– મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી (રાગ: મારું જીવન ભક્તિ વિના) દાદા શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરીશ્વરનો, થાઓ જયજયકાર (૨) જૈન શાસનના મેધા સિતારા, કરો મુજ નયા પાર. દાદાશ્રી. સંવત સોળ તેત્રીસમાં જનમ્યા, વૈશાખ છઠ્ઠ મનોહાર (૨) શ્રેષ્ઠિ નાનીંગની નામિલ ભાર્યા, શોભે શીલ શણગાર (૨) નવ વરસનાં (૨) કોડન કુમાર, સોહે સૌમ્યાકાર. દાદાશ્રી. ૧ ધર્મમૂર્તિસૂરિ તિહાં પધાર્યા, કરતા જગ ઉપકાર (૨) દેશના દીધી વૈરાગ્ય ભરપૂર, વર્લે જય જયકાર (૨) કોડનકુમાર (૨) થયા વૈરાગી, લેવા સંજમ સુખકાર. દાદાશ્રી. ૨ સંવત સોળ બેતાલીસ માંહી, બન્યા જેન અણગાર (૨) વ્યાકરણ કાવ્ય છંદ કોષનું, મેળવ્યું જ્ઞાન અપાર (૨) સેળ વરસના (૨) કલ્યાણસાગરજી, પામ્યા સૂરિપદસાર, દાદાશ્રી. ૩ ગુર્વાશાથી કચ્છ દેશ પધાર્યા, ભદ્રેશ્વર તીર્થ મોઝાર (૨) મેઘ ગંભીર શી દેશના દીધી, પ્રભાવિત થયાં નરનાર (૨) લાલનગેત્રી (૨) વર્ધમાન પદ્મસિહ, શ્રેષ્ઠિ બાંધવ પરિવાર. દાદાશ્રી. ૪ શત્રુંજય તીર્થને સંઘ કાઢો, યાત્રિક પંદર હજાર (૨) જામનગરના નૃપ જસવંતસિંહ, દીધાં માન સત્કાર (૨) સત્તર વરસના (૨) કલ્યાણસૂરિનો પ્રસર્યો મહિમા અપાર. દાદાશ્રી૫ આગળ ચાલતાં ભાદર કાંઠે, તંબુઓમાં થયું મુકામ (૨) મધ્ય રાત્રિએ જાગતા સૂરીશ્વર, શાસન રક્ષણ કામ (૨) સંધપતિના (૨) તંબુએ સુયે, ભરવો અવાજ તા. દાદાશ્રી. ૬ શાસનદેવી મહાકાલી માતાજીને યાદ કરી તત્કાળ (૨) પ્રગટ થયાં, ત્યારે સૂરીએ પૂછયું : “પક્ષી શું સૂચવે આળ?” (૨) દેવી વઘાં ત્યારે: (૨) “સંઘપતિનો અંતિમ સૂચવે કાળ.” દાદાશ્રી. ૭
પ્રાત: સમયે સંઘપતિને આજ્ઞા, પૌષધ કરવા કાજ (૨) વિનયવંતા વર્ધમાન -પાસિંહ, લીધા પૌષધ આજ (૨) સૂરીશ્વરની (૨) સાથે ચાલ્યા, આશા સ્વીકારી ત્યાં જ. દાદાશ્રી. ૮ હાથણી દેખી હાથી કામાતુર, બન્યો તોફાની બેફામ (૨) સુવર્ણની અંબાડી તૂટી ત્યાંહી, સૌએ બન્યા બેફામ (૨) વડવૃક્ષની (૨) શાખા માંહી, બંધાઈ જંજીર તમામ. દાદાશ્રી. ૯ બાળ વયના કલ્યાણસાગરસૂરિને, મહિમા અપરંપાર (૨) સંધપતિ પરિવાર સઘળા લોકો, અચરિજ પામ્યા તે વાર (૨) સિદ્ધગિરિની (૨) યાત્રા કરી વરસી, રાયણ દૂધની ધાર. દાદાશ્રી. ૧૦ કલ્યાણસૂરીશ્વરની પ્રેરણા પામી, અમર રાખ્યું નામ (૨) શત્રુંજય તીર્થની પાવન ભૂમિમાં, બંધાવ્યાં મંદિર નિષ્કામ (૨) સમેતશિખરાદિ (૨) અનેક તીર્થોનાં, જીર્ણોદ્ધારનાં કામ. દાદાશ્રી. ૧૧ અર્ધ શત્રુંજય તુલ્ય નવા (જામ) નગર તીર્થ, કેમ છે સર્વ પ્રસિદ્ધ? (૨) વર્ધમાન પાસિંહ રાયશી શાહનાં, દેરાસરો છે પ્રસિદ્ધ (૨) એની પ્રતિષ્ઠા (૨) કીધી સૂરિએ, શાસન પ્રભાવના કીધ. દાદાશ્રી. ૧૨ કચ્છના નરપતિ રાઓ ભારમલ, વાત રોગે પીડિત (૨) વૈદ્યો હકીમો મંતર તંતરથી, કોઈ ન લાગી રીત (૨) સૂરીશ્વરના (૨) મંત્રિત જળથી, બન્યા રોગ રહિત. દાદાશ્રી. ૧૩ સંવત સોળ બહું તેરમાંહિ, યુગપ્રધાન પદવી લીધ (૨)
– સામવીશ્રી હેમલતાશ્રીજી (રાગ: મૈત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું) જ્ઞાન પ્રકાશે તિમિર હટાવે, ગુરુ વાણી રવિ તેજ બને; ગુરુ ગુણ ગાવા ઉત્સુક છું હું, વાઝેવી દેજે વાણી મને. ૧ શક્તિ નથી પણ સ્તુતિ કરવી, ગુરુ ગુણ ગૂંથીને સહેજે; ભવસાગરથી ભાવિક તાર્યા, બેસાડી સંયમ જહાજે. ૨ કેઈકને સત્ય દષ્ટિ આપી, પાપ તાપથી દૂર કર્યા; પાવનકારી નામ તમારું, સ્મરણે કેઈનાં કાર્ય સર્યા. ૩ કલ્યાણકારી કલ્યાણસાગરસૂરિ, ધર્મ-ધ્વજા લહેરાવી ગયા, ગુરુ ગુણોને યાદ કરીને, “હેમ' કહે મારાં નયન ઠર્યા. ૪
– સા વીશ્રી પ્રિયંવદાશ્રીજી (રાગ: અનંતનાથ પ્રભુ નામ છે તારું) કલ્યાણસાગર દાદાજી પ્યારા, અચલગચ્છ શણગાર,
(રાગ: આશાવરી)
વૈરાગ્ય ર`ગસે દિલ રંગાયા, સંયમ લેનેકી આશ; અનુમતિ દિા મૈયા મુઝકો, મૈં જાઉં ગુરુજી કે પાસ. માપિતા કહત હૈ: બેટા ! સયમ ખાંડેકી ધાર; ઉસકા · સ્વીકાર કરકે શીઘ્ર, પાએ શિવસુખસાર.' સાલહ સૌ બાંલીશકી સાલમેં, ધવલપુર માઝાર; ગુરુદેવ કી પૂર્ણ કૃપાસે, કયા સંયમકા સ્વીકાર. સાલહસા ચાંલીશ કી સાલમે, પાલીતાના શુભધામ; વડી દીક્ષા મેં ગુરુજીને લિયા, જિસકા કલ્યાણનાગર નામ. ગુરુસેવા, વિનય, વિવેક, નમ્રતા, ગુણગણ કે ભ’ડાર; સાલ વર્ષોંકી લઘુ વયમે’, ગુરુને દિયા આચાય પદસાર. ભારમલ ભૂપ કા રોગ મિટાયા, સૂનાકે સૂરિમંત્ર સાર; અહિંસા, સત્યકા પ્રેમી બનાકે, કિયા નૃપ કા ઉદ્ધાર. જહાંગીર બાદશાહ કો દિખાયા, ઐસા ચમત્કાર મહાન; પ્રભુ પ્રતિમાકે મુખસે દિલાયા, ધર્મલાભ કા દાન,
– સા વીશ્રી રત્નરેખાશ્રીજી (રાગ: પ્રભુ તારું ગીત મારે ગાવું છે) અમર તપ રે ગુરુ અમર તપો, “સૂરિ કલ્યાણ” કલ્યાણ કરો. અમર વઢિયાર દેશનો લાલ રે લાડીલો, નામિલદનો બાળ રે હોંશીલો;
(રાગ: આશાવરી)
વર્ધમાન કો પ્રાત: કાલ ઝટ ગુરુવરને બુલવાયા, પૌષધ લે તુમ દોને ભાઈ સંગ ચલો યૂ ફરમાયા; દિવસ નિકલને પર મહાવત ને કર દી પૂર્ણ તૈયારી, આકર સંધપતિયાં સે બોલા ચલકર કરો સવારી.
– મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી (રાગ: સુણ જિનવર શેત્રુંજા ધણજી, દાસ તણું અરદાસ) દેશ મારવાડ દીપ જી રે, પાલી શહેર મોજાર; જન્મ લીધે ગુરુજીએ તિહાંજી રે, બ્રાહ્મણકુળ અવતાર.
ક્ષેમલદે જનની તણા જી રે, પુત્ર ગુલાબ મનેાહાર; પિતા ધીરમલ્લજી જાણીએ જી રે, ક્ષમા તણા: ભડાર. સુગુરુ લઘુ વયમાં વ્રત ધારિયાં જી રે, વીસ વરસ હુઆ જાણ; સંસાર અસાર જાણીને જી રે, લીધા પ'ચમહાવ્રત પાળતા જી રે, દવિધ પ્રકારના જી રે, નવવિધ શાન દન ગુણે ભર્યા જી રે, ક્રોધ પાંચ સમિતિએ સમતા રહે જી રે, ચાર
(રાગ: રાખનાં રમકડાં) કે દુર્લભ દર્શન ગુણીવર ગુરુવર, સ્મરણે પાવન થઈએ રે;
લેખક: મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
વિભાગ-૧: પદ્માત્મા શ્રી મહાવીરદેવ – ગણધર શ્રી સુધર્માસ્વામી ભગવ'તથી લઈ ૪૬ મા પટ્ટધર (પૃ. ૧ થી ૨૦)
વિભાગ-૨: અચલગચ્છ પ્રવત ન પછીના એટલે ૪૭ મા પટ્ટધર શ્રી આય રક્ષિતસૂરિથી લઈ ૬૩ મા પટ્ટધર શ્રી ધર્મભૂતિસૂરિ સુધીના પટ્ટધરા (પૃ. ૨૧ થી ૧૦૫)
વિભાગ-૩: ૬૪ મા પટ્ટધર શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિથી લઈ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ સુધીના પટ્ટધરો (પૃ. ૧૦૭ થી ૧૩૯ )
વિભાગ-૪: ૭૫ મા પટ્ટધર્ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ, ૭૬ મા પટ્ટધર શ્રી ગુણસાગરસૂરિ (પૃ. ૧૪૨ થી ૧૯૦)
ત્રીસ વરસની વયે માગસર વદ ૧૦ (ગુજરાતની કાતિક વદ ૧૦) ના પ્રભુએ દીક્ષા સ્વીકારી, તે જ વખતે તેમને મન: પર્યવ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું.
સમવસરણ નજીક ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમને આવેલા જોઈને પ્રભુએ મધુર સ્વરે કહ્યું: હે ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ! તમે સુખેથી આવ્યા ને?” આ શબ્દોથી ગૌતમ વિસ્મિત થયા. પણ બીજી જ પળે તેમણે સગર્વ વિચાયું: “એહ! વિશ્વપ્રસિદ્ધ એવા મારા નામને કેણ ન જાણે? જે આ સર્વજ્ઞ મારા મનના સંશોને જાણી, તેનું સમાધાન કરે, તે હું તેઓને સર્વજ્ઞ માનું ત્યાં તે પ્રભુએ સામેથી કહ્યું : હે ગૌતમ! તમને વેદપદે અંગે જે સંશય છે, તેનું સમાધાન પણ એ જ પદોમાં છે.” એમ પ્રભુએ વેદપદોને સંગત અર્થ બતાવીને શ્રી ગૌતમના સંશનું સમાધાન કર્યું. પ્રભુની સર્વજ્ઞતા તેમ જ પિતાની અજ્ઞાનતા સમજાતાં, તેઓ તરત જ પ્રભુને શરણે આવ્યા અને તેમણે શિષ્ય પરિવારની સાથે પ્રભુ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી. અગિયાર ગણધરની સ્થાપના :
આ આચાર્ય ભગવંતશ્રી સંપ્રતિ રાજાના આ ભવ અને પૂર્વ ભવ બન્ને જન્મના ગુરુ હતા. સ ંપ્રતિ રાજાના જીવ પૂર્વ ભવમાં ભિખારી હતા. ભિખારી અવસ્થામાં તે રોટલા માટે શેરીએ શેરીએ ભટકતા હતા, ત્યારે તેણે સુહસ્તિસૂરિના શિષ્યા પાસે આહારની માગણી કરી. સાધુએ તેને સૂરિ પાસે લઈ ગયા. શ્રી આર્ય સુહસ્તિસૂરિ ગુરુદેવે તે ભિખારીને કહ્યું: 'તમે મુનિીક્ષા લેા, તે જ તમને અમે અમારા આહાર આપી શકીએ.’ તેથી ભિખારીએ હર્ષોંથી દીક્ષા લીધી. દીક્ષા લીધા બાદ ભારે આહાર મળવાથી અજીણુ થતાં તેને જીવલેણુ રાગ થયા અને સયમની અનુમાદના કરતાં તે મૃત્યુ પામ્યા. એ ભિખારીના જીવ એ જ સમ્રાટ અશાકના કુણાલ નામે અધપુત્રના સંપ્રતિ નામે પુત્ર હતે. અનુક્રમે તે સમ્રાટ બન્યા હતા.
શ્રી આર્યદિન્નસૂરિની પાટે શ્રી સિંહગિરિસૂરિ આવ્યા હતા. મહાપ્રભાવક શ્રી વાસ્વામીના ગુરુ તરીકે તેઓ વિરલ કીર્તિ પામ્યા છે. પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના નિર્માણ બાદ પ૨૩ વર્ષે ગયાં, ત્યારે તેઓ કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૧૫. મહાપ્રભાવક શ્રી વાસ્વામી: વજસ્વામીને જન્મ અને વિલાપ :
અવંતી દેશના તુંબવન નગરમાં ધન શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. તેમને પુત્ર ધનગિરિ બાળવયથી જ વૈરાગી હતી. પણ હવશ એવા વડીલેના આગ્રહથી યૌવન વયમાં સુનંદા સાથે તેમનાં લગ્ન થયાં હતાં. સુનંદાના ઉદરમાં ગર્ભ રહ્યો, ત્યારે ધનગિરિએ કહ્યું: “હું
એકદા તે બાળકના પિતા ધનગિરિ મુનિ ગેચરી અર્થે પધાર્યા. સુનંદાએ તેમને કહ્યું: “આ તમારે પુત્ર છ માસથી રડ્યા જ કરે છે, માટે એને લઈ જાઓ.” ગુરુની સૂચના મળી હતી : “આજે જે કંઈ મળે તે લઈ લેવું.” એ મુજબ આર્ય ધનગિરિ મુનિએ ઝોળીમાં તે બાળકને વહારી લીધે, અને તરત તે બાળક રડતે બંધ થઈ ગયે. આથી બાળકની માતા સુનંદા આશ્ચર્ય પામી. ધનગિરિ મુનિએ તે ઉપાશ્રયે જઈઝળી ગુરુદેવના હાથમાં આપી. તેજસ્વી અને વજી જેવા ભારે બાળકને જોઈ ગુરુદેવે કહ્યું : “આ બાળકનું નામ “કુમાર” રાખવું ઉચિત છે. ગુરુએ આ બાળક સાધ્વીજીઓને સેં. સાધ્વીજીઓએ આ બાળક પાલન માટે શ્રાવિકાઓને સેપ્યો. બાળક વકુમાર ધીમે ધીમે મેટો થવા લાગ્યો. સુનંદાને ખબર પડતાં તે તરત જ પોતાના પુત્રને લેવા દેડી ગઈ પણ શ્રાવિકાઓએ બાળક પાછો ન અપાય એમ કહ્યું. તે પછી રે જ માતા સુનંદા બાળકને સ્તન્યપાન કરાવવા ઉપાશ્રયે આવતી. રાજસભામાં ન્યાય :
શ્રી સિંહગિરિ સૂરિ અને ધનગિરિ મુનિ જ્યારે પુનઃ તે નગરમાં પધાર્યા, ત્યારે સુનંદાએ પિતાના પુત્રની માગણી કરી, ત્યારે ધનગિરિ મુનિએ કહ્યું: “વહોરવેલ બાળક પાછો કેમ સંપાય?’ અંતે આ વાતને ન્યાય રાજા કરે એમ નક્કી થયું.
રાજાએ પ્રથમ તક સુનંદાને આપી. વજકુમારને તેની માતા સુનંદા મીઠાઈઓ અને રમકડાં આદિ બતાવી પિતાની તરફ બેલાવવા લાગી, પણ વજકુમાર લેભા નહિ. અંતે સુનંદા થાકી. પછી રાજાના વચનથી ધનગિરિ મુનિએ કહ્યું: “હે વત્સ, જે તારે દીક્ષા જ લેવી હોય, તે અમારી પાસે તે આ ધર્મધ્વજ (
એક વાર ભયંકર દુકાળ પડવાથી જૈન સંઘને પાટ પર બેસાડી આકાશગામિની વિદ્યાથી શ્રી વજાસ્વામી સુકાળવાળા બ્રહ્માદ્વીપમાં લઈ ગયા. ત્યાંનો બૌદ્ધધમી રાજા જેનેને તેમના ધર્મકાર્યમાં અંતરાય કરવા લાગ્યો, તેમ જ તે રાજાએ જૈનેને પ્રભુભક્તિ માટે કૂલે આપવાનું બંધ કર્યું. તે સમયે વાસ્વામી ભગવંત શાસનની ઉન્નતિ માટે વિદ્યાના બળે પદ્યસરવરનાં લક્ષ્મીદેવી પાસે ગયા અને હજાર પાંખડીવ છું મને હર કમળ મેળવ્યું તથા પ્રસિદ્ધ ઉદ્યાનનાં વીસ લાખ ફૂલો લઈ દિવ્ય વિમાનમાં બેસી બ્રહ્મદ્વીપમાં આવ્યા. આથી જેનેએ આનંદપૂર્વક પુષ્પપૂજા કરી. આથી અનેક રાજાઓ અને ગૃહસ્થ જૈન ધર્મ પ્રત્યે આકર્ષાઈને જૈન બન્યા. ત્યાર બાદ શ્રી વાસ્વામી ભગવંત દક્ષિણ દેશમાં વિચર્યા. - એક વખત પડિલેહણ કરતાં ખબર પડી કે, સૂઠને ટૂકડો ભૂલથી કાન પર રહી ગયો છે. આ વિસ્મરણ થવાથી તેઓને પોતાનું આયુષ્ય અલપ લાગ્યું. તેમણે પોતાના શિષ્ય શ્રી વાસેન પામીને બોલાવીને કહ્યું: ‘જયારે એક લાખની કિંમતવાળી રસોઈમાંથી ભિક્ષા મળશે, ત્યારે સુકાળ થશે. તેમણે પિતાનો સમુદાય પણ વજસેન સૂરિને સોંપી દીધે.
he had hasha.dada ઈશ્વરીએ રાજી થઈ ભાવથી ગાચરી વહેારાવી. આચાર્યશ્રીએ પેાતાના ગુરુદેવની આગાહી સંભારીને કહ્યુ`: ‘કાલથી સુકાળ થશે.’ ખીજે જ દિવસે ચીન વગેરે દેશેામાંથી પુષ્કળ અનાજનાં વહાણા આવી પહેાંચ્યાં અને ચામેર આનંદ વતી રહ્યો.
જિનદત્ત શેઠે શ્રી વજ્રસેનસૂરિના ઉપદેશથી અનેક કાર્યો કર્યાં. તે પછી પેાતાના ચારે પુત્રો અને પરિવાર સહિત જિનદત્ત શેઠે દીક્ષા લીધી. આ શ્રેષ્ઠિપુત્રા જે સાધુ અનેલા, તેમના નામથી નાગે. ગચ્છ, ચંદ્ર ગચ્છ, નિવૃત્તિ ગચ્છ, અને વિદ્યાધર ગચ્છ એમ ચાર કુળા પ્રસિદ્ધ થયાં. ત્યારથી સાધુસમાચારીમાં ભિન્નતા ૬હી. આથી શ્રી વસેનસૂરિનુ મન દુભાયું, પણુ પુન: તેએ શાંત થયા. પ્રભુના નિર્વાણુથી ૬૨૦ વષૅ સાપારક નગરમાં તે સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. તેમનુ કુલ આયુષ્ય ૧૨૮ વર્ષનું હતું. ૧૭. શ્રી ચંદ્રસૂરિજી :
ઉજજૈનના રાજા ભેજને એ ભ્રમ હતું કે ચમત્કાર તે ફક્ત બ્રાહ્મણે જ બતાવી શકે. તેને રદિયો આપતાં જૈન મંત્રીએ ભેજ રાજાને કહ્યું: “અમારા જૈનાચાર્યો પણ આનાથી વિશેષ ચમત્કાર સર્જી શકે છે. રાજાની વિનંતિથી જૈન મંત્રી શ્રી માનતુંગસૂરિને સભામાં તેડી આવ્યા. શ્રી માનતુંગસૂરિએ તે જ વખતે “ભક્તામર સ્તોત્ર રચીને રાજાએ કરેલાં ચુમ્માલીસે બેડીનાં બંધને તોડી નાખ્યાં. આથી રાજા ભેજ જૈનધર્મી બન્યા. તે પછી રાજાએ અવંતી પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો.
તેઓ મહાપ્રભાવક અને વિશાળ શિષ્ય પરિવાર યુક્ત હતા. એક વખત આબુ તીર્થની યાત્રા કરી તેઓ પર્વત પરથી ઊતરવાને શ્રમ દૂર કરવા, ટેલી ગામની નજીક એક વિશાળ વડના ઝાડ નીચે બેઠા. તે જ વખતે શાસનદેવીએ આકાશવાણું કરી: “હે ભગવંત! અહીં જ જે આપ આપના શિષ્યોને સૂરિપદ આપશે, તે આપને પરિવાર આ વટવૃક્ષની જેમ વૃદ્ધિ પામશે.”
આ સંધમાં સાથે આ મુજબ રસાલે હતેા: સાત હજાર રથા, સવા લાખ ઘેાડા, દશ હજાર અને અગિયાર હાથી, સાત હન્ટર પાલખી, પચીશ હજાર ભાર ઉપાડનારા ઊંટ, પચાશ હજાર ખળદ અને અગિયાર હજાર ગાડાં હતાં. ચા સંઘમાં ભાણુ રાજાએ અઢાર કરોડ સેનામહેાર મચી હતી.
સઘપતિને તિલક કોણ કરે ?” એ પ્રશ્ન જયારે આચાર્યાંમાં ચર્ચાયા, ત્યારે ભાણુ રાજાએ કહ્યુ: અમારા વડીલ વિજયવ'ત રાજાને જૈન બનાવનાર કુલગુરુ શ્રી સ`દેવસૂરિની પરપરામાં આવેલ શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિને સઘપતિને તિલક કરવાના પ્રથમ હક છે.’ અને તે મુજબ જ થયું.
કુલગુરુની મર્યાદા: - ત્યાર પછી સૌએ ભેગા મળીને એવી મર્યાદા નક્કી કરી કે, આજથી માંડીને જે કઈ આચાર્ય જેને પ્રતિબોધે, તે માણસના પુત્ર આદિક સર્વ પરિવારનાં નામે તે આચાર્યશ્રીએ એક વડીમાં લખવાં. તે આચાર્ય તે કુલના કુલગુરુ ગણાય. વળી એવી ૫૧ મર્યાદા મૂકવામાં આવી કે, કુલગુરુની આજ્ઞા વિના બીજા પાસે દીક્ષા ન લેવી. પ્રતિષ્ઠા, સંઘપતિ તિલક, ત્રચ્ચાર ઈત્યાદિ કુલગુરુ પાસે અથવા તેની સંમતિ લઈ બીજા પાસે કરાવવી. આમંત્રણ આપવા છતાં કુલગુરુ આવે નહિ, તો બીજા ગુરુ પાસે ઉપરોક્ત કાર્યો કરાવવાં. ત્યારથી પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો કરાવ્યાં, તે જ તેના કુલગુરુ થયા.
(૨) હરિયાણું નેત્ર (શ્રીમાલી) મુખ્ય શાખાઓ: વીશા, દશા.
પેટા શાખાઓ: આંબલીઆ, મણિયાર, વહરા, વીંછીવાડિયા, સહસા ગુણા, કકા, ગ્રથલિયા અને અન્ના આદિ. આ વંશના વંશજોએ અચલગચ્છના આચાર્યોની પ્રેરણાથી શાસનપ્રભાવનાનાં અનેક કાર્યો કરેલાં છે.
(૩) કાત્યાયન ગોત્ર (શ્રીમાલી) પેટા શાખા: સાંડસા, ખંભાયતી, ગોદડીઓ વગેરે.
(૪) વંસીયાણ ગોત્ર (શ્રીમાલી) મુખ્ય શાખાઓ: વીશા અને દશા. પિટા શાખાઓઃ વસા, દાધેલિયા, ગાંધી, દેશી, નાળયા ઈત્યાદિ.
(૫) લાછિલ ગોત્ર (શ્રીમાલી) શાખાઓ: વહેરા, પારેખ ઈત્યાદિ
આપણે ઉપર જોઈ ગયા કે પ્રભાનંદસૂરિથી નાક ગ૭ ચાલ્યો. એમના ઉપદેશથી નાણકપુરને રજા જેન બન્યો. આ રાજાએ તેમના ઉપદેશથી શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થની યાત્રા સંઘ કાઢીને કરી હતી શ્રી પ્રભાનંદસૂરિને શિષ્ય પરિવાર વિશાળ હતું. તેઓ વિ. સં. ૮૮૦ માં દેવપતનમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૪૦. શ્રી ધર્મચંદ્રસૂરિ: ૪૧. શ્રી સુવિનયચંદ્રસૂરિ :
વિભાગ: ૨ - ૪૭ મા પટ્ટધર અચલગચ્છ પ્રવર્તક
બીજે દિવસે પેાતાને આવેલા સ્વપ્નાનુસાર સૂરિવરે તેમને લાગ્યા અને પૂછ્યું: કાલે તમે કેમ આવેલાં નહીં ? ” તરત દેઢીએ તેજસ્વી વાણીમાં જવાખ આપ્યા : · આપ શાસનના નાયક અની પાલખી—ગાદી ઇત્યાદિ પરિગ્રહ શા માટે રાખેા છે? સર્વાંગ ભગવતાએ તે મૂર્છા રહિત ભાવના જ સાધુધર્મ કહેલ છે. '
હેન્રીનુ કથન શાંતિથી સાંભળી શ્રી જયસિંહ સૂરિએ કહ્યું: ‘સુભગે ! તમારી વાત
સત્ય જ છે, પણ આજે રાતે શાસનદેવીએ મને સ્વપ્નમાં તમારા બાળક દ્વારા વિધિમાનુ. પ્રવ`ન થશે, એવી ભવિષ્યવાણી કહી છે. તેથી તમારા બાળક તમે શાસનને સમર્પિત કરી દો.’દ્રોણુ અને દેઢીએ કહ્યુ': ‘જરૂર ! અમારા બાળક દ્વારા જિનશાસનની પ્રભાવના થતી હશે, તેા વિના સંકોચે અમારા બાળકને અમે આપના ચરણે સાંપીશુ’.’
ઈતિહાસ સર્જી દીધે. તેમના મનમાં પ્રશ્ન થયો કે, સાધુથી કાચું અર્થાત્ સચિત્ત પાણી વપરાય નહિ, તે આ સાધુની વસતિ (રહેઠાણ)માં કાચાં પાણીનાં માટલાં શા માટે રાખવામાં આવ્યાં છે ? તેઓ તરત જ ઊભા થયા અને ગુરુની પાસે જઈને ગુરુને પ્રશ્ન પૂછ્યો. ગુરુએ કહ્યું: “વત્સ ! આ વિષમ કાળમાં આ વિધિમાર્ગ આચરવે મુકેલ છે.” ગુરુના આવા ઢીલા નિર્માલ્ય જવાબથી શિષ્યને સંતોષ થયે નહિ.
તેમણે ફરીથી પૂછ્યું: “કઈ શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબ વર્તે તો ?” ગુરુએ કહ્યું : “તે ધન્યવાદને પાત્ર!”
શિષ્યાસ્તસ્ય ગણેશિતુ: શ્રતભૂત તિષ્કન્તઃ આચાર્યતાં .
દૂષમ કાળના નામે શ્રમણજીવનમાં પ્રવેશેલી શિથિલતાને દૂર કરવા તેઓ ઉત્કંઠિત બન્યા. “વિધિમાર્ગની પુન: પ્રતિષ્ઠા કરવા પિતાને પ્રથમ શું કરવું જોઈએ?” એમ પૂછતાં ગુરુએ કહ્યું: “આ કાળ વિષમ છે શાસ્ત્રોક્ત આચારેને જીવનમાં ઉતારવા અને પ્રરૂપવા માટે એક વાર સર્વજ્ઞ એવા શ્રી જિનેશ્વર દ્વારા પ્રરૂપિત સઘળા સિદ્ધાંત વાંચી જાઓ. તેમ જ જિનાજ્ઞા મુજબ આચારોમાં એકમતિ કરે.” આ સંબંધે “ગચ્છનાયક ગુરુરાસ માં આમ વર્ણન છે :
એક વખત મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિચરતા તીર્થંકર પરમાત્મા શ્રી સીમંધર સ્વામી ભગવંતને શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવીએ પૂછયું: “હે પ્રભુ! આ કાળમાં ભરતક્ષેત્રમાં આગમ-પ્રણીત શુદ્ધ માર્ગ પ્રરૂપતા અને આચરતા કેઈ સુવિહીત મુનિ છે કે નહીં?” ભગવાને કહ્યું : હા, પાવાગઢ તીર્થ ઉપર સાગારી અનશન કરી રહેલા શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી આગમપ્રણીત વિધિમાગને જાણે છે, આરાધે છે. તેમનાથી “વિધિપક્ષ’નું પ્રવર્તન થશે.” મહે. વિનયસાગરજી રચિત “બૃહત્પટ્ટાવલીમાં આવું વિધાન અને વર્ણન છે :
પ્રશસિત: પર્ષાદિ તીર્થકૃદ્િભ: ચકેશ્વરી દેવી દ્વારા પ્રશંસા :
દેવીએ કહ્યું: “હે પૂજ્ય! આપ અનશન કરવાનું સાહસ ન કરશે. આપ ખરેખર ધન્ય છે, પુણ્યવાન છે, દીર્ઘદશી છે. શ્રી સીમંધર ભગવંતે સભા વચ્ચે તમારી પ્રશંસા કરી છે. હે પૂજ્ય! આવતી કાલે સવારે ભાલેજથી થશે ધન શ્રાવક સંઘ સહિત અહીં આવશે, તે આપને ક૯પે તેવું શુધ્ધ અન્નજળ વહોરાવશે અને આપના ધર્મોપદેશથી પ્રતિબંધ પામશે. આપ પારણું કરશો. આપના હાથે જિનશાસનને જયજયકાર થશે.” એટલું કહીને ચક્રેશ્વરી દેવી સ્વસ્થાને ગયાં. યશાધન ભણશાલીના હાથે પારણું :
આપણે જોયું કે શ્રી આર્યરક્ષિત સૂરિના તપોબળથી શાસનદેવી શ્રી ચકેશ્વરી દેવી. પ્રસન્ન થયાં. તેવી જ રીતે શ્રી મહાકાલી દેવી પણ પ્રસન્ન થયાં, એવા ઉલ્લેખ પ્રાચીન પદાવલિઓમાં મળે છે. વીરવંશાવલિકાર નેધે છે: “આર્ય રક્ષિતસૂરિને તપસ્વી અને જિતેન્દ્રિય જાણીને શ્રી મહાકાલી દેવી તેમના ઉપર પ્રસન્ન થયાં, તેમ જ તેમની સામે પ્રગટ થઈને ગુરુને કહ્યું : “હું તમારા સંઘનું કલ્યાણ કરીશ.” શ્રી લાવણ્યચંદ્ર રચિત પટ્ટાવલિમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે :
તાન્ધીગ્રા૫ર ક્રિયા વિરચયત: પાવાદ્રિ સ્થિતા | તુષ્ટા તુર્ય જિનેશ શાસનસુરી શ્રી કાલિકાદા વિરમ | તમાર્યતા રક્ષિત ઇત્યભિખ્યયા છસ્તવ તા વિધિપક્ષસંજ્ઞ:
: ચકેશ્વરી ચાહમુભે ઉઘતે ભાવ વકસંઘસમૃદ્ધિકારકે ! ૨૮ અર્થાત : ગુરને ઉગ્ર તપવી અને ક્રિયાપાત્ર જાણુને ચેથા તીર્થકર શ્રી અભિનંદન સ્વામીની શાસનદેવી અને પાવાગઢના શિખર પર રહેનારી શ્રી કાલિકા સંતુષ્ટ થઈ અને વરદાન આપ્યું. તથા વધારામાં કહ્યું: “તમે આર્યોની-મુનિઓની સમાચારીથી રક્ષિત છે, માટે જ તમે આર્ય રક્ષિત” નામ ધરાવે તેમ જ તમારા ગરછનું નામ “વિધિ પક્ષ થાઓ ચક્રેશ્વરી અને હું તમને સહાયક થશું. તમારા સંઘની સમૃદ્ધિ વધારનારી બનશું.” ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી મહાકાલી દેવી :
“વિહિપુર્વ સુપઈડ્ડા બંભવસાવહિં કારાવયા ( અર્થાત્ તેની પ્રતિષ્ઠા અઠ્ઠમ તપ અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનારા શ્રાવકોના હાથે શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબ કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે વિરોધ: - શ્રી આરક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી યશોધને પ્રતિષ્ઠા કરવા માંડી. તેને અટકાવવા શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના ગુરુ સંગમ ખેડીઆ દેવેન્દ્રસૂરિ, આશાપલીયા મલયચંદ્રસૂરિ, પીપલીઆ શાંતિચંદ્રસૂરિ આદિ મેટા આચાર્યો તથા અન્ય પાખંડીઓ ઈત્યાદિ ત્યાં ભેગા થયા અને જોરશોરથી વિરોધ કરવા લાગ્યા કે, આ વળી કેવું નવું તૂત ઊભું કર્યું છે કે શ્રાવક પ્રતિષ્ઠા કરે? આકાશવાણીથી વિધ શમ્યો :
આ વિધવંટોળથી પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પ્રસંગે ઉપસ્થિત થયેલા વડોદરા, મંદિર, ખંભાત અને નાહયા ઈત્યાદિના સંઘે ચિંતિત બની ગયા. પણ આર્ય રક્ષિતસૂરિએ સૌની સમક્ષ જાહેરમાં આગમના પાઠ ટાંકીને સંઘને અને કેને સમજાવ્યું: “સુવિહિત સાધુઓ પ્રતિષ્ઠા ન કરી શકે. ત્યાં તે શ્રી ચકેશ્વરી દેવીએ પણ ત્રણ વાર આકાશવાણી કરી : “હે લેક! આ વિધિમાર્ગ સિદ્ધાંતેક્ત અને સર્વજ્ઞકથિત છે અને શાશ્વત છે. એમાં કેઈએ પણ શંકા ન કરવી. આમાં સ્વયં બ્રહ્મા પણ વિદન કરી શકે એમ નથી.” ભાવસાગરસૂરિ રચિત પટ્ટાવલિમાં આ અંગે આ પ્રમાણે વર્ણન પ્રાપ્ત થાય છે ? છે. ' પાખંડી દરિસહિં કવિસગ્ગા સુનિલા જાયા .
ચકેસરિયણેણુ વિ જાએ વિહિપખગણતલ | ૮૪ અર્થાત: પ્રતિષ્ઠા વખતે અનેક પાખંડીઓએ અનેક વિદને કર્યા, પણ તે બધાં સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ ગયાં. શ્રી ચકેશ્વરીના વચનથી શ્રો આર્ય રક્ષિતસૂરિ વિધિપક્ષના “તિલક' એટલે “નાયક’ થયા. ચક્રેશ્વરી દેવીના વરદાનથી અને પછી વિજયનાદ સાથે છસ્થાપના :
આ બાબત અંગે રાજાએ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિને વિનંતિ કરી. શાસનપ્રભાવનાનું પ્રયોજન વિચારીને શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ પરકાયપ્રવેશિની વિદ્યાથી ગાયને મંડપમાંથી જીવતી કરીને બહાર કાઢી આપી. આથી વિસ્મિત થયેલ રાજાએ કહ્યું: આપ આપના વચનપાલનમાં અચલ છે, તેથી આપના ગચ્છનું નામ અચલ ગચ્છ” તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામશે.” આ રીતે સિદ્ધરાજ જયસિંહદેવ અને શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિનો પરિચય કરાવવામાં નિમિત્ત બનેલા કપદી મંત્રીએ પાટણમાં એક ભવ્ય અને મને હર જિનમંદિર પણ બંધાવ્યું હતું.
એક વખત પરમાત કુમારપાળ મહરાજાની સભામાં શ્રી હેમચ`દ્રસૂરિ આદિ ધ ચર્ચા કરી રહ્યા હતા. તે વખતે યાગાનુયાગ ત્યાં કી મંત્રી આવી ચડયા. તેમણે ઉત્તરાસ`ગના વજ્રાંચલ (છેડા)થી ભૂમિને પ્રમાઈને વંદના કરી. વંદનાની આ રીત જોઈ આશ્ચય પામેલા કુમારપાળ મહારાજાએ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યને પૂછ્યું: 'દનાની આવી વિધિ શુ શાસ્ત્રોક્ત છે ?’ ઉત્તરમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ કહ્યું : 'હા, આ વિધિ શાસ્ત્રોક્ત છે.' આ પ્રસંગથી કુમારપાલ રાજાએ વિધિપક્ષ ગચ્છનુ બીજુ નામ ‘અચલ ગચ્છ' પાડયું. આ ઘટના પછી વિધિપક્ષ ગચ્છનુ ‘અ‘ચલ ગચ્છ’ એવું અપર નામ પ્રસિદ્ધ થયુ’.
અર્થાત્: હવે ખીજે સમયે કુમારપાળ રાજા મુહપત્તિથી શ્રાવકનુ આવશ્યક ક (ગુરુવંદન) કરે છે. ત્યારે વિધિપક્ષ ગચ્છનો કપદી શ્રાવક ઉત્તરાસગ (પ્રેસ)ના ગુરુવંદનમાં ઉપયેગ કરે છે. આ કેવી રીતે છે?' એમ કુમારપાળ રાજાએ પૂછ્યું', ત્યારે હેમચંદ્રસૂરિજીએ કહ્યું : આ ઉત્તરાસંગ (વસ્ત્રાંચલ)નેા ઉપયેગ એ જિનવચન પ્રમાણે જ છે. તમારી શ્રાવકોની આ પરંપરા છે. ’ત્યારે રાજા કહે છે; ‘જો આ પરંપરામા હાય તે તેને એકત્ર કરીશું. ' ત્યારે શ્રીહેમચ'દ્રસૂરિજીએ વિજયચંદ્રસૂરિના અથવા આર્યરક્ષિસૂરિના મહિમા (જિનાજ્ઞાપાલનગુણ) કહે છે : ‘ શ્રી સીમ`ધરપ્રભુના વચનથી, શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવીના કથન મુજબ શુદ્ધ ક્રિયાવાળા શ્રી આ રક્ષિતસૂરિજી સિદ્ધાંતા અને આગમેમાં તલ્લીન રહીને વિધિમાગ ના પ્રકાશ કરે છે.” પછી કુમારપાળ રાજાએ • વિધિપક્ષ ’તુ અ‘ચલ ગચ્છ' એવું નામ જાહેર કર્યું. અને પૂર્ણ ભક્તિથી તિમિરપુરમાં જઈને તેમણે સુગુરુની એટલે આય રક્ષિતસૂરિની વંદનાદિ ખૂબ જ ભક્તિ કરી.
પેાતાના નગરમાં પધારેલા શ્રી આરક્ષિતસૂરિને મહાપ્રભાવક જાણી રાજા તેમને વંદન કરવા ગયા. ઉપાશ્રયે જઈ વંદન કરી રાજાએ તેમને વિનતિ કરી: ગમે તે ઉપાયે અમારા પુત્ર જેસંગદેને આપ શેષી આપે.' શ્રી આય રક્ષિતસૂરિના પ્રયત્નાથી અને પ્રભાવથી
ઇતિ વિધિપક્ષ મુખ્યાભિધાન શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી જયશેખરસૂરિકૃતિ આરાધના સાર મિદમાલખિ: શ્રી સિહાનગરે શ્રી અંચલગચ્છવા ભાનુલબ્ધ ગણિ યોગ્ય .
કોંકણ દેશમાં સોપારા નામના નગરમાં ઓસવાળ જ્ઞાતિના કેટયાધિપતિ દ્રોણ (દાહડ) નામના શેઠ રહેતા હતા. તેમને શીલથી વિભૂષિત દેદી' નામે પત્ની હતી. એક સમયે દેદીને એવું સ્વપ્ન આવ્યું કે, સ્વપ્નમાં પિતે જિનમંદિર ઉપર સોનાને કળશ ચડાવે છે. બીજે દિવસે તે નગરમાં વલ્લભી ગચ્છના શ્રી ભાનુપ્રભસૂરિ પધાર્યા. શેઠાણીએ પોતાના સ્વપ્નની વાત તેમને કહી. સૂરિજીએ કહ્યું: “તમને જિનશાસનને ઉદ્યોત કરનાર મને હર સુપુત્ર થશે.”
એક વખત તે નગરમાં આચાર્યશ્રી કકસૂરિજી પધાર્યા. માતાપિતાની સાથે જેસિંગકુમાર પણ વ્યાખ્યાન સાંભળવા ગયે. જંબૂચરિત્ર સાંભળીને જેસિંગકુમારને વૈરાગ્ય વ્યાખ્યો અને તેને દીક્ષા લેવાની ખૂબ તીવ્ર અભિલાષા જાગી. પોતાના અંતરની અભિલાષા તેણે માતપિતાને જણાવી અને માબાપે સંમતિ આપી. એ પછી તેઓ (જેસિંગકુમાર) તીર્થયાત્રાએ નીકળ્યા. ખંભાત, ભરુચ ઇત્યાદિ સ્થળની યાત્રા કરતા કરતા તેઓ અણહિલપુર પાટણમાં આવ્યા. દ્રોણ શ્રેષ્ઠીએ એક લાખ ટંકની કિંમતને હીરાજડિત સુવર્ણનો હાર મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહદેવને ભેટ આપ્યો. રાજાએ તેમને પાટણ આવવાનું પૂછ્યું, ત્યારે દ્રોણે પિતાની હકીકત જણાવતાં કહ્યું: “અમારા આ બાળકને દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા છે.” આ સાંભળીને આરક્ષિતસૂરિના પરિચયમાં આવેલા અને તેમની ચમત્કાર ભરેલી શક્તિને જાણનારા રાજાએ દ્રોણ શેઠને કહ્યું: “તમે થરાદ જાઓ. ત્યાં મહાત્યાગી વિધિપક્ષગચ્છના તિલક શ્રી આરક્ષિતસૂરિ બિરાજમાન છે તમારા આ બાળકને તેમની પાસે દીક્ષા અપાવજે.” આ અંગે ગછનાયક ગુરુરાસમાં આ પ્રકારને ઉલેખ છેઃ
એકદા મહારાજા કુમારપાળ જિનપૂજા કરતા હતા. આ વખતે કાપડના કેટલાક જૈન વેપારીઓ પણ જિનમંદિરમાં દર્શન કરવા આવ્યા. તેમણે મહારાજાને કહ્યું: “રાજન! આપનું પીતાંબર પવિત્ર નથી.” રાજાએ તેનું કારણ પૂછ્યું, ત્યારે તેમણે કહ્યું, “હે રાજન! આ પીતાંબર અમારા નગરમાં બનેલું છે. અમારા નગરનો રાજા બધાં જ વસ્ત્રોને પહેલાં પિતાની શય્યામાં મુકાવે છે. ત્યાર બાદ જ વસ્ત્રોની નિકાસ થાય છે.” આથી રાજાએ મુંગણું પટ્ટણમાં પિતાના ગુપ્તચર મોકલીને આ વાતની ખાતરી કરી લીધી. આથી તેણે મુંગણું પણના વણકરેને સિદ્ધપુર પાટણમાં વસવાટ કરવાનું આમંત્રણ આપ્યું. એટલે તેમને રાજ્ય તરફથી કેટલીક સગવડો પણ આપી. આ વણકરેએ એવી શરત કરી કે, અમારી
[૪૨] Bestses ded desc#dddddded સમગ્ર સાલવી જ્ઞાતિ અને અમારા ઈષ્ટદેવની મૂતિઓ તથા અમારા ગુરુ છત્રસેન ભટ્ટારકને પણ સાથે લાવીશું. રાજાએ આ શરત કબૂલ રાખી. આ રીતે સાલવી જ્ઞાતિએ પાટણમાં આવીને વસવાટ કર્યો. આ સાલવીઓની વસ્તીથી પાટણમાં સાત પુરા થયા. તે આજે પણ: “સાલવી પાડા' તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. વાદમાં વિજય મેળવવા શ્રી સિંહસૂરિને નિમંત્રણ:
આ સાલવીઓ દિગંબર જૈન હતા. તેઓ પિતાની સમાચાર મુજબ રાત્રિપૂજા કરતા. રાજા કુમારપાળને થયું કે, આ સાલવીઓ જે વેતાંબર જૈન બની જાય તે સારું. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ સાથે આ બાબત અંગે વિચારણા કરતાં સૂરિજીએ કહ્યું: . “વિધિ પક્ષ(અચલ)ગચ્છના જયસિંહસૂરિ મહાપ્રભાવક છે, તેમ જ આ દિગંબરાચાર્ય છત્રસેન ભટારકને ઘટ સરસ્વતી સિદ્ધ છે શ્રી જયસિંહસૂરિ મંત્ર તંત્રના જાણકાર છે. હાલ તેઓ ખંભાતની આસપાસના પ્રદેશમાં વિચરી રહ્યા છે. તેમને તેડી લાવે. તેઓ સમર્થ છે અને આ દિગંબર આચાર્યને જીતીને વેતાંબર બનાવી શકશે. આ સાંભળી મહારાજા કુમારપાળે પિતાના મંત્રી દ્વારા પાટણ પધારવા જયસિંહસૂરિને આમંત્રણ મોકલ્યું. જયસિંહસૂરિ અને દિગંબરાચાર્યને વાદ:
શાસન પ્રભાવનાનું કાર્ય જાણી શ્રી જયસિંહસૂરિ પાટણ પધાર્યા અને રાજાએ તેમને વિનંતિ કરીઃ “વાદમાં છત્રસેન આચાર્યને આપ જીતો. ત્યારે જયસિંહસૂરિએ કહ્યું: “અમારાથી રાજદરબારમાં અવાય નહિ. આથી તેઓને અહીં તેડાવે અને તમે પણ હાજર રહો.” પછી રાજાએ દિગંબરાચાર્યને તેડાવ્યા અને વાદ અંગે નિર્ણય થયો. વાદની પૂર્વ શરત એવી હતી કે, જે હારે તે પોતાના શિષ્યો સહિત જીતનારને શિષ્ય બની જાય. બંને આચાર્યોએ આ શરતને મંજૂરી આપી. બન્ને વચ્ચે વાદ ચાલ્યો. છત્રસેને પડદો બંધાવી કુંભની સ્થાપના કરી, ઘટસરસ્વતી કુંભમાં સ્થાપી અને તે કુંભ પાસે બેસી તેણે વાદ શરૂ કર્યો. એટલે ઘટસરસ્વતી વાદ કરે અને શ્રી જયસિંહસૂરિ તેના પ્રત્યુત્તર આપે. દરરોજ સવા પહાર પર્યત વાદ ચાલે. આ રીતે છ દિવસે પસાર થઈ ગયા. ત્યારે રાજાએ કહ્યું :
મારવાડ અંતર્ગત નગર કોટડામાં યદુવંશીય સેમચંદ નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો. તેની પાસે પાંચ હજાર સુભટનું સૈન્ય હતું. પણ તે પોતાના સૈન્ય દ્વારા લૂંટફાટ કરતે. સં. ૧૨૧૧ માં શ્રી જયસિંહસૂરિ પિતાના ૫૦૦ શિષ્યો સાથે ઉમરકેટથી જેસલમેર તરફ જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે રસ્તામાં સેમચંદ રાજા તેમને મળે. સેમચંદે સૂરિજીને કહ્યું કે “તમારી પાસે જે કાંઈ હોય તે આપી દે.” પણ સૂરિજી અને સાધુઓ પાસે તે પાતરાં અને સાધુજીવનનાં ઉપકરણે સિવાય કાંઈ જ ન હતું. મોટી પઢાવલિમાં વર્ણન છે કે, તે સોમચંદ શ્રી જયસિંહસૂરિજીના પ્રભાવથી સ્થભિત થઈ ગયે. તેની માતા સરૂપદેવી અપર નામ મિણલદેવીએ સૂરિજી પાસે ક્ષમા યાચી. ત્યારે સૂરિજીએ કહ્યું: “તે જૈન ધર્મ સ્વીકારે અને લૂંટફાટ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લે, તો તેને સ્તંભનમાંથી મુક્ત કરી શકાશે.’ આ વાતમાં પારકરનો રાણે ચાંદો પણ સાક્ષી બન્યું, એટલે સોમચંદને મુક્ત કરવામાં આવ્યું. એ પછી આચાર્ય પિતાના પરિવાર સહ જેસલમેર વિહાર કરી ગયા. હવે સેમચંદના હૃદયનું પરિવર્તન થયું. તે સૂરિજીને વાંદવા કુટુંબને સાથે લઈને જેસલ મેર ગયે. ત્યાં તેણે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. તેને ગુરુના ઉપદેશથી ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યો. સોમચંદે કેટડા નગરમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું ભવ્ય જિનાલય અને પિતાની ગેત્રદેવી વિસલમાતાનું મંદિર બંધાવ્યું તથા સવા મણ સોનાની શાંતિનાથ પ્રભુની મૂર્તિ ભરાવી. આ બધામાં તેણે પાંચ લાખ ટંક દ્રવ્ય ખચ્યું. સેમચંદને પુત્ર
એક વાર કઈ પરગચ્છના ઈર્ષાળુ શ્રાવકએ રાજા કુમારપાળના કાન ભંભેર્યા: “આપણે ભાદરવા સુદ ૪ ના દિવસે સાંવત્સરિક પર્વનું આરાધન કરીએ છીએ પરંતુ આપણું નગરમાં કેટલાક સાધુએ એવા છે કે, જેઓ ભાદરવા સુદ ૫ ના દિવસે સાંવત્સરિક પર્વ આરાધે છે. આ ધર્મભેદ આ નગરમાં શોભે નહીં.” રાજાએ લાંબો વિચ ર કર્યા વિના તરત જ આદેશ કર્યો : “ભા. સુ ૫ ને દિવસે સાંવત્સરિક પર્વની આરાધના કરનાર સાધુઓ આ નગરમાંથી વિહાર કરી અન્યત્ર ચાલ્યા જાય.”
રાજાનો આ સંદેશે મળતાં પાંચમના દિને સંવત્સરી કરનાર જુદા જુદા ગચ્છના સાધુઓ ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા. આ વખતે શ્રી જયસિંહસૂરિ પણ પાટણમાં બિરાજમાન હતા. સૂરિજીએ એક શ્રદ્ધાળુ શ્રાવક દ્વારા રાજાને પુછાવ્યું: “અમારા ગુરુ પાંચમના દિવસે સંવત્સરી કરી આરાધના કરે છે. હાલમાં તેઓ વ્યાખ્યાનમાં આવશ્યક સૂત્રના પ્રથમ નવકારમંત્રનું વિવેચન કરી રહ્યા છે. તે સંપૂર્ણ કરીને જાય કે અપૂર્ણ મૂકીને જાય ? ” આ સંદેશથી રાજા સમજી ગયા કે શ્રી સિંહસૂરિ ગીતાર્થ છે અને મહાવાદી છે. કેવળ નવકારમંત્રનું વિવેચન પણ તેઓ બાર વર્ષે પણ પૂરું નહીં કરે. આમ વિચારી તે ઉપાશ્રયે ગયો અને જયસિંહસૂરિ પાસે તેણે ક્ષમા યાચી. આ પ્રસંગે શ્રી જયસિંહસૂરિ પિતાની સમાચારીમાંથી ચલિત ન થયા, પણ અચલ જ રહ્યા. આથી તેઓને પરિવાર “અચલગચ્છ' ના નામે પ્રસિદ્ધ થયો. આ ઘટના વિ. સં. ૧૨૨૮ લગભગમાં બની હતી.
એકદા શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ વાહક ગણિની સૂચનાથી જયસિંહસૂરિને કહ્યું: “તમે બેણપ તટથી સમગ્ર સંઘ એકત્રિત કરી એક સમાચારી કરે.” શ્રી જયસિંહસૂરિએ પ્રત્યુત્તરમાં કહ્યું : “સર્વ ગચ્છે એક થઈને નકકી કરશે, તે અમે પણ તેમ જ કરીશું.” આવા જવાબથી વાહકગણિ વિચારવા લાગ્યા કે એથી તે આપણામાં જ વિરોધ જાગશે. જેથી વાહકગણિએ એક માણસને તૈયાર કરી એવી ઉદ્દઘોષણા કરવા કહ્યું : “અચલગચ્છવાળા સંઘ બહાર છે.” તે માણસે તેમ કરવા હા પાડી અને તે ઉપરોક્ત ઉષણ કરવા લાગે. પણ તેણે ત્રણ વાર એમ ઉદ્ઘેષણ કરી ઃ “વિધિપક્ષ વિના બીજા સર્વે સંઘ બહાર છે.” ઉક્ત ઉદ્યોષણ કરનારને લાંચ આપવામાં આવી છે એમ કહીને જુદા જુદા માણસને તૈયાર કરવામાં આવ્યા. પણ બધાએ એવી જ ઉદ્દઘોષણા કરી ઃ “વિધિપક્ષ વિના બીજા સંઘ બહાર છે. આથી સો મૂંઝાયા. એમનામાં પરસ્પર ઘણે વિવાદ જાગ્યો. શ્રી જયસિંહસૂરિને મારવા બીજા પણ દુષ્ટ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યા. સૂરિજીને મારવા માટે બેણપ બંદરે લાઠીધારી માણસોને મોકલવામાં આવ્યા. તેઓ ત્યાં જઈ સૂરિજીને જીવરક્ષા માટે
આ ષડયંત્ર રચનાર વાહકગણિ પણ પાટણમાં શૂળના મહારોગથી પીડાવા લાગ્યા. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ તેમને પૂછયું: “તમે કોને અપરાધ કર્યો છે? ત્યારે વાહકગણિએ સત્ય હકીકત કહી બતાવી. તે વખતે શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ કહ્યું : “શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિના ચરણદક વિના આ વ્યાધિ મટે તેમ નથી. તેથી તે પ્રકારનું જલ મંગાવીને વાહકગણિને નીરોગી કરવામાં આવ્યા.
શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિજીએ રત્નપુરના હમીરજીને ઉપદેશ આપી જૈન બનાવ્યો. તેના પુત્ર સખતસંઘથી “સહસ્રગણું ગાંધી ગેત્ર પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું. શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ પર આવેલ અબુજીની વિશાળ અને ભવ્ય પ્રતિમા સં. ૧૨૪૯ માં શ્રી જયસિંહસૂરિના ઉપદેશથી ભિન્નમાલ પાસેના રત્નપુરના રહેવાસી શ્રેષ્ઠી શેવિંદ શાહ સહસ્ત્રગણું ગાંધીએ પ્રસ્થાપિત કરેલ. આ પ્રમાણેને એક લેખ ડૉ. ભાંડારકરને પ્રાપ્ત થયેલ તે આ મુજબ છે: _ वि. १२४९ भिन्नमाल पार्श्व रत्नपुरवासी सहस्रगणा गांधी अदबुदप्रतिमा शत्रुजये अंचलगच्छे श्रीजयसिंहसूरिणा प्रस्थापिता।
ગ છે શ્રી વિધિપક્ષભૂષણનિભાઃ શ્રીસિદ્ધરાજચંતાઃ આચાર્યા જયસિંહસૂરિ મુનઃ સંગરંગાંકિતાઃ | વાદે નિર્જિતદિકપટાઃ સુવિહિતા: શાસ્ત્રાંબુધ: પારગી
લક્ષત્રવિબોધકાર પરહિતાઃ કાલીપ્રસાદા: બબુ | અર્થાત્ શ્રી વિધિપક્ષગચ્છમાં ભૂષણ રૂપ શ્રી સિંહરિ સિદ્ધરાજથી પૂજાયેલા અને સંવેગ (વૈરાગ્ય) રંગથી રંગાયેલા હતા. તેઓએ વાદમાં દિગંબરાચાર્યોને પરાજિત કર્યા હતા. તેઓ સુવિહિત આચારના પાળનારા અને શાસ્ત્રસમુદ્રના પારગામી હતા. લાખો ક્ષત્રિના પ્રતિબોધક હતા. (એટલે તેઓએ લાખ ક્ષત્રિયોને બોધ આપી જૈન બનાવ્યા હતા.) તેઓ બીજાઓ પર ઉપકાર કરવામાં તત્પર હતા, તેમજ ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા મહાકાલીદેવી તેમનું સાંનિધ્ય કરતી હતી.
શ્રી જયસિંહસૂરિએ અનેક લાખ ક્ષત્રિ, રજપૂતેને પ્રતિબોધી જનધર્માનુયાયી બનાવ્યા હતા, તે આપણે જોઈ ગયા. સફળ ધર્મોપદેશક હવા ઉપરાંત તેઓ સફળ ટીકાકાર અને અદ્વિતીય ગ્રંથકાર પણ હતા. મોટી પઢાવલી અનુસાર તેમણે રચેલ ગ્રંથોનાં નામ આ પ્રમાણે છે: (૧) કર્મગ્રંથ બહવૃત્તિ, (૨) કમ્મપયડી ટીકા, (૩) કર્મગ્રંથ વિચાર ટિપ્પણ, (૪) કર્મવિપાક સૂત્ર, (૫) ઠાણાંગ ટીકા, (૬) જૈન તર્કવાર્તિક, (૭) ન્યાયમંજરી ટિપણુ, (૮) યુગાદિદેવચરિત્ર ઈત્યાદિ. આ ગ્રંથસૂચિ દ્વારા તેમની ન્યાય અને કર્મ સાહિત્ય તેમ જ આગમ અંગેની વિદ્વત્તા અને સૂક્ષ્મ દષ્ટિની સમજ મળી રહે છે.
આ પ્રસંગથી શ્રી ધર્મઘાષસૂરિ અંતરથી વિશેષ જાગૃત થયા અને ધ્યાનમાં ચિંતવવા લાગ્યા કે, આ વિષમ કાળમાં સાધુઓની સંયમયાત્રાને નિર્વાહ કેવી રીતે થઈ શકશે ? સૂરિજીના ધ્યાનના પ્રભાવથી ચક્રેશ્વરી દેવી સૂરિજીની સામે પ્રગટ થયાં અને કહ્યું: “આજથી વીરપ્રભુનું શાસન જયાં સુધી ચાલશે, ત્યાં સુધી વિષમ વેળાએ હું ગચ્છને સહાયતા કરીશ.” અન્ય ગચ્છના આચાર્યો અચલગચ્છમાં: જયપ્રભસૂરિ – વીરચંદ્રસૂરિ :
જીરાવલિલ પાર્શ્વનાથ તીર્થમાં અચલગચ્છના આચાર્યોના ઉપદેશથી અનેક શ્રાવકોએ પિતાને ફાળે નેધાવ્યો છે. સં. ૧૨૯૩ માં ઉપકેશ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠિ અબડના પુત્ર જગસિંહ ઉદય ભાર્યા ઉદયાદે તપુત્ર નેકોએ શ્રી ધર્મ જોષસૂરિના ઉપદેશથી જીરાવલિ તીર્થમાં ભવ્ય દેવકુલિકા કરાવી. શ્રી ઘર્મઘોષસૂરિની ગ્રંથરચના – શતપદી: - શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ સં. ૧૨૬૩ માં પ્રાકૃતમાં “શતપદી' ગ્રંથની રચના કરી. તે ગ્રંથ મહાકવિની કોટિને હોઈ તેમના પટ્ટધર શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિએ સં. ૧૨૯૪ માં બીજા કેટલાક પ્રશ્નોત્તર ઉમેરી “શતપદી” અપર નામ “પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિ” ગ્રંથની સરળ સંસ્કૃતમાં રચના કરી.
એકદા કાસહૃદગચ્છીય શ્રી પાદલિપ્તસૂરિની પરંપરાના પુણ્યતિલકસૂરિ અને વિધિપક્ષ ( અચલ ) ગુચ્છ.ધિરાજ શ્રી મહેન્દ્રસિ’હસૂરિ પાટણમાં એકત્ર થયા. વિદ્યામથી ગર્વિષ્ઠ બનેલા પુણ્યતિલકસૂરિએ ચરિત્રનાયકને વાદ માટે આહ્વાન આપ્યુ'. ત્યારે શ્રી મહેન્દ્રસિ ંહસૂરિએ કહ્યું: · નાહક વાદ કરવાથી શે। લાભ ? ’ જવાખમાં પુણ્યતિલકસૂરિએ કહ્યું : જે પરાજય પામે તે શિષ્ય અને જીતે તે ગુરુ.’ ચરિત્રનાયકે આ શરત કબૂલ રાખી અને વાદની શરૂઆત થઈ. એક મુહૂર્તમાં જ ચરિત્રનાયકે શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિને જીતી લીધા. આથી શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિ પેાતાને ધન્ય માનવા લાગ્યા અને શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજીને ગુરુ તરીકે સ્થાપી, તેમને વંદના કરી.
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિએ સં. ૧૨૯૪ માં સરળ સંસ્કૃતમાં પ૩૪૨ કલેક પ્રમાણ (૧) “શતપદી” અપરનામ “પ્રશ્નોત્તરપદ્ધતિ સમુદ્વાર’ ગ્રંથની રચના કરી. અચલ (વિધિ પક્ષ) ગચ્છની સમાચાર જાણવા માટે આ પ્રમાણગ્રંથ છે. (૨) અષ્ટોતરી: (આ તીર્થમાળાની ૧૧૧ લેક પ્રમાણ પ્રાકૃતમાં રચના કરી હતી તીર્થ સાહિત્યમાં વિસ્તારવાળી આ સર્વપ્રથમ તીર્થમાળા છે. (આ તીર્થમાળા પર શ્રી જયકેશરિસૂરિ કૃત અવસૂરિ પ્રસિદ્ધ છે.) (૩) વિચાર સમિતિકા, (૪) મન:સ્થિરીકરણ પ્રકરણ, (૫) સારસ ગ્રહ, (૬) ગુરુગુણષ ત્રિશિકા આદિ. તેમણે બીજા અનેક ગ્રંથ રચ્યા હશે. શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિનું સ્વર્ગગમન :
તે આ મુજબ સં. ૧૨૮૦માં વિદ્યાધરગચ્છના અધિપતિ શ્રી સેમિપ્રભસૂરિએ અચલગચ્છની સમાચારીને સ્વીકૃતિ આપી હતી. તેઓ અને તેમના શિષ્ય અચલગચ્છના તૃતીય પટ્ટધર શ્રી ધર્મઘોષસૂરિની આજ્ઞામાં આવી ગયા હતા ભેરિલમાં ૭૨ જિનાલય નિર્માણ: - વલભીગચ્છના શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિના સદુપદેશથી શ્રીમાલી કાત્યાયનગોત્રીય મુંજા શ્રેષ્ઠીએ ભેરેલમાં સં. ૧૨૦૨ માં નેમનાથ ભગવાનનું ભવ્ય તીર્થ રૂપ ૭૨ જિનાલય બંધાવેલ. આજે પણ ભેરેલમાંથી એ પ્રાચીન જિનાલયના અવશેષે પ્રાપ્ત થાય છે. પાસેની વાવ આજે પણ “મુંજા વાવ’ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તે સમયમાં બોરીચા, વાહણ અને પારેખ ઈત્યાદિ એકેના શ્રાવકે પણ અચલગરછીય હતા.
પૂવિ વર્ધમાનભાઈ જયતા ઉચલી ચાહણસેમિ વાસ્તવ્ય: સાસરમાંહી તવશ્રી ભટ્ટવા શ્રી પાર્શ્વનાથ ચત્ય કારાપિત. સં. ૧૩૩પ વર્ષ અંચલગચ્છ શ્રી અજિતસિંહસૂરિણામુપદેશેન પ્રતિષ્ઠતમ
શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ સં. ૧૨૯૩ માં આસેટી ગામમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ધનરાજને જન્મ: ૫૪. “કાલકાચાર્ય પ્રાકૃત કથાના રચયિતા શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ
આ વખતમાં આ ગચ્છના શ્રાવકમાં “કામસા ગોત્ર પ્રચલિત બન્યું હતું. શ્રી જયાનંદસૂરિ: - ધર્મપ્રભસૂરિના શિષ્ય શ્રી જયાનંદસૂરિએ બાહડમેરમાં પરમારવંશીય ડાંગર શાખાના સમરથ નામના રજપૂતને પ્રતિબોધીને જનધર્માનુયાયી બનાવ્યું હતું. ક્ષત્રિય પ્રતિબોધ:
શ્રી સિંહતિલકસૂરિના ઉપદેશથી અનેક જિનમંદિરનું નિર્માણ અને અનેક પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. સં. ૧૩૭૧ માં શ્રી સિંહતિલકસૂરિના ઉપદેશથી ખંભાતના જાજા ગોત્રીય છાહડ શ્રેષ્ઠીએ શત્રુંજય તીર્થને સંઘ કાઢયો હતો, અને ખંભાતમાં શ્રી મહાવીરદેવનો જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યો હતો. તેમના સમયની વિશેષ હકીકતે પ્રાપ્ત થતી નથી. તેમની ગચ્છનાયકપદની અવધિ લાંબી નહોતી. સં. ૧૩૯૫ માં ચૈત્ર સુદ ૯ ના પોતાની પાટે શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિને નિયુક્ત કરી પ૦ વરસની ઉંમરે તેઓ ખંભાતમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. પદઅનેક વિદ્વાન શિના ગુરુ શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ: મહેન્દ્રકુમારને જન્મ :
પંચ સઈ પરિવારે ગુણ મઝે ભાવિ ગુરુ વિ. સં. ૧૪૨૦, આષાઢ સુદ ૫ ના પિતાના છ અજોડ શક્તિવાળા શિષ્યોને તેમણે સૂરિપદથી વિભૂષતિ કર્યા. તેમનાં નામ આ પ્રમાણે છે: (૧) ધર્મ તિલકસૂરિ (૨) સમિતિલકસૂરિ (૩) મુનિશેખરસૂરિ (૪) મુનિચંદ્રસૂરિ (૫) અભયતિલકસૂરિ (૬) જયશેખરસૂરિ. - એકી સાથે છ શિષ્યને સૂરિપદ આપવાનો આ પ્રસંગ ખરેખર આલાદક છે. શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના વખતના અચલગચ્છીય આચાર્યોનાં કેટલાંક નામ પણ આ પ્રમાણે
કવિચક-ચક્રવતી શ્રી જયશેખરસૂરિ: શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિજીના શિષ્ય શ્રી જયશેખરસૂરિને સંક્ષિપ્ત પરિચય આ પ્રમાણે છે :
ઉક્ત પ્રતમાં બાવન કૃતિઓ છે. આ કૃતિએ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ અને ગુર્જર ભાષામાં રચાયેલ છે. દરેક કૃતિનુ નામ આદિ અશ તથા શ્લાક આ પ્રમાણે છે શ્રી જયરોખરસૂરિ લિખિત અને રચિત કૃતિઓ: ૧. ઋષમદેવ ચઉપઈ (પ્રમાણ ગાથા ૯૭). પ્રારભ : પહિલઈ ભવિ ધન સારપ
૨. શ્રી નેમિનાથ ક્રીડા ચઉપઈ ( પ્રમાણુ ગાથા ૩૮). પ્રારંભ: સમુદ્રવિજય સિવાદેવી મારુ સ્વામિ. ૧. શ્રી જયશેખરસૂરિ લિખિત ઉક્ત પ્રત માટે જુએ, આ ગ્રંથમાં પ્રકાશિત ચિત્ર (ફોટો ).
પ્રારંભઃ પામિય ઘણુ અણરાઉ વાઈડિ વાંદઉ વીસમઉ મુણિજી વય જિણરાઉ. ૯. ખેસરેડી શ્રી આદિનાથસ્તુતિ (પ્રમાણ ગાથા ૯). પ્રારંભઃ ભિલીલિમભેલહર નવર પામી. ૧૦. વીતરાગ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૯. પ્રારંભ: તે ઈ મનિ સમાધિલડી જઈ નાથ નામ રસના
રિસહ નેમિતણું ગુણ ગાઈસિકં. ૧૨. વીસ વિહરમાન વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૨૦). પ્રારંભઃ જયચણિયસુખ જયકાપરુફખ. ૧૩. શત્રુંજય વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૫). પ્રારંભ: પુણ્યયોગી વિમલાચલુ પામી. ૧૪. પાર્શ્વનાથ વિનંતી. પ્રારંભ : બલઈ જિ બલવંતુ દેવું. ૧૫. મહાવીર વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૭). પ્રારંભ : નંગરુ તાં વઢવણ વિશેષિયઈ. ૧૬. નેમિનાથ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૫). પ્રારંભ : ભલી ભાવના ભેટીવા નેમિ પાયા. ૧૭. શાંતિનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૯). પ્રારંભ : - પામી છઈ બધિ ભમી ભમી જઈ શ્રી શાંતિનામિઈ જિન તજે નમી જઈ ૧૮. જીરાપલીય પાર્શ્વનાથ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૭).
પ્રારંભ: જગન્નાથુ જીરાઉલઉં, હું જુહારઉં; પ્રભે પાસ પૂજી સેવ કાજ સારઉં. ૧૯. શંભણું વિનતી (પ્રાણુ ગાથા ૮.
પ્રારંભ: થંભણુપુરિ સિરિ પાસ જિણ દે; આસફેણ કુલક મલ દિણિ દે. ૨૦. સ્તંભનક વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૧૧). પ્રારંભઃ જ પરમેસરુ પૂઉિ વાસવે. ૨૧. મથુરાવતાર વિનતી (પ્રમ ણ ગાથા ૧૬ ). પ્રારંભ : મહુર કયઅવયારુ સારુ સિરિ પાસજિરુ. ૨૨. મુનિસુવ્રત સ્વામિ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૭). પ્રારંભ : નગર જંબૂ તાં જગિ જાવિ ઈ. ૨૩. આદિનાથ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૮ ). પ્રારંભ કુલિ ભલ ઈ અવતાર લહી નવ લખઈ. ૨૪ આદિનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૯). પ્રારંભઃ યુગદીશુ જનઈ ગ બઈડ૬. ૨૫. તારણગિરિ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૧૧).
પ્રારંભ: મનિ મને રથ એઉ સદા વસઈ સભાડુ હિચઈ રિંતુ ઉલસઈ;
કિમઈ તારણિ ડુંગરિ જાઈ, અજિતદેવ પગે સિર લાઈ ૨૬. થાંભણું શ્રી પાર્શ્વનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૧૩). પ્રારંભ: સખે! થાંભણુઈ પાસસામી નમી જઈ;
સુખઇ સિદ્ધિ સીમંતિની સેઉ રમજજઈ ૨૭. આદિનાથ વિનતી વીણું (પ્રમાણ ગ.થા ૯). પ્રારંભ: વડઈ વેગિ વીણભણી ભધ ચાલઈ;
પ્રારંભ: અરિટ્ટનેમિ પ્રભુ પણુભિંતરિ ભવિયલું પૂજઉ ભાવિ નિરંતરિ. ૨૯. શ્રી નેમિનાથ પહલ (ગાથા ૧૪. રાગઃ ગૂજરી ધઉલ)
દ્વારિકા ઘર ઘરિ મંગલ ચારુ, સમુદ્રવિજય નરવરતણું એ. ૩૦. સકલ પાર્શ્વનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૭, પ્રાકૃત) પ્રારંભ: પાસ જિણંદ વંદિયા, તસ્મય જપેમિ જમણુમિ,
સેય જેહ પૂર્વ સરપવ સિરામિ સુરવઈ અંતે: કૃતિશ્રી પાર્શ્વનાથ સત્ર | ૩૧. સર્વજિન કલશ (પ્રમાણુ ગાથા ૫, પ્રાકૃત)
પ્રારંભ: ભવિયણ કપાહિણય વ ચિંતામણિ કામધેણુસારિ. ૩૨. શ્રી સંભવનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૭)
પ્રારંભ: બુદ્ધિ અમારી હાંઈ ધરજઈ જઉં તીર્થ કર સમરી જઈ. ૩૩. શત્રુંજય મંડન શ્રી યુગાદિદેવ સ્તુતિ (પ્રમાણ શ્લોક ૧૬, વસ્તુબંધનાલંકૃતા. જૂની ગુજરાતી) પ્રારંભ : વિમલગિરિવર સિહર અવયંસ, વર કેવલિસિરિ કલિય;
પ્રારંભ: લછિકુલહરુ ૨ સારા સાહઝુ સંખકિ8 સામલ ઉર્જત ગિરિરાય મંડણ. ૩૫. શ્રી જીરાપલી પાર્શ્વનાથ રસ્તુતિ ( પ્રમાણ ગાથા ૧૬ ) [ વસ્તુબંધન. પ્રાકૃત, જૂની ગુજરાતી ]
પ્રારંભ: દેવુ દરિસણિ દરિસણિ સલસુહ. ૩૬. ગચ્છનાયક સ્તુતિ (પ્રમાણ ગાથા ૧૬). [લઘુ પદાવલિરૂપ-પ્રત્યેક ગચ્છનાયક માટે એક ક]
પ્રારંભ: નનિય જિણવર રંગ ચઉવીસ અનુસરઈ. ૩૭. નેમિફાગુ ( પ્રમાણ ગાથા પ૮). પ્રારંભ : જિણિ જગિ જિત ઉ સમરસિ અમરશિરોમણિ કામુ,
પ્રારભ: પર્ણમય શિવગામિય સામિય સવિ અરિહંત, ૩૮. ચોર્યાસી લાખ પરિભ્રમણ આદિ નિગેાદ અન ંત ( ગાથા છ 9). ૪૦, ગિરનાર યા તેમનાથ ચૈત્ર પ્રવાહી-ધવલસ્તુતિ (ગાથા ૨૨ ), પ્રારંભ : તે જલસરુવર તલહરીએ મરકડું કેક' અમીય' ૪૧. શ્રી સેાપારામંડળુ શ્રી આદિનાથ (માસ, ગાથા ૯ )
પ્રારંભ: નયર સાપારએ જાય એ જાયય નરવર નાભિ મલ્હારુ, ૪૨, ૫ ચતી કર સ્તુતિ (પ્રમાણુ ગાથા ૧૧ ).
પ્રારંભ: તું એક કલ્પદ્રુમ આદિનાથ તઈ” એકલઈ.
પ્રાર’ભ: મલ્લિનાથુ મનિ દઉ સચિયઇ, મલ્લિકા કુસુમાલ અં ૪૪. શ્રી પાર્શ્વનાથ લેાકા. પ્રારંભ : જિરાઉલ્લિ ગ્રામકૃતાધિકસ્ત શ્રી પાર્શ્વનાથ' જનપૂજિતાશ ૪૫. શ્રીના ભ ભૂપસ્ય કુલાવત ́સ (જયરોખરસૂરિકૃતાઃ શ્લેાક!: )
૪૬. શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ વિનતી (પ્રમાણ ૨૧ ગાથા). પ્રારંભ: સયલ સુર અસર નરનાહ વહૃદય.
૪૭. શાંતિનાથ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૯ ). પ્રારંભ: તિહુઁયમવ છિંય દાયણ,
પ્રારંભ: સિરિ યુગાદિ જિષ્ણુસર ોયઇ સકલ ધન્યતણુઇ ધુરિ.
પ્રારંભ: જીરાઉલ્લી અવતારુ તારુ ચિરૐ ગુણગણુ−નિલ ૩.
૫૦. શાંતિનાથ વિનતી. પ્રારંભ: સાલસમુ જિષ્ણુરા, સંતિક સિરિ સતિ જિષ્ણુ,
અ ંતે: સ. ૧૦૨૫ વરસે સ્વયં લખિત જયશેખરસૂરિ માધ સુદ્ર ૭ ગુરુવાસરે. શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત સાહિત્ય અને ઉપદેશ ચિંતામણિ ’ ગ્રંથ :
તેમણે સ. ૧૪૩૬ માં પાટણ નગરમાં રહી શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ’ નામના પ્રાકૃત પહગ્રંથની રચના કરી. આ ગ્રંથમાં ચાર વિભાગે પાડવામાં આવ્યા છે: (૧) જૈન ધર્મ પ્રશ ંસા, (૨) માનવભવાદિ દુર્લભ ધમ સામગ્રી, (૩) દેશવરતિ, (૪) સર્વાંવિતિ. આ મૂળ ગ્રંથ ખરેખર સૌએ કઠસ્થ કરવા જેવે છે. આ ગ્રંથમાં જિનાગમે!ને સાર ઠાંસી ઠાંસીને ભરી દેવામાં આવ્યે છે. મૂળ ગ્રંથને સારી રીતે સમજી શકાય તે માટે તેઓએ બાર હજાર Àાક પ્રમાણ સ્વાપન્ન ટીકા ’ની પણ રચના કરી છે. આ ગ્રંથ દ્વારા તેઓની વિદ્વત્તા, અચારનિષ્ઠા, શાસનપ્રેમ અને ઊંડું ચિંનન ઇત્યાદિ જાણી શકાય છે.
իսիի: :ի:ի:
: ի ::::
: իմիդինի սի։ Չիսի մի տեսակ միսիսի :ի: : :«4»-
Իդրի: :ի:ի:ի
અનેક વિદ્વાન આચાર્યો અને શિષ્ય મંડળીના નાયક મડાપ્રભાવક શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિ સં. ૧૪૪૪ કા. સુદ ૧૩ ના પાટણમાં કાળધર્મ પામ્યા. ૫૭. મહિમાનિધિ, મંત્રપ્રભાવક શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ: વસ્તિગકુમારને જન્મ :
મારવાડના નાણી ગામમાં પ્રાગ્વાટ વંશીય શ્રેષ્ઠી વયરસિંહ વેરાની સુશીલ પત્ની શ્રીમતી નલદેવીએ સં. ૧૪૦૩ માં વસ્તિગકુમારને જન્મ આપે. રાસકાર લખે છે કે વસ્તિગના જન્મ પહેલાં માતા નાલદેવીએ સ્વપ્નમાં સહસ્ત્ર કિરણવાળા સૂર્યને પોતાના મુખમાં પ્રવેશતે જે. પણ તરત જ ચક્રેશ્વરી દેવીએ આવીને માતાને સ્વપ્નનું ફળ સમજાવ્યું અને કહ્યું: “મુક્તિમાર્ગ પ્રકાશક, મહાન ગીશ્વર એ બાળક તમારી કુક્ષીમાં અવતરશે.” વસ્તિગકુમાર બીજના ચંદ્રની જેમ વૃદ્ધિ પામવા લાગે. વસ્તિગમાંથી મુનિ મેરૂતુંગ :
ઉપરોક્ત પ્રસંગોથી જાણી શકાય છે કે ગ્રંથકારોએ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિને મંત્રપ્રભાવક, મહિમાનિધિ” જેવાં બિરુદથી નવાજ્યા છે, તે ઉપયુક્ત જ છે. તેમણે રચેલા મહાપ્રભાવક છે નમે દેવદેવાય” સ્તોત્રની કથા આ પ્રમાણે છે: વડનગરના નાગર બ્રાહ્મણને પ્રતિબોધ અને તેત્રરચના :
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ ગુરુદેવના કાળધર્મ બાદ સં. ૧૪૪૫, ફા. વ. ૧૧ ને દિવસે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ પાટણમાં “ગચ્છનાયક’ પદે આરૂઢ થયા. આ પ્રસંગે શ્રેષ્ઠી સંગ્રામસિંહે પ્રચુર ધનને વ્યય કરી અને લહાવે લીધે. આ પ્રસંગે મુનિશ્રી રત્નશેખરસૂરિને પણ સૂરિપદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા. શાસનદેવી શ્રી ચકેશ્વરી દેવીનું સાન્નિધ્ય: .
(૧) શ્રી શ્રીધરચરિત મહાકાવ્ય: (નવ સર્ગમાં સંસ્કૃત પદ્યબદ્ધ મહાકાવ્ય છે.) ૧૬૮૫ શ્લોક પ્રમાણ આ ગ્રંથની સં. ૧૪૬૩ માં તેઓએ રચના કરી. આ ગ્રંથનું ગચ્છાધીશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ સાચેરમાં સંશોધન કરી આપેલું છે.
(૨) શ્રીધરચરિત મહાકાવ્યું પણ – દુર્ગપદ વ્યાખ્યા: (સં. ૧૪૮૮ માં પાટણમાં રહીને તેમણે સ્વરચિત ગ્રંથ પર ટીકા લખી.)
(૩) શ્રી ચતુઃપવી ચમ્પ: આ ગ્રંથ ચાર પર્વો સંબંધે કથાનકો પર સંસ્કૃતમાં ર. છે. આ ગ્રંથની એક હસ્તપ્રત કટાના સંગ્રહમાં ઉપલબ્ધ છે.
(૪) શ્રી ગુણવર્મા ચરિત્ર અપર નામ સત્તર ભેદી પૂજાકથા: ૧૯૪૮ શ્લેક પ્રમાણની સંસ્કૃત ભાષામાં સં. ૧૪૮૪ માં આ કૃતિ સારમાં રહીને રચી.
(૫) શ્રી શંકરાજ કથા: ૫૦૦ કલેક પ્રમાણને સંસ્કૃત ચરિત્રગ્રંથ. (૬) શ્રી મહાબલ મલયાસુંદરી કથા : આ સંસ્કૃત કૃતિ ચાર ખંડમાં રચવામાં આવી છે.
(૭) ચંદ્રધવલભૂપ-ધર્મદત્તકથા: સંસ્કૃતમાં ગદ્યપદ્યમાં રચના. આ કથા અતિથિસંવિભાગ વ્રત પર રચાઈ છે. (ઉપરોક્ત ચરિત્રગ્રંથ શ્રી આર્ય જય કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ તરફથી પ્રતાકારે પ્રકાશિત કરવામાં આવેલા છે.)
(૮) શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર: ગૂર્જર ગદ્ય કૃતિ ૯૫૮ લેક પરિમાણુની છે. આ કૃતિ સં. ૧૪૭૮, શ્રાવણ સુદ ૫ રવિવારે પુરુષપત્તનમાં પાંચ ઉલ્લાસમાં રચાયેલી છે. આ ગ્રંથનું અપરનામ “વાવવિલાસ છે. પ્રે. કાપડિયા આ ગ્રંથને ગદ્યકાદંબરી કહે છે, તે ગ્ય જ છે. આ ગ્રંથે અનેક વિદ્વાનેનું ધ્યાન આપ્યું છે. બે ત્રણ પ્રકાશન સ્થળેથી આ ગ્રંથ
પ્રકાશિત થયેલ છે. ગૂર્જર ભાષાનું સ્વરૂપ જાણવા માટે આ ગ્રંથ અભ્યસનીય છે. આ એક જ કૃતિ દ્વારા માણિક્યસુંદરસૂરિ ગૂજરાતીને આદ્ય ગદ્યકાર કવિ મનાયા છે. શ્રી જયશેખરસૂરિ પણ “ત્રિભુવનદીપક પ્રબંધ'ની રચનાથી ગૂજરાતી ભાષાના આદ્યકવિ ગણાયા છે. શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર” ગ્રંથ અંગે ડો. ભેગીલાલ સાંડેસરા લખે છે: ભાષાશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ ઉપયોગી છે એટલું જ નહિ, તે એક વિસ્તૃત વર્ણનપ્રધાન ગ્રંથ હોવાને કારણે ઉપયોગી માહિતી પણ તેમાંથી મળી આવે છે.
(૯) શ્રી નેમીશ્વર ચરિત ફાગબંધ: આ ફાગુ કાવ્ય પ્રાચીન ગૂર્જર ભાષામાં ૯૧ પદ્યપ્રમાણ છે. વચ્ચે સંસ્કૃત લેકે પણ રચાયા છે. આ સંસ્કૃત લેકે પર અવચૂરિ પ્રાપ્ત થાય છે.
(આ સ્મૃતિપંથમાં જ એ ફાગુ પ્રકાશિત કરાયેલું છે. જુઓ, દ્વિતીય ખંડ, પૃષ્ઠ ૪૨૧) (૧૦) શ્રી સિંહસેન કથા: (વસ્ત્રદાન ઉપર) આ કથા સંસ્કૃત ગદ્યપદ્યમાં રચાઈ છે. (૧૧) શ્રી અજાપુત્ર કથાનકચરિત્ર : આ કથા પણ સંસ્કૃતમાં છે.
(૧૨) શ્રી સિંહાવલેક રાષભજિન સ્તોત્ર: આ મનહર સ્તોત્ર “પંચપ્રતિકમણ સૂત્રાણિ” પુસ્તકમાં પ્રકાશિત છે. આ નાનકડા તેત્રમાં પણ તેમણે પિતાના વિદ્યાગુરુ શ્રી જયશેખરસૂરિને ઉલ્લેખ કર્યો છે.
(૧૩) શ્રી વિચારસાર સ્તવન: ૨૨ શ્લેક પ્રમાણ.
(૧૪) શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવ: સંસ્કૃતમાં આ ગ્રંથ અને કૃતિઓ ઉપરાંત શ્રી ધર્મશખરસૂરિ કૃત “શ્રી જનકુમારસંભવ મહાકાવ્યની ટીકાનું, શ્રી શીલરત્નસૂરિ કૃત “શ્રી જૈન મેઘદ્દત મહાકાવ્યરની ટીકાનું શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિએ સંશોધન કરી આપેલું. શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ કૃત ગ્રંથે બહુધા પ્રસિદ્ધ થઈ ગયા છે. જૈનાગમના બહુશ્રત શ્રી માણિક્યશેખરસૂરિ અને તેમના ગ્રંથ :
તેમના ગ્રંથની સૂચિ આ પ્રમાણે છે: (૧) શ્રી આવશ્યક નિર્યુક્તિ દીપિકા: સં ૧૪૭૨ માં રચાયેલી, સંસ્કૃતમાં ૧૧૭૫૦
(૨) શ્રી નિયુક્તિ દીપિકા: ૫૭૦૦ કલેક પ્રમાણ. (૩) શ્રી પિંડનિયુક્તિ દીપિકા : ૨૮૩૩ લેક પ્રમાણ. (૪) શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર દીપિકા. (૫) શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર દીપિકા. (૬) શ્રી આચારાંગ સૂત્ર દીપિકા. (૭) શ્રી નવતત્ત્વ વિસ્તૃત વિવરણ. (૮) શ્રી કલ્પસમર્થનાવસૃરિ. (૯) શ્રી ભક્તામર સ્તોત્ર ટીકા.
ચકરી ભગવતી વિહિત પ્રસાદા: શ્રી મેસતુંગગુર નદેવ વંદ્યાઃ
તેઓએ રચેલ સાહિત્ય જન સંસ્કૃતિનું અને ભારતીય સાહિત્ય મહામૂલું અંગ છે. અહીં એને નાખેલ્લેખ તેમ જ કિંચિત્ પરિચય આ મુજબ છે: (૧) ષદને સમુચ્ચય: આ ગ્રંથની એક હસ્તપ્રત મુંબઈની સેન્ટ્રલ લાયબ્રેરીના
અને સુબેધ છે. (૨) મેરૂતુંગ વ્યાકરણ: આ ગ્રંથના અપરનામ “બાલાવબોધ વ્યાકરણકુમાર વ્યાકરણ
રચિત વૃત્તિ પણ છે. - . (૩) જન મેઘદૂત મહાકાવ્યં અપર નામ નેમીદ્દત મહાકાવ્ય: મહાકાવ્યની કોટિના આ
કર્તાએ વિશદ વર્ણન કરેલ છે. (૫) રસાધ્યાય વૃત્તિ: કંકાલય રચિત આ ગ્રંથની વૃત્તિ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ સં. ૧૪૪૩ માં
(૭) લઘુ શતપદી યા શતપદી સારોદ્ધાર: શ્રી ધર્મદ્યોષસૂરિ રચિત શતપઢી ગ્રંથના ૪૫ ઉપયેાગી વિચારે અને સાત નવા વિચારા ઉમેરી સંસ્કૃતમાં સ. ૧૪૫૩ માં આ ગ્રંથની રચના થઈ.
(૮) કામદેવ ચિત્ર: શ્રુતજ્ઞાનની આરાધના અને વિરાધનાના વિષય પર ૭પ૦ શ્ર્લોક પ્રમાણ, સંસ્કૃત ચરિત્રાત્મક આ ગદ્ય કૃતિ સ’. ૧૪૬૯ માં રચાઈ.
( આ કૃતિ મૂળ તથા અનુવાદ સાથે શ્રી ` જય કાણુ કેન્દ્ર દ્વારા તાજેતરમાં પ્રકાશિત થયેલી છે.) (૯) કાત’ત્રવ્યાકરણ ખાલાવબાધ વૃત્તિ: આ ગ્ર'થ પર શ્રી મેરુતુ ગસૂરિએ સ. ૧૪૪૪ માં સંસ્કૃત ટીકા રચી. આ વ્યાકરણનું બીજું નામ ‘કાલાપક વ્યાકરણ” પણ છે. આ ગ્રંથની વિરલ પ્રત કચ્છના એક ભડારમાં ઉપલબ્ધ છે.
(૧૦) ઉપદેશ ચિંતામણિ લઘુવૃત્તિ: ચરિત્રનાયકે પેાતાના જ ગચ્છ અને સમુદાયના સમકાલીન શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત ગ્રંથ પર ૧૧૬૪ શ્ર્લોક પ્રમાણની આ સંસ્કૃત ટીકા રચી.
(૧૧) નાભાકરૃપ કથા: દેવદ્રવ્ય રક્ષાના વિષય પરના આ સંસ્કૃત ગદ્ય-પદ્ય કથાનકની રચના સ.. ૧૪૬૪ માં ૨૯૪ શ્લાક પ્રમાણમાં કરી.
(૧૧) સુશ્રાદ્ધ કથા: આ કથાનકના રચિયતા પણ શ્રી મેરુતુરંગસૂરિજી છે. આ ચરિત્ર હજી સુધી અપ્રગટ છે.
(૧૩) ચતુષ્કવૃત્તિ: વ્યાકરણના જુદા જુદા વિષયા પરની વૃતિ રૂપ આ ગ્રંથ સંભવે છે. (૧૪) અંગવિદ્યા ઉદ્ધાર: આ ગ્રંથના ઉલ્લેખ શ્રી મેરુતુ ગસૂરિ રાસ'માંથી મળે છે. (૧૫) પદ્યાવતી કલ્પ : આ ગ્રંથ મેરુત્તુ ંગર રચિત છે એવા ઉલ્લેખા સાંપ્રત વિદ્વાનેાના ગ્રંથામાંથી મળે છે, પણ હજી સુધી મૂળ પ્રતિ કે આ કૃતિ દ્રષ્ટિગેાચર થયેલ નથી. (૧૬) શતકભાષ્ય : ‘સપ્તતિષ્ઠાભાષ્ય વૃતિ’ એ કમ ગ્રંથ વિષયક ગ્રંથનું આ સમવે છે.
(૧૭) નમ્રુત્યુણું ટીકા: ‘ચૈત્યવંદન વિધિ’માં શક્રસ્તવ તરીકે ખેલાતા આ સૂત્ર ટીકા રૂપ આ કૃતિ સંભવે છે.
(૧૮) જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તેાત્ર: ૐ નમૈા દેવદેવાય'થી શરૂ થતું મહિમાવંત આ સ્તેાત્ર શ્રી મેરુતુ ગસૂરિએ રચેલ છે.
(૧૯) સૂરિમંત્રકલ્પ–સારાદ્ધાર: ૫૫૮ સંસ્કૃત શ્લોક પ્રમાણના આ ગ્રંથની રચના શ્રી મેરુતુ ગસૂરિજીએ કરેલ છે. આ ગ્રંથ બે પ્રકાશકો દ્વારા પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે. (શ્રી ‘સૂરિમંત્ર કલ્પ માંથ'ના શ્રી મેરુત્તુ ંગસયુક્ત સૂરિમંત્રના યંત્રના ચિત્ર માટે જુએ આ જ ગ્રંથમાં આપેલા ચિત્ર સમહુમાં.)
શ્રી જ્યકીતિસૂરિના સમકાલીન અચલગચ્છના અન્ય આચાર્યોમાં શ્રી ધર્મશખરસૂરિ, શ્રી મહીતિલકસૂરિ, શ્રી માણિજ્યશેખરસૂરિ, શ્રી માણિક્ય સુંદરસૂરિ, શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિ, શ્રી માનતુંગસૂરિ, શ્રી મેરુનંદનસૂરિ, શ્રી ભુવનતુંગસૂરિ, ઉપાધ્યાયશ્રી ધર્મનંદન ગણિ, પં. શ્રી મહિનંદન ગણિ આદિનાં નામો ઉલલેખનીય છે. “ગચ્છનાયક ગુરુરાસ’માં તે વખતના અન્ય આચાર્યોને નામે લેખ આ મુજબ પ્રાપ્ત થાય છે: પુણ્યપ્રભસૂરિ, સુમતિસિંહસૂરિ, વીરસિંહસૂરિ, ધર્મસિંહસૂરિ, અભયદેવસૂરિ, પ્રજ્ઞાતિલકસૂરિ, ચંદ્રપ્રભસૂરિ, ધર્મદેવસૂરિ સોમચંદ્રસૂરિ. આ નામોમાંથી શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ, પદ્મદેવસૂરિની પરંપરામાં થયેલા આચાર્યોનાં નામ છે. બાકીના આચાર્યો અંગે વિશેષ માહિતી મેળવવી જરૂરી રહે છે. શાસન રક્ષા માટે શત્રુંજય પર આયંબિલ તપ :
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ શાસનદેવીને પ્રત્યક્ષ આવાગમનને નિષેધ કરેલ હતા. પરંતુ શાસન રક્ષા માટે શ્રી જયકીર્તિસૂરિએ શત્રુંજય મહાતીર્થ ઉપર ઘણાં વર્ષો સુધી આયંબિલ તપ કર્યું હતું. આથી પ્રસન્ન થઈને મધ્યરાત્રિએ ચકેશ્વરી દેવીએ પ્રગટ થઈને કહ્યું: “હું આપની પાસે આવીશ. પરંતુ આપ મને ઓળખશે નહીં.” બીજે દિવસે ખંભાતથી સંધ આવ્યા. તેમાં દેવીએ શ્રાવિકાનું રૂપ ધારણ કરીને સુવર્ણ મુદ્રાથી મિશ્રિત પાંઆ વહોરાવીને
શ્રી જયકેશરીસૂરિના શિખ્યામાં શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ, શ્રી કીર્તિવલ્લભ ગણિ, શ્રી મહીસાગર ગણિ, શ્રી મહામેરુ ગણિ ઈત્યાદિ નામો ઉલ્લેખનીય છે. શ્રી કીતિવલભ ગણિ કૃત ઉત્તરાધ્યાયન દીપિકા, ઉપા. શ્રી મહીસાગર ગણિ કૃત ‘પડાવશ્યક વિવરણ આદિ ગો ઉપલબ્ધ છે. સૌથી વધારે જિનબિંબના પ્રતિષ્ઠાપક: - અચલગચ્છના આચાર્યોમાં સૌથી વધારે જિનબિંબના પ્રતિષ્ઠાપક તરીકે શ્રી
કેશરીસૂરિનું નામ સુવર્ણાક્ષરે લખાશે પ્રાય: પ્રત્યેક જિનાલમાં તેમને હાથે પ્રતિષ્ઠિત થયેલ ધાતુમૂર્તિઓ ઉપલબ્ધ થશે. આજ સુધીમાં શ્રી જયકેશરીસૂરિના સેંકડે પ્રતિષ્ઠાલેખ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યા છે અને ઉપલબ્ધ બનતા રહે છે. સ્તુતિકાર શ્રી જયકેશરીસૂરિ :
ઉગ્રવિહારી શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ બધા ગુજરાત અને માળવામાં વિચર્યા હતા. સં. ૧૫૬૦માં તેઓ પાટણમાં પધાર્યા. એ જ નગરમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. તેઓ માંડલમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા એ બીજે ઉલ્લેખ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.) ૬૧. પ્રાકૃત પટ્ટાવલીના રચયિતા શ્રી ભાવસાગરસૂરિ: ભાવડકુમારને જન્માદિ વૃત્તાંત :
ગુણનિધાનસૂરિના વખતના અચલગચ્છીય શ્રેમણે સુમતિસાગરસૂરિ: જ આ આચાર્યશ્રી ૬૧ મા પટ્ટધર શ્રી ભાવસાગરસૂરિના શિષ્ય હતા. તેમને જન્મ સં. ૧૫૫૪ માં પાટણના શ્રીમાલીજ્ઞાતીય શ્રેષ્ઠી વસ્તાની પત્ની વિમલાદેની કક્ષીથી થયે હતે.
શ્રી ગુણનિધાનસૂરિના સમયમાં તેમના શિષ્ય વાચક પુણ્યચંદ્ર ગણિ મંત્રવાદી અને પ્રભાવક મુનિવર થઈ ગયા. તેમણે અનેક ચમકારે દર્શાવ્યા હતા. એવો ઉલ્લેખ છે કે તેમણે અમાસને દિવસે પૂનમનો ચંદ્ર બતાવ્યો હતો. એના પરથી એમની શાખા ચંદ્ર શાખા” નામે પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. આ શાખામાં અનેક પ્રભાવક મુનિવરો થઈ ગયા. પુણ્યચંદ્રની પરંપરા આ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે: (૧) પુણ્યચંદ્ર, (૨) માણિક્યચંદ્ર, (૩) વિનયચંદ્ર, (૪) રવિચંદ્ર, (૫) વાચક દેવસાગરજી, (૬) વાચક જયસાગરજી, (૭) વાચક લહમીચંદ્ર, (૮) વાચક લાવણ્યચંદ્ર.
શ્રી ગુણનિધાનસૂરિના સમયના ઉપરોક્ત શ્રમણે ઉપરાંત અન્ય અચલગરછીય શ્રમણોનાં નામાભિધાન આ મુજબ છેઃ ઉપાધ્યાય શ્રી વિદ્યાસાગરજી, વાચક વિદ્યાવલ્લભ ગણિ, વાટ રંગતિલક ગણિ, પં. ભાવરત્ન, વાચક કમલમેરુગણિ તથા તેમના શિષ્ય પં. સંયમમૂતિ, વાઈ: હેમકુશલ ગણિ તથા તેમના શિષ્ય પં. વિનયરાજ, પંડિત વિકમંડન ગણિ, પં. વિદ્યાશીલ અને તેમના શિષ્ય વિવેકમેરુ, પં. મુનિશીલ, વાચક ભાનુભ ગણિ તથા તેમના શિષ્ય લાભ ગણિ અને તેમના શિષ્ય શિવસી, મુનિ દયાશીલ, કવિ સેવક આદિ
સં. ૧૬૦૨ માં પાટણમાં ૫૪ વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી તેઓ રવર્ગવાસ પામ્યા હતા. ૬૩. પરમ જિદ્ધારક શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ: શ્રી ધર્મદાસને જન્મ આદિ વૃતાંત : - ખંભાત નગરમાં શ્રીમાળી શ્રેષ્ઠી હંસરાજની પ ની હાંસલદેવી કુક્ષીથી સં. ૧૫૮૫, પોષ સુદ ૮ ના એમનો જન્મ થયો હતે. મૂળ નામ ધર્મદાસ હતું. ધર્મદાસે સં. ૧૫૯૯ માં ગુણનિધાનસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. નૂતન મુનિનું નામ “ધર્મદાસ” રાખવામાં આવ્યું, પણ વડી દીક્ષા વખતે “ધર્મમૂર્તિ મુનિ” એવું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું. સં. ૧૬૦૨ માં રાજનગરમાં સૂરિપદની પ્રાપ્તિ સાથે તેઓ ગચ્છનાયક પદ પામ્યા હતા. ગછન્નતિ માટે પ્રશસ્ય પ્રયત્નો અને દિયોદ્વાર :
વિભાગ: ૩ જગદ્ગુરુ, યુગવીર, અનેક નૃપ પ્રતિબોધક, શાસન સમ્રાટ, ૬૪ મા પટ્ટધર પૂ. આચાર્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી મ. સા. અને તેમના પછી થઈ ગયેલા અચલગચ્છના પટ્ટધરનું
બાળકના તેજસ્વી લલાટને જોઈ ધર્મમૂર્તિસૂરિએ નામિલદે પાસે આ બાળકને જિનશાસન અને પોતાને અર્પણ કરી દેવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. નામિલદેએ જવાબમાં કહ્યું: “આ બાળક હજી તે નાનો છે. એના પિતાજી પરદેશ ગયા છે. યથાવસરે વાત.” મુનિશ્રી કલ્યાણસાગરજીનાં દીક્ષા-સૂરિપદ :
સંઘપતિઓના ગુણોથી આકર્ષાઈ રાજાએ સંઘપતિ બાંધવોને કહ્યું: “યાત્રાની
આ બાજુ દુર્જનથી ભંભેરાયેલા દિલ્હીના મુગલ બાદશાહ જહાંગીરે પોતાના મંત્રીએ લોઢાવંશી, કુરપાલ બાંધવોને કહ્યું: ‘તમારા જિનમંદિરમાં રહેલા દેવ જે દશ દિવસમાં કોઈ ચમત્કાર નહીં દેખાડે, તો આ દેવાલાના હું ભુક્કા બોલાવી દઈશ.”
આ વાત સાંભળીને બને મંત્રી બાંધવો સચિંત બન્યા અને શીઘ્રવેગી ઊંટ પર સોનપાલ કાશી પહોંચ્યા. આચાર્યશ્રીને અગરામાં બનેલી હકીકત સમજાર. આચાર્ય શ્રીએ આશ્વાસન આપતાં કહ્યું: ‘તમે ચિંતા છોડી દો. હું જાતે જ ત્યાં પહુંચી આવીશ.”
ચેતવણીના શબ્દો પ્રમાણે દશમે દિવસે જહાંગીર બાદશાહ જિનાલયમાં આવી પહોંચ્યો. ત્યારે આચાર્યશ્રીએ કહ્યું: ‘તમે નમન કરે, તે આ દેવ તરતજ ચમત્કાર બતાવશે.” બાદશાહે હાથ જોડીને શિર ઝુકાવ્યું કે આચાર્યશ્રીના પ્રભાવથી ગચ્છાધિષ્ઠાચિકા શ્રી મહાકાલીદેવીએ જિનપ્રતિમામાં પ્રવેશી હાથ ઊંચા કરી બાદશાહને “ધર્મલાભ આપે. આ ચમ કાર જતાં બાદશાહના મુખમાંથી શબ્દો નીકળ્યાઃ “જૈનકા દેવ સચ્ચા, જિનકા સેવડા ઈલમકી ખાણ.” આચાર્યશ્રીના પ્રભાવને જોઈ બાદશાહે દશ હજાર સેનામહોર મંત્રી બાંધવોને આપી. મંત્રી બાંધવોએ આ સોનામહોરોનો ધર્મના કાર્યમાં સદ્વ્ય ય કર્યો. યુગપ્રધાન પદ:
જ ઉલ્લેખ પરથી અનુમાન કરી શકાય છે કે, રાજા લાખાજી આ સૂરિજી અને જન ધર્મથી ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા હતા. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શ્રમણ પરિવાર: - શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શિષ્ય-પ્રશિષ્ય પરિવારમાં અને આજ્ઞાવતી સમુદાયમાં અમરસાગરસૂરિ, મહે. રત્નસાગરજી, મહો. દેવસાગરજી, પં. ભાવશેખરગણિ, વા. વિજયશેખરગણિ, વા. વિજયમૂર્તિગણિ, મહો. હેમમૂર્તિ, સુમતિહર્ષગણિ, પં. ભુવનરાજ, મુનિ થાજુ, વા. મતિચંદ્ર, પં. ગુણવર્ધન, વાચક મેરુલાભ, વાચક ગુણમૂર્તિ, વાચક સુપવસાગર, યાદવ મુનિ, પં. વિનયશેખર, પં. રવિશેખર, વા. દયાશીલ, જશકીર્તિ, ગુણસાગરજી, મુનિ શિવચંદ્ર, જયસાગર, ઉદયસાગર, ઉત્તમચંદ્ર, ક્ષીરસાગર, જ્ઞાનસાગર, કુશલલાભ, મુનિ ગુણશીલ, સેમસાગર, ઘનમૂર્તિ, કમલસાગર, ચંદ્રસાગર, લબ્ધિસાગર, સૌભાગ્યસાગર, વા. રત્નસિંહ, લાવણ્યસાગર આદિ અનેક નામે પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રૌઢ પ્રતિભા અને પ્રભાવક નેતૃત્વથી તે વખતે ગચ્છમાં સાધુ સમુદાય વિશાળ હતું. તેમના શિષ્યોએ રચેલાં ગ્રંથરચનાનાં સ્થળોથી જાણ શકાય છે કે અચલગચ્છીય શ્રમણ પણ તે વખતે ભારતના મુખ્ય પ્રદેશના વિસ્તારમાં વિચરતા હતા. પ્રકાંડ વિદ્વાન શ્રી વિનયસાગરસૂરિ :
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શિષ્ય શ્રી વિનયસાગરજી પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. તેમણે જ રચેલા વિદ્વચિંતામણિ ગ્રંથની પ્રશસ્તિના “તેષાં શિષ્યઃ વરાચાર્યે સૂરિવિનય સાગરેઃ ” આવા ઉલ્લેખ પરથી લાગે છે કે તેઓ સૂરિપદધારક હશે... પટ્ટાવલી સમેત પ્રમાણગ્રંથમાં તેમને “સૂરિ' તરીકે ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થતું નથી. જેથી આ હકીકત સંશોધનીય છે. તેમની કૃતિઓ આ પ્રમાણે છે: (૧) “વૃદ્ધ ચિંતામણી” યાને “વિદ્વચિંતામણિ ગ્રંથ, (૨) અનેકાર્થ રત્નાકેષ' ગૂર્જર પદ્યમાં, (૩) “ભેજ વ્યાકરણ સંસ્કૃત પદ્મમાં. કચ્છના મહારાજા ભારમલ્લના (પ્રથમ) કુંવર ભોજરાજની તુષ્ટિ માટે એની વિનંતિથી ૨૦૨૮ શ્લેક પ્રમાણને આ પદ્યબદ્ધ વ્યાકરણ ગ્રંથ છે. (૪) વિધિપક્ષગચ્છ બૃહસ્પટ્ટાવલી. આ ગ્રંથ અલ્પ સમય પહેલાં જ પ્રાપ્ત થયા છે. પ્રાયઃ અમને મળેલ પ્રત પ્રથમદર્શ પ્રત હોય. આ પ્રતની અન્ય નકલો શેઘવી ખૂબ જ જરૂરી છે. આ ગ્રંથે પાંચ ઉ૯લામાં વિભક્ત છે અને સંસ્કૃત પદ્યબદ્ધ છે. ગચ્છપ્રવર્તક શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિથી માંડી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સુધીના ગચ્છનાયકોનાં જીવનવૃત્ત એમાં વર્ણવાયેલાં છે. (૫) “હિંગુલ પ્રકરણ, (૬) “નામમાલા પૂતિ.” * પૂ૦ મહા. રત્નસાગરજી મ. સ. માટે જુઓ-આ ગ્રંથના આ જ વિભાગમાં ગૌતમસાગરસૂરિનું જીવનચરિત્ર
(વિશેષ માટે જુઓ: “શ્રીમાળી વાણિયા જ્ઞાતિ ભેદ' પૃ. ૨૨૨) ગચ્છના મુનિવરેની શાખાઓ અને વિહાર :
શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિના ઉપદેશથી ગ્રંથદ્વાર પ્રવૃત્તિ સારા પ્રમાણમાં થયેલી. આપણે આગળ જોયું કે વિદ્યાસાગરસૂરિએ કચ્છના રાજાની સભામાં ઋષિ મૂલચંદને પરાજિત કરેલા. તે પરથી તેમની વિદ્વતાને પરિચય મળી રહે છે. દેવેન્દ્રસૂરિ કૃત સિદ્ધ પંચાશિકા” ગ્રંથ ઉપર તેમણે સં. ૧૭૮૧ માં ૮૦૦ શ્લોક પ્રમાણે ગુજરાતી વિવરણ ગ્રંથ રચ્યો. નારકી પ્રશ્નોત્તર નામને વિસ્તૃત ગ્રંથે એમણે રચ્યા હોવાને ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમણે રચેલા સંસ્કૃત મિશ્ર હિંદીમાં ગોડી પાર્શ્વનાથ સ્તવન, પાર્શ્વનાથ સ્તવન પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમના વખતમાં વા. વિનયલાભ, શિ. વા. મેરુલાભ, વા. સહજ સુંદર ગણિ, શિ. વા. નિત્યલાભ પણ ઉચ્ચ કોટિના કવિ થઈ ગયા. તેમણે રચેલી કૃતિઓનાં નામ આ પ્રમાણે છે: (૧) પૃથ્વીચંદ્ર રાસ, (૨) નેમનાથ બાર માસ, (૩) વિદ્યાસાગરસૂરિ રાસ, (૪) સ્તવન ચોવીસી, (૫) ચોવીસીનાં પ્રકીર્ણ સ્તવનો, (૬) ચંદનબાળા સજઝાય, (૭) ભગવાન મહાવીરદેવ પંચકલ્યાણક ચઢાળિયું તેમ જ પ્રકીર્ણ કૃતિઓ. વાચક નિત્યલાભ કૃત કચ્છી સ્તવનો પણ પ્રાપ્ત થાય છે, જે કરછી સાહિત્યમાં સૌથી પ્રાચીન માની શકાય. વિશેષ શોધ કરતાં કરછીમાં રચાયેલ સાહિત્ય કદાચ મળી રહે એ શક્ય છે.
વિભાગ: ૪ ૭પ મા પટ્ટધર, મહાન ક્રિોદ્ધારક, કચ્છહાલાર દેશોદ્ધારક, પરમ ત્યાગી, અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. અને તેમના પ્રતાપી પટ્ટધર, યુગપ્રભાવક, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. ગુરુદેવ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબનું જીવનવૃત
અહીં દેવસાગરજી તથા સ્વરૂપસાગરજીની પૂર્વે થયેલ મહેપાધ્યાય રત્નસાગરજી આદિને સંક્ષિપ્ત પરિચય જોઈએ ? (૧) મહોપાધ્યાય શ્રી રત્નસાગરજી: ' આપણે આગળ જોયું કે, ૬૪ મા પટ્ટધર શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી ગણિ કુશળ મંત્રી જેવા શિષ્ય હતા. ર નસાગરજી મ. સા. ને જન્મ સં. ૧૬૨૬ ના પોષ સુદ ૧૦ ના કચ્છ જખૌમાં થયો હતો. તેઓ દયા ઓશવાળ નાગડા ગોત્રીય આસુ શ્રેષ્ઠિની પત્ની કર્મદેવીના પુત્ર હતા. મૂળ નામ રતનશી હતું. બાળક સાત વરસને થયો, ત્યારે માતા-પિતા મૃત્યુ પામ્યા. કાકા રણશીએ આ બાળકને ઉછેર્યો. સં. ૧૯૩૫ માં ધર્મમૂર્તિસૂરિ જખૌ પધારતાં કાકાએ બાલ રતનશીને વારા. સં. ૧૬૪૧ ના મહા સુદ ૨ ના દિવસે ગુરુએ તેમને દીવબંદરમાં દીક્ષા આપી. મુનિશ્રી રત્ન
હવે માનતા ઉતારવાની ઈચ્છાથી સ્વરૂપસાગરજીએ પોતાના શિષ્યો સાથે પાવાગઢની યાત્રા કરી. ત્યાંથી મુંબઈ ગયા. ત્યાં ગચ્છનાયક વિવેકસાગરસૂરિએ સ્વરૂપસાગરજીને કહ્યું: “આ તમારા શિષ્ય જ્ઞાનચંદને હવે દીક્ષા આપ.” જ્ઞાનચંદની ઈચ્છા થતાં તેની ચતિદીક્ષા સં. ૧૯૪૦ ના વૈશાખ સુદ ૧૧ ના મુંબઈના માહીમ ઉપનગરમાં થઈ જ્ઞાનચંદનું નામ “ગૌતમસાગરજી” રાખવામાં આવ્યું. ગૌતમસાગરજીએ દીક્ષા વખતે રાત્રિભેજન અને કંદમૂળ ત્યાગ એવી પ્રતિજ્ઞાઓ સ્વીકારી. તે વખતે યતિઓ, ગોરજીએ રાત્રિભજન કે કંદમૂળ ભક્ષણની પ્રવૃત્તિ કરતા હશે. દીક્ષા બાદ ગૌતમસાગરજીનું મન સંવેગી દીક્ષા લેવા ઉત્સુક હતું. પોતાના ગુરુ સ્વરૂપસાગરજીના મુખેથી વ્યાખ્યાને સાંભળતાં ગૌતમસાગરજી જન ધર્મનું અને સર્વવિરતિ (દીક્ષા)નું સ્વરૂપ સમજ્યા અને ગુરુ સાથે દરેક સ્થળે ધર્મોપદેશ આપવા લાગ્યા. સં. ૧૯૪૧ નું ચાતુર્માસ દેવપુર થયું. ત્યાં ગૌતમસાગરજીની ત્યાગ રૂપ મનવૃત્તિ જાણ સંઘમાં હર્ષ થયો. સં. ૧૯૪૨ નું ચાતુર્માસ મુંદ્રા નગરમાં ગૌતમસાગરજીએ એકાકીપણે કર્યું. ત્યાર બાદ શત્રુંજય અને ગિરનારની યાત્રાઓ પણ કરી. ત્યાગી બનવા થનગનતા કી ગૌતમસાગરજીઃ
દીર્ઘ સમય બાદ ગુરુ-શિષ્યનું મિલન થતાં બંનેનાં નેત્રો હર્ષાશ્રુથી છલકાઈ ગયાં. પિતાના શિષ્યને સંવિજ્ઞ મુનિ તરીકે જોઈ સ્વરૂપસાગરજી ખૂબ જ હર્ષિત થયા. મુનિ ગૌતમસાગરજીએ કહ્યું: “પૂજ્ય ! આપ અંશે ખેદ મા કરશે. મેં ગુરુ તરીકે આપનું નામ અને ગ૭ તરીકે અચલગચ્છનું નામ રાખ્યું જ છે.” - ગુરુદેવે મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીની પીઠ થાબડી અને વધારામાં કહ્યું: “તમે ચારિત્રમાં સફળતા મેળવજો.” સ્વરૂપસાગરજી પણ શાંત પ્રકૃતિવાળા, દયાળુ અને ભવભીરુ મહાત્મા હતા. પોતાના શિષ્ય ગૌતમસાગરજીને સંવેગી સાધુજીવનમાં અંશે પણ વિન પાડ્યું નહીં. સવેગી મુનિ તરીકે કરછમાં પ્રથમ ચાતુર્માસ :
પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ સં. ૧૯૪૮ નું ચાતુર્માસ કોડાયમાં કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં ખૂબ જ સુંદર વિદ્યાભ્યાસ કર્યો તથા એકાંતરા ઉપવાસ કર્યા. ચોમાસા બાદ તેમણે સુથરીની યાત્રા કરી. પાર્ધચંદ્રગથ્વીય મુનિશ્રી કુશલચંદ્રજી પણ કચ્છ આવ્યા છે, એ સાંભળી ચરિત્રનાયક તેમને બીદડામાં મળ્યા ત્યારે કુશલચંદ્રજીએ પૂછયું: “શું તમે અમારી સાથે રહેશે ?” ત્યારે પૂ. ગૌતમસાગરજીએ કહ્યું : “હું તમારી આજ્ઞા પ્રમાણે તમારી સાથે વિચરીશ; અને જ્યાં સુધી તમારી સાથે વિચરીશ, ત્યાં સુધી તમારી ક્રિયા કરીશ; અને કોઈ પણ પ્રસંગે અલગ વિચરીશ, ત્યારે હું અચલગચ્છની સમાચારી પ્રમાણે ક્રિયા કરીશ.” ત્યારે કુશલચંદ્રજીએ કહ્યું: “આ રીતે
એકલ વિહારી” અંગે પૂછયું. જવાબમાં ઉકત શ્રેષ્ઠિઓએ કહ્યું: “આપને ગચ્છ અને ગુરુનું નામ ન લેપવું જોઈએ. ગુરુનું નામ લોપનારને ગુરુદ્રોહી કહ્યા છે. તમે અલગ વિચરશે તે તમે અચલગચ્છનો ઉદ્ધાર કરી શકશે તથા સાધુ-સાધ્વી સમુદાયની વૃદ્ધિ કરી શકશો. સાધુ–સાવીઓની વૃદ્ધિ થતાં ભારતભરના અચલગચ્છના શ્રાવક-શ્રાવિકાઓમાં ધર્મની વૃદ્ધિ થશે.” જન સંઘના પ્રૌઢ આગેવાનોની સલાહને શુભ શુકન માની તેઓ મુંદ્રા આવ્યા. ત્યાં જેન પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરતાં અને એકાંતરા ઉપવાસ કરતાં તેઓ થોડો સમય સ્થિર રહ્યા. અન્ય ગચ્છના મુનિશ્રી દ્વારા પ્રશસિત :
- ચાતુર્માસ બાદ ભૂજના શ્રેષ્ઠિ શ્રી મૂળચંદ ઓધવજીનાં પત્ની પુત્રીબાઈએ સંઘને કહ્યું: “પૂ. ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબ એકલા છે. મુમુક્ષુ ભાઈયાભાઈની દીક્ષા ભૂજના આંગણે થતી હોય તો દીક્ષાના મહોત્સવમાં પાંચસે કેરી આપું.” સંઘને પણ આ વાત ઉપર્યુકત લાગી. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ પણ માંડવી બિરાજતા મુનિશ્રી મયાચંદજીને ભૂજ પધારવા વિનંતી કરી. આથી મુનિશ્રી મયાચંદજી ભૂજ પધાર્યા. | મુનિશ્રી મયાચંદજીએ મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીને કહ્યું: “તમે યોગો દ્વહન કરો અને વડી દીક્ષા સ્વીકારો, તે તમારા સાધુ-સાધ્વી પરિવારને પણ દીક્ષા–વડી દીક્ષા ઈત્યાદિ આપવામાં તમને અનુકૂળતા થશે.' આ રીતે મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ યોગદ્વહન શરૂ કર્યા અને માગસર વદ ૧૦ ના વડી દીક્ષા સ્વીકારી. કચ્છની ભૂમિ પર છેલ્લાં કેટલાંયે વસેમાં સુવિહિત મુનિશ્રીની દીક્ષાના મહત્સવને અને જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ વર્તતી ગોરજીઓની સંસ્થા સામે આ પડકાર રૂપ આ વિરલ પ્રસંગ હતે.
ચરિત્રનાયકશ્રી સુથરી તથે આવ્યા. ભૂજથી શાહ માણેકચંદ રંગાજી સાથે જ હતા. ભૂજના દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના સ્તૂપના જીર્ણોદ્ધાર માટે ગામેગામ ટીપમાં રકમ લખાવવાનું ચાલુ જ હતું. સુથરી પહોંચ્યા ત્યાં સુધીમાં ૮૫૦ કેરીની રકમ એકત્રિત થયેલી. તે રકમ ભૂજના માણેકચંદભાઈ લઈ ગયા અને ત્યાં સ્તૂપમંદિરનું જીર્ણોદ્ધાર કાર્ય ચાલુ થયું. સુથરીથી મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી સાંધાણ પધાર્યા. ત્યાં વૈશાખ સુદ ૧૫ ના ત્યાંના રામઈયા ભગતની સુપુત્રી અને કચ્છ કોઠારાના શાહ પત્રામલની વિધવા સેનબાઈને પૂ. ગૌતમસાગરજીએ કહ્યું: “તમે દીક્ષા લે.” ત્યારે સનબાઈએ કહ્યું: ‘મારી અવરથા પચાસ વરસની છે. બીજી કોઈ સાધ્વીની સહાય હોય તે હું દીક્ષા લેવા તૈયાર છું.” ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “તમને સહાય કરવા માટે તમારે યોગ્ય મુમુક્ષુ ઉમરબાઈ છે. તેઓ હાલ સુથરીમાં સાધ્વીશ્રી દયાશ્રીજી પાસે જ્ઞાનાભ્યાસ કરી રહ્યાં છે.” પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ના સમુદાયના મુખ્ય સાધ્વી શ્રી શિવશ્રીજી ઇત્યાદિનો દીક્ષા મહોત્સવ :
[૧૫]eeded see પ્રસંગે અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ કરી સંઘે અનેરો લાભ લીધો. ત્યાંથી વિહાર કરી કચ્છના મુકુટમણિ એવા ભદ્રેશ્વર મહાતીર્થની યાત્રા કરી. આ પ્રસંગે અનેક ગામના સંઘે પોતપોતાના ગામમાં ચાતુર્માસ કરવા વિનંતિ કરવા લાગ્યા, પણ છેવટે નવાવાસ (દુર્ગાપુર)ના શાહ પાસુભાઈ વાઘજી, શાહ આસુભાઈ વાઘજી અને શાહ પુનશી આસુ આદિ સંઘના આગેવાન શ્રાવકોના અતિ આગ્રહથી સં. ૧૯૫૧ નું ચોમાસું નવાવાસ રહ્યા. માંડવી શહેરમાં ચાતુર્માસ: - પૂ. ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની પ્રેરણાથી સં. ૧૯૫૧ ના મહા સુદ ૫ ના સાધ્વીશ્રી કનકશ્રીજી, સાધ્વીશ્રી રત્નશ્રીજીની દીક્ષા ગોધરા (કચ્છ) માં થઈ. ચિત્ર સુદ ૧૩ ના સાધ્વીશ્રી નિધાનશ્રીજીની દીક્ષા થઈ. સં. ૧૯૫ર નું ચાતુર્માસ માંડવીના ત્રણે સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતીથી માંડવીના મેટા ઉપાશ્રયમાં કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં પૂજ્યશ્રીને ધર્મોપદેશ સાંભળવા ખૂબ જ સંખ્યામાં લોકે એકત્રિત થતા. આ ચાતુર્માસમાં પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી અનેકવિધ તપ–જપ આદિની આરાધનાઓ થયેલી. વિવિધ સ્થળે ચાતુર્માસ અને મુનિવરેની દીક્ષાઓ :
ત્યાર બાદ પૂજ્યશ્રીએ આ પ્રમાણે ચાતુર્માસ ર્યા. સં. ૧૫૩ મુંદ્રા, સં. ૧૯૫૪ નાના આસંબીઆ, સં. ૧૫૫ પાલીતાણા, સં. ૧૯૫૬ પાલીતાણા, સં. ૧૫૭ માંડલ (ગુજરાત), ત્યાર બાદ આબુ આદિ અનેક તીર્થોની યાત્રાઓ કરી. સં. ૧૯૫૮ જામનગર. બાદ હાલારમાં વિચરી ખૂબ જ ધર્મોપદેશ આપ્યો. સં. ૧૫૯ મોટી ખાવડી, સં. ૧૬૦ જખી, સં. ૧૯૯૧ ભૂજ, સં. ૧૬૨ સુથરી, સં. ૧૯૬૩ વરાડીઆ, સં. ૧૯૬૪ ભૂજ, સં૧૯૬૫ માંડલ, સં. ૧૯૬૫ ના વૈશાખ સુદ ૫ ના કચ્છ-કેટરીના નાગજી તેજપાળને અમદાવાદ પાસેના સરખેજ ગામમાં દીક્ષા આપી નીતિસાગરજી નામ રાખી પિતાના શિષ્ય કર્યા. સં. ૧૯૬૬ પાલીતાણું. અમદાવાદમાં દાનસાગરજી, મેહનસાગરજી અને ઉમેદસાગરજીને દીક્ષા આપી. તે તે સંવમાં તે તે સ્થળે ચોમાસા કર્યા. સર્વપ્રથમ વાર મુંબઈમાં પધરામણી: એક સાથે છ દીક્ષાઓ :
સં. ૧૯૬૮ નું ચાતુર્માસ ખડક (મુંબઈ)માં આવેલ કરછી દશા ઓશવાળ જૈન મહાજનવાડીમાં કર્યું. ચાતુર્માસ બાદ પૂજ્યશ્રી કચ્છના વિહારને વિચાર કરતા હતા, પણ શ્રી ક.દ.ઓ. જૈન સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિથી વધુ એક વરસ મુંબઈમાં ચાતુમસ કરવાનો નિર્ણય થયો. ભાંડુપમાં ક. દ. ઓ. જન મહાજનવાડીમાં બાયઠના ખેરાજ પુંજાના ભત્રીજા મુમુક્ષુ ધનજીભાઈને સં. ૧૯૮ ના મહા વદ ૧૧ ને સોમવારે દીક્ષા આપી, ધર્મસાગરજી નામ રાખી મુનિશ્રી નીતિસાગરજીના શિષ્ય કર્યા. આ પ્રસંગે શ્રી. ક. દ. ઓ. જૈન સંઘ તરફથી સ્વામીવાત્સલ્ય થયું. સં. ૧૬૯ નું ચાતુર્માસ ખડક પર આવેલી ક. દ. એ. જન મહાજનવાડીમાં કર્યું. ચોમાસા બાદ કચ્છના વિહારને તેમણે નિર્ણય જ કરી લીધો. શ્રી. ક. દ. ઓ. જન સંઘે ફરી એક વધારે ચાતુર્માસ કરવા વિનંતિ કરી પણ પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “મુંબઈમાં ત્રણ ચાતુર્માસ થયા.” સંઘે કહ્યું: “તે આપે દર વર્ષે આપણા ગચ્છના સાધુસાધ્વીજીઓના ચાતુર્માસ આપવા.” ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “ચાતુર્માસ ઊતરતાં તમારે પત્ર લખવો, તે ક્ષેત્ર સ્પર્શનાએ મોકલીશું.” આ પ્રસંગે શેઠ શ્રી ખેતશી ખીંયશી ધુલ્લાએ કહ્યું : “ અમારે શત્રુંજય તીર્થનો સંઘ કાઢવો છે. સંઘ પાલીતાણા પહેચે, તે વખતે આપ પણ પાલીતાણું પધારે.” પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “જેવી ક્ષેત્ર સ્પર્શના.” મુંબઈથી પાલીતાણું અને કછ તરફ પધરામણું :
- પૂજ્યશ્રી પોતાના શિષ્ય નીતિસાગરજી, પ્રશિષ્ય ધર્મસાગરજી સહિત વિહાર કરી શિહોર, વરતેજ, ભાવનગર, ઘોઘા, તળાજા, દાઠા, મહુવા ઈત્યાદિની યાત્રા કરી સાવરકંડલા પધાર્યા. અહીં નીતિસાગરજી, ધર્મસાગરજીને ઉવવાઈ સૂત્ર આદિ ઉપાંગેના વેગ કરાવ્યા. ત્યાર બાદ જૂનાગઢ અને ગિરનાર તીર્થની યાત્રા કરી. ત્યાંથી સોરઠ વંથલી, છત્રાશા, વાડોદર, ધોરાજી, મેટી મારડ, ઉપલેટા, પાનેલી ઈત્યાદિ જગ્યાએ વિહાર કર્યા. ફાગણ વદ ૭ ના ગોરખડી પધાર્યા. ફાગણ વદ ૧૨ ના વિહાર કરી વડાલા, ખરબા, લાલપુર થઈ રૌત્ર સુદ ૨ ના હાલારના દબાસંગ ગામમાં પધાર્યા. અહીં સાધ્વી મંગલશ્રીજીનો દીક્ષા મહોત્સવ ખૂબ જ ભવ્યતાથી ઉજવાયો. ત્યાંથી નવાગામ થઈ જામનગર પધાર્યા. લાખાબાવળ થઈ પુન: નવાગામ પધાર્યા. અહીં ચંદ્રપ્રભુ જિનાલયની ખૂબ જ દબદબાપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા થઈ. આ સમયે તેઓ હાલાર પ્રદેશમાં વિચર્યા. સં. ૧૯૭૭ માં જામનગરમાં ચાતુર્માસ કર્યું. બાદ કનસુમરા, ચેલા, ભલાસણ, જામવણથળી, ધ્રોળ, ટંકારા, મોરબી, માળિયા થઈ કચ્છ વાગડમાં પધાર્યા. કટારીઆ, લાકડીઆ, આઈ, ભચાઉ ઇત્યાદિ થઈ ભદ્રેશ્વર તીથે પધાર્યા. અહીં કચ્છના સંઘેએ મળી ગચ્છાધિપતિ પૂજ્યશ્રીનું ભવ્ય સામૈયું કર્યું. ત્યાંથી ગાંગજી ખીમરાજ કારિત નવપદના ઉજમણામાં મોટા આસંબીઆ પધારી નિશ્રા આપી. સં. ૧૯૭૮ નું ચાતુર્માસ માંડવી કર્યું. ઉજમણું અને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવના પ્રસંગોએ પધરામણું ;
ગામોમાં ધર્મોપદેશ આપતા પૂજ્યશ્રી જામનગર પધાર્યા અને સં. ૧૯૮૧ અને સંવત ૧૯૮૨ નું ચાતુર્માસ પણ જામનગર રહ્યા. ખંડવા સંઘના અતિ આગ્રહથી પૂજ્યશ્રીએ પોતાના સુવિનીત શિષ્ય પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજીને ખંડવા ચાતુર્માસ મોકલ્યા. પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ ચાતુર્માસ બાદ કચ્છમાં દિક્ષિત થયેલા મુનિ મતિસાગરજીને પિતાની નિષ્ઠામાં વડી દીક્ષા આપી તથા મુનિ ક્ષાંતિસાગરજીને પણ દીક્ષિત કર્યા. દબાસંગ ગામથી સં. ૧૯૮૨ ના માગસર સુદ ૫ થી એક મહિનામાં દશ તિથિઓના ઉપવાસ શરૂ કર્યા, પણ પછીથી એકાંતરા ઉપવાસ શરૂ કર્યા. ચેલા ગામમાં ચિત્રી ઓળી કરી. સં. ૧૯૮૨ ના વૈશાખ સુદ ૩ થી વીસ સ્થાનક તપની શરૂઆત કરી. સં. ૧૯૮૩ નું ચોમાસું પણ જામનગર રહ્યા. ચાતુર્માસ બાદ ખંડવાથી પોતાના શિષ્ય નીતિસાગરજીને પિતાની પાસે બોલાવ્યા અને ખંડવા સંઘની આગ્રહભરી વિનંતીથી મુનિશ્રી ધર્મસાગરજીને ખંડવા મોકલ્યા. સં. ૧૯૮૪ નું ચાતુર્માસ પણ જામનગર કર્યું. હાલારમાં ચાતુર્માસ: પડાણામાં જિનાલય નિર્માણ :
સં. ૧૯૭ના પોષ વદ ૧૨ ના નળિયા જિનાલયના શતાબ્દી મહોત્સવ પ્રસંગે પૂજ્યશ્રી ઉપસ્થિત રહ્યા. સં. ૧૯૮નું ચોમાસું ગોધરા ગામમાં કર્યું. મુનિ શ્રી ગુણસાગરજીને ઉપાધ્યાયપદ: - સં. ૧૯૮ ના મહા સુદ ૫ ના મેરાઉ ગામે પૂજ્યશ્રીએ પિતાના સેવાભાવી વિદ્વાન, પ્રખર વક્તા પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી ગુણસાગરજીને ઉપાધ્યાયપદથી અલંકૃત કર્યા. ફાગણ સુદિ ૩ને મંગળવારે તેઓશ્રીની નિશ્રામાં મુંદ્રાથી ભદ્રેશ્વર તીર્થનો છ'રી પાળ સંઘ નીકળે. સં. ૧૯૯ નું ચોમાસું મેટા આસંબીઆ કર્યું. સં. ૨૦૦૦ નું ચાતુર્માસ નળિયામાં થયું. સં. ૨૦૦૧ માં નળિયા અને સં. ૨૦૦૨ માં દેવપુર ચાતુર્માસ થયા. સંયમ અને તપમાં લીનતા :
ચરિત્રનાયકશ્રીએ સંવત ૨૦૦૬ અને ૨૦૦૭ ના ચાતુર્માસ ગોધરા કર્યા. સં. ૨૦૦૭ માં રાયણ ગામે રાયણના જિનાલયના સુવર્ણ મહોત્સવ પ્રસંગે ઉપસ્થિત રહ્યા. આંખનું ઝામરવાનું ઓપરેશન કરાવ્યું. સં. ૨૦૦૮ માં ગોધરા તથા બાડાના જિનાલયોના સુવર્ણ મહોત્સવમાં નિશ્રા આપી. સં. ૨૦૦૮ નું ચાતુર્માસ બીદડા કર્યું. આ ચાતુર્માસ દરમ્યાન અનેક સંઘે તેમનાં દર્શનાર્થે આવ્યા. જિનાલયના સુવર્ણ મહોત્સવ પ્રસંગે સં. ૨૦૦૯ ના મહા માસમાં રામાણીઆ પધાર્યા. અહીં કચ્છના સંઘના આગેવાનેએ પરમ ત્યાગી ગણનાયક પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબને સૂરિપદ અને ગચ્છશપદ માટે પુનઃ વિનંતિ કરી. આ વખતે ક્ષમાનંદજી પણ ઉપસ્થિત હતા. તેમણે પણ પૂ. શ્રી ગૌતમસાગરજીને ગચ્છશપદ માટે વિનંતિ કરતાં કહ્યું: જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ સં. ૨૦૦૪ માં કાળધર્મ પામ્યા છે; તેમ જ ગચ્છમાં આપ જ વિશાળ સાધુ-સાધ્વી સમુદાયના નાયક છે. આપે સૂરિપદ અને ગહેશપદ માટે હા પાડવી જ પડશે.”
ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ ક્ષમાનંદજીને કહ્યું: “તમે જ દીક્ષા સ્વીકારો અને પાત્રતા કેળવો, તે તમે જ ગચ્છનાયક બની શકો.” ક્ષમાનંદજીએ ઉતર આપ્યો : “હું તો દીક્ષા લેવા અશક્ત છું, પણ આપ જ ગચ્છનાયકપદ માટે યોગ્ય છે.” સંઘના આગેવાનોએ પણ ફરી ફરી એ જ વિનંતિ કરી. અંતે પૂજ્યશ્રીએ મૌન સંમતિ આપતાં તેમને મહા સુદ ૧૩ ના સૂરિ અને ગચ્છનાયક તરીકે જાહેર કરાયા.
તેમના પિતાશ્રી લાલજીભાઈએ મુંબઈ–શીવરીમાં દુકાન કરી અને ગાંગજીભાઈને મુંબઈ તેડાવ્યા. તે વખતે તેઓ બાર વરસના હતા. પિતાજીએ તેમને દુકાનમાં જોડી દીધા, તેથી તેઓ વિશેષ વ્યવહારિક અભ્યાસ કરી શકયા નહીં. ચેપી રોગને લીચે દેહથી અસ્વસ્થ પણ મનથી સ્વસ્થ: - ગાંગજીભાઈ તેર વરસની લઘુ વયમાં જ શીતળાના ચેપી રોગથી અસ્વસ્થ થયા. આ માંદગી છ માસ ચાલી. આખા શરીરમાં શીતળા (માતા ) ને રોગ ફેલાઈ ગયે;
સમકિત સડસઠ્ઠી “ ઇત્યાદિ અર્થ સહિત સમજાવતા. ગાંગજીભાઈના માનસ પર આ સાથે સ્વાધ્યાય પ્રવૃત્તિની જાદુઈ અસર થઈ. માતા ધનબાઈ એ ગાંગજીભાઈને કહ્યું: કઈ ન હોય ત્યારે ઘર અને દુકાન હું સાચવીશ, પણ તું પાલાગલી વાડીમાં જા . અને પર્યુષણમાં આરાધના કર.” ગાંગજીભાઈને ધર્મરંગ લાગ્યો હતો. તેમને તે આટલું જ જોઈતું હતું. તેઓ પુનઃ પાલાગલીની ક. વી. એ. દ. જન મહાજનવાડીમાં આવી ભાદરવા સુદ ત્રીજ, ચોથ અને પાંચમના અઠ્ઠમ તપ કરવા સાથે પધવ્રતમાં જોડાઈ ગયા. પર્યુષણની આરાધના પ્રસંગે ગાંગજીભાઈએ નાટક – સિનેમાના અને બીડી, પાન, સોપારી, કંદમૂળ, મધ, માંસ, માખણ અને દારૂ એ મહાવિગઈઓ ઈત્યાદિના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞા લીધી. જ્ઞાન-ક્રિયાની અપૂર્વ રુચિ :
પિતાના પુત્રના હૃદયમાં ધર્મ લાગણી અને વ્રતનિયમ–પ્રેમ જોઈ માતા ધનબાઈ ખૂબ જ પ્રસન્ન થયાં. માતાજી તેમને કહેતાં: “બેટા ! પ્રતિકમણ કરાવ.” ત્યારે ગાંગજીભાઈ સાંજે વહેલા અને સવારે મેડા બેસી અજવાળામાં પડીમાંથી જોઈ પ્રતિકમણ કરાવતા અને પોતે કરતા. દિવસે દુકાન પર વ્યાપાર કરતા, ત્યારે પણ ધાર્મિક પુસ્તક નિકટમાં જ રાખી ભણતા.
