Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ laal kaak skl ' khriimti kaajii iH siit: itaan jntu THE SMRTI-SANDARBHA (A COLLECTION OF DHARMASUSTRAS)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ smRti - sandarbhaH zrImanmaharSi praNIta-dharmazAstrasaMgrahaH gautamAdi trayodazasmRtyAtmakaH caturtho bhAgaH NAG PUBLISHERS nAga prakAzaka 11 e/yU. e., javAhara nagara, dillI-7
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnava saMsAdhana vikAsa maMtrAlaya, bhArata sarakAra ke Arthika anudAna se prakAzita nAga prakAzaka 1. 11 A/U. A. javAharanagara, dillI-110007 2. 8 A / 3 U. A. javAharanagara, dillI-110007 3. jalAlapuramAphI (cunAra - mirjApura) u0 pra0 ISBN: 81-7081-170-8 (Set ) saMzodhita evaM parivarddhita saMskaraNa 1688 mUlya : 1495 2500 Rs. bhAgoM ke nAgazaraNa siMha, nAga prakAzaka, javAhara nagara, dillI-7 dvArA prakAzita tathA nyU jJAna AphaseTa priMTarsa, zAhajAdA bAga, dillI dvArA mudrita
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE SMRITI SANDARBHA Collection of Thirteen Dharmashastric Texts by Maharshis. Volume IV NAG PUBLISHERS NAG PUBLISHERS 11.A/U.A. JAWAHAR NAGAR (P. O. BUILDING) DELH-I110007
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ This Publication has been brought out with the financial assistance from the Govt. of India, Ministry of Human Resource Development. (If any defect is found in this volume, please return the copy per VPP for postage to the Publisher for free exchange.) NAG PUBLISHERS (i) 11A/ U.A. Jawahar Nagar, Delhi-110007 (ii) 8A/3 U.A. Jawabarnagar, Delhi-110007 (iii) Jalalpur Mafi (Chunar-Mirzapur) U. P. ISBN 81-7081-170-8 (Set) 1988 PRICE Rs. 9 0 Ders pls. set Flasgopo PRINTED IN INDIA Published by Nag Sharan Singh for Nag Publishers, 11A/U.A. Jawaharnagar, Delhi-110007 and printed at New Gian Offset Printers, Delhi.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIgaNezAya namaH // atha smRtisandarbhastha caturtha bhAge saGkalitasmRtInAM nAmanirdezaH smRtinAmAni pRSThAkAH 32 gautamasmRtiH 1876 33 vRddhagautamasmRtiH 1916 34 yamasmRtiH 2083 35 laghuyamasmRtiH 2061 36 bRhadyamasmRtiH 2101 37 aruNasmRtiH 2116 38 pulastyasmRtiH 2134 36 budhasmRtiH. 2137 40 vaziSThasmRtiH naM. 2 2136 41 vRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH 2147 42 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA 2336 43 kAzyapasmRtiH 2485 44 vyAghrapAdasmRtiH 2461 vizeSaH-dvitIya vaziSThasmRteviSayavaiziSTayAtpRthagupanyAsaH /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAE GLORY OF SMRITI SANDHRBHA This Universe presents itself as a constant current of Expansion and Contraction and of Light and Darkness. It can be compared to an ocean with its rising and falling tides. High and low tides are only illusory shapes of the ocean itself. They represent its activity but have no existence independent of the ocean. The changing Universe is also an illusion (sparent) a mere glimpse of the Eternal Spirit ( STTHT) which is the stable reality behind it. Men of knowledge are never perturbed by either the destruction or the creation of this universe. The physical world can by known in the form of day and night which are caused by the bright Sun. Thus the light of the Sun is the magnetic force and the principal ingredient of all the animate and inanimate objects comprising the physical world. From the earaliest of times, two opposing
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( kha ) forces or currents-learning and illiteracy, knowledge and ignorance, Godly life and Satanic ill-will-have been running through the Universe. Several schools of thought have developed in the effort to explain the real creative force behind the universe. The Philosophy tells us that the physical Universe is essentially based on the gratification of the senses and this is known as the Satanic World. The other world on knowledge is known Godly World. Thought and action in the satanic and sensual world are directed towards the gratification of one's senses through amusements and luxuries. Accordingly, one is expected to work for and live a life of social, physical, and sensual conatcts. This tendency is ruinous for the world; it creates disorders and disturbs the Peace of the World. It destroys the feelings of brotherhood and equality. The second force or current is essentially one of knowledge and light. It leads man to the realization of truth and peace. It produces amo
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) ng all creatures a feeling of truth and equality. This in its turn creates faith in the Almig hty. The Upanishads and the Geeta are the manifestation of this tendency. What is the cause of this Universe ? This problem has been tackled in several books and treatises but most of them base their arguments on appearances. As a matser of fact, the real cause of this Universe is illusion at is illusion that brings Universein to existence, when ignora nce gives way to knowledge, the existence of the Universe disappears. The mirage in the desert appears to be the waves of water from a distance, but on closer observation, they come out to be nothing but the play of the sands of the desert. Similarly, the reality of this Universe is understood with the help of knowledge. Every thing in this Universe has a threefold relation ship-Birth, Existence and Death. These Subjects have been thoroughly dealt in Smritis which means recollection. The ancient Rishis with the help of their
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Yoga saw in the sky invisible shapes and heard inaudible sounds. Whatever letters and words were formed on those waves, they were the guiding utterances of God and have been called by philosophers, 'Shabda-Praman'. The literary men call it the word of God. On the basis of the recollection of those invisible sounds the Rishis laid down in detail the physical. cultural and social code of conduct of mankind in the 'Smritis'. So far Sixty five 'Smritis' have been discovered. It is possible there may be more even. The purpose of all the "Smiritis' is that when the creative force enters the human body, it forgets its own shape as in dream one forgets one's own active actions. In order to check the Universe from going towards 'Satanism' and other evil disturbances, the ancient Rishis have given to the world their experiences and realisations so that the world may live upto them. The way of the "Smiritis' is a sure way to bring peace
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ in this world ; to lead man to realise Truth in the end so that he may not feel sad over the destruction and decay of this wall of sandthe Universe. In the 'Smriti Shastra' manners and conduct have been specially deal as they form the basis of cultural life. All the ceremonies from conception to marriage, have been discussed. The Smritikars think that a child so born with 'Sanskar' is a pride to the parents, the country and the times. Cultural life depends upon this teaching and discipline. Those, who do not know the importance of ceremonies and knowledge in removing the curtain of darkness from their minds, are never able to see the evolution of a cultural life. Culture is known from the "Smritis and without the knowledge of "Smritis' and the discipline presented there in, nobody can lead a cultural existence. Some people wrongly call civilisation as culture; civilisation is born out of social life.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) In the chapter on manners the human society has been divided into four sects-Brahmin, Kshatriya, Vaishya and Shudra-on the basis of the prinoipales of 'Varnashram' and the rhythmical relationship of three 'Gunas'-'Sat', 'Raj' aud' Tam'.According to this classification, everyone has been given the right and privilege to do what he is capable of doing so that the world may go on peacefully and amicably. These four 'Varnas' are all equal and pone is superior or inferior. One who imparts knowledge is respected by all castes. Still all castes are equal and their duties are equally important for them. The present-day idea of untouchability in 80me quarters is born out of ignorance Of all the sixteen 'Sanskaras', the 'Upnayan' ceremony is the most important. Unless a child has gone through this ceremony he is regarded not worth touching. In the 'Upnayan' ceremony he is taught- afe forest at a: Tacen i. e. O God! Evolve and develop my intelligence. Shu
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dras have been prohibited from these ceremonies and the purpose of this prohibition is not that they are inferior to others. Since they serve all other castes it has not been regarded wise to burden them further with these ceremonies. As one, who brings contributions for the 'Yajnas', also enjoys the fruits thereof; similarly, Shudras enjoy the fruits of all those 'Yajnas', which are done by the members of other castes, whom they serve. Shudras have been defined in the 'Brahma Sutra' 28-JHAFT AFAITTala" i. e. Shudra is one, who repents for shortlived ephemeral objects. The fact is that a person of spiritual knowledge is respected by all, irrspective of his caste. Even the Brahmins were only respected when they possessed spiritual knowledge. Raidasji and Kabirdasji were revered by all even though they were by caste 'Chamar and 'Weaver' respectively. Janak was a Kshatriya and Sajan, a butcher but because of their spiritual knowledge they were revered by all.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thus all men are equal and all are able to get 'Mukti' ( Salvation ) according to their merits. Those, who regard Shudras as low and untouchable, suffer from a misgiving and donot know their own 'Shstras'. Almost all the Smriti writers have regarded manners as the basis of the cultural life. Their view is that howsoever learned a man may be, if he is ill-mannered, he cannot be regarded as a learned man. Taking the discipline of good men as basis, the 'Smritis' have depicted the manners and conduct. The guiding principles of great and good men have been dealt with and naturally their footsteps are followed by others. Therefore, one, who becomes good and great, should become very careful about his conduct because with a little mistake or neglect or sensuousness or pride, he can ruin the life of some others, who would follow him and he shall be held responsible before God. Some 'Smritikars' think that so long as
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ humanity was following Truth and Dharma, *Vyavahar' was not necessary; "Vyavabar' or law entered Government only, when Truth and Dharma declined and gratification of the senses inoreased. Within this come the "Dand Dharma' and the 'Daya Dharma, Some Sm. ritikars have given first place to manners, then to "Vyavhar' or taot and finally to repentance. Acting according to the teachings of ancient Rishis is recognised as Dharma and the basis of the present Indian Penal Code has been taken from "Manu' and 'Yajnavalkya', There are some "Smritikars' like, 'Ashwalayan', Vyas'and-Bodhayan' who give utmost im portance to 'Varnashram Dharma' and repentance.But on carefully considering the teachings of 'Smritis',the importance of agriculture is epident. "Yajnas' have been recommended only for those regions where agricuture is practised and the deer of black colour are found. 'Vishnu Smriti' prescribes worship of God and celebr. ation of God festivals.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ () As a matter of fact, fear of God is very essential. At present, the barbarism and mutual distrust in the world is due to the fact that people do not recognise the existence of God. Creatures of all sorts run out of limits when they do not fear anybody. The Vedas clearly mention that the Sun, Moon and the different planets run on their orbits due to the fear of God. The knowledge about God can be bad from the 'Smritis' and the books that tell us about this Power (which is not a subject of either physical or spiritual senses ), are known as Shastras. One, who has no fear and love of God, does not deserve to be trusted by anybody in this world. This fear of God is also essential for invoking among the people a fear of the kingly authority. By the grace of God a ray of hope has sparkled in my heart that the world would be able to enjoy peace and prosperity by acting up to the teaching of the 'Smritis', which are based on the great experiences of 'Manu' and others.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ In this hope I have tried to present to the world 'Smriti Sandarbh' as a gift. The book runs upto 2528 pages and is divided into four sections. In the earlier stages it was also thought that it may be translatod into other languages so that it may become easily accessible to all. But I have been unable to execute the plan due to the hugeness of the task and the paucity of time. Therefore, I have only dealt with the text of different 'Smritis' with their main Contents in Hindi and without attempting interpretation of the text. Thus I have simply described the main features behind the "Shlokas' of different chapters. The present book is divided into three sections and deals with manner, Social law or "Vyavahar' and repentance. In the section of manners or(strert) Sanskaras' have been described as the basis of social conduct. By following these 'Sanskaras' at the right time and in a proper way, the physical and parental dross. is washed out with the help of 'Mantras'. As
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( ) a result, one's mind developes and the person concerned gains spiritual strength. Along with manners, social and moral life has also been depicted. The second section deals with 'Vyavabar'. When life of social contact is handicapped, in order to run it on proper lines the moral du. ties and rights of the Government, the ruler and the public have been given in detail. The third section about repentance deals in detail with the different kinds of sins and their consequences so that people may defer from sins and may take recourse to truth. In this chapter the different types of sin-75T, krodhaja, ajJa naja, atipApa, upapAtaka, atideza and saMkarIkaraNa have been described and the way of repentance for each has been suggested. Thereby it has been attempted to create a task in the people for good doing and 'Sanyas Dharma' which implies the knowlege about ephemeral nature of the universe and the true realisation of God.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thus the aim and purpose of all the Smritis is to develop man's cultural life and evolve his moral, religous, social and personal life. Seth Mansukh Rai Moreji has been taking great pains in advancing the cause of pure way of life. Serveral "Pushpas' ( books ) of the Gurumand al are ceaselessly trying to propagate the way of Sanskritio' life in this world. Pt. Brahma Datta Shastri M. A. and Mahesh Datta Mishra jyotish Tirtha, Ramanath Dadhich and Pt. Kajorilal Mishra and Shri Surajmal Gupta, secretary, Gurunandal and Shri Ramesha singh jaiswal along with other me mbers of Gurumandal bave encourged me and helped me very much in collecting and brin. ging out this 'Smriti-Sandarbha' Valume IV. The Vth Valume is under publication and is expected to be out very soon. Our grateful acknowledgements are due in the first instance to the owners of the di. fferent MSS Libraries, who have rendred, con
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ siderable help by lending us the transcripts of their MSS. regarding Smriti Texts included in this collection, particularly to Shri Pandit Tribhuwan Prasadi upadhyaya M. A. Vyakarpacbarya, Principal Govt. Sanskrit college, Banaras and Dr. Shri Subhadra jba M. A., Librarian in the Princess of wales Sarswati Blawan Library, Banaras and to Shri K. P. Khaitan Barrister at Law, the VicePresident of the Royal Asiatic society of Bengal, Calcutta and Shri S. K. Saraswati M. A. Librarian in the Society's Library and others, whose untiring efforts have greatly contributed in the presentation of this Volume especially comprising of Smriti manuscripts in the hands of the honourable readers. It will not be out of point to state that The Madras Goverument oriental Manuscripts Library under Shri T. Chandrasekhar Aiyer M. A. L. T. and Adyar Library of Theosophical Society Adyar, Madras under the dreotion of Shri Dr. G. Shriniwasmurthy have very kindly lent us all the transoriptions
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ of their unpublished Smriti Texts to be inoluded in other Volumes proposed to be taken enrlier as 8000 as we apprcacbed them with requests. All this is a bappy sign for the reorientation of our Cultural heritage. Since timee im memorial,ludia bas been God fearing and a follower of cultured and disciplined life. Ilcnoe all people of the world bare regarded tho way of Indian living with goodwill and respect because it was meant to lead the people of the world to pence und prosperity, The key and way to this life is contained in the different 'Smritis'. Therefore , after collecting the different "Smritis' in this 'Smriti Sundarbh' I present this as Inida's gift to the world with the prayer that it may slow to the world tbo way of cultured and disciplined lifo. Dehradun, U. P. for the good of the Universo The 1st. Jan. 54 SRAJGURU HARIDATT SHASTRI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgaNezAya namaH smRtimahattva saMsAra kI paramparAoM meM se prakAza aura andhakAra, vikAsa aura saMkoca kI do anAdidhArAyeM nirantara pravAhita hotI rahatI haiN| saMsAra ko sAgara kahA jAya to jvAra aura bhATArUpI lIlA svataH isa lIlA ke kArya aura kAraNa bana rahI hai| samudra ke atirikta jaise jvAra-bhATA koI vastu nahIM hai nAma jvAra-bhATA hai uthala-puthala inakA svarUpa bhI hai, parantu vastutaH samudra hI jvAra-bhATA hai; banane aura bigar3anevAlA saMsAra vAstava meM koI satya vastu nahIM hai usakI, AdhArarUpI Atmatattva se pratIti mAtra hai| ataH isake bigar3ane aura banane meM dhIra vyakti adhIra nahIM hote haiN| "dhIrastatra na guhyti"| saMsAra kI pratIti dina-rAta se hotI hai| dina-rAta kA kAraNa ekamAtra prakAzavAn sUrya hai, sUrya kA prakAza hI cumbakIya AkarSaNa hai, yahI jar3a-caitanya saMsAra kA pradhAna tattva hai| isa saMsAra meM AdikAla se do prakAra kI zakti-vidyA-avidyA, jJAna-ajJAna, devI-AsurI kA krama cala rahA hai| sRSTi kyA hai ? isakI racanA-zakti kI vAstavikatA para na kevala bhAratavarSa meM apitu vizva meM aneka dArzanika gaveSaNAyeM sampradAyAnusAra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( tha ) calI A rahI haiN| jahAM taka indriyoM ko pratyakSatA meM sRSTi kA kArya hai vahA~ taka vijJAna aura usake Age dArzanika vicAra dhArAyeM bar3e vega se pravAhita ho rahI haiN| ___ darzana aura vijJAna ke parizIlana karane se jJAta huA hai ki Adhibhautika saMsAra bhoga pradhAna hai isako hI AsurI sarga bhI kahA hai| dUsarI sRSTi jJAna pradhAna hai, ise daivI saMsAra kahA hai| AsurI saMsAra ke bhautika dArzanika vicAra aura puruSArtha, bhautika Amoda-pramoda evaM bhautika deha ke bhogoM taka hI sImita haiN| isakA udAharaNa saMsAra kI vyAvahArika kSamatA, naitika, puruSArtha aura dakSatA se spaSTa hai| ____ yaha vicAra-dhArA saMsAra meM azAnti, saMgharSa, adIrghajIvana evaM pArasparika droha aura asamAnatA kI dyotaka hai| ise jar3avAda kI vicAra-dhArA kaha sakate haiN| __dUsarI jJAnavatI dhArA hai jisake dvArA satya aura zAnti kA anubhava hotA hai| isa dhArA ke loga dArzanika aupaniSada niSThAvAle hote haiN| yaha jJAnavatI dhArA manuSya mAtra meM hI nahIM balki jIva mAtra meM samAnatA kI janayitrI satya kI niSThAtmaka brahmaniSThAvAlI hai| upaniSad gItA dvArA isI jJAnavatI dhArA kI jhalaka milatI hai| saMsAra kA kAraNa kyA hai ? isameM bhinna-bhinna darzanoM ne bhinna-bhinna prakAra kI racanA, samIkSA aura mImAMsA batAI hai| parantu ve saba prAyaH pratyakSavAda para Azrita haiN| saMsAra kA yathArtha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa ajJAna hI hai isI ke hone se isakI pratIti hotI hai| ajJAna jaba jJAna meM samA jAtA hai taba isakI pratoti nahIM rahatI hai / marubhUmi meM jisa prakAra kAlpanika jala kI vIci taraGgoM ke rUpa meM pratIti hotI hai aura kArya kAla meM satya kA jJAna ho jAtA hai ye vIci taraGga marubhUmi kA hI nAca hai aura kucha bhI nhiiN| isI prakAra yaha sArA saMsAra usI jJAna kA camatkAra hai| jitanI bhI vastu hotI haiM unakA sambandha tIna bhAvoM se hotA hai ; janma, sthiti aura laya / isa saMsAra ke prAdurbhAva hone ke sAtha-sAtha RSi, muni, deva, gandharva, manuSya Adi jagat kA AvirbhAva huaa| isa AvirbhAva, sthiti evaM tirobhAva ko smRti zAstra ne sucAru rUpa se varNana kiyA hai| smRti zabda kA artha hotA hai smrnn| RSiyoM ne AkAzamaNDala meM Adi avyakta nAda kI rekhA taraGgoM ko laharAte-laharAte yogabala se dekhaa| una laharoM se akSara aura zabda jo bane vaha IzvarIya anuzAsanAtmaka bhagavad-vAkya the / isIko darzana zAstroM meM zabda pramANa kahA hai / isI ko sAhityakAroM ne Izvara ke vAkya kahakara prazasti gAI hai| usa avyakta nAda kI smaraNa zakti se RSiyoM ne isa bhUmaNDala kI maryAdA, naitikatA, sAMskRtikatA evaM vyAvahArikatA kA jo vistArapUrvaka varNana kiyA hai use smRti nAma diyA gayA hai / smRtiyAM isa samaya 60 taka mila sakI haiM, sambhava hai isa saMkhyA se bhI adhika dhIre-dhIre jaisA prayatna ho rahA hai prakAza meM aaveN|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( dha ) sampUrNa smRtiyoM kA tAtparya yaha hai ki caitanya jaba zarIra meM praveza karatA hai to apane svarUpa ko bhUla jAtA hai jisa prakAra manuSya svapna meM sAMsArika prAyaH jAgrat vyavahAra ko bhUla jAtA hai| sRSTi meM vikRti se tathA AsurI pravAha se bacAne ke liye maharSiyoM ne apane saMsmaraNa ko mAnava jagat meM bhejA ki isake anusAra saMsAra ke jIvana ko zAntimaya banAkara anta meM satya kI prApti ho jAya aura isa bAlukA bhitti kI racanA ke TUTane para zoka evaM kheda na ho| smRti zAstroM meM mukhya tIna viSayoM kA nirNaya kiyA gayA hai ; AcAra, vyavahAra aura prAyazcitta / saba se prathama AcAra ko lIjiye AcAra ho sAMskRtika jIvanI hai| AcAra prakaraNa meM-garbhAdhAna se vivAha kAla taka ke saMskAra aura unakI zikSA, anuzAsana, jisase manuSyatA kA vikAza ho, pratipAdita hai / ___ saMskAroM ke hone se hI sAMskRtika jIvanI hotI hai jo saMskAroM ke mahattva tathA vijJAna dvArA saMskAroM se bauddhika, mAnasika AvaraNa kA kSaraNa hokara unakA vikAza nahIM jAnate haiM use sAMskRtika jIvana nahIM kahate haiN| saMskRti ekamAtra smRti zAstroM se hI jJAta hogii| smRti zAstroM ke jJAna aura tadanuzAsita saMskAroM ke binA sAMskRtika jIvana nahIM hotA hai| kucha loga sabhyatA ko saMskRti kahate haiM yaha unakI bhUla hai sabhyatA to naivika jIvana kI dena hai|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAra prakaraNa meM varNAzrama niyama aura satva, raja, tama ina tIna guNoM ke tAratamya se brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra ina cAra zreNiyoM meM manuSya jAti ko vibhakta kiyA hai| usake anusAra unake karma jisa karma meM jisakI kSamatA hai use vaha karma karane kA adhikAra diyA gayA hai, jisase sRSTikrama sucAru rUpa se cle| inameM kisI rUpameM ucca-nIca kA bheda nahIM hai| koI choTA bar3A nahIM hai| jo jJAna detA hai usakI saba pratiSThA karate haiM, parantu cAroM varNa samAna haiM aura saba jAtiyoM kA AdhArabhUta dharma AtmaniSThA samAna hai| ___ isI prakAra chUtapAta kA vicAra hai| ajJAna ko chUta kahA hai, SoDaza saMskAroM meM jaba taka upanayana saMskAra na ho taba taka bAlaka se chUtapAta hotI hai| vaha upanayana ke bAda hI deva aura pitRkarma karane kA adhikArI hotA hai| upanayana saMskAra meM "dhiyo yonaH pracodayAt" yaha zikSA dI jAtI hai ki he bhagavan hamArI buddhi kA vikAza kiijiye| tathAkathita zUdra jAti ko aura saMskAroM se vaJcita rakhane kA tAtparya yaha nahIM hai ki vaha choTI jAti hai apitu saba varNoM kI sevA karane se usapara dubArA yaha saMskAroM kA bhAra sauMpanA ( lAdanA ) naitikatA nahIM hai| sevA ke liye zrImadbhagavadgItA meM AtA hai-"sarvabhUtahite rtaaH|" jo vyakti sarvabhUta ke hitarUpI karma meM arthAt sevA meM lagA hai usake liye aura koI karma karane kI AvazyakatA nhiiN| isIliye sabhI zAstroM meM sevA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI ucatA kI prazaMsA kI gaI hai| "sevA dharmaH parama gahano yoginAmapyaMgamyaH" sevArUpI parama dharma jise Atmadharma kahate haiM aise niSThAvAn vyaktiyoM para aura-aura karmoM kA bojhA lAdanA samucita nhiiN| "sarve padA hastipade nimagnAH" aise sampUrNa karma kI uccatA prANImAtra kI sevA karanepara parisamApta hai| Aja kAlakrama se jisa sevA karma ko gItA vedAdi zAstroM ne paramocca kartavya mAnA hai usa mahanIya gauravAspada kartavya ko karanevAle vyaktiyoM ko nimnavarga meM mAnanA yaha una logoM kA dambha evaM Atmadharma kA tiraskAra hai| hamArA yaha parama saubhAgya honA cAhiye ki unake tiraskArapUrNa dRSTikoNa ke prati hama asahiSNu hokara unheM protsAhana deM aura jina varNoM kI vaha sevA karatA hai unake yajJAdi karmoM kA phala to unheM binA yajJa kiye hI mila jAtA hai| jaise, koI yajJArtha dhana yA sevA detA hai use bhI yajJa kA phala milatA hai / __ zUdratva kI paribhASA brahmasUtra meM AyI hai-"sugatasya tadanAdarazravaNAt tadravaNAca" arthAt jo anitya vastu ke liye zoka karatA hai, vaha zUdra hai| brahmajJAnI cAhe kisI bhI varNa meM ho vaha sadaiva pUjya hai| brAhmaNa tabhI pUjya hote the jaba unheM brahmajJAna hotA thaa| dekhiye raidAsajI camAra jAti meM hote hue bhI evaM kabIra jI julAhA jAti meM hote hue bhI saba ke pUjya hue| isI prakAra sanakAdi kSatriya aura jAjali tathA sajana kasAI Adi brahmajJAna se pUjya hue| yaha una logoM kA bhrama mAtra hai jinhoMne zAstra
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - ( ka ) . ke tatva ko na jAnA ki zUdra se aGga sparza varjita hai| maila ko dhonA zuddhatA hai zArIrika, mAnasika aura kAyika mala aura ghara ke maila ko dhonA manuSyatA kA pratIka hai / jisa vyakti meM manuSyatA na ho usase chUtapAta karane kA vidhAna isaliye rakkhA gayA hai jaise ki saMkrAmaka ( Infectious ) rogAkrAnta vyakti se bacane kA vidhAna hai| aspRzyatA zabda kA pracalana saMkrAmaka rogoM ke sambandha se huA hai| Ayurveda zAstra ke prasiddha grantha caraka meM AyA hai kuSThajvaraJca zoSaJca netrAbhiSyandameva ca / aupasargika rogAzca saMkrAmantinarAnnaram / / ekazayyAsanAcca va vastramAlyAnulepanAt / isa prakAra jina bhAvoM se saMkrAmakatA hotI hai use aspRzyatA kahate haiN| isa rogarUpI aspRzyatA ke saMkramaNa na hone dene ke upAya atyAvazyaka hai, cAhe phira vaha mAnasika ho yA daihika hoN| . saMsargazcApi taiH saha (yAjJavalkya smRti)| aspRzyatA kA saMkramaNa vikAra se, kAla se evaM svabhAva se hotA hai| jaise, vaidyaka zAstra ke anusAra rogoM ke saMkramaNa hone se evaM dharma zAstroM ke anusAra pApiyoM ke sAtha rahane se aspRzyatA hotI haiM, vyavahAra meM to aura bhI adhika rUpa meM yaha spaSTa hai / dekhiye, rajasvalA aspRzya hotI hai-"prathame'hani cANDAlI dvitIye'
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajakI tathA" aadi| sabhI ke janana mRtakAzauca meM aspRzyatA rahatI hai| nitya zaucAdi se nivRtta honepara hAtha dhone ke pUrva vyakti aspRzya hai / lekina jaba unake roga dUra ho jAte haiM athavA samaya kI avadhi nikala jAtI hai aura pApoM kA prAyazcitta ho jAtA hai to ve phira zuddha ho jAte haiN| ___ ataH aspRzyatA nitya vastu nahIM hai deza, kAla evaM avasthAbhedena spRzyatA aspRzyatA bana jAtI hai aura aspRzyatA spRzyatA bana jAtI hai| yaha to huI zArIrika rogoM kI aspRzyatA ke sambandha kI baat| jisa prakAra zArIrika aspRzyatA hai usI prakAra mAnasika roga haiM / mAnasika aspRzyatA mAnasika mala se hotI haiM phira vaha mala cAhe kisI bhI jAti meM kyoM na ho| jisake mAnasika mala hai to vaha aspRzya evaM jisake vaha dUra ho jAte haiM vaha spRzya hai| zAstra ke santulana meM zArIrika aspRzyatA se mAnasika aspRzyatA kahIM adhika gambhIra hai| zarIra ke roga isI deha ke sAtha rahate haiM mAnasika roga to janmajanmAntara taka calate haiN| saMskAra ina saba ko dUra karane ke liye vizeSa vidhi hai jisakA uddezya mAnava-jIvana ko saphala banAnA hai| isa prakAra saba prakAra kA mailApana dUra karanA smRti kA siddhAnta hai / likhA bhI hai-"pA'mA ca mlmucyte"| saba manuSya samAna haiM, apane-apane guNa ke anusAra karma karane para saba mukti ke pAtra ho jAte haiN| prakRti naTI kI mahatI prasAra yojanA meM choTe-bar3e kA bheda kahIM nahIM hai|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( bha ) AcArAdhyAya meM, sadAcAra ziSTAcAra ko lekara saba saMskAra batAye haiN| ina saMskAroM ke yathAvidhi yathAsamaya karane se baijika evaM gAbhika mala ke dhulane se mantroM dvArA bauddhika vikAza evaM manobala prApta hotA hai| ziSTAcAra ke sAtha-sAtha naitika, sAmAjika jIvanI kA bhI vistAra se nirUpaNa kiyA gayA hai| __dvitIya prakaraNa vyavahAra kA hai| isameM vyAvahArika jIvanI para jo gatirodha A jAtA hai usako ucita rIti para saJcAlana ke liye rAjazAsana, zAsaka aura zAstra ke naitika vyavahArarUpI karma ko bhI dharma kahakara usakA vistAra kiyA gayA hai| __ tIsare prAyazcitta prakaraNa meM pApoM ke prAyazcitta, pApa karane se nArakIya gati kA vivaraNa jisase janatA aparAdha karane se haTa jAya aura satya kA Azraya le sake yaha batAyA gayA hai| prAyazcittAdhyAya meM kAmaja, krodhaja, ajJAnaja, pApa, atipApa, upapAtaka, atideza, saMkarIkaraNa evaM malinIkaraNa ko dikhAkara una-una pApakarmoM ke prAyazcitta kI vidhiyAM batAI haiN| anta meM, saMnyAsa dharma meM saMsAra kI anityatA evaM bhagavAn kI satyatA batAkara mAnava-jagata ko sanmArga para calane kI ruci pradarzita kI hai| isa prakAra prAyaH saba smRtiyoM kA dhyeya hai ki manuSya sAMskRtika jIvana kA vikAza kara naitika, dhArmika, vyAvahArika, evaM sAmAjika jIvana kA zreya prApta kre| "abhyudaya niH zreyasa" kA yaha anupama yoga evaM vyavasthA hai|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( ma ) prAyaH sampUrNa smRtikAroM ne sabase prathama sAMskRtika jIvanI kI jar3a AcAra ko mAnA hai| unakA mata hai ki kitanI bhI vidyAoM kA jJAtA manuSya kyoM na ho parantu yadi vaha AcArahIna hai to vidvAnoM kI gaNanA ke yogya nahIM ho sakatA hai| - zreSTha puruSoM ke anuzAsana ko AcaraNa batAkara smRtiyoM meM AcAra prakaraNa meM AcAra-sadAcAra kA nirUpaNa kiyA gayA hai| jyeSTha aura zreSTha ke lakSaNa bhI chAndogya meM kiye haiN| zreSTha puruSoM kA anugamana svabhAvataH unake anugAmiyoM kA patha hotA hai| "yadyadAcarati zreSThastattadevetaro janaH" zreSTha kahane yogya jo vyakti ho jAya usako apane AcaraNa para bar3I sAvadhAnI se dhyAna rakhanA cAhiye, kyoMki dUsare-dUsare loga usake AcaraNa kA anukaraNa karate haiN| isameM yadi jarA-sI bhI asAvadhAnI yA indriya lolupatA evaM mAnAbhimAna se truTi raha gaI to usake anukaraNa karanevAle samudAya kA zreya tathA azreya kA vaha hI isa saMsAra aura bhagavAna ke sAmane uttaradAyI hai jo usa samudAya meM zreSTha kahA jAtA ho| ___ yadyapi sAMskRtika jIvana banAnA saba smRtikAroM kA parama . dhyeya hai aura sAMskRtika jIvanI ko hI dharma mAnA bhI hai| to bhI isa sAMskRtika jIvanI ke rakSakastambha AcAra, dharma, naitikatA tathA vyavahAra hI mukhyarUpeNa haiN| ___ kucha smRtikAroM kA vicAra hai ki jaba mAnavatA dharma aura satya meM rahatI thI taba vyavahAra (daNDanIti ) kI AvazyakatA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( ya ) nahIM thii| vyavahAra to rAjyazAsana meM taba se AyA jaba se satya kA hrAsa aura bhogoM kI abhiruci kA pravAha sImA ko atikramaNa kara gyaa| rAjyazAsana meM vyavahAra kA sthAna sAkSI, daNDadharma Adi haiN| dAya ko to dharma mAnA gayA hai| dAya dharma vaidika kAla meM eka rekhA para hai, parantu smRti granthoM meM dAya bhI vyavahAra prakaraNa meM rakkhA gayA lena-dena, pUMjIkara, rAjyakara Adi saba vyavahAra daNDanIti ke antargata haiM / ___ manu yAjJavalkya Adi kucha smRtikAroM ne prathama AcAra usake anantara vyavahAra tathA duSTakarmoM ke daNDa evaM prAyazcitta kI vyavasthA kI hai, una maharSiyoM ke batAye mArga para calane ko bhI dharma kahA hai| jaise-saMskAra-dharma, rAjadharma, daNDadharma, aura prAyazcitta dharma / jisa maryAdA ko una trikAlajJa taponiSTha RSi muniyoM ne apane samAdhistha vicAra se saMsAra ke saJcAlana ke liye batAyA hai, use bhI dharma ke nAma se mAnA gayA hai| smRtiyAM kucha zlokoM meM haiM evaM kucha sUtroM meM / bhAratIya vyavahAra rAjadaNDa kA mApadaNDa manu yAjJavalkya se liyA gayA hai| kucha smRtikAroM ne jaise, AzvalAyana, vyAsa, baudhAyana Adi ne kevala varNAzramadharma aura prAyazcitta kA hI adhika gaurava mAnA hai| zAtAtapa Adi ne roga-mukti kA upAya aura hArIta, pArAzara Adi ne isa yuga meM kRSi karma karanA usase upajIvana sabhyatA kA nirupadrava jIvanopAya batAyA hai / smRtiyoM ke vicAra karane se smArta dharma kA AdhAra kRSi karma mukhya hai| jisa deza
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM kRSi karma tathA kAle raMga kA mRga hotA hai vahIM ke liye yajJoM kA vidhAna batAyA hai| hArIta Adi kucha smRtiyoM meM devopAsanA, devotsava Adi kA vidhAna aura iSTApUrta kA vistAra hai| ina sabakA abhiprAya ucca bhAvanA dvArA Izvara parAyaNatA kA hai| kisI smRti ne AcAra ko, kisI ne vyavahAra-daNDanIti ko kisI ne prAyazcitta Adi ko, prAthamikatA dI hai| yaha saba kAlabheda se upapAdana hai| smAta siddhAnta saba ko sAMskRtika jIvana kI preraNA detA hai| saMsAra meM barbaratA, vibhISikA aura pArasparika virodha kA pradhAna kAraNa Izvara ke astitva ko na mAnane se rAgadvaSa kAma krodha kI svacchanda gati hI hai| prANI mAtra apanI-apanI maryAdA kA ullavana karane ko taba hI daur3ate haiM jaba unako kisI kA bhaya nahIM hotA hai| vedoM meM kahA gayA hai -"bhIpAsmAt tapati sUryaH' bhagavAn ke bhaya se sUrya, candra, graha, tArA evaM mRtyu Adi apanI-apanI maryAdA para calate haiN| avyakta bhagavAn kA jJAna smRtiyoM dvArA hotA hai, jo vastu hamArI AMkha yA kAna Adi jJAnendriya kA viSaya nahIM hai aura usa vastu kI sthiti hai to usakA jJAna hameM zabda pramANa lekha dvArA hI hotA hai| usa lekha ko zAstrIya kahate haiM jisase Izvara kA jJAna ho / jisakA Izvara para vizvAsa nahIM hai vaha vyakti sAMsArika kArya meM kisI kA bhI vizvAsapAtra hone kA adhikArI nahIM hai| Izvara ke bhaya se loga chipakara
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( la ) pApa karane se Darate haiN| rAjadaNDa kA bhaya to taba hai jaba koI sAkSI ke dvArA usa doSa yA aparAdha ko prakaTa kara ske| ataH rAjazAsana ke liye Izvara kA bhaya saba se prathama honA caahiye| ___ yaha bhI vicAra huA thA ki pradhAna-pradhAna bhASAoM meM isakA anuvAda kiyA jAya jisase apanI-apanI pradhAna bhASA ke dvArA isa saMdarbha kA rahasya pratyeka ko AsAnI se prakaTa ho jAya kintu samayAbhAva tathA kArya-vistAra samajhakara isa samaya yaha vicAra pUrNa karane meM asamarthatA rahI kevala hindI bhASA meM pratyeka smRti ke pratyeka adhyAya meM jo viSaya jisa zloka yA jitane zloMkoM meM hai usakA vivaraNa hindI meM svalpakAla meM jitanA honA sAdhya thA utanA kiyA gayA hai yaha smRti saMdarbha kA vivaraNa hai| dharmazAstroM meM AnevAle zabdoM kA hameM unake AdhArabhUta vyutpattilabhya vyApaka bhAvoM ko dhyAna meM rakhakara abhiprAya samajhanA caahiye| zabdAnuzAsana ke laukika aura vaidika kama ko dhyAna dekara hameM prakaraNa saGgata artha kA vyApaka rUpa meM prakAza karanA caahiye| ina athAha jJAna kI rAzi smRti zAstroM kA abhiprAya kevala bahuzruta pAradarzI vidvAn hI jAna sakate haiN| brahmapurANa kI 242 adhyAya meM isa para vyApaka prakAza DAlA hai| yo hi vede ca zAstre ca granthadhAraNatatparaH / na ca pranthArthatattvajJastasya taddhAraNaM vRthA // 13 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAraM sa vahate tasya granthasyAthaM na vetti yH| / yastu granthArthatattvajJo nAsya granthAgamo vRthA // 16 // ajJAtvA granthatattvAni vAdaM yaH kurute nrH| lobhAdvA'pyathavA dambhAtsa pApI narakaM vrajet // 18 // jo vedoM tathA zAstroM meM kevala grantha kA abhyAsI hai aura pranthoM ke arthatattva ko nahIM jAnatA usakA vaha abhyAsa vRthA hai| vaha kevala bhAra ko vahana karatA hai jo mahAnubhAva grantha ke arthatattva ko jAnate haiM unakA granthAdhyayana saphala hai| jo vyakti granthoM ke tattva ko jAne binA lobha se athavA dambha se vyartha kA vivAda evaM kalaha karate haiM ve narakagAmI hote haiN| ___ ataH zAstrIya vyApaka artha ko grahaNa kara saGkucita artha se sadA bacane kA hameM prayatna karanA cAhiye isI se vizva kA mArga pradarzana ho sakatA hai / nirukta ke nighaNTu dvArA vedAdi zAstroM ke gambhIra abhiprAya ke jAnane meM sahAyatA milegI aisI merI mAnyatA hai| vedAdi zAstroM kI kuJjI nirukta ke abhAva meM banda tAloM meM chipI-sI par3I hai| __ veda brahmANDa ke samaSTigata tattva ko hameM AdiSTa karate haiM; dharma zAstra vyavahAra aura paramArtha kA hameM samaveta jJAna karAte haiM / Aja sahI cAbhI se hI isa akSayabhaNDAra ko kholakara hamAre zubhamaGgala kI kAmanA karanevAle maharSiyoM ke hArda ko samajhanA hamArA kartavya hai isI meM saba kA kalyANa hai| yahAM yaha dhyAna meM rakhanA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( za ) cAhiye ki inameM nibaddha jJAnarAzi "savabhUtahite ratAH" RSiyoM kI sAdhanA hai unheM unake vyApaka rUpa meM dekha apane par3hane evaM kartavya-pAlana se hameM pUrNa sahAyatA mila sakatI hai| bhAratavarSa para sAre saMsAra kA jo vizvAsa aura sadbhAvanA thI ki bhAratIya jIvana saMsAra ke saba manuSyoM ko sukha aura Ananda kI jIvanI kA vidhAna banAnevAlA hai usa sukhamaya va sAMskRtika jIvana ko banAne kA rasAyana ina granthoM se upalabdha hai| isaliye bhAratIya upahAra smRti-saMdarbha ko bheMTa karate hue bhagavAn kI preraNA se hamAre antaHkaraNa meM zubha AzA prakaTa huI hai ki saMsAra ko sukha zAntimaya jIvana kA srota tapomaya vibhUti mAnavatA ke Adi saMskAra pravartaka manvAdi smRtikAroM ke anupama anubhava jinheM smRti zAstra kahate haiM unake anukUla AcaraNa karane se prApta hogii| isa AzA para hamane sulabhya aura durlabhya 44 smRtiyoM kA saMgraha kara smRti-sandarbha nAma se aba taka cAra khaNDa 2528 pRSThoM meM saMsAra ke sAmane bhAratIya smArta upahAra prastuta kiyA hai| bhArata ke prasiddha-prasiddha pustakAlayoM meM etadartha prApya smRti granthoM ke anusandhAnArtha patrAcAra ho rahA hai| paJcama khaNDa kA kArya barAbara cAlU hai| ___ kAzIstha rAjakIya saMskRta mahAvidyAlaya ke pradhAnAcArya paM0 tribhuvana prasAda upAdhyAya ema0 e0 vyAkaraNAcArya evaM tatratya sarakhatI bhavana pustakAlaya ke adhyakSa zrI DA0 subhadra
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( Sa ) jhA se AzAtIta sAhAyya milA tadartha ve dhanyavAda ke pAtra hai| isI prakAra sarvazrI esa0 ke0 sarasvatI ema0 e0 pustakAlayAdhyakSa, esiyATika sosAiTI baGgAla, kalakattA evaM svanAmadhanya hamAre samAja ke ratna zrIkAlIprasAdajI khetAna bAra eTa laoN upasabhApati eziyATika sosAiTI evaM zrI sUrajamala gupta ( maMtrI gurumaNDala ) zrIrameza siMhajI jAyasavAla pradhAna sadasya (gurumaNDala) tathA anya gurumaNDala ke sadasyoM tathA zrI paM0 kajor3IlAla mizra aura paM0 rAmanAtha dAdhIca evaM paM0 brahmadattajI trivedI zAstrI ema0 e0 ne samasta smRtiyoM kA saMkalana aura pArAyaNa kara hameM pUrNa sahayoga dekara apanI sahRdayatA kA paricaya diyA unheM hama sAbhAra zurbhAzIvAda evaM dhanyavAda jJApana karate haiM / abhI madrAsa gavarnameNTa oriyaNTala mainyuskripTa lAibrarI, aDyAra lAibrerI (thiyosophIkala sosAiTI ) madrAsa aura maisUra gavarnameNTa mainyuskripTa lAibrerI se hasta likhita smRtigranthoM kI prati lipiyAM maMgavAI jA rahI haiM jo hameM apratyAzita saphalatA degii| ... saMsAra kI maryAdA aura sukha maGgalamaya sthiti ke liye saJcidAnanda bhagavAn ke do Adi vimarza brahma aura kSAtrabala haiM / brAhmI-zakti jJAnavatI hai mahAlakSmI kSAtra-zakti pAlana-poSaNa karanevAlI hai| nAbrahmakSatramRdhnoti nAkSatrambrahmavardhate / brahmakSatrazca sampRktAvihAmutra paratra c|| ina donoM zaktiyoM ke sammilita sAdhana se hI saMsAra kA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( sa ) kalyANa zakya hai| prAyaH dhanavAn logoM meM vidyA-zakti kA vikAsa svalpa mAtrA meM dekhA jAtA hai isI prakAra vidvAnoM ke pAsa dhana-zaki kI samarghatA dekhane meM kama AtI hai| parantu "zrIsundarIsAdhanatatparANAM, yogazca mokSazca karastha ev"| bhagavatI mahAvidyA ke upAsakoM ko dhanazakti aura jJAnazakti donoM kA samakAlIna vistAra rahatA hai| jaise samAdhi vaizya ko bhagavatI kI ArAdhanA se dhanazakti ke anantara jJAnazakti kA udaya huaa| isI prakAra gurumaNDala ke sabhApati zrImAn seTha manasukharAyajI mora ko zrIvidyA kI upAsanA se dhanazakti ke sAthasAtha jJAnazakti kA vikAsa ho rahA hai| usI mAtA se prArthanA hai ki inameM dIrghAyuSya ke sAtha-sAtha dhanazakti aura jJAnazakti uttarottara vikasita hotI jAya aura inakI ye donoM zaktiyAM deza aura jAti ke abhyudaya aura niHzreyas ke liye banI rhe| __sAMskRtika jIvana vahI hai jisase Izvara kA jJAna ho / bhArata varSa sRSTikAla se IzvaraparAyaNa tathA sAMskRtika jIvanIvAlA evaM sAre saMsAra kA vizvAsapAtra aura sammAnapAtra rahA hai| isa deza ko sammAna aura vizvAsapAtratA smRtiyoM ke anusAra sAMskRtika jIvanI se prApta huI hai| una smRtiyoM ko ekatrakara smRtisandarbha grantha banAkara saMsAra ko sAMskRtika jIvana kA rasAyana arpaNa karate haiN| saMsAra ke kalyANArtha prabhu hameM sadbuddhi pradAna kre| -rAjaguru haridatta zAstrI.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrIgaNezAya namaH * smRti-sandarbha caturtha bhAga viSaya-sUcI gautama smRti ke pradhAna viSaya adhyAya pradhAna viSaya pRSThAMka 1 AcAravarNanam 1876 upanayana saMskAra kA samaya tathA usakA vidhAna aura aacaarvrnnn| 2 brahmacAridharmavarNanam 1881 brahmacArI ke nityanaimittika karmoM kA varNana aura brahmacArI ke niym| 3 brahmacAriprakaraNavarNanam 1883 naiSThika brahmacArI ke niyama, vrata aura dinacaryA /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 2 ) pradhAna viSaya pRSTAMka 4 vivAhaprakaraNavarNanam 1884 vivAha prakaraNa meM ATha prakAra ke vivAha aura unake lakSaNa / unameM 4 brAhma, ArSa, prAjApatya aura daiva ye dhArmika vivAha haiM ina dhArmika vivAhoM se utpanna santAna apane pUrvajoM kA upakAra karatI hai| .. 5 gRhasthAzramavarNanam 1887 gRhasthAzrama meM gRhastha ke kartavya aura gRhasthAzrama kA vrnnn| SoDaza mAtRkA RtAvupeyAtsarvatra vA pratiSiddhavarjam / 6 gRhasthAzramakartabyavarNanam 1887 7 ApaddharmavarNanam 1886 Apatkalpo brAhmaNasyAbrAhmaNAdvidyopayogo'nugamanaM zuzrUSA samAptAmaNo guruyojanAdhyApana pratigrahAH sarveSAM pUrvaHpUrvo gurustadalAme ksstrvRttistdlaamevaishyvRttiH| ApatkAla meM varNAzramI dUsare varNa ke karma ko bhI kara sakatA hai|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) adhyAya pradhAna viSaya pRSThAMka 8 saMskAravarNanam 1886 saMskRta jIvana kI garimAdvauloke dhRtavratau rAjA brAhmaNaca bahuzrutastayo zcaturvidhasya mAnyajAtasyAntaH sajJAnAJcalana patanasarpaNAmAyattaMjIvanaM prtirkssnnmsNkrodhrmH| jisakA saMskAra hotA hai usameM sabhI udAttaguNoM kA AdhAna hone se brAhmI tanu kI prApti kA adhikAra A jAtA hai| kartavyAkartanyavarNanam 1860 snAtaka gRhastha jIvana kA pravezArthI hai vaha vidhi vihita vidyA kA sAGgopAMga adhyayana kara bhaviSya ke gurutara uttaradAyitva ko vahana kara Adarza rUpa se kartavya pAlana karatA huA apanA, samAja kA,rASTra kA hita-sampAdana karatA hai-snAtaka kI Adarza dinacaryA usake niyama aura AcAra kA vrnnn| satyadharmA AryavRtta ziSTAdhyApaka zaucaziSTaH zratinirataH syAnnityamahiMsro mRdudRr3hakArI damadAna zIla evamAcAro mAtApitarau pUrvAparAnsambandhAna
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1863 ( 4 ) pradhAna viSaya pRSTAMka duritebhyo mokSayiSyan snAtakaHzazvadbrahmalokAnna cyvte| 10 varNAnAMvRttivarNanam brAhmaNakSatriyAdi varNoM kI pRthak-pRthak AjIvikA vRtti| 11 rAjadharmavarNanam 1864 rAjadharma kA nirdezarAjA sarvasyeSTe brAhmaNavarja sAdhukArIsyAt sAdhuvAdI trayyAmAnvIkSikyAzcAbhivinItaH zucirjitendriyo guNavatsahAyopAyasampannaH samaH prajAsusyAddhitazcAsAM kurvIta / nyAyapUrvaka prajApAlana rAjA kA parama dharma hai| 12 vividha pApakaraNe daNDavidhAnavarNanam 1866 bhinna-bhinna pApakarma ke daNDa vidhi kA nirUpaNa / 13 sAkSINAM vidhAvarNanam 1867 ___ sAkSiyoM kA varNana / 14 Azauca varNanam 1868 Azauca kA prakaraNa /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) adhyAya pradhAna viSaya pRSTAMka 15 zrAivivekavarNanam 1866 zrAddha kA nirNaya tathA zrAddha karma meM kauna brAhmaNa pUjya aura kauna apUjya hai| 16 anadhyAyavarNanam 1601 vedAdi zAstroM ke anadhyAya kAla kA varNana / 17 bhakSyAbhakSyaprakaraNam / 1602 bhakSya evaM abhakSya padArthoM kA nirUpaNa / nityamabhojyaM kezakITAvapannaM rajasvalA kRSNa zakunipadopahataM bhra NadhnaprekSitaM gavopaghAtaM bhAvaduSTaM zuktaM kevalamadadhi punaH siddhaM paryuSitamazAka bhakSya sneha mAMsa madhanyutsRSTatathAha manuH gozcakSIramanirdazAyAH sUtake cA jAmahiSyozca medhAtithi bhASyam nityamAvikamapeyamauSTramaikazaphaJcasyandinIyamasU sandhinInAMcayAzcavyapetavatsAH ''Adi / noTa-pArAzara Adi prAyaH sabhI zAstroM meM isakA varNana hai| 18 strISu RtukAle sahavAsaprakaraNam 1603
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pradhAna viSaya pRSTAMka RtukAla meM bhAryoM ke sAtha sahagamana kI vidhi / 16 pratiSiddhasevaneprAyazcittamImAMsAvarNanam 1604 niSiddha vastuoM ke vyavahAra karane meM prAyazcitta kA vrnnn| 20 vividhapApAnAMkarmavipAkavarNanam 1606 pRthak-pRthak pApoM ke karmaphala kA vipAka / 21 sarvapAtakeSuzAntivarNanam 1907 saba prakAra ke pAtakoM meM zAnti karma kI Ava shyktaa| 22 niSiddhakarmaNAMjanmAntarevipAkavarNanam 1608 niSiddha kAma karanevAle kA janmAntara meM karma kA vipAka duHkha bhoga Adi kA varNana hai| 23 prAyazcittavarNanam 1606 pApa karmoM kA dUsare janma meM phala aura unakA prAyazcitta / 24 mahApAtakaprAyazcittavarNanama 1611 mahApAtakiyoM ke prAyazcitta kA vidhAna / 25 rahasyaprAyazcittavarNanam 1612 gupta pApoM ke praayshcitt|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1614 adhyAya pradhAna viSaya pRSTAMka 26 prAyazcittavarNanam 1613 __avakIrNI aura durAcArI ke prAyazcitta kA varNana 27 kRcchvatavidhivarNanam kRccha aura atikRcchra vrata kI vidhikA varNana / 28 cAndrAyaNavratavidhivarNanam 1926 cAndrAyaNa vrata kI vidhi / 26 putrANAMsampattivibhAgavarNanam 1617 lar3akoM ko apane pitA kI sampatti meM bNttvaaraa| vRddhagautamasmRti ke pradhAna viSaya 1 (ka) dharmopadezavarNanam 1611 yudhiSThira kA vaizampAyana ke prati vaiSNava dharma ke jijJAsArtha prazna isake zravaNa karane se pApa dUra ho jAMya / (1-10) vaizampAyana kA uttara (11-12) yudhiSThirakA bhagavAn se vaiSNava dharma kI jAnakArIke liye prazna (13-27) bhagavAna dvArA vaiSNava dharma kA mAhAtmya batalAnA aura usakA savistara varNana / (28-71)
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 8 ) pradhAna viSaya 1 (kha) bhagavatsvarUvarNanam 2 dharmaprazaMsAvarNanam 1625 1626 vaizampAyana kA prazna ( 1 ) bhagavAn ne dharma kA mArga batalAyA ( 2 - 10 ) / yudhiSThira kA prazna ki brAhmaNa, kSatriya vaizyAdi kisa gati se yamaloka jAte haiM ? ( 11 - 13 ) / brAhmaNa, kSatriya aura vaizya kina-kina karmoM se svarga jAte haiM usakA varNana ( 15 - 23 ) / yudhiSTira kA prazna - zubha karma aura azubha karmoM kI vRddhi aura nAza kisa prakAra hotA hai ? ( 33 ) bhagavAn kA zubha karma aura azubha karma ke vRddhi nAza kA savivaraNa pratipAdana ( 34-40 ) / 3 dAnaprakaraNavarNanam pRSTAMka 1631 yudhiSThira ke prazna - uttama, madhyama aura adhama dAna kyA hai ? kisa dAna se uttama, madhyama aura adhama kI vRddhi hotI hai (1-8) / bhagavAn ne uttama, madhyama aura adhama prakAra se dAna dene kA savistAra varNana kiyA / ( 10 - 88 ) jJAnI ko dAna dene kI bahuta prazasti gAI hai -
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya (8 ) pradhAna viSaya pRSTAMka pApakarma samAkSipta patantaM narake naram / trAyate dAnamapyekaM pAtrabhRtekRte dvije // 7 // bIjayoni vizuddhAye zrotriyAH sNytendriyaaH| zrutvAnnabiralA nityante punantIha darzanAt // 88 svayaM nItvA vizeSeNa dAnanteSAM gRheSvatha / nidhApayettumadbhaktA taddAnaM koTisammitam // 8 // 4 viprANAM guNadoSavarNanam 1940 brAhmaNoM ke lakSaNa aura cAro varSoM meM brAhmaNa kisa prakAra dUsaroM ke tAranevAle hote haiN| etadviSayaka yudhiSThira kA prazna (1-5) / bhagavAna ne uttama madhyama aura adhama brAhmaNoM ke lakSaNa batAye (7-57) / zIlamadhyayanaM dAnaM zauca mArdavamArjavam / tasmAda dAn viziSTAnvai manurAha prajApatiH // 24 // bhUrbhuvaH svariti brahma yo veda paramadvijaH / svadAnirato dAntaH sa ca vidvAnsabhUsuraH // 20 // sandhyAmupAsate viprA nityameva dvijottamAH / te yAntinarazArdUla brahmalokamasaMzayam /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 ) pradhAna viSaya pRSTAMka sAvitrImAnasAro'pi varAvipraH suyntritH| nAyantritazcaturvedI srvaashiisrvvikryii| vipra prazaMsAviprapramAdAddharaNIdharo'haM vipraprasAdAdasurAjayAmi / vipraprasAdAccasadakSiNo'haM vipraprasAdAdajito'hamasmi // 5 jIvasyazubhAzubhakarmavarNanam 1646 yudhiSThira kA prazna-manuSyaloka aura yamaloka kA kyA pramANa hai ? aura manuSya kisa prakAra yamaloka se tara jAte haiM ? pretaloka aura yamaloka kI gati kisa prakAra hai ? (1-6) / yamaloka Adi kA varNana aura jIva kI gati tathA kauna yamaloka aura svargaloka ko jAte haiM / saba prANI yamaloka meM kisa prakAra duHkha bhogate hue jAte haiM ( 10-58) / yudhiSThira kA prazna-kisa dAna ke karane se jIva yamaloka ke mArga se chuTakArA pAkara sukha prApta
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pRSTAMka ( 11 ) pradhAna viSaya karate haiM (56-61) / aneka prakAra ke dAna aura vRkSAdi lagAne aura jina zreSTha karmoM se manuSya svarga ko jAtA hai unakA vistArapUrvaka varNana / 6 sarvadAnaphalavarNanam 1958 sampUrNa prakAra ke dAnoM kA phala aura kaise brAhmaNa ko dAna denA cAhiye / dAnapAtra brAhmaNa ke lakSaNa tathA tapasyA kA phala (1-4) / aise brAhmaNoM ke lakSaNa jinheM dAna dene se manuSya duHkhoM se chUTa jAtA hai| yathAke zAntadAntAzca tathAbhipUrNa ___ jitendriyAH prANivadhenivRttAH / pratigrahe saGkucitA gRhasthA ___ ste brAhmaNAstArayituM samarthAH // 176 // satpAtra aura pUjya brAhmaNa ke zubhalakSaNabrAhmaNo yastu madbhatto madyAjImatparAyaNaH / mayi sanyasta karmA ca sa viprastArayiSyati 181 7 vRSadAlamahattvavarNanam 1975 vaizampAyana ne pUchA ki dAna dharma ko sunane para
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pRSThAMka ( 12 ) pradhAna viSaya mujhe jijJAsA huI hai ki Apa aura-aura dharmoM ko bhI batalAiye (1-4) / . daza gau ke dAna ke samAna eka baila kA dAna puSTa baila kA dAna hajAra godAna ke samAna kahA gayA hai| dazadhenu samo'naDvAneko'pi kurupuMgava / medomAMsa vipuSTAMgo nIrogaH pApavarjitaH // 6 // isake dAna karane se brAhmaNa kheta ko jota sakate haiM aura jJAnapUrvaka annotpAdana kara sundara svastha dIrghajIvI santAna utpanna kara sRSTi kI uttarottara unnati karate haiN| aneka prakAra ke dAna jaise mandiroM meM bhajana kIrtana, pyAU lagAnA, vRkSAropaNavarNana (5-133) 8 paJcamahAyajJavarNanam 1687 yudhiSThira ke prazna paJcayajJa vidhAna para (1-7) paJcamahAyajJa karane kI AvazyakatA (8-18) / yudhiSThira kA snAnavidhi para prazna (16) / snAna karane kI vidhi aura snAna ke sAtha kyA-kyA karanA caahiye| sandhyA devarSi pitRtarpaNa karake
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyA ( 13 ) pradhAna viSaya pRSTAMka hI jala se nikalanA cAhiye / binA tarpaNa kiye vastra niSpIr3ana karane se devatA, RSi aura pitara zApa dete hue nirAza hokara lauTa jAte haiM / atarpayitvA tAnpUrva snAnavastrannapIr3ayet / pIr3ayedyaditanmohAdda vAH sarSigaNAstathA // pitarazca nirAzAstaM zaptvA yAntiyathAgamam // 66 // ( 20-72) vibhinna prakAra ke puSpoM dvArA pUjA karane ke mAhAtmya para prazna 1 (73) / car3hAne yogya puSpoM kA varNana aura varjita puSpoM kA niSedha (74-83) / yudhiSThira kA devatAoM kI pUjana kI vidhi kA . prazna (84-85) / motiyoM ke pUjana kA vidhAna (86-61) / viSNu ke bhaktoM ke lakSaNa para yudhiSThira kA prazna (12) / bhagavAn ke bhaktoM ke lakSaNa (63-118) / 6 kapilAdAnaprazaMsAvarNanam kapilAhyagnihotrArthe viprArthe ca svayambhuvA / sarvatejaH samuddhatyaH nirmitA brahmaNApurA // 23 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 14 ) pradhAna viSaya gosahasraJcayeodadyAdekAJcakapilAMnaraH / samantasya phalamprAha brahmA lokapitAmahaH || 10 kapilAgoprazaMsAvarNanam pRSThAMka 2007 kapilA gAya kA lakSaNa aura usakA dAna kisa prakAra karanA cAhiye ( 1-66 ) / yasyaitAH kapilAH santi gRhe pApapraNAzanAH / tatrazrIrvijayaH kIrtiHsthitAH nityaM yudhiSThira || 11 brahmaghAtaka lakSaNavarNanam yudhiSThira kA prazna-dAna karane kA samaya aura zrAddha kA samaya aura pUjA karane ke yogya brAhmaNa aura kauna vyakti haiM jinakI pUjA nahIM karanI cAhiye / (67) dAna kA samaya dAna ke pAtra va dAna kI vidhi - devaM pUrvAhikaM karma paitrikaM cAparAhikam / kAlahInaM ca yaddAnaM taddAnaM rAkSasaM viduH // ( 66 - 111 ) 2016 yudhiSThira kA prazna - ( 1 ) brahmaghAtI ke lakSaNa 2 - 6) | yudhiSThira kA prazna - saba dAnoM meM zreSTha
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) adhyAya pradhAna viSaya pRSTAMka dAna aura abhojya ke liye bhagavAna se prazna (10) anna kI prazaMsA, anna, vidyAdAna kI mahimA, jhUTha bolane se yajJa kSINa hotA hai, vismaya se tapa, nindAstuti se Ayu, DhiMDhorA pITane se dAna kSINa hotA hai (11-36) / 12 dharma zauca vidhivarNanam 2023 yudhiSThira kA prazna-"dharma kA varNana bahuta prakAra se huA hai so aba dharma kA lakSaNa smjhaaiye|" (1) bhagavAna kA uttara-dharma kA lakSaNa"ahiMmA satyamasteyamAnazaMsyaM damaH zamaH / ArjavaM caiva rAjendra nizcitaM dharmalakSaNam / " (216) / yudhiSThira kA prazna-sAdhu brAhmaNa kauna hote haiM jinheM dAna dene se phala hotA hai (20) / bhagavAn kA uttara-akrodho, satyavAdI, dharmaparAyaNa, amAnI, sahiSNu, jitendriya, sarvabhUta hiterata-inako dene kA mahAn phala hotA haiakrodhanAH satyaparAH dharmanityAH dameratAH / tAdRzaH: sAdhavoloke tebhyodattaM mahAphalam //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pRSTAMka ( 16 ) pradhAna viSaya Adi 2 (21-27) / yudhiSThira kA praznabhISmapitAmaha ne dharmAdharma kI vyAkhyA vistAra se kI unameM se kRpayA sAra mujhe btlaaiye| dharma sAra meM annadAna kA mahattva-"annadaH prANado loke prANadaH sarvado bhavet / tasmAdannaM prayatnena dAtavyaM bhUtimicchatA // " ityaadi-(26-53)| 13 bhojanavidhivarNanam 2028 bhojana kI vidhi para prazna-(1) bhojanavidhi kA varNana (2-20) / "naikavAsAstu bhuJjIyAnnaivAntardhAya vai dvijaH / nabhinnapAtre bhuJjIta parNapRSThe tathaiva ca // " annaM pUrva nmskuryaatprhRssyenaantraatmnaa| nAnyadAlokayedannAnnajugupseta vA punaH-(5-6) gAya ko ghAsa dene va tila dene kA mAhAtmya 14 ApaddharmavarNanam 2032 yudhiSThira kA Apaddharma ke liye prazna-(1) Apaddharma kA kAla va nirNaya (2-4) / yudhiSThira kA prazna-prazaMsanIya brAhmaNa kauna haiM (10) prazaMsanIya brAhmaNoM ke lakSaNa ( 11-34) / yudhiSThira kA dharmasArake liye prazna (35) dhamakA sAra (36-65)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAMka ( 17 ) adhyAya pradhAna viSaya 15 dharmamahattvavarNanam . 2036 dharma kA mAhAtmya (1-68) / 16 cAndrAyaNavidhivarNanam 2048 yudhiSThira kA cAndrAyaNavidhi para prazna (1) cAndrAyaNavidhi kA varNana (2-48) / 17 dvAdazamAseSu dharmakRtyavarNanam 2053 . kArtika se lekara Azvina taka prati mAsa kA dAna va pUjA kA varNana (1-58) .. 18 ekabhuktapuNyaphalavarNanam 2056 ... jo dina meM eka bAra bhojana karatA hai usakA mAhAtmya / upavAsa ko lekara yudhiSThira kA prazna (1) upavAsa kA mAhAtmya (12-14) / pratyeka mAsa meM bhinna-bhinna upavAsa karane kA mAhAtmya (16-35) / kRSNadvAdazI meM bhagavat- . pUjana kA mAhAtmya (36-46) 16 dAnaphalavarNanam 2064 __ vaizampAyana dvArA dAnakAlavidhi kA pratipAdana / viSuvat saMkrAnti va grahaNa kAla meM dAna kaise kare, isakA mAhAtmya (1-23) gAyatrI japa aura 4-2 . ---.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 18 ) pradhAna viSaya pRSThAMka pIpala pUjana kA mAhAtmya (24-32) / brAhmaNa zUdra kaise ho jAtA hai ? yudhiSThira kA prazna (33) bhagavAna kA uttara-brAhmaNa zUdra saMjJA nindanIya karma karane se prApta karatA hai (34-43 ) / 20 tIrthalakSaNavarNanam 2066 tIrtha kA mAhAtmya (1-24 ) / "AtmA nadI bhAratapuNyatIrtham natvA tIrtha srvtiirthprdhaanH| zrutvAtIrtha sarvamAtmanyathocca svargo mokSaH sarvamAtmanyadhonam // ( 23 ) yudhiSThira kA prazna-sampUrNa pApoM ke nAza karanevAlA prAyazcitta kauna-sA hai ? (25) rahasya prAyazcitta kA varNana (26-46) / bhaktyArcana vidhivarNanam 2074 yudhiSThira kA prazna-kauna se brAhmaNa pavitra haiM ? (1) brAhmaNoM ke guNa va karma kA varNana (2-32) "agnihotravrataparAn svAdhyAyaniratAn zucIn / upavAsaratAndAntAn tAn devA brAhmaNAH viduH (7) na jAtiH pUjyate rAjan guNAH kalyANakArakAH / cANDAlamapi vRttasthaM taM devAH brAhmaNaM viduH (8)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 16 ) pradhAna viSaya pRSThAMka 22 zUdradharmavarNanam 2077 zUdroM ke varNa va dharma kA varNana (1-11) bhagavadbhaktavarNana (12-35) vaizampAyanajI dvArA viSNu ke pUjana karane kA va viSNuloka jAne kA varNana (36-47) yamasmRtiH 1 prAyazcittavarNanam 2083 isameM cAroM vargoM ke prAyazcitta aura unakI zuddhi kA vidhAna batAyA gayA hai (1-78) / laghayama smatiH 1 nAnAvidhaprAyazcittavarNanam 2061 vibhinna prakAra ke prAyazcittoM kA varNana sAtha hI yajJa, tAlAba va kUpa AdinirmANa kA vidhAna yathAiSTApUrtantu karttavyaM brAhmaNena prayatnataH / iSTena labhate svarga pUrte mokSaM samaznute // (1-66)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadyama smatiH anyAya pradhAna viSaya pRSThAMka 1 nAnAvidhaprAyazcittavarNanam 2101 nAnAvidha prAyazcittoM kA varNana (1-15) / . . 2 cAndrAyaNavidhivarNanam ____2103 cAndrAyaNa vidhi kA varNana (1-6) / 3 prAyazcittavarNanam .. 2104 / prAyazcitta kI vidhi daza varSa taka ke bAlakoM se prAyazcitta na karAyA jaay| usane yadi pApa kiyA ho to pitA, mAtA yA bhAI se prAyazcitta karAyA jAya (1-16) / .. kanyA ke rajodarzana se mAtA-pitA ko naraka prApti (20-22) zrAddha meM varjanIya brAhmaNa aura satpAtra ke lakSaNa varNana (23-70) / 4 govadhaprAyazcittavarNanam 2110 govadha ke prAyazcitta kA varNanaM (1-15 / / dharmazAstra ko jAne binA prAyazcitta ke liye nirNaya dene kA pApa (26) / satpAtra brAhmaNa lakSaNa varNana (30-62)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- ( 21 ) . adhyAya pradhAna viSaya pRSThAMka 5 zrAddhakAlepatlyArajasvalAyAMnirNayaH... 2116 zrAddhakAla meM zrAddha karanevAle kI strI rajasvalA ho jAya to usakA nirNaya tathA jisakI santAna ho usake vibhAga kA digdarzana (1-26) / " aruNasmRtiH 1 pratigrahavarNanam 2116 pratigraha ke viSaya meM aruNa kA prazna (1-2) Aditya kA uttara"japohomastathA dAnaM svAdhyAyAdikRtaM zubham / dAturnaprathate vipra ato na svargamApnuyAt // " brAhmaNa ko anucita dAna lene ke prAyazcitta karane kA vrnnn| pratigraheNa viprANAM brAhmatejaH prazAmyati / pratigraha prAyazcitta varNana (3-148) / pulastyasmRtiH 1 varNAzramadharmavarNanam pulastya RSi ne kurukSetra meM jo varNAzramadharma batalAyA usakA varNana / yathA 2134
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) pradhAna viSaya "ahiMsA satyavAdazca satyaM zaucaM dayA kSamA / varNinAM liMginAJcaiva sAmAnyo dharma ucyate / " ityAdi prakAra se dharma kA varNana kiyA hai (1-28) / budhasmRtiH adhyAya 1 cAturvarNyadharmavarNanam isameM cAroM varNoM kA saMkSepa se dharma varNana hai / vaziSThasmRtiH (2) 1 varNAzramANAM nityanaimittikakarmavarNanam 2 vaiSNavAnAM nAmakaraNasaMskAravarNanam pRSThAMka 2137 muniyoM kA vaziSTha se prazna (1-3) / varNAzramadharma, vaiSNavoM kA AcAra-vyavahAra va unakI vRtti, vaiSNavoM ke AcAra aura zaMkha cakra dhAraNa karane kI vidhi ( 4-42 ) / 2136 2143 vaiSNava sampradAyoM ke anusAra nAmakaraNa kI vidhi kA varNana (1-32 ) / 3 vaiSNavAnAM niSkramaNAnnaprAzana saMskAravarNanam 2147 vaiSNava dharma ke anusAra bAlaka ko ghara se bAhara
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pRSThAMka ( 23 ) pradhAna viSaya lAne evaM annaprAzana, cUr3Aka' upanayanAdi saMskAroM kA varNana (1-166) / 4 gRhasthadharmavarNanam 2165 vidyAdhyayana se snAtaka hokara vaiSNavadharma ke anusAra naiSThika brahmacArI kA varNana aura ATha prakAra ke vivAhoM kA va vidhi kA varNana tathA garbhAdhAna, sImantonnayana evaM puMsakna Adi kA kathana (1-131) 5 strIdharmavarNanam 2178 pativratA strI kA AcaraNa va dinacaryA tathA pAtivrata kA mAhAtmya, yathAzIlabheva tu nArINAM pradhAnaM dharma ucyate / zolabhaMgena nArINAM yamalokaM sudAruNam / (2) nAsti strINAM pRthagjJAnaM na vrataM nApi possnnm| patizuzrUSaNe tAsAM svargamevAbhidhIyate // (3) . (1-83) 6 nityanaimittikavidhivarNanam 2186 vaiSNava dharma ke anusAra nityanaimittikavidhi kA varNana aura bhagavAna kI pUjana kA vidhAna, sAtha hI utsava manAne kA mAhAtmya aura utsavoM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pradhAna viSayaH pRSThAMka kI vidhi (1-280) / vaiSNava dharma ke anusAra pitRyajJa zrAddha tathA Azauca va prAyazcitta kA varNana / (281-542) 7 viSNusthApanavidhivarNanam 2236 RSiyoM ne vaziSTha se viSNu kI mUrti ke saMsthApana kI vidhi ke viSaya meM prazna kiyA (1) viSNu kI pratiSThA kI vidhi va samaya kA varNana (2-110) bRhadyogIyAjJavalkyasmRtiH 1 mantrayoganirNayavarNanam 2248 saba muniyoM ne yAjJavalkya se gAyatrI, oMkAra prANAyAma, dhyAna aura sandhyA ke mantroM ko pUcha kara AtmajJAna kI jijJAsA kI (1-44) / 2 oMkAranirNayavarNanam 2251 ___oMkAra kA mAhAtmya aura jJAna kA varNana (1-45) sAkAra-nirAkAra do prakAra ke brahma kA varNana aura oMkAra kI upAsanA brahmajJAna ko vikAza karanevAlI batAI gaI hai| (46-158) 3 vyAhRninirNayavarNanam 2267
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 25. ) pradhAna viSaya pRSThAMka. saptavyAhRtiyoM kA nirNaya aura bhU Adi vyAhatiyoM se sAta lokoM, sAta chanda aura saptadevatAoM sahita unakA mAhAtmyavarNana (1--32) / 4 gAyatrInirNayavarNanam 2270 gAyatrI mantra kA nirNaya ( 1.---82 ) / 5 oMkAragAyatrInyAsavarNanam 2278 gAyatrI nyAsa karane kI vidhi batAI gaI hai (1-12) 6 sandhyopAsananirNayavarNanam 2276 sandhyA karane kA mAhAtmya aura sandhyA na karane se pApa kA nirNaya kiyA gayA hai| yAvanto'syAM pRthivyAntu vikarmasthAH dvijaatyH| teSAM tu pAvanArthAya saMndhyA sRSTA svayambhuvA // 6 // (1-31) 7 snAnavidhivarNanam 2283 snAna karane ke mantra aura snAna karane kI vidhi, tarpaNavidhi, (1-128) japavidhi varNana (126-160) 8 prANAyAmavarNanam 2301
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ( 26 ) pradhAna viSaya pRSThAMka prANAyAma aura pratyAhAra karane kI vidhi kA varNana / 1-56) / 6 dhyAnavidhivarNanam 2307 bhagavAna ke dhyAna lagAne kA niyama aura kuNDalinI kA jJAna (1-31) / jJAnapradhAnaM na tu karmahInaM karmapradhAnaM na tu buddhihInam / tasmAdvayoreva bhavetasiddhirnA kapakSo vihagaHprayAti // 26 // gavAM sarpiH zarIrasthaM na karotyaMgapoSaNam / niHsRtaM karmacaritaM punastasyaiva bheSajam // 30 // evaM sati zarIrasthaH sarvit paramezvaraH / vinA copAsanAdeva na karoti hitaM nRSu // 31 // gAyatrI mantra kI vyAkhyA, (32-61 ) adhyAtmanirNaya varNana (62-134) / annamahattvavarNana ( 135-151 ) adhyAtmavarNana ( 152-198) / 10 sUryopasthAnavarNanam 2326 sUryopasthAna kI vidhi (1-20) / 11 yogadharmavarNanam 2328 Atmayoga kA varNana aura usakA mahatva (156)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) adhyAya pradhAna viSaya pRSThAMka 12 vidyA'vidyAnirNayavarNanam 2334 vidyA aura avidyA arthAt jJAnakANDa aura karmakANDa kA nidazana (1-46) / brahmoktayAjJavalkyasaMhitA 1 caturvedAnAM zAkhAvarNanam 2336 cAra vedoM kA varNana aura unakI zAkhAoM kA ___savistAra varNana (1-47) / 2 nityanaimittikakarmavarNanam 2344 nityakarma aura paJcayajJoM kA vidhAnapaJcasUnA gRhasthasya vrtte'hrhHsdaa| kaMDanI peSaNI cullI jalakumbhI ca mArjanI // etAMzca vAhayanvipro bAdhate vai muhurmuhuH / eteSAM pAvanArthAya paJcayajJAH prakIrtitAH // adhyayanaM brahmayajJaH pitRyajJastutarpaNam / homodaivobali bhUtanRyajJo'tithipUjakaH // tilaka ke bheda ! yathAbhra vormaNDalamadhyasthaM tilakaM kurute dvijaH / tatkevalaM dhanaM kRtvA liMgabhedAH sa ucyate //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pRSThAMka ( 28 ) pradhAna viSaya veNupatradalAkAraM vaiSNavaM tilakaM smRtam / arddha candraM tathA zaivaM zAkteyantiryagucyate // 31 // catuH koNamitisparSa vikarAlamudAhRtam / paizAcaM vindusaMyuktaM tilakaM dharmanAzanam // 32 // naimittika karma karane kA prakAra, prANAyAma, traikAlika sandhyAvidhi varNana, tarpaNa, devapUjAvidhAna, balivaizvadaiva, bhojanavidhi, zvakAkocchiSTa bhakSaNa prAyazcitta (1-211) / 3 naimittikazrAddhavidhivarNanam 2375 naimittika zrAddha yathA pitA kI mRtyu kI tithi para jo zrAddha kiyA jAya use ekoddiSTa zrAddha kahate haiN| unakA varNana (1-76) / 4 zrAddhavarNanam 2366 amAvasyA, saMkrAnti,vyatIpAta, gajacchAyA, sUrya aura candragrahaNa meM snAna karane kA vidhAna aura mahattva batAyA gayA hai / (1-164 ) / 5 zrAddhavarNanam 2384 AmazrAddha.arthAt sattU, gur3a, piNyAka, dUdha ina
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) adhyAya pradhAna viSaya / pRSThAka dravyoM se jo zrAddha kiye jAte haiM unakA vidhAna (1-26) / 6 zrAddhavarNanam .. 2402 nAndImukha zrAddha jo vivAhAdi zubhakarmoM para kiyA jAtA hai usakA vidhAna aura varNana (1-125 ) / 7 zrAddhavarNanam / .. 2405 pretazrAddha aura sapiNDIkaraNa kI vidhi (1-60) / 8 brahmacAridharmavarNanam 2411 brahmacArI ke dharma kA varNana (1-144) snAtaka hone para vivAha kA varNana ( 145-266) / nava saMskAroM kA varNana (300-361) / tithinirNayavarNana 2440 pratipadA se pUrNimA taka tithiyoM para vicAra, tathA kauna tithi udayavyApino aura kauna tithi kAla-vyApinI lI jAtI hai tathA kisa tithi meM kisa devatA kA pUjana kiyA jAtA hai usakA varNana / (1-55) 10 vinAyakAdizAntivarNanam / 2452 duSTa rUna ke honepara vinAyaka kI zAnti tathA grahazAnti kA vidhAna batAyA gayA hai (1-160) /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) adhyAya ke pradhAna viSaya pRSThAMka 11 dAnavidhivarNanam 2467 dAna kA mahatva aura godAna kI vidhi (1-21) godAna kA mahattva (22-26) / mahiSI ke dAna kA mahattva (17-31) / vRSabha ke dAna kA mahatva (32-36) / bhUmidAna (37-38) / tila dAna (36-40) / anna dAna (41-43) / sone kA dAna (44) / cAndI ke dAna kA mahattva .(45-66) / 12 prAyazcittavarNanam 2474 __ dI huI cIja ko vApasa lene meM nyAya (1-4) adeya vastuoM kA varNana (5-6) / vivAda na honevAlI vastuoM kA varNana (7-16) / iSTa karmoM kA varNana (20-34) / vikarmoM kA varNana (35) prAyazcitta aura zuddhi kA varNana (36-63) / 13 AzaucavarNanam 2481 sUtaka pAtaka kA varNana (1-13) / jina para sUtaka pAtaka nahIM lagatA unakA varNana (14-16) / kitane dina kisakA sUtaka lagatA hai usakA varNana (20-32) /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pRSThAMka ( 31 ) pradhAna viSaya kAzyapasmRtiH 1 prAyazcittavarNanam 2485 AhitAgni ke lakSaNa, gAya, baila, mRga, mahiSI, kauA, haMsa, sArasa, billI, gIdar3a, sAMpa aura nevalA kI hiMsA karane kA prAyazcitta, pAMca prakAra ke mahApAtaka batalAye gaye haiM, akAla meM bhUmikampa kA, ghara meM ullU bolane kA prAyazcitta batAyA gayA hai| mathanI aura hala TUTane kA prAyazcitta bartanoM ke sApha karane kA vidhAna, pahale jinhoMne pApa kiyA ho unake cinhoM kA varNana tathA pApoM se naraka gati kA varNana (1-16) / vyAghrapAdasmRtiH 1 smRtimahattvavarNanam 2461 RSiyoM ne vyAghrapAda se yugadharma aura varNadharma kA prazna kiyA-yugadharma kA varNana aura dvijAtiyoM ko vedAdhyayana kA upadeza (1-15) piNDa dAna aura pitRtarpaNa kA mahatva (16-18) tIrtha aura gayA zrAddha kA varNana (16) / zrAddha kAla aura vidhi (20-46) / zrAddha karane va pUjA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) adhyAya pradhAna viSaya pRSTAMka karanevAloM kA AcaraNa (47-57) / paurNamAsI kA nirNaya ( 58) / putrahIna strI ke zrAddha kA vidhAna ( 56-61) pitAhIna ko parapitAmaha ke upasthita rahane para zrAddha kA vidhAna (62) zrAddha karane kI sAmagrI aura usakA nirNaya (63-80) / pitaroM kI pUjA (81-82) saba dharma kAryoM meM dharmapatnI ko dAhine ora biThAne kA vidhAna ( 83-85) / pUjA meM strI ko biThAnA aura sira meM tripuNDa lagAne kA vidhAna (86-12) / tila kA nirNaya (63-67) pUjA, yajJa tathA zrAddhameM mauna rakhanekA vidhAna (68100) / zrAddha kA niyama (101-114 ) / piNDa dAna aura piNDapUjana kA vidhAna ( 115-135) jo pitaroM kA zrAddha nahIM karate unake pitara jUThA anna khAkara duHkha meM vicarate haiM (136-142) jo pitaroM kA tarpaNa nahIM karatA vaha naraka jAtA hai ( 143-152 ) / mUrkha ko dAna dene kI nindA (153-154 ) / zrAddha karanevAloM kA niyama, zrAddha ke dina jo maTThA hotA hai vaha gomAMsa aura zarAba ke barAbara hotA hai| zrAddha meM bahinoM . aura unake parivAra ko nimantraNa kA mahattva
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) ( 155-160) / zrAddha ke niyama aura unake viruddha calane para cAndrAyaNa vrata kA vidhAna ( 161-166.) / zrAddhakA bhojana, anna aura brAhmaNa kA vistAra se barNana (167-207) / paira dhone se piNDa visarjana taka zrAddha kA viSaya mAnA jAtA hai (208-210) / zrAddha meM niSiddha padArthoM kA ullekha (211-212) / vAnaprastha yatiyoM ke zrAddha ke niyama (213-217) / sandhyA ke niyama (218223) / zrAddha meM bhojana banAne ke adhikArI (224-243) / zrAddha ke anna kA nirNaya (244266) / jinakA ekoddiSTa zrAddha hI hotA hai unakA varNana (267-285) / zrAddha meM kina-kina aMgoM kA niSedha aura vidhAna hai (286-317) / varSa-varSa meM zrAddha karane kA mahattva (318-327) zrAddha karane ke sthAna kA varNana (328-337 ) / zrAddha karane ke niyama, sAmAnya vyavahAra, yajJa, dAna, japa, tapa, svAdhyAya, pitRtarpaNa kI vizeSa vidhiyAM (337-366) / smRtisandarbha ke caturtha bhAga kI viSaya sUcI samApta // zubhambhUyAt //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ - // atha // - // gautmsmRtiH| -** -- // zrIgaNezAya namaH // -: : prthmo'dhyaayH| athaacaarvrnnnm| vedo dharmamUlaM tadvidAzca smRtizIle dRSTo dharmavyatikramaH sAhasazca mahatAM na tu dRSTo'rthovaradaubalyAttulyabalavirodhe viklpH| upanayanaM brAhmaNasyASTame navame paJcame vA kAmyaM garbhAdiH sakhyAvarSANAM tadvitIyaM janma / tadyasmAt sa AcAryoM vedAnuvacanAca / ekAdazadvAdazayoH kSatriyavaizyayoH / ASoDazAbAhmaNasyApatitA sAvitrI dvAviMzaterAjanyasya adhikAyA vaizyasya / 118
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1880 gautmsmRtiH| [prathamo mauJjIjyAmaurvIsautryo mekhalAH krameNa kRSNaruruvastAjinAni vAsAMsi zANakSaumacIrakutapAH sarveSAM kArpAsaJcAvikRtam / kaassaaympyeke| vAkSaM brAhmaNasya mAJjiSThahAridre itarayoH vailvapAlAzau brAhmaNasya daNDAvazvatthapailavau zeSe yajJiyA vA sarveSAmapIritA yUpacakrAH savalkalA mUrddhalalATanAsAgrapramANAH / muNDajaTilazikhAjaTAzca / dravyahasta ucchiSTo'nidhAyAcAmedravyazuddhiH parimArjana pradAhatakSaNanirNejanAni taijasamAttikadAyavatAntavAnAM taijasavadupalamaNizaGkhazuktInAM dAruvadasthibhUmyorAvapanaJca bhUmezcailava drajjuvidalacarmaNAmutsargovAtyantopahatAnAm / prAGmukhaudaG mukhovA shaucmaarbhet| zucau dezaAsIno dakSiNaM bAhu~ jAnvantarA kRtvA yajJopavItyAmaNindhanAt pANI prakSAlyavAgyatohRdayaMspRzaMstrizcaturvAkhi ramA !] paAcAmedviH pramRjyAt pAdau cAbhyukSet khAni copaspRzecchISaNyAni mUrdhani ca dadyAt / suptvA bhuktvA kSutvA ca punH| dantazliSTeSu dantavadanyatra jihvAbhimarSaNAt / praakcyuterityeke| cyuterAsrAvavadvidyAnnigiraneva tcchuciH| na mukhyAvipuSa ucchiSTaM kurvanti tAzcedaGge nipatanti / lepagandhApakarSaNe zaucamamedhyasya /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAridharmavarNanam / 1881 tadadbhiH pUrvaM mRdA ca mUtrapurISaretovilaMsanAbhyavahArasaMyogeSu ca yatra cAmnAyovidhyAt / pANinA savyamupasaMgRhyAGguSThamadhIhi bhoityAmantrayeta guruH / tatra cakSurmanaH pANopasparzanaM darbhe: prANAyAmAtrayaH paJcadaza-. mAtrAH prAkkUleSvAsanaJca OMpUrvA vyAhRtayaH pnycsptaantaaH| guroH pAdopasaMgrahaNaM prAtarbrahmAnuvacanecAdyantayoranujJAta upavizet / prAmukhodakSiNataH ziSya udaGmukhovA sAvitrIJcAnu vacanamAdito brahmaNaAdAne OMkArasyA'nyatrApi / antarAgamane punarupasadanaM zvanakulasarpamaNDUkamArjArANAM vyahamupavAsovipravAsazca prANAyAmA ghRtaprAzanaJcetareSAm / zmazAnAdhyayane caivam / iti gautamIye dharmazAstre prathamo'dhyAyaH / dvitiiyo'dhyaayH| atha brahmacAridharmavarNanam / prAgupanayanAt kAmacArAvAdabhakSo'huto'brahmacArI yathopapAdamUtrapurISo bhavati nAsyAcamanakalpo vidyate'nyatrApa- . mArjanapradhAvanAvokSaNebhyo na tadupasparzanAzaucaM natvevainamagni
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1882 gautmsmRtiH| [dvitIyohavanavaliharaNayoniyujyAna brahmAbhivyAhArayedanyatra .. svdhaaninynaat| upanayanAdiniyamaH / uktaM brahmacaryamagnIndhanabhaikSacaraNe satyavavanamapAmupasparzanam / eke godaanaadi| vahiH sandhyArthaJcAtiSThet pUrvamAsItottarAM sajyotiSyA jyotiSodarzanAdvAgyato naaditymiiksset| varjayenmadhumAMsagandhamAlyadivAsvapnAJjanAbhyaJjanayAnopAnacchatrakAmakrodhalobhamohavAdyavAdanasnAnadantadhAvanaharSanRtya gItaparivAdabhayAni gurudarzane karNaprAvRtAvazakthikAyAzrayaNapAdaprasAraNAni, niSThIvitahasitavijRmbhitAsphoTanAni strIprekSaNAlambhane maithunazaGkAyAM dyUtaM hInavarNasevAmadattAdAnaM hiMsAM AcAryatatputrastrIdIkSitanAmAni, zuSkA vAcaM madyaM nityaM braahmnnH| adhaHzayyAzAyI pUrvotthAyI jaghanyasambezI vaagvaahuudrsNytH| nAmagotre guroH samAnatonirdizet / ardhite zreyasi caivam / zayyAsanasthAnAni vihAya pratizravaNamabhikramaNaM vacanAdRSTenAdhaHsthAnAsanastiryagvA tatsevAyAm / gurudarzane cottiSThet gacchanta manuvrajet karma vijJApyAkhyAyAhUtAdhyAyI yuktaH priyahitayostadbhAryAputreSu caivam / / nocchiSTAzanasnapanaprasAdhanapAdaprakSAlanonmardanopasaMgrahaNAni / vipoSyopasaMgrahaNaM gurubhAryANAM tatputrasya ca /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAri pUkaraNavarNanam / 1883 neke yuvatInAM / vyavahAraprAptena sArvavarNikaM bhaiksscrnnmbhishstptitvrj| AdimadhyAnteSu bhavacchabdaH pUyojyo varNAnupUrveNa / .. aacaaryjnyaatigurussvlaabhe'nytr| teSAM pUrva pariharannivedya gurave'nujJAtobhuJjIta / asannidhau tadbhAryAputrasabrahmacArisadbhyaH / vAgyatastRpyannalolupyamAnaH sannidhAyodakaM spRzet / / ziSyaziSTiravadhenAzaktorajjuveNuvidalAbhyAM tanubhyAmanyena ghnan rAjJA shaasyH| dvAdazavarSANyekaikavede brahmacarya caret pratidvAdazavarSeSu grahaNAntaM vaa| vidyAnte gururarthena nimantryaH / tataH kRtAnujJAnasya snAnam / AcAryaH zreSThoguruNAM mAtetyeke / iti gautamIye dharmazAstre dvitIyo'dhyAyaH / tRtiiyo'dhyaayH| atha brahmacAri pUkaraNavarNanam / tasyAzramavikalpameke bruvate brahmacArI gRhasthobhikSurvaikhAnasa iti teSAM gRhastho yonirapUjanatvAditapareSAm / tatroktaM brahmacAriNaAcAryAdhInatvamAtraM guroH karmazeSeNa japel gurvabhAve tadapatyavRttistadabhAve vRddha sabrahmacAriNyagnau vaa|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1884 gautmsmRtiH| caturthIevaM vRttobrahmalokamavApnoti jitendriyH| uttareSAJcaitadavirodhI anicayo bhikSurUrdhvaretA dhru vazIlo varSAsu bhikSArthI grAmamiyAt / jaghanyamanivRttazcaret / nivRttAzIrvAkcakSuH krmsNytH| kaupInAcchAdanArtha bAlobibhRyAt / pahINameke nirnnejnaavipyukt| auSadhivanaspatInAmaGgamupAdadIta / na dvitIyAmupahattuM rAtri grAme vaset / muNDIzikhI vA varjayejjIvabadham / / samAbhUteSu hiMsAnugrahayoranAratI / vaikhAnaso vane mUlazaphIlA tapaH zIlaH zrAmaNakenAgnimAdhAyAprAmyabhojI devapitRmanuSyabhUtarSipUjakaH sarvAtithiH patiSiddhavarja bhaikSamapyupayuJjIta na phAlakRSTamadhitiSThet grAmaJca na pUvizejaTilazcIrAjinavAsA nAtizayaM bhunyjiit| ekAzramyaM tvAcAryAH pratyakSavidhAnAdgArhasthasya / iti gautamIye dharmazAstre tRtIyo'dhyAyaH / caturtho'dhyAyaH .... atha vivAhapakaraNavarNanam / gRhasthaH sadRzI bhAryA vindetAnanyapUrvA yavIyasIm /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhapakaraNavarNanam / 1885 asamAnapUvaraivivAhaUvaM saptamAt pitRbandhubhyovIjinazca mAtubandhubhyaH paJcamAt / brAhmovidyAcAritrabandhuzIlasampannAya dadyAdAcchAdyAlaskRtAM saMyogamantraH pAjApatye sahadharmaJcaratAmiti ArSe gomithanaM kanyAvate dadyAdantarvetvije dAnaM devo'laDkRtyecchantyA svayaM saMyogo gAndharvovittenAnatistrImatAmAsuraH pUsahyAdAnAdrAkSaso'saMvijJAnopasaGgamanAt paizAcaH / catvAro dhAH prathamAH SaDityeke / anulomAnantaraikAntaravya tarAsu jAtAH svrnnaamvssttogrnissaaddaussmntpaarshvaaH| pratilomAsu sUtamAgadhAyogavakSattRvaidedakacANDAlAH / brAhmaNyajanat putrAn varNebhya AnupUrvyAt brAhmaNasUtamAgadhacANDAlAn tebhya eva kSatriyA mUrdhAvaSiktakSatriyadhIvarapukazAn tebhya eva vaizyA bhRjakaNThakamAhiSyavaizyavaidehAn tebhya eva pArazavayavanakaraNa zUdrAn shuudretyeke| varNAntaragamanamutkarSApakarSAbhyAM saptamena paJcamena cAcAryAH / mRSTyantarajAtAnAJca pratilomAstu dharmahInAH zUdrAyAzca asamAnAyAJca zUdrAt patitavRttirantyaH pApiSTha / punanti sAdhavaH putrAstripauruSAnArSAdaza devAdazaiva prAjApatyAdazapUrvAn dazAvarAnAtmAnaJca brAhmIputrAH / iti gautamIye dharmazAstre cturtho'dhyaayH|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1886 gautmsmRtiH| [pnycmopnycmo'dhyaayH| atha gRhsthaashrmvrnnnm| bhRtAvupeyAt sarvatra vA pratiSiddhavajam / devpitRmnussybhuutrssipuujkonitysvaadhyaayH| pitRbhyazcodakadAnaM yathotsAhamanyadbhAryAdiragnirdAyAdi / tasmin gRhyANi devapitRmanuSyayajJAH svAdhyAyazca / valikarmAgnAvagnidhanvantarivizve devAH prajApatiH sviSTikRditi homH| digdevatAbhyazca yathA svadvAreSu marudbhyo gRhadevatAbhyaH pravizya brahmaNe madhye abhya udakumbhe AkAzAyetyantarIkSe naktazcarebhyazca sAyam / svastivAcyabhikSAdAnapUznapUrvantu dadAtiSu(1) caivaM dharmeSu / samadviguNasAhasrAnantyAni phlaanybraahmnnbraahmnnshrotriyvedpaargebhyH| gurvarthanivezoSadhArtha vRttikSINayakSyamANAdhyAyanAdhvasaMyogavaizvajiteSu dravyasaMvibhAgobahidi bhiAmANeSu kRtAnnamitareSu / pUtizrutyApyadharmasaMyuktAya na ddyaat| kruddhssttbhiitaatlubdhbaalsthvirmuuddhmttonmttvaakyaanynRtaanypaatkaani| bhojayet pUrvamatithikumAravyAdhitagarbhiNIsuvAsinIsthavirAn jaghanyAMzca /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] gRhasthAzramakartavyavarNanam / 1887 AcAryapitRsakhInAntu nivedya vacanakriyARtvigAcAryazvazurapitRvyamAtulAnAmupasthAne madhuparkaH sambatsare punaH pUjitA yajJavivAhayoraki rAjJazca zrotriyasya / azrotriyasyAsanodake zrotriyasya tu pAdyamaya'mannavizeSAMzca pUkArayennityaM vA saMskAraviziSTaM madhyato'nnadAnamavaidya . sAdhuvRtte viparIte tu tRNodakabhUmiH svAgatamantataH pUjyAnatyAzazvazayyAsanAvasathAnuvrajyopAsanAni sahazreyasoH samAnyalpazo'pi hIne asamAnagrAmo'tithirekarAtriko 'dhivRkSasUryopasthAyI kuzalanAmayArogyANAmanupaznotthaM zUdrasyAbrAhmaNasyAnatithirabrAhmaNoyajJa saMvRtazcet bhojanantu kSatriyasyoddhyaM brAhmaNebhyo'nyAn bhRtyaiH sahAnRzaMsArthamAnRzaM saath| iti gautamIye dharmazAstre paJcamo'dhyAyaH / ssssttho'dhyaayH| atha gRhasthAzramakartavyavarNanam / pAdopasaMgrahaNaM gurusamavAye'nvaham / abhigamya tu vipoSya mAtRpitRtadvandhUnAM pUrvajAnAM vidyAgurUNAM tattadgurUNAJca sannipAte parasya / nAma pocyAmayamityabhivAdo'jJasamavAye strIpuMyoge'bhivAdato
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1888 __ gautmsmRtiH| saptamo'niyamameke nAvipoSya strINAmamAtRpitRvyabhAryAbhaginInAM nopasaMgrahaNaM bhrAtRbhAryANAM zvazrAzca / RtvikzvazurapitRvyamAtulAnAntu yavIyasAM pratyutthAnamanabhivAdyAstathAnyaH pUrvaH pauro'zItikAvaraH zUdro'pyapatyasamenAvaro'pyAryaH zUdreNa nAma cAsya varjayedrAjJazcAjapaH preSyo bho bhavanniti vayasyaH samAne'hani jAto dazavarSavRddhaH pauraH paJcabhiH kalAbharaH zrotriyazcAraNatribhiH rAjanyo vaizyakarma vidyAhInodIkSitasya pAkkrayAt / vittabandhukarmajAtividyAvayAMsi mAnyAni parabalIyAMsi zrutantu sarvebhyogarIyastanmUlatvAddharmasya zrutezca / cakridazamIsthANuprAhyavadhUsnAtakarAjabhyaH pathodAnaM rAjJA tu zrotriyAya zrotriyAya / iti gautamIye dharmazAstre ssssttho'dhyaayH| sptmo'dhyaayH| athApaddharmavarNanam / Apatkalpo brAhmaNasyAbrAhmaNAdvidyopayogo'nugamanaM zuzrUSA samApteAhmaNogurujanAdhyApanapratigrahAH sarveSAM pUrvaH pUrvo gurustadalAbhe kSatravRttistadalAbhe vaishyvRttiH| tasyApaNyaM gandharasakRtAnnatilazANakSaumAjinAni raktanirNikte
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1886 'dhyAyaH sNskaarvrnnnm| vAsasI kSIraJca savikAraM mUlaphalapuSpauSadhamadhumAMsatRNodakApathyAni pazavazva hiMsAsaMyoge puruSavazAkumArIhetavazca nityaM bhUmivrIhiyavAjAvyazca Rssbhdhenvndduhshcaike| vinimayastu rasAnAM rasaiH pazUnAzca na lavaNAkRtAnnayostilA- . nAzca samenAmena tu pakasya saMpratyarthe sarvadhAtuvRttirazaktAvazUdreNa tadapyeka prANasaMzaye tadvarNasaGkaro'bhakSyaniyamastu prANasaMzaye brAhmaNo'pi zastramAdadIta rAjanyovaizyakarma vaizyakarma / iti gautamIye dharmazAsle saptamo'dhyAyaH / assttmo'dhyaayH| atha sNskaarvrnnnm| dvau loke dhRtavatau rAjA brAhmaNazca bahuzrutastayozcaturvidhasya manuSyajAtasyAntaH saMjJAnAJcalanapatanasarpaNAnAmAyattaM jIvanaM prsuutirkssnnmsngkrodhrmH| sa eSa bahuzruto bhavati lokavedavedAGgavidvAkovAkyetihAsapurANakuzalastadapekSastadavRttizcatvAriMzatA saMskAraiH saMskRtatriSu karmasvabhirataH SaTsu vAsAmayacArikeSvabhivinItaH SaDbhiH parihAryo rAjJA vadhyazvAvadhyazcAdaNDyazcAbahiSkAryazcAparivAdyazcAparihAryazceti /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1860 gautmsmRtiH| - [navamogarbhAdhAnapuMsavanasImantonnayanajAtakarmanAmakaraNAnnaprAzanacauDopanayanaM catvAri vedavratAni snAnaM sahadharmacAriNIsaMyogaH paJcAnAM yajJAnAmanuSThAnaM devapitRmanuSyabhUtabrahmaNAmeteSAJcASTakApArvaNazrAddhazrAvaNyAgrahAyaNIcaitrAzvayujIti sapta pAkayajJasaMsthA agnyAdhayamagnihotradarzapauNamAsAvagrayaNaM cAturmAsya nirUDhapazubandhasautrAmaNIti sapta hariyajJasaMsthA agniSTomo'tyagniSToma ukthaH SoDazi vAjapeyo'tirAtro'toryAma iti / sapta somasaMsthAityete catvAriMzat sNskaaraaH| athASTAvAtmaguNA dayA sarvabhUteSu kSAntiranasUyA zaucamanAyAsomaGgalamakArpaNyamaspRheti yasyaite na catvAriMzat saMskArA navASTAvAtmaguNA na sa brahmaNaH sAyujyaM sAlokyaM ca gcchti| yasya tu khalu saMskArANAmekadezo'pyaSTAvAtmaguNA atha sa brahmaNaH sAyujyaM sAlokyaJca gacchati gacchati / iti gautamIye dharmazAstre'STamo'dhyAyaH / nvmo'dhyaayH| atha krtvyaakrtvyvrnnnm| sa vidhipUrva snAtvA bhAryAmabhigamya yathoktAna gRhasthadharmAn prayuJjAna imAni vratAnyanukaret snAtakonityaM zuciH sugandhaH nAnazIlaH sati vibhave na jIrNamalavadvAsAH syAnna raktamala
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] ktvyaakrtvyvrnnnm| 1861 vadanyadhRtaM vA vAsovibhRyAna sragupAnahI nirNitamazaktau na rUDhazmazrurakasmAnnAgnimapazca yugapaddhArayennAJjalinA pibenna tiSThannuddhRtodakenAcAmenna zUdrAzucyekapANyAvarjitena na vAyvagniviprAdityApodevatAgAzca pratipazyan vA mUtrapurISAmedhyAnyudasyennaiva devatAH prati pAdau prasArayenna parNaloSTrAzmabhimaMtrapurISApakarSaNaM kuryAnna bhasmakezatuSakapAlAnyadhitiSThenna mlecchAzucyadhArmikaiH saha sambhASeta sambhASya puNyakRtomanasA dhyAyedbrAhmaNena vA saha sambhASeta / adhenuM dhenubhavyeti brUyAdabhadraM bhadramiti kapAlaM bhagAlamiti mnnidhnuritiindrdhnuH| gAM dhayantI parasmai nAcakSIta nacanA vArayenna mithunIbhUtvA zaucaM prati vilambeta na ca tasmin zayane svAdhyAyamadhIyIta nacApararAtramadhItya punaH pUtisambizennAkalpAM nArImabhiramayena rajasvalA nacainAM zliSyenna kanyAmagnimukhopadhamanavigRhyavAdabahirgandhamAlyadhAraNapApIyasAvalekhanabhAryAsahabhojanAJjatyavekSaNakudvArapUvezanapAdhAvanAsandigdhabhojananadIbAhutaraNavRkSaviSamArohaNAvarohaNapANavyavasthAnAni ca varjayenna sandhigdhAM nAvamadhirohet sarvataevAtmAnaM gopAyena pAvRtya ziro'hani paryaTet pAvRtya tu rAtrau mUtroccAre ca na bhUmAvanantardhAya nArAcAvasathAnna bhasmakarISakRSTacchAyApathikAmyeSu ubhe mUtrapurISe divA kuryAdudaGmukhaH sandhyayozca rAtrau tu dakSiNAmukhaH pAlAzamAsanaM pAduke dantadhAvanamiti vrjyet|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1892 gautmsmRtiH| [ navamosopAnatkazvAzanAsanazayanAbhivAdananamaskArAn varjayet / na pUrvAhamadhyandinAparAhvAnaphalAn kuryAdyathAzakti dharmAthakAmebhyasteSu ca dharmottaraH syAnna nagnAM parayoSitamIkSeta na padAsanamAkarSena ziznodarapANipAdavAkcakSuzcApalAni kuryAcchedanabhedanavilikhanavimardainAvasphoTAni nAkasmAt kuryAnoparivatsatantrI gacchanna jalaDDulaH syAnna yajJamavRtogacchedarzanAya tu kAmaM na bhakSyAnutsaGge bhakSayenna rAtrau preSyAhRtamuddhRtasnehavilapanapiNyAkamathitaprabhRtIni cAtravIryANi nAznIyAt sAyaM pAtastvannamabhipUjitamanindana bhuJjIta na kadAcidrAtrau nagnaH svapet mAyAdvA yaccAtmavanto vRddhAH samyagvinItA dambhalobhamohaviyuktA vedavidaAcakSate tatsamAcaret yogakSemArthamIzvaramadhigacchennAnyamanyatra devagurudhArmikebhyaH pUbhUtadhodakayavasakuzamAlyopaniSkamaNamAryajanabhUyiSThamanalasamRddha dhArmikAdhiSThitaM niketanamAvasituM yateta prazastamaGgalyadevatAyatanacatuSpathAdIn pUdakSiNAvarteta / manasA vA tatsamagramAcAramanupAlayedApatkalpaH / satyadharmA AryavRttaH ziSTAdhyApakazaucaziSTaH zrutinirataH syAnnityamahiMsro mRdu dRDhakArI damadAnazIlaevamAcAro mAtApitarau pUrvAparAn sambandhAna duritebhyo mokSayiSyan snAtakaH zazvadbrahmalokAnna cyavate na cyavate / iti gautamIye dharmazAstre navamo'dhyAyaH /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNAnAM vRttivarNanam / dazamo'dhyAyaH / atha varNAnAM vRttivarNanam / dvijAtInAmadhyayanamijyA dAnaM brAhmaNasyAdhikAH pUvacanayAjanapratigrahAH pUrveSu niyamastvAcAryajJAti priyagurudhanavidyAvinimayeSu brahmaNaH sampradAnamanyatra yathoktAt kRSivANijye cAsvayaM kRte kusIdacca / rAjJo'dhikaM rakSaNaM sarvabhUtAnAM nyAyyadaNDatvaM bibhRyAt brAhmaNAn zrotriyAn nirutsAhAMzcabrAhmaNAnakara zcopakurvANAMzca yoga vijaye bhaye vizeSeNa caryA ca rathadhanurbhyAM saMgrAme saMsthAnamanivRttizca na doSohiMsAyAmAhave'nyatra vyazvasArathyAyudhakRtAJjaliprakIrNakezaparAGmukhopaviSThasthala vRkSArUDhadUtagobrAhmaNavAdibhyaH kSatriyazcedanyastamupajIvettavRttiH syAt jetA labheta sAMgrAmikaM vittaM vAhanantu rAjJauddhAracA pRthagjaye'nyattu yathAhaM bhAjayedrAjA rAjJe balidAnaM karSakaidazamaSTamaM SaSThaM vA pazuhiraNyayorapyeke pazcAzadbhAgaM viMzatibhAgaH zuklaH paNye mUlaphalapuSpauSadhamadhumAMsatRNendhanAnAM SaSThaM tadrakSaNadharmitvAtteSu tu nityayuktaH syAdadhikena vRttiH zilpinomAsi mAsyekaikaM karma kuryuretenAtmAnopajIvino vyAkhyAtA naucakrIvantazca bhaktaM tebhyo dadyAt paNyaM vaNigbhiraghAMpacaye na deyaM praNaSTamasvAmikamadhigamya rAjJe prabrU yurvikhyApya samvatsaraM rAjJA rakSyamUrdhvamadhigantuzcaturthaM rAjJaH zeSaH svAmI RkthakrayasamvibhAgaparigrahAdhigameSu brAhmaNasyAdhikaM labdhaM kSatriyasya vijitaM SdhyAyaH ] 1863
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1864 gautmsmRtiH| [ekAdazo nirviSTaM vaizyazUdrayonidhyadhigamo rAjadhanaM na brAhmaNasyAbhirUpasyAbrAhmaNo vyAkhyAtaH SaSThaM labhetetyeke caurahatamupajitya yathAsthAnaM gamayet kozAdvA dadyAdrakSyaM bAladhanamAvyavahAraprApaNAt samAvRttervA / vaizyasyAdhikaM kRSivaNikpAzupAlyakusIdam / zUdrazcaturtho varNa ekajAtistasyApi salAmakrodhaH zaucamAcamanArthe pANipAdaprakSAlanamevaike zrAddhakarma bhRtyabharaNaM svadAravRtti paricaryA cottareSAM tebhyo vRttiM lipseta jIrNAnyupAnacchatravAsaH kUrcAnyucchiSTAzanaM zilpavRttizca yaJcAyamAzritobhartavyastena kSINo'pi tena cottarastadartho'sya nicayaH syAdanujJAto'sya namaskAromantraH pAkayajJaiH svayaM yajetetyeke / sarve cottarottaraM paricareyurAryAnAryayorvyatikSepe karmaNaH sAmyaM sAmyam / iti gautamIye dharmazAstre dshmo'dhyaayH| ekaadsho'dhyaayH| atha raajdhmvrnnnm| rAjA sarvasyeSTe brAhmaNavarja sAdhukArI syAt sAdhuvAdI trayyAmAnvIkSikyAJcAbhivinItaH zucirjitendriyoguNavatsahAyo(Da)pAyasampannaH samaH prajAsu syAddhitaJcAsAM kurvIta tamuparyA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] rAjadharmavarNanam / 1865 sInamadhasthA upAsIrannanye brAhmaNebhyaste'pyenaM manyeran varNAnAzramAMzca nyAyato'bhirakSeJcalatazcainAn svadharme sthApayeddharmasthomaMzabhAgbhavatIti vijJAyate brAhmaNaJca purodadhIta vidyAbhijanavAgrUpavayaH zIlasampannaM nyAyavRttaM tapasvinaM tatprasUtaH karmANi kurvIta brahmaprasUtaM hi kSatramRdhyate na vyathata iti ca vijJAyate yAni ca devotpAtacintakAH praba yustAnyAdriyeta tadadhInamapi hyeke yogakSemaM pratijAnate zAntipuNyAhasvastyayanAyuSyamaGgalasaMyuktAnyAbhyudayikAni vidveSiNAMsambalanamabhicAradviSadvyAdhisaMyuktAni ca zAlAgnau kuryAdyathoktamRtvijo''nyAni tasya vvavahAro vedodharmazAstrANyaGgAnyupavedAH purANaM . dezajAtikuladharmAzcAmAyairaviruddhAH pramANaM kRSivaNikpAzupAlyakusIdakAravaH sve sve varge tebhyo yathAdhikAramarthAn pratyavahRtya dharmavyavasthA nyAyAdhigame tarko'bhyupAyastenAbhyUhya yathAsthAnaM gamayedvipratipattau trayIvidyAvRddha bhyaH pratyavahRtyaniSThAM gamayedathAhAsya niHzreyasaM bhavati brahmakSatreNa sampravRttaM devapitRmanuSyAna dhArayatIti vijJAyate daNDodamanAdityAhustenAdAntAn damayedvarNAzramAzca svakarmaniSThAH pretya karmaphalamanubhUya tataH zeSeNa viziSTadezajAtikularUpAyuH zrutavRttavittasukhamedhaso janma pratipadyante viSvamo viparItA . nazyanti tAnAcAryopadezodaNDazca pAlayate tasmAdrAjAcAryA. vnindyaavnindyau| iti gautamIye dharmazAstra ekaadsho'dhyaayH| 116
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1866 gautmsmRtiH| [dvAdazo dvaadsho'dhyaayH| .. atha vividhapApakaraNe daNDavidhAnavarNanam / zUdrodvijAtInabhisandhAyAbhihatya ca vAgdaNDapAruSyAbhyAmaGgaM mocyo yenopahanyAdAryasyabhigamane liGgoddhAraH svaharaNaJca goptA cedvadho'dhiko'thAhAsya vedamupazRNvatastrapujatubhyAM zrotrapratipUraNamudAharaNe jihvAcchedo dhAraNe zarIrabheda AsanazayanavAkpathiSu samaprepsudaNDyaH zatam / kSatriyobrAhmaNAkroze daNDapAruSye dviguNamadhyadhvaM vaizyobrAhmaNakSatriye paJcAzattadaddha vaizye na zUdre kiJcit brAhmaNarAjanyavat kSatriyavaizyAvaSTApAdyaM steyakilviSaM zUdrasya dviguNottarANItareSAM prativaNa viduSo'tikrame daNDabhUyastvaM phalaharitadhAnyazAkAdAne paJcakRSNalamalpe pazupoDite svAmidoSaH pAlasaMyukte tu tasmin pathi kSetre'nAvRte pAlakSetrikayoH paJca mASA gavi SaDuSTra kharo'zvamahiSyordazAjAviSu dvau dvau sarvavinAze zataM ziSTAkaraNe pratiSiddhasevAyAJca nityaM celapiNDAdUvaM svaharaNaJca go'gnyarthe tRNamedhAn vIrudha vanaspatInAJca puSpANisvavadAdadIta phalAni cAparivRtAnAm kusIdavRddhirdhA viMzatiH paJcamASakI mAsaM nAtisAmbatsarImeke cirasthAne dvaiguNyaM prayogasya muktAbhirna varddha te ditsato'varuddhasya ca cakrakAlavRddhiH kAritAkAyikAzikhAdhibhogAzca kusIdaM pazUpajalomakSetrazatavAdyeSu nAtipaJcaguNamajaDApogaNDadhanaM dazavarSa
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] sAkSiNAM vidhAvarNanam / 1867 bhuktaM paraiH sannidhau bhokturazrotriyapravrajitarAjanyadharmapuruSaH pazubhUmistrINAmanatibhogamukthabhAji bhRNaM pratikuryuH prAtibhAvyavaNikzulka madya dyUtadaNDAn putrAnadhyAbhaveyuniSyaM vAdhiyAcitAvakrItAdhayonaSTAH sarvA na ninditA na puruSAparAdhena stenaH prakIrNakezo muSalI rAjAnamiyAt karmAcakSANaH pUtobadhamokSAbhyAmaghnannenasvI rAjA na zArIro brAhmaNadaNDaH karmaviyogavikhyApanAvivAsanAGkakaraNAnyapravRttau prAyazcittI sa caurasamaH sacivomatipUrve pratigrahItApyadharmasaMyukte puruSazaktyaparAdhAnubandhavijJAnAddaNDaniyogo'nujJAnaM vA vedavit samavAyavacanAt vedavitsamavAyavacanAt / iti gautamIye dharmazAstre dvaadsho'dhyaayH| tryodsho'dhyaayH| atha sAkSINAM vidhAvarNanam / vipratipattau sAkSiNI mithyAsatyavyavasthA bahavaH syuraninditAH svakarmasu prAtyayikA rAjJAJca niSprItyanabhitApAzcAnyatarasminnapi zUdrAbAhmaNavacanAdanu rodhyo'nibandhazcennAsamavetA pRSTAH pratrU yuravacane ca doSiNaH syuH svargaH satyavacane viparyaye nrkH| anibandhairapi vaktavyaM pIDAkRte nibandhaH pramattokte ca sAkSisabhya rAjakatRSu doSodharmatantrapIDAyAM zapathenaike
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1868 gautmsmRtiH| [caturdazosatyakarmaNA laddevarAjabrAhmaNasaMsadi syAdabrAhmaNAnAM kSudrapazvanRte sAkSI daza hanti go'zvapuruSabhUmiSu dazaguNottarAn sarva vA bhUmau haraNe narakobhUmivadapsu maithunasaMyoge ca pazuvanmadhusarpiSorgovadvastrahiraNyadhAnyabrahmasu yAneSvazvavanmithyAvacane yApyo daNDyazca sAkSI nAnRtavacane doSojIvanaJcettadadhInaM natu pApIyasojIvanaM rAjA prADivAkobAhmaNovA zAstravit prADivAko madhyobhavet sambatsaraM pratIkSeta pratibhAyAM dhenvanaduhastrIprajanasaMyukteSu zIghramAtyayike ca sarvadharmebhyogarIyaH prADivAke satyavacanaM satyavacanam / iti gautamIye dharmazAstre trayodazo'dhyAyaH / caturdazo'dhyAyaH / atha azaucavarNanam / zAvamAzaucaM dazarAtramaRtvigdIkSitabrahmacAriNAM sapiNDAnAmekAdazarAtraM kSatriyasya dvAdazarAtraM vaizyasyArddha mAsamekaM mAsaM zUdrasya taJcadantaH punarApatettaccheSeNa zuddhadharan rAtrizeSe dvAbhyAM prabhAte tisRbhirgobrAhmaNahatAnAmanvakSaM rAjakrodhAzca yuddha prAyonAzakazAstrAgniviSodakodvandhanaprapatanaizcacchatA piNDa nivRttiH saptame paJcame vA janane'pyevaM mAtApitrostanmAturvA garbhamAsasa mA rAtriH nasane garbhaya myahaM vA zrutvA covaM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1864 'dhyAyaH] zrAddhavivekavarNanam / dazamyAH pakSiNyasaNDiyonisambandhe sahAdhyAyini ca sabrahmacAriNyekAhaM zrotriye copasampanne pretopasparzane dazarAtra mAzaucamabhisandhAya ceduktaM vaizyazUdrayorArtavIrvApUrvayozca tryahaM vAcAryatatputrastrIyAjyaziSyeSu caivamavarazcedvarNaH pUrva varNamupaspRzet pUrvovAvaraM tatra zAvoktamAzaucaM patita caNDAla sUtikodakyAzavaspRSTitaspRSTyapasparzane sacelodakopasparzanAcchuddhathecchavAnugame ca zunazca yadupahanyAdityeke udakadAnaM sapiNDaH kRtacUDasya tattrINAzcAnatibhoga eke'pradattAnAmadhaH zayyAsanino brahmacAriNaH sarve na mAyerana mAsaM bhakSayeyurApradAnAt prathamatRtIyapaJcamasaptamanavameSUdakakriyA vAsanAJca tyAgaH antye tvantyAnAM dantajanmAdi mAtA pitRbhyAM tUSNIM mAtA bAladezAntaritaprabUjitAsapiNDAnAM sadyaH zaucaM rAjJAca kAryavirodhAdbrAhmaNasya ca svAdhyAyA nivRttyarthaM svAdhyAyAnivRttyartham / ' iti gautamIye dharmazAstre cturdsho'dhyaayH| pnycdsho'dhyaayH| atha zrAddhavivekavarNanam / atha zrAddhamamAvasyAyAM pitRbhyodadyAt paJcamIprabhRti vAparapakSasya yathAzrAddhaM sarvasmin vA dravyadezabrAhmaNa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1600 gautmsmRtiH| [paJcadazosannidhAne vA kAlaniyamaH zaktitaH prakaSa guNasaMskAravidhiranasya navAvarAn bhojayedayujo yathotsAhaM vA brAhmaNAn zrotriyAn vAgrUpavayaHzIlasampannAn yuvabhyodAnaM prathamameke pitRvannaca tena mitrakarma kuryAt putrAbhAve sapiNDA mAtRsapiNDAH ziSyAzca dadyustadabhAve RtvigAcAyyauM tilamASabrIhiyavodakadAnairmAsaM pitaraH prINanti matsyahariNaruruzazakUrmavarAhameSamAMsa sambatsarANi gavyapayaHpAyasai'daza varSANi vArdhANasena mAMsena kAlazAkacchAgalohakhaDgamAMsamadhumitraizcAnantyam / na bhojayet stenaklIvapatitanAstikatavRttivIrahAdIdhiH pudIdhiSupatistrIgrAmayAjakAjapAlotsRSTAgnimadyapakucarakUTasAkSiprAtihAri kAnupapattiryasya ca kuNDAzI somavikrayyagAradAhI garadAvakIrNigaNapreSyAgamyAgAmihiMsa parivittaparivettRparyAhatapaO dhAtRtyaktAtmadurvalA: kunakhizyAvadantaH zvitripaunarbhavakitavAja preSya prAtirUpakazUdrApatinirAkRtikilAsI kusIdI vaNizilpopajIvijyAvAdivatAlanRtyagItazIlAn pitrA cAkAmena vibhaktAn ziSyAMzcaike sagotrAMzca / bhojayevaM tribhyoguNavantam / sadyazrAddhI zUdrAtalpagastatpurIpe mAsaM nayati pitRstasmAttadaharbrahmacArI syAt zvacaNDAlapatitAvekSaNe duSTaM tasmAtparizrute dadyAttilaivA kiraita paGktipAvanovA zamayet patitapAvanAH SaDaGgavijyeSThamAsikastRNAciketastrimadhu
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] anadhyAyavarNanam / 1601 strisuparNaH paJcAgniH snAtakomantrabrAhmaNaviddharmajJobrahmadeyAnusaMdhAna iti haviHSu caivaM durbalAdIn zrAddha evaike zrAddha evaike| ___ iti gautamIye dharmazAstre paJcadazo'dhyAyaH / ssoddsho'dhyaayH| atha anadhyAyavarNanam / zravaNAdi vArSikaM proSThapadI vopAkRtyAdhIyIta cchandAMsya paJcamamAsAn paJcadakSiNAyanaM vA brahmacAryutsRSTalomA na mAMsaM bhuJjIta dvaimAsyovA niyamo nAdhIyIta vAyo divApAzuhare karNazrAviNi naktaM vANabherImRdaGgagarjAtazabdeSu ca zvazRgAlagardabhasaMhAde lohitendradhanuna hArezvabhadarzane cApattau mUtrita uccArite nizAsandhyodakeSu varSati caike valIkasantAnamAcAryyapariveSaNe jyotiSozca bhIto yAnasthaHzayAnaHprauDhapAdaH zmazAnanAmAntamahApathAzauceSu pUtigandhAntaHzavadivAkIrtizUdrasannidhAne sUtake codgAre bhRgyajuSaJca sAmazabdo yAvadAkAlikA nirghAtabhUmikampa. rAhudarzanolkAstanayittuvarSavidyutaH prAduSkRtAgniSvanRtau vidyuti naktacApararAtrAtribhAgAdipravRttau sarvamulkA vidyutsmtyekssaaN| stanayitnuraparAhna'pi pradoSe sarva
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1602 gautmsmRtiH| [saptadazonaktamarddharAtrAdahazcet sajyotirviSayasthe ca rAjJi prete viproSya cAnyonyena saha saGkulopAhitavedasamApticchardizrAddhamanuSyayajJabhojaneSvahorAtramamAvAsyAyAzca hyahaM vA kArtikI phAlgunyASADhI paurNamAsI tisro'STakAstrirAtramanyAmeke abhito vArSikaM sarve varSavidya tastanayitnusannipAte pUsyandinyUddhvaM bhojanAdutsave pAdhItasya ca nizAyAM caturmahUtaM nityameke nagare mAnasamapyazuci zrAdvinAmAkAlikamakRtAnnazrAddhikasaMyoge ca pratividyaJca yAvat smaranti pUtividyaJca yAvat smaranti / iti gautamIye dharmazAstre ssoddsho'dhyaayH| saptadazo'dhyAyaH / atha bhakSyAbhakSyaprakaraNam / prazastAnAM svakarmasu dvijAtInAM brAhmaNobhuJjIta pratigRhNIyAcaidhodakayavasamUlaphalamadhvabhayAbhyudyatazayyAsanayAnapayodadhidhAnAzapharipriyaGgasRGmArgazAkAnyapraNodyAni sarveSAM pitRdevagurubhRtyabharaNe cAnyavRttizcennAntareNa zUdrAt pazu pAlakSetrakarSakakulasaGgatakArapitRparicArakA bhojyAnA vaNik cAzilpI nityamabhojyaM kezakITAvapannaM rajasvalAkRSNazakunipadopahataM bhrUNaghnaprekSitaM gavopaghAtaM bhAvaduSTaM zuktaM kevalamadadhi
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhakSyAbhakSyaprakaraNavarNanam / 1603 punaH siddha paryuSitamazAkabhakSyasnehamAMsamadhUnyutsRSTapuMzcalyabhizastAnapadezyadaNDikatakSakadaryabandhanikacikitsakamRgayuvAyucchiSTabhojigaNavidviSANAmapAntayAnAM prAgdurbalAvRthAnAcamanotthAnavyapetAni samAsamAbhyAM viSamasamepUjAntarAnarcitaJca gozca kSIramanirdazAyAH sUtake cAjAmahiSyozca nityamAvikamapeyamauSTramaikazaphazca syandinIyamasUsandhinInAJca yAzca vyapetavatsAH paJcanakhAzcAzalyakazazazvAviDgo. dhAkhaDgakacchapA ubhayatodatkezalomaikazaphakalaviGkaplavacakravAkahaMsAH kAkakaGkagRdhrazyenAjalajAraktapAdatuNDA grAmyakukkuTa zUkarau dhenvanaDuhau cApannadAvasannavRthAmAMsAni kisalayakyAkulazunaniryAsalohitAzvanAzvanicidAruvakavalAkaTidvibhamAndhAtRnaktaJcarA abhakSyAH / bhakSyAH pratudAviSkirAjAlapAdAmatsyAzcAvikRtAbadhyAzca dharmArthe vyAlahatA dRssttdossvaakprshstaanybhyukssyopyunyjiitopyunyjiit| iti gautamIye dharmazAstre saptadazo'dhyAyaH / aSTAdazo'dhyAyaH / atha strISu RtukAle sahavAsaprakaraNam / asvatantrA dharma strI nAticaredbhari vAkcakSuH karmasaMyatA patirapatyalipsurdevarAdguruprasUtA nartumatIyAt piNDagotra
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1604 gautmsmRtiH| [aSTAdazoRSisambandhibhyoyonimAtrAdvA na devarAdityeke nAtidvitIyaM janayiturapatyaM samayAdanyatra jIvatazca kSetre parasmAttasya dvayorvA rakSaNAdbhatturevanaSTebhartari SADvArSikaM kSapaNaM zrUyamANe'bhigamanaM pravrajite tu nivRttiH prasaGgAttasya dvAdazavarSANi brAhmaNasya vidyAsambandhe bhrAtari caivaM jyAyasi yavIyAn kanyAgnyupayameSu Sar3ityeke trIna kumAyUtUnatItya svayaM yujyetAninditenotsRjya pitryAnalaGkArAn pradAnaM prAgRtoraprayacchan doSIprAvAsasaHpratipatterityeke pravyAdAnaM vivAhasiddhyarthaM dharmatantrasaMyoge ca zUdrAnyatrApi zUdrAdbahupazohInakarmaNaH zatagoranAhitAgneH sahasragozca somapAt saptamIJcAbhuktA nicayAyApyahInakarmabhya AcakSIta rAjJA pRSTastena hi bhartavyaH zrutazIlasampannazceddharmatantrapIDAyAM tasyAkaraNe dossaadossH|| iti gautamIye dharmazAstre aSTAdazo'dhyAyaH / ekonviNsho'dhyaayH| atha pratiSiddhasevane prAyazcittamImAMsAvarNanam / ukto varNadharmazcAzramadharmazcAtha khalvayaM puruSo yena karmaNA lipyate'thaitadayAjyayAjanamabhakSyabhakSaNamavadyavadanaM ziSTa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] pratiSiddha sevnepraayshcittmimaaNsaavrnnnm| 1605 syAkriyA pratiSiddhasevanamiti ca tatra prAyazcittaM kuryyAnna kuryyAditi mImAMsante na kuryAdityAhurnahi karmakSIyata iti kuryyAdityapare punastomeneSvA punaH savanamAyAtIti vijJAyate vrAtyastomeneSTA tarati sarva pApmAnaM tarati brahmahatyAM yo'zvamedhena yajategniSTutAbhizasyamAnaM yAjayediti c| tasya niSkrayaNAni japastapohoma upavAsodAnamupaniSado vedAntAH sarvacchandaHsu saMhitA maghUnyaghamarSaNamathabazirorudrAH puruSasUktaMrAjanarauhiNe sAmanI vRhadrathantare puruSagatimahAnAmyo mahAvairAja mahAdivAkItyaM jyeSThasAmnAmanyatamadvahiSyavamAnaM kUSmANDAni pAvamAnyaH sAvitrI ceti pAvanAni / payovratatA zAkabhakSatA phalabhakSatA prasRtayAvako hiraNyaprAzanaM ghRtaprAzanaM somapAnamitiM ca medhyAni / sarve ziloccayAH sarvAH svantyaH puNyAhUdAstIrthAni RSinivAsagoSThapariskandA iti deshaaH| brahmacarya satyavacanaM savaneSUdakopasparzanamAdravatratAdhaHzAyitAnAzaka iti tpaaNsi| hiraNyaM gaurvAso'zvobhUmi stilAghRtamannamiti deyAni / sambatsaraH SaNmAsAzcatvAratrayo dvAvekazcatuviMzatyahodvAdazAhaH SaDahasthyaho'horAtra iti kAlAH / . etAnyevAnAdeze vikalpena kriyeran /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1606 gautmsmRtiH| / ekonaviMzoenaHsu guruSu gurUNi laghuSu laghUni kRcchAtikRcchU cAndrAyaNamiti sarvaprAyazcittaM sarvaprAyazcittam / / ini gautamIye dharmazAstre ekonaviMzo'dhyAyaH / viNshtitmo'dhyaayH| atha vividhapApAnAM karmavipAkavarNanam / atha catuHSaSTiSu yAtanAsthAneSu duHkhAnyanubhUya tatremAni lakSaNAni bhavanti brahmahArdrakuSThI surApaH zyAdadAntagurutalpagaH paGguH svarNahArI kunakhI zvitrI vastrApahArI hiraNyahArI darI tejo'pahArI maNDalI snehApahArI kSayI tathA jIrNavAnannApahArI jJAnApahArI mUkaH pratihantA gurorapasmArI gonojAtyandhaH pizunaHpUtinAmaH pUtivaktastu sUcakaH zUdropAdhyAyaH zvapAkakhapusIsacAmaravikrayI madyapa ekazaphavikrayI mRgavyAdha kuNDAzI bhRtakazcailikovA nakSatrI cAdI nAstikoraGgopajIvyabhakSyabhakSI gaNDarI brahmApuruSataskarANAM dezikaH piNDitaH SaNDomahApathikogaNDikazcaNDAlI pukkasI goSkavakIrNI madhvAmehI dharmapatnISu syAnmaithunapravartakaH khalvATasagotrasamayastryabhigAmI pitRmAtRbhaginIscyabhigAmyAvIjitasteSAM kubja
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] savapAtakeSu shaantivrnnnm| 1907 kuNThamaNDavyAdhitavyaGgadaridrAlpAyuSo'lpabuddhayazcaNDapaNDazailUSataskaraparapuruSapreSyaparakarmakarAH khalvATacakrAGgasaGkIrNAH krUrakarmANaH kramazazcAntyAzcopapadyante tasmAt kartavyameveha prAyazcittaM vizuddhairlakSaNairjAyante dharmasya dhAraNAditi dharmasya dhAraNAditi // iti gautamIye dharmazAstre viNshtitmo'dhyaayH| ekviNshtitmo'dhyaayH| atha sarvapAtakeSu zAntivarNanam tyajet pitaraM rAjaghAtakaM zUdrayAjakaM vedaviplAvakaM bhrUNahanaM yazcAntyAvasAyibhiH saha samvasedantyAvasAyinyA vA tasya vidyAgurUn yonisambandhAMzca sannipAtya sarvANyudakAdIni pretakarmANi kuryuH pAtraJcAsya viparyasyeyuH / dAsaH karmakarovAvakarAdamedhyapAtramAnIya dAsI ghaTAn pUrayitvA dakSiNAmukhaH padA viparyyasyedamumanudakaM karomIti nAmagrAhastaM sarve'nvAlabheran prAcInAvItino muktazikhA vidyAguravo yonisanbandhAzca vIkSerannapa upaspRzya grAma prvishnti| ata uddhvaM tena sambhASya tiSThedekarAtraM japana sAvitrImajJAnapUrva jJAnapUrvaJcetrirAtram
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1608 gautmsmRtiH| [dvAviMzatitamoyastu prAyazcittena zuddhyettasmin zuddha zAtakumbhamayaM pAtraM puNyatamAddhadAt pUrayitvA sravantIbhyo vA ta enamapa upsprshyeyuH| athAsmai tatpAtra dadyustat sampratigRhya japecchAntA dyauH zAntA pRthivI zAntaM zivamantarIkSaM yorocanastamiha gRhNAmItyetairyajubhiH pAvamAnIbhistarasamandIbhiH kuSmANDaizcAjyaM juhuyAddhiraNyaM brAhmaNAya vA ddyaadgaamaacaaryaay| yasya tu prANAntikaM prAyazcittaM sa mRtaH zuddhyettasya sarvANyudakAdIni pretakarmANi kuryuretadeva zAntyudakaM sarveSUpapAtakeSu sarveSUpapAtakeSu / / iti gautamIye dharmazAstre ekaviMzatitamo'dhyAyaH / dvaaviNshtitmo'dhyaayH| atha niSiddhakarmaNAM janmAntare vipAka varNanam brahmahAsurApagurutalpagamAtRpitRyonisambandhagastenanAstikaninditakarmAbhyAsipatitatyAjyapatitatyAginaH patitAH pAtakasaMyojakAca taizcAbdaM smaacrn| dvijAtikarmabhyohAniH patanaM paratra cAsiddhistAmeke narakaM trINi pRthamAnyanirdezyAni manuna strISvagurutalpagaH patatItyeke bhrUNahani / hInavarNasevAyAzca strI patati kauTasAkSyaM rAjagAmipazunaM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1606 'dhyAyaH] praayshcittvrnnnm| guroranRtAbhizaMsanaM mahApAtakasamAni apAMkyAnAM pAgdurbalAdgohantabrahmojbhyatanmandrakRdavakIrNipatitasAvitrIkaSUpapAtakaM yAjanAdhyApanAdRtvigAcAryoM patanIyasevAyAzca heyAvanyatra hAnAt patati tasya ca pratigrahItetyeke na karhicinmAtApitroravRttiyantu na bhajeran brAhmaNAbhizaMsane doSastAvAn dviranenasi durvalahiMsAyAmapi mocane shktyet| abhikruddhyAvagoraNaM brAhmaNasya varSazatamasvayaM nirghAte sahasralohitadarzane yAvatastatpaskandha pAzUna saMgRhNIyAt saMgRhNIyAt // __ito gautamIye dharmazAstre dvAviMzatitamo'dhyAyaH bA tryoviNshtitmodhyaayH| atha praayshcittvrnnnm| prAyazcittamamau saktibrahmadhnakhiravacchAditasya lakSyaM vA / syAjanyezastrabhRtAm / khaTTAGgakapAlapANirvA dvAdazasambatsarAn brahmacArI bhaikSAya / grAmaM pravizet svakarmAcakSANaH pathopakrAmet saMdarzanAdAryasya snAnAsanAbhyAM viharana savaneSadakopasparzI zuddhayat prANalAbhe vA tannimitte brAhmaNasya drabyApacaye vA vyavaraM prati rAjJo
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1610 gautmsmRtiH| [trayoviMzatitamoazvamedhAvabhRthe vAnyayajJe'pyagniSTadantazcotsRSTazcedbrAhmaNabadhe / hatvApi AtreyyAJcaivaM garbha cAvijJAte vaa| brAhmaNasya rAjanyavadhe SaDArSikaM prAkRtaM brahmacarya RSabhaikasahasrAzca gA ddyaat| vaizye traivArSikaM RSabhaikazatAzca gA ddyaat| zUdre sambatsaraM RSabhaikadazAzca gA dadyAdanAtreyyAJcaivaM gAJca / vaizyavanmaNDUkanakulakAkavivadaharamUSikAzca / hiMsAsu cAsthimatAM sahasraM hatvAnasthimatA manaDudbhAre ca / api vAsthimatAmekaikasmin kiJcit kiJciddadyAt / SaNDe ca palAlabhAraH sIsamASazca varAhe ghRtaghaTaH sarpa lauhadaNDo brahmabandhvAJcalalanAyAM jIvovaizike na kiJcittalpAnnadhanalAbhabadheSu pRthagvarSANi dve paradAre trINi zrotriyasya dravyalAbhe cotsargo yathAsthAnaM vA gamayet pratisiddhamantra saMyoge sahasravAkcedagnyutsAdinirAkRtyupapAtakeSu caivaM strI cAticAriNI guptA piNDaM tu labheta amAnuSISu gIvajaM svIkRte kUSmANDeghu tahomo ghRthomH| iti gautamIye dharmazAstre trayoviMzatitamo'dhyAyaH /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] praayshcittvrnnnm| 1611 cturviNshtitmo'dhyaayH| . atha prAyazcittavarNanam / surApasyabAhmaNasyoSNAmAsibceyuH surAmAsye mRtaH zuddhaye damatyA pAne payoghRtamudakaM vAyu prati vyahaM taptAni sakRcchastato'sya sNskaarH| mUtrapurISaretasAca prAzane zvApadoSTrakharANAJcAGgasya prAmyakukkuTazUkarayozca gandhAghrANe surApasya prANAyAmo ghRtaprAzanaJca pUrvezca dRSTasya / talpe lohazayane gurutalpagaH zayIta sUrmI vA jvalantIM zliSyeliGga vA savRSaNamutkRtyAJjalAvAdhAya dakSiNApratIcI brajedajihmamAzarIra nipAtAnmRtaH zuddhatheta / sakhIsayonisagotrAziSyabhAryAsusnuSAyAM gavi ca talpasamo'vakaraityeke zvabhirAdayedrAjA hInavarNagamane striyaM prakAzaM pumAMsaM khAdayedyathoktaM vA gardabhenAvakIrNI niti catuSpathe yajate tasyAjinamUrdhvabAlaM paridhAya lohitapAtraH sapta gRhAna bhaikSazcaret karmAcakSANaH samvatsareNa zuddhayet / retaskandane bhaye roge svapte'nIndhanabhaikSacaraNAni saptarAtraM kRtvAjyahomaH sAbhisandhervA retasyAbhyAM sUryAbhyudite brahmacArI tiSThedaharabhuJjAno'bhyastamite ca rAtri japan sAvitrImazuciM dRSTAdityamIkSeta prANAyAmaM kRtvA'bhojya- . bhojane'medhyaprAzane vA niSpurISIbhAvastrirAtrAvaramabhojanaM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1912 / g . gautmsmRtiH| [paJcaviMzatitamosaptarAtraM vA svayaM zIrNAnyupayuJjAnaH phalAnyanatikrAman prAkpaJcanakhebhyazcadinoghRtaprAzanaJcAkrozAnRtahiMsAsu trirAtraM paramantapaH satyavAkye cedvAruNIpAvamAnIbhihomovivAha maithunanirmAtRsaMyogeSvadoSameke'nRtaM natu khalu gurvartheSu yataH sapta puruSAnitazca paratazca hanti manasApi guroranRtaM vadannalpeSvapyartheSvantyAvasAyinIgamane kRcchrAbdo'matyA dvAdazarAtrasakyAgamane trirAtraM trirAtram / iti gautamIye dharmazAsra caturvizatitamo'dhyAyaH / pnycviNshtitmo'dhyaayH| atha rahasya prAyAvatavarNanam / rahasyaM prAzcittamavikhyAtadoSasya catucaM taratsamandItyapsu japedapratiprAcaM pratijighRkSan pratigRhya vA'bhojyaM bubhukSamANaH pRthivImAvapetyantarAramaNa udakopasparzanAcchuddhimeke strISu payovrato vA dazarAtraM ghRtena dvitIyamadvistRtIyaM divAdiSvekabhaktakojalaklilavAsA lomAni nakhAni tvacaM mAMsaM zoNitaM mAyavaslimajjAnamitihoma Apmanomukhe mRtyorAsye juhomiitynttH| sarveSAmetat prAyazcittaM bhruunnhtyaayaaH|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] prAyazcittavarNanam / 1613 athAnya uktoniyamo'gne tvaM pArayeti mahAvyAhRtibhirjuhuyAt kUSmANDaizcAjyaM tadvata eva vA brahmahatyAsurApAnasteyagurutalpeSu prANAyAmaiH snAto'ghamarSaNaM japet samamazvamedhAvabhRthena sAvitrI vA sahasrakRtva Avartayan punItehaivAtmAnamantarjale vAghamarSaNaM trirAvartayan pApebhyo mucyate mucyte| iti gautamIye dhrmshaastre.pnycviNshtitmo'dhyaayH| ssddviNshtitmo'dhyaayH| atha praayshcittvrnnnm| tadAhuH katidhAvakIrNI pravizatIti marutaH prANenendra balena vRhaspatiM brahmavarcasenAgnimevetareNa sarveNeti so'mAvAsyAyAM nizyagnimupasamAdhAya prAyazcittAjyAhutIrjuhoti kAmAvakIrNo'smyavakIrNo'smi kAmakAmAya svAhA kAmAbhidugdhosmyabhidugdho'smi kAmakAmAya svAheti samidhamAdhAyAnu paryukSya yajJavAstu kRtvopasthAya sammAsiJcatvityetayA trirupa tiSTheta traya ime lokA eSAM lokAnAmabhijityA abhikrAntyA ityetadevaikeSAM karmAdhikRtyayoH pUtaiva syAt saitthaM juhuyA ditthmnumntryedvrodkssinneti| prAyazcittamavizeSAdanArjavapaizunapratiSiddhAcArAnAdyaprAzaneSu / zUdrAyAca retaH sittvA yonau va doSavati karmaNyabhisandhi
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1614 gautmsmRtiH| [SaDviMzatitamo..pUrveSvaliGgAbhirapa upaspRzedvAruNIbhi ranyairvApavitraiH pratiSiddha vAGmanasayorapacAre vyAhRtayaH saMkhyAtAH paJca sarvAsvapo vAcA me dehazca mAdityazca punAtu svAheti prAtaH rAtrizca mA varuNazca punAtviti sAyamaSTau vA samidhamAdadhyAdevakRtasyeti hutvaivaM sarvasmAdenasomucyate mucyate / iti gautamIye dharmazAstre SaDriMzatitamo'dhyAyaH / sptviNshtitmo'dhyaayH| atha kRcchrvrtvidhivrnnnm| athAtaH kRcchAn vyAkhyAsyAmo haviSyAn prAtarAzAn bhuktvA tisrorAtrI znIyAdathAparaM vyahaM naktaM bhuJjIta athAparaM vyahaM na kaJcana yAcedathAparaM vyahamupavasettiSThedahani rAtrAvAsIta kSiprakAmaH satyaM vadedanAyairne sambhASeta rauravayodhAjine nityaM prayuJjItAnusavanamudakopasparzanamApohiSTheti tisRbhiH pavitra vatIbhirmArjayet hiraNyavarNAH zucayaH pAvakA ityaSTAbhiH / athodakatarpaNaM OMnamohamAya mohamnAya saMhamAya dhunvate tApa sAya punarvasave namonamomaujjyAyoAya vasuvindAya sarva vindAya namonamaH pArAya supArAya mahApArAya pArayiSNave namonamo rudrAya pazupataye mahate devAya tryambakAyaikacarAdhi pataye harAyazayezAnAyogrAya vajriNe ghRNine kapardine
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH.]. kRcchravratavidhivarNanam / 1615 namonamaH sUryAyAdityAya namonamonIlagrIvAya zitikaNThAya namonamaH kRSNAya piGgalAya namonamojyeSThAya zreSThAya vRddhAyendrAya harikezAyordhvaretase namonamaH satyAya pAvakAya pAvakavarNAya kAmAya kAmarUpiNe namonamo dIptAya dIptarUpiNe namonamastIkSNa rUpiNe namonamaH saumyAya supuruSAya mahApuruSAya madhyamapuruSAyottamapurupAya brahmacAriNe namo namazcandralalATAya kRttivAsase pinAkahastAya namonama iti / etadevAdityopasthAnametA evAjyAhutayo dvAdazarAtrasyAnte caruzrapayitvaitAbhyo devatAbhyo juhuyAdagnaye svAhA somAya svAhAgnISomAbhyAmindrAgnibhyAmindrAya vizvebhyodevebhyo brahmaNe prajApatate agnaye sviSTikRta iti / tato brAhmaNatarpaNam / etenaivAtikRcchovyAkhyAtoyAvat sakRdAdadIta tAvadaznI yAdavbhakSastRtIyaH sa kRcchrAtikRcchraH / prathamaM caritvA zuciH pUtaH karmaNyobhavati dvitIyaM caritvA yatkiJcidanyanmahApAtakebhyaH pApaM kurute tasmAt pramucyate tRtIyaM caritvA sarvasmAdenasomucyate arthatAMstrIna kRcchrAn caritvA sarveSu vedeSu snAto bhavati sarva devaimA'to bhavati yazcaivaM veda yazcaivaM veda / iti gautamIye dharmazAstre saptaviMzatitamo'dhyAyaH /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1916 gautmsmRtiH| [assttaaviNshtitmoassttaaviNshtitmo'dhyaayH| atha caandraaynnprtvidhivrnnnm| athAtazcAndrAyaNaM tasyokto vidhiH kRccha vapanaM vrataJcaret zvobhUtAM paurNamAsImupavasedApyAyasva sante payAMsi navonava iti caitAbhistarpaNamAjyahomohaviSazcAnumantraNamupasthAnaM candramasoyadevA devahelanamiti catasRbhirAjyaM juhuyAddeva kRtasyeti cAnte samidbhiroM bhUrbhuvaH svastapaH satyaM yazaH zrIrUpaM girojastejaH puruSodharmaH zivaH ziva ityetai sAnumantraNaM pratimantraM manasA namaH svAheti vA sarvaprAsapramANamAsyAvi kAreNa carubhaikSasaktukaNayAvakazAkapayodadhighRtamUlaphalo dakAni havIMvyuttarottaraM prazastAni paurNamAsyAM paJcadaza prAsAna bhuktvaikApacayena parapakSamaznIyAdamAvAsyAyAmupoSya kopacayena pUrvapakSaM viparItamekeSAm / / eSa cAndrAyaNomAsomAsametamAptvA vipApo vipApmA sarva menohanti dvitIyamAptvA dazapUrvAn dazAvarAnAtmAnaJcaika vizaM paktIzca punAti sambatsaraM cAptvA candramasaH sloktaamaapnoti| iti gautamIye dharmazAstreSTAviMzatitamo'dhyAyaH / ...00...
