa-sAmAyikAdi bhAvarUpa pratipatti thakI ja teone--marudevI mAtAjI Adine paNa tathAtvanI-tathA prakAranA sarvajJa-sarvadarzipaNAnI siddhi che, eTalA mATe tatvathI-nizcayavRttithI te maradevIjI Adine paNa tapUrvakapaNuM-vacanapUrvakapaNuM siddha thayuM. ane--mati = vifArakSayArAmati mAnurAri'-viziSTa kSapadamAdi thakI mArgAnusAri buddhivaMtane vacana vinA paNa tenA arthanI pratipatti hoya che -"vacanamatA itarthapratipatti: -"kavacit tathAdarzanane lIdhe. saMvAdasiddhine lIdhe arthAt darzanamohanIya Adi karma saMbaMdhI kSaya-kSepama-upazama thakI samyagadarzanAdi mokSamArgane anusAra-anuyAyi buddhivaMta-prajJAvatane uktalakSaNavALA vacana vinA paNa te vacananA arthanI pratipatti-aMgIkaraNa hoya che, kAraNake kavacit tathA prakAranuM vacananA arthanI pratitapattinuM darzana thAya che, ane tenuM kAraNa paNa tevA prakAre saMvAdanI-maLatA Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 lalita vistarA : puSkaravarakI paddha suva, zrutastava paNAnI siddhi hoya che e che. jemake--je A tamArAmAMthI kahevAmAM AvyuM te mahArAthI ApoApa ja jANavAmAM AvyuM che vA AcaravAmAM AvyuM che, ema prakRti arthanA avyabhicAranI-avisaMvAdanI siddhi hoya che. ane ema sarvanA vacanapUrvakapaNAne lIdhe vyakti apekSAe anAdizaddhavAdanI Apatti nathI, ema zeSa dalIlane radIo ApI aparuSeyavAdIne niruttara kare che - evaM ca vyaktyapekSayA nAnAdizuddhavAdApattiH, sarvasya tathA tatpUrvakatvAta, pravAhatastviSyata eveti / na mamapi tatvato'pauruSeyameva vacanamiti prapazcitametadanyatreti neha prayAsaH // 308 artha :-ane ema vyakti apekSAe anAdizuddhavAdanI Apatti nathI-sarvanuM tathA prakAre tapUrvakapaNuM che mATe pravAhathI te (anAdizuddha) ITa mAnavAmAM Ave ja che. mahArUM paNa tattvathI apauraya ja vacana nathI, ema A anyatra prapaMcita che. eTale ahIM prayAsanathI 38 vivecana AgaLa jJAnI thaI gayA, vartamAnamAM hoya; thAze kALa bhaviSyamAM, mArga bheda nahi hoya."--zrI Atmasiddhi ane "ema vyaktie pakSAe anAdizuddhavAdanI Apatti nathI, sarvanA tathA prakAre tapUrvakapaNane lIdhe." ema vacananuM paruSeyapaNuM sane, vyaktiapekSAe--ekeka | sarvadezine apekSIne anAdi zuddhavAdanI Apatti nathI, keI eka ema vyaktiapekSAe anAdizuddha sarvadaLa vaktA hevAno prasaMga prApta thato nathI; anAdizuddhavAdanI kAraNa ke sarvanuM tathA prakAre-pUrvokata prakAre tapUrvakapaNuM-vacanapUrvaka ASatti nathI paNuM che mATe. paNa "pravAhathI te ISTa mAnavAmAM Ave ja che, pravAhathI-paraMparAthI te anAdizuddha mAnavAmAM Ave ja che, kAraNake pravAhanuM anAdipaNuM che. ema amAruM paDyuM tarasathI apauruSeya ja vacana nathI, rfsA-ghauM - ane ema, vacananuM parapa va sate, da kSiNA-vyaktiapekSAe, ekeka sarvadarzIne apekSIne, nAnAvizukrayAlApatti-anAdi zuddhavAdanI Apatti nathI, keI eka anAdizuddha sarvadaza vaktA Apana thato nathI. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-vastha-sarvanA, sarvadarzinA, tathA-tathA prakAre, pUrvokta prakAre, tapUrvAvate--vacanapUrvaka paNAne lIdhe. vAtatupaNa pravAhathI te , paraMparAne apekSIne, suyata - anAdizuddha daSTa mAnavAmAM Ave ja che - pravAhanA anAdipaNane lIdhe. ema na maife tAvatA jarna-hAruM paNa tattvathI ApauruSeya vacana nathI,je te pUrve prasaMjita karyuM hatuM. pazvimatarara-A anyatra-sarva siddhi AdimAM prapacita che, rU4 prakAra:-ahIM prayAsa-prayatna nathI, Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAhujAla phADanArA i puSTa sImAvara zrutadhanI stuti 555 ema A anyatra praSacita che, eTale ahIM prayAsa nathI.' arthAta evA prakAre amArUM vacana tattvathI apauruSeya che ema ThasAvavAnA tame je prayatna karyA hatA, te tema nathI, eTale amArU vacana paNa tattvathI apauruSeya ja vacana nathI, apitu pauruSeya ja che. chevaTe prastuta carcAnA upasaMhAra karatAM AcAryajI vade che ke--A ame anyatra sajJasiddhi Adi anya graMthamAM prapaMcathI-vistArathI samajAvyuM che, eTale ahI enA piSTapeSaNurUpa prayAsa-prayatna karatA nathI. mATe surepu (ka' bahunA ? have medujAla phADanArA i. guviziSTa sImAdhara zrutaMtra'nI stutirUpa khIjI gAthA avatArI, tenI praspaSTa vyAkhyA kare che-- 1deg tadevaM zrutadharmAdikarANAM stutimabhidhAyAdhunA zrutadharmasyAbhidhitsurAha-- tamatimirapaDalavinddha saNassa suragaNanariMdamahiassa / sImAirassa vaMde paphoDiamohajAlassa ||2| asya vyAkhyA tamaH - ajJAnaM, tadeva timiraM tamastimiraM, athavA tama: baddhaspRSTanidhattaM jJAnAvaraNIyaM nikAcitaM timiraM tasya paTalaM-vRndaM tamastimirapaTale, tadvidhvaMsayati - vinAzayatIti tamastimirapaTalavidhvaMsanaH tasya / tathA cAjJAnanirAsenaivAsya pravRtti: / tathA - suragaNanarendramahitasya - tathA dyAgamamahimAM (mAnaM) kurvantyeva surAdayaH / tathA - sImAM maryAdAM dhArayatIti sImAvaraH tasyeti karmmaNi SaSThI, taM vande, tasya vA yanmAhAtmyaM tad bande, athavA tasya vanda iti tadrvandanaM karomi / tathA hyAgamatranta eva maryAdAM dhArayanti / kiMbhUtasya ? - prakarSeNa sphoTitaM mohajAlaM-- mithyAtvAdi yena sa tathocyate tasya / tathA cAsminsati vivekino mohajAle vilayamupayAti iti / 201 1 artha :--tethI ema zrRtavarmAdikarAnI stuti kahI, have zrutatranI stuti kahevAne icchatA stA kahe che. ( chAyAnuvAH : AryA ) tatimirapaTala dhvaMsI, pUjyA je suragaNunareMdre keADI; sImAdhara te vahuM, jeNe mAhujAla sAva ja phADI. tamitima paTalanA vidhvasana, suragaNu-narendrathI mahita, meAhajAlane prasphArita karanAra evA sImAdharane vaMdu chuM. Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 lalita viratA : puSkaradvIpAddha sUtra, zrutastatva AnI vyAkhyA tama:-tamasa, ajJAna te ja timira-timira, te tamatimira, athavA tamA-baddhaspaSTa-nidhatta evuM jJAnAvaraNIya, nikAcita te timi-timira, tasya -tenuM paTala, vRnda, te tamatimirapaTala, tene vizvase che, vinAze che te tamatimirapaTaTyavivaMtana:-tamatimirapaTalavizvasana, tene. ane tathA prakAre ajJAnanA nirAsathI ja AnI pravRtti che. tathA-surAinarendramati-suragaNa-narendrathI mahita evAne, kAraNake tathA prakAre surAdi Agamano mahimA kare ja che. tathA-nImAM-sImAne, maryAdAne hAratoti-dhAre che te sImA para:-sImAvara, tA-tene-ema karmamAM chaThThI vibhakti che, taM-tene varehuM vajuM chuM, vA tenuM je mAhAbhya tene vaMdu chuM, athavA ta va -tenuM vandana karuM chuM. kAraNake tathA prakAre AgamavaMta ja maryAdA dhAre che kiMjUtane ? -prakarSathI pherita (pheDI naMkhAyelI che mobAI- mehajAla, mithyAtvAdi, na, jenAthI, na tathAjo-te tathA (pradaratamonar) kahevAya che, tene, ane tathA prakAre A sate vivekInI mohajAla vilaya pAme che. vivecana prazamarasa jharaMtI Atmabrati hatI, jagata hita karaMtI pathya saune TharatI; bhavajalataraNa je zreSTha naukA samANI, ziva sukha jananI te vaMdu jiteMdra vANI-prajJAbodha mekSamALA zratadharmanA pitArUpa kRtadharmAdikarAnI-tIrthakaronI stuti kahI, have atre thatadharmanI stuti kahI che. huM kRtadharmane vajuM chuM. A kRtadharma ke che? (1) tamatimirapaTala vidhvaMsana -tamasarUpa-ajJAnarUpa-timira-aMdhakAra te tamatimira sImAdhira zratadharmane athavA baddha-pR-nidhana evuM jJAnAvaraNIya karma te tamane nikAcita karma te timira A tamatimiranA paTalane-vRndane-- samUhane je vidhvaMsa-vinAza kare che te tamatimirapaTalavivaMsane. te parama jJAnIoe praNIta karela zrutajJAnane prakAza tevA prakAre ajJAna-aMdhakArane vidhvaMsa kare ja che. (2) muragaNunarendramAhita-tevA prakAre devagaNanarendro paramapUjya ahaMAgamane mahimA kare ja che. (3) mohajAlane prasphaTita karanAra-mithyAtvAdi mehajAlane prakarSathI sphaTita karanAra, sarvathA phADI nAMkhanAra A kRtadharma sate vivekInI mahAla vilaya pAme che. (4) evA sImAdharane sImAne arthAt sva-para vastunI svabhAvamaryAdAne-maryAdAdharmane je dhAre che te samAdharane-samayane, Agamana, zratane huM vaMduM chuM; athavA te AgamanA mahAmyane huM vaMduM chuM. A samAdhara-maryAdA dharma eTale zuM? tene paramArtha vicAravA gya che. tenI sapaSTa maryAdA atra batAvI che- Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva te dharma ne vibhAva te adharma--e spaSTa maryAdA dharma 557 A AtmAne "sva bhAva" te svabhAva che, arthAt paramArthathI-tatvathI je prakAre nija sattA che te svabhAva che. je prakAre AtmAnI svarUpa sattA che, je prakAre AtmAnuM zuddha sahaja AtmasvarUpa che, te prakAre svabhAva te dharma ne svanuM bhavana-hevuM te svabhAva che. nija svarUpe tevuM te vibhAva te adharma- "svabhAva che. ane A svabhAva paNa bhAvAvadhi jaX e spaSTa maryAdAdharma yukta che, eTale ke jeTalI svabhAvanI avadhi-maryAdA che, teTalI avadhi-maryAdA paryata ja svabhAva ghaTe che, -nahiM ke anya prakAre. zuddha cetana bhAvamAM hovuM-vartavuM e AtmAnI svabhAva-maryAdA che, e ja ene maryAdA dharma" - marajAda" che, eTale zuddha cetana bhAvamAM va te ja "svabhAvamAM Avyo kahevAya, nahiM te nahiM. kAraNa ke svabhAvamaryAdAmAM arthAt zuddha cetanabhAvamAM na vartatAM, parabhAva-vibhAvamAM vatta, te te svabhAvamAM vanya na kahevAya, ne varSo je kahIe te atiprasaMga deva Ave, kAraNake zuddha dravyanuM je svarasabhavana te ja svabhAva che, ane je te anyadravyarUpa thAya. to te ene svabhAva nathI, paNa vibhAva ja che. tAtparya ke-jema che tema, jeTalI che teTalI svabhAvanI avadhimAM-maryAdAmAM rahevuM-vartavuM, tathI nija sattAe sthiti karavI, te ja svabhAva che. te bhAvamaryAdAmAM na hovuM--na vartavuM te svagAva nathI, paNa vibhAva che, parabhAva che." zrI yaMgadaSTisamuccaya vivecana (svaracita) pR. 647 Ama svabhAva te dharma ne vibhAva te adharma ema dharma-adharmanI spaSTa maryAdA, sva-para vastunI sImA dharanAra A samAdhara kRtadharma, "lyumadAtha dha ' vastune vastune svabhAva te dharma ityAdi dhRtavacanathI dAkhave che. AvA vizeSaNasaMpanna janma-jarA-maraNa-zoka praNAza karanArA dharmane sAra pAmI kANuM pramANa kare? ema pramAdane nira karatI trIjI gAthAne upanyAsa karI, teno paramArtha prakAze che- 11itthaM zrutamabhivandhAdhunA tasyaiva guNopadarzanadvAreNApramAdagocaratA pratipAdayannAha jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa, kllaannpukkhlbisaalsuhaavhss| ko devadANavanariMdagaNacci assa, dhammassa sAramuvalabbha kare pamAyaM ? // 3 // asya vyaakhyaakAti:- rAtti: 18-vAdanakSA maf-ALanA zo-mAno su*" svabhAvo'sya svabhAvo yannijA sattava tttvtH| bhAvAvadhiraya yukto nAnyathA'tiprasaGgata: // * " zuamghanamanA ivamavaltha i--- mArce mavati yati thA tarja di cata bara: ? ?'--zrIsamayasAra kaLaza, Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 lalita vistarA : puSkaradvIpAddha sUtra. zrutastava vizeSa:, kAtirtha 42 mAM 4 rAti dra: nAtajArImarAna gurphAtiapanacati jJAtinarAmarAjaarrphAnI, saMsthA tathA 1 butaparAnu TAnAgAra: praNazyantyeva / aneka caasyaanrthprtidhaatitvmaah| vacam-sabaM, jamatIti kanyA, the daDhatIrtha, pujA-sapUrNa, na ja tai, fjatu? vizAruM-virata purva-pratIa, Trir plAruM viSADha sumArahti-praapyti kalyANapuSkalavizAlasukhAvahaH, tasya / tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva / anena cAsya viziSTArthaprasAdhakatvamAha / ka: wALA pherAnavanarendrabhAtabdha thaaSArmA sAraM-sAmarca 3vja-rA vijJAya kuryAt pramAda seveta? sacetasazcAritradharma pramAda kartR na yukta ihi hRdayaM / Aha-suragaNanarendramahitasyetyuktaM, puna devadAnavanarendragaNAcitasyeti kimartham ! ucyte-prstutbhaavaanvyphltnnigmntvaaddossH| tasyaivaM guNasya dharmasya sAraM sAmarthyamupalabhya kaH sakarNaH pramAdI bhaveccAritradharma tti 20 artha :-Ama zratane abhivandI have tenA ja guNanA upadanadvAre apramAdagacaratA pratipAdana karatAM kahe che - (vasaMtatilakA) jAti-jarA-maraNa-zoka praNAlanArA, kalyANa puSkala mahA sukha ANanArA; je deva-dAnava-narendra pUjita pAda, te dharmasAra lahI keNa kare pramAda? jAti (janma), jarA maraNa ne zokane praNuza karanArA, kalyANa puSkala-vizAla sukhAvaha, deva-dAnava -narendragaNethI arcita evA dharmane sAra pAmIne keNu pramAda kare? AnI vyAkhyA jJAti-jAti, utpatti, ka-jarA, hAnilakSaNo, maLa-maraNa, prANanAza phara:-zeka, mAnasa duHkhavizeSa, jAti ane jarA ane maraNa ane zoka ema dva che. jAti, jarA, maraNa ane zAkane praNA che, dUra kare che. te jJAtijJAmaLAjAmaphAra: Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyA janma-jAti-praNAzanArA dharmanA sAra pAmI kANa pramAda kare ? 559 jAta-jA-maNa-zAka praNAzana, tenA, ane tathAprakAre zrRtakti anuAna thakI jAti Adi praNo ja che. ane A vaDe karIne AnuM anartha pratighAtipazuM kahyuM. jya--kalya, Arogya, stya atIti vajjAnA--kalpane aNe che te kalyANa, kalyane elAve che ema atha che. puSkaruM--pula, sapUrNa, ane te alpa nahiM, kiMtu vizAruM-- vizAla, vistIrNa, su--mukha, pratIta che. kalyANa puzkela vizAla mukha srAva ti--AvaDe che; prApta karAve che te sthAnapu vATamulAvada---kalyANa puSkala vizAla sukhAvahu, tenA. ane tathAprakAre zrRtadharmAMkta anuSThAna thakI uktalakSaNavALuM aSavarga sukha pamAya ja che. ane A vaDe Anu viziSThaartha prasAdhakapaNuM kahyuM, ..--kANa, kayA, prALI---prANI, vaivavAnayanarendra5Avitasya-deva-dAnava-narendragaNathI arcita evA, zrRtadharmaca-zrata nA, sAraM-sAra, sAmarthya, 356mya-dekhI, jANI, kuryAta pramAz--pramAda kare ? rove ? sacetaste ridhamamAM pramAda karavA yukta nathI ema hradaya che. zakA-- suraNanareMndrahitasya' ema kahyu, puna: 'TrevayaMmAnayanarendra-ciMtanya ' ema zu artha ? ( samAdhAna) kahevAmAM Ave che--prastuta bhAvanA anvayaphalavALA tenA (te pU vacananA ) nigamanapaNAne lIdhe doSa che, te evA guNavALA dharmane sAra-sAmarthya dekhIne, kayA saryuM cAritradharmomAM pramAdI hAya ? 10 vivecana " sevA bhaviyAM vimala jijJesara, duhA sajjana saMgAjI, evA prabhunuM darzIna levu', te ALasamAM huM gagAjI; avasara pAmI ALasa karaze, te mUrakhamAM pahele jI. " zrI yazeAvijayajI AvA atra ukta lakSaNavALA dharmanA sAra pAmI kaiNu pramAda kare ? ema saMbaMdha che. A dharma kevA che ? (1) jAti-jarA-maraNa-zekanA pranAza karanAro che. ane tevA prakAre zrRtadharmamAM kahela anuSThAna thakI janma-jarA-maraNu-zoka praNAza pAme ja che. A vizeSaNathI A dharmanuM ana pratighAtipaNuM kahyuM, ananA pratighAta karanAra svabhAva darzonyA. (2) kalyANu puSkala vizAla sukhAvaha che. kalpa eTale ArAgya, tene aNe che, elAve che, ANu che te kalyANa; puSkala saMpUrNa, ane te alpa nahiM paNa vizAla vistI sukhane AvaDe che, prApta karAve che. ane tathAprakAre dyutakti anuSThAna thakI uktalakSaNavaLuM kalyANamaya puSkala vizAla sukha-apavargasukha-meAkSasukha pamAya ja che. pannivA--- prastutamavanvaya-nnimanavAda-prastutatra -eTale ke suragaNu-narendra maDhita bhagavAna zrRtadhama che evA lakSaNavALA prastuta bhAvanA, andhaya.envaya, anuvRtti, na patra chuM--te ja kula-sAdhya che, vasya tata tathA--jenuM te tathA, taya~tenu', pUvacananuM, niyamanuM-nigamana, samarthana, pazcAt karmadhAra samAsa ane bhAva pratI, prastutamathathatannizamanahyuM--- prastuta bhAvanA anvaya lavALA te vacananu nigamanapaNuM, varALathanadrazAcitaya-deva-dAnavanarendragaNuAyi tanuM kAraNake che, tamAta--tene lIdhe. Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 lalita vistarA, puSkaravaradvIpA sUtra, zrutastava A vizeSathI A dharmanuM viziSTaasAdhakapaNu kahyu, viziSTa ane prasAdhaka svabhAva darzAvye.. evA deva-dAnava-narendra gaNuthI arcita-pUjita dharmane!-zrutadharmanA sAra-sAmarthya dekhIne-jANIne kANu pramAda kare? kayA prANI pramAda seve ? tAtparya ke 'sacetane cAritradharmAMmAM pramAda karavA yukta nathI ema hRdaya che.' arthAt bhagavaMtanA zrRtadha zruta karI sacetas te dharmanA anuSmAnarUpa-AcaraNarUpa cAritradharmamAM pramAda kare ja nahi, tethI ' evA guNavALA dharmanA sAra--sAmarthya dekhI kayA sakaNa cAritradharma mAM pramAdI hoya ?' khebha tAtparyArtha che. tara AMtara niha gADha tuM, u Atman ! alaga laga! tuM; puruSArtha sadA sphurAvane, bhaja nitye apramAda bhAvane.-prajJAvabAdha mAkSamALA Ama dharma'mAM kANu pramAda kare ? i. sUtrathI pratikSedha pAnI je pramAdane krUgAvI daI zrutama - cAritradharmAMmAM udyata thayo che, evA mumukSu AtmAnI aheAniza zrRtadha vRddhinI bhAvanA vyakta karatI ceAthI gAthA avatArI, bhAvitAmA mahiSa hirabhadrajI tenuM apUrva bhAvapUNlR abhAvana kare che-- 12. 2yatazcaivamataH siddhe bho ! payao namo jiNamae nandI sayA saMjame, devana | suvaNNakiNNaragaNassavbhaabhAvaccie / logo jattha paTTio jagamiNaM telokka maccAsura, dhammo sAsao vijayao dhammuttaraM bahuu ||4|| ca // 4 // asya vyAkhyA siddhe - pratiSThite prakhyAte, tatra siddha: phalAvyabhicAreNa pratiSThitaH sakalanayavyApteH prakhyAtastrikoTI parizuddhatvena / bho ityetadatizayinAmAmantraNaM, pazyantu bhavantaH / prayato'haM yathAyetAvantaM kAlaM prakarSeNa yataH / itthaM parasAkSikaM prayato bhUtvA punarnamaskaroti - " namo jinamate " -supAM supo bhavantIti caturthyarthe saptamI, namo jinamatAya / tathA cAsmin sati jinamate " nandi: " - samRddhiH sadA- -sarvvakAla, kva ? "saMyame" cAritre, tathA coka' ' paDhamaM nANaM tao dayetyAdi / " T kiMbhUte saMyame ? - devanAga suvarNa kinnaragaNaiH sadbhUtabhAvenAcite / tathA ca saMyamavantaH acyanta eva devAdibhiH / kiMbhUte jinamate ? - lokanaM loka: jJAnameva sa yatra pratiSThitaH / tathA jagadidaM jJeya - tayA / kecinmanuSyalokameva jaganmanyanta ityata Aha - " trailokyaM manuSyAsura' AdhArAdheyabhAvarUpamirthaH / ayamitthambhUtaH zrutame vardhatAM - vRddhimupayAtu, zAzvatamiti kriyAvizeSaNametat, zAzvataM varddhatAmityapracyutyeti bhAvanA | Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtadharmacAritradharmamAM ughata mumukSanI sadA mRtadharmavRddhinI bhAvanA 561 vinavata: (pAMtara: vinayatA5 )nAvRttAdhavAvivati | tathA uttara-cAritradhara tail gdhyamidhAne mIkSAnA prAduM jJAnapRddhiH kAryeti pradarzanArtha / tathA ca tIrthakaranAmakarmahetUna pratipAdayatotaM " apuvanANa" tirasa artha :-ane kAraNa ke ema che. ethI karIne-- (zArdUlavikrIDita) siddha re! prayata, na jinamate, naMdI sadA saMyame, deva nAma suvarNa kinnara paeNje sadbhAvathI jehane, loka jyAMhi pratiSThita trijaga A maryAsure sAtha ! vAgho zAzvata dharma te vijayathI ! dharmottara vAdhajo! aha! siddha evA (A dharmamAM) huM prayata chuM. jinamatane namaskAra he!--jenA thakI deva-nAga-suvarNa -kinaragaNathI sadbhata bhAve karIne arcita evA saMyamamAM sadA na%i (samaddhi) hoya che, ane jemAM loka ane railokya--maryA-asuravALuM A jagata pratiSThita che. dharma zAzvatapaNe vijayathI vRddhi pAmo ! (athavA vijaya pAma!) dharmottara vRddhi pAmo ! AnI vyAkhyA- riddhi-siddha, pratiSThita, prakhyAta. temAM siddha-phalaavyabhicArathI, pratiSThita sakalanayavyAptithI, prakhyAta-vikeTIparizuddhapaNAthI. ma-aho! ema A atizIonuM AmaMtraNa che. A5 juo ! pracato huM-huM prayata chuM, yathAzakti ATale kALa paNa thata:-prakarSathI yata chuM. Ama parasAkSikapaNe prayata thai puna: namaskAra kare che-namAM vinAmatte- "kuvi vi mavata ti'catuthI arthamAM saptamI che, (eTale) namaninAmatA-namaskAra he jinamatane ! ane tathA prakAre A jinamata sate ni:-naMdi, samRddhi, ra sadA, sarvakAla, kyAM ? haMme-saMyamamAM, cAritramAM, ane tathA prakAre kahyuM che-"paDhamaM nA to " prathama jJAna ane pachI dayA ityAdi. Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 lalita viratA : puSkaravaradIpAInsava, zratastava kevA prakAranA saMyamamAM ? - hevanArAyuvavijA: samUtamAnAyite-deva, nAga, suvarNa, kiraNathI sadubhUta bhAve karIne ati evA. ane tathA prakAre saMyamavate devAdithI arcAya ja che. kevA prakAranA jinamatamAM-srola - kana te laka, jJAna ja ra = pratifetA-te jyAM pratiSThita che. tathA jJAvi-A jagata ,-zeyatAe karIne ke manuSya lAkane ja jagata mAne che eTalA mATe kahyuM-jovacaM manuthApura-lAkya manuSya-asuravALuM--AdhAra-AdheyabhAvarUpa ema artha che. A sthamUta:-itthabhUta, evaMbhUta, AvA prakArane, kRtadharma:-zratadharma, vadhatAM- vRddhi pAme ! zAzvataM--e kriyAvizeSaNa che, zAzvatapaNe vRddhi pAme ! ema agrutithI evI bhAvanA che, vinAtta:--vijayathI- pAThAMH vijJatAM--vijaye pAme !) anartha. pravRtta para pravAdInA vijayathI ema hRdaya che. tathA-dhamaMttara--dharmottara, cAritradhamattara, varkhatAM-vRddhi pAmo ! puna: vRddhi abhidhAna kSArthanA pratyaa jJAnavRtti: vAgha--mokSAthI e pratidina jJAnavRddhi karavA gyA che, ema pradarzana arthe (che). ane tathA prakAre tIrthakara nAmakarmanA hetuone pratipAdana karatAM kahyuM che-"punAjano -apUrvajJAna grahaNa 11 vivecana te mATe ubhA kara joDI, jinavara AgaLa kahiye re, samayacaraNa sevA zuddha deje, jima AnaMdaghana lahiye che."--zrI AnaMdaghanajI Ama dharmamAM koNa pramAda kare? e sUtrathI pratibadha pAmI, je pramAda phagAvI daI zratadharma-cAritradharmamAM ujamALa thayo che, e mumukSu AtmA bhAve che ke ahe! mahArA karatAM caDhIyAtI-atizayI AtmadazAvALA saMta jane! huM A siddha dharmamAM huM siddha evA A dharmamAM prayata chuM. A AtmasvabhAvarUpa prayata chuM dharma svabhAvabhUta hevAthI anAdianaMta ane svayaMsiddha che, ene siddha karavAnI jarUra nathI, kAraNake je A AtmasvabhAvarUpa dharmamAM sthiti kare che tene avazya mokSarUpe phaLa maLe che, eTale "fa: DhAmavALa' -"phalaavyabhicArathI" A dharma siddha che; "pratidita: savATanALAte:-"sakala nayavyAptithI pratiSThita" che, kaI paNa nA na dubhAya ne sarva naya emAM vyApIne haLImaLIne rahe e avisaMvAdI hovAthI te pratiSThita che; ane "prahAta: triIparizuddhana'-'trikeTaparizuddhapaNAthI" te prakhyAta che, kaSa-cheda-tApa e trikeTI agniparIkSAmAM zuddha suvarNavatuM samuttIrNa hovAthI athavA Adi-madhya ne aMta e trikeTImAM aviruddha akhaMDa abAdhita hevAthI sarvathA zuddhapaNAe karIne te prakhyAta chejagataprasiddha che. Ama phalaavyabhicArathI siddha, sakalanayavyAptithI pratiSThita ane trikeTa parizuddhapaNAthI prakhyAta-evA A siddha dharmamAM huM ATale kALa, mahArUM bala-vIrya Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jethI saMyamamAM sadAnaMdI hoya che te zratadharma zAzvata vijyajI vRddhi pAmo! pa63 gopavyA vinA, sarvAtmAthI-hArI sarva zakti sahita yathAzakti prayata chuM, prakarSathI yata-yatnavaMta chuM. tenA he mahAnubhAva bhAvitAtmA mumukSu mahAtmAo! tame sAkSI che. namaskAra che A kRtadharmarUpa jinamatane!-ke je jinamatanA sarbhave, "deva-nAgasuvarNa-kinnaragaNethI sadbhUta bhAve karIne arcita -pUjita evA saMyamane viSe sadA naMdI hoya cheAtmasvarUpamAM saMyamanarUpa saMyamamAM, AtmasvarUpamAM namaskAra he caraNarUpa cAritramAM sadA sarvakAla vRddhi karanArI evI AtmAnaMda jinamatane.-jenA upajAvanArI naMdI-samRddhi hoya che. kAraNake "paDhamaM na to rA' sabhAne saMyamamAM -prathama jJAna ne pachI dayA, e mahAsUtra pramANe jJAnanuM sthAna sadA nadI hoya che. prathama ane kriyAnuM sthAna pachI mUkyuM che, eTale prathama sadguru samIpe zravaNa karela kRtadharma thakI dehAdithI bhinna evuM AtmAnuM jevuM AnaMdamaya svarUpa jANyuM, tevuM zuddha svarUpe pragaTa karavA mATe pachI tathArUpa zrutadharmane amalamAM mUkvArUpa AcaraNa karavA-cAritradharma ArAdhavA AtmAne AnaMdellAsa dinapratidina vadhatuM jAya che. A jinamata-jinapraNIta zratadharma e vizAla ne vyApaka che ke temAM loka pratiSThita che, leka-lekhana-jJAna pratiSThita che, sarva jJAna emAM sthiti karI rahyuM che, eTaluM ja nahiM paNa keTalAka mAne che tema mAtra manuSyalokarUpa jagatuM ja nahiM, paNa manuSyaasuravALuM aikya paNa emAM pratiSThita che. sarva zrutajJAna ane traNe lekanA sarvabhAva emAM kaIthI paNa utthApI na zakAya ema pratiSThita varte che. Ama jenAthI saMyamane viSe sadA naMdI hoya che ne jemAM sarva jJAnarUpa leka ne zaileSarUpa A jagata pratiSThita che, e A parama AtmakalyANakArI supratiSThita "zratadharma zAzvatapaNe vijayathI vRddhi pAmo!" "3yamirthamUta; A kRtadharma chutama vatAM zAzvata'- anartha pravRtta para pravAdIonA vijayathI zAzvatapaNe vijayathI kadI paNa na prasmRti na thAya ema akhaMDapaNe niraMtara satata vRddhi vRddhi pAme! pAmyA kare! tathA "dharmottara (cAritra dharmottara) vRddhi pAme ! cAritradhamaMttare vata--cAritradharma pachI paNa te zratadharma uttara ttara vRddhi pAmyA kare ! kAraNa ke-- mokSAthanA prAduM jJAna jAthA -mekSArthIe pratidina jJAnavRddhi karavA gya che, ane "punAja " nitya nitya navanavA apUrva jJAnane abhyAsa karI AtmAnuM anubhavajJAna vadhAravuM--e tIrthakarapada prAptisthAnaka madhyenuM eka pada ema jJAnI bhagavaMte bhAkhyuM che, mATe huM prANuM chuM ke mahAre A kRtadharma uttarottara vRddhi pAmyA kare! tathAstu ! A mRtadharmavRddhinI abhilASA e praNidhAna che ne te mekSapratibaMdhathI anAza sAbhAvanuM bIja che, ane asaMgathI enuM phala saMvedAya che, I. tattvavArtA prakAze che- Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64 lalita vistara : puSkaravIpAdhava, zratastava " ranfrSAnatA, anAnAmAvavI, makSitivana | mAtivarSa rv prativarSa, asaGgaphalasaMvedanAt / yathoditazratadharmavRddhokSaH, siddhatvena, neha phale vyabhicAraH, asaGgena caitatphalaM sNvedyte|312 A praNidhAna anAzaMsAbhAvanuM bIja che -mokSapratibandha vaDe karIne. A prati bandha apratibandha che,-asaMgalanA saMvedanane lIdhe. yAdita zratadharmanI vRddhi thakI che -siddhapaNAe karIne ahIM phalamAM vyabhicAra nathI; ane asaMgathI AnuM phala sadAya para vivecana praNidhAnadhArI sadA AtmarAmI, na dhe AvavA draSTimAM kAMI khAmI-gadaSTikaLaza ane "jidhAnatata mAsAmAvalI='_A praNidhAna anAzaMsAbhAvanuM bIja che." A kRtadharmanI abhilASArUpa je praNidhAna-AzaMsA che, te anAzaMsAbhAvanuM -sarva IchAnA uparamarUpa anicchAbhAvanuM bIja-kAraNa che. arthAt A praNidhAna A kRtadharmanI mane vRddhi ho !--evI aMtaraMga kAmanArUpaanAzaMsA bhAvatuM AzaMsArUpa je praNidhAna-makRSTa nidhAna che, temAM cittanuM praNidhAna bIja -prakRSTa nidhAna-prakRSTa sthApana te anAzaMsA bhAvanuM-niSkAma bhAvanuM bIja che. A Ama zAthI karIne che? "mokSapratini"--makSapratibaMdhathI." A prastuta kAmanA mekSa sAthe pratibaddha-joDAyelI che, mAtra mokSa abhilASa" zivAya bIjI kaI kAmanAnA pratibaMdhathI rahita heImekSapratyayI che, ane mekSa te anichArUpa-anAzaMsArUpa ja che, eTale kharekharA mumukSunI A kRtadharmavRddhinI prArthanA mAtra mekSahetue ja hoI A praNidhAna anAza sAbhAvanuM bIja-kAraNa pratIta thAya che. kAraNa ke mRtadharmazAstrAbhyAsa kAMI lekamAM mAna-pUjA--pratiSThA-kIrti Adi mAnAI artha nathI, paNa mAtra mekSAthe ja--kevala zuddha AtmArtha athe ja che. A aMge dazavaikAlika sUtramAM zrI sudharmAsvAmI jabasvAmI pratye kahe che - vfa -pradhAna ItyAdi. prafnadhanam -praNidhAna, AzaMsA, patara-A, zratadharmavRddhinuM alipaNa. kevuM? te mATe kahyuM-nAnAmAvavI-3nAnA---anAzaMsA, sarvaIcchAuparama, Rya-te ja, mara:-bhAva, paryAya, tI-tenuM, cA-bIja, kAraNa che. kevI rIte ? te mATe kahyuM -mokSaprativana-mokSapratibaMdhathI. meta prati ja A prArthanA che, ane te (mela) anicchArUpa che. (zaMkA)-apratibaMdhathI sAkha mela che, te Ama paNa tyAM pratibaMdha zI rIte zremarUpa ( haiya?) eTalA mATe kahyuM - satiSadha -apratibandha sadaza, ig:-A, mokSatriya, pratiSa:--pratibandha,-prArthanArUpa. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM --anArasaMgamA-arajI- asaMga, rAga-dUSa-mahAdi aviSathI Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A praNidhAna anAzaMsAbhAvabIja : yakta kRtadharmavRddhithI mokSa 565 zrutasamAdhi cAra prakAre cheH (1) mane zrutajJAna haze A buddhithI adhyayana karavAnuM hoya, nahiM ke mehaAdi AlaMbanathI. (2) huM ekAgracitta hoIza eTalA mATe adhyayana karavAnuM hAya, nahiM ke vistutacitta (DAmADoLa) houM e mATe (3) huM AtmAne svarUpane viSe sthApIza eTalA mATe adhyayana karavAnuM hoya. (4) ane Ama svayaM AtmadharmamAM sthita thayela huM parane AtmadharmamAM sthApIza, eTalA mATe adhyayana karavAnuM hoya. Ama huM jJAna pAmI ekAgracitta haIza ane te svarUpamAM sthita thaI bIjAne sthApIza, ema samajI zrutasamAdhimAM rata thayele mumukSu puruSa zrutenuM adhyayana kare." - zrI prajJAvabodha mokSamALA pATha 13, (svaracita) Ama mAtra mokSapratibaMdhathI A praNidhAna hoya che. atre zaMkA thaze ke mokSa te apratibaMdhathI sAdhya che, te Ama paNa tyAM pratibaMdha meyarUpa zI rIte hoya? te mATe kahyuM - "prativadha prativadha: sara TarNanAta'-"A mokSapratibaMdha pratibandha apratibandha che-asaMgaphalasaMvedanane lIdhe.' A apratibaMdha mUkSapratyayI kRtadharmavRddhiprArthanArUpa pratibadha apratibandha ja che, apratibandha jevo ja che, kAraNa ke temAM asaMga la saMvedanaanubhavana hoya che, arthAt rAga-dveSa-mohAdine saMga jyAM nathI evA asaMga phalane tevI mRtadharmavRddhiAzaMsAmAM anubhava thAya che, eTale e pratibandha paNa apratibadha ja che, paNa rAga-dveSa-mahAdi saMgane saMga jyAM che evuM je saMgavALuM praNidhAna che, te te paramapuruSArtha lAbhane upaghAti thatuM hovAthI mokSaprAptimAM aMtarAya-aTakAyata karanAruM hovAthI pratibadhe ja che. A praNidhAna anAza sAbhAvanuM bIja che e niyama kema? tenI siddhi arthe kahyuMthatidhRtadharmavRdhekSa: tinnara'-'ya dita kRtadharmavRddhi thakI mokSa che, siddhapaNAe karIne." je sarvajJa bhagavAne bhAkhyo che, tevA kRtadharmanI vRddhi yakta kRtadharmavRddhithI thakI-uttarottara prakathakI mikSa hoya che, kAraNa ke kRtadharmanI vRddhi makSa mokSanI prApti karAvyA vinA rahe nahiM e ekSaprAptine avaMdhya-acUka-amegha hetu che, eTale kRtadharmavRddhi thakI mekSa hoya kRta, -kulanA, ArasanIyanA, saMvanIta-saMvedanane lIdhe, anubhavane lIdhe kAraNake anIdarA kala AlaMbanavAnuM praNidhAna te parama purusArthalAnA upaghAtipaNAne lIdhe pratibandha che. vAsa. A niyama kema ke A praNidhAna anazaMsAbhAvanuM bIja che ? eTalA mATe kahyuM- cathatizratadharmavRda:-yadita thatadharmanI vRddhi thakI, sarvajJApajJa zratadharmanA praka thaI, makSa:-mokSa-anAzaMsArU5 -jenA thakI hoya che ema samajAya che. atre paNa ekati kevI rIte ? te mATe kahyuM - vina-siddhapaNue karIne, sutadharmavRddhinA mela prati avaMdhya hetumAve karIne. A ja bhAve che- na- ja, da-ahIM, mokSalakSaNa ---kalamAM, mijAja - vyabhicAra, visaMvAda, --butadharmavRddhinA phalAntarabhAvathI vA niSkalatAthI. AnA ja asaMgatyanI siddhi arthe kahyuM - ane asaMgathI, rAga-dveSa-moha lakSaNa saMganA abhAvathI, tana--A, mokSakala, paMkti -saMve. jAya che, sarve ja mukSuothI pratItAya che, Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara : puSkaravaThThIpArthasUtra, zataratava e siddha vastu che. te A prakAre bajeda he vyabhicAra:-"ahIM phalamAM vyabhicAra nathI." ahIM mokSarUpe phaLa maLavAnI bAbatamAM vyabhicAra-ADuMavaLuM casavApaNuM nathI, visaMvAda nathI; arthAt kRtadharmavRddhi niSphaLa jatI nathI, vA tenAthI mokSa zivAya bIjuM phaLa maLatuM nathI. "phala visaMvAda jehamAM nahi" e AnaMdaghanajInI amara ukti atra caritArtha bane che. "ane asaMgathI AnuM phaLa sadAya che - "aphera citAruM kaMi?' rAga-dveSa-maharUpa saMganA abhAvathI A kRtadharmavRddhinuM phaLa sadAya che, anubhavAya che. arthAt jema jema A grudharmanI vRddhi thAya che, tema tema rAgaasaMga phala saMvedana dveSa-mahAdi saMga dUra thatA jAya che, eTale Ama rAgAdi saMgathI muktapaNArUpa asaMgathI A zratadharmavRddhinuM mekSanI vAnakI jevuM jIvanmuktapaNurUpa phaLa sarva mumukSuone sAkSAt AtmAnubhavagocara thAya ja che. ema mRtadharmavRddhinI bhAvanArUpa sadabhAvanA ApaNu thakI mRtadharmavRddhi hoya che, te zAlibIjaArepaNathI zAlivRddhinA daSTAMtathI samarthita kare che - 14evaM ca sadbhAvAropaNAttavRddhiH / zubhametadadhyavasAnamatyartha, zAlibIjAropaNavacchA lihetuH / dRSTA hyevaM paunaHpunyena tavRddhiH, evamihApyata iSTavRddhiriti / 313 artha:-ane ema saMbhAvanA AropaNa thakI tenI vRddhi (hoya che). A adhya. vasAna atyaMta zubha che. zAlibIja ApaNanI jema zAlihetu che; kAraNake ema paunapunyathI tenI vRddhi duSTa che, ema ahIM paNa A thakI (puna: puna: zrutavRddhi prArthanA thakI) IvRddhi che. 13 rf -Ama mRtadharmavRddhinI siddhi kahI dekhADI AnI ja (mRtadharmavRddhinI) hetusiddhi kahe che,-vaM-ema, ukta prakArathI, ra-punaH arthamAM ane bhinnakramarUpa che, sAtharigoriz- sabhAvaAropaNa thakI, mRtakRddhiprArthanArUpa zuddha pariNAmanA aMgIkaraNa thakI, tavRdvizya-zratadharmavRddhi punaH, hoya che ema samajAya che. ene bhAvanAthe ja kahyuM zumaM-zubha, prazasta, patata-A, punaH mRtadharmavRddhi-AzaMsAlakSaNa, dazavarA-adhyavasAna, pariNAma. atyartha-atyaMta. kevuM? te mATe kahyuM-rAtrithanArIvAvata-zAlibIjanA ApaNuvata, zAlibIjanA punaH punaH nikSepaNanI jema, rUDhihetu:- zAlihetu, zAliphala nimitta. e ja bhAve che - duSTa-daSTa che, upalabdha che, kAraNa ke, ghauM--ema, mRtadharmavRddhiprArthanAnyAyathI, tana:pujera-zAlibIja ArepaNanA panaHpunyathI, vRddhi. tavRtti:-tenI vRddhi, zAlivRddhi. ga-ema, zAlivRddhiprakArathI, dvAdi-ahIM paNa, mRtastavamAM, tA-A thakI, AzaMsAnA panaHpunya thakI, req -STavRddhi, mRtaddhi. Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema sabhAvArApaNa thakI zrutadha vRddhi : zAlibIjAropaNa dRSTAMta vivecana " khIje vRkSa anaMtatA 2e lAla, pasare bhUjala yAga re; tima muja Atamasa padmA 2 lAla, pragaTe prabhu sacega re....padmaprabha." --zrI devacaMdrajI Ama zrutadhavRddhinI phalasiddhi che ne te kevI rIte hAya che tenI hetusiddhi pazu A prakAre... ane ema sadbhAvanA ArepaNa thakI tenI vRddhi hAya che.' zrutadharmanI vRddhi hA !--ema zrutavRddhinI AzaMsArUpa sadbhAvanA ArepaNu thakI AtmAmAM zuddha pariNAmanA AreApavA thakI punaH zrutadharmanI vRddhi haiAya che. " yAdI mAtranA tAdazI ffu:" jevI bhAvanA tevI siddhi e nyAye. kAraNake ' A adhyavasAna atyaMta zubha che.' A zrutadharmavRddhi Aza sArUpa sadbhAvanA ApaNurUpa adhyavasAna-AtmapariNAma atyaMta zubha-prazasta che. ema sadkAvAra paNa thakI zrutadharmavRddhi kAnI jema ? " rAIinAipaLavat cAhidvaitu: '"-- zAlikhIjanA AreApaNunI jema zAlihetu che.' jema zAlikhIjanuM ArApaNu zAlilanuM kAraNa che tema. 'kAraNa ke ema paunaHpunyathI tenI vRddhi dRSTa che.' ema-zrutavRddhiprArthanAnyAyathI punaHpunaHpaNe pharI pharIne zAlikhIja 2ApavAthI zAlinI vRddhi pragaTa dRSTa che; arthAta pAMcaseA cAkhAnA dANA vAvavAthI dhAro ke ekeka dANAmAMthI pacAza dANA Uge te pAMcaseA dANAthI pacIza hajAra dANA Uge. e pacIza hajAra dANAne pharIthI vAvatAM sADA bAra lAkha dANA thAya. ema phrI phrIne vAvatAM uttarottara anekagaNI vRddhi thayA kare. ' ema ahI. pazu A thakI ( punaH punaH zrutavRddhiprArthanA thakI) iSyavRddhi che. ema-zAlibIjanA punaH puna: rApaNuthI zAlivRddhinI jema, ahIM zrutastavamAM paNa A zrutadharmavRddhinI AzasArUpa sadbhAvanA punaH punaH AreApaNuthI ISTa evA zrutadharmanI vRddhi thayA kare che. zAlikhIja AropaNanuM dRSTAMta 567 atre zrRta-zAlivRddhimAM vivekagrahaNa e ja jala che, ane A viveka ati gaMbhIra udAra AzcayarUpa hAI, A thakI ja saMvegaamRtanu' AsvAdana haiAya che, i. prakAre AcAryajI vivekanI muktaka : prazaMsA kare che---- 15 evaM vivekagrahaNamatra jalam / atigambhIrodAra eSa AzayaH / ata eva saMvegAmRtAsvAdanaM / nAvijJAtaguNe cintAmaNau yatnaH, na cAnyathA'to'pi samIhitasiddhiH / prakaTamidaM prekSApUrvakAriNAM, ekAntAviSayo goyonivargasya | 314 11artha :--ema vivekagrahaNa atre jala che, A (viveka ) Azaya ati gaMbhIra udAra che, A thakI ja savegaamRtanu AsvAdana ( heAya che. ) avijJAta guNavALA cintA Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa68 lalita vistarA : puSkaravArIpAtra, zrutastava maNimAM na hoto nathI, ane anyathA A (cintAmaNi ) thakI paNa samIhita siddhi hotI nathI. A prekSApUrvakArIone prakaTa che, A ( vika) genivargane ekAte aviSaya che.14 vivecana jiNe viveka dharIe pakha grahiye, tattajJAnI te kahiye; zrI munisuvrata je kRpA karo te, AnaMdaghana pada lahiye."- zrI AnaMdaghanajI have A zAlibIja ApaNa chatathI AkSipta sahakArikaraNarUpa jalane pratipAdana karatAM kahyuM "gharSa virAma natrama'-'ema vivekagrahaNa atre ja che." ema -hamaNAM ja kahyuM te prakAre atre zruta-zAlivRddhimAM vivekathI- atre zruta-zAlivRddhimAM samyakraavadhAraNuvicArathI kRtanuM grahaNa athavA vivekanuM grahaNa viveka-grahaNa te jala e ja jala che. jema zAlinI vAvaNImAM pANI ane te paNa puSkaLa pANI hoya te ja zAli Uge ne vadhe; tema kRtarUpa rfsA -have zAlibIja paNa daSTAMtathI AkSipta sahakAri kAraNarUpa jalane paNa pratipAdana karatAM kahe che,-gvamu-ema, anantarakta prakArathI, virALa- vivekagrahaNa, vina-vivekathI, samyaarthaavadhAraNuvicArathI, dai-prahaNa, svIkAra,-te mRtanuM; vivAhya vA-vA vivekanuM, -prahaNa, te zuM? te mATe kahyuM-ra-atre, mRta-zAlivRddhimAM, -jala, aMbhA-pANI che. have vivekane ja stavatAM kahyuM - atijanmAra:-ati gaMbhIra udAra, prabhUta bhUtAvaraNa kSa pazamathI labhyapaNAne lIdhe ayujJAna ane sakala sukhalAbhasAdhakapaNAne lIdhe udAra, ps:-AvivekarUpa, mArUca: Azaya, pariNAma. mata gva-A thakI ja, viveka thakI ja, nahiM ke sUtramAtrathI paNa saMbhAvRtAvAra saMvega amRtanuM AsvAdata (heya che), saM--dharmAdi anurAga. kahyuM che ke - " tathye dharma dhvastahiMsAprabandhe, deve raagdvessmohaadimukte| sAdhau sarvagranthasaMdarbhahIne, saMvego'sau nizcalo yo'nurAga: // " (arthAta ) hiMsAprabandha o naSTa che evA sAcA dharmamAM, rAga-dveSa-mohAdithI mukta devamAM, sarva graMthasamUhathI rahita sAdhumAM je nizcala anurAga te saMvega che. vApRrtate ja ( saMga ) amRta-sudhA, tathASSAnaM-tenuM AsvAdana, anabhava. zaMkA-vAru, kriyA ja phaladA che, nahi ke jJAna. kahyuM che ke " kriyaiva phaladA puMsAM, na phaladaM matam / gata: bramaNyama jJo, jJAnAta muvi mata che " (arthAta) kriyA ja puruSone phaladA che, jJAna phalada mAnyuM nathI, kAraNa ke strI-bhakSya-bhegA jJAna thakI sukhio nathI hotA. eTale vivekagrahaNathI zuM? ema AzaMkIne vyatirekathI arthAntaraupanyAsathI kahyuM -na ja, 3vijJAta -avijJAta guNavALA, aniNata javarAdi upazama-svabhAvavALA nittAmaoN-cintAratnamAM, ca7:-tacita pUjAdi anuSThAna lakSaNa yatna. jema cintAmaNimAM jJAta guNa sate ja yatna ( heya che ), tema dhRtamAM paNa. eTalA mATe jJAnapUrvikA ja kriyA phalavatI che. Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrata-zAlivRddhimAM vivekagrahaNa jala : vivekathakI savega amRtAsvAdana zAlinI vAvaNImAM paNa vivekarUpa puSkaLa pANI hoya te ja kRta-zAli Uge ne vadhe; paNa vivekarUpa pANI na hoya te zruta-zAli Uge nahi ne vadhe nahiM. eTale vivekagrahaNa e ja A kRta-zAlinI vRddhimAM mukhya hetu che. AvA A vivekanA mahAmahimAnI muktakaMThe prazaMsA karatAM zAstrakartA AcAryajI vade che-"matinA upa 3nArAya:" - "A (viveka) Azaya atigaMbhIra udAra che. A vivekarUpa Azaya-cittapariNAma puSkaLa zrutAvaraNanA A viveka thakI saMvega kSapazamathI prApta thavA gya hevAthI ati gaMbhIra che ane amRtanuM AsvAdana sakala sukhasaMpatti ApanAra hovAthI udAra che. "jata ka saMveTI mRtAvI" - "A thakI ja saMvega amRtanuM AsvAdana heAya che." A viveka thakI ja, nahiM ke sUtramAtrathI (paThanathI), saMvegarUpa amRtanuM AsvAdanaanubhavana hoya che vivekaviheNa sUvamAtra pAThathI saMvega upajatuM nathI, paNa viveka thakI ja saMvegarUpa sudhAnuM anubhavana hoya che. "A dehAdi paravastuthI bhinna e zuddha citanyasvarUpa avinAzI ajara amara AtmA chuM. A nAzavaMta dehAdi parabhAva te huM nathI. eka zuddha sahajAnmasvarUpa ja mahAruM che, bIjuM kaMI paNa mahAruM nathI. huM A dehAdi bhAvo nathI, ne A dehAdi bhAva mhArA nathI. mATe hAre A mhAro eka zuddha AtmabhAva ja Adeya che-grahaNa karavA yogya che, bAkI A bIjA badhA bhAva heya che, tyajavA yogya che mATe huM mahArA AtmabhAvane ja bhajuM ne samasta para mAvaprapaMcane tyajuM e ja che. Ama samyagadaSTi daSTA puruSane satpana sadguru samIpe zravaNa karelA "zruta jJAnathI viveka upaje che, zruta jJAna samyakrapaNe pariNamyAthI sadu-asanuM bhAna thayuM che, vastusvarUpa jevuM che tevuM samajavAmAM AvyuM che, sva-paranuM bhedajJAna pragaTyuM che, AtmA-anAtmAne pragaTa bheda anubhavavAmAM AvyuM che, kevala zuddha AtmAnI anubhUtirUpa vivekakhyAti upajI che, zuddha AtmajJAna thayuM che. eTale te jIva AvA duHkhamaya bhayarUpa saMsAramAM ramatuM nathI, paNa jema bhayasthAnathI ke I mUThIo vALIne vege dUra bhAgI jAya, tema A samyagadaSTi mumukSu jIva paNa saMvegathI-atyaMta vegathI te saMsArathI bhaDakIne bhAge che; kSaNabhara tene saMsAranI mehinI rucikara lAgatI nathI. athavA saMvega eTale atyaMta mekSAbhilASa, tIvra mumukSupaNuM. samyagRSTi puruSe sahaja AtmasvarUpane paramAnaMdamaya rasAsvAda karyo che, adbhuta zaMkA-citAmaNi citAmaNipaNu thakI ja samIhita phatavALe heya, temAM ukta yatnathI zuM? te mATe kahyuM ja -na ja, anyathA-anyathA, ajJAtaguNapaNAe karIne, yatna abhAve, utafo-A thakI paNa, cintAmaNi thakI paNu-zrutajJAna thakI te dUra raho ! sahitaniti-samIhita siddhi, prArthita paraaizvaryanI siddhi. e ja daDha karatAM kahyuM - niraM-pratyakSa che A, kSApUrvAjiLAM-prekSApUrvakArIone, buddhimatAne, prekSacakSatA viSayapaNAne lIdhe, ke jJAnapUrva sarva yatna samIhita siddhiphalavALo che. vyatireka kahyo-pAttAjis:-ekAnta aviSaya, sadA paNa asaMvaidyapaNAne lIdhe, gocaranA -gayonivargane, balivarda sama pRthajo . Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 lalita vistarA : puSkaravIpArthasUtra, mutastava samakita amRtarasa cAkhe che, eTale svAbhAvika rIte ja tenI sahaja AtmapariNati atyaMta saMvegathI-atyaMta atyaMta vegathI sahajAnmasvarUpe sthitirUpa mokSa bhaNuM doDe che. ane A tIvra mokSAbhilASarUpa saMvega hevAthI, upalakSaNathI te mokSanA sAdhanarUpakAraNarUpa ahaMbhakti-vAtsalya vagere sanmAna pratye paNa saMvega-parama rucibhAva dharAve che. eTale te bhagavAna aDe tenI bhakti-vAtsalya Adi pratye saMvegathI-atyaMta vegathI, pUrNa utsAhathI, parama AtmallAsathI, atyaMta cittaprasannatAthI pravarte che. ane jema pANInuM pUra kayuM rokAtuM nathI, tema samyagudaSTine A sAdhana pratyene atyaMta vegasavega-adamya utsAha reka rekAto nathI.' -zrI egadaSTisamuccaya vivecana (svaracita) pR. 277, 477, atre AzaMkA thaze-kiyA ja phaladAyinI che, nahiM ke jJAna. kahyuM che ke -"kiyA ja puruSane phaladAyinI che, jJAna phaladAyI mAnyuM nathI, kAraNa ke strI-bhakSya-bhegane jANanAre jJAna thakI sukhie nathI hota." eTale vivekagrahaNathI avijJAtaguNavALA zuM? e AzaMkAnuM nivAraNa karatAM kahyuM--"nAvijJAta"ne jIvattAmaLo cintAmaNimAM yatna :- avijJAtaguNavALA cintAmaNimAM yatna hete nathI. heto nathI jema jene guNa jANavAmAM AvyuM nathI evA citAratnamAM tene yogya pUjAdi anuSThAnarUpa yatna hotuM nathI, paNa tene tathAprakArane guNa jANavAmAM AvyuM ja tathA prakArane pUjAdi yatna hoya che, tema zruta-cintAmaNi bA. mAM paNa tene guNa jANavAmAM AvyuM na hoya te tenA ArAdhanarUpa yatna hote nathI, paNa tene tathA prakArane guNa jANavAmAM AvyuM ja tathA prakArane ArAdhana yatna heAya che. mATe jJAnapUrvikA ja kiyA phalavatI che. atre vaLI bIjI AzaMkA thaze-cintAmaNi cintAmaNipaNe thakI ja vAMcchita phala Ape, temAM yatnanuM zuM kAma? tene uttara ApatAM kahyuM "ra cArathathasfu samaffhataffja:-- "ane anyathA A (cintAmaNi) thakI paNa samIhitasiddhi hotI nathI." nahiM te guNa jANavAmAM AvyuM nahiM heI, yatna abhAve zrutajJAnanI vAta te dUra rahe, paNa A cintAmaNi thakI paNa ISTa siddhi-vAMchita parama ezvarya Adi siddhi na ja heya. tema guNa ajJAta heI yatnaabhAve kRtacintAmaNi thakI paNa mekSarUpa vAMcchita phalasiddhi na ja hoya. A "kAmi kSApUrvakaLA- ' A prekSApUrvakArIone pragaTa che-A jJAnapUrvaka sarva yatna ISTa siddhi phaLa ApavAvALe che, e prekSA-cakSune viSaya hovAthI, A prastuta viveka saMbaMdhI vAta prekSApUrvakArIone-prathama joI A viveka goni vicArI pravartanArA buddhimata prAjJajanene prakaTa che, pratyakSa dIvA vargane ekAte aviSaya jevI spaSTa che. paNa "giAviSa nivAravA gonivargane ekAnta aviSaya che. arthAta "geni"--baLadIA samA pRthagUjana-prAkRta janane je varga-samUha che, tene to A viveka viSaya nathI, Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A viveka gAnivagana ekate aviSaya : yogazAne parama gabha 571 baLadIA jevA aNasamaju gamAra ajJa avivekI ja che tene te A viveka kadI paNa sadAte nathI, eTale teone A ekAMte aviSaya ja che. A viveka yogAstrone parama garbha che ne tene te te suMdara zabdothI jUdA jUdA yogazAstrakAroe che te darzAve che- prazaM mar gg corzAdhari | Rmitirdi taitraMthArA trAkuiti kaizcitU, tamogranthibhedAnanda iti cAnyaiH, guhAndhakArAlokakalpamaparaiH, bhavodadhidvIpasthAnaM caanyairiti|315 artha :-A (viveka) vegazAstrone parama gabha che. A (viveka vastu te te cAra zabdothI kahevAmAM AvyuM che; mekSAvRdugrahaNa ema keIthI, tamograMthibhedAnanda ema anyathI, guhAndhakAra Aleka rasama ema bIjAothI. ane bhadadhidvIpasthAna ema anyathI. 31 vivecana sAhelAM te kuMthu jinezvara deva, ratnadIpaka ati dIpate he lAla. sA. muja mana maMdiramAMhI, Ave je aribala japate he lAla. sA. miTe te moha aMdhAra, anubhava teje jaLahaLa he lAla." - zrI yazovijayajI ane "gharamA vs cAvALari'-'A (viveka) yogazAstrone paramagarbha- che." A viveka che te jogazAstrono parama ga-parama rahasyabhUta marma che. kAraNa ke A (viveka vastu) te te cAra zabdothI kahevAmAM AvyuM che-anyothI." jUdA jUdA suMdara "A viveka vastu A kahevAmAM AvatA te te satya udAra arthavALA zabdothI oLakhAto cAru-suMdara zabdothI jUdA jUdA yegazAstrakArathI kahevAmAM AvI che. A viveka yogazAstrono jemake-(1) keI tene "mekSAvRdurgagrahaNa" kahe che, kAraNa ke paramagarbha jema mAge cera Adine upadrava thaye durgaprahaNa-durgane Azraya e ja paritrANa-rakSaNe pAya che, tema mokSamArga rAgAdi upadrava gfsaka-punaH kevo? te mATe kahyuM- Gramarma-parama garbha, parama rahasya, pg:-A, viveka, corAyAbhai-ogazAstrone, SaSTitaMtrAdinA. kayA kAraNathI ? kAraNake--sahitafmahaM-A viveka vastu kahevAmAM AvI che. taiR:te te vaphTamANa, vAda-cAra zabdathI, satya udAra arthavALA ivanithI, mokSarsItyAdi vacanacatuSka paNa pratItArtha che. paraMtu-mokSadughAmU-mokSamArgamAM durgagrahaNa. jema koIne kvacit mArgamAM taskarAdi upadrave durgagrahaNa ja paritrANa che, tema mokSamArgamAM rAgAdi ceranA upadrava vivekagrahaNa. Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 lalita vistara : puSkaravIpAdhasUva, zrutastava sate vivekagrahaNa e ja trANa che, zaraNa che. (2) bIjAo tene "tamogranthibhedAnanda kahe che, mithyAtvarUpa tama:graMthinA-ajJAnAMdhakAra granvinA bhedathI upajate AnaMda kahe che. (3) ane tene "guhAndhakAra Aloka sama" kahe che, guphAnA aMdhakAramAM AlekaprakAza samo kahe che. (4) ane keI tene "bhadAMdha dvIpasthAna' kahe che, saMsArasamudramAM dviIparUpa AzrayasthAna kahe che. Ama suMdara anvayArthI nAma ApI te te gazAstrakAroe A vivekane ja mahAmahimA saMgIta karyo che. zrata ane viveka ema jU 6 grahaNa karavAnuM rahasya e che ke kAvyabha vane hRdayanI jema mahAmicchAdaSTi A mRta yathAvata jANato nathI, eTale ja niSkalapaNAne lIdhe abhavyane cintAmaNinI prApti jema tene prApti paNa aprApti che, ema mama kathe che - na caitadyathAvadavabudhyate mahAmithyAdRSTiH, tadbhAvA''cchAdanAta ahRdayavatkAvyabhAvamiti / tatpravRttyAyeva chatra salliGgaM, tadbhAvavRddhizca kAvyabhAvajJavat / ata eva hi mahAmithyAdRSTe: prAptirapyaprAptiH, tatphalAbhAvAt, abhavyacintAmaNiprAptivat / 316 17artha-ane Ane (zratane) mahAmithyASTi yathAvata avabodhato nathI,-tabhAvanA AcchAdanane lIdhe,-kAvyabhAvane ahRdayanI jema. kAraNake tatapravRtti Adi ja atra sata - liMga che, ane tabhAvavRddhi-kAvyabhAvavata . eTalA mATe ja mahAmithyASTinI prApti paNa aprApti che,-tenA phalaabhAvane lIdhe abhavyane cintAmaNiprAptivata.36 fsavA-zaMkA-mRtamAtraniyata vivekagrahaNa che, te AnAthI AnuM vizeSathI pRthapha jJApana zuM kAma? ema alaMkIne kahyuM- ane na ja, taTU-A bhUtane,-kathaMcita pAThe paNa yathAvata - je prakAranA arthavALuM che, yAdazArtha artha che, vaghu -avadhata, jANa, mani. gf-mahAmithASTi, pudgalaparAvartathI adhika saMsAravALe. kema? te mATe kahyuM-tIvADachIrAta--tadabhAvanA AchAdanane lIdha, bAdhabhAvanA AvaraNane lIdhe. duSTatA kahyuM -gyava-ahaMdaya jema. avyatmana jema, jAmajanma-kAvyabhAvane, zRMgArAdi rasasUcaka vacanarahasyane. ethI karIne zratamAtraniyata vivekagrahaNa kema? kayA kAraNathI A Ama che te mATe kahyuM tastravRrayA -tenI pravRtti Adi ja, hi-kAraNake, tatra-temAM, avabuddha kRtArthamAM. pravRtti, vijaya, siddhi, viniga ja, -nahi ke kRtArthajJAna mAtra, zatra-atre, mRtAvabodhamAM, satta , avyabhicAra, hima-liMga, namaka hetu che. zuM ATaluM ja ? nA, te mATe kahyuM-tamAvavRddhiane taddabhAvavRddhi, bodhabhAvavRddhi, thamAvavatu-kAvya bA. mAM kAvyabhAvanI jema. ema daSTAMta che. mata gva-eTalA mATe ja, yathAvata anavabodhane lIdhe ja, di-TapaNe, marumadA - uktalakSaNa mahAmithyAdaSTine, gifa -adhyayanAdirUpa zratanI prApti, arif -aprApti che. kayA kAraNathI? te mATe kahyuM-tAmAtrA-nenA phalanA abhAvane lIce yathAvat avabodharUpa phalanA abhAvane lIdhe. konI jema ? te mATe kahyuM-samAdhyajittAmafromtivatu-abhayane cintAmaNiprApti jema. jema atinibhayatAthI ayogyane cintAmaNi prApta sate paNa tenA jJAnavatvanA abhAve tenuM phala nathI, tema Ane mRtaprAptimAM paNa Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmithyAdaSTinI zrutaprApti paNa aprApti abhavyane cintAmaNiprApti jema aphala pa73 vivecana Adaryo AcaraNa kaupacArathI, zAstra abhyAsa paNa kAMI kIdhe; zuddha zraddhAna vaLI AtmaavalaMba viNa, teha kArya tiNe ke na sIdhe." atre zaMkA thavI saMbhave che ke-vivekagrahaNa te niyatapaNe zrutamAtra AdhIna che, te A kRtathI A vivekanuM pRthak jJApana zuM kAma? e AzaMkAnI saMbhAvanA dekhI kahyuM - "ane A (kRta) mahAmithyAdaSTi yathAvat avadhatuM nathI," mahAmidaSTi "na caitandu athavavavavuthere mAmithyAgi: ' pudgalaparAvartAthI A zrata yathAvata jene adhika saMsAra che e mahAmithyAdaSTi A yutane kathaMcita avadhato nathI pATha kare te paNa te yathAva-jema che tema samyak artha paNe avabodhata-jANo-samajAtuM nathI. zAne lIdhe? "taddabhAvanA AcchAdAnane lIdhe,-tamAlAchanAta'-tene badhabhAvanA AcchAdanane-AvaraNane lIdhe, DhaMkAI javApaNAne lIdhe. atre daSTAMta-sadRvat kAvyamayama- "kAvyabhAvane ahRdayanI jema." zRMgArAdi rasamaya kAvyanA bhAvane jema hRdayavihIna-ahRdaya arasika avyutpana jana avabodha nathI, jANatA nathI, tema prastuta zrutanA bhAvane bhAvavihIna e mahAmithyAdiSTi jANata-samajatuM nathI. eTale vivekagrahaNa niyatapaNe cokakasa kRtamAtrane AdhIna kema heya? arthAt zruta te mahAmithyAdaSTi paNa paDe che, paNa tene be tene hetuM nathI. eTale kRta chatAM viveka na hoya ema bane che, eTalA mATe zrata ane viveka ema jUThuM grahaNa karyuM che te yathArtha ja che, sahetuka ja che. kAraNake "tatupravRtti Adi ja atra saliMga che. "tatmavRtta sagi?-- atre-avabuddha dhRtArthamAM tapravRtti Adi ja eTale ke pravRtti, vinajya, siddhi, viniyoga Adi ja sa-avyabhicArI liMga-gamaka jaNAvanAre hetu che, nahiM ke kRtArtha jJAna mAtra. zrutAvadha thayela che ke nahi te tathA prakAre pravRtti, vijaya siddhi, viniyega Adi liMga-pragaTa cinha parathI jaNAya che, nahiM ke kRtArthajJAnamAtrathI. ATaluM ja mAtra kRtAvadhanuM liMga ja che nahiM, paNa "tadbhAvavRddhi kAvyabhAvavat che." tamAravRtti sAmAghara -arthAt kAvyanA bhAvane jANanAranI jema bhAvanI AtmapariNamanarUpa badhabhAvanI vRddhi e paNa atra liMga che. ane "sata parva di maMdAmithyA : I'--eTalA mATe ja mahAmithyASTinI prApti paNa aprApti che;" yathAvat anavabaMdhane lIdhe, samyakrapaNe AtmAmAM pariNamavArUpa bedhabhAvanA abhAvane lIdhe skuTapaNe mahAmithyASTinI adhyayanAdirUpa zratanI prApti paNa aprApti che. mahAmithyASTi mRtaprApti paNa aprApti bhale zratane game teTale abhyAsa kare te paNa tenA AtmAmAM jJAnarUpe pariNamana-bedhabhAva nahi upajate hevAthI, te zratane pAme te nahiM pAmyA barAbara che. Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : puSkaravaradvIpA sUtra, zrutastava ema zAne lIdhe ? 'tAmAvAt, samacintAmaniprAptivat '--' tenA kulaabhAvane lIdhe,--abhayane cintAmaNiprAptivat.' yathAvat edharUpa phulanA abhAvane lIdhe, abhavyane cintAmaNiratnanI prApti jema tenI zrutaprApti paNa aprApti ja che. jema keAI alavyane ayeAgya pAtrane cintAmaNi ratnanI prApti thaI, paNa te durbhAgIne tenA mahAmahimAvaMta svarUpanuM bhAna nathI, eTale te cintAmaNiprAptinuM phala tene maLatuM nathI, tethI tenI prApti te aprApti ja che. tema abhavya-ayeAgya evA mahAmithyAdRSTine zruta-cintAmaNinI prApti thaI, paNa te mahAdurbhAgI apatra jIvane te anaMtaguNaviziSTa cittva mahimAvaMta zrutaciMtAmaNinA svarUpanuM bhAna nathI, eTale vivekapUrvaka samyakdyutaciMtAnA abhAve tene te zrutaciMtAmaNiprAptinuM yathAvat dhabhAvarUpa phaLa maLatuM nathI, tethI zrutane aAgya adhikArI evA te mahAmithyAdaSTinI zrutaprApti te aprApti ja che. 574 abhavyane cintAmaNi prApti jema aphala mithyAdaSTine tA dravyamrutaprApti hAya ane tenA bhavyapaNAnA yAgane lIdhe asthAne abhiniveza na hAya, ema mahAmithyAdaSTithI tene bheda darzAve che-- 18mithyAdRSTestu bhaved dravyaprAptiH sA''darAdiliGgA anAbhogavatI / na tvayA - sthAna evAbhinivezaH, bhavyatvAyogAt / taccaiva lakSaNaM / 317 - 18artha : mithyAdASTane tA dravyaprApti hoya; te AdyAdi liMgavALI anAbhAgavatI ( evI hAya ); AnA asthAne ja abhiniveza na hoya,--bhavyayogane lIdhe. ane te ( bhavyatva ) evA lakSaNavALu che. 17 panniA--vAru, mahAmithyAdaSTine ema bhale hA, paNa mithyAdaSTinI zI vArto ? te mATe kahyuM-- mithyAdaetu--dhama bIjAdhAna Adite ahu evA mithyAdaSTine te, mayaMt--hAya, vyaprApti:bhAvadyutayeAgya evI drazrutaprApti. dravyazrutaprApti kevI hoya ? srAvAhikA--' Ava: raLe prIti: ' ityAdi li'gavALI, anamovatI--sabhyazrutammanA upayegarahita evI. vAru, mithyAdaSTi ane mahAmithyAdaSTimAM anAbhAga AdinA vizeSane lIdhe kayA prativizeSa che ? te mATe kahyuM--na tu--na punaH, sasya--mane, mithyAdaSTine, sthAna va--asthAne ja, mekSapathapratipathi ja bhAvamAM, aminivezaH--abhiniveza, aAgraha,--sthAne abhinivezanA paNa tene bhAvane lIdhe. ema karyAMthI ? te mATe kahyuM--madhyavayogAt--bhavyayeAgane lIdhe bhAvazrutayeAgyatvanA bhAvane lIdhe, asthAne abhiniveza ja hAya nahi, tenA abhAvane lIdhe. AnA ja hetunuM svarUpa ka--taY=-- ane te punaH bhavya, kaMkSaLa--evA lakSaNavALuM, asthAne ane sthAne abhinivezaravabhAvavALuM ema A bannene vizeSa jANavA cAgya che. Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAdaSTi ne mahAmithyASTine bheda : mithyAdaSTine asthAne abhiniveza na hoya pa75 vivecana Adara kiriyA rati ghaNIjI, vighana TaLe mile lachI jijJAsA budhasevanAjI, zubha kriyA cihna pratyacchI." -zrI yogadaSTi sajhAya mahAmithyAdaSTine mATe ema bhale che, paNa mithyAdaSTine mATe zuM? te mATe kahyuM-mithyAdaSTine te te AdarAdi liMgavALI anAgavatI dravyaprApti hoya dharma- bIjAdhAna Adine ahe-cogya evA mithyAdaSTine te bhAvathata- mithyASTine yogya-bhAvatanuM kAraNa thAya evI dravyazrata prApti hoya; ane te dravyazrata prApta "mAra: kALe ti:" I0 kalekamAM kahyA pramANe AdarAdi liMgavALI ane abhegavatI-samyak zrata arthanA upaga rahita evI hoya. vAru, mithyAdaSTi ane mahAmithyASTimAM anAbhoga (anupayoga) Adine taphAvata nathI, te pachI temAM karyo taphAvata che ke jethI Ama bheda pADe che? te mATe kahyuM - Ane asthAne ja abhiniveza na hoya,bhavyogane lIdhe mithyASTine asthAne Ane-mithyASTine asthAne ja-ekSapathapratipaMthi-mokSamArga abhiniveza na heya virodhI bhAvamAM ja abhiniveza-Agraha na hoya, paNa sthAne mokSapatha apratipaMthi-mekSamArga avirodhI bhAvamAM te ene abhiniveza-Agraha hoya, kAraNa ke tene bhavyatvane yoga che, mATe. "ane A evA lakSaNavALuM che." A--bhavyatva evA lakSaNavALuM che. eTale asthAne ane sthAne abhinivezasvabhAvavALuM ema A bannene vizeSa jANa gya che. arthAt bhAvakRtagyapaNAnA bhAvane lIdhe A mithyAdaSTine asthAne ja abhiniveza hoya nahiM; paNa mahAmithyASTine te bhavyatvane-bhAvakRtagyapaNAne abhAva che, eTale tene asthAne-mokSapathapratipaMthimokSamArgavirodhI bhAvamAM abhiniveza hoya, paNa mokSapaMthaapratipaMthi-mokSamArga avirodhI bhAvamAM abhiniveza hoya nahiM. Ama mithyASTi bhAvakRta jananogya evA pradhAna dravyanuM bhAjana hevAthI dravyathI zrutane adhikArI che, paNa mahAmithyAdaSTi to apradhAna dravyanuM bhAjana hovAthI dravyathI paNa zratane adhikArI nathI, anadhikArI ja che. ane AgamapramANuthI jaNAya che ke A zrata abhAe paNa anekavAra prApta karyuM che. paNa niSkalapaNAne lIdhe tethI kaMI nathI, A vastu AgamAnusAra paribhAvana karavAno parama bhAvitAtmA AcArya zrI haribhadrajI Agamone anurodha kare che- prApta caitadabhavyarapyasakRta, vacanaprAmANyAt / na ca tata: kiJcit, prastutaphalalezasyApya sidreH| paribhAvanIyametadAgamaharvacanAnusAreNeti / evamanyeSAmapi sUtrANAmoM veditavya iti / digmAtrapradarzanametat // 318 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa76 lalita vistarA : puSkaradvIpArthasUtra, zrutastava artha:-ane A (zrata ) abhathI paNa anekavAra prApta karAyuM che,-vacanaprAmANyane lIdhe. ane te thakI kaMI nathI -prastuta phalalezanI paNa asiddhine lIdhe. A Agamoe vacanAnusAre paribhAvanIya che. ema anya sUtrane paNa artha jANa yogya che. A dizamAtra pradarzana che. vivecana "eka vacana jina Agamane lahI, nIpAvyAM nija kAma...jikuMda! eTale Agama kAraNa saMpa, DhIla thaI kima Ama jirNadajI!" - zrI devacaMdrajI Ama uparamAM kahI dekhADyuM tema mahAmithyAdaSTine A zratanI prApti paNa asaMbhAvinI che, te tenI phalaciMtA to kyAMthI? te mATe kahyuM-'uri tamArata, vanaprAmANata' ane A (kRta) abhathI paNa anekavAra A zrata abhaLethI prApta karAyuM che-vacanaprAmANyane lIdhe." A kRta muktigamanapaNa anekavAra prApta ayogya evA abhae paNa-ekAnta mahAmidaSTie paNa anekavAra prApta karyuM che, te pachI anya mithyASTinuM te pUchavuM ja zuM? kAraNa ke te mATe vacananuM-AgamanuM pramANapaNuM che. A gAmamAM kahyuM che ke sarva jIvene anaMtavAra zaiveyakamAM upapAta thayo che, ema AgamanuM pramANapaNuM che mATe. A aMge paMcAzakazAstramAM spaSTa kahyuM che ke -"saMpUrNa kriyA paNa bhAva vinA kiyA ja nathI, kAraNa ke tene nija phalanuM vikalapaNuM che. atre raiveyakaupapAtanuM dRSTAMta che." arthAt kaiveyaprApti paNa sAdhunI saMpUrNa kiyAnA pAlana vinA hatI nathI, uttamapaNe sAdhunI saMpUrNa kriyAnA pAlanathI ja hoya che. Ama sAdhunI saMpUrNa kiyA ane upalakSaNathI tenuM jJApaka dravyakRta prApta thayA chatAM A jIvanuM kalyANa thayuM nahi ! are! darzana paNa siddha thayuM nahiM! -mahAmiyAdaSTine prApti paNa asaMbhAvinI, te tenI phalaciMtA to kayAMthI? te mATe kahya: G-prApta, labdha, rakAra-ukta samuccayamAM, itata-a, zrata samajafe -abhavyothI paNa, ekAta mahAmithyASTithI, punaH anya mithyadRSTithI te pUchavuM ja zuM? -anekavAra. kayA kAraNathI? te mATe kahyuMvaranarrrruthata-vacanaprAmANyane lIdhe. sarve jIvonA anaMtavAra zreyakamAM upapAta prajJApanAnA prAmANyane lIdhe. tyAre ema te tenuM phala paNa teomAM haze ? eTalA mATe kahyuM a -na ja, tata:-te thakI, mRtaprApti thakI, vi7-kaMI, phala ema samajAya che. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-karatutaDherA -prastuta phalalezanI paNa, prakRti yathAvat dharUpa lAzanI paNa, sarvanI vAta te dUra rahe ! si:-asiddhine lIdhe, aprAptine lIdhe. tenI siddhi sate alpakALe ja sarvanI muktinI prAptinA prasaMgane lIdhe. x saMNpuNAvi hi kiriyA bhAveNa viNA Na hoti kiriyatti / fjayavirarasa vanAvavAthaTruf " zrI paMcAzaka, Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A zruta abhavyothI anekavAra prApta:niSkalapaNAne lIdhe na kiMcita 577 tyAre ema anaMtavAra mRta prApta thayuM te tenuM phala paNa teone prApta haze? te mATe kahyuM- 4 tata: zcita' I. "ane te thakI kaMI nathI,-prastuta phalalezanI paNa asiddhine lIdhe te mRtaprApti thakI teone kaMI paNa phala paNa phalane nAme moTuM nathI, kAraNa ke prastuta yathAvat bedharUpa phalazanI paNa teone mIMDuM ! asiddhi-aprApti che mATe. A aMge maharSi kuMdakuMdAcAryajIe samayasAramAM kahyuM che ke - "abhavya sArI peThe zA bhaNIne paNa prakRti cheDate nathI,-gaLavALuM dUdha pIne sApa nirviSa thAya nahi tema." arthAt mahAmithyASTie anaMtavAra AgamanuM-zrutanuM zravaNa vA abhyAsa kare, to paNa tene phalane nAme moTuM mIMDuM ja che! "A Agamoe vacanAnusAre paribhAvanIya che. Ama anaMtavAra zrutaabhyAsanI niSphaLatA kema thaI? e vastu AgamajJAtAoe AgamavacanAnusAre paribhAvana karavA gya che, arthAt tathArUpa bodhabhAvanI utpatti vinA ja te anaMta parizrama paNa vRthA kalezamAtra phaLarUpa thaI paDaye, e vastu pharI pharI bhAvana karavA che. ema "anya sUtrone paNa artha jANavo egya che, A digadarzanamAtra pradarzana che, ema chevaTamAM upasaMhAra karatAM AcAryajI haribhadrajI kahe che. ema mRtadharmavRddhinI bhAvanArUpa praNidhAna karI, zruta bhagavaMtanA vandanAdi pratyaye kAyotsargasUtrane avatAra kare che-- 20evaM praNidhAnaM kRtvaitatpUrvikA kriyA phalAyeti zrutasyaiva kAyotsargasaMpAdanA paThati paThanti vA suyassa bhagavao karemi kAussaggamityAdi yAvadosirAmi / 319 artha:-ema praNidhAna karI, e-pUvikA kiyA phalALe che eTalA mATe kRtanA ja kAtsarga saMpAdanAthe (eka) paDa che vA (bahu ) paDe che- zruta bhagavaMtanA vaMdana pratyaye kAyotsarga karuM chuM ityAdi, yAvata vasarAvuM chuM. 39 A sUvanI vyAkhyA karatAM AcArya bhagavaMta maharSi haribhadrajI samagra aizvaryayukta A kRta bhagavaMtano A samagra ayoga siddhapaNAe karIne phalaabhiyArathI, supratiSThita paNAthI ane trikaTipariddhithI kevI rIte dhaTe che ? tenuM savistara bhAvana kare che zAhathA pUrvavata, navashrutsyeti--prvcnsy sAmAyikAdicaturdazapUrvaparyantasya / bhagavataH, sampraizvaryAdi. yuthyo + "mu pathatima suvi 3nnArU tathALa ! reTugi ciMtA fifkavara (ti " zrI samayasAra 3 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 lalita vistarA : puSkaradvIpasUtra, zratastava siddhatvena (pAThAM. zuddhatvena) samagrezvaryAdiyoga: / na hyato vidhipravRttaH phalena vnycyte| vyAptAzca sarve pravAdA etena / vidhipratiSedhAnuSThAnapadArthAvirodhena ca vartate,--svargakevalArthinA tapodhyAnAdi kartavyaM, sarve jIvA na hantavyA itivacanAva, samitiguptizuddhA kriyA asapatno yoga itivacanAtU, utpAdavigamadhrauvyayuktaM sata, ekaM dravyamanantaparyAyamartha itivacanAt / 320 artha:-vyAkhyA pUrvavata, paraMtuchatA-mRtanA, sAmAyikAdi caturdaza pUrvaparyanta pravacananA, mAvata-bhagavaMtanA, samagra aizvaryAdi yuktanA. siddhatvathI (pAThAMtara: zuddhatvathI) samagra aizvaryAdiyuga che. kAraNake A thakI vidhipravRtta phalathI vaMcita thato nathI; ane sarva pravAde AnAthI vyApta che; ane vidhipratiSedha, anuSThAna ane padArthanA aviraghathI vase che,-svarga-kevalAthIe tapa-dhyAnAdi kartavya che, sarva haNavA yogya nathI-e vacanathI; samitithiI zuddha kiyA te asapatna ga-e vacanathI; utpAda-virama-dhrauvyayukta sata, anaH paryAyavALuM eka dravya e artha e vacanathI 3ra0 vivecana vidhi pratiSedha karI AtamAM, padAratha avirodha re; prahaNa vidhi mahAjane parigrahyo, I Agame bedha re...zAMtijina!" -zrI AnaMdaghanajI. A zrata samagra aizvaryAdi vegane lIdhe bhagavaMta che. (juo sAvaMtA e padanuM vivecana) ane "siddhatvathI (pAThAMtaraH zuddhatvathI) samagra aizvaryAdi yoga che? A zratanA bhagavaMtapaNAnA kAraNabhUta je samagra aizvaryAdi bhega kahyo, te A kRta bhagavaMtanA siddhapaNue karIne athavA zuddhapaNAe karIne che; arthAt laavyabhicAra, pratiSThitapaNuM ane vikeTaparizuddhi ema traNe prakAre samagra aizvaryAdiga siddhapaNAe karIne A zrata samagra aizvaryAdiyukta bhagavaMta che. siddhapaNathI vA kAraNa ke-(1) "na hata vidhipravRtta na vadatte - A thakI zuddhapaNathI vidhipravRtta phalathI vaMcita thatuM nathI.' A zrata anusAra vidhithI pravartate puruSa phalathI vacita thatuM nathI, arthAt ISTa phala acUkapaNeavadhyapaNe pAme ja che. Ama phalAvyabhicArathI A zruta bhagavaMtanuM siddhapaNuM che. rf -fsara-siddhatvathI,-- phalAvyabhicAra, pratiSThitatva, vikATiparizuddhi bhedathI A ja hato vidhivRtta: ityAdi vAkyatrayathI yathAkrame bhAve che. ane A sugama che, paNa vidhirfdhAnuSThAna hAthaffdhera -vidhipratiSa -kaSarUpa vidhipratiSedhanA, anu dAnA-chedarUpa anuSThAnanA, ghAsa ra-ane tApaviSaya padArthanA, avina-avirodhathI, -pUrvoparaabAdhAthI varte che. ja kAra-ukta samuccayArthe che. A ja avirAdhI triTiparizuddhilakSaNa be vacanothI darzAve che-rA ItyAdithI. ane A sugama che, kiMtu svargathIe tapa-devatApUjanAdi, kevalAthIe te dhyAna-adhyayanAdi kartavya che. asapatnI :- asapatta yoga, asapatna-paraspara avidhI, svasvakAle anuSThAnAdi yoga, svAdhyAyAdi samAcAra, Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRta "bhagavaMtane siddhapaNAthI vA zuddhapaNAthI samagra ezvaryAdi yoga pa79 (2) "cAtApa sarve pravAla patera" "ane sarve pravAde AnAthI vyApta che." jUdI jUdI nayaapekSAe pravartatA sarve pravAde A zruta bhagavaMtathI vyApta che; A anekAMta zruta sarva pravAdane-darzanane vyApIne raheluM che. Ama sarvanayavyApaka suvizAla anekAnta daSTithI supratiSThitapaNue karIne A zruta bhagavaMtanuM siddhapaNuM che. "A badhA darzane eka jinadarzana arthAt zuddha AtmadarzanArUpa puruSanAM aMgarUpa ja che. eTale pitAnA aMgarUpa e vadarzanane A jinadarzananA ArAdhaka puruSe samyaka syAdvAda daSTithI ArAdhe che. AvI parama vizAla anekAnta daSTine upadezatA jina bhagavAnanA upadezanI racanA traNe kALamAM evI paramottama che ke temAM sarve matadarzana haLImaLIne pitApitAnI saMbhALa karatA rahe che-prajJavidha mekSamALA pA. 23 ane (3) vidhi tithigujarAnagvAthavidhera ja thata--vidhipratiSa, anuSThAna ane padArthanA avirodhathI varte che." A zrata kaSaparIkSArUpa vidhipratiSedhanA, cheda parIkSArUpa anuSThAnanA, ane tApaparIkSArUpa padArthanA avirodhathI varte che. Ama vidhipratiSedha, anuSThAna ane padArthanA avirodharUpa vikeTiparizuddhithI paNa A zruta bhagavaMtanuM siddhapaNuM che. jemake...