ત્યાર બાદ કારતક સુદ ૫ ના મોટી જ્ઞાનપંચમીની ઉપવાસ ક્રિયા સહિતની આરાધના પણ માતાજીની સૂચનાથી શરૂ કરી દીધી. ત્યાર બાદ માતાજી સાથે ગાંગજીભાઈ કછ આવ્યા. કચ્છમાં પણ પ્રતિક્રમણ, પૂજા ઇત્યાદિ નિયમોનું ચુસ્તપણે પાલન કર્યું. પગે ચાલીને ભદ્રેશ્વર તીર્થની ગાંગજીભાઈએ યાત્રા કરી. આ યાત્રામાં માતા ધનબાઈ, એક ભાઈ અને બીજાં બે બહેનો અને પોતે પાંચ જણા હતા. છ દિવસે ભદ્રેશ્વર પહોંચ્યા. તીર્થમાં ખૂબ જ ભાવથી પ્રભુભક્તિ કરી. યાત્રા કરી પાછા પગે ચાલીને જ દેઢિયા પહોંચ્યા. શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરવાની ભાવના થતાં તેઓ માંડવી પહોંચ્યા. ત્યાં બે જ્યોતિષીઓ ગાંગજીભાઈના પગ પરની ઉર્ધ્વ રેખાઓ જોઈ આપસઆપસમાં કહેવા લાગ્યા: “આ વ્યક્તિ કોઈ મહાન પુરુષ થશે.” વહાણ અને રેલવે દ્વારા પાલીતાણા પહોંચી શત્રુંજય તીર્થની પચ્ચીશ યાત્રાઓ કરી. કદંબગિરિ, તળાજા ઇત્યાદિ સ્થળે તેમ જ છ ગાઉની પ્રદક્ષિણાની યાત્રા કરી ગિરનાર આવ્યા. અહીં ત્રણ યાત્રાઓ કરી પાછા કચ્છ આવ્યા. શિખરજી તીર્થયાત્રાની ભાવના તરત જ ફળી !
પુનઃ મુંબઈ આવ્યા બાદ પિતાજીના કહેવાથી ધંધે લાગ્યા. એક દિવસ સવારના પ્રતિક્રમણ બાદ ગાંગજીભાઈ આવી ભાવના ભાવતા હતા જ્યાંથી વીસ તીર્થંકર ભગવંત મેક્ષમાં પધાર્યા છે, તે સમેતશિખર તીર્થાધિરાજની યાત્રા હુ કયારે કરીશ ?” ત્યાં તે ગાંગજીભાઈના કાકા શામજી કરમશી તેમના પિતાજી પાસે આવ્યા અને કહ્યું: ત્રણેક બહેનોને સમેતશિખરજીની યાત્રાએ જવું છે. સાથે એક ભાઈની જરૂર છે, તો આપણા ગાંગજીભાઈને મોકલીએ તે?” આ સાંભળી પિતા લાલજીભાઈ એ કહ્યું ઃ
ભલે, મારી ના નથી. ત્યારે ગાંગજીભાઈએ કહ્યું: “હું હમણું એ જ તીર્થની યાત્રા માટે ભાવના ભાવતો હતો. મને યાત્રા કરવી જ છે.” અને તીર્થયાત્રાનું નક્કી થયું. યાત્રામાં બે બહેને પોતાના સ્વભાવ પ્રમાણે ગાળે વરસાવતી, પણ ગાંગજીભાઈ સમતાપૂર્વક સહન કરતા. ગાંગજીભાઈની તે વખતે એ પણ પ્રતિજ્ઞા હતી : “ બળદગાડી, ઘેડાગાડી ઇત્યાદિ પંચેન્દ્રિય જીવોવાળાં વાહન ઉપર બેસવું નહીં.” એ નિયમ મુજબ ગાંગજીભાઈ એવા વાહનોમાં ન બેસતા, તેથી રેલવે સ્ટેશન પર ઊતરી ખૂબ જ દૂર એવાં તીર્થો અને ધર્મશાળાઓમાં પગે દોડતા ચાલીને જતા. યાત્રિક બહેનને ઘોડાગાડી કરી આપી, પોતે ઘોડાગાડી પછવાડે દેડતા. કેઈ પણ સ્થાન પર રાતે દશ કે અગિયાર વાગે પહોંચે તે પણ પ્રતિકમણ કરીને જ સૂતા. રાજગૃહી, પાવાપુરી, ગુણિયાજી, શિખરજી, ચંપાપુરી, અધ્યા, ચંદ્રપુરી, બનારસ ઈત્યાદિ યાત્રાઓ કરી.
આમ રસ્તામાં પાન ખાઈ રહ્યા છે?” તે તે ભાઈએ કહ્યું: “આત્મધર્મ જુદો છે. આ તે શરીરને ધર્મ છે, એટલે ચાલે.” ગાંગજીભાઈને વિચાર આવ્યો કે આવા માત્ર અધ્યાત્મની વાત કરનારા અને ગમે તેમ આચરણ કરનારાઓના ફંદામાં ફસાઈને ગ્રાહી) શ્રી આર્ય કલ્યાણ
દીક્ષા ન મળે, ત્યાં સુધી એકાસણાં કરવાં એ પ્રતિજ્ઞા લીધી. ત્યાર પછી તરતમાં જ ગાંગજીભાઈ પુસ્તક વાંચવા માંડે અને આંખમાં અગ્નિ જેવી બળતરા થાય. આથી કુટુંબીઓ અને ડોકટર ઇત્યાદિ કહેવા લાગ્યા: ‘તમે એકાસણું છોડી દો.” પણ ગાંગજીભાઈએ મકકમતાથી કહ્યું: “એકાસણ નહીં જ છેઠું અને દેશી દવા સિવાય બીજી દવા નહીં જ લઉં.” પછી એક વદની દવા લેવાથી ચાલુ એકાસણમાં જ સારું થઈ ગયું. ગૃહસ્થપણામાં પણ અપૂર્વ જ્ઞાન પ્રચાર પ્રવૃત્તિ :
મને આપની પાસે દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા છે. અને જે મારી દીક્ષા દેઢીએ થશે, તે જ મને જલદી દીક્ષાની રજા મળશે, એવો મારો મા-બાપ વગેરેને પણ આગ્રહ રહેશે. ઘણા વરસ થયાં આ પ્રદેશમાં આપ વિચરો છે. હવે કચ્છની જનતા પણ આપને ઝંખી રહી છે, માટે કૃપા કરી આપ કચ્છ પધારો.” ત્યારે પૂ. મહાત્યાગી અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે કહ્યું: “કેટલાક સંગોને કારણે હાલ કચ્છ આવી શકાય તેમ નથી.” ગાંગજીભાઈ સંયોગોને સમજી ગયા અને ગુરુમહારાજના વચનને માન્ય રાખી, શિષ્ય ન કરવાની પૂજ્ય ગુરુમહારાજની સકારણ પ્રતિજ્ઞા હોવાથી પૂ. શાંતમૂર્તિ શ્રી નીતિસાગરજી ગણિ મ. સા. ના શિષ્ય થવાનું કબૂલ રાખી અને કચ્છમાં વિચરતા પૂ. ગુરુમહારાજના પ્રશિષ્ય અને પૂ. નીતિસાગરજીગણિ મ. સા. ના શિષ્ય પૂ. મુનિરાજ શ્રી દાનસાગરજી મ. સા. પાસે દીક્ષાની ક્રિયા કરી લેવાનું પણ પૂ. ગુરુદેવની આજ્ઞાથી કબૂલ રાખ્યું.
- ત્યાર બાદ ગાંગજીભાઈ મુંબઈ આવ્યા. દીક્ષાની રજા માગી, ત્યારે પિતાજી લાલજભાઈએ સં. ૧૯૯૩ માં દીક્ષા લેવાની સંમતિ આપીને કહ્યું: “તારે દેઢીઆમાં જ દીક્ષા લેવી પડશે.” આ વાત ગાંગજીભાઈએ પણ માન્ય રાખી. દિક્ષા ન મળે ત્યાં સુધી એકાસણી કરવા ઈત્યાદિ તથા તપ, આરાધના અને નિયમથી શોભતું ગાંગજીભાઈના
B esidessessessessessibiotiott dal અચલગચ્છના ધર્મનિષ્ઠ સુશ્રાવક શ્રીયુત ખેતશીભાઈ પ્રેમચંદ સંસ્કૃત ભણેલા હતા, તેમની પાસેથી ભાંડારકરનાં બે પુસ્તકે સંસ્કૃત પુનઃ દરરોજ કઠે રકંડિલ જતા, તેટલા સમયમાં ચાર પ્રકરણ અને છ કર્મગ્રંથની આવૃત્તિ કરી લેતા. પાણી વહેરવા કે ગોચરી લેવા જાય, એ સમયમાં પણ એ મુનિશ્રી ધાર્મિક કે સંસ્કૃતની આવૃત્તિ. ચાલુ રાખતા. એવો એમનો સ્વાધ્યાય પ્રેમ-અધ્યાય પ્રેમ હતું, તે પછીનાં વર્ષોમાં પણ ચાલુ રહેલ. ચાતુર્માસ બાદ મુનિશ્રી નેમસાગરજી સાથે મુનિશ્રી ગુણસાગરજી વિચરતા વિચરતા ચંગ અને વડી દીક્ષા કરાવવા જામનગર આવ્યા. અહીં પૂ. દાદા ગુરુદેવ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. તથા પોતાના ગુરુદેવ પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજી મ. સા.ને મળ્યા. તેમને વંદના કરી, અને તેમની સાથે રહ્યા. મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ વડી દીક્ષાના પેગ કર્યા અને જેઠ માસમાં વડી દીક્ષા થઈ. એ દરમ્યાન એમણે સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન–અષ્ટાધ્યાયી વ્યાકરણનાં મૂળ સૂત્રે કંઠસ્થ કરી લીધાં. પછી સં. ૧૯૪ નું ચાતુર્માસ જામનગર રહ્યા. પંડિતજીની સગવડ મળતાં આ ચાતુમસમાં પંડિતશ્રી પૂંજાભાઈ નારૂભાઈ પાસે મુનિશ્રી ગુણસાગરજી “સંસ્કૃત મહાવ્યાકરણ,” “શ્રી સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન લઘુ વૃત્તિ” અને “રઘુવંશાદિ” સંસ્કૃત કાવ્યો અભ્યાસ ઝડપથી કરવા માંડ્યા. ભણુયું એવું કે એ ગ્રંથે બીજાને ભણાવી શકાય એ વિચાર તેઓશ્રી ધરાવતા હતા, તેથી એવી જ ચીવટથી ભણતા હતા. ગુજ્ઞા પાલનમાં શૂરવીર: - ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા બાદ કચ્છ ભૂજથી સંઘની, ત્યાંની બે કુમારિકાઓને દીક્ષા આપવા માટે સાધુ મહારાજ મેકલવા વિનંતિ આવી. પૂ. દાદાસાહેબ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની આજ્ઞા થતાં મુનિશ્રી ગુણસાગરજી ઉગ્ર વિહાર કરી આઠેક દિવસોમાં ભૂજ પહોંચ્યા. અભ્યાસ અધવચ્ચે મૂકીને પણ ગુરુ આજ્ઞા માથે ચડાવી. આ વિહારોમાં અને ભૂજમાં “સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન અષ્ટાધ્યાયી ”નાં સટીક સૂત્રોની સાથે આવૃત્તિ કરવા લાગ્યા. જ્ઞાનની કેવી અદ્દભુત લગની ! ભૂજમાં દીક્ષા મહોત્સવ પ્રસંગે મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ જાહેર પ્રવચન આપ્યાં. તેમનાં આ પ્રવચનોથી લોકે ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા. આ દીક્ષા પ્રસંગ બાદ ગુરુ આજ્ઞાથી મુંબઈ જવા પૂજ્યશ્રી પુનઃ ઉગ્ર વિહારો કરી શંખેશ્વર, માંડલ પહોંચ્યા, ત્યારે ફરી ગુરુ આજ્ઞા થવાથી જામનગર પધાર્યા. અને ગુરુદ પૂ. દાદાસાહેબ ગૌતમસાગરજી મ. સા. તથા પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજી મ. સા.ની સેવામાં ઉપસ્થિત થઈ ગયા. સં. ૧૫ નું ચાતુર્માસ જામનગર કર્યું.
: પ્રતિષ્ઠા અહોત્સવની ઝલક : [પ્ર. વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી તથા તેઓશ્રીની નિશ્રામાં થયેલ જિનાલ નિર્માણ છદ્ધાર, શતાબ્દી, અર્ધ શતાબ્દી અને પ્રતિષ્ઠાદિ મહોત્સવની આછી ઝલક
સં. ૧૯૭: નળિયામાં સંઘે કરેલ જિનાલય શતાબ્દી મહોત્સવ. નાના આસંબી આમાં શેઠશ્રી વિશનજી ખીમજીએ પૂજ્ય ગુરુદેવોની નિશ્રામાં કરેલ મહાન
ઉજમણ મહોત્સવ. T સં. ૨૦૦૬: કુંદરોડીમાં નૂતન જિનાલય નિર્માણ તથા પ્રતિષ્ઠા. ત્યાં, ઉપર
આર્ય રક્ષિતસૂરિજીની – કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પાદુકાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. સં. ૨૦૦૭: રાયણ, ગોધરા અને બાડા ગામમાં જિનાલયોના જીર્ણોદ્ધાર સાથે
અર્ધ શતાબ્દી મહોત્સવ. T સં. ૨૦૦૯: રામાણીઓમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર સહ સુવર્ણ મહોત્સવ. (ઉપરોક્ત
મુખ્ય નિશ્રાદાતા તરીકે હતા.) T સં. ૨૦૧૦: મોટા આસંબીમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર, પ્રતિષ્ઠા અને અર્ધ
સં. ૨૦૧૨ ઃ પૂજ્યશ્રીને સૂરિપદ પ્રદાન. મુંબઈમાં અનેરી શાસન પ્રભાવના. - D સં. ૨૦૧૫: મોટા રતડીઆમાં જિનાલયે જીર્ણોદ્ધાર, અર્ધ શતાબ્દી સહ
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. સં. ૨૦૧૬: નરેડીમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર, પુનઃ પ્રતિષ્ઠા તથા અર્ધ શતાબ્દી મહોત્સવ. ભૂજના દાદાવાડી જિનાલયમાં અંજનશલાકામાં સહાયતા તરીકે. બીદડામાં ચૌમુખજી જિનાલય ઇત્યાદિ નિર્માણ અને મૂર્તિ–પ્રતિષ્ઠા, સાંધાણમાં શતાબ્દી મહોત્સવ અને દેવકુલિકાઓમાં જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા. લાયજામાં મહાન ઊજમણા
મહોત્સવ. T સં. ૨૦૧૭: ગઢશીશામાં અર્ધ શતાબ્દી અને ધ્વજદંડ પ્રતિષ્ઠા. ડોણમાં જિના
....... subsesses » e..Assessed on the possessess soboossessessed[૧૧]. L] સં. ૨૦૧૮: દેઢીઆમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર સહ અર્ધ શતાબ્દી તથા પુનઃ પ્રતિષ્ઠા .
શતાબ્દી મહોત્સવ. 3 સં. ૨૦૧૯: ઉનડોઠ અને ફરાદીમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠાઓ, જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર અને
નૂતન ઉપાશ્રયનું નિર્માણ. T સં. ૨૦૨૦: ચીઆસરમાં નૂતન જિનાલય અને પ્રતિષ્ઠા. નાગ્રેચામાં નૂતન જિનાલય
પ્રતિષ્ઠા અને નૂતન ઉપાશ્રય નિર્માણ. સં. ૨૦૨૧: સુથરીમાં નૂતન ઉપાશ્રયનું ઉદ્દઘાટન. કોઠારામાં જિનાલય શતાબ્દી મહોત્સવ. સં. ૨૦૨૨ : કોટડા જિનાલય જીર્ણોદ્ધારસહ અર્ધશતાબ્દી મહોત્સવ. વારાપધરમાં જિનાલય શતાબ્દી મહોત્સવ. સં. ૨૦૨૩ જાય અને વીઢમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધારસહ અર્ધ શતાબ્દી તથા પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. સં. ૨૦૨૪ : ભુજપુરથી ભદ્રેશ્વર તીર્થ થઈ પાછા ભુજપુર સુધીને છઠ્ઠી પાળા સંઘ તથા લાયજાથી સુથરી તીર્થ થઈ પાછા લાયજા સુધીને છરી પાળતો સંઘ. ભદ્રેશ્વર તીર્થમાં અચલગચ્છ ચતુર્વિધ સંઘનું પ્રથમ અધિવેશન તથા “શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) . જન સંઘની સ્થાપના.
દીક્ષા મહોત્સવ કરાવવાનો નિર્ણય જાહેર રીતે કરતા રહ્યા છે. 0 સં. ૨૦૨૫: ભુજપુરમાં બે મજલાના નૂતન ઉપાશ્રયનું નિર્માણ અને ઉદ્દઘાટન.
સ. ૨૦૨૬: નાના રતડીઆમાં નૂતન ઉપાશ્રય તથા ધર્મશાળામાં તેમ જ નૂતન જિનાલય અને પ્રતિષ્ઠા. જખૌ તથા તેરાનાં જિનાલયના શતાબ્દી તથા ધ્વજદંડાદિ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવા.
સ. ૨૦૨૭: માંડવીમાં ચૌમુખજી પ્રતિષ્ઠા, નળિયામાં નૂતન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા તથા જિનાલયના શતાબ્દી મહાત્સવ, મૂળનાયક વગેરેની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા. ભીંસરામાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર.
સ. ૨૦૨૮: નાના આસંબીઆમાં નૂતન જિનાલય તથા પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. દેવપુરમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. મેરાઉ જિનાલયના હીરક મહાત્સવ.
સંવત ૨૦૨૯: દેઢીઆમાં જિનાલયના વિશાળ મંડપ તથા નૂતન તીપા, ઉપાશ્રય આદિનું નિર્માણુ.
સં. ૨૦૩૦: દેહીઓથી ભદ્રેશ્વરના છટરી પાળતા સંઘ. નાગલપુરમાં છાત્ર વિદ્યાપીઠ અને મેરાઉમાં શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના. ચુનડીમાં નૂતન જિનાલય તથા પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ.
સ. ૨૦૩૧: ચુનડીમાં નૂતન ઉપાશ્રય નિર્માણ તથા તેનુ ઉદ્ઘાટન, કાંડાગરામાં જૂના ઉપાશ્રય તથા જૂના જિનાલયના જીર્ણોદ્ધાર તથા પુનઃ પ્રતિષ્ઠા અને વિશાળ નૂતન જિનાલય નિર્માણ તથા પ્રતિષ્ઠા. વાંઢમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર અને પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ.
સં. ૨૦૩૨: ભૂજમાં ધ્વજદ'ડાદિ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. રાજસ્થાનના તીર્થાની યાત્રા. ભીનમાલમાં શખેશ્વર પાર્શ્વનાથ તીથ તથા દાદાવાડી માટે પ્રેરણા.
સ. ૨૦૩૩: બાડમેરમાં પાંચ નૂતન જિનાલયાનું નિર્માણુ, એ જિનાલયાના જીર્ણોદ્ધાર તથા દાદાવાડીનું નિર્માણ અને જિનાલયાની અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા, ભુજપુરમાં નૂતન વિશાળ જિનાલયનું નિર્માણ તથા અંજનશલાકાસહ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. કચ્છ-ગાધરાથી જામનગર થઈ પાલીતાણાના અગિયારસેા જનસખ્યાના છ'રી પાળતા સઘ. પાલીતાણામાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની દેવકુલિકાનુ નિર્માણ તથા ગુરુષિંબની પ્રતિષ્ઠા તથા પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દી વર્ષની ઊજવણી નિમિત્તે ઠેરઠેર મહાત્સવા ઉજવાયા. ગઢશીશા તથા નરેડીમાં નૂતન ઉપાશ્રયાનું નિર્માણુ.
- evedese videos obsess stees.best-e-us..: - steesesseded to
Meshsiness is obsence [૧૮૩] 3 સં. ૨૦૩૪: ચાતુર્માસને અંતે કોઠારાના વિશાળ જિનાલયમાં પૂ. દાદાશ્રી
આર્ય રક્ષિતસૂરિજીના ગુરુબંબની પ્રતિષ્ઠા. પાલીતાણા ડુંગર ઉપર દેવકુલિકાઓમાં પ્રતિષ્ઠા. કદંબગિરિ તીર્થને છ'રી પાળતો સંઘ. અમદાવાદમાં ઉપાશ્રય નિર્માણ માટે સવા લાખ રૂપિયાનું ફંડ. વડોદરામાં ઉપાશ્રય માટે રૂપિયા પાંચ લાખની કિંમતથી વિશાળ મકાન લેવરાવ્યું. અગાશીથી ઘાટકોપરને છરી પાળ સંઘ. ઘાટકોપરમાં ૧૦૮ છોડોનું ઉજમણું. ૮૫ તપસ્વીઓનાં સમૂહ વરસીતપ પારણું. સાંતાક્રુઝ (પૂર્વ)માં શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ તીર્થના જિનાલયનું નિર્માણ અને પહેલે માળે સત્તર જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા. સં. ૨૦૩૫: સાંતાક્રુઝ (પૂર્વ) માં અચલગચ્છીય શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ તીર્થમાં ૧૪૮ જિનબિંબની અંજનશલાકા સહિત બીજે માળે પ્રતિષ્ઠા, ઉજમણું. સમૂહ વરસીતપ પારણાં થયાં. આ પ્રસંગે અચલગચ્છીય શ્રાવક શ્રેષ્ઠિ શ્રી નાનજી કેશવજી, શ્રેષ્ઠ શ્રી કલ્યાણજી ગંગાજર ભગત, શ્રષ્ટિ શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા, શ્રષ્ટિ શ્રી ડુંગરશી ચાંપશી માલાણી વગેરેએ ખૂબ ધન ખરચી
નવમી જન્મ શતાબ્દીના મહોત્સવ: આ સં. ૨૦૩૫ માં પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની નવમી જન્મ શતાબ્દી, અષ્ટમ સ્વર્ગવાસ શતાબ્દી વર્ષની સ્મૃતિ પ્રસંગે ભારતભરના અચલગરછના મુખ્ય સ્થળામાં જિનેન્દ્ર પરમાત્માની ભક્તિ રૂપ પંચાન્ડિકા, અષ્ટાબ્લિકા મહોત્સવ ઊજવવામાં આવ્યા હતા. મુંબઈમાં શ્રી અનંતનાથ જિનાલય ( ખારેક બજાર ) , શ્રી આદિનાથ જિનાલય ( ભાત બજાર ), શ્રી કચ્છી વિશા ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજન હસ્તકની નવી મહાજનવાડીમાં ચીચબંદર, લાલવાડી, ઘાટકોપર, મુલુંડ, ગોરેગાંવ, મલાડ, સાંતાક્રુઝ–શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ તીર્થ, વાંદરા, માટુંગા, લોઅર પરેલ, શીવરી, દાદર અને ડોંબીવલી વગેરે સ્થળોમાં ભવ્ય મહોત્સવ પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં ઊજવવામાં આવ્યા હતા. પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી વડોદરા, માંડલ, જામનગર, કચ્છ, બાડમેર, ભિન્નમાલ ઇત્યાદિ સ્થળોએ પણ ઉપરોક્ત દાદાશ્રીની કૃતિ નિમિતે ભવ્ય મહોત્સવ ઊજવવામાં આવ્યા હતા. કચ્છ-ભીંસરાના શ્રેષ્ઠિ શ્રી ઝવેરચંદ જેઠાભાઈ સાવલાએ પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી શ્રી સમેતશિખરજી મહાતીર્થનો ટ્રેન દ્વારા સંઘ કાઢેલો. યાદગાર ઐતિહાસિક ચતુર્વિધ સંઘનું મહા અધિવેશન :
એ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ જીવને પ્રાપ્ત થયેલ હાય તો તેને સમજવા માટે અને પ્રાપ્ત ન થયેલ હેાય તેા તેને પ્રાપ્ત કરવા માટે અત્યંત ઉપયેાગી એવા આચાર-વિચારાને પણ વ્યવહારથી સમ્યક્ત્વ કહેલ છે. સમ્યક્ત્વ વિના જિનેશ્વર દેવાએ કહેલાં દાન, શીલ, તપ વગેરે ધ આરાધનાએ પણ મોક્ષસુખ આપી શકતી નથી. તેથી મેાક્ષસુખ મેળવવા માટે સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ અત્યંત આવશ્યક જ છે. એ સમ્યક્ત્વ આપણામાં છે કે નહીં તે સમજવા માટે અને ન હોય તા એ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે સમ્યક્ત્વના સડસઠ પ્રકારે સમજવા અતિશય ઉપયેગી હેાવાથી, તેમનુ સક્ષિપ્ત વર્ણન આ પ્રમાણે કર્યુ છે: (૧) ચાર સદ્ગુણા, (૨) ત્રણ લિંગ, (૩) દશ પ્રકારને વિનય, (૪) ત્રણ શુદ્ધિ, (૫) પાંચ દૂષણા, (૬) આઠ પ્રભાવક, (૭) પાંચ ભૂષણેા, (૮) પાંચ લક્ષણા, (૯) છ યતનાએ, (૧૦) છ આગારા, (૧૧) છ ભાવનાએ, (૧૨) છ સ્થાન. આ પ્રમાણે ખાર વિભાગોથી સમ્યકૃત્વના સડસઠ પ્રકારો કહેલા છે.
પહેલી સહા: જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, અંધ અને મેાક્ષ. આ નવ તત્ત્વ! સજ્ઞ અને વીતરાગ થયેલા અનતજ્ઞાની એવા તીર્થંકર પરમાત્માએાએ કહેલાં છે, તેથી તે સત્ય છે. એવી શ્રદ્ધા ધરતેા (જીવ) એ નવ તત્ત્વનું જ્ઞાન મેળવે અને એ નવ તત્ત્વના અર્ધાંને વિચારે. એટલે સર્વજ્ઞાએ કહ્યુ` છે કે આત્મા છે, આત્મા નિત્ય છે, આત્મા કર્માંના કર્તા છે, આત્મા કફળના ભક્તા છે, આત્માને મેક્ષ છે અને આત્માને મેાક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના ઉપાયે। . આ જગતમાં છે જ. આ રીતે જીવ સ’બધી જાણે અને વિચારે. વળી, અજીવ તત્ત્વ પણ આ જગતમાં ભરેલ છે. જગતમાં અજીવ તત્ત્વ છે, તેથી જ જીવ આ સ`સારીપણાના જીવનને જીવી રહેલા છે. અજીવ સ્વરૂપ પુદ્ગલાસ્તિકાય આ જગતમાં છે, તેથી આ દૃશ્ય જગત દેખાય છે અને આ જીવ ક બંધનાથી અધાઈ ચેાશી લાખ જીવયેાનિએમાં જન્મ-મરણાદિને પામતા તથા ભોગવતા રખડયા કરે છે. પુણ્ય તત્ત્વ પણ જગતમાં છે. એ પુણ્ય તત્ત્વના પ્રતાપે સાંસારિક સુખસગવડો પ્રાપ્ત થાય છે અને મેાક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટેની યોગ્ય સામગ્રી પણ પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ જ મેાક્ષ પણ મેળવી શકાય છે. પાપ તત્ત્વ પણ જગતમાં છે. એ પાપ તત્ત્વના પ્રતાપે જીવને અનંતકાળ સુધી અસહ્ય દુઃખો નરક તિય ચાદિ ચારે ગતિમાં ભાગવવાં પડે છે. આ પાપ તત્ત્વ માને પ્રાપ્ત કરવામાં સહાયક નથી. આશ્રવ તત્ત્વ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય,
ચેથી સહણું: અન્ય ધર્મને પ્રચાર કરનારા, જૈન ધર્મથી ચલિત કરી દે તેવા અન્ય ધમીઓને સંગ ન કરે. એવા હીન આત્માઓને સંગ જેઓ તજતા નથી, તેઓ સમુદ્રને સંગ કરનારી ગંગા નદીની જેમ પોતાના ગુણો બેઈ બેસે છે. તેથી અન્ય દર્શનીઓને સંગ તજ, એ જેથી સડણ જાણવી.
ત્રીજ' લિંગ: વિદ્યાસાધકની પેઠે આળસરહિતપણે જૈનદેવગુરુની અપ્રમત્તતાપૂર્વક સતત સેવા, વૈયાવચ્ચ કરે. એ રીતે જૈન ધર્મની આરાધના કરે. તીર્થકર બની જગતને જૈન ધર્મ પમાડનારા દેવ તથા જૈન ધર્મને જીવનમાં વણી લઈ જૈનશાસ્ત્રને અભ્યાસ કરી જગતને જિનેશ્વરેને ધર્મરૂપ સંદેશ પહોંચાડી ઉપકાર કરતા ગુરુઓની અત્યંત રાગપૂર્વક અપ્રમત્તપણે સતત સેવા, વૈયાવચ્ચ કરે, તે દેવગુરુ સેવા વૈયાવચરૂપ ત્રીજું લિંગ જાણવું.
આ દશ પ્રકારને વિનય આ રીતના પાંચ પ્રકારે કરે: (૧) ભકિતથી એટલે બહારની સેવા કરવાથી, (૨) બહુમાનથી એટલે હાર્દિક પ્રેમથી, (૩) ગુણસ્તુતિથી એટલે એમના ગુણગાન કરવાથી, (૪) અવગુણ ઢાંકવાથી, (એટલે જે સમયે એમને અમુક અવગુણ ન ઢાંકીએ તો શાસનને ભારે નુકસાન થાય કે જૈન ધર્મની હેલના થાય તેવા વખતે તેવા અવગુણને ઢાંકવો એમ સમજવું) (૫) આશાતના ન કરવી, અપમાન ન કરવું.
૧. મન શુદ્ધિ: આ જગતમાં કઈ સાચા તારક હોય છે તે જિનેશ્વર દે છે. અને જૈન મત છે. એટલે જિનેશ્વર દે તથા જૈન શાસન, જૈન શાસ્ત્ર, અરિહંત પરમાત્માનો ઉપદેશ તથા એ ઉપદેશને ઝીલનારા, પાળનારા, ઉપદેશનારા જૈન ગુરુઓ તથા જૈન ધર્મ જ તારક છે. બીજા ડુબાડી દેનારા છે એવો જે મનને મક્કમ નિર્ણય હોય તેને મન શુદ્ધિ કહેવાય.
- ૨. વચન શુદ્ધિ: જે કાર્ય જિનેશ્વર દેવેની ભક્તિથી ન થાય તે બીજાથી ન જ થાય. એ રીતે વચનથી બોલાતું હોય, તેને વચન શુદ્ધિ કહેવાય.
૩. કાયા શુદ્ધિ: જિનેશ્વર દેવ સિવાયના દેવને નમાવવા માટે કઈ છેદ હોય, ભેદતે હોય, કષ્ટ આપતો હોય અને અસહ્ય વેદનાઓ કરી દેતા હોય તે પણ જે તારક તરીકે જિનેશ્વર દેવ, જૈન તીર્થો કે જેન ગુરુઓ સિવાય બીજાને નમતું નથી તેની તે કાયા શુદ્ધિ કહેવાય.
(૨) શ્રી જિનેશ્વર દેવી માતાના ઉદરમાં આવે ત્યારથી મતિજ્ઞાન થતજ્ઞાન, અને અવધિ જ્ઞાનયુક્ત હોય છે. દીક્ષા લે છે ત્યારે તેમને ચોથું મન: પર્યાય જ્ઞાન થાય છે. છતાં તેઓ પિતાને અપૂર્ણ માની જીવને ઉપદેશ આપતા નથી, સર્વજ્ઞ થયા પછી જ ધર્મ કહે છે.
(૩) ત્રીજુ ભૂષણ-જૈન દેવગુરુની ભક્તિ. આ જગતમાં અરિહંત પરમાત્મા જેવા કોઈ તારક દેવ નથી અને એ જિનેશ્વર દેના કહેલા સાધુના માર્ગે ચાલનારા મહાવ્રતધારી જેવા બીજા કોઈ તારક ગુરુઓ નથી, એવી શ્રદ્ધા રાખી, જિનેશ્વર દેનાં દેરાસરો બંધાવી, જિન પ્રતિમાઓનું નિર્માણ કરાવી, પ્રતિષ્ઠા કરાવવી, જિન મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ: જિનાલય માટે જિન પૂજાભકિત માટે ઉપયોગી એવાં કાર્યો કરવાં, ઉપયોગી એવી વસ્તુઓ જિનાલયમાં આપવી. જિન પૂજા અત્યંત ભક્તિપૂર્વક કરવી, બીજાને પૂજા કરવામાં
(૨) સંવેગ લક્ષણથી જીવને સ્વર્ગનાં અને મનુષ્યલાકનાં ગમે તેવાં મહાન સુખા પણ દુ: ખમય લાગે છે. એક મેાક્ષસુખ જ તેને ગમે છે. સંસારસુખ તરફ સતત વૈરાગ્ય વધતા રહે છે.
- (૧) રાજાભિગ આગાર: રાજા, મહારાજાએ દબાણ કરે, ત્યારે ન છૂટકે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તે વ્રતભંગ થતો નથી.
(૨) ગણુભિગ આગાર: ગણ એટલે મનુષ્યને સમુદાય દબાણ કરે, ત્યારે ન છૂટકે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તે બતભંગ થતો નથી.
(૩) બલાભિગ આગાર: ચેર, કુર માણસ, લુચ્ચા, લફંગા માણસે કે લશ્કર દબાણ કરે ત્યારે, પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ ન છૂટકે કરવું પડે, તેથી વ્રતભંગ થતો નથી.
(૪) દેવાભિગ આગાર: ક્ષેત્રપાળ કે અન્ય દેવદેવીઓ દબાણ કરે, ત્યારે ન છૂટકે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તે વ્રતભંગ થતું નથી.
(૫) ગુરુનિગ્રહ આગાર: માતા પિતા વગેરે વડીલે દબાણ કરે, ત્યારે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તો તેથી વ્રતભંગ થતું નથી.
(૬) વૃત્તિ દુર્લભ આગાર: આજીવિકાની અત્યંત મુશ્કેલી ઊભી થાય અથવા બીજી પણ જીવલેણ મહાન મુશ્કેલીઓ આવે, ત્યારે હૃદયમાં દુઃખ ધારણ કરતાં પ્રતિજ્ઞા "વિરુદ્ધ કરવું પડે છે તેથી વ્રતભંગ નથી.
(૩) આત્મા કર્મ કર્તા છે: કર્મયુકત આત્મા કર્મથી પ્રાપ્ત થયેલાં મન, વચન અને કાયાના વેગથી, સતત, રાતદિવસ અનેક જાતની પ્રવૃત્તિઓ કરી રહેલ છે. તે શરીરના સંબંધથી ખાય છે, પીએ છે, બેસે છે, સૂએ છે, ફરે છે, રમે છે, વિષયે સેવે છે, ધન સંપત્તિ મેળવવા રાતત પ્રવૃત્તિ કરે છે; કોધ, માન, માયા, લેભ, રાગ, દ્વેષ, મેહ, રેગ, શેક, રતિ, અતિથી અનેક જાતની પ્રવૃત્તિઓ કરે છે, તેથી આત્મામાં શુભાશુભ કર્માશ્રવ થાય છે. તેનાં શુભાશુભ ફળ આત્માને ભેગવવાં પડે છે. એ કર્મોને કર્તા આત્મા પોતે જ છે. તેથી આત્માને કર્મને કર્તા કહે છે. નિશ્ચયથી આત્મા પિતાના ગુણનો કર્તા છે.
(૫) આત્માને મોક્ષ છે. આત્મા પિતે કરેલાં સર્વ કર્મોથી મુક્ત બને તેને મોક્ષ કહેલ છે. એ મેક્ષ અચળ અને અનંત સુખનું સ્થાન છે. મેક્ષમાં મન, વચન અને શરીર હોતાં નથી. તેથી શારીરિક, વાચિક અને માનસિક દુ: ખને મેક્ષમાં અભાવ હોય છે. ફરીથી ત્યાં કર્મ બંધાતાં નથી અને મન, વચન કાયા ત્યાં ક્યારે પણ હેતાં નથી. તેથી ત્યાં સદા સર્વ દુઃખોથી રહિત, સત્ય, અક્ષય, અનંત સુખ છે. આત્મા સર્વ કર્મોથી મુક્ત થાય કે તે જ સમયે આત્મ સ્વભાવ પ્રમાણે ઉર્ધ્વ ગમન કરી ઊંચે ચૌદ રાજલકને અંતે એટલે લેકાંતે પહોંચે છે. એ મોક્ષ સ્થાન છે. ત્યાં સાદિ અનંત કાળ સુધી આત્મા અનંત સુખને ભગવતે રહે છે. એટલે જ સંપૂર્ણ પણે પિતાના જ્ઞાનથી જાણતા સર્વજ્ઞ ભગવંતે કહે છે કે આત્માને મોક્ષ છે.
(૬) આત્માને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉપાયે પણ છે: સર્વ દુઃખોથી મુક્ત થવા માટે કેઈ ઉપાયે જ નથી, એવું કોઈએ અજ્ઞાનતાથી બોલવું નહિ. સર્વજ્ઞ ભગવતેએ સર્વ દુઃખોથી મુક્ત થવા માટે સમન્ દર્શન, સમ્યગ જ્ઞાન અને સમ્યગૂ ચારિત્ર એ રત્નત્રયી સ્વરૂપ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા, સર્વ દુઃખથી સદાને માટે મુક્ત થવા ઉપાય બતાવ્યા છે, એ સર્વ શ્રેષ્ઠ કેટિના મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના ઉપાય છે. એ ઉપાયે ઉપયોગ કરી અનંત આત્માઓ મેક્ષ પામ્યા છે, હમણાં એ જ ઉપાથી મોક્ષ પામી રહ્યા છે અને ભવિષ્યમાં એ જ ઉપાથી અનંતાનંત આત્માઓ મોક્ષ પામશે. એકલું જ્ઞાન કે એકલું ચારિત્ર એટલે કે ક્રિયાઓ મેક્ષ આપી શકે નહિ બને સાથે હોય તે મોક્ષ આપી શકે છે.
[ સ્મરણ: સંજ્ઞા, સંખ્યા ઈત્યાદિ ” નામને મારો લેખ “ આત્માનંદ પ્રકાશ' (પુ. ૭. અંક ૯) માં પ્રસિદ્ધ થયાને ૨૬ વર્ષ વીતી ગયાં. આજે એક રીતે એ જ વિષયને ભક્તિ સાહિત્ય અંગેના આ લેખ લખવા હું પ્રવૃત્ત થયો છું. મૂર્તિપૂજક તાંબરેના વિવિધ ગરોમાંથી આજે તે ચાર જ ગ૭ વિદ્યિમાન છે. (૧) ખરતર (૨) વિધિ પક્ષ યાને અંચલ (૩) તપા (૪) પાશ્વ (પાયચંદ્ર). આ પૈકી ખરતર અને તપા ગ૭નાં સ્મરણો વિષે કેટલુંક મેં ઉપર્યુકત લેખમાં લખ્યું, ત્યારે વિધિ પક્ષ અને પાર્ધચંદ્ર ગ૭ વિષે યથાયોગ્ય પસ્તાના અભાવે લખ્યું ન હતું. અદ્યાપિ પાર્ધચંદ્ર ગ૭ના શ્રાવકોના પ્રતિક્રમણોમાં સૂત્રો જેવું પણ પુસ્તક મારા જેવામાં આવ્યું નથી. એ ગચ્છની પણ સ્મરણને લગતી કોઈ કૃતિ છે કે નહિ, તે પણ જાણવામાં નથી.
વિષય: આ સમરણ એક પ્રકારનું કવય-કવચ સ્તોત્ર છે, અને એ કમલપ્રભસૂરિ કૃત “જિનપંજર સ્તોત્ર'નું સ્મરણ કરાવે છે. તેમાં સંસારી જીવના મસ્તકે રહેલા તીર્થકરે મસ્તકના રક્ષણકર્તા છે, એમ દર્શાવ્યું છે. સિદ્ધોના મુખને અંગેનું મુખપટ-મુખવસ્ત્ર, આચાર્યોને અંગની ઉત્તમ રક્ષા, ઉપાધ્યાયોને બંને હાથનું મજબૂત આયુધ અને સાધુઓને બને ચરણમાં શુભમોચક–પગરખાં કહ્યાં છે.
અનુવાદ: આ સ્મરણ ઉપર સંસ્કૃતમાં કોઈ વૃત્તિ રચાઈ જણાતી નથી, પણ એને ઈ. સ. ૧૯૦૫માં ગુજરાતી અનુવાદ થયો છે. અને તે શ્રાવક શ્રી ભીમસિંહ માણેકે બાકીનાં સ્મરણે અને ગુજરાતી અનુવાદની સાથે સાથે ઉપર્યુક્ત પુસ્તકમાં પ્રસિદ્ધ કર્યો છે.
- સંતુલન: જિનવલ્લભસૂરિએ “બૃહન્નમસ્કાર” રચે છે, તે અદ્યાપિ મારા જોવામાં આવ્યું નથી. એટલે પ્રસ્તુત સ્મરણ સાથે એને સંતુલનનું કાર્ય હાલ તરત તે બાકી રાખવું પડે છે.
ભાષા: આ મરણના અંતનાં પદે ૪૩–૪૬ને બાજુએ રાખતાં મૂળ કૃતિ પાઈય (પ્રાકૃત)માં રચાઈ છે. એમાં કઈ કઈ દેસિય (દેશ્ય) શબ્દો વપરાયા છે. આ કૃતિમાંના કેટલાક શબ્દગુચ્છો આગમાં જોવાય છે.
અલંકાર: આ કૃતિ વિવિધ અલંકારથી વિભૂષિત છે. આ અલંકારોનાં નામે એનાં ગુજરાતી લક્ષણ સહિત “પ્રબોધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૫૩૩–૫૨)માં દર્શાવાયાં છે. ઉદાહ અનુપ્રાસ, યમક, ચિત્ર, પુનરુક્તવદ, ભાસ, ઉપમા, રૂપક, વ્યતિરેક, કાવ્યલિંગ, વિશેષેતિ, પરિકર, ઉદાત્ત, કાસદીપક, રત્નાવલિ, હેતુ, પરિણામ, સ્વભાકિત, ક્રમ અને મુદ્રા.
ગુણ, રીતિ અને રસ: આની સંક્ષિપ્ત નેંધ “પ્રબોધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૫૪૨)માં છે.
બંધ: આ કૃતિ વિવિધ બધાથી અલંકૃત છે, એમ માનીને એના નિમ્નલિખિત આઠ બંધે સચિત્ર સ્વરૂપે “પ્રબોધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૫૪૩-૫૪૯)માં રજૂ કરાયા છે.
વિષય: અજિતનાથ અને શાંતિનાથ એ બે તીર્થકરોના ગુણગાન છે.
કતૃત્વ: આ મરણની “તું મોg૩ ૩ નંતિ થી શરૂ થતી ગાથામાં “નંદિણ” શબ્દ છે. તેઓ આ કૃતિના પ્રણેતા છે. “તેઓ નેમિનાથના ગણધર નંદિષેણ છે કે શ્રેણિકના પુત્ર નંદિષેણ છે કે અન્ય કઈ મહર્ષિ છે તે જાણી શકાતું નથી.” એમ જિનપ્રભસૂરિએ આ કૃતિની વૃત્તિ “બધિદીપિકા ”માં કહ્યું છે. આ મહત્વની વૃત્તિ અદ્યાપિ અપ્રકાશિત જણાય છે, તેથી ખેદ થાય છે.
છાયા: અજિયસંતિની છાયા વિવિધ સ્થળેથી પ્રકાશિત થઈ છે.
વિસ્તૃત છે. તે સત્વરે પ્રકાશિત કરાવવી જોઈએ. ૨. ટીકા: આ વદ્ધસૂરિની અભ્યર્થનાથી ગોવિંદાચાર્યે રચી છે. એમને સમય
૩. ટીકા: આની રચના ચંદ્રકતિના શિષ્ય હર્ષકીતિએ કરી છે. ૪. ટીકા : આની રચના સમયસુંદરે કરી છે. ૫. અવસૂરી : આની રચના ગુણધરસૂરિએ કરી છે. એમના વિષે વિશેષ માહિતી મને
મળી નથી. ૬-૭અવચૂરીઓ: આના કર્તાઓનાં નામ જાણવામાં નથી.'
બાલાવબોધો: “જૈન ગૂર્જર કવિઓ” (ભા. ૩, ખંડ ૨, પૃ. ૧૭૯૦)માં પાંચ બાલાવબોધ રચાયા. પુષ્કા તરીકે ૧૫૯૩, ૧૫૯૪, ૧૫૯૫, ૧૬૦૩ અને ૧૬૧૮ ને નિર્દેશ છે. (તેમાં ૧૬૦૩ નહિ, પણ ૧૬૧૩ જોઈએ.) વિક્રમની સોળમી સદીથી બાલાવ. બો રચાયા છે.
અનુવાદ: અજિયસંતિ (થય)ના અનુવાદો ગુજરાતીમાં પણ થયા છે. (હિંદીમાં પણ કદાચ થયા હશે.) અને કેટલાંક સ્થળોએથી પ્રસિદ્ધ પણ કરાયા છે.
(ઉલ્લાસિકમ સ્તોત્ર): ખરતર ગચ્છના જિનવલભગણિએ આને ૧૭ પ્રાકૃત પદ્યમાં રચ્યું છે. ખરતર ગ૭માં જે સાત સ્મરણો છે, તે પૈકી આ બીજું છે. આની હાથથીઓને તેમ જ ધર્મ તિલકે વિ. સં. ૧૩૨૨ માં તેની રચેલી વૃત્તિની હાથપોથીઓને મારે આપેલ પરિચય D. C. G. C. M. (Vol. XIX 53–59) માં છપાયો છે. સમયસુંદર પાઠકે પણ આ સ્તવ પર વૃત્તિ રચી છે અને એ પ્રકાશિત છે. સમયસુંદર કત ટીકા સિવાયનાં વિવરણોની હાથપોથીઓને મે આપેલ પરિચય D. C. G. C. M. (Vol. XVII, Part 4-10)માં છપાયો છે
(૩) અજિય સંતિ થાય: આમાં ૧૭ પ્રાકૃત પદ્યો છે. એ મંત્રગર્ભિત છે અને તેમની
૧૬૫૧માં કરી છે. અજિત શાંતિ સ્તવન: આની રચના ખરતર ગચ્છના જિનદયસૂરિના દીક્ષા ગુરુ મેરુનંદન ઉપાધ્યાયે ગુજરાતીમાં વિ. સં. ૧૪૩૨ના અરસામાં કરી છે અને એ રત્નસમુચ્ચય” અથવા “રામવિલાસ”માં પૃ. ૨૧૫–૨૧માં પ્રગટ કરાવ્યું છે.' ઋષભ વીર સ્તવન : આની રચના સંસ્કૃતમાં ૩૯ પદ્યમાં ઉપર્યુક્ત શાંતિચંદ્ર ગણિએ મૂળ કૃતિના જ છંદોમાં કરી છે. એને પ્રા. શુબ્રિગે મૂળ કૃતિની સાથે જ સંપાદિત કર્યું છે, અને તે ઈ. સ. ૧૯૨૩માં છપાયું છે. આ સ્તવન ત્યારપછી ઈ. સ. ૧૯૩૪માં “પ્રકરણ રત્નાકર” (ભા. ૩) માં પણ છપાયું છે.
(અ) છંદલક્ષી અનુકરણ સિદ્ધચક્ક થય (સિદ્ધચક્ર સ્તવ) કિંવા મંગલમાળા: આની રચના તીર્થોદ્ધારક શ્રી વિજયનેમિસૂરિના શિષ્ય સ્વ. શ્રી વિજયપધસૂરિએ મૂળ કૃતિના છેદમાં પ્રાકૃતમાં ૪૨ પઘોમાં કરી છે. (તેમણે જાતે જ તેની એક પ્રતિ તેમને સ્વર્ગવાસ થયે, તે અરસામાં મને ભેટ આપી છે.) તે પ્રકાશિત છે. તેમાં અરિહંતાદિ નવ પદોને અંગે ઓછાં વધુ પદ્યો છે. ઉદા મંગલાચરણરૂપ પ્રથમ પદ્ય બાદ પરમેષ્ઠીઓ માટે પાંચ પાંચ પડ્યો, દર્શન પદ માટે ત્રણ, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ એ ત્રણે પદો માટે બને પદ્યો છે. છંદોનાં નામ દર્શાવાયાં છે.
વૃત્તિ અને અવસૂરિ: ‘વીરથય’ ઉપર જિનપ્રભુસૂરિએ વિ. સ. ૧૯૮૦માં વૃત્તિ રચી છે. એની કોઈ હાથપોથી મારા જોવામાં આવી નથી, જ્યારે મૂળ સહિત અવસૂરિની હાથપાથી મળે છે. તેના પરિચય મે` D. C. G, C, M. (Vol. XIX, Part 2, Page: 184–186) માં · સુવર્ણસિદ્ધિ ગર્ભિત મહાવીર જિન સ્તવ ’ ના નામથી આપ્યું છે. આ જ હાથપેાથીના આધારે મે' અવસૂરિ સ`પાદિત કરી હાય એમ લાગે છે.
પાદપૂતિ: આ સ્મરણની પાદપૂર્તિરૂપે ૨૧ પદ્યમાં “મઈસુરસૂરિ (મતિ સુરસૂરિ) Bત્ત” તેજસાગરે રચ્યું છે. આને “પ્રિયંકર નૃપ કથા”ના પરિશિષ્ટરૂપે મેં આપ્યું છે.
હાથપોથી: આ સ્તોત્ર અને તેનાં કઈ કઈ વિવરણની હાથપથીઓને પરિચય મેં D. C. G. C. M. (Vol. Xvil, Part 3) માં આપ્યો છે.
૧. ટીકા: આ જિનપ્રભસૂરિએ વિ સં. ૧૩૬૫માં રચી છે. એને વહેલી તકે પ્રકાશિત કરાવવી જોઈએ. ૧. આ પુસ્તકમાં માનતુંગસૂરિની બીજી બે કૃત્તિઓ – “ભક્તામર સ્તોત્ર” અને “ભક્તિભર થો” (પંચ પરમેષ્ઠિ સ્તવ) ને પણ સ્થાન અપાયું છે. સાથે સાથે, “નમિઉણ થોત્ત” ને મેં કરેલું
૨. પર્યાય ટીકા: આના કર્તાનુ' નામ જાણવામાં નથી. ૩. વૃત્તિ : આ અજ્ઞાત કક છે.
૪. અવસૂરિ: આ પ્રકાશિત છે, પણ અજ્ઞાત કઈંક છે. [૬] જીરીકાપલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તવ
પ્રણેતા: આ સ્મરણ અ...ચલગચ્છીય મેરુતુ ગસૂરિની રચના છે. તેમના કૃતિ કલાપપૂર્વક જીવન વૃત્તાંત વિષે ‘ અ’ચલગચ્છ દિગ્દર્શીન ' (પૃ. ૧૯૯-૨૩૩)માં વિસ્તૃત માહિતી અપાઈ છે. અહીં તે હું થોડી જ બીનાએ નોંધુ છું. તેમના જન્મ નરસિહની પત્ની નાલદેવીની કુક્ષીએ વિ. સં. ૧૪૦૩માં થયેા હતેા. તેમણે વિ. સ’, ૧૪૧૦માં મહેદ્ર પ્રભસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. વિ. સ. ૧૪૨૬માં તે ‘સૂરિ’ બન્યા હતા, અને વિ. સ. ૧૪૪૫માં ગચ્છ નાયક. તેઓ વિ. સં. ૧૪૭૧માં સ્વગૅ સિધાવ્યા હતા. તેમના અંગે કોઈ કે રચેલા ‘મેરુતુ'ગસૂરિ રાસ ' પ્રામાણિક ગણાય છે, અને એ માહિતીપ્રચૂર છે. તેમણે વ્યાકરણાદિ તેમ જ આગમા અને પુરાણેાના અભ્યાસ કર્યાં હતા. કેટલાક નૃપત્તિઓને પ્રતિબધ પમાડયેા હતા, અને ‘મંત્રવાદી ’તરીકે નામના મેળવી હતી. · ચક્રેશ્વરી અને પદ્માવતી એ દેવીએ એમની પાસે આવતી ' એવા ઉલ્લેખ જોવાય છે. મેરુતુંગસૂરિએ લગભગ ૩૫ ગ્રંથો રચ્યા છે. ‘ સૂરિમ`ત્ર કલ્પ' અને ‘સૂરિમ’ત્ર-સારાદ્વાર ’એમની જ કૃતિએ છે.
ટીકા: આ મરણ પર વાચક પુણ્યસાગરે વિ. સં. ૧૭૨૫માં “સુબોધિકા” નામની ટકા રચી છે, પણ તે છપાવાઈ હોય, તેમ જણાતું નથી.
[૮] (લહુ) અજિયસંતિ થયા - કવિ વીરગણિની આ કૃતિ આઠ પવો અપભ્રંશમાં અને અંત્ય પ્રાસથી અલંકૃત છે, અને તે “લઘુ અજિત શાંતિ સ્તવ” તરીકે ઓળખાય છે. તેમાં કહ્યું છે: “આ સ્તવ સાંવત્સરિક, પાક્ષિક અને ચાતુર્માસિક (પ્રતિકમણો)માં જે ભણે અને સાંભળે તેનું અશુભ જાય અને સકળ સુખ સાંપડે.” આ સ્તવના પ્રણેતા તે જ “પ્રભાવક ચરિત્તમાં નિર્દેશાયેલા વીરગણિ છે કે કેમ તે જાણવાનું બાકી રહે છે. આ સ્તવમાં અજિતનાથ અને શાંતિનાથ એ બે તીર્થકરોની સંયુક્ત સ્તુતિ છે.
બધા પુરુષમાં પુરુષત્વ સમાન હોવા છતાં પૂર્વકૃત શુભાશુભ કર્મના પરિણામને કારણે ચાર પ્રકારના પુરુષાર્થોની સાધનામાં ભેદ પડે છે, તેથી આગમાં છ પ્રકારના પુરુષ વર્ણવવામાં આવ્યા છે. તે આ રીતે: (૧) અધમાધમ, (૨) અધમ, (૩) વિમધ્યમ, (૪) મધ્યમ, (૫) ઉત્તમ, (૬) ઉત્તમોત્તમ.
તે આ રીતે: દેવતાઓ, મનુષ્ય અને તિય એના પરસ્પરનાં વૈર નાશ પામે છે. લોકનાં આધિ અને વ્યાધિ શમી જાય છે. લેકમાં શુદ્ર ઉપદ્રવ થતા નથી. શાકિનીઓ કેઈનું કાંઈ પણ અનિષ્ટ કરી શકતી નથી. દુષ્ટ મંત્રો અને તંત્ર પ્રભાવ વિનાના થઈ જાય છે. ગ્રહો શાંત થઈ જાય છે. ભૂત, પ્રેત વગેરેના ઉપદ્રવે ઉપશાંત થાય છે. લેકનાં મન પરસ્પર પ્રીતિવાળાં થાય છે.
ઘાતકમને ક્ષય થતાં જ શ્રી તીર્થકર ભગવંતેને વિશિષ્ટ પ્રકારની નામકર્મની પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે. તે તીર્થંકર નામકર્મ કહેવાય છે. તેને મહિમાં આ પ્રમાણે છે: , , એક યોજન પ્રમાણ ભૂમિનું વાયુકુમાર દેવતાઓ પ્રમાર્જન કરે છે. મેઘકુમાર દેવતાઓ સુગંધી જળથી સિંચન કરે છે. તુકુમાર દેવતાઓ પાંચ વર્ણનાં સુગંધી
અંતે આયુ: ક'ની સમાપ્તિને સમયે શુકલ ધ્યાન વડે ભવાપગ્રાહી ચાર કર્મીના ક્ષય કરે છે અને એક જ સમયમાં ઋજુ શ્રેણી વડે લોકના અગ્રભાગ ક્ષેત્રરૂપ મેાક્ષમાં ચાલ્યા જાય છે. તેઓ તેથી ઉપર જતા નથી; કારણ કે ત્યાં અલેાકમાં ઉપગ્રહના અભાવ છે. તે નીચે પણ આવતા નથી, કારણ કે તેમાં હવે ગુરુતા નથી. યોગ પ્રયાગના અભાવ હાવાથી તેઓને તિરછી ગતિ પણ નથી.
સંપાદક: “ગુણશિશુ
શ્રી અરજિન ભવજલને તારક, ઇતિ અનીતિ અધર નિવાર ભવિ પંકજકાનન બોધતે, ધ્યાનાનલ આતમ શોધો. ૧૮ મલ્લિ જિનેશ્વર મહિમા અતિ ઘણે, નિલકમલદલ દેહ સહામણે; કુમરી રૂપે જિનપદ ભગવ્યું, બાલપણાથી બ્રહ્મવત અનુભવ્યું. ૧૯: શ્રી મુનિ સુવત સુવતધારક, પ્રણમું પ્રેમે ભવિજન તારક અકલ કલા દિસે પ્રભુ તાહરી, રાગરહિત તે શિવનારી વરી. ૨૦ શ્રી નમિનાથ નમું પરમેશ્વરં, મિથિલાપુર અધિકારી જિનવરું; સહસદસ વરસનું જીવિત, પનર ધનુષ તનધારી સુરનતં. ૨૧ બ્રહ્મચાર સિરિ નેમિ જિનાધિપ, વંદુ વેગે પ્રસુતસુરાધિપં; સમુદ્રવિજય નૃપ નયનાનંદન, માત શિવાદેવી ચિતનંદનં. ૨૨ પુરુસાદા પાશ્વ જિનોત્તમ, નિર્મલ ભાવે પૂજે વૃતશમે; ચરણકમલ પ્રણમે જે સ્વામિનાં, પાતિક ચૂરે પૂરું કામના. ૨૩ શ્રી વર્ધમાન નમું ચરમ જિન, ત્રિભુવન-જન-ગણ-માણસ-રંજન શ્રી જિનશાસન ભાસન જગધણી, ગૌતમ ગણધર જાસ મહામણી. ૨૪ શ્રી કષભાદિક જિનવર જે થયા, પાતિક કર્મક ધઈ નિર્મલ ભયા; ચઉદરાજ અલગા જઈ વસ્યા, ધ્યાનગુણે મનમંદિર ઉસ્યા. ૨૫ અરથ થકી અરિહંતે ભાખીયા, સૂત્રથકી ગણધરમુનિ દાખીઆ આગમ ચોરાશી સેડામણો, સાંભળતાં લીજે તસ ભામણાં ૨૬ કટિનટિ મેહુલ (મેલ)ખલકે ઘૂઘરી, રમઝમ કરતી ચરણે નુપૂરી; રૂપે સુંદર શાસનની સુરી, શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જય કરી. ૨૭
વિલસઈ સિદ્ધ સયંબર, સંવર ગુણિ અભિરામુ. એ પંક્તિઓથી શરૂ થતી શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃત એક નેમિનાથ ફાગુ' તાજેતરમાં “ગાયકવાડ ઓરિયેન્ટલ સિરીઝમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ “ગુર્જર રાસાવલિ'માં છપાયો છે. ત્યાર પછી ચાણસ્માના જ્ઞાન ભંડાર માંથી જયશેખરસૂરિ કૃત વિવિધ ગુજરાતી રચનાઓની ૨૧ પત્રની એક હસ્તલિખિત પોથી પૂ. પં. રમણીકવિજયજીના સૌજન્યથી મળી છે, એનાં પત્ર ૧૭-૧૮ ઉપર જયશેખરસૂરિને આ બીજો “નેમિનાથ કાગ' લખાયેલું છે. અર્થાત કણપીય જયસિંહરિની જેમ જયશેખરસૂરિજીએ બે નેમિનાથ ફાગ રમ્યા છે, પણ જયસિંહસૂરિના બે ફાગુ વિભિન્ન પ્રકારના છંબંધમાં છે. જયશેખરસૂરિને પહેલે ફાગ સાધંત આંતર યમકવાળા દુહામાં છે, જયારે બીજા ફાગની પહેલી ૨૪ કડી આંતર ચમકવાળા દુહામાં છે. પંરતુ બાકીના કાવ્યને બંધ અનુકમે એક દુહો અને ત્રણ કે ચાર રોળા છંદની બનેલી કુલ ૬ ‘ભાસ” નો છે. ચાણમાની હસ્તપ્રત પુપિકાઓમાં ‘જિણિ જગિ જીતઉથી આરંભાતા પહેલા ફાગુને “નેમિનાથ ફાગ' કડ્યો છે, જયારે બીજા કાણુને “ શ્રી નેમિનાથસ્ય ફાગુ બંધન સ્તુતિ: ' એ નિદેશ કર્યો છે.
મૂળ કર્તા: શ્રી જયશેખરસૂરિજી પણમિય શિવગતિગામીય, સામીય સવિ અરિહંત; સુર – નરનાહ નમંસિય, દૂસિયસયેલ દુહંત. ગાઈશું અણુ અણુરાગિહિ, ફગિહિ નેમિકુમાર; જિણિજગિ સયલ વિદીત, જીતઉ ભુજબલિ મારુ. બારમઈ વર નયચિ, વઈરિય વારણસર કંચણમણિમય સુંદર મંદિર, પલિ પગાર. મણવંછિય સુરપાવ, જાયવ કુલનહ ચંદુ તહિં અરિદલબલ ટાલઈ પાલઈ રાજ મુકુંદુબંધવ – તાસુ સભાવિહિ, ભાવિહિં ભવહ વિરનું નેમીસ સિરિકુલહર, જલહરસામલગg. સંખ પૂરિ જગુ બહિરિઅ, હરિઉ નાદિહિં મેહ; જિણિ ભુયદંડિ પયંડિહિ, કિઉ કેસવબલ છે. સમુદવિજ્ય-સિવ અંગજુ, અંગિ જુ દસધણુમાણ ખીજાઈ નારી નામિહિં, કામિહિં અમલિયમાણુ. રંભ સમાણિય રાણિય, સરિસઉ દેવ મુરારિ, પરિણય કાજિ મનાવઈ, નાવઈ નેમિ વિચારિ. વિસિય રતિપતિ ત્રસ્તુપતિ, તઉ અવતરિ વસંત ભુવણ પરાજય સંમુહુ, વભ્યાહુ ચલિઉ હતુ. રાગ વસંતહ અવસરુ, નવસરુ જાણિય ગાઈ ફલિ, દલિ, કુસુમિહિં સહઈ, મેહઈ મનુ વનરાઈ. કેલિજલિ કમલિણિ લહકઈ બકઈ મલયસમીરુ, વાણિ મૂ મધુરિમ દાખઈ, ભાષઈ કોમલ કરુ. ૧૧ કેઈલ કેલિ નિહાલિય, બાલિય મેલ્ડ માનું ભમઈસુ ભમરઉ રુણિઝણિ, સુણિજીણિ ગુણિહિ સગાનુ. ૧૨
વસ્તુત: જે આ ભેદ બરાબર સમજી લઈએ, તો હાલમાં ને સમજી શકાય તેવી, શાસ્ત્ર ઉલ્લેખનીય એવી ઘણી બધી વસ્તુઓ આપણે સહેલાઈથી સમજી શકીએ; જેથી અશ્રદ્ધાને ઉત્પન્ન થવાને માટે કઈ કારણ રહે નહિ.
શ્રી પ ́ક્તિશ્રી દીપવિજયજી શ્રી અષ્ટાપદજીની પૂજા ઢાળ ( પહેલી)માં કહે છે: આશરે એક લાખ ગાઉ ઉપરે રે, ગાઉ પચ્યાસી હજાર; શ્રી સિદ્ધગિરિથી વેગળે રે, શ્રી અષ્ટાપદ જયકાર.
વળી, શ્રી સૌભાગ્યવિજયજી મહારાજ ‘ વિવિધ તીમાળામાં કહે છે: જિજ્ઞેસર જનમીયા, મૂળ અયેાધ્યા દૂરીજી,
પ્રશ્ન: મહાવીર પ્રભુ ! બંધન કોને કહે છે? અને શું જાણવાથી એ બધન તૂટે છે ? ઉત્તર : હું આયુષ્યમાન ! જ્યાં સુધી જીવ ચેતન અથવા જડના અલ્પ પ્રમાણમાં પણ પરિગ્રહ કરે છે, અથવા બીજા દ્વારા કરાતા પરિગ્રહને અનુમેાદન આપે છે, ત્યાં સુધી એ દુઃખથી મુક્ત થઈ શકતા નથી. ધન અથવા કુટુંબ ગમે તેટલુ વિપુલ હાય, પણ એ બધું જીવને દુઃખમાં સહાય કરી શકતું નથી. તેવી જ રીતે આયુષ્ય પણ ચંચળ છે, એ ઉપક્રમ ક્રિયાથી તૂટી જાય છે. એટલે આ વિચારીને બંધનનો ત્યાગ અને સંયમ-સાધનાથી કર્મોને નાશ કરી દેવે જોઈએ.
પૂજ્ય શ્રી મેઘરાજ મુનિ કૃત “સત્તર ભેદી પૂજાની બીજી પૂજામાં કહ્યું છે: “પૂજિયે નવ અંગે, ચરણ, જાનુ – કર, અંસ (નાભિ), હદિ, બાહુ બેઉ અપાર; કંઠ લલાટ, શિર વિલેપતાં રંગભર, પામીએ રે ભવતણે એમ પાર.”
આજે જયારે સત્ર ભયને એક કરુણ આક્રંદ સર્જાઈ રહ્યો છે, ત્યારે નિર્ભય ચિત્તની કેટલી જરૂર છે! સર્વ ભયેથી છૂટવા માટે જ ધમની રચના છે. માત્ર નિર્ભય ચિત્ત જ પરમાત્માનું ઐશ્વર્ય અને સૌંદર્ય સમજી શકે છે. પરમાત્માની નિષ્કારણ અને નિ: સીમ કરુણાના સ્પર્ધા વિના ચિત્ત નિર્ભય બનતું નથી. કરુણાનું એ પેાલાકી તત્ત્વ જ ભયના કાચઘરના ભૂક્કો ઉડાવી દે છે.
મામાએ લખ્યું: “સાગરના જીવને સરિતાનાં જળ ફાવતા નથી. વેલાને વહાણમાં મુંબઈ મોકલે.”
લેકે વેલા શાને ડરાવતા: “જે જે ભલા માણસ ! લાખના બાર હજાર ન કરતે. એના કરતાં આ થડાને શાંતિભર્યો ધંધે શું ખોટો છે ?”
- સ્નેહીઓ હજી શિખામણ આપી રહ્યાં હતાં: “વેલા ! લાખના બાર હજાર ન કર !” પણ માને તે વેલે નહિ!
અંગ્રેજ કપ્તાને અલકાસમને ઉધડે લીધે. કહ્યું: “ સીધે સીધા વેપારી બંદરે હંકારી જાઓ. જે આડાઅવળા ગયા છે, તે ખબર લઈ નાખીશ.”
सकलनयविलसितां विरोधमथन नमाम्येनेकान्तम् । – બધા નાના વિરોધને વિનાશ કરવાવાળા અનેકાંતને હું નમસ્કાર કરું છું અનેકાંતવાદનું સ્વરૂપ: “અનંત ધરમ વસ્તુ' (સ્વાદ્વાદ મંજરી),
સાંખ્ય દર્શન આત્માને એક રસ નિત્ય જ માને છે. તેમનુ' કહેવુ' છે: સર્વથા નિત્ય જ છે.'
જ્યારે બૌદ્ધ દર્શનનું કહેવુ છે: આત્મા અનિત્ય ( ક્ષણિક ) જ છે, ’ આમ આપસમાં બન્નેને વિરાધ છે. બન્નેને ઉત્તર દક્ષિણના માર્ગ છે. પરંતુ જૈન દર્શન . કઢી પણ એકાંતપક્ષી નથી. તેને મત છેઃ જો આત્મા એકાંત નિત્ય છે, તે તેમાં ક્રોધ- . અહંકાર-માયા-લાભના રૂપમાં રૂપાંતર થયેલા કેમ દેખાય છે? આત્માનું નારક–દેવતાપશુ અને મનુષ્યમાં કેમ પરિવતન થાય છે ? ફૂટસ્થ નિત્યમાં તે કોઈ પણ રીતે પર્યાય યા પરિવન હેરફેર ન થવા જોઈએ. કિ`તુ પરિવર્તન તા થાય છે, તે તે સ્પષ્ટ જ છે. એથી · આત્મા નિત્ય જ છે.' આ કથન ભ્રાન્તિભર્યાં છે. અને જો આત્મા સથા અનિત્ય જ છે, તે ‘ આ વસ્તુ તે જ છે, જેને મેં પહેલાં જોઈ હતી' એવા એકત્વ અનુસંધાનાત્મક પ્રત્યભિજ્ઞાન ન થવા જાઈએ. પરંતુ પ્રત્યભિજ્ઞાન તે અખાધ રૂપથી થાય જ છે. તેથી આત્મા સ`થા અનિત્ય ( ક્ષણિક ) જ છે. આ માન્યતા પણ ત્રુટિયુક્ત છે. જીવનમાં એક આગ્રહ ( કદાગ્રહ ) પકડીને ‘ જ ’કારનાં રૂપમાં આપણે વસ્તુસ્વરૂપનું તથ્ય નિ ય ન કરી શકીએ. આપણે તે ‘ ણુ’....દ્વારા વિવિધ સ્વરૂપેાથી સત્યના પ્રકાશના સ્વાગત કરવા જોઇ એ. અને આ સત્યપૂર્ણ દૃષ્ટિથી આત્મા નિત્ય છે અને પર્યાયની દૃષ્ટિથી આત્મા અનિત્ય છે.
ઘર પ્રતિ પ્રયાણ કરી રહ્યા હતા. રસ્તામાં એક માણસ મળે. તેણે પૂછ્યું: “કેમ ભાઈઓ ! નૃત્ય જેઈ આવ્યા? નૃત્ય કે હતે?” ત્યારે આંધળાએ કહ્યું : “ આજે ફક્ત ગીત ગાવાનું થયું છે. નૃત્ય તે આવતી કાલે થશે. ત્યારે વચ્ચે જ બહેરે છેઃ “અરે ! આજ તે. ફક્ત નાટક જ થયું છે. ગીત ગાવાનું તે આવતી કાલ પર હશે !” આમ બને જણ પિતાના તાનમાં આવી ગયા. એટલું જ નહીં પણ “હું જ સાચે, તું ખોટો” આમ ગયા. એટલું જ નહીં પણ “હું જ સાચે, તું ખેટો” આમ નાહક વાદવિવાદમાં ઊતરી મારપીટ સુધી પહોંચતા વાર ન લાગી.
જેના હાથમાં હાથીને પગ આવ્યો. તેણે કહ્યું: “હાથી થાંભલા જેવો છે. જેના હાથમાં કાન આવ્યું. તેણે કહ્યું : “હાથી સુપડા જેવો છે. જેના હાથમાં સૂઢ આવી, તેણે કહ્યું : હાથી સાંબેલા જેવો છે. જેના હાથમાં પેટ આવ્યું, તેણે કહ્યું : “હાથી પખાલ જેવો છે.”
જેના હાથમાં તેને દંતશૂળ (દાંત) આવ્યા, તેણે કહ્યું: ‘હાથી કામઠા જેવું છે. અને જેના હાથમાં પૂછડી આવી, તેણે કહ્યું : “હાથી દોરડા જેવો છે.” આ રીતના વાદવિવાદથી તેઓ અંદરોઅંદર ઝઘડવા લાગ્યા. દરેક પુરુષો પોતાને, પિતે સાચા છે અને બીજા બેટા છે એમ માનતા હતા. આ તકરાર ચાલી રહી હતી, ત્યારે કોઈ એક દેખતે માણસ ત્યાંથી પસાર . થવા લાગ્યો. તેણે એકબીજાને તકરાર કરતા જોઈ કહ્યું : “તમે કેઈ તકરાર ન કરે. તમે બધા એ તમારી દષ્ટિએ સાચા છે. કારણ, તમે દરેકે હાથીને જે જે ભાગ ઉપર સ્પર્શ કર્યો, તે તે ભાગ તમે કહે છે, તે જ છે, કિંતુ એવા તે હાથીને ઘણે અંશે છે. જ્યાં સુધી તેને બધા અંશેને સ્પર્શાય નહિ, ત્યાં સુધી હાથીની ખરી માહિતી મળી શકે નહિ!” આથી, તેમના દરેકના મનનું સમાધાન થયું.
વિસ્તૃત વિવેચન: આ નાનકડા લેકમાં તે ખજાને ભર્યો છે. સુવર્ણ કાર પાસે સુવર્ણ મુગટ છે. તેણે તે મુગટને તેડીને કંગન બનાવી લીધે, એટલે મુગટને વિનાશ થયો. અને કંગનની ઉત્પતિ થઈ. કિંતુ, ઉત્પત્તિ અને વિનાશની આ લીલામાં મૂળ દ્રવ્ય (તત્વ)નું અસ્તિત્વ (હેવાપણું) તે રહ્યું ને ! તે સુવર્ણ જ્યાં ત્યાં પોતાની સ્થિતિમાં વિદ્યમાન રહ્યું. આમાં આ તખ્ય તે સમજમાં આવે છે કે, આકાર, ઉત્પત્તિ અને વિનાશ માત્ર (ઘાટ) વિશેષને થાય છે. નહિ કે મૂળ વસ્તુને ! મૂળ વસ્તુ તે અનેક પરિવર્તન થવા છતાં પણ પિતાના સ્વરૂપથી ચલિત નથી થતી ! મુગટ અને કંગન તે સુવર્ણના આકાર વિશેષ છે. આ આકાર વિશેષની ઉત્પત્તિ અને વિનાશને જોવાય છે. જૂના આકારને વિનાશ થઈ જાય છે અને નૂતન આકારની ઉત્પતિ થાય છે. આથી ઉત્પતિ, વિનાશ અને સુવર્ણની સ્થિતિ આ ત્રણે પદાર્થના સ્વભાવ સિદ્ધ થાય. '
......: Ask Me . Asts. ..s: tet 1 sesses. Its stu.bbbbbbbbbbbbbbbbbbbb[૮૫]
આ બધું અનેકાંતના દષ્ટિકોણને ન અપનાવવાનું કારણ છે. આમ અનેકાંતવાદ જૈન સંસ્કૃતિના તત્વજ્ઞાનને મૂળાધાર છે. એ સહેજે સમજી શકાય તેમ છે. જેમ પ્રકાશ આવતાં જ અંધકાર અદશ્ય થઈ જાય છે, તેવી જ રીતે અનેકાંતને આલાપ માનસમાં આવતાં વેંત જ કલહ દ્વેષ, વૈષમ્ય, કાલુષ્ય, સંકુચિત વૃતિ અને સંઘર્ષ સર્વે શાંત થઈ જાય છે અને શાંતિ અને સમન્વયનું મધુરું વાતાવરણ વૃદ્ધિ પામતું જાય છે. એકમેકમાં વિરોધ અને સંઘર્ષાત્મક હઠાગ્રહરૂપ વિષને વિદાય આપી, અવિરોધ શાંતિ સહઅસ્તિત્વના આ અમૃતવર્ષમાં જ અનેકાંતવાદની સર્વોપરી ઉપયોગિતા સિદ્ધ જ છે. ઉપસંહાર: - જૈન સંસ્કૃતિમાં જે કંઈ પશુ વાત કહેવામાં આવી છે, તે અનેકાંતાત્મક વિચાર અને રવાદ્વાદની ભાષામાં કહેવામાં આવી છે.
વિક્રમ સંવત ૧૭૨૧માં પંડિત રંગવિજયગણિના શિષ્ય કવિ મેરુવિજયજીએ કર્ણાટકમાં આવેલા વિજાપુર નગરમાં વસ્તુપાળ-તેજપાળને રાસ ર છે. તેમાં ઉપર્યુક્ત વિગતની અતિ ચર્ચા કરવામાં આવી છે. તે વિગતને રાસકારના શબ્દોમાં અનુવાદરૂપે રજૂ કરું છું: - પાટણ નામનું શહેર. ત્યાં સેમરાજ નામને વાણિક વસતો હતે. પ્રાગ્વાટ તેને વંશ. ત્રણ ત્રણ પેઢીથી તેનું ઘર જ્ઞાતિમાં આગેવાન તરીકે પંકાતું હતું. તેને પુત્ર આસ રાજ. આસરાજના કર્મસંગે લક્ષ્મી પગ કરીને ચાલી ગઈ. ચાલી ગઈ એટલું જ નહિ, પણ પેટ ભરવાના પણ સાંસા પડે તેવી સ્થિતિ ઊભી થઈ. પાટણમાં સૌની સામે નિર્ધન બનીને વસવા કરતાં, પાટણ છોડીને કોઈ નાના ગામમાં વસવાને તેણે નિર્ણય કર્યો, અને એક દિવસ ડી ઘરવખરી લઈ, તેણે પાટણ છોડ્યું. પ્રયાણ કરી નગર બહાર જતાં જ
રાસકાર લખે છે: “દહિલા દહાડા તે નિગમ, લંપટપણું મન સાથે રમે.”
કોઈ શ્રાવક છે. તે સમયમાં, મુનિએના ઉપાશ્રયમાં દ્વીપક વગેરેના લેશ પણ પ્રચાર ન હતા, એટલે અંધકાર હાવાથી કોઈ મકાનમાં હોય તે પણ દેખાવાની શકયતા ન હતી. તે સમયે, કે જ્યારે રાત્રિના લગભગ દોઢ પ્રહર વીતી ગયા હતા. આચાર્યની ઉપાસના કરતા તેમના એક વિનીત શિષ્યે આચાર્યશ્રીને પૂછ્યું: ‘ભગવન્ !જિને'દ્રશાસનના પ્રભાવ ઝાંખા થઇ રહ્યો છે. પૂર્વકાળમાં જે ઉદ્યોત જિન શાસનનેા હતા, તે ઉદ્યોત શુ આ કાળમાં જોવા નહિ જ મળે ?”
ગુરુએ કહ્યું: વત્સ ! ચિંતા ન કર. તારા જેવે જ પ્રશ્ન મારા મનમાં પણ ઊઠયો હતા અને તેથી મે' મારા ધ્યાન બળથી શાસનદેવીને ખેલાવી હતી અને આ પ્રશ્ન પૂછ્ય હતા. ત્યારે તેણે મને કહ્યું હતું : ‘ કુમારદેવીના નંદન શાસનના સુભટ થશે.'
શિષ્યે પૂછ્યું: ‘ ગુરુદેવ ! મને બધી વાત માંડીને કહેા. એ કુમારદેવી કાણુ કે જેની કુક્ષિએ જિનશાસનના સુભટ પાકશે ? ’
ગુરુએ કહ્યું: ‘વત્સ ! આવી વાતેા રાતના કરવી ન જોઈ એ. કયારેક એનાથી અન થાય.’ પણ શિષ્યને આગ્રહ ચાલુ જ રહ્યો. તેણે કહ્યું : · અહીં કોણ છે કે અનથ થાય ? ’ છેવટે, શિષ્યના અતિ આગ્રહને વશ થઈ ગુરુને તે વાત કહેવી પડી. ગુરુને પણ થયું
ગુરુએ કહ્યુ: ‘ વત્સ ! સાંભળ :
આસરાજે ગુરુની વાત સાંભળી હતી. પણ તેને એ ખબર ન હતી કે, આ તે જ કુમારદેવી છે, તેથી તેના મનમાં આશ્ચર્ય થયું કે, આચાર્ય મસ્તક શા માટે હલાવે છે? તેણે કુમારદેવીના ગયા પછી વિનયપૂર્વક ગુરુને પૂછ્યું કે, “આપે મસ્તક શા માટે હલાવ્યું?” ત્યારે ગુરુએ લાભ જોઈને કહ્યું: “આ વિધવા સ્ત્રી છે, પણ તેની કુક્ષિથી બે રત્ન પાકવાના છે, એમ તેના શરીરનાં લક્ષણો કહે છે. તેના ડાબા અંગમાં મસે છે, હાથ પર તલ છે.” પણ શાસનદેવીની વાત ન કહી.
એહવા વચન સુંદરી કાને નવિ ધરે રે, આસરાજ કરે દૂજો ઉપાય. આસરાજે કુમારદેવીને જૈન શાસનમાં બનેલા દષ્ટાંતો આપીને સમજાવવા માંડ્યું: આદીશ્વર ભગવાને સુમંગલા સાથે લગ્ન કર્યું. તે પરણેલી જ (કેની સ્વીકારેલી જ ) ચી હતી ને ! નંદિષણ કે અરણિકે પણ પરસ્ત્રી સાથે જ ભેગ ભોગવ્યા હતા ને ! અને કુબેરદત્તે તે માતા અને ભગિની બંનેને ભેગવ્યા. માટે, આ તો અનાદિ કાળથી ચાલતું આવ્યું છે. તેથી તું બીજો વિચાર ન કર.”
રાજધરે તેને કહ્યું: “જે તારામાં હિંમત હોય તે કામ તરત પતી જાય. હું તારી સહાયમાં છું. મારી પાસે ઘડીમાં એક જોજન પસાર કરે તેવી સાંઢણી છે. અને ભલા માણસ ! આમાં તે હામનું કામ છે. અંધારી રાતે મધરાતના સમયે ત્યાં પહોંચ અને છોકરીને ઉઠાવી લાવ. નાખ સાંઢણ પર અને થઈ જા રવાના. રાત આખી વીતે ત્યાં સુધીમાં
અને પછી શું બન્યું ? તે રાસકાર કહે છે: નિદ્વાભર સૂતી સુંદરી, પઢી છે પડસાલ; આકાશ આવી પાપીઓ, રજની હરે તે બાલ. એવાં કર્મ ન કીજીયે, જેણે દડે રાય; માતાપિતા, ન્યાતિ પરિહરે, પરભવ નરકે જાય. ચંચલણે ચોરી કરે, નિશભર નિદ્રા બાલ; જાગી અબલા, મુખ બાંધિયું, સાંઢ લઈ ચાલ્યા તત્કાલ, ઘડીએ જે જન ચાલતી, આવી રજનીમાંય; આશાપલ્લીયે આવીઆ, નિર્ભય તે તિહાં થાય.
અહીં રાસકારે આશાપલ્લીને ઈતિહાસ વર્ણવ્યો છે અને જણાવ્યું છે: “પ્રથમ અહીં કર્ણાવતી નગરી હતી. પણ કાળક્રમે નગરે ઉજજડ બન્યાં. કર્ણાવતીનું પણ એમ જ થયું. ચેરના વસવાટ અહીં શરૂ થયા. આશા નામના ભલે અહિં પહેલી વસાવી, તેથી નામ પડ્યું “આશાપલ્લી.” જ્યારે અહમદશાહે અહમદાવાદ વસાવવાનું નકકી કર્યું, ત્યારે અહીં રહેતા ભલેને વશ કર્યા અને અમદાવાદની સ્થાપના કરી.
રાસકાર આગળ લખે છે: હવે આસરાજ આશા ફળી, કેડે કે નહિ થાય; મનમાની તે માનિની, રાખી મંદિર માંય. બાલી ભેલી મૂરતી, હિા ભવનાં લાગ્યાં પાપ; સાધુ સંતાપ્યા મેં સહી છે, વિછાયા માબાપ. કુડા કલંક સખી મેં દિયા, સાપણ મોસા કીધ; શુદ્ધ શીલ નવિ પાલયું, કેને દૂષણ દીધ.
- भगवान श्री महावीर प्रभु જ્ઞાન હોવાને સાર એ છે કે, કોઈની પણ હિંસા ન કરવી. જ્ઞાન માનવતાને સાર છે. જ્ઞાનને સાર છે: સમ્યફ.
જબુસ્વામીની સાથે માત્ર સગપણમાં જ જોડાયેલી આઠ પુત્રીઓને તેનાં માતાપિતા કહે છે: “જબુ તે દીક્ષા લેનાર છે, માટે બેલે, તમારે શું વિચાર છે?” ત્યારે તેઓ જવાબ આપે છે: “જે જંબુ કરશે, તે અમે કરવા તૈયાર છીએ. પણ તેના સિવાય બીજો પતિ તે અમે આ ભવમાં કદી કરીશું નહિ.” જ્યાં બીજે પતિ કરવાને અવકાશ છે, ત્યાં પણ સતીઓ બીજા પતિને ઈચ્છતી નથી, તે પછી એક પતિના મરણ બાદ બીજે પતિ સતી સ્ત્રીઓ ઈચ્છે જ કેમ?
વસ્તુસ્થિતિ એ છે કે, કોરેગથી ગ્રસ્ત થયેલા શ્રીપાળકુમાર, મદનાસુંદરી જેવી એક રાજપુત્રીને મારી સંગતથી ભવ ન બગડે એ હેતુથી કહે છેઃ “હે મદના! તું હજી બીજે પતિ કરી શકે છે. તેના ઉત્તરમાં મદનાસુંદરી જણાવે છે: “સ્વામિનાથ, હવે કર્ણકટુક આવું વચન કદી બેલશે નહીં. કારણ કે, પ્રથમ તે કાંજી એક તુચ્છ ખાણું છે અને તે પછી સડેલી હોય તે એની તુચ્છતાનું પૂછવું જ શું? તે મુજબ સ્ત્રીને અવતાર મહા પાપોદયથી મળે છે. તેમાં બીજે પતિ કરે તેની અધમતાનું તે કહેવું જ શું? આનું નામ જ સાચે સતીત્વપ્રેમ.
એવું જ એક સ્ત્રીપુરુષનું યુગલ ઝાડ નીચે બેઠું છે. તે પ્રસંગે અચાનક ઝાડ - ઉપરથી એક ફળ પુરુષના શિર ઉપર પડે છે અને તે મરી જાય છે. (આને અકાળ મૃત્યુ કહેવાય છે.) એટલે કન્યા એકલી આમતેમ ભટકે છે. તેને ઉપાડી નાભિ રાજા પાસે લાવવામાં આવે છે. કન્યાની નિરાધાર પરિસ્થિતિ નિહાળી નાભિ રાજા કહે છે: “રાખે. અમારા હષભની પત્ની થશે.” હજી તે એ ભાઈબહેને પોતાના યુગલિક ધર્મના રિવાજ મુજબ પતિ પત્ની તરીકે જોડાયા પહેલાં જ બેમાંથી એકનું મૃત્યુ થાય છે, એટલે તે કન્યાનું
न सा शकसहस्त्रेण, व शक्य युधिष्ठिर ॥ શ્રી કૃષ્ણજી યુધિષ્ઠિરને કહે છે: “હે યુધિષ્ઠર ! એક જ રાત્રિ માત્ર બ્રહ્મચર્યના સેવન કરનારની જે ગતિ થાય છે, તેને હજારો ઈદ્રો પણ કહેવાને શકિતમાન થતા નથી.
બીજા જીવોને દુ: ખ આપનારા અજ્ઞાની જીવો અંધારામાંથી અંધારાની તરફ જઈ રહ્યા છે.
: :- પCCC
અજોડ પ્રભાવક પૂજ્ય યુગપ્રધાન દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ મહારાજશ્રીના અનેકવિધ ઉપકારોએ પણ અચલગચ્છના ઇતિહાસને બહોળા પ્રમાણમાં મહત્ત્વાકાંક્ષી બનાવ્યા છે. વઢિયાર દેશની રઢિયાળી એ ભૂમિ કે જ્યાં આ મહાપુરૂષે જન્મ લીધો. શંખેશ્વર તીર્થની પાસે જ આવેલા લોલાડા ગામના એ ગીતાર્થ ગુરુદેવ મહાજ્ઞાની હતા. નવ વર્ષની બાળવયમાં જ દીક્ષિત બની, ફક્ત સોળ વર્ષની અવસ્થામાં જ તેઓ આચાર્ય પદના જવાબ દારીભર્યા સ્થાને નિયુક્ત થયા. તે એમની પ્રતિભાસંપન્ન કાર્યશક્તિ પણ કેવી અજોડ હશે ! તેઓશ્રીની સંયમી જીવનની આચારપાલનની વિશુદ્ધતા શ્રેષ્ઠ કોટિની હતી. સાથેસાથ મહા પ્રભાવક વિદ્યા, મંત્રાદિના જ્ઞાતા એ મહાપુરુષે એ શક્તિઓને અનેક રીતે શાસનસેવામાં સદુપયોગ કરી, સંઘ અને શાસનની વિશિષ્ટ સાધનાના બળે પ્રાપ્ત સિદ્ધિઓને કેટલાક ચમત્કારિક પ્રસંગે ઇતિહાસે નોંધેલા છે. કચ્છ ભુજ નગરના રાવ પ્રથમ ભારમલને દુ: સાધ્ય વાત રોગની પીડાને દૂર કરી જિન ધર્મથી પ્રભાવિત બનાવ્યા હતા. આ પ્રસંગની ચિરસ્મૃતિ માટે આજે પણ ભુજ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રયમાં રહેલા એક સીસમના ઝૂલણ પાટ અંગેની અતિહાસિક કડીઓ પૂજ્યશ્રીની દિવ્ય શક્તિઓને પરિચય આપે છે. આગ્રાના જિનમંદિરની સુરક્ષાના પ્રસંગે મોગલ સમ્રાટ જહાંગીરને જિનશાસનાનુરાગી બનાવેલ. આપણે આપણા અસીમોપકારી એ મહાપુરુષના ત્યાગ, વૈરાગ્ય અને સંયમના રંગે રંગાયેલા પવિત્રતમ જીવનના આદર્શો શતાંશે પણ આપણા જીવનમાં ઉતારી અનેક સિદ્ધિના સ્વામી છતાં ય વિનમ્ર સાધક એ પૂજ્યાત્માના પાવન ચરણે ભૂરિ ભૂરિ વંદના કરીએ !
અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરીશ્વરજીના વિજયરાજ્યમાં વાચક (ઉપાધ્યાયજી) સહજસુંદરગણિ શિષ્ય વાચકપંડિત નિત્યલાભગણિએ ગુજરાતી ભાષામાં અનેક કૃતિઓ રચી છે, જે કૃતિઓનાં પ્રાપ્ત નામ આ પ્રમાણે છે: (૧) શ્રી વાસુપૂજ્ય જિન સ્તવન, (૨) શ્રી શીતલનાથ સ્તવન, (૩) શ્રી ગોડી પાર્શ્વજિન કચ્છી સ્તવન અને (૪) સદેવંત સાવળિગા..
કરછ કલામના તંત્રીશ્રી પોતાની નોંધમાં લખે છે: “ક કલામને માટે એ હર્ષની વાત છે કે, કરછી ભાષાને એક એતિહાસિક અધ્યાય સર્વ પ્રથમ બહાર લાવનાર સંશોધન તેમાં પ્રગટ થાય છે. વિદ્વાન જેન મુનિશ્રી પૂજ્ય કલાપ્રભસાગરજીના મૂલ્યવાન સંશોધનના પરિપાક સમી પ્રસ્તુત કચ્છી કતિ આમ તે સીધુંસાદ સ્તવન છે, તેમ જ જે કવિની દષિએ તેની કક્ષા બહુ ઊંચી નથી, તેમ છતાં ભાષા -ઈતિહાસની દષ્ટિએ એનું મૂલ્ય છે. તેમ જ સરળતાનું વિશિષ્ટ સૌદર્ય તેમ જ આવી ભરી ભક્તિ એમાં અવશ્ય વિકસે છે. “સુઘડ,” દરિસણ, વેલડોની” જેવા તળપદા શબ્દ અને “લાખ ટકનને,” “તું વડે પીર , “થેઆખું ખલી ખીર,’ ‘ઘેરજી વમાં તેજે નાં મથા” જેવા રૂઢિપ્રયોગો ખાસ ધ્યાનપાત્ર છે. “મીંહ બાપીયડા જિ હ, (મેઘને ઝંખતા બપૈયાની જેમ) એ ઉપમાં કવિત્વશક્તિની નિર્દેશક છે. એમ તો ‘દરિસણ વેલડોની જિજ” એ સીધો અભિગમ પણ હૃદ્ય છે.”
ઉપરોક્ત પરીક્ષણ એ સભાવનાએ તરફ નિર્દેશ કરે: ( ૧ ) યા તે ‘જય નિત્યલાભ મુનિના અંતેવાસી શિષ્ય હોઈ શકે. જેથી નિત્યલાભજીની લેખનશૈલી એમણે આત્મસાત્ કરી હોય અથવા તેા (૨) બન્ને કૃતિએ નિત્યલાભજીની જ હેાય. પણ પાછળથી થયેલ ‘જે હર્ષે ’ એ પેાતાના નામે ચલાવી હાય. જો કે આ બીજો વિકલ્પ વધુ સબળ લાગે છે.
afsad video slais cess-de-I sits: fessive :તૂiss
આ દહેરાસરની કલ્યાણ ટૂંકમાં અન્ય જે ભાગ્યશાળી મહાનુભાવ શેઠિયાઓએ દેવકુલ-દહેઓ બંધાવ્યાં છે, એમનાં નામ આ પ્રમાણે છે: શ્રી પાંડુભાઈ તેજશી, શ્રી ત્રિકમજી વેલજી, શ્રી પદમશી વીરજી, શ્રી શામજી હેમરાજ, શ્રી પરબત લધા અને શ્રી લાલજી મેઘજી.
તિમતિમ રાગ ઘણે વાધે, જિમજિમ જુગતિ શું પરખું રે.” ૧. પંચમ કાળમાં આત્માને પૌગલિક ભાવના રસમાંથી બચાવીને આધ્યાત્મિક ભાવમાં જોડનાર સર્વશ્રેષ્ઠ આલંબન બે જ છે: જિનપ્રતિમા અને જિનાગમ.
isleeses.: pelos. of looks studધ
ગુરુપયકમલહ હંસ, પડિબહિયા જણ સયસહિય. (પ. ૨૦૪) (૪) ભીમશી માણેક “ગુરુપટ્ટાવલિમાં જણાવે છે: “ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ શંખેશ્વર પાસે લેલાડા ગામમાં માસું રહ્યા હતા. એક વખત ત્યાંના લકે “દસાડા ગામે વિવાહ પ્રસંગે ગયા હતા. એવામાં ગુજરાતને પાદશાહ ચઢી આવ્યું. શ્રાવકેએ આચાર્યને કહ્યું : “તમારી પિથીઓને ભાર અમને આપે અને તમે અમારી સાથે ચાલે.” ગુરુએ કહ્યું : “ચોમાસું ઊતર્યા વગર અમારાથી વિહાર થાય નહિ.”
તે પછી ગુરુએ શ્રાવક પાસે સવા મણ ચોખા મંગાવીને તેને મંત્રીને શ્રાવકને આપ્યા. આ ચેખાની ગામફરતી ધારાવાડી દઈને પાછું જોયા વગર શત્રુ સામે દેડવાનું કહ્યું. શ્રાવકોએ તેમ કર્યું. જેટલા ચોખા હતા તેટલા સૈનિકે થયા. પાદશાહ મોટું સૈન્ય દેખી ભયભીત થઈ ભાગી ગયે. આથી સહુ આચાર્યના પ્રભાવથી પ્રભાવિત થયા. બધાં થે મળી તાંબાના પતરા ઉપર લેખ કરી આપ્યો: “જ્યાં સુધી વિધિપક્ષ ગરછને યતિ આવે ત્યાં સુધી બીજા ગચ્છને યતિ અહીં રહે નહિ...” (પૃ. ૨૦૪)
(૧૫) વાવ વિદ્યાવલભગણિએ સં. ૧૫૯૪માં માગસર સુદ તેરસ, ગુરુવારે લેલાડા ગામમાં રહીને અrદ્વત્રિત કરવાની પ્રત લખી. જુઓ: સં. ૧૬૧૪ વરે માતા-પુરિ ત્રયોદર કુદवासरे लोलाडागामे अचलगछे वा. विद्यावल्लभगणिजी लिखितम् । (पृ. ३४१)
[૧૩૬]»kshots.obbsbxbilesbs.tutobsessessess e ssesses »...viststelesco.l-bubbsbothered. & less કારણ માગ્યું. ત્યારે આચાર્ય ભગવંતે દેવીજીએ જણાવ્યું: “હે ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા ! આપ સર્વ બીનાથી વાકેફ છો. આપશ્રીની પાસે દિવ્ય શક્તિ છે, છતાં આપ મને પૂછો જ છે તે હું એ જાણવા ઇચ્છું કે, મુહણસિંહ શેઠન જૈન દેરાસર બાંધવાના મનોરથ કેમ પૂર્ણ થતા નથી ? પૂર્ણ કરવા માટે આપ માર્ગદર્શન આપે.” આથી મહાદેવી શ્રી મહાકાલીજીએ પૂ. મહારાજશ્રીને આ પ્રમાણે જણાવ્યું :
શ્રી વિધિપક્ષછીય જ્ઞાનમુગ્ધ: શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત ભગવદ્દગીતા કિંવા ભક્તિસાહિત્યની સમીક્ષા
ઉપક્રમ: કેટલાક મહિનાઓ ઉપર શ્રી અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યદેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરિજીના અંતેવાસી શ્રી કલાપ્રભસાગરજીએ મને દેઢેક વરસ ઉપર નિમ્નલિખિત શીર્ષકવાળું પુસ્તક મેકલાવ્યું હતું “વિધિપક્ષગછીય પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રાણિ” (પ્રકાશક: સેમચંદ ધારશી શાહ)
ક્રમ: ઉપયુક્ત ૨૩ કૃતિઓ જે ક્રમે રજૂ કરાઈ છે તે માટે કેઈ આધાર સૂચવાયો નથી. શું કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિમાં આજ કમે ૨૧ કૃતિઓ લખાઈ હશે તેથી આ ક્રમ સ્વીકારાયો છે? “અચલગ૨ દિગ્દર્શન” (પૃ. ૪૫૨-૪૫૩) માં ઉપયુક્ત પુસ્તકો પ્રમાણે જ “પાર્શ્વનાથ સહસ્ત્રનામ અપરનામ “પાર્થનામાવલિ' સિવાયની ૨૦ કૃતિઓનો ક્રમ છે. પૃ. ૪૫૩ માં નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ છે.
આ ઉલ્લેખ સર્વી શે સમુચિત જણાતો નથી તેનું કેમ? એકવીસ કૃતિઓ કયા કયા સ્થળમાં રચાઈ તેની પૂરી વિગત મળતી નથી. પાર્શ્વનાથ સહસ્ત્રનામ માટે “અંચલગછ દિગ્દર્શન” (પૃ. ૪૫ર)માં કહ્યું છે: સંવત ૧૬૬ માં ખેરવાના સ્થાલગોત્રી શ્રેષ્ઠી ઈશ્વરે કાઢેલા ગોડીજીના સંધમાં આ સ્તુતિ કવિએ કરેલી.” આ વાત તે યથાર્થ જણાય છે. આ પરિસ્થિતિમાં હું અન્ય ક્રમ દર્શાવું છું. તીર્થકરોના નામો અને સાથે સાથે કેટલીક કૃતિઓના તે તે કૃતિગત ઉલ્લેખ વિચારી શીર્ષકે રજૂ કરું છું.
રજુઆત: પહેલી માણિક્ય સ્વામીની (આદિનાથની ) સ્તુતિ છે એમાં ૧૮ પદ્યો છે. તે કુલકરૂપ જણાય છે છતાં તે રીતે તે રજૂ થયાં નથી. બીજી પણ કેટલીક કૃતિઓને અંગે આ ક્ષતિ છે. જેટલાં પક્ષોના પરસ્પર જે સંબંધ હોય તે એકસામટાં આપવાં જોઈએ. બે પદ્યો ભેગાં હોય તો તે યુગમ, ત્રણ હોય તે વિશેષક, ચાર હોય તે કલામક અને એથી વધારે હોય તે કલેક કહેવાય છે. ૨૧ કતિઓમાં નીચે મુજબના ક્રમાંકવાળી કૃતિઓ કુલક રૂ૫ છે. યુગ્માદિ અંગે એક સંસ્કૃત પદ્ય છે તે હું અત્રે આપું છું.
कलापक चतुभि स्यात् तर्ध्व कुलक स्मृतम् ॥ વિષય: એકવીશ કૃતિઓ પૈકી પહેલી આદિનાથ પ્રભુ (ઋષભદેવ) અંગેની છે. સંભવનાથને લગતી બે કૃતિઓ છેઃ બીજી અને ઓગણીસમી. સુવિધિનાથ પર એક જ
પરિમાણુ: પ્રસ્તુત ૨૧ કૃતિઓ પૈકી ૨૧ મી કૃતિ સૌથી મોટી છે. એમાં ૧૫૦ પડ્યો છે. સૌથી નાની કૃતિ ત્રીજી છે, એમાં છ જ પડ્યો છે.
દેનું વૈવિધ્ય: શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ વિવિધ છંદો ઉપર અને તેમાં પણ કેટલાક તે અલ્પ પરિચિત છંદો ઉપર પણ પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત કર્યું છે. ૨૧ કૃતિઓમાં જે જે ઈદે વપરાયા છે તેનાં નામે આ પ્રમાણે છે: ઉપેન્દ્રવજ, અનુષ્ણુભૂ, આર્યા, ઈન્દ્રવજ, કેકિરવ, ગીતિ, ચમ્પકમાલા, તેટક, કૂતવિલંબિત, દોધક, નગસ્વરૂપિણી, નારાય, પંચચામર, ભુજંગપ્રયાત, મણિમધ્ય, મંદાક્રાંતા, માણવક, માલિની, રદ્ધતા, વસંતતિલકા, વંથસ્થ, વિઘુમાલા, શાર્દૂલવિક્રીડિત, શાલિની, શિખરિણી, સધ્ધરા, હરિણી અને હંસી.
અલંકાર: પ્રસ્તુત કૃતિઓમાં રૂપક અલંકાર પ્રાધાન્ય ભોગવે છે. તદુપરાંત ઉલ્ટેક્ષા, ઉપમા, લેષ વગેરે. યમક અલંકાર અંગે મેં સંપાદિત કરેલ “ચતુર્વિશતિ જિનાનંદા
રચના સ્થળ: ૨૧ કૃતિઓ પૈકી ઘણુંખરીનું રચનાસ્થળ જણાવાયું નથી. તેમ છતાં યાત્રાધે કલ્યાણસાગરસૂરિ વિવિધ સ્થળોએ ગયા છે અને ત્યાં અમુક અમુક કૃતિ રચ્યાને સંભવ હેઈ કઈ વિશે આપણે રચનાસ્થળ કામચલાઉ સૂચવી શકીએ. જેમ કે દાદા પાર્શ્વનાથ સ્તવન વડોદરામાં થયું હોવાનો સંભવ છે.
કત્વ: કર્તાએ કઈ કઈ કૃતિમાં પોતાને “સૂરિ' કહ્યા છે.
પરિચય: ભક્તિ-સાહિત્ય એટલે ઈષ્ટ પરમાત્માનું ગુણકીર્તન. જૈન દર્શન પ્રમાણે પરમાત્માના બે પ્રકાર છે: (૧) અશરીરી મુક્તાત્માઓ જેઓ લેકના અગ્રભાગે આવેલી સિદ્ધશિલાથી ડેક ઊંચે નિરંજન અને નિરાકાર રૂપે રહેલા છે અને જેમની સંખ્યા અનંતની છે. (૨) દેહધારી ધર્મતીર્થના સ્થાપક અને તે જ ભવે મોક્ષે જનાર ભૂતકાલીન અગણિત તીર્થકરે, વર્તમાનકાલીન ૨૦ તીર્થંકરે જે કેવળ મહાવિદેહમાં અને તે પણ તેના ૩૨ વિજયે પૈકી આઠ વિજમાં જ આજે વિચરે છે, તેમ જ હવે પછી થનાર અનંત તીર્થકરે, તીર્થકર બનશે ત્યારે અરિહંત પરમાત્મા ગણાશે.
સ્તવને તે કલ્યાણસાગરસૂરિ પૂર્વે પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં રચાયાં છે. તેમ છતાં એ સૂરિની રચનાઓમાં પણ ત્રણ બાબતે આગળ પડતી જણાય છે: (૧) સંસ્કૃત શબ્દોનો ભંડાર (કઈ કઈ અનેકાર્થ શબ્દ પણ નજરે પડે છે, જેમ કે, કલ્યાણ અને સારંગ), (૨) રૂપકેની રેલમછેલ અને (૩) નાનકડું ગીત. (૧–૧) માણિયસ્વામીસ્તુતિ :
[ કુલપાક તીર્થ: તેલંગ દેશમાંના માણિકય સ્વામીની ચમત્કારિક મનાતી પ્રતિમા દક્ષિણ હૈદરાબાદથી ઈશાન દિશામાં છે અને તે ૪૫ માઈલને અંતરે આવેલી નગરી છે. હાલ તે એ મૂર્તિ નાના સરખા ગામડામાં જિનાલયમાં છે. તેમાં એ પ્રતિમા ૧૮ હાથ ઊંચી છે. એ મરકતમણિ (નીલમણિ )ની બનાવેલી છે. એ અર્ધપદ્માસન મુદ્રામાં છે. એ પ્રતિમાના બંને કંધે ઉપર શ્યામવર્ણના કેશની પંક્તિ છે. એનું જિનાલયમાં સ્થાપન કર્ણાટકના રાજા શંકરરાવે કર્યું હતું. સ્થાપન કરી તેના પૂજાના ખરચ માટે બાર ગામો આપ્યાં હતાં. એ પ્રતિમાના અભિષેક જળથી કલ્યાણીમાં મરકી શાંત થયાનું કહેવાય છે.
આ કૃતિમાં એના નામ પ્રમાણે આઠ જ પડ્યો નથી પરંતુ નવ છે. પાંચમા પદ્ય સિવાયનાં પડ્યો ઈ દ્રવજા છંદમાં રચાયાં છે. પાંચમાં પદ્યમાં દ્વિતીય ચરણમાં બાર અક્ષર છે. પહેલાં આઠ પદ્યો પૈકી પ્રત્યેકનું અંતિમ ચરણ આ પ્રમાણે છે: રેત ભવનાથમીરે !
પ્રથમ પદ્યમાં પાર્શ્વનાથજીને ચંદ્ર કહ્યા છે. એમની દૃષ્ટિ વિકસિત કમળ જેવી છે અને એમને સર્પનું લાંછન છે એ બને અને નિર્દેશ છે. દ્વિતીય પદ્યમાં એમનું નેત્ર સુંદર-ઉત્તમ છે, એમણે વિવિધ દેશમાં અતિશય (આકર્ષક ગુણે) પ્રાપ્ત કર્યા છે. એમની મૂર્તિ સુંદર છે. એમને દેહ નીલરત્ન કરતાં સુંદરતામાં ચઢિયાત છે. એમનું લાવણ્ય દિવ્ય છે અને એઓ “પાર્થ” નામના યક્ષથી પૂજિત છે એમ વિવિધ વિગતે રજૂ કરાઈ છે. વિશેષમાં એમને મેહરૂપી સમુદ્ર માટે કુ ભવ અર્થાત્ અગત્ય કહ્યા છે. તૃતીય પદ્યમાં એમને છત્ર અને ચામરના ધારક વર્ણવ્યા છે. ચતુર્થ પદ્યમાં બે બાબતેને નિર્દેશ છે: (૧) એમણે વાર્ષિક (સાંવત્સરિક) દાન દીધા પછી સાધુવ્રત સ્વીકાર્યું છે. (૨) એઓ વામાના પુત્ર છે. પાંચમા પદ્યમાં કહ્યું છેતેઓ શૌર્યમાં મેરુ પર્વતથી અધિક છે અને તેઓ દશ ગણધરને મંડળના મુગટ છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં એમના નામના પ્રભા વર્ણવાયા છે. નવમા પદ્યમાં એમના અંગે જ્ઞાનના સાગર, જગન્નાથ, નેતા, કૃપા કરવા વડે લેકના બાંધવ અને વિભુ એમ વિવિધ સંબોધન વપરાયાં છે.
| નામોલ્લેખ: આ કૃતિમાં કર્તાએ પોતાનું સંપૂર્ણ નામ આપ્યું નથી. પરંતુ નવમા અંતિમ પદ્યમાં બે વાર ‘કલ્યાણ’ શબ્દ વાપર્યો છે, તેથી એ સૂચિત થાય છે.
છંદ: આ ૧૫૦ પદ્યોના સ્તોત્રમાં ૧૪૭ મા પદ્ય સિવાય બધાં પદ્યો ‘ અનુષ્ટભૂ ’માં છે, જ્યારે ૧૪૭મુ પદ્ય વશસ્થમાં છે.
નામા: પ્રત્યેક શતકનું નામ અપાયું નથી. કેવળ વીતરાગ, આત્મ, હ, ઐશ્વર્ય અને કલ્યાણ એ શબ્દો છ શતકા પૂરતા જ તેના આદ્યપદ્યમાં દર્શાવાયા છે.
વિષય: શરૂઆતમાં ૧૫ પદ્યો પાર્શ્વનાથના ગુણગાન રૂપ છે. પાંચમા પદ્યમાં પાપાત્મા એવા નાગને પ્રભુપ્રભાવે ફણી પદવી પામેàા કહ્યો છે. આમાંનાં કેટલાંકમાં એમને નમસ્કાર કરાયા છે. પદ્ય ૪માં પાર્શ્વનાથને શમ્ભુ,’૧૧મામાં ‘શંકર' કહ્યા છે. આઠમા પદ્યમાં કર્તાએ કહ્યું છે કે હું તારા સ્તોત્રથી સેકડો દેષાવાળી મારી જીભને પવિત્ર કરુ છું, એ જ આ જંગલમાં જીવેાના જન્મની સફળતા છે. ૧૪મા પદ્યમાંવિએ
રચના વર્ષ: આ તેત્ર વિ. સં. ૧૬૬ કે તે પછી ટૂંક સમયમાં રચાયું છે કેમ કે વિ. સં. ૧૬૯૬માં ખેરવાથી શ્યાલગોત્રના શ્રેષ્ઠી ઈશ્વરે મારવાડના “ગેડી” પાર્શ્વનાથની યાત્રાર્થે કાઢેલા સંઘમાં કલ્યાણસાગરસૂરિએ રચ્યું છે.
સંતુલના આ માટે નીચે જણાવેલી કૃતિઓ જોવી ઘટે: (૧) સિદ્ધસેન દિવાકરકૃત મનાતું જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર (૨) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર. આ દેવવિજયગણિએ વિ. સં. ૧૬૫૮માં રચેલું છે. એ જ વર્ષમાં એમણે આની ટીકા પણ રચી છે. (૩) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્રઆ ૧૪૯ પદ્યની કૃતિ શ્રી વિનયવિજયગણિએ વિ. સં. ૧૭૩૫માં રચી છે. (૪) અહં. નામસમુરચય : આ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિની રચના છે. મેઘવિજ્યગણિએ વિ. સં. ૧૭૨૧માં ગુજરાતીમાં પાર્શ્વનાથનામમાલા રચી છે. આશાધરે વિ. સં. ૧૨૮૭માં (૫) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર અને એની વૃત્તિ રચી છે. બીજી પણ બે ટીકાઓ છે. આકલકીતિએ વિક્રમના પંદરમા શતકમાં ૧૩૮ પદ્યમાં (૬) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર રચ્યું છે. (૭) અજ્ઞાતકર્તાક જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર રચ્યું છે, એને ઉપર ત્રણ કે પછી ચાર દિગંબર ટીકાઓ રચાઈ છે. એ તેત્રનાં ૧૬૦ પદ્યો છે. જિનસેન પહેલાએ વિ. સં. ૯૦૦માં રચેલા આદિપુરાણમાં જિનસહસ્ત્રનામ છે. આ બાબત દિગંબર કૃતિઓની થઈ.
sus is: : કાકર
સત્યપુર: આ સ્થળ વિશે પ્રકાશિત પુસ્તકમાં કશી માહિતી અપાઈ નથી. “સત્ય પુર” તે અત્યારે જોધપુર વિભાગના ભિન્નમાળની પાસે આવેલું અને સાચેર તરીકે ઓળખાતું ગામડું છે. એ પ્રાચીન સમયમાં સમૃદ્ધ નગર હતું. એમાં નાહડ પતિએ મહાવીર સ્વામીને ભવ્ય પ્રાસાદ બંધાવ્યું હતું. એ જિનાલયમાં જ જિજગસૂરિએ (વિ. સં. ૧૧૪૦માં) મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા સ્થાપિત કરી હતી. એને બ્રહ્મશાન્તિ યક્ષનું સાંનિધ્ય હોવાથી એ તીર્થને મહિમા ઘણે પ્રસર્યો હતે. એનો પાંચ તીર્થો પૈકી એક તરીકે જગવંદનમાં ઉલ્લેખ કરાયું છે તે એ તીર્થનું માહાસ્ય સૂચવે છે. વિ. સં. ૧૩૬૭ માં અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ આ તીર્થનો અર્થાત્ જિનાલયનો નાશ કર્યો હતો. ત્યારથી એ તીર્થની જાહોજલાલી ઘટવા માંડી. આજે સવારમાં એક સુંદર જિનાલય છે અને તેમાં મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા છે પણ એ તે પાછળથી પ્રતિષ્ઠિત કરાઈ છે. કારણ કે ઉપJક્ત અલૌકિક પ્રતિમા તે અલ્લાઉદ્દીન ખીલજી દિલ્હી લઈ ગયું હતું અને તેની આશાતના કરી હતી એમ વિવિધ તીર્થકપમાં શ્રી જિનપ્રભસૂરિએ કહ્યું છે.
વળી તે જ ભવમાં અવશ્ય કેવળજ્ઞાન પામી તીર્થકર બન મેક્ષે જનાર અને પદ્યસ્થ અવસ્થામાં પણ મેટે ભાગે સતત આત્મધ્યાનમાં લીન રહેનારા એવા ચરમ તીર્થપતિ શ્રવણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીએ પણ જે જગપ્રસિદ્ધ મહાપ્રતિજ્ઞા લીધી હતી, અને જેના પ્રભાવે પાંચ (૫) મહિના અને પચ્ચીસ (૨૫) દિવસના ઉપવાસના અંતે પ્રતિજ્ઞાની બધી શરતે પૂર્ણ થવાથી ચંદનબાળાના હાથે તેમનું પારણું થયું હતું, એ વાત પણ ધ્યાન આદિની વાત કરી વ્રત–પચ્ચખાણની ઉપેક્ષા કરનારા આત્માઓએ ખાસ વિચારવા જેવી છે. વળી દરેક તીર્થકર ભગવંતોને દીક્ષા લેતી વખતે “કરિએ સામાઈયં” ઈત્યાદિ ચાવજીવ સામાચિક ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞાના ઉચ્ચાર કરતાંની સાથે જ પરમ વિશુદ્ધ અધ્યવસાયો થવાથી અત્યંત નિર્મળ એવું મન: પર્યવ નામે ચોથું જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. આ બાબત પણ પ્રતિજ્ઞાની મહત્તા સમજાવવા પૂરતી નથી શું ?
આચાર્યશ્રીએ ઉપાશ્રયમાં કહેલું: “આ મુનિરાજ મહાન તપસ્વી હતા, તેથી તેમના મૃતદેહને જે જાતે ઉપાડે, તે પ્રભાવે મહાપુણ્યના અધિકારી બનશે. પણ આ મૃતદેહ ઉપાડ્યા પછી આપથી ક્યાંયે રસ્તામાં મૂકી શકાશે નહીં.”
ઘણે સમય થયા છતાં ભાઈ પાછો ન આવવાથી તેમનો નાને ભાઈ તેમને બેલાવવા ગયે, અને તે ત્યાં જ દીક્ષા લઈ મુનિસમાજમાં ભળી ગયો. ત્યાર બાદ તેમના પિતા સેમચંદ પુત્રને બોલાવવા આવ્યા, પરંતુ તેમના જ્ઞાનવૈભવમાં અંજાઈને તે પણ સાધુ બનવા તૈયાર થયા. પણ તે પહેલાં તેમણે બે શરતે રજૂ કરી: (૧) હે ગામમાં ભિક્ષા માગવા માટે જઈશ નહિ. (૨) હું ચેળપટ્ટો નહીં પહેરું પણ ધોતી પહેરીશ. અને આચાર્યદેવશ્રીએ તેમાં પણ તેમનું કલ્યાણ જેઈ આ શરતો સાથે દીક્ષા આપી.
પ્રભુના દહેરાસરને અને તેની પ્રતિમાને ખડિત કરેલ છે. આથી તેમને ચિંતા થવા લાગી, મન ઉદ્વેગમાં રહેવા લાગ્યું. થાડા સમય પછી ચાતુર્માસ શરૂ થવાના હતા અને આ ચાતુર્માસમાં માંડવી (કચ્છ) મુકામે પૂજય આચાર્ય ભગવંત ધમ મૂર્તિસૂરિ પધારવાના હતા. આથી શ્રાવક શેઠ શ્રી તેજસિંહ શાહે ગુરુદેવની સલાહ લેવાનું કર્યું. ચાતુર્માસ દરમ્યાન, તેઓ ગુરુદેવને મળ્યા અને મેગલ લશ્કર દ્વારા ખડિત કરવામાં આવેલા જામનગરના જૈન દહેરાસરની સઘળી હકીકત તેમને સસ્તંભળાવી. આચાર્ય ભગવંત પણ આ બાબતથી વિદિત જ હતા. તેઓશ્રીએ તેજસિંહ શાહને ઉપદેશ આપ્યા: ઉત્તમ શ્રાવક ! જે બનવાનું હતુ તે બની ગયું. તેમાં શેાક કરવા સારા નથી. કાળની ગતિમાં જે જે બનાવા બનવાના છે, તેને રાકવા અહીં કેાઈ સમથ નથી. માટે તમને જો અવસર પ્રાપ્ત થાય, તેા તે જૈન દહેરાસરના જીર્ણોદ્ધાર ઇત્યાદિ ફરીથી કરાવો અને તમારા જેવા ધમી શ્રાવકે તેવાં જ કા હમેશાં કરવાં જોઇએ.’
કમલાદેવીની આવી વાત સાંભળી, તે બન્ને ભાઈઓએ કહ્યું: “આપ અમને તે પુણ્ય કેવી રીતે કરવો તે જણાવો, એટલે અમે તે મુજબ કાર્ય શરૂ કરી દઈએ.” ત્યારે કમલાદેવીએ કહ્યું: “તીર્થ તુલ્ય ભવ્ય એવાં જનમંદિરો બંધાવે. બન્ને બંધોએ તરત જ નિર્ણય લીધો ને સલાટો બોલાવી જિનમંદિર નિર્માણના શ્રી ગૌતમ કર્યા.
બીન જીવોને દુ: ખ આપન રા અજ્ઞાની છે અંધારામાંથી અંધારાની તરફ જઈ રહ્યા છે.
રાવશ્રી પ્રાર્થના ક્યોં: “રાજવંશ મથે આજે અંચલગચ્છ મહાન ઉપકાર આય. - આજે અહેસાન નીચાં અંઈયું. મુંજા પિતા રાવશ્રી ખેંગારજી અને કાકાશ્રી સાહેબજી કરમજી કઠણાઈને કારણે કચ્છ છડી અંગરક્ષક ભેરા અમદાવાદ વ્યાતે, તડે મેરબી વટે દહીંસરા ગામજે તરાજી પાર મથે અંચલગચ્છીય યતિરાજ માણેક મેરજી આશીર્વાદ દઈને હકડી સાંગ અર્પણ ક્યાં. ઉન પ્રતાપસેં અસાંજ માઈતર “કચ્છ કમાણ અને રાજગાદી સ્થાપ્યું. હી અસાધારણ કી ભુલાજે ? ભૂતકાળજી ભલાઈ કે જાધ કરાયો.”
સેરઠ વંથલી જન પરિષદ-પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ” મેં મહાકવિ ન્હાનાલાલભાઈ ચ્યાં: વનરાજ ચાવડેકે શીલગુણસૂરિજો આશ્રય ન મિલ્યો , ત ગુજરાતમેં સોલંકી રાજ પણ ન થાપાજે. મહારાજા કુમારપાળ અને હેમચંદ્રાચાર્ય સંપર્ક અજ પણ ગુજરાત જે ઇતિહાસમું પ્રસિદ્ધ આય. પૂજ્ય માણેકમેરજીજે આશ્રય રાવ ખેંગારજીકે ન મિલે, ત કચ્છ ઈતિહાસ જુદો જ લખાજી બે વો.”
( ૧૩૪ ) સાધુના શુદ્ધ આચાર પાળવા આ રક્ષિતસૂરિ ‘વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાય' નામ ધારણુ કરીને પાંચ મુનિઓ સહિત લાટ દેશમાં આવ્યા. તેઓ શુદ્ધ આહાર માટે કર્યાં, પરંતુ શુદ્ધ આહાર પામ્યા નહીં, એટલે પાછા વળ્યા અને પાવાગઢના શિખર ઉપર મહાવીર ભગવાનના જિન પ્રાસાદમાં દર્શનાર્થે પધાર્યાં. સ`લેખના ઇચ્છતા તેએ એક માસ સુધી તપ કરે છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં સીમંધર સ્વામી તેમની કઠોર સાધનાની પ્રશંસા કરે છે, જે સાંભળીને ચક્રેશ્વરી દેવી હ પૂર્વક સુગુરુને વંદન કરવા આવે છે. દેવીએ કહ્યું: ‘ અનશન કરશે નહી. ભાલેજ નગરથી યશેાધન, સંઘ સહિત વીરપ્રભુની યાત્રા કરવા અહી' પધારશે. તમારા શુદ્ધ ધર્મના ઉપદેશથી તેઓ બેધ પામશે અને શુદ્ધ આહાર દ્વારા તમારું' પારણુ’ થશે. ’
ગેત્રો: પડાઈઆ, નાગડા, લાલન, દેઢિયા, ગાલા, કટારીઆ, પિલડીઆ, નીસર, છાજેડ, રાઠોડ, લેલાડિયા, મહુડિયા, સહસ્ત્રગણ, ગાંધી વગેરે ગોત્રોની તેમણે (જયસિંહસૂરિએ) સ્થાપના કરી હતી.
છરિકાપલ્લી તીર્થ: (૫૦) છરિકાપલ્લી તીર્થના વિકાસમાં તેમને હિસ્સે અનન્ય રહ્યો છે. “ઓમ નમે દેવદેવાય” એ તેત્રની રચના દ્વારા તેમણે જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથની મંત્રયુક્ત સ્તુતિ કરી છે.
(૯૭૪) મેલ્ડંગસૂરિએ રચેલા અનેકવિધ ગ્રંથે પરથી જોઈ શકાશે કે, પટ્ટધર તરીકે ભારે જવાબદારી વહન કરી રહ્યા હોવા છતાં તેમણે સમય મેળવીને સાહિત્યના અનેક પ્રકારનું ખેડાણ કર્યું અને તેઓ સુંદર ગ્રંથ મૂકતા ગયા છે. એ દ્વારા તેમની અસીમ વિદ્યાપ્રિયતા સૂચિત થાય છે. સ્તોત્રમાં મંત્રકાબે, ઊર્મિકાવ્ય, મહાકાવ્ય ઉપરાંત તેમણે નિમિત્ત, લક્ષણ, છંદ, અલંકાર, વ્યાકરણ, વૈદિક, ઇતિહાસ, દર્શન અને કર્મ વિષયક ગ્રંથ રચી પોતાની બહુમુખી પ્રતિભાને આપણને પરિચય કરાવ્યું છે. મેરૂંગસૂરિનું સ્થાન જે હોય તે ભલે હો, કિંતુ જેનોએ સંસ્કૃત ભાષાના વિકાસમાં જે ફાળે ધાવ્યા છે, તેમાં મેરૂતુંગસૂરિને હિસ્સો ઉલ્લેખનીય હશે. વિવિધ વિષયોમાં: આટલી મોટી સંખ્યામાં ગ્રંથ રચનાર તરીકે તેઓ કદાપિ ભુલાશે નહિ.
(૧પ૯૫) વૃદ્ધાવસ્થાથી શરીર જરિત થઈ ગયુ હોવા છતાં, ઉગ્રવિહારી આચા જૂનાગઢમાં સ્થિરવાસ ન રહેતાં પ્રભાસપાટણ પધાર્યાં. એક વખત મધ્યરાત્રિએ ગચ્છઅધિષ્ઠાયિકા મહાકાલી દેવીનું સ્મરણ કર્યું. ગુરુવ દેવીને ત્રણ પ્રશ્નો પૂછે છે: આયુનું પ્રમાણ કહેા, ગòશપદ કાને પ્રદાન કરવું તથા અમુČદા દેવીએ આપેલી વિદ્યાએ કોને આપવી ? ’ દેવી ખુલાસા કરે છે : ‘હવે આપનું આયુષ્ય માત્ર પાંચ દિવસનું બાકી છે. દીક્ષાપર્યાયમાં નાના હેવા છતાં મહાન આચાર્ય કલ્યાણસાગરસૂરિને તમારે ગચ્છેશપદ પ્રદાન કરવું; કેમ કે, આજે પણ તેએ જિન શાસનના ઉદ્યોત કરનારા જણાય છે. આગામી કાળમાં પણ તેએ એવા જ યશસ્વી નીવડશે, તેમ જ વિદ્યાએ પણ તમારે તેમને અ'વી; કેમ કે, હું પણ તેમનું સાન્નિધ્ય કરું છું અને હવે પછી પણ કરીશ.'
( ૧૫૯૬ ) પછી પ્રભાતે ધમૂર્તિસૂરિએ કલ્યાણસાગરસૂરિને એકાંતમાં ખેલાવીને સુરિમંત્રપૂર્વક આકાશગામિની, અદશ્યકારિણી આદિ વિદ્યા આપી જણાવ્યું: “ હું વત્સ ! હવે તમારે ગચ્છના ભાર ઉપાડી જિનશાસનની પ્રભાવના કરવી. પ્રયેાજનપૂર્ણાંક ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા મહાકાળી દેવીનું સ્મરણ કરવુ', તેમ જ પટધર જોઈ ને તથા તેની પરીક્ષા કરીને તેને આ વિદ્યાએ આપવી' ઇત્યાદિ કહીને ગુરુએ બીજા પણ કેટલાક મંત્રોની
આમન્યાઓ આપી. પછી રત્નસાગરજી આદિ સઘળા પરિવારને એકઠો કરી સર્વેને જણાવ્યું: “કલ્યાણસાગરસૂરિની આજ્ઞામાં રહેવું.” સહુએ ગુરુનું વચન કબૂલ્યું. ત્યાર બાદ પાંચ દિવસનું અનશન કરીને સમાધિપૂર્વક પંચપરમેષ્ઠીનું શુભ ધ્યાન ધરતા કોઈ પણ જાતની વ્યાધિ વિના સં. ૧૯૭૦ ના ચૈત્ર સુદ ૧૫ ના પ્રભાતે સ્વર્ગે સિધાવ્યા.
જૈનદર્શન મુખ્યત્વે કર્મવાદને માનનાર દર્શન છે. વિશ્વતંત્ર કર્મ જન્ય વિચિત્રતાને આધારે ચાલી રહ્યું છે. કર્મના મુખ્ય આઠ ભેદે છે. તેમાં એક ગોત્ર કર્મ છે. ગોત્ર કર્મના મુખ્ય બે ભેદ છે: (૧) ઉચ્ચ ગોત્ર, (૨) નીચ ગોત્ર. નીચ કુળમાં જન્મ થવો એ પણ કર્મજન્ય છે. ઉચ્ચ કુળની પ્રાપ્તિ થવી પુણ્યોદયને આભારી છે. નીચ કુળમાં જન્મ થે એ પાપોદયને આભારી છે. પદયથી પ્રાપ્ત સામગ્રીને મદ કરવો ન જોઈએ પિતાનાથી હીન સામગ્રીવાળા ઉપર અસૂયા ન લાવવી જોઈએ એમ જ્ઞાની પુરુષ ડગલેપગલે કહી રહ્યા છે, પણ સાથે સાથે દરેકે પોતાની મર્યાદામાં રહીને કાર્ય કરવું જોઈએ, એ પણ નકકર વ્યવસ્થા છે.
(લોકપ્રકાશ” મુદિત પ્રત. પૃષ્ઠ ૩૫૪-૩૫૫) ભાવાર્થ: એ ચંડાલ સરખા નિદ્ય ક્રિયા કરનારા કિબિષિક દે અન્ય દેવ વડે તર્જના વગેરેથી ધિક્કાર પામેલા અસ્પૃશ્યપણાથી દેવલોકમાં, વિમાનમાં દેવની પર્ષદામાં કૌતુક વગેરેથી ભેગા થયેલા દેના સમૂહમાં અષ્ટાફ્રિકા આદિ ઉત્સવમાં અને જિનેશ્વરેના જન્મ મહોત્સવ આદિમાં સ્થાનને નહિ પામતા ખેદ પામેલા પોતાની નિંદા કરે છે.
તેનો ઉત્તરમાં ૫. શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે શ્રી ભગવતી સૂત્રના આધારે લખ્યું છે: “પૂર્વ ભવમાં આચાર્ય – ઉપાધ્યાય વગેરેને અપયશ કરનારા થયા. મિથ્યાભિનિવેશથી પોતાના આત્માને તથા બીજાના આત્માને પ્રભુ માર્ગથી વિપરીત માર્ગમાં જોડનારા થયા, તે મિથ્યાભિનિવેશી જી ઘણાં વર્ષો સુધી ચારિત્રપર્યાય પાળી મરણ પર્યત
ded: [२०५]
मंडपदुर्ग वास्तव्य: भाटा भा. देमी पु. लुंभा भा. मांनी पु. माधव १ केशव २. माधव भा. मालदे पु. गांगो १ गोरा २. गांगा भा. रूपी पु. जयवंत भा. जिस्मादे पु. भूभच १ भरमा २. भूभच भा. रजाई पु. नाका १. माका २ नाका भा. नयणदे पु. सोभा उचली ( वडोदरे )
ભા, મરઘાદે, પુ(૩૮) ભીમા ૧, અમ ૨, લહૂઆ ૩. - ઇ. (૩૫ ) હર્નાના ભાઈ જગાની ભા. જિમાદે, પુર (૩૬) સીપા ૧, સામલ ૨.: ૭, (૩૩ ૪) દેવાના ભાઈ પરબતની ભાવ મિલદે, પુરા (૩૪) રામે ૧, પદમા ૨, ભાદા ૩. તેમાંના રામા ભાવ ૮દ્ર, પુત્ર (૩૫) નાથા ૧, નારદ ૨, સોમા ૩. તેમાંના નાથા ભાઇ નાગલદે, ૫૦ (૩૬) આણંદ-નાકર ભાઇ ટાંક, ૫૦ (૩૭) સધારણ ૧, શિવસી ૨, ગોપી ૩. . . . (૩૩ ૪) શેઠ દેવાને ત્રીજો ભાઈ શેઠ નંદા તેની પ્રથમ ભાર્યા લાખુ, પુત્ર છે
: * . (૪૨ ૨) શિવાની બીજી ભાર્યા સરીયાદે પુત્ર (૪૩) માંકા. - . (૩૬ ૨) મહિરાજના ભાઈ માંડણની ભાભી , પુ” (૩૭) વરધા ૧, કલા ૨,
(૧) મૂળ શાખા ઉપર સંજ્ઞા માટે “' અક્ષર આપીને તે મૂળ શાખામાંથી ફાટેલી જુદી જુદી શાખાઓના પ્રારંભમાં તું થી લઇને ૪ સુધીના અક્ષરો આપ્યા છે. મતલબ કે ૪ સંજ્ઞાવાળી મૂળ શાખામાંથી બીજી ૩૩ શાખાઓ નીકળેલી છે. *: (૨) પેટા શાખાની નિશાનીની સંજ્ઞાના અક્ષરની પાસે કૌસમાં આવેલા નંબરની જોડે સંજ્ઞાને
છે ધર્મને સઘળા પ્રકાશનું આરાધન અહિંસા ધર્મના આરાધના માટે છે. જે આ જીવ બીજા કોઈ પણ જીવને દુ: ખ ન પહોંચાડે, તેને માટે જ મોક્ષ કહેલું છે. છે “અત્યારે ધર્મ કરવાની શી જરૂર છે ? મોટા થઈને કરીશું.” આવું કહેનારાઓને પૂછીએ કે, “ભાઈ ! સ્મશાનમાં કઈ વયની વ્યક્તિઓને લઈ જવી
ચાંપાનેર પાવાગઢ સ્થાનના માટે એક વખત આપણા ગુજરાતના સર્વાંતામુખી વિદ્વાન સ્વ. આચાર્ય શ્રી આનંદશંકરભાઈ સાથે મારે વાત થઈ હતી. એમની લાક્ષણિક રીત પ્રમાણે એ સ્થળેને માટે એમણે એક વિચારપ્રેરક વાત કહી. એમણે કહ્યું: હિંદુસ્તાનના નકશાને ઊભા એવડો વાળા, તે આપણું ચાંપાનેર – પાવાગઢનું સ્થાન સામે પૂર્વ તરફ બિહાર–અગાળાના જે ભાગને અડશે, તેની લગભગ પાસે, જૈનાની પરમ પવિત્ર ગણાતી એ પુરીઓ છે તેનાં નામ પાવાપુરી અને ચંપાપુરી છે. આપણા ભૌગોલિક ઇતિહાસમાં એવા દાખલા અનેલા છે કે, જનસમૂહ પોતાનાં સ્થાનાના નામે બીજી જગ્યાઓમાં જઈ ને પણ આપે છે. મથુરાનું દક્ષિણમાં મદુરા થયું, કાશીનું કાંચી થયુ, એ પ્રમાણે જૈનેાએ ચંપાપુરી અને પાવાપુરીનાં જૈન તીર્થાંનાં નામ ગુજરાતનાં આ બે સ્થાનેાને આપ્યાં છે, એવા સંભવ છે. આચાર્ય શ્રીનું અનુમાન ખૂબ જ વિચાર કરાવે તેવું છે અને ઉપર જે અનુમાન કર્યાં, તેના કરતાં વધારે સુસંગત પણ જણાય છે. આ વાત જે આધારથી સિદ્ધ થઈ શકે, તે ચાંપાનેર – પાવાગઢને પ્રાચીન તીર્થં માનવામાં વાંધા ન આવે. એમ માનવાથી શૈવ અને શક્તિનાં તીર્થાંની માન્યતાને કાંઈ જ વાંધા આવતા નથી. આપણાં બધાં મેટાં તીર્થાંમાં, બધા જ સપ્રદાયનાં તીક્ સાથે સાથે રહીને સંપથી સમૃદ્ધ થયાં છે. ગિરનાર, આબુ અને પાવાગઢ એનાં ઉદાહરણા છે.
સંપાદક: “ગુણશિશુ [અહીં પ્રસ્તુત થતી કૃતિ આમ તે એક ગીત છે, પણ પ્રાચીનતાની દૃષ્ટિએ તેમ જ ભાવભરી હોઈ મનનીય છે. કવિએ પિતાના હદયના મંજલ ભાવને આ કૃતિમાં વણી લીધા છે. પ્રભુની મહાનતા, ગુણ વૈભવતા અને સ્વની લઘુતા આ ગીત માં વ્યક્ત થાય છે. છેલ્લી કડીમાં કવિએ પોતાનું નામ સૂચિત કર્યું છે.
આ કૃતિ જેમ છે, તેમ જ રહેવા દીધેલ છે. આ ગીતની એક માત્ર હસ્તપ્રત કોડાય (કચ્છ)ના સદાગમ જ્ઞાનભંડારમાંથી મળી આવી હતી. સં. ૨૦૩૩ ના પ વદ ૧૧ ના કોડાયમાં રહી, આ ગીત અક્ષરશઃ ઉતારેલું છે. આ પ્રતિ કીડાઓને લીધે જીર્ણ-શીર્ણ થયેલી હતી. કયાંક પડિમાત્રાનું લખાણ છે, તેમ જ પ્રાય: અશુદ્ધ છે. પોથી નં ૧૩૫, ક્રમ ૧૨૬૮, પત્ર-૧ છે. પાનાની એક બાજુ ૧૩ લીટી અને બીજી બાજુ ૭ લીટી છે. પ્રત્યેક લીટીમાં ૪૦ જેટલા અક્ષરો છે, પ્રતની ૨૩ સે. મી. પહોળાઈ અને ૧૦ સે. મી. લંબાઈ છે. પ્રાચીન ગુજરાતીના અભ્યાસીઓ માટે સતરમી સદીના નમૂનારૂપ આ કૃતિ અભ્યાસનીય છે. પ્રભુ ભકતે માટે આ ગીત કંઠસ્થ કરવા ગ્ય છે.
કર્તા: શ્રી ગજલાભ ગણિ
સંશોધક: મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી [ આ કૃતિમાં કવિ શ્રી ગજલાભ ગણિવર્ય મ. સાહેબે ચાર ઢાળને કેદાર, આશાવરી, ધનાશ્રી જેવી દેશીઓમાં વણી લીધેલ છે. કવિશ્રીની સાહિત્યરચના પરથી તેઓની વિદ્વતા-પ્રૌઢતા અને જિનાજ્ઞાપાલનની દઢતા પ્રતીત થાય છે. આ ઠંડીમાં અંચલ(વિધિ પક્ષ) ની સમાચારીને શાસ્ત્ર પ્રમાણે નોંધી અક્ષરદેહ આપેલ છે. વાંચતાં તરત જ સમજ પડી જાય એવી સરળ રચનામાં તેઓની નિપુણતા સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. સં. ૧૫૯૭ માં “બાર વ્રત રીપ એપાઈ ૮૪' ગાથા પ્રમાણે, સં. ૧૬૧૦ માં “જિનાજ્ઞા દંડી' અને અન્ય સ્તવન, વૈરાગ્ય ગીતે ઈત્યાદિ તેમની રચનાઓ છે. સં. ૨૦૨૯ માં કચ્છ કોડાયના જ્ઞાનભંડારની હસ્તપ્રત ઉપરથી આ સંકલન કરેલ છે. જિનાજ્ઞા દૂડીની રચના સિરોહી (રાજસ્થાન)માં થયેલ છે. સિરોહીના અંચલગીય જિનમંદિર તથા મૂળ નાયકશ્રી આદિનાથ ભગવાનનું ચિત્ર આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. કૃતિને અંતે “મુજ મનમાં મતને નથી કદાગ્રહ, જિનાજ્ઞા કેરે દાસ રે.” આટલું જ પદ્ય કવિના હદયમાં રહેલ, જિનેશ્વર પરમાત્મા પ્રતિ સમર્પણભાવને વ્યકત કરે છે.'
(રાગ: કેદારો) વીર જિનેશ્વર ભાખી આ રે, ધર્મના દેય પ્રકાર; યતિ શ્રાવકના જાણુજે રે, ઉવવાઈ સૂત્ર મજાર,
ઢાળ ત્રીજી (રાગ: આશાવરી )
(રાગ: ધનાશ્રી )
(રચના: સ ંવત ૧૬૨૪ આસપાસ)
આ પ્રમાણે આપેલો છે.: : - “મહાજનેમાં મુખ્ય એવા નાગડ ગેત્રીય ભે જ શાહ મૂળ પારકરના રહીશ હતા. તેઓએ નવાનગર (હાલનું જામનગર)ને વ્યાપારનું કેન્દ્ર જાણી શાહ ભેજાએ અહીં પેઢી
ખુલ્લી મૂકી દીધી હતી. ત્રીજા પુત્ર તેજશી શાહ ઘણું પુણ્યવાન, રૂપવાન, અને તેજસ્વી હતા. તેઓને તેજલદે તથા વૈજલદે નામની બે પત્નીઓ હતી. પ્રથમ તેજલદેથી ચાંપશી નામનો પુત્ર થયે. બીજી વૈજલદે જે ઘણી ગુણવાન, મિઠ અને પતિપરાયણ હતી, તેની કુક્ષિથી સંવત ૧૬૨૪ ના માગશર વદી ૧૧ ના દિવસે શુભ લક્ષણયુક્ત પુત્રને જન્મ થયે. જ્યોતિષીઓએ તે પુત્રનું જન્મ લગ્ન જઈને કહ્યું: “આ બાળક જગતનો પાલનહાર થશે.” તે બાળકનું નામ રાજસી પાડવામાં આવ્યું. રાજસીને સજલદે નામની ગુણવાન પત્ની હતી. તે સજલદેથી રામ નામનો પુત્ર છે.”
કાલક અને મૂળ રૂપે ઇંદ્ર. ઉપરોક્ત હસ્તપ્રત મેં તા. ૧૨-૩-૧૯૪૬ના મારા પ્રવાસ દરમ્યાન બનારસમાં ગંગા નદીના કિનારા ઉપર આવેલા બંગલામાં શ્રીયુત રામકૃષ્ણદાસજીના સંગ્રહમાં જોઈ હતી. તેના અંત ભાગમાં આવેલી ઐતિહાસિક પ્રશસ્તિ જે મેં ઉતારી લીધી હતી, તે નીચે પ્રમાણે છે: . श्री ओ ओसवंशे बप्पणागोत्रे मीढडीया शाखायां सा. सलपण भार्या सलपणेदव्याः पुत्रौ जगदद्भूत चरित्रौ महातीर्थीद्धारयात्रा सफली कृतवितौ सुरसुरभि क्षीरवलक्षचितौ सा. तेजा सा. नरसिंही सुश्रावका वास्तां । तत्र सा. तेजा सुश्रावकस्य भार्या तेजलदेवी कुक्षिसरसी राजहंसाः प्राप्तः पुण्यप्रशंसाः पंचपुत्राः सदाचार पवित्राः श्रीगुर्जरेश्वर पर्षलुब्ध जगदद्भुत प्रतिष्ठाः । सकल सुश्रावकाचार समाचरण विशिष्टाः श्री अहमद पातसाहदत सन्मानाः परोपकार सावधानाः । सा. डीडा सा. षीमा सा. भूरा सा. काला सा. गांगा नामानों व्यजयतः । सा. डीडासुश्रावकस्य भार्या सुहवदेकुक्षि जन्मा व्यवहारि मंडली मंडन सा. नगराज सुश्रावकोपरमात्राअमरादेव्याः भार्या नलादे नारंग देवी पुत्र सा. खेतसी शाह पंचायणः पुत्रो समाई देल्हाई प्रभृति कुटुंब परिवार सहितो विजयते । सा. काला. सुश्रावकस्य भार्या लाषणदे कुक्षिशुक्तिमुक्ता फलोपमः । सौभाग्य माग्य सम संगमः श्री कुतबुदीन नरेंद्र सन्मान लब्ध महोत्साहः श्री संघधूर्दरणी समुद्ररणादिवराहः सा. पासा. सुश्रावकः प्रेयसी चमकू । पुत्र सा. उदयसी सा. विजयसिंह सा. रूपचंद शाह अमरसिंह । पुत्री हीराई प्रमुख कुंटुंब सहितो विजयते । तथा सा. कालकस्य लघुपत्नी कपूग्देवी कुक्षि श्रृंगार सारबुद्धिबल सफल
इति श्री लघु संग्रहणीसूत्र संपूर्ण ॥ संवत् १६४० वर्षे || आसाढ सुदि ५ तीथौ । रविवासरे । श्री मातरपुरग्रामे लिखितं || श्री || श्री अंचलगच्छे || श्री श्री श्री पूज्य प्रभुभट्टारक श्री श्री श्री શ્રી શ્રી શ્રી શ્રી ધર્મભૂતિભૂનિવિનયરાગ્યે || શ્રૌ: || ૪ || શ્રી ! : || શ્રી || ચાળમસ્તુ: || ૐ || શ્રૉઃ ॥ જૈ || શ્રીસ્તુઃ ॥