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAyaH] putrANAM smpttivibhaagvrnnnm| . 1610 ekontriNshttmo'dhyaayH| atha putrANAM sampattivibhAgavarNanam / UvaM pituH putrA RkthaM bhajeranivRte rajasi mAturjIvati cecchati sarva vA pUrvajasyetarAn bibhRyAt / pUrvavadvibhAge tu dharmavRddhi viMzatibhAgo jyeSThasya mithunamubhayato dadyukto rathogovRSaH kANakhorakUTavaNDAmadhvamasyAnekazveda virdhAnyAyasI gRhamanoyuktaM catuSpadAJcaikaikaM yavIyasaH samaJcetarat sarva dvayazo vA pUrvajaH syAdekakamitareSAmekakaM vA dhanarUpaM kAmyaM pUrvaH pUrvo labheta dazataH pazUnAM naikazaphaH naikazaphAnAM vRSabho'dhikojyeSThasya vRSabhaSoDazA jyeSThineyasya samaMvA jyeSTineyena yavIyasAM pratimAtR vA svavarge bhAga vishessH| pitotsRjet putrikA manapatyo'gni prajApatibceSTAsmadarthama patyamiti saMvAdyAbhisandhimAtrAt SutrikepyekeSAM tatsaMzayAnopayecchedabhrAtRkAm / piNDagotraRSisambandhA RkthaM bhajeran strIcAnapatyasya bIjaM vA lipseta devaravatyanyatojAtamabhAgam / strIdhanaM duhitRNAmapracAnAmapratiSThitAnAJca bhaginIzulka sodaryANAmadhvaM mAtuH pUrvaJcake / saMsRSTavibhAgaH pretAnAM jyeSThasya saMsRSTini prete asaMsRSTI RkthabhAk vibhaktajaH pitryameva /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1618 gautmsmRtiH| [ekonatriMzattamosvayamarjitaM vaidyo'vaidyabhyaH kAmaM bhajeran / putrA aurasakSetrajadattakRtrimamUDhotpannApabiddhA bhRkthabhAjaH kAnInasahoDhapaunarbhavaputrikAputrasvayandattakrItA gotrabhAjazcaturthAMzabhAginazcaurasAdyabhAve brAhmaNasya rAjanyAputro jyeSThoguNasampannastulyAMzabhAk jyeSThAMzahInamanyat rAjanyA vaizyAputrasamavAye sa yathA brAhmaNIputreNa kSatriyAJcat zUdrAputro'pyanapatyasya zuzrUSuzcellabheta vRttimUlamantevAsavidhinA savarNAputro'pyanyAyavRtto na labhetakeSAM zrotriyA brAhmaNasyAna patyasya RkthaM bhajeran rAjetareSAM jaDaklIvau bharttavyAvapatyaM jaDasya bhAgArha zUdrAputravat pratilomAsUdakayogakSemakRtAnne dhvavibhAgaH strISu ca saMyuktAsvanAjJAte dazAvaraiH ziSTarUhavadbhiralubdhaiH prazastaM kaarym| catvArazcatuNA pAragA vedAnAM prAguttamA laya AzramiNaH pRthagdharmavidalaya etAn dazAvarAn pariSadityAcakSate asambhave tveteSAmazrotriyo vedavicchiSTovipratipattau yadAha yato'yamaprabhavobhUtAnAM hiMsAnugrahayogeSu dharmiNAM vizeSeNa svarga lokaM dharmavidApnoti jJAnAbhinivezAbhyAmiti dharmo dhrmH| iti gautamIye dharmazAstre ekontriNshttmo'dhyaayH| samAptA ceyaM gautmsmRtiH| -:
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha * // vRddhgautmsmRtiH||* ......000...... // zrIgaNezAyanamaH // prthmo'dhyaayH| atha kezava yudhiSThira samvAdavarNanam / azvamedhe purAvRtta kezavaM kezisUdanam / dharmasaMzayakaM dRSTA kimapRcchata gautmH||1 gautama uvaac| paJcamenApi medhena yadA snAto yudhiSThiraH / tadA rAjA namaskRtya kezavaM vAkyamabravIt // 2 yudhiSThira uvAca / bhagavan ! vaiSNavA dharmAH kiM phalaM kiM parAyaNAH / kiM dharmamadhikRtyAsIt bhavatotpAditA purA / yadi te na mano grAhyaH priyo vA madhusUdana ! // 3
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1920 vRddhgautmsmRtiH| [prathamozrotavyaH sa tu vA kRSNa ! tanme kathaya suvrata ! / pavitrAH kila te dharmAH srvpaapprnnaashnaaH||4 sarvadharmottarAH puNyA bhagavannanaghotthitAH / yachu tvA brahmaNA gopno mantriNA gurutalpagaH // 5 pAkabhedI kRtaghnazca surApo brhmvikryii| mitravizvAsaghAtI ca brahmaNA viSNunA tathA // 6 AtmavikrayiNo ye ca jIveyuzca kukrmbhiH| pApAH zaThA naiSkRtikA vyabhicAraparAstathA // 7 rasabhedakarA ye ca ye ca nIrapradUSakAH / / 8 zrIvipreNa karAzcaurA viprA ye ca purohitAH / rukSapaNAruNAH snigdhA stathA ye paradArakAH / / ye te cAnye ca bahavaH paJca te te'pi kilviSAt / tAnAcakSva surazreSTha ! tvadgato'smyahamacyuta ! // 10 vaizampAyana uvAca / ityevaRthito devo dharmaputreNa saMsadi / vaziSThAdyAstapoyuktA munaya statvadarzinaH // 11 zrotukAmAH paraM guNyaM bhaktimantohareH kathAH / tathA bhAgavatAzcaiva tatastaM payavArayan // 12 yudhiSThira uvAca / gadi jAnAsi mA bhaktaM snigdhamvA bhaktavatsala ! / savadharmANi guhyANi zrotumichAmi tttvtH||13
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dharmopadezavarNanam / 1621 dharmAn kathaya deveza ! yadyanuprahabhAgaham / zrutA me mAnavA dharmA vAziSThAH kAzyapAstathA / / 14 gArgeyA gautamIyAzca tathAgopAlitasya ca / parAzarakRtAH pUrvamAtreyasya ca dharmataH // 15 umAmahezvarAzcaiva nandidharmAzca paavnaaH| brahmaNA kathitA ye ca kaumArAzca zrutA mayA // 16 dhUmravarNAH kRtAdharmAH krauzvavaizvAnarA api / bhArgavyA yAjJavalkyAzca mANDavyA kauzikAstathA // 17 bhAradvAjakRtA ye ca brahmasvakukRtAzca ye| kRNine ca kaNIbAho ! vizvAmitrakRtAzca ye // 18 sumantujaiminikRtAH zAkaneyAstathaiva ca / pulastyapulahodgItAH pArAzaryAstayaiva ca // 16 agastyagItA mauGgalyAH shaannddilyaastulhaaynaaH| bAlakhilyakRtA ye ca saptarSiracitAzca ye // 20 ApastambakRtA dharmAH zaGkhasya likhitasya ca / prAjApatyAstathA yAmyA mAhendrAzca zrutA myaa|21 vaizvAnarAkhyA gItAzca vibhANDakakRtAzca ye| nAradIyakRtA dharmAH kApotAzca zrutA mayA // 22 tathApi puravAkyAni bhRgoraGgirasastathA / krauJcamAtaGgagItAzca saudhahArItakAstathA // 23 piGgavarmakRtAkAntA ye ca vA vasupAlitAH / uddAlakakRtAdharmA auzanasA stathaiva hi // 24
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1622 vRddhgautmsmRtiH| [prathamovaizyapA dhanagItAzca ye cAnye'pyeva maagdhaaH| .. etebhyaH sarvadharmebhyo devatvAdyAzca nizritAH // 25 pAvanatvAtpavitratvAdviziSTA itime mtiH| tasmA tvA prapannasya tvadUbhinnasya ca mAdhava ! // 26 yuSmadIyAn parAn dharmAn puNyAn kathaya me'cyuta ! vaizampAyana uvAca / evamuktastu dharmajJo dharmaputreNa mAdhavaH // 27 uvAca dharmAn sUkSmAkhyAn dharmaputrasya dhImataH / ___ zrIbhagavAnuvAca / yAvanto yasya kaunteya ! etaddharmeSu suvrata ! / tvatsamo matsamo loke na kazcidiha vidyate // 28 dharmaH zruto vA dRSTo vA kRto vA kathito'pi vaa| Amodito vA rAjendra ! punAti ha naraM sadA // 26 dharmaH pitA ca mAtA ca dharmazca suhRdastathA / dharmo bhrAtA sakhA caiva dharmaH svAmI parantapaH // 30 dharmAdarthazca kAmazca dharmAdbhogAH sukhAni ca / dharmAdezvaryamevazca dharmAH svargagatiH prabho ! // 31 dharmo vaze vipannaJca trAyate mahato bhayAt / dvijatvaM devatAtvaJca dharmaH prApayate naram // 32 yadA ca kriyate pApaH kAlena puruSasya ca / tadA saJjAyate buddhidharma kartuM yudhiSThira ! // 33
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dhrmopdeshvrnnnm| 1923 janmAntarasahasrestu mAnuSatvaM sukhI bhava / tattavApIha yo dharmAn na karoti sa vaJcitaH // 34 kITAzcaiva purISasya virUpA vyAdhitAstathA / paradveSyAzca mUrkhAzca na taiH dharmAH kRtAH purA // 35 eke dIrghAyuSaH zUrAH paNDitA bhoginastathA / arogA rUpasampannA staidharmAH syuH kRtAH purA // 36 evaM dharmaH kRtaH sadyo nayate gatimuttamAm / adhamaH sevyamAnastu tiryagyoni nayatyasau // 37 idaM rahasyaM kaunteya ! zrUyatAmidamuttamam / kathayiSyeparaM guNyaM mama bhaktasya pANDava ! // 38 iSTastvamasi me tyaktuM prapannAzcApi mAM sadA / paramAtmamapi bayAM kiM punardharmasaMhitAm // 36 idaM me mAnuSaM janma kRtamAtmani maayyaa| . dharmasaMsthApanAyaiva duSTAnAM zAsanAya ca // 40 mAnuSyaM bhAvamApannaM ye mAM gRhyaM tavAjJayA / saMsaranti ha te mUrkhA stiryagyoniSvanekazaH // 41 ye ca mAM sarvaraktatve pazyanti jJAnacakSuSA / madbhaktAMstAn sadA yuktAn matsamIpaM nayAmyaham // 42 madbhaktAnAntu mAnuSye sarvajanma ca pANDava ! / api vA ye abhiratA madbhaktAH pANDunandana ! // 43 mucyate pAtakaiH sarvaiH padmapAtramivAmbhasA / janmAntarasahasreSu tapasA bhAvitAtmanAm // 44
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1624 vRddhgautmsmRtiH| [prathamomadbhaktiH kriyate tAta ! manuSyANAM na sNshyH| yacca rUpyaparaM puNyaM taistadacalavat dhra vam / / 45 na dRzyate tathA devairmadbhaktaiH kruzyate ythaa| japaraM yacca me rUpaM prANabhAveSu nAzyate // 46 tadadya te ha sarvArthaH sarvabhUtaizca pANDava ! / kalpakoTisahasreSu vyatIteSvAgateSu ca // 47 darzayAmIti yadrUpaM tatprapazyanti me surAH / sthityutpattilayakartAraM yo mAM jJAtvA prapadyate // 48 anugRhNAmyahaM tasya saMsArAnmocayAmi ca / ahamAdIti bhUtAnAM sRSTA brahmAdayomayA // 46 prakRti svAmavaSTabhya jagatsavaM sRjAmyaham / tato mUlo'hamavyakto rajomadhye pratiSThitam // 50 UvaM sattvavizAlo'haM brahmAdi stambasaMsthitam / mUrdhAnaM me divaM viddhi candrAdityau ca locane // 51 devAdibrAhmaNA vaktraM marutaH zvasanaJca me| dizo meM bAhavazvASTau nakSatrANi vibhUSaNam // 52 antarikSakaraM viddhi sarvabhUtAvakAzakam / mArgoM meghAnilAbhyAntu yamaM sodaramavyayam // 53 pRthivIca valaM yadvai dvIpArNA ca nagairyutam / sarvasandhAraNopetaM pAdau mama yudhiSThira ! // 54 sthitohyekaguNAkhye ha dviguNazcAsmi mArute / aguNastaiH sthito'haM vai salile tu caturguNaH // 55
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhgvtsvruupvrnnnm| 1625 mahAnto me guNAH paJca mahAbhUteSu paJcasu / tanmAtresaMsthitaH so'haM pRthivyAM pazvadhA smRtaH // 56 ahaM sahasrazIrSastu sahasracaraNekSaNaH / sahasrabAhUdaraDaksahasrAkSaH shsrpaat||57 sthito'smi sarvataH sadyo hyadya tiSTheddazAGgulam / sarvabhUtAtmabhUtaH san sarvavyApI tato aham / / 58 acintyohAnanto'hamacalo'hamajo yaham / anAdyohamaprameyo'hamavyayovedyo'hamayam // 56 nirguNo'hanirgandhAtmA nityo'haM nirmamo'pi ca / nirdvandvo nirvikAro'haM nidhAnacAmRtasya ca // 60 mRtasya tasya cAhazca svAhAkAro narAdhipa ! / tejasA tapasA cAhaM bhUtaprAmeSvanavyayaH // 61 snehapAzagaNaibadhvA dhArayAmyAtmamAyayA / caturAzramavarNo'haM cAturhotraphalAzanaH / caturmatizcaturvRha zcaturAzramabhAjanam // 62 saMhRtyAhaM jagatsavaM kRtvAhaM grbhmaatmnH| zayAmi divyayogena pralayeSu yudhiSThira ! // 63 sahasrayugaparyantA brAhmI rAtri mahArNave / sthitvA sRjAmi bhUtAni jaGgamAni sthirANi ca // 64 kalpe kalpe ca bhUtAni saMharAmi sRjAmi ca / na ca mA tAni jAnanti mAyayA mohitAni hi // 65
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1926 vRddhgautmsmRtiH| [dvitIyomama caivAndhakArasya mAzritavyasya nityshH| prazAntasyeva dIpasya gatinaivopalabhyate // 66 na tadasti kacidrAjan yatra nAhaM prtisstthitH| na ca tadvidyate bhUtaM mayi dhannaM [sarva] pratiSThitam // 67 yAvatmAnaM zarIraM hi sthUlasUkSmamidaM kvacit / jIvamRto hyahaM tasmin hitAya mAM prtisstthitH||68 kizcAtra bahunoktena satyametat bravI me te / yadbhUtaM yat bhaviSyazca tatsarva mahameva tu // 66 mayA zraddadhanAni yAni bhUtAni kAni pANDava ! / mamaiva na ca jAnanti mAyayA mohitAni me // 70 evaM sarvaM jagadidaM sadevAsuramAnuSam / mantraH prabhavate rAjan mama vipra ! vinAzinaH // 71 iti gautamIye zrIvaiSNavadharmazAstre prthmo'dhyaayH| dvitiiyo'dhyaayH| atha dharmazAstra (dharma) prazaMsAvarNanam / vaizampAyana uvAca / evamAtmodbhavadravya mgddRshykeshvm| .. dharmAndharmAtmajasyaiva puNyAnakathayan bahUn // 1
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1927 bhyAyaH ] dharmazAstra (dharma) prshNsaavrnnnm| - zrIbhagavAnuvAca / zRNu pANDava ! yatnena pavitraM pAvanaM param / kathyamAnaM mayA puNyaM dharmazAstraM mahAphalam / / 2 yacchRNoti zucirbhUtvA ekacittastapodhanaH / dharma yazasya mAyuSyaM dharmAtmAnaM yudhiSThira ! // 3 zraddadhAnasya tasyeha yatpApmA pUrvasazcitaH / vinazyatyAzu tatsarvamabhaktasya vishesstH||4 evaM zrutvA vacaH puNyaM vAkyaM kezavabhAginam / praNaSTamanaso bhUtvA cintayantyuttamaM param // 5 devA brahmarSayaH sarve gandharvApsarasastathA / bhUtAkSayakSagrahA guhyakA bhujagAstathA // 6 bAlakhilyA mahAtmAno yoginastatvadarzinaH / tathA bhAgavatAzcApi paJcakAlamupAsakAH // 7 kautuhalasamAviSTAH praNaSTAH paramarSayaH / zrotukAmaH paraM guhyaM vaiSNavaM dharmazAsanam // 8 hRdi kartuzca tadvAkyaM praNamya zizunA tadA / tataste vAsudevena dRSTAH saumyena cakSuSA // vimuktapApAnAlokya praNamya zirasA harim / papraccha kezavaM dharma dharmaputraH pratApavAn // 10 yudhiSThira uvAca / tataste vAsudevena dRSTAH saumyena maanussaaH| kIdRzI brAhmaNasyAtha kIDazI kSatriyasya vai||11 121
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1628 vRddhgautmsmRtiH| [dvitIyo vaizyasya kIdRzI deva ! gatiH zUdrasya kiidRshii| kathaM gaccheta pApena brAhmaNastu yamAlaye // 12 kSatriyovAtha zUdrovA vaizyo vA gacchate katham / etatkathaya deveza ! lokanAtha ! namo'stu te // 13 vaizampAyana uvAca / sa pRSTaH kezavazcaiva dharmaputreNa dhiimtaa| uvAca saMsAragatiM caturvarNasya karmajAm // 14 __ shriibhgvaanuvaac| zRNu varNakrameNaiva dharmAn dharmabhRtAmvara ! / nAsti kiJcinnarazreSTha ! brAhmaNasya tu vikrayaH // 15 ye tu tAsu sadA dhyAtvA sandhyAM ye ca upaaste| yaizca pUrNAhutiH prAptA vidhivajuhate ca ye // 16 vaizvadevAzca ye kuryuH pUjayantyatithIMzca ye| nityasvAdhyAyazIlAzca paJcayajJaparAyaNAH // 17 sAyaM prAtahutAzAzca gurvabhojanavarjitAH / dambhAcAravimuktAzca svadAraniratAH sadA // 18 paJcayajJaratAzcaiva agnihotrmupaaste| te namaskRtakarmANo brahmalokaM vrajanti te // 16 brahmaloke tataH kAmaM gandharvai brahmagAyakaiH / upagIyamAnAH priya ! taiH pUjyamAnAH svayambhuvA // 20 brahmaloke pramodante yAvadbhatasya villavam / kSatriyo'pi sthito rAjye svadharma paripAlayan // 21
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1626. 'dhyAyaH] cAturvarNyadharmavarNanam / samyak prajAH pAlayitA svadharmanirataH sadA / yajJadAnarato dhIraH svadharmanirataH shuciH||22 zAstrAnukArI tattvajJaH prajAkAryaparAyaNaH / viprebhyaH kAmado nityaM bhRtyAnAM bharaNe rataH // 23 satyasandhaH shucinitylobhdmbhvivrjitH| kSatriya uttamAM yAti gatiM devaniSevitAm / / 24 tatra divyApsarobhistu gandharvaizca prytntH| sevyamAno mahAtejAH kriyate zakrapUjitaH // 25 caturyugAni vai triMzat mAditvA tatra devavat / ihaiva mAnuSe loke caturvedI dvijo bhavet // 26 kRSigopAlanirataH svdhrmaavekssnnertH|| vaNik svakarma vApnoti puujymaano'psrognnaiH| caturyugAni vai triMzat Rddhi dvAdaza paJca ca / / 27 iha mAnuSyake rAjan ! rAjA bhavati vIryavAn / trayANAmapi varNAnAM zRNviSTanirataH sadA / / 28 bizeSeNa tu viprANAM dAsavadyastu tiSThati / ayAcitapradAtA ca satyazaucasamanvitaH // 26 gurudeveSu nirataH paradAravivarjitaH / parapIDAmakRtvaiva bhRtyavarga bibharti yH| mRto'pi svargamApnoti jIvAnA mabhayapradam / / 30 sa svargaloke RdhitvA vrsskaattiimhaatpaaH| iha mAnuSyaloke vai vaizyo dhanapatirbhavet // 31
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1630 vRddhagautamasmRtiH / evaM dharmAtparaM nAsti mahat saMsargasAkSiNaH / sa svadharmAtparaM kiJcit pApakarmavyapohanam // 32 tasmAddharmaH sadA kAryo mAnuSyaM prApya durlabham // yudhiSThira uvAca / bhagavan ! deva deveza vadasva madhusUdana ! | zubhasyApyazubhasyApi kSayavRddhIryathAkramam // 33 [ dvitIyA zrIbhagavAnuvAca / zRNu pANDava ! tatsarvaM dharmaM sUkSmaM sanAtanam / durvijJeyaM pramodante yaM jJAtvA te mahAjanAH / yathaiva zItamudakamuSNena bahudhA vratam // 34 bhavettu tatkSaNAduSNaM zItatvathya vinazyati / yathoSNaM vA bhavedabdaM zItenApi yathAvratam // 35 zItatvacca bhavetsavaM muSNatvabhva vinazyati / evantu yadbhavet bhUman ! sukRtaM vAtha duSkRtam // 36 tadalpaM kSapayedvipraM nAtra kAryA vicAraNA / samatve sati rAjendra ! tayoH sukRtapApayoH ||37 gRhItasya bhavedRddhiH kIrtiryasya bhavet svayam / khyApanena tu tApena prAyaH pApaM praNazyati // 38 tathA kRtastu rAjendra ! dharmonazyati bhaart| / gRhItau tAvubhau samyak vRddhiyAtau na saMzayaH // 36
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] daanprkrnnvrnnnm| 1631 tasmAtsarvaprayatnena na pApaM praahyedbhym|| tasmAdetatprayatnena kIrtitamakSayaM mahat / tasmAt saGkIrtayetpApaM nityadharmazca grAhayet // 40 iti gautamIye zrIvaiSNavadharmazAstre dvitIyo'dhyAyaH / tRtiiyo'dhyaayH| atha dAnaprakaraNavarNanam / vaizampAyana uvAca / evaM zrutvA vacastasya dharmaputro'cyutasya tu| papraccha punarapyanyAn dharmAn dhrmaatmjohriH||1 yudhiSThira uvAca / vRthA carati janmAni vRthA dAnAni vA kRtiH| vRthA ca jIvitaM kSemo narANAM puruSottama ! // 2 kIdRzAsu vyavasthAsu dAnaM deyaM janArdana ! / iha lokeca bhavati puruSaH puruSottama ! // 3 garbhastha karma cAyAti kiM bAlye cApi kezava ! yauvanatve'pi kiM kRSNa ! vRddhatvecApi kiM bhavet // 4 sAtvikaM kIdRzaM dAnaM rAjasaM kIdRzaM bhavet / tAmasaM kIdRzaM deva ! tamadhISyati kiM prbho!||5
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1932 vRddhgautmsmRtiH| [tRtIyouttamaM kIdRzaM dAnaM madhyamaM kIdRzaM bhvet|| adhamaM kIdRzaM dAnaM teSAM yAdava ! kiM phalam // 6 kiM dAnaM nayatebuddhirgatiM kiM madhyamAM nayet / gatiM jaghanyA mathavA devadeva ! prayAnti me // 7 etadicchAmi vijJAtuM paraM kautuhalaM hi me| tvadIyaM vacanaM satyaM puNyazca madhusUdana ! // 8 vaizampAyana uvAca / evaM dharmaprasaktena pRSTaH pANDusutena vai|| uvAca vAsudevo'tha dharmAn dharmeNa pANDavam / / zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjanyathAnyAyaM vacanaM tathyamuttamam / kathyamAnaM sadA puNyaM sarvapApavyapohanam / / 10 vRthA ca daza dAnAni catvAri ca narAdhipa ! / vRthA dAnAni paJcAzat paJca caiva yathAkramam / / 11 vRthA ca jIvitaM yeSAM te ca sarSapakIrtitAH / anukrameNa sarvANi tAni vakSyAmi pANDava ! // 12 dharmaghnAnAM tathA caiva lubdhAnAM pApinAM tathA / vRthApAkaJca yatsanti paradAraratAzca ye // 13 pAkabhedakarA ye ca yathA syuH styvrjitaaH| miSTamaznAti yazcaiko dRzyamAnastu bAndhavaiH // 14
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH daanprkrnnvrnnnm| 13 pitaraM mAtaraccaiva upAdhyAyaM guru tthaa| mAtulaM mAtulAnIzca yohi hanyAcchapettathA // 15 brAhmaNAzcaiva ye bhUtvA sndhyopaasnvrjitaaH| nirbAhmayo niHsvadhazcaiva yazca guvanabhuk dvijH| mama vA zaGkarasyApi brahmaNo vA yudhiSThira ! // 16 pUrvAhabAhmaNAnAntu ye na bhaktA narAdhipa ! / vRthA janmanyathateSAM pApAnAM viddhi pANDava ! // 17 azraddhayA ca yahattaM cauryaNAvarjitantu yat / abhizastAhRtaM yattu yahAnaM patite dvije // 18 abrahmAbhihitaM yattu yahattaM sarvayAcake / prAtte tu yaddhi tahAna mArUDhapatite ca yat // 16 yat prAmayAcakarNAntaM yatkRtaghnahRtastathA / upapAtakine dattaM vedavikrayiNe ca yat // 20 strIjIvite ca yadattaM yazca devalakAya ca / devapUrvAzine dattaM nityakarma na kAriNe // 21 raGgopajIvane dattaM yacca mAMsApajIvine / sevakAya ca yaddattaM yahattaM brAhmaNabruve / / 22 adezine ca yadattaM dattaM vAdhuSikAya ca / yadanAcAriNe dattaM yacca dattaM vRthAzine // 23 asabhyopAsine dattaM yacca praamnivaasine| yanmithyAliGgine dattaM dattaM sarvAzine ca yat // 24
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1634 vRddhgautmsmRtiH| [tRtIyonAstikAya ca yahattaM dharmavikrayiNe ca yat / kArakAya ca yadattaM dattaM yat kUTasAkSiNe // 25 nacAtmAnaM tarantyete na dAtAraM yudhiSThira ! / yattabhyo dattamAtrANi dAnAni subahUnyapi // 26 vRthA bhavanti rAjendra ! bhasmanyAjyAhutiryathA / yatheSTaM yatphalaM kiJcit bhaviSyati kathaJcana // 27 rAkSasAzca pizAcAzca tadvilumpanti sNsthitaaH| vRthA hyetAni dAnAni kathitAni samAsataH 28 jIvitazca vRthA teSAM tacchRNuSva yudhiSThira ! / zrIbhagavAnuvAca / ye ca mAM na prapadyante zaGkaraM vA narAdhamAH / brahmANaM vA mahIdevA vRthA jIvanti te narAH // 26 ye ca nindanti mAM mUDhAH zaGkaraM vA nraadhmaaH| kuzalaiH kRtazAstrANi paThitvA ye narAdhamAH // 30 viprA nindanti yajJAMzca vRthA jIvanti te nraaH| vidyamAnadhanoyastu dAnadharmavivarjitaH // 31 mRSTamaznAti yazcaiko vRthA jIvati so'pi ca / vRthA jIvitamAkhyAtaM dAnakAlaM bravImi te // 32 tamoniviSTacittena dattaM dAnaJca yadbhavet / na tasya phalamaznAti naro garbhagato nRpa ! / IrSyAmAtsaryasaMyukto bhagavadvAkyakAraNam / dadAti dAnaM yo mobAlabhAvastadaznute // 33
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] trividhadAnaprakaraNavarNanam / 1935 zraddhAyuktaH zuciH snAtaH prsnnobhymaansH| dadAti dAnaM yo mayoM yauvane sa tadaznute // 34 svayaM nItvA tu yaddAnaM bhacyA pAtre pradIyate / tat sArvakAmikaM viddhi dAna mAmaraNAntikam / / 35 sAtvikaM rAjasaJcaiva tAmasaJca yudhiSThira ! / dAnaM dAnaphalaJcaiva gatitha trividhAM zRNu // 36 dAnaM dAtavyamityeva matiM kRtvA dvijAya vai| upakAraviyuktAya dattaM yattaddhi sAtvikam // 37 zrotriyAya daridrAya bahubhRtyAya pANDava ! / dIyate yatpraNaSTAya tat sAtvikamudAhRtam // 38 vedAkSaravihInAya yattu pUrvopakAriNe / samRddhAya ca yahAnaM tadrAjasamudAhRtam // 36 samvandhine ca yaddAnaM vratAya caiva pANDava ! / lAbhAdibhirapAtrAya tadrAjasamudAhRtam // 40 . vaizvadevavihInAya yadAnaM zrotriyAya ca / dIyate taskarAyApi tahAnaM tAmasaM smRtam // 41 saroSamavadhUtazca zokayuktamavajJayA / sevakAya ca yahattaM taddAnaM tAmasaM smRtam / / 42 devAH pitRgaNAzcaiva janayazcAgnayastathA / sAtvikaM dAnamaznanti tuSyanti ca narezvara ! // 43 athavA detyasaGghAzca gRhayajJAMzca rAkSasAH / rAjasaM dAnamaznanti varjitaM pitRdevtH|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1636 [tRtIyo vRddhgautmsmRtiH| pizAcAH pretasAca kazmalA ye mliimsaaH| tAmasaM dAnamaznanti gatizca trividhAM zRNu // 44 sAtvikAnAM tu dAnAnA muttamaM phalamiSyate / madhyamaM rAjasAnAntu tAmasAnAM tu pazcimam / / 45 abhigatyopanItAnA dAnAnAmuttamaM phalam / madhyamantu samAdhAya jaghanyAya ca te phalam // 46 ayAcitapradAtA vaisa yAti gatimuttamAm / samAhUya tu vai dadyAt madhyamA sa gatiM vrajet // 47 yAcito yastu vai dadyAt jaghanyAM sa gatiM brajet / uttamA devakI zeyA madhyamA mAnuSI gatiH // 48 jaghanyA yAti tiryakSu gatireSA kriyA mtaa| patrabhUteSu vipreSu sthiteSu cAhitAmiSu // 46 yazca yacchati tIbroSNaM kSayakRt sa prkiirtyte| zrotriyANAM daridrANAM bharaNaM kuru pANDava ! // 50 samRddhAnAM dvijAtInAM kAryyante parirakSaNam / daridrAn vRttihInAnAM pradAstAMstu pUjayet / / 51 AturasyauSadhaiH kArya nIrujasya kimauSadhaiH / pApaM pratigRhItAraM pradAtu mupagacchati / pratigRhIturyyatpuNyaM pradAtAramupaiti tat // 51 tasmAdAnaM sadA kAyaM paramaM hitamicchatA / vedavidyAvatA teSu sadA gurvantavarjanam // 52
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH] dAnaprakaraNe vipraprazaMsA varNanam / 1637 prayatnena hi dAtavyo mahAdAnamayo nidhiH / yastu dAtA prayaccheta sahasrasyAvalambanam // 53 bhuktazeSasya bhaktasya taM nimantraya bhArata ! / amantrantu nirAzAste na kartavyA hi pANDava ! // 54 kulAni santatiH prANA naiSAmAzA hatA bhavet / madbhaktA ye narazreSTha ! madgatA matparAyaNAH / madyAjino maniyamAstAn prayatnena pUjayet / / 55 teSAntu pAvanAyAha nityameva yudhiSThira ! / ubhe sarve pratiSThAmi vyasanaM tacca suvratam // 56 tasmAdRSTAkSaraM mantraM madbhakta vItakalmaSaiH / sandhyAkAleSvakAleSu japtavyazcAtmazuddhaye // 57 anyeSAmapi viprANAM kilviSaM hi praNazyati / ubhe sarvaM ca puruSA stasmAdvipro vizuddhaye // 58 deve zrAddhe ca vipraH san vidhiyukto jugupsitH| jugupsitantu tat zrAddhaM dahatyamirivendhanam / / 56 bhArataM mAnavodharmaH sAGgavedazcikitsitam / ajJAviddhAni catvAri na hantavyAni hetubhiH||60 na brAhmaNAn parIkSeta daive karmaNi mantravit / mahAn bhavet parIvAdo brAhmaNAnAM parIkSaNe // 61 brAhmaNAnAM parIvAdaM yaH karoti narAdhamaH / sahasaiva zunAM yoni sa gacchet brahmadUSakaH // 62
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1938 vRddhgautmsmRtiH| [tRtIyosvalpapApena ninditvA parIvAdAt kharo bhavet / paribhAya kRmirbhavati kITo bhavati maskarI // 63 duvattA vA suvRttA vA prAkRtA vA susaMskRtAH / brAhmaNA nAvamantavyA bhasmacchannA ivaagnyH||64 kSatriyavcaiva sa paJcabrAhmaNaJca bahuzrutam / nAvamanyeta medhAvI kRzAnapi kadAcana // 65 iha tazcApi puruSaM nirdahedavamAnitam / tasmAdetaM prayatnena nAvamanyeta buddhimAn // 66 yathA sarvAsvavasthAsu pAvako daivataM mahat / tathA sarvAsvavasthAsu brAhmaNo devataM mahat // 67 vyaGgAn kANAMzca kubjAMzca vAmanAn gAstathaiva ca / sa nirvadedayuktaJca mizritA vedapAragaiH // 68 manyUnnotpAdayetteSAM nacAniSTaM samAcaret / manyupaharaNA viprA na viprAH shstrpaannyH||66 manyunA syanti te zatrUn vajraNendra ivAsurAn / brAhmaNo hi mahadevaM kathitaM vedapAragaiH // 70 dvijAzca sarvabhUtAnA dharmakozasya gupye| kiM punaste ca kaunteya ! sa nityamupAsate // 71 yasyAsyena sadAznanti havyAni vividhAni ca / tarAmastAn dvijAn vai kimabhUtamadhikantataH // 72 utpattireva viprasya mUrtidharmasya shaashvtii| sa hi dharmArthamutpanno brahmabhUyAya kalpate // 73
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dAnaprakaraNe vipraprazaMsAvarNanam / 1636 bhukteSu teSu svavaze tasya dharma dadAti ca / anuzaMsyAt brAhmaNasya bhuJjate'pItare jnaaH||74 tasmAtte nAvamantavyA madbhaktAzca dvijAH sadA / AraNyakopaniSadi ye tu pazyanti mAM dvijAH // 75 kalAvasthAna dvijAn sarvAn prayatnena prapUjayet / svagRhe vA pravAse vA divA rAtrau tathaiva ca // 76 vRddhAzca brAhmaNAH pUjyA madbhaktA ye ca pANDava ! / nAsti viprasamo devo nAsti viprasamo guruH // 77 nAsti viprAt paro bandhu rnAsti viprAt paronidhiH / nAsti viprAt paraM tIrtha na puNyaM brAhmaNAt param // 78 nAsti viprAt paro dharmoM nAsti viprAt parA gtiH| pApakarmasamAkSiptaM patantaM narake naram // 76 trAyate dAnamapyekaM pAtrabhUte kRte dvije| bAlA hitAgnayo ye ca zAntAH syunnivarjitAH // 80 mAmarcayanti sadbhaktAstebhyo dattaM mahAphalam / pradAnaH pUjito vipro vandito vApi kRtlshH||81 saMbhAvito vA vipro vai madbhakto divamunnayet / ye paThanti namasyanti dhyAyanti puruSAstutam / / 82 taM zrutvA vAthavA dRSTvA naraiH pApAt pramucyate / madbhaktA madgataprANA madbhaktyA matparAyaNAH / / 83 vIjayonivizuddhA ye zrotriyAH sNytendriyaaH| zrutvAnnaviralA nityante punantIha darzanAt // 84
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1940 vRddhgautmsmRtiH| [tRtIyosvayaM nItvA vizeSeNa dAnanteSAM gRhessvth| nighApayettu madbhaktA tahAnakoTisammitam // 85 jAprataH svapatovApi pUbhAse svagRhe'tha vaa| hRdayAni pUpazyAmi yasya vipUsya bhArata ! // 86 sa pUjito vAspRSTo vA pRSTovApi dvijottmH| sambhASito vA rAjendra punAtIha naraH sadA / / 87 evaM sarvAsvavasthAsu sarvadAnAni pANDava ! / madbhaktabhyaH pUdattAni tAni svargapUdAni vai // 48 iti gautamIye zrIvaiSNaSadharmazAsra tRtiiyo'dhyaayH| cturtho'dhyaayH| atha viprANAM guNadoSavarNanam / vaizampAyana uvAca / zrutvaivaM sAtvikaM dAnaM rAjasantAmasantathA / pRthak pRthak phalamcaiva gatiJcaiva pRthak pRthk||1 avitRptaH prasannAtmA puNyadharmAmRtaM punH| yudhiSThiro dharmanityaH kezavaM punarabravIt // 2
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] viprANAM guNadoSavarNanam / 1641 yudhiSThira uvAca / dvijayonivizuddhAnAM lakSaNAni vadasva me| bIjadoSeNa loke ca jAyate ca kathantarAm / / 3 AcAradoSaM deveza ! vktumrhsyshesstH| brAhmaNAnAM vizeSazca guNadoSau ca kezava ! // 4 cAturvarNyasya kRtsnasya vartamAnAH prtigrhe| kena viprA vizeSeNa tarante tArayanti ca // etatkathaya deveza ! tvadbhaktasya namo'stute // 5 zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjanyathAtatvaM vIjayonizubhAzubham / yena tiSThati loko'yaM vinazyati ca pANDava // 6 avasthitabrahmacaryoyaM ca vipro yathAvidhi / sa dvijAnAmavijJeya stasya bIjaM zubhambhavet / / 7 kanyA cAkSatayoniH syAt kulInA pitRmaatRtH| brAhmAdiSu vivAheSu pariNItA yathAvidhi // 8 sA prazastA varArohA zuddhayoniH prazasyate / kAnInazca sahoDhazca tAvubhau kunnddgolko|| ArUDhavanito jJAtaH patitasyApi yaH sutH| SaDete vipra caNDAlA niSiddhAH zvapacAdapi // 10 yo yatra tatra vA retaH siktA gurvISu vaacyet| kAmacArI sa pApAtmA vIjaM tasyAzubhambhavet // 11
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1642 vRddhgautmsmRtiH| [tRtIyo. azubhaM tadbhavedvIjaM zuddhAM yonincaahti| dUSayatyeva tAM vANIM zRNudhvaM ca haviryathA // 12 gurvIyonau patat vIjaM hAhAzabdo dvijanmanAm / kuryAt purISagarteSu patitAsi matiH kutaH // 13 mAmadhaH pAtayedeva kAmAtmA paapmohitH| adhogatiM vrajet kSipra miti zaptvA patettu yat // 14 AtmA hi zukramuddiSTaM daivataM paramaM mahat / tasmAtsarvaprayatnena nirudhyAt zukramAtmanaH // 15 Ayustejo balaM vIrya prajJA zrIzca mahAyazaH / puNyazca matpriyatvaJca hanyate brahmacaryayA // 16 aviplutabrahmacaryahasthAzramamAzritaiH / pazcayajJaparadharmaH sthApyate pRthivItale // 17 sAyaM prAtastu ye sandhyAM samyak nityamupAsate / nAvaM vedamadhikRtya tArayanti taranti ca // 18 yo japet pAvanI devIM gAyatrI vedamAtaram / na sIdet pratyagRhNIta pRthivIJca sasAgarAm // 16 ye ca syuH saMsthitAH kecit gRhe sUryodayAdiva / te cAsya saumyA jAyante zivAzubhakarAstathA // 20 yatra yatrAsthitAzcaiva dAruNAH pishitaashnaaH| ghorarUpA mahAkAyA vIjaM na ghoSayanti ca // 21 punantIha pRthivyAM hi cIrNA statvavratA nraaH| ye cIrNA vratavedA ye vikarmapathamAzritAH // 22
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1643 'dhyAyaH] vipraprazaMsAvarNane gAyatrImahattvavarNanam / brAhmaNA nAmamAtreNa te'pi pUjyA yudhiSThira ! / kiM punaryazca sandhye dve nityamevopatiSThati // 23 zIlamadhyayanaM dAnaM zaucamArdavamArjavam / tasmAdvedAn viziSTAnvai manurAha prajApatiH // 24 bhUrbhuvaH svariti brahma yo veda prmdvijH| svadAranirato dAntaH sa ca vidvAn sa bhuusurH| sandhyAmupAsate viprA nityameva dvijottamAH // 25 te yAnti narazAdU la ! brahmaloka masaMzayam / sAvitrImAtrasAro'pi varo'pi prasuyantritaH // 26 nAyantrita zcaturvedI sarvAzI srvvikryii| sAvitrIJcaiva vedAMzca tulayA tulayan purA // 27 devA RSigaNAzcaiva sarve brahmapuraHsarAH / caturNAmapi vedAnAM sA hi rAjan ! garIyasI // 28 yathA vikasite puSpe madhu gRhNanti SaTpadAH / samutsRjya rasaM sarva nirAtaGkamasAravat // 26 evaM hi sarvavedAnAM sAvitrI praannmucyte| nirjapA hItare vedA sAvitrI mantareNa ca // 30 evaM hi yazcaturvedI zIlabhraSTaH sa kutsitaH / zIlatasamAyuktaH sAvitrIpAThako varaH // 31 sahasraM paramAM devIM zatamadhyAM dazAvarAm / sAvitrI japa kaunteya ! sarvapApapraNAzinIm // 32 122
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1944 vRddhgautmsmRtiH| caturtho yudhiSThira uvAca / trilokanAtha ! bho kRSNa ! sarvabhUtAtmako hyasi / nAnAyogaparazreSTha ! tuSyase kena karmaNA // 33 zrIbhagavAnuvAca / yadi bhArasahasrantu guggulyAdi pradhUpayet / karoSi ca namaskAra mupahAraJca kArayet // 34 pUjayet stutibhirmAzca RgyajuH sAmatastathA / na ca tuSyanti te viprA nAhantuSyAmi bhArata ! // 35 brAhmaNe pUjite nityaM pUjito'smi na saMzayaH / AtuSTecAhamAkRSyobhavAmi bharatarSabha ! // 36 paramAdhigatisteSAM pUjayanti ca mAM hi te / yadahaM dvijarUpeNa vasAmi vasudhAtale // 37 yastAna pUjayati prAjJo mdgtenaantraatmnaa| tamahasvena rUpeNa pazyAmi narapuGgava ! // 38 kANAH kubjA vAmanAzca daridrA vyAdhitAstathA / nAvamAnyA dvijAH prAjJairmama rUpA hi te dvijAH // 36 ye te'pi sAgarAntAyAM pRthivyAM dvijsttmaaH| mama rUpeSu teSveva maciMteSvacito bhavAn // 40 bahavastu na jAnanti narA jnyaanvhisskRtaaH| yathAhaM dvijarUpeNa vasAmi vasudhAtale // 41 avamanyanti ye viprAnvikarmApAdayanti ca / preSayante ca satataM subhra NAGkArayanti ca // 42
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] viprApamAnakartRRNAM yamaloke gativarNanam / bhUtAMstAn karapatreNa yamadUtA mahAbalAH / niSkRtanti yathAkASThaM sUtramArgeNa zilpinA ||43. AkrozaparivAdAbhyAM ye ramante dvijAdiSu / tAn dUtA yamalokasthAn nipAtya dharaNItale ||44 Akruzyorasi pAdena zraddhAsaMraktalocanAH / abhivastu sadRzairyamo hiMsana mAcaret // 45 ye ca viprA nirIkSante pApAH pApena cakSuSA / abrahmaNyazruterbAhyA nityaM brahmadviSo narAH // 46 teSAM ghoramahAkAyaM vajratulyA mahAbalAH / uddharanti muhUrtena khagAzcakSuryamAjJayA // 47 yaH prahAraM dvijendrAya dadyAtkuryAca zoNitam / asthibhAgazca yaH kuryAt prANairvA viprayojayet // 48 so'nupUrveNa yAtImAnnarakAnekaviMzatim / zUlamAropito gatvA jvalanenApi dAte // 46 bahuvarSasahasrANi pacyamAnastvavAkzirAH / nAvamucyeta durmedhA na tasya kSIyate gatiH // 50 brAhmaNAnavicAryaiva jayanvai dharmakAGkSayA / zatavarSasahasrANi tAmitropari pacyate // 51 utpAdya zoNitaM gAtrAt saMrambhA iti pUrvakam / sa paryAyeNa yAtImAnnarakAnekaviMzatim // 52 tasmAnnAkuzalaM brUyAt na zuSkAGgiramIrayet / tacchra utvAparuSAM vANIM caivaitAnapyatikramet / ye vipraM snigdhayA vAcA pUjayanti narottamAH // 53 1645
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1646 vRddhgautmsmRtiH| [paJcamo tacchu,tvA vai stutazcaiva bhavAmi ca yudhiSThira ! // 54 saJjayanti ca ye viprAn krodhayanti ca bhArata ! / AkRSTastarjitazcAhaM tairbhavAmi na saMzayaH // 55 yazcandanaizcAgurudhUpadIpairabhyarcya yatkASThamadhUma mayA't / tenArcito naiva bhavAmi sadyo viprArcanAdarcito'haM bhavAmi 56 vipraprasAdAddharaNIdharo'haM vipraprasAdAdasurAJjayAmi / vipraprasAdAcca sadakSiNo'haM vipraprasAdAdajito'hamasmi // 57 iti gautamIye zrIvaiSNavadharmazAstra caturtho'dhyAyaH / pnycmo'dhyaayH| atha jIvasya zubhAzubhakarmaNAM phalavarNanam / yudhiSThira uvAca / deva ! deveza ! datyaghna ! paraM kautuhalaM hi me| etatkathaya sarvajJa ! tvadbhaktasya mamAcyuta ! // 1 mAnuSyasya ca lokasya yamalokasya caantre| kIdRzaM kiM pramANa vA kimadhiSThAnameva ca // 2 tarante mAnavAH devAH kenopAyena mAnavAH / ka vAsthimAMsanirmukte paJcabhUtavivarjite // 3 kathayasva mahAdeva ! sukhaduHkha mshesstH| jIvasya yamaloke tu karmabhizca zubhAzubhaiH // 4
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] jIvasya zubhAzubhakarmaNAM phlvrnnnm| 1947 anubaddhasya taiH pAzanIyamAnasya dAruNaiH / mRtyudUtai durAdharSe zcaura ghoraparAkramaiH / / 5 baddhasya kSipyamANasya janasya ca yamAjJayA / puNyaM pApaM kathantiSThet sukhaduHkhamazeSataH // 6 durAdharSIyate vA mAnuSai staiH kathaM punaH / kiM vA tatra mahAdevAH karma kuvanti mAnavAH // 7 kathaM dharmaratA yAnti devatA dvijapUjakAH / kathaM vA pretakarmANo dharma pretapuraM narAH // 8 kiM rUpaM kiM pradAnaM vA varNaH ko vAsya kezava ! / jIvasya krozato nityaM yamalokaM bravISi me // 6 zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjanyathAtatvaM yamAttha [yaccapRcchasi yatprayacchasi / tatrAhaM kathayiSyAmi madbhaktasya narezvara ! // 10 SaDazItisahasrANi yojanAnAM zatAni ca / mAnuSasya ca lokasya yamalokasya cAntaram // 11 na tatra vRkSachAyA ca na taTAkaM sarohi vaa| na vApyo dIrghikA vApi na kUpaM vA yudhiSThira ! // 12 na maNDapaM sabhA vA'pi na prabhA na nivezanam / na parvato nadI vA'pi na bhUmevivaraM kacit // 13 na grAmo nAzramovA'pi nodyAnaM kAnanAni ca / na kiJcidvizramasthAnaM pathi tasminyudhiSThira ! // 14
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1948 vRddhgautmsmRtiH| [paJcamo jantoH samprAptakAlasya vedanAtasya vai bhRzam / karaNaistyaktadehasya prANaH karNagataiH punH||15 zarIrAddhAryate jIvo hyavazo mAtarizvanA / nirgato vAyubhUtastu sarpakauzikavigrahAt // 16 zArIraM yaJca tadrUpyaM tadvarNastatpramANakam / adRzyaM saMpraviSTantu so'pyadRSTo na kenacit / / 17 so'ntarAtmA dehavatAmaSTAGgo yastu saJcaret / chedanAdbhedanAhAhAttodanAdvA na nazyati // 18 nAnArUpadharaporaiH pracaNDazcaNDazAsanaH / zrUyamANo durAdharyamadUtairyamAjJayA // 16 putradAraM yazca pAzaiH sanniruddho vazobalAt / karmabhizcApi nugatai kRtai sukRtaduSkRtaH / / 20 akRtyamAnakaraNaM bandhubhi 1 khapaNDitai / tvaktvA bandhujanaM sarva nirapekSastu gacchati // 21 mAtRbhiH pitRbhizcaiva bhrAtRbhirmAtulaistathA / dAraiH putrairvayasyaizca rudadbhistyajyate punaH / / 22 adRzyamAnastairdIne rshrupuurnnmukhkssnnaiH| svazarIraM parityajya vAyubhUtastu gacchati / / 23 andhakAraM parataraM mahAghoraM tamovRtam / duHkhAya duSprakAmaJca tamAzu pApakarmaNAm / / 24 duHsahaM yamapUraJca durnirIkSaM durAsadam / durApa matidurgadha pApiSThAnvAntarottamam / / 25
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] zubhAzubhakarmakartRNAM prANinAM yamayAtanAvarNanam / 1646 RSibhiH kathyamAnantu pAramparyeNa pArthiva ! trAsaM janayati prAyaH payamAnakathAsvapi // 26 api taizcaiva gantavyA stadardhAt vA yudhiSThira ! / prAptakAlena santyajya bandhana bhogAn dhanAni ca // 27 jarAyujaizcANDajaizca udbhijjaiH svedajai stathA / jaGgamaiH sthirasaMjJaizca gantavyaM hi yamAlayam // 28 devaasurmnussyaadyaivaivsvtvshaanugaiH| strIpuMnapuMsakaizcApi pRthivyAM jIvasaMjJakaiH // 26 madhyamai yuvabhirbAle vRddhairvApi tathaiva ca / jAtamAtraizca garbhasthairgantavyaH sa mhaalyH||30 pUrvAhe vA parAhe vA sandhyAkAle'thavA punaH / pradoSe pazcarAtre vA pratyUSe vApyupasthite // 31 pravAsasthairvanasthairvA parvatasthai jalasthitaiH / kSetrasthairvA sthalasthairvA gRhamadhyasthitairapi // 32 bhuJjadbhirvA likhadbhirvA khAdadbhirvA narottama ! / AsIna zvAsthitairvApi zayanIyAgatairapi // 33 jApradbhirvA prasuptairvA gantavyaH sa mhaapthH| . mRtyudata durAdharSaH pracaNDai zcaNDavikramaiH // 34 AkSipyamANA hyavazA yAnti zIghraM yamAlayam / kacidbhItaiH kacistabdhaiH prarakhaladbhiH kacit kacit // 35 dahaddhivedanAttaistu gantavyaM yamasAdanam / nirbhatsyamAne rudvignai vikrItai bhayavihvalaiH // 36
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ [paJcamo 1650 . vRddhgautmsmRtiH| kaNTakAkIrNamArgeNa taptapalyaGkapAMzunA / daNDamAnastu gandhava nirairdAnavarjitaiH // 30 kASThopalazilAghAtairdaNDolU kakuzAGkuzaiH / hanyamAnai yamapuraM gantavyaM dharmavarjitaiH // 38 medaHzoNitapUyAvastrairgAtraizca bhISaNaH / viddhakSetraM prapAkINe gantavyaM jIvaghAtakaH // 36 kruzya dbhizca rudbhizca krozadbhizcApi visvaram / vedanAttaiH patadbhizca gantavyaM jIvaghAtakaiH // 40 zvabhirvyAyakaiH kaGka bhakSyamANAH samantataH / tudyamAnAzca gacchanti rAkSasAMsakhAdibhiH // 41 mahiSazca mRgaizcApi zUkaraiH krUrakarmabhiH / vIkSyamANAH kharadhvAnaM gantavyaM mAMsakhAdibhiH // 42 sUcIsutIkSNatRNibhi makSikAbhiH samantataH / tudyamAnaistu gantavyaM pApiSTha madhughAtakaiH / / 43 vivastraM svAminamimaM striyaM vA ghnanti ye nraaH| zAstrANi nindyamAnastu gantavyaM tairyamakSayam // 44 ghAtayanti ca ye pApA duHkhamApAdayanti ca / rAkSasaizca zvabhizcaiva bhakSyamANA vrajanti te // 45 ye harantIha vastrANi zayyAprAvaraNAni ca / te yAnti vidrutA nagnAH pizAcA iva tatpatham // 46 gozcayAna ye hiraNyaJca khalu kSatragRhaM tathA / ye haranti durAtmAnaH parasparaM pApakAriNaH / / 47
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zubhAzubhakarmakatRNAM prANinAM yamayAtanAvarNanam / 1651 pASaNDai rulmakaidaNDaiH kASThayAtainirIzvaraiH / hanyamAnaiH kSatAkIrNai gantavyaM yamasAdanam / / 48 ye brahmasvaM harantIha narA nAkanipAtinam / Akrozayanti vA nityamAharanti ca ye dvijAn / / 46 zuSkakarNA nibadhyante chinnjihvaakssinaasikaaH| pUyazoNitadUrgandhairbhakSyamANAzca jambukaiH / / 50 caNDAlai nighRNaizcaNDai bhakSyamANAH samantataH / krozantaH karuNaM ghoraM gacchanti yamasAdanam // 51 tatraiva patitAH pApAH viSThApUyeSvanekazaH / majante varSakoTIstu klizyante vednaanvitaaH||52 tatazca muktAH kAlena loke cAsminnarAdhamAH / viSThAkrimitvaM gacchanti patanti ca tato'rNave // 53 vidyamAnadhanai yastu lobhdmbhaahtaanvitaiH| zrotriyebhyo na dattAni dhanAni bahudhA nRpa ! // 4 zrIpA pAzanibaddhAste hanyamAnAzca rAkSasaH / kSutpipAsAzramArtAstu yAnti pretapurannarAH / / 55 adattadAnA gacchanti zuSkakRrNAsyatAlukAH / annaM pAnIyasahitaM prArthayantaH punaH punaH / / 56 zvAsai bubhukSAtRSNA" gantuM naivAdyazaknumam / mamAnte dIyatAM svAmin ! pAnIyaM dIyatAmiti / / 57 iti bruvantastedUtAH prApnuvanti yamAlayam / / 58
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1952 vRddhgautmsmRtiH| [paJcamo. vaizampAyana uvAca / tacchu tvA vacanaM viSNoH papAta bhuvi pANDavaH / niHsaMjJo'bhUdbhayatrastonizceSTo bhyvihvlH||56 tato labdhvA zanaiH saMjJA samAzvasto'cyutena sH| netre prakSAlya toyena bhUyaH kezava mabravIt // 60 yudhiSThira uvAca / bhIto'smyahaM mahAdeva ! zrutvA vAkyasya vistaram / kena dAnena taM mAgaM taranti puruSAH sukham // 61 zrIbhagavAnuvAca / iha ye dhArmikA loke jiivghaatkvrjitaaH| guruzuzrUSayA yuktA devabrAhmaNapUjakAH // 62 asmAnmAnuSyalokAnte sasahAyAH sabAndhavAH / yamadhvAnannu te yAnti yathAvattu nibodha me // 63 brAhmaNebhyaH pUdAnAni nAnArUpANi pANDava ! / ye prayacchanti vidvadbhya se mukhyA yAnti tatpadam // 64 annaca ye prayacchanti brAhmaNebhyaH susaMskRtam / zrotriyebhyo vizeSeNa bhaktyA paramayA yutAH / / 65 te vimAna mahAtmAno yAnti citrai ryamAlayam / sevyamAnA varastrIbhi devasajhai mahApathe // 66 ye tu nityaM prabhAte priya makilmiSaM vacaH / te ca yAnti mahAlAbhai vimAna tairyamAlayam / / 67
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zubhAzubhakarmakartRNAM prANinAM yamayAtanAvarNanam / 1953 kapilAdIni dAnAni zraddhayaktAzca ye narAH / brAhmaNebhyaH prayacchanti zrotriyebhyo vizeSataH // 67 te yAntyAdityavarNAbha vimAnai hemabhUSaNaiH / vaivasvatapuraM ramya mapsarobhiniSevitAH // 68 upAnahau ca chatrazca zayanAnyAsanAni ca / viprebhyo ye prayacchanti vastrAnyAbharaNAni ca // 66 te yAntyazva vRSaizcaiva kuJjaraizcApyalAkRtaiH // 70 dhanadasya puraM ramyaM daNDacchatravibhUSitaH / ye ca vRkSAMzca dAsyanti bhojyaM ramyaM tathaiva ca / snigdhatAM cApi viprebhyazchAyayA parayA yutAH // 71 te yAnti kAJcanairyAnairyutA vaivazvatakSayam / varastrIbhiyuvatibhiH sevyamAnAH samantataH / / 72 ye ca kSIraM prayacchanti ghRtaM dadhi guDaM madhu / brAhmaNebhyaH prayacchanti zraddadhAnAH susaMskRtAH / / 73 cakravAkaprayuktaistu yAnarukmamayaiH zubhaiH / yAnti gandharvavAditraiH sevyamAnA yamAlayam / ye phalAni prayacchanti puSpANi surabhINi ca / / 74 haMsayuktairvimAnastu yAnti brahmapuraM nraaH| ye prayacchanti viprebhyo vividhAnnaM ghRta'lutam / / 75 te yAntyamalavarNAbhai vimAnairvAyuvegibhiH / puraM tatpretanAthasya nAnAjalasamAkulam // 76
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1654 vRddhgautmsmRtiH| [paJcamo pAnIyaM ye prayacchanti sarvabhUtaprajIvanam / te sutRptAH sukhA yAnti vimAnahaMsacoditaiH / / 77 ye tilAMstilayetaiva ghRtaM sarva mathApi vaa| zrotriyebhyaH prayacchanti saumyabhAvasamanvitAH / / 78 somamaNDalasaGkAzairyAnasteyAnti nirmlaiH|| gIyamAnAstu gandharva vaivasvatapurannaraH / / 76 yeSAM vApyazcatuH paJca taTAkAni sarAMsi ca / dIpikA puSkariNyazca sajalAzca jalAzayAH / / 80 yAnaiste yAntisvarNAbhaidivyaghaNTAninAditaH / cAmaraistAlavRntaizca vIjyamAnA mahAprabhAH / / 81 nityatRptA mahAtmAno gacchanti yamasAdanam / yeSAM devagRhANIha chatrANyAbharaNAni ca // 82 manoharANi kAntAni darzanIyAni bhUmipa ! / te vrajantyamalAbhrAbhai vimAnairvAyuvegibhiH / / 83 puraM tatpretanAthasya nAnAjanasamAkulam / vaivasvataJca pazyanti sukhacittaM sukhasthitam / / 84 yamena pUjitA yAnti-yamasAlokyatAM gatim / mRtAnuddizya lokeSu prapAtazAlamucchritam / / 85 zItalaM salilaM ramyaMtiSTha tebhyo dizanti ye| te tu tRpti parAmprAptAH sukhaM yAnti mahApatham // 86 kASThapAdukatardAyAM tamadhvAnaM sukhantathA / suvarNamaNipITheSu pAdau kRtvA rathottamam / ArAmAn vRkSaSaNDAzca ropayanti ca ye narAH / / 87
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] zuzubhakarmakartRNAM pANinAM yamayAtanAvarNanam / 1655 samvardhayanticAvyagrAH phalapuSpopazobhitAn / vRkSacchAyAsu ramyAsu tamadhvAnaM svalaGkRtam // 88 yAnastu vAhanairdivyaiH pUjyamAnA muhu muhuH / suvarNa rajataM vA'pi vidrumaM mauktikaM tathA // 86 ye prayacchanti te yAnti vimAnaiH kanakojvalaiH / te brajanti varastrIbhiH sevyamAnA yathAsukham // 60 bhUmidA yAnti taM lokaM sarvakAmaiH sutrpitaaH| uditAdityasaGkAzaivimAna vakSayojitaiH / kanyAzca ye prayacchanti viprAya zrotriyAya ca // 61 divyakanyAvatA yAnti vimAnaste yamAlayam / sugandhAna gandhasaMyogAn puSpANi surabhINi ca // 62 prayacchanti dvijAgrebhyo ye bhaktyA parayA yutAH / dIpadA yAnti yAnaizca dIpayanto dizo daza // 63 AdityasadRzAkArairdIpyamAnA yathAgnayaH / grahAvasathadAnA ye gRhaiH kaanycnvedibhiH||64 brajanti bAlasUryAbhai dharmarAjapurannarAH / jalabhAjanadAtAraH kuNThikAkarakApradAH // 65 pUjyamAnA varastrIbhi ryAnti tsmaanmhaagjaiH| pAdAbhyaGgaM zirobhyaGgaM yAnapAdodakaM tataH / / 66 ye prayacchanti viprebhyaste yAntyazvaryamAlayam / vizrAmayati yo vipraM zrAntamadhvani karzitam // 67
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1656 vRddhgautmsmRtiH| [paJcamo. cakravAkaiH prayuktena yAti yAnena so'pi ca / svAgatena ca yo viSaM pUjayedAsanAni ca // 98 sa gacchati tamadhvAnaM divyaM paramanivRtam / namo brahmaNyadevAya sarvadA cAbhivAdayet // prayataM prayato nityaM sa sukhaM yAti tatphalam / namaH sarvasamebhyazca tvabhiyAya dine dine // 100 namaskaroti yo bhaktyA sa sukhaM yAti tatphalam / namo'stu vipradattAya tubhyaM dehi dine dine // 101 bhUmimAkramate prAtaH zayanAdutthitastu yH| sa sarvakAmatRptAmA sarvabhUSaNabhUSitaH // 102 yAti yAnena divyena sukhaM vaivasvatAlayam / anantarAzitoye tu dambhAhaGkAravarjitaH // 103 te'pi sArasayuktena yAnti yAnena vai sukham / te cApyekena bhaktena vartante dambhavarjitAH // 104 haMsayuktairvimAnaiste sukhaM yAnti yamAlayam / caturthenaiva bhuktena vartante ye jitendriyaaH||105 yAnti te dharmanagaraM yAnaivahiNayojitaiH / AnIya divaseneha bhuJjante ye jitendriyAH // 106 te'pi hastirathairyAnti tatpathaM kanakojvalaiH / SaSThAnukAmiko yastu varSamekantu vartate // 107 kAmakrodhavinirmuktaH zucinityaM jitendriyaH / sa yAti kuJjarasvastu jayazaGkharavaiyutaH // 108
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] zubhAzubhakamakartRNAM pANinAM yamayAtanAvarNanam / 1657 pakSopavAsino yAnti yAnaiH zArdUlayojitaiH / dharmarAjapuraM ramyaM divyatrIgaNasevitam // 106 ye ca mAsopavAsaM vai kurvante sNytendriyaaH| te'pi sUryodayaprakhyai ryAnti yAnai ryamAlayam // 110 agnipravezaM paJcApi kurute madgatAtmanA / sa yAtyamiprakAzena vimAnena yatrAlayam // 111 prANAMstyajati yo vipro mAM prapanno'pyanAzakam / sa bAlArkaprakAzena bajedyAnena tatphalam // 112 praviSTo'ntarjale yastu prANAMstyajati mAnavaH / somamaNDalakalpena yAti yAnena tatpatham // 113 svazarIraM hi gRdhrANAM manjanAya prayacchati / sa yAti rathamukhyena kAJcanena yamAlayam // 114 gokRte strIkRte caiva tayApi prakRtepi ca / te yAntyamarakanyAbhiH sevyamAno raviprabhaH / ye yajanti dvijazreSThAH kratubhibhUridakSiNaiH // 115 haMsasArasayuktena yAti yAnena ttpthm| parapIDAmakRtvaiva bhRtyAn vibhrati ye nraaH||116 tatpathaM te sukhaM yAnti vimAnaiH kaanycnojvlaiH| ye samAsthAya bhUteSu jIvAnAmabhayapradAH // 117 krodhalobhavinirmuktA nigRhiitendriyaastthaa| pUrNacandrapratIkAzai vimAnaste mhaaprbhaaH||118 . .
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho 1658. vRddhgautmsmRtiH| yAnti vaivasvatapuraM devagandharvasevitAm / ye mAmekAtmabhAvena bhaktyA tryambakameva vA // 116 pUjayanti namasyanti stuvanti ca dine dine / dharmarAjapuraM yAnti yAne stava samaprabhaiH // 120 pUjitAstatra dharmeNa svadharmAdyAdibhirguNaiH / yAntyeva mama lokaM vA rudraloka mathApi vA // 121 iti zrIgautamIye vaiSNavadharmazAstre pnycmo'dhyaayH| ssssttho'dhyaayH| atha sarvadAnaphalavarNanam / vaizampAyana uvAca / zrutvA dharmapurAthaM vA jIvAnAM gamanaM tathA / dharmaputraH prahRSTAtmA kezavaM punrbrviit| yudhiSThira uvAca / deva ! deveza ! daityaghna ! sadA devairabhiSTuta ! / bhavAn bhavakara ! zrImAn sahasrAdityatejasaH // 1 sarvasaMhArasarvajJa ! sarvadharmapravartaka / sarvadAnaphalaM saumya ! kathayasva mamAcyuta ! // 2 dAnaM kRtvA kathaM kRSNa ! kIdRzAya dvijAya vai| kIdRzaM vA tapaH kRtvA tatphalaM vAtha bhujyate // 3
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1656. 'dhyAyaH] jaladAnamAhAtmyavarNanam / vaishmpaaynuvaac|| evamukto hRSIkezo dharmaputreNa dhImatA / uvAca dharmaputrAya dharmAn puNyAn mahodayAn // 4 zrIbhagavAnuvAca / zRNuSvAvahito rAjan ! pUtampAvanamuttamam / sarvadAnaphalaM saumya ! tena zrAvyamakarmaNAm // 5 yacchu tvA puruSaH strI vA naSTapApAH smaahitaaH| tatkSaNAtyUtatAM yAnti pApakarmaratA api // 6 ekAhamapi kaunteya ! bhUmAvutpAditaM jalam / satyaM tArayate pUrvA tRSNA yatra ca gaurbhvet||7 pAnIyaM paramaM loke jIvAnAM jIvanaM param / pAnIyasya pradAnena tRptirbhavati zAzvatI // 8 pAnIyasya guNA divyA paralokasukhAvahA / tatra puNyodakI nAma nadI paramapAvanI // kAmandadAti rAjendra ! toyadAnaM ymaalye| zItalaM salilaM tasyAmakSayyamamRtopamam // 10 kSIratoyaM pradAtRNAM bhavehIgha sukhAvaham / ye cApi toyadAtAro bhUyasteSAM vidhIyate // 11 prazAntyatyambupAnena vibhakSA ca yudhiSThira ! / tRSitasya nacAnyena pipAsApi praNazyati // 12 tasmAttoyaM sadA deyaM tRSitebhyo vijaantaa| amitiH kSiteyoniH smRtasya ca sukhambhuvA // 13 123
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho . 1960 vRddhgautmsmRtiH| tattoyaM sarvadAnAnAM mUlamityucyate budhaiH / / yataH sarvANi bhUtAni jIbanti prabhanti ca // 14 tasmAtsarveSu dAneSu toyadAnaM viziSyate / sarvadAnatapoyajJeyatprApyaM phalamuttamam // 15 tatsarvaM toyadAnena prApyate nAtra sNshyH| ye prayacchanti viprebhyaH svannadAnaM susaMskRtam / tasmAjAtAH svayaM prANA bhavanti puruSarSabha ! // 16 annabhuktaJca bhuktaJca anne jIvaH prtisstthitH| indriyANi ca buddhizca puSyante'nnena nityshH||17 annenaiva hi jIvanti sarvabhUtAni pANDava ! / tejobalaJca rUpazca satvaM vIyaM dyutirmatiH // 18 jJAnameva tathAyuzca sarvamanne pratiSThitam / devadAnavatiryakSu sarvalokeSu sarvathA // 16 sarvakAlaM hi sarveSA mannaM prANAH pratiSThitAH / annaM pUjyaM yato rUpa mannaM nityaM namaskRtam // 20 sarvabhUtamayazcaiva sarvaprANamayaM sthitam / annenAdhiSThitaprANo'napAno vyAnameva ca // 21 udAnazca samAnaJca dhArayanti zarIriNaH / zayanotthAnagamanagrahaNAkarSaNAni ca // 22 sarvasatvakRtaM karma annAdeva pravartate / caturvidhAni bhUtAni jaGgamAni sthirANi ca // 23
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1661 'dhyAyaH] annadAnamAhAtmyavarNanam / annAdbhavanti rAjendra ! zrutireSA snaatnii| vidyAsthAnAni sarvANi sarvayajJAzca pAvanAH / / 24 annAdyasmAt pravartante tasmAdannaM paraM smRtam / devA rudrAdayaH sarve pitaro janayastathA / / 25 jasmAdannena tuSyanti tasmAdannaM viziSyate / yasmAdanAtprajAH sarvAH kalpe kalpe'sRjatprabhuH // 26 tasmAdannAtparaM dAnaM na bhUto na bhaviSyati / yasmAdannaM pravartante dharmArthakAmameva hi // 27 tasmAdannAtparaM dAnaM nAmutreha ca pANDava ! / yakSarakSogaNA nAgA bhUtA detyAzca dAnavAH / / 28 tuSyantyannena yasmAttu tasmAdannaM parambhavet / parAnnamupabhuJjAno yatkarma kurute zubham / / 26 tacchubhaikasya bhAgastu karturbhavati bhArata ! / annadasya trayo bhAgA bhavanti bharatarSabha ! / tasmAdannaM pradAtavyaM brAhmaNebhyo vishesstH| brAhmaNAya daridAya yo'nnaM sambatsaraM nRpa ! // 31 zrotriyAya prayacchan vai paakvedvivrjitH| dambhAcAraviyuktastu parAM bhaktimupAgataH // 32 svadharmeNArjitAyAnnaM tasya puNyaphalaM zRNu / gosahasrapradAnena yatpuNyaM samudAhRtam // 33 tatpuNyaphalamApnoti naro vai nAtra saMzayaH / arghasambatsaraM dadyAdaprabhaikSamayAcate // 74
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1962 vRddhgautmsmRtiH| [SaSTho vividhaM paramaM bhUpa ! tasyapuNyaphalaM shRnnu| kapilAdyasahasre tu datte yatpuNyamiSyate // 35 tatpuNyamakhilaM prApya zakalokaM mahIyate / sa zakrabhavane ramye varSakoTizataM nRpa ! // 36 yathAkAmaM mahAtejAH kriiddtypsrsaanggnnaiH| agrAnnaM yo dinaM dadyAhmijAya niyatabratam // 37 dazavarSANi rAjendra ! tasya puNyaphalaM shRnnu| kapilAzatasahasrasya vidhidattasya yatphalam / / 38 tatpuNyaphalamAdAya purandarapuraM vrajet / sa zakrabhavane ramye kAmarUpI yathAsukham // 36 dazakoTisamA rAjan ! krIr3ate surpuujitH| zakratulyAvatIrNazca aklezena mahaNutim // 40 caturvedI dvijaH zrImAn jAyate raajpuujitH| adhvazrAntAya viprAya kSudhitAyAnakAGkhiNe // 41 dezakAlAbhiyAtAya dIyate pANDunandana ! / yAcate'nnaM na dadyAdvA hasamAne parAkrame // 42 sa lubdho narakaM yAti kRmINAM kAlasUtakam / sa tatra narake ghore lobhamohitacetanaH // 43 zatavarSasahasrANi klizyate vedanAditaH / tasmAzca narakAttyaktaH kAlena mahatA hi saH // 44 daridro mAnuSe loke caNDAleSvavajAyate / yastu pAMsulapAdastu dUrAdhvazramakarzitaH // 45
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ annadAnamAhAtmya varNanam / kSutpipAsAzramArttazca zramakhinnamatirdvijaH / prayacchan vai tu dAtAraM gRhasvAnte ca yasya vai // 46 taM pUjayati vAnnena so'tithiH svargasaMkramaH / tasmiMStuSTa narazreSTha! tuSTAH syuH sarvadevatAH || 47 na tathA haviSA homairna puSpairnAnulepanaiH / agnayaH prArthayiSyanti yathAhyatithipUjanAt // 48 kapilAyAntu dattAyAM vidhivajjyeSThapuSkare / na tatphalamavApnoti yatpunarviprabhojanAt // 46 dvijapAdajalaklinnA yAvattiSThati medinI / tAvat puSkaraparNena pibanti pitaro jalam ||50 devamAlApanayanaM dvijocchiSTApamArjanam / zrAntasaMvAhanaJcaiva tathA pAdAvasecanam // 51 pratizrayapradAnazca tathA zayyAsanasya ca / ekaikaM paNDavazreSTha / gopradAnAdviziSyate // 52 ! pAdodakaM pAdaghRtaM jIvamannaM pratizrayam / ye prayacchanti viprebhyo nopasarpati tAn yamaH // 53 viprAtithye kRte rAjan ! bhaktyA zuzrUSite'pi ca / devAH zuzrUSitAH sarve trayastrizadbhavantyataH // 54 abhyAgato jJAnapUrvastvajJAto'tithirudhyate / tayoH pUjAmadhaH kuryAditi paurANikI zrutiH // 55 pAdAbhyaGgo'nnapAnaistu yo'tithiM pUjayennaraH / pUjitastena rAjendra ! bhavedeva na saMzayaH // 56 'dhyAyaH ] 1663
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1664 vRddhgautmsmRtiH| [SaSTho zIghra pApavinirmukto mayA cAnugRhItakaH / vimAnenaiva kalpena yamalokaM sa gacchati // 57 abhyAgataM zrAntamanuvrajadbhirdevAzca sarve pitaro'gnayazca / asmin dvije tatra ca pUjitAH syugate nirAzA api te prayAnti // 58 atithiryasya bhagnAzo gRhAtpratinivartate / pitarastasya nAznanti dazavarSANi paJca ca // 56 varjitaH pitRbhilubdhaH sa devairagnibhiH sadA / nirayaM rauravaM gatvA dazavarSANi pacyate // 60 tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke narAdhamaH / zvA vai dvAdazavarSANi jAyate kSutpipAsitaH // 61 cANDAlo'pyatithiH prApto dezakAlau ca kaadyaa| abhyudgatagRhasthena pUjanIyaH sa sarvathA // 62 anarcayitvA yo'znAti lobhamohitacetasaH / caNDAlatva mavApnoti dazavarSANi pANDava ! // 63 nirAzamatithiM kRtvA bhuktavAn sa praNaSTavAn / na jAnAtyAtmanAtmAnaM viSThAkUpe nipAtitam // 64 moghaM dhUpaM pronnayanti moghaM syAttattu pacyate / moghamannasya cAznanti yo'tithiM na prapUjayet // 65 sAGgopAGgAMstu yo vedAn paThatIha dine dine / nacAtithiM pUjayati vRthA sa paThati dvijH||66 nityamagnau pAkayajJaiH somasaMsthAbhireva ca / ye yajanti na cAznanti gRheSvatithimAgatam / / 67
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1665 'dhyAyaH] atithimAhAtmyavarNanam / teSAM yazobhiH kAmAnAM dattamiSTazca yadbhavet / vRthA bhavati tatsarvamAzayA yatayA hatam / / 68 dezaM kAlaJca pAtraJca svazaktiJca nirokSya ca / alpaM vA sumadvApi kuryAdAtithyamAtmavAn // 66 sumukhaH suprasannAtmA dhImAnatithimAgatam / svAgatenAsanenAdbhirannAdyana ca pUjayet / / 70 priyo vA yadivA dveSyo mUrkhaH paNDita eva vaa| prApto yo vaizvadevAnte so'tithiH svargasaMkramaH // 71 kSutpipAsAzramAnya dezakAlagatAya ca / satkRtyAnnaM pUdAtavyaM yajJasya phalamicchatA // 72 bhojayedAtmanazreSThAnvidhivatpUjitAtmanaH / annaM pANo manuSyANA mannadaH pANadobhavet / / 73 tasmAdannaM vizeSeNa dAtavyaM bhUti micchatA / annadaH sarvakAmaistu sUpatRprastvalakRtaH // 74 pUrNacandra prakAzena vimAnena virAjitaH / sevyamAno varastrIbhi devalokaM sa gacchati // 75 krIr3itvA tu tata stasminvarSakoTi yathAmaram / tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke mahAyazAH / / 76 vedazAstrArtha tatvajJo bhogavAn brAhmaNo bhavet / sarvAtithyantu yaH kuryyAnmanuSya stUpajAyate / / 77 mahAdhanapatiH zrImAn vedavedAGgapAragaH / sarvazAstrArthavidvidvAn bhogavAn brAhmaNo bhavet // 78
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ SaSTho vRddhgautmsmRtiH| sarvAtithyantu yaH kuryAdvarSamekamakalmaSam / dharmArjitadhanobhUtvA pAkabhedavivarjitaH // 76 devAniva svayaM viprAnarcayitvA pitRnapi / vipro nAgrAzanAzI ya stasya puNyaphalaM zRNu / / 80 varSeNaikena yAvanti puNyAnaznanti vai dvijaaH| tAdvarSasahasrANi mama loke mahIyate / / 81 tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke mahIyate / vedazAstrArthatatvajJo bhogavAn brAhmaNobhavet // 82 sarvAtithyantu yaH kuryAdyathAzraddhannarezvara ! / akAlaniyamenApi satyavAdI jitendriyaH // 83 satyasandho jitakrodhaH sadA dharmeSu niSThitaH / adharmabhIru dharmiSTho mAyAmAtsaryyavarjitaH // 84 zraddadhAnaH zucinityaM pAkabhedavivarjitaH / sa vimAnena divyena divyarUpI mahAyazAH / / 85 purandarapuraM yAti gIyamAno'psarogaNaiH / manvantaraJca tatrava krIr3itvA devapUjitaH // 86 mAnuSyaM lokamAgamya bhogavAn brAhmaNobhavet / daza janmAni bhUpatvaM prApnuyAdrAjapUjitaH / / 87 jAtismarazca bhavati yatra tatraiva jAyate / ataH paraM pravakSyAmi bhUmidAna manuttamam / / 88 yaH prayacchati viprAya bhUmiM ramyAM sudakSiNAm / zrotriyAya daridrAya sAgnihotrAya pANDava ! // 86
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] bhUmidAnamAhAtmyavarNanam / sa sarvakAmatRptAtmA sarvaratnavibhUSitaH / sarvapApavinirmukto dIpyamAno raviryathA // 60 bAlasUryaprakAzena vicitradhvajazobhinA / yAti yAnena divyena mamalokaM mahAtapAH // 1 tatra divyAGganAbhistu sevyamAno yathAsukham / kAmagaH kAmarUpI ca krIDatyapsarasAGgaNaiH // 62 yAvadvibharti lokAnvai bhUmiH kurukulodvaha ! | bhUmidAnasya puNyasya kSayo naivopapadyate // 63 brAhmaNAya daridrAya bhUmiM dattvA tu yo naraH / na hinasti naravyAghra ! tasya puNyaphalaM zRNu // 64 saptadvIpasamaM prAntaM yatra dhAnyasamAkulA / sazailavanadurgAntA tena dattA bhavenmahI // 65 bhUmiM hi dIyamAnAzca zrotriyAyAgnihotraNe / sarvabhUtAni manyante me dadAtIti ha zrutiH // 66 suvarNamaNiratnAni dhanadhAnyavasUni ca / sarvadAnAni vai rAjan dadAti vasudhAndadat // 67 saagr|n saritaH zailAn samAni viSamANi ca / sarvagandhAnrasAn dadAti vasudhAM dadat // 68 oSadhiH phalasampannAn nagAn puSpaphalopagAt / kamalotpalapaNDAni dadAti vasudhAM dadat // 66 dharmAn kAmAn tathAthaMJca vedAn yajJAMstathaiva ca / svargamokSagatiJcaiva dadAti vasudhAM dadat // 100 1667
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho. 1968 vRddhgautmsmRtiH| agniSTomAdibhiyajJarye yajanti sadakSiNaH / na tatphalaM bhavetteSAM bhUmidAnasya yatphalam // 101 zrotriyAya mahIM dattvA yo hinasti na pANDava ! / tajanAH kathayiSyanti yAvallokAH prtisstthitaaH||102 tAvatsargopabhogAnAM bhoktAraM pANDunandana ! / zasyapUrNA mahIM yastu zrotriyAya prayacchati // 103 pitarastasya kumyanti yAvadAbhUtasaMplavam / mama rudrasya savitu stridazAnAM tathaiva ca // 104 prItaye biddhi rAjendra : bhUmi dattvA dvijAya vai / sa ca puNyena pUtAtmA dAtA bhUme yudhiSThira ! // 105 mayi sAyujyatAM yAti nAtra kAryA vicAraNA / yatkiJcitkurute pApaM puruSo vRttikarzitaH // 106 sa ca gokarNamAtreNa bhUmidAnena zudhyati / vedAnAM pArago yastu paraM puNya mudAhRtam // 107 bhUmirgokarNamAtreNa tatphalantu vidhIyate / mAsopavAse yatpuNyaM cIrNe cAndrAyaNe'pivA // 108 bhUmergokarNamAtreNa tatphalantu vidhIyate // 106 yudhiSThirauvAca / devadeva ! namaste'stu vAsudeva ! surezara ! / gokarNasya pramANaM me vaktumarhasi mAnada ! // 110
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] godAnamAhAtmyavarNanam / 1666 ___ zrIbhagavAnuvAca / zRNu gokarNamAtrasya pramANaM pANDunandana ! / triMzaddaNDapramANena pramitaM sarvatodizam // 111 pratyakparAgapi rAjendra ! tattathA dakSiNottaram / tat gokarNamiti prAhuH pramANoddharaNe nRpa ! // 112 savaMSAM gozataM yatra sukhaM tiSThati yatnataH / sa vatsa ! narazArdUla ! va tadgokarNa mucyate // 113 kiGkarA mRtyudaNDAzca kramapAkAzca dAruNAH / ghorAzca vArugAH pApAH nopAnti bhUmidam // 114 nirAdhArA vAdyAstu tathA vaitaraNI nadI / vIvAstu yAtanAH kaSTAH nopasarpanti bhUmidam // 115 citragupaH kaliH kAlo gRhA vai mRtyureva ca / yamazca bhagavAn sAkSAtpUjayanti mahIpradam // 116 rudraH prajApatiH zakraH surAH RSigaNAstathA / ahazca prItimAna rAjan ! pUjayAmo mahIpradam // 117 kRzazakrasya vRttasya kRzagozca kRzAtithaiH / bhUmiyA narazreSTha ! sannidhiH pAralaukikam // 118 sIdamAnaM kuTumbAya shrotriyaayaagnihotrinne| vRddhasthAya daridrAya bhUmiyA narAdhipa ! // 116 yathA janitrI kSIreNa putraM varddhayati svakam / dAtAramanugRhNAti dattA hyevaM vasundharA // 120
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ SaSTho 1670 vRddhgautmsmRtiH| yathA bibharti gauvatsaM sRjati kSIramAtmanaH / tathAsarvaguNopetaM bhUmidampAti sampadA // 121 yathA dvijA nirAhanti jalasiktAni bhUtale / tathA kAmatripuro hanti bhUmidasya dine dine // 122 yathodayasthasUryastu tamaH sarva vyapohati / tathA pApAnarasyeha bhUmidAnaM vyapohati // 123 dAnAddazAnugRhNAti yo haredaza hanti saH / atItAnAgatAnIha kulAni kurunandana ! // 124 Azritya bhUmimadattA dattvA vA yo haret punH| sa cAndho vAruNaiH pAzaiH kSipyate pUyazoNite / / 125 svadattA paradattAM vA yo haret vai vasundharAm / na tasya narakA ghorA nivartante na niSkRtiH // 126 brAhmaNasya hRte kSetrehanyAd dvAdazapUruSAn / prApnoti bhUmiyonizca na ca mucyeta jAtu sH||127 dattvA bhUmi dvijendrAya yastAmevopajIvati / paNaM zatasahasrasya hantuH sA labhyate phalam // 128 so'vAkzirAstu pApAtmA kumbhIpAkeSu pacyate / divyaivarSasahasrestu kumbhIpAkAdvinirgataH / / 126 iha loke bhavecchApaiH zatajanmAni pANDava ! / dattvA bhUmiM tu devAnAM yastAmevopajIvati // 130 vinAzya svakulaM yAti narakAnekaviMzatim / narakebhyovinirmuktaH zunAM yoni sa gacchati // 131
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] pariSkRtakSetradAnamAhAtmyavarNanam / 1671 vayozca paribhraSTo viSThAyAM jAyate krimiH / tatra tatrava jAyeta nottaraM vindate punaH // 132 phAlAkRSTA mahI deyA sabIjA zasyamAlinI / athavA sodakA deyA daridrAya dvijAya ve // 133 evaM dattvA mahIM rAjan ! prahRSTenAntarAtmanA / sarvAn kAmAnavApnoti manasA cintitAnapi / bahubhirvasudhA dattA dIyante ca narAdhipaiH / / 134 yasya yasya yadA bhUmi stasya tasya tadA phalam / yaH prayacchanti kamyAM vai sabhUSAM zrotriyAya ca // 135 sa do hi rAjendra ! tasya puNyaphalaM zRNu / valIvardasahasrANAM dattAnAM dhUryavAhinAm // 136 yatphalaM labhyate rAjan ! kanyAdAnena tatphalam / SaSTivarSasahasrANi mama loke mahIyate // 137 tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke sa jAyate / pitarastasya tRpyanti ye prayacchanti kanyakAm // 138 yAvanti caiva romANi kanyAyAH kurunandana ! | tAvadvarSasahasrANi mama loke mahIyate // 136 tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke sa jAyate / SaDaGgavizcaturvedI sarvalokArcito dvijaH // 140 yaH suvarNa daridrAya brAhmaNAya prayacchati / zrotriyAya suvRttAya bahu bhUyazca pANDava ! // 141
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho 1672 * vRddhgautmsmRtiH| sa muktaH sarvapApebhyo bAlasUryasamaprabhaH / divyaM vimAnamArUDhaH kAmagaH kAmarUpavAn / / 142 varSakoTiM mahAtejA mama loke mahIyate / tataH kAlAvatIrNazca so'smin loke mahIyate // 143 vedavedAGga vidvipraH koTiyajJapati mahAn / yazvarUpyaM prayaccheta daridrAya dvijAtaye / zakravRttaH zakrazakaH sa muktaH sarvakilviSaiH // 144 pUrNacandraprakAzena vimAnena viraajtaa| kAmarUpI yathAkAmaM svargaloke mahIyate // 145 tato'vatIrNaH kAlena loke'smin sa mhaayshaaH| sarvalokArcitaH zrImAn rAjA bhavati vIryavAn // 146 tilaparvatakaM yastu zrotriyAya prayacchati / vizeSeNa daridrAya tasyApi zRNu yatphalam / puNyaM vRSAyutotsarga yatproktaM pANDunandana ! // 147 tatpuNyaM samanuprAptastarakSaNAdvirajA bhavet / yathA tvacaM bhujaGgo vai tyaktyA zubhratanurbhavet // 148 tathA tilapradAnAdvai pApaM tyaktvA vizudhyati / tilavarNaprayuktazca jAmbUnadavibhUSitaH // 146 vimAnavaramArUDhaH pitRlokaM sa gacchati / SaSTivarSasahasrANi kAmarUpI mhaayshaaH||160 tilapAdAnAdramate pitRloke yathAsukham / yaH prayacchati viprAya tiladhenuM narAdhipa ! // 161
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] godAnaprakaraNe tiladhenudAna mhttvvrnnnm| 1973 zrotriyAya daridrAya zRNu tasyApi yatphalam / gosahasrapradAnena yatpuNyaM samudAhRtam // 162 tatpuNyaphalamApnoti tiladhenuprado nrH| tilAnAntu yavairyastu tiladhenuM prayacchati // 163 tAvatkoTisahasrANi svargaloke mahIpate / ASADhakaistilaiH kRtvA tiladhenuM narAdhipa ! // 164 dvAtriMzaniSkasaMyuktaM viSNave yaH prayacchati / madbhakto madgatAtmA ca tasya puNyaphalaM zRNu / kanyAdAnasahasrasya vidhidattasya yatphalam // 165 tatpuNyaM samanuprApto mama loke mhiiyte| mama lokAvatIrNazca so'smin loke hi jAyate // 166 mugyajuH sAmavedAnAM pArago braahmnnrssbhH| gAntu yastu daridrAya brAhmaNAya prayacchati // 167 prasannADhIriNoM puNyAM savatsAM kAMsyadohanAm / yatkizcit duSkRtaM karma tasya pUrvakRtaM nRpa ! // 168 tatsarva tatkSaNAdeva vinazyati na sNshyH| yAnazca doSasaMyuktaM dIpyamAnamalakRtam / / 166 ArUDhaH kAmagandivyaGgolokamabhigacchati / yAvanti caiva romANi tasyA gostu narAdhipa ! // 170 tAvadvarSasahasrANi gavAM loke mahIyate / golokAdavatIrNastu loke'smin brahmaNo bhavet // 171
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho 1674 vRddhgautmsmRtiH| satrayAjI zatAyuzca jAyate sadbhiracitaH / tilA gAvaH suvarNaJca tathA kanyA vasundharA // 172 tArayantIha dattAni brAhmaNebhyo mahAbhuja ! / brAhmaNaM vRttasampannamAhitAgnimalolupam / / 173 dApayedvidhivadrAjan ! sannidhiH paarlaukikH| AhitAgniM daridraJca zrotriyaJca jitendriyam // 174 svakarmanirataJcaiva dvijaM yatnena pUjyet / ahitAgniH sadA pAtraM sadA pAtraJca vedavit // 175 pAtrANAmapi tatpAtraM zUdrAnnaM yasya nodre| sarvavedamayaM pAtraM sarvapAtraM tapomayam / / 176 asaGkIrNaJca yatpAtraM tatpAtraM tArayiSyati / dRDhasvAdhyAyaniyamAH svaprakIrNendriyAzca ye // 177 paJcayajJaratA nityaM pUjitAstArayanti te // 178 ye kSAntadAntAzca tathAbhipUrNA jitendriyAH prANivadhe nivRttAH / pratigrahe saGkucitA gRhasthA stebrAhmaNAstArayituM samarthAH // 176 nityodakI nityayajJopavItI nityasvAdhyAyI vRSalAnnavarjI / mRtaJca chatrAdikaM yovidhinAdadAti sa brAhmaNastArayituM smthH|| brAhmaNo yastu madbhakto madyAjI matparAyaNaH / mayi sanyastakarmA ca sa viprastArayiSyati // 181 dvAdazAkSaratatvajJazcAturvaNyaM vibhAgavit / acchidraH paJcakAlajJaH savipra stArayiSyati // 182 iti zrIgautamoye vaiSNavadharmazAstre SaSTho'dhyAyaH /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] 1975 vRSadAna mahattvavarNanam / sptmo'dhyaayH| atha vRSadAna mahattvavarNanam vaizampAyana uvAca / vAsudevena dAneSu kathiteSu yathAkramam / avitRptastu dharmaSu rAjA kezavamabravIt // 1 deva ! dharmAmRtamidaM zRNvato'pi parantapa ! / na vidyate narazreSTha ! mama tRptirhi mAdhava ! // 2 anaDutsampradAnasya yatphalantu vidhIyate / tatphalaM kathayasveha tava bhaktasya me'cyuta ! // 3 yAni dAnAni vArSNeya ! tvayA noktAni kAni ca / tAnyAcakSva surazreSTha ! teSAzcApi kramAtphalam // 4 zrIbhagavAnuvAca / zRNu dharmavidAM zreSTha ! dattasyAnaDuhaH phalam / pavitratvAt supuNyatvAt pAvanatvAttathaiva ca // 5 dazadhenusamo'nar3Aneko'pi kurupuGgava ! / medomAMsavipuSTAGgonIrogaH pApavarjitaH // 6 yuvA bhadraH suzIlazca sarvadoSavivarjitaH / dhurandharastArayati datto viprAya pANDava ! // 7 sa tena puNyadAnena paJcakoTI yudhisstthir!| yathA mama mahAtejA mama loke mahIyate / / 8 124
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1676 vRddhgautmsmRtiH| [saptamodaridrAyaiva dAtavyaM na samRddhAya pANDava ! / varSANAM hi taTAkeSu paJcadazyAM samAhitaH // yohi dadyAdanaDAhau dvau yuktau ca dhurndhrau| suvRttAya daridrAya zrotriyAya vizeSataH // 10 tasya yatpuNyamAkhyAtaM tacchRNuSva yudhiSThira ! / gosahasrapradAnena yatproktaM phalamuttamam // 11 tatpuNyaphalamAsAdya yAti lokAn sa mAmakAn / yAvanti caiva romANi tayozvAnaDuho nRpa ! // 12 tAvadvarSasahasrANi mama loke mahIyate / daridrAyaiva dAtavyaM na samRddhAya pANDava ! // 13 varSANAM hi taTAkeSu phalaM naiva payodhiSu / tasmAdanaDuhandadyAdaridrAya dvijAya vai||14 sa tena puNyadAnena pUtAtmA kurupuGgava ! / vimAnandivyamAruDho divyarUpI yathAsukham // 15 mama lokeSu ramate yAvadAbhUtasaMplavam / gRhaM dIpaprabhAyuktaM zayyAsanavibhUSitam // 16 bhAjanopaskarayuktaM dhAnyaM pUrNamalaDkRtam / dAsIgobhUmisaMyuktaM saMyuktaM sarvasAdhanaiH // 17 brAhmaNAya daridrAya zrotriyAya yudhiSThira ! / dadyAtsadakSiNaM yastu tasya puNyaphalaM zRNu // 18 devAH pitRgaNAzcaiva siddhayastvaSayastathA / prayacchanti praNaSTA vai yAnamAdityasannibham / / 11
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] anekadAna mahattvavarNanam / 1677 tena gacchecchriyAyukto brahmalokamanuttamam / strIsahasrabhRte divye bhavane tatra kAzcane // 20 modate brahmalokeSu yAvadAbhUtasaMplavam / zayyAprastaraNopetAM yaH prayacchati pANDava ! // 21 arcayitvA dvijaM bhaktyA vastramAlyanulepanaiH / bhojayecca vicitrANi tasya puNyaphalaM zRNu / / 22 AhitAgnisahasrasya tarpitasya hi yatphalam / tatpuNyaphalamApnoti yastu viprAya yacchati / / 23 chandobhiH saha yujyante vimAnena virAjitaH / saptarSilokAn brajati pUjyate brahmavAdibhiH / / 24 caturyugAni vai tatra krIDitvA tatra devavat / ihaiva mAnuSe loke vipro bhavati vedavit / / 25 vizrAmayati yo vipraM zrAntamadhvaparizramAt / vinazyati tadA pApaM tasya varSakRtaM nRpa ! // 26 atha prakSAlayetpAdau tasya toyena bhaktimAn / dazavarSakRtaM pApaM vyapohati na sNshyH||27 ghRtena vAtha tailena pAdau yastasya pUjayet / taddvAdazAvda samArUDhaM pApamAzu vyapohati / / 28 yena dAnasya dattasya yacca puNyamudAhRtam / tatpuNyaphalamApnoti yastvevaM vipramacayet / / 26 svAgatena ca yo vipraM pUjayedAsanena ca / pratyutthAnena vA rAjan ! sa devAnAM priyo bhavet // 30
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1678 vRddhgautmsmRtiH| [saptamosvAgatenAnalorAjannAsanena zatakratuH / pratyutthAnena pitaraH prItiM yAntyathipriyAH // 31 agnizakrapitRNAJca teSAM prItyA narAdhipa ! / sambatsarakRtaM pApantatra sadyo vinazyati // 32 yaH prayacchati viprAya yaanmaalyvibhuussitH| sa yAti maNicitreNa rathenendraniketanam // 33 purandarapure tatra divyanArIniSevite / SaSTivaSasahasrANi kor3ate'psarasAGgaNaiH // 34 vAhanaM ye prayacchanti brAhmaNAya yudhiSThira ! / te yAnti ratnacitreNa vAhanena surAlayam // 35 sa tatra kAmaM krIr3itvA sevyamAno'psarogaNaiH / iha loke bhavedvipro vedavedAGgatattvavit // 36 pAdapaM pallavAkINaM puSpitaM saphalantathA / gandhamAlyAcitaM kRtvA vastrAbharaNabhUSitam / / 37 yaH prayacchati viprAya zrotriyAya daridriNe / bhojayitvA yathAkAmaM tasya puNyaphalaM zRNu // 38 jAmbUnadavicitreNa vimAnena viraajtaa| purandarapuraM yAti jayazabdaravairyutaH // 36 tatra zakrapure ramye zakrasya kalpapAdapam / dadAti cepsitaM sarva manasA yadyadicchati // 40 yAvanti tasya patrANi puSpANi ca phalAni ca / tAvadvarSasahasrANi zakraloke mahIyate // 41
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekadAna mahattvavarNanam / zakralokAvatIrNazca mAnuSyaM lokamAgataH / rathAzvagajasampUrNa puraM rASTrazca rakSati // 42 sthApayitvA tu bhattyA yo matprakRtimAn naraH / na snAnaM vidhivatkRtvA pUjAkarmANi kArayet ||43 svayaM vA pUjayedbhaktyA tasya puNyaphalaM zRNu // 44 azvamedhasahasrasya yatphalaM samudAhRtam / tatphalaM samanuprApya matsAlokyaM prapadyate // 45 na jAne nirgamaM tasya mamalokAdyudhiSThira ! | devAlaye vipragRhe govATe catvare'pi vA // 46 prajvAlayati yo dIpaM tasya puNyaphalaM zRNu / Aruhya kAJcanaM yAnaM dyotayan sarvatodizam ||47 gacchedAdityalokaM sa sevyamAnaH surottamaiH / tatra prakAraM krIDitvA varSakoTi mahAyazAH // 48 ihaloke bhavedvipro vedavedAGgapAragaH / devAlayeSu vA rAjan / brAhmaNAvasatheSu vA // 46 catvareSu catuSke vA rAtrau vA yadi vA divA / nATyagAndharvavAdyAni dharmazrAvaNikAzca yAH ||50 yastu kArayate bhaktyA madgatenAntarAtmanA / tasya devA narazreSTha ! pitarazcApi harSitAH // 51 suprItAH samprayacchanti vimAnaM kAmagaM zubham / sa ca tena vimAnena yAti devapuraM naraH ||52 'dhyAyaH ] 1676
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1680 vRddhgautmsmRtiH| [ saptamoH tatra divyApsarobhistu devamAnaM pramodate / devalokAvatIrNazca sa loke'sminnarAdhipa ! // 53 vedavedAGgatattvajJo bhagavAn brAhmaNo bhavet / catvare vA sabhAyAM vA toraNe vA gRhAGgaNe // 54 vRtvAgnikuNDaM vipulaM sthaNDilaM vA yudhiSThira ! / tatrAgnizcaturomAsAn jvAlayedyastu bhaktimAn // 55 samApteSu tu mAseSu puNyAdiSu tathA dvijAn / bhojayetpAyasaM mRSTaM saghRtaM madgatAtmanA // 56 dakSiNAJca yathAzakti brAhmaNebhyo nivedayet / evaM nityantu yaH kuryAt nitya mevArcayaMstu mAm / / 57 tasya puNyaphalaM yadvai tannibodha yudhiSThira ! / tenAhaM zaGkarazcAsmi pitaro hyagnayastathA // 58 yAsyAmaH paramAM prItiM nAtra kAryA vicaarnnaa| SaSTivarSasahasrANi SaSTivarSazatAni ca // 56 so'smatprItikaraH zrImAn mama loke mhaayshaaH| vedavedAGgavidviSo jAyate'marapUjitaH // 60 yaH koroti narazraSTha ! bharaNaM brAhmaNasya tu / zrotriyasyAbhijAtasya daridrasya vizeSataH // 61 tasya puNyaphalaM yadvai tannibodha yudhiSThira ! / gavAM koTipradAnena yatpuNyaM samudAhRtam // 62 tatyuNyaphalamApnoti varSeNaikena pANDava ! / kAJcanena vicitreNa yAnenAmbarazobhinA // 63
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1981 'dhyAyaH] anekadAna mhttvvrnnnm| sa yAti mAmakaM lokaM divyatrIzatasevitaH / gIyamAno'marastrIbhi varSANAM koTiviMzatim // 64 krIDitvA mAmake loke tatra devairabhiSTataH / mAnuSya mavatIrNastu vedavid brAhmaNo bhavet // 65 karakaM kusikAM vApi yo mahajalabhAjanam / yaH prayacchati viprAya tasya puNyaphalaM zRNu // 66 brahmacarye tu yatprIte phalaM proktaM yathAvidhi / tatpuNyaphalamApnoti jalabhAjanado nrH||67 surAptaH suprabhaH saumyaH prhRssttendrimaansH| haMsasArasayuktena vimAnena virAjitA // 68 sa yAti vAruNaM lokaM divyagandharvasevitam / pAnIyaM yaH prayacchevai jIvAnAM jIvanaM param // 66 naiSThikaSu ca mAseSu tasya puNyaphalaM shRnnu| kapilAkoTidAnasya yatpuNyantu vidhIyate / / 70 tatpuNyaphalamApnoti pAnIyaM yaH prayacchati / pUrNacandraprakAzena vimAnena virAjatA // 71 sa gacchedvibhusadanaM sevyamAno'psarogaNaiH / triMzatkoTisamAstatra divyagandharvasevitaH // 72 krIDitvA mAnuSe loke caturvedI dvijobhavet / ziro'bhyaGgapradAnena tejasvI priyadarzanaH / / 73 subhago rUpavAn zUraH paNDitazca bhavennaraH / vastradAyI tu tejasvI rUpavAn priyadarzanaH / / 74 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1982 vRddhgautmsmRtiH| [saptamobhavezca subhagazrINAM strINAM nityaM mnohrH| upAnahaJca cchatraJca yo dadAti narottamam // 75 sa yAti rathamukhyena kaanycncchtrshobhinaa| zakalokaM mahAtejAH sevyamAno'psarogaNaiH // 76 kASThapAdukadA yAnti vimAna vRSiyojitaiH / dharmarAjapuraM ramyaM sevyamAnAH surottamaiH / / 77 dantakASThapradAnena mRSTadhAtu bhavennaraH / sugandhavadanaH zrImAn medhaasaubhaagysNyutH| kSIraM dadhi ghRtaM vApi guDaM madhurasaM tathA // 78 ye prayacchanti viprebhyaH parAM bhakti mupAgatAH / te vRkSa razvayAnaizca zvetaiH sragdAmabhUSitaiH / gIyamAnazca gandharvanti zakrapuraM naraH // 76 tatra divyApsaro'bhistu sevyamAno yathAsukham / SaSTivarSasahasrANi modante devsnnibhaaH||80 tataH kAlAvatIrNAzca jAyante viha mAnavAH / prabhUtadhanadhAnyAzca bhogavanto nrottmaaH||81 vaizAkhe mAsi vaizAkhe divase pANDunandana ! / vaivasvataM samuddizya parAM bhakti mupAgatAH // 82 abhyarcya vidhivadviprAstilAn guDasamAyutAn / ye prayacchanti viprebhyaH steSAM puNyaphalaM zRNu // 83 gopradAnena yatpuNyaM vidhivat pANDunandana ! / tatpuNyaM samanuprApto yama loke mahIyate // 84
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] anekadAna mhttvvrnnnm| 1983 tatazcApi cyutaH kAlAdiha rAjA bhaviSyati / tasminneva dine viprAn bhojayitvA sadakSiNam // 85 toyapUrNAni ramyANi bhAjanAni dizanti ye| te yAntyAdityavarNAbhai vimAna varuNAlayam // 86 tatra divyAGganAbhistu ramante kaamgaaminaa| tato'vatIrNAH kAlena te cAsmin mAnuSe punaH / / 87 bhogavanto dvijazreSThA bhaviSyanti na saMzayaH / anantarAzI yazcApi vartate mRtavatsadA // 88 satyavAn krodharahitaH zuciH snAnarataH sadA / sa vimAnena divyena yAti ratnapuraM naraH / / 86 tatra divyApsarobhistu varSakoTiM mhaatpH| krIDitvA mAnuSe loke jAyate vedavidvijaH // 60 eka bhuktena yazcApi varSamekantu vartate / brajJacArI jitakrodhaH styshaucsmnvitH||61 sa vimAnena zubhraNa yAti zakrapuraM naraH // 2 dazakoTisamAstatra krIDitvApsarasAGgaNaiH / iha mAnuSyake loke brAhmaNoM vedavidbhavet // 12 caturtheneha bhaktena brahmacArI jitendriyaH / vartate varSamekaM yastasya puNyaphalaM zRNu // 64 cittabahiNayuktena vicitradhvajazobhinA / yAti yAnena divyena sa mahendrapurannaraH / / 65
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1984 vRddhgautmsmRtiH| [saptamo karkazAbhi varakhIbhiH sevyamAno yathAsukham / tatra ca dvAdazakoTisamAH sukhaM pramodate // 66 tato lokAvatIrNazca loke cAsmin narAdhipa ! / bhavedvai brAhmaNo vidvAn kSamAvAn vedapAragaH // 67 SaSThakAle tu yo'znAti varSamekantu klpshH| brahmacaryAkRte yuktaH zuciH krodhavivarjitaH // 68 tapoyuktasya tasyApi zRNuSva phalamuttamam / agnyAdityaprakAzena vimaanenaagnisnnibhH||16 sa yAti mama lokaM vai divyanArI niSevitaH / tatra sarvairmarudbhizca sevyamAno yathAsukham // 100 pazyatyeva sadA mAM tu krIDatyapsarasAGgaNaiH / pakSopavAsaM yazcApi kurute madgagatAtmanA // 101 samApte tu vrate tasmistarpayecchotriyaM dvijam / so'pi yAnena divyena sevyamAno maharSibhiH // 102 dyotayan prathamaM vyoma mama lokaM pravartate / tatra vai modate kAmaM kAmarUpI yathAsukham / triMzatkoTisamA rAjan ! krIDitvA devavat sukham / / 103 iha mAnuSyake loke pUjanIyo dvijottamaH / trayANAmapi vedAnAM sAGgAnAM pArago bhavet / / 104 yazca mAsopavAsaM vai kurute madgatAtmanA / jitendriyo jitakrodho jitadhIH snaanttprH| samApte niyame tatra bhojayitvA dvijottamAn // 105
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekadAna mahattvavarNanam / dakSiNAzca tato dadyAt prahRSTenAntarAtmanA / sa gacchati mahAtejA brahmaloka manuttamam // 106 siMhayuktena yAnena divya strIgaNasevitaH / tatraiva brahmaNo loke devarSigaNasevitaH ||107 zatakoTisamA rAjan ! yathAkAmaM pramodate / tataH kAlAvatIrNazca so'smin loke dvijo bhavet // 108 SaDaGgaviccaturvedI triMzajjanmanya rogavAn / yaH stutvA sarvakAmastu zuciH krodhavivarjitaH // 106 mahAprasthAnamekAgro yAti tadgatamAnasaH / sa gacchedindrasadanaM vimAnena mahAtapAH // 110 mahAmaNivicitreNa suvarNena virAjatA / zatakoTisamAstatra surAdhipatipUjitaH // 111 nAgapRSThe nivasati divya strIzata sevitaH / zakralokAvatIrNazca mAnuSeSu prajAyate // 112 rAjJAM rAjan ! mahAtejAH sarvalokAcitaH prabhuH / prAyopavezaM yaH kuryAt madgatenAntarAtmanA // 113 namo brahmaNyadevAyetyuktA mantraM samAhitaH / punaH svastho jitakrodhastasya puNyaphalaM zRNu // 114 kAmagaH kAmarUpI ca bAlasUryasamaprabhaH / sa vimAnena divyena yAti lokAMstu mAmakAn // 115 svargAsvargamahAtejA gatvA dattvA yathAsukham / mama lokeSu ramate yAvadAbhUtasaMplavam // 116 adhyAyaH ] 1685
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1986 vRddhgautmsmRtiH| [saptamo agnipravezaM yazcApi kurute madgatAtmanA / so'pi yAnena divyena mama lokaM prapadyate // 117 tatra sarvaguNopetaH pazyatyeva ca mAM sdaa| triMzatkoTisamA rAjan ! modate mama sannidhau // 118 tato'vatIrNaH kAlena vedavid brAhmaNo bhavet / kArISaM sAdhayedyastu mAM prapannaH zucivrataH // 116 namo brahmaNyadevAyetyetanmantra mudIrayet / bAlasUryaprakAzena vimAnena virAjatA // 120 mama lokaM samAsAdya paJcakoTIH pramodate / mama lokAvatIrNazca loke'smin kSatriyo mavet / / 121 nivedayati manmUl manmanA madgataH shuciH| rudraM dakSiNamUrti vA caturdazyAM vizeSataH // 122 siddhebrahmarSibhizcaiva devaiH sarvaizca pUjitaH / gandharva bhUtasaGghazva gIyamAno mahAtapAH // 123 pravizet sa mahAtejA mAM vA zaGkarameva vA / tasyApunarbhavaM rAjan ! viddhi nAtra vicAraNA // 124 strIgRhe gogRhe vAtha guruvipragRhe'thavA / hanyate yaistu rAjendra ! zatrulokaM brajanti te // 125 tatra jAmbUnadamaye vimAne kAmagAmini / manvantaraM pramAdante divyanArIniSevitAH // 126 azrutasyApradAnena dattasya haraNena ca / janmaprabhRti yahattaM sarva nazyati bhArata ! // 127
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] paJcamahAyajJavarNanam / 1687 nAgopradA statra payaH pibanti / na bhUmidA bhUmi mathAznuvanti / anyAn kAmAn brAhmaNebhyo dadAti ___to stAn kAmAn svargaloke sa bhuGkte // 128 yadyadiSTatamaM dravyaM nyAyenopArjitazca yat / tato guNavate deyaM na devAt kSayamicchatA // 126 anupoSya ca rAtriJca tIrthAnyanabhigamya ca / adattvA kAzcanaGgAzca daridro nAma jAyate // 130 dAnaM yatsaphalaM naiva zrotriyAya ne dIyate / na tadguNavate deyaM na devAt kSaya micchatA // 131 anupoSya ca rAtrizca tIrthAnyanabhigamya ca / zrotriyA yatra nAznanti na devA stana bhuJjate // 132 zrotriyebhyaH paraM nAsti daivataM tAraNaM mahat / nidhAnazcApi rAjendra ! nAsmAcchrotriyabhAjanAt // 133 iti gautamIye zrIvaiSNavadharmazAstre saptamo'dhyAyaH / aSTamo'dhyAyaH / atha paJcamahAyajJavarNanam / yudhiSThira uvAca / viprayoge zarIrasya sendriyasya vishesstH| . antarA vartamAnasya gatiHprANasya kIdRzI // 1
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1688 vRddhgautmsmRtiH| [aSTamo zrIbhagavAnuvAca / zubhAzubhakRtaM sarva prApnotIha phalaM nrH| sa tu sarvasya bhUtasya paratvannAma vidyate // 2 paJcatvaM pANDavazreSTha ! paJcIbhUtakaraM param / teSAM paJcamahAyajJAna ye kurvanti dvijottmaaH||3 paJcatvaM paJcabhibhUta viyogaM smprpdyte| na jAyate na mriyate puruSaH zAzvataH sadA // 4 prAyeNa maraNaM nAma pApinAmeva pANDava ! / yeSAntu na gatiH puNyA teSAM maraNamucyate // 5 prAyeNAkRtakRtyatvAd bhUya udvijate jnH| kRtakRtyAH pratIkSante mRtyu priyamivAtithim // 6 yudhiSThira uvAca / paJcayajJAH kathaM deva ! kriyante tu dvijAtibhiH / teSAnnAma ca deveza ! vaktumarhatyazeSataH // 7 zrIbhagavAnuvAca / zRNu paJca mahAyajJAn kIrtyamAnAn yudhisstthir!| yaireva brahmasAlokyaM labhyate gRhamedhinA / / 8 RSiyajJaM brahmayajJaM bhUtayajJazca pArthiva ! / nRyajJaM pitRyajJaM ca paJcayajJAna pracakSate // 8 tapaNaM RSiyajJaH syAt svAdhyAyo brahmayajJakam / bhUtayajJo baliyajJo nRyajJo'tithipUjanam // 10
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] snAnavidhivarNanam 1986 pitRnudisya yatkarma pitRyajJaH prkiirtitH| hutazcApya tabcaiva tathA prahutameva ca // 11 prAzitaM balidAnaJca pAkayajJAn pracakSate / vaizvadevAdayo homA hutamityucyate budhaiH // 12 Ahutantu bhaveddattaM prahutaM brAhmaNAzitam / prANAgnihotrahomaJca prAzitaM vidhivad dvijH||13 valiJca karma rAjendra ! pAkayajJAH prakIrtitAH / kecitpaJca mahAyajJAH pAkayajJAn pracakSate // 14 apare RSiyajJAdi mahAyajJavido viduH| sarva ete mahAyajJAH sarvathA prikiirtitaaH||15 brAhmaNobhUSNuretAMstu yathAzaktimupAharet / ahanyahani ye tvetAnakRtvA bhuJjate svayam // 16 kevalaM malamaznanti te narendra ! na sNshyH| tasmAtsnAtvA dvijo vidvAn kuryAdetAna dine dine // 17 atonyathA tu bhukhanvai prAyazcittIyate dvija // 18 yudhiSThira uvAca / deva deva ! namaste'stu tvadvattasya janArdana ! / vaktumarhasi deveza ! nAnasya tu vidhi mama // 16 zrIbhagavAnuvAca / zRNu pANDava ! tattvena pavitraM pApanAzanam / nAtvA yena vidhAnena mucyate kilviSAd dvijH||20
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1660 vRddhgautmsmRtiH| [aSTamomRdaca gomayaM caiva tiladarbhAstathaiva c| puSpANyapi yathAlAbhamAdAya tu jalaM vrajet // 21 nadyAM satyAM na ca snAyAdanyatra dvijsttmH| sati prabhUte payasi nAlpe snAyAtkadAcana / / 22 gatvodakasamIpe tu zucau deze manohare / tato mRdomayAdIni tatra prokSya vinikSipet // 23 pradakSiNaM samAvRttyA namaskuryAttu talam / na ca prakSAlayettIrthantAbhirvidvAn kadAcana // 24 na ca pAdena vA hanyAddhastenaiva ca vA jalam / sarvadevamayA hyApo mama yAH pANDunandana ! / / 25 tasmAttAstu na hantavyAstAbhinigrAhayet sthlm| kevalaM prathamaM majjet nAGgAni bibhRjed budhH||26 tatastIrtha samAsAdya kuryAdAcamanaM budhH| gopucchAkRtivat kRtvA karaizca prapibejjalam // 27 dvistatparimRjedvaktuM pAdAvabhyukSya cAtmanaH / zIrSaNyAMstu tataH prANAn sakRdeva samaM spRzet / / 28 bAhU dvau ca tataH spRSTA hRdayaM nAbhimeva c| pratyaGgamudakaM spRSTvA mUrdhAnantu tataH spRzet / / 26 ApaH punantvityuktA ca punarAcamanazcaret / soGkAraM vyAhRtiM vApi sadasaspatimityUcam // 30 Acamya prathamaM pazcAt tatra kRtvA samAlabhet / RgvedaM viSNurityaGgamuttamAdhamamadhyamam // 31
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ snAnavidhivarNanam / Alambya vAruNaiH sUktairnamaskRtya jalaM tataH / sravantyAzvetpratisrotaH pratikUlabhya vAriSu // 32 majjedomityudAhRtya na ca prakSobhayejjalam / gomayazca tridhA kRtvA yathApUrvaM samAlabhet // 33 savyAhRtikAM sapraNavAM sAvitrIzva japet punaH / punarAcamanaM kRtvA madgatenAntarAtmanA // 34 ApohiSTheti tisRbhi darbhapUtena vAriNA / tathAtarat samandrIti sincezcetijalaM kramAt // 35 gosUktenAzvazUktena zuddhavarNena cApyatha / vaiSNavairvAruNaiH sUkteH sAvitra rudradevataiH // 36 vAmadevena cAtmAnaM mantrairmanmaya sAmabhiH | siktAntaH salile sUktaM japeccaivAghamarSaNam // 37 savyAhRtikAM sapraNavAM sAvitrIM vA tato japet / AzvAsamokSAt praNavaM japedvA mAmanusmaran // 38 RkpAdaM vA japenmantra maSTAkSaramathApivA / samlutya tIrthamAsAdya dhaute zukle ca vAsasI // 36 zuklecAcchAdayet kakSe na kuryyAt kadipAzake / pAsanirbandhakakSoyat kurute karma vadikam // 40 rAkSasA dAnavA daityA tadvilampunti harSitAH / tasmAtsarvaprayatnena kakSaM pAzena dhArayet // 41 tataH prakSAlaya pAdau dvau hastau caiva mRdAzanaiH / Acamya punarAcAmet sAvitryAJjalinA japet // 42 125. 'dhyAyaH ] 1661
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1642 vRddhgautmsmRtiH| [aSTamojale jalagataH zuddhaH sthala eva sthlsthitH| ubhayatra sthitastasmAdAcAmedAtmazuddhaye // 43 darbheSu darbhapANiH san prAmukhastu. samAhitaH / prANAyAmantataH kuryAd madgatenAntarAtmanA // 44 sahasrakRtvaH sAvitrIM zatakRtvastu vA japet / samApte tu jape tasmin sAvitryA cAnumanya ca // 45 mandehAnAM vinAzAya rAkSasAM vikSipejalam / madvargo'sItyathAcAntaH prAyazcittajalaM kSipet // 46 athAdAya sa puSpANi toyAnyaJjalinA kSipet / prakSipya pratisUryaJca vyomamudrAM prakalpayet / / 47. tato dvAdazakRtvastu sUryasyaikAkSaraM japet / tatastvaSTAkSarAdIni triH kRtvA parivartayet // 48 pradakSiNaM parAmRjya mudrAyAH svamukhantathA / urdhvabAhustato bhUtvA sUryamIkSan smaahitH||46 tanmaNDalasthaM mAM dhyAyet tato mUrtizcaturbhujam / udutyaJca japenmantraM citrantarcasvarityapi // 50 sAvitrIzca yathAzakti japtvA sUktazca mAmakam / manmayAni ca sAmAni pUruSaM vRttameva tu // 51 batacAlokayedaka hNsHshucissdityuucaa| pradakSiNaM samAvRtyA namaskRtya divAkaram // 52 tatastu tarpayedadbhirmA brahmANazca zaGkaram / prajApatizca devAMzca tathA devamunInapi // 53
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] trpnnvidhivrnnnm| 1963 sAGgAnapi tathA vedaanitihaaskrtuuNstthaa| purANAni ca divyAni kulAnyapsarasAntathA // 54 mRtUna saMvatsaraJcaiva kAlaGkAlAtmakaM tthaa| . bhUtagrAmAMzca bhUtAni saritaH sAgarAMstathA // 55 zailAMzcaiva sthitAn devAnoSadhIH savanaspatIn / tarpayedupavItI tu pratyekaM tRpyatAmiti // 56 anvArabhya tu savyena pANinA dakSiNena tu| . nivItI tarpayetpazcAdRSIn mantrakRtastathA // 57 marIcyAdInmunI zcaiva nAradAntAn smaahitH|| prAcinAvItyarthatAMstu tapayeddavatAn pitRn // 58 . tatastu havyamAnAgniM somaM vaivasvata tathA / tatazca pitarazcApi cAgniSvAttA stathaiva ca // 56 somapAzcaiva darbhastu satilareva vaaribhiH| tRpyadhvamiti pazcAttu svapitR starpayettataH // 60 pitan pitAmahAMzcaiva tathaiva prapitAmahAn / pitAmahIM tathA cApi tathaiva prapitAmahIm // 61 mAtRSvasAM tathA cApi tathaiva ca pitRSvasAm / mAtara zcAtmanazcApi tathA mAtAmahImapi // 62 mAturmAtAmahIM cApi gurUnAcAyyameva ca / upAdhyAyAMstu sambandhIna ziSyavikjJAtiputrakAn // 63 prItimAnAnRzaMsyAthaM tpyettaanmtsrH| tarpayitvA tathAcamya mAnavastraM prapIr3ayet // 64
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1664 vRddhNgautmsmRtiH| [aSTamotaddhi bhRtyajanasyAnna sAnapAnaJca tadviduH / atarpayitvA tAn pUrva snAnavakhana pIr3ayet // 65 pIr3ayedyadi tanmohAdevAH sarSigaNAstathA / pitarazca nirAzAstaM zaptvA yAnti yathAgamam // 66 prakSAlya tu mRdA pAdAvAcamya prayataH punH| darbheSu darbhapANiH san svAdhyAyantu samAcaret // 67 vedavAdI samArabhya tathoparyupari kramAt / yadadhIte vadana cityA tat svAdhAyaM pracakSate / caM vA'tha yajurvApi sAmagAthA mathApivA // 68 itihAsapurANaM vA yathAzakti na hApayet / utthAya tu namaskRtvA dizodigdevatA api // 66 . brahmANaM zvasanazcAgniM pRthivI mossdhiistthaa| vAcaM vAcaspatizcApi viSNudha pitaraM tathA // 70 namaskArAttamadbhistu praNavAdi ca pUjayet / tato namo'stu ityuktA namaskuryAttu tajjalam / ghRNI sUrya stathAditya ityuktAtriH svamUrdhani / / 71 siktAvalokayedantaM praNavena samAhitaH / tatomAmarcayetpuNya maMtpriyareva nityazaH // 72 yudhiSThira uvaac| tvapriyANi prasUnAni tvadaniSTAni mAdhava ! / sarvANyAcakSva deveza ! tvadbhaktasya mamAcyuta ! // 73
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAyaH] pUjArthaM puSpavarNanam / 1965 zrIbhagavAnuvAca / zRNuSvAvahitorAjan ! puSpANi vividhAni me / kumudaM karavIratha gaNakaJcampakantathA / mallikA jAtipuSpaJca nadyAvartazca me priyam / / 74 palAzapatraM puSpaJca dUrvAbhrahakameva ca / vanamAlA ca rAjendra ! mapriyANi vizeSataH // 75 sarveSA mapi puSpANAM sahasra guNamutpalam / tasmAtpadma tathA rAjan ! padmAttu zatapatrakam // 76 tasmAtsahasrapatrantu puNDarIkaM tataH param / puNDarIkasahasrAttu tulasI guNato'dhikA / vakapuSpaM tatastasyAH sauvarNantu tato'dhikam / / 77 . sauvarNAzca prasUnAttu matpriyaM nAsti pANDava ! / puSpAlAbhe tulasyAstu patrairmAmarcayedbudhaH / / 78 patrAlAbhe tu zAkhAbhiH zAkhAlAbhe shiphaalvaiH| ziphAlAbhe mRdA tatra bhaktimAnarcayeta mAm / / 76 varjanIyAni puSpANi zRNu rAjan ! smaahitH| kiGkiNoM munipuSpaJca dhattUraM pATalAntathA / tathAmuktavaibhitakaM punnAganaktamAlakam / yaudhikaM kSIrikApuSpaM nirguNDI jaagliijpaa| karNikArantathAzokaM zAlmalIpuSpameva ca / / 80 kakubhaM kovidArazca vaibhItakamathA'pi ca / kuraNDakaprasUnaJca tilvakaM dhAtakI tathA / / 81
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1966 / vRddhgautmsmRtiH| aSTamoaGkalaM girikaNI ca nIpAdanyacca srvshH| evaM varNAni cAnyAni sarvANyeva vivarjayet / akaMpuSpANi vANi cArkapatrasthitAni ca // 82 vyAghAta mapi cAnyAni sarvANyeva vivarjayet / anyaistu zuklapuSpaistu gandhavadbhinarAdhipa ! // 83 avarjitai yathAlAbhaM madbhaktomA sadAzrayet / yudhiSThira uvAca / kathaM tvamarcanIyo'si mUrtayaH kIdRzAstu te // 84 vaikhAnasAH kathaM brUyuH kathaM vA pAJcarAtrikAH / / 85 . zrIbhagavAnuvAca / zRNu pANDava ! tatsarvamarcanAkramamuttamam / sthaNDile padmakaM kRtvA cASTapatraM svakaM hitam // 86 aSTAkSaravidhAnenApyathavA dvAdazAkSaraiH / vaidikairathavA mantrai mama sUktena vA punaH // 87 sthApitaM mAntatastasminnuddharIta vicakSaNaH / pUruSaJca tataH sUkta macyutaJca yudhiSThira ! // 88 aniruddhaJca mAM prAhuvaikhAnasavidojanAH / anye tvevaM vijAnanti mAM rAjan ! pAJcarAtrikAH / / 86 vAsudevaJca rAjendra ! saMkarSaNa mathApi vaa| pradyumnabcA'niruddhaJca caturmati pracakSate // 60 etAnyanyAni rAjendra ! saMjJAbhedena mUrtayaH / vidhyanarthAntarAyaiva mAmevaJcArcacedbudhaH // 61
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH bhagavadbhaktavarNanam / 1667 yudhiSThira uvAca / tvadbhaktAH kIdRzA deva ! kAni vRttAni tannRNAm / etatkathaya deveza ! tvadbhaktasya mamAcyuta ! // 12 zrIbhagavAnuvAca / ananyadevatA bhaktyA ye mdbhktjnpriyaaH| mAmeva zaraNaM prAptA madbhaktAste prkiirtitaaH|| 63 svargANyapi yazasyAni mapriyANi vishesstH| madbhaktAH pANDavazreSTha ! vRttAnImAni dhArayet // 64 nAnyadAcchAdayedvastra madbhakto jltaarnne| svasvastu na divA svapyAt madhumAMsAni varjayet / pradakSiNaM vrajedvidvAn gAmazvatthaM hutAzanam / / 66 nidhAve patite varSe nAprabhiAJca lopayet / pratyakSalavaNaM nAdyAtsauhAzanakabrajinau // 17 prAsameSAGgave dadyAt dhAnyAn paJcaiva varjayet / tathA paryuSitaJcAnnaM pakvaM paragRhAyutam / / 68 vaidikaJcaiva yaddhavyaM tatprayatnena varjayet / vibhItaka karaJjAnAM chAyAM dUrAttu varjayet // vipravAdaparIvAdaM na vadet pIDito'pi san / sAtvikA rAjasAzcApi tAmasAzcApi pANDava ! // 100 mAmarcayanti bhadbhaktAsteSAmIgvidhA gatiH / tiryamAnuSadeheSu tAmasA bhuJjate phalam // 101
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1668 vRddhgautmsmRtiH| [aSTamonAgayajJagRhasthAne rAjasA bhuJjate phalam / sAtvikAH satvasampannA matpadaM yAnti mAnavAH // 102 ye sidhyanti ca sAGkhathana yogasatvabalena ca / nabhasyAdityacandrAbhyAM pazyanti padavistaram // 103 ekastambhe navadvAre tristhUNe paJcadhAtuke / etasmin dehanagare ye vasanti kRtaM zRNu // 104 udite tasya viprasya kriyAyuktasya dhImataH / caturvedavidazcApi dehe SaDvRSalAH sthitAH // 105 kSatriyaH saptavijJeyo vaizyastvaSTau prkiirtitaaH| niyatAH pANDavazreSTha ! zUdrANAmekaviMzatiH // 106 kAmaH kodhazca lobhazca mAnazca mada eva ca / mahAmohastathetyete dehe SaDvRSalAH sthitAH // 107 garvodambho'pyahaGkAra IyAbhidroha eva vaa| pAruSyaM krUratAceti ete te kSatriyAzritAH // 108 tIkSNatA nikRtirmAyA zAThya dambhodhanArjavam / paizUnyamanRtabcaiva vaizyasyASTau prakIrtitAH // 106 sRSNAM bubhukSA cAlasyaM nidrAM cApyaghRNAM damam / adhRtiJca vivAdaJca pramAdam hInasatvatA // 110 bhayaM vitathatAM jAlmyaM pApatA manyureva ca / AzAM cAzraddadhAnatvAdanavasthApya yannRNAm // 111 azaucaM malinatvaca zUdrAsyate prkiirtitaaH| yasminnete na dRzyante sarve AhmaNa ucyate // 112
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] kapilAdAna prazaMsAvarNanam / 166 yeSu yeSu hi bhAveSu yatkAlaM vartate dvijH| tatkAlaM naiva vijJeyo brAhmaNo jJAnadurbalaH // 113 prANAyAmantu yatkAle yena mArucApi cintayet / tatkAlaM vai dvijojJeyaH zeSakAla matheritaH // 114 tasmAttu sAtviko bhUtvA zuciH krodhvivrjitH| mAmarcayedyaH satataM mitprayatvaM yaicchati // 115 alolajihvaH samupasthito dhRtInidhAya cakSuryugamAtra meva / mAnabca vAcavca nigRhya caJcalobhogAnivRttobhagavAnihocyate / saMrambhazAThyAni daleti brAhmaNo niyatendriyAH / yeSAM zrAddheSu bhokSyanti teSAM tRptAH pitAmahAH // 117 dharmo jayati nAdharmaH satyaM jayati nAnRtam / kSamA jayati na krodhaH kSamAvAn brAhmaNo bhavet // 118 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre assttmo'dhyaayH| ___nvmo'dhyaayH| atha kapilAdAnaprazaMsAvarNanam / vaizampAyana uvAca / dAnadharmaphalaM zrutvA tapaH puNyaphalAni ca / dharmaputraH prahRSTAtmA kezavaM punarabravIt // 1
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2000 vRddhgautmsmRtiH| [navamo yA caiSA kapilA deyA pUrva sampAditA vibho!| homadhenuH sadA puNyA caturvaktreNa mAdhava ! 2 sA kathaM brAhmaNebhyo hi deyA kasmin dine'pivA / kIdRzAya ca viprAya dAtavyA puNyalakSaNA // 3 kati vA kapilAH proktAH svayameva svayambhuvA / kairvA deyAzca tA deva ! jJAtumicchAmi tattvataH // 4 evamukto hRSIkezo dharmaputreNa saMsadi / abravItkapilAsaGkhyA tAsAM mAhAtmyameva ca // 5 zRNu pANDava ! tattvena pavitraM pApanAzanam / yaccha tvA pApakarmApi naraH pApai vimucyate // 6 agnimadhyodbhavAM divyA magnijvAlAsamaprabhAm / agnijvAlojjvalacchIrSA pradIptAGgAralocanAm // 7 amipucchA mamikhurA magniromaprabhAvitAm / tAmAgneyI magnijihvA magnigrIvAM jvalatprabhAm // 8 bhuJjate kapilAM ye tu zUdrA lobhena mohitaaH| patitAMstAn vijAnIyA caNDAlasadRzA hite // 6 na teSAM brAhmaNaH kazcidgRhe kuryAt pratigraham / dUrAcca pariharttavyA mahApAtakino hi te // 10 sarvakAlaM hi te sarva varjitAH pitRdaivataiH / te sadA hyapratigrAhyA asambhAvyAzca pApinaH / / 11 pivanti kapilAM yAvattAvatteSAM pitAmahAH / amedhya mupabhuJjanti bhUmyAM vai zvazAlavat // 12
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] kapilAdAna prshNsaavrnnnm| 2001 kapilAyA ghRtaM kSIraM dadhi taka mathA pivA / ye zUdrA upabhuJjante teSAM gati mimAM zRNu // 13 kapilopajIvI zUdrastu mRto gacchati rauravam / klizyate raurave ghore varSakoTizataM nRpa ! // 14 tatazca muktaH pApena zunAM yonizataM vrajet / zvayonyAzca paribhraSTo viSThAyAM jAyate krimiH // 15 viSThAvargeSu pApiSTho durgandheSu sahasrazaH / tatra tatraiva jAyeta nottaraM tatra vindati // 16 brAhmaNazcApi yasteSAM gRhe kuryAtpratigraham / tataH prabhRti tasyApi pitaraH syurameddhyapAH / / 17 na tena sAddhaM sambhASenacApyekAsanaM brajet / sa nityaM varjanIyo hi dUrAdurbrAhmaNohi sH||18 yastena saha sambhASedekazayyAM prajeta vA / prAjApatyaJcaretkRcchU saca tenaiva zudhyati // 16 kapilopajIvinaHzUdrAdyaH karoti pratigraham / prAyazcittaM bhavettasya viprasyedaM na saMzayaH / / 20 varSa brahmakRcchrAn kurvIta cAndrAyaNa mathApivA / mucyate kilviSAttasmAttena syAd brAhmaNoM hi sH||21 kapilA hyagnihotrArthe viprArthe ca svayambhuvA / sarvatejaH samuddhRtya nirmitA brahmaNA purA // 22 pavitraJca pavitrANAM maGgalAnAJca maGgalam / puNyAnAM paramaM puNyaM kapilA pANDunandana ! // 23
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2002 vRddhgautmsmRtiH| [navamotapasAntapa evAnaM batAnA muttamaM vratam / dAnAnAmaparaM dAnaM vimAnaM haimamakSayam // 24 pRthivyAM yAni tIrthAni puNyAnyAyatanAni ca / pavitrANi ca ramyANi sarvalokeSu pANDava ! 25 vebhya stejaH samuddhRtya brahmaNA loka kAriNA / lokanistaraNArthAya nirmitA kapilA svayam // 26 sarvatejomayI hyeSA kapilA pANDunandana ! / sadAmRtavahA medhyA zuciH pAvanamuttamam / / 27 kSIreNa kapilAyAstu dadhnA caiva ghRtena ca / hotavyAnyamihotrANi sAyamprAta dvijAtibhiH / / 28 kapilAyA ghRtenApi dadhnA kSIreNa vA nRpa ! / juhvate ye 'gnihotrANi brAhmaNo vidhivatsadA // 26 pUjayantyatithIMzcaiva parAM bhakti mupaagtaaH| zUdrAnaviratA nityaM dambhAnRtavivarjitAH // 30 te yAntyAdityakalpena vimAnena dvijotmaaH| sUryamaNDalamadhyena brahmaloka manuttamam // 31 akSaNo bhavane divye kAmagAH kAmarUpiNaH / brahmaNA pUjyamAnAstu modante kalpa makSayam // 32 evaM hi kapilA rAjan ! puNyaM paapaughtaarinnii| AdAvevAgnihotrAttu mantrai brahmAdinirmitA // 33 zRGgAne kapilAyAstu sarvatIrthANi pANDaka ! / brahmaNohi niyogena nivasanti dine dine // 34
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2003 jyAyaH] kapilAdAnaprazaMsAvarNanam / prAtarutthAya yo mayo kapilAzRGgamastakAt / cyutAtpayastuzIrSeNa dhArayetprayataH shuciH||35 sa tena puNyanAnena ttkssnnaadgtkilvissH| varSamekaNDuhiprApyaM pradahatyagnivattRNam // 36 mUtreNa kapilAyAstu yastu prAtarupaspRzet / / sAnena tena guNyena naSTapApaH smaahitH||37 trisadvarSakRtAtpApAtpUyate nAtra sNshyH| prAtarutthAya yo bhaktyA prayacchettRNamuSTikam / / 38 tasya nazyati tatpApaM triMzadbAtyakRtaM nRpa ! / prAtarutthAya madbhaktyA kuryAdyastA pradakSiNam // 36 pradakSINIkRtA tena pRthivI nAtra sNshyH| . pradakSiNena caikena zraddhAyuktasya pANDava ! // 40 dazarAtrakRtaM pApaM tatkSaNAdeva nazyati / dRSTA tu kapilA bhaktyA zrutvA hambAravaM tathA // 41 vyapohati naraH pApa mahorAtrakRtaM nRpa ! / yatra vA tatra vA cAGge kapilAyAH spRzecchuciH / / 42 saMvatsarakRtaM pApaM sa nAzayati pANDava ! / gosahastrazca yo dadyAdekAJca kapilAM naram // 43 samantasya phalamsAha brahmaloke pitAmahaH / yastvetA kamilA hanyAnaraH kizcitpramAdataH // 44 gosahasrahataM tena bhavennAtra vicAraNA / yastvekA kapilA dadyAcchotriyAyAgnihotriNe // 45
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2004 vRddhgautmsmRtiH| [navamogavAM sahasranteneha dattaM bhavati pANDava ! / dazeha kapilAH proktAH svayameva svayambhuvA // 46 yA dattA zrotriyebhyo vai svagaM gacchati tacchRNu / prathamA suvarNA kapilA dvitIyA gaurapiGgalA // 47 tritIyA raktapiGgAkSI caturthI vhnipingglaa| paJcamI brahmavarNA syAt SaSThI syAt zvetapiGgalA // 48 saptamI kRSNapiGgAkSo aSTamI khurpingglaa| navamI pATalA jJeyA dazamI pucchapiGgalA // 46 dazaitAH kapilA proktA stArayanti narAnsadA / maGgalyazca pavitrAzca sarvapApapraNAzanAH // 50 eva mevApya naDAho daza proktA narezvara ! / brAhmaNo vAhayettAstuM nAnyavarNaH kathaJcana / vAhayetkapilAyAstu kSetravAdhvani pANDava ! // 51 bAhayedhuDatenaiva zAkhayA vA sptryaa| suhapteSu tu bhuJjIyAt pivettrIteSu codakam // 52 gurvISadbhAvitAzcaite pitaraste prakIrtitAH / annaH pUrve tribhAge tu ghUryANAM vAhanaM smRtam / vizrAmo madhyame bhAge bhAgyazcAnte yathAsukham // 53 yatra vA tvarayA kRtya saMzayo yatra vAJchati / vAhayettatra dhuyAstu na sa pApena lipyate // 54 anyathA vAhanAdeva nirayaM yAti rauravam / rudhiraM pAtayetteSAM yastu kiJcinnarAdhamaH / / 55
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2005 'dhyAyaH] kapilAdAna prazaMsAvarNanam / bhrUNahatyAsamaM pApaM tasyA syAtpANDunandana ! / tena pApena pApAtmA narakaM yAti sarvazaH // 56 narakeSu sa sarveSu samAH sthitvA zataM tataH / iha mAnuSya ke loke balIvaH bhaviSyati // 57 tasmAt vimuktimanvicchan dadyAttu kapilAnaraH / kapilAM vAhayeSastu vRSalo lobhmohitH||58 tena devAtravizatpitarazcApi vaahitaaH| sa devaiH pitRbhinityaM varjitAstu sadurmatiH // 56 narakAnnarakaM ghoraM gacchedApralayaM nRpa ! / brahmA rudra stathAgnizca kapilAnAM gtinggtaaH||60 sasmAtte tu nagantavyAH puNyAzcaiva vizeSataH / nivasanti yadA zrAntAstadAhanyuzca tatkulam // 61 yAvanti teSAM romANi taavdvrssshtnnp!| narake paripacyante tatra tadvAhakA narAH // 62 kapilA sarvayajJeSu dakSiNArthaM vidhIyate / tasmAttA dakSiNA deyA yajJeSveva dvijaatibhiH||63 homArthe cAgnihotrasya yaH prayacchetsa ytntH| zrotriyAya daridrAya prazAntAya yatAtmane // 64 tene dAnena pUtAtmA so'gniloke mahIyate / yAvanti caiva romANi kapilAyA yudhisstthir!||65 tAvadvarSasahasrANi so'gniloke mhiiyte| suvarNakhurazRGgI yaH kapilA hi prayacchati // 66
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhagautamasmRtiH / viSuvetyApi yenaiva so'zvamedhaphalaM labhet / tenAzvamedha tulyena mama lokaM sa gacchati // 67 suvarNazRGgI rUpyakhurA savatsA kAMsya dohanA / vastrairalaGkRtA puSTA puSpamAlyaizca pUjitA // 68 pavitraM hi pavitrANAM suvarNa miti me matiH / tasmAt suvarNAbharaNA dAtavyA cAgnihotraNe // 66 evaM dattvA tu rAjendra ! satyapUrvAn parAnapi / tArayiSyati rAjendra ! nAtrakAryA vicAraNA // 70 agniSTomasahasraJca vAjapeyazca tatsamam / vAjapeyasahasrava azvamedhazca tatsamam // 71 azvamedhasahasrazca rAjasUyazca tatsamam / kapilAnAM sahasreNa viddhi dattena pANDava ! // 72 rAjasUyaphalaM prApya mama loke cahIyate / na tasya punarAvRtti vidyate kurupuGgava ! // 73 yacchanti ye kapilA sabailAM sakAMsyadohAM kanakAprazRGgIm / taistairguNaiH kAmadudhAbhibhUtvA naraM pradAtAra mupaiti sA gauH / sA karmabhizcApyana budhyamAnAtItrAndhakAre narake patantam // 74 mahArNave nauriva vAyunItA dattAhi gaustArayate manuSyam / putrAMzca pautrAMzca kulaJca sarvamAsannanAzaM tArayate paratra // 75 yAvanmanuSyaH pRthivIM vibharti tAvatpradAtAra mupaiti tatra / yathauSadhaM mantrakRtaM narasya prayuktamAtraM vinihanti rogam / tathaiva dattA kapilA supAtre pApaM nihatyAzu narasya sarvam // 76 2006 [ navamo
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApalA yathA 'dhyAyaH] kapilAgo prazaMsAvarNanam / 2007 yathaiva dRSTvA bhujagAH suparNa nazyanti dUrAdvivazA bhyaartaaH| tathaivaSTA hai kapilApradAnaM nazyanti pApAni narasya zIghram // 77 yathA tvacaM svAM bhujago vihAya punarnavaM rUpamupaiti punnym| tathaivamuktaH puruSaH svapApAdvirAjate vai kapilApradAnAt / / 78 yathAndhakAraM bhuvaneSu lagnaM dIpo hi nirvApayati pradIptaH / tathA nare pApamapi pralInaM nirvApayeddhi kapilApradAnam // 76 yAvanti romANi bhavanti tasyA vatsAnvitAyAH svazarIrajAni / tAvatpradAtA yugavarSakoTI sa brahmaloke ramate manuSyaH // 80 yadyAhito'gneratithiH priyasya pUrvAgmadUrasya jitendriyasya / satyatratasyAdhyayanAnvitasya dattA hi gaustArayate paratra / / 81 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre kapilAdAna prazaMsonAma nvmo'dhyaayH| dshmo'dhyaayH| atha kapilAgoprazaMsAvarNanam / __ vaizampAyana uvaac| uktaM zrutvAvaMcaH puNyaM kapilAdAnamuttamam / dharmaputraH prahRSTAtmA kezavaM punarabravIt // 1 devadevaza ! kapilA sadA viprAya dIyate / kathaM sarveSu cAGgeSu tasyA stiSThanti devtaaH||2 126