(4) "svarga-kevalAthae tapa-dhyAnAdi kartavya che. sarve ja haNavA gya nathI, e vacanathI, A zruta, vidhipratiSedhanA aviradhathI varte che. arthAt svargathae tapa-devatA pUjanAdi karavA yogya che, kevalAthIe dhyAna-adhyayanAdi karavA yegya che, ane sarve jIve haNavA yogya nathI, ema A karavuM ne A na karavuM evA vidhipratiSedhanI parizuddhirUpa kaparIkSAmAM A jinavacana samuttIrNa thAya che. (a.) "samitiguNizuddha kiyA te asapatna ga-e vacanathIA zruta anuSThAnanA avi. dhathI varte che. arthAt samitiguptithI zuddha kriyA te asapatna-paraspara avireAdhI e svasvakAle anuThAnAdi vega, svAdhyAyAdi samAcAra-samyakaAcAra che. Ama vidhipratiSedhane anukULa-anurUpa anuSThAnanI parizuddhirUpa chedaparIkSAmAM paNa A jinavacana samuttIrNa thAya che. (ja.) "utpAda-vigama-dhrauvyayukta sat" "anaMta paryAyavALuM eka dravya e artha" e vacanathI A kRta padArthanA avirejathI varte che. vidhipratiSedha ane anuSThAnane avidha evA A padArtha svarUpa-tanavasvarUpanI parizuddhirUpa tApaparIkSAmAM paNa zuddha suvarNavat A parizuddha jinavacana sAMgopAMga samuttIrNa thAya che. A vidhiprati dhanA, anuSThAnanA ane padArthanA aviradhathI trikaTiparizuddhathI paNa A kRta bhagavaMtanuM siddhapaNuM che, ane ema enuM zuddhapaNuM paNa siddha che. te ti siddha kAyotsarga, stuti vagere bA. pUrve kahyA mujaba jANavuM, ema vidhi kahI A puSkaravAhI paddha che. sUtranI vyAkhyA upasaMhare che- 22kAyotsargaprapaJcaH prAgvata, tathaiva ca stutiH. yadi paraM zrutasya, samAnajAtIya Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 lalita vista : puSkaravaThThIpArthasUtra, zrutastava bRhakatvAt / anubhavasiddhametat tajjJAnAM, calati samAdhiranyatheti prakaTaM, aitiya caitadevamato na bAdhanIyam / 321 // iti vyAkhyAtaM puSkara varadvIpArddha ityAdi sUtram // artha:-kotsarga prapaMca pUrvavata , ane temaja stuti, paNa (te) zratanI - mAnajAtIyanuM bahakapaNuM che mATe. tajajJone A anubhavasiddha che, anyathA samAdhi caLe che e prakaTa che, ane A atiryo che, ethI bAdhanIya nathI. vivecana giri meru sama jinazAsanamAM, bhagavAna sadAgama naMdanAmAM suravRkSa subhASita ramya dIse, prasare tasa sIrama sarva dize-prajJAbodha kAtsarga apaca--katsarga saMbaMdhI vistAra pUrvava -agAu kahyuM hatuM tema jANa temaja stuti paNa jANavI, ane te stuti paNa atre zruta saMbaMdhinI ja kahevI ucita che"samAna jAtIyanuM bRhapha paNuM che mATe"--samAnagAlIcIta, arthAt samAna jAtIyaeka sarakhI jAtinuM je hoya tene prakRti bhAvanuM bahapaNuM-vardhakapaNuM-paSakapaNuM (Synergism) hoya che mATe. ta ne-tenA jJAtAone-jANakArone A anubhavathI siddha che. nahiM te samAdhi caLe che e prakaTa che, ane A "atiA che-saMpradAyathI paraMparA gatapaNe cAlI AvatI vAta che ke trIjI stuti kRtanI kahevI, eTalA mATe A ziSTa saMpradAya "bAdhanIya" nathI, bAdhana karavA gya nathI. // iti maharSizrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsunAtena ciduhemavizodhinITIkAbhidhAnavivecanena savistaraM vivecitAyAM lalitavistarAyAM puSkaravaradvIpAsUtra (zrutastavaH) // gfsati vaita-ane A atiA che, A saMpradAya che ke tRtIyA tuti zratanI che. // iti zrImunicandrasUriviracitAyAM lalitavistarApaJikAyAM zrutastavaH samAptaH // Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . siddhANaM buddhANaM sUtraH siddha stava have anuSThAnaparaMparAnA phalabhUta ane te anuSThAnakriyAnA prayojaka evA siddhone namaskArArthe sihastavane upanyAsa darzAvI, tenI prathama gAthA avatAre che- 'punaranuSThAnaparamparAphalabhUtebhyastathAbhAvena takriyAprayojakebhyazca siddhebhyo namaskaraNAyedaM paThati paThanti vA-- 322 siddhANa buddhANaM, pAragayANaM paraMparagayANaM / loyaggamuvagayANaM, namo sayA savvasiddhANaM // 1 // atha:-puna: anuSThAnaparaMparAnA phalabhUta ane tathAbhAvathI tatakriyAnA prAjaka evA siddho pratye namaskaraNArthe (eka) A paDe che vA (bahu) paThe che-322 | (chAyArUpa kAvyAnuvAda) sidhdhane bughone, pAragatane paraMparagatone; lokAgraupagane, namo sadA sarva sidhdhane! 1 siddha, buddha, pAragata, paraMparAgata, lekAgrapigata evA sarva siddhone sadA namaskAra he! vivecana acaLa abAdhita ho je niHsaMgatA, paramAtama cidrupa AtamabhegI he ramatA nija pade, siddha ramaNa e rUpasvAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe." - zrI devacaMdrajI have siddha stavane upanyAsa kare che-punaH anuSThAnaparaMparAnA phalabhUta-- paDe che." siddha bhagavAne che te anuSThAnaparaMparAnA phalabhUta che arthAta eo A anuSThAnaparaMparAnA phalapariName siddha thayA che ane Ama anuSThAnaparaMparAnA tathAbhAvathI eTale ke anuSThAna paraMparAnA phalabhUta eo che evA kulabhUta siddho tathA prakAranA bhAvathI e takriyAnA-te anuSThAnakriyAnA prAjaka takriyAnA preraka -prajanAra-preraka che arthAta ame siddha thayA chIe te A jJAnane anusaratI adhyAtmakriyArUpa anuSThAnanA phalapariNAme thayA chIe, mATe ahIM siddhikAmI mumukSu bhavyajane! tame paNa A jJAnapUrvaka adhyAtmakriyArUpa anuSThAnaparaMparAne seve, nija svarUpa sAdhya lakSyane anulakSIne A anuSThAnaparaMparAne ArAdhe, te tame paNa A amArA jevI siddha dazAne pAmaze. ema te te Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 lalita vistarA : "siddhANuM budvANuM' sUtra, siddhastava AdhyAtmika anuSThAnakriyAmAM mumukSu janene prayojatAM-preraNA karatAM jANe pikArIne A siddha bhagavaMta udbedhI rahyA che. AvA siddha bhagavaMte pratye bhaktibhAvarUpa namaskAra karavA arthe A siddhastavane pATha kare che. A gAthAnI savistara vyAkhyAne upakrama karatAM "siddha" ane "buddha' e be padone paramArtha prakAze che - ca sthALA -- sitaM mAtameSAmiti siddhAH nirdagdhAnekabhavakarmandhanA ityarthaH, tebhyo namaH iti yogH| te ca sAmAnyataH karmAdisiddhA api bhavanti / yathoktam-- "kamme sippe ya vijA ya, maMte joge ya Agame / bhattha jattA abhippAe, tave kammakravae iy||" ityAdi / ata: karmAdisiddhavyapohAyAha-- lukhya ajJAnanidrAprasupte jagatyaparopadezena jIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, sarvajJasarvadarzisvabhAvabodharUpA ityarthaH, etebhyaH / 323 artha :-AnI vyAkhyAfsata damAtaM pasi fa fsattA-sita eonuM mAta thayuM che tedidhe. aneka bhavanuM kamabandhana jeonuM niSpa (sarvathA baLI gayeluM) thayuM che evA ema artha che. teone namaskAra ho! ema oga che. ane teo sAmAnyathI karmAdisiddha paNa hoya che. jema kahyuM che ke - kamamAM, zilpamAM, vidyAmAM, maMtramAM, yugamAM AgamamAM, arthamAM, yAtrAmAM, abhiprAyamAM, tapamAM ane karmakSayamAM" (A siddha zabda prayojAya che). eTalA mATe karmAdisiddhanA hAthe kahyuM buddhone ajJAnanivAthI pramukha jagatamAM aparopadezathI jeNe javAhirUpa tatva jANuM te buddho, sarva-sarvazIsvabhAva bodharUpa ema artha che, eone23 vivecana sakala pradeze he karma abhAvatA, pUrNAnaMda svarUpa; AtamaguNanI he je saMpUrNatA, siddha svabhAva anUpa.. svAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe."--zrI devacaMdrajI Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAnapara parAnA phlabhUta ne tatakriyAprayojaka siddhone namaskAra : siddha-yuddhapada vyAkhyA 583 siddhayuddha I. nI vyAkhyA have kahe che--(1) siddhone-'sita jenuM 'mAta thayuM che.' 'sita` dhamAta' celAM kRti sannA: '--i. jenuM kakalaka dhamAI gayuM che, phUMkAi gayu che, te siddha; arthAt jenuM aneka bhavanuM kaidhana--karUpI baLataNu nigdha-sarvathA khaLI gayu che te siddho; teone namaskAra hA ! ema ceAga-saMbaMdha che. ane siddha zabda ka Adi aneka viSayamAM prayeAjAya che, jemake-karmasiddha, zilpasiddha, vidyAsiSTha, maMtrasiddha, ceAgasiddha, Agamasiddha, yAtrAsiddha, abhiprAyasiddha, tapasiddha, ane karma kSayasiddha, --ema siddhanA aneka prakAra che, eTalA mATe kasiddha Adi prakArAnA vyavaccheda arthe kahyuM -- (2) muddone-- ajJAnanidrAthI prasupta ' i. ajJAnarUpa nidrAthI prasRpta-UMdhI gayela jagatamAM aparopadezathI--khIjAnA upadeza vinA jeNe jIvAdi tattva avayuddha karyuM che, te te tattvanI yathAvat maryAdA pramANe jema che tema jANyuM che, te yuddho; arthAt sarvAMgasadagI svabhAva edharUpa je che te yuddho; eene A siddo nathI saMsAramAM ke nathI nirvANumAM sthita ema kAi kahe che, tenA nirAkaraNAthe pAragata ' vizeSaNanuM prayAjana darzAvI, tene bhAvArtha spaSTa kare che-- ete ca saMsAranirvANobhayaparityAgena sthitavantaH kaizvidiSyante- "na saMsAre na nirvAne, sthito mutranamUtaye | acintyaH sarvalokAnAM, cintAratnAdhiko mahAn // " --rUti vacanAt | patannirAsAyAha- pAragatebhyaH para -- paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya vA gatAH pAragatAH, tathA bhavyatvAkSiptasakalaprayojana samAptyA niravazeSakarttavyazaktivipramuktA iti yaduktaM bhavati, etebhyaH | 324 OMartha : ane e saMsAra ane nirvANa ubhayanA parityAgathI sthiti karI rahelA, kAithI mAnavAmAM Ave che- " sa leAkAne acinha, cintAranathI adhika evA mahAn bhuvanabhUti arthe nathI saMsAramAM sthita, nathI nirvANamAM sthita " e vacanathI; enA nirAsAthe kahyu pAragatAne pArane--saMsAranA vA prayojanasamUhanA pantane gata--pAmelA te pAgatA; tathAbhavyu hathI AkSipta sakala pratyeAjananI samAptithI nirvazeSa kattavyazaktithI vipramukta ema kahevAnu thayuM; eone. 324 vivecana iMdra kahe jagatAraNeA, pAraga ama parameza" zrI devacaMdrajI kRta snAtrapUjA ane ee sasAra ane nirvANu--meAkSa e banne choDIne sthiti karI rahyA che, arthAt te nathI saMsAramAM ne nathI niba~NamAM ema sthita che, ema kAIthI mAnavAmAM Ave Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : "siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhastava che, ane tevA prakAre teonuM vacana che, enA nirAkaraNArthe kahyuM-(3) "pAragatane - saMsAranA pArane-paryatane je pAmelA che. athavA prajanasamUDanA pAne-parya tane je pAmelA che te pAragata. arthAt tathA bhavyatvathI-tathA prakAranA bhavyapaNAthI AkSitaAkarSAIne AvI paDela sarva prajananI samAptithI-pUrNatAthI kaMI paNa zeSa bAkI jyAM rahyuM nathI evI niravazeSa kartavyazaktithI vipramukta-vizeSa karIne prakRSTapaNe sarvathA mukta; jene kaMI paNa karavAnuM bAkI rahyuM nathI evA kRtakRtya. Ama sakala prajanane pAra pAmI teo kRtakRtya thayelA che, eTale ja teo saMsArane pAra pAmI gayelA che, te pAragatane. koI yadacchAvAdI siddhone akramasiddhapaNe mAne che, tenA nirasanarUpa paraMparAgata' padanuM prayojana kahI, tenI vyAkhyA kare che- 4ete ca yadRcchAvAdibhiH kaizcidakramasiddhatvenApi gIyante / yathoktam-- naikAdisaGkhyAkramato, vittaprAptirniyogataH / daridrarAjyAptisamA, tadvanmuktiH kvacinna kim ? " // 1 // -ityetasyapohAyAha-- paramparagatebhyaH paramparayA-jJAnadarzanacAritrarUpayA mithyAdRSTisAsvAdanasamyagmithyAdRSTiaviratasamyagdRSTiviratAviratapramattApramattanivRttya nivRttibAdarasUkSmopazAntakSINamohasayogyayogiguNasthAnabhedabhinnayA gatAH paramparagatA, etebhyaH / 225 artha:-ane eo chAvAdI evA keIthI amasiddhatvathI paNa gavAya che. eka Adi saMkhyAnA kamathI dhanaprApti niyogathI (niyamathI) nathI. tenI jema, daridrane rAjyaprAti samI mukti kavacita kema na hoya?"--enA vyApoha athe kahyuM- paraMparAne paraMparAthI-mithyASTi, sAsvAdana, samyagamithyASTi, avirata samyagdaSTi, viratAvirata, pramatta, apramatta, nivRttibAdara, anivRttibAdara, sUkSmameha, upazAMtamoha, kSINamoha, sagi, agi guNasthAnabhedathI bhinna evI jJAna-darzanacAritrarUpa paraMparAthI gata te paramparagata; eone ra5 vivecana "kAraNa bhAva paraMparasevana, pragaTe kAraja bhAjI" thI devacaMdrajI ane emAM vaLI phAve te-game te kame mukti thAya ema vadanA "yaTachAvArI" koIthI "akramasiddhatvathI"--vinA kame siddhapaNe mAnavAmAM Ave che. teo A aMge Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAragata-paraMparagata pada vyAkhyA cauda guNasthAnano apUrva AtmaguNavikAsakrama 585 dAkhala Ape che ke eka-be-traNa e Adi saMkhyAnA kane ja dhanaprApti thAya e kAMI niyama nathI, kAraNa ke daridrane rAjyaprApti thAya temAM eka Adi saMkhyAne kama hete nathI, paNa eka sAmaTI ja mahARddhi prApta thaI jAya che, tema muktinI bA. mAM paNa A krame ke te krame ja mukti thAya e kAMI niyama nathI. mATe daridrane rAjya maLavAnI jema te kavacit akame paNa kema prApta na hoya? A yadacchAvAdanA nirAkaraNa arthe kahyuM - (4) paraMparagatane paraMparAthI arthAt mithyASTi guNasthAnathI mAMDI agi guNasthAna paryaMta guNasthAnabhedathI bhinana evI jJAna-darzana-cAritrarUpa paraMparAthI gata paraMparagata prathama mitrA daSTine egya guNagaNa prApta karI guNanA sthAnarUpa kharekharUM cauda guNasthAnane nirupacarita evuM prathama mithyAdaSTi gusthAna prApta karyuM. pachI apUrva AtmaguNa- anukrame darzanamohanA-mithyAtvanA kSapazamAdi karI sAsvAdana, vikAsa krama samyamiAdaSTi, avirata samyagadRSTi guNasthAnanI prApti karI. pachI anukrame aviratine dezayAga karI dezavirati ane sarvatyAga karI sarvavirati guNasthAnanI prApti karI. Ama sarvathA aviratithI virAma pAmI AtmasvarUpathI pramattapaNArUpa-bhraSTapaNArUpa aMzamAtra pramAda deSane paNa tyAga karI AtmasvarUpamAM akhaMDa jAgrata upage sthiti karI apramatta guNasthAnanI prApti karI; ane tyAM apUrva AtmavIryane ullAsa pAmI AThamA apUrvakaraNa guNasthAne (nivRttinAdara) pahoMcyA, ane tyAM apUrva AtmasAmanA garUpa sAmarthyagathI kSapakazreNI para ArUDha thaI karma prakRtiene jaDamULathI ukheDI nAMkhI, zeSa saMjavalana kaSAyane kSaya karatAM karatAM anukrame anivRtti bAdara ane sUkSmameha e 9-10 guNasthAna vaTAvI jaI bAramA kSINameha guNasthAne kSINameha thayA. ane Ama darzanamoha-cAritramohane sarvanAza karyo ke takSaNa ja Itara traNa ghAti kamane kSaya karI "nija kevalajJAna nidhAna" pragaTAvI teramA sagI kevali guNasthAne paheMcyA. ane chevaTe Ayu pramANe saga kevalI guNa sthAne sthiti karI, Ayu prAMte yathAsaMbhava kevali samuddaghAta karI, zazIkaraNa karI agi kevali guNasthAnane pAmyA. ane pAMca hasva svara (a, I, u, jha, la) pramANu kAla tyAM sthiti karI, Urdhvagamana karI siddhAlaye birAjamAna thayA. Ama anukrame mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ne yaMga e pAMca baMdhahetuone anukrame saMkSaya karI, AtmaguNane uttarottara krame vikAsa sAdhI, A bhagavaMta paraMparAthI siddhagatine prApta thayA che. eTalA mATe ene paraMparAgata che, eene. A guNasthAnanuM parama rahasyabhUta tatvadarzana paramatatvadaSTA zrImad rAjacaMdrajIe A prakAre prakAzya che - "kevaLa samavasthita zuddha cetana mekSa. te svabhAvanuM anusaMdhAna te mokSamArga. pratItirUpe te mArga jyAM zarU thAya che tyAM samyagadarzana. deza AcaraNarUpe te paMcama guNasthAnaka, Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 lalita vistara : " siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhastava sarva AcaraNarUpe te chaThTha guNasthAnaka apramattapaNe te AcaraNamAM sthiti te saptama. apUrva AtmajAgRti te aSTama. sattAgata sthaLa kaSAyabaLapUrvaka svasvarUpasthiti te navama. , sUkama dazama. ., upazAMta ekAdaza. , kSINa y y zrImad rAjacaMdra, aM. 457 dvAdaza." A siddhone koI aniyata dezasthita mAne che, tenA vyavadarbhe "kAgra upagata'e vizeSaNanuM projana puSTa karI, bhAvArtha kathe che- ete'pi kaizcidaniyatadezA abhyupagamyante, " yatra klezakSayastatra, vijJAnamavatiSThate / vAdhA ra thAo, tamArA jJAtuti ." | 2 | iti vacanAt / etannirAcikIrSayA''ha rojhapagamyaH lokAgram-ISatprAgbhArAkhyaM tadupa-sAmIpyena niravazeSakarmavicyutyA tadaparAbhinnapradezatayA gatAH-upagatAH / ukta ca ___ " jattha ya ego siddho, tattha aNatA bhavakkhayavimukkA / no namAvA, jiti sudI juduM pattAM | " / 2 ( pAThAMtaraH annonnamaNAbAhaM puTThA samve aloga te ) tebhyaH / 326 "artha-ee paNa keIthI aniyatadezavALA mAnavAmAM Ave che- "jyAM kaleza kSaya thAya che tyAM vijJAna avasthita rahe che, ane ene ahIM tenA (kalezanA) abhAvane lIdhe kadI paNa sarvathA bAdhA hotI nathI,"--e vacanathI, enI nirAkaraNecchAthI kahyuM- lokAgra upagatone - kAga-itapAgabhArA nAmanuM, tenA upa-sAmINathI niravazeSa karmavizutithI, tenAthI apara abhinapradezatAthI gata, te upagata. kahyuM che ke jyAM eka siddha che, tyAM bhavakSayathI vimukta evA anaMtA anya anAbAdhapaNe sukhaprApti sukhI sthiti kare che." (pAThAMtara: anya anAbAdhapaNe teo sarve alakane spazIne rahyA che.) teone 3ra6 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa87 lakAupagata para vyAkhyA : nama: sadA sarva siddhone ! vivecana tribhuvana zikhare dIvo re...AdIzvara alabele che."- zrI vIravijayajI. ane "eo paNa koIthI aniyatadezavALA mAnavAmAM Ave che. teo kaI eka amuka niyata cokkasa pradeze ja sthiti kare che ema nathI, paNa aniyata deze ja sthiti kare che, ema kaI (bauddho) mAne che. teo kahe che ke "jyAM kleza kSaya thAya che, tyAM ja vijJAna avasthita rahe che ane ene ahIM tenA (kalezanA) abhAvathI kadI paNa bAdhA sarvathA detI nathIenA nirAkaraNa arthe kahyuM - (5) lokAgra upagane-"lokAjha-ISaprAgabhArA' I. "ISaprAgabhArA" nAmane je kAma-lakane agrabhAga, zikhara bhAga, tenA upa-samIpapaNAthI, "niravazeSa karma vizrutithI" tenAthI apara abhinapradezatAthI gata-gayelA te lekAgraupagata. A aMge kahyuM che ke jyAM eka siddha che" I. arthAta jyAM eka siddha che tyAM bhavakSayathI vimukta evA anaMta siddho parasapara bAdhArahitapaNe sukha prApta thaI sukhI sthiti kare che. (pAThAMtara)-anya anAbAdha evA teo sarve alakane spazIne rahyA che. sAdi anaMta anaMta samAdhi sukhamAM, anaMta darzana jJAna anaMta sahita je...apUrva avasara."-zrImad rAjacaMdrajI. sakala karmamuktanI lokAnta paryata gati kema hoya che? e AzaMkAnuM cakrabhramaNavata 'pUrvapramAdi kAraNa'thI samAdhAna dAkhave che 6 Aha-kathaM punariha sakalakarmavipramuktAnAM lokAntaM yAvadagatirbhavati, bhAve vA sarvadeva kasmAnna bhavatIti / atrocyate-pUrvAvezavazAhaNDAdicakrabhramaNavat samayamevaikamaviruddheti na doSa iti // 327 artha-zaMkA-puna: ahI sakalakarmathI vipramuktonI lokAta paryata gati kema hoya che? vA bhAve (hoya to) sarvadA ja kema nathI hotI? atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-pUrva Aveza (pAThAM Avega) vazathI daSThAdithI cakabhramaNa jema eka samaya ja aviruddhA evI, eTalA mATe doSa nathI. vivecana "pUrva prayogAdi kAraNanA yogathI, Urdhvagamana siddhAlaya prApta susthita je."--zrImad rAjacaMdrajI. atre "zaMkA" I. atre zaMkA thavI saMbhave che ke ahIM je sarva karmathI sarvathA mukta thayA che, teonI lekAnta paryata gati kema hoya che? athavA je hoya te pachI te gati sadAya kema nathI hotI? Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 lalita vistara : "siddhANaM buddhANa " yuva, siddhastava AnuM samAdhAna-pharatA cakane hAthe mUkI dIdhA chatAM te caka pUrva AvezathIAvegathI amuka vakhata pharyA kare che, tema pUrva prAgAdi kAraNanA yoge karIne eka samaya mAtra ja aviruddha evI siddhagati hoya che. eTalA mATe atre doSa nathI. A evaMbhUta sarva siddhone sadA namaskAra he !" e sUvane marma samajAvI, "sarva padathI AkSipta paMdara bhede siddhone nirdeza kare che-- "etebhyaH evaMbhUtebhyaH kimityAha namaH sadA sarvasidhdhebhyaH / nama: ti ziargvuM, vA-navarsi, prAratamajUraLatAtharthama ivazitrAbhigrhbhaavvdityaacaaryaaH, sarvasiddhebhyaH-tIrthasiddhAdibhedabhinnebhyaH / yathoktam "titthasiddhA 1, atitthasiddhA 2, titthagarasiddhA 3, atitthagarasiddhA 4, sayaMbuddhasiddhA 5, patteyabuddhasiddhA 6, buddhabohiyasiddhA 7. thIliMgasiddhA 8, purisaliMgasiddhA 9, napuMsakaliMgasiddhA 10, saliMgasiddhA 11, aNNaliMgasiddhA 12, gihiliMgasiddhA 13 egsiddhA 23, gaurfar ," tA 28 athara-ene evaMbhUtane zuM? te mATe kahyuM- nama: sadA sarvasiddhone ! nama:-namaskAra ho e kriyApada che. sadA-sarvakAla-prazasta bhAvapUraNa A ayathArtha chatAM phalavata che, citra abhigraha bhAva jema, ema AcAryo kahe che; sarvasiddhone-tIrthasiddha Adi bhedathI bhinnone. kahyuM che ke 1. tIrthasiddho, 2. atIrthasiddho, 3. tIrthakarasiddho, 4. atIrthakarasiddho, 5. svayaM buddha siddho, 6. pratyekabuddha siddho, 7. buddhAdhita siddho, 8. strIliMga siddho, 9. puruSaliMga siddho, 10, napuMsakaliMga siddho, 11. svaliMga siddho, 12. anyaliMga siddho, 13. gRhIliMga siddha, 14. eka siddho, 15. aneka siddho 328 vivecana sakala pradeza he karma abhAvatA, pUrNAnaMda svarUpa Atama guNanI he je saMpUrNatA, siddha svabhAva anupa.....svAmI svaya" -zrI devacaMdrajI si -jitrAmidamAvatu-citraabhigrahabhAva jema. jema glAna pratijAgaraNa (mAMdAnI sArasaMbhALa) Adi viSayI cipa abhigrahabhAva niya asaMpadyamAna viSayavALo chatAM zubhabhAvano ApUraka che, tema nama: sadA sarkasabhya:-namaskAra he sadA sarva siddhone-e praNidhAna. Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrathasiddha Adi paMdara bheTe siddha : tIrthasiddha Adi cAra bhedasvarUpa 589 Ama jeo siddha che, buddha che, pAragata che, paraMparAgata che, lokAro upagata che, evA evaMbhUta che, evaMbhUta naye je tathA prakAranI siddha dazAvALA che, te A "mo tathA savajJAna'-"sarva siddhone sadA namaskAra ho! tene sadA praNAma atre sadA-sarvakAla namaskAra che ema kahyuM te ayathArtha chatAM te bhagavaMta pratye sadA praNata bhAvarUpa prazasta bhAvanuM pUraNa karanAra hovAthI phalavaMta che. jema plAnapratijAgaraNane-mAMdAnI mAvajatane-sAra saMbhALane abhigraha lIdhe hoya, paNa glAnanA abhAve te mAMdAnI mAvajatane prasaMga na banI zakti hova, chatAM te abhigraha te tevA zubha bhAvane pUraka che. AvA citranAnA prakAranA abhigrahanI jema, siddha bhagavAna pratye sadA praNata bhAvanA anubaMdhane lIdhe A "sadA namaskAra ho!" ema kahyuM che te yathArtha che, phaLavAnuM che. jema parAbhaktinI parAkASThAne paNa vaTAvI gayelA zrImad rAjacaMdrajInuM paNa subhASita bhaktivacana che ke- parama puruSa prabhu sadguru, parama jJAna sukhadhAma; jeNe ApyuM bhAna nija, tene sadA praNAma."--zrImada rAjacaMdrajI. atre "sarva' siddhone ema kahyuM che, eTale tIrthasiddha Adi bhedathI bhinna evA sarva siddhone. A siddhanA tIrthasiddha, atIrtha siddha Adi paMdara spaSTa bhede che. tenuM atyaMta vizada nituSa svarUpa lalitavistarAkArajIe svayaM pradarzita karyuM che, ane te sugama che, eTale tenuM piSTapeSaNa karavAnI jarUra nathI. (jue vRtti). have A ukta paMdara bhede siddhanuM anukrame vivaraNa karatAM AcAryazrI haribhadrajI tIrthasiddha adi pahelA cAra bhedanuM svarUpa pradarzita kare che-- 'tara- tIrtha-prAgvyAvarNitasvarUpaM taccaturvidhaH zramaNasaGghaH, tasminnutpanne ye siddhAste tIrthasiddhAH, atIthai siddhA atIrthasiddhAH tIrthAntarasiddhA ityarthaH / zrUyate ca " jiNaMtare sAhuvoccheo"tti, tatrApi jAtismaraNAdinA'vAptApavargamAgrgA: sidhdhyantyeva, marudevIprabhRtayo ghA atIrthasiddhAH, tadA tIrthasyAnutpannatvAt / tIrthakarasiddhAH tIrthakarA eva / atIrthakarasiddhA anye sAmAnyakevalinaH / 329 artha temAM- (1) tItha-pUrve vyAvati svarUpavALuM, te caturvidha zramaNa saMgha, te utpanna thaye jeo siddha che, te tItha siddho, - (2) atIrthamAM siddha te atIrthasiddha tIrthAntaramAM (be tItha vaccenA aMtaramAM) siddha ema artha che. ane saMbhaLAya che ke "jinAntaramAM sAdhuvyucheda hoya chetyAM paNa Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhatava jAtismaraNAdithI jene apavamA (mAkSamAga ) prApta che evA siddha thAya ja che athavA mA~vI prakRti atIrthasiddha che,--tyAre tIrthanA anutpannaSaNAne lIdhe. (3) tIrthaMkarasiddhotI karA ja. (4) atI siddho--anya sAmAnya kevalIA ra 50 vivecana (A ane A pachInA sUtra 14 sudhInI vyAkhyA sAva spaSTa hAI vivecana anAvazyaka che; temaja te pachI paNa kAI kAI sUtra aMge temaja samajavuM.) svayaMbuddha siddha, pratyekamuddha siddha ne muddoSita siddha e 5-6-7 traNa bhedanuM svarUpa darzAvI, svayaM yuddha ne pratyekabuddhanA spaSTa taddAvata samajAve che- 9svayaMbuddhasiddhAH svayaMbuddhAH santo ye siddhAH / pratyekabuddhasiddhAH pratyekabuddhAH samto thai uttajjA: / atha svayaMvRddhapratyekabuddhasiddhayo kaH prativizeSa iti / ucyate - bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH / tathAhi svayaM buddhA bAhyapratyayamantareNa budhyante, pratyeka-buddhAstu na tadviraheNa / zrUyate ca bAhyavRSabhAdipratyayasApekSA karakaNDvAdInAM pratyekabuddhAnAM bodhiH, naivaM svayaMbuddhAnAM jAtismaraNAdInAmiti / upadhistu svayaM buddhAnAM dvAdazavidha: pAtrAdiH, pratyekabuddhAnAM tu navavidhaH prAvaraNavarjaH / svayaMvRddhAnAM pUrvAdhItazrute'niyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva / liGgapratipattiH svayaMbuddhAnAmAcArya sannidhAvapi bhavati, pratyekabuddhAnAM tu devatA prayacchatItyalaM vistareNa / buddhabodhitasiddhA buddhA AcAryAstairbodhitAH santo ye siddhAste idda gRhyante / 330 'artha :-(5) svayaMbuddha siddho--svayaM buddha satA je siddho te. (6) pratyekabuddha siddho--pratyekamRddha satA je siddho te, have svayaMbhuddha siddha ne pratyekabuddha siddhamAM karyA prativiroSa (taphAvata) che ? kahevAmAM Ave che Adhi, upadhi, zruta, liMgakRta vizeSa che, te A prakAre a. vaya buddho bAhya pratyaya vinA edha pAme che, pratyekabuddho tA tenA virahe (abhAve nahi. ane kakaDu Adi pratyekabuddhonA bAhya vRSabhAdi pratyaya sApekSa edhi sabhaLAya che,ema jAtismaraNAdiva'ta svayaM buddhone nathI ja hotuM. 6. upadhi tA svaya'buddhone drAdavidha pAtrAdi pratyekabuddhone tA navidha,prAvaraNa ( vajra ) zivAya. 4. svaya'buddhone pUrvI abhyarata zruta khA. mAM aniyama che, pratyekabuddhone tA niyamathI hoya ja che. Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayaMbuddha, pratyekabuddha, buddhAdhita siddha : strIliMgAdi traNa bhede siddha 591 tu liMgapratipatti. svayabuddhane AcArya sannidhimAM (pAse) paNa hoya che, pratyeka buddhoe devatA Ape che. vistarathI sayuM! (7) buddhAdhita buddho-buddho-AcAryo, tethI badhita satA jeo siddha che, teo ahIM grahAya che.330 strIliMga siddha, napuMsakaliMga siddha ne purUSaliMga siddha e 8-9-10 traNa bhedanuM svarUpa strIliMga siddha bA. zaMkAnA nirAkaraNa pUrvaka kahe che- 20ete ca sarve'pi strIliGgasiddhAH kecit, kecitpuMliGgasiddhAH, kecinnapuMsakaliGgasiddhA iti / Aha-tIrthakarA api strIliGgasiddhA bhavanti ? bhavantItyAha, yata ukta siddhaprAbhRte " savvatthovA titthayarisiddhA, titthagarititthe NotitthagarasiddhA asaMkhejjaguNAo, titthagarititthe NotitthagarasiddhA saMkhejjaguNA" iti / na napuMsakaliGgasiddhAH / pratyeka budhAstu puMlliGgA eva / 331 artha-ane A sarveya (8) keI sIliMga siddho, (9) keI puMliMga siddho, (10) keI napuMsakaliMga siddho (heya che). zaMkA-tIrthakare paNa strIliMga siddho hoya che ? (uttara)-hoya che, ema kahyuM che. kAraNa ke siddhaprAbhUtamAM kahyuM che ke- tIrthaMkarasiddho savathI cheDA che. tIrthakaratIrthasiddho atIrthakara siddha karatAM asaMkhya guNa che, tIrthaMkara-tIrthasiddho atIrthakara karatAM saMkhyAtaguNa che." (tIrthaMkarasiddha) napuMsakaliMga siddha na hoya. pratyekabuddha te puliMga ja hoya ? svaliMga siddha, anyaliMga siddha ne gRhasthaliMga siddha e 11-1ra-13 traNa bhedanuM svarUpa darzAve che-- 11svaliGgasiddhA dravya liGgaM prati rajoharaNagocchadhAriNaH / anyaliGgasiddhA: parivrAjakAdiliGgasidhAH / gRhiliGgasiddhA marudevIprabhRtayaH / 332 (11) liMga siddhA-dravya liMga prati rajoharaNa-gacchAdhArIe. (12) anya liMga siddho-parivrAjakAdi liMga siddho. (13) hiliMga siddhA--marudevI prabhUti. eka siddha, aneka siddha e chellA be bheda vivare che- 12egasiddhA-iti ekasmin samaye eka eva siddhaH / aNegasiddhA iti ekasmin mamaye yAvadaSTazataM siddhaM / yata uktam sikkAja nagwda-napuMsakaliMge tIrthaMkarasidhdho na hoya ema yojya che Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa92 lalita vistarA : "siddhANaM buddhA" sUtra, siddhastava " battIsA aDayAlA saTThI bAvattarIya boddhavvA / culasII chaNNauI durahiya aTuttarasayaM ca // "333 artha:-1) eka siddhA-eka samaye eka ja siddha. (15) aneka siddho-eka samaye yAvata ekase ATha siddha. jethI kahyuM che ke - batrIza, aDatAlIza, sATha, boMtera, coryAzI, chanja, aThThANu, ekase ATha 3ra 48 60 72 84 96 98 108 (eka sAthe siddha) jANavA. 