જૈન ચિત્રકળાના વિકાસમાં અંચલગચ્છીય: - શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિજીને ફાળે
આસાઉલીઈ સાખ જવનરાઉ પડિફિયે, કહતાં લાગઈ પાખ માસ વાત થઈ તે ઘણીય. ૧. આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં કર્તા પોતે આ પ્રમાણે જણાવે છે: शिष्यप्रशिष्यस्मरणार्थमेतै वि नेय वात्सल्य रसाभ्युपेतैः । व्यतानि नन्दाम्बुधिवेद सोम (१४४९) संवत्सरे सप्ततिभाष्यटीका ॥ काव्यं श्री मेगदूताख्यं, षड्दर्शन समुच्चयः । वृतिर्बालावबोधाख्या धातुपरायणं तथा । एवमादि महाग्रन्थनिर्माणपरायणाः । चतुराणां चिरं चेतश्चमत्काराय येऽन्वहम् ॥
પ્રતિ પરિચય: આ પ્રતિ ૪૯ પાનાંની છે. તેની લંબાઈ ૫રૢ ઇંચ અને પહેાળાઈ ૨ ઇંચ છે. આ પ્રતિ પોતાની પાસે રાખીને, તેના નિરંતર સ્વાધ્યાય કરવા માટે, પેાતાના સ્વહસ્તે જ મેરુતુંગસૂરિએ લખેલી છે. જે વાતનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ, ૪૯ પાનામાં પોતે જ આ પ્રમાણે કરેલા છે :
श्रीमदंचलगच्छेशः श्रीमेरुतुंगसूरयः । आलोक्याने कसूरीदं मुख्यमंत्रोपयोगिनः ॥ १ ॥ ग्रंथान् गच्छोपयोगार्थ सारोद्धारं व्यधुः स्वयं || श्लोकाः पंचशतान्यत्राष्टापंचाशच्चनिश्चिताः इति श्री विधिपक्ष मुख्याभिधान श्रीमदंचलगच्छेश श्री मेरुतुंगसूरिलिखित: श्री अंचलगच्छे श्री सूरिमुख्यमंत्रकल्प छ ॥ ग्रंथा ५५८ ॥ छ ॥
અર્થાત: શ્રીમદ્ઘ ચલગચ્છેશ શ્રી મેરુતુ ગસૂરિએ અનેક સૂરિમુખ્યમાપયેગકલ્પાનુ નિરીક્ષણુ કરીને, આ ગ્રંથ પોતાના ગચ્છના ઉપયોગ માટે, અનેક સૂરિમ`ત્રોના સારાદ્ધારરૂપ, પાંચસે અઠ્ઠાવન શ્ર્લોક પ્રમાણ આ સૂરિમુખ્યમ`ત્રકલ્પ નામના ગ્રંથ વિધિપક્ષના મુખ્ય નામથી એળખાતા એવા અચલગચ્છેશ શ્રી મેરુતુ'ગસૂરિએ જાતે લખેલે છે.
લંબાઈ ૧૩ ઈંચ તથા પહોળાઈ ૨ ઈચ માત્ર છે. વાંચકેની જાણ ખાતર આ એતિહાસિક પ્રતનાં પાનાં બે ઉપરનું શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ તથા પૂજ્યશ્રી મેતુંગસૂરિજીવાળા ચિત્રના આઠ લીટીમાં લખેલા સુંદર સુવાચ્ય લખાણ સહિતનું આખું પાનું તથા પ્રતના છેવટના ૪૯ મા પાના ઉપરની પાંચ લીટીઓ કે જેમાં પૂજ્યશ્રી મેરૂતુંગસૂરિજીએ પોતે જ આ પ્રત લખ્યાનો ઉલ્લેખ પાનાની ચેથી લીટીના મધ્ય ભાગમાં શ્રીમતું નૂરિસ્ટિવિત: સ્પષ્ટ અક્ષરોથી કરે છે, જેની રજુઆત આ ગ્રંથના બ્લોક ચિત્ર ૧ માં આ સાથે જ કરેલી છે.
મિશ્રસિં: આને મિશ્રર્જિનિય તેમ જ ઢિનિર્ણય પણ કહે છે. એમાં એક કરતાં વધારે લિંગનાં અર્થાત નર, નારી અને નાન્યતર જાતિનાં સંસ્કૃત નામની સૂચિ છે. આમ આ વ્યાકરણના વિષયની કૃતિ છે. આ કૃતિ કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ વિક્રમ સંવત ૧૭૦૬ માં પોતાના શિષ્ય વિનયસાગરને માટે સંસ્કૃતમાં રચી છે. આ કૃતિને ઉલેખ ઉદયસાગરે વિ. સં. ૧૧૦૪ માં રચેલી સ્નાત્ર પંચાશિકામાં ‘શિવસિંધુ તરીકે કરેલ છે.
મિશ્રન્ટિંરા વિવરણ: “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન'(પૃ. ૪૫૨) માં આ વિવરણ પજ્ઞહોવાનું સૂચવાયું છે. સાથે સાથે કહ્યું છે કે, “જુઓ' ડો. બુહલરનો છઠ્ઠો રિપોર્ટ (પૃ. ૭૬૨).” આ રિપોર્ટને ઉલેખ “જિનરત્નકોશ” (પૃ. ૩૧૦) માં લીધે છેપણ તેમાં વિવરણનો ઉલ્લેખ નથી.
(૧) ‘ચિકુંડ પાાંટ,: આમાં નવ પદ્યો છે, અને એ કલિકુંડમાંની પુરુષાદાનીય પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાના ગુણેાનાં કીર્તન રૂપ છે. એમાં હુ‘કલિકુંડ’ પાર્શ્વનાથને સદા ભજુ' છું, એ ભાવનુ' વિવરણ છે.
(૨) નૌરિત્ર પાĪઇદ: આમાં દશ પદ્યો છે. એ દ્વારા મરુદેશના સુપ્રસિદ્ધ તીર્થ - નાયકની સ્તવના કરાઈ છે. કર્તાએ ગેડી પાર્શ્વનાથને અ'ચલગચ્છરૂપ વાદળને માટે મેાર સમાન અને કીતિરૂપી લતાને માટે મેઘ સમાન કહ્યા છે.
(૩) મદ્દુર પાæિ૪: આમાં ખીજાપુર પાસેના મહુડી ગામમાંથી મળી આવેલી પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાને ઉદ્દેશીને દશ પદ્યો રચાયાં છે.
(૪) રાવળ પાશ્ચાઇ: અલવર પાસેના રાવણા પાર્શ્વનાથની આ અષ્ટકમાં નવ પદ્યો દ્વારા સ્તુતિ કરાઈ છે. એમ કહેવાય છે કે, પ્રતિવાસુદેવ રાવણે અને એની પત્ની મંદોદરીએ વેળુની પ્રતિમા કરાવી હતી. એ ઉપરથી એ પ્રતિમાને રાવણ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા તરીકે ઓળખાવાય છે. મિત્રવશી અહ્લટ રાવલે (વિ.સ. ૯૨૨ – ૧૦૧૦) અલટપુર વસાવી તેમાં રાવણુ પાર્શ્વનાથની સ્થાપના કરી હતી. આથી મૂળે ‘રાવલા’ શબ્દ હશે અને તે પછી ‘રાવણા' ઉચ્ચારાયું હશે, એવી પણ એક કલ્પના થઈ શકે છે.
(પ) વૌરાષ્ટદ: અહી' વીરપ્રભુ એટલે આબુ તીના નાયક અભિપ્રેત છે. એમના ગુણકીન રૂપ આ અષ્ટકમાં નવ પદ્યો છે.
(૬) સમયનાથાષ્ટઽ: આ અષ્ટક સુરતમાં ગોપીપુરામાં સભવનાથ જિનાલયમાં જે સભવનાથ તીથ કરની પ્રતિમા છે, તેના ગુણગાનરૂપ હેવાના સંભવ છે; કેમ કે, કલ્યાણસાગરસૂરિએ સુરતમાં ચાતુર્માસ કર્યું છે. આ અષ્ટકમાં નવ પદ્યો છે.
(૭) સેરિસ-પાદિ: આમાં નવ પદ્યો છે, અને એ સેરિસાના તીનાયક અંગેનાં છે. મારુ તે એમ માનવુ' છે કે, લાડણ પાર્શ્વનાથ તે જ સેરિસ (સા) પાર્શ્વનાથ છે.
.bbb ਤ ਤ ਤ ਉਤ ਬੰਟ ਨੂੰ ਵਾਰ ਖਡ ਲੈ ਉਤਰ ਈ ਏਡ $2 bets ਵਡ ਵਡਾ: ਵਾਰ ਵੱਡ ਵਾਈ ਉਡਰਿ ਹਿਰ ਦੌਰ ਨੂੰ 45 sਰ ((ਚ ਉਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ [9] ગમે તેમ છે પણ અંતમાં ઉલ્લેખ છે કે, તીર્થક્કર નામપુરેપૂછ્યું અર્થાત નાગપુરના રાજા વડે પૂજવામાં આવેલા તીર્થકર.
સ્તોત્રો [૧] ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ દતાત્ર: આ સ્તોત્રમાં ૧૧ પદ્યો છે. અંતમાં આ નિમ્નલિખિત પંક્તિ આવે છે: તિ નિતિgā: gā-pregયક્ષઃ |
[૨] વિત્રત્રો: “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન'ના લેખક શ્રી પાર્શ્વ કે આની પ્રતિ તૈયાર કરનાર લહિયાએ કે અન્ય કોઈ વ્યક્તિએ આ નામ ચેર્યું હશે. ચિત્રસ્તોત્રોમાં ઉપર્યુક્ત ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિન સ્તોત્ર આવી જાય છે, કેમ કે, ચિત્રસ્તોત્રોમાં કેટલાં તેત્રો છે, તેમ જ પ્રત્યેકમાં કેટકેટલાં પડ્યો છે, એ ત્રણે પ્રશ્નો અત્યારે તે નિરુત્તર રહેવા દઉં છું. આ કૃતિમાં શબ્દાલંકારના એક પ્રકાર રૂપ “ચિત્ર અલંકારથી સહિત વિવિધ સ્તોત્રે હશે. એ પ્રત્યેકના બંધનું નામ જાણવામાં નથી. એમાંનાં તમામ સ્તોત્રોની અનેક સચિત્ર પ્રતા હોવા છતાં અદ્યાપિ એકે મળી આવી નથી, કાંતિસાગરજીના ભંડારમાં પણ હવે તો નથી, તો એ શેચનીય પરિસ્થિતિને અંત આણવા માટે તેંત્રની સારી રીતે સચવાયેલી સચિત્ર પ્રત જેઓ પૂરી પાડશે, તેને રૂપિયા અમુકનું ઈનામ અપાશે એમ જાહેર કરાય તો કેમ?
સ્તવન (૧) અન્તરિક્ષ પાર્શ્વનાથ તવન: આ સ્તવનમાં આઠ પડ્યો છે. એ દ્વારા વિદર્ભના સીરપુર નાયકની સ્તવના કરાઈ છે.
(૨) જેવી પાર્શ્વનાથ સ્તવન: આમાં ૧૧ પદ્યો છે.
(૬) શાંતિનાથ નિન-વન: આ નવાનગરના શાંતિનાથની સ્તવના રૂપ રચના છે. એમાં ૯ પડ્યો છે.
(૧૦) સુવિધિનાથ વિન–સંઘન: આમાં સિતેતર પુરના સ્વામી સુવિધિનાથ પ્રભુની સ્તવના ૬ પદ્યોમાં કરાઈ છે. | (૧૧) માળિયસ્વામી તવન આ ૧૮ પદ્યની રચના હેદરાબાદના આકોટ ગામની પાસે આવેલા કુલપાકના ઋષભદેવ સ્વામીની સ્તુતિ રૂપ છે. ત્યાંની પ્રતિમા લીલા માણેકની બનેલી છે, તેથી એ માળી સવામી ની પ્રતિમા તરીકે ઓળખાય છે.
બે નામાવત્તિઓ: (૧) પાર્શ્વનાથ સદનામ અથવા પ્રાર્થનામાવતિ : આ રચનાનું પરિમાણ ૧૫૦ કેનું છે. તેમાં પાર્શ્વનાથનાં ૧૦૦૦ નામોનો નિર્દેશ છે. જેમાં તેમ જ ઈતર હિંદુઓમાં પણ સહસ્ત્રનામો અનેક દેવનાં મળે છે. કવિએ આ રચના વિ. સં. ૧૬૯૬ માં ખેરવાના સ્થાલગોત્રીય શ્રેષ્ઠી ઈશ્વરે કાઢેલા ગોડીજીના સંઘમાં કરી છે. આ હિસાબે આ કૃતિ ૧૬૯૬ જેટલી પ્રાચીન છે. આ નામે જિનભગવાનનાં લક્ષણો પણ દર્શાવે છે.
(૨) પાર્શ્વનાથ ગોત્તરશત નામ આની નોંધ નિરોરા (વિ. ૧, પૃ. ૨૪૪)માં છે. એમાં પાર્શ્વનાથનાં ૧૦૦૮ નામે છે. બને નામાવલિઓ પૈકી એકે પ્રકાશિત નથી, એટલું જ નહિ, પણ આ બે ભિન્નભિન્ન કૃતિઓ છે કે કેમ તે જાણવા માટે બન્નેનાં પ્રારંભિક અવતરણે પણ રજૂ થયેલાં જણાતાં નથી. ચરિત્રો: (૧) રાશિનાથ–ચરિત્ર
(૨) સુરક્રિય વરિત્રર: આ રચનાને અન્ય મુનિ શ્રી કનકકુશલ ગણિની રચના સુરપ્રિયમુનિકથાનકની રચના સાથે સરખાવી શકાય. જન ગ્રંથાવલિમાં સુરપ્રિય કથાને ઉલેખ છે.
બે ગુજરાતી કૃતિઓ: (૧) વીસ વિહરમાન જિન સ્તવન કિવા વીસી: આ કૃતિને પ્રારંભ નિમ્નલિખિત પતિ દ્વારા કરાય છે.
શ્રી સીમંધર સાંભલઉ એક મેરી અરદાસ. (૨) અગડદત્ત રાસ: આની નોંધ જૈન ગૂજરાતી કવિઓ (ભા. ૩, ખંડ ૧, પૃ. ૪૬૭)માં છે. ત્યાં કહ્યું છે કે, આ રાસ વિ. સં. ૧૬૪૯ થી ૧૭૧૮ ના ગાળામાં રચાયો છે.
ચિંતક: અચલગચ્છનાયક પૂ. આ. શ્રી મહેદ્રસૂરીશ્વરજી મ. સા. રચના : સંવત ૧૨૯૪. ગ્રંથનું નામ : શતપદી ભાષાંતર. વિચાર ૯૬ મો. પ્રકાશક : છે. રવજી દેવરાજ કચ્છ કોડાયવાળા (સંવત : ૧૯૫૧]
પ્રેષક: શ્રી ખીમજી શીવજી હરિયા પ્રશ્નઃ મહાનિશીથમાં કહેલ ઉપધાન વિધિ તથા માળારોપણ કેમ નથી માનતા?
ઉત્તર: જે એ વાત માનીએ તે ઘણું આચાર્યો અને ઘણું ઘણું સાધુ-સાવી, શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને અનંત સંસારીપણું પ્રાપ્ત થાય છે, માટે અમે એ વાત નથી માનતા. કારણ કે, મહાનિશીથમાં ઉપધાનવિધિ કહ્યા પછી આ પ્રમાણે કહ્યું છે:
હે ભગવન ! આવી મોટી નિયંત્રણ બાળજનો શી રીતે કરી શકે ?” એના ઉત્તરમાં ભગવાન કહે છે કે, “હે ગૌતમ, જે કઈ એ નિયંત્રણ નહિ ઇચ્છતાં વગર ઉપધાને નવકાર મંત્ર ભણે, ભણવે, કે ભણતાને અનુમત કરે, તે પ્રિય ધમાં કે દઢ ધર્મા ન હોય અને તેણે સૂત્રાર્થ તથા ગુરુની હીલના કરી તથા સર્વ અરિહંત અને આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ અને જ્ઞાનની પણ આશાતના કરી; જેથી તે અનંત સંસારી થઈ અનેક દુ: ખ પામશે.
ਣ ਕਈ ਵਾਰ ਈ ( ਵ ਵਖ ਵ ਵਾ ਵਰ ਵt ( a statka sਰਵਰ ਨੂੰ ਵਖ ਵੀਰ ਵੀਰ ਵt sਰ: sh: ਵਟ Page #681
સાધકની સિદ્ધિનાં ત્રણ લક્ષણો વિશેષરૂપે ધ્યાનમાં રાખવાં: ૧. દાતા, ૨. ભક્તા, ૩. અયાચક વૃત્તિ. એટલે સાધક ઉદાર વૃત્તિથી દાન આપે, પોતે સારામાં સારી વસ્તુ માતાને અર્પણ કરીને ઉપયોગમાં લે અને કેઈ ની પાસેથી યાચના ન કરે. મનમાં સદા ભાવના કરે છે,
આ રીતે ઘણુ સિદ્ધ સ્તોત્રો બીજા પણ મળે છે. તેમાં આચાર્યશ્રી અકલંકદેવ વિરચિત “અષ્ટોત્તરશતનામામાલિકા: સ્તોત્રરત્ન” ઘણું જ પ્રભાવશાળી છે. તેના માત્ર અમુક પાઠ કરવાથી જ સિદ્ધિ મળે છે.
પરમ પ્રભાવિક શ્રી ઘનકલેલ પાર્શ્વનાથનું તીર્થ સુથરી: (સ્થાપના : સં. ૧૮૯૬). આ મહાન તીર્થની સ્થાપનાનો ટૂંક ઈતિહાસ અહીં આપવાનું ઉચિત ગણાશે. અબડાસાની પંચતીથમાં સુથરીનું જિનાલય એક અનન્ય આકર્ષણ છે. મૂળનાયક શ્રી ઘતકલેલ પાર્શ્વનાથ સ્વામી ભગવાનના પ્રતિમાજીનું મૂળ બિંબ મહારાજા સંપ્રતિએ ભરાવેલા બિંબેમાંનું છે. હાલાર પ્રદેશમાં આવેલ છીકારી ગામમાં એ પ્રતિમાજીને અચલગચ્છાધિપતિ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીએ પ્રતિષ્ઠિત કરેલા છીકારી ગામથી સુથરી ગામમાં થયેલ સ્થાન પરિવર્તન વિષે નીચેની વિશ્વસનીય આખ્યાયિકા પ્રચલિત છે ?
અજિતનાથ ભગવાનની પ્રતિમાજીનો ઉપયોગ થતો. એ અરસામાં ક. દ. ઓ. જ્ઞાતિના શ્રી મેઘજી ઉડીઆ પોતે ખાણમાંથી પથ્થર કાઢવાનું કામ કરતા હતા, છતાં પોતાને માથે કરજ લેવાથી જીવનથી કંટાળીને વાવમાં આત્મહત્યા કરવાના વિચારે ગયા. ત્યારે તેમને દેવવાણી સંભળાઈ: “ના, ના.” ચોતરફ નજર કરતાં કોઈ દેખાયું નહિ, એટલે તેઓ સમજ્યા કે કોઈ દેવ મને આત્મહત્યા કરવા બાબત ના પાડે છે. માટે મારે આજે આતમઘાત ન કરવો, એમ વિચારી તેઓ ઘેર જઈ સૂઈ ગયા. તે જ રીતે તેમને સ્વપ્ન આવ્યું. તેમાં તેમને સૂચવાયું : “આપઘાત કરીશ નહિ. હિમ્મત રાખજે. બધાં સારાં વાનાં થશે. સવારના ઊઠીને અમુક વેપારી પાસે જજે. તેની પાસેથી તને ૨૦૦ કોરી મળશે. ૧૦૦ કરી લેણદારને આપી દઈ તારું દેવું પતાવજે અને બાકીની સો કોરી લઈને ગોધરા ગામ જજે. તે ગામને ઉગમણે પાદરે તને હાલારના છીકારી ગામના દેવરાજ વણિક મળશે. તેમની સાથેના બળદ-પોઠિયા ઉપર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવંતની પ્રતિમાજી હશે. તે ૧૦૦ કોરી લઈને તેને આપશે. તે તું લઈ આવજે.”
– રચયિતા: અજ્ઞાત શિષ્ય
[રચના: વિક્રમની પંદરમી શતાબ્દી), - સંશોધક : પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મહારાજ સાહેબ [ વિદાને માટે “ફ” શબ્દ હવે પુરાણો બન્યો છે, અને હકીકતમાં છે પણ પુરાણે. “જન સત્યપ્રકાશ વર્ષ ૧૧ ના અંકમાં ફણ કાવ્યો ઉપર વિધાનોએ સારો એવો પ્રકાશ પાડેલ છે. આપણાં ફા” કાવ્ય” ( અંક ૬, પૃ. ૧૬૯ થી ૧૮ ૪ ) નામના લેખમાં છે. હીરાલાલ આર. કાપડીઆ જણાવે છે : “ ગુજરાતીમાં ફાગુ કાવ્યનો આરંભ કરનાર જન મુનિ છે અને તેનો પ્રારંભ વિક્રમની ચૌદમી સદીની છેલ્લી પચ્ચસીમાં થયો છે, એમ ગુજરાતીમાં મળેલાં ફાગુ કાગે જોતાં જણાય છે. એમના જ લેખ ઉપર સમીક્ષા કરતાં પં. લાલચંદ્ર ભ. ગાંધી જણાવે છે: “શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ કૃત “દેશી નામમાલામાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે વસંતોત્સવ માટે પ્રાચીન સમયથી “ફ” શબ્દ પ્રયોગમાં છે.”
એ જ અરસામાં કવિ-ચક્રવતી શ્રી જયશેખરસૂરિના કોઈ અજ્ઞાત શિષ્ય ગુરુ સ્તુતિ રૂપે રચેલ હોય એમ કલ્પી શકાય છે. શ્રી જયશેખરસૂરિ અચલગચ્છના શ્રી મહેન્દ્રભસૂરિજીના શિષ્ય હતા. ગુજરાતી ભાષાના આદ્ય કવિ તરીકે ગણાતા શ્રી જયશેખરસૂરિનું સ્થાન જેના ચાર્યોમાં પણ અગ્રગણ્ય છે. શ્રી જયશેખરરિજીએ પ્રાકૃત–સંસ્કૃત-ગુજરાતીના ગદ્યપદ્ય સાહિત્યમાં વિવિધ પ્રકારનો ફાળો આપ્યો છે. મુનિશેખરસૂરિ, મંત્રપ્રભાવક શ્રી મેરૂંગસૂરિ, શ્રી માનતુંગ ગણી આદિ એમતા ગુરુભ્રાતા હતા. એમના શિષ્યોમાં શ્રી ધમશેખરસૂરિજી આદિ પણ સારા ગ્રંથકાર હતા. શ્રી જયશેખરસૂરિજીના ગ્રંથ વિષે લખવા જઈએ તે એક વિસ્તૃત લેખ તૈયાર થાય તેમ છે. પણ વિશેષ ન લખતાં એમના મોટા ગ્રંથોને જ માત્ર અહીં નિર્દેશ કરું છું: (૧) શ્રી જૈનકુમાર સંભવ મહાકાવ્ય (સંસ્કૃતમાં) (૨) ધમિલ ચરિત્ર પદ્ય (સંસ્કૃતમાં) (૩) ઉપદેશ ચિંતામણિ પ્રાકૃત ૪૫૦ ગાથા પ્રમાણ, ૧૨ હજાર લોક પ્રમાણુ પજ્ઞ
[ જયશેખરસૂરિજી કૃત ફાગુ કાવ્ય પણું પ્રકાશમાં આવ્યાં છે, તે માટે જુઓ. “પ્રાચીન ફાગુ સંગ્રહ સંપાદક: ભેગીલાલ જ. સાંડેસરા |
ૐ નમ: અંચલગ છેશ્વર શ્રી જયકીર્તિસૂરિ ફાગુ
| | કૃતિ |ી વંધનાર-તુતિ | श्री अचलगच्छेश पू. आ देव श्रीगुणसागर सूरीश्वर-शिष्य मुनि कलाप्रभसागरेण वीर स. २४९९ विक्रम सं. २०२९. प्रवर्तमाने जेट बद ७ दिने मंगवाणा ग्राम लिखित संशोधित च. दिनांक २२: ६: ७३ ।
» નમ: કવિ-ચક્રવર્તી શ્રી જ્યશેખરસૂરિજી ફાગ
Tv.: , .
ભાસ આગમસરોવરિ હંસ જિમ કેલિ કરઈ નવરંગે; ભવિયણલેયણ રંજવઈ એ ભુગતિ રમણ સિવું રંગે. ૨૦ અહે મુક્તિ રમલિ સિરમલિ કરઈ તઉ ગહર ગાઈ, શ્રી જયશેખરસૂરિ ગુરિઇ અંચલગચ્છ છાજઈ; સિંધુ સવા લાખ માલવઈ એ ગૂજરાત વિચારે, સેરઠ મંડલિ (મરુ) મેરુ પમુહ દેશ પ્રભુ કરઈ વિહારે, ૨૧ ગયણું ગણિ નક્ષત્ર સિ૬ જા સસિ રવિ દીપઈ, તાં ચઉવિ શ્રી સંઘ સિવું: મહિયલિ પ્રભુ
[ ઇતિ શ્રી જયશેખરસૂરિ ફાગ ] ! પ્રત પુષ્પકા: સંવત ૧૯૬૭ ના ભાદરવા વદિ ૨ ને રવિવારને દિવસે શ્રી મુંબઈ મધ્ય મહારાજશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજની આજ્ઞાથી લખી. સમાપ્ત. લેખક-લહિયા: શા મોતીચંદ મુલજી, રહેવાસી : ગામ શ્રી ગઢડા, તાબે ભાવનગર છે દેશ કાઠિયાવાડ છે
– શાસ્ત્રી પ્રેમચંદ જગશી બોઆ પંચ પરમેષ્ટી મંત્રમાં આચાર્ય પદ ત્રીજા સ્થાને આવે છે. અરિહંત પદ અને સિદ્ધ પદ બાદ આચાર્યને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. સામાયિક લેતાં પણ નવકાર બાદ પ્રથમ સૂત્ર આચાર્ય પદનું આવે છે. એનું નામ છે પંચિંદિય સૂત્ર અથવા ગુરુસ્થાપનાજી. તેનું કારણ શું ?... .. .. .એ જ કે અરિહંત, સિદ્ધ, કેવળીની ગેરહાજરીમાં જૈન શાસનનું સુકાન આચાર્ય ભગવંતોએ સંભાળવાનું હોય છે. અરિહંતે, એ આચાર્ય ભગવંતને પોતાના વારસદાર તરીકે નીમી ગયા છે. ભવિ કે અજ્ઞાની આત્માઓને શ્રેયસ્કર માર્ગ અવિરતપણે દર્શાવતા રહે, તે માટે પ્રવતારક સમા આચાર્ય ભગવંત જંગમ તીર્થ સ્વરૂપે વિચરી રહ્યા છે. આચાર્ય ભગવંતો પર જિનશાસનની મોટી જવાબદારી રહેલી છે. જ્ઞાનીઓએ ફરમાવેલા આરાધ્ય પદની પગદંડીમાં કોઈ આરાધકને કાંટે ન વાગે, કોઈ પ્રકારની ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા ન થાય એવી કડક જવાબદારી આચાર્ય પદમાં રહેલી છે. આથી જ પંચ પરમેષ્ઠીમાં પ્રત્યેક સ્થાનમાં ગુણસંખ્યા પરત્વે આચાર્યપદમાં ગુણોની સંખ્યા વધુ છે. જેમ કે: ૧) અરિહંત૧૨, (૨) સિદ્ધ – ૮, (૩) આચાર્ય – ૩૬, (૪) ઉપાધ્યાય – ૨૫, (૫) સાધુ - ર૭. આ લેખમાં વિષયને અનુરુપ એવું ઓચાર્યના ૩૬ ગુણોનું વિવરણ કરવાનું છે.
Wજવા આચાર્યના ૩૬ ગણે: પંચંદ્રિય દમન ૫, બ્રહ્મચર્ય વાડ ૯, કષાયમુક્તિ ૪, પંચ મહાવ્રત પ, આચાર ૫, સમિતિઓ ૫, ગુપ્તિઓ ૩ – એમ કુલે ૩૬ ગુણે થાય છે.
પંચેંદ્રિય દમન: (૧) શેદિય ઃ ત્વચા કે શરીર, આચાર્ય ભગવંત ગમે તેવા સ્પર્શથી રાગ કે દ્વેષ, ખુશી કે નારાજગી મનથી પણ વ્યક્ત ન કરે તે. (ર) રસેંદ્રિય : જીભનો સ્વાદ જતો. આચાર્યશ્રી શરીરને ધારણ કરવા માટે અન્નપાણી લેવું પડે છે, એમ માની આહારના કેઈ પણ રસ કે સ્વાદથી જીભને સંતોષ કે નાખુશી ન આપે, છ વિગઈઓ અને પાંચ સ્વાદ (મીઠું, ખારું, કડવું, તીખું, તૂરું)માં રંસનાને લોલુપ ન રાખે. (૩) ઘ્રાણેદિય : નાક – સૂંઘવું. આચાર્યશ્રી સુગંધથી ખુશી ન થાય અને દુર્ગધથી ગુસ્સે ન થાય. અને સંજોગોમાં સમતા ધારે. સુગંધી પદાર્થ સાથે રાખે નહિ અને ઇન્દ્રિયને દુ:ખ લાગે તેવી પ્રબળ દુધમાં પણ અણગમો ધારે નહિ. (૪) કોદિય : કાન – સાંભળવું. આચાર્યશ્રી કર્ણપ્રિય મનહર પણ દુન્યવી ભૌતિક શબ્દ- ગીત, વાજિંત્ર ઇત્યાદિમાં કાનને લુબ્ધ ન થવા દે, તેમ જ અજ્ઞાની જનોનાં દુર્વચને કે ગાળે સાંભળી મન - વચનથી પણ દ્વેષ પ્રગટ ન કરે. (૫) નેત્રંદ્રિય : આંખ – જોવું. આચાર્યશ્રી મનરંજન આપનાર સાંસારિક ચિત્રો, નાટક, ભીંતચિત્ર જોઈ આંખને આ ન કરે, વળી સુખના પ્રસંગે હર્ષાશ્ર અને દુઃખના સમયે શેકા પ્રગટ ન કરે. તેમ જ સારું કે નરસું જોઈને હર્ષ કે ખેદ વ્યક્ત કરે. ઉપરોક્ત પાંચે ય ઇન્દ્રિયના વિષયોને વિષે અનાસક્ત રહી ક્ષમતા રાખે અને પાંચે ઈદ્રિને કાબુમાં રાખે, તે પાંચ ગુણ જાણવા.
નવ બ્રહ્મચર્યની વાડ: (૧) સ્ત્રી, પશુ, નપુંસક જ્યાં ન હોય ત્યાં વસે. (૨) આ સાથે નેહથી કે દ્વેષથી વાત ન કરે. [ ઉપાશ્રયમાં ગુરુવંદન કાજે પણ એ ગમે ત્યારે જવું ન જોઈએ. સ્ત્રીઓએ સામૂહિક ગુરુવંદન કરવું વગેરે) (૩) સ્ત્રી કે સાધ્વીજી જે આસને બેઠા હોય તે આસન પર બે ઘડી સુધી બેસે નહીં. [ તેમ આચાર્યશ્રીના આસન પર કોઈનાથી બેસાય નહિ.] (૪) રાગ કે દુદષ્ટિથી સ્ત્રીના અંગોપાંગ જુએ નહિ. સ્ત્રીને બારીક નજરે જુએ નહિ, મોહદષ્ટિ રાખે નહિ. (૫) સ્ત્રીપુરુષ સૂતાં હોય અથવા કામગની વિલાસી વાત કરતાં હોય ત્યાં ભીંતને આંતરે રહે નહિ. કામગની પ્રવૃત્તિ થતી હોય ત્યાંથી પસાર થાય નહિ. (૬) અગાઉ ભગવેલા કામને, વિષયવિલાસને યાદ કરે નહિ. (૭) વિષયવાસનાને ઉત્તેજિત કરે એવાં સિનગ્ધ ભજન કરે નહિ. વિશેષ ઘી-તેલ-સાકર-ગેળવાળાં મધુર ભજન લે નહિ. (૮) નીરસ આહાર પણ અધિક પ્રમાણમાં કરે નહિ. અધિક આહારથી નિદ્રા-પ્રમાદ વધે. તેથી વિલાસી જીવનનું પોષણ થાય તેથી આચાર્યશ્રી મિતાહારી હોય છે. (૯) શરીરની શોભા કે દેહની ટાપટીપ કરે
ચાર કષાય: (૧) ક્રોધ : શિષ્ય કે શ્રાવકની સમવિષમ ક્રિયાઓ જોઈ તેમના પર ક્રોધ ન કરે. સંસારની પરંપરા વધારનાર કોધ મહાઘાતકી છે, એમ માની મનવચનકાયાથી ક્રોધને તિલાંજલિ આપી દે. ક્રોધ આત્માની અવનતિ કરનાર છે. આવેશમાં ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણાનો ભય રહે છે, તેથી ક્રોધને જીતે. (૨) માન : જીવનમાં કદી માન મળે, તે કદી અપમાન. પણ સૂરિજી સમભાવમાં રહી યશ અપયશને સરખા ગણ મન કે આત્માથી દુભાય નહિ. જ્ઞાનનું અભિમાન કરે નહિ, તેની તકેદારી રાખે. (૩) માયા ? કપટ, પ્રપંચ, ઠગાઈ, પિતાની ક્ષતિ કે અપરાધ છુપાવવામાં કઈ પ્રપંચજાળ રચવી નહિ. માયાથી કોઈને ફસાવવું નહિ. માયાથી પોતે દૂર રહે અને અન્યને પણ દૂર રાખે, છળકપટની વાત ન કરે અને માયા કરીને સત્ય છુપાવે નહીં. માયા સંસારગર્તા છે. (૪) લોભ : જ્ઞાન ભણવામાં કે ભણાવવામાં આચાર્યશ્રી લભ ન કરે. શિષ્ય મારાથી વધુ ભણે વિદ્વાન બની જશે, એમ માની જ્ઞાન આપવામાં લભ ન રાખે. સાગરવર સંભીર જેવી વિશાળતા રાખી છૂટથી જ્ઞાનદાન આપે અને શાસનનો ઉદ્યોત કરે. મનસંકુચિત ન રાખે, પરિગ્રહમાં મોહ ન રાખે. આ ચાર કષાયો સંસારની પરંપરા વધારનારા છે. તેમનાથી પોતે પર રહે અને અન્યને પર રહેવા ઉપદેશ આપે, તે આચાર્ય શ્રી કષાયવિજયના ચાર ગુણ.
પાંચ મહાવતે: (૧) પ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રતઃ ત્રસ કે સ્થાવર કોઈ પણ જીવને જાણતાં કે અજાણતાં મનવચનકાયાના ત્રિકરણગથી મારવા નહીં કે દુ:ખ દેવું નહીં. તેમ તેવું કઈ પાસે કરાવવું નહિ, તેની અનુમોદના કરવી નહિ. તે ઉપદેશ આપ નહિ, વીસ વસા દયા પૂર્ણ પણે પાળવી. ગામવત સર્વભૂતેષુ અથવા ગામના પ્રતિનિ પરેશાં ન સમારેત એ સૂત્રોનું યથાવત પાલન કરે. (ર) મૃષાવાદ વિરમણ ત્રતઃ ગમે તેવું કષ્ટ આવે તે પણ અસત્ય ન બોલે, સત્યને છુપાવે નહિ, કોઈને ખોટું આળ ન આપે, અન્ય પાસે ઉસૂત્ર પ્રરૂપણ ન કરે, સિદ્ધાન્તને અસત્ય ન ઉપદેશે, કલહ ન કરે, એકાંત મંત્રણ ન કરે ઈત્યાદિ. (૩) અદત્તાદાન વિરમણ વ્રત ઃ કોઈની અણદીધેલી નજીવી ચીજ વસ્તુ પણ લે નહિ. ઉપગની વસ્તુ હોવા છતાં તેના માલિક ને પૂછડ્યા સિવાય લે નહિ. સુહમ અદત્તાદાનવિરામનું પાલન સમ્યગ્રપણે કરે. શિયળની
[1o1osedsed કded debbies areers bec: હકક કકdeos
ગથી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરે, (પ) પરિગ્રહવિરમણ વ્રત: કઈ પણ વસ્તુને સંગ્રહ કરે નહિ, તેમ જ ધર્મોપકરણ પુસ્તક ઠવણ પોથી, કાપડ, વસ્ત્ર, પાત્ર, દડાસન વગેરે સાધુજીવનનાં ઉપકરણનો પણ સંગ્રહ ન કરે, તેમ પિતાની પાસે જરૂર પૂરતા ઉપકરણો : હોય, તેના પર પણ મૂછ કરે નહિ, વિશેષની અભિલાષા રાખે નહિ. પાંચ આચાર :
(૧) જ્ઞાનાચારઃ જ્ઞાન ભણે, ભણાવે. વાચના, પૃચ્છના, દેશના પ્રતિબોધ આપે. સૂત્રસંપાદન કરે, શાસ્ત્ર લખે, લખાવે; જ્ઞાનવિજ્ઞાનનાં પુસ્તકો છપાવે, ભણનારને સહાય આપે, ધાર્મિક સૂત્રોના પુસ્તકો, નોકરવાળી, પાટલી, અનાનુપૂર્વી વગેરે જ્ઞાનનાં ઉપગરણ કરાવે અને તેની પ્રભાવના કરાવે. જેની પાઠશાળા અને જૈન વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરાવે. ગ્રીષ્મ શિબિર જેવું આયોજન કરી નવા નાગરિકોને ધર્મજ્ઞાન તરફ પ્રેરણા આપે. આર્થિક સ્થિતિમાં સીદાતા (પીડાતા) જૈન વિદ્યાર્થીઓને પ્રોત્સાહન આપે ઇત્યાદિ. (૨) દર્શનાચાર: શુદ્ધ સમ્યક્ત્વ પિતે પાળે અને સમ્યફથી પડતાને સ્થિર કરે. અનેક આત્માઓને સમ્યક્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય તેવાં સ્થાન સંઘ મારફતે ઊભાં કરાવે જેમ કે જિનમંદિર, જીણોદ્ધાર, તીર્થ પટ, ઉપાશ્રય કરાવે. દર્શનશુદ્ધિનાં પુસ્તકો લખાવે. (૩) ચારિત્રાચાર : પિોતે શુદ્ધ ચારિત્ર પાળે અને અન્યને પળાવે અને શુદ્ધ ચારિત્ર પાળનારની અનુમોદના કરે અને પ્રોત્સાહન પણ આપે. સમ્યગ ચારિત્ર મોક્ષદાતા છે, એમ માની ચારિત્રના આચારમાં જરાયે ક્ષતિ ન રાખે. ચારિત્રપાલન માટે સર્વસ્વનો ભોગ આપે. સતત ચારિત્રપાલનનું જતન રાખે. (૪) તપાચાર : તપના આત્યંતર છ ભેદ અને બાહ્ય છ દે, એમ બાર પ્રકારના તપને પોતે કરે, અન્ય પાસે કરાવે અને બીજાને અનુમોદે. છ અત્યંતર તપ : પ્રાયશ્ચિત, વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને કાઉસગ્ગ છે. બાહ્ય તપ: અનસન, ઊણોદરી, વૃત્તિ સંક્ષેપ, રસત્યાગ, કાયકલેશ, સંલીનતા છે. યથાશક્તિ તપ કરે, તપમાં શક્તિ ફરવે. (૫) વીર્યાચારઃ ધર્મક્રિયામાં છતી શક્તિ ગોપવે નહિ, તથા સર્વ આચાર પાળવામાં વીર્ય શક્તિ સંપૂર્ણ પણે ફોરે, ક્રોધવૃત્તિને શમાવે, અને દ્વેષથી નિવારે. નવું ભણતાં, આગળનું ગણતાં, અર્થવિચાર પૂછતાં, કહેતાં આળસ ન કરે. દેવયાત્રા, ગુરુયાત્રા કરે, ધર્મવંતની વિપત્તિ ભાંગે. શાસનના પ્રત્યેક શુદ્ધ કાર્યમાં છતી શક્તિ ફેરવે. ઉપરના પાંચ આચાર પાલનના પાંચ ગુણો.
ત્રણ ગુપ્તિ: ગુપ્તિ એટલે ગોપન કરવું કે રક્ષણ કરવું. (૧) મને ગુપ્તિ મનમાં આર્તધ્યાન તથા રદ્રધ્યાન ન ધ્યાવે. કોઈનું મન દુપ્રણિધાનમાં ન મૂકે. નરકગતિમાં ફેંકનાર ઇયાને મનમાં પિસવા ન દે. શુભ ધ્યાનમાં ચિત્ત રાખે. (ર) વચન ગુપ્તિ ? પાપરહિત વચન પણ કારણ વિના બેલે નહિ. જરૂર હિત, મિત, પથ્ય વચનને ઉપ
શ્રાવક પડિમા ઈગ્યારસ, તેર ક્રિયા, વ્રત બાર ભવિ ઉપદેશ ગુરુરાજ, આચારજ જગહિતકાર ભવિ. ૧૪ જાણે ઉપગ બાર તે, ચઉદશ ઉપગરણના ધાર ભવિ: દશવિહ પાયચ્છિતથી, કરે પાપ તણા પરિવાર ભવિ. દ્વાદશ વિધ તપને તપે, વળી ભિખુડિમા બાર ભાવ; નેવે દ્વાદશ ભાવના, જાઉં તે મુનિની બલિહાર ભવિ. પડી રૂપાદિક ચઉદશ ગુણ, ભૂષણે ભુષીત દેહ ભવિ, લહે ચૌદશ ગુણ થાનક, અડ સુહમ કહે ગુરુ જેહ ભવિ. ૧૭ પન્નર જગ તે ઓળખે, લખે આતમ આપ અજગ ભવિ; પડિ હરે સંજ્ઞા પન્નરને, શયગારવ છકક વિગ ભવિ. સેળ દેષ ઉતપાદના ટાળે, ઉમિનાં સોળ ભવિ; ચાર અભિગ્રહ નિત ધરે, કરે આપમાં આપ કલોલ ભવિ. સોળસ વચન વિધિ વહે, સત્તર વિધ સંજમ યુક્ત ભવિ; ન કરે ત્રિવિધ વિરાધના, વીસમી છત્રીશી યુક્ત ભવિ. પા૫ સ્થાનક અષ્ટાદશ, ટાળે જે આતમથી દૂર ભવિ; અષ્ટાદશ દુષ્ટ જીવને, ન દીએ દીક્ષા સૂરિ ભવિ. શીલાંગ સહસ અઢારને, ધારક તારક, મુનિરાજ ભાવ; અષ્ટાદશ વિધ શીલની, લીલાએ સાધે કાજ ભવિ. ઓગણીસ દુષણને તજે, કાઉસગના જે સૂરદ ભવિ, સત્તર ચરણને ઉપદિસે, આચારજ ગુણ મણિવંદ ભવિ. વીસ સમાધિ થાનક કહે, તજે ગ્રાસતણા પણ દેષ ભવિ; એક મિથ્યાત તજે વળી, દશ એષણના જે દેષ ભવિ. એકવીસ છેલા છાંડીઆ, ગ્રહ્યા પનર શિક્ષાને ઠાણ; એ પચવીશમી છત્રીશી, આચારજ ગુણમણિ ખાણ ભવિ. બાવીસ પરિસહને સહે, રહે અધ્યાત્મ પદ લીન ભવિ; ચદ અત્યંતર ગાંઠીને, છાંડે જાણીને મલીન ભવિ. ૨૬ પણ વિધ વેદિકા દેશને, તજે આર્ભકાદિક ખટ દોષ ભવિ, પણ વીસ પડિલેહણ કરે, આચારજ સુગુણ સંતોષ ભવિ. ૨૭
इति जिनपतिपाव: पाचपाख्यियक्षः, प्रदलितदुरितौघः प्रीणितः प्राणिसंधः । त्रिभुवनजनवांछादानचिंतामणीकः,
સર્વ પ્રાણીઓ સુખમાં આનંદિત થાય છે, સર્વ પ્રાણીઓ દુ: ખથી અતિ ત્રસ્ત થાય છે. એટલે પ્રાણીઓને યે ઉત્પન્ન કરવામાં ખેદ અનુભવતો શ્રદ્ધાળું પુરુષ ભત્પાદક કમ ન કરે.
શ્રી માણિક્યસુંદરસુરિ કૃત નેમીશ્વર ચરિત ફાગબંધ [ સં. ૧૮૭૮ ના અરસામાં રચાયેલું કાવ્ય] સંશાધક: શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ B. A, LL.B.
જયશેખરસૂરિએ “પ્રબંધચિંતામણિ,” “ઉપદેશચિંતામણિ' આદિ ગ્રંથ રચ્યા છે. ( જુઓ. મારે “જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ” ફકરો: ૬ ૫૦ ) જ્યારે પ્રસ્તુત માણિક્યસુંદરસૂરિએ ચતુઃ પર્વચપૂ, શ્રીધર ચરિત્ર ( સં. ૧૪૬ ૩ માં ), ધર્મદત્તસ્થાનક, શકરાજ કથા, મલયસુન્દરી કથા, સંવિભાગવત કથા, સત્તરભેદી પૂજા ઉપર ગુણવર્માચરિત્ર ( સં. ૧૪૮૩ માં ) વગેરે સંસ્કૃતમાં કથા-ગ્રંથે રહ્યા છે. ગુજરાતી ભાષામાં ગદ્યમાં પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર અને પદ્યમાં આ કાવ્ય રચેલ છે. [ જુઓ મારો ઉક્ત ગ્રંથ, ફકરા : ૬૮૧૨ )
માસુંદરસૂરિએ જુની ગુજરાતીમાં ગદ્યાત્મક પૃવીચંદ્ર ચરિત્ર સંવત ૧૫૭૮ માં ( ? આ સંવત પ્રાય: મુદ્રણદોષને લઈને બેઠો છે. ખરી રીતે ૧૪૭૮ માં જોઈએ. કારણ કે તે ગાયકવાડ ઓરિયેન્ટલ સીરીઝ નં. ૧૩ ના - પ્રાચીન ગુર્જર કાવ્ય સંગ્રહ' ના પૃ. ૯૩ થી ૧૩૦ માં છપાયું છે, ત્યાં અંતે “સંવત ૧૪૭૮ वर्ष श्रावण मदि , स्त्री पृथ्वीचंद्रचरित्रं पवित्र पुरुपत्तने निमित समर्थितम्' सभ २५५ છપાયું છે અને તેમનો જીવનકાળ પણ તે જ સમયમાં છે. (જુઓ. મારો ગ્રંથ “પ્રાચીન ગુર્જર કવિઓ' ભાગ બીજે, પૃ. ૭૭૨ ) રચ્યું છે. અટલરને, રૂપના, માત્રાના, લયના બંધનથી મુક્ત છતાં તેમાં લેવાતી છૂટ ભાગવતું પ્રાસયુક્ત ગધ, તે બેલી. ભાણિસુંદર બોલી. ૧. માણિક્યશેખરસરિ નામક આચાર્ય પણ અંચલગચ્છમાં થઈ ગયા છે. તેમણે જૈન
વિક્રમની પંદરમી સદીના ઉત્તરાર્ધના ગુજરાતી ગદ્યનો નમૂનો પૂરો પાડનાર માણિકયસુંદરસૂરિનું ગુજરાતી કાવ્ય સદભાગ્યે મળી આવ્યું છે, જે તે જ સદીના ગુજરાતી પદ્યને અવિકલ સુંદર નમૂનો પૂરો પાડે છે. ગુજરાતી કાવ્યમાં ઘણા વખતથી આદિ કવિ તરીકે લેખાયેલા સં. ૧૫૧૨ માં થયેલ ગણાતા નરસિંહ મહેતાની પૂર્વે, આ માણિકયસુંદર અને તેમના ગુરુભાઈ જયશેખરસુરિ થયેલા છે, કે જે પૈકી જયશેખરરિએ પણ પિતાના સમયની ગુજરાતીમાં “પ્રબંધચિંતામણિ (ત્રિભુવનદીપક પ્રબંધ – સંપાદક: પંડિત લાલચંદ ) નામનું કાવ્ય રચ્યું છે, કે જે ઉક્ત સાલરશિરામણી કેશવલાલભાઈએ પિતાના “ પ્રાચીન ગૂજર કાવ્ય” માં પૃ. ૯૬ થી ૧૪૪ માં પ્રકટ કર્યું છે અને તેની પ્રસ્તાવનામાં ખૂબ પ્રશંસ્યું છે.
સ્ટોક્સ: चरितं वैष्णवं श्रवा जरासिंधेऽस्थ कोपने । गता यादवभूपालाः सर्वे सौराष्ट्रमण्डलं ॥ १८ ॥
: चित्रीयमाणास्ते सर्वे सिद्धगन्धर्वखेचराः ।। हर्षात् पुष्पाणि वर्षन्तो जगुर्नमिभुजावलं ॥ २५ ॥
રાસઉ (રાસ: ) ઈણિ વચનિ હરી આણંદીઅલા, તુ વસંત અવસર આઈલા વાઈલા દક્ષિણ વાયુ તુ જિન જિન. કુસુમિ કુસુમિ ભમરા રણઝણીઓ, મયણરાય હયવર હણહણ આ ભૂયણિ ભયુ ભડવાય તુ જિન જિન. પદ. રેવયગિરિ મિલી રમલ કરતો, મુગતિ રમણી હીઈ ધરં તે ખલે માસ વસંમ , જિન જિન. રમે રંગે જાદવ ભૂપાલા, શશિવયણી સાથે વરવાલા માલા કુસુમચી હાથિ તુ જિન જિન.
8: नारीनू पुरझंकारैर्यस्य चितं न चंचलम् । स श्रीमान् नेमियोगीन्द्रः पुनातु भुवनत्रयं ॥ ४० ॥
વાર્થ (fફરિણી) स्तुवन्ति क्रीडायां मदनविवशायां ननु वशां, सुधाभिः सध्रीची हरिहरविरंचिप्रभृतयः । परब्रह्मज्ञास्तां विषमविषलहरिभिव वधू, ત્રિા સ્વં ગતિસ્ત્રિમવન તે ! વાત: || ૭૪ 11,
સ્કો: प्रधानं मदनं हत्वा, मोहराजं विजित्य च । आप्तछत्रयो नेमि, जर्जीयाद् विश्वप्रधानधीः ॥ ८९ ॥
( [ સંપૂર્ણ ] --ઈતિ શ્રી નેમીશ્વર ચરિત્ર ફાગુબંધેન શ્રી માણિક સુંદરસૂરીશ્વરેણ કૃત | છ | શુ છે મહું માધા લિષિતં: શુભ કલ્યાણમરતુ છ શ્રી વીતરાગદેવવાદીયઃ | છ ૬-૧૧, બી. ૭. નં. ૧૬૦-૩ જે. એ. સે. મુંબઈ. --ઈતિ શ્રી નેમીશ્વર ચરિત્ર ફાગ સમાપ્તમિતિ એ છે કે મુનિના મતિસાગરેણુ લિલિતમિતિ છે શુભ ભવતું કે કલ્યાણું અસ્તુ છ I છ મ પત્ર ૨ પંકિત ૧૯ દાબડે ૮૩ નં. ૧૫૬ ફેફલીયાવાડાને ભંડાર, પાટણ. -- ૪ પત્ર પછીનું છેલ્લું પાત્ર નથી. દરેકમાં ૨૦ પંક્તિ છે. નં. ૮૭૧, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય મુંબઈ.
३. एवंविधाय परब्रह्मणे नमः किं लक्षणाय ? अर्वाचीनरलक्ष्याय अद्यतनैः पुरुन लक्षितुं योग्याय । पुनः किं लक्षणाय ? दक्षाय स्वभावविज्ञाय । पुन: किं लक्षणाय ? दुरितच्छिदे दुरितं पापं छिन्दतीति दुरितच्छिद् तस्मै दुरितच्छिदे । पुनः किं लक्षणाय ? चिदा
१०. ते मरा धन्यास्ते के । ये गिरनारगिरेमौलौ मस्तके नेमिनं जिनं नत्वा स्वं स्वकीयं पातकं क्षालयंति । किं लक्षनास्ते ? नरः धृतसम्मदाः धृतः समदो हों यैस्ते धतसम्मदा: ॥ १० ॥
३०. सोऽयं नेमिजिनेश्वरो विजयतां । सोऽयं कः ? । यो राज्यं न समीहते न वांछति । किं लक्षणं ? राज्यं । गजधटाघंटारवै राजितं शोभमानं । पुनर्यः अंगनां राजीमतीं न कांक्षति नेच्छति । किं लक्षणां ? चारुचंद्रवदनां । पुनर्लीलावती लीलायुक्तां । पुनर्यः योगींद्रचूडामणीः तीर्थंकराणां शिरोमणी: ॥
- ८१. पुन: आप्तछत्रत्रयं प्राप्तं त्रत्रयो येन असो आप्तात्रयः । किं कृत्क आप्तछत्रत्रयो जातः ? प्रधानं मदनं हत्वा मोहराजं विजित्य च ॥
૪ શ્રી જીરાપલ્લાના પાર્શ્વનાથ પ્રભુની, પ માં સરસ્વતીની, ૬ માં નિરંજન પરમાત્માની સ્તુતિ. ૭-૮-૯ નેમિપ્રભુના કાવ્યનો પ્રસ્તાવ. તેમનું ટૂંક વર્ણન. ૧૩–૧૫ આડ પૂર્વ ભવ ને નવમો ચાલુ ભવ. ૧૬ નેમિકુમારનો જન્મ. ૧૭ તે વખતે મથુરામાં કૃષ્ણને જન્મ કે જેણે કંસને તથા અશ્વનું રૂપ ધારણ કરનાર કેશિ નામના દૈત્યને માર્યો હતે. ૧૯ તેમણે સેરઠમાં દ્વારકામાં ગાદી સ્થાપી. ૩૦ જરાસંઘને જી. સેળ હજાર સ્ત્રીઓ હતી. ૨૧ બંધવ નેમિકુમાર બ્રહ્મચારી, કૃષ્ણનું ધનુષ લઈ શંખ પૂર્યો, મારી એટલે પહેરેદારને પાડ્યા અને કૃષ્ણ ચમક્યા. ૨૨-૨૪ નેમિએ કૃષ્ણની ભુજા નમાવી. આ રીતે જીત મેળવી. ર૬-ર૯ કૃષ્ણ બલભદ્રને કહ્યું: “નેમિને વિશ્વાસ ન કરતા, તે આપણું રાજ લેશે.” આમ વિચારતાં આકાશવાણું થઈ: ‘ચિંતા ન કરો. નેમિ યોગી છે અને મેહરાજને જીતશે. તમારું રાજ નહિ લે.” ૩૧ આથી કૃષ્ણ આનંદ્યા. વસંત ઋતુ
આવી રૈવત એટલે ગિરિનાર પર્વત પર કીડાવિહાર. ૩૨-૩૫ ત્યાંની લીલી હરિયાળી થયેલી ભૂમિ, પુષ્પ, લતા, વૃક્ષે વગેરેનો બહાર. ૩૬-૩૮ નેમિ અને કૃષ્ણ બંનેનું ગિરિનાર જવું. બંનેનું તુલનાત્મક વર્ણન. સાથે કૃષ્ણની સ્ત્રીઓ છે. ૩૯ બને રમે છે, –કીડા કરે છે. ૪૦-૪૧ નેમિ શમ–સમતા ધરી નિર્વિકારી રહે છે. ૪૨-૪૫ એક કહે છે: “પરણે! ભેજાઈ (શ્રી કૃષ્ણની સ્ત્રી) દીયરને પરણાવવાનું માનવા સમજાવે છે. કૃષ્ણ છેવટે કહે છેઃ “અવસરે થઈ રહેશે. ૪૦ સ્ત્રીઓ માની લે છે કે નેમિ સમજી ગયા અને ઉત્સાહ થઈ રહ્યો. ૪૭ શ્રી કૃષ્ણ દ્વારકા પહોંચી રાજીમતી કન્યાની માગણી કરી. ૪૮-૪૯ પતિ નેમિ મળશે, તેથી કન્યા આનંદિત થઈ. ૫૦ નેમિને અલંકાર સમજાવ્યા. તે હાથી પર ચડ. પ૧ અલંકારનું વર્ણન. પર છત્ર, ચામર, લુણ ઉતારણ, ધવલમંગલ ગીત ગાવાં. પ૩ દેને રાજા નિશાન ઠેકતે આવે છે, વાસુકી રાજા આવે છે, ગ્રહાદિ આવે છે. પ૪ ભવિષ્યને તીર્થંકર પરણવા જાય છે. ઘડા, હાથી સાથે છે. પપ તુંબરૂ સ્વર અલાપે છે, નારદ ગીત ગાય છે. પ૬ આ ઉત્સવ માટે નગરસ્ત્રીઓ રામતીને ધન્યવાદ આપે છે. પ૭ રાજમતી વરને નિહાળે છે. ૫૮ શ્રીકૃષ્ણ મેખરે છે ને નેમિ તરણે આવે છે. ૫૯ એક બાજુ આમ આનંદ છે, ત્યાં પશુવાડામાં હરણાદિ રોતાં હોય છે, તેનું કારણ નેમિ પૂછે છે. ૬૦ લગ્નના ગેરવના ભેજન માટે પશુઓને મારવા રાખ્યા છે, તેથી તે કકળાટ કરે છે, એમ સાંભળી સંસાર પ્રત્યે તિરસ્કાર આવે છે. ૬૨-૬૩ વૈરાગ્ય ઉપજ્ય. મેહજાળથી માનવાદિ સર્વે સપડાઈ સંસારમાં ભમે છે, વિષયમાં અંધ બને છે, મનુષ્યભવ હારે છે, અંતર્દષ્ટિથી વિચારતા નથી. ૬૪ સંસારને ધિક્કારે છે, એમ કહી પશુબંધન ટાળી પોતાના ગજેન્દ્ર-હાથીને તરત પાછા ફેરવી નેમિકુમાર વળે છે, ૬૫ આમ થયું ત્યાં રાજીમતી આકુળ થઈ ધરણી પર ઢળી પડી. ૬૬ સખીઓ ચંદનજળ સીંચી કેળના પાનથી પવન નાખે છે. ચેતના આવે છે તે જાણે છે કે, યાદવરાજ નેમિ તે પાછો વળી ગયે. ૬૭–૭૧ રાજીમતી વિવિધ વિલાપ કરે છે. કંકણ ફેડે છે ને છાતી પરનો હાર ફેંકી દે છે. “મારા જીવન ! દોડો, દેડે ! મોર ! તમે વાસ ન કરે. જતા રહો, બપીયા ! પીયુ પીયુ ન બોલે, કારણ કે પીયુ તે મેઘ પાસે ચાલ્યો ગયો, અદશ્ય થયો છે! વીજળીરૂપી નિઃશ્વાસ નીકળે છે. આંસુથી સરેવર ભરાઈ ગયાં. હવે હંસા (જીવ)! ઊડી જા. પિયુ સિદ્ધિરૂપી સ્ત્રીમાં રાચે છે અને પોતાની વાચા પાળતું નથી. તું પિયુ તો ત્રિભુવનનો સ્વામી છે. તને કેણ બુદ્ધિ–સલાહ આપે તેમ છે? આઠ પૂર્વ ભવ નેહ રાખી હવે શા માટે છેહ આપે છે? આમ રાજીમતી કહે છે. શરીરે સંતાપ ધરે છે ને વિલાપ કરે છે ને માછલી થોડા જળમાં તરફડે તેમ તરફડે છે. ૭૨ ત્યાં
તે નેમિપ્રભુ તક્ષણ પિતાને ઘેર પહોંચ્યા. ૭૩ લેકાંતિક દેવો સૂર્ય જેવી કાંતિથી તેની ભ્રાંતિ કરાવતા આવીને પ્રભુને નવાં કાવ્યથી સ્તુતિ કરી વિનવે છે. ૭૪ પ્રભુસ્તુતિ. ૭૫-૭૬ શિવને ગૌરીએ નયનભંગ કરી નાટારંભમાં નચાવ્ય, મુકુંદ-કૃષ્ણને ગોપીઓએ વૃંદાવનમાં નચાવ્ય એમ અનંગ-કામદેવે લાજને પી. સાવિત્રીએ બ્રહ્માને અકળાવ્યા, હિણીએ ચંદ્રને થક, એમ સ્ત્રીના આધારથી મદને દેવ, મનુષ્ય, ઇંદ્રને જીત્યા છે; પણ ૭૭ તું નેમિને મદ ન ઢાંકી શકે, નારી લેભાવી ન શકી. દેવે બેલ્યા: દેવ પ્રભુ! હવે ધમ પ્રકટાવ કે ભળે તરે અને ભવરૂપી વનમાં ન ફરે. ૭૮ પ્રભુ! તું લીલામાં વિલાસ કરે છે કે, જેની કીર્તિએ જીત્યા છે. ખરે શંકર તું છે. અને સિદ્ધિરૂપી સ્ત્રીને વરનાર છે. ૭૮ આમ સ્તવન કરાતા આ દેવ ધમ્મભારથી યુક્ત થઈ સાંવત્સરિક દાન મત્સરરહિત થઈને કરે છે. ૭૦-૮૦ હવે જિનવર નવમા રસ એટલે શાંત રસમાં લીન થઈ રેવત (ગિરિનાર) ઉપર સંજમ આદરે છે–દીક્ષા લે છે અને અદીનપણે વિહાર કરે છે. પંચાવન દિવસે સ્વામીને કેવલજ્ઞાન થાય છે એટલે દેવ, અસુરો મળીને સમવસરણ રચે છે.
પરમ પવિત્ર શ્રી જિનશાસનમાં સંસાર ત્યાગની દીક્ષા વર્ષ ૮ થી ૭ ની વય સુધી ગ્રહણ કરી શકાય છે. (અહીં સાતનું કથન ગર્ભથી ગણતરીનું છે.) નાની ઉમ્મરમાં દીક્ષા લઈ શકાય છે, એમાં કશો જ વાંધો નથી, એ વાત જાણીએ તે પહેલાં નીચેના ગુણે જેમાં હોય તે જ દીક્ષાને પાત્ર છે: (૧) આદેશમાં જન્મેલ હોય, (૨) વિશિષ્ટ અનિંદ્ય જાતિ કુલસંપન્ન હોય, (૩) ખૂન, ચેરી, જારી આદિ દુષ્ટ કર્મો કરનાર ન હોય,
સગીર દીક્ષા અંગેના શાસ્ત્રીય પુરાવા: પરમ તારક શ્રી જિનેશ્વરદેહના શાસનમાં ૮ વર્ષથી માંડીને ૭૦ વર્ષની વય પર્યરતના આત્માઓ દીક્ષા માટે ચોગ્ય છે. આ જ વાતને સાબિત કરનારા ૫૦ આગમ ગ્રંથના પુરાવા આ મુજબ છે :
“શ્રી પંચવર્લ્ડમાં પણ લખ્યું છે: एएसि वयपमाणं, अट्ठ समाउत्ति वीअरागेहिं ! भणियं जहन्नयं खलु, उक्कोसेा अणवगल्लोत्ति ॥ १ ॥
“શ્રી નિશીથ ભાષ્યમાં પણ ૮૭ માં પત્રની બીજી પઠીમાં કહ્યું છે: अपडिप्पुण्णो बालो, विअट्ठवरिसूणो अहव अणिविट्ठा । अम्मापिअअविदिण्णे ण, कप्पती तत्थ वऽण्णत्थ ॥ १ ॥
અપવાદે ૮ થી અંદરની વયવાળાને પણ દીક્ષા આપી શકાય, એ વાતની સાક્ષી પૂરતો આગમને પાઠ: उवसंते व महाकुले, णतिवमो व सन्निसिज्जतरे । લકઝાઝારખવારે, વા ઘવજ્ઞSUનાયા II વા. પ. પૂ.
આઠ વર્ષથી અંદરની વયવાળા બાળકે દીક્ષાને અગ્ય છે, એ વાતનું સ્પષ્ટીકરણ કરતે આગમનો પાઠ: बंभस्स वयस्स फलं अयगोले चेव होति छक्काया । रातीभत्ते चारग अजसंतराए य पडिबंधे। ॥१॥
શાસ્ત્રમાં ૧૬ વર્ષથી અધિક વયવાળ મુમુક્ષુ આત્માઓ કોઈને પણ પૂછળ્યા વગર સહર્ષ દીક્ષા સ્વીકારી શકે છે. પૂર્વે આવા અનેક દીક્ષિત થયેલાઓ શ્રી જન શાસનના કથાસાહિત્યમાં તો પ્રાયઃ પ્રત્યેક ગ્રંથમાંથી મળી શકે છે; એટલું જ નહીં, પણ પૂ. આગમ ગ્રંથોમાં પણ સંખ્યાબંધ ઉદાહરણ મળી આવે છે, જેની અંશતઃ નોંધ નીચે પ્રમાણે છે: [૧] શ્રી ઉત્તરાહ સૂત્ર : [ભાવયા વૃત્તિ] અધ્યયન પૃષ્ઠ
૮૯ ચારવણિયની દીક્ષા [૫] શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર ભાગ બીજો: પૃષ્ઠ
અને બિન્દુષણની દીક્ષા ૧૮ ૩૭૯ શ્રી દશાર્ણભદ્ર રાજાની દીક્ષા [૨] શ્રી કલ્પસૂત્ર સુબોધિકા: વ્યાખ્યાન પૃષ્ઠ
શ્રી ધનગિરિજીની દીક્ષા [3] શ્રી ઉપદેશમલા: પૃષ્ઠ
[3] આ ઉપદેશમલા: પૃષ્ઠ
૮૭ પિતા સાથે બાળકની દીક્ષા [૫] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર: પર્વ પૃષ્ઠ ૧ ૯૧ ઘણાં બાળકની દીક્ષા ૨ ૧૦૮ ઘણાં બાળકોની દીક્ષા ૭ ૭૧ બાળ મુનિને પ્રસંગ ૯ ૧૪૮ ઘણાં બાળકોની પ્રવજ્યા
શ્રી જિન શાસનમાં ૮ થી ૧૬ વર્ષની વય સુધીના સગીરને, તેમના માતા પિતાદિકની સંમતિથી દીક્ષા આપવાનું સ્પષ્ટ વિધાન છે. એને અનુસારે પૂર્વે સગીર દીક્ષાઓ સંખ્યાબંધ થયેલ છે. તે પૈકીનાં અંશતઃ ઉદાહરણે અમુક શાસ્ત્રોમાંથી અહીં જણાવ્યાં છે: [૧] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર [ભાવેદેવીયા વૃત્તિ] : અધ્યયન પૃષ્ઠ
પિતાની દીક્ષા ૨ ૫૪ શ્રેષ્ઠીપુત્રની દીક્ષા ૨ ૫૫ સોમદત્ત અને સોમદેવની દીક્ષા ૧ ૩૪૨ પિતા સાથે બાળપુત્રની દીક્ષા [૨] શ્રી ક૯પસૂત્ર સુબોધિકા: વ્યાખ્યાન પૃષ્ઠ નામ
અનેક આત્માઓને સન્માર્ગે ચઢાવેલા છે. જુઓઃ | [૧] શ્રી ઉત્તારા સૂત્ર: અo પૃષ્ઠ
[1] શ્રી ઉત્તરાયનસૂત્ર: અધ્યયન પૃષ્ઠ ૨ ૫૮ પ્રતિદિન છ પુરુષ અને એક સ્ત્રી એમ સાત
રેહગુપ્ત ૩ ૧૩૧ ગોછામાહિલ ૩ , શિવભૂતિ [૨] શ્રી વિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર: પર્વ પૃષ્ઠ
અંચલગચ્છ ૧૪૦૩ ૧૪૧૦ (૧૪) આ૦ શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ મ. • • • • તપગચ્છ ૧૪૦૫: ૧૪૧૭ (૧૫): આ૦ શ્રી કુલમડનસૂરિ મ.
૧૮૯૨ ૧૯૦૫ ૧૩ ૧૯૧૪ નોંધ: વાંચનમાં દ્રષ્ટિગોચર થયેલ ઉદાહરણોની નેંધ અત્રે આપેલ છે. આ સિવાય પણ સંખ્યાબદ્ધ અનેક ઉદાહરણે પ્રાપ્ત થાય છે.)
: :.
જત ભમર કપિલ લેલ અમોલ વસન નદ, કરુણા દંત મહંત સુમરંત જાસ જસ, નાદ વાદ વિદ્યાત છંદ રસ ૨સિક સરસ રસ, ત્રય નૈન: હે મ પરસત સુમત કુમતિહરણ આનંદકરણ,
ਚਟਪk: 8-----• • ਰਿਉਰ ਵਰ ਦੀ ਰਾਤ ਵਰਿਦਰ - ਰ ਵਰਣ- ਟ -ਉਡਰਿ ਮੁੰਰ ਵਰ ਡਰ ਵੀਰਵb: • • ਇਹੈ ਵਰ ਹੀਣ (bbut sਇses[੩੫੧]
[ છંદ: પદ્ધરી ] ગછરાજ ચિંતે એક કીય વિચાર, મહાવ્રત પંચ હે વર હી સાફ સંનાહ સીલ અતિ અંગ જેર, તિહાં ખડગ ૮૪ ખમા કર ગ્રહી કઠેર. ૮૧ જિન આન છત્તિસી રહી ધરંત, બહુ ચલે સંગ સેના મહંત સમ દમ સારથી સંગ કીઅ, લહે ધજા ધર્મકી ધ્યાન લીય. ૮૨ સીગાર સકલ સમકિત રૂપ, ગુરૂએ ઘમકે ગ્યાન રૂ૫; સંવરસ્ય ચીત ગુંવર સુજાગ, તિહાં ભાવસુ બજત નિશાન. ૮૩ પહેલે સો મેહ ઉંબરાવ સાજ, સે ગયો છિનકમે પ્રથમ ભાજિ;
( કળશ: ) મારી મેનકો માન જેર છીન જિન કરે, દુંદુભિ દેવ વજાય જગત જાકો જસ ચિહ્ન;
- એક સમીક્ષા સંશોધક: મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
કરઈ કરાવઈ અનમેદઈ એ, ચવલ લુલિવાવઈ; આયણ તે મા સચ્ચાર, અણુઉંધા આવઈ. ૭૦ નિશીથ છેદ બીજઈ ઉદેસિ, ચૂરણિ નિશીથા; વિરતિ શ્રત વડી ભાષ્યઈ, ક૯પ કહ્યા એ અરથા. ગચ્છ ખરતર, નાણાબાલ, ધર્મષ, આગમિયા; ઓસવાલા, સંડેરા અઉર, સત્તમ આંચલિયા. ચિહું સૂત્રમાહિં વારિઉ એ, ચલવહુ ન લીજઈ; જમિ ભાખઉં શ્રી વર્ધમાન, તેહવી પરિ કી જઈ. જતિ કારણિ રાખઈ દુહમાસ, તીસ પછી ઈડઈ; સદા કાલ જેઈ સંગ હઈએ, જિગુઆણા ખંડઈ જતિ શ્રાવક અંતર બહુ એ, સરસિવ જિમ મંદિર, એક સરીખ કિમ કહીએ, જે મનિ સુંદર, આવશ્યક નિર્યુક્તિ વળી એ, વૃત્તિ તસુ ષ અંતર. આવશ્યક ચૂરણિ કહ્યા એ, દશ બેલઈ અંતર. ચૂ (હ) અઠ્ઠાઈ જિણ કહી એ, શ્રી ઠાણુ અંગિક જીવાભિગમ તિહાં કહી એ, પલું મન રંગ. નારી બઈરીનહુ વંદઈ એ, બિડ સૂત્રે ભાખી: વિવાહ પન્નત્તિ નિશીથ છે, એ ગ્રંથા સાખી. પડિકમણુ શબ્દ ઈરિયાવહી એ, પંચત્રિ ભાખી; આવશ્યક નિયુક્તિ અઉર એ, ચૂરણિ સુદાખી. અનુગ ચૂરણિ દશ વૈકાલિક એ, ચઉશરણ પન્ના; જગ ગુરુવચન તહત્તિ કેરઈ, તિહુયણ તે ધના. જતિ પ્રતિષ્ઠા નવિ કરઈ એ, ચિંહુ સૂતઈ વારી; આવશ્યક નિર્યુક્તિમાંહિ એ, નિશીથ નિવારી. બૃહત્કલપ ચૂરણિ નિશીથ, તિસમાંહિ ઉ જાણ્યા; વ્રતધારી શ્રાવક કરઈ એ, બૃહક૯પ વખાણ્યા. શ્રી વર્ધમાનિએ અર્થ કહ્યા એ ગૌતમ પૃછયા. જિનવર વચનત હરિ કરઈ એ, સુખ પામઈ ઈછયા. ૮૩ પાખી પુનિમ જાણઈ, પનરે દિનિ કી જઈ; જિનશાસન માંહિ પરવ કે એ દિવસિ ગણી લી જઈ. ૮૪.
ઈણ તિથિ થાપી ઇહા, ઈમ બોલે બહુ સૂરિજી. -શ્રી સૌભાગ્યવિજયજી મ.સા. જણાવે છે: “મૂળ અધ્યા ઘણી દૂર છે” (“ડૂબી ગઈ છે એમ કહેતા નથી, “દૂર છે એમ જ કહે છે) અને આ સ્થિતિ હોવાથી અહીં (આ ભૂમિમાં) બીજી અાધ્યાની સ્થાપના કરી છે, એમ તે વખતના ઘણુ આચાર્ય મહારાજે કહે છે.
શ્રી સિદ્ધગિરિથી વેગળે રે, શ્રી અષ્ટાપદ જયકાર. - પંડિત શ્રી દીપવિજયજી મ. સા. કહે છે: “શ્રી સિદ્ધગિરિથી શ્રી અષ્ટાપદજી ૧,૮૫,૦૦૦ ગાઉ આસરે દૂર છે. (લગભગ ૪ લાખ માઈલ). આપણે જે શ્રી સિદ્ધાચલજીની નજીકમાં હોઈએ, તો શ્રી અષ્ટા પદજી લગભગ ૪ લાખ માઈલ દૂર, અધ્યા ૩ લાખ માઈલ દૂર (બંને ઉત્તર દિશાએ) અને શ્રી સમેતશિખરજી, શ્રી પાવાપુરીજી આદિ તીર્થો એથી પણ વધુ દૂર ઈશાનમાં આવેલા છે. માત્ર શ્રી ગિરનાર તીર્થ જ પાંચ દ્વીપસમૂહની નજીકમાં એક લાખ માઈલની અંદરના વિસ્તારમાં આવેલું છે.
૨૩: ૬
૨૬: ૩ २७४७
૨૭૩૩ ૨૭: ૪
૨: ૩
સંપાદક: મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી
શ્રાવિકા વિકૃપઠનાર્થ. ૧૧. ઈતિ ધૂલિભદ્ર ફાગુ. સં. ૧૬૫૦ વર્ષે ફાલ્ગન વદિ ૧૪ રવી ગણિ શ્રી વિદ્યાસુંદર શિ. રંગસુંદર લિખિત. ૧૨. દુહે ધન. દીરઘ રૂ. લઘુ ૪૨. અક્ષર ૪પ. આદિ: સદય હદય ગુનગન ભરન અભરન કષભ જિનંદ).
ભવભય દુહ દુહ ગહરહિ સુખબરકર નંદિ નંદ // ૧ / અંત: સરસ સકલ ગુણનીધિનિપુણ નાનિંગ સુત પદધારું;
વિનયી વિનય જલનીધિ, કહત એવી પ્રથમ અધિકાર, ઇતિ શ્રી વિનયસાગરયાધ્યાય દુહાબંધ વિરચિતયામનેકાર્થ નામમાલામાં પ્રથમાધિકારઃ અંતે: દુહ મરે. ૧૬૦ દુહા.
દુ: કુંજર સત્તર સહિ બીડોત્તરે કાર્તિક માસ નિધાન ! પુનમિ દિન ગુરુવારે, પૂરણ એહિ પ્રધાન છે.
. (મૂળ પ્રત: લાં. એ. પી. ઈ ( યૂ'. પૂના) ૧૩. ઈતિ શ્રી કલ્પસૂત્ર સિદ્ધાંત સંપૂર્ણ. સં. ૧૮૭૫ રા મિગસિર શ્રી પૂજ શ્રી ભટ્ટારક શ્રી ૧૦૦૮ - શ્રી પૂજ્ય ભટ્ટારક શ્રી રાજેન્દ્રસાગરસૂરીશ્વરાત બૃહત તાત સં. ૧૮૭૬ ૨ મિસિર માસે
સુનામાભવત / મુકવાટી તરુણ વિપાન્નવનવત સુસ્વાર્થ કેટીશ્ર તાઃ | તકે પ્રભવાભિધે ગણધરઃ શય્યભવઃ શ્રીયશેભદ્રાપ્ય શ્રુતકેવલી ગત મિથ્યાત્વનિર્નાશકઃ / ૧ // પટ્રપદી .. શ્રીભદ્રબાહુસુગુરુ સ્તન્ય ચ વિરાજિતઃ | સમગ્રાતિશયી મુખ્ય સદ્ગુણપ્રકારાત્વિતઃ || ૨ || સંભૂતેવિ જયેથ શાસનપતિઃ શ્રીસ્થૂલભદ્ર: પ્રભુઃ સુશ્રીરા મહાગિરિ ગંણધરઃ કર્મોરિભેરા ભશત્ // એવં વીરજિનેન્દ્રશાસનગતા શ્રીસૂર ભૂરિશઃ | દુર્ભિક્ષાદિકલ પ્રમાદવશતઃ સ્તાકક્રિયાથાભવન // ૩ / તેમાં ચંદ્રકુભવાશ્ચ જયસિંહાઃ સૂરયઃ શોભનાઃ | તત શિષ્યો વરસદ્ગશ્ચ વિજયાચંદ્રઃ પઠયાગમમ્ | ગાથા શ્રીદશકાલિકાદૂગત – વર સિદિગં નેતિ તામ | તાદા હદિ સંવિચાર્ય વિધિમાર્ગ દર્શયામાસ યઃ || 8 || વૈશ્ચ પ્રાન્તસુતારકે નિમતધૃત્ય સાધુકિયાં ! નૂતશ્રી વિધિપક્ષગ૭મચિરાત સંસ્થાપ્ય ચ પ્રોદ્યતે || નાનાનકજનઃ સુબોધસહિતાઃ શ્રાદ્ધીકતા લક્ષશઃ | તે શ્રી સૂરિવરાટ્યરક્ષિત – ગણુાધીશા બભુવુ ભુરમ્ | ૫ ||. શ્રી પારકપત્તન-વ્યતિતો જંબુર્યારિત્ર' મુદ્દા | મૃત્વા એડપિ ચ મુલ્કલાપ્ય પિતરાવાગત્ય ગુવંતિકે || લાવા સંયમમાગમાદિ – વિવિધગ્રંથાભિપારંગમાઃ | પ્રાપુઃ સૂરિપદ સ્વીકી સુગુર જયસિંહસૂરીશકાઃ || ૬ || તcપદ્રોદય-શિખરે
ગચ્છાધિરાજ જગતાં વિશાલા સિત કલાકેલિ – વિરાજમાના: / ગંગોદકાન૫ગુણપ્રધાના નિત્યં જયંતેડજિતસિંહ – પ્રાઇવાઃ || ૧૦ || પ્રોદ્યસ્પદસંપદાશ્રિતપુ ર્દશા સમગ્રાગમાઃ | તત્વાર્થાધિગમ – પ્રમાણુ – પદવી પ્રાપ્ત જગત સાક્ષિક |. વિદ્યાવાદ – વિનોદ-બોધિતબુધાઃ પ્રાદ્દભુત – ભાગ્યભૂતાઃ | શ્રી દેવેન્દ્રમુનીન્દ્રસૂરિગુરવસ્ત રજિરે સપ્તમાઃ || ૧૧ || તત્પટ્ટપ્રભવાઃ પ્રભાકરવિભાવત્તેજસા ભૂરિશ | યે મિથ્યાત્વઘનાંધકાર–વિધુરીભૂતાખિલ પ્રાણિનઃ || દવા દર્શનમંહસા વિદધિરે સંભાજિનઃ સત્વરં | તે શ્રીઅંચલગચ્યાઃ શુશુભિરે ધર્મપ્રભાઃ સૂરયઃ || ૧૨ / નાના – તર્ક-વિતર્ક-કર્કશધિયે ગર્વોત્કટ – પ્રોદ્ધતાઃ | નિત્ય ચાગામમુખ્ય લક્ષરચના પ્રાજ્ઞમક અપિ છે ચેષાં દર્શન માત્ર તોડપિ વિબુધાઃ પાદારવિંદયતન ! તે શ્રી ગ૭નરેંદ્ર – સિંહતિલક શ્રી સૂર રેજિરે || ૧૩ | યે ભવ્ય ભુવને ભ્રમન્તિ ભવભદુઃખાકુલા નિત્યશઃ | તેષામ ઉદ્ધરણેન્દ્રીરવિદુરા યે સૌખ્યદાનપ્રદાઃ | વ્યાખ્યાનાવસર શમામૃતરસા પૂર્ણ સ્વકીયાંતરાઃ | ઈદક્ષા બભુવુર્ગણાધિયતઃ શ્રીમન્મહેદ્રપ્રભા ! ૧૪ || તપાબુજ દિવાકરા વસુમતી પ્રીતિ સમુલાસયન / તદ્ વિજજનકટિમૌલિ મુકુટા હારિમર્દનાઃ | શશ્વન્દ્ર સિદ્ધિસમૃદ્ધિવૃદ્ધિ સુવિધિ-પ્રબુદ્ધિ–સંસેવિતા | સ્તે શ્રી સૂરતવરા બભુર્ગણધરાઃ શ્રીમેરૂતુંગોત્તરાઃ || ૧૫ | તત શિષ્યાવલિતારહારરુચિરા સૌભાગ્યશાભાભરાઃ | વ્યાખ્યાન
રસવશિખ ભૂ૫ ૧૬૫૬ વર્ષે પ્રોટે માસેચ | વિશદવર પક્ષે પંચમ્યાં ગુરુવારે ગ્રંથોડવં પૂર્તિ માપન || ૧ |. ઉકેશ શુદ્ધ જ્ઞાત લેઢા ગોત્રે પ્રથિત લસલ્કીત અગાણી શાખાયાં બભૂવશ્રી રાજપાલાદવઃ | ૨ || તજજાયા રાજશ્રીસ્તદંગ ધર્મવાન્ ધની ધન્યઃ | સંધમુ ખોડસ્તિ સાધુ શ્રીમસ્ટ્રી ઋષભદાસાખ્યઃ || ૩ |. તત્પત્ની રેષશ્રીસ્તદંગજઃ કુરુપાલ નામાતિ | અપર સોનપાલ આઢયો ભૂપાલ માન્યૌ વૈ || ૪ || અમૃતદે સુવર્ણશ્રી ÁÍ યથાક્રમમૂ | સિંધરાજઃ શ્રીયાયુક્તઃ કુરુપાલઃ સદંગજ: || ૫ || દુર્ણદાસેપ્તિ તભ્રાતા સપત્નીકી સુપુત્રકી ! ૨૫ચંદ્રોડક્તિ શ્રદ્ધાવાન વિદ્યતે સેનપાલજઃ || ૬ || એવં સપુત્ર પૌત્રાદિ પ્રપૌત્રેશ્ચ યુનેન છે ! શ્રિયે ઋષભદાસે લિખાયું જ્ઞાન પૂજ્યા || ૭ || આચારદિનકરોડય ગ્રંથે વિધિપક્ષગચ્છ રાજાનાં ! શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરાણું હિ વિજયમાનાનાં | ૮ ! તસ્ય પદાજ રવયે કલ્યાણદધિ સૂરયે | દત્તો મુનિજને ર્વાચ્ય, માના નંદસ્વિયં પ્રતિ | ૯ |
ફાગણ સુદ ૧૩. ૩૩. કાલાપક બાલાવબોધ વૃતિ પત્ર ૩૧. કર્તા: શ્રી મેરૂતુંગરિ. અંતે : ઇતિ શ્રી મંદચલગઝેશ્વર શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વિરચિત સૂત્ર ત્યાઃ ષષ્ટ: પાદઃ સંપૂર્ણ છે. કૃત્સત્રના છ પાદ છે || ૧૪ પત્ર પર તદ્ધિતનાં છ પાદ ગ્રંથારા ૫૦૯. પત્ર ૩૧.
૩૬. જૈન પુસ્તક પ્રશસ્તિ સંગ્રહ ભા, ૧, શ્રી જિનવિજયજી સ ંપાદિત. સંઘવી પાડા, પાટણની પ્રત. ઇતિ પર્યુષણા કલ્પ ટિપ્પન પૃથ્વીચંદ્રસૂરિ કૃત. સ. ૧૭૮૪ વર્ષે ભા. સુ ૧ શનો, સ્તંભતીર્થ વેલાકુલે શ્રીમદ ચલગચ્છે શ્રી કલ્પ પુસ્તિકા તિલકપ્રભા ગણની યોગ્યામહ અજયસિંહૅન લિખિતા—મ 'ગલ મહા શ્રી: દૈહિક વિદ્યાં પરમેશ્વરી,
કર્તા: વિનયસાગર ગણુ, પત્ર ૩૧. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત પ્રતિષ્ટાકલ્પ વિનયસાગર ન. ૨૦(૨).
નં. ૧૦૮/૨૧૨૩ “યોગ રત્નાકર ચોપાઈ' કર્તા: જ્યનશેખરજી નં. ૧૨૧/૨૩૦૬ “કર્ણ કુતુહલ સટીક કર્તા : સમુતિ નં. ૧૨૩/૨૪૪૭ “તાજીક સાર ટીકા” નં. ૧૨૪/૨૩૬૨ “વિચિંતામણિ' કર્તાઃ વિનયસાગરસૂરિ નં. ૧૨૫૨૪૦૬ “ભુવને દીપક ગૃહભાવ” નં. ૧૩૧/૨૫૩૪, મહાદેવી ગ્રંથ ટીકા નં. ૭૨/૫૫૬ ‘દાનપદેશમાલા” સિંહતિલકસૂરિ શિષ્ય નં. ૭૩/૬૧૬ “રત્ન સંયે” મૂળ. પત્ર ૧૧
(પૃષ્ઠ માત્રા લખાણ છે.) ૬૯. “કુમાર વ્યાકરણમકર્તા: મેરૂતુંગસૂરિ. આદિઃ અથ પરઐપદાનિા અથ નેતરાણિ દશવિભક્તીનાં પૂર્વાણિ નવ નવ વચનાનિ
સર્વત્ર વચન // ૧૦ | છ || અંત: ચારુતરે વા વૃદ્ધિ આર, ઉત્તરેવા દ્વિ સંધ્યક્ષરદ્ધિઃ સ્થાત્ આર એભ્યા / રૂ૪ | ઇતિ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વિરચિતાયાં બાલાવબોધ વૃદ્ધિ વારઘાતિ અષ્ટમઃ પાદર સમાપ્તઃ એવું પદ રૂ૪ | છ || ગ્રંથગ્રંથ / ૪૮૦ | છ || છ | સં. ૧૪૯૩ વર્ષે શ્રાવણ વદિ નવમ્યઃ શની લિખિત.
લખાયેલ છે.) ૭૦. લિંગનિર્ણયગ્રંથ' કર્તા: શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ (અંચલગરછીય)
(રાજસ્થાન પ્રા. વિ. પ્રતિષ્ઠાન-જોધપુર સૂચિપત્ર ભા. ૧, પૃ. ૨૭૪. પુસ્તક નં. ૨૭૧૮, નં. ૪૫૩.) ૭૧. બૃદસ્તવ.” કર્તા: વાચનાચાર્ય ધર્મનંદન.
આદિ: નન્દા હદિ મહાવીરં, સર્વજ્ઞ જગદ્ગુરુમ |
[૩૯] oddesses.bbc.casessessecocessessessessueshbobcbd-shobhechosed ૭૨. “જૈન કુમાર સંભવ' કર્તા: જયશેખરસૂરિ. નં. ૨૪૧/૭૦૧. પૃષ્ઠમાત્રા લખાણુ.
કા. સુ. ૨ જયસુંદરસૂરિ શિ. ધર્મનધિ મુનિના આલેખિ. ૭૮. ઉપરોક્ત ગ્રંથ અને ઉપરોક્ત સંગ્રહ. વૃત્તિકાર: ધર્મશખર. ૨. સં. ૧૪૮૨. નં. ૨૪૪/૧૩૭૦. ૬૯ પત્ર. પૃષ્ઠમાત્રા લિપિ.
અંતે: પં. દેવચંદ શિ. ગણિ વિજયસાગર ગ્યું, ૫. આ જ ગ્રંથ અને આ જ સંગ્રહ. વૃત્તિ: ધર્મશખર. નં. ૨૪૫/૨૩૬, પૃષ્ઠ માત્રા. ૭૬, “ઘભપંચાશિકા અવચૂરિ'. કર્તા : ધર્મ શેખર ગણિ, (Volume XIX. Section II, Part 1)
પ્રશસ્તિ: પં. ધર્મશખરગણિભિઃ કતઃ કથા ઉદ્ધાર. ગ્રંથાગે. ૧૧૬૩ ૭૭. “ઋષભદેવ ધવલધ.’ કર્તા : ગુણનિધાનસૂરિ શિ. સેવક. પૃ. ૧૦૪; નં. ૭૮. ૭૮. “ગુણવર્મા કથા” માણિક્યસુંદરસૂરિ. ૨. સં. ૧૪૮૪.
શરૂઃ દષ્ટપિ દષ્ટ જનલોચન..... પ્રશસ્તિ: શ્રી પત્તન વાસ્તવ્યઃ પદ્મારાજાકથાવરચનાક્ષઃ |
પુના ભીમા દેતા દસાર તા શ્રેષ્ઠિ દેતા કેમ કે ૧/ સશ્રદ્ધશ્રાદ્ધવરે રાસા વાછાકમાભિધેઃ રિન્ય: | પાઈયા માતોંગા વિણાયઃ શાપિ સંબૂક ૨ // શ્રી અંચલગચ્છશઃ શ્રી મન્માણિક્યસુંદર ગુરુણા | શ્રી મતિ મેરુણમિહ શિષ્ય શ્રી રાજનગણનાં. || ૩ || શ્રી ચંદ્રપ્રભચરિત વિહારિત ભક્તિ ભાવિત રેલૈ ! દિબાણ તિથિ (૧૫૫૮) અમિત વર્ષે સ્વપરોપકારાય || ૪ | સુલલિત સુવચને રચનું સજજન પાવન ચ જિનચરિતા નદ્યાદાચંદ્રા સદસિ સતાં વાસ્થમાનામહ / પ .
૮૧. “કાલિકાચાર્ય કથાવસૂરિ.” શરૂ: નારંમિ ધારાવાસે (અંચલગચ્છીય ધર્મપ્રભસૂરિ).
શ્રી સોમતિલકસૂરિ રુદ્રપલ્લીય ગરછના હતા. તેઓએ સં. ૧૫૧૨માં “શ્રી કુમારપાલ ચરિત્ર પદ્યબદ્ધ બનાવેલ છે. આ ગ્રંથ કુમારપાલચરિત્ર સંગ્રહ” (સં. જિનવિજયજી) ગ્રંથમાં છપાયેલ છે. તે ગ્રંથના પૃ. ૨૩ પર ઉપરોક્ત લે છે. આ ચરિત્ર ૭૪૦ લેક પ્રમાણ છે.. ઉપરોક્ત બે શ્લેક અંગે એક પ્રાચીન વહીમાં પણ લખાણ પ્રાપ્ત થાય છે. જેમાં શરૂમાં શ્રીશ્રીમાળી શ્રાવકેની ઉત્પત્તિ ઇત્યાદિ વર્ણન છે. અચલગરછના આચાર્યોનાં જીવનવૃતાંત પણ છે. તેમાં લખેલ છે: “એ તેવાં સલેક કુમારપાલ ચરિત્રે રુદ્રાલિયા ખરતર કૃત'...મંત્રીવર્ય શ્રી કપર્દીએ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિને વસ્ત્રના છેડા (આંચલ)થી વંદના કરી, જેથી કુમારપાળ રાજાએ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિને પૂછયું : “આ મંત્રી વસ્ત્રાંચલથી કેમ વંદના કરે છે ?” શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ કહ્યું : “સિદ્ધાંતવિધિરેડપિ.' અર્થાત આ પણ શાસ્ત્રની વિધિ છે. એટલે વસ્ત્રાંચલથી ક્રિયા કરવી એ શ્રી તીર્થંકર ભગવંતની આજ્ઞા છે. શ્રી દ્વપલ્લી (ખરતર) ગરછના આચાર્ય દ્વારા આ કથા
શ્રી ગુરૌ વિહારકુન તિ મેવાડ દેસે ઝાડાપલ્લી ગ્રામે ઝાડાપલ્લીય ગચ્છ શ્રી જયપ્રભુસરિણાં વૈરાગ્ય પ્રાપ્તાઃ કેનાપિ કારણેઃ એકસ્મિન સમયે શ્રી ગુરુાં અધ્યવસાય કૃતયે આચાર્યપદે કુન સંતિ, સુગુરુાં ગચ્છ સમજનિ. ગચ્છસ્ય માલિન્ય આધાકર્મી દૃષ્ટવા વૈરાગ્ય પ્રાપ્તઃ પશ્ચાત્ આચા પદે સ્થાપિતઃ......... સસપે`શુસિા મૃતઃ અતઃકારણાત્ વૈરાગ્ય પ્રાપ્તઃ સપ્તાધિક દ્વિશત પડમાં સને સહટાપિકા ચર્મપાટિકઃ મુક્તાઃ ગુરુ સમીપે ચરિત્ર ગદીતવાનું ગુરુભિરસ્તસ્ય ચોગાદાહન કારિત સિદ્ધાંત પાતિઃ આચાર્ય પદ દત્ત તસ્ય શ્રાવકા અચલગર છે સમાયાતાઃ દ્વાદશશત અષ્ટાદશ ૧૨૧૮ સંવચ્છરે શ્રીગુરુણાં વિહાર કુવૈતઃ સતિ સી પુરે નગરે પાવધારિત ઃ તંત્ર વિદ્યાધરગચ્છે શ્રી સોમપ્રભસૂરિ: વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત: કૈનાષિ કારણેઃ સઃ બુદ્ધિભૂ་મિં ગત્વા પશ્ચાત્ વલમાન નગર પ્રતાલ્યાં પ્રતિ વૈશિષ્યો કાલ કૃતઃ કારણાત્ વૈરાગ્ય'. સુગુરુ પાર્શ્વ↑ ચારિત્ર, યાગાદહન કૃત્વા આચાર્ય પદ દત્ત. સપ્ત પંડયા સીઃ સા વિદ્યાધરીગછી શાખા... એકા ગઢ ગેાપાલગિર દ્વિતીયા મડલે નગરે તૃતીયા સિ ંહપુરથી પૂર્વ 'ગઢ ગાપાલિગરૌ બપ્પભટ્ટસૂરિ તસ્ય પ્રતિખેાધિત આમરાના ગુર્જરી રિત્ર્યાં મેઢાર અડાલજા જ્ઞાતિ સ્થાપનાં બૃષ્પભટ્ટ શિષ્યત્રય ભવ્ય જાત સા સિંહપુરસ્થા (શ્રી સેામપ્રભ સૂરિ) શ્રીમપ્રભસૂરિ (?) પ્રતિખાધ નિમ્યા જ્ઞાતિ, પશ્ચાત્ ગુરવા વિહાર' કુ`'તઃ વાહાણ સમિપિ પ્રાપ્તઃ તંત્ર તૃતીય દિગમ્બરસ્ય શાખા વતે સા પિચ્છિક!નૂ દતિ સ્મ તસ્ય શાખાયાં વીરચંદ ભટ્ટારકાચા. સ વાદ સ્થલેન હારિતઃ તેન સમાપાદશતતિભિ: સહચારિત્ર ગૃહિત્વા તસ્ય શ્રાવકા વીરવંશ વિધિપક્ષ સમાગતાઃ
નાર્થ જતઃ મૂછ પેગેન પતિતઃ અતઃ કારણત વૈરાગ્યતઃ ત્રણત્રીસ પંડયા સઈક ક્ષલકે શ્રી ગુરુ પાર્વે ચારિત્ર ગૃહિતવાન જગદહન કૃત્વા આચાર્ય પદ દત્ત તતઃ શ્રાવકાઃ અંચલગચડે આગતા: શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ તત્પર્ફ મહેસૂરિશ્ય થંભન તીથે ચતુર્માસી સ્થિતા અરિમન પ્રસ્તાવે શ્રી પર્યુષણ પર્વ સમાન શ્રી કલ્પવાચનાં કુવંભિઃ રે ગોમુક્ત તસ્મિન્ સમયે ગુરવો દિવંગતાઃ ગુરુ શિષ્ય પદ ગ્ય કેડપિન સંઘગઈ એકી ભૂય સિંહપુર અસ્થવ શ્રી સમપ્રભસૂરિ અસ્પેયં શ્રી સોમપ્રભસૂરીણાં શિષ્યાનુશિષ્ય શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિણુ ભ્રાતઃ શ્રી સૂરિપટ્ટે સ્થાપિત ઇતિ પંચમ ગચ્છનાયકઃ આચાર્યાણાં પૂર્વ ચતુઃશાખા બભૂવ અથ... જ્ઞાત્વા એક શાખાનાં મળે પ્રવિષ્ટાઃ શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ તત્પ શ્રી અજિતસિંહસૂરિ તત્પ દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ તત્પર્ટ સિંહતિલક સૂરિ તપ મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ તત્પર્ટ મેરૂતુંગસૂરિ તત્પર્ટે જયકીર્તિસૂરિ તત્પ શ્રી જયકેસરીસૂરિ, તત્પર્ટે શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ તત્પર્ટ શ્રી ભાવસાગરસૂરિ તત્પ શ્રી ગુણનિધાનસરિ તત્પર્ટ શ્રી ધર્મમૃતિ સૂરિ તત્પર્ટ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ તત્પર્ટે શ્રો અમરસાગરસૂરિ તત્પર્ટ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ
તત્પ શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ તત્પર્ટ શ્રી કીર્તિસાગરસૂરિ તત્પર્ટે શ્રી પુણ્યસાગરસૂરિ ચિર જીયાત . ૯૦. શ્રી ગુરુભ્યો નમ: શ્રી વલ્લભી શાખાયાં પુણ્યપ્રભ શિષ્ય આચાર્ય પુણ્યરત્નસૂરિ શિ. આ. સોમરત્ન
સૂરિ શિ. આ. રાજસિંહસૂરિ શિ. આ. પુણ્યતિલકસૂરિ શિ. આ. ઉદયપ્રભસૂરિ શિ. આ. ઉપાધ્યાય દેવાણંદ શિષ્ય આચાર્ય સોમચંદ્રસૂરિ શિ. આ. ભુવનતુંગસૂરિ શિ. આ. રંગરત્નસૂરિ તસ્ય પ્રસ્તાવે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ ગચ્છાધીશઃ તત્સમયે ગુડી તીર્થ સ્થાપના પશ્ચાત શ્રી મેરૂતુંગસૂરિણા યાત્રા કુર્વતિ મ. સપ્રતિમામભિધાનં વિલય શાખા આચાર્ય અભિધાન દૃષ્ટવા અત: કારણુત અસ બભૂવઃ અદ્ય પ્રતિ આચાર્ય પદ ન દદામિ શ્રી આ. રંગરસૂરિ શિ. ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મા (મેરુ) ગુરુ શિ. ઉ. શ્રી શીલમેરુ શિ. પંડિત શિવમેરુ શિ. વાચક ભાનુમેરુ શિ. વાચક વિવેકશેખર શિષ્ય પં. મુનિસંગેણુ નવિન વહિકા ઉદ્ધરિતા સં. ૧૫૭૬ વષે જણું ઉદ્ધાર લિખિતે પૂર્વે જીર્ણ વિહિકા વિલેમાના સકીટન અજય અત: કારણુત બહ શ્રાદ્ધાઃ ગતા: જે લબ્ધાસ્તે
લિખિતા: તે યે વિહિકવિલોકયે અતઃ વિહિકા વિશેષેણ પ્રવર્તિતા સા. વહિકા ચિરનંદતુ શ્રી ર હા. શ્રી અંચલગ છે શ્રી મેદપાટ શાખાયાં મહેપાધ્યાય શ્રી ૫ શ્રી ઉદયરાજજી તત શિષ્યોપાધ્યાય
રાષ્ટ્ર પ્રથમ રિસંહ શ્રી પાર્શ્વનાથસ્થ પૂજ્યન્ કૃતઃ પંચશતઃ ભ્રાબ્દિકા ભગ્નિ કૃતા યેન ગુરુણા યેનાન ગરછાન પ્રતિબોધ્યાઃ વિધિપક્ષ માર્ગ પ્રાપિતઃ શ્રી ગુરી વિહાર કુર્વ તિ સતિ મેવાડ દેશે ઝાડાપલીગામે ઝાડાપલ્લી ગરઃ વડગરછમ્ય દિચવારિ સપ્તતિ શાખાયાં શ્રી જયપ્રભસૂરિ સપ્તાધિક દિ સપ્તતિ પંડયા સંઃ ગુરી પાડ્યે ચારિત્ર ગૃહિતવાન્ આચાર્ય પદ દત્ત તસ્ય ગરછ કિયતા: શ્રાવકા અંચલગચ્છ મધે આગતા કિયંતપિ ગોત્રકે રાડકે ગૃહિતા તથાપિ ત્રયોદશ કુટુંબાનિ પ્રાટય પંચકુટુંબનિ ઉપકેશસ્ય, ત્રિણ કુટુંબાનિ શ્રીશ્રીમાલિનઃ એ તૈઃ કુટુંઃ વિધિપક્ષ
(૧૨૬ લેક પ્રમાણ આ ગ્રંથ છે.) શરૂ: ઔ. શ્રી અંચલગચ્છશઃ પૂજ્ય ભટ્ટાર્ક શ્રી ૧૦૮ શ્રી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સદ્દગુરુ નમઃ
શ્રીમદ્ભાગીશ્વરી વકત્રાસૂલસૂત્રમવાહિ | કૃત સારસ્વતં યેન તતેડનુભૂતયે નમઃ || ૧ || આ ઈ ઊ ઋ લૂ સમાનઃ સૂત્રમષ્ટાક્ષર પર | હરવ દીર્ઘ તૂત ભેદાઃ સવર્ણ હિ પરસ્પર | ૨ || એ એ એ આ સંધ્યક્ષરા એ પાભયસ્વરા અથ | અવસ્જ નામિન હય વરાદિ સાંતમિત્યથ / ૩ // આદ્યાભ્યાં ચ સૂત્રાણિ સંજ્ઞાયા: સંત સંતિ ચ |
ઇયં સ્વર ઉવમ કૂલએમૂતતા પરં | ૪ / અંત ભાગ: વિદ્વદ્દ ચિંતામણિ ગ્રંથ કંઠ પાઠે પઠતિયે |
લિખતે મતિચંદ્રણ, વાર્તાકર્મ સ્તવસ્ય ચ / ૧ /. અંત: ઈતિ બંધસ્વામિત્વ બાલાવબોધ સંપૂર્ણ સં. ૧૮૪૮ વર્ષે મહા વદિ ૧૦ દિને, મેધર્મ
શ્રી અંચલ (વિધિ પક્ષ) ગચ્છને સૌથી પ્રાચીન અને પ્રાયઃ પ્રથમ અને વિરલ આ તાડપત્રીય ગ્રંથ ખંભાતના જ્ઞાનભંડારમાં વિદ્યમાન છે. ગ્રંથની પ્રશસ્તિ આ મુજબ છે: પ્રશસ્તિઃ ઇયં ચ વિક્રમાદિ ગુણરસ રવિ સંખે વર્ષ (૧૨૬૩) શ્રોમદાર્યરક્ષિતસૂરિ શિષ્યા શ્રીમસિંહઋરિણું પટ્ટાલંકૃતિભિઃ ધર્મષસૂરિભિવિષ્પા તત તામતિગંભીરાર્થ વાત્ વ્યુત્પન્નમતીનામેવ સુખાવબોધાં તદિતરેષાં તુ કિચિકાયાસ ગમ્યમેવ તત તેષામવગમ્ય શ્રી ધર્મઘોષ સૂરિણાં મૃતાંતવાસિભિરપિ તત્પટ્ટ..શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિભિ વિક્રમાદુદધિ ગ્રહ સૂર્ય સંખે સંવત્સરે (સં. ૧૨૯૪) સૈવ ગ્રંથ પદ્ધતિ કવચિદાધાન કવચિદુધરણું, કવચિત કમ વિયનાં ચ વિધાય કાનિવધિકાપિ પ્રશ્નોત્તરાણિ પ્રક્ષિપ્ત સુકુમારમતિનામપિ સુખાવબોધા ભવત્વિતિ કિંચિદિસ્તારવતી વિદ્ધ ૬ ભદ્રમસ્ત ચતુર્વિધ સંઘસ્ય. ગ્રંથાગ્ર પર૦૦ ઇતિ શતપદિકાભિધાના પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિઃ સમાપ્ત) | પ્રશસ્તિ સંગ્રહ પત્ર ૫૩. વિભાગ ૧,
(શ્રી શાંતિનાથ જ્ઞાનભંડાર, ખંભાત. તાડપત્રીય પત્ર સંખ્યા: ૮૨) ૯૬. “શ્રી શતપદી પ્રશ્નોત્તરાણિ.”
ઈતિ વિનયજ્ઞા છતશ હમ્મીરપત્તન: વાસ્તવ્ય શ્રેષ્ઠિ વાગ્ય નામ તસ્યાંગજ શ્રેષ્ટિ સાહડ: તસ્ય સહચારિણુ સદા સદનુષ્યન વિધાન તપરા શ્રેષ્ઠિ એષ્ટિની સુહરદેવી સુશ્રાવિકા તત્પત્રો જિનશાસનપ્રભાવક: સ: કડૂય શ્રાવક: તસ્ય સહેદરા ભગની અનારતં દાન શીલ તપે ભાવનાદિ વિશિષ્ટ ધર્મધ્યાન પરાયણું મેહી શ્રાવિકા તથા સા કડૂયા ભ્રાતા ઉદાક શ્રાવક
(સંગ્રહ: પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિય જ્ઞાનભંડાર, વડોદરા, તાડપત્રીય પત્રો : ૧૬૩) ૯૭. ઉપદેશ ચિંતામણિ વૃત્તિ.”
(જૈન સંઘ જ્ઞાનભંડાર, પાટણ, પત્ર: ૨૨૮) ૯૯. શ્રી કલ્પસૂત્ર'
સ્વસ્તિથી એકેસશે વિલસાચરિત્ર શ્રી દાંડીયે તિ પવિત્ર ગે. કેઠારિ સંતિ સમયજેયા શાખા વિશેષાંદપિ વર્ણનીયા / ૧ // તત્રાભવશ્રી વ્યવહમુખ્યઃ શ્રી જૂઠનામાશ્રિત શુદ્ધ પક્ષઃ | જેઠીરિતિખ્યાતિમતિ પ્રિયાસ્ય તદંગ ભાષાઈ શરૂઃ / ૨ // અભૂત પ્રિયા ભાવલદેવ નાની તસ્ય પ્રિયા શેષવશાસુધાગ્ની | શ્રી સાલીગાખ્યસ્તત આરરાજ ભાઉ પતિઃ પ્રીણિત સત્સમાજ: } ૩ !!! તપુત્રે વિશદ પ્રતાપ મહિમા જાગ્ર યશામંડલઃ | ઔદાર્યાદિક નવ્ય સવ્ય સુગુણક સંરધાર કલા // અન્યૂનાગમે લેખનિક ચતુરઃ શ્રદ્ધાવવામાદિમઃ | શ્રીમાવ્યવહતું ડુંગર” ઇતિ શ્રાદ્ધ પ્રશસ્ય ક્ષમઃ || 8 ||
ધર્મક શુદ્ધાશયી જાતા વિડણ દેવ્યગણ્યમુદયા નિસ્તંદ્ર ધમૌત્વયા || તપુત્રો લસદુત્તમૈક સુયશાઃ શ્રી તેજપાલસિંઘઃ | ચંગાઈ દઈતા ગુણાલિવિદિતા તસ્યામલા વર્તતે | ૫ | તજજા રણધીરાભિધસુરાજસિંહાદુવ ધના સોમાકાઃ | રામતિત્રગીબવૂકા ઇતિ નાન્ય યાંગજા સ્તિસ્ત્રઃ || ૬ મુખ્યસ્ય તેષાં રણધીરકસ્ય કલત્રસિંદુસ્તનયો ગપાખ્યઃ | સુતાંગ નએલમbગુણજ્ઞા આંબાભિધાન: ચ વિભાતિ પૌત્ર: | ૭ || તથા દિતીયસ્ય રાજસિંહાભિધ સ્વરંગીતિ રમ્ય રૂપા | ભાર્થી વિભાતિ ભોદધિં ચ તિતીર્ષરાનંદિત આપ્ત વર્ના | ૮ || અથાં તૃતીય% ધનાહવ યુસ્થા શ્રી સંઘ કાર્યકર તસ્ય નિત્ય | પત્ની ધનાદે ધુરિ ધાર્મિકાણ મૂલીવયંકુ વકૃતમુરૂપ / ૯ // પુનઃ ચતુર્થસ્ય ભસ્થ સમાધિકસ્ય, ધર્માર્થરતે રહસ્ય ! ભાર્યા લસત્સલદેવી નાગ્ની મલ્હાઈકાવા તનયા ચકાસ્તિ | ૧૦ || ઇત્યાદિ સકલ પરિકર સમન્વિત તૌ ધનાખ્ય સૌમાખ્ય I.
૧૧૪, શ્રી કલ્પસૂત્ર વૃત્તિ: '
મૂળ શરૂ: દેસિક દેસવિરઓ. વિ. શરૂઃ નવ્વા વીરજિનવયે મુડપિ સ્વગુરમું ખાત ! આતુરપ્રત્યાખ્યાનસ્ય
કિયસ્પદવિવરણું | 1 || અંત: વિવરણમેત બ્રુવતા યદિ, વિપરીત મયા કિમયુક્ત !
[ ભાંડારકર એ. પી. ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂનાની પ્રત નં. ર૯૧ (૧૨૪) Vol. XVII] ૧૫૬. “આતુરપ્રત્યાખ્યાન'– અવચૂરિ સહિત. અંત: એવું શાસ્ત્રકૃનામપિ ૬૮. શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ શિ. મહેંદ્રસૂરિ તચ્છિષ્ય ભુવનતુંગસૂરેઃ કૃતિરિયમ | છ ||
ભાંડારકર ઓ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના Vol. XVII. પૃ. ૨૭૭) ૧૫૭, “આતુર પ્રત્યાખ્યાન' – આ અંત: અમિનૂ પાઠે શાસ્ત્રકારાભિધાનમપિ ગુપ્ત જ્ઞાતવ્ય યોગ સ્થાપિ પ્રકીર્ણ કસ્ય વીરભદ્ર એવ
મૂળ શરૂ: કાણુ નમુક્કાર જિણવરસહસ્સ વદ્ધમાણસ | વિવરણ શરૂ : નમઃ શમિતનિઃશેષકર્મણે વશર્મણે !
શ્રી વીરાય ભવધિ લબ્ધતીરાય તાયિને | 1 || અંત: યઃ પૂર્વ કાલિકાલ તામસભર છનાચરિત્રક્રિયા .
ભાંડારકર એ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના. Vol. XVII, ન. ૩૧૮ (૧૯૮)] ૧૫૯, “શ્રી કલ્પસૂત્ર નિર્યુક્તિ – અવચૂરિ. કર્તા: માણિયશેખરસૂરિ.
* [vol. XVII, Part II, પૃ. ૧૯૧ (નં ૧૯)] ૧૬૦. શ્રી કલ્પસૂત્રવૃત્તિ.” કર્તા ઉદયસાગર શરૂ: ભકત્યા તા સુરસુરેશ્વરમૌલિમૌલિ, મંદારાયચચરિર્વત પાદપીઠ |
૧૬૧. “વીરાવલિ અવસૂરિ શરૂ: નમઃ શ્રી વધમાનાય ! શ્રી ગણેશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ નમઃ
અંત: આભિણિ બેહોનાણું..ઈતિ સ્થવિરાવલિ. શ્રી રત્નચંદ્રોપાધ્યાનાનાં. ૧૬૨. “શ્રી અનુગ દ્વાર સૂત્ર વૃત્તિ.” (અભયદેવ)
શરૂઃ શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ ગુરુ નમ: નાણું પંચવિહં. અંત: સલસ સયાણિ ચઉત્તરાણિ (૧૬૦૪) ગાહાણ જાવ સત્વગં. સંથારું પ૭૦૦.
[Vol. XVIII, જં, ૧૯૨ (૧૨૩૬) પત્ર (૨૧૨)] ૧૭૨. ઉપદેશ ચિંતામણિ-અવસૂરિ સહિત.” (અજ્ઞાત) અવચૂરિ શરૂ: શ્રીમત્પાWજિન પ્રણમ્ય સકલ કલેશા પહં સર્વદા !
- (Vol. XVIII, Part I, . ૧૯૯ (૨૮૫), ગ્રંથાગ: ૩૫૪૦) ૧૭૩, “ઉપદેશમાલા પ્રકરણ પર્યાય.” (જયશેખરસૂરિ)
અત: થિર થાવરા સ્થાવર વૃદ્ધિઃ .ચ....લા...ણ લક્ષ્મી ગણિ 9તે પઠનાર્થ હેતુયુક્તિ પ્રમાણે મુક્તા શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃતાવચરિતઃ અંતે પર્યાયાઃ લિખિતાઃ |
ઈતિ શ્રી ધર્મનંદન પાધ્યાયઃ કૃતા ઉક્તિબંધન સંખેપત: શ્રી ઉપદેશ માલાવચૂરિઃ | ચિરંજીયાત વિશેષાર્થ વૃત્તિ વિયા
શરૂ: અહંત પૂજ્ય યોગ્ય અંતરંગરિયુજેતા વા ભગવંત પૂજ્ય સર્વ. અંતઃ કિ વિશિષ્ટ ? શ્રી મહેન્દ્રભુવનંદ્રચંદમુનિર્વાદ સ્તુત મહિતઃ શ્રીમદ્દભિઃ મહેન્દ્ર
(ભાંડારકર . પી. ઇન્સ્ટિટ્યુટ, પૂના) ૧૭૮. “ચતુર્વિશતિ જિન સ્તવન – અવચૂર્ણિ સહિત. કર્તા: ધર્મશખર.
શરૂ: શ્રી નાભેયમાન | રહિત | અંત: એવં શ્રી નાભિસનુપ્રભુતિજિનવરાઃ ડશા ચ વિધે.
શરૂ: કલ્યાણ ચિંતામણિ દ ધ્યાન ધરિ સુરાસુર વંદે !
પાય નમિ નરનાથે નિજ કુલપંકજ ભાસન હસે . અંત: શ્રી કલ્યાણચિંતામણિ નરશિરોમણિ મતિસાગર મુનિ સંસ્તુતે..
પ્રશસ્તિ: અંચલગચ્છ શ્રી ધર્મભૂતિસૂરિણા લિખિતયં શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રવૃત્તિરિય. ૧૮૧, કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત “તેત્રાદિ સંગ્રહ.” પ્રશસ્તિ : શ્રી પૂવિહિત. સં. ૧૭૮૬ વર્ષે વૈશાખ માસે વદ ૧ વૃસત વાસર દિનં
મુનિ ક્ષમાસાગરગણિ શિ. મુનિ લખણસાગરગણિ મુનિ વેલસાગર લિપીકૃત જોઈતા પઠનાર્થ: ખંભાત બંદરે નાગરવાડે લિ..
શરૂ: અદ્ભૂત મૂરતિ નિરખતા રે, નયણે આણંદ અપાર વીરજી |
ભયભંજન જન રંજવા રે, મેહણવલ્લી સાર વીરછ | ૨ છે. અંત: અતિશય મહિમા વિલસવા રે, પવરધામ જિર્ણદઈ વીરજી !
( [ભાંડારકર એ. પી. ઈન્ટિટયૂટ, પૂના. નં. ૫૨૦ (૧૪૦૬) (૧૫)] ૧૮૪. “સમસ્યામહિમ્ન સ્તોત્ર.” (ઋષિવનસૂરિ કૃત) પજ્ઞ વિવરણ. શરૂ: મહિપારં તે પરભવે વિદુષેયઘસદશી /
મૃદુકત યદ્રીય ક્ષમ ઈહ રસજ્ઞા ફલકૃત || ૧ || વૃત્તિ: ઈહ હિ કિલ સકલ શૈવલકપ્રતીતસ્ય ચિરંતન કવિ પુષ્પદંત પ્રણીતસ્ય મહેરા
esothodosedseases cootecedidoscopilosedsessessodessessoccessors teachershottesh[૪૧] અંત: અસુર સુર નરેદ્રઃ રચિંતસ્પંદુમાલૈઃ |
શરૂ: નમિઉણ જિણવરિંદે વિવાર ગુરુવ સીસંવ !
સિદ્ધાંત સાર ગાહા ભણુમિ જે યણ સારિકખા ||. અંત: પર્વત વસુમુનિ શશિ (૧૭૮૭) એ આંક સંવતનો કહ્યો. વરતાત દ્વિતીય
ગણિ તત્ શિ. મુનિ છવા લિખિતં શુભ ભૂયાત શ્રી રતડીઆ ગ્રામે શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ પ્રસાદાત. ૧૯. શ્રી શાંતિભકતામર.” કર્તા: મહેપાધ્યાય વિનયસાગરજી. પ્રશસ્તિ : શ્રી કલ્યાણનિર્મલ ગુરોશ્ચરણપ્રસાદદ્ ભક્તામર સ્તવન પાતુરીયમાતા
પાદત્રણ રચિતં સ્તવનું નવિન, વિનયાબ્ધિન મુનિના વિમલભ્ય શાંતિ: ||. સં. ૧૯૨૧ વર્ષે માઘ વિદ ૮ શુકે લિ. ગુરજી શ્રી રંગસાગરજી ગણિ તત શિ. મુનિ ફસાગર ગણિ તત શિ. મુનિ દેવસાગર લિપી કૃતં કેડાય મધે ચાતુર્માસ.
' શ્રુતકીર્તિ લિખિત શ્રી પારકર નગર મળે ઋષિ દયાકીતિ શ્રી ઋષિ હર્ષકીતિ સહિત ૧૯૭, રિયૂલભદ્ર મુનીશ્વર ગીત.” કર્તા: કલ્યાણસાગરસૂરિ. : - સુંદરી કેશા એણી પરઈ વિનવઈ, સ્થૂલભભદ્ર વિના ઉર કુણુ કુણ સુખ દેવાઈ
વાહ શી: દાગx » in તિ
આ હકીકતોમાંથી એ નક્કી થાય છે કે શ્રી અંચલગચ્છીય આચાર્ય શ્રી સંધપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૨૩૫ ના વૈશાખ સુદ ૫, ગુરુવારના શ્રી શ્રીમાલજ્ઞાતીય દાધેલીયા ગોત્રના શ્રેષ્ઠી શ્રી ૫ ના ભાર્યા વાપૂએ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું બિંબ ભરાવેલ. અચલગચ્છને આદ્ય આચાર્ય પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના વિશાળ ૨૨૦૨ જેટલા સાધુ સમુદાયમાં ૧૨ તે આચાર્યો હતા. આ શ્રી સંધપ્રભસૂરિ એ બાર આચાર્યોમાંના જ હોઈ શકે. ૨. સં. ૧૪૩ર વર્ષે ફાગણ સુદિ ૨ ભગુવાસરે અચલગચ્છ શ્રીમંત મહિન્દ્રસૂરિ ગશિતુ: પિલાચાર્યા અભયદેવસૂરિણામુપદર્શન ઉસવંશે શાહ પાકેન (મેઘાકેન?)
(ભદ્રેશ્વર તીર્થ, દેવકુલિકા નં. ૨૫ ૨૨. સં. ૧૫...વર્ષ..શ્રી ધર્મશેખરસૂરિભિ: મુનિસુવ્રત બિંબ.
(અધ્યા જિનાલય) ૩૯. ઉપર મુજબ જ લેખ... અંતે: પૂ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિણામુપદેશેન વિદ્યમાન શ્રી વિશાલજિનબિંબ પ્રતિષ્ઠતું.
પ્રતિમા રક્ષતે ઇલ્યુમિતપરમિદં ચૈત્ય શ્રી મહાવીરજિન સર્કસંજતમિત્કર્વાચીન કાલીનેયમિતિહાસ પ્રત તે તથા હિ એવં કિલ ગરછતાકાલેન ભદ્રાવતી નગર્યા વિનાશમાપ્તાયામÀતત ચૈત્ય શ્રી શાસનદેવતાદિ હેતસાંનિધ્યમિવા-૯૫ વિઘવાત સુરક્ષિત શ્રી સં ઘસ્ય પ્રચુરતર પુન્યમા ભાર મહિનાઘાવધિ વિજયમાનમવલેય શ્રી સંઘસ્ય ચિતે ભાવિ પરમહિતકારકેતિશય સુપ્રશસ્તયભિપ્રાયઃ સમજનિ યદુતાત્ર ચેત્યે પ્રતિવર્ષ ફાલ્ગન શુકલાષ્ટમ્યાં સર્વ સંધ મિલયવા મહતાડંબરેન યાત્રા પ્રવર્તયિતતિ તથૈવ ચ કૃતે દૃઢ નિશ્ચયે સંવત્ ૧૯૩૪ વર્ષતઃ સ પ્રવૃત્તા યાત્રાઃ તદનું ચ પ્રતિ વર્ષ પ્રફુરિતયા પ્રસિદ્ધ યથા સાંપ્રત ચ મહતી યાત્રા ભવિતતિ એતદ્ ચૈત્યમત્તિ પુરાતન કાલીનન સાંપ્રતમતીવ જી વિલેયઃ શ્રી માંડવીબંદર નિવાસી શ્રી ઉશવંશાવલંત શ્રી વૃદ્ધશાખીયઃ સા. શાંતિદાસ શ્રેષ્ટિ સુત સી. પીતાંબર ત. જીવણ ત. લદ્ધાભિધા તાંમણે સા. જીવણુતભાર્યા વીરબાઈ તત સૂત સા. તેજસી ભાર્યા મીઠીબાઈ નાગ્ન શ્રાવિકા જિનધર્મ પ્રભાવિક્યા સ્વ ભઃ સંકેત અનુસરંત્યા કરી ૫૦૦૦૦ પંચશત સહસ્ત્ર વ્યયેન સાંપ્રત સંવત ૧૯૩૯ વર્ષે શ્રી ખેંગારજી મહારાજયે એતસ્ય શ્રી મહાવીર જિનપ્રાસાદસ્ય જીર્ણોદ્ધારકારીતિ સાંપ્રતીન કાલીયમિતિહાસઃ છેલ્થ શ્રી વર્ધમાન પ્રભુપદકલિતં ચત્યમેતત્ સુરમ્ય જોત તીર્થોપમાન સમધિક મહિમા શોભિત કચ્છ ભૂમી પ્રાચીન સર્વ દ્વાઝુ ફુટમિદમખિલેઃ સંપ્રતિતં પ્રમાણ સંઘસ્યાનંદ હેતુ પ્રતિશરદમ પૂજ્યમાનંજનીધે. શ્રી ભુજપુર વાસ્તવ્ય: મુ. સુમતિસાગર વિનયસાગરજી ઉપદેશાત્ II
તેમાંના પ્રતિષ્ઠા લેખો ક્રમાંક ૧૦૨ અને ૯૯ (પૃ. ૪૨૩) પર અપાયેલા છે. આ લેખોને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે: 1 - વિક્રમ સંવત ૧૭૧૮ ને મહા સુદ ૬ બુધવારે શ્રી અંચલગરછના નાયક ભટ્ટારક શ્રી અમરસાગરસૂરિજીના ઉપદેશથી શ્રી ભુજનગર નિવાસી અને દેવ-ગુરુ પ્રત્યે ભક્તિવાળા એવા શ્રી સંઘે અંચલગચ્છના નાયક શ્રી પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીનાં ચરણોની સ્થાપના કરી છે. (૧)
અર્થ: સંવત ૧૬૭૫ ના વૈશાખ સુદ ૧૩ શુક્રવારે શ્રીમાન અંચલગચ્છના નાયક પૂજ્ય શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરિ, તેમની પાટને શોભાવનાર મુખ્ય આચાર્ય યુગપ્રધાન પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિરાજના વિજયવંત સમયમાં શ્રીશ્રીમાળી જ્ઞાતિના અમદાવાદ નિવાસી શા. ભવાન, સ્ત્રી રાજલદેના પુત્ર શા. ખીમજી તથા સૂપજી નામે થયા. તેઓ બંનેએ શ્રી શત્રુંજય પર્વત પર ચોમુખની અંદર એક દહેરી કરાવી.
પણ થયેલી જાણવામાં આવી છે. મેટી પટ્ટાવલિમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે: સંવત માસ વિગેરે જ્ઞાતિ શ્રાવક
उद्यच्छीरजडःकलंकरहितः संतापदेोषापहः । सोम्यः प्राप्त सदादयामितकल: सुश्रीमंगांकोऽव्ययः ।। गौरांगोऽमृतसूरपरस्तकलुपो जैवातृकः प्राणिनां ।
વળી તે શ્રી હીરબાઈએ નવાણુ વાર સંધ સહિત ( આ શ્રી શત્રુંજય તીર્થની) યાત્રા કરી. તેણીના સાસરા પક્ષમાં પારિખ શ્રી ગંગદાસ થયા. તેને બાઈ ગુરદે નામે સ્ત્રી હતી. તેના પુત્ર પારિખ શ્રી કુંવરજી થયા, અને તેને બાઈ કમલ્યદે નામે સ્ત્રી હતી. તેણીની કુક્ષિ રૂપી કમલ પર હંસ સરખા પારિખ શ્રી વીરજી તથા પારિખ શ્રી રહીયા નામના બે પુત્રો થયા.: पारिष वोरजीभार्या बाई हीरादे, पुत्र प. सोमचंद्रस्तन्नाम्ना श्रीचंद्रप्रभस्वामिजिनबिंबं कारितं, प्रतिष्ठितं च देशाधीश्वर स्वप्रतापतपनप्रभोद्भासिताखिलभूमंडल श्रीकांधुजी तत्पुत्र राज्यश्रीशिवाजी विजयराज्ये, श्राविका श्रीहीरबाई, पुत्री बाई कोइंबाई कल्याणी, भ्राता पारिष रूपजी, तत्पुत्र पारिष गुडीदासयुतेन ॥ संवत् १६८३ वर्षे माघसुदि त्रयोदशी सोमवासरे श्रीचंद्रप्रभस्वामिप्रतिष्ठा कारिता ॥
તેઓમાંથી પારિખ વીરજીની સ્ત્રી બાઈ હીરાદે (હીરબાઈ), તેના પુત્ર પારિખ સમચંદ્ર થયા. તે સોમચંદ્રના નામથી શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામી નામના જિનેશ્વર પ્રભુનું બિંબ ભરાવ્યું, તથા તે પ્રતિષ્ઠિત ક: તે પ્રતિષ્ઠા તે દેશના રાજા, કે જેમણે પોતાના પ્રતાપ રૂપી સૂર્યની કાંતિથી સમસ્ત ભૂમંડલને દીપાવ્યું હતું, એવા શ્રી કાંધુજી તથા રાજ્યની શોભાવાળા તેમના પુત્ર શ્રી શિવાજીના વિજયવંત
વળી આ વર્ધમાન શાહના પ્રતિબંધક ધર્મગુરુ અંચલગચ્છાધીશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પાટે થયેલા શ્રી અમરસાગરસૂરિજીએ વિક્રમ સંવત ૧૬૯૧ માં આજ વર્ધમાન શાહના લધુ પુત્ર જગડુશાહની પ્રેરણાથી સંસ્કૃત ભાષામાં કાવ્યબદ્ધ રચેલા “વધ માનપદ્મસિંહ ચરિત્ર' નામના ગ્રંથમાં તેના બીજા સર્ગની આદિમાં વર્ધમાન શાહના પૂર્વજ તથા લાલણ ગોત્રની સ્થાપક છેક “લાલણજી નામના પુરુષથી જે વંશાવલી આપેલી છે, તે પણ નવાનગરમાંના શિલાલેખને તદ્દન મળતી આવે છે અને તે નીચે મુજબ છે: लालणस्याथ तस्य द्वा-वभूतां तनयो शुभौ । माणिकाख्यस्तयोज्येष्टो । लघुस्तु मनुजित्स्मृतः ॥१॥ माणिकस्याभवन्मेघस्ततो लुभोऽभवत्सुतः । ततश्च सहदेवोऽभूत् । टेडाख्यश्च ततोऽभवत् ॥२॥ ततो लुढोऽभवत्पुत्रस्ततो लूणाह्वयोऽजनि ॥ सेवाख्यश्च ततो जातः । सिंह जित्तत्सुतोऽभवत् ॥३॥ हरपालः सुतस्तस्य । देवनंदोऽभवत्ततः ॥ तनुजः पर्वतस्तस्य । वत्सराजस्ततोऽभवत् ॥४॥ तस्याभूद्वत्सराजस्याऽमरसिंहाभिधः सुतः ॥ आरिषाणभिधग्रामवासी कच्छे सुबुद्धिमान् ॥५॥
ભાવાર્થ: તે લાલણજીના બે ઉત્તમ પુત્ર થયા. તેમાં માણિકછ મોટા અને મનુજી નામના નાના હતા. (૧) તે માણિકજીના પુત્ર મેઘાજી થયા. તેમના પુત્ર કુંભાજી થયા. તેમના પુત્ર સહદેવજી થયા અને તેમના પુત્ર ટેડાજી થયા. (૨) તેમના પુત્ર લુણાજી થયા. તેમના પુત્ર સેવાજી થયા, અને તેમના પુત્ર સિંહજી થયા. (૩) તેમના પુત્ર હરપલ થયા, અને તેમનાં પુત્ર દેવનંદ થયા. તેમના પુત્ર પરવત થયા, તથા તેમના પુત્ર વત્સરાજ થયા. (૪) તે વત્સરાજના પુત્ર આ અમરસિંહ (વર્ધમાન શાહના પિતાજી) થયા, કે જેઓ બુદ્ધિવાન હતા તથા કચ્છ દેશમાં આવેલા આરિખાણું નામના (સુથરી પાસે આવે ગામમાં વસતા હતા, (૫) એ રીતે શત્રુ જય પર્વત પરના પદ્મસિંહ શાહે બંધાવેલા જિનમંદિરમાંના શિલાલેખને અનુસરે તેમની વંશાવલી નીચે મુજબ થાય છે કે જે પ્રમાદને લીધે ભૂલભરેલી સંભવે છે.
[૪૫૪]: abhdheaded:htt
વળી, વિક્રમ સવંત ૧૬૭૬ ના વર્ષ માં ફાગણ સુદ બીજની તિથિએ તથા શુક્રવારે નક્ષત્રે શ્રીમાન્ નવાનગરથી શ્રી પદ્મસી શાહે ભરત ચક્રવર્તી એ કાઢેલા સંધ સરખા માટા એટલે ધણાં શ્રાવકા-શ્રાવિકાએ, સાધુએ તથા સાધ્વીના મેડટા સમુદાયને સાથે લઈને, શ્રો અચલગચ્છના નાયક, ભટ્ટારામાં ઈંદ્ર સમાન તથા યુગપ્રધાન, પૂજ્યરાજ શ્રી ૫ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીની સાથે શ્રી વિમળગિરિ (શત્રુ ંજય પર્વત) નામના ઉત્તમ તીર્થસ્થાનમાં આવીને તે શ્રી શત્રુંજય ગિરિવરના શિખર પર પોતે બધાવેલા જિનપ્રાસાદમાં મેટા ઉત્સવ સહિત શ્રી શ્રેયાંસનાથજી આઢિ જિનેશ્વર પ્રભુએની પ્રતિમ: આને સ્થાપન કરી. તે જિનપ્રતિમાએ ઉત્તમ જનેાથી પૂનતી થકી ઘણા કાળ સુધી સમૃદ્ધિ પામેા !
ssed Messes. ઈMessedeeded: 1
છાપામાં સમાચાર આવ્યા: એપલા ૮ ચંદ્ર તરફ ગયુ. અને ચંદ્રની ૧૦ પ્રદક્ષિણા કરી પાછુ આવ્યુ.' પરંતુ અહીં પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવે છે કે, ચંદ્ર પૃથ્વીથી ઊચે કે તી છે? જો ચંદ્ર પૃથ્વીથી ઊંચે હેાય તે એપેાલે યાન પૃથ્વીની ભ્રમણ કક્ષામાંથી સીધું ઊંચે જવુ જોઈએ. પરંતુ તેમના જ કથન પ્રમાણે એ યાન પૃથ્વીથી ૧૯૦ માઈલ ઊચે પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરી ભ્રમણકક્ષામાંથી નીકળી ચંદ્ર તરફે ત્રાંસુ ૨,૩૦,૦૦૦ માઈલ ગયુ છે.
- તા. ૨૫-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં આ પ્રમાણે જણાવવામાં આવ્યું છે: “પૃથ્વીથી ૬,૪૦૦ કિ. મી. સુધી પૃથ્વી પરના સ્ટેશને સાથે અંકુશ કે સંપર્ક સ્થાપિત રહી શકશે. પછી યાનનું ભાવિ અવકાશયાત્રીઓની બુદ્ધિ અને કુદરત પર નિર્ભર છે.”
ਇb ਡਉਣ ਵਣ (dest stasty esta ess-st sexy sosto siesto stests 3 saas basast to se dosta dostsbs: : ਵਰਿਵਰ ਟਰਿ s essb statesta a [8
કેલિફોર્નિયા યુનિવર્સિટીના ડૉ. હેરલ્ડ ઉરે ૨૮-૧૨-૬૮ ના અમેરિકન એસેસિએશનની વાર્ષિક બેઠકમાં બેલ્યા છે: “ચંદ્ર ઠંડે છે, અને પૃથ્વીથી અલગ રીતે તેનો ઉદ્દભવ થયેલો છે. તે પૃથ્વીથી આકર્ષાયે હતું અને સૂર્ય જેમાંથી બન્યા છે, તે પ્રકારની અવકાશી રજમાંથી તે બન્યો છે.” - આ ઉપરથી ચાલુ વિજ્ઞાનની ધારણું પ્રમાણે ચંદ્ર પૃથ્વીથી (હાલ જ્યાં પેસિફિક મહાસાગર છે.) છૂટો પડશે અને પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ આદિની અસરથી પૃથ્વીની આજુબાજુ ફરવા માંડશે. આ વાત ઉપર ડે. ઉરેનું નિવેદન કાંઈક નવો જ પ્રકાશ પાથરે છે.
એપેલો ૧૧ ની પહેલાંના એપેલો ૮, ૯ અને ૧૦ મોકલવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ, દરેક વખતે અવકાશયાત્રીઓએ કથન કર્યું છે. કેઈએ કહ્યું: “ચંદ્રની ધરતી સપાટ છે.” બીજાએ કહ્યું : “ચંદ્ર પર ઘણા મોટા ખાડા છે.” કોઈએ કહ્યું : “ત્યાં શાંત જવાળામુખી
છે.’ કેાઇએ વળો એમ કહ્યું: ‘ત્યાં રેતાળ સાગર છે.’ આમ અવકાશયાત્રોએ ને જે જુદી જુદી હકીકત મળી, તે બતાવે છે કે, આ માહિતી પૃથ્વીના કેાઈ અજ્ઞાત પ્રદેશની છે, ચંદ્રની નહિ.
તા. ૨૪-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં અવકાશયાત્રીએ એ જણાવ્યુ: ૨,૧૪,૦૦૦ કિ. મી. દૂરથી પૃથ્વીને વિગતવાર જોઇ શકવા માટેના ટેલીફેટ લેન્સ નિષ્ફળ ગયા હતા.’
વળી, અવકાશયાત્રીએનાં આ કથના ગંભીરતાથી સમજવા જેવાં છે: ચદ્રના પ્રદેશ ખડકાવાળા, રંગ વગરને, આંખા અને જવાળામુખીના મેદાનેવાળા.......’
અવકાશયાત્રી ખેરમેને પ્રેક્ષકેાને કહ્યું હતું: ચંદ્ર અમારા ત્રણે માટે જુદી વસ્તુ છે, મારા મત પ્રમાણે તે વિશાળ ખાલી જગ્યા જેવા છે. ત્યાં રહેવા કે કામ કરવા માટે મન થાય તેવું નથી.’
અવકાશયાત્રી લેવેલે કહ્યું: ‘વિશાળ અવકાશમાં તે રણદ્વીપ જેવા લાગે છે.’
અવકાશયાત્રી એન્ડર્સે કહ્યું: “ચંદ્ર પરના સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્તથી હું ખૂબ પ્રભાવિત થઈ ગયો છું. આ ગ્રહ ઉપર સંખ્યાબંધ ચીજોના પ્રહારે થયા હોય તેમ લાગે છે. નાની વિગતે નિહાળી શકાય છે. ચંદ્રની અંધારી બાજુએ રેતીના ઢગલા છે.' (તા. ર૬-૧૨-૬૮)
- પ્રસારિત કરેલ ચંદ્રની તસ્વીરમાં વિશાળ ખડકો જોયા. - - અવકાશયાત્રી લેવેલે કહ્યું: “સી ઓફ ફર્ટીલીટી” પૃથ્વી પરથી જેવું લાગે છે, તે નથી.
(જો કે, તા. ૨૬-૧૨-૬૮ ના અવકાશયાત્રી એન્ડર્સના શબ્દોમાં ચંદ્રની ખૂબ નજીક છતાં જવાળામુખી છે કે કેમ તે ચેકકસ થયું નથી.) - તા. ૨૬-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં જણુવ્યું છે કે, ભૂમિ પરની અંકુશ કચેરીએ તેમને અન્ય કેઈ સૂર્યોદય, તેનો અહેવાલ તથા તારાઓ ઉપર નજર રાખી સૂર્યોનાં કિરણેથી તેમાં ઝળકાટ આવે છે કે કેમ ? વગેરે વિગતે જણાવવા કહેલું, ત્યારે અવકાશયાત્રીઓએ કહેલું: “અમે હાલ આ બધી વિગતો સાચવી રાખી પૃથ્વી પર પાછા ફર્યા બાદ તેના પર અભ્યાસયુક્ત એક નેંધ રજૂ કરીશું.'
નેાંધનાર: અચલગચ્છ મુનિમહલાગ્રેસર પ. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.
[ અહીં પ્રગટ થતી ૩૯ નાંધે અચલગચ્છાધિપતિ મુનિમંડલાગ્રેસેર ૫, પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગર સૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે તૈયાર કરેલી તે અહીં અક્ષરસ: આપેલી છે. ]
સ્વીકારી હતી, કે વડી દીક્ષા માટેના યંગ કર્યા હતા. તેમ જ ગ૨છને પ્રાણસ્વરૂપ સાધુ-સાધ્વી સમુદાય પણ તેઓની-શ્રીપૂજેની આજ્ઞામાં કેમ રહે? ત્યાગી નહીં, એવા શ્રીપૂજો જે આચાર્ય, સુરિ કે ગચ્છનાયક તરીકે જાહેર થયા, તે પરમ ત્યાગી અને અચલગચ્છના પ્રાણસ્વરૂપ અને સમર્થ કર્ણધાર પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. તે ગચ્છાધિપતિ અને આચાર્ય તરીકે જાહેર થયા, તે આપણું સંધના ઇતિહાસ માટે ગૌરવને જ વિષય કહેવાય. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી મ. સાહેબે ગરછમાં નવચેતના આણું. વિદ્યમાન અચલગચ્છને શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ પૂ. દાદાશ્રીને કદાપિ ન ભૂલી શકે. - પૂ. દાદાસાહેબ શ્રી સંઘમાં જે જાગૃતિ આણી, તેમાં પિતાની આજ્ઞાવતી સાધુ- સાધ્વી સમુદાયમાં કરેલું જીવન ઘડતર એ મુખ્ય જાગૃતિ હતી. શરૂમાં સંવિજ્ઞ અને ત્યાગી તરીકે તેઓ એક જ હતા. તેમાંથી અદમ્ય પુરુષાર્થ આદરી શૂન્યમાંથી વિરાટનું સર્જન કરી દીધું. મુમુક્ષુ દીક્ષાર્થીઓને તથા સાધુ-સાધવજીના જીવનઘડતર માટે તેઓએ નિયમ નકકી કર્યા હતા. | નિયમ નં. ૧૫ મુજબ તેમ જ અનુભવીઓના કહેવા મુજબ પૂ. દાદાશ્રીએ હાજરી-નિયમ પત્રકો તૈયાર કરેલાં. તેઓનાં અજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીઓ તે પત્રક પૂરતાં. બાદ તે પત્રનું પૂ. દાદા ગુરુદેવશ્રી નિરીક્ષણ કરતા. આ નિયમમાં કેમ કચાશ છે ? અમુક ખાટલા સ્વાધ્યાય કેમ ન થયું ? ઇત્યાદિ અંગે પૂછતા. આલોચના આપીને તેને નિયમોમાં દૃઢ રહેવા માર્ગદર્શન–સૂચનાઓ આપતા. સંભવતઃ અહીં પ્રસ્તુત થતી કતિની નકલો કરાવી, તે વખતનાં સાધુ-સાધીજીએને પાઠવવામાં આવેલ હોય ! આ કૃતિથી પૂ. દાદાશ્રીના હૃદયમાં રહેલ ઉત્કટ ત્યાગ અને ત્યાગી સમુદાયમાં સંયમની અપૂર્વ જાગૃતિ અર્થે તેઓશ્રી ની પ્રેરણુ અને લગન સ્પષ્ટ સમજાઈ આવે છે. આવા પરમ યોગી, પરમ તારક પૂ. દાદાશ્રીને કેટ કેટ વંદના ! છે: - અહીં પ્રસ્તુત થતી “૩૮ સેનેરી શિખામણે” એ નામે આ કૃતિની મૂળ હસ્ત લિખિત પ્રત શ્રી અનંતનાથજી જન દેરાસર ( ખારેક બજાર ) મુંબઈના જ્ઞાનભંડારમાંથી મળી આવી હતી. પ્રત નં. ૩૨૦૪ છે." કુલ ૭ પત્ર છે પ્રતની હાલત સારી છે. આ પ્રત પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. પિતાને હાથે જ લખે છે. આ પ્રતનાં અંતિમ પત્રને બ્લેક આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. આ પ્રત
^^ ^^^^^^^^ મૂળ રચયિતા: કવિ ધમ
સી. વિદ્યાત્રી અવિનાશ વશ (Ph. D.) દ્વારા લિખિત “ઉત્તર અપ્રભ્રંશને સાહિત્ય વિકાસ” નામના પુસ્તક (ઈ. સ. ૧૯૭૬)માંથી જ બુસ્વામી ચરિય' અંગેની સમીક્ષા પ્રાપ્ત થતાં. - તે પણ અક્ષરશ: અહીં આપવામાં અહીં આપવામાં આવી છે.
અલંકાર: આસાતરૂવર, મોહનરિંદ, સંજમકિર્તાિઈ વગેરે રૂપકને ઉપયોગ કાવ્યમાં કરેલ છે. અંત્યાનુપ્રાસ કોઈ કોઈ ઠેકાણે દેખાય છે, પણ તે પ્રત્યે કયાંક બેદરકારી પણ દેખાય છે.
સાંપ્રદાયિક તત્ત્વ: એક વસ્તુ બીજી પણ ધ્યાન ખેંચે છે, કે આ કવિ પ્રચારક વિશેષ હોવાથી, જખસ્વામી પાછળ પ્રભવ, પત્ની અને તેમનાં માબાપ સંયમવ્રત લે છે. એવું બતાવવામાં ગાડરિયા પ્રવાહ લાગે છે. બૌદ્ધિક તત્વ તે નથી લાગતું, પણ ખુદ વૈરાગ જ સસ્તો થઈ રહેતે લાગતાં રાગ અને વૈરાગીનું મૂલ્ય ઓછું થઈ જાય છે. સ્વભાવિક રીતે જ આ કાવ્યમાં સાંપ્રદાયિક તવ જે આવે છે તે સહ્ય છે. થોડાં અવતરણ લઈએ.
સામાજિક વાતાવરણ: જંબુસ્વામી એક સાથે આઠ કન્યા પરણે છે, તેથી સમાજમાં એ સમયે બહપની કરવાનો રિવાજ ચાલુ હશે. દીક્ષા લેતાં પહેલાં માતાની આજ્ઞા (૨)ની પણું આવશ્યકતા સમાજે સ્વીકારેલી હશે. તે સમાજમાં ચાર પણ હશે અને રાતને વખતે ઘરમાં પેસી, કે જાણે નહિ, માટે યુક્તિ (ચમત્કારિક વિદ્યા અજમાવવા જેવી) કરતા હશે. રાજ્યવ્યવવસ્થા એટલી સારી નહિ હોય, જેથી આ ભયંકર નામી ચેર પકડાયા વગરનો રહ્યો હશે! લોકો અને રાજ પણ ધર્મપ્રેમી હશે. દીક્ષા લેનારા પણ જે ગુનેગાર હેય તે એણે માફી માગવી પડતી હશે. ધર્મ માટે ચેરને માફી પણ મળી શકતી હશે.
રસાનુભૂતિ: આ કાવ્યમાં જજીસ્વામીની અને પ્રભવની વિદ્યાઓને ઉપયેગ અને પરિણામ અદ્ભુત રસના અણસાર કરે છે. પ્રભવ વગેરે ચેરી કરી પાછા વળવા જાય છે, ત્યાં જંબુસ્વામી સ્તંભન વિદ્યાથી તેમને સ્થિર કરી આશ્ચમાં નાખે છે, અને કવિ કહે છે: ઊભા ટગમગ જોયતા.' ત્યાં હાસ્ય રસની છાંટ આવે છે. બાકી તા શાંત રસ જ મુખ્યત્વે સળંગ વહે છે.
(કાવ્ય કિંવા ળા છંદ ) જિન ચોવિસ અને ગુરુતણે ચરણ નમીને, જંબૂસ્વામીતણું ચરિત સુભગ્ય સુણીને, સરસ્વતીને સામે રાખી રચું કહાણીજંબુસ્વામી તણા ટૂંકમાં ગુણની વાણી. ૧ જંબૂઢીપે ભરતભૂમિમાં મુખ્ય નગર છે, રાજગૃહ કરી પૃથ્વી પર જે ધારું ખ્યાત છે. રાજ્ય કરે ત્યાં શ્રેણિક ભૂપતિ, જે પુરુષોત્તમ, એને મંત્રી અભયકુમાર શાણો ને સત્તમ. ૨ વર્ધમાન આવ્યા ત્યાં એક દિવસ વિહરતા, શ્રેણિક ચાલ્યા વંદવા ઘણી ભક્તિ ધરંતા, માર્ગે પળમાં મહારાજ કેવું ભાળે છે ! ભોગ તજી પ્રસન્નચંદ્ર, તપ નહીં કરે છે. ૩ ધન્ય ધન્ય એ માતા ! એ કષિને પ્રશંસના લળે. દુર્મુખ વચને ચળતાં ધ્યાને કુમાર્ગમાં પળે. ધર્મલાભ નવ કહે: થયો મુનિ, અભાગિયો ત્યાં, એ રંક અને રાય સહુ માને છે જયાં. ૪ વધમાનસ્વામીને પૂછયું શ્રેણિકે નમી : પ્રસન્નચંદ્રનું મરણ થતાં કયાં રહેશે જનમી ? મન જાણીને પ્રસન્નચંદ્રનું સ્વામી કહે છે : સપ્તમ નરકે જન્મ ધારશે નક્કી એ છે. ૫ બીજે પ્રશ્ન “મનુજ' ન બોલ્યા, ત્રીજે તો ત્યાં, દુદુભિ દેવતણાં વાગ્યાં, સુરવર ચાલ્યા જ્યાં, શ્રેણિક પૂછે : “હે સ્વામી ? કયાં એહ જાય છે?' કેવળમહિમા પ્રસન્નચંદ્રનો દેવ કરે છે.' ૬
: ::: ::.sto stesists sj sasਰ ਰ ਰ stਰ ਵਰ ਵt stਰ ਵਰcਰ ਕਰੋ ਵਰਿpਰ ਵtਰcts a stਰ ਵਰਿਵhsਰ ਕਰਿ ਟਿਰਿ ਡਰ ਵਰ •lectਰ • ਵts• ਰ ਰ Page #892
શ્રેણિકને મન ચિંતા, એ પૂછે સ્વામીને: હે પ્રભુ જે બોલ્યા છો તે સમજાય ને મને.' શ્રેણિક સમજો થવાનું છે કે નેહ થાય છે, મનને કારણ જીવને દશા વિષમ થાય છે. ૭ ભરતભૂમિમાં જ્ઞાન કેવળી કશું વરતશે?” સ્વામી કહે: “વિદ્યમાલી જવ ચ્યવન પામશે.” ચેસઠ દેવે સેબે, ચારે દેવે સહિયો, દેહકાંતિ બહુ દીસે, શ્રેણિકચિત્તે ચડિયો. ૮ જ્ઞાન એહ નવ થાય દેવને તો ક્યમ થાશે ?” આજ થકી સાતમે દિ' આ નગરમાં કહેવાશે. શાને છે આ કાંતિ, રૂપ આ શા માટે અતિ? કયો ધર્મ આચર્યું દેવને ગમ્યો એ અતિ?” ૯ મહાવિદેહ તણે દેશ પર વીતશેક છે, રાય પારથ, રાણી વનમાલા ત્યાં રહે છે, દેવલોકથી આવી એને સુત અવતરિયા, શિવકુમાર નામે એ બહુ ગુણગણથી ભરિયે. ૧૦ પૂર્વભવતણા સ્નેહે સાગર મુનિ આવ્યા જ્યાં, ભક્તિભાવથી શિવકુમાર વંદવા ગયો ત્યાં, મને થાય : હે મુનિ ! કહીં જોયો તમને તો, આ ભવથી ત્રીજે ભવે મારા ભાઈ તમે તો.” ૧૧ ચર્ચા કરતાં પૂર્વતણે ભવ તે ત્યાં દેખે,
જો મૂકી મેં દેવ-ઋદ્ધિ તો આ શા લેખે ?” વિચારતો શિવકુમાર: “અસ્થિર આ સંસાર જ; જન્મમરણ ટાળવા લહું હું સંયમ-ભાર જ. ૧૨ માને ન ગમે : પુત્ર એકનો એક મુનિ બને. દઢધર્મા શ્રાવકે જઈ બોલાવ્યો એને; દઢધમાં કહે ફરી ફરી : “કર જેમ કહું તને. દુર્લભ બેડી મનુજજન્મ સાચવીએ જતને.' ૧૩
GUsevises-slassl-desses...q-lefterferest: /૪