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2008 vRddhgautmsmRtiH| [dazamI yAzcaitAH kapilAH proktA devadeva ! tvayA mama / tAsAGkati surazreSTha ! kapilAH puNyalakSaNAH // 3 kathaM vAnugRhItAstA suraiH pitRgaNairapi / kenAtmayuktA varNena zrotuM kautUhalaM hi me| vaizampAyana uvAca / yudhiSThireNaivamukte kezavaH satyavallabhaH // 4 guhyAnAmaparaguhyaM vktumevopckrme| zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjan ! pavitraM vai rahasyandharmamuttamam / spRhaNIyamidaM zrAvyaM uttamaM hetuvAdinAm / yathA vatsasya pAdau dvau prasave zirasA saha // 5 dRzyate kAladAnantamAhu nividojanAH / antarIkSagatovatso yAvadbhUmiM na yAsyati / gaustAvat pRthivI jJeyA tasmAiyA tu tAdRzI // 6 yAvanti dhenvA romANi savatsAyA yudhiSThira ! / yAvantyaH sikatAzcApi garbhodakapariplutAH // 7 tAvadvarSasahasrANi dAtA svarge mahIyate / suvarNAbharaNaM kRtvA savatsAM kapilAntu yH||8 tilaiH pracchAditAM dadyAt sarvaratna ralakRtAm / sasamudra nadI tena sshaildviippttnaa| caturantA bhavedattA pRthivI nAtra sNshyH||6
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapilAgoH prazaMsAvarNanam / pRthivyAstu svatulyena tena dAnena mAnavaH / saMsArasAgarAttIrNo yAti lokaM prajApateH // 10 brahmahatyAdi vA godhno bhrUNahA gurutalpagaH / mahApAtakayukto'pi dAnenAnena zudhyati ||11 idaM paThati yaH puNyaM kapilAdAnamuttamam / prAtarutthAya madbhakta stasya puNyaphalaM zRNu // 12 manasA karmaNA vAcA matipUrvaM yusiSThira ! | pApaM rAtrikRtaM hanyAdasyAdhyAyasya pAThataH // 13 idamAvarttamAnastu zrAddhe yastarpayed dvijAn / tasyApyamRta maznanti pitaro'tyantaharSitAH // 14 yazvedaM zRNuyAd bhaktyA madgatenAntarAtmanA / tasya rAtri kRtaM sarva pApamAzu vyapohati // 15 ataH paraM vizeSantu kapilAnAM zRNu kramAt / yAzcaitAH kapilAH proktA daza rAjanmayA tava // 16 tAsAJca tasya pravarAH puNyaM pApaprANAzanam / namaskRtA vA spRSTA vA ghnanti pApaM narasya tu // 17 yasyaitAH kapilA santi gRhe pApapraNAzanAH / tatra zrIrvijayaH kIrtiH sthitA nityaM yudhiSThira ! // 18 tAsAM prItimAyAnti dadatastridazAH sadA / payasA pitaraH sarve ghRtena ca hutAzanAH ||16 tataH pitAmahAzcaiva tathaiva prapitAmahAH / sakRddattena tuSyanti varSakoTiM yudhiSThira ! // 20 SdhyAyaH ] 2006
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010 vRddhagautamasmRtiH / kapilAyA ghRtaM kSIraM dadhi pAyasameva ca / zrotriyasya sakRddattvA naraH pApairvimucyate // 21 upavAsantu yaH kRtvA ahorAtraM jitendriyaH / kapilApaJcagavyantu pItvA cAndrAyaNAtparam // 22 saumye muhUrte tatprAzyaM zuddhAtmA zuddhamAnasaH / krodhAnRta vinirmukto madgatenAntarAtmanA // 23 kapilApazcagavyena samantreNa pRthak pRthak / yo matkRtikRtaM vApi zaGkarAkRtimeva vA // 24 snApayedviSuve bhaktyA so'zvamedhaphalaM labhet / sa muktapApaH pUtAtmA yAnenAmbarazobhinA // 25 mamalokaM vrajedyukto rudraloka mathApivA / brahmaNA tu purA sRSTA kapilA kAbhcanaprabhA ||26 agnikuNDAtparairmantra homadhenu mahAprabhA / spRSTamAtrAntu tAM dRSTA devAH zUdrAdayo divi // 27 siddhA brahmarSayazcaiva vedAH sAGgAH sahAdhvarAH / sAgarAH saritazcaiva parvatAH sabalAhakAH // 28 gandharvApsaraso yakSAH pannagAzcApyupasthitAH / sava vismayamApannA agnimadhye mahAprabhAm ||26 mantra stotraizca vividhaistuSTuvustAmanekazaH / kRtAJjalipuTAH sarve tAntrizRGga trilocanAm ||30 zirobhiH praNatA bhUmau vakSasA mRtAriNIm / UcuH prAJjalayaH sarve caturvaktuM pitAmaham ||31 [ dazamA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] . kapilAgoHprazaMsAvarNanam / 2011 kimidaM deva ! deveza ! sarvalokapitAmaha ! / AjJApaya mahadeva ! kiM kurmaste priyaM prabho ! // 32 . evamuktaH suraiH sarveH prahRSTenAntarAtmanA / tatra sAnunayaM prItyA brahmA vacana mabravIt // 33 bhavanto hyanugRhyantu dogdhrImetAM payasvinIm / homadhenuriyaM jJeyA hyagni santarpayiSyati // 34 pItakSIrA ye hi cAsyAH jAtavIryyaparAkramAH / jayiSyatha yathAkAmaM dAnavAn sarva eva tu // 35 jAtavIryabalaizvaryAH satvavanto jitaaryH| adevamAtRkAH sarvAH pAlayiSyatha vai prajAH // 36 pAlitAzca prajAH sarvA bhavadbhiriha dharmataH / pUjayiSyati yo nityaM yajJaivividhadakSiNaiH // 37 ekamuktAH surAH sarve brahmaNA prmesstthinaa| tataH saMhRSTamanasaH kapilAya varaM daduH // 38 yasmAllokahitAyAdya brahmaNA tvaM vinirmitaa| tasmAt pUtA pavitrA ca bhava pApavyapohinI // 36 ye tvAM dRSTA namasyanti spRzanti ca krainraaH| teSAM varSakRtaM pApaM tvadbhaktAnAM vinazyatu // 40 kAmataH kRtamajJAta manRtaM yattu pAtakam / tvAM dRSTA ye namasyanti gAvaH sarvasaheti ca // 41 teSAM tadvilayaM yAtu tamaH sUryodaye yathA /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2012 vRddhgautmsmRtiH| [ dazamA zrIbhagavAnuvAca / ityuktA ca varaM dattvA prayayu ste yathAgatam / / 42 lokanistAraNArthantu sA ca lokaM cacAra ha / tasyA eva samudbhUtAH zeSAstu kapilA api // 43 vicaranti mahImetAM lokAnugrahakAraNAt / tasmAttu kapilA deyA paratra hitmicchtaa| yadA ca dIyate rAjan ! kapilA hyagnihotriNe // 44 tadAprazRGgayostasyA viSNU rudrazca tisstthtH| candravajradharau vApi tiSThataH zRGgamUlayoH / / 44 zRGgamadhye tathA brahmA lalATe govRssdhvjH| karNayo razvinIdevau cakSuSoH zazibhAskarau // 45 karayo varuNo rAjan ! hRdaye havyavAhanaH / romAnte munayaH sarve camaNyeva prajApatiH // 46 nizvAseSu sthitA vedAH saSaDaGgapadakramAH / nAsApuTe sthitA gandhAH puSpANi surabhINi ca / / 47 adhare vasavaH sarve mukhe cAgniH pratiSThitaH / sAdhu devAH sthitAH kakSe grIvAyAM pArvatI sthitA // 48 pRSThe ca nakSatragaNAH kaTideze yamaH sthitaH / apAne sarvatIrthAni gomUtra jAhnavI svayam // 46 zroNItaTasthAH pitaro romalAGgula mAsthitAH / pArzvayo rubhayoH sarve vizvedevAH pratiSThitAH / / 50
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] kpilaagoHprshNsaavrnnnm| 2013 tiSThatyurasi tasyAstu prItaH zaktidharo guhaH / jAnujoradezeSu paJca tiSThanti vAyavaH // 51 khuramadhyeSu gandharvAH khurApreSu ca pnngaaH| catvAraH sAgarAH pUrNA stasyAzca sapayodharAH // 52 ratirmedhA svadhA svAhA zraddhA zrAntiH smRtitiH| kIrtidIpti stathA kAntiH puSTistuSTistu snggtiH||53 dizazca vidizazcaiva sevante kapilA sadA / devAH pitRgaNAzcApi gandharvApsarasAGgaNAH // 54 lokA dvIpArNavAzcaiva gaNAdyAH sritstthaa| gRhA mAtRgaNAzcaiva vedAH sAGgA sahAdhvaraiH / / 55 vedokta vividhairmantraiH strotraiH stuvanti harSitAH / vidyAdharAzca ye siddhA bhUtAstArAgaNAstathA // 56 puSpavRSTiM pramuJcanti pranRtyanti ca harSitAH / brahmaNotpAdite ! devi ! vAgnikuNDAnmahAprabhe ! // 57 namaste kapile ! puNye ! sarvadeva namaskRte ! / kapile ! ca mahAsatve ! sarvatIrthamaye ! shubhe!|| dAtAraM svajanopetaM brahmalokaM naya svayam / ahorAtra midaM puNyaM sarvaduHkhaghna muttamam / / 56 aho dharmArjitaziva midamagraMtha mahAdhanam / ityAkAzagatAste tu jalpanti ca ramanti ca // 60 tasyAH pratigRhItA ca bhuGkte yAM ca dvijottamaH / tAvadevagaNAH sarve kapilAJca namanti vai // 61
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2014 vRddhgautmsmRtiH| dazamo. svarNazRGgI raupyakhurA gandhaiH puSpaizca puujitaa| vastrAbhyAmeva tAbhyAntu dhAvaMstiSThatyalakRtAm // 62 tAvadyadicchet kapilA mantrapUtA susNskRtaa| bhUlokavAsinaH sarvAn brahmalokanayet svayam // 63 bharazvaH kanakaM gAvo raupyaM kRSNatilA yavAH / dIyamAnAni viprAya prahRSyati dine dine / athavA zrotriyebhyo vai tAni dattAni pANDava ! / tAni nindantyathAtmAnamazubhaM kinnu naH kRtam // 64 ahorAtraM pizAcaizca aya'mAnAH smnttH| yAsyAmo vilayaM zIghra miti zocanti tAni va // 65 athaitAni dvijebhyo vai zrotriyebhyo vizeSataH / dIyamAnAni vardhante dAtAraM tArayanti ca // 66 __ yudhiSThira uvAca / deva ! deveza ! daityaghna ! kAlaH ko hvykvyyoH| . ke tatvapUjA marhanti varjanIyAzca ke dvijAH // 67 __ shriibhgvaanuvaac| devaM pUrvAhikaM karma paitRkazcAparAhikam / kAlahInaJca yaddAnaM tahAnaM rAkSasaM viduH / / 68 khAditaM cAvalIDhazca kalipUrvaJca yatkRtam / rajasvalAbhimRSTaJca tahAnaM rAkSasaM viduH // 66 avakRSTaJca yadbhaktyA avRtenApi bhArata ! / parAmRSTaM zunA cApi tadbhAgaM rAkSasaM viduH / / 70
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] pUjyApUjya vipravarNanam / 2015 yAvantaH patitA viprA saMsargAt patitAstathA / deve vA paitRke vApi rAjan ! nAhanti saskRtim / / 71 klIvaH zvitrI ca kuSThI ca rAjayakSmAnvitazca yH| apasmArI ca yazcAdhaH pitrye nAInti satkRtim / / 72 cikitsakA devalakA vRddhA niyamadhAriNaH / somavikrayiNazcApi zrAddha nArhanti satkRtim // 73 ekohiyasya ye cAnnaM bhuJjate vidhivad dvijaaH| cAndrAyaNa makRtvA te punarnAhanti satkRtam / / 74 gAyakA nartakAzcaiva plAvakA vAdakAstathA / kathakA yodhakAzcaiva zrAddhanArhanti satkRtim / / 75 anagnayazca ye viprA mRtaniryAtakAzca ye! te narA hi vikarmasthA rAjan ! nAhanti satkRtim // 76 aparijJAtapUrvazca gaNaputrazca yo dvijH| putrikApUrvaputrazca zrAddha nArhanti satkRtim // 77 RNakartA ca yo vipro yazca vANijako dvijaH / prANavikrayavRttizca zrAddha nArhanti satkRtim / / 78 cIrNAvRtA guNayuktA ye ca svAdhyAyatatparAH / sAvitrIjJAH kriyAvanta ste zrAddha satkRtikSamAH // 76 zrAddhasya brAhmaNaH kAlaH prAptaM dadhi ghRtaM tathA / darbhAH sumanasA kSetraM tatkAlaM zrAddhado bhavet // 80 cAritraniyatA rAjan ! kRzA ye kRzavRttayaH / arthinazcopagacchanti tebhyo dattaM mahatphalam // 81
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhgautmsmRtiH| [dazamotapasvinazca ye yuktA stathA bhaikSacarAzca ye / arthinaH kiJcidicchanti teSAM dattaM mahatphalam / / 82 evaM dharmavidAM zreSTha ! jJAtvA sarvAtmanA sadA / zrotriyAya daridrAya prayacchAnupakAriNe // 83 dAnaM yatte priyaM kiJcicchotriyANAJca yatpriyam / tatprayaccha svadharmajJa ! yadicchasi tamakSayam // 14 nirayaM ye ca gacchanti tacchRNuSva yudhiSThira ! / gurvathaM vA gavArthaM vA novedanyatra pANDava ! / / 15 vadanti ye'nRtaM viprAste vai nirayagAminaH / paradArApahartAraH paradArAbhimarzakAH / / 86 paradAraprayoktAra ste vai nirygaaminH| anAthAn pramadA bAlAn vRddhAn bhItAn tapasvinaH / / 87 prayacchanti narA ye ca te vai nirayagAminaH / vRtticchedaM gRhacchedaM dArAcchedazca bhArata ! // 88 mitracchedaM tathA kuryu ste vai nirayagAminaH / varNAzramANAM ye saMsthAH pASaNDA ye ca pApinaH / / 86 upAsate ca tAnye tu te sarve narakAlayAH / vedavikrayiNazcaiva vedAnAJcaiva dUSakAH // 60 vedAnAM lekhinazcaiva te vai nirayagAminaH rasavikrayiNo rAjan ! viSavikrayiNazca ye / / ? kSIravikrayiNazcApi te va nirayagAminaH / caNDAlebhyazca ye kSIraM prayacchanti narAdhamAH // 62
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dharmAdharma (nirayaMgAmi) kathanam / 2017 arthArthamathavA snehAtte vai nirathagAminaH / brAhmaNAnAGgavAncaiva vRddhAnAzca yudhiSThira ! // 63 ye tAr3ayanti kAryeSu te vai nirayagAminaH / upAdhyAyazca pitaraM guruJca bharatarSabha / / ye tyajanti sahAyAMzca te va nirayagAminaH / / 64 adAtAraM samarthA ye dravyAdyAlobhakAraNAt / dInAnAthAnna pazyanti te vai nirayagAminaH // 65 kSAntAn dAntAn kRzAn prAjJAna dIrghakAlaM sahoSitAn / tyajanti kRtakRtyA ye te vai nirayagAminaH // 66 bAlAnAmatha vRddhAnAM zrAntAnAzcApi ye nraaH| adattvAznanti mRSTAnnante vai nirayagAminaH // 67 ete pUrvarSibhiH proktAH purANAnAJca dUSakAH / ye ca viprAn praduSyanti te vai niraya gAminaH / ye svargantu samAyAnti tAn zRNuSva yudhiSThira ! // 68 dAnena tapasA caiva satyena ca damena ca / ye dharmamanuvartante te narAH svargagAminaH // 66 zuzrUSAbhirupAdhyAyAcchu timAdAya bhArata ! / ye pratigrahanisnehA ste narAH svargagAminaH // 100 pratipradAnadAtAraH zraddhayAzraddhayApi vaa| dAtArazcApi vidyAnAnte narAH svargagAminaH / kSamAvantazca dhIrAzca dharmakAryeSu costhitAH // 101
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2018 vRddhgautmsmRtiH| [ dazamomaGgalAcAra yuktAzca te narAH svargagAminaH / madhumAMsAsavebhyastu nivRttAmRtumatyApi // 102 paradAranivRttAzca te narAH svargagAminaH / vaivAhikantu kanyAnAM daridrANAJca ye narAH / / 102 kArayanti ca kurvanti te narAH svagaMgAminaH / tapasA caiva dAnena yetvazaktA narezvara ! / dharmopadezAn kurvanti te narAH svargagAminaH // 103 dAnAnA mupadezaJca tapaso niyamaJca tu| batAnAmapi ye kuryyaste narAH svargagAminaH // 104 ye ca mArgopadeSTAra stathA saMkramakAriNaH / mArgazuddhikarA ye ca te narAH svargagAminaH / / 105 rasAnAmathavIjAnA mauSadhAnAntathaiva ca / dAtAraH zraddhayopetA ste narAH svargagAminaH // 106 sAyaM prAtadivA sandhyAM nityaM ye cApyupAsate / havyakavyakarA nityaM te narAH svargagAminaH / / 107 kSemAkSemaca mArgeSu samAni viSamANi ca / adhvAnaM ye ca vakSyanti te narAH svargagAminaH // 108 havyakavyavido ye ca te narAH svargagAminaH / parvadvaye caturdazyA maSTamyAM sandhyayordvayoH // 106 ArdrAyAM janmanakSatro viSuve zrAvaNe hi ye| grAmadharmAddhi viratA stenarAH svargagAminaH // 110 dharmAdhauM ca kathitau bhUyaH zrotuM kimicchasi // 111 iti zrIgautamIye vaiSNavazAstra dharmAdharmakathanonAma dshmo'dhyaayH|
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brhmghaatklkssnnvrnnnm| 2016 ekaadsho'dhyaayH| brahmaghAtakalakSaNavarNanam / yudhiSThira uvAca / idaM me tatvato deva ! vaktumarhasyazeSataH / hiMsA makRtvA yo mayo brahmahatyA mavApnuyAt // 1 zrIbhagavAnuvAca / brAhmaNaM svayamAdAya bhaikSArtha kRshvRttikm| klezAntastRtIyaH pazcAt tamAhubrahmaghAtakam // 2 ucyate sahi viprasya yazca tasya ca bhArata ! / vRtti harati durbuddhistamAhu brahmaghAtakam // 3 yaH pravRttAM zruti samyak zAstraM vA munibhiH kRtam / dUSayetparamArtha yastaM vidyA brahmaghAtakam // 4 gokulasya tRSArtasya balAttu vasudhAdhipa / / utpAdayati yo vighnantaM vidyAd brahmaghAtakam // 5 Azrame vA vane vApi grAme vA nagare'pi vaa| agni yaH prakSipet krUrastaM vidyAd brahmaghAtakam // 6 mAtaraM pitaraM vA'pi bhRtyaM datvA bhayaM sutam / tyajecca karuNAM bhAryA taM vidyAd brahmaghAtakam / / 7 krodhAdvA yadi vA dveSAdAkRSTastarjito'pi vaa| Rtau striyaM yo nopeyAttaM vidyAd brahmAghAtakam // 8 yAvatsAro bhaveddInastannAze yasya duHsthitiH| tatsava saMharedyo vaitaM vidyAd brahmaghAtakam //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ vddhgautmsmRtiH| [ekAdazo yudhiSThira uvAca / sarveSAmeva dAnAnAM yattu dAnaM viziSyate / abhojyAnAJca yo vipra stAn bravIhi surezvara ! // 10 shriibhgvaanuvaac| annameva prazaMsanti devA brahmapurassarAH / annena sadRzaM dAnaM na bhUtaM na bhaviSyati // 11 annakuNDaM zarIraM svaM prANAzcAnne prtisstthitaaH| abhojyAnnAnimAn sarvAn nikhilaM tannibodha me // 12 dIkSitasya kadaryyasya baddhasya nigar3ena tu / abhizastasya SaNDhasya pAkabhedakarasya ca // 13 cikitsakasya sarvasya tathAcocchiSTabhojinaH / zUdrAnaM sUtakAnnaJca zUdroccheSaNameva ca // 14 dvipadAnnaM nagaryannaM patitAnna manarcitam / tathA ca pizunasyAnnaM yajJavikraviNa stathA // 15 zailUSAnnantu pApAnaM kRtaghnasyAnameva ca / ambaSThasya niSAdasya raGgAvataraNasya ca // 16 saurNikasya vaizyasya shstrvikryinnstthaa| suduSTaM zauNDikAnaJca cela nirNejakasya ca // 17 anirdezaJca pretAnnaM gaNikAnnaM tathaiva ca / bandinocatakartuzca tathA dhUtavidAmapi // 18 parivittasya yaccAnnaM parivettu stathaiva ca /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhojyAbhojyAnavidhivarNanam / 2021 yazcAdidhISurvipro didhISureva vA patiH // 16. tayorapyubhayo rannaM sarvatrApi vivarjayet / golakasya ca kuNDasya rAjAnaJcApi varjayet / / 20 rAjAnaM teja Adatte zUdrAnnaM brahmavarcasam / AyuH suvarNakArAnnaM yazazcarmAvakuntinaH // 21 gaNAnnaM gaNikAnaJca lokebhyaH parikRntati / pUyazcikitsakasthAnnaM zUkantu vRSalIpateH // 22 viSThA vAdhuSikasyAna tasmAt tatparivarjayet / teSAM tvagasthiromANi bhukte yo'nna tu bhakSayet / / 23 dAnAnAntu phalaJcAnyat zRNu pANDava ! tatvataH / vArida stRptimApnoti sukhamakSayamannadaH / tiladastu prajAmiSTAM dIpadazcakSuruttamam // 24 bhUmido bhUmimApnoti dIrghamAyu hiraNyadaH / gRhado'gyANi vezmAni rUpyado rUpamuttamam / / 25 vaasdshcndrsaaloky.mshvisaalokymshvdH| anaDuddaH zriyA juSTo'nnado adhnasya viSTapam // 26 yAnazayyAprado bhAryA maizvarya mabhayapradaH / yAti dazazataM saukhyaM brahmado brahmasatyatAm / / 27 sarveSAntu pradAnAnAM brahmadAnaM viziSyate / hiraNyabhUgavAvAja vakhazayyAsanAdiSu // 28 yo vittaM pratigRhIte dadAtyarcitameva ca / tA vubhau gacchataH svarge narakantu viparyaye // 26
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2022 vRddhgautmsmRtiH| [ekAdazoanRtaM na vadedRSTvA tapastaptvA na vismayet / nAtohyapavadedviproviprAnnatvAt prakIrtayet // 30 yajJo'nRtena kSarati tapaH kSarati vismayAt / Ayuzca pApavAdena dAnantu parikIrtitam // 31 ekaH prajAyate jantureka eva pralIyate / eko hi bhuGkte sukRtamekazvApnoti duSkRtam / / 32 mRtaM zarIra mutsRjya kASThaloSTra samaM kSitau / vimukhA bAndhavA yAnti dharmastamanugacchati // 33 anAgatAni kAryANi kartuGgaNayate janaH / sa ziraHkampamudrIkSya sUyate dinamantakam // 34 tasmAddhama sahAyo'stu dharma saJcinuyAtsadA / dharmeNa hi sahAyena tamastarati dustaram / / 35 yeSAntaTAkAni samAH prapAzca kUpAMzca yUpAMzca pratizrayAMzca / annapradAnaM madhurA ca vANI yamasya te nirvacanA bhavanti // 36 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre bhojyAbhojyAnavidhirekA dsho'dhyaayH|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dhrmshaucvidhivrnnnm| 2023 dvaadsho'dhyaayH| atha dharmazaucavidhivarNanam / yudhiSThira uvAca / anekAntaM bahudvAraM dharmamAhurmanISiNaH / kiM lakSaNo'sau bhavati tanme brUhi surezvara ! // 1 zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjan ! samAsena dharmazaucavidhikramam / ahiMsA satyamasteya mAnRzaMsyaM damaH shmH||2 ArjavaJcaiva rAjendra ! nizcitaM dharmalakSaNam / brahmacayaM tapaH kSAntimadhumAMsasya varjanam // 3 maryAdAyA sthitizcaiva mazaucasya ca lakSaNam / bAlye vidyAniSeveta yauvane dArasaMgraham // 4 sthAvirye mokSamAtiSThet sarvadA dharmamAcaret / brAhmaNAnAvamanyeta gurUn parivadenaca // 5 yatInA manukUlaH syAdeSa dharmaH sanAtanaH / yatigururdvijAtInAM varNAnAM brAhmaNo guruH // 6 patireva guruH strINAM sarveSAM pArthivo guruH| yadgRhasthArjitaM pApaM jJAnato'jJAnato'pi vA // 7 nirdaSyati satsarva mekarAtroSito ytiH| durvRttA vA suvRttA vA jJAnino'jJAnino'pi vA // 8 gRhasthairyatayaH pUjyAH paratra hitkaattibhiH| ekadaNDI tridaNDI vA zikhI muNDI tathaiva ca // 127
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2024 vRddhgautmsmRtiH| [dvAdazokASAyamAtrasAro'pi yatiH pUjyo yudhiSThira ! / apUjito gRhasthairvA tathAcApyavamAnitaH // 10 yatiH sarvAtithirvApi narake pAtayiSyati / tasmAca yatayaH pUjyA madbhaktA matparAyaNAH // 11 mayi sannyastakarmANaH paratra hitakAlibhiH / praharena dvijAn prAjJo gA na hanyAt kadAcana // 12 bhra NahatyAsamacaitadubhayaM yo niSevate / nAgnimukhe nopayame na ca pAdau pratApayet / / 13 nAntarAgamanaM kuryAnnacAmadhyaM vinikSipet / ucchiSTo na spRzedagnimazaucasthazca jAtucit // 14 zvacaNDAlAdibhiH spRSTonAGgamagnau pratApayet / sarvadevamayo vahnistasmAcchuddhatamaH spRzet // 15 prAptamUtrapurISastu na spRzedvahnimAtmavAn / yAvattu dhArayedvedAH stAvadaprayato bhavet // 16 pacanAgni na gRhNIyAtparavezmani jAtucit / tena dattena cAnnena yatkarma kurute zubham / / 17 tatkarmaNaH phalasyAddhaM magnidasya bhavet nRpa / / tasmAJca liGgitaM vahniM kuryAdevAvinAzinam // 18 pramAdAdyadi vA jJAnAt tasya nAzo bhaviSyati / gRhIyAttumAthitvA vA zrotriyAgArato'pivA // 16
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapAtralakSaNavarNanam / yudhiSThira uvAca / r: kIdRzAH sAdhavo viprAH kebhyo dantaM mahatphalam / kIdRzebhyo hi dAtavyaM tanme brUhi janArdana | ||20 'dhyAyaH ] zrIbhagavAnuvAca / akrodhanAH satyaparA dharmanityA dame ratAH / tAdRzAH sAdhavo loke tebhyo dattaM mahatphalam // 21 amAninaH sarvasahA adRSTArthA jitendriyAH / sarvabhUtahitA maitrAstebhyo dattaM mahatphalam ||22 alubdhArcayo vaSAM zrImantaH satyavAdinaH / svadharmaniratA ye tu tebhyo dattaM mahatphalam ||23 sAGgAzca caturo vedAn yo'dhIyIta dine dine / zUdrAnnaM yasya no dehe tampAtra mRSayo viduH ||24 prajJAzrutAmyAM vRttena zIlena na ca samanvitaH / tArayet sakulaM sarvameko'pIha yudhiSThira / ||25 gAmannamazvaM vittaM vA tadvidhe pratipAdayet / niyacchecca guNopetaM brAhmaNaM sAdhusammatam // 26 dUrAdAhUya satkRtya prayatnenaiva pUjayet // 27 yudhiSThira uvAca / dharmAdharmavidhiH kRtsno mama bhISmeNa bhASitaH / bhISmavAkyAtsArabhUtaM vada dharmaM surezvara ! ||28 2025
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2026 vRddhgautmsmRtiH| [dvAdazozrIbhagavAnuvAca / annena dhAryate sarva jagadetaccarAcaram / annAtprabhavati prANaH pratyakSo nAsti saMzayaH // 26 annaca pIDayitvA tu dezakAle ca bhaktitaH / dAtavyaM viSuve cAnna mAtmano bhuutimicchtaa| vipramadhvaparizrAntaM bAlaM vRddhamathApi vA // 30 arcayedguruvat prIto gRhastho gRhamAgatam / krodhamutpAditaM kRtvA suzIlo vItamatsaraH // 31 arcayedatithiM prItaH paratreha ca bhUtaye / atithInAvamanyeta na zuSkAGgiramIrayet / / 32 na pRcchet gotracaraNaM nAdhikaM vA kadAcana / caNDAlo vA zvapAko vA kAle yaH kazcidAgataH // 33 annena pUjanIyaH sa paratra hitmicchtaa| yaH pidhAya gRhadvAraM bhuGktehyekaH prahRSTavat // 34 svargadvAra vidhAnaM vai kRtantena yudhiSThira ! / vipradevAnnRSIn viprAnatithIMzca nirAzrayAn // 35 yo naraH prINayatyannastasya puNyaphalaM mahat / kRtvApi bahuzaH pApaM yo dadyAdannamarthine // 36 brAhmaNAya vizeSeNa sarvapApaiH pramucyate / annadaH prANado loke prANadaH sarvado bhavet // 37 tasmAdanna prayatnena dAtavyaM bhuutimicchtaa| anna hyamRtamityAhurannapUjitakaM smRtam // 38
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhyAyaH] dharmasAre-annadAna mhttvvrnnnm| 2027 annapraNAze sIdanti zarIre srvdhaatvH|| balaM balavato na syAdannaM tasya ca dehinaH // 36 tasmAdanna pradAtavyaM zraddhayA'zraddhayApi vaa| Adityo'pi rasaM sarva mAdatte sa gabhastibhiH // 40 vAyustasmAtsamAdhAya rasamanne niSecayet / tattu meghagataM bhUmau zakro varSati pANDava ! // 41 tasyAM zasyAni rohanti yairjIvantyakhilAH prjaaH| mAMsamedo'sthimajjAnAM sambhavastvanna eva hi // 42 evamannazca sUryazca pavanaH zakra eva ca / eka eva smRtorAzi yato bhUtAni jajJire // 43 varaM dadAti bhUtAnAM tejazva bharatarSabha ! / annadAnena samprItA devAzca pitRbhiH saha // 44 tasmAttejo yazo vIrya balAyurvaddhayaH sdaa| zraddhayAnapradAtavyamiti paurANikI zrutiH // 45 annadAnaM tu ye loke kurvanti zraddhayA nraaH| bhavanAni ca divyAni divi teSAM mahAtmanAm // 46 nAnAsaMsthAni rUpANi nAnAbhUtayutAni ca / candramaNDalazubhrANi kiGkiNIjAlavanti ca // 47 taruNAdityavarNAni sthAvarANi mahAnti ca / anekazatasaMkhyAni sAnta lavanAni ca // 48 vadUryamaNicitrANi rUpyarUkmamayAni ca / tatra puSpaphalopetAH kAmadAH surpaadpaaH||46
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2028 vRddhgautmsmRtiH| [trayodazovApyo vIthyaH sabhAH kUpAH dIrghikAzcaiva srvshH| nirghoSavanti yAnAni yuktAni ca sahasrazaH // 51 bhakSyabhojyamayAH zailA vAsAMsyAbharaNAni ca / kSIrasravantyaH saritastathA caivAnnArvatAH / / 52 prAsAdAH pANDarAbhrAmAH zayyAzca knkojvlaaH| annadAnAttu sidhyanti tasmAdannaprado bhavet // 53 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre annadAnavidhirnAma dvAdazo'dhyAyaH / tryodsho'dhyaayH| atha bhojnvidhivrnnnm| annadAnaphalaM zrutvA prIto'smyasurasUdana ! / bhojanasya vidhiM vaktuM devadeva ! tvamasi // 1 zrIbhagavAnuvAca / bhojanasya dvijAtInAM vidhAnaM zRNu pANDava ! / snAtaH zuciH zucau deze nirjane hutpaavkaaH||2 maNDalaM kArayitvA tu caturazca dvijottamaH / kSatriyasya tato vRttaM vaizyasya dhanusannibham / / 3 kucapAdastu bhuJjIyAt prAGmukhazvAsane zucau / pAdAbhyAM dharaNIM spRSTvA pAdenaikena vA punH||4 naikavAsAstu bhuJjIyAn naivAntardhAya vai dvijaH / na bhinnapAtre bhuJjIta parNapRSThe tathaiva ca / / 5
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhojanavidhivarNanam / 2026 annaM pUrva namaskuryAt prahRSTenAntarAtmanA / nAnyadAlokayedannAnnajugupseta vA punaH / / 6 jugupsitantu yaccAnnaM rAkSasA eva bhuJjate / pANinA jalamuddhRtya kuryAdanna pradakSiNama // 7 apeyantadvijAnIyAt pItvA cAndrAyaNaJcaret / pariSekabalAdanyata peyatve tvanumantravat / / 8 paJcaprANAhutiM kuryAtsamantrastu pRthak pRthak / yathA rasaM na jAnAti jihvA prANAhutau nRpa !18 tathA samAhitaH kuryAt praannaahutimtndritH| viditvA cAnna mannAdaM paJca prANAMzca pANDava ! // 10 yaH kuryAdAhuta : paJca teneSTAH paJca vAyavaH / ato'nyathA tu bhuJjAno brAhmaNo jJAnadurvalaH // 11 tenAnnena surAn pretAn rAjasAMstarpayiSyati / vaktrapramANapiNDAni grAsenekaina vA punaH // 12 vaktrAdhikantu yatpiNDamAtmocchiSTantaducyate / daSTAvaziSTamantraJca vaktrAniHsRtameva ca // 13 abhojyantadvijAnIyAn bhuktA cAndrAyaNaJcaret / svamucchiSTantu yo bhute yo bhuGkta muktabhAjane // 14 cAndrAyaNaJca yatkRcchU prAjApatyamathApi vA / pivataH patite toye bhAjane mukhaniHsRte // 15 abhojyantadbhavedanna bhuktA cAndrAyaNaJcaret / kezakITAvapannazca mukhamArutabIjitam // 16
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2030 vRddhgautmsmRtiH| [trayodazoabhojyaM tadvijAnIyAd bhuktA cAndrAyaNacaret / utthAya ca punarmukta pAdaspRSTaJca lajitam / / 17 anna tadrAkSasaM vidyAttasmAttatparivarjayet / rAkSasocchiSTabhugvipraH satyapUrvAn parAnapi // 18 niraye raurave ghore sa pitRn ghAtayiSyati / tasminnAcamanaM kuryAt yasmin pAtre sa bhuktavAn / / 16 yazcatiSThatyanAcAnto bhuktavAnnAsane tataH / snAnaM sadyaH prakurvIta nAnyathA prayato bhavet / / 20 yudhiSThira uvAca / tRNamuSTividhAnaJca tilamAhAtmyameva ca / ikSusomasamudbhUtiM vaktumarhasi mAnada ! / / 21 shriibhgvaanuvaac| pitaro vRSabhA jJeyA gAvo lokasya mAtaraH / tAsAntu pUjayA rAjan ! pUjitAH pitRmAtaraH // 22 sabhA vipragRhAzcApi devatAyatanAni ca / zudhyanti svata evAsAM kimbhUtamadhikaM tataH // 23 grAsamuSTiM paragave dadyAta saMvatsarantu yaH / akRtvAsteyamAhAraM vRtavatsArvakAmikam / / 24 gAvo me mAtaraH sarvAH pitarazcaiva me vRSyaH / grAsamuSTiM mayA dattAM pratigRhNantu maatrH||25 ityuktvA tena mantreNa sAvitryA vA samAhitaH / dadyAttuprAsamuSTiM yastasya puNyaphalaM zRNu // 26
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] tiladAna prshNsaavrnnnm| 2031 yatkRtaM duSkRntena jJAnato'jJAnato'pi vaa| tasya nazyati tatsarva duHsvapnaJca vinazyati // 27 tilAH pavitrAH pApaghnA nArAyaNasamudbhavAH / tilAH zrAddha prazaMsanti dAnametadanuttamam // 28 tilAnadhAttilAn dadyAttilAn prAtarupaspRzet / tilAstilA iti brUyAt mahatpApavimuktaye / / 26 tilAstu devatArUpA nAvamanyA dvijAtibhiH / bhojanAbhyaJjanAdAnAdyo na tat kurute tilaiH // 30 kRmibhUtvAzvaviSThAyAM pitRbhiH saha majati / tilAn yo pIr3ayedvipro svavaktreNa svayaM nRpa ! // 31 pIDayedyadi tAn mohAnarakaM yAti rauravam / itivaMzodbhave somaH somavaMzodbhave dvijaH // 32 ikSan yaH pIDayettasmAdikSudhAtyAtmaghAtakaH / ikSudaNDasahasraNa ekakena dvijottamaH // 33 brahmahatyAmavApnoti brAhmaNo yatra pIr3akaH / tasmAnna pIr3ayedikSuna mantracakra dvijottamaH / / 34 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstra tilAnnadAnAdi prazaMsAnAma trayodazo'dhyAyaH /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2032 vRddhgautmsmRtiH| [ctudshocturdsho'dhyaayH| athApaddharmavarNanam / yudhiSThira uvaac| samuccayaM tu dharmANo bhojyAbhojyaJca kezava ! zrutaM mayA tvatprasAdAdApaddharmaM bravIhi me // 1 zrIbhagavAnuvAca / durbhikSe rASTrasampAte tvazauce mRtasUtake / karmakAle'dhvani tathA niyamastho na lupyate // 2 dUrASvacalanAtkhinno dvijAlAbhe tu zUdrataH / akRtAnnaJca yatkiJcidgRhNIyAdAtmavRttaye // 3 Aturo duHkhito vA'pi bhayA? vA bubhukSitaH / bhuJjannavidhinA vipraH prAyazcittIyate na ca // 4 yatkiJcidapi kurvANo vidvAn guruniyogkH| teSAM vacanasAmarthyAtprAyazcittIyate na ca // 5 anRtAvRtukAle vA divA rAtrau tathApi vA / proSitastu striyaM gacchen prAyazcittIyate na ca // 6 nimantritastu yo vipro vidhivaddhavyakavyayoH / mAMsAdInyapi bhuJjAnaH prAyazcittIyate na ca / / 7 aSTau tAnyavrataghnAni ApomUlaM ghRtaM pyH| havi AhmaNakAmyA ca gurorvacana mauSadham / / 8 azaktaM vidhivatkartuM prAyazcittAni yo naraH / viduSAM kalanenApi dAnenApi vizuddhyati //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhyAyaH] ApaddharmavarNanam / 2033 yudhiSThira uvAca / prazasyaH kIdRzo vipro nindyAzcApi surezvara ! / aSTakApaJcakaH kAlastanme kathaya mAdhava ! // 10 zrIbhagavAnuvAca / satyaM yaddhi dvijaM dRSTvA sthAnAdvaipati bhaaskrH| eSa me maNDalaM bhitvA yAti brahma sanAtanam / / 11 kulInaH karmakRdvaidya stathaivApyanRzaMsakaH / sadAnRjuH satyavAdI pAtraM sarva ime dvijAH // 12 ye te cAprAsane sthAtuM bhuJjAnAH prathamaM dvijAH / tasyAM paMktyAM tu ye cAnye tat punantyeva darzanAt // 13 madbhaktA ye dvijazreSThA madgatA matparAyaNAH / tAn patitapAvanAn viddhi pUjyAzcaiva vizeSataH // 14 niMdyAJchRNu dvijAn rAjan ! mapi vA vedapAragAn / brAhmaNeSvAtmanAlokya carantaH pApakarmaNaH // 15 anagniranadhIyAnaH pratigraharucistu yaH / yatra kutra ca bhuJjAna khaMvidyAtpaktidUSakam // 16 mRtasUtakapuSTAGgo yastu shuudraannbhojnH| ahazcApi na jAnAmi gatimasya narAdhipa ! // 17 zUdrAnnarasapuTAGgo hyadhIyAno'pi nityazaH / japatojuhvato vA'pi gatirUddhvaM na vidyate / / 18 AhitAgnistu yo vipraH zUdrAnnenApi vartate / paJca tasya praNazyanti AtmA brahma trayo'gnayaH / / 16
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2034 vRddhgautmsmRtiH| [catuddazozUdrapreSaNakartuzca brAhmaNasya yudhiSThira ! / bhUmyAmannaM pradAtavyaM zvazRgAlasamo hi saH / / 20 pretIbhUtaJca yaH zUdraM brAhmaNojJAnadurbalaH / anugacchennIyamAna trirAtra mazucirbhavet // 21 trirAtre tu tataH pUrNe nadIM gatvA samudragAm / prANAyAmazataM kRtvA ghRtaM prAsya vizuddhyati / / 22 anAthabrAhmaNaM prataM ye vahanti dvijottmaaH| pade pade'zvamedhasya phalaM te prApnuvanti hi // 23 na teSA mazubhaM kiJcit pApaM vA zubhakarmaNAm / jalAvagAhanAdeva sadyaH zaucaM vidhIyate // 24 zUdravezmani vipreNa kSIraM vA yadi vA dadhi / ghRtantena na bhoktavyaM viddhi zUdrAnameva tat / / 25 viprANAM bhoktukAmAnA matyantaccAntakAGkhyA / yo vighnaM kurute martya stato'nyo nAsti pApakRt / / 26 sava ca vedAH RSibhiH sahAGgaiH sAGkhyaM purANaJca kulabca janmanoH / etAni sarvANi gatau bhavanti zIlavyapetasya na hi dvijasya // 27 gRhoparAge viSuvAyanAdi supuNyatithyAJca sute ca jAte / naveSu padmeSu ca pANDuputra ! gacchetsaniSkantu sahasra tulym||28 nabhasyamAsasya ca kRSNapakSe trayodazI paJcadazI ca maase| upaplave candramasoravezca zrAddhasya kAle hyayanadvayaM na // 26 ya stvekapaMttayAM viSamaM dadAti snehAdbhayAdvA ydivaarthhetoH| varaM durAcAra manAtmavantaM brahmaghnamenaM munayo vadanti // 30
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] dharmasArasamuccapavarNanam | 2035 dhanAni yeSAM viphalAni santi nityaM ramante paralokamUDhAH / teSA mayaM zatruvaraghnaloko nAsau sadehaH sasukhaM rameta // 31 ye yukta yogAstapasi prayuktAH svAdhyAyazIlA jarayanti deham / jitendriyA bhUtahite niviSTAsteSA masau nAyamarighnalokaH ||32 ye dharmameva prathamaJcaranti zrameNa labdhA nidhanAni kAle / dArAnavApya kratubhiryajanti teSA mayaJcaiva parazca lokaH ||33 ye naivavidyA na rUpo na dAnaM na cApi mUDhAH prajane yatante / na cApi gacchanti sukhAnyabhAvAt teSAmayaJcaiva parasya nAsti // 34 yudhiSThira uvAca / nArAyaNa ! purANeza ! yogavAsa ! namo'stu te / zrotumicchAmi kArtsnyena dharmasArasamuccayam // 35 zrIbhagavAnuvAca / dharmasAraM mahArAja ! manunA prokta mAditaH / prayacchAmi manuproktaM paurANaM zrutisantatam // 36 agnicitkapilA satrI rAjA bhikSu mahodadhiH / dRSTamAtrAH punantyete tasmAtpazyeta tAn sadA ||37 gaurekasya pradAtavyA na bahUnAM yudhiSThira ! | yA gaurvikrayamApannAdahatyAsaptamaM kulam // 38 bahUnAM na pradAtavyA gaurvastraM zayanaM striyaH / tAdRk bhUtantu yaddAnaM dAtAraM nopaviSThati // 36
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2036 vRddhagautamasmRtiH / AkRSya brAhmaNo matka manna' yeSAntu vezmani / gobhizca puNyakaM teSAM rAjasUyAdviziSyate ||40 mA damyA iti yo brUyAd goragne brAhmaNasya ca / tiryagyonizataM gatvA caNDAleSu prajAyate / / 41 [ caturddazo brAhmaNasya tu devasya daridrasya ca yaddhanam / gurozcApi hataM rAjan ! svargasthamapi pAtayet ||42 dharma jijJAsamAnAnAM pramANaM prathamaM zrutiH / dvitIyantu svazAstrANi tRtIyaM lokasaMgrahaH // 43 AsamudrAcca vai pUrvAdAsamudrAcca pazcimAt / himavadvindhyayo madhya mAryAvarta pracakSate / sarasvatIdRSadvatyo stathA nadyo dantaram // 44 taddeva mAtRkaM dezaM brahmAvataM pracakSate ! tasmindeze sadAcAraH pAramparyakamAgataH // 45 varNAnAM sAntarAlAnAM sa sadAcAra ucyate / kurukSetraJca matsyAzca pAJcAlAH zUrasainikAH // 46 ete maharSidezAstu brahmAvartAdanantaram / etaddezaprasUtasya sakAzAdagrajanmanaH // 47 svaM svaM caritraM zikSante pRthivyAM savamAnavAH / himavadvindhyayomadhye yatprAgvinazanAdapi // 48 pratyageva prayAgazca madhyadezaH prakIrtitaH / kRSNasArastu carati mRgoyatra svabhAvataH ||46
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH dharmasArasamuccayavarNanam / saMjJayA jJAyate dezo mleccha dezastu tatparam / etAn vijJAya dezAMstu saMzrayeran dvijAtayaH ||50 zUdrastu yasmin vA nivasedvRttikarzitaH / AcAraprabhavodharmo hyahiMsA satyameva ca // 51 dAnaJcaiva yathA zAnti niyamAniyamaiH saha / vaidikaiH karmabhiH puNyaH niSekAdi dvijAtmanAm // 52 kAryyaH zarIrasaMskAraH pAvanaH pretya ceha ca / gA homairjAtakarma nAma cauDopanAyanaiH // 53 svAdhyAyaMstarpaNaizcaiva vivAhasnAtakavrataiH / mahAyajJaizca yajJaizca brAhmIyaH kriyate tataH // 54 dharmArthau yasya mahatAM zuzrUSAmapi tadvidhaH / na tasya vidyA vaktavyA kadAcidapi coSare // 55 laukikaM vaidikaM vA'pi tathAdhyAtmikameva ca / yato jJAnAgamaM prApta staM pUrvamabhivAdayet // 56 savyeSu savyaM spRSTavyo dakSiNena tu dakSiNam / na kuryyAdekahastena guroH pAdAbhivandanam // 57 niSekAdIni karmANi yaH karoti yathAvidhi / adhyApayanti vedAMzca sa vipro gururucyate // 58 ihopanayanaM vedAnyo'dhyApayati nityazaH / sukalpAn itihAsAMzca sa upAdhyAya ucyate / sAGgAn vedazci yo'dhyApya zikSayitvA vRtAni ca // 56 2037
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhagautamasmRtiH / vivRNoti ca mantrArthA nAcAryaH so'bhidhIyate / upAdhyAyAddazAcAryya AcAryANAM zataM pitA ||60 piturdazaguNaM mAtA gauraveNAtiricyate / tasmAtteSAM vaze tiSThettacchuzrUSAparobhavet // 61 avamAnAttu teSAM hi narakAnyAti sarvazaH / anaGgAnatiriktAGgAn vidyAhInAn vayo'dhikAn // 62 rUpadraviNahInAMzca jAtihInAMzca nAkSipet / zapato yat kRtaM puNyaM sevyamAnantu gacchati // 63 sevyamAnasya yatpApaM zapanta manugacchati / nAstikyaM lokanindAca devatAnAJca tucchanam / dveSaM stambhaJca mohaJca krodhantaikSNyaM vivarjayet // 64 yasya yasya hi yo bhAva stena tena hi taM ratham / anupravizya medhAvI kSipramAtmavazannayet // 65 iti gautamIye zrIvaiSNavadharmazAstre dharmasArasamuccayo nAma caturdazo'dhyAyaH / 2038 [ caturdazo
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH dharmamahatvavarNanam / 2036 pnycdsho'dhyaayH| atha dharmamahatvavarNanam / yudhiSThira uvAca / bhagavaMstava bhaktasya mama dharmajanapriya ! / dharma puNyatamaM deva ! pRcchataH kathayasva me // 1 yadekamagnihotraM vai pRSTaM varNatrayasya tu / mantrasya vRdhyA taM samyagvidhinA cApyupAsitam // 2 AhitAninnayatyUddha sapatnIkaM sabAndhavam / kathaM tadbrAhmaNadeva ! hotavyaM kSatriyaiH katham / / 3 vaizyairvA deva ! deveza ! kathaM vA suhutaM bhavet / kasmin kAle kathaM kasyaceyo'miH syAt surezvara ! // 4 Ahitasya kathaM vA'pi samyagAcaraNaM bhvet| katyagnayaH kimAtmAnaM sthAnaM kiM kasya vA vibho ! // 5 katarasminnu vA sthAne kiM vrajedagnihotrakaH / agnihotranimittazca kimutpanna purA'nagha ! // 6. kathamevAtha hUyante prIyante ca suraiH katham / vidhivanmantravadbhakyA pUjitA stvagnayaH katham / / 7 kAM gatiM vadatAM zreSTha ! nayanti hyagnihotriNam / duhu tAzcAgnihUtAzcApyavijJAtAstrayo'gnayaH / / 8 . kimAhitAgneH kurvanti cIrNA vA api keshv!| utsannAgnistu pApAtmA kA yoni deva ! gacchati // 128
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2040 vRddhgautmsmRtiH| [paJcadazoetatsarvaM hi deveza ! bhaktyA bhUpagatasya me| vaktumarhasi dharmajJa ! sarvAvAsa ! namo'stu te // 10 zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjan ! mahat puNyamidaM dharmAmRtaM param / yattu tArayate bhaktAn brahmaNAnagnihotriNaH // 11 brahmA tvetAn sRjana lokAn mahadAdyAn mahAdyutIn / sRSTo'gnirmukhataH pUrva lokAnAM hitakAmyayA // 12 yasmAdagre sa bhUtAnAM sarveSAnirmito myaa| tasmAdagnItyabhihitaM purANa maharSibhiH // 13 yasmAttu sarvakRtyeSu pUrvamasmai pradIyate / AhutidIpyamAnAya tasmAdagnIti kathyate // 14 yasmAJca nayati hyamAM gatiM viprAn supUjitAn / tasmAcca nayanAdrAjan ! vedeSvagnIti cocyate // 15 yasmAJca duhu tAn so'ya malambhakSayituM kSaNAt / yajamAnA narazreSThAH kravyAdo'gnistu na sthitaH // 16 sarvabhUtAdhipo rAjan ! devAnAmeSa vai mukham / prathamaM manmukhAt sRSTo lokArthe pacanaprabhuH / / 17 sRSTamAtro jagatsarva muttamaizca yutaM khalu / tataH prazamitaH so'gnirUpaH sa mAyayA purA // 18 stRtAdupAsanAt so'yamaupAsana iti smRtaH / AhutiH sarvamAkhyAtastasmin vasati yo'nalaH / Avasatha iti khyAtastenAsau brahmavAdibhiH / / 16
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2041 'dhyAyaH] dhrmmhtvrnnnm| tasmin paJca mahAyajJA vartante yasya dharmataH / somamaNDalamadhyena gatistasya dvijnmnH||20 tena saptarSayaH siddhAH saMyatendriyabuddhayaH gatAtmabhAsA yujyanne medhyAgnezca na ttpraaH||21 apare cAvazaMsante pacanAgni pracakSate / tasmin paJca mahAyajJA vaizvadevazca vartate // 22 sthAlIpAkazca gRhyAzca sarve tasmin pratiSThitAH / gRhyakarmavaho yasmAd tato gRhapatistu saH / / 23 aupAsanaJcAvasathaM sabhyaM pacanapAvakam / AhurbrahmavidaH kecidetameva mamApi ca / 24 agnihotraprakArantu zRNu rAjan ! samAhitaH / trayANAM gaNanAmApi agnInAmucyate mayA // 25 gRhANAntu patitvAddhi gArhapatyamiti smRtam / yajamAnantu yasmAtta dakSiNAntu gatiM nayeta 26 dakSiNAgni tadAhuste dakSiNatvAcca taDijAH / AhutIH sarvamAkhyAtaM havanaM havyavAhanam / / 27 AhUya yo'gni niyataM yshcaahvnsNrtH| Abhimukhyena homastu yasmAdyajJeSu vartate // 28 tenAsyAhavanIyatvaM gatovahirmahAdyutiH / AhomAdagnihotreSu yajJe ye yatra sarvazaH // 26 yasmAdasmin pravartate tatohyAhavanIyatA / Avasathantu yecAgni pacanAgni pracakSate // 30
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2042 . vRddhgautmsmRtiH| [paJcadazo' teSAM sabhAgatovahniH sabhya ityabhidhIyate / Avasathastu yo vahniH prathamaH sa prajApatiH // 31 brahmA vai gArhapatyo'gni stasmAddevo hi vA bhavet / dakSiNAgniH svayaM rudraH krodhAtmA caNDa eva saH / / 32 ahamAhavanIyo'gni rantarIkSaJca dkssinnH| svargamAhavanIyo'gnireva magnitrayaM smRtam // 33 vRtto vai gArhapatyo'gni yasmAdvRttA ca medinI / arddhacandrAkRtiH khaM vai dakSiNAgni stathA bhavet // 34 caturasraM tataH svarga nirmalaM hyagnisannibhama / tasmAdAhavanIyo'gni zcaturasro bhavennRpa ! // 35 juhuyAgAhapatyaM yo bhujayati sa dvijaH / juhuyAdakSiNAgni yaH sa jayatyantarIkSakam // 36 pRthivI mantarIkSaM vA divamRkSagaNaiH saha / jayatyAhavanIyaM yo juhuyAdbhaktimAn dvijH||37 yastvAvasathe juDuyAttulAgni vidhivdvijH| sa ca saptarSilokeSu sapatnIkaH pramodate // 38 yazcApyupAste sabhyaM vA vidhivatprayatAtmavAn / sa jayedvA yamabhayaM sarva tathApyahisabhAmapi // 36 agnInAmathavAgnestu yasya homaH pradIyate / Iya|bhavati sarvo'gniragnihotraJca vai bhavet // 40 trayaNAmapi vahrInAmagnihotramiti smRtam / trANAdvai yajamAnasya cAgnihotra miti smRtam // 41
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2043 'dhyAyaH] agnihotraprakaraNavarNanam / ho ityeSa vivAdo vai viSAdo duHkha mucyate / duHkhaM tApatrayaM proktaM tApo hi narakaM viduH / / 42 yasmAdvA trAyate duHkhAdyajamAna huto'nalaH / tasmAttu vidhivatprokta magnihotramiti zrutam / / 43 tadagnihotraM sRSTaM vai brahmaNA lokkaarinnaa| vedAzcApyagnihotrAtha jajJire svayameva tu // 44 agnihotraphalA vedAH zIlavRttaphalaM zrutam / ratiputraphalA nArI dAnahomaphalaM dhanam // 45 trivedamantrasaMyogAdagnihotraM pracakSate / RgyajuH sAmabhiH puNyaiH sthApyate sUtrasaMyataiH // 46 vasante brAhmaNasya syAdAdhayo'gni narAdhipa ! / vasanto brAhmaNaH prokto brahmayoniH sa ucyate // 47 agnyAdhAnantu yenAtha vasante kriyate nRpa ! tasya zrIbrahmapuSTizca brAhmaNasya vivarddhate // 48 kratavaH sarva evate tribhidairlhkRtaaH| agnihotrAH pravartante yairidaM dhriyate jagat // 46 grAmyAraNyAzca pazavastathA vRkSAstRNAni ca ! phalAnyoSadhayazcApi cAgnihotrakRte'bhavan / / 50 rasAH snehA stathA gandhA ratnAni maNayastathA / kAJcanAdyAni lohANi cAgnihotrakRte'bhavan // 51 Ayurvedo dhanurvedo mImAMsA nyAyavistaraH / dharmazAstrazca tatsarva magnihotrakRte'bhavat / / 52
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2044 vRddhagautamasmRtiH / chandaH zikSAzca kalpAzca tathA vyAkaraNaM nRpa ! | jyotirjJAnaM niruktaJca hyagnihotrakRte kRtam // 53 itihAsapurANazca gAthAzcopanipadtathA / AtharvaNAni karmANi agnihotrakRte'bhavan // 54 yasyAM pRthivyAM hi kiJcidasti carAcaram / tatsarvamagnihotrasya kRte sRSTaM svayambhuvA // 55 agnihotrasya darzasya paurNamAsasya cApyatha / yUpe TipazubaddhAnAM somapAna kriyAvatAm ||56 tithinakSatrayogAnAM muhUrta karaNAtmanAm / kAlAnAM vedanArthantu jyotirjJAnaM kRtaM purA // 57 RgyajuH sAmamantrANAM lokacittArthacintanAt / pratyApattivikalpArthaM chandojJAnaM prakalpitam // 58 varNAkSarapadArthAnAM supi liGgavibhaktitaH / nAmadhAtuvivekArtha purA vyAkaraNaM kRtam // 56 yUpavedyadhvarArthantu prokSaNa grahaNAya tu / yajJadaivatayogArthaM zikSAjJAnaM prakalpitam ||60 yajJapAtra pavitrArthaM dravyasambharaNAya ca / sarvayajJavikalpAya purA tulyaM prakalpitam // 61 nAmamantravibhaktAnAM tattvArthaniyamAya ca / sarvavedaniruktacca nirukta mRSibhiH kRtam ||62 der pRthivI sRSTA sambhArArthaM tathaiva ca / idhmanArthaJca yUpArthaM brahmA cakre vanaspatIn // 63 [ paJcadazo
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2045 'dhyAyaH] agnihotraprakaraNavarNanam / prAmyAraNyAzca pazavaH sUyante yajJakAraNAt / mantrANAM viniyogaJca prokSaNaM zravaNaM tathA // 64 anuyAjaprayAjAMzca marutAM shaasinstthaa| udgAtraJcaiva sAmnAM vai valiprasthAnameva ca // 65 viSNukramANAM kramaNaM dakSiNAvabhRtaM tathA / trikAlaM caiva bhUmiza ! sthAnepUpabhRtastathA // 66 zravaNammokSaNaJcaiva haviSAM zravaNantathA / nAvatulyanti ye viprA nivRttAzca pazorvazam // 67 te yA nta narakaM ghoraM rauravaM tamasAvRtam / zatavarSasahasrANi tatra sthitvA nraadhmaaH||68 krimibhi bhakSyamANAzca tiSTeyuH pUyazoNite / yUpAstu uktasaMskAra roSadhyaH pshvstthaa||66 yajamAnena sahitAH svarga yAnti narezvara / / yAvatkAlaM hi yajJo vai svargaloke mahIyate / / 70 tAvatkAlaM pramodante pazavohyadhvare hatAH / vRkSA yUpatvamicchanti pazutvaM pazavastathA // 71 tRNA icchanti darbhatva moSadhyazca haviSmatAm / somatvaJca latAH sarvA veditvaJca vasundharA / / 72 yasmAtpazutvamicchanti pazavaH svargalisayA / tasmAtpazuvadhe hiMsA nAsti yajJeSu pANDava ! // 73 ahiMsA vaidikaM karma brahmakarmati tat smRtam / vedoktaM ye na kurvanti hiMsAvudhyA krataM dvijAH // 74
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2046 vRddhgautmsmRtiH| [paJcadazosadyaH zUdratvamAyAnti pretya caNDAlatAmapi / gAvo yajJAtha mutpannA dakSiNArthaM tathaiva ca // 75 suvarNa rajataJcaiva pAtrikaM bhAryameva ca / darbhasaMskaraNArthantu rakSasAM rakSaNAya ca / / 76 yajanArtha dvijAH sRSTA stArakA bhuvi devatAH / kSatriyA rakSaNArthantu vaizyA vArtAnimittataH // 77 zuzrUSArtha trayANAntu zUdrAH sRSTAH svayambhuvA / evametat jagatsarva magnihotrakRte kRtam / / 78 nAvabudhyanti ye vaitadIdRzantatsamAvRtam / te yAnti narakaM ghoraM rauravaM nAma vizrutam // 76 rauravAdvipramuktAstu kRmiyoni vrajanti te / yathoktamagni hotrANi zuzrUSanti ca ye dvijAH // 80 taistu dattaM hutaM taptaM japtamadhyApitaM bhavet / evamiSTaJca pUrtaJca yadvijaiH kriyate nRpa ! // 81 tatsarva samyagAhRtya cAditye sthApayAmyaham / mayA sthApitamAditye lokasya sukRtaM hi yat // 82 tArayettat sahasrAMzuH sukRtaM hyagnihotriNAm / tAvatteSAM hi puNyena dIpyate ravirambare // 83 svarge svarga gatAnAntu vIryAdbhavati vIryavAn / tatra te hyupayujyanti hyagnihotrasya yat phalam / / 84 samAnarUpA devAnAM tiSThantyAbhUtasaMplavam / vRthAgninA ca ye keciddAnte hyagnihotriNaH / / 85
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] agnihotraprakaraNavarNanam / na te'gni hotriNAM lokAn manasApi brajanti ve / vIraghnAste durAcArAH sudaridrA narAdhamAH ||86 vikalA vyAdhitAzcApi jAyante zUdrayoniSu / tasmAtproSitakai nitya magnihotraM dvijanmabhiH // 87 hotavyaM vidhivadrAjanRdhvamicchanti te gatim / amRjyaM sUtrametasmAdagnihotraM yudhiSThira ! // 88 na tyAjya mapyetadgRhItavyaM dvijAtibhiH / vRddhatve'pyagnihotraM ye gRhNanti vidhivadvijA // 86 zUdrAnnAdviratAH santaH saMyantendriyabuddhayaH / paJcayajJaparA nityaM krodhalobhavivarjitAH // 60 dvikAla matithinacaiva pUjayanti ca bhaktitaH / te'pi sUryodayaprakhyai vimAne rvAyuvegibhiH // 61 mama loke pramodante dRSTvA mAdhca yudhiSThira ! | manvantarazca tatrakaM moditvA dvijasattamAH // hara iha manuSyake loke bhavanti dvijapuGgavAH / bAlA hitAgnayo ye ca zUdrAnnadviratAH sadA // 63 krodhalobhavinirmuktAH prAtaH snAnaparAyaNAH / yathokta magnihotraM vai juhvate saMyatendriyAH // 64 saMtiSThedvA sadA saumyo dvikAlaM matparAyaNaH / te yAntyapunarAvRtti bhitvA cAdityamaNDalam // 65 mama lokaM sapatnIkA yAnaiH sUryodayaprabhaiH / tatra bAlAH sasaMskArAH kAlagAH kamarUpiNaH // 66 2047
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2048 vRddhagautamasmRtiH / aizvaryaguNasampannAH krIDanti ca yathAsukham / ityeSA hitAgnInAM vibhUtiH pANDunandana ! ||67 ye ca vedazrutika cit nindyamAnA hyabuddhayaH ||68 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre paJcadazo'dhyAyaH / [ Sor3azo Sor3azo'dhyAyaH / atha cAndrAyaNavidhivarNanam / yudhiSThira uvAca / cakrAyudha ! namaste'stu deveza ! garur3adhvaja ! | cAndrAyaNavidhiM puNya mAkhyAhi bhagavanmama // 1 zrIbhagavAnuvAca / zRNu pANDava ! tattvena sarvapApapraNAzanam / pApino yena zudhyanti tatte vakSyAmi sarvazaH ||2 brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH zUdro vA'caritavrataH / yathAvatkartukAmoyastasya yaM prathamantu yaH / zodhayettu zarIraM svaM pacagavye pavitritaH // 3 saziraH kartu pakSAntaM tataH kurvIta pAvanam / zuddhavAsAH zucirbhUtvA mauJjIM badhnIta mekhalAm // 4 pAlAzadaNDamAdAya brahmacArItrate sthitaH / kRtopavAsaH pUrvantu zuklapratipadi dvijaH // 5
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2046 puNyAyaH] caandraaynnvidhivrnnnm| nadIsaGgamatIrtheSu zucau deze gRhe'pi vaa| gomayenopalipte'tha sthaNDile'gni nidhApayet // 6 AdhAravAjyabhAgau ca praNavaM vyAhRtistathA / vAruNazcApi paJcaiva zrutvA sarvAnyathAkramam // 7 satyAya viSNave ceti brahmarSibhyo'tha brhmnne| vizvebhyazcaiva devebhyo'tha prajApataye tathA / / 8 SaT pabha juhuyaatpshcaatpraayshcittaahutiirdvijH| tataH samApayedagni zAnti kRtvAtha pauSTikam // praNamyAgnizca somaJca bhasma dattvA tathAtmanaH / nadIGgatvA viviktAnAM somAya varuNAya ca // 10 AdityAya tataH snAyAdannaM kRtvA smaahitH| zucirvAdakamAcamya svAdhInaH pUrvatomukhaH / / 11 prANAyAmantataH kRtvA pavitrairabhiSecanam / AcAntattvabhivIkSeta corddha bAhurdivAkaram // 12 kRtAJjalirupazrAntaH kuryAJcApi pradakSiNam / nArAyaNaM vA rudraM vA svAdhyAyaM brAhmaNantathA // 13 AraNyaM mama sUktaM vA prAk bhojanamathApi vaa| vIraghnamRSabhasyApi tathAvApyaghamarSaNam / / 14 gAyatrI mama vA devIM sAvitrI vA jpetttH| zataM vASTazataM vA'pi sahasramathavA param / / 15 tato madhyAhnakAlo vai pAyasaM yAvakantu vA / pAcayitvA prayatnena prayataH susamAhitaH // 16
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2050 vRddhagautamasmRtiH / tataH pAtraM samAdAya sauvarNa rAjatantu vA / tAmra vA mRNmayaM vA'pi hyaudumbaramathApi vA // 17 vRkSANAM yAjJiyAnAntu parNairAdyaira kutsitaiH / puTakena tu guptena caredbhakSaM samAhitaH // 18 brAhmaNAnAM gRhANAntu saptAnnAnnAparaM vrajet / godohamA tiSThettu vAgyataH saMyatendriyaH // 16 na haseca na vIkSeta nAbhibhASeta vA striyam / viSThAmUtrapurISacca caNDAlaM vA rajasvalAm ||20 patitazva tathAdhvAnamAdityamavalokayet / yo hi pAdukamAruhya sarvadA pracaredvijaH ||21 [ Sor3azo dRSTvA pApakarmANamAdityamavalokayet / tatastvAvasathaM prApto bhikSAnnikSipya bhUtale ||22 prakSAlya pAdAvAcamya hastau vA ko'paraH punaH 1 Acamya vAruNAntena vahni vizva pUjayet // 23 paJca saptAtha vA kuryAdbhAgAn bhaikSasya tasya vai / teSAmanyatamaM piNDamAdityAya nivedayet ||24 brahmaNe cAgnaye caiva somAya varuNAya ca / vizvebhyazcaiva devebhyo hyAdityAya yathAkramam // 15 avaziSTamathaikantu vaktuM mAtraM prakalpayet / aGgulya sthitaM piNDaM jAyate cAbhimantrayet ||26 aGgulIbhistribhiH puNyaM prAznIyAtprAGmukhaH punaH / yathA ca vardhate somo grasate ca tathA punaH ||27
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2051 'dhyAyaH] cAndrAyaNavidhivarNanam / sathA piNDAzca vardhante hasante ca dine dine / trikAlasnAnamasyoktaM dvikAlamathavA sakRt / / 28 brahmacArI sadA cApi na ca vastraM prapIDayet / sthAne ca divase tiSThet rAtrau vIrAsanaM vrajet // 26 bhavet khaNDilazAyI vA athavA vRkssmuulkH| valkalaM yadi vA kSaumaM zANakapasiyatayA // 30 AcchAdanaM bhavettasya vastrArtha puruSaSabha ! / evaJcandrAyaNe pUrNe mAsasyAnte pravRttimAn // 31 brAhmaNAn bhojayedbhaktyA dadyAccaiva tu dakSiNAm / cAndrAyaNena cIrNena yatkRtantena duSkRtam // 32 tatsava tatkSaNAdeva bhasmIbhavati kASThavat / brahmahatyAtha gohatyA suvarNastainyameva tu // 33 bhrUNahatyA surApAnaM gurordAravyatikramaH / evamanyAni pApAni patanIyAni yAni ca // 34 cAndrAyaNena nazyanti vAyunA pAMzavo ythaa| anirdezAyA goH kSIraM mauSTramAvikameva ca // 35 mRtasUtakayozcAnna bhuktvA cAndrAyaJcaret / surAmAMsAmiSaM sarpirlAkSA lavaNameva ca // 36 tailaM somazca vikrINan dvijazcAndrAyaNaJcaret / ekoddiSTaJca yobhuGkte yobhuGkta vAsanasthitaH // 37 bhinnabhANDetu yobhuGkta dvijazcAndra'yaNazcaret / AkAzasthitahastoya Asanasthastathaiva ca // 38
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2052 vRddhagautamasmRtiH / parahastasthitazcaiva bhuktatrA cAndrAyaNaJcaret / Asanasthazca ye bhuGkta e zayanIyagato'pi vA // 36 yo bhuGkta e vAsanasthastu dvijazcAndrAyaNaJcaret / yo bhuGkta 'nupanItena yo bhuGkta e ca striyA saha // 40 yo bhuGkta e anyathA sArddhaM dvijazcAndrAyaNaJcaret / ucchiSTaM sthApayedvipro yomohAdbhojanAntare // 41 dadyAdvA yadivA snehA dvijazcAndrAyaNaJcaret / tumbaM kozAtakacaiva palANDu gRJjanantathA // 42 chatrAkaM lazunacaiva jagdhvA cAndrAyaNaJcaret / tathA paryuSitaM cAnna pakkaM paragRhAgatam // 43 dvipakkaJca vRthAmAMsaM jagdhvA cAndrAyaNaJcaret / udakyA ca zunA vA'pi caNDAlairvA narAdhipa / // 44 spRSTamannantu bhuJjAno dvijazcAndrAyaNaJcaret / etatparaM hi zudhyarthamRSibhizcaritavratam // 45 pAvanaM sarvapApAnAM puNyaM pANDava ! cottamam / etena vasavo rudrA AdityAzca divaGgatAH // 46 etadAdyaM paraM guhyaM pavitraM pAvanaM smRtam / yathoktametadyaH kuryAdudvijaH pApapraNAzanam // 47 sa divaM yAti pUtAtmA nirmalAdityasannibhaH // 48 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre SoDazo'dhyAyaH / ! [ Sor3azo
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2053 'dhyAyaH] dvAdazamAseSu dharmakRtyavarNanam / sptdsho'dhyaayH| atha dvAdazamAseSu dharmakRtyavarNanam / vaizampAyana uvaac| kezavenaivamAkhyAte caandraaynnvidhikrme| papraccha punarapyanyAn dharmAn dharmAtmajo nRpH||1 yudhiSThira uvAca / sarvabhUtahite zrIman ! sarvabhUtanamaskRta ! / sarvabhUtahitaM dharma sarvajJa ! kathayasva me // 2 yaddaridrajanasyApi svarga sukhakarambhavet / sarvapApaprazamanantacchRNuSva yudhiSThira ! // 3 kArtikAdyAstu ye mAsA dvAdazaiva prkiirtitaaH| teSvekabhaktaniyamaH sarveSA mucyate mayA // 4. kArtike yastu vai mAse nandayA saMyato nrH| ekabhuktana madbhakto mAsamekaM tu vartate // 5 jalapAnaM pivenmAso nAntarAbhojanAtparam / AdityarUpaM mAMzcApi nityamadhye samAhitaH // 6 vratAnte bhojayedviprAn dakSiNAJcApi tatpunaH / krodhalobhavimuktasya tasya puNyaphalaM zRNu // 7 vidhivatkapilAdAne yatpuNyaM samudAhRtam / tatpuNyaM samanuprApya sUryaloke mahIyate // 8
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 2054 vRddhgautmsmRtiH| [saptadazotatazcApi cyutaH kAlAn maanussessuupjaayte| tatra prakAmaM kroDitvA sarvalokeSu pUjitaH // 8 rAjarAjAcitovipraH koTidhanapatirbhavet / mArgazIrSe tu yo mAse ekabhuktana vartate // 10 kAmaM kodhaJca lobhazca parityajya yathAvidhi / snAtvA cAdityarUpaM mAmarcayanti yndriyaaH||11 japanna va tu gAyatrI mAmikAM vAgyataH shuciH| mAse parisamApte tu bhojayitvA dvijAna zucIn // 12 tAnacayanti madbhaktyA tasya puNyaphalaM zRNu / agnihotre hutaM puNya mAhitAgnestu yadbhavet // 13 tatpuNyaphalamApnoti yAnenAmbarayoginA / sakSarSiloke carati yathAkAmaM yathAsukham / / 14 tatazcApi cyutaH kAlAddharivarSeSu jAyate / tatra prakAmaM kroDitvA rAjA pazcAdbhaviSyati // 15 pauSamAsaM kSapedeka mekabhakta na yo naraH / acayettu ca mAM nityaM madgatenAntarAtmanA // 16 ahiMsAsatyanirataH kodhaharSavivarjitaH / evaM yuktasya rAjendra ! zRNuyAH phalamuttamam // 17 viprAtithyasahasre tu yatpugyaM samudAhRtam / tatphalaM samanuprAptaH zakraloke mahIyate / / 18 avatorNa stataH kAlAdilAvarSeSujAyate / tatra sthitvA ciraM kAlamiha vipro bhaviSyati // 16
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dvAdazamAseSu dharmakRtyavarNanama / 2055 mAghamAsantathA yastu vartate caikabhuktataH / madarcanaparo bhUtvA dambhakrodhavivarjitaH / mAmikA mapi gAyatrI sandhyAyAM tu japedvijaH // 20 dattvA tu dakSiNAmante bhojayitvA dvijAnapi / namaskaroti tAn bhaktyA madgatenAntarAtmanA / / 21 trikAlasnAnayuktasya tasya puNyaphalaM shRnnu| nIlakarNAprayuktena yAnena sacaro bhavet / / 22 pitRlokaM pUjayitvA sevyamAno'psarogaNaH / tatra prakAmaM krIr3itvA bhadrazceSUpajAyate // 23 tatra cyutazcaturvedI vipro bhavati bhUtale / kSapet phAlgunamAsaM ya ekabhuktena saMyataH / / 24 namo brahmaNyadevAyetyajasraMtripan sdaa| pAyasaM bhojayedviprAn vratAnte sNytendriyH||25 madarcanaparaH krodhlobhmohvivrjitH|| sadAcAravrataparastaraya puNyaphalaM zRNu // 26 vimAnaiH sArasaiyuktamArUDhaH kAmagaM sukham / nakSatraloke ramate sarvanakSatrazobhitaH // 27 tatazcApi cyutaH kAlAt ketumAleSu jAyate / tatra prakAmaM krIr3itvA mAnuSe nRpatirbhavet / / 28 caitramAseSu yomatya eka bhuktana vartate / brahmacArI tu madbhaktastasya puNyaphalaM zRNu / / 26 126
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2056 vRddhagautamasmRtiH / yadagnihotraM yaH puNyaM yathoktavratacAriNaH / tatpuNyaphalamAsAdya candraloke mahIyate ||30 tato'vatIrNo jAyeta varSa ramaNake punaH / bhuktvA kAmantatastasminniha rAjA bhaviSyati // 31 vaizAkhaM yastu vai mAsamekabhuktena vartate / dvijamaprAsane kRtvA bhuJjana bhUmau ca vAgyataH // 32 namo brahmaNyadevAyetyarcayitvA divAkaram / tAnte bhojayedviprAMstasya puNyaphalaM zRNu // 33 phalaM yadvidhivatprokta magniSTomAtirAtrayoH / tatpuNyaphalamAsAdya devaloke mahIyate ||34 tato haimavate varSe jAyate kAlaparyupAt / tatra prakAmaM moditvA vipraH pazcAdbhaviSyati ||35 jyeSThamAse tu bho rAjannekabhuktena vartate / vipramaprAsane kRtvA bhUmau bhuJjan jitendriyaH ||36 namo brahmaNyadevAyetyarcayanmAM samAhitaH / dambhAnRtavinimuktastasya puNyaphalaM zRNu / cIrNe cAndrAyaNe samyak yatpuNyaM samudAhRtam // 37 tatpuNyaphalamAsAdya devaloke mahIyate / athottarakurudhveva jAyate nirgatastataH // 38 tatazcApi cataH kAlAdiha loke dvijo bhavet / ASADhamAsaM yo rAjannekabhuktena vartate // 36 [ saptadazo
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dvAdazamAseSu dhrmkRtyvnnnm| 2057 brahmacArI jitakrodho madacanaparAyaNaH / vipramagrAsane kRtvA bhuJjan bhUmau jitendriyaH // 40 kRtvA triSavaNasnAna maSTAkSaravidhAnataH / vratAnte bhojayedviprAn pAyasena yudhiSThira ! // 41 gur3audanena vA rAjastasya puNyaphalaM zRNu / kapilAzatadattasya yatpuNyaM pANDunandana ! // 42 tatpuNyaphalamAsAdya devaloke mahIyate / tato'vatIrNaH kAlena zAkadvIpe prajAyate // 43 tatazcApi cyutaH kAlAdiha vipro bhaviSyati / zrAvaNaM yaH kSapenmAsamekaM bhuGkta na sNshyH||44 namo brahmaNyadevAyetyuktvA mA marcayetsadA / vipramagrAsane kRtvA bhUmau bhujanyathAvidhi / / 45 pAyasenAcaMyanviprAn jitakrodho jitendriyH| . lobhamohavinirmuktastasya puNyaphalaM zRNu // 46 kapilAzatasya yatpuNyaM vidhidattasya vAsava ! / tatpuNyaM samanuprAptaH zakraloke mahIyate // 47 tatazcApi cyutaH kAlAt kuzadvIpe prajAyate / tatra prakAmaM krIr3itvA vipro bhavati mAnuSe / / 48 yastu bhAdrapadaM mAsamekamuktena vartate / brahmacArI jitakrodhaH satyasandho jitendriyaH / / 46 vipramagrAsane kRtvA paakbhedvivrjitH| namo brahmaNyadevAyetyuktvA sucaraNau spRzet / / 50
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2058 vRddhgautmsmRtiH| [saptadazotilAnvAtha ghRtaM vA'pi vratAnte dakSiNAM dizet / madbhaktasya narazreSTha ! tasya puNyaphalaM zRgu // 51 yatphalaM vidhivatprokta raajsuuyaashvmedhyoH| tatpuNyaphalamAsAdya zakaloke mahIyate // 52 tatazcApi cyutaH kAlAjAyate dhanadAlaye / tatra prakAmaM krIr3itvA rAjA bhavati mAnuSe // 53 yazcApyAzvayujaM mAsame kabhuktena vartate / yadgAyatrI japanvipro madgatenAntarAtmanA // 54 dvisandhyaM vA trisandhyaM vA zatamaSTazatantu vA / vipramagrAsane kRtvA sNytendriymaansH||55 vratAnte bhojayedviprAMstasya pugyaphalaM zRNu / azvamedhena yatpuNyaM vidhivatpANDunandana ! // 56 tatpuNya phalamAsAdya mama loke mahIyate / tatazcApi cyutaH kAlAt zvetadvIpe prajAyate // 57 tatra bhuktvA mahAn bhogAMstatra vipro hi jAyate // 58 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre sptdsho'dhyaayH|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] ekabhukta puNyaphalavarNanam / 2056 assttaadsho'dhyaayH| athaikabhukta puNyaphalavarNanam / yudhiSThira uvAca / deva ! saMvatsaraM puNyamekabhuktena yaH kSapet / tasya puNyaphalaM yadvai tanmamAcakSva kezava ! // 1 zrIbhagavAnuvAca / zRNu pANDava ! satyaM me vacanaM puNyamuttamam / yaccha tvA vAtha kRtvA vA naraH pApaivimucyate // 2 ekabhuktena varteta naraH saMvatsarantu yH| brahmacArI sadA zAnto jitakrodho jitendriyH||3 zuciH snAnarato'vyagraH satyavAganasUyakaH / .. arcatyeva tu mAM nityaM madtenAntarAtmanA // 4 sandhyayostu japennityaM madgAyatrI samAhitaH / namo brahmaNyadevAyetyasakRnmAM praNamya ca // 5 vipramagrAsane kRtvA pAvakaM bhaikSameva vA / bhUtvA tu vAgyato bhuktvA vAcamyAsya dvijanmanaH // 6 namo'stu vAsudevAyetyuktvA tu caraNaM spRzet / / mAse mAse samApte tu bhojayitvA dvijaH zucIna // 7 samvatsare tataH pUrNe dadyAttu ghRtadakSiNAm / navanItamayIM gAM vA tiladhanumathApi vA // 8
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2060 [ aSTAdazo vRddhagautamasmRtiH / viprahastacyutastoyaiH sahiraNyaiH samukSitaH / tasya puNyaphalaM rAjan ! kathyamAnaM mayA zRNu // dazajanmakRtaM pApaM jJAnato'jJAnato'pi vA / tadvinyazyati tasyAzu nAtra kAryA vicAraNA ||10 yudhiSThira uvAca / savaSAmupavAsAnAM yajJe yat sumahAphalam / tatsarvaM zreyase lokaM tadbhavAn vaktumarhati // 11 zrIbhagavAnuvAca / zRNu rAjan ! yathApUrvaM yathAhInantu bhArata ! | kathAnte kathayiSyAmi madbhaktasya yudhiSThira ! ||12 yastu bhaktyA zucirbhUtvA paJcamyAM me narAdhipa ! | upavAsakRtaM kuryAttrikAlabhyArcayastu mAm // 13 sava RtuphalaM labdhvA mama loke mahIyate // 14 yudhiSThira uvAca / bhagavan ! devadevaza ! paJcamI nAmakA tithiH / tAmahaM zrotumicchAmi kathayasva mamAcyuta ! ||15 zrIbhagavAnuvAca / pavadvayaJca dvAdazyAM zravaNaJca narAdhipa / / matpaJcamIti vikhyAtA matpriyazca vizeSataH ||16 tasmAdbhAgavatairbhuktairmannivezitabuddhibhiH / upavAsastu kartavyo matpriyArthaM yudhiSThira ! ||17
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] upavAsavataphalavarNanam 2061 dvAdazyAmeva vA kuryAdupavAsamazaknuvan / tenAhaM paramAM prItiM yAsyAmi narapuGgava ! // 18 ahorAtreNa dvAdazyAM mAgazIrSe ca kezavam / upoSya pUjayedyo mAM so'zvamedhaphalaM labhet // 16 dvAdazyAM pauSamAse tu bhaktyA nArAyaNantu mAm / upoSya pUjya sadyaH sa vAjapeyaphalaM labhet / / 20 dvAdazyAM mAghamAse tu mAmupoSya tu mAdhavam / pUjayedyaH samApnoti pauNDarIkaphalaM nRpa ! / / 21 upokhya mAM yo vaizAkhyAM dvAdazyAM madhusUdana / pUjayan phalamApnoti so'miSTomasya pANDava ! // 22 dvAdazyAM jyeSThamAse mAM samupoSya trivikramam / arcayedyaH samApnoti gavAM medhaphalaM nRpa ! // 23 ASADhe vAmanAkhyaM mAM dvAdazyAM samupoSya yat / pUjayennaramedhasya tatphalaM prApnuyAnnRpa ! // 24 dvAdazyAM zrAvaNe mAsi zrIdharAkhyamupoSya mAm / pUjayedyaH samApnoti paJcayajJaphalaM nRpa ! / / 25 mAse bhAdrapade yo mAM hRSIkezAkhyamarcayet / upoSya punarApnoti sautrAmaNiphalaM nRpa ! // 26 dvAdazyA mAzvayumAse padmanAbhamupoSya mAm / arcayedyaH samApnoti gosahasraphalaM nRpa ! // 27 dvAdazyAM kArtike mAsi mAM dAmodarasaMzritam / upoSya pUjayedyaH sa sarvakratuphalaM labhet / kevalenopavAsena dvAdazyAM pANDunandana ! / / 28
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2062 vRddhgautmsmRtiH| [aSTAdazophalaM yatpUrva muddiSTantasyAddhaM labhate phalam / zravaNe'pyevamevaM mAM yo'cayedbhaktimAnnaraH // 26 mama sAlokya mAyAti nAtra kAryA vicAraNA / mAse mAse samabhyaccaya yonaro mAmatandritaH // 30 evaM dvAdazavarSANi madbhakto mtpraaynnH| avighna marcamAnastu mama sAlokyamApnuyAt / / 31 abhyasyetprItimAna samyak dvAdazyAM vedasaMhitAm / sa pUrvottaphalaM rAjan ! labhate nAtra saMzayaH // 32 gandhaM puSpaM phalaM toyaM patraM vA mUlameva vaa| dvAdazyAM mama yo dadyAttato naivAsti matpriyaH // 33 etena vidhinA sarve devAH shkrpurogmaaH| madbhaktA narazArdUla ! svargalokAMstu bhuJjate // 34 vaizampAyana uvAca / evaM vadati deveze kezave pANDunandanaH / kRtAJjalipuTaM nyastya midaM bhaktyA hyuvAca ha // 35 yudhiSThira uvAca / yajJAtmanyajJasambhUta ! yajJanAtha nmonmH| caturte ! caturbAho ! catuyU~ha ! namonamaH // 36 lokAtman ! lokanAtheza ! lokavAsa ! namonamaH / sarvajJa ! sarvalokeza ! hRSIkeza ! namonamaH // 37 sahasrazirase tubhyaM sahasrAkSa ! namonamaH / paJcayajJa ! namaste'stu sarvayajJa ! namonamaH // 38
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2063 'dhyAyaH] yudhiSThirakRta vissnnoHstutivrnnnm| trayImaya ! trayInAtha ! trayIlabhya ! namonamaH / sRSTisaMhArakarteti nArasiMha ! namonamaH // 36 bhaktapriya ! namaste'stu somanAtha ! nmonmH| yavaktU namaste'stu cakrapANe ! namonamaH // 40 paJcabhUta ! namaste'stu paJcAyudha ! namonamaH // 41 vaizampAyana uvAca / bhaktigadgadayA vAcA stuvanneva yudhisstthirH| gRhItvA kezavo haste prItAtmA taM nyavArayat / / 42 nivArya ca punarvAcA bhaktinamra yudhiSThiram / vaktumeva narazreSThaM dharmaputraM pracakrame / / 43 shriibhgvaanuvaac| anyavatkimidaM rAjanmAM stausi narapuGgava ! / tiSTha pRccha yathApUrva dharmAneva yudhiSThira ! // 44 yudhiSThira uvAca / bhagavan ! tvatprasAdaM tu smRtvA smRtvA punaH punH| na zAntirasti deveza ! nRtyatIva ca me manaH // 45 idazca mama saMpraznaM vaktu mahA~sa mAdhava / / dvAdazyAM kRSNapakSe tu arcanIyaH kathaM bhavet // 46 shriibhgvaanuvaac| zRNu rAjan ! yathAtathyaM tatsavaM kathayAmi te / mAhAtmyaM kRSNadvAdazyA marcanIyam phalaM mama // 47
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2064 vRddhgautmsmRtiH| unaviMzoH ekAdazyA mupoSyAtha dvAdazyAmacayettu mAm / viprAnapi yathAlAbhaM bhojyedbhktimaanrH||48 sa gacchadakSiNAmUrtizca nAtra vicAraNA / candrasAlokya mathavA prhnksstrpuujitH||46 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre aSTAdazo'dhyAyaH / uunviNsho'dhyaayH| atha dAnaphalavarNanam / vaizampAyana uvAca / kezavenaiva mAkhyAte dharmaputraH punaH prabhum / papraccha dAnakAlasya vizeSazca vidhi nRpH||1 yudhiSThira uvAca / devakIphalamAkhyAtaM viSuveSvamarezvara ! / sUryayajJaplave caiva datte dAne ca kiM phalam // 2 shriibhgvaanuvaac| zRNuSva rAjan ! viSuve somArkagrahaNeSu ca / vyatIpAte'yane caiva hAnaM syAdakSayannRpa ! // 3 rAjannayanayormadhyaM viSuvaM saMpracakSate / samarAtridine tatra sandhyAyAM viSuve nRpa ! // 4
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2065 'dhyAyaH] dAnaphalavarNanam / brahmAhaM zaGkarazcApi tiSThAmaH sahitA stataH / tasmin muhUrte te sarve cintayantaH paraMpadam / / 5 zakrazca pitarorudrAvasavazvAzvinau tthaa| sAdhyA vizve sagandharvAH siddhA brahmarSaya stathA // 6 somo grahagaNazcava sAgarAH sritstthaa| maruto'psaraso nAgA yakSarAkSasaguhyakAH // 7 ete cAnye ca rAjendra ! viSuve saMyatendriyAH / sopavAsAH prayatnena bhajante dhyAnatatparAH / / 8 annaM gAvastilAn bhUmi kanyAdAnaM tathaiva ca / gRhamAcchAdanaM dhAnyaM vAhanaM zayanaM tathA // 8 yaccAnyacca bhayA nokta tatprayaccha yudhisstthir!| dIyate viSuve caiva zrotriyebhyo vizeSataH // 10 tasya dAnasya kaunteya ! kSayo naivopapadyate / vardhate harataH puNyaM tahAnaM koTisammitam / viSuve nApanaM yastu mama kuryAddharasya vA // 11 arcanAzca yathAnyAyaM tasya puNyaphalaM zRNu / dazajanmakRtaM pApaM tasya sadyo vinazyati // 12 dazAnA mazvamedhAnA miSTAnAM laphate phalam / vimAnaM divyamArUDhaH kAmarUpI yathAsukham // 13 sa yAti kAmagaM lokaM rudraloka mathApi vaa| tatra vai devagandharvai gIyamAno yathAsukham / divyavarSasahasrANi koTimekantu modate // 14
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2066 vRddhagautamasmRtiH / tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke dvijobhavet / caturNAmapi vedAnAM pArago jJAnavidbhavet ||15 candrasUryagrahe yAnti mama vA zaGkarasya vA / gAyate mama vA rAjan ! japedvA zaGkarasya vA // 16 zaGkha N kurvanti nAdaizca kAMsyaghaNTAdhvanairapi / kArayettu dhvaniM bhaktyA tasya puNyaphalaM mahat // 17 gAndharvai hamajApyaizca zabdairutkRSTAdibhiH / durbalo'bhibhavedrAhuH somazca balavAn bhavet // 18 sUryendupavedvai zrotriyebhyaH pradIyate / tatsahasraguNaM bhUtvA dAtAra mupatiSThati // 16 mahApAtakasaMyukto yadyapi syAnnaro nRpa ! | nirlepa statkSaNAdeva tena dAnena jAyate ||20 candrasUryaprakAzena vimAnena virAjatA / yAti somapuraM ramyaM sevyamAno'psarogaNaiH ||21 yAvannRkSANi tiSThanti gagane zazinA saha / tAvatkAlaM sa rAjendra | somaloke mahIyate // 22 ! tatazcApi cyutaH kAlAdiha loke yudhiSThira ! | vedavedAGgavidvipraH koTI dhanapati rbhavet // 23 [ unaviMzo yudhiSThira uvAca / bhagavaMstava gAyatrI janyate tu kathaM nRbhiH / kiM vA tasyAH phalaM deva ! mamAcakSvasitAmbara ! // 24
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2067 'dhyAyaH] gaaytriimntrjpphlvrnnnm| zrIbhagavAnuvAca / dvAdazyAM viSuve caiva candrasUryagrahe tathA / ayane zravaNe caiva vyatIpAte tathaiva ca / azvatthadarzane caiva tathA madarzane'pi ca / / 25 japyAttu mama gAyatrI mathavASTAkSaranRpa ! / Ajanma duSkRtantasya nAzayennAtra sNshyH||26 yudhiSThira uvAca / azvatthadarzanaM deva ! kiM tvadarzitasannibham / etatkathaya deveza ! paraM kautUhalaM hi me // 27 ___ shriibhgvaanuvaac| ahamazvattharUpeNa pAlayAmi jagattrayam / azvattho na sthito yatra nAhantatra prtisstthitH||28 yatrAhaM na sthito rAjanazvatthazcApi tatra na / yastvenamarcayedbhaktyA mAM sa sAkSAtmamArcati // 26 yastvenaM praharetkopAnmAmeva praharetta sH| tasmAtpradakSiNaM kuryAnnabhivAdena pratyaham // 30 gAvoviprA stathAzvattho mama rUpaM yudhiSThira ! / etattrayaM hi madbhakto nAvamanyeta karhicit // 31 avamAnitaM cettu hanyAihatyA saptamaM kulam / azvatthobrAhmaNogAvo manmayA stArayanti hi / tasmAdetatprayatnena rAjan ! pUjitu mahasi // 32
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2068 vRddhgautmsmRtiH| [UnaviMzo yudhiSThira uvaac| brAhmaNasvena dehena zUdratvaM kathamApnuyAt / brahma vA nazyati kathaM tadeva ! vaktu marhasi // 33 zrIbhagavAnuvAca / apanAnantu yo vipraH kuryAd dvAdazavArSikam / sa tenaiva zarIreNa zUdratvaM yAti pANDava / // 34 zUdragrAme tathApyeko vasedvA dazavArSikam / grahoktamapi kurvIta zUdratvaM yAti vai dvijaH // 35 yastu rAjAzrayeNaiva jIved dvAdazavArSikam / sa zUdratvaM vrajedvipro vedAnAM pArago yadi // 36 vartate nagare vA'pi yo vA dvAdazamAvaset / sa zUdratvaM vrajedvipro nAtra kAryA vicAraNA // 37 utpAdayati yatputraM zUdrAyAM kaamtodvijH| tasya kAyagataM brahma sarvameva vinazyati // 38. madyapastrImukhaM mohAdAsvAdAyati yo dvijH| tasya kAyagataM brahma sadya eva vinazyati // 36 maithunaM kurute yastu jihvAyAM brAhmaNo nRpa ! / tasya kAyagataM brahma sadya eva vinazyati // 40 yaH somalatikAM vipraH kevalaM bhakSayed vRthA / tasya kAyagataM brahma sadya eva vinazyati // 41 vipratvaM durlabhaM prApta vai mAgai revamAdibhiH / vinAzayantu yattattu tajjovApi yudhiSThira ! / / 42
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] tIthalakSaNavarNanam / 2064 tasmAtsarvaprayatnena matpriyArtha yudhisstthir!| jAtibhraMzakaraM karma na kuryAt sadRzo dvijH||43. iti gautamIye vaSNavadharmazAstre ekonaviMzatiradhyAyaH / viNsho'dhyaayH| atha tiirthlkssnnvrnnnm| yudhiSThira uvaac| . dezAntare gate vipre saMyukte kaaldhrmnnaa| zarIranAze saMprApte vRthA vipraprakalpanA // 1 zrIbhagavAnuvAca / zrUyatAmAhitAgnestu tathAvRttasya sNskriyaa| palAzavRndaiH pratimA kartavyA kalpacoditA // 2 trINi SaSTizatAnyAhurasthInyasya narAdhipa / / teSAM vikalpanA kAryA yathAzAstravinizcayam // 3 azItyarthaM tu zirasi grIvA vA daza eva ca / vAhrozcApi zataM dadyAdaGgulISu punrdsh|| zirasi triMzataM dadyAjjAThare vA'pi viMzatim // 4 tRSaNe dvAdazArthantu zizne cASTAddha meva ca / dadyAttu zatamurvostu SaSThAgha jAnujaGgyoH / / 5
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ [viMzo 2070 vRddhgautmsmRtiH| daza dadyAcaraNayoreSA pretviklpnaa| evaM vikalpanAM kRtvA kuryAdviprastu sNskriyaam||6 ___ yudhiSThira uvAca / vizeSatIrtha sarveSAM saMzuddhAnAmanugrahAt / bhaktAnAntAraNArtha vai vaktumarhasi dharmataH // 7 shriibhgvaanuvaac|| prava(va)zaM sarvatIrthAnoM satyaGgAyanti sAmagAH / satyamavacanantIthaM hiMsAtIrtha samucyate / / 8 dAnantIrtha dayAtIrtha zIlatIrtha yudhiSThira ! / arthasantoSaNantIthaM nArItIthaM pativratA // santuSTo brAhmaNastIthaM jJAnaM vai tIrthamucyate / madbhaktAH satataM tIrtha ytystiirthmucyte||10 zaraNyaH puruSastIthamannaM tattIrthamucyate / AtitheyiH parantIrtha matithIstIrthamucyate // 11 vratasya dhAraNatIrtha mArjavantIrthamucyate / devazuzrUSaNantIthaM guruzuzrUSaNantathA // 12 dvijazuzrUSaNantIthaM tIrtha jJAnasya dhAraNam / dArasantoSaNaM tIrthaGgataM santIrthamucyate // 13 brahmacarya parantIthaM tretAgnistIrthabhucyate / mUladharmaH sa vijJeya manastatraiva vA yutam // 14 gacchaM stIrthAni kaunteya ! dharmodharmeNa vartate / dvividhatIrthamityAhuH sthAvaraM jaGgamantathA / / 15
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] rahasya prAyazcittavarNanam / sthAvarajaGgamaM zreSThaM tattvajJAnaparigrahAt / karmaNA hi vizuddhasya puruSasyaiva bhArata ! // 16 hRdaye sarvatIrthAni tIrthabhUtaH sa ucyate / gurutIrthaparaM jJAna matastIrthaM na vidyate // 17 jJAnatIrthantapastIrthaM brahmatIrthaM sanAtanam / kSamA tu paramantIrthaM sarvatArtheSu pANDava ! // 18 kSamAvatAmayaM lokaH parazcaiva kSamAvatAm / mAnito'mAnitovApi pUjito'pUjito'pi vA / AkRSTastADito vA'pi kSamAvAM stIrthamucyate // 16 kSamA damaH kSamA dAnaM kSamA satyaM kSamA tapaH / kSamA hiMsA kSamA dharmaH kSamA cendriyanigrahaH || 20 kSamA dayA kSamA yajJaH kSamA dhairyayutaM jagat / kSamAvAn prApnuyAt svargaM kSamAvAn prApnuyAdyazaH // 21 kSamAvAn prApnuyAnmokSaM kSamAvAM stIrthamucyate // 22 AtmA nadI bhArata ! puNyatIthaM natvA tIrthaM sarvatIrtha pradhAnaH / zrutvA tItha sarvamAtmanyathoccaiH svargo mokSaH sarvamAtmanyadhInam ||23 2071 AcAravaktrAntaragAtrazobhinA satyaprasannena manohareNa / jJAnAmbunA snAti ca yohi nityaM kintasya bhUyaH salilena kRtyam // 24 yudhiSThira uvAca / bhagavan ! sarvapApaghnaM prAyazcittamanuttamam / tvadbhaktasya narazreSTha ! mama vaktuM tvamarhasi // 25 130
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2072 [ viMzo vRddhagautamasmRtiH / rahasyamidamatyarthaM na zrAvyaM pApakarmaNAm / avaiSNavAnAmazrAvyaM prAyazcittaM bravImi te // 26 vAmanaM brAhmaNaM dRSTvA madgatenAntarAtmanA / namo brahmaNyadevAyetyabhivAdanamAcaret ||27 pradakSiNantu triH kuryAt punaraSTAkSareNa tu / tena tuSTo narazreSTha! tatpApaM kSapayAmyaham // 28 potraghRSTAM varAhasya mRttikAM zirasA vahan / prANAyAmazataM kRtvA naraH pApairvimucyate // 26 dakSiNAvartazaGkhAdvA kapilAzRGgameva ca / prAtaH snAto nadIM gatvA mama sUktena zaMsataH // 30 salilena tu yaH snAyAt satilena ravigrahe / tasya yatsavitaM pApantatkSaNAdeva nazyati // 31 mastakAni sRtaistoyaiH kapilAyA yudhiSThira ! / gomUtreNApi yaH snAyAdrauhiMsyAn mamavAdinaH || 32 viprapAdacyutairvApi toyaiH pApaM praNazyati / namasyaistu madbhaktyA ziMzumAraprajApatim // 33 caturdazAGgayuktasya tasya pApaM praNazyati / tatazcaturdazAGgAni zRNu tasya narAdhipa ! ||34 ziro dharmo hanU brahma yajJamuttaradakSiNau / hRdayantu bhavedviSNuhastau syAtAntathAzvinau / atrimadhyaM bhavedrAjan ! liGgaM saMvatsaro bhavet // 35
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2073 'dhyAyaH] rahasya prAyazcittavarNanam / mitrAvaruNako pAdau pucchamUlaM hutAzanaH / tataH pazcAdbhavedindraH tataH pazcAtprajApatiH // 36 abhayaJca tataH pazcAt sa eva dhruvsNjnyitH| etAnyaGgAni sarvANi ziMzumAraprajApateH // 37 pivettu paJcagavyaM yaH paurNamAsyAmupoSitaH / tasya nazyati tatsarvaM yatpApaM pUrvasaMjJitam // 38 athava brahmakUrcantu samantraM tu pRthak pRthk| . mAsi mAsi pivedyastu tasya pApaM praNazyati // 36 pAtraJca brahmakUrcasya zRNu mantraJca bhArata ! / palAzaM padmapatraM vA tAmra vAtha hiraNmayam // 40 sAdayitvA tu gRhNIyAttattu pAtramudAhRtam / gAyatryA gRhya gomUtraM gandhadvAreti gomayam // 41 ApyAyasveti ca kSIraM dadhikrANeti vai dadhi / AjyaM zukramasItyeva devasyeti kuzodakam / ApohiSTheti saMgRhya yavacUrNa yathAvidhi // 42 brahmaNe ca tathAhutvA samiddhe tu hutAzane / Alobhya praNavenaiva nirmathya praNavena tu // 43 uddhRtya praNavenaiva pibeJca praNavena tu| mahatApi sa pApena tvacevAhirvimucyate // 44 indrAna iti yaH pAdaM paThedyaH saMhitAmimAm / antarjale'thavAditye tasya pApaM praNazyati / / 45
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2074 vRddhgautmsmRtiH| [ekaviMzomama sUkta japedyastu nityaM madtamAnasaH / na sa pApena lipyeta padmapatramivAmbhasA // 46 iti gautamIye vaiSNavadharmazAstre rahasyaprAyazcittaM :nAma viNsho'dhyaayH| ekviNsho'dhyaayH| atha bhaktyArcana vidhivarNanam / yudhiSThira uvaac| kIdRzA brAhmaNAH puNyA bhAvasiddhAH surezvara ! / tatkarma saphalaM veti kathayasva mamAcyuta ! // 1 shriibhgvaanuvaac| zRNu pANDava ! tatsava brAhmaNAnAM yathAkramam / saphalaM niSphalauceti teSAM karma bravImi te // 2 tridaNDadhAraNaM maunaM jaTAdhAraNamuNDanam / valkalAjinasa zo vratacaryAbhiSecanam // 3 amihotraM vanevAsaH svAdhyAyo dhyaansNskriyaa| sarvANyetAni vai mithyA yadi bhAvo na nirmalaH // 4 agnihotraM pRthA rAjan ! vRthA vedAstathaiva ca / zIlo devAstu tuSyanti zrUyatAM tatra kAraNam // 5 .
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktyAcana vidhivarNanam / 2075 kSAntI dAntI jitakrodhI jitAtmAnaM jitendriyam / tameva brAhmaNaM manye zeSAH zUdrA iti smRtAH // 6 agnihotravrataparAn svAdhAyaniratAn zucIn | upavAsaratAn dAntA stAndevA brAhmaNA viduH // 7 na jAtiH pUjyate rAjan ! guNAH kalyANakArakAH / caNDAlamapi vRttasthaM tandevA brAhmaNaM viduH // 8 manaH zaucaM karmazaucaM kulazaucaJca bhArata ! | zarIrazaucaM vAkzaucaM zaucaM paJcavidhaM smRtam // pazcaSveSu ca zauceSu dhRtizaucaM viziSyate / hRdayasya tu zaucena svargaM gacchanti mAnavAH // 10 agnihotraparibhraSTaH prasaktaH krayavikraye / varNasaGkarakartA ca brAhmaNo vRSalaiH samaH // 11 yasya vedazrunirnaSTA karSakazcApi yo dvijaH / vikarmastho'pi kaunteya ! sa vai vRSala ucyate // 12 vRSo dharmo hi vijJeyastasya yaH kurute layam / viSadantaM vidurdevAninditaM zvapacAdapi // 13 stutibhiH brahmapUrvAbhiryazcandraM stauti mAnnRpa ! | na ca mAM stauti pApAtmA sa mAmAkrozate bhRzam // 14 zvacchritau ca yathA kSIraM brahma ve vRSale tathA / aduSTo duSTatAmeti zunA spRSTaM haviryathA // 15 aGgAni caturo vedA mImAMsA nyAyavistaram / dhamazAstrapurANAni vidyA hyetAzcaturdaza // 16 SdhyAyaH ]
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2076 . vRddhgautmsmRtiH| [ekaviMza yAnyuktAni mayA samyak vidyAjanmAni bhArata ! / utpannAni pavitrANi pAvanArthantathaiva ca // 17 tasmAttAni na zUdrAya spRSTavyAni gudhiSThira ! / sarva tacchudrasaMspRSTaM na pavitraM na sNshyH||18 loke trINyapavitrANi paJcAmedhyAni bhArata ! / zvA zUdrazvazvapAkazcetyapavitrANi pANDava ! // 16 devalaH zUkakITo yUpa udakyA vRssliiptiH| paJcate syuramethyAzca na spRSTavyAH kathaJcana // 20 spRSTautAnyaSTa vai vipraH sacailo jalamAvizet / madbhaktAn zUdrasAmAnyAdavamanyanti ye narAH / narakeSveva tiSThanti varSakoTi narAdhamAH // 21 caNDAlamapi madbhaktaM nAvamanyeta buddhimAn / avamanya patatyeva narake raurave naraH / / 22 mama madbhaktabhakteSu sammatibadhikA bhavet / tasmAnmadbhaktabhaktAzca pUjanIyA vizeSataH // 23 kITapakSimRgANAJca mayi sannyastacetasAm / UrdhvAmeva gatiM viddhi kiM punarjJAninAnnRpa ! / / 24 patraM vApyathavA puSpaM phalaM vA toyameva vA / dadAti mama zUdro'pi zirasA dhArayAmi tam / / 25 viprAnevAcayedbhaktyA zUdraH prANaizca mtpriyH| teSAntenaiva rUpeNa pUjAM gRhNAmi bhArata ! // 26
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zUdradharmavarNanam vedoktenaiva mArgeNa sarvabhUtahRdi sthitam / mAmarcayanti ye viprAH sAyujyaM yAnti te mama // 27 SdhyAyaH ] paritrANAya bhaktAnAM prAdurbhAvaH kRtomayA / prAdurbhAvAkRtiH kAcidarcayettAM yudhiSThira ! | AsAmanyAtamaM mUrti yo bhaktyA ca samarcati // 28 tenaiva parituSTo'haM bhaviSyAmi na saMzayaH / mRdA ca maNiratnezca tAmraNa rajatena vA // 26 kRtvA pratikRtiM kuryAdarcanAM kAJcanena vA / puNyaM dazaguNaM dadyAdeteSAmuttamottamam ||30 jayakAmo'rcayedrAjA vidyAkAmo dvijottamaH / vaizyo'pi dhanakAmastu zUdraH puNyaphalapriyaH ||31 sarvakAmAH khiyo vA'pi sarvAn kAmAnnavA' nuyuH // 32 iti gautamIye vaiSNava dharmazAstre bhaktyArcanavidhirnAma ekaviMzo'dhyAyaH / 2077 dvAviMzo'dhyAyaH / atha zUdradharmavarNanam / yudhiSThira uvAca / kIdRzAnAntu zUdrANAM nAnugRhAsi vArcanam / udvega stava kasmAttu tad bravIhi surottama ! || 1
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2078 vRddhgautmsmRtiH| [dvAviMzozrIbhagavAnuvAca / avRtenApyabhaktena spRSTA zUdreNa yArcanA / tA varjayAmi yatnena zvapAkavihitAmiva // 2 trailokye'sminnirudvigno na bibhemi kutazcana / divA vA yadi vA rAtrA vudvignaM kuru lAghavAt // 3 na bhaveddevadaityebhyo rakSobhyazcaiva yo nRpa ! / zUdravaktrArcitAdvedAdbhayantu sumahanmama / tasmAtsapraNavaM zUdromantraM me naiva kIrtayet // 4 praNavaM hi paraM brahma nityaM brahmavido viduH / dvijazuzrUSaNaM dharma zUdrANAM bhaktito mayi // 5 te na gacchanti vai svarga cintayanto hi mAM sadA / dvijazuzrUSayA zUdraH paraM zreyo'dhigacchati // 6 dvijazuzrUSaNAdanyannAsti zUdrasya niSkRtiH / rAgo dveSazca mohazca pAruSyazcAnRzaMsatA / / 7 zAmyaJca dIrghavairatva matimAna manArjavam / anRtaJcApavAdaJca paizunyamatilobhatA 18 hiMsA steyA mRSAvAdo vaJcanA rosslolutaa| abuddhitA ca nAstikyaM bhayamAlasyameva ca // 8 azaucatvaJcAkRtajJatvaM dambhatA stambha eva ca / nikRtizcApyavajJAnaM jJAtake zUdramAvizet / / 10 dRSTvA pitAmahaH zUdramabhibhUtantu tAmasaiH / dvijazuzrUSaNaM dharma zUdrANAntu prayuktavAn / / 11
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2076 'dhyAyaH] bhagavadbhaktavarNanam / nazyanti tAmasA bhAvAH zUdrasya mayi bhktitH| patraM puSpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayacchati // 12 tadahaM bhaktidattaM yanmUrnA gRhNAmi rudrtH| caNDAlo vA priyaH kazcit srvpaapsmnvitH||13 yadi mAM satataM dhyAyet sa pApebhyaH pramucyate / vidyAvinayasampannA brAhmaNA vedapAragAH / / 14 mayi bhaktinna kurvanti caNDAlasahazA hi te / vRthA dattaM vRthA japtaM vRthAceSTaM vRthAhutam // 15 vRthA tIrthe tu dattaM syAd yo na bhakto mayi dvijH| yatkRtazca hutaJcApi yadiSTaM dattameva vA // 16 avaiSNavoktaM tatsarva rAkSasA eva bhuJjate / sthAvaro jaGgamo vA'pi sarvabhUteSu pANDava ! // 17 samatvena dayAM kuryAnmadbhakto mitrazatruSu / AnRzaMsya mahiMsA ca dayA satyaM tathAjavam // 18 adrohaM mama bhaktAnAmbhUtAnAmabhaya nnRpa ! / ityevamAdayo brUyAnmadbhaktyA zraddhayAnvitaH // 16 tasyAkSayo bhavellokaH zvapAkasyApi pArthiva ! / kiM punarye samacanti madbhaktavidhi pUrvakam / / 20 madbhaktA madgataprANAH stuvanti ye tu mAM sadA / bahuvarSasahasrANi tapastapyati yo naraH // 21 nAsau tatpadamApnoti madbhaktairyadavApyate / mAmeva tasmAdrAjarSe ! dhyAhi nityamatandritaH / / 22
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2080 vRddhgautmsmRtiH| dvAvizoavApsyasi tataH siddhiM nizcayaM hi anuttamAm / apArthakaM prabhASante zUdrA bhAgavatA iti // 23 na zUdrA bhagavadbhaktA viprA bhAgavatA smRtAH / dvAdazAkSaratattvajJa zcatuvyUha vidhAnavit / / 24 acchidraH paJcakAlajJaH sarve bhAgavatAH smRtAH / Rgveda yajuSo hotA yajuSAdhvaryureva ca // 25 sAmavedena codgAtA puNyenAbhistuvanti mAm / .. atharvazirasA caiva nityamAtharvaNaM dvijAH // 26 stuvanti satataM ye ca te hi bhAgavatA smRtAH / vedAdhInAH sadA yajJA yajJAdhInAzca devatAH // 27 devatA brAhmaNAdhInA stasmAdviprAstu devatAH / anAzritAzrayannAsti mukhyamAzraya mAzrayet / / 28 rudraM samAzritA devA rudro brahmANa mAzritaH / brahmA mAmAzrito rAjannAhaM kiJcidupAzritaH // 26 mamAzrayo na kiJcittu sarveSA mAzrayo'smyaham / evametanmayA proktaM rahasyamidamuttamam / / 30 dharmapriya ! bruve rAjannityameva smaacr| idaM pavitra mAkhyAnaM puNyaM vedena sammitam // 31 yaH paThenmAmakaM dharma mahanyahani bhArata ! / dharmo'pi vardhate tasya buddhizcApi prasIdati / pApakSaya mupaityeva kalyANaJca vivardhate // 32
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] . dhamazAstrazravaNa mhttvvrnnnm| 2081 etatpuNyaM pavitraJca pApanAzana muttamam / zrotavyaM zraddhayA yuktai madbhaktazca vizeSataH // 33 zrAvayedyastvidaM bhaktyA prayato'tha zRNoti vA / sa gacchenmama sAyujyaM nAtra kAryA vicAraNA // 34 yazcedaM zrAvavecchAddhe bhadbhakto mtpraaynnH| pitarastasya tRpyanti yAvadAbhUtasaMplavam / / 35 ___ vaizampAyana uvAca / prahRSTaH sumanA bhUtvA cintayetAdbhutAM kathAm // 36 pUjayAmAsa govindaM dharmaputraH punaH punaH / devA brahmarSayaH siddhA gandharvApsarasastathA // 37 bhUtA yakSA grahAzcaiva guhyakA bhujagA stthaa| bAlakhilyA mahAtmAno munaya stttvdrshinH||38 tathA bhAgavatAzcaMva paJcakAlaratA stathA / kautUhalasamAyuktA bhagavadbhaktimAgatAH // 36 zrutvA tu paramaM puNyaM vaiSNavaM dharmazAsanam / vimuktapApAH pUtAste saMpUtA statkSaNena tu // 40 praNamya zirasA viSNu prasAdasumukhakSaNaH / yathAgataM yayurdevAH siddhAzcarSigaNaiH saha // 41 gateSu teSu sarveSu kezavaH kezihA tadA / visRjya pANDavAn sarvAn praNatAn dvArakAM yayau // 42 tataH praNamya govindaM tadA prabhRti pANDavAH / kapilAdyAni dAnAni daza vissnnupraaynnaaH||43
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2082 vRddhagautamasmRtiH / madhusUdanavAkyAni smRtvA caiva punaH punaH / manasA pUjayAmAsu hRdisthaM paJca pANDavAH // 44 yudhiSThiro'pi dharmAtmA hRdi kRtvA janArdanam / tadbhakta stanmanA yuktastadyAjI tatparo'bhavat // 45 evametatpurAvRttaM vaiSNavaM dharmazAsanam / mayA te kathitaM rAjan ! pavitraM pApanAzanam // 46 cintayasva sadA viSNu mapramattaH kurUdvah ! | lokA gacchanti nAnyena tadviSNoH paramaM padam // 47 [ dvAviMzo iti vRddhagautamIye vaiSNavadharmazAstre dvAviMzatitamo'dhyAyaH / samAptAceyaM vRddhagautamasmRtiH / OM tatsat / sportosto ----
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha * // yamasmRtiH // ......000...... // zrIgaNezAyanamaH // ......... atha prAyazcittavarNanam / athAto hyasya dharmasya prAyazcittAbhidhAyakam / caturNAmapi varNAnAM dharmazAstraM pravarttate // 1 jalAgnyudvandhanabhraSTAH prvrjyaanshncyutaaH| viSaprapatanaprAyazastraghAtacyutAzca ye // 2 sarve te pratyavasitAH sarvalokavahiSkRtAH / cAndrAyaNena zudhyanti taptakacchradvayena vA // 3 ubhayAvasitAH pApA ye'grAmyazaraNacyutAH / indudvayena zudhyanti dattvA dhenuM tathA vRSam // 4 gobrAhmaNahanaM dagdhA mRtamudvandhanena ca / pAzaM tasyaiva chittvA tu taptakRcchre samAcaret // 5
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2084 ymsmRtiH| kRmibhitrnnsNbhuutairmkssikaashvopdhaatitH| kRcchrAddhaM saMprakurvIta zaktyA dadyAttu dakSiNAm / / 6 brAhmaNasya maladvAre pUyazoNitasambhave / kRmimuktabaNe mauJjIhomena sa vizudhyati // 7 yaH kSatriyastathA vaizyaH zUdrazcApyanulomajaH / jJAtvA bhukte vizeSeNa careccAndrAyaNaM vratam // 8 kukkuTANDapramANantu prAsaJca parikalpayet / anyathAhAradoSeNa na sa tatra vizudhyati // 8 ekaikaM vaddhayecchukle kRSNapakSe ca hrAsayet / amAvAsyAM na bhuJjIta eSa cAndrAyaNovidhiH // 10 surAnyamadyapAnena gomAMsabhakSaNe kRte / taptakRcchrazcaredviprasyatpApastu praNazyati // 11 prAyazcitte jhupakrAnte kartA yadi vipadyate / pUtastadaharevApi ihaloke paratra ca / / 12 yAvadekaH pRthak dravyaH prAyazcittena zudhyati / aparAste na ca spRzyAste'pi sarve vigahitAH // 13 abhojyAzcApratigrAhyA asaMpAcyA vivAhinaH / pUyante'nuvrate cIrNe sarve te RkthabhAginaH // 14 UnaikAdazavarSasya paJcavarSAt parasya ca / / prAyazcittaM cared bhrAtA pitA vAnyo'pi bAndhavaH // 15 atobAlatarasyApi nAparAdho na pAtakam / rAjadaNDo na tasyAsti prAyazcittaM na vidyate // 16
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcittavarNanam / azItIryasya varSANi bAlovApyUna SoDazaH / prAyazcittArddha marhanti striyorogiNa eva ca // 17 astaMgato yadA sUryacANDAlarajakastriyaH / saMspRSTAstu tadA kaizcit prAyazcittaM kathaM bhavet // 18 jAtarUpaM suvarNazca divAnItaM ca yajjalam / tena snAtvA ca pItvA ca sarve te zucayaH smRtAH // 16 dAsanApitagopAla kula mitrAddha sIriNaH / 2085 ete zUdreSu bhojyAnnA yazcAtmanaM nivedayet // 20 annaM zUdrasya bhojyaM vA ye bhuJjantyabudhA narAH / prAyazcittaM tathA prAptaM careccAndrAyaNaM vratam // 21 prApte dvAdazame varSe yaH kanyAM na prayacchati / mAsi mAsi rajastasyAH pitA pibati zoNitam // 22 mAtA caiva pitA caiva jyeSTho bhrAtA tathaiva ca / trayaste narakaM yAnti dRSTvA kanyAM rajasvalAm // 23 yastAM vivAhayet kanyAM brAhmaNo madamohitaH / asaMbhASyo hyapAGkteyaH sa vipro vRSalIpatiH ||24 vandhyA tu vRSalI jJeyA vRSalI tu mRtaprajAH / zUdrI tu vRSalI jJeyA kumArI tu rajasvalA ||25 yat karotyekarAtreNa vRSalIsevanAd dvijaH / tadvaibhug japannityaM tribhirvarSevyapohati // 26 svavRSaM yA parityajyAnyavRSeNa vRhaspatiH / vRSalI sA tu vijJeyA na zUdrI vRSalI bhavet // 72
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2086 ymsmRtiH| vRSalIphenapItasya niHzvAsopahatasya ca / tasyAbcaiva prasUtasya niSkRti va vidyate // 28 zvitrakuSThI tathA caiva kunakhI shyaavdntkH| rogI hInAtiriktAGgaH pizunomatsarastathA // 26 durbhago hi tathA SaNDaH pASaNDI vedanindakaH / haitukaH zUdrayAjI ca ayAjyAnAJca yAjakaH // 30 nityaM pratigrahe lubdhoyAcakoviSayAtmakaH / zyAvadanto'tha vaidyazca asadAlApakastathA // 31 . ete zrAddha ca dAne ca varjanIyAH prayatnataH // 32 tatodevalakazcava bhRtkovedvikryii| ete vAH prayatnena etadbhAsvatirabravIt // 33 etAnniyojayedyastu havye kavye ca kamaNi / nirAzAH pitarastasya yAnti devAmaharSibhiH // 34 agre mAhiSikaM dRSTvA madhye tu vRSalIpatim / ante vAISikaM dRSTvA nirAzAH pitarogatAH // 35 mahiSItyucyate bhAryA yA caiva vybhicaarinnii| tAn doSAn kSamate yastu sa vai mAhiSikaH smRtaH // 36 samArghantu samuddhRtya mahAghaM yaH prayacchati / savai vAdhuSikonAma brahmavAdiSu garhitaH // 37 yAvaduSNaM bhavatyannaM yAvadbhuJjanti vAgyatAH / aznanti pitarastAvadyAvannoktA haviguNAH // 38
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2007 praayshcittvrnnnm| havirguNA na vaktavyAH pitaroyatra trpitaaH| pitRbhi starpitaiH pazcAdvaktavyaM zobhanaM haviH // 36 yAvato asate prAsAn havyakavyeSu mantravit / tAvatoprasate piNDAn zarIre brahmaNaH pitA / / 40 ucchiSTocchiSTasaMspRSTaH zunA zUdreNa vA dvijaH / upoSya rajamImekAM paJcagavyena zudhyati // 41 anucchiSTena saMsASTe nAnamAtraM vidhIyate / tenaivocchiSTasaMspRSTaH prAjApatyaM samAcaret / / 42 yAvadviprA na pUjyante smbhojnhirnnykaiH| tAvacIrNavratasyApi tatpApaM na praNazyati // 43 yadveSTitaM kAkabalAkacillarameSyaliptaM tu bhaveccharIram / gAne mukhe ca pravizeSa samyak sAnena lepopahatasya zuddhiH // 44 UvaM nAbheH karau muktvA ydnggmuphnyte| Urdhva nAnamadhaHzaucaM tanmAtreNaiva zudhyati // 45 abhakSyANAmapeyAnAmaleyAnAzca bhakSaNe / retomUtrapurISANAM prAyazcittaM kathaM bhavet // 46 padmoDumbaravilvAzca kushaashvtthplaashkaaH| eteSAmudakaM pItvA SaDrAtreNaiva zudhyati / / 47 yaH pratyavasitovipraH pravrajyAgninirApadi / anAhitAgnivarttata gRhitvaJca cikIrSati / / 48 AcarettrINi kacchrANi carecAndrAyaNAni ca / jAtakarmAdibhiH proktaH punaH saMskAramarhati // 46 131
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2088 ymsmRtiH| tUlikA upadhAnAni puSpaM raktAmbarANi ca / zoSayitvA pratApena prokSayitvA zucirbhavet // 50 dezaM kAlaM tathAtmAnaM dravyaM dravyaprayojanam / upapattimavasthAJca jJAtvA dharma samAcaret // 51 rathyAkardamatoyAni nAvAyasa tRNAni ca / mArutArkeNa zudhyanti pakveSTakacitAni ca // 52 Ature snAnasamprApte dshkRtvohygturH| snAtvA snAtvA spRzettantu tataH zudhyeta AturaH / / 53 rajakazcarmakArazca naTovurur3a eva ca / kaivartamedabhillAzca saptaite cAntyajAH smRtAH // 54 eSAM gatvA tu yoSAM vai taptakRcchra samAcaret // 55 strINAM rajasvalAnAntu spRSTAspRSTi yadA bhavet / prAyazcittaM kathaM tAsAM varNe varNe vidhIyate // 56 spRSTA rajasvalA yAntu sagotrAzca sabhartRkAm / kAmAdakAmato vApi snAtvA kAlena zudhyati // 57 spRSTA rajasvalAnyonyaM brAhmaNI zUdrajA tathA / kRcchraNa zudhyate pUrvA zUdrA pAdena zudhyati // 58 spRSTA rajasvalAnyonyaM kSatriyA zadrajA tathA / pAdahInaM caret pUrvA pAdArddhantu tathottarA // 56 spRSTA rajasvalAnyonyaM vaizyajA zUdrajA tathA / kRcchrapAdaM caret pUrvA tadarddhantu tathottarA // 60
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcittavarNanam / spRSTA rajasvalA caiva zvAjajambUkarAsabhaiH / tAvattiSThennirAhArA snAtvA kAlena zudhyati // 61 spRSTA rajasvalA kaizvicANDAlairarajasvalA / prAjApatyena kRcchreNa prANAyAmazatena ca // 62 vipraH spRSTonizAyAcca udakyA patitena ca / divAnItena toyena srApayeJcAgnisannidhau ||63 divArka razmisaMspRSTaM rAtrau nakSatrarazmibhiH / sandhyobhayozca sandhyAyAH pavitraM sarvadA jalam // 64 apaH karanakhaspRSTAH pibedAcamane dvijaH / surAM pibati suvyaktaM yamasya vacanaM yathA // 65 khAtavApyostathA kUpe pASANaiH zastraghAtanaiH / yaSTyA tu ghAtane caiva mRtpiNDe gokulena ca // 66 rodhane bandhane caiva sthApite puSkale tathA / kASThe vanaspatau rodhasaGkaTe rajjuvastrayoH // 67 etatte kathitaM sarvaM pramAdasthAnamuttamam / yatra yatra mRtA gAvaH prAyazcittaM samAcaret // 68 dAruNA ghAtane kRcchra pASANairdviguNaM bhavet / arddha kRcchrantu khAte syAt pAdakRcchrantu pAdape // 66 zastraghAte trikRcchrANi yaSTighAte sUyaM caret // 70 kRcchra eNa vastraghAte'pi goghnazceti vizudhyati / yovarttayati gomadhye nadIkAntAramantike // 71 2086
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2060 ymsmRtiH| romANi prathame pAde dvitIye zmazru vApayet / tRtIye tu zikhA dhAryA caturthe sazikhaM vapet // 72 na strINAM vapanaM kuryAt na ca sA gAmanuvrajet / naca rAtrau vasedgoSThe na kuryAd vaidikI zrutim // 73 sarvAn kezAn samuddhRtya chedayedaGgulidvayam / evameva tu nArINAM ziraso vapanaM smRtam // 74 mRtakena tu jAtena ubhayoH sUtakaM bhavet / pAtakena tu liptena nAsya sUtakitA bhavet / / 75 catvAri khalu karmANi sandhyAkAle vivarjayet / AhAraM maithunaM nidrA svAdhyAyazca caturthakam // 76 AhArAjjAyate vyAdhiH krUragarbhazca maithune / nidrA zriyo nivartante svAdhyAye maraNaM dhruvam // 77 ajJAnAttu dvijazreSTha ! varNAnAM hitakAmyayA / mayA proktamidaM zAstraM sAvadhAno'vadhAraya / / 78 iti yamaproktaM dharmazAstraM samAptam /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM tatsadbrahmaNe nmH| // atha // * // laghuyamasmRtiH // * // zrIgaNezAya namaH // - ::atha nAnAvidha prAyazcittavarNanam / zrutyasmRtyuditaM dharma vrnnaanaamnupuurvshH| prAbravIdRSibhiH paSTo muniinaamgrnniirymH||1 yo bhuJjAno'zucirvA'pi caNDAlaM patitaM spRzet / krodhAdajJAnato vA'pi tasya vakSyAmi niSkRtim // 2 SaDAtraM vA trirAtraM vA yathAsaMkhyaM samAcaret / snAtvA triSavaNaM vipraH paJcagavyena zudhyati / / 3 bhukhAnasya tu viprasya kadAcitsravate gudam / ucchiSTatve'zucitve ca tasya zaucaM vinirdizet // 4
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2022 lghuymsmRtiH| pUrva kRtvA dvijaH zaucaM pazcAdapa upaspRzet / ahorAtroSito bhUtvA paJcagavyena zudhyati // 5 nigiranyadi meheta bhuktvA vA mehane kRte / ahorAtroSito bhUtvA juhuyaatsrpissaa''hutiiH||6 yadA bhojanakAle syAdazucirbrAhmaNaH kvacit / bhUmau nidhAya tadgrAsaM snAtvA zuddhimavApnuyAt // 7 bhakSayitvA tu tadgrAsamupavAsena zudhyati / azitvA caiva tatsarva trirAtreNaiva zudhyati / / 8 aznatazcedvirekaH syAdasvastha strizataM japet / svasthastrINi sahasrANi gAyatryAH zodhanaM param / / caNDAlaiH zvapaH spRSTo viNmUtre tu kRte dvijaH / trirAtraM tu prakurvAMta bhuktvocchiSTaH SaDAcaret // 10 udakyAM sUtikA vA'pi saMspRzedantyajo yadi / trirAtreNa vizuddhiH syAditi zAtAtapo'bravIt // 11 rajasvalA tu saMspRSTA zvamAtaGgAdivAyasaiH / nirAhArA zucistiSThatkAlasnAnena zudhyati // 12 rajasvale yadA nAryAvanyonyaM spRzate(taH) kacit / zudhyataH pazcagavyena brahmakUrcena copari // 13 ucchiSTena ca saMspRSTA kadAcitnI rajasvalA / kRcchraNa zuddhimApnoti zUdrA dAnopavAsataH // 14 anucchiSTena saMspRSTe snAnaM yena vidhIyate / tenaivocchiSTasaMspRSTaH prAjApatyaM samAcaret // 15
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnAvidha prAyazcittavarNanam / Rtau tu garbhazaGkitvAtsnAnaM maithuninaH smRtam / anRtau tu striyaM gatvA zaucaM mUtrapurISavat // 16 ubhAvapyazucI syAtAM nI zayanaM gatau / zayanAdutthitA nArI zuciH syAdazuciH pumAn // 17 bhartuH zarIrazuzrUSAM daurAtmyAdaprakurvatI / daNDyA dvAdazakaM nArI varSa tyAjyA dhanaM vinA // 18 tyajanto'patitAnbandhUndaNDyA uttamasAhasam / pitA hi patitaH kAmaM na tu mAtA kadAcana // 16 AtmAnaM ghAtayedyastu rajjvAdibhirupakramaiH / mRto'medhyena leptavyo jIvato dvizataM damaH // 20 daNDyAstatputramitrANi pratyekaM paNikaM damam / prAyazcittaM tataH kuryuryathAzAstrapracoditam // 21 jalAdyudbandhanabhraSTAH pravrajyAnAzakacyutAH / viSaprapatanaprAyazastraghAtahatAzca ye / / 22 navaite pratyavasitAH sarvalokabahiSkRtAH / cAndrAyaNena zudhyanti taptakRcchradvayena vA // 23 ubhayAvasitaH pApaH zyAmAcchabalakAccyutaH / cAndrAyaNAbhyAM zudhyeta dattvA dhenuM tathA vRSam // 24 zvazRgAlaplavaGgAdyairmAnuSaizca ratiM vinA / daSTaH snAtvA zuciH sadyo divA saMdhyAsu rAtriSu // 25 ajJAnAdbrAhmaNo bhuktvA caNDAlAnna kadAcana / gomUtrayAvakAhAro mAsArthena vizudhyati // 26 * 2063
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2064 lghuymsmRtiH| gobrAhmaNagRhaM dagdhvA mRtaM co(tshco)dvndhnaadinaa| . pAzAMzchittvA tathA tasya kRcchramekaM caredvijaH // 27 caNDAlapukkasAnAM ca bhuktvA gatvA ca yoSitam / kRcchAbdamAcarejjJAnAdajJAnAdaindavadvayam / / 28 kApAlikAnnabhoktRNAM tannArogAminA(NAM) tathA / kRcchrAbdamAcarejjJAnAdajJAnAdaindavadvayam / / 29 agamyAgamane vipro madyagomAMsabhakSaNe / taptakRcchaparikSipto maurvI (jI)homena zudhyati // 30 mhaapaatkkrtaarshctvaaro'pyvishesstH|| agniM pravizya zudhyanti sthitvA vA mahati Rtau // 31 rahasyakaraNe'pyevaM mAsamabhyasya pUruSaH / aghamarSaNasUktaM vA zudhyedantarjale sthitaH // 32 rajakazcarmakArazca naTo buruDa eva ca / kaivartamedabhillAzca saptaite antyajAH smRtaaH||33 bhuktvA caiSAM triyo gatvA pItvA'paH pratigRhya ca / kRcchrAbdamAcarejjJAnAdajJAnAdaindavadvayam / / 34 mAtaraM gurupatnI ca svamRduhitarau snuSAm / gatvaitAH pravizedagniM nAnyA zuddhividhIyate // 35 rAjJA(jJI) pratrajitAM dhAtrI tathA varNottamAmapi / kRcchradvayaM prakurvIta sagotrAmabhigamya ca // 36 anyAsu pitRgotrAsu mAtRgotragatAsvapi / paradAreSu sarveSu kRcchre sAMtapanaM caret / / 37
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2065 nAnAvidha praayshcittvrnnnm| vezyAbhigamane pApaM vyapohanti dvijAtayaH / pItvA sakRtsutaptaM ca paJcarAtraM kuzodakam // 38 gurutalpavrataM kecitkecidbrahmaNo vratam / godhnasya kecidicchanti keciccaivAvakINinaH // 36 daNDAdUrvaprahAreNa yastu gAM vinipAtayet / dviguNaM govrataM tasya prAyazcittaM vinirdizet / / 40 aGguSThamAtrasthUlastu baahumaatrprmaannkH| sADezca sapalAzazca godaNDaH prikiirtitH||41 gavAM nipAtane caiva garbho'pi saMpatedyadi / ekaikazazvaretkRcch yathApUrva tathA punaH // 42 pAdamutpannamAtre tu dvau pAdau gAtrasaMbhave / pAdonaM kRcchramAcaSTe hatvA garbhamacenatam / / 43 aGgapratyaGgasaMpUrNe garbhe retHsmnvite| ekaikrazazvaretkRcchrameSA godhnasya nisskRtiH||44 bandhane rodhane caiva pASANe vA gavAM rujA / saMpadyate cenmaraNa nimittI naiva lipyate // 45 mUrchitaH patito vA'pi daNDenAbhihatastathA / utthAya SaTpadaM gacchetsapta paJca dazApi vA // 46 prAsaM vA yadi gRhNIyAttoyaM vA'pi pivedyadi / pUrvavyAdhipranaSTAnAM prAyazcittaM na vidyate // 47 kASThaloSTAzmabhirgAvaH zastrairvA nihatA yadi / prAyazcittaM kathaM tatra zAstre zAstre nigadyate // 48
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2066 lghuymsmRtiH| kASThe sAMtapanaM kuryAtprAjApatyaM tu loSTake / taptakRcchtu pASANe zastre cApyatikRcchrakam / / 46 auSadhaM snehamAhAraM dadadgobrAhmaNeSu tu| dIyamAne vipattiH syAtprAyazcittaM na vidyate // 50 tailabhaiSajyapAne ca bheSajAnAM ca bhakSaNe / niHzalyakaraNe caiva prAyazcittaM na vidyate // 51 vatsAnAM kaNThavandhena kriyayA bheSajena tu / sAyaM saMgopanArthaM ca na doSo rodhabandhayoH // 52 pAde caivAsya romANi dvipAde zmazru kevalam / tripAde tu zikhAvaja mUle sarva samAcaret // 53 sarvAnkezAnsamuddhRtya cchedayedaGguladvayam / evameva hi nArINAM muNDamuNDApanaM smRtam / / 54 na striyA vapanaM kArya na ca vIrAsanaM tathA / na ca goSThe nivAsaM ca (sazca) na gacchantImanuvrajet / / 55 rAjA vA rAjaputro vA brAhmaNo vA bahuzrutaH / akRtvA vapanaM teSAM prAyazcittaM vinirdizet // 56 kezAnAM rakSaNArthaM ca dviguNaM vratamAdizet / dviguNe tu vrate cIrNe dviguNaiva tu dakSiNA / / 57 dviguNaM cenna dattaM ca kezAMzca parirakSayet / pApaM na kSIyate hanturdAtA ca narakaM vrajet / / 58 azrautasmAtavihitaM prAyazcittaM vadanti ye| tAndharmavighnakartRzva rAjA daNDena pIr3ayet // 56
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2067 iSTApUttayAH phlkthnN,pnycgvyvidhaanshc| na cettAnpIr3ayedrAjA kathaMcitkAmamohitaH / tatpApaM zatadhA bhUtvA tameva parisarpati // 60 prAyazcitte tatazcIrNa kuryAdbrAhmaNabhojanam / viMzatiM gA vRSaM caiva dadyAtteSAM ca dakSiNAm // 61 kRmibhitraNasaMbhUtairmakSikAbhizca paatitH|| kRcchrAdha saMprakurvIta zaktyA dadyAcca dakSiNAm // 62 prAyazcittaM ca kRtvA vai bhojayitvA dvijottamAn / suvarNamASakaM dadyAttataH zuddhividhIyate // 63 caNDAlazvapacaiH spRSTe nizi snAnaM vidhIyate / na vasettatra rAtrau tu sadyaH snAnena zudhyati // 64 atha vasedyadA rAtrAvajJAnAdavicakSaNaH / tadA tasya tu tatpApaM zatadhA parivartate // 65 udgacchanti hi nakSatrANyupariSTAcca ye grhaaH| saMspRSTe razmibhisteSAmudake snAnamAcaret // 66 kuDyAntarjalavalmIkamUSikotkaravartmasu / zmazAne zaucazeSe ca na grAhyAH sapta mRttikaaH||67 iSTApUtaM tu kartavyaM brAhmaNena prayatnataH / iSTena labhate svarga pUrte mokSaM samaznute // 68 vittApekSaM bhavediSTaM tar3AgaM pUrtamucyate / ArAmazca vizeSeNa devadroNyastathaiva ca // 66 vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni ca / patitAnyuddharedyastu sa pUrtaphalamaznute // 70
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2068 lghuymsmRtiH| zuklayA mUtraM gRhNIyAtkRSNAyA goH zakRttathA / tAmrAyAzca payo grAhyaM zvetAyA dadhi cocyate // 71 kapilAyA ghRtaM grAhyaM mahApAtakanAzanam / sarvatIrthe nadItoye kuzedravyaM pRthakpRthak / / 72 AhRya praNavenaiva hyutthApya praNavena ca / praNavena samAloDya praNavena tu saMpibet // 73 pAlAze madhyame parNe bhANDe tAmramaye tathA / pibetpuSkarapaNe vA tAmra vA mRNmaye zubhe // 74 sUtake tu samutpanne dvitIye samupasthite / dvitIye nAsti doSastu prathamenaiva zudhyati // 75 jAtena zudhyate jAtaM mRtena mRtakaM tathA / garbhasaMsravaNe mAse trINyahAni vinirdizet / / 76 rAtribhirmAsatulAbhigabhesrAve vizudhyati / rajasyuparate sAdhvI nAnena strI rajasvalA / / 77 sagotrAdmazyate nArI vivAhAtsaptame pade / svAmigotreNa kartavyAstasyAH piNDodaka(ka)kriyAH // 78 dve pituH piNDadAnaM(ne) syAtpiNDe piNDe dvinAmatA / SaNNAM deyAstrayaH piNDA evaM dAtA na muhyati // 76 svena bha; saha zrAddhaM mAtA bhukvA sadaivatam / pitAmahyapi svenaiva svenaiva prapitAmahI // 80 varSe varSe tu kurvIta mAtApitrostu satkRtim / adaivaM bhojayecchrAddha piNDamekaM tu nirvapet // 81
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2066 .. asthisaMcayanakAlAdivarNanam / nityaM naimittika kAmyaM vRddhizrAddhamathAparam / pAvaNaM ceti vijJeyaM zrAddhaM paJcavidhaM budhaiH // 82 grahoparAge saMkrAntau prvotsvmhaalye| .. nipetrInaraH piNDAnekameva mRte'hani // 83 anUDhA na pRthakkanyA piNDe gotre ca suutke| pANigrahaNamantrAbhyAM svagotrAdmazyate tataH // 84 yena yena tu varNena yA kanyA pariNIyate / tatsamaM sUtakaM yAti tathA piNDodake'pi ca // 85 vivAhe caiva saMvRtte caturthe'hani raatrissu| .. ekatvaM sA brajedbhartuH piNDe gotre ca sUtake // 86 prathame'hni dvitIye vA tRtIye vA caturthake / asthisaMcayanaM kArya bandhubhihitabuddhibhiH / / 87 caturthe paJcame caiva saptame navame tthaa| asthisaMcayanaM proktaM varNAnAmanupUrvazaH / / 88 ekAdazAhe pretasya yasya cotsRjyate vRssH| mucyate pretalokAtsa svargaloke mahIyate // 86 gaGgAtoyeSu yasyAsthi plavate zubhakarmaNaH / na tasya punarAvRttibrahmalokAtkathaMcana // 60 yAvadasthi manuSyANAM gaGgAtoyeSu tiSThati / tAvadvarSa sahasrANi svargaloke mahIyate // 61 nAbhimAtre jale sthitvA hRdayenAnucintayet / Agacchantu me pitaro gRhNantvetAJjalAJjalIn // 12
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2100 lghuymsmRtiH| hastau kRtvA susaMyuktau pUrayitvA jalena ca / gozRGgamAtramuddhRtya jalamadhye jalaM kSipet / / 63 AkAze ca kSipedvAri vAristho dakSiNAmukhaH / pitRNAM sthAnamAkAzaM dakSiNA diktathaiva ca // 64 Apo devagaNAH proktA ApaH pitRgaNAstathA / tasmAdapsu jalaM deyaM pitaNAM hitamicchatA // 65 divA sUryAMzubhistaptaM rAtrau nakSatra mArutaiH / saMdhyayorapyubhAbhyAM ca pavitraM sarvadA jalam / / 66 svabhAvayuktamavyAptamamadhyena sadA zuci / bhANDasthaM dharaNIsthaM vA pavitraM sarvadA jalam / / 67 devatAnAM pitRNAM ca jale dadyAjalAJjalIn / asaMskRtapramItAnAM sthale dadyAjalAJjalIn / / 68 zrAddha havanakAle ca dadyAdekena pANinA / ubhAbhyAM tapaNe dadyAditi dharmo vyapasthitaH / / iti laghuyamapraNItaM dharmazAstraM samAptam / samApteyaM ymsmRtiH| ...80...