33 A sarva bheda tIrthasiddha-atIrthasiddha e prathama be bhedamAM antarbhAva pAme che, chatAM ajJAta evA uttara bhedanA jJApanArthe Ama bhedakathana che ema khulAso kare che 13atrAha codakaH-nanu sarva evaite bhedAstIrthasiddha-atIrthasiddhabhedadvayAnta vinaH / tathAhi-tIrthasiddhA eva tIrthakarasiddhAH, atIrthakarasiddhA api tIrthasiddhA vA syuratIrthasiddhA thA | bheMdhe cheafpa mAnavamAta: rimiti ___atrocyate-antarbhAve satyapi pUrvabhedadvayAdevottarottarabhedApratipatterajJAtajJApanArtha bhedAbhidhAnamityadoSaH / 334 artha:-atre (zaMkA) preraka kahe che-vAra, A sarve ja bheda tIrtha siddha ane atIrthasiddha e be bhedamAM aMtarbhAva che. te A prakAre-tIrthaMkarasiddha tIrthasiddho ja che, atIrthakara siddho paNa tIrthasiddho vA atIrthasiddha hoya. ema zemAM paNa bhAvana karavA gya che. eTalA mATe AthI (bhedathI , zuM? atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-antarbhAva sate paNa pUrvabhedayamAMthI ja uttarottara bhedanI apratipattine mATe lIdhe ajJAtanA jJApanAthe bhe abhidhAna che, eTalA mATe adoSa che.334 - have Asana upakArI bhagavAna mahAvIra vardhamAna svAmInI stutirUpa bIjI gAthAno avatAra kare che 14itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAra kRtvA punarAsannopakAritvAdvartamAnatIrthAdhipate: zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminaH stuti (karoti) kRrvantivA / -335 jo devANavi devo, jaM devA paMjalI namasaMti / taM devadevamahiaM, sirasA vaMde mahAvIraM // 2 // artha-Ama sAmAnyathI sarvasiddhine namaskAra karI, punaH Asana upakAripaNAne lIdhe vartamAna tIrthAdhipati zrImad mahAvIra vaddhamAna svAmInI stuti (eka) kare che vA (bahu) kare che- Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapUjita mahAvIrane vaMdana : mahAvIranuM mahAvIrapaNuM 593 je devanA paNa deva che, jene devo aMjali joDI name che, te devadevapUjita mahAvIrane huM zirathI vaMduM chuM jI A gAthAnI vyAkhyA karatAM AcAryajI mahAvIranuM mahAvIra paNuM prakAze che- *anna yAhyA yo-bhagavAn varddhamAnaH, devAnAmapi-bhavanavAsyAdInAM deva: pUjyatvAta, tathA cAha-ya devAH prAJjalayo namasyanti-vinayaracitakarapuTAH santaH praNamanti, taM devadevamahitaM-devadevAH zakrAdayaH tairmahitaH pUjitaH, zirasA-uttamAGgenetyAdarapradarzanArtha mAha, vaMde, kaM? mahAvIram-Ira gatipreraNayorityasya vipUrvasya vizeSeNa Irayati, karma gamayati yAti ceha zivamiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH / uktazca "vikArayati karma, tapanA ja virAnare ! tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH // 1||"-tN // 336 t"artha-AnI vyAkhyA- je-bhagavAna vardhamAna, devanA paNa--bhavanavAsI AdinA deva che, pUjyapaNAne lIdhe ane tathA prakAre kahyuM-jene deve prAMjali (aMjali jeDI) name che, vinayathI racita karapuTavALA satA praName che; te devadevathI mahita, devade-zakAdi, teothI mahita-pUjitane, zirathI-uttamAMgathI ema AdarapradazanAthe kahyuM, vaMdu chuM. kene? mahAvIrane- (dhAtu) gati-preraNA artha mAM che, eTale -pUrva AnA vizeSathI I re che, kamane gamAve che ane ahIM ziva pratye jAya che, te vIra ane mahAna e te vIra te mahAvIra, kahyuM che ke kAraNa ke kamane vidAre che, ane tapathI virAje che, ane tavIryathI yukta che, tethI vIra" ema kahe che."--tene 36 vivecana "namo gujarAvivairivAranizALei che marhate jinAthAya, mahArAja tane ." -zrI hemacaMdrAcAryajI. Ama-uktaprakAre "sAmAnyathI sarva siddhane namaskAra karI," punaH "mAranokhAri. tyAta' Asanna-nikaTa upakArIpaNAne kAraNe vartamAna tIrthAdhipati-vartamAnamAM vattA rahelA tIrthanA adhipatinAyaka-svAmI zrImad mahAvIra vaddhamAna svAmInI stuti atra kahI che-"je devena paNa deva che" I. je bhagavAna vardhamAna pUjyapaNane lIdhe bhavanavAsI denA paNa deva che, jene deve aMjali jeDIne name che, te devadevathI-zakAdithIiTAdithI mahita-pUjita evA mahAvIrane huM zirathI-uttamAMgathI vaMduM chuM. atre AdarapradarzanArthe uttamAMga-zira namAvIne vaMdu chuM ema kahyuM. A mahAvIra kevA che? vin dhAtu gati ane preraNA arthamAM prajAya 7pa Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : "siddhANu buddhiANaM' sUtra, sihastava che. eTale vi=vizeSathI je kamane Ire che, prere che, dhakkA mAre che, gamAve che, ane ahIM ziva pratye-ekSa pratye gamana kare che, te vIra ane mahAna mahAvIranuM e te vIra, te mahAvIra. kahyuM che ke -"kAraNa ke kamane vidAre mahAvIpaNuM che, ane tapathI virAje che, ane tavIryathI yukta che tethI vIra' ema kahyo che" evA te bhagavAna "vIra" che, A anvartha nAma che, eTale ke vIra zabdanI vyutpatti artha pramANe te barAbara yathArtha paNe ghaTe che. te sAcesAvA "vIra' che, kAraNa ke te vIra bhagavaMta parama AtmavAryathI virAjamAna che; tapa vaDe temaNe karmanuM vidAraNa karyuM che, kaSAya vagere aMtaraMga varIe upara vijaya meLavyuM che ane evA parama parAkamavaMtanA uttama guNathI rIjhIne kevalalakSmI te puruSottamane svayaM varI che. Ama vikramavaMtaAtmaparAkramavaMtanA samasta lakSaNa hovAthI bhagavaMtane "vIra' nAma barAbara chAje che." zrIgadaSTisamuccaya vivecana (svaracita) pR. 8 have popakArarUpa ane AtmabhAvavRddhirUpa projana darzAvI, bhagavaMtanA eka paNa namarakAranuM saMsArasAgara tAraNarUpa uttama phala pradarzita karatI "pa ri namone" I. trIjI gAthA avatAre che- 16itthaM stutiM kRtvA punaH paropakArAyA''tmabhAvavRdhdhyai phalapradarzanapara midaM paThati paThanti vA-337 ekkovi NamokkAge, jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo, tArei naraM va nAriM vA // 3 // artha-Ama stuti karI puna: paropakArArthe AtmabhAvanI vRddhi arthe phalapradarzana para evuM A (eka) paDe che vA (bahu) paDe che-333 eka paNa namaskAra, jinavaravRSabha vardhamAna prati; saMsArasAgara thakI, tAre nara ne nArIne ya nakI 3 jinavavRSabha vaddhamAnane eka paNa namaskAra karavA nArIne saMsArasAgarathI tAre che. A gAthAnI vyAkhyA karatAM acAryajI, puruSa ke strI bhagavadbhakti thakI taddabhave ja mokSagAmI thaI zake che, e muddo spaSTa kare che - a4 cAcAeko'pi namaskAra:, tiSThantu vahA:, jinavaravRSabhAya-varddhamAnAya yatnAt kriyamANa: sana, vI Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nara vA nArIne saMsArasAgara tAranAre eka paNa (vA eka ja) namaskAra saMsaraNa-saMsAra:-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhavalakSaNa:, sa eva bhavasthitikAya sthitibhyAmanekadhA'vasthAnenAlabdhapAratvAtsAgara iva saMsArasAgaraH, tasmAt taaryti-apnytIcarthaka, nara va nAriM vA-puruSaM vA striyaM vaa| puruSagrahaNaM puruSottamadharma pratipAdanArtha, strIgrahaNaM tAsAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavatIti jJApanArtha / 338 artha --AnI vyAkhyAustti nama :-eka paNa namaskAra, bahu te dUra rahe! unanagvmAra karjamAnA-jinavavRSabha vAddhamAnane,yatnathI karavAmAM AvatA sato. zuM? saMta saMsAra saMsaraNa te saMsAra, tiryaMca-nara-nAraka-amarabhava anubhavalakSaNa. te ja bhAvasthitikAyasthiti vaDe aneka prakAre avasthAnathI alabdhapArapaNAne lIdhe sAgara je te saMsArasAra-saMsArasAgara, tamata-temAMthI, tAracati-tAre che, dUra kare che ema artha che. na va nA ivAnara vA nArIne, puruSane vA strIne puruSagrahaNa puruSottama dharmanA pratipAdanAthe strIgrahaNa teone paNa tadbhave ja saMsAraya heya che ema jJApanAthe che.338 vivecana "nRpacaMdra prapaMca anaMta dave, jine bhagavaMta bhavaMta lahe."--zrImad rAjacaMdrajI ukta gAthAne artha atra vicAryo che-A jinavaravRSabha vaddhamAnane yatnathI karavAmAM AvatA sate eka paNa namaskAra saMsArasAgarathI nara vA nArIne tAre che. te pachI bahu namaskAra te tAre ja emAM pUchavuM ja zuM? bhagavadbhakti vs namAra: tiruku ghAva: ema "api"--paNa zabdathI phalAtizaya sUcavyuM che. athavA bahu namaskAranI vAta te dUra rahe, paNa eka ja namaskAra paNa bhavasAgarathI tAre che, ema ene phalAtizaya sUcavyuM che. bhavasAgarathI tAravAne samartha evA A eka ja namaskAranuM svarUpa kevuM hoya te have pachI kaheze. tiryaca-manuSya-nAka-deva bhavanA anubhavarUpa saMsaraNa te saMsAra; ane "bhavasthitikAyasthiti vaDe avasthAnathI alabhya pArapaNAne lIdhe "--tene pAra prApta nahiM thate hevAne lIdhe te sAgara jevo che, eTale saMsArasAgara kahyo. AvA A saMsArasAgaramAMthI te eka paNa namaskAra nara vA nArIne, puruSane vA strIne tAre che. atre puruSanuM grahaNa puruSetama-puruSapradhAna dharmanA pratipAdana arthe che; strInuM grahaNa teone paNa taddabhave jate ja bhavamAM saMsArakSaya hoya che ema jJApanArthe jaNAvavA mATe che. Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa96 lalita vistarA : "siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhastava - strI paNa muktigAmI thaI zake che e ukatanA samarthanamAM,-"strI nathI ajIva, nathI abhavya ' i, paMdara niSedhAtmaka muddA darzAvI, strI uttamadharma sAdhikA kema na hoya evA bhAvanuM yApanIya taMtranuM vacana Take che- 18vacaH yathoktaM yApanIyatantre "o pharitha mo, ga jAti mA, jI vistaff, je amANusA, No aNAriuppattI, No asaMkhejAuyA, No aikUramaI, No Na uvasantamohA, No Na suddhAcArA, No asuddhaboMdI, No vavasAyavajjiyA, No apuvakaraNavirohiNI, No NavaguNaThANarahiyA, No ajogA laDIe, No akallANabhAyaNaMti kaha na uttamadhammasAhiga" tti / 339 artha-jevA prakAre vacana yApanIya taMtramAM kahyuM - bacI nathI ja ajIva, nathI abhavya, nathI darzanavidhinI, nathI amAnuSa, nathI anArya utpattivALI, nathI asaMkheya AyuSyALI, nathI atikUramati, nathI ne upazAtamahA. nathI na zaddhAcAra. nathI azuddha badI (kAyA), nathI vyavasAya varjitA. nathI apUrvakaraNavidhinI, nathI navaguNasthAna hitA, nathI labdhiayogyA, nathI akalyANabhAjana-te te uttama sAdhikA kema na hoya?339 - vivecana AgalA sUtramAM strIne paNa taddabhavakSagAminI havAne adhikAra pratipAdana karyo, tene samarthanamAM atre yApanIya taMtranuM vayana TAMkaryuM che. temAM atre darzAvela ekSaprAptivirodhaka paMdara muddAne asaMbhava strImAM che ema niSedhAtmaka uktithI darzAvyuM che, ane te pratyeka muddo strImAM kevI kevI rIte nathI ghaTate tenuM yuktithI samarthana have pachInA sUtromAM AcAryajIe svayaM karyuM che. ukta paMdara muddAnI kuzala dharmazAstrInI adAthI savistara mIsAMsA karatAM nyAyamUrti AcAryajIstrI nathI ajIva che. prathama traNa muddA samajAve che- 26s na khalviti naiva strI ajIvo vartate, kintu jIva eva, jIvasya cottamadharmasAdhakatvAvirodhastathAdarzanAt / na jIvo'pi sarva uttamadharmasAdhako bhavati, abhavyena vyabhicArAt,-tadvayapohAyAha na cAvamA "-- jAtipratiSedho'ya / yadyapi kAcidabhavyA tathApi, sarvevAbhavyA na bhavati, saMsAranivedanirvANadharmAdveSazuzrUSAdidarzanAt / Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sau uttamadhama sAdhikA kema na hoya ? e aMge padara muddAvALuM yApanIyata vravacana bhavyo'pi kazciddarzanavirodhI yo na setsyati, tannirAsAyAha, - 'no TrrAvarodhanI '-- darzanamiha samyagdarzana' parigRhyate tattvArthazraddhAnarUpaM, na tadvirodhinyeva, AstikyAdidarzanAt / 340 19atha : temAM-- na vulu--nathI ja strI ajIva vatI, kiMtu jIva ja ( varte che ); ane jIvanA uttamadharma sAdhakapaNAnA avirAdha che,-tathAdana che mATe. 197 jIva paNa sa` uttamadha sAtraka nathI hotA,--abhavyathI vyabhicAra che mATe. tenA vyapAhAthe kahyuM-- 'ane abhavyA paNa nathI, ' A jAtipratiSedha che. yapi koi abhavyA hAya, tASi satra ja abhavyA nathI hAtI, saMsAranavendra, nirvANadhama adveSa, zuSA Adinu dana che mATe, bhavya paNa kAi danirvarodhI hoya je siddha thatA nathI tenA nirAsa arthe kahyuM-- nathI darzanavidhinI '~~ darzIna ahI' taravA zraddhAnarUpa samyagadarzana parigrahAya che, tenI viredhinI ja nathI,AstikayAdinuM darzana che mATe, 340 vivecana uparamAM je yApanIya taMtranuM sUtra kahyu, temAM darzAvela pratyeka muddAnu yuktiyukta samathana have AcAya jI kare che -- (1) prathama aa strI je che te kAMI ajIva nathI, pazu jIva ja che. ane jIvane mekSarUpa uttama dharmanA sAdhakapaNAne vizeSa nathI, kAraNu ke tathAdarzana-tathAprakAranuM darzana thAya che. eTale uttamadhama sAdhakapaNArUpa meAkSapuruSArtha e jIvanA adhikAranI vastu che. (2) jIva paNa sarvAM uttamadharmasAdhaka hAtA nathI, kAraNa ke abha--mokSagamana-- aceAgya jIva te mokSapuruSArtha rUpa uttamadhama nA sAdhaka hAtA nathI ema vyabhicAra che. eTale tenA nirAkaraNAthe kahyuM - ane abhaLyA paNa nathI.' arthAt strInI AkhI jAti kAMI abhavyA nathI ema A jAtipratiSedha che. bhale kAI strI abhaLyA-meAkSagamanayAgya hAya, paNa azvIya abhavyA nathI hotI. kAraNa ke saMsAraniveda-bhavavairAgya, meAkSadhama pratye adveSa, zuzruSA-tattvazravaNecchA AdinuM temAM dana thAya che. (3) bhavya paNa kAI danavirAdhI hoya te siddha thatA nathI, tenA nirAkaraNAthe kahyuM-' danavirodhinI nathI.' atre dana tattvA zraddhAnarUpa samyagdarzana gRhyuM che, strI tenI vidhinI ja hoya ema nathI, kAraNa ke temAM tattva pratyenI AsthArUpa Asti Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistAH "siddhANaM buddhANaM' sUtra. siddhastava yAdinuM darzana thAya che, zama-saMvega-nirveda-Astikya-anukaMpa e samyagudarzananA liMganuM-pragaTa cinuM havApaNuM pragaTa dekhAya che. strI nathI amAnuSI che. e 4-5-6 traNa muddA spaSTa kare che-- 2degdarzanAvirodhinyapi amAnuSI neSyata eva, tatpratiSedhAyAha manuSyajAtau bhAvAta, viziSTakaracaraNorugrIvAdyavayavasannivezadarzanAt / mAnuSyapyanAryotpattiraniSTA, tadapanodAyAha "nA nAthaufsaH - AyeSvapyutpatteH, tathAdarzanAt / AryotpattirapyasaMkhyeyAyurnAdhikRtasAdhanAyetyetadadhikRtyAha-- no athANuM:va, sadApuSuvA gA mAvata, taLAvanAtta 22 athaH-danaavidhinI paNa amAnuSI ISTa mAnavAmAM AvatI ja nathI, tenA pratidhAthe kahyuM - nathI amAnuSI - manuSyajAtimAM bhAvane lIdhe -viziSTa kara-caraNa-Uru-jhIva Adi avayavasannivezanA (racanAnA) darzanane lIdhe. mAnuSI paNa anArya utpattivALI aniSTa che, tenA apadArthe kahyuM- nathI anArya utpattivALI. AryomAM paNa utpattine lIdhe,-tathAdazanane lIdhe. Arya utpattivALI paNa asaMkheya AyuvALI adhikRta sAdhanAthe nathI, ene adhikRta karI kahyuM "nathI asaMkhyayaAyuvALI. sarve ja-saMkheya AyuyuktanA paNa bhAvane lIdhe, tathAdarzanane lIdhe. vivecana (4) have darzanaaviradhinI paNa amanaSyiNa (tirtha ciNa, devAMganA) hoya, te te mokSasAdhana mATe ISTa mAnavAmAM AvatI nathI, eTale tenA pratiSedha arthe kahyuM amAnuSI nathI," kAraNa ke tenuM manuSyajAtimAM hovApaNuM che, hAtha-paga-sAthaLa-Doka vagere avayavanA sannivezanuM viziSTa racanAnuM temAM pragaTa darzana thAya che mATe, ane manuSyanuM te mokSasAdhana mATenuM adhikRtapaNuM svIkRta ja che. (5) manuSyiNa hoya chatAM anArya jAtimAM utpana heya te te uttama sAdhikA thaI zake nahiM, eTale tenA nirAkaraNAthe kahyuM-anArya utpattivALI nathI.' kAraNa ke Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sAta muddAnI mImAMsA : prakRi raudradhyAnanI pravRSTa zubhadhyAna sAthe vyApti nathI palsa AryomAM paNa tenI utpatti che, tathA prakAre pratyakSa darzana thAya che mATe. (6) have Arya utpatti hoya chatAM asaMkhyAtA varSanA yuvALI hoya te paNa adhikRta makSasAdhanAthe samartha thAya nahi, eTalA mATe kahyuM- asaMkhyayaAyuvALI sarveja nathI' kAraNa ke saMkheya AyuvALI paNa hoya che, tathA prakAranuM pratyakSa darzana thAya che mATe. strI nathI atikramati, e sAtamo muddo samajAvatAM prakRSTa raudradhAna sAthe prakRSNa zubhadhyAnanI pratibaMdharUpa vyApti nathI i yukti darzAve che-- 21saGkhyeyAyurapi atikrUramatiH pratiSiddhA, tannirAcikIrSayA'ha 'nAtaramati - saptamanarakAyurnibandhanaraudradhyAnAbhAvAt / tadvatprakRSTazubhadhyAnAbhAva iti cet, na, tena tasya pratibandhAbhAvAta, tatphalavaditaraphalabhAvenAniSTaprasaGgAt / 342 artha:-saMkhe AyuvALI paNa atikramati pratiSiddha che, tenI nirAkaraNachAthI nathI A TUramati - satama naraka AyunA nibandhanarUpa raudra dhyAnanA abhAvane lIdhe tenI jema prakRSTa zubha dhyAne abhAva che ema ja kahe, to tema nathI, tenI sAthe tenA pratibandhaabhAvane lIdhe, tatakalanI jema itara phalabhAvathI aniSTa prasaMgane lIdhe fsavA-satama ItyAdi. sattamanaralaeN-atikilaSTa sandrasthAna rUpa saptama narakamAM, mAyu nidhanaW-AyunA nibandhana, raudradhyAnaca-tatrasaMklezarUpa raudradhyAnanA, umarAta -abhAvane lIdhe,-Ione, "nTa thiH " ane chaThThI narake strIoe vacanathI. tada-tenI jema prakata raudradhyAnanI jema. 4-prakR9 me hetu madhyAhya-zukalarUpa zubhadhyAnane, amAraH -abhAva, ti-ema, je tamAre anyUpIma heya, te eno parihAra kahyo ra-na ja, A parokta. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-teja-te sAthe, prakRta raudradhyAna sAthe, ta6-tenA, prakata zubha thAnanA, zatAbdhabhAva-pratiba~amAvane lIdhe avinAbhAvanA ane lIdhe. kAraNake be vyApaka kAraNonI pratibandhasiddhi sate, vRkSava- navajanI nivRtti sate zizapAdhUmanI ivRni jema -prakR1 raudradhyAna abhAve prakRta zubhadhyAnane abhAva upanya yukta heya. ane pratibaMdha che nahiM kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM ta ta--tenA. prakRta zubha dhyAnanA, hR--kala, muktigamata, tava--tenI jema, ta mAna- itara kalabhAvathI, saptama narakagamana lakSaNa prata kaudradhyAnaphalane, mana-- bhAvathI, yugavata sattAthI, anidrA --parama puruSArthanA upadhAtarUpa aniSTanA prasaMgane lIdhe. kAraNa ke pratibaMdhasiddhi sane, ziMzapAtvamAM vRkSatvanI jema vA dhumamAM dhUmadhvajanI (agninI) jema, svaphalakArI prakaSTa zabha dhyAnanA bhAve avayaMbhAvI prakRta raudradhyAnabhAva svIkAryakArI heya-vastunA svakAryakAripaNAne lIdhe. svakAryane AkSepatuM te parama puruSArthane kema upaghAta na kare? vAru, Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : "siddhANaM buddhANa' sUtra, siddhastava nathI. vivecana saMpeyaAyuvALI hoya, paNa atikaramativALI-nirvasa ghAtakI pariNAmavALI hoya, te te niSiddha che, tenuM nirAkaraNa karavAnI IcchAthI kahyuM-(7) "atikramativALI nathI." kAraNa ke sAtamI narakanA AyunA kAraNarUpa raudradhyAnane prakRSTa radra abhAva hoya che mATe sAtamI narake te atikUra ghAtakI nirvasa dhyAnanI prakRSTa pariNAmavALA kilaSTa prANIo jAya che, ane tene Ayune baMdha zubhadhyAna sAthe te tIvra saMkleza pariNAmarUpa prakRSTa raudradhyAna thI hoya che, paNa pratibaMdhirUpa vyApti strI te vadhAremAM vadhAre chaThThI naraka sudhI ja jAya che, kAraNa ke tene tevuM tIvra saMkalezapariNAmI raudradhyAna nathI hotuM. eTale keIema kaheze ke te pachI strIne jema prakRSTa raudradhyAnane abhAva kahe che, tenI jema tene prakRSTa zubhadhyAnane paNa abhAva kema na hoya? tene radIo Ape ke "ema je kahe che tema nathI, kAraNa ke tenI sAthe tenA pratibaMdhane abhAva che mATe." arthAt prakRSTa duSTa dhyAna na hoya te prakRSTa zubha dhyAna na hoya evI kaI e be kAraNenI paraspara vyApti nathI, avinAbhAva saMbaMdha nathI kAraNa ke e bannene je te pratibaMdha-paraspara vyAptirUpa avinAbhAva saMbaMdha hoya, te "tataphalanI jema itaraphalabhAvathI aniSTa prasaMgane lIdhe" aniSTa Apatti thAya, arthAt prastuta zubha dayAnanuM phaLa mukti gamana che, tenI jema prastuta raudradhyAnanuM saptama narakagamanarUpa phaLa ekIsAthe prApta thavAne aniSTa prasaMga AvI paDe ane Ama dhUma hoya te agni heya tenI jema, prakRSTa zubhadhyAna hoya te prakRSTa raudradhyAna bhAva paNa tyAM heya, eTale rodra dhyAna paNa pitAnuM kArya karI-pitAne bhAva bhajavI mokSarUpa parama puruSArthane vyAghAta pahecADaze A te aniSTa che. eTale strIne prakRSTa raudradhyAnane abhAva che, eTale prakRSTa zubhadhyAnane paNa abhAva che evI pratibaMdharUpa vyApti saMbhavatI nathI. strI nathI na upazAMtamahA I. e 8-9-10 traNa muddA samarthita kare che - 22akrUramatirapi ratilAlasA'sundaraMva, tadapohAyAha no 3parAnta '- kAcit upazAntamohApi sambhavati, tathAdarzanAt / upazAntamohA'pyazuddhAcArA garhitA, tatpratikSepAyAha "cakkAvAra' sAvita zuddhAjAjasfu mana, paranA ghAcAranara | zuddhAcArA'pyazuddhabondirasAdhvI, tadapanodAyAha Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI na upazatahA" i. 89-10-11-1ra-13-14-15 muddAnI anukrame carcA 601 kAcita zuddhatanurapi bhavati prAkkarmAnuvedhataH saMsaJjanAdyadarzanAt kkssaastnaadideshessu|343 artha:-aTUramati paNa ratilAlasAvALI asundarA ja che, tenA apahAthe kahyuM 'nathI na upazAntahA" keI upazAnta mahA paNa saMbhave che,-tathAdanane lIdhe, upazAtamahA paNa azuddhaAcAravALI gahita che, tenA pratikSepAthe kahyuM- nathI ne zuddhAcAra- kadAcita zuddhAcAravALI paNa hoya che -aucityathI parapakaraNaarjana Adi AcAranA darzanane lIdhe. zuddhAcAravALI paNa azuddhAni (azuddha kAyAvALI) asAdhvI (hoya). tenA apanAthe kahyuM nathI azuddhabenTivALI, - keIzuddhatanuvALI paNa heya che,-pUrvakarmanA anuvedha thakI kakSAtana Adi dezamAM saMsajanAdinA adazanane lIdhe. vivecana akaramati paNa ratilAlasAvALI suMdara nathI, tenA nirAkaraNArthe kahyuM--(8) "upazAntamohA nathI ema nathI," keI upazAMtamahA paNa saMbhave che, kAraNa ke jenI meharUpa viSayavAchA upazAMta thaI che evI strInuM tathA prakAranuM pragaTa darzana thAya che mATe, upazAMtamahA hoya, paNa azuddhaAcAravALI hoya te te gahiMta-nindrita che, tenA nivAraNArthe kahyuM-("zuddhAcAravALI nathI ema nathI," api tu kadAcita zuddhaAcAravALI paNa hoya che. kAraNa ke tevI zuddhAcAravaMtI strIo ucitapaNe paropakArakaraNa Adi zuddha AcAra sevatI pratyakSa dekhAya che. zuddhaAcAravALI paNa azuddhabonti-azuddhakAyAvALI rUDI na hoya, tenA nirAkaraNArthe kahyuM-(10) "azuddhabendivALI nathI." koI zuddhakAyAvALI paNa hoya che. kAraNa ke pUrva karma anusArathI kAMkha-stanAdi bhAgamAM saMpUrNa nAdinI utpatti dekhAtI nathI. strI nathI vyavasAyavarjitA nathI apUrvakaraNavidhi tI, nathI navaguNasthAnarahitA, e 11-12-13 traNa muddA parirakuTa kare che- 23zuddhabondirapi vyavasAyajitA ninditaiva, tannirAsAyAha "no vyavasAyanatA" virArogyavasAyinI, zAstrAra (pada : brA) navA savyavasAyA'pyapUrvakaraNavirodhinI virodhinyeva, tatpratiSedhamAha "nA pUrvajaLavirofdhana" apUrvakaraNasambhavasya strIjAtAvapi pratipAditatvAt / apUrvakaraNavatyapi navaguNasthAnarahitA neSTasiddhaye (iti) iSTasiddhyarthamAha Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : "siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhastava 'no navaguNasthAnarahitA'tatsambhavasya tasyAH pratipAditatvAt / 344 artha:-zuddhabodivALI paNa vyavasAyavajitA nijitA ja che, tenA nirA sAthe kahyuM "nathI vyavasAya varjAitA - kaI palekavyavasAnI (hoya che).-zArA thakI (pAThazAstrAdimAM) tenI pravRttinA darzanane lIdhe, savyavasAyA paNa apUrvakaraNavidhinI vidhinI ja che, tene pratiSedha ko- nathIapUrvakaraNa vidhinI - apUrvakaraNanA saMbhavanA trIjAtimAM paNa pratipAditapaNAne lIdhe. apUrvakaraNavatI paNa navaguNasthAna hitA iSTasiddhi arthe nathI hotI, eTalA mATe iSTa siddhi arthe kahyuM- "nathI navaguNasthAna hitA, - tene tenA saMbhavanA pratipAditapaNAne lIdhe. vivecana zuddhabendivALI hoya, paNa vyavasAyavapitA-puruSArtha rahitA vindita ja che, tenA nirA sAthe kahyuM-(11) vyavasAyavarjitA nathI." kaI paleka vyavasAyinI--paleka saMbaMdhI vyavasAya-satapuruSArtha sevanArI paNa hoya che, kAraNa ke zAstra thakI-zAsa AjJAnusAre tenI tathA prakAranI satpuruSArtha pravRttinuM darzana thAya che mATe. savyavasAyA-puruSArthazIla hoya, paNa apUrvakaraNanI vidhinI hoya, te te mikSa prAptinI vidhinI ja che, tene pratiSedha kahyo-(12) "apUrvakaraNavidhinI nathI." kAraNa ke je prApta karavA apUrva AtmapuruSArtha karavuM paDe che, ne jemAM apUrva AtmasAmarthya kure che. evAM apUrvakaraNano strI jAtimAM paNa saMbhava che ema pratipAdana karavAmAM Avyu che. apUrvakaraNavALI heya, paNa navaguNasthAnarahita hoya, te mokSaprAptirUpa iSTa siddhi karI zakatI nathI, te mATe ISTa siddhi arthe kahyuM-(13)- nava guNasthAna rahitA nathI." kAraNa ke strIne navamAM guNasthAnane saMbhava che ema pratipAdana karavAmAM AvyuM che. strI nathI labdhi ayogyA e caudamo muddo -trIne dvAdazAMgIne niSedha kema che ? e zaMkAnuM bhAvathI -arthathI strIne dvAdazAMgalabdhi che ema nirAkaraNa karI,- samajAve che - 2 navaguNasthAnasaGgatA'pi ladhyayogyA akAraNamadhikRtavidherityetatpratikSepAyAha nAthA :- AmoSadhyAdirUpAyAH, kAlaucityenedAnImapi darzanAt / Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cIne bhAvathI galakhyi : strIne zukalananI prApti ane mukti kathaM dvAdazAGgapratiSedhaH ? tathAvigrahe tato doSAt / zreNipariNatau tu kAlagarbhavadbhAvatobha.vo'viruddha artha:-navaguNasthAnasaMgatA paNa labdhiayogya adhikRta vidhinuM akAraNa che, enA pratikSepathe kahyuM nathI aA labdhine- Ama auSadhi ArirUpa labdhine-kAlaucityathI hamaNAM paNa darzanane lIdhe. (te pachI sIna) dvAdazAMgane pratiSedha kema? tathA prakAranA vigrahamAM (dehamAM) te thakI doSane lIdhe; paNa zreNipariNati sate kAlagarbhavaH bhAvathakI bhAva (hevApaNuM) aviruddha ja che.345 vivecana - have navamA guNasthAna sudhI pahoMce, paNa labdhine ayogya hoya, te prastuta mokSa prAptinuM kAraNa thaI zakatI nathI, eTale tenA pratikSepa athe kahyuM-'labdhine agyA nathI." AmaSaSadhi Adi aneka prakAranI labdhi mATe strI aAgya che ema nathI, kAraNa ke kALaaucityathI A vartamAnakALane ucita paNa pramANe hAlamAM paNa tevI labdhinuM koI strImAM darzana thAya che mATe. atre prazna thaze ke te pachI strIne dvAdazAMgane niSedha kema karyo bhAvathI dvAdazAMga che? tene uttara e che ke tevA prakAranA adehamAM te thakI deSa labdhi che mATe. " tu' paNa "zreNipariNati sate -mohanIya kamane kSaya karyA pachI kSapakazreNI pariNAma pAmyuM, "kAlagarbhavat bhAvathakI bhAva aviruddha ja che"zarArmAta mAvatara mA viruddha prA."--arthAta RtapravRttiucita kALe garbhanI jema bhAva thakI-dvAdazAMgInA artha upagarUpa bhAva thakI -nahi ke zabda thakI strIne dvAdazAMgIne bhAva-sattArUpa hevApaNuM che. e bA. mAM kaI gf -LA ityAdi. paritA tu-zreNI pariNati sate te, vedamehanIyakSayanA uttarakALe punaH pakazreNipariNAme, rAmavata je-RtupravRtti ucita kALe, 3rasarca phura-udarasattvanI jema, mAvata:-bhAvathI, dvAdazAMganA arthaupathagarUpa bhAvathI, -nahi ke zabdathI paNa, mAvA-bhAva, dvAdazAMgInI sattA, vira:-aviruddha che, depavAnuM nathI. A atre hadaya che-strIone paNa prakRta yuktithI kevalaprApti che ja, ane te (kevala) zukaladhyAnathI sAdhya che. "dayAnAntariyAM rAmetrAvanAra umedayAnAmAthAM vartamAnajI agwAtre zakala Adya bhedanA aMte uttara be bhedanI anAraMbharUpa dhyAnAntarikAmAM vartamAnane kevala upaje che-evA vacananA pramANane lIdhe; ane pUrvagata zivAya zukaladhyAnanA be Adya bheda hetA nathI, "the pUrvavi:" (taravArtha ma. 1. rU8) Adya be (zukala) pUrvavikta, e vacanathI. ane dRSTivAdaniSedha "stranAmu'-strIone e vacanathI. eTalA mATe kSapakazreNipariNatimAM strIone kSayapAmavizeSa thakI tenA artha upayogarUpa dvAdazAMga bhAva aduSTa che. Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara : "siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhastava virodha che nahi. eTale strIne zabdarUpa vacanathI bhale dvAdazAMgInI prApti ma he, paNa kSapakazreNi pariNAma pAme tene paNa bhAvathI-artharUpa vacanathI arthAt tathArUpa AtmapariNAmarUpa bhAvabhASAthI dvAdazAMgInI labdhi heya ja che. ane A uparathI e rahasya phalita thAya che ke strIone daSTivAdane niSedha chatAM, A prastuta yuktithI strIone artha upagarUpa dvAdazAMgInI prApti hoya che, eTale tene prathama be zukaladhyAnane saMbhava paNa siddha thAya che. kAraNa ke strIne paNa zukala sAthe pUrvaviraH prathama be zukaladhyAna pUrvavirbhe hoya che, eTale dhyAnanI prAptine mukti bhAvathI dvAdazAMgalabdhisaMpana strI pUrvavid heI tene te be - zukaladhyAna saMbhave che. ane Ama je pUrvajJAna thakI zukaladhyAnanI prApti strIne saMbhave che, te pachI te zukaladhyAna thakI tene kevalajJAnanI prApti paNa saMbhave che. A aMge kahyuM che ke "zukladhyAnanA Adya be bhedanA aMte uttara be bhedanI anAraMbharUpa dhyAnAntarikAmAM (Interval of dhyAna) vartamAnane kevalajJAna upaje che." ane Ama je dvAdazAMganI bhAvalabdhi thakI pUrvajJAna, te thakI zukaladhyAna, ne te thakI kevalajJAna je strIne prApta thaI zake che, te pachI tene muktinI prApti kema na hoya? strI nathI AkalyANabhAjana e paMdarame muddo tIrthaMkarajananathI para kalyANa nathI e yuktithI samarthita karI, strI uttamadharma sAdhikA kema na hoya ? e vyatirekathI kahI, anvayathI ATalI guNasaMpasaMpanna hoya te uttamadharma sAdhikA hoya ema arthopattithI darzAve che labdhiyogyA'pyakalyANabhAjanopaghAtAnnAbhilASitArthasAdhanAyAlamityata Aha nAthALamAjanaM - tIrthayAtrAnAta, jAtaH vanyAnamati ! yata evamataH kathaM nottamadharmasAdhiketi / uttamadharmasAdhikaiva // anena tattatkAlApekSayatAvadaguNasa-pansamanvitaivottadharmasAdhiketi vidvaaNsH|346 "artha-labdhigyA paNa akalyANabhAjana, upaghAtane lIdhe, abhilapita arthanA sAdhanArthe samartha na hoya, eTalA mATe kahyuM - nathI alyANa bhAjana- tIrthakarajananane lIdhe,AnAthI para kalyANa che nahi, kAraNake ema che, ethI karIne (strI) uttamadhamasAdhikA kema nahi ? uttamadharma sAdhikA ja A parathI te te kAla apekSAe ATalI guNasaMpasamanvitA ja uttama sAdhikA che, ema vidvAna vade che.346 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sarvathA uttamadharmAdhikA : kevalasAdhaka A namaskAra ne tethI mukti vivecana hamapaticha jinajananI ghara AviyA, jinamAtAjI vaMdI svAmI vidhAviyA" -zrI devacaMdrajIkRta snAtra pujA labdhiyegyA hoya, paNa "alyANabhAjanA" upaghAtane lIdhe mokSarUpa ISTa artha sAdhavA samartha na thAya, eTalA mATe kahyuM -(15) "akalyANabhAjana nathI," kAraNa ke tIrthakara jevI vizvanI viziSTa zreSTha vibhUtine janma ApanArI paNa strI che, "rAta: 7 jAnaAnAthI para kalyANa che nahiM.' eTale e muktiprAptimAM virodhane e mudde paNa Takato nathI. Ama uparamAM vivarI batAvyuM tema strIne muktiprAptimAM vijJabhUta paMdara muddAmaMdathI eka paNa muddo TakatuM nathI, eTale strI mekSarUpa uttama dharmanI sAdhikA kema na hoya? api tu uttamadharma sAdhikA ja hoya ema siddha thAya che. ane A uparathI anvayathI e paNa siddha thAya che ke--tattApakSatAvaLAjampalsamarthitattamadhamatAdhikA" "te te kAla apekSAe ATalI guNasampasamanvitA ja uttamadharmasAdhikA che ema vidvAne vade che. arthAt je jIva che, bhagya che, darzanane avidhinI che, manuSyiNI che, AryautpattivaMtI chesaMkheyaAyuvALI che, akaramati che, upazAntA che, zuddhAgAravALI che, zuddhakAvALI che, vyavasAya sahitA che, apUrvakaraNa avirAdhinI che, navaguNasthAna sahitA che, labdhiyegyA che, ane kalyANabhAjana che,-eTalA guNa saMpanna je strI che, te mokSarUpa uttama dharmanI sAdhanArI che, ema A uparathI arthapattithI samajI laI vicakSaNa vidvAne kahe che. AvA ukta guNasaMpattivaMte karelA prastuta namaskAra kevalasAdhaka che ne kevala sate mokSa heya ja ema nigamana karI, Avo mahA mahimAvaMta bhagavadbhaktirUpa namaskAra karavA yogya che ema upadeza che 26kevalasAdhakazcAyaM, sati ca kevale niyamAnmokSaprAptirityuktamAnuSaGgika / tasmA. namaskAraH kArya iti|347 artha:-ane A (namaskAra) kevalane sAdhaka che, ane kevala sate niyamathI ekSaprApti hoya che. AnuSagika kahyuM. teTalA mATe namaskAra kArya che? vivecana sahaja akRtrima nirmala jJAnAnaMda je, devacaMdra eka sevanathI vare re lo." -zrI devacaMdrajI A badhI carcAne phalitArtha have kahe che-jevaTasAdhavAcA' - "ane A (namaskAra) kevalasAdhaka che." arthAt AvI ukta uttama guNasaMpattivaMtane je namaskAra Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k lalita vistA ' siddhANa yuddhANaM' sUtra, siddhastava che, te kevala jJAnaneA sAdhaka--sAdhanAra che. ane * kevala sate niyamathI meAkSaprApti hoya che,' --ti pa levaTe niyamAmmokSaprApti:'; kevalajJAna prApta thayuM eTale meAkSaprApti avazya hoya ja e niyamamAM keI kALe phera paDe ema nathI. eTale jinavaravRSabha bhagavAn vamAna pratye AvA paramabhAvapUrNa eka namaskAra nara vA nArIne saMsArasAgarathI tArI meAkSa pamADe ja kRti sthita, kRti ttinlR / ema AnuSaMgika-prAsaMgika kahyuM, 'teTalA mATe namaskAra kAya che,'-'tasmAnnamaER: Arca:'-namaskAra karavA ceAgya che. A zuM stutimavAda che ? ke vidhivAda che ? jo stutimavAda che te yatheAkta phUlane abhAva vA klAntaranA bhAva hAya, to pachI ahIM yatna karyothI zuM ? ane jo vAvavAda che. to samyakdvratAdinuM vyaCpaNuM thaze, Ama banne pakSamAM dUSaNa che, ema zakAkAra pUrva pakSa kare che-- 27 Aha - kimeSa stutyarthavAdo yathA-' ekayA pUrNAhutyA sarvAn kAmAnavApnotI 'ti, rata vidhivAya have cathA--' niMdotraM naduyAta svAma ' kRti / visrAta: ? caghAva: pakSaH tato yathoktaphalazUnyatvAt phalAntarabhAve ca tadanyastutyavizeSAdalamidaiva yatnena, na ca yakSastutirapyaphalaveti, pratItamevaitat / atha carama vikalpaH tataH samyaktvANuvratamahAvratAdicAritrapAlanAvaiyarthya, tata eva muktisiddheH / na ca phalAntarasAdhakamiSyate samyakuttrAdi, mokSaphalatveneSTatvAta, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga ' ( tatvArthe a. 1 ae. huM) kRti vacanAviti 28 <(c)atha:-zakA--zuM A stutiathavAda che ! jema. ' yA pUrNAMdusyA sarjana vAmAm avAiti '--eka pUrNAhuti vaDe sarva kAmo prApta kare che' ema ke vidhivAta che ? jema-- * agnihotra gunnuyAt svargAma: '--svargakAmI agniheAtra hAma kare, ema. ane AthI zuM? jo Adya pakSa che teA yathAkta phulanA zUnyapaNAne lIdhe ane kalAntarabhAva sate tenAthI anya stutithI vizeSane lIdhe ahIM ja yatnathI sa! ane yakSastuti paNa aphalA ja nathI. e pratIta ja che. have jo carama (chellA ) vikalpa che, teA sabhya-aNuvrata-mahAvrata Adi cAritrapAlanAnuM vaiyathya vyartha paNuM) che,--tenA thakI ja (eka namaskAra thakI ja) muktinI siddhine lIdhe. ane sAdi phelAntasAdhaka mAnavAmAM AvatuM nathI,--mokSaphalapaNAe karIne iSTapaNAne lIdhe. samyakaAnajJAnacaritrANi mokSa:'--samyagdarzana-jJAna-cAritra te mokSamArga e vacanathI 348 ' vivecana 39 kArmita pUraNapurataruM, smAnaMdaghana prabhu pAya. --zrI AnaMdaghanajI atre pUrvIpakSarUpa zakA thavI saMbhave che. A stutiarthavAda che ? eka pUrNAhuti vaDe sarva kAme prApta kare che, ema. ke vidhivAdya che? svargakAmI agnihotra 66 briA-stutyadhavAra: stutace--stuti arthe, kAthavAva:-arthavAda, praza'sA te stutiavAda. viplAvanAdi arthAM paNu aMvAda hAya, tenA vyavaskedArtha stutigrahaNa che. Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A stutiathavAda? ke vidhivAda: A vidhivAda ja, bhagavadbhaktine apUrva mahimA 607 hama kare, ema." chetarapIMDI-svArtha Adi arthe paNa arthavAdastuti arthavAda? hetuprayojanathI prazaMsAvacana hoya che, tethI atre stutiarthavAda ke vidhivata ? ema kahyuM che, arthAt eka pUrNAhuti vaDe sarva kAma pAme enI jema A zuM stuti arthe arthavAda-prazaMsAvacana che? stuti khAtara stuti che ke svargakAmI agnihotra homa kare enI jema vihita vacana pramANe vidhi kare te yakta phala pAme ema vidhivAda che? A uparathI tame zuM kahevA mAgo che? enuM spaSTIkaraNa karatAM zaMkAkAra potAnI dalIla AgaLa calAve che - je AdyapakSa che te--A pratIta ja che. arthAta A stuti arthavAda che, stuti khAtara stuti che ema pahele pakSa je grahaNa stutiarthavAda karo, te saMsArasAgaramAMthI tAre evo A namaskAra che evuM je pakSamAM dUSaNa phala kahyuM, tenuM zUnyapaNuM-abhAva heya; athavA phelAtara arthAt saMsArasAgarathI tAraNarUpa phalathI anya evuM saMsArapranyathI phalA hoya che ema je kaho. te te pachI anya stutithI A jinastutine kAMI vizeSapaNArUpa vizeSa -taphAvata rahyo nahi. te pachI ahIM ja-jinastutimAM yatna karyAthI zuM ? ane yakSa jevA sAmAnya devanI stuti paNa akala hotI nathI, te pachI jina jevA asAmAnya devanI stuti aphala kema hoya ? A sarva kaI samajI zake evI spaSTa vAta che. ane "have je cazma (le) vikalpa che--te kSamA e vacanathI " arthAta A vidhivAda che ema je kahe, yathe kta viDita AcaraNa karavArUpa idhinA uccAraNa rUpa A vacana che ema je kahe, te pachI A eka namaskAra thakI ja vidhivAda pakSamAM saMsArasAgara tarI ja vArU mokSa thaze. eTale samyakatva- vratadUSaNa: samyakatva- mahAvrata a di cAritrapAlananuM vyarthapaNuM, niSphaLapaNuM, phogaTapaNuM aNuvratAdinuM che. je A eka namaskArathI ja mokSanuM kAma patI jatuM hoya, bartha paNuM to pachI A sakatvAdi prapaMcanI paMcAta zA mATe joIe? eka namaskAra thakI ja maktinI siddhi thaI jAya ema che te A badhI mAthAphoDa zAne? Ama samyakatvAdi vyartha-niSphaLa thaI paDaze. paNa A samyaktvAdi che te kalAntaranuM-makSa nivAya bIjA keI paNa phalanuM sAdhaka mAnavAmAM AvatuM nathI, kAraNa ke mekSaphalapaNAe karIne ja enuM ISTapaNuM che, samyakuvAdinuM phala mokSa che, eTalA mATe ja e samyakuvAdi ISTa mAnavAmAM AvyA che. kAraNa ke "samyagadarzana-jJAna-cAritra te mokSamArga" e vacanathI A siddha thAya che. Ama arthavAda ne vidhivAda banne pakSamAM deSa saMbhave che, mATe enuM samAdhAna kare. ema pUrvapakSakAre pUrvapakSa rajU karyo. A vidhavAda ja che ane tatvathI samyaphavAdi heya te ja A bhAvanamaskAra hoya che eTale samyaktvAdinuM vyarthapaNuM nathI, paNa bhAvanamaskAranuM avaMdhya hetupaNuM che, ema dInArAdi thakI bhUtinyAyanA Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro: 'siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddharatava daSTAMtathI samarthita karI, ane arthavAda pakSamAM paNa sarva stuti samAna phalavALI nathI e bAvaLa ane kalpadrumanA daSTAMtathI siddha karI, bhagavanamaskAra upamAtIta che, ema bhaktaziromaNi maharSi haribhadrajI bhagavadbhaktino apUrva mahimA ukIrtana kare che- 28atrocyate-vidhivAda evAyaM / na ca samyaktvAdivaiyarthya, tattvatastadbhAva evAsya bhAvAt / dInArAdibhyo bhUtinyAya eSaH, tadavandhyatvena tathA tadbhAvopapatteH / avandhyahetu. zcAdhikRtaphalasiddhau bhAvanamaskAra iti| arthavAdapakSe'pi na sarvA stutiH samAnaphaletyato viziSTaphalahetutvenAtraiva yatnaH kArya:, tulyayatnAdeva viSayabhedena phalabhedopapattebabbUlakalpapAdapAdau pratItametat / bhagavannamaskArazca paramAtmaviSayatayopamAtIto vartate / 349 18artha:-atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che-A vidhivAda ja che; ane samyatyAdinuM vaiyathya nathI,-tatvathI tabhAve ja (samyagdarzanAdinA bhAve ja) Ane (namaskAra bhAva che mATe. dInArAdi thakI A bhUtinyAya che,-ta (namaskAranA) avazva-hetu paNAe karIne tathA prakAre tadubhAvanI (samyakatvAdinI) upaSattine lIdhe ane adhikRta phalasiddhimAM bhAvanamaskAra avazya hetu che. athavAda pakSamAM paNa sarva rasuti samAna phalavALI nathI, eTalA mATe viziSTaphalahetupaNa karIne atre ja yatna kArya che,-tulya yatna thakI ja viSayabhedathI phalabhedanI upaSatti che mATe,-bAvaLa-ka9pavRkSa AdimAM A pratIta che. ane bhAgavatanamaskAra paramAtmaviSayatAthI upamAtIta vare che.34 jJika-taravatA-ItyAdi. taraMvata:- tatvathI, nizcayavRttithI, tAva -tabhAve ja, samyagadarzana di bhAve ja, mA-AnA, namaskAra te, marghA-bhAvane lIdhe. dravyathI punaH A anyathA paNa hAya eTalA mATe tatvagrahaNu (che). A ja sadaSTAnta kahyuM:-ranArASpi -dInAra pramukha prazasta vastuo thaka, mUtinyA:-vibhUti daskRta,-tenA sadApaNAthI bhUtinyAya, g:-A, samyaphAda thakI namasakAra. e paNa kayA kAraNathI ke te mATe kahyuM--tavajAtuna-ta-tenA, sApya evA namaskAra, mathatuna-avadhyapaNue karIne, samyavAdinA niyata phalakArI hetabhAve karIne, tA-tathAprakAre, bhavanamaskA-rUpatAthI taddAvapapa:-tabhAvanI upapattine lIdhe, samyakatavAdinI pariNatinI upapattine lIdhe. bhUtipakSe te-tathA -tenA, bhUtinA, kAyadAna-dInArAdinA avaLahetu paNa e karIne, tathA-tathA prakAre, bhUtipaNe, tevi-teonI. dInArAdinI pariNatinA ghaTanAne lIdhe ema thAya che, bhale ema che, tathApi prakRta saMsArauttArasiddhi kevI rIte ? ema AzaMkIne kahyuM-gavAtu- ane adhyahetu, akhalita kAraNa, pitara -mokSalakSaNa adhikRta phalasiddhimAM, manamAra:-bha vanamaskAra, bhagavatapratipattirU5 che, eTalA mATe samyagdarzanAdi mokSakalavALuM kema na hoya?-paraMparAthI mokSanA taskulapaNAne (tenA lapaNAne lIdhe. Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagurzanAdibhAva sate ja bhAvanamaskArane bhAva : dInArAdi thakI A bhUtinyAya 69 vivecana eka vAra prabhu vaMdanA re, Agama rIte thAya; kAraNa satye kAryanI re, siddhi pratIta karAya...jinavara pUje.-zrI saMbhava.. prabhupaNe prabhu oLakhI re, amala vimala guNa geha, kAraNa satye kAryanI re, siddhi pratIta karAya. jinavara pUjo.....zrI saMbhava." --zrI devacaMdrajI Ama AgalA sUtramAM kahyA pramANe pUrva pakSa upanyasta karI, zAstrakartA AcArya haribhadrajI uttarapakSa rajU karatAM kahe che--A zaMkAnuM samAdhAna) kahevAmAM Ave che-- "niSiAra vAyaM" --"A vidhavAda ja che," arthAt A samyagadarzanAdi bhAva vihita vacananA bhAva pramANe bhAvanamaskArarUpa vihita AcaraNa sate ja vidhi kare, te mekSarUpa yakta phaLa maLe che. vizeSa namaskAranI bhAvanamaskAra bhAva vAta te dUra rahe, paNa eka paNa pUrepUro bhAvanamaskAra kare, apUrva AtmabhAvau9lAsathI prApta thatA apUrvakaraNamAM sAmarthya gathI utkRSTa bhAvanamaskAra kare, te te apUrva AtmabhAva u9lAsavALe sAmarthyoganI dazAvALe eka ja namaskAra kevalajJAnanI prApti karAvI mokSaphala ApavAne mATe pUrepUrA samartha che ja. Ama A vidhivAda ja che chatAM "samyaktyAdinuM vaiyacyuM nathI, tattvathI tadubhAve ja AnA bhAvane lIdhe --"ra 2 nakAdi taratattama mAvata'. -- arthAt samyaktyAdinuM vyartha paNuM, niSphaLapaNuM, nirakapaNuM nathI, kAraNa ke tatvathI-nizcayathI te samyagradarzanAdi bhAva hoya te ja A namaskArane bhAva hoya che, ane "dInArAdi thakI A bhUtinyAya che." "phInarifo vicAra gg -arthAt dInAra-sonAmahera vagere hoya te te thakI pisAdAra-vaibhavavAnuM kahevAya che; ane jeTalI sonAmahora vagere hoya teTale paisAdAra-vaibhavavAnuM kahevAya. jemakedInArAdi thakI A lAkha sonAmahora hoya te lakhapati, karoDa heya te karoDapati, bhUti nyAya abaja hoya te abajapati; ema sonAmahora vagere mUDI pramANe teTale vibhUtivAna gaNAya. te ja prakAre samyaktvAdi bhAva hoya te te thakI bhAvavibhavavAnuM kahevAya ane jeTale A samyaktvAdi bhAva hoya teTale bhAvavibhavavAna kahevAya. jaghanya bhAva hoya to jaghanya bhAvavibhavavAna , madhyama bhAva hoya te madhyama bhAvavibhavavAnuM ne utkRSTa bhAva hoya to utkRSTa bhAvavibhavavAnuM ema samyaktvAdi bhAvanI mUDI pramANe bhAvavibhavavAnuM gaNAya. eTale samyaktvAdi bhAva mUDI hoya te ja namaskArabhAvarUpa bhAvavibhava heya ne eTale te samyaktvAdi bhAva heya teTalA bhAvavALe ja A namaskArabhAva heya. Ama zAne lIdhe ? "tad avadhdhahetupaNAe karIne tathA prakAre taddabhAvanI u55ttine lIdhe ---tatvavAdAra tathA tAlavg: ' arthAt jema dInArAdine bhAva Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 lalita viratarA : "siddhANaM buddhANaM' sUtra, siddhastava hovApaNuM che te bhUtine-vaibhavane avadhya acUka amegha hetu che, samyakatvAdibhAva te eTale dInArAdi bhAvanuM ja tathA prakAre vaibhavarUpapaNuM ghaTe che, tema namaskArabhAvano avaMdhya samyaktvAdi bhAva che te namaskArabhAvane avaMdhya acUka amogha hetu ane bhAvanamaskAra hetu che eTale samyaktvAdi bhAva-pariNati tathA prakAre bhAvanamaskAramokSaphalano avaMdhya hetu rU55Ne ja ghaTe che. Ama samyaktvAdi bhAva te bhAvanamaskAra ja che. "ane adhikRta phalasiddhimAM bhAvamasakAra avadhya hetu che," "ujavAtucAdhikRta mAnamAra-arthAt mekSarU5 adhikRta-prastuta phala siddhimAM samyaktvAdi bhAvarUpa A bhAvamasakAra avaya-acUka-amegha kAraNa che. ane jyAM samyaktvAdinI prAptine prAraMbha thAya che te IcchAgathI mAMDIne sAmaga paryata A bhAvanamaskAra vyApaka che, arthAt IcachAyogathI mAMDIne sAmaga paryata A uttarottara caDhatI AtmadazAvALe A bhAvanamaskAra hoya che. eTale je IcachAyega-zAstranI dazAvALe maMda-madhyama bhAvavALo bhAvanamaskAra hoya to te aneka namaskAra paNa paraMparAe mekSaphaLanuM maMda madhyama utkRSTa avadhya-acUka kAraNe thaI paDe che. e atre "i ' eka bhAvanamaskAra paNa- e padamAM "ji" paNa zabdathI sUcavyuM che. eTale te ane samyaktvAdi bhAvanuM-IcchAyAgAdinuM leza paNa niSphaLapaNuM nathI, "p vi jamAnuM paNa sarvathA saphaLapaNuM ja che. ane te samyaktvAdi-IachAyegAdi bhAvanI mUDI uttarottara saMcita thAya tyAre ja, apUrva Atma bhAvanA ullAsathI apUrva AtmasAmarthyanA ge te utkRSTa bhAvanamaskAra karavAnuM sAmarthya prApta thAya che, ke je eka ja namaskArathI mokSarUpa svikAryanI siddhi thAya che. Ama "get vi" eka ja--e padamAM ekathI sUcita utkRSTa bhAvanamaskAra mokSarUpa ISTa phaLanuM acUka amogha avadhya kAraNa thAya ja che ema siddha thayuM. atre e paNa samajI levA egya che ke lakhapati karoDapati bane tyAre lAkhanI mUDI kAyama rahI karoDamAM aMtarbhAva pAmI jAya che, tema maMda-madhyama bhAvavALe utkRSTa bhAvavaMta bane tyAre te maMda-madhyama bhAvanI mUDI utkRSTa bhAvamAM aMtarbhAva pAmI jAya che. eTale A dInArAdi thakI bhUtinyAyanA dAnta parathI e paNa siddha thayuM ke samyaktvAdi bhAva paNa utkRSTa bhAvanamaskAranA aMgarUpa thaI paDe che. tAtparya ke-maMda-madhyama bhAvavALe je bhAvanamaskAra hoya te paraMparAe paNa mekSaphaLa maLe che ne utkRSTa bhAvavALe bhAvanamaskAra hoya to anaMtarapaNe taddabhave mekSaphaLa maLe che. athavA bIjI rIte ghaTAvIe te eka ja vAra eka ja vA eka je samyagradarzanarUpa bhAvanamaskArane AtmAne sparza thaI gaye, paNa bhAvanamaskAra te te nara vA nArIne anaMtarapaNe vA paraMparapaNe saMsAra apUrva mahimA sAgarathI tArI devAne samartha hoya ja che. eTale prabhunA tatva svarUpane samyakrapaNe oLakhI je tene tAtvika bhaktithI ekavAra Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "gat vi jokara'nuM rahasya: eka ja vA ekapaNa bhAvanamaskA apUrva mahimA 611 paNa sAce bhAvanamaskAra kare che, tene beDo pAra thaI jAya che. kAraNa ke te ekavAra bhAvanamaskAra anaMtara vA paraMparapaNe jIvane te bhavatAraka utkRSTa bhAvavALe eka namaskAra prApta thavAnuM amogha acUka avaMdhya kAraNa thaI paDe che. eTale A bhagavaMtane eka paNa namaskAra nara vA nArIne saMsArasAgarathI tAre che ema je DiDimanAdathI pokAryuM te sarvathA yathAtathya ja che. rati kiTTA uparamAM je pratipAdana karyuM tene "zrI dharmasaMgrahaNI" * 888 mI gAthA puSTi Ape che-"samyabhAvathI samyapaNe karavAmAM AveluM eka paNa namaskAra apAI pudgalaparAvarta madhye niyamathI tAre che, tethI A stuti stutimAtra kema hoya?" arthAt A arthavAdavAkaya kema heAya? na ja hoya ema bhAva che, kiMtu A vidhi ja che. A te vidhivAdanI vAta thaI. have "sathavAghasf arthavAdapakSamAM paNa sarva stuti samAnaphalavALI nathI "ra nA hatutiH samAnarA'---A pratIta che." arthAt kheLa ane goLa jema sarakhA nathI, kAca ane cintAmaNi jema sarakhA nathI, sava stuti samAna tema sarAgI evA yakSAdi sAmAnya devanI stuti ne vItarAga evA phalavALI nathIH A asAmAnya viziSTa devanI stuti,-e sarvanI stutinuM phala kAMI bAvaLa ane kapa- samAna-sarakhuM nathI, paNa A asAmAnya viziSTa devanI stutinuM kumanuM draSTAMta phaLa paNa viziSTa che, eTalA mATe atre ja-A vitarAga evA viziSTa devanI stutimAM ja yatna karavA yogya che. to viphAdagdetunAgaiva : " kAraNa ke tulya-sarakho yatna chatAM viSayabhedathI phalabheda ghaTe che,-"tuvaranA viSayamena mepa:'. jema bAvaLa mATe jeTale prayatna kare che, teTalo ja prayatna kalpavRkSa mATe kare te phalada pragaTa che. vyApaka pratIta tA.bAvaLa pAsethI kAMTA maLe ne kalpavRkSa pAsethI uttama amRta phaLa maLe; tema bAvaLIA jevA sarAgI devanI stuti ne kalpavRkSa rAmA A vitarAga devanI stuti, e bannenI stutimAM AkAzapAtAlanuM aMtara che. Ama viSayabhedathI phalabheda ghaTe che. bAkI bIjI rIte joIe, te A bhagavanamaskAra paramAtamaviSayatAthI upamAtIta va che,mAvatanamAra paramAra-vicatanA rUpamatIno vattataM , arthAt A bhagavAnane namaskAra che te to je sarvathI para che ne jenAthI para keI che bhagavatanamaskAra nahiM evA paramAtmaviSayI che, eTale te te sarva prakAranI upamAtIta upamAthI para vakta che, tethI tene kalpavRkSa-ciMtAmaNi AdinI upamA paNa nyUna-ochI paDe che. * " ekkovi namokAro sammakato sammAvatI ceva / tAreyaghaDDhapoggalamajjhe niyameNa kaha Na thutI // " -zrI haribhakita dhama saMgrahaNI gA. 888, Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 lalita vistarA : 'siddhANa' buddhANaM' sUtra, siddhastava "ajita jiSNu dazuM prItaDI, mane na game hA bIjAneA saMga ke; mAlatI phUle meAhie, kima bese hA khAvala tarU bhaMga ke?" zrI yazAvijayajI A bhagavanamaskAra upamAtIta varte che, e uktanA samarthanamAM bhaktirasabhAvita parama bhAvitAtmA AcAryajI hirabhadrajI atre traNa subhASita kSeAka TAMke che-- 29 cathI.- kalpadrumaH paro mantraH puNyaM cintAmaNizca yaH / gIyate sa namaskArastathaivAhurapaNDitAH // 1 // kalpadrumo mahAbhAga:, kalpanAgocara phalam / dadAti na ca mantro'pi, sarvaduHkhaviSApahaH // 2 // na puNyamapavagrgAya, na ca cintAmaNiryata: / tartha te namaskAra, khristuomiIyate ? | 2 || kracali | "maika. a:-jema kahyuM che 66 (kAvyAnuvAda : DhAharA ) 'kapaDuma parmamaMtra te, puNya cintAmaNi ama te namaskAra gavAya che, kaMdhe apati tema. kalpanAgAcara phUla dardIe, kalpadruma mahAbhAga te sadu:viSahara, matra paNa na mahAbhAga. apavargo puNya nA, na ja ciMtAmaNi thAya; teA kacama namaskAra tAharA, ethI tulya kathAya ? " 3 puNya ane cintAmaNi eve je gavAya che, te namaskAra temaja kalpavRkSa, para mantra, apADatA kahe che. t 1 mahAbhAga kalpakuma kalpanAgAcara phala Ape che, ane maMtra paNa sa` du:kha-viSa dUra karanAro nathI; puNya paNa apavartha nathI ane cintAmaNi paNa nathI, te he bhagavan ! hAro namaskAra eethI tulya kema kahevAya? 2-ka ityAdi 340 OM unnA--pannuma ityAdi bleka TTama:-kalpavRkSa, po mantro--paramatra, hariNaigameSAdi, puchyuM-puNya, tIkara nAmakarmAdi, cintAmaLiviAva:--cintAvizeSa, cauyate--je gavAya che, je jagatamAM iSphaladAyitAthI suNAya che, saMcava~temaja, gIyamAna kalpadrumAdi prakAra ja, :~~te, he bhagavAna ! tatra namA:-hArA namaskAra, gaduhitA:-paDitAe----akuzalA gho che. e ema zeSa che. Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavat namaskAra upayAtIta : kalpaphulma ciMtAmaNi ati upamA hIna vivecana "upamA ApyAnI jenI tamA rAkhavI te bya, ApavAthI nija mati mapAI me mAnI che. "-zrI meAkSamALA (zrImad rAjacaMdra) A bhagavanamaskAra paramAtmaviSayatAthI upamAtIta varte che ema je kahyu, te kevI rIte upamAtIta che e darzAvavA atre subhASita TAMkayA che. tenA bhAvA che ke-- kalpadruma, paramatra, puNya, ciMtAmaNi evA je gavAya che, te namaskAra tevA ja che ema aDatA-abudhajano kahe che. kAraNa ke mahAbhAga evA kalpadruma kalpanAgocara-kalpita phaLa Ape che. paNa thArA namaskAra te akalpya akalpita phaLa Ape che. ane para maMtra che te kAMI sarvAM du:khane sarva viSa haranArA nathI, paNa hAra namaskAra sarva duHkha ne sava viSa haranAre che. ane puNya che te apavatranuM--mekSanuM kAraNu thatuM nathI, tema ja cintAmaNi paNa thatuM nathI, paNa hArA namaskAra tA apaganuM-meAkSanuM kAraNa avazya thAya che. mATe he bhagavan! hArA namaskAra e kalpadruma Adi tulya kema kahevAya ? eTale ja ame kahIe chIe ke mAne upamA ApavAnI tamA rAkhavI te che--nakAmI che. ane upamA Apaze| te parathI ja tamArI buddhinuM mApa ame kADhIzuM! ya "nAtha bhakti rasa bhAvathI re, manamohanA. tRNu jANu' para deva....re bhava. cintAmaNi surataru thakI ph, mana. adhikI arihaMta seva....2 bhiva ' zrI devaca'drajI DhAcaka nAme iM ghaNA, tuM sAcara te kUpa hA; te bahu khajuA tagatage, tuM dinakara teja sarUpa ho' ~~~zrI zItala jina leTiye, karI bhakate cekakhuM citta hai" zrI yazovijayajI 613 A sUtranI vyAkhyAnA upasahAra kare che 30 patAstisraH stuto niyameocyante / kecittu anyA api paThanti na ca tatra niyama iti na tadavyAkhyAnakriyA / 351 30. artha : :--A traNa stutio niyamathI bAlavAmAM Ave che. kAi tA anyA paNa paDe che, ane te bAbatamAM niyama nathI; eTalA mATe tenI vyAkhyAnakriyA nathI 3pa6 4 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'beyAvaccagarANaM' sUtra ema siddhastavanA pATha pachI, A caityavadana citteAmAM upayeAgakalavALuM che e jaNAvavA arthe A "vaiyAvasyarANu' 40 sUtro upanyAsa have he- 31evametatpaThitopacitapuNyasaMbhArA uciteSUpayogaphalametaditi jJApanArthaM paThanti -- veyAvaccarANaM saMtigarANaM sammaddidvittamA higarANaM karemi kAmityAdi yAvosirAmi // / 352 31a :-ema enA patithI jeNe puNyasa'bhAra ucita karyAM che evA, citAmAM A upayAgalavALuM che ema jJApanAthe paDe che-- vaiyAvaccakara, zAMtikara, samyagdaSTisamAdhikaronA sabaMdhI kAyotsarga karUM chuM... ityAdi. yAvat vAsarAvuM chuM. para A sUtranA pratipadanI sphuTa vyAkhyA kare 32. vyAkhyA pUrvavat, navara vaiyAvRttyakarANAM--pravacanArtha vyApRtabhAvAnAM yathA'mbAkUSmANDAdInAM, zAntikarANAM - kSudropadraveSu, samyagdRSTInAM - sAmAnyenAnyeSAM samAdhikarANAM - svaparayosteSAmeva, svarUpametadevaiSAmiti vRddhasampradAyaH / eteSAM sambandhinaM, saptamyarthe vA SaSThI, etadviSaya -- etAnAzritya karomi kAyotsavargamiti / kAyotsargavistaraH pUrvavat stutizca navarameSAM vaiyAvRttyakarANAM tathA tadbhAvavRddherityuktaprAya / 353 ure artha:- vyAjyA pUrvavat paraMtu paJjikA uciteSUpayogaphalametad - uciteSu uyitobhAM sottara puzajha pariSyAmanI niSpandhatAthI yogyo- mAhima, upayogaphalam - upayogaivA, praNidhAna prayojanavANu etadmA, caityavandhana, iti-bha, arthanA, jJApanArtham --- jJApanArthe. Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyAvRnyakara zAMtikara samRSTisamAdhikara devatAne uddezI kAyotsarga 615 dhayAvRAvALAM - verAvRtyakaranA-pravacanAthe vyAkRta bhAvavALAonA, jema-aMbA, kubhAchI AdinA. saritAna-zAMtikaranA,-kSaka upadamAM. nathavTTInAM-samyagaSTanA-sAmAnyathI anyonA, samAdhijALAM - svaparanA samAdhikaranA, teonA ja e ja enuM svarUpa che ema vRddhasaMpradAya che. gri sAdhana-eno saMbaMdhI, vA sahamI arthamAM SaSThI, e-viSayI, ene AzrIne, mi kAthosA--huM kAyotsarga karUM che. kAsagavistara pUrvavata, paNa stuti te A vaiyAvRjyakaronI,-tathA prakAre tabhAvavRddhine lIdhe, ema uktaprAya che.33 te vaiyAvRkara Adi samyagudaSTi devatAo viSayI kAryotsarga bA. na jANatA hoya, te paNa A thakI zubhasiddhi ja heya ema AgamapramANuthI ane abhicArakAdinA pratyakSa darzanathI samarthita karI, ane zeSa vivi kahe che - 23tadaparijJAne'pyasmAt tacchubhasiddhAvidameva vacana jJApakaM / na cAsiddhametada, abhicArakAdau tathekSaNAt sadaucityapravRttyA sarvatra pravartitavyamityaidamparyamasya / tadetat sakalayogabIjaM vandanAdipratyayamityAdi na paThyate, apitvanyatrocchvasitene tyAdi, teSAmaviratatvAta, sAmAnyapravRttaritthamevopakAradarzanAtU, vacanaprAmANyAditi // 354 // iti vyAkhyAta siddhebhya ityAdi sUtram / / artha:-tenA apassiAne paNa A thakI tatazubhasiddhimAM A ja vacana jJApaka che, ane A asiddha nathI,-abhicArakAdimAM (pATha: abhicArakAdimAM) tathAdazanane lIdhe. sadA aucityapravRttithI sarvatra pravavuM yogya che ema AnuM parva che. tethI A sakala bIja vanavicaM-vandanAdi pratyaya ityAdi nathI paDatuM,zivAya ke--mAtra surata -ityAdi, teonA aviratapaNAne lIdhe, sAmAnya pravRtti thakI Ama ja upakAranA darzanane lIdhe, vacanaprAmANane lIdhe ema siddhone ityAdi sUtra vyAkhyAta thayuM. I ufjJaaviAna ItyAdi. :-teothI, vaiyAvRnyakara AdithI, magfiADapi-svaviSayI kAyotsarganA apariDane paNa, ramata-A thakI, kAyetsarga thakI, tajja-tenI, kAyotsargakartAnI, masi-zubha siddhimAM, vinaupazama-puNyababdha Adi siddhina, kuva-A ja, kayetsargapravartaka vacana, -jJApaka, namaka che,--mAptapadiSTapaNAe karIne AvyabhicAripaNAne lIdhe. ane na ja, nirda-asiddha, A pratiSThita,-pramANAntarathI, patara-A thakI zabhasidilakSaNa veratu. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM--mitrA -abhicAraka AdimAM, dRSTAMtama e abhicAruka staMbhana-staMbhana-mehanAdi phalavALA kAmamAM, 3ri zabdathI zatika, pauSTika Adi zubha phalavALA karmamAM, tathAnitathI IkSaNane lIdhe. tebhanIya-staMbhanIya AdithI avijJAne paNa AptapadezathI tebhanAdi karma kartAne ITalanA-staMbhanAdinA pratyakSa-anumAnathI darzanane lIdhe. prayoga-je AptapadezapUrvaka karma, tenA viSayathI ajJAta chatAM paNa, kartAne ISTaphalakAri heya che. jema staMbhana-staMbhanAdi karma. ane tathA prakAre A vaiyAvRnyakarAdiviSayI kAryotsargakaraNa. Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 lalita vistarA : "yAvaccagarANuM' sUtra vivecana "zAsanabhakta je suravarA, vinavuM ziSa namAya....lAla; kRpA kare che muja pare, te jinavaMdana thAya tyAre devayazA."-zrI devacaMdrajI A "veyAvagaraNa i. sUtranI vyAkhyA- vaivAvRtyakara - vaiyAvacca karanArA, eTale "pravacanArthe vyAkRta bhAvavALA pravacana-jinazAsana arthe jene bhAva vyApRta che, jinazAsananI-tIrthanI sevAmAM-rakSAmAM jene bhAva sadA pravattI rahyo che evI aMbA, mADI Adi zAsanarakSaka devatAno. zAMtikara -zudra upadranI zAMti-zamana karanAra "samyagRSTi samAdhikara --sAmAnyathI anya evA samyagdaSTionI svapasaMbaMdhI teonI ja samAdhi karanAra. Ama pravacanasevA, zAMti, samAdhi karavI e ja eonuM svarUpa che ema vRddhasaMpradAya che. eTale Ama pravacananI sevAmAM jene bhAva vyAkRta che, je kSudra upadranI zAMti karanAra che, ane samadaSTi jItI je samAdhi karanAra che evA A samyagdaSTi devatAo che, teone AzrIne-uddezIne huM kAryotsarga karuM atre stuti paNa A vaiyAvRtyakara devatAnI kahevI, kAraNuka ke tathA prakAre bhAvanI vRddhi hoya che. ane "tenA apariNAne paNa A thakI tatvamasiddhimAM A ja vacana jJApaka che.' te vaiyAvRtyakara AdinA svaviSayI yetsarganA aparijJane paga, A kAye tsarga thakI te kAyotsargakartAne zubha siddhimAM A ja kAryotsarga pravartaka vacana jJApaka-gamaka-jAvanAra che-AptapadiSTapaNAe karIne AvyabhicAripaNAne lIdhe arthAt te vRijyakara Adi devatA che pitAne uddezIne karavAmAM AvatA kAryotsargane na jANatA hoya te paNa, A kAyetsarga thakI te kAryotsarga karanArane vijJaupazama-puNa-bandha Adi siddhi hoya che, e Aja kAyetsargamA preranAra AgamavacanathI ja jaNAya che, kAraNa ke zubha bhAvathI ADuM avaLuM hoya te te AptapadiSTa vacana Adeze ja nahiM, eTale bApta vayanathI A A daSTa che e parathI A zubha siddhi avazya hovI ja joIe ema zIdhra samajAI jAya che. ane "A asiddha nathI- abhicArukAdimAM tathAdazanane lIdhe." A thakI zubhasiddhi thAya che e asiddha nathI, pramANarathI apratiSThita nathI, kAraNa ke abhicAruka vageremAM tathA prakAre darzana thAya che mATe. abhicAruka arthAt staMbhanataMbhana-mohana Adi karmamAM ane Adi zabdathI zAMtika pauSTika Adi zubhaphalavALA karmamAM, staMbhanIyastaMbhanIya AdinA jANavAmAM na hoya chatAM AptapadezathI stobhanAdi karma karanArane staMbhana-staMbhana Adi ISTaphalanuM pratyakSathI ne anumAnathI darzana thAya che mATe. Ama "je Aptapadeza pUrvaka kama che, te tenA viSayathI ajJAta chatAM tenA kartAne ISTaphalakArI Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kAcotsagathI vighnaupazamaAdisiddhi : satra citapaNe pravatta chuM e tAtparya 617 che,-jema sneAlana staMbhanAdi kare ane tathAprakAre tevA prakAre A vaiyAnRtyakarAi viSayI kAcetsargIkaraNa paNu" ilakArI che. mATe 'sadA aucityapaNAthI satra pravarttavuM ceAgya che ema AnuM aikampa che.' sarvakALe jyAM jyAM je je cAgya-ucita che, tyAM tyAM te te ucita pravRttithI sarva sthaLe pravarttavuM cAgya che ema AnuM tAtparya che. ane tethI A sakala cegabIja ' vandanADhi pratyaye' ityAdi nathI paDAtuM,--zivAya ke anyatra upisata i. arthAt ya-LavattiyApa vandanapratyaye I0 atra khelavu' ucita nathI, eTalA mATe e atre khelavAmAM AvatuM nathI. zAne lIdhe ucita nathI ne khelavAmAM AvatuM nathI ? tenA aviratapaNAne lIdhe, sAmAnya pravRtti thakI Ama ja upakAranA danane lIdhe.' arthAta te samyagdaSTa devatAe peAte avirata che, eTale teone uddezIne vandanAdi pratyaye i pATha elavA ucita nathI. temaja teone uddezIne karAte A kAryotsarga sAmAnya pravRttirUpa che ane te thakI Ama ja upakAra thatA dekhAya che mATe. ane te paNa 'vacanaprAmANyane lIdhe 'AgamavacananA pramANapaNA thakI tema karavAmAM Ave che. ( // iti maharSizrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsujAtena cihemavizodhinITIkAbhidhAnavivecanena savistara vivecitAyAM lalitavistarAyAM siddhamyo'hatyAdi sUtram (siddhastaya;) / tathA '- vaiyAvacagALuM ? 3. sUtram // Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNidhAna satraH 'jaya vIyarAya'sUtra ema bhaktira MgathI raMgAyelA-saMvegabhAvita mativatA vidhithI esI, pUrvavat praNipAtadaDakAdi paDI, sTetrapApUrvaka sakala ceAgaAkSepa the muktazukti mudrAthI praNidhAna kare che ema vidhi kahI, atre vividha mudrAnuM svarUpa darzAvatI gAthA TAMke che~~ 1 punaH saMvegabhAvitamatayo vidhinopavizya pUrvavat praNipAtadaNDakAdi paThitvA stotrapAThapUrvakaM tataH sakalayogAkSepAya praNidhAnaM karoti kurvanti vA, murttAjIyA 3 2 " vacano paLiyAno, thayaDho dor nonamudrAva | vaMdaNa jiNamuddAe, paNihANaM muttasuttI // 1 // do jANU doNi karA, paMcamagaM hoi uttamaMga tu / kSama saMpaLiyo, paiso maLiyo // 2 // aNNoMtariyaMgulikosAgArehiM dohi hatthehiM / uptatatpparasaMTipahiM taha jogamuddatti // 3 // cattAri aMgulAI, purao UNAi~ jattha pacchimao / pAyANaM ussaggo, esA puNa hoi jiNamuddA || 4 || muttAsuttI muddA, samA jahiM dovi gabbhiyA hatthA / , te puNa nilADade se, laggA anne alaggatti // 5 // artha :--puna: saMvegathI bhAvitamatie vidhithI esI, pUrvavat praNipAtANDakArdi paDI, sTeAtrapAThapUrvaka, pachI sakala yogAkSepAthe (eka) praNidhAna kare che vA (bahu) kare che, --muktAzaktithI. kahyuM che ke paMcAMgapraNipAta-stavapA cogamudrAthI hoya, vaMdana jinamudrAthI, praNidhAna muktAzuktithI. 1 be jAnu, e hAtha, ane pAMcamuM uttamAMga hoya, ema samyak saMpraNipAta jANavo. 2 anyonya aMtarita AMgaLIvALA koSAkAra e hAtha peTa para kANI rahe ema rAkhavA te prakAre yogamudrA che. 3 AgaLamAM cAra aMzula ane pAchaLamAM jyAM UNA (cAra gula) chUTA paga hAya, te rIte kAusagga, e jinamudrA heAya. 4 muktAkti mudrA--jemAM ane bhi ta hAthA sama ne lalATa deze lagADelA hAya te, athavA bIjAonA mate nahi lagADelA hoya te. 5 355 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha mudrA : Azaya pramANe tIvasa rahe te praNidhAna, te thakI sogalAbha 619 vivecana asti svabhAva je ApaNe re, ruci vairAgya sameta prabhu sanmukha vaMdana karI re, mAgIza Atama vetakuMthujinesarU."