________________
લલિત વિતા : (૨૩) “ધર્મકારથિગ્ય: પદ વ્યાખ્યાન
અર્થ –તે આ પ્રકારે— છે. સમ્યક પ્રવર્તન યોગ વડે–પરિષક અપેક્ષણ થકી પ્રવર્તક જ્ઞાનની સિદ્ધિને લીધે, અપુનર્બશ્વકપણાને લીધે પ્રકૃતિના આભિમુખ્યની ઉપપત્તિને લીધે તથા ગાંભીર્યને લીધે, સાધુ સહકારીની પ્રાપ્તિને લીધે, અનુબધપ્રધાનપણાને લીધે, અતિચારભીરુત્વની ઉપપત્તિને લીધે.૧૪૪
વિવેચન
“ સમકિત ગુણથી હો શિલેશી લગે, આતમ અનુગત ભાવ; સંવર નિર્જરા હે ઉપાદાનહેતુતા, સાધ્યાલંબન દાવ...
સ્વામી સ્વયંપ્રભને જાઉં ભામણે ”—શ્રી દેવચંદ્રજી. અત્રે સારથિપણાને પ્રથમ હેતુ-સમ્યફ પ્રવર્તન યોગ કહ્યો, તેનું વિવરણ કર્યું છે. સાધ્વવર્તનથી – “સમ્યક્ પ્રવર્તન ગવડે—જેની મૂલ આરંભ પ્રવૃત્તિ જ-પ્રવર્તનની
rfસવા–તે જ તાથા ઇત્યાદિથી ભાવે છે, તેનું સારથિપણું જેમ હોય તેમ પ્રતિપાદવામાં આવે છે એમ અર્થ છે.
સમવર્તનોનેર–સમ્યફ પ્રવર્તનથી, અવંધ્યમૂલવાળા આરંભવ્યાપારથી ધર્મ સારથિપણું એમ સંરંક છે. આ પણ કયા કારણથી ? તે માટે કહ્યું–રિવાજપેક્ષાત–રિક-પ્રકર્ષ પર્યત લક્ષણ પરિપાકના, ઉપેક્ષણ7–અપેક્ષણ થકી, સાધ્યપણે આશ્રમણ થકી. એ પણ કયા કારણથી? તે માટે કહ્યું –
–પ્રવર્તક જ્ઞાનની સિદ્ધિને લીધે. અગિર્ભવાળી પ્રવૃત્તિ જેનું ફલ છે એવા જ્ઞાનના ભાવ થકી,-પ્રદર્શક આદિ અન્ય જ્ઞાનથી પ્રવૃત્તિના અયોગને લીધે. તે પણ કેવી રીતે? તે માટે કહ્યું
પુનર્વધા – અપુનર્બશ્વકપણાને લીધે. “rit 7 તીવ્રમાવાતિ –પાપ તીવ્રભાવથી નથી કરતા ઇત્યાદિ લક્ષણવાળો પુનર્જન્ય –અપુનબંધક, તતમવાસ–તેના ભાવને લીધે. તે પણું કેવી રીતે ? તે માટે કહ્યું–
કલ્યામિguપત્ત –પ્રકૃતિથી અભિમુખ્યની ઉપપત્તિને લીધે; સ્વભાવભૂત એવી પ્રકૃતિથી તથાભવ્યત્વના પરિપાકથી ધમ પ્રતિ પ્રાંસાદિ વડે અનુકૂલ ભાવના ઘટનને લીધે.
તથા–તથા શબ્દ પ્રથમ હેતુરૂપ સમ્યફ પ્રવર્તન યુગની જ સિદ્ધિને અર્થે પરસ્પર અપેક્ષાવાળા વાક્યમાણ હેત્વન્તર ચતુષ્ટયન સમુચ્ચયા છે.
–ગભીયોગ થકી સમ્યફ પ્રવર્તન યોગ; અને આનું ગાંભીય તે ત્રિભુવનપતિશાયી કલ્યાણહેતુની અચિય શક્તિસંપન્નતા. એ પણ કયા કારણથી ? તે માટે કહ્યું
સાધનાપ્રિન્ને–સાધુસહકારીની પ્રાપ્તિને લીધે, ફલ અવ્યભિચારી એવા ચાર ગુરુમાદિ સહકારીના લાભને લીધે, આ પણું કેવી રીતે ? તે માટે કહ્યું--અનુષgધાના -અનબન્ધપ્રધાનપણાને લીધે–નિરનબન્ધને ઉક્ત સહકારીની પ્રાપ્તિના અભાવને લીધે. તે પણ કેવી રીતે? તે માટે કહ્યું –રિવારમવારે –અતિચારની ત્વની ઉપપત્તિને લીધે, અતિચારથી ઉપડતને અનુબશ્વના અભાવને લીધે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org