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM tatsadbrahmaNe nmH| // atha // * // bRhadyamasmRtiH // * -: :-- zrIgaNezAya nmH| prthmo'dhyaayH| atha nAnAvidha prAyazcittavarNanam / athAto yamadharmasya prAyazcittaM vyaakhyaasyaamH| caturNAmapi varNAnAM prAyazcittaM prakalpayet // 1 brAhmaNastu zunA daSTo jambUkena vRkeNa vA / udite grahanakSatre dRSTvA sadyaH zucirbhavet // 2 jalAmibandhanabhraSTAH pravrajyAnAzakacyutAH / viSaprapannagAtrAzca zastrAghAtahatAzca ye // 3 navaite pratyavasitAH srvdhrmbhisskRtaaH| cAndrAyaNena zudhyanti taptakRcchadvayena ca // 4
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2102 bRhdymsmRtiH| [prathamoubhayAvasitAH pApA ye zAmazabalAcyutAH / indudvayena zudhyanti dattvA dhenuM tathA vRSam / / 5 gobrAhmaNahataM dadhaM mRtamudvandhanena tu / pAzaM chittvA tatastasya taptakRcchradvayaM caret // 6 kRmibhirbrahmasaMyuktaM makSikaizcopaghAtitam / kRcchrAdhaM saMprakurvIta zaktyA dadyAttu dakSiNAm / / 7 cANDAlabhANDasaMspRSTaM pItvA bhUmigata jalam / gomUtrayAvakAhAraH SaDAtreNa vizudhyati / / 8 cANDAlaghaTabhANDasthaM yastoyaM pibati dvijH| tatkSaNAkSipate yastu prAjApatyena zudhyati // 6 yadi na kSipate toyaM zarIre yasya jIryati / prAjApatyaM na dAtavyaM kRcchU sAMtapanAdikam // 10 caretsAMtapanaM vipraH prAjApatyaM tu kSatriyaH / tadardhaM tu caredvaizyaH pAdaM zUdrasya dApayet // 11 cANDAlAnnaM bhakSayitvA tadvatsalilameva ca / mAsaM kRcchra caredviprazcAndrAyaNamathApi vA // 12 gomUtraM gomayaM kSIraM dadhi sarpiH kuzodakam / ekarAtropavAsazca kRcchre sAMtapanaM smRtam / / 13 cANDAlamUrtikA ye ca ye ca sNkiirnnyonyH| teSAM dattvA ca bhuktvA ca taptakRcchre samAcaret // 14 cANDAlikAsu nArISu dvijo maithunkaarkH| kRtvA'ghamarSaNaM pakSaM zudhyate ca payotratAt / / 15 iti zrIyAmye dharmazAstre prathamo'dhyAyaH /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] cAndrAyaNavidhivarNanam / dvitIyo'dhyAyaH / atha cAndrAyaNavidhivarNanam / naTAM (TI) zailUSikAM caiva rajakIM veNujIvinIm / gatvA cAndrAyaNaM kuryAttathA carmopajIvinIm // 1 kApAlikAnnabhoktRNAM tanayAgAminAM tathA / ajJAnAtkRcchramuddiSTaM jJAtvA caiva tadvayam // 2 surAyAH saMprapAnena gomAMsabhakSaNe kRte / taptakRcchra caredvipro mauJjIhomena zudhyati // 3 gokSattriyaM tathA vaizyaM zUdraM cApyanulomajam / jJAtvA vizeSeNa tatazcareccAndrAyaNaM vratam // 4 kukkuTANDakamAtraM tu prAsaM ca parikalpayet / anyathAbhAvadoSeNa navame'ti ca zudhyati // 5 ekaikaM vardhayedprAsaM zukle kRSNe ca hrAsayet / amAyAM tu na bhuJjIta eSa cAndrAyaNo vidhiH / / 6 prAyazcittamupakramya kartA yadi vipadyate / pUtastadaharedvA ' (vA) pi iha loke paratra ca // 7 yAvadekaH pRthagbhAvyaH prAyazcittaM na sevate / aprazastA na te spRzyAste sarve'pi vigarhitAH // 8 abhojyAzcApratigrAhyA asaMpaGktyA vivAhikAH / pUyante tu vrate cIrNe sarve te rikthabhAginaH // iti zrIyAmye dharmazAstre dvitIyo'dhyAyaH / 132 2103
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2104 bRhadyamasmRtiH / tRtIyo'dhyAyaH / atha prAyazcittavarNanam / unaikAdazavarSasya paJcavarSAtparasya ca / tRtIyo prAyazcittaM caredbhrAtA pitA vAnyo'pi bAndhavaH // 1 ato bAlatarasyApi nAparAdho na pAtakam / rAjadaNDo na tasyAsti prAyazcittaM na vidyate ||2 .azItyadhikavarSANi bAlo vA'pyUna SoDazaH / prAyazcittArdhamarhanti striyo vyAdhita eva ca // 3 pitRvyabhrAtRbhAryA ca bhaginIM mAtureva ca / zvazraM pitRSvasAraM ca taptakRcchraM samAcaret // 4 rAjJImAcAryaziSyAM vA upAdhyAyasya yoSitaH / etA gatvA striyo mohAtSaNmAsaM kRcchramAcaret ||5 dvau mAsau bhakSyabhojyaM ca dvau mAsau yAvakena tu / dvau mAsau paJcagavyena SaNmAsaM kRcchramAcaret // 6 mAtaraM gurupatnIM ca svasAraM duhitAM tathA / gatvA tu pravizedagniM nAnyA zuddhirvidhIyate // 7 astaM gate yadA sUrye cANDAlamRtumattriyaH / saMspRzettu yadA kazcitprAyazcittaM kathaM bhavet // 8 jAtarUpyaM suvaNaM tu divA''hRtaM ca yajjalam / tena snAtvA ca pItvA ca gAmAlabhya vizudhyati // dAsanApitagopAlakulamitrArdhasIriNaH / ete zUdrAstu bhojyAnnA yazcA''tmAnaM nivedayet // 10
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] kanyAyA rajodarzane mAtrAdInAM nrkpraaptiH| 2105 asacchUdreSu annAdhaM ye bhuJjantyabudhA dvijAH / prAyazcittaM tathA prAptaM carebAndrAyaNavratam // 11 yaH karotyekarAtreNa vRSalIsevanaM dvijH| tadbhakSaNe japennityaM tribhivarSeLapohati // 12 vRSalI yastu gRhNAti brAhmaNo mdmohitH| sadA sUtakitA tasya brahmahatyA dine dine // 13 vRSalIgamanaM caiva mAsamekaM nirantaram / iha janmani zUdratvaM punaH zvAno bhaviSyati // 14 vRSalIphenapItasya niHzvAsopagatasya ca / tasyAM caiva prasUtasya niSkRtirna vidhIyate // 15 agre mAhiSakaM dRSTA madhye ca vRSalIpatim / ante vAdhuSikaM dRSTA nirAzAH pitaro gtaaH||16 mahiSItyucyate bhAryA sA caiva vybhicaarinnii| tAndoSAnkSamate yastu sa vai mAhiSakaH smRtaH // 17 piturgehe tu yA kanyA pazyatyasaMskRtA rajaH / bhraNahatyA pitustasya(syAH) kanyA sA vRSalI smRtA // 18 yastAM vivAhayetkanyAM brAhmaNo madamohitaH / asaMbhASyo hyapAGktayaH sa vipro vRssliiptiH||16 prApte tu dvAdaze varSe kanyAM yo na prayacchati / mAsi mAsi rajatasyAH pitA pibati zoNitam // 20 aSTavarSA bhavedgaurI navavarSA ca rohinnii| dazavarSA bhavetkanyA ata UvaM rajasvalA // 21
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2106 bRhdymsmRtiH| [tRtIyomAtA caiva pitA caiva jyeSThabhrAtA tathaiva ca / trayaste narakaM yAnti dRSTvA kanyAM rajasvalAm / / 22 samargha dhanamutsRjya maha(hA), yaH prayacchati / sa vai vAdhuSiko jJeyo brahmavAdiSu garhitaH / / 23 zukrakSayakarA vandhyA tyAjyeti parikIrtitA / tasyAstu yo bhavedbhartA taM tu vidyAdajAvikam / / 24 dUrAcchrAntaM bhayagrastaM brAhmaNaM gRhamAgatam / anarcayitvA yo bhuGkte tatkSaNe'sau vidhI(hI)yate // 25 ajAviko mAhiSazca tathA ca vRSalIpatiH / tRNAgreNApi saMspRSTvA savAsA jalamAvizet / / 26 yAvaduSNaM bhavedannaM yAvadbhuJjanti vAgyatAH / pitarastAvadaznanti yAvannoktA havirguNAH // 27 havirguNA na vaktavyAH pitaro yAntyatapitAH / pitRbhistapitaiH pazcAdvaktavyaM zobhanaM haviH / / 28 yAvato asate grAsAnhavyakavyeSvamantritaH / tAvato prasate pretya dIptAnyAsAnayomayAn // 26 AsaneSvAsanaM dadyAnna tu haste kadAcana / hasteSvAsanadAne ca nirAzAH pitaro gatAH // 30 Asane pAdamArUDho vastrasyArdhamadhaH kRtam / mukhena dhamitaM bhuGkte dvijazcAndrAyaNaM caret // 31 aGgulyAM yaH pavitrANi kRtvA gandhAnsamarca (pa)yet / pitRNAM nopatiSTheta rAkSasaivipralupyati // 32
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] zrAddhe varjanIyabrAhmaNAH, satpAtralakSaNavarNanam / 2107 hasanyAsaM ca yo bhuGkte sazabdaM seGgitaM tthaa| lehitaM vartitaM caiva SaDate paGktidUSakAH // 33 zvitrI kuSThI tathA zUlI kunakhI zyAvadantakaH / rorI hInAtiriktAGgaH pizuno matsarI tathA // 34 durbhago hi tathA SaNDhaH pAkhaNDI vednindkH| . haitukaH zUdrayAjI ca ayAjyAnAM ca yAjakaH // 35 nityaM pratigrahe lubdho yAcako vissyaatmkH| zyAvadanto'tha vaidyazca asadAlApakastathA // 36 ete zrAddha ca dAne ca varjanIyAH prayatnataH / tathA devalakazcaiva bhRtako vedavikrayI // 37 ete vAH prayatnena evameva yamo'bravIt / nirAzAH pitarastasya bhavanti RNabhAginaH // 38 atha cenmatra(ntra)vidyukto vaiSNavo jJAnavAnhi sH| havyakavye niyoktavya iti prAha svayaM yamaH // 36 tasmAtsarvapratnena zrAddha yajJa ca krmnni| . adUSyaM caiva viprendraM yojanIyaM(yettu) prytntH||40 tathaiva mantravidyuktaH zArIraiH paGktidUSaNaiH / varjitaM ca yamaH prAha paGktipAvana eva sH||41 nirmatsaraH sadAcAraH zrotriyo brahmavidyuvA / vidyAvinayasaMpannaH pAtrabhUto dvijottmH||42 vedAntavijjyeSThasAmA alubdho vedttprH| yojanIyaH prayatnena deve pitrye ca karmaNi / yadattaM ca hutaM tasmai hanantaM nAtra sNshyH||43
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2108 [tRtIyo bRhdymsmRtiH| ucchiSTocchiSTasaMspRSTaH zunA zUdreNa vA dvijH| upoSya rajanImekAM paJcagavyena zudhyati // 44 ucchiSTabhAjanaM yena vipreNa cAnavanitam / spRSTaM tena pramAdAzca prAjApatyaM samAcaret // 45 ucchiSTocchiSTasaMspRSTo brAhmaNo brAhmaNena hi / dazarudrIM japetpazcAdgAyatryA zodhanaM param // 46 ucchaSTocchiSTasaMspRSTaH kSatriyo vaizya eva ca / pramAdocchiSTa saMspRSTaH zUdreNa tu yadA dvijH||47 upoSya rajanI rajanImekAM paJcagavyena zudhyati / zvAnakukkuTamArjArAH kAko vA spRzate yadi // 48 ucchiSTaM taM dvijaM yastu ahorAtreNa zudhyati / paJcagavyena zuddhiH syAdityAha bhagavAnyamaH // 46 rajasvalAM spRzedyastu trirAtraM tatra kArayet / upoSya dvijasaMskAraM paJcagavyena zudhyati // 50 udakyA dRSTipAtena zrutazabdena caiva hi / snAnaM devArcanaM dAnaM havanaM ca praNazyati // 51 raktavastrasya vikretA lAkSArajakame(e)va ca / veNujIvanakaivartatakSacarmopajIvinaH // 52 eteSAM sparzanAtpApaM tathA caiva tu mohitH| pratigrahAcca vipro vai narakaM prati gacchati // 53 udakyAH sparzane caiva brAhmaNo vai pramAdataH / SaDAtropoSitaH snAtvA paJcagavyena zudhyati // 54
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH]abhakSyabhakSaNAdiviSaye-rajasvalAsparze prAyazcittAni 2106 sUtake vartamAne'pi dAsavargasya kA kriyA / svAmitulyaM bhavettasya sUtakaM tu prazasyate // 55 yanna kArayate tattannAnyaM pratyatravIdyamaH / vivAhotsavayajJeSu kArye caivamupasthite // 56 rajaH pazyati yA nArI tasya kAlasya kA kriyA / vipule ca jale snAtvA zuklavAsAravalaMkRtA / / 57 ApohiSThetyugabhiSiktA''yaM goriti vA RcH(caa)| pUjAnte homayetpazcAd ghRtAhutyA zatASTakam // 58 gAyacyA vyAhRtibhizca tataH karma samAcaret / yAvadvijA na cAya'nte annadAnahiraNyakaiH / / 56 tAvacIrNavratasyApi tatpApaM na praNazyati // 60 yadehakaM kAkabalAkacillAmadhyena liptaM tu bhavetkadAcit / zrotre mukha vA parimastake vA jJA (snA)nena lepopahatasya shuddhiH|| abhakSyANAmapeyAnAmalehyAnAM ca bhakSaNe / retomUtrapurISANAM prAyazcittaM kathaM bhavet // 62 padmodumbarabilvAnAM kuzAzvatthapalAzayoH / eteSAmudakaM pItvA paJcagavyena zudhyati // 63 strINAM rajasvalAnAM ca sparzazcaiva bhvedydi| caturNAmapi varNAnAM prAyazcittaM kathaM bhavet / / 64 spRSTA rajasvalA'nyonyaM sagotrA cAnyagotrakA / kAmAdakAmato vA'pi trirAtrAcchuddhiriSyate // 65
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2110 bRhadyamasmRtiH / spRSTrA rajasvalA'nyonyaM brAhmaNI kSattriyA tathA / ardhakRcchraM caretpUrvA pAdakRcchra N tathottarA // 66 spRSTvA rajasvalA'nyonyaM brAhmaNI vaizyinI tathA / pAdahInaM caretpUrvA pAdamekaM tathottarA // 67 spRSTrA rajasvalA'nyonyaM brAhmaNI zUdraNI tathA / kRcchra eNa zudhyate zUdrI brAhmI dAnena zudhyati // 68 vipraH spRSTo nizAyAM tUdakyAyA patitena vA / divA''nItena toyena snApayedagnisaMnidhau // 66 divA caivArkasaMspRSTaM rAtrau nakSatradarzanAt / saMdhyayorubhayorvA'pi pavitraM sarvadA jalam // 70 iti zrIyAmye dharmazAstre tRtIyo'dhyAyaH / [ caturtho caturtho'dhyAyaH / atha govadhaprAyazcittavarNanam / svAtaM (ravA) vApI tathA kUpapASANe zastraghAtite / yaSTyA tu ghAtite caiva mRtpiNDAnyeva sAdhayet ( ) |1 govadhe caiva yatpApaM balIvardasya caiva hi / prAyazcittaM bhavettatra striyA vA puruSasya vA // 2 khAte ca patitA yA gauH kUpe vA cAvaTe'pi vA / AzA (zai) vAlakuDe (NDe) vA'pi zastraghAtena caiva hi // 3
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] govadhaprAyazcittavarNanam / yaSTyA tu patitA yA gaurbalIvo mRto'pi vaa| vatso vatsataro vA'pi prAyazcittI bhvennrH||4 nArI vA'pi kumAro vA prAyazcittAdvizudhyati / pApI prakhyApayetpApaM dattvA dhenuM tathA vRSam // 5 pracchannapApino ye syuH kRtaghnA duSTacAriNaH / narakeSu ca pacyante yAvadAbhUtasaMplavam // 6 tasmAca pApinA grAhyaM prAyazcittaM yathA tathA / pramAdAcca hatA yena kapilA vA tathetarA // 7 ya thA brahmavadhe pApaM kapilAyA vadhe tathA / balIvarde'pi ca tathA prAyazcittaM samaM smRtam / / 8 rodhane bandhane caiva mRtpiNDana(va)gomaye / utkRSTenApi gohantA prAyazcittena zudhyati // muSTyA vA nihatA yA gauH zakaTe dhA(vA)ripaGkayoH / govartapatitA gAvaH zvanadyAmuttare'pi vA // 10 etatte kathitaM sarva gavAM ca(vi)ghAtamuttamam / yatra yatra mriyedgauzca prAyazcittaM pRthakpRthak // 11 vane ca patitA yA gauH pAmaratrATa(sa)zaGkitA / mRtA caiva yadA sA gauH prAyazcittI bhavecca sH||12 preSitaH puruSo vA'pi prAyazcittaM ca yatsmRtam / AbdikaM caiva zUdrasya vaizyasya dviguNaM bhavet // 13 triguNaM kSatriyasyaiva viprasyaiva caturguNam / goSThe nivasanaM kArya gono'hamiti vAcayet // 14
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2112 bRhdymsmRtiH| [caturthokaSTena vatamAno'pi kAlenaiva shucirbhvet|| gavAM madhye vasedrAtrau divA gA vai hyanuvajet // 15 na strINAM vapanaM kuryAnna ca govrajanaM smRtam / na ca goSThe vasedrAtrau na kuryAdvaidikI zrutim // 16 sankeizAnsamucchritya cchedayedaGguladvayam / eSa e(vame)va tu nArINAM ziromuNDApanaM smRtam // 17 sUtake mRtake caiva vidhi prabrUhi no yama / Atake vartamAne'pi mRtakaM ca yadA bhavet / / 18 ko vidhiH sa vinirdiSTaH kathayasva yathAtatham / evamukto hi bhagavAnyamaH prAha yathAtatham // 16 jAtake naiva mRtakaM kSayaM yAti na saMzayaH / pUrvatratamanirdiSTaM mayA ca sUtakaM bhavet / / 20 sUtakena na lipyeta iti prAha svayaM yamaH / sUtakena na lipyeta vrataM saMpUrNatAM vrajet / / 21 zrAddhaM dAnaM tapo yajJo devatArAdhanaM tathA / brahmahA ca surApazca svarNarateyI gurudruhaH // 22 saMsargI paJcamo jJeyastatsamo nAtra sNshyH| eteSu dvAdazAbdaM ca prAyazcittaM vidhIyate // 23 tathA pAtakinAM caiva SaDabdaM caiva saMsmRtam / upapAtakinAM caiva tripaJcAbdaM vidhIyate // 24 prAjApatyaitribhiH kRcchU kacchU dvAdazAbdikam / ekamattaM tathA naktamuevAsamathApi vA // 25
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAyaH ] dharmazAstramajJAtvA prAyazcittadApanenirNayaH / 2113 1 etaddinacatuSkeNa pAdakRcchrazca jAyate / tripAdakRcchro vijJeyaH pApakSayakaraH smRtaH ||26 dharmazAstrAnusAreNa prAyazcittaM manISibhiH / dAtavyaM pApamuktyarthaM prANinAM pApakAriNAm ||27 anutApAdya (po ya)dA puMsAM (so) bhavedvai pApinaH kila / prAyazcittaM tadA deyamityAha bhagavAnyamaH // 28 ajJAtvA dharmazAstrANi prAyazcittaM dadAti yaH / prAyazcittI bhavetpUtastatpApaM parSadaM vrajet // 26 tasmAcchAkhAnusAreNa prAyazcittaM vidhIyate / aSTazAlyAM mRtA ye ca ye ca strIsUtake mRtAH // 30 draMSTrAbhirbhakSitA ye ca ye ca Atmahano janAH / aSTazAlyAM mRto vipraH prAyazcittaM tu bandhubhiH // 31 kAryaM tu AbdikaM caiva tathA strINAM ca dApayet / zuddhayathaM nAnyathA bhAvyamityAha bhagavAnyamaH || 32 durmRtyumaraNaM prAptA ye'pyadhogatimAgatAH / teSAM zuddhayarthamevAtra dvizyabdaM hi viziSyate // 33 brAhmaNakSattriyavizAM zUdrANAM cAntyajAtinAm / tAratamyena dAtavyamiti prAha svayaM yamaH || 34 patitAnAM ca viprANAM tathA strINAM vigarhitam / kathaM zuddhirbhavettAsAM teSAM caiva vizeSataH ||35 vyabhicArAdRtau zuddhiH strINAM caiva na saMzayaH / garbhe jAte parityAgo nAnyathA mama bhASitam // 36
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2114 bRhdymsmRtiH| [caturvAduSTastrIdarzanenaiva pitaro yAntyadhogatim / ghRtaM yonyAM kSipedghoraM parapuMsagatA hi yA // 37 havanaM ca prayatnena gAyatryA cAyutatrayam / brAhmaNAnbhojayetpazcAcchatamaSTottareNa hi // 38 vidhavA caiva yA nArI puMsopagatasevinI / tyAjyA sA bandhubhizcaiva nAnyathA yamabhASitam // 36 patitasya ca viprasya anutAparatasya ca / pApAzcaiva nivRttasya prAyazcitI bhavettadA // 40 tAratamyena dAtavyaM prAyazcittaM yathAvidhi / sakAmo hi yadA vipraH pApAcAraparo bhavet // 41 dRSTA ( diSTyA) nivRttapApaughaH prAyazcittI tadA'hati / tathA kSatriyavaizyau vA zUdro vA'pi yathAkramAt / / 42 vidhavAgamane pApaM sakaJcaiva tu yadbhavet / asakRcca yadA jJAtvA prAyazcittaM pravartate // 43 asakRdgamanAccaiva careccAndrAyaNadvayam / sakRdgagane yatpApaM prAjApatyadvayena hi // 44 punarbhUvikRtA yena kRtA vipreNa caiva hi / vinA zAkhAprabhedena punarbhUrbhaNyate hi sA // 45 savarNazva savarNAyAmabhiSikto yadA bhvet| . brAhmaNaH kAmalubdho'pi zrAddha yajJe ca grhitH||46 kSatriyo brAhmaNIsaktaH kSatriNyAM viza eva vA / vaizyAyA gamane zUdraH patitAyA bhavAnyathA // 47
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] satpAtra brAhmaNalakSaNavarNanam / 2115 prAtilomye mahatpApaM pravadanti manISiNaH / prAyazcittaM cA''nulomye na bhavatyeva cAnyathA // 48 mAnasaM vAcikaM caiva kAyikaM pAtakaM smRtam / tasmAtpApAdvizuddhayarthaM prAyazcittaM dine dine // 46 prAtaH saMdhyAM sanakSatrAmupAsyAme(sIta)va ytntH| madhyAhna ca tathA raudrI sAyaM caiva tu vaiSNavIm // 50 trividhaM pApazuddhayarthaM saMdhyopAsanameva ca / saMdhyAhIno hi yo vipraH snAnahInastathaiva ca // 51 snAnahIno malAzI syAtsaMdhyAhIno hi bhrUNahA / naizaMpA(nazyetpA)paM hi yAMdhyAtvA u(turu)pAsanaparo hi sH|| brahmalokaM bajatyeva nAnyathA yamabhASitam / vidyAtapobhyAM saMyuktaH zAntaH zuciralampaTaH // 53 alubdhAhlAdaniSpApA bhUdevA nAtra sNshyH| pAtrIbhUtAzca vizeyA viprAste nAtra saMzayaH // 54 tebhyo dattamanantaM hi ityAha bhagavAnyamaH / kukarmasthAstu ye viprA lolupA vedavarjitAH // 55 saMdhyAhInA vratabhraSTAH pizunA viSayAtmakAH / tebhyo dattaM niSphalaM syAnAtra kAryA vicAraNA // 56 pratigrahe saMkucitA yadAnyAtaiyavidhRtA / bhUmidarzanAtpApamocakAkRtatretAdvApare kalau nauviirossitH|| rAjapratigrahAtsarvaM brahmavarcasameva ca / nazyatIti na saMdeha ityAha bhgvaanymH||58
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2116 [ paJcamo bRhadyamasmRtiH / rAjJAM pratigrahastyAjyo lokatrayajigISubhiH / rAjJaH pratigrahAcaiva brAhmaNyaM hi vilupyate // 56 gAvo dUrapracAreNa hiraNyaM lobhalipsayA / vinazyati garve ( maiM )Na brAhmaNo rAjasevayA ||60 sevakAcApi viprANAM rAjJAM sukRtanAmabhiH / kumbhIpAkeSu pacyante yAvadAbhUtasaMplavam // 61 asevyAsevino viprA ayAjyAnAM ca yAjakAH / apAGktA (tyA)ste ca vijJa eyAH sarvadharmabahiSkRtAH ||62 iti zrIyAmye dharmazAstre caturtho'dhyAyaH / pacamo'dhyAyaH / atha zrAddhakAle patnyAM rajasvalAyAM nirNayaH / ataH paraM pravakSyAmi zRNudhvaM munipuMgavAH / sarveSAmantyajAtInAM varNAdInAM yathAkramam // 1 strIsaMparkAdikaM sarvaM jAtamantya jasaMjJakam / yonisaMkarajaM sarvaM varNatazcApi sarvazaH ||2 viprakSattriyaviTzUdrA varNijAtyeSvanukramAt / ete brAhmaNakutsAH syustasmAdbrAhmaNa (Nya)muttamam // 3 vedAcArarato vipro vedavedAGgapAragaH / tairapyanuSThito dharma uktacaiva vizeSataH ||4 kArye caiva vizeSeNa tribhirvarNairatandritaH / balAddAsIkRtA ye ca mlecchacANDAladasyubhiH ||5
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] aputrasya dAyAdAbhidhAnaM,bhAganirNaya, vivAdAdi 2117 nirNayazca / azubhaM kAritAH karma gavAdiprANihiMsanam / prAyazcittaM ca dAtavyaM tAratamyena vA dvijaiH||6 zrAddhakAle yadA jAtA patnI yasya rajasvalA / prasUtA vA na kArye ca devikaM paitRkaM tathA / / 7 brAhmaNA mantritAzcaiva kSaNitA vA prytntH| uddizya pitRpAkaM ca kArya paitRkameva tat // 8 azaucaM na bhagatyeva nAtra kAryA vicAraNA / prasthAne vA pitA tasya pazcatvaM ca gato bhavet // zrAddhAdikaM tu putreNa ajJAtena kRtaM ydaa| kanyApradAnasamaye zrutaM ca pi(tavAnpi) taraM mRtm||10 kanyAdAnaM ca tatkAyaM vacanAdbhavate(ti) kssmH| pituH pAtrAdikaM karma pazcAtsavaM yathAvidhi // 11 ajJAnAJca kRtaM sarva daivikaM paitRkaM ca yat / jAtake sU(motake vA'pi tatsavaM saphalaM bhavet // 12 (vyAsenoktasmRtau svakIye ajJAnApitari mRte yadA jJAtusadaivakArya pitRkameva vA) // 13 aneke yasya ye putrAH saMsRSTA hi bhavanti ca / jyeSThena hi kRtaM sarva saphalaM paitRkaM bhavet // 14 vaidikaM ca tathA sarva bhavatyeva na sNshyH| pRthakpiNDaM pRthakzrAddhaM vaizvadevAdikaM ca yat // 15 bhrAtarazca pRthakkuyu vibhaktAH kadAcana / aputrasya ca putrAH syuH kartAraH sAMparAyaNAH // 16
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadyamasmRtiH / saphalaM jAyate sarvamiti zAtAtapo'bravIt / na ca datto a (sc) hIno'tisnehena ca tathA'paraH / / 17 2118 balAdgRhIto baddhazca bandhubhirdatta eva ca / bhrAtuH putro mitraputraH ziSyazvava tathaurasaH // 18 aputrasya ca vijJeyA dAyAdA nAtra saMzayaH / navaite putravatpAlyAH paralokapradA hyamI // 16 aurasena samAjJeyA vacasoddAlakasya ca / idAnIM bhAganirNeyamRSiH zAtAtapo'travIt ||20 jyeSThena vA kaniSThena vibhAgasya vinirNayaH / samabhAgapradAtA ca aputrebhyo na saMzayaH // 21 samabhAgo grahItavyaH putramatyA sadaiva hi / pitRbhyo bhrAtRputrebhyo dAyAdebhyo yathAkramAt // 22 adhikasya ca bhAgau dvAvitarebhyaH samAsataH / Adhau pratigrahe krAnte pUrvA tu balavattarA // 23 sarveSveva vivAdeSu balavatyuttarA kriyA / samavidyottaraM caiva pratyavaskandanaM tathA // 24 pUrvaM nyAsavidhizcaiva uttaraH syAccaturvidhaH / sAkSiSUbhayataH satsu sAkSiNaH pUrvavAdinaH // 25 pUrvapakSe'dharIbhUte bhavantyuttaravAdinaH / asAkSivyavahAreSu divyaM deyaM yathAvidhi // 26 iti zrIyAmye dharmazAstre paJcamo'dhyAyaH // samApteyaM bRhadyamasmRtiH /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ + zrIgaNezAya namaH + ||ath // * aruNasmRtiH * prathamo'dhyAyaH pratigrahavarNanam aruNa uvAca pratigrahadhano vipro vadantyevaM maharSayaH / anye (ante) ca narakagatikathametadasaMzayam // 1 // pratigrahe gRhIte tu kAM gatiM tu dvijo brajet / kathaM vA narakAnmucyet tanme brUhi yathAtatham // 2 // Aditya-uvAca pratigrahaH kAzyapeya madhvAsvAdo vissopmH| brAhmaNAya bhavennityaM dAtA dharmeNa yujyate // 3 // japo homastathA dAnaM svAdhyAyAdi kRtaM zubham / dAtuH na prayate vipra ato na svargamApnuyAt // 4 // tAnatAya (pratigraha) gRhItvA tu prAyazcitta samAcaret / svargoM nazyati vipre ca prAyazcittamakurvati // 5 // pratigrahAd brAhmaNasya vidvaaNsovrjyetttH| tathAdevAH prayacchanti svAnlokAn pUjitA nraiH||6|| 133 . .
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2120 aruNasmRtiH [prathamoevaM viprAna lokAnAM pUjayA sNprycchtH| etadarthaM hi vidvadbhyo deyaM dAnaM ca yatnataH // 7 // anveSyA'nveSya tata (tA) mAtmanaH zuddhimicchatA / yathA puNyaM zubhaM kazcidanveSyAnveSya ytntH||8|| vipre prINAti tadvatsa dAnaM deyaM khagottama ? / vidvAn pratigrahaM gRhya kRtvA tatkAyazodhanam // 6 // AtmAnaM zodhayitvA na nirguNastu nimajati / ahorAtragataM puNyaM pAkSikaM mAsikaM tathA // 10 // SaNmAsAccAbdikaM yacca dvAdazAbdikamevaca / janmAntikaM ca sukRtaM pratigrahakRtena tu // 11 // nazyate brAhmaNasyeha prAyazcittamakurvati / etasmAt kAraNAd viprAH prAyazcittabhayAt khaga ? // 12 // sadvRttA varta (ja) yantIha na gRhNanti pratigraham / pratigrahe kRte caiva prAyazcitta samAcaret // 13 / / daivi (ke) paitR(ke) vApi bhuktvA viprasya (viprastu) vai dvija ? / tadannodaramRtyuH syAcchRNu yAM gatimApnuyAt // 14 // brAhmAnnena daridraH syAt kSatriyAnnAnyazu (pazu) bhavet / vaizyAnnena kRmitvaM syAcchUdrAnnAnnarakaM vrajet // 15 // evamanyai mahAdAnai gRhItai dvijasattama ? / narakaM samavApnoti akRtvA kAyazodhanam // 16 //
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] pratigraha prAyazcittavarNanam 2121 aruNa uvAca / bhuktvAnnaM brAhmaNasyeha brAhmaNAdiSu varNinAm / . kIdRzaM vada kartavyaM prAyazcitta dvijottama ? // 17 // Aditya uvAca / brAhmaNAnnaM tu vai bhuktvA sAyaM prAtaH zuciHsthitaH / gAyatryaSTasahasrantu japtvA zuddhimavApnuyAt // 18 // dviguNaM kSatriyasyAnne triguNaM vaizyasaMbhave / caturguNaM tu zUdrAnne tataH saMzudhyati dvijaH // 16 // gaNAnnaM gaNikAnnaM ca yaccAnnaM grAmayAcakaM (yAcitam ) / sUtakAnnaM tu vai bhuktvA viprazcAndrAyaNaM caret / / 20 / / mAsamekaM japedgoSThe lakSamekaM dvijottamaH / gAyatryAstu payobhakSI mucyate'satpratigrahAt / / 2 / / paramApadgatenApi antyajAtiparigrahaH / na grAhyo brAhmaNeneha na grAhyaH svargamicchatA // 22 // aMtyajAttu pratigRhya darayUnAM patiteSu ca / brAhmaNo narakaM yAti yoniJcAyAti zUkarIm // 23 // aruNa uvAca / pratigRhya dvijo mohAtpramAdAdatha bhAskara ? / mahAdAne gRhIte tu prAyazcitta kathaM bhavet // 24 // pRthivyAM yAni dAnAni uttamAnyadhamAni ca / bhAnoM ? bhAskara ? mArtaNDa ? tanme vistarato vada // 25 // na grAhyA gahya dara ti zUkara
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ [prathamo 2122 aruNasmRtiH . Aditya uvAca / pratigraheNa viprANAM brAhma tejaH prshaamyti| ataH pratigrahaM kRtvA prAyazcitta samAcaret // 26 // duSTapratigrahaM kRtvA vipro bhavati kilvissii| api bhikSA gRhIte tu puNyamantramudIrayet / / 27 / / pratigraheSu sarveSu japahomAdikaM bhavet / pratigrahe kutsitAnAM tribhiH kRccha vizuddha yati // 28 // triguNaM vA japedvadaM gAyatryA vAyutatrayam / japaM homAdikaM kuryAtkRte yajJa pratigrahe / / 2 / / guDaghevAdidAnAnAM prAyazcittamathocyate / prathamA ghRtadhenuH syAd gur3adhenurathAparA // 30 // tiladhenustRtIyA tu caturthI jalasaJjayA (sajJitA ) / kSIradhenuzca vikhyAtA madhudhenurathApi vA // 31 // saptamI zarkarAdhenurdadhidhenurathASTamI rasadhenuzca navamI dazamI syAtsvarUpataH // 32 // etAsAM dazadhenUnAmitarAsAM vizeSataH / pratigrahe carevipraH prAyazcittamatandritaH // 33 / / japedvA pauruSaM sUktamapsu caivAghamarSaNam / ahorAtrasthitAccaiva mucyate caiva kilviSAt // 34 / / ajAM ca mahiSIJcaiva vRSalaM yuktalAGgalam / zakaTaM pratigRhNAnaH pAdonaM kRcchamAcaret // 32 //
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] pratigraha prAyazcittavarNanam 2123 rudrAn puruSasUktazca maNDalAdhyAyamevaca / gAyatrIMlakSamekantu mucyate nAtra saMzayaH ||36|| gRhadAnaM mahAdAnaM na dAnantu gRhAtparam / yena dAnena aruNa ! sarvadatta bhavanti hi ||37|| gRhopakaraNAn sarvAn gomahiSyAdi bhUSaNAn / kaNDanI peSaNI culhI udakumbhaH pramArjanI ||38|| zayyAca bhojanaJcaiva vitAnaM chatramevaca / ete cAnye ca bahavo dattAstena bhavanti hi // 36 // pratigRhya ca tAn sarvAn gRhItAni bhavanti hi / anyaizca bahubhirdAnai gRhadAnaM na saMbhavet ||40|| gRhapratigrahastena dustaro hi dvijanmanAm / tasmAtpratigrahaM kRtvA prAyazcittaM samAcaret // 41 // kRcchratrayaM caredvipro mahAsAntapanaM tu vA / zataM vA bhojayedviprAn gAyatryA vA trilakSakaM // 42 // prAyazcitte kRte vipro mucyate duSpratigrahAt / prAyazcittaM na cet kuryAd brAhmaNo'jJAnamohitaH // 43 // tadyuvAnaH pramIyante naptAraH putrapautrakAH / mRtazca pretatAM gacchenna grAhyo azvadAnaM mahAdAnaM tadyatnAcca vivarjayet / yAvantyazvasya romANi tAvatsvargagato'zvadaH ||45 || tameva pratigRhNAno narake prati pacyate / pratigrahe na doSaH syAddoSastasyaiva vikraye // 46 // duSpratigrahaH || 44 ||
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2124 aruNasmRtiH [prathamoRSibhizca purA gAthA gItA azvasya vikraye / asaMbhASyoApAMkta yaH pApiSTaH sa durAtmavAn / / 47|| yAni kAni ca pApAni brahmahatyA samAni ca / prAyazcitta vizuddha yanti na taizcahayavikrayI // 4 // romNi romNi bhrUNahatyA tasya nityaM vidhiiyte| azvAnAM pratigRhItAnAM vikrayanna zubhambhavet // 46 / / sA'prakalpazataM yAvatpacyate tAmrabhraSTake / tasya ( tasmA ) dvinirgate kAle pASANA'khu bhavennaraH // 50 // tasmAnna pratigRhNIyAt dvijastatpApabhAga bhavet / azvAnAM vikrayaM kRtvA careccAndrAyaNaM trayam // 51 // lakSatrayaM vA gAyatryA japedvAzu samAhitaH / pratigrahaM (he) caredvipraH (zcA) atikRccha na saMzayaH // 52 // dviguNaMca japedvadaM brAhmaNAn bhojayecchatam / Apatsu pratigRhNAna ekenaiva vizuddha yati / / 3 / / yathArthena ca sRSTAnAM brahmaNA pdmyoninaa| teSAM pratigraho ghoro na kuryAd dustaro yataH // 54 // pratigraheNa sahasA yadeno bhavati dvije| api sarvamadhIyAnaH tacchRNuSva yathA kRtam // 55 // nAbhibhASeta taM dRSTvA mukhaM ca na vilokayet / duSTa pratigrahahato (vipro) sadA bhavati kilviSI // 56 / / mukhA'valokane (naiva) yena prAyazcittI bhaved dvijaH / jAnan kathaM cidvipro'pi ninditaM tu samAcaret // 57/
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhvAyaH] pratigraha prAyazcittavarNanam 2125 ihaiva sakSaNArddhana divA kIrti samo bhavet / paraloke'pi tasyaiva nAnyA vidyAd gatintathA // 8 // aihikAmuSmikA yastasmAttAnpari varjayet / pramAdAttAn gRhItvAtu prAyazcittaM samAcaret // 56 // savAsAjala mAplutya SaSThAMzaM parivarjayet / cAndrAyaNaM tataH kuryAjjyotiSTomaM yajettathA // 6 // viSNo (SNu) jiSNo (SNu) hRSIkeza pratimA sthApayettu vaa| bhRNArthaM pratigRhNAno mucyateduSpratigrahAt // 61 // kanyApratigRhaM kRtvA brAhmaNastu yathAvidhi / karmaNo'nte tataH kuryAbhUridAnaM dvijAtiSu // 62 // kanyApratigrahastena vrajatyevadadanvazu (su)| bhUridAnaM na cetkuryAtkanyAdAne dvijo yadA // 3 // tadA kanyA svarUpeNa sA kanyA tAn jighAMsati / gRhavAsaH sukhAya patnI mUlaM ca tatsukham // 64 // sA patnI yA vinItA ca vi(ci) ttajJA vshvrtinii| tadrapA bhUridAnAJca anyathA vikalA bhavet // 6 / / kapilAM pratigRhNIyAddhomAthaM zreyase dvijaH / kapilA darzane puNyaM tasyaiva darzanesmRtaM // 66 // puNyadAna u (mu) bhAbhyAM cetpuNyaM tasyaivapoSaNe / pratigrahastatastasyAH puNyAtpuNyataraH smRtH||67|| paramavikramaM kuryyAnmahAdoSo bhavettataH / kapilAvikrayaM kRtvA carezcAndrAyaNatrayaM // 6 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2126 aruNasmRtiH [prathamozUdrAdyadi gAM gRhNIyAJcaredvA edvtryN / tasmAttAM pratigRhNIyAtparaMvikrayaNaM na hi // 6 // kRSNAjika (na) mRtazayyAM kAlapuruSameva c| pratigrAhI kurukSetre na bhUyaH puruSo bhavet / / 70 // tathApi manasaH zudhyai prAyazcitaM samAcaret / taptakRcchadvayaM kuryAdaindavena samanvitam // 71 // satreNa yajate vAtha japedvAlakSasaptakaM / vApIkUpatar3AgAdikhananaivisRjeddhanaM // 72 // tadanityaM sa (bha) vedyasmAnnasthiraMhibhavedvasu / pratigrahArjitaM dravyaM sarva nazyatimUlataH // 73 // rAjapratigraho ghoro madhvAsvAdo viSopamaH / taM jJAtvA mAnavaH kasmAtkariSyedaM (pyati) pralobhanam / / 74 // bhakSite mAnuSemAMse prAyazcittaM vidhIyate / tatkariSyAmahe sarve natu rAjapratigrahaM // 7 // pratigraharatAnAM tu brAhmaNAnAM khagottama ! / mAnuSyamapiduHprAyaM (prApyaM) brahmalokaH kuto bhavet // 76 // grahaNAdi zubhAH kAlAH dAna homAdi kurvatAM / gRhNati zubhakartRNAM brAhmaNasya gRhe tathA // 77 / / tAmisramaMdhatAmisra pUryaviSThA ca zoNitaM / asipatravanaMghoraM sadRzaM zleSmabhojanam // 78 // zAlmalaM (liM) kAkatuNDaM ca pathyo vaitaraNI tthaa| bhRkthaM (ca) gur3apothaM ca marmaraM taptavAlukaM / / 7 / /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] pratigraha prAyazcittavarNanam 2127 tailaM kumbhahasaM caiva tailayantramathApivA / etajjJAtvA na kuryAdva duSTarAjapratigrahaM // 8 // kRtvA taM bhUDhabuddhistu carezcAndrAyaNatrayaM / sahasra bhojayedviprAn sUryabhaktAn jitendriyAn / / 8 / / ete (naiva) caiva vizudhyanti duSTAdrAjapratigrahAt / lakSatrayaM tu gAyatrI carezcAndrAyaNaM trayaM / / 82 // gRhItvA dvimukhIMdhenuM dhAnyAnAM dazaparvatAn / eteSvanyatamaMgRhNannabhUyaH puruSo bhavet // 83 // prathamodhAnyazailastu dvitIyolavaNAnvayaH / gur3AcalastRtIyastu caturtho hemaparvataH // 84 // paMcamastilazailastu SaSThaH kArpAsaparvataH / saptamo ghRtazailaH syAdratnazailastathASTamaH // 8 // rAjato navamastadvadazamaH zarkarA'calaH // ete dazAcalAH proktA dvimukhI ca tatodhikA // 86 // eteSAM grahaNe vipraH kSayenmAsacatuSTayaM ( yAt) / prAjApatyena kRcchraNa SaSThamaMzaM parityajet / / 8 / / japedvAdazalakSANi gAyatryAH sAyaM(nakta)bhojanaH / etena mucyate pApAdanyathA narakaM vrajet / / 88 // bhUmiM yaH pratigRhNAti bhUmi yazca prayacchati / ubhau tau puNyakarmANau niyataM svargagAminau / / 6 / / nAsti bhUmyAH samaM dAnaM nAsti bhUmyAH samonidhiH / nAstibhUmyAH samo dharmo nAnRtAtpAtakaM paraM // 10 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2128 aruNasmRtiH harato hArayatastam (tAm ) maMdabuddhistato zrutaH / sa baddhovAruNaiH pAzaistiryagyoniSu jAyate // 61 // svadattAM paradattAM vA yo harezca vasundharAM / SaSTivarSasahasrANi viSThAyAM jAyate kRmiH // 62 // ekaM pazvanRte hanti kanyArthe yo'nRtaM vadet sarvabhUmyanRtaM hantimAsmabhUmya'nRtaM vada ||13|| pratigrahe na doSaH syAdgobhUmestu (ca) vikraye / pitAmahAcca yA bhUmiH prAptA yA prapitAmahAt ||14|| tAmeva vikrayaM kurvannarakaM pratipadyate / ane (re) rvA'pahRtAbhUmiryaH zaktastamupekSate ||5|| narake patate ghore yAvadAbhUtasaMplavaM / tasmAdbhUmiM ca patnIM ca mAtaraM gurvaGganAM // 66 // anyairapahRtAM dRSTvA sadyaH prANAnparityajet / narasya vikrayaM kRtvA careccAndrAyaNaM trayam // 67 triguNaM vAcaredvadaM navagrahamakhaM tathA / navagrahamakhe naiva dRSTvA tatprazamaM brajet ||18|| navagrahamakhaM tasmAtkuryAtpApaprazAntaye || etena mucyate pApAdanyathA narakaM vrajet // 66 // mahAdAnasamaM loke na bhUtaM na bhaviSyati / yattat SoDazadhA proktaM matsyena tu khagottama 1 // 100 // Adya tu sarvadAnAnAM tulApuruSasaMjJakaM / hiraNyagarbhadAnaM ca brahmANDaM tadanaMtaraM // 101 // [ prathamo
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH SoDaza dAna prakaraNavarNanam 2126 kalpapAdapadAnaM ca bahugohasti paMcamaM / hiraNyaM kAmadhenuzca hiraNyaM ca tathaiva ca // 102 / / hiraNyAzca rathaMstadvaddha mhstirthstthaa| paMcalAMgalakaM tadvadvaradAnaM tathaiva ca // 103 / / dvAdazaM vizvacakra tu tataH klpltaalpkN| saptasAgaradAnaM ca ratnadhenustathaivaca // 104 // mahAbhUtAtmakaM caiva SoDazaM parikIrtitaM / eteSvatyuttamaM dAnamekasmai na pradIyate // 10 // yataH pApAya bhavati dattaM dAnaM dvijAtaye / SoDazaistu nazedazaM prApya tasya ca gauravAt // 106 // tasmAtpratigraha (ha) syaiva (caiva) manasApi na cintayet / tulApuruSasaMjJa tu Adya tatkathitaM tviha // 107|| tasya tulAyAntu samArUr3ho (tasyAM tulAyAmArUDho) yajamAnaH svayaMtulet / tasyamAMsasamaMcaiva suvarNaca vidhIyate // 108 // naSTe mUle ca tasyaiva yadbhavenmAMsabhakSaNaM / tatpApaM ca bhavettasya suvarNe narakaM brajet // 106 // narakAniHsRtaH pazcAtpretaH kalpazatatrayaM / tasmAnna pratigRhNAti stokastokArddha meva vA // 110 // gRhItvA tasyabhAgaM tu carecAndrAyaNatrayaM / / hiraNyagarbha brahmANDa kalpapAdapameva ca // 11 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2130 aruNasmRtiH [prathamo eteSu bhAgaM gRhNAno brAhmaNo narakAya saH / pramAdAdatha lobhena gRhItvA vratamAcaret // 112 // jalenatriSavaNasnAyI caretsAMtapanaM dvayaM / gosahasramahAdAnaM (bhuvi ) tulyaM na tatparaM // 113 // gobhizcadhriyate loko gAvaH srvsymaatrH| gosahasrasamudbhUto dustaraH syA(da)dvijanmanAM // 114 // go zate go sahasra ca vaitaraNyAzca yAsmRtaH (smRtaaH)| dhenuryAnyAzca yA gAvo ratnahema vinirmitAH // 11 // etAstu dvijavaryeNa varjanIyAH prayatnataH // yajJakarmaNi yA dhenuryAdhenvA(dhenuH) dharmakarmaNi // 116 // prAyazcittanimittavA (yA) homArtha durbalAya vA / madhuparke ca yA dhenuH yA dhenuH karma siddhaye // 117 // etA sarvA dvijo vidvAn pratigRhya ytsttH| na sa pApena lipyeta padmapatramivAMbhasA // 118 // gosahasrAdhikaM caiva pratigRhya hyakAmataH / gomUtrayAvakAhAro mAsenaikena zuddha yati // 11 // Rk sAma vedo niyataM japedvA shivsnnidhau| nArAyaNAnusmaraNAnmucyate duSpratigrahAt // 120 // gAyatryA dazalakSaNa praannaayaamshsrtH| tena pApena mucyeta anyathA narakaM vrajet // 121 // pratigRhya vaitaraNI lohadaMDaM mahAvyayam / vaitaraNyA na mucyeta yAvadAbhUtasaMplavam // 122 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] pratigraha prAyazcittavarNanam 2131 raktodakaM tatravahetsapUSNaMpUyaizcamAMsaizca ( hi ) kardamAkulaM / kalpatrayaM pacyati tasyamadhye anugrahaMcaiva daanN(tu)kuryaat||123|| tasmAdanugrahaM kuryAcchAstroktavidhinA tataH / prAjApatyadvayaM kuryAdathavA zatabhojanam // 124 / / japedvApyasyavAmIyaM shivsNklpmevc| rathaMtaraM vAmadevyaM mucyate tena kilviSAt / / 12 / / hiraNyakAmadhenvAdi anyeSAM tu yathoditam / mahAbhUtabhayaM tebhyaH prAyazcittamathocyate // 126 // etebhyaH pratigRhNIyAddharmAbhAso dvijo yadA / tadA majjeta narake pUyaviSThAsamAkule // 127 / / dharmAbhAso dvijo yasmAtpratigRhya carevrataM / taptakRcchadvayaM caiva atikRccha tathaiva ca // 128 // athavA mucyate pApAtprANAyAmaparAyaNaH / prANayAmaidehetsavaM zarIre yacca pAtakam // 126 / / yathA vegagato vahniH zuSkA dahatIndhanam / prANAyAmaistathA pApaM zuSkAdraM nAtra saMzayaH // 130 / / pAvakAiva dIpyante japa homakriyAratAH / pratigraheNa zAmyanti pAvakaH salilAdiva // 13 // tAn pratigrahajAna doSAn praannyaamairdvijottmaaH| nAzayantIha vidvAMso vAyulezairivAmbaram // 132 / / gAyatryA daza lakSaNa praannaayaamshsrtH| nazyanti pApa saMghAni kA kathAtra pratigrahe // 133 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2132 aruNasmRtiH brahmarAkSasaH / pratigrahAdhikaM nAsti brAhmaNasya bhrazyate brahmacaryAttu narake ca narakAnnisRtaH kAle jAyate anyai (ante) rjalamayo hastI mAnuSojalamAzritaH // 135 // tasmAdvinirgataH pazcAdulukaH zvApado bhavet / prApyate mAnuSIM yoniM daridro duHkhitastathA // 136 // vyAdhitazcaiva mUrkhazca bandhubhizca vivarjitaH / dRSTo (STvA ) pari(ra) zriyaM dIptA (pra) suniyaMtaM muhurmuhuH ||13|| duSTapratigrahahato vipro bhavati kilviSI / tasmAtpratigrahaM kRtvA prAyazcittaM samAcaret // 138|| tasmAtpratigrahadhanaM na sthiraM syAtkadAcana / prAjJaH pratigrahaM kRtvA taddhanaM sadgatiM nayet // 136 // yajJAdvA saptasaMstheSu puNyAnyAyatanAnyathA / zivasya viSNo mArtaNDa syAgAre visRjettathA // 140 vApIkUpataDAgeSu brahmasvaguNamuktaye / eteSu visRjecchalkamanyathA narakaM vrajet // 141 // prAyazcittaM tu yatproktaM brAhmaNasya pratigrahe / zUdrAdi varNinAM caiva (caitat) tadviguNaM ca smaacret||142|| zayyAca pAduke vidyAM chatra cAmaravAsasI / azaneSu ca sarveSu prAyazcittamabhojanam || 143 // yAni teSAmazeSANAM te kRtvA smaraNaM param / kRte yenAnutApo vai yasya puMsaH prajAyate // 144 // vinAzanam / [ prathamo prajAyate // 134||
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] pratigraha prAyazcittavarNanam 2133 prAyazcittaM tu tasyaiva hareH saMsmaraNaM param / prAtarnizi tathA saMdhyAmadhyAhlAdiSu saMstuvan // 14 // nArAyaNamavApnoti sadyaH pApakSayaM naram / / 146 // muktvA prayAti sa svarga tasya viSNonumIlane / vAsu devena (devasya) bhaktasya japahomArcanAdiSu // 147 // tasyAMte bhavate (bhavati) tasya devendrAdadhikaM phalam // 14 // iti zrI aruNasmRtIye dharmazAstra aruNasUryasamvAde pratigrahaprAyazcittanirNayo nAma prathamo'dhyAyaH /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI gaNezAya namaH // atha // * pulastyasmRtiH * varNAzramadharmavarNanam kurukSa etra e mahAtmAnaM pulastyamRSayo'bruvan / aire dharmAnprakArAMzca no vada smArtamAgamam // 1 // evaM pRSTaH pratyuvAca sarvAstAn pRcchata RSIn / paMcadhA vAsthitaM dharmaM zRNudhvaM dvijasattamAH // 2 // varNadharmaH smRtastveka AzramANAmataH param / varNAzramastRtIyastu guNanaimittikastathA // 3 // varNamekaM samAzritya yo'dhikAraH pravartate / varNadharmaH sa vijJayo yathopanayanaM triSu // 4 // yastvAzrayaM samAzritya padArthaH saMvidhIyate / ukta Azramadhamastu bhikSApiNDAdikaM tathA // 5 // ubhayasya nimitta ena yo vidhi H sampravartate / naimittikaH savijJa eyaH prAyazcittavidhiryathA // 6 // brahmacArI gRhasthazca vAnaprasthazca bhikSukaH / ukta Azramadharmastu rAjadharmastu paJcamaH // 7 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNAzramadharmavarNanam tathaiva ca / varNadharmazcaturNAM yaH AzramANAM dvayoH sAdhAraNo dharmo yazcAsaudvayazeSabhAk // 8 // ijyAdhyayanadAnAni yathAzAstra' sanAtanam / brahma kSatriya vaizyAnAM sAmAnyo dharma ucyate // 6 // yAjanAdhyayane rAjJo bhUtAnAzvAbhirakSaNam / pAzupAlyaM kRSizcaiva vaizyasyAjIvanaM smRtam // 10 // zUdrasya dvijazuzrUSA dvijAnAmanupUrvazaH / zUdrA ca vRttistatsevA kAru ( kAruNyaM ) karma ( tathaiva ) ca // 11 // gurauvAso'gnizuzrUSA svAdhyAyo vrata dhAraNi (NaM) / trikAlasnApitA bhRtyai gurau prANAMtikI sthitiH ||12|| tadabhAve gurusute tathA sabrahmacAriNa (Ni) / kAmato vA samAnatvaM svadharmo brahmacAriNaH // 13 // samekhalo jaTI daNDI muMDI gurugRhAzrayaH / anyathA grahaNa (gRhamedhitvaM) gacchetkAmato vAzramAMtaram ||14| agnihotropacaraNaM jIvanazca svakarmabhiH / dharmadAneSu kAmyeSu sarvatrajana (dha) vikrayAH // 15 // devapitryatithibhyazca bhUtAnAmAnukampitA / dharmo'yaM gRhamedhinaH ||16|| 'dhyAyaH ] zrutismRtyuktasaMskAro jaTitvamagnihotratvaM bhUzayyAjinadhAraNam / vanevAsaH payomUlanIvArakaNavRttitA ||17|| 2135 pratigrahanivRttizca triHsnAnaM maunadhAraNam / devatAtithipUjA ca dharmo'yaM vanavAsinAm ||18|| 134
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2136 pulastyasmRtiH sarvAraMbhaparityAgo bhaikSAnna niSparigrahatA drohaH samatA priyApriyapariSvaGgaH sukhaduHkhAvikAritA / sa bAhyAbhyantarAzaucaM niyamo vratakAritA ||20|| sarvendriyasamAhAro dhAraNAdhyAnanityatA / bhAvazuddhistathetyevaM parivrADdharma ucyate // 21 // ahiMsA satyavAdazca satyaM zaucaM dayA kSamA / varNinAM liGginAJcaiva sAmAnyo dharma ucyate // 22 // svajJAnaM hRdi sarveSAM dharmo'yaM varNiliGginAm / aSTArthI dvividhaH (dvidhA) prokto dRSTArthazcadvitIyakaH ||23|| ubhayArthastRtIyazca nyAyamUlazcaturthakaH / ubhayAvyavahArazca daMDadhAraNamevaca ||24|| tulyArthAnAM vikalpaHsyA nyAyamUlaH prakIrttitaH / vede tu vidito dharmaH smRtau tAdRza eva tu // 25 // anuvAkaH zrutisUkta kAryArthamiti mAnavAH / tadarthazca prayAso'yaM saca sevyaH phalArthinA // 26 // uktaH paJca vidho dharmaH zrayo'bhyudayahetukaH / puruSANAM yathAyogaM saca sevyaH phalArthinA ||27| sadyastu praur3habAlAyAmanyathA vatsarAcchuciH / pradAtA yAM trirAtreNa dattAyAM pakSiNI bhavet ||28|| iti pulastyaprokta' dharmazAstra samAptam / ( prakSipto'yaM pratibhAtyantimaH zlokaH ) [ prathamo vRttamUlatA / sarvajantuSu // 16 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI gaNezAya nmH| // atha // // budhasmRtiH // athAto budha-dharmazAstraM vyAkhyAsyAmaH __ cAturvarNyadharma varNanam zreyo'bhyudayasAdhano dhrmH| garbhASTame brAhmaNo vasaMta AtmAnamupanayet / ekAdaze kSatriyo griissme| dvAdaze vaizyo varSAsu / mekhalAjinadaMDakamaNDalUpavItAni dhArayet / vedAnadhItya guruzuzrUSAM kurvan dRSTArtha stu(ta)nuyAt / sAvitrI vedavratikopaniSadgodAnatrisuparNikavratAni caret / guruNAnujJAtaH snAyAt / savarNA bhaaryaamudvhet| mAtRtaH pitRtaH paJcamI saptamI dazamImanya gotrjaaN| brAhmadaivArSa prAjApatya-gandharvA''sura paishaacraaksssaaH| mRtAvupeyAt / yugmAsu putrmutpaadyet| garbhAdhAnaM pusavanaM sImantonnayana jAta karma nAmakaraNaM niSkramaNAnnaprAzana cUr3A karaNopanayanaM yAvadagnyAdhAnaM / tasmin gRhyANi deva-pitR-manuSyavrata-yajJa-karmANi kuryAt / atithIn pUjayet / bhRtyAn bandhUna poSyavargAzca / zvavAyasAdibhyo bhUmau dattvA brAhmaNAn bhojayet / pitranvaSTakApArvaNazrAddha zrAvaNyAgrahAyaNI caitryAzvayujI ca pAkayajJAn kuryaat| amInAdhAyAmihotraM darza paurNamAsau cAtu
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2138 budhasmRtiH [prathamomAsyAni nirUr3ha pazuranubandhasautrAmaNIti haviryajJAna kuryAt / agniTomo'tyagniSTomaH ukthyaSoDazIvAjapeyo'tirAtroto (so) ryAmaH / iti somayAgAnanutiSThet / dayA sarvabhUteSu kSAntiranasUyAzaucamanAyAsena maGgalamapakArpaNyamaspRheti kuryAt / nyaayaagtdhnenkrmaanni| adhyApanaM yAjanaM pratigrahaH sarva-kraya-vikraya saMvibhAga pratidhigamaziloJcha(cha)nnA(nna)mayAci (ta) karSaNejyAdi vRttayaH / tadasaMbhave kSatriya vRttyA / ApatkAle A(a)sAdhubhyaH pratigRhNIyAt / vRtti saMkaraM na kuryAt / karmavRtti saMkarau rakSet kulazuddha yartham / kRSiH pAzupAlyaM vANijyaM vaizya karma / zUdrasya vihitaM karma brAhmaNAdInAMtrayANAM bhatR zuzrUSAnAbhicarastasya gurubhaktiH praNA(ma)zceti / kRtakRtyasya vAnaprasthyaM / viraktasya pArivAjyaM svadharmAnuSThAnavarNAnAmAzramANAJca hitAkaraNe pratiSiddhasevane yAvattadakurvato na kapataH (yAtaH) vihitamakurvato rAjJAka (kA) ryitvyaaH| kaNTakAn shodhyet| vyavahArAnanekArthAnnirNayet / balavatazcaitAn svadharma sthApayet / teSu parasva daMDAna (daMDa) daapyet| tathA kurvataH kArayi (ya) tazcobhayo dhrmsiddhiH| tasyadharmo vinIto'vyasanI nirUpita maNDalAdhyakSaH (prakSipet ) saMdhivigrahAsanayAnasaMzrayadvadhI bhAvAt sAmarthya kArayet / anicchati palAyAnamuparuddha ya paradurge gRhNIyAt / mantrauSadhi prayogeNa nissarga rAjyaM (rASTra) gahIyAt / gRhItvA devabrAhmaNapUjanam / evaM kurvan dRSTamadRSTaM ca (phalaM) lbheteti| // iti zrI budhaproktA budhasmRtiH samAptA / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siitaaraamaabhyaaNnmH| // atha // // vshisstthsmRtiH2|| atha prathamo'dhyAyaH varNAzramANAM nityanaimittikakarmavarNanam gurumikSvAkuvaMzasya vaziSThaM brahmasaMbhavam / papracchurmunayaH sarve pArAzaryapurogamAH // 1 // munaya uucuH| bhagavanbhavatA proktA yajJadAnavratAdayaH / varNAzramANAM kartavyA nityAnaimittakAH kriyaaH||2|| ka AcAraH kaH AhAraH kIdRgvRttiHka AzrayaH / vaiSNavAnAM munizreSTha brahi sarvamazeSataH // 3 // vaziSTha uvAca / zruNudhvaM munayaH sarve sarvadharmasanAtanam / vaiSNavAnAJca viprANAM yadyadAcaraNaM zubham // 4 // sargAdau brAhmaNAH zreSThAH vaiSNavAMzena coditaaH| itare ca trayo varNAH brahmaNA viSNusUnunA / / 5 / /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2140 vaziSThasmRtiH tasmAcca vaiSNavAH viprAH prakRtyAdiSu sattamAH / avaiSNavatvaM viprANAM mahApAtakasammitam // 6 // avaiSNavastu yo vipraH sarvakarmasu garhitaH / rauravaM narakaM prApya cANDAlIM yonimApnuyAt // 7 // nitya (tyaM) naimittikaM kAmyaM trividhaM zruti coditam / avaiSNavAnAM viprANAM karmma tanniSphalaM bhavet // 8 // zrImahAviSNumanyeran hInadevena durmatiH / sAdhAraNaM sakRtva te soM'tyajonAntyajoM'tyajaH // 6 // yo viSNuzeSamAtmAnamanyazeSaM prapadyate / sa cANDAlo mahApApI rauravaM narakaM vrajet ||10|| avaiSNavattvaM viprANAmAtmanAzanakAraNam / tasmAttu vaiSNavatvaM vai viprANAM zruticoditam ||11|| avaiSNavohiSo (hato) vipro hataM zrAddhamadakSiNaM / abrahmaNyaM hataM kSAtramanAcAraM hataM kulam ||12|| yevAsudevaM nArcantisarvalokezvaraM harim / teSAM hi narake vAsaH kalpAyutazatairapi ||13|| caturvedI ca yo vipro vAsudevaM na vindati / vedabharabharAkrAntaH sa vai brAhmaNagarddhabhaH || 14 || tasmAdavaiSNavatvena brAhmAddhi ( brAhmaNatvaM ) vihanyate / vaiSNavatvena saMsiddhiH labhate nAtra saMzayaH ||15|| nArAyaNaM paraMbrahma brAhmaNAnAM hi daivatam / somasUryyAdayodevA kSatriyANAM vizAM (tathA) pati ||16|| [ prathamo.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] urdhvapuMDamahattvavarNam 2141 zUdrAdInAM tu rudrAdyA arcanIyAH prkiirtitaaH| yattu rudrArcanaM prokta purANeSu smRtiSvapi // 17 // tadabrahmaNyaviSayamevamAhaprajApatiH / rudrArcanaM tripuMDU ca yatpurANeSu gIyate / kSatraviTzUdrajAtInAM netareSAM taducyate // 18 // tasmAtripuDU viprANAM (vipraistu) na dhArya munisttmaaH| yadAjJAnAcca vibhriyuH patitAstena saMzayaH // 16 // UrdhvapuMDaM tu viprANAM satataM zruticoditam / urdhva puMDo mRdA zubhro lalATe yasya dRzyate // 20 // sarvapApavizuddhAtmA sa yAti harimandire / snAnaM dAnaM tapo homa svAdhyAyaH pitRtarpaNam // bhasmI bhavantu (nti) tatsarvamurdhvapuMDavinAkRtam / / 21 // mumukSubhirvItarAgairapramataH samAhitaH / urdhvapuMDa hareH pUjAkSa (chatrA) dhera(sama) laMkRtama // 22 // brAhmaNenaiva mRddhA- na bhasma na ca candanaM / yadyabudhyA tu vibhRyAtprAyazcittI bhavettu saH // 23 // na tripuMDa dvijairdhAoM na paTTAkArameva ca / na cAnyadevatA bhaktirAdyApi (rApadyapi) kadAcana // 24 // yastu nArAyaNAdanyaM svataMtraNa prapUjayet / bhaveyuniSphalAstasya yajJadAnAdisakriyAH // 25 // aGgabhAvena devAnAmarcanaM na niSidhyate / svataMtra buddha yA yaH kuryAt brAhmaNo narakaM vrajet // 26 / /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaziSThasmRtiH [ prathamo tasmAttu brAhmaNo nityaM prayatnenArcayeddhariM / tadAdhAraNabhAvena devatAH parito'rcayet ||27|| avaiSNavastu yo viprazcAMDAlAddhasaH smRtaH / na tena saha bhoktavyamAdyApi ( mApadyapi ) kadAcana ||28|| sudarzanordhvapuMDrANAM dhAraNaM prathamaM smRtam / tanmaMtrAdhyayanaM caiva tadIyArAdhanantathA ||26|| nityamArAdhanaM viSNordhyAnaM homo japastathA / tatkathAzravaNaM caiva tannAmnazcaiva kIrttanam ||30|| tatpAdatIrthasevA ca tanniveditabhojanam | narttanaM gItavAdanam ||31| praNAmastasya purato tatastotrapaThanaM 2142 tadanyeSAmasevyatA | caiva saMpUjayannityaM nArAyaNamanAmayam ||32|| evaM sa vaiSNavo bhavedviprassarvalokeSu pUjitaH / lalATe cordhva puMDa tu bAhumUle sudarzanam ||33|| kaMThe yadvAkSamAlAM tu pavitra dakSiNe kare | vaiSNavasya (vaiSNavena) sadA dhAryyA harisaMbandhavedanAt ||34|| zaMkhacakrAMkaM na kuryAdvAtmano bAhumUlayoH / kalatrAyatpra (patya) bhRtyeSu pazvAdiSu vimuktaye ||35|| sa putra pazudArANAM brAhmANAnAM vizeSataH / kuryyAttu cintana caiva vaiSNavaM nAma lakSma ca ||36|| zaMkhacakra sphuTaM kuryyAtpratapte bAhumUlayoH sarvAzrameSu vasatAM strINAM ca zrutivedanAt ||37||
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] vaiSNavadharmavarNane brAhmaNasvarUpakathanam homAni naiva saMtaptacakramAdAya vaiSNavam / dakSiNa bAhu mUle tu dagdhvA karma samAcaret ||38|| vidhinAdhAyitva ( dhArayitveva) pavitracakramuttamam / tatassavaiSNavaM yAti nAnyathA dvijasattamAH // 36 // tasmAttu vidhivaccakraM dhArayitvA sudarzanam / pazcAtsarvANi karmANi kurvIta dvijasattamAH ||40|| cakrasya dhAraNe kAle brAhmaNanA (tvaM) vidurbudhAH / jAtikarmANi vai kuryAccaulopanayanepi vA // 41 // maMtrAdhyayanakAle vA cakra dhAyyaM vidhAnataH / adhRtvA vidhivacakraM yaddhi karma samAcaret ||42 // niSphalaM tu bhavetsarvamiSTA pUrti (tiM) dvijottamAH / zrIvaziSThasmRtau brAhmaNasvarUpa kathanaM nAma prathamo'dhyAyaH / 2143 atha dvitIyo'dhyAyaH atha vaiSNavAnAM nAmakaraNa saMskAravarNanam bhagavan brUhi viprANAM jAti karmAdi satkriyA / nityanaimittikaM karma viSNupUjAvidheH paraM // 1 // AcakSva vizvereNa ( vistaraNaiva ) sarvakarmamazeSataH / vakSyAmi jAtikarmAdi sarvAneva vidhAnataH // 2 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2144 vaziSThasmRtiH [dvitIyojAte putra pitA snAtvA putraM teza (daza) dinAntaram / mucyate paitRkAttasmAt sadya eva dvijottamAH // 3 // tatradAnaM prakurvIta yathAzattyanusArataH / ekAdaze'hni saMprApte maMgalasnAnamAcaret // 4 // tataHsUtakanivRtyarthaM svastivAcanamAcaret / vaiSNavaiAhmaNaiH sArddha marcayetpuruSottamam // 5 // sa puSpamaNDape ramye vimAnadhvajazobhite / arcayedgaMdhapuSpAdyadhUpadIpaniveditaH // 6 // ArAdhanaM bhagavataH kuryyAccakrasya paramAtmanaH / nAmnA nAkArayeccakra maizvaryeNa vaiSNavaiH // 7 // SaTkoNaizca samAyukta SaDakSarasamanvitam / 'madhye praNavasaMyuktamena (tacca ) cakramihocyate // 8 // bahumistu dhanairyukta mUlamaMtraNa saMyutam / madhye tadvIjasaMyukta zaMkhaM kuryyAdvicakSaNaH / / snAnaM paMcAmRtaH zuddhararcayetpurato hareH // 6 // dhyAtvA sudarzanaM tasmin sahasrAraM mahaujasam / koTisUryyasamaprakhyaM tejasAbhuvanatrayam // 10 // pUjayantaM sahasrAraM sarvamaMtrasamanvitam / dhyAtvA divyasahasrAraM pUjayetpurato hareH // 11 // paDakSareNa maMtraNa pUjayitvA * vidhAnataH / japaM kuryAttataH pazcAddazasAhasrasaMkhyayA // 12 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vaiSNavAnAMnAmakaraNa saMskAravarNanam 2145 SaTsahasra japitvA vA pazcAddhomaM samAcaret / iSumAtra caturdikSu gomayenApi vAriNA / / 13 / / upaliptaM (zucaudeze) sthaMDilaM tu su zobhanam / tasminullikhya ullekhaM samidhAvagnijAtayaH // 14 // tanmadhye'gni pratiSThApya svagatyokA (zrutismRti) vidhAnataH / AjyasaMskArapUrveNaradhyAyAme samAcaret // 15 // AdhArAvAjyabhAgauca hutvA hemaM (homa) smaadvijH||16|| pazcAttu vaiSNavaisUkta viSNu ( mantra ) prakAzakaiH / pavitraMtu iti dvAbhyAM bhRgabhyAM homaM samAcaret // 17 // viSNorarATamasIti yenadevA iti tribhiH / evamAjyena hotavyaM maMtra praNavapUrvakaiH // 18 // pazcAtsudarzanaM tasmin zaMkhaM cAgre vinikSipet / SaDakSareNa hotavyamaSTAviMzatisaMkhyayA // 16 / / dakSiNaM ca bhujaM pazcAccakraNa ca dahecchizoH / tanmAMsaM pradahet pazcAccheSeNaiva dvijottamaH // 20 // zItodake vinikSipya pUjayetsusamAhitaH / / tataH tristvi(sviSTakRtaM hutvA homazeSaM samAvhayet // 21 // pUrNapAtrodakaM gRhya maMtrayitvA vickssnnH| tena saMmArjayetputra pavitra ta iti mRcA / / 22 / / yena devAdi mantraNa cAnyairabdaivataiH shubhaiH| vaiSNavaizcaiva za(sUktazva kuryAtsaMmArjanaM zizoH // 23 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2146 vaziSThasmRtiH [dvitIyatasya dakSiNakarNantu japedaSTAkSaraM svayam / mUrdhni hastaM vinikSipya japeJcadvAdazAkSaram / / 24 / / SaDakSareNa maMtraNa kuzaiH sammArjayettanuM / nAma kuryAttataH pazcAdvaSNavaM pApanAzanam / / 2 / / mAsaizca vatsaraizcaiva mUrtibhirdvAdazairyutam / Arabhya mArgazIrSatu kezavAdyaradhiSThitam // 26 / / mAse yasmiMstu yojAtastasyatannAmakIrtitam / tasyanaisargikaM nAma vaiSNavantu vidhIyate // 27 // anyAni caiva nAmAni guNayoge bhavaMti hi / prathamaM vaiSNavaM nAma sarvavarNeSu kIrttitam / / 28 / / na cettu vaiSNavonAma yasya vai dvijasattamAH / anAmakassavijJayaH sarvakarmavigarhitaH // 26 // evaM hi nAmakaraNaM karttavyaM dvijasattamAH / jAti (ta) karmaNyalAbhetu viSNozcakrAdi dhAraNam // 30 // caulopanayane vApi tanmaMtrAdhyayane'pi vA / vidhinA vaiSNavaM cakra dhArayitvA dvijottamAH // 31 // karma kuryAttataH pazvAcchautasmAta vidhAnataH // 32 // iti zrIvaziSThasmRtau nAmakaraNAdivinyAso dvitIyodhyAyaH
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyo'dhyAyaH vaiSNavAnAM niSkramaNAnnaprAzana saMskAravarNanam vaziSTha uvAca / atha mAse caturthe tu gRhAnniSkAmayecchizum / susnApya samalaMkRtvA svastivAcanamAcaret // 1 // arcayetprayato viSNuM karmabhizca suzobhanaiH / kadalIphalasaMyukta dadhyannaM ca nivedayet // 2 // sahasranAmabhiHstutvA namaskRtvA tu viSNave / purato vAsudevasya homaM kuryAdvidhAnataH // 3 // AyaM gauriti maMtraNa haMsaHzuciSadityUcA / paromAtraNa sUktana dadhyannaM juhuyAd dvijaH // 4 // tato'rkamaMDale viSNuM dhyAtvA sNpuujyedguru| hiraNyamayavapurdevaM zaMkhacakragadAdharam // 5 // padmAsanasthaM devezaM sarvAbharaNabhUSitam / kumAramIkSayedbhAnu japanvai sUryadaivatam // 6 // citraM devAnAmiti ca japitvA (japtvA) 'dhyaM nivedayet / maMtrasyatveti japtvA ca namaskRtya divAkaram // 7 // brAhmaNaM bhojayetpazcAcchatsnA(zaktyA) dadyA(ca) dakSiNAm / evaM gRhAnniSkramaNaM zizoHkuryyAdvijottamAH // 8 // athAnnaprAzanaM kuryAt SaSThe mAsi vidhaantH| virADya ( virADAkhyaM ) hari tatra pUjayetkusumaidalaiH // 6 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2148 vaziSThasmRtiH [tRtIyozarkarAjyasamopetaM pAyasaM ca nivedayet / homaM kuryyAcca vidhivadagnyAdhAnAdi pUrvakam // 10 // pAyasenaiva hotavyamAjyena madhunAsaha / pratyarca puruSasUkta na juhuyAdva samAhitaH // 11 // iti sUkta na gAyacyA vaiSNavena (ythaavidhi)| prAjApatyena tvaditi homazeSa samApayet // 12 // japtvA ca pauruSaM sUktaM namaskRtvA janArdanam / hareniveditaM pazcAcchubhe pAtra vinikSipet // 13 // dadhyAjyamAkSikairyukta prAGamukhaM purato hre| homnAcAnapatennasva iti maMtraNa prAzayet // 14 // viprAMzca bhojayedvidvAnAzIbhirabhinaMdayet / athASTame mAsi kuryAdviSNu pUjA vidhAnataH // 15 // sevanaiHkusumairdivyaipUjayet puruSottamam / zarkarAjyena saMyuktA(saMyukta)mupA (naivedya)vi nivedayet // 16 // dIpairnIrAjanaM kuryyAdaSTottarasahasrakaiH / gItaM nRtyaM ca vAdya ca kuryAcchubhakaraM tathA // 17 // viSNonukamveti sUktana mahatta juhuyAghRtam / homazeSaM samApyAtha brAhmaNAn bhojayettataH // 18 // tRtIyavatsare caulaM kuryyAduktavidhAnataH / nAMdImukhena samabhyarcya pUrvANhe pitRdevatAn // 16 // snAtvA'parehi kurvIta svastivAcanapUrvakam / arcayenmAdhavIpuSpaiH kezavaM garur3adhvajam // 20 //
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] caulopanayanasaMskAravarNanam 2146 zarkarAjyena saMyukta sUpAnnaM (pakkAnna) vinivedayet / aSTottarasahasraM tu japecca dvAdazAkSaram // 21 // namaskRtvA tathA bhaktyA stutvA stutibhireva ca / prANAyAmatrayaM kRtvA saMkalpya vidhipUrvakam // 22 // agneruttarataH sthApya mudakaM gomayaM kramAt / vrIhIyavamASatilazamIpatraprapUritAm // 23 // zarAvAn paMca nikSipya AdhArAntaM vidhAya ca / Apa apA puppAbhi tribhizca juhuyAd dhRtam // 24 // prajApate'nanvaM diti juhuyA dvaiSNavaistribhiH / zItoSNamudakaM nItvA pAtra saMyojayettataH // 2 // uSNenavAyavitica maMtraNAvabhiSecayet / navanItaM dadhiyutaM gRhItvA kAMsyapAtrake // 26 // athaikaviMzatidarbhAnacchinnAgrAn sukomalAn / brahmaNA dvijahastena dhArayetsusamAhitaH // 27 // kumAro (raM) mAturutsaMgasaMsthitaM vApayet pitaa| zlakSNaM pazcAtsamArabhya zirasi vipra (hasta) dakSiNam // 28 // nacanItvA spRzya kezAna (nAsyamasyA) syaavlokyet| aditi kezAn vapesItyAdayaH (pada) muha(pa)spRzet // 26 // auSadhitvetvoSadhIzca saMspRzeca punaH punaH / pazcAzliSTa tamugrAsAditi(maMtra)riti ta(samuccareta) kriyH| genAvapaditi prathamaM maMtraSTyAbhimukhaM zizum / tribhizca kuzasarpitkAsahebozAn chinatti ca // 31 //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2150 vaziSThasmRtiH [tRtIyovinyasettAJchamIparNaiH sahA''nuDuhagomaye / yena dhAteti mantraNa dvitIyaM japettathA // 32 // evaM tRtIyaparyAye yena bhUpeti vai japet / sarvamantrazca labhyeta vApayetsusamAhitaH / evamuttarataH pakSaiH tribhimaMtra stu vApayet // 33 // yatkSureNeti mantraNa kSuradhArApamadya ca / nApitena tataH pazcAtkArayetkerA karttanaM / yadevakAla dharmaca tathA cUDAntu kArayet // 34 // sI (zI) tAbhiH snApayedadbhiralaMkRtya yathA zizum / brAhmaNAnbhojayetpazcA (visRjya ) pitRdevatAH // 3 // e (vaM) yathAkulaM caulaM karttavyaM muni puMgavAH / tUSNImetAH kRtAH strINAM vivAhastusamantrakaH // 36 // AdhAnAdaSTame varSe brAhmaNasyopanAyanam / janmASTame vA karttavyaM tathaivAvRtu paJcame // 37 // dvijaH kuryAtkumArasya nava sUtrasya dhAraNam / snAtvApare'nhi pUrvANhe kRtasvastyayanobudhaH // 38 // viSNuM sampUjayeddevaM karavIraiH sugandhibhiH / zAlyodanaM surayutaM naivaidyaJca samarpayet // 36 // dhUpaM dIpaM ca tAmbUlaM narttanaM gItavAdanam / pradakSiNaM namaskAraM kuryAd bhakti samanvitaH // 40 // tato devasya purato homaM kuryaadvidhaantH| kumArasya spRzecchIrSa susnAtam samalaMkRtam // 41 //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanasaMskAravarNanam zubhe muhUrtte vimale nivezya ca svadakSiNe / agnisthApana kuryAdupalepAdi pUrvavat // 42 // kuryAdAdhAraparyyantamagnyAdhAnAdipUrvakam / janmakarmaNyabhAvena viSNozcakrAdidhAraNam ||43| atra kuryAdvidhAnena pazcAtkarma samAcareta / upavItaM tathA vastraM mai pApaM (vizuddha) cottarIyakam ||44|| mekhalA caiva daNDabhca ( vidhivad ) dhArayedvijaH / trayamUrdhni dhRtaM tantu tantutrayamathAvRtam ||45|| tri vRtA pranthi saMyukta tatpavitramihocyate / kRtazaucaM tathAzAnaM (snAnaM ) upavItaM va (ca) dhArayet // 46 // etasmainaMvacastreNa maMtreNaiva suvAsasI / SdhyAyaH ] 2151 RgbhiH padbhyAmiti RcA dhArayedenamAjinam // 47 // mekhalAM veSTayemonmatI (caiva) prAveyAmityRcA tathA / etakSmanica maMtraNa pAlAzaM daNDameva ca // 48 // mRdA zubhreNa ca tathA urdhva puDazca dhArayet / nAmabhiH kezavAdyazca yathAsaMkhyaM dvijottamAH // 46 // UrdhvapuNDra mRju saumyaM supAzvaM sumanoharam / madhye chidreNa saMyukta zrIpadAkRtakaM hareH ||50 // lalATe kezavaM dhyAyennArAyaNamathodare / vakSaHsthale mAdhavaMca govindaM kaNThake tathA // 51 // viSNuzva dakSiNe kukSau bAhuke madhusUdanam / trivikramaM kandhare tu vAmakukSau tu vAmanam // 52 // 135
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2152 vaziSThasmRtiH [ tRtIyo zrIdharaM bAhuke vAme hRSIkezaM tu ( ) ( bhuje) kare / apAre (grIvAyAM) padmanAbhaJca pRSThe dAmodaraM tathA / / 53|| tatprakSAlanatoyena vAsudeveti mUrddhani / sAntarAlodrdhvapuMDrasya madhye zrI viSNudhAmani // 54 // haridrAsAra saMmbhUtAM tAM naraH dhArayecchriyam / aairekhAM racayenASipaM cari (?) vittarpayet // 55 // tataH pradhAnaM homaca kurvIta dvijasattamAH / caulokko (caulokta:) juhuyAnmaMtra rArjeneva (rAjyenaiva ) dvijottamAH ||56|| agneruttaratastiSThanprAGmukhaH prayato guruH / Atmano'bhimukhaM kuryAtsAvitrIM manasA smaret ||57 // tatsaviturvRNA (NI) mahe tyarddha cainAJjalau jale | kumArasyAnjala siMcetso'pibhUmau nivezayet // 58 // devasya 2 tveti mantraNa gRhItvA dakSiNe kare / mukhamAlo (kayana ) stasya manasA saMsmareddharim // 56 // sAvitrIM vitputrau mUlamantraNa saMsmaret / nArAyaNaM jagannAthaM svaguru manasA smaran // 60|| Aditya maNDalAntasya (sthaM) dhyAtvA viSNuM sanAtanam / japedvA praNameccaiva haMsaH zuciSadityRcA ||61|| yAtkasyAni ke (maMtrAdikaM ) pazcAt zeSaM karma samAcaret / yuvAsuvAsArddha cainAvRtena ca pradakSiNam ||62||
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayana saMskAravarNanam 2153 uttareNArddha caiva kuryyA (homa) dditI samohamam (samAhitaH) / tUSNIM samidhamAdadhyAt brahmacArI hutAsanI // 63 // agnaye samidhamiti maMtra Naike tathaiva ca / traveNa pariSicAmIti kuryyAtpradakSiNaM tataH // 64 // agnau pratApya hastaMtrIridaM mantramudIrayet | pAdayoH praNametpazcAdAcAryasya samAhitaH ||65 jAnvA vai pANi saMgRhyamnahi maMtra mameti ca / vAsasA tasya pAdAbhyAM gRhItvA dakSiNaM karam ||66|| AcAryastu vadenmantraM yathA niyuktamArgataH / savyAhRtikAM sapraNavAM gAyatrIM zirasA saha ||67|| nyAsaM ca viSNugAyatrIM dvAdazArNa manu'nayA ( tathA ) / adhyApayedvidhAnena zaucAcArAzca zikSayet || 68|| homazeSaM samApyAtha caredbhaikSyaM dvijottama / svarNa raupya kAMsye vA zubhapAtra zubhAnvitaH // 66 // apratyA sthApana ddhimAgRhIyAcchubhataNDulAn / bharttA (bhavati)masyA (bhikSAM) pradehIti yAcayed vinayAnvitaH anindyaSu ca vipreSu caredbhaikSyaM samAhitaH / bhikSAlabdhaM ca yad dravyaM brAhmaNe vinivedayet // 71 // 'dhyAyaH ] sUryAste tarpayitvA hi AsIta guruNA saha / svA (ravA) vasti (sta) mite rAtrau homaM brahmadinecaret // 72 // snapayitvA caruM' tatra bhikSAlabdhaizca taNDulaiH / tasminnanau ju (su) hotavyaM bhikSAdhAnAdi pUrvakaiH // 73 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2154 vaziSThasmRtiH [ tRtIyosadasaspatimadbhutamRcA''cAmettataH param / RSibhyaH svAheti tathA caruNA juhuyAtkramAt / / 4 / / tataHsviSTa kRtAhIti homazeSaM samApayet brAhmaNAnbhojayetpazcAdAzIbhirabhivanditaH / / 7 / / AcAryeNAbhyanujJAtaH bhuJjIta niyamo(to)vratI / trirAtraM saMgrahedagnimAcAryoMniyataH zuciH / / 76 / / samprApta ca caturthe'nhi grAmAnniSkramya caivahi / tadagnisahito gatvA prAgudIciM dizaM tathA // 77 / / patraM sarva kuzahastaM ca ma(a) zvatye(tthe)vA samAvizet / tatra sampUjayeddavA(va)nudakumbhaM hutAsanam / / 7 / / pAlAzaM caivopacAreNa gandhapuSpAkSatAdibhiH / pAlAlaM (zaM) pUjayed bhaktyA viSNurUpamanusmaran // 76 / / purato devatA tatra jinI ( pUjayet ) vA svasvanAmabhiH / zraddhA medhA ca sAvitrI tathA prajJAvadhAraNA // 8 // etAnuddizyahoMtavyA (vyaM) AjyamedhyAdi pUrvakam / tataH pradakSiNaM kRtvA homazeSa samApayet // 8 // tAsuzcaiveti mantreNa namaskRtya visarjayet / tadagnimutsRjetva(tta)tra naca daMDAjinAni ca // 2 // dhArayetpUrvavanmaMtraNaivAntaH prayataH zuciH / evaM samApya vai pazcAdvijAnsambhojayettataH // 83 // uddizya devatAH tatra pUjayecca zucAsanI / evaM kRtvA vidhAnena gRhAngacchettataH param / / 84 //
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacaryavarNanam 2155 zaucAdikaM samAcAramAcAre zikSayed guruH / AcAryAdhInavRttistu brahmacaryyavrataM caret // 8 // prativedaM dvAdazAbdamaSTAbdaM paMcavarSakam / abdaM cApi caredbhaktyA yathAzAstroktamArgataH // 86 // strIsaMgaM caiva tAmbUlaM gandhamAlyAJjanaM tathA / ghRtaM steyaM prANadviSA (paraddhaSa) parazayyA'pavAdanam / / 87 // madhumA(mAM)sAzanaM caiva kauTilyaM paruSaM vcH| kAMsyake bhojanaM caiva pratyekaM vratalopane // 48 // aparANi sarvakarmANi vrt(j)yedvijsttmaaH| mauJjIbandhanamArabhya zaucAcAraM samAcaret // 86 // Asevya dakSiNe karNe brahmasUtra tu pRSThataH / prAGmukhodaGmukho vApi viNmUtra visRjedbudhaH // 10 // dakSiNAbhimukho rAtrau yathA sukhamukhastathA / ulpiyAnaM(andhakAra)ditaH (dine) zaucaM kuryyAdukta vidhAnataH mRdmirabhyuddha tairadbhiryathAsaMkhyaM prazodhayet / arddha pramRtimAtra stu mRdbhirabhyuddhRtairjalaiH // 12 // gandhalepakSayakaraM zaucaM kuryAdyathAvidhi / apAne dvAdazatrokto SaDvAraM mehane ca (tathA)mRttikA // 13 // vAmahaste daza proktA ubhayoH sapta mRttikA / tathA tribhizcaturbhirvA pAdayoH kSAlanaM smRtam // 14 // tribhiliMge karastadvadubhayomavayaM smRtam / 8 dvaca pAdayoHmUtra zukra cahi (dvi)ga(gu)NaMsmRtam // 6 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2156 vaziSThasmRtiH [ tRtIyoadhovAyuvisarge'pi mUtra zaucavadAcaret / / strIzUdradvijabandhUnAmaddhaM prokta manISibhiH / / 6 / / rAtrAvaH (da) bhavecchauca mApadyapi tathaiva ca / yatInAM ca vanasthAnAM zaucaM tat triguNasmRtam / / 6 / / kRtAzaucaM vidhAnena kSAlayeddhastapAdakau / antarjAnuH zucau deze upaviSTo hya daGmukhaH // 18 // prAgvA brAhmaNa tIrthena nityamAcamanaM caret / aMguSThamUlaM brAhmasyAtprAjApatyaM kaniSThikam // 66 / prAdezinyA paitRkantu karasthaM daivataM smRtam / AgneyaM madhyamaM vidyAtIrthAcAme dvijottamAH // 10 // prAjApatyAttu hotavyaM dezinyA pitRtarpaNam / karAye (gre) Na pradAnasyAnmadhyamena parigraham / / 101 // hRdayaMgamAbhiradbhistrisamprAzya upaspRzet / snAnamabdaivatairmantrArjanaM. vA samAhitaH // 10 // maMtradvayenAbhimanya tasmindhyAyetsanAtanam / anantabhogaparyaGkazayAnaM ramayA saha // 10 // dhyAtvA nimajya devezaM tripaTheghamaNa (marSaNa) m| tathaiva maMtraratnena tarpayedapsu nimajya ca // 104 // utthAyAcamya vidhivaddevatAstarpayettataH / uttIryyavastra niSpIDya punaH (rA) camanaM caret // 10 // AcchAdya dhautavasanaM punarAcamanaM caret / dhRtordhvapuNDradehastu pavitrakara eva ca // 106 / /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacaryavarNanam upAsIta tataH sandhyAM prAGmukhodaGmukho'pivA / aJjalInikaro bhUtvA prANAyAmAnsamAcaret // 107 // savyAhRtikAM sapraNavAM gAyatrIM ziriNA (rasA) saha / sakRtsmRtvA (Adi puruSaM) NAdyaM puSTenAzusyAM (prANAnhRdi) nyamevapat ( nivezayet // 108 // vAmenA (sA) puTenaivatvAmumA (?) paratastataH / tathaiva kumbhakaM kRtvA recayeddakSiNena tu // 106 // prANAyAmatrayaM kRtvA saMdhyA homajapAdiSu / vyAhRtInAntu sarvAsAmRSizcaiva prajApatiH // 110 // chandazca devI gAyatrI paramAtmA ca devatA / brahmarSiH caiva gAyatrI savitA devatA smRtA // 111 // evaM jJAtvA vidhAnena prANAyAmaM samAcaret / ApohiSThetimantreNa mArjayettu dvayena ca // 112 // sUryyazcameti maMtreNa maMtravittamabhivAdayet / maMtraratna ena saMprAzya pazcAdAcamanaM caret // 113 // ApohiSTheti mantreNa punaH sammArjanaM tataH / ityApArke pratipAhetRcA yatryA atandritaH ||114 || AdityamaNDalAntasthaM dhyAtvA viSNuM sanAtanam / zuddhasphaTikavarNAbhaM komalAGgAyudhairyutam // 115 // susnigdhanIlakezAntaM ratnakuNDalazobhitam / padmAsanasthaM devezaM 'dhyAyaH ] 2157 muktAdAmavibhUSitam // 116 // zuklagaMdhAnulepanam / vAmAMge ca zriyAyuktaM dhyAtvA mantraM japedbudhaH ||11|| zuklamAlyAmbaradharaM
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2158 vaziSThasmRtiH [tRtIyosA ca promaMtra ratnaca japodayo dazana raMrAnaM(?) / udutyamiti sUktana copasthAnaM visarjayet // 118 / / vaiSNaveSu ca maMtreSu bhikSAcaraNamAcaret / na (bhaikSaM)mete (mle)chalabdhe tu taNDulA nitareSu vA // 116 / / Apadyapi na gRhNIta pASaNDapatitAdiSu / daNDAjinopavItAni mekhalAni ca dhArayet / / 120 / / bhikSAlabdhaM ca yadravyamAcAryAya nivedayet / tasya prasAdarUpeNa bhuJjIta tadanujJayA // 12 // zubhe pAtre ca zuddhAnnaM gAyacyA cAbhimaMtrayet / satyaM tvartena pariSiMcAmIti pradakSiNam // 122 // pariSicyatvanenaiva hyarpitaM vaiSNaveSu ca / paJcaprANAMzca juhuyAt paJcaivA''hutayaH kramAt / / 123 // dhyAyannArAyaNaM devaM tato bhuJjIta vAgyataH / amRtApidhAnamasItyApaH prAzya vicakSaNaH // 124 / / kiJciducchiSTamAdAya sodakaM nirvapedbhuvi / saMkhe purasya (1) nilayepa AMbuda nivAsinAm / / arthinAmudakaM nityamakSayyamupatiSThatu / tatra prakSAlya toyena mukhahastaM mRdA saha / / 12 / / daMtAnkASThena saMzodhya gaNDUSaizcaiva vAribhiH / prakSAlya hastau pAdau ca samyagAcamanaM caret // 12 // ucchiSTapAtraM tamabhi saMprokSya ca vizudhyati / yAvazca hastaparyantaM tAvadadhyayanaM (caret) paThet // 127 /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacaryavarNanam astaM gate dinakare sandhyAM pUrvavadAcaret / zaucAcamana snAnAdi (ntaM) yathAvidhi samAcaret ||128|| zItodake tvazaktazcetkuryAduSNena vAriNA / maMtradvayenAbhimantraya snAnaM tatkarma zuddhaye // 126 || zucivastradharaH samyagAcamya vijitAtmavAn / dhRtordhvapuNDra (deha) koSazca sandhyAM kuryAdyathAvidhi // 130|| prANAyAmaMca vidhivatpUrvavanmArjayettataH / agnizcameti maMtreNApaH prAzyAcamanaM caret // 131 // punaH sammArjanaM kRtvA pazcAdarthe (rdhya ) nivedayet / utthAya maNDale dhyAtvA vAsudevaM sanAtanam // 132 // nIlotpaladalazyAmaM raktAmbhoruhalocanam / zaMkhAsizAGga vajradharaM pItavastraM caturbhujam // 133 // padmanAbhaM zriyAyuktaM dhyAyetsavitRmaNDale / dadyAdardhyatrayaM tasmai gAyatryA vinayAnvitaH // 134 // AsInazca japaM kuryAtsvalpamaSTottaraM zatam / tathAmaMtradvayaM japtvA dravitpAnA raviM // 135 // upasthAya ca sUktena namaskRtya visarjayet / agni kAryaM tataH kRtvA gurUnnatvAbhivAdayet // 136 // bhaizyaM cared yathApUrvaM parisaMkhyA tathA nizi / RtaM tvAM satyena pariSicAmIti pUrvavat // 137 // achI (znI) yAdvi (ca) yathAzaktyA svAdhyAyAdhyayanaM tataH / zucau deze zucirbhUtvA zayIta niyatendriyaH || 138 || 'dhyAyaH ] 2156
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaziSThasmRtiH [ tRtIyo utthAya pazcime yAme yAmaM dhyAnaM samAcaret / evaM pratidinaM kuryAd brahmavAdI jitendriyaH || 136 || vedatAni tatkAle kuryyAdvipro yathAvidhi / adhyApanamupAkarma zrAvaNyA zravaNe'pica // 140 // haste cotpadyamAne vA paJcamyAM zravaNe'pivA / nadIM gatvA tu pUrvAhe guruNA sahito vratI // 141 // tatra snAnaM (tvA) vidhAnena tarpayeddavatAnRSIn / arcayitvA zucau deze hariM sarvagataM tathA // 142 // / paritaH pUjayedda vAnRSIMzca kusumAkSataiH / vimalA muravItAnaM nadadhAvA pazArGgiNe || 143 || zAke rAjasame yuktaM saktaM hRdyaM nivedayet / aSTottarasahasraM tu japedaSTAkSaraM manu || 144 || saMsthApayedagnimupapAdi pUrvakam / tatra dayA (dyA)dAjya bhAgaMca kRtvA homaM samApayet // 145 / / zraddhA medhA ca sAvitrI tathA prajJAvadhAraNA | etAnuddizya hotavyaM saktuM sAjyaM sazarkaram // 146 // maNDalAbhyAMca zrRgmyAMca sUkta viSNuprakAzakaiH / tataH sviSTakRtaM hutvA homazeSaM samApayet || 147|| upavItAni devasya dadyAdaSTottaraM zatam / aSTAviMzati vA dadyAdbhaktyA devasya zArGgiNaH || 148 || sugandhapuSpadhUpAdyaH naivedya vividhaistathA / pUjayitvA vidhAnena namaskRtya ca bhaktimAn // 146 // 2160 1
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacaryavarNanam 2161 prAganaSu kuzeSvevamAsInaH purato hreH| vedAnadhyApayettatra sAMgopAMgasamanvitAn // 150 / / samAptiM vAcayitvAtha brAhmaNAnbhojayettataH / tadAprabhRti vai ziSyAnnityamadhyApayed guruH // 152 // yathAdhIyIta tathA rAtrau tasminnAsItadvijottamaH // 153 / / paJcadazyAM caturdazyAmaSTamyAM rAhusUtake / . Rtu saMdhiSu bhuktvA vA zrAddhaSu pratigRhya vA // 14 // saMdhyAgajitanirghAtabhUkampolkAnipAtane / sakSyaM(sApya)vedaM (dhu niza) mAraNyakamadhItya ca // 15 / / tryahaM preteSvanadhyAyaH ziSyatvigguru bandhuSu / akAlavarSe'nadhyAyastrirAtrantu vicakSaNaH // 156 / / anadhyAyadinaM varSa somaro nA vidhIyate / ayane viSuve caiva zayane bhojane tathA // 157 / / anadhyAyaM prakurvIta manvAdiSu yugAdiSu / apareSu ca pakSeSu aSTakAdimRtiSvapi // 158 / / hemante zizire caiva nAdhyApayedvadasaMhitAm / anvaSTakAva pUrveSu aSTakA iti saspatva (zAzvatam) // 156 / / deze'zucAvAtmani ca vidyu tastanitasaMkSaye / / bhuktvA'rdrapANi raMbho'nta ra rAtre'timArute // 160 / / amedhyazavazUdrAntyazmazAnapatitAntike / pAMzupraskandhadigdAha saMdhyAnIhAra bhItiSu / dhAvataH pUtigandhe ca ziSTe ca gRhamAgate // 16 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2162 [ tRtIyo vaziSThasmRtiH zvakroSTugardabholUkasAmavANArttaniHsvane // 162 // kharoSTrayAnahastyazvanauvRkSeriNarohaNe / tatkAlikAnanadhyAyAnvadanti munisattamAH || 163|| pazumaNDUkanakulazvAhimArjAra mUSakaiH / kRte'ntaretvahorAtramanadhyAyaM prakIrtitam // 164 // siMhavyAghravarAhoSTramRga (yAneSu) jAniSu voM (vAM) tyajaiH / antarAgamanenvASTaM (?) vAdhyAyecchakaTArdhakam // 165 // gacchemA (da) nantaraM vApi jAnubhyAM mukti zuddhaye / pare (caret) cAndrAyaNaM vApi jAnubhyAM bhuvi zuddhaye || 166 || evamadhyApayecchiSyAnvAgyataH saMyatendriyaH / zanaizcazikSayeccaiva na ca pAruSyavAgbhavet // 167 // zayAnaH proSThapAdau vA tailAbhyaMgazirastathA / nAdhyApayettathA ziSyannaca paryyaGkasaMsthitaH || 168|| kRtAJjalistasya mano gurorabhimukhaM zizuH / adhIyIta tathA ziSyo vAgyato niyatendriyaH || 166 // evamadhyayanaM kuryAttarpayedda vatAn pitRn / utsarjanaM tathA kuryAt pauSe mAse'STakAsu ca // 170 // rohiNyAM zravaNe vApi paurNamAsyAmathApi vA / upAkarmavidhAnena kuryyAcchiSyAto guruH // 172 // snAtvA viSNuM samabhyarcya tarpayetpitRdevatAH / payasA napayitvA tu nanAnitaM (?) duyAt // 172 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacayavarNanam 2163 zarkarAjyenasaMyuktAM. tileSTathA juhuyAttataH / tarpayitvA pitRndevAn kuryyAdutsarjanaM tataH // 173 / / varSe varSe prakarttavyaM vedaadhyaapnpaargaiH| adhyApanamupAkarma tathaivotsarjanAdikam // 174 / / samastasaMhitAyAntu mahAnAmnIvrataM caret / AraNyake. vedabhAgamavadhAryavanAntare // 17 // udagayanaM pUrvapakSe sthAlIpAlI (kAdibhiH) sitairyutam / AcAryoM juhuyAttatra agnyAdhAnAdipUrvakam / / 176 / / manohare zucau deze tarucchAyAsu shiitle| arcayejagatAmIzaM puSparAraNyasambhavaiH // 177 // anyAni phalamUlAni bhakSyANyeva nivedayet / namaskRtvA tu juhuyAnmUlamaMtreNa maMtravit // 17 // nArAyaNAnuvAkyena tilasaMmmizritaM carum / agnAvagnizcaretyAdi japenmaMtraiH pRthak pRthak // 176 / / hutvA vyAhRtibhiH pazcAddhomazeSaM samApayet / Aditya maNDalAntasthaM dhyAtvA viSNusanAtanam // 180 // maMtreNAdhyaM pradAtavyaM tvaMtatAnAmiti dvijH| trirAtramekarAtramvA dIkSAM kurvIta vaidikIm // 18 // adhyApayettataHziSyAn vidyAmAraNyakI guruH / purato vAsudevasya nirjane vija (pi)neSeH (sthitaH) // 182 / / adhaH zAyI brahmacArI dIkSito niytovrtii| prAgeva bhojanAdatra hydhetvyN(adhiiyiit)smaahitaiH(tH)||183
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2164 vaziSThasmRtiH [tRtIyonAparANhe na sAyAnhe rAtrAvapi na kIrtayet / evamadhyApayecchiSyAnvidyAmAraNyakI budhaH // 184 // tadarthamadhidAtavyaM samAjJAnApalAsame (?) / samAnato brahmacArI yAvadadhyayanaMbhavet // 18 // prativedasamAptau tu zaktyA sampUjayed gurum / tau(au)dA(da)nAkhyavrataM karma kuryAd vrataM samApayet // 186 / / caulakarmavidhAnena kuryAdva davrataM svayam / zyAzru (svasti) vAcanamevAtra svayaM kurvIta pUrvavat / / 187 / / samApya vedaM gurave dadyAdgodakSiNAvasum / vedoktAni purANAni setihAsAni zaktitaH // 188 / / zAstraM manvAdikaMcaiva yathAvA (zakti) sabhyayat(samabhyaseta) vedavratAnipAzvAMnaunvAhyamayameva (?) hi // 18 // gurave dakSiNAM datvA snAyIta tadanujJayA / vrataM sarva tanvAkhyaM(audanAkhya) hi homapUrvakamAcaret // 160 snAtvA svasyayanaM kRtvA homapUrva samAcaret / upalepAdipUrveNa cauloktA vyAhRteH kramAt / / 16 / / hutvA tataH samabhyarcya hotavyaM yAjJikaiH shubhaiH| mamAgnirvacaityAdidazabhiH pratyUcaM huvet // 162 // homazeSa samApyAtha maMgalasnAnamAcaret / mekhalAjina daNDAdi(ni) brahmacarya savanAni (bratAni) ca // mukto (ktvA) navAnivAsAMsi dhArayetsamalaGkRtaH / karNayoH kuNDalecaiva cakSuSozcAJjanaM tathA // 164 / /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] gRhasthadharmavarNanam kaTe (TyAM) ca maNisUtraM ca upAnacchatrameva ca / candanaM kuGkumaM caiva veNu vaMsakamaNDalum // 165 // dhArayitvA guruma (na) tvA brahmacayyaM samApayet / pUrveSu sarvatIrtheSu samyagviSNu N samartha yet // 166 // ayutaM ca japenmantraM vRtaM (to) nitya matIndriyaH (tandritaH) / tarpayejjuhuyAccaiva nAmabhiH kIrttayetsadA // 167 // brahmacaryoktamArgeNa sakRdbhojanamAcaret / viSNvAlaye vased vApi zAyIta ( zayIta ) niyatendriyaH || 168 nAlape viSNavabhakta varvacanairasaha (na taizca) saMcaret / evaM vrataM caretsyA ( dhyA) tvA vijitaH saMjitendriyaH // yAvadAcArya vAkyaM hi tAvatkAlaM samAcaret // 166 // iti zrI vaziSTha saMhitAyAM caulopanayanAdikathanaM nAma tRtIyo'dhyAyaH // 3 // atha caturtho'dhyAyaH gRhasthadharmavarNanam vaziSTha uvAca gurave dakSiNAM datvA yamikSemaM (yogakSemaM) samAcaret / viraktaH pravrajedvidvAnanurakto gRhe vizet // 1 // naiSThikena tratenApi yAvajjIvaM samAcaret / vasedAcAryasaMGkAze viSNorvA vaiSNaveSu vA // 2 // 2165
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2166 vaziSThasmRtiH [ caturthI a (tha) dhya vA paricaryAyAM viSNordevasyazA (zA) GgiNaH / vaiSNavAca (cAra) yavRddhayarthamudvAheduttamAM striyam // 3 // arogiNIM bhrAtRmatIM samAnArSajagotrajAM / paJcame saptame caiva mAtRtaH pitRtastathA // 4 // dazapuruSavikhyAtAMzrautriyANAM mahAkulAt / zIlalakSaNasampannAM buddhirUpakulocitAm // 5 // pAkhaNDa zAmata (mleccha) patitAM samutpannAM visarjjayet / etaireva guNairyuktaH sarvotkRSTastathaiva ca // 6 // vidyAtapaH samAyukto varaH zreSThaH svarUpavAn / viSNo tato'nupUrveNa vivAhobrAhmaNasya vai // 7 // // rAjJo dva e ca vizazcaikA na zUdrAM nodvahedvijaH / zUdrasya tu savarSA ca vivAhyottarottarastathA // 8 // lomA vivAstu nodvAhyA prAtilobhA (mi) kAH / paitRghAtI ca nodvAhettathA mAtuH svasuH sutAM // 6 // mAtulasya ca pautrIM vA mAtAmahasutAM tathA / brAhmaM daikaM prajApatyamArSazceti zubhAstathA || 10 | azulkA brAhmaNAhazca tArayanti dvayoH kulam / rAkSasAsuragAMdharvapaizAcA garhitAstathA // 11 // AhUya dIyate kanyA sA kanyA samalaGkRtA / brAhma vivAhovijJa yo (yaH) sarva kratuphalaMsmRtam // 12 // yajJasyaRtvijo dadyAtsa devodvAha ucyate / varabhvAhUya samAdAya sa ArSa iti dIyate || 13 |
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAyaH] vivAha-prakAravarNanam 2167 sadharmacaritaH (so'yaM) prAjApatya udaahRtH| vivAha AsuraH proktaH zulkamAdAya dIyate // 14 // rAkSaso yuddhaharaNAt gAndharvaH samadyASitaH (smyaanmithH)| yazcauryeNa sa paizAco munibhiH samudAhRtaH // 1 // kanyAMvarayamANAnAmevaMdharmo vidhiiyte| suhRdomantravantazca catvAro brAhmaNAH zubhAH // 16 // tAM kanyAM varaye pUrva jaya(pa)tvedasamAntaram / ato deveti sUktana prAgmAtazca iti RcA // 17 // anarbharAjavepazcAtkanyA vaivAhikA zubhA / japtvaivarayetkanyA kusumAkSatapANayaH // 18 // amuSyapautrIvAmuSyaputrIM vA'mukagotrajAm / imAM kanyAM varAyAsmai vayaM tadvivRNImahi // 16 // (tava pAdya) tavapAdhyamitibra yAdyo'sau kanyApradAyakaH / varo vadhUgRhaMgacchet gItavAditraniHsvanaiH // 20 // patiputra (vatI) punaH strIbhistathAvipraiH zubhAnvitaiH / maMgala dravya saMyukto japanvai veda saMhitAm // 21 // prakSAlyapAdAvAcamya svastivAcaM samAcaret / bhagavanparicaryyArthamityudIryodvahekhiyam // 22 // tato (va) vidyAM saMhitAyAM pAlikAdhvajatoraNaiH / pUjayeddavadevezaM paGkajaiH kusumaiH zubhaiH // 23 // arcayedramayAsAddhaM divygndhairmnohraiH| . pAyasaM zarkarAjyAdi prabhUtaphalasaMyutam // 24 // 136
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2168 TAtaH vaziSThasmRtiH [caturthoMsuzItalaM pAnakaM ca karpUreNa suvAsitam / sapUganAgapatrA (ghA) di tAmbUlaJcasamarpayet // 2 // pazcAnnIrAjanaM kRtvA sarva vastu nivedayet / pazcAtpuSpAJjaliM dadyAnnamaskRtya ca zAGgiNam // 26 // zrIkezava jagannAtha ubhayoH paadpaayyoH| anayAsaha sarvatra paricaryA sadA'stu me // 27 // evaM samprArthya devezaM pazcAtkarma sanAcaret / devasya puratovanhi pratiSThApyAtha pUrvavat // 28 // AjyaM saMskAraparyantaM kRtvA smygvidhaantH| pUjitomadhuparkeNa kanyAyAzca madApakAt (1) // 26 // navannikAMtarhitAM ca kanyAM sa miNglkRtaam(1)| IkSayetsumuhUrte tu mantreNa ghoracakSuSA // 30 // sAdrA () kSatAzcadUrvAzca kanyAM (ca) samalaGkRtAm / lAjAkSatAnisarvANi puSpANi surabhINi ca // 31 // tauryastvarayAmUrdhni vikIryetAM manasvinAm (1) / kanyAmudakapUrvI ca darya (dadyAt) kanyApradAyakaH // 32 // varaM lakSaNasaMyukta viSNurUpamanusmaran / pitAdadyAtsukanyAM (ca) tadabhAve pitAmahaH // 33 // tadabhAve. pitRvyaH syAttadabhAve'pisodaraH / tadabhAve tu jananI tadabhAve'pigotrajaH // 34 // tadabhAve tu baMdhuHsyAttadabhAve nRpaH (ucyate) smRtaH / dAtRNAmapyalAbhe tu kanyAkuryAtsvayambaram // 3 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhavidhivarNanam 2166 aprayacchansamApnoti bhrUNahatyAmRtAvRtau / mAtA pitA tathA bhrAtA pitRvyazca pitAmahaH // 36 // sarve tu narake yAnti dRSTvA kanyAM rajasvalAm / tasmAtyAgrajamutpattaH kanyAM dadyAdvicakSaNaH // 37 // uccAryA grA (nA) magotre tu dadyAdudakapUrvakam / kaidaM kasmAdAdityAdijapenmaMtraM (?) samAhitaH // 38 // dharme cArthe ca kAme ca nAtikAmyeti ca bruvan / ahaM nAti carAmIti varo hanyAhatAsviyam (1) // 36 // varaH pratyaGmukho bhUtvA gRhNIyAtvaprAGmukha (khI) m| svastriyaM karttavyAni ca karmANi ca rUhyosamAcaret(1) // 40 // suhRdomaMtravantazca gRhItvAjalapUritam / kalazaM mRNmayaM tau tu mArjayettukuzairjalaiH // 41 // anupRSThamasItyAdi mantrAbhyAmparimArjayet / natasyasyAzirasi (?) ca nidhAya kuzapUrvakam // 42 // dakSiNaM (?) tu yugacchidraM maMsaH sauvarNa (1) saMyutam / pranaSpaMsnApa (1) nitasmasyAzirasi c| nidhAyakUpe (1) nAyAcamAnaiH zubhAhUye // 43 // vAsobhiH samalaMkRtya yoktraiNaiva tu veSTayet / tau parasparayo (1) mUni secayedasitAnzubhAn // 44 // UrNAmayaMkaGkaNantu banIyAca tayoH kare / pazcAttu puratovanheH sthitvA caiva sukhAsane // 4 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ caturthI svasya dakSiNataH kanyAsUpavezyA''sanezubhe / pazcAduttarato'mInaprasthApyazubhAnvitam // 46 // udakumbhaM purastAttu madhye saptapadAcitam / taNDulaizcazubhaiH sthApya pazcAtkarmasamAcaret // 47 // tasyA samanvArabdhAyAM juhuyAccaturaH kramAt / amaraM pApitisRbhizcatu (bhi) cayarya ( saparya) yA // 48 // Ajyena juhuyAdagnau karmANya (mi-vidhAnataH) agnyAdhAnaprA / tiSThanpratyaGmukhastatra prAGmukhyAH (ca) striyAH kare // 46 // pa (a) patramoha sannIni ti) vedo kuryAtpradakSiNAm / AropayenayAzmAnabhImamasmAnabhItyRcA ||50|| vadhvAjalAdupastIrthe (rthya) bhrAtA tasyavaro'pivA / dvitalotAnAnuyetyasminto niti) pUrva zruveNa tu // 51 // acchinnevAtaninA (?) ca juhuyAddyamAhutim / aryabhUtAnu devA iti maMtreNa prathamaM tapaH (1) ||52 || varuNaM dvitIyeti tRtIye (?) pUSNAnvititUSNIM sUryapuTeva juhuyAtpUrvakarmaNi (1) / pariNAyanameva ca / azmAnyAroru (ha) tAM caiva pradakSiNaM prakarttavya mata Urddha vikalpitam // 53 // pranyAmucAmivacaNAvipAduNAnivaM karmaNi / azmAnyArohatAM caiva pariNAyanameva ca ( dhanam ) // 54 // AkramyottarasyAntu dizisaptapadAni tu / gRhItvaivapadAGguSThaM teSusaMkramayedyati ( nyatiH ) ||55 || 2170 vaziSThasmRtiH
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhavidhivarNanam dUSaNena (dvayaNe) padetyAdi maMtraiH samabhireva ca / tayoH zirasi siMceta pUrNakumbhodakairjalaiH // 56 // brAhmaNyo jIvapatyastu dRSTvAtAvabhinandayet / / tataH sviSTakRte hutvA homazeSa samApayet // 57 / spastamathapyaMta saNacedyAnivezitau / aruMdhatIvaziSThe ca dhruvaM saptaRSInstathA // 8 // dRSTvAcaiva namaskRtvA (tya) sAyaMhomasamAcaret / prANAyAmena saMkalpya pariSicya hutAzanam // 56 // pUjayitvAzriyAsAddha juhuyAdAhutidvayaM / taNDulaiyacauvIvitilaitrIhibhireva ca // 60 // . anyaiHvApizubhai dravyai varjayitvA ca kodravAn / agnaye svAheti pUrve pratApanyaM dvitIyakam // 6 // prAjApatyenatIrthena pUrNa mngglvaaribhiH| juhuyAtyapiSaityAtha upasthAnaM japed budhaH // 62 / / agnetvaM tu atameti dvAbhyAMnarabhyAM(?)hutAzanam / saMsthApa yedupasthApya namaskRtvA(tya) visarjanam // prAtaH sUryAhuta homaprAjApatyamanantaram / sUryono divaspatvitisUkta (1) nAleva japedbudhaH // 6 // evamagnizca juhuyAdudvAhaprabhRtiM dvijaH / sAyaM prAtaH khiyAsAddhaM tadagniM praNametsadA (tadaminapramayeta) evaM homavidhAnena sAyaMhutvAhutAzanam / brAhmaNAnbhojayetpazcAdAzIbhirabhinanditaH // 66 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2172 - vaziSThasmRtiH [caturthoMakSAralavaNaM zuddhaM bhuMjIta (yAt) zubhAcino (nvitaH) / puSpAlaMkAravastrAdi vaidapayI (?) samalaMkRtaH // 67 / / satyavAcA ca yassapto dIkSito brahmacAriNo (?) arcayettaM zriyAyuktaM purANaM puruSottamam // 6 // vstraalngkaarpusspaadidhuupdiipniveditH|| brAhmaNAnbhojayetpazcAd yathAzaktyA ca dakSiNAM(vicakSaNaH) trirAtraM dazarAtraM vA smvtsrmthaapivaa| samanvitatra naumyAMtau (1) dampatI samalaMkRtau // 70 / / tataH svamAlayaM gacchedbhAryayA sahito budhaH / agnitodvAhikAMvanhi na padamatra samanvitam // 71 / / yUSAtvetAnimaMtreNayAnamArohaye (?) (ruhyAd) budhaH / AtmanyattIrtyarcenamadhyA (1) tu tAraNe // 72 // kalyANadezavRkSo'thasavidhAnaM caMjapet / sumaMgaletyUcA vApi tatra tatra ca tarpayet / / 73 / / jApArudetItijapet (1) re dinIti japedbudham / bhagavantaM puraskRtya pravizettu svamAlaye // 4 // iha priya japenmantraM tu (tU) yaMghoSapuraskRtam / pravizya svagRhe ramye tasminsampUjayeddharim / / 7 / / vitAnAdi suzobhAsaM (Dhya)maNDale sumanohare / pUjayetpuSpa zayyAyAMzriyAsArdha sanAtanam / / puSpairmanoharaiH zudhrargandhairAmoditaiH zubhaiH / dhUpaiHpaizcatAmbUlaizcAmaraistAlavRntakaiH // 77 / /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhavarNanam 2173 naivedya vividhairbhakSyaiH bhojyaiH pakkaphalaistathA / pUjayitvA namaskRtvA japenmantradvayenataH (dvayaM tataH ) // 7 // zatamaSTottaraM tatra yathAzaktyA jpenmnuH| tataH puSpAJjaliMdatvA yAhIya(pazcAta) saMprArthayettataH // 76 / / yuvA (pucA) vagrahamanuSyANAM sarveSAMgRhamedhinAm / dAsIdAsa svarUpeNa paricaryA ca sarvadA // 40 // AvayoH sarvakAryeSu sarvadezeSucaivahi / paricaryAstuSuyoyopAdAjyaM (1) yuvayoH sahaH / / 8 / / evaM saprArthayehaveM IzvaraMcAgradampatI (?) . namaskRtvA (tya) punastatra homakarmasamArabhet // 82 // abheyavaMzyAtu uhazcamerAyatratudampatI / gRhapravezAMgabhUtaM homaM kuryyAdazeSataH // 8 // vivAhAgnimupasthApya cetthaM kuryAdazeSataH / ... ataH prajAjanamitimRgbhizca tisRbhighRtam 84|| hutvaathmaarjyitvaadyrbhipraashnmucyte| / AjyayopeNavAbhaktihRdya zeteparasparam (?) // 8 // tataH sviSTakRtaM hutvAhomazeSa samAcaret / .... brAhmaNAnbhojayetteSAmAzIbhirabhinanditaH // 86 // vadhUvastrantatAMte (1) tu dadyAdviprAya dakSiNAm / namanatila (1) sUktana AzIbhirabhinandayet // 87 // tatra pAkaM vitAMte tu kecidicchanti sUrayaH / mahAvyAhRtayastatra homaMkuryAdvidhAnataH // 48 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2174 vaziSThasmRtiH [ caturthoMsadAstAnbrAhmaNAMstatra puujyecchktitonrH|| brAhma eva yaM brAhmaNaM satraM vizeSeNa prapUjayet // 86 // hariM sampUjayettatra bhaktyA samyagvidhAnataH / bhojayitvA tu taM bhaktyA namaskRtya visarjayet // 10 // pANigrahaNagrahyAta (?) saMgRhyaharimarcayet / sAyamprAtazcajuhuyAdyAvajIvaM smaahitH||6|| svayameva tu dAtavyaM patimvAputrameva vaa| kumArImbASpa(sya) ziSyo vARtvigvA(Rtvija)zubhalakSaNaH ApatkAle tu samprApta samidAropaNaMsmRtam / smRtaMhutvAvAjyAhutI mekAlabhyatAde (1) cAtathA // 3 // vrate tasminsamApta tu punarAyopaNaM ( poSaNaM) smRtam / AraNyamevasamprApya juhuyAdvaSpavAhanam // 14 // vivAhanvanamadhye (?) tu mAzite havyavAhane / ghedattvA ca viprAya punarAdhAnamAcaret // 6 // azmarArohaNaJcaiva pariNAyanameva ca / pAdAnAkramaM (?) vApi sarSamaprasamAcaret // 66 // AtArakodayAsthitvA nityahoma samAcaret / vivAhAhutayazcaivalAjAhutaya eva ca // 17 // nA(A)hutayazcaivatasmintasminnArohaNAdikam / atrIjvAnanirvapaNa (1) bhAyabhya ca sodarA ||8|| parvaNyatikrame vApi kaalaatikrmnnntthaa| sImAtikramaNecaiva kezakITAdi dUSite // 6 //
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] garbhAdhAnAdi saMskAravarNanam 2175 prAyazcittAdi dartihi (1) hotavyAtra zruveNa vai / tadabhAve (tu) hotavyaM samidbhirvAtilaiH yavaiH // 10 // anyonyasyazateriSTaMdravyaM destviSTakRtaM huvet (1) / vidAnirupavedA hi ityekAdevabhityarcam (1) // 10 // yo'gnidevavItaye kucimuna (1) itya caa| AmAno (?) asmityathA juhuyAdAjyameva ca // 102 / / prAyazcittAdyAhutayohotavyA tatra karmaNi / atikrame pratipanaM (1) purAdhAnaM tathA caret // 10 // sUtake mRtake homamanenaiva tu kArayet / evaM homaM prakurvIta sAyaM prAtaH sadAgRhI // 104 // pakSAntaMjuhuyAdiSTaM (1) caruNAdata sattamaH / agnimagniM ca somAbhyAM indrAgnibhyAM zazikSayam // 10 // saaympraatshcjuhuyaadgnihotrmtndritH| nirvapetyathayajJAzca vidhinA pratyahaM gRhI // 106 // bhRtau tu prathameprApta garbhAdhAnaM samAcaret / rajodarzanamArabhya trirAtraM na spRzetsvayam // 107 // caturthe'nhi (ca)samprApta snAtvAzuddhAbhavettu sA / kRtvAsvarUpayanaMtasyAH (1) pUjayetpuruSottamam / / 108 // prAtarutthAyAsane hutvA tasminhomasamAcaret / viSNuryotinameza iti pAdakrameNa tu // 10 / / brAhmaNAnbhojayetpazcAdAzIbhirabhinanditaH / tAntusvalaMkRtAM kSaumAM gacchedyu gmAsurAtriSu // 110 / /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2176 vaziSThasmRtiH [ caturthoSoDaza nizAstAsAmAdyAstisrastu varjayet / parvasu brahmacArI syAttathAcAdya dineSu tu ((hi ) // 11 // vratopavAsadivase sUtake mRtake'pi vaa| zubhalagne zubhadine candratArAbalAnvite // 112 / / sakRdgacchestriyaM maunI putragrahANA (kAMkSayA) nnirIkSaNe / evameva (?) sUtake mRtake'pivA malayezubhadine // 113 // candratArAbalAnvite saMyuktaM putraMvaijanayetsudhIH / tRtIye garbhamAse tu kuryAtpuMsavanaM tataH / upoSitastugarbhiNyAmijyArthe tu prayojayet // 114 / / pUrvANhe sUryodayAtpUrva snAtvAsvastivAcanamAcaret / prAtaraupAzanaM hutvA tasminhomaM samAcaret / / 11 / / snapayitvAcarettatra ijyAdhyAnAdikaMcaret / aparAvAjyabhAgau tu hutvA pazcAccahaM tathA // 116 // prAjApatyenamaMtreNa juhuyAdAjyasaMyutam / samAnarupatvAyaMgauH godadhe prasRtena tu // 117 / / prAptayato striyaMbhatrivAraM ghRtasaMyutam / dakSiNasyAM nAsikAyAM jinAmauSadhIrasam (1) // 118 // zatukaro (1) tu vaitasyAM maMtrAbhyAM susamAhitaH / prajAvajjIvaputrAbhyAM maMtrAbhyAMtatsapAcaret // 116 // iti suzivatome ti (1) hRdayaM samupaspRzet / tataH sviSTakRtaMhutvAhomazeSaM samApayet // 120 //
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2177 vyAyaH] sImantonnayanasaMskAravarNanam caturthe mAsigarbhasthaM sImantonnayanaM caret / SaSTheSTamevAkurvIta zuklapakSe zubhedine // 121 // nAndI zrAddhaM tu pUrvANhe kurvIta pitRdevatAH / snAtvA parANhe kurvIta svastivAcanapUrvakam // 122 // supuSpa maNDape ramye vitAnadhvaja zobhite / pajayedvidhivadviSNu sugandhakusumaiH zubhaiH // 123 // vastrAlaGkArabhUSAdyaH dhUpadIpanivedanaiH / phalaizca bhakSyabhojyaizca vivadhai sviSTakArataiH // 124 // nAnA pakSaH suhRdya (1) zca pUjayeddhitapUrvakam / tau dampatI namaskRtya lakSmyA yuktaM sanAtanam // 125 // tasyaiva purataH pazcAtsaMstIryAnuDuhastvaM (1) / tasminsamupaviSTau tu prAta)maH samAcaret // 126 // tasminnagnau tu juhuyAdAjyamidhyAdipUrvakam / dhAtA dhAtu na itidvAbhyAM rAkAbhimitrasvA (1) // 127 // nejyamecetisRbhiH (1) prajApatitsitracA tathA / hutvAzilAlulazena (?) trizulka salilena tu // 12 // tribhizcakuzapijalaijapedbhUrbhuvaH (1) svaromiti / palpAsome (?) tu madhye tu trivAraM samyaguccaret // 12 // nAmabhiH kIrttanairdivyaiH devadevaM janArdanam / samApya homazeSantu brAhmaNAnbhojayetsudhIH // 130 // brahmasyabrAhmaNA (1) yatra dadyAdekaM zubhedine /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2178 vaziSThasmRtiH [paMcamo. sakRtsaMskRtasaMskAryAH sImaMtAdikriyAtataH / pUrNagarne prasUyeta tatsarva saMskRtambhavet // 131 // iti zrI vaziSThasmRtau garbhAdhAnAdi puMsavanAdi sImanto nnayanakathanaM nAma caturtho'dhyAyaH // 4 // atha paJcamo'dhyAyaH strIdharmavarNanam zrI vaziSTha uvAca adhunA sampravakSyAmi strINAM dharma sanAtanam / zIlameva tu nArINAM pradhAnaM dharma ucyate // 1 // zIlabhaGgane nArINAM yamalokaM sudAruNam / patirhidaivataM nAryAH patirbandhuHpatirgatiH // 2 // tasyAjJAM lavayitvaiva nArI narakamApnuyAt / nAsti strINAM pRthagjJAnaM na vrataM nApyupoSaNam // 3 // patizuzrUSaNe tAsAM svargameva vidhIyate / / bhojanaM zayanaM nidrA bhartuH pazcAdvidhIyate // 4 // utthAne (naM) tu punastasyAH pUrvameva vidhIyate / patiM thA nAbhicarati manovAkAyasaMyatA // 5 // sA bhartRlokAnApnoti sadbhiH sAdhvIti cocyte| dakSA hRSTA suvezA ca sadA paraparAGamukhI // 6 //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIdharmavarNanam 2176 saputrA taskarA ( chAyevAnugatA) zuddhA sadAbhatR parAyaNA / zvazrUzvazurayoH pAdavandanaM pratyahaMcaret // 7 // gRhaM nityamalaGkuryAdupalepAdiraMjanaiH / abhyaJjanamalaGkAragandhapuSpAdidhAraNam // 8 // miSTAnna bhojanaM gAnaMtyajetproSitabhartRkA / SdhyAyaH ] svatantrapuruSANAM ca pralApaM sapracodanam // 6 // paravezmanivAsa (so) vA puMsAMstrIbhizcasaGgamam / dvAropavezasaMspRSTa gavAkSAvekSaNaM tathA // 10 // kezavastrAdibinyAsaM puruSANAM nirIkSaNam / tAmbUlagandhapuSpAdigrahaNaM puruSAntarAt // 11 // vAditragItanRtyAdyamu tsavAnAMnirIkSaNam / strIkuryAtpatinA sArddha sabhAyAzvapravezanam / apAvRtAsyaM hAsyaM ca pAnaM durjanasaGgamam / pAzAvizeSaNaMcaiva dUSaNaM kulayeSitAm // 13 // anUDhAM tu pitA rakSedbharttA tu tadanantaram / pate (tyu) rudbhU ca putrazca tadabhAveza ( sa ) nA ( jAta ) bhayaH // 14 // bAMdhavAzca tato rAjA nasvAtantryaMkhiyaH kacit) kiMcitatriyAM hInAsusyAdbhavedIvIgarhitAsAbhaveddhruvam (?) // 15 // bhartuH priyahite yuktA sadAcArA jitendriyA / iha kIrttimavApnoti gatimprApnotyanuttamAm // 16 // striyAbharturvacaH kAryameSa dharmaH sanAtanaH / bhinnamaryAdavRttizca na tu tasyAnukUlatA // 17 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2180 vaziSThasmRtiH [ paMcamo bhartuH bhrAtApitRvyazca zvazru-svasura devaraiH / putraizca pUjanIyA strI bhUSaNAcchAdanAzanaiH // 18 // paramApadyapi sadA manovAkkAyakarmabhiH / nAnyepatirnaputrIvAttayA (?) kurvannadhaH patet // 16 // vayasastu ( vacaSA tu SoDazAdUrdhvaM putraMvApina saMspRzet / anyeSAMgAnrasaMsparzAnmahAhAnirbhavetstriyaH ||20| maithunaM hasanaM snehasaMlApaM gAtrasaMgamam // ekazayyAzanaM vapuSoNe (svaputreNApi ) vApi hAnidam ||21|| abhyaMgaM gAtra saMsparza (zaM) putraM vApi na yojayet / bhartturanyaMnacatra yAtsundaro ('pi ) (paminiyo) bhavekkacit // 22 // bharttArAropita nidrAM na brUyAcchuNuyAnna ca / pitaraM mAtaraM putraM bhrAtaraM vA guru tathA // 23 // dhiddhataM (vidviSantaM) tyajedbharttu (?) yathAbharttustathA bhavet / tAmbUlaM dantakASThaM ca snAnaM majjanabhUSaNe // 24 // sparzanaM caiva sarvatra tyajetpuSpavatI satI / trirAtraMtu hi na snAyAt tataH zuddhAbhavettu sA // 25 // zuddhA (sAca) zcaturthe'nhi snAnena strI rajasvalA / devekarmaNi pitre ca caturthe'hanizudhyati // 26 // RtusnAtA tu yA nArI sannidhau nopagacchati / ghorAyAM NahatyAyAM yujyate nAtra saMzayaH // 27 // arthadhANaM (1) zarIraM ca bharttAraM yA hi babhyati / yugakoTisahasrANi pacyate narakAgninA // 28 //
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIdharmavarNanam purato yAcamAnaM ca bharttAraM na dadAti yA / kalpakoTisahasrANi viSThAyAM jAyate krimiH // 26 // aduSTAM vinatI bhAyya yauvane yaH parityajet / saptajanma bhavet strItvaM vaidhavyaM ca punaH punaH // 30 // vRddhovyAdhiyutovApi daridro vA kurUpavAn / ko'pivApi bhavedbhartAtandevamiva pUjayet // 31 // bharttuH purastAdutthAya kRte (ta) zaucaM (ca) kriyAdibhiH / daMtadhAvanapUrva tu kaMThasnAnaM samAcaret // 31 // haridrAsahitenaitra snAtvA muktANyapAvRtA (zuklAmbarAvRtA) / kezaprasAdhane (naM) kRtvA badhvA kavarikAMkucaiH // 33 // alaMkRtvA'tha svAMgaM vai gaMdhapuSpAdidhAraNaiH / zrIzaM natvA gurUnnatvA pazcAtkarmasamAcaret // 34 // dAsI (dAsasutAn ) dRzatano bhRtyAMstatra karmasu yojayet / alaMkurvIta harmyANi secanairaMgavahibhiH // 35 // arcayejjagatAmIzaM gaMdhapuSpa phalaudakaiH / yajJArthantu pacedannamAtmArthaM na kadAcana // 36 // zucau dezevahanyAmudhAnyaM (?) prayatavAvazuciH / trivAramevahanyAnu (?) taM'ltanchulavattaraM // 37 // bhAMDAnAM secanai (naM) kuryAtpaMca (gavya ) yaM ca sukarmasu // zaucAcamanasnAnArtha bhAMDAni ca yadinyaset // 38 // jalapUrNAni bhAMDAni secanArthAni yAni ca / vezmanyeva ca saMsvASyanaivarAn (?) gRhyate kacit // 36 // 'dhyAyaH ] 2181
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaziSThasmRtiH [ paMcamo pava (ca)nArthAnibhAMDAni navAnyaiva tu nityazaH / alAbhekSAlanaMkRtvA dadhvA(gdhvA)ce (ca) yajJiyai (nRNaiH) smRNai: 40 punaHprakSAlyayacanaM (?) kuryAnteSusuvezmasu / bhAMDAtaraMjalaMnItvA zodhayitvA suvAsasI // 41 // trivAraM zodhayitvA'tha jalakumbhe prapUrayet / tatatracAlAyUSunAnmAdaM (?) ca prakalpayet // 42 // kSAlayitvA karaibhAMDaM (?) pRSTau prakSAlayettataH / taMDulAnatakSAlayetpazcAt (1) tricaturvAyatA (zkaM) sadA // 43 // saMvaMzodhyataMDulAzcAdbhiH(?) pazcAtpacanabhAvahet (mArabhet) / AranAlaM na kartavyamApadyapi kadAcana // 44 // AranAle hi viprANAM surAnuttama (?) saMzayaH // kezAnAM raMjanArthAyati(la) trimata (tailena ) (1) saMyutaM // 45 // kezAyA (na) (?) (pra) kSAlayetritpaMja rasa mevavA / mASamudgAdicUrNaM vA tintiNIphalamevavA // 46 // kastUrI ghanasAraMvA candanAdya' prakalpayet / zAla mUlazrubhara (?) vadrana khaMDayet // 47 // trivAraM kSAlayetpazcAtsamyagyatrAsi (?) yojayet / agnikuNDamaMDalaM (?) kRtvAvanhikASThaiH pradIpayet // 48 // amedhyaM gaMdhakASThAni kaNTakAni sphuliGgakAt / aMtatrApyupapannAni (?) socchiSTAni visarjayet // 46 // kezalepAdi saMyuktAnyamedhya sparzanAnica / cirtispRSTa (?) kASThA pUyopakaraNAnica // 50 // 2182
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] strIdharmavarNanam 2183 carmAsthi (?) samavetAmitparISa zuklameva ca / ucchiSTazukla (vta) parNAni na vanhau viniyojayet // 51 zuSkagavyaM purISaJca zuddhamagnau pradIpayet / mahiSAzvakharoSTrAdI(NAma)npazvAdI(nAm)zca vivrjyet||52 bibhItakaM tathA zigru kArpAsaM rennukntthaa| kharaM tAlahintAlaM ketakI zaNazAlmalIn // 53 // kapitthaM pailavaM caiva tir3akaM tApasantathA / khajUrI badarI mocA bhallAtaka kapiJjalau // 54 // tulasI rAjavRkSau ca madhye dagdhAni yAni ca / evamAdIni kASThAni na vanhau vinivedayet // 5 // tApayennIlatena vanhi vastreNa naiva c| viSNonivedanArthAya rA(pA)cayedonAdika(ye)zca vizeSataH // snigdhaMpathyaM tathA zuddha zunarucyaM manoharam / yAvapedodanA(pAcaye daudanAdya tu cAyatA niytendriyH|| lavaNaM gur3a (1) tailAplaguDAnsaMgrahetathA / marIca lavaNAmlAjya (1) gur3a sUpAdisaMyutam / / 5 / / pAcayetkandamUlAni bhakSyaM zuddha manoharam / annaJca pAcayitvaiva sudhIviSNu nivedayet // 56 / / atithiM ca guruzca va bhojayetpatiH (svsutaanttH)| svabhartAraM bhojayitvA svayaM bhuJjIta yoSitA 60 // santoSaM paramAsthAya patiM santoSayed guNaiH / sadA dharmapathe yuktA sadA bhartR parAyaNA / / 6 / / 137
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2184 vaziSThasmRtiH [paMcamoparuSaM na vadetkizcitsadA madhuravAgbhavet / yathotpannena dravyeNa saMtuSTA vigatajvarA // 2 // paramApadgatA vApi bhartAraM na niSedhayet / bhikSAM ca bhikSave dadyAdana vRtta tu(?) hamAvinA // 63 / / na ca saMbhASayetkiJciduvRttakathanAdibhiH / alpa(?)zAyAmA dhaH zayIta gaMdhapuSpAdi varjitA 64 // bhavetpatyutpathi kRtA na ca santApa karSitA / maraNecAti kIrtizcasamApnoti (hi) parAM gatim // 6 // ArtAH mudite hRSTA proSite malinA kRzA / mRtemriyeta yA patyau sA strI jJeyA pativratA // 66 // sAdhvInAmeSa nArINAMmagniprayeta (?) naavRtto|| nAnyo dharmo'sti vijJa yo mRte bhartari kutracit // 67 / / tisraH koTyo'rtha koTIzca yAni romANi tAnica / tAvadvarSasahasrANi svargaloke mahIyate // 6 // brahmanovA surApovA mitraghnaM vApi duHSkRtim / pati pumAsaM nArI (ca) pati yAnubhRtA bhavet / / 6 / / yAvadbharimAliGgaya mRtamagnau pravezayet / sAmutraloke bhAnyauti (ca sukhaM)divi sampUjyate suraiH / / 70 / / yadi praviSTa narakaM baddhvA pAzaiH sudAruNaiH / samprApya yAtanAsthAnaM gRhIto yamakiMkaraiH // 7 //
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIdharmavarNanam tiSThage (nvA) vivazodIno veSTamAnaH svakarmabhiH / vyAlagrAhI yathA sarpa balAduddharate balAt // 72 // tadvadbharttAramAdAya divaM yAti tato balAt / tatra sA mutraparamA stUyamAnApsarogaNaiH ||73 || mor3hate patinA sArddhaM yAvadindrAzcaturdaza / pRthaka citiM samAruhya naviprA (?) gantumarhati // 74 // itareSAM nuvatAM (yuvatInAm ) strIdharmo'tha paraH smRtaH / durvRttaM tArayetsAdhvI (?) sadvRttayavamanyagAt // 75 / / bharttA yatpadamApnoti tena tatpadamaznute / garbhiNI vA videzasthA sUtikA vA bhavedyadi // 76 // nacAnugamanambhatu brahmacaryavrate sthitA / zirasomuNDanaM kRtvA sarva(vastrAlaGkAra) vivarjitA ||77|| eka bhuktavAhyadhaH snAyI (zA) snAnaM triSavaNaMcaret / cAndrAyaNe nayetkAlaM kRcchra eNa vijitendriyA // 78 // nityamabhyarcayeddavaM vAsudevaM sanAtanam / tatvajJAna samAyuktA viraktA viSa (yeSvataH) yaudhataH // 76 // vizuddhA vijitakrodhA kAmalobhavivarjitA / jitendriyA zubhAcArA hyavvAja ?) niyatAzanA ||80|| trikAlamarcayennityaM vAsudevaM sanAtanam / dhyAyaJjapannamaskurvan kIrttayannAmabhiH zubhaiH ||1|| evaM vratasamAcArA nArAyaNaparAyaNA / sApi bharttAramuddhatya prayAtim paramAM gati // 82 // 'dhyAyaH ] 2185
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2186 vaziSThasmRtiH [SaSThomRte bhartari nArINAM brahmacarya yathokta(vata)yAt / agnipravezanaM vApinyanA (1) damnAnidharmataH // 83 // iti vaziSThasmRtau pAtivratadharmavarNanaMnAma paJcamo'dhyAyaH atha SaSTho'dhyAyaH nityanaimittikavidhivarNanam bhUSaya uucuH| bhagavan hi tatvena viSNorArAdhanamparam / nityaM naimittikaM yattanmaMtrANAM ca vidhiM tathA // 2 // zrI vaziSTha uvAca / zaNudhvamRSayaH sarve haripUjAvidhimparAM / nityamArAdhanamAdau vakSyAmi munisattamAH // 2 // brAhma muhUrte(co) utthAya mukhamprakSAlya vAgyataH / Acamya prayatobhUtvA japedguruparamparAm // 3 // bvAlu(viSNuJca)runmanasAdhyAtvA praNamya ca punaH punaH / yogadhyAnavidhAnena dhyAyedviSNumatandritaH // 4 // manasetyAdi maMtraNa saMyujyAtha praNamya c| saMkIrtya nAmabhirdivyaiH snAtvA stutibhireva vA / / 5 / / gacched grAmAbahiH pazcAd vAgyato niyatendriyaH / netyAM pazcime vAtha zuddhadeze ca nirjane // 6 //
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] nityanaimittikavidhivarNanam 2187 (1) kRtvA yjnyopviitNtukNtthtH| pRSThalaMbitA antardhAya tRNentR (1) miziraH // 7 // prAvRtya vAsasA vAcaM niyamya yatnenaSThIvanA (dikam ) ssttisrvjitaiH| viNmUtra ca tataH kuryAjjanairanavalokitaH // 8 // na nadyAM mehanaM kuryAnnavApsu na ca gomaye / nopajIvyAdrumachAyAM tathA yajJataroradhaH // 6 // na ca sasyayutekSetra tathA halanivA (pA) tane / nArAme na ca kedAre na ca yajJatRNeSu ca // 10 // na vartmani zilAspRSTa na vile na jalAzaye / na nArIjanasaJcAre na zAkaphalasaMyute // 11 // vRndAvanasamIpe tu goSThI (SThayAM) puSpadrumeSu ca / notsRjenmalamatyartha(mUtrAdya) mApadyapi vicakSaNaH // 12 // utsRjya malamUtraca vRtta (zizna) mutthAya vAgyataH / mRdbhirabhyuddha, taistoyaiH zaucaM kuryAdyathAvidhi // 13 // ragni(?)bhAvaM jalaMtyaktvA zaucaM kuryAdanughRtaiH / pazcAttatprokSayetsna (prakSAlayet ) (sthAna) manyathA na zucirbhavet // 14 // mRdakUle ca nadyAM tu na kuryAcchaucakarmaNi / taTAkAnte ca vA(pyA)yAdau jalAnta mRdamAharet // 15 // itaratra tada,vAzau (nte) ce karmaNi yojayet // 16 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho 2188 vaziSThasmRtiH uttaratra tadarddhazca zauce karmaNi yojayet / kRtvA zaucaM vidhAnena samyagAcamya pUrvavat // 17 // dantAnAM zodhanaM kuryAtkASThaH kuryAda yathoktavat / kaniSThikAgravasthUlaM dvAdazAMgulamAyatam // 18 / / kaNTakakSIravRkSotthaM pUrvAgrakRtapUrvakam / prAGmukhodaGmukhovApi upavizya ca vAgyataH // 16 / / dantAnAM dhAvanaM kuryAjjihvAlekhanameva ca / aMkolaH khadirazcUtastathaivodumbaro vaTaH // 20 // abhrAtakaM madhUkaJca plakSa jambUta (ka) vaiNavam / apAmArga titiNIJca kuTajaM kuravantathA // 21 // kadambaJca zirISaJca dhAtrIrucakameva ca / jambIranimbavRkSotthaMdantakASThAni yojayet // 22 // (niSiddha) zivaddha razamyazca (1) shiNshupau| pIluH palAzanirmuNDI kapitthaM bilvakantathA / / 22 / / kharaM nArikelaJcaketakI yugasambhavam / kadalItAlakArpAsabadarItApasantathA // 23 / / anyAni ca niSiddhAni varjayehantadhAvanama / tuSAgarakapAlAzmatRNabhasmAyasAdikaM (?) / / 24 / / sikatAvastravarmAsthi varjayeddantadhAvanama / dvAdazyAM pratipatSaSThayo navamyAM zazisaMkSaye // 2 //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] viSNupUjanavidhivarNanam 2186 zrAddho'nhi varjayetkASThaidantAnAM zodhanaM budhaH / yatra va zodhayeddantAngaMDUSaiAdazairjalaiH // 26 // Acamya pUrvavatpazcAtsapavitrakareNa vai / nadyAM taTAke vApyAdau pazcAtsnAnaM samAcaret / / 27 / / kRtvA'ghamarSaNasnAnaM pUrvantu susamAhitaH / Acamya mantraratnana prANAyAmaM samAcaret / / 28! abhimantrya jalampazcAnmaMtraratnana vaiSNavaH / vilvaMkukuma nAgakesaraM (saugandhikantathA) // 26 // jalajAni ca sarvANi kadambaMkuTajantathA / damanaM kharvamUlaJca merukaM haripatrakam // 30 // evamAdIni cAnyAni surabhINi samAharet / nirgandhaM chinnapatraM ca kITAdya pahatantathA // 31 // AghAtaM zakunAdyazca svayaM ca patitambhuvi / anyazepaM paryuSitaM varjayedyajJakarmaNi // 32 // prathitAni ca puSpANi naiva paryupitAni vai / evamAdAya puSpANi pUjArthaM gRhamAvizena // 33 // prakSAlya pAdau hastau ca samyagAcamanaMcaret / yAgabhUmiM pravizyAdbhiH samprokSyAstraM ca vinyaset / / 34|| upaviSTo gRhe ramye raMgavalyAdi zobhite / vitAnAdyaH suzobhAdayaH zubhadIpavirAjite // 33 // candanAgarukastUrIkarpUrAgamvA site / sampUjya maMtrayettasminarcayetpIThakezubhe // 36 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2160 vaziSThasmRtiH [ SaSTho tasminnAstIrya paryaGkaM ramyaM zlakSNAntare zubhe / vikIryya tatra puSpANi ramyANi surabhINi ca // 37 jA tasmin (zubhAsane ) devamarcayedramayAsaha | tAmrakAMsyAzmadArubhiH ||38|| svarNena rajatenApi rajatenApi kuryAtsarvalakSaNasaMyutAm / devasya pratimAM padmAsanasthaM devezaM caturbhujamudArAgaM zaMkhacakragadAdharam / cAmIkarazriyAyukta sarvAbharaNabhUSitam // 40 // nIlayA ca dharaNyAca pArzvayorupazobhitam / evabhva pratimAM kRtvA devaM sampUjayeddharim // 41 // pratimAyA abhAve tu zilAM vA samprakalpayet / zAlagrAma zilAyAntu smRtvA pUrvoktavigraham // 42 // kRSNAjine kuze vApi kambale vApi pIThake / upaviSya gurunnatvA pUjayetsusamAhitaH ||43|| - pUjayitvA guru pUrvaM pazcAddevaM samayet / sukhaM baddhAsano bhUtvA bhUtazuddhiM samAcaret // 44 // AtmAnaM zirasi sthApya hRdi saJcintayeddharim / mahApAtaka (?) paMcAMgaM tathopAMgakasaMjJakaM // 45 // virajAM saMsmaredapsu vedyAM divyAM zubhAM (tathA) / nimajyApsu japetpazcAnmantrAratnaM samAhitaH // 46 // utthAya jalamAdAya maMtreNaivAbhimantrya ca / sarvalakSaNazobhitam ||36|| // 36 //
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavat samArAdhannavidhivarNanam prAzayitvA trirAcamya devAdIMstarpayeddi vajaH / uttIrya pItyedvayaM (?) punarAcamanaM caret ||47|| sottarIyaM ca kaupInaM vastrayugmaM ca dhArayet / Acamya dhArayetyurU (?) (dUrdhvapuNDra vidhAnataH) mRdamutre // 48 // nAsikA mUlamArabhya kezAntaM suprakalpayet / vistArazcaturaGgulamAyataH // 46 // tryaGgulaM tasya sAntarAlaM dvijaH kuryAtpArzvovaMgulamAtrakam / dhArayedUrdhvapuMDrANi lalATe cokta pUrvakam // 50 // UrdhvapuNDrasya madhye tu lakSmI sthAnaM prakalpayet / hAridrayeNa ca cUrNena kuMkumena sugandhinA // 51 // dhRtordhvapuNDradehastusapavitrakarastathA / SdhyAyaH ] 2161 sopavIto baddhazikhaH sandhyAM pUrvoktavaJcaret // 52 // snAnakarmaNyazaktastudhautaM dhRtvA'tha vAsasI / mantraiH sammArjayedadbhiH zucirabdaivatai dvijaH // 53 // dhyAyannArAyaNaM devaM mantraratnana mArjayet / abhimaMtrya jalaM prAzya pazcAdAcamanaM caret // 54 // sandhyAmupAsya vidhivajjApAjapyaM ( jApaMjaptvA ) hi pUrvavat / tarpayenmantraratnana zaktyA devaM janArdanam // 55 // tadIyAMstarpaye niSpAdya (?) snAna vastraM punarAcamanaM caret / puSpANyAdAya pUjArthe trya ( A ) rAmevApyaraNyake // 56 // upAdeyAni puSpANi gRhNIyAdvaSNavodvijaH / zucau deze zucirbhUtvA kuryAtpuSpasya saMgraham ||57||
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTha 2162 vaziSThasmRtiH tulasI jAti puSpaM ca sematI navamallikA / mallikA karavIraM ca kausuMbhaM (1) caktu sadArkam // 58 / / campakAzokapunnAgaketakIbakulAni ca / mandAraM pAribhadraJca kauzeyaM pATalantathA // 56 / / khAdiraJca samIpuSpaM japApuSpaJca yUthikA / svetaM ca kiMsukaMjai (?) / / 6 / / upapAtaka sarvAGga kRSNa (?) kukSo vicintayet / athaSaTkoNamadhyasthaM SaDbhibinduritisthitam // 61 / / vAyubIjaMsmarettatra nAbhideze samAhitaH / tavo sthitena (?) saMdhye vAyunAyAtigraham // 62 / / prANAyAma vidhAnena zodhayitvA samutsRjet / (thAvu) athavA daivataM bIjaM candramaNDala saMsthitam / / 63 / / dhyAyetsva zirasiprAjJastasminnundita(?) vAriNA / kSAlayitvA svakaM dehaM zodhayitvA samutsRjet / / 64 / / athAtmAnaM hatkamale vinyasya vimale shubhe| paMcaviMzAtmakaM zuddhamavyayaM prakRteH param / / 6 / / svarUpamAtmanojJAtvA maMtraratnana maMtravit / prANAyAmatrayaM kRtvA pazcAtprAsaM samAcaret / / 66 / / paMcaviMzAkSaromaMtraH praNavena samanvitaH / padaizcaiva samAyukto maMtraratnamihocyate // 67 / / tasya nArAyaNA vantu(?) nAradAdya maharSibhiH / zrImannArAyaNaH prokto pravatA(devatA)jagadIzvaraH // 68 //
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam 2163 chandastu devI gAyatrI praNavobIjamucyate / zaktiH zrIzcAtra vijJa yA maMtraratnasya sarvadA // 6 / / hRdayAdi SaDaGgaSubaddhAdAnitu (?) vinyaset / karanyAsaM tataH kRtvAhyaGgulISutathA kramam // 70 / / paJcaviMzAtmake dehe mantravarNAni vinyaset / vaka ( evaM ) nyAsaM tataH kuryAd hRdayAdiSu maMtravit / / 71 / / evaM nyAsavidhiM kRtvA pazcAd dhyAnaM samAcaret / anante bhogaparyata phaNAratya vicitrite ||72 / / tatrAsInaM zriyA sAddhaM nIladehasamanvitam / sUryakoTipratIkAzaM pItAmbaradharaM harim // 73 / / sarvalakSaNasampannaM sarvAbharaNabhUSitam / padmAsanasthitaM devaM kAmalAvaNyazobhitam / / 74 / / praphullapadmapatrAbhaM locanadvayazobhitam / zlakSNavAsaM lasadvaktraM (hya) subhra yugalatAJcitam / / 7 / / udyadinakarA(rA)mAyAkuNDalAsyavirAjitam / sampUrNacandra pratimaM sitavaktraM zubhAnanam // 76 / / muktAdAma lasajjyotsnAkSmA(dantA)valivirAjitam / siMhaskandhomurupAMsaM kRttAyatacaturbhujam // 77|| keyUrAMgadahArAdibhUSaNairupazobhitam / gRhItazaGkhacakrAbhyAmudvAhubhyAM virAjitam // 7 // varadAbhayayuktAbhyAmitarAbhyAM virAjitam / ratnanUpurazobhADhyaM padmayugmavirAjitam // 76 / /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2164 vaziSThasmRtiH vAmAMke saMsthitAM devIM smaretkAJcanasannibhAm / sarvAbharaNabhUSitAm ||80|| [ SaSTho sarvalakSaNasampannAM dukUlavastrasaMvItAM nIlakuMcitazIrSajAm / sarvAvayavazobhitAm // 81 // raktakuNDalasaMyuktAM divyacandanalipsAMGgAM divyAyudhavirAjitAm / hastaizcaturbhiH saMyuktAM keyUrAMgadabhUSitAm ||82|| gRhIta padma yugalamRdvA (hastA )bhyAM (su) virAjitAm / gRhItamAtuliGgAM tAm jAmbUnadakarAntathA // 83 // evaM devIM smarennityaM vAmAMke satataM hareH / yathAtmani tathA deve nyAsakarma samAcaret // 84 // mudrAmpradarzayetpazcAcchaGkhacakragadAdibhiH / vAsudevasya dakSiNe pArzve vinyasetkalazaM zubham // 85 // sugandhadravyasaMyuktaM vicitrodakapUritam / tathA ca vAmapArzveSu pUjAdravyANi vinyaset ||86|| pAtrANAM zodhanaM kuryAtpurato hyapasavyayoH / pAdyArthyAcamanaM snAnaM madhuparkArthameva ca // 87 madhye tu madhuparkArthe sadyoprANI (?) tathaiva ca / elAlavaMgakaMkolaM kuSTa jAtIphalaM tathA // 88 // uzIraM tulasIpatraM kezaraM caMdanaM tathA / puSpANi vi (su) sugandhIni vinyasetkala zodake // 86 // saurabheyIM tathA mudrAM darzayetkalaze zubhe / kalazasyasamantAttu nAdAryaM (?) mupadarzayet ||10|| u
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam 2165 uddharedargyapAtratu gRhNIyAtkalaze jale / tasmin saudAminI mudrAM darzayitvAbhimaMtrayet // 11 // mantraNaivAbhimantryA'tha nikSipetkalazodake / pAdyArthyAcamanasnAnaM pAtraSuvA (hi) tathaivaca // 12 // pAtra tu pUrayetpazcAduddhareduddhRtaM jalam / dravyANi vinyasettatra vakSyamANAni vai budhaH // 13 // patrakaM candanaMkuSThaM pAdyapAtre vinikSipet / kuzAM dUrvAkSatAn puSpaMkuMkuma tilasarpiSam // 64|| tulasIma jarIzcava nyasedaya'jaleyute / tathaivAcamane dadyAtkarpUrAgaru(ca)danam // 6 // dhAtrI tu tulasI patraM guggulaM triphlntthaa| elA lavaMgaM kastUrI snAnapAce vinikSipet // 66 // zarkarAdadhimadhvAjyamadhuparkaiH samarpayet / tataH sarvANi pAtrANi mantroNaivAbhi maMtrayet // 17 // dravyANAmapyalAbhe tu vinyasettu lasIdalam / guru samarcayetpUrvampazcAtpIThaM samarcayet // 8 // zaktirAdhArazaktizca cicchaktizcetizaktayaH / kUrmAdayazcapIThAdhaH pUjayApa (nIyA) yathAkramam // 16 // dharmAdInarcayet sarvAn pAdagAtrabhayAtmakAn / caMDAdidvArapAlAMzca kumudAdInsamarcayet // 100 / gRhItacAmarAdevyo vimalAdyAzca zaktayaH / pUjanIyAH prayatnena gaMdhapuSpAkSatAdibhiH // 10 // .
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2166 vaziSThasmRtiH [SaSThoevaM samanaM kRtvA pazcAddevaM samarcayet / mantraratnena vai dadyAtpAdyArthyAcamanAdikam // 102 / / snAnArthaNa (1) dayIdanu dadyAdutakaraM tataH / tasminnivezya devezaM dantakASThaM samarpayet / / 103 / / gaNDUSAcamanaMdadyAtsuvAsitajalaiH zubhaiH / Adeza va (?) tato daJcAdvimalacAta (ka) patrakam // 104 / / suvAsitena tailena kuryAdabhyaJjanaM tataH / udvarttanaM tato dadyAtkRtvA sUryAdidha(?) prakalpitaiH // 10 // kezAnAMraMjanArthAya dadyAd gandhaM suvAsitam / snApayedvidhivatpazcAduSNaM zItajalaiH zubhaiH / / 10 / / haridrayA kuMkumena dadyAdudvarttanaM tataH / suvAsitena toyena zItena snApayettataH / / 10 / / snAnazatraSTitoyenamantraratna mantravit / abhiSekaM tataH kuryAtsUktairviSNuprakAzakaiH // 108 / / zrI viSNu prakAzakAnyaiva sUktAnyAmabhiSecayet / devya (vasya) snAnakAle tu prakuryAttUryaghoSaNam / / 10 / / abhiSicya tataH kuryAd dhUpairnIrAjanaiH zubhaiH / zratai pazcAdovamadaMdatvAvastraiH samveSTayecchubhaiH // 110 / / pazcAdAcamanaM dattvA bhUSaNabhUSayettataH / Adarza darzayitvA ca pUjApIThe nivezayet // 111 / / nIlA dharaNyau sapUjya yAzca yaumna (?) danaMtaram / anantavainateyau ca senezaM ca prapUjayet / / 112 / /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam 2167 paritaH pUjanIyAzca mUrtayaH kezavAdayaH / caNDAdayazca sampUjyAH kumudAdyAzca muktidAH // 113 / / evaM sampUjayitvA'tha dhUpaM dadyAtsuvAsitam / candanAgarukarpUradevadAruzca gugguluH // 114 / / jAtIphalaMdhAtrIphalamuzIraM kuSThameva ca / tathaiva sAlaniryAsaM dazAMgo dhUpa ucyate / / 11 / / gavAjyena yutaM dadyAt dhUpaMdivyaM manoharam / goghRtena susaMyukta dIpaM ca vinivedayet / / 11 / / kSImakArpAsakaizoryakarNikArantuzAlmalI / abodhakSAratUlaM ca dIpamaSTAMgamucyate // 117 / / snAne dIpe tathA dAye (1) naivedya zayane tthaa| bodhane bhUSaNe caiva tUryaghoSaM samAcaret // 118 / / naivedyaM ca tato dadyAtprAtaHkAle samAhitaH / dadhyAtra (dadhyanna) kSIrasaMyukta phalAni ca samarpayet / / 11 / / pazcAdAcamanaM dattvA tAmbUlaM sumanoharam / puSpamAlAM tatodattvA nIrAjanamathAcaret // 120 / / surabhINi ca (su) puSpAni kastUrI sahitAni vai| namaskRtvA(tya) tato bhaktyA stutvA stutibhireva ca // 12 / / naivedya zeSaviprebhyo vaiSNavebhyaH samarpayet / evamprAtaH samArAdhya devaM nArAyaNaM harim / / 12 / / prAtaraupAsanaM kuryAtpUrvoktavidhinA tataH / vaiSNavebhyo'tha vRddha bhyazca(?) svayamevAjayenmudA / / 12 / /
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2168 vaziSThasmRtiH [ SaSTho pitrArjitena vA kuryAtsvasyavRddhiphalodayaH / viprebhyodIyatedhanam // 125 // RSikarmaNyakSa sakRd yAsRmpatitAdibhya (?) kathaM vipro nayAcayet / muSTimAtramathAmaM vA yAcayettu gRhe gRhe // 125 // tadabhAvezilocchena jIvecchaktyAdvijottamaH / sarveSAM satyalAbhe tu vane zAkAdinA caret ||126|| zAkamUlaphalairvApijIvetsamyaksutoSitaH / tAnprAyenArjayeddravyaM paramApadgato'pivA // 127|| evaM dravyArjanaM zaktyA kurvIta pratyahaM gRhI / kSatraviTzUdrajAtInAM svasvakarmopajIvinAm ||128|| pRthvIpAlanaM rAjJaH kRSigorakSaNaM vizaH / kRSikarma ca zUdrANAM vRttyarthaM munibhiHsmRtam ||126|| evaM kuryAtsadAvRttiM svayaM dharme svadharmavit / atha aruNodaye sUrye gate snAnaM samAcaret // 138 // tIrthe nadyAM taTAke vA gRhe vApi samAhitaH / kuryAtpUrvoktavidhinA zaucAdyAcamanakriyAH || 131|| nAnArthaM mRttikAH zuddhA dUrvAdhAtrItilAkSatAn / gRhItvA ca zucau deze vinyasetprayatodvijaH || 132|| kuzAnathAharetsAmAn hrasvAnmUlayutA (tathA) | (sa) pavitrapANirAcamya sakRdapsu nimajya ca // 113 // maMtreNaiva tu gAyatryA mRttikAmabhimaMtrayet / vi (dvidhAkRtvA mRdaM pazcAtsadUrvA ca sagomayaM // 134 //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam 2166 syonApRthivIti maMtreNa gaMdhadvAretyUcA tthaa| adhamottamamadhyeSu kuryAdaGgaSu lepanam // 13 / / dhAtrImathatilA(na)kSatAJcaivAbhimantrayet / / dhyAtvA jagadguru tatra devezaM jalazAyinam // 136 / / mUlamantreNAbhimaMtryaziraHsaMbhAjanisiMmArjana) caret / taratsaMmaMdItimaMtreNa ApohiSThetyA cA // 137 // anyaizcapAvabhAnAdyaH zaktyA saMmArjanaM caret / pazcAdapsu nimajjyAtha triH paThedaghamarSaNam // 13 // maMtradvayantathAjaptvA tadviSNoriti vai Rcam utthAyAcamyavidhivadevAMdIstarpayettataH // 13 // vasUrudrAMstathA''dityAn vizvedevAnmarudgaNAn / sandhyAJca tarpayedvidvAntaupavityakSatodakaiH // 140 // marIciratriraMgirAH pulastyaH pulahaH kratuH / nAradAdInapi bhRSInsantarpya ca tilAkSataiH // 14 // tilodakaiH pitRRnsamyaktarpayeddakSiNAmukhaH / anighAtAnsomapAMzca sumantubarhiSastathA // 142 // etAnsantarpayetpazcAdapasavyena vai pitRn / tarpayetpitsUktana pitRnmAtAmahAnstathA // 143 // uttArya snAnavastrantu niSpIDyA''camanaM caret / zuklAmbaradharo bhUtvA sapavitrakarastathA // 144 // dhRtordhvapuNDU Acamya sandhyAM kurvIta pUrvavat / japettathaivasAvitrI tathA maMtradvayaM zubham // 14 //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2200 vaziSThasmRtiH [ SaSThoupasthAnaM japaM kRtvA brahmayajJamanantaram / brahmAJjaliM kuzaiH sAdhaM prAGmukhaH susamAhitaH // 146 / / savyAhRtikAM sapraNavAM sAvitrI ca japed budhH| taratsamaMdIti sUkta ca tathAvedAdikampaThet // 147 / / AdhyAtmikI tathA vidyAM tadviSNoriti vai acam / mantradvayaMca sAvitrI caizAvI (1) ca japedvijaH // 148 // tataH svagRhamAgacche dvAgyato niyatendriyaH / pAdaprakSAlanaM kRtvA pazcAdAcamanaM caret // 146 / / upavizyA''sane zuddha pUjAM pUrvavadAcaret / pauruSeNa ca sUktana tathA maMtradvayena ca // 10 // gandhapuSpAdibhiH satyapUjAM pUrvavadAcaret / anuSTubhasya sUktasya triSTavattasya (?) devatA // 15 // puruSo yo jagadbIjamRSirnArAyaNaH smRtaH / prathamaM vinyasedvAme dvitIyaM dakSiNe kare // 152 / / tRtIyaM vAmapAde tu caturthe dakSiNe pade / paJcamaM vAmajAnau tu SaSThe vai dakSiNe tathA // 153 // saptamaM vAmakukSautu dakSiNasyAM tathASTamam / navamaM nAbhideze tu dazamaM hRdi vinyaset // 154|| ekAdazaM kaNTha deze dvAdazaM vAmabAhuke / trayodazaM dakSiNe tu Asyamadhye caturdazam // 15 / / akSNoH paJcadazaM nyAse SoDazaM mUrdhni vinyaset / evannyAsavidhiM kRtvA pazcAtpUjAM samAcaret // 156 / /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ SdhyAyaH ] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam tu puruSottamam / Agre nAvAhayedda vamRcA dvitIyenA''sanaM dadyAtpAdyaM dadyAttRtIyayA // 157 // pradAtavyaM paMcamyAcamanIyakam / caturthyArghyaM SaSThayA snAnaM pradAtavyaM saptamyA vastrameva ca // 158 // aSTamyA copavItaJca navamyA gaMdhameva ca / dazamyA puSpadAnaJca ekAdazyA sudhUpakam // 156 // dvAdazyA dIpadAnaJca trayodazyA nivedanam / caturdazyAM namaskAraM paJcadazyA pradakSiNam // 160 // SoDazyodvAsanaM kuryAccheSaM karma samAcaret / snAnaM vastre ca naivedya dadyAdAcamanIyakam // 161|| dhUpaM dIpazca pAdyaJca tAmbUlaM dantadhAvanam / hutvA SoDazabhirmantraiH SoDazAjyAhutIH kramAt // 162 // tathaivAnyena hotavyaM RgbhiH SoDazabhiH kramAt / tacca savaM japedbhaktyA pauruSaM sUktameva ca // 163 // zaktyA maMtradvayaM japtvA stutvA stutibhireva ca / bhUya eva namaskRtya ( tvA) tadIyAnpUjayettataH // 164 // evamabhyarcayedda vaM pUrvoktavidhinaiva tu / haviSyaM vyaJjanairyuktaM dugdhabhojyaM samarpayet // 165 // 2201 atyuSNamatirUkSaM ca AghAtamitarairdRSTaM paryuSitaM tathA / vivarjayet // 166 // upAdeyAni zAkAni bhakSyANi ca phalAni ca / supakvAni surucyAni pavitrANi vinivedayet // 167 // zuSkaM prayatna na
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho 2202 vaziSThasmRtiH kadalI karallI ca paTolI bRhatIdvayam / kUSmANDaM kuTajaJcaiva urvArudvayameva ca // 168 / / panasaM nArikelaM ca dhAtrIbadarI phalam / kapitthaM kSudravRntAkamAnamAtakaM tathA / / 16 / / madanaM kuTajAdakaM madhUkaM drAkSameva ca / Ardra kapitthalIcaiva jaMvIraM tiMtiNIdvayam / / 170 / / sItakandadvayaMcaiva nAgaraM sUraNantathA / dIghamUlaM kAlakaM ca zAlmalIkaMdamevaca // 171 // drumazAkaM mahAzAkaM zAlmalIdvayameva ca / zukazAkadvayaJcaiva sItArAmantathaiva ca // 172 / / evamAdIni zAkAni pavitrANi nivedayet / abhakSyANi niSiddhAni sarvAlAbhe vivarjayet // 173 // kodravANi ca sUrANi niSpAvaM ca kulatthakam / kRSNAni AranAlAni cotthakAni tu varjayet / / 174 / / mUlakaM tilapiSTaJca nAlikAM zigrumeva ca / vivaMddhayamalAbujapIlukozatakaMtathA (1) // 17 // vArtAkaM zazaNaM pAzcacchadavaraM vttii| plakSatvaktakaMbilva kAligaM taNDalIyakam // 176 / / zleSmAtakaM kovidAraM mAdrAzAkaM ca bhautikam / niryAsAni ca sarvANi kumbhAni ca tathA halam // 177/ caMculiMgugguluJcaiva tiktAzokaM klmbikaa| anyAni ca niSiddhAni varjayetsavadA dvijaH // 17 //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam 2203 zucau deze zucirbhUtvA zAkamUlAdikaM gRhii| gRhItvA zodhayetpazcAtprakSAlyaiva punaH punaH // 176 / / tathA payodadhigrAhya gavyameva hareH sadA / AjyaM ca tadabhAve tu varjayeditarampayaH // 180 / / anirdazAhagokSIramavatsAyAzca varjayet / / evaM nivedya devAya dadyAdAcamanaM tataH // 181 / / sakarpUraM ca tAmbUlaM puSpamAlyaM samarpayet / dIpai nIrAjanaM kRtvA stutvA stutibhireva ca // 182 // bhUya eva namaskRtvA zayyAJca (1) vinivedayet / maGgalAzAsanaMkRtvAkarmazeSaM samApayet // 183 // hare vedhazeSeNa paMcayajJAnsamarpayet / vaidike laukike vApi devejyaM juhuyAddhaviH // 184 // paritaH vyaparistIrya samidhau dve vinikSipet / AdhAnopAsanokta tu juhuyAdAhutidvayam // 18 / / somovasyAtizcAgniragni somo tathaiva ca / dyAvApRthvI indrAgnI indro dhanvantaristathA // 186 / / brahmA ca vizvedevAzca sAdhyAzcaiva marudgaNAH / vasubhyazcaiva rudrabhyaH Adityebhyastathaiva ca // 187 / / etAnuddizya hotavyamannaM viSNuniveditam / sa eSa devayajJastu munibhiH samprakIrtitaH // 188 / / tataH pitRbhyodAtavyamarcanAdisamanvitaH / bhUtebhyazcabaliMdadyAdatithibhyazca tathaiva ca // 186 / /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ [SaSTho 2204 vaziSThasmRtiH tatrAgatebhyaH sarvebhyo dadyAdbhaktyA(zaktyA)nusArataH / cauro vA yadi cANDAlovipranaH pitRghAtakaH / / 16 / / vaizvadeve tu samprAptaH so'tithiH svargasaMgrahaH / dUrAdadhvAnnaAtastu vaizvadeve samAgataH // 161 / / atithintaM vijAnIyAnAtithiH pUrvamAgataH / atithiryasya bhagnAzo gRhAtpratinivarttate // 192 / / sa tasmai duSkRtaM datvA puNyamAdAya gacchati / tasmAttatrAgatAnviprAnpUjayedavicArayan // 163 // apRcchadgotracaraNena svAdhyApakaM kathaJcana / tatra susthaMhari jJAtvA pUjayedavicArayan // 164 // viziSTo vaiSNavovipro gRhaM pratyAgatoyadi / pratyudgamya praNamyAzuH pUjayettamvidhAnataH // 16 / / pAdaprakSAlanaM kuryAcchubhe yAvAnnaredvijaH (1) / upavizyAsane ramye madhuparkeNa pUjayet // 166 // bhojyednnpaannaadyrtithiinshrotriyodvijH|| AsImaMtughrajvet (?) namaskRtvA visarjayet // 167 / / bandhubhirbAlavRddhAdyaH svayaM bhuJjIta vAgyataH / upavizyA''sane ramye prAgvA pratyaGmukho'pi vA // 168 / / maNDale caturasra ca vinyaseddhAjanaMzubham / svaNaM vA rajataM vApi vizuddha kAMsyameva ca // 166 / / catuHSaSTipalaJcaiva kAMsyaM mukhyaM pramANataH / tadardhenApi karttavyaM tatohInaM visarjayet / / 200 / /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhagavatsamArAdhanavidhivarNanam 2205 madhuparkAya (1) kauThajaM patra brahmameva ca / pakSamaudumbaraM vApi mAtuliGgazca pAnasam // 201 // jambU punnAgapaNe vA bhAjane tu viziSyate / yathA lAbheSu parNeSu bhuJjIyA(totsusamAhitaH / / 202 // bhikSAM dadyAtprayatnena yataye brahmacAriNe / viSNvarpitaM tu bhuJjIyAttIrthaprAzanapUrvakam / / 203 / / samprokSyapariSicyApaHpItvA homaM samAcaret / amRtopastaraNamasItyApaH prAzya vicakSaNaH // 204|| prANebhyojuhuyAdannaM pazcAduJjItavAgyataH / na veSTitazirovAsAH siktapAdo'bahiMjAnukarastathA // 20 // na nidhAyakaraM bhUmau nAziro pivahanavAt(?) / na kAze na zayAnazca bhuJjIyAttukadAcana / / 206 / / prAsazeSaM na cAznIyAtpItazeSa pibenna tu / zAkamUlaphalAdIni dantacchedaM na bhakSayet // 207 / / yastu pANitale bhuGkta yastu bhuGkta 'samanhitaH / prasRtAGgulibhiryastu tacca gomAMsataH samam / / 208 / / zakRdApozanaM(?)pItaM pAnIyaM pAyasaM ghRtalavaNameva ca / annaM haste na bhuJjIta tattulyaM gomAMsa bhakSaNam / / 206 / / pratyakSalavaNaJcaiva kare ca lavaNAnvite / dadhi haste na mathitaM dIrghatakramaye'piyat // 210 / / vidyamAne svahaste tu brAhmaNo jJAna durbalaH / toyaM pibati hastena sva(zva)mUtreNasamaM nu tat // 21 //
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2206 vaziSThasmRtiH [SaSThouddhRtyakAmahastena yattoyaM pibate dvijH| surApAnena tattulyamevamAha prajApatiH // 212 / / pibetpAtrAttarodvidho (?) nArikela phale rasam / sa surApI mahApApI rauravaM narakaM vrajet // 213 / / calite vAsane (1) vipro vinAkarapAdakaH / dakSiNAsyo hi yo bhuGkte mahAyajJa phalaM labhet / / 214 / / evaM bhuktvA vidhAnena pazcAtsaMprAzayejalam / amRtApidhAnamasIti mantraNApo dvijottamaH // 21 // bhuktocchiSTaM samAdAya savasmAtkiMcidAharet (?) / ta(u)cchiSTabhAgadAyebhyaH sodakaM nirvapedbhuvi // 216 // utthAya samyagAcAmet bhojanAnteti saMsthitaH / mudgAdicUrNamRdbhirvA jalaiH saMzodhayetkarau // 217 / / kASThena jalagaNDUpairvako saMzodhayettataH / dvirAcamya vidhAnena sukhAsInaH smareddharim / / 218 // itihAsapurANAni svAdhyAyaM ca paThettataH / / astaMgate dinakare sandhyAM kurvIta pUrvavat / / 21 / / tataH sampUjayeddevaM pUrvavatsusamAhitaH / aSTAkSaravidhAnena pUjayedvijasattamaH // 220 / / akAreNocyate viSNuH zrIrukAreNa cocyate / makAreNocyate jIvastayordAsa udAhRtaH / / 221 //
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] naimittikakarmavarNanam 2207 tamasaH paraMgatasyA viSNornArAyaNasya vai / naro nArAyaNaH sAkSAtso dhanagatirIritaH / / 222 / / tasmai tu nitya ko (1) kArya prArthanAM tadanantaram / caturthya cocyate sarvadezakAleSu dhaivavahi (sarvathA // 223 // evamathaM viditvaiva RSi chando'dhi daivatam / nyAsa mudrAdikaM pazcAtkRtvA viSNuM samarcayet / / 224 // kRddhAkta (1) yamahokvAya tathaiva ca / dya tkvAya(?)sahasrotkAya pacasiSTa tujhaivaprahRSTo tadanantaram aSTAkSarANyaSTadikSa yathA sanyanyasebudhaH / evaM nyAsavidhiM kRtvA pUjAM pUrvavadAcaret // 226 // kSIrAjyazarkaropetaM naivedyantu samarpayet / tataH stutvA namaskRtvA zayyAyAM vinivezayet // 227 / samyakazlakSNatare ramye paryaGka puSpazobhite / svApayedramayAsAddhaM parasupAramaNIyayA (1) // 228 / / maMgalAzAsanaM kuryAttUryaghoSapurassaram / nAmAni kIrtayitvA'tha sAyaMhomaM samAcaret / / 22 / / atithInstarpayitvA'tha svayaM bhuJjIta pUrvavat / Acamya prayato bhUtvA svAdhyAyAdhyayanampaThet / / 230 / / anyatra devAyatanAcchayIta niyatAtmavAn / evamArAdhayeddavaprati (mAM) nityamatandritaH // 23 // atha naimittikaM vakSye harerArAdhanaM dvijAH / mandavAretu sAyAhna (sAyAhna)vidhivitpUjayeddharim / / 232 / /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2208 [ SaSTho vaziSThasmRtiH gandhapuSpAdibhirdevaM dhUpadIpanivedanaiH / phalaizca bhakSyabhojyaizca gItavAditranarttanaiH // 233 // arcayedacyutaM bhaktyA yathAvittAnu sArataH / ekAdazyAmupavasetpakSayorubhayorapi // 234 || arcayejjagatAmIzaM pUjAjAgaraNAdibhiH / prabhAte vimale snAtvA dvAdazyAM puruSottamam // 235 // arcayenmAlatIpuSpaiH payaH snAnaM samarpayet / brAhmaNAnbhojayed bhaktyA svayaM kurvIta pAraNam // 236 // vaiSNavarkSe tu pUrvAhna pUjayetsarvadA dvijaH / sevantIkusumairdivyairdhUpadIpairmanoharaiH ||237|| nivedayecca dadhyanna N pAnaM ca zarkarAyutam / madhyAnhe paurNamAsyAM vA punnAgaizcampakairapi // 238|| pUjayedacyutaM bhaktyA zuddhAnna N vinivedayet / rAtrau sampUjayettasyAM mallikAkusumaiH zubhaiH // 236 // nivedayedraupyapAtre pAyasaM zarkarAnvitam / amAyAntu vizeSeNa mAsi mAsi prapUjayet // 240 // pUjayetkusumaiH kundaiH karavIraiH sapATalaiH / piNDayajJavidhAnena ardhyAvAhanapUrvakam ||241|| bhojayedbrAhmaNAn bhaktyA pitRnuddizya svazaktitaH / pitRrUpaM hariM tatra prINAtvitivai (?) bruvan // 242 // kuryAcchrAddha vidhAnena viSNorAjJAmanusmaran / prasAdatIrthe yA pitRbhyazca vizeSataH || 243||
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ naimittikakarmavarNanam grahaNe ravisaGkAntau zaktyA devaM prapUjayet / tatkAlasaMbhavaiH puSpaiH dhUpadIpairnivedanaiH // 244 // tapomAsi site pakSa dvAdazyAM ca vizeSataH / vArAharUpiNaM devaM samyak tatra prapUjayet (1) // 245 // apUpaiH maMThakAdayaizcabhakSabhojyanivedanaiH / bhaktyA sampUjayeddavaM tataH sampUjayetpitRn // 246 // tataH (zca tarpaNaM kRpvA punaH ) sampUjayeddharim / pUjayetkumudaiH zubhraH puNDarIkaistathotpalaiH ||247|| kRsaraM mudgasUpaM ca naivedyaM ca nivedayet / prAjApatyarkSasaMyuktaM kRcchrA sA tu zivASTamI // 248|| sA jayantIti vikhyAtA triSu lokeSu vizrutA / tasyAmupoSya vidhivacchaktyA sampUjayeddharim // 246 // jayantyAmupavAsazca mahApAtakanAzanaH / sa kAryazca yathAzaktyA pUjanIyazca kezavaH || 250 // bAlakRSNaM vidhAnena bhAnuruttuMgasaMsthitam / pUjayed vividhaiH puSpairgandhadhUpAdibhistathA // 251|| naivedya vividhaiH zlakSNaiH gur3AdyaH kRsarairapi / rAtrau jAgaraNaM kuryAd gItavAditra niHsvanaiH / / 252 // itihAsapurANAnAM paThanaiH zravaNairapi / prabhAte (vimale) snAtvA viziSTa vaiSNavaiH saha || 253|| pUrvavatpUjayedda vaM brAhmaNAM va bhojayet / svayaM ca pAraNaM kRtvA viSNumevaM prapUjayet // 254 // SdhyAyaH ] 2206
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2210 [ SaSTho vaziSThasmRtiH sAmagA nairnR ttagItaistUrya ghoSaiH samAhitaH / nivezya kRSNaM dolAyAM tolayed bhagavatparaH || 255|| apUpAnzarka ropetAn nivedya vinivezayet / evaM sampUjayeddavaM varSe varSe ca vaiSNavaH // 256 // mAsi caitra zuklapakSe navamyAM ca punarvasau / kauzalyAyAM samutpanno viSNuH kAkutstha itIritaH || 257|| snAnopavAsAdyaH pUjAjAgaraNAdibhiH / gandhapuSpAdyairgItavAditranarttanaiH // 258 // tasyAM arcayed avo (maho tsavaM prakurvIta kRSNajanmanivannaraH / zravaNena samAyuktA mAse bhAdrapade sitA || 256 // dvAdazI sA mahApuNyA nAmnA tu vijayA tithiH / tasyAM snAto vidhAnena sarvatIrthaphalaM labhet // 260 // dAnothavA (dAnantathA) mahomAdya' (mahAmantraM) sarvamAnantyamaznute vAmanaM pUjayedviSNuM kAzyapeyaM sanAtanam || 261|| kundaizva kuTajaihamastulasyAH komalaidalaiH / dudhyanna phalasaMyuktaM tathaiva ca gur3odanam || 262 / / bhaktyA sampUjayeddavaM viprAn sambhojayettathA / kArtike mAsi niyamAtsAyaM saMdhyAsamAgame || 263 || arcayenmAlatIpuSpaistathA raktotpalairapi / dIpAnnirvApayettatra suhRdyampAyasAnnauMca nirantaraM caturmAse tilatailasamanvitAn ||264|| naivedyamvinivedayet / pUjayedaruNodaye || 265||
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ naimittikakarmavarNanam tUrya ghauSairnRtyagItaizchatracAmarasaMyutaiH / apUpAn dhRtapakvAMzca zarkarAzca samarpayet // 266 // zAlyanna dadhisaMyuktaM kadalIphalasaMyutam / bhaktyA nivedayeccaiva mAsamekantu vaiSNavaH // 267 // pUjayeddharipatraizca caMpakairbakulairapi / 'dhyAyaH ] 2211 zayane vAgha na kuryAdutsavaM paMcavAsaram ||268|| vAditrairnRtyagItAdya dIpairnAnAvidhaiH sadA / phalaizca vividhairbhaktyA zaktyA devaM ca pUjayet // 266 // pratimAse paurNamAsyAM kAlANya | dinimiSTApi / mahotsavaM prakurvIta japahomArcanAdibhiH || 270 || parizodhyaM ca gaMdhAdyaH zItalaistarpayejjalaiH / tauraNairvividhaiH ramyairalaGkurvIta vartmasu // 271|| ramye nivezya devezaM pAnakAstrajazobhitaiH / zaMkhabherIninAdaizca stotragItaizcanUtanaiH // 272 || vidhivadarpayedannaM devaM vadabhi (?) vaiSNavaiH / sahavArANaiH(?)vyadanairazve dIpikAbhiH samujjvalaiH // 173 // mahotsave sarvatrArthava (?) sampUjayeddharim / vaiSNaveSu yathAkAle AgateSu mahAtmasu // 274 // tatrApyevaM vidhAna kurvItotsavamuttamam / tatkAlasambhavaidravyairyathAzaktyAnusArataH || 275|| utsavaM vAsudevasya kurvIta zraddhayAnvitaH / puSpaiH phalopahArairvA kuryAdAstikyabhAvataH || 266 //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2212 vaziSThasmRtiH utsave vAsudevasya spRSTAspRSTirna vidyate / utsave vAsudevasya yaH snAti sparzazaMkayA ||277|| svargasthAH pitarastasya patanti narakeSu ca / samAjamaMtravIthISu kR ( ga ) tvA vA''camanaM caret // 278|| tathotsave haridrAdya vikIrNAgIthI vaiSNavaH / mahAbhAgavatAno puSpaiH snAyAdapAMzubhiH // 276 // na snAyAcchannagAtro'pitathAryakSa jalaiH zubhaiH / nityanaimittikeSveva viSNorArAdhanakramaH // purA yathoktavidhinA yA vai proktA dvijottamAH // 280 // zrIvaziSThaH [ SaSTho amAyAmaparAhna tu pitRyajJa samAcaret / snAtvA yathoktavidhinA pUjayitvA janArdanam ||281|| sthApayitvA caruvahnau sthAlyAM brIhimayaM zubham / vanherdakSiNataH sthApya cAbhighArya zruveNa vai // 282 // vahidyAsAddhArya (?) paristIryApasavyavat / idhmAdhAnaM tataH kuryAdAghArau cakSuSI tathA ||283 || vaso'tha itisUktana madhuvvAta itiRcA / abhidhAnaM vidhAnena juhuyAtpratyRcaM carum ||184 // prAcInAvItinA hutvA zeSaM karma samAcaret / agna dakSiNataH piNDAndattvA ca nirvapet ||285|| gomayenopalipyA'tha maNDalaM varttulaM zubham / tasminvikIyyaM satilAnkuzAnAstIrya maNDale // 286 //
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] naimittikakarmavarNanam 2213 dakSiNApreSu darbheSudayAhari (1) tilaiH saha / zrudhaM tAyita iti (2) tilaM dadyAtkrameNatu / / 287 // aMjanAdraJjanaMdadyAddhiraNyaM caivavAsasI / namovaH pitara iti+upasthAnaM japepitRn // 28 // tAnpiNDAnnikSipedanau nadyAMvA'pi zubhejale / AhUyabrAhmaNAnpazcApitRyajJArthasiddhaye // 28 // pitryathaM devatArtha ca zaktyA vA'tha nimantrayet / dvau daive brAhmaNau prokto trayaH pitrye tathaiva ca // 260|| ekaM vA'pi yathAzaktyA brAhmaNaM vai nimantrayet / kuzAsaneSu cAMcAtA (tAnsarvAna) yathArhamupa veshyet||261 prAGa mukho daivate proktaH pitrye vodngmukhstthaa| upavizyAsanedevaM tata AvAhayedvijAn // 22 // pUrvamAvAhayeddavAnvizvedevAsa ityacA / yavAnvikIrya paritaH pAtre kuzasamanvite // 26 // zannodevI kSipedvAri yavo'sItiyavAMstathA / yA divyA iti mantreNa hastenAdhyaM nivedayet // 264 // pazcAtsampUjayecchaktyA gaMdhapuSpAkSatAdibhiH / prAcInAvIkaHpazcApitRRnAvAhayettathA // 26 // apahatA iti tilAnvikIya ca smNttH| pUrvavatsvakare pAtre datvA tilayutaM jalam / / 266 / / uSatveti cAru ca japtvA'dhyaM vinivedayet / pUrvavad gaMdhapuSpAdyaH pUjayetsusamAhitaH // 267 / /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2214 vaziSThasmRtiH [SaSThomaNDale catu rAti vinyasedbhAjanaM zubham / pitRNAM nimitte tu dadyAdbhAjanaM tilasaMyutam / / 268 / / pUrvoktAni ca parNAni svarNAni rajatAnica / prakSAlya maNDale datvA pAtre prakSAlanaM cret||26|| mahAmAhAnAmadhevaM (1) kuryAdAvAhanAdikam / patInAMyatinAsAdhaM (1) vinAbhyudaya karmaNi // 300 / / upastIrya ghRtampAne dadyAd gavyamatandritaH / hareniveditaM dadyAtsarvamAnantyamaznute // 30 // yavAsaMgur3amedhAjyanAdra ke kadalIphalam / mahAzAkaM kAlazAkaM dadyAtkRzaraM tathA // 30 // paristIrya kuzaiH pAtraM pariSicya jalena tu / ApozAnakriyApUrva bhojayettAn samAhitaH // 303 / / abhAve pitRyajJe tu piNDAMstAn vinikSipet / dadyAdAcamanaM tasmAtsvadhAkAramudAharet / / 304 // datvA tu dakSiNAM zaktyAvAjevAjetyUcaM japet / pradakSiNAnamaskAraistato viprAnvisarjayet // 30 // evaM (zrAddha) vidhAnena mAtA pitromRte'hani / pratisamvatsaraM kuryAtpitRyajJAdi pUrvavat // 306 // tathA nAMdImukhaMzrAddhaM kuryA pitRdaivatam / evaM pradakSiNAvarta-kuryAdanopavItinA ||307 / / (homa) pitRyarAM(1)varjayisvA sarva karma samAcaret / mAtRzrAddha tupUrvasyAt pitRNAM tadanaMtaraM // 30 //
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhaprakaraNavarNanam tato mAtAmahAnAM ca vRddha zrAddhatrayaM smRtaM / yugmAneva hi sarvatra brAhmaNAnviniyojayet // 306 / / upavezya prAGmukhAnsarvAn pUrvavatpUjayedvijAn / tilAMstu varjayettatra sarva kuryAdyavairapi // 310 / / bhojayedannapAnAdya hRdya va mnohraiH| payaizvAnivayet (pAyasainimaryeta)piNDAnapi karkandhumizritAn / / dadyAdudakapraNava (?) vApisarvamaMtra samAcaret / AvAhanAgnaukaraNarahitaM (1) hyapasavyamanu // 312 / / ekoddiSTarakAdhyamekapiMDA (1) dvidhA dvidhA / hai tila mizritaM (1) // 313 / / abhiramyatAmitivadannu kuryAdana visarjanam / tilaiyutaM sodakumbhaM dadyAdakSiNayA saha // 314 // pitR mAtR guru bhrAtR sutamAtAmahAdayaH / saMskAryAH piNDamevaina(?) yadi paMcatvamAgatAH // 31 // evaM zarIraM saMsnApya AcchAdya zubhavAsasA / upalipta zubhe deze sthApayitvA kuzAntare // 216 / / caturasra zucau deze kurvIta zubhamaMDalam / tasminnulUkhalaM sthApya paramAtmeti vaijapet // 317|| avahanyAddharidrAM tu zubhacUrNamayAM zubhAm / pravApya kezazmazru svayaM snAtvA vidhAnataH // 318 // arcayedgaMdhapuSpAdya vedasaM harimacyutaM / gobhU (vastra) hiraNyAdyauH pUjayed brAhmaNaMsadA // 31 // 136
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2216 vaziSThasmRtiH [ SaSThopitaropAsanaM kRtvA zivikA kArayeccha bhAm / pretasyodvahanArthantu vAhakAn varayecchubhAn // 320 / / vAhakeSunalabdheSu kRSNAnaDuhayojayet / nivezya gorathe pretaM (1) dAhadezamanu japet / / 321 // haryarpita haridrAdi gndhmaalyvibhuussnnaiH| alaGkRtya yathAprata dAhadezaM nivedayet // 322 // gRhItvopAsanaM tatra viziSTa ANaiH saha / pretamAdAyagacche yuH japedva vedasaMhitAm // 323 // haridrAM vikiranmArge giitvaaditrsNyutH| dAhadezaM vrajetsamyagavarjayedrodanaM tathA / / 324 / / pratasya dahanArthantu khanetkuNDaM suzobhanam / sagomayenodakena samprokSya ca vizodhayet // 32 // zamIparNa tilaiH mizritoyaiH (1) sajiyettataH / kASThazca yAjJikaiH zuddhaH sthitiM kuryAtprayatnataH // 326 kRSNAjinamathAstIrya tasminprataM nivezayet / ghRtAnulepanaM kuryAtpratadehe tu sarvataH / / 327 / / tilairdabhainidhAyAtha tasminnagniM vinikSipet / kravyAdamiti RcaM japtvA dadyAdagniM tathorasi // 328 / / prajjvAlya vanhi darbhastu paristIrya tilaiH saha / paryukSaNaM jalaiH kRtvA pAtrasAdanamAcaret // 326 / / AsAdanaM ca pAtrANAM piturdkssinntstthaa| imamagnatyUcaMjaptvA camasA sAdanaM tataH // 330 //
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vaiSNavAnAMdAhasaMskAravarNanam 2217 AjyasaskAraNaM (1) kRtvA tUSNI midhma nidhAya ca / dyAvinAvItinA tatra kArya sarvamazeSataH // 33 // paristaraNaparyukSaM savaM tatrApasavyavat / tUSNImevAtra juhuyAdAghArAvAjya (1) bhAgakau // 332 // caturAjyAhutIstatra hotavyAstu veNa vai / agniH kAmo'tha lokazca devatAH samudIritAH // 333 // etAnuddizyajuhuyAdAjyaM tatra samAhitaH / tadabhAvetivacaruNA (1) anyAyAjJikaiH zubhaiH // 334 // hutvA mantraNa juhuyAhazavAraM samAhitaH / hutvAthAsausviSTakRtaM yo'gni (1) mitaivaityUcA // 33 // prAyazcittAhutI hutvA homazeSaM samApayet / dahyamAnaM tataH pretaM kuzaizca juhuyAttataH // 336 // pratyUcaM praNavAdyantaM juhuyA pRthak pRthak / evaM pradahanaM kRtvA tamagniM zamayejjalaiH / / 337 / / zamIparNaiH tilai stoyaiH zAntiketicaM japet / asthIni saMcayitvAtha zubhe toye vinikSipet // 338 // tIrthe nadyAM hRde vApi nikSipya snAnamAcaret / tatastilodakaMdattvA yAvANe (?) dyapasavyavat // 33 // uccArya nAmagotre tu pitre dadyAjalAJjalim / pAcayitvA caruM tatra dadyApiNDaM kuzottare // 340 // nikSipya tajjale snAtvA svagRhaM pravizettataH / zrAddhamasmaiprakarttavyamekoddiSTa vidhAnataH // 34 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2218 [ SaSTho vaziSThasmRtiH AmamevAtra dAtavyamannaM tu pratiSidhyate / AvAhanAna karaNaM vaizvadevaM ca varjayet // 342 // pAdyArghyagandhapuSpAdyairarccayedapasavyataH / bhojanAdviguNaM tvAmaM dadyAdAjyAdi saMyutam || 243 || zarkarAsUpa lavaNaM vastra hematilAni ca 1 dadyAcca dakSiNAM zaktyA tato viprAnvisarjayet // 344 // adhaH zAyItrahmacArI tathaiva niyatAzanaH / nityaM snAtvA vidhAnena dadyAtpra te tilodakam ||345 // ekottareNa vRddhayA tu dadyAddazadineSu ca / ekaikaM pratyahaM piNDaM dadyAd prayato vahiH || 346 // zrAddhantu pratyahaM kRtvA pUrvatra dazame'hani samprApta sarvameva snAtvA tilodakaM dattvA tatrAzaucaM dazavAsaram / samApayet ||347|| nivarttayet / svamAlayam ||348 // maGgaladravyasaMyuktAH pravizeyuH dUrvAkSatAnsarvapAzca ghRtaJjIramadhUni ca / AdAya pUrNakumbhaJca pravizetra gRhaM prati // 346 // rAjJAM dvAdazavAsarAH / || dazAhaM brAhmaNAnAntu paJcAdazAhaM vaizyAnAM zUdrANAmekaviMzatiH || 350 / / AzaucaM piNDadAnAdi karttavyaM hi yathoktavat / amaMtrakeNa zUdrANAM sarvakarma vidhIyate // 359 // evaM dazAhaM nirvartya gRhazuddhiM samAcaret / mRNmayAnica bhANDAni sarvANyapi parityajet ||352 ||
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] sapiNDIkaraNavidhivaNanam 2216 ekAdaze'nhi samprApta svastivAcanamAcaret / sampUjya vidhivadviSNuM gandhapuSpAdibhirdvijaH // 353 // pAyasApUpahRdyAnnapAnakAdi nivedayet / AhUya brAhmaNAnpazcAcchrAddhAya vinimantrayet // 354 // vRSamatho (yu) tsRjettatranIlaM lohitameva ca / agnisaMsthApanaM kuryAdupalepAdipUrvakam ||355 || idhmAdhAnAjya bhAgau ca hutvA homaM samAcaret / caruNA pAyasenApi yAvakena tathaiva ca // 356 // indra somaM ca rudraM ca juhuyAdatra devatAH / paromAtreti sUktena pazcAdAjyaM zruveNa tu || 357 // homazeSaM samApyAtha cakraNaivAMkayed dvayam / pariNIya tato vanhimutsRjettu vRSaM tataH // 358 // mAtA rudrANAmiti RcaM japitvevautsRjed vRSam / pUjayedvAhmaNAnsamyakpAdyArthyAcamanAdibhiH ||35|| SoDazaiva tu piNDAstAnekoddiSTavidhAnataH / AcAntAnstoSayedvidvAn dakSiNAbhiH svazaktitaH // 360 // udakumbhAMzca dattvA'tha praNipatya visarjayet / piNDAstunirvapedAzu snAtvA bandhujanaiH saha // 361 // haviSyaM vAgyatosakRdbhuktvA bhuJjItAtra samAhitaH / sapiNDakaraNaM kuryAdvAdaze'nhi yathoktavat || 362 || trayodaze'nhi vA kuryAttripakSevA trimAsike / SaNmAse saMvatsarAnte vA ekaviMze'nhi vAM tathA || 363 ||
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2220 vaziSThasmRtiH Amantrya brAhmaNAnsnAtvA hariMvidhivadarttayet / gandhapuSpairdhUpadIpairnaivedya vividhaistathA // 364|| sampUjya jagatAmIzaM vAsudevaM sanAtanam / pArvaNoktavidhAnena brAhmaNAnupavezayet // 365 // pitRyajJavidhAnantu varjayedda va karmaNi / [ SaSTho kAmakAlakasajJAstu vizvedevAH prakIrtitAH // 366 // deve dvau prAktrayaH pitrye udaktArtha ( ? ) meva tu / evaM viprAnnivezyAtha karmazeSaM samAcaret // 367 // gandhodakatilairyukta kRtvAyAvavanuSTapam (?) / pratapAtrodakaM teSu pitRpAtreSu yojayet // 368 // pRthaksaMyojayedadbhiH saMga (ccha) dhvamiticA | ye samAnA iti dvAbhyAM madhuvAtA iticA || 366 || krameNaibhistu saMyojya pazcAdadhyaM nivedayet / arcayedganvapuSpAdya vastrairAvaraNAdibhiH || 370 || haryya pitaizca hRdyAnnaH supakkaiH prayatAtmavAn / bhoktaSu teSu vipreSu dadyAtpinDAnkuzottare || 371 // madhvAjyatilamizreNa dadyAtpiNDA (1) nsaktunA / pUrvavatpra etapiNDantu pitRpiNDeSu yojayet // 372 // AyAtAMstu tato viprAndakSiNAbhiH prapUjayet / udakumbhAMstato dattvA namaskRtvA visarjayet ||373 // ata UrdhvaM pratyahaM vA pratimAsamathApivA / yAvatsamvatsaraM dadyAcchrAddhamasmai svazaktitaH // 374 ||
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhaprakaraNavarNanam pratyabdaM vatsarAdRdhvaM mAtApitromRte'hani / pitRyajJavidhAnena kuryAcchrAddha matandritaH // 375 // pratyabdaM pArvaNaM kuryAnmAtApitromRte'hani / anyathA kurute yastu brahmahatyAM savindati ||376 || akRtvapArvaNa zrAddha mAtApitrormRte'hani / sa caNDAlo bhavetsadyo raukhaM narakaM vrajet ||377 // tasmAtpitryAdike putraH zrAddhaM kurvIta pArvaNam / amAyAntu vizeSeNa caulopanayanAdiSu || 378|| trayodaze'nhi samprApta e cali (caulaM) kuryAttu vaiSNavaH / snAtvA nadyAM taTAke vA viziSTa rbrAhmaNaiH saha // 376 // japitvA vaiSNavAnsUktAnasnAtvA santarpayettataH / nAmabhiH kezavAdyazca mantraiH santarpayeddharim // 380|| tarpayennAmabhiH svaiHsvai nityamuktAMzcavaiSNavAn / tataH svamAlayaM gatvA vidhivatpUjayeddharim // 381 // devastha purato vanhi pratiSThApya yathoktavat / idhmAdhAnAdikaM kRtvA pazcAddhomaM samAcaret ||382|| 'dhyAyaH ] 2221 pauruSeNa tu sUktena pAyasaM madhusaMyutam / AjyaM ca juhuyAtsamyakpratyucampraNavAnvitam // 383|| tathaiva mantrarabrena juhuyAcchatasaMkhyayA / : anyaizca vaiSNavairmantraiH zatayA ca juhuyAttataH // 384 // nAmabhiH kezavAdyazca juhuyAtsusamAhitaH / svaiH svaizca nAmabhirhutvA nityamuktAMstathaivaca / / 385||
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2222 vaziSThasmRtiH tataH sviSTakRtaM hutvA homazeSaM samApayet / pazcAtsampUjayedviprAnkezavAdya racanAmabhiH || 386 // nityamuktAntsamuddizyapUjaye ddbrAhmaNAnchu bhAn / gandhapuSpairdhUpadIpairvastrairAbharaNaiH zubhaiH ||387 // bhojayetpAyasAnnenazarkarAjyayutena vai / [ SaSTho vividhairannapAnAdya vAso'laMkaraNaiH zubhaiH || 388 || bhojayitvA tataH piNDAnyathA zaktyA vinikSipet / prAgagreSuca darbheSu upavItaH samAhitaH || 386|| yavaizca madhusaMyukta dadyAtpiNDAnpRthak pRthak / nAmabhiH kezavAdyazca dadyAtpiNDAnkuzottare || 360|| tathA nityAzca muktAzca nAma lisvaiva ( likhyai va ) nikSipet / piNDAnanau vinikSipya viprAnAcAmayettataH // 361|| AcAntaH pUjayetpazcAtsvazaktyA dakSiNAM tathA / evaM nArAyaNabaliM yaH kuryAdvaiSNavottamaH || 362 || pitarazca samAyAnti taM dviSNoH paramampadam / prAyazcittamidaMguhyaM pApeSu ca mahatsvapi // 363|| maraNeSu ca (?) dyAyaiSu kuryAdevaM vidhAnataH / cANDAlA dudakAtsarvAdvaidya tAdbrAhmaNAdapi ||34|| daMSTribhyazca pazubhyazca maraNaM pApakarmiNAm / udakapiNDadAnaM ca pratebhyo'dhaH pradIyate // 364|| nopatiSThati tatsarvamantarikSe vinazyati / eteSAM viddhi dUrveNa (pU) mRtAnAMbhUtaghAtinAm ||365 //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhaprakaraNavarNanam 2223 evaM nArAyaNabaliM kRtvA saMskAramAcaret / pitrAdayo mRtAyasyabhaveyuryadyavaiSNavAH // 366 // iSTiM ca vaiSNavokuryAtteSAmpApavizuddhaye / yaH kuryAdvaSNavImiSTimvidhinA vaiSNavottamaH // 367 // vaiSNavatvaM prayAtvatra (tha) kulamekottaraM zatam / ekAdazyAM zuklapakSe samupoSya dvijottamaH / / 368 // dhAtrI cUrNena liptAGga nadyAdhrANAM(?) zubhai laiH| nityamukta sametaJca devezantarpayeddharim // 36 // gRhaM gatvA vidhAnena pUjayedviSNumacyutam / gandhapuSpaidhUpadIpainaivedya vividhairapi // 400 // aSTottarasahasrantu mAlatIkusumAni ca / AdAya tanmaMtraratnena ekaikampUjayetkramAt // 401 // abhAve jAtipuSpANi komalaistulasIdalaiH / padmazata patrairvA mantreNaiva prapUjayet // 402 // japeJcadazasAhasra mantraratnaM smaahitH| rAtrau jAgaraNaM kuryAtpUjayenmadhusUdanam // 403 // sati prabhAte dvAdazyAM snAtvA nadyAM yathAvidhi / ekaikamaJjalindadyAnnityabhaktazca vaiSNavAn // 404 // gRhaM gatvA hareH pUjAM prakurvIta. yathoktavat / suhRdya vividhairbhakSyainaivedya vinivedayet // 40 // tato'gnisthAppanaM kRtvA homaM kuryAdyathoktavat / idhmAdhAnAdipUrveNajuhuyAdva samAhitaH // 406 //
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2224 vaziSThasmRtiH [SaSTho tilaizca vrIhibhiH zuddhaH samidbhiH pipplodbhvaiH| tathaivAjyena caruNA juhuyAtkamalairapi // 407 // pratyekamaSTasAhasra hotavyaM tu dvayena vai| pazcAdvaSNava sUkta tu hotavyaM pAyasena tu // 408 / / AjyenaivatuhotavyaM (tathAhita) dvayenavai / pazcAttuvaiSNavaHpazcAdaSTottarazatatram // 406 // vaiSNavyAcaiva gAyatryA tathA mantradvayena ca / nAmabhiH kezavAdyazca tathA saMkarSaNAdibhiH // 410 // tataH sviSTakRtAdIni homazeSaM samAcaret / supuSpANi tatodadyAdevAya surabhINi vai // 411 // pratyUcaM vaiSNavaiH sUktarnAmabhiH keshvaadibhiH| tato viprAnsamAhUya gandhamAlyAdi bhUSaNaiH // 412 // pUjayetpUrvatayA (vaddeva) kezavAdyazcanAmabhiH / bhojayitvA tato viprAndakSiNAbhiH pratoSayet / / 413 / / evamiSTimprakurvIta naissnnviiNvaissnnvottmH| pituH pUrvoktavidhinA saMskAraM samyagAcaret // 414 // vaiSNaveSTimvidhAnena kRtvA vai dvijasattamaH / kulamekottarazatampunAtyeva na saMzayaH // 415 // akRtvA vaiSNavImiSTiM paitRmedhikakarmaNA / avaiSNavAnyaH saMskuryAtsanaro rauravambrajet // 416 // avaiSNavAn pitRnpazcAtkuryAtsaMskArakarmaNi / akRtvA vaiSNavImiSTiM rauravaM narakaM brajet / / 417 / /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhaprakaraNavarNanam 2225 tasmAdiSTiM vidhAnena kRtvAvai vaiSNavodvijaH / avaiSNavAnAM kurvIta sarvamapyordhvadaihikam // 418 // ekasmindivase yatra kartumiSTiM na zakyate / dvAbhyAM tu caturbhirvA divasaizca samApayet / / 416 // tAvacca saMgrahedagniM yAvadiSTiH samApyate / ekAdazyAM dvAdazyAM vA vaiSNavaH tathaiva ca // 420 // amAyAM mandavAre vA ekAdazyAM zubhedine / yasminka sminprakurvIta vaiSNavImiSTimuttamAm // 421 // yAvatsamApyateyajJastAvadvadIkSito bhavet / adhaHzAyI brahmacArI tathaiva niyatAzanaH / / 422 // sarvatrArambhadivase upavAso vidhIyate / alabhyaM yatra yaddhavyaM tatrAjyaM juhuyAdbudhaH // 423 // evamiSTimkurvIta vaiSNavIM vaiSNavottamaH / kriyate vaiSNavISTistu yasmindeze dvijottamaH / / 424 // sa dezo vaiSNavaH proktaH srvbndhvimocitH| vaiSNavaiH kriyate yasminvaiSNavISTirdvijottamaiH // 42 // tatkulaM vaiSNavaiH tasya pAvayati (?) nAtra saMzayaH / tasmAttu vaiSNavImiSTiM kuryAdva vaiSNavottamaH // 426 // kulasya pAvanArthAya (thaMca) dezasyApyabhivRddhaye / yaddeze ijyate samyagvaiSNavI pApanAzinI // 427 // durbhikSaM pIr3A nAstyatra nAsti rogaMdvijaM bhayam / yaddeze ijyate samyak stUyate vaiSNavI zubhA // 428 //
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2226 [SaSTho vaziSThasmRtiH tena tuSTo bhaveddavo harinArAyaNaH sadA / iSTvA ca vaiSNavaM yajJaM kulamekottaraM zatam / uddha,tya paramaMsthAnaM prayAtyeva na saMzayaH // 426 // vaziSTha uvAca / azaucAnAM vidhimvakSye sarveSAM munisattama ? | trirAtraM dazarAtraM ca zAvamAzaucamucyate // 430 // dazAhe samatikrAnte trirAtraMzAvasUtakam / tathaivAnupanIteSupreteSTAzaucamucyate // 431 // asaMskRtAsu (1) kanyAyAsuhyahamAzaucamucyate / UnadvivArSikapretaM bhUmau ca (?) nikhanatududatra // 43 // ata Urdhvantu saMskAro vanhinA laukikena vai / tUSNImeva ca saMskAraM tUSNIM dadyAttilodakAn / / 433 // kezavAdInsamuddizya brAhmaNAnbhojayettadA / ekoddiSTavidhAnena zrAddhaM taddhi visarjayet / / 434 // etattulyaM tu sarveSAmatikrAntaM tathaiva ca / atikrAntaM samastaM ca trirAtreNa samApayet / / 435 // atikrAntaM tu kartavyo mAtApitrovijanmanAm / udakaM piNDadAnaM ca dazAhaM sUtakambhavet // 436 // alAbhe tasya dehe tu tadAsthInyeva dAhayet / asthyabhAve tu saMskuryAtpAlAzasamidhaistanum // 437 // dAhayitvA vidhAnena pUrvavatsarvamAcaret / duhituzca zvasuzcaiva svagRhe maraNaM yadi // 438 //
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzaucavanaNam trirAtramAzuddhiH proktA pitaratraitvahasmRtam (?) / dazAhAdvAdazAhAdyAzaucaM sapiNDAnAM samaMsmRtam // 436 // pAdamekova kanAnupatrA (?) zaucavidhIyate / gurostu ziSyasambandhAdehAhaH sUtakI bhavet ( ? ) ||440|| vikarmaNAM ca sarveSAM na zaucaM mRta sUtakam / AcArya ca guru ziSya (?) nirha vyAyi trItaM // 441 // vAnaprasthabrahmacArIyatInAM vai na sUtakam / antarAjanmamaraNe zeSAbhi horma vizuddhayati // 442 // mAtarya pramItAyAM azuddhau mriyate pitA / pituH zeSeNa zuddhisyAnmAtuH kuryAttupakSiNAm (?) ||443 // zAvazauce samutpanne sUtyAzaucambhavedyadi / zAvenazuddhayate sUtirnasUtiH zAvazodhanI // 444 // antardazAhe jananAtpazcAccenmaraNaM bhavet / pretamuddizyakarttavyAH piNDAdAnAdikAH kriyAH || 445 // zAvazaucasyamadhye tu sUtyA zaucambhavedyadi / pUrvazeSeNa zuddhiHsyAtsapiNDAnAM na saMzayaH || 446 // pitrostu dazarAtraM syAtsUtakaMtuvidhIyate / aspRzatvaM bhavenmAturaMgasparzanasambhavAn (?) ||447 // zAvazaucasyamadhye tu maraNaM ca punarbhavet / pUrvasyakuryAcchrAddhAdi pazcAddvAdazavAsarAn ||448|| dazame'hanisamprApta maraNe janane tathA / nAjaryAdvidazazrAddha piMDadAnAninirvapet // 446 // 'dhyAyaH ] 2227
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2228 ___vaziSThasmRtiH [ SaSThopiturdazAhamadhye tu mAtuH syAtprasavoyadi / piNDodakakriyAM kuryAcchrAddhaM vAcaM vivarjayet // 450 // pitrodazAhamadhye tu bhAryAyAH prasavo yadi / itareNa ca putreNa kartavyAH svodakakriyAH // 451 // jananasya ca madhye tu jananaM tu punarbhavet / pUrvasya nAma karmAdi karttavyantudvijanmanAm / / 452 // garbhazrAve mAsatulyAni sA zuddhistatrakAraNam / zrAve mAtu strirAtraM syAtsapiNDAzaucanaMsmRtam / / 453 // yAte (?) yAnuryathAmAsaM pitrAdinAMdinatrayam / AcaturthAdbhavecchAvaH yAtaH paJcamaSaSThayoH // 454 // UdhvaM dazama evaM syAtsarveSAM sUtakambhavet / yoSite kAlazeSaH syAtsarveSAM tu vyahaMbhavet // 45 // yAvagrAmasyamadhye tu zavastiSThatyasaMskRtaH / grAmasyatAvadAzaucaM janane na tu duSyati // 456 // asapiNDaM dvijaM pretaM vipronivRtya bandhuvat / vizuddhayati trirAtreNa taptakRccheNa vA tathA / / 457 / / viziSTa jJAna sampanna dahitvA sauhRdNvinaa| dahitvA na(ca) labhedvipro mahadyajJa phalAdhikam / / 458 // rAjAnaM vA tathA vaizyaM zUdra vA brAhmaNAdhamaH / tatrA (1) zaucakAlena taptakRcchaNa zuddhathati // 45 // rAjakarmaNi rAjJA ca RtvijAM yajJakarmaNi / dIkSitAnAM tApasAMca yatInAM brahmacAriNAm // 460 / /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] azaucavarNanam 2226 tapazcaraNayuktAnAM sadyaH zaucaM vidhIyate / vivAhotsavayajJeSu tvantarAmRtasUtake // 461 // parairannampradAtavyaM bhoktavyaM ca dvijottamaiH / yajJAnte teSu vipreSuhyatarA mRtasUtake // 462 // anyagehe tathA cAntaH sarve (tu) shucyHsmRtaaH| mRtAcetsUtikA nArI tathaivApi rajasvalA // 463 // gomUtreNa snApayitvA vastreNAnyena veSTayet / kumbhena jalamAdAya paMcatvapallavairyutam // 464 // puNyAdbhirabhimantryAtha tennaiva snaapyedvijH| anyavastreNa samveSTaya dAhaM kurvIta pUrvavat // 46 // sUtake mRtake caiva sandhyA karma na santyajet / vyoni ca hRdaye vApi manasA saMsmareddharim / / 466 // anyena kArayeddhomaM paMcayajJAntathaiva ca / ajAgAvomahiSyAdyAH brAhmaNyAdyAH prasUtikAH // 467 // dazarAtreNa zuddhiH syAditarantu visarjayet / zuddhAbhatu(? zcaturthe'nhi snAnena strI rajasvalA // 468 // deva (anya) karmaNi (nArI ca)tRtIye'hani zuddhayati / tathA viMzati rAtreNa sUtikA yajJakarmaNi // 46 // mRte bhartari yAnArI sUtikA vA rajasvalA / citpaprisaMgrahettAvattasyAnaMga (?) samonyaye // 470 / / ardha rAtrAdardhapUrvA sUtake mRtake tthaa| UvaMcettatparAgrAhyA tathA rajasi sUtake // 471 //
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2230 vaziSThasmRtiH [ SaSThocaNDAlasparzanesadyaH savAsA jalamAvizet / prANAyAmatrayaM kRtvAtriH paThedaghamarSaNam // 42 // sAvitrantu japetvatra zatamamaSTottaraM dvijaH / paJcagavyantu samprAzya tu (tataH) snAtvA vizuddhati // 473 // caNDAlapatitaM cApi tathA yugamAntaraMtyajet / tadakatsannikarSAttu savAsA jalamAvizet // 474 // atyantaviSame deze yugadvayamudAhRtam / rajasvalAM sUtikAM ca zvAnaM kAkaMca gardabham / / 475 // kukkuTaM viDvarAhaM ca pUyapASaNDinaM tathA / bahirdevalakaM spRSTvA savAsA jalamAvizet // 476 // madyamAMse ca viNmUtra citiM tatkASThameva c| mAnuSASThiyAzrutaM (1) yatkitavaM pratilomajam / / 477|| jalakenaM nIlavastra karakAzma (1) tathaiva ca / ucchiSTa mAnuSaM kSIraM (SThI) dhIvanaM zuklameva ca // 47 // chatrAkaM ca kalaJjaJca palANDu gRnyjnntthaa| teSAM sparzanaM kRtvA yadyatspRzati mAnavaH / / 476 // tasyApi tatspRSThitazca (1) snAnamAhurmanISiNaH / untvAcamanaM proktaM vAruNIbhizca bhAjanam // 480 // ata Urdhvantu sAvicyA japenaiva vizuddhayati / bhojane karma madhye vA(?)pyotvAkhu sparza sambhavet // 482 // snAnenaiva vizuddhiH syAdanyatrAcamanaM caret / ucchiSTanApi cAnyonyaM sparzanantu bhavedyadi // 483 //
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhivarNanam sacailantUbhayoH snAnaM caret (?) ekasyaivetaratratu / nAbheradhaH zuno va sparzanantu bhavedyadi ||484 // adha (stAt) prakSAlanaM prokta mUdhvaM snAna mudAhRtam / pAkhaNDinaM ca patitamunmattaM zaThahAriNam // 485 // avaiSNavaM dvijaM spRSTvA savAsA jalamAvizet / maithune pretadhUme ca vAntevAkSarakarmaNi // 486 // uddiSTa N na tathA zuddhaya e tsadyaH snAnaM samAcaret / rajasvalAyAH yadi cetsaMsarge (?) svaravAraya // 487 // tAvattiSThannirAhAraH snAtvA gavyaM pibettu sA / anyonya sparzane tAsAM brahma kUcaM vizodhane // 488|| rajasvalAM sUtikAM vai yo mohAnmaithunaJcaret / trirAtropoSito bhUtvA paMcagavyena zuddhayati // 486 // karmAriM takSakaM vyAdhaM nApitaM rajakantathA / anyAnprAmAntyajAnspRSTvA savAsA jalamAvizet // 460 // sauvarNaraupya vAso'zmavArijAnAM tathaiva ca / rajjuzAkaphalAdInAM tathA vidalacarmaNAm // 461 // yajJiyAnAM ca pAtrANAM kSAlanAcchuddhiriSyate / tathaiva tRNakASThAnAM kSAlanAcchuddhiriSyate // 462 // bhasmanA kAMsya lauhAdyAH tAmramAmlena zuddhayati / dantadAruzilAzRGgamayAnAM kSAlanaMsmRtam // 463 // tathaiva phalajAtInAM gopAle (?) gharSaNAt zuciH / AvikaM kauzikaM kSaumaM tathaiva (?) kRttayAdikam // 464 // 140 SdhyAyaH ] 2231
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2232 vaziSThasmRtiH [SaSThozrIphalAriSTakayutaM gomUtreNaiva mArjayet / AtapenAgnivapizAnAzoyitvA(?) vizuddhayati // 46 // bhAnAtsekAt zoSAdvarSAttathaiva ca (1) / hAbhautkhAtAJca dahanAttathAgokarmeNAcirAt (1) // 466 // nadIvegenazuddhiHsyAt taTAkaM jalapUraNAt / vApIkUpahradAnAM ca khananAjalasarjanAt // 46 // tRNagulmatarUNAM ca maargaannaamkrshminaa| vAyunA vApi zuddhiH syAtsasyAni vasaMsthitaH (1) // 468 // rathyAkaI matoyAni pakkaSTakacitAnyapi / kArpAsatUlatantUnAM zoSaNAcchuddhiriSyate // 46 // sadyaH zuddhiH pazUnAM ca tathaiva mRgapakSiNAm / bahUdakaM tu zuddha syAnmalamUtrAvasecanAt // 501 // kAruhastaH zuciH paNyaM bhaikSyaMyoSinmukhantathA / sauvarNa rAjatamvApi caNDAlAMgeSu ca saMsthitaH / / 502 / / banhinApradahitvaiva punarAkAramAcaret / sUtikAdyaga(1) saMsthitA kSAlanAcchuddhi riSyate // 503 / / sauvarNAni ca pAtrANi tathA raupyamayAni ca / caNDAlAdya stubhuktAnAM punarAkAramAcaret // 504 // sUtikAdya stubhuktAni ravanitvAnau pratApayet / zudrAdharairapibhuktAnAM tApanaM kSAlanantathA // 50 // zunakopahate pAtre haime vA rajate tathA / gomUtra kSAlanamproktamitaratra tu vAriNA // 506 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zuddhivarNanam 2233 dravyamAtrantu sarvatra kSAlanAcchuddhamucyate / maNipravAlamuktAdi caNDAlAdyadhRtambhavet // 507 // paJcarAtrantu dravyeSu nikSipya kssaalnaacchuciH| sarvatra sparzamAtreNa kSAlanaM gavyavAribhiH // 508 // zuktizaMkhau tu caNDAlaisvitrakAlavRtaMtyajet (1) / sparzamAtreNaiteSAm tatkSaNAtkSAlanaMsmRtam // 506 // vyAvahAsika sUryANAM salepAnAM vivarjanam (1) / kSAlanaM proktakuzUlAnAM tathaiva ca (1) // 10 // bhAjanAnAntu zailAnAM purANAnAM visarjanam / itareSAM tu sarvatra tatkSaNAtkSAlanasmRtam // 511 // kAMsyatAmrAdilohAnAM bhAjanAnAM kathambhavet / caNDAlaibhuktamAtre tu parityAgo vidhIyate // 512 // sparzamAtreSu caNDAlaiH satparArca (tatkSaNAcca) bhuvikSipet / dAhayitvA tato vanhI prokSayitvA vizodhayet // 513 // sparzamAtreSu khananaM khyayA (1) / zodhayitvA jalaiH kSyAlyaiH gopAlaigharSayettataH(1) // 14 // (1)rajakAkta zvazrunakerayameva vidhismRtaH / kSatravid zUdrajAtInAmucchiSTasparzanesati // 515 / / vi (tri ) mAsaM tu vinikSipya punarAkAramAcaret / sparzamAtre tu zuddha dyAdvAriprakSAlanasmRtam (1) // 16 // cirakAlopabhuktAnAM kAMsyAnAM tyAjayedvahiH / kAMsyAnAmAyasAnAM ca tatkSaNakSAlanAcchuciH // 17 //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2234 vaziSThasmRtiH . [SaSThospRSTamantyAdijAtInAM (bhANDAnAMca) yadAbhavet (1) / muktvA (ktA) (?)maMtadvijAtIyabhAjaneSu pramAdataH // 517 / / tryahaM dvathahaM ca SaNmAsaM khanitvA'yaH pradAhayet / tatkSaNAkSAlanAdyastu gobrAhmagharSaNAdibhiH // 518 // yatra caiva tu lauhAnAmupaghAtaM bhavedyadi / tatra tatrApi kurvIta khananaM dahanAdikam // 516 // alpAnAM caiva dhAnyAnAMkSAlanantuvidhIyate / bahUnAM mArjanaM prokta svasvapAkAdidUSitaiH // 520 / / prAmAntyajaizcacaNDAlaiH sphaSpa(puSpa)mAlyAdivarjayet / tathaivaphalazAkAdiguNatila(?) (te ) madhUni ca // 521 / / kezakITAdiduSTAnAM rasAnAM vastrazodhanam / alpantu varNatyAjyaM syAt svacaNDAlAdidUSitam // 522 // bahUnAMmArjanaM proktamAtapenaiva zoSaNam / caNDAlai rupabhuktantu tadA kAMsyaM parityajet // 523 / / taireva sparzamAtre tu gavAM sngkrmnnaacchuciH| vAryA(pyA)kUpajaletadvatparityAgAdvizuddhayati // 524 / / zenti muThahAsaM talaMbahivirecayet (?) / rajakaizvarmakArAdyauzcirakAlopasevitam // 52 // Rpa (alpa) parityajeddhImAnitaratra vizodhanam / mAsamAtropamuktantuyuTasrAha muddharet (1) / / 526 / / pakSamAtre tadardhantu tadardhetu tadardhakam / dazakumbhamitaM toyaM sparzamAtreNa samuddharet // 527 //
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zuddhivarNanam 2235 alpodakAnAM kUpAnAM khananaM tu vizodhanam / antyajaiseci(vitaM nadyAH snAnaM taha ratastyajet // 528 // spRSTamAtraM tyjettiirthmntyjairupsevitm| varjayedvAvake (yaka) sthAnaM dazakAmuka mAtrataH / / 526 // vApIvaTAkAdAvalpaM spRSTaM yadi bhavetta(ja)lam / viSmUtre kSAlane kuryAnnAcameta jalaM kacit // 530 // caNDAlAdya rupaharetaM viNmUtrA dauzna momavet (1) / gocitRtpimAtrakaM (1) zuddha prakRtisthaM mahIgatam // 531 // bhasmAtsarSapAdyazca carmaNA zuddhiriSyate / bhasmaikAruvinikSepya mRttikAM ca tribhirdinaiH // 532 // paMcatvakaM paMcarAtraM viphalAdi(?) tribhirdinaiH / kSaNaM ca hastaM prakSAlya carmaNAM zuddhimAcaret // 533 // navAnAM carmaNAmeva zuddhiruktA manISibhiH / carmaNAM vyavahAryANA mucchiSTAdipradUSite // 534 // parityAgo bhavettatra naiva zuddhi rudAhRtA / zvapAkarajakodakyA praviSTaM yadi cedgRhe // 53 // gRhaM vilepayetsavaM gomayena ca vAriNA / kuzodakantu samprokSya mRdbhANDAnAM vizodhanam // 536 / caNDAla. zvapaca mahIM (dAhayitvA tataHparam ) gomayenAnulipyAtha(?) svasti vAcana mAcaret / / 537 / / yasmingRhetu caNDAlazcirakAlaM bhavedyadi / gRhadAhantu kurvIta punarAkAra mAcaret / / 538 //
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2236 vaziSThasmRtiH [ saptamoaktui dazarAtrAttu dAhayentargRha dvijH| pUrvavacchodhanaM kuryAccaNDAloyadi saMvizet // 536 // eka(rAtra) eva dvirAtraM vA caNDAlo yadikAmataH / nivasedyasya gehetu gRhadAhaM samAcaret // 540 // caNDAlagrAma bhUmintu dAhayitvA tataH param / gobhiH saMvezayetsamyakvarSamAtraM niraJjanam // 541 // vAlAhataM tathA varSa pazcAcchuddhivApnuyAt // 542 // iti vaziSThasmRtau Azauca vidhivarNanaM nAma SaSTho'dhyAyaH // atha saptamo'dhyAyaH viSNusthApanavidhivarNanam bhUSaya UcuH bhavataH zrotumicchAmo viSNu saMsthApana kriyAm / ya(ka)sminkAle ca karttavyaM vidhinA kena sattama ? // 1 // zrIvaziSTha uvAca atha saMsthApana vidhiM vakSyAmi munisattamAH / yatkarttavyA dvijaistatra tacchRNudhvamazeSataH // 2 // zAlagrAmasya zilayA kartavyo vigrahohareH / puNyatIrthe zubhekSetre puNyaparve (vata) tamastake // 3 //
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] viSNusthApanavidhivarNanam 2237 snigdhaM ramyaM gRhItvA'zmA kArayecchabhavigraham / sarvAvayavasampannaM sarvalakSaNarAjitam // 4 // zrI bhUmi sahitaM devaM kArayecchubhavigraham / ekAdazyAM zuklapakSe dvAdazyAM zravaNe'pivA // 5 // rohiNyAM maMdavAre vA tathaiva ca dine shubhe| kArtike mArgazIrSe vA navame(mAghe) vA cottarAyaNe // 6 // zubhe'nhi zubhalanavA zubhagrahanirIkSaNe / pratiSThAM kArayedviSNoH yathoktavidhinA dvijaH // 7 // grahaNe zUnyamAse ca mUTheta(?)zamajIvayoH / durlagne durmuhUrte ca bhUkampolkAnipAtane // 8 // azovAdha (1) na kurvIta pratiSThAM karma sattamAH / Adau zubhe'nhi karttavyaM mtkuraarpnn(a)krmc(1)||6|| Rtvijo varayettatra vaiSNavAn brAhmaNAJcchubhAn / vedavedAMgatatvajJAn sarvazAstravizAradAn // 10 // jitendriyAn zubhAcArAnsatvasthAnsarvalakSaNAn / mantratattvArtha viduSo brAhmaNAnvarayecchubhAn // 11 // tAdRgguNasamAyuktamAcArya vryetttH| mantrajJaM maMtrabhaktaM ca sarvAcAraM guNAnvitam // 12 // zrutismRti purANArtha viduSaM dambhavajitam / arthapaJcakatatvajJamanihotrayutaM zucim // 13 // dvayaM niSThaM dvayArthamaM pratiSThAkarmaniSThitam / mahAbhAgavataM caivamAcArya varayetsudhIH // 14 / /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2238 vaziSThasmRtiH.. [saptamotApAdi paJca saMskArA mahAbhAgavatAH smRtAH / cakrAdihetibhistapta tApa ityabhidhIyate // 15 // saMskAraH prathamaH prokto dvitIyaH puNDdhAraNam / trayodaze dvAdaze vA puNDdhAraNamucyate // 16 // lalATAdi zubhAGgaSu sacchidrANi prmaanntH| nAmarmaH kepURSi (?) chando'dhidaivataM // 17 // sArthajJAnaM susanyAsaM mantrAdhyayanamucyate / paJcamastu hareH pUjAM paMcarAtroktamArgataH / / 18 / / tadIyArcanaparyantaM harerArAdhanaM smRtam / ityevamAdi saMskAro mahAbhAgataH (smRtaH) // 16 // anyetvavaiSNavAH proktAhotArastAyA (1) dibhirdvijAH / tathAhyavaiSNavAjJeyAH prAkRtAH pApakAriNaH // 20 // vedazAstreSu (va) nipuNAstevai nirayagAminaH / tasmAnnAvaiSNavAnviprAnnakarmasu niyojayet // 21 // mahAbhAgavataM vipramAcArya vryetsudhiiH|| mahAbhAgavatA eva niyojyA RtvijastathA // 22 // zaGkhacakrordhva puNDakSicitraiH(1) zcasahitairdvijaiH / tatrayatkarma kurvIta tanmahAvidhivadbhavet // 23 / / cakrAdicinhaihInena sthaapitairytrkrmnni| na sAnnidhyaM hariryAti kriyAkoTizaitarapi / / 24 // avaiSNavasthApitAnAM pratimAnAM ca vanda nAM / yaH karoti sa mUDhAtmA rauravaM narakaM jena // 25 //
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] viSNusthApanavidhivarNanam 2234 tasmAttu vaiSNavAstveva niyojyA yajJakarmasu / zAstra yukta ne vidhinA yaH kuryAtsthApanahareH / / 26 // puNyAhavAcanaM kuryAdvaSNavairvedapAragaiH / devasya pratimAM pazcAtsnApayenmantravAribhiH // 27 // paJcAmRtaiH paJcagavyaiH snApayettadanantaram / AnIya caturasnetra (1) kalazAtsAdayecchubhAt // 28 // pUrayitvA zubhajalaiH paMcaratnAvamizritaiH / kuzadUrvAkSatajalaM caMdanai gaurasarSapAn / / 26 / / hiraNyaM tulasI tatra kalazeSu vinikSipet / teSu sandarzanImudrAM darzayenmaMtrasaMyutaH // 30 // mantreNaivAbhimantryAtha pratyekaM shtsNkhyyaa| catubhirvaiSNavaiH sUktaH kalazairabhiSecayet // 32 // ato'nyaM kalazaM gRhya pavitrodakapUritam / (mAM) maMgala (lya) dravya saMyukta taNDulopari nikSipet // 33 mantraratnena vai kuryAdaSTottarazataM dvijaH / / abhiSekaM prakurvIta zaMkhena vimalena tu // 34 // zubhravastraizca samveSTaya mItavAditrazobhanaiH / / adhivAsaM prakurvIta proSite nirmale jale // 3 // anyAse(?) saikate ramye dIpikA kArayecchubhAm / prAkAramamalaM kRtvAcaturdvArasamanvitam // 36 // caturbhistoraNairyukta patAkAdhvajazobhitam / tasminsaMvezayeha suvAsitajale zubhe // 37 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2240 [ saptamo vaziSThasmRtiH japedUdhvaMvatAM (1) sUktampavamAnyastathaiva ca / arcayedvidhivattasmingaMdhapuSpAdibhistataH ||38|| candrAdInArcayetpazcAttoraNeSu yathAkramam / kumudAdInstathA dikSu pUjayettadanantaram // 36 // zaktayo vimalAdyAzca pUjanIyAH yathArhara (vidhi) | anantavihagezAdInityAnmuktA (1) samarcayet ||40|| prAkAre zaMkhacakrAdihetInAvAhayettataH / zarAvAnsasyasampUrNAnaSTadikSu ca vinyaset // 41 // teSu dikpatayaH pUjyAH sarve devAH samantataH / japecca caturovedAn caturdvAri ca vaiSNavAH // 42 // tathaiva vaiSNavAnsUktAnaryyantatra (?) vizeSataH / maNDaladvayaM dvAdazANaM SaDvanhizca japetsadA ||43|| itihAsa purANAdya gItavAditranarttanaiH / tatra jAgaraNaM kuryAtpuNyastotrairmanoharaiH ||44|| dIpakAbhiranekAbhiH kuryyA pusmyaMntatra (?) sarvaM zubham / tathA rajanyAmutthAya (?) kuryAlaiSairmanoharaiH // 45 // pAtrAdutthApya devezaM zubhedeze nivezayet / uttiSTha brahmaNaspati japetsUktaM samAhitaH ||46 // paJcagavyaiH snApayitvA tailenApi japettataH / mASamudgaharidrAdi cUrNairudvarttanambhavet // 47 // snApayedvidhivatpazcAdbrahmA(?) (rakSmA) zItajalaiH zubhaiH / pazcAtkalazamAdAya pavitrodaka pUrite (tam) ||48 ||
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] viSNusthApanavidhivarNanam 2241 udumbarazamIbilvapalAzAzvatthapallavAn / panapatraM ca kauzeyaM tulasI maJjarI kSipet // 46 // abhimanya jalaM paJcAnmantraratnana mAtrikaH / AcAryaH snApanaM kuryAtpazcAttenaiva vAriNA // 50 // japanvai vaiSNavAnsUktAnabhiSekaM samAcaret / pazcAttumUlamaMtreNa aSTAviMzati saMkhyayA // 1 // abhiSicya shubhairvstrairvessttyetsumnohraiH| nIrAjanaM tataH kRtvA pazcAdAvAhanaM caret // 52 // arcayeyedgandhapuSpAdya dhuupdiipnivednaiH|| samantAca hareH kRtvA rathe ramye nivezayet // 53 // tUryaghoSairnRttagItaizchatrairAbharaNAdibhiH / zAnunAM (1) dizumairmantraiH stotrapAThaimanoharaiH // 4 // purampravezya devezaM yAnivi (vI) thyAM nivezayet / caturisamAyukta caturbhistoraNairyutam // 5 // vitAnAdi suzomADhyAM vedI kuryAnmanoharAm / pUrvavatsasyasaMyuktaM zarAvAnadhikalpayet // 56 // dIpi (1) sthAparodeSu patAkAH sumnohraaH| dhAnyopari paristhyApya vyAghracarma zubhAhvayam // 57 / / tasminkauzeyavasane kuzAnAstIrya komalAn / surabhINi ca puSpANi vikIryAsIta prapUjayet // 58 // devaM sugndhtulsiiduurvaapusspaaksstaadibhiH| aSTau ca pUrNakalazAndikSu, smpuujyetttH||56||
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2242 vaziSThasmRtiH [ saptamohiraNmayaM ca ratnAni paMcatvakyaM (?) paMcahnapAt / gandhapuSpAkSatAn darbhAnkalazeSu vinikSipet // 60 // mahAdivistha (?) kuMbheSu vAsudevAya (?) stathA / vidiksaMsthita kuMbheSu(?) najyAnandapaH kramAt // 61 // pUjanIyA yathokta ne gndhpusspnivednaiH| devasya purato madhye pUrNakumbhamprapUjayet // 62 // taNDulopari saMsthApya pavitrodakapUritam / sauvarNa darbharajataM mauktikaM tulasIdalam // 63 // elAlavaMgakaMkolaM patraM (ca) zrIphalantathA / kuSTa jAtI phalaM puSpaM dhAtrIraktotpalaM tathA // 64 // tilAM trayAldUvIM (?) candanaM gugguluM tathA / tasminkumbhe vinikSipya pUjayecca vidhAnataH // 65 // tasminmUrvA(?)harivande jalazAyinamavyayam / aSTAkSaravidhAnena japecca kusumAdibhiH // 66 // caturdikSujapetsamyakcaturvedIJca RtvijH| catvAro vaiSNavAstatra caturmantrAstathA japet (yuH) // 6 // vyApakAnmaMtraratnaMcaturmantrA iti smRtH| purANaM zAntipaThanaM zrIgItApaThanantathA // 6 // sahasranAmapaThanaM kuryAdatra samAhitaH / caturdikSu tathAkramyamAnyavediti(?) ca kalpayet // 66 // agnisaMsthApanaM kRtvA idhmAdhAnAdi vedakaM / homaM kuryAttataH pazcAtsUkta viSNuprakAzakaiH // 7 //
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSNusthApanavidhivarNanam T pUrvedya : pauruSaM sUktaM juhuyAtpratyRcaM dvijaH / atodeveti vai sUkto dakSiNo tadanantaram // 71 // pratyavidviSNo (?) tRkamiti paromAtreticottare / zrI bhUprakAzasUktAbhyAmpra (?) dikSu yathAkramam // 72 // caturvedAzca hotavyA yathA zaktyanusArataH / ekaikamanuvAkyaM vA homaM kuryAdatandritaH // 73 // hiraNya daivatyaM ca ( ? ) harirdevatyameva ca / ca brAhmaNAnsatyamevaca // 73 // nArAyaNAnuvAka caturdikSu ca hotavyaM tattaddravyairyathoktavat / pAyasAjyatilAntrIhi samidbhizca yathAkramam // 74 // pratyekaM sUkta ena dravyaMvetizca (?) sarvazaH / mantraizcaturbhirhotavyamAjyadikSu yathAkramam // 75 // pratyekamaSTasAhastraM juhuyAdatha mantravit / nAmabhiH kezavAdya zcatathA saGkarSaNAdibhiH // 76 // tattadravyairhotavya ( ? ) homaM kRtvA vidhAnena rAtrau jAgaraNambhavet // 78 // kRte copavasetsamyaktathA bhAryAzca (?) RtvijaH / japairhomairnRtyagItaiH mityamutvAnsUmabhiH / purANapaThanAdibhiH // 76 // tAM rAtriM kSapayetsamyaktathA bhAryA (?) prapUjanaiH / tathA rajanyAMvyuSTAyAM vRtya ( ? ) kRtvA yathA vidhi ||80|| pUjAM kuryAdvidhAnena pUrvavatsu samAhitaH / pIThe nivezya ( devezaM ) abhiSekaM samAcaret // 81 // SdhyAyaH ] 2243
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2244 vaziSThasmRtiH [ saptamopUjitaiH kalazaiH puNyaiH pAvamAnaizca vaissnnvaiH| Rtvijo nApaye tUryaghoSairmanoramaiH // 82 // pradhAnakumbhamAdAya AcAryaH susamAhitaH / vAriNA snApeyehaveM svarNena rajatena vA // 83 // aSTottara sahasramvAzatamaSTottarantathA / snApayenmantra ratnena AcAryaH prayatAtmavAn // 84 // (dhau)dhautavastraM zubhaMveSTayaviSTayitvA)tatonadyAMvi)nivezayet / svarNazalAkAmAdAya AcAryoM niyatendiyaH // 8 // nayanonmIlanaM kuryAnmaMtraratnamanusmaran / pauruSeNa ca sUktana tataH sammArjanambhavet // 86 // vastrairAbharaNairdivyairalaGkatya manoharaiH / nIrAjanantato dadyAnyaM ( ?) va saMyutaH / / 8 / / chatraMcacAmaraJcava darpaNaJca samarpayet / darzayed gAMca kanyAMca darzayedaSTamaMgalA // 8 // mudrAzcazaMkhacakrAdinavadhAnyAstathaiva c| suvarNa rajataM dUrvI haridrAM madhusarpiSI // 86 // akSatAH sarSapAzcaica maGgalAH parikIrtitAH / zaMkhacakrapatAkA ca bhedeSaNa (?) maMgalA // 6 // vainateyaM matsyayugmaM kulaM cASTau pradarzayet / zakhaM cakra gadAM padma muzalaM khaDgamevaca // 6 // dhanuzca vanamAlyazca aSTaumudrAH pradarzayet / yavagodhUmamudgAzca tilamASapriyaGgavaH // 12 //
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSNusthApanavidhivarNanam kulitthazAlizAlUkAH navadhAnyAH prakIrtitAH / atha homamprakurvIta pUrvavadveSNavaiH zubhaiH // 63 // pAdAvupaspRzya juhuyAdidaM viSNu (?) rityRcA / mUrdhAnamupaspRzya juhuyA (?) datodeveti vaiRcA // 64 // sarvAGga samupaspRzya sUktana puruSeNa vai / hutvA SoDazamantraizca tatra zeSaM samApayet // 65 // udutyaM citramitidvAbhyAmupasthAnajapaM caret / athamaMgalAvAditrai (vai) (1) devamupAtanaMnayet // 66 // maNimuktApravAlAdisAnupIThe nidhAya ca / sumuhUrtte zubhela devaM pIThe nivezayet // 67 // aa ato devA iti japansamyaksaMsthApayeddharim / parevyomnisthitaM devaM tasminnAvAhayeddharim // 68 // japtvA'tha mantrarantraM vai dhyAtvA puSpAJjaliM japet / yathoktavidhinA viSNumarcayedacyutaM harim // 66 // pauruSeNa tu sUktareNa mUlamantreNa vA dvijaH / pUjayed gaMdhapuSpAdyaH pAdyArthyAcamanAdibhiH || 100ll vastrAlaGkArayukta ena madhuparkeNa pUjayet / dhUpaM dIpaM ca naivedya tAmbUlaM ca samarpayet // 101 // japedaSTottarazataM mantradvayamanuttamam / prasAdhaya susAnnidhyamiti saMprArthayedgurum ||102 // tataH pradakSiNaM kRtvAnamaskuryAtpunaH punaH / AziSo vAcanaM kuryAdva edamantraiH zubhAvdaSaiH (1) // / 103 || 'dhyAyaH ] 2245
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2246 vaziSTasmRtiH / [saptamobhojayitvA tatoviprAnsahasraM tu zakSu ca / dadyAdvadakSiNAM zaktyA RtvijaH pUjayettataH // 104 / / gobhUhiraNyavastrAdyaurAcAryamparitoSayet / mahotsavaM paJcadinaM kuryAcchaktyanusArataH // 10 // evaM pratiSThAM kurvIta viSNo (zcaiva) vidhAnataH / tatra devaH susAnnidhyaM yAti nArAyaNo hariH // 106 / / pratiSThAsu ca karttavyo vidhireSa udAhRtaH / gRhArcanaJca karttavyaM vidhiM vakSyAmi sttmaaH||107|| snApayetpaJcagavyena mantrapUtajalena ca / mantreNAvAhayehaveM parevyognisthitaM vibhum // 108 / / mahAbhAgavataH spRSTA mantraratnaM japetsudhIH / dadyAtpuSpAJjalimpazcAttenaivazatasaMkhyayA // 10 // AjyaM tenaiva hotavyamaSTottarazataM ttH| upacAraiH samabhyarcya namaskAryA ca bhktitH|| vaiSNavAnbhojayetpazcAddakSiNAbhiH pratoSayet // 110 // - iti zrIzrIvaziSThasmRtauviSNusthApanavidhirnAma saptamo'dhyAyaH samAptaH
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrIgaNezAya namaH atha zrIbRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH prathamo'dhyAyaH tatrAdau mantrayoganirNayavarNanam brahmakalpaM mahAmunim // 3 // mithilAsthaM mahAtmAnaM sarvayogIzvarezvaram / bhagavantaM yAjJavalkyaM munisaGghaiH samAvRtam // 1 // janakAdyai nRpavaraiH ziSyaizcAnyairmumukSubhiH / yogasiddha stathAnyaizca saMvRtaM brahmavAdibhiH // 2 // sukhAsInaM munivaraM dhyAnayogaparAyaNam / sarvasaMzayacchettAraM taM pRcchanti mahAtmAnamRSayaH saMzitavratAH / saMsAratAraNArthAya guhyaM brahma sanAtananam // 4 // bhagavan sarvayogIza tra hi naH saMzayo mahAn / yaH sAraH sarvavedAnAM vedAntAnAM tathaiva ca // 5 // siddhAntAnAM ca sarveSAM smRtInAM ca mahAmune / caturdazAnAM vidyAnAM yastu sAraH prakIrtitaH // 6 // AtmajJAnaM paraM yacca yajjJAtvAmRtamaznute / oMkAraM vyAhRtIMzcaiva gAyatrIM tacchirastathA // 7 // 141
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2248 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [prathamo prANAyAma tathA dhyAnaM saMdhyopAsanameva ca / mArjanAbhyukSaNe snAnaM tathaivAntarjalaM japam / / 8 // gAyatryAzcaiva mAhAtmyaM japayajJaprayojanam / upasthAnaM tathArkasya sArUpyamapi caiva hi // 6 // tasyA(sya)cAntargato yAtmA kathaM vijJAyate tu sH| tvaM hi jAnAsi tattvena svena yogabalena ca // 10 // yajuSyabhyasyamAnena purastAdbhAskarohyayam / sAkSAdbhagavatA dRSTastena pRcchAmahe vayam // 11 // ArSa chandazca mantrANAM devatyaM brAhmaNaM tathA / viniyogaM ca mantrANAmoMkArAdezca yadvibho // 12 // kimukta bhavatItyetajjJAte'jJAte ca kiM bhavet / brAhmaNyaM ca bhavet kena kiM vA nityamupAsyate // 13 // kiM vA satyaM bhavedbrahma saMdhyA yena upAsyate / kathaM saMmArjanaM kuryAnmantrairvaruNadevataiH // 14 // antarjalaM ca katamaiH katamaiH prANasaMyamam / sUryasya cApyupasthAnaM kuryAnmantraiH kimAtmakaiH / 1 / / kenAkSareNa mantreNa dhAraNA dhAryate katham / kiM dhyAnaM kiM ca vai dhyeyaM kiM lakSyaM kiM svarUpakam // 16 // yaccopAsya vimucyeta tat paraM brUhi no vibho| homakAle tathAgnau tu madhye kiM paricintayet // 17 // yasya caivAhuti dadyAt kiM te ( tat ) brahma kimAtmakam / tathAnayajJakAle tu svadehe cintayet katham // 18 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] mantrayoganiNayavarNanam 2246 kA vidyA kA hyavidyA ca kiM vA niHzreyasaM param / kimadhIyIta vai vipra etat savaM vadasva naH // 16 // etaccha tvA tu vacanaM munInAM bhAvitAtmanAm / tathA rAjarSINAM ca svaziSyANAM tathaiva ca // 20 // brAhmaNAnAM hitArthAya sarvayogavidAM vrH| AviSkartumanAH prazna vistareNa mahAmatiH // 21 // bhagavAn yAjJavalkyastu pratyuvAca muniistdaa| zrUyatAM saMpravakSyAmi yat sAraM jJAnamuttamam // 22 // vedAntAbhihitaM yacca smRtisiddhAntayorapi / tat sarva saMpravakSyAmi yogasArasamuccayam // 23 // yena yat kriyate karma naityakaM yadvijAtibhiH / brAhmaNyaM labhate yena brahmasAyujyatAM vrajet // 24 / / oMkAro vyAhRtayazca gAyatrI sazirastathA / vaidikaM ca tathA karma abliGga cAghamarSaNam // 2 / / prANAyAmastathA saMdhyA mArjanAntarjalaM japaH / sarvameva hi kartavyaM brAhmaNairbrahmacintakaiH // 26 // ASaM chandazca daivatyaM viniyogastathaiva ca / veditavyaM prayatnena brAhmaNena vipazcitA // 27 // aviditvA tu yaH kuryAdyAjanAdhyayanaM japam / homamantarjalAdIni tasya cAlpaM phalaM bhavet / Apadyate sthANugarne svayaM vA'pi pramI(lI)yate // 28 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2250 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [prathamo yAtayAmAni cchandAMsi bhavantyalpaphalAnyapi / antarjalAdike japye itareSAmajAnatAm // 26 / / nAdhikArosti mantrANAmevaM zruti nidarzanam / alpamAtraM phalaM tasya homAdanta lAjapAt // 30 // svAdhyAyAdyAjanAccaiva bhavatIha na saMzayaH / yastu jAnAti tattvena ArSa chandazca daivatam / / 3 / / viniyogaM brAhmaNaM ca mantrArtha jJAnakarmaNI / ekaikasyA RcaH so'pi vandyohyatithivadbhavet // 32 // devatAyAzca sAyujyaM gacchatyatra na sNshyH| pUrvoktana vidhAnena RSyAdIn vetti yo dvijaH // 33 / / adhikAro bhavettasya rahasyeSu ca karmasu / mantre mantre prayatnena jJAtavyaM brAhmaNena tu // 34 // vijJAte paripUrNa tu svAdhyAyaphalamaznute / chandasyiyAtayAmAni bhavanti saphalAnyapi // 33 // zreyazca labhate so'pi dharmamAyuzca vindati / divyaM varSasahana tu svasthAnamRSibhiH saha // 36 / / saMtiSThate tu taiH sAdhaM tattulyo veha jAyate / phalaM caivApavAdaM ca evaM budhThA vidhAnataH // 37|| jJAtavyaM hi prayatnena brAhmaNena vizeSataH / yena yadRSiNA dRSTa siddhiH prAptA ca yena vai // 3 // mantreNa tasya tat proktamRSibhAvastadASakam / chAdanAcchanda uddiSTamAkRtervAsasI yathA // 3 / /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ oMkAranirNayavarNanam // 41 // 118211 AtmA saMchAdito devairmRtyubhItaizca vai purA / AdityairvasubhI rudrastena cchandAMsi tAni vai // 40 // yasya yasya tu mantrasya uddiSTA devatA tu yA / tadAkAraM bhavettasya daivataM devatocyate purAkalpe samuddiSTA mantrAH karmArthasiddhaye / anenedaM tu kartavyaM viniyogaH sa ucyate niruktaM yatra mantrasya samutpattiH prayojanam / pratiSThAnaM stutizcaiva brAhmaNaM tadihocyate etat paJcavidhaM yogaM japakAle hyanusmaret / home cAntarjale yoge svAdhyAye yajane tathA // 44 // iti (zrI) bRhadyogiyAjJavalkye (mantrayoganirNayo nAma) prathamo'dhyAyaH ||1| ||43|| 'dhyAyaH ] atha dvitIyo'dhyAyaH oMkAra nirNayavarNanam 2251 11211 praNavAdyAH smRtA mantrAzcaturvargaphalapradAH / tasmAcca niHsRtAH sarve pralIyante ca tatra vai maGgalyaH pAvano dhanyaH sarvakAmaprasAdhanaH / oMkAraH paramaM brahma sarvamantreSu nAyakaH // 2 // prajApatermukhotpannastapaH siddhasya vai purA / tenopAttamatastasya brahmAnaM (brahmA''SaM) ca svayabhuvaH // 3 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2252 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH dvitIyogAyatrI ca bhavecchanda agnirdaivatamucyate / Adau sarvatra yuJjIta vividheSveva karmasu // 4 // viniyogaH samuddiSTaH zveto varNa udAhRtaH / trimAtrazca prayoktavyaH karmArambheSu sarvadA // // tisraH sArdhAstu kartavyA mntrtttvaarthcintkaiH| devatAdhyAnakAle tu plutaM kuryAnna saMzayaH // 6 // tailadhArAvadacchinnaM dIrghaghaNTAninAdavat / avAjaM praNavAsyAntaM yastaM veda sa vedavit // 7 // vakra tadbhavati hyAdau oMkAraM caturakSaram / RjutvaM saMprapadyata padaM prApya tu paJcamam // 8 // oM tatsaditi nirdezo brahmaNastrividhaH smRtH| brAhmaNAstena vedAzca yajJAzca vihitAH purA // 6 tasmAdomityudAhRtya yajJadAnatapa kriyAH / pravartante vidhAnoktAH satataM brahmavAdinAm // 10 // udgIthAkSaramedbrahmavido brahmaNo yogam / pAzupatAzca vadanti hi sAGkhyAzcAdhyAtmatatvajJAH // 11 // mAtrAstistro vyaktA'vyaktA tathA parA sUkSmA / adhyAtmAmadhibhUtAmathAdhidaivIM vijAnIyAt // 12 // siddhAntAnAM tu sarveSAM vedavedAntayostathA / anyeSAmapi zAstrANAM niSThAkAramucyate // 13 // praNavAdyAH smRtA vedAH praNave pryupsthitaaH| vAGmayaM praNavaH sarva tasmAt praNavamabhyaset // 14 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2253 'dhyAyaH] oMkAranirNayavaNanam oMkAraH praNavastArasThyakSarastriguNaH smRtaH / udgIthazca tathAdityo haMso nArAyaNo vibhuH // 15 // sUryasyAntargataM sUkSma viSNuM divyaM niraJjanam / paryAyaizca tathA cAnyaiH zAstrebhyaH saMpragIyate // 16 / / oMkArasaMjJaM triguNaM tryakSaraM ca tridaivatam / tribrahma triravasthAnaM traikAlyaM tripratiSThitam // 17 / / triprajJaM ca tridhAmaM ca triravasthaM triliGgakam / vidhAtukaM samuddiSTa sarvagaM paramezvaram // 18 // satvaM rajastamazcaiva triguNastena sa smRtaH / akArazcApyukArazca makArazcAkSaratrayam // 16 // brahmA viSNuzca rudrazca tridevatya udaahRtH| anivAyuravibhyazca trimAtra iti saMjJitaH // 20 // Rgyajuzca tathA sAma tribrahma iti sNshitH| bhUrbhuvaH svalayavasthAnaM hRtkaNThaM tAluketi ca // 2 // turye prANe tathA''ditye triSu caiva pratiSThitam / bhUtaM bhavyaM bhaviSyaM ca traikAlyaM tena cocyate // 22 // antaHprajJo bahiHprajJo ghamamA udAhataH / gArhapatyo dakSiNAnirAhavanIyavidhAmakam // 23 // zAnto ghorastathA mUDhakhiravastha iti smRtH| strI puM napuMsakaM ceti triliga iti sa smRtaH // 24 // vAtaH pittaM tathA zleSmA tridhAtuH samudAhRtaH / triprakAraM viditvA tu oMkAra mucyate dvijaH // 25 //
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2254 bRhadyogiyAjJavalkyasmatiH [dvitIyoekaikA tu bhavenmAtrA triguNA sA tu vai punH| tAsAM savaM vAGmayaM yadotaM protaM vyavasthitam // 26 // prathamA tasya akAro vAk satvaM bhUhutAzano viSNuH / sthUlA jAgravRttivijJeyA yogatatvajJaiH // 27 // brahmAntarikSasaMjJo manorajaH somasaMjJaka ukAraH / mAtrA svapnavikalpA (vi) sRSTisaMjJA dvitIyA tu // 28 // raudrI makArasaMjJA prANAkhyA tAmasI tRtIyA tu / saMharati jagat samastaM (sarva) sauSumNAkhyA mahAnidrA // 26 // AdyA paratarA sUkSmA zAntA gaandhrvnirvyvaa| anabhilakSyA saumyA makArasaMjJA vijJAnAkAzasaMbaddhA // 30 prapaJco brahmaNazcoktaH sArdhamAtrAtrayaM budhaiH|| aumiti tistro mAtrA makArazcArdhamAtrakaH // 3 // tisro mAtrA layaM yAnti ardhamAtre na sNshyH| ardhamAtrAtvamAtre tu layaM yAti nirAmaye // 32 // akAre pIDyamAne tu ukAraM prtipdyte| ukAre pIDyamAne tu makAraM pratipadyate // 33 // makAre pIDyamAne tu ardhamAtrA tadA bhavet / .. jihvAyAM pIDyamAnAyAM nirAlambaM tadA bhavet // 34 // ekamAtra dvimAnaM ca trimAtraM kRtsnameva ca / hasvadIrghaplutaM zAntaM zAntena manasoddharet // 3 // samAhitamanA bhUtvA tatvadhyAnaparAyaNaH / oMkAraM yastvabhidhyAyedadhyAtmaika iti smRtaH // 36 / /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] oMkAranirNayavarNanam sarve vedA yatpadamAmananti ___tapAMsi sarvANi ca yadvadanti / yadicchanto brahmacayaM caranti tatte padaM saGgraheNa bravImyomityetat // 37 // etadevAkSaraM brahma etadevAkSaraM param / / etadevAkSaraM jJAtvA yo yadicchati tasya tat // 38 // sarvadvArANi saMyamya mano hRdi nirudhya ca / mUAdhAyAtmanaH prANamAsthito yogadhAraNAm // 36 // omityekAkSaraM brahma vyAharan mAmanusmaram / yaH prayAti tyajan dehaM sa yAti paramAM gatim // 4 // Adya yadakSaraM brahma trayI yasmin prtisstthitaa| sa guhyonyastrivRdva do yo vedainaMsa vedavit // 41 // yathA vai zakunA parNa saMvRtA eva srvtH| evaM sarvAstu vai vAcaH saMtIrNA praNavena tu // 42 // klezakarmavipAkaizca vAsanAbhistathaiva c|| aparAmRSTamevAha puruSaM hIzvaraM zrutiH // 43 / / vAcyo yajJezvaraH prokto vAcakaH praNavaH smRtaH / : vAcakena tu vijJAto vAcya eva prasIdati // 44 // tadarthaM praNavaM japyaM dhyAtavyaM satataM budhaiH / / IzvaraH puruSAkhyastu tenopAstuH (staH) prasIdati // 4 // yathA hi gaurvatsakRtaM nizamya .... __huMkRtyavatsAbhimukhI prayAti / / 4
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2256 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH brahmApi tadvat praNavopahRtaM vaktAramAgacchati Azu vaktre ||46 || yat / [ dvitIyo brahmaNI veditavye zabdabrahma paraM ca zabdabrahmANi niSNAtaH paraM brahmAdhigacchati antaHzarIraprabhavamudAnapreritaM ca yat / vAguccAyaM zrotravRtti zabdabrahma taducyate ||48|| zabdabrahmAt paraM brahma tasmin kSINe yadakSaram | tadakSaraM sadA dhyAyedyadIcchedyogamAtmanaH // 46 // akArazcApyukArazca makAro bindureva ca / mAtrAstadviniyogazca praNavaH pazJcalakSaNaH ||50| oMkAraH praNave yojyo brahmaNi praNavastathA / AnandaM tat paraM brahma tat pravizyAmRtI bhavet // 51 // bedAdau yaH svaraH prokto vedAnte yaH pratiSThitaH / tasya prakRtilInasya yaH paraH sa mahezvaraH ||52 // yato vAco nivartante aprApya manasA saha / AnandaM brahmaNo vidvAn na bibheti kutazcana // 53 // praNavo dhanuH zaro hyAtmA brahma tallakSyamucyate / apramatena veddhavyaM zaravattanmayo bhavet ||54|| sadehamaraNi kRtvA praNayaM cottarAraNim / dhyAnanirmathanAbhyAsAdevaM pazyennigUDhavat // 55 // zabdasparzAdibhizcaiva rasarUpairalakSitaH / devatAyAH parasyAstu AlambaH praNavaH smRtaH || 56 // // 47 //
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] oMkAranirNayavarNanam 2257 kazcidArAdhanAkAmo viSNorbhaktyA karoti vai| tadArAdhanasiddhayarthaM pratimAM vyaJjikAM yathA // 57 / / dhAtudAdipASANaiH kRtvA bhAvaM nivezayet / bhaktyA zraddhAdarAbhyAM ca tasya viSNuH prasIdati / / 8 / / AryaH prapUjito yatra pratyakSe ca phalapradaH / oMkAreNa tathA hyAtmA upAstaH sa prasIdati // 56 / / etadAlambanaM zreSThametadAlambanaM param / etadAlambanaM jJAtvA brahmabhUyAya kalpate // 6 // adRSTavigraho devo bhAvagrAhyo manomayaH / tasyoMkAraH smRto nAma tenAhUtaH prasIdati / tasmAdomiti pUrva tu kRtvA yuJjIta tatparaH // 61 / / brahmavido'nekavidhAH satataM yena pravartante / gUDhabratasya hi sadA vizuddhabuddha sa(su) gUDhaThittasya / praNavadhyAnaparasya ca sa(su) gUDhatapaso bhayaM nAsti // 6 // ekAkSaraM paraM brahma prANAyAmaH paraM tpH| sAvitryAstu paraM nAsti maunAt satyaM viziSyate // 63 / / praNave nityayuktassya vyAhRtISu ca sptsu|| tripadAyAM ca gAyatryAM na bhayaM vidyate kacit // 64 / / AdyAstu vyAhRtIstisro gAyatrIsvaziroya (yu) tAm / oMkAraM vindate yastu sa munirnetaro janaH // 6 / / eka eva hi vijJeyaH praNavo yogasAdhanam / gRhItaH saptasiddhAntarairanyaizca brahmavAdibhiH // 66 //
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2258 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH dvitIyo hiraNyagarbhaH kpilairpaantrtmaistthaa| sanatkumArairbrahmiSThestathA pAzupatairapi // 67|| pAzcarAtraiH sadodhu ktaH siddhAntairapi saptabhiH / bhedaitriSaSTibhibhinnamekaikaM navadhA punaH // 6 // trimAtraM caiva tribrahma tryakSaraM praNavaM prabhum / hiraNyagarbhA icchanti yogasAdhananizcitam (...namuttamam ) // 66 // anirvAyustathAdityastisro mAtrAH prakIrtitAH / bhRgyajuzca tathA sAma tribrahmati prakIrtitam // 70 / / akArazcApyukArazca makArazcAkSaratrayam / oMkAraH paramaM dhAma oMkAraH paramA gatiH / / 71 / / oMkAraM vindate yastu tasya janma na vidyate / triprazaM ca triguNaM trikAraNamiti kApilAH // 72 / / vyakto'vyaktastathAjJazca viprajJa iti sa smRtaH / oMkArastriguNaM sarva vyaJjanaM nirguNaM viduH / / 73 / / trimukhaM ca tridaivatyaM triprayojanameva c|| apAntaratamaizcaiva oMkArastu prakIrtitaH // 74|| gArhapatyo daakssinnaagniraahvniiystRtiiykH| trimukhaH sa tu vijJeyo brahmaviSNumahezvarAH // 7 // etat tridaivataM jJeyaM dharmazcaivArtha eva c|| kAmena sahitau hatau trayaM prokta prayojanam // 76 / /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] oMkAranirNayavarNanam . 2256 bhUrbhuvaH svariti caiva caturvizAkSarA tthaa| gAyatrI caturo vedA oMkAraH sarvameva tu // 7 // Rgvede svaritodAtta ekAkSara udaahRtH| traisvayaM ca tathodAtto yajurvede ca paThyate // 7 // dIrghaplutaH sAmavede oMkArastu na saMzayaH / saMkSiptodAttamevAhurekAkSara udAhRtaH ... // 6 // akArazca ukArastu praviSTo hyekadA ydaa| auvarNasamAyogAdoMkAraH samapadyata // 8 // anusvAro makArastu oMkArasya ziro ydaa| prakRtiH sAdhanaM kRtvA vyaJjanAdau tu lupyate // 1 // napuMsakastathoMkAro vedAnAM prikiirtitH| apAMtaratamo jJeyo vedasiddhAntayorapi // 2 // trikAlaM ca triliGgaM ca trisaMjJaM ca tathA viduH / sanatkumArasiddhAnte oMkAraH samudAhRtaH // 83 / / bhUtaM bhavyaM bhaviSyaM ca kAlatrayamudAhRtaH / strInapuMsakazcaiva triliGga iti sa smRtaH // 84 // bahiHsaMjJo madhyasaMjJa antaHsaMjJa iti smRtaH / udgIthamakSaraM hyetadudgIthazca upAsyate // 8 // omityudgIyate hyaSa bhUte bhavye bhaviSyati / tristhAnaM tripadaM caiva trisaMjJaM ca prakIrtitam // 6 / / brahmiSThAnAM bhavedevaM guhya pUpaniSatsu ca / hRtkaNThatAlukAdIni sthAnAni samudAharet // 8 //
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2260 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [dvitIyo jAgrat svapna suSupta ca padAnyetAni tasya tu / bahiHsaMjJastathAntazca ghanaprajJaH svayaM vibhuH // 8 // etadakSaramoMkAraM bhUtaM bhavyaM bhaviSyati / triprajJaM tripadaM caiva sarvavyApi tathocyate // 6 // bahiHprajJo vibhurvizva antaHprajJastu / taijsH| ghanaprajJastathA prokta eka eva tridhA bhavet // 6 // dakSiNAnimukhe vizvo manasyantastu taijasaH / AkAze turyadaprAjJastridhA dehe vyavasthitaH // 1 // sthUlo vaizvAnaro nityaM taijasontaH prakRtibhuk / Anandabhuk tathA prAjJa eka eva tridhA bhavet // 12 // satvAzcaiva prayatna na brahmA (ma) bhavati maanvH| sthUlaM tapayate vizvaM pravivikta tu taijasam // 6 // Anandazca tathA prAjJaM tridhA tRpti nibodht| . triSudhAmasu yadbhojyaM bhoktA yastu prakIrtitaH // 64|| ubhayaM vindate yastu sa bhuJjAno na lipyate / prabhavaH sarvabhUtAnAM satAmiti vinizcayaH // 6 // praNavaH sUyate sarva vettA yaH puruSaH smRtaH / vyavasthAnaM tribhoktAraM tribhojyaM ca tathA param // 16 // evaM pAzupate vidyAt siddhAnte praNavaM vibhum / . zAntaM ghoraM tathA mUDhaM triravasthAnameva tu // 67|| zarIramApaH somazca tribhojyamiti kIrtitam / prANohyagnistathAdityastribhoktA iti sa smRtaH // 18 //
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] AMkAranirNayavaNanam 2261 oMkAraM samabhidhyAyedhRdi kRtvA tu dhAraNAm | RSiputro mahAtejA vAgvizuddho mahezvaraH // 6 // trirAtmA trisvabhAvazca tathA trivyUha eva c| pAJcarAtre smRto hyeSa bhagavadvAcakaH smRtaH // 100 / / balaM vIrya tathA tejastrirAtmA iti saMzitaH / jJAnezvayaM tathA zaktistrisvabhAva iti smRtaH // 10 // sakarSaNotha pradyumno (mnaH) aniruddhastathaiva ca / trivyUha iti nirdiSTa oMkAro viSNuravyayaH // 102 // bhagavadvAcakaH proktaH prkRtervaackstthaa| vyaktA'vyakto vAsudevaH prabhavaH pralayastathA / vAthulerekamAtrastu oMkAraH samudAhRtaH // 10 // yadakSaraM vedavido vadanti vizanti yadyatayo viitraagaaH| yadicchanto brahmacarya caranti .. tatte padaM saMgraheNAbhidhAsye // 104 // omityekAkSaraM brahma vyAharan mAmanusmaran / yaH prayAti tyajan dehaM sa yAti paramAM gatim // 10 // evaM triSaSTibhedaistu siddhAnteSu pragIyate / sthUlabhedena coMkArazcatuHSaSTi (STha) stu nissklH||106|| viSNuMniraJjanaM zAntamAnandaM sarvadehinAm / akSaraM taM vijAnIyAt sthUlaM ca kSarasaMjJitam // 107 / / na ca sthUlaM na ca hrasvaM na ca dIrgha na ca plutam / na lohitaM na kRSNaM ca sarvavarNavivarjitam // 108 / /
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2262 . bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [dvitIyo indriyairindriyArthazca tatvaizca parivarjitam / dhruvaM ca zAzvataM nityamacalaM layavarjitam // 106 / / akSaraM cAjaraM caivamanutpannamanAzi c|| sarvamAtrAvinirmuktamAnandaM brahma niSkalam // 110 / / aghoSamavyaJjanamasvaraM ca / ___ yatkavya (NTha) tAlavyamanAsikaM ca / arephajAtasvaramoSThavarjitaM __tadakSaraM svarati svayaM bhavam // 11 // oMkAraM vipulamacintyamaprameyaM sUkSmAkAraM dhruvamacalaM zivaM purANam / tadviSNoH pada (padaM) mukhapaGkajaprasUtaM dehAntaH sthamanasi ca yat sthitiM karoti // 11 // dazanAmAni nairuktA oMkArasya pracakSate / anvartha kAni tAnIha veditavyAni dhImatA // 113 / / oMkAraM praNavaM caiva sarvavyApinameva ca / anantaM ca tathA tAraM zuklaM vaidyu tameva ca / // 114 / / haMsaMturya paraM brahma iti nAmAni jAnata / niSkalasya tu sarvajJaH paryAyeNa hi kIrtitaH // 11 // uccAryamANaH sarvatra ApAdatalamastakam / unnAmayeccharIraM tu oMkArastena cocyate // 116 / / bhRgyajuH sAmAtharvANi devatAzcAkSaratrayam / zarIraM vAGmanazcaiva prANanAt praNavaH smRtaH // 117 / /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] oMkAranirNayavaNanam 2263 zarIraM caiva vizvaM ca vidyAsthAnAni srvshH| vyApya saMtiSThate yasmAt sarvavyApI tataH smRtaH // 118 // anantaM nayate sthAnaM tasya cAnto na labhyate / RSidevamanuSyeSu anantastena kIrtitaH // 11 // sarvadukhasamutthAnAdbhavagrAhArNavAkulAt / cintitastArayedyammAttena tAro nigadyate // 120 / / varNena ca bhave cha klaH zuddhaM ca nayate padam / trividhaM zoSayet pApaM tena zukla iti smRtaH // 12 / / AviSkaroti sa yatejyotIrUpaM bhra vo (r)ntre| vidyotate tamo bhitvA vaidyu tastena kIrtitaH // 122 // hRdi dhyAnaM sadA yasmAdAdityogdIthameva c| bhitvA zarIraM nayati tasmAddhasa iti smRtaH // 123 / / jAgrat svapnaM ca sunaca tuyaM caiva caturthakam / jJAtastu trAyate yasmAt turyastena nigadyate // 124 / / vAGmayasya tu sarvasya brahmaNastrividhasya ca / mukhametat samuddiSTaM zabdabrahmamayaM vibhuH // 12 // paraM brahma nayatyeva parabrahma iti smRtH| evaM nairuktakaiISTamRSibhizca tathA paraiH // 126 / / bASkalairekamAvastu oMkAraH smudaahRtH| rucakAyana AcAryoM dvimAnaM cecchate sadA // 127|| dvimAtrazcArdhamAtrastu nAradasya matena tu| maudgalasya trimAvastu oMkAro nAtra saMzayaH / / 128 / /
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2264 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [dvitIyo vaziSThasya matenaiva mAtrAcAtra catamrikA (1) trimAtro manunA coktastathAnyaiRSisattamaiH // 126 / / pArAzaraizcaturmAtrastathA svadhyAtmacintakaiH / hasvaM dIrgha plutaM zAntaM caturdhA saMprakIrtitam // 130 / / bhavet karmavazAdevamanyathA tu trirakSaram bhagavAn yAjJavalkyastu amAtraM cechate sadA // 131 // yaH zabdamaya oMkAra uccAryaH sthUla epa saH / amAtrazcApyanuccArya paroMkAraH sa ucyate // 132 / / tisraH sArdhAstathA mAtrAH sa gRhNAti yathAkramam / paraM brahma tamevAhuzcAtmAnaM brahmacintakAH // 133 / / yat pUrva tu samuddiSTamoMkArAgre vyavasthitam / akSaraizca padaizcaiva atItaM paJcamaM padam // 134 // yaM (yat) prApya vina (ni) vartante oMkArasya pathi sthitAH / manasAtra samAdhAya zarIraM liGgamAnavam // 13 / / saMkalpaM vyavasAyaM ca abhimAnAsyasaMjJakam / cetanAdhiSThitaM sUkSmaM tathA sUkSmaiH sahaiva tu // 136 / / oMkArapadmanAlena hada uddha,tya yojayet / / parame vyomnyanantAkhye sarvasaGkalpavarjite // 137 / / tasmiMstAvanniroddhavyaM manazcokArameva ca / yAvannirmalatAM yAti eSa yoga udAhRtaH // 138 / / mano yuddhyAttathoMkAre oMkAraM praNave tathA / praNavaM brahmaNi sthApya na kiJcidapi cintayet // 136 / /
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] oMkAranirNayavarNanam 2265 praNavo vimalaH zuddho niHzabdo vyomasaMjJakaH / tasmAdutpadyate prANaH punastatraiva lIyate // 140 / / praNave nityayuktasya na bhayaM vidyate kvacit / duHkhe bhayAbhighAtArthe sarvathA praNavaM smaret // 14 // praNavo hyaparaM brahmapraNavazca paraH smRtH| praNavo hyAdi sargasya anto madhyastathaiva ca // 142 / / evaM hi praNavaM jJAtvA vizanti brahma niSkalam / apUrvo'nantAro'bAhyo'naparaH praNavo'vyayaH 143 // praNavo hIzvaro devo hRdi sarvasya dhiSThitaH / sarvavyApinamoMkAraM mattvA dhIro na sIdati // 144 // amAtraM ca trimAtraM ca advataM brahma tat prm|| sthUlaM cApyatisUkSmaM ca sarvataH kimapi sthitam // 14 // oMkAraM vindate yastu sa bhvedvdvidvijH| yathA patraM phalaM puSpaM zakunaikena dhAryate // 146 // tathA jagadidaM sarvamoMkAreNaiva dhaaryte| japyena dahate pApaM prANAyAmaistathA malam // 147 // dhyAnena janma nirghAtaM dhAraNAbhizca mucyte| brahmaNaH praNavaM kuryAdAdAvante ca sarvadA // 14 // stravatyanokRtaM pUrva parastAva vishiiyte| . prokSaNe poSaNe caiva pratiSThAne pratigrahe // 146 / / AzrAvaNe vaSaTkAre pratyAzrAve jape'pi ca / sAmasu brahmamukhyeSu RgyajustotrazastrayoH // 150 / /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2266 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH savamantraprayogeSu omityAdau prayujyate / tena saMparipUrNAni yathoktAni bhavanti ca sarvamantrAdhirAjena oMkAreNa na saMzayaH / yadUnaM cAtiriktaM ca yacchidra yayAjJikam // 152 // yadamedhyamazuddha vA yAtayAmaM ca yadbhavet / oMkAreNa prayukta ena sarvaM cAvipha (ka) laM bhavet // 153 // " [ dvitIyo iti (zrI) bRhadyogiyAjJavalkye oMkAra nirNaya (nAma) dvitIyo'dhyAyaH / / / 152 / / anUnaM nAtiriktaM ca acchidra yAjJikaM tathA / medhyaM zuddhAyAtayAmaM pavitraM maGgalaM tathA / / 154 || sarvamaGgalamAGgalyaM savabrahmamayaM vibhum / pAvanaM mokSadaM puNyaM sarvadevamayaM vibhum || 155 // viditvA mucyate kSipraM janmasaMsArabandhanAt / mukto na jAyate bhUyo brahmabhUtaH sanAtanaH || 156 / / etat saMkSepataH proktamoMkAra guNavarNanam / vistareNa na zakyante vaktuM varSazatairapi / / 157|| yogAcAryeNa saMcintya yAjJavalkyena dhImatA / oMkAranirNayo pa proktaH zivyahitaiSiNA || zlokAnAM dve zate proktaM nirNayaH samudAhRtaH || 158||
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyo'dhyAyaH vyAhRtinirNayavarNanam 1 ataH paraM pravakSyAmi vyAhRtInAM ca nirNayam / sapta vyAhRtayaH proktAH purAkalpe svayaMbhuvA // 1 // tAnyeva sapta cchandAMsi lokAH sapta prakIrtitAH / tridhA caturdhA vijJeyA (:) paMcadhA saptadhA punaH // 2 // bhUrbhuvaH svariti jJeyA avyastAstAH prakIrtitAH / paJca vyAhRtayaH proktAH sAmagAnAM ca sAmasu // 3 // puruSaM ca tathA satyaM bhUrbhuvaH svastathaiva ca / vidyAprakaraNApAye yajamAnastu vai sadA // 4 // sapta vyAhRtayaH proktAH prANAyAmeSu nityazaH / bhUrbhuvaH svarmaharjanastapaH satyaM tathaiva ca // 5 // bhUrAdyAzcaiva satyAntA mahAvyAhRtayastu vai / lokAyatAstu saptaite uparyupari saMsthitAH // 6 // caturdazavidhaM sagaM dRSTvedaM vyAhRtaM svayam | sapta lokA bhaviSyanti tasmAndyAhRtayaH smRtaH (tAH) // 7 avyAhRtamidaM hyAsIt sadevAsuramAnuSam / saMsatyaM vyAhRtaM pUrvaM prajApatiriti zrutiH // 8 // bhUrbhuvaHsvastathA pUrvaM svayameva svayaMbhuvA / vyAhRtA jJAnadehena tena vyAhRtayaH smRtAH // 5 //
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2268 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [tRtIyo. etAstu vyAhRtIH sapta yaH smaret prANasaMyame / upAsitaM bhavettasya vizvaM bhuvanasaptakam // 10 // sarveSu caiva lokeSu kAmacArazca jAyate / eSA lokavatI jJeyA tanurAdhA prajApateH // 11 / / saptAntA devadevasya viSNoramitatejasaH / vyAhRtInAM ca sarvAsAmRSizcaiva prajApatiH // 12 // sapta cchandAMsi yAnyAsAM tAni samyak prakIrtayet / gAyatryuSNiganuSTup ca vRhatI paGktireva ca // 13 // triSTup ca jagatI caiva chandAMsyetAni sapta vai| agnirvAyustathAdityo bRhaspatyApa eva ca // 14 // indrazca vizvedevAzca devatAH samudAhRtAH / anAdiSTeSu sarveSu prAyazcitteSu sarvazaH // 15 // prANAyAmaprayoge ca viniyoga udAhRtaH / bhavanti bhUyo bhUtAni upabhogakSaye punaH // 16 / / kalpAnte hya pabhogAya bhuvastena prakIrtitam / zItoSNavRSTitejAMsi jAyantyetAni bai tataH // 17 // AlayaH sukRtInAM ca svarlokaH samudAhRtaH / adharottarebhyo lokebhyo mahAMzca parimANataH // 18 // hRdayaM sarvalokAnAM mahastena nigadyate / kalpadAhe pralInAstu prANinastu punaH punaH // 16 // jAyante tu punaH sarge janastena udaahRtH| sanakAdyAstapaH siddhA ye cAnye brahmaNaH sutAH / / 20 //
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vyAhRtinirNayavarNanam 2266 adhikAranivRttAzca tiSThantyasmistatastapaH / / satyaM tu saptamo loko brahmaNaH sadanaM hi tat / / 21 / / sarveSAM caiva devAnAM mUni saMtiSThate sadA / jJAnakarmasvanuSThAnAttathA satyasya bhASaNAt / / 22 / / prApyate copabhogAthaM prApya na cyavate punaH / satyaM tu saptamo lokastasmAdUdhvaM na vidyate // 23 // AsaptamAttu pAtAlAdUrdhvametadudAhRtam / adhastAdrAjataM hyaNDamUrdhvamadhaM hiraNmayam // 24 // pradhAnAdeva saMbhUtaM brahmanIDaM hiraNmayama / bhUrAdyauHsaptabhiryApta satyAntaiH puruSasaMmitaiH // 25 // ajhaiddha chidritaM hyaNDaM saptaprakRtilaukikam / anantAkAzamadhyasthaM jIvabhAskarabhAsitam // 26 // ajasya nAbhAvudbhUtaM yasmin vizvaM pratiSThitam / mahadAdi vizeSAntamavyakta gacchate layam // 27 // apunamaraNAyaiva brahmaNaH sadane sthitaaH| adhikAraM vinA caiva brahmaNaH sadRzAzca te // 28 // avyakta vai dinasyAnte mucyante brahmaNA saha / vizanti paramaM dhAma puruSaM bhAskaraprabhama // 26 // vyAhatIyAharaMzcaiva prANayadi vimucyate / vilayaM yAti ca vyaktamavyakta puruSe kSaNAt // 30 //
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2270 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [caturthoeSa saMkSepatazcoktaH saptavyAhRtinirNayaH / yaM jJAtvA mucyate vidvAn bhavagrAhAkulArNavAt // 31 // nirNayo vyAhRtInAM tu zlokA dvitriMzakastathA // 32 // iti (zrI) bRhadyogiyAjJavalkye vyAhRtinirNayo nAma tRtIyo'dhyAyaH / atha caturtho'dhyAyaH gAyatrInirNayavarNanam ataH paraM pravakSyAmi gAyatryA nirNayaM zubham / yaM jJAtvA yAti vai vipraH sAyujya brahmaNA saha // 1 // ArSa chandazca devatyaM viniyogazca brAhmaNam / zirazcAkSaradaivatyamAvAhanavisarjanam // 2 // dhyAnaM japaprayogazca yeSu karmasu yAdRzam / jJAtavyaM brAhmaNairyatvAdbrAhmaNyaM yena vai bhavet // 3 / / savitA devatA hyatyA mukhmgnistdilaacH| vizvAmitraRSizchando gAyatrI tu vidhIyate // 4 // vizvasya jagato mitraM vizvAmitraH prajApatiH / viniyoga upanaye prANAyAma tathaiva ca // 5 // gAyatrI vA idaM sarvaM brahmANDaM brAhmaNAni hu| vedopaniSacchAkhAsu brAhmaNAni vidhAnataH // 6 //
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH] gAyatrInirNayavarNanam 2271 purANadharmazAstrANi gAyatryAH pAvanAni tu / kIrtitAni tvanekAni gAyatryAH pAvanAni ca // 7 // SoDazAkSarakaM brahma gAyatryAstacchiraH smRtam / omApo jyotirityeSa mantro yaH parikIrtyate // 8 // tasya prajApatizcaryijuzchando vivarji (Ni) tam / brahmAgnivAyusUryAzca daivatyaM samudAhRtam // 6 // prANasyAyamane caiva viniyoga udAhRtaH / gAyatryAH zirasA sArdhamevaM atinidarzanam // 1 // tapasA susamuddha,tya Adisarge svyNbhuvH|| oMkArapUrvA gAyatrI nirjagAma tato mukhAt // 11 // akAraM cApyukAraM ca makAraM ca prajApatiH / vedatrayAnniraduhaddharbhuvaH svaritIti ca // 12 // tribhya eva tu vedebhyaH pAdaM pAdamadUduhat / tadityacosyAH sAvitryAH parameSThIprajApatiH // 13 // yathAgniH devatAnAmRtUnAM kusumAkaraH / brAhmaNo dvipadAnAM ca gAvazcaiva catuSpadaM (daam)||14|| tejasvInAM sahasrAMzurindriyANAM yathA mnH| meruH zikhariNAM zreSTho gAyatrI chandasAM tathA // 1 // yathA madhu ca puSpebhyo ghRtAnmaNDaM rasAt pyH| evaM hi sarvavedAnAM gAyatrI sAramucyate // 16 // gAyatrI prakRti yA oMkAraH puruSaH smRtH|| tAbhyAmubhAbhyAM saMyogAta jagata sarva pravartate // 17 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2272 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [caturtho saMvatsaratanuASA araNIti nigadyate / caturvizatyAtmikaiSA tatvana (va) tyapi sA smRtA // 18 // praNavaH sarvavedAnAM gAyatrI chandasAmiha / akSarANi ca yAnyasyAH smRtAnyaGgAni tAni tu // 16 // caturviMzati tatvAni oMkAraH paJcaviMzakaH / caturviMzAkSarA devI tripadASTAkSaraM padam // 20 // geyakAle sAmagAnAM yakArosyAH prajAyate / caturviMzaH sa vizeyo alakSyaH zAntimastuvaH (cAntimastu saH) // 21 // kecidicchanti niSkrAntaM yakArAnte pratiSThitam / antimo yo bhavedvarNo vyaJjanaM cArdhamAtrikam // 22 / / tattAluni niviSTaM tu turyAkhyaM somarUpakam / caturviMzatisaMkhyeyamakSaraM brahma niSkalam // 23 / / tenaivArabhyate devI tenaiveSA samApyate / sArdhamAtrikarUpeNa oMkArAnte vyavasthitam // 24 // pradhAnaH sa tu vijJeyastatparaH puruSaH smRtaH // 25 // oMkAraH pUrvamuccAryo bhUrbhuvaH svastataH param / gAyatrI praNavazcAnte jape hya vamudAhRtaH // 26 // zvetavarNA samuddiSTA kauzeyavasanA tathA / zvetai vilepanaiH puSpairalakAraizca bhUpitA // 27 // AdityamaNDalAntasthA brahmalokagatAthavA / / akSasUtradharA devI padmAsanagatA zubhA // 28 //
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] gAyatrInirNayavarNanam 2273 AvAhya yajuSA tena tejosIti vidhAnataH / etadyajuH purA dRSTaM devairdarzanakAGkSibhiH // 26 / / tatrAvAhya japitvA tu namaskRtya visarjayet / / praNavaM bhUrbhuva svazca aGgAni hRdayAdayaH // 30 // trirAvartya tataH pazcAdASaM chandazca daivatam / / viniyogastathA rUpaM dhyAtavyaM kramazastu vai // 31 // sarvAvayavasaMpUrNA dhyAtA siddhikarI bhavet / SaDjazca RSabhazcaiva dhaivatazca tRtIyakaH // 32 // tribhiH svarairyadA gItA traisvaryeti tataH smRtaa| bhUlokazcAntarikSaM ca svarlokazca tRtIyakaH // 33 // padaistribhiryadA tyA (vyA)ptA tripadeti tataH smRtA / savitA devatA yasmAt sAvitrI tena cocyate // 34 // gAyanaM (ntaM) trAyate yasmAt gAyatrIti tataH smRt.(taa)| zyeno bhUtvA''harata somaM tridivAt svena tejasA // 3 / / chandasA poSaNAt tasmAt gAyatrI vA tataH smRtA / vedeSu paThyate cAnyA japyakAle'nyathA punaH // 36 / / prANAyAme tathA dhyAne homakAleSu cAnyathA / nigrahe cApi zatrUNAmanyathA paripaThyate // 30 // oMkAraM vyAhRtIstisraH prathamaM saMprayojayet / oMkArAdyA trirAvA vedasyArambhaNe tathA / / 88 // praNavAdyA tu vijJeyA japye vyAhRtibhiH saha / tAbhistu saptabhiH sAdhaM saptoMkArasamanvitAm // 3 //
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ caturthoM bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH zirasA sahitAM devI prANayAme prayojayet / praNavavyAhRtibhiH sAdhaM khAhAntAM homakarmaNi // 40 // pratilobhA prayoktavyA phaTakArAntA''bhicArike / evaM yastu vijAnAti gAyatrI brAhmaNastu saH // 41 // anyathA zUdradharmA syAdva dAnAmapi pAragaH / tasmAt sarvaprayatnena jJAtavyA brAhmaNena sA // 4 // vyAhRtyoMkArasahitA sazirAzca yathArthataH / sazirAzva gAyatrI yevigairavadhAritA // 4 // te janmavandhanirmuktAH paraM brahma vizanti vai / SoDazAkSarakaM brahma gAyatrI sazirAstathA // 44 // sakRdAvartayedyastu sarvapApaiH pramucyate / soMkAraM caturAvA vijJeyA sA zatAkSarA / / 4 / / zatAkSarA(rA) samAvartya caturvedaphalaM labhet / oMkArapUrvikAstisro mahAvyAhRtayo'vyayAH // 46 / / tripadA caiva gAyatrI vijJeyaM brahmaNo mukham / yodhIte'hanyahanyetAM trINi varSANyatandritaH / / 47|| sa brahma paramabhyeti vAyubhUtaH khamUrtimAn / etadakSarametAM ca japan vyAhRtipUrvikAm // 48 // sandhyayorubhayovipro vedapuNyena yujyate / sahasrakRtvastvabhyasya bahiretat trikaM dvijaH // 46 // mahato'pyenaso mAsAt tvacevAhirvimucyate / saptAvRtyA puneheM dazabhiH prApyate divam // 50 //
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyatrI nirNayavarNanam vizAvRtyA tu sA devI nayate hIzvarAlayam / aSTottarazataM japtSA tarate janmasAgaram ||51|| tIrNo bhUyo na pazyeta janmamRtyuM sudAruNam / gAyatrI japate yastu somavadbhAsate tu saH ||32|| pAdAdhaM pAdamadha pAdamadhaM vA samastAmRcameva vA / sarveSAM bhavapApAnAM saMkare samupasthite // 53 // dazasAhasriko'bhyAso gAyatryAH zodhanaM param / rudrakUpa paNDajapyaizca japyaiH saurANakaistathA // 54 // RSibhirvirajAjApyairgAyatrI ca viziSyate / brahmahatyAM surApAnaM suvarNasteyameva vA // 55 // gurudArAgamaM caiva japyenaiva punAti sA / yatra yatra ca saMkIrNamAtmAnaM manyate dvijaH // 56 // tatra tatra tilairhomo gAyatryA japanaM tathA / divA tiSThata rAtriM nItvApsu sUryadRk // 57 // japtvA sahasra gAyatryAH zudhyed brahmavadhAdRte / zatena gAyatryAH snAyAt zatamantarjale japet // 58 // apaH zatena pItvA tu sarvapApaiH pramucyate / sAyaM prAtastu yaH saMdhyAM sAM sevate dvijaH // 56 // japan vai pAvanIM devIM sAvitrIM lokamAtaram / sa tayA pAvito devyA brAhmaNo dhUtakilviSaH ||60|| SdhyAyaH ] 2275 na sIdet pratigRhNAnaH pRthivIM ca sasAgarAm / gonnaH pitRno mAtRghno bhrUNahA gurutalpagaH // 61||
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ [caturtho 2276 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH brahmahA hemahArI ca yastu vipraH surAM piben / gAyatryAH zatasAhasra jape bhavati vai zuciH / / 6 / / akSarANi ca daivatyaM saMpravakSyAmyata.param / AgneyaM prathamaM jJeyaM vAyavyaM ca dvitIyakam // 63 / / tRtIyaM sUryadaivatyaM caturthaM vaidyutaM smRtam / paJcamaM yamadaivatyaM vAruNaM SaSThamucyate // 6 // bArhaspatyaM saptamaM ca pArjanyamaSTamaM viduH| . aindra tu navamaM jJeyaM gAMdhavaM dazamaM smRtam // 6 / / pauSNamekAdazaM jJeyaM dvAdazaM maitravAruNam / tvASTra trayodazaM jJeyaM vAsavaM ca caturdazam // 66 / / mArutaM paJcadazakaM saumyaM SoDazakaM smatam / saptadazaM tvAGgirasaM vaizvadevamataHparam // 67 / / AzvinaM caikonaviMzaM prAjApatyaM tu viMzakam / sarvadevamayaM jJeyamekaviMzakamakSaram // 6 // raudra dvAviMzakaM prokta trayoviMzaM tu brAhmaNam / vaiSNavaM tu caturviMzametA akSaradevatAH // 66 // japyakAleSu saMcintya viSNusAyujyatA vrajet / etasyAM jJAtamAtrAyAM vAGmayaM viditaM bhavet // 7 // utAsitaM bhavet sarva vizvaM bhuvanasaptakam / ajJAtvA caiva gAyatrIM brAhmaNyAt parihIyate // 1 // apavAdena saMyukto bhaveccha tinidarzanAt / yeSAM dvijAnAM sAvitrI nAnUcyet yathAvidhi // 72 //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] gAyatrInirNayavarNanam tAMzcArayitvA trIn kRcchrAn yathAvidhyupanAyayet / etayA cApi saMyuktaH kAle ca kriyayA svayA // 73 / / viprakSatriyaviDyoni hvANAM patisAdhuSu / (1) oMkAro vyAhRtIH sapta sAvitrI prANasaMyamaH // 74 // saMdhyA na vanditA yena brAhmaNyaM tasya vai kutaH // 7 // sAvitrI yo na jAnAti vRthA tasya parizramaH / gAyatrImAtrasaMtuSTo varaM vipraH suyantritaH // 76 / / nAyantritazcaturvedaH sarvAzI srvvikryii| sArabhUtAstu vedAnAM guhyopaniSadaH smRtAH // 77|| tAbhyaH sAraM tu gAyatrI gAyatryA vyAhRtitrayam / vyAhRtibhyastathoMkArastrivRdbrahma sa ucyate / / 7 / / trivRdbrahmaNi niSNAtaH paraM brahmAdhimacchati / madhuvat saMbhRtaM hya tadviprAso viSNunA svayam / / 7 / / gAyatrIM caiva vedAMzca tulayA samatolayat / ekatazcaturo vedAn gAyatrImekataH samA (m ) // 8 // eSA hi tripadA devI sarvabrahmamayI shubhaa| tapasA mahatA dRSTA vizvAmitreNa dhImatA / / 8 / / saMvatsaraM vA SaNmAsAn yo japeDidhivadvijaH / so'cirAtsarvakAmAMzca prApnuyAnnAtra saMzayaH / / 82 // gAyatrInirNayazlokAH saptatirnava eva ca / iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye gAyatrInirNayo (nAma) caturtho'dhyAyaH //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcamo'dhyAyaH oMkAra gAyatrInyAsavarNanama nyAsaM tu saMpravakSyAmi oMkArAdi yathAyatham / yena vinyastamAtreNa brahmIbhavati brAhmaNaH // 11 // akAraM vinyasennAbhyAM sattvarUpaM niraJjanam / ukAraM hRdaye tadvadrAjasaM tadguNaM smRtam // 2 // makAraM mUrti vinyasya tamomAnaM tRtIyakam / brahmarUpaM tadAtmAnaM dhyAyedvigatakalmaSam // 3 // kuryAdvathAhRtibhiAsaM vakSyamANakrameNa tu / pUrvameva tu yAH proktA bhUrAdyAste samAsataH // 4 // bhUrlokaM pAdayormadhye bhuvarlokaM tu jaanunoH|| svlokN kaTideze tu nAbhideze mahastathA // 5 // janalokaM kaNThadeze mukhabimbe tapastathA / bhruvorlalATasaMdhau tu satyalokaM pratiSThitam / hiraNmaye pare koze dhyeyaH paramaniSkalaH // 6 // tatchubhra jyotiSAM jyotistadyadAtmavido viduH / gAyatrI vinyaset pazcAccharIre cAtmano budhaH // 7 // caturvizatisthAneSu pAdo (da) mUrdhAntamastakam / pAdAGguSThe tathA gulphe jaGghayorjAnunostathA / /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdhyopAsananirNayavarNanam UrubhyAM guhyaMvRSaNe kaTau nAbhyAM tathaiva ca / jaThare stane ca hRdaye kaNThe vaktre ca tAluni // 6 // zrotre cakSu bormadhye lalATe pUrvake mukhe / yAmyapazcimake caiva uttare ca yathAkramam ||10|| antimaM mUrdhni vinyasya parabrahma sa ucyate / guhye cakSuSi vastre ca samIke (1) hRdaye tathA // 11 // padbhayAM nAbhyAM lalATe tu navamaM mUrdhni vinyaset / idaM nyAsacatuSkaM tu sakRnnyasyati yo dvijaH // 12 // sarvapApavinirmukto brahmasAyujyamRcchati / 'dhyAyaH ] iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye oMkAragAyatrInyAso (nAma) paJcamo'dhyAyaH // atha SaSTho'dhyAyaH saMdhyopAsana nirNayavarNanam ataH paraM pravakSyAmi saMdhyopAsananirNayam / ahorAtrakRtAt pApAt yAmupAsya vimucyate || 1|| saMdhyA yena na vijJAtA saMdhyA yenAnupAsitA / jIvamAno bhavecchUdro mRtaH zvA cAbhijAyate ||2|| nopatiSThati yaH pUrvAM nopAste yazca pazcimAm / sarvasmAd dvijakarmaNaH // 3 // sa zUdravadbahiSkAryaH 2276 143
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2280 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [SaSTho sarvAvastho'pi yo vipraH saMdhyopAsanatatparaH / brAhmaNyAcca na hIyeta so'nyajanmagato'pi san // 4 // oMkAro vyAhRtIH sapta gAyatrI sazirAstathA / ApohiSThA RcastistraH sUktaM caivAghamarSaNam // 5 // AdityarakSaNArtha tu sAyaMprAtardine dine| sRSTaM svayaMbhuvA pUrva brAhmaNAnAM mukhe sthitam // 6 // sAtatyaM karma viprANAmahorAtrAdyasaM: (ghano) danam / pApaM tu jAyate tasmAdanArtastanna cotsRjet // 7 // anArtazcotsRjedyastu sa vipraH shuudrsNmitH| prAyazcittIbhavedvipro loke bhavati ninditaH // 8 // yAvantosyAM pRthivyAM tu vikarmasthA dvijAtayaH / teSAM tu pAvanArthAya saMdhyA sRSTA svayaMbhuvA // 6 // yA saMdhyA sA tu gAyatrI tridhA bhUtvA prtisstthitaa| saMdhyA hyu pAsitA yena tena viSNurupAsitaH // 10 // hrAsavRddhI tu satataM divasAnAM yathAkramam / saMdhyA muhUrtamAtraM tu hrAse vRddhau tu sA samA // 11 // triMzatkoTyastu vikhyAtA mandehA nAma raaksssaaH| pradravanti sahasrAMzumudayantaM dine dine // 12 // ahanyahani te sarve sUryamicchanti khAditum / atha sUryasya teSAM ca yuddhamAsIt -- sudAruNam // 13 // tato devagaNAH sarve. bhUSayazca tapodhanAH / saMdhyeti (saMdhyAMtu) samupAsInAH prakSipanti mahajalam // 14 //
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] saMdhyopAsananirNayavarNanam 2281 oMkArabrahmasaMyukta gAyatryA cAbhimantritam / tena dahyanti te daityA vajrIbhUtena vAriNA / / 1 / / etadviditvA yo vipra upAste sNshitvrtH| dIrghamAyuH sa vindeta sarvapApaizca mucyate // 16 // pUrvA saMdhyA tu gAyatrI sAvitrI madhyamA smRtA / yA bhavet pazcimA saMdhyA sA vijJeyA sarasvatI // 17 // raktA bhavati gAyatrI sAvitrI zvetavarNikA / kRSNA sarasvatI jJeyA saMdhyAstisra udAhRtAH // 18 // trayANAM caiva devAnAM saMgamastUbhayorbhavet / madhyamAyAM ca saMdhyAyAM sarvadevasamAgamaH // 16 // saMdhiH sarvasurANAM ca tena saMdhyA udaahRtaa| garIyasI hi bhUtAnAM tasmAtyaitrI(traitI) tanuhi sA // 20 // saMdhite tu pare sUkSme nirguNe guNabodhinI / pradhAnapuruSAtIte sA saMdhyA saMdhirucyate // 21 // anUdakI tu yA saMdhyA lepasnehavivarjitA / saMdhinI sarvabhUtAnAM zodhinI bhavanAzinI // 22 // hRdyAkAzagatA sUkSmA AdityarazmirekhayA / somasUryAgnisaMskRtyA aNDaM bhittvA vinirgatA // 23 // baddhametaM suSumNAyAM dIrghaghaNTAninAdavat / IzvaraM manasA dhyAyedeSA saMdhyA anUdakI // 24 // saMdhau saMdhyAmupAsIta nAstage nodgate ravau / saMdhyAtrayaM tu kartavyaM dvijenAtmavidA sadA // 25 //
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2282 vRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [ SaSTho ubhe saMdhye tu snAtavyaM brAhmaNaimtu gRhaavitaiH| tisRSvapi ca saMdhyAsu snAtavyaM brahmavAdinA / / 26 / / kAladoSAdasAmarthyAnnazaknoti yadA ysau| tadA''jJAto RSibhyastu mantraidRSTastu mArjanam // 27 // zanna Apastu drupadA ApohiSThA'ghamarSaNaH / etaizcatubhirmantraistu mantrasnAnamudAhRtam // 28 // snAnamabdaivatairmantrairmArjanaM praannsNymH|| aghamarSaNasUktana azvamedhAvabhRtsamam // 6 // aprAyatye samutpanne snAnameva tu kArayet / pUrvoddiSTaistathA mantrairanyathA mArjanaM smRtam // 30 // etaccha tvA tu vacanaM yAjJavalkyasya dhImataH / RSayaH saMyatAtmAnaH pRcchanti khAnanirNayam // 31 // iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye saMdhyAnirNayo (nAma) SaSTho'dhyAyaH // 6 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo'dhyAyaH snAnavidhivarNanam snAnamabdaivatairmantrairyattvayoktaM purA'nagha / tadAcakSva vizeSeNa snAnasya tu vidhi prabho // 1 // tAMstu provAca prItAtmA yAjJavalkyo mhaamuniH| zrRNudhvaM vakSyate srAnaM sarvapApaharaM zubham // 2 // mRdgomayatilAn darbhAn puSpANi surabhINi ca / Aharet snAnakAle tu snAnArthI prayataH shuciH||3|| gatvodakAntaM vidhivat sthApayet tat pRthak kSitau / tridhA kRtvA mRdaM tAM tu gomayaM ca vickssnnH||4|| uttamAdhamamadhyAnAmaGgAnAM kSAlanaM ca taiH / bhAgaiH pRthak pRthak kuryAt kSAlane mRdsNkrH||5|| prabhUte vidyamAne tu udake sumnohre| nAlpodake dvijaH snAyAnnadIMzco(co)tsRjya kRtrime // 6 // mRdbhiradbhizca caraNau prakSAlyAcamya vai shuciH| uruM hIti RcA toyamupasthAya pradakSiNam // 7 // AvartayettadudakaM ye te zatamiti hycaa| sumitriyA ityaJjalimuddhareddavataM smaran // 8 // durmitriyA iti dvi(va)SyaM dhyAyaMzcApaH prasecayet / mRdbhiradbhizca gAtrANi kramazastvavanejayet // 6 //
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2284 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH saptamo ekayA ca ziraH kSAlyaM dvAbhyAM naabhestthopri| kaTibastyUrujaGgha ca caraNau ca tribhitribhiH / / 10 / / prakSAlya hastau cAcamya namaskRtya jalaM ttH| yatkiMciditi mantreNa namasyet prayatAJjaliH // 11 // yatra sthAne ca yattIrtha nadI puNyatamA ca yaa| tAM dhyAyan manasA''vAhya anyatreSTaM vicintayet // 12 gaGgAdipuNyatIrthAni kRtrimAdiSu saMsmaret / udutyamiti pravizejalaM tu prAGmukhaM zuciH / / 13 / / yena devAH pavitreti kuryAdAlambhanaM tribhiH / mahAvyAhRtibhiH pazcAdAcamya prayato'pi san // 14 // Alabhedva mRdAGgAni idaM viSNuriti tryuucaa| bhAskarAbhimukho majjedApo asmAniti tryUcA // 15 // tato nighRSya gAtrANi nimajyonmajya vai zanaiH / gomayena tu yaH snAyAdApAdatalamastakam // 16 // sa snAtaH sarvatIrtheSu pUtaH saMvatsaraM bhavet / Acamya gomayenAto mAnastokyA samAlabhet // 17 // tato'bhiSiJcenmantraistu vAruNaizca yathAkramam / imaM me varuNetyugbhyAM tvanna satvanna ityapi // 18 // idamApauduttamamityetanmuJcantvavabhRtheti ca / abhiSiJcya tathA''tmAnaM nimajyAcamya vai punaH // 6 // dabhaizca pAvayenmantrairabliGgaH pAvanaiH zubhaiH / ApohiSTheti tisRbhiridamApI haviSmatIH / / 20 / /
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] snAnavidhivarNanam 2285 devIrApa iti dvAbhyAmApo devA iti tryuucaa| drupadAdiva ityUcA zannodevIrapAM rasam // 21 // Apo devIti navabhiH pAvamAnIbhireva ca / punantu mAyi (pi) tara iti pAvamAnIH prayojayet // 22 // citpatirmeti ca zanaiH pAvyAtmAnaM samAhitaH / hiraNyavarNA iti ca pAvamAnyastathA'parAH // 23 // taratsamAH zuddhavatyaH pavitrANi ca shktitH| vAruNIzca RcaH sUkta zaktitazca prayojayet // 24 // jalamadhyasthito vipraH zuddhabhAvo hariM smaret / oMkAreNa vyAhRtibhirgAyacyA ca samAhitaH / / 2 / / AdAvante ca kurvIta abhiSeke yathAkramam / apAM madhyaM sthitasyaivaM mArjanaM tu vidhIyate // 26 // antarjale japenmagnastriHkRtvastvaghamarSaNam / drupadAM vA trirabhyasyedAyaM gauriti vA jpet||27|| haMsaH zuciSaditi ca trirAvata japedatha / / anyAni caiva sUktAni smArtadRSTAnyanusmaret // 28 // savyAhRti sapraNavAM gAyatrI trirjapedatha / AvartayedvA praNavaM smaredvA viSNumavyayam // 26 // viSNorAyatanaM hyApaH sa evApya(pyo) nirucyate / tasyaiva sUnavastvetAstasmAttaM hyapsu saMsmaret // 30 // narAdApaH prasUtA vaitena nArA iti smRtAH / tA evAsyAyanaM hyApastasmAnArAyaNaH smRtaH // 31 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2286 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [saptamo yaM (yo) hi vratAnAM vedAnAM yamasya niyamasya ca / bhoktAraM yajJatapasAM dhyAyinAM dhyeyameva ca // 32 // dhyAyennArAyaNaM devaM nityaM snAnAdikarmasu / prAyazcittyapi sarvasmAdduSkRtAn mucyate pumAn // 33 // pramAdAt kurvatAM karma pracyavetAdhvareSu yat / smaraNAdeva tadviSNoH saMpUrNa syAditi zrutiH // 34 // tadiSNoriti mantreNa majjedapsu punaH punH| gAyatrI vaiSNavI hyaSA viSNoH saMsmaraNAya vai // 3 // pAdena pANinA vApi yaSTyA vastreNa vodakam / na hanyAnnaiva rundhIta na ca prakSobhayedvijaH // 36 // na kuryAt kasyacit pIDAM manovAkkAyakarmabhiH / AcarannA'bhiSekaM ca karmANyanyAni nAcaret // 37 // snAtvaivaM vAsasI dhaute akliSTa paridhAya ca / prakSAlyorU mRdAdbhizca hastau prakSAlayettataH // 38 // abhAve dhautavastrasya zANakSaumAvikAni c| kutapaM yogapaTTe vA dvivAsA yena vai bhavet // 3 // yAvaddavAn RSizcaiva pitRzcApi na tarpayet / tAvannapIDayedvastraM yena snAto na codake // 40 // niSpIDayati yaH pUrva snAnavastraM tu tarpaNAt / nirAzAH pitarastasya yAnti devAH saharSibhiH // 4 // na klinnavAsAH sthalago japAdInyAcaredbudhaH / vastraniSpIDanaM pretAH paricArya pibanti hi // 42 //
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] snAnavidhivarNanam 2287 vratAhate nAvAsA naikavAsAH samAcaret / na jIrNena na nIlena parikliSTa na vA japet // 43 // vastraniSpIDanaM toyaM snaatsyocchissttbhaaginH| bhAgadheyaM zrutiH prAhaH tasmAnniSpIDayet sthale / / 44|| pUrva niSpIDanaM kecit prAgdevapitRtarpaNAt / 'snAnavastrasya necchanti tasmAt pUrva na pIDayet // 4 // annaprakaravattasya apasavyena pIDayet / pIDayitvA tataH pazcAjapaM kuryAt suvistaram // 46 // udake codakasthastu sthalasthaH sthalake shuciH| pAdau sthApyobhayatraiva AcamyobhayataH zuciH // 47 // yatrAzucisthalaM vA syAdudake devatAH pitRn / tarpayettu yathAkAmamapsu sarva pratiSThitam // 4 // AcAntaH punarAcAmenmantravat snAnabhojane / drupadA vA trirAvartya tathAcaivAghamarSaNam // 4 // gAyatrI vA trirAvartya mahAvyAhRtibhistathA / sopAMzu praNavenApi ApaH pItA aghApahAH // 50 // Acamya pAvya cAtmAnaM nirAyAmya (trirAyamya) zanairasUn / athopatiSThedAdityamUrdhva puSpAnvitaM jalam // 1 // prakSipyodvayamudutyaM citraM tcckssuritypi| haMsaH zuciSadetAni zubhAni pAvanAni ca // 2 //
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2288 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [saptamo etajjapedUrdhvabAhuH sUryamIkSan smaahitH| gAyatryA tu yathAzakti copasthAya divAkaram // 3 // vibhrADityanuvAkena sUktana puruSasya tu| zivasaMkalpena tathA maNDalabrAhmaNena tu // 4 // divA kItyaistathAnyaizca sauraimantraizcaza ktitH| japayajJo'pi kartavyaH sarvavedapraNItakaiH // 5 // pavitravividhaizcAnyairguhyopaniSadA tthaa| adhyAtmavidyA vividhA japtavyA japasiddhaye // 56 // pradakSiNaM samAvRtya namaskRtyopavizya ca / darbheSu darbhapANiH syAt prAGmukhastu kRtAJjaliH // 57 // svAdhyAyaM ca yathAzakti brahmayajJArthamAcaret / AdAvArAbhya vedaM tu snAtvoparyuparikramAt // 8 // yadhIte'nvahaM zaktyA sa svAdhyAya iti smRtaH / AkezAdAnakhAnAcca paraM saMtapyate tapaH // 6 // yastu samyak dvijo'dhIte svAdhyAyaM zakti tonvaham / RcaM yajurvA sAma vA gAthAM hRdyAmathApi vA // 6 // tataH saMtapayeddevAnRSIn pitRgaNAMstathA / saMvatsaraM sAvayavaM devIrapsarasAtathA // 61 / / brahmANaM tarpayet pUrva viSNuM rudra prajApatim / tathA devAnugAn nAgAn sAgarAnapi parvatAn // 62 // saritaH sarasIzcaiva yakSAn rakSAMsi bhAnuSAn / pizAcAMzca suparNAzca bhUtAnyatha pazanstathA // 63 //
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] tarpaNavidhivarNanam 2286 vanaspatInoSadhIMzca bhUtagrAmaM caturvidham / marIciratryaGgagirasau pulastyaM pulahaM kratum / / 64 / / pracetasaM vaziSThaM ca bhRgu nAradameva ca / sanakazca sanandazca tRtIyazca sanAtanaH // 6 // kapilazcAsurizcaiva voDhuH paJcazikhastathA / ete brahmasutAH sapta manuSyAH parikIrtitAH // 66 // brahmAdyAnupavItI tu devatIrthena tarpayet / nivItI kAyatIrthena manuSyAn sanakAdikAn // 67|| anvArabdhena savyena pANinA dakSiNena tu / tRpyatAmiti sektavyaM nAmnA tu praNavAdinA // 68 // AvAhya pUrvavanmantrairAstIrya ca kuzAn zucIn / prAganaSu surAn sarvAn dakSiNAyaSu pitRRn // 6 // nAsanastu (AsInastu) svadhAkAraigotreNa tu samAhitaH ! dakSiNe pitRtIrthena pitRNAM tRptimAvahan // 70 / / savyaM jAnu tato'nvAcya pANibhyAM dakSiNAmukhaH / talliGga starpayenmantraiH sarvAn pitRgaNAMstathA // 7 // mAtAmahAMzca satataM zraddhayA tarpayedbudhaH / prAcInAvItyudakaM ca prasiJceva tilAnvitam / / 72 / / yA ddhataM niSiJcettu tilAn saMmizrayejale / ato'nyathA tu savyena tilA grAhyA vicakSaNaH // 73 // dakSiNe pitRtIrthena jalaM siJcedyathAvidhi / dakSiNenaiva gRhNIyAt pitRtIrthasamIpataH // 4 //
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2260 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH paJca tIrthAni viprasya kare tiSThanti brAhma N daivaM tathA paitraM prAjApatyaM tu [ saptamo dakSiNe / saumikam // 75 // hyaGgulamUrdhani / aGguSThamUle brAhmaM tu daivaM prAjApatyaM tu mUle syAt madhye saumyaM pratiSThitam // 76 / / aGguSThasya pradezinyA madhye pitryaM prakIrtitam / tilAnAmapyabhAve tu suvarNaM rajatAnvitam ||77|| tadabhAve niSiJcettu darbhaimaMtreNa vAgyataH / // 81 // vyavADanalaH somo yamazcaivAryamA tathA // 78 // agniSvAttAn somapAzca tathA barhiSadaH pitRn / yadisyAJjIvatpitRka tAn divyAn pitastathA // 76 // yo vApi pitA dadyAt kAmatastAMstu tarpayet / etAMzca vakSyamANAMzca pramItapitRko dvijaH ||80|| vasUn rudrAMstathAdityAn namaskArasvadhAnvitAn / ete sarvasya pitara eSvAyattAzca mAnuSAH AcAryazca pitR zcaiva pitRprabhRtinAmataH / mantraizca deyamudakaM pitRNAM prItivardhanam // 82 // udIratAmaGgagirasa AyaM tvityUrjamityapi / pitRbhyazcApi ye ceha madhuvAtA iti tryam // 83 // pitRn dhyAyan prasiJcedva japan mantrAn yathAkramam / tRpyadhvamiti catrirvai dadyAca salilAJjalim // 84 // namo va iti tvA vai tato mAtAmahAn sakhIn / tarpayedAnRzaMsyA dharmaM paramamAsthitaH // 85 // /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] tarpaNavidhivarNanam 2261 mAtRrmAtRSvasaH zvazrUrmAtulAni (nI) pitRSvasaH / duhita (4)zca svasR(sa)zcaiva jJAtya'tvikchiSyabAndhavAn 86 nAmatastu svadhAkAraistapayedanupUrvazaH / savarNebhyo jalaM deyaM nAsavaNe kathaMcana // 87 / / pUrvajAMzca pitR starpya tatonyeSAM pradIyate / nAstikyabhAvAdyazcApi na tarpayati vai pitRRn // 8 // pibanti dehaniHstrAvaM pitaro'sya jalArthinaH / tasmAt snAnaM prazaMsanti zraddhayA'zraddhayApi vA // 86 // viditvaiva sadA snAyAt vidhinAnena nityazaH / kuryAdaharahaH zrAddhamannAdya nodakena vA // 6 // tRptyartha vai pitRNAM tu AtmanaH zreya icchtaa| yadeva tarpayedadbhiH pitR na snAtvA dvijottamaH // 6 // tenaiva sarvamApnoti pitRyajJakriyAphalam / niSpIDya snAnavastraM tu Acamya prayataH zuciH // 12 // surANAmarcanaM kuryAdbrahmAdinAmamatsaraH / brAhmavaiSNavaraudrazca sAvitraimaitravAruNaiH // 3 // talliGgaracayenmantraiH sarvAn devAn samAhitaH / dhyAtvA praNavapUrva tu daivataM tu samAhitaH // 14 // namaskAreNa puSpANi vinyasecca pRthak pRthak / AvAhanAdikaM karma yanna proktaM mayA tviha // 6 // tat sarva praNavenaiva kartavyaM cakrapANinaH // 66 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2262 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [saptamo dadyAt puruSasUkta na yaH puSpANyapa eva vaa| arcitaM syAjagadidaM tena sarva carAcaram // 17 // viSNubrahmA ca rudrazca viSNurdevo divaakrH| tasmAt pUjyatamaM nAnyamahaM manye janArdanAt // 68 // viSNuM vA bhAskaraM vApi sarvadaiva samarcayet / sAvitryai ca havirdadyAt yathAzakti samAhitaH // 6 // tatovalokayedakaM ha~saH zuciSadityucA / sa yAti brahmasadanaM snAtvekSedyonayA ravim // 100 / adRzramasyeti mantrairupasthAya divAkaram / saMvarcaseti pANibhyAM toyenAvimRjenmukham // 10 // svayaMbhUrityupasthAya sUryasyeti prdkssinnaa| .. samAvRtya namaskuryAdizo digdevatA api / brahmaNegnaye pRthivyai auSadhibhyastathaiva ca // 10 // vAci (ce ca) vAcaspataye viSNave mahate tathA / etAbhyo devatAbhyazca namaskArAdi vai jalam // 10 // dattvA namasyet kramazastvante vai sarvakarmaNAm / namo'dbhayo namo'pAMpataye varuNAya namo namaH // 104 / / ityuktvApo namaskRtyAvanau devAMzca nAmataH / idamApaH pravahatA(ta) dhAmno dhAmnastathaiva ca // 10 // evaM saMpUjya devezaM kSaNaM dhyAtvA niraJjanam / vimocanAtha tIrthasya ApyAyasveti vai japet // 106 / /
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapaNavidhivaNanam devA gAtuvida iti kRtvA japyanivedanam / prakSAlya tIrthadezaM tu gatvA svaM kama Acaret // 107 // upasthAnAdiryastAsAM mantravAn kIrtato vidhiH / nivedanAntaM tat snAnamityAhurbrahmavAdinaH || 108|| parakIyanipAneSu yadi snAyAt kadAcana / sapta piNDAn samuddhatya tataH snAnaM samAcaret // 106 // anuddhatya tu yaH snAyAt parakIyajalAzaye / vRthA bhavati tat snAnaM kartuH pApena lipyate // 110 // sravantyAdiSvathAcamya sopAnatko hyasaMspRzan / AgataH sodapAtrastu yatnena zucireva saH // 111 // tenodakena dravyANi prokSyAcamya punargR hai / tataH karmANi kurvIta nityaM vai yAni kAni cit // 112 // pAtrAdirahitaM toyamuddha taM savyapANinA / na tenAbhyukSaNaM kuryAdvastra niSpIDanena ca // 113 // sauvarNaM rAjataM tAmraM mukhyaM pAtraM prakIrtitam / tadalAbhe mRdaM pAtraM sravate yanna dhAritam // 114 // snAtvaivaM sarvabhUtAni tarpayedyonvahaM dvijaH / sa gacchati paraM sthAnaM tejomUrtiranAmayam // 115 // snAnamUlA: kriyAH sarvAH zrutismRtyuditA nRNAm / tasmAt snAnaM niSeveta zrIpuSpracArogyavardhanam // 116 // prAtarutthAya yo vipraH saMdhyAsnAyI sadA bhavet / saptajanmakRtaM pApaM tribhirvarSairvyapohati // 117 // / 'dhyAyaH ] 2263
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2264 ___ bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [saptamo uSasyuSasi yat snAnaM saMdhyAsvanudite khau| prAjApatyena tattulyaM mahApAtakanAzanam // 118 / / trirAtraphaladA nadyo yAH kAzcidasamudragAH / samudragAstu pakSasya mAsasya saritAM patiH // 11 // vRthA uSNodakasnAnaM vRthA japyamavaidikam / vRthA tvazrotriye dAnaM vRthA bhukta nasAkSikam // 120 // asnAtvA nAcaret karma japahomAdi kiMcana / lAlAsvedasamAkIrNaH zayanAdutthitaH pumAn / / 121 // kliyanti hi prasuptasya indriyANi savanti ca / aGgAni samatAM gacchantyuttamAnyadhamaiH saha / / 122 // atyantamalinaH kAyo nvcchidrsmnvitH| sravatyeva divArAtrau prAtaHsnAnaM vizodhanam / / 123 // tasmAt prAtaH prazaMsanti snAnameva hi nityazaH / kAlamAlambya kartavyaM madhyame savane tathA // 124 // savanatrayaM tu yaH kuryAt snAnameva hi nityshH| sa gacchati paraM sthAnaM brahmaNaH sadanaM dvijH||12|| manaH prasAdajananaM rUpasaubhAgyavardhanam / zokaduHsvaprahRt snAnamojaHprahlAdanaM tathA // 126 / / snAnahomajapAtithyaM nAcarecchaktimAMstu yaH / vRthA hi jIvitaM tasya paralokAt sa.hIyate // 127 / / snAnaM dAnaM japo dhyAnaM pitRdevArcanaM tathA / pAvanAni manuSyANAM duSkRtasyeha karmaNaH / / 128 / /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ japavidhivarNanam japasyeha vidhi vakSye yathA kAya vidhAnataH / ye pAkayajJAzcatvAro vidhiyajJasamanvitAH // sarve te japayajJasya kalAM nArhanti SoDazIm // 126 // japyenaiva hi saMsidhyet brAhmaNo nAtra saMzayaH / kuryAdanyanna vA kuryAnmaitro brAhmaNa ucyate // 130 // na ca kramanna vihasanna pArzvamavalokayan / nA (no)pAzrito na jalpaMzca na prAvRtya zirastathA // 131 // na padA padamAkramya na caiva hi yathA kare (rau ) / na cAsamAhitamanA na ca saMzrAvayan japet // 132 // pracchannAni ca dAnAni jJAnaM ca nirahaGkRtam / japyAni ca suguptAni teSAM phalamanantakam // 133|| mAnasaH zAntikajapa upAMzuH pauSTikaH smRtaH / sazabdazcAbhicArazca japastu trividhaH smRtaH // 134 // tiSThazcedvIkSyamANorkamAsInaH prAGmukho japet / 'dhyAyaH ] 2265 prAgagreSu kuzeSvevamAsInazcAsane zubhe // nAtyucchrite nAtinIce darbhapANiH susaMyataH // 135 // vidhiyajJAjjapayajJo viziSTo dazabhirguNaiH / upAMzuH syAcchataguNaH sAhasro mAnasaH smRtaH // 136 // ' sphATikendrAkSarudrAkSaputrajIvasamudbhavaiH / akSamAlA tu kartavyA prazastA hyuttarottarA || 137 || koTyA syAttu bhavedbuddhiranantA cAtra saMjJayA / japasya kriyamANasya tasmAcchreSThA parA parA // 138 // 144
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2266 . bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [saptamo abhAvAdakSamAlAyAH kuzagranthA'tha pANinA / japa eva hi karttavya ekAgramanasA tathA // 13 // dhyAyecca manasA mantraM jihvauSThau na vicAlayet / na kampayecchirogrIvaM dantAnnaiva prakAzayet // 140 // yakSarAkSasabhUtAni siddhvidyaadhrorgaaH| haranti prasabhaM yasmAttasmAdgupta samAcaret // 141 / / jalAnte vAgnyagAre vA japeddevAlaye tathA / puNyatIrthe gavAM goSThe siddhakSetre'thavA gRhe // 142 // gRhe hya kaguNaM proktaM nadyAM tu dviguNaM smRtam / gavAM goSThe dazaguNamagnyagAre dazAdhikam / siddhakSetreSu tIrtheSu devatAyAzca saMnidhau / sahasra zatakoTInAmanantaM viSNusaMnidhau // 143 // zAkayAvakabhakSyANi payomUlaphalAni c| visazRGgATazAlUka (kaM) haviSyAnnAni yAni tu / dadhi sarpistathA hyApaH prazastA hyuttarottaram // 144 // caravo hyupavAsazca bhaikSyaM naktamayAcitam / etAnyeva vratAnyAhuH zastAni japakarmaNi // 14 // japakAle na bhASeta vratahomAdikeSu ca / eteSvevAvazaktaM tu yadyAgacchedvijottamaH / abhivAdya tato vipraM yogakSemaM ca kIrtayet // 146 // strIzUdrapatitAMzcaiva pASaNDinaM rjsvlaam|| japakAle na bhASeta vratahomAdikeSu ca // 147 //
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] japavidhivarNanam 2267 yadi vAgyamalopaH syAjapAdiSu kathaJcana / vyAharedvaSNa' mantraM smaredvA viSNumavyayam // 148 // tUSNImAsIta tu japaMzcANDAlapatitAdikAn / dRSTa vA tIrthamupaspRzya bhASya snAtvA punarjapan // 14 // Acamya prayato bhUtvA jpedshucidrshne|| saurAna mantrAn yathotsAhaM pAvamAnIzca zaktitaH // 15 // raudrapitryAsurAn mantrAn rAkSasAnAbhicArikAn / vyAhRtyAlabhya cAtmAnamapaH spRSTa vAnyadAcaret // 15 // etAn vyAhRtya raudrAdInaspRSTa vA'rauM jalaM dvijH| UvaM yat kurute karma tadbhavatyayathAyatham // 152 / / sparzanAdbhiSitAbhiruddha tAbhizca mAnavaH / snAnamAcaranuSNAbhirna vizuddhayati karhicit // 153 / / agrAhyAstvanimA hyApo nadyAH prathamavegagAH / prakSobhitAzca kenApi yAzca tIrthA dviniH mRtaaH||154|| agamyAgamanAt steyAt pApebhyazca pratigrahAt / rahasyAcaritAt pApAtmucyate snAnamAcaran // 15 // prakatumasamarthazcet juhotiyjtikriyaaH| snAnadhyAnajapoMmairAtmAnaM zodhayedbudhaH // 156 / / yadaiva kurute snAnaM vizuddhanAntarAtmanA / tenaiva sarvamApnoti vidhiM yajJakriyA lam // 157 / / brahmakSatravizAM caiva mantravat snAnamiSyate / tUSNImeva tu zUdrasya sanamaskArakaM smRtam // 18 //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2268 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [saptamo ahiMsA satyamasteyaM zaucamindriyanigrahaH / damaH zamArjavaM dAnaM sarveSAM dharmasAdhanam / gRhItvA yamadhanurvai niyamajyAtataM dRDham / saMdadhIta damazaraM svargalakSye prayatnataH // 16 // yasyedamAyudhaM nAsti svargasAdhanamuttamam / api janmasahasraNa na sAdhayati tat param // 160 // eSa vo'bhihitaH kRtsnaH snAnasya paramAM vidhiH / guNAzca tasyA''carato doSAzcaivAnipevaNAt // 161 // asAmarthyAccharIrasya kAlazaktivyapekSayA / mantrasnAnAdikAn sapta kecidicchanti sUrayaH // 162 // mAnnaM bhaumaM tathA''gna yaM vAyavyaM divyameva ca / vAruNaM mAnasaM caiva sapta snAnAnyanukramAt // 163 // ApohiSThati vai mantraM mRdAlambhazca pArthivam / AgnayaM bhasmanA snAnaM vAyavyaM gorajaH smRtam // 164 // yattu sAtapavarSeNa snAnaM taddivyamucyate / vAruNaM cAvagAhastu mAnasaM viSNucintanam // 16 // zastaM snAnaM yathoddiSTa mantrasnAnakrameNa tu / kAladoSAdasAmarthyAt sarva tulyaphalaM smRtam // 166 // mAnasaM praNavasnAnaM kecidicchanti sUrayaH / AtmatIrthaprazaMsAyAM vyAsena paThitaM yataH / / 167 // yo'sau vistarazaH proktaH snAnasya vidhiruttamaH / azaktastu na kuryAdvaH tatrAyaM vidhirucyate // 168 / /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] japavidhivarNanam 2266 snAnamantarjale caiva mArjanAcamane tthaa| jalAbhimantraNaM caiva tIrthasya parikalpanam // 16 // aghamarSaNasUkta na trirAvRttena nityshH| anyAMzca vAruNAn mantrAn kAmataH saMprayojayet // 170 // yathAkAlaM yathAdezaM jJAtvA jJAtvA vicakSaNaH / snAnAcaraNamityetat samuddiSTaM mahAtmabhiH / vAruNAnathavA mantrAn kAmataH saMprayojayet // 171 // aghamarSaNasUktasya RssishcaivaaghmrssnnH| anuSTup ca bhavecchando bhAvavRttaM ca daivatam // 172 / / azvameghAvabhRthake viniyogastu kalpitaH / sarvapApApanodArtha smRtikArairudAlatam // 173 / / nanu bhUtANDapiNDasya sthityutpattilayaM tathA / sUkta'smin vyAhRtaM sarvametanmantrArthamasya vai // 174 / / hatvA lokAnapImAMstrIstriH paTheghamarSaNam / yathAzvamedhAvabhRthamevaM tanmanurabravIt // 17 // ahaM tu parametyuktastrirahno hya papannayaH / (?) mucyate pAtakaiH sarvairjaptvA triradhamarSaNam // 176 / / yathAzvamedhaH kraturAT sarvapApapraNodanaH / tathA'ghamarSaNaM sUkta sarvapApapraNodanam // 177|| siMdhudvIpo bhavedArSa gAyatrI cchanda eva hi| Apastu daivataM prokta viniyogastu mArjane // 178 / /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2300 bRhadyogiyAjJavalkyasmRti: sarvatra mArjanaM karma abliGgAnAmudAhRtam / kokilo rAjaputrazca drupadAmArSamucyate // 176 // anuSTubhaM bhavecchanda Apazcaiva tu daivatam / sautrAmaNyavabhRthake snAne tadviniyojanam // 180 // drupadA nAma sAvitrI yajurvede pratiSThitA / antarjale trirAvartya brahmahatyAM vyapohati // 181 // ApaH puNyAH samAdAya triH paThed drupadAmRcam / tattoyaM mUrdhni vinyasya sarvapApaiH pramucyate // 182 // evaM jJAtvA tu mantrANAM viniyogaM dvijottamAH / saMdhyAM yadvadupAsIta tathA savaM nibodhata // 183 || aizAnyabhimukho bhUtvA zuciH prayatamAnasaH / AcAntaH punarAcAmedRtamityabhimantraya ca AntaraM zudhyati vamannapAnamalIkRtam / trivartya tu sAvitrIM praNavaM vyAhRtIstathA // 185 // mArjanaM ca tathA kRtvA ApohiSTheti bhArjayet / sArdhAmRcaM tu prakSipya UrdhvaM sArddhAmadhaH kSipet // 186 // adhobhAgavisRSTAbhiH kaluSaM yAti saMkSayam / sarvatIrthAbhiSekazca UrdhvaM saMmArjanAdbhavet // 187 // aghamarSaNasUktana mArjanaM kArayettataH / / / 184 // [ saptamo zanna Apazca drupadAM kAmataH saMprayojayet // 188 // oMkArapUrvA gAyatrI abliGgAnyaghamarSaNam / jJAtavyaM brahma caitad purA dRSTa svayaMbhuvA // 186 //
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANAyAmavarNanam evaM samArjanaM kRtvA bAhyazuddhayarthamAtmanaH / athAbhyantarazuddhayarthaM prANAyAmAn samAcaret // 160 // 'dhyAyaH ] iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye snAnatarpaNasaMdhyopAsanajapAdividhi (nirNayo nAma) saptamo'dhyAyaH // 7 // 2301 atha aSTamo'dhyAyaH prANAyAmavarNanam dvijottamAH // 1 // ucyate // 2 // ata Urddha pravakSyAmi prANAyAmasya lakSaNam / pratyAhAraM tathA dhyAnaM yathAvadanupUrvazaH / ucyamAnaM nibodhadhvaM saMkSepeNa savyAhRtiM sapraNavAM gAyatrI zirasA saha / triH paThedAyataprANaH prANAyAmaH sa gAyatrIM zirasA sArdhaM japedvyAhRtipUrvikAm / pratipraNava saMyuktA trirayaM prANasaMyamaH bhUrbhuva: svarmaharjanastapaH satyaM tathaiva ca / pratyoMkArasamAyukta tatsaviturvareNiyam 11811 omApo jyotirityetacchiraH pazcAt prayojayet // 5 // // 3 // eSa mantraprayogastriH prANAyAme nibodhata / trirAvartanayogAttu prANAyAmastu zabditaH || 6 ||
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2302 . bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [aSTamo trividhaM kecidicchanti tathA ca navadhA pre| .. mRdumadhyAdhimAtratvAdekaikaM trividhaM bhavet // 7 // oMkAraM vyAhRtIH sapta gAyatrI sazirAstathA / prANAyAmo'yaM manunA vedeSu kathitaH purA // 8 // pUrakaH kumbhakazcaiva recakastadanantaram / prANAyAmastridhA jJeyaH kniiyomdhymottmH||6|| pUrakaH kumbhako recyaH prANAyAmastrilakSaNaH / (kanyasamadhyamamukhyA iti trayaM procyate tajjJaiH ) // 10 // (dvAdazamAtraH prathamo madhyama uktstthaatdvigunnH|) ( uttama uktastriguNaH mAtrAbhedAH prakIrtitAstajjJaiH // 12 // aGgulimokSatritayaM jAnUrvoH parimArjanamathApi / tat kAlatrayamapi tajjJA mAtrAsaMjJAM prazaMsanti / / 12 / / godohamanapAko vA iSukSepo yathApi vaa| ghaNTAyAH stanitaM vA'pi hyatimAtrA udAhRtAH // 13 // dezakAlAnusAreNa sevyamAnaH zanairyadA / svedakaMpAdi janayedatimAtrastadA bhavet // 14 // nirodhakAle prANasya mAtrAH saMkalpayet katham / tasmAt smRtipratiSTaM tat kalpayitvA tu yogibhiH // 15 AdiprayatnaM prathamaM dvitIyaM yatra cetasi / tRtIyaM tu samuddiSTamudvayaM tamasaspari // 16 // pUrvottasya tu mantrasya yathAsaMkhyaM prakIrtayet / mAtrAyogA yathoktAMstu kRtA eva bhavanti ca // 17 //
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANAyAmanirNayavarNanam ca / etanmAtrAprayogeNa prANAyAmatrayasya grahaNaM dhAraNotsargaM yathAsaMkhyena kArayet // 18 // vAhyasthita nAsapuTena vAyu mAkRSya tenaiva zanaiH samantAt / 'dhyAyaH ] nADIzca sarvAH pratipurayettu sa pUrako nAma marunnirodhaH // 16 // na recako naiva ca pUrako'yaM nAsAgracArI sthita eva vAyuH / sunizcitaM dhArya yathAkrameNa niSkrAmya kumbhAkhyametat pravadanti tajjJAH // 20 // nAsAvivarAdazeSaM prANa bahiH zUnyamivAnilena / nirudrava saMstiSThati coddha (ruddha) vAyuH sa recako nAma mahAnirodhaH ||21|| nAsikAkRSTa ucchavAso dhmAtaH pUraka ucyate / kumbhako nizcalazvAso mucyamAnastu recakaH ||22|| nIlotpaladalazyAmaM nAbhimadhye caturbhujaM mahAtmAnaM pUrakeNaiva kumbhakena hRdi sthAne dhyAyecca brahmANaM raktagaurAGga caturvaktraM recakenezvaraM dhyAyellATasthaM zuddhasphaTikasaMkAzaM nirmalaM pratiSThitam / cintayet // 23 // 2303 kamalAsanam / pitAmaham ||24|| trilocanam / pApanAzanam ||25||
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2304, bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [aSTamo yadA nirodhasaMyogAddevatAtrayacintana t / agna yorapAM yogAdAtmA zuddhayata vai tribhiH // 26 // nirodhAjjAyate vAyuyoragnizca jAyate / agnarApobhijAyante tato'ntaH zuddhayate tribhiH // 27 // savyAhRtipraNavakAH prANAyAmAstu SoDaza / api bhrUNahanaM mAsAt punantyaharahaH kRtAH // 28 // prANAyAmA brAhmaNena trayo'pi vidhivat kRtAH / vyAhRtipraNavaiH sAddha (dha) vijJeyaM paramaM tapaH // 26 // dahyante dhmAyamAnAnAM dhAtUnAM hi yathA malAH / tathendriyANAM dahyante doSAH prANasya nigrahAt // 30 // ahnA rAtryA ca yAn jantUn hinastyajJAnato yatiH / teSAM snAtvA vizuddhayarthaM prANAyAmAn SaDAcaret // 31 // prANAyAmerdahedoSAn dhAraNAbhizca kilviSam / pratyAhAreNa saMsargAna dhyAnenAnIzvarAna guNAn // 32 // yathA parvatadhAtUnAM doSAn dahati pAvakaH / evamantargataM cainaH prANAyAbhena dahyate // 33 / / virajaM caturguNaM kRtvA niyatAtmA jitendriyaH / prANAyAmazcaturbhistu mucyate hya papAtakAt // 34 // mantrai)marmArjanAbhyukSaNaizca prANAyAmaiyogasiddhijayanti / nirdhUtapApA virajA vizuddhA ___ yogAgninA dagdhavIjA brajanti // 3 //
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] prANAyAmapratyAhAranirNayavarNanam : 2305 prANAyAmazataM kAyaM sarvapApapraNAzanam / upapAtakajAtInAmanAdiSTasya caiva hi // 36 // yadahA kurute pApaM karmaNA manasA girA / trikAlasaMdhyAkaraNAt prANAyAmaiya'pohati // 37|| brahmahA ca surApazca agamyAgamane rtH| suvarNasteyi caurazca gono visrambhaghAtakaH // 38 // zaraNAgatadhAtI ca kUTasAkSI hyakAryakRt / evamAdiSvathAnyeSu pApeSvabhiratAzciram // 3 // prANAyAmazataM kuryuH sUryasyodayanaM prati / nirmalAH svargamAyAnti santaH sukRtino yathA // 40 // sUryasyodayanaM prApya nirmalA gatakilviSAH / bhavanti bhAskarAkArA vidhUmA iva pAvakAH // 41 // dhyAnena sadRzaM nAsti zodhanaM pApakarmaNAm / zvapAkeSvapi bhuJjAno dhyAyI naiva tu lipyate // 42 // pUrake viSNusAyujyaM kumbhake brahmaNo'ntikaM / recanena tRtIyena prApnuyAdaizvaraM padam // 43 // na prANenApyapAnena vegAdvAyuM smutsRjet| . yena sakta na karasthAMzca prANA(Na) yogena cAlayet // 44 // zanairnAsApuTairvAyumutsRjenna ca vegtH| na kampayeccharIraM tu sa yogI paramo mataH // 4 // prANasyAyamanaM kRtvA Acamet prayato'pi san / AntaraM svidyate yasmAttasmAdAcamanaM smRtam // 46 //
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2306 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [ aSTamo prANAyAmasya lakSaNam / evaM trividhamuddiSTa smRtidRSTa bhavedetat siddhAnte tvetadanyathA // 47 // mAtrApramANayogena prANApAnanirodhanAt / oMkAreNaiva kartavyaH prANAyAmo yathoditaH || 48 || mAtrAyogapramANena praNavaM paricintayet / mRdumadhyottamatvAcca trividhaH so'pi kathyate // 46 // evaM tu trividhaM kRtvA prANAyAmaM vidhAnataH / pratyAhAraM tataH pazcAzcintayettannibodhata // 50|| vAyurbAhya yathA dehe gRhItastanna (taH sa tu ) koSThagaH / zanaiH zanairniroddhavyaH pratyAhAraH sa ucyate // 51|| indriyANAM tu sarveSAM yA vRttistu prakIrtitA / manasA pratihartavyA pratyAhArastataH smRtaH // 52 // sarvAGgANi yathA kUrmo dRSTvA saMkocayet kSaNAt / tathendriyANIndriyArthAt tAni pratyAharedbudhaH ||53 || saMkalpo'dhyavasAyazca abhimAnastathaiva ca / tathaiva vAyavaH sUkSmA niroddhavyAH prayatnataH ||54|| atItAnAgatebhyazca kAmebhyastu punaH punaH / ekatra dhArayedyastu so'mRtatvAya kalpate ||35|| zatatrayaM tu zlokAnAmaSTAtriMzAdhikaM tathA / snAnasya nirNayaH proktaH ziSyANAM hitakAmyayA || 56 || iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye prANAyAmapratyAhAranirNayo ( nAma ) aSTamo'dhyAyaH //
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha navamo'dhyAyaH dhyAnavidhivarNanam dhyAnasya tu vidhiM vakSye zRNvantu RSayaH sadA / ebhyastu punarAvRttiH kadAcidiha dRzyate // 1 // dhyAnaM kRtvA caturthaM tu na bhUyo janma cApnuyAt / tataH samyak pravakSyAmi prANAyAmacaturthakam // 2 // bAhyastu vissyaakssepcittvikssepvrjitH| mAnase vimale zAnte sthitaM viSNuM hRdi kSipet // 3 // taddhayAnaM tattu vai yogo mokSamArgaprasAdhakam / oM bhUrbhuvaH svamaharjanastapaH satyamityevaM brahmavaidikam / / 4 / / etaduccArya vai vipraH pare dhAgni niyojayet / hRdyagnizcaiva vAyuzca jIvezaH samudAhRtaH // 5 // eSAM hyantaHzarIrasthaM oMkAreNopalakSyate / oMkAraM padmanAlena uddhRtyopari yojayet // 6 // A(a)prANAcchUnyabhUtaM tu cetoGga jIvasaMjJakam / japa(jAya)te tu yatastasmAt punastatra nivezayet // 7 // ghaNTAzabdavadoMkAramupAsIta samAhitaH / puruSaM nirmalaM zuddha pazyatyatra na saMzayaH // 8 // kuNDalAkRtisaMsthAnaM prasuptoragasaMnibham / tanmadhye saMsthito hyAtmA dhAmAtmA bindulakSaNaH // 6 //
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2308 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH vakra tu bhavati hyAdau oMkAraM caturakSaram / jutvaM saMprapadya eta padaM prApya tu paJcamam // 10 // madhyamastu bhavedvindurmUrdhanyevAvatiSThate / tatra vAco nivartante sarve varNAstathaiva ca // 11 // tasmAt sarve prasUyante varNAstatra vizanti ca / varNAtmA hInavarNastu sarvavarNeSu jIvanam // 12 // na ghoSaM naiva cAghoSaM dantoSThyaM naiva tAlujam / na mUrdhanyaM ca cAntaHsthaM na svaraM vyaJjanaM na ca // 13 // na kavyaM (NThya) naiva coSmANaM na varga na visargiNam / jihvAmUlamupadhmAnamanusvAraM na caiva hi // 14 // hRdyAkAzaniviSTastu so'kSaratvaM nigacchati / akSarANi triSaSTirvai sthAnayogAdbhavanti hi // 15 // etattu paramaM dhyeyaM vyomamadhye vyavasthitam / vyomnazcopari madhyasthamanantAkAzamavyayam ||16|| yasyAkAzamayaM kauSThamanantaM paramAlayam / saMyogazcetano'smAkaM prakAzazcAgnisUryayoH ||17|| yadAdityagataM tejo jagadbhAsayate'khilam / yacandramasi yaccAgnau tattejo viddhi mAmakam // 18 // antare'sminnime lokA antarvizvamidaM jagat / agra ca mUlakaM brahma sarveSAM cAntaristhatam // 16 // na tadbhAsayate sUryo na zazAGko na pAvakaH / yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama // 20 // / [ navamo
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] dhyAnavidhivarNanam 2306 tasmAdazaM viniSkrAntaM jIvabhUtaM sanAtanam / brahmaNaH paramaM brahma jyotiSAM jyotiruttamam // 21 // hRdaye sarvabhUtAnAM jIvabhUtaH sa tiSThati / / sa eva bhagavAn viSNurvedAntairupagIyate // 22 // IzvaraM puruSAkhyaM tu satyadharmANamavyayam / bhargAkhyaM viSNusaMzaM tu yaM jJAtvA'mRtamaznute // 23 // hRDhyomni tapate hyaSa bAhya sUryasya caantre| agnau hyadhUmake hyaSa jyotizcitrataraGgavat // 24 // hRdyAkAze tu yo jIvaH sAdhakairupagIyate / sa evA''dityarUpeNa bahistama (nabhosi rAjate // 25 // tasya cAntargataM dhAma sUkSmaM prAkAzyameva ca / sa cAtmA sarvabhUtAnAM cetomAtrasvarUpakaH // 26 // ekadhA yo vijAnAti jJAtvA cainamupAsate / sa paraM vidyate vyoma brahmANaM samupAznute (?) / / 27 / / jJAnakarmasamAyogAt paramApnoti pUruSam / pRthagbhAve na sidhyeta ubhe tasmAt samAzrayet // 28 // jJAnaM pradhAnaM na tu karmahInaM / karma pradhAnaM na tu buddhihInam / / tasmAdvayoreva bhaveta siddhi / na hya kapakSo vihagaH prayAti // 26 // gavAM sarpiH zarIrasthaM na karotyaGgapoSaNam / niHsRtaM karmacaritaM punastasyaiva bheSajam // 20 //
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2310 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [navamoevaM sati zarIrasthaH sapivat (rvata) paramezvaraH / vinAcopAsanAva na karoti hitaM nRSu // 31 // karmANi hyavinAzIni bIjavat prabhavanti ca / tAni yogAgnidagdhAni na prarohanti vai punaH // 32 // etasmAt kAraNAddhayAnaM dhAraNAM prANasaMyamam / / kuryAdyatnena yogajJaH karmasaMnyAsacintanam // 33 // parijJAnAdbhavenmuktiretadAlasyakSaNam / kAmaklezabhayAJcava karma necchantyapaNDitAH // 34 // yamaizca niyamaizcaiva Asanai. prANasaMyamaiH / pratyAhAreNa dhyAnena dhAraNAbhiH samAdhinA // 3 // aSTAGgena tu yogena upAsyAtmA vimucyte| aNimAdi tathaizvayaM pratyakSaM jAyate dhruvam // 36 // praNavavyAhRtibhyAM ca sAvitryA tritayena ca / upAsyaM tritayaM brahma AtmA hyatra pratiSThitaH // 37 // vidyA japazca cintA ca etaddhi tritayaM smRtam / etena tritayenAtha upAsyAtmA vimucyate // 38 / / praNavAdyA bhavedvidyA prANAyAmastapaH smRtam / dhyAnaM ca dhAraNA caiva cintA hyaSA udAhRtA // 36 // sAvitryAzcaiva mAhAtmyaM jJAtvA caiva yathArthataH / tasyAM yadukta copAsya brahmabhUyAya kalpate // 40 // tacchabdona tu yacchabdo voddhavyaH satataM budhaiH / udAhRte tu tacchande yacchabda udito bhavet // 4 //
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] . gAyatrI vyAkhyAna varNanam 2311 deyasya savituryacca bhargamantargataM vibhum / brahmavAdina evAhurvareNyaM tacca dhImahi // 42 // cintayAmo vayaM bharga dhiyo yo naH pracodayAt / dharmArthakAmamokSeSu buddhivRttIH punaH punaH // 43 // buddharbodhiyitA yastu cidAtmA puruSo virAT / savitustadvareNyaM tu satyadharmANamIzvaram // 44 // hiraNyavarNa puruSaM dhyAyema viSNusaMjJakam / bheti bhAsayate lokAn retiraJjayate prajAH // 4 // gaityAgacchate'jastraM bharagA (NA) dbharga ucyte|| agnISomAtmakaM bibhradvazvarUpeNa karmaNA // 46 // jagadAdhAnasiddhayarthaM sUryAtmA jagato'pi c| zazvatprasUyaNAt sUryaH pAvanAt pavanaH smRtaH // 47 // ApyAyanAttu varuNaH zreSThatvAdindra eva saH / bhaumAntarikSaM divyaM ca A (a) pa AhU ravindhanam // 4 // etA gabhastibhiH pItA dIpyante ravimaNDale / etaiH paryAyazabdaistu eka eva sadocyate // 46 // bhrAjate ca yadA bhargaH puruSatvAca purussH| sarvAtmA sarvabhAvastu AtmA tena nigadyate // 50 // tatsaviturvareNyaM ca caMtanAtmA mheshvrH| A a) paH saMkSipya sacinastata sargaH pravartitaH // 51 // 145
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2212 bRhadyogiyAjJavalkyasmRti: ' sarveSAmeva bhUtAnAmApojyotirihocyate / bhrasja pAke bhavedvAturyasmAt pAcayate sau ||32|| bhrAjate dIpyate yasmAjjagadante haratyapi / kAlAgnirUpamAsthAya saptAciH saptarazmibhiH || 53 || bhrAjate khena rUpeNa tasmAdbharga iti smRtaH / dIvyate krIDate yasmAdyotate rocate divi // 54 // tasmAdeva iti proktastUyate sarvadaivataiH / savitA sarvabhUtAnAM sarvabhAvAn prasUyate savanAt pAvanAJcaiva svit| tena cocyate / vareNyaM varaNIyaM ca janmasaMsArabhIrubhiH ||26|| AdityAntargataM bhargaH sevyate vai mumukSubhiH / janmamRtyuvinAzAya duHkhasya trividhasya ca dhyAnena puruSo yastu draSTavyaH sUryamaNDale / mantrorthamapi vedAdau sthApayatyevameva hiraNmayena pAtreNa satyasyA'pihitaM mukham / tatvaM pUSannapAvRNu satyadharmAya dRSye yo'sAvAditye puruSaH so'sAvaham / kavi purANamanuzAsitAramaNoraNIyAMsamanusmaredyaH || 60 // sarvasya dhAtAramacintyarUpamAdityavarNaM tamasaH parastAt / bhargastu purupo hyAtmA IzvarAkhyaH zucistathA // 62 // hiraNyagarbho viSNuzca zuklazcaiva hyaliGgakaH / IzitA sarvabhUtAnAM karmadoSAzayairapi // 62 // / / 57 / / hi // 58 // / [ navamo // 55 // // 56 //
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] __ adhyAtmanirNayavarNanam 2313 na parAmRzyate yasmAdvizeSAdIzvaraH smRtaH / zodhanAcchuddhanAccaiva aklinnatvAcchuci smRtaH // 63 // hiraNmayasya garbho'bhUt hiraNyasya ca garbhajaH / tasmAddhiraNyagarbheti purANe vinigadyate // 4 // hairaNyamaNDaM saMdIptaM tapojJAnAttu vai puraa| eka dvAdazadhA garbhamaditirviSNumajIz2anat // 6 // tasyolvA (lva) hRtsthito merurudarAt sapta sindhavaH / parvatAzca jarAyUtthA nadyo dhamanisaMjJikAH // 66 // divazca pRthavI caiva kapAle dva vyabasthite / madhye'ntarikSamabhavat trailokyasyaipa saMbhavaH // 6 // ete hyaNDakapAle dve apAM madhye nivezite / / eko'dhastAt samabhavat dvitIyaM nandanaM vanam // 6 // tanmadhyAdyaH zizurjAto mAtaNDaH saviteti sH| sarvANi cAsya bhUtAni aa pAsante samantataH // 6 // etasya brahmaNAnyarataM stUyate sa(sA) valo (lau) kikam / raudra (dra) tejaH svakIyaM ca agnISomo tathaiva ca // 70 / / dvAdazAnAM tu yattajastadekasya nivezitam / paurapaM caiva yaddhAma paramaM yatra tiSThati / / 7 / / amRtaM caiva mRtyuzca prAkRtaM vaikRtaM tathA / dvidhA garbho bhavatyeSa hitAya jagato'sya ca // 72 // vedAzcaivAtra catvArastapante maNDale sthitAH / RgyajuH sAmamUrtistu razmayastasya zabditAH // 73 / /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2314 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [navamorasAni yAni medhyAni razmibhiH saMprakarSati / divyA zivatamA hyApaH saumyAstAH saMbhavanti hi // 74 // akSetrebhyazca etebhyo hyamedhyAd gRhyate rasaH (1) arthavAGgagirasebhyazca saMbhavedvakRtaM jagat // 7 // azmAzaniravazyAyA naagkuussmaannddraaksssaaH| stenAstena hi jIvanti saumyena suramAnavAH // 6 // annadaH sarvabhUtAnAM bhuurbhuvHsvrnivaasinaam| ha [vR) STiprakAze (zA) vazyAyanIhArAzanimArutaiH / / 77|| tAmasAn yakSabhUtAni nAgakUSmANDanaitAn / tadannena bibhayeko'mRtavRSTayA carAcarAn // 7 // eSa dhAtA vidhAtA ca brahmA viSNumahezvaraH / dhanadaH pAvakaH kAlo varuNendrAnilAH zazI ||7|| mitro dhAtA bhagastvaSTA pUSAryamAMzureva c| paryAyanAmabhizcaiSa eka eva nigadyate // 8 // vizanAt savabhUtAnAM vissnnuritybhidhiiyte| pazyate sarvabhUtAnAM karma eSa zubhA'zubham // // chindate pUrvadehasthaM vipAkaM vai zubhA'zubham / tasmAddhAtA vidhAtA ca kItyate vedacintakaiH // 2 // bRhatvAd bRhaNatvAJca sAmaRgyajuSAM tthaa| trayANAM dhAraNAccaiva brahmA tena nigadyate // 3 // rodanAdrAvaNAdrAgAdrahaNAdrudra ucyate mahAnIzazca bhUtAnAM mahezvara iti smRtaH ||
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] adhyAtmanirNayesUryopasthAnavarNanam 2315 sahasrakarapanmUrti zyate sarvato yataH / sarvasyaivopariSTasya pUraNAt puruSaH smRtaH // 8 // agnau prAstAhutiH samyagAdityamupatiSThate / AdityAjjAyate vRSTiva'STarennaM tataH prajAH // 86 // savitA zriyaH prasavitA dhanadastema cocyate / vAyuH karma ca kAlau ca zuddhaH kata, Ni dehinAm // 87 / pAvayedrazmibhiH sarva pAvakastena cocyate / sUrya AtmA tu jagataH prANAkhyo hRdi saMsthitaH / / 88 // sarvAtmA kathyate tajjJairjIvabhUtaH snaatnH| dvitIyena tu rUpeNa sAkSivattiSThate tu saH // 8 // AdAnAt sarvabhUtAnAmAditya iti kIrtitaH / AryaH svAmyasya jagato haryamA tena cocyate // 800 saMrakSitA ca bhUtAnAM savitA tena sa smRtaH / bhagasaMjJA dhanasyoktA sa dadAti tato bhagaH // 6 // vizveSAM karmaNAM kartA vizvakarmA tataH smRtH| karairbhAsayate vizvaM bhAskarastena cocyate // 2 // puSNAti hi jagat sarva pUSA tena nigadyate / aMzubhirvyApyate vizvamaMzustena udAhRtaH // 6 // nimeSAdi kSaNaH kAlastasmAdutpadyate yadA (tH)| kAlakartA tato jJeyaH kAlAkhyo viSNuravyayaH // 14 // sahasracchidrasaMkIrNa Apo retomayA ghtte| hiraNmayentare tiSThan ravistana nigadyate // 6 //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2316 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [navamoiDAsuSumge dve nADyau razmisaMjJe vyavasthite / pAcikApyAyike hyate agniSomAtke smRte // 66 // etau tu pArzvagau jJeyau paMthAnau hyagnihotriNAm / devapitrAtmakau hatau zAzvatau jagataH samau // 17 // tayormadhye amA hyaSA yatra saMtiSThate zazI / / kalAvaziSTo bhUyo'pi vRddhiM gacchati bhAskarAt // 18 // tatra tat paramaM dhAma udadheriva niHsRtam / yasmillavaNavadyogI vizatyevaikatAM gataH // 66 // sA sUrye caiva hRdaye pare brahmaNi saMsthitA / tayA gacchanti vidvAMso brahmabrahmavido janAH / / 100 / zraddhAyuktA ye hyupAsante araNye zAMtA vidvAMso brahmacarya caranti / te sUyasya dvAreNa virajAH prayAnti ___ yatrAsau tiSThati puruSo'vyayAtmA // 101 / / hantyajJAnaM tato haMsa azrAntaparivartanAt / evaM paryAyazabdestu eka eva nigadyate // 12 // RgyajuH sAmamUrtistu bimbaM yasya trayImayam / Rgbhistu tapate prAtamadhyAhU yajubhistathA // 103 / / sAmabhizcAparAhna vai atharvAGgiraso nizi / Rco'sya maNDalaM hya tat sAmAnya/Si yAni tu // 104 / / yajuH zuklA ca guhyA ca tanuH sUkSmA ca maNDale / yazca maNDalamadhyastho yaM ca vettha hutAzane // 10 //
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] adhyAtmanirNayesUryasamArAdhanavarNanam 2317 puruSaM maNDalAntasthaM dIptimantaM hiraNmayam / jvAlAsahasrasaMkIrNamagnirUpaM samantataH // 10 // sa sUrye jyotirityukta bahistejo vinirgatam / puruSAntargataM sUkSmaM zuklAcchuklataraM hi tat // 107 / / bhUrbhuvaH svariti yaH sUrye jyotiritIti ca / agnihoM (ho) tanuhyeSa puruSAkRtimaNDale // 18 // omApo jyotirityetadyajuzcAtra pratiSThitam / aSTapAdaM zubhaM haMsa (saM) trimAtramajamavyayam / / 10 / / trirAtmAnaM taijasaM ca sarva pazyettamavyayam / tasya taddha,dayAvasthaM jyotiH sUryaH sa ucyate // 110 // zuklaM tat puruSaM jJeyamaliGga jyotirUpakam / satyadharmANa (NaM) bharga tu IzvaraM viSNusaMjJakam / / 111 / / tasmin pratiSThitaM sarva trayastriMzadguNaM hi tat / agnimadhyagataM caiva agnau jyotirudAhRtam // 112 / / amAvagniH sa evoktastasya caivAtra hUyate / agnihotre ca samprApta cintayecca kamAnasam // 113 / / lelihyamAnaM saMdIpta nidhUmaM pAvakaH (ka) sadA / jyotizcitrataraM hyatattadvAhya vahnisaMjJakam // 114 // tadA'sya madhyagaM dhyAyet puruSaM cApyaliGgakam / sa satyajyotibrahmA ca Adityazca nigadyate // 115 // brahmabhUtaM hi saMcintya juhuyAt susmaahitH| avamRjya tato hastAvadbhirAmaNibandhanAt // 116 //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2318 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [navamo. dIrgha praNavamuccArya cittaM tatra nivezya ca / yajuSA manasA caiva juhuyAdvidhivad budhaH // 117 / / brahmArpaNaM brahmahavibrahmAgnau brahmaNA hutam / brahmava tena gantavyaM brahmakarmasamAdhinA // 118 / / jyotiSAM jyotirityAhuH satyaM satyeSu caiva hi / brahmaNaH paramaM brahma AdityAditya eva hi // 116 / / evaM yaH kurute vipraH agnihotrmtndritH| zAsitaM jJAnakarmabhyAmabhisaMdhya phalena ca // 120 // sa dagdhakilbiSo bhUtvA vaizvAnarasamaprabhaH / vizate puruSa divyaM zuklIbhUtvA hyaliGgakam // 12 // aNimAdyastu saMyuktastenaiva saha modte| na cyavate na vyathate punarvA jAyate na ca // 122 // evaMvidhaM cintayettu AtmayajJe hyupsthite| jIvaM vaizvAnaraM dhyAyeddha daye padmasaMpuTe // 123 // udare gArhapatyo'gniH pRSThadeze tu dkssinnH| Asye AhavanIyo'gnisridhA hyavaM nivezayet // 124 // zUnyo'gniH satyasaMjJastu mUrdhanyevAzritaH sadA / yaH paJcAgnInibhAn veda AhitAgniH sa ucyate / / 12 / / kezabarhi (6) samAcchannamurovedyAM pratiSThitam / cetotmAdhAmamAtraM tu nirbhAsaM cAtmabhAsakam // 126 // etaddhi somamadhyasthamamRtaM jyotirUpakam / hRdisthaH sarvabhUtAnAM cetanaH zruyate hyasau // 127 / /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] annamahattvavarNanam 2316 paJcamaNDalamadhyastho draSTavyo yogacakSuSA / ravimadhye sthitaH somaH somamadhye hutAzanaH / / 128 / / tejomadhye sthitaH satyaH satyamadhye sthito'cyutaH / agnimadhye ravisthAnaM ravimadhye ca candramAH // 12 / / tasyamadhyekusaM (?) vidyAttataH sRSTiH prajAyate / sUrya bhittvA yathA candrazcandramAzca tathAmRtam // 130 // tatrasthaM ca zubhaM vaNaM tadRSTa vApyamRtI bhavet / annaprANo manazcaiva vijJAnAnanda eva ca // 13 // prANo vyAno hyapAnazca samAnodAna eva c| zabdaH sparzastadA rUpaM raso gandhazca paJcamam // 132 / / paJcamadhyagataH SaSTho bhuGkta dehagatAn guNAn // 133 / / zabdAdInAM ca paJcAnAmupalabdhistu yA sthitA / cetasA yastu gRhNAti vuddhayavasthitamIzvaram / / 134 // purupAkhyaH sa vijJeyo bho bhAvaH sa ucyate / avyaktana ca rUpeNa vaizvAnaramukhena ca // 13 // annaM rasamayaM kRtsnaM prakRtyA''pAditaM ca yat / sarva pratyuphbhogArtha vartate paramAtmanaH // 136 // trividhAnnaM tridhA bhoktA veditavyaM prayatnataH / zarIramApaH somazca trividhaM hyannamucyate // 137 / / prANastvagnistathA''dityastribhoktA evameva tat / amRtaM kalpayitvA ca yadannaM samupAgatam // 138!!
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2320 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [navamo prANAgnihotravidhinA bhojyaM tdvdghaaphm| mahAvyAhRtibhizcaivamabhimantrya punastataH // 13 // ucchiSTamiSTopahatamityanenAbhimantrayet / ApozAnaM (na) kriyApUrva juhuyAdvAyave haviH // 140 / / prANo vyAnastathA'pAnaH samAnodAna eva ca oMkArapUrvAH svAhAntAH paJca ddyaattthaa''hutiiH||141|| vAgyataH zeSamaznIyAdbhuktvA'camya punaH punaH / prANognirvizva ityAbhyAM pratyAhAraM vicintayet // 142 / / oM prANogniparAtmAnaM paJcavAyubhirAvRtaH / sa IzaH sarvajagataH prANaH prINAti vizvabhRt // 143 / / vizvosi vaizvAnara vizvarUpa tvaM vizvamAdhArayasi yAjamAnaH / vizvaM ca pItvAhutayazca yatra prAdezamAtraH puruSaH smRtastu saH // 144 / / eSA vizvabhRtInAM tanurviSNoH sanAtanI / annarUpeNa vijJeyA yayedaM dhAryate jagat // 14 // annakAmena saMsRSTaM brahmaNA cAkhilaM jagat / tasmAdannAt paraM tattvaM na bhUtaM na bhaviSyati // 146 // annArthI pavate vAyurannArthI jvalate'galaH / annArthI cApyayaM sUryo rasAn gRhNAti razmibhiH 147 // yathA hi kSudhitA bAlA mAtaraM paryupAsate / evaM sarvANi bhUtAni AtmayajJa (nyanna) mupAsate // 14 //
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] annamahattvavarNanam 2321 yo hyavidvAn samaznAti annaM mohasamanvitaH / bhasmanIva hutaM havyaM tadvadannamamantrakam // 146 / / evaM jJAtvA tu yo vipro vidhinAnnaM samaznute / AtmAnaM ca tathAnnaM ca dAtAraM caiva tArayet // 150 / / tarpitaM ca bhavettena vizvaM bhuvanasaptakam / daivye pitrye ca yaddattaM tadakSayyaM bhavatyapi // 15 // evaM hi sarvabhAvasthaM viditvA paramezvaram / kASThAdau hi tRNAnte ca pASANAntargate'pi ca / // 15 // brahmAdistambaparyantamevaM vyApya sa tiSThati / / pASANamaNi dhAtUnAM tejorUpeNa saMsthitaH // 153 / / vRkSoSadhitRNAnAM ca rasarUpeNa tiSThati / tanmAtrabhUto bhUtAnAM vizvarUpeNa saMsthitaH // 154 // evaM vetti ya AtmAnamekadhA saMpratiSThitam / jJAtvA copAsate samyak so'mRtatvAya kalpate // 15 // Aditye hRdaye caivamagnau vyomni tathA pare / eka eva bhavedAtmA paJcadhA'vasthitastu saH // 156 / / Aditye caiva hRdaye caikIbhUtaM vicintayet / sarvopaniSadAM caiva upAsyaiSA udAhRtA // 157 / / Adityo brahma ityetanmitrAdyupaniSatsu ca / chAndoge vRhadAraNye taittirIye tathaiva ca // 158 / / etadeva manuproktaM devAnAM copajIvanam / pArzve bAhya tathA pRSThe dyaurasya parikalpitA // 156 / /
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2322 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH antarikSamathazcaiva putrAzcAsya dotha yajurvedaH sAmavedo hyatharvaNaH kalpabhASyapurANAni upavedAstathaiva ca / guhyopaniSadazcaiva supuSpANi ( pupphusA: ) marIcayaH / [ navamo // 160 // parikIrtitAH // 161 // Rco yajUMSi sAmAni madhUnyetAni kurvate / tadvadaiH saMbhRtaM divyaM rasaM tadamRtaM madhu // 162 // vasavazca tathA rudrA marutoGgirasAdayaH / pUrvAdidigvibhAgena svakIyaiH savanaiH sthitAH || 163 // mukhamekaM samAlokya rathanIDe sthitA vibhoH / tRptiM samadhigacchanti nAznanti na pibanti ca // 164 // nIDamadhyagataM sUryaM na ca pazyanti cakSuvA || 165 / / / / arcISi kevalAnyeva uccaranti muhurmuhuH / saMra (la) kSayanti kuhare nIDAntaHsthaM ghaTopamam // 166 // hRdyAkAzagato yo hi padmasaMpuTamadhyagaH / anantA razmayastasya dIpavadyo sthito hRdi // 167 // sitA'sitAH kadranIlAH kapilAH pItalohitAH / UrdhvamekaHsthitasteSAM yo bhitvA sUryamaNDalam // 168|| brahmalokamatikramya te yAnti paramAM gatim yadasya syAdrazmizatamUrdhvabheva ( ka ) mavasthitaH || 166 // tena devanikAyAnAM svadhAmAni prapadyate ye caikarUpAzcAdhastAdrazmayo'sya mRduprabhAH / / 170 / /
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] adhyAtmavaNanam 2323 iha karmaprabhogAya te saMsarati so'vazaH / etadyo na vijAnAti mArgadvitayamAtmanaH // 17 // daMdazUkaH pataGgo vA bhavet kITo'thavA krimiH| alAbutantusadRzaM zirAjAlaM tu saMtatam // 172 / / sapadmasaMpuTaM citraM chidritaM karNikojvalam / tasya madhyagato hyAtmA razmibhiH parivAritaH // 173 // pradIpatApaprakAzya (zai) ravApnoti na cAntaram / aGguSThaparimANaM ca jvalate svena tejasA // 14 // prAdezamAnaM tapate vitasti ca prakAzate / tatpradezasthito hyAtmA cetanaH sarvato vibhuH // 17 // tattvAni tatra vai deve tiSThantyatra smnttH| ApyAyante ca tenaiva dazanAnnAtra saMzayaH // 176 // na ca pazyanti puruSaM hyantasthaM paramaM vibhum / taM cintayet samAdhistho yaM jJAtvA viprmucyte||177|| mukto na jAyate bhUyaH prApya viSNoH paraM padam / dhyAnena sadRzaM nAsti zodhanaM pApakarmaNAm / / 17 / / zvapAkezvapi bhuJjAno dhyAyI naiva tu lipyate / dhyAnameva paraM brahma dhyAnameva paraM tapaH // 176 / / dhyAnameva paraM zaucaM taddhAma (dayAnaM) paramaM smRtam / sarvapApaprasakto'pi dhyAyennimiSamacyutam // 180 // punastapasvI bhavati patitapAvanapAvanaH / dhyAnameva pravakSyAmi karaNaiH kriyate yathA // 18 //
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2324 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [navamo buddhayahaMkAramanasAM vissyaanindriyaannypi| ekasthAnanirodhena dhyAnamityabhidhIyate // 182 / / indriyANIndriyArthAzca buddhAveva nivezayet / / mano buddhirahaMkAroM bhUtAni prakRtAvapi // 183 / / pradhAnaM puruSe yojyaM sa nyAsaH parikIrtitaH / indriyebhyaH pare hyarthA arthebhyaH paramaM manaH // 184 / / manasazca parA buddhibuddharAtmA mahAn paraH / mahataH paramavyaktamavyaktAt puruSaH paraH // 18 // puruSAnna paraM kiJcit sA kASThA sA parA gatiH / aizAnyabhimukho bhUtvA upavizyA'sane zubhe // 186 / / nAtyucchite nAtinIce cailAjinakuzottare / tatopavizya sumu (su) khaM guru cAdau namasya ca // 187 / / padmAsanaM ca badhvA vai dIrgha praNavamuccaret / UrusthottAnacaraNaH savye nyasyetaraM karam // 188 / / uttAnaM kiJcidunnAmya mukhaM viSTabhya corsaa| nimIlitAkSaH sattvastho dantairdantAnna saMspRzet // 18 // tAlusthA'calajihvazca saMvRtAsyaH sunizcalaH / saMniyamyendriyagrAma pASANa iva nizcalaH // 10 // dviguNaM triguNaM vApi prANAyAmamupakramet / tato dhyeyaH sthito yo'sau hRdaye dIpavat prabhuH // 16 // dhArayettatra cAtmAnaM dhAraNaM dhArayevudhaH / mohajAlamapAsyAtha puruSo dRzyate hi yaH // 12 //
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] adhyAtmanirNayavarNanam 2325 sahasrakarapannetraH sUryavarcAH shsrdhaa| dvAsaptatisahasrANi hRdayAdabhiniHsRtAH // 163 / / hitA nAma hi tA nADyastAsAM madhye zaziprabham / maNDalaM tasya madhyastha AtmA dIpa ivAcalaH // 164 / / sa zeyastaM viditveha punarAjAyate na tu| antardhAnaM smRtiH kAntidRSTizrotrajJatA parA // 16 // nijaM kAyaM samutsRjya parakAyapravezanam / arthAnAM chandataH sRSTiryogasiddha stu lakSaNam // 16 // siddha yoge tyajan dehamamRtatvAya kalpate / zreyo hi jJAnamabhyAsAjjJAnAddhathAnaM vishissyte||16|| dhyAnAt karmaphalatyAgastyAgAcchAntiranuttamA / dhyAnaprakaraNaM hyatat SaDazItyadhikaM zatam // 168 / / iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye adhyAtmanirNayo nAma navamo'dhyAyaH // 6
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 3 // atha dazamo'dhyAyaH sUryopasthAnavarNanam mAjanaM prANasaMrodho dhyAnaM ca samudAhRtam / upasthAnaM pravakSyAmi sUryasya kriyate yathA // 1 // snAmabdaivatairmantrairmArjanaM prANasaMyamaH / sUryasyA cApyupasthAnaM gAyatryAH patyahaM japaH // 2 // udutyaM citramityAbhyAM prakSipedudakAJjaliH / gAyatryAstu japaM kRtvA pUrvameva yathAvidhi upasthAnaM svakarmantrairAdityasya tu kArayet / vakSyamANaH prayatnena sUryasya viSayAbudhaH // 4 // udutyaM citraM devAnAmudvayaM tamasaH pari / takSadeva iti ca japaM kuryAttu vai RcA // 5 // udagAdityayaM mantra AkRSNeneti vai Rcaa| iSTa manaH prayuJjIta bhaktyA tAni japet sadA // 6 // etairmantraiH prayuJjIta zaktyA'nyAni japet sadA / daza triMzat zataM vApi gAyatryAH parivartayet // 7 // ahorAtraM kRtaM hyanastat savaM vipraNazyati / pUrvI saMdhyAM japaMstiSThennaizameno vyapohati // pazcimAM tu samAsIno malaM hanti divAkRtam / japinAM hominAM caiva dhyAyinAM tIthasevinAm / / 6 / /
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] sUryopasthAnanirNayavarNanam 2327 na paryuSanti pApAni ye ca snAtAH zirovataiH / nAsti gaGgAsamaM tIthaM na devaH kezavAt paraH // 10 // gAyatryAstu paraM japyaM na bhUtaM na bhaviSyati / sahasraparamAM devIM zatamadhyAM dazAvarAm // 11 // gAyatrI ca japan vipro na sa pApena lipyate / pUrvA saMdhyAM japaMstiSThet sAvitrImarkadarzanAt / pazcimAM tu samAsInaH samyagRkSavibhAvanAt // 12 // ye pAkayajJAzcatvAro vidhiyajJasamanvitAH / sarve te japayajJasya kalAM nAhanti SoDazIm // 13 // vidhiyajJAjapayajJo viziSTo dazabhirguNaiH / upAMzuH syAcchataguNaH sAhasro mAnasaH smRtaH // 14 // japenaiva hi saMsiddhayad brAhmaNo nAtra saMzayaH / kuryAdanyanna vA kuryAnmatro brAhmaNa ucyate // 1 // kSatriyo bAhuvIryeNa taredApadamAtmanaH / dhanena vaizyazUdrau tu japahomaidvijottamaH // 16 // gAyatrIjapyaniratA brAhmaNA brhmcintkaaH| sUryopasthAnaniratAstasya sAyujyabhAginaH // 17 // evaMvidhAstu ye saMdhyAmupatiSThanti te dvijAH / nodakasya tu vikSepAt saMdhyA bhavati siddhidA // 18 // oMkArasya tu gAyacyA vyAhRtInAM zirasyapi / prANAyAmasya saMdhyAyA AtmajJAnasya caiva hi // 16 //
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2328 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH mArjanasya ca japyasya brahmaNaH paricintanAt / caturNA caiva vedAnAM sAGgAnAM pArago bhavet // 20 // sa bhavet sarvavidyAnAM pArago nAtra saMzayaH // 4 // iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye sUryopasthAnanirNayo nAma dazamo'dhyAyaH || 10|| [ dazamo atha ekAdazo'dhyAyaH yogadharmavarNanam savadharmAn parityajya yogadhamaM samAcaret / sarve dharmAH sadoSAstu punarutpattikArakAH // 1 // nehAbhikramanAzo'sti pratyavAyo na vidyate / svalpamapyasya dharmasya trAyate mahato bhayAt // 2 // yAvAnartha udapAne sarvataH saMplutodake / tAvAn sarveSu vedeSu brAhmaNasya vijAnataH // 3 // AtmajJAnaM hi yo vettisa sarvajJaH sa sarvakRt / evaM jJAtvA prayatnena yogayuktaH sadA bhavet // 4 // akRtAnyeva yajJAzca dAnAni ca tapAMsi ca / teSAM phalaM tu saMyojya lokAn somAnava (nu?) kramAt // 5 // bhuktvA gacchati tatsthAnaM yad gatvA na nivartate / puruSo bhunakti bhogAnanaupamyAn guNodayAn // 6 //
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadharmavarNanam sargapralayakAle tu na nazyenna bhavettu saH / RRco'kSare parame vyomni 'dhyAyaH ] yasmin devA adhivizve niSeduH || yastaM na veda kimRcA kariSyati 2326 yaittadvidusta imesamAsate // 7 // rathyAghoSeNa saMtuSTo vAkpralAparataH sadA / rAtridivaM pralapate matto mArjAravadyathA // 8 // vedAdau yo bhavedvarNaH pazvavaNasamanvitaH / tasyAnte tu padaM SaSTha tajjJAtvA vedavidbhavet // 6 // agatiM ca gatiM caiva bhUtAnAM vindate tu yaH / prakRtInAM vikArANAM sa bhavedvedapAragaH ||10|| // 11 // pAraM gatastu tattvAnAM tattvAtItaM tu vetti yaH / sa pAraga iti prokto na svAdhyAyasya pAragaH samAmnAyaikadezaM tu guhyopaniSadAdi ca / vindate paThate caiva hyanutiSThati karmaNA // 12 // sa me bahumate (to) bhAti bahuvidyA suzobhitaH / sa muktibhAk sa evaikaH zraddhAyukto jitendriyaH || 13|| SaDaGga SaTpadaM varNaM hRtpadmasthaM tu veda yaH / SaDaGgavit sa vijJeyo nAGgayAgI SaDaGgavit ||14|| kevalaM lokavRtyarthaM paThitaM vRttihetukam / kadarthayati vedAMzca kupratigrahayAjanaiH // 15 //
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2330 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [ekAdazoasaMyamena ye'dhItA na trAyanti kadAcana / bhRgekA saMyamasthena adhItA pArayatyapi // 16 // AmapAtre yathAnyastamApo madhu ghRtaM payaH / nazyanti pAtradaubalyAtte rasAstasya bhAjanam // 17 // evaM jhapAtrasaMyogAttadhItaM vinazyati / pAtradoSeNa saMduSTamapavitraM bhaviSyati // 18 // na vedapalamAzritya pApaM kama samAcaret / ajJAnAddhi kRtaM pASaM vedAbhyAsena zuddhayati // 16 // AcarahInaM na punanti vedaa| ____ yadyapyadhItAH saha ssddbhirnggH|| chandAMsyenaM mRtyukAle tyajanti / nIDaM zakuntA iva jAtapakSAH // 20 // gAyatrImAtrasaMtuSTaH zreyAn vipraH suyantritaH / nAyantritazcaturvedaH sarvAzI sarvavikrayI // 21 // na vidyayA kevalayA tapasA vA pvitrtaa| yatra vRttamime cobhe taddhi pAtraM pracakSate // 22 // yathA ratho vinAzvaiH syAdazvAzca rathinA vinaa| evaM tapo hyavidyasya vidyA cApyatapasvinaH // 23 // yathAnnaM madhusarpibhyA saMyukta svAdutAM vrajet / evaM vidyAtapoyogairbrAhmaNaH pAtratAM vrajet // 24 // dvividhaM tu samuddiSTa guhyaM brahma sanAtanam / sthalasUkSmaM ca boddhavyaM brAhmaNena prayatnataH // 25 //
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] yogadharmavarNanam 2331 Rco yajUSi cAnyAni sAmAni vividhAni ca / evaM jJeyanivRdva do yo vedainaM sa vedavit // 26 / / Adya yat tryakSaraM brahma trayI yasmin prtisstthitaa| sa tu jJeyastrivRdvado yo vedainaM sa vedavit // 27 // palAladhAnyazUkAdi tuSakaNasamanvitam / yat sthUlaM tAdRzaM jJeyaM sUkSmaM taNDulavat smRtam // 28 // vAkprapaJca tu yat sthUlaM zabdabrahma mahattaram / trivargaphaladaM jJeyaM yadi samyagadhIyate // 26 // vedo'dhIto dadacchuddhiM bhraMzito narakapradaH / nyAyeneSTo dadat svarga punarAvRttikArakam // 30 // sUkSmaM tat paramaM guhya trayaM brahma sanAtanam / vedavedAntayoH sAraM trividhaM brahmaNo makham // 31 // mokSadaM tu samuddiSTaM viditaM nAtra saMzayaH / SaTkarmaNAmanuSThAnAdAzramANAM ca sevanAt // 32 // tapasA vA sutIvraNa sarvavidyAvivecanAt / mokSAvAptistu na bhavehate jJAnAcca karmaNaH // 33 // ijyAcAro damo'hiMsA dAnaM svAdhyAyakarma ca / ayaM tu paramo dharmo yadyogenAtmadarzanam // 34 // catvAro vedadharmajJA yatra traividha (dya) meva vaa| sa brUte yaH sa dhamaH syAdeko vAdhyAtmavittamaH / / 3 / / bhUtAnAM prANinaH zreSThAH prANinAM buddhijIvinaH / buddhimatsu narAH zreSThAH nareSu brAhmaNAH smRtAH // 36 //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2332 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH ekAdazo brAhmaNeSu tu vidvAMso vidvatsu kRtabuddhayaH / / kRtabuddhiSu kartAraH kaSu brahmavedinaH . // 37 // sarveSAmapi caiteSAmAtmajJAnaM paraM smRtam / taddhaya sarvavidyAnAM prApyate hyamRtaM tataH // 38 // pravRttizca nivRttizca dvividhaM karma vaidikam / niHzreyasakara jJeyaM dvijAnAmiha sarvazaH // 3 // karmaNAM samanuSThAnamAzramANAM ca sevanam / putradArAdisaMsaktiH pravRttaM karma cocyate // 40 // niyamAnAmanuSThAnaM samyagAtmavicintanam / sutAdiSvanabhiSvaGgo nivRttaM karma vaidikam // 41 // pravRttaM sevamAnastu svargaloke mahIyate / nivRttaM sevamAnastu brahmabhUyAya kalpate // 42 // na tamaH kAraNaM kiJcidyogadharme prvrtte| AnantaryAt pramANaM tu sarvametadakAraNam // 43 // brahmacArI gRhastho vA vAnaprastho ytistthaa| AtmajJAnena mucyante yatra tatrA''zrame ratAH // 44 // svakarmaNAmanuSThAnAt samyagAtmani darzanAt / vedAntAnAM parijJAnAd gRhastho'pi hi mucyate // 4 / / yataH pravRttirbhUtAnAM yena sarvamidaM tatam / svakarmaNA tamevArcya siddhiM prApnoti mAnavaH // 46 // karmasaMnyAsayogena brAhmaNaH siddhimApnuyAt / kamaNAM niyatAnAM tu tyAgo naiva vidhIyate // 47 //
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadharmavarNanam // 48 // tevAM karmaphalatyAgaH sa tyAga iti kIrtyate / brahmapradhAnakarmasthA na sIdanti kadAcana mRttoyaiH zuddhateodhyaM nadI vegena zuddhayati / rajasA strI manoduSTAH saMnyAsena dvijottamAH // 46 // gaNDopalAdayo bhUtvA padamanyadvigacchati / dhyAnenAtmani saMpazyed gatimasyAntarAtmanaH // 50 // priyeSu sveSu sukRtamapriyeSu ca duSkRtam / visRjya dhyAnayogena brahmAbhyeti sanAtanam // // 51 // dhyAnenAtmani pazyeca sarvAzca susamAhitaH / pazyan hi yogayuktAtmA munirmokSaparAyaNaH ||52|| khaM saMnivezayet kheSu ceSTanasparzane'nilam / paktiyoH paraM tejaH snehayogazca mUrtiSu // 53 // vAcyagniM mitramutsarge prajane ca prajApatim / manasIndu dizaH zrotre krAnte viSNu bale haram ||54|| prazAsitAraM sarveSAmaNIyAMsamaNorapi / 'dhyAyaH ] rukmAbhaM svapravagamyaM vidyAttaM puruSaM param // 55 // etameke vadantyagniM manumanye prajApatim / indrameke pare prANamapare brahmazAzvatam // 56 // iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye ( yogadharmanirNayonAma) ekAdazo'dhyAyaH / / 11 / 2333
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvAdazo'dhyAyaH vidyA'vidyAnirNayavarNanam na vedazAstrAdanyantu kizvicchAstraM hi vidyate / sarvaM viniHsRtaM zAstraM vedazAstrAt sanAtanAt // 1 // durbodhaM tu bhavedyasmAdadhyetu naiva zakyate / tasmAduddhRtya savaM hi zAstraM tu RSibhiH kRtam ||2|| purANatarkamImAMsAdharmazAstrAGgamizritAH / vedAH sthAnAni vidyAnAM dharmasya ca caturdaza // 3 // sAMkhyaM yogaM pazcarAtraM vedAH pAzupataM tathA / atipramANAnyetAni hetubhirna vicAlayet sAMkhyasya kartA kapilaH paramArthaH sa ucyate / hiraNyagarbho yogasya vaktA nAnyaH purAtanaH paJcarAtrasya sarvasya vaktA nArAyaNaH svayam / apAMtaratamazcaiva vedAcAryaH sa ucyate 11211 // 6 // 11811 prAcInagarbha tamRSi pravadanti hi kecana / umApatiH pazupatiH zrIkaNTho brahmaNaH sutaH // 7|| proktavAnidamatyugraM jJAnaM pAzupataM haraH / ata udhvaM tu ye kecidva edazAstrANyanekazaH ||8||
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyA'vidyAnirNayavarNanam bauddhaH kApi kuhako lokAyatikabhinnakAH / vedabAhyastithAnye tu tAmasA azivAstu te // 6 // nairAtma (tmya) vAdakuhakairmithyAdRSTAntahetubhiH / vedazAstraM tu bAdhante pauruSeyAstu te smRtAH // 10 // AsureyAH pAzupatA bRhaspatikRtAstu ye / zukraM rUpaM samAsthAya devAnAM hitakAmyayA // 11 // prajApatikRtAzcAnye asurANAM pramohanAH / yenedaM vAGmayaM dugdhamadharme viphalIkRtam ||12|| AtmAnaM bhUSayennityaM bhojanAcchAdanAdibhiH / svadehameva daivatyamanyannaivAtra vidyate // 13 // asatyamapratiSThaM ca jagadAhuranIzvaram / ayaM lokosti na paraH punaH saMbhavanaM kutaH jalabudbudavaccAyaM saMbhavecca punaH punaH / svecchayotpadyate caiva svecchayA ca jAti prAdhAnyakaM nAsti ekajAtisamudbhavaH / pralIyate // 15 // tapAMsi ca 'dhyAyaH ] na vedA naiva yajJAzca na dAnaM na na kAryaM naiva cAkAryaM sarvaM etadAsurakaM bhAvaM samAzritya naiyAyikArthamAlokya tathAhIzvarakAraNam / pratiSThAnAni vedasya ete tarkA udAhRtAH pratyakSaM cAnumAnaM ca zAstraM ca vividhAgamam / trayaM suviditaM kAryaM // 14 // 112411 kuryAdazaGkayA / vinazyati / / 17 / / ||18|| dharmazuddhimabhIpsatA ||16|| 2335
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [dvAdazoyaH kazcit kasyaciddharmoM manunA prikiirtitH| sa sarvo'bhihito vede sarvajJAnamayo hi sH||20|| tasmAdvadAhate nAnyadadhyetavyaM dvijnmnaa| vedabAhya tu yat kiJcinnAdhyetavyaM kadAcana // 21 // yA vedabAhyAH smRtayo yAH kAzcana kudRSTayaH / sarvAstA niSphalAH pretya tamoniSThA hi tAH smRtAH / / 22 / / utpAdyante vyayante ca yAni tAni tu kAnicit / etAnyAkAlikAni niSphalAnyavRtAni ca // 23 // yo'nadhItya dvijo vedamanyatra kurute zramam / . sa jIvannava zUdratvamAzu gacchati sAnvayaH // 24|| mUlastambho bhavedvadaH zAkhAzvAnyAni yAni tu / mUle hyu pAsite samyak phalaM bhavati nAnyathA // 25 // ucchinnazAkhA yAH kAzcittathA vedAntarANi ca / antardhAnagatAnIha smRtvA tu smRtayaH kRtAH // 26 // ekameva hi vizeyaM zrutismRtivicakSaNaiH / tasmAttulyabalattvAttu vikalpazca kvacita smRtaH / / 27 / / zrutistu vedo vijJeyo dharmazAstraM tu vai smRtiH / te sarvArtheSvamImAMsye tAbhyAM dharmo hi nirbabhau // 28 // yo'vamanyeta te tUbhe hetuzAstrAzrayo dvijaH / sa vidvadbhirbahiH kAryo nAstiko vedanindakaH // 26 // hetuzAstrANi yo'dhIte vedabAhyo bhavedvijaH / tena nAstikyabhAvena sarve (va) manyeta so'nyathA // 30 //
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vidyA'vidyAnirNayavarNanam tIthaM dAnaM vrataM yajJA vedA viprAzca devatAH / vargApavargahetUni kudRSTayA pazyate'nRtam // 31 // nAstikyabhAvAnmUDhAtmA pApeSu kurute matim / zrutismRtyuditaM tyaktvA tato narakamRcchati // 32 // ajJAnatamasA'ndhAnAM bhrAmitAnAM kudRssttibhiH| na pratyakSaM bhavetteSAM vedavidyAntaraM tu yat // 33 // vedAMzcaiva tu vedAGgAn vedAntAni tathA smRtiH (tiiH)| adhItya brAhmaNaH pUrvaM zaktito'nyAMzca saMpaThet // 34 // AtmajJAnanimittaM tu siddhAntAni vicintayet / kevalAni tu yo'dhIte vedavAhyo bhaved dvijaH // 3 // vedAntAnyaH ptthedviprshcturshcaanupuurvshH| tathA zAkhopazAkhAni guhyAnyAdezakAni ca // 36 // sarvavedapraNItAni mantrAMzcApi pavitrakAn / sa sarvavidbhavedvipro vedavedAntapAragaH // 37 // sathA cAtmaguNairyukta AtmopAsanatatparaH / vedatulyo bhavet so'pi RSitulyo dvijottamaH / / 3 / / ekenApi bhavettena sarvadharmavinizcayaH / paktiM pAvayate caiva uddhariSyatyanugrahAt // 3 // anantaM cAprameyaM ca vedazAstra sanAtanam / veditavyaM prayatnena sarvavargaphalapradam // 40 // vedameva samabhyasyedvadazcakSuH sanAtanam / bhUtaM bhavyaM bhaviSyaM ca sarva vedapratiSThitam / / 4 / /
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2338 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [dvAdazo anantaM cApramANaM ca sarva vedAt prasidhyati / iti saMcintya muninA vedAcAryeNa dhImatA // yAjJavalkyena viprANAM trayImArgaH pradarzitaH // 42 // yena gacchanti vidvAMsaH satpathA brahmaNo'ntikam / asatpathena viprasya gamanaM hi virudhyate // 43 // vedAntAnAM hi sarveSAM yA niSThA smudaahRtaa| upAsyA yAdRzI caiva muninA samudAhRtA // 44 // oMkArasyAtha gAyatryA vyAhRtInAM zirasya ca / snAnasya caiva saMdhyAyAH prANAyAmasya caiva hi // 4 // pratyAhArasya dhyAnasya mArjanAntarjalasya ca / upasthAnasya homasya AtmajJAnasya yo vidhiH / / 46 / / vidyA'vidyAvicAraM ca trayIvidyAbhizaMsanam / tat sarva muninA proktaM viprANAM hitakAmyayA // 47|| ya idaM dhArayedvipraH svadhItaM zruNuyAcca yaH / mayA sa te tu yaH prokta(?)so'mRtatvAya kalpate // 48 // sarvANi bhUtAni mamAntarANi sarveSu bhUteSvahamantarasthaH / pazyanti ye yogavido manuSyAsteSAM pradeyaM na tu yo'nyathA syAt / / 4 / / iti zrIbRhadyogiyAjJavalkye (vidyA'vidyA nirNayo nAma ) dvAdazo'dhyAyaH /
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIgaNezAya nmH|| atha brahmoktayAjJavalkyasaMhitA caturvedAnAMzAkhAvarNanam / vedopakaNThanilayaM yAjJavalkyammahAmunim / sukhAsInaM munivaraM dRSTvA pRcchAkRtAdvijaiH(1) // 1 // bhagavanvedavedAMzca yajurveda vizeSaNam / agnihotriNAm)hIzca(1)viprANAntathA vAjasaneyinAm // 2 varNAzramANAM . dharmANAM sarveSAM vada suvrata / brahmavidbrahma Alokya yogIndraH prAbravInmunIn // 3 // yatpUrvambrahmaNA proktamadhunA ca mayA zrutam / saptarSINAJca 'saMsarge parameSThI pitAmahaH // 4 // tato'hamakhilaM vakSye brahmaNA noditaH punaH / vedAMzca upavedAMzca zAkhAbhedAstathaiva ca // 5 // yajurvedasya ye dharmA nityAnaimittikAstathA / tAnsankithayiSyAmi brahmaNA bhASito ythaa|| 6 // agrataH sampravakSyAmi zrRNudhvaM RssisttmaaH| yajurvedarahasyantu yathAvadanupUrvataH (shH)||7||
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2340 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [prathamo bhRgvedazca yajurvedaH sAmavedo'pyatharvaNaH / yasya yasya pramANantu tathA bhedAH prakIrtitAH / / 8 // tatrAdau Rgvedasya zatabhedAstu kathyate / AzvalAyana sAMkhyAyanacArvAkAdyAstathaiva ca // 6 // carcakaH zrAvaNI pAraH kumapArastathaiva ca / kramacaTaH kramazaThaH kramadaNDaH prakIrtitAH // 10 // catuHpAraNameteSAM tribhedAH kathitAstathA / zAkalA vA(zka) kalAzcaiva maNDUkA va pitAzvabhUH / / 11 / / maNDalAni catuHSaSTi daza caiva prkiirtitaaH| varyANi yatisaMkhyAnAM sahasradve tathottare // 12 / / RcA dazasahasraM hi tathA paJcazataM (tAni) ca / RcAmazIti pAdAzca eSa vAraNa ucyate // 13 // yajurvedasya vedAnAM SaDazItiH prikiirtitaaH| cakArAnAmapiproktA cAnaNIyAstataH param // 14 // vAtAtibhedAzcaitAzcataitrAmaitrAyaNI tthaa|| maitrAyaNIyA ye proktAH bhedAH sapta pracoditAH / / 1 / / mAnavAdudubhAzcaiva vanAhachAgameva(?) c| zyAmAzyAmIparNI proktA yAjJayAH SaDbhavanti hi // 16 // hAdrAvI(?)bhAsunIgArmA zAvanA jAvasI tthaa| aSTAdazasahasrANi RksaMkhyA vaH pravocitAH // 17 // vAjasaneyinAM proktAH bhedA saptadaza smRtAH / jAvAlAzcApibauddhAzca kANvamAdhyandinAstathA // 18 //
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH [ caturvedAnAMzAkhAvarNanam 2341 zApayAzapayitAzcaiva(1) kANalApauNDrameva c| vatsA AvaTikA jJAtvA paramA viTikAstathA // 16 // pAnAzanAM ca (1)bauddhAyA AkSu bauddhAstathaiva ca / kAtyAyanA vaijavApA bhedA vAjasaneyinAm / / 20 / / sahasra dvazatenyUnaM mantrevAjasaneyini / sakhilaMgukriyAkhyAtaM(?) brAhmaNAzca caturguNam // 21 // punastathaiva yajuSAM bhedadvaya(?) paraM smRtam (1) / yeSAmAhikeyAzca(?) tatrabhedA ubhAvapi / / 22 / / pANDikeyApiye proktAH paJcabhedAH prakIrtitAH / kAletAnapivijJeyA tatra bauddhAyanIsmRtau // 23 // hiraNyakebhI(?) bhAvojya(bharadvAja) adhastaddhi prakIrtitAH / sahasradazavijJeyaM zauktibhedamanuttamam // 24 // catvAriMzAzcate bhedAste'pi utsannakAmatAH / sAmavedasya bhedAnAM sahasra parikItitam / / 2 / / rANAdhanI(?) kauthamI ca pUrvva ete ubhe api / bhedAstAnkathayiSyAmi trANAvyanyAtha kauthamI // 26 // nANAyaNIsAtyamugrAtpAyatukalAtrayA (1) / grahAkAcapAlI ca(?)gAlAvI (ca) vasutA tathA // 27 // kauzamI nAmayA proktA bhedAH samparikIrtitAH / kauthamIrAyaNI (1) proktAnAyaNIyAstathaiva ca // 28 // prAJjaliviMdhabhRtyAzca praaciinaajaanikaastthaa| aSTAdazasahasrANi sAmAni ca caturdazaH // 26 //
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2342 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA aSTauzatAni navatistathA dazanigadyate / sabAlakhilyAkhaprekSa etatsAmagaNAH smRtAH ||30|| vedArthaH sa ca vijJeyA navabhedAH prakIrttitAH / pippalAdAnudAzcaivadAmUdAjAmanAstathA (1) ||31|| brahmapAlAzakautAMkIdedaza (?) tathaiva ca / vAtaNAviSayAjJAtvAvedApya (tha) rvvaNa ucyate ||32|| eteSAM zAkhayAmadhye paJcabhedAH prakIrttitAH ||33|| nakSatrakalpodvividhonakalpaH saMhitAvakalpodvividhAnakalpaH (1) / zAntikazcakalpeduhiNonautko (?) [ prathamo adhItyamunayo (?) sukarmayuktAH ||34|| // 35 // dvAdazaivasahasrANi brahmatvaM sAbhivAruSam (?) / etadvadarahasyaM ca caturvedAzca vistarAH zAkhAbhedamidamproktaM' brahmaNA parameSThinA / triguNAMpavyate (?) nityaM etadva edapramANantu zAkhAzAkhItarAH smRtAH / svazAkhAmaMtrAnstuyo'dhIte zAkhApAThI bhavedvijaH ||37|| maMtrabrAhmaNameva ca // 36 // tAmeva dviguNAdhItya padapAro bhavettu saH / tAmeva triguNAdhItya kramapArovidhIyate // 38|| SaDaGgamapiyo'dhIte vedapArAH prakIrttitAH / zikSAkalpo vyAkaraNaM niruktaM chandajyotiSam ||36||
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vedapramANopanyAsavarNanam 2343 SaDaGgasahitovedaH srvsiddhiprdaaykH| mukhaM vyAkaraNamproktaM cakSuSI jyotiSantathA // 40 // chandAMsipAdau vedasya zikSAghrANaM prakIrtitam / nirukta hRdayaM jJeyaM - kalpaM hastamudAhRtam ||4shaa dharmazAstrantujIvaH syAdvadaH puruSaH prakIrtitaH / Abodhye puruSovedo AcArAna kalAHsmRtAH // 42 // AcArahInaM na punanti vedA yadyapyadhItAH saha ssddbhirnggai| .. te mRtyukAle puruSA vrajanti - nIDaM zakuntA iva jAta pakSAH / / 4 / / gAyatrImAtrasAro'pi varaMvipraH suyantritaH / ayantritazcaturvedI sarvAGgI sarvavikrayI // 44 // sarveSAmevaM vedAnAmupavedaM vadAmyaham / Rgvedasyopavedazca AyurvedaH prakIrtitaH // 4 // yajurvedasyopavedadhanurvedaH praNoditaH / sAmavedasyopavedaM gandharvaH procyatemune // 46 // atharvedasyopavedaM zilpAdyAH shaastrshaastrkaaH| purANaM mAnavodharmaH sAMgovedazcikitsakaH // AdyAH siddhAnicatvAri na hartavyAni hetubhiH // 47 // iti zrIbrahmapraNIteyAjJavalkyedharmazAstrevedapramANopanyAsaH prathamo'dhyAyaH / . 147
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvitIyo'dhyAyaH . nityanaimittika karmavarNanam ata eva pravakSyAmi brahmaNA kathitApurA / yajuSAM mAdhyandinIzAkhA kAtyAyanaparAzarAH // 1 // agnihInAstu ye viprAstathA vAjasaneyinaH / snAnAdau bhojanAntaJca tathAzrAddha dvijottmaaH||2|| brahmaNAgaditampUrva sarveSAM dharmamuttamam / tadahaM sampravakSyAmi yathAsaMkhyaMsamuccayam // 3 // nityanaimittikaM kAmyaM zrAddhaJca trividhaMsmRtam / pUrvannaimittikaM kuryAttato nityaM samAcaret // 4 // nityantu vaizvadevaHsyAtkSaye'haninaimittikam / kAmyakaM kRSNapakSe ca sarvakAmaphalapradam // 5 // vaizvadevaM tataH kuryAdvalikarma tataH param / paJcasUnA gRhasthasya vartate'harahaH sadA // 6 // kaNDanI peSaNI cullI jalakumbhI ca maajnii| etAzca vAhayanvipro vAdhyate vai muhurmuhuH // 7 // eteSAM pAvanArthAya paJcayajJAH prakIrtitAH / adhyayanaM brA(brahmayajJaH pitRyajJastu tarpaNam // 8 // homo daivovalirbhUtanRyajJo'tithipUjakaH / zrAddhaM vA pitRyajJantu pitryo valirathApi vA // 6 //
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityanaimittika karmavarNanam ||12|| nAmantraNaM na homaca nAvAhanaM na visarjanam / bali vaizvAnna piNDazva nityazrAddha vidhidvijAH ||10|| dantakASTha ena pUrvasyAtprAtarmadhyAnhikI kriyA / brAhmaNazca zucirbhUtvA vidhivatsnAnamAcaret // 11 // agamyAgamanAtsteyAtpApebhyazca pratigrahAt / rahasyAcaritAtpApAnmucyante snAnamAtrataH prakSAlya pANIpAdau ca kuzopagrahaNantathA / zikhA bandhanasaMyogA gAyatrI cAbhimantritam // 13 // bhidyante kavacAghorA bhidyante giriparvatAH / bhidyanti vedazAstrANi abhedyA brAhmaNI zikhA || 14 || prapadye varuNandevamambhasAM patimUrjitam / pAvaye dehimetIrtha sarvapApAnmunI he (?) ||15| tIrthamAvAhayiSyAmi sarvaM ca viniSUdanam / sAnnidhyamasmiMzca kuru sthIyatA madanugrahAt // 16 // zApani varade devi gaMge / nalininandinI / zubhage suvrate zAnte ayaM me pratigRhyatAm // 17 // srotasAM sanmukhomajjedyatrApaH pravahanti vai / sthAvareSu gRhecaiva sUryasammukhamA layet // 18 // ApohiSTheti tisRbhiH hiraNyavarNA stathaiva ca / zannodevIriti tathA zanna Apastathaiva ca // 16 // pravahatAmApomauSadhireva ca / ! idamApaH sumitriyAna Aponna imamme varuNamuccaret ||20|| 'dhyAyaH ] 2345
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2346 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ dvitIyo tadviSNozcaiva gAyatrImamimantrya punaH punaH / uru 3 deva savitazca yetezatamudIrayet // 21 // zanaiH sammArjanaM kRtvA chanda ArSazca daivatam / aghamarSaNasUkta ena trirAvartya jalaM zubham // 22 // tato'mbhasi nimagnastu triH paThedaghamarSaNam / pradadyAttu punarmUrdhni mahAvyAhRtibhirjalam // 23 // guNA dazasnAnavaraH prabhAte rUpazca tejazcabalaM ca zaucaM / AyuSyamArogyamalolupatvaduHsvapnanAzazca bhavanti) medhA // 24 sa dazaM AhataMdhautama (?) asnigdha malavarjitam / dhammArthamAharedvipromarusvatparidhApayet (?) // 25 // paridhAsyai yazodhAsyai dIrghAyutvAya jaradRSTi | razmizataM ca jIvAmi zaradaH ||26|| purucIrAyaspoSamabhi savyayiSye / yazasAmAdyAvApRthivI mantra vaJcatathottarIyam ||27|| dvikakSa ekakakSazca bhuktakastathaiva ca / kaupInayukto vizikhonanaH paJcavidhaH smRtaH ||28|| hutaM dattaM tathAjata' snAnaM sadhyAM tadA'surAH / haranti prasabhaMyasmAnnanano vai bhavedvijaH ||26|| a aaurmaNDalamadhyasthaM tilakaM kurute tAvevalaM (?) dhanaM kRtvA liGgabhedA sa veNupatra dalAkAraM vaiSNavaM tilakaM addha candra tathA zaivaM zAkteyantiryagucyate // 31 // dvijaH / ucyate ||30|| smRtam /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityanaimittika karmavarNanam catuH koNamiti spaSTa vikarAlamudAhRtam / paizAcaM vindusaMyukta tilakaM dharmanAzanam // 32 // lalATAdi kapAlAntaM kezavAdinyaseddharim / dva edarbhe dakSiNe haste savyenrINyAsanetathA // 33 // pAdamUle zikhAyAMca upavIte sakRtsakRt / anAmikA dhRtedarbhe madhyamA na kadAcana // 34 // madhyamAnAmikAdarbhe putramitra zriyaM haret / ubhAbhyAmapipANibhyAM dhAryo vipraiH pavitrakaiH ||35|| 'dhyAyaH ] 2347 brahmapranthisamAyuktaM gAyatryA cAbhimantritam / brahmagranthipavitreNa sandhyopAstiM karoti saH ||36|| sa vai dvAdazavarSANi kRtasandhyo bhavennaraH / brahmagranthisamAyukta saMdhyopAti karoti cet // paJcAgnayo hutAstena yAvajjIvaM na saMzayaH ||37|| saMdhyAsnAne japehome brahmapranthirvidhIyate // 38 // bhojane varttulogranthireSadhammoM vidhIyate / caturbhidarbhayaM jUtyai ( pujjaizca) brAhmaNasya pavitrakam // 36 // ekaikannyUnamityAhurvvarNe varNe yathAkramam / darbhAzca brAhmaNA mantrabrahmagranthi pavitrakam ||40|| naiva nirmAlyatAM yAnti niyojyAni punaH punaH / kuzAkAzAstathA dUrvA yavAzcaiva tu valvajAH // 41 // puNDarIkAstu vijJeyAH SaDvidhaMkuza ucyate / OM kAravyAhRtI saptaM gAyatrI saziraM tathA // 42 //
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2348 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvitIyo ApohiSThA Rcastisro drupadAdivAghamarSaNam / udvayamudutyaM caiva citrantaccakSureva ca // 43 // tejo'sIti turIyaJca sandhyAmetatsamAcaret / RSizchandazca vedAnAM saMdhyAhInAnupAsitA // 44 // sA saMdhyA vRSalI jJeyA viniyogvivrjitaa| atha saptavyAhRtInAM gautamabharadvAja vizvAmitra / jamadagnivaziSTha kshypaatrimRssyH| agnirvAyuH sUrya prajApatirvaruNendra vizvedevA devatA // gAyatryuSNiganuSTupabRhatIpaGkti triSTubjagatyazchandAMsi / sarveSAmaMgirasaH prajApati SiH // . brahmAgni vAyu sUryAdevatAH zAsurI gAyatrI chndH| sarveSAmprANAyAme viniyogaH / / sarasvatIM tu sAyAnhe kRSNAGgI pItavAsasA / brahmarUpAcahaMsasthA prANAyAmAptamAhvayet // 4 // madhyAnhe caiva sAvitrI zvetavAsA rudrarUpA / vRSA rUDhA prANAyAmeSu (1) vinayet // 46 // OM kAraM tu samuccArya samantAdudakaM kSipet / AvAhayet tato devIM nAsikA nirIkSayet // 47 // pUrakaM kumbhakaM caiva recakaJca yathAkramam / kanIya(?) maMkanI prabha vRddhaprANAyAmastrilakSaNaH // 48 // mAtrA dvAdazakaM prokta kanIyaH parikIrtitaH / caturvizati mAtrAyAM madhyamaM procyate budhaiH // 4 //
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANAyAmavarNanam vRddhazcaiva tu yatproktaM mAtrASaTtriMzaduttamam | khalu mokSArthibhistacca jAnvorupari mArjanam ||50 / / tAlatrayamapitatvajJA mAtrAsaMjJa prasasati (prazaMsanti) / ghaNTAyAH svanitaM vA'pi atimAtrastaducyate // 51 // savyAhRtiM sapraNavAM gAyatrI zirasAyutAm / prANAyAme trirAvartya caturmArastu (?) ucyate // 52 // nAsikA kRSla (Na) sodhyAnaM (?) pUraka ucyate / kumbhake nizcalocchvAso ricyamAnastu recakaH || 53|| prANAyAmasyamAtrAMyo na jJAye (jAnAti) jJAna durbalaH / aprasUtA yathAdhenuvRthAtasya parizramaH // 54 // savyAhRtiM sapraNavAM gAyatrIM zirasA saha / triH paThedAyataH prANAnprANAyAmaH sa ucyate / / 55 / / bhUrbhuvaH svaH mahaH jana stapaH satyantathaivaca / pratyoMkAra samAyuktaM tatsyavituvareNiyam // Apojyotiraso mRtaM ziraH pazcAtprayojayet // 56 // vAhyasthitaM nAsApuTena vAyurAkRSyate vaisakalaM zanaiH zanai / paripUrayezca nAr3IH samantAta / sapUrako nAma mahAnirodhaH SdhyAyaH ] 2346 // 57 // na recako naiva ca pUrako'yaM nAsAgracArI sthita rAvavAyuH (?) sunizcitaM dhArya yathAkrameNa kumbhAravyametatpravadanti tajjJaH // 58 //
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2350 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvittIyo niSkramya nAsA. pravarAvazeSaM prANaMvahiH zUnyamivAnalena / nirucchvasaMstiSThati vordhva vAyuH marecakonAma mahAnirodhaH // 56 / / nIlotpaladalazyAmaM nAbhimadhye pratiSThitam / caturbhujaM mahAtmAnaM pUrakenaiva cintayet // 60 // kumbhakena hRdisthAnaM dhyAyecca kamalAsanam / brahmANaM rakta gaurAGga caturvaktraM pitAmaham // 61 / / recakenezvaraM vidyA lalATasthaM mahezvaram / zuddhasphaTikasaMkAzaM nirmalaM pApanAzanam // 62 // savyAhRtI sapraNavAM prANAyAmastuSoDaza / api bhrUNahanaM mAsA yunAtyaharahaH kramAt // 63 / / prANAyAmAH brAhmaNena trayo'pividhivatkRtA / vyAhRti praNavaiH sAddhaM vijJeyaM paramaM tapaH // 64 // yadA virodhAtsaMyogAddevatAtrayacintanam / agni vAyuravi yogAttadAzuddhayaM tavai tribhiH // 65 / / nirodhAjjJAyate vAyuhyayoragniH prajAyate / agnorApo vijAyante tato'trabhidyatetribhiH // 66 // yadA sa devo jAgarti tadetaM ceSTitaM jagat / tato'sAvAcamanaM kuryAtprANAyAmaM visarjayet // pApabhakSaNasaMyogAdRSizchandazca saMyutam // 67 // agnizcameti sAyAnhe prAtaH sUryazcameti ca / /
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] kAlikasandhyAvidhivarNanam 2351 Acamane viniyogaH ! agnizca mAmanyuzca manyupatayazca / manyu kRtebhyaH pApebhyo rakSantAM yadanhA pApamakArSam manasA vAcA hastAbhyAM padbhyAmudareNa ziznAahastadavalumpatu yatkiJciduritaM mayi idamahamamamRta yonau satye jyotiSi juhomisvAhA // sUryazcameti nArAyaNa RSiH sUryo devatAnuSTupchandaH Acamane viniyogH|| sUryazca mAmanyuzca manyupatayazca manyukRtebhyaHpApebhyorakSantAMyadrAcyApApamakAmanasA vAcA hastAbhyAMpadbhyAmudareNa ziznA rAtristadavalumpatuyatkiJcidduritammayi idamahamApo'mRta yonau sUryya jyotipijuhomi svAhA // ApaH punantvitibrahmARpi rApo devatA gAyatrI chanda Acamane viniyogaH // ApaH punantu pRthivI pRthvIpUtA punAtu mAM punantu brahmaNaspati brahmapUtA punAtumAM yaducchiSTamabhojyaJca yadvAduzcaritaM mama sarvampunantu mAmApo'satAM ca pratigraha yaM svAhA / / ApohiSTheti sindhudvIpaRpi rApo devatA gAyatrI chando mArjane viniyogaH / / aSTAkSaraMnaca padaM praNavAdi tu mArjanam / arddha caivAnyadhaH kSipya(tvA) tato'rddha mmUni vai kSipet // 68
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2352 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvitIyo. adho bhAgavisRSTaradbhirna surA yAnti saMkSayam / sarva tIrthAbhiSekastu Urdhva sammArjanAdbhavet // 66 // dhArAcyutena toyena mArjanaM syAdvigarhitam / nadyAM tIrthe hadevAtha gRhecaiva tu bhAjane // 70|| abhAve vAmahastevA mAja nantu vidhIyate / sumitriyA durmatriyA dvarejI dhI prAjApatye abdevate AdAna prakSepayoH sumitriyAna Apa oSadhayaH santu dummitriyAstasmai santu yo'smAndvoSTi yaM ca vvayaM dviSmaH / drupadeti kokilo rAjaputra RSiH sarasvatyazvinau savitA triSTupchandaH sautrAmaNye viniyogaH / drapadAmAm sA devI yajurveda prtisstthitaa| nAsikA nizcala zvAsaH sautrAmaNyaH phalamaznute // 7 // RtaM ca satyaM cetyaghamarSaNa RSiH bhAvabhRto devatA anuSTupchandaH azvamedhAvabhRthe viniyogaH / / nAsikA kRSya vai prANo paTheccai vAghamarSaNam / trirAvartana saMyogAttajjalaJca kSipedbhuvi // 72 // antazvarasItitirazcIna RSi rApo devatA anuSTup chanda Acamane viniyogaH // antazcarati bhUteSu guhAyAM vizvato mukhaH / tvaM yajJasvaM vaSaTkAraH tvaM viSNoH paramampadam / / 73 / /
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] kAlikasandhyAvidhivarNanam 2353 ApojyotIraso'mRtambrahmabhUrbhuvaH svarom / puSpAkSatAmbhaH saMyuktAmupasthAya divAkaram // 4 // AkRSNena tu sAyAnhe prAtargAyatryamevaca / abhimanvya tu pAnIyamupasthAyAJjali trayam // 7 // haMsaH zuci madhyAnhe samAhitahRdAravim / japAkusuma varNAbhamupasthAyaikamaJjalim // 76 / / uttAnau tu (?) yauzcaiva tisstthnkuryaatprytntH| AsInaH pazcimAM saMdhyAmupasthAnaM japansadA // udvayAdau japenmantraM bhAskara prItikArakam // 77 / / udutyamiti praskaNva RSiH sUryo devatAtriSTucchandaH / sUryaprItaye viniyogaH / udvayantamasa sparivaH pazyanta uttaram devaM devatrA sUryamaganmajjyoti ruttamam udutyaM jAtavedasaM devaM vahanti ketvH| dRze vizvAya sUryam / / citraMdevAnA kutsAMga (kautsa) RSiH sUryo devatA'nuSTupcchandaH sUryopasthAne viniyogaH / citrandevAnAmudagAdanIkaMcakSumitrasyavaruNa syAgna:AprAdyAvA pRthivI antarikSa yaM sUrya AtmA jagata stasthuSazca / taccakSaritiyajUSpate dadhyaGGAtharvaNa RSiH sUryo devatA sUryAbhimantraNe viniyogaH / taJcakSurdevahitaM purastAcchakramuJcarat
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 2354 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA . [dvitIyo. pazyema zaradaH zataJjIvema zaradaH zatavaMzRNuyAma zaradaH zataM pravavAma zaradaH zatamadInAH zyAma zaradaH zataM bhUyazca zaradaH zatAt / vibhrADityanuvAkaJjapenmantramaNDala brAhmaNaM tathaivAnyAn vaidikAnmantrAna (1) bhoktAjapecchubhAn / uSasyADInaM japenmantraM bhAskara prItikArakam tatra AvAhanaM kuryAd gAyacyA vedamAtaram / sUyya prItikaraM zubhra sarva kAmaphalapradam // 7 // tejo'sIti parameSThI prajApati RSirAjyaM devatA gAyatrI chandaH gAyatryAvAhane viniyogaH / tejo'sIti japenmantraM gAyatrI mAtarantathA / varNanyAsaMtathA kuryAccaturvizAkSarAH zubhAH // 76 / / samAdiva tato mudraH zikhAyAM zvetavarNasaM sAMravyAyanagotrArSa zirA sarasvatI dvA gAyatryA jape viniyogaH / Adau(?) kilakaturpAdaumuni/jamudAhRtam / viMzati jIvamityAhu raSTamaH zakti rucyate // 8 // turIyapadasya vimala RSiH paramAtmA devatAgAyatrI chandaH gAyatryupasthAne viniyogH| gAyatryasyekapadI dvipadI tripadI catuSpadyapadasi / nahi padyase namaste turIyAya darzatAya padAya parorajase sAvado'm / / upasvAya tu gAyatrI sarvamantramayIM zubhAm //
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH ] kAlikasandhyAvidhivarNanam 2355 brAhmaNaH sarvadharmajJastatastu japamArabhet / / 8 / / OM kAraM sarvamuccArya bhUrbhuvaH svastathaiva ca / gAyatrI praNavasyAnte japo hyaSa udAhRtaH // 82 // vyAhRtyAdau padAdau ca praNavaM vinyasetsadA / evaM sapraNavairyukta gAyatrI japalakSaNam // 83 / / OM kAraM caturAvartya vijJeyA sA zatAkSarA / zatAkSaraM samAvartya caturveda phalaM labhet // 84 / / saMdhyA yena na vijJAtA sandhyAyenAnupAsitA / sa zUdravadvahiSkAryaH sarvakarmasu garhitaH // 8 // devA gAtviti vAmadeva RSiH savitA devatA gAyatrI chandaH gAyatrI visarjane viniyogH| devAgAtu vidogAtu vitvA gAtu mataM manasa spate imma deva svAhA vAtedhA // devAgAtuyenmantraM gAyatrI tu visarjitA / zivasyavadanejAtA viSNohadaya vAsini // 86 // brAhmaNItvamanujAtA gaccha devi namo'stute / saMdhyAhAne vrata bhraSTe vipre vedAM vivarjaye(ta) // 7 // jIvamAtrobhavecchUdro mRtazcennirayaM brajet / vanaspatI roSadhIzca bhUtagrAmaM catuvidham // al brahmayajJantataH kuryAdarbhAzca krsmputte| yathA zakti svazAkhAyAM gAyatrI vA'tha tarpaNam / / 8 / /
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmaktoyAjJavalkyasaMhitA [dvitIyoubhAbhyAmapi pANibhyAM devAnAM tarpaNantu yH| samUDho narakaM yAti kAlaM sUtramavAkazirAH // 60ll anvArabdhe namatyena pANinA dakSiNena tu| tRpyantAmiti co(rase)ktavyaM nAmnA ca praNavAdibhiH / / 6 / / RSigRtsamadazchando gAyatrI vizvedevA devtaa| tarpaNe viniyogH| vizvedevAsa Agata iti maMtraM paThet OM modAzcaiva pramodAzcasumukho durmukhastathA / avighno vighna kartAra staThayetyadvi nAyakAn praNavAdi ____ tarpayet / / (saM) tarpayedbrahmANaM pUrva viSNarudra prajApatiM / devAzchandAsi vedAzca RrSIzcaiva tapodhanAn / / 12 / / AcAryAzcaiba gandharvAnAcAryA nitarAntamAthA / samvatsaraM sAvayavaM devIrapsarasaM tathA // 6 // tathA devAnugAnnAgAnsAgarAnparvatAnapi / sarito'thamanuSyAMzca yakSarakSAMsi caivahi // 4 // pizAcAMzca suparNAzca bhUtAni ca pazUnstathA / vanaspatI roSadhIzca bhUtagrAmaM caturvidham ||6shaa marIcimatryaGgirasaM pulastyaM pulahaM Rtum / pracetasaMvaziSThaJcabhRgunnAradameva ca // 66 / / gautamaJca bharadvAjaM vizvAmitraJca zyapam / jamadagniM tathA dakSaM manu svAyambhuvaM tathA // 17 //
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarpaNavidhivarNanam ruviSa stathAraibhya raivatastAmasastathA cakSuSazca / vivazvAMzca(?) tathAnyAnsantarpayedanu // 68 // brahmasUtraM sva kaM gheyogibhyastarpayedbudhaH / sanakazca sanandanazca tRtIyazca sanAtanaH // 66 // kapilazcAsurizcaithavoDhuH paJca zikhastathA / apasavyaM tataH kuryAtsthitvApitRdizA mukhaH // 100 // pitR tIrthena saMtarpya RSi viniyoga samanvitaH zaMkhaprajApatiRSiH pitaro devatA triSTupchandaH svapitRtarpaNe viniyogaH // 'dhyAyaH ] udIritAmaMgirasa Ayantuna maMtratrayaM japtvA / svagotrAsmatpitAzamrmA tRpyatAmityaJjali trayam 2357 UjjaM vahantI pitRbhyo ye ceha mantratrayaM japtvA / svagotrAsmatpitAmaho mukazamrmA tRpyatAmityaJjalitrayam / madhuvvAtAmaMtratrayaM japtvA svagotrAsmatpitAmahAmukazamrmAtRSyatAmititrayaM namo vazcetimantreNa khagotramAtAmahapramAtAmaha vRddhapramAtAmahAJjalitrikam / tRpyadhvamiti mAtu rmAtA madyAdyA striyaH / pitR pitAmahyAdyA pitRSvAdyAH sarvAtRpyadhvamiti / pitryamaMtrAstu sarveSAM RSiH sarava (?) prajApatiH / devatA pitarasteSAM viniyogastu tarpaNe tarpaNe //
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2358. brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ dvitIyo ekaikamaMjaliM dadyA (devA) dvau dvau tu sanakAdayaH / ahanniti pitara strIn strIn zeSamekaikamaJjalim ||101 || evaJca sarva bhUtAni tarpaye ddevatAH pitRn / sagacchetparamaM sthAnaM tejomUttiM nirAmayam // 102 // divAdInA (?) mRSAbhitvAM narakaM pratipadyate / AbrahmastambaparyantaM devarSi pitRmAnavAH kSipedaJjalInstrInstrInkuryAtsaMkSepatarpaNam / / || 103 || nAsti (kya) bhAvena yaH kuryAnna tarpayati yaH pitRn // 104|| pibanti dehanizrAvaM pitaro'sya jalArthinaH / niSpiDya snAnavastrantu Acamya prayataH zuciH || 105 / / talliGgaH pUjayedda vAnbrahmAdInamatsaraH / Agna eyAM gaNapati pUjya (pUjayitvA ) madhye pUjyaM caturmukhaM // viSNuntu dakSiNe pUjya mantravatpari pUjayet / gaNAnAntvetimantreNagaNanAthamprapUjayet 1120011 tato brahma (brahmANaM) samabhyacyaM brahma (?) tena punAtumA / tadviSNoH viSNuM sampUjya mAnastoke mahezvaram // 108 // tatsavituH savitAraM (vitre) ca mitrasya catraTapaNIkRta | agnirasmi tato devI prAjApatyaM prajApate // 106 // imamme varuNaM pUjya talliGga airdevamarcayet / haMsaH zuciSadupasthAya (?) prastiSvetpradakSiNAm // 110 // diza dikpatizcaiva OM prAcyaidizenamaH / indrAya namaH Ama yyai dize namaH agnaye namaH || /
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarpaNavidhivarNanam namaH dakSiNAyeM (syai) dizenamaH yamAya nairRtya dizenamaH ni taye namaH pratIcyai dizenamaH varuNAya namaH vAyavya dizenamaH vAyave namaH udIcyai dize namaH somAya namaH (I) aizAnya dizenamaH IzvarAya namaH UrdhvAyai dize namaH brahmaNe namaH avAcyai dize namaH anantAya namaH prAcyAdidizaH upadiza vidiza uddizya digbhya svAhA / OM brahmaNe namaH OM agnayenamaH OM pRthivyainamaH OM oSadhIbhyo namaH OM vAce namaH OM vAcaspataye namaH OM viSNave namaH OM adbhyo namaH / OM mahadbhyo namaH OM apAMpataye namaH OM varuNAya namaH / sarvva(?) setimukha vibhRjya devAgAtviti visarjayet yo me (e) tAMstarpayedbhiH pitR ndevAntilottamAn / tenaiva sarvamApnoti pitRyajJakriyAphalam // 111|| tato'dhyaM bhAnave dadyAdaSTadravyaizca saMyutam / yavAzcasarSapAdUrvAstilaM taNDulameva ca // 112 // rakta puSpANi mRjudarbhAgandhodakasamanvitam / tAmra pAtreNa saMyukta jAnubhyAM gharaNIgatam // 113 // vaidike AgamaiM vApi adhyaM gRhAti bhAskaraH / tato viSNu' samabhyarcya puruSa sUktaM tyanukramAt // 114 // 148 'dhyAyaH ] 2363
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2364 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvitIyo Agamoktana maMtreNa vidhAne pUjayeddharim / puSpadhUpAdinaivedyaH puSpAJjalividhAnataH / / 11 / / viSNu samarcayedyastu so'pi viSNuM samAvizet / dadyAtpuruSasUkta na yaH puSpAJjali nityazaH / acitaM syAjagadidaM tena savvaM carAcaram / / 116 // asya puruSa sUktasya nArAyaNa RSiH puruSottamo devatA (jagaddha jA) nuSTupchandaH puruSasUkta viniyogaH // prathamaM vinyasedvAmaM dvitIyaM dakSiNe urau / tRtIyaM vAmapAde tu caturthaM dakSiNenyaset // 117|| paJcamaM vAmajAnau tu SaSThaM vai dakSiNe tthaa| saptamaM vAmaskandhe tu aSTamaM kaTi dakSiNe // 118 // navamaM nAbhimadhyetu dazamaMhRdi vilyaset / ekAdazaM kaNThamadhye dvAdazaM vAmavAhu ca (Su) / / 11 / / trayodazaM dakSiNaM bAhuM Asyadeze caturdazam / akSNoH paJcadazaMnyasya SoDazaM mUrdhni vinyaset // 120 // punAsaM tataH kRtvA SaDaGga maMtravid dvijH| OM abhya saMhRdi vinyasya vedAhaMzirasi tathA / / 12 / / prajApatiH zikhAyAMtu yo devebhyaH kavacAya hum / rucaM brAhma trinetre tu zrIzcate astrAya phaT // 122 / / tato devaM samAhUya pUjArthaM paramezvaram / AtmAnaM savita madhye vA vAruNasthaM paramezvaram / / 123 / /
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] devapUjAvidhAnavarNanam 2365 OM sahasrazIrSe ityAvAhanam / puruSa evetyAsanam / etAvAnasyeti pAdya tripArzvatyadhyaM tato virADityAcamanam snAnantu yasmAdyajJeti tasmAdyajetyupavItakam / yajJamiti gaMdhaM yatpuruSaMmiti puSpANi dApayet // dhUpaM dadyAdbrAhmaNo'sya candramAmana dIpakam / nAbhyA AsIti naivedya yatpuruSeNa puSpANi dApayet // puSpAJjaliM saptAsyetiparikramya yajJeneti visarjanaM punareva punarjapyaM puruSasUktaM punaH punH| dhyeyaH sadAsavitRmaNDalamadhyavartI / nArAyaNaH sarasijAsanasanni viSTaH / keyUravAnkanaka kunnddlvaankiriittii| hArI hiraNmayavapu tazaMkhacakraH // 124 // evaM krameNa sampUjya devadevaM janArdanam / AgamoktavidhAnena yaH pUjayati kezavam / / 12 / / caturvarga phalaM prApya viSNulokaM sa gacchati / punastryambakampUjya (sampUjya) sarva duHkha nivAraNam / / mahAmRtyuvinAzI (zina) sarvasauravyavivarddhanam / / 126 / / OM tryambakamantrasya vaziSThaRSiH zrI mRtyuJjayarudro devatA'nuSTupchandatryambake viniyogH|| devadevau praNavabIjaM tryambake karazodhanaM / vyAhRtyAdau maMtrapAdau vinyaset // kareNa vinyasenmantramaSTAgaM vinyasetpunaH / tryambakaM zirasinyasya lalATaM ca yajAmahe // 127 / /
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2366 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvitIyo sugandhintu mukhonyasya hRdayepuSTi varddhanam / urvArukanyasennAbhau baMdhanAdi kaTyAM nyaset / / 128 / / mRtyoriti uraunyasya mRtAditi ca pAdayoH / tataH SaDaGga vinyasya devadevaM mahezvaram // 126 / / OM namo bhagavate rudrAya hRdye| OM namo bhagavate rudrAya zirasi // OM namo bhagavate tryambakAya zikhAyAm / OM namo bhagavate tryambakAya AnyorAya(?)astryAya phaT / tryambakesAsa(zakti)mAhUya pUjArthaM paramezvaram // tryambakesApunasthApya tryambakena(Na) samarca yet / pUSpadhUpAdinaivedyapuSpAJjalividhAnataH // 130 / / pUjayeddevadevezaM mRtyaroga vinAzanam / tryambakeNaiva mantreNa pUjayetparamezvaram / / 131 // punareva punarjApyaM trayambakantu punaH smaret / puna Ayeta devezaM candramaNDalasaMsthitam // 132 / / candrAvabhAsasaMyukta jaTAjUTasamanvitam / kalazAvabhRtaHpUrNau varadAbhayadAyinau // 133 / / dhyAtvaivaM devadevezaM japenmantra tu tryambakam / tato vanhi samAsAdya vA pAsana karmaNi // 134 / / agnihInAstu ye viprAstathA vAjasaneyinaH / vAhyopastividhAnena brahmaNA noditA pur| // 13 //
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] balivaizvadevavarNanam - 2367 yasminnagnaupacedannaM homastasya vidhIyate / sthApya vahnimayatnena caturdhAdeva(1)vinyaset // 136 / / jvalanaM madhya saMsthApya evaM sNskRty(?)pnycdhii| pUrNena tu zivaM vidyA brAhmaNaM(brahmANaM) dakSiNena tu // pazcime varuNaM - vidyAduttare tu janArdanam / / 137 / / AyAhi zAMDila gotra devamukha vipraguru zIghra pAvakamAvaha (1) / eSoha devamantreNa havyavAhana sammukhaM pRSThaudivi samuccArya paryukSya juhuyAddhaviH / uddha,tya haviSA siMcya haviSyeNa ghRtAdinA // 138 / / svazAkhA vidhinA hutvA zeSaM bhUtabaliM haret / juhuyAtsarpiSAbhaktaM tailakSAravijitam / / 13 / / dadhyaktaM payabhAkta vA tadabhAve'mbunApi ca / payodadhidhRtaiH kuryAddhomakarma zruveNa ca // 140 / / hastenAnnAdibhiH kuryAdadbhiraMjalinA jle| vyAhRtizca tato vyAhRtyatato maMtraizca zAkalaiH // 14 // dazAhutInhutvA tu zeSaM bhUtabaliM haret / prAjApatyesviSTakRte patnInAmAhutIdvayam / hutazeSaM tato deyA balI bhUtaka paitRkau // 142 / / gautamabharadvAja vizvAmitra jamadagni RSiH agnirvAyu sUrya prajApatidevatA gAyatryuSNiganuSTubbRhatI chandAMsi nityaka vyAhRti home viniyogH|
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2368 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvitIyo bhUrAdivyAhRti (tI) zcaiva mahAvyAhRtimeva ca // zAkalaizca tato hutvA dadyAdbhUmau baliM ttH||143|| deva kRtasyauSaNAM prajApatiRSiH liGgoktA devatA anuSTupchandaH zAkala home viniyogH| hutvA tu zAkalA homaM tato bhUmi bali haret / vizvebhyo devebhyazca madhyebhUmi baliM haret / / 144 // . brahmasUtrantu kaNThena sarvebhyo bhUtebhyastathA(1) / prAcInA vitinA dadyAtparamapitRbhyaH svadhAcaret // 14 // pAtre nirNejanaJcaiva yakSmaitattatyudIrayet / brahmayajJaM tataH kuryAjapayajJaM tathaiva ca // 146 / / upakalpyatato'nnamvA naivedyaJca caturvidham / vaizvadevebhyazca ?) prathamAMzamupakalpayet / / 147|| sanakAdimanuSyebhyo dvitIyAMzaM prakalpayet / vAdya SA calibhirdadyAtsvabhyaH svapatibhya eva ca // 148 / / zvabhyazca zvapacAnAM ca patitA(?) pAparogiNAm / kRmINAM ca pataMgAnAM sanakainikSipedbhuvi // 146 / / zvAnaudvau zyAmazavalau vaivazvatakulodbhavau / tayorannampradAsyAmi imaM piNDamayoddha tam // 150 / / gRhapUjAM tataH kuryAcchAntikaM nityameva ca / vAme dhAtA tu saMpUjya vidhAtA caiva dakSiNe // 151 / / gRhamadhyezritaM pUjya anne ca kuladevatA kSitijalapavana hutAzanebhyo nmH|
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH bhojanavidhivarNanam 2366 zAntikaM ca tataH kuryAttathA saGkalpyacozcaret / adyatithyAM(?) yatkiJcitkalpitammamandire // 152 / / pakkamannaM samAnIya sarvopaskarasaMyutam / yathAkAlaM manuSyAya bhokSyamANaM zarIribhiH / / 153 / / tatsarva viSNupUjAyAM prIyantAM pitRdevatAH // 154 / / aryA(?)samIpe zayanAsane gRhe divA ca rAtrau ca kathA va vibhratA / yadasti kizcitsukRtammayA kRtaM . janArdanastena kRtena tuSyatu // 155 / / evaM saGkalpya sapuSpaM pitRrUpI janArdanaH / atithizca samAyukto vinivyadbhojane dvijaH / / 156 / / gozakRnmRNmayaMbhinnaM. tathApAlAzameva ca / lohaviddha zirISAkaM varjayedAsanaM budhaH / / 157 / / vAriNA bhasmanA vApi kArayenmaNDalantataH / AdityAvasavo rudrA brahmA caiva pitAmahaH / maNDalAnyupajIvanti tasmAtkurvIta maNDalam / / 158 / / na bhinna bhANDe bhuJjIta na bhAvapratidUSite / tAmra sphaTika abjevA na bhujIyAtkadAcana // 156 / / pAlAze madhyame patre svarNe raupye tathaiva ca / yaH karotyazanaM tasya prAjApatyaM dine dine // 160 / / eka eva tu yo bhuGkte vimale kAMsya bhAjane / catvAri tasya varddhante AyuH prajJA yazobalam / / 161 //
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2370 brahmoktayAjJavalakSyasaMhitA maNDale pAtra saMsthApya annapUrNa prANAyAmaM tataH kuryAnmaMtra saMskAra pUrvakam // 162 // mahezvaraH / annaM viSNU raso brahmA bhoktA devo sarvAn devAn hRdi sthApya bhuktvA pApairna lipyate // 163 // yahovA deva heDeti zuddhadRSTi punAti saH / mahAvyAhRtibhizcaivamabhimantraya punaH punaH // 164 // gAyatryA cAbhi sammantrya zannaM (nno) annapate stathA / imannedhiyamityAhuryyA oSadhI stathaiva ca // 165 // saptAciSaM tato dhyAyeddha, disthaM havya vAhanam / evaM vidhaM cintayettu AtmayajJe hyupasthite // 166 // vaizvAnarojJeyo hRdaye padmasaMpuTe / udare gArhapatyo'gnirdakSiNAgnistu pRSThataH // 167 // Asye AhavanIyo'gni stridhA eva vicintayet / bhojanAtkizcidannAma dhamarrAjAya vai balim || 168 / / dadau ( dadyAt ) sa tatra citrAya vai namaH / bhuvapatizcaiva citrava (?) bhuvanaM citraguptakaH / / 166 || bhUtAnAM pati dharmastu dadyAdevaM balitrayam / dadau sa tatra citrAya citra guptAya vai namaH || 170 // bhuvana patiM caiva dadyAddha mibaliM jIvo bhUpataye bhuvana pataye bhUtAnAM pataye ApozAna kriyApUrvamannau vai hRdyA kAza gato yohi padma saMpuTa samAhitaH / [ dvitIyo tataH / namaH // 171 // / juhuyAddhaviM / madhyagaH || 172 / /
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] bhojanavidhivarNanam 2371 anantAramapastasya dIpavadyohadi sthitaH / antazcarasi bhUtebhyo guhAyAM vizvato mukhaH / / 173 / / tvaM yajJastvaM vaSaTkAra stvaM viSNoH paramaM padam / Apo jyotIraso'mRtaM brahma bhUrbhuvaH svarom / / 174|| amRtopastaraNamasItyApaH prAzya vidhivajjuhuyAt / koSTha vahninA, prANo pAna stathA vyAnaHsamAnodAna mevc|| prANasya tripuTIgrAsamapAnaM mudrA(?) guSThake / vyAnasya zRGgiNyAM guSThe tarjanyodAnA(?)guSThake // 176 // samAnaM sampuTI prAsaM paJcagrAsAH prkiirtitaaH| praNavAdi svAhAntaJca paJca ddyaanmnaahutiiH||177|| vAgvataH zeSamaznIyAdagnihotraM dine dine / zabdaH sparzastathA rUpaM raso gaMdhastu paMcamam // 178 / / jApratsvapna suSuptaJca turIyAzca sthAnika tthaa| paMcamadhyagato viSNurhaste yaH bhuJjate sadA / / 16 / / annArthI plavate vAyurannArthI plavate nalaH / annArthI vApyayaM sUryo rasAn gRhNAti razmibhiH // 180 / / yathAhi kSudhito bAlo mAtaraM pryupaaste| evaM sarvANi bhUtAni AvizantyAtmaghAtinaH / / 18 / / evaM jJAtvA tu yo vipro vidhivccaannmshnute| AtmAnaM ca tathAnnaMca dAtAraM caiva tArayet / / 182 / / tarpitaM tena sampUrNa vizvaM bhuvanasaptakam / daive pitryeca yadbhuktaM tadakSayamudAhRtam / / 18 / /
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2372 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvitIyo evaM yo bhujyate nityaM niragnirmokSamApnuyAt / nocchiSTvocchiSTamAdadyAjagdhvAnnaM naiva dApayet // 184 / / Asano pAdarUDhastu na bhuMjIta kadAcana / ucchiSTe ghRtadAnaJca pAyasaM tAmrabhAjane / / 18 / / lavaNaM kSIra saMyukta trINyetAni na bhakSaNam / ucchiSTe dAnamAdadyAt taptakRccha vrataM caret / / 186 / / tAmrastho pAyasaM bhuktvA careccAndrAyaNaM shuciH| annaM paryuSitaM bhojyaM snehAkta cira saMsthitam / / 187 / / aghRtAmraSi(?)godhUmAyavAnnaM gorasaH zuciH / na saktau pAkadoSaH syAt siddha dhAnye tathaiva ca // 18 // ghRtapakve gur3Akta ca na doSaH parividyate / anne bhojanasaMpannaM makSikAkezadUSite // 186 / / ananniraspRzennodhaM(?)taM sthAnaM bhasmanA spRzet / vipro vipreNa saMspRSTo ucchiSTena kadAcana // 160 / / Acamya tu tataH zuddhaH praannaayaamtryodshaiH| kSatriyeNa yadAspRSTo ucchiSTena kadAcana // 16 // snAne dAne bhavet zuddhiH prANAyAmaistu poDazaiH / ucchiSTena yadAspRSTo vaizye viprastu kSatriyam // 162 / / aparAla vizuddhiHsyAtprANAyAmaistu viMzatiH / ucchiSTena tu saMspRSTaH zunAzUdreNa vA dvijaH // 163 / / japetsahasraM gAyatrImahorAtramupoSaNam / paMcagavyaM dine prAzya.santhyopAsti karoti vai||194||
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zvakAkocchiSTabhakSaNaprAyazcitavarNanam 2373 kapilAkSIrapAnena zvazUdra spRSTaH zuddhayati / mArjAramakSikAkITapataGga kRmidadurA // 165 / / madhyAmadhyaspRzaMtopi na doSaH prividyte| AkrameNaiva mArjAro zunAghAte tathaiva ca // 166 / / kAkocchiSTe grahAste tulyaM gomAMsa bhakSaNam / caMdrasUryagrahenAdyAdadyAtsnAtvA vimuktaye / / 167 / / amuktayorastaGgatayo dRSTvA snAtvApare'hani / sarveSAmeva varNAnAM sUtakaM rAhudarzane // 168 / / snAtvA karmANi kurvIta pUrvapAkaM na bhujyate / grahakAle japaM snAnaM sagrahe homamAcaret // 166 / / mokSakAle tathA dAnaM vimuktau snAnamAcaret / nityaM naimittikaM kAmyaM saMkalpaM yannadIyate // 200 / caMdrasUryagrahI laMgheNaM tasya na muMcati / miSTAnnaM bhojanaM kRtvA Acamya prayataH zuciH // 201 / / addhaM pibati gaMDUSaM bhUmAvaddhaM parityajet / rasAtalagatA nAgAstena prINanti nityazaH // 202 / / bhojanAsanamutsRjya bAhyAcamanamAcaret / prakSAlya pANi pAdau ca tataH zuddhimavApnuyAt / / 203 / / tataH sa dharmavidvipraH kiJcidAtmanimittaye / sarvakarma parityajya yogadharma samAlabhet / / 204 / / niragnike vidhiyeMSa stathAmAdhyandine yajuH / RSINAmagre purAgItA brahmaNA ca mayAzrutam // 20 //
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmotayAjJavalkyasaMhitA [ dvitIyo nityazrAddhavidhirbrahman brahmaNAnoditaH purA / nityaM zrAddha e ca gaMdhAdya dvijAnabhyarcya zaktitaH // 206 // sarvAn pitRgaNAn samyagihaivoddizya bhojayet / AvAhAnaM svadhAkAra piNDAnau karaNAdikam // 207 // brahmacaryAdi niyamo vizvedevAstathaiva ca / nityazrAddha tyajedesaM bhojyamannaM prakalpayet // 208|| kuryAdaharahaH zrAddhaM annAdya nodake na vA / pitRnuddizyadevAMzca bhojayedviprameva ca // 206 // ekamapyAzayedvipra brAhmaNaM svagRhegRhI / sa eva phalamApnoti nityazrAddhasya yatnataH || 210|| abhyuddha, tya yathAzakti kiJcidannaM yathAvidhi / pitRbhya idamityutvA hantakAraH sa ucyate // 219 // iti brahmaprokta yAjJavalkye nityazrAddha niragniyajJa vidhinAma dvitIyo'dhyAyaH // 2374 :
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyo'dhyAyaH naimittikazrAddhavidhivarNanam athAtaH sampravakSyAmi kSaye'hani nimittakam / agnihInAstu ye viprA mantre vAjasaneyini // 1 // kSayehati samAsAdya nimantre ca dvijottmH| kulInaH sarvadharmajJaH zrutiH zAsra vishaardH||2|| zAntAdAntAH suzIlAzca sarvadApriyavAdinaH / snAtakazcayatizcaiva AhitAgnistathaiva ca // 3 // prathame'nhi nimaMtrIta(1) brAhmaNaM saMzitavratam / prasIdAmIti soba yAdogdhImantrabhudIrayet // 4 // kSaye'hani samAsAdya sa snAtvAvidhipUrvakam / snAnaM sandhyAM prakurvIta nityakarma na kArayet / / 5 // nityaM naimittikaM kAmyaM trividhaM dhammalakSaNam / nimittantuvyatikramya nityakarma na kArayet // 6 // japaM homaM tathA dAnaM tarpaNaM devatArcanam / kSaye'hami samAsAdyaM na kuMtyUvameva hi // 7 // kSaye'hani samAsAMcha na kuryAtpUrvatarpaNam / pisaghAtI sa vijJeyo vadatyevaM pitAmahaH // 8 // sAmagAthajuSApUrva vaha cA ca tthaantke| . drahiNena idaM prokta chAnnaimittikI kriyAm // 1 //
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2376 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [tRtIyoekoddiSTe nimittaM tu tathA vipravisarjane / nityakarma tataH kuryAttarpaNa devatArcanam // 10 // nityanaimittike caivadvAveto paramArthinau / naimittikevyatIte tu tatonityaM samAcaret // 11 // ekoddiSTaM sadA kuryAcchAddhaM pitRkSaye'hani / na cetu pArvaNaMzastaM(?)kSayehani manoSirasi ca // 12 // na susvAmRdvannayaH ?) shNsitvrtaaH| Ucuste saMzamAnAnA()yanIzvarIardha piNDI tathA // 13 // jyoti mepyeko(?) kRtaM yadi pitrH| kathamAyAnti (1) pramANairvedikaryadi // 14 // samuddharati pretatvaM prApnoti pitRmaNDalam / punaH pratatvamAyAnti ekoddiSTaM yathAkRtam / / 1 / / niraniH sAnikazcaiva sapiNDI karaNekRte / ekoddiSTaM kRtaM yena sa viSNurvali(1)zudhdhati // 16 / / indriyANAM manonAtho nakSatrANAM yathA zazI / tathA zrAddhantu vijJeyaM pArvaNaM vai yathAvidhi // 17 / / AkarNya vacananteSAM yAjJavalkyo mahAmuniH / uvAca paramaM vAkyaM munInAM hitakAmyayA // 18 // pArvaNaM kurute yo vai kevalaM pitRhetunaa| mAtAmahyAna kurute pitRhA sa prajAyate / / 16 / / mAtAmahapitRNAntu vizeSo nopalabhyate / vizeSaM kurute yastunarakaM sa dhruvaM vrajet / / 20 / /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] naimittikazrAddhavidhivarNanam 2377 tasmAtsarva prayatnena niragniH pAvaNaM tyajet / sAgnike pAvaNaM kuryAdekoddiSTaM tathAntike / / 2 / / caitAgni(na caivAgni)gRhe yeSAM mAtApitroH kSaye'hani / na teSAmadhikAro'stiekoddiSTe kadAcana // 22 // sapiNDI karaNAdUrdhvamagniyuktasya pArvaNam / anamastu kriyA nAnyA ekoddiSTe kRte kacit // 23 // ekoddiSTaM sadA zrAddhaM zreSThaM pitRkSaye'hani / na tu vai pArvaNazarataM yeSAmamirna vidyate // 24 // ekodiSTaM parityajya mRtAhe'nyaM samAcaret / . sabhavetpitRhantA ca tasmAttaM parivarjayet // 25 // paurNimAyAmamAvAsyAM tathA kanyAgateravau / ekoddiSTaM tu mAtuH syAtpitureva hi pArvaNam / / 26 / / nAnyakAle prazaMsanti kSaye'hani tu pAvaNam / agni hInAstrayo varNAH pramIta pitRkAzcaye // 27 // ekoddiSTaM sadAteSAM viprAya varjitaH / ekoddiSTaM tu zUdrasya zastaM pitRkSaye'hani // 28 // varSe varSe tu karttavyaM pitRmaatRpraaynnaiH| pAnaM patnIvidhiranAGga(?)dezakAlau kSamAdayA / / 29 / / etadevocyate zrAddhaM vahikAnti(?)samanvitaH / eka piNDe trayobhAgAH pitu steSAM trayastrayaH // 30 // evaM SaDguNamAyAti ekasyAmantraNe kRte| ekaM vArSikamAyAtaM sapiNDIkaraNe kRte // 3 //
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2378 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [tRtIyo ekasyApi hi dattena SaTa tRptiM yAnti tadine / pitRpakSetvamAvAsyAyAM bhavenmAtukSaye'hani // 32 // ekoddiSTaM tu mAtuH syApiturevahi pArvaNam / caraNa jhAlanAtpUrva - punarbrahmanimantraNaM // 33 // AsanArcanasaMyukta arthyazca pratipadyate / agniSvAttAH pitRgaNAH prAcI. rakSantumedizam / tathA varhiSadaH pAntuyAmyAM me pitarastathA // 34 // prtiiciimaadypaastdvdudiiciimpisompaaH|| rakSo bhUtapizAcebhyastathaivAsura dUSakaH // 35 // sarvatazcAdhipatye(?) SAMyamorakSAM karotume / dakSiNe kaTi deze tu prAnageSu kuzeSu ca // 36 // tarjayantIha daityAnAM yathAvRttAmayantathA / ekodiSTamekAntui tadagnau karaNaM binA // 37 // nAvAhanaM savirenna daivaM vigatAziSam / tasya tasyaiva dAtavyaM yasya yasya kSaye'hani // 38 // nAnyasyatasya dAtavyamityeSAnegamI zrutiH / vikaraNa sadA kuryAtpArvaNantu vidhIyata // 36 // amivAnpANaM kuryAnna kuryAdami vrjitH| pArvameSu sapiNDeSu vRddho nAmdI mukhaM tathA // 40 // ekohiSTe'pikattavyaM vikarantu dvijAtibhiH / ubhau yasya vyatIte ca jIvanAtApitAmahaH / / 4 / /
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhakarmavaNanam 2376 piturekaiva dAtavyaM zrutireSA purAtanI / pitAvizrAntimApanno yasyajIvetpitAmahaH / / 4 / / bhUmau piNDadvayaM dadyAttRtIyaM tasya hstke| ekAnhike vivAhe ca pretAnnaM vRddhimAdikam // 43 // pretapUrvAdikaM vRddhiM kuryAtsvAyambhuvo'bravIt / AhaveSu tathotpAte ekAjJe(ekasthAne,vA mRtAnbahUn // 44 // pAkamekamprakurvIta piNDAMzcaiva pRthak pRthak / madhumannaM ghRtairyuktaM pAnIyaM pAyasantathA // 4 // kutapaM tilasaMyukta jyotizcaivASTamI tathA / kapitthaM zrIphalAkAramaSTAGga piNDa ucyate // 46 // tilairuthyApyate mUrdA kSIre vAhu ghRte hRdi / madhunA caiva nAsA hi toye hastau tu pAdayoH // 47 // jyotizcaiva tu jIvasyApiNDanipinaM smRtam / anantapiNDayAnAyasajIva piNDa ucyate // 4 // mASaH sarvatra naivedyaH piNDe agnau ca varjayet / yathA madya tathA mAMsaM niSiddhazcAgnipiNDayoH // 4 // kUSmANDaM mahiSIkSIraM avikaM rAjasapAH / kusumbhaM rAjamASAzcamasUrAzcaNakAstathA // 50 // kodravA yUpakAzcaiva sarve te zrAdadhAtakAH / tuSahInAni dhAnyAni sarve yAnti pavitratAm // 5 // varjayitvA masUrAnnaMkakuSThA rAjamASakam / masUraM mAsikaM sasye yale(ve) jaMvIrameva ca // 12 // 146
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2380 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [tRtIyo AmiSaM kRtti pAnIyamAranAlamathAmiSam / AmiSaM zuktikApUrNa govaLakSIramAmiSam / / 3 / / dunIti taNDulAnyatra kSIrasaMyogataH kramAt / taJca kSAraM pravakSeta. home nitye ca varjayet / / 4 / / zrAddha trINi pavitrANi trpur.mdhusaindhvaaH| anye trINi pavitrANi dauhitraMkutapAstilAH / 5 / / dauhitraMgoghRtaM jJeyaM kutapaM pAyasaM smRtam / mantrAzcaiva tilAjJeyAH zrAddhakarmaNi sarvadA // 56 // piNDanirbapanaM pUrNamarcayitvA yathAvidhi / gandhapuSpaistathA dhUpairnaivedyAdibhirarcayet / / 7 / / raktacandana haridrA ca rocanA kRSNamRttikA / nArcayetpAvaNe piNDAnkSaye'hani vizeSataH // 5 // kudazabhostu(?) nAdeyaM nonmattaM garur3adhvaje / pipDe jAtiM ca nodadyA devyA SAyata sAkaMnna puujyet||56|| jAtIpuSpaM tathAkrkaJca kiMzukaM karavIrakam / pitRmUrdhani yodadyAtsa eva pitRghAtakaH // 6 // ekoddiSTe tathA kAmyede (devAdau) cAnye pitRpUjane / brAhmaNe ca tathA piNDe puSpANImAni (Nyetadvi) varjayet / kadamba-vilva-sapRSTha-tulasI-kASThacandanam / (dadyAta pitR nsamabhyacya pitR NAM vAnchitaH sutaH // 61 / / tulasIgandhamAghrAya pitarastuSTamAnasAH / prayAnti garuDArUDhAstadviSNoH paramaM padam // 62 / /
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhakarmavarNanam 2381 tulasI bhRgarAjaM ca apAmArga shmiintthaa| pitRmUrdhani yo dadyAtsa yAti paramAM gatim // 63 // avanejanayozcAsu svaditaM praSla(?) mevaca / akSayyamupatiSThantu abhiramya visarjanam // 64 // aghorAH pitara.saMtu saMkalpaM dakSiNAstathA / tilakaM ca tataH kuryAnmantramevamudIrayet / / 6 / / nityaM niNalaH tilaiH)sasaMtarya sarvadA yajJabuddhayaH / pitRmAtRparAH santu santvasmatkulajAjanAH // 66 // madhuvvAtA mRcA pUvaM paGktau (yAM) piNDaM visarjayet / vAje vAje japenmantraM zAmavAjastathaiva ca // 6 // vahiH pradakSiNaM kuryaadcchinnjldhaaryaa| khApTupatha(pitRsUkta)japetkartA brAhmaNaiH sahapaTedvijAH // 68 sarve zrAddhAvasAne ca etanmantradvayaM paThet / ravAduSatha(pitastotraM)japetkartAbrahmaNA sahapaTheyu(ta) dvijAH / / brAhmaNaM tadanuvrajya dvijAM(?) pIDAM prazAmyati / naimittikamidaM kuryAdbrAhmaNaH pitRpUjakaH // 70 // ekoddiSTavidhioSa bhavedvAjasaneyinAm / teSAM mAdhyandinI zAkhAye dvijA agnivarjitAH // 7 // nityakarma tataH kuryAttarpaNaM devatArcanam / devAgmigurubAlAnAM yatInAM brahmacAriNAm / / 72 / / zrAddhapAkena dAtavyo yAvatpiNDaM na nirvayet / zrAddhe'hani na yo dadyAdvAsaH vAsAMsi vAsasI // 73 //
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmoktayAjJavalkyasaMhitA pitarastathA / saptajanmani nagnatvaM jAyante ekoddiSTe tu samprAptaM yadi vidhaH prajAyate ||74 || mAse'nyasmintithau tasminzrAddhaM kuryAtprayatnataH / yasya samvatsarAnmohAdvayatikrAntodvijanmanaH // 75 || zrAddhaM tasya prakurvIta anyasminmAsi taddine / etatte sarvamAkhyAtamekoddiSTa nimittakam | ataH parampravakSyAmi kAmyazrAddhamanuttamam ||76|| iti zrI madbrahmokta yAjJavalkye naimittike ekodiSTazrAddhavarNanam nAma tRtIyo'dhyAyaH // 2389 [ tRtIyo atha caturtho'dhyAyaH zrAddhavarNanam karttavyaM vidhivacchrAddhaM gRhasthaH satiparvaNi / zrAddhakAlamahaM vakSye dharmArogyasukhapradam // 1 // amAvAsyArka saMkrAntivyatIpAte'yanadvaye / majacchAyASTakAstitro yugAdyAviSuvadvayoH // 2 // grahaNaM candrasUryAbhyAMkRSNapakSenabhasya ca / kRSNapakSe sadA zuddhadravye samutpanne svakIyagRhamAgate / kuryyAtkarmmaNAMsiddhihetave // 3 // vRddhautIrthe ca saMprAp tathA kanyAMgate ravau // 4 //
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyaH] zrAddhavarNanam 2383 brANa(kutapaM) pUrvamevokta zrAddhakAlAH prkiirtitaaH| madhyAnhasamaye kiJciJcalite * saptasaptake // 5 // sa kAlaH kutaponAma pitR NAdattamakSayam / agra yaH sarveSudeveSuzrotriyovedavittathA // 6 // pAragaH sarvavidyAnAM mRtvikzvazuramAtulAH / sodaryo'nyatha vA mAtA brahmajJobrahmavidyatiH // 7 // vetti yo vedatattvArtha trimadhuryeSThasAmagaH / trisuparNe taponiSTho yAjyasamvandhibAndhavAH // 8 // pitRmAtRparo nityaM dAnto yaH smRtipAragaH / brAhmaNo yaH purANAnAM vetti puNyAni puNyakRt // 6 // ekaikasambhavecchrAddha niyojyAH patitapAvanAH / purANaviduSA zrAddhaM karotyasmatkuleyadi // 10 // anantA jAyate tRptirvadate ca pitAmahAH / jJAtapUrvakramAnviprAn sarvAnzrAddhaM niyojayet // 1 // sarogavikalaklIbahInAMgo vedavikrayI / / kukumAmarajasra pI (?) zUdrAnAdIdisaJakaH // 12 // kuNDAzI patitazcaiva gotapaunarbhavAdayaH / snAnadAnavihInazca sarvAzIsavanindakaH // 13 // paravinnAvakIrNI ca krayavikrayakArakaH / pASaNDI ca vikarmI ca chidrAnveSI tathA'zuciH // 14 // dAmbhiko bakavRttizca kRtaghno gurudUSakaH / apUrvapatitazcaiva vRSalIpatireva ca / / 1 / /
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2384 brahmaktoyAjJavalkyasaMhitA [caturtho sadAsevI ca khalvATaH kupratigrahakArakaH / ajJAtakulagotro yaH dvinano(?, zilpikarmakRt // 16 // bhRtakAdhyApakazcaiva zvitrI kuSThIratathaiva ca / kANazcadrAvir3azcaivAlomAbahulomajaH // 15 // kulAcAravinibhraSTo lokaduSTaratasthaiva ca / avakIrNI kuNDago kunakhI zyAvadantakaH // 18 // mitra- vipazunovyAdhivAgduSTaH pApakRttathA / kuNapAyudhajIvI ca agnido garadastathA // 16 // somavikrayakArI ca tilakAnujIvakaH / pitRmAtRparityAgI madyapI gaMDamAlinaH // 20 // vRSalIpati duSkA rAjayakSmI tathaiva ca / avatAnAmupAdhyAyakANDapRSTAzcayedvijAH // 21 // sarvenArhantite zrAddha pitRkarmasu varjayet / dvijazAyana kAle ca putrapratinidhadhanayaH (1)|22|| sarve te putrikAproktA knndussttaannaadhmaaH| ayatimokSavAdI ca caturthAzramavarjitaH // 23 // kRtaghnazcakulInazca gurughAtaka yo dvijaH / dharmAcAravihInAzca etAJchrAddha puvarjayet / / 24 // ekaikamapividvAMsaM daive pitrye ca bhojayet / puSkalaMphalamApnoti nAnyA (?) cArcettathAbahUn / / 2 / / sahasra hi sahasrANAmanRcA (1) yatrapUjayet / .. ekaikamapi vidvAMso sarvAnahanti dhammataH // 26 //
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam prathame'hani mantre ca dvitIyehi tathaiva c| zrAddhakarttA tathA bhoktA tathAzIlaparAyaNau ||27|| dakSiNaM jAnumAlambya samatvaJca nimantritaH / tvayA saMyaminA bhAvyaM mayA ca zrAddhakarmaNi // 28 // Amantrito dvijastatra donI maMtramudIrayet / dehamAzritya tiSThanti pitarastasya mahAtmanaH ||26|| vAyubhUtAzca viprANAM tanumAzrityabhuJjate / vandhudattaM sudhAnnaJcataramAdviprasudhAcayet ||30|| pitApitAmahazcaiva tathaiva prapitAmahaH / samIhantu sutAH sarve mAtRpakSe vizeSataH ||31|| bhuJjanti viprakozepu pitaro'ntarhitAH sadA / tasmAdviprapitRvidyAnpitRdattAnprapUjayet ||32|| dvi pArzvaNaM prakarttavyaM dvayaMpAke sakRttathA / ekAhike samutpanne pArvaNaM ca kSaye'hani // 33 // prAjJaH kSayAhe kurvIta pazcAtpAkaMtupArvaNam / pitRpakSe tvamAvAsyA pitRmAtRkSaye'hani ||24|| pitustu pArka (pArvaNakArya ekoddiSTantu mAtRkam / anyeSAM bhrAtRmitrANAM pArvvaNe AmamAcaret ||35|| dazai ( ekaikasminpazca vA viprAnpArvvaNe viniyojayet / dvau daive prAktrayaH pitrye ekaikasva pituratrayaH ||36|| dvau deve pitRkAryetrInekaM caiva prakalpayet / ekaM devaM tathA pitrye dhanaM viprAhyayAvataH (?) ||37|| 'dhyAyaH ] 2385
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ caturthI yojayecchrAddhadAnena pitRyajJaM na lopayet / mAtAmahAnAmapyevaM karttavyaM vaizvadaivikam ||38|| sadA caivaM prakurvIta kAmyakeSu vizeSataH / dravyAbhAve dvijAbhAve viSNuM sannidha ( sAnnidhyaM) yojayet / 36 zrAddhapAkaM puraskRtya viSNave paramAtmane / dIpajyotiH samAyuktamupakalpya janArdanaM // 40 // anenaiva vidhAnena dvijAbhAve karoti yaH / pitarastasyatRpyanti somapAne dine dine || 41 || brahmArpaNaM brahmahavirbrahmAgnau brahmaNAhutam / tena te bhagavAnIzo nityaM prINAti kezavaH // 42 // punarbhojanammadhyAnhe'dhyayanaM maithunaM tathA / dAnaM pratigraho'dhvaklezaM bhuktavASTakavivarjayet ||43|| zrAddha adhvAbhavedazvaH punarbhojI ca vAyasaH / maithune reta aznAti duSTAnne narakaM vrajet // 44 // adhyayane tu bhavetpreto dAnebhavatirAkSasaH / pratigrahe bhaveddAso'dhyApane kukkuTobhavet // 45 // tasmAtsarvaprayatnena karttA bhoktA tu varjayet / brAhmaNantu samAsAdyazrAddhaM kuryAtprayatnataH ||46|| dvau deve prAstrayaH pitrye ekaikamubhaye'thavA / mAtAmahAnApyevaM taMtaM vA vaizvadevikam // 47 // 2286 zvAnacANDAlavArAha kukkuTAzva rajasvalAH / yatrete nivasantIha zrAddhaM tatra na kArayet ||48||
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhavarNanam 2387 zUdrazca pAka rogI ca nagAkSupanakAdayaH / pAkhaNDI ca vikI ca kuSThI ca bhraNahAtathA // 4 // yatraitenveSayannityaM(nivasantIha) zrAddhakAlaMvi(sa)varjayet / yavaMdhAnyaJcagodhUmamudgA vA prazarkarA // 50 // tuSahInAstathA mASAH zrAddhakarmaNi yojayet / zrAddhaSu nAgaraM deyaM lavaNaM saindhavantathA / / 5 / / gavyantu pAyasaM deyaM pitRNAM dattamakSayam / kUSmANDaMvarjayet zuddhamannaMha vinna(pyantaNDulIyakam / 52 gandhArikApaTolAni zrAddhakarmaNivarjayet / zuddhamannaM haviSyAnnaM viSNusAnnidhyabhojanam // 53 / / annAbhAve tu karttavyaM zAkamUlaphalena vaa| aArthamAharetpAtraM sajalaM sAgarodbhavam / / 4 / / sauvarNa rAjataM tAmra tathA ravadrodbhavaM(?) zubham / prazastaM dAruNaM vAvi(?)pAtraM kuryAdvicakSaNaH / / 5 / / mRtsnA tathAkAMsyaM mArakUTAdi sambhavaiH / pusIsakalohaizca ayapAtre visarjayet // 56 // kAyavAdhAmanAtaJca(?) vegayAdhAvisarjitaH / manovAkAyazaucI ca zraddhayAzrAddhadobhavet // 56 / / kSAntodAntaH zuciH snAto dhotvaasaajitendriyH| zraddhAvAnchAddhakRnniSTo viprAgamanakAMkSayA // 57 / / aparAhna samabhyarcya svAgate kAmake sadA / pavitrapANirAcamya AsanepUpavezayet / / 58 / /
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2388 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ caturthI datvArghyaM kSAlayetpAdAvAcamyakSAlayetpunaH / pUjayetpunarAcamyaviprANAbhya (ma) ntare (?) dizet // 56 // (syAt) svAt svAgataMtaiti brUyAtvazvedevAH pitRnstathA / susvAgataM ca te brUyuritalairava kiranmayam ||60|| deve yugmAyathAzakti pitrye caiva yathAvidhi / prAGmukhAstadA daive pitrye kAryoM (ryA) udaGmukhAH || 61 // zrAddhAhaste upaviSTAzca na spRzeyuH parasparam / brahmayogyAkathAkuryuH pitRNAMme tadIpsitam // 62 // agniSvAttAraya (dayaH) sarve rakSArthe pitRgaNAhvaye / tilAnvAzarpapAnaH pItAdigrahA (?) pitRgaNaiH saha // 63 // dakSiNekaTideze tu prAgagreSu kuzeSu ca / tRNamAvazya sahAsIta tilaiH saha kuzatrayam // 64 // prANAyAmaMtataH kuryAd gAyatrIramaraNantathA / zrAddhakarttAsmi vai brUyAt viprairvAcyaM kuruSva vai // 65 // darbhAzvAsane dadyAtpitRRNAM dviguNaM tathA / sajalaizca yavaiH darbhAH sajalaizca tilaiH pitRn // 66 // devAnAM dakSiNedadyAtpitR NAmapradakSiNe / svAgataM brAhmaNasya ca // 67 // nAmagotraM svadhA saMkalpAsanadAneSu tato'dhyaM ca samArabhet / pAdyArghyamAsanaM gotra maghaM piNDAvanejane // 68 // gotrANAM caiva karmaNAM pRSTavAmakSayAkostathA(?) / gotrAnAvAhane prokta' gotrebhyaH saGkalpa ucyate // 66 //
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] ___ zrAddhavarNanam 2386 arghyapAtraM samAnIya kushtoysmnvitH| zanno devI payaH kSiptvA yavo'sIti yavaMkSipet // 70 // gandhapuSpAdisampUrNaH praznaM kuryAdvicakSaNaH / paripUrNa ca ta ityuttavA vizvedevAnsamAvhayet // 71 / / vizvedevAsa Agata zRNutAmapima 'harva(1) / Agacchantu mahAbhAgA vizvedevA mahAvalAH // 72 // yo yatrAvAhitA(vihitA) zrAddha sAvadhAnA bhavantu te / mantreNAnena vai tatra adhyaM viprakare nyaset // 73 // tatastukramayogenapitryaya'ntu niyojayet / kuzamambutilaiyuktamAyAntu pitarastathA // 4 // tilo'sipidaivatyo penmantrAnikSapettilAn / zannodevIpayaH kSiptvA ze pUrvavadAcaret // 7 // svagotranAmazamrmeti uzantastveti vai kSipet / AvAhayepitR bhaktatyAjapedAyantunaH punaH // 6 // pitRvatyUjanaMkRtvAmantreNaiva prayatnataH / devatAbhyaH pitRbhyazca mahAyogibhya eva ca // namaH svAhAyai svadhAyai nityameva bhavantu mAM // 77|| yA divyA Apa payasA bhUryAntarikSA utapArthivIryA hiravyavarNAyajJiyAstAna ApaH zivAH saH syonA suhUtA bhavantu eSate arghya iti prathame pAtre sasravAnsamavanIyaM datvAya'mpUjayet bhaktyAgandhapuSpAnulepanaiH /
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2360 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA tadarghalabhanaM kuryAtkarttA bhoktA tathaiva ca / pitRbhya sthAnamasItinyubjIkuryAttaM nidadhyAdatra || 78|| arghyagandhapuSpadIpaM vAsAMca pradAnaM sapabipituH pAtraM dakSiNAdho mukhaMnyaset // yaha bAheDanazcatvAriRgbhi(cai) rAponimantritam / tenAnnapArka saMskuryA dyAti pAkapavitratAm // 76 // tena mantreNa pAnIyamannapAkantu saMskRtam / sUryaspRSTa tu dRSTa vA tadannaM na punImahe // 80 // tadanau karaNaM kuryAtsaMgRhyAnnaM ghRta'lutam / agnau kuryAdanujJAtaH kuruSveti vadedvijaH // 81 // savyena juhuyAttatra agnau karaNamAhutim / sAgnike'agnikuNDaJca niragnirdvija hastake ||82|| anaukaraNamA hutyA savyena juhuyAddhaviH / / agnike'gnikuNDaJca niragnirdvijahastake // 83 // viprahaste tathA kASThe vaDavAzvadajAmukhe / pASANecakranirbhinne vasedapsu ca pAvakaH // 84 // agnaukaraNazepantudhizvedevAzca hUyate / dvAmyAM pradIyate yatra nirAzAH pitarogatAH // 85 // mAtAmaheSuyodadyAdagnaukaraNamAhutim (tI) / nirAzAH pitarastasya paizAcaM zrAddhamucyate // 86 // zrAddhapAkaM samAsAdya vizvedevAH pradIyatAm / dattvA tu pUrvavatteSAM pitRNAM tadanantaram ||87|| [ caturthI
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH zrAddhavarNanam 2361 jalAnnapAnaM gandhAdi puSpadhUpAstathaiva ca / devapUrveNadAtavyaM pitRpUrveNa bisarjayet // 88 // karpUraM rAmaThaJcai va marIcaM ca tthaagudd'eN| zrAddhakarmaNizastAni saindhavaM pusI tathA // 86 // bhakSya bhojyaM tathA peyaM yatkiJcitpacyategRhe / patantikaNikA zrAddha natAH sammAjayedbudhaH // 10 // uSNaM nidhaM ca madhuraM tathAnyatprItikArakam / kAzaM patraM phalaMtoyaM pitRpUrvannadApayet // 11 // vinA mAsena yaH zrAddhaM kRtamapyakRtambhavet / kravyAdApitaroyasmAdalAbhe pAyasAdike ||62 // ikSuH payo ghRtaM zAliM mudgamASayavAstathA / prasAdhikazca zAmAkAngodhUmAzcaivadApayet // 3 // kUSmANDAvAlavRtAMkApAlakyAtaNDulIyakam / kuSTAnnaJca dagdhAnnaM zrAddhakarmaNivarjayet // 14 // kAlazAkammahAzAkaM SaDbhalohAmiSaM madhu / AnantyAyopakalpanti jambIrANivizeSataH // 6 // yAvaduSNambhavedannaM yAvadaznantivAgyataH / tAvadaranantipitaraH zeSAnnaM rAkSasaMviduH // 66 // tasmAduSNAnideyAnisnigdhAnimadhurANi ca / prAradravyANi ca deyAni vizvedevAntataH pitR n / / 17 / / dattvAnnaM pRthvIpAtre itaH pAtrANimaMtritam / iMdaM viSNupenmantraM dvijAMguSThAniyojayet // 18 //
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2362 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [caturtho niraGguSThaM tu yacchrAddhaM vahirjAnucayatkRtam / azraddhAyA'picayahattaM sarva zeyaM tadAsuram / / 6 / / bhAjanaM labhanaMyAvadbhuktvAcAnnaM yathAvidhi / yathAsukhaMjuSadhvaM va itivAcyamanuSThite // 10 // bhuJjAnastaru(?)ta prANaspRSTAnna sau(?)sukham / rakSonI ca japenmantraM tilAzcavikarenmahIm // 101 // svAdhyAyaMzrAvayedviprAnpurANAnyakhilAni c| indrAmI somasUktaJca pAvamAnIstathaiva ca // 102 // puruSasUktaM yajuSAM piNDabrAhmaNasatpathaH / pitRstavaM tu paJcaiva gAyatrI madhubrAhmaNAH // 103 // viprANAmAtmanazcApi etatsavaM japanti ye| tatsavvaM ca japecchrAddha prANAyAmantukArayet / / 104 // pitRvattAnadvijAn sarvAn jJAtvA tRptipRSTvA tataH param / yUyaM tRptAH tataH pRSTvAzeSanyAthamanvaham // 10 // svalpamannamupAdAya vikiiryaa''cmyvaarinnaa| devapitrAntare bhUmau mantreNAnenavaikSipet / / 106 // yeSAnnaM pacate mAtAyeSAnnaM pctepitaa| ucchiSTa ye nakAGkSanti teSAM vai dattamakSayam // 10 // tata AcamanaM dadyAdanujJAtAstu ye dvijAH / kRtAJjalipuTobhUtvA gAyatrI ca madhujapet / / 108 // madhumannaM samAsAdya aSTAMgaM piNDa ucyate / upalipta tadadhiSThe' gozakRdvAriNApivA // 106 //
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhavarNanam 2363 catuSkoNantu viprANAM trikoNaM kSatriyasya ca / maNDalAkRtirvaizyasya zUdrasyAbhyukSaNaMsmRtam // 110 // na(ma)lApakapaNaM sarva sthApayennaiRtyAM dizi / vanhimAdAyatatraiva nikSipetka(ca)punarnirmRtau // 111 / / pitRrUpAzca asurAH pizAcA asurAstathA / teSAMvarakSaNArthAyakSipedvanhintuni tau // 112 / / yatnAtpiNDaMpragRNmIyAtpradadyAtsvayamevahi / pUrvantuvikaraMdadyAtkuzahInaMkSipedbhuvi // 113 // kapityaiH zrIkalaipi piNDAndadyAttutatsamam / vikaraM dadyAvapitryAnte tu bhuvi (kSipet) // 114 / / piNDamAsanadarbhAya dakSiNe ca tthottre| vikaraM dadyAttatra dAtavyaM ucchiSTa na kadAcana // 11 // ucchiSTantu yadAdadyAdvikaraMtu dvijAtibhiH / patantivikarasyApiSaNmAsocchiSTabhojane // 116 / / yadannaM piNDadAne tu tadannaM vikarenyaset / kSipetpiNDaMjalAgnau vA vikarantatravaikSipet // 117 / / kAmyake vizve dadyArakSayAhe piNDamuttaram / vikareNa vinAzrAddha punaH pretatvaM jAyate // 118 // vikaraM bhUmidAtavyaMSaDADulyenamarcayet(?) / kuzapuSpatilayukta gAthAtatramudAhRtam // 11 // yeSAM na mAtA na pitA na bndhurnvaanndH|
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ caturtho 2364 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA kazcidastivaMze te tRptaye'nnaM bhuvitematprayAntu possaaysukhaay| nidhAyadarbhamvidhidakSiNA (nyU) prayatnataH / udaGmUlaM samAstIrya darbhAnnucchiSTasannidhau // 120 // zrAddha saMkalpite caiva upavIte nIvibandhane / garbhahInaM kuzaM kuryAdyadIcchecchummAtmanaH // 121 / / vikiraM tatra vinyasya Acamya prayataH zuciH / piNDadAnaM tataH kuryAddhayAtvApitRparAyaNam // 122 // piNDe dadyAttu pUrveNa sAMguSThaM muSTibandhanAt / savya jAnumadhaH kRtvAbhUmau pitR parAyaNaH // 123 // nAmagotrasvadhAkAramuccAryapitRpUrvavat / pitR pUrveNa dAtavya piNDazvava trikaM trikam // 124 // nAmagotrasvadhAkAramuccArya vidhipUrvakam / datte piNDaM tatastetu visRjyAlla pabhAginA // 125 // kuzAgra sa pradAtavyaM prItantrolepabhAginaH / datte piNDe tatastetu punarAcamya caiva tu (tt)||126|| satilamudakaM pitryaM pitRmUrddhanivakSipet / atra pitronamovaH sAMguSThAM brahmasUtrakam / / 127 // pitRzcamanasAdhyAtvA'kSataM nikSipedbhuvi / gandhapuSpArcanaM kuryAtsaphalaM tatpradakSiNam // 128 // samabhyarcya tataH piNDAnsamastakAnugaH / Ayu prajJA smRtimmedhAM putrAnaizvaryameva ca // 126 //
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam labhyante (bhate) zrAddhadAnena pitR stadgatamAnasaH / suprokSite tataH piNDAndvAri dadyAtsakRtsakRt // 130 // puSpAkSatazca vAkSayyodakameva (?) ca / satilai nAmagotrastu dadyAcchaktyA tu dakSiNAm // 131 // tathA 'dhyAyaH ] 2365 prAcInAvItinA bhUtvA pitRpUrvA tu kalpayet / pUrveNa ca pitR ndadyAdvizvedevAntathAntare ||132 || asurAH pitarUpeNa anna santimAna ca / teSAmvai rakSaNArthAya pazcAdvizvedavAnvisajja yet // 133 // nyastapUrvvantu yatpAtraM kRtvA caivAdhorakham / tatrApi kuzamaM gRhya piNDAntajJa (?) pradApayet // 134 // tadutthAnaM tataH kuryAtpitRpAtrAbhitaM punaH / UrjjadAnaM pitRNAM ca Acamya prayataH zuciH // 135 // tatastu dakSiNAM dadyAt brAhmaNebhyo yathAvidhi / AziSaH pratigRhNIyAddijebhyaH prAGmukhaH sadA // 136 // aghorAH pitaraH santu sa brUyu ( ? ) punardvijaH / gotrannovarddhantAM tathetyuktvAtute punaH // 137 // dAtArono'bhivarddhantAM vedAH santatireva ca / zraddhA ca no mAvyagamadbahu deyaM ca no'stviti // 138 // atithIMzca labhemahi labhadhvaMyAcitArazca naH / santu mAsma yAcetkathaJcana mA yAcethAH // 136 // 150
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2366 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA svasti bhavatviti taM tatastutilakaM kuryAnmantreNAnena yatnataH / nityAniSTAnaM saniSTAH sarvvadAyajJa buddhayaH pitR mAtR parAmatta saMtvamastkula jAnatAH / pRcchAmAsanamarthya pUraNato AvAhanAghyakramapUjA pAtrasamarpaNAgnihannanaM pRthvIti kalpAjanam / vAlAvaM dvijatapti piNDayajane suprakSitAkSayyake || vidija dakSiNA ca tilakaM vidheyA paitRkedine / tataH piNDaM samudra tya AghrAya pitu mantrakam / vAje bAje japenmantraM AmAvAjastathaiva ca // 140 // vahiH pradakSiNaM kRtvA acchinnajaladhArayA / bAMdhuvargeNa sahitaH sabhAryaH sakuTumbakaH (mbinaH ) || 141 // punarAcamya tatraiva khAdupajapecchuciH (?) / brAhmaNai sa paThettatra zrAddha bhoktA dvijottamaH || 142 || svAduSa. (?) japenmantra' zrAddhakarttA yathocitam / pita rUpAstute viprAH brAhmaNasya zrAddhArambhe tathA pAde vikare [ caturthI paThetpunaH // 143 // piNDameva ca / Urjene (?) caivaSabhiH (vRtvA) AcamanaM tataH // 144 // visarjayettato viprA (na) praNipatya punaH punaH / advAramupagaccheyuH punarAcamanantataH // 145 // vaizvadevaM tata kuryAtsvazAkhoktavidhAnataH / bhuJjItAtithi saMyukto bhUribhojanabAndhavAH // 146 //
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhavarNanam / 2367 jIvato vAkyakaraNemRte ca bhUri bhojne| RNasaMzodhanArthAyatribhireva sutaH sutaH // 147 // ucchiSTa mArjanaM yAvanna kRtaM. munisattamaH / tAvadaznantipitaraH svadhAdhArAbhi mizritam // 148 // brahmacArI bhavettatra rajanyAM brAhmaNaiH saha / sanniyamyendriyagrAmamAtmaciMtanatatparaH // 14 // zrAddhambhuktvA bhavetpazcAtpunarbhojI ca vaaysH| maithune reta aznAti duSTAnnenarakaM vrajet (vset)||10|| etaccAnumataM tatra RSi sarge prajApatiH / amihInAstuye viprAstathA mAdhyandino dvijAH // 15 // tathA vAjasaneyinaH proktAH kalau zrAddhaparAyaNAH / kuryAtsAdhAraNaM zrAddhaM savakAma phalapradam / / 152 / / tato mAMsaM pravakSyAmi zrAddhArtha samprakalpayet / mAtsyahAriNaaurabhrazAkunichAgapArSataiH // 13 // aiNarauravavArAhazAzai mAMsaM yathAptamam / . mAsa vRddhAbhitRpyanti uktamevaM pitAmahaiH // 14 // khagAmiSaM mahAzalkaM trimadhUnyannameva c| lohAmiSakAlazAkaM mAsaM vArdhANamakSayam // 15 // alAbhe pAyasa kuryAtgokSIraM taNDulaiH saha / tRptiAdazavarSANi ikSavaH saMyutaH pitRn // 156 // pitryarthe pAyasaM kuryAnna kuryAdAmiSo'pivA / munyanneSu yathA prItiH pitRNAnnatathApale // 157 //
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2368 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA zrAddhaSu pAyasaM zra eSThaM mudgamApaM tathaiva ca / sva zAkhinaM sAmagaM zreSThaM pitRRNAM dattamakSayam // 158 // aTeta pRthivI sarvA sazailavanakAnanam / labheta yadi pitryarthe sAnnAmakSara (?) vittakam // 156 // kAmyakAtithi karttavyA (vyaM) zrAddhakarmma dvijAtibhiH / paurNimA zrAddhadAnena sampUrNaphalamaznute // 160 // kuvrvanvai pratipacchrAddhaM prabhUtaM dhanamaznute / zrIkAM labhate bhadrAM tatIyAmazvameva ca // 161 // caturthI kSudrapazavaH putrAnprApnoti paJcamIm / SaSThI ca dyatavijaye labhedvANijya saptamIm || 162 // [ caturthI aSTamI vA ekazAkaM navamI dazamI ca go / ekAdazI dhanaM dhAnyaM dvAdaza ca hiraNyakam // 163 // kupyaM gAti trayodazyAM hitaM zastracaturdazIm / amAvAsyA ca sarveSAM phalamprApnoti kAmyake // 164 // iti zrIbrahmaprokta yAjJavalkye ditakalpe kAmyaprakaraNe caturtho'dhyAyaH /
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcamo'dhyAyaH zrAddhavarNanam athAtaH sampravakSyAmi Ama zrAddhaM ca kalpanA / dravyAbhAve dvijAbhAve pravAse putrajanmani // 1 // AmazrAddha prakurvIta yasyabhAryA rajasvalA / Apadyanannau tIrthe ca candra sUryagrahe tathA // 2 // AmazrAddhaM prakurvvIta zUdraM kuryAtsadaiva hi / saktubhiH piNDadAnaM ca piNyAkena gur3ana karttavyaM brahmaNA proktaM caruNA pAyasena vA AmazrAddhamidaM guhyaM tathA pAkavivarjitaH // 4 // tRptAH praznavihInastu AmeA tAnivarjayet / ca // 3 // AmaM vA yadi vA pakvaM viprebhyo bhojayet ||6|| na saMzayaH / nAna karaNaM kuryAddhamau pAtraM Amena kurute zrAddhaM viprAnpakvena tAvubhau brahmaNA prokta' narakAho (?) piMDaM nirvAparahitaM yatra zrAddhaM svadhAvAcana lopo'sti vikarastu na lipyate / agnaukaraNamadhyaM ca AvAdbhramavate (?) janam // 8 // vidhIyate ||7|| yatpradIyate ||5|| nidhApayet / piNDaM zrAddha karttavyaM piNDahInaM vivarjayet / ayane viSuve caiva madyamama ( manvAdipu ) yugAdiSu // 6 //
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2400 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [paJcamozrAddhaM kurvIta yatnena piNDanivapanaM vinA / madyAyugAdau(?) bharaNyAM yatnena pari varjayet // 10 // piNDa zrAddha naM kurvIta yadicchetsta jIvitam / yAmyaM vA paitRkaM vApi pitRpakSe vizeSataH // 11 // tatra saGkalpanA kuryApitRRNAM puSTidaH sadA / manvAdizca yugAdizca maghA ca bharaNI tathA // 12 // zrAddhaM tatra prakurvIta piNDanivapanaM vinA / yaddadAti gayAsthasya sarvakAmantyamaznute // 13 // tathA maghAbharaNyozca trayodazyAM vizeSataH / prauSThapadasya dvAdazyAM pitRbhyo'rpayateyadi // 14 // tatra saGkalpanA zrAddha piNDanirvAparakSaNam / yadA saGkalpaM kurute dvAdazyAM ca maghAyutAm // 12 // ahaM saGkalpa santuSTava(?) pitAmahaH / pitRpakSe trayodazyAM piNDa zrAddhaM na kaaryet||16|| kurvanvai kalpanA sAddhaM maghAsaha maghAM vinaa| kuhUpUrNetupaJcamyAM yaH zrAddhaM kurute naraH // 17 // kAmikaM tu varaM putraM labhate nAtra saMzayaH / prAzanaM madhyamaM pipDaM pitAmaha sa jIvati // 18 // nArI prasUyate putraM labhate nAtra saMzayaH / kalpanA ca trayodazyA AnanyAyopakalpate // 16 // pratipatprabhRti tadvarjayitvA caturdazIm / zastreNa tu hatAye vai teSAM zrAddha pradIyate // 20 //
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhavarNanam 2401 pitapakSe caturdazyAM yaH zrAddhaM kurute naraH / santatistu haniSyanti vinAzastrahate mRte // 21 // zrAddhaM dAnaM caturdazyAM vinAzastranipAtane / jyeSTaputro vinazyati pitR NAmvA adhogatiH // 22 // svasthamRtyuH pitA yasya zaraghAtI pitAmahaH / pArvaNaJceti vijJeyaMtrayaradezastraghAtakAH / / 23 / / madhyamaM yugmapiNDau ca vihaMgaM vAriuddharet / pitAmahaM tathApyeke trayaste zastraghAtakAH // 24 // yathAvihaMgo pakSAbhyAM agamAzrityatiSThati / tathA pitA svakSaM ca pitAmahasamAzritaH // 2 // mRtkASThopalalauhepu vidyu dghAtaviSAdibhiH / nakhIdaMSTrivipannA ye teSAM zastA caturdazI // 26 // jalAdipu vipannA ye vanhI pAkarakehatAH / pakSizastravipannA ye teSAM zastA caturdazI // 27 // kaNThapAzavipannAye yoginIvApamRtyunA / tatovRdhivipannA ye tepAM zastA caturdazI // 28 // viprazApahatAye ca agnidgdhaamRtaashcye| teSAM zrAddhaM prazaMsanti pitRpakSecaturdazI // 26 // iti zrI brahmokta yAjJavalkye AtmakalpanAzastrahate yajuSA niragniHzrAddha vidhivarNanaM nAma paJcamo'dhyAyaH
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SaSTho'dhyAyaH zrAddhavarNanam athAtaH sampravakSyAmi mAtRNAM pUjanaM pRthak / pitA sarvatrapUtre sapatnIkAmabhISTataH // 1 // vRddha cAdau gayAvAte (tIrthe) madhye anvaSTakAsu ca / pRthak zrAddhaM ca nArINAmanyatra patinAsaha // 2 // vRddha e zrAddhaM trayaM kuryAttatrAdau mAtRkaMsmRtam / dvitIyaM paitukaM jJeyaM tRtIyaM mAtAmahaM sadA // 3 // pAkaM vA tu vahiHzAlAM sodanaM varadaM dadhi / nAndImukheSu karttavyamAmazrAddhaM sadAmune // 4 // dadhivadarAkSatamizraM syAtpiNDanivvapanaM vudhaiH / yavazvaRjavo darbhAstilArthe ca yavAH smRtAH // 6 // sampannamiti pRcchArtho nityakarmapUrvakam / vRddhau vivAhe yajJa e ca mAtRNAM kulapUjane // 7 // nava daivatakaM zrAddha'bravItsvAyambhuvaH param / mAtRzrAddha tu pUrvaM syAtpitRNAM tadanantaram // 8 // tato mAtAmahAnAM ca vRddhizrAddhatrayaM smRtam / gayAyAM puSkare caiva tathA anvaSTakAsu ca // 6 // pitu mukhye na karttavyaM pArvaNaM tu catuSTayam / jIve bharttari vAme ca mRte bharttari dakSiNe ||10|
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH] zrAddhavarNanam 2403 zrAddha yajJa vivAhe ca patnI dakSiNataH sdaa| pArvaNeSu sapiNDeSu vRddhAvanvaSTakAsu ca // 11 // kSayAhe parvaNi pUvvaM vizvedevAnprapUjayet / manvAdizcayugAdizca tathAkAmyeSupArvaNe // 12 // vizvedevA apUjyAzcedyatkaroti natatkRtam / yAjJavalkyAdidaM zrutvA RpayaH zaMsitavratAH // 13 // te pRcchantimahAtmAnaM mithilAra tapodhanam / kasminzrAddhaSu ke pUjyA vizvedevAmahAbalAH // 14 // ye yatra vihitAH zrAddha kathayasva mahAmune / tapaH svAdhyAyanirato prahaTo vAkyamabravIt // 14 // RturdakSo vasuH satyaH kAmaH kAlodhRtiH ruciH| purUravomAdravasau nAkazcaiva tathAparaH // 15 // dvAdazazcAgni sarvazca sarvavyANanigadyate / evaM dvAdaza vikhyAtA vizvedevAstudharmajAH // 16 // parvakAle RturdakSozcamuH satyau ca nAndike / kAmaH kAlo navazrAddha kAmye ca dhRtilocanau // 17 // pururavomAdravasau(purukhAmADavazcaiva)kSaye'hani tu pAvaNe / sapiNDIkaraNa zrAddha eko nAkaH prakIrtitAH // 18 // pitRnyjnytthaanyeputridshevissnnuruupinnH| vizvArUpAstathAkhyAtAdharmajA dharmanandanaH // 16 // zrAddhakAleSu pUjyante ye yathA parikIrtitAH / vaizAkhetRtIyAzuSalesite navamI kArtike // 20 //
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2404 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [SaSTho mAghepaJcadazI kRSNA azvinyAM ca tryodshii| hutaM dattaM tathA zrAddha yugAdiSvakSayambhavet // 21 // Azvine navamI zuklA dvAdazI kArtikasya c| . tRtIyA caitramAsasya tathAbhAdrapadasya ca // 22 // phAlgunasyatvamAvAsyA pauSasyaikAdazIsitA / ASADhasyApidazamI mAghamAsasya saptamI // 23 // zrAvaNasyASTamIkRSNA tathA pAr3hI ca pUrNimA / kArtikI phAlgunIcaitrI jyeSTIpaJcadazI tathA // 24 // manvantarAdipu(dayazcaitA) sarvadattasyAdakSayakArakam / piNDAyatra na pUjyante tatra catvArivarjayet / arghyamAvAhanaM caiva vikarazcAvanejanam // 2 // iti zrI brahmokta yAjJavalkye yajuSAniranikevRddhiH prakaraNaMnAma ssssttho'dhyaayH|
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamo'dhyAyaH zrAddhavarNanam // 2 // athAtaH sampravakSyAmi sapiNDIkaraNevidhiH / striyAzca puruSasyaiva zrutirepA purAtanI // 1 // mRte'hani tu karttavyaM pratimAsaM tu vatsaram / pratisamvatsaraM caiva + Adya ekAdaze'hani dvAdazAhe tripakSe ca SaNmAse mAsike'dike / zrAddhAni SoDazaitAni saMsmRtA (tAni) parameSThinA ||3|| yasya saMvatsarAdarvAksapiNDIkaraNaM bhavet / tasyApyanna sodakumbhaM dadyAtsamvatsaraM dvijAH gandhodakatilairyukta // 4 // kuryAtpAtracatuSTayam / trINi pitrye catuSTayaM trINi pitRNAmekaM pra etasya pra etapAtraM pitR pAtre'tha siJcati / / / 5 / / ye samAnAhva miti dvAbhyAM zeSaM pUrvavadAcaret // 6 // etatsapiNDIkaraNa mekoddiSTaM etatsapiNDIkaraNamekoddiSTaM striyA api / ata UrdhvampradAtavyaM pra etAnna prativatsaram yasminnahanipra etaH syAttasminnahani dApayet / yasyaitAni na dIyante pratazrAddhAniSoDaza // 8 // pizAcatvaM sthirantasya datteH zrAddhazatairapi / pati meke na karttavyaM sapiNDIkaraNaM striyAH ||6|| 11011
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2406 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [saptamo sA mRtApi gataikatvaM sarvavaNe dhvayaM vidhiH|| svenabhA samaM zrAddhaM mAta(1,mukta sadaiva hi // 10 // pitAmahyapi svenaiva svenaiva prapitAmahI / zvazrU jIvati bhartAraM snuSA cAntahitaM yadi // 11 // ardha pibati bhartAraM piNDaM visRjya melayet / yasyajIve piturmAta bhrAtA bhAryApi jIvati // 12 // sapiNDIkaraNaM tasya pitAmahapitRtrayam / sarvAsAmevapatnInAmekAcetputriNI bhavet // 13 // tena putreNa sarvAstA grAhyAH putravatI hyajaH (praah)| pitAvizrAntimApanno yasyajIvepitAmahaH // 14 // vRddha prapitAmahaH sArddha kuryAtpratAdikI kriyaaH| vRddhazcaivatu yatpAtraMtarimazca trapitAmaham // 1 // tatsutaH siMcayetpAtraMtatsutaH siNcyetpunH| vRddhaprapitAmahaM pipDaMtatridhA kArayevudhaH // 16 // prakarSaNagate prete nApitA preta ucyate / pituH pitAmahe jIve (vati) putrazcenmriyateyadi // 17 // sapiNDI karaNaM tasyavasurudrAdityAnvai pitRn / sapiNDI karaNA dUrdhva yAvadandatrayaM bhavet // 18 // bahiH prAGga prakurvIta na kuryAdbhari bhojanam / tIrtha snAnaM mahAdAnaM yavAnyapitRtarpaNam // 1 // abdamekaM na kurvIta mahAguru nipaatne| . yathAjyotirguNAnsarvAnpracchAdayati bhAskaraH // 20 //
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhavarNanam 2407 pitR dvAraM tathA prataM (to) varSa mAcchAdya tiSThati / snAnaM dAnaM tathA tIrtha zrAddhaM ca pitR tarpaNam // 2 // sapiNDIkaraNAdUvaM kuryAtputraH sadaivahi / dazama ekAdaze caiva dvAdaze vA tathaiva ca // 22 // pramAdAtSoDaze vApi kuryAtretAdikA kriyAm / azvinI puppa harataM ca svAti zravaNa revatI // 23 // na kuryAtpretakarmANi sapiNDIkaraNAdikam / patanti pitarastasya narake ghoraraurave // 24 // ekAnhe aheSaDa?) dedazAhaikAdaro tthaa| dvAdazAhe SoDaze ca mAse caiva virabdike // 25 // tathAtrimAseSaNmAse dazame UnavArSikam / sapiNDI karaNe zrAddha vRpotsarge ca SoDaze // 26 // aurasakSetrajazcaiva dattaH kRtrima eva ca / gUDhotpannopaviddhazca dAyAdo bAndhavAzcaSaT // 27 // auraso dharmapatnItastatsamaH putrikAsutaH / nyAyamArgeSu yo jAta aurasaH parikIrtitaH // 28 // kSetrajJaH kSetrajAtastu svagotraNetareNa ca / yathA gAvazva zaMDazca kSetra zaMDazca kSetrajJaH // 26 // putra ityucyate pitRmAtRSu yodattaH saMskArakaraH / svagRhe kRtaM svajJAti jAta ucca sadatta.parikIrtitaH // 30 dadyAnmAtu pitA yasmAtsaputro dattako bhavet / jyeSThajJAtisvayaM jAtaH pAlyaH kRtrima ucyate // 31 //
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2408 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [saptamo gRhe pracchannau panno gUDhajastu sutaH smRtaH / svajJAtijAto yasyaktaH sanAlaH sagarastathA // 33 // utsRSTA gRhyate yadyatsva sopaviddho bhavetsutaH / dAyAdAH sarva dharmaSu tathA santAna kArakaH // 33 // yajJe karmaNi dAne ca SaDyathA parikIrtitAH / kAnInasya sahojazca krItaH paunarbhavastathA // 34 // svayaMdattApaviddhazca bAndhavAH SaT prakIrtitAH / kAnInaH kanyakAjAto mAtAmaha suto mataH // 3 / / atha sva jJAtijovApi gRhiNyA sa shoj.(1)| pitR mAtRzca (mAtRbhyAM ca vikrIto dAsaH krItastUcyate // akSatAyAM kSatAyAMca punarbhUtaH punarbhavaH / svayaMdattApaviddhazca pUrvameva prakIrtitAH // 37 // azrAddha yA apAGkta yA dAyAdaHputra ucyate / antevAsini cANDAla garade paktiMdUSake // 38 // gRhe sUtake granthabhedI deve pitrye ca (na) yojayet / AzramAdAzramaM gaccheccaturthe vAzrame vaset // 3 // nivRttaH sarvakAryeSu antarvAso sa ucyate / caNDa (NDAla) stuna hitaH krodhe adamro dabhravAraNe // 40 // yasya viprasya(?)tanmAda cANDAlatvaM vinirdizet / garada ityucyate vedamvAdhItyAdhyApayetpunaH // 41 // sa kalpaM sarahasyaM ca viprau'sau gAradaH smRtH| zratismRtiratonityaM pratigrahaparAGmukhaH // 4 //
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] zrAddhavarNanam 2406 tathA paktirabhojI ca sa vipraH paGktidUSakaH / zarIrANIndriyAnyAhuH zarIraM gRha ucyate // 43 // svavaze tasya tiSThanti sa vipro gRhamUSakaH / dazagraMthi samAyukta zarIraM yasya dehinAm // 44 // yastaM bhindati jJAnena granthabhedI sa ucyate / vArtA vRttizca zAlI ca japAvRtto ghora sanyastaH / / 4 / / yajJa dAne tathA zrAddha dattaM bhavati cAkSayam / svagRhe varttate nityaM zrutismRtyavagAhanam // 46 // ayAciteSu gRhNIyAdvArtA vRttiH sa ucyate / zIlo cha yAratu (yA) varvati pratigraha vivajitaH // 47 // bhuJjItAtithi saMyukto vRttazAlInako dvijH| mAsInaM yastu gRNhIyAtsabhukta nyastu gRhNAti // 4 // kuzUlaM kumbhIdhAnyAni jApA vRttiH sa ucyate / caturtha sAhasaMyukto annaM pUrNantu saMsthitaH // 4 // tadagatenyatpragRhNIyAdvipro'sau ghorasaH smRtaH / te dhanyAste kRtArthAzca pitRbhizcaiva dApayet / / 50 // yeSu zrAddhaSu bhuJjIta brAhmaNaM ca yathodyatam / asammAnAttapo vRddhiH sammAnAcca tapaH kSayaH // 5 // aJcitaH pUjito vipro dugdhA gauriva zAntaye / kRSNasAro mRgo yatra maMdra yaduSi'?) uttamam // 52 // brAhmaNA vanhihInAzca tatra zrAddha mayoditam / cANDAlaiH pazukaMTha pAza nigaDIpAkSitaiSTribhiH
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2410 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [saptamo vidyu cchastra vidagrahAgni mudakaM pASANa sarpambiSam / piDvArUDha videza mRtyu zakaTe kUpeprapAteSvapi azvASTrovRSabhastathAtmahanane kuSThe'pyapasmAriNi // 53 / / lUtA viplava zItalozca (zva) vahate bhavet / devarSINAM ca saMsarge manunA'haM tathaiva c| pitR kalpagi (1) staM brahmaNA bhASitaM mama // 54 / / agnihInAzca ye viprA maMtre vAjasaneyinaH / teSAM zrAddha prazaMsati parameSThI pitAmahaH // 55 // ata UrdhvampravakSAmi sarveSAM dharmamuttamam / yasmindeze mRgaH kRSNastasmindhAnnibodhata // 56 // pituradamazaucasyAtSaNmAsAnmAturucyate / mAsatrayaM tu patnInAM nArAyaNabalikriyA // 7 // anyeSAM caiva gotrANAM tripakSe vali viSNunA / aMgAni vedAzcatvAromImAMsAnyAya virataraH // 8 // purANadharmazAstraM ca vidyAzcaiva cturdsh| punamanvaGgirovyAso gautametyuzanoyamaH // 6 // vaziSTadakSa sambata zAtAtapaparAzaraH / Apastambastu hArItaH zaMkhaH kAtyAyanoguruH / brahmA tR (tri) viSNava ha ca dharma zAstra prayojakAH // 60 // iti zrIbrahmapraNIteyAjJavalkyedharmazAstreyajuSAniragnipitRkalpam saptamo'dhyAyaH /
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ athASTamo'dhyAyaH tatrAdau brahmacAridharmavarNanam ataH paraM pravakSyAmi lokAnAMdharmAmuttamam / brAhmaNAdyAstuvarNAnAM yathAvadanupUrvazaH / / 1 // niSekAdizmazAnAntAsteSAM vai mantrataH kriyAH / ArAmikonApitazca dAruhaHkAMsaghAtakaH // 2 // lauhakaH kumbhakArazca SaDprakRtyA ca uttmaaH| sUtakazcakriNastathAdhvajahocchiSThabhojI ca khaGgakRtyA dhamAdhamAH(1) // 3 // garbhAdhAnamRtau(?) puMsavanasyandanAtpurA / SaSThe'STame vA sImanto mAsyatejAH (1) karma ca // 4 // ahanyekAdazenAma caturthe mAsi niSkramaH / SaSThe'nnaprAzanaMmAsi cUDAM kuryAdyathAkulam // 5 // evamenaH zamaM yAti bIjagat(?)samudbhavam / tUSNImetAH kriyAH strINAM vivaahstusmntrkH|| 6 // garbhASTame'STamecAbde brAhmaNasyopanAyanam / rAjJAmekAdazevarSe vizAmekeyathAkulam // 7 // brahmaNAkathitA(ni) pUrva saMskArANi nibodhata / brahmacaryasavAmasya kArya viprasyapaJcame // 8 // rAjJobalArthinaH SaSThe vaizyasyehArthino'STame / sarveSAM bhojayettaM ca madhyAnha(hArkIgata(?)vidhiH // 6 // 151
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2412 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ aSTamo vidhivadvahi saMsthApya pAtrotsAdanameva c| paryuptazirAlaGkRtya (?) pazcAdagna sthi (?) vIt // 10il brahmacaryamArya bhAgA ca gurorvAcayatyabravIt / pItavastraM yathendrAya mantravatparidhApayet ||11| yenendrAya sumantreNa kaupInamupakalpayet / iyaM duruktamuccArya yuvAsuvAsa stathaiva ca // 12 // mekhalAM tatra vinyasya ziSyAyabrahmavaJca se / brahmasUtraM samAdAya gAyatryA cAbhimantritam // 13 // yajJasyatvetimantreNa brahmasUtraM samarpayet / anenamantreNayajJasyatvAyajJasyopanahyAmmupanIte nopanahyAmi AyuSyavacca syathaM rAyasyoSamaudbhidaM / iti maMtreNa guruzcaiva paThenmantraM vrataM kRNatastathaiva (?) ca / yomedaNDaH parApaThe daMNDaMsamAdade || brAhmaNo bilvapAlAzau kSatriyovaTakhAdirau / pippalodumbarau vaizye daNDagrAhItidharmataH // 14 // zirolalATanAsA brAhmaNakSatriyavizAm / muSTidvAdazAjinaMmekhalAM dazahastaka ( yo :) (?) ||15|| palva ca tpAta (?) brahmacArI gRhasthayoH / SaNNavatya (ra) prajeproktA caturazIti bAhuje ||16|| saMkhyeyamupavItake / paJcasaptati vaizyasya aiNeya rauravaM vipre kSatriyasyAjinaMsmRtam // 17 //
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAridharmavarNanam 2413 ajaMgavyantu vaizyasya sarveSAM shubhkRttthaa| viprasyamekhalAmauJjI maurvIsyAtkSatriyasya c(stthaa)||18|| zaNasUtrA tu vaizyasya trividhA mekhalA matA / pratyakSamalAbhe caiva kuzAzmattakavalvajau // 1 // pravarAmathibhedAzca saMskRtyaM ca tribhistthaa| syAdbhiraJjalinA (1) AtmanA pUrayeddhanuH // 20 // ApohiSThetitisRbhirabhiSicya punaH punaH / sUryasyoddhaSaNaziSyaM(?)taccakSurmannavarjayet // 21 // ziSyasya hRdayAlaMbhamavratetyudAharet / ziSyasya hastamAdAya konAmAsItipRcchati // 22 // svanAmagrahaNeziSyaH shrmaahmbhodvijottmaaH| indra...brahmaNa agnizca bhavatto ziSyauktavAn // 23 // bhUtebhyazca prajApatyaM devAyatvA tathaiva ca / savitrebhyo adbhyazcaiva oSadhIbhyopi samuccaret // 24 // dyAvApRthivIdevebhyo vizvebhyazcatathaiva ca / sarvebhyastvAnubhUtebhyaH paridadAmikrameNa tu // 25 // agnaH pradakSiNaMkRtvA upavizya yathAvidhi / AjyAhutIntatohutvA zikSAMziSyAya uktavAn // 26 / / athai (1) n...shaastrbrhmvrcsviiviiryennsNsthitH| ApozAnakriyAM kuyAtsUryasaMyuktaM na svapet // 27 // satyameva hi vaktavyaM satyasaMdhAnameva ca / ApozAna kriyAnityaM ziSyo bADhaM pravAcyatAm // 28 //
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2414 .. brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSThamo atha sAvitrI manvAhuragnarantaratastathA / pratyaGmukhopaviSTazca samIkSya ca guruM sadA // 26 / / AsInaM dakSiNe vApi patsecca sa(?) uccaret / upavizyatu tatraiva aindrAbhimukho guruH // 30 // yatsoddhaca samArabhya vAruNyAbhimukho(?)(khaH) ziSyaH / sarvA ca tRtIye prApyaM sahAtmani uccaret (?) // 31 // samvatsare ca SaNmAse caturvi(vizA) (?) hameva ca / dvAdazAhe ca SaDahe sadyastve cApi dAva(pa)yet // 32 // guro rgAyatryAdAnAJca pitRvatparipAlayet / gurorgAvaH pradAtavyAH sudugdhAH vatsasaMyutAH // 33 // gAyatrI brAhmaNo dadyAtriSTubhAM kSatriyasya ca / vaizyAya jagatIM dadyAd gAyatrI triSTubucyate // 34 // tripadA vApi sarveSAM gAyatrI prikiirtitaa| yeSAM dvijAnAM gAyatrI kAlAtIte pramAdataH // 3 // prAjApatyatrayaM kuryAttatopanayanaM vidhiH / mantravitsamidhAdAnaM pANinAgnau samUhanam // 36 // OM agne suzravaH sauzravasaMmAMkuru yathA tvmgn| . suzravaH suzravA asi evammA 7 suzravaH sauzravasaMkuru yathAtvamagna devAnAM yajJasya nidhipA asi evamahammanuSyANAM vedasya nidhipobhUyAsa 7 svAhA / OM agnaye samadhi mAhASaM bRhate jAtavedase ythaa| tvamagna samidhA samidhya sa evamahamAyuSA medhayA
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacAridharmavarNanam vasA prajayA pazubhirbrahmavacca se na samindhe (dho) / jIva putro mamA cAryo medhAvyaH hamasAnyani rAkariSNuryazasvI tejasvI brahmavarcasya (ya) nnAdo bhUyAsaM svAhA / dvitIyA tRtIyA ityevamupoSya iti - vAribhiH / 'dhyAyaH ] 2415 suzravA ca punardadyAtpUrvvavatparisamUhanam / paryukSodakamAdAya mukhaM sammRjya vai tathA // 37 // tanUnapA asi mantreNa pANibhyAM ca pratapta ena ca / medhAmmedevaH savitaH medhAM devI sarasvatI // 38 // medhAmme'zvinau devA vAdhattAM puSkarasrajau / aMgAni ca ma ApyAyantAm vAkprANazcakSureva ca // 36 // zrotrazca yazazcaiva balamitpara (?) uccaret / // 45 // lalATe bhasmanA dadyAd grIvA dakSiNataH stathA ||40|| AyuSaM ca paThenmantraM pratimantraM zriyAyutam / dakSiNapAtramAdAya vAme haste tathaiva ca bhikSAcaryamataH kuryAdbhavau (?) brAhmaNaH sadA / bhavatpUrvaM brAhmaNastu bhavanmadhye brayAdurujaH // 42 // bhavadantastu vaizyasya bhikSAcaryaM vidhIyate / daNDAjinopavItAnimekhalAzcaiva dhArayet // 43 // / brAhmaNeSu caredbhakSyamanindya SvAtmavRttaye / tadAdaumAtaraM gacchedbhikSArthe putrakaH sadA // 44 //
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2416 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo teSu teSu ca gRNhIyAbrAhmaNo brahmacAriNaH / gurorbhekSyaM nivedayitvA(ditvA) guroraajnyaamnupaalyn||4|| gurorAjJAM sadA tiSThed vanneva ma voH(?) / araNyAtsamidhAdAya tasminnagnau juhoti ca // 46 // vAcaM visRjatevAdhaHzAyI(ziSyaH) tu nityazaH / akSAralavaNAzIsyAddaNDadhArI ca savadA // 47 // amiparicaraNaM nityaM guruzuzrUSaNaM tthaa| upanIya guruH ziSyaM mahAvyAhRtipUrvakam // 48 // vedamadhyApayedenaM zaucAcArAMzca zikSayet / divA sandhyAsu karNastha brahmasUtra udaGmukhaH // 4 // kuryAnmUtrapurISe tu rAtrau cedakSiNAmukhaH / gRhItaziznazcotthAyabhRdbhiramyuddha tai laiH // 5 // gandhalepakSayakaraM zaucaMkuryAdatandritaH / antarjAnuH zucaudeze upaviSTa udaGamukhaH // 51 // prAgvA brAhmaNa tIrthena dvijo nityamupaspRzet / kaniSThAdezinyaMguSThamUlAnyanakarasya ca // 2 // prajApatipitRbrahmadevatIrthAnyanukramAt / triH prAzyApo dvirunmRjya khAnyadbhiH samupaspRzet // 53 // adbhistu prakRtisthAbhihInAbhiH phenbudbudaiH|| hRtkaNThatAlugAbhistu yathAsaMkhyaM dvijAtayaH // 4 // zuddhAstrIcaiva zUdrazca sakRtspRSTvAbhi(mantritam )nti htH| snAnamabhyuddha tairmantrairmArjanamprANasaMyamaH // 5 //
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH brahmacAridharmavarNanam snAnaM mantra tathA saMdhyAM kuryAtpUrvavadAcaret / japannAsIta sAvitrI pratyaGAtArakodayAt // 56 // sandhyAMprAkprAtarevaM hi tiSThannAsUryadarzanAt / agni(kArya) tataH kuryAtsanthyayorubhayo rapi // 5 // tato'bhivAdayetvRddhAnasAvahamiti bruvan / guruJcaivopAsIta svAdhyAyArtha samAhitaH // 8 // AhUtazcApyadhIyIta labdhaM vA'smai nivedayet / hitaM cAsya carennityaM manovAkAyakarmabhiH // 56 / kRtajJo'drohi medhAvI zuciH kalyANasUcakAH / athavA dharmataH sAdhuH zaktaH prajJAnavittadA // 6 // daNDAjinopavItAni mekhalAM caiva dhArayet / brA(dvijAtiSu) pu caretbhakSyamaniMdya vAtmavRttaye // 6 // kRtAgnikAryoM bhuJjIta vAgyato gurvanujJayA / ApozAna kriyApUrva sakRtpAtramahutsama(vizodhayet ) // 62 brahmacarye sthito naikamannamadyAdanApadi / brAhmaNaH kAmamaznIyAcchrAddha vratamapIr3ayan // 63 // madhumAMsajanocchiSTamu(bhuktastrIprANahiMsanam / bhAskarAlokanAzlIlaparivAdAdi varjayet // 64 // sa guruyaH kriyAM kRtvA vedamasmai prayacchati / upanIya vadeva damAcAryaH sa udAhRtaH // 6 // catvAriMzASTamadhikaM paThedvaMdaM smaahitH| yAvad vA grahaNaM kuryAd brahmacarya samAcaret // 66 //
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2418 brahmoktayAjJavalkya saMhitA vedArambhAvasAne ca vedAhutyA ca hUyate / pRthivyAmayaRgvedentarikSavAyave yajurdive sUryAya sAmeSa dikvandatharvaNa evaca / [ aSTamo vedavedadvayA hutyaM bhUrAdizcASTamA hutIm / tato brAhmaNa chandobhyaH prAjApatyAzca devAdau juhuyAtsa tamAhutim // vyAhRtyAyAdazAhutyA anyagrantheSvayaM vidhiH / asaMyamena yo'dhIte anArya ca (1) kadAcana // 67 // // 68 // RRcaikAsaMyamasthena (yena) adhItArayatyapi / AmapAtre yathAnyastaM ApomadhughRtaM payaH na tiSThetpAtra daurbalyAttarasA tasya bhAjanam / evaM pAtrasaMyogAdadhIto'pi vinazyati // 66 // pAradoSeNa vedo'pi apavitraM (tro) bhaviSyati / gAyatrI sAramAtro'pi varaM vipro (pra) suyantritaH // 70 // nApaNDitazcaturvedI sarvAzI sarvavikrayI / AcArahInaM na punanti vedaH yadyapyadhItA sahaSaDbhiraGgaiH te mRtyukAle puruSaM tyajanti nIDaM zakuntA iva jAtapakSAH // 71 anadhyAye tu yo'dhIte chAndasaM vimalaM zubham / SaSTivarSasahastrANi viSThAyAM jAyate kRmiH // 72 // prativeda brahmacayaM dvAdazAbdAnipaJca ca / mAturyama jAyante dvitIyaM maujIbandhanAt // 73 //
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAridharmavarNanam 2416 brAhmaNakSatriyavizaH (vizAM) stasmAdete dvijAH smRtAH / upavIte tu saMgRhyavarNavid gurumeva ca // 4 // tAvatriguNitaM sUra(traM)paryAptaM tu punastribhiH / brAhmaNe dakSiNe haste caturaMgulirAvRte // 7 // brahmaparvastu vijJeyaH suutraarthmaahredvijH| ekena prathitastanturdviguNastriguNastathA // 6 // pravarAgranthibhedazca sUtre mekhalayoH sdaa| sUraM (tra) salomakaM vidyAtpunaH kRtvAdvilomakam // 77|| devAstatra tu vinyasya brahmasUtre vidhiH smRtA / pRSThadeze ca nAbhiM ca dhRte (dhArite)ya dvindate kaTim // 7 // taddhAryamupavItantu (1) atilambaM navocchritam / OM kArAgni nAgasomaH pitarazca prajApatiH // 7 // vAyurASTa(ka)tata navamaH srvdevtaaH| ajJAnena tu viprasya vinA yajJopavItinA // 8 // kRtvA mUtrapurISe ca zuddhiryAtAM nibodhata / ekarAtraM carenmUtraM purISeNa dinadvayam // 8 // striyambinA akAme vA dvijo vA brahmavAraNaH / spapna svapnAzrave zukra zuddhistasya vadAmyaham // 8 // snAtvA tu sUryamaciSya(tvA)tripunazca acampaThet / punantume japenmantraM akAme zrAva zuddhayati // 83 / / avakIrNI bhaveddha tvA brahmacArI sa yopitAm / gaI bhampazumAlabhya naiRtyAM sa vizuddhayati // 84||
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2420 ___ brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo brahmacArI striyaM gatvA'vakIrNI bhavettu sH| gaI meM pazumAlabhyayajezcaiva catuSpathe // 8 // agniM sthApya vidhAnena naiRtyAM devatAM yajet / kA(lA)ya kAmakAya(yebhyaH)zca niRtebhyastathaiva ca // 86 // rakSobhyo devatAbhyazca svAhAnte juhuyAttadA / gurvAcAryadvijAMzcaiva paridhApya yathAvidhi // 8 // pAtrAya saMsamAdAyabhakSyaM saptagRhaM caret / tebhyo labdheSu bhaikSyeSu bartayatyekakAlikam // 48 // upaspRzyatriSavaNAmabdena sa vizuddhati / gaMgAyAM ca tato gatvA gAyatrI cAyutaM japet // 86 // brahmacArI tataH zuddhau vedapAThI bhavetpunaH / yAvad grahaNaM vedasyatAvadbrahmacayaM (?) caret // 6 // guruzuzrUSaNe nityaM guruvataparAyaNam / gurubhaktisamAyukta guruvAkyamanusmaran // 6 // vratatrayasamAyukta snAtakatvaM bhavetsphuTam / vidyA vrato vrato vidyA snAtakAstrayaH kIrtitAH // 2 // asamApya (A) vedo yasya samApya tu brataM tathA / vratasnAtakaH kathyante (ucyate)vratArthI so'pi+ucyate // 63 asamApta (pya) vrataM yasya samApya (ta) vedapAThanam / vidyAsnAtakaH sojJeyo vidyArthI procyate budhaiH // 14 // vrataM vedaJcobhau samApya ubhayoH snAtaka ucyate / ASoDazAvAviMzAccaturvizAcca vatsarAt // 6 //
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAridhamavaNanam 2421 brahmakSatravizAM kAla aupanAyanikaHparaH / ataUvaM patantyete sarvadharmabahiSkRtAH // 66 // sAvitrIpatitA vAtAH sarvastomAdRteH krtoH| sAmya (?) na pradAtavyA patitA parikIrtitAH / / 17 / / yeSAM dvijAnAM gAyatrI kAlAtIte (tA)pramAdataH / prAjApatyaM tataH kuryAttata upanayanaM smRtam // 8 // mIne ravau harerjIve naSTa shukrbRhsptii| vratopanayanaM caret avale candrabhAskare // 6 // vidyAvantaM yazasvantaM agnivAM(?)viduSaH priyH| vratopanayanaM caitre avale candrabhAskare // 100 / romAdya (?) ca phAlgunevApi caitre vaizAkha eva ca / abhracchAyA na karttavyaM yadi garjati taddine // 10 / / pauSAdi catvAro (turo) mAsAstatra vRSTirakAM(?)jalam / vratAdikaM na karttavyaM yadi garjati (cchAti) tadine // 102 / / hastatrayeSurevatyAM mRge pussypunrvsau| zravaNAzvidhaniSThAyAM vrataMviramet zubhe // 103 / / paJcamI ca tathA SaSThI dazamyekAdazI tathA / dvitIyA dvAdazI buddhAM(viddhAM zukraja(?)ca rave vratam // 104|| zAkhAdhipe valopete upanItakriyA hi tu / sarveSAM vA gurau candra sUrye ca balazAlini // 10 / / guru zukra kuje buddha RgyajuH sAmAthavvaNaH / zAkhAdhipaJca vijJeyamupavIte valaM hi tu // 106 / /
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2422 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamosampUrNe vratacarya ca hyadhIte ca tathaiva c| guruNA cA(bhya) nujJAtaH snAnaM kuryAttataH param / / 187|| guroH pAdopasaMgRhya kuzAstaraNa saMsthitaH / vahnazcottarataH kuzAnAstIrya brahmacArImupavezayet / / 108 / / aSTAnAmudakumbhAnAM purataH (sthApana) sthApayetramAt / yeSvannarasamagnizca(?) AdAyAbhimantrayet // 106 / / tato'bhiSecanaMkuryAnmantravicca pRthak pRthak / yorevanena maMtreNa ApohiSThAntathaiva ca // 110 // yo vaH zivatamorasastasmA arNgmaamvH|| ekIkRtya paribhi (ta) stUSNIM yeazvantabhimaMtrayet // 11 // tato'bhiSecanaM kuryAdabhiSicya punstribhiH| . tUSNImabhiSicya (cyAtha) namaskuryAdgurorapi / / 112 // uduttametimantreNa unmucyenmekhalAM tdaa|| nidhAyadaNDamagre tu vAso'nyatparidhApayet // 113 / / AdityamupatiSThettu udyannAjazca (1) maMtravat / utthAya ca punaH snAtvAlepannAsikayo stathA // 114 / / mukhecApagRhIte (tu) prANApAnau ca tappayet / cakSurbhe taya'yaJcaiva zrotametaryayantathA // 11 / / pitaraH zundhadhvaM kuryAtpANyoravanejanam / smata(smAta sUtraM tatodadyAta dvitIyaM paridhApayet // 116 / / dakSiNAbhiSinyazcaiva (?) tatsucakSAhamevaca / ahataM vAsA dhautaM vA maMtravatparidhApayet // 115||
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAridharmavarNanam 2423 parispaitimaMtreNa yazasAmAstathaiva ca / sumanasaH pratigRNhIyAdyazasA ca bhagena ca // 118 / / athAva vandhIte yadyazopsarasA mindazcakAravipulaM pRthu tena saMgrathitAH sumanasa AvavanvAmi / uSNISeNa ziroveSTaya (veSTayitvA)yuvA suvAsAzca maMtravit alaGkAra(zca zvaidha (vividhaiH) bhuuyo'lngkrnnntthaa| bhUyAsaH karNaveSThaM tu akSNoMjanaM tataH paraM // 11 // vR...sikanInasya(?) akSNo'janaM vidhIyate / rociSNurasItyAtmAnaM Adarza prekSaNantathA // 120 / / vRha...tecchadirasikanna (?) pratigRhNavai ttH| pApmanomAmattaH hi pAdau yugmopadhApayet // 12 / / upAnahI pridhaapyevyugpdyugpttthaa| vaiNavaMdaNDamAdatte vizvAbhyo mati (miti) mantravat // 122 / / dattaprakSAlanAdInAM chatropAnahameva c| pUrvANi ca japenmantraM paridhApya punaH punaH // 123 / / snAtasya...bhotyuttatyakuyoniH(1) pitAmahaH / kAmetareNa gantavyaM nRtyagItaM vivarjayet // 124 // zUdrazca...rAyazca (1) sadAsaMgati varjayet / vAditrANi na kurvIta paTahAditathaiva ca // 12 // na gAyetkAmagItAni vaiSNavaM gItamAcaret / rAtrau na gamyate kSamamakSemenaiva gamyate // 126 //
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2424 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA na dhAvedudapAnArthaddha, (gha) ta karmaNi varjayet / parastrIgamanevaya'mudayAvekSaNaM (tathA) varjayet // 127 // vRkSArohaNavaya'zca phalapracayanantathA / sandhisarpa'pavaya'ntu nagna snAnaM vivarjayet // 128 // RtumadyoSitAlApaM tathA niSThurabhASaNam / azlIlavadanaM caiva na kurvIta kadAcana // 126 / / udayAstamane madhye nAvalokayate ravim / snAtvA bhikSAM pragantavyaM vAgyataH snAnamAcaret // 130 // varSatyeva na gantavyaM gantavyaM mantravajjapet / ayamme vajraH pApmAmapahanat anena maMtreNa brajet // 131 // apavAtmAnaM nAvekSyeta kanyAdRSI ca no bhavet / viSu (ve) striyA na gacchetu prasUtAkucavarjitA(?) // 132 / / pratyupoSitAzcaiva tathA piMDaM ca no haset (1) / SaNmAsAni samatItAni garne sahitayoSitA / / 133 / / sA strIgarbhiNI proktA na rameta kadAcana / paraM vandhyA na gantavyA tyajedvandhyA parastriyaH // 134 // jJAnenaiva tu vaktavyaM sakulaM na kulaM tathA / bhagAlaM(?)ca kapAlaJca prasiddhau vAcyatA(ma)pi // 135 // AkhaNDaladhanuzcaiva na nirIkSeta kdaacn| saurabhI ca parasmai ca coSamAnA na vAcyatAm / / 136 / / tiSThanmano na kurvIta tathA mUtrapurISayoH / svayaM zIrNena kASThena gudadvAraM pramRjyatAm // 137 / /
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] brahmacAridharmavarNanam dRr3havato (i) vadhanasyAtsarveSAM mitrabhi / tisro rAtrivrataM kuryAdamAMsAzIbhavetsadA // 138 // na bhavetsvAbhRnmayapAyI madyapA iti varjayet / na snAtvA naivapItvA tu sUryataptana vAriNA // 13 // RtusnAtA striyAH zcaiva surApI zUdra(eva)va ca / kAkasya ca zunazcaiva sparzavAdaM vivarjayet // 140 // paracintA na(ca)karttavyA AtmacintA tu nityshH| atItaM naiva zocyeta na tu cintyamanAgatam // 14 // vartamAnena varteta (titavye) dharmabuddhiM samAcaret / zruti smRtirato nityaM dAnAdhyayanatatparaH // 142 // pitRmAtRgururvipranamrIbhUtaM bhavetsadA / mithyAvrataM na karttavyaM mithyAdIkSAM vivarjayet // 143 // samApta brahmacarye ca vede'dhIte tathaiva ca / upayeme tataH kanyAM brA(ma)lakSaNa saMyutAm // 144 / / ato vivAhayetkanyAM pitRmAtRsamudbhavAm / suzIlAM guNavatIJcaiva dakSAM vA mitabhASiNIm // 14 // pitRsvasA ca bhaginI bhAgineyI duhitApatiH / evaM mAtRSu vijJeyA bAndhavAH parikIrtitAH // 146 // saptamI pitRtojJeyA paJcamI mAtRtaH param / pitRmAtasvabandhUnAM dArakarmaNi varjayet // 147 // pituH pitRzvasuH putrAH pitRmAtRzvasuH sutAH / piturmAtulaputrAzca vijJeyA mAtRbAndhavAH // 14 //
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [tRtIyomAtuH pitRzvasuH putrA mAturmAtuzvasuH sutAH / mAturmAtulaputrAzca vijJeyA mAtRvAndhavAH // 146 / / yasmindezeSu ye viprA yAva (tI) yatraiva mRttikA / tenaiva te pAlanIyA na te duHkhAH kadAcana // 150 / / kulInasphItA sucAkhyAtAH vRddhajJAtisamudbhavAn / trINi yasya pralambanti lalATamudaraM kaTim // 15 / / ___ kulakSayiNI jJeyA rakarmaNi varjayet / yathA putrI patnArasa(tathAputra) nirIkSanti tato varaH / / 152 / / samparIkSyo vizeSeNa dshdossvivjjitH| adhamaH kilviSI kuSThI patitaH klIba evaca // 153 / / taja(alakSmIka) zca mAyAvI rAgAndho mUo'pi yH| apasmArI kulocchannaH kanyAdAneSu varjayet // 154 // kanyAM dAtuM pitA yogyaH abhAve mAtRkA (taraM) tathA / bhrAtaraM mRtato dadyAd gotriNastu tataH param // 155 / / tathA doSavatIkanyA na yojyA dArakarmaNi / lambodarI lambazirA(ra)kA tathAcaiva kaTevarIm / / 156 / / ati lomnI ca nirlomnImatigaurAM ca pANDurAm / devavRkSanadInAmnI tathA nakSatranAmikAm / // 157 / / na zmazrurvya janamarte aguSThAdya (?) ghareH svarA / hAsye ca kUpagaMDAMgIca(?)doSAzca SoDaza // 158 / / yacA (vAcA) dattI (ttA) manodattA kRtakautukamaMgalA / udakyAca tathA pANiM gRhItI prasavAnvitI // 156 / /
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhaprakaraNavarNanam 2427 agniM parigatAcaivapunarbhU saptadhA mtaa| sarvAsAntu kumArINAM gaurI zastA prayatnataH // 160 // tAmudahed bheda sUrya:(1)pitR NAM vAgchitaH sutH| aSTavarSA bhavedgaurI navavarSA ca rohiNI // 16 // dazavarSA bhavetkanyA ata Uda rajasvalA / dazAbdAM ka yakAtItAM na varAya prayacchati // 162 / / mAsi mAsi rajastasya pitA pibati zoNitam / datvaikasmingRhekanyAmanyasmai tu prayacchati // 163 // sva(tat) kulaM narakaM yAti yAvadAbhUtasaMplavam / paradattAM praduSTAM vA (tvatha vA)chadmanA hRtAm / / 164 // rohiNI daNDinIyasya dyonAravyAya yuycchti(1)(prycchti)| balAdupahRtAM kanyA kovA kasmai prayacchati // 16 / / apramANastu (NAtu) sA jJeyA varamanyampradApayet / chalenApahRtA kanyA corairyadi vivAhitA // 16 // anyasmai vidhivaddayA yathAkanyA tathaiva saa| nocyate cavayiH(capatiH)sadbhiHzchalenApi vivAhitA // 167 pitRdattAtuyAkanyA pANigrAhaNikocyate / vivAho'STavidhaH prokto brahmaNA parameSThinA // 168 / / brAhmo daivastathAcArSaH praajaaptystthaaprH| gAndharvo rAkSasazcaiva paizAcazcASTamo'dhamaH // 16 // AhUyAlaGkRtAMdadyAdvivAho brAhma ucyate / tajjaH punAtyubhayataH puruSAnekaviMzatim // 170 / / 152
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2428 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo yajJasthaH RtvijaH kanyAyo'laGkRtya pradAsyati / sadaiva tu bhaveddavo punAtyubhayato naraH // 171 // gRhItvA godvayaM kanyAM ArSazca prikiirtitH| vivAhaH puruSastajjaH punAtyubhayato daza // 172 / / ityathine samabhyarcya prayacchedyaH sahAgnikAm / prAjApatyaH savijJeyaH punAti saptacobhayoH / / 173 / / nAthenandraviNAdAnAdvivAhaAsuro gtH|| rAkSaso yuddhaharaNAtpaizAcaH kanyakA ThUlAt // 174 // gAndharvAdi vivAheSu punarvaivAhiko dvijaH / catvAraH prathamaM zastA vivAhAH viprajAtiSu // 17 / / kSatriyasya dvayaJcaiva zastau gaandhrvraaksssau| yayorevasamaMyaktiyo zcaiva samaMkulam // 176 / / gAndharvastu sa vijJeyo vivAhaH ksstriyomtH| Asuro gaditastatra virudrANAmubhAvapi (1) // 177|| paizAcazcASTamaH sarvai na kartavyo'dhamo yataH / paitma(tR)dattAM parAgrAhyAM parivartanaM karoti yaH // 178 / / teSAntu narake ghore pitRNAM shitaantthaa| datvA (ttA) yena vivAheSu AtmIyA ca parAsutA // 176 / / AtmA vivAhitAye(te)na bhAgineya(zcatatsutaH)bhaginI yaH / jyeSThena jyeSThayoH kAyaM nRnAryo pANipIDanam / / 180 / / tayorekAntaraM jyeSThaM jyeSThe na ca viruSyate / hite gurau dhane sUrye naSTe zukrabRhaspatI // 18 //
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhaprakaraNavarNanam 2426 vivAhAdau na karttavyaM kuryAdva kuNThapauSTikam / saM sajjane prAzane ca nArAyaNavaliH kriyAH // 182 / / vaiSNavodyApanaJcaiva sImantaM kArayecchizoH (shishum)| dvAdazecASTame varSe devAcAryoM caturthake // 183 // sapUjye vA apUjye vA hitaM prANanAzanam / pitA rakSati kaumAre bhartA rakSati yauvane // 184 / / vRddhatve putragotrI vA na strI svAtantryamarhati / kuvivAhaiH kriyAlopaiH vedAnadhyayanena ca // 18 // kulAnyakulatAM yAnti saMtAnaJcava zUdratAm / tatrAdau madhuparkasya vidhiM brahmaNya noditA // 186 / / arcayAmi bhavAnsAdhuH sAdhuvAya'rca yaH param / viSTaragrahaNaM caiva triruktamapimAnvayam (1) // 18 // kuzapaJcAzako brahmA tadadhaM viSTaraM smRtam / tadardhamAsanaM proktaM tadardhamarthya vinyaset // 18 // pAdya sukhopaviSTaJca pAdAya'mupakalpayet / dakSiNaM caraNaM kSAlyavirAjodoho'si maMtrataH / / 18 / / yogIstha idaM zrutvA punruucusttodvijaaH| pAdya caiva virAjaJca tathA'dhya vidhinA vibho // 16 // madhuparka vidhAnaM ca ye maMtrA yAzca ossdhiiH| kAzcadhenu virAjazca virAjaH kathamucyate // 16 // gAyatryA gRhNIyAllAjAH gandhadvAretikuMkumam / puSpaM puSpavatI caiva pratadviSNustutaNDulAn // 12 //
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2430 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamoyA oSadhI sarvoSadhI maMtravaJca vinikSipet / dharmo dhenurdvijovatsaH kanya (1) dugdhena duhyatAm // 163 / / dhenustasya virAjazca tadvirAjaM bhavetsphuTam / ApakSIra kuzAgrANi dadhiM ca tila taNDalam // 164 // yava siddhArthakAzcaiva aryo (ya) maSTAMgamucyate / pAtraM pazcimadigbhAge ddhi(?)caapyaayetpaapnikssipet||165 payaH pRthivyAM tu payaH kSIraM dakSiNataH kSipet / kuza uttarato grAhyo devasyatvoktavAni ca // 166 // pAtreNa pUrvatazcaiva dadhikrAvNeti mantravat / / tilo'si pitRdaivatyAM pAtravAyavyatotatvAH(nyaset) // 167 Amamannapatezcaiva IzAne taNDulAnkSipet / mAnastoketi maMtreNa+AmayyAM sarSapAMstathA // 16 // yavo'siyavAMzcaiva naiRtpate ca ksspeddhviH| ApasthazcaivayuSmAbhiH adhyaM gRhItvAti vai tataH // 16 // sokAmeti maMtreNArghyapAtraM smaahret|| ninadhanabhimaMtrayate ariSTA(?)asmAkaM vadhat // 20 // tadartha zirasA kuryAnnamaskAraMvidhAnataH / parivArya karau (rayau) zcaiva caraNodhvaM vinikSipet / / 20 / / kAMsyapAtre samAyukta dadhimadhughRtairyutam / madhuparkaH savijJeyaH mitrasyatvA pratIkSaNI // 202 / / palamekaM ghRtaM grAhya dvipalaM dadhi ucyte| palaikantu madhucaiva adhodhvaM kAMsyasaMsthitam // 203 / /
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprakaraNavarNanam dezasyatveti gRNhIyAtsavyepANau nidhApayet / dakSiNasyAnAmikAyAbhi prayUtizvamaMtravit // 204 // namaH zvAvAsyAyAM nAzane dhatta AviddhataH / tatte niHSkramamANastu maMtro'yaM parikIrttitaH // 205 // anAmikAMguSThAdho gauritrinirIkSyaghati (ca) tathA / madhupakkaM tataH kuryAttriH prAzyAtividhAnataH // 206 // yanmadhuneti maMtreNa madhumatIrvA RcaMprati / RcaM madhumatI prAzyaRtvijo yajJakarmaNi // | 207|| prAzayena pradhanvena yanmanoddadyAvAhyakaH (?) / ucchiSTantu tatodadyAtputrAnte vAsinAmapi // 208|| ziSyAya Rtvijodadya putrenRpapriyaiH (putrAya ca pitAtathA) / AsInAdyaH dadekSauriH(?) snAtakazcottaraM dizi || 206 // varaM prAzayate savaM sarve vA pUrva nikSipet / ucchiSTamapi karttavyaM pANI saMmRzate tataH // 210|| vAGmaAsyenasozcakSukarNAdhozrotrameva ca / vAdvormevatvamUrvve OM jorivyAnimetathA // 211 // aMgAni va tanzcaiva tanvAme sahameva ca / AcAntaH zAsamAdAyazAsaM zAsana ucyate // 212|| tadarthaMtugavAlambhaM gaurititriH prahArdhatAm / gAvo'pizAsanaM prokta' gAvazcatribhirvAcyatAm || 213|| mAtA caiva tu rudrANAM vasUnAM duhitA tathA / AdityAnAM svasA caivatyabhisyAmRtameva ca // 214 // SdhyAyaH ] 2431
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2432 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo pranU vAcaM cikituSe mAgAmanAgAmaditiM vacichimamAyuSyavadhoH pApaM ubhayostvaMpApmAhataH // OM utsRjaM tu taNAzceti madhuparka vidhocyate / hutantu vaizvadevesyAd hutaM jAtakarma ca / suhutaM tvakSahomAdi prAzitaM pitRtarpaNam // 215 / / catvAraH pAkayajJAAzcabahiH zAtvAvapaMca ca(?) / vivAhazcUr3AkaraNaM vratopanayanantathA // 216 / / sImantazcaiva kezAntaM karttavyaM vidhipUrvakam / ApUryamANapakSe ca puNyAhamavatvokathettvAcanaMcaret) 217/ svAtau mRge'tharauhiNyAMtriSucaivottarodiSu / paMcadhAbhUmi saMskuryAdagniM sthApya(sthApayitvA)yathAvidhi / / nirmathya sthApayedvanhi agnacarthevanhibhaktimAn / yathAtathAanagnizcajAtavedAstanUnapAt / / 216 / / tisrovarNAnupUrveNa brAhmaNasyavidhIyate / rAjanyasya ca dvauzastauekovaizyasyaucyate / / 220 / / mantravaya'stu zUdrANAM sarveSAM kathyatAmiti / tatovastraMgRhItvA tu paridhASyaiva maMtravat // 221 // jarAMgacchajapenmantraH paridhAyAsauvivAhyakaH / athainovAjapenmantraM samAnAhRdayAnitau // 222 / / pitrApramAtrAdAdha (1) gRhiitvaanisskrmnnstthaa| yadaiSi manasAdUraM dizonupavamAnataH // 223 //
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprakaraNavarNanam hiraNyavarNovekerNeH (?) satvAmanmasAMkarot / asAvititamagaNhAtu athaine ca samIkSayet // 224 // ubhAvapi samAlokya mantravaccakSumelakam / avvokhakSurapadhiH maMtra japtvA samAdizet // 225 // dvijodadhisamAlokya vANaM gRhNAtivAhujaH / vaizyepratodamAdAyahastauzUdrasyamelakaH // 226 // 'dhyAyaH ] 2433 tatodabhaMgRhItvAdana dakSiNataH sthitaH / ||22|| agna eH pradakSiNaM kRtvA tajenIvA (vI) kaTAvizet (1) // 227|| anvAkhdhau tathAghArauAjyabhAgau tathaiva ca / mahAvyAhRtayazcaiva paMcavAnukaNantathA / / 228 / / jAnnayamRdvAdazAMhutvA vitInAM ca trayodaza / acchAdazAgnibhUtAnAM paJcAnAmagniraitukAH lAjAhutIdazaproktAH prAjApatyamataH param / vAme patnIsamAdAya tridhAbhimukhaM vrajet // 230 // saptakUTAnidhAnyAni mantrajaptvAva (ca) rohaNam / ekAmapedva e UrjetrINirAyaspoSAya eva ca // 239 // mayomavAyacatvAripazubhyaH paJcamuccaret / SaDRtubhyaH sakhaH saptasAmAmanuvratA bhava || 232 || niSkramya kalpitaM kumbhaM udakenAbhiSecanam / . ApaH ziveti mantreNa ApohiSThAtathaiva ca // 233 // tathA sUrya mudIkSyaiva tacakSu maMtra vivarjayet / dakSiNAMsenamAlabhyamamatratetyudAharet ||234||
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2434 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo sumaMgalIriyaMvadhUrimAH smetpshytaa| saubhAgyamasyaidattvA vRddhAstrI viramettataH // 235 / / tIndRr3hapuruSommathya(?)arkenAdAya vaitataH / anugupta tadAgAraM prAcyovodocyameva ca // 236 / / har3hotsaMge samAdAya anaddhI ca(?)rohite / upavizyatu tatraiva sapatnIkAmabhISTataH // 237 / / ihagAvo niSIdantu maMtro'yaM samudIrayet / pUpAnte sviSTakRdIjye grAmavacana zubhocyate // 238 // varadAnaM tataH prokta dhravadarzanameva ca / prAzanaMmArjanaM dAnaM vivAhAya juhomyataH // 23 // karmAnte ca pradAtavyA AhutInAM catuIza / AcAryaH sarvakarmasu AtmanaH zreyamicchati // 24 // Acaturthe tu sampUrNa vivAhAdau tathaiva c| bhU zuddhiH prathamaMkuryAtkuzatrayasamUhanam // 24 // aMguSThAnAmikAbhyAM ca gRhItvA tu kuzatrayam / dakSiNevottaraM kuryAtpari samUhavidho(dhirucyate)cyate // 242 gomayena tato lipya tisrolikhya (khitvA) vidhAnataH / tarjanyaMguSThayogena uddha,tyoddha,tya saMsthitaH // 243 // udakenAbhimantryAthAgnyAdhAnaM tataH param / maMtravid brahmasaMsthApyAgnirdakSiNataH sadA // 244 // nirastaH parAvase mahamadhAvasauH sadane sIdAmItyupa vizet / tatra brahmopavezanaM agnaruttarataH sthApya praNItAsana vAgyataH / /
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAyaH] vivAhaprakaraNavarNanam / 2435 dvayunarvizrAmasaMsthApya(?)praNItApAtra dArujam / AtmAsanaM tatodadyAtpraNItAkarasaMsthitA // 246 // tata udakaM samAdAya gAyatryA cAbhimaMtritam / praNItA pUraNaM tatradarbharAcchAdayettataH // 247 / / vizrAmAsanaM saMsthApya praNItAlambhanaM tataH / brahmaNomukhamAlokya nidhAyottara eva ca // 248 / / vAgyataH paristIryya pravalAdezataH kuzaH / havyavAhanavastro'yaM trivAcazca caturdizam // 24 // vastrahInena yaH kuryAjjAtavedAstanUnapAt / viparIta(?)phalantasya ASTaM tatravai dhruvam // 250 / / pAtrANAsAdanaM(?)tatra aadaudrbhtryntthaa| dvidarbha prokSaNIpAtraM AjyasthAlI tataH parama // 251 / / camavAlI tataH sthApyasamA pAtrantu varjayet / savyenodaka saMsparzaH praNavoccAratatparaH // 252 / / agne kuzapaJca upayamanakuzAH saptAdezAtsamidhastribhiH / khAdireNa vaH sthApya sa AjyaM sthApya vidhAnataH // taNDulAvaizvadevAnnaM pUrNapAtrantu vinyaset / avamuSTi bhavetkiJcidaSTau ca puSkalaH // 253 / / puSkalAni ca catvAri pUrNapAtraM vidhIyate / tatra trona kuzAnAstIka dezoddhaM kuzadvayam // 254 / / athArdodhadvayaM kuryAstrINi traya kRto'cchinat / kuzaiH kuzAvacchinnanti dva kuryAttu pavitrakam / / 25 / /
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2436 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ aSThamodvadarbha prokSaNI sthApya hastenAdAya vai ttH| praNItAprokSaNIpUrya utpUryeGguSThAnAmike // 256 / / bhUmau trINi tatotpUya saptodyage ziretathA / dadyAttatraiva samprokSyapAraNi(?) pRthak pRthak // 257 / / paryukSyAgni praNItAmra antare prokSaNIMnyaset / athAcamya tu vidhiva(vIvAcamamuccaret // 28 // tatotthApya tu saMvIkSanivapetyAjyataNDulau / caturmuSTi samAkuryAtriHprakSAlitataNDulaiH // 25 // antaraM kuzavinyasya tUSNIM brahmAjya vai zrayet / A(cA)cIrya svayamIzrapya devaM kamma(sokSyaiva)midaMsmaret 260 ubhayo brahmaNIcArya (1) paryagnikaraNaM tataH / AdAyolmukantakhattaravarjayet (1) // 261 / / savyenodakasaMsparzaH prnnvoccaarttprH| tA arddhazataMca hyAhutvA(tvI) vapratapanaM tataH // 26 // saMmIgra kuzasamRjya suvAdaM dvastu(1) mUrddhagam / samAna (sra vAgra)mUlaM sampUjya suvAstu ca bAhyataH // 263 / / kuzAgre mUlasamRjya kuzamUle tvdhstthaa| prokSaNyodakaM samprokSya punaH pratapanaM zruvaH // 264 // agre pradakSiNaM kRtvA nidhAyAtmani dakSiNe / Ajyo dvAsya tathaizAne uttareNa tatonyaset // 26 // pazcimena tataH sthApya madhye svagaM vinikSipet / carobhigAraNaM(?)kuryAccaro dvAsya tataH param / / 266 / /
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprakaraNavarNanam varo dAsyati pUrveNa praNIyottara vanhinA / agnirAjyantaraM kuryAtsthApayeccottare dizi // 267 // praNItApazcimenyasya Ajyavanhi tathAntare / uttarecApya saMsthApya AyamutpavanantataH // 268|| Alikhet pavitre ca prokSaNyotpa (vyutpavanaM) vanaMvidhiH / AjyAvekSaNaM saMskuryAdapadravyanira rAsanam // 266 // upayamanakuzAnAdAya dakSiNaM kaTi vinyaseta / uttiSTha samidhaMkSipya epAte agre samit || 270 || praNItAkuzamAdAya yadyAbrAhmaNa (?) cetataH / anvArambhantataH kuryAdAcAryaH brahma vAgyataH || 271|| prokSaNyodakasamprokSya sravahomaM samAcaret / druhiNena idaM proktaM agnisthApanakaM vidhiH // 272 // prAjApatyottarendrAgnardakSiNendrIza mindrI (dra ) ya / Agneye'gnimukhIM dadyAdIzAne somacakSuSI || 273|| agniM sthApyavidhAnena dazAGgAgnikalAyutam / dhUmrAcanIlavarNA ca kapilA visphuliMginI || 274 || jvAlA haviSmatI caiva kavyavAhavyavAhinI / raudrI saMhAriNI caiva vaizvAnarakalA daza 1120411 vivAhe ca tathA kSaure caturthAdIkSaNe zubhe / gRhayoge zubhe karmmaNi dazAMgaM vanhi vinyaset // 276 // kavyavAT pUrva vinyasya havyavAT dakSiNenyaset / jvAlA ca pazcime nyasya arciSmAM uttare tathA ||277|| SdhyAyaH ] 2437
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2438 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo SaDvalAmUrdhni vinyasyadadyAdAjyAhutI sttH| pUrvA dadyAdAghArau AjyabhAgau tathottare // 278 / / anarvAyAprAyazcitte sUryazcandrastathaiva ca / gandharva prAyazcite tu patinnI prajAnI stathA // 276 / / pazunI ca gRhanI ca yazonI ca krameNa tu / prAjApatye sviSTakRde sthAlIpAkaM juhoti ca // 28 // vyAhRtizcatata Ajye hutvApaJcavAruNakantathA / hutazeSa carusthAlI pAkaM (kRtvA) vidhAnataH // 281 // hutvA striyA mukhaMtatramaMtreNAnenavai ttH| prANaiste prANAnsaMdadhAmyasthibhisthInyeva ca // 282 / / mAsaM caiva mAMsena tvacAtvacamiti kramAt / hRdayAlambhanaM kuryAtsu(?)zIcandrameva ca // 283 / / pazyemazaradaH zatampaThenmatraM dvijottmH| garbhAdhAnastriyaM vakSye puSpavatyAstathaiva ca // 284 // caturthyAudhvaM sA snAtA na gabhaM dadhAti yadi / sihyAkSudriNIzvetA (1) dupoSyA tu vidhAnataH // 28 // puSyena (Na) mUla mutthApya caturthaM snAnapUrvakam / nizAyAmudake piNpa(? nazyaM kuryAdyathocitam / / 286 / / dakSiNasyAnAsikayA siJcatItyoSadhI tryaa| iyamoSadhItrAmAtrI(? sahemAnA sarasvatI // 287|| asyA ahaM vRhatyAzvaputra pituriva tathA / pituriva nAma jagrAha...mRtusthAne prakIrtitam // 28 //
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vivAhaprakaraNavarNanam 2436 strINAM sarvakriyArambhe RtugocarataH zubham / zuddhAbhatari zuddhA vA garbhAdhAnAdi karmasu // 28 // yummArAtriSu kRtastrAnA kRtamAlyavibhUSaNA / bhustvAkadameka(kaMdarpaka)cava svakAntakAminI vrajet 260 RtusvabhAvinI strINAM rAtrayaH SoDazasmRtAH / caturthyA jAyate putraHsvagu(?)guNavarjitaH // 26 // vidyAdAraparibhraSTodAridraya kleshbhaaginH| paJcame putriNIkanyA SaSThe putrazca putravAn // 26 // saptame zubhagA kanyA aSTame IzvaraH sutH| navame aprajA kanyA dazame puruSottamaH // 26 // ekAdaze bhavetputrI dvAdaze putradhammiNaH / trayodaze - bhavetkanyA bahuduHkhabhayapradA // 264|| dharmajJazca kRtajJazca zAstrajJazca mhiiptiH| jAyate caturdazAnte sarvabhogarato naraH ||26shaa rAjapatnI mahAbhAgA rAjavatsakarI shubhaa| jAyate paJca dazAMte (ca) bahu bhogA pativratA / / 266 / / vidyAvinItaH sampanno bhogavAnsukRtI nrH| jAyate SoDazyAM rAtrau satyavAdI jitendriyH||267|| aSTamI navamI caiva caturdazI ca pUrNimA / etAstu tithayo vA zeSAH zreSThottamAH smRtAH / / 268 / / maghAmUlAzvinI jyeSThA azleSA revatI stathA / ratikAle sadAvartya (yA) mRtusnAne vizeSataH // 26 //
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2440 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo yasminakSe ca AdhAnaM RtukAlaprapoSaNam / tasyAdau dazame RkSe prasUti bhavati sphuTam // 300 // hInAMgovadhiro mUkovakaH paGguzca vAmanaH / garbhAdhAne'pi jAyante vaikalpaM mAnasaM yadi // 301 / / satvetyamauna(?)adhikaM na kiJcita phlIbatvabhAvaM pratiyAti garbhaH / anye tu piNDAvapanaprabhedaH vidhi prakAra yuglaash(?)triirmuurii)||302|| iti rajalakSaNaHathAtaH puMsavanampurAsyandanakammaNimAse dvitIye tRtIye vA puMsAnakSatrahaM ydi| candramApUjyamAnastu samupoSyA yathA vidhi // 303 // AplAvyAhatevastraM paridhApya vidhaantH|| nyagrodhAvarohe chuGgAnizAyAmu(?) paveSaNam // 304 // AsecanampUrvavatkuryAddhiraNyAdbhaya saMmRtam / etAbhyAM kuzakaNThena somaH siJcayettathA // 30 // kuurmpittyoasthek(?)ydikaamto'pivaa| vIryavAnsyAditicakRtenaivAbhimaMtrayet // 306 / / sUparNo'sIti(?)SNu kramaM parikalpayet / prathame garbheSTame mAsi SaSThe vA sthApya vanditA // 307 / / tila taNDulamudgAzca mizritAH sthApya vai dvijH| ... sthAlIpAkaM tataH kuryAdyathA pUrva vidhAnataH // 308 //
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] puMsavanasaMskAravarNanam 2441 prajApatyesviSTakRte prAzanAnte tataH param / / bhadrapIThopaviSTaH sAsaTAyugmenau(?)dumbarI // 306 / / trayodarbhAzca piJjulyAM zalalyAH kaNTakantathA / vIrataruzaMkunAzcaiva pUrNapAtraM tathaiva ca // 310 / / ekIkRtya caiteSAM mahAraMgena vessttyet| / mahAvyAhRtibhizcaiva sImante mUni eva ca // 31 // kuryAdvinayanaM tatra urjIva phalinI bhavet / athAhavINAjathitau rAjAnaH samAyatAm / / 312 / / nadIsAnAmaM gRhNAti tato brAhmaNa bhojanam / rAjataidazamAzcaivagarbhejaripuNA (?) saha // 313 / / ekAdaza bhUcAM japtvA achitprAGga(1)eva ca / suvarNAntarhita ghRte prAzya vai zizum // 314 // mantreNAnena vai tatra bhUrbhuvaH svastathaiva c| nAbhyA(mau)nvA dakSiNe karNe AyuSyaM maMtra vijapet // 31 // agniH soma stathAvAyubrahmAdayo devAstathaiva ca / RSayazca pitarazcaiva yajJasAga (ra) vai japet // 316 // vanaspatyoSadhIzcabrAhmaNebhyastathaiva c| amRte(ne)vrate svadhAH caiva dakSiNA satra tissu(?)||317|| AyuSyakaraNaM prokta brahmaNA prmesstthinaa| sa yadi kAmayeccaiva sarvamAyuriyAditi // 318 / / vAkta preNI tatojaptvA anuvAkkAdivaM svatI / paJca brAhmaNAnutthApya pUrvadakSiNA pazcime // 31 //
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2442 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo uttare vo tazcaiva avekSye buva(?)mANataH / pANe'pAne tathAvyAne udAne tu samAnataH // 320 // svayaM vA api karttavyA tu parikAmatastathA / yasmindezebhave jAto'bhimantrya punaH punaH // 32 // vedate bhUmi hRdayaM divi candramasipsitam / vedAhametaM tanmAtadvidyAtpazyema zaradaH zatam // 322 // athainAmabhimRza caivaM azmAbhavaparazubhavet / hiraNyamaH stataM(1)bhava AtmAvai putra nAmAsi // 323 / / sa (tvaM) jIvazaradazcaiva nAmadyayaM karoti ca / vedo'sIti tato vedAH mAtaraM abhimantrayet // 324 // iDAsi maitrIvaruNI vIrevIramajIz2anathAH / sAtvaM vIravatI bhavayAsminvIravantastathA // 32 // yaste stanamityeva prakSAlya dakSiNaM stanam / imaMstanamityuktvA bAlakAya stanaM da (dyAta) dau // 326 / / uda pAtraM ziraH sthApya ApodeveSu jAgrathaH / dvAradeze sUtikAniM sthApayedvidhipUrvakama // 327 / / sandhivelAdvi Ahutyau(1) sarSapoDananAvapati / siddhArthAstaNDulAkaNDA maMtreNAnena yatnataH // 328 // zaNDAmarka upavIraH zauNDikeya ulUkhalaH / bhRli(mali)mlucodroNAsatha(?)avano nazyatAditi // 32 // AliSa(uniSa)nimiSaM zcaiva kiM vadantI upazrutiH / haryakSaH kumbhIzatruzca pAtrapANistu karmaNi // 330 //
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] saMskAravarNanam 2443 sarSapAvaruNA caiva svAhAnte ca ubhAvapi / kumAro padavedyastu jAtenAcchAditastataH // 33 // pitA svAMke samAdAya japenmatra(ntu) stukUkuram / kUrkaraH sa kukkurazcaSatte devA viramaM viduH / ta tvaM kumAramevavAvRNIthA stathaiva c|| ceccacapunazveche zyAma zavalI prakIrtitau // anAgamannarodiSTe yatra vAbhi mRzAmasIti / dazame'hanisamutthApya pitAnAma karoti ca // 332 // dvirakSaraM caturvApi ghoSa padAdya(vAdyAnantaratastathA / dIrghAbhina bhinaSTAnaM na(?) kRtaM kuryAnnataddhitam / / 333 // Ayuzca ciramAcAraM tatra striyA na taddhitam / zamrmeti brAhmaNoba yAvarmakSatriya eva ca // 334 // gumati vaizyevijJeyaM tato brAhmaNabhojanam / mAse caturthe niSkamya sUryamudIkSayet tataH // 33 // taccakSuzca RcAM japtvA prokSyarazmanodakarazmiSu / gRhAnupayato tiSThaM tato brAhmaNabhojanam // 336 / / annaprAzanaM (tu) vijJayaM mAsi SaSThe tathaiva ca / pUrvavadagniM saMsthApya sthAlIpAkaM samAcaret // 337 / / AdhArAvAjyabhAgau ca tathA hutvA ubhAvapi / devIvAcamajanayanta vAjonA adyaevaca // 338 / / sthAlIpAkaM tato hutvA catasra aahutystthaa| prANonAmazIyazca apAne nagadhameva (1) ca // 336 / / 153
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2444 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo cakSuSA rUpANyaH zcaiva zrotreNa yazomazIya / prAjApatye sviSTakRte vyAhRtIM paJcavAruNIM // 340 // sthAlIpAkaM tataH zastaM hantakArazca pUrvakam / sarveSAM tu rasAnpaJca matsyamAMsaM vizeSataH // 34 // ekIkRtya tataH prAzya annaparyAya ucyate / bhAradvAjovAkprasAraH AdyazcaivakapiJjalaH // 342 / / kRka khA (lASa) yA AyuH kAmaH asyairjabanakastathA / brahmavarca sa AdyAzca sarvasya(1)kAmyakam // 343 // annaprAzanaM vijJeyaM tato brAhmaNabhojanam / samvatsare tRtIye vA cUDAkarma vidhIyate // 344 // mAtRNAM pUjanampUrva braahmnnaanbhojyetttH|| agnisthApya yathAproktaM dadyAdAghAramAhutIH // 34 // AjyAhutinA saMskRtya vAruNAntazca cinhitA / paridhApyAhataM vastraM AplavaM vAsasI tathA // 346 / / mAtA kumAramAdAya pazcAdAne(sthAne)rUpa(upa)vezayet / punarAjyAhutIrdadyAt brahmaNA parikIrtitAH // 347 / / zItodakaM tu saMskRtya uSNenaiva tu vAriNA / mantreNAnena vai tatra zItoSNaM kArayettataH // 348 // uSNenavApyudake (?) rudakenAditakezAnvapet / navanItaM ghRtaM vApi dadhi vA prAzyameva ca // 346 / / godA(?)dakSiNamAdAya undanaM mantravittataH / savitrA prasUdabhartA daivyA A undannute tan //
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskAravarNanam dIrghAItvAya carvva sozalalpA kaNTakaM zvetaM vinInaM / yatriM vAcyatAm amalya (maMgalyadarva ) darbhastu || piJja lyaM oSadhayaH kezasaspRzet / lauhakSaraM samAdAya zivo nAmeti maMtravAn ||350 || vinivarttayAmitivayaM yenA vayatsavitA tathA / yenA vapatsavitAkSureNa somasya rAjJovaruNasya | vidvAM tanabrahmANo vayante damasyAyuSyaM jaradaSTiryathAsat undanekezamUletumadhye vinayanaM smRtam chedanaM nApastu pUrvavat godA pazcimamAdAya undanAdi prakArayet / chandanaM ca (caiva ) AyuSyaM vaidike na prakArataH || 351 || tatraiva ca dvayaM tUSNImundanAdi vidhi tathA / uttara godAM saMgRhya undanAdi yathocitam // 352 // yena bhUrizcarAnchidyAtblIcA parata dvayam / yena bhUrizvarA divajyo kupazcAdhi sUryatane // te vapAbhi brahmajIvajIvanAya suzlokyayasvastyayaiti / yakSureNa majjayatA supekSasA vaptvA parihAryatAm // yakSureNa majjayatA supezasA vaptvA vAvapati / keza chindhi zinAmAsAyuH pramoSadhImukhamiti ca kezAnte tAbhiradbhiH ziromudyannApitAya kSuraM dadau / AkSaraM vapatIti preSaH vapAmitittu nApitaH // yathAmaMgalakezAzca kezazeSaM prakArayet / anuguptametatkezAM gomayepiNDasannidhau / / 353|| SdhyAyaH ]
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2446 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [aSTamo goSThe vA palvalevApi udakAnte nidhApayet / AcAryaH pivaraM(?) baddhA kezAnte ca tathaiva hi // 34 // puSyecAzvinirevatyAM mRgevApyuttarAyaNam / hastaviSNudhaniSThAzca kSaurakarmaNi punarvasu // 35 / / athakarNavedhaM (dhaH) varSe tRtIye paJcame tathA / puSyendurevatIcitrA hariRkSe tathaiva ca // 356 / / prAGmukhazcaiva pUrvANhe upavizya yathAvidhi / tatrAdau dakSiNaM karNamabhimantrya tu maMtravit // 357|| bhadraM karNebhiH saMvidyAsakSAya tataH param / mantravatkau~sacchidya pUrva brAhmaNabhojanam // 35 // garbhAdhAnaM pusavanaM syandanaM ca nimittakam / jAtakarma ca nAma ca sUryAvekSaNakantathA // 356 / / annaprAzana cUDA ca karNavedhastathaiva c| brahmasUtropanayanaM vrata visarjana (ga) mataH param // 360 // kezAntazca vivAhazca caturthIkarma eva ca / agni saMgrahaNazca va saMskArANi ca SoDaza // 36 // iti zrIbrahmapraNIte yAjJavalkyedharmazAstre saMskAraprakaraNamnAma aSTamo'dhyAyaH /
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha navamo'dhyAyaH tithinirNayavarNanam gRhasthasya vrataM vakSye sarvAbhISTaphalapradam / striyAzca puruSasyaiva yathAte (?) brahmacAriNaH // 21 // pratipatsu dvitIyA syAt dvitIyA pratipadyatA / caturthIkA | kAryA dvitIyA sArddhantu tRtIyA na caturthI saMyutAkAryA tRtIyA ca paJcamI ca caturthI ca kAryA SaSThayA na saMyutA // 3 // nASTamI saptamIyuktA saptamI nASTamIyutA / tathA navamI saha kartavyA aSTamI navamI yugAgniryugabhUtAni SaNmunirvasurandhrayoH / dvAdazyekAdazI yuktA caturdazyA tu paurNimA (pUrNimA ) ||5|| pratipaJca amAvAsyAtithiyugmaM mahAphalam / // 6 // yo devAnAgame dadyAtpitRndadyAcca nirgame sa naraH kSutpipAsAta bhavejjanmani janmani / yAM tithi samanuprApya yAti cAstaM divAkaraH ||7|| sA tithiH sakalAjJeyA pitRdeveSu sarvadA / muhUrttadvAdazI na syAt tatrayodazyAM yadAmune // 8 upoSya dvAdazImizro sadopoSyaikAdazImatA / na pakSa bhakSaye tRptirvidehaM ca pattriNaH ||6|| kadAcana // 2 // 11811
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2448 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [navamo ekAdazI parityajya nopavAsaphalaM labhet / yathA bahumanuSyANAM madhye piNDaM samAzrayam // 10 // dvAdazI dazamItadvajjIvamekAdazI vratam / ekAdazI dinaM yatra nirAhAraM bhavetsadA // 11 // yAni kAnIha pApAni annamAzritya tiSThati / dvAdazyAmupavAsantu ye prakurvanti *AnavAH // 12 // te viSNuM naiva jAnanti vRthA vissnnupraaynnaaH| ekAdazyA vinA mUDhayai kRtaM dvAdazIvratam // 13 // bhukta cAnnaM trayodazyAM taiH kRtaH kottigovdhH| dvAdazI tu yadopoSyA vinA ekAdazImmune // 14 // pAraNaM ca trayodazyAM hanti puNyaM purAkRtam / kevalA dvAdazI hanti puNyaM dvAdazavArSikam // 1 / / ravicakrArdhamAtro'pi tatropoSyaM paraM dinam / ghaTikA ghaTikA vRddhirdazamyekAdazI yutA // 16 / / ekArNavena yatproktA mArkaNDeyasya viSNunA / vaiSNavaM ca tathAditye prAjApatyaM tathaiva ca // 17 // . vArhaspatyaJca maitraJca tathaindro hRssysNyutaa| dazamyekAdazI zuklA tathAnakSatra saMyutA // 18 // mamavallabha yA caitAH na vAcyaM(?)kasya cinmaya / eka dvitri tataH paJca SaSTha sapta tathASTabhiH // 16 // dazamyekAdazI dadyAjjapAdau prikiirtitaa| jayA ca vijayA caiva jayantI pApanAzinI // 20 //
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] tithinirNayavarNanam 2446 unmIlinIvaJjalinI trispRshaapkssvrddhinii| ekAdazI dvAdazI ca rAtri zeSe trayodazI // 21 // tri spRzAnAma sA proktA srvpaapaaphaarinnii| AbhAkAsitapakSeSu maitraHzravaNarevatI // 22 // saMgame na hi bhoktavyaM dazadvAdazI (phalaM) haret / saMyuktA dvAdazazlAti (2) maitraH zravaNa revatI // 23 // AvAsenApi bhoktavyaM viMzattriMzadghaTI tyajet / tithinakSatrasaMyogAnna kuryAtpAraNaM mune // 24 // tAvattatra na bhoktavyaM yAvadakSAntiko bhavet / tithikSayeSu yo'znAti sa bhaved grAmazUkaraH // 2 / / apatyAni vinazyanti japaM vA pAraNaM smRtam / tAvattatrana bhoktavyaM yAvannakSatra saMkSayaH // 26 / / tithikSayepuyobhuGkta sa bhavetkilvipI sadA / aSTau tAni vratanAni ApomUlaphalaM payaH // 27 // havirtAhmaNakAmAya gurorvacanamauSadham / / hAni saMtaticchedaM ca daurbhAgyaM casamApnuyAt // 28 / / mahAhAni karA hyaSA dvAdazIlaMghitA nRNAm / na ca daNDa samAyuktA dazamyekAdazI dine // 26 / / tathAvadhaM vijAnIyAnna karttavyA kadAcana / surayA vindumAtreNa gAMgatoyaM yathAtyajet // 30 // dazamIvedhasaMviddhA tadA ekAdazI tyajet / dazamIzeSasaMyuktA gAMdhArI sAhya poSitA // 3 //
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2450 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [navamo tasyAH putrazataM naSTa' sarvathA parivarjayet / dazamI zeSa saMyuktA kevalA dvAdazI tathA // 32 // upauSyaikAdazI mohAd brahmahA phalamaznute / udaye navamI yatra parato dazamI bhavet // 33 // ekAdazI yatrapUrNA nopojyA dvAdazIphalA / ekAdazyAMca paJcAzallita dvAdazyAdyAhInatAca krmenn| tatropoSyaikAdazI puNyavRddhiniHsandigdhaM jalpitaM brahmaNA ca // iti ekAdazInirNayaH / janmASTamI tathAzokI zriyaSTamyA mahASTamI / etAH susaMmukhA kAryA aSTamyantuSTa(vinAzinI // 3 // arthikA nizivedhena dhanaputravinAzinI / aSTamI ca tRtIyA ca pAThI vaikAdazI tathA // 36 / / pUrvaviddhA na karttavyA zeSA pUrvAtu vA smRtA / caturdazI caturyAme'amA yatra na vidyate // 37 / / amAnte pratipadA yatra tatra praadhaacturdshii| SaSThaya kAdazyamAvAsyA pUrvaviddhAnathASTamI // 38 // saptamIviddhA ca no(nopoSyA)pojyA tithiH paJcamI / gaurI saurI tathA harvA durgA vyakAmahezvarI // 39 / / pUrvaviddhAM padAkRtvA narodhama nikRntati / nAgaviddhAtuyASaSThI dazamyekAdazI tathA // 40 // bhUtaviddhA sinIvAlI na tu tatra vrataM caret / tRtIyaikAdazI SaSThI aSTamI ca caturdazI // 41 //
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ tithinirNayavarNanam pUrvaviddhava kurvIta dhanApatyaharA smRtA / sinIvAlI dvijAtInAM yeSAmabhiparigrahaH || 42 || 'dhyAyaH ] " 2451 anyeSAmanihInAnAM kuhU ca parikIrttitaH / caturdazI caturyAmA amA yatra na vidyate ||43|| AyAti pratipadyatratatragrAhyAcaturdazI / zAkunyai padmaromAMgI kulAMgI kulavarddhinI ||44 // maurNimA (pUrNimA) pUjayiSyAmi sarvakAmaphalapradA / Rgvede zravaNaM pUjyaM yajurvede (tu) Su paurNimA (pU) ||45 || sAmagA hastanakSatraM atharvAapipaurNimA / saptamyA mudite sUrye dinAnte vASTamI bhavet ||46|| mUlena SaSThI saMyogAtpUjanIyAprayatnataH / yadASTamImanuprApya cArataM yAti divAkaraH || 47|| tatra durgotsavaM kuryAtpUjArtheSu vizeSataH / yadASTamI na pUjyeta pUjyA tatra na mizritA ||48|| durbhikSaM bhUtapIDA ca AyusteSAM prahIyate / dazamIvedhe hato jIvanandAvedhahutAzanI // 46 // dvitIyAvedhagokrIr3A sarvathA parivarjayet / candra dRSTeSTe vA dvitIyA yatradRzyate // 50 // gokrIDAM na ca kurvItetyabravItsvAyaMbhuvo manuH / gavAM krIDAdine yatra sAyaMdRzyeta candramA || 51|| gavAM garbhI(rbha)vipattiHsyAtpazUnAM ca kSayo bhavet / nandA bhadrA jayA riktA kuhU ca pratipadyate // 52 //
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2452 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ navamo go rutsavaM vApyamAvAsyAM dIpaM dadyAttu pakSiNI / na nandAyAMbadhyate rakSA na pUrNA bAlakarmasu // 53 // na bhadrAyAM gavAM krIDA dezabhaMgo'pijAyate / ciraM svAtIgate candra vanhirddhAtAsamAsAditA // 54 // yamadIpaMtrayodazyAM detAvitryaM (?) caturdazyAm / naMdAyA darzane rakSA balidAnaM ca mRtyave / gavAM krIDAstubhadrAyAM vanhau vanhirvivarjayet // 55 // iti zrIbrahmokta yAjJavalkye tithiprakaraNamnAma navamo'dhyAyaH / atha dazamo'dhyAyaH vinAyakAdizantivarNanam zAntyarthe zAnti kuryAtsarvAriSTaprazAntayet / vinAyakaH karmavinnasiddhayarthaM viniyojayet // 1 // gaNAnAmAdhipatye ca rudra eNa brahmaNAkRte / te nopaviSTo yastasya lakSaNAni nibodhata // 2 // jalaMmuNDAMzcapazyati / same kapAyavAsasazcaiva kravyAdAMzcAdhirohati // 3 // antyajergaddha bhaistuSTe mahiSaizca tathaiva ca / sahaikatrAvatiSThanti yudhyAtmAnastu nirjitaH // 4 //
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vinAyakAdizAntivarNanam 2453 vrajamAnaMtathAtmAnaMmanyate tu gataM paraiH / vimanA viphalA ramyA sa sIdanti nimittakAH // 5 // tenopatiSThellabhate na rAjyaM rAjyanandanaH / kumArI na ca bhartAramapatyaM garbhameva ca // 6 // AcAryatvaMzrotriyatvaM na ziSye'dhyayanaMtathA / vaNiklAbhaM na cApnoti kRSi caiva kRSIvalAH / / 7 / / snApanaM tasyakarttavyaM puNye'nhi vidhipUrvakam / gaurasarSapakalkena sAjyenAcchAditena tu // 8 // sarvoSadhaiH srvgndhairviliptshirsstthaa| bhadrAsanopaviSTasyasvastivAcyaMdvijaiH zubhaiH // 6 // azvasthAnAddhatasthAnAdvalmIkAtsaMgamAnmRdA / mRdaMgorocanAtgaMdhAnguggulaM cApsunikSipet // 10 // striyAhRtAzcaikavarNA na ziSyaiH saha sNyutaa| nAnAlaGkArasaMyuktA caturbhiH kalazaihra dAt // 11 // carmaNya(naDuhaH)sthApyaM svastibhadrAsanantathA / sahasrAkSaM zatadhAraM ca bhRSibhiH pAvanaM kRtam / / 12 / / tenamAmabhiSiJcAmi pAvamAnyaH punantumAm / bhagate varuNorAjA bhagaM sUryo bRhaspatiH // 13 / / bhagamindrazca vAyuzca bhagaM saptarSayoviduH / yattekezeSudaurbhAgyaM sImante caiva mUddha ni // 14 // lalATe karNayorakSNoH rApastaM ghnntumesdaa| snAtasya sarSapaM tailaM nu veNaudumbareNa ca // 1 / /
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2454 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA . [ dazamo juhuyAnmUrddha nikuzA savye na parigRhya ca / mitazca sammitazcaiva tathA zAlakaTaMkaTaiH // 16 // kUSmANDaM rAjaputraizcetyetesvAhA samanvite / dadyAJcatuSpathesUrye kuzAnAstIrya sarvataH // 17 // kRtAkRtAstaNDulAzca palalodanameva ca / masyAnpakAMstathaivAmAM mAMsametAvadeva tu // 15 // puSpaM sitaM sugandhenatrividhamapimUlakam / pUrikApUpAstathaiveDaMrikAsrajaH (1) // 18 // dadhyAnnapayasA caiva gur3apiSTa samodakaiH / vinAyakasyajananImupatiSThettato'mbikAm // 16 // dUrbA sarSapapuSpANi datvAdhya pUrNamaJjalim / rUpaM dehi jayaMdehi bhagaM bhavati dehime // 20 // putrAndehi dhanaM dehi sarvakAmAMzca dehime / tataH zuklAmbaraH(dharaH)zuklamAlyAnulepanaH // 2 // braahmnnaanbhojyetpshcaadvstryugmNgurorpi| evaM vinAyakaM pUjya grahAMzcaiva vidhAnataH // 22 // karmaNAmphalamAnoti zriyaM prApnotyanuttamAm / Adityastu sadA pUjyastilakaM svAminasya(zca)saH // 23 // mahAgaNapatezcaiva siddhikurvansamApnuyAt / zrIkAmaH zAntikAmo vA grahayajJaM samAcaret // 24 // vRSTacAyuH putrakAmo vA tathaivAbhicara:(npu)punaH / maNDale pRthivyA AvhAnaM sa samudrAM saparvatAm / / 2 / /
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinAyakAdizAntivarNanam meruruttarataH sthAdhya yavairvA candanena vA / taNDulairvApi saMsthApya savIryA devatAnyaset ||26|| zrutvAyogIzvaraM vAkyaM pRcchanti munayastadA / kiyatpramANaM pRthivI dizazca vidizastathA ||27|| kiyanmAtrANi devAnAM pUrvAdi dizivinyaset / kasya devasya kimvIjaM yathAvatkathayasva me ||28|| hanta te kathayiSyAmi pramANaM pRthivyAmune / dizAMcopadizAM caiva yathA nauriva saMsthitaH ||26|| lakSaMdvAdazakaM caiva koTInAM SaDbhireva ca / pramANaM pUrvA vijJeyaM kathite tattvavAdibhiH ||30|| lakSaM caikAdazaM caiva catuH koTistathaiva ca / Agna yAntumitiH proktA pramANazrUyatAmmune ||31|| (?) ca naiRtyAM vaH prakIrttitAH / mAtrANigaditApUrvaM yathoktaM munisattamAH ||32|| lakSadvAdazasaMjJabhca koTInAM sapta tathaiva ca / vAruNyAM dizi vijJeyaM pramANaM gaditampurA ||33|| lakSazcaikAdazaproktAzcatuH koTistathaiva ca / vAyavyAM tu pramANasyAtpurAtatra na saMzayaH ||34|| aSTAdaza ca lakSANAM koTizcaikAdazaiva tu / udIcyAM tu mitiH proktA brahmaNA parameSThinA ||35|| dviSaD lakSapramANaM ca paJcakoTyastathaiva ca / aizAnyAM tu mitiH proktAgaditA tatra vai mune || 36 // SoyAyaH ] 2455
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2456 bRhadyogiyAjJavalkyasmRtiH [dazamo lakSaM brahmakaTAhaM ca kSitizcAkAzamantaram / ratnagarbhamiti proktA samudrAH saptaparvatAH // 37 / / tatovanhi tu saMsthApya homArthe havyavAhanam / bhU zuddhiH prathamaM kuryAdvananAyUraNAdapi(1) // 38 // vRSTyambalepanAzcaiva gaubhirkrmnnntthaa| samUhAbhyukSaNAproktAbhUmiH zudhyati saptadhA // 36 // tatovanhi tu saMsthApya kalAdazasamanvitAm / dhUmrA ca nIla varNA ca kapilA visphuliGginI // 40 // jvAlAcArciSmatI caiva kavya vA hvyvaahinii| raudrasaMhAriNI caiva vaizvAnarakalAdaza // 41 // kavyavAhapUrva vinyasya havyavAhaM pazcimenyaset / jvAlA ca dakSiNenyasya caJciSmatI uttaretathA // 42 // kalA yA mUrjivinyasya dazAMgajvalanasmRtam / sthApyavanhimayantejodadyAnmaMtrAhutIstathA // 43 / / devatAstatra vinyasya tathA pratyadhidevatAH / gaNapatiJcatathAbrahmAviSNuzaGkarameva ca // 44 // lakSmI sarasvatI caiva Dugnavi (durgA ca) kSetrapAlakaH / modakairgaNapatisthApya brahmANaM sthApeyaddharim // 4 / / kuMkume sthApayedviSNu paJcamaMzaMkarantathA / jAtI phalaistathAdUrvAzvetapuSpaiH sarasvatIm // 46 // raktapuSpaistathAdurgA kSetrapAlastathaiva ca / gANapatyaM brahmayajJaM lalATaM viSNupUrvakam / / 47||
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vinAyakAdizAntivarNanam 2457 zambhavAyanamaH pUrva zrIzcate lakSmIstathA / paJcanadyaH sarasvatyAM devasra tau durgAstathA // 48 // na hi spRzaM tathAmantrairmantranyAsAH prakIrtitAH / sUryaH somobhUmiputraH somaputrobRhaspatiH // 46 // zukraH zanaizcaro rAhuH ketuzcetigrahAHsmRtAH / praNavaMvIjapUrvaJca sthApya devaM divAkaram // 50 / / kaMkumena likhettAmra vIjito'sau ravirbhavet / AkRSNeneti maMtreNa kalAdvAdazabhiryutam // 5 / / AdityaM tatra saMsthApya sarvasiddhipradAyakam / somaM bIjasthamoMkAraM sthApyadevaM nizAkaram / / 52 / / candanasphaTikelikhya bIjitozazipUjakaH / imandevetimantreNa kalASoDazabhiryutam // 53 // somantatraivavinyasya zAntikurvantu nityazaH / brahma(bIjasthamoGkAra)bIje sthApyadevantu maGgalam / / 4 / / tadaneruNaraktAMgaM bhaumabIjaM likhetsadA / agniti mantreNa kalAdazamamAdyatam / / 5 / / tatraivAMgArakaM sthApya dazAMgaM bIjasaMyutam / OMkAraM(bIjapUrvaJca)bIjazcaturthasthApyasadAbudhaH // 56 / / hArdikaM ca likhetsvarge bIjito budhampUjayet / ubudhyasveti ca RcA kalA aSTasamAkulam / / 7 / / budhantatra samAropya savIryaphaladAyakaH / praNavau vAyubIjaJcanyasettatra bRhaspatim // 58 / /
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ dazamo 2458 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA kAJcane candane likhya pUjayedvAkpatiMsadA / bRhaspate paThenmantraM kalApaM ca dazAbRtam // 56 // bRhaspatiM samAhUya yajJasiddhipradAyakam / praNavantu samAdvIjaM sthApayedbhArgavantathA // 6 // rAjate candane likhya zukrapUjAvidhausadA / annAtparistu maMtreNasthApayedbhArgavantathA // 6 // rAjatecandanelikhya zukrapUjA vidhau sdaa| annAtparistu mantreNa aSTAdazakalAnvitA // 6 // zukra tatraiva vinyasya zriyaM kurvantu nityazaH / sapraNavaM vanhibIjaM sUryaputraM nyasetsadA // 63 // sIsake cAsitelikhya sauriH pUjyAtsukhI bhavet / zannodevI samuccArya kalAdazavidhAnataH // 6 // zanaizcarantu saMsthApya zAntikarmaNi sarvadA / o3kAraM vyoma bIjaM ca rAhuH ketustathaiva ca // 6 // dhUmaketuM likhetkAMsye to devau paripUjayet / kayAnazca ketuM kRNvaM kalA aSTa samAvRtau // 66 // rAhuM ketuntu vinyanya maMtrasaMskAraM zRNu / agniM dUtaM tathAzvannatsyonApRthivI no bhava // 67 // idaM viSNumahAM indra zukrajyotistathaiva ca / prajApate su AyaMgauH brahmayajJAnameva ca // 6 // maMtrasaMskAravijJeyaH grahAzcaiva . vidhAnataH / tapanI tApanI caiva zodhanI zoSaNI tathA // 6 //
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vinAyakAdizAntivarNanam 2456 kalyANI (1) grAmyA vareNyA karSaNI tthaa| suSumlA (mNA) vRSTidhAnyA jeSThA caiva hiraNyadA // 7 // dvAdazaitAH kalA divyA ravimaNDalasaMsthitA / pUSAyazAsumanasA ratiH prItikarI tathA // 7 // dhRtivRddhikarA ( sA ca ) marIcI aNshumaalinii| aGgirA zazinI caiva tathA sampUrNamaNDalA ||72 / / tuSTizca paramAkhyAtA amRtASoDazIsmRtA / kalAcandrasyavijJayAH zAnti kurvantunityazaH // 73 // aruNAcAruNAkhyAtA lola lAkSyA ca raurvaa| ghorAghorapriyA dhAtrI bhImA caiva kapardinI // 4 // sthApya bhaumakalA yukta dazAMgaM ca kalAyutam / hArdAsaumyA tathA zubhrA taaraataarsaamaathi(smaadhi)nii||7|| guNAguNavatIcandrA budhasyASTakalAH smRtA / pItApItapriyA haMsA suvanA(zobhanA)vanamAlinI // 76 // yayA rAmezvarI tArA sarasAjIva saMyutA / svAhA devapriyAdevI tathaindrI dharaNIsmRtA // 77|| kalAH paJcadaza proktA maNDalAM girasaMsthitA / zuklA saumanasA caiva pIyUSApayadAyinI // 7 // padmApadmAvatI gaurI kanyAkhyA ca srsvtii| caNDAcaNDI japI rudrA pUrvaprItA ca bhArgavI // 7 // arthA ca varuNA prItA tathAnyA kanakAsmRtA / aSTAdazakalAH proktA bhRgumaNDalasaMsthitA // 8 // 154
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2460 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ dazamo kRSNAvayathakapilA bhImAbhImabhayAnakA / kapAlamAlinI proktA durganAmAranI (NI) tathA ||80|| zanaizcarakalA divyA kalASTrazanisaMyutA / nIlAnIla priyA kumbhA kRSNAvadanavarddhinI // 81 // avazASA (khA) dinI klIbA rAhuketu kalAH smRtAH / gaurI sarasvatI lakSmI tathaindrI ca caturthikA // 82 // anye ye maNDale devAH kalAzcaparivinyaset / Izvaro girijAskandaH kRSNamandramantrakRt // 83 // kAlazca(Jca)citraguptaJca (zca) sthApayedgrahadevatAm / dadhidugdhazivaMsthApya mRttikAsthApyapArvatI // 84 // skandazcadugdhevinyasya haviH sthApyacaturmukham / indraJca gomayena piNDena antakaM sthApayettilaiH // 85 // kAlaca AyasaM sthApaya citragupta' tilairyavaiH / grahadevAzca vinyasya brahmaboje na bIjitaH // 86 // madhye brahmasamAropya mantranyAsantataH param / tryambakaM yajAmahe zrIzcate lakSmIstathA // 87 // yadakrandaviSNorarATamAbrahmabrahmameva ca / sajoSA ca yamAyatvA kArSI dhAnaktata (1) // 88 // maNDalena tu saMsthApya mantranyAsAH prakIrttitAH / kAJcanaM vedyAM vinyasya AporAjastathaiva ca // 86 // mRttikA pRthivInyasya kuMkumaM svarNamekezcava (kezava) m / indrazca gomayaM piNDaM pulomAmapigomayAm // 60 //
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vinAyakAdizAntivarNanam 2461 prajApatiM ca vai sthApya sarva ca tilataNDulaiH / piNDaM saMsthApayebrahmA punarbrahmANabIjitAH // 6 // sarve brahmasamAropya savIryA biijsNyutaa| sanaH pitatpayo adyAM mahIdyauH pRthivIstathA // 12 // idaM viSNumahA indra indradevIstathaiva ca / prajApate namosarpa brahmayajJAnameva ca // 63 / / maMtrasaMskAra vijJayA sbiijaabrhmsNyutaa| gaNapatiM tathA caNDI vAyumantarikSadiggajAn ||14|| devatAH paJcavinyasya OMkAreNaiva vIjitAH / gaNAnAMtvA jAtavedA prayo(prajApate)petathaiva ca / / 6 / / ghRtaM ghRtapAvAnazca prajApataye ca vAyave / maMtrasaMskAra vijJa yA maNDale pUjayetsadA // 66 // madhye tu bhAskaraM sthApya AgneyyAM ca nizAkaram / bhaumantudakSiNenyasya IzAne tu budhaMnyaset // 67 / / pazcine tu zanisthApyavAyavyAM rAhumeva ca / ketu sthApya tu naityAM evaM sthApyanavagrahAn / / 68 / / tatastu devatAHsthApya adhidevAMstataH param / paJcadevAMstu vinyasya tataH pratyadhidevatAH / / 6 / / indro'gniyamAnaiRtyAM jalaM vAyu kuberakam / izAnekezavendrANI sthApayetpaJcapalla vaiH // 10 // gomayenasthApayedindramagnisthApyavRtena c| mAkSikena yamasthApya dannAsthApya tu naMte / / 10 //
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2462 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dazamo mRttikayAsthApyavaruNaM vAyuMsthApya tu nikssipet(vinyset)| kSIreNasthApayetsomaM kRSNaM candanakAJcanam // 102 / / IzAnaM dhAnyamadhye tu evaM saMsthApya sttmaaH| trAtAramagniM dUtazca yamAyatveSa naibhRte // 103 / / imamme varuNaM caiva vA (?) vadAvit / IzAnopabrahma> pratadviSNustathaiva ca // 104 // maMtra saMskAreNa (vai) proktAH ye ca prtydhidevtaaH| ye pArzvavartinodevA ye vai sthApanamuttamAH // 10 / / madhye sthApya caturvedAntadvaccaiva tu rAzayaH / tadvAhya sthApayedyogA bhRkSAHsthApyAstataHparam // 106 / / gAyatrImeSaparNI ca yoge yogetavastaram / azvinAtejasyazcaiva mantranyAsena pUjayet // 107 // indrazAnayormadhye lokapAlAnprapUjayet / vAyavyasomayormadhyevasavAnaSTau niyojayet // 10 // dhra vodhra vazca somazca ApazcaivAnilo'nalaH / pratyUSazca prabhAsazca vasavo'Thau prakIrtitAH // 10 // zatadhAreNavinyasya mntrvtpuujyetttH| IzAnottaramadhye tu RSInsaptapravinyaset // 110 // gautamo'thabharadvAjo vizvAmitro'thakazyapaH / jamadagnirvaziSThazca atrizcaiva tataH param // 11 // saptaRSIMzca vinyasya savIryAnpUjayetsadA / IzAnaindrayormadhye rudrAnekAdaza nyaset // 112 / /
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinAyakAdizAntivarNanam ajaikapAdahirbudhnya virUpAzca tathaiva hi / harazcabahurUpazcatryambakazcasurezvaraH // 113 // savitA ca jayantazcapinAkI nIlalohitaH / rudrAekAdazaproktA etAnsaMnyasetsadA ||114|| rudrAgneyayormadhye dvAdazAdityAnnyasetsadA / indrodhAtA bhagaH pUSA savitA viSNureva ca // 116 // tvaSTA mitroyamazcaiva AdityAdvAdazasmRtAH / savitAraM prathame nyasya mantranyAsaM yathocitam // 120 // dakSiNAmna yayormadhye vizvedevASTamAtaraH / kAmaH kAlo dhRtizcaiva pUrvamevaprakIrttitAH || 121 / / aditidyauritisaMskRtya pUjyA pArzvavarttinaH / brAhmImAhezvarI caiva kaumArI vaiSNavI tathA // 122 // vArAhI ca mahendrANI cAmuNDA ca tathAzriyA / kSetrapAlasahA pUjyAstathA aizAnasaMyutA // 123|| brahmANI me zarmA (saramA) zcaiva (?) nRtyA eNyandrameva ca / khaDgo indrapatnI ca jAtavedA lakSmI tathA // 124 // na hi spRzasamuccArya mantrasaMskAra ucyate / yAmya nai tayormadhye sthApayetpitRgaNaiH saha // 125 // kavyavADanalaMsomaM yamamaryamaNaM tathA / agnizvAttAvarhiSado USmAmarIcya ( cyAdaya)H ||126 // madhupAH somapAzcaiva namovazca pitR nyaset / varuNa naiR tayormadhyesthApayetsaptasAgarAn // 127 // SdhyAyaH ] 2463
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2464 . brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dazamo. lavaNekSusurAsarpidadhidugdhasamajalaiH / zukta sAgara saMkRtya adbhyaH sUkta na vinyaset // 128 // varuNavAyavyayormadhye nAgAnaSTakulAnyaset / anantaM vAsukiMtakSakaM karkoTakadhanaJjayau // 126 / / padma caiva mahApama zaMkhaM ca kulikaM tthaa| sarpasUktana vinyasya pUjayecca sarIsRpAn // 130 / / vArirAjaM vizAMmadhye paJcabhUtAtmavainyaset / pRthivyApazcatejazca vAyurAkAzameva ca // 131 / / pUrvabhAge SaDRtUn vasantAdInprapUjayet / dakSiNe ca pitR ndevAndhruvazcottare pUjayet / / 132 / / agastyo dakSiNe pUjyaH pRthagmantraizcamaMtravat / bhUtAyatvA vasantAya namovaH pitarastathA // 133 / / dhruvaH kSitiH svana(nA)mAnaH maMtranyAsAH prakIrtitAH / Apo devoti maMtreNa sarvedevAH samAgatAH // 134 / / AgatAn sarvadevAMzca pUrvAdidizi vinyaset / catuH koTistu pUrvaNa dvikoTi vanhI vinyaset / / 13 / / catuH koTintuyAmyAM ca catuHkoTi stu naimRte / sthitAH koTistu vAruNyAM sakRdvAyavyameva ca // 136 / / uttareNa catuHkoTi rozAne tritayaM smRtam / UvaM caiva trikoTisyAttrikoTi ca adhonyaset // 137 / / marutmaNDalamadhyasthAtrizabdaiH paripUjayet / pUjyA ca bIjasaMyuktA sarvakAmaphalapradA // 138 / /
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] vinAyakAdizAntivarNanam 2465 home ca zAntike caiva vaiSNave zubhakarmaNi / vaikuNThe pauSTikeyajJevaruNaM patra(ta)pUjayet // 136 / / savIryAH saphalAH pUjyAnirvIyAH niHSphalAH sadA / vIjahInena yaha vaM(?) maMkuryAtkarmasiddhayati // 140 / / arkeNa (?) puSpAJjali: puSpaM naivadya pAyasantathA / Adityastu yadApUjyAH vAstupUjayetsadAzubham // 141 / / vilvapatraM tathA patrI(tra)jAtIpuSpaMtathaiva ca / naivedya gopayazcaiva vAstuzcandramprapUjayet // 142 / / brahmapuSpaM tu puSpasyAdyavAgUnnAnivedayet / pUjayeddharaNIputraM vAsusthaH svasthobhavetsadA // 143 // pItapuSpaM tathA patrI()tulasyA vA tathaiva ca / godhUmAnnaM ca naivedyaM budhapUjAvidhyucyate // 144 / / mR(bhRgarAjaM pItapuSpaM naivedyaJcayamo(vo danam / vAkpati pUjayedvAsthaH shaantikuryaatsnityshH||14|| jAtIphalaM tathAmallIyavAnnaMdugdhasaMyutam / bhArgavaM pUjayennityaM sarvasiddhipradAyakam // 146 / / tilaudanaM ca naivedya rAjasenAM ca patrikA / vAstupUjyeSvanindevaM(?)phalaM svasthaM pradApayet // 147 / / bhU kadambaM ca kalhArI parIdadyAttutaugrahau / mASodanena(dana)ca naivedya na(vedya) rAhuketumprapUjayet // 148 / /
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2466 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dazamonaivedyaM saghRtaM kuryAdgrahANAM ca vishesstH| anyeSAM sarvadevAnAM naivedya pAyasaM smRtam / / 146 / / pUjayenmaMtrasaMyukta dhUpadIpaizcaguggulaiH / yavaizcaiva tathA kuryAtthApanaM sarva devatA( nAm ) // 150 / / arkaH plaashkhdiraapaamaargo'thpipplH| audumbaraH zamIdUrvAH kuzAzcasamidhaH kramAt / / 15 / / aSTAnikazcASTazataM aSTaviMzatimeva ca / hotavyAmadhusarpibhyAM dadhnA kSIraghRtaplutAH // 152 / / guDodanaM pAyasaM ca haviSyakSIramiSTakam / dadhyodanaM havizvarNa mAMsaM(mASa)vitrANyanekadhA // 153 / / dadyAdgrahA kramAdetadvijebhyo bhojanaM tthaa| hotavyA sUryasaMyuktA rAtrau naiva ca naiva ca // 154 / / svAdhyAyaM bhojanaM homaM mahAdAnAMgasamplavam / etadrAtrau na kurvIta bravItsvAyaMbhuvaH purA // 15 / / kUra(ka)sana(grahe)tathArAtrau cANDAlemlecchadarzane / homaM dAnaM tathA zrAddhaM naimittaM tatravarjayet // 156 // uparAge gururdIkSe putre jAte tu saGkrame / snAnaM dAnaM tathA homaM rAtrau kuryAccabuddhimAn // 157 / / dhenuH zaMkhastathA'naDvAnhemavAso hayaH kramAt / kRSNAgaurAyasaMchAgaM etAvai dakSiNAH smRtAH // 158 / /
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhivarNanam yasya yasyabhavedddvAsthaH taM taM yatnena pUjayet / brahmaNaiSavarodattaH pUjitAH pUjayiSyatha // 156 // grahAdhInA narendrANAmudrAyapatanAni ca / bhAvAbhAvo'pi jagatastasmAtpUjyatamAgrahAH || 160 || iti zrI brahmapraNIte yAjJavalkyedharmazAstre yajJavidhAne gaNapatiyAgagrahazAntiH nAma dazamo'dhyAyaH / 'dhyAyaH ] atha ekAdazo'dhyAyaH tatrAdaudAnavidhivarNanama 2467 athAtaH saMprakSyAmi dAnakarmaNiyadvidhiH / 11211 triNapAtrAprataH (?) spabuviDuvaca caloyataH jIvitavye ca tadviprAH tasmAdayaM sadA budhaiH / dularbha bhAratevarSe janmayasmAnmanuSyatA // 2 // manuSyAnmadhyamAnuSyaM brAhmaNatvaM hi durlabhaM / yatrakSetre ca kAle ca vIjavaptamanekadhA // 3 // pAtrapUrvaMtu yaddattaM sakalaM dharmalakSaNaM / syAdvarttitaila yogena dIpodIpanadha (?) kRdyAyA vighAtayogena viproddharaNa (?) kRttathA / dAnaM tu trividhaM proktaM satvarAjasatAmasaM 11811 / / 5 / /
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2468 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ ekAdazotatpravakSyatu saMdigdhaM guNaM bhedaanuvrty| zraddhayA sRvalitA bhAvaM kRtvA hRdijanAInaM // 6 // kAlapAtraM vasadbhAvaM gupta sAtvika ucyate / hRdikRtvAdvidhAvuddhidIyate khyAtihetave // 7 // yadAzritAya sAya(va)jJaM dAnaM tadrAjasaMsmRte / kruddhaskhalitavitteSu dIyate yadyatastataH // 8 // taM jJeya tAmasaM svalpaM yadAkhyApayate bahuH / gAmekasyApi satvena sahasraM rAjasena tu // 6 // dIyate tamasAlakSyaM samaMdAnaM taducyate / vimAne paramArUr3ho divyabhogavibhUSitaH // 10 // yogaMtadiSTayane svargAsagodAnaM prayacchati / suzIlA lakSaNavartI yuvatIMvatsa saMyutAM // 11 // bahudugdhadAM snigdhAMca dhenudadyAdvicakSaNaH / vivatsAM rogiNIM duSTAsthavirAMzRGgabhISaNIM // 12 // kSINAM kSIrasarIrAMgAMdadyAdoSamavApnuyAt / raupya hema samAyuktAmanna pAtra vidhAnanaH // 13 / / kAMsyadohana saMyuktAM zreSThAvastrayugavRtA / puSpamAlocitA sUtA ghaMTAbharaNabhUSitA // 14 // tripalaM hemasaMyuktA zirazRGga alaMkRtaM / raupyaMcASTapale prokta kSurANAma yalaMkRtA // 1 // tathA tAmrapaSTipalaM prokta pRSThideze nidhApayet / kAMsthadohana saMyuktA palAnAM sama saptatiH // 16 //
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhivarNanam dIyate puccha saMgRhyasatpAtre dakSiNAnvitaM / dadyAnmantraM samuccArya caturvargaphalapradA // 17 // sauvarNa raupyamahiSI vRSamaM ca yathAvidhiH / pRthagmaMtraM samuccArya tathAnye tathAnye paramAtmane paramAtmane // 18 // taruNArUpa saMpannA suzIlA ca nyAyArjitA savatsA ca sAdeyA brAhmaNAya gauH ||16|| AdityaduhitArdhenuH sarvvadAnorumottamaH / payasvinI / SdhyAyaH ]. 2466 anenagauH pradAnena govindaH prIyatAmmama // 20 // gAvo me agrataH sthAtu gAvome saMtupRSThataH / gAvo me gAtrataH saMtu gavAmmadhyevasAmyahaM // 21 // iti dhenu godAna saMkalpa: // 23 // datvaivaM divyabhogAni divyastrIvRMda saMvRtaH / govatsa romatulyAni varSANi divi mor3hate ||22|| yAvadvatsamukhaM yonau dRzyate gomukhAmukhI / yAvanta jAyate dhenustAvadbha sakalAmatA alaMkRtyoktavidhinA suvarNa tripalAnvitA / datvAtu puruSaH svarge vasatyamarapUjitaH // 24 // godAnavidhi saMyukta pradadyAnmahiSI zubhA / vizvAmitra kulodbhUtA saurabhI payasaMyutA // 25 // dustarAtaraNe dAne sUryyajaH prIyatAM mama / nadI vaitaraNInAma yamamArge bhayAvahA / tasyAhaM taraNArthAya mahiSIzca dadAmyahaM // 26 //
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2470 [ ekAdazo brahmoktayAjJavalkyasaMhitA iti mahipIdAna saMkalpaH // 27 // yama dvAre pathekSetre kRSNAvaitaraNI nadI / tarttukAmaH prayacchAmi kRSNavaitaraNIM ca gAm RNaM ca sarvadA nityaM yadRNaM ca mayA kRtam / RNadhenuM prayacchAmi (pradAsyAmi) prIyatAmme janArdana ||28|| yamevA cApi sakalpaM vezmano bhavitA mama / tasya saGkalpa siddhayarthaM gavAM datvA dvijottamaH // 26 // vRSa yugmaM vRSaM vApi datvA gatvezvarAlayam / bhuktvA bhogAnyanekA nidviguNo yugmadAnataH ||30|| dazadhenu samo'naDvAnekazcaiva dhurandharaH / dharmastvaM vRSarUpeNa jagadAnandakArakaH / / 31 / / tasmAdvaSaM pradAsyAmi dharmaH prINAtu nityazaH / iti vRSabha saGkalpaH zreSThAcchra SThataraM loke bhUmidAnaM dvijAtibhiH / dattvA tu puruSaH svarge pUjyate tridazottamaiH ||33|| vAJchantipitaro nityaM svarge basati nityazaH / yazcAsmatkulajaH kazcidbhavatyavanidAnakRt ||34|| narakasthAmalu (maM) lokA svargasthA paramaM padam / dharaNI sarvajIvAnAM sarvadAnottamottamA / / 35 / / ratnagarbhAdharA proktA kAzyapI zasyamAlinI / anena bhUmidAnena zasyena parisaMyutA / prIyatAmme sadA nityaM rudraviSNuprajApatiH ||36||
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhivarNanam iti bhUmidAna saGkalpaH SaSTiprastha tilAnAM ca svarNaM pala catuSTayam / rUpyaM ( raupyaM) cASTapalaM proktaM tAmraM SaSTizataMphalam ||37|| tilaM dviguNakaM proktaM tilapAtraM vidhIyate / devAzanaM tilAH proktAH pitRNAM sarvakarmasu / svarNaraupyatilA (n) dattvA sarvedevAH prasIdantu ||38|| iti tilapAtra saGkalpaH samutpannAstasmAdannampradApayet / 'dhyAyaH ] 2471 annAtprANAH anne datte manuSyasya prANadAtAbhavatyalam ||36|| annadaH sukhamApnoti tathApo ( cotpannadaH (?) / idamannaM mayA dattaM prIyatAM pitRdevatAH ||40|| iti annadAna saGkalpaH svarNaraupyaM ca gaurbhUmirannavastraMtathAtilAH / dattaistairviSNusadanaM yAtibhUttvA ca viSNuvat // 41 // annadastu sukhaMyAti lokatrayasudurlabham / kalpAyuzca bhavedbhogI vasate brahmamaNDale // 42 // dhAtUnAmuttamaM yasmAdghATakaM sukhallabham / tasmAddhamaM pradAsyAmi hemagarbhaH prasIdatu // 43 // iti svarNadAna saGkalpaH zivanetrasamutpanna raupyaM pitRgaNapriyam / tasmAdraupyapradAnena prIyatAM rukmiNIpatiH // 44 //
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2472 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ekAdazo iti ropyadAna saGkalpaH gopuccheSuzirAdAsI azvaM karNekare kari / mahiSI,ge vRpaskandhe gRhastambhe parebhuvi // 47 // halAsakoTI rathacakramadhye patnIhRdenAbhi ayAvikAzca / uSNaJca grIvAkhara pAdayozca zeSAnidAnAni ca viprahaste / / AsphoTayanti pitaronandrayanti pitAmahAH / bhUmi dAnAt kule jAtA(to)ma(sa)nastrAtA bhaviSyati // 46 // vasantibrahma lokeSu zItAmalajalapradA / jaladhenuzca yo dadyAdviprebhyastu kamaNDalum // 50 // divyaM varSa sahasrANi surasundarisamvRtaH / brahmalokamavApnoti pitRgotrasamanvitaH // 5 // grISmapravezemaNikaMdadAti dvijavezmani / sakUpaphalamAnoti svargaloke mahIyate // 2 / / ambu pUrNaghaTaM yastu dadyAd brAhmaNa vezmani / sa saubhAgyamavApnoti tar3AgasukRtaMphalam // 53 / / sa toyAM pathike vipre yo dadyAtkarapatri(TikAm / phalaM sakUpA cAntasya nUnamApnoti mAnavaH // 4 / / OM raMga(?)mAMga sapUrNa yo dadAti dvijAtaye / sa gatvA kAlasabhuMkta bhogAbhogamanekadhA // 55 / / pakveSTakaphalaM paJcadhAnyAdhvAH(?) pUrNado brahmamandiram / vizvakarma kRtaMbhuGkta prasIdantu suvarNakam // 56 / /
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhivarNanam mRNmayaM gRhasampUrNa stambha toraNa saMyutam / uttamAMga samAyuktaM tathAdAlakarAjitam // 57 // sarvadhAnya samAyukta puSpavastrasamAvRtam / suvarNa rAjataM tAmraM kAMsya dravyasamanvitam // 58 // laghu guruM vA yo dadyAd brAhmaNeSu prayatnataH / brahmalokamavApnoti divyastrI cArusevitaH // 56 // triMzadya ugasahasrANi bhuktvA bhogAnyanekazaH / sa prApnoti zubhaM gehaM dhanadhAnyasamAkulam ||30|| putra pautra samAyuktaM divyastrI cAru zobhitam / chatrAdi chAyayA caiva upAnahaudadAti yaH // 61 // dIpajyotirivAntazca bhavenmArjjunakRnnaraH / 'dhyAyaH ] 2473 candanaM tAlavRntaM ca phalAni kusumAni ca // 62 // tAmbUlamAsanaM zayyAM datvA'tyantaM sukhI bhavet / priyA (yaM) vA nimmelaM ceto'bhimAnAvamAnitam || 63 || Atta prANAkRtaM yajJaH kalAM nArhanti SoDazIm / samuddharantiye vipraM sodantaM matparAyaNam // 64 // sa tariSyatyacirAdApadbhyo naurivArNavam / pUrvoktavidhidAMnebhyo vidyA dAnaM viziSyate mahAdAnaM vidAnaM yadvidyAdAnaM parasparam / narakAduddharate vidyA tathA mokSapradAyikA svargaM maure kIrttiJca vidyAyAlabhatenaraH / karmaNA manasA vAcA sarveSAM hitamAcaret // 67 // // 65 // // 66 //
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2474 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvAdazo yAdRktAdRgavasthAsu brAhmaNaM na prakopayet / yathA kumbho nadI tIre yathA'gni stRNAzraye // 68 // santuSTastAraye ha gaM duSTo hanti ca tatkulam / Adiyo varuNo viSNubrahmA somo hutAzanaH // 66 // zUlapANizca bhagavAnnabhivandanti bhUmidam / iti zrIbrahmapraNIte yAjJavalkye dharmazAstre dAnaprakaraNam nAma ekAdazodhyAyaH / atha dvAdazo'dhyAyaH dattvA dravyaJca yaH samyakpunarAdAtumicchati / dattApradAnikaM nAma tadvivAdapadaM smRtam // 1 // adeyamathadeyaM vA dattavA'dattameva c| vyavahAreSu vijJeyo dAnamArgazcaturvidhaH // 2 // tatrehASTAva deyAni deyamekavidhaM smRtam / dattaM saptavidhaM vidyAdadattaM SoDazAtmakam // 3 // anvAhitaM yAcitakamAdhiH sAdhAraNaM ca yat / nikSepaM putra dAraJca sarvasvaM cAnvaye sati // 4 //
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] prAyazcittavarNanam 2475 Apatsvapihi kaSTAsu vartamAneni dehinA / adeyAnyAhurAcAryo yaccAnyebhyaH pratizrutam // 5 // ApatsvapihiyahattaM yaddattamadhisAkSikam / adhaH pratigrahekIte pUvvaM ca balavakriyA // 6 // anyeSu ca vivAdeSu uttarA blvkriyaa| ApadgateSu dAneSu taddAnaM prAkta(zreSTha) marhati // 7 // na tatpUrvamavApnoti manuH svAyambhuvo'bravIt / gotra sAdhAraNI vRttinaMdAne na ca vikraye // 8 // Apatsvapi hi deyA sA tatra gotramakAraNam / samAno gotrayojJeyo sapiNDo vApi gotrajaH // 6 // sUte (take) tena sparzaH(1) gotriNastu na ucyate / Apatsvapi hi yaddattaM vanyAvAvRttimevaca // 10 // drahiNena tadA proktaM naiva taiH prApyate dhnN| gaye gAMge'pi yaddattaM yaddattaM rAhudazane // 1 // dAnamanyacca yaddattaM devabrAhmaNa snnidhau| punarna samavApnoti AyuH svAyaMbhuvaH purA // 12 // gaye gAMge'pi yaddattaM pitR nuddizya(ddha,tya)bhakSayam (yatkRtam ) / Apatsvapi hi yaddattamuddharetsa svamanvayam // 13 // AtmadatteSu dAneSu yo'nyasmai dAtumicchati / yo dadAti dApayati vrajetAM nirayantu tau // 14 // bhujyamAnaM yadA hyannaM na punarbhujyate yathA / jalapUrNa tathA dAnaM na punarlabdhumarhati // 1 // 155
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2476 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvAdazo apravaktAramAcAryamanadhIyAna mRtvijam / gRha kAmaM tu gopAlaM vanakAmantu nApitam // 16 // SaDete puruSojahyAdbhinnAnAMvamivAmmasi / ulkAhasto'gnido'pa yaH zastrapANistu ghAtakaH / / 17 / / acauraizcauratAM yAti mANDavyavyavahArataH / utkramya vRtti yaM syAsa(1)yasya dhAtogavAdibhiH / / 18 // gopAlastuvada(?) provaisevedhandinamvArayet / samUle zasyanAze tu bhakSAnIti samApnuyAt // 16 // gopAlastatracai vAnyo anyaH svaamiiythaavidhH| gauH prasUtAdazAhAttu samAnApikuJjaraH // 20 // nivArya tatprayatnena teSAM svAmI na daNDabhAk / adamyAhastino azvA prAjA (?) hitesmRtAH // 21 // adamyA garbhiNI gauzca sUtikAcAtibhAraNI / proktastu dviguNaM damya (1) zcaturguNam // 22 // pratyakSavArakyANAtu damyazcaura(?)prakAraH / yA naSTA pala doSeNa (?) kSetramanyasamAzritA // 23 // na tatra gopinodaNDyAH pAlakodaNDamarhati / rAjagrahagRhItovA vajJAzanimRto'pivA // 24 // atha sarpaNa vA daSTo gartepaMke nipAtitAH / nAtra pAlakadoSaH syAnaiva doSo'sti gopake // 2 // sudhAnavagRhasthasya iSTayAniyamena tu / nava karmANi tasyaiva vikarmANi navaiva tu // 26 //
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2477 'dhyAyaH] prAyazcittavarNanam prasthavAbhi(?)navAnyAni prakAzAni navastathA / sakalAni navAnyAni phalAni ca punarnavA // 27 // adeyAni navAnyAni vastrajAtAni sarvadA / navakAnavanirdiSTA grahastho nanatikArakAH // 28 // sudhAvastUni vakSyAmi viziSTa gRhmaagte| manazcakSurmukhaM vAcaM saumyaM dadyAJcatuSTayam // 26 // abhyutthAnAni vakSyAmi viziSTagRhamAgate / na mihAgastha pUrvAlApaH (1) priyAnvitaH // 30 // upAsanamanuvrajyAtkAryAnnava sudhaasmRtaaH| iSTAnAM kathayiSyAmi bhUmirApastRNAni ca // 31 // pAdazaucaM tathAbhyaM (ga) vAzamaM rAyanaM(bhASaNaM) tathA / kiJciJcAnnaM yathAzakti iSTAnyetAni kIrtitA (ni) // 32 // sandhyA snAnaM japohomaH svAdhyAyo devatArcanam / vaizvadevekSaNAtiyyamRddha taM cApi zaktitaH // 33 // pitRdevamanuSyANAM dInAnAM ca tapasvinaH / mAtRpitRgurUNAMca saMvibhAgo'tha kasyacit // 34 // etAni navakarmANi vikarmANi nibodhatat / anRtaM paradAratvaM (ca) asatyasya ca bhASaNam // 3 // agamyAgamanaM steyaM peyApeyaMca hiM sanam / azrautrakarmAcaraNaM maitradharmabahiSkRtam // 36 // navaitAni vikarmANi tAni sarvANi varjayet / AyurvittaMgRhacchidraM maMtramaithunamauSadham // 37||
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2478 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [ dvAdazo tapo dA (mA) nApamAnaJca nava gopyAni sarvadA / prAyojyamRNazuddhiH syAddAnadharma vizuddhayati ||38|| pAtre dhanaM vArdhuSitaM datvA zuddhimavApnuyAt / AdAtuzcaindra zuddhArthamiSTa vazcinarI (?) smRtaH ||36|| lomabhyaH svAhetyavaihi lomabhyazca tadaitanu / mantrAntaM juhuyAdvApi mantravIryaM yathAkramam // 36 // saMgrAme vA hatolakSaH bhUyaH zuddhimavApnuyAt / araNye prAntare jalvA triH kRtvo vedasaMhitAm ||40|| zuddhayate cAmyatA zIsyAtpratistrotpAMtAM (?) sarasvatI / vAla (bAla) vAsA jaTIvAsyAdbrahmahatyAvrataM caret ||41 || piNyAkaMvA kaNAnnaM vA bhakSayeca samAhitaH / gAyatryAzca japetkoTi brahmahatyAM vyapohati // 42|| gAyatrIlakSaSaSTyA ca mucyate gurutalpagaH / brahmA brAhmaNatrANAdgAM dadyAcca tathA yutAm ||43|| gha ghANaM (?) tu dazAbde karma kIrttayet / anido garadazcaiva zastrapANirdhanApahaH kSetradArApahArI ca SaDetehyAtatAyinaH / zastrapANi samAyAntaM yadi vipraH SaDaMgavit // 45 // jighAMsantaM jighAMsIyAnna tena brahmahAbhavet / atADitamanaklezaM na viyogo dhanasya ca // 46 // mriyate ca parArtheSu na doSaH parividyate / vRSamekaM sahasraM gAH dadyAtkSaNa ( vipra ) badhe pumAn // 47 // 118811
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] prAyazcittavarNanam 2476 brahmahatyAvrataMcApi vatsaratritayaM caret / vaizyahAbdaM caredetaddadyAdekazataMgavAm // 48 // zUdrahantA ca SaNmAsaM vrataM careddAruNam / gavAM ca dazakaM dadyAcchUdrahantAvizeSataH // 4 // apraduSTAM priyAM hatvAzUdrahatyAvrataM caret / pramAdena hataM (to) yena bAlako munisattamaH // 20 // gomUtraM yAvakAhAraM spRSTvAkedAra(?)zuddhayati / avijJAtataM(?) bAlaM saMjJAbhAvAtkathaJcana // 1 / / sajJAtA jJAtavA pApI (?) jJAtAtIrthana zuddhati / pramAde'vA pramAdevA vAle (1) nipAtite // 2 // gaGgA snAnaM ca kedAraM prAjApatyavrataM caret / vizvanAthaM ca kedAraM hariM bhAgIrathIM tathA // 53 / / snAtvA vai saMspRzelliGga bAlaghAtI vizudrayati / ayonau ca viyonau ca pazuyonau tathaivaca // 4 // samutsRjaMte ( ti ) ye zukra brahmahAphalamaznute / bhAryAsakhI kumArI ca kujIvI(cA)ntyajA sutA // 54 // svagotrI (trA) svasutAzcaiva gatvA sa gurutalpagaH / pitRSvasAM mAtulAnI snuSAM mAtRsnuSAmapi // 56 / / mAtuHpatnI svabhaginImAcAryatanayAM tthaa| AcAryapatnI svasakhoM gatvA sa gurutalpagaH // 7 // chitvAliGga vadhastasya mukhedadyAdulmukaMtathA / dvAdazAGgulamAtraMtu lauhazaMkustathaivaca // 8 //
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2480 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [dvAdazo mukhe tasya pradAtavya jIvaH zuddho bhavettataH / dina(?) zAstamate rAjAdevo rAjJazca zAsakaH // 56 / / bhAryAgodhAttvanakula maldUkazca(mUSakaM ca) tathaivaca / hatvA vyahaM pivetkSIraM pAdakRcchra samAcaret // 6 // uragetyAyaso daNDaH pacakatrayamAsakaH / kAle ghRtaghaTo deyaH uSNagujAhakezukam // 61 / / ekavarSe hate vatse kRcchrapAdo vidhIyate / abuddhi pUrva saMspRSTvA sUryarazmiSu zuddhayati // 62 / / mRtakaJca zvapAkaM ca udakyA patitaM tthaa| madyapamlecchacANDalaM spRSTvA snAnaM sahAmbaraiH // 63 // iti zrIbrahmokta yAjJavalkyedharmazAstre zuddhi prakaraNamanAma dvaadsho'dhyaayH|
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha trayodazo'dhyAyaH AzaucavarNanam zuddhayate dvicaturmAsai svalpa garbha (?) vinimRtau / ahobhiH zuddhayate zeSaiH (1) arthAbhavati nAzane // 1 // dAsI dAse tathA kanyA sUyate mriyate yadi / trirAtraMsUtakaMtasya bhASitaM ca prajApatiH // 2 // apradattA bhavaikAha prdttaamubhytryH| vivAhitA tu yA kanyA sUtakaM zvasuragRhe // 3 // zavasUti samutpanne sUtakaM tu yadA bhavet / zavena zuddhayate sUtI na sUtA zavazodhinI // 4 // zavasUtI samutpanne putrajanmayadA bhvet| . kuryAttAtkAlikIzuddhirazuddhi punarevahi // 5 // AtripakSAtrirAtraM syAdASaNmAsAcca pakSiNI / ahaH samvatsarAdarvAkpUrNo dattodakaM zuciH // 6 // pitarau cenmRtau syAtAM kathantu suutkmbhvet|| zrutvAtahinamArabhya dazAhaM sUtakI bhavet // 7 // A (a) datta janAtsadyoAcUDAnnaiSikIsmRtaH / trirAtramavratAdeze dazarAtramataHparam // 8 // dva sandhye sadyamityAhuDhe dine naissikiismRtaa| dinadvayaM tu rAtryaikA pakSiNI tu vidhIyate // 6 //
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2482 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [trayodazodantajAtAnukhAtovAkRtacUDastu karmaNi / trirAtraM sUtakaM tasya bhASitaM brahmaNApurA // 10 // garbhamadhye vipattiHsyAddazAhaM sUtakambhavet / jIvejAte tato mRtyuH sadyaH zaucaM vidhIyate // 11 // dvivarSe nikSipedbhUmau trivarSe dAhamucyate / jIvaMjAtoraktipAkarma(?)samAcaret // 12 // antardazAhe syAcetpunarmaraNajanmani / tAvatsyAdazucivipro yAvadasya dinAMndaza // 3 // ante vai divasetasmAdadhikaM tu dinadvayam / rAtrizeSeNa ca dvAbhyAM prabhAte tribhireva ca // 14 // divAkarodayAtpUrva sUtakaM mRtakambhaven / ekaviMzatyahe yajJe vivAhe dazavAsare // 15 // trirAtravratavandhyaM (ndha) syAcchrAddhaM tadahaucyate / abhyaMgAdivivAheSuyajJeSu vA raNe kRte // 16 // zrAddhadvantaM(?) samutpanne nAzaucaM mRtasUtake ! yajJadIkSAntaviprasya yajJasthAnA tu RtvijaH // 17|| yatInAM brahmayajJaviduSo nAkSu(zudvibrahmacAriNaH / satra yAcI (gI) ca yo nityaM garur3adhvajapUjakaH // 18 // brahmacArI yatizcaiva sarve te tyaktasUtakAH / zuddhayate prasave dhenurdivase dazame sadA // 16 / / ajAvikA(ca)zvamahiSI zuddhayanteviMzatibhirdinaH / ekAhAtcchuddhate vipro yo'gnirvedasamanvitaH / / 20 / /
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhyAyaH] AzaucavarNanam 2483 ahA (haH) kevalavedastu anyepAMdazabhirdinaH / dazAhaM gotra zuddhiHsyAdizAhaM putramAtrikaH / / 2 / / triMzAhaM kanyakAmAtA ekAhaMcApyagnivAn / snAnasandhyAtrayaM hInaH saptAhe zUdravadvijaH // 22 // saMdhyAsnAnatrayaM tasmAtsUtake'pinasaMtyajet / AcaturthAttu sampUrNa paJcAhaH paJcazAkhinAm // 23 // tridinaM SaSThazAkhInAM saptazAkhI dinadvayam / aSThamIcAhorAtramekAhannavamI tathA // 24 // dazamI(myA) snAnamAtreNa zAkhayAsUtakambhavet / zAkhAmekAdazIti(tIrtannavRttinaM ca sUtakam / / 2 / / bhojanA ca(?)manAnnaM(maMtra) parigrahapAkAdikam / saGkarpaNaM tathAgAyAMtyajetsUtikinAsaha / yo na pUjayate nityaM viSNuvaizvAnarAtithim // 26 // snAnasandhyAvihInAzcA sadA te sUtakAnvitAH / pratya (?) yA mUrkhAH bhi (bhI) varNAnivAhyakA // 27 // AcArarahitA ye ca sadAte sUtakAnvitAH / vyAdhitasyakadaryasya RNagrastasya caiva hi // 28 // kriyAhInasya mUrkhasya strIjitasya vizeSataH / vyasanAsaktacittasya parAdhInasya nityazaH // 26 // zraddhAtyAgavihInasya bhasmAntaM sUtakambhavet / saptarAtraM tu kASAye gomUtre vA tathaiva ca // 30 // triphalAvyahasaMyuktA gocarma naiva duHSyati /
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2484 brahmoktayAjJavalkyasaMhitA [trayodazo pra (la) kSAmrajambUcalaparadhAtrI - jaTAdharo:(1) duvakAkaSAyaH / phalatraM yasmani(?) mRttikaca rAptantimekAhanicarmazuddhiH // 3 // ghRtena dIpo dAtavyastilatailena vA punH| 'Amracarma mayaM pAtraM saptadhautena zuddhayati // 32 // iti zrIbrahmokta yAjJavalkyedhammazAstre sUtakazuddhiprakaraNam ____ nAma tryodsho'dhyaayH| ... . samAptazcAyaM brahmoktayAjJavalkya dharmazAstram
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM namaH zivAya // atha * kAzyapasmRtiH * prAyazcittavarNanam atha kAzyapIyAn gRhasthadharmAn vyAkhyAsyAmaH AhitAgniH svadAranirato'cAgnayagnihotrI snAtAmRtukAlagAmI devapitRmanuSyabhUtabrahmayajJAnusevamAnaH ekadvitricaturNAM brAhmaNAn kurvANo vrataniyamahomajApyaparo mAtRpitRbhakto dArApatyapoSakaH zeSAnubhojI upavAsI traivarNikamedaka sUtakAnnapariharamANo'lAMgalavRttiH / tatra ca bhUmyapoDhane vRkSacchedane nAsyadharmobhavati / kUpasetutar3AgavipradevatAyatanabhedane prAyazcittaM brAhmaNebhyo nivedya catasraAhutIrjuhuyAt / idaM viSNuriti prathamA, mAnastoka iti dvitIyA, svavAsA iti tRtIyA, daMSTrAbhyAmiti caturthIratyasrapoDhayet tasyaiva devatAyai pUrNAhuti juhuyAt / atha gobalIvardamahiSadhUryAvikahiMsAvAptau prAyazcittakAmakAratAmityeke / dogdhRdamanaparyastapASaghaTTanaghaMTAbharaNabhUSaNayojana tailamaMDauSadhabheSajyatritayamANe vyAptAnAmakAmAvAptyai ( ptau ) prAyazcittaM -
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2486 kAzyapasmRtiH brAhmaNebhyo nivedya sazirakSuravapanaM kRtvA prAjApatyaM kRcchramAcaret / cIte gAM dadyAt / tiladhenuM jaladhenuM cetikAzyapaH / atha mRgamahiSagaMDukavarAhazarabhakSasiMhavyAghramaMDUkazUkara matsyagrAhazizumArAdInAM vadheSvahorAtraM / cIrNote gAM dadyAt / meSa sa trirAtraM cIrNAnte hiraNyaM dadyAt / atha kAka-valAka-haMsa-sArasa-kAraNDava-cakravAka-gRdhrazyenakhaMjarITa-TiTTibholUka-zuka sArikAmayUrakAka-madra kalavika-kapota kapiMjalAdInAM vadheSvahorAtraM / cIrNAnte tilAndadyAt / athAtaH zva-jambUka-viDAla-RSabharakSuvAsatoSTra zUdravadhe trirAtraM ca prAyazcittaM brAhmaNebhyo nivedya prAjApatyaM kRcchacaret / cIrNAnte satrIhIna dadyAt / kukalAsa-sarpanakula-viDAlagojAvadhe trirAtraM cIrNAnte lohaM dadyAt / yeSAM vyApAdane prAyazcittamuktaM teSAmevocchiSThabhojane prANAyAmazataMkRtvA ghRtaM prAzya zuddhaH syAt / jAtamRtakasUtake brAhmaNo dazarAtreNa, kSatriyaH paMcadazakena, vaizyoviMzatirAtreNa, zUdro mAsena zuddhayati / taccedaMtaHpuravApataMti tatsamena zudhyAvasvahaH / abrAhmaNo na jAyate, nAdhIyIta, nAdhyApayet, na dadyAt na pratigRhNIyAt / azucirdvipade catuSpade / naaditdhH| athAnazanamRtAnAmazanihatAnAM vA agnipraviSTAnAM bhRgupatanasaMgrAmadezAMtaramRtAnAM vA garbhaviniHsRtAnAM trirAtreNa shuddhirucyte|
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcittavarNanam 2487 . atha lazuna-palAMDugRJjana-kuMbhIkukkuTabhakSaNe surAsIdhumadhumadyapAne ayAjyayAjane patitasAvitryupanayane taiH prAyazcittaM brAhmaNebhyo nivedya yatra grAmamRgANAM pazUnAM zabdo na zrUyate tasminpradeze agniM praNiparisamuhya paryuparissarya sazikhavapanaM kRtvA prAk praNItena vidhinA punaH saMskAramahantIti / atha paMcamahApAtakAH pravakSyante-- brAhmaNo naiva hantavyaH svasvaprakSepayA dvijaiH / suvargaharaNaM caiva kartavyaM na kathaMcana // 1 // gurupatnI na gaccheta saMsparzazca na taizcaret / mahApAtakasaMjJeyA nirdiSTAnAM manISibhiH // 2 // vatsaratritayaM kuryAt naraH kRccha vizuddhaye / AtmatulyasuvarNa ca dadyAdvAvipratuSTikRt // 3 // AtreyIgarbha rAjanyavaizyau yajJagatau hatvA etadevakuryAt / athAkAli(ka)vyAkhyAsyannAhaaviniraTakavidya tavajranirghAtaprapatane bhUmicalane caivAthanimnottare caiva prAyazcittaM brAhmaNebhyonivedya samImayInAM samidha madhudadhighRtAktAnAmaSTasAhasra juhuyAt / zannodevIti kaashypH| ___ yatra vezmani ulUkonipatati / gRhaM godhAkapotaH pravizati / kRSTaH zakuniH zyeno vArathabhujye(dhvaje)vAnipatati / valmIka dIpikAgRhe puro dadati / zRgApurohaNe kapATaghaMTApurohaNe caiva prAyazcittaM
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2488 kAzyapasmRtiH brAhmaNebhyo nivedya zamImayInAM samidhadadhimadhughRtAktAnAmaSTasahasra N juhuyAt, vAstospate iti kAzyapaH / atha naimittikAni vyAkhyAsyAmaH - kSIrabhANDabhedane maMthane bhaMjane purohalalAMgala galacakratUpapatane rathaviparyAsane azva (astra) bhaMjane rajasvalA - zavasparzane AdityAstamane saMdamaMdaduHzvapradarzane karNakezapatipurohaNe pU(yU) pasthalasparzana mRtakasUtaka bhojane caiva brAhmaNebhyo nivedya sacaile kRtvA svapratirathaM japediti kAzyapaH / athAtaH pAtrANAM zaucavidhi vyAkhyAsyAmaH - palekhane (1)na dArupatre bhasmanAMkAMsyaM zIzrutAstrAyasAnAM sikatAbhiH zaucaM / daMtazaMkhamaNirAjatasauvarNAnAM gharSaNaM / mRNmayAnAM punardahanaM / dhAnyavAsasAM vahUnAM prokSaNaM kASTha rajjutvakcarma cIra veNu vidalapatraparNAnAM calavacchaucam / atha pUrva pApakarmaNAM cihna vyAkhyAsyAmaH - / agamyAgAmI duzvarmA tasmAtprAyazcittaM vedAtmavizuddhaye / etAn zrAddha parivarjayet ye cAnye paMktidUSakAH / kSaTTaghaTA cA ghaTAnaTA prabrajitaraMgAratAnidevalakanakSatrajIvakaprAmayAjakaparyyAhitaparyyAdhAraka viviMdakapaunarbhavAnAznaMti / adantAdeke nAznaMti / bhAryAjitasya nagaragrAmayAjakebhyaH avizrastaghAtI vyaMgonakSatra sUcakAH /
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcittavarNanam varjanIyAdvijAyate zrAddhakarmasu nityazaH / dArAdhInAH kriyAH sarvA dArAH svargasya sAdhanaM // 4 // 2486 ityetatbrahmaNAprokta' kAzyapasyAnuzAsanam / sapta paunarbhavA kanyA varjanIyA kulAdhamAH // 5 // vAcA dattA manodattA kRtamaMgalakautukA / udakasparzakA yA ca yA ca pANigrahItikA // 6 // agnyupAyaM gatA yA ca punarvAhyasya vAdikA / ityetAH kazyapaproktA daheyuH kulamagnivat // 7 // prarohatyagnimAdAya pAdapAnAM kulaMmahat / na hi punarbhavAdInAM kulaM tasya prarohati // 8 // pitA vA yadi vA bhrAtA mAtA vA yadivetaraH / narazca kRtapApAnAM gati yAM yAti tAM zrRNu // 6 // manivartI yathA zyeno gacchatyeva yamAlayaM / evaM ca narakaM yAti kanyA amRtakArakA ||10|| punaH sampadyate nArI gatamAtmAnamAtmani / asthimAtraM tvacaM bhitvA zukraM tejobalaM tathA || 11|| zuddhiM na ye prayacchati duhitaraM lobhamohitAH / teSAM tu narake ghore yAti vai saptamaM kulam ||12|| gamanAgamanAyogAt evaM zukra vidhIyate / evaM jJAtvA yuktakanyAM viMdeta sa tatkulAt ||13||
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2460 kAzyapasmRtiH nasyAhave ca pitrye ca dAsIsyAdatha sNcitaa| krayakrItA tu sA dAsI na sA patnI vidhIyate // 14 // agniSTomAtirAtrANAM zataM zataguNI kRtam / prApnoti puruSodatvA homamaMtra ralaMkRtAm // 1 // yastu sAtyama(sAtvika)dharmeNa pitA samarpayet sutAm / sa pretya labhate sthAnaM yathA dakSa prjaaptiH||16|| iti kAzyapa praNItaM dharmazAstraM samAptam /
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIgaNezAya nmH|| * vyAghrapAdasmRtiH * tatrAdau smRtimahattvavarNanam RSimekAntAsInaM vyAghra matimatAM varam / papracchurmunayaH sarve dharmazAstrakathAnakam // 1 // hutAgnihotraM vidhivat vyAghra vedavidAM varam / sarvazAstravidhi jJAtvA RSibhizcanamaskRtam // 2 // namaskRtya ca te sarve idaM vacanamabruvan / hitAthaM sarvalokAnAM bhagavan kathayasva naH // 3 // vedatattvArthatattvajJA yanmAM pRcchatha saMzaye / te sarve saMpravakSyAmi yathAdRSTa yathAzrutam // 4 // sarvatIrthAnyupaspRzya sarvAnvedAnpraNamya ca / japtvA tu savasUktAni savazAstrAnusArataH // 5 // sarvapApaharaM divyaM sarvasaMzayanAzanam / caturNAmapi varNAnAM vyAghraH zAstramakalpayat // 6 // ye. ca pApakRtoloke ye cAnye dharmadUSakAH / sarvapApaiH pramucyante zrutvedaM zAstramuttamam // 7 // tasmAdidaM vedavidbhiradhyetavyaM prayatnataH / ziSyebhyazca pravaktavyaM savRttebhyazcasarvataH // 8 // 156
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2462 vyAghrapAdasmRtiH AcAraM caiva sarveSAM kAryANAM ca vinirNayam / yathAkramaM yathAyogya vakta marhasyazeSataH // 6 // bhagavan sarvavarNAnAM yathAvadanupUrvazaH / antaraM ca prabhAvAnAM dharmAnno vaktu marhasi // 10 // yugeyuge ca sAmarthya vizeSaM munibhASitam / vyAghraNa ca yathAprokta prAyazcittaM pradIpyate // 11 / / yugeyuge ca ye dharmAsteSu teSu ca ye dvijAH / teSAM nindA na kartavyA yugarUpA hi te dvijAH / / 12 / / akRte vaizvadeve tu ye bhuMjanti dvijAtayaH / vRthA te tena pAkena kAkayoni vrajanti vai // 13 // brahmacArI gRhasthazca vAnaprastho ytistthaa| eteSAM tu hitArthAya vyAghraH zAstramakalpayat / / 14 / / yo'nadhItya dvijo vedAnanyatra kurute zramam / sa jIvanneva zUdratvamAzu gacchati sAnvayaH // 15 // bhAnaubhaume trayodazyAM naMdAbhUgumaghAsu ca / piMDadAnaM mRdAsnAnaM na kuryAttilatarpaNam // 16 // pakSayorubhayorvApi saptamyAM nizi sandhyayoH / vidyAputrakalatrArthI tilAn saptasu varjayet // 17 // vivAhe copanayane caule sati yathAkramam / varSamadhaM tadadhaM vA netyeke tilatarpaNam / / 18 / / vRddhau satyAM ca tanmAsi netyAhustilatarpaNam / tIrthe tithivizeSe ca gayAyAM pretapakSake // 16 //
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAradharmavarNanaM zrAddhavarNanaJca 2463 niSiddha 'pi dine kuryAttarpaNaM tilamizritam / tithitIthaM vizeSe tu kArya prete ca sarvadA // 20 // devAnRSI pitRRzcaiva tarpayettu prayatnataH / Acamya mArjanaM kuryAttataH prANAnsamApayet / / 2 / / agrajanmagRhe prApta zrAddhaM satilakaM bhavet / tilakenavinAkArya pitRkarma nirarthakam // 22 // agrajanmaiH sadAkAyaM zrAddhaM satilakaM tthaa| zrautasmArtAni karmANi tilakena samAcaret / / 23 / / mRttikA gozakRt darbhA upavItottarIyakam / dadyAdvipratvamApnoti zrAddhakAle vizeSataH // 24 // gopIcandanakhaNDAMzca yo dadyAdbrAhmaNe ydi| api sarSapamAtreNa brahmahatyAM / vyapohati // 2 // mRdaM yajJopavItaM ca zrAddha dadyAtprayatnataH / ucchiSTa zivanirmAlyaM kuryAcchrAddha vizeSataH // 26 // niSiddhAni ca vAkyAni zUdrANAM yoSitAM tathA / zUnyamukhena kartavyaM zrAddha karma yathAvidhi // 27 // zrAddhaM kuryAttu zUdro'pi zUnyaM kuryAllalATakam / lalATetilakaM dRSTvA nirAzAH pitarogatAH / / 2 / / zUdraNatilakaM kRtvA zrAddhakarmasu yatkRtam / niSphalaM tadbhavecchAddhaM pitRNAM nopatiSThati // 26 / / yo yasyavihito dharmastenadharmeNa kArayet / viparItaM caredyastu kilviSI sa nigadyate // 30 //
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2464 . vyAghrapAdasmRtiH devAnamyarcyagaMdhena tripuMDU pApanAzanam / tilakena vinA zrAddhaM tatsavaM niSphalaM bhavet // 3 // "tilakena vinA sandhyA tilakena vinA jpH|" . aMgavaMgakaliGgAzca tailaGgA drAviDAstathA / sadA zUnyamukhA jJeyA dezadharmAnusArataH // 32 // anye ca bahavodharmA dezedeze vyavasthitAH / te te dharmAH sadAkAryA vyAghrasya vacanaM yathA // 33 / / zrAddhakAle tathA dAne home devArcane tathA / vidhivattilakaM kuryAnmRdA vA candanena vA // 34|| dhArayedUrdhvapuMDU tu snAnAnte ca vizeSataH / tarpaNe homakAle ca sAyaM prAtaH samAhitaH // 3 / / tiryak na kurvIta yAvaddhomaM samAcaret / zilAgandhAnulepena mArjArocchiSTabhojanAt // 36 / / svarUpadarzanAdapsu bhAgyahInobhavennaraH / zubhra vRtaM vipraistu kSayArthe kuruvIkSaNam // 37 // lalATai yaiH kRtaM nityaM mRdaacndnbhsmnaa| dhArayedUdhapuDUM tu snAnAnte ca vizeSataH / / 3 / / gRhAnAgatya homAMte bhasmanA ca tripuNDakam / snAtvApuNDaM mRdA kuyAt homaM kRtvA tu bhasmanA // 36 / / "devAnabhyarcya gaMdhena tripuDaM pApanAzanam / / " Azaucepi na cAbhyaGga vivAhe candanAdinA / UrdhvapuMDU sadAkArya zraute smArte ca kamaNi // 40 //
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAradharmavarNanam 2465 sUtake samanuprApta varjanIyaH prayatnataH / mRttikA candanaM bhasma tathA toyaM caturthakam // 41 // emidravyairyathAkAlaM tilakaM tu samAcaret / devAnAM ca tathA zaive nAbhyaMge na ca shuudrtH||42|| abhyaGgAddharate lakSmI zUdrasya narakaM dhruvam / tarjanI raupyasaMyuktAM brahmapanthiyutAM zikhAm // 43 // bhojane maithune mUtre kRtvA kRccha samAcaret / tarjanyAM ca dhRtaM raupyaM brahmagranthau ca mUrddhani // 44 // bhojane maithune mUtre kurvankRcchaNa zudhyati / zikhAvaMdhaM vimucyAtha hastaprakSAlanaM smRtam / / 4 / / na karoti sa mUDhAtmA tadannaM kezadUSitam / prAGmukhodaGmukho vApi kuryAdAcamanaM tadA // 46 // pazcime punarAcamya dakSiNe snAnamAcaret / gokarNakRtahastena mASamAtraM jalaM pibet // 47 // tannyUnamadhikaM caiva tajjalaM rudhiraM bhavet / anuSNAbhiraphenAbhirabhirha dyaabhirNttH|| brAhmaNo brahmatIrthana dRSTipUtAbhirAcamet / / 4 / / hRtkaNThatAlukAbhizca yathAsaMkhyaM dvijAtayaH / strIzUdravAsyasaMsparzamAtreNApi vizuddhayati // 46 // aMguSThApa tu saMmRjya madhyamA madhyaparvasu / yojItAmeNa hastena sa vai gokaNikaH smRtaH // 50 //
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2466 vyAghrapAdasmRtiH muktAGguSThakaniSThAbhyAM triH pibet brahmatIrthataH / snAtvA pItvA kSute supta bhuktvA rathyAprasarpaNe / / 1 / / AcAntaH punarAcAmed vAso'piparidhAya ca / UrdhvajAnustu nAcAmedekapANyAhatena ca // 52 / / tathaiva brahmaharatena nAparijJAtahastataH / ApaH sparzanakAle tu tarjanyAM tu spRzejalam // tajalaM ca pibedvipraH somapAnasamaM bhavet / / 3 / / ApaH karanakhaiH spRSTvA tenAcAmati yo dvijaH / surAM pibati vai vyakta vyAghrasya vacanaM yathA // 4 // pItocchiSTa pAdazaucaM zaucazeSaM tu yajalam / tajjalaM tu surAtulyaM paryagnikaraNaM vinA / / 5 / / kAMsyenAyasapAtreNa pusIsakapittalaiH / . AcAntaH zatakRtvopi na kadAcana zudhyati // 56 / / kaTimaMDalamAvRtya nAbhyantardakSiNottare / kacchaM dvAdazapiMjUlaM purApazcAtprayujyate // 57|| ekarAzigatau syAtAM yadA gurunizAkarau / sA paurNamAsI mahatI sarvapApaharA smRtA / / 8 / / Abdike samanuprApta AzaucaM yadi jAyate / Azauce tu vyatikrAnte tatra zrAddhaM pradIyate // 56 // anapatyA ca yA nArI bhartRpiMDena yojayet / yadi jIvati bhartAraM zvazreyAdibhiryojayet // 60 / /
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2467 pitAmahAzcajIvaMti tatpitA mriyate yadi / dehamAnatrayaH piNDAn prapitAmahapUrvakam // 6 // jIvan pitAmahoyasya pitA yatra na vidyate / dvaupiMDAvekanAmAnau ekasminprapitAmahe // 6 // catvAri arghyapAtrANi gaMdhamAlyaistato'rcayet / ye samAni bhRcAmetatpAtrasthApo nayetriSu // 63 // pakSazrAddhaM tu nivRtya tarpaNaM tu dinedine / sakRnmahAlaye zrAddha pare'hani tilodakam // 64 // darzazrAddha gayAzrAddha zrAddha caaprpkssge| tAmbUla carvaNaM doSo vyAghrasya vacanaM yathA // 6 / / vRddhAvAdau kSayecAnte darza madhye tathaiva ca / mahAlaye ca piNDAnte vaizvadevaM caturvidham // 66 / / zrAddhaM kRtvA tu vidhivat vaizvadevAdikaM tataH / brahmayajJa tataH kuryAttapaNaM tu tilaivinA // 67 / / snAtvAtIraM samAgatya upavizya kuzAsane / saMtarpayet pitRnsarvAn snAtvA vastraM ca dhArayet / / 68 / / sahodara samutpannAM kuryAddevapita stathA / ekamekaM tu gotrANAM kuryAd brAhmaNajo bhavet // 6 // sahagotrajA brAhmaNAnAM na kuryAtsarvato dvijH| yAjJavalkyaM tu kAryANi varjanIyA prayatnataH // 7 // vedajJAto dvijAtInAM kuryAdbrAhmaNato bhavet / ekagotraM dvitIyaM tu tRtIyAgnistathaiva ca // 7 //
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2468 vyAghrapAdasmRtiH ekagotra brAhmaNAnAM pRthak gotrastathaiva ca / kuryAcchAddhAdi kAryANi mahAlayAM tu siddhaye // 72 // vAnaprasthayatInAM tu brahmacAristathaiva c| kuryAcchAddhAdikaM tasya vyAghrasya vacanaM yathA // 73 / / pUrvedya : kSaNitovipro brAhmaNaH kartR ke yathA / anujJAyatA kAryANi kRpAM katu yathAvidhi // 74|| pUrvedha : kSaNitaM vipraM yajuH zAstra tathaiva ca / gotraM nAma samuccArya vyAghrasya vacanaM yathA |7|| gAyatryAH sthAnamAsyaM ca maMDalaM sa vidhiiyte| gAyacyA gomayaM tasya maMDalaM kArayeddha vam // 76 / / gAyacyA vatsaprasthAnaM maMDalaM kurute yadi / maMDalaM toyamAdAya kuzatilaistathaiva ca // 77|| maMDalaM bAhumAtraM ca kuryAdva zrAddhakarmaNi / devakAryeSu sarvatrAratnimAtraM prazasyate // 8 // gRhasyottaratobhAge kuryAd gomayamaMDalam / uttare maMDale devA dakSiNe pitarastathA / / 7 / / hastasyavyavadhAnena maMDale dva' ca kArayet / pUrvaplavaM vRddhikaraM narANAM, tathottaraM caiva dhanapradaM // dhanakSayaM pazcimataplavena, AyuHkSayaM dakSiNataplavena / 80
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2466 pAdaprakSAlanArthAya dvauvipro prAGmukhasthitau / udaGmukhAstrayoviprA svayaM vai dakSiNAmukhaH // 8 // pAdaprabhRti mUryantaM devAnAM puSpapUjanam / ziraHprabhRtipAdAntaM pitRNAM puSpapUjanam / / 82 // zrAddhakAle yadA patnI vAme vAriMpradApayet / pitarastasya gRhNIyAt yAvadvazataM samAH // 83 / / kanyAdAne vivAhe ca pratiSThAyajJakarmaNi / sarveSu dharmakAryeSu patnI dakSiNataH smRtA // 4 // dakSiNe vasati patnI havane devatArcane / zuzrUSA ratikAle ca vAmabhAge prazasyate // 8 // jAtakarmAdi kabhaNAM karmakartuzcadakSiNe / tiSThedvarasya vAme ca viprAzIrvacanaM yathA // 86 // triSu sthAneSu sA patnI vAmabhAge prazasyate / pAdazauce pitRNAM ca rathArohe bhRtau tathA / / 8 / / zrAddha patnI ca vAmAMge pAdaprakSAlane tathA / nAndIzrAddha ca some ca madhuparke ca dakSiNe // 88 // Amantritastu yo vipro bhuktvA anyatragacchati / narakANAM zataM bhuktvA cAMDAleSvapi jAyate // 86 // ekavastrA tu yA nArI muktakezA tathaiva ca / lalATe kuMkumaM dRSTvA nirAzAH pitaro gatAH // 10 // muktakezA tu yA nArI raktavastraM kathaMcana / hasate vadate caiva nirAzAH pitaro gatAH // 6 //
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2500 vyAghrapAdasmRtiH zrAddha yajJe jape home vaizvadeve zivArcane / tripuMDaM dhArayedyastu nirAzAH pitarogatAH // 12 // agamyAgamanopetA | tAsatyaratAzca ye / nAnAvidheSu pApeSu ratA nityaM madoddhatAH // 13 // AsImAMtena pUrveNa tAmbUlaM bhakSaye dvijH| trayaste narakaM yAnti dAtAbhoktA pitA tathA // 64 / / zilAtale paTe pAtre romakUpe tathA bhuvi / te tilAH kRmiNA tulyAH tattoyaM rUdhiraMbhavet / / 6 / / aMguSThamUlamadhye tu vAmabhAge'grabhAginAm / tattilaM meruNAtulyaM tattoyaM sAgaropamam // 66 / / ApaH kRSNatilairdadyAnmAtrApitroH kSaye'hani / Adau ca yajuSAM dadyAt pazcAdRhva,ca sAmagAH / / 17 / / sakAre sUtakaM vidyAdvakAre ripuvarddhanaM / hakAre brahmahatyAyAM AhutiH kutra dIyate // 68 / / varNavayaM samuccArya dIrgha dadyAdvijottamaH / AyurArogyamaizvayaM labhate kAmamIpsitam // 66 / / snAnaM tau varuNaH zaktirjuhvato'gnidhanakSayam / japataH kSINamAyuSyaM tasmAnmaunaM triSu smRtam // 100 / / zrAddha yajJe vivAhe ca dIkSAyAmAgate gurau / tiSThata kSAlanaM kuryAnnirAzAH pitarogatAH // 101 / / tiSThanprakSAlayetpAdau deve pitrye ca karmaNi / devA havina gRhNanti kavyaM ca pitarastathA // 102 / /
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam maMDalasyottare bhAge kuryAdAcamanaM budhaH / uttare jAhnavItoyaM anyatra rudhiraM bhavet // 103 // maNDalAtpUrvato devA pitRvipraistathottare | kartA kurvIta IzAne zrAddha AcamanaM smRtam ||104 || hastaprakSAlanAdUrdhvaM pANibhyAM pAtradhAraNam / saMkalpe dakSiNe tyAjyaM bhuktvA vAmaM vimutsRjet // 105 // brAhmaNAnAsanaM vastraM tilamizraM tathaiva ca / pitRnAni (?) devAdi kASThAsanAni varjayet ||106 || savyaM tu devamasthAnamarcayetpazcimAmukham / apasavyaM pitRsthAnamarcayeddakSiNastathA // 107 // zrAddharambhe'vasAne ca pAdazauce tathArcane / vikare piNDadAne ca SaTsu AcamanaM smRtam ||108|| svAgate svastivacane gotrazeSe pradakSiNe / arghyaM ca dakSiNAdAne SaTsu savyaM vidhIyate // 106 // prAtaHkAle zuciH snAtvA pAkaniSpatito yadA / gRhantu pitRkAryANi munInAM sarvatodvijaH // 110 // aputrA mriyate bhartuH gotrajAnAnanAzayat / strINAM ca kurute zrAddhaM putrAbhAveti sarvathA // 111 // strINAM kurute zrAddhaM gotramuccAraNaM katham / amukagotrAya bhartuzca pitAprapitAmahAya ca // 112 / / uttarIyAbhAve ca vastraM savyApasavyakarmaNi / gotranAmasvadhAkAraiH bhatuH zrAddhaM tu kArayet // 113 // 2501
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2502 vyAghrapAdasmRtiH aputrAmriyate bhAryA bhartA kuryAdyathAvidhi / gotranAmasamuccArya sarasvatInAma cottare // 114 // prathamaM sarasvatInAmnI dvitIyaM gautamI tathA / tRtIyaM yamunAnAnI kuryAcchAddhaM sabhartRkaH / / 11 / / pitAmahA ca vartate pitA ca mriyate yadi / dvau piNDau caikanAmAnau ekaM tu prapitAmahe // 116 / / aputrasyapitRvyasya jyeSThasya bhrAtureva ca / kuryAtripuruSaM zrAddhaM ekoddiSTa kadAcana // 11 // AsanAvAhanau caiva dvijAMguSThastathaiva ca / adhyaM gandhAnusaMkalpaM devapUrvANi SaTsu ca // 118 / / viprapradakSiNA yAcanA japAsi svastivAcanam / zrAddhaM ca dakSiNAdAnaM SaTsavyaM ca pracakSate // 116 / / apasavyetyanujJAtaH savyenaiva tu homayet / apasavyaM punaH kRtvA pitRpAtreSu dIyate // 120 / / kuzettAnapANistu AhutI dve ghRtAplute / zeSaM devAya dAtavyaM pitRbhyastadanaMtaram // 121 / / savyepRcchatyanujJAto svalpaM ca juhute haviH / sAgniranimukhedadyAniranirdvijapANaye // 122 // sAgnikairamipUrva tu pitRpUrvamananikaiH / agnaukaraNazeSaM tu vizvedevAya hUyate // 123 / / niraniramaukaraNaM kuryAnmukhye ca paitRke / tadannaM devAyadAtavyaM pitRNAM tadanantaraM // 124||
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2503 agnaukaraNa zeSaM tu pitRpAtreSu dIyate / pratipAdyapitRRNAM tu no dadyAdvazvadevike // 12 // yattupANitale dattaM pUrvamayaM(1)tu siddhayaH / pitarastanna gRhati zeSAnnaM na labhanti ca // 126 / / adhyaMpAtrasthitA darbhAH brAhmaNo shaandurblH| svayaM gRhNan kSipedyastu sa bhavepitRghAtakaH // 127 // pANau homasya ye darbhA pAtrAdhastu vinikSipet / punaramI ca tAnhutvA dahati pitarastathA // 128 / / na jIvapitRkaH kuryAcchAddhaM maatRkssyaahte| krAnte ca navamI zrAddhaM mRte caiva vilupyate // 126 / / na chAyAM bhArgave dIne mAtApitroHkSaye'hani / tilaistu tapaNaM kuryAt pitRhAso'pi jAyate // 130 // kanyAyAM tu gate bhAnau pitaro yAnti svaM gRham / pitRlokaM parityajya yAvada zcikadazanAt / / 13 / / candanAgarukarpUraM kuMkumaM ca pradApayet / azvamedhaphalaM tasya pitRNAM ca vilepanam // 132 // ravizukratrayodazyAM saptamyAM nishisNdhyyoH| tilatarpaNasaMyogAttajjalaM rudhiraM bhavet // 133 // kSayAhe pAtasaMkrAnte grahaNe shshibhaaskre| na vAratithidoSo na kuryAJcatilatarpaNaM // 134 // ghRtaM guggulu dhUpaM ca pitRRNAM yaH prayanchati / azvamedha phalaM tasya dhUpadAnastathaiva ca // 13 / /
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2504 vyAghrapAdasmRtiH AvAhanAnaukaraNaM vikaraM pAtrapUraNam / tRptipraznaM na kurvIta Ame home kathaMcana // 136 / / mAtApitrorekadivase pRSTvA pAka prayatnataH / prathamaM pitRkAryANi dvitIyaM mAtarastathA // 137 / / anaukaraNamekaM syAt piMDadAnastathaiva ca / trayaM trayaM ca piMDAnAM mAtApitroH kSaye'hani // 138 / / yadya kakata kaM zrAddhamaneko'pi vidhIyate / vaizvadeve na taMtrasyAt pRthak pAko na vidyate // 13 // asaMkalpitaM ca pazcAnnaM pANinA sparzate yadi / trayaste narakaM yAnti dAtA bhoktA ca pUrvajAH // 140 / / mRNmayeSu pAtreSu mRttikA candanena vaa| ghRtenaiva kRtaM dhUpaM nirAzAH pitarogatAH // 14 // bhojanottiSTha(cchiSTa)pAtre ca svasti kurvanti ye dvijAH / bhramanti pitarasteSAM SaNmAsocchiSTabhojinaH // 142 / / akRtvA bhasmamaryAdA yaH kuryAtpANizodhanam / AsuraM tadbhavecchAddhaM pitRNAM nopatiSThati // 143 // mASAH sarvatrayojyAH syuH pitRpiMDeSu varjayet / brAhmaNAnAM yathA madya tathAmASAnapiMDayoH // 144 // pUrvamApozanaM grAhyaM piMDadAnaM tathaiva c| kuryAdva mAtRkaM zrAddhaM narakyAM sahito sutaH // 14 / / vikaraM nikSipedbhUmau brAhmaNAnAmanujJayA / kuryAtpiDaM tatsutAnAM narakyAM brAhmaNo bhavet // 146 / /
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2505 hastaprakSAlanAdUvaM dvau hastau paatrdhaarinnau| ApozAne dakSiNaMtyAjyaM bhojanAnte vAmamutsRjet // 147 / / apozanikSipetpANau piMDadAnaM tathaiva ca / yajuH zAkhA tu devAnAM pitRRNAM prItivarddhanam // 148 / / yajuH zAkhA pUrvato piNDaM RkzAkhA tu dakSiNam / sAmavedastu bhojyaM ca zrAddhaM tu kurute yadA / / 146 / / vastrayugmaM tatodadyAdekaikaM vA pRthak pRthak / AzAyA dIyate cAlpaM kiMcicchattyAnusArataH // 150 / / pUrvavad vikared bhUmau piMDadAnaM tathaiva ca / kuryAcchAddhavidhiM tasya nirAzAH pitarogatAH // 15 // mArjanaM tarpaNaM zrAddhaM na kuryaadvaaridhaaryaa| mohAdvA kurute yastu sa vipro narakaM vrajet // 152 / / uSNodakaM vRthAsnAnaM vRthA jApyamavaidikam / mUrkhasya tu vRthAdAnaM vRthAzrAddhamadakSiNam / / 153 / / dazakRtvaH pivedApaH gAyatryAH zrAddhabhudvijaH / tataH saMdhyAmupAsIta tajapAjjuhuyAdapi // 154 / / dantadhAvana tAmbUlaM snehasnAnamabhojanam / rasauSadha parAnnaM ca zrAddhakRtsapta varjayet // 15 // punarbhojanamadhvAnaM bhArAdhyayanamaithunam / dAnaM pratigraho homaH zrAddhabhugaSTavarjayet // 156 / / pitRkSaye amAvAsyAM maMthAnaM kurute yadi / ghRtaM gomAMsavatprokta takra cApi surAsamam / / 157 / /
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAghrapAdasmRtiH vyaJjanAdayaH / dadhitakrakaNAbhikSA lavaNaM suvirognirnadAtavyaM yAvatpiDannanirvapet // 158 // bhAgineyaM bhaginIbhartA dauhitraM duhitApatiH / pratyAsanamatikrAntaM munidattaM vinAbhavet // 156 // bhAgineyaM dazavipreSu dauhitraH zatamucyate / bhaginIbhartA sahasraSu anantaM duhitApatiH // 160 // vedapUrNa mukhaM vipraM sabhuktamapi bhojayet / na tu mUrkha nirAhAraM SaDrAtrazcopavAsinam // 161 // svagotre pravarebhinne vidhure grAma yAcake / pituH zrAddhaM na kurvIta patibhrAtrA sahodarA // 162 // aputrako pazuzcaiva vyAdhitolpAyureva ca / vRttihInazca mUrkhazca janme janme bhaviSyati // 163 // kAle karma prakurvIta kAle tiSThanti devatAH / varamekAhutiH kAle nAkAle koTisaMkhyayA // 164 // akAle kurute kama kAle prApta na kArayet / kAlAtItaM tu yatkarma akRtaM taM vinirdizet // 165 // apekSitaM yo na dadyAt zrAddhArthamupakalpitam / kRpaNo mandabuddhistu na tacchrAddhaphalaM labhet // 166 // bhojanaM kadalIpatre vAmabhAgApramAhitaH / a cedakSiNe bhAge bhuktvA cAndrAyaNaM caret // 167 // nityazrAddha eSu tIrtheSu bhojanaM balipUrvakam / anyazrAddhaSu sarveSu na baliM naiva cAhutiM // 168 // 2506
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2507 AtmamAtAmahI patnI duhitA ca svaMsA tthaa| pitRSvasA mAtRbhaginItyete. vai sapta gotrajAH // 16 // mRttikA gozakRddabhAnupavItaM tathottarAm / datvA guNADhyaviprAya kulajAya tathottare // 170 / / anaukaraM tu devasya pitRvyA dvijatarpaNe / mAnasAtpiNDadAnAJca naraH kriyAdvikareNa tu // 17 // eka paMkttyupaviSTAnAM brAhmaNAnAM zrAddhakarmaNi / bhakSyaM bhojyaM samaM deyaM dakSiNAtvanusArataH // 172 / / piMDadAnaM ca yajuSAM vahva,cAM dvijatarpaNam / zrAddhazabdAbhidheyaM syAdubhayaM sAmagAyinAm // 173 // svazAkhokta parityajya parazAkhokta samAcaret / aprAmANyamRSi kRtvA-aMdhaM tamasi majavi // 174 / / anagnibrahmacArI ca strI ca naiva ca naiva ca / cAlayetpiDapAtrANi svayaM ziSyo'thavA sutH||17|| lepabhAgazcaturthAdyAH pitrAdyAH piNDabhAginaH / piMDadaH saptamasteSAM sApiNDya saptapUruSam // 176 / / yacca pANitale dattaM (1) puurvmbuddhyH| . nirAzA pitaro yAnti zeSamannaM labhanti te // 177 / / ketakI cUtakI caiva barvarI karavIrakaiH / jAtidarzanamAtreNa nirAzAH pitaro gatAH // 17 // kUSmAMDaM mahiSIkSIraM ADhakyA rAjasarSapAH / masUrAzvaNakAzcaiva SaDete shraaddhghaatkaaH||17||
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2508 vyAghrapAdasmRtiH AcAntopyazucistAvat yAvatpAtramanuddhatam / uddha. topyazucistAvat yAvannonmRjyate mahI // 180 // l gRhe'pi zizudevAnAM yatInAM brahmacAriNAm / zrAddhapAko na dAtavyo yAvatapiMDAnnanivayet || 181|| zikhAmAtraM tathApiMDAnpUrva pazcimatonayet / anena vidhinA kAya pitRRNAM ttamakSayam // 182 // vahvacaM bhojayecchrAddha pitRsthAneSu sarvadA | zrotriyaM ca guNADhyaM ca pitRkhyAtakulaM tathA // 183 // vahvaca bhojayecchrAddha yAjuSaiH sAmagaistathA / akSayaM tadbhavecchrAddhaM vyAghrasya vacanaM yathA // 184 // vahvacaM tu parityajya zrAddha karmaNi yo dvijaH / niSphalaM tadbhavecchrAddhaM pitRRNAM nopatiSThate // 185 // vana vinAzrAddha ye kurvantyanyazAkhinaH / ajJAnAtkurute zrAddhaM pitRRNAM nopatiSThati // 186 // dvau daivAtharvaNau viprau RgyajuH sAmavedinaH / kramAcchrAddha niyuMkta e ca vyAghrasya vacanaM yathA // 187 / athavA dvau vizvedevau vahacaM pitarastathA / yajuSaM pitAmahaM jJeyaM sAmaMsyAt prapitAmaham || 188|| anena vidhinA zrAddhaM kRtamakSayyatAM brajet / uktalakSaNakaM na syAt svazAkhaM bhojayettataH // 186 // bahvacaM yajuSaM caiva sAmagaM ca guNAnvitam / ahaMkAreNa saMtyaktvA zrAddhakRnniSphalaM bhavet // 160 // /
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2506 ucchiSTazavacANDAlanakhaM ca khrkaakyoH| candrasUryagrahe caiva snAnaM kuryAdamaMtrakam // 16 // apatnIke pravAse ca yasya bhAryA rajasvalA / AmazrAddhaM prakurvIta varjayitvAkSaye'hani // 162 / / vRddhAvAdau kSayecAnte madhyejuhvati parvaNi / pitRpakSe tathAcAnte vaizvadevo vidhIyate // 16 // vodane paramAnne vA droNamAsAdya mUDhadhIH / tatpAtraM pUrayeghRtaM taghRtaM rudhiraM bhavet // 14 // dazamIdvAdazIzrAddha amApUrNA tu saMkrame / aste nakta tu yo bhuMkta bhuktvA cAndrAyaNaM caret // 16 // agninA bhasmanAvApi staMbena salilena vaa| dvArasya copamArgeNa paMktidoSo na vidyate // 16 // tilakena vinAvipro puNyastrI kukumaM vinaa| dvAvetau garhitauloke daivepitrye ca karmaNi // 167 / / yAgaM dAnaM ca yogaM ca mvAdhyAyaM pitRtarpaNam / bhasmIbhavati tatsarvamUrdhvapuNDa vinA kRtam // 18 // vinA yajJopavItena vinA paddhazikhena ca / vizeSodha pavItena yatkRtaM naiva tatkRtam // 16 // pUrvato sarvadevAzca dakSiNe pitarastathA / tasmAtsarvaprayatne na vAme gaMDUSamutsRjet // 20 // hastapAtre ca dhaute ca kriyate paMktivAraNam / prAgudIcI vivAhe ca pratIcI dakSiNastathA // 201 //
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2510 vyAghrapAdasmRtiH AmaMtrito japeddogdhrIM niyuktastu niSaMgiNaH / utthAyavAmadevyaM tu zrAddhadoSairna lipyate // 202 // kanyAdAnaM piMDadAnaM viprANAM pAdasiMcanam / AsannAyAM ca bhAryAyAM kevalena kRtaM vRthA || 203|| bhatR NA ca hatA nArI sAhaMkArA tathaiva ca / tasyA hastAnnabhuMjIta zrAddhakAleSu varjayet // 204 // anAzramI tu yaH steyo dvijarUpadharastathA / tasmai zrAddhAni yo dadyAdrAkSasebhyaH prayacchati ||205|| ghRtahInaM tu yo'dhIte (bhuGkta ) narastvAhutipaMcakama | pazcAd ghRtaM tu yo bhuMkta e dvijazcAndrAyaNaM caret // 206 // ikSurApaH payomUlaM phalaM tAmbUlamauSadham / bhakSayitvA'pi kartavyaM devAgnipitRtarpaNam // 207 // gururabhirdvijAtInAM varNAnAM brAhmaNo guruH / gururevapatiH strINAM sarvasyAbhyAgato guruH || 208 / / sarvamannamupAdAya satilaM dakSiNAmukham / ucchiSTasannidhaupiNDaM dadyAdvai pitRyajJavat // 206 // pAdaprakSAlanAdUdhvaM yAvadvipravisarjanam / 1 tAvacchrAddhaM prakurvIta nAzaucaM na ca sUtakam || 210 // yajuSAM piMDadAne tu mASAnnaM yaH parityajet / sa vai narakamApnoti nirAzAH pitarogatAH // 211 // prAgAdipratyagatasya iti vAjasaneyinAM / udagAdi dakSiNAntaM daivaipitrye ca karmaNi // 212 //
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam ekAliMge kare tisra ubhayormRdddvayaM smRtam / paMcApAne dazaikasmin ubhayoH sapta mRttikA || 213|| etacchaucaM gRhasthasya dviguNaM brahmacAriNAm / vAnaprasthasya triguNaM yatInAM ca catugu Nam // 224 // saMdhyAhIno'zurnityamanarhaH sarvakarmasu / 2511 iha janmani zUdratvaM mRte zvAno'bhijAyate // 215 // uSNodakena saptAhaM dvijaH zUdratvamApnuyAt / uSNodakaivRthA snAnaM vRthAjApyamavaidikam // 216 // vRthAzrAddhamadakSiNam / azrotriye vRthAdAnaM asAmarthyAccharIrasya vaidikaM zrutvA dRSTvAspRSTvA prabhASitam ||217|| saMdhyAvinAzayejjapyaM tatsarvaM niSphalaM bhavet / ullaMghayati saMdhyAM yaH sa yAti narakaM dhruvam // 218 // tasmAnna laMghayetsaMdhyAM sAyaMprAtardvijaH sadA / akRtvA vaizvadevaM tu bhujaMte ye dvijAdhamAH // 216 // vRthA tenAnnapAnena kAkayoniM vrajanti te / kRtvAlaM pAdazaucaM vimalamathajalaM triH pibedunmRjedviHtarjanyaMguSThayugmAtsajalamabhimRzennAsikArandhrayugmaM // aMguSThAnAmikAbhyAM nayanayugayutaM karNayugmaM kaniSThAMguSThAbhyAM nAbhidezaM hRdayamathatalenAMgulIbhiH ziroMsau // 220 zmazAne zUdrasaMparke cAMDAlAdi pradarzane / rodane vyAkule deze na paTheta mahAlaye // 221 ||
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2512 vyAghrapAdasmRtiH svayaM vA pacyate pAkaH patnI vA pacyate yadi / putreNa pacyate pAkaH svayaMpAkaH sa ucyate // 222 / / mAtRpAkaM tu bhujIyAt strIpAkaM tu vizeSataH / AtmapAkaM pavitraM ca vyAghrasya vacanaM yathA // 223 // yadi bhAryA azakta na zrAddhapAkeSu kAriNam / dRSTipUtaH samaMtoyaM daridramajalaM yathA // 224 / / na kanyA kriyatepAkaM na pAkaM cAnyagotrajAH / vidhavA ca tathA vaMdhyA garbhasrAvI ca durmukhI // 22 // etAH pAkaM na muMjIta pitRRNAM nopatiSThati / zrAddhAnnapAke vidhavAparastrI na vitRpyate ye pitarona devaaH|| nodake naiva cAjyena nAnnenaiva kadAcana / citrAhutivaliM caiva na kuryAcchrAddhabhudvijaH // 227 / / tIrthayAtrAvivAheSu saMgrAme devtaalye| upanItotsarjaneSu spRSTAspRSTaM na vidyate / / 228 // sUtakAnnaM navazrAddha mAsikAnnaM tathaiva ca / hInAcAradvijasyAnnaM bhuktvA cAndrAyaNaM caret / / 22 / / Asane pAdamArUDhaM pratyakSaM lavaNaM tthaa| mukhena dhamitaM cAnnaM tulyaM gomAMsa bhakSaNam / / 230 // samIpasthAnatikramya brAhmaNAn vedapAragAn / dAne bhojanakAle ca tatphalaM niSphalaM bhavet / / 231 // pUjayet zrAddhakAleSu yatinaM brahmacAriNam / viprAnuddharate pApAt pitRmAtRgaNairapi // 23 //
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2513 AmaMtriNo(ta)gataM vipraM nivArayati durmtiH| brahmahatyAmavApnoti zUdrayoniSu jAyate // 233 / / AmaMtritastu yo vipro bhokta manyatra gacchati / narakANAM zataM gatvA cAMDAleSvabhijAyate // 234 // sapavitreNa hastena na dadyAdgaMdhalepanam / dIyate yadi mUDhena nirAzAH pitarogatAH // 23 // anagnikasya viprasya yadannaM hUyate kre| tadanna prakSipedagnau bhuktvA cAndrAyaNaM nvaret // 236 / / apekSitaM yAcitavyaM zrAddhArthamupakalpitam / ' 'na yAcate dvijomUDhaH savipraH zrAddhaghAtakaH // 237 // apekSitaM na yo dadyAcchAddha vai upakalpitam / adhogatvA sughorAsu tiryagyoniSu jAyate // 23 // zabdenApozanaM pItvA zabde na ghRtapAyasam / zabdenApaH payaH pItvA surApAnasamaM bhavet / / 23 / / atyuktamannaM viprastu pANinAsparzate yadi / trayaste narakaM yAnti dAtA bhoktA ca pUrvajAH / / 240 // apravAhodakaM snAnaM viprapAdAbhiSecanam / gAyatrI japamadhyaMca Adityabhimukhobhavet / / 24 / / pranthiryasya pavitrasya viprapAdAbhiSecanam / yathA vahato vRkSo devatA pitarastathA // 242 / / nAndImukhotsave dAne dvAdazyAdi vrateSu c| pUrvAbhimukhataH kuryAdviprapAdAbhiSecanaM // 243 / /
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2514 vyAghrapAdasmRtiH viprapAdAbhiSeke tu kartA pratyaGmukhobhavet / divArAtrANi vA kuryAt nityazrAddhaM vidhIyate // 244 / / rajasvalAyAM bhAryAyAM mRtAhaM yaH parityajet / sa vai narakamApnoti hanti devAn pitR stathA // 24 // paMDitojJAnino vApi mUrkhayoSita eva vaa| mRtAhaH svamatikramya cAMDAlaH koTijanmasu // 246 // pitroH kSayAhe saMprApta yaH kuryAttilatarpaNam / . . AsuraM tarpaNaM jJeyaM tattoyaM rudhiraMbhavet // 247 // ApozAnaM kare vipre saMkalpaM yaH samAcaret / naSTaM bhavatitacchrAddha pitRNAM nopatiSThati / / 248 // ApozAnaM kare kRtvA AzIrvAdaM karoti yH| abhojyaM tadbhavedannaM bhuktvA cAndrAyaNaM caret // 24 // bhUmau yastarpaNaM kuryAt kAMsyatoyaM tathaiva ca / tarjanyaMguSThamadhye tu tajjalaM rudhiraM bhavet / / 250 / / agodhUmaM tu yacchrAddha mASamudgavivarjitam / tailapakvena rahitaM tacchrAddha niSphalaM bhavet // 25 // mASAnnaM pAyasaM dadyAcchAddha gavyaM vizeSataH / . AcandrAkaM bhavettRptiH bhojane piMDadAnayoH / / 252 / / naikakAle dvayaM snAnaM snAnadvaye na trpnnm| nekapAde dvayaM zrAddhaM na divA bhojanadvayam // 23 // sUktastotrajapetyuktvA piMDAghrANaM ca dakSiNAm / AhvAnaM cAgataM cAdhya vinA ca pariveSaNam // 254 //
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 2515 visarjanaM saumanasyamAziSaH prArthanAM tthaa| viprapradakSiNaM caiva svastivAcanakaM vinA / / 25 / / pitRmanyatprakartavyaM prAcInAvItinA sh| sambandhaM prathamaM brUyAt gotraM nAma tataH param // 26 // pazcAdra paM vijAnIyAt vyAghrasya vacanaM ythaa| prAcInAvItinA pitryaM savyaM jAnunipAtatam / dakSiNAsthena kartavyamapradakSiNatastilaiH // 257 / / yatkiMciddIyate zrAddha devatIrthena daivike / paitrike pitRtIrthena sarvatraiSavidhiH smRtaH // 25 // pitRNamAsanaM dadyAdvAmapAveM tathA sudhii| dakSiNe caiva devAnAM sarvadA zrAddhakarmaNi // 256 / / devAnAM RjavodarbhA acchinnAgrAH amUlakAH / samUlAH pitRkAryeSu dakSiNAyA dvibhumakAH // 260 / / nAkasthA narakasthAzca nAnAyonigatA api / svapitRbhyoSadhayatyeva(?)zrAddhaM kuryAtsamAhitaH / / 261 // kSaNe cAhvAnasaMkalpe piMDadAnAnnadAnayoH / piMDAbhyaMjanakAle ca tathaivAMjanakarmaNi // 262 / / akSayyAsanapAdyaSu gaMdhAdyAcchAdaneSu c| zrAddhakarmaNi caiteSu gotraM nAma prakAzayet / / 263 / / dattevApyathavADhatte bhUmauyo niHkssipedvliN| tadannaM niSphalaM bhUyAt nirAzAH pitarogatAH // 264 //
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAghrapAdasmRtiH amAvAsyA mAsikaM ca mRtAhe vyatireki yat / trayaM kartumazaktazcet sutaM ziSyaM ca kArayet // 26 // rAjakArye niyuktasya vaMdhanigrahavartinaH / vyasaneSu ca sarveSu zrAddhaM vipreNa kArayet / / 266 / / mahAlaye gayAzrAddha pretazrAddha tu mAsike / piNDazabdaprayogaH spAdanamanyatra kIrtayet / / 267 / / sarvatroMkAramuccArya zrAddhamaMtreSu nocaret / ArSacchandAMsi vai tadvadyajJataH pUrvakarmaNi // 26 // sarvAyAsavinimuktaH kAmakrodhavivarjitaiH / bhavitavyaM bhavadbhizca mayA ca zrAddhakAriNA // 26 // AyuH prazasyamaizvarya sarva ca labhate zubham / naimittike yathAzrAddha na dadyAtsUtravAsasI // 270 // bhramanti pitarastasya dInA nagnAzca vatsaram / gRhiNI caiva susnAtA pAkaM kuryAtprayatnataH // 27 // niSpanneSu ca pAkeSu punaH snAnaM samAcaret / / mAtApitrozca kartavyamekoddiSTaM kacitkacit / / 272 / / dezAcAraM kulAcAraM pratyandaM vidhivannaraiH / pitRvyabhrAtR mAtRNAM jyeSThAnAM pArvaNaM smRtam / / ekoddiSTa kaniSThAnAM dampatyoH pArvaNaM mithaH // 273 / / gajuSAH sAmagA: pUrva madhyejuhvatyatharvaNaH / baharcAH zrAddhazeSeNa vaizvadevastridhAmataH // 27 //
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam brAhmaNaM na parIkSeta devekarmaNi pitrye karmaNi saMprApta e parIkSeta dakSiNApravaNedeze tIrthe vApi 2517 dharmavit / prayatnataH // 275 // gRhepivA / svabhUmau tu nadItIre kezAdya padrave hate // 276 // saMdhyAdya pAsane kRte / zrAddhakartA ca pUrvedyaH zvaH zrAddhaM kariSyAmItyazakto vAcayetsutAn ||277|| ityukto guNasaMpannAn brAhmaNAn puurvvaasre| nimaMtrayIta tAnbhaktyA niyogAkhyAnapUrvakam || 278 // na vinA brahmacaryeNa brAhmaNAH zrAddhakarmaNi / yatizca brahmacArI ca na dAne tau nimaMtrayet // 276 // ayAtayAmA vijJeyA niyojyAzca punaH punaH / akRte piNDadAne tu brAhmaNo vamate yadi ||280|| punaH pAkaM ca kRtvA tu zrAddhaM kuryAtprayatnataH / pitRdevakriyAM kRtvA parapAkaM tu sevate // 282 // dAtuH karmaphalaprAptirbhoktA bhuMkta e tu kilviSam / avibhaktAH sutAH sarve ekaM kuryu mRtAdikam || 282 // grAmAntare pRthakkuryAddarzazrAddhAnumAsikam / avibhaktAH pRthaggrAmAH svasvArjitadhanAzanAH // 283 // bhrAtaraH kurvatezrAddha mAtApitroH pRthak pRthak / viprastu dakSiNaM pAdaM pitarastu udaGmukhAH // 284 // bhrAtre bhaginyai putrAya svAmine mAtulAya ca / mitrAya guravezrAddhamekoddiSTa na pArvaNam // 285 //
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2518 vyAghrapAdasmRtiH pANihome kathaM kuMDaM kiyanmAtraM vidhIyate / tanmamAcakSvaviprarSe pRcchataH zuddhamAnasaH // 286 // damaiH kuMDaM prakartavyaM caturasra sAraSTrabhirevasyAt samUlairnAtra darbhasya samidhaM tatra juhuyAnmaunamAsthitaH / pitRmatkavyavAhane ||288|| suzobhanam / saMzayaH ||287 || somAnIdevate tatra apasavyena hotavyamAhutIdvayameva ca / yAvatpANiyajA (?) kuNDaM viparItaM na kArayet // 286 // bahiH karmaNi kuNDaM ca trikoNaM ca sadAbhavet / navazrAddhaSu sarveSu kuNDaM pANitale matam ||20|| paristaraNamuddiSTa pAtramekaM zizodaye / pANihome ca ye darbhA pAtre vAdhastu niHkSipet // 261 // punaranau ca tAnahutvA dahanti pitarastathA / Adau pitA tathA mAtA sApatnajananI tathA || 262|| mAtAmahAH sapatnIkA AtmapatnyastadantaraM / sutabhrAtRpitRvyAzca mAtulAzca sapatnikAH || 263 // duhitA ca svasA proktA dauhitro bhAgineyakaH / pitRSvasA mAtRSvasA zvazuro guravastathA // 264 // ete syuH pitarastIrthe tarpaNe ca mahAlaye / zrAddhAtprAgeva kurvanti vaizvadevaM ca ye dvijAH // 265 // ekAdazAhnikaM bhuktavA tatra hyate parAnnaM pAyasaM kSIraM kAMjIpaka' vidhIyate / tathaiva ca // 266 //
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam 'pitRzeSaM tathocchiSTa vaizvadevaM na kArayet / pitryathaM nirvapetpAkaM vaizvadevArthameva ca // vaizvadevaM na pitryarthaM na dAzaM vaizvadevikaM // 267 // pitRpAkaM samuddhRtya vaizvadevaM karoti yaH / AsuraM tadbhavecchrAddhaM pitRRNAM nopatiSThati // 268|| hutazeSaM na dAtavyaM vAyasebhyaH kadAcana / yadi dadyAdvijomohAt hutaM tasya vRthA bhavet // 266 // pAkAntareNa kuryAttuM vaizvadevaM yathAvidhi / snAne dAne jape home svAdhyAye pitRkamaNi | | 300|| sapavitrau sadarbhoMvA karau kurvItanAnyathA / nityazrAddha na kurvIta prasaMgAdyatra sidhyati // 301 || zrAddhAntare kRte tasmin nityatvAttannahApayet / darzazrAddhAdiniSpattau nityasya na pRthak kriyA // 302 // te naiva tasyasiddhiH syAt kAmyenityAgnihotravat / Avikena tu vastreNa mAnavaH zrAddhamAcaret ||303 || gayAzrAddhasamaM proktaM pitRRNAM dattamakSayam / retaspRSTaM zavaspRSTaM spRSTvA mUtrapurISayoH // rajasvalAdi saMspRSTamAvikaM tu sadAzuciH || 304 || agnirAvika vastraM hi viprAstilAH kuzAH yatrAH / eteSAM na kRto doSo vyAghrasya vacanaM yathA // 305 // havyAthaM goghRtaM grAhyaM tadabhAve tu mAhiSam / AjyaM vA tadalAbhe tu sAkSAttailaM pragRhyate // 306 // 2516
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2520 vyAghrapAdasmRtiH tailAbhAve gRhItavyaM tailaM ca tilasaMbhavaM / tadabhAve'tasIsnehaiH kausubhaH sarpapodbhavaH // 307 / / vRkSasnehothavA grAhya pUrvAlAbhe paraH prH| tadalAbhe yavabrIhiH zyAmAkAbhyantarodbhavam // 308 // piSTamAloDyate yena ghRtArthe yojayetsudhIH / vRkSataileSu punAgaM nibaraNDodbhavaM tyajet // 306 // yadvA gavyaM ghRte chAgaM mAhiSyAdevRtaM kramAt / tadalAbhe gavAdInAM kramAkSIraM vidhIyate // 310 // tadalAbhe dadhigrAhyamalAbhe tailamiSyate / mukhyAsanau yathA grAhya kAryakAraNasaMtatau // 311 / / caNakA rAjAmaSAzca rktaayaavnnlaastthaa| zyAmAkA masUrAzcaiva ADhakyAzca sacatvakA // 312 / / agrAhyAH zrAddhapAke ca kulinthAH srsspaastthaa| haviSyogodhUmAzcaiva mudgAmASA yavAstathA // 313 // taNDulA brIhayazcaiva kRSNAtilAstathaiva ca / ADhakyAstuparahitA zubhAyAvannalAstathA // 314 // Ardra ke nArikelaM ca raMbhA jaMbUzca cUtakAH / aikSavaM vadaraM caiva saiMdhavaM lavaNaM tathA / / 31 / / marIcaM ca madhuzcaiva kSaudraM zuThistathaiva ca / vasurudrasvarUpAste zrAddhArthe tarpaNe pitRRn // 316 // nAmagotre samuzcArya tilaistIrtheSu saMyutaH / na casmarehaSIzchandAna zrAddha vaitAnike makhe // 317 //
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavarNanam / 2521 brahmayazena vai tadvattathoMkAraM tu nozcaret / . anvArabdhena savyena dakSiNena tu pANinA // 318 / / savyottarAbhyAM pANibhyAmathavA tarpaNaM bhavet / . UrdhvavAhuradhoyAmaM khAtaM prAkadakSiNAyatam // 316 / / paMcAranimitA tiryak adhastAdakSiNAyatam / paMcAranimitAtiryagadhastAdvAdazAMgulam // . pituH putreNa kartavya prapitAmahapUrvakam // 320 / / daivAtpratyAbdike zrAddha antraamRtstke| .. AMzaucAnantaraM kuryAttanmAsendukSayerapi // 32 // zrAddha vighna samutpanne hyavijJAte mRtehani / kuryAdannena kRSNAyAmekAdazyAM vidhukSaye // 322 / / " Abdike caiva saMprApta AzaucaM jAyate ydi| Azauce tu vyatikrAnte tatra zrAddha pradIyate // 323 // aputrA tu yadAbhAryA saMprApta bhturaabdike| . rajasvalA bhavetsAtu kuryAttatpaMcame'hani // 324 // amAzrAddha gayAzrAddha zrAddha caaprpkssge| na jIvatpitRkaH kuryAttilaiH kRSNaizca tarpaNam / / 325 / / bharaNI pretapakSe tu mahatI prikiirtitaa| asyAM zrAddhaM kRtaM yena sa gayAzrAddhakRd bhavet // 326 / / mAsadvayagataM zrAddhaM malamAse'pi zasyate / . varSe varSe tu tacchrAddhaM mAtApitromRte'hani // 327 //
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2522 . . vyaaghrpaadsmRtiH| . mAsadvaye'pi tatkArya vyAghrasya vacanaM yathA / gayAyAM sarvakAle ca piNDaM dadyAt vicakSaNaH // 328 // adhimAse janmadine aste ca gurushukryoH| AdityakiraNaiH pUtaM punaH pUtaM ca vahinA // 32 // atovyAdhyAturaH snAyAd grahaNe candrasUryayoH / sUtake tu samutpanne smAta karma mathaM bhavet // 330 // piNDajaM caruhomaM ca sagotreNa na kArayet / spandaneSu dvijAtInAM bhinnato janabhojane // 33 // paMcagavyena zuddhiHsyAd vyAghrasya vacanaM ythaa| . piNDadAnaM mRdAsnAnaM tathaiva tilatarpaNam // 332 // videzagamanaM caiva na kuryaadgurvinniiptiH| puMsobhAryA gurviNItasya nAzazcaulaM sUno kSaurakarmAtmanazca / gehArambhaM piNDasaMsthApanaM ca vAdIsnAnaM tIrthayAtrAM na kuryAt bhUbhau hastau pratiSThApya mArjanaM caiva varjayet / na kuryAdyAdi mUDhAtmA rauravaM narakaM brajet / / 334 // gaMgAyAM vApikAyAM ca tar3Age ca tathaiva ca / vAmahaste jalaM gRhNan na kuryAnmArjanaM dvijaH // 33 / / pAtrasthitodakenaiva vAmahastodakena vaa| saMdhyAyAM mArjanaM kRtvA nAnyayostu kadAcana // 336 / / uSNodakena yA sandhyA padamadhye tu mArjanaM / upavizya tu yatrAdhyaM tatsarva niSphalaM bhavet // 337 //
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAradharmavarNanam 2523 vAmahaste jalaM dhRtvA ystusNdhyaamupaaste|| sA saMdhyA tu vRthAjJeyA Asurastena tRpyati // 338 / / kRtvA yajJopavItaM tu pRSThataH kaNThalambitam / viNmUtraM tu gRhIkuryAdyadvA karNe samAhitaH // 33 // yadya kavastro vipraH syAt karNekRtvopavItakam / antardhAya tRNairbhUmiM ziraH prAvRtyavAsasA // 340 // ayajJIyastRNaistatsyAt (1) itarAnasatadbhavet / ubhe mUtrapurISe tu divAkuryAdudaGmukhaH // 34 // tIrthe zaucaM na kurvIta kurvItoDa,tya vAriNA / aranimAtraM jalaM tyaktvA kuryAcchaucamanuddha te // 342 // sandhyayorbhojanArthe ca pitryarthaM devkrmnni| . zUdrAhRtena nAcAmettathA carmeNa vAriNA // 343 // prakSAlyodaka zucaudeze daMtadhAvanamutsRjet / niSiddhAhe tRNaiH kuryAnjiollekhAtu sarvadA / / 344 // kArpAsamupavItaM syAdviprozaucadhRtaM trivRt / sthAne pavitre saMdhyAyA SaNNavatyaMgulISvayat // 34 // karaMja-pippala-kTa-plakSa-kuMbhyarka-taMdukAH / eSAM pAtreSu nA znIyAt kovidArAmrayorapi // 46 // viparIteSu patreSu tiryapatre ca daaruje| naikavAsA samaznIyAt nAznIyAt bhinnabhAjane // 347 / / hastadattAni cAnnAni pratyakSalavaNaM tathA / tAmra-rajata-sauvarNa-zaMkha-sphaTika-zuktiSu / / 348 / /
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2524 vyAghrapAdasmRtiH apAtreSu ca patreSu bhinnadoSo na vidyate / eka eva tu yo bhukta vimale kAMsyabhAjane // 34 // catvAri tasya varddhante AyuH prajJA yazobalam / kAMsyapAtramanujJAtaM vidhavAbrahmacAriNau // 30 // yadyanyasmai bhojanAya na kadAcitprayacchati / karmakAle, na kurvIta musalolUkhaladhvanim // 35 // tathA saMghaTTazUdeH saMdhyAyAM ca vizeSataH / nizAyAH pazcime yAme dhAnyasaMskaraNAdikam / / 352 / / zrUyamANaM hi nArINAM zrUtazreyodhanAvaham / zrotriyAnnaM ca bhakSaM ca hutazeSaM ca yaddhaviH // 353 / / AnakhAcchodhayetpApaM tuSAgnimiva kAMcanam / mAturyada jAyeta dvitIyaM mauMjIbandhanam // 354 // tritIyAmagnidIkSI ca trijanmapAtramuttamam / vRttimantaM zilpAni hInAdapi samAzrayet // rAjadravyaM tu ye kecid vedodoSeNa(?)gRhyati // 35 / / rajasvalAyAM bhAryAyAM sUtake parvaNi tathA / tailAbhyaMgaM na kurvIta saMdhyAsu zrAddhakarmaNi // 356 / / ajAgAvo mahiSyazca brAhmaNasya prasUtikA / dazarAtreNa zudhyaMti bhUmisthaM ca navodakam // 357 / / ataH paraM pravakSyAmi saMdhyopAsananirNayam / agnihotra kRtaiH pApaiH yAmupAsya pramucyate // 358 / /
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAradharmavarNanam 2525 viprANAM jJAnato jyaiSThyaM kSatriyANAM tu viirytH| dhanadhAnyena vaizyAnAM zUdrANAmagrajanmataH // 356 / / yazcAbhivAdano (dina) vipra AziSaM na prayacchati / zmazAne jAyate vRkSo AzirSa na prayojati // 360 // udakyAM sUtikAM nArI bhartRghI garbhaghAtinIM / pAkhaNDaM patitaM vrAtyaM mahApAtakinaM zaTham // 361 / / sopAnakaM kRtaghnaM ca maMtroccArakRtaM ripum / bhuMjAnamazucimaMtaM dhAvantaM nAstikaM tathA // 36 // varmataM jambhamANaM ca kurvantaM dantadhAvanam / abhivAdya dvijo mohAdahorAtreNa zuddhayati // 363 / / japayajJajalasthaM ca samitpuSpakuzAntilAn / udapAtrArthabhaikSyaM ca vahataM nAbhivAdayet // 364 // svayameva vidhAnena abhivaMdebhivAdakam / saMdhyAye(?) niyamAneti draSTavyA abhivAdane // 36 // devatApratimAM dRSTvA yatiM dRSTvA tridaNDinam / namaskAraM na kurvIta prAyazcittI bhavennaraH // 66 // janmaprabhRti yatkiMcitsukRtaM samupArjitam / tatsavaM niSphalaM yAti eka hastAbhivAdanAt // 367 / / agnihotraphalAvedA SaDaMgasapadakramaH / agnihotrAtparo dharmo na bhUto na bhaviSyati // 368 // na vyAhRtisamo homo na gAyatrI samo japaH / nAmihotrAtparo yajJo na devaH kezavAtparaH // 36 //
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2526 vyAghrapAdasmRtiH analAdarzanaM yAvat itivAjasaneyinaH / parAnnapakaM nAznIyAt jhavasan parvaNi dvijaH // 370 / / asantuSTa sukhaM nAsti na dharmaH kssudrmaanse| bhAgyahIne dhanaM nAsti nAsti puNye'cyutArcanam / / 371 / / satyAnRtAbhyAM jIvaMtamRtena pranRtena vaa| satyAnRtAbhyAmapi vA na zvavRtyA kadAcana // 372 / / satyAnRtaM tu vANijyaM zvavRttiH nIcasevanam / sevAvRttibhistu)yairuktA nUnaM te naiva paMDitAH // 373 // dakSiNAsyo'pasavyena tarpayet vidhivatpitRRn / bAhUpUrNatalaiH kRtvA jalasvastarpayet pitRRn // 374 / / sthalasthena tu kartavyaM pitRNAM tRptimicchatA / vinAraupya suvarNena vinA tAmratilaina ca // 375 / / vinA darbhezca maMtraizca pitRNAM noptisstthti|| vivAhastvekajanyAnAM ekasminnudaye kule // 376 / / nAzaMkarotyekavarSe syAdekA vidhvaatyoH| pratyudvAho naiva kAryo naikasmin duhitadvayam // 377 / / naikajananyoH puMso reka (?) jananyake / mAtAmaMgalasUtreNa mRtAyadi caturdine // 378 / / uddizyaviprapaMktau tAM bhojayettu suvAsinIm / jAnudagdhajalasthovA''vilaM nAnazAkaTaH // 376 / / savyenaprAGmukhodevAn nivItyuttaratonarAn / zizormAtArigarbhiNyAM cUDAkarma na kArayet // 380 / / .
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAradharmavarNanam .. 2527 gate tu paJcamevarSe garbhiNI yadi vA bhavet / / garmiNyAM mAtari zizoH kSaurakarma na kArayet // 38 / / paJcAbdAtyAgathoddhaM ca garbhiNyAmapi kArayet / cUDAkarma zizormAtA garbhiNI yadi vA bhavet // 382 / / garbhasyaiva vipattiH syAt daMpatyorvA shishorpi| . sahopanItyA kuryAce ttadAdoSo na vidyate // 383 // vedAntaramadhItyaiva RgvedaM yetvdhiiyte| upanItirayaM. teSAmalaMkaraNavarjitA // 384 // pAkhaMDyApRzyasaMsparza na mAyAduSNavAriNA / nadyAM tu vidyamAnAyAM na snAyAdanyavAriSu // 385 / / asnAtamAturasnAne sa tIthaM tu zRtodakam / snAtvA tu vAsasI dhaute aklinne paridhAya ca // 386 // prakSAlyorumRtAcAdbhihastau prakSAlayettataH / kASAyaM kRSNavastraM ca malinaM kezadUSitam // 387 / / jINa nIlaM saMdhitaM ca pArakyaM maithune dhRtam / acchinnApramupavastraM kutsitaM dhamato viduH // 388 / / yajJaM dAnaM japo homaM svAdhyAyaM pitRtapaNam / naikavastro dvijaH kuryAdbhojanaM tu surArcanam // 386 // tatsarvamasurendrANAM brahmA bhAgamakalpayat / tataH sandhyAmupAsIta shuddhcittojitendriyH)| muhUrtAdagnihotrANi nayaMti paramAM gatim // 360 //
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2528 vyAghrapAdasmRtiH atrasvargazcamokSazca yo yathA gantumicchati / - yadicchasi mahAsiddhiM tIrtharAjAbhiSecanam // 36 // viprapAdavinirmuktaM toyaM zirasi dhAraya / dakSiNAM sa brahmasUtraM steyeme dakSiNAmukhaH // 362 // kuzAstAn dviguNI kurvan jAnusavyaM nidhAya ca mArjanaM tapaNaM zrAddhaM na kuryAdvAridhArayA // 363 / / karoti yadi mUDhAtmA tatsarva niSphalaM bhavet // 364 // vidvAn svayaM tu yo brUyAt sa dharmaH paramaH smRtaH / acchidramititadvAkyaM vadaMti kSitidevatAH // 36 // praNamyazirasApAsamamiSTomaphalaiH saha / / vyAghrapAdena cAkhyAtaM dharmazAstrottamottamam // 366 // iti vyAghrapAdapraNItaM dharmazAstraM samAptam / // samAptazcAyaM smRtisandarbhasya caturthobhAgaH // . * OM tatsadbrahmArpaNamastu *
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
_