--zrI devacaMdrajI. ane "punaH saMvegathI bhAvitamati---muktAzuktithI arthAt saMvegathI-saddharma pratyenA zuddha paramArtha premanA AvegathI-UmaLakAthI jenI mati bhAvita thaI che, evA saMvegabhAvitamatibhAvitAtmAo pharIthI pramArjanAdi vidhithI besI, agAunI jema praNipAtadaDakAdi paDe che, ane stotrapAThapUrvaka pachI sakala yuganA AkSepathe muktAzakti mudrAthI eka vA bahu praNidhAna kare che. A praNipAta ane vividha mudrAnuM svarUpa darzAvatI gAthAo atre TAMkI che. tene bhAvArtha e che ke -(1) paMcAMgapraNipAta-stavapATha gamudrAthI, vaMdana jinamudrAthI ane praNidhAna muktAzukti mudrAthI karavuM. (2) be goThaNa, be hAtha ane pAMcamuM mAthuM e bhUmine spaze ema ene samyak saMpraNipAta-namana te paMcAMga praNipAta che. (3) eka bIjA sAthe aMtarita-AMkaDIo vALela AMgaLIvALA keSAkAra be hAtha-peTa para keNI rahe ema rAkhavA te gamudrA che. (4) AgaLamAM cAra AMgaLa ane pAchaLamAM cAra AMgaLathI kaMIka nyUna ema be paga chUTA rAkhI kAryotsarga kare te jinamudrA che. (5) jemAM motInI chIpanI jema bane garbhita-palA hAtha sarakhA hoya ne vaLI te lalATadeze-kapALa para lagADelA vA bIjAonA abhiprAye nahi lagADelA heya, evI mudrA te muktAzukti mudrA che. Azaya pramANe je jene tIvrasaMgahetu hoya che te praNidhAna che ane te thakI sahagalAbha hoya che ema praNidhAnane prazaMsI, atre anyadarzanIonuM saMvAdI vacana TAMke che- praNidhAnaM yathAzayaM yadyasya tIbrasaMvegahetuH, tato'tra sadyogalAbhaH / yathAhuranye"tIvrasaMvegAnAmAsanna: samAdhiH mRdumadhyAdhimAtratvAt, tato'pi vizeSa ityAdi / 356 sivA-tatatra ityAdi. tataH-te thakI, uktarUpa tI saMvega thakI, satra-a, praNidhAne, sonAma:-sogalAbha, zuddha samAdhi prApti. para samayathI paNa samarthana karatAM kahyuM-nyathA- jema kahyuM che, je-bIjAoe, pataMjali prakRtie. je kahyuM che te ja darzAve che- tIvraraMgAnAM-tIvravegavaMtane, praSTa mokSavAcchAvALAone, -Asana, AzabhAvI, kaf:-samAdhi, manaHprasAda, je thakI ema samajAya che. atre paNa tAratamya abhidhAnAthe kahyuManAmitrAtR-mRdulAtU-muddavathI, sukumAratAthI, athavAtu-madhyatvathI, ajadhanya anakaSTatAthI, mitratyAhU-azvimAtratvathI, prakRSTatAthI-tIvrasaMganI. tatafu-te thakI paNa tIvrasaMga thakI paNa, punaH bhadavA madhya saMvegathI te pUchavuM ja zuM?fs: kivi trividha vizeSa che. Asana, Asannatara, AsannatamarUpa samAdhi. A izabdathI mRdu-madhya ane adhimAtra evA yamaniyamAdi upAyathI samavAyavazAta pratyekapaNe mRdu-madhya-avimAtra bhedathI bhinapaNe trividha samAdhinA bhAvane lIdhe te navadhA (nava prakArane) vAya che. Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 lalita vistara : praNidhAnasUva-"jya vIyarAya" sUtra artha-praNidhAna-yathAzaya je jene tIvrasaMgahetu che, te thakI atre galAbha hoya che. jema anyae kahyuM che tIvra sagavatene samAdhi Asanna (niTa) che, mRdu-madhya-adhimAtrapaNAne lIdhe te thakI paNa vizeSa (heya che), ityAdi.5 vivecana "dUra karo dAdA pAsajI, bhava duHkhakA phaMdA, vAcaka jaza kahe dAsakuM, diye paramAnaMdA-zrI yazovijayajI. ane prAdhAnna thArAtha-praNidhAna te yathAzaya,-je jene tIvrasaMgahetu che te--" kaccha tIvraumhetu:'--je je jene je Azaya jene tIvra savegane hetu hoya che te praNidhAna che. arthAt je je jene Azaya praNidhAna che tenuM praNidhAna-pranidhAna, prastuta kriyAmAM prakRSNapaNe sthApana, tIvrasaMga hetu prakRSTapaNe cittanyAsa, pUrepUruM cittanuM lagADavuM-mUkavuM, te praNidhAna kahevAya che, ane te tene tIvra saMvegane hetu hoya che. "te thakI atre sAga lAbha hoya che?--batatotra sADhAma:'-te thakI-tIvra saMvega thakI atre praNidhAnamAM sagalAbha-zuddhasamAdhiprApti hoya che. A aMge anyadarzanIoe pataMjali Adie kahyuM che-tIvra saMvegavaMtane samAdhi Asanna (nikaTa) che-tIvraraMgAnAmAsanna: samAdhi:'-mRdu-madhya-azvimAtra paNane lIdhe te thakI paNa vizeSa hoya che- mRdumAdhimatrarAta tIvra saMvegavAne tataf :' ityAdi. arthAt tIvrasaMgavatene--utkRSTasamAdhi nikaTa prakRSTa mokSAbhilASavaMtane-mumukSuone samAdhi Asana-niTa vate che,-je samAdhi thakI mana:prasAda-cittaprasAda hoya che. atre tIvra saMvegamAM paNa tAratamya-taratamatA hoya che, eTale tIvra saMveganA mRdupaNAthI-sukumAra paNathI, madhyapaNAthI-ajaghanya anutkRSTapaNAthI, adhimAtrapaNAthI-utkRSTapaNAthI, te thakI paNa-tIvrasaMga thakI paNa vizeSa hoya che, eTale Asana, AsannatA, Asannatama samAdhi hoya che. Adi zabdathI "mRdu-madhya ne adhimAtra evA yamaniyamAdi upAyathI samavAya karatAM" A AsanAdi trividha samAdhinA traNa traNa bheda karatAM nava prakAra thAya che. jemake-Asana mRdu samAdhi, Asana madhya samAdhi, Asana adhimAtra samAdhi, Asannatara mRdu samAdhi, Asannatara madhya samAdhi, Asannatara adhimAtra samAdhi Asannatama mRdu samAdhi, Asanatama madhya samAdhi, Asanatama adhimAtra samAdhi. Ama praNidhAna tIvrasaMgahetu hoya che ane tIvra vegavaMtane samAdhi Asana nikaTa vate che, eTale Ama praNidhAna -pra+nidhAna-prakRSTa nidhAnanI jema, AtmAne gaguNa ratnane praNidhAna-prakRSTa nidhAna thaI paDe che, eTale tene "praNidhAna' nAma ApavAmAM AvyuM che te yathArtha ja che. Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaguNasthAnabhUmikAvALAne A AvuM praNidhAna ucita 21 prathama guNasthAnanI bhUmikAvALAne te A AvuM praNidhAna ucita che ema AcArcInA abhiprAya kahI, te sUtra avatAre che-- prathama guNasthAnasthAnAM tAvat evaMvidhamucitamiti sUrayaHjaya vIrAya ! jagaguru ! hou mama tuhappabhAvao bhayavaM / bhavanivve maggANusAriyA iTThaphalasiddhI / / 1 / loyaviruddhaccAo, gurujaNapUyA paratthakaraNaM ca / suhagurujogo tavvayasevaNA AbhavamakhaMDA || 2 || 357 (chAyArUpa kAvyAnuvAda ) vItarAga jaya pAma! jagataguru ! vItarAga jaya pAma ! tuja prabhAvathI mujane hojo, bhavanave bhagavAna ! jagataguru ! mArga anusAripaNuM hAjo, hAjo iSTaphala muja; lAkavirudhdhanA tyAga hajo ne, hajo gurujanapUja .... jagataguru ! ..... paropakArakaraNa muja hAjo, jo zubhagurujoga; bhavaparyaMta tasa vacananA hAjo, akhaMDa sevanayeAga ....jagataguru ! OMartha :-prathama guNasthAnasthAne teA evavidha (AvA prakAranuM) praNidhAna cita che ema sUri kahe che-- he vItarAga ! he jagaguru! tuM jaya pAma ! mane thArA prabhAva thakI huM bhagavana ! bhavaniveda, mArgAnusAratA, isidhdhi, (1) lAkaviruddhatyAga, gurujanapUjA, parAkaraNa, zubha guruyAga, tenA vacananI sevanA,-- bhavaparyaMta akhaMDa hA ! (2) 357 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 lalita vistaro : praNidhAnasUtra-"jaya vIrAya sUtra vivecana jagataguru jAgate sukhakaMda re, sukhakaMda amaMda ANaMda."--zrI yazovijayajI have atre je A praNidhAna karavAmAM Ave che te "prathama guNasthAne sthAne te evavidha ucita che ema sUrio kahe che -"prathama gujarAnarathanAM tAkata rASamuri.' prathama guNasthAnanI bhUmikAe je sthiti kare che. evA prathama bhUmikAvALAone te A kahevAmAM AvI rahyuM che (jayavIyarAya I.) evA prakAranuM praNidhAna ja ucita che; temanI prAthamika bhUmikAne gya che, ema AcArya bhagavaMtane abhiprAya che. A sUtranI savistara vyAkhyA karatAM parama saMgaraMgI AcArya haribhadrajI bhavanirveda tathA mArgonusAritA e pahelI be yAcanAne mane samajAve che - 'jaya vItarAga! jagadaguro !' bhagavatastrilokanAthasyA''mantraNametat bhAvasannidhAnArtha / - "mavata mama vastramAvato jAya che tya<Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavani tathA mArganusAritA e pahelI be yAcanAno marma 623 guru! tuM A jagamAM jaya pAma! tuM A vizvamAM jayavaMte vattA "marafahovAnA AmaMtraNa metata'-bhagavaMta trilekanAthanuM A AmaMtraNa bhAvasannidhAnArthe che."--mAvatripAnArya '-sanidhAnanI jema sannidhAna arthe-tathArUpa bhAvanA cittamAM sthApana karavA arthe che. (1) "mane hArA prabhAva thakI ho he bhagavan! mane hArA sAmarthya thakI upaje bhavanirveda-saMsAranirveda." he bhagavana! mane hAra prabhAva thakI-sAmarthya thakI bhavanirveda -saMsAranirveda he! saMsAra pratye kaMTALo-bhavavairAgya upaje! kAraNa saMsArathI avirakta ke " ghoviMvo mokSAra gata ' "AnAthI anirviNu kSArthe mekSAthe yatna karato yatna karato nathI." arthAt A saMsArathI je nirveda pAmele nathI, nathI kaMTALela nathI, virakta thayela nathI, te mokSa arthe yana-prayAsa karatA nathI. zAne lIdhe? "vArA tatpativanapAta, tasmRtipannA ja taratoDatha70AtA'--anirviNanA tatpratibandhane lIdhe ane ta--tibaddhanA yatnanA tatvathI ayatnapaNane lIdhe." arthAta je saMsArathI nirveda pAmela nathI tene te saMsArane pratibandha hoya che, ane jene saMsArane pratibandha che, te mokSAthe yatna kare te paNa tene te yatna ayatna ja che. kAraNa ke nirjalA tucapaY: " "A (yatna) nijIva kriyA tulya hoya che." bhavapratibaddhane A yatna nirjIva-jIva vagaranI, nizcatananiSNANa, khAlI khokhA jevI kriyA barAbara hoya che. tAtparya ke-mokSamArganA adhikArI paNa je kharekharA mumukSubhavabaMdhanathI chUTavAnI nirdabha aMtaraMga IcchAvALA hoya te ja hoya; AthI ulaTuM bhavAbhinaMdI jI atra anadhikArI che. saMsAra bhalo che, rUDe che, ema saMsArathI rAcanArA, bhavane abhinaMdanArA ( Hailing ) evA viSayAsakta bhavAbhinaMdI che A mokSamArga pAmavA dhAre te paNa pAmI zake nahiM. kAraNake bhavabaMdhanathI kharekhara chUTavA mAgatA hoya te ja chUTe, paNa baMdhAvA mAgate heya te kema chUTI zake? eTalA mATe ja atre mikSayatnanA mULarUpa bhavanirvedanI-aMtaraMga vairAgyanI yAcanA karI (2) "mArganusAritA'-asabrahanA vijayathI tantrAnusAritA ema artha che. "aravinara taravAnuarfetA. je bhavanirveda pAmI mAtra mokSane ja Icche che, e kharekhara mumukSu puruSa te mokSamArganuM anusAra zuM mAge che. kema mukta thavuM e ja enI eka IcchA che, eTale te sarvatra asaMgraha cheDI daI, asagrahane vijya karI sa-vastune ja prahe che, arthAt te tatvane ja-paramArthane ja anusaranAro hoya che. bhavanirveda pAmele vairAgyavAsita mumukSu jIva AvI mAnusAritAnI ja prabhu pAse yAcanA kare che. ISTaphalasiddhi Adi vacalI cAra yAcanAno bhAvArtha kathe che - tathA 'iSTaphalasiddhiH' - avirodhiphalaniSpattiH / ato hIcchAvighAtAbhAvena saumanasya. tata upAdeyAdara:. na svayamanyatrAnivRttautsukyasyetyayamapi vidvajjanavAdaH / tathA 'lokaviruddhatyAga:'-lokasaMklezakaraNena tadanarthayojanayA mahadetadapAyasthAnaM / Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 lalita vistarA : praNidhAnasUtraya vIyarAya' sUtra tathA - ' gurujanapUjA - mAtApitrAdipUjeti bhAvaH / tathA - ' parArthakaraNaM ca 1 - jIvalokasAraM pauruSacihnametat / paartha :-tathA-- phrafnaMda: ' isiddha, aviretri phala niSpatti; kAraNake A (isiddhi ) thakI icchAvidyAtaabhAvathI saumanasya hoya che, te ( saumanasya ) thakI upAyamAM Adara hoya che; paNa anyatra jenuM auya nivRtta thayuM nathI tene A (upAdeyaAdara) nathI hotA, ema A paNa vidbhajjanavAda che. 359 tathA-- srovindrasthAnaH '--lAkaviruddhaMtyAga, leAkanA saklezakaraNa vaDe karIne tenI anAjanAthI A mahat apAyasthAna che. tathA gurujanapUjA * '--gurujanapUjA, mAtApitAdrinI pUjA ema bhAva che. tathA- pArthavALuM = '--ane parAkaraNa, jIvaleAkasAra evu A paucintu che.upa vivecana " patita uddhAraNa hA tAraNuvatsalu, kara apaNAyata eha; pAse nitya nirAgI hA nispRha jJAnanI, zuddha avasthA deha....zuddhamati"--zrI devaca'drajI (3) tathA iSTasidi--avidhi phUla niSpatti' A prAthamika bhUmikAvALA mumukSu peAtAnA mane cchita ilanI siddhi--avidhi phUlanI prApti prabhu prAthe che. kAraNa ke A thakI icchAvidyAtaabhAvathI saumanasya hAya che.' --'gato dar%0vidhAtAmAvena saumanasyaM', A peAtAnA manAvAMcchita ISTa phlUnI siddhi thakI icchAvidyAtane icchAbhaganA abhAva hoya che, eTale eka prakAranuM saumanasya-- sumanaspaNuM--cittaprasAda hoya che. ane te thakI upAdeyamAM Adara hAya che,'~~ 'tata gupAvaiyA:', te saumanasya thakI--cittaprasannatA thakI te upAdeya evA deva pratye ne te devanI pUjA-bhakti Adi pratye Adara-prayatna hoya che. * paNa anyatra jenuM autsukaya nivRtta thayuM nathI tene A (upAdeya Adara) nathI hAte, ema A paNa vidvajanavAda che.' anyatra-anya mana:kAmanA saMbaMdhI jevuM utsukapaNuM dUra thayuM nathI, mana:kAmanA pUrI nahi thavAthI jenA manane nirAMta nathI, tene vyagratAne-AkulatAne lIdhe prastuta devAdi upAdeya pratye Adara hAtA nathI. eTalA mATe cittanI nirAkulatA arthe A maneAAMcchita ITa phlanI siddhi haiA evI prabhu pAse yAcanA A prAthamika bhUmikAvALA mumukSune samucita che, ema vijjane vade che. pannA--vrato utti ItyAdi aMta:--mA thakI iSTaphalasiddhi thakI, ddikAraNa ke, rU%0AvidhAtAmavena--icchAvidhAtanA abhAvathI abhilASabhaMganI nivRttithI, zuM ? te mATe kahyuM --saumanasyaM--sumanaspaNuM, cittaprasAda. tataH----te thakI saumanasya thakI, 3pa taiyAra:-3pa ce--upAdeyamAM, devapUjAdimAM, srAva:--Adara, prayatna. anyathA paNa kAIne A hAya ema AzakIne kahyuM:-na tu--punaH yamaA, upAdeya Adara, sabhyatra--jIvanaupAya AdimAM, nivRttautsucaca--jenuM autsaya nivrutta nathI tene, jeneA AkAMkSAtireka avyAvRtta che tene,----tenA ausukayathI cittanA viThThalIkRtapaNAne lIdhe, Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTaphalasiddhi Adi cAra yAcanAno bhAvArtha 25 (4) tathA "kaviradatyAga--lekanA saMkaleze karaNa vaDe karIne tenI anartha. yojanAthI A mahata apAyasthAna che.' lekathI viruddha hoya evuM Acare te lekane saMleza upaje, tethI te leka taraphathI anarthaghaTanA thAya, ane tethI karIne potAne moTuM citta asamAdhirUpa apAyanuM-AtmahAninuM-nukazAnInuM-saMkalezanuM sthAna hoya, eTalA mATe lekaviruddhane tyAga karavA yogya che, ema jANI mumukSu cittasamAdhine arthe lekaviruddhatyAganI prArthanA prabhu pAse kare che. (5) tathA "gurujanapUjA"--mAtApitAdinI pUjA ema bhAva che." mAtApitAkalAcArya vagerenI pUjA. A pitAnA upakArI gurujananI pUjA te pUrvasevAne prakAra che. guruo eTale mAtA, pitA, kalAcArya, eonA jJAtio-bhAI-bahena vagere, tathA dhamane upadeza karanArA vRddho-jJAnavRddha ane jane. A ziSTa janene ISTa e guruvarga che. tenA pratye namana, vinaya, abhyasthAnAdi karavA te pUjanaprakAra che. ane te pitAnI pharaja che ema jANI mumukSu prabhu pAse tenI prArthanA kare che. (6) tathA parArthakaraNa"---saovAnA vimetA jIlekasAra evuM A A pauruSacihna che." bIjA je pratye upakAra kare-paropakAra kare e jagatamAM sArabhUta evuM puruSArthanuM cihna che. eTale mokSAbhilASI mumukSu jIve pitAnA tana, mana, dhana ne vacananI samasta zakti anya jInA upakAra arthe kharcavI e ja ucita che. ema jANI mumukSu jIva prabhu pAse A pApakArakaraNanI prArthanA paNa kare che. ATaluM laukika saundarya sate lakattara dharmane adhikArI hoya che e rahasya kahI, zubhaguga ne tavacatasevanA e chellI be yAcanAne paramArtha prakAze che- satyetAvati laukike saundarye lokottaradharmAdhikArItyata Aha'zubhaguruyogo'-viziSTacAritrayuktAcAryasambandhaH / anyathA'pAntarAle sadoSa. pathyalAbhatulyo'yamityayoga eva / tathA 'tadvacanasevanA' yathoditaguruvacanasevanA, na jAtucidayamahitamAheti / 360 artha:-ATaluM laukika saundarya sate lakattara dharmane adhikArI hoya, eTalA mATe kahyuM - "maju '--zubhaguga, viziSTa cAritrayukta AcAryane saMbaMdha, anyathA apAntarAlamAM sadeSa pathyalAbha tulya A (he) eTalA mATe ayoga ja che. - tathA-tAvanA-tenA vacananI sevanA, yadita guruvacananI sevanA-kadI paNa A (zubha guru) ahita kahe nahi eTalA mATe 60 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara : prANidhAna satra-jya vIyarAya sUtra vivecana prabhubhakti tyAM uttama jJAna prabhu meLavavA guru bhagavAna."-zrImad rAjacaMdrajI ane-"satAvati vijA varSe - "ATaluM lokika saundarya sate lakattara dhamane adhikArI hoya,-"rodhamaffdhart'. arthAt A bhavanirvedathI mAMDIne parArthakaraNa paryata je kahyuM teTaluM lokika bhAvanuM sondarya-sundarapaNuM heya, te ja leke ttara dharmane adhikArI-gya pAtra hoya ane prAthamikamAM prAthamika evuM pUrvasevArUpa ATaluM laukika saundarya paNa na hoya, te kettara dharmanI game teTalI maTI vAta kare te paNa te tene vAstavika kharekhara adhikArI thaI zakatuM nathI, eTalA mATe kahyuM- | (7) "mapurA: - zubhaguga-viziSTa cAritrayukta AcAryane saMbaMdha vidizAritrazukrAcAra:'. viziSTa-jJAnadarzana pradhAna cAritrasaMpanna evA AcAne saMbaMdha-sadgurunA yakta lakSaNa jenAmAM che tevA ja sAcA satagurune ega te zubhaguga che. "anyathAranA roja rAtrImatulacam'-anyathA apAtarAlamAM sadoSane pathyalAbha tulya A hAya eTalA mATe A ega ja che. " jA '. nahi te vacamAM ja sadoSane-javarAdiSavaMtane pathyalAbha tulya A thaI paDe, eTale zubhaguga paNa alaga ja thaI paDe. arthAt uparokta pUrvasevAne ucita bhavanivedAdi SaTu laukika soMdaryasaMpatti jene haju prApta nathI karI, evA adhikArI jIvane zubhagurune e paNa javarAdi delavaMtane pathyalAbha barAbara heI, te aga ja thaI paDe che. eTalA mATe prastuta laukika saundaryanI prApti pachI ja A zubhaguruganI prArthanA karI. (8) tathA-tavacana sevanA-tenA vacanathI sevanA, yAdita guruvacananI sevanA, -"kadI paNa A (zubhaguru) ahita kahe nahiM eTalA mATe -"jJAtufjayati . mAti' arthAt yakta gurunA vacananuM pAlana, sevana, ArAdhana karavuM,-ema jANIne ke A zubhaguru kadI paNa ahita-jIvanuM akalyANakArI kahe ja nahi, paNa hita jakalyANakArI ja kahe, mATe. A aSTavidha prArthanA karI tenI prApti "bhava paryata akhaMDa" he e padane artha spaSTa karI, ATalI kalyANaprApti sate zIdhra ja niyamathI mokSa hoya che. ane A prArthanArUpa praNidhAna acitya cintAmaNu bhagavaMtanA prabhAvathI phaLe ja che, ema A be gAthAno artha pUrNa kare che - "na sakRt naapylpkaalmityaahAmAmagger'-sAgarama jAvaMttA vA tapUcha mAsu ameti etAvatkalyANAvAptau drAgeva niyamAdapavarga: / phalati caitadacintyacintAmaNebhagavata: prabhAveneti gAthAdvayArthaH // 361 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavaparyata akhaMDa prArthanArUpa praNidhAna acitya citAmaNi bhagavaMta thakI keLe ja che ra7 artha-nahi ke ekavAra, nahi ke apakala paNa, eTalA mATe kahyuM - "samayamaver'--Abhava (bhava paryata) akhaMDa. Ajanma A saMsAra saMpUrNa mane he! ATalA kalyANanI avAmi sate zIdhra ja niyamathI apavarga (heya che), ane A (praNidhAna) acinya cintAmaNi bhagavaMtanA prabhAva thakI phaLe ja che. ema gAthAdvayane artha che. vivecana vAraMvAra jinarAja! tuja pada sevA he he nimaLI; tuja zAsana anuyAyI, vAsana bhAsana he tavaramaNa vaLIse Izvara deva" -zrI devacaMdrajI A prArthanA karI te "nahiM ke ekavAra, nahiM ke a9pakAla paNa" mATe, eTalA mATe kahyuM "Amavamava -Abhava akhaMDA, Ajanma vA AsaMsAra saMpUrNa mane he!" janma paryata vA saMsAra paryata mane saMpUrNa he! ane -"tatvavALavALaM" ATalA kalyANanI avApti sate zIdhra ja niyamathI apavarga (hoya che)-Ava unAmarva:, ATaluM ja yAcyuM teTaluM kalyANa je prApta thayuM, te pachI zIdhra ja vinA vilaMba niyame karIne avazya mekSa hoya che. "ane svati vitata', A (praNidhAna) acitya cintAmaNi bhagavaMtanA prabhAva thakI phaLe ja che, -"tti vinA maLe mAvataH amAra' A je praNidhAna-kalyANaprArthanA che te acinya cintAmaNi bhagavaMtanA mAhAothakI avazya phaLavatI hoya ja che. mekSa che phaLa jenuM evuM A praNidhAna nidAna nathI, paNa asaMgatAsaka mahAna cittavyApAra che, ema praNidhAnane prazaMse che - 'sakalazubhAnuSThAnanivandhanametat, apavargaphalameva, anidAna, tallakSaNAyogAditi darzitaM / asaGgatAsaktacittavyApAra eSa mahAn / 362 / / 'artha-sakala zubha anuSThAnanuM nibandhana evuM A apavarga (mokSa) phalavALuM ja che; anidAna che, tenA lakSaNanA agane lIdhe,-e darzAvavAmAM AvyuM che. A asaMgatAsakA e mahAna citta vyApAra che. vivecana heze te tumahI bhalA. bIjA te navi yAcuM re, vAcaka yaza kahe sAMIzuM, phaLaze e muja sAcuM re...saMbhava."--zrI yazovijayajI Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : prazthiAna sUtra--'jaya vIyarAya' sUtra ane 'sakala zubha anuSThAnanuM nibandhana, evuM A (praNidhAna) apavarga phaLavALuM ja che.'-' sarvajanumAnuSThAnaniyampanametat', A praNidhAna sa zubha-prazasta anusAnanuM-- sakriyAnuM kAraNa che, ane enuM phaLa apava-meAkSa ja che,-- mAkSalavALu" "A ' sapanaTameva '; sAcA zuddha bhAvathI karavAmAM Avelu A praNidhAna praNidhAna anidAna mAkSaphaLa Ape ja che. temaja--'aniyAna'' A praNidhAna * anidAna che, tenA lakSaNanA ayAgane lIdhe, e darzAvavAmAM AvyuM che.' arthAt A praNidhAna che te nidAna nathI, kAraNa ke dhakalpadrumane je AzaMsAbhAvathI kApI nAMkhe che evuM A nidAna tA dveSa-abhidhvIMga-meharUpa che, enuM lakSaNa atra praNidhAnamAM ghaTatuM nathI, e puSkaravaradvIpAddha sUtramAM vistArathI vivecAi cUkayu' che. ane 'A praNidhAna anidAna che eTaluM ja nihuM paNa 'A asaMgatAsakta evA mahAn cittavyApAra che.'--'na:sAsattivyApArapatra mAna.' A praNidhAna tA asagatAmAM sakta-ceTele athavA asaMgatAmAM-anAsaktapaNAmAM Asakta evA mahAn cittavyApAracittapravRtti che; emAM rAga-dveSa-meharUpa saMganA sparze che ja nahi, paNa asagapaNAne ja saMga che. ka praNidhAna vinA pravrutti Adi nathI, mATe A ema kattavya ja che, i. yuktithI darzAvI AcAryajI muktakaa A praNidhAnane! mahAmahimA saMgIta kare che. ca praNidhAnAdRte pravRttyAdayaH, evaM karttavyamevaitaditi / praNidhAnapravRttivighnajayaphalaviniyogAnAmuttarottarabhAvAt, AzayAnurUpaH karmmabandha iti / na khalu tadvipAkato' syAsiddhiH syAt / yuktyAgamasiddhametat / anyathA pravRtyAdyayogaH, upayogAbhAvAditi / 363 / artha :-ane praNidhAna zivAya pravRtti Ardi nathI, ema A ka`vya ja che, praNidhAna, pravRtti, vidhrujaya, phala, viniyoganA uttarottara bhAvane lIdhe. AzayAnurUpa kanva che eTalA mATe. kharekhara ! tenA (karmInA ) vipAka thakI AnI (praNidhAnanI ) asiddhi na hAya. yukti ane AgamathI A siddha che; anyathA pravRtti AdinA ayoga (hAya),--upayoga- abhAvane lIdhe.363 vivecana " eka araja sevaka taNI re, vadhAro jinadeva ! kRpA karI muja dvIjiye re,AnaMdaghana pAseva....vimala jina."zrIna'daghanajI have AcAryajI muktaka The A praNidhAnanA mahAmahimA saMgIta karatAM vade che *na ca maLidhAnATate pravRttvAca':' ane praNidhAna zivAya pravRtti Adi nathI.'prathama bhUmikArUpa praNidhAna Azaya na hoya, te uttarabhUmikArUpa pravRttipraNidhAna zivAya vidhrujaya Adi Azaya hAya ja nahui', 'ema A karttanya ja pravRtti Addhi nathI che, eTalA mATe A praNidhAna karavA cegya ja che. zA mATe te ke praNidhAna, pravRtti, vijJajaya, phulane viniyeAganA uttarottara bhAvane lIdhe, AzayAnurUpa karmabandha che eTalA mATe', arthAt pradhAna, pravRtti, vijJajaya, Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAphalavALuM A praNidhAna anidAna : praNidhAna zivAya pravRtti Adi nathI dara siddhi, viniyoga e uttarottara vizALa AzayanI prApti uttarottara kame ja hoya che, eTale je je te te Azaya te te tene anurUpa-rogya karmabandha hoya che eTalA mATe. "nArAyanuFT: mApa: ti, ane praNidhAnathI paNa tene anurUpa zubhakarma- banyuM hoya che eTale "kharekhara! tenA (karmanA) vipAkathI AnI (praNidhAnanI) asiddhi na hoya", arthAt te zubha karmabaMdha udaya AvI tene vipAka-phaLaudaya dAkhave che e parathI siddha thAya che te praNidhAnanI asiddhi nathI, arthAt siddhi ja che. "yukti ane AgamathI A siddha che, anyathA pravRtti Adine aga (hAya),-upagaabhAvane lIdhe." ema je praNidhAnanI siddhi na hoya, te pravRtti Adi Azayane vega paNa na ghaTe, kAraNa ke tenA mULabhUta praNidhAnane abhAva che mATe. A praNidhAna AdinuM svarUpa samajavuM mumukSune khAsa upayogI hovAthI, te samajavA mATe paDazaka graMthamAM zrI haribhadrasUrie pradarzita karyuM che te anusAra kaMIka vicAra karIe chIe - dharma che te cittaprabhava-cittathI janma pAmanAra dharma cittaprabhava' chearthAt dharmanuM mULa udbhavasthAna citta che. kAraNa ke je kiyA ane puSTi-zuddhimad che te adhikaraNAzrayI kArya che, arthAt pitAnA AdhArabhUta citta te dharma AzrayanuM kArya te ja kiyA che. eTale malaviMgamarUpa kriyAthI puSTi AdimaMta je A citta te ja A dharma che. atre rAgAdi te mala che ne tene vigama nizcaya karIne AgamanA soga thakI heya che; Ama malavigamarUpa kriyA vaDe karIne cittanI puSTi ane zuddhi hoya che, arthAt puSTi eTale puNyane upacaya ne zuddhi eTale pApanA kSayathI nirmalatA hoya che. A puNyaupacaya ne pApakSaya e ubhaya anubaMdhi--uttarottara anubaMdhavALuM hetAM keme karIne parA mukti hoya che, paNa praNidhAna Adi AzayanI saMvisaMvedanA-anubhUti zivAya A ubhaya sAnubaMdha hetuM nathI, ane bhinayaMthi nirmala bodhavaMtane A praNidhAnAdi AzayanI saMvisaMvedanA-AtmAnubhUti parA utkRSTa hoya che. atre A zubhAzaya praNidhAna, pravRtti, vikraya, siddhi ane vinavega ema prAye paMca prakArane dharmAe kahyo che. enuM svarUpa A prakAraHx "dharmazcittaprabhavo yata: kriyA'dhikaraNAzrayaM kAryam / malavigamenatat khalu puSTayAdimadeSa vijJeyaH / / rAgAdayo malA: khalvAgamasadyogato vigama eSAm / tadaya kriyA'ta eva hi puSTiH zuddhizca cittasya / puSTiH puNyopacayaH zuddhiH pApakSayeNa nirmltaa| anubandhini dvaye'smin krameNa muktiH parA jJeyA / na praNidhAnAcAzayasaMvidavyatirekato'nubandhyetat / miniTa vadhavata: sthAti ca ggT II. praNidhipravRttivighnajayasiddhiviniyogabhedataH prAyaH / jAhayAta gumArAja: zcAstra vadha | Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : praNidhAna sUtra-jaya vIyarAya" sUtra temAM-je praNidhAna che "tatsamaye sthitimat " arthAt te samaye je amuka dharmasthAna ArAdhana prastuta hoya temAM ekAgratArUpa (Concentration) sthitivALuM- sthiratAvALuM hoya che, temaja "tadadhaH kRpAnuga" arthAt pitAnAthI praNidhAna nIcenI dazAvALA anya cha pratye tucchakAra bhAvavALuM nahiM, paNa kRpAparAyaNa evuM hoya che. ane vizuddha bhAvanArUpa A je praNidhAna karavAmAM Ave che te "niravadya vastuviSayI" arthAt niSpApa nirdoSa vastu saMbaMdhI ja karAya che, temaja te "parArtha niSpattithI sAra'-paropakArasiddhithI sArabhUta evuM hoya che. te adhikRta dharmasthAnamAM ja yatnatizayathI pravartavuM te pravRtti che. te kevI hoya? zubha-sAra upAya saMgatA"--te dharmasthAnanA sAdhaka evA zubha-prazasta ane sAra-sAra bhUta-zreSTha-uttama upAyathI yukta evI hoya; temaja "sujya pravRtti vivajitA ja" arthAta phala mATenI adhIrajarUpa utsukatAthI athavA anya kaI paNa prakAranI AkuLatArUpa utsukatAthI sarvathA rahita evI dhIrajavALI ni:suka nirAkula ja hoya; A sapravRtti avanya-acUka phaladAyinI che evA daDha nizcayane lIdhe, phalamAM vilaMba thAya te paNa dhIraja khUTe nahiM ne pravRtti chUTe nahiM evI dhIra heya. vijaya te hIna madhyama ne utkRSTa ema traNa prakAra che ane mArgamAM kaMTaka vikta-javaravina-mehavinanA jaya same te hIna-madhyama-utkRSTa vinaya vijaya jANave. A vijaya pravRtti phalavALo" che, arthAt | vijayanuM phaLa prastuta dharmasthAnamAM era jorathI zUravIrapaNe pravRtti cAlu rAkhavI e ja che. kAraNa ke- * "rf taraNaw fthatima tavarSa: kRpAnu dila | niravadyavastuviSayaM parArthaniSpattisAraM ca // tatraiva tu pravRtti: zubhasAropAyasaGgatA'tyantam / adhikRtayatnAtizayAdautsukyavivarjitA caiva // vighnajayastrividhaH khalu vijJeyo hiinmdhymotkRssttH| mArga iha kaNTakajvaramohajayasamaH pravRttiphala: // siddhistattaddharmasthAnAgaptiriha tAttviko jJeyA / adhike vinayAdiyutA hIne ca dayANiguNasArA // siddhezottarakArya viniyogo'vandhyametadatasmin / satyanvayasampattyA sundaramiti tat paraM yAvat // AzayabhedA ete sarve'pi hi tttvto'vgntvyaaH| mADayamana vinA verA draSyaviyA tucchA ! "--Dizaka, 3. Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNidhAna Adi paMcavidha AzayanuM rarUpa amuka sthaLe javA nIkaLele vaTenA mArgamAM kAMTe vAge ke tAva Ave, ke dizA bhUle, te paNa te te vidana dUra karI jema AgaLa cAle che tema dharmamAge pravartate paNa vacce jaghanya kaMTakavina mAM zIta tApa naDe, ke madhyama javaravinasamAM javara Adi bAhya vyAdha naDe, ke utkRSTa digameha vilana samA miyAdarzanarUpa-daSTibhramarUpa aMtardhyAdhi naDe, te paNa te te vidane jaya karI AgaLa dhape che. arthAta pitAnI ISTa dharmaprAptinA mArgamAM game teTalA vidananA DuMgarA ADA AvI paDe, game teTalI vipatti-saktiAo vacce naDe, te paNa AtmArthI mumukSu potAnA ISTa dhyeyane keDe kadI mUkato nathI, paNa ulaTe dviguNita utsAhabaLathI te vidgone-aMtarAne paNa parAjaya karI AgaLa vadhavA mathe che, "dhIThAI karI mArge saMcare che " AvA apUrva puruSArthazIla parama AtmaparAkramI jJAnI puruSanA parama saMvegapUrNa amRtavacane che ke - game tema che, game teTalA duHkha veThe, game teTalA parisaha sahana kare, game teTalA upasarga sahana kare, game teTalI vyAdhio sahana kare, game teTalI upAdhi AvI paDe, game teTalI Adhio AvI paDo, game te jIvanakALa eka samayamAtra che, ane durnimitta ho, paNa ema karavuM ja tyAM sudhI he jIva! Take nathI." - zrImad rAjacaMdrajI "ghAti DuMgara ADA ati ghaNa, tuja darizaNa jaganAtha ! dhIThAI karI mAraga saMcaruM, seMgU keIna sAtha...abhinaMdana."-zrI AnaMdaghanajI te te dharmasthAnakanI tAtvika prApti thavI te ahIM siddhi jANavI ane te siddhi pitAnAthI adhika caDhIyAtI dazAnI prAptivALA pratye vinayasiddhi bahumAna Adi yukta hoya-nahiM ke dveSa-matsarayukta ane pitAnAthI hIna utaratI dazAvaMta pratye dayA-prema Adi guNathI sArabhUta heya, -nahiM ke tucchakAra-tiraskAra Adi tucchabhAvathI niHsAra. ane siddhinuM uttarakArya te viniyoga che, arthAta pite siddhi karyA pachI ja tene bIjAmAM viniyoga thaI zake, prathama pite AtmArtha sAdhe, pachI ja parArtha sAdhI zake, pite AtmArtha sAdhyA vinA parArtha sAdhI zakAya ja nahiM. viniyoga kAraNa ke pitAne je dharmasthAnanI prApti-siddhi thaI tene bIjA ne paNa lAbha thAya ema tene yathAyegyapaNe niSkAraNa karuNAthI-paramArtha premathI paramArthe-paropakArArthe upayoga kare te viniyega. A viniyega che te avadhya che, acUka amegha kadI khAlI na jAya evuM ekkasa phala ApanAra che. eTale A viniga sate anvayasaMpattithI suMdara evuM te kArya para yAvat hoya che. arthAt pitAne prApta thayela AtmalAbhane je paramArthe-paropakArArthe upayogarUpa viniyoga karyo, te uttarottara avayasaMpattithI-uttarottara caDhatI kaLAvALI paramArtha lAbhasaMpattithI thAvat paramaphaLa-kSaphaLa prApta thAya tyAMsudhI tene phalaanubaMdha cAlu rahe che, paramAthe viniyoga kare te yAvat mekSaphaLa pAme ja che.. Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 lalita vistarA : praNidhAna sUtra-jaya vIyarAya" sUtra Ama uttarottara vizAla caDhIyAtI dazAvALA je A praNidhAnaAdi paMcavidha Azaya che, te sarveya kharekhara! taratathI arthAt paramArthathI tathArUpa dazAvALA hoya te jANavA, ane je A Azaya che te bhAva che, eTale A yathekta sadAzayarUpa bhAvavinAnI ceSTA te dravyakiyA tuccha che. A praNidhAna anadhikArIone hoya nahiM, ne AnA adhikArIo paNa je vandanAnA adhikArIo kahyA hatA te ja che, ema spaSTa kathe che- naandhikaarinnaamidN| adhikAriNazcAsya ya eva vandanAyA uktAH, tadyathAetadbahumAnino vidhiparA ucitavRttayazcoktaliGgA ev|364 artha-artha-A (praNidhAna) anadhikArIone na hoya ane AnA adhikArIo je vaMdanAnA kahyA hatA teo ja che. te A prakAre-patagmAnano vidhiwA kavitavRtta : -enA bahumAnI, vidhiparA, citavRttivALA,-ktiliMgavALA ja vivecana sAheba vada teha hajUra, jenA pragaTe puNya paMpUra"--zrI yazovijayajI. eTale AvuM pravRtti Adi AzayanuM nibandhana mahAmahimAvAna "A ( praNidhAna) anadhikArIone na hoya.--"nAnadhirijafmaF" "ane AnA adhikArIo je vadanAnA kahyA hatA teo ja che ane tenA mukhya liMga-pragaTa lakSaNa "patakumAnino vidhi jitavRttAH '--enA bahumAnI, vidhiparA, ucita vRttivALA" e jenAmAM hoya te ja atra adhikArI jANavA. A adhikArI-adhikArI viveka A graMthanI prastAvanAmAM vistArathI vivecAI cUkyo che, eTale tenuM atra piSTapeSaNa karavAnI jarUra nathI; ( jue pR. 22-26) te sthaLethI ja punaH vicArI javuM. praNidhAnanuM liMga te vizuddha bhAvanAdi che, e bloka TAMkI darzAve che- *rfdhAna i7 vikramavAdiA thaf- " vizuddhabhAvanAsAraM, tadarthApitamAnasam / yathAzaktikriyAliGgaM, praNidhAna munijagau // 1 // iti / 365 artha:-praNidhAnanuM liMga te vizuddha bhAvanAdi che. jema kahyuM che - vizuddha bhAvanAthI sAra, tenA arthamAM arpita mAnasavALuM, yathAzakti kriyAliMgavALuM praNidhAna munie kahyuM che.65 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNidhAnasiMga-vizuddhabhAvanAdi : praNidhAna thakI pradhAna dharma kAyAdi lAbha vivecana sAcI bhakti re bhAvana rasa kahya, rasa heya tihAM deya rIjhe." - zrI yazovijayajI. A mahimAvaMta praNidhAnanuM liMga zuM che? te mATe kahyuM-"praNidhAnanuM liMga te te vizuddha bhAvanAdi che" che. atre praNidhAnanA traNa liMga-ci dAkhavyA-(1) vizua mAvanArA-"vizuddha bhAvanAthI sAra',-Sa-abhivaMga-moharUpa praNidhAnanuM liMga nidAnathI rahita vizuddha bhAvanAthI ja A sArabhUta che; athavA vizuddha bhAvanAdi rAga-dveSa-moha rahita zuddha sAcA hRdayanI bhAvanA e ja ene sAra che. (2) -"tathafpaMtamAnaram'-'tadarthamAM arpita mAnasavALuM -je sUtra uccArAya che tenA arthamAM mAnasa-samagra mana (The whole mind) jemAM arpaNa karAyela che (Applied & Dedicated) evuM A praNidhAna che. (3) ane "tharAji " "yathAzakti kriyAliMgavALuM'-pitAnI zakti uparavaTa thayA vinA pitAnI jevI jevI zakti hoya te pramANe te pUrepUrI prajIne yathAzakti kriyA karavI e tenuM liMga che. Ama vizuddha bhAvanA, arthamAM cittasamarpaNa, ane yathAzakti kriyA e A praNidhAnanuM liMga munie kahyuM che. sva85 kAla paNa A praNidhAna karavAmAM Ave te paNa prazasta che, kAraNa ke te sakala kalyANane AkSepa-AkarSaNa kare evuM atigaMbhIra udArarUpa che, ane e thakI pradhAna dharmakAyAdi lAbha kevI rIte hoya che, te vivarI dekhADe che-- 12svalpakAlamapi zobhanamidaM, sakalakalyANAkSepAt / atigambhIrodArarUpametat / ato hi prazastabhAvalAbhAdviziSTakSayopazamAdibhAvata: pradhAnadharmakAyAdilAbhaH / 366 artha:svalpa kALa paNa A zobhana che, sakala kalyANanA AkSepane lIdhe. A ati gaMbhIra udArarUpa che, kAraNake AnA thakI prazasta bhAvanA lAbha lIdhe viziSTa kSapadamAdi bhAvathI pradhAna dharmakAyAdi lAbha (hoya che) vf - ItyAdi, vAvAikapri-parimita kAla paNa, zamanaM - zobhana, uttamArtha- hetutAthI, raM-A, praNidhAna. kyA kAraNa? te mATe kahyuM-sAtharLApakU-sala kalyANanA AkSepane lIdhe, nikhila abhyadaya-niyasanA avaMdhya nibandhanapaNAne lIdhe, e ja bhAve che. atikramI hAra-atigaMbhIra-udAra, pUrvavata, uta-A, praNidhAna. kyA kAraNathI? te mATe kahyuM-ata:-A thakI, praNidhAna thakI, hi-kAraNa ke, irAtamAthAmAtu-prazasta bhAvanA lAbhane lIdhe,-rAga-dveSa-mohathI chupta praNidhAnanI prAptine lIdhe zuM? to ke fafphATaza-viziSTa, mithyAtvamehanIyAdinA ane zuddha manujagati-susaMsthAna susaMhanana Adi karmanA yathArga ekadezakSayalakSaNa kSayarAma0-kSapazamanA, mAri zabdathI baMdhanA, mAvata:-bhAva thakI, sattA thakI, pratyapara jaI pradhAnadharmajayaviTAma:-nagna-pradhAna eTale daDha saMhanana-zubha saMsthAnatAthI sarvekaSTa evA. gha NA - dharmakAya, dharma ArAdhanAuM zarIrane, mAri zakhadathI ujajavala kula-jAti-Ayu-deza-kalyANanitrAdine, tyAma-lAbha, prApti. Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : praNidhAna sUva--jya vIdAya ' sUtra vivecana "mana madhukara vara kara joDI kahe, padakaja nikaTa nivAsa; ghananAmI AnaMdaghana sAMbhaLe, e sevaka aradAsa dharma jinezvara gAu raMgazuM, bhaMga ma paDaze he prIta." -zrIAnaMdaghanajI ane "sva95kALa paNa A zebhana che,-sakala kalyANanA AkSepane lIdhe - gha ramA manami, sAvaravALaryta'-svalpa-ati zeDe vakhata paNa A praNidhAna karavAmAM Ave to paNa A zebhana-zubhabhAvasaMpanasakala kalyANa AkSepa suMdara che; kAraNa ke te sarva kalyANane AkSepa-AkarSaNa kare che, kheMcI lAvI hAjara kare che, evuM samartha che. ane A atigaMbhIra udArarUpa che--dhati morapatita,--A praNidhAna pUrve kahyuM hatuM tema ati gaMbhIra ane udAra che, kAraNa ke-34to ft karAtamavAma' -AnA thakI prazasta bhAvanA lAbhane lIdhe viziSTa kSapazamAdi pradhAnadharmakAdilAbha bhAvathI--"virATakSayapAmAhimAvataH-pradhAna dharmakAyAdi lAbha (hoya che)-pradhAnadharmAcAritrAma: --arthAt A praNidhAna thakI rAga-dveSa-mehathI askRSTa prazasta-zubha bhAvanI prApti hoya che, ethI karIne mithyAtvamohanIyAdi karmane viziSTa pazama hoya che, temaja manuSya gati-susaMsthAnasusaMhanana Adi viziSTa zubha karmanI prakRtine baMdha hoya che, ane tethI karIne parabhavane viSe pradhAna dharmakArya-dharma ArAdhanAne mATe evA daDha saMhanana-saMsthAnavALA pradhAna sarvekRSTa zarIrane, temaja Adi zabdathI uttama kula, jAti, Ayu, deza, kalyANamitra Adine lAbha-prApti hoya che. Ama praNidhAna thakI zubha bhAva, zubha bhAva thakI zubha karma ne zubhakarma thakI dharmAnukULa zarIrAdinI prApti hoya che. tyAM pradhAna dharmaka yAdi lAbha jene thayo che evA ADe niraMtara zraddhA-vIrya-smRti-samAdhi-prajJAnI vRddhithI sakala upAdhivizuddhi hoya che, ema A praNidhAnanuM phala prazaMsI, A praNidhAna te bhavajalanaukArUpa prazAMtavAhitA" ema A aMge anyadarzanIone saMvAda darzAve che- 13tanAsya sakalopAdhivizuddhiH, dIrghakAlanairantaryasatkArAsevanena zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJAvRdhdhyA / na hi samaprasukhabhAk tadaGgahIno bhavati, tadvaikalye'pi tadbhAve'hetukatvaprasaGgAt / na catadevaM bhavatIti yogAcAryadarzanam / seyaM bhavajaladhinau: prazAntavAhiteti parairapi gIyate / 367 artha -tyAM AnI (praNidhAnakartAnI) sakala upAdhivizuddhi hoya che - dIrghakAla rAyathI satkAra sevana vaDe karIne zraddhA-vIrya-smRti-samAdhi-prajJAnI vRddhithI. kAraNake Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM zraddhAnI smRti-samAdhi-prajJAnI vRddhinI sakalaupAdhivizuddhi: prazAMtavahitA 35 samayasukhabhAgI taraMgahIna hoya nahiM,-taka paNa bhAve ahetukaprasaMgane lIdhe. ane A ema nathI hotuM evuM yogAcAryadarzana che. te A bhavajaladhi-naukA "prazAntavAhitA' ema parathI paNa gavAya che. vivecana "naragati paDhama saMghayaNa, teha apekSA jANe; nimittAzrita upAdAna, tehane lekhe ANe....praNo zrI aranAtha. nimitta hetu jinarAja, samatA amRta khANI, prabhu avalaMbana siddhi, niyama eha vakhANI...praNama--zrI devacaMdrajI. ane "tyAM AnI sakala upAdhivizuddhi hoya che - tannAdya sASizukraH'-tyAM dharmakAya Adine lAbha thaye A praNidhAnakartAne sarva upAdhinI-sarva upakArI upakaraNarUpa niSkalaMka nirdoSa sAmagrInI vizuddhi-vize zraddhA-vIya-smRti- karIne zuddhi hoya che. zAthI? "dIrghakAla narantaryathI satkAra sevana samAdhi-prajJAnI vRddhi vaDe karIne zraddhA-vIrya-smRti-samAdhi-prajJAnI vRddhithI. dIrdhakAla- lAM be vakhata sudhI nirantarapaNe-satatapaNe sasAdhananA AdarathI grahaNarUpa satkAra ane punaH punaH sevanarUpa-abhyAsarUpa Asevana vaDe karIne zuddhamAga- rucirUpa zraddhA, anuSThAnazaktirUpa vIrya, anubhUta arthaviyA jJAnavRttirUpa smRti, cittasvArUpa samAdhi, ane bahu-bahuvidha Adi gahana viSaya avabodhazaktirUpa prajJAnI si -te thakI zuM ? te mATe kahyuM. tatra-tyAM dharmakAyaAdi lAbhe-4-AnI praNidhAnakartAnI, HarifdhavaSNu -sakala upAdhivizuddhi hoya che, pralIna nikhila kalaMkasthAnatAthI sarva vizeSa zahi. kevI rIte? te mATe kahyuM,-harSA -dIrghakAla-pUrvalakSa Adi pramANutAthI, nirakatA nirantaryathI, niraMtarAya sAtatyathI, sArA-sakAranuM, jinapUjAnuM, gAyanam -Asevana, anubhava, tera-te vaDe, prajJA - zraddhA, zuddhamArga ruci, vIrya-vIrya, anuSThAnazakti, rakRti-mRti, anubhUta arthaviSayA jJAnavRtti, samAdhi:-samAdhi, cittasvAstha, prajJA-prajJA, bahu-bahuvidha Adi gahanaviSayA avabodha zakti, tArAM-teonI, cA-vRddhithI, prakarSathI. kAraNa ke jeNe satkAra sevita nathI karyo te jantune adaSTa kalyANatAe karIne tenI AkAMkSAnA asaMbhavathI cittanA aprasanapaNane lIdhe zraddhAdine tathAvidha vRddhi abhAva hoya che. e ja vyatirethI prativastu upanyAsathI kahI. ja, f-kAraNa ke, tamAkulamajI-samasukhabhAgI, saMpUrNa vaiyika zarmasevaka, tavana --taraMgahIna heya; tatha-tene, samagra sukhana, jJAna-aMgo hetu-vaya-vecakSaya dAkSiNya-vibhava-audArya-saubhAgyAdi, tenA-teothI hIna-rahita heya vipakSamAM bAdhaka kahyuM- R sfg-tenA paikayamAM paNa, tenA aMganA abhAve paNa, taddA-tabhAvamAM samagrasukhabhAvamAM. tuvarAta-ahetukalanA prasaMgane lIdhe, nihetu vaprAptine lIdhe. sai tu A praNidhAnalakSaNa, prazAntavAhitA-rAta:-prakSata, rAgAdikSaya thopazamavAnuM vara-vahe che, varte che, tarachaa :-ane tatazIlavALo je che, na tathA-te tathA, tamAvatarA-tene bhAva te tazA, prazAMtavAhitA. Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : praNidhAna sUtra--"jya vIyarAya" sUtra vRddhithI tene sakala upAdhivizuddhi hoya che. arthAta lAMbe vakhata jinabhakti-zratabhakti Adi sasAdhananA satkAra-AsevanathI tenI zraddhA-vIrya-smRti-samAdhi-prajJAnI vRddhi thayA kare che, eTale tene sarva upakaraNa-sAdhanasAmagrInI vizuddhi saMprApta thAya che. kAraNa ke-"samagrasukhabhAgI tadaMgahIna heya nahiM,-tavaikahyuM paNa tabhAve ahetuka-prasaMgane lIdhe" samagra-saMpUrNa viSayasukhane je bhAgI-sevanAra che, te te samagra sukhanA aMgarUpa-heturUpa vaya-vacakSaNya-dAkSiNya-vibhava-audArya- "samagrasukhabhAgI saubhAgyAdi hIna-rahita hoya nahiM; kAraNa ke te te sukhahetubhUta taraMgahIna hoya nahiM.' sAmagrI na hoya, chatAM te samagra sukha heya ema mAnavAmAM ahetukapaNAne prasaMga Ave che,-te te sukhasAmagrI vinA te samagra sukha saMbhavatuM ja nathI mATe. "ane A ema nathI hatuM evuM yegAcAryadarzana che" ApraNidhAna ema taraMgahIna-tenA aMgabhUta hetubhUta sAmagrIthI rahita nathI hotuM arthAt tenA aMgabhUta sakala sAmagrIthI sahita hoya che, evuM gAcAryanuM darzana che. ane "te A bhavajaladhinaukA prazAntavAhitA che ema parathI paNa gavAya che." arthAt A je praNidhAna che te bhavasAgaramAM naukA samAna prazAntavAhitA che. jema zAMta samudramAM naukA ApoApa vahyA kare, tema bhavasAgarathI tAranArI prazAMtavAhitA A praNidhAnarUpa naukA prazAMtapaNe ApoApa vahyA karI, AgaLa ne AgaLa AtmavikAsarUpa pragati karyA karI, ucca uccatara AzayanI vRddhi karI, bhavasAgara pAra pahoMcADe che, eTale tene bhavajaladhimAM nokA samAna prazAMtavAhitA" anyadarzanIoe kahI che te yathArtha ja che. ( ane AvA A praNidhAnakulabhAgIne) A ajJAtanA jJApanakalavALo amAro sadupadeza ekati hRdayAnaMdakArI thaI pariName che ane jJAta sate to bhAvathI akhaMDana ja hoya che, I. mArmika kathana lalitavistarArajI kathe che- 14mayamajJAtajJApanaphalaH sadupadezo hRdayAnandakArI pariNamatyekAntena; jJAte tvakhaNDanameva bhaavtH| anAbhogato bhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyenetyadhyAtma cintakA // 368 artha:- ajJAtanA jJApana phalavALe sadupadeza hRdayAnakArI ekAtathI pariName che, -jJAta sare te bhAvathI akhaMDana ja che. anAgathI, bhegathI paNa mAgamana ja saanyAyathI ( hoya che, ema adhyAtmacintako kahe che. | vivecana "zAti svarUpa eha bhAvaze, dharI zuddha praNidhAna re; AnaMdaghana pada pAmaze, te leze bahumAna re zAMtijina!" --zrI AnaMdaghanajI Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvAne ajJAtanA jJApana phalavALA A sadupadeza hudayAnaMdakArI pariName che I. 637 have upasaMhAra karatAM lalitavistAkartA maharSi haribhadrAcAryajI vade che -- "sacamatajJApana: sadudde dRDhacAravA parAmaceMjAnatera"---A ajJAtanA jJApana phalavALe sadupadeza (dayAnandakArI ekAntathI pariName che - ajJAtanA zApana phala- jJAta sate to bhAvathI akhaMDana ja che. --"kSattei tyaginara vALe A sadupadeza mAvata:' ajJAtanuM-nahiM jANavAmAM AvelanuM jJApana-jaNAvavuM e ja hRdayAnaMdakArI jenuM phala che, e A je ame kahyuM te sadupadeza-vastu - saMbaMdhIne upadeza ekAne hRdayane AnaMdakArI pariName che ane jJAta sate-jANavAmAM Avela sate, jANavAmAM AvyuM, te bhAvathI akhaMDana ja che. arthAt A parama sat evA ahaMtu, bhagavattA ca yavandana saMbaMdhI je lalitapade vistAratI A lalitavistarAthI sadupadeza-sat upadeza karavAmAM Avyo, te AnA svarUpathI ajJAtaneajANane AnuM mahAmahima svarUpa jJApana karaze-jaNAvaze ane tenA hRdayane ekAntathI AnandakArI thaIne pariNamaze, ema amAro AtmA sAkSI pUre che; jJAta sate bhAvathI ane jJAta sate- jANavAmAM Avela te bhAvathI akhaMDana ja che. akhaMDana ja athavA bIjI rIte ghaTAvIe te A ajJAtanuM jJApana karavuM e jenuM phaLa che e A sadupadeza A prazAMtavAhitAvaMtane-praNidhAnakartAne dayAnaMdakArI thaI ekAne pariName che, ane te jJAta sate te tenA bhAvanuM akhaMDana ja hoya che. Ama tenI prazAMtavAhitAne akhaMDa ekadhAre, pravAha pravahyA kare che. ane Ama--"anAmata mAtaisfy mAjamanA' --anAgathIgathI paNa mArgagamana ja sadanyAyathI (hAya che)--"sa cAra" -- ema adhyAtmacintako vede che." anAgathI- anupagapaNe-ajANapaNe ane bhegathI - jANatAM-ajANatAM jANapaNe paNa mArgagamana ja sadatpanyAyathI heAya che ema adhyAtmasadadhUnyAyathI mAgamana viSayanA ciMtaka-vicAraka puruSe kahe che. arthAt mArgegamana dekhate chA puruSa kare te AgathI-upagathI-jANapaNe kare che, ane mArgane nahi dekhate e ajANa-ajJAnaaMdha te dazA dekhatA puruSanA avalaMbaneAzraye-nizrAe cAle che te paNa anAbhogathI-anupagathI-ajANapaNe paNa mArgagamana kare che. jema dekhate puruSa mArga dekhIne cAle, tenI AMgaLIe vaLagI ke tenI sUcanA pramANe pAchaLa pAchaLa AMdhaLo paNa cAle che te paNa mArgagamana kare, tema A daSTAMta paramArthamArgamAM te ja prakAre ghaTAvI zakAya che. eTalA mATe ja zAstramAM eka gItArtha vihAra ne bIje tanizcita-gItArtha nizcita vihAra kahyo che, trIje vihAra karyo ja nathI. " gIyatthoya vihAro, bIo gIyatthanissio bhnnio| dattA tathA vihA, nAjukyAya nidi -zrI Avazyakaniti. evA zubha phalavALA praNidhAna paryata A caityavaMdana che, ema upasaMhAra karatAM maharSi hari. bhadrAcAryajI "kumahavirahathI' yacita karavAnI chevaTanI bhalAmaNa kare che- Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 lalita vistarA : praNidhAna sUtra--'jya vIyara' sUtra 15tadevaMvidhazubhaphalapraNidhAnaparyantaM caityavandanaM / tadanvAcAryAdInabhivandya yathocitaM karoti kurvanti vA kugrahaviraheNa // 369 1"artha:-tethI evaMvidha zubhaphalavALA praNidhAna paryata caityavadana che. te pachI AcAryAdine abhivandI yAcita (eka) kare che vA (bahu) kare che, suvafvaLa - kuhavirahathI. vivecana caMdraprabha jina sAhebA re, tuma che catura sujANumananA mAnyA; sevA jANe dAsanI re, deze phaLa nirvANa....mananA mAnyA." -zrI yazovijayajI. ane "tethI evaMvidha zubha phalavALA praNidhAna paryaMta cityavandana che. tethI ema darzAvyuM te zubha-prazasta phaLa che jenuM evA praNidhAna paryata A prastuta cityavandana che. ane te pachI AcAryone abhivandI, yacita (eka) kugraha 'virahanI kare che vA (bahu) kare che,-"ku vira -kuhavirahathI. te bhalAmaNa pachI AcAryonI sanmukha jaI tene vandana karI, pitApitAne gya -ucita kartavya kare che, ane te paNa kevI rIte kare che? te ke kuha virahathI - kuMdavina'-sarvatra kuha-kutsita prahane parityAga karIne. A kuha kuTila AvezarUpa pakaDa-abhiniveza prahanI jema ati ati viSama-vasame che. kutakane viSama grahanI" upane aneka prakAre ghaTe cheH (1) graha eTale sUrya, caMdra, rAha Adi praha. temAM duSTa praha-aniSTa praha jema manuSyane pIDAkArI vasa thaI paDe che, naDe che, tema kutarUpa duSTa praha manuSyane herAna herAna karI nAMkhI kuta viSama graha vasame pIDAkArI thaI paDe che, kanaDe che. athavA rAhu je pApagraha jema caMdrane prasI tene uttApakArI thAya che, tema A kutakarUpI viSama pApagraha AtmArUpa caMdrane prasI laI tene atyaMta tApa pamADe che. Ama te bhAre vasame graha che. (2) athavA praDa eTale bhUta-pizAca-jhoDa. jema keIne vasamuM bhUta, pizAca ke jheDa vaLagyuM hoya, te tene keDe na mUke, tene grahI rAkhe, pakaDI-jakaDI rAkhe, ane tene herAna-parezAna karI nAMkhe; tema A kutarUpa bhUta, pizAca ke jheDa jIvane je vaLagyuM hoya, te te tene keDe mUkatuM nathI, tene grahI-pakaDI-jakaDI rAkhe che, kADhavuM muzkela thaI paDI tene khUba kanaDe che. jenA manamAM kutarUpa bhUta (Obsession, Delusion) bharAI gayuM hoya, tene te kADhavuM bharI vasamuM thaI paDe che, e balAne kADhavI bhArI vikaTa thaI paDe che. Ama paNa kutaka "viSama praha" che. (3) athavA graDa eTale magara. magara jo keIne rahe, pakaDe, te tenI pakaDamAMthI chUTavuM bahu muzkela-vasamuM che, tema kutarUpa grahanA-magaranA paMjAmAM je sapaDAye tenI dADhamAM je bhIDAye, tene paNa tenA sakaMjAmAMthI Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapraha "varaha nI bhalAmaNa : haribhadrajIne viziSTa "virahAka' chUTavuM bhArI vasamuM thaI paDe che. A rIte paNa kutaka kharekharA viSama graha che. Ama duSTa praha, bhUta ke magara-ema grahanA koI paNa arthamAM kutakane "graha" nAma ApyuM te yathArtha che, ane te paNa "viSama" graha che, vasa-zamAva vikaTa, sama kare-sIdhe pAMsaro kare durghaTa e che." zrI gadaSTisamuccaya vivecana (svaracita), pR. 324-25. Ama asaduabhinivezarUpa kugraha grahanI jema atyaMta duSTa che eTale ja tene viraha"-viga-abhAva karavAnuM sUcana karI, zAstrakartA maharSie "virahazabdathI virahAMkavALI pitAnI graMthapaddhatinuM sUcana karyuM che. bhavavirahane jhaMkhatA haribhadrajIne viziSTa evA A bhAvitAtmA mahAtmAe potAnA A graMthanA aMtabhAgamAM virahAka traNa vAra A "viraha' zabdane viziSTa praveza karyo che, temane A kugraha viraha" e prathama prayoga che. ane atre A "viraha zabda kuha sAthe joDI sarvatra kuhane sarvathA tyAga karavAne mumukSuone sadupadezasaupadeza Ape che ema dhvanita thAya che. jaya haribhadra! // iti maharSizrIharibhadrAcAryaviracitAyAM manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsujAtena cidahemavizodhinITIkAbhidhAnena vivecanena savistaraM vivecitAyAM lalitavistarAyAM praNidhAnaparyaMtaM catyavandanam // DA Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA vyAkhyAnaH maharSi haribhadrAcAryajIno aMtima sadbodha ane A kupravirahathI theAcitanI siddhi arthazAstrakoM mahuSa bhidrAcArya jI upasaMhAra karatAM atre TUMkA Taca te cekamA cakra sUtrAtmaka amRta vAkayothI cUlikArUpe chevaTane sadupadeza Ape che, ke je A AcArya cUDAmaNinA suvaNaeN maya kIrti kalaza samA A graMthamAM cUDAmaNirUpe zAI rahyo che. te A prakAre-- 'etatsiddhaye tu - yatitavyamAdikarmmaNiH pariharttavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi; na laGghanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH: mAnanIyA gurusaMhatiH, bhavitavyametattantreNa; pravarttitavyaM dAnAdau karttavyodArapUjA bhagavatAM, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH; zrotavyaM vidhinA dharmazAstraM bhAvanIyaM mahAyatnena pravarttitavyaM vidhAnataH, 3 avalamvanIyaM dhairya, paryAlocanIyA AyatiH, avalokanIyo mRtyuH bhavitavyaM paralokapradhAnena; sevitavyo gurujanaH karttavyaM yogapaTadarzana, sthApanIya tadrUpAdi cetasi, nirUpayitavyA dhAraNA, pariharttavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau; kArayitavyA bhagavatpratimAH, lekhanIyaM bhuvanezvakhacanaM; karttavyo maGgalajApaH pratipattavyaM catuHzaraNaM; garhitavyAni duSkRtAni anumodanIya kuzalaM; pUjanIyA mantradevatAH, zrotavyAni sacceSTitAni bhAvanIyamaudArya. varttitavyamuttamajJAtena // 370 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-ane AnI siddhine arthe te - Adi karmamAM yatna karavA yogya che; akalyANamitrane yoga pariharavA yogya che, kalyANamitro sevavA yogya che; ucita sthiti laMghavA yogya nathI, lokamArga apekSavA yogya che; gurusaMhati mAnanIya che, enA taMtrathI (AdhInapaNe) thavA yogya che; dAnAdimAM pravartavuM egya che, bhagavaMtanI udAra pUjA kartavya che, sAdhavizeSa nirUpavA gya che; dharmazAstra vidhithI zravaNa karavA yogya che, mahAyatnathI bhAvavA yogya che, vidhAnathI pravartavA yogya che; vairya avalaMbavA yogya che, Ayati (bhavi pariNAma) paryAlAcavA yogya che, mRtyu avalokvA yogya che, paralokapradhAna thavA yogya che; gurujana sevavA yogya che, gaparadarzana karavA yogya che, tapAdi cittamAM sthApavA yogya che, dhAraNA nirUpavA yogya che, vikSepamArga pariharavA yogya che, gasiddhimAM yatna karavA yogya che; bhagavatpatimAo - [E karAvavA gya che, bhuvanezvaranuM vacana lakhAvavA gya che ke 3. maMgala jApa karavA yogya che, catudazaraNu pratipatti 5 [ (aMgIkAra) karavA yogya che; duSkata gaIvA yogya 5 che, kuzala anumodavA yogya che; 5 ma-devatAo pUjavA gya che, sachito e | zravaNa karavA yogya che, audArya bhAvavA yogya che, te | uttama jJAtathI (daNatathI) vartavA yogya che. e FR FREE /1 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA H maharSi haribhadrAcAya nA aMtima sadbhAdha vivecana sapade vistarelI, lalita lalita vAgye lalitavisatarA A sUtra svarNa zu thelI.--(svaracita, A graMthanuM maMgalAcaraNa) Ama pade pade parama paramA gabhIra lalita pade vistAratI A suvarNa maya lalitavistarAnI pUrva tattvakalAmaya gUthaNI jeNe karI che, evA A graMthanA kartA puruSa mahiSa haribhadrasUri A zAstranA upasaMhAra karatAM atre cUlikArUpe chevaTanA sadupadeza Ape che; ane A sadupadeza paNa evA TUMkA Taca ne cokhA caDha mAdhurya maya lalita padothI bharyAM che, ke te A padalAlityamaya graMthanI yazakalagImAM cUDAmaNirUpe ze|bhI rahyo che, ane A amRta-amara graMthakartAnA amRta vacanabharyuM sutra maya kAntikalaza samA A graMthamAM mumukSune mAdaka edhaprakAza jhaLakAvI rahyo che. te A prakAre :--- 642 (1) 'ane AnI siddhine artha Adi mAM yatna karavA yogya che.' AnI eTale kuJaDhavirahathI yatheAcitanI siddhi arthe jyAM jyAM je je ceAgya che tyAM tyAM te te samajIne AcaravArUpa ucitapaNAnI prApti arthe, sauthI prathama te mArgonu AkimamAM yatna sAripaNAne anukULa evuM je Adi dhArmikane-dharmanI zarUAta karanArane ceAgya Adikama-prAraMbhika kriyA temAM yatna karavA ceAgya che; mArgonusAripaNAnI bhUmikA prApta thAya te pUrve paNa keTalAka guNA AtmAmAM ANuvA ceAgya che, evI pUrvasevA AdaravA cegya che. (2) 'akalyANamitranA cAga pariharavA caiAgya che, kalyANamitro sevavA caigya che.' jethI AtmAnuM akalyANu thAya evA akalyANamitrane duSTa kalyANamitra tyAga, durjanAdinA saMbaMdha sathA parityajave cegya che, ane jethI kalyANamitra sevana AtmAnuM kalyANa thAya evA kalyANamitro-ziSTa sajanAdi upAsavA ceAgya che. arthAt asatsaMganA piratyAga karI, satsaMganI pa pAsanA karavA ceAgya che. " sa`paramAnA sAdhanamAM parama sAdhana te satsaMga che. satpuruSanA caraNa samIpanA nivAsa che, badhA kALamAM tenu duzlabhapaNuM che, ane AvA viSama kALamAM tenuM atyaMta kullabhapaNuM jJAnI puruSoe jANyuM che. je puruSa sadgurunI upAsanA vinA nija kalpanAe AtmasvarUpanA nirdhAra kare te mAtra peAtAnA svacchaMdanA udayane veDhe che, ema vicAravuM ghaTe che. avazya A jIve prathama sarva sAdhanane gauNa gaNI, nirvANunA mukhya hetu evA satsaMga ja sarvopaNapaNe upAsavA ceAgya che, ke jethI saM sAdhana sulabha thAya che, evA amArA AtmasAkSAtkAra che." (jIe)--zrImad rAjacaMdra, patrAMka 181428-518 i "duSTa jana saMgati pariharI, Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akalyANamitratyAga, kalyANamitrasevana i : dAnapUjAdi, dharmazAsUjhavaNabhAvanAdi 643 bhaje suguru saMtAna re...zAMti jina!"---zrI AnaMdaghanajI. (3) "ucita sthiti laMghavA yogya nathI, lekamArga apekSavA yogya che." dravya kSetra-kAla-bhAva vicArI, pitAnA samaya-zakta-pariNAma Adi ucitasthiti anulaMghana: joI potAnI sthiti-avasthA-dazAne ucita-gya sthiti ullaMghana lokamArga apekSA karavA yogya nathI, arthAta pitAnI sthiti pramANe vartavA cogya che. ane lekamArganI apekSA rAkhavA yogya che, leka kaye mArge cAlI rahyo che ne tenuM valaNa kevA prakAranuM che, ItyAdi darakAra rAkhavA yogya che, ke jethI karIne pitAnA cittane asamAdhinuM kAraNa na thAya. (4) "gurusaMhati mAnanIya che, ane enA taMtrathI (AdhInapaNe ) thavA yogya che." mAtApitA, kalAcArya Adi guruvargane mAna-Adara ApavA gusava mAnyatA yogya che, ane e kahe tema-e rAjI rahe tema enA taMtrathI AjJAdhInapaNe vartavA gya che. (5) "dAnAdimAM pravartAvA yegya che, bhagavaMtanI udAra pUjA karavA gya che, sAdhuvizeSa nirUpavA gya che." dAna-zIla-tapa-bhAva e caturvidha vyavahAradharmamAM pravartavuM yogya che. svavibhava anusAra parama jJAnAdi aizvarya saMpanna dAna-pUjAdimAM pravRtti bhagavaMtanI-pUjAI devenI kupaNutArahita vizAla bhAvavALI udAra pUjA-arcA karavA egya che ane sAcA sAdhumAM levA gya guNethI je viziSTa che evA sAdhavizeSa nirUpaNa karavA egya che, parIkSApUrvaka jevA tapAsavA yogya che. (6) "dharmazAstra vidhithI zravaNa karavA yogya che, mahAyatnathI bhAvavA egya che, vidhAnathI pravartAvA gya che." evA sAcA sAdhuguNasaMpanna sadgurumukhe dharmazAstra vinaya-bhakti Adi vidhithI zuzruSApUrvaka-apUrva zuSArasathI dharmazAstra zravaNa- zravaNa karavA gya che; zravaNa karIne mahAyatnathI bhAvana karavA bhAvanAdi gya che, pharI pharI ciMtana-anuprekSana karavA yogya che, ane te zAstramAM darzAvela vidhAnathI tadanusAra pravartAvA yegya che. () " zairya avalaMbavA gya che, Ayati paryAlecavA gya che, mRtyu avalokavA yogya che, paralokapradhAna thavA egya che. yakta dharmAnuSThAna AcaratAM, vilaMba thAya to paNa phala mATe utsuka na thatAM dharya avalaMbana karavA gya che, dharyAdi avalaMbana dhIraja dharavA yogya che ane lAMbe gALe paNa A dharmAnuSThAna palepradhAnatA avazya phaladAyi thaze ja e daDha nizcaya rAkhI Ayati-bhaviSya pariNAma paryAlecana karavA gya che athavA kaI paNa kArya karatAM tenI Ayati-bhAvi pariNAma-lAMbA gALAnuM pariNAma sarva prakAre paryAlecavA Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistaro : maharSi haribhadrAcAryajIno aMtima sabaMdha gya che, dIrdhadaSTithI vicAravA gya che; ane chevaTe mRtyu te che ja ema mRtyu pratye daSTi rAkhavA gya che, ane eTale ja A bhavanA cheDA sukha mATe parabhava na hArI javAya eTalA mATe pApathI sadA DaratA rahI parakapradhAna thaIne rahevA yogya che, arthAt paralekane pradhAna gaNuM parabhavamAM paNa jema AtmAnuM zreya thAya ema pravartavuM yogya che. ane eTalA mATe ja (8) "gurujana sevavA yogya che, gapaTadarzana karavA yogya che, tarUpadi cittamAM sthApavA egya che, dhAraNA nirUpavA egya che, vikSepamArga pariharavA gya che, yoga siddhimAM yatna karavA yogya che. gurujana-paMcaparameSThirUpa guruva, gurajanasevA: paMca parama guru sevavA yogya che, upAsavA gya che, ArAdhavA gATa darzana- gya che. ane e paMca parama gurunI ArAdhanArthe jemAM e paMca dhyAna-dhAraNAdi parameSTinuM rUpa AlekhyuM che evA gapaTanuM darzana karavA gya che; te paMca parama gurunA rUpa-varNa-AkAra-guNa-svarUpAdi cittamAM nidhAnanI jema sthApana karavA gya che, ane tenI vismRti-vizruti na thAya ema te arihaMtAdi paMca parama gurunA svarUpanI dhAraNA dhAravA yogya che; ane te dhAraNAmAM vikSeparUpa thaI paDe evA DAmADoLa karanArA vikSepamArgane pariharavA-dUrathI tyajavA yogya che, ane Ama daDha dhAraNa dhAraNa karI dhyAna-samAdhirUpa yoganI siddhimAM yatna karavA gya che. * jinarAjanI sevA karavI, dhyeya dhyAna dhAraNA dharavI re.....manamohanA jinarAyA"- zrI devacaMdrajI (9) "bhagavapratimAo karAvavA egya che, bhuvanezvaranuM vacana lakhAvavA yogya che." ane A je parama gurunI bhaktithI pitAne AtmalAbha thaye te AtmalAbha bIjA bhaktimAna AtmAone paNa sulabha thAya eTalA mATe, jyAM jyAM tenI bhagavata pratimA kAraNa jarUra hoya tevA sthaLe egya viveka vAparI bhagavatapratimAo karAvavA che, arthAt bhagavaMtanA vItarAga svarUpanuM je prati bimba pADe che evI zAMtamUrtirUpa tenI pratikRti-pratimA sthApana karAvavA gya che, ke jenA nirvikAra prazAMta vItarAga bhAvanA dhyAnAlaMbane bhaktimAna jIvane te "jina paDimA jina sArikhI" thaI paDe. eTale jyAM jyAM ne jeTalI jeTalI jarUra hoya tyAM tyAM te aucitya pramANe ja potAnI ne samAjanI vivAdika zakti lakSamAM rAkhIne vivekathI, pratimAo karAvavA gya che ema Azaya samajAya che. Ama jina bhagavAnanA virahe jema "jina paDimA jina sArikhI" gaNI avazya ArAdhanA karavA yogya hovAthI tenI sthApanA karavA yogya che, tema te bhagavaMtanA viraha temanuM AgamarUpa vacana ja bhavya jene parama AlaMbanarUpa parama bhuvanezvara vacana upakArI thaI paDe che, eTalA mATe te "bhuvanezvaranuM vacana lakhAvavA egya che, te parama puruSanA apUrva vacanAmRtanA guNagauravane chAje evI sarvAMgasuMdara rIte tenA lekhana-prakAzanAdi lekhana Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurujanasevA, dhyAnadhAraNAdi: bhagavatapratimAkaraNa, bhuvanezvaravacana lekhanAdi 645 karAvavA yogya che, ke jethI karIne jagane viSe te bhuvanezvaranA paramathutanI prabhAvanA thaI temaNe pradarzita karelA vizvakalyANakArI mokSamArgane jagatamAM ughAta thAya. Ama bhagavaMtanA viraha jinapratimA ane jinaAgama e be puSTa AlaMbana che, tene atra bodha karyo. parama bhAvitAtmA mahAmuni devacaMdrajI paNa ananya bhAvathI gAI gayA che ke - vIra thakA paNa zruta taNe re, ho parama AdhAra; have Iha zruta AdhAra che re, jina paDimAsukhakaMdare.... vIra prabhu siddha thayA..mAraga dezaka mokSano re traNe kALe savi javane 2, AgamathI AnaMda se dhyAve bhavi janAre, jina paDimA sukha kare.vIra prabhu. gaNadhara AcAraja munira, sahune eNI pere siddha bhavabhava Agama saMgathI re, devacaMdra pada lIdha re....vIra prabhu." - zrI devacaMdrajI. sazatrane lakho lakhavaoNne bhakti bhArI lahe che, pUje arthe zravaNa bahaNe artha tene kahe che, bhavya pAse pragaTa karate teha sajajhAya dAve, cite bhAve paramazratane vizvamAMhI prabhAve." - zrI yogadASTakalaze (svaracita), 23. (10) "maMgala jApa karavA yogya che, catuzaraNa pratipatti (aMgIkAra) karavA yogya che." meM + gala-pApane gALanArA evA maMgala maMtrane jApa, te ne te maMtrIpadanuM parAvartana karavA yogya che, bhAvana-raTaNa karavA gya che, dhUna lagAvavA yogya maMgala jApa: che, ke jethI karIne tenA aMtastatva pratye jIvanuM lakSya kendrita cau zaraNu pratipatti thAya. vegane prathama bheda adhyAtma che, ane te adhyAtmane prAthamika prakAra maMtrajapa che; A devatAstavarUpa maMtra e paNa bhaktipradhAna heI, bhaktimaya adhyAtmanA mArge caDhavAne uttama prakAra che. A maMgala maMtramAM prathama maMgalarUpa maMtraziromaNi namaskAra maMtra che-"namo arihaMta'-ityAdi. arthAt arihaMta bhagavaMtane huM namaskAra karuM chuM, siddha bhagavaMtane huM namasakAra karuM chuM, AcArya bhagavaMtene huM namaskAra karuM chuM, upAdhyAya bhagavaMtane huM namaskAra karuM chuM, sarva sAdhu bhagavaMtene huM namaskAra karuM chuM, ItyAdi bhAvavALe maMgala jApa karavA gya che. "zubha bhAva vaDe mana zuddha kare, navakAra mahApadane samare nahiM eka samAna sumaMtra kahe, bhajIne bhagavaMta bhavaMta lahe." -- zrImad rAjacaMdrajI Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : maharSi habhidrAcAryajIno aMtima sadha ane arihaMta, siddha, sAdhu ane kevaliprajJapta dharma e cAra zaraNa pratipatti karavA gya-aMgIkAra karavA cogya cheH ananya bhAvazaraNanA dAtAra arihaMta bhagavaMtenuM huM zaraNa grahuM chuM, zuddha AtmasvarUpa siddha bhagavaMtanuM huM zaraNa grahuM chuM, mUttimAna samAdhisvarUpa sAdhu bhagavaMtenuM huM zaraNa grahuM chuM, kevali bhagavaMte bhAkhelA AtmasvabhAva dharmanuM huM zaraNa grahuM chuM. cau gatine ucheda karanArA A cau zaraNane meM Azraya karyo che, te mane have bhaya che? vikSepa che? ciMtA zI? "dhaga dhaNI mAthe kiye re, kuNa gaMje nara beTa?.vimalajina dIThA leyaNa Aja."-zrI AnaMdaghanajI "meTAne ullaMga, bene zI ciMtA ? prabhune caraNa pasAya, sevaka thayA naciMtA." -zrI devacaMdrajI (11) "duSkRte gaIvA gya che, kuzala anudavA gya che." duSTa kAryanI gaha- guru sAkSIe nindA karavA gya che, kuzala-zubha kArya-zubha karaNa duSkRtagaha: anudana karavA yogya che. jemake- sukRta anumodane "AtmasvarUpanI ArAdhanA cUkI meM anAcArathI, avratathI, viSayathI, kaSAyathI A bhava-parabhavane viSe je kaMI AtmavirAdhanA karI hoya, tene huM have pazcAttApa karI mithyAduSkata mAguM chuM. micchAmi uM prANAtipAtAdi aDhAra pApathAna ke je meM AtmasvarUpathI bhraSTa thavArUpa pramAdadoSathI sevyAM hoya, sevarAvyAM haya, sevatAM pratye anudyA hoya, te sarve huM trividha trividhe sarAvuM chuM; AtmasAkSIe nindu chuM, sadguru sAkSIe gahuM chuM ane AtmAmAMthI visarjana karuM chuM. nirAmi nirAmi agiI vosirAmi. dhanya che Ane! AnAmAM vidyA-vinaya-viveka-vijJAnane ke vikAsa che! A ke jJAnavAna, ke cAritravAnuM che! dhanya che A AtmArAmI munIzvaranI parama nigraMtha vItarAga vRttine! ahe A mahaMtanuM mahA asidhArAvata! ahe A brahmaniSTha mahAtmA enI brAhmI sthiti ! A saddharmaparAyaNa saM sthA paNa dhanya che! banane phaLane ajavALanArI A satI strIone dhanya che! AvA sarva sukRtIonA sucarita saMkIrtanane rasAsvAda levaDAvI he cetana ! tuM hArI rasanAne "rasanA" kara ! guNavaMtanI guNagAthA zravaNa karAvI lhArA zravaNane te "zravaNa" kara! anyanA aizvaryanA prasanna avalokanathI hAra lecanane tuM "lecana' (recana) kara ! ane Ama sAcA nirdabha pramodabhAvathI anyanA sukRtamAM maphatane bhAga paDAvI hArI jIbhanA, hArA kAnanA ne hArA netranA nirmANane kRtArtha kara !" -zrI prajJAvadha mokSamALA, pATha 8, para. (svaracita) zubha karaNI anumodIe, bhAva bhale mana ANa." -zrI vinayavijayajIkRta puNyaprakAza stavana Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaraNa : duSkRtagA~-sukRtaanumAdanA aAdi 647 maMtradevatAe pUjavA yogya che, saccaSTite zravaNa karavA ceAgya che, audArya bhAvavA cAgya che, uttama jJAtathI (dRSTAMtathI) vavA yeAgya che.' jenuM daivata aciMtya che evA maMtradevatAe pUjavA ceAgyaArAdhavA cAgya che. satpuruSAnA satyeSTitA-sacaraNAsaritre zravaNu karavA yogya che, ane te parama udArata satpuruSonA caritro zravaNa karI audAudArapaNuM-hRdayanuM vizAlapaNuM bhAvana karavA ceAgya che; ane Ama uttama puruSanA jJAtathI-jANItA dRSTAMta pramANe uMcA joNu rAkhI vartAvA cAgya che, sadA uMcI zreNImAM lakSa rAkhI jema bane tema ApaNe AtmA UdhvagAmI thAya evA uttama dAkhalA laIne vavuM ceogya che. ma'galajApa, (12) satradevatA pUjA, saksceSTitazravaNa : uttama dRSTAMtathI vana * sadvidyAnA mudhapriya ja e zubhra saMskAra jhIlI, pUNenduvata sala sukalA pUrNa bhAveya khIlI; AtmAthI hai ! vijaya varaje dhama ne meAkSakAmI ! yAtrA hArI mugatipathamAM ha| sadA UdhvagAmI !' --zrI prajJAvaeAdha meAkSamALA, pATha, 108, (svaracita ) evA uktaguNasaMpanna evaMbhUta dazAvaMtanI ahI... sava ja pravRtti rUDI DhAya te mArgAnusArI evA te punabandhakAdi ja DhAya, ema mama pragaTa kare che -- evaMbhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI / mArgAnusArI hyayaM niyamAdapunarbandhakAdiH, tadanyasyaivaMbhUtaguNasampado'bhAvAt / 371 a:-eva'bhUtanI je ahIM pravRtti, te sarve ja sAdhvI hoya che. kAraNa ke mArgAnusArI evA A niyamathI apunamantrakAdi che,--tenAthI anyane eva bhUta guNasa padmA abhAva che mATe.31 vivecana " apunama dhakathI mAMDIne, jAva carama guNuThANuM; bhAvaapekSAe jinaANuA, mAraga bhASe jANu." --zrI yazovijayajIkRta sA, tra. gA, sta. ane 'zrvabhUtasya ceda pravRtti: ttA sarvatra sAthI '-- eva bhUtanI je ahI' pravRtti, te sarve ja sAdhvI hAya che.' A je uparamAM guNugaNu gaNAvavAmAM Avye te jenAmAM Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistara: maharSi haribhadrAcAryajIne atima sadha hoya, evaMbhUta-evA prakAranI dazAne je pAmela hoya, tenI evaMbhUta dazAvaMtanI ahIM je pravRtti che, te sarve ja sAdhvI-sabhya-samArganu sarvaja pravRtti sAthvI: sAriNI hoya che. kAraNa ke "mAnusAra ghAM niramaragdhAra:- ane te apunabaMdha mArgonusArI eve A niyamathI apunabaMdhakAdi che,-tenAthI anyane kAdi ja hoya evaMbhUta guNasaMpa abhAva che mATe--tArI yaMbhUtakuLa saMvoDamAvata'. evaMbhUta guNasaMpana dazAvALo je hoya te sanmAgane anusaranAro e mArgAnusArI hoya ne e mArgAnusArI hoya te apunabaMdhakAdi dazAvALa hoya, A niyama che. kAraNa ke te apunabaMdhakAdithI anyane-punarbandhakAdi dazAvALAne evabhUta guNasaMpanne abhAva hoya. eTale A je kahyA te guNa jenAmAM hoya te mArgAnusArI e apunabaMdhakAdi dazAvALo ja heya. in eTalA mATe pahelethI mAMDIne A apunarbandhakanI pravRtti satapravRtti ja che, ane kuThArAdi pravRtti paNa panimaNupravRtti ja che" tenI jema te dharmagAminI che--dharmabAdhitI nathI, kAraNa ke enuM hRdaya tattvavirodhaka che ne te thakI samantabhadratA hoya che, ema samatabhadra haribhadrajI tasvarahasya prakAze che- rAta sahita 3rSNAdA pravRtti: zravRtti vaijanAnA citrofja prathAprvRttiklpaa / tadetadadhikRtyAhu: "kuThArAdipravRttirapi ruupnirmaannprvRttirev"| tadvadAdidhAmmikasya dharme kAtsnyena tadgAminI na tadvAdhinIti hArdAH // tattvAvirodhakaM (pAThAMtara virAdhakaM ) hRdayamasya, tataH samantabhadratA, tanmUlatvAtsakalaceSTitasya / 372 ifsava-kuTAra ityAdi. kuTArAvikRttif-kuTA -kuTArAdimAM, prasthAucita dAsachedamAM upayogI zastramAM, pravRttiH -pravRtti, ghaTana-daMDasaMga-tIzukaraNa AdikA paNa, prasthaka ukiraNadika te dUra rahe, daifmAMLa pravRttiviM-rUpanirmANa pravRtti ja che, prathakAdi AkAranI niSpattine vyApAra ja che,-upakaraNapravRtti vinA upakartavya pravRttinA ayogane lIdhe. tadrata-tenI jema, rUpanirmANamAM kuThArAdi pravRttinI jema, sattara -apunabaMdhakanI, dharmavi -dharmaviSyamAM je pravRtti, devagathI pramAdikA, te sadeSA paNa kanvena kAncethI, sAmasyathI, tamina-dharmagAminI -na punaH taHTI dharmabAdhikA, kuti-ema, dAra: daMpardhAnta gaveSIo. kahe che ema zeSa che. kyA kAraNathI A Ama che? te mATe kahyuM - tAvirodha-tatvaavirodhaka, devAdi tatvane apratikUla, cara:-kAraNa ke. davAhRdaya, astha-AnuM, apunabaMdhUkanuM, nahiM ke pravRtti paNa,-anAganA ja temAM aparAdhIpaNAne lIdhe. tatA-te thakI, taravavidhaka hAya thakI, samaratamAtA-samantabhadratA, sarvataH kalyANutA-nahiM ke pravRtti thakI, tenA (pravRttinA) kuzala (yanA upakaripaNAne lIdhe, ane tenA (kuzala hRdayanA) tenA (pravRtti) vinA paNa kavacita kalahetupaNAne lIdhe. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-tamUtratyAta--tamUlapaNane lIdhe, tattvaviruddha hRdayapUrvapaNAne lIdhe, sTaNitazya-zubhAzubharU5 puruSArtha pravRttirUpa saMkala. ceSTitanA, Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evabhUta dazAvaMtanI sarva ja pravRtti sAthvI: mArgAnusArI te apunabaMdhakAdi ja hoya 649 atha:-ethI karIne AdithI AraMbhIne AnI (apunarbandhakanI) pravRtti satapravRtti ja (che),-taigamAnusArathI citra chatAM paNa prasthaka pravRtti samI che. tethI Ane adhikta karIne kahyuM che ke "kuThArAdipravRtti paNa rUpanirmANa pravRtti ja che." tenI jema Adi dhAmikanI dharmamAM (pravRtti) kanyathI tadugAminI che, nahiM ke tabAvinI ema hA (hAI jANanArAo) kahe che. kAraNa ke AnuM (apunarbandhakanuM) hadaya tavAvidhaka (pAThAM tAvirAdhaka) che, te thakI samantabhavatA hoya che, sakala cetinA bhUlakapaNane lIdhe ? vivecana "vItarAga guNarAga bhaktiruci game che lAla"---zrI devacaMdrajI A apunarbaka evaMbhUta dazAvALa hoya che, "ethI karIne AdithI AraMbhIne AnI pravRtti satapravRtti ja che--mata sahita sArA pravRtti: pravRtti'- nigamAnusArathI citra chatAM paNa prasthaka pravRtti samI che-- AdithI mAMDIne "nAmAnusALa triA gharathAnniAhA.- A mArgAnusArI apunarbandhakanI pravRtti apunarbaghakAdi dazAvALa hoya eTalA mATe ja, pahelethI-zarUAtathI satapravRtti ja mAMDIne AnI pravRtti sattA anusaMdhAnavALI sapravRtti ja che, nagamanaya anusAre citranAnA prakAranI chatAM prasthaka pravRtti samI che. "tethI Ane adhikRta karIne kahyuM che ke-kuThArAdipravRtti paNa rUpanirmANa pravRtti ja che."---judA vijhavRtti nimaNArUttiva "-- prasthakanA AkAra ketaravAnI pravRtti te dUra rahe, paNa kuhADI vagere pravRtti paNa rUpanirmANa pravRtti ja che. arthAt prasthakane gya kASTha kApavAmAM upayogI evI kuhADI aMgenI pravRtti jemake-kuhADI banAvavI, temAM hAthe bherava, kuhADIne tIkSNa aNIdAra karavI, pachI te vaDe tevuM rUpa banAvavA yegya kASTha kApavuM, e vagere pravRtti paNa rUpanirmANa pravRtti ja che, kuThArAdipravRtti paNa prakAdi AkAranI niSpattine vyApAra ja che, kAraNa ke tevA prakAranI rUpanirmANa pravRtti ja upakaraNa pravRtti vinA tevA prakAranI rUpanirmANa pravRttine vega ja ghaTa nathI. eTale kuhADI banAvAya tyAMthI mAMDIne tevuM kASTharUpa taiyAra thAya tyAM sudhInI badhI pravRtti rUpanirmANanA aMgabhUta heI rUpanirmANa pravRtti ja che.sAta mahiSAvihya ma Ana-tenI jema Adi dhArmikanI dharmamAM pravRtti kArcathI taDyAminI che, tabAdhinI nathI--' tamane na tAdhina" dharmabAdhinI nahi, ema hArdo (hArda jANanArAo) kahe che."---"ti dA:* -rUpapaNa dhamegAminI ja nirmANanI bAbatamAM kuThArAdi pravRtti jema sAmasyathI-samastapaNe sarva pravRtti te rUpanirmANa pratye laI janArI tadugAminI che, tenI bAdhA karanArI-tabAdhinI nathI, tema Adi dhArmikanI eTale ke dharmanA prAthamika (Preliminary ) adhikArI mArgAnusArI evA apunarbandhakanI je dharmaviSayamAM Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 lalita vistarA : maharSi haribhadrAcAryajInA aMtima sadudha deva-guru-dharma saMbaMdhI bhakti Adi pravRtti che, te kArcathI-sAmasyathI-samastapaNe te dharma pratye laI janArI evI tagAminI che, paNa te dharmane bAdhana karanArI tadubAdhinI nathI; arthAt mArgAnusArI apunabaMdhakanI samasta dharma pravRtti pahelethI mAMDIne dharmanA sAdhanarUpa hoya che, paNa dharmane bAdhanarUpa hotI nathI, ema A vastunuM hAI-hRdaya-marma samajanArA hArdI-sahudaya saMtajane sArI peThe jANe che. kAraNa ketararAvirodha darama, tato samannamatratA' I.-"AnuM (apunarbadhakanuM) hRdaya tatvavirodhaka (pAThAMH tattvavirAdhaka) che." A aputabaMdhakanuM hRdaya tattvanuM dharmatatvanuM athavA deva-guru-dharma tatvanuM avirodhaka (athavA avirAdhaka) che, A apunabaMdhakanuM apratikUla che, deva-guru-dharmatattanuM virodhana ke virAdhana karanAra hRdaya tAvirodhaka: nathI; bhale kadAca tenuM bAhya AcaraNapravRtti anAbhegathI jANatAM te thakI samatabhadratA -ajANatAM te te tatvanuM virodhano vA virAdhana kare, te paNa tenuM hRdaya te sAcuM che, tatvaavirodhaka-tavaavirAdhaka ja che. "te thakI samantabhadratA hoya che -sakala ceSTitanA tanyUlakapaNane lIdhe.' te tattAvireAdhaka hRdaya thakI samantabhadratA-sarvatebhadratA-sarvataH kalyANatA hoya che, kAraNake hRdaya e ja sakala ceSTitanuM -sarva zubhAzubha pravRttinuM mUla-udbhavasthAna che, eTale hRdaya je sAcuM che, tavAvirodhakatanhAvirAdhaka che, te tenI sakala pravRtti paNa kalyANarUpa che. AthI UlaTuM hRdaya je TuM hoya te pravRtti paNa cheTI hAI kalyANarUpa nathI thatI. Ama badhe AdhAra hRdaya para-aMtaranA sAcA bhAva para rahele hei, apunabaMdhakanuM tattvavirodhaka-tattAvirAdhaka hRdaya sAbUta che, eTale tene samatabhadratA hoya che, ema samantabhadra-sarvatobhadra evA haribhadrajI vade che. ema jinadAnamAMthI nikaLelA te te anyadarzanAnusAre bIjA daSTAMta paNa ahIM dhaTAvavAnuM sUcana kare che - 4evamato'pi vinirgatatattadarzanAnusArataH sarvamiha yojyaM-suptamaNDitaprabodhadarzanAdi / na hyevaM pravarttamAno neSTasAdhaka iti / 373 mfjA -gvaM--ema, prarathaka daSTAMta jema, atafu-AmAMthI paNa, jaina darzanamAMthI ja vinitAni-vinimaMta, pRthabhUta te je, nAna-darzane, nayavAdo, tevi anusarata:-teonA anusArathI, temAM ukta ema artha che, sarvaF-sa, daSTAntajAla, -ahIM, darzanamAM, jo - javA yogya che. zuM-viziSTa ? te mATe kahyuM - sumativIdhInAri-jema kAI-muctA rata-su hatAM, vaMdita-kaMkumAdithI maMDita thayelAne, pravo -prabodha thaye, nidrAapagame, anyathAbhUta ane suMdara evA AtmanuM (potAnuM) sunamU-darzana, avalokana AzcaryakAri heya che; tema apunabaMdhakane-anAbhegavaMtane (pATha: Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdithI apanabaMdhakanI satapravRtti dharmagaminI: A aMge anyazInIone saMvAda 65 artha:-ema AmAMthI ja (jenamAMthI ja) vinirgata (nIkaLelA) te te darzana anusArathI "sumamaMDita prabedhadazanAdi sarva ahIM yojavA gya che. kAraNa ke ema pravartamAna (anabandhaka) iSTasAdhaka na hoya ema nahi, (api tu heya ja.). vivecana racanA jina upadezakI, parame.ttama tina kAla; InameM saba mata rahata hai, karate nija saMbhAla"--zrImad rAjacaMdrajI. ane "camato nitatattadAnusArata: safmada coka'--ema AmAMthI ja (jainamAMthI ja) vinirgata te te darzana anusAra-sumamaMDita prabodhadarzanAdi sarva ahIM ejya che. ema-prasthaka daSTAMta jema kyuM te ja prakAre A sumaMDita-prabodha jainadarzanamAMthI ja nikaLelA je anya darzane che, teonA anusAra darzanAdi daSTAMta ghaTanA "sumaMDita pradhadarzanAdi sarva dRSTAMtajAla ahIM A darzanamAM javA de che. te A prakAre -jema keI sUtA hatA, tyAM ja te kuMkumAdithI maMDita thaye; pachI te jAge, eTale tene pitAnuM badalAI gayeluM suMdara alaMkRta svarUpa dIThuM, tethI tene Azcarya thayuM. tema anAbhegavaMta e apunabaMdhaka anabhegathI ajANapaNe paNa vicitra guNethI alaMkRta hoya che, tene jyAre prabaMdha thAya che tyAre samyadarzanAdi lAbhakALe pitAnA AtmAnA vismayakArI svarUpadarzanathI Azcarya thAya che. Adi zabdathI bIjA daSTAMta--naukAmAM suto hoya, tyAM ja sutA sutAM samudra oLaMgI jAya, ne jAgIne jue te pite samudra pAra utarI gayuM che ema dekhe. tema apunabalpakabhAvarUpa naukAmAM sUtele jIva saMsArasamudra oLaMgI jAya che ne jAgRta thatAM pite saMsArasAgara tarI gaye che ema dekhe che. kAraNa ke "ema pravartamAna ISTasAdhaka na hoya ema nahiM (hoya ja)." ema prasthakartana nyAyathI pravartI rahele apunarbandhaka ISTasAdhaka, prasthaka tulya samyaktvAdine sAdhaka na hoya ema nahi, api tu ISTasAdhaka-samyaktvAdisAdhaka hoya ja. samyapha AcArathI bhagna thAya te paNa apunabaMdhaka punaH temAM yatna kare e ja enuM liMga-pragaTa cinha che; A evaMbhUta dazAsaMpanna apunabaMdhaka aMge anyadarzane sAthe jainadarzanano samanvaya darzAve che - anAmegathI ) vicitra guNAlaMkRta evAne, samyagadarzanAdi lAbhakALe vismayakAri evuM AtmAnuM darzana heya che. kari zabdathI nAvAdithI supta heta samuthI uttINane badhe paNa (jAgata) tIrthadarzanAdi grAhya che. dArjInika siddhi arthe kahyuM - -na ja, fz-kAraNake, gvaM-ema, prasthaka kartana nyAyathI. pravartamAna-pravartamAna apunabaMdhaka, -na ja, irAdha:-daSTasAdhaka, prasthaka tulya samyavAdi sAdhaka, api tu sAdhaka ja. Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistAra maharSi haribhadrAcAryajIno aMtima soI bhagno'pyetadyatna liGgo'punarbandhaka iti taM pratyupadezasAphalyaM / nAnivRttAdhikArAyAM prakRtAvevaMbhUta iti kApilAH, na anavAptabhavavipAka iti ca saugatAH, apunarbandhakAstvevaMbhUtA iti janAH // 374 / / artha:-bhagna paNa AnA yatnaliMgavALo apunarbandhaka che, eTalA mATe tenA prati upadezasAphalya che. anivRtta adhikAravALI prakRti sate evaMbhUta na hoya ema kapile kahe che; ane bhavavipAka aprApta che e (evaMbhUta ) nathI ema saugate kahe che; apunabaMdhake te evaMbhUta che ema jene kahe che.34 vivecana je gAye te saghaLe eka, sakala darzane e ja viveka samajAvyAnI zailI karI, syAdavAda samajaNa paNa kharI."-zrImad rAjacaMdrajI ane A apunabaMdhaka keva che.?--mana DacaitannatijJasgSaka'-"bhagna paNa AnA yatnaliMgavALe apunarbanadhaka che. apunarbandhakane ucita bhagna paNa AnA yatna samAcArathI-samyak AcArathI bhagna chatAM, keI prakAre gruta chatAM, liMgavALe apunarbandhaka punA svaucita AcAramAM yatna kare, e ja apunarbandhakanuM liMga pragaTa cihna che. ane Ama apunarbandhaka kvacita bhagna thAya tepaNa yathata svaucita AcAramAM yatnavaMta heya, eTalA mATe tene prati upadezasAphalya che.'-'vaM prati pherAnA ''-arthAt apunabaMdhaka dazAvaMta pratye je upadeza devAmAM Ave tenuM saphaLa paNuM che. A aMge A zAsakartA AcAryajI anyadarzanIonI saMmati darzAve che - "nivRttaSirAja pratAvaMmataH' - "anivRtta adhikAravAnI prakRti sate evabhUta na hoya' ema kapile kahe che, ane "ra navAvatamaviza-- A evaMbhUta "bhavavipAka aprApta che e (evaMbhUta) nathI,' ema sIgate kahe apunadhika aMga che. arthAt prakRtine adhikAra-puruSane abhibhUta karanArI-dabAvanArI anyadarzana sAthe sattA jyAMlagI nivRtta thaI nathI, TaLI nathI, tyAM lagI evabhUtajanadarzanano samanvaya evA prakAranI ukta mArgAnusArI apunarbandhaka dazAvALo hoya nahiM, ema kapilAnuyAyI sAMkhe vade che. ane jene bhavane vipAkaparipAka thaye nathI e evabhUta-evI yakta guNavALI-apunarbandhaka dazAvALe na pazcima-apunazvakanuM ja lakSaNa karyuM-mano bhagna paNa, apunabaMdhakacita samAcArathI kathaMcita cuta paNa, itannari-AnA yatnaliMgavALa, putaH cita AcAranA prayatnathI jANo, sapunarvadhavA-apunabaMdhaka, Adi dhArmika Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha jANyA vinAnuM adhyayana zuSkakSacarvaNasamuM: rasatulya artha hAya, ema sugatAnuyAyI boddho vade che. Ama vyatirekathI anyadarzanIonI ukti kahI, anvayathI jainanA abhiprAyathI te ja vastu kahe che - "punA ravaiyaMmUtAH"-- apunarjake te evabhUta che" ema jaine kahe che. apunabaMdhaka te evabhUta-evI ukta guNalakSaNavALI dazAvALA hoya ja, ema jinadarzananA anuyAyI jaine vade che. arthAt vyatirekathI je vastu anyadarzanIeAe kahI, tenI sAthe samanvayarUpa mitrIne hAtha mIlAvatAM anvayathI jainadarzananI ukti kahI. Ama A bA. mAM sarvadarzanenI ekavAkyatA ne samanvaya siddha thayA. tethI A caityavaMdana vyAkhyAna AdarathI zravaNa karavA yogya ne sUkSma buddhithI paribhAvana karavA yogya che evI bhalAmaNa karI, A parama saMgaraMgI bhaktaziromaNi AcAryajI haribhadrajI cintAmaNi ratnasamA saMvega kArya mAM samyagra guNa jANI zraddhAdi atizaya bhAvathI " avadhivirahathI pravartata mahAkalyANasiddhi che, ema upasaMhAra kare che- ticchrotavyametadAdareNa, paribhAvanIyaM sUkSmabudhdhyA / zuSkekSucarvaNaprAyamavijJAtArthamadhya. cA karatu AtrArthaH, hu chAyattarAmAnaM, tataH saMdrisiddhiA, thAtvadrshnaat| tadartha caSa prayAsa iti na prArabdhapratikUlamAsevanIya, prakRtisundaraM cintAmaNiratnakalpaM saMvegakArya caitaditi mahAkalyANavirodhi na cintanIyaM / cintAmaNiratne'pi samya. gajJAtaguNa eva zraddhAdyatizayabhAvato'vidhiviraheNa mahAkalyANasiddhirityalaM prasaGgrena // 375 artha:-tethI A (cavandana vyAkhyAna) AdarathI zravaNa karavA yogya che, sUkSma buddhithI paribhAvana karavA yogya che. aviphAta arthavALuM adhyayana zuSka ikSunA carvaNa jevuM che. atre phuTapaNe rasa tulya artha che te ja kharekhara ! attarAtmAne prasanna kare che - te thakI savegAdinI siddhi hoya che mATe, anyathA te adarzana che mATe. ane te arthe A prayAsa che. eTalA mATe prArabdhathI pratikUla Asevana karavA gya nathI, ane prakRti suMdara, cintAmaNiratna samuM A saMvegakArya che, eTalA mATe mahAkalyANavidhi cittavavA yogya nathI. cintAmaNiratnamAM paNa samyagaNAtaguNa sate ja, zraddhAdi atizaya bhAvathakI "mavidhivirA'--avidhivirahathI mahAkavANasiddhi hoya che. eTale prasaMgathI sApa fjakA-uta-A, A ja prakRta cayavandana vyAkhyAna, madA ItyAdi. mata:-mahata evA, sata vandanAdi, thALA-kalyANanuM, kuzalanuM, vidhi-vidhi, bAdhaka, avajJA-viplAna Adi, -ne ja, nittanIyaM-cinanIya, adhyavaseya. kayA kAraNathI ? te mATe kahyuM-nittAni ItyAda, sugamama. Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 lalita vista: maharSi haribhadrAcAryajIno aMtima sabaMdha vivecana "nirmaLa tattvaruci thaI re, mana. karajo jinapati bhakti re bhavi. devacaMdra pada pAmaze re mana. parama mahadaya yukti re....bhavi. jaMgama sutararu sArikhe re mana. seve dhanya dhanya tehare bhavi." - zrI devacaMdrajI Ama apunabaMdhakAdi aMgenuM vaktavya samApta karI AcAryajI haribhadrajI upasaMhAra kare che--tethI--'ta gamatA paramAranI stramayuddhacA-'A (catyavandana vyAkhyAna) AdarathI zravaNa karavA yogya che, ane sUma buddhithI AnA AdarathI paribhAvana karavA gya che." Ama jenA pade pade prajJAtizayanA zravaNanI ane sUkSma camatkAra dekhI sujJa prANajane dhanya dhanya pikAre che, e A buddhithI paribhAvananI lalitavistarA graMtha ATalA badhA parizramathI jeNe niSkAraNa bhalAmaNa karuNAthI ane apUrva bhaktibhAvathI gUMce che, evA paropakAra parAyaNa graMthakartA maharSi haribhadrAcAryajI atre vivekI zrotAjanane chevaTanI bhalAmaNa kare che ke-ahe mumukSuo ! A ciyavanda bhagavat arhat jevA parama viSayane AzrayI che, eTale A parama at viSayane a- anurUpa A cityavandanasUtranuM vyAkhyAna ame parama AdarathI ahaMtubhakti ne zrutabhaktithI prerAIne karyuM che, mATe tame paNa sarva vikSepa choDIne AdarathI-bahumAnathI apUrva zuzraSArasathI A zravaNa karajo! ane sUkSmabuddhithI pharI pharIne paribhAvana-sarva prakAre bhAvana karajo! kAraNa ke-"zukuLa vijJatArtha cArja, natu trArtha - avijJAta arthavALuM adhyayana zuSka IzunA carvaNa jevuM che. atre phuTapaNe rasatulya artha che; te ja kharekhara! antarAtmAne prasanna kare che,-te thakI saMvegAdinI siddhi artha jANyA vinAnuM hoya che mATe, anyathA te adarzana che mATe. arthAta jene adhyayana artha avizAta che--jANavAmAM Avyo nathI, evuM sUtraadhyayana zuSkaikSucarvaNa samuM : (sUtraabhyAsa) zuSka-sukI rasahIna zeraDInA cAvavA jevuM che, rasa tulya artha kAraNa ke atre artha che te rasa barAbara che, ane te ja kharekhara ! antarAtmAne prasanna kare che, rIjhave che. kAraNa ke te thakI saMvegAdinI siddhi hoya che, nahiM te saMvegAdinuM darzana hotuM nathI. arthAt Iznarasa jema mIThAza upajAvI prasannatA kare che, tema sUtrarU5 Isune artharUpa rasa saMvegArirUpa mAdhurya--mIThAza upajAvI antarAtmAnI prasannatA kare che, paNa sukI-rasa nIcevI kADhela zeraDI (Izu) mIThAza upajAvI prasannatA karatI nathI, tema artharUpa rasa vinAnuM sUtranuM zuSka adhyayana saMvegamAdhurya upajAvI aMtarAtmAnI prasannatA karatuM nathI. ane-sA ghaNA uta ja rASatima dina'' te arthe A prayAsa Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ci maNi samA A saMvegakAryamAM zraddhAdithI avidhivirahathI mahAkalyANasiddhi 655 che, e. e mATe prArabdhathI pratikUla Asevana karavA yogya nathI." ane te saMvegamAdhurya upajAve e artharUpa rasa nIpaje e arthe ja ame A te arthe A prayAsa: arthapratipAdanane prayAsa karyo che. eTalA mATe jene arthe A ciMtAmaNi samuM amAro prayAsa prArabdha che tenAthI pratikULa Asevana karavA gya A saMga kArya nathI. ane prakRtisuMdara, cintAmaNi ratna samuM A savegakArya che, eTalA mATe mahAkalyANavidhi cittavavA gya nathI." Atmagata zrama ciMtavyA vinA amArA A arthapratipAdanarUpa prArabdha prayAsanuM phaLa prakRtisuMdara-svabhAvathI suMdara evuM citAmaNiratna samuM A saMvegakArya che, eTalA mATe AvA mahAkalyANathI virodhI-pratikULa evuM kAMI paNa citavavA yogya nathI. 'prakRtisundaraM cintAmaNiratnakalpaM saMvegakArya cataditi mahAkalyANavirodhi na cintniiy|' kAraNa ke "citnAmaNi ratnamAM paNa samyaka jJAtaguNa sate ja, zraddhAdi atizaya bhAvathI adhivina" avidhivirahathI mahAkalyANasiddhi hoya che." cintAmaNi- ratnanI bA. mAM paNa tene guNa-mahimA samyak jANavAmAM AvyuM ja, atre zraddhAdi atizaya zraddhAdi atizaya bhAvathI avidhiviraha-avidhi choDIne vidhipUrvaka bhAvathI avidhivirahathI tenI ArAdhanA kare te mahAkalyANanI siddhi hoya che, tema A mahAkalyANasiddhi te acinya cintAmaNiratna samAM ahaMta bhagavaMtanI bhaktirUpa A cityavandana acitya cintAmaNiratna samuM che, ane tenA acitya mahimAnuM utkIrtana karatuM A vyAkhyAna sUtra paNa tevuM ja che, ema tene guNAtizayarUpa mahimA samyaphapaNe jANavAmAM AvyuM ja zraddhA-medhA-vRti-dhAraNa-anuprekSAnA atizaya bhAvathI avidhiviraha-avidhi cheDIne tenI ArAdhanA kare te mahAkalyANanI siddhi hoya che. (atre vivi' ema upasaMhAramAM bIjIvAra virahAMkane prayoga karyo.) eTale prasaMgathI saryuM ! ja Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..." ... ... upasaMhAra A lalita vitarA zAstranI pUrNAhutirUpa paMcaka racatA bhAvitAtmA ArSadaSTa maharSi haribhadrAcAryajI, chevaTe " A kRtithI zubhabhAva thakI meM je puNa upAja hoya, tenA vaDe sarva ane parama mAtsaryaviraha he !' evI maMgala mazin arpe che- AcAryaharibhadreNa, dRbdhA snnyaaysnggtaa| caityavandanasUtrasya, vRttilalitavistarA // 1 // ya enAM bhAvayatyuccai madhyasthenAntarAtmanA / sadvandanAM subIjaM vA, niyamAdadhigacchati // 2 // parAbhiprAyamajJAtvA, tatkRtasya na vastunaH / guNadoSau satA vAcyau, prazna eva tu yujyate ||shaa praSTavyo'nyaH parIkSArthamAtmano vA parasya ca / jJAnasya vA'bhivRdhyartha; tyAgArtha saMzayasya ca // 4 // kRtvA yadarjitaM puNyaM; maganAM zubhabhAvataH / tenAstu sarvasatvAnAM mAtsaryavirahaH paraH // 5 // // iti lalitavistarAnAma caityavandanavRttiH smaaptaa|| kRtirddhamato yAkinImahattarA-sunorAcAryaharibhadrasyeti // (14 // 35 cyAnu: a) AcArya haribhadra guMthI, sanyAya saMgata Ama, caityavandanavRtti A, lalitavistarA nAma. 1 madhyastha anta AtmathI, bhAve ati A jeha; savaMdanA sabrIja vA, pAme niyame teha. 2 Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAviti haribhajanI maMgala Azirvasano mAtsarya viraha ho! 657 paraabhiprAya jANyA vinA, tatakRta vastutaNa ja; guNadoSa saMte vAcya nA, prazna ja yukta che hyAM ja. 3 pUchavA yogya ja anya che, sva-para parIkSA kAja; jJAnanI vRddhi kAja ne, saMzaya karavA tyAja. 4 A karI meM zubhabhAvathI, puNya je aryo bhAva; tethI he sahu jIvane, mAtsaryaviraha sAva! 5 AcArya haribhake sanyAyasaMgata evI A yavandana sUtranI lalitaviratarA vRtti saMdigdha karI che. 1 je Ane madhyastha atarAtmAthI atyaMtapaNe bhAve che, te niyamathI sarvanA vA sabIja pAme che. 2 pano abhiprAya jaNyA vinA tata kRta vastune guNa-doSa saMte kahevA yogya nathI, paNa prazna ja yukta che. 3 anyane pitAnI vA paranI parIkSArthe, vA jJAnanI abhivRddhi artha ane saMzayanA tyAga arthe prazna karavA gya che. 4 - A karIne mahArAthI je puSya zubhabhAva thakI arjita che, tenA vaDe karIne sarva sane parama "mAtsaryavira:-mAtsaryaviraha he! | iti lalitavistA nAma cityavadanavRtti samApta kRti dharmathI yAkinImahArAstranuM AcArya haribhadranI | vivecana pratipada ja parovyA nyAya moktika aMge, RSivara haribhadde bhakti saMvega raMge. (svaracita) have chevaTe A zAstranI pUrNAhutirUpa prazasti karatAM AcAryazrI vade che- 1) AcArya haribhake sanyAyasaMgatA evI cityavandana sUtranI lalita vistaro vRtti saMdabdha karI che, "yAkinI mahattarArUnu" tarike jANItA evA haribhadra pannA- (mAttA) kaSTo grantho matiranipuNA sampradAyo na tAk, zAstra tantrAntaramatagataM sannidhau no tathApi / svasya smRtye parahitakRte cAtmabodhAnurUpa,-mAgAmAgaH padamahamiha vyApRtazcittazuddhayA // (arthAta) graMtha kaThina che, mati anipuNa che, tAdaza saMpradAya nathI, tantrAntaramatagata zAstra saMnidhimAM (pAsamAM) nathI, tathApi svanI smRti arthe ane parahitakAje Atmabodhane anurUpa evuM Aga: padane (kalyANapadane) ahIM cittazuddhithI bAkRta thayele huM pAmyo chuM. // iti zrImunicandrasUriviracitAyAM lalitavistarApaJjikAyAMsiddhamahAvIrAdistavaHsamAptaH // Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalita vistarA : mahAvibhUti haribhadrajInI chelI zikha' nAmanA AcAce A caityavandanasUtranI vRtti saMdabdha karI che-samyak prakAre gUMthI che; nyAyanA Akara samI A vRtti tUnyAyathI pracura hovAthI sanyAyasaMgatA che. (2) "je ane madhyastha attarAtmAthI atyaMtapaNe-uccabhAvathI bhAve che, te niyame karIne sadavadanA athavA subIja pAme che." Ama atre tene phlanirdeza karyo. () "parane abhiprAya jANyA vinA tatkRta vastunA guNadoSa saMte kahevA yogya nathI, paNa prazna ja yukta che." bIjAne abhiprAya-Azaya jANyA vinA teNe karelI vastunA guNadeva sajajane-saMta jane kahevA gya nathI, paNa Azaya na samajAya hoya te A bAbatamAM Apane abhiprAya zuM che ema prazna karavo ja yukta che. (4) " anyane pitAnI vA paranI parIkSArthe, vA jJAnanI abhivRddhi arthe, vA saMzayanA tyAthe prazna karavA cogya che." bIjAne prazna atre jaNAvelA traNa prayojana arthe pUchavA yegya cheH-(i) kAM to pitAnI ke paranI parIkSAne arthe; mahAro abhiprAya sAce che ke bIjAne abhiprAya sAce che ema tenI madhyaratha parIkSArthe. (ii) athavA pitAnA vA paranA jJAnanI abhivRddhi arthe. prazna evo kare ke jethI sva-paranA jJAnanI vRddhi thAya. (ii) athavA pitAne vA para saMzaya dUra karavA arthe prazna karavA yogya che. () "A karIne mahArAthI je puNya zubha bhAva thakI arjita che, tenA vaDe karIne sarva sane parama mAtsaryaviraha ho!" A lalitavistarA vRttinI racanA karIne mahArA AtmAe zubha bhAva thakI je puNya upArjana karyuM hoya, te puNyanA prabhAva vaDe sarva prANIonA mAtsaryane-guNaprati dveSarUpa matsarabhAvane parama sarvasano parama viraha-AtyaMtika viraha ho! Ama atre graMthaprAnta "mAtaryaviraH" mAsa 'viraha ho! ema 'viraha' zabda trIjI vAra prajI bhAvaviraha jhaMkhatA A mahAvibhUti maharSie graMthaprAte virahAMka mUkyAnI pitAnI viziSTa zavanuM sUcana karyuM che, eTaluM ja nahi paNa jagatamAM sarvatra je mAtsarya-guNaTheSa vyApI rahyo che, tene A graMtharacanAnA puNyaprabhAve AtyaMtika viraha he ! evI zubhAziSa ApI pitAnI zuddha AtmAIpradhAna niSkAraNa karUNAzIla paramArtha pravRttine paricaya Ape che. je dekhI sujJa guNAnurAgI saMtajanonA hRdayegAra nIkaLI paDe chedhanya haribhadra! jaya haribhadra! jaya lalitavistara ! // iti maharSi zrI haribhadrAcAryaviracitA manaHsukhanaMdanena bhagavAnadAsena hemadevIsujAtena ciduhemavizodhinITIkAbhidhAnena vivecanena savistaraM vivecitA lalitavistarA samAptA / / | | iti maharSi zrI haribhadrAcArye viracelI ane zrI manasukhabhAI kiratacaMdranA pura Do. bhagavAnadAse hemadevI svaracita "cihemavize dhinI" TIkA nAmaka vivecanathI savistara vivecelI lalitavistarA | Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAkAra-vivecanakAranI prazasti chaours zikhariNI vahAvI cheAvI surasati A bhaktirasanI, haribha drAcArye lalita padanI amRta gha nI; nijI tyAM bhakti amRta pa budha amRta bane, TakA saravANI tyAM muja maLI kare amRta mane. 1 vasaMtatilakA- ci hema dhA tu ma la aMta 2 zo dha nArI, ci 6 hema zo dha na TI kA budha be dhanA re; zrI he devI sata A bha ga vA na dAse, bhakayA vivecana mathI rarcA A ulAse. 2 hAjana zArdUlavikrIDita- zrImad zrI jinarAja caMdra mahimA citcaMdrikA varSanI, vANI zrI haribhadranI budhagaNe tasvAmRte harSatI; teno keka prakAza ti saravare svaccha paDyo te jhIlI, A cihemavidhinI kamalinI sadbhaktibhAve khIlI. 3 anuSya-- vikama DhisahastrANa, varSe muMbaImAM rahI, svAdhyAya tapa kIdhuM A, sat puNya nirjarA lahI. 4 kAka daSTi vaye niMgha, kRzatA guNa darzane haMsadaSTi svayaM vaMdha, harSatA guNadarzane. pa | vasaMtatilakAcaitanya mUrti sa ha jA tma svarUpa svAmI, je zuddha buddha bhagavAna jina ziva nAmI; tat ca Ne bhakti kusumAM ja li bhakti bhAve, A epa dAsa bhagavAn pariteSa Ave. 6 sAMti: zAMti: zAMti: |iti zrI hema vIsuta bhagavAnadAse "lalitavistarA" mahApUjAmAM samapelI svaracita cihemavidhinI TIkArUpa bhaktikusumAMjali | Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________