s>sl»lesless-solossis .ssed sesses »[... - કહે ધર્મ મુનિના ને એના વેણ વિચારે, બે ઉપવાસે પારણાં અશી આંબિલ ધારે. લાવી આપે દઢધર્મા ત્યાં ખાનપાન જે, અંત: પુરમાં રહ્યો છતાં આચરે શીલ એ. ૧૪ નવા ખડ્ઝની તીક્ષ્ણધારથી કર્મો કાપે, મોહ, કામ, ભવ તણાં સગાંને છેટે થાપ; બાર વર્ષને અંતે આયુષ પૂર્ણ કરે છે, દેવલોક પાંચમે કુંવર શિવ દેવ બને છે. ૧૫ કઈ માતાને પેટ જીવ એ જન્મ પામશે ? કયા પિતાનો વંશ એહથી શોભા ધરશે ?ત્રાષભદત્ત છે શેઠ ધારિણી પત્ની નામી, ત્રિલોકને આનંદપ્રદ સુત જંબૂસ્વામી. ૧૬ ઊડ્યા દેવ અનાઢય એહ હરખે નાચે છે : ધન્ય, ધન્ય અમ કુળ પુત્ર એ જન્મ ધરે છે. વિમાન પરથી ચવ્યો ધારિણી-ઉદરે આવ્યા. સ્વપ્ન આવતાં ઋષભદત્તને હરખ ન માયો. ૧૭ જમ્પો સુત દસ દિશા મહીં અજવાળાં કરતો, જંબૂ સ્વામી નામે ગુણ-ગણ સઘળા ગ્રહો;
યૌવન આબે કન્યા કેરાં માગાં આવે; બીજા ઉંમરલાયક દુહિતા તહીં ભળાવે; ‘આમ કરીશું, તેમ કરીશું” એમ પટાવે, ‘સાંજે પરણી સવારમાં વ્રત છો લે’ કહાવે. ૧૯ ટાળે નહિ માતાની આજ્ઞા: પરણી ભાવે; આઠે કન્યા એક સાથે પરણી ગૃહ આવે. આઠે મૃગનયનીને સમજણ દેવા બેઠો; પ્રભવ ચાર પાંચસે ચોર સહ ત્યાં તવ પેઠો. ૨૦
નિદ્રા આવ્યે સૂઈ જતાં ત્યાં તેા એ સૌ પ્રભવ કહે: ‘આ જંબૂ સ્વામી એક કરોને: બે વિદ્યામાંની ने સ્ત‘ભનવિદ્યા દાને.’
‘હું હવે કહી લૈશ નહિ, નહીં કરીશ કઈં હું, આઠે પરણી મૃગનયની સહ વ્રત લઈશ હું.' ‘રૂપવ’ત અનુરક્ત એહ રમણીઓને તજશે. નહીં થતાં સુખ તણી આશ, મુજ જીવ જ કરશે.’ ‘આવું અંતર હોય પુરુષને ?” શાચે પ્રભવા; સર્વંગરસે ગયું ચિત્ત તવ’ પૂછે પ્રભવેા. રમણી-સિદ્ધિ તણી હૂંફથી સયમ ધરશેા, કરુણ રડતાં માપિતાને કેમ પરિહરા ?’ ‘માયાવી એ ન જાણતા કૈં કેમ થશે એ; અઠાર નાત્રાં જબૂ સ્વામી એક ભવે કહે. માતપિતા તમ જંબૂ સ્વામી ! કેમ સમજશે? પિંડ પડે લાકોના, તુમ પિતરો ઊભા જોશે. ‘બાપ મ૨ે, પુત્રને જન્મ, પાડાને મારે; એ રીતે બાપની તૃપ્તિ માટે ન વિચારે. નહીં થતાં સુખતણી આશ હું તજીશ ત્યારે.’ નારી કહે: યમ ધાન્ય ઊગતાં કરિયે જ્યારે.
જોઈ. મનેાહર રૂપ તમારુ લાભ કરું છું, હાથે ક’કણ કાગ જેમ ભવસિંધુ તરું છું.' બીજી સ્રી હે: ‘ત્યાગ કરો મુજ નાથ તમે જો, પેલા વાનર જેમ કરું પસ્તાવા તા તા.’ ‘ટીપા જેવું વિષયસૌષ્ય આદર કરીએ કિમ ? તરસ ન છીપે ત્યારે અંગારાવાળા જિમ.’ ત્રીજી સ્ત્રી ફ્હે : ‘ત્યાગ કરો મુજ નાથ! તમે જો, શિયાળને દષ્ટાંત ખેદ હું કરુ તમે
બહુ સંક્ષેપે ઉત્તર ને પ્રત્યુત્તર ચાલ્યા, ઝાંખી થઈ સહુ એહ ન જંબૂસ્વામી હાલ્યા. ‘આશાવરુ સૂકા યમ કરશું અમે અશું સૌ, નેમિ કને રાજુલની પેઠે વ્રત લેશું સૌ.” ૨૮ બોધી આઠ સ્ત્રી, પાંચ સાથે પ્રભવન, માતપિતા ત્યાં કહે: “સા આપ વ્રત અમને.” પ્રભવ સવારે જંબૂસ્વામીને તવ યાચે, તેડાવી સજજન સહુને વ્રત લઉં તમ પાસે. ૨૯
સ્તવ્યો અધસિંતદેહ ખરે એ જનનીજાય, નયણે છૂટયાં આંસુ, મેધ સંવેગ ગડગડ્યા, સ્વામી ! ક્ષમ અપરાધ, અમે લોકોને કનડ્યા.” ૩૩ પ્રતિપદ કહે છે રાય ચિત્તમાં આનંદ પામી: ધન્ય માત તે એહ પુત્ર જે પામી નામી.” ચારગામથી લોક સર્વ તેડાવે ભૂપતિ; સહુ જણ કહે છે : અમે ગ્રહીશું સંયમનું વ્રત.” ૩૪
[મૂળ તથા સમીક્ષા] - કર્તા: વાચક લાવણચંદ્રમણિ
સંપાદક: મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગર મ. સા. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણ રાસની એક નકલ બિકાનેરવાસી શ્રી અગરચંદ નાહટા પાસેથી તા. ૧૫-૧-૭૯ ના પ્રાપ્ત થયેલી આ વિરલ વૃતિ પ્રાપ્ત થતાં અને તેમાંની પ્રાપ્ત થતી પ્રમાણભૂત હકીકતો જોતાં આનંદ અનુભવ્યો. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જેવા પ્રતિભાસંપન અને શાસનપ્રભાવક પૂ. આચાર્યશ્રીની જન્મતિથિ અંગે પ્રવર્તતા મતાંતર અંગે સુખદ અંત લાવનાર વૈશાખ સુદ ૬-જન્મતિથિનું આ બીજુ પ્રમાણ પ્રસ્તુત કૃતિમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે; જ્યારે સ્વર્ગતિથિ અંગે આ જ અતિહાસિક કૃતિમાં સં. ૧૭૧૭, આસો સુદ ૧૩ ની તિથિને ઉલેખ મળતાં એક નવી જ વિગત સર્વ પ્રથમવાર પ્રાપ્ત થાય છે. અને આ પ્રથમ વાર જ પ્રકાશિત થાય છે. આજ સુધીમાં પ્રાપ્ત થયેલા ઉલેખ મુજબ વૈશાખ સુદ ૩–એ કલ્યાણગરસૂરિની સ્વર્ગતિથિ મનાય છે. પણ હવે, આ માન્યતા સુધારવી રહી, એમ આ નિર્વાણરાસથી જ્ઞાત થાય છે.
પ્રારંભમાં, કવિશ્રીએ “ભૂજ (કચ્છ)ના શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ મ ગ રૂપે યાદ કરે શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના પટ્ટધર ક૯યાણસાગરસૂરિનું શુભ નિર્વાણુરાસ રચું છું.” તેમ જણાવેલ છે. લાડાના શ્રીમાલી નાનિંગ કોઠારીનાં પત્ની નામિલદેની કુક્ષિથી સં. ૧૬૩૩ વૈ. સ. ૬ ના કેડનકુમારને જન્મ થયેલે. પહેલી ઢાળમાં કેડનકુમારની દીક્ષા પછીની વિગતો આ પ્રમાણે છે: શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ પાસે કેડનકમારે ૧૪ર માં દીક્ષા લીધી. બાલમનિ શ્રી કલ્યાણસાગરજી વિદ્યાવંત, વિવેકી અને બુદ્ધિશાળી હતા. બાળ છતાં સંવેગી વૈરાગી હતા. તેમનો દેહ સુકેમળ તેમ જ સુવર્ણ જેવો તેજસ્વી હતો.
તેઓએ શિષ્યોને કયાધ્યાય, વેણારીસ (વાચનાચાર્ય) ઇત્યાદિ પદે આપી ગ૭ની શોભા વધારી હતી. તેઓએ અનેકને લઘુ અને વડી દીક્ષા આપી હતી. અનેકને વ્રતધારી શ્રાવકા બનાવ્યા હતા, તથા અને કેને આલેચના આપી ભવસમુદ્રથી તાર્યા હતા. તેમના દર્શનથી વેતાંબરે તેમ જ દિગંબર પણ સંતોષ પામતા હતા. ખંભાતમાં મુનિ શ્રી અમરસાગરજીને સૂરિપદથી અલંકૃત કરેલા. અમરસાગર સરિના પદ-મહોત્સવમાં અજાહરાના દેશી લહુએ ઘણું ધન ખરચેલું. ત્યાંથી તેઓ દીવબંદરે ચોમાસું રહ્યા. ચોમાસા બાદ ભૂજ સંઘના તથા રાજાના આગ્રહથી અને આદરથી ઘણુ સાધુઓ સાથે તેઓ કરછ પધાર્યા. રાજ અને સંઘે ભાવપૂર્વક ભવ્ય સામૈયું કરેલું અને નગરમાં પધરાવ્યા. આગ્રહપૂર્વક બીજા વર્ષે પણ તેડાવ્યા અને ઘણું સંઘે દર્શનાર્થે આવ્યા, તેમ જ ઉદારતાપૂર્વક મહોત્સવ આદિમાં ઘણું ધન ખયું . કવિ કહે છે કે, “પર્યુષણ પર્વ પણ ખૂબ જ આરાધનાપૂર્વક પસાર થયા. પણ, આ સુદ તેરસના જે હકીકત બની તે શાક તજીને સાંભળે. જેમના યશને ચંદ્ર કિરણ રૂપે જગમાં ગાતો હતે, એવા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ સંઘને પિતાની પાસે તેડાવ્યા. પ્રથમ પિતાના પટ્ટધર સમેત મુનિઓને શીખ આપી: “વત્સ ! દરેક મુનિઓ પર સરખી દષ્ટિ રાખજે. વચનથી પણ કોઈને દુભવશે નહિ. તેથી ગરછ ખૂબ જ સારી રીતે ચાલશે. તુજ વચને સંભળાવે તે પણ મન માં ઉપશમ ધરજે દરેક કામ વિચારીને કરજે. શુભ કાર્યોમાં નિર્ભય અને ટેકવાળા હો. હે મુનિએ ! તમે ગુરુની આજ્ઞામાં રહેજે. પંચાચાર સારી રીતે પાળજે. હે સંધ! તમે સૌ અધ રીતે જિન ધર્મને માનજે. હમણાં જેમ આજ્ઞા માને છે, તેમ સાધુઓને માનશે, તે શાસનશોભા વધશે.’ ' સૂરિજીની ઉપરોક્ત શીખ બધા સાંભળી રહ્યા હતા. બધાનાં મનમાં થયું કે, આજે ગુરુદેવ કેમ બધાને સાથે સમજાવે છે ? શ્રી સંઘે પ્રશ્ન પૂછતાં ગુરુએ કહ્યું: ‘આજે અંગકૂરણના જ્ઞાનથી તેમ જ
ગુરુદેવના મુખથી ગુરુદેવનાં મૃત્યુ અને અનશનની વાત સાંભળી સૌને વજપાત જેવું દુઃખ લાગ્યું. આંખમાં આંસ લાવી સૌ એમ કહેવા લાગ્યા: “હે શાસનના નાયક મુનિ ! હે જગજુર ! આપ તે સાવધાન જ છે. જ્ઞાનના બળથી ગાજતા આ૫ દેશ-દેશાવરમાં વિચરી મોક્ષનો શુભ માગ દેખાડો છે. અનેક સ્થળાના શ્રાવકો ઉત્કંઠિત થઈ વિચારે છે કે, ધણું દિવસે ગચ્છનાયક ગુરુવરનાં દર્શન કરીશું. આપ આવા સમયે દેહ ન છોડો. આપના મૃત્યુના સમાચારથી પરિવાર પણ દુઃખ પામે છે” ત્યારે સૂરિજી કહે છે: “આ સમયે આરાધના જ કરવા યોગ્ય છે.' - રાસકાર કવિએ અહીં આરાધના અંગે સુંદર વર્ણન આપ્યું છે. જીવના ૫૬૩ ભેદનું વિગતવાર વણન આપવા સાથે તેઓએ ત્રિકાલમાં થયેલ વિરાધના અંગે ક્ષમાપના, ચાર શરણ, અઢાર પાપસ્થાનની ગહ વગેરેને પણ વિસ્તારથી કાવ્ય રૂપે વણી લીધેલ છે.
રાસકારે તે હદયદ્રાવક વર્ણન તથા શ્રી અમરસાગરસૂરિના વિલાપ તેમ જ મનની વ્યથાને અક્ષરદેહ આપી સુંદર રીતે પદ્યમાં ગૂંથી લીધેલ છે. અમરસાગરસૂરિ કહે છે: “હે મારા પૂજ્ય કલ્યાણ ગુરુ ! હે કરુણાનિધિ ! હે નાથ ! સ્નેહથી અમારી સામે તે જુઓ ! અમને કાં તરછોડે છે ? હે નાથ ! મારી અરજ તે સાંભળો ! આપ નિષ્ફર કેમ થાઓ છે ? આપ હસતે મુખડે અમને જોતા અને હાથમાં પાઠું લઈ અમને વાચના આપતા ને આજે નેહ કેમ નથી ધારણ કરતા ! હે ગગડેશ્વર ! હે સૂરીશ્વર ! મારી એક જીભડીથી આપના ગુણોનું વર્ણન કેમ કરી શકું? હે સંતવત્સલ ! હે મુનિપાલ ! તમારા અજબ દેદારથી આખું જગ મોહ્યું છે. લાંબા કાળ સુધી છત્રની જેમ અમારા ઉપર નાયક તરીકે રહા ! હા ગીશ્વર ! હા નિર્દભી ! મારી વિનંતિ સાંભળી મુખથી આપ બેલે તે સહી......
‘ટાવ્યા તે કિમ વિસરાઈ રે, દઈ ગયા દિલ દાહ.” આગળ કવિ કહે છે: “સં. ૧૭૧૭ ને આસો સુદ ૧૩, ગુરુવારને ગુરુ અને ગયા.' ગુરુનાં વિરહદુઃખને કવિ વર્ણવે છે: “સમય સમય સાજણ તણો રે, સાલઈ વિરહ સદીવ...”
કવિ કહે છેઃ “વારંવાર (દેવ) પ્રિય ગુરુવરને વિરહ સાલે છે.” ગુરુના ગુણો કવિ કઈ રીતે ભૂલી શકે તેમ નથી. ગુણવર્ણન કરતાં કરતાં કહે છે: “સ્વર્ગવાસના આગલે દિવસે તે ગુરુ હસતામલકતા હતા. હિતભર્યા લોચનથી જોતા હતા. કેઈને તુંકારથી બોલાવતા નહિ. તુરછ વચન ન બોલતાં ભલી શિખામણે આપતા. સુંદર આચાર શીખવતા. દિવસમાં દશ વાર અનેક ગ્રંથે ભણાવતા હતા અર્થાત વાચના આપતા.”
અહીં રાસ અશુદ્ધ લાગે છે. કેટલીક વિગતો બરાબર સમજાતી નથી. ‘ સ્વર્ગવાસના સમાચાર સાંભળી રાજા (ભૂરમણ) અલૂવાણે (ખૂલે) પગે દોડી આવ્યા અને ગુરૂના ગુણોને યાદ કરવા લાગ્યા.” અહીં રાસમાં જૂની કચ્છી બોલીના શબ્દો લાગે છે. અમરસાગરસૂરિને રાજ કહે છે: “હે ગુરુ ! હલ ...પીર...વડો પીર ! ”
અંતમાં કવિ કહે છે: “અગ્નિ સંસ્કાર સ્થળે ઘુમ્મટ નીચે થંભ-શુભ રચી, તેમાં ગુરુનાં પગલાં સ્થાપવામાં આવ્યાં. ભૂજનગરમાં તે શુભ અને રાસ જ્યાં લગી સૂર્ય છે, ત્યાં લગી રિથર રહે.”
પહેલી ઢાળ (રાગ: મારૂઅડી/સાધ સભાગી વિધિપક્ષ ગણધરુજીએ) વિધિપક્ષ ગચ્છપતિ ભાવઈ વાંદઈજી, કલ્યાણસાગર સૂરીશ, સાલ બઈતાલઈ(૧૬૪૨) સંયમ લઈ થયાજી, ધર્મમૂર્તિ ગુરુ સીસ. વિધિ. ૧ વિદ્યાવંતા વિવેકી બુદ્ધિ નિધિજી, કનક વરણ મૂદુ દહ; સંવેગી પક્ષ લાગિ જાણિનઈજી, સૌભાગી ગુણ ગેહ. વિધિ૦ ૨ સોલઉગણ પંચાસઈ (૧૬૪૯) શુભ દિનિઈજી, આચાર્ય પદ દીધ; મહિલઈ ગાવિદ અતિ આડંબરજી, તેહ મહોત્સવ કીધ. વિધિ ૩ વીસ વરસ યુવરાજપણા રાણઈજી, ઈણિ ગુરિ લાહ લીધ; યુગપ્રધાન ભટ્ટારક ગધણીજી, હુઆ તિ દનું પ્રસિદ્ધ. વિધિ. ૪ પિણ સાધુ તણઈ પરિવારઈ પરવાજી, વસુધા કરઈ વિહાર; દઈ શુદ્ધ ધરમની દેશનાજી, કરવા પર ઉપગાર. વિધિ૦ ૫ પ્રતિષ્ઠા અતિ બહુત નિણંદનીજી, હુઈ જસ ઉપદેશ; પ્રતિબોધ્યા બલવંત ઘણા ગુરઈજી, દેસાધીસ નરેશ. વિધિ. ૬ શેત્રુજાદિક તીરથના ઘણાજી, સંધ હુઆ જસ વાણિ; જાત્ર કરી લિણિ સાથઈ શુભમનિજી, સંચિ સુકૃત પાણિ. વિધિ. ૭
(દેશો: નહણે નિહાલઇ હા હિર કર દેવકીએ ગજસુકુમાલ) પરમ દયાલ હો જિનેસર તારિ તું, અરજ સુણા મહારાજ; પાપ અનંત ભવઇ નિજે કરચાં રે, છોડિ ગરીબ નિવાજ, પરમ દયાલ – એ આંકણી, પૂઠવી પાણી અનિ પવન થિર, સાધારણ પ્રત્યેક; સુમિ બાદર બિતિ ચરિંદીઆ રે, જલ થલ ખેચર અનેક, પરમ૦ ઉ૨પરિ, ભુજપરિ, સનિ અનિઆ રે, પજા અપજ વિચાર; અડતાલીસ, સ...તિય ચના રે, હેવઇ માનવ અધિકાર, પરમ૦
( રાણિ/રાગ: બાલમા દેખા સબૂક પુત્ર–એ ઢાળ ) પટ્ટોર ઈમ અમરસૂરી...૬, ગુરુ ગુણ ભાષઈજી; ધરમ સનેહ વતી જલધાર, આપ..........ઇજી. મેરે પૂજ્ય કલ્યાણજી કરૂણા કીજીઈજી. કરૂણા કીજઇ કરૂણા નાથ ! આંષિ હું ધાડાજી, નેહઉ સાહઉ જોઉ નાથ ! કાં હિત છડાજી, મેરી અરજ સુણ, નિષ્ઠુર કાં હુઆજી. હિંસ હિંસ માથઇ ફેરતા, હાથ મુખડું જોતાજી, પાઠું લેઇ પેાતાનઇ હાથ, વાચના દેતાજી, તે આજ નેહ ના(જા)હું, આસા ભણીજી. છેરૂ જિમ.............પુજયા, જે કર છાંહિજી, તેત્રી તીરથ સાચઇ પૂજ્ય, રૂષ મન મા(ના) હિજી, તેરા સાધુ સંભાષઇ, શાકાતુર થકાજી. ૪ શ્રાવકન બાલવઉ પૂજ્ય, હાથ પસારીજી, ધરમાપદેસ સૂણાા પૂજ્ય, મૌન્ય નિવારીજી, તેરા સધ પેાકારઇ, અમા આંગણેજી. હા ગચ્છેસર, `હા ! સૂરીશ ! ધરમ પટાધરજી, હા ! મદકલન્નુજ જિમ સાંડી રોહર સમદુદ્વરજી, મેરી એકણજી ભઈ ગુણ કે તીક... હા ! જીવ નિકાય દયાલા, હા! મતિસાગરજી, હા! દાનેસર, હા ! માનેસર ! વિદ્યાસાગરજી, તેરી કીરિત ગાઇ પંડિત, ચિહું દિસિજી, હા ! દુ:કર તપકારક ધીર, હા ગુણ ગ્રાહકજી, હા ! સંત વચ્છલ, હા ! મુનિપાલ, ચતુરાં ચાહકજી, તેરઇ અજબ દીદારઇ, માહ્યઉ જગસહુજી. છત્રસરૂપ થકા ચિરકાલ, માથઇ રહસ્યજી, પણિ ઇણિઇ અવસર છેહઉ દેઇ, ઇમ નાથ હસ્યજી; તેરી એહવી માયા રે, મિ... જાણી નઇજી.
(દુહા) સોચા મ કરોઉ સૂરિવર, આષા સહુ કે એમ; જસ જગ ઊજલ જેહને, કહો સાચી જઇ કેમ. ૧ ઊઠઉ બઇસ આરાણિ(મિ), વાંદી કરઉં વિદાય; હવઈ ગુરુ નિ: સનેહા હૂઆ, ઊડણ કારઇ ઉપાય. ૨ મન સંતોષ સમાધિમયા, ધરતા જિનવર ધ્યાન; વિજય મહુરત સૂરિવર, વાસઇ દેવ વિમાન. ૩
- છઠ્ઠી ઢાળ (રાગ: રાજેસર રાવણ હેય સીતા રામના રાસન) નિરષેિ વાતઇમ નીપની રે, સહુ શોક ઉર થઇ; પણિ કેણઈ હી વિધિ મતિ રે, જોર ન કીધા જાઈ. સૂ૦ ૧ સૂરીસર સાહિબ હો નાથ ન તોડો નેહ, સનેહી સાંભલે હો, માયા પહિલું મંડિ નઇ રે.
bhoshhhh bs [૫૦૭] રાજકુમાર મહાજન રડઇ રે, આંસૂ ઝરઇ અપાર; લેઇ પહુતા થાંનિક લગઇ રે, અગિન સંસ્કાર. સૂ ઇંધણ સૂકકડ અગરના રે, સી'ચીં મધુ ધૃતસાર; દેઈ દુહિન સૂચિ થાઇ નઇ રે, આવઇ પાસિ અગર. સૂ અધાણા (?) તિહાં આણિનઇ રે, જતિ જુહારઇ દેવ; સાધુતણી વિધિ સાચવી રે, આવઇ આલઇ હેવ. સૂ દુ: ખ હરણા ઉપદેસ દીઇ રે, ગીતારથ ગુણ ગેહ; સમરઇ ગુણ સહુ સૂરિના રે, જીવન આતમ જેહ, સૂ૦ ૧૦ શુભ સહજઇ સતાષિનિ રે, ચલ્યા લગાઇ ચાહ; ટાલ્યા તે કિમ વિસરઈ રે, દઇ ગયા દિલદાહ, સૂ૦ ૧૧ (દુહા )
સત્તર સય સત્તાત્તરઇ, માસ આસુ મજારિ; સુદ તેરસ સરગઈ સુખઈ, વસીયા સુગુરુ ગુરુવારિ, પણિપરિકર નિત્ય પગ પગઈ, સૂરિ ઝાંખર થાઇ; તિ કારણ જે દિવસ રિ (રિપુ), સાલઇ તિણિઇ સવાઇ. સાતમી ઢાળ (રાગ: વૈરાગી થયા)
(રાગ: ધન્યાશ્રી/ઈમ શાલિભદ્ર ધન્ને રષિ) મંગલમાલા કીર્તિ કલેલા, ગુરુ નામિ રંગરોલાજી; કલ્યાણસાગરસૂરિ તાણાં મિ, ગુણ ગાયા મન હાંમિજી.
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રાચીન ઐતિહાસિક સ્તુતિ ર્તા: શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ શિષ્યને અજ્ઞાત
સંપાદક: મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી [ શ્રી લા. દ. સં. વિદ્યામંદિર (અમદાવાદ)ને સંગ્રહમાંથી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રાચીન સ્તુતિની પ્રસ્તુત હસ્તલિખિત પ્રત સં. ૨૦૩૩ માં બાડમેરના ચાતુર્માસ દરમિયાન પ્રાપ્ત થયેલી. આ અતિહાસિક
કચ્છ જેવા તે વખતે સંસ્કૃતિથી અતિ પછાત દેશમાં ખોરાક આદિના કારણે અન્ય મુનિવરોને રહેવું ગમતું નહિ. એવા પ્રદેશમાં પુન: પુન: વિચરી એ ત્યાગમૂર્તિએ લોકોને ધર્મ પમાડી બહુ બહુ ઉપકારો કર્યા. એ પ્રદેશમાં અનેક જિનાલયો બંધાવરાવી પ્રતિષ્ઠા કરાવી, ઘણાંનો જીર્ણોદ્વાર કરાવ્યો. લોકોને તપશ્ચર્યામાં જોડી ઘણા જ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવો અને ઉજમણાં કરાવ્યાં. દીન-અનાથોને પણ ઘણા પ્રયાસો કરી સારી સહાય કરાવી. દુષ્કાળના
P ਰ: testਰਵਰ $ਰ ਵt wਡ ਵੜੈਚ, 194t les :39 - ਵtਰ (19 (te sਰਵਰ ਵb ske to sਰ ਵ ਰ ਵ ਰ ਵੀਉ ਪੈਰ ਉਖ ਵੀਰ ਇ ਈ ਏ ਇsਇsted states th e કરાળ કાળના પ્રસંગમાં પણ ખૂબ સહાય કરાવીને ગરીબોના કલ્યાણરૂપ બન્યા. ઉપરોક્ત રીતે કચ્છની જેમ હાલાર દેશમાં પણ ધર્મોદ્યોત કરાવ્યો.
in એમની પરમામા સાથેની તલ્લીનના પણ અજબ હતી. વાસોશ્વાસની સાથે પણ અરિહંત શરણનો જાપ એકમેક થઈ ગયેલું. છેલ્લા દિવસોમાં પરમાત્મામાં તલ્લીન બનેલ એ ધન્ય આત્માને જે કોઈ પૂછતું: “સાહેબ ! શાનો ખપ છે?’ તેમને એ પુણ્યપુરુષ જણાવતા : “મને અરિહંત પરમાત્મા પાસે લઈ જા; સિદ્ધ પરમાત્મા પાસે લઈ જાઓ.’ અનેકને ધર્માશીર્વાદ આપનારા પૂજ્યશ્રી પરમા-માની લીનતામાં એમ પણ ઉચ્ચારી જતા : મને અરહિંત પરમાત્મા થવાના, સિદ્ધ પરમાત્મા થવાના કોઈ આશીર્વાદ આપો! એ રીતે પરમાત્માના ધ્યાનમાં લીન એ પુનીત યોગીશ્વર સર્વસંગ અને અઢાર પાપસ્થાનકોને વોસિરાવતા, દુષ્કનની નિંદા કરતા, સુકૃતને અનુમોદતા, સર્વ જીવેને ખમાવતા, અરિહંતાદિ ચાર શરણને લેતા, પ્રતિક્રમણ કરતા.
थे और वहाँ उन्होंने एक विशाल मंदिर का निर्माण करवाया । इनके संबंध में अचलगच्छ पट्टावली में तो वर्णन मिलता ही है । तथा इस राससे पहले का मेघकविरचित एक अन्य रास सं. १६१० में रचित सिंधिया ऑरियण्टल इन्स्टीट्यूट उज्जैन में प्राप्त है, जिसकी प्रतिलिपि मंगाकर जैन सत्यप्रकाश के वर्ष १८, अंक ८ में सार प्रकाशित किया जा चुका है । उस राससे यह रास बड़ा है और पीछे का रचित है । इसलिए वर्णन कुछ विस्तृत और अधिक होना स्वाभाविक है, कविता की दृष्टि से प्रथम प्राप्त राससे यह रास हीन कोटिका ही है । कई जगह भाव स्पष्ट नहीं होते हैं पर लम्बी नामावली ऊबा देती है । यह राजसी कारित नवानगर के जिनमंदिरकी नींव डालने के समय में मत भिन्नता है; प्रथम रासमें सं. १६६८ अक्षय तृतीया और दूसरे रासमें १६७२ अष्टमी तिथि को खतमुहूर्त होना लिखा है । इस रासमें राजसी के पिता तेजसी द्वारा सं. १६२४ में नवानगर में शांतिजिनालय के निर्माणका भी उल्लेख है । राजसी साहके मंदिर का भी विस्तृत वर्णन इस रासमें है: जैसे ९९ x ३५ गज तथा ११ स्तरों के नाम व शिल्पस्थापत्य का भी अच्छा परिचय है । शत्रुञ्जय यात्रा तथा पुत्र रामू के गौड़ी पार्श्वनाथ यात्रा का अभिग्रह होने से संघयात्रा का वर्णन तथा लाहरण की विस्तृत नामावली एवम् दो सौ गोठी मूढज्ञातीया लोगों को जैन बनाने का प्रस्तुत रास में महत्त्वपूर्ण उल्लेख है । सं. १६९६ में नवानगर की द्वितीय प्रतिष्ठा का तथा ब्राह्मणों को दान व समस्त नगर को जिमाने आदि का वर्णन भी नवीन है । इसके बाद दो छोटे रास राजसी साह की स्त्रियों से संबंधित हैं जिनके संक्षिप्त सार भी इसके बाद दे दिये हैं । सरीयादे के रासमें तीर्थयात्रा संघ निकालने तथा राणादे रासमें स्वधर्मी वात्सल्यादि का वर्णन है । नवानगरके इस मंदिरका विशेष परिचय व शिलालेख आदि प्रकाश में ग्राने चाहिए। वहाँ के अन्य मंदिर भी बहुत कलापूर्ण व दर्शनीय हैं । इन सबका परिचय फोटो व शिलालेखादि के साथ वहाँ के संघ को प्रकाशित करना चाहिए ।
ऐसी जनश्रति है कि इस मन्दिर की पार्श्वनाथ भगवान की प्रतिमा जमीन में से निकली है। इसका वृतान्त इस प्रकार मिलता है: -एक बार कोडीग्राम के सेठ अमरासा को स्वप्न आया। स्वप्न में उन्हें भगवान् पार्श्वनाथ के अधिष्ठायक देव दिखे। उन्होंने सेठ को जीरापल्ली शहर के बाहर धरती के गर्भ में छिपी हुई प्रतिमा को स्थापित करने के लिये कहा । यह प्रतिमा गांव के बाहर की एक गुफा में जमीन के नीचे थी। अधिष्ठायक देव ने सेठ अमरासा को इस भूमि स्थित प्रतिमा को उसी पहाड़ी की तलहटी में स्थापित करने को कहा । सुबह उठने पर सेठ ने स्वप्न की बात जैनाचार्य देवसूरीश्वरजी, जो कि उस समय वहां पर पधारे हुये थे, को बतायी। प्राचार्य देवसूरिजी को भी इसी तरह का स्वप्न पाया था। यह बात सारे नगर में फैल गई और नगरवासी इस मूर्ति को निकालने के लिए उतावले हो गये । प्राचार्य देवसूरि और सेठ अमरासा निर्दिष्ट स्थान पर गये और बड़ी सावधानी से उस मूर्ति को निकाला। प्रतिमा के निकलने की खबर सुनकर आसपास के क्षेत्रों के लोग भगवान के दर्शन के लिये उमड़ पड़े। कोडीनगर और जीरापल्ली के श्रावकों में उस प्रतिमा को अपने-अपने नगर में ले जाने के लिये होड़ लग गई। परन्तु प्राचार्य देवसूरिजी ने अधिष्ठायकदेव की आज्ञा का पालन करते हुए प्रतिमा को जीरापल्ली में ही स्थापित करने का निश्चय किया। विक्रम संवत् ३३१ में प्राचार्य देवसरि ने इस प्रतिमा की प्रतिष्ठा की। विक्रम संवत् ६६३ में प्रथम बार इस मन्दिर का जीर्णोद्धार हुअा। जीर्णोद्धार कराने वाले थे सेठ जेतासा खेमासा । वे १० हजार व्यक्तियों का संघ लेकर श्री जीरावला पार्श्वनाथ भगवान् के दर्शन के लिये आये थे। मन्दिर की बुरी हालत को देखकर उन्होंने जैन आचार्य श्री मेरूसूरीश्वरजी महाराज, जो उन्हीं के साथ आये थे, को इस मन्दिर के जीर्णोद्धार करने की इच्छा प्रकट की। प्राचार्य श्री ने इस पुनीत कार्य के लिये उन्होंने अपनी प्राज्ञा प्रदान कर दी।
विक्रम संवत् की सातवीं शताब्दी के अन्त में यहां पर चावड़ा वंश का राज्य रहा । वसन्तगढ़ में वि. सं. ६८२ के शिलालेख से इस बात की पुष्टि होती है । इस लेख के अनुसार संवत् ६८२ में वर्मलात नाम के राजा का वहां पर शासन था और उसकी राजधानी भीनमाल थी। वर्मलात के पश्चात उसके उत्तराधिकारी व्याघ्रमुख का. यहां पर शासन था। वलभीपुर के पतन के पश्चात् वहां पर एक भयंकर दुभिक्ष पड़ा । अत: वहां के बहुत से लोग यहां आकर बस गये । पोरवाल जाति को संगठित करने वाले जैनाचार्य हरिभद्रसूरिजी ने (वि. सं. ७५७ से ८२७) यहां की यात्रा की और इस मन्दिर की पुनः प्रतिष्ठा करवायी। तत्वाचार्य वीरभद्रसूरि ने भी यहां की यात्रा की, उन्होंने जालोर और भीनमाल के कई मन्दिरों का निर्माण कराया। सिद्ध सारस्वत स्तोत्र के रचयिता बप्पभट्टसूरि भीनमाल, रामसीन, जीरावल एवं मुण्डस्थला आदि तीर्थों को यात्रा कर चुके थे।
सं. ११०९ में ब्रह्माण (आधुनिक वरमारण) स्थान में धांधल नाम का एक सेठ रहता था। उसी गांव में एक वृद्ध स्त्री की गाय सदैव सेहिली नदी के पास देवीत्री गुफा में दूध प्रवाहित कर पाती थी। शाम को घर प्राकर यह गाय दूध नहीं देती थी। पता लगाने पर उस वृद्धा को स्थान का पता लगा यह सोचकर कि यह स्थान बहुत चमत्कार वाला है, धांधल को बताया। धांधलजी ने मन में सोचा कि रात को पवित्र होकर उस स्थान पर जायेंगे, वे वहां जाकर के परमेष्ठि भगवान् का स्मरण कर एक पवित्र स्थान पर सोये । उस रात में उन्होंने स्वप्न में एक सुन्दर पुरुष को यह कहते हुए सुना कि जहां गाय दूध का क्षरण करती है वहां पार्श्वनाथ भगवान् की मूर्ति है। वह व्यक्ति उनका अधिष्ठायक देव था। प्रात: काल धांधलजी सभी लोगों के साथ उस स्थान पर गये। उसी समय जीरापल्ली नगर के लोग भी वहां पाये और कहने लगे कि अहो ! तुम्हारा इस स्थान पर प्रागमन कैसा ? हमारी सीमा की मूर्ति तुम कैसे लेजा सकते हो? इस तरह के विवाद में वहां खड़े वृद्ध पुरुषों ने कहा कि भाई गाड़ी में एक आपका व एक हमारा बैल जोतो जहां गाड़ी जायगी वहां मूर्ति स्थापित होगी। इस तरह करते यह
- सूरिजीने साहित्य निर्माण भी खूब किया, इस रास में निम्नोक्त ग्रंथरचना का उल्लेख है: (१) व्याकरण (२) षटदर्शननिर्णय (३) शतपदीसार (४) रायनाभाक चरित्र (५) कामदेव कथा (६) धातूपारायण (७) लक्षणशास्त्र (७) मेघदूत महाकाव्य (९) राजमतिने मिसंबंध (१०) सूरिमंत्रोद्धार (११) अंगविद्याद्धार (१२) सत्तरी भाष्यवृत्ति इत्यादि ।
आबूरोड से २८ मील दूर, और सिरोहीरोड रेल्वे स्टेशन से लगभग १३ मील पर, पिंडवाड़ा आता है, पिंडवाड़ा 'जैन पुरी' कहलाती है। और यहाँ पर श्री महावीर भगवान् के बावन जिनालय वाले मन्दिर में, धातु के दो बड़े काउसग्गिये (ध्यान में खड़ी जिन मूर्तियां) प्रति अद्भुत और अनुपम हैं। वस्त्र की रचना तो कमाल की है और एक पर वि. सं. ७४४ का प्राचीन खरोष्टि लिपि का लेख है । गुप्तकालीन कला के सुन्दर नमूने जो कि वसन्तगढ़ के प्राचीन किले से लाये हुए हैं, इस जैन मन्दिर में मिलते हैं। नाणा, दीयाणा, नादिया, वामणवाडाजी और अजारी मारवाड़ की छोटी पंचतीर्थों में आती है। इस प्रदेश में कहावत प्रसिद्ध है कि "नाणा, १. मुनि ज्ञान सुन्दरजी: भगवान् पार्श्वनाथ की परम्परा का इतिहास (इ. १०२७ से १०२६) २. पूर्व छद्मस्थकाले बुद भुवि यमिनः कुर्वतः सद्धिहारं सप्त त्रिशोच वर्षे वहति भगवति जन्मतः कारितार्हच्च श्री देवार्यस्य यस्यो
१. 'महापुरुष मेहाजाल नाम, तीर्थ थाप्यु अविचल धाम' [पं. शीलविजयजी रचित तीर्थमाला ] २. 'जैन तीर्थोनो इतिहास' पू. ३३० [ लेखक: त्रिपुटी महाराज ]
ब्राह्मस्फुटसिद्धांत: सज्जनगणितगोल वित्प्रत्यै । त्रिशद् वर्षेण कृतो जिष्णुसुत ब्रह्मगुप्तेन ॥
माघके शिशुपालवध काव्यमें राजनीतिका वर्णन करते हए राजनीतिको समता शब्दविद्या (व्याकरणशास्त्र) के साथ की है जिसका आशय यह है: --पद-पद पर नियमपालन करनेवाली अर्थात् सब व्यवहारवाली (अनुत्सूत्रयदन्यासा) सेवकोंकी यथायोग्य जीविका देने वाली (सद्वृत्ति) और स्थायी जीविका देनेवाली (सन्निबंधना) होने पर भी यदि राजनीति गुप्तदूतरहित (अपस्पशा) हो तो शोभा नहीं देती है ।
कुमुदवनमपथि श्रीमदम्भोजषण्डं त्यजति मुदमुलूक: प्रीतिमांश्चक्रवाकः । उदयमहिमरश्मिर्याति शीतांशुरस्तं
वि. सं. ७०५ में जयणकुमारका वंशज राजा सामंत राजगद्दी पर विराजमान हुआ । इसके पूर्व वि. सं. ६८५ में भीनमालका राजा व्याघ्रमुख (वर्मलात) बताया गया है। इसलिए सामंतका वर्मलात से कोई न कोई संबंध, पितापुत्र का अथवा भ्राता का होना चाहिए। इस सबंध में इतिहास प्राप्त नहीं है । सामंत के दो पुत्र थे जिनके नाम क्रमशः जयंत व विजयंत थे। राजा सामंतने अपने ज्येष्ठ पुत्र जयंत को भीनमाल का राज्य सौंपा एवं उसके लघुभ्राता विजयंत को पड़ोसी राज्य लोहियारण नगरका राज्य सौंपा। लोहियाण नगर अाजका जसवंतपुरा ही है। पिता की मृत्यु के बाद जयंतने लड़ाई कर अपने लघुभ्राता विजयंतका राज्य हड़प लिया । विजयंत वहां से भागकर बनासनदी के तट पर राजा रत्नादित्य के यहाँ अपने मामा वजीसिंह के पास चला गया। बजीसिंहने विजयंत को वर्षाकाल तक वहीं रहने की सलाह दी। विजयंत वर्षाकाल तक अपने मामा के राज्य में शंखेश्वर ग्राम में रहने लगा । उस समय शंखेश्वर ग्राम में जैनमुनिश्री सर्वदेवसरि चातुर्मास बिराजमान थे। एक समय वे प्राचार्यजी महाराज प्रातःकाल शौचादि से निवृत्त हो अपने उपाश्रयमें पधार रहे थे। राजा विजयंत उस समय आखेट हेतु वन में प्रस्थान कर रहा था। जैनमुनिको सामने आते देख, अपशुकन जानकर उसने गुरु महाराज को मारने के हेतु से हाथ ऊंचा उठाया। किंतु प्राचार्यजी के अतिशय के प्रभाव से उस राजा के हाथ स्तंभित रह गये, एवं राजा को बहुत पीड़ा होने लगी। इस पर राजा बहुत शर्मिंदा हुआ और उसने प्राचार्यजी महाराज से क्षमायाचना की । मुनिराज ने राजा को क्षमा कर दिया, राजा मुनिराज के पैरों पर गिर पड़ा। इस पर राजा के शरीर की व्याधि कम हई । वि. सं. ७२३ में मार्गशीर्ष मास की दशमीके दिन राजा विजयंतने जैनधर्म स्वीकार किया, श्रावक के बारह व्रत अंगीकार किये एवं जीवहिंसा तथा अभक्ष्यभोजनादि त्याग दिया। वर्षाकाल समाप्त होने के बाद विजयंत अपने मामा वजीसिंह के साथ भीनमाल नगर: पाया। वजीसिंह ने अपने 'भाणेज जयंत को समझाबुझा कर विजयंतका लोहियाणनगर का राज्य उसे वापिस दिलाया। राज्य प्राप्ति के बाद विजयंत राज्यमद से प्रामादी हो गया। उसने सम्यकत्वको त्याग दिया और मिथ्यात्व ग्रहण कर लिया। आचार्यश्री को इस बातका ज्ञान होते ही उन्होने अपनी आकर्षण विद्या से राजा को शंखेश्वर बुलाया एवं प्रतिबोध देकर पुनः सम्यक्त्व ग्रहण कराया। राजा बहुत ही क्षोभयुक्त हो गया एवं प्राचार्य जी महाराज से उसने क्षमा मांगी। उसने प्राचार्य जी से विनति कर लोहियाण नगर पधारने का आग्रह किया। महाराज ने भी राजा की विनति स्वीकार की तथा चातुर्मास भी लोहियाण नगर में ही किया। प्राचार्य जी महाराज के उपदेश से राजाने लोहियारण नगर में श्रीऋषभदेवप्रभु का जिनमंदिर बनवाया। श्री सर्वदेवसूरिने इस मंदिर की प्रतिष्ठा कराई। राजा विजयंतने नगर में पौषधशाला भी करवाई । वि. सं. ७४५ में प्राचार्य सर्वदेवसूरि स्वर्ग सिधारे । राजा विजयंत के आठ पत्नियां थीं जिनके नाम क्रमशः देभाई, सोमाई, कस्तूराई, श्रीबाई, कपराई, राजबाई, लक्ष्मी एवं पूनाई थे। वि. सं. ७४९ में श्रीबाई का पुत्र जयवंत राजसिंहासन पर बैठा। जयवंत के तीन रानियां थीं जिनके नाम संपू, रमाई व जीवाई थे। संपूका पुत्र मल्ल नागेंद्रगच्छ के प्राचार्य से प्रतिबोधित हुमा । उसने दीक्षा अंगीकार की और वे सोमप्रभाचार्य नामसे प्रसिद्ध हुए। राजा जयवंत की दूसरी रानी के वना नाम का पुत्र था जो जल में डूब कर मर गया था। इसलिये उक्त वनाका पुत्र अथवा जयवंतका पौत्र भागजी लोहियाण नगर की राजगद्दी पर आसीन हुआ । भारणजी बड़ा वीर एवं पराक्रमी राजा था। उसी के वंशके भीनमाल के राजा जयंत के संतानविहीन होने से उसकी मृत्यु के बाद भीनमालका का राज्य भारगजीने अपने अधीन कर लिया। भाण राजाने अपने राज्य का विस्तार उत्तर पूर्व में गंगा के किनारे तक विस्तृत कर
भारण राजा के ३२५ रानियां थीं। परंतु किसी के भी सन्तान नहीं थी। इसलिये सन्तान की चाहना राजा ने अपने कुलगुरु के समक्ष व्यक्त की । श्री उदयप्रभसूरि प्राचार्य जी ने भाणराजा को बतलाया कि यदि वह उपकेश नामके नगरके निवासी श्री जयमल सेठ की पुत्री रत्नाबाई से विवाह कर सके तो उसे दो पुत्ररत्नों की प्राप्ति हो सकती है। भाणराजा ने कुलगुरु की बात सुन कर श्री जयमल सेठ से उसकी पुत्री रत्नाबाई का विवाह स्वयं के साथ करने का प्रस्ताव रखा। जयमल सेठ ने राजा का उक्त प्रस्ताव नहीं माना। फिर एक वारांगना की सहायता से भाणराजा उस रत्नाबाई के साथ इस शर्त पर विवाह करने में समर्थ हुए कि रत्नाबाई से उत्पन्न पुत्र भीनमाल का राज्याधिपति होगा। विवाह के पांच वर्ष बाद रत्नाबाई ने एक पुत्ररत्न को जन्म दिया जिसका नाम राणा रखा गया। उसके कुछ काल बाद रत्नाबाई ने एक अन्य पुत्र को जन्म दिया जिसका नाम कुम्भा रखा गया। इन पुत्ररत्नों की प्राप्ति से भाणराजा को जैन धर्म में प्रगाढ श्रद्धा हो गई। उसने कुलगुरु के पास श्रावक के बारह व्रत ग्रहण किये एवं नगर में यह उद्घोषणा कराई कि जो कोई व्यक्ति जैन धर्म स्वीकार करेगा वह राजा का सार्मिक भाई बनेगा, राजा उसकी सभी मनोवांछना पूरी करेगा। यह घोषणा वि. सं. ७९५ की मिगसर शुक्ल दशमी को रविवार के दिन की गई थी। उक्त घोषणा के बाद भीनमाल में रहने वाले श्रीमाली ब्राह्मण जाति के ६२ करोड़पति सेठों ने जैन धर्म स्वीकार किया। श्री उदयप्रभसूरिजी आचार्य ने उन ब्राह्मण सेठों को प्रतिबोध देकर उनके मस्तक पर वासक्षेप डाला। उन ब्राह्मण सेठों के गोत्र व नाम निम्नलिखित थे: क्रम संख्या गोत्र का नाम शेठ का नाम क्रम संख्या गोत्र का नाम
पुत्तो कालयकुमरो देवीसुरसुन्दरीजाओ। ग्रन्थ के अन्त में कवि ने अपने नाम का और काल का वर्णन किया है जो इस प्रकार है-इति श्रीकालकाचार्य-कथा संक्षेपतः कृता । अंकाष्टयक्षः १३८९ वर्षे ऐं श्री धर्मप्रभसूरिभिः॥ इति श्रीकालकाचार्य कथा ॥ छ ।। श्री ।। ॐ नमः ॥: ॥ एक ही ग्रन्थ की रचना करके विश्वख्याति अजित करने वाले ग्रन्थकार बहुत ही कम मिलेंगे। प्राचार्य धर्मप्रभसरि उन विरल ग्रन्थकारों में से एक हैं। जिनकी कृति कालकाचार्यकथा विश्वप्रसिद्ध है। इस ग्रन्थ की पश्चिमी राष्ट्रों के विद्वानों ने खूब प्रशंसा की है। बलिन के प्रो. ई. लायमेनने Zeitsch Deutsch Morgenlandischen तथा W. Norman Brown ने वाशिंग्टन में The Story of Kalaka के नाम इस ग्रन्थ का प्रकाशन कराया है। प्राचीन जैन ग्रन्थकारों ने भी धर्मप्रभसूरि कृत कालकाचार्य कथा का उल्लेख अपने ग्रन्थों में किया है। जैसे विचाररत्नसंग्रह में श्री जयसोमसूरि ने एवं श्री समयसुन्दरजी ने समाचारी शतक में उक्त कालकाचार्यकथा का प्रसंग दिया है। आज भी India Office Library में इस कथा की प्रति विद्यमान है।
हैं। अवचूरि सहित है। पत्र के चारों और संस्कृत भाषा में अवचूरि लिखी हुई है। पत्र के एक तरफ मध्य में आकृति दे रखी है और पत्र में दूसरी तरफ तीन डिजाइने दे रखी हैं। जो पासमानी और लाल स्याही से तथा प्राकृति का मध्य स्वर्ण स्याही से अंकित है। बोर्डर में दो दो लाल स्याही की लकीरों के मध्य में स्वर्ण स्याही की लाइन दी है। इस प्रति में पश्चिमी भारत की जैन चित्र शैली, मुख्यत: राजस्थानी जैन कला के कूल ३६ चित्र हैं जो कि स्वर्ण प्रधान पांच रंगों में है।
१. आर्यरक्षित पुस्तकोद्धार संस्था, जामनगर से प्रकाशित, सम्बत् २०००, २. हीरालाल कापड़िया: जैन संस्कृत साहित्य नो इतिहास, भाग २, पृ० १६३.
कालिदास के महाकाव्यों तथा जैन कुमारसम्भव के तुलानात्मक अध्ययन से स्पष्ट है कि जैन कवि की कविता, कालिदास के काव्यों, विशेषतः कुमारसम्भव से बहुत प्रभावित है। कालिदास कृत कुमारसम्भव की परिकल्पना, कथानक के संयोजन, घटनाओं के प्रस्तुतीकरण तथा काव्यरूडियों के परिपालन में पर्याप्त साम्य है। यह बात अलग है कि कालिदास का मनोविज्ञानवेत्ता ध्वनिवादी कवि वस्तुव्यापारों की योजना करके भी कथानक को समन्वित बनाए रखने में सफल हुआ है जब कि जयशेखर महाकवि के प्रबल प्राकर्षण के द्यावेग में अपनी कथावस्तु को न संभाल सका । कालिदास के कुमारसम्भव का प्रारम्भ हिमालय के हृदयग्राही वर्णन से होता है, जैन कुमारसम्भव के आरम्भ में अयोध्या का वर्णन है। कालिदास के हिमालय वर्णन के विम्ब-विश्य यथार्थता तथा सरस शैली का प्रभाव होते हुए भी प्रयोध्या का वर्णन कवि की कवित्वशक्ति का परिचायक है। महाकवि के काव्य तथा जैन कुमारसम्भव के प्रथम सर्ग में क्रमश: पार्वती तथा ऋषभ देव के जन्म, शैशव, यौवन तथा तज्जन्य सौन्दर्य का वर्णन है। कुमारसम्भव के द्वितीय सर्ग में तारक के आतंक से पीडित देवताओं का एक प्रतिनिधि मण्डल ब्रह्मा की सेवा में जाकर उनसे कष्टनिवारण की प्रार्थना करता है। जयशेखर के काव्य में स्वयं इन्द्र ऋषभ को विवाहार्थ प्रेरित करने घाता है, और प्रकाशन्तर से उस कर्म की पूर्ति करता है जिसका सम्पादन कुमारसम्भव के पष्ठ सर्ग में सप्तर्षि ओषधिप्रस्थ जाकर करते हैं। दोनों काव्यों के इस सर्ग में एक स्तोत्र का समावेश किया गया है। किन्तु जहाँ ब्रह्मा की स्तुति में निहित दर्शन की अन्तर्धारा उसे दर्शन के उच्च धरातल पर प्रतिष्ठित करती है, वहाँ जैन कुमारसम्भव में ऋषभदेव के पूर्व भवों तथा सुकृत्यों की गणना मात्र कर दी गयी है । फलतः कालिदास के स्तोत्र के समक्ष जयशेखर का प्रशस्तिगान शुष्क तथा नीरस प्रतीत होता है।
प्रवृत्ति काव्य में आद्यन्त विद्यमान है। प्रथम छह सर्ग अयोध्या, काव्यनायक के शैशव एवं यौवन, वधुनों के अलंकरण, वैवाहिक रीतियों, रात्रि, चन्द्रोदय, षड् ऋतु के वर्णनों से भरे पड़े हैं। यह ज्ञातव्य है कि काव्य के यत्किचित् कथानक का मुख्य भाग यहीं समाप्त हो जाता है। शेष पांच सर्गों में से स्वप्नदर्शन (सप्तम सर्ग) तथा उनके फल कथन (नवम सर्ग) का ही मुख्य कथा से सम्बन्ध है। पाठवें तथा नवें सर्गों की विषयवस्तु को एक सर्ग में प्रासानी से समेटा जा सकता था। दसवां तथा ग्यारहवां सर्ग तो सर्वथा अनावश्यक है । यदि काव्य को नौ सगों में ही समाप्त कर दिया जाता तो शायद यह अधिक अन्वितिपूर्ण बन सकता । ऋषभदेव के स्वप्नफल बताने के पश्चात् इन्द्र द्वारा उसकी पुष्टि करना न केवल निरर्थक है, इससे देवतुल्य नायक की गरिमा भी पाहत होती है। इस प्रकार काव्यकथा का सूक्ष्म तन्तु वर्णन-स्फीति के भार से पूर्णत: दब गया है । वस्तुत: काव्य में इन प्रासंगिक-अप्रासंगिक वर्णनों की ही प्रधानता है। मूल कथा के निर्वाह की अोर कवि ने बहुत कम ध्यान दिया है । उसके लिये वर्ण्य विषय की अपेक्षा वर्णन शैली प्रमुख है !
१३ द्रोणी नौका, अनालम् सम्यक् वजुमुखः गरुड, बुलाकी-वृक्ष, महाबलम् - वायु तृणध्यक्ष: - जांच, वृषः पुष्य, विकलुषित खण्डम्यन, उद्वेग-सुपारी, स्मरध्वज वादिव संचर- शरीर प्रान्तर-मार्ग आदीनवः-दोष, कुलम् भावास, भौती-रात्रि, विरोक:किरण, अवग्रहः विघ्न अन्तरिक निन्द्यदि दक्षिण दिशा, प्रशलतु हेमन्त पूणि अन्न तोयार्द्रा तीलिया, पिण्डोल-झूठन, निविरीस - निविड, रजनी- हरिद्रा ताविष:-स्वर्ग, स्तानवम् गतिलाघव, प्रमद्वरा - प्रमादिनी, महानादः - सिंह, माजिता रस, भोजन, मुचिः सूर्य, मंहति दान !
१४ कतिपय सूक्तियाँ --- १ यदुद्भवो यः स तदाभचेष्टितः - २६, २. तथा हि तातोनतया सुसूनुषु - २.६३, ३. स्याद् यत्र शक्तेरवकाशनाथः श्रीयेत नूरैरपि साम-१.१५ ४ न कोयना स्वेऽवसरे प्रभूयते ४.६९, ५. रागमेधपति रागिषु सर्वम् ५.१.६. कालेन विना क्व शक्ति: - ६.५, ७. शक्तौ सहना हि सन्तः - ६.२६, ५ जात्यरत्नपरीक्षायां बालाः किमधिकारिणः ७.६८, २. विविघ्नकरीष्टसिद्धे ६२, १०. अहो कलवं हृदयानुयायि कलानिधीनामपि भाग्यवभ्यम् ६.२ ११. अहो यो भाग्यवोपलभ्यम् ११, ११.
(४) इन टीकाओं के संशोधकों में वाडव ने दो नाम दिये हैं: -(१) श्रीमाणिक्यसुन्दरसूरि और (२) विराटनगरीय मन्त्री पंचानन ।
PAAN: AnnanoramannnnnnwwworroneAAAAAnanna
वर्षीतप पारणा महोत्सव के पश्चात प्राचार्यश्री जी ने अपने साधु शिष्यों सहित बाडमेर से दिनांक २-५-७६ रविवार को विहार कर जालौर के विख्यात मन्दिरों, तीर्थों; पाली जिले की पंचतीर्थी-राणकपुर, नाडोल, नारलाई वरकाना, घाणेराव, सादड़ी प्रादि की यात्रा करते पधारे। बाड़मेर जैन श्रीसंघ ने आपको राणकपुर जैन तीर्थ पर अनुनय विनय करते हुए बाड़मेर में चातुर्मास करने की विनती की और आपश्री जी ने स्वीकृति प्रदान की। पुनः तीर्थों की यात्रा, जैन धर्म का प्रचार, जैन संघों की जानकारी करते हुए आचार्यश्री जी अपने साधू शिष्यों सहित बाड़मेर में चातुर्मास करने हेतु उग्र विहार करते हुए चल दिये। सिणधरी-बाडमेर में प्रापश्री जी की निश्रा में प्रसाढसुदि दूज को महाप्रभावक परम पूज्य युगप्रधान दादाश्री कल्याणसागरसरीश्वर जी महाराज साहब का चतुर्थ जन्मशताब्दीमहोत्सव वर्ष का शुभारम्भ किया गया। इस अवसर पर बाड़मेर के श्री वर्धमान जैनमंडल द्वारा बैण्ड बाजे के साथ उत्सव मनाया और कल्याण ज्योत का शुभारम्भ किया गया। सिणधरी से बाड़मेर नगर में चातुर्मास बिहार करते हुए पूज्य आचार्यश्री जी अपने शिष्यों सहित दिनांक २ जुलाई, १९७६ शुक्रवार आषाढ सुदि ६ को कुड़ला मार्ग से चौहटन सड़क होते हुए प्रात: साढ़े नव बजे भव्य स्वागत समारोह के साथ प्राचार्यश्री जी एवं साधुसमुदाय का नगर प्रवेश करवाया गया । नगर प्रवेश समारोह में
कर्ता-संपादक: अचलगच्छाधिपति पू. आचार्य श्री गुणसागरसूरीश्वरजी म. सा. ४
अन्यदा देदीदेव्या स्वप्ने स्वयं दुग्धपानं कृतमेवमवलोकितम् । तस्यां रात्रौ तस्याः कुक्षौ देवलोकाच्चुत्वा कोऽपि भाग्यवान् जीवोऽवतीर्णः । सानंदा देदीदेवी वल्लभाय स्वप्नकथनं कृत्वा, अनंतरं स्वप्नजागरणं कृत्वा, भाग्यशालिपुत्रप्राप्तिरूपं स्वप्नफलं ज्ञात्वा शोभनरीत्या गर्भपालनं करोति स्म । नवमे मासे पूर्णे देदीदेवी भाग्यशालिनं तेजस्विनं नंदनं विक्रमस्य षट्त्रिंशदधिकैकादशशतवर्षे श्रावणमासस्य शुक्लपक्षे नवभ्यां तिथौ शनिवासरे सुखेन प्रासूत । द्रोणश्रेष्ठिना पुत्रस्य जन्ममहोत्सवं कृत्वा, ' मात्रा स्वप्ने धेनुदुग्धपानं कृतं' तेन कारणेन पुत्रस्य 'गोदुहकुमार' इति नाम स्थापितम् । स बालः सर्वेषां प्रियोऽभवत् । शुक्लद्वितीयाशशिकला इव स वृद्धि प्राप्तो जैनदेवगुरुदर्शनप्रियः सदाचारप्रियश्च जातः । स बालः पितृभ्यां लाल्यमानः पाल्यमानो यदा पंचवार्षिक: संजातस्तदा श्रीजयसिंहसूरिस्तत्र नगरे समागतः ।
अथैकदा जैनशास्त्राणां स्वाध्यायं विचारणां च कुर्वाणेन श्रीआयरक्षितसूरिणा श्रीदशवैकालिकसूत्रस्य “ सीओदगं न सेविज्जा'' अस्या गाथाया अर्थविचारणानिमग्नेनैवं विचारितं यद् यतिभिः प्रासुकं जलं सेवनीयमिति शास्त्रे प्रोक्तमस्ति । वयं तु तथा न कुर्मस्तत्किमेतदसमंजसम् ? ततस्तेनैतद्विषये गुरवः पृष्टा: -हे भगवन् किमेतदविचारित शास्त्रविरुद्धं वर्तनं क्रियते ? गुरुभिः प्रोक्तम्अभाग्योदयेनाऽस्माभिरघुना शास्त्रसंमत-मार्गो नानुस्रियते, अधुना प्रायो यतय एवमेव विरुद्धं वर्तनं कुर्वन्ति । शास्त्राविरुद्धं वर्तनं कतुं वयमधुनाऽस्मिन्काले न शक्नुम इति । गुरुवचनं निशम्य शास्त्रविरुद्ध
वर्तनसंतप्तहृदयेनाऽऽयरक्षितसूरिणा विचारितं-धिगस्माकं जीवितं वयं तारकजैनशास्त्रसंमत-मोक्षसाधकसाधुमार्गविलोपन-महापापेषु पतिताः स्मः । उन्मार्गप्रचारकाणामुन्मार्गवर्तननिमग्नानामहो कदाsस्माकं निस्तारो भविष्यति ? शास्त्रविरुद्धाचरणमग्नानामस्माकं शास्त्रविरुद्धमुत्सूत्रप्ररूपणमपि कदाचिद्भवत्यतः पापे पतितानामहोऽस्माकं कदा महाभयंकर-संसार-कारागारादुद्धारो भविता: अहा, वयं महाकष्टे पतिता स्मः । अस्माकं साध्वाचारपालनेन विना कोऽप्यन्य उपायो नास्ति । जगदुपकारकसाध्वाचारस्य रक्षणं करणीयमेवाऽन्यथैतादृशस्य तारकशास्त्रसंमत साधुमार्गस्य विलोपकरणस्वरूपो महाऽनर्थो भविष्यतीत्यादिविचारणां कृत्वा व्यस्थितहृदय आर्यरक्षितसूरिनत्वा गुरुनवदत्-भगवन् शास्त्र संमत तारकसाधुमार्गविलोपनमहापापे पतितोऽस्मि, मामस्मान्महापापादुद्धर जैनशास्त्रसंमत तारकसाधुमार्गाचरणेच्छा वर्तते । तस्माद् यूयं शास्त्रसंमत साध्वाचाराचरणं स्वीकृत्याऽस्मान् तारयताऽथवा मां शास्त्रसंमतसाधुमार्गाचरणरक्षणाज्ञां प्रयच्छत, तारकश्रीजिनशासनस्य तारकाचारपालनरक्षे कर्तव्य एव । तन्निशम्य गुरुणा गद्गद स्वरेण प्रोक्तम्-वत्स, त्वया प्रशंसनीया विचारणा कृता, तुभ्यं धन्यवादं ददामि अस्माकं पापोदयेनाऽधुना वयं शास्त्रसंमतसाध्वाचारपालने समर्था न स्मः । तुभ्यं संमति यन्छामि त्वं सुखेन शास्त्रसंमतसाधुमार्गपालननिमग्नो भव । तद् गुरुवचनं श्रुत्वा प्रहृष्टहृदयेनाऽऽर्यरक्षितसूरिणा प्रोक्तम्-भगवन् महा कृपा, अथाहमाचार्यपदमुपाध्यायपदं च त्यजामि । गुरुणा प्रोक्तम् ,--पदवीत्यागं मा कुरु । शिष्येण प्रोक्तम्-अधुना मम साधनामार्गे पदवी विघ्नभूता भविष्यति तस्मात्पदवीत्यागो वरः । तनिशम्य गुरुणा तस्याचार्यपदवीत्यागः स्वीकृतः परमुपाध्यायपदवीत्यागो न स्वीकृतो गुरोराज्ञया तेनोपाध्यायपदवी रक्षिता । ___अथ स विजयचन्द्रोपाध्यायः पुनर्विशुद्धदीक्षावतोच्चारणं ताशविशुद्धचारित्रपालनेच्छुभिर्मुनिभिः सह कृत्वा गुरोरनुज्ञां गृहीत्वा ततोऽन्यत्र विहारं कुर्वन् विशुद्ध मुग्रं चारित्रं पालयन्ननेककष्टानि सहमानो धर्मप्रचारं कुर्वन्नस्ति स्म ।
तस्मिन्भालेजनगर एको गौतमगोत्री मांडशाली महाधनी यशोधननामा व्यवहारी वसति स्म । तस्य पूर्वजान् प्रागुदयप्रभसूरि: प्रतिबोध्य जैनधर्मे स्थापितवान् पश्चान्मिथ्याविनां संसर्गेण तत्परिवारो मिध्यात्वी संजातः । अथैकदा पूर्वकर्मोदयात् तस्य यशोधनश्रेष्ठिनो दाहज्वरः समुत्पन्नस्तेन स श्रेष्ठी कुत्रापि शांति नावाप । तस्य पत्नीपुत्रादिभिर्बहव उपचाराः कारिताः । तथाऽपि तस्य देहे शांतिर्न जाता । तदा यशोधनस्य मात्राऽष्टमतपः कृत्वा स्वगोत्रदेवी समाराधिता । ततः साऽम्बिका गोत्रदेवी प्रत्यक्षीभूय प्रोवाच- युष्माकं पूर्वजा जैनधर्मपालका बभूवुः पश्चाद्ययं मिध्याधर्माराधकाः संजाताः । ततस्तव पुत्रस्य दाहज्वरो मयोत्पादितो | अथ यूयं यदि सुखशांतिप्राप्तुकामास्तर्हि पुरेऽस्मिन् विशुद्धजैनधर्मस्य पालकाः प्रचारका विजयचंद्रोपाध्यायाः समागताः सन्ति । तेषां चरणोदकस्याssछोटनेन तव पुत्रस्य दाहज्वरो गमिष्यति । ततो यूयं जैनधर्माराधका भवतेति कथयित्वाऽम्बिकादेवी गता । ततो . यशोधनश्रेष्ठिनो माता विजयचंदोपाध्याय समीपं गया, तस्य पुरोऽम्बिकादेवीकथितं कथयित्वा तेषां चरणोदकं गृहीत्वा गृहमागत्य, यशोधनस्य शरीरे तज्जलमसिंचयत् । तस्य जलस्य प्रभावेण यशो -
निरीक्ष्य विषण्णा सन्तो यज्ञमंडपमपवित्रं मन्यमाना नदीं गत्वा स्नात्वा राजसभायां समुपविष्टनृपसमीपं गत्वा प्रोचुः– पृथ्वीप, यज्ञमंडपे धेनुर्मृता पतिताऽस्ति तेन यज्ञमंडपोऽपवित्रः संजातः । अथ यज्ञो कथं संपूर्णो भवेत् ? पुत्रकामेष्टियज्ञः कस्यचिदपि कृते एकवारमेव कर्तव्य एतादृशी शास्त्राज्ञाऽस्ति । नृपेण प्रोक्तम् एष यज्ञः कथं पूर्णो भवेत्: तदा विप्रैः कथितम् - यदि सा धेनुर्जीवन्तीवोत्थाय यज्ञमंडपात् गच्छेत् तर्हि यज्ञः पूर्णो भवेदन्यथा न हि । नृपेणोक्तम् - एवं कथं भवेत् ? विप्रैः कथितम् - एतादृशः कोऽपि मंत्रज्ञो यदि लभ्यते तर्हि यज्ञः संपूर्णो भवेत् । तन्निशम्य भूपालेन प्रोक्तम् - सदस्या, एतादृशो विद्यामंत्रज्ञः कोऽपि दृष्टः श्रुतो वा यदि युष्मासु केनाऽपि तर्हि वदत । तन्निशम्य केनापि किमपि तद्विषये न कथितम् । तदा भूपेनोदयमंत्रिणं प्रेष्य तदा तत्रस्था श्रीहेमचंद्रसूरय आकारिताः । ते तत्र समागत्य धर्मलाभाशिषं ददुः । भूपालेन सर्ववृत्तांतं कथयित्वा तथाविधः कोऽपि विद्यामंत्रज्ञोऽस्ति न वा ? यद्यस्ति तदा स कोऽस्ति, कुत्रास्ति तत्कथयतेति प्रोक्तम् । तदाकर्ण्य श्रीहेमचंद्रसूरिणा प्रोक्तम्-अधुना अस्मिन्नेव नगरे श्रीविधिपक्षगच्छस्याचार्याः श्रीआर्यरक्षितसूरयो विद्यमानाः सन्ति । ते विद्यामंत्रज्ञाः, परकायाप्रवेशिनीं विद्यामपि जानन्ति । परकायप्रवेशिनीं विद्यां विनैतत्कार्यं न भविष्यति । तन्निशम्य भूपेन प्रोक्तम् - एते सूरयस्तु मयैवाऽत्रनगरे समाकारिताः सन्ति । ततो हेमचंद्रसूरिं सन्मानपूर्वकं विसर्ज्य सपरिवारो भूपतिः यत्र श्रीआर्यरक्षितसूरयः सन्ति तत्र समागत्य प्रोवाच भगवन्तो, मया यूयमत्राssकारिताः परन्तु पश्चात्पृच्छापि न कृता, क्षमावन्तो भवन्तो ममापराधान् क्षम्य - ताम् । सूरिवरेण प्रोक्तम् - न कोऽपि तवापराधो वयं तु तव साहाय्येन ज्ञानदर्शनचारित्रस्याऽऽराधनां निर्विघ्नतया कुर्मः । तदाकर्ण्य तेषां प्रशांततादिगुणैः प्रभावितेन नृपेण सूरिवराणां यज्ञस्य वृत्तान्तं प्रोच्य यज्ञमंडपान्मृतां धेनुं जीवन्तीव निष्काशयतेति प्रार्थना कृता, सूरिवरेण जैनधर्मस्य विशिष्टता ज्ञापनार्थ सा विज्ञप्तिः स्वीकृता । ततो नृपः सपरिवारः सूरिवरं प्रणम्य गतः । सूरिः शिष्यान् वृत्तान्तं प्रोच्या-पवरके स्वदेहं मुक्त्वा स्वयं तस्मान् निर्गत्य, यज्ञमंडपे पतितां मृतां धेनुं प्रविष्टः । ततः सा धेनु जीवन्तीव तत उत्थाय यज्ञमंडपाद् दूरं गता, ततः स्वयं तस्या निर्गव्य, स्वशरीरे प्रविश्याऽपवरकान् निर्गत्य, स्वपरिवारं धर्मं च रक्षति स्म । अथ सूरिवरस्य एतन्महाकार्यं निरीक्ष्य साश्चर्यः सपरिवारो भूपः सूरिपार्श्वे समागत्य वंदनं प्रशंसां च चकाराकथयच्च भगवंतो, यूयं वचनपालने निश्चलाः बभूवुस्तस्माद् युष्माकं परिवारोऽचलत्वेन प्रसिद्धो भवतादिति प्रोच्य सूरिवरप्रभावेण प्रभावितः सन् प्रणम्य स्वस्थानं गतो यज्ञकारका विप्रा अपि चमत्कारं प्राप्ताः संतो यज्ञकार्य पूर्ण कृत्वा जैनाचार्य प्रणम्य प्रशस्य च स्वदेशे गताः । श्रीसिद्धराजजयसिंहभूपस्य पुत्रो न संजातः । स पुत्ररहित एव मरणं प्राप्तः ।
कककककककककक २१] चोरिमन्मंदिरं मध्येऽभवत्तेन च चोरिमत् । मंदिरयोश्च नामाऽभूवयोस्तत्र प्रसिद्धिभाक् ॥२३३॥ विज्ञप्त्या श्रेष्ठिनस्तत्र चातुर्मासं प्रभावकम् । विधाय कच्छदेशं हि ययौ सूरीन्द्रसत्तमः ॥२३४॥ प्रतिग्रामं विहारं हि, कुर्वन्प्रबोधयन्गुरुः । मांडवी च पुरीमागात्सत्संघेन प्रवेशितः ॥२३५॥ संघाग्रहेण सूरीन्द्रश्चातुर्मासं व्यघाच्छुभम् । ततो ययौ भुजं वर्षे, नवर्षिरसचन्द्रके ॥२३६॥ सपौरभारमल्लेन, राजसन्मानपूर्वकम् । गुर्वागमनहृष्टेन, राज्ञा सूरिः प्रवेशितः ॥२३७॥ सूर्युपदेशकं श्रुत्वा, हृष्टो भूपश्च पौरयुक् । उपकारादि संस्मृत्य, प्रशंसामकरोभृशम् ॥२३८॥ सपौरभूपविज्ञप्त्या, सूरिविंद्वच्छिरोमणिः । सत्त्वान्प्रबोधयन्भव्यान्मासं यावरिस्थतस्तदा ॥२३९॥ ततो विहृत्य कोठारापुरीमागत्य सूरिपः । चातुर्मासं व्यधाद्भव्यं, बिद डां च पुरीं ययौ ॥२४०॥ मासकल्पं विधायाऽत्र, पुरमंजारमाययौ । चातुर्मासं च तत्राऽस्थात्संधाग्रहेण सूरिपः ॥२४१॥ इतो जामपुरे भ्रात्रोः सचिवयोधनं यशः । असहमानदुष्टेन, कोशपेनाऽशुभं कृतम् ॥२४२॥ मुद्रानवसहस्राणां, विधायनवलक्षकम् । भूपपत्रमदादुष्टो, मंत्रिभ्यां मार्गयन्धनम् ॥२४३॥ योगिरूपमहाकाल्याः, प्राप्य चित्रलतां च तौ, कष्टं ती|ऽशुभं ज्ञात्वा, कच्छभद्रावती गतौ ॥२४४॥ तज्ज्ञात्वा भूमिपेनाऽपि, लोहाणाज्ञातिकाऽहितम् । दुष्टं तं कोशपं हत्वाऽऽहूतौ तौ नाऽगतौ पुनः ॥२४५॥ चत्वारि ह्योशवंशीयाः सहस्राण्यागतास्ततः । भद्रावती ततः सूरिविज्ञप्तश्च समाययो ॥२४६॥ ससंधो वर्धमानश्च, पद्मसिंहेन संयुतः । प्रावेशयत्पुरी सूरिं वृत्तान्तश्चाऽह तत्पुरः ॥२४७॥ कारयित्वा चतुर्मासं, तौ च सूर्युपदेशतः । माणिक्यारिष्टनीला दिरत्नमूर्तीविधाप्य च ॥२४८॥ पंचमीसिद्धचक्राद्युद्यापनं च विधाय हि । पंचलक्षव्ययं तेषु, व्यधातां श्रेष्ठिपुंगवौ ॥२४९।। भद्रेश्वरस्य तीर्थस्य, वर्षेऽग्निसिद्धिक्षितौ । जीर्णोद्धारं विधायाऽऽशु, सार्धलक्षव्ययेन च ॥२५॥ कृत्वा साधर्मिकोदारं, सप्तलक्षव्ययादरम् । चंपापावाबुसम्मेतराजवैभारपावकान् ॥२५१॥ कदंबतालसिद्धादिरैवतादींश्च तीर्थपान् । संस्पृश्य यात्रया तेषामुद्धारार्थ पृथक्पृथक् ॥२५२॥ प्रादातां भ्रातरौ सर्वं, लक्षाणां पंचविंशतिम् । ततो निवृत्त्य चागातां, पुरी भद्रावती मुदा ॥२५३॥ बाणसिद्धिरसेन्दुब्दे, सूरिः शिष्यामराब्धिकम् । भद्रावत्यां व्यधात्सूरिं, द्विलक्षोत्सवपूर्वकम् ॥२५॥ कारितं तच्चतुर्मासं, ताभ्यां पुनश्च कारितम् । वसुसिद्धिरसेद्वन्द्वदे, वर्धमानोऽपि स्वर्गतः ॥२५५|| विचार्य धर्मकार्याणि, धर्मात्मत्वमुदारताम् । तस्येभ्यस्य तदा सूरेरक्ष्णोरश्रूणि चाऽपतन् ॥२५६॥: मुद्रा द्वादशलक्षाणि, मृत्योः पश्चात्तदात्मजैः । व्ययिता दहनस्थाने, लक्षत्रयव्ययेन च ॥२५७॥ महावापी च काराप्य, चैत्यं तस्मिंश्च पादुके । स्थापिते शान्तिनाथस्य, भद्रेश्वरे हि सोत्सवम् ॥२५८॥ द्रव्यं वितीर्य कार्येऽस्मिन्पद्मसिंहोऽपि स्वात्मजैः । रणमल्लकुरपालश्रीपालैमांडवीं गतः ॥२५९॥
वर्धमानसुता वीरपालश्च विजपालकः । जगड्डुर्भारमल्लच, भुजेऽवसन्पुरे ततः ॥ २६०॥ वेदाङ्करसचन्द्रेऽब्दे, पद्मसिंहोऽपि स्वर्गतः । कच्छस्थमांडवीपुर्यां तत्राऽऽसीत्सूरिराट् तदा ॥ २६१ ॥ सूरिर्वर्षे खखर्षीन्दौ, झालोरे चागतो मरौ । तत्राऽऽसीद्धि तदा मारी, तया लोका भृशं मृताः ॥ २६२ ॥ विज्ञप्तो मंत्रिलोकैश्च सूरिंर्मारीं न्यवारयत् । तदाऽभूज्जैनधर्मस्य, सूरेर्मरौ प्रभावना ॥ २६३ ॥ गुर्जरकच्छसौराष्ट्रमरूपंचनदादिषु । ग्रामाद्ग्रामं हि सूरीशो, विजहार पुनः पुनः || २६४ || सूरीश्वरोपदेशेन जीर्णोद्वारा जिनालयाः । प्रतिष्ठाः प्रतिमा यात्रा, ससंघा दीक्षिता भृशम् || २६५ || ज्ञानाला प्रभूताश्च, वात्सल्यानि सधर्मिणाम् । तपउद्यापनादीनि, दीनोद्धारा बोभुवन् ॥ २६६॥ अमदावादसादयोर्नीदलाय्यां च पाटणे । चातुर्मासानि कृत्वाऽथ, प्रांत्यानि भुजमाययौ || २६७॥ उग्रविहारसूरीशः, सोत्सवं हि प्रवेशितः । चातुर्मासं च संघेन, सूरेस्तत्रैव कारितम् || २६८ || वृद्धत्वं स्वं विचिन्त्य प्रागमराम्बुधिसूरये । विद्याः शिक्षाः प्रदायाऽदात्, रत्नाब्धयेपि सूरिराट् ॥ २६९॥ आकाशगामिनीं विद्यां ह्यदृश्यकारिणीं तथा । अदत्त्वैव समाध्याप्तो, जैनधर्मप्रभावकः ॥ २७० ॥ वसुचन्द्रर्षिचन्द्रे वै, संवत्सरे च वैक्रमे । राधशुक्ल तृतीयायां स्वर्गतः सूरिसत्तमः ॥२७१ ॥ एक: सूरिः परिवारे, महोपाध्यायका दश । एकाधिका उपाध्यायः, पंचदशाऽभवन्वरा ॥ २७२॥ स्थविरा गणिनश्चैव प्रवर्तकांदिसाधवः । द्विशती वर्थचारित्रा, ध्यानिनश्च तपस्विनः ॥ २७३॥ महत्तरा प्रवर्तिन्यादयः साध्व्यश्च सत्तमाः । कल्याणाब्धेश्व सूरेर्हि, त्रिशती वर्यसंयमाः ॥ २७४॥ स्तोत्रकोशचरित्रस्तवनादीनि हि सूरिंराट् । संस्कृतचित्रपधैर्नु, विद्वद्वर्यः सुदृब्धवान् ॥ २७५ ॥ भुजसंघकृता यात्रा, श्मशानस्याऽभवद्वारा । जगडूच्छालिता मुद्रास्तस्यां सहस्रपंचकम् ॥ २७६॥ वर्धमानसुतेनाथ, जगड्डुना कृतो वरः । महोत्सवो गुरोर्भक्त्या, स्तूपः संघेन कारितः ॥ २७७॥ महोत्सवेन संघेन कृतोऽमराब्धिसूरिपः । गच्छेशो गुरुचैत्यं च विशालोच्यं हि कारितम् || २७८ ॥ सोत्सवं स्थापिते तत्र कल्याणसूरिपादुके । मूर्तियुग् गुरु चैत्यानि, गुरोरस्य ततोऽभवन् ॥ २७९ ॥ सपादुका बृहन्मूर्तिर्मुजस्य गुरुमंदिरे । संप्रत्यस्ति तथा सूरेर्गोतमान्धेव मूर्तिका || २८०॥ सम्यग्ज्ञानप्रकाशकं कुपथहं भद्रप्रदं कामहं, तीर्थोद्धार प्रभावकृज्जिनगृहानिर्मापकं रागहं । सूरिं वादिमदापहं विरतिदं शंदं कषायापहं, धर्मस्योरुप्रभावकं युगवां कल्याणवाधिं स्तुवे ॥ २८९ ॥ पूर्णता मग सुरेश्वरित्रं लघुकं कृतम् । मयाऽत्र स्खलितं यद्धि संशोध्यं तच्च कोविदैः ॥ २८२॥ अचलगच्छपत्त्वाप्तगुणसागरसूरिणा । गौतमाब्धिप्रशिष्येण, नीत्यव्धिशिष्यकेण हि || २८३ || त्रित्रिनेत्रवर्षेहि, गुरुभक्त्याऽल्पबुद्धिना । भाद्रपदासिते पक्षे, पंचम्यां शनिवासरे ॥ २८४ ॥ सूर्यचन्द्रौ च यावत्स्तश्वरित्रं जयतादिदम् । वाच्यमानं ददबोधं, सावत्सूरेहिं सौख्यदम् || २८५ ||
जगद्गुरुणांः प्रौढप्रतापशालिनां विद्वद्वर्याणां अचलगच्छाधिराजानाम्: परमपूज्य श्रीकल्याणसागरसूरीश्वराणाम् जीवन सौरभम्
एवं पञ्चवर्षदेशीयोऽयं बालः पित्रा शुभे मुहूर्ते विद्याभ्यासाय गुरुचरणौ प्रापितः । शालायां स्वीयैः समवयोभिरन्यैर्बालकैः सह मुदितमनाः क्रमेणाक्षरपती: शिक्षणे मनो न्यवेशयत् । बालस्य तेजोमयं मुखं चांचलयाञ्चितां चेष्ठां जिज्ञासापूरिते नेत्रे, आकर्णनलालसौ कर्णौ चाकलय्य गुरुरपि मुदितमुदितः प्रेम्णा तमशिक्षयत् ।
वालकोऽयं तव कोऽपि महापुण्यशाली विद्यते । अस्य सौभाग्य सम्भावयन्नहं विचारयामि यदीमंबाल शासनसेवाय भवती समर्पयेत् तदा अवश्यमेवायं जिनशासनस्थ महान् प्रभावको भविष्यति, न चात्र कश्चन संदेहलेश इति ।" धीरया धोरण्या प्रस्तावितमिम वचन विन्यासं समाकर्ण्य नामिलदे चिन्तासन्तानसङ्कलिता क्षणाय मौनमवलम्व्यातिष्ठत् । साक्षाद् धर्ममूर्ति-श्रीधर्ममूतिसूरीश्वराणां धर्ममयानि वचांसि तस्या हृदि प्रविष्टान्यपि किमपि निर्णेतुं न प्राभवन् । अत एव तया प्रोक्तम्: " पूज्यानामाज्ञा शिरोधार्या विद्यते । साम्प्रतमस्य पिता परदेशं व्यापाराय गतोऽस्ति । अतस्तदागमनान्तरं विचायेंतेति ।" शासनसेवा कोडनकुमारस्य सम्र्पणम् ।
भक्तिभावना भावयन्तः, लोकोपकारपरायणतां प्रथयन्तः जिनशासनपताकां दिशि दिशि स्फोरयन्ता भूयोऽपि स्वेच्छया विहरन्तो ' लोलाडा नगरी सम्माप्ताः । तेषु दिवसेषु पुण्यशाली श्री नानींग श्रेष्ठ्यपि परदेशात् परावृत्य परिवारं प्रेम्णा पालयितुं समागतोऽभूत् । सूरीश्वराणां दर्शनेन तेषां प्रवचनार्गनेन पवित्रितान्तःकरणो जिनचरणारविंदैकशरणः श्रेष्ठी स्वीयया पल्या पूज्याचार्याणां कोडनकुमारस्य शासनसेवायै समर्पणप्रस्तावमप्यश्रौषीत् । सति समये पुनरपि स एव प्रस्तावः श्रीसंघसमक्ष सूरीश्वरैः प्रस्थापितः । एकतो जिनशासनसेवानुरागः परतश्च पुत्रानुरागः श्रेष्ठिनं दोला चलवृत्त्या चिन्तामग्नमकुर्वताम् । पत्नी नामिलदेव्यपि तचिंतने सहभागिन्यभवत् । परस्परं विसृशन्तौ दम्पती प्रान्ते 'आत्मनः शासनं महत्', 'वैराग्यं परम' धनम् ', संसारवासना लिप्तो नामोद्वारक्षमो भवेत् ', यदहरेव विरज्येत तदहरेव प्रव्रजेत् ' इत्यादि - सूक्ती: स्मारं स्मारं सकलस्यापि जगतः कल्याणकामनया कोडनकुमारं पूज्याचार्यचरणयोः समर्पितवन्तौ । तत्र स्थितोऽखिलोऽपि श्रीसंघस्तयोर्भाग्यं कर्तव्यं शासनानुरागं च तुमुलेन हर्षेणाभ्यनन्दत् ।
यथाकालं स्वेच्छया विहारं कृत्वा श्रीमन्त आचार्यपादा 'लोलाडा' ग्रामात् 'धोलका ' नगर प्राप्ताः । मुनिभावं श्रितो बालः कोडनकुमारोऽपि सहैवागतः । तत्र शुभ मुहूर्तमवलोक्य तत्रत्य श्रीसंघस्य प्रार्थनया कोडनकुमारस्य दीक्षामहोत्सवायोजनं समपद्यत । केवल नववदेशीयं बालमेनं दीक्षा - भावनया समुल्लसन्तं दृष्ट्वा दृष्टवा सर्वेऽपि चक्रिता अभवन् । महता संरम्भेण जैनशासनस्य जयबोपपूर्वक वीरसंवत् २१२२, विक्रमसंवत् १६४२ तमे वर्षे भागवती दीक्षा सम्पन्ना । अस्मिन्नेव समयेऽभिनवस्य शिष्यस्य सुखियै: 'शुभसागर ' इत्यभिधानमपि घोषितम् ।
लोकपणां तपःपूतां च श्रीमत्कल्याणसागरमुनिराजानां ख्याति विज्ञाय गुरुवर्या पूज्यश्री धर्म मूर्तिसूरीश्वराः शासनसेवकानां विज्ञप्ति तथाऽऽत्मना वार्धक्यं चिन्तयित्वा तेभ्य आचार्यपदप्रदानाय स्वीकृति प्रदत्तवन्तः । महता संरम्भेण महानगरेऽहम्मदाबादापरनामनि राजनगरे सं. १९४७ तमें वर्षे श्रीकल्याणसागरमुनिवर्याः आचार्यपदव्या विमूषिता अक्रियन्त । असीत् तदानीमेतेषा वयः केवल षोडषवर्षात्मकमेव । अस्मिन्नेवावसरे उपाध्यायश्री-रत्नसागरमहाराजेभ्यो स्तथोपाध्याय-श्रीविनयसागरमहाराजेभ्यो — महोपाध्याय ' पदवीप्रदानपूर्वक नूतनाचार्यस्व शिष्यत्वेन ते घोषिताः । उग्रो विहार: 'छ' री पालकस घस्य यात्रा
तत्र पदार्पणानन्तरं तीर्थस्पर्शनाविधिं निवर्त्य स्थिरतायां सत्यां पूज्यानां प्रथमं व्याख्यानमभूत् । तत्र श्रीमदाचार्य: शत्रुञ्जय-महातीर्थस्य महिमा तथा 'छरीबालकसंघस्य माहात्म्यमद्भुतया शैल्या शास्त्राणां वचनानि समुद्धृत्य प्रतिपादिते । प्रभावशालिन्या वचाविन्यस्या तत् श्रुत्वा भविकानां हृदयानि नितान्तं प्रसत्तिमासादितवन्ति । तदानीं तत्र श्रावकेषु 'आरीखाणा' (सुथरी निकटस्य) ग्रामाद् व्यापाराय भद्रावतीमागत्य निवासतो लालनगोत्रश्रेष्ठिश्री अमरसि हशाहस्य सुपुत्रौ श्रेष्ठि-वर्धमानशाहस्तथा श्रेष्ठ-पद्मसिंहः श्रीशत्रुजय महातीर्थस्य संध निःसारयितु भावनाशीलावभूताम् । 'घर्मस्य त्वरिता गति'रित्यनुसार सूरिचरणानामने भावनैषा परिभाविता । बलाबलं च विचारितम् । आग्रहातिशयाच्च स्वीकृतिरपि ताभ्यां
लब्धा । तदनुसारमेव पत्रिका निर्माण्य देशेस्य सर्वष्वपि भागेषु प्रहिताः । दूरदूरतो भक्तिभाजः साधर्मिकाः श्रावक-श्राविकाः भद्रावतीतीर्थमागन्तुं प्रवृत्ताः । तस्मिन् समये संकतप्रदेशः ( रणभूमि: ) अतीव भीषण आसीत् । सेकतप्रदेशे संघरूपेण यात्रा सम्पादनमतीव दुष्करमभूत् । कारणादस्मात् शुभे मुहूर्ते संधे समाविष्टेन श्रावक-श्राविका समुदायेन सह सपरिवाराविमौ वर्धमान - पद्मसिंहशाहश्रश्रेष्ठिनौ सामुद्रिकेन मार्गेण नौकास्वारुह्य 'नागना (जामनगर ) पोतविश्रामस्थल प्राप्ताः | श्रीकल्याणसागरसूरयोऽपि साधूनां साध्वीनां च विशालेन समुदायेन सह सैकतमार्गतः कठिनमुग्रं च विहार विधाय 'नागना ' ( नवानगर ) पोतस्थितिस्थलं प्राप्ताः । तदानीन्तनं नवानगरमेव इदानीन्तनं 'जामनगर विद्यते ।
अस्य नगरस्य भूपतिश्री जसवन्तसि हमहाभागैः संघपत्योरतीवव सगतं व्याहृतम् । पञ्चदशसहस्त्रयात्रिक- संख्यावतोऽस्य सइधस्य रक्षायै राज्ञा शतमिता शास्त्रास्त्रः सुसज्जिता सैनिकाः: प्रदत्तास्तथा च सङ्घार्थमुपयोगिनो भवेयुस्तावन्त एव गजा अश्वास्तथा रथादयोऽपि पुरस्कृताः ।
द्वितीयेऽहनि सूरिवराणामाज्ञया सधपती पौषधं नीत्वा सूरिभिः सह चलितु प्रवृत्तौ । संवीक्ष्य च तौ हस्तिपकाः कुपिताः सन्तो जैनसाधूनां विषये कत्सितं जल्पितुमारब्ध!: । प्ररं यात्रिणो दर्शकाश्च सडघपत्योविनयमाज्ञापालनं च वीक्ष्य नतमस्. । अभूवन् ।
ततः परं गिस्तारीतीथे तथा सौराष्टे विहृत्य सं. १६५३ वत्सरस्य वर्षावास प्रमासपट्टणे विधाय सं. १६५४ तमे वर्षे कच्छस्य मुख्ये भुजनगरे समागताः । तत्र वातरोगाक्रान्तं कच्छस्य महारावश्रीभारमलं (प्रथम) मन्त्रितेन जलेन रोगमुक्तं व्यदधुः । प्रतिबोध प्राप्तजैनधर्मानुरागं दधानेन राज्ञा पर्युषणपर्व दिवसेषु समग्रेऽपि कच्छप्रदेशेऽष्टदिवसपर्यन्तमहिंसापालनस्योद्घोषणा कारिता । प्रसन्नेन राज्ञा सूरिवर्याणा-मुपदेशानुसारं 'राजविहार' नाम्ना जिनालयो निर्मापितः । राज्ञा स्वीये राजभवने यस्मिन् पट्टके सूरिवरा उपवेशिता तत् पट्टकमद्यापि भुजनगरस्यांचलगन्छीयोपाश्रये विद्यमानमस्ति । स. १६५४ तः १६६७ तम-वर्ष पर्यन्तमाचार्य चरणैः कच्छपदेशेषु विहृत्य ७५ पुरुषेभ्यस्तथा १२७ महिलाभ्यः परमपवित्राः दीक्षाः प्रदत्ता: किञ्च त्रयोदश प्रतिष्ठाः कारिताः । एवं कच्छ पदेशन्य भूमौ श्रीमद् भिः भूयांस उपकारा विहिताः । भुजमांडवीस्था जिनालया अपि श्रीचरणानां प्रेरणयैव निर्मिताः ।
__ सं. १६७० तम वत्सरस्य चैत्रपूर्णिमायां श्रीधर्म मूर्तिसूरयः कालधर्म प्राप्ताः । परमपूज्यानामकारणकरुणाकरणपरायणानामनाकलितेन दिवः प्रयाणेन कल्याणसागरसूरय आत्मानं छत्रच्छायारहितं मन्यमानाः किमपि हार्दिकी तान्तिमनुभवन्त आसन् । चतुर्विध संधोऽपि तदानीं निर्विण्ण इवाभूत् । परं कालस्याने कस्य भवति सामर्थ्यम् । अतः प्रभासपट्टणस्य संधेन सर्वसम्मत्या निश्चितं यद् इदांनी वैदुष्यवैराग्यसम्पन्नाः श्रीकल्याणसूरय एवास्माकमालग्बनभूताः सन्ति । एतेषां सर्वविध सौजन्यं जिनशासनसंवर्धनसौष्ठव जिनागमरहस्य-बेद्यत्व च साम्प्रतं सर्वातिशायितां भजते । ए तएव अजातशत्रब: सकल -मुनि-गण-वन्दनीयाः प्रवीणतराश्च विद्यन्ते । तस्मादेत एव 'गच्छेश' पदेनालकरणीया इति ।
सं. १६७१ तमे वत्सरे पूज्य गुरुवरचरणः श्री धर्म सूरिमहाभागानामाज्ञयोपदेशेन च म त्रिप्रवरकुरपालसोनपाल बंधुभिर्निर्मापितयो र्जिनमदिरयो ४५० नूतनजिनप्रतिमानां श्रीकल्याणसागरसूविर्य: अञ्जनशलााः सम्पाय ताः प्रतिष्ठापिताः तत्रैव च सर्वेषां भाविकानामाग्रहवशाच्वातुर्मासोऽपि विहितः । ततः परम् आगरातो विहारं कृत्वा क्रमशः उदयपुर प्राप्ताः । तत्र सूरिपुर दराणां देशनाः श्रुतवा अतीव आनन्दततिन् अन्वभवन् । ते च जनाः भूयोऽपि किञ्चत् कालं यावद् देशनाऽमृतं पायं पायं आत्मनाम् उद्धार-कांक्षयाऽऽचार्यचरणान् वर्षावासाय प्रार्थयन् । कृपालवः श्रीगुरवस्तेषामन्यर्थन स्वीकृत्य उदयपुर एव मासचतुष्ठय याबद् व्यराजन् । श्रीसूरिवर्याणामपूर्वेण वैदुप्येण देशनादानपाटवेन च प्रभावितास्ते श्रीगुरुवरान् युगप्रधान' पदेनालमकार्षुः ।
श्रीरायशीयाहस्य भ्रात्रा श्रीनेणशीशाहेनाचार्याणामुपदेशतो जामनगरे भव्य ऊच्चशिखरशाल्येको जिनालयो निर्मापितो यश्चतुर्मुख आसीत् । तस्मिन् संभवनाथप्रभतीनां भव्यानां जिनविम्बानां प्रतिष्ठा: स्वयम् आचार्याणां करकमलैः कारिता। रायशीशाह-नेणशीशाहयो जिनालययोः प्रवेशद्वारमेकमेव स्थापितम् । तदन्तः श्रीनेमिनाथस्य चतुरस्र जिनालय निर्माप्य तस्मिन् मूलनायकाः श्रीरीनेमिनाथभगवन्तः प्रतिष्ठापिताः। अन्तश्चतुरस्स्य कारणात् तथा प्रवेशद्वारस्यैकत्वाद् उभावेव जिनालयौ 'चोरीवाला' देवाथायाविति निगद्यते ।
पालीनगरे घीरमल्लाभिधो विप्रवरो देवसागरस्य यतेर्मित्रमभवत् । तेन विप्रेण धीरमल्लेन स्वपत्नी-क्षेमलदेवी-सहितेन स्वकीयो गुलाबमल्लाभिधो वों पुत्रो देवसागराय यतये समर्पितः कथितं चाऽऽवयोरयमतीव वल्लभः पुत्रो युष्माकं शिष्यः प्रशिष्यो वा कर्नव्योऽन्येभ्यः न प्रदातव्यः । देवसागरयतिना तत्स्वीकृतम् । गुलाबमल्लस्य देहलक्षणानि वीक्ष्य सानन्देन देवसागरेण चिन्तितम्अयं बाल एभिर्लक्षणैर्महान् योगीश्वरो वर्यस्तपस्वो श्रेष्ठसंयमी, उत्तम चारित्रशाभितसाधु-साध्व: परिवारस्य निर्माता पालकश्च भविष्यति, शिथिलाचार निवारको जैनशासनस्य प्रभावको भविष्यति च । ततस्ते चत्वारो यतयः सबालका मरुभूमितः कच्छदेशे समागताः । तत्र बिदडाभिधग्रामे तै यतिभि विभागं कृत्वा बाला गृहीताः । स्वस्वमिष्टं स्थानं गताः। देवसागरो यतिरेकं भागेन गृहीतं कल्याणचंदाभिधं बालं गुलाबमल्लेन बालेन सह गृहीत्वा लघुमाशंबियाभिधं ग्राम समागतः। तस्मिन् ग्रामे सुश्रावकेषु मुख्यः खीयराजपुत्रो नथुनामा द्वादशव्रतधारी सुश्रावक आसीत् । सोऽन्ये च श्रावका: श्राविकाश्च देवसागरयतिं बालद्वययुक्रं दृष्ट्वा सानन्दा बभूवुः। तयोः बालयोः पालन पोषणं च कर्तुं सोचमा अभवन् । देवसागरयते: स्वरूपसागरनामा यतिर्मुख्यशिष्य आसीत् । सोऽपि
___ ततः शोकं निवार्य स यति लिशिष्यो पालनपूर्वकं शिक्षयामास । गुलाबमल्लस्य ज्ञानचन्द्र हत द्वितीयं नाम समभवत् । तयोबालयोर्मध्ये गुलाबमल्लो विनीतोऽभवत् कल्याणचन्द्रश्चाविनीतः संज तः । गुरुः स्वरुपसागरस्तु तयोः सदृशं पालनमध्ययनं च कारयति । भुजनगरे लवाशंवयाग्रामे विशेष तिष्ठति स्म । अस्मिन् अष्टाविंशत्यधिकै कोनविंशतिशततमे विक्रर.सं (त्सरेऽचलगच्छाधिपतिः यतपतिः श्रीरत्नसागरसूरिः सुथरीतोर्थे परलोकं गतः । ततो वेल जीनामधा: श्रावको यतिः संजातः । तस्मिन्नेव वर्षे स यतिपति र्जातः । तस्याऽचलगच्छाधिपस्य श्रोविवेकसागरसूरि माऽऽसीत् । श्रीविवेकसागर सूरेः श्रीशत्रुञ्जयमहातीर्थस्य यात्राकरणस्य भावना संजाता । ततस्तेन सूरिणा कच्छदेशस्थैः सर्वेयोतभिः सह प्रयाणं कृत्वा श्रीसिद्धगिरिमहातीर्थ गत्वा तस्य तीर्थस्य यात्रा कृता ।
साणि कृत्वा मुंबापुर्या स स्वरूपसागरः सबालः समागतः। ततः पावागढतीर्थयात्रां कृत्वा पुन मोहमय्यां पुर्या समागतः । तदा श्रोविवेकसागरसूरिणा प्रोक्त.म् – अथ गुलाबमल्लाय यतिदीक्षा प्रदातव्या योग्याऽस्ति । तन्निशम्य स्वरूपसागरेण यतिना गुलाबमल्लाय तत्कः त्वा चत्वारिंशत्तमस्य विक्रमवर्षस्य वैशाखमासस्य एकादश्यां मुंबापुर्या माहीमाभिधोपनगरे विवेकसागर सूरह स्तेन गुलाबमल्लाय यतिदीक्षा प्रदापिता । सूरिणा गौतमसागर इति नाम दत्त्वा स्वरूपसागरस्य शिष्य: कृतः । यतिजनानां शैथिल्येन पतामाति विचार्य तदा गौतमसागरेण यतिना रात्रिभोजनं न कर्तव्यं कंदमूलानि न भक्षणीयानीति प्रतिज्ञा गृहीता । ततः प्रतिदिनं व्रतनियमग्रहण गलने विशिष्टभाववान् यतीनां शिथिलाचारान् धिक्कारयन् यतिजीवने कालनिर्गमनमप्यनिच्छन् निर्दोषवृत्त्या तिष्ठति ।
तेन यतिवरेण (गौतममागरेण) देवपुरग्रामस्य जनसंघस्य चातुर्मासस्य विज्ञप्ति स्वीकृत्य क.च्छदेशे देवपुरग्रामे विक्रमस्यैक चत्वारिंशत्तमे संवत्सरे चातुर्मासं कृतम् । द्विचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे मुद्रा पुरे चातुर्मासं कृतम् । त्रिचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे गाघराग्रामे चातुर्मासं कृतम् । चतुश्चत्वारिंशत्तमे च पं वचत्वारिंशत्तमे च संवत्सरे शेरडीग्रामे चातुर्मासं कृतम् । कच्छदेशे संवत्सरप्रारंभ आषाढप्रतिपदो भवति तेन संवत्सरप्रारंमस्तथा गणन यः । शेरड ग्रामस्य चातुर्मासात्पश्चात्त स्मन्नेव पंचचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे सिद्धगिरिमहातीर्थ गत्वा तस्य महातीर्थस्य नवनवतिर्यात्रा विधिना तेन यतिवरेण कृता । उपानहं विना गमनं करणीयं, भूशयनं करणायं, प्रतिदिनमेकाशनं कर्तव्यं, प्रवहण-अग्नरथं विनाऽन्यद्वाहनं न स्वीकरणीयमिस्यादिविविधनियमा गृहीताः । स यतिवरो महाव्रतधारीयोग्याः काश्चित् प्रवृत्तीः कर्तु लग्नस्तमात्कारणात् पुनः पुनः साधूनं संमीलनं तस्य यतिवरस्य संजायते । ये ये साघवो मिलन्ति ते तेऽस्माकं गच्छे समागच्छाऽस्माकं शिष्यो भवे ते वदन्ति । परं स यतिवर: -स्वोप
: ततो गुरुवरः सपरिवारः कच्छमांडवी पुरे समागतः । तत्रत्य संघस्य विज्ञप्त्या तत्र योगोद्वहनं
अथ तत्र कच्छकोटडीग्रामस्य नागजीभाईनामा श्रावको दीक्षाग्रहणार्थं समागतः । परं जनकाज्ञया विना दीक्षा गुरुवरेण न दत्ता । ततस्तेन श्रावकेण स्वयं साधुवेश: परिहितो गुरुसमोपे च समागत्य जनकस्य दीक्षासंमतिः पत्रेण समानायिता । ततस्तं सार्द्धं नीत्वा गुरुवरेण विहारः कृतः; सरखेजग्रामे च समागत्य तत्र पंचषष्टितमे संवत्सरे वैशाख शुक्ल पंचमीदिने तस्मै दीक्षामदात्; नीतिसागर इति नाम चायच्छत् स्वशिष्यं च कृतवान् । ततः क्रमेण पालीताणापुर्या समागत्य तत्र योगोद्वहनपूर्वकं नीतिसागरमुनये गुरुवरो बृहद् दीक्षामदात् । पालीताणामध्ये च षट्षष्टितमे संवत्सरे चातुर्मासमकरोत् ।
मुमुक्षुभ्यो दीक्षा दत्ता, कच्छकोटडावासिनो देवजितो दानसागर; कच्छसाभराइवासिनो मणसिंहस्य मोहनसागर, उनडोठवासिन उमरसिंह उमेदसागर इति तेषां त्रयाणां नामानि स्थापितानि । . तस्मिन् दीक्षामहोत्सवे तत्रत्यै बबुभिः श्रेष्ठिभिरागमनं कृतं, पट्षष्टितमे संवत्सरे माघशुक्लत्रयोदश्यां दीक्षा: संजाताः ।
ततो वैशाखमासे गुरुवराज्ञया कच्छलम्वाशंबीया ग्रामे मोहनसागरमुनिना महोत्सवेन तिम्र: श्राविका दीक्षिताः । तासां नामानि कच्छदेशस्य टुंडाग्रामस्य सोनबाईश्राविकायै शीतलश्रीरिति नाम दत्त, लघ्वाशंबीयाग्रामस्य भमीबाईश्राविकायै भक्तिश्रीरिति नाम दत्तं, लघ्वाशंबीयाग्रामस्य देवांबाईश्राविकाय दर्शनश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो गुरुवराज्ञया मोहनसागरमुनिना कच्छजसापुरग्रामे सांधवग्रामवास्तव्यायै कुंवरबाईश्राविकायै तदात्मजायै च महोत्सवपूर्वकं दीक्षा प्रदत्ता, कुंवर
ततो गुरुवराज्ञया भुजपुरग्रामे गत्वा तत्रैकां कुमारीमेकां च सधवां दीक्षितां कृत्वोपाध्यायेन गुणसागरगणिवरेण ताभ्यां क्रमेण गुणोदयश्री हरिप्रभाश्रीरिति नामनी दत्ते । अथ उपाध्यायस्तूर्णं गुरुवरपार्श्वे गोधराग्रामे समागतो, गोधरा - जिनालयस्याऽर्धशताब्दी महामहोत्सवस्तत्रत्यसंघेन कृतः । तस्मिन् महोत्सवे ध्वजदंडप्रतिष्ठाऽपि संजाता । तत्र निश्रां दत्त्वा गुरुवरो बाडाग्रामस्य जिनालयस्याऽर्धशताब्दी महोत्सवसहिते पुनः प्रतिष्ठा महोत्सवे तत्रत्य संघस्य विज्ञप्त्या गुरुवरो बाडाग्रामे समागत्य निश्रां ददौ । ततो विहृत्य बीदडा - भुजपुर-कांडागरादि-ग्रामेषु महोत्सव - प्रसंगे निश्रां ददानो बीदडाग्रामे पुनः गुरुवरः समागतः । संघस्य साग्रह विज्ञप्त्या तत्र चातुसं कृत्वा गुरुवर आशंबीयाग्रामे समागतः । ततः फरादीग्रामे समागत्य तत्र मासकल्पं कृत्वा रामाणीया ग्रामस्य जिनालयस्याऽर्धशताब्दी सुवर्णमहामहोत्सवे नूतनध्वजदंड प्रतिष्ठामहोत्सवे संघस्य साग्रहविज्ञप्त्या गुरुवरस्तत्र समागतः । तस्मिन् महोत्सवे जिनेंद्रसामरस्रे गृहस्थ शिष्येण क्षमानन्देन गुरुवरस्य प्रोक्तम्- यतोश्वरा जिनेंद्रसागरसूरयो दिवं गताः तस्य स्वर्गगतस्य पंच वर्षाणि संजातानि तत्पट्टे कोऽपि न समागतो, यूयं सर्वरीत्या योग्यं: , तेन यूयं एतत्स्थानमलंकुरुध्वम्, आचार्यपदं गच्छनायकपदं च स्वीकुरुध्वम् । इति । गुरुवरेण प्रोक्तम्-त्वं त्यागी पंचमहाव्रतधारी साधुर्भव, तुभ्यमाचार्यपदं गच्छनायकपदं च दास्ये । क्षमानन्देन कथितम् -- एतत्पदग्रहणे नाहं समर्थो, मम युष्माभि र्बहुवारमेतत्प्रोक्तमस्ति परं शक्तिहीनेन मया तन्न स्वीकृतम् । कृपां कृत्वा यूयमेव स्वीकुरुध्वं तत्स्थानम् । तस्य स्थानस्य कृते गुरुवरस्थाऽनेकधा विज्ञप्तयोऽभवन् । तथापि तत्स्थानमनिच्छता गुरुवरेण कदापि तन्न स्वीकृतम् । परं भाविभावेन गुरुवरस्य मुखत इति शब्दा निर्मताः, 'यदि मत्पश्चाद् मम सेवाकारकं उपाध्यायगुणसागरं मम पट्टधरं विदधीध्वं तदाहमाचार्यपदं मच्छेशपदं स्वीकुर्या, तन्निशम्य क्षमानन्देन तत्रत्यसंघेन च सानंदं तत्स्वीकृत्य प्रोक्तम्विशिष्टविधिना सर्वत्र घोषणां कृत्वा तत्पदं दास्यामः । अधुना अत्रव्यमहोत्सवस्य पूर्णाहूतिः प्रायः सांजाता । अद्य महोत्सवस्याऽन्तिमदिनम् विक्रमीय- नवाधिक द्विसहस्रतमवर्षस्य माघशुक्लत्रयोदशी समस्ति | जिनालयस्य नूतनध्वजारोहण दिवसोऽस्ति । तेन वयमद्येति प्रघोषयामो- यद् यतो यूयं अचलगच्छाधिपतय आचार्यदेवश्री गौतम सागरसूरीश्वरास्ततो जिनालय - ध्वजारोहण समये दशदिक्पालाह्वाहन विसर्जनसमये जिनालयोपरि इति दशदशधा प्रघोषितं क्षमानन्देन संघेन चाऽचलगच्छाधीश्वराssचार्य श्रीगौतमसागरसूरीश्वर विजयसाम्राज्ये पूर्वदिशाधिपते, इन्द्राऽत्रागच्छ, पूजां बलिं गृहाण, गृहाण स्वाहेत्यादि ।
રચયિત્રી: અંચલગચ્છશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિનાં આજ્ઞાવર્તિનો પ્રવર્તિની સાધીશ્રી મેરુલક્ષ્મી ગણિની
રચના સમય: વિમનું ૧૫ મું શતક
कर्ता: श्री जयकीर्तिसूरिणां विनेयः श्री शीलरलमूरिः
___ संपादक: मुनिश्री कलाप्रभसागरजी (મંત્ર વિશારદ, અચલગચ્છાધિપતિ યુગપ્રધાન પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી મેરૂતુંગસુરીશ્વરજી મ. સા. ના. વિદ્વાન શિષ્ય-પ્રશિષ્ય મંડળમાં શ્રી શીલરત્નસૂરિજીનું અપ્રિતમ સ્થાન છે. શ્રી શીલરત્નસૂરિજીએ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ કૃત જન મેઘદૂત મહાકાવ્ય” પર સંસ્કૃત ટીકા રચવા ઉપરાંત “ચિંત્યવંદન ચોવીસી' રચેલી છે. તે અતિ ભાવવાહી હાઈ અનેક આરાધકે કંઠસ્થ કરતા હોય છે. તેમણે રચેલાં તેત્ર ઇત્યાદિ ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમણે રચેલું ચમક-અલંકાર ગર્ભિત પરમાત્મા શ્રી સીમંધર સ્વામીજીનું અષ્ટક રજૂ કરીએ છીએ.) -સંપાદક)
પરિશિષ્ટ: ૧ અચલગચ્છના પટ્ટધરોની સંક્ષિપ્ત માહિતી
આયુષ્ય: ૧૦૦
આયુષ્ય: ૮૦
દી. પર્યાય: પર
દી. પર્યાય: ૭૨
દીક્ષા વય: ૮
દી. પર્યાય: ૨૨
દી. પર્યાય: ૪૮
આયુષ્યઃ ૬૩ (મારવાડ) દીક્ષા વયઃ ૧૬ ૧૩૯૫ દી. પર્યાયઃ ૩૪ ખંભાત આયુષ્ય: ૫૦ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૨ ૧૪૪૪ દી. પર્યાયઃ ૬૮ પાટણ આયુષ્ય : ૮૧ (ગુજરાત) દીક્ષા વય : ૮ ૧૪૭૧ દી. પર્યાય : ૫૯ પાટણ આયુષ્ય : ૬૭ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૧ ૧૫૦૦ દી. પર્યાયઃ ૫૬ પાટણ આયુષ્ય : ૬૭ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૫ ૧૫૪૧ દી. પર્યાયઃ ૬૭ ખંભાત આયુષ્ય : ૭૨ (ગુજરાત) દીક્ષા વય : ૬ ૧૫૬૦ દી, પર્યાયઃ ૪૮ પાટણ આયુષ્ય : ૫૪ (ગુજરાત)
દીક્ષા વયઃ ૧૦ ૧૮૫૩ દી. પર્યાયઃ ૬૩ પાટણ આયુષ્ય: ૬૮ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૨ ૧૬૦૨ દી, પર્યાય: ૪૨ પાટણ આયુષ્ય ઃ ૫૪ ગુજરાત દીક્ષા વયઃ ૧૪ ૧૬૭૦ દો. પર્યાયઃ ૭૧ આયુષ્ય : ૮૫ (ગુજરાત) દીક્ષા વય: ૯ ૧૭૧૮ દી. પર્યાયઃ ૭૬ ભુજ આયુષ્ય : ૮૫ (કચ્છ) દીક્ષા વયઃ ૧૧ ૧૭૬૨ દો. પર્યાયઃ ૫૭ ધોળકા આયુષ્ય : ૬૮ (ગુજરાત) દીક્ષા વય ઃ ૯ ૧૭૯૭ દી. પર્યાયઃ ૪૧ સુરત આયુષ્ય : ૫૧ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૪ ૧૮૨૬ દી. પયયઃ ૪૯ સુરત આયુષ્ય : ૬૩ (ગુજરાત) દીક્ષા વય : ૧૩ ૧૮૪૩ દી. પર્યાયઃ ૩૫ સુરત આયુષ્ય : ૪૮ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૬ ૧૮૭૦ દી, પર્યાયઃ ૩૭ પાટણ આયુષ્ય : ૫૩ (ગુજરાત)
(કચ્છ) ૧૮૯૨ ૧૮૯૨ દીક્ષા વય: ૧૦ ૧૯૧૪ ૧. સુ. ૧૨ વ. સ. ૧૨ દી. પર્યાયઃ ૪૭ પાટણ પાટણ આયુષ્ય : ૫૭ ૧૯૧૪ ૧૯૧૪ દીક્ષા વયઃ ૧૩ ૧૯૨૮ સુથરી જે. સુ. ૧૧ દી. પર્યાય : ૨૩ શ્રા. સુ. ૨, (કરછ) ભુજ
આયુષ્ય: ૩૬ સુથરી ૧૯૨૮ ૧૯૨૮ દીક્ષા વયઃ ૧૭ ૧૯૪૮. માંડવી કા. વ. ૫ દી. પર્યાયઃ ૨૦ ફી. જી. ૩ (કરછ) માંડવી આયુષ્ય : ૩૭ મુંબઈ ૧૯૪૮ ૧૯૪૮ દીક્ષા વય: ૧૯ ૨૦૦૪
શ્રા. સુ. ૧૦ દી. પર્યાય: ૫૬ કે. વ. ૧૦.
મુંબઈ આયુષ્ય: ૭૫ ભુજપુર ૧૯૪૬ ૨૦૦૮ દીક્ષા વયઃ ૨૦ ૨૦૦૯ ફા.સુ. ૧૧ ફા.સુ. ૯ દી. પર્યાયઃ ૬૮ . . ૧૩ પાલી રામાણીઆ આયુષ્ય : ૮૮ ભુજ ઉપાધ્યાયપદઃ ૨૦૨૯ દીક્ષા વયઃ ૨૪ વિદ્યમાન ૧૯૯૮ ભદ્રેશ્વર વિદ્યમાન છે. વિજયવંતા મેરાઉ (કચ્છ)
વિચરે છે. આચાર્યપદઃ યુગપ્રભાવક પદ: ૨૦૧૨ ૨૦૩૬ મુંબઈ મુંબઈ
પરિશિષ્ટ: ૨ અચલગચ્છાધિપતિ, પ્રૌઢ પ્રતાપી પ. પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પછીની
પરિશિષ્ટ: ૩
સકલન: વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
થતિ દીક્ષા: ૧૮૪૪ . સુ. ૧૧ સંવેગ દીક્ષાઃ ૧૯૪૬ ફા.સુ. ૧૧ :
દીક્ષા ગામ સંસારી નામ વય દીક્ષા: સંવત/તિથિ
પરિશિષ્ટ: ૪
ગુરુ: મુનિશ્રી ચંદનસાગરજી ૧૮. મુનિશ્રી કાંતિસાગરજી
ગુર: મુનિશ્રી ઉત્તમસાગરજી ૧૯. મુનિશ્રી ગુણરત્નસાગરજી
ગુરુ: મુનિશ્રી ગુણોદયસાગરજી ૨૦. મુનિશ્રી કાંતિસાગરજી
ગુર: મુનિશ્રી કાતિસાગરજી ૨૧. મુનિશ્રી તિલકચંદજી
ગુરુ: મુનિશ્રી મહોદયસાગરજી અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે પિતાના અનુગામી પટ્ટધર (વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ) પ. પૂ. આચાર્યદેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ને પિતાને માજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીઓને સમુદાય સં. ૨૦૦૩ માં સે યે હતું. તે વખતે સાધવજી એમાં મહત્તરા સાવીશ્રી ગુલાબશ્રીજી મુખ્ય સાધ્વીજી હતાં.
સંસારી નામ વય દીક્ષા: સંવત/તિથિ
૩૩ હેમલેખાશ્રીજી ૩૪ અરુણોદયશ્રીજી ૩૫ કનકપ્રભાશ્રીજી ૩૬ અરુણપ્રભાશ્રીજી ૩૭ વનલતાશ્રીજી ૩૮ અનુપમા શ્રીજી ૩૯ કલ્યાણોદયશ્રીજી ૪૦ ચંદ્રોદયશ્રીજી ૪૧ ભુવનશ્રીજી ૪૨ વિશ્વોદયશ્રીજી ૪૩ નિત્યાનંદશ્રીજી ૪૪ કપલતાશ્રીજી ૪૫ આનંદપ્રભાશ્રીજી ૪૬ પૂર્ણાનંદશ્રીજી ૪૭ સદગુણશ્રીજી ૪૮ મને રમાશ્રીજી ૪૮ હીરાશ્રીજી ૫૦ હંસાવલીશ્રીજી ૫૧ વિજયશ્રીજી પર સુનંદાશ્રીજી ૫૩ જયલક્ષ્મી બીજી ૫૪ મહાયશ્રીજી પપ વિનયલ: શ્રીજી પ૬ વિપુલયશાશ્રીજી ૫૭ ગુણલક્ષમીશ્રીજી ૫૮ વિનયપ્રભાશ્રીજી ૫૯ અવિચલશ્રીજી ૬૦ નિર્મલગુણાશ્રીજી ૬૧ જયરેખાશ્રીજી ૬૨ જાતિપ્રભાશ્રીજી ૬૩ વિમલગુણશ્રીજી ૬૪ દિવ્યપ્રભાશ્રીજી ૬૫ ધમકીતિશ્રીજી ૬૬ તિકળાશ્રીજી
નોંધ: અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. યુગપ્રભાવક આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.નાં આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીઓની પ્રગટ થતી આ યાદી સં. ૨૦૩૫, માગસર સુદ ૧૩ ના મુલુંડ મુકામે પ્રેસ કાપી રૂપે લખાયેલી હતી. ત્યાર બાદના અલ્પ સમયમાં આ યાદીમાં નિર્દિષ્ટ કરેલાં આ સાધુસાધવીજીએ કાળધર્મ પામ્યાં છે. નામ
પરિશિષ્ટ: ૫ પ. પૂ. આચાર્યદેવશ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. નાં
વય દીક્ષા: સંવત/તિથિ
પરિશિષ્ટ: ૬ પૂ અચલગચ્છાધિપતિશ્રી દ્વારા સ્થાપિત અને જૈન વિદ્યાપીઠની આછી ઝલક
લેખક: શાસ્ત્રી તલકશી ધનજી વીરા મેરાઉ (કચ્છ) વિશ્વ કલ્યાણકાર શ્રી જિનશાસન એની અજોડતા માટે માત્ર ભારતમાં જ નહીં પણ વિશ્વભરમાં પ્રસિદ્ધ છે. જૈન આગમ, જૈન સાહિત્ય, જૈન ઇતિહાસ, જૈન ભૂગોળ અને તેના કમ વિજ્ઞાન–વજ્ઞાનમાંથી દિનપ્રતિદિન નવું ને નવું નવનીત પ્રાપ્ત થતું જાય છે. જેનું પરિશીલન કરીને અનેક જૈનેતર વિદ્વાનો પણ આશ્ચર્ય ચકિત બની રહ્યા છે.
વની પૂર્તિ માટે દેવવિમાન જેવા ગગનચુંબી ભવ્ય જિનાલય, ઉપાશ્રય અને જ્ઞાનભંડારોનું નિર્માણ કરેલ છે. જેની વ્યવસ્થિત નોંધ લેવા જતાં ઈતિહાસમાં એક આગવું પ્રકરણ એ માટે ફાળવવું પડે... આ બધું છતાં કરછમાં પણ જમનાવાદની ઘર આંધીના પવન સુસવાટામાં પાશ્ચાત્ય સંસ્કારને સંચાર થવા લાગ્યો. અચલગચ્છાધિપતિ ૫. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબ એ માટે સતત ચિંતીત રહેવા લાગ્યા. તેઓશ્રી જ્યારે મુંબઈ ખાતે બિરાજમાન હતા ત્યારે વિ. સં. ૨૦૧૪માં પાસાગલીના ચાતુર્માસ દરમ્યાન પોતાના પ્રભાવક પ્રવચનમાં જોરશોરથી કહેવા લાગ્યા કે, “ અધ: પતન કરાવનાર ભૌતિકવાદના આ પ્રબળ પ્રવાહમાં લેકમાનસ તણાઈ જશે, તે ધમ... જેવી વસ્તુ રહેશે નહીં.” આની સામે સાચું શિક્ષણ આપવા, જાગૃતિ લાવવા, ધમ–અહિંસા અને સંરકતિની જ્યોતને જલતી રાખવા “જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ” જેવી મહાન સંસ્થા સ્થાપવાનો વિકલ્પ પણ રજૂ કરવા લાગ્યા. તેઓશ્રી કચ્છ પધાર્યા અને કચ્છમાં પણ ગામડે ગામડે વિચરી ઉપરોક્ત સંસ્થાની અગત્યતા સમજાવતા રહ્યા. અંતે તેઓશ્રીની સતત પ્રેરણું, માર્ગદર્શન, અને અજોડ પુરુષાર્થના પ્રભાવે કચ્છ મેરાઉ મુકામે, વિ. સં. ૨૦૧૭ ના દ્રિતીય જેઠ સુદ ૩ ના તા. ૧૬-૬-૧૯૬૧ ના શુક્રવારના સિંહલગ્નમાં ધન નવમાંશમાં, ટી. ટા. ૧૨-૩૧ થી ૧૨-૪૨ ના ટાઈમમાં જૈન શાસનના ગગનભેદી નાદો વચ્ચે ત્યાં સંધ પિતાના હસ્તકનું ૧૬, ડબલ રૂમ સહિતનું વિશાળ મકાન ભેટ આપતાં વિરાટ જનમેદની વચ્ચે
હરીયા, આદિ એ શરૂથી જ અનમેદનીય જહેમત ઉઠાવેલ. ઉદ્દઘાટન વખતે તે સાતેક હજાર જેટલે વિરાટ માનવ મહેરામણ ઉમટેલ. પૂ. આચાર્યશ્રી ના આજ્ઞાવતિ પૂ. સાધુ-સાધ્વીઓ પણ વિશાળ સંખ્યામાં ઉપસ્થિત રહેલ. આ વિદ્યાપીઠ ના ઉદ્દઘાટનને બીરદાવતાં કચ્છના પ્રસિદ્ધ અખબારમાં એટલે કચ્છમિત્રમાં તેના તંત્રીશ્રીએ “ઘર આંગણે જ્ઞાનગંગા” એવી પ્રસિદ્ધિ આપેલ, તે માટે જુઓ: કચ્છમિત્ર તા. ૨૪-૫૧૯૬૪).
શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના: –
- ધર્મસાગરજી મ. સા. આદિ દ્વારા પ્રેરિત પ્રકાશિત સાહિત્ય ૧ શ્રાવક – અણગાર પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રાણિ (સાથે) પ્રકાશક: સોમચંદ ધારી
૩૧ શ્રી રોહિણી તપ ૨૦ શ્રી પયુષણ સ+વાંછાહ્નિકા વ્યાખ્યાન, , ૩૨ શ્રી પર્યુષણ પર્વછાધિકા ૨૧ શ્રી દીપાલિકા વ્યાખ્યાનમ: ગવ , , ૩૩ શ્રી દીપાવલિ વ્યાખ્યાન ૨૨ શ્રી ચાતુર્માસિક વ્યાખ્યા : ગદ્ય : , ,
નોંધ: - આ ગ્રંથૈામાં લગભગ ગ્રંથૈ અપ્રગટ છે. તે હસ્તલિખિત પ્રતા પરથી સ'શાધિત કરાવવા અતિ આવશ્યક છે. કેટલાક ગ્રથા મુદ્રિત છે પણુ તેના જરૂરી અનુવાદો, સમીક્ષાઓ, પરિશિષ્ટો તૈયાર કરાવવા આવશ્યક છે, અને તે ગ્રંથે પુનર્મુદ્રણ યેાગ્ય છે. જૈન શાસનના વિશાળ સાહિત્ય સાથે ઉપરોક્ત સાહિત્ય પણ જો પુનઃજીવન પુનરુદ્ધાર પ્રાપ્ત કરશે તા જિનશાસનની અને શ્રુત (સમ્યગ્ જ્ઞાન)ની મહાન સેવા કરી કહેવાશે.
-૬: ગુરુચરણુ કિકર મુનિ કલાપ્રભસાગર
“ગુણનગર પોસ્ટ: તલવાણ તા. માંડવી (કચ્છ). ૩, શ્રી ધુતકલૅલ પાર્શ્વનાથ મહાતીર્થ પિટઃ સુથરી તા. અબડાસા [કચ્છ કોઠારા ૫, સાંધાણ ૬, જખૌ ૭, નલીઆ ૮, તેરા ૯, ડુમરા ૧૦ લાયજા ૧૧, ગોધરા ૧૨, મેરાઉ શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ ૧૩, નાગલપુર (તા. માંડવી] છાત્ર વિદ્યાપીઠ ૧૪, બીદડા ૧૫, ભુજપુર ૧૬, ભુજ: શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ દેરાસર વાણીઆવાડ મોટો ડેલે ૧૭, માંડવી શ્રી શાંતિનાથ દેરાસર: આંબા ઝાર ૧૮, મુંદ્રા: શીતલનાથ દેરાસર બજારમાં ૧૯, અંજાર: સુપાર્શ્વનાથ દેરાસર: ગંગાબઝાર ૨૦, શેરડી ૨૧, ગઢશીશા ૨૨, દેવપુર ૨૩, કેટડ ૨૪, જૈન આશ્રમ તીથ નિાગલપુર ૨૫, મેટા આસંબીઆ ૨૬, નાના આસંબી.
૧, રાધનપુર: શામળા પાર્શ્વનાથ દેરાસર [બંબાશેરી] ૨ માંડલ, શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી દેરાસર ૩ બોરસદ ૪ ચાણસ્માઃ ભટેવા પાર્શ્વનાથ તીર્થ ૫ લોલાડા શિંખેશ્વર તીર્થની નજીકમાં] અચલગચ્છેશ શ્રી કલ્યાણસામરસૂરિની જન્મ ભૂમિઃ ગુિરૂમંદિર હવે નિમિત થનાર છે. ૬ સાવરકુંડલા 9 સુરતઃ સંભવનાથ દેરાસર ગોપીપુરાઃ વકીલને ખાં. ૩ સૌરાષ્ટ્રમાં
૧ બાડમેરઃ ૧ પહાડ ઉપર, ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ દેરાસર, ૨ નીચે ઃ શ્રી મહાવીર સ્વામી જિનાલય, ૩ ભીનમાલઃ શાંતિનાથ જિનાલય, ૪ સિરોહીઃ પહાડની ગોદમાં શ્રી આદીશ્વર જિનાલય, ૫ ઉદયપુર: (મતી ચૌહટ્ટામાં) ૫ મહારાક તથા મુંબઇ
૧ આકેલા સર વિશનજી ત્રિકમજીએ બંધાવેલ આદિનાથ જિનાલય, ૨ પારેલા શાંતિનાથ જિનાલય, ૩ ચાંદવડ: શેઠ મેઘજી સેજપાલે બંધાવેલ બોર્ડિગમાં સ્થિત શ્રી મેઘપાર્શ્વનાથ દેરાસર, જ ચાલીસગામ, ૫ જુના જાલના (મૂળ અચલગચ્છીય દેરાસર) મુંબઈમાં : ૬ અનંતનાથ દેરાસર (ખારેક બઝાર), છ આદીશ્વર દેરાસર ભિાત બઝાર, ૮ લાલવાડી : સુવિધિનાથ જિનાલય ૯ માટુંગા : શેઠ રવજી સેજપાલ કારિત શ્રી સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, ૧૦ ઘાટકોપર: જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ દેરાસર, ૧૧ આદિનાથ જિનાલય અનંતસિદ્ધિ ભાંડુપ, ૧૨ શ્રી કલીકુંડ પાર્શ્વનાથ તિથ] જિનાલય શાંતાક્રઝ ઇિસ્ટ), ૧૩ નાલાપરા આદિનાથ જિનાલય, ૧૪ નાવલા સહસ્ત્રફણાં બાગમાં હિવે નિમિત થશે.] ૧૫ અમરાવતી, ૬ પ્રકીર્ણ
બાપા ૧૦. કુમરાથી સાંધાણ -૫ ( ક. ૧થી તૈ(વાયા નલિયા) -૩૮ ૧. સાંધાણ થી સુધરી -દ , તેરાથી ભુજ ૬૦ ર. સુથરીથી સાંયરા - ૬ t૮, ભુજથી અંજાર: ૪૬ ૧૩. સાંયરા થી કોઠારા -૪ ૧દ, અંજાર થી ગાંધીધામ -૧૭ ૧૪, કોઠારાથી નલિયા ૪૮ ૨૦. ગાંધીધામ થી ભચાઉ - ૩૭ ૧૫. નલિયાથી જખ - ૧૩ અંજીર થી ગાંધીધામ બચાવકાર)ભચાઉ (વાયા દુધઈ) - ..
વાયા: ભૂજ ૨ સાંધાણ 5
વાયા: ભૂજ | ૫૮ મેરાઉ
દાંતા, જ૯લા: જામનગર,
મેડપુર, જીલા: જામનગર, ૩ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જૈન દેરાસર
સૌરાષ્ટ્ર (હાલાર નાની ખાવડી, જીલ્લો: જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર હિાલાર.
પાલિતાણું સૌરાષ્ટ્ર) રંગપુર, જીલા: જામનગર,
શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જેન દેરાસર ગોરખડી, જીલ્લો: જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર હિાલાર.
ઉપાશ્રય બજાર શેરી, વાયા: વિરમગામ માંડલ (ઉત્તર ગુજરાત)
C/o મોટા જૈન દેરાસર પિસ્ટ: આઈ વાગડ-કરછ|
પિટ: લોલાડા વાયા સમી (ઉત્તર ગુજરાત)
गणेशचौक, जि. झालोर વિદ: મનમાર (રસ્થાન)
पोष्ट: मोरसीम जि. झालोर વાય : મનમાર (THસ્થાન)
ચાતુમાંસ વિનાના ક્ષેત્રોમાં પર્યુષણ પર્વમાં વ્યાખ્યાનો, પ્રતિક્રમાદિ આરાધના કરાવવા જાય છે. (૪) દર વખતના જ્ઞાનસત્રોની વ્યવસ્થામાં તથા પ્રભુભક્તિ રૂ૫ વરઘોડા કે છરી પાળતા પગપાળા જૈન સંઘ, મહત્સવ વિ.માં સ્વયંસેવક તરીકે સેવાઓ આપે છે. (૪) શક્તિશાળી યુવાનને સંગીત વર્ગોમાં પરિષદના ખર્ચે મોકલવામાં આવે છે. (પ) હિંસા વિરોધ: ગર્ભપાત, પશ કતલ, કરછમાંથી પશુઓની વિદેશ ખાતે થતી નિકાશ વિ. માટે જોરદાર ઝુંબેશ અને વિરોધ કરવામાં આવે છે. (૬) નિબંધ હરિફાઈ ફટાકડાથી નુકશાન, કચ્છનો વિકાસ, જૈન તત્વજ્ઞાન વિ. વિષય પર પ્રસંગે પ્રસંગે નિબંધ લેખનની હરિફાઇઓ રખાય છે અને સુંદર ઈનામો અપાય છે. (૭) વકતૃત્વ તાલિમ: રવિવારીય શિબિરે અને જ્ઞાનસત્રો દરમ્યાન યુવાનો અને બાળકે ધર્મ-સંસ્કૃતિના પ્રચારક બને તે માટે વકતૃત્વ તાલિમ આપવામાં આવે છે. (૮) સાહિત્ય પ્રકાશન: (૯) અચલગચ્છધિપતિશ્રીની આજ્ઞા અને મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ના માર્ગદર્શન મુજબ અહિંસા -સંસ્કૃતિ પ્રેરક સાહિત્ય પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. “કુછને વિકાસ” અહિંસા અને ખાદી “માનવતાનું કલંક” વિ. ૧૦ જેટલી વિવિધ લધુ પુસ્તિકાઓ (લે. શ્રી વેણીશંકર) મુ. વાસુ) સેંકડોની સંખ્યા પ્રકાશિત કરી પ્રચારવામાં આવી છે. (૧૦) ગુણુભારતી માસિક : પરિષદના યુવાને આ માસિકનું સંચાલન કરે છે તેમજ આ માસિકના પ્રચાર માટે હાલ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી તથા પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. ની પ્રેરણાથી અલગ ટ્રસ્ટ રચવામાં આવેલ છેઆ માસિક દ્વારા સમ્યગ જ્ઞાન, અહિંસા, અને સંસ્કૃતિને સુંદર પ્રચાર થાય છે. આ માસિકના હાલ ૩૦૦૦ સભ્ય છે. (૧૧) દેરાસર શુદ્ધિના કાર્યમાં પણ યુવાને સારો ભોગ આપે છે બે વરસ સુધી પ્રમુખ તરીકે શ્રી દીપક આર. ગાલા વિ. યુવાનેએ સુંદર ભેગ આપ્યો હાલ છેલ્લા બે વરસથી શ્રી રામજી શામજી ધરેડ પ્રમુખ તરીકે તથા શ્રી જતીન છેડા શ્રી કીરણ ૩ વિજય ઘેલા વિ. યુવાનો સુંદર સેવા આપી રહ્યા છે. તથા કરછ પણ રક્ષા સમિતિ વિભાગમાં શ્રી ચુનીલાલ દેઢીઆ શ્રી બીપીન ઘરેડ સુંદર સેવા આપી રહ્યા છે. આ પરિષદની શાખા તરીકે પણ અનેક સ્થળેના યુવક મંડળ જોડાયા છેપર્યુષણ પર્વબાદ આરાધના કરાવવા ગયેલ યુવાને તથા ઔષધ, અઠ્ઠાઈ આદિ આરાધના કરનારા યુવાનોનું વિદ્યાપીઠ અને પરિષદ વતી જાહેરમાં બહુમાન કરાય છે. કચ્છપશુ રક્ષા સમિતિના પ્રયત્નથી વિદેશ જતું પશુધન બચી ગયું.
આ સસ્થા દ્વારા ધમ, અહિંસા અને સંસ્કૃતિના પ્રચાર સંરક્ષણના એક માત્ર ઉદ્દેશથી અનેક લેખેાથી સભર ગુણુભારતી માસિક દર મહિને પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સુરિપદને ૨૫ વરસ થયાં તેની સ્મૃતિ નિમિતે તપસ્વીરત્ન પૂ. આ. દેવ શ્રી ગુણાદયસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના શુભાશીષાથી અને સાહિત્યરત્ન પૂ. મુનિરાજશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ની મંગલ પ્રેરણા અને પ્રાણુભાઁ માગ દશ નથી તથા અન્ય પૂ. સાધુ-સાધ્વી ભગવંતાના માદર્શનથી આ માસિકે સારી એવી લેાકચાહના મેળવેલ છે. આ માસિકનું આજીવન (સભ્ય) લવાજમ રૂા. ૨૦૧ છે. કાર્યાંલય: શ્રી ગુણુભારતી પ્ર. ચે. ટ્રસ્ટ C/o મૌ.ની ગુણસાગરસૂરિ જૈન મેધ સંસ્કૃતિભવન, દેરાસર લેન, ઘાટકાપર (પૂર્વ) મુબઈ ૪૦૦૦૭૭,
(પ્રેરક: અચલગચ્છાધિપતિશ્રી )

Page #1

** ? !
શ્રી સાર્વ
શ્રી ય ચાસ

મન ગ્રંથ
સચિત્ર પ્રેરક
www
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ.આ.ભ.શ્રી ગુણસાગરસુરીારજી મ.સા.
પૂ.મુદ્ધિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ.સા.
પ્રકાશક શ્રી આયંતિ જે દવા પીઠ સંચાલિત ાદા કી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાર કેંઠર મુંબઇ
×ાદક:
ETV
* For Prvate & Personal Use Only

Page #2

Bર શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથાય નમો નમ: ક
મારા
ગા|]]ો
.
બ્રિજ
• પ્રેરણા અને આશીર્વાદ દાતા • યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ
• સંપાદક છે પ. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના વિનય મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. “ગુણશિશુ”
• પ્રકાશક છે પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર
- સંચાલક શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (મુંબઈ)
swી'/',
મૂલ્ય રૂા. ૧૦૦-૦૦
of Private & Personal use only

Page #3

F | નમે નમે નાણદિવાયરસ | F,
આ પુસ્તકના પ્રાપ્તિ સ્થાન શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ $ શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (મુંબઈ ઓફિસ) છે.
ગામ: નાગલપુર (ઢીંઢ), ૧૧૪, ઝવેરી મેન્શન ૧લે માળે, રૂમ નં. ૯. $
તાલુકા : માંડવી, (કચ્છ). કેશવજી નાયક રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૯.
શ્રી ગૌતમ-નીતિ-ગુણસાગરસૂરિ જૈન મેઘ સંસ્કૃતિ ભવન
શ્રી ગુણશિશુ જિનાગમાદિ ચિલ્લેષ ઠે. લાલજી પુનશી વાડી, દેરાસર લેન, ઘાટકોપર (પૂર્વ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૭૭.
raaaaaaaaa આ ગ્રંથના કુલ્લ પૃ. ૧૨૦૦ લગભગ: કુલ ચિત્ર ૨૦૦ લગભગ
તથા પરિશિષ્ટો ૧ થી ૧૪
- નમ્ર સૂચના - આ ધાર્મિક પુસ્તક હોઈ તેને રખડતું રાખી આશાતના
ન કરવા નમ્ર વિનંતિ છે. ક વિશિષ્ટ જ્ઞાન ભંડાર, સંશોધક વિદ્વાને, તથા જાહેર પુસ્તકાલયને
આ સ્મૃતિ ગ્રંથ ર૦ ટકા કમીશનથી આપવામાં આવશે.
આવૃત્તિ પ્રથમ : આ સ્મૃતિ ગ્રંથની નકલ - ૧૦૦૦.
અચલગચ્છના ઈતિહાસની ઝલક – ૧૦૦૦. વીર સંવત્ : વિક્રમ સંવત્ : આર્યશક્ષિત સંવત ૨૫૦૯
૨૦૩૯
saavinaaaaaa મુદ્રક : શ્રી કેશવજી હીરજી ગોગરી,
હર્ષ પ્રિન્ટરી, ૧૨૨, ડો. મૈશેરી રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૯.

Page #4

]] Q
» ગ્રંથ સમપ ણુ –
પરમાત્મા શ્રી
* આ અવસર્પિણી કાળના ચરમ તીથપતિ ત્રિલેાગુરુ, અન’તાપકારી મહાવીરદેવના પરવિનયી પ્રથમ ગણધર, પચાસ હજાર શિષ્યાના ગુરુવય, અન ંતલબ્ધિનિધાન શ્રી ગૌતમસ્વામી ભગવંતની ૨૫૦૦ મી નિર્વાણુ સંવત્સરી પ્રસંગે... * વિક્રમની બારમી સીમાં આથમતા ત્યાગમય જીવનને જેમણે પુન: શાસ્ત્રીયતાનાં માધ્યમથી જીવંત બનાવી દીધું, પેાતાની અનન્ય પ્રતિભાથી અનેક નૃપતિઓ-મંત્રી અને લાખા ક્ષત્રિયાને જેમણે જૈન બનાવ્યા અને જિન શાસનની વિજય પતાકા અભિત: લહેરતી કરી દીધી, શ્રી ચક્રેશ્વરી વિગેરે શાસનદેવીએ જેમનું સાન્નિધ્ય કરતી, મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિહરમાન પરમાત્માશ્રી સીમંધર સ્વામિએ પેાતાના શ્રી મુખથી જેમના ત્યાગમય જીવનની પ્રશ'સા કરી હતી તે ૪૦મા પટ્ટધર ઊચ્ચતપસ્વી વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છપ્રવત ક ૫. પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી આય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની નવમી જન્મ શતાબ્દિ અને આઠમી સ્વગ શતાબ્દિ પ્રસ`ગે........
* સતરમી સદીમાં ક્રિયાદ્ધાર કરનાર નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચયથી અણુ*દા દેવીને પ્રસન્ન કરનાર, ઉગ્રતપસ્વી આગમગ્રંથાદ્વારક પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી ધમમૂર્તિ સૂરીશ્વરજી મ. સા. ના અજોડ પ્રતિભાશાળી પટ્ટધર અનેક પપ્રતિખાધક, આદશ'જિનભકત, જામનગર-ભદ્રેશ્વરતીર્થાદિના ] પ્રેરક અને ઉદ્ધારક પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની ચતુર્થાં જન્મ શતાબ્દિ પ્રસ`ગે........
* અચલગચ્છના વત માનકાલિન શ્રી ચતુવિધ જૈન સધના અનન્ય ઉપકારી, ક્રિચાદ્ધારક, સુવિહિત શિરોમણિ, કચ્છ હાલર દેશોદ્ધારક, અચલગચ્છ મુનિમ’ડલાગ્રેસર અચલગચ્છાધિપતિ પ.પૂ. સ્વ. મહાત્યાગી યુગપ્રવર્તક આચાર્યાં ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની જન્મશતાબ્દિ પ્રસંગે........
આ પૂયાના અગણિત ગુણા અને અગણિત ઉપકારાની ચિરસ્મૃતિ પ્રસગે આ “શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ તેઓશ્રીના પાવન કરકમલામાં સાદર સમર્પિત.
સ. ૨૦૩૯
પ્રથમ ફાલ્ગુન સુદ-૬. સુવિધિનાથ જૈન દેરાસર લાલવાડી મુંબઈ–૧૨.

-અચલગચ્છાધિપતિ આચાય ગુણસાગરસૂરિ આચાય ગુણેાદયસાગરસૂરિ
મુનિ કલાપ્રભસાગર, મુનિ કવીન્દ્રસાગર, મુનિ વીર્ભદ્રસાગર મુનિ પ્રેમસાગર, મુનિ મહેાય સાગર મુનિ મહાભસાગર મુનિ પૂર્ણ ભદ્રસાગર મુનિ સૂર્યોદયસાગર આદિ મુનિ વૃ ઠાણા ૨૮ ની અનંત વના

Page #5

શ્રી આર્ય–કલ્યાણુ–ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ નીચે મુજબ ના શુભ પ્રસંગોની સ્મૃતિ રૂપે
પ્રકાશિત થયેલ છે. - મહાન આર્યાવર્તની સુસંસ્કૃતિની રક્ષા અને પ્રચારાર્થે જ વિશ્વકલ્યાણકર, પરમ પવિત્ર, મોક્ષદાયક શ્રી જિનશાસનના આ વિશ્વ પરના સૈકાલિક
અનંતાનંત ઉપકારોની સ્મૃતિ.. - ચરમ તીર્થપતિ, ત્રિલોકગુરુ, પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના પ્રથમ શિષ્ય શ્રી ગૌતમસ્વામી
ગણધર ભગવંતની ર૫૦૦ મી નિર્વાણ સંવત્સરિ (નજીક આવતાં વીર સં. ૨૫૧૨ વિ. સં. ૨૦૪૨ વખતે ) ની સ્મૃતિ...... પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના પટ્ટધર શ્રી સુધર્માસ્વામી ગણધર ભગવંતની પરંપરામાં થયેલા ૪૭ મા પટ્ટધર મહાન ક્રિોદ્ધારક, ઉગ્ર તપસ્વી, અચલ (વિધિપક્ષ) ગ૭ પ્રવર્તક પૂ. દાદા શ્રી આર્યરક્ષિત રીશ્વરજી મ. સા. ના નવમ જન્મ શતાબ્દિ વર્ષ અને
અષ્ટમ સ્વર્ગ શતાબ્દિ વર્ષ (વિ. સં. ૨૦૩૫) ની સ્મૃતિ કે ૬૪ માં પટ્ટધર અનેક નૃપપ્રતિબંધક, અજોડ પ્રતિભાશાળી, જામનગર ભદ્રેશ્વરાદિ અનેક
તીર્થોના પ્રેરક અને ઉદ્ધારક પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના ચતુર્થ
જન્મ શતાબ્દિ વર્ષ (વિ. સં. ૨૦૩૩) ની સ્મૃતિ * ૭૫ માં પટ્ટધર ક્રિોદ્ધારક, કચ્છ-હાલાદેશોદ્ધારક અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. સ્વ. આચાય
ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના જન્મ શતાબ્દિ વર્ષની સ્મૃતિ કિ ૭૬ માં પટ્ટધર યુગપ્રભાવક, સુવિશુદ્ધસંયમમૂતિ, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય
ભગવંતશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સૂરિપદ રજત વર્ષ (વિ. સં. ૨૦૩૭) ની
સ્મૃતિ. - પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ની પ્રેરણાથી તેઓશ્રીની અધ્યક્ષતામાં શ્રી અખિલ ભારત
અચલગચ૭ (વિધિ પક્ષ) વેતાંબર જૈન સંધના અનુક્રમે વિ. સં. ૨૦૨૪, ૨૦૩૬, માં
ભદ્રેશ્વરતીર્થ અને મુંબઈમાં શ્રી ચતુર્વિધ મહાસંઘના અધિવેશન ની સ્મૃતિ... * પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં સંઘવીશ્રી ખીમજી વેલજી છેડા (ગોધરા),
સંઘવીશ્રી લખમશી ઘેલાભાઈ સાવલા (નવાવાશ), સંઘવીશ્રી શામજી જખુભાઈ ગાલા (મોટા આસંબીઆ) આ ત્રણે મહાનુભાવોએ વિ. સં. ૨૦૩૩ માં કચ્છ ગોધરા થી શત્રુંજય મહાતીર્થને ૪૨ દિવસનો ૧ હજાર યાત્રિકવાળે છરી પાળતો પગપાળા મહા સંઘ કાઢેલ તેની સ્મૃતિ...

Page #6

પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી આયોજિત અને સંઘવી શ્રી શામજી જખુભાઈ ગાલા, સંઘવી શ્રી મોરારજી જખુભાઈ ગાલા મોટા આસંબીઆવાલાએ સં. ૨૦૩૫માં એક હજાર યાત્રિકોને ૧૦૦ દિવસો દરમ્યાન શ્રી શત્રુંજ્ય મહાતીર્થ ની નવાણું યાત્રા કરાવેલ તેની સ્મૃતિ........... પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી પૂર્વ ભારતમાં બિહારદેશશણગાર શ્રી સમેત શીખરજી મહાતીર્થની તળેટીમાં “માતુશ્રી પુનઈબાઈ જે. સાવલા ભીંશરાવાલા અચલગચ્છ જૈન ધર્મશાળા” યાને કચ્છીભવનનું નિર્માણ સંઘરત્ન શ્રી ઝવેરચંદ જે. સાવલા આદિના
પ્રયત્નોથી થઈ રહેલ છે તેની સ્મૃતિ... જ છેલ્લા ૧૫ વરસમાં પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં બાળકો, યુવાને અને બહેનની
થયેલ દીક્ષાઓ....જેથી સાધુસાધ્વી સમુદાયમાં વિકાશ થયો તથા પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં અનેક છરી પાળતા સંઘ, જિનબિંબોની અંજનશલાકાઓ, જીર્ણોદ્વારે, પ્રતિષ્ઠાઓ, જિનાલના શતાબ્દિ વિ. મહોત્સવ, સમુહ વષીતપ પારણુ મહોત્સવ, અનેક ઉજમણું અચલગચ્છના મહોત્સવ, અનેક ઉપાશ્રયેનું નિર્માણ, અનેક પ્રાચીન ગ્રંથનો ઉદ્ધાર અને સંઘમાં થયેલ ધર્મજાગૃતિની અનુમોદના....અને સ્મૃતિ.......... * આ ગ્રંથનું પ્રકાશન કરનાર પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્રનું
સંચાલન કરનાર જૈન સંઘ અને અચલગચ્છના બાળકના આધ્યાત્મિક વિકાસના અદ્વિતીય કેન્દ્રરૂપ અને કચ્છના ગૌરવરૂપ એવી ધાર્મિક શિક્ષણ આપતી મહાન સંસ્થા શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (નાગલપુર) ને બે વરસ પછી રજત મહોત્સવ વર્ષ આવતાં તથા એજ સંસ્થા દ્વારા સંચાલિત “શ્રી કલ્યાણ-ગૌતમ-નીતિ જૈન તત્વજ્ઞાન
શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ (મેરાઉ) ને દશાબ્દિ મહોત્સવ વવ આવતાં તેની સ્મૃતિ નિમિત્તે... * પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી દ્વારા સ્થાપિત શ્રી આરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદનો આવતા
વર્ષે પાંચમા વર્ષમાં મંગલ પ્રવેશ થતાં તેની સ્મૃતિ નિમિત્તે ન પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર કુલ ૧૧ જેટલા ખૂબ જ ઉત્સાહ
પૂર્વક ઉજવાઈ ગયા અને ભવિષ્યમાં પણ સુંદર રીતે નિવિનતાપૂર્વક જાતા રહે તેની
મંગલ ભાવનાથે.... * શ્રી આય–જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર દ્રસ્ટ આ પ્રાચીન અર્વાચીન સાહિત્ય-સંસ્કૃતિ રક્ષક
પ્રચારક સંસ્થાને પાંચમા વરસમાં મંગલ પ્રવેશ થતાં તે નિમિત્તે પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પરમ પવિત્ર મહાન ભાવનાના પ્રતિકરૂપ જિનશાસન અને અચલગચ્છને ગૌરવરૂપ કચ્છની દિવ્ય વસુંધરા પર અવતાર લેનાર... નૂતન નિમિત થનાર અને યશોધનવદ્ધમાન ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ દ્વારા સંચાલિત શ્રી શત્રુંજયાવતાર આદીશ્વર બહુ તેર જિનાલય મહાતીર્થના નિર્માણના મંગલ પ્રારંભ અને નિવિન નિર્માણની મંગલ ભાવનાની સ્મૃતિ નિમિત્તે....

Page #7

યુગપ્રભાવક, અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ
ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજાના આ સ્મૃતિગ્રંથ અંગે JESSESS) આશીર્વચન [JD]]
000oooooooooooooooooooooooo
પ્રાતઃ સ્મરણીય યુગવીર મહાન પૂર્વાચાર્યોના પ્રશસ્ત જીવનકાર્યોની ચિર અનુદન નિમિત્તે આ “શ્રી આયકલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ” પ્રકાશિત થઈ રહેલ છે. જેથી ખૂબજ પ્રમદભાવ અનુભવું છું અનેક માહિતીઓથી સભર આ સચિત્ર ઐતિહાસિક મહાગ્રંથ પાછળ સાત-સાત વર્ષોથી અથાગ પરિશ્રમ કરાયેલ છે. મારા શિષ્યરત્ન પરમ વિનયી મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી એ વિશિષ્ટ રીતે વિદ્વતાપૂર્વક આ ગ્રંથનું સંપાદન અને સંકલન કરી જૈનશાસન અને અચલગચ્છની મહાન સેવા કરેલ છે. સાથે સાથે પૂર્વાચાર્યોના આપણુ પરના અગણિત ઉપકારોના મહાન ઋણથી મુક્ત બનવા પત્કીંચિત્ પ્રયત્ન કરેલ છે જે અનુમોદનીય છે.
સાત્વિક સાહિત્ય એ જીવનવિકાસનું એક આગવું અંગ છે. આ મુનિરાજશ્રી આવા સમ્યજ્ઞાન અને સાત્વિક સાહિત્યના સથવારે વધુમાં વધુ કલાકે ગાળે છે. અને આ રીતે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમના લાભને મેળવે છે. જેના ફલસ્વરૂપે પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારમાંથી હસ્તલિખિત ગ્રંથે અને અવનવી સામગ્રીને પ્રકાશમાં આણી આપણી સમક્ષ રજૂ કરે છે. સાથો સાથ અને કેને પણ આ સાહિત્યદ્વારના રસમાં તરબોળ બનાવે છે. તેઓશ્રી હજી પણ વધુમાં વધુ આ ક્ષેત્રે વિકાસ સાધે તથા અનેક ગ્રંથરત્નને પ્રકાશમાં આણે એજ શુભેચ્છા !
તેઓશ્રી રત્નત્રયીની નિમલ આરાધનામાં ખૂબજ આગળ ધપી જિનશાસન, ગચ્છ અને ગુરુને વધુમાં વધુ ગૌરવ અપાવે એજ શુભ આશીર્વાદ અને શુભેચ્છા !
લિ. અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય ગુણસાગરસૂરિ સં. ૨૦૩૯ ઢિ. ફા. સુ. ૭. લાલવાડી મુંબઈ-૧૨.
GOOOOOOOOOOOOOOOOOOGOS

Page #8

પૂ. સ્વ. મુનિરાજશ્રી કીતિસાગરજી મ. સા. ની
ઉ ૫ કા રસ્મ તિ
કચ્છના મુકુટમણીસમા શ્રી ભદ્રેશ્વર જૈન મહાતીથની નીકટમાં આવેલા મુંદ્રા તાલુકાના લાખાપુર ગામમાં વિ. સં. ૧૫૩ ના શ્રા. વદ ૮ ના પિતાશ્રી કુંવરજી આણંદજીના પત્ની દેમતબાઈની કુક્ષીથી કરમશીભાઈને જન્મ થયો હતો કે જેઓ પછીથી પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ના શિષ્ય પૂ. મુનિશ્રી કીતિસાગરજી મ. સા. ના નામે સુપ્રસિદ્ધ થયા હતા...... તથા ૫૦ વરસથી અધિક જેમનો દીક્ષા પર્યાય હતો..............
૮૩ વરસની જૈફ વય સુધીમાં પણ જેમણે જૈન આગમોના વાંચન-મનન અને ચિંતનમાં અભિરૂચિ દાખવી હતી..........
સં. ૨૦૨૮ થી ૨૦૩૧ સુધીમાં તેઓશ્રી સહ ચાર ચાતુર્માસે અને વિહારે દરમ્યાન મને તેઓશ્રીની વૈયાવચ્ચ અને સાનિધ્યને લાભ પ્રાપ્ત થયું હતું........
સં. ૨૦૩૬ ના માગસર વદ ૨ બુધવાર તા. પ-૧૨-૭૯ના જેઓ જૈન આશ્રમ તીર્થ (નાગલપુર) મુકામે સ્વસ્થ થયા.... તથા...પ્રાચીન સાહિત્યનાં વાંચન અને રક્ષણ માટેની એમની અમૂલ્ય પ્રેરણાએ મારા જીવનમાં અનેક શુભ ભાવનાઓ જન્માવી . તે મારા વડીલ ગુરુબંધુ, આગમપ્રજ્ઞ, પરમનિરપૃહી, અપ્રમત્તારાધક પ. પૂ. સ્વ. મુનિરાજ શ્રી કાંતિસાગરજી મ. સા. ના અગણિત ઉપકારની સ્મૃતિ નિમિત્તે તેઓશ્રીના ચરણોમાં ભાવભરી અનંતશઃ વંદના.....
સં. ૨૦૩૯ માગસર વદ ૨, જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ તીથ ( દેરાસર લેન, ઘાટકોપર (પૂર્વ), ( મુંબઈ-૪૦૦ ૦૭૭.
આવી કલાપ્રભસાગર ની કેટિ કોટિ વંદના.

Page #9

> 0 0 > 0 >
\\\\\
જેમની ૨૫૦૦ મી નિર્વાણુ સંવત્સરી નજીક આવી રહેલ છે જે પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના પ્રથમ ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામી ભગવત

ની સક્ષિપ્ત જીવન ઝરમર
>> >> 0 0 > 0 0 0
મગધદેશમાં ગેાબર ગામમાં ગૌતમ ગાત્રીય વસુભૂતિ અને તેમની પત્ની પૃથ્વીદેવી આ બ્રાહ્મણ પરિવાર રહે. પૃથ્વીદેવીએ અનુક્રમે ઇન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ, અને વાયુભૂતિ આ ત્રણે પ્રતિભાશાળી બાળકોને જન્મ આપ્યા. તેમાં ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમના જન્મ ભ. શ્રી મહાવીરદેવના જન્મ પહેલા આઠ વરસે એટલે વિક્રમ સંવત પૂર્વે ૫૫૦ માં થયા હતા.
દીર્ઘ તપશ્ચર્યાબાદ પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવ હૈ. સુ. ૧૦ ના ૠભિક ગામમાં કૈવલજ્ઞાન પામ્યા. આ ભગવાનના કેવલજ્ઞાન કલ્યાણક મહોત્સવ ઉજવવા અગણિત દેવ-દેવીએ પૃથ્વીલેાક પર આવ્યા. દેવ રચિત સમવસરણમાં પ્રભુએ મેધ ગંભીર દેશના આપી. પણ આ વખતે કાઈ મનુષ્ય ન હાઇ, માત્ર દેવ દેવીએ જ હાઇ કેાઈએ પણ ત્રતાના સ્વીકાર ન કર્યાં. બીજે દિવસે પ્રભુએ અપાપા નગરીમાં દેશના આપી. ચેાગાનુયાગ ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ આદિ ૧૧ બ્રાહ્મણ પડિતા સેામિલ વિપ્રના ઘરના પ્રાંગણમાં થતા યજ્ઞમાં ક્રિયાકાંડ કરાવવા આવેલ હતા. ભ. શ્રી મહાવીરદેવની દેશના સાંભળવા આવતા દેવ-દેવીઓને જોઇ ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ કહેવા લાગ્યા કે આ દેવા પણ આપણા યજ્ઞમાં ભાગ લેવા આવી રહ્યા છે. પણ દેવાને યજ્ઞમંડપમાં ન આવતા જોઇ તેમજ લેાકમુખથી ભ. શ્રી મહાવીરદેવ આવ્યાની વાત જાણી ત્યારે અભિ માનથી કહેવા લાગ્યા કે આ મહાવીર નામના સ। વળી કેણુ ? મારા સિવાય આ દુનિયામાં કાઇ સર્રજ્ઞ હાઈ શકે જ નહીં. આમ અનેક વિચારે ને અંતે ઇન્દ્રભૂતિવાદ કરી ભ. શ્રી મહાવીરદેવને પરાજીત કરવા પોતાના ૫૦૦ શિષ્યા સાથે સમવસરણ તરફ પ્રયાણ કરે છે. તેઓ જેવા સમવસરણ નજીક આવ્યા ત્યારે ભ. શ્રી મહાવીરદેવે મધુર ધ્વનીથી “ ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ ! તમે સુખેથી આવ્યા?” આમ એલાવે છે.
આથી ઈન્દ્રભૂતિ ચમક્યા ! પણ ત્રીજી પળે વિચારે છે કે અહા ! જગપ્રસિદ્ધ એવું મારૂ નામ કેણુ ન જાણે ? મારા મનના સંશયા જાણી તેનુ સમાધાન કરે તેા આ સાચા સર્વજ્ઞ છે એમ માનુ. ત્યાં તે ભ. શ્રી મહાવીરદેવે જે વેદ પદો અંગે ઇન્દ્રભૂતિને સંશય હતા તે પદોના સાચા ભાવાથ કહી સભળાવ્યા. આથી ઇન્દ્રભૂતિના સંશયાનું સમાધાન થયુ. અને તેઓએ પરમાત્મા શ્રી મહાવીર દેવ પાસે પેાતાના ૫૦૦ શિષ્યા સાથે દીક્ષા લીધી.
ત્યાર પછીની વિગત આ ગ્રંથમાં અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક પૃ. ૨-૩-૪ પરથી વાંચી લેવા સુચના છે. પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણ બાદ બાર વર્ષ સુધી કેવલજ્ઞાની ગૌતમસ્વામી ભગવંત જગત્ ઉપર વિચરી અગણિત ઉપકારો કર્યા અને મેક્ષે પધાર્યાં. અન તલબ્ધિ નિધાન શ્રી ગૌતમ સ્વામી ભગવંતને અન ંતશ: વંદના........

.
· શિશુ ”

Page #10

७
இடியாராகாப்பயாகாப்பராகராப்யாராதாபாதாப்பாகாப்புபாதராபாகராயராசாப் பாகாப்பாகாப்பாராகாரப்பபராகாப் பபாகாப்பாகாபபாகாப்பராக
मंगलस्तुति सध्यान-ज्वलने ज्वलत्य विकलं यस्येंद्रनीलच्छवे देहस्य द्युत एव केवल वधूपाणिग्रहं कुतः ।, तन्वन्ति स्म समंततः प्रससरा मांगल्यो कुरा
श्रेणिकार्यमसी मुदं वितनुतां श्रीपार्श्वनाथप्रभुः ॥ ઉત્તમ ધ્યાન રૂપી અગ્નિ સંપૂર્ણ રીતે પ્રજવલિત થતાં, કેવળજ્ઞાનવધૂના પાણિગ્રહણ કરતા જે પ્રભુના ઇનલમણિ અમાન તેજવાળા દેડના કિરણે જ ચારે બાજુ વિસ્તાર પામેલી માંગલ્ય દુર્વાની શ્રેણિના કાયને વિસ્તારતા એવા पानाथ प्रभुवन विस्तार
सिद्धयगनोद्वाह-विधौ सतृष्णः निष्णातचेतस्तुरगाधिरूढः 132 प्रौढाप्सरः संहति गीयमानः
गुणः श्रिये वीरवरो जिनोऽस्तु ॥४॥" સિદ્ધિરૂપી સ્ત્રી સાથે લગ્નવિધિ કરવા માટે તૃષ્ણાવંત, નિર્મલચિત્તરૂપી અશ્વ પર ચઢેલા, (સદાયે શુકલ યાન કરનારા) તથા પુષ્કળ અસરાઓના સમૂડ વડે જેમના ગુણ ગાવાયા છે એવા શ્રી વીર પરમાત્મા ગુણરૂપી લમી આપનારા થાઓ.
भवाब्धिजाता: सुगुणावदाता: वृत्तम्वभावाः हृदि पुण्यभाजाम । ये हारमुक्ता इव संवसंति:
दिशन्तु तेऽन्येऽपि जिनाः सुखानि ॥ ५ ॥ સંસાર સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા જ્ઞાનાદિ ઉત્તમ ગુણાથી નિમળ પાતાને આચાર પાળવાના સ્વભાવવાળા, પુણ્યવંતના હૃદયમાં જેઓ મોતીની માળાની જેમ વાસ કરી રહ્યા છે તે અને બીજા પણ જિનેશ્વરે ( ભવ્યાને) સુખ આપે.
ये बीजमात्रां त्रिपदी निधाय मनोवनी बुद्धिजलेन सिक्त्वा । चित्रं क्षणात कोटिगुणामकार्ष:
तन्वन्तु तोषं गणधारिणस्ते ॥ ६ ॥ એ આશ્ચર્ય છે કે જેઓ ફકત બીજ જેટલી જ (ઉત્પાદ, વ્યય, થ્રવ્ય દશકત્રિપદીને મનરૂપ પૃથ્વી પર ધારણ કરીને, પછી બુદ્ધિના જલથી સિંચન કરીન, ક્ષણમાત્રમાં તે ત્રિપદીને કરોડગણી કરી. તે ગણધરે (જાનમાં) સંતાપને વિસ્તારો.
B26:26*26*26*26*26*26*26*26*26*26*26*26*26*26*26*2649
- श्री सुधर्मास्वामीनी स्तुति श्री वीरवक्त्रात् त्रिपदीमवाप्य, यो द्वादशांङ्गो विमलां चकार । स्वामी सुधर्मा सकलर्षि शास्ता, जीयात् स्वकीयं वयवृध्धि कर्ता ॥१॥
स्नात्रपंचाशिकाग्रन्थ -अचलगच्छनायकैः उदयसगारसूरिभिः

Page #11

2222222

युगप्रधानाऽऽचायै: श्री कल्याणसागरसूरिभिः संदधा
श्री गौडपार्श्वनाथ स्तुतिः
अंचलगणनीरधिसारंग, कीर्तिलतावर्द्धनसारंगं, दुर्जनवर्द्धनसारंगं ॥ १५ ॥ श्री गौडी पार्श्वनाथ स्तोत्रं
सुराधीशचक्रे स्तुतज्ञानसिंधो, जगन्नाथ नेतः कृपालोकबन्धो ॥ विभो ! पाहि मां सर्वेदा भक्तिभाजां स्मरतं चिरं त्वत्पदां भोजभृंगं ॥ ५ ॥ - श्री छंदालंकारपार्श्वस्तोत्रं
श्रीपार्श्व गौडीकारव्यं भजतभविगणे कल्पवृक्षं सुगोत्रं. नानादेशेषु लब्धातिशयमहितता व्यहवारं सुमृति । श्रीमंतं नीलरत्नाधिकतरवपुत्रं स्फारलावण्यशालं. मोहांभोराशिकुंभोदयममरनुतं पार्श्वयक्षर्चितांधि ॥ २ ॥
- श्री गौडीपार्श्वनाथस्तवनं
सुरराजखेचरनागपुरंदरधरणि राज सुसेवितं. श्री पार्श्वजिनेश्वरं नमितसुरेश्वरपद्मावती संस्तुतं । asia विशुद्धशक्त्या संस्तुवंति जिनं मुदा. शुभसागरपठनादविकरमासमेतं ते लभंति सुखं सदा ॥ १० ॥
- श्री पार्श्वनाथस्तवनं
( युगप्रधान श्रीकल्याणसागर सूरिकृतस्तोत्रेषु ) तीर्थ यत्र जगज्जनेप्सितफलं त्यागक्षमं धन्वनि. श्रीगौडीत समस्तलोक विहितं जाग्रत्कुलं विद्यते । श्रीमच्छ्रीविधि पक्ष गच्छभविनां साहाय्यकृत सर्वदा, दूरायातमहासमूहनमितं श्रीपार्श्वदेवाङ्कितम् ॥
श्रीकल्याणसागर सूरिविज्ञप्तिपत्रं वा. महोपाध्याय श्री देवसागरजी

Page #12

પ્રગટ પ્રભાવી શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથ ભગવાન ૨ વિધિપક્ષ ગ મહેંદ્રસૂરિ છેશ નિદૈ શે;
શાખાચારજ અભયસિંહ, સૂરિ ઉપદેશે;
ગોત્ર મીઠડી આ એશ વંશ, પાટણપુરવાસી; ઈ શાહ મે જેણે સાતધાત જિન ધર્મેવાસી. // ૧ / છે. ચૌદ બત્રીસે ફાગણ સુદિ બીજ ને ભગવાને;
ખેતા નાડી તાત માત, નિજ સુકૃત સારે; કે તેણે પઈડ્રો પા બિંબ, લેહવા નરભવ ફલ; ચઉ વિહ સંધ હજૂર હરખે, ખરચી ધન પરિગલ. / ૨ //.
- વાચક લાવણ્યચંદ્ર ગણિ

Page #13

RAMNIK SHAH
પરમાત્મા શ્રી મહાવીર દેવના પ્રથમ ગણધર અન’તલમ્પિનિધાન
શ્રી ગૌતમ સ્વામી ભગવંત

Page #14

પંચપરમેAિ
નમસકાર હાથ નમો અરિહંતાણં - નમો સિધ્ધાણં ૧ નમો આયરિયાણું હે નમૌ ઉવજઝાયાણં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં એસો પંચનમુક્કારો સવ્વપાવપણાસણો મંગલાણં ચ સર્વેસિ કપઢમં હોઇ મંગલ ઇર્મપ્રવેશદ્વાર
3
0926826996196:2049 049 049 889 689 GAZ 6:49 :2 6:2 GRACE2
શ્રી નવકાર મહામંત્ર
(ભાવાર્થ) ૧. અરિહંત ભગવંતને નમસ્કાર છે. ૨ સિદ્ધ ભગવાને નમસ્કાર છે. ૩. આચાર્ય મહારાજને નમસ્કાર છે. ઉપાધ્યાય મહારાજને નમસ્કાર છે. આ લોકમાં રહેલાં પંચ મહાવ્રતધારી સર્વ
સાધુ-સાધ્વી મહારાજને નમસ્કાર . ૬. આ પાંચને કરાયેલા નમસ્કાર ૭. સર્વ પાપને પ્રણાશક છે. ૮. અને સર્વ મંગલમાં
૮, પ્રથમ મંગલ છે.
CH2 CH2 C2 C39C42689C%2089 COC 2049C%2C2C%2C%2092
विधत्ते यस्य सान्निध्यं देवी चक्रेश्वरी सदा । श्रीमदञ्चलगच्छाख्यो विधिपक्षो जयन्यसौ ॥
-श्री सूरि मुख्यमंत्रकल्प प्रन्थ श्री मेरुतुगसरि
સબ પર્વક ભૂપ પજોસણ, વીર હુકમ ક્ય પૂનિમ પાખી ! ઉત્તરસંગ ક્રિયાશુદ્ધ શ્રાવક, સિદ્ધિ સુપર્વ સિદ્ધાંત ભાખી 1 / એવી રીતે સુરત નિધાન કહે જસ, સ્વામી સુધર્મ પરંપર આપી | જુઓ વિધિપક્ષ સદા જન જાગત, જાકા સીમધર સ્વામી હૈ સાખી ૨

Page #15

પૂ. દાદાશ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિની સ્તુતિ
वशे वीरविभोरभूदिति वहन्वीरत्यूर्जितं । मिथ्यात्वादिविपक्षवारणविधौ धर्मोद्यमे चोत्तमे ॥ जातः पूर्वमिहार्यरक्षितगुरुचक्रेश्वरी देवतां ।। साक्षात्कृत्य तपोभिरंचलगणं विस्तारयन् भूतले ॥
उपदेशचितामणिग्रंथटीकायां
श्री जयशेखरसरि
श्री वीरपट्टकमसंगतोऽभुद्, भाग्याधिकः श्रीविजयेन्दुसूरिः । सीमंधरैः प्रस्तुतसाधुमार्ग, श्चक्रेश्वरीदत्तवर प्रसादः ॥
वा. विनयचंद्रगणि शि. वा. देवसागरगणि
सूरिष्वार्यचरित्र भृच्चरणसन्नेमल्यदासी कृतः स्वर्गिश्रेणिरिहार्यरक्षित इति ख्यातोरभवत् सूरिराट यस्मादव प्रसिद्धिमाप जगति प्रध्वस्तदुईर्शन ध्वांतादंचलगच्छ इत्यखिलसंस्तुत्यर्षिवृंद श्रितः ।।
આચાર્યોમાં શ્રેષ્ઠ, ચારિત્રને ધારણ કરનાર અને ચારિત્રની ઉત્તમ નિમંલતાથી દેવતાઓની પંકિતને દાસરૂપ કરનાર આ પૃથ્વી પર
આર્ય રક્ષિતસૂરિ' નામક પ્રસિદ્ધ ાિજ થયા. મિથ્યાદશીનરૂપ તિમિરનો નાશ કરનાર તે આચાર્યથી જ સ્તુતિ કરવા ઘવ્ય સાધુઓના વૃદથી આશ્ચય કરાયેલ “અંચલગચ્છ” જગતમાં પ્રદ્ધિ થયા.
કવિચતિ પૂ. આ. શ્રી જયશેખરસૂરિજી મ.

Page #16

રાય
ભારતવષ ની અજોડ વિભૂતિ, પરમ ત્યાગી, વિધિપક્ષ (અચલ)ગચ્છ પ્રવર્તક પ. પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી આય રક્ષિતસૂરીધરજી મહારાજા
tion International

Page #17

Gamaneni
Stram maman (અનાજનીતિના
]િ ] (
100 101 III III III IIIIII STANAVASTAVAANVASATANYAAN
ALADVANTANDESAVALAVAVASOSYAYAYAYASTASENANTASY
UIII GUJJUBOUT US ીિીિ
AVATAVASTAANNYAYA
પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની સ્તુતિ થોકે થોકે જનગુણ ગાબે આજ લગે વિખ્યાત ! શ્રી કલ્યાણદધિ સુરીશર બુદ્ધ સરસ્વતી સાક્ષાત છે
–ઉદયસાગર विधिपक्षगणव्योम भास्करेऽत्रविराजते । प्रिवासवकल्याण सागरे गुणसागरे ॥
-દામાાટીઝફાર્તા
सुमतिहर्ष गणी શ્રી રાજારા: શાશ્વતાના: નતા श्री शिवोदधिसूरीशा: शासतां साधु राजताम ॥
- વિજ્ઞતિપત્ર)
...महोपाध्याय देवसागरजी गणिः અચલગચ્છના પ્રથમ શ્રાવક શ્રી યશોધન ભણશાલી
અંગે કવિત્ત ભલું નગર ભાલેજ વસે ભણસાલી મુજબલ. ના પુત્ર જયવંત જશાધન નામ નિરમાલ: પાવે પરવત જાત્ર કામ આવી આ ગહગટી. નામી દેવી અંબાવિ આવી રહિય લહટ્ટી, આવી સુગુરુ એહવે સમ આયંરક્ષિતસૂરિવર, ધન ધન જધન પય-નમી ચરણનમ ચારિત્રધર. ના ધરી ભાવ મન શુદ્ધ બુદ્ધિપય પ્રાણને અહિ ગુરુ, આજ સફલ મુક દિવસ પુણ્ય પામીએ કલ્પના જનમ મરણ ભયભીતિ સાવયવય સાખ. સમક્તિ મૂલ સુસાધુ દેવગુરુ ધમહ આપે, પરિહરી પાપ શુભ આચરે ધરે યાન ધર્મ મહેતા, એ શ્રીમાલી બુરખા ધનધન જશાધન એ સખા. * રા
YAYASANYANYASAVANYAAAAAASYASYWAY2YWNYX
AVENUESTA
- અમર , માટી કાવાલિ ભાષામાં
Engi mmmmGrimminemagmGISTERY ( BAOU)
JAIL ID III III IIIIIIIIIII00 VARIETATAWANANYAMASYASYAYAYASANYA

Page #18

કચ્છ હાલાર કેશોદ્ધારક,ક્રિયોદ્ધારક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ.સ્વ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા.ના પ્રતાપી પટ્ટધર પરમત્યાગી, ઉગ્રતપસ્વી, યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ ૧. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા.

Page #19

Page #20

Jan Education International
ક -
-
-

16
Online

અનેકનૃપપ્રતિબોધક, અજોડ પ્રતિભાસંપન્ન, અનેક તીર્થોના ઉદ્ધારક,
અચલગચ્છાધિરાજ પ. પૂ. યુગપ્રધાન દાદા
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજા
અચલગચ્છ મુનિમલાગ્રેસર, ક્રિોદ્ધારક, કચ્છ-હાલારદેશદ્ધારક, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્યદેવ
| શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજા

Page #21

પ. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજા ના
| શિષ્યરત્ન શાંતમૂતિ પૂ. પાદ ગણિવર્ય શ્રી નીતિસાગરજી મહારાજા
યુગ પ્રભાવક, છ દિવાકર, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજા
www jainelibrary.org

Page #22

અચલગચ્છીય પૂ. આ. શ્રી માણિકય કુંજરસૂરિનો ૪૦૦ વર્ષ પ્રાચીન સૂરિમન પટ
સૂરિમંત્ર કલ્પ સમુચ્ચય ભા. ૨ : પ્રકાશક : જૈન સાહિત્ય વિકાસ મંડળ ( વિલેપાર્લા ) ના સૌજન્યથી.

Fer Private & Personal Use Only

Page #23

Page #24

( ५ ) ॐ इरिमेरु किरिमेरु गिरिमेरु पिरिमेरु ॐ सिरिमेरु ॐ हरिमेरु ॐ आर्या यमेरु स्वाहा । जी पीठजाप १०००० मंत्राधिराजपीठं ॥ हुं ॥ ॐ शुचिरेकचित्त । पूर्वाभिमुखः प्राणायामपूर्वं अष्टोत्तरशतवारान् अमुं मंत्रं परमेष्ठिमुद्रया स्मरेत् पघि प्रम प्रस्थान
ચાવીશ તી કરના ચક્રની બહાર હીંકારની સાડાત્રણ રેખા આલેખિત કરી છે. અને બાજુમાં ક્રાંકારથી નિરુદ્ધ કરવામાં આવેલ છે. યંત્રના અહિલ્ટંગમાં :
ઇશાન કાણુમાં ૪ ષોડશ ઈંદ્ર ૬ જક્ષ ૬ જક્ષિણી અને વૃષભારૂઢ ઇશાને'દ્રના ચિત્રો છે.
અગ્નિકાણમાં સહસ્રભુજા ત્રિભુવનસ્વામિની દેવી તથા ષોડશઈંદ્રો તથા વિદ્યાદેવતા. ૪, ૬ જ, ૬ જક્ષિણીનાં ચિત્ર છે.
નૈઋત્યકાણમાં જયા, વિજયા, ભદ્રાસહિત લક્ષ્મીદેવી. ૬ જક્ષ, ૬ ક્ષિણી, ષોડશ ઈંદ્રો, ૪ વિદ્યાદેવતા, ત્રણ સેામણે દ્રનાં ચિત્રો છે.
વાયવ્યકાણમાં યક્ષરાજ ગણિપિટક હાથી ઉપર ઇંદ્ર તેથા ષોડશ ઈંદ્રો ૬ નક્ષ, ૬ નક્ષિણી, ૪ વિદ્યદેવતા ઐરાવણુ ....ઇંદ્રનાં મિત્રો છે.
યંત્રની નેપર મધ્યમાં ત્રણ ચિત્રા છે તે ઓળખી શકતાં નથી. કણિકાની મધ્યમાં એક ચિત્ર છે તે આળખી શકતું નથી. કણિકાની એક બાજુ નીચે પ્રમાણે લખાણ છે.
श्री माणिक्य कुंजरसूरीणां सपरिवाराणां शांतितुष्टिपुष्टिकरो भवतु
નોંધ
દ્વાત્રિંરાદ્ધધિયયુ સૂરિમંત્રઃ નાશીક નીચે પ્રસ્તુત ગ્રંથના પૃ. ૨૬૭-૬૮ ઊપર જે વિગતો આપી છે તે પણ માણિકયકુ જરસૂરિને લગતી છે.. જુઓ પાદનોંધ પૃ. ૨૬૭
આ યંત્ર આગમ પ્રભાકર સ્વ. શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના સંગ્રહનું લા. દ. વિદ્યામ‘દિરમાં સંગ્રહાયેલુ છે. તેના ન' ૧૬૧ છે. અને મહારાજશ્રીના અનુમાન પ્રમાણે તેને કાળ પંદરમા રોકાના છે.
(સૂરિમ`ત્રકલ્પસમુચ્ચય ભા. ૨. પૃ. ૪૬૪)

Page #25

સૂરિમત્રના પ્રાચીનતમ યંત્રપટની સવિસ્તર વિગતા

પ્રસ્તુત ( મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી પાસેથી પ્રાપ્ત થયેલા આ. માણિકયકુજરસૂરિના ) યંત્રના પાંચ વલયની બહાર ફરતુ એક ચક્ર છે, જેમાં ચાવીશ તીથ કરાના નામેા આલેખેલાં છે.
ત્યાર પછી પ્રથમવલયમાં લબ્ધિપદો આ પ્રમાણે છે :
२ ॐ नमो अहिजिणाणं
४ ॐ नमो सव्वोहिजिणाणं
६ ॐ नमो णंताणंतोहिजिणाणं
८ ॐ नमो भवत्थकेवलीणं
१० ॐ नमो चउदसपुव्वीणं
१२ ॐ नमो इक्कारसअंगधारीणं १४ ॐ नभो बीयबुद्धिणं १६ ॐ नमो गोयमसामी
१ ॐ नमो जिणाणं
३ ॐ नमो परमोहिजिणाणं
५ ॐ नमो अणंतोहिजिणाणं
७ ॐ नमो केवलणं
९ ॐ नमो अभवत्यकेवलीणं
११ ॐ नमो दसव्वीणं
१३ ॐ नमो कुबुद्धि
०५ ॐ नमो उग्ग....
[ ए ] सिं सव्वेसिं ( नमुक्कारं ) ( कि) च्चा जमी ं (यं ) विज्जं पउंजामी (मि ) सा मे विज्जा पसिज्जउ ( स्वाहा ) २०
પછી ખીજું, ત્રીજું, ચાથું અને પાંચમ એમ ચારે વલ એકની અંદર ખીજું એ પ્રમાણે અનુક્રમે આલેખવામાં આવ્યાં છે. અને તેના પ્રસ્થાનના પાઠ નીચે પ્રમાણે છે. :
(२) ॐ नमो भगवओ बाहुबलिस्स पण्हसमणस्स सिझड मे भगवई महइ महाविज्जा ॐ वग्गु वग्गु निवग्गु सुमणसे सोमणसे मह महुरह लिहिलि किलिकिलि ॐ इरिकालि किरिकालि पिरिकालि रिकालि हरिकालि आयरियालि स्वाहा ||२
महा विद्यापीठ ( त्रिभुवन) स्वामिनी अभ्य.... धिष्ठात्री देवी ।
३ ॐ इरीयाए किरीयाए जिरीयाए पिरीयाए सिरीयाए हिरीयाए आयरीयाए कालि महाकालि स्वाहा । उपविद्यापीठ । जाय १२००० जात्य धवलकुसुमैर्जतः सन् सारस्वतो यं उपवासं कृत्वा ..
सहस्त्रजापेन स्वनविद्यामंत्री ं ।
(४) ॐ इरिइरिकालि किरिक्षिरिकालि गिरिगिरिकालि पिरिपरिका लि सिरिसिरिकालि हरिहरिकालि आयरीय आयरीयकालि स्वाहा । जाप १००० मंत्रपीठचतुर्थ

Page #26

பயயோ பயோயே யாயயையாய யோயாயபபயேய யயயாயேயாயேயாயே யயயயயயயயயயயயா
शासनसाम्राज्ञी अचलगच्छाधिष्ठायिका,
श्री चक्रेश्वरीदेवी स्तुतिः यस्यज्ञानतपक्रियादिकगुणधेणिश्रियाशालिन:. सान्निध्यं कुरुते तिरोहिततनुश्चकश्वरीदेवता । श्री जीराउलि पाश्र्वदेव चरणाम्भोजप्रसादात्भुवि. श्रीमानञ्चलगच्छ एष विदुषां वयश्चिरं नन्दतात् ।।
..--अचलगच्छाधिराज श्री मेरुतुंगसूरिः
(सप्ततिका भाष्यटीकाप्रशस्तिः) जिनेश्वगेभ्दासितधर्मरम्यं महाप्रभावा शमितारिवर्ग । चक्रेश्वरीशारदचंद्रवर्णा पायाद्गणं सद्विधिनामधेयं ॥ वंश वीरविभोरभृदिति वहन्वीरत्यर्जितं. मिथ्यात्वादि विपक्षवारणविधौ धर्मोद्यमे चोत्तमे । जातः पूर्वमिहार्यरक्षितगुरुः चक्रेश्वरी देवतां. साक्षात्कृत्य तपोभिरंचलगणं विस्तारयन् भृतले
-कविचक्रवर्ति श्री जयशेखरसूरि:
(उपदेशचितामणिग्रंथवृत्तिप्रशस्ति:) तत्स्थाने प्रभु मेरुतुंगगणभृद्योऽष्टांगयोगं समा विद्या सम्यवेन सदैव सविधे पद्मा च चक्रेश्वरी । जीरापल्लीजिनेशयक्षकृपयोद्धृतान्श्रुता. वक्तुं वाग्यतिरक्षम: किमुपुनर्मादिग्नरोमंदधीः ।।
....वाचक लावण्यचंद्र गणि चक्केसरि वयणेण वि जाओ विहिपखगणतिलओ
-----अचलगच्छेश श्रीभावसागरसूरिः चक्रश्वरी भगवतीविहितप्रसादा: श्री मेरुतुङ्गगुरवो नरदेववन्याः
---श्रीकल्याणसागरसूरिविज्ञप्तिपत्रम घोर तबु तवइ तम तिमिर गज केशरी मासि उपवास परतक्ष चक्केसरी ।
-गच्छनायकगुरुरास (कविकान्ह ) सार्वशासनभक्तानां विघ्नकोटिनिवारिके। गुणप्राप्ती सहाय्यं त्वं चक्रेश्वरी प्रदेहि मे ॥
----अचलगच्छाधिपति श्रीगुणसागरसूरि:
BARDST9889839839CRABIRDSRDERPRISRDERABADERDERABAD

Page #27

अंचल (विधिपक्ष) गच्छाधिष्ठायिका __ श्री महाकालीदेवीस्तुतिः
KUMAR
164
பாதார் காப்பாளர் ஞாயராகப் பாகுளப்பமாஜாப்பாஇனப்பாகுபபயராஜாபமாகயாகாயாகுமராஜாயாரையாக
कारागममंत्रमूर्तिरुचिरा विघ्नौघनिर्नासिनी. स्पणाभीष्ट विशिष्ट पौरुषकरी दुतिकात्यायनी । पावापर्वतमौलिनिर्भरलसत्प्रोत्तुंगचैत्यस्थिता. साक्षात्सिधिविधायिनी विजयते काले कलौ कालिका ॥ १ ॥
___-वाचक लावण्यचंद्र गणि शिष्यास्तस्य गणेशितः श्रुतभृतो तिष्ठंत आचायतां । वैरक्त्याद् गुरुनिग्रहादथमहोपाध्यायतामाश्रिताः । तान्वीक्ष्योग्रतपः क्रियां रचयत पावाद्रि शृंगम्धिता . तुष्टा तुजिनेशशासनसुरी श्री कालिकादाद् वरम् ॥ १ ॥ त्वमार्यतो रक्षित इत्यभिख्यया गच्छस्तवस्ताद् विधिपक्षसंज्ञक चक्रेश्वरी चाहमुझे स्थउद्यते भावत्वकसंघसमृद्धिकारिके ॥ २ ॥
___-श्री वीरवंशानुकमपट्टावलिः गच्छाधिष्ठायिकां वंदे महाकाली महेश्वरीम् । वाञ्छितार्थप्रदां नित्यं पावादुर्गनिवासिनीम् ।।
.. श्रीवर्द्धमानपद्मसिंहधष्ठीचरित्र लालणोऽथ महाकाली पूजयामास भावतः मरीशस्योपदेशेन पाचार्गनिवासिनीम
-.श्री अमरसागरमूरि: श्यामाभा पद्मसंस्था वलयवलिचतुर्वा हु विभ्राजमाना. पाशं विस्फर्जमूर्जस्वलमपि वरदं दक्षिणे हस्तयुग्मे बिभ्राणा चापि वामे शमपि कविष भोगिनं च प्रकृष्टा देवीनामस्तु काली कलिकलितस्कृतिरभृतये नः ।
-आचार दिनकरे. श्री वर्तमानमरिः महाकाली महाशक्तिः शासने समुतेः प्रभोः । महाभक्तिर्गुणप्राप्त्यै. भृयात्प्रत्यूहनाशिनी ।। १ ।।।
___-अचलगच्छेश श्रीगुणसागरपरिः नगदामानगदामा महोराजिराजितरसा तरसा धनधनकाली काली. बताऽवतादनदनसत्रासत्रा ।।
---महाकवि श्री शोभनमुनिः
MORG

.

Page #28

અચલગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શાસનદેવીએ
Jan Education International
જ પE Ll રારિક
*
For Private Personal use only
www.ane ibraly og
શાસન સામ્રાજ્ઞી શ્રી ચકેશ્વરી દેવી
ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી મહાકાલી દેવી [ શ્રી અનંતનાથજી જૈન દેરાસર, ખારેક બજાર- મુંબઈ ]

Page #29

यन्त्र नं.१४
मेस्तुङ्गसरियुते श्रीसूरिमुख्यमन्त्रकल्पे सप्तवलयदर्शकं यन्त्रम
श्री वर्धमा-मदी श्री
माय नमः अजितायनमः |
अनमो जिणाणं
नाथायन नस्वामिने नमः/कर
नामा
हिजिणाणं
रानमः आभनदनाय नमः सार
सुश्री इन्द्रभूतये नमः
किया सामे विज्जा पसिझास्त
सअग्निभूतय नमः ॐ
अनमो
नमो भगवओ बाहुबलिस
परमोरिलि.
पांजामिविज्जाण पा
जूही श्रीही श्री मिनाथाय नमः पावनाथाश
महाविद्यापीठम अनमो
सध्यसि एएसि नमोकार किया।
अभियावज्जपाजाम
श्री प्रभासाय नमः
इरियार
रिकिालीन
नमो गोयमसाति रस्समुहम्मसाामणा।
जनमानमिनाथाय नमः नेमिनाथारा
१२०००
श्रपीठम्
काली आयरियकाली,
इरिमेस
शतायोय नमः
नमो
सव्वाहाजणाण
१००
किरियाए गित हिस्स पण्डसमणस्स सिन
१६,४,६,
सुमतये नमः पद्मप्रभार
Ppt
किारमेरु
वायुभूतये नम:
जाप:
अनमो
HayatrinsteianpPRES
रिकिारकाली
नावशान्ति
अनमः मल्लिनाथाय नमः मुनिसवला
नमो
अणंतोहि जिणा
पुष्टाः कुरुकुल
श्री अचलभ्रात्रे नमः रिकाली गिरिकाली सिम
अटी श्री शिव
मन्त्रराजः।
स उपविद्यापी आयरियकाली
3.3.838
करु कुरु स्वाहा
१६.४१६,६
गिरिमरुति
याए पिरियार भगवई महइ महाविज्जा.
पासप्रभाय नमः सुपाय नमः ।
तोहिजिणाण अर्णताणतोटिति
बीयबुद्धीणं
मारिगिरिकालीपि
FEE
स्वाहा। मन
किरिकोली पिरिकारी
नमो
काली आयरिय
स्वाहा
वज्जास्वाहावयुवर
श्रीव्यक्ताय नमश्री
लिकिलि इरिकाली कि
नमः कुन्थुनाथाय नमः अरनाथाय.
सिरियाएरिति
कार आयरियो शिरिकाली हिरिक्ति
महाकाली
कवलीणं
वग्गू वग्गुनिवग्गू नि
माय नमः सुविधय नमः शीत
नारीणं कुडबुद्धीणं श्री अकम्पिताय नमः
नमो
तरिपिरिकालो सिलि
शुद्री श्री
याए
धमोय नमः शान्तयनमः।
आयरियकाली
की
मरमहरे । हिलि हिलि कि
आयरियम
Irel
शुश्री मयेपुत्राय नमः
ll In
नीसुधमाय नमः श्री
JHA
श्री
दसपुव्वीणं
नमो.
श्री मण्डितपुत्राय नमः
भवत्थकेवलोणं अभव
Aॉश्री
नमः अनन्ताय नमः धर्माय
AAREER AURI
ज्याय नमः विमलाय नमः अनल
Debelo ballink rele

S

Page #30

અચલ ગા ન દામજી શ
અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પટ્ટધર ૧૩ વીતપના તપસ્વી તપસ્વીરત્ન પ. પૂ. આચાય દેવશ્રી ગુણાદયસાગરસૂરીધઈ મ. સા.

Page #31

ગ્રંથ સ પાક મુનિશ્રી પિતાના ગુરુદેવ સાથે (સં. ૨૦૩૩)
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. પાદ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ ગુણ સાગરસૂરીશ્વરજી
Jan Education Intematonal
www.janabraly.org

Page #32

શ્રી આર્ય કલ્યાણુ–ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ [ સચિત્ર]
ગ્રંથના પ્રારંભના ભાગની અનુક્રમણિકા પ્રારંભ
પાના નં. ગ્રંથનું નામ–પ્રેરક-સંપાદક. ગ્રંથનું પ્રાપ્તિસ્થાન વિગેરે
ગ્રંથ સમર્પણ. પૂર્વાચાર્યો પ્રતિ.. જે શુભ કાર્યોની સ્મૃતિ નિમિત્તે આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થાય છે. ૪-૫ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ ગુરુદેવશ્રીના આશીર્વચન ઉપકાર સ્મૃતિ... પૂ. મુનિશ્રી કીર્તિસાગરજી મ. સા. ની ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામીનું સંક્ષિપ્ત જીવન મંગલ સ્તુતિ શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથ સ્તુતિ પ્રગટ પ્રભાવી શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ ભગવાન. પ્રથમ ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામી ભગવંત શ્રી નવકાર મહામંત્ર (ભાવાથી તથા અચલગચ્છ અંગે કવિત્ત પૂ. દાદા શ્રી આરક્ષિતસૂરિ સ્તુતિ પૂ. દાદા શ્રી આયંરક્ષિતસૂરિનો ફેટે પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સ્તુતિ, યશોધન ભણશાલી કવિત પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિને ફેટ તથા છે પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિનો ફેટ ઈ પૂ. પાદ શ્રી નીતિસાગરજી ગણિવર્યનો ફોટો પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીનો ફેટે છે અચલગચ્છીય શ્રી માણિકયકુંજરસૂરિને ૪૦૦વર્ષ પ્રાચીન સૂરિમંત્રપટ્ટ શ્રી ચકેશ્વરીદેવીની સ્તુતિ શ્રી મહાકાલીદેવીની સ્તુતિ શ્રી શાસનરક્ષિકા અચલગચ્છાધિષ્ઠાયકા ચક્રેશ્વરી-મહાકાલીદેવીના ફેટા – અચલગચ્છશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ યુક્ત સૂરિમંત્રને ફેટે પૂ. આ. શ્રી ગુણદયસાગરસૂરિજીને ફેટા ગ્રંથ સંપાદક મુનિ શ્રી પિતાના ગુરુદેવ સાથે સ્મૃતિ ગ્રંથ તથા અચલગચ્છના ઈતિહાસની ઝલકની અનુક્રમણિકા | ૯ થી ૨૬ આ ગ્રંથમાં અપાયેલ ફેટા (ચિત્ર)ની અનુક્રમણિકા અને પરિચય | ૨૭ થી ૩૭ શ્રી ગૌતમસ્વામી અષ્ટક સંસ્થાકીય નિવેદન : રવજી ખીમજી છેડા
૩૯ – ૪૦ સંપાદકીય નિવેદન : મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી... આ ગ્રંથ માટે આવકાર, સમીક્ષા અને શુભેચ્છાઓ સંપાદક મુનિશ્રીને મિતાક્ષરી પરિચય....
૫૫ – ૫૬ ૨૦૦ જેટલા વિવિધ ફોટાઓ તથા ચિત્ર
| | | | | | | | | ^ & *
|
| | | | | |

Page #33

३
४
५
६
७
८
રે
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
२०
૨૧
૨૨
૨૩
आद्याञ्चलगच्छेश्वराणां श्री आर्यरक्षितसूरीश्वराणाम् अष्टकम् जिनशासननभोमणीनाम् अचलगच्छप्रवर्तकानाम् श्री आर्यरक्षितसूरीणामष्टकम्
पू. दादाश्री कल्याणसागरसूरीश्वराणाम् स्तुतिः
पू. कल्याणसागरसूरि स्तुत्यष्टकम्
श्री कल्याणसागरसूरीन्द्राणामष्टकम्
दादाश्री गौतमसागरसूरीन्द्राणामष्टकम्
श्री गौतमसागरसूरीन्द्राणामष्टकम् स्तुतिः
99
૧૦
સ્મૃતિગ્રંથ : સ્તુતિ – વ'દના વિભાગના અનુક્રમ
૧૦ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કથાગીત ૧૧--૧૨ ગુરુ સ્તુતિ– ગુરુ ગુણગાન
૧૩ દાદાશ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરિ ગીત
શ્રી કલ્યાણસાગરધરજીની સ્તુતિ શ્રી ગુરુરાય ચરણમેં વક્રના
}
અમર તપેા સૂરિ કલ્યાણ
દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની બિરૂદાવલી
ગુરુ ગીણુગીત
દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિકે ચમત્કાર કલ્યાણમૂતિ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી
નમન અમર આત્મા કે (કચ્છી ગીત) ગુરુભક્તિ ગીત

શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજીની ગફૂલી
શ્રી ગૌતમસાગરસુરીશ્વરજીના ગુણગાનનું ગીત
पू. आ. गुणसागरसूरि
मुनि कलाप्रभसागरः

(કચ્છીમાં સ’ગરગીત) | કવિશ્રી દુલેરાય કારાણી
मुनि वीरभद्रसागरः
मुनि महोदयसागरः
पं. रामवध पाण्डेय
पू. आ. गुणसागरसूरि
मुनि वीरभद्रसागरः
पं. हरिनारायण मिश्र
“ કવિયણુ ”
મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી
સાધ્વીશ્રી હેમલતાશ્રીજી
સાધ્વીશ્રી પ્રિય વદાશ્રીજી ૧૮
| સાધ્વીશ્રી | પુણ્યાદયશ્રીજી
ર
३
६
७
८
2.
११
૧૩
૧૫
% # # ઢ
૧૯
२०
સાધ્વીશ્રી રત્નરેખાશ્રીજી સાધ્વીશ્રી અરૂણપ્રભાશ્રીજી ૨૨ માહન વડેરા
૨૭
૩૦
તલકશી ધનજી વીરા બંસીલાલ ખ ંભાતવાલા સ્વ. મુનિશ્રી ધમ સાગરજી ૩૨
૩૧
પૂ. આ. શ્રી ગુણસાગરસૂરિજી ૩૩

Page #34

શ્રી આય–કલ્યાણુ–ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ સચિત્ર]
સ્મૃતિ ગ્રંથ (ભાગ-૧) . જૈનશાસનમાં અચલગચ્છનો દિવ્ય પ્રકાશ
(અચલગચ્છની સ્થાપના પહેલા ના પટ્ટધરો) (અચલગચ્છનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ) પ્રારંભ (વિભાગ-૧)
પાના નં. -અનંત આત્માઓની મુકિત, વતમાન ૨૪ તીર્થકર દેવ, ચરમ તીર્થંકર શ્રી
મહાવીર દેવા, પ્રભુના જીવન પ્રસંગે. –ઉગ્રતપસ્વી, કેવલજ્ઞાની પ્રભુ, સંઘની સ્થાપના, ઈન્દ્રભૂતિ ગેમ આદિ ને પ્રતિબંધ. ૨ -ગૌતમના મિથ્યાભિમાનનું દૂર થવું, ૧૧ ગણધરની સ્થાપના, આર્યા ચંદનબાળા,
પ્રભુનો ઉપદેશ. -પ્રભુને પરિવાર, મેલગમન, ગૌતમસ્વામીને કેવલ જ્ઞાન, દીપાવલિ.વ. -(૧) શ્રી સુધર્માસ્વામી (૨) શ્રી જબુસ્વામી –(૩) શ્રી પ્રભવસ્વામી () શ્રી શશવસૂરિજી (૫ શ્રી યશોભદ્રસૂરિજી (૬)
શ્રી સંભૂતિવિજયસૂરિ (8) શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી -(૮) શ્રી સ્થૂલભદ્રસ્વામી, દશપૂ ને અભ્યાસ (૯) શ્રી આર્યમહાગિરિ -(૧૦) શ્રી આર્યસુહસ્તિસૂરિ -(૧૧) શ્રી આર્ય સુસ્થિત અને સુપ્રતિબુદ્ધ આચાર્ય (૧૨) શ્રી આર્ય ઈન્દ્ર દિન્નસૂરિ (૧૩) શ્રી આદિન્નસૂરિ (૧૪) શ્રી સિહગિરિસૂરિ (૧૫) શ્રી વજ સ્વામી, જન્મ અને વાસ્વામીને વિલાપ, વિલાપબંધ, -રાજસભામાં ન્યાય, અંગોના અભ્યાસી વાસ્વામીજી, મહાપ્રભાવક વાસ્વામી, (૧૬) શ્રી વજસેનસૂરિ -(૧૭) શ્રી ચંદ્રસૂરિ, (૧૮) શ્રી સમભદ્રસૂરિ (૧૯) શ્રી વૃદ્ધદવસૂરિ (ર૦)
શ્રી પ્રદ્યોતનસૂરિ (ર૧) શ્રી માનદેવસૂરિ -(૨૨) ભક્તામરકર્તાશ્રી માનતુંગસૂરિ (૨૩) શ્રી વરસૂરિ – (૨૪) શ્રી જયદેવસૂરિ (૨૫) શ્રી દેવાનંદસૂરિ (ર૬) શ્રી વિક્રમસુરિ (૨૭).
શ્રી નરસિંહસૂરિ (૨૮) શ્રી સમુદ્રસૂરિ (ર૯) શ્રી માનદવસૂરિ (૩૦) શ્રી વિબુદ્ધસૂરિ ૧૪ - (૩૧) શ્રી જયાનંદસૂરિ (૩૨) શ્રી રવિપ્રભસૂરિ (૩૩) શ્રી યદેવસૂરિ (૩૪) શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ (૩૫) વડગચ્છ નાયક શ્રી ઉધાતનસૂરિ (૩૬) શ્રી સવદવસૂરિ
૧૫ -(૩૭) શ્રી પદ્યદેવસૂરિ (૩૮) અનેક ગાત્ર પ્રતિબંધક શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિ, કુલ ગુરુઓની મર્યાદા
૧૬/૧૭

Page #35

૧૨
-(૧) ગૌતમગાત્ર (શ્રીમાલી તથા એશવાલ) (ર) હરિયાણગાત્ર (શ્રીમાલી) (૩) કાત્યાયન ગોત્ર (ગેાત્ર) (શ્રીમાલી)
–(૪) વ°સીયાણુ ગોત્ર (શ્રીનાલી) (૫) લાઈિલગેાત્ર (શ્રીમાલી) નાણુ ગચ્છ અને વલ્લભીગચ્છ (૩) શ્રી પ્રભાન*દસૂરિ, (૪૦) શ્રી ધ ચંદ્રસૂરિ (૪૧) શ્રી સુવિનયચંદ્રસૂરિ (૪૨) શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિ
(૪૩) શ્રી વિજયપ્રભસૂરિ (૪૪) શ્રી નચદ્રસૂરિ (૪૫) શ્રી વીરચંદ્રસૂરિ (૪૬) શ્રી જયસિંહસૂરિ સ્મૃતિ ગ્રંથ ભાગ-૧ (વિભાગ-૨) (પ્રારંભ) -(અચલગચ્છના પ્રવતન પછીના ગચ્છાધિપતિએ)
–(૪૭) વિધિપક્ષગચ્છ પ્રવ। શ્રી આય રક્ષિતસૂરિ, વયા કુમારનેા જન્મ, માતાને સ્વપ્ન, આચાર પ્રેમી માતા, સૂરિજીની માંગણી....
દીક્ષા સ્વીકાર, અનેક વિદ્યાએને અભ્યાસ, દશવૈકાલિક સ્વાધ્યાયથી જીવન પરિવતન,
—પદ પ્રત્યે અનાસક્તિ, ગુરુ પાસેથી માગદશ ન.
-ક્રિયાદ્ધારાથે પૂર્ણિમાગચ્છમાં, શુદ્ધજીવન જીવતા ઉપાધ્યાયજી, અતે એક નિશ્ચય, પાવાગઢતીય' પર ઉગ્રતપ.
–શ્રી સીમંધર પ્રભુદ્વારા અને ચક્રેશ્વરીદેવી દ્વારા પ્રશ'સા, યશેાધન ભણશાલીના હાથે પારણું.
-યશેાધન પ્રતિ ઉપદેશ, મહાકાલીદેવીનું વચન, ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા, --વિધિપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા, પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે વિરોધ, વિરોધ શમ્ય ચક્રેશ્વરી દેવીના વરદાનથી ગચ્છસ્થાપના.
-અન્યગચ્છેદ્નારા સમાચારી સ્વીકાર, મંત્રી પદ્મીને પ્રતિય
-કરાડાના દાગીના તજી ગચ્છના પ્રથમ સાધ્વી થયા. આય રક્ષિત સૂરિ અને જયસિંહ સિદ્ધરાજના સંપક, વિધિપક્ષગચ્છનુ અપરનામ અચલગચ્છ. -અંચલગચ્છ નામ કેમ પડયું ?
–સૂરિજીના પ્રભાવથી મરકી રાગ દૂર થયા, ઢીલ્હીના રાજા પૃથ્વીચંદ્ર સાથે સૌંપર્ક, રાઉત હમીરજી જેસંગદના સપક, સહસગણા ગાંધી ગેાત્ર
માલદેગેાત્ર.
-આ રક્ષિતસૂરિના વિશાળ સાધુ-સાધ્વીપરિવાર, સાધ્વીશ્રી સમયશ્રીજીની પ્રાપ્ત થતી લધું પરપરા.
એકજ દિવસે ૧૪ જિનાલયેાની પ્રતિષ્ઠા, રાજા સેામકરણ તેમના વંશજો. -વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છની કેટલીક સમાચારી, યશેાધનના વંશજો -ગચ્છન્દ્વારા ધમ અને સંસ્કૃતિનું રક્ષણ, આય રક્ષિતસૂરિનું સ્વગ ગમન, ગચ્છસ્થાપના સંવત અગે ખુલાશેા,

૧૮
૧૯
२०
૨૧
૨૩
૨૪
૨૫
૨૬
२७
૨૮
૨૯
૩૦
૩૧
૩૨
૩૩
છે ? –
૩૭

Page #36

13
-આયરક્ષિતસૂરિની નવમી જન્મ શતાબ્દિ નિમિત્તે શુભ કાર્યો (૪૮) અને કલક્ષ ક્ષત્રિય પ્રબોધક શ્રી જયસિંહસૂરિ, –જેસંગકુમારને જન્મ, તીર્થયાત્રાએ જવું, –થોડી જ વારમાં દશવૈકાલિક કંઠસ્થ, જયસિંહ મુનિની ઉન્નતિ -સૂરિપદની પ્રાપ્તિ, શુદ્ધ સંયમી, જયસિંહસૂરિ અને કુમારપાલ રાજાને
સમાગમ, પાટણમાં સાલવી દિગંબરેનું આવાગમન -વાદ માટે સિંહસૂરિને નિમંત્રણ, દિગંબરાચાર્ય સાથેવાત વાદિવિજેતા
જયસિંહસૂરિ, તારંગાતીથની પ્રથમ યાત્રા, શાસન -પ્રભાવનાના કાર્યો રાજા અનંતસિંહ રાઠોડ સાથે સંપર્ક –હલ્યુડીઆ રાઠોડ અને સંઈ ગોત્ર, રાજા સેમચંને પ્રતિબંધ અને ગાલા ગોત્ર. ૪૪ -લેલડીઆ ગોત્ર, મીઠડી આ ગેત્ર, પડાઈઆ-મુમણીઆ શેત્ર, નાગડાગેત્ર ૪૫ -અચલગચ્છ નામ કેમ રહ્યું ? --જયસિંહસૂરિને મારવા પડ્યુંત્ર, આયરક્ષિતસૂરિના ચરણદકથી વ્યાધિ શ ૪૭ -રાવજી સોલંકી, કુંવર લાલન, લાલન ગોત્ર, સહસગણું, કટારીઆ, પિલડીઆ ગેત્રને પ્રતિબંધ, દેવડ ચાવડાને પ્રતિબંધ અને દેઢીઆ ગોત્ર, નીસર, રાઠેડ અને છાજોડ ગેત્ર. -શત્રુજ્ય મંડન અદ્દભૂત દાદાના જિનાલયનું નિર્માણ-પ્રતિષ્ઠા કણોનીમાં પ્રતિષ્ઠા,
ધમપ્રચારક સૂરિજી -પ્રાચીન ગ્રંથકારોની દષ્ટિએ સિંહસૂરિ, અજોડ ગ્રંથકાર. -જયસિંહસૂરિનું સ્વર્ગગમન, (૪૯) શતપદી ગ્રંક્તિ શ્રી ઘમઘાષસૂરિ, શાકંભરી નૃપને પ્રતિબોધ, બેહડ સખા ગોત્ર, અનેક મનુષ્ય-બ્રાહ્મણોને પ્રતિબોધ. –ઉર્વાસનનો ચમત્કાર, દેવાણંદ, ભુલાણી, ચોથાણી, કેકલીઆ, મૂલાણું, થાવરાણી, વિ. એડાકે, જાલોર પર ઉપકાર. -હરિયાગેત્ર, કારણ, પેથાણી, પાંચારીઆ, સાઈઆ, કપાઈઆ, સાયાણ, કાયાણું, હરગણાણી વિ. ઓડકો, મેવાડ–ચિત્તોડ તરફ વિહાર, ચકેશ્વરીદેવીનું પ્રગટ થવું, અન્ય ગચ્છના જયપ્રભસૂરિ, વીરચંદ્રસૂરિએ સમાચારી સ્વીકારી. ૫૩ -વિદ્યાધર ગચ્છનાયક સેમપ્રભસૂરિ, ૨૧ મિત્રો સહિત વિસલ મંત્રીની દીક્ષા, વિસરીઆ, શંખેશ્વરીઆ, જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ તીર્થમાં દેવકુલિકા, ધમષ
સૂરિના ગ્રંથ, શતપદી ગ્રંથની પ્રામાણિકતા. -ધમવસૂરિ રચિત ઋષિમંડલ પ્રકરણ, એ ગ્રંથ પર ટીકાઓ, ઉગ્ર વિહારે,
સૂરિજીને કાળધમ -(૫૦) આગમલામુખશ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ, મહેન્દ્રકુમારનો જન્મ, ત્રણ વરસ દુકાળ, વડેરાગોત્ર, ઉસનગરમાં પ્રતિષ્ઠા, શ્રેષ્ઠિ હાથીના કાર્યો ડેડીયોલેચા ગોત્ર, બેણપમાં અષ્ટોતરી તીર્થમાળાની રચના.

Page #37

૧૪
-શંખેશ્વર
પરમ જિનાલયના સંશોનું સે
-શંખેશ્વર તીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર, દિગંબરાચાય સામે જીત, રાજા પૃથ્વીચંદ્રને
પ્રતિબંધ, રત્નપુરમાં જિનાલય, વિરજી શેઠના ધમકા, મહેન્દ્રસિંહસૂરિના દશને મંત્રી વસ્તુપાળ અને તેમના સંશનું સમાધાન. -પુણ્યતિલકસૂરિ સાથે વાદમાં જીત, પ્રભાવક વીરજિનસ્ત્રોત્ર, મંત્રવાદી
ભુવનતુંગસૂરિ, પાયાંગ ટીકાકાર ભુવનતંગસૂરિ, -કવિધમ, શતપદી ગ્રંથ વિ. રચના, સૂરિજીનું સ્વાંગમન, (૫૧) ન્યાય વિશારદ શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ, મહાવાદી. -વલ્લભી શાખાનું અચલગચ્છમાં વિલીન થવું વલ્લભી ગ૭ના આચાર્યો, વિધિપક્ષગીય વિમલમંત્રીદ્વાર વિમલ વસહીની પ્રતિષ્ઠા –ભરેલમાં જિનાલય નિર્માણ (પર) ભવાતી પ્રતિષ્ઠાપક અને સમરસિંહ નૃપ પ્રતિબંધક શ્રી અજિતસિંહસૂરિ, અચલ કુમારને જન્મ, જાલેર પ્રતિ વિહાર, પદવી પ્રદાન, નૃપપ્રતિબોધ. –ભટેવાતીથ, શકુન ગ્રંથ કર્તા માણિકયસૂરિ, તે વખતમાં તપાગચ્છની સ્થાપના. (૫૩) કાવ્યમય પ્રવચનકાર દેવેન્દ્રસિંહસૂરિજી સિરોહમાં જિનાલય. – (૫૪) કાલકથા (પ્રાકૃત) ગ્રંથના કર્તા શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિજી, વદ્ધમાન શ્રેષ્ઠિના કાર્યો, જયાનંદસૂરિ, ક્ષત્રિય પ્રતિબોધ, ઉગ્ર તપસ્વી, અપ્રમત્ત, ચિત્રમય કાલકાચાર્ય કથા. -સાવી તિલકપ્રભા, (૫૫) શાસન પ્રભાવક સિંહતિલકસૂરિ પ૬) અનેક વિદ્વાન શિના ગુરુ શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ. -ગચ્છની ઉન્નતિ માઠે છમાસ આયંબિલતપની આરાધના પૂર્વક સૂરિમંત્રને
જાપ, એકી સાથે જ શિષ્યોને સૂરિપદ પ્રદાન. –તેમના સમયના કચ્છના અન્ય આચાર્યોની નેધ. -કવિચકચક્રવતિ શ્રી જયશેખરસૂરિ, ત્રિભુવનદીપક ગ્રંથ. -જયશેખરસૂરિકૃત પ્રાચીન ગુજર સાહિત્ય અને વિનતિઓ. -જયશેખરસૂરીશ્વર લિખિત અને રચિત બાવન કૃતિઓની વિગત -જયશેખરસૂરિ રચિત સાહિત્ય અને ઉપદેશ ચિંતામણી ગ્રંથ. -સૂરિજીના અન્ય , ગી-ધ્યાની સૂરિજી, સ્વયં સૂરિજી દ્વારા લિખિત પ્રત. -પ્રભાવક મેચંગણિ, મંત્રી પંચાનન (વાડવ)ની કૃતિઓ, શાસન પ્રભાવક
શ્રી જયશેખરસૂરિજી. -શાખાચાય અભયસિંહસૂરિ, ગેડી પાર્શ્વનાથ તીર્થનો ઇતિહાસ -શ્રેષ્ઠિ મેઘા શાહ અને કાજલ, ગેડીપુરની સ્થાપના
ગોડીજી તીથની પ્રતિષ્ઠા, ગોડી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિમા ક્યાં છે? -પ્રભાવક શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ, સૂરિના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો, માણ કણી-- મહેતા-પારેખ-રાણાણી એડકો
૭૦ થી ૭૨
૩

Page #38

૧૫
-મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ રચિત સ્તોત્ર, (૫૭) મહિમાનિધિ મંત્રપ્રભાવક શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વસ્તિગને જન્મ, વસ્તિગમાંથી મુનિ મેતું. -સૂરિપદ, અનેક નૃપપ્રતિબંધક, લાડામાં ચમત્કાર મહંમદ સુલતાનને
પ્રતિબંધ, સર્પદંશ વખતે અચલ. -મંત્ર પ્રભાવથી અજગર ચાલ્યા ગયે, સૂરિજીના લલાટથી ચમત્કૃત યવનરાજ સાર-બાહડમેર અને આબુમાં ચમત્કાર, તીર્થ રક્ષા માટે મંત્રથી આગ ઓલવી ૮૧ –દેવિક પ્રભાવથી બહેન ગુરુદશન કરી શકી, વડનગરના નાગર બ્રાહ્મણોને પ્રતિબોધ, તેત્ર રચના, ગચ્છનાયકપદ, ચકેશ્વરી દેવીનું સાનિધ્ય.
0 ટવીન સાનિધ્ય.
૮૨ -જીરાવલ્લિ પાર્શ્વનાથ તીર્થના અધિષ્ઠાયકનો ચમત્કાર, પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો, ગુર્જર
ભાષાના મહાકવિ માણિકયસુંદરસૂરિ. –માણિજ્યસુંદરસૂરિ કૃત સાહિત્ય, જેના ગમના બહુશ્રુત માણિકયશેખરસૂરિ અને તેમના ગ્રંથ, મણિયકુંજરસૂરિ તથા પરંપરા.
૮૪-૮૫-૮૬ -રંગરત્નસૂરિ, વિશાળ સાધી પરિવાર, અચલગચ્છીય સાધ્વી રચિત ગ્રંથે,
પ૦૦ ભવ્યાને પ્રતિબંધ, ચકેશ્વરી દેવીના કૃપાપાત્ર. -નૃપ પ્રતિબંધ, મેરૂતુંગસૂરિ રચિત ગ્રંથે.
૮૮-૮૯ -મહાયોગી સૂરિજી, સૂરિજીને સ્વર્ગવાસ, (૫૮) ગચ્છચૂડામણિ શ્રી જય
કીતિસૂરિ, દેવકુમારનો જન્મ, વિષાપહાર ગેત્ર, સાચેરમાં જિનાલય નિર્માણ -જયકીર્તિસૂરિના શિ, ગચછના અન્ય આચા, શાસન રક્ષા માટે
આયંબિલ તપ. -જયકીતિસૂરિના ગ્રંથ, (૫૯) અનેક જિનબિબના પ્રતિષ્ઠાપક શ્રી જયકેસરી
સૂરિ, ધનરાજને જન્મ, મંત્ર પ્રભાવે બાદશાહની રેગમુક્તિ. -ચાંપાનેરના રાજામંત્રીને પ્રતિબંધ, પાવાગઢ અને ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા, શિષ્ય પરિવાર, જિનબિંબના પ્રતિષ્ઠાપક, સ્તુતિકાર -(૬૦) શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ, અચલગઢતીર્થમાં પ્રતિષ્ઠા, માંડવગઢતીર્થ -(૬૧) પ્રાકૃત પાવલીકાર શ્રી ભાવસાગરસૂરિ, ભાવકને જન્મ, શ્રમણ પરિવાર, તેઓ પછીની બીજી પરંપરા, જ્ઞાનસાગરજી કૃત ગ્રંથ, વીરવંશાનુક્રમ પ્રાકૃત પટ્ટાવલી, નવા ગચ્છા મતે -(૬) શ્રી ગુણાનિધાનસૂરિ, અન્ય શ્રમણ, સુમતિસાગરસૂરિ -ભાવવÁનસૂરિ, વાચક પુણ્યચંદ્ર ગણિ અને પરંપરા -હર્ષનિધાનસૂરિ, ઉપાધ્યાય ઉદયરાજ, પં. તિલકગણ, ૫. ગુણરાજ -અન્ય શ્રમણના નામ, શ્રાવકો દ્વારા ધર્મોન્નતિના કાર્યો -શત્રુંજય પર જિનાલયનું નિર્માણ, (૬૩) પરમ દ્ધિારક શ્રી ધર્મભૂતિસૂરિ,
ગછિન્નતિ માટે પ્રયત્ન અને ક્રિોદ્ધાર -દેવી દ્વારા બ્રહ્મચર્યની પરીક્ષા, આગ્રાથી શીખરજી તીથને સંઘ યુગપ્રધાનપદની પ્રાપ્તિ

Page #39

૧૦૨
૧૦૩
૧૦૪ ૧૦૫
૧૦૬
૧૦૭ ૧૦૮
૧૦૯
-તેજશી શાહ દ્વારા ધમ પ્રવૃત્તિ, ધમમૂતિસૂરિજીના શાસનપ્રભાવક વિહારે–ચાતુમસે –બાડમેર, જેસલમેર, પારકર (સિંધ) માં વિહારે, શીખરજી તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર,
મારવાડમાં વિહાર, રાણકપુર તીર્થન સંઘ, રાણકપુર-વરકાણા તીથને જીર્ણોદ્ધાર -લહીઆઓ દ્વારા ગ્રંથ લેખન, જ્ઞાનભંડાર સ્થાપના, પાલનપુરના નવાબને
પ્રતિબોધ, અમદાવાદમાં ગ્રંથ ભંડાર, વિશાળ પરિવાર, પદો, અન્ય મુનિ પરિવાર –સાવી પરિવાર ધર્મમૂર્તિસૂરિ રચિત સાહિત્ય
સ્મૃતિ ગ્રંથ ભાગ-૧ વિભાગ-૩ -(૬૪) અનેકનૃપ પ્રતિબંધક કલ્યાણસાગરસૂરિ, કેડનકુમારને જન્મ, મુનિશ્રી કલ્યાણસાગરજીની દીક્ષા, સૂરિપદ પ્રાપ્તિ -કચ્છ તરફ વિહાર, શત્રુંજય તીર્થને છરી પાળા સંઘ, રાજસન્માન -સંધમાં સાથે રસાલે, સંઘપ્રયાણનો કમ, ભયંકર આપત્તિ, સૂરિજીના પ્રભાવથી દૂર થઈ. -વિનયી સંઘપતિઓ, પ્રભાવક આચાર્યશ્રી, તીથપર જિનાલય નિમણ,
જામનગરમાં વસવાટ -કચ્છમાં શાસન પ્રભાવના, સૌરાષ્ટ્રમાં વિહાર, કચ્છના રાજાને પ્રતિબંધ, અમારી પાલન, દીક્ષા-પ્રતિષ્ઠાનાં કાર્યો, જામ (નવા) નગરમાં તીર્થ નિર્માણ, ૭૨ જિનાલયને પાયે. -પાલનપુરના નવાબને પ્રતિબંધ, ગચ્છનાયકપદ આગરાથી છરી સંઘ, આગરામાં ચમત્કાર, જહાંગીર બાદશાહને પ્રતિબંધ. -યુગપ્રધાન પદ, અનેક પ્રતિષ્ઠાઓ, જામનગરને ચોરીવાળો જિનાલય. -કચ્છમાં પધરામણું, વદ્ધમાન-પદ્ધસિંહના ધર્મકાર્યો, વિવિધ સ્થળે (ભારતમાં)
ચાતુર્માસે. -રાયશી શાહની ધમ પ્રવૃત્તિ, સંઘવી લીલાધર પારેખ, અદબૂદ દાદાના જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર, શ્રેષ્ઠિનાગજી શાહ, રાજા લાખાજીને પ્રતિબોધ. -શ્રમણ પરિવાર, વિદ્વાન શ્રી વિનયસાગરસૂરિ -મહા. દેવસાગરજી, શ્રમણોની ગ્રંથ રચના, શ્રમણ સમુદાય, વિહાર પ્રદેશ. -સૂરિજી રચિત સાહિત્ય અને સ્તોત્ર, સૂરિજીનું અંતિમ જીવન, સ્વગમન, કલ્યાણસાગરસૂરિની સ્મૃતિ, સૂરિજી પછીની વિદ્યમાન પરંપરા, કલ્યાણસાગરસૂરિના ગુરુમંદિરે, ગુરુ પ્રતિમાઓ, સૂરિજીની સ્મૃતિમાં -ધાર્મિક સંસ્થા, કલ્યાણસાગરસૂરિ ચતુર્થ જન્મશતાબ્દીની સ્મૃતિ, કલ્યાણ સાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર. -શ્રી આર્ય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર, ચતુર્થ જન્મ-શતાબ્દિવર્ષના મહોત્સવની નંધ, દાદાશ્રી કલ્યાણસાગર સૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર.
૧૧૨
૧૧૩
૧૧૪
૧૧૫
૧૧૭
૧૨૨

Page #40

૧૭
૧૨૮
૧૨૯
૧૩૦
૧૩૧.
-(૬૫) શ્રી અમર સાગર સૂરિ, ઉપદેશથી ધમ કાર્યો, બાડમેરના જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર, પાલિતાણામાં ગુરુ પાદુકાની પ્રતિષ્ઠા,
૧૨૩ -સાધુઓનું કર્તવ્ય અધ્યાત્મને પ્રચાર, ગોરજીઓએ જેન ધમં ટકાવી રાખે છે તે મિથ્યાવચન છે.
૧૨૪ –વાચક પુણ્ય સાગરજીની કૃતિઓ, રાધનપુરમાં અચલગચ્છીય જિનાલય–ઉપાશ્રયે. ૧૨૫ -દાનવીર જગડુશાહ, (૬૬) શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ સૂરત-અમદાવાદમાં શાસન પ્રભાવના ૧૨૬ -કચ્છના મહારાવ ગોડજી અને સૂરિજીનો સમાગમ, કચ્છમાં અમારી પાલન,
જાહેરમાં સૂરિજી દ્વારા સ્થાનકવાસીઓ પરાજીત -કચ્છમાં-પાટણમાં ધમ પ્રભાવના, દક્ષિણ ભારતમાં ધર્મ પ્રચાર, સૂરતમાં
અચલગચ્છનો પ્રભાવ -ગચ્છના મુનિઓની શાખા-વિહારે, વિદ્યાસાગરસૂરિજી અને વાચક નિત્ય
લાભની કૃતિઓ. -રિલેદ્ર તીર્થના મૂળનાયક, (૬૭) સમભાવી ઉદયસાગરસૂરિજી ગુરુ સાથે
દક્ષિણ ભારતમાં વિહાર -જામનગરના અચલગચ્છીય જિનાલનો જીર્ણોદ્ધાર, ગુજરાતમાં શાસન પ્રભાવના ઉપાધ્યાય શ્રી દશનસાગરજી -તીર્થના સંઘ, જિનાલય નિર્માણ, ઉદયસાગરસૂરિના ગ્રંથ, (૬૮) શ્રી કીતિસાગરસૂરિ. -ગુજરાતમાં અચલગચ્છીય દેરાસ-ઉપાશ્રયે, (૬૯) શ્રી પુણ્યસાગરસૂરિ, (૭૦) શ્રી રાજેન્દ્રસાગરસૂરિ, અનેક જિનાલયોની પ્રતિષ્ઠાઓ. -(૭૧) શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિજિનબિંબની અંજનશલાકા, પ્રતિષ્ઠા, શ્રી નરશી નાથાના ધમકા.
૧૩૪ -શ્રી જીવરાજ રતનશીના ધર્મકાર્યો, કચ્છનું ગૌરવ સુથરી તીથ, સાવરકુંડલા, ભાવનગરમાં અચલગચ્છના દેરાસર, કચ્છમાં અનેક ગામમાં જિનાલય નિર્માણ
૧૩૫ -(૭૨) અનેક જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠાપક શ્રી રત્નસાગરસૂરિ, શ્રી કેશવજી નાયક ઇત્યાદિના ધમકા
૧૩૬/૧૩૭ -કચ્છમાં જિનાલય નિર્માણ અને પ્રતિષ્ઠાનાં કાર્યો, (૭૩) શ્રી વિવેકસાગરસૂરિ, કોડાય (કચ્છ)નો જૈન જ્ઞાન ભંડાર,
૧૩૮ -શ્રી વિશનજી ત્રિકમજી, ખેતશી ધુલ્લાના ધર્મકાર્યો, કચ્છમાં જિનાલયોનું નિર્માણ (૭૪) ચરમશ્રીપૂજ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ
૧૩૯ સ્મૃતિગ્રંથ ભાગ-૧, વિભાગ-૪ -(૭૫) મહાન ત્યાગી, કચ્છ-હાલાર દ્ધારક, ક્રિોદ્ધારક શ્રી ગૌતમસાગર
સૂરિ, ગુલાબમલજી વિ. શિષ્યની પ્રાપ્તિ, (૧) મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી. ૧૪૨ -(૨) ઉપાધ્યાય મેઘસાગરજી, (૩) ઉપાધ્યાયશ્રી વૃદ્ધિસાગરજી
૧૪૩
૧૩૩

Page #41

૧૫૧
-(૪) ઉપાધ્યાય શ્રી સહજસાગરજી (પ) ગણિ માનસાગરજી (૬) ગણિ રંગસાગરજી (૭) ગણિ ફતેહસાગરજી (૮) દેવસાગરજી (૯) સ્વરૂપસાગરજી (૧૦) ગૌતમસાગરસૂરિ
૧૪૪ -યતિ શ્રી દેવસાગરજીનો કાળધમ, ગોધરાના કેશરીયાજી દાદાની માનતા ફળી ૧૪૫ - ગૌતમસાગરજીની યતિ દીક્ષા અને આત્મ મંથન, ત્યાગી બનવા થનગનતા ગૌતમસાગરજી
૧૪૬ -યતિપણાના પરિગ્રહથી મુકિત, પિતાની જન્મભૂમિ પાલીમાં કિદ્ધાર ૧૪૭ -ગુરુ-શિષ્યનું મિલન, સંવેગી મુનિ તરીકે કચ્છમાં પ્રથમ ચાતુર્માસ
૧૪૮ -આગેવાનોની સલાહ અન્ય ગચ્છના મુનિશ્રી દ્વારા પ્રશંસિત, કચ્છના પાટનગર ભૂજમાં ચાતુર્માસ
૧૪૯ -પ્રથમ શિષ્ય, પ્રથમ દીક્ષા મહોત્સવ, ગામો ગામ ધમપ્રચાર
૧૫૦ -ભૂજના શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના સ્તૂપ (દાદાવાડી) નો જીર્ણોદ્ધાર, પ્રથમ મુખ્ય સાધ્વીજીને દીક્ષામહોત્સવ, સં ૧૫૧ નું દુગપુરમાં ચાતુર્માસ -માંડવીમાં માસું, વિવિધ ચોમાસા, અને દીક્ષાઓ, સર્વ પ્રથમ વાર મુંબઈમાં પધરામણી, એક સાથે છ દીક્ષાઓ
૧૫૨ -મુંબઈથી પાલિતાણા અને કચ્છ તરફ પધરામણું, મુનિ શ્રી રવિચંદ્રજી ૧૫૩ –ભૂજમાં ગુરુમંદિરમાં પ્રતિષ્ઠા પાલિતાણામાં પ્રતિષ્ઠાઓ
૧૫૪ -તીર્થયાત્રાઓ સાથે હાલારમાં જાગૃતિ, ઉજમણુ-પ્રતિષ્ઠાના મહેન્સ, જામનગર હાલારમાં ચાતુર્માસો
૧૫૫ –પડાણામાં જિનાલય, મુનિશ્રી ગુણસાગરજીની દીક્ષા-વડી દીક્ષા
૧૫૬ -જ્ઞાનની ભક્તિ, આશાસ્પદ શિષ્યોની વિદાય, પ્રશિષ્યને ઉપાધ્યાય પદવી, સંયમ તપમાં લીનતા, સમુદાયની જવાબદારી સેંપી, પૂજ્યશ્રીની અજોડ પ્રતિભા ૧૫૮ -સૂરિપદ-ગચ્છશપદની સ્વીકૃતિ -પૂજ્યશ્રીના હસ્તે ૧૦૦ થી વધુ દીક્ષાઓ અને સાહિત્ય દ્ધાર, શ્રી રવજી સોજપાળ,
મેઘજી સોજપાલના ધર્મ કાર્યો, કચ૭માં શિખરબંધ નૂતન જિનાલયે -“કચ્છ હાલાર દેશદ્વારક” બિરૂદ, મુંબઈમાં અને દેશાવરમાં જિનાલય નિર્માણ, શ્રી અનંતનાથજી ટ્રસ્ટ
૧૬૧ -પૂજ્યનો શિષ્ય પરિવાર, પરમ વિનયી પૂ. શ્રી નીતિસાગરજી ગણિવર્ય, મુનિ
શ્રી ધર્મસાગરજી મ. સા., પૂ. આ. શ્રી દાનસાગરસૂરિ, પૂ. આ. શ્રી નેમસાગરસૂરિ ૧૬૨-૧૬૩ -(૭૬) વિદ્યામાન અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા. ગચ્છની સ્થાપના સહ ગાનુયેગ, ગાંગજીભાઈ મુંબઈમાં, ચેપી રોગથી દેહ અસ્વસ્થ પણ મનથી સ્વસ્થ.
૧૬૪ -સ્મશાન તૈયારી સુધીની બિમારી, મરણ પથારીએથી ગચ્છની ગાદીએ, ધમ પ્રત્યેનું વલણ, ધમપ્રવૃતિઓનું સ્મરણ.
૧૬૫

Page #42

૧૬૬ ૧૬19
૧૬૮
૧૬૯
૧૭૦–૭૧
૧૭૨-૭૩ ૧૭૪ ૧૭૫ ૧૭૬
-જ્ઞાન-કિયાની અપૂર્વ રુચિ, ધગધગતું તેલ ઉછળ્યું પણ રાત્રિ ભોજન કેદવા
ન જ લીધી. --આરાધના પૂર્વક તીર્થયાત્રા, શીખરજીયાત્રાની ભાવના ફળી ! –વરસીતપ સાથે અન્ય આરાધનાઓ, કેડાયડુમરા અને આગાશની ધાર્મિક સંસ્થાઓની મુલાકાતે. -દીક્ષા ન મળે ત્યાં સુધી એકાસણા, આંખે ભયંકર તકલીફ પણ અંગ્રેજી દવા
ન લીધી, જ્ઞાન પ્રચાર પ્રવૃતિ. -પૂ. ગુરુદેવ સાથે પ્રથમ મિલન, સંસારને સલામ, નૂતનમુનિના પ્રભાવક
વ્યાખ્યાનો, જ્ઞાન–સ્વાધ્યાયની લગની. -ગુવા પાલનમાં શૂરવીર, ગુરુદેવ વિ. વિયોગ, ઉપાધ્યાય પદ, વિવિધ
ચાતુમસે, વિગેરે. -દાદા ગુરુદેવશ્રીને વિયોગ, મુંબઈ પધરામણ, સૂરિપદ. -મુંબઈમાં શાસન પ્રભાવના, કચ્છમાં પધરામણી, વિદ્યાપીઠની સ્થાપના. -પ્રથમ અધિવેશન, વિવિધ ચાતુમાં, વર્ષો પછી ત્રણ બાલ દીક્ષાઓ. -દેઢીઆથી ભદ્રેશ્વર તીર્થને છરી સંધ, ગચ્છનાયક પદ, શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની
સ્થાપના, રાજસ્થાનમાં ઉગ્રવિહારો. બાડમેરમાં પધરામણી, શત્રુંજય તીર્થને ઐતિહાસિક સંઘ, મુંબઈમાં પધરામણી, છરી પાળ સંઘ; ઐતિહાસિક ઉજમણું, પૂજ્યશ્રીની તપારાધના. -સં. ૧૯૭ થી ૨૦૩૭ સુધીના પ્રતિષ્ઠાદિ મહોત્સવની ઝલક. –શવંજય તીર્થમાં સમુહમાં નવાણુયાત્રાની આરાધનાનું વર્ણન -પાલિતાણામાં બે મોટી ધર્મશાળાઓનું નિર્માણ, પૂ. દાદાશ્રી આયંરક્ષિતસૂરિની નવમી જન્મ શતાબ્દિ નિમિત્તે મહોત્સવ -દ્રિતીય ચતુર્વિધ સંઘના મહા અધિવેશન પ્રસંગે ઐતિહાસિક કાર્યો -પૂજ્યશ્રીએ રચેલ વિરાટ સાહિત્ય -પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના હસ્તે દીક્ષિત મુનિવરે -પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના સમુદાય ના સાધ્વીજીઓ તથા ગચ્છને વિસ્તાર વિગેરે –પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના ચાતુર્માસની નોંધ -પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના સૂરિપદ રજત મહોત્સવ વર્ષ નિમિત્તના શુભકાર્યો - અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક : સમાપ્ત.
“શિવમસ્તુ સવ જગત :
૧૭૮
૧૭૯
૧૮૩
૧૮૪
૧૮૫
૧૮૭
૧૮૮ ૧૮૯

Page #43

શ્રી આર્ય-કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
ભાગર જે
વિષય
-
થી
૩૬
[જૈન ધર્મ જૈન – ઈતિહાસ- જૈન ભુગળ જૈન સાહિત્ય વિ. અંગેના વિવિધ લેખ ]
લેખક
પાના નંબર
૧ થી
પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગર(૧) તારક શ્રી સમ્યફના ૬૭ પ્રકાર-
૧૫ [ચાર સાડણ, ત્રણ લિંગ, ત્રણ શુદ્ધિ, દશ |
સૂરીશ્વરજી મ. સા. વિધ વિનય, પાંચ દૂષણ, આઠ પ્રભાવક, પાંચ ભૂષણ, પાંચ લક્ષણ, છ યતના (જયા ),
છ આગાર, છ ભાવના, છ સ્થાન, વિ.] (૨) વિધિપક્ષ ગચ્છીય નવસ્મરણે એક સમીક્ષા પ્રો. હીરાલાલ ૨. કાપડીયા (૩) સર્વ તીર્થંકરનું સંક્ષિપ્ત સામાન્ય સ્વરૂપ |મુનિશ્રી તત્વાનંદવિજયજી (૪) શ્રી ચતુવિજશતિ જિન સ્તુતિ
મૂળ-કલ્યાણસાગરસૂરિ (સંસ્કૃત-ગુજરાતી મિશ્ર)
સંપાદકઃ “ગુણશિશુ” (૫) સાહિત્ય સંરક્ષણ
મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી
૪૦ થી ૪૨ (૬) પારસનાથ પ્યારા ઍ (કચ્છી કવિત) કવિ તેજ (૭) અચલગચ્છીય કવિ ચક્રવતિ શ્રી જયશેખર ડો. શ્રી રમણલાલ સી. શાહ ૪૩ થી ૮
સૂરિ કૃત ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ (પરિચય) (૮) શ્રી જયશેખરસૂરિકૃત દ્વિતીય નેમિનાથ ફાગુ | ડો. ભેગીલાલ જ. સાંડેસરા ૪૯ થી ૧૪ (૯) શ્રી અષ્ટાપદજી મહાતીર્થ કયાં?
રમણલાલ બબાભાઈ શાહ (૧૦) પાંચમા આરાની શરૂઆતમાં મનુષ્યની ચાલ
૬૨ થી ૨૮ વાની શકિત-મર્યાદા (૧૧) દ્રાવિડિયન સંસ્કૃતિ પર જૈનધર્મની અસર મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી દ૯ થી ૭૧ (૧૨) જિનની નવાંગ પૂજાને કમ
માણેકલાલ છગનલાલ મહેતા કર (એક મનનીય વિચારણા) (૧૩) અભયદયાલુમ
વસંતલાલ કાંતિલાલ શાહ (૧૪) કોઠારાનું ગગન ચુંબી જિનાલય જેમની કીતિ |
ગાથા ઉચ્ચારી રહ્યું છે તે કચ્છના શાહ સેદાગર શેઠ વેલુ શાહ
-જયભિકખું
ઉપ થી ૭૯ (૧૫) અનેકાંતવાદને સંક્ષિપ્ત પરિચય
સં. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી ૮૦ થી ૮૭ (૧૬) વસ્તુપાળ તેજપાળની જનેતા કુમારદેવીના પુર્નલગ્ન પાછળનો ઇતિહાસ
શ્રી સુબોધચંદ્ર જૈન
૮૮ થી ૯૫ (૧૭) પુનર્લગ્નની કુપ્રથા અને શીલની મહત્તા | “આતમના અજવાળે
૯૬ થી ૧૦૮ (૧૮) સુખને ખપ
પંડિત શ્રી મફતલાલ સંઘવી ૧૦૯-૧૧૦
૧૭૩-૧૭૪

Page #44

(૧૯) જીવન જીવી જાણે!
મુનિશ્રી પૂર્ણ ભદ્રસાગરજી
(૨૦) કચ્છી ભાષામાં જીના કવિએ અચલગચ્છીય સં. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મુનિવરો નિત્યલાભજી, જયતુ જી
ભકતકવિ શ્રી ચ’દુભા ૨. જાડેજા
પ્રભુલાલ બેચરદાસ પારેખ જય*તિલાલ પી. શાહુ
(૨૧) કચ્છની ગૌરવ ગાથા ગાતું કાઠારાનું જિનચૈત્ય
(રર) શ્રી જિનાગમ લખાણુ-વિચાર (૨૩) ધન્યભૂમિ લેાલાડાના ઔતિહાસિક (કલ્યાણસાગરસૂરિની જન્મ ભૂમિને!) પરિચય (૨૪) જામનગરમાં ભ. શ્રી નેમનાથજીની પ્રભાવિક પ્રાચીન મૂર્તિ
(૨૫) શ્રી વિધિપક્ષગચ્છીય જ્ઞાનમુગ્ધ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિષ્કૃત ભગવદ્ગીતા કિવા ભક્તિ સાહિત્યની સમીક્ષા
(૨૬) શું પ્રતિજ્ઞા એ બધન છે? (૨૭) એ શરતો (પૂર્વાચાય ને એક પ્રસંગ) (૨૮) જામનગરના ચાંદી બઝારના જૈન દહેરાસર (૨૯) મહારાવ ભારમલજી પ્રતિમાધક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ
૨૧

નગીનદાસ સોમચંદ શાહ
પ્રેા. હીરાલાલ ર. કાપડીયા
મુનિશ્રી મહેાયસાગરજી પુનમચંદ નાગરલાલ ઢોશી મહેન્દ્ર ડી. શેઠ
મેાતીલાલ ક્ષમાનંદજી
ચંદુભા ર. જાડેજા
(૩૦) ઉપકારી જા ઉપકાર (કચ્છીમાં લેખ) (૩૧) વિધિપક્ષ (અચલ)ગચ્છ ની પ્રતિભા સપન્ન | દેવજી દામજી ખાના ચાર ગુરુ-શિષ્ય યુગલ જોડીએ (૩૨) જૈન દશ ન અને અસ્પૃશ્યતા (૩૩) જૈન કવિ કમલશેખરમુનિ કૃત શ્રી ધમ મૂર્તિ સૂરિ ફાગુ (૩૪) વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના એક પ્રાચીન કુળની વંશાવલી (પરિચયાત્મક લેખ)
(૩૫) ઐતિહાસિક તીથ પાવાગઢ-ચાંપાનેર (૩૬) શ્રી ગાડીજી પાર્શ્વનાથ ગીત કર્તા– ધમ મૂર્તિ સૂરિજી (૩૭) શ્રી જિનાજ્ઞા (વિધિપક્ષ) અચલગચ્છની હૂંડી
(૩૮) વીસુ પોસણુ હુંડી
કપુરચંદ રણછેડદાસ વારૈયા ડા. ભાગીલાલ જ. સાંડેસરા
મુનિશ્રી જયંતવિજયજી
રત્નમણિરાવ ભીમરાવ સંપાદક “ ગુણશિશુ
કર્તા: મુનિશ્રી ગજલાભગણિ સ’પાદક : મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી
કર્તા : વાચક મુલા સં. “ ગુણુશિશુ ”
66
""
27

૧૧૧ થી ૧૧૫ ૧૧૬ થી ૧૨૦
૧૨૧ થી ૧૨૪
૧૨૫ થી ૧૨૮
૧૨૯ થી ૧૩૩
૧૩૪ થી ૧૩૬
૧૩૭ થી ૧૫૬
૧૫૭ થી ૧૬૧
૧૬૨ થી ૧૬૪
૧૬૫ થી ૧૭૦
૧૭૧ થી ૧૭૩
૧૭૪ થી ૧૭૬
૧૭૭ થી ૧૯૨
૧૯૩ થી ૧૯૭ ૧૯૮ થી ૨૦૦
૨૦૧ થી ૨૧૬
૨૧૭ થી ૨૨૮
૨૨૯ થી ૨૩૦
૨૩૧ થી ૨૩૪
૨૩૫ થી ૨૩૭

Page #45

૨૨
(૩૯) જૈનાશ્રિત ચિત્રકળાના ઉત્કર્ષ સંરક્ષણ અને સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ |૨૩૮ થી ૨૫૯૯
વિકાસમાં અંચલગચ્છીય શ્રમણનો અદ્વિતીય
ફાળો (૪૦) જૈનાશ્રિત ચિત્રકળાના વિકાસમાં અંચલ
૨૬૦ થી ૨૬ર ગછીય શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિજીને ફાળે (૪૧) મહામંત્ર વિશારદ અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી
રર થી ર૬૮ મેરૂતુંગસૂરિ કૃત શ્રી સૂચિમુખ્યમંત્રકલ્પ
(સચિત્ર) એક પરિચય (૪૨) શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની કૃપાસના છે. હીરાલાલ ૨. કાપડીયા ,ર૬૯ થી ૨૭૩ (૪૩) ઉપધાન અંગે એક વિચારણા
ચિંતક : મહેન્દ્રસિંહસૂરીશ્વરજી ૨૭૪ થી ર૭૮
મ. સા. (૪૪) શ્રી પદ્માવતી આરાધના
છે. રુદ્રદેવ ત્રિપાઠી (૪૫) કચ્છની સુપ્રસિદધ પંચતીથીના મુખ્ય તીર્થ |“ઉદધૃત”
૨૮૮ થી ર૯૦ સુથરીને સંક્ષિપ્ત પરિચય. (૪૬) અચલગચએશ શ્રી જયકીતિસૂરિ, કવિચક- કિર્તાઃ અજ્ઞાત.
૨૯૧ થી ૨૮ વતિશ્રી જયશેખરસૂરિ પર ફાગુકા સંશોધક મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી)
ર૯ થી
(૪૭) પૂ. આચાર્ય ભગવંતના ૩૬ ગુણે, છત્રીશ પ્રેમચંદ જગશી બૌઆ ૩૦૭ થી ૩૧૦
છત્રીશી પદ્ય (૪૮) ચિંતામણી પાર્શ્વનાનાથ સ્તુત્ર સાનુવાદ કલ્યાણસાગરસૂરિ
૩૧૧ થી ૩૨૯ (૪૯) માણિજ્યસુંદરસૂરિ કૃત : એમીશ્વર ચરિત મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ ૩૪ થી ૩૪૬
ફાગબંધ (૫૦) સંયમ કહી મિલેયાને
“ગુણશિશુ”
૩૪૭ થી ૩પ૭ જૈન બાલદીક્ષા” એ શાસ્ત્ર અને ઈતિહાસ
સંમત દિવ્ય માગ. (૫૧) મદન યુદ્ધ કાવ્ય અને સંક્ષિપ્ત પરિચય |અંબાલાલ પી. શાહ
૩પ૮ થી ૩૭૦ (પર) વિધિપક્ષ (અંચલ) ગચ્છના સમાચાર ગ્રંથ સંપાદકઃ મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી,૩૭૧ થી ૩૮૦
અને વિધિરાસ એક સમીક્ષા. (૫૩) શ્રી યુગપ્રધાનનો વિરહ તથા યુગ– રમણલાલ બી. શાહ
૩૮૧ થી ૪૧૮ - પ્રધાનોને યંત્ર. (૫૪) અચલગચ્છના ઐતિહાસિક (પ્રશસ્તિ) લેખ. સં. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી ૪૧૯ થી ૪૪
(૧૯૭ જેટલા લેખ) (૫૫) અંચલગચ્છના પ્રતિષ્ઠા લેખે (૧૫૦ લેખે). |
૪૬૫ થી ૪૭૧ (૫૬) ખરેખર, એપલ યાન ચંદ્રપર ગયું છે? પૂ. ૫. પ્ર. શ્રી
૪૭૨ થી ૪૭૯ અભયસાગરજી ગણિ મ. સા. I

Page #46

૨૩
(૫૭) પરમ તારક શ્રી જિનશાસનના શણુગાર રૂપ |નાંધનાર : અચલગચ્છ મુનિ મડલા-|૪૭૨ થી ૪૭૮ ગ્રેસર પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી
એવાં પૂ. સાધુ-સાધ્વીજીઓને સેાનેરી ૩૯ શિખામણેા.
મ. સા.
(૫૮) શ્રી જ'બુસ્વામી ચરિય (એક અપભ્રંશ કાવ્યની સમીક્ષા તથા સમàાકી ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ.
(૫૯) અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરિ નિર્વાણુ રાસ મૂળ તથા સમીક્ષા (૬૦) અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરિની પ્રાચીન ઐતિહાસિક સ્તુતિ (સમીક્ષા સાથે)
(૬૧) અ’ચલગચ્છ ગુરુ પ્રદક્ષિણા સ્તુતિ. (૬૨) અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગર સૂરીશ્વરજી મ. સા. નું સ્તવન. (૬૩) અચલગચ્છના આચાર્યાંની ગહૂલી.
મૂળકર્તા : પૂ. આ. શ્રી મહેદ્રસિ’હ- ૪૮૦ થી ૪૫ સૂરિજીના શિષ્ય કવિધ પદ્યાનુવાદ : સાક્ષરવય શ્રી કે. કા. શાસ્ત્રી
કર્યાં : વાચક લાવણ્યચંદ્ર ગણિ સ"પાદક : મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી

કર્તા : અજ્ઞાત
સં. મુનિશ્રી કલાકપ્રભસાગરજી
""
પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. શ્રીમતી પ્રેમકુવરબેન રતનીં
સાવલા
૪૯૬ થી ૫૦૯

૫૧૦ – ૫૧૧
પરિપૂર્તિ (મહારાષ્ટ્રના વિહાર) :
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. આદિ ઠાણા છ સ. ૨૦૩૮ માં ભીવંડી, નાશીક, માલેગામ, ધુલીયા, અમલનેર, પારાલા, ચાલીસગામ, પાંચારા, જલગામ, ભુસાવળ, ફૈજપુર, બુરહાનપુર, મલકાપુર, ખામગામ, શેગાંવ, બાલાપુર આકાલા, શીરપુર અંતરીક્ષ પાર્શ્વ તીય (સંધ સાથે) જાલના, ઔરંગાખા, અહમદનગર, પુના, પનવેલ, ચેમ્બુર આ સ્થળેા એ મળી રાા માસમાં ૧૮૦૦ કિ.મિ. ના ઉગ્ર વિહાર કરી પાછા મુંબઇ પધાર્યાં ત્યાં ખૂબ જ ધમ જાગૃતિ આણેલ.
| ૫૧૨ – ૧૧૩
૫૧૪ થી ૧૧૬
૫૧૭ થી ૫૧૯
અચલગચ્છીય નૂતન ઉપાશ્રયા
યુગ પ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. સ. ૨૦૩૪ માં મુંબઇ પધાર્યાં ત્યારે દરેક અચલગચ્છીય નૂતન ઉપાશ્રયના નિર્માણુના ખચ માટે શ્રાવકાને રૂા. ૫૦૦૦, ૨૦૦૦, અને ૧૦૦॰ તું દાન કરવા પ્રેરણા કરતાં... લગભગ ૨૦૦ દાતાઓએ આ યાજનામાં પોતાના નામ નોંધાવ્યા. તથા ઉપાશ્રયા માટે અન્ય દાતાઓએ પણ છુટક દાન આપ્યા. જેના કુલ વરૂપે મુલુંડ ચેક નાકા, જગડુશા નગર, વડાલા, વરલી, પાર્યાં, શાંતાક્રુઝ પૂર્વ (કલિકુંડ તીથ'), ચેમ્બુર, કાંજીર માગ, ડેાંખીવલી, કલ્યાણુ, મેાહના, વસ, વસઈ સ્ટેશન, વડેાદરા વિ. સ્થળે ઉપાશ્રયાનું નિર્માણ થયેલ છે. તથા તેથી પહેલા નાલા સાપારા, વાંદા, મલાડ, ગોરેગામ વિ. સ્થળે પણ ઉપાશ્રયાનું નિર્માણ થયેલ છે. અમદાવાદમાં પણ મણીનગરમાં અચલગચ્છ ઉપાશ્રય નિર્મિત થઇ રહેલ છે.

Page #47

60
२४
श्री आर्य - कल्याण - गौतम स्मृति ग्रंथ
१ दादा श्री कल्याणसागरसूरीश्वरजी म. सा. २ हर्षसागर रचित राजसीं शाह रास का सार एवं सरियादे रास का सार, एवं राणादे रास का सार ३ श्री जीरावलि महातीर्थ का ऐतिहासिक वृतान्त ४ श्री मेहतुंगसूरिरास का सार
५ श्री अर्बुदाचल और तत्पार्श्ववती प्रदक्षिणा जैन तीर्थ
६ अचलगच्छाधिपति दादाश्री गौतमसागरसूरीश्वरजी
' भीनमाल ' जैन इतिहास के पृष्टों पर
८ अंचलगच्छ द्वारा मेवाड राज्य में जैन धर्म का उत्कर्ष ९ सम्मेतशिखररास (जसकीर्तिकृत ) का सार
( आगरा के कुंवरपाल सोनपाल लोढाके संघ का वर्णन १० शाह राजसी रास ( मेघमुनिकृत) रास का ऐतिहासिक सार
[ हिन्दी विभाग : भाग - ३ ]
- ११ जैन कवि का कुमारसम्भव ( जयशेखसूरिकृत ) १२ विराटनगर का एक अज्ञात टीकाकार वाडव या 'मंत्री पंचानन ( अंचलगच्छीय १७ कृतियाँ ) १३ पू. आ. भ. श्री गुणसागरसूरीश्वरजी म. सा. का बाडमेर में ऐतिहासिक चातुर्मास एवं प्रतिष्ठा महोत्सव

१ अचलगच्छप्रवर्तक श्री आर्यरक्षितसूरीश्वराणां जीवनचारित्रम् ) गद्य )
२ अचलगच्छाधिराज श्री कल्याणसागरसूरीन्द्राणां संक्षिप्त जीवनचरित्रं (पद्य) (२८५ श्लोकाः) ३ पू. श्री कल्याणसागरसूरीश्वराणां जीवन सौरभं ४ पू. गौतमसागरसूरीश्वराणां संक्षिप्तं जीवनचरित्रं ५ अंचलगच्छीय प्राचीन साध्वीजी द्वारा रचित श्री जिनेश्वर स्तोत्रद्वय
६ श्री सीमन्धरस्वामीनोऽष्टकम्
७ नेमनाथजिन स्तवन ( मराठी गीत )
८ गोडीपार्श्वनाथ स्तवन ( हिन्दी मिश्र )
९ अंचलगच्छ एक परिचय ( हिन्दी )
भूरचंद जैन भंवरलाल नाहटा
,"
प्रा. सोहनलाल पटनी
भंवरलाल नाहटा
श्री जोधसिंह महेता
भूरचंद जैन घेवरचंदजी माणेकचंदजी बलवन्तसिंह महेता
श्री अगरचंद नाहटा
श्री भंवरलाल नाहटा
33
संस्कृत विभाग : भाग-४
कर्ताः
पू. आ. श्री गुणसागरसूरीश्वराः
श्री सत्यव्रत महोपाध्याय विनयसागर
""
डो. रुद्रदेव त्रिपाठी
पू. आ. श्री गुणसागरसूरीश्वराः कर्ता: साध्वीश्री मेरुलक्ष्मीगणिनी सं. सुधाव
कर्ताः शीलरत्नसूरीजी ज्ञानसागरजी उदयसागरसूरिजी कल्याणसागरसूरि शिष्य अगरचंदजी नाहटा

१-३
४-१०
११-२३
२४-२७
२८-३५
३६-४०
४१-५२
५३-५६
५७-६१
६२-६५
६६–७४
७५-१८
१-११
१२-२२
२३-३४
३५-५५
५६-५७
५८
५९
६०

Page #48

૨૫
| પેજ
ભાગ-૫ - પરિશિષ્ટોની અનુક્રમણિકા : પરિશિષ્ટ-૧
| તૈયાર કરનાર અચલગચછના ગચ્છનાયક ત્રીસ આચાર્યો ના | “ગુણશિશુ”
૧ થી ૨ જીવન ચરિત્રનું માહિતી દશક યંત્ર
પરિશિષ્ટ-૨ પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
૫ થી ૬ પછીની બીજી પરંપરાના નાયકોના જીવન ચરિત્રનું માહેતી દશક યંત્ર
પરિશિષ્ટ-૩ અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ! પૂ. આ. ભ.
| ૭ થી ૧૩ ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના ૨૦ સાધુઓ | ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. | અને ૬૩ જેટલા સાધ્વીજીઓની વિગતવાર યાદી (નં. ૧)
પરિશિષ્ટ-૪ અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી
૧૪ થી ૨૮ ગુણસાગસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના ૨૩ જેટલા સાધુએ અને ૧૫૧ જેટલા સાધ્વીજીઓની વિગતવાર યાદી (નં. ૨)
પરિશિષ્ટ-૫ પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
૨૯ થી ૩૧ ના સાધુ-સાધ્વીજીઓની યાદી (નં. ૩) (તથા અનુપૂતિ)
પરિશિષ્ટ-૬ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી દ્વારા સ્થાપિત વિદ્યા- | તલકશી ધનજી વીરા
૩૩ થી ૪૧ પીઠોની આછી ઝલક
પરિશિષ્ટ-૭ A પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી તથા પૂ| સં. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મુનિશ્રી ધમસાગરજી મ. સા. પ્રેરિત
સાહિત્યની સૂચિ 'B અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. શ્રી ગુણસાગર' સૂરિજી દ્વારા રચિત કૃતિઓની વિસ્તૃત સૂચિ c શ્રી ક.વિ.ઓ.દેરાવાસી જૈન મહાજન (મુંબઈ) દ્વારા પ્રકાશિત સાહિત્યની સૂચિ

Page #49

૨૬
D દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર | સં. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી ૫
દ્વારા પ્રકાશિત સાહિત્યની સૂચિ E શ્રી અ.ભા. અચલગચ્છ . જૈન સંઘ દ્વારા
પ્રકાશિત સાહિત્યની સૂચિ - અચલગચ્છનું અન્ય ઐતિહાસિક સાહિત્ય
પરિશિષ્ટ-૮ A મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. દ્વારા “ગુણશિશુ સંપાદિત અને શ્રી આયંજય કલ્યાણ કેન્દ્ર દ્વારા પ્રકાશિત સાહિત્યની સૂચિ B અન્ય સંસ્થાઓ દ્વારા પ્રકાશિત સાહિત્યની સૂચિ c અહિંસા – સંસ્કૃતિ પ્રેરક શ્રી વાસુના સાહિત્યની સૂચિ પરિશિષ્ટ
૪૮ થી ૫૧ ભાવિમાં પ્રકાશન એગ્ય સાહિત્યની સૂચિ
પરિશિષ્ટ-૧૦, અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ)ના ભારત ભરમાં અનુયાયીઓ
પર થી ૧૪ પરિશિષ્ટ-૧૧ અચલગચ્છના તીર્થો, તુલ્ય જિનાલયોની ટૂંકી નોંધ સં. ગુણશિશુ કચ્છને નકશે તથા કચ્છના તીર્થોને રસ્તે.
કચ્છના જિનાલયે અને સરનામા ક્રમશઃ મુંબઈમાં અચલગચ્છીય દેરાસર ઉપાશ્રયાના સરનામા ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્ર, મારવાડ, મહારાષ્ટ્ર આદિના
અચલગચ્છીય સ્થળોના સરનામા અચલગચ્છીય સંસ્થાઓ (મુંબઈ) ના સરનામા
પરિશિષ્ટ-૧૩ અચલગચ્છીય તીર્થોને સંક્ષિપ્ત પરિચય કચ્છની પંચતીથી પારેલા, કુમઠાના - જિનાલને પરિચય
પરિશિષ્ટ-૧૩ ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર અને યુવક પરિષદુની ઝલક
પરિશિષ્ટ-૧૪ અચલગચ્છીય સંસ્થાઓને ટૂંક-પરિચય-પ્રવૃત્તિ ગ્રંથ પ્રકાશનમાં સહાયક દાતાઓની નામાવલી
૭૩ થી ૮૦ ગ્રંથ સમાપ્ત “શિવમસ્તુસર્વ જગતઃ
નમે અરિહંતાણું

Page #50

| ચિત્ર પૃષ્ઠ | ચિત્ર પૃષ્ઠ 2] અંતર્ગત નંબર
ગ્રંથનો ભાગ
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
-
શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથમાં અને. અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક ગ્રંથમાં
અપાયેલ ફેટાઓને ચિત્ર પરિચય ૪૩૪ (લે. ૧૦૪)-છત્રધારી વિશિષ્ટ આકૃતિયુક્ત ખાસ અચલગચ્છીય ધાતુમૂતિની ૪િર૦ (લે. ૧) | પાછળનું દશ્ય. આ ધાતુમૂર્તિ ઘાટકોપર (પૂર્વ) ના જીરાવલ્લિ
પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસરમાં બિરાજીત છે. ૨ | ૨ |૨
-ચરમ તીર્થંકર પરમાત્માશ્રી મહાવીરદેવ દ્વારા શ્રી સંઘ સ્થાપના ૧ | ૧૨૭૨૮ -અચલગચ્છ પ્રવર્તક પૂ. આયશક્ષિત સૂરિ અને અચલગચ્છને
પ્રથમ શ્રાવક યશોધન ભણશાલી પાવાગઢ તીર્થની તળેટીમાં
સમાચારીની ચર્ચા કરતા. ર૭-૨૯ -શાસન સામ્રાજ્ઞી અચલગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી ચકેશ્વરીદેવી.
-ભદ્રેશ્વર તીર્થમાં બિરાજીત શ્રી સરસ્વતી દેવીની પ્રાચીન મૂર્તાિ. ૧/૨૮૩ -અચલગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી મહાકાલીદેવી.
૩૫/૧૧૦ -ભદ્રેશ્વર તીથમાં મહાકાલીદેવીને ચમત્કારી કલ્પ. ૩૯૩ (૬૨) -સિહી તીથનું અચલગચ્છીય આદીશ્વર જિનાલય.
૪૩૪ (૧૦૮) (૬૩) ૧/૪૩૪(૧૦૮) (૬૩)-સિહી તીર્થના અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયક.
૩૯૨/(૫૯) -ઉદયપુર (રાજસ્થાન) નું અચલગચ્છીય કલાત્મક જિનાલય. ૩૯૩/(૬૪) ૧૦૭ -કલ્યાણસાગરસૂરિની જન્મભૂભિ લેલાડાના મૂળનાયક
«
દ
હ
+
૧૨૯
૯
૮
૧
૧
૧|૧૦૦
-બાડમેરના અચલગચ્છીય જિનાલયમાં પૂ. ધર્મમૂર્તિસૂરિજીની
ગુરુપાદુકા. ૪૩૩ (૧૦૧) -શત્રુંજય તીર્થપરના મૂળનાયક પ્રભુની ટૂંકમાં અચલગચછીય
ગુરુ પાદુકાઓ. જે ગુરુમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર થઈ રહેલ છે. ૧૦૭ -કલ્યાણસાગરસૂરિની સ્તુતિરૂપ ચતુષષ્ઠિ કમલદલ ચિત્ર. ૧૦૭
-કલ્યાણસાગરસૂરિની સ્તુતિ રૂપ બાર મણિહાર ચિત્ર. ૧ ૨૩.
-મહ. વિનયસાગરજી કૃત અચલગચ્છની સંસ્કૃત પટ્ટાવલિનું
પ્રથમ પત્ર ત્થા પૂ. આતંરક્ષિતસૂરિજીની જન્મકુંડલી. ૧૨૩
–મહો. વિનયસાગરજી કૃત અચલગચ્છની સંસ્કૃત પટ્ટાવલિનું
અંતિમ પત્ર. ૧૮૯/(૧૯ -શ્રી મેરૂતુંગસૂરિજી ના હાથે લખાયેલી સૂરિમંત્રકલ્પની પ્રતનું ૨ ૨૬૨
(આધ પત્ર) વિરલ પત્ર. તા. ક.: આ ચિત્ર પરિચય સ્મૃતિ ગ્રંથના ભાગ ૧-૨-૩ અને અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક
તથા પરિશિગ્ટને આધારિત છે.
'Ò
|

Page #51

I
૨૮
ચિત્ર પૃષ્ઠ | અંતર્ગત નંબર
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
8 - ૭ - ગ્રંથને ભાગ
૮૯ (૧૯)
o
-શ્રી મેરૂતુંગસૂરિજી ના હાથે લખાયેલ સૂરિમંત્ર ક૫નીપ્રતનું (અંતિમ પત્ર) વિરલ પત્ર. -જયકેશરીસૂરિની શિષ્ય પરંપરા સૂચવતી નેધ. જયકેશરીસૂરિ શિષ્ય વાચનાચાર્ય મલિક્ષેણ ગણિ શિ. વા. ભાવમંડન ગણિ શિ. વા. ક્ષમા સાધુ ગણિ શિ. વા. મહિમ સાધુ શિ. મુનિ હંસ સાધુ. -ધર્મમૂતિસૂરિજીની પ્રેરણાથી ચંદધાર કાર્ય અને પ્રશસ્તિ.
w -
-ધમમૂર્તિસૂરિજી દ્વારા લિખિત “વિચાર સાર' પ્રતનું
અંતિમ પત્ર. -ધર્મમૂતિસૂરિજી દ્વારા લિખિત “વિચારસાર પ્રતનું અંતિમ
-
૧૦૪/૧૫
પત્ર.
૨ | ૨ ૩િ૫૮ ૧ | ૨ |૩૯૧/૨
| (૫૬)
|
૨ ૪૭૨
-સં. ૧૮ટ્સ માં લખાયેલ પટ્ટાવલિનું અંતિમ પત્ર. -વિધિપક્ષ સમાચારી રાસની પ્રતનું અંતિમ પત્ર. -અચલગચ્છીય કવિચકવતિ પૂ. જયશેખરસૂરિના હાથે લખાયેલ
પ્રતનું અંતિમ પત્ર. -પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના હસ્તાક્ષરની વિરલ કૃતિ. -પૂ. ગણિવર્ય શ્રી નીતિ સાગરજી મ. સા.ના હસ્તાક્ષરથી અંકિત -કલ્યાણસાગરસૂરિકૃત પાર્શ્વસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર પ્રતનું અંતિમ પત્ર. -વૃતરત્નાકરાવચૂરિની વિરલપ્રત જેમાં અચલગચ્છીય ૧૭ ગ્રંથને ઉલ્લેખ છે. -ભીનમાલના અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયક. -જીરાવલ્લિ પાર્શ્વનાથ તીર્થના મૂળનાયક ભગવાન.
૨ રિ૭૨
૩ ૩િ૩/૪૩૫
(૧૦૯/૧૧૬)
u
૩ | ૭૯
-
-બાડમેર (રાજસ્થાન) તીથના મૂળનાયક શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ. -બાડમેર તીર્થના પ્રેરક પૂ. દાદાશ્રી ધર્મમૂતિસૂરીશ્વરજી મ. સા. -શત્રુંજય મંડન શ્રી અદબૂદ દાદાજી. (જયસિંહસૂરિજી દ્વારા
પ્રતિષ્ઠિત.) –શ્રી ક.વિ.ઓ. જૈન દેરાવાસી મહાજન (મુંબઈ) ના દેરાસરના મૂળનાયક.
૧૮| ૧ | ૧૧૬૧
-

Page #52

૨૯
ચિછ પૃષ્ઠ
13 Aata | ع ه م
ગ્રંથને ભાગ
ટાગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
૧ ૧૩૩ (૫) ૧૧૩૩ (૫) ૧/૧૧/૧૩૩ ૧ ૬૧ ૧ ૧૬૧
م م
૧ ૧૬૦
م م
૧ ૧૬૧
م
| ૧ ૧૩૫
م
(૧૪૭)
ع
! ૧ ૧૩૫
૧ ૧૨૯
ع
-માંડલ (ઉ.ગુ) ના અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયક (૧) -માંડલ (ઉ. ગુ.) ના અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયક (૨) -શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન મહાજન (મુંબઈ) દેરાસરના મૂળનાયક –એ જ દેરાસરમાં બિરાજીત દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની મૂતિ. -શ્રી ક. વિ. ઓ. જૈન દેરાવાસી મહાજનના ઘાટકોપર (મુંબઈ) દેરાસરના મૂળનાયક. -શ્રી માટુંગા ક. મૂ. પૂજૈન દેરાસર (મુંબઈ) ના મૂળનાયક. -શ્રી મુલુંડ (મુંબઈ) જૈન દેરાસરના મૂળનાયક (શ્રી નરશી
નાથા ટૂંક તરફથી મળેલ છે. -શ્રી કલીકુંડ પાર્શ્વનાથ (શાંતાકુઝ પૂર્વ) (મુંબઈ) ની પ્રતિષ્ઠા
પ્રસંગે વાસક્ષેપ. -શ્રી કલીકુંડ પાર્શ્વનાથ (શાંતાક્રુઝ પૂર્વ) (મુંબઈ) માં જિનબિંબની અંજન શલાકા. -શ્રી પારેલા તીથ (ખાનદેશ) ના મૂળનાયક જુઓ. (મહારાષ્ટ્ર વિહાર પૂતિ). -સુરતના અચલગચ્છના દેરાસરના મૂળનાયક સંભવનાથ ભગવાન –કવિ. એ. કે. જૈન મહાજનના લાલવાડી (મુંબઈ) દેરાસરના
મૂળનાયક. -લાલવાડી–ભાતબજાર. શ્રી ક. વિ. એ. દેરાસરમાં ગુરુમૂતિ ગચ્છાધિષ્ઠાયિકાદેવી વિગેરે.
અલપઈનું દેરાસર – મૂળનાયક. -શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન ભાંડુપ (મુંબઈ) નું દેરાસર. -રાધનપુરના અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયક –ગદગ (કર્ણાટક) ના ક. દ. એ. જૈન દેરાસરના મૂળનાયક.
બાડમેર (રાજસ્થાન) અંજનશલાકા વખતના જિનબિંબે. -ભાંડુપ (મુંબઈ) માં રથયાત્રા. -જામલાખાજી રાજા અને શ્રેષ્ઠિઓને પ્રતિબદ્ધતા કલ્યાણસાગરસૂરિ. -વદ્ધમાન પદ્મસિંહ શાહ કારિત જામનગરના જિનાલયને J શિલાલેખ.
ع
له
૨
o
૧ ૧૬૧
می س
م
૧ ૧૨૫
م
به
૩ | ૮૬
س
૧૧ર૧ (૧૮)
૧ | ૧ ૧૧૫/૧૧
૩૦] ૧ | ૨૧૧૩/૧૬૫

Page #53

#_key|
૩૧
૩૨
૩૩
3333
૩૩
૩૪
૩૪
૩૫
૩૫
૩૫
૩૬
૩૬
૩૭
૪૨
૪૩
૪૩
૪૩
૪૪
ચિત્ર પૃષ્ઠ
teld
ba_plep,ba || f
૧૨
૧–૨
૧
ર
૧૨
”
પછે
” જ
૧
૧૨
૧
૧
لي لي
૧
rr
૧/૨
૧
૧
જ
૨
૧/૨

ગ્રંથના
૨ ૧૬૫ ૧ ૧૩૧
૨ ૧૬૫
૨ ૧૫
૧ |૧૧૪
૨ ૦૧૩૪
૨ ૧૧૦
૨ ૪૩૮ (૧૩૨)
૨ ૨૫૪
૨ ૧૬૫
૧ ૧૧૧ ૨ ૪૪૨ (૧૪૯) ૧ ૮૯ (૧૯)
૧ ૧૧૪ (૧૧)
૧ ૧૪૨
ગ્રંથ પૃષ્ઠ ન ંબર
૨ |૪૩૧ (૯૨)
૧ ૧૩૫
૧ ૧૮૨
-
-
૧ |૧૩૪
૨ ૨૮
૨ ૨૨૮
૧ ૧૩૬
૧ ૧૩૬
૧ ૧૩૬
૩૦
–વદ્ધમાનપસિંહ શાહ કારિત જામનગરના નેા ૭ર' જિનાલય અને મૂળનાયક.
–રાયશી શાહ કારિત (જામનગર) ચૌમુખ જિનાલય અને મૂળ નાયક.
–રાયશી શાહ કારિત (જામનગર) જિનાલયના ભાભા પાર્શ્વનાથ પ્રભુ.
-જામનગરના જિનાલયમાં પ્રતિષ્ઠિત ચમત્કારી શ્રી તેમનાથ
ભગવાન.
-શત્રુંજય તીથ પર વન્દ્વ માન–પદ્મસિંહ શાહુ કારિત જિનાલય ય.
–સંઘયણી સૂત્રની પ્રતનુ અંતિમ પત્ર.
–જામનગરના તેજસિંહૈં શાહના જિનાલયના મૂળનાયક. ભૂજ (કચ્છ) ના અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયક.
-શ્રી મેરુતુ ગસૂરિયુકત સૂરિમત્ર સહ સપ્તવલય દર્શક યંત્ર. –શ્રી ભદ્રેશ્વર (વસઈ) પ્રાચીન કલાત્મક તી.
-પુ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી પેાતાના પ્રથમ શિષ્ય સાથે તથા ભદ્રેશ્વર તીર્થાંદ્ધાર માટે શ્રી આસુભાઇ વાઘજી, પાસુભાઇ વાઘજી, ઠાકરશી ડુંગરશીને ઉપદેશ આપતા. -શ્રી ભદ્રેશ્વર તીથ'ના જુના અને નવા મૂળ નાયક, –ભુજપુરના જિનાલયના મૂળનાયક ભગવાન વિ. પરિવાર. –ભુજપુરના નૂતન જિનાલયના ભેાંયરાના મૂળનાયક. –ભુજપુરના નૂતન દેરાસર-નૂતન અચલગચ્છના ઉપાશ્રયનુ દૃશ્ય. -મુદ્રાના અચલગચ્છીય દેરાસર. –નરશીનાથા ટૂંક–(શત્રુ જયતીથ') -સુથરી તીના મુખ્ય જિનાલયનુ દૂર અને નજીકથી દૃશ્ય. -સુથરી તીથના મૂળનાયક શ્રી ધૃત કલ્લેાલ પાર્શ્વનાથ પ્રભુ. –કેશવજી નાયકની ટૂંક— (શત્રુંજય તીથ'.) -કાઠારાતીથના મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન. કાઠારાતીના જિનાલય અને મુખ્ય દ્વારનું કલાત્મક દશ્ય.

Page #54

To_kJ |
$k] 2 - Pl¢bhe | જી
lead_leh |
૪૪
× દ્રઢુ ઝેર રે
४७
૪૭
૪૮
૪૯
૪૯
૫૦
૫૦
૫૧
૫૧
૫૧
પર
પર
પર
૧
F
૧-૨
૧
هم
૪ "
૪
૧
૨
૧
જ - Y
૧
ર
૩
૧
૨
૩

૧ ૧૧૪
૧૧૬૧
૧ |૧૩૪
૧ ૧૩૫
૧ |૧૪૫
૧ ૧૩૪
। ।
| ન |
| |
। ।
૧ ૧૧૧
-
૧ ૧૧૮ ૨૪૯૬
૧ ૧૧૯
૨ ૧૯૧
૧૪
૧ |૧૧૯
૨ ૪૯૬
૨ ૫૧૪
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
૧ ૧૧૧/૧૬
૨ |૪૩૦૨૯૦
૨ ૪૩૧/૯૧
૧ ૧૨૦
૩૧
-ભદ્રેશ્વર (વસઈ) મહાતીથ' ના મુખ્ય જિનાલયની કાતરાણી– રુપેરી રંગકામ
–શ્રી. કુમઠા (ર્ણાટક) ના જિનાલયના મૂળનાયક પ્રભુ. -શ્રીચ'દ્રપ્રભુ સ્વામિ જિનાલય – નલિયા (કચ્છ). –જખૌ તીથ'ના કલાત્મક જિનમદિરાના શીખો. —તેરા તી'ના મૂળનાયક શ્રી જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ, –સાંયરાનું ભવ્ય જિનાલય.
—ગાધરાનું ઉત્તુંગ જિનાલય,
–નલીયાના જિનાલયેાના કલાત્મક ઉત્તુંગ ધવલ શીખરા. -સુથરી તીથની ધમ શાળામાં દાદાવાડી.
–તેરાના તીથના મુખ્ય જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી શામળા
પાર્શ્વનાથ.
–માંડવી (કચ્છ) ના અચલગચ્છ જિનાલયના મૂળનાયક. –માંડવી (કચ્છ) ના અચલગચ્છ જિનાલયમાં ગુરુમૂર્તિ -કચ્છના મહારાએ ભારમલજી (પ્રથમ). –જામનગર ઉપાશ્રયમાં ક્લ્યાણસાગરસૂરિજીની ગુરુમૂર્તિ. —કલ્યાણસાગરસૂરિની અગ્નિ સ*સ્કાર ભૂમિ પર સ્તૂપમાં તેમના પગલા અને તેમની મૂર્તિ. (ભૂજ નગર)
—ગઢશીશા (કચ્છ) ના દેરાસરના પ્રાંગણમાં કલ્યાણસાગસૂરિજી નું ગુરુમંદિર, જયાંથી અચલગચ્છના પ્રથમ અધિવેશનની પ્રેરણા મળી, આ ગુરુમ‘દ્વિરમાંથી હું...સવિજય નામના સાધુએ ગુરુ મૂતિનું ઉત્થાપન કરેલ.
-કલ્યાણસાગરસૂરિની મૂર્તિ સાથે ગૌતમસાગરસૂરિની ગુરુમૂર્તિ (ભૂજ : થેાભનુ દેરુ)
-કલ્યાણસાગરસૂરિના ઐતિહાસિક પાટ અને શીલાલેખ.
–ભદ્રેશ્વર તીથના વિશાળ જિનાલયની ભમતીના ગુરુમ'દિરમાં કલ્યાણસાગરસૂરિની પાદુકાઓ. –અંજારમાં કલ્યાણસાગરસૂરિની મૂર્તિ

Page #55

૩૨
ચિત્ર પૃષ્ઠ
ચિત્ર પૃષ્ઠ |અંતર્ગત નંબર
ગ્રંથને ભાગ
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
૩] ૭૯ (હીન્દી)
હું હું
- a
૧૧૭૪
૫૪ |
૨ | ૧ ૧૫૫
|૧પદ
| ૧ | ૧૧૬૦
I૧૭૪
-શત્રુંજ્ય તીર્થની મૂળનાયકની ટૂંકમાં અચલગચ્છીય ગુરુ
મંદિર અને પગલા માટે જુઓ ચિત્ર નં-૭ (૨) -બાડમેર (રાજસ્થાન) માં પહાડ પરના જિનાલયમાં ગુરુમૂતિ. -જખૌ તીથ (કચ્છ) ના જિનાલયમાં ગુરુમૂતિ ગુરુ પાદુકાઓ. -વૃદ્ધ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી અને પૂ. ઉપ. ગુણસાગરજી ગણવય મ. સા. તથા બીદડા અને રામાણીઓ (કચ્છ) ના સંઘના આગેવાનો માં હીરજી ઘેલાભાઈ સાવલા, કાનજી ઘેલાભાઈ, આણંદજી નાનજી વિગેરે છે. -સં. ૧૯૮૭ માં પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ જામનગર હાલાર વિભાગમાં હતા. ખીમજી પદમશી, રૂપશી માણેક, હંસરાજ દેવજી, ચુનીલાલ ખીમજી, નાથાલાલ રૂપશી, માણેક મેરગ વિ. સાથે ફેટુ, પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી ત્યાંની જ્ઞાતિનાં વિખવાદ દૂર થયા ત્યારબાદને ફેટુ છે. -માંડવી અચલગચ્છ જૈન સંઘ હસ્તકના જ્ઞાન ભંડાર
શીલાલેખ. સ્થાપક પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી. -પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ અને પૂ. ઉપા. શ્રી ગુણસાગર
જીની તસ્વીરે. -બે પદસ્થ મુનિવરેને સૂરિપદની પ્રાપ્તિ. -પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજીની તસ્વીરે. -પૂ. આચાર્ય શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. -પૂ. આચાર્ય શ્રી મેમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. -અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. સાથે પૂ. મુનિશ્રી ચંદનસાગરજી પૂ. મુનિશ્રી કીતી સાગરજી, પૂ. મુનિશ્રી વિદ્યાસાગરજી પૂ. મુનિશ્રી તિલકચંદજી પૂ. મુનિશ્રી પુણ્યસાગરજી, પૂ. મુનિશ્રી ગુણોદયસાગરજી વિગેરે. -આગમપ્રજ્ઞ પૂ. મુનિરાજ શ્રી કાંતિસાગરજી મ. સા. -અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પિતાના વિશાળ શિષ્ય પરિવાર સાથે. -શાસન અને ગચ્છના વર્તમાન વિકાસના મૂળરૂપ શ્રી આય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠના ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે.
૩ /
૧ ૧૭૪
૧૪૨
I૧૬૨
૧ ૧૮૭
૧-૨ / ૧૧૮૭
૬૦|
૨ | ૧૧ ૧૭૫

Page #56

૩૩
ચિત્ર પૃષ્ઠ 2] અંતર્ગત નંબર
- -|ગ્રંથને ભાગ
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
૧૭૭
-શ્રાવિકા વગના ધાર્મિક ઉત્કર્ષરૂપ શ્રી કલ્યાણ-ગૌતમ-નીતિ -જૈન તત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠના ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે પૂ. આચાય ભ. શ્રી તથા આગેવાન શ્રી કલ્યાણજી માવજી પટેલ બીદડાવાલા, શ્રી રવજી ખીમજી છેડા વિગેરે -આયરક્ષિતસૂરિજીના જીવન ચરિત્રની મેટી છબી (ગોરેગાંવ)
૧૨૧ ૧૨૨
-કલ્યાણસાગરસૂરિ ચતુર્થી જન્મ શતાબ્દિ સ્મૃતિ પ્રસંગે રંગોળી
સ્થળઃ ઘાટકોપર છરાવલ્લિ દેરાસર ઉપાશ્રયમાં -કલ્યાણસાગરસૂરિ ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દિ નિમિતે મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી ની નિશ્રામાં ભાંડુપમાં ધાર્મિક પાઠશાળાની સ્થાપના વખતે પ્રવચન કરતા જાણતા આગેવાન શેઠ શ્રી નાયકભાઈ જેઠાભાઈ કોઠારાવાલા |-પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત વિહરમાન | શ્રી વિશાળ જિનના ભવ્ય વિરાટ પ્રતિમાજીઃ મૂળનાયક
ભગવાન પટણા (બિહાર).
૨ ૪૩૭ (૧૨) | ૨૪૩૯ (૧૪૦)
–થાણું (મહારાષ્ટ્ર) તીર્થને જુના દેરાસરના મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાન આ પ્રતિમાજીને કચ્છથી મહારાષ્ટ્ર લઈ જવાતા હતા. પણ થાણામાં થોભી જતાં અત્રે રાત્રે સ્વપ્નામાં સૂચન મળેલ કે આ પ્રતિમાજીને મૂળનાયક તરીકે થાણામાંજ સ્થાપવા. અને પછી એમજ થયું. આ પ્રતિમાજીની પ્રાણુ પ્રતિષ્ઠા સ. ૧૯૨૧ માં અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યશ્રી રત્ન સાગરસૂરિજીની પ્રેરણાથી શેઠશ્રી કેશવજી નાયકે કરાવેલ. -કચ્છના ઉત્તુંગકાય કેઠારા તીર્થમાં પ્રતિષ્ઠિત પૂ. દાદાશ્રી આયંરક્ષિતસૂરિજીની પ્રતિમા સં. ૨૦૩૪ તથા ગચ્છનાયકની " ગુરુ પાદુકાઓ. -અચલગચ્છીય જિનાલયઃ કાચીન (સં. ૧૯૮૯)
૨૭|
૧ | ૧
૬૧ (૧૬)
૧/૧૨૨
૧ ૧૭૯
રર
-ગછના ઇતિહાસમાં સર્વ પ્રથમવાર ચોજાયેલ ધાર્મિક જ્ઞાન સત્ર મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજીની પ્રેરણાથી તેઓશ્રીની નિશ્રામાં
જાયેલ આ પ્રથમ જ્ઞાનસત્રના વિદ્યાર્થીઓ અને ઉદ્દઘાટન. | તે વખતે ઉપસ્થિત રહેલ આગેવાન સુશ્રાવકે.
૬૯)
૧ | ૧ | ૨૨

Page #57

૩૪
ચિત્ર છે - | અંતર્ગત નંબર
ગ્રંથને ભાગ
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
I૧૭૮
-
-
-
-
-કચ્છથી પાલિતાણા શત્રુંજય મહાતીર્થના એતિહાસિક છરી પાળતા સંઘની ૧૦, તસ્વીરે. (૧) આ છરી પાળતા સંઘમાં રથ પરનું ભવ્ય જિનાલય. (૨) ૪૨ દિવસના આ સંઘના એક હજાર યાત્રિકને રહેવા
માટે દરરેજ એવા વિશાળ “સિદ્ધગિરિ નગર” ની તબુ
ઓની રચના થતી. (૩) આ છરી પાળતા સંઘનું શ્રી જામનગર જૈન સંઘે
બહુમાન કર્યું તે વખતે વિશાળ મંચ પર આ છરી
સંઘના નિશ્રાદાતા, પુજ્ય ગુરુ ભગવંતે. (૪) છરી પાળતા સંઘમાં પધારેલ અચલગચ્છીય વિશાળ - સાધ્વીગણ (લગભગ ઠાણ ૪પ). (૫) શત્રુંજય તીર્થ પરના મૂળનાયક પ્રભુજીના જિનાલયનું
ભવ્ય કલાત્મક શિખ, (૯) ૪૨ દિવસના સંઘ દરમ્યાન શ્રી ચતુવિધ સંઘની દરરોજ
શત્રુંજય તીથ પટ્ટ આગળ થતી અનુમોદનીય આરાધના. (૭) આ છરી પાળતા સંઘના ભાગ્યશાળી ત્રણ સંઘપતિઓ. (૮) આ છઠ્ઠી પાળતા સંઘની ભાગ્યશાલિની ત્રણસંઘવણે. (૯૦ શત્રુંજય તીર્થ પર પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીને “અચલ
ગ૭ દિવાકર” નું બિરૂદ અપાયું. (૧૦) તીર્થ યાત્રામાં ઠેઠ સુધી આ કુતરીએ યાત્રા કરેલ. -શત્રુંજય તીર્થની ગોદમાં ઐતિહાસિક અચલગચ્છીય નવાણું
યાત્રિક સંઘના આરાધક ચતુર્વિધ સંઘની તસ્વીર. -કચ્છી દશા ઓશવાળ જૈન જ્ઞાતિના આગેવાન શ્રાવકો. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં સં. ૨૦૩૬ માં મુંબઈના કેસ મેદાન મધે ભરાયેલ શ્રી અ. ભા. અચલગચ્છ ચતુવિધ જૈન સંઘના દ્રિતીય અધિવેશનની ર૨, જેટલી તસ્વીરે. (૧) અધિવેશનના નિશ્રાદાતા, યુગ પ્રભાવક, પરમત્યાગી,
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગર સૂરીશ્વરજી મ. સા. ની લાક્ષણીક તસ્વીર.
-
-
૨ | ૧ | ૩૮ [ ૧ | ૧૧૮૩

Page #58

૩૫
ચિત્ર પૃષ્ઠ | અંતર્ગત નંબર ગ્રંથને ભાગ
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
-ભુ
...
૨ ઉકત અધિવેશન વખતે વિરાટ મેદની વચ્ચે પૂજ્યશ્રીને
“ચગ પ્રભાવક' બિરદ અપાતાં સાધુ-સાધવી દે પૂજ્ય
શ્રીને વાસક્ષેપથી વધાવેલ. તથા મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી ૩ ભાતબઝાર (મુંબઈથી) કેસ મેદાન સુધી વિરાટ શોભા
યાત્રા નીકળેલ તેમાં વિશાળ સાવી-શ્રાવિકાગણ પણ
ઉપસ્થિત હતા. | ૪ ઉકત અધિવેશન વખતે નૂતન દીક્ષિત મુનિવરે મુનિશ્રી
પદ્રસાગરજી, મુનિશ્રી મલયસાગરજી. ૫ અધિવેશન વખતે આકર્ષક આયંરક્ષિત નગરનું
કલાત્મકદ્વારઅધિવેશન વખતે આકર્ષક આયરક્ષિત નગરનું રાત્રે દેશની યુક્ત દ્વારા. ૭ | ભાત બજાર (મુંબઈ) થી વિરાટ શોભાયાત્રાને ૮ ઈ વરઘોડાને મંગલ પ્રારંભ. ૯ શ્રાવક શ્રાવિકા સંઘના નવા વરાયેલા પ્રમુખ સંધવી સંધ
રત્ન શ્રેષ્ઠિ શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા અધિવેશના પ્રારંભમાંજ પુજ્યશ્રીના આશીર્વાદ લઈ રહ્યા છે.
અધિવેશનના વચ્ચેના મંચ પર બિરાજમાન અચલગચ્છાધિપતિ પુ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પૂ. આ. શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરિજી, મુનિશ્રી
કલાપ્રભસાગરજી સમેત મુનિગણું ૧૧ અધિવેશન વખતે સંઘના આગેવાને શ્રી વિશનજી લખ
મશી શ્રી નારાણજી સામજી, શ્રી ઘમંડીરામ ગોવાણી, ઠરાવ અંગે ચર્ચાઓ કરી રહ્યા છે. અધિવેશન વખતે મહત્વના ધાર્મિક ઠરાવો અને આગેવાનો પૂજ્યશ્રી પાસે માગદશન લઈ રહ્યા છે. ૧૩ અધિવેશન વખતે શ્રી ક. વિ.ઓ.દે. જૈન જ્ઞાતિ મહાજનના
આગેવાન શ્રી રવજી ખીમજી છેડા ઠરાવ અંગે ચોખલ્ટ કરતું ભાષણ કરી રહ્યા છે.

Page #59

૩૬
at thઈઝ
ચિત્ર પૃષ્ઠ ૦ અંતગત નંબર
ગ્રંથને ભાગ
ગ્રંથ પૃષ્ઠ નંબર
૧૪ અધિવેશન વખતે શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજનના
આગેવાન શ્રી રતનશી જેઠાભાઈ સાંગલીવાલા પણ મહત્વનું ભાષણ આપી રહ્યા છે.
૦
છે કે
૧૫ ) અધિવેશન વખતે હજારોની સંખ્યામાં | -ઉપસ્થિત શ્રેયેલ ૧૬ ) શ્રાવક શ્રાવિકા વગે.
૦
૦
૧૭ અધિવેશન વખતે સુંદર ચડાવે બાલી સંઘરત્ન
શ્રી ઝવેરચંદભાઈ જે. સાવલા પૂજ્યશ્રીને કામળી વહેરાવી રહ્યા છે.
૭
૧૮ મારવાડી સાફામાં સજજ શ્રી ઘમંડીરામ ગોવાણું અને
શ્રી નારાણજીભાઈ મોમાયા, શ્રી ઝવેરચંદભાઈ સાવલા વિગેરે તથા મોરારજી નાનજી ગાલા, મેઘજી ખીમજી વીરા, ભૂરચંદ જૈન, જીવરાજ ભાણજી વિગેરે.
૩
છ
૧૯ “ચમકા દુંગાના નારાઓ પુકારતા ખમીરવંતા સમાજરત્ન
શ્રેષ્ઠિ શ્રી ઘમંડીરામ ગોવાણું ભાષણ આપતા, પાસે શ્રી વશનજીભાઈ સાવલા, પ્રેમજી દેવજી, ચંદુલાલ ગાંગજી વિગેરે ઊભા છે.
૩
જ
૨૦ મારવાડી સાફામાં સજજ ત્રણે આગેવાને તથા મારવાડના
અચલગચ્છીય આગેવાને, તે વખતે શ્રી અખિલ રાજસ્થાન અચલગચ્છ . જૈન સંઘની સ્થાપના કરવામાં આવેલ.
૬
૮
૨૧ અધિવેશન વખતે શ્રી અર્યરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદ,
શ્રી મહાવીર મિત્ર મંડળના યુવાનેએ થાળી નૃત્ય વિગેરે જુદા જુદા પ્રોગ્રામેથી સૌને મુગ્ધ કરેલ.
૭
-
અધિવેશનની પુર્ણાહૂતિ વખતે શ્રાવક શ્રાવિકા સંઘના પ્રમુખ શ્રી વિશનજીભાઈ સાવલા અને સંધના ઉત્સાહી મંત્રી શ્રી ટોકરશી ભુલાભાઈ વીરા એકબીજાને આભાર
માનતા.

Page #60

૧૭૮
૧
૧૦૪
ચિત્ર પરિચયમાં આટ પેજ ન. વિગત
ભાગ પૃષ્ઠ ૮૧ અચલગચણેશ પૂ. આયરક્ષિતસૂરિ ભદ્રેશ્વર તીર્થાદિ ૧૪ સ્થળો પર
એક જ સમયે પ્રતિષ્ઠા કરી રહ્યા છે તેનું ચિત્ર. ૮૨ (૧) શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કચ્છથી શત્રુંજય તીર્થને છરી પાળતા સંધ (સં. ૧૯૪૯) (પ્રદશન ચિત્ર)
૧ ૧૦૮ (૨) શ્રી ગુણસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કચ્છથી શત્રુંજય તીર્થનો છરી પાળતો સંઘ (સં. ૨૦૩૩) (પ્રદશન ચિત્ર)
૧ ૧૭૮ ૮૩ (૧) સંઘવી શ્રી ઝવેરચંદ જે. સાવલાના બહુમાનને ફેટો.
(૨) આયંરક્ષિત જેન યુવક પરિષદના પ્રથમ વાષિકેત્સવ (પરિશિષ્ટ નં. ૧૩) ૬૭ ૮૪ (૧) જૈન આશ્રમ તીથ (કચ્છ) ના મૂળનાયક શાંતિનાથ ભગવાન.
(૨) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી તથા રાવસાહેબ શેઠશ્રી મેઘજી સેજપાળ ૧ ૮૫ (૧) અચલગચ્છશ પૂ. ધમમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી લખાયેલ દ્વાદશાર
નયચક ગ્રંથની વિરલપ્રતનું અંતિમ પત્ર. (૨) ગઢરાંગણમાંથી પ્રગટ થયેલા કચ્છ ગોધરાના મૂળનાયક પ્રભુજી ૮૬ (૧) કલ્યાણસાગરસૂરિની સં. ૧૯૩૩ ની છે. સુ. ૬ની જન્મતિથિ સૂચવતી ગુરુસ્તુતિનું અંતિમ પત્ર.
૧ ૧૦૭ (૨) અચલગચ્છનાયક પ્રાચીન ગુરુરાસની પ્રતનું અંતિમ પત્ર. ૮૭ (૧) કચ્છ બીદડાના મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાન.
(૨) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી પિતાના શિષ્ય-પ્રશિષ્ય સાથે તથા | મુંબઈમાં દીક્ષિત નૂતન શિષ્ય-પ્રશિષ્ય સાથે.
પરિશિષ્ટ ન.૪ ૮૮ (૧) આગમ કલા મુખ, ગચ્છના આદ્યગ્રંથકાર અચલગચ્છશ પૂ. આ.
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજીએ બૃહત્ શતપદી, મન:સ્થિરીકરણ પ્રકરણ, અષ્ટોતરી તીર્થમાળા સમેત પ્રાકૃત-સંસ્કૃતમાં અનેક ગ્રંથો રચ્યા. અને પોતાના શિષ્યો દ્વારા જૈન આગમાદિ અનેક ગ્રંથની તાડપત્ર પર-કાગળ પર નકલો લખાવી તેનું ચિત્ર.
૫૯ (૨) આગમ દ્ધારક, અચલગચ્છશ પૂ. આ. શ્રી ધર્મમૂતિસૂરીશ્વરજી
મ. સા...ની પ્રતિકૃતિ (૩) સં. ૨૦૩૯ ના કા. વ. ૫ ના શુભ દિવસે અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. –
આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પ્રેરિત શ્રી શંત્રુજયવતાર આદીશ્વર બતેર જિનાલય મહાતીર્થ માટે લેવાયેલ પવિત્ર ભૂમિ પર (કેડાય – તલવાણા વચ્ચે ભૂજ – માંડવી હાઈવે પર) “ગુણનગર” ખાતે પૂ. આ. શ્રી ગુણદયસાગરસૂરિજી આદિ અનેક સાધુ સાધ્વીજીઓની નિશ્રામાં સંઘરત્ન શ્રેષ્ઠિ શ્રી શામજી જખુભાઈ ગાલાના હસ્તે ભૂમિપૂજન કરવામાં આવ્યું. નજીકમાં સંઘરત્ન શ્રેષ્ઠિ શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા વિ. આગવાને ઉપસ્થિત છે.
– ચિત્ર પરિચય સમાપ્ત –

Page #61

૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦0 મંગલ સ્તુતિ જે શરૂમાં અપાયેલ છે તેના કર્તા શ્રી જયશેખરસૂરિજી છે.
અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલકમાં સંપૂર્ણ અનુક્રમણિકા આપવાનું કારણ સંપૂર્ણ સ્મૃતિગ્રંથની પણ ઝાંખી થાય માટે આપેલ છે. ૦૨૭૭૭૨૭૭૭ews
erwocowe
યુગપ્રધાન છે પૂ. આ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા. પૂ. આ. છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના કલર બ્લેક શ્રેષ્ઠિશ્રી ટોકરશી આણંદજી લાલકાના સૌજન્યથી છપાયેલ છે. wasvovenes
cenas
હews
GPSws
૭૫૦
woworonowo worrow
શ્રી ગૌતમસ્વામી અષ્ટક (રચિયતા : અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આ. ભ.
શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.) વસુભૂત સુતઃ શ્રેષ્ઠ, પૃથ્વીમાતુઃ સુનંદઃ | ગોબરગ્રામવાસ્તવ્ય., સેપ્ટ યઋતુ ગૌતમઃ ૧ દેવેન્દ્રમનવેરૈય, સંસ્તુતઃ પૂજિતે ગુણી | વીરે વિનયવાન વય: સેષ્ટ થછતુ ગૌતમઃ રી અનંતલબ્ધિમાનું યસ્મ, દીક્ષાં યતિ તસ્ય તુ | જાયતે કેવલજ્ઞાન, સેપ્ટ યચ્છતુ ગૌતમઃ Hall ત્રિપદ પ્રાપ્ય વીરાદ્ધિ, દ્વાદશાંગી ત્વરં વ્યધાત્ |
ઉપકાયભવદ્રય, સેન્ટ યચ્છતુ ગૌતમઃ જા. ત્રિપંચશતસાધૂનાં, પરમાનેન પારણમ | અકારયદ્ધિ લદ્યા યઃ સેપ્ટ યઋતુ ગૌતમઃ પા વીર વીર વદન વીરં, પ્રશ્ન પૂછતિ યઃ સદા | ઉત્તર લભતે વીરાતુ સેષ્ટ યચ્છતુ ગૌતમઃ | દા યસ્ય હિ સ્મરણું સંપસિદ્ધિદં વિઘકષ્ટહમ | શુભેચ્છાપૂરક નિત્ય, સેપ્ટ યઋતુ ગૌતમઃ IIણા આદ્ય ગણધર સ્વામી, સંઘસ્ય કે મહાવ્રતી | ગુણાધિસૂરયે માં, સેપ્ટ યઋતુ ગૌતમઃ ૮ » હી શ્રી અસિઆઉસ, ગૌતમ સ્વામિને નમઃ | મંત્રં હિ ચાષ્ટકં ગણ્ય, લક્ષ્મી-સિદ્ધ-સમૃદ્ધિદમ્ III ૭૦૭૭૭૭૭૦૭

Page #62

Jain Edu
say
સંસ્થાકીય નિવેદન
G
સાત સાત વર્ષનાં દીઘ પરિશ્રમ પછી તૈયાર થયેલ આ ઐતિહાસિક મહાગ્રંથ શ્રી આય—કલ્યાણુ-ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ’ પ્રકાશિત કરતાં અતિ આનંદ અનુભવીએ છીએ.
જૈન સધ અને અચલગચ્છના આધ્યાત્મિક વિકાસમાં શ્રી આરક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠને જે લાભ પ્રાપ્ત થયા છે તેનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન અલગ લેખમાં આપવામાં આવેલ છે. વિદ્યાપીઠની વિવિધ પ્રવૃત્તિએમાં આ ગ્રંથપ્રકાશન પ્રવૃત્તિને પણ સમાવેશ થાય છે.
શ્રી વિદ્યાપીઠ સ'ચાલિત પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્રની સ્થાપના પણ આ સ્મૃતિગ્રંથના પ્રકાશન માટે જ કરાયેલ. પ્રથમ તે અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના ચતુથ જન્મ (સં. ૧૬૩૩) શતાબ્દિ (વિ. સ. ૨૦૩૩) વર્ષને અનુલક્ષીને સ્મૃતિગ્રંથ પ્રકાશિત કરવાની વિચારણા થયેલ. પણ સમય જતાં અનેકવિધ કારણેાસર આ ગ્રંથપ્રકાશનમાં વિલ`બ થતાં વિશ્વની વિરલ વિભૂતી, અચલગચ્છ પ્રવર્તક મહાન ત્યાગી પૂ. દાદાશ્રી આય રક્ષિતસૂરિના નવમ જન્મ (સં. ૧૨૩૬) શતાબ્દિ વર્ષી અને અષ્ટમ સ્વર્ગવાસ (સ. ૧૨૩૬) શતાબ્દિ વર્ષ' (સં. ૨૦૩૫–૩૬)ની સ્મૃતિ તથા ક્રિયાદ્ધારક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગેાતમસાગરસૂરિ જન્મશતાબ્દિની સ્મૃતિના નિમિત્તે થતાં ‘શ્રી અકલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ” એવું નામ રખાયું. દરમ્યાનમાં બીજા અનેક પુસ્તકા પ્રકાશિત થઈ ગયા. છેલ્લા દાયકામાં અનેકવિધ શાસન પ્રભાવક ધામિક કાર્યાં થયા છે અને થઈ રહ્યા છે. આ કાર્ડની ચિરસ્મૃતિ નિમિત્તે પણ આ સ્મૃતિગ્રંથ એક ઐતિહાસિક સંભારણું બની રહેશે.
આ નોંધ લેતા પણ આનંદ થાય છે કે શ્રી આય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ અને શ્રી કલ્યાણ ગૌતમ નીતિ જૈન તત્ત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ, આ ઉભય સંસ્થાઓના અનુક્રમે રજત વ અને દશાબ્દિવષ પ્રસંગો પણ નજીક આવી રહેલ છે. આટલા દીર્ઘ સમયથી આ સંસ્થાને જિનશાસનની સેવા કરવાની પાવનતક મળેલ છે જેથી આ સંસ્થા ખૂબજ ગૌરવ અનુભવે છે.
વિશેષ આનંદની વાત તો એ પણ છે કે આ સંસ્થાના સ્થાપક, પ્રેરક અને મા દશક યુગપ્રભાવક, અધ્યાત્મયાગી શીઘ્રકવિ, વિદ્વદ્ભય, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાય ભગવંત શ્રીમદ્ ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. સિત્તેર વર્ષની જૈફ વયમાં પણ જૈનશાસનની અપૂ પ્રભાવના કરી રહ્યા છે. તેઓશ્રીનુ સવિસ્તર રોચક જીવનચરિત્ર આ ગ્રંથના પ્રથમ ભાગમાં પ્રકાશિત કરાયેલ છે. ત્યાંથી વાંચી લેવા નમ્ર વિનતિ છે. પૂ. પાદ અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના સૂરિપદનેા (સ. ૨૦૧૨ થી ૨૦૩૭) રજતવષ એ વરસ પહેલાં ખૂબ જ ઉલ્લાસ સહુ ઉજવાયેલ. પૂજ્યશ્રીના અગણિત ઉપકારાની ચિરસ્મૃતિ નિમિ-તે આ પ્રસ`ગે પૂજ્યશ્રીને ભાવભરી અનંતશઃ વંદના કરીએ છીએ. આ સંસ્થાની પ્રગતિમાં માર્ગદર્શક તેઓશ્રીના પટ્ટધર તપસ્વીરત્ન શાસનપ્રભાવક સ્વાધ્યાયપ્રેમી પૂ. આ. દેવ શ્રી ગુણેાદયસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબને પણુ ભાવભરી વ`દના કરીએ છીએ.
આ મહાગ્રંથનુ' સ’પૂર્ણ સ`પાદક કાય પણ આજથી ૧૩ વર્ષ અગાઉ આ વિદ્યાપીઠમાં પાંચ વર્ષોં (વિ. સં ૨૦૨૧ થી ૨૦૨૫) દરમિયાન છાત્ર તરીકે જ્ઞાનાભ્યાસ પ્રાપ્ત કરનાર અને પછીથી (સ. ૨૦૨૬ માં) મુનિ જીવન સ્વીકારનાર અધ્યાત્મરસિક, વિદ્વાન પ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સાહેબે કુશળતાપૂર્વક કરેલ છે. આ સંસ્થાના જ ભૂતપૂર્વ વિદ્યાથી આ મુનિરાજ શ્રી દ્વારા સપાદિત અને વિદ્યાપીઠ દ્વારા પ્રકાશિત આ એક ઐતિહાસિક ગ્રંથ રત્નનું પ્રકાશન કરતાં અમે ગૌરવતા ભર્યાં અને આહલાદ અનુભવીએ છીએ.
પૂ. મુનિશ્રીએ પૂર્વાવસ્થામાં વિદ્યાપીઠમાં રહી ‘ આદશ વિદ્યાથી તરીકેની નામના મેળવેલ, અને ધામિક, સંસ્કૃત, હિન્દી અને અંગ્રેજી વિ. નું સુંદર શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરેલ.
En Danato&Reaarostluse a
jelenary.org

Page #63

છછછછા ૪૦ છોટ
સંસ્કૃતની સાહિત્યરત્ન, સાહિત્યશાસ્ત્રી (પ્રથમ વર્ષ) વિ. ની પણ ઉચ્ચ પરીક્ષાઓમાં તેઓશ્રી ઉત્તી થયેલા. બાદ સ` ૨૦૨૬ ના કા. વ. ૧૩ ના દિવસે કચ્છ-ભૂજપુર મુકામે આ સસ્થાના પ્રેરક પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના શિષ્ય રત્ન તરીકે તેઓશ્રીએ ભાગવતી દીક્ષા સ્વીકારેલ. દીક્ષા સ્વીકાર્યા બાદ પણ રત્નત્રયીની અનુમેદનીય આરાધના-સાધના, જ્ઞાનપ્રાપ્તિ, ગુરુભકિત, તપશ્ચર્યાં, પ્રવચન. સાહિત્યલેખન-રક્ષણ અને સંશાધન, શાસન પ્રભાવના, કાર્યદક્ષતા વિ. ક્ષેત્રે અનેક રીતે પ્રશ‘સનીય પ્રતિભા સંપાદિત કરેલ છે.
સાહિત્ય કલારત્ન પૂ. મુનિશ્રી માટે આ વિદ્યાપીડ એ પણ ગૌરવ લે છે કે કચ્છી જૈન સમાજના આધ્યાત્મિક અને નૈતિક ઉત્થાન માટે આશીર્વાદરૂપ પૂરવાર થયેલ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્રના મગલ પ્રારંભની પ્રેરણા પણ તેઓશ્રીએ આપેલ. જ્ઞાનસત્રામાં સેંકડો યુવાના અને બાળકને તેએશ્રીએ પણ સુદર જૈન તત્ત્વજ્ઞાન, જૈન આચાર અને જૈન ઇતિહાસની સુંદર વાચનાએ આપેલ. તથા વિદ્યાપીઠ અને જ્ઞાનસત્રના ફંડ માટે તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી અત્યાર સુધીમાં લગભગ પાંચ લાખ રૂા. જેટલુ દાન પ્રાપ્ત થયેલ છે. આમ મુનિરાજશ્રી એ વિદ્યાપીઠના ઋણથી મૂક્ત બનવા યથા શકય પ્રયત્ન કરેલ છે. આ પ્રસંગે આ સ’સ્થાના વિદ્યાથી` રત્ન પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ને ભાવભરી વ’દના કરીએ છીએ. આ સ્મૃતિ ગ્રંથના પ્રકાશનમાં તથા ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્રમાં પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી સહિત અનેક પૂ. સાધુ સાધ્વીજી ભગવતાએ પણ અનેક મહાનુભાવાને સહાયક થવા પ્રેરણા કરેલ છે. જેથી અમે તેઓશ્રીના વંદના કરવા પૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
પ્રથમ આ “સ્મૃતિ ગ્રંથ ” શ્રી આય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર દ્વારા પ્રકાશિત કરવાની વિચારણા હતી પણ પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ને સતત આગ્રહ રહ્યો કે અન્ય સસ્થાઓની જેમ આ વિદ્યાપીઠ પણ પ્રકાશન પ્રવૃત્તિ કરે તો ગૌરવમાં વૃદ્ધિ થાય જેથી પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી આ સ્મૃતિ ગ્રંથ આદિ પ્રકાશના માટે વિદ્યાપીઠ સંચાલિત દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્રની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. હાલ શ્રી આય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ પણ પ્રાચીન અર્વાચીન–સાહિત્ય પ્રકાશનમાં મેખરે છે.
ખૂબજ પરિશ્રમપૂર્વક તૈયાર થયેલ આ સ્મૃતિગ્રંથ એક સંગ્રહણીય અને માગ દશ ક ગ્રંથ બન્યા છે. વિવિધ વિભાગાના વાંચન-પરિશીલન દ્વારા જૈનધમ અને અચલગચ્છ અંગે ઘણું અવનવું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. પૂ. મુનિરાજશ્રી એ સતત પરિશ્રમ કરી આ ગ્રંથમાં પ્રકાશિત ચિત્રા અને ફાટાએ પ્રાપ્ત કર્યાં છે. અને યથાયેાગ્ય આ ચિત્રાની પરિચયસૂચિ પણ આપેલ છે, જે લક્ષપૂવ ક વાંચી જવા–જોઈ જવા, નમ્ર વિન ંતિ છે.
આ ગ્રંથના સંપાદન, સંકલનમાં પૂ. મુનિરાજશ્રીને અનેક વિદ્વાન્ મહાનુભાવાએ તથા ધર્માનુરાગી મહાનુભાવાએ લેખે આપવા કે ફાટા મોકલવા દ્વારા ચેાગ્ય સહકાર આપેલ છે. તે બદલ આ સંસ્થા તેએની ઋણી છે. આ ગ્રંથમાં ઘણી કાળજી છતાં અમુક સ્થળે મુદ્રણદોષના કારણે ભૂલા રહી જવા પામી છે, જે સુધારીને વાંચવા વિનંતિ છે.
આ ગ્રંથનું સ્વચ્છ અને સુદર્ મુદ્રણ કરી આપવા બદલ હર્યાં પ્રીન્ટરી’ ના માલિક શ્રેષ્ઠિ શ્રી કેશવજીભાઇ હીરજી ગાગરી પત્રીવાલાને તથા પ્રુ સ ંશાધનાદિ વ્યવસ્થા ચીવટપૂર્વક કરનાર ડો. શ્રી રામજીભાઇ એલ. શાહ રામાણીયાવાલાના આ સ્થળે હાર્દિક આભાર માનીએ છીએ. પ્રાંતે આ ગ્રંથના વાંચન અને રિશીલન દ્વારા સૌ કોઈ વિશેષમાં વિશેષ આદર્શો મેળવે અને પેાતાનુ જીવન ઉર્ધ્વગામી બનાવે એજ અંતરની અભિલાષા.
aaaaaaa
લિ. સ્વજી ખીમજી છેડા,
પ્રમુખ શ્રી આય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠના અધિકારીઓ તથા ટ્રસ્ટી મંડળના જયજિનેન્દ્ર
6666gbago

થોળ

Page #64

હું સંપાદકીય નિવેદન ૨૦૦૦૦jaaaaaaaaaaaaa
-મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી ગુણશિશુ જન્મ અને મૃત્યુ ! પતન અને ઉત્થાન ! સંગ અને વિયાગ ! અનુકુળતા અને પ્રતિકુતળા!
સુખ અને દુખ !
સમુદ્ર જેવા ભયંકરન્તેફાની આ સંસારમાં અથડાતા - કુટાતા આ જીવાત્મા સાથે અનાદિકાળથી જોડાયેલા આ દ્વન્દ્રો છે. સંસારી આત્માઓ આ દ્વન્દોથી મુંઝાય છે. જન્મવું..”
જેમ તેમ જીવન જીવવું. રાગદ્વેષ કરવા...સત્યમાગની ઉપેક્ષા કરવી. અને અંતે મરી જવું. હું 3. પુનર્જન્મ લેવો પુનઃ મરી જવું... આ છે સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા એવા અનંતાનંત આત્મા– $
એની અનાદિકાળથી ચાલી આવતી નાનકડી કહાની ! | પરંતુ જેઓ પિતાને મળેલા આ અમૂલ્ય માનજીવનનું ગંભીર રીતે મૂલ્ય સમજે છે. તે આત્માઓ ઉત્કૃષ્ટ જીવન આચરણ દ્વારા કમ ક્ષય કરી સંસાર સાગરને તરી જાય છે. આ દ્વન્દોથી કાયમને માટે છૂટી જાય છે. અને જગત માટે આદશ રૂપ બની જાય છે. આ જગ
તમાં આવા અનંતાનંત આત્માઓ કેવલજ્ઞાનની પરાકાષ્ટા એ પહોંચી સર્વકર્માવરણથી રહિત $ થઈ સિધ્ધપદને અર્થાત્ મોક્ષને પ્રાપ્ત કરી ચૂકયા છે. મોક્ષ માગના લક્ષ્યપૂર્વક સાધના કરતાં ત્રિકાળના મહાપુરૂષે પણ અલ્પ ભેમાં મેક્ષગામી બને છે.
શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને ચૈત્યવાસ વિશ્વ અને રાષ્ટ્રના સ્તરને ઉંચે લાવવામાં મહાપુરૂષનું જીવન અને કાયમહત્વપૂર્ણ સ્થાન { ધરાવે છે. તેઓના જીવનની પ્રત્યેક ક્ષણ માનવ જીવનના ઉત્થાનમાં ઉપયોગી હોય છે. પ્રાચીન છે. આર્ય સંસ્કૃતિ અને મેગલકાલિન ઈતિહાસ આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે. આજના સમય કરતાં તે યુગમાં છું ખૂબ છિન્નભિન્નતા હતી. આમ છતાં માનવજીવનના ઉત્થાન માટે તે વખતના જૈનશ્રમણો દ્વારા . જે પ્રચંડ આધ્યાત્મિકતા ભર્યો પુરૂષાર્થ કરાયો હતે..કે, જેની અસર આજે પણ યુગ વીતવા 8છતાં આપણને જાગૃત કરે છે. જૈન શ્રમણોની અદ્દભૂત જીવન પધ્ધતિ, નિદોષ એવા આહારછે. વિહાર, સચોટ ઉપદેશાદિ દ્વારા પરોપકાર પરાયણતા અને ભાવિ કલ્યાણ માટે સાત્વિકસાહિત્યની $ $ પ્રવૃત્તિ વિગેરે પ્રયત્નો આજે પણ જીવનની ઉન્નતિ માટે પ્રેરકબળ બની રહ્યા છે, દુષ્ટકાર્યો ? 3 કરનાર મનુષ્ય પણ આ મહાત્માઓના જીવનચરિત્રોથી ચોકકસ પ્રભાવિત થાય છે. ૨. R. કારણકે એ મહાપુરૂષેનું જીવન પ્રાચીન હોવા છતાં નૂતન શુભભાવનાઓનું પિષક ૬ છે અને પરિવર્ધક અવશ્યમેવ બને છે.
વર્તમાનમાં આપણે આપણું પરમઉપકારી પૂર્વજોને ભૂલતા જઈએ છીએ. તેઓ પ્રત્યે ? રે જોઈએ તેવી આદરણીય દૃષ્ટિ નથી રહી એવું કવચિત્ લાગ્યા કરે છે. ચીનમાં આજે પણ એ છે 8 પ્રથા છે કે પ્રત્યેક ગૃહસ્થ પિતાના ઘરના એક ખૂણામાં પોતાના ધર્મના અથવા પરિવારના ૬
તળાજાના જાળા

Page #65

aaaaaaaaaaaaaaa
આદરણીય પૂર્વજોની પ્રતિમાઓ રાખે છે. અને ઘરના પ્રત્યેક સભ્યો દિવસમાં એકવાર અમુક
સમયે તે પ્રતિમા સમક્ષ પ્રાર્થના.... શ્રદ્ધાંજલી કે ગુણસ્મરણ કરે છે. ભલે આ એક રૂઢિ લાગે 2 પણ... વાસ્તવિકતા શું તે સમજાશે કે તેના પરિવારના બાળકોમાં આ પ્રાર્થનાદિના સંસ્કારો ?
એવા સુદઢ થઈ જાય કે જીવનના અંત સુધી તેઓ તેને ભૂલી શકતાં નથી. કયારેક કયારેક ? જૂની પ્રથાઓ પણ વાસ્તવિક કર્તવ્ય માટે જાગૃતી રૂપ પૂરવાર થતી હોય છે. “જૂનું એટલું છે સોનું તે આનું નામ.” એવી જ રીતે આત્માના ઉત્થાન માટે મહાપુરુષનું ગુણકીતન કે ચરિત્રપઠન જરૂરી નહીં પણ અનિવાર્ય બની રહે છે.
ભારતીય આર્યસંસ્કૃતિને જૈન મુનિ ભગવંતોએ અને જૈનાચાર્યોએ લોકભાગ્ય બનાવવા આદરણીય પ્રયત્ન કરેલ છે. પ્રાચીન જૈન સાહિત્ય આ હકીકતની સાક્ષી પૂરે છે. તેઓનું અંતિમ લક્ષ્ય હતું. આધ્યાત્મિક વિકાસ અને મોક્ષપ્રાપ્તિ. તેઓએ અનેક રીતે શુભ પ્રયત્નો કરીને પિતાનું અને અનેક માનવીનું જીવન મોક્ષગામી બનાવ્યું. એક વખત સંપૂર્ણ ભારત આ આહત્ શ્રમણ સંસ્કૃતિથી ખૂબ જ પ્રભાવિત હતો.
આજથી લગભગ ૨૫૦૯ વર્ષો પહેલાં આ અવસર્પિણ કાળના ચરમ તીર્થંકર પરમાત્માશ્રી મહાવીરદેવે આખા જગતને અહિંસાને મહાન સંદેશે સંભળાવ્યો હતો. તેથી પહેલા થયેલા શ્રી આદીશ્વર પ્રભુથી લઈ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ સુધીના ૨૩ તીર્થકરેએ તથા અનંતી ચિવીશીના અનંતા તીથકરેએ અનંતાનંત આત્માઓનું કલ્યાણ કર્યું છે. જે કલ્યાણની પરંપરા વર્તમાનમાં પણ ચાલુ છે.
પરિવર્તનશીલતા એ સંસારનો સિદ્ધાંત છે. વિક્રમની પ્રથમ શતાબ્દિમાં જ ભારતીય ઈતિહાસમાં અનેક પરિવર્તન થયા હતા. જેમાંથી જૈન ધમ પણ બચી શકે નહીં. આ સમયમાં જેન શ્રમણ સંસ્થામાં પણ શિથિલાચારે પ્રવેશ કર્યો હતો. જે આગળ જતાં ચૈત્યવાસનાં નામે પ્રસિદ્ધિ પામ્યું. ચેત્યવાસનો આભાસ ઠેઠ શ્રી વજીસ્વામીનાં સમયમાં પ્રાપ્ત થાય છે. છે વિક્રમની પ્રથમ શતાબ્દિમાં એટલે પાદલિપ્તસૂરિના સમયમાં અને ત્યાર બાદ ક્રમશઃ ભવવિરહાંક શ્રી હરિભદ્રસૂરિ અને અચલગચ્છનાયક શ્રી આયરક્ષિતસૂરિના ૧૨ શતાબ્દિના સમયમાં ચૈત્યવાસના અસ્તિત્વના સબળ પ્રમાણ પ્રાપ્ત થાય છે. જિનાલયમાં નિવાસ કરે, તાંબુલ વિ.નું ભક્ષણ તેલ વિ. શૃંગારીક સાધનોને છૂટથી ઉપયોગ કરવો વિગેરે શિથિલતાવાળા શ્રમણો ચૈત્યવાસી કહેવાયા. ચૈત્યવાસીઓનાં પ્રભુત્વને કારણે શહેરમાં સુવિહિત ત્યાગીઓનું આવાગમન દુલભ રહેતું. જેથી માનવસમાજ પર શ્રમણ સંસ્કૃતિની અસર ભૂંસાતી જતી હતી.
શ્રમણ સંસ્કૃતિના રખેપા આવા વિકટ સમયમાં વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છ પ્રવર્તક શ્રી આરક્ષિતસૂરિ આદિ શમણે આથમતી એવી શ્રમણ સંસ્કૃતિના ૨પા બન્યા હતા. પ્રચંડ પુરૂષાર્થ દ્વારા અને તપ-ત્યાગ ભરપુર ઉત્કૃષ્ટ જીવનચર્યા દ્વારા સન્માગના રક્ષક બની રહ્યા હતા.
અનંત ઉપકારી શ્રી જિનેશ્વર ભગવતેના જન્મ નિર્વાણાદિ કલ્યાણક તિથિઓના પાવન દિવસમાં વિશેષમાં વિશેષ ધર્મારાધના કરી આપણે જીવનને પાવન બનાવીએ છીએ. તેવી જ ૐ રીતે મહાન જૈનાચાર્યો અને આપણા ઉપકારી ગુરુ ભગવંતના જન્મ દીક્ષા અને સ્વર્ગારોહણની છે $ તિથિઓના દિવસમાં તેઓના જીવનચરિત્ર અને સાહિત્ય દ્વારા પોતાના જીવનને કર્તવ્યપથ
પર ગતિશીલ બનાવવાની પ્રથા પણ આપણે ત્યાં પ્રચલિત થયેલી જોવા મળે છે. આ સ્મૃતિગ્રંથ હૈ પણ આ હકીક્તોને સાક્ષી બની રહ્યો છે. Cacauaaaaaaaaaaaaaaaauuuuuuuuuuuu

Page #66

22%20%AA%e0%AAAAZ ૪૩
આ ગ્રંથ જેઓની સ્મૃતિ નિમિતે પ્રગટ થાય છે તે ચરિત્રનાયકના જીવનચરિત્રમાંથી $ પણ જાણી શકાય છે. કે તેઓએ શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને સુવિહિત સમાચારના સંરક્ષણ અને ૨ સંવર્ધન માટે ભગીરથ પ્રયત્ન કર્યા હતા.
સાહિત્ય પ્રવૃત્તિના બીજ અને વિકાસ સત્સાહિત્યનું વાચન અને લેખન જીવનને સાત્વિકતાથી ભરી દે છે. વિદ્યાપીઠના મારા . વિદ્યાર્થી જીવન દરમિયાન સહજ રીતે રોપાયેલ સાહિત્ય-વાંચન-લેખનની પ્રવૃત્તિના બીજા ક્રમશઃ 2 આ સ્મૃતિગ્રંથ આદિ રૂપે વૃક્ષ બનીને વિસ્તરશે એવી તે વખતે કલ્પનાય ન હતી. તેમજ છે $ વિદ્યાપીઠના વિદ્યાર્થી જીવન દરમ્યાન પણ જ્ઞાન ભંડાર અને પુસ્તકાલય-સાહિત્યના મંત્રી $ તરીકે જ્ઞાનભક્તિની સુંદર તક મળેલ. પરમકૃપાળુ અનંતપકારી પૂ. પાદ ગચ્છાધિપતિ ૨ ગુરુદેવશ્રીના પાવન હસ્તે પરમ ભાગવતી દીક્ષા સ્વીકાર્યા બાદ પણ તેઓશ્રીની પાવનકારી છે હૈ નિશ્રામાં યથાયોગ્ય રત્નત્રયીની સુંદર આરાધનાને લ્હાવો મળે. ધાર્મિક સંસ્કૃતાદિન છે યથાયોગ્ય સુંદર અભ્યાસ પણ થયા.
સં. ૨૦૨૮ ના વૈશાખ માસમાં પૂ. ગુરુદેવશ્રી સહ સ્વ. શ્રી રામજી રવજી લાલનના 2સ્વર્ગારોહણના મહોત્સવ નિમિત્તે કોડાય (કચ્છ) જવાનું બનેલ. તે વખતે વડીલ બંધુ,
સંઘWવીર પૂ. વવૃધ મુનિરાજશ્રી કીતિસાગરજી મ. સા. પણ ત્યાં પધારેલા. તેઓની સહાયથી ત્યાંના સંઘહસ્તકને હસ્તલિખિત પ્રતેને પ્રાચીન જ્ઞાનભંડાર જેવાની તક મળી. ત્યારબાદ સંયોગાનુસાર પૂ. ગુરુદેવશ્રીની આજ્ઞાથી સં. ૨૦૨૮ થી ૨૦૩૧ સુધી એમ ચાર વરસ સુધી પૂ. મુનિરાજશ્રી કીતિસાગરજી મ. સા. સહુ બાડા, ભુજપુર, રાયણ અને નવાવાસ મુકામે સુંદર ચાતુમાસો થયા. તદુપરાંત શેષ સમયમાં પણ તેઓશ્રી સાથે રહેવાનું થયું.
આ ચાતુમાસ દરમિયાન દરેક સ્થળે પૂ. વડીલ મુનિરાજશ્રીની નિશ્રામાં વ્યાખ્યાનો, રવિવારીય જાહેર પ્રવચને, યુવાને બાળકની સામાયિક કરવા સાથેની ૧ કલાકની પાઠશાળા વિ. પ્રવૃત્તિઓ ઉપરાંત અભ્યાસ તથા સાત્વિક સાહિત્યનું વાંચન, લેખન અને સંશોધન પ્રવૃત્તિઓ પણ ચાલુ રહી. તેમજ કેડાય ગામના સંધહસ્તકન તથા “સદાગમ સંસ્થાનો” એમ બન્ને સ્થળના હસ્તલિખિત પ્રતાના જ્ઞાનભંડારોની અનેક પ્રતા પણ વધુ સમય સુધી જેવા ? મળી. પૂજ્યપાદ ગચ્છાધિપતિ ગુરૂદેવશ્રીની નિશ્રામાં પણ માંડવી, સુથરી, સાંયરા, વિંઝાણું, છે હાલાપુર, ડુમરા, સાંધાણ તથા ભીનમાલના જ્ઞાનભંડારોની પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતેને વ્યવસ્થિત કરી સૂચિપત્ર બનાવી તે સ્થળે સુરક્ષિત કરવાની પાવન તક પણ મળેલ.
ભૂજ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, માંડવી ખરતરગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, માંડવી તપગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, મુંદ્રા અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, નવાવાસ દેરાસર, જામનગર અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય (ગોવાલીયા ટેક-મુંબઈ), ભારતીય વિદ્યાભવન (ચપાટી–મુંબઈ) અને સેન્ટ્રલ લાયબ્રેરી (એશિયાટિક–સોસાયટી વી. ટી.) ફેટ–મુંબઈ, અહમદનગર(મહારાષ્ટ્ર)
. ઉપાશ્રય, જાલના . જૈન ઉપાશ્રય, ડે. ભાંડારકર રિસર્ચ ઇન્સ્ટીટયુટઃ પૂના (મહારાષ્ટ્ર)
આ બધા સ્થળોના પ્રાચીન હસ્તલિખિત સંગ્રહોની પ્રતે જાતે જોવાની તક પણ મળેલ. છે ઉપરાંત ભુજપુર, રાયણ, ગોરેગાંવ, મલાડ અને ઘાટકોપર (પૂર્વ), માં શ્રી ગે. ની.ગુ.
જૈન મેઘ સંસ્કૃતિ ભવન વિ. અચલગચ્છીય સ્થળોના મુદ્રિતગ્રંથોના નૂતન જ્ઞાનભંડારોની
સ્થાપના કરવા સઠ વ્યવસ્થિત કરવાના અવસર પણ પ્રાપ્ત થયેલ. સિવાય રાજસ્થાન પ્રાચ્યવિદ્યા ૐ પ્રતિષ્ઠાન (જોધપુર), એલ. ડી. ઇન્સ્ટીટયુટ (અમદાવાદ), હેમચંદ્રાચાર્ય જ્ઞાનમંદિર (પાટણ) છે વિ. સ્થળેની જરૂરી પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતેના જરૂરી ફેટાઓ અને ઝેરોક્ષ કેપીઓ પણ awaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

Page #67

૩ ૪૪
મેળવી. આમ સાહિત્યક્ષેત્ર વિસ્તરતું ગયુ.. આ અન્વયે અનેક વિદ્વાનેાના પ્રત્યક્ષ અને પત્રપરિચય પણ થયેા. તેઓ તરફથી અમૂલ્ય સહકાર પણ મળતો રહ્યો. સ. ૨૦૩૨ માં રાજસ્થાનના અને સં. ૨૦૩૮ માં મહારાષ્ટ્રના (પૂ. ગુરૂદેવશ્રીની નિશ્રામાં તેઓશ્રી સહ થયેલા) વિહારમાં પણુ ત્યાંના અનેક સ્થળેાના જ્ઞાનભડારા, શિલાલેખા, અને મૂર્તિ લેખા પણ જોવા મળ્યા.
સાહિત્ય સશાધન અને સપાદનની પ્રવૃત્તિ દ્વારા ચિત્તપ્રસન્નતા
જીવન પણ એક કિતાઘર જેવું છે. જેમ પુસ્તકા વાચતાં તેવા તેવા પ્રસંગેાના વાંચન દ્વારા વાચક વિવિધ લાગણીઓને અને ભાવેવાને સ્પર્શે છે, તેમ જીવનના પ્રત્યેક દિવસે પણ સરખા હાતા નથી. સુખ-દુઃખ, હું-ખેદ, આઘાત-પ્રત્યાઘાત આ આવેગોથી જિંદગી પણ વિવિધતા ભરી હોય છે. અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ સયાગેામાં અને ભાવામાં પણ જિદંગીને સમતા ભરી બનાવવી એજ જીવન જીવ્યાને સાર છે. સંવર અને નિજ રાના તત્ત્વજ્ઞાન અંતગત સત્પ્રવૃત્તિ અને સ્વાધ્યાયનું પણ મહત્વપૂર્ણ સ્થાન છે. કે જે દ્વારા મેક્ષપથ પર ગતિશીલ અનાય છે. સાત્ત્વિક સાહિત્યની વાંચન, લેખન અને સશેાધનની પ્રવૃત્તિને પણ સ્વાધ્યાયમાં સમાવી શકાય. તેમાંય જિનાજ્ઞા ગભિત અને ભવભીરૂ જૈન આચાર્યાં અને મુનિવરોની કૃતિઓના વાંચન અને પિરશીલન દ્વારા મુમુક્ષુ ભવ્યાત્માએ અપૂર્વ આત્માનંદ અનુભવે છે. હાલ તેા મુદ્રણયંત્રના જમાને છે..પણ એક વખત આપણા પરમ ઉપકારી પૂર્વાચાર્યાં તાડપત્રા અને કાગળા ઉપર અથાગ પરિશ્રમ પૂર્વક પવિત્ર આગમાદિ ગ્રંથાને લિપિબદ્ધ કરી સુંદર શ્રુતભક્તિ કરતા અને કરાવતા. આવા પ્રાચીન સાહિત્યના સપાદન, સંશાધન, સવદ્ધન અને સંરક્ષણ દ્વારા પણ જ્ઞાનવરણીય ક ના ક્ષયાપશમ થાય છે. આ સત્પ્રવૃત્તિ દ્વારા એક યા બીજી રીતે પરમ તારક શ્રી નવપદ ભગવંતની આરાધના પણ થઈ જાય છે.
આવી કેટલીક સુંદર સાહિત્ય પ્રવૃત્તિ દ્વારા મેં પણ અવણુ નીય આત્માનંદ અનુભબ્યા છે. વિષમ સંચાગામાં આ સાહિત્યે પણ મારા જીવનની ચાગ્ય ઘડતર કરી છે. અને ચિત્ત પ્રસન્નતાની ઉપલબ્ધિ થઈ છે.
શુભ નિમિત્તોના ચાગે આપણે ઘણીવાર ધ્યાન, સમાધિ આદિ ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક સ્થરતાના ભાવ કરતા હાઈએ છીએ. તે માટે અમુક સમય સુધી ધ્યાન, જાપ વિ. પણ યથા શક્તિ કરતા હાઇએ છીએ. પણ એમાં ધારી સ્થિરતા-સફળતા સાંપડતી નથી. જો જાપ ધ્યાનમાં એકાગ્રતા ન આવે તે તેને બદલે સુંદર આધ્યાત્મિક ભાવ સભર પદો સ્તવના અને પ્રકરણાદિના સ્વાધ્યાય કરવા જોઇએ. આમાં લીનતા આવવી એ પણ એક પ્રકારનું પ્રાથમિક યાન છે. સ્વાધ્યાયથી થાક અનુભવાય ત્યારે શાસ્ત્ર સ્વાધ્યાયરૂપ લેખન કાય કરવું જોઇએ. આગમ-પ્રકરણ તથા પૂર્વાચાર્યના સાત્ત્વિક સાહિત્યના લેખન, અનુવાદ અને વિવેચનનું લેખન કરતાં શુભભાવામાં એકાગ્રતા રહે છે. “જેને જે એકાન્તે મેાક્ષ લક્ષી પ્રવૃત્તિમાં એકાગ્રતા આવી જાય તેના માટે તેજ ધ્યાન ” એમ અનુભવી મહાત્માઓનુ` કથન છે. આગળ જતાં ધીમે ધીમે જાપ-ધ્યાનમાં સફળતા મળી શકશે.
આ સ્મૃતિગ્રંથના બીજ અને સપાદનના ઇતિહાસ
સં. ૨૦૩૦ માં કચ્છનાગલપુરના ઉપાશ્રયમાં યેાજાયેલ અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની જન્મતિથિ (જન્મ સ. ૧૬૩૩) ની ઉજવણીની સભામાં *ડિતશ્રી ઉપેન્દ્રરાય વારાએ સહજ ટકેાર કરેલ કે એ વરસ પછી આ મહાન આચાય શ્રીની ચતુર્થાં જન્મશતાબ્દિ (૪૦૦ મી જન્મતિથિ) આવશે તે વખતે કાંઈક વિશિષ્ટતા પૂર્વક ઉજવણી થવી ઘટે. મને આ ટકાર તરત જ ગમી ગઈ ને હૃદયના એક ખૂણામાં સાચવી રાખી. આ અ'ગે પૂજ્યપાદ અચલગચ્છાધિપતિ ગુરૂદેવશ્રી સાથે વારંવાર ચર્ચા વિચારણા પણ થતી. અંતે
ののの

Page #68

aaauinunuaaaaaaaauuuuuuuuuuunawaaaaaaaaaaaaaaar
જાનબાઇબ્દ ૫ કચ્છ @@@@ ૨ સં. ૨૦૩૨ ની સાલ આવી અને બાડમેર (રાજસ્થાન) તરફના ચાતુમાસ પ્રવેશને અનુલક્ષીને
થતા ઉગ્રવિહારમાં સીદરી (જિલ્લો બાડમેર) નગરમાં આષાઢ સુદ-૨ (હાલ પ્રચલિત જન્મતિથિ) ના પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની ૪૦૦ મી જન્મતિથેિ ખૂબ જ ભવ્યતાપૂર્વક ઉજવવામાં આવી. અખંડ અઠ્ઠમ તપનો પ્રારંભ (ચાર માસ માટે) કરાવવામાં આવ્યું. તેમજ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ ગુરૂદેવશ્રીએ પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સ્મૃતિગ્રંથના સંપૂર્ણ સંપાદનની જવાબદારી મને સેંપી તે વખતનું મારું વાંચન અને અનુભવે ઘણું જ અલ્પ છતાં પૂ. ગુરુદેવશ્રીની કૃપાથી આ કાર્યમાં મને સફળતા મળશે જ ” એ આત્મવિશ્વાસથી આ ગ્રંથના સંપાદનની જવાબદારીનો મેં સ્વીકાર કર્યો. પ્રથમ તે એમ જ કે માત્ર પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના જીવન ચરિત્ર અંગે જ વિસ્તૃત લખાણું કરવાનું છે, એમ સમજી અચલગચ્છ અને પૂ. દાદાશ્રી અંગેની માહિતી એકત્રિત કરવા માંડે, અને વિશેષ માહિતીઓ મેળવવા વિદ્વાને સાથે પત્ર સંપર્ક સ્થાપિત કર્યો. પરિણામે ધીમે ધીમે સુંદર માહિતી પ્રાપ્ત થતી આવી.
બાડમેરના ચાતુમાસ બાદ પણ પૂ. ગુરૂદેવશ્રી આદિ અમે સૌ ઉગ્રવિહાર કરતા ધોરીમ્ના, સાર થરાદ, વાવ, ભાભર, રાધનપુર, શંખેશ્વર, માંડલ, ધાંગ્રધા થઈ કચ્છ આવ્યા. કચ્છ ગોધરાથી પણ સં. ૨૦૩૩ માં મહા સુદ-૫ ના શંત્રુજ્ય મહાતીર્થના ૪૨ દિવસના પગપાળા છરી પાલતા મહાસંઘનું મંગલ પ્રયાણ થયું. સંઘે નિવિનતાએ શત્રુજ્યતીથની યાત્રા કરી. અહીં મુંબઈના આગેવાનોની આગ્રહભરી વિનંતિથી અને પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ ગુરૂ છે દેવશ્રીની આજ્ઞાથી અમારૂં ચાર ઠાણાનું (સાથે મુનિશ્રી મહાભદ્રસાગરજી, મુનિશ્રી છું પૂણભદ્રસાગરજી, મુનિશ્રી પુણ્યદયસાગરજી) ખૂબ જ મહિમા પૂર્વક મુંબઈ આવાગમન થયું. આમ રાજસ્થાન, કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને મુંબઈના વિહારો દરમ્યાન સામૈયા, મહોત્સવ અને પ્રવચનના કારણે તથા મુંબઈમાં ઘણું જ અવરજવર વિ. ના કારણે ઠીકઠીક સમયાભાવ વર્તાવા લાગ્યા.
મુંબઇમાં અનેકવિધ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ વચ્ચે પણ સંપાદન ચાલુ | મુંબઈમાં સં૨૦૩૩ નું પ્રથમ ચાતુમાસ પણ ઘાટકોપર મધે થયું ચાતુર્માસિક દૈનિક અને રવિવારીય જૈન રામાયણ અને સંસ્કૃતિના પ્રવચને, સર્વ પ્રથમ જૈનધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર વિ. પ્રવૃત્તિઓ છતાં સ્થિરતાના કારણે સ્મૃતિગ્રંથનું કાર્ય આગળ હૈ ચાલ્યું. બીજે વરસે તે સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિથી પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ ગુરૂદેવશ્રી આદિ પણ કચ્છ-ગુજરાતમાં સ્થળે સ્થળે ખૂબ જ શાસન પ્રભાવના કરતા એતિહાસિક સામૈયા આગાશી તીર્થથી ઘાટકોપર છરી પાળતા સંઘ સાથે મુંબઈ પધાર્યા. બાદ ઘાટકોપર ચાતું– માસમાં અપાયેલ પ્રેરણાનુસાર કચ્છી સમાજમાં સર્વ પ્રથમવાર ૭૦ જેટલા સમૂહ વષીતપ પારણા તથા ૧૦૮ છેડના ભવ્ય ઉદ્યાપનને મહામહેત્સવ યાદગાર રીતે ઉજવાયે. બાદ પૂજ્યશ્રીનું ચાતુમાસ ઘાટકોપર થયું અને અમારું માટુંગા. ત્રીજે વરસે શ્રી ઉત્તરાધ્યયન શ્રી આચારાંગસૂત્રના ગોદ્વહન વિ. કારણે ગેરેગાંવ મધ્યે ચાતુમાસ થયું. અહીં વ્યાખ્યાન આદિ વિશેષ બાહ્ય પ્રવૃત્તિઓ ન હોઈ અભ્યાસ ઉપરાંત નૂતન શિષ્યને વાચના અને સંયમધમની ગ્ય તાલીમ તેમજ ચતુર્વિશતિ જિન સ્તોત્રાણિ, લિંગનિર્ણયગ્રંથ વિ. ગ્રંથનું સંશેધન ઉપરાંતમાં આ સ્મૃતિગ્રંથના સંપાદનનું પણ ઠીક ઠીક કાર્ય થઈ શકયું. એ વખતે પૂજ્યશ્રીનું ચાતુર્માસ ચીચબંદર થયું ત્યાર બાદ તે પૂ. ગુરુદેવશ્રીની સાથે જ અનુક્રમે મુલુંડ, માટુંગા અને મહાલક્ષ્મી (તીરૂપતિ એપાર્ટમેન્ટ) મધે ચાતુમાસો થયા. આ ચાતુમાસમાં પણ 2 સૂત્રોના યુગ પ્રવચનાદિ વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ રહી જ. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

Page #69

૧૮
gaaaaaaaaaaaaaaaa 8 naaaaaaaaaaassorona
સ્મૃતિગ્રંથના નિમિત્તો તથા સાહિત્ય સામગ્રી આમ ૬-૭ વરસો જેટલા દીઘસમય દરમિયાનમાં અચલ (વિધિ પક્ષ) ગ૭ પ્રવર્તક મહાન ત્યાગી પૂ. દાદાશ્રી આરક્ષિતસૂરીશ્વરજી મહારાજાની નવમ જન્મશતાબ્દિ અને અષ્ટમ સ્વર્ગવાસ શતાબ્દિ વર્ષ (જન્મ સં. ૧૧૩૬, સ્વર્ગ સં. ૧૨૩૬ અને મહોત્સવ વર્ષ સં. ૨૦૩૫-૩૬) દરમ્યાન અને પૂ. ગુરુદેવશ્રીને સૂરિપદ રજત (પચીશ) વર્ષ (સં. ૨૦૧૨ થી ૨૦૨૬) ઉપસ્થિત થતાં અને મહોત્સવો સ્મારિકા-પ્રકાશન આદિના આયોજન થયા. શ્રી અ. ભા. અચલગચ્છ . જૈન સંઘનું દ્વિતીય એતિહાસિક મહા અધિવેશન પણ ભરાયું. તેમજ ગુર્વાજ્ઞાથી અને ફરજ સમજી અનેક પ્રવૃત્તિઓમાં સહાયક અને માર્ગદર્શક પણ છે. બનવું પડયું.
તેમજ અનંત ઉપકારી એવા પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના પ્રથમ પટ્ટશિષ્ય અનંતલબ્ધિ નિધાન શ્રી ગૌતમસ્વામી ગણધરભગવંતની બે વર્ષ પછી ૨૫૦૦ મી નિર્વાણ સંવત્સરી આવતાં તથા વર્તમાન અચલગચ્છના મહાન ઉપકારી અચલગચ્છાધિપતિ પરમ ગુરૂદેવ પૂ. સ્વ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના જન્મને પણ ૧૦૦ વર્ષથી ઉપર થતાં આ પૂજ્યના જૈન સંઘ પરના અગણિત ઉપકારની સ્મૃતિ રહે એ સહજ છે. જેથી ઉપકત સ્મૃતિઓ સાથે આ ગુરૂદેવની પણ સ્મૃતિ નિમિત્તે આ ગ્રંથનું નામ શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ સાથે અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક) નામ રાખવામાં આવેલ છે. માત્ર ત્રણ જ ગુરુભગવંતના જીવનચરિત્ર પર લખવું એ કરતાં તે સંપૂર્ણ પટ્ટાવલીનું
અર. એમ લાગતાં અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક (સંપૂર્ણ પાવલી) નું આલેખન કરાયેલ છે. જે પ્રથમ ભાગ તરીકે રખાયેલ છે. સ્મૃતિગ્રંથ તરીકે અન્ય પણ માહિતી સભર લેખ સામગ્રીનું સંકલન બીજા, ત્રીજા અને ચોથા ભાગમાં કરવામાં આવેલ છે. વિશેષ માહિતીની સામગ્રીને પરિશિષ્ટોમાં ગોઠવવામાં આવેલ છે. વંદના-સ્તુતિના વિભાગને સર્વ પ્રથમ સ્થાન આપવામાં આવેલ છે. આખા ગ્રંથનું સરલ માર્ગદર્શન અનુક્રમણિકા દ્વારા મળી શકશે. ભાષાની દૃષ્ટિએ ગુજરાતી હિંદી અને સંસ્કૃતના લેખને આ ગ્રંથમાં સમાવેશ છે. નમૂનારૂપ એકાદ-બે કચ્છી કાવ્ય પણ છે. સંક્ષિપ્ત પટ્ટાવલીને અંગ્રેજીમાં અનુવાદિત કરવામાં આવેલ પણ ગ્રંથનું કદ વધી જવાથી તે “અંગ્રેજી વિભાગ” ને તથા કેટલાક પરિશિટોને આ ગ્રંથમાં સ્થાન આપી શકાયેલ નથી.
આ ગ્રંથના પ્રથમ વિભાગની ૧ હજાર નકલો અને ફોટાઓનું “અચલગચ૭ ઈતિહાસની ઝલક” એ નામે એક અલગ પુસ્તક પણ આ સાથે જ પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. કારણ કે આવું સાહિત્ય વારંવાર પ્રકાશિત થતું નથી. તેમ જ આ પ્રથમ વિભાગ જ્યારે છપાતું
હતું ત્યારે એ વિચાર કુરેલ કે ભાવિમાં આ ગ્રંથની માંગ રહેશે ને ઇતિહાસ છપાય છે... હૈ કંપઝ થાય છે. તે હજાર નકલ વધારે કરાવી લેવી. આ અંગે પૂ. પાદ ગુરુદેવશ્રીની પણ છે સહર્ષ સંમતિ મળી જેથી વધુ નકલેનું અલગ પુસ્તક પણ પ્રકાશિત થઈ શકયું છે.
અલબત્ત આ સ્મૃતિગ્રંથની દૃષ્ટિએ “અચલગચ્છના ઈતિહાસની ઝલક” નું લખાણ બહુ વિસ્તૃત ન થવું ઘટે. આ ખ્યાલે અન્ય કેટલીક વિગતે કુટનટે, અને અમુક પરિશિટે આપવાનું પણ ટાળેલ છે. આમ છતાં સ્મૃતિગ્રંથમાં કેટલાક પરિશિટે પણ આપેલ છે. જે દ્વારા વાચકને સુંદર માહિતી અને પ્રેરણા મળી રહેશે. બાકીના પરિશિષ્ટો અવસરે પ્રકાશિત કરાશે. છે
સંપાદન-સંશોધનનું કાર્ય સરલ છતાં એટલું કઠીન પણ છે. કેટલાક લેખોમાં શકય $ એટલી અશાસ્ત્રીયતા અને અશુદ્ધિઓને દૂર કરવા અંગે ખાસ લક્ષ આપવાનું હોય છે. શરૂમાં જ
છપાતા બીજા વિભાગના લેખેનું વગીકરણ ન કરાયું ને છપાઈકામ પ્રારંભાયું. જેમ સમય છે isaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
૮r@Z' Zer-
20ા
. ૧૬/૮

Page #70

98
2
@
@
@
@
@
@
@
@
@
@
$ વીતતે ગયે તેમ વિશિષ્ટ નૂતન લેખ સામગ્રી પણ પ્રાપ્ત થતી આવી. મુશકેલીભરી પસંદગીમાં ઈ પણ શકય તેટલા લેખેનો આ ગ્રંથમાં સમાવેશ કરી લેવાય છે. આમ છતાં હજી છેલ્લે છેલ્લે $ છે પણ ઘણાં વિદ્વાનોએ ખાસ પાઠવેલ સુંદર લેખે પ્રાપ્ત થયા છે. જે આ ગ્રંથમાં પ્રકાશિત કરવા અશકય બન્યા છે.
આભાર દર્શન આ ગ્રંથની શરૂથી અંત સુધીના કાર્યમાં મારી જીવન નૈયાના સુકાની વાત્સલ્યમૂતિ, ઉગ્રતપસ્વી, અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. પાદ ગુરુદેવ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહા
રાજા સાહેબની સતત કૃપાદૃષ્ટિ રહી છે. તેઓશ્રીના માર્ગદર્શન અને આશીષના બળે જ આ 8 કાયં દીર્ઘકાળ પછી પણું પૂર્ણતાએ પહોંચ્યું છે. મારી સંયમ અને સાહિત્યની સાધનામાં પૂ. ૨
ગુરુદેવશ્રીની સતત અમદષ્ટિ રહી છે. જે મારું પરમોચ્ચ ભાગ્ય છે. તેઓના મારા પરના 2 અગણિત ઉપકારોની સ્મૃતિ અર્થે તેઓશ્રીને ભાવભરી વંદના કરું છું. આ ગ્રંથને સંસ્કૃત વિભાગ એ પૂજ્યશ્રીની કૃતિઓના સંગ્રહરૂપે જ છે. મારા વડીલ ગુરુબંધુ, ૧૫ વરસીતપના દીઘ તપસ્વી, તપસ્વીરત્ન પ. પૂ. આ દેવશ્રી ગુણોદયસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ને પણ ભાવભરી વંદના. તેઓએ પણ આ પ્રકાશન કાર્યમાં અમદષ્ટિ રાખી છે. તેમ જ કેટલીક સામગ્રી પણ પાઠવી છે. - તેમ જ મારા સ્વર્ગસ્થ વડીલ ગુરુબંધુ આગમપ્રજ્ઞ સંઘસ્થવીર પૂ. પાદ સ્વ. મુનિરાજ શ્રી કીતિસાગરજી મ. સા. ને તે કદાપિ ન જ ભૂલી શકું. તેઓશ્રીની નિશ્રાના ચાર વરસના સાન્નિધ્યમાં જ તેઓની પ્રેરણાથી પ્રાચીન સાહિત્યના સંશોધન અને સંરક્ષણની મને અભિરૂચિ થઈ તેમ જ મારા પ્રથમ પ્રકાશનથી જ તેઓશ્રીના મંગલ આશીષ સાંપડયા છે.
તેમ જ મારા સુસંયમી ગુરુબંધુઓ તથા અન્ય સહવતી મુનિવરે અને સુવિનીત અંતેવાસી મુનિવરોને પણ કેમ ભૂલી શકાય કે જેઓએ મને સંયમજીવનમાં સહાયક થઈ અનુકૂળતા કરી આપી. આ સાહિત્ય સેવાને સુલભ કરી આપી છે. તેઓની સહાયતા વિના આ ક્ષેત્રે પગલું ભરવું જ અશકય બન્યું હોત...
આ સાહિત્યયાત્રામાં પ્રોત્સાહન અને માગદશન આપનાર નવકારમંત્ર સમારાધિકા પરમારાધક સ્વ. સાધ્વીશ્રી મુક્તિશ્રીજી તથા પરમપકારી વિદૂષી સાધ્વી શ્રી પુર્યોદયશ્રીજીને તથા મારી સાહિત્ય પ્રવૃત્તિમાં અભિરૂચી દાખવનાર અન્ય શ્રમણીગણને પણ કેમ ભૂલી શકાય? અન્ય શ્રદ્ધાળુ ગૃહસ્થવશે પણ આ પ્રવૃત્તિમાં યોગ્ય રુચી અને પ્રત્સાહન દાખવેલ છે. આ બધાયને પણ આભાર માનું છું. વર્તમાનમાં અચલગચ્છમાં પણ ઘણા આરાધક અને સમર્થ પૂ. સાધુ-સાધ્વી ભગવંતે છે. જેઓની વિદ્વતા–તપ અને ત્યાગ ખરે જ આદર્શરૂપ છે. અનુમોદન કરવાની આ તક ને કેમ ચૂકાય?
આ ગ્રંથમાં ચગ્ય લેખ સામગ્રી પાઠવનાર અને ગ્રંથ પ્રકાશન અંગે અભિરૂચિ દાખવનાર આગદ્ધારક પૂ. સાગરાનંદસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સમુદાયના સંયમમૂતિ વિદ્વદ્વવય પૂ. પં. પ્ર. શ્રી અભયસાગરજી ગણિવર્ય મ. સા. તથા સહુવતિ સ્નેહી વિદ્વાન મુનિવરે, મુનિરાજશ્રી વીરભદ્રસાગરજી, મુનિશ્રી મહાદયસાગરજી, મુનિશ્રી પૂર્ણભદ્રસાગરજી આદિ તથા અન્ય સાક્ષરો-વિદ્વાને પ્રો. હીરાલાલ ૨. કાપડીયા, સાહિત્ય વાચસ્પતિ શ્રી અગરચંદ નાહટા, શ્રી ભંવરલાલ નાહટા, પ્ર. કે. કા. શાસ્ત્રી, મહો. વિનયસાગર ડો. રુદ્રદેવ ત્રિપાઠી ડો. રમણલાલ સી. શાહ, શ્રી સારાભાઈ
મણીલાલ નવાબ ડે. ભેગીલાલ જ. સાંડેસરા, શ્રી રમણલાલ બબાભાઈ શાહ, પં. શ્રી કપુરચંદ છે. આર, વાયા, ૫. અંબાલાલ પી. શાહ, ડે. શ્રી ધસિંહ મહેતા, ડો. શ્રી બલવંતસિંહ મહેતા
શ્રીભૂરચંદ જૈન (બાડમેર), ઘેવરચંદ માણેકચંદ શેઠ, ભકત કવિશ્રી ચંદુભા જાડેજા શ્રી જયંતિલાલ પી. શાહ (લોલાડા) શ્રી દેવજી દામજી ખેના, શ્રી નગીનભાઈ સોમચંદ (જામનગર) #AA%
25AA%AAAAAAAAAAટ

@
@
@
ળ
@
@
@

Page #71

%
2222222222222222@22
શ્રી પુનમચંદ એન. દેશી (ડીસા), કવિવર્યશ્રી તેજ, શ્રી પ્રેમચંદ જગશી બોઆ, શ્રી ખીમજી શીવજી હરીઆ, શ્રી તલકશી ધનજી વીરા, શ્રી જયંતિલાલ જીવરાજ, શ્રી નારાણજી શીવજી $ સની (જલગામ) આદિને પણ આ સ્થળે કેમ ભૂલી શકાય? આ બધાના સહકારે આ ગ્રંથ સમૃદ્ધ બની શકે છે. તેમાંય સ્વ. છે. હીરાલાલ ૨. કાપડીયા અને સ્વ. શ્રી અગરચંદ નાહટા આ બંને વિદ્વાને તે આ ગ્રંથ કયારે પ્રકાશિત થશે! તેવી વારંવાર પત્રમાં માંગણું કરતા હતા અને આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થાય તે પહેલા આ ફાની દુનિયા છોડી ગયા. શ્રી અખિલ છે. ભારત અચલગચ્છ જૈન સંઘ, શ્રી અખિલ રાજરથાન અચલગચ્છ જૈન સંઘ, શ્રી ક. વિ. ઓ. દે. જૈન મહાજન, શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન મહાજન, શ્રી અનંતનાથ જૈન ટ્રસ્ટ, શ્રી ગુજ૨ અચલગચ્છ જૈન સમાજ વિ. એ પણ ચગ્ય સહકાર આપેલ જ છે.
આ ગ્રંથના સંપાદનમાં નીચે મુજબના ગ્રંથોની પણ સહાયતા લેવામાં આવેલ છે. (૧) અચલગચ્છની મેટી પટ્ટાવલિ ભાષાંતર સં. પૂ. મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી મ. સા. (૨) ગરછ નાયક ગરાસ: પ્રાચીન ગુજરાતી ( હસ્ત લિ. પ્રત) કવિવર શ્રી કાન્હ,
વિધિપક્ષગચ્છીય પટ્ટાવલિઃ સંસ્કૃત (હસ્ત લિખિત પ્રત) પૂ. વિનયસાગરસૂરિ કૃત. અચલગચ્છ ગુર્નાવલિ યાને વીરવંશાનુકમ (હસ્ત પ્રત) પૂ. ભાવસાગરસૂરિજી.
(પ્રાકૃત – પટ્ટાલિ) (૫) જૈન શાસનમાં અચલગચ્છને દિવ્ય પ્રકાશ પ્રકા. શ્રી આય–જય–કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ.
અચલગચ્છ દિગ્દર્શન : સં. શ્રી પાશ્વ.
અચલગચ્છ પ્રતિષ્ઠા લેખ સંગ્રહ- ચેજક : શ્રી પાશ્વ. (૮) જૈન ગુર્જર કવિઓ. સં. મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ
ઉદધૃત કરાયેલ લેખેને અંતે તે તે પુસ્તકોના નામે સૂચિત કરાયેલ છે. આ ગ્રંથના કર્તા, સંપાદક, અને પ્રકાશકોને ખાસ આભાર માનું છું.
આ ગ્રંથનું છપાઈનું કાર્ય આજથી લગભગ પાંચ વર્ષ પહેલાં “હુર્વા પ્રિન્ટરી”ને સોંપવામાં આવેલ. પ્રેસમાં છપાઈ શરૂ થયા બાદ પણ કેટલાક સંયોગના કારણે છપાઈ કામ ધીમી ગતિએ ચાલુ રહ્યું. પણ કદરતને જા જ કાંઈ મંજર હશે. જેથી છપાઈ કામ જેમ લંબાતું ગયું તેમ નવી નવી ઐતિહાસિક માહિતી પણ મળતી રહી અને આ ગ્રંથ પણ વિશિષ્માને પામતે રહ્યો. પ્રેસની ધીમી પ્રવૃત્તિથી આ ગ્રંથના ચાહક વગને અવશ્યમેવ દીર્ઘ પ્રતીક્ષા કરવી પડી પણ વિલંબના કારણે ઘણી વિગત ઉમેરાતાં આ ગ્રંથ માહિતી સભર બનતો સંગ્રહણીય અને ઐતિહાસિક બની રહ્યો.
આ દાયકામાં અનેકવિધ શાસન પ્રભાવનાના મહાન કાર્યો થયા છે, એનો આ ગ્રંથ સદાય સાક્ષી બની રહેશે. અનેકોને પ્રેરણાનું અમીપાન કરાવશે.
આ ગ્રંથના સંપાદન દ્વારા મને તો અનેક ગણો લાભ અને અનુભવની પ્રાપ્તિ થઈ છે. અને એક રીતે સમ્યગુ જ્ઞાન અને ગુરુભક્તિનો મહાન લાભ પણ મળેલ જ છે કે જે દ્વારા જ્ઞાનાવરણીયાદિના ક્ષયોપશમરૂપે કમ નિરા પ્રાપ્ત થાય છે. જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધના કેઈ પણ લખાણમાં મારી સંમતિ ન હોય એ પણ સમજી શકાય તેમ છે. આમ છતાં કયાં પણ છદ્મસ્થતા અને બુદ્ધિ દોષના કારણે અનુચિત હકીકત અપાયેલ હોય તો તે બદલ હાદિક ક્ષમા યાચું છું.
પ્રાંતે સૌ જીવો પરમ તારક શ્રી જિન શાસનના રસીયા બનો! સર્વે જ આધ્યાત્મિક સુખ અને શાંતિ પામ ! અને મોક્ષ સુખ પામે એજ શુભ ભાવના સહ. મહાનિશીથ સૂત્રના યોગ ૪૯ મે દિવસ). સં. ૨૦૩૯ પ્ર. ફા. વદ ૮, રવિવાર, }
ગુરુચરણકિકર છે. લાલવાડી, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૨.
મુનિ કલાપ્રભસાગર
^
^^^^^
accouauauauauubaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

Page #72

આ સ્મૃતિ ગ્રંથ અંગે આવકાર–સમીક્ષા અને શુભેચ્છાઓ શ્રી આય કલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ! કેટલું સરસ નામ! આ ગ્રંથની યશોગાથા ગાવી એ પણ જ્ઞાનની અપૂવ સાધના છે. ! આ ગ્રંથમાં અચલગચ્છના મહાન સૂરિપદંદરની યશગાથા ગવાયેલી છે. ૧૦૦૦ થી વધુ પૃથ્થાથી સભર અને વિદ્વાનોની ચિંતનીય કલમ થી આ ગ્રંથના પાનાઓ ઝળકી રહ્યા છે. ખરેખર ! આ ગ્રંથ વિદ્વાને માટે આહલાદક અને અને સંશોધનીય બની જશે. શીઘ્રકવિ, પ્રખરપ્રવચનકાર, સૂરિમંત્ર મારાધક, તપોવાધિ પ્રશાંતમૂર્તાિ અચલગચ્છાધિપતિ, પરમોપકારી, ગુરુદેવ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા ની અસીમ પ્રેરણાથી આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થઈ રહ્યો છે. સાહિત્ય ગષક મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. નો ફાળો સંપાદકીય અને સંશોધન વિષે સ્તુત્ય છે. આ ગ્રંથને આમ જનતા અને વિદ્વાનો વધાવી લેશે. પ્રાન્ત મુનિશ્રી હજી પણ અનેક ઐતિહાસિક ગ્રંથનું સંશોધન કરે અને લોક ભેગ્ય મૌલિક ગ્રંથનું સર્જન કરે એજ હાર્દિક અભિનંદન! પ્ર. ફા. સુ. ૧૩
તપસ્વીરત્ન પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી ગુણદયસાગરસૂરીશ્વરજી ચીઆસર (કચ્છ)
ના શિષ્ય મુનિ વીરભદ્રસાગર (સાહિત્ય રત્ન) “દિવ્યભાનુ” aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaanaanacion
ઘણા સમયના સતત પરિશ્રમ બાદ આ એતિહાસિક ગ્રંથ પ્રકાશિત થાય છે જેથી પ્રેરક સંપાદક અને પ્રકાશક સંસ્થાને હાર્દિક અભિનંદન પાઠવું છું ગ્રંથના સામાન્ય નિરીક્ષણથી પણ કે પણ જાણી શકાય છે કે આ ગ્રંથ જૈન ધમ, અચલગચ્છ અને ગુરુદેવની ગૌરવ ગાથા ગાઈ રહેલ છે. આ ગ્રંથ સંગ્રડણીય અને પ્રેરક બને છે. આ ગ્રંથના સંપાદક સાહિત્ય-રત્ન વિદ્વાન મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. સંસારપક્ષે મારા સંબંધી છે. મારા મને આ ગૌરવ છે જ પણ તેઓને સં. ૨૦૩૧ ના અમારા નવાવાસ ગામમાં થયેલ ચાતુર્માસ દરમ્યાન અમારા પરિવારને તેઓશ્રી તરફથી કચ્છથી શત્રુંજ્ય છરી પાળતા સંઘની પ્રેરણા મળી હતી. અન્ય પણ સુંદર ધમ પ્રેરણા મળતી રહે છે. પૂજ્ય મુનિશ્રી પ્રેરિત સાહિત્યને પ્રકાશિત કરવા અને પ્રાચીન–અર્વાચીન સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિના સંરક્ષણ માટે સ્થાપેલા શ્રી આય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ, શ્રી ગૌતમ-નીતિ-ગુણસાગરસૂરિ જૈન મેઘ સંસ્કૃતિ ભવન, શ્રી ગુણશિશુ જિનાગમાદિ ચિત્કલ (જ્ઞાન ભંડાર), શ્રી આર્ય–ગુણ સાધમિક ફંડ વિ. પ્રવૃત્તિઓમાં મને પણ કંઈક સેવા કરવાની તક મળેલ છે. યુવા જાગૃતિ, પ્રવચને, જ્ઞાનસત્ર, અધિવેશન, વીતરાગ સંદેશ અને ગુણભારતી માસિક વિ. ધર્મ–અહિંસાના પ્રચારની પ્રવૃત્તિઓમાં તેઓનું માર્ગદર્શન અને પુરુષાર્થ અનુમોદનીય રહેલ છે.
આવા જ ઉત્સાહ અને પુરુષાર્થપૂર્વક પૂ. મુનિશ્રી એ આ ગ્રંથનું સંપાદન કરેલ છે. અને આ ગ્રંથને વિવિધ રીતે ઉપયોગી બનાવેલ છે. આ ગ્રંથ સુદીર્ઘકાળ પર્યત વિદ્વાનોને, જિજ્ઞાસુઓને, સાહિત્યકારોને અને ભાવિની પ્રજાને ખૂબ જ ઉપયેગી બની રહેશે એ નિઃશક છે. પૂ. મુનિશ્રી દ્વારા અન્ય પણ ઉપયોગી સાહિત્ય પ્રકાશમાં આવે અને તેઓશ્રી દીઘાયું બની અનેકવિધ શાસન પ્રભાવક કાર્યો કરે એજ હાર્દિક શુભેચ્છા.
વશનજી લખમશી સાવલા ૩, ચીંચબંદર,
પ્રમુખ : મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૯.
શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિપક્ષ) તા. ૨૦-૨-૮૩
વેતાંબર જૈન સંઘ

Page #73

“અંતરની અનુમોદના”
અનંતપકારી, યુગપ્રભાવક, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. ગુરુદેવ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્દ ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પુનીત પ્રેરણા અને આશીર્વાદ, તેમજ સાહિત્યરત્ન વડિલ ગુરુબંધુ પ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ની દીર્ઘકાલીન સુંદર સંપાદનની અથાગ જહેમત તથા જૈન–અજૈન અનેક વિદ્વાન સાહિત્યકારોનાં સહયોગરૂપ ત્રિવેણી સંગમની ફલશ્રુતિ એટલે જ શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ !....
- સંજોગવશાત સાત સાત વર્ષની પ્રતીક્ષા બાદ શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન સંઘના તૃતીય અધિવેશન પ્રસંગે પ્રસ્તુત્ ઐતિહાસિક ગ્રંથરત્ન વાચકનાં કરકમલમાં સાદર ઉપસ્થિત થઈ રહ્યું છે ત્યારે ઉપરોકત પૂજ્ય પ્રત્યે શ્રદ્ધા ધરાવતા તથા પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં વર્ણવાયેલા
શ્રી આયંરક્ષિતસૂરિજી આદિ અનેક શાસનપ્રભાવક સૂરિપંગનાં જીવનચરિત્ર આદિ વિવિધ વિષેના વાંચનમાં અભિરૂચિ ધરાવતા કયા સુજ્ઞ વાચકને અતિશય આનંદની અનુભૂતિ નહિ થાય?
અષાઢી મેઘની ગજ નાનાં શ્રવણથી મયૂરને, વૃષ્ટિના પ્રારંભથી ચાતકને, તથા ચાંદનીનાં દશનથી ચકેરને જે આનંદ થાય તે જ કેક અવર્ણનીય આનંદ સાત સાત વર્ષની પ્રતીક્ષા બાદ પ્રકાશિત થતા પ્રસ્તુત ગ્રંથરત્નને જોતાંવેંત જિજ્ઞાસુ વાચક વગને થયા વિના નહિ રહે એ નિઃસ્ફ્રેડ છે..
આજકાલ વિવિધ પ્રકારનું સાહિત્ય તે ઘણુંય પ્રકાશિત થઈ રહ્યું છે. પરંતુ યુગોનાં યુગો સુધી જ્ઞાન ભંડારે આદિમાં સુરક્ષિત રહીને હૈજારો-લાખો સુજ્ઞ વાચકેની જિજ્ઞાસાવૃત્તિને સંતેષતા રહે તેવા ગ્રંથરત્ન બહુ થોડા હોય છે. પ્રસ્તુત સ્મૃતિગ્રંથ એવા વિરલ ઐતિહાસિક ગ્રંથરત્નો પૈકી એક પુરવાર થશે. એમ કહેવામાં લેશમાત્ર પણ અતિશયોકિત નથી. બાકી તે “ હાથ-કંકણને આરસીની શી જરૂરત હોય?” એ ઉકિત મુજબ કેઈપણ સુજ્ઞ વાચકને પ્રસ્તુત ગ્રંથનું અવલોકન કરતાં મારા ઉપરોક્ત વિધાનની યથાર્થતામાં સંદેહ નહિ જ રહે!
પ્રસ્તુત ગ્રંથનાં સંપાદક સાહિત્ય કલારસિક પ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. દ્વારા નાની વયમાં લિખિત તથા સંપાદિત અનેક પ્રકાશનમાં મૂર્ધન્ય સ્થાન ભોગવતા પ્રસ્તુત મહાકાય પ્રકાશનને જોતાવેત તેઓશ્રાનાં પ્રત્યક્ષ પરિચયમાં નહિ આવેલા વાચક વૃદને પણ તેઓશ્રીનાં સંયમપૂત વામનદેડમાં છુપાયેલી વિરાટ પ્રતિભાનાં દર્શન થયા વિના રહેશે નહિ!
સુદીર્ઘકાલ પર્યત શાસન, સંઘ, સમાજ અને ધમને પૂજ્ય સંપાદક મુનિરાજશ્રીની સાહિત્ય સેવા અને બહુમુખી પ્રતિભાને લાભ મળતો રહે એ જ શાસનદેવને અંતરનાય અંતરની અભ્યર્થના !...
અને અંતમાં “કરણ, કરાવણ ને અનુમોદન સરિખા ફુલ નીપજા” એ આર્ષવાણીને અનુસરીને અંતરમાંથી ઉછળતાં અનમેદનાના ઉમળકાની અભિવ્યકિતની આનંદદાયક અણુમેલ તક આપવા બદલ પૂજ્ય વડિલ ગુરુબંધુ મુનિરાજશ્રીને અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનવા સાથે ..પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં આલેખાયેલ મહાપુરુષોનાં જીવનચરિત્રો તેમ અન્ય સમ્યગ જ્ઞાનપ્રદ વિવિધ લેઓનાં વાંચન મનન પરિશીલન દ્વારા સહુ કેઈને આત્માનાં શ્રેમાગમાં આગળ ધપવાનું વિશિષ્ટ બળ પ્રાપ્ત થાઓ એ જ મંગલ કામના ! ! !... | જીમ માં વૈજ્ઞાન
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ ગુરુદેવશ્રી ના શિષ્ય
મુનિ મહાદયસાગર “ગુણબાલ સર્જનની સુવાસ,
- સાગરના ખેડને સાગરની સહેલગાહમાં જે આનંદ હોય છે....ગગનવિહારી ગરૂડને ગગનના મૃકત વિહારની જે મજા હોય છે....નિસર્ગના ખોળે ૨મતા સૂર્ય-ચંદ્ર અને તારાની રેશનીને જોવાની જે મસ્તી હોય છે. એ જ કેક આનંદ....એવી જ કેક મજા......એવી જ કેક મસ્તી સાહિત્યના સર્જકોને એના સર્જનમાં હોય છે.
પ્રસ્તુતમાં વાંચકોના કરકમલમાં આવેલું “શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ” ઈતિહાસના પાને આલેખાયેલી અચલગચ્છની આગવી અને ગૌરવવંતી સ્મૃતિઓ લઈને આવ્યું છે. પરંતુ આપને એ પણ ખ્યાલ રાખવું જરૂરી છે કે આપના હાથમાં આવ્યા પહેલાં આ દળદાર
ગ્રંથને અનેક વિદ્વાનોના હૈયાની મુલાકાત લેવી પડી છે. ત્યારે જ એનું સર્જન થઈ શકયું છે.

Page #74

૫૧
સર્જનના પ્રેરક છે પૂજ્યપાદ અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજા સાહેબ કે જેએશ્રીએ અવિરત રીતે આશીર્વાદના અમીપાન કરાવ્યા છે. સજ્જનના પ્રણેતા છે તેઓશ્રીના જ વિદ્વાન શિષ્યરત્ન સાહિત્યપ્રેમી ૫. પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. કે જેમણે સાત-સાત વર્ષથી આ અદ્રિતીય ગ્રંથ રત્નને તૈયાર કરવા માટે માત્ર કાગળ ઉપર જ કલમ ચલાવી છે એવું નથી પણ પેાતાના કલેજાનેય કાગળ બનાવી જૈન ઇતિહાસના અવનવા સંભારણાઓને કંડારવા બુદ્ધિની કલમને પણ સતત રીતે દેડાવી છે. હા, એમના પુરુષાથની પારાશીશી મારી કલમતા નિ જ બની શકે પરંતુ આ ગ્રંથનુ લાગણી સભર હૈયાથી વાંચન મનન કયાં બાદ અને આપનાજ અંતરપટમાં છવાયેલી સજનની સુવાસજ એના ખ્યાલ આપી શકશે. એથીયે વધુ મહત્વની વાત એ છે કે આ વિશાળ કાય સર્જનમાં શણગારભૂત અનેલા સૂરિસમ્રાટના મગલમય જીવનની મહાપ્રભાવિક ઘટનાઓને જેવા ભાવવિભોર દિલથી લેખનમાં ઘુંટી છે. એવ જ ભાવિત હૈયાથી આપણે વાંચન અને વનમાં ઘૂંટીશુ તો જેમ પેલું ચંદનનું કાષ્ઠ જેમ જેમ વધુને વધુ ઘુંટાય તેમ તેમ વધુને વધુ સુવાસ ફેલાવે તેમ આ સુંદર સર્જન આપણા જીવનમાં સદાચારની સુવાસ પ્રસરાવશે. એટલુ નહિ એ સુવાસ યુગેાનાયુગેા સુધી હારો તૈયાની ધરતી પર છવાયેલી રહેશે.
98
અંતે એક હળવી સૂચના આપ સૌની દિલની દીવાલ પર કેાતરી રાખશે કે આ ગ્રંથ આપના ઘરનુ એક મહામૂલું મેઘેરૂ ઘરેણું છે...શું ઘરેણાને એક વખત પહેરીને પછી ફેંકી દયા છે.? ના....તે આ ઘરેણાને પણ હૈયાના હારની જેમ હંમેશને માટે સાચવી રાખી એની સુદરતા અને મેહકતાને માણતા રહેશે.... એમાં સજાવાયેલી સાની સજાવટને સૌ પોતાના અંતરના આરડે સજાવતા રહેશે. એજ એકની એક મનેાભાવના સાથે.......
ગુરુચરણ સેવક,
-મુનિ મહાભદ્રસાગર –મુનિ પૂર્ણ ભસાગર [ જીવન યાત્રી] અચલગચ્છના એક અનેાખા ઐતિહાસિક ગ્રંથ
જૈન શાસનમાં ચમકતા મડ઼ાન સ્તારા, યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાય ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી પ્રાચીન સાહિત્યદ્વારક પૂ.મુનિરાજશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. દ્વારા સપાદિત આ એક અજોડ ગ્રંથ સાત સાત વર્ષાના પરિશ્રમ અને પ્રતિક્ષા બાદ પ્રકાશિત થઇ રહ્યો છે. જેથી અવણુ નીય આનંદ થાય છે. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી પ્રેરિત દરેક કાર્યાં આજ દિવસ સુધી નિવિઘ્નપણે પૂર્ણ થતા આવ્યા છે. ગ્રંથપ્રકાશનના વિલ ખમાં કંઇ સંકેત હશે. જેથી અનેકવિધ નિવેન સામગ્રી પણ પ્રાપ્ત થતી આવી, અને ગ્રંથ સમૃદ્ધ બનતો રહ્યો. આમ વિલંબ પણ હર્ષોંમાં પરિણમી રહ્યું છે.
ગ્રંથના ભાગ ૧ માં અપાયેલ પટ્ટાવલિ પ્રતાપી પૂર્વાચાર્યના પરિચય આપે છે. આ અદ્ભૂત ઇતિહાસથી પૂર્વાચાર્યાંના આપણા પરના અપ્રતિમ ઉપકારોનું સંસ્મરણ થાય છે. આપણા પૂર્વજોને પ્રતિબાધી જૈન ખનાવી મેાક્ષપથ માટે સુલભતા કરી આપી છે. જ્યારે બીજા વિભાગેામાં અપાયેલ લેખસામગ્રી, સમ્યક્ત્વ, અનેકાંતવાદ, સાહિત્ય સંરક્ષણ, બાલદીક્ષા, શુ પ્રતિજ્ઞા એ બંધન છે! સુખના ખપ વિ. લેખા પણુ આજના વિષમકાળમાં મેઘેરૂ માગદર્શન આપે છે. પૂ. સંપાદક મુનિવરશ્રી પ્રાચીન સાહિત્યની પ્રાપ્તિ, સ ંશાધન અને પ્રકાશન માટે અવિરત શ્રમ કરી રહ્યા છે. એમના અથાગ પ્રયત્નાના પિરપાક રૂપે કેટલાક અપ્રગટ ગ્રંથો પ્રકાશમાં આવ્યા છે. તેમ જ તેઓશ્રીએ કેટલાક મુનિરાજોને પ્રાચીન સાહિત્યમાં રસ લેતા પણ કર્યાં છે. જૈન શાસનના એક મહાન અંગરૂપ શ્રી અચલગચ્છના તમામ સાહિત્યના ઉદ્ધાર થાય એ એમનુ એક મહાન સ્વપ્ન છે આ સ્વપ્નને સાકાર કરવા પૂ. ગુરુદેવશ્રીના આશીર્વાદ, સહુતિ મુનિરાજે આદિના સહકાર, અને શ્રાવકવર્ગની તન-મન-ધનની ઉદારતા આ ત્રિવેણી સંગમના સમન્વય થતાં આ કાર્ય સરલતાથી પાર પામશે એમાં શકાને સ્થાન નથી.
પ્રાંતે આય માનવનું કલ્યાણ કરવા શ્રી ગૌતમ સ્વામી આદિ ગુરુ ભગવંતાની કૃપાદૃષ્ટિ આપણ સૌ ઉપર રહેા આ શુભ ભાવાની આ સ્મૃતિ ગ્રંથ સદૈવ સ્મૃતિ કરાવતું રહેશે. મહાનિશીથના યાગ,
૨૦૩૯ મહા વદ ૨,
લાલવાડી, મુંબઈ-૧૨

—મુનિ સર્વોદયસાગર —મુનિ દૈયરત્નસાગર

Page #75

ચ
પર શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ-સ્મૃતિગ્રંથે અમર રહો (રાગ : મંદિર છ મૂક્તિતણું)
શ્રી આરક્ષિત કલ્યાણસિબ્ધ ગૌતમસાગરસૂરીશ્વર, ( આર્ય ) દેશે વિધિપક્ષ આંગણે, થયા અતિપ્રભાવી ધુરંધરા...૧ કલ્યાણ કે કારી પવિત્ર પ્રેરક, સૂરિચરિત્ર યત્ર મનેહરા, ગૌતમ સ્વામી નિર્વાણસ્મૃતિ, વિષયો વિવિધજયાં રસભર....૨ સ્મૃતિ એ સેનેરી શાસનકાર્યોની , નવાણુયાત્રા છરી સંઘપરા;
થ ગાતું ગચ્છની ગૌરવગાથા, અન્યલેખે પ્રતિષ્ઠા લેખવરા....૩
યા કિશોર વયે જ્ઞાનરસિક સંયમ, લેખક-શોધક, વિદ્વરા; ( માં ચલગચ્છ ગુણસાગરસૂરિશિષ્ય, ગુરુવિનય - સેવન તત્પરા...૪
હાશ્રમસતત ગ્રંથરત્ન સંપાદ, મુનિ કલાપ્રભસાગરા,
ચ ગ્રંથ અનેક સુજ્ઞાન પ્રદાયક, અને સાહિત્યક્ષેત્રે પ્રભાકરા...૫ ( ર ) હે ગ્રંથ અમર શશિસૂય લગી કરે, અનુમોદન કર્મક્ષયકરા; પૂજ્ય વાચક કર કમલમાં, લહી જ્ઞાન હૈ જ્ઞાનાનંત ધર...૬
–મુનિ કમલપ્રભસાગર The brief introduction of Smriti Grantha
In this monumental volume there is rich and wonderful material of holy knowledge of Jainism. It is a fruit of continuous and laborious five vear's research of His Holiness Shri Acharya Gunsagarsuri and his deciple revered Shri Kalaprabhsagar muni. What should I relate first? There are lives of holy monks of Achalgachchha who were great writers and great poets of cosmopolitan nature. Their works are introduced to the reader. There is a history of entire linage of sages from Lord Mahavir to Arvarakshitasuri and further upto great Gautamsagarsuri and our present leader and religious preceptor Shri Gunsagarsuri. This is called Pattavali.
Secondly there are articles on philosophy of Jainism, Code of Conduct the Jain faith, the Jain path for householders. There are lessons on Jain Geography, the great law of karm with mathematical accuracy, the history of holi places, the worship of Tirthankars, and lives of great householders of Jainism. This material is presented in Sanskrit, Prakrit and old Guiarati. The development of fine arts of literature and sculptur are historically traced Above all the literature of Shri Merutunga Suri and his deciples is most valuable to all the aspirants of religious literature. I heartily recommend the reading of the entire Smruiti Granth to all Jain and non Jain people of India.
Pandit Navinchandra A. Doshi
M.A.B.T. (Sanskrit and Ardhamagadhi)

Page #76

૫૩
સ્મૃતિ ગ્રંથ : એક સમીક્ષા વિશે માgિ' અર્થાત વિવેકમાં-દશનશદ્ધિમાં ધમ કહેલો છે. તત્વની આરાધના અથે, સત્યની ઉપાસના અર્થો તેમ જ અનંત ઉપકારી તીર્થંકર ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામીના વચને જીવનમાં આત્મસાત્ કરવા અર્થે જીવ કેઈ ગ૭–સંપ્રદાય વિશેષનું આલેખન સ્વીકારે તેમાં આત્મશુદ્ધિના આશયની પરિપૂતિ છે. “સિક ર સેવિકા' એ આગમતિ પર ચિન્તન કરી પિતાના સમયનાં અલ્પ શિથિલાચારને પણ ન સાંખી લેનાર યુગપુરુષ પરમાદરણીય
નાચાર્ય ભગવંત શ્રી આયરક્ષિતરિ મહારાજાએ અચલગચ્છ (વિધિપક્ષ) ની સ્થાપના કરી. તેમની પાટાનુ પાટે થઈ ગયેલા પ્રભાવક આચાર્યોની પરમ્પરાની સંક્ષિપ્ત ઝાંખી આ આ ગ્રંથના પહેલા વિભાગમાં કરવામાં આવી છે. દશનશુદ્ધિ-વિવેકથી જ આ પરમ્પરા ટકી શકે તેમ છે તેનું મહત્ત્વ સમજાવવા “તારકશ્રી સમ્યકત્વના અડસઠ પ્રકાર” એ શિર્ષક હેઠળ વૃર્તમાન અચલગચ્છાધિપતિ પરમપૂજ્ય આચાર્યદેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે બીજા વિભાગમાં લેખ આપી મહદ્ ઉપકાર કર્યો છે.
સદ્ગુરુના સાન્નિધ્ય સિવાય આત્મવિશુદ્ધિની કલ્પના કરવી પણ અંતરથી જાગૃત થયેલા ભવ્યાત્માઓને દુગમ ભાસે છે. સદ્દગુરુને મહિમા સર્વધર્મોએ મલીને એકી સ્વરે ઉચાયે છે. ગુરુ (Guru) શબ્દને આંગ્લ શબ્દકોષમાં પણ સ્થાન મલ્યું છે. અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) જૈનેતરને જૈન તનું પ્રતિબંધ પમાડનાર સમથ આચાર્યો માટે ગૌરવ લઈ શકે તેમ છે. ઉત્તમ ચારિત્ર્ય અને વિદ્વતાની સુવાસ પસરાવનાર જીવન શિલ્પનું નિર્માણ કાર્ય મંદિરના નિર્માણ જેટલું તે સહેલું નથી. વિદ્વદ્રય, કવિરત્ન પૂ. વર્તમાન અચલગચ્છાધિપતિશ્રી તથા તેમના વિદ્વાન શિષ્ય રત્નો પાસેથી સંઘને તેમજ જૈન સમાજને ઘણું અપેક્ષાઓ છે. પૂ. મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સાહેબે આ મહાકાય ગ્રંથનું સંપાદન –સંશોધન કાર્ય હાથમાં લઈને સમયની માંગને પૂરી કરી છે.
રાજનીતિ, ગુન્હાઓ, અશ્લીલતા અને વિકથાથી ઊભરાતા અર્વાચીન સાહિત્યમાં અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) ની અસિમતાનું પરિચાયક આ સ્મૃતિગ્રંથ જે ચિંતન જે અભિનિબોધ જૈન જૈનેતર સમાજને પુરૂં પાડશે તેનું વાસ્તવિક મૂલ્ય વિશિષ્ટ કેટિનું છે.
બીજા વિભાગમાં જૈન આચાર, તત્ત્વજ્ઞાન, કલા, ઈતિહાસ, સાહિત્ય આદિમાં જૈન ધર્મો અને શ્રી અચલગચ્છ (વિધિપક્ષે) આપેલ ફાળાને સમાવી લેવામાં આવ્યું છે. વિધવા વિવાહ, બાળદીક્ષા, અસ્પૃશ્યતા આદિ વિવાદાસ્પદ વિષયને લઈને સવ ગ્રાહ્યા અને સર્વમાન્ય મંતવ્ય સુધી પહોંચવામાં હજી વિશેષ ચિંતન થવું જરૂરી છે. પણ આ મુદાઓના લેખેને સ્મૃતિ ગ્રંથમાં સ્થાન આપીને સંપાદકશ્રીએ ખરેખર ખેલદિલી દાખવી છે. આ લેખમાં થયેલ અનેક શાસ્ત્રીય ઉલેખ દ્વારા અમુલ્ય માર્ગદર્શન સાંપડે છે. જુની જૈન કવિતાને આસ્વાદ આ વિભાગમાં માણી શકાય છે. સાહિત્ય સંરક્ષણના સૂચને તથા ભાવિ સાહિત્ય પ્રકાશન વિશેના નિદેશે ખૂબ જ સમયસરનાં તેમજ ઉપયોગી છે. સંપ્રદાય તથા સમાજને માગદશન પુરૂં પાડતા આ વિભાગમાં જે વિદ્વાનેએ લેખ આપ્યા છે તે સન્માનને પાત્ર છે સમયની મર્યાદામાં રહીને આ ગ્રંથનું સંપાદન કરવાનું હાઈને વિષય વૈવિધ્ય ને આવરી લેતું એગ્ય વગીકરણ અને અનુક્રમ સચવાયું હોત તો ઠીક થાત ! - ત્રીજ વિભાગમાં હિન્દી અને ચોથા વિભાગમાં સંસ્કૃત લેખ-
કાને સમાવેશ કરી આ સ્મૃતિગ્રંથ વિશેષ રૂચિકર બન્યું છે.
અભ્યાસ માટે આ ગ્રંથમાં ભરપૂર સામગ્રી છે. કળામય જિનાલયે, પ્રાતઃ સ્મરણીય આચાર્ય ભગવંતે, અપ્રાપ્ય હસ્તપ્રત અને ઐતિહાસિક શિલાલેખ ના બ્લોક (ફટાઓ) વડે સુશોભિત આ ગ્રંથ સંગ્રહી રાખવાનું મન થાય તેવું છે. સંપાદન કાર્યની કપરી કામગિરી જે અથાગ પરિશ્રમ વડે પૂર્ણ કરાઈ છે તે પ્રશંસાને પાત્ર છે. ભાવિ સાહિત્ય માટે સંપાદકશ્રી પાસે વિશેષ સંભાવનાઓ રાખી શકાય તેમ છે. –ડે, રમેશભાઈ સી. લાલન (માટુંગા)

Page #77

૫૪
છે
S
ગામ દેવપુર
દેવપુર
ગોધરા
કે
RES
બિપી શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ
હાલને અધિકારી બોર્ડ ટ્રસ્ટી શ્રી કુંવરજી માલશી હરીયા
શ્રી ટેકરસી ભુલાભાઈ વીરા શ્રી ઉમરશી ખીંયશી પિલડીઆ બીદડા શ્રી માણેકલાલ આણંદજી
લાયા શ્રી દેવજી દામજી ખેના
જો પ્રમુખ : શ્રી રવજી ખીમજી છેડા
ગોધરા ઉપપ્રમુખ શ્રી જેઠાભાઈ વેરશી માલદે
મેરાઉ માનદ્દમંત્રી શ્રી ખીમજી શીવજી હરીઆ
શ્રી રામજી શામજી ધરોડ રામાણીઆ કારોબારી સભ્ય શ્રી વસનજી ખીમજી દેટીઆ મેરાઉ
શ્રી માવજી તેજશી સાંયાણું શ્રી બીકેશકુમાર કે. શાહ
રાયણ શ્રી ગાંગજી રામજી ગડા
કડાય શ્રી લાલજી ભાણજી મથારાવાલા મેથારા શ્રી પોપટલાલ મનજી કામાઠીપુરાવાલા કેડાય શ્રી ખીમજી રણશી છેડા
ગોધરા શ્રી લાલજી તેજપાર હરીઆ
દેવપુર શ્રી વસંતલાલ ધરમશી ગડા
પત્રી શ્રી રમેશ રતનશી કારાણી નારાણપુર શ્રી બાબુલાલ વેરશી હરીઆ (કચ્છીબાબુ) દેવપુર શ્રી ચનાભાઈ પાસુ
વીઢ શ્રી ટોકરશી આણંદજી લાલકા
લાલા શ્રી હીરજી સુંદરજી શ્રી સુંદરજી ધનજી
મેરાઉ
N
ગોધરા કે
'S
::
N
Jછે
બાડા
બાડા

Page #78

શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન
વિદ્યાપીઠ
સ્થાનિક કમિટી શ્રી છગનલાલ દેવચંદ સ્થાનિક મંત્રી શ્રી મુલચંદ કરમશી સભ્ય શ્રી જેવતભાઈ જીવરાજ શ્રી વિશનજી તેજશી શ્રી ધારશી નરશી શ્રી મેગબાઈ ગણશી શ્રી કેસરબાઈ પુનશી

Page #79

Page #80

૫૫
૦ આ ગ્રંથના સપાદક
પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સાહેબના મિતાક્ષરી પરિચય:
જન્મ :
વિ. સં. ૨૦૧૦ ના માગસર વદ ૨ મગળવાર તા. ૨૩–૧૨–૧૯૫૩ ના વહેલી પરોઢ કચ્છ-માંડવી તાલુકાના નવાવાસ (દુર્ગાપુર) ગામમાં રતનશી ટેાકરશી સાવલાના ધમ નિષ્ઠ પત્ની શ્રીમતી પ્રેમકુવરખાઇની કુક્ષીએથી કિશારકુમારના જન્મ થયેલ.
દીક્ષા :
સ. ૨૦૨૬ ના કા. વ. ૧૩ શનિવાર તા. ૭-૧૨-૧૯૬૯ ના શુભ દિવસે કચ્છ ભુજપુર મુકામે અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રીમદ્ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પુનિત હસ્તે તેઓશ્રીના શિષ્યરત્ન તરીકે દીક્ષા લીધી. અને સ. ૨૦૨૬ ના પોષ વદ ૧, તા. ૨૩-૧-૧૯૭૦ ના નાના આસ ́બી (કચ્છ) મુકામે વડી ઢીક્ષા થઇ.
અભ્યાસ:
વ્યવહારિક કચ્છ રાયણ અને નવાવાસમાં ગુજરાતી ૫ ધેારણ. સ. ૨૦૨૧ થી ૨૦૨૫ એમ પાંચ વરસ સુધી શ્રી આય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (મેરાઉ) માં રહી સસ્કૃત, અંગ્રેજી અને હિંદીની ઉચ્ચ પરીક્ષાએમાં ઉત્તીણ થયા. સંસ્કૃત સાહિત્યરત્ન, સાહિત્યશાસ્ત્રી (F. Y.) (B. A. સમકક્ષ) પરીક્ષાઓ આપી. ધાર્મિકમાં અથ સહિત=પાંચ પ્રતિક્રમણ, ચાર પ્રકરણ, છ કમ ગ્રંથ, તત્ત્વાથસૂત્ર, સંખેધ સપ્તતિકા, વીતરાગ સ્તંત્ર, યોગશાસ્ત્ર (૪ પ્રકાશ), વૈરાગ્યશતક વિગેરે તથા સિદ્ધહેમ વ્યાકરણ, પ્રાકૃત, ન્યાય, છંદ, દશન, કેટલાક આગમ ચરિત્રાદિનું વાંચન વિ. સુંદર અભ્યાસ કર્યાં,
સાહિત્ય : સ`શાધન-સ'પાદન-લેખન અને સ ંરક્ષણુ:
સં. ૨૦૨૮ થી “ પરભવનું ભાતું” પુસ્તકરૂપે પ્રારભાયેલ વિવિધ સાહિત્યનું સ`પાદન, સ શેાધન અને લેખન કરાયેલ પુસ્તકાનેા આંક ૫૦ જેટલેા થવા જાય છે. અનેક પુસ્તકાનુ વાંચન, અનેક સ્થળેાની પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતનુ નિરીક્ષણ અને વ્યવસ્થિત લીસ્ટ (નેાંધ) કરી સરક્ષણ,
પ્રેરણા અને માર્ગદર્શન :
દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈનધામિક જ્ઞાનસત્રને પ્રારંભ, પ્રથમ સમુહ વરસીતપ પારણા મહેાત્સવ, ૧૦૮ છેડનુ ભવ્ય ઉજમણું, શ્રી આય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ, શ્રી આય -ગુણ-સાધમિક ક્રૂડ, શ્રી ગૌતમનીતિ-ગુણસાગરસૂરિ જૈન મેઘ સસ્કૃતિ ભવન, શ્રી ગુણશિશુ જિનાગમાદ્રિ ચિત્કષ (જ્ઞાનભંડાર), પાંચેક જ્ઞાન ભ’ડારા, ગુણભારતી (માસિક) પ્રકાશન ચે. ટ્રસ્ટ, કચ્છ પશુરક્ષા સમિતિ, સૂરિપદ રજત મહાત્સવ અને ૩૬ છેડનુ* ઉજમણુ, ૪૦ જૈન ચિત્રપટ્ટોનુ* પ્રદર્શન (સ. ૨૦૩૩માં), આય સસ્કૃતિના ૩૬ ચિત્રાનું પ્રદશને સ’. ૨૦૩૮), જગડુશા નગર અચલગચ્છ ઉપાશ્રય, શ્રી આય રક્ષિત જૈન યુવક પરિષદ વિ. શ્રી અખિલ કચ્છ જીવદયા દૈન્દ્ર, શ્રી પશુ રક્ષા સમિતિ વિ. ને માર્ગદર્શન.
મહેત્સવાદિમાં ઉપસ્થિતિ અને નિશ્રા :
સ. ૨૦૨૬ થી પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ ગુરુદેવની નિશ્રાસહ તેએશ્રી નાના રતડીઆ, નાના આસ’બીઆ, દેવપુર, ચુનડી, જખૌ, નલી, તેરા, ભૂજ, ખાડમેર (રાજ.) કલિકુડ

Page #81

પાશ્વનાથ તીર્થ (શાંતાક્રુઝ) વિ. સ્થળોના જિનાલયના જિનબિંબ પ્રવેશ અંજનશલાક પ્રતિષ્ઠા, દવજદંડ શતાબ્દિ વિ. મહત્સવમાં સિવાય દીક્ષા મહોત્સવ સમુહ વરસીતપના અને ઉજમણાદિના મહોત્સવમાં તથા તીર્થોના નાના મોટા છરી પાળતા સંઘે, જ્ઞાનસત્રમાં પણ ઉપસ્થિત રહ્યા અને કચ્છ, રાજસ્થાન ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને મુંબઈમાં ઉગ્રવિહાર કર્યા. તેઓશ્રીની નિશ્રામાં સં. ૨૦૩૦ માં રાયણમાં ભ. શ્રી મહાવીરદેવની ૨૫૦૦ મી નિર્વાણ સંવત્સરીની સ્મૃતિને યાદગાર મહોત્સવ, ૨૦૩૩ માં કલ્યાણસાગરસૂરિની ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દિ વર્ષ નિમિત્તે શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન મહાજન તરફથી અનંતનાથ દેરાસરમાં અને શ્રી ક. વિ. ઓ. દે. જૈન મહાજન તરફથી ભાતબજાર લાલવાડી, ઘાટકેપરમાં મહોત્સ, મુલુંડ-ભાંડુપમાં મહોત્સ, મુલુંડમાં કલ્પસૂત્ર (સચિત્ર) ગ્રંથનું ઉદ્દઘાટન, મુલુડમાં અંજન શલાકા–પ્રતિષ્ઠા, પરેલ, ગોરેગાંવ અને બોરીવલીના જિનાલયોના પ્રતિષ્ઠા આદિ મહોત્સવ પ્રસંગે ઉપસ્થિતિ, ૨૦૩૬ માં ડોંબીવલીમાં સમહર્ષીતપ પારણ મહોત્સવ પ્રસંગે નિશ્રા, તથા ત્યાંના સંપૂર્ણ આયંબિલ ખાતા પર ઉદાર દાન મળતાં “માતુશ્રી
પુરબાઈ ખીમજી ભુલા વીરા”ના નામ માટેના દાનની જાહેરાત વગેરે અનેક પ્રસંગે... ચાતુર્માસના સ્થળ:
સં. ૨૦૨૬ થી ૨૦૩૯ સુધીમાં અનુક્રમે બીદડા, મોટા આસંબિયા, બાડા, ભુજપુર, રાયણ, નવાવાશ, બાડમેર (રાજ.), ઘાટકોપર, (મુંબઈ શરૂ) માટુંગા, ગોરેગાંવ, મુલુંડ, માટુંગા, મહાલક્ષ્મી. ઉપરોકત કેટલાક મહેન્સના પ્રસંગે, ચાતુર્માસમાં, જ્ઞાનસત્રમાં, અને ચાતુર્માસિક રવિવારમાં પ્રવચને, જાહેર પ્રવચન દ્વારા સુંદર ધમપ્રેરણાનું અમપાન કરાવેલ છે. જ્ઞાનસત્ર અને શ્રી આ. ૨. જૈન યુવક પરિષદના માધ્યમથી યુવાનો અને બાળકોમાં ધાર્મિક-સંસ્કૃતિક જાગૃતિ આણેલ છે. વિદ્યાપીઠ, જ્ઞાનસત્ર વિ. ના અનુમોદનીય ફતે માટે સુંદર પ્રેરણા આપેલ છે. શિ :
વૈયાવચ્ચપ્રેમી મુનિશ્રી પુણ્યોદયસાગરજી, વિદ્વાન મુનિશ્રી કમલપ્રભસાગરજી, વૈયાવચ્ચે પ્રેમી મુનિશ્રી ધમપ્રભસાગરજી, ઉગ્ર તપસ્વીરત્ન મુનિશ્રી નયપ્રભસાગરજી, તેમજ ૨૦૩૯ ના દ્વિ. કા. સુ. ૭ ને તેઓના સાનિધ્યમાં બે મુમુક્ષુઓઃ મુમુક્ષુ કશેકુમાર, મુમુક્ષુ
લુકાશકુમાર દીક્ષા સ્વીકારનાર છે. તપશ્ચર્યા :
પૂ. મુનિરાજશ્રી હાલમાં એકાંતરા પ૦૦ આયંબિલને તપ કરી રહ્યા છે. જે લગભગ પૂર્ણ થવા આવેલ છે. સાથે સાથે શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રથી શ્રી મહાનિશીથસૂત્ર સુધીના બહગ પણ પૂર્ણ કરેલ છે. અગાઉ નવપદ, વીશ સ્થાનકની ત્રણ ઓળી વિ. તપશ્ચર્યા પણ કરેલ છે.
આમ ઉત્તમ આરાધક, અધ્યાત્મરસિક, અનેરી પ્રતિભાથી ઝળહળતા શાંતમૂતિ પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી જૈન શાસન અને અચલગચ્છના ગૌરવરૂપ છે. આર્ય સંસ્કૃતિ, અહિંસા જૈન શાસન અને સમ્યગજ્ઞાનની ઉન્નતિ માટેની તેઓની મહાન ભાવનાઓ ખૂબ જ પ્રેરક છે.
છે
!
લાલવાડી (મુંબઈ) ૨૦૩૯ દ્ધિ. ફ. વ. ૫
) )
-મુનિ સૂર્યોદયસાગર -મુનિ ગુણરત્નસાગર

Page #82

I .In
S
વી
FILM
શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ
સ્મૃતિ ગ્રંથ ચિત્ર વિભાગ
અચલગચ્છના તીર્થો, જિનાલયો, મૂળનાયક પ્રભુજી, વિરલ હસ્તલિખિત ગ્રંથ, ગુરુમંદિરે, ગુરુમૂતિઓ,
ગુરુપાદુકાઓ, વિદ્યાપીઠ ઉદઘાટન, જ્ઞાનસત્ર,
દ્વિતીય અધિવેશન, શત્રુંજય નવાણું યાત્રા, કચ્છ-પાલિતાણું છે?રી સંઘ, વિદ્યમાન સાધુ-સાઠવી
ભગવંતે વિ. લગભગ ૨૦૦ ચિત્રો.
[ પૃ. ૧ થી ૮૮].
IES
City
TA
ATTITUT
(I/

Page #83

Page #84

છે
તો તે
હકો | R.
કહે
છત્રધારી વિશિષ્ટ આકૃતિયુકત ખાસ અંચલગચ્છીય ધાતુ મૂર્તિની પાછળનું દશ્ય
ચરમ તીર્થંકર, પરમાત્માશ્રી, મહાવીરદેવ દ્વારા શ્રી સંધ સ્થાપના

www jainelibrary.org

Page #85

T
-
'
'
( ૨ )

પ. પૂ. વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી (પછીથી આર્ય રક્ષિતસૂરિજી ) પાવાગઢ જૈન મહાતીર્થની તળેટીમાં અંચલગચ્છનાં
પ્રથમ શ્રાવક શ્રી યશોધન ભણશાલીને જૈન સમાચારીનું મહત્વ સમજાવે છે.

Page #86

શાસનસામ્રાજ્ઞી, ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી ચક્રેશ્વરીદેવીની નૂતન પ્રતિમા [ આડમેર (રાજ.) ]

(૩) –
}} {{{{FT<
શ્રી કચ્છભદ્રેશ્વર તીની ભમતીમાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગુરુમંદિરમાં શ્રી સરસ્વતીદેવીની પ્રાચીન મૂર્તિ

Page #87

અચલગચ્છાધિષ્ઠાધિકા શાસનદેવી શ્રી મહાકાલીદેવીની
નૂતન પ્રતિમા
18ાની મીઠ્ઠા જોરેશ પ્રતાપરા शापिताकारिताच मोहमयीमयकच्छीबीजा ओसवाल देण्यात છે વાંદરા, વિ./ દર રપ0 કૃમી પર છે
શ્રી મહાકાલી માતાજી
in aગર શરમ
શ્રી કચ્છ-ભદ્રેશ્વર જૈનતીર્થની ભમતીમાં આવેલા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ મંદિરની ભીંતમાં પ્રાચીન શ્રી મહાકાલીદેવી ક૯૫

Page #88

સિરોહી [ રાજસ્થાન) નું અર્ધશત્રુ જયતુલ્ય શ્રી અંચલગચ્છીય જિનમંદિર
અને મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાન.

Page #89

A
( ૬ )
(૧) ઉદયપુર [ રાજસ્થાન ] નુ અચલગચ્છીય કલાત્મક જિનમંદિર. (૨) દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની જન્મભૂમિ લેાલાડા [ગુજરાત] ના દહેરાસરના મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન,

Page #90

(७)
Missोत
बाधमीमतिमीबिनाकार
(૧) બાડમેર (રાજસ્થાન) ના જિનાલયમાં પ્રતિષ્ઠિત શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિની ગુરુપાદુકા. (૨) શ્રી શત્રુંજય તીર્થ પર મૂળનાયકની ટૂંકમાં અચલગચ્છીય મુનિવરોની
ગુરુપાદુકાઓ.

Page #91

满和图片
FFG FR
C
E 48 m
Forg
arm
==
जिश २३६५३.
Fac
FM
t
FOR
E
PROLE
5
de to Fa
9045
Photos
भज
****
Cine 41
VEHI
43
प
出
मुचित कृषि य
निग
मा
ほぼせ
FER
5贲選元
AR
18524
उब yogy
1539527258
FAS w য
927
Jaga
照片
AAJUN
135998
3109)
५५३
REC
FD
93895
555
1335
RE
श्रीश्रीधनाश्रीक
श्रीधर्म
दिसावास नगरे ११८मा तेश्रीजीनी स्तुतिबंध‍ क्रमा
श्री कल्याणसागर सुरीश्वर स्तुतिबंध चतुःषष्टी कमलपत्रचित्रम् ॥
અચલગચ્છાધિરાજ પ. પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસુરીશ્વરજી મ સા. ની સ્તુતિરૂપ ૬૪ કમલપત્ર પાંખડીનુ ચિત્ર.
મહાપાધ્યાય પૂ. શ્રી દેવસાગરજી ગણિ દ્વારા રચિત
શ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરિ વિજ્ઞપ્તિપત્રમાં ગુંથાયેલ
PEH 2
(2
E
라이브
IGNE
Ta
177 88
功
न्युय ता
र
&seDi
साया
ज्य१३
३
TEREOTAGES
॥ श्री मोनाम था मे पादे यांचा विधिक ) गाधिराज प्रधान दादा श्री १००८ श्रीकच्या सागर सरीश्वर जीना जन्म विक्रमसंवता-दीका २६४२मा गुरुमहाराज श्री १००८ श्रीध सिरिया १६४९ मा गछे सपदमध्ये ६५० मा स्वर्गवासकञ्चननगर ११२८ मा ते श्रीजीनी स्त निबंधकारम
અચલગચ્છાધિરાજ પ. પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણુસાગરસુરીશ્વરજી મ. સા. ની સ્તુતિરૂપ ભાર મણિહાર ચિત્ર.

Page #92

चम्म गाईरहातायामोदिताए लिपसिझनायाटगोत्रा चितेरमा त्यो शेशालिस्त विराजतरतदीयतारितिरमारूया। दारितामायणगाडिरघासकीयहमेयरुपयुक्तबाछाधियोपदेवापनि
नदवाकमरीचिमालोनितम्याटमतिताणामकायद्यायवतबंधमाद। मानविपनादाक्षिकार:घाटाकलयाती निदाउरदेदालंयनिता किंचित गर्न पाऊसधासासिंपानुयाोपियतिर्षिापास्वादा-१३.६ वर्षकमाणसछावणमासांशलपातिष्ठतववानिवामाध्यस्थिता नागडोउयोगधरौशवस्थानों मेघगतेगोतिमिसाडी। झांसितमाम लोकाटतारणानित कंकमस्य त्यतिमात्र
!!

होमदन वर्षाव
Hal
Featimareyanamah
ms-LEM Ret?215
हाउदिष्टमारवारवालाasiaनयभाममााशिवाय दिपिकापडावल्यातिविद्यमानीनहारकाग्रीकल्पापसामधल्या तोमाधामोलामा
अतिम पत्र
२६
मतिथि,

(१) विधिपक्ष (मयस) २७ प्रवत युप्रधान पू. मायाय श्री सायक्षितसूरीश्व२७ म. सा. नी
જન્મ કુંડલી ઇત્યાદિનું વર્ણન. (૨) મહાપાધ્યાય વિનયસાગરજી ગણિ રચિત (સંસ્કૃત પદ્ય) પટ્ટાવલિનું વિરલ આદ્યત પત્ર.

Page #93

नमूरितिापूर्वप्रकाशितनमासंप्रदायाशिवाम्यता। Tuulaualamuamppaamamatai जादिमियाधाकवलिसवाल ਬਡਬਰਿਧੀ ੩੫੧ਵਜੇਵ ਜਉR धीपानामा कारसंगमारी हामबुद्दीपछीया बहिy
साह Shaनववरणकरणरिणाम मुगायमसाक्सिमुहम्मसामिाणानामा
Yeaanam
श्रीरामालाकमानकरीक्षपुरयावागि aaERRIBायागासाराद्वारेयानधासाका पंचाताचवायचा રાલિબ્રિતો રિવિણ
धियवासिनश्रीमदेवनगर श्रीमलि विश्रीवलnaiसब मंत्रकलाग्रंधायाबा
बिसरख दिगोरुयग दावज्जतिसहस्मधुलमाईनरनगसमरुयगावणाविवरिमा यडासहरम करतस्मसिहरमिचनदिमिनीयमहासगिगुचविग्रहहाविदिसिचउड यचन्नादिमिऊमराक्रूडमदस्मुद्धायकयवयदावाद दितियारलेसाविमयविमयगा। विलिदिउजिागगगदरगुरु सुरादेचापमाणगसेसाणदीवातहादहारण विद्यारविचारमा पारपारमयासुयाउ परिनावियोमपि सबुन्नमयागेदि ३०३सूरीहिंजरयासह रनामेदिअपमाविरश्यनररिचत्रविका समाहियपयरलमुयाणहिलीपापावे। उन्नेकुसलरंगमययसिदि।4151 निश्रीपत्रसमासपकरणसमानामनिया संबवश्व हिनीज्वेष्टवदिशगुरुवास Vरेमवातदमे अलवरमदमदाण्यामातसादा अकबरजलालदीनिमुगलराध्य श्रीव लगातहारकलीधर्मसूर्तिसरिविजयरा। ज्यश्रीपूज्यश्रीजयकमरिमारशयवाचनाचार्यवाणश्रीमणिगरपायवाचनाचा वाप श्रीलावभरागणितवशष्यवाणीक्षिमामाधुगलिशाध्यमहिमसाधुसहितेनालिषतेमु निहेभसाधुनावयवाचनाया श्रीरसाकल्यानव श्रीगातिनावप्रसादात्॥ ॥ म्यादति तमांडायावत्वमेकमदीभगातावहाच्यमानायाचिरनदेउपुस्तकाशा
(૧-૨) શ્રી અંચલગચ્છશ શ્રી મેલ્ડંગસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના હાથે લખાયેલ
શ્રી સૂચિમુખ્યમંત્રક૯૫ની પ્રતનું વિરલ ચિત્ર (3) श्री क्षेत्रसमास अनुमतिम पत्र............श्री यसरिसूनी शिष्य
પર પરા સૂચવતી પ્રશરિત

Page #94

श्रीराम मुरादन
प्रति
आदिका
राशी
जनी
नि
पाठश्वरा
29
स्कानिनिमानावि६ श्रवानंद कायका सद मकरावलि
शिन्यका ला जवता

तारा
सिविधिमार्थसंग्रामा
श्रीहरिवरा शिवण सिदिदि सुविधा 5 मावितास्त्र प्रकीर्तसम्पत्र स्वीक रामना पा
धनवान
दासता संयुत घिनाथया मुनिवरा सिद्धांत साधराः। देवामा सुधा रामायभवा वितश्रीश्र कावत
स 英雄
新
मिनिया ग
Basant
कारप्रति लगायकवा निदाना
संम
मन tn
ना
WHY 1
ि
gr न
NOWINGAM
लग
很感
su ming
dreptur
र
दियंग
(११)
流中
व
न
धजीव
वार नदिया
राति
राकाशनिशान गया श्राथत्री धरा। कदापिका टीकानि सर्वागमानियाला
김밥
लीगलमयामध्या शिक राज्यमगिरिधरकी
दिन
पानव
कम
न
नादिया या करिश
श्रीमदेवजी
(
लावर असम श्री नानुमा नाविनयमुदानश्रीमान्
स
Giala Dhan
त्या किया विधिग तत्प
र
वयपि
माय
करामात वि रामपावनतारहारका
म
एम
म
धन
श्रीश्रीश्री

तावासायि
माया यदी
पहन
सनतास द
चक
ि
दक्षि दशतसा
सर्वताकार श्रीमानडामा निवाि
५.
(૧) પ. પૂ. દાદાશ્રી ધમૂર્તિસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી ગ્રંથાહાર કા. તેમના ઉપદેશથી રાજનગરમાં જિનાગમાં લખાયેલાં અને જ્ઞાનભડારમાં રખાયેલાં તેની ઐતિહાસિક પ્રશસ્તિ
हटावद
(૨) શ્રી રાજસ્થાન પ્રામ્ય વિદ્યા પ્રતિષ્ઠાન જોધપુર (રાજસ્થાન) ના સંગ્રહની શ્રી અચલગચ્છેશ पू. श्री શ્રી ધમૂર્તિસૂરિજીના હાથે લખાયેલ · શ્રી વિચારસાર ગ્રંથ ' ની મરેઠ પ્રતના અંતિમ પત્રય,

Page #95

Pramme

यसमा लाइनिश्रीज्ञानसागरोपाध्यायामरुसेवाग्राम छाबिरतिस्माइदिहीम उलगच्छाधिराजभरकपुरंदरीमदुदय-सागरसूरी वाशिष्यश्रीज्ञानसागरोपायर मदिरवितानुसंधान-समाश्रीदेवबग-बीयबास्पडाबलीसमाहा संत बैंमार्गसीरउक्सनकमीडियौनामोरनगरेळेखकसा चीडरदिपरामचंद्रशासिरिया लावरनंरतुश्रीश्री सरदारपुस्तक तासाठिरियमया यदिशधमा गदंबाममोमीनदीया-धीरस्तुाकुल्यायमस्तु श्रीश्री और राप्रपाजामनगरमाथी सदीरासानहंसराजपासेथीरुपीया ५०माचाही अवलग मोनि मकर कियाउधारक मनि श्रीगौतमसमरजीनामपदेसयो

05(१२)
पनुमणकलामोमचंदयतिम्यानिमाधवणिजामाजाविवदारवतागबोच्छन्ता ईपावलाहाणागवनिशम्यासन्नरेटामेयाधाकहाणपनर दिनपराबणावरसकदी। एकदिवसधशाणमितश्कतासश्स्तानकादाबायलमानिनिनवचननमानश्यात इमामतिसुमारण्यातमारनवियामायनिमअरक्षहसप्तग्रल्लामालमिणामुख तिमुहछनर्गलाबाखासंघच्घविजयवंतवासरावपणशागराष्झतयारकोइनविलदि पाहशतएसागराशसंवतसोलबिडोवरण
कामावशलारवाअदिग्पारसिाहपुरोनयरिरासरचिवानिहांसंहरपारस राविधिरासजेमरगुणेश्या बनावमालावसंकलेसमिचिदरियापामाणदया वावाचलावविधाकृसबलारिसोइनीजाक्षमीमनिमगिणितकाराब स्वस्तिमिदापडाइतिश्राविधिराससमाप्ताहिवश्वलिकाागरुषमाशियरसना निमलसुवनाकामचलाधिरणिनितिमेचभतश्टाका छाडेद्वामेजेबयरवा वाघासऽपोसा अहारहहामेसामाईणाशलतासधुसारापासातेहामिजास पाताया यद्यासानियवासयकरपायोसहतसनामामायारसस्वावतसदकहिया|विshi
(૧) સ, ૧૮૯૩ માં લખાયેલ સં કૃત પટ્ટાવલિનું અંતિમ પત્ર.
(૨) શ્રી વિધિ પક્ષરાસની પ્રતનું અંતિમ મરોડ પત્ર.

Page #96

Jain E
aign internate

परमादकम्मापासवतितविनामंदिरामडुराया पर्याप्तंन्ता वृत्यानतममृतनांस क्याकिंवनिम्न छाम्नास्वाप्रयासेरलमउलजलोहानिसलंघन
नमा किविधेरामशामघणितमनसासवितिःकिंवासवा श्रीपाश्वविश्वविपकृत ठतमतिसंततीवितासागपग्राममायानवस्पजतिगृहागणामा । मास्यवपारसमसाशनंद छानवप्रतिदिन सुयोलाम्पसौनापयोगाबुद्धिवृद्धिप्यातिप्रविलसतियशाराजाराग्य मेगे।यस्पश्रीपाश्रीनावपद र युगलमानधन्यमानास्पात् एवंडीतीस्लितमामतरंगेवाल्मवाक्तरुयाश्रीजटदुष्टकष्टोकटकरदिपटू पाटनेपंचवक्रायः नति नावकानी सुरतरुसहपानात्रिसंधास्पस्वप्रेयसीधरिगतमुधःस्पान्य शस्पासिहि॥ऐतिश्रीजयहोवरसूरिकता सनकका श्रीपार्श्वनादेवस्तुतिः। संवत १० ४६६२५सयल५. नर से रीमाप्रशुभवाम
બી અનંત ાથ છ જૈન જ્ઞાન ભંડાર,
३०२, १२स या ट्रीट, भु -. ३९ साधु साधाए ग्रस्तने अथवा जाबचारीचीयाने जगाववी तेघरमा
र्थथा प ते यतने चारीत्रलेवाला बीजापासेथाए तो तेमासमत
जावन राखतो.॥३७॥ ३८ साधु साध्वीडना तथा स्वगना साधुमलना सुधारामाटे मंझलना
अग्रेश्वर तथा सामान्य साधुके साथ्वी अथवा संघेनीमल कमेटी. नाध्यानमायावेते कायदो कोऽपण नवीनतेमलनाऋग्रेश्वरना समताथाचसारकरे ते सर्वसाधु साध्वीउएं नवीनकायेदानेमान करवो हयात गुरुनामधराव्या सवार कोश्य साधुने स्वगनमानमानवो॥३०॥
श्रा करनीनी बुकनीनकल दरेक साप साधीननेसावी तेरेक साधुसाध्वीर ते कायदा परमाणे नावावरतवा॥ ॥ ३९॥ श्रीअस्तुरखीतं गौतमसागरजीस्वरूपसागरजीसहरते।
(3)

(1) કવિચકચકવર્તી શ્રી યશેખરસૂરિંકૃત વિપુલ કૃતિઓનાં સંગ્રહની તેઓનાં હાથે લખાયેલ પ્રત અને અંતિમ પત્ર. (२) ५. वाहाश्री गौतमसा॥२७ म. सा. ना. हस्ताक्षरनी पि२८ कृति.

Page #97

धारोलिनेसततं पुनःजयंत श्रीगुरुधर्ममूलयो।गणधिराजामुनिसंघपाजकाः अनेकवादीश्वरवाद सिंधशानिमान पंचास्यविजाः क्रियापराश्रीधर्ममूर्तिसूरीशाः मरिश्रेणिवतंसकाकल्याएवषुषोनून विनंतसत्तमाः। तदकिक जरोखराशिध्य:कल्याणसागचकार याचनारस्यानामराजा मनोरमा३पुण्यस्ममिदंस्तोत्रमित्यना। मध्येतिनाक्तिकः। तस्यधानिमहालकीरेते सौख्यदायराइनिश्रीपाईनाथस्थसहलना मानिसंपूर्ण नि॥३निश्रीरस्त॥ संवतवि०१०८. जेवमुद संपूर्णसखितं ली मुनिनीतिसागर लोकसंख्या १५०

RD)(१४)
याणकामयाप माणानश्शनधयाशकानावतातासामाईचतदाईलोलसवरता क्षमतीशामियानातक प्रम्य नियालिक युलप्रमाणात
walaयवावरकादमिपंच मनटोकीहातनियमनपा निसिकाक्रियेतातही क्रियातायोति
a प्रणानदाथासप्रथाविधासकामासासदाईबापालावरुधाममहाशयाईलमुपा तिकृतिसकानदाई यद्यानरक्षरायोजातायावारूपा जानादावमारायलकातायाता नामाद्याडायपरणाकालघुप्ततासुझाशनापत
दमयादादरमदानाद्याहागुरूपरणाकालघुप्तताऊशिनिपतसुरक्षारछंदसिपहसताताशिवमारनहला गिनयमितविहिशुणानिया-नाश्मादाचा हवामाधात्मपरिहिगुमानकानममालिखनानघायल सुशिमिशेतिलपुलाकात-कासकियकसक्षितः वामएकवकनानिएकत्रिंशजवंत रासायहायरिशधाइ नवयक्षिविक्षिाशानदद्याहरूानवयावझलिखुसीवतापसारासमा
म कारमा ग्यातदारयतितिावदि शकवनेनामकीवितंचालान यानन्यायासावर्दकशाहीसामवनयविधामावकमाधायत
एक
शुशानदार करपण्या बाबाविसमापिना दाहाहगुरुसावतातयता दिहिगुणानाधाडपर्वकासमालिखनाल पहाटाचा निशानायकानाला ताकन्नता 22 पुनकी नाकाहाकात्तिईनिदिधानप्सनिसवानासकानावरासयतःविताहाएका परिनिक्षिपनाका पदोममिति नयापुनर्दिमय रमनिराधावदनवावाधावत दक्रमातामुहिम
पातपातातिनानीरजाना कमाउपयद्यिाद्वारा रिएकिके कई लत्या
तापमापकहमादक ज्ञाताविकचनारकदारात मकहानिया तिकिटालमियाका दनाचरेत्यादिनिधिलाउदिवाकवाकराया नाकालाविलयुगानाNE.यावामनायमिशियसालिहाजमश्रिखाबानियाल सितम्रपके काग्रनिताकदारराति रामनग्याकगदानविन कोयालिमबालाघायल एनिअक्षाशककटगुणगणशसिहोतावनाविधापिले साहिशुभ
पकमवलपुर कधिताभिपजग्लुतोला कनामाविमलसरमतिर्विनचावबाकदारसंक्षिववरणयुगाराधानकायविनाशूदानासिरा
हाम्धनासेरणा. कामभावयतनामपविरविमितरनाकराव्या१तिवरनाकरारयछसिषस्था.याला ॥धी: 11ळा लाव कसाक्षात ॥श्चमेकमारसंत कवनिताROS तकपुरताचारितारखवता यमनलिनकमलियमदिभार दिनयतमयकाउनीचामथडी रिकथासयुनपरेमनाछी मनस कस मुरदारमचिपुरानालमुन्नः काकदाचित लावताहिक कालिदासकामाचकनिदातरनाकरा नवल काठविवाघ्य श्रीवासश्कावा अधमदामरहिमोनियमखम उन्नाियाचा योगशाधनमारोबायकावरा श्रीधीस रागदे मासस्यान Raiनविनग्रामद उसाहास्य जयशब रहश्याबनवृत्तपातलीवादियुगाःसदाशिध्यायातबामवलवार
मायामालामा रातकायमदानीरजयामि
IDEOआरटासाबमामाविषपन्ना श्रीमान प्रवराजयतिनिविकरयननयनिकारागढसममित्तायसमयमाज प्रसश्रमिकमाराम ARR
मामणचवकाजीनामधारमादिशक्याश्यतिपयमयानामवहाराहतारिशरनगरनामचिमननयमालिकाखमरिलिजाधिनाnimal देगरयः

(૧) પૂ. ગણિવર્ય શ્રી નીતિસાગરજીએ લખેલ શ્રી કલ્યાણ સાગરસૂરિ કૃત પાર્શ્વ સહસ્ત્રનામ સ્તોત્રની પ્રતનું અંતિમ પત્ર. (૨) શ્રી વૃતરનાકરાવચૂરિની પ્રતનું' વિરલ અંતિમ પત્ર.
( આમાં અચલગચ્છીય મંત્રીશ્વરે ૧૭ ગ્રથો પર અવચૂરિ રસ્યાનો ઉલ્લેખ છે. )

Page #98

(૧૫)
2
CS, T 8
(૧) ભીન્નમાલ (રાજસ્થાન) નાં અંચલગચ્છીય જિનાલયનાં મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથપ્રભુ, (૨) શ્રી જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ તીર્થ ( રાજસ્થાન ) નાં પ્રગટપ્રભાવી જૂના મૂળનાયક શ્રી જીરાવલ્લિ પાર્શ્વનાથ પ્રભુ.

Page #99

FિE 0 0 દ
(૧૬)

કે
કે
: કોઈ કહે
છે
?
બાડમેર [ રાજસ્થાન) ના પર્વત પર સ્થિત શ્રી અંચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળનાયકે
પ્રકટ પ્રભાવી શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ ભગવાન
શ્રી બાડમેરના મુખ્ય ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલયના ઉપદેશક અચલગચ્છેશ્વર યુગ પ્રધાન પૂ દાદાશ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની
ગુરુમૂર્તાિ [ બાડમેર–રાજસ્થાન)

Page #100

શ્રી શત્રુજ્ય મહાતીર્થ પર બિરાજમાન શ્રી અદબૂદ દાદાજીના દિવ્ય પ્રતિમાજી.
.
પર જ
to
'
છે
.
આ
કાકી,
'
જ
'
જ
હા 0 થી
છે
જ
છે
* રોજ
છે
જ
.
છે કે
:
રા
કે જે
કે
આ વિશાળ પ્રતિમાજી સં. ૧૨૪૯માં અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદાશ્રી જયસિંહ સૂરીશ્વરજી મ. સા. ના ઉપદેશથી ભિન્નમાલ પાસેના રત્નપુરના વાસી સહસગણા ગાંધી શ્રેષ્ઠિશ્રી ગોવીંદ્ર શાહે પ્રસ્થાપિત

Page #101

(૧૮) (૧) શ્રી કચ્છી વીશા ઓશવાળ જૈન દેરાવાસી મહાજન [ ભાતખજાર, મુંબઈ) ના તીર્થરૂપ
જિનમંદિરના મૂળ નાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાન.
તો
તમને
કલન જ
વળી ભબાન,
પ્રીજિનનાય શ થવાની
(૨–૩) માંડલ (ઉ. ગુ. માં આવેલાં અચલગચ્છીય બે જિનમંદિરનાં મૂળ નાયક શ્રી વાસુપૂજ્ય •
સ્વામી અને શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન.

Page #102

#SM

ન
મહાવીર કાંતિ મા પધર શ્રી કપિલ
( ૧૯ )
ગંગા શુ
ou
સોફ્ટ 1804થી જિન્દ ભારતની જામ
શ્રી અનંતનાથજી જૈન ટ્રસ્ટ તથા શ્રી ક. ૪. આ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજનના તી સ્વરૂપ જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી અનંતનાથ ભગવાન (ખારેક બજાર, મુંબઈ ૯.)
*Maths, જે હવે કદ કેદારી કાર ગોતાભાગન
LUM
જીમ ક ાનો માટે
સો
આજ જિનાલયમાં પહેલા માળે આવેલી દેરીમાં પૂ. અચલગચ્છાધિરાજ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ, જમણી ખાત્રુએ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિની પાદુકા, ડાબી માજુએ અચલગચ્છાપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસિરજી મ. સા. ની પાદુકા

www.jalnelibrary.org

Page #103

(૨૦) શ્રી ક. વી. એ. ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજનના ઘાટકેપર
(પૂર્વ) ના દેરાસરના મૂળનાયક
શ્રી માટુંગા કચ્છી મૂ. | જૈન દેરાસરના મૂળના
.
આ
જ
છે.
છે
જો
કે
જ
શ્રી સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ ભગવાન
શ્રી જીરાવલ્લિ પાર્શ્વનાથ ભગવાન

Page #104

(
2)
શ્રી મુલુંડ [ મુંબઈ ] જૈન દેરાસરના મૂળ નાયક શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી ભગવાન

Page #105

( ૨૨ ) (૧) શ્રી સાંતા ક્રુઝ-પૂર્વ (મુંબઈ) માં શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ આદિની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. વાસક્ષેપ
નાખી રહ્યા છે.
(૨) શ્રી પારેલા જૈન તીર્થ (ખાનદેશ) ના મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન

Page #106

(૨૩)
સ.
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. શ્રી ગુગુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબના હસ્તે ૨૦૩૫ વૈશાખ શુદ્ઘ ૩ના શાંતાક્રુઝ ( પૂર્વ ) માં ૧૪૮ જેટલા આરસના જિનબિંબેની ઐતિહાસિક અંજનશલાકા અને પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. શ્રી કલિકુડ પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થં-શાંતાક્રુઝ (મુંબઇ)

અચલગચ્છીય જિનમંદિર (સુરત) ના મૂળનાયક શ્રી સંભવનાથ ભગવાન

Page #107

(૨૪ )

શ્રી કે. વી. એ. દે. જૈન મહાજનનું શ્રી સુવિધિનાથ જૈન મંદિર
( લાલબાગ – મુંબઈ)
શ્રી ક. વી. એ. દે જૈન મહાજન હતકના શ્રી લાલવાડી જિનાલયના મૂળન યક શ્રી સુવિધિનાથ ભગવાન,

Page #108

(૨૫)
લાલવાડી જિનાલયમાં દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી અને શ્રી મહાકાલી દેવીની મૂતિ આ સહિત દેવકુલિકાઓ
ભાતબજારના શ્રી આદિનાય જિનાલયમાં દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી અને શ્રીમહાકાલી દેવીની મૂર્તિઓ સહિત દેવકુલિકાઓ

Page #109

-
શ્રી અનંતનાથ જૈન ટ્રસ્ટનુ' શ્રી આદિનાય જૈન દેરાસર (જૈન સેનેટેરીયમ ભાંડુપ, મુંબઈ)

(૨૬)
અલપાઈ જૈન શ્વેતાંબર દેરાસરના મૂળનાયક શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામિ ભગવાન

Page #110

(ર૭)
અચલગચ્છ સંઘના જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથ ભગવાન બબા શેરી, રાધનપુર [ઉ. ગુજરાત
શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન મહાજન, ગદગ (કર્ણાટક) ના દેરાસરના મૂળનાયક શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ ભગવાન

Page #111

(૨૮)
શવિધવષ્ય 21.2ધામાં युगमवावदादाश्रीकल्याण सागर
રઝી ગgliાથ 67
आदि नाथाय
श्रीयमनाथायनमः
ઈ
(૧-૨) અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આ. દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની નિશ્રામાં બાડમેર (રાજસ્થાન )માં થયેલા અંજનશલાકા--પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ વખતના નૂતન જિનબિંબ આદિ. (૩) પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ મ. સા.ની ચતુર્થ જન્મશતાબ્દિના મહોત્સવ પ્રસંગે ભાંડુપ [ મુંબઈ માં રથયાત્રા.

Page #112

(૨૯)
+ ગ
= 1.
કરે છે
. દર

જામનગરના રાજવી જામ લાખાજીને પ્રતિબોધ આપતા યુગપ્રધાન પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી તેમની પાસે ઉપસ્થિત રહેલા શ્રેષ્ઠી શ્રી રાયશી શાહ, મંત્રી બાંધવ શ્રી વદ્ધ માન શાહ, શ્રી પદ્મસિંહ શાહુ તેમ જ શ્રીમતી કમલાદેવી ઈત્યાદિ ]

Page #113

(30)
श्रीमत्याजिनामाकरणःकल्याणकंदांबदवि वादियराखरवाशसंशयमावकमासकालाविनाम नारसमाहवामानापमाकारुण्यावसकलाधरसरवानी पावापाउमाशकामाकरीत्यविस्त कमलाविनासायाने विवाकिमनीयमनतशीलोटी उऊयंतनिकटविकटाक्षिता मावासारवावनियमदालेलामाशागतीरामनीटर वाराणशसादपशिरचनासविराटोवीनियानवीननग। शक्षितिखदशमोधववस्वानाननरिसादिनलंशिकवावासीमा मानिनियाकालाविष्ायालयाक्निनिससितंयतिमानक्षेत्र जीवाड्याहाकितनऊलावतंसाश्रीवास्यहमसंगतीनताला विनियरिश्रीमंधारेमुरसाधुमागीचक्रवारीदतवरणमा
सम्यक्सामादियधनाढढीठातायतसपरिवादापित संसानिधियगासंघेश्वउक्षएिशिसवामानातदीयेस सिदाशिवमधिशेषमादपसिंहासिंदघनश्चालितसिंहासि दीविझसिंहाकविचकवली धमपितासिंदविनायकामाश्रीमा माहेश्यालमारियायशमसोमामिनानिमायाकीजिताग्रीक यकालिमरियावादिहिरोयकेसरीवासिकांतसिंकलीविला सिकारीधारीवागाजावधिशाणायामहर्तिकदीयमतिक्षण यसजियकाका विवरखमन्त्रावासमायालेविसमवीरवकमालामाया,
विक्षिपदयात्राममोहादसभकल्याणसागस्याङटानावरियंभव मावतपालकासकामावाल्यामानासतर्गतीरादिवाणकलाछ सवनश्रीसिनवामितिहेकालोसमतादाक्षितितले श्रीउसनोक्तिः पालीवडीवरनासतमा दिसादानियादीयोहरपालना मादिवानादायसपटीनाशववाश्रीयमराजसिंहलामाक्षिकाकोटि
सलमाMemश्रीमालामरसटल्याभाकाफलोमास वहमानवापसिंह Eञासदायमात्रयशासाहियोवईमानस्पनिंदनाथदानायगावी राही Faयानारयातामाहनगमानवी-दापसिंहावारवायमाप्रया
रानीपातजरपालारगमनावरामीश्रीपादकीयानारायणमनी दारात्याकाकामयालदारमत्महोदयाहासाहिश्रीश्यालयावातित दामकाजालवावरावा सादामध्यहोवारिकरयनालयामामात्य परमात्यायाहिशीवदयालयासहायोटारदेशमावगरकामश्रीजाजशल्यामज सवनवाविजायायायवल्सनालयामारभारामदेवजी मावासावादिपुरयाकलाशमादिताक्षरतीकाक्षिकविधानप्रतिमाप्रविधायक मस्यामानावानजबुभवासासायासंदविलासवासार।
माजी असवासारख्यामायबाजनयसागरमाणाव्यसालमा
अपर प्रकाशमा जाममाए भी योनि मुकाराममायामानाकामालीनीices manीपीनी प्रतीकामायालयामलमा आयाम बासमतासालाना.मसम्बnिlanmitml वारसाहसीना
मा
પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રેરણાથી મંત્રીશ્વર બાંધવો શ્રી વદ્ધમાન શાહપદ્મસિંહ શાહ કારિત જિનમંદિરનો શિલાલેખ [ચાંદી બજાર, જામનગર – સૌરાષ્ટ્ર)

Page #114

(૩૧)
[ ઉપર ] - જામનગરમાં પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી શ્રી વદ્ધ માન-પદ્રસિંહ શાહ કારિત ભવ્ય જિનાલયના મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન
[ નીચે –ભવ્ય જિનાલય

Page #115

(૩૨)
અચલગચ્છાધિરાજ પ. પૂ. દાઢાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રેરણાથી જામનગરમાં શ્રી રાયશ શાહ કારિત ઉત્તળકાય ભવ્ય જિનાલય અને શ્રી ચૌમુખજી ભગવાન મૂળનાયક શ્રી સંભવનાથ સ્વામી.

www.jalnelibrary.org

Page #116

(૩૩)
શ્રી રાયશી શાહ કારિત જામનગરના ચેરીવાળા જિનમંદિરમાં શ્રી ભાભા પાર્શ્વનાથ ભગવાન.
અચલગ છેશ્વર પૂ. દાદાશ્રી ધર્મમૂતિસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી નિર્મિત જામનગરના જિનમંદિરમાં પ્રતિષ્ઠિત તથા સમુદ્રમાંથી પ્રગટ થયેલા ચમત્કારી શ્રી નેમનાથ ભગવાન.

Page #117

(૩૪)
શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થના મુખ્ય જિનાલય પાસે જતાં વચ્ચે આવતા શ્રી વદ્ધમાન શાહ અને શ્રી પદ્મસિંહ શાહ કારિત જિનમંદિરય
ভতৰৱেগে04 সনিকাহফিলাফঝখামাহফanu সাক্ষাৎ તમાચા ગઢિયાર મ્યા Eદાફિકીર્થરાળmi: શક્ષણાત્ર
mક્રિkinawfક્ષશિમાગમગીરાઇમ રીવાઇOા દરિયામાં રાશિ દી, શ્રીમજિનિાપત્રિીજા 82 દંપતીને બાળક થો Gિળમિils UI] Sલીસને
વાવામિનાયી. H1ઈ રીતે કરી
Paના શિgિ
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ અને શિષ્ય વિનયસાગરજી ઈત્યાદિ દ્વારા લખાયેલી સચિત્ર શ્રી સંઘયણી સૂત્રની પ્રતનું અંતિમ પત્ર. વિશેષ માટે જુઓ સારાભાઈ
નવાબને લેખ [ પૃ. ૨૫૪ ]

Page #118

(૩૫) (૧) જામનગરના શા તેજશી શાહ જિનાલયના | (૨) ભૂજના અચલગચ્છ જિનાલયના મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ
મૂળ નાયક શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ
TI ,
'
माय मानवलयदार बलम
le
R
of
ક
F
(
|
છે
,
,
F
(૩) શ્રી મેસતુંગસૂરિયુકત સૂરિમંત્રસહ સપ્તવલયદર્શક યંત્ર

Page #119

(૩૬) (૧) કચ્છનું ગૌરવવંતુ શ્રી ભદ્રેશ્વર (વસઈ) પ્રાચીન જૈન તીર્થ
િનવાર ના કરી
રીત ક્રમ
કે મારા ના જવાર જ
ન શ ક કર' ની જ .
(૨) પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. પિતાના પ્રથમ શિષ્ય સાથે
તથા શ્રી ભદ્રેશ્વર તીર્થોદ્ધારક નવાવાસ [ ક૭ ]ના શ્રી આસુભાઈ વાઘજી શ્રી વાસુભાઇ વાઘજી અને નારાણપુરના વ્રતધારી શ્રી ઠાકરશી ડુંગરશી.

Page #120

(૩૭). (૧) ભદ્રેશ્વર તીર્થના જૂના મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન
ઉના તળીય કે
(૨) ભદ્રેશ્વર તીર્થના મુખ્ય જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી મહાવીર દેવ

Page #121

( ૩૮).
અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિજી દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત
ભુજપુર [કચ્છ]ના સવાસો વરસ જૂના જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ ભગવાન.

Page #122

( ૩૯ )
શ્રી કચ્છ ભુજપુરના નૂતન જિનમંદિરના ભયરામાં આવેલા મૂળનાયક
શ્રી કેસરીઆ આદીશ્વર પ્રભુ

Page #123

TTI
(1)
કચ્છ ભુજપુરનુ દેવ વિમાન જેવું રમશુય નૂતન જિનાલય તથા અચલગચ્છ ઉપાશ્રય,

Page #124

( ૪૧ )
દેવવિમાન સદશ અચલગરછીય જિનમંદિર મુદ્રા-કચ્છ]
શ્રી નરશી નાથા ટૂંક [શ્રી શત્રુંજય તીર્થ–પાલીતાણા

Page #125

{૪ર)

કચ્છની પંચતીથીના ગૌરવ સમા શ્રી સુથરી જૈન તીર્થના શ્રી ધતકલેલ પાર્શ્વનાથ જીના વિશાળ
અને ભવ્ય જિનાલયનાં દૂરનાં અને નજીકનાં કલાત્મક દૃશ્ય

Page #126

(૪૩) (૧) શ્રેષ્ઠિ શ્રી કેશવજી નાયકની ભવ્ય ટૂંક [ શ્રી શત્રુંજય તીર્થ–પાલીતાણા ]
(૨) કઠારા તીર્થના મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન (૩) સુથરી તીર્થના મૂળ નાયક શ્રી ધતકલેલ પાર્શ્વનાથ ભગવાન (સપરિકર )
Education International

Page #127

}}}
( ૪૪ )

I
કદી જોયા ક
(૧) શ્રી કોઠારા (કચ્છ)નું તીરૂપ ગગનચુખી વિશાળ જિનમંદિર અને જિનાલયના કલાત્મક મુખ્ય પ્રવેશ દ્વાર
(૨) શ્રી ભદ્રેશ્વર તીનાં મુખ્ય જિનાલયની કતરણી અને રૂપેરી રંગકામ,
Th

Page #128

(૪૫)
શ્રી અનંતનાથજી જૈન દેરાસર ટ્રરટ હસ્તકના કુમઠા (કર્ણાટક)ના તીર્થ રૂપ જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાને
તીર્થ રૂપ
શ્રી ચંદ્રપ્રભારવામિ જિનાલય
(નલિયા-કચ્છ)

Page #129

(૪૬ )
શ્રી જખૌ [ કચ્છ ]ના જૈન તીર્થની રત્નસૂંકના કલાત્મક મુખ્ય જૈન દહેરાસરે.

Page #130

(૪૭ )
(૧) તેરા (કચ્છ)નાં મુળનાયક શ્રી જીરાવલ્લા પાર્શ્વનાથ પ્રભુ, (૨-૩-૪) સાંયરા, ગોધરા, નલિયાનાં જિનાલયનાં ઉન્નત
કલાત્મક રિાખરાનું દર્શન.

Page #131

(૪૮ )
શ્રી સુથરી તીર્થની ધર્મશાળામાંની દાદ્રાવાડી
તેરા [કચ્છના તીર્થ રૂપ મૂળનાયક શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથ ભગવાન

Page #132

(૪૯)
M
માંડવી (કચ્છ)નાં અચલગચ્છીય જિનાલયના મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનાં પિત્તળના ભવ્ય પ્રતિમાજી
આ જ જિનાલયમાં દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની દેરી
+

Page #133

(૫૦)
અચલગચ્છાધિરાજ પૂ ઢાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી દ્વારા પ્રતિબંધિત કચ્છના અધિપતિ મહારાવ ભારમલ્લજી (પ્રથમ )
કશtણ સાડ
૧ સાગર સૂહિ.
ELEL ALS
| કઈ રાત્રિનું
પ. પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા નું ગુરુમંદિર ( જામનગર-સૌરાષ્ટ્ર )

Page #134

(૫૧)
ગઢશીશા (કચ્છ)ના જિનમંદિરના પ્રાંગણમાં દાદા શ્રીકલ્યાણસાગરસૂરિનું
ગુરુમંદિર,
પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના અગ્નિ સંસ્કાર સ્થળે સ્તુપ (ભ), દાદાશ્રીની મુતિ
અને પગલાં ભુજ [ ક૭.
ભૂજ | કચ્છ માં
થાભનાં ગુરુમંદિરમાં પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ અને
૫. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજીની ગુરુમુતિએ.

Page #135

(પર)
(૧) દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના એતિહાસિક પાટ પર આરસને વિશાળ
પાટ અને શિલાલેખ (ભુજનાં અચલગચ્છના ઉપાશ્રયમાં ) (૨) ભદ્રેશ્વર તીર્થ [ કચ્છ ની ભમતીમાં નં. ૧૬-૧૭ વચ્ચેની દેરીમાં | દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પાદુકા.
(૩) શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનું ગુરુમદિર (અંજારના અંચલગચ્છીય જિનમંદિરમાં )

Page #136

(૫૩)
બાડમેરના મુખ્ય
જિનાલયમાં . દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની ગુરુમૂતિ"
(૧) શ્રી શત્રુજ્ય તીર્થની મુખ્ય ટૂંકમાં અચલગચ્છીય ગુરુ દેરી. (૨) શ્રી જખૌ તીર્થમાં દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની ગુરુમૂર્તિ અને ગચ્છનાયકની
ગુરુપાદુકાઓ.

Page #137

(૫૪)
(૧) અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા., દાદાશ્રીની જમણી બાજુ પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણી મ. સા., મુનિશ્રી અમરેન્દ્રસાગરજી મ. સા., અને શ્રી સઘના આગેવાન શ્રાવકો.

W
(૨) પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા., પૂ. મુનિ શ્રી નીતિસાગરજી ગણી, અને હાલારનાં અચલગચ્છીય આગેવાન શ્રાવકો.

Page #138

(૫૫)
(૧) અચલગચ્છાધિપતિ પૂ દ્વાદાશ્રીગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. દ્વારા સ્થાપિત માંડવી
[કચ્છ ના શ્રી શાંતિનાથ જિનાલયના જૈન જ્ઞાન ભંડારનો શિલાલેખ. (૨) ડેલીમાં બેઠેલા વાવૃદ્ધ દાદા શ્રી પૂ. ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. અને તેમની પાછળ
ઉભેલા વૈયાવચ્ચ નિપુણુ પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી ગુણસાગરજી મ. સા. (હાલ આચાર્યશ્રી)

Page #139

પ. પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી ગુણુસાગરજી મ. સા, [સ. ૧૯૯૮]
ANS N
(૫૬)

પ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સૂરિપદ્મ વખતની તસ્વીર [સ. ૨૦૧૨]
૫. પૂ, આચાર્ય દેવશ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ.
સા. અને પ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગુણુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ને સ'. ૨૦૧૨ ના વૈશાખ શુદ ૩ ના મુંબઈમાં શ્રી અચલગચ્છ ઉત્કર્ષી સંઘના ઉપક્રમે સૂરિપદ અપાયેલ તે પ્રસ ંગની તસ્વીર

Page #140

(૫૭) અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની પૂર્વવયની તસ્વીર.
વ્યાખ્યાન આપતા પ. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.
પ. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની
એક લાક્ષણિક તસ્વીર
તપાનિધિ બા. વ્ર, શાંતમૂતિ પ. પૂ. સ્વ. આચાર્ય દેવશ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
અધ્યાત્મરસિક પ. પૂ. સ્વ, આચાર્ય દેવ
શ્રી નેમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.

Page #141

(૫૮)
(૧-૨) પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રીગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. અને તેમના શિષ્ય | (૩) આગમપ્રજ્ઞ, Wવીર પૂ. મુનિરાજ શ્રી કીર્તિસાગરજી મ. સા.

Page #142

(૫૯)
અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ આચાર્ય દેવશ્રી ગુરુસાગરસુરીશ્વરજી મ. સ., પૂ. મુનિશ્રી કીર્તિ સાગરજી મ. સા., પૂ. મુનિશ્રી ગુણે!દયસાગરજી મ. સા. (હાલ આચાય) આદિ ઠાણા ૧૬ [સ. ૨૦૩૨: રાયણ કચ્છ]
KEV
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા., પૂ. આ. દેવ શ્રીગુણુાદયસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા., પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. અગ્નિ ઠાણા ૧૫ [સ. ૨૦૩૫, ચૈત્રી એળી : ચીંચદર-મુંબઈ]

Page #143

(o)
શ્રી આરક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. મામ્ચાર કરી રહ્યા છે [સ. ૨૦૧૭ મેરાઉ-કચ્છ
ઉપરાક્ત વિદ્યાપીઠનુ” ઉદ્ઘાટન શ્રેષ્ઠિ શ્રી ભવાનજી અરજણ શાહ કરી રહ્યા છે.
(સ. ૨૦૧૭ મેરાઉ-કચ્છ)

Page #144

(૬૧)
શ્રી આર્યરક્ષિત જન તથા કાન વિંધાપા 6.
(
| સાબ.ન સી કહાણા સતસતીત કીન તત્વજ્ઞાન વિક વિધાપી 6. ૭ - શ્રી અચલગચ્છાદિપ પ પ આચાર્યદેવ શ્રી ગણ સાગર સૂરિશ્વરજી મ. સઉ) | મેરાઉ - ક છે.
(બુધવાણ તાર-૬-૭૪)
કિદધાટન નરમ બુધવાર તા ૧ર૬ ૧૭ના
શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ હસ્તકની શ્રી કલ્યાણુ-ગૌતમ-નીતિ જૈન તત્ત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી સહ આગેવાન શ્રાવકે [ મેરાઉ–કચ્છ ]

Page #145

(૨૨)
-
3
આ
-
જે
છે
જે કરી
.
કરી
જાય
છે !
અચલ (વિધિ પક્ષ) ગચ્છ પ્રવર્તક પૂ. દાદાશ્રી આર્યરક્ષિત સૂરીશ્વરજી મ.સા. ની નવસેમી જન્મતિથિ સં. ૨૦૩૫ શ્રાવણ સુદ ૯ નાં શ્રી ગોરેગાંવ અચલગચ્છ જૈન
9. મૂ. પૂ. સંઘે પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ઠા. ૫ ની નિશ્રામાં ઉજવેલ તે વખતે પૂ. દાદાશ્રીના જીવન ચરિત્રની તૈયાર કરાયેલ છબિનું દૃશ્ય.

Page #146

જ વસ
કે
છે
શ્રી દાદી ક૯યાણ
|
20-)
0 -
CT CT 27 |
મી (વી.
દાદાશ્રી. કલાલીગ સીલજીની એને જેનું શનિ ની ઉજૂધ ફિશી
- -
સ'. ર૦૩ર ના ચાતુર્માસમાં ઘાટકોપરના શ્રી જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થના ઉપાશ્રયમાં સાદેવી શ્રી પુણ્યદયશ્રીજીની પ્રેરણાથી પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની ચતુથ" જન્મ શતાબ્દિ નિમિત્તે આલેખાયેલ 'ગાળી સહુ આકર્ષક વિવિધ ૪૦૦ ગલીઓનું ભવ્ય દ્રશ્ય.

Page #147

ચાપ..
એ ગચ્છાધિરાજ પપુ.યુગપ્રધાન દો" કલ્યાગરસુરીશ્વરજી મ.સાહેબની જન્મ
શતાબ્દિ મી સ્મૃતિ નિમિ
RIEDી કયા ધારાસપુરીજૈન
પાઠશા ભો૫.
અચલગચ્છાધિરાજ પ. પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દિના મહોત્સવ પ્રસંગે દાદા શ્રીના ગુણાનુવાદુ અને જૈન પાઠશાળાના ઉદ્ઘાટન
સમારંભ [ ભાંડુપ-મુંબઈ)

Page #148

श्री विशालनाथ स्वामी પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગર સૂરિ દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત વિશાળનાથ રવામીની ભવ્ય પ્રતિમા.
મૂળનાયક ભગવાન (પટણા – વિહાર )

Page #149

ી

થાણા તીર્થના જૂના જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાન | (જેની અંજનશલાકા વિ. સં. ૧૯૨૧માં શ્રેષ્ઠી શ્રી કેશવજી નાયકે કરાવી હતી.)
કોઠારાના જિનાલયની દેવકુલિકામાં દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિની
ગુરુમૂતિ તથા અચલગચ્છની પટ્ટધરોની ગુરુપાદુકાઓ

Page #150

( ૬૭ )
કારણ છે ?
શ્રી ચંદ્રપ્રભુ જિનાલય – કાચીન

www.jalnelibrary.org

Page #151

અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના શિષ્યરત્ન પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ની નિશ્રામાં ઘાટકોપર (મુંબઇ)માં પ્રથમ વાર યેાયેલા દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર [સ. ૨૦૩૩–૩૪)ના બેઠેલા યુવકો અને વિદ્યાથી આ સામાયિકમાં બેઠા છે.
(૬૮)

Page #152

(૬૯)
શ્રી જીરાવલલા પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થ [ ઘાટકેપર - મુંબઈ ] માં સર્વ પ્રથમ વાર પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી જૈન જ્ઞાનસત્રનું સં. ૨૦૩૩-૩૪ માં આયોજન થયેલ, તેના ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે
ઉપસ્થિત આગેવાન શ્રાવક,

Page #153

(૭૦) સં. ૨૦૩૩માં પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણ સાગરસૂરિજીના ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દિ વર્ષમાં નીકળેલ
ક૭ પાલીતાણા છ'રી પાળતા જૈન સ ઘની કેટલીક તસ્વીર..
એ. જ
(1) છ'રી પાળતા જૈન સંઘનું જિનાલય (૨) છ’રી પાળતા સંઘના શ્રી સિદ્ધિગિરિનગર અને
તંબુઓનું દૃશ્ય તથા યાત્રિકગણુ.

Page #154

(૭૧)
(૧) જામનગર સકલ જૈન સંઘે ચાંદી ચેકમાં કરેલ બહુમાન વખતે ઉંચા મંચ પર અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી પૂ. આ. શ્રી ગુણ સાગરસૂરિ, પૂ. આ. શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરિ, પૂ. મુનિરાજ શ્રી લબ્ધિસાગરજી મ.,
પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સમેત મુનિવર તથા સંઘપતિઓ | Jain (૨) છ’રી હેઠળતા જૈન સંઘમાં અચલગચ્છીય સાદેવીગાણg of Use Only

Page #155

( ૭૨ )
કચ્છ પાતિાણા છ'રી પાળતા જૈન સંઘની તસ્વીરો,
(૧) યાત્રિકગણની એકજ ઈચ્છા હતી કે જલ્દીમાં જલ્દી દાદાને ભેટીએ શ્રી શત્રુ ંજય તીથૅ ના મુખ્ય જિનાલયનાં ઉ-તુંગ શિખરનુ` કલાત્મક દન, (૨) છ'રી પાળતા સંઘ દરમ્યાન દરરોજ શત્રુજય તીના પટ સામે પૂ. ગચ્છાધિપતિ આચાર્ય દેવ સહ શ્રી ચતુર્વિધ સ ંઘની ખમાસમણા કાઉસગ્ગ ચૈત્યવંદનાદિ આરાધના વખતનું દ્રશ્ય ry.org.

Page #156

700x
( ૭૩ )
કચ્છ પાલિતાણા છરી પાળતા જૈન સંઘના સઘપતિએ તથા સંઘમાતા
(૧) ડાબી બાજુથી સંઘપતેએ શ્રી લખમશી ઘેલાભાઈ સાવલા, શ્રી વિશનજી ખીમજી છેડા, શ્રી શામજી જખુભાઈ ગાલા (જામનગર જૈન સંઘે કરેલ બહુમાન પ્રસ ંગે (૨) જમણી તરફથી સંઘવણ્ણા શ્રીમતિ રતનબેન લખમશી, શ્રીમતિ કેશરબેન વિશનજી, શ્રીમતિ ગંગાબાઈ શામજી તથા યાત્રિક એને

Page #157

(૭૪) કચ્છ પાલિતાણા છ’રી પાળતા જૈન સંઘની કેટલીક તસ્વીર.
(૧) શત્રુજ્ય તીર્થ (પાલીતાણા) માં અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરિજી મ. સા. ને
શ્રી અ. ભા, અચલગચ્છ જૈન સંઘના પ્રમુખ શ્રી નારાણજીભાઈ શામજી ઉપપ્રમુખ શ્રી રવજીભાઈ ખીમજી * અચલગચ્છ દિવાકર ” બિરૂદનું બહુમાન પટ્ટ અર્પણ કરી રહ્યા છે (૨) છ’રી પાળતા સંઘમાં ઠેઠ સુધી
આ કુતરીએ યાત્રા કરેલ. શ્રી વિશનજી લખમશી વાસક્ષેપ નંખાવી રહ્યા છે.

Page #158

( ૭૫ )
શ્રી અચલગચ્છીય નવ્વાણુ યાત્રિક સંઘનું દૃશ્ય : શ્રી શત્રુ જ્ય તીર્થ તલેટી (સં. ૨૦૩૫)

પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિત સૂરીશ્વરજી મસા. ની નવમી જન્મ શતાબ્દિ, અ: 8મી સ્વર્ગશતાબ્દિ નિમિત્તે શ્રી શત્રુ જય (પાલિતાણા ) મધે શ્રી ચતુર્વિધ સંઘની નવાયાત્રા. શ્રી શત્રુ જય મડાતીર્થની તળેટીમાં પૂ મુનિશ્રી કવીન્દ્રસાગરજી મ., પૂમુનિશ્રી મહોદય સાગરજી મ., પૂ. મુનિ શ્રી પુણ્યદયસાગરજી મ., તથા સાધ્વીજીઓ તથા સંઘપતિ બંધુઓ શ્રી શામજીભાઈ તથા મોરારજી જખુભાઈ સમેત
શ્રી ચતુવિધ સંધ આરાધના કરી રહેલ છે તેનું દ્રશ્ય.

Page #159

R
:
૩

શ્રી ક. ૮. ઓ. જૈન જ્ઞાતિના આગેવાન શ્રી નરશી કેશવજી ઇત્યાદિ શ્રાવકે (સં. ૧૯૯૮) અચલગચ્છાધિપતિ
શ્રી પૂજ જિનેન્દ્રસાગરસૂરિના પાટ મહોત્સવ વખતે

Page #160

( ૭૭ )
અધિવેશનની આછી ઝલક (તસ્વીરોમાં) અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની નિશ્રામાં મુંબઈ (ક્રોસ મેદાન )માં સં. ૨૦૩૬ માં ભરાયેલ શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ ( વિધિપક્ષ) શ્વે. ચતુર્વિધ જૈન સંઘના
| દ્વિતીય ઐતિહાસિક અધિવેશનની વિવિધ તસ્વીરા (૧)
છા Eશાવાળા તરઢળી પ્રી

Page #161

ન દર્શન દ્વારા

અનુરાગ ગાયબ દ્વારા
( ૮ )
દ્વિતીય અતિહાસિક અધિવેશનની વિવિધ તસ્વીરા (૨)
વાવના સહ અને

Mixe

Page #162

( ૭૯ )
દ્વિતીય ઐતિહાસિક અધિવેશનની વિવિધ તસ્વીર (૩)
Relian

Page #163

(૮૦),
દ્વિતીય ઐતિહાસિક અધિવેશનની વિવિધ તસ્વીર (૪)
-
a e ,

Page #164

પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ની નિશ્રામાં સ. ૨૦૩૩ નાં ઘાટકોપર ચાતુર્માસમાં જીરાવલ્લિ શ્રી પાર્શ્વનાથ દેરાસરમાં માતુશ્રી મેઘબાઇ ઘેલાભાઇ પુનશી નવાવાસવાલાના સ્વર્ગવાસ નિમિત્તના મહાત્સવ પ્રસંગે ૪૦ જેટલા નૂતન ચિત્રપટ્ટોન' જાહેર પ્રદશન રખાયેલ
જેમાંઅચલગચ્છેશ શ્રી આય રક્ષિતસૂરિએ ભદ્રેશ્વર તીર્થાદિ ૧૪ સ્થળા પર એક જ સમયે પ્રતિષ્ઠા કરેલ તેનું ચિત્ર.
(૮૧)

Page #165

(૮૨ ).
સ, ર૦૩૩ માં યોજાયેલ “ ઘાટકોપરમાં ચિત્ર પ્રદશન”ના ચિત્રો : (૧) અચલગચ્છશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કચ્છથી શત્રુંજય તીર્થને છરી પાળ સંધ (સં. ૧૬૪૯) (૨) અચલગચ્છશ શ્રી ગુણસાગરસૂરિજીની નિશ્રામાં કચ્છથી શત્રુંજય તીથને છરી પાળ સંધ (સં. ૨૦૩૩)

Page #166

માતુશ્રી પુનઈબાઈ જે. સાવલા અચલગચ્છ જૈન ધર્મશાળા (સમેત શીખરજી તીથ) ના પ્રમુખ સંઘવી શ્રી ઝવેરચંદ જેઠાલાલ સાવલાએ સમેતશીખરજી તીથને ટ્રેન દ્વારા સંઘ કાઢેલ, તેઓના બહુમાન સમારંભને ફોટા |
(નીચે)
(૮૩)

(ઉપર) 4 સંધવી શ્રી ઝવેરચંદ જે. સાવલાના સૌજન્યથી તેઓશ્રીના ગેલેક્ષ એપાટમે ટ (મલાડ ) ના પ્રાંગણમાં શ્રી આયુરક્ષિત જેન યુવક પરિષદને પ્રથમ વાર્ષિકોત્સવ ઉજવાયેલ તે વખતની ઉપસ્થિતી.

Page #167

( ૮૪ )
છે ભગવાન
જ ન વાન
પ્રભુએ
પત સ્વામી
શ્રી જૈન આશ્રમ તીથ (નાગલપુર) ના મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન
લગરછાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની નિશ્રામાં જૈન આશ્રમ ઉપર શ્રી કે. વી. એ, આગેવાનો શ્રી મેઘજી સેજપાળ જૈન આશ્રમના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે બહુમાનને જવાબ આપતા ગુરૂભકત શેઠશ્રી મેઘજી, સેજપાળ,

Page #168

શેઠ શ્રી ડોસાભાઇ અભેચંદના ભંડાર (ભાવનગર) ની હસ્તપ્રતિ

STAR
Dianaanaanमानमाथामस्मयादिनि नगचिकनितिनिशिमविपनचकविका गयर नाथामस्त्रदिनाजिनवचनननमलविवहानतमदाविधानियचकीरथशास्त्रवि 10atmमिदमरयारयाम्यावसनावानिदयुगापयतिचिन्तयजनाउदाघमादसवपनामा
रिनयचक्रवारमारिधर्मगलाशिासनम्ववक्ष्यमावलासदारामिाघस्नमादायगया। थिनास्वमित्यादिायामातातिायशिनानमा मातिवाव्यावियादिकलाबान्तिकोवाकिया। यमावाशाएवाभर्वपरमातादिमकाजाननशासाननयायतऽतियता चाचा दवा.तातापक्चरराव रामरम
रामिःसमालदिवानाविकिपरकामा एकादिलि.मायामिकर्मकारण्याकिविमिाके मायगाकाका सारा गाया निसमवायायाघागरकविमा ग्रिजिअपशयावया मध्यावागिताताया भियान तातावड्यादानंदवानघागनिस्वित्ययगाढवनालना ईमधिकिाजाकारनपक्षक ॥तावानामपियानाविकपारनाविकरुयायशावारीरादित्तिरतमम्यतम्यवतानादापादिस्य नियमनयावनासकाराबानियामतधानानंदानेमविवाइयायामापरम्परता
यमदविवादासयमनमनंगामातायियानकच्चातापवंदतत्यायनिममुग्धमा हसनमा
पत्रांक

(12)
विधायकलिसिधयामिमित्यतस्पमयचक्रनाम श्या ऊसमानदारानासययमिएितश्यारित करना दिवापिपरछाचिनशसिपानिजवनप्रजातियवाममिदनामयदणचम) गुलकल्यालयापरंपरमाप्रमियमतिaroतमिवियोवनगर।
मिटवत्सतिप्रिय रुक-anal सिमन्मलदिमायणपालना नयनसम्म समानाgarhse
नतजामार्थकतारयाणा मतविशालममिकाला पकनानासरीमानगnिgl माध्यामाभविश्यशाळामिडाएकनम्नलिमाथि SHREnfielranतिमिलाराम माशचरवमगिरशश्नामाश्विारो।। मानामिनामनामकामनाकामगारदिशस्विातानंदतानअननका HPURins महाशमानस्यामविददनीयताद्वाजmaraनिरवालय
ગઢરાંગણમાંથી પ્રગટ થયેલા કચ્છ ગોધરા જિનાલયનાં મૂળનાયક શ્રી કેશરીયા આદિનાથ ભગવાનના ભવ્ય પ્રતિમાજી.
જ્યાંથી સં. ૨૦૩૩ ના મહા સુદ ૫ ના કચ્છથી શત્રુંજય તીર્થના છ’રી પાળતા
સંઘનું મંગળ પ્રયાણ થયેલ.

पत्रांक ५१२ શ્રી મલવાદિ ક્ષમાશ્રમણ ભગવંત દ્વારા રચિત શ્રી દ્વાદશાર નયચક્ર ગ્રંથની અચલગચ્છશ પૂ. આ. શ્રી ધમમૃતિસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સદુપદેશથી’ મંત્રી ગોવિંદના પુત્ર પુજે
સત્તરમા સૌકામાં લખાયેલી અતિવિરલ પ્રત.

Page #169

पारियनिरिवरदियांद.सागसारकमलारिविंदारच्यांगांवकरघाकिन्त्रिपूरािजयवंतासिरिजयकिसिम सरियायसंएयररसाहतारामहिमागिरिगायडिएातंडारा४जयकेसरिमूरघुगपहापाजयवंतानाaan पुमतारणायकस्तप्पइविहरमाण.TAजिमयाननसुहपहारगारपुरावमारगपडणसिनाह। मरपुरयेशीयजयसवाद मिहांतसागरमरितामजिमनोहविलकनलारपहिर६२पततिपय पउनहत सिरिराजरावसामावरक्त तावसागरसूरीगुरुपहारग.एमंतारामचनवनिदाएरा १७ दवमानवातावहारण निगिनंगमताजगपहागु ऊरमगरियानिहा; सरासरलासरसमिनाTIA २८तसुवदितंगमसुरतरुजिममोहड्शवशदिवा यमदिरतिसरासरमुरादापणिपगसहिगुफ जॉर्दिदासपतपयलमायारोहणासमारण)
निरऊनागरिउदयोय रसाणाजनहरसम गन्जजस्तारासीकत्यामागरमूरासुगु
जाणा२०१६तिदक्षणासमान्तः॥श्रीः॥ ॥ 13मा सर्यमुददायगंमलसरमंदिरंपामीरमामासशिन वरंधणसिस्तमानविरिष्यगणगणधरंपरिसिरि
तिलगकलरास्तापरगुम देशवारियरइगलपाटपुरे विदविवहारायदारापुतणमुहको तभिरिवेशिना निगऊलादारीमतीयसिरितारिमामलदेवियरिहरा पुनजाभिमायनग्य मालमत्रसार माहदम्य वृदयपरिक्षामकोमसोमवसूलपुरंदरो।सालरायालाफगुशियासिर
मिवानिवारसयामनिरीपज्यसिरियाममूरतिधवलगपुरादिक्षियातीनिस्तानाजाणीकरार तिम्मन मसिहतकसाहिए. तंत्रविधाराधारंगमवावा रशिरिगुरयाणिनिशानामुमयाममा
84SERIरितात. eulgसार KHA ला.६.ला. स. पियाहिरास.१.5334IMESD
२४ garaaNHन

(12)
कादकवासम्मलाशयापतिश्रीमनायकराकरामan yaaryaमण्यकममधामकरानाका
अदिवदिणरायाजागाइस्युरुयागवृक्षणाशसिवसागरसिायावादिलवाइवाणिSi70 उम मिगारजामीडीयाऊलमंडपाडामाहामकार॥श्सतायसागमणिकाणीवायरलयुणसंशस्विनाम कृषकरूंगणवाडणिवसीया पदस्पिनरवडोनरमाया अनलकण्यणगणलबीज डिमवंटलावावाधऋतिऋतिरामनासोनयाक्षसोमणमामासागीसुविचारचाऊमलिमिउकाणी सूयमनोदरमापवरसबारातरदायाालय शेखररिवासितविमाननामस विदा मंयमशालयनिनवावंजामदावनमारan पांममितिविजयतिधचंद्रावरायांचावासामुदगुरु ग्रामिणश्यणघासादितलकणबंद॥
अंगअग्यारगमाशाजापवादाट||मर किएमग्मनापाकासश्यमयतानिवम लडविश्रागलादंडासेकलगामुमडारवायागिकाणीया Rधापायापाययकतालइनायजाबालगन्नायकत्याचमानarRasयायाupanतिपदितमनाम
वंजामिनमागरमूरिंदावाश्रीअयमश्मिशियापिकपददशमीयममाणवाणीsiasia 5amडाणामुढामंडलिवदिताविंशाधाक्षिणावस्याण आश्यरसानिमोनागिकरीपाशीलिइसलिन कलियमंतमयुमणीााातदतणावखMaraडोल्लगइङलनिधिऊलिनानाSHदियाaanaa वातालग50गधाकीजवंधाननीसिंघसदिनऊयवरामिश्रीगुरुणारासासमानाबा अनंनवालखकवारका योnan"
રાજીનામક – રાસ નું અંતિમ પત્ર गुरुरामा 17835
अनHINA
सागर
र

Page #170

It in
d
પી
જ
છે
.
કચ્છ બિદડાના મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાન
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી પિતાના શિષ્યો-પ્રશિષ્યો સાથે તથા મુંબઈમાં
દીક્ષિત નૂતન શિષ્ય-પ્રશિષ્યો સાથે..

Page #171

(૮૮ )
આગમકલામુખ, ગચ્છના આદ્ય ગ્રંથકાર અચલગચ્યેશ પૂ. આ. શ્રી મહેન્દ્રસિ’હરિજીએ બૃહત્ શતપદી, મનઃસ્થિરીકરણપ્રકરણ, અષ્ટોતરી તીથમાળા સમેત પ્રાકૃત–સ ંસ્કૃતમાં અનેક પ્રથા રચ્યા અને પોતાના શિષ્યા દ્વારા જૈન આગમાદિ અનેક ગ્રંથાની તાડપત્ર પર–કાગળ પર નકલો લખાવી તેનું ચિત્ર.
આગમગ થાદ્ધારક, અચલગચ્છેશ શ્રી ધમકૃતિ સૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રતિકૃતિ.
પૂ. આ.

સ. ૨૦૩૯ ના કા. ય. ૫ ના શુભ દિવસે અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પ્રેરિત શ્રી શત્રુ જયાવતાર આદીશ્વર બહુ તેર જિનાલય મહાતી` માટે લેષાયેલ ચલ પવિત્ર ભૂમિપર (કાડાય—તલવાણા વચ્ચે ભૂજ–માંડવી હાયવે પર) પૂ. આ. શ્રી ગુણાદયસાગરસૂરિજીની નિશ્રામાં સધરત્ન શ્રેષ્ઠિશ્રી શામજી જખુભાઇ ગાલાના શુભ હસ્તે ભૂમિપૂજન કરવામાં આવ્યું, નજીકમાં સંસ્થાના ટ્રસ્ટી શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા વિ. આગેવાના ઉભા છે.

Page #172

શ્રી આર્ય-કલ્યાણગૌતમ
સ્મૃતિ ગ્રંથ
સ્તુતિ-વંદના વિભાગ
[ સંસ્કૃત-ગુજરાતી–હિન્દી અને કચ્છી ભાષામાં ] [ પૃ. ૧ થી ૩૪ ]

Page #173

Page #174

સ્તુતિ વંદનાએ

ܒܫ
आद्याञ्चलगच्छेश्वराणां
श्री आर्यरक्षित सूरीन्द्राणाम् अष्टकम्
अचलगच्छाधिपति प० पू० आचार्यदेव श्रीगुणसागरसूरीश्वरजी म. सा. मरुभूमिस्थदंत्राणा नाम ग्रामस्य वासिनः । द्रोणाभिद्यनाट्यस्य, पुत्ररत्नं सदा स्तुवे सलावण्या गुणागारा, शीलालंकारशालिनी । देदीदेव्यभवन्माता, यस्य तं गुणं स्तुवे शिथिलाचारिणोर्वाणीं निशम्य जयसूरिणः । कुमारो गोदृहो बुद्धो, लब्धदीक्षं हितं स्तुवे शास्त्रं पठन् विरुद्धं तं ज्ञात्वाचारं विरागवान् गुरूं पृष्ट्वा महात्यागी, ह्यभूतं मुनिपं स्तुवे सीमंधरप्रभोर्ज्ञात्वा महान्तं पावके स्थितं । चक्रेश्वरी महाकाली, पद्मावती तं atafवा महेभ्यं हि भांडशालि यशोधरं । बहून्प्रवोध्य शास्त्राज्ञा, स्थापिता येन तं स्तुवे साधु-साध्यः कृता येन सहस्रशः प्रचारकाः । युगप्रधान रं तं, विद्यामंत्रालयं स्तुवे विधिपक्षाद्यगच्छेशं धार्यरक्षितसूरिपं । गुणान्विसूरि गच्छेशोऽहं तद्वंश्यः सदा स्तुवे 卐
स्तुवे
શ્રી આર્ય કલ્યાણ નોતમસ્મૃતિગ્રંથ
Cont
१

॥१॥
॥२॥
11311
11811
11411
॥६॥
॥७॥
॥८॥
છે

Page #175

जिनशासननभोमणीनाम् अचल (विधिपक्ष) प्रवर्तकानाम्
श्रीआयरक्षितसूरीणामष्टकं
- मुनि कलाप्रभसागर:
॥१॥
॥२॥
॥३॥
॥४॥
जिनशासनमार्तडाः शुद्ध चारित्रपालकाः आर्यरक्षितम्रोशाः विधिमार्गप्रकाशकाः श्रेष्ठिद्रोणात्मजान् वदे शास्त्रपारङ्गतान् गुरून् । आर्यरक्षितसूरीशान, शासनोन्नतिकारकान् आर्यरक्षित सूरीन्द्रैः बोधिताः वसुधाधिपाः ।। सन्निधीकारिता देव्यो, मंत्रयंत्र प्रभावकैः क्रियाकलापधारिभ्यो, मया नित्यं कृतोऽब्जलिः । आर्यरक्षितसूरिभ्यो, नमो मेऽस्तु दिवानिशम् । आर्यरक्षितमरिभ्यो, विधिपक्ष प्रवर्तितः । तेभ्यो महोन्नति प्राप्तो जैनधर्मो महीतले आर्यरक्षितसूरीणां प्रभावोऽतिप्रवद्धितः । यशोधनादयस्तेषां अभूवन्श्रावकाः वराः लोकाः श्रद्धान्विताः आसन् , आर्यरक्षितरिषु । श्रद्धा भक्ति समायुक्तः तेष्वहं नितरां नतः आर्यरक्षितम्ररीशाः गच्छांचलस्य नायकाः ।। रक्षन्तु शासनं श्रेष्ठ, सन्तु मे सुखदाः सदा गुणाब्धिसूरयः सन्ति, तद्वंशे गच्छनायकाः । तत्पदाब्जद्विरेफेन रचितंचाष्टकं मुदा
॥५॥
॥६॥
॥७॥
॥८॥
।९॥
DE A આર્ય કુદ્યાગોલમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #176

परमपूज्ययुगप्रधानाऽऽचार्य भगवन्त श्री कल्याणसागरसूरीश्वराणाम स्तुतिः
- अचलगच्छाधिपति, ५० पू० आचार्यदेव श्री गुणसागरसूरीश्वरशिष्यपहधगचार्यदेव श्रीगुणोदयसागरसूरीश्वरशिष्याणुः मुनिश्री वीरभद्रसागरः ।
(शार्दूलविक्रीडित वृत्तम) वैशाखे रसके तिथौ शुभ-दिने पक्षे वलक्षे तथा संध्या-राम-रसाचलाभिकलिते [१६३३] संवत्सरे वैक्रमे । प्रख्याते वढियारदेशतिलके लोलापुरे' पाटके जातोऽभूज्जिनभक्तश्रेष्ठिसुकुले क्षेमाब्धिसूरीश्वरः ॥१॥ जंघा-वेद-समास-चंद्र प्रमिते ( १६४२ ) ह्यब्दे शुमे वैक्रमे संध्यायां सुतिथौ वरे शुभदिने राधेऽथ शुक्ले तथा । सत्तीर्थे धवलेपुरे निधिवये लब्ध्वा व्रतं शांतिदम् प्राप्तान् धर्मपदारविंदयुगलम् तान्भद्रपादान्स्तुवे शब्दाधि निजनामवन्नधिगतं श्रीपाणिनीयं वरम् छंदस्तर्क सुशास्त्र काव्यविषये लब्धं वरं कौशलम् । बाल्यादेव जिनागमे निपुणता प्राप्ता च षड्दर्शने यैः शास्त्रार्जनबोधदाननिरतान् तान्भद्रपादान्स्तुवे ॥३॥ शास्त्राणां रचने नितान्त कुशलं येषां मनो भ्राजते स्वात्मार्थ जिनशासनार्थमनिशं सत्कर्मणां साधने ।
॥२॥
(१) अधुना 'लोलाडा' इति प्रसिद्ध ग्रामः । (२) ये ये सान्ता स्ते ते अदन्ता इति नियमात् वयश्शब्दो अदन्तोऽपि । (३) तृतीयायाम् ।
મિ શ્રી આર્ય કયા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ 3D

Page #177

sothshobdesesbsodeseseseseshsbsterdsbseshshdedededeshsbsese sestackedashoesfesthddashathshobhsbidesfestartoobsoobshutosboboteoboor
नित्यं ध्यानरतं सुमंत्रजपनेऽत्यंतं स्थिरं संततम् नालस्यं जिनशासनोन्नति पथे तान्भद्रपादास्तुवे ॥४॥ लोकानां जिनधर्मबोधनिरताः सद्वाञ्छका ज्ञानदाः शिष्याणां श्रुतबोधदाननिपुणाः साधुत्वरक्षाकराः । जीवानां शुभचिन्तका मुनिवराः सधैं गुगैर्भूषिताः ये ख्याता जिनशासनेशिवकरे तान्भद्र पादान्स्तुवे ॥५॥ गो-पायोधि-रसाब्ज वत्सरतमे [ १६४९ ] राधेऽथ शुक्ले गुणे ख्यातेऽन्वर्थकनाम-राजनगरे संघाग्रहेणादरात् । गच्छेशो वर-धर्ममूर्ति मुनिपः सूरेः पदं दत्तवान् येभ्यः षोडशवत्सरे शुभदिने तान्भद्रपादानस्तुवे ॥६॥ वातव्याधि नितान्त-पीडित--तनुः कच्छाधिपं भूरिशः शक्ता नैव चिकित्सितुं समभवन् ते श्रेष्ठवैद्या अपि । आचार्य प्रवरान् शिवाब्धिसुगुरून् आहूय भूपोऽवदत् तेषां मन्त्रजलेन रोगरहितः राजाऽभवत् सर्वथा ॥७॥ आग्रायां कुरपाल-सोन-सहजौ देवालयस्थापका वाहूयाकथयन्नरेश-यवनो दुष्टात्मभिः प्रेरितः । देवश्चद् युवयोश्चमत्कृतिकरस्तद् दृश्यतां सत्वरम् नो चेद वामपि देवमूर्तिसहितौ भक्ष्यामि मोक्ष्यामि न ॥८॥ इत्याकर्ण्य वचो विचारचतुरो कल पाणपूरीश्वरान् तौ गत्वाऽवदताम् समं व्यतिकरं श्रुत्वा च सूरीश्वरै- । दत्तं मूर्तिमुखेन "धर्मलभनं" स्वाशीर्वचः संम्फुटम् श्रुत्वा स यवनाधिपोऽतिचकितोऽनंसीद् गुरून् तान्स्तु वे ॥९॥ सिद्धीलागिरिचंदिरपामि-तके [ १७१८ ] संवत्सरे वैक्रमे
यक्षांके विमले दिने सितदले मासाश्विने शोभने । (४) त्रयोदश्याम् इत्यर्थः ।
OF
Tયકલયાણl ગોલન સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #178

[५]
anteenthsbhcherhorthatbharattishth thehtashaaseeddhishthbhabhttsbsthaadast
कच्छे जानपदे प्रसिद्धनगरे, श्रीभूजसंज्ञे गता नाकं संयमकीर्तिसंचययुतास्तान्भद्रपादान्स्तुवे ॥१०॥ कल्याणाब्धि सुरद्रपुष्प-सदृशाः श्रीगौतमाब्धीश्वरा स्तत्पादाब्जमरन्द-पान-रसिकाः श्रीमद् गुणाब्धीश्वराः । तत्पट्टे च गुणोदयाब्धिगुणिन: कल्याणदाः प्राणिनाम् । सर्वे मुखिरा जयन्तु कृतिनां कल्याणसिद्धयै सदा ॥११॥ सौहार्देन कलाप्रभाब्धिकृतिनां साहित्यसंसेविनाम् कल्याणाब्धिगुणस्तुति विरचिता "श्रीवीरभद्राब्धिना" । भव्या भद्रगुणालयाः स्तुतिमिमां नित्यं पठन्तो जनाः कल्याणस्य परम्परामनुपमां सद्यो लभन्तां मुदा ॥१२॥
[ अनुष्टुप्-वृत्तम् ] क्षेमवार्धेरिदं स्तोत्रं शांताक्रुझे हि गुम्फितम् । बाणे-त्रि-शून्यं-नेत्राब्दे [ २०३५ ] राधे शुक्ले सुपर्वके । शिववार्धरिदं स्तोत्रं प्राणिनां कुशलं सदा ।
यावच्चंदश्च सूर्यश्च तनोतु वसुधातले ॥ (५) पंचम्याम् ।
.
.
७
વિથ્વિ આર્ય કલ્યાણા ગૌતમ સ્મૃતિi As
.

Page #179

दादा-श्रीकल्याणसागरसूरिस्तुत्यष्टकम्
म
-- अचलगच्छाधिपति पू० आचार्य श्रीगुणसागरसूरीश्वर शिष्या
___मुनिश्री महोदयसागरजो 'गुणबाल' (अनुष्टुपछंदः) लोलपाटकजन्माऽपि, लोलो नाऽभूत्कदाऽपि यः । कल्याणसागरं सूरि, तं स्तुवेऽहं मुदा सदा
॥१॥ 'ना' पूर्व नीगंमीलाभ्यां, संस्कारो यस्य वै कृतः। कल्याणसागरं सरि, तं स्तुवेऽहं मुदा सदा ॥२॥ अपि पोडशवर्षों य, आचार्यपदमाप्तवान् । कल्याणसागरं सूरि, तं स्तुवेऽहं मुदा सदा ।
॥३॥ (४) महाकाल्या महादेव्या, सान्निध्यं यस्य वै कृतम् ।
कल्याणसागरं सूरिं, तं स्तुवेऽहं मुदा सदा ॥४॥ (५) वाताऽऽतों भारमल्लो हि, भूपतिर्येन बोधितः ।
कल्याणसागरं सूरिं, तं स्तुवेऽहं मुदा सदा (६) प्रतिमाया मुखाद्येन धर्मलाभः प्रदापितः ।।
कल्याणसागरं खरं तं स्तुवेऽहं मुदा सदा ॥६॥ दादा-युगप्रधानेति, गीयतेऽद्याऽपि यो जनैः । कल्याणसागर सरि, तं स्तुवेऽहं मुदा सदा ॥७॥ गच्छोऽचलाऽभिधानोऽयं, नीतो येन 'महोदय'म् ।। कल्याणसागर सूरिं, तं स्तुवेऽह मुदा सदा ॥८॥ इति स्तुतोऽयं शिवसिन्धुसूरिः, गुणाब्धिशिष्येण महोदयेन । करें-त्रि-शून्य-द्वय(२०३२) विक्रमाब्दे, तनोतु नृणां शिवसौख्यराशिम् ।।९॥
(७)
2
શ્રી આર્ય કદયાહાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #180

要
कोलाडा जन पुण्यकार्मणहृतो वाढारदेश व्रजन । नानीङ्गाङ्गणनव्य नामिलवने श्रीकोडनोऽवातरत् ॥ क्रीडासाधन धर्ममूर्तिपदकम् क्रोडेविधाय स्थितः । तत्क्रीडाकमलाव क्रोडन शिशुं कल्याणसूरिं नुमः काशीतो दिवसेन सोनककृतं नाकागरामन्दिरम् । गत्वैव नम भोः स्वभावरसिक ! तस्मिन् तथा कुर्वति ॥ भो । धर्म लभतामिमं शुभवताम् देवं चयोऽवादयत् । तं वंदे सुजनोपकारनिपुणम् कल्याणसूरिं नुमः ॥२॥
श्री कल्याणसागरसूरीन्द्राणामष्टकम्
पं० रामावध पांडेय
भूजस्थ: पवनस्य व्याधिभवनं राड़ राह भारो मलः । देशान्तात् समवाप्य मान्यभिषजैः त्यक्तोविचिन्त्यागमैः ॥ झूलापालन आस्य मन्त्रितजलैः सज्जीकृतो येन सः । तं सर्वज्ञ समम् दयाम्बुधिनिधिम् कल्याणसूरिं नुमः ॥३॥ जैनाजैनसशब्दनीतिजलधिः स्याद्वादमुद्रा विधिः । मन्त्राणां च निधि विवेकपरिधिः सत्कर्मणां सेवधिः ॥ योगस्यासन धारणावधि सुधीः सुरीशमन्त्रप्रधीः । मिद्धेरस सागरं गजहरिम् कल्याणसूरि नुमः बुद्धयामन्थनदण्डलोडिततमस्वात्मैव दुग्धाम्बुधिः । स्याद्वादं समवाप्य रत्ननिकर जातो जगद भाजनम् ॥ जिह्वायां च सरस्वतीं मनसि भो देवास्तथा ज्ञानगाः । देहे यस्य च सर्वसिद्धिनिकरस्तं
त
सूखियै नुमः ||५||
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તમસ્મૃતિ

॥१॥

11811

Page #181

| tubedesesesesecbdosasleshsesbobsbieshdebedesbdesedbdesbshsebstessertedeotasedesbdeshdesksbdededbedododedesesiest
तेजःपुजसुपूर्णपुष्ण उदयं संदृश्य मातोत्थिता । ऽतो धर्मैकनिधौ सदोदयपुरे ज्ञानोदये होदये ॥ कल्याणे च युगप्रधानपदवो जाता च यातोदयम् । सम्यक् शान्तिसुदान्तिसागरवरं कल्याणमूरि नुमः ॥६॥ विद्यानां व्यसनं विवेक वसनं हंसश्रियांवासनम् । नीतीनां नयनं सुशास्त्रशरणम् सत्कर्मणां कारणम् ॥ तत्त्वानां रसनम् क्षमैकशरणम् न्यायकवादेरणम् । धर्माधर्मविचार चारुचरणम् कल्याण सरि नुमः ॥७॥ श्रीशत्रुजयतीर्थदर्शन हीतम् भद्रावतीतो वजन् । नेतारौ मममेति भेरवरवात् ज्ञात्वा तयोर्नाशनम् ॥ संघप्राणद वर्द्धमानभवनं, पद्म च योऽपालयत् । तं शान्तं सुखसर्व सार सरसं कल्याणसूरि नुमः ॥८॥ श्री कल्याणाष्टकं प्रोक्तं कलाप्रभकलाधिना । ये पठंति नरामक्त्या तत्कल्याणः प्रसीदति ॥९।।
60
अचलगच्छाधिपतिदादा श्रीगौतमसागरसूरीश्वराणामष्टकम्
- पू. आचार्य श्रोगुणसागरसूरीश्वरः मरुभूम्यां हि जातो यः पालीपुयां महायशाः । बाल्ये गुलाबमल्लाख्यो, योगीशं तमहं स्तुवे ॥१॥ धीरमल्लः पिता यस्य, माता क्षेमलदेव्यभूत् । शासनोद्यतं सूरिं, पावनं तमहं स्तु वे ॥२॥ यतिरचलगच्छस्य, तत्रागात् देवसागरः । गन्तुं तेन सहेच्छन्तं, मुमुक्षु तमहं स्तुवे ॥३॥
।
।
Tाय अत्याध मौसमधि

Page #182

testerdasesestaseshotshdeseeneshotshdantestashoesedesesesedestobestdesksksksesedesekdeshotsbsechoteboostestosashutoshseskosh
पितृभ्यामर्पितस्तस्मै सानंदः सह तेन यः । कच्छदेशे समागाद्धि सुभाग्यं तमहं स्तुवे ॥४॥ कुर्वन् यः पठनं पुयां मोहमद्यां समागतः । यतिदीक्षां गृहीत्वाऽभू त्सखेदः तमहं स्तुवे ॥५॥ वैराग्यं बिभ्रता येन साधुत्वं स्वीकृतं वरं । तपः संयमलीनोऽभू दत्कृष्ट स्तमहं स्तुवे ॥६॥ स तं बोधदाता यः कृत्वा चैरागिणो बहून् । विधाता साधु साध्वीनां, योभवत्तमहं स्तुवे ॥७॥ अचलगच्छनाथोऽभूत् सूरिं!तमसागरः ।। मम महोपकारीयो, गुणाब्धिस्तमहं स्तुवे ॥८॥
me
परमपूज्यअचलाच्छाधिपति कच्छ-हालारादि-देशोद्धारकाः
विशुद्ध संयमिनः क्रियोद्धारका दादा साहेब
श्रीगौतमसागरसूरीश्वराः तेषां पूज्यानां स्तुतिः ---- परमपूज्य अचलगच्छाधिपति प्रकांड विद्वान्-आशुकवि-प्रगुरुदेव आचार्य देव श्रीगुणसागरसूरीश्वराणां प्रांतेवासि मुनिराज श्रीवोरभद्रसागरः
अनुष्टुभ् छन्दः) राजते मरुदेशेऽथ पालीद्रङ्गोऽस्ति पुङ्गवः । तस्मिन्पुरे समासाताम् क्षेमला-धीरमल्लकौ ॥१॥ शून्यं द्वि नद धात्रीके' "गुलाबो''ऽजनि तद् गृहे । बाण द्वि नीधि भूम्येदे दुष्कालोऽभूद् भयंकरः ॥२॥ देवसागर योगीन्द्रो विहान् वसुधातले । गुलाबस्याऽति पुण्येन संप्राप्तः पालिपाटके ॥३॥ तस्य मातापितृभ्यां तु दुर्भिक्षस्य च कारणात् । देवांभोधि- यतीन्द्राय डिम्भकः स समर्पितः ॥४॥ नंभो वेर्दै निधि क्षोण्यां' माहिमे नगरेऽथ सः। वैशाखशुक्लैकादश्यां यतिदीक्षामधारयत् ॥५॥
Sિ શ્રી સાઈકચાલ્યોગોnણ સૃતિગ્રંથ
१
.

Page #183

[१०]
maadha

efafa safe afaচfasta cost of a fffff
त्यक्तवान्कंद मूलादि रजनी भोजनं तथा
118 11
संयम संपन्नः श्री पूज्यत्वमवाप्तवान् ॥६॥ तस्मिन् काले तु श्री पूज्या इदृशान्नियमानपि । नापालयन्निदं तच्च ज्ञायते व्रतबंधनात् संयमे तो ग्रः श्रीपूज्यावस्थया स्थितः । उत्सुको मुनिभावाय नैव संतोष भावदत् ॥ ८ ॥ शास्त्राधार विचारेण जीवनं स्वं मुनि जीवन लाभाय संकल्पो रैस-वेद - निधि - क्षोण्याम्, फाल्गुने शुक्लपक्षके । एकादश्यां तिथौ जन्मभूमौ च पालिखेटके ॥१०॥ जिनशासनरक्षायै, स्वात्मनः शुद्धि हेतवे । तीर्थे "नवलखापार्श्वे " महाव्रतमधारयत् कच्छ-हालार - - देशेषु, सुधर्मः प्रकटीकृतः । सर्वान् जनान् वशीकृत्य, वर्धितोंऽचलगच्छकः ॥१२॥ कृतमाजीवनं तेन, तपः श्री गौतमान्धिना । ग्रंथाः प्राच्यास्तथाऽनेकेऽनिशं संशोधिता भृशम् ॥ १३ ॥ उज्ज्वलं जीवनं कृत्वा कालधर्म भुजे गताः । राधे व त्रयोदश्यां स शून्यं ख पक्ष के ॥ १४ ॥ गौतमान्धेरिदं स्तोत्रं कोठारापुरि निर्मितम् । ब्रह्म--गुप्ति खं युग्मैाब्दा, विनशुक्ले हये तिथौ ॥ १५ ॥
"
पवित्रितम् । मनसा कृतः
गुणाब्धिसूरि-शिष्येण कवीन्द्रेणाऽहमर्थितः । "वीरभद्रो " रचितवान्,
11611
स्तोत्रमेतन्मनोरमम् ॥१६॥'
इदं स्तोत्रं लघु स्तोत्रं, सर्व वांछितदायकम् । प्रगे पठति यो नित्यं, कल्याणं लभते तु सः ॥१७॥
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

॥११॥

Page #184

अचल गच्छाधिप आचार्य
गौतमसागरसूरीश्वर
- पं० श्री हरिनारायण मिश्र पालीग्रामे श्रिमालीद्विजवरतनयो धीरमल्लस्तदीया । जायाक्षेमल्लदेवी मरुभुवि सुषुवे पुण्यवन्तं गुलाबम् ॥ धीरं वीर गभीर गुणगणनिलयं, जैनधर्मानुरक्तम् । देवाब्धे दीक्षितं तं श्रित जिनचरणं गौतमाब्धि प्रवन्दे ॥१॥ हालारे कच्छदेशे जिनपतिचरणाम्भोजसेवावसक्तान् । कारं कारं मनुष्याजनहित निरतान् जैनधर्मानुरक्तान ॥ शुद्धाचारप्रचारे सततदृढमतिस्तत्परो यः सदाऽभूत् । श्री सङ्घस्याधिपं तं गुणिगणमहितं गौतमाब्धिं नमामि ॥२॥ सधो हृद्याऽनवद्यां निरवधिसुखदां जैनदीक्षां ददानः । साध्वीः साधून विधाप्यस्वपरहितरतः संय्यमाचार शुद्धयै ॥ ज्ञानागारानने कानमलगुणगणावाप्तये योऽयतिष्ट । तं गच्छस्याचलस्याधिपतियतिपतिं गौतमाब्धि श्रयेऽहं ॥३॥ श्रीकल्याणाधिपूरे (जनगरगते मन्दिरेपादुकाया । जीर्णोद्धारं विधाप्यानुपमितप्रतिमां तस्य प्रातिष्ठिपद् यः ॥ भव्याम्भोजप्रकाशे मुवचनकिरण दिव्यभानूयमान । सन्तं तं धर्मवन्तं सकरुणमनसं गौतमाब्धिं नतोऽहम् ॥४॥ स्वेच्छाचार विचाररोधनविधौ सद्वद्धकक्षोभवन् । भव्याचारमृगेन्द्रनादमतुलं व्याघोप्य यो निर्भयम् ।। भक्ष्या भक्ष्य विमर्शवर्जितजन सम्बोध्य शुद्धं व्यधात् । तं गच्छाधिपगौतमं मुनिवरं वन्दे विनम्रो भृशम् ॥५॥
શ્રી આર્ય કયાગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ કહીએE '

Page #185

abshdesesesesesesesbobseasesbstendesesesedeoesedesibseseshstasastesesfashshesthodeshshsecastostedadeshoesfastesteoashotspot.deshish
सत्यासत्य विवेकपूतमनसा गच्छेऽचले सर्वथा । शैथिल्यं सकलं निरस्य नितरां भव्या जनानादरात् ॥ सूरीशश्रमणार्यरक्षितकृतं पक्षं विधिं यो ऽनयत् । तं गच्छाधिप गौतमाब्धिमनिशं वन्दे कलालब्धये ॥६॥ जैनाचार विचारनिर्मलजलैः संसिच्य धर्मद्रुमं । सम्यग्दर्शन बोधिपल्लवयुतं चारित्रपुष्पाञ्चितम् ।। जैनशासनमातनोत्सुखसुधाश्चास्वादयद् यो जनान् । तं श्री गौतमसागरं गुरुबरं वन्दे कलासागरः ॥७॥ लोकंलोककुलोपकारकुशलो मोहान्धकारेऽनिशं । मग्नं मग्नतमं विलोक्य कृपया ज्ञानप्रदीपम भाम् ॥ आविष्कृत्य विकृत्य मोहरजनी प्राचीकटत्कृत्यविद् । यस्तद्गौतमसागरेश्वरपदाम्भोजं शरण्यं श्रये ॥८॥ श्रीमदगौतमसिन्धुसूरिवृषभाः सन्मार्गसन्दर्शकाः । सद्धर्मप्रचुरप्रचार निरताः सत्कर्मसंसेवकाः ।। सद्रत्नत्रयदेशनामृतरसै रापशावयन्तोमहीम् । श्रद्धाभक्तिभराश्चितेनमनसा श्राद्धैः श्रयन्तां सदा ॥९॥ श्रीमद्गुणाब्धि गुणसागरसूरिवर्य
संसेव्यमानचरणाम्बुजगौतमार्याः ।। सरीश्वरा अचलगच्छपयोधिचन्द्रा ।
गच्छेऽश्चले विदधतां नितरां विभूतिम् ॥१०॥ श्री गौतमाब्धिपदपङ्कज चश्चरीक,
__ श्रीनीतिशिष्य गुणशिष्यकलाप्रभारिधः ॥ विद्याविवेकविनयादि गुणालयो में
छात्रो भृशं विजयतां सविनीतशिष्यः ॥११॥ नारायणान्त्यहरिणा कृतिना स्वकीय
विद्यार्थिनो मुनि कलाप्रभसागरस्य ।। स्नेह द्रुतेन रचितां मुनिगातमाब्धि
सूरीश्वरस्तुतिमिमां पठतां शुभस्यात् ॥१२।।
श्री माया गालात गंध

Page #186

*
*
દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની બિરદાવલી
( [ સાધ્વી શ્રી હેમલતાશ્રીજીએ શ્રી અનંતનાથ જૈન દેરાસર (ખારેક બજાર-મુંબઈ)ના જ્ઞાનભંડારની હસ્તપ્રતમાંથી આ કૃતિ લખીને પાઠવી છે. કવિએ આ પ્રાચીન કવિતની સાતમી કંડિકામાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નામ-સ્મરણને પ્રભાવ ખૂબ ભાવવાહી રીતે દર્શાવ્યું છે.]
(રાગ : ધન્યાશ્રી) શારદ સાર દયા કરણી, વર કાવ્ય કલા ગુણ વિસ્તરણી; ગુરુ ગુણ ગાઉં મધુર સ્વરી, ગુરુ સૂરિકલ્યાણ કલ્યાણ કરી. બાલપણે વૈરાગ્ય ધરી, પરણી સંયમસુંદરી સખરી;
જંબુ જિમ ગુરુ સુજસ વરી. ગુરુ૨ ગુરુ ગિરુઆ ગંભીર મહી, તપ તે તપઈ સૂર મહી;
ચંદ્રકલા મુખ અમીય ઝરી. ગુરુ૦ ૩ વિદ્યાવંત મહંત મહી, સમતાધર ધરણી સરસ સહી;
ગુરુ ગૌતમકી લબ્ધિ ધરઈ. ગુરુ૦ ૪ ગુણ છત્તીસઈ ધરણા ધરણી, મુનિ મુનિવર માંહી મુકુટમણિ;
શુદ્ધાચાર વિચાર વરી. ગુરુ. ૫ જિમ હરિ દવ અહિ યુદ્ધ યથા, સંગ્રામ મહોદર વધ તથા;
ભય સાગર નઈ ઉત્તર તરી. ગુરુ. ૬ વાટ ઘાટ ઉદ્યાન વિષઈ, ગુરુ નામ સદા જે હૃદય રખાઈ;
વ્યાધિ વ્યથા દુ:ખ દુરિત હરઈ. ગુરુ ૭ મન્મથ મારિ જેર કિયા, અભિમાન તજી ગુરુ શરણ લિયો;
જિએ પાયે ગુરુ પ્રીત ખરી. ગુરુ૦ ૮ જંગમ તીર્થ જિહાજ જિસ, કલિકાલ વિસઈ ગુરુરાજ તીસા,
સેવ કિયા ભવ દો સુધરઈ. ગુરુ૦ ૯ ખેમકુશલ શ્રીસંઘ ભણી(તણી), જસ કીરતિવાધઈ છઈ રે ઘણી;
પુન્ય કોસ ભવિ સુતર ભરઈ. ગુરુ૦ ૧૦ કમલા કોડિ પ્રકાર કરી, મુજ આંગણ આવી આજી ખરી;
મનવાંછિત સબ કાજ સરઈ. ગુરુવ ૧૧
મી શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો .

Page #187

[૨૪] saabbha ... તું કૉર્સ્ડ [ka < | |]]> Page #188

દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કથાગીત
– મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી (રાગ : મારું જીવન ભક્તિ વિના) દાદા શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરીશ્વરનો, થાઓ જયજયકાર (૨) જૈન શાસનના મેધા સિતારા, કરો મુજ નયા પાર. દાદાશ્રી. સંવત સોળ તેત્રીસમાં જનમ્યા, વૈશાખ છઠ્ઠ મનોહાર (૨) શ્રેષ્ઠિ નાનીંગની નામિલ ભાર્યા, શોભે શીલ શણગાર (૨) નવ વરસનાં (૨) કોડન કુમાર, સોહે સૌમ્યાકાર. દાદાશ્રી. ૧ ધર્મમૂર્તિસૂરિ તિહાં પધાર્યા, કરતા જગ ઉપકાર (૨) દેશના દીધી વૈરાગ્ય ભરપૂર, વર્લે જય જયકાર (૨) કોડનકુમાર (૨) થયા વૈરાગી, લેવા સંજમ સુખકાર. દાદાશ્રી. ૨ સંવત સોળ બેતાલીસ માંહી, બન્યા જેન અણગાર (૨) વ્યાકરણ કાવ્ય છંદ કોષનું, મેળવ્યું જ્ઞાન અપાર (૨) સેળ વરસના (૨) કલ્યાણસાગરજી, પામ્યા સૂરિપદસાર, દાદાશ્રી. ૩ ગુર્વાશાથી કચ્છ દેશ પધાર્યા, ભદ્રેશ્વર તીર્થ મોઝાર (૨) મેઘ ગંભીર શી દેશના દીધી, પ્રભાવિત થયાં નરનાર (૨) લાલનગેત્રી (૨) વર્ધમાન પદ્મસિહ, શ્રેષ્ઠિ બાંધવ પરિવાર. દાદાશ્રી. ૪ શત્રુંજય તીર્થને સંઘ કાઢો, યાત્રિક પંદર હજાર (૨) જામનગરના નૃપ જસવંતસિંહ, દીધાં માન સત્કાર (૨) સત્તર વરસના (૨) કલ્યાણસૂરિનો પ્રસર્યો મહિમા અપાર. દાદાશ્રી૫ આગળ ચાલતાં ભાદર કાંઠે, તંબુઓમાં થયું મુકામ (૨) મધ્ય રાત્રિએ જાગતા સૂરીશ્વર, શાસન રક્ષણ કામ (૨) સંધપતિના (૨) તંબુએ સુયે, ભરવો અવાજ તા. દાદાશ્રી. ૬ શાસનદેવી મહાકાલી માતાજીને યાદ કરી તત્કાળ (૨) પ્રગટ થયાં, ત્યારે સૂરીએ પૂછયું : “પક્ષી શું સૂચવે આળ?” (૨) દેવી વઘાં ત્યારે: (૨) “સંઘપતિનો અંતિમ સૂચવે કાળ.” દાદાશ્રી. ૭
થી શ્રી આર્ય ક યાણગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #189

{{
studies[ed.deselflesedesdevleo-l-old-shools .olose selef• ••••••••••••••••••ss stest dat
પ્રાત:સમયે સંઘપતિને આજ્ઞા, પૌષધ કરવા કાજ (૨) વિનયવંતા વર્ધમાન -પાસિંહ, લીધા પૌષધ આજ (૨) સૂરીશ્વરની (૨) સાથે ચાલ્યા, આશા સ્વીકારી ત્યાં જ. દાદાશ્રી. ૮ હાથણી દેખી હાથી કામાતુર, બન્યો તોફાની બેફામ (૨) સુવર્ણની અંબાડી તૂટી ત્યાંહી, સૌએ બન્યા બેફામ (૨) વડવૃક્ષની (૨) શાખા માંહી, બંધાઈ જંજીર તમામ. દાદાશ્રી. ૯ બાળ વયના કલ્યાણસાગરસૂરિને, મહિમા અપરંપાર (૨) સંધપતિ પરિવાર સઘળા લોકો, અચરિજ પામ્યા તે વાર (૨) સિદ્ધગિરિની (૨) યાત્રા કરી વરસી, રાયણ દૂધની ધાર. દાદાશ્રી. ૧૦ કલ્યાણસૂરીશ્વરની પ્રેરણા પામી, અમર રાખ્યું નામ (૨) શત્રુંજય તીર્થની પાવન ભૂમિમાં, બંધાવ્યાં મંદિર નિષ્કામ (૨) સમેતશિખરાદિ (૨) અનેક તીર્થોનાં, જીર્ણોદ્ધારનાં કામ. દાદાશ્રી. ૧૧ અર્ધ શત્રુંજય તુલ્ય નવા (જામ) નગર તીર્થ, કેમ છે સર્વ પ્રસિદ્ધ? (૨) વર્ધમાન પાસિંહ રાયશી શાહનાં, દેરાસરો છે પ્રસિદ્ધ (૨) એની પ્રતિષ્ઠા (૨) કીધી સૂરિએ, શાસન પ્રભાવના કીધ. દાદાશ્રી. ૧૨ કચ્છના નરપતિ રાઓ ભારમલ, વાત રોગે પીડિત (૨) વૈદ્યો હકીમો મંતર તંતરથી, કોઈ ન લાગી રીત (૨) સૂરીશ્વરના (૨) મંત્રિત જળથી, બન્યા રોગ રહિત. દાદાશ્રી. ૧૩ સંવત સોળ બહું તેરમાંહિ, યુગપ્રધાન પદવી લીધ (૨)
અનેક શિષ્ય-પ્રશિષ્યોને, આગમ વાચના દીધ. (૨) કચ્છ-હાલાર (૨) સોરઠ સિંધમાં, અનેક ઉપકાર કીધ. દાદાશ્રી. ૧૪ સંવત સતરસે અઢારની સાલમાં, આ તેરસ દિન (૨) વિદાય લીધી આ જગમાંથી, એ ગોજારો દિન (૨) દાદા ગુરુના (૨) ઘોર વિયોગથી, બન્યો આધાર હીન. દાદાશ્રી. ૧૫ આપના ચતુર્થ જન્મશતાબ્દી વર્ષ, સંવત વીશ તેત્રીશ (૨) નવાનગરની યાત્રા કરતાં, ભેટયા શાંતિ જગદીશ (૨) ગૌતમ નીતિ (૨) “ગુણશિશુ કહે, તું છે હૃદયને ઈશ. દાદાશ્રી. ૧૬
રહી શ્રી આર્ય કથાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કાર
,
જે

Page #190

ગુરુ-સ્તુતિ
– સામવીશ્રી હેમલતાશ્રીજી (રાગ : મૈત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું) જ્ઞાન પ્રકાશે તિમિર હટાવે, ગુરુ વાણી રવિ તેજ બને; ગુરુ ગુણ ગાવા ઉત્સુક છું હું, વાઝેવી દેજે વાણી મને. ૧ શક્તિ નથી પણ સ્તુતિ કરવી, ગુરુ ગુણ ગૂંથીને સહેજે; ભવસાગરથી ભાવિક તાર્યા, બેસાડી સંયમ જહાજે. ૨ કેઈકને સત્ય દષ્ટિ આપી, પાપ તાપથી દૂર કર્યા; પાવનકારી નામ તમારું, સ્મરણે કેઈનાં કાર્ય સર્યા. ૩ કલ્યાણકારી કલ્યાણસાગરસૂરિ, ધર્મ-ધ્વજા લહેરાવી ગયા, ગુરુ ગુણોને યાદ કરીને, “હેમ' કહે મારાં નયન ઠર્યા. ૪
ગુરુ ગુણગાન
– સામવીશ્રી હેમલતાશ્રીજી (રાગ મિત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું) કલ્યાણકર કલ્યાણસૂરીશ્વર, નામ તમારું હું સમરૂ દાદા યુગપ્રધાન ગુરુવરને, ભક્તિભાવથી નમન કરું. વહ્યાં ચારસો વરસનાં વહાણાં, છતાં નામ જગ અમર રહ્યું;
એવા ગુરુનું સ્મરણ મધુરું, બિરુદાવલીમાં ગાજી રહ્યું. તુમ નામે મંગળમય તપ જપ, સંધયાત્રાનું પ્રયાણ થયું; ઉજવણીનું વર્ષ અનુપમ, મંગળમય ઉજવાઈ રહ્યું. બે હજાર તેંત્રીસની સાલે, ગુણસાગરસૂરીશ્વર રાજે; હેમલતાશ્રી” ચરણે નમીને, ગુરુ ગુણ ગાન કરે આજે.
માં શ્રી આર્ય કથાકાણસ્મૃતિગ્રંથ) ADS
ક

Page #191

પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગીત
– સા વીશ્રી પ્રિયંવદાશ્રીજી (રાગ : અનંતનાથ પ્રભુ નામ છે તારું) કલ્યાણસાગર દાદાજી પ્યારા, અચલગચ્છ શણગાર,
. વંદન વારંવાર. વિધિપક્ષ ગચ્છના રક્ષણહારા, યુગપ્રધાનપદ–ધાર. સૂરી વઢિયાર દેશ લોલાડા ગામમાં, શોલસય તેંત્રીશની સાલમાં, અષાડ સુદિ બીજના દિનમાં, નાગિશાહના ઉત્તમ કુળમાં, નામિલદે માતાની કૂખે, જનમ્યા જગદાધાર. સૂરી. ૧ માતપિતાને આનંદ થાવે, જન્મ મહોચ્છવ કરતાં ભાવે, ઉરની આશિષથી વધાવે, કોડનકુમાર નામ જ ઠાવે, માતપિતાના કોડની સાથે, દિનદિન વૃદ્ધિ પાય. સૂરી- ૨ વિચરતાં ધર્મમૂર્તિસૂરિ આવ્યા, નરનારીના દિલમાં ભાવ્યા, વીતરાગનાં વચન સુણાવ્યાં, કોડન મના વૈરાગ્ય લાવ્યા, ગુરુજીનું પાવન મુખડું નીરખે, નામિલદેન નંદ. સૂરી.. ૩ સાની ગુરુજીએ જાણી લીધું, બાળકનું છે ભાવિ સીધું, માતા પાસે માગું કીધું, અમને આપો તો કારજ સીધું, જૈન શાસનને મહાન જોતિર્ધર, એ છે દિવ્ય રતન. સૂરી, ૪ ધર્મગુરુની વાણી નિસુણી, માટે આવ્યાં આંખે પાણી, કોડનકુમારના ત્યાગને જાણી, ગુરુની સાચી ભવિષ્યવાણી, માતાપિતા ગુરુચરણે અપે, જિનશાસનને ચંદ. સૂરી, પ નવ વર્ષની વયે સંયમ લીધે, બહુ શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કીધો, ગુરુજીનું ચિતડું ચોરી લીધું, તસ્વામૃતનું પાન જ કીધું, ગુરુ આણામાં મસ્ત રહીને, કરતા ઉગ્ર વિહાર. સૂરી. ૬ સેળ વર્ષની નાની વયમાં, નમો આયરિયાણંના પદમાં, રમે રંગે છત્રીશ ગુણોમાં, ક્ષણ પણ ન રહે ક્રોધ ને મદમાં, દેશવિદેશે વિચરી વિચરી, કીધાં શાસન કામ. સૂરી. ૭
ર) ની શઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #192

3 ] -
believes sess d beforests.............sed vessessessessessessedc.sebggbossesses »[
વિધિપક્ષ ગરછની ધુરા ધારી, જેન જૈનેતર દીધા તારી, નામ તણો મહિમા છે ભારી, લબ્ધિ સિદ્ધિ વિદ્યા અપારી, ગચ્છ રખવાલી મહાકાલીની, સમય સમય પર સહાય. સૂરી ૮ તુમ પટ્ટાનુપટ્ટ બિરાજે, ગુણસાગર સૂરીશ્વરજી રાજે, બાડમેર શહેર ચોમાસે સોહાવે, ચતુર્થ જન્મશતાબ્દી દીપાવે, તુજ ભક્તિનાં કાર્યો કરવા, સર્વ સમય સાવધાન. સૂરી ૯ દાદા કલ્યાણ કલ્યાણ કરજો, સંકટ સઘળાં દૂર જ હરજો.
અમ જીવને સુમતિ દેજો, ભવોભવ તુમ ચરણોમાં લેજો, ‘પ્રિય' બાળમાં ગુણપુષ્પોની, આપે દિવ્ય સુવાસ. સૂરી. ૧૦
શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરીશ્વરજીની સ્તુતિ
– સાધીશ્રી પુણ્યોદયશ્રીજી દાદા કલ્યાણસૂરીશ્વરને, નમું હું ભાવથી આજે જેના ત૫જપના ડંકા, રૂડા દેવલોકમાં બાજે. ૧ જેની કીર્તિ અમર ગાજે, સૂર્યચંદ્ર સમા રાજે, યુગપ્રધાન સૂરીશ્વરનાં, દર્શન કરતાં દુરિત ભાંજે. ૨ મધુરસ ઝરતી વાણી, ઉગારતી મેહથી પ્રાણી, મહાસંયમી ગુરુ ધ્યાની, જીવાજીવ તત્ત્વના જ્ઞાની. ૩ વદન જેનું કમળ સરખું, મજા ચાહે સદા નિરખું, ભવસંચિત દુરિત હરતું નિર્મળ સમ્યક્ત્વને કરતું. ૪ પાવન દિવ્ય સદા શરણે, અહો શ્રી ગુરુ ચરણે, ભાવથી શિર ઝુકાવું, ઉરનાં આશિષ હું ચાહું. પ
મિ શ્રી આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
,

Page #193

ఉచి

ગુરુરાય ચરણમે. વંદન
—— સાધ્વીશ્રી પુણ્યાયશ્રીજી
(રાગ : આશાવરી)
વદન હા ગુરુરાય ચરણ, વંદન હા ગુરુરાય; ચારસામી જન્મ શતાબ્દી, જિસ કી યહાં ઉજવાય; મુંબઈ શ્રી સંધ સાથ મિલકર, સૂરિજીકા ગુન ગાય. વઢિયાર દેશકે લાલાડા ગાંવમે,પિતા ધી` નાનીંગશા નામ; માતા નામિલદે કુક્ષિ સરહંસા, જન્મ્યા કોડનકુમાર. ધ મૂતિ સૂરિ વિહાર કરકે, આર્ય વઢિયાર દેશ; પાવન પદોં સે પવિત્ર હુઆ, લાલાડા કે પ્રદેશ. માત શિશુકા સાથ લેકર, આયે ગુરુ દરબાર; મેધધારા સમ ગુરુ કી દેશના, સુનકર કોડનકુમાર.
વૈરાગ્ય ર`ગસે દિલ રંગાયા, સંયમ લેનેકી આશ; અનુમતિ દિા મૈયા મુઝકો, મૈં જાઉં ગુરુજી કે પાસ. માપિતા કહત હૈ: બેટા ! સયમ ખાંડેકી ધાર; ઉસકા · સ્વીકાર કરકે શીઘ્ર, પાએ શિવસુખસાર.' સાલહ સૌ બાંલીશકી સાલમેં, ધવલપુર માઝાર; ગુરુદેવ કી પૂર્ણ કૃપાસે, કયા સંયમકા સ્વીકાર. સાલહસા ચાંલીશ કી સાલમે, પાલીતાના શુભધામ; વડી દીક્ષા મેં ગુરુજીને લિયા, જિસકા કલ્યાણનાગર નામ. ગુરુસેવા, વિનય, વિવેક, નમ્રતા, ગુણગણ કે ભ’ડાર; સાલ વર્ષોંકી લઘુ વયમે’, ગુરુને દિયા આચાય પદસાર. ભારમલ ભૂપ કા રોગ મિટાયા, સૂનાકે સૂરિમંત્ર સાર; અહિંસા, સત્યકા પ્રેમી બનાકે, કિયા નૃપ કા ઉદ્ધાર. જહાંગીર બાદશાહ કો દિખાયા, ઐસા ચમત્કાર મહાન; પ્રભુ પ્રતિમાકે મુખસે દિલાયા, ધર્મલાભ કા દાન,
ચરણમે.
ચરણમે ૦
ચરણમે ૦
ચરણમે
ચરણમે ૦
ચરણમે૰
ચરણમે
ચરણમે
ચરણમે
ચરણમે

ર
ચરણમે છ
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #194

નન તot
selesteemesfood swoopedite feete-indoo
r steelesed
to stop
| ૨૧]
ચરણમૅ૦
અલૌકિક દિવ્ય શક્તિ જિસકી, અપૂર્વ આત્મિક જ્ઞાન; પ્રકાશ કિરણે ફેલાકે જિસને, દૂર કિયા અજ્ઞાન. દેશવિદેશમેં જાકર ગુરુને, કિયા અજબ ઉપકાર; જિનમંદિર જીર્ણોદ્ધાર કરા કે, ભરાયા જિનબિંબ અપાર. અનેક ભવ્ય જીવો કે નારક, માન ન જિસ કો લગાર; ઐસે ગુરુ કે ચરણકમલમે, પુન્ય' નામે કોટિ બાર.
ચરણમંત્ર
ચરણમે.
અમર તપો સૂર કલ્યાણ
– સા વીશ્રી રત્નરેખાશ્રીજી (રાગ : પ્રભુ તારું ગીત મારે ગાવું છે) અમર તપ રે ગુરુ અમર તપો, “સૂરિ કલ્યાણ” કલ્યાણ કરો. અમર વઢિયાર દેશનો લાલ રે લાડીલો, નામિલદનો બાળ રે હોંશીલો;
નાનિંગ નંદનને વંદન કરો. અમર લેલાડા ગામની ભૂમિ રે પાવનીઆ, સોળ તેંત્રીશમાં ગુરુ રે જનમીઆ,
કોડન કુમાર શૂરવીર ખરો. અમર૦ ધર્મમૂર્તિસૂરિ જેના ગુરુવરીઆ, સેળ બેંતાલીસે સંયમ વરીઆ
‘કલ્યાણ ગુરુને નમન કરે. અમર સોળ વરસની બાલ રે ઉમરીઆ, બાળ ઉમરીએ ગુરુ સૂરિપદ ધરીઆ,
યુગપ્રધાન ગુરુ અમીનો ઝરો. કચ્છદેશમાં ભૂજ ૨ નગરીઆ, ભારમલ્લ રાયના રોગ દૂર કરીઆ
જૈન શાસનને યોગી પ્રવરો. અમર દેશ વિદેશ ગુરુ વિચરીઆ, શમ દમ ગુણથી ગુરુવર ભરીઓ;
જૈન શાસનમાં સૂરિ શેહરો. અમર બે હજાર તેંત્રીસ સાલરેવિમલીઆ, છરી પાળા સંધ ચાલ્યો સિદ્ધગિરિવરીઆ
ઉજવણી વર્ષનો રંગ અનેરો. અમર આચાર્ય ગુણસાગરસૂરિ રાજીઆ, ચતુર્થ શતાબ્દી કલ્યાણ ગુરુવરીઆ,
“હેમ-રત્ન’ પર મહેર કરે. અમર૦
શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ગાઉ

Page #195

O

ગુરુગુણ ગીત
– સાધ્વીશ્રી અરુણપ્રભાશ્રીજી
(રાગ : આશાવરી)
વંદન વારંવાર ગુરુવર, વંદન વારંવાર. વઢિયાર દેશમાં શાભતું રે, લાલાડા નામે શુભ ગામ, કાઠારી કુળમાં શાભતા રે, પિતા નાનિંગ અભિધાન. સંવત સાલ તેત્રીશના ૨ે, આષાઢ બીજ ગુરુવાર; નામિલદે માતાની રત્નકુક્ષીએ, અવતર્યા કોડનકુમાર.
ધ મૂતિસૂરિની મધુરી વાણીએ, જાણ્યા અસ્થિર સંસાર; અક્ષયતૃતીયાને શુભ દિવસે, લીધા સયમપદસાર. પોંચ સમિતિ ત્રણ ગુપ્તિ આરાધે, પાળે પંચાચાર; સંવત સાલ ઓગણપચાસે, આચાર્ય પદ સ્વીકાર. સંવત સોલ બહાંતરે રે, પદવી યુગપ્રધાન; અચલગચ્છના મોંઘેરા હીરા, શાસનના સુલતાન. ગુરુ પ ઉગ્રવિહારી, મહાન તપસ્વી, કલ્યાણસાગર સૂરિરાય; જગદુષ્કારનું બીડુ ઝડપ્યું, ને બૂઝવ્યા ભારમલ્લ રાય. છેાંતેર વર્ષનું સંયમ પાળી, કીધા જંગ ઉપકાર; સવત સત્તરસો ને અઢારે, પહોંચ્યા છે. સ્વર્ગ મઝાર. ચતુર્થાં જન્મશતાબ્દી પ્રસંગે, ગુણ ગાઈએ મળી સાથ; નરે‘શિશુ ‘અરુણ' નમે છે, ગુરુચરણે જોડી હાથ.
ગુરુ ૬
ગુરુ ૮

ગુરુ ૧
ગુરુ૦ ૨
ગુરુ ૩
ગુરુ૦ ૪
ગુરુ૦ ૭
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #196

દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કે ચમત્કાર
– મોહન વડેરા સુનો સુનામેં આજ તુમ્હ ઇક છોટી-સી કહાની, ગાંવ લોલાડા વઢિયાર દેશ મેં, જન્મે ગુરુવર શાની. બચપન સે હી ગુરુવર કે થા, ધર્મપ્રેમ બડા ભારી, અલ્પ આયુ મેં જગ કે છોડા, વન ગયે મહાવ્રતધારી; નવ વર્ષ મેં દીક્ષા લેકર, મોહબંધન કે તોડા, ધર્મસૂરિ ગુરુવર સે અપના, જીવન નાતા જોડા.
જિનશાસન કે ખાતિર કર દી નિજ જીવન કુરબાની. ૧ નવાનગર કે શેઠ પદમશી-વર્ધમાન દો ભાઈ, ધર્મપ્રેમ મેં સબસે આગે ગુરુવર કે અનુયાયી; ધર્મદેશના સુનકર ગુરુ કો હર્ષ થા મન મેં છાયા, શત્રુંજય કી યાત્રા કરને સંધ એક નિકલાયા.
જેનજગત મેં મુકુટ સરીખે ઐસે થે મહાદાની. ૨ બીચ રાહ મેં ડેરા ડાલે સો ગયે સબ સંધવાલે, નહીં કહીં થી ઉનકો ચિંતા ગુરુવર થે રખવાલે; અર્ધરાત્રિ કે ગુરુવર ને અપશુકન કુછ પાયા, સંઘપતિયાં કે તંબુ પર ભૈરવ જોડા અકુલાયા.
- ગુરુવર સમઝ ગયે ઝટ મન મેં અશુભ કી કોઈ નિશાની. ૩ નિદ્રા તજ કર ગુરુવર ને ઝટ ધ્યાન કી કરી તૈયારી, સંધકુશલ હેતુ હો ગઈ થી ચિંતા ઉનકો ભારી; ગુરુવર ને તબ યાદ કિયા ઝટ ઇષ્ટ મહાકાલી કે, પ્રકટ હુઈ, તબ ગુરુ ને પૂછા અપની રખવાલી કો.
- ભૈરવ જોડા બોલા રહા કમૅ કયા વિપદા હૈ આની? બોલ બોલ કર બના રહા હૈ, તુમકો ભૈરવ જોડા, બાકી બચા હૈ સંઘપતિયાં કા જીવન બિલકુલ થોડા; એક ઘડી દિન ચઢને સે પહલે યે મર જાએંગે, પૌષધ દે નિજ સંગ ચલા લે તો બચ જાએગે.
પુણ્ય તુમ્હારે કે પ્રભાવ સે યે વિપદા ટલ જાની. પણ
આમ આર્ય કલ્યાણ ગામસ્મૃતિગ્રંથ, PM
\

Page #197

J૨૪] ess defederab
odestostessesses- sessie Jobsleevdeeeeeools ••••••••••••••• •••• જ
૬
૭
૮
વર્ધમાન કો પ્રાત:કાલ ઝટ ગુરુવરને બુલવાયા, પૌષધ લે તુમ દોને ભાઈ સંગ ચલો યૂ ફરમાયા; દિવસ નિકલને પર મહાવત ને કર દી પૂર્ણ તૈયારી, આકર સંધપતિયાં સે બોલા ચલકર કરો સવારી.
સંઘપતિયાં ને ગુરુ કે સંગ પૈદલ કરી રવાની. સંઘપતિ બોલે મહાવત સે, ‘નહી ચઢંગે હાથી પર, ગુરુવર કી આજ્ઞા પાલેંગે, ઉનકે સાથ પૈદલ ચલકર; સંધ ચલ થોડી દૂરી પર હાથી તબ ચકરાયા, પાની પીતી દેખી હાથિની મદ ઉસ પર તબ છાયા.
હાથિની ભાગી તુરંત વહાં સે છોડા પીના પાની. હાથિની કે પીછે વહ ભાગ હોકર કે મતવાલા, પટક દિયા મહાવત કે નીચે કુચલ ઉસે ઝટ ડાલા; બહુત યત્ન કિએ પર હાથી કાબૂ મેં નહીં આયા, ભાગા ભાગા એક પેડ સે જાકર વહ ટકરાયા.
મતવાલે હાથી સે તબ થી મુશ્કિલ જાન બચાની. જંજીર ફસી તબ ઉસ દરમ્ન સે છૂટ નહીં વહ પાયા, મહાવતે ને મિલકર કે હાથી કે કાબૂ લાયા; ગુરુ આશા સે સકલ સંધ ને આગે કદમ બઢાયા, સંધપતિ કો ગુરુવર ને મરને સે બચવાયા,
પૂણ હુઈ નિર્વિન યાત્રા ગુરુ કી થી અગવાની. કુંવરપાલ ઔર સોનપાલ થે નગર આગરાવાસી, જિનમંદિર બંધવાએ ઉનને ભક્તિ કરી થી સાચી;
શ્રેયાંસ પ્રભુ ઔર મહાવીર કી મૂરત થી ધરવાયી, નિજ હાથે સે ગુરુવર ને થી પ્રતિષ્ઠા કરવાથી.
બઢા રહે થે ધર્મ પ્રેમ વે સુનકર ગુરુ કી વાણી. ચુગલખારેકી ચુગલી રો થા જહાંગીર ભરમાયા, દોને બંધુઓ કો બુલવાકર આદેશ યહીં દિલવાયા; દસ દિન કે ભીતર મુઝકો દે પરચા દેવ તુમ્હારા, વરના મંદિર ગિરવા દૂગા, સુન લો હુકમ હમારા.
જહાંગીર સે જિદ્દી રાજા કો મુશ્કિલ થી બાત સમઝાની.
૯
૧૦
૧૧
2
માં શ્રી આર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #198

કેમ છે અને જોહનજ જશeese ane entered to s૨
દોને બંધુ હુકમ સુના તો મન મેં થે ધબરાએ, ઘોર મુસીબત આન પડી હૈ, કેસે ઉસે મિટાએ? લગે સોચને દોને બંધુ કૈસે હો છુટકારા ? દીખા ન કોઈ સિવા ગુરુ કે જગ મેં ઉન્હ સહારા.
ઉન દોનોં ને માના મન મેં ગુરુવર હૈ મહિમાવાની. ૧૨
સોનપાલ તબ ચલા વહાં સે પહુંચા જાકર કાશી, ગુરુવર મેરી મદદ કરો, અબ દૂર કરો યે ફાંસી; હાથ જોડકર ગુરુવર કો જબ નિજ વિપદા બતભાઈ, ધબરાહટ કે કારણ ઉસકી આંખે થી ભર આઈ.
કલ્યાણસૂરિ ગુરુવર ને ઉસકે દિલ કી બાત પહચાની. ૧૩
ગુરુવર બોલે સોનપાલ સે, જાએ શોક મિટાકર, વિપદા તેરી દૂર કરુંગા સ્વયં આગરા આકર; પાદલેપ કર ગુરુવર ને તબ હવા સે હોડ લગાઈ, અલ્પ સમય મેં પહુંચ ગએ ઝટ નગર આગરા માંહી.
જૈન ધર્મ કી જયોત જલાને કી ગુરુવરને ઠાની.
૧૪.
આઠ દિવસ સે સોનપાલ જબ નગર આગરા આયા, અપને સે પહેલે ગુરુવર કો દેખ વહાં ચકરાયા; ગુરુવર પહુંચે કબ યહાં પર છોડા ઉનકો કાશી, ધર્મપ્રેમી ગુરુવર કી માયા સમઝ નહી કુછ આની.
કુંવરપાલ સે બોલા તબ બાત કહો ભઈ સાચી. ૧૫
ચાર દિવસ તો બીત ગયે હૈ ગુરુ કે યહાં પર આયે, ચમત્કાર કો દેખ ગુરુ કે મન મેં વે હર્ષાવે; દઢ આસ્થા રખકર મન મેં ગુરુ દર્શન કો આયે, ધર્મલાભ દે ગુરુ ને સાથે સંકોચ મિટાએ.
ગુરુવર કા સબ ઇસ દુનિયા મેં નહી કોઈ થા સાની.
૧૬
મિ શ્રી આર્ય ક યાણાગામસ્મૃતિ ગ્રંથ
એ

Page #199

[૨૬]>> dhdhchh deshow shahahahhhhhacha જહાંગીર ને નિયત સમય પર દોનોં કો બુલવાયા, બીત ગયા હૈ સમય તુમ્હારા પરચા નહીં કોઈ પાયા; દોનાં ભાઈ બાલે નૃપ સે મ ંદિર મેં ચલે આવા, હાથ જોડા સૂરત કે આગે પરચા ભી પા જાવા. નિર્ભય હુએ થે દાનાં ભાઈ પાકર ગુરુ કલ્યાણી.
કૌતુક કી ઇચ્છા સે તબ નૃપ મંદિર મેં ઝટ આયા, ગુરુવર કા મૌજૂદ વહાં પર સબ જન ને તબ પાયા; મૂરત કે આગે કર બંધિત જહાંગીર કો ખડા કિયા, હાથ ઉઠાકર મૂરત ને તબંધ લાભ સંદેશ દિયા. દેવ જૈન કા સચ્ચા હૈ યે જહાંગીર ને ખાધી સે ઉકલાતા;
કા રાવ ભારમલ
પીડિત હુઆ વહ જીને સે ધબરાતા;
ને
જબ ચાતુર્માસ ફરમાયા, તબ નિજ ઘર પર બુલવાયા.
ભુજ નગર તાત રોગ સે ભુજ નગર મેં ગુરુવર દૂત ભેજ કર ગુરુવર કો રાવ ભારમલ ને રાવ ભારમલ બાલા ગુરુ સે, તપ રહા હૂં પીડા સે
મૈ
કઈ વૈદ્ય મંત્રજ્ઞ બુલાયે નહી’ લગી હૈ કારી,
રોગ મિટાદો ગુરુવર મેરા જીકર ભી મૈં મરા

ગુરુ સે રોગ કી કરી બયાની. સુન લેા અર્જ હમારી, બનકર ખટિયાધારી;
આપ પરમ ઉપકારી.
aahhhhat
હુઆ
નિજ
રાવ ભારમલ કે। ગુરુવર ને મત્રિત જલ કા ઉદર લેપ તબ રોગ હટા ભક્ત રાવ ભારમલ ને ખટિયા કા છોડી, ખૂબ ધરા ધન ગુરુચરણાં મેં, ગુરુ ને નહીં લી કોડી. રોગ રહિત દેખા રાજા કો ચકિત હુઈ સબ મરકી ૨ોગ સે જાલૌર નગર મે મચ ગઈ હાહાકારી, નષ્ટ હો રહા નગર રોગ સે, મર રહે નિત નરનારી; બહુત યત્ન કરને પર ભી જબ રોગ નહીં મિટ પાયા, મિલકર કે તબ સકલ સંધ ગુરુચરણાં મેં આયા. ઉપકારો ગુરુવર ને સંધ કી વિનંતિ કોટ માની.
જાની.
હૂં, બાજ બની જિંદગાની,
પ્રભાવ બતલાયા,
ગુરુવર ને કરવાયા;

રાની.
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #200

esense of seldorsedesseract-off doddessessed. edecessoms [૨૭]
મંત્રિત કપડા ગુરુવર ને તબ નગર બાહર નિકલાયા; મરકી રોગ કા ગુરુકૃપા સે હો ગયા તુરંત સફાયા. ચમત્કાર કો દેખ મુખ સે નગર બહુત હર્ષાયા, કઇ જૈનેતર જૈન બન ગયે હો ગયા ધર્મ સવાયા.
સબકો સુના રહે થે ગુરુદેવ વર્ષાકર અમૃતવાણી. ૨૩ સંવત સતર સે અઠાર કા ફિર વહ દિન ભી તબ આયા, અમરસૂરિ કો ગુરુવર ને અપના પટ્ટધર બનવાયા; અંત સમય તક ગુરુવર ને થી ધર્મ કી જયોત જલાઈ, ચલે ગયે ગુરુ છોડ કે જગ કો દુનિયા ભૂલ ન પાઈ.
આસે શુકલ ત્રયોદશી ગુરુવાર કો છોડી દુનિયા ફાની. ૨૪
કલ્યાણમૂર્તિ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી
– કવિશ્રી દુલેરાય કારાણા [ આ કચ્છી સંગરનું એવું બંધારણ છે કે એક કડીના છેલા શબ્દ બીજી કડીમાં જોડાઈ જાય; એટલે જ એ સંગર (સાંકળ) કહેવાય છે. તેમાં મોટો લાભ એ છે કે એક કડી પછી બીજી કડી કઈ આવશે. એ યાદ રાખવાની જરૂર રહેતી નથી. પોતાની મેળે જ યાદ કર્યા વિના નવી કડી શરૂ થાય છે. સંગર એ કરછી ભાષાનો એક ચોટદાર પ્રયોગ છે. સાંભળનાર શ્રોતાઓને તે જકડી રાખે છે. તેમાં જેમ તે સ્વયં આવી જાય છે..
- સંપાદક] જતી સતી ને જૈન મુનિવર, રામદેવ ને રાવળપીર; ધન ધન! કચ્છ ધરણી તુજ અંકે, પગ પગ પોઢયા પીર ફકીર.
સાધુ સંત મહંત અનંત, ગરવી કચ્છ ધરા ગુણવતં!
કચ્છી સંગર) કોડીલો કચ્છ દેશ સે, સરજે સરજનહાર, પૅધા થા જિન પટ મેં ડે-પાલક ડાતાર; જનમ્યા જિન ધરતી મધે, જંગી રણ મૂંઝાર, તપ્યા તપ તપી કરે, કેક તરી ગ્યા પાર.
શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ 7DS

Page #201

૨૮
હજાર જઈ stepહoemstone of
the
ભક્ત વડા વિણ પાર,
ભેટી વ્યા હિન ભોમ કે. ભેટી વ્યા હિન ભોમ કે, સંત મહા સુખકાર, કલ્યાણસાગરસૂરિ તેંમેં, કરુણા જા અવતાર; જનમ ધર્યા વઢિયાર મેં, છઠ્ઠ વૈશાખી સાર, સારો સે તેંત્રી સંવત અને વાર ગુરુવાર.
તપસી તારણહાર,
પગ ડિનાં પ્રથમી મથે. પગ ડિનાં પ્રથમી મથે, નાલા કોડન વીર, ત્યાગ અને તાજા લગા, તનમેં જે કે તીર; પિતા અતિ ધરમાતમા, નાનીંગ શાહ સુધીર, માતા નામલદે મહા ગુણિયલ ગુણ ગંભીર.
ધીર વીર વડવીર,
– જો કુલદીપક થે. તે જો કુલદીપક થે, કોડન વીરકુમાર, ધર્મમૂર્તિ સૂરિવર વેઆ, જડે ધોળકે દ્વાર; રાજી થ્યા ત્યારે કરે, કોડન બાલકુમાર, ડિનાં દીક્ષા પ્રેમ મેં, આશિષ ડિનાં અપાર.
શુભસાગર અણગાર,
વર્યા વાટ વેરાગજી. વર્યા વાટ વેરાગજી, બરેઆ બંધન શેષ; સમજ્યા હિન સંસાર મેં, લાભ નાંય લવલેશ; દીપામાં નિજ દેશ જે, મહાવીર જો વેશ, પગલે પગલે પ્રાપ્ત કે, વિગતેં જ્ઞાન વિશે.
અંતર જે આદેશ,
વિચર્યા દેશ વિદેશમેં, વિચર્યા દેશ વિદેશ મેં, કચ્છ મેં કે વિહાર, વર્ધમાન ને પદમશી, કચ્છ ના શાહુકાર; ગુરુવાર જે ઉપદેશ સેં, સંઘ કયાં શ્રીકાર, બત્રી લખ ખરચે પુગા, શત્રુંજય ધરબાર.
મ આર્ય કાયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
O

Page #202

goog

જાત્રી કૈંક હજાર, નિશાન ડંકા નેાબતું.
નિશાન ડકા નાખતું, નેજા ફરી રેઆ, કચ્છડે મે'સૂરીશ્વર જા, પગલા વરી પેઆ; ભુજ રાજવી ભારમલ, ગુરુ જે પગેં પેઆ, વાત રોગ રા'જો વે, દુખડા દૂર થેઆ. રાજી થેઆ, મુનિરાજ જી મહેર સે
રાજી
મુનિરાજ જી મહેર સેં, કચ્છ-ધણી કરમી, પજોસણ પારે ડિનાં, પૂરા પના ડી'; ડંકો દિસ-દિસમે વા, જૈન ધરમ જો જી, સૂરિવર જા સન્માન પણ વધધાં વેઆ તી, વઠા માનીએ મી,
કચ્છડે જી ધરતી મથે, કચ્છડે જી ધરતી મળે, ગુરુદેવ ગુણવાન, મુનરે મડઈ કે ડિનાં, ચામાસે જા દાન; ભુજ કે, ભદ્રાવતી કે, ડિનાં મિણી કે માન, આધાઈ ને અંજાર કે, ડિનાં ગુરુવર શાન. વડે માન સન્માન, કચ્છમે' ચામાસા કેઆં.
કચ્છમે
જોધપુર
જામનગરમે', ચામાસા ચાફેર, ને ઉદેપુર, જોયણા જેસલમેર; ખંભાત અમદાવાદ ને સુરત ભરૂચ શેર, રાધનપુર પાટણ અને જંબુ બિકાનેર.
મિણી મથે કેઆં મહેર, ચામાસે જે દાન સે.
ચામાસા ચેાગમ થેઆ, કચ્છડો તેને' ખાસ, કલ્યાણ ગુરુ જો કચ્છ થ્યા, આખર જો આવાસ; સિજ ઉગ'ધે મે સૂરીશ્વવર જો, છેલમછેલા શ્વાસ, શાક કચ્છ ગુજરાત મેં, છવાઈ વ્યા ચાપાસ,
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

રીત [૨૬]
DC

Page #203

૨ ૦ | effodderedst..sofeffects of stead of district of sofesleffecte
d
medication
વંદન નેહ નિવાસ,
સૂરીશ્વર વંદન સદા! સૂરીશ્વર વંદન સદા, અભય અભિલાષી, અંતર જપ કાર જો, અખંડ અવિનાશી; સારો સે અયડો સંવત, આસો તેરસ ખાસી, ગુરુવર વિદાય થઈ વેઆ આતમવિલાસી.
પરમધામ વાસી,
ધન સૂરીશ્વર સતગુરુ! ધન સૂરીશ્વર સતગુરુ! ધન શાસન શણગાર ! ધન અવિકારી આતમા ! ધન શાંતિ અવતાર! ધન માતા ને ધન પિતા ! ધન શિષ્ય પરિવાર! ધન ગુણગણ ગંભીરતા ! ધન ધન વાર હજાર !
ધન ધરા સુખકાર ! કારાણી ચૅ કચ્છજી!
નમન અમર આતમાકે
– શાસ્ત્રી શ્રી તલકશી ધનજી વીરા પાંજી હન પૃથ્વી મથે, સંતેજો શણગાર; સભજો સંભારેસું, બેડો જાણે પાર. ૧ તેરા સાધુ સંત ઈ, કલ્યાણસાગર રાય; નર નારી જેકે પ્રેમસેં, વંદી પેતા પાય. ૨ નામિલદેવી નાનિંગકે, હર્ષ અપરંપાર; વૈશાખ સુદ છઠ્ઠો, જનમ્યા કેડનલાલ. ૩ વરે ઘચ વીતી વ્યા, છતાં અંઈ પ્રખ્યાત; સોસ છડયાં સંસારજો, જો ઈ પ્રતાપ. ૪ અઠે વરેજી ઉમરમેં, દીક્ષા ક્યાં સ્વીકાર; તપ ત્યાગસે રંગાઈને, જીવન આબાદ. ૫ શાન ગની ગુરુ કનેથી, પૂરો ઓ અભ્યાસ; ચતુર્વિધ સંજો, સપનો પૂરો સાકાર. ૬ અચલગચ્છમેં ઓજસ્વી, સાધુમેં શિરતાજ; સુકાન કે સંભારીએ, તેરા ઈ મહારાજ. ૭ પદવી દે આચાર્યજી, ધન્ય ધ્યે અમદાવાદ, સેવા કરે શાસન, અનંત ક્યાં ઉપકાર. ૮ કચ્છાધિપતિ ભારમલ, સેંજો જાળવ્યાં માન; રોગ મટાયાં રાજો, સાચવ્યાં પૂરી શાન. ૯ નમી નમી નરેન્દ્ર જેકે, પૂજી ગ્યા પાર; પ્રતિબોધસે બોધાઈને, સચ્ચે ગેણાં સાર. ૧૦ કાવ્યરૂપ કુસુમ સેં, પૂજી ઠા પાર; નમન અમર આત્માને ! ઇ જ આય અભિલાષ. ૧૧ ૧. સંવત ૧૭૧૮
રહ
આર્ય કથાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #204

ગુરુભક્તિ ગીત
બંસીલાલ ખંભાતવાલા
યુગપ્રધાન પ. પૂ. જગદ્ગુરુ આચાર્યં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજની (૪૦૦)ચતુર્થ જન્મશતાબ્દી મહેાત્સવપ્રસંગનું ગુરુભક્તિ ગીત, જૈન ધર્મની પ્રભાવનાનાં મહાન કાર્ય કરનારા, એવા કલ્યાણસાગરસૂરિને, કોટિ વંદન અમારાં, અચલગચ્છના ગુરુ ગચ્છનાયક શાસનના સિતારા. એવા૦ વઢિયાર દેશના લાલાડા ગામે કાઠારી કુળમાં જન્મ્યા, નાનિંગ પિતાને નામિલદેમાએ સુસંસ્કારો સિચ્યા, કોડનકુમારના નામે ઊછર્યા, સૌના પ્રેમ પાનારા. એવા૦ એક દિવસ ગચ્છાધિપતિ શ્રી ધમૂર્તિસૂરિ ત્યાં આવ્યા, એમની વાણી સુણી કોડનને વૈરાગ્યના ભાવા જાગ્યા, ધાળકા ગામે ધામધૂમથી સંયમ સ્વીકારનારા. એવા૦ સસારી કોડનમાંથી બન્યા મુનિ શ્રી કલ્યાણસાગર, સંયમ સાધના રૂડી સાધી પામ્યા સના આદર, યેાગ્ય સમયે અમદાવાદમાં આચાર્ય પદ પાનારા. એવા વિશાળ શિષ્ય પરિવાર સાથે વિચરતા ગામાગામ, વિવિધ સાહિત્યના સર્જન સાથે શાસનસેવાનાં કરતાં કામ, મીઠી મધુરી વાણી સુણાવી ધર્મોપદેશ દેનારા. એવા૦ ઉપદેશથી વમાન પદ્મસિંહે શત્રુંજયના સંઘ કાઢયો, ભવ્ય બે મંદિરો ગિરિવર ઉપર બાંધી ધર્માંના ડંકા વગાડયો, સ્થાને સ્થાને જૈન ધર્મની જ્યેાતિ ઝગાવનારા. એવા૦ જામનગરના રાજશી તેજશીએ ધનના સદ્વ્યય કીધા, સંઘ પ્રતિષ્ઠા પૉંચધાર ભાજન કરીને લહાા લીધા, સાધર્મિક ભક્તિ આદિ સુંદર કાર્ય કરાવનારા. એવા આગ્રાના કુરપાલ–સાનપાલમાં ધર્મના અંકુર વાવ્યા, શિખરજી આદિના સંધા કાઢી ઉપાશ્રય-મંદિરો બંધાવ્યાં, જહાંગીર જેવા સમ્રાટને પણ પ્રતિબાધ દેનારા. એવા૦
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #205

TR RI
જ કામ
જાણી શકાશન -
આડત્રીસ વર્ષની યુવાન વયમાં ગચ્છાધિપતિ એ નિમાયા, મહા ઉપકારી ! એ ગુરુવરના ઘર ઘર ગુણો ગવાયા, ઉદયપુરમાં યુગપ્રધાનનું બિરુદ મેળવનારા. એવા કચ્છના મહાશય ભારમલજીનો અસાધ્ય રોગ મટાડયો,
અહિંસાના આદર્શો સમજાવી ધર્મનો બોધ પમાડ્યો, પર્વ દિવસોમાં રાજ્યભરમાં જીવદયા પળાવનારા. એવા ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્રને કચ્છ પ્રદેશમાં અપૂર્વ પ્રભાવના કીધી, ભવ્ય મંદિરો નિર્માણ કરી અનેક બિંબોની પ્રતિષ્ઠા કીધી, ભદ્રેશ્વરજી આદિ તીર્થધામના જીર્ણોદ્ધાર કરાવનારા. એવા પંચ્યાશી વર્ષની પાકટ વયે, ભૂજ ગામે પધાર્યા, ભાવથી સામૈયું કર્યું ભક્તોએ આંગણિયાં શણગાર્યા, જગડુશાહ જેવા સુશ્રાવકો હતા ગુરુભક્તિ કરનારા. એવા ત્યાં અચાનક બીમાર થયા ને કાળે ઝપટ લગાવી, જીવનદીપ બુઝાઈ ગયો ને સ્વર્ગની વાટ સિધાવી, અંધારુ થયું ને શોક છવાયો, ગયા જાતિના ધરનારા. એવા એમની સ્મૃતિમાં ભૂજના સંઘે વિશાળ સ્તૂપ બંધાવ્યા, ગુરુપાદુકાની પ્રતિષ્ઠા કરીને ભક્તિ મહોત્સવ ઉજવાયો, સ્થાને સ્થાને મૂર્તિ સ્થપાઈ, વરસી ગુરુભક્તિધારા. એવાવ ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દી મહોત્સવ આજ રહ્યો ઉજવાઈ, એવા ઉપકારી ગુરુજીનો મહિમા રહ્યો છે ગવાઈ, યુગ યુગ સુધી યાદ રહેશે, બંસી' એ ગુરુજી પ્યારા. એવા
S
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજીની ગહેલી
– મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી (રાગ : સુણ જિનવર શેત્રુંજા ધણજી, દાસ તણું અરદાસ) દેશ મારવાડ દીપ જી રે, પાલી શહેર મોજાર; જન્મ લીધે ગુરુજીએ તિહાંજી રે, બ્રાહ્મણકુળ અવતાર.
સુગુરુ જી રે, ધન ધન તુમ અવતાર !
() એ આર્ય કરયાણlikસ્મૃતિગ્રંથ
..

Page #206

.......................
ક્ષેમલદે જનની તણા જી રે, પુત્ર ગુલાબ મનેાહાર; પિતા ધીરમલ્લજી જાણીએ જી રે, ક્ષમા તણા : ભડાર. સુગુરુ લઘુ વયમાં વ્રત ધારિયાં જી રે, વીસ વરસ હુઆ જાણ; સંસાર અસાર જાણીને જી રે, લીધા પ'ચમહાવ્રત પાળતા જી રે, દવિધ પ્રકારના જી રે, નવવિધ શાન દન ગુણે ભર્યા જી રે, ક્રોધ પાંચ સમિતિએ સમતા રહે જી રે, ચાર
સયમ સતર
સંયમભાર. સુગુરુ॰ યતિધમ; બ્રાચય ધાર. સુગુરુ કર્યા પરિહાર; અભિગ્રહ ધાર. સુગુરુ॰
પિંડ વિશુદ્ધિને સેવતા જી રે, ઇન્દ્રિયાનેા રોધ કરનાર; ત્રણ ગુપ્તિ ગુપ્તા રહે જી રે, ભાવના પ'ચાચારને પાળતા જી રે, ટાળતાં તપ જપાદિક બહુ કરે જી રે, વારે વીસ ઓગણીસ વર્ષ ગુરુ આવિયાજી રે, સામૈયું અતિ શાભતું જી રે, શહેરમાંહે પધારિયા જી રે, બજાર ચૌટામાં વળી જી રે, સંવત ઓગણીસ બાતેરે જી રે, સકલ સંધ સાથે મળી જી રે, ગુરુજીના અમૃતસમી વાણી સુણી જી રે, હરખ્ખાં ચામાસું ગુરુ ત્યાં રહ્યા જી રે, જાણી લાભ અચલગચ્છપતિ દીપતાજી રે, એવા ગૌતમસાગરજી જાણીએ જી રે, મુનિઓમાં નીતિસાગરમુનિ તેહના જી રે, શિષ્ય શાન તણા અભ્યાસમાં જી રે, મન - ઓગણીસસિતાતેર સાલમાં જી રે, રૂડા ધમ સાગરજી’એ રચી જી રે, આ
સહુ
તે

ભાવે બાર. સુગુરુ॰
કજ આ;
વિકાર, સુગુરુ॰ માઝાર;
જામનગર વાજિંત્ર તણા નહિ પાર. સુગુરુ॰ ઠામ ઠામ ગહુંલી રે થાય; જન મન હરખ ન માય. સુગુ ચૈત્ર વદી પાંચમે આય;
ગુણ
શેાભે
રાખે
*

૫
૬
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
૭
८
૯
ગાય. સુગુરુ ૧૦
નરનાર;
અપાર. સુગુરુ ૧૧
ગુરુસજ્જ
શિરતાજ. સુગુરુ૦ ૧૨
મનેાહાર;
નિરધાર. સુગુરુ૦ ૧૩
શ્રાવણ માસ; ગહુંલી સુખવાસ. સુગુરુ ૧૪
[૨૨]

Page #207

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
પ. પૂ. દાદાસાહેબ અચલગચ્છાધિપતિ દ3 શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.નાં ગુણગાન
- પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા
(રાગ : રાખનાં રમકડાં) કે દુર્લભ દર્શન ગુણીવર ગુરુવર, સ્મરણે પાવન થઈએ રે;
ગુરુ ગૌતમસાગરસૂરિના ગુણ, ગાઈ ભવાદધિ તરીએ રે. દુર્લભ મરૂભૂમિના પાલી શહેરમાં, વિપ્ર શ્રીમાળી જ્ઞાને; પ્રસવ્યો પુત્રરત્ન ધીરમલ્લ, સ્ત્રી ક્ષેમલદે માત રે. દુર્લભ૦ ૧ ગુલાબમલ નામે એ બાળક, પાંચ વર્ષના થાવે; પંડિત દિવસાગર પતિવરને, વડીલ વહોરાવે ભાવે રે. દુર્લભ૦ ૨ સંવત શત ગણીશ ચાલીશે, વીશ વર્ષના થાવે; મુંબઈ માહીમ નગરે ત્યારે, દીક્ષા લીધી ભાવે રે. દુર્લભ૦ નિત્ય એકાશણ તપ કરતા ગુરુ, પવિત્રા ચારિત્ર પાળે;
આંતરે આંતરે ઉગ્ર તપો કરી, કઠિન કર્મને બાળે રે. દુર્લભ૦ ૪ દેશ વિદેશે વિચરે, ઉપદેશ આપે બોધ પમાડે, મિથ્યામતિ ઉરછેદી કેકને, આત્મભાવમાં રમાડે રે. દુર્લભ૦ ૫ બહુ જીવે વૈરાગ્ય રંગથી, દીક્ષા લે ગુરુ પાસે; અચલગચ્છ મુનિનાયક ગુરુનાં, દર્શને પાપો નાસે રે. દુર્લભ૦. મહિયલમાં જનમંદિર-શાભનંડારો ગુરુ કરાવે; શાનદાનની પરબ મંડાવે, દીદ્ધાર કરાવે રે. દુર્લભ૦ ૭. દર્શન, શાન, ચારિત્ર પ્રચારી, ભવિના ભવ ભય કાપી; જિનશાસનની ઉન્નતિ કરતા, ગુરુવર મહાપ્રતાપી રે. દુર્લભ૦ ૮ ગુણસાગર પાઠકને પટ્ટધર સ્થાપી, મુનિગણ આપે; સુંદર સંધ વ્યવસ્થા કરીને, આત્મરમણે મન સ્થાપે રે. દુર્લભ૦ ૯ બે હજાર ને નવની સાલે, વૈશાખ સુદી ત્રયોદશીએ; ભૂજનગરે થયા સ્વર્ગવાસી, શિવનગરે જઈ વસીએ રે. દુર્લભ૦ ૧૦ દાદાસાહેબ મહા યોગીશ્વર, ગુણનિધિ સુવિહિતરાય; સ્વાર કલ્યાણક દયાનિધિ ગુરુ, સંધ નમે ગુણ ગાય રે. દુલર્ભ૦ ૧૧
કઈ જાણી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #208

Page #209

Page #210

En
શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
ભાગ-૧
જૈન શાસનમાં અચલગચ્છના દિવ્ય પ્રકાશ યાને અચલગચ્છના સક્ષિપ્ત ઇતિહાસ
લેખક : મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
વિભાગ-૧ : પદ્માત્મા શ્રી મહાવીરદેવ – ગણધર શ્રી સુધર્માસ્વામી ભગવ'તથી લઈ ૪૬ મા પટ્ટધર (પૃ. ૧ થી ૨૦)
વિભાગ-૨ : અચલગચ્છ પ્રવત ન પછીના એટલે ૪૭ મા પટ્ટધર શ્રી આય રક્ષિતસૂરિથી લઈ ૬૩ મા પટ્ટધર શ્રી ધર્મભૂતિસૂરિ સુધીના પટ્ટધરા (પૃ. ૨૧ થી ૧૦૫)
વિભાગ-૩ : ૬૪ મા પટ્ટધર શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિથી લઈ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ સુધીના પટ્ટધરો (પૃ. ૧૦૭ થી ૧૩૯ )
વિભાગ-૪ : ૭૫ મા પટ્ટધર્ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ, ૭૬ મા પટ્ટધર શ્રી ગુણસાગરસૂરિ (પૃ. ૧૪૨ થી ૧૯૦)

Page #211

Page #212

જનશાસનમાં અચલગચ્છનો દિવ્ય પ્રકાશ
[અચલગચ્છને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ ]
અનંત આત્માઓની મુક્તિઃ
અનાદિ કાળથી આ સંસારમાં અનંતાનંત તીર્થકર ભગવતે થઈ ગયા છે. તેઓ તથા અનંતાનંત ભવ્યાત્માઓ સર્વ કર્મોથી મુક્ત બની સંપૂર્ણ રીતે રાગદ્વેષથી રહિત થઈ મેક્ષમાં ગયા છે. વર્તમાન ચોવીસ તીર્થ કહે :
આ અવસર્પિણી કાળમાં વિતરાગ પરમાત્મા શ્રી ઋષભદેવ ભગવાન આદિ ચોવીસ તીર્થકર ભગવંતો થયા. નિકટના કાળમાં એટલે ૨૫૦૫ વર્ષ પહેલાં આ કાળના ચરમ તીર્થપતિ પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવ મેક્ષમાં પધાર્યા. પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવને સંક્ષિપ્ત જીવનપરિચય આ પ્રમાણે છે :
ચરમ તીર્થંકર પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવને જન્મ આજથી ૨૫૭૭ વરસ પહેલાં ચૈત્ર સુદ ૧૩ ના ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં સિદ્ધાર્થ રાજાને ત્યાં રાણી ત્રિશલાદેવીની કુક્ષિથી થયેલ હતું. જન્મ વખતે તેઓ મતિજ્ઞાન, શ્રતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાનથી યુક્ત હતા. તેમના જન્મ વખતે ત્રણે ભુવનમાં આનંદ આનંદ વ્યાપી ગયે. રાજાની સમૃદ્ધિ, યશ વગેરે વધવા માંડ્યાં, તેથી રાજાએ પુત્રનું નામ “વર્ધમાન” રાખ્યું. તેમનાં રૂપ અને કાંતિ અનુપમ હતાં. તેઓ બાલક્રીડા કરતા હતા, ત્યારે એક દેવે તેમના બળની પરીક્ષા કરેલી. તેમાં તેઓ મહાબળવાન અને વીર પુરવાર થતાં તેઓ “મહાવીર એવા નામથી પ્રસિદ્ધિ પામ્યા. પ્રભુના જીવન પ્રસંગે :
તેઓ યૌવનવય પામ્યા, ત્યારે સમરવીર રાજાની પુત્રી યશદાદેવી સાથે તેમનાં લગ્ન થયાં. સંસારના ફળ સ્વરૂપે તેમને ત્યાં “પ્રિયદર્શના નામે પુત્રી થઈ. તેઓ અઠ્યાવીશ વરસના થયા, ત્યારે તેમનાં માતપિતા સ્વર્ગસ્થ થયાં. વડીલબંધુ નંદીવર્ધનના અતિ આગ્રહથી પ્રભુ પોતાનાં ભેગાવલિ કર્મ શેષ જાણ બે વરસ ગૃહવાસમાં રહ્યા. દીક્ષા સમય નજીક જાણી તેઓએ વરસીદાન આપવાની શરૂઆત કરી. સમગ્ર વર્ષ દરમ્યાન તેમણે કુલે ત્રણ અબજ, અઠયાસી કરોડ, એંસી લાખ નામનું દાન આપ્યું.
ત્રીસ વરસની વયે માગસર વદ ૧૦ (ગુજરાતની કાતિક વદ ૧૦) ના પ્રભુએ દીક્ષા સ્વીકારી, તે જ વખતે તેમને મન:પર્યવ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું.
આ શ્રી આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે

Page #213

[૨] အတော်တော်အလက်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်က်အက်အက်အက်အက်ားက်ာ ઉગ્ર તપસ્વી :
ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે પેાતાની સાધનાનાં છદ્મસ્થ અવસ્થાનાં સાડા માર વરસે દરમ્યાન ઉગ્ર તપારાધના કરી. આટલા લાંબા સમયમાં પ્રભુનાં પારણાંના કુલ દિવસે ૩૪૯ જ હતા, બાકીના બધા દિવસે ઉપવાસના હતા. મહાન ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરવાને કારણે તેઓ ‘દીર્ઘ તપસ્વી’ તથા ‘શ્રમણ્” પણ કહેવાયા. ઘેાર ઉપસગેર્યાં અને પિરષહેામાં પણ નિશ્ચયથી પ્રભુ જરાય ડગ્યા નહીં. રાગાદિ દુર્વાર આંતર શત્રુએ સાથે એકસરખા આત્મપરાક્રમથી લડતા રહ્યા, તેથી મહાવીર' કહેવાયા. આ સમય દરમ્યાન તેમણે અનેક ઉપદ્રવે અને કષ્ટા સહુન કર્યાં.
કેવળજ્ઞાની પ્રભુ શ્રી મહાવીર સ્વામી :
સાડા બાર વર્ષાં પંત દુષ્કર્માં સામે સતત ઝઝૂમ્યા બાદ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ વૈશાખ સુદ ૧૦ના પાછલા પહેારે ‘જલિય' ગામની નજીકમાં વહેતી ઋજુવાલુકા નદીને તીરે, શાલીવૃક્ષની નીચે, ગાદોહાસને શુકલ ધ્યાન ધરતાં અપ્રતિહત એવા કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શીનને પામ્યા. પ્રભુ હવે લેાકાલેાકના સર્વ પદાર્થાંની ભૂત, ભવિષ્ય તથા વર્તમાન સ્થિતિ યથાથ પણે જાણવા લાગ્યા.
શ્રી સઘની સ્થાપના :
પ્રભુએ આત્મસાધના દ્વારા રાગ અને દ્વેષ ઉપર સથા વિજય મેળબ્યા, જેથી તેઓ ‘જિન’કહેવાયા. જિન બન્યા બાદ, તેમણે ચતુર્વિધ સંઘનુ' એટલે કે તીનુ પ્રવતન કયુ, તેથી ‘તીર્થંકર’ કહેવાયા. ‘જિન’ની આજ્ઞાને અનુસરે, તેઓ જૈન’ કહેવાય છે.
પ્રભુને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા બાદ, કેવળજ્ઞાન કલ્યાણકને ઉજવવા આવેલા દેવા સમક્ષ ભગવંતે પ્રથમ દેશના આપેલી. પણ તે વખતે પદામાં કોઈ મનુષ્ય ન હતા. બીજે દિવસે વૈશાખ સુદ ૧૧ ના અપાપાપુરીમાં દેવરચિત સમવસરણમાં બિરાજી મનુષ્યાને દેશના સાંભળાવેલી, ત્યારે ઘણાંયે નરનારીએ પ્રભુના ઉપદેશથી પ્રભાવિત થયાં હતાં. ઈંદ્રભૂતિ ગૌતમ આદિને પ્રતિબેાધ :
આ વખતે તે જ અપાપાપુરીમાં ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ વગેરે અગિયાર પ્રકાંડ વિદ્વાન બ્રાહ્મણેા પેાતાના વિશાળ શિષ્યપરિવાર તથા ભક્તગણુ સાથે યજ્ઞ કરી રહ્યા હતા. દેવા અને મનુષ્યાને સમવસરણ તરફ જતા જોઈને તેમને ખબર પડી કે સત્ત શ્રી મહાવીર પ્રભુ પધાર્યાં છે. શરૂઆતમાં ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ તે અહંકારમાં આવી વિચારવા લાગ્યા કે. · એક મ્યાનમાં શું એ તલવાર હેાઈ શકે ? તેમ આ દુનિયામાં મારા સિવાય બીજે કોઈ સજ્ઞ નથી.’ આમ વિચારી તેએ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ સાથે વાદ કરવા તૈયાર થયા. પેાતાના શિષ્યા સાથે તેએ સમવસરણ તરફ આવ્યા. પ્રભુને જોતાં જ તેમનુ
સ્ત્રીઆર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #214

scape.cobbondensest tips t est 3.26%elp.bcash.bobaslesleevecessacosbehabilossessessessessesse [૩] અભિમાન ઓગળી ગયું. ઇંદ્રભૂતિના મનમાં વેદપદોને પરસ્પર વિરોધીભાવ અને આમા છે કે નહીં વગેરે સંશય હતા. પણ બીજાને પૂછે તે પિતાની અજ્ઞાનતા પ્રગટ થઈ જાય, તેથી તેઓ કેઈને આ બાબત પૂછતા નહીં. શ્રી ગૌતમના મિથ્યાભિમાનનું દૂર થવું:
સમવસરણ નજીક ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમને આવેલા જોઈને પ્રભુએ મધુર સ્વરે કહ્યું : હે ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ! તમે સુખેથી આવ્યા ને?” આ શબ્દોથી ગૌતમ વિસ્મિત થયા. પણ બીજી જ પળે તેમણે સગર્વ વિચાયું: “એહ! વિશ્વપ્રસિદ્ધ એવા મારા નામને કેણ ન જાણે? જે આ સર્વજ્ઞ મારા મનના સંશોને જાણી, તેનું સમાધાન કરે, તે હું તેઓને સર્વજ્ઞ માનું ત્યાં તે પ્રભુએ સામેથી કહ્યું : હે ગૌતમ! તમને વેદપદે અંગે જે સંશય છે, તેનું સમાધાન પણ એ જ પદોમાં છે.” એમ પ્રભુએ વેદપદોને સંગત અર્થ બતાવીને શ્રી ગૌતમના સંશનું સમાધાન કર્યું. પ્રભુની સર્વજ્ઞતા તેમ જ પિતાની અજ્ઞાનતા સમજાતાં, તેઓ તરત જ પ્રભુને શરણે આવ્યા અને તેમણે શિષ્ય પરિવારની સાથે પ્રભુ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી. અગિયાર ગણધરની સ્થાપના :
યજ્ઞમાં ઇંદ્રભૂતિની રાહ જોઈ રહેલા અગ્નિભૂતિ ઇત્યાદિ બ્રાહ્મણે પણ ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ પાછા ન આવવાથી સમવસરણ તરફ પ્રભુ સાથે વાદ કરવા આવ્યા. એક પછી એક આવેલા બધાના સંશોનું પ્રભુએ સમાધાન કર્યું અને બધા બ્રાહ્મણોએ શિષ્યની સાથે પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી. આ રીતે ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ વગેરે અગિયાર બ્રાહ્મણે તેમ જ તેમના શિષ્ય સહિત લગભગ ૪૪૦૦ ભાગ્યશાળી આત્માઓએ દીક્ષા લીધી. અગિયારે મુખ્ય શિષ્યને પ્રભુએ શિષ્યગણના રક્ષક (મુખ્ય) તરીકે ગણધર’ બનાવ્યા હતા. પ્રવતિની આર્યા ચંદનબાળા :
એ જ પર્ષદામાં મહાસતી ચંદનબાળા પણ હાજર હતાં. આ વખતે ચંદનબાળાએ પણ શ્રમણ ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો હતો. આ પ્રસંગે બીજી પણ કેટલીક સ્ત્રીઓએ દીક્ષા લીધી હતી. પ્રભુએ ચંદનબાળા સાધ્વીજીને બધાં સાધ્વીજીઓનાં વડા તરીકે મૂકીને તેમને પ્રવતિની” પદ આપ્યું હતું. આ રીતે પ્રભુએ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા – એમ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી. પ્રભુને ઉપદેશ:
ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે જગતને ઉત્તમ ઉપદેશ આપ્યો. સાધુધર્મ અને શ્રાવકધર્મ બને પ્રકારનો ધર્મમાર્ગ પ્રરૂ. સાધુધર્મ સ્વીકારવા જે આત્માઓ અસમર્થ હોય,
મ આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ કી

Page #215

[૪] sessedatadose eeeee
ceesses websbxbe% તેમને માટે પ્રભુએ શ્રાવકનાં બાર વ્રત વગેરે પ્રરૂપ્યાં. અહિંસા, તપ અને સંયમ આચરવાથી જ આત્માનું શ્રેય થવાનું છે, એ શ્રેષ્ઠ માર્ગ પ્રકા. જન્મમરણની જંજીરને તોડવા, સાચા, વાસ્તવિક, શાશ્વત સુખને પ્રાપ્ત કરવા અને દુઃખને અંત આણવા મંત્રી, પ્રદ, કારુણ્ય અને માધ્યચ્ચ આદિ ભાવનાઓ બતાવી. દુનિયાને મોક્ષને મહાન માર્ગ બતાવી સેંકડે નરનારીઓને પ્રભુએ મોક્ષમાર્ગનાં પથિક બનાવ્યાં. પ્રભુને પરિવાર:
- ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવનાં ૧૪,૦૦૦ (ચૌદ હજાર) સાધુઓ તેમ જ ૩૬,૦૦૦ (છત્રીસ હજાર) સાધ્વીઓ હતાં. એક લાખ અને ઓગણસાઠ હજાર ઉત્કૃષ્ટ વ્રતધારી શ્રાવકે હતા, તેમ જ ત્રણ લાખ, અઢાર હજાર વ્રતધારી શ્રાવિકાઓ હતી.
સતત ત્રીસ વર્ષ પર્યત ધર્મને ઉપદેશ આપ્યા બાદ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ પાવાપુરીમાં પધાર્યા. અહીં હસ્તિપાળ રાજાની લેખશાળામાં ઊતર્યા. ત્યાં મલ્લ ગણના નવ રાજાઓ અને લિચ્છવી ગણના નવ રાજાઓ તેમ જ સંખ્યાબંધ શ્રાવકશ્રાવિકાઓને ૪૮ કલાક પર્યત એકધારી દેશના આપી. પ્રભુનું મેક્ષગમન :
ગણધર ગૌતમ સ્વામીને પોતાના તરફ રાગ છે, એ જોઈને તેમ જ પિતાને અંતિમ સમય જાણીને ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુએ તેમને દેવશર્મા વિપ્રને પ્રતિબોધવા પિતાનાથી દૂર મોકલ્યા. પછીથી પ્રભુ પણ નિર્વાણ – મોક્ષપદને પામ્યા. ગૌતમ સ્વામીને કેવળજ્ઞાન :
દેવશર્માને પ્રતિબધી પાછા ફરેલા ગણધર ગૌતમ સ્વામીને રસ્તામાં જ ખબર પડી કે, ભગવાન નિર્વાણ પામ્યા છે. ખબર પડતાં વેંત જ તેઓ વિલાપ કરવા લાગ્યા. અંતે વી..૨....વી....૨ વીતરાગ શબ્દનું ચિંતન કરતાં તેઓ કેવળજ્ઞાન પામ્યા. દીપાવલિ પર્વ:
વિશ્વને આ મહાન જગદીપક બૂઝાઈ જતાં, તે ભાવપ્રકાશની ખોટ પૂરવા, તે રાત્રે ભવ્ય દીપની પંક્તિઓ (આવલિઓ) રચવામાં આવી. એ શ્યામ રજની હતી આસો સુદ અમાવાસ્યાની. તે દિવસથી ભારતની ભૂમિ પર દીપાવલિ પર્વ શરૂ થયું.
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામી ત્રીસ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થાવસ્થામાં રહા, બાર વર્ષ છદ્મસ્થાવસ્થામાં રહ્યા અને ત્રીસ વર્ષ કેવળી અવસ્થામાં રહ્યા. આમ કુલ બેતેર વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને મુક્તિપદ પામ્યા.
9) શ્રઆર્ય કલ્યાણગૉામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #216

of sedsusclost householdsloved to do so soofesslspossessessoas selected sloggest
visesslololosses.sless see
૧. પ્રથમ પટ્ટધર શ્રી સુધર્મા સ્વામી :
વર્તમાનકાલીન જૈનાચાર્યોની પરંપરાના નાયક શ્રી આર્ય સુધર્મા સ્વામી ભગવંત છે પરમાત્માશ્રી મહાવીરદેવ નિર્વાણપદ પામ્યા બાદ પ્રભાતે (વર્તમાનમાં પ્રચલિત નૂતન વર્ષના નૂતન પ્રભાતે કારતક સુદ ૧ ના) પહેલા ગણધર શ્રી ગૌતમ સ્વામી પણ કેવળજ્ઞાન પામ્યા હતા. - શ્રી ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ, અગ્નિભૂતિ, વાયુભૂતિ, વ્યક્ત, સુધમાં, મંડિત, મૌર્યપુત્ર, અકંપિત, અચલબ્રાતા, મેતાર્ય અને પ્રભાસ – આ અગિયારે ગણધરમાં ગણધર ભગવંત શ્રી સુધર્મા સ્વામી દીઘયુષી હોવાના કારણે તેઓને પ્રથમ ગણનાયક પટ્ટધર તરીકે સ્થાપવામાં આવ્યા હતા.
શ્રી સુધર્મા સ્વામી મગધ દેશના કેલ્લાગ ગામમાં ધમ્મિલ અને ભદિલાના વિપ્ર કુટુંબમાં જન્મ્યા હતા. તેઓ વેદશાસ્ત્રોના પારંગત હતા, પણ અભિમાની હતા. પ્રભુ મહાવીરદેવ પાસે તેઓના સંશોનું સમાધાન થતાં, તેઓ પ્રભુના દીક્ષિત ગણુધર” શિષ્ય બન્યા હતા. તેમણે ત્રીસ વરસ સુધી પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવની અને બાર વરસ સુધી શ્રી ગૌતમ સ્વામીની સેવા કરી હતી. તેમની કુલ વય બાણુ વરસની થઈ, ત્યારે તેઓ કેવળજ્ઞાની બન્યા હતા. આઠ વરસને કેવળી પર્યાય પાળી, ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણ પછી વીસ વરસ બાદ પિતાની સે વરસની વયે તેઓ મોક્ષે પધાર્યા હતા. ૨. મહા વૈરાગી શ્રી જબૂસ્વામી :
આ અવસર્પિણી કાળના છેલ્લા કેવળી ભગવંત શ્રી જંબૂસ્વામી મગધ દેશની રાજગૃહી નગરીના ત્રાષભદત્ત અને ધારિણી નામક કેટયાધિપતિ દંપતીના પુત્ર હતા.
શ્રી સુધમાં સ્વામી ભગવંતની દેશના સાંભળી તેઓ વૈરાગી બન્યા હતા. દીક્ષાની રજા લેવા જતાં મેહવશ એવાં માતપિતાના અતિ આગ્રહથી આઠ કન્યાઓ સાથે તેઓએ લગ્ન કર્યા હતાં. બીજે દિવસે સવારે દીક્ષા લઈશ” એવી પૂર્વ શરત મુજબ લગ્નની પ્રથમ રાતે જ બૂકુમારે પોતાની આઠે પત્નીઓને પ્રતિબોધી હતી. પાંચસો ચોર એક સાથે તેમને ઘેર ચોરી કરવા આવેલા હતા. તેમને નાયક વિધ્યરાજને પુત્ર પ્રભાવ પણ આઠે સ્ત્રીઓને જબુકમારે આપેલ ઉપદેશ સાંભળીને પ્રતિબોધ પામ્યું હતું. તેમનાં માબાપ પણ પ્રતિબોધ પામ્યાં હતાં. બીજે દિવસે પિતાનાં માબાપ, આઠે પત્નીઓ, બધાં સાસુ-સસરા તથા પ્રભવ આદિ પાંચસે ચેરે સહિત જંબુસ્વામીએ શ્રી સુધમાં સ્વામી ભગવંત પાસે દીક્ષા લીધી હતી.
શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણ પછી ચોસઠ વર્ષ પછી શ્રી જબૂસ્વામી મોક્ષમાં પધાર્યા હતા.
મા શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગોલમસ્મૃતિ ગ્રંથ કયE

Page #217

[3] stestesboksestestetsteststestostestesleste stestade destesteesttestestostestesttestes de leukste testostestostesefasecte de destesteskesteste ૩. શ્રી પ્રભવ સ્વામી :
આ પ્રભવ એ વિધ્યરાજનો પુત્ર હતા, પણ પિતા સાથે અણબનાવ થતાં, તે જંગલમાં ચાલ્યા ગયે હતો. ત્યાં તે પાંચસે ચેરેને નાયક બન્યા હતા. શ્રી જબૂસ્વામીના ઉપદેશથી વૈરાગી બની, તેમણે પ૦૦ ચેરો સાથે દીક્ષા લીધી હતી. પછી તેઓ શ્રી જંબુસ્વામીના પટ્ટધર થયા હતા.
પ્રભુ મહાવીર સ્વામીના મોક્ષ પછી પંચેતેર વર્ષ વીત્યે તેઓ સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. ૪. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રકાર શ્રી શય્યભવસૂરિ ' આ શ્રી શય્યભવ ભટ્ટ હિંસક યજ્ઞ કરતો હતો. “અહો કષ્ટ” એમ જૈન સાધુઓએ કહ્યું, ત્યારે તેને સંશય જતાં યજ્ઞાચાર્યને ધમકી આપીને પૂછ્યું, તે તેને જાણવા મળ્યું કે, યજ્ઞસ્તંભની નીચે જેનેના સોળમા તીર્થંકર શ્રી શાંતિનાથજીનાં પ્રતિમાજી હતાં. પ્રતિમાના દર્શનથી પ્રતિબોધ પામી શ્રી શય્યભવ ભટ્ટે શ્રી પ્રભવ સ્વામી પાસે દીક્ષા લીધી હતી.
પિતાના અલ્પાયુષ્યવાળા પુત્ર મનક બાલમુનિની આરાધના માટે તેમણે પૂર્વશ્રતમાંથી શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રને ઉદ્ધાર કર્યો હતે.
- શ્રી શય્યભવસૂરિ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણથી અઠ્ઠાણુ વર્ષે સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. ૫. શ્રી યશોભદ્રસૂરિ :
આ આચાર્ય ભગવંતશ્રી “તુંગીયાયને ગોત્રના હતા. તેઓ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના મેક્ષથી એકસે અડતાલીશ વર્ષો જતાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા હતા. ૬. શ્રી આર્ય સંભૂતિવિજયસૂરિ
આ આચાર્ય ભગવંતશ્રી “માસ્ટર’ ત્રીય હતા. તેમનું સંપૂર્ણ આયુ નવુ વરસનું હતું. ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણથી એકસો છપન વર્ષો વીત્યા બાદ તેઓ વર્ગસ્થ થયા હતા. ૭. ઉપસર્ગહર તેત્રના રચયિતા, મંત્ર પ્રભાવક, નિર્યુક્તિકાર શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી:
અગિયાર અંગો પર નિર્યુક્તિના રચયિતા શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી મહા પ્રભાવક હતા. દીક્ષા છેડનાર તેમના ભાઈ વરાહમિહિરે તેમના પર અને જૈન ધર્મ પર તેજોષ પ્રગટ કરેલ. વરાહમિહિર મરીને વ્યંતર દેવ થયે અને જેમાં મરકી વગેરે રોગો ફેલાવવા લાગ્યો. પણ ઉપદ્રની શાંતિ માટે શ્રી ભદ્રબાહ સ્વામી એ “ઉવસગ્ગહર ” નામના મહાપ્રભાવક સ્તંત્રની રચના કરી.
ગ્રીકાર્ય કરયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #218

sddsboesteskeste stedestestosteste deste stedestado destestadestased desse sestestes de dede de subsedelesbestostestestostestesksestede ses destes
ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના મોક્ષ બાદ, એકસો સિત્તેર વરસો વીત્યા પછી તેઓ કુમારગિરિ પર સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. ૮, મહાબ્રહ્મચારી શ્રી સ્થૂલભદ્ર સ્વામી
પાટલીપુત્રના નંદરાજાના મંત્રી શંકડાલ અને તેની પત્ની લાછલદેન શ્રીયક અને સ્થૂલભદ્ર નામના બે પુત્રો હતા તથા ચક્ષા, ચક્ષદિન્ના વગેરે સાત પુત્રીઓ હતી.
સ્થૂલભદ્ર તે નગરની રૂપવતી કોશા વેશ્યા પ્રત્યે અતિશય આસક્ત હતા. આ વેશ્યાને ત્યાં બાર વર્ષો વીતાવી સાડાબાર કરોડ સોનામહે ખચી હતી. પણ પોતાના પિતા શકતાલ મંત્રીના રાજકીય મૃત્યુથી વૈરાગ્ય પામી અને સંભૂતિવિજયસૂરિથી પ્રભાવિત થઈને, સ્થૂલભદ્રજીએ તેમની પાસે દીક્ષા લીધી. બાદ તેઓએ જૈનાગમના અગિયાર અંગસૂત્રને અભ્યાસ કર્યો હતો. દશ પૂર્વોને અભ્યાસ :
તે વખતે પડેલે ભીષણ દુષ્કાળને કારણે જન શ્રમણમાં જેનાગમનું વિસ્મરણ થવા લાગ્યું હતું. પણ ફક્ત શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી જ દૃષ્ટિવાદના જાણકાર હતા. શ્રી ભદ્રબાડ રવામી પાસે શ્રી સંઘે પાંચ મુનિઓને મોકલ્યા હતા, પણ ફક્ત એક જ સ્થૂલભદ્ર મુનિ જ અભ્યાસ માટે સ્થિરતા રાખી શક્યા હતા. તેમની પાસે શ્રી સ્થૂલભદ્ર બે વસ્તુ અધિક દશ પૂર્વેને અભ્યાસ કરી શક્યા હતા. પિતાની યક્ષા વગેરે સાત બહેને (સાધ્વીજીઓ)ને ચમત્કાર બતાવવા શ્રી સ્થૂલભદ્ર મુનિએ સિંહનું રૂપ લીધું હતું.
શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ જ્ઞાનના આવા અભિમાન બદલ શ્રી સ્થૂલભદ્ર મુનિને આગળને પાઠ આપવાની અનિચ્છા દર્શાવી, પરંતુ શ્રીસંઘના અતિ આગ્રહથી છેવટે શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ શ્રી સ્થૂલભદ્ર મુનિને અર્થ વિના બાકીના ચાર પૂર્વેને મૂળ પાઠ આપ્યું હતું, તેમ જ આગળ જતાં બીજાને તે પાઠ ન આપવાની આજ્ઞા ફરમાવી હતી. પછીથી શ્રી સ્થૂલભદ્ર સ્વામી ભગવંત શ્રીસંઘના નાયક અને યુગપ્રધાન બન્યા હતા.
શ્રી સ્થૂલભદ્ર સ્વામી ૯ વરસની વયે, પ્રભુશ્રી મહાવીર દેવના નિર્વાણ બાદ ૨૧૫ વરસે ત્યાં ત્યારે સ્વર્ગવાસ પામ્યા હતા, ૯. જિનકલ્પી તુલ્ય આચરણ કરનારા શ્રી આર્ય મહાગિરિ
મગધ ભૂમિના કલાગ ગામના ઇલાપત્ય ગોત્રીય બ્રાહ્મણ દંપતિ શ્રી રામ અને મનેરમાને મહાગિરિ અને સુહસ્તિ નામે બે પુત્ર હતા.
પાટલીપુત્રમાં અભ્યાસાર્થે જતાં ત્યાં સ્થૂલભદ્ર સ્વામીના ઉપદેશથી બન્ને ભાઈઓએ
મ આર્ય ક યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #219

[૮] sandhada
સ્ટેચ્યું તું કર્યું કર્યું શૂં કૉટૉ iss કર્યું હતું. કર તું કાચ તૂર ઍસ્તું
દીક્ષા લીધી હતી. ખાદ બન્ને મુનિએ જૈનાગમેના પારગામી બન્યા હતા. શ્રી સ્થૂલભદ્ર સ્વામીએ ગચ્છનાયક બનાવ્યા છતાં શ્રી આ મહાગિરિ મુનિ વૈરાગ્યપૂર્વક વિચ્છેદ ગયેલા એવા જિનકલ્પીની તુલ્ય આચરણાઓ કરતા તથા પેાતાના બહુલ અને લિસહુ આદિ ચાર શિષ્યે સહુ અલગ વિહાર કરતા હતા. પેાતાને સમુદાય તથા ગચ્છની વ્યવસ્થા તેમણે આય સુહસ્તિને સોંપી દીધાં હતાં.
શ્રી આ મહાગિરિ કલિ'ગ દેશના કુમારગિરિ જૈન તીર્થ પર પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના મેાક્ષ ખાદ ૨૪૫ વર્ષાં વીત્યાં પછી સ્વસ્થ થયા હતા. તેમના ખહુલ વગેરે શિષ્યા જિનકલ્પી તુલ્ય આચરણાએ કરતા હતા, તેથી તેઓની શાખાથી જિનકલ્પી મુનિએની શાખા નીકળી હતી. પછીથી તે ‘દિગંબરે’ના નામથી પ્રસિદ્ધિ પામી હતી, અને લિસહ વગેરે શિષ્યે સ્થવિર કલ્પના આચારા પાળતા હાવથી તેમની શાખા ‘વાચકગણુ’ નામથી પ્રસિદ્ધિ થઈ હતી.
૧૦. સંપ્રતિ રાજાના પ્રતિાધક ગુરુ શ્રી આય સુહસ્તિસૂરિ :
આ આચાર્ય ભગવંતશ્રી સંપ્રતિ રાજાના આ ભવ અને પૂર્વ ભવ બન્ને જન્મના ગુરુ હતા. સ ંપ્રતિ રાજાના જીવ પૂર્વ ભવમાં ભિખારી હતા. ભિખારી અવસ્થામાં તે રોટલા માટે શેરીએ શેરીએ ભટકતા હતા, ત્યારે તેણે સુહસ્તિસૂરિના શિષ્યા પાસે આહારની માગણી કરી. સાધુએ તેને સૂરિ પાસે લઈ ગયા. શ્રી આર્ય સુહસ્તિસૂરિ ગુરુદેવે તે ભિખારીને કહ્યું : 'તમે મુનિીક્ષા લેા, તે જ તમને અમે અમારા આહાર આપી શકીએ.’ તેથી ભિખારીએ હર્ષોંથી દીક્ષા લીધી. દીક્ષા લીધા બાદ ભારે આહાર મળવાથી અજીણુ થતાં તેને જીવલેણુ રાગ થયા અને સયમની અનુમાદના કરતાં તે મૃત્યુ પામ્યા. એ ભિખારીના જીવ એ જ સમ્રાટ અશાકના કુણાલ નામે અધપુત્રના સંપ્રતિ નામે પુત્ર હતે. અનુક્રમે તે સમ્રાટ બન્યા હતા.
એક વખતે સમ્રાટ સ`પ્રતિ ઝરૂખામાં બેઠા હતા, ત્યારે રસ્તા પરથી પસાર થતી રથયાત્રામાં શ્રી આર્ય સુહસ્તિ સૂરિવરને જોતાં જ સ`પ્રતિ રાજાને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયુ. પછી તેને ગુરુએ પણ ‘તું અમારા પૂર્વ ભવને શિષ્ય છે' એમ જ્ઞાનબળથી કહ્યું. તે સમ્રાટ દૃઢ જૈનધમી બન્યા અને તેણે વિદેશામાં પણ જૈન ધર્મોના પ્રચાર કરાવ્યે હતા. આ રાજાએ સવા કરાડ જિનપ્રતિમાઓનું અને સવા લાખ જિનમંદિરનુ નિર્માણ કરાવ્યું હતું. તેર હજાર પ્રાચીન જિનાલયેાના જર્ણોદ્ધાર કરાવ્યેા હતેા ગરીએ અને ભિક્ષુક માટે સાતસેા દાનશાળાઓ ખાલી હતી, તેમ જ અપૂર્વ રીતે સામિ કેાની ભક્તિ કરી હતી.
શ્રી આર્ય સુહસ્તિસૂરિ પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણ પછી ૨૯૧ વર્ષ વીત્યાં પછી ઉજ્જયિની નગરીમાં સ્વસ્થ થયા હતા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #220

estadestadostasustastasestestestastastasesesto sastadeshdestacadastastesteslestestostestestofadastostadastale sastodestashoststestostestostestastestostestostode
૧૧. કટિક ગણના નાયક શ્રી આર્ય સુસ્થિત અને સુપ્રતિબુદ્ધ આચાર્ય :
આ બંને ભાઈઓ હતા. તેઓશ્રીએ આર્ય સુહસ્તિસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી, આ બંને લગભગ (ઘણું ખરું) કલિંગ દેશમાં વિચરતા હતા. આથી ત્યારે રાજા ભિક્ષુરાજ જૈનધમી બન્યું હતું. કલિંગનાં શવ્યાવતાર અને કુમારપર્વત નામનાં બે પ્રસિદ્ધ જિન તીર્થોમાં આ બંને આચાર્યોએ સૂરિમંત્રના કરોડ કરોડ જાપ કર્યા હતા. ત્યારથી તેઓનો ગણ (ગચ્છ) “કટિક' નામથી પ્રસિદ્ધિ પામે. આ બંને સૂરિપંગ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણ પછી ૩૨૭ વર્ષ વીત્યે કુમરગિરિ જન તીર્થ પર સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. ભિક્ષુરાજાએ તેમના નામોલ્લેખવાળા બે ભવ્ય સ્તૂપે ત્યાં બંધાવ્યા હતા. ૧૨. આર્ય ઇદ્રદિનસૂરિ ?
મથુરાના કૌશિક ગોત્રીય સર્વદિન બ્રાહ્મણના પુત્ર ઇદ્રદિ શ્રી આર્યસુસ્થિત સૂરિના ઉપદેશ સાંભળળી દીક્ષા સ્વીકારી હતી. પછી તેઓ જૈનાગમના પારગામી થયા હતા.
તેઓ બહુધા મથુરાના પ્રદેશમાં વિચરતા હતા. તેમના ઉપદેશથી અનેક શ્રાવકેએ જિનપ્રતિમાઓ ભરાવી અને પ્રતિષ્ઠાઓ કરાવી હતી.
પ્રભુ શ્રી મહાવીર દેવના નિર્વાણ પછી ૩૭૮ વર્ષ વીત્યા પછી શ્રી ઇંદ્રદિન્નસૂરિ સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. ૧૩. શ્રી આર્ય દિન્તસૂરિ
- શ્રી ઈન્દ્રન્નિસૂરિની પાટે શ્રી આર્ય દિન્નસૂરિ આવ્યા હતા. તેઓ મહાન શાસન પ્રભાવક હતા. પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણથી ૪૫૮ વર્ષો વીત્યા બાદ તેઓ કાળધર્મ પામી સ્વર્ગ સંચર્યા હતા. ૧૪. શ્રી સિંહગિરિસૂરિ
શ્રી આર્યદિન્નસૂરિની પાટે શ્રી સિંહગિરિસૂરિ આવ્યા હતા. મહાપ્રભાવક શ્રી વાસ્વામીના ગુરુ તરીકે તેઓ વિરલ કીર્તિ પામ્યા છે. પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના નિર્માણ બાદ પ૨૩ વર્ષે ગયાં, ત્યારે તેઓ કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૧૫. મહાપ્રભાવક શ્રી વાસ્વામી : વજસ્વામીને જન્મ અને વિલાપ :
અવંતી દેશના તુંબવન નગરમાં ધન શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. તેમને પુત્ર ધનગિરિ બાળવયથી જ વૈરાગી હતી. પણ હવશ એવા વડીલેના આગ્રહથી યૌવન વયમાં સુનંદા સાથે તેમનાં લગ્ન થયાં હતાં. સુનંદાના ઉદરમાં ગર્ભ રહ્યો, ત્યારે ધનગિરિએ કહ્યું : “હું
આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો રચી

Page #221

[૧૦] 262%e0essessessicassessessessessessession pressesseeds
સુભગે ! ભાવિમાં થનારો પુત્ર તારે આધાર થશે.” એમ કહી ધનગિરિએ સિંહગિરિસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી. શુભ ક્ષણે સુનંદાએ સૂર્ય સમ તેજસ્વી એવા પુત્રરત્નને જન્મ આપે. “પિતાએ દીક્ષા લીધી છે” એ શબ્દ સાંભળતાં જ એ બાળક પણ જાતિસમરણ જ્ઞાનથી વૈરાગી બન્યું. માતા મોહવશ પોતાને દીક્ષા લેવા રજા નહિ આપે, એમ સમજી બાળક રડવા લાગ્યા. આમ ઘણા મહિનાઓ વીત્યા. અંતે માતા સુન દા કંટાળી ગઈ. પિતામુનિની ગોળીમાં આવતાં જ વિલાપ બંધ:
એકદા તે બાળકના પિતા ધનગિરિ મુનિ ગેચરી અર્થે પધાર્યા. સુનંદાએ તેમને કહ્યું : “આ તમારે પુત્ર છ માસથી રડ્યા જ કરે છે, માટે એને લઈ જાઓ.” ગુરુની સૂચના મળી હતી : “આજે જે કંઈ મળે તે લઈ લેવું.” એ મુજબ આર્ય ધનગિરિ મુનિએ ઝોળીમાં તે બાળકને વહારી લીધે, અને તરત તે બાળક રડતે બંધ થઈ ગયે. આથી બાળકની માતા સુનંદા આશ્ચર્ય પામી. ધનગિરિ મુનિએ તે ઉપાશ્રયે જઈઝળી ગુરુદેવના હાથમાં આપી. તેજસ્વી અને વજી જેવા ભારે બાળકને જોઈ ગુરુદેવે કહ્યું : “આ બાળકનું નામ “કુમાર” રાખવું ઉચિત છે. ગુરુએ આ બાળક સાધ્વીજીઓને સેં. સાધ્વીજીઓએ આ બાળક પાલન માટે શ્રાવિકાઓને સેપ્યો. બાળક વકુમાર ધીમે ધીમે મેટો થવા લાગ્યો. સુનંદાને ખબર પડતાં તે તરત જ પોતાના પુત્રને લેવા દેડી ગઈ પણ શ્રાવિકાઓએ બાળક પાછો ન અપાય એમ કહ્યું. તે પછી રે જ માતા સુનંદા બાળકને સ્તન્યપાન કરાવવા ઉપાશ્રયે આવતી. રાજસભામાં ન્યાય :
શ્રી સિંહગિરિ સૂરિ અને ધનગિરિ મુનિ જ્યારે પુનઃ તે નગરમાં પધાર્યા, ત્યારે સુનંદાએ પિતાના પુત્રની માગણી કરી, ત્યારે ધનગિરિ મુનિએ કહ્યું : “વહોરવેલ બાળક પાછો કેમ સંપાય?’ અંતે આ વાતને ન્યાય રાજા કરે એમ નક્કી થયું.
રાજાએ પ્રથમ તક સુનંદાને આપી. વજકુમારને તેની માતા સુનંદા મીઠાઈઓ અને રમકડાં આદિ બતાવી પિતાની તરફ બેલાવવા લાગી, પણ વજકુમાર લેભા નહિ. અંતે સુનંદા થાકી. પછી રાજાના વચનથી ધનગિરિ મુનિએ કહ્યું : “હે વત્સ, જે તારે દીક્ષા જ લેવી હોય, તે અમારી પાસે તે આ ધર્મધ્વજ (
૨હરણ) છે, તે લે. આ સાંભળી તરત જ વજકુમાર દોડયો અને ધર્મધ્વજ (ઘ) હાથમાં લઈ સભા વચ્ચે તે હર્ષપૂર્વક નાચવા લાગ્યા અને પિતા ધનગિરિ મુનિના ખોળામાં બેસી ગયા. મારા પતિ અને પુત્ર બંને વૈરાગી છે, તો મારે પણ આદ્ધાર કરે જોઈએ' એમ વિચારી સુનંદાએ પણ દીક્ષા લઈ લીધી.
ADS શ્રી આર્ય કયાાગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #222

bootbat bottoosebulbsteps-systobotados secest-sevasaravicosbestosuspensesbobobobasses' todosbese [૧૧] અગના અભ્યાસી શ્રી વજસ્વામીજી:
- સાધ્વીઓના ઉપાશ્રયમાં રહેવાથી ત્યાં સ્વાધ્યાય સાંભળતાં જ બાળ વજકુમાર અગિયારે અંગેના પારગામી થયા હતા આઠ વર્ષના બાળ વકુમારે દીક્ષા સ્વીકારી, ત્યારે અનેક લોકનાં હૈયાં પુલકિત થયાં. તેઓ અનેક શાસ્ત્રોના પારગામી થયા. ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે શ્રી વાસ્વામીજીએ પૂને અભ્યાસ ભદ્રગુપ્તસૂરિ પાસે કર્યો. તે પછી શ્રી સિંહગિરિસૂરિએ તેમને પદસ્થ કર્યા. તે પછી અલ્પ સમયમાં સિંહગિરિસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા.
રુકિમણી નામની એક ધનિકની કન્યા શ્રી વજીસ્વામીના રૂપમાં મુગ્ધ બની, પણ પછીથી તેમના જ ઉપદેશથી પ્રતિબધ પામી તેણે દીક્ષા અંગીકાર કરી. મહાપ્રભાવક શ્રી વજસ્વામી:
એક વાર ભયંકર દુકાળ પડવાથી જૈન સંઘને પાટ પર બેસાડી આકાશગામિની વિદ્યાથી શ્રી વજાસ્વામી સુકાળવાળા બ્રહ્માદ્વીપમાં લઈ ગયા. ત્યાંનો બૌદ્ધધમી રાજા જેનેને તેમના ધર્મકાર્યમાં અંતરાય કરવા લાગ્યો, તેમ જ તે રાજાએ જૈનેને પ્રભુભક્તિ માટે કૂલે આપવાનું બંધ કર્યું. તે સમયે વાસ્વામી ભગવંત શાસનની ઉન્નતિ માટે વિદ્યાના બળે પદ્યસરવરનાં લક્ષ્મીદેવી પાસે ગયા અને હજાર પાંખડીવ છું મને હર કમળ મેળવ્યું તથા પ્રસિદ્ધ ઉદ્યાનનાં વીસ લાખ ફૂલો લઈ દિવ્ય વિમાનમાં બેસી બ્રહ્મદ્વીપમાં આવ્યા. આથી જેનેએ આનંદપૂર્વક પુષ્પપૂજા કરી. આથી અનેક રાજાઓ અને ગૃહસ્થ જૈન ધર્મ પ્રત્યે આકર્ષાઈને જૈન બન્યા. ત્યાર બાદ શ્રી વાસ્વામી ભગવંત દક્ષિણ દેશમાં વિચર્યા. - એક વખત પડિલેહણ કરતાં ખબર પડી કે, સૂઠને ટૂકડો ભૂલથી કાન પર રહી ગયો છે. આ વિસ્મરણ થવાથી તેઓને પોતાનું આયુષ્ય અલપ લાગ્યું. તેમણે પોતાના શિષ્ય શ્રી વાસેન પામીને બોલાવીને કહ્યું: ‘જયારે એક લાખની કિંમતવાળી રસોઈમાંથી ભિક્ષા મળશે, ત્યારે સુકાળ થશે. તેમણે પિતાનો સમુદાય પણ વજસેન સૂરિને સોંપી દીધે.
શ્રી વાસ્વામી રથાવત પર્વત પર આવી અનશનપૂર્વક પ્રભુના નિર્વાણ બાદ ૫૮૪ વર્ષે સ્વર્ગસ્થ થયા. ૧૬. શ્રી વજસેનસૂરિ
શ્રી વજીસ્વામીના પટ્ટધર શ્રી વાસેનસૂરિ કંકણના સોપારક નગરમાં પધાર્યા. તે નગરના જિનદત્ત શેઠ અને ઈશ્વરી શેઠાણને ઘેર જવાથી, એક લાખ સોનૈયાથી ખરીદાયેલા અને રંધાયેલા ચોખામાંથી એમને ગોચરી મળી. આમ તો દુકાળમાં અન્ન ન મળવાથી આ કુટુંબ વિષમિશ્ર ભેજન કરી મરી જવાની આશા રાખતું હતું, અને તે મુજબ ઈશ્વરી શેઠાણી વિષ નાખે, તે પહેલાં જ વાસેનસૂરિ ગોચરી અર્થે પધાર્યા હતા. આથી
અગ્ર આર્ય કાયાણા ગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છE

Page #223

[૧૨] steadilathadith her
he had hasha.dada ઈશ્વરીએ રાજી થઈ ભાવથી ગાચરી વહેારાવી. આચાર્યશ્રીએ પેાતાના ગુરુદેવની આગાહી સંભારીને કહ્યુ` : ‘કાલથી સુકાળ થશે.’ ખીજે જ દિવસે ચીન વગેરે દેશેામાંથી પુષ્કળ અનાજનાં વહાણા આવી પહેાંચ્યાં અને ચામેર આનંદ વતી રહ્યો.
જિનદત્ત શેઠે શ્રી વજ્રસેનસૂરિના ઉપદેશથી અનેક કાર્યો કર્યાં. તે પછી પેાતાના ચારે પુત્રો અને પરિવાર સહિત જિનદત્ત શેઠે દીક્ષા લીધી. આ શ્રેષ્ઠિપુત્રા જે સાધુ અનેલા, તેમના નામથી નાગે. ગચ્છ, ચંદ્ર ગચ્છ, નિવૃત્તિ ગચ્છ, અને વિદ્યાધર ગચ્છ એમ ચાર કુળા પ્રસિદ્ધ થયાં. ત્યારથી સાધુસમાચારીમાં ભિન્નતા ૬હી. આથી શ્રી વસેનસૂરિનુ મન દુભાયું, પણુ પુન: તેએ શાંત થયા. પ્રભુના નિર્વાણુથી ૬૨૦ વષૅ સાપારક નગરમાં તે સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. તેમનુ કુલ આયુષ્ય ૧૨૮ વર્ષનું હતું. ૧૭. શ્રી ચંદ્રસૂરિજી :
શ્રી ચંદ્રસૂરિજી મહાન પ્રભાવક આચાર્ય થઈ ગયા. તેમના પરિવાર ચાંકુળના નામથી પ્રસિદ્ધ થયેા. વિક્રમ સ ́વતના ૧૭૦ મા વર્ષે પાંચ દિવસના અનશનપૂર્વક તેએ ભરૂચમાં કાળધર્મ પામ્યા. ૧૮. શ્રી સમતભદ્રસૂરિ :
તે
આ આચાય ઉગ્ર તપસ્વી હતા. વૈરાગ્યવશ બની જિનકલ્પી જેવા આચાર પાળવા લાગ્યા. તેથી ગચ્છને ભાર અને સમુદાય તેમણે શ્રી વૃદ્ધદેવસૂરિને સોંપી દીધા. તેમના નાગની વગેરે ચાર શિષ્યે પણ જિનકલ્પી જેવા આચાર પાળવા લાગ્યા. તેઓએ મથુરામાં ઘણી જિનપ્રતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તેમના પિરવાર નદી શાખા નામથી પ્રસિદ્ધ થયેા હતેા.
શ્રી સમંતભદ્રસૂરિ મથુરામાં જ કાળધર્મ પામ્યા હતા. નદી શાખાના શ્રાવકોએ ત્યાં તેમના નામના સ્તૂપ પણ કરાવેલા હતા.
૧૯. શ્રી નૃદેવસૂરિઃ
તેએ પ્રથમ કારટ ગામમાં ચૈત્યવાસી હતા. તેમણે શ્રી સમંતભદ્રસૂરિ પાસે આગમના અભ્યાસ કરીને ક્રિયેટદ્ધાર કર્યાં હતા. વિક્રમ સંવત ૧૮૩ માં તેઓ સૂરિપદ પામ્યા હતા. કેરટ ગામના નાહુડ મત્રીને જૈન બનાવીને સાચેરમાં તેના દ્વારા જિનાલયે અધાવ્યાં અને મહાવીર પ્રભુ આદિ જિનપ્રતિમાએ ભરાવી હતી. વિ. સં. ૨૦૩ માં તેઓ સ્વગે સંચર્યાં.
૨૦. શ્રી પ્રદ્યોતનસૂરિ :
નમએ સંબંધે પટ્ટાવલીમાં વિશેષ માહિતી મળતી નથી. વિ. સં. ૨૮૮ ના વરસે
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #224

veged &!d assessessessessessessessesssssssssssssssssssssssssssssssssssleecedes [૧૩] તેઓ ભરૂચમાં અનશન પૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૨૧. શ્રી માનદેવસૂરિ :
કરંટ નગરમાં જિનદત્ત શ્રેષ્ઠિ અને ધારિણી શેઠાણી એ નામનાં જૈન દંપતિ રહેતાં હતાં. તેમને માનદેવ નામને પુત્ર હતું. તેમણે પ્રદ્યોતનસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. પછી તેઓ સૂરિ બન્યા હતા. તેમની બ્રહ્મચર્યની દૃઢતાથી જયા અને વિજયા દેવીએ તેમનું સાંનિધ્ય કરતી હતી.
તેમના વખતમાં તક્ષશિલા નગરી પર અમુક વ્યંતર દેવોએ મહામારીને ઉપદ્રવ કર્યો. શ્રી માનદેવસૂરિએ રચેલ નવા શાંતિસ્તોત્રના પાઠથી તે ઉપદ્રવ શાંત થ. ત્યારબાદ તક્ષશિલાના લેકે અન્યત્ર રહેવા ચાલ્યા ગયા અને તે નગરીને સ્વેચ્છાએ નાશ કર્યો. માનદેવસૂરિ મહાન પ્રભાવક હતા.
તેઓ વીરનિર્માણ સં. ૭૩૧ અને વિ. સં. ૨૬૧ માં લગભગ પાંચ દિનના અનશનપૂર્વક રેવતગિરિ પર કાળધર્મ પામ્યા. ૨૨, “ભક્તાભર સ્તોત્ર'ના રચયિતા શ્રી માનતુંગરિક
તેઓ વારાણસીના બ્રહ્મક્ષત્રિય હર્ષદેવના માનતુંગ નામે પુત્ર હતા. તેઓએ પ્રથમ માઘનંદી નામના દિગંબર જૈન મુનિ પાસે દીક્ષા લીધેલી. ત્યાં તેમનું નામ મહાકતિ હતું. તેમની એક શ્વેતાંબર જૈનધમી બહેને તેમના પાત્રમાં સંમૂછિમ જીવની ઉત્પતિ દેખાડી. આથી તેઓએ શ્વેતાંબરની દીક્ષા લીધી. અહીં તેમનું નામ માનતુંગ મુનિ રહ્યું. તેમણે ડોલમાં માનદેવસૂરિ પાસે અનેકવિધ વિદ્યાઓને અભ્યાસ કર્યો.
ઉજજૈનના રાજા ભેજને એ ભ્રમ હતું કે ચમત્કાર તે ફક્ત બ્રાહ્મણે જ બતાવી શકે. તેને રદિયો આપતાં જૈન મંત્રીએ ભેજ રાજાને કહ્યું : “અમારા જૈનાચાર્યો પણ આનાથી વિશેષ ચમત્કાર સર્જી શકે છે. રાજાની વિનંતિથી જૈન મંત્રી શ્રી માનતુંગસૂરિને સભામાં તેડી આવ્યા. શ્રી માનતુંગસૂરિએ તે જ વખતે “ભક્તામર સ્તોત્ર રચીને રાજાએ કરેલાં ચુમ્માલીસે બેડીનાં બંધને તોડી નાખ્યાં. આથી રાજા ભેજ જૈનધર્મી બન્યા. તે પછી રાજાએ અવંતી પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો.
માનતુંગસૂરિજીએ અઢાર અક્ષરોના મંત્રથી ગર્ભિત ભયહર (નમિઉણુ) નામક તેંત્ર રચ્યું. તેઓ વિ. સં. ૨૮૮ લગભગ, ઉજ્જૈનમાં કાળધર્મ પામ્યા. ૨૩. શ્રી વીરસૂરિ
તેઓ ઉગ્ર તપસ્વી હતા. વિ. સં ૩૦૦ લગભગમાં નાગપુરના શા. સમશેર
' શાળાએ કહ્યાધa Aવિ શ કી )

Page #225

૧૪]
»kle :
24.destsest..
. ... ... Messes
4-6. dosa.
..soccessed.ssl-sob-stolex
.dad-soft
શેઠે બંધાવેલા જિનાલયમાં ૩૦૦ જેટલાં જિનબિંબની શ્રી વીરસૂરિજીએ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તેઓ વિ. સં. ૩૨૩ માં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૨૪. શ્રી જયદેવસૂરિ
આ આચાર્ય ભગવંતશ્રી અંગે વિશેષ માહિતી પ્રાપ્ત થતી નથી. તેઓ લગભગ વિ. સં. ૩૬૩ માં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૨૫. શ્રી દેવાનંદસૂરિ
શ્રી દેવાનંદસૂરિ શ્રી જયદેવસૂરિન પાટે આવ્યા. તેમણે અનેકવિધ શાસનપ્રભાવના કરેલ. ૨૬. શ્રી વિક્રમસૂરિ
આ આચાર્યશ્રીના સમયમાં કેટલાક મુનિઓ શ્રમણસમાચારમાં ફેરફાર કરીને ચિત્યવાસી થયા. તે સમય લગભગ વીર સંવત ૮૨૨ ને છે. ૨૭. શ્રી નરસિંહસૂરિ
આ આચાર્યશ્રી અતિ મહિમાશાળી હતા. તેઓએ એક યક્ષને પ્રતિબધી માંસબલિને ત્યાગ કરાવ્યો હતો. ૨૮. શ્રી સમુદ્રસૂરિ
તેઓ સિસોદિયા ક્ષત્રિયકુળમાં જન્મેલા. પદાવલિમાં તેમના અંગે આટલે જ ઉલલેખ પ્રાપ્ત થાય છે. ૨૯. શ્રી માનદેવસૂરિ - તેઓશ્રી સમુદ્રસૂરિની પાટે આવ્યા. તેઓ એક વખત “સૂરિમંત્ર વીસરી ગયા, એટલે રેવતાચલ પર્વત પર ૧૫ દિવસના ઉપવાસ કરી, તેઓએ અંબિકાદેવીને પ્રત્યક્ષ કર્યા. અંબિકાદેવીએ શ્રી સીમંધર ભગવંત પાસે જઈને, તેઓની પાસેથી સૂરિમંત્ર લાવીને શ્રી માનદેવસૂરિને આપે.
તેઓ વિ. સં. ૧૭૮ માં કાળધર્મ પામ્યા.
તેમના સમયમાં યાકિની મહત્તાસૂનુ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ થયા. શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ ૧૪૪૪ ગ્રંથની રચના કરી હતી. આ હરિભદ્રસૂરિજી વિ. સં. ૫૩૫ માં સ્વર્ગસ્થ થયા. તેમના દરેક ગ્રંથમાં “વિરહ' (ભવવિલ હ) અને પિતાને પ્રતિબધ કરનાર સાધ્વીજી યાકિની મહત્તરાના “ધર્મપુત્ર” તરીકે પોતાના સંબંધે તેમણે ઉલ્લેખ કરેલો છે. ૩૦. શ્રી વિબુદ્ધસૂરિ
CODE નાશી આર્ય કયાાગોnkસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #226

stedestestesteste destestostestastestostestostestosteslosestedestesa sastosta stastasestese sedlosestestestostestestostestestostestostestestosteseasestestesteseseste, 1941
૩૧. શ્રી જયાનંદસૂરિ
શ્રી વિબુદ્ધસૂરિની પાટે શ્રી જયાનંદસૂરિ થયા. શ્રી જિનભદ્ર ગણિના વખતમાં શ્રી જિનભદ્ર ગણિ ક્ષમાશ્રમણ થયા. શ્રી જિનભદ્ર ગણિ ક્ષમાશ્રમણે સંક્ષિપ્ત જીતકલ૫, ક્ષેત્રસમાસ, ધ્યાનશતક, બૃહત સંગ્રહણી અને વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય ઇત્યાદિ ગ્રંથ રચ્યા છે. ૩૨. શ્રી રવિપ્રભસૂરિ :
- તેઓશ્રીએ વિ. સં. ૭૦૦ માં નાડેલમાં શ્રી નેમિનાથ પ્રભુની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા કરેલી છે. ૩૩. શ્રી યશોદેવસૂરિ
પટ્ટાવલિમાં તેમને નામનિર્દેશ “યશોભદ્રસૂરિ' તરીકે પણ થયેલ છે. તેમના સમયમાં વનરાજ ચાવડાએ અણહિલપુર પાટણ વસાવ્યું. વનરાજ ચાવડાને શ્રી શીલગુણસૂરિએ પ્રતિબધી જૈનધર્મી બનાવ્યું હતું. ૩૪. શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ યશોદેવસૂરિના પટ્ટધર હતા. ૩૫, વડગચ્છના નાયક ઉદ્યોતનસૂરિ
તેઓ મહાપ્રભાવક અને વિશાળ શિષ્ય પરિવાર યુક્ત હતા. એક વખત આબુ તીર્થની યાત્રા કરી તેઓ પર્વત પરથી ઊતરવાને શ્રમ દૂર કરવા, ટેલી ગામની નજીક એક વિશાળ વડના ઝાડ નીચે બેઠા. તે જ વખતે શાસનદેવીએ આકાશવાણું કરી: “હે ભગવંત! અહીં જ જે આપ આપના શિષ્યોને સૂરિપદ આપશે, તે આપને પરિવાર આ વટવૃક્ષની જેમ વૃદ્ધિ પામશે.”
આ સાંભળી શ્રી ઉધોતનેસૂરિએ પિતાના ૮૪ શિષ્યોને યોગ્ય જાણી વિ. સં. ૭૨૩ માં સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા.
આ ઐતિહાસિક પ્રસંગ પરથી તેમને ગચ્છ “વડગચ્છ' તરીકે ઓળખાય. (આ ચોર્યાસી સૂરિવરોનાં નામ શ્રી અચલગચ્છની મોટી પટ્ટાવલી પૃ. ૮ પર આપેલાં છે.) આ ચોર્યાસી આચાર્યોમાં મુખ્ય શ્રી સર્વ દેવસૂરિ હતા. તેઓએ પ્રથમ ચાતુમસ, સૂરિ બન્યા પછી તરતમાં જ શખેશ્વર તીર્થમાં કર્યું હતું, તેથી તેમના પરિવારના મુનિઓના ગચ્છ (ગણ)નું નામ “શંખેશ્વર ગચ્છ પ્રસિદ્ધ થયું. ૩૬. શ્રી સર્વદેવસૂરિ
શ્રી સર્વદેવસૂરિ જ્યારે શંખેશ્વર તીર્થમાં ચાતુર્માસ નિમિતે રહેલા હતા, ત્યારે ભિનમાલના સામંત રાજાના પુત્ર વિજ્યવંત પોતાના મામાને ત્યાં અહીં આવે. તે
મિ શ્રી આર્યો ક યાણાગોમ સ્મૃતિગ્રંથ 2DS

Page #227

[૧૬] sobbsbhsaveshbhai bhasabhach
વિજયવંત શિકાર કરવા જતા હતા ત્યારે ગામ બહાર સ્થપડિલ જઈ આવેલા શ્રી સદેવસૂરિ તેને સામે મળ્યા. સાધુના દનને અપશુકન સમજી વિજયવતે સૂરિજીને મારવા હાથ ઉગામ્યા, પરંતુ તેનેા હાથ સ્થંભિત થઈ ગયા. પેાતાની ભૂલ સમજીને તે સૂરિજીનાં ચરણામાં પડયો અને તેમની ક્ષમા માગી. પછી શ્રી સદેવસૂરિએ તેને પ્રતિ ખાધ પમાડી જૈનધમી મનાન્યેા.
વિ. સં. ૭૨૩ ના માગશર સુદ ૧૦ ના દિવસે વિજયવંત રાજાએ, સદેવસૂરિ પાસે સમયકૃત્વ સહિત શ્રાવકધમ નાં ખાર તે સ્વીકાર્યા હતાં. વિજયવ'ત રાજાને પિતા તરફથી લેાહીયાણાનું રાજ્ય મળ્યું હતું. વિજયવતે પેાતાના નગરમાં શ્રી સદેવસૂરિતુ ચાતુર્માસ કરાખ્યું અને તે નગરમાં વિશાળ જિનમંદિર અને ઉપાશ્રય પણ બધાવ્યાં. ૩૭, શ્રી પદ્મદેવસૂરિ
આ આચાર્ય ભગવંત વિદ્વાન અને પ્રકાંડ દાનિક હતા. તેએએ શખેશ્વર ગામમાં વાદમાં સાંખ્યદર્શીનીઓને પરાજિત કર્યાં હતા. આથી તેમનું બીજું નામ સાંખ્યસૂરિ' એવું પ્રસિદ્ધ થયુ' હતું.
૩૮. અનેક ગેાત્ર પ્રતિાધક શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિ
વિ. સ. ૭૬૪ લગભગ ભિન્નમાલને જય'ત રાજા મૃત્યુ પામ્યા. તે પુત્ર રહિત હતા, તેથી લાહીયાણાના રાજ ભાણે ભિન્નમાલનુ રાજ્ય કબ્જે કર્યુ અને તે રાજ્યને ઠેઠ ગંગા નઢીના કિનારા સુધી વિસ્તાર્યુ.
અગિયાર વર્ષોં ખાદ નાગે.દ્રગચ્છીય સેમપ્રભસૂરિ ભિન્નમાલ પધાર્યાં. તે સસાર પક્ષે ભાણુ રાજાના સંબંધી હતા. ભાણુ રાજાએ વિનતિ કરી, તેથી તેઓ ત્યાં ચાતુર્માસમાં સ્થિરવાસ રહ્યા. ચાતુર્માસ બાદ શ્રી સેામપ્રભુસૂરિના ઉપદેશથી ભાણુ રાજાએ શ્રી શત્રુંજય અને ગિરનારના સંઘ કાઢીને યાત્રા કરવાના વિચાર કર્યાં. વળી, આ સમયે પેાતાના કુળના ઉપદેશક શખેશ્વર ગચ્છીય શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિને પણ પધારવા વિન ંતિ કરી.
આ સંધમાં સાથે આ મુજબ રસાલે હતેા : સાત હજાર રથા, સવા લાખ ઘેાડા, દશ હજાર અને અગિયાર હાથી, સાત હન્ટર પાલખી, પચીશ હજાર ભાર ઉપાડનારા ઊંટ, પચાશ હજાર ખળદ અને અગિયાર હજાર ગાડાં હતાં. ચા સંઘમાં ભાણુ રાજાએ અઢાર કરોડ સેનામહેાર મચી હતી.
સઘપતિને તિલક કોણ કરે ?” એ પ્રશ્ન જયારે આચાર્યાંમાં ચર્ચાયા, ત્યારે ભાણુ રાજાએ કહ્યુ : અમારા વડીલ વિજયવ'ત રાજાને જૈન બનાવનાર કુલગુરુ શ્રી સ`દેવસૂરિની પરપરામાં આવેલ શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિને સઘપતિને તિલક કરવાના પ્રથમ હક છે.’ અને તે મુજબ જ થયું.
શ્રી આર્ય કલ્યાણં તપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #228

edades se desestedodadadadadadebeubedadados dedodesbotasedlastedosbode se oba dostade dedesse sodades desestedede do stesso dodeddodde [10]
કુલગુરુની મર્યાદા : - ત્યાર પછી સૌએ ભેગા મળીને એવી મર્યાદા નક્કી કરી કે, આજથી માંડીને જે કઈ આચાર્ય જેને પ્રતિબોધે, તે માણસના પુત્ર આદિક સર્વ પરિવારનાં નામે તે આચાર્યશ્રીએ એક વડીમાં લખવાં. તે આચાર્ય તે કુલના કુલગુરુ ગણાય. વળી એવી ૫૧ મર્યાદા મૂકવામાં આવી કે, કુલગુરુની આજ્ઞા વિના બીજા પાસે દીક્ષા ન લેવી. પ્રતિષ્ઠા, સંઘપતિ તિલક, ત્રચ્ચાર ઈત્યાદિ કુલગુરુ પાસે અથવા તેની સંમતિ લઈ બીજા પાસે કરાવવી. આમંત્રણ આપવા છતાં કુલગુરુ આવે નહિ, તો બીજા ગુરુ પાસે ઉપરોક્ત કાર્યો કરાવવાં. ત્યારથી પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો કરાવ્યાં, તે જ તેના કુલગુરુ થયા.
આ મર્યાદાનો છેવટનો નિર્ણય ભાણ રાજા ઈત્યાદિ મુખ્ય ગૃહસ્થ અને સર્વે કુલગુરુઓએ મળી વિક્રમ સંવત ૭૭૫ ચિત્ર સુદ ૭ ના રોજ શ્રી વર્ધમાનપુરમાં કર્યો. આ લખાણ પર તે વખતના પાંત્રીસેક આચાર્યોએ સહી કરી તથા ગૃહસ્થમાં ભાણું રાજા, શ્રીમાલી જગા, રાજપૂર્ણ તથા શ્રીકર્ણ વગેરેએ પણ સાક્ષી કરી. જનધમી ભાણ રાજા :
ભાણ રાજાને ૩૬૫ રાણીઓ હતી, પણ એકે સંતાન ન હતું. પણ કુલગુરુના વચન મુજબ ઉપકેશ નગરના જયમલ નામના ઓશવાળ શ્રેષ્ઠિની પુત્રી રત્નાબાઈ સાથે લગ્ન કરવાથી, તે રત્નાબાઈની કુક્ષિથી તેમને રાણું અને કુંભા નામના બે પુત્ર થયા હતા. લગ્ન પહેલાં રાણી રત્નાએ એવી શરત કરી હતી કે મારા સંતાનને રાજ્ય આપવું જોઈએ. આ શરત મંજૂર રાખેલી. પુત્ર થયા બાદ રાજાએ બાર વ્રત સ્વીકાર્યા તથા વિ. સં ૭૯૫માં માગસર સુદ ૧૦ ને રવિવારે એવી ઉદ્ઘેષણા કરાવી હતી કે, જે કોઈ જૈન ધર્મને સ્વીકારશે, તે મારે સાધાર્મિક થશે અને તેનું ઈચ્છિત હું પૂર્ણ કરીશ.”
ભિન્નમાલમાં શ્રીમાલ બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિના બાસઠ કરોડપતિ શ્રેષ્ઠિઓ રહેતા હતા. ભાણ રાજા તેમને ઘણું જ માન આપતા એક વાર શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિ ભિન્નમાલ પધાર્યા. તેઓએ બાસઠ બ્રાહ્મણ શ્રેષ્ઠિઓને પ્રતિબધી શ્રીમાળી જ્ઞાતિના નાયક જૈનધમી શ્રાવકે બનાવ્યા. આ બાસઠ શ્રેષ્ઠિઓનાં નામ અને ગેત્ર નામ વિધિપક્ષગચ્છની મોટી પટ્ટાવલીમાં (પૃ. ૮૨) ઉપર અપાયેલાં છે તથા ભિન્નમાલના રહેવાસી પ્રાગ્રાટ બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિના આઠ શ્રેષ્ઠિઓને પણ શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિએ પ્રાગ્વાટ (પોરવાડ) જ્ઞાતિના નાયક જૈનધમી શ્રાવકે બનાવ્યા. આ બંને ઘટનાએ વિ. સં. ૭૯૫, ફાગણ સુદ ૨ ના દિવસે બની. શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિજીએ કુલ ૭૦ ગોત્રોના બ્રાહ્મણોને પ્રતિબંધીને જેન બનાવ્યા હતા.
આ ગેત્રોમાંથી કેટલાંક ગેત્રોની વિશેષ હકીકત પટ્ટાવલીમાં આ મુજબ છે :
શીઆર્ય કયાધગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ કહીએ
આ. કે,
સ્મૃ. ૨

Page #229

110)
dededededodesedade de se deste destestadostestoste testostestostestadadadadadestedade geslodesododedesestedes de dades desesteste
desde
(૧) ગૌતમ ગોત્ર (શ્રીમાલી તથા ઓશવાળ) | મુખ્ય શાખાઓઃ વૃદ્ધ સજનીય (વીસા), લઘુ સજનીય (દશા).
પેટા શાખાઓ મહેતા યશેધન, ભણશાલી, વિસરિયા, શંખેશ્વરીઆ, પુરાણ, ધૂરિયાણી, ભરકીયાણી, ઘા, છેવદાણી, પબાણી, માલાણી, ઘેલાણી. - ભિન્નમાલમાં પૂર્વ તરફના સમર સંઘ પાડામાં ગોતમ ગોત્રીય વિજય શેઠ વસતા હતા. શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિએ તેમને જેન બનાવ્યા. તેઓ ચાર કોડના વ્યાપારી હતા.
સંવત ૧૧૧૧ માં બેડીમુગલ નામના મુસલમાન રાજાએ ભિન્નમાલ નગર પર આક્રમણ કરી નાશ કર્યો. તેમાં લાખ માણસે માર્યા ગયા. આકેમકે હજારોને કેદ કરી વટલાવીને મુસ્લિમ બનાવ્યા અને અલ્પ સંખ્યામાં માણસો અન્યત્ર નાસ ગયા.
શ્રી વિજય શેઠના વંશજ સહદેએ નાસીને ચાંપાનેરના ભાલેજ નગરમાં વસવાટ કર્યો. તેમને વેપાર વિવિધ કરિયાણાને હતું, તેથી તેઓ ભાંડશાલી (ભાણુશાલી) ઓડકથી ઓળખાયા. તે સહદે શેઠને યશોધન અને સમા નામે બે પુત્રો હતા. યશોધનને અચલગચ્છ( વિધિપક્ષ)ના સ્થાપક શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિએ પ્રતિબંધીને સં. ૧૧૬૯ માં સમ્યકત્વી પરમ શ્રદ્ધાળુ શ્રાવક બનાવ્યો. આથી યશેધન એ અચલગચ્છના પ્રથમ શ્રાવક તરીકે જૈન ગ્રંથમાં વિરલ કીતિ પામ્યા છે. યશોધન શ્રાવકે ભાલેજ ઇત્યાદિ સાત ગામોમાં ભવ્ય જિનાલય બંધાવ્યાં. આ જ વંશમાંથી ઉપર જણાવેલી પેટા શાખાઓ નીકળી છે.
(૨) હરિયાણું નેત્ર (શ્રીમાલી) મુખ્ય શાખાઓ : વીશા, દશા.
પેટા શાખાઓ : આંબલીઆ, મણિયાર, વહરા, વીંછીવાડિયા, સહસા ગુણા, કકા, ગ્રથલિયા અને અન્ના આદિ. આ વંશના વંશજોએ અચલગચ્છના આચાર્યોની પ્રેરણાથી શાસનપ્રભાવનાનાં અનેક કાર્યો કરેલાં છે.
(૩) કાત્યાયન ગોત્ર (શ્રીમાલી) પેટા શાખા : સાંડસા, ખંભાયતી, ગોદડીઓ વગેરે.
આ ગેત્રના મુખ્ય શ્રાવક શ્રીમલ છે. તે શ્રીમલ શ્રાવક ભિન્નમાલમાં સાત કરેડના વ્યાપારી હતા. સં. ૧૧૧૧ માં ભિન્નમાલને નાશ થતાં તેમના વંશજે અન્યત્ર રહેવા ચાલ્યા ગયા હતા. આ વંશના ભેરેલ ગામમાં થયેલા શેઠ મુંજાશાહે વિ. સં. ૧૩૦૨ માં અચલગચ્છની વલ્લભી શાખાના પુણ્યતિલકસૂરિજીના ઉપદેશથી વિશાળ શિખરબંધ જિનાલય અને એક વાવ બંધાવેલ હતાં.
22) શીઆર્ય કલયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ,

Page #230

dest.dessessfer defense old leslides/es-lll..
ર
ર૮રર
seselflessfedeletest blesslesslsellesleslesle 11
(૪) વંસીયાણ ગોત્ર (શ્રીમાલી) મુખ્ય શાખાઓ : વીશા અને દશા. પિટા શાખાઓઃ વસા, દાધેલિયા, ગાંધી, દેશી, નાળયા ઈત્યાદિ.
(૫) લાછિલ ગોત્ર (શ્રીમાલી) શાખાઓ : વહેરા, પારેખ ઈત્યાદિ
શ્રી વિધિપક્ષ (અચલગચ્છ)ની મોટી પઢાવલીમાં (પૃ. ૮૪ થી ૧૧૬ સુધી) ગાત્રો અને પિટા ગોત્ર તથા તે તે વંશજોએ કરેલાં ધર્મનાં પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો, તે અંગેને વિસ્તૃત ઈતિહાસ છે.
આ રીતે ઉદયપ્રભસૂરિજીએ સિત્તેર જેટલા ગોત્રજેને પ્રતિબધી જૈન બનાવ્યા હતા. નાણક ગચ્છ અને વલભી ગચ્છ :
તેમણે નાણકપુર ગામના સંઘના આગ્રહથી શ્રી પ્રભાનંદ મુનિને સૂરિપદ આપ્યું. તે વખતે પ્રભાનંદ મુનિના મામા શ્રી જિનદાસ શ્રાવકે એક લાખ સોનામહોર ખરચી. આથી શ્રી પ્રભાનંદ સૂરિજીનો સમુદાય “નાણક ગચ્છ' તરીકે પ્રસિદ્ધ થયો. નાડેલ સંઘના આગ્રહથી ઉપાધ્યાય શ્રી વલલભ મુનિને પણ શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિજીએ સૂરિપદવી આપી. શ્રી વલભસૂરિથી “વલભી ગ૭ પ્રસિદ્ધ થયો. આ રીતે ચાલ્યા આવતા શ્રી શંખેશ્વર ગચ્છના નાણુક અને વલ્લભી એ બે ગ છે બનવાથી, બે ભાગલા પડવાથી શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિ ખૂબ નારાજ થયા. પણ થાય શું ? ઉપરોક્ત ઘટના વિ. સં. ૮૩૨ લગભગમાં બની હતી. ત્યાર બાદ અલ્પ સમયમાં તેઓ કાળધર્મ પામ્યા. ૩૯. શ્રી પ્રભાનંદસૂરિ :
આપણે ઉપર જોઈ ગયા કે પ્રભાનંદસૂરિથી નાક ગ૭ ચાલ્યો. એમના ઉપદેશથી નાણકપુરને રજા જેન બન્યો. આ રાજાએ તેમના ઉપદેશથી શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થની યાત્રા સંઘ કાઢીને કરી હતી શ્રી પ્રભાનંદસૂરિને શિષ્ય પરિવાર વિશાળ હતું. તેઓ વિ. સં. ૮૮૦ માં દેવપતનમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૪૦. શ્રી ધર્મચંદ્રસૂરિ : ૪૧. શ્રી સુવિનયચંદ્રસૂરિ :
તેઓ વિ સં. ૯૨૨ માં સૂરિપદ પામ્યા હતા. ૪૨. શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિ :
તેઓશ્રી વિ. સં. ૯૫૭ માં સૂરિપદ પામ્યા હતા.
માં શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહDS.

Page #231

[૨૦]
4.4.4Mkwળdessedeseofdogesh.
dostood bodied noodlesslesleeded. . / teી
૪૩. શ્રી વિજયપ્રભસૂરિ
તેઓશ્રી વિ. સં. ૯૫ માં આચાર્ય બન્યા હતા. ૪૪. શ્રી નરચંદ્રસૂરિ :
તેઓશ્રી વિ. સં. ૧૦૧૩ માં સૂરિ બન્યા હતા. ૫. શ્રી વીરચંદ્રસૂરિ
તેઓ વિ. સં. ૧૦૭૧ માં આચાર્યપદ પામ્યા હતા. તેઓ એક વખત પાલણપુર પધાર્યા હતા. ગાનુયેગ વલ્લભી ગચ્છના સેમપ્રભસૂરિ પણ ત્યાં પધાર્યા. શંખેશ્વર ગચ્છને ઉપાશ્રય હતું, તેથી બને આચાર્યો એક જ ઉપાશ્રયમાં ઉતર્યા, પણ પરસ્પર વંદન કરવા બાબત તે બન્ને વચ્ચે સંઘર્ષ થયો.
તે વખતે શ્રી વીરચંદ્રસૂરિજીને સમુદ્ર નામનો શ્રાવક પિતાના બીજા એક સ્થાનમાં લઈ ગયે અને ચાતુર્માસ કરાવ્યું. દષ્ટિરાગથી તે શ્રાવકે છત્ર અને ચામર સહિત રૂપાને સુખપાલ તે સૂરિજીને ભેટ આપે, આથી આ આચાર્યશ્રી પ્રમાદને વશ બની પાલખીમાં બેસી જિનાલયે જવા લાગ્યા.
આ જોઈ સામંત શ્રાવકે પણ શ્રી સમપ્રભસૂરિજીને પણ ઉપરોકત છત્રચામર સહિત સુખપાલ ભેટ આપે. આથી એ આચાર્યશ્રી પણ પાલખીને ઉપયોગ કરવા લાગ્યા.
આમ પરસ્પર સ્પર્ધાને કારણે સંયમધર્મમાં શિથિલાચારને પ્રવેશ થયે. ધીમે ધીમે ગોચરીમાં પણ આધાકમી ઈત્યાદિ દોષયુક્ત આહારપાણી વહેવા લાગી ગયા.
શ્રી વીરચંદ્રસૂરિ વિ. સં. ૧૧૧૩ માં કાળધર્મ પામ્યા. તેમને હસ્તે પદ પામેલા ઉપાધ્યાય શ્રી તિલક મુનિ ત્યાંથી જુદા વિચરીને પાટણ આવ્યા ત્યાં તેઓએ સ્વયં સૂરિ પદવી લીધી. તેમને પરિવાર “તિલક શાખા” નામે પ્રસિદ્ધ થયે. ૪. શ્રી જયસિંહ (જ્ય સંઘ) સૂરિ
તેઓ પણ પિતાના ગુરુને જોઈ ચારિત્ર જીવનના આચારમાં શિથિલ હતા તેમના ગચ્છને પરિવાર પણ સ્વેચ્છા મુજબ વર્ત. અંતે ચૈત્યવાસીઓની જેમ પરિગ્રહ વગેરેમાં આસક્ત બન્યો. તેઓએ એક સાથે નવ શિષ્યોને સૂરિપદ આપેલ. આ નવ આચાર્યોથી નવ ગચ્છ અસ્તિત્વમાં આવ્યા. શ્રી જયસિંહસૂરિ ૧ ૬૯ માં વઢવાણ નગરમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા.
છે આ આર્ય કયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #232

HNA
RBHE BEBE BE BE BE BE BREE BE BE DEBBLEBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBaggEEEEEEEEHEEEEEEEEBBBEBlades
વિભાગ : ૨ - ૪૭ મા પટ્ટધર અચલગચ્છ પ્રવર્તક
પૂ દાદાશ્રી આરક્ષિતસૂરિજી મ. સા. છે અને તેઓશ્રી પછી થઈ ગયેલા A અચલગચ્છના પટ્ટધરનું સંક્ષિપ્ત જીવનવૃત

Page #233

Page #234

૪૭, વિધિપક્ષ ગચ્છપ્રવર્તક, ત્યાગમૂર્તિ પૂ. દાદાશ્રી આ રક્ષિતસૂરીજી મ. સા.
યજાકુમારના જન્મ:
શ્રી આખુ મહાતીની નજીકમાં દંતાણી નગરમાં પ્રાપ્વાટ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠી દ્રોણ મંત્રી અને તેમનાં સુશીલ પત્ની દેી રહેતાં હતાં. તેમને વયા અને સાલ્હા નામના બે પુત્રા હતા. આ ખાળ વયંજા ( વિજયકુમાર ) એ જ મહાન શાસનપ્રભાવક, વિધિપક્ષ ગુચ્છપ્રવર્તક પૂ. દાદાશ્રી આરક્ષિતસૂરિ.
એમને જન્મ વિ. સં. ૧૧૩૬, શ્રાવણ સુદ ૯, શનિવારની શુભ વેળાએ થયેલ. મહાપાધ્યાય શ્રી વિનયસાગરજી રચિત ‘વિધિપક્ષગચ્છીય બૃહત્પટ્ટાવલી 'માં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે :
ષત્રિ શહેકાદરાવ કસ્ય સચ્છાવણે માસ્યથ શુકલપક્ષે તિથી નવસ્યાં શનિવાસરે ચ પુષ્પ સ્થિત... લગ્ન। ૫ ।। ગજે તુ યેાગેડથ ૨વો ચ ચદ્રે સ્વસ્થાનગે મેષગતે ચ રાહૌ ઉર્મીંગ તે ભૂમિસુત . • • કાસિત સા સુષુવે સુપુત્રં ॥ ૬ ॥
...
માતાને સ્વગ્ન ઃ
વયજાના જન્મ પૂર્વે ગર્ભાધાનની રાત્રિએ માતા દેટ્ટીએ ‘ઉગતા સૂર્યનાં તેજસ્વી કિરણા ’નું સ્વપ્ન જોયેલું.
શ્રેષ્ઠી દ્રોણ અને માતા દેી શ્રાવકધર્મના આચારા પાળવામાં નિપુણ હતા. જૈનાચાર્માંની શિથિલતાથી તેમનું હૈયું કકડી ઊઠતું. એકા ૪૬ મા પધર શ્રી જયસિંહસૂરિ તે નગર દંતાણીમાં સુખપાલ પાલખી )માં બેસીને વિચરતા વિચરતા પધાર્યાં, પશુ તેમના સામૈયામાં દ્રોણ અને દેઢી ન ગયાં.
આચારપ્રેમી માતા ઢંદી :
બીજે દિવસે પેાતાને આવેલા સ્વપ્નાનુસાર સૂરિવરે તેમને લાગ્યા અને પૂછ્યું : કાલે તમે કેમ આવેલાં નહીં ? ” તરત દેઢીએ તેજસ્વી વાણીમાં જવાખ આપ્યા : · આપ શાસનના નાયક અની પાલખી—ગાદી ઇત્યાદિ પરિગ્રહ શા માટે રાખેા છે? સર્વાંગ ભગવતાએ તે મૂર્છા રહિત ભાવના જ સાધુધર્મ કહેલ છે. '

સાએ વયજાકુમારની કરેલી માગણી :
હેન્રીનુ કથન શાંતિથી સાંભળી શ્રી જયસિંહ સૂરિએ કહ્યું : ‘સુભગે ! તમારી વાત
શ્રીઆર્ય કલ્યાણતપ્રસૃતિગ્રંથ

Page #235

[૨૪] hhhhhhh.
>>>>>>
સત્ય જ છે, પણ આજે રાતે શાસનદેવીએ મને સ્વપ્નમાં તમારા બાળક દ્વારા વિધિમાનુ. પ્રવ`ન થશે, એવી ભવિષ્યવાણી કહી છે. તેથી તમારા બાળક તમે શાસનને સમર્પિત કરી દો.’દ્રોણુ અને દેઢીએ કહ્યુ' : ‘જરૂર ! અમારા બાળક દ્વારા જિનશાસનની પ્રભાવના થતી હશે, તેા વિના સંકોચે અમારા બાળકને અમે આપના ચરણે સાંપીશુ’.’
વયજાને જન્મ થતાં આ દંપતી આનંદ્રિત બન્યાં. તે બાળક જેમ જેમ વૃદ્ધિ પામ્યા, તેમ તેમ તેનામાં અનેક સદ્ગુણેા, અનેક શુભ લક્ષણા વિકસી રહ્યાં હતાં. પટ્ટાવલી અને અન્ય ગ્રંથામાં વયજાકુમારનું ખીજું નામ ગાદુહકુમાર પણ મળે છે. હેન્રીએ સાલ્હા નામના બીજા પુત્રને જન્મ આપ્યા. વયાકુમાર છ વર્ષના થયે, ત્યારે તેને પંડિતને ત્યાં ભણવા મેાકલવામાં આળ્યે, પણુ ભાવિનું નિર્માણ કંઈ જુદું જ હતું ! વયાના દીક્ષા સ્વીકાર:
સ'. ૧૧૪૨ માં શ્રી જયસિહસૂરિ ફરીને દંતાણી નગરે પધાર્યાં, ત્યાં દ્રોણુ દેઢી દંપતીએ પેાતાના લાલ વયાકુમારને આચાર્યશ્રીને સોંપી દીધા. સ'. ૧૧૪૨ ના વૈશાખ સુદ ૮ ના દિવસના પૂર્વ ભાગમાં ગુરુ પુષ્ય ચેાગમાં શ્રી જયસિંહસૂરિએ ખાળ યજાકુમારને દીક્ષા આપી.
....

હિંસ જ્ઞવષે
જયસિ”હુપાર્શ્વ, વૈશાખમાસે વશુકલપક્ષે । પુર્વાલકાલે ગુરૂપુષ્યયાત્રે ડષ્ટમ્યાં તિથી સયમમાસસાદ || ૧૩ ॥
મેાટી પટ્ટાવલીમાં દીક્ષાના દિવસ પેષ સુદ ૩ ના રાધનપુરમાં હાવાના ઉલ્લેખ મળે છે. હવે વયજાકુમાર સંસારી મટીને મુનિ વિજયચંદ્ર અણગાર અન્યા. અનેક વિદ્યાઓના અભ્યાસી નૂતન મુનિ :
દીક્ષા સ્વીકાર્યાં પછી ગુરુની નિશ્રામાં તેએ વ્યાકરણ, કાવ્ય, છંદ, અલંકાર, ન્યાય આદિમાં અતિ નિપુણ અન્યા. આ અભ્યાસ પૂર્ણ થયા બાદ તેઓએ જિનાગમના વાચનના પ્રારંભ કર્યાં, પેાતાના ગુરુષ' મુનિ રાજચદ્ર પાસેથી પરકાયપ્રવેશિની આદિ વિદ્યાએ અને મંત્રના પણ અભ્યાસ કર્યાં. તેએ ગુરુકૃપાના પાત્ર બન્યા. અચલગચ્છની માટી પટ્ટાવલીમાં તેમને ગુરુએ સ. ૧૧૫૯ માગસર સુદ ૩ ના ત્રેવીસ વરસની વયે આચાર્યપદથી અલ'કૃત કર્યાં હતા, એવુ` વિધાન છે. ત્યાર બાદ અલ્પ સમયમાં જ તેના જીવનમાં વિરાટ પરિવતન આણનાર એક વિરલ ઘટના બની ગઈ. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રના સ્વાધ્યાયથી જીવનપરિવર્તન :
વાત એમ બની કે, નૂતન આચાર્યશ્રી શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રનુ વાચનમનન કરતા હતા. ત્યારે તેમની દ્રષ્ટિ એક ગાથાના અમાં સ્થિર બની. એને અર્થ વિચારતાં તે દ્વિધામાં પડી ગયા. • સીએદગ' ન સેવિજજા....' આ ગાથાએ તેમના મનમાં જાણે કે
6
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #236

boede dadosostecostestado dosbodedesse sedactaclesidedaste testoste desteste de gastosostestostestosteste destestedododosiosto ste se sastosteste destestoste
ઈતિહાસ સર્જી દીધે. તેમના મનમાં પ્રશ્ન થયો કે, સાધુથી કાચું અર્થાત્ સચિત્ત પાણી વપરાય નહિ, તે આ સાધુની વસતિ (રહેઠાણ)માં કાચાં પાણીનાં માટલાં શા માટે રાખવામાં આવ્યાં છે ? તેઓ તરત જ ઊભા થયા અને ગુરુની પાસે જઈને ગુરુને પ્રશ્ન પૂછ્યો. ગુરુએ કહ્યું : “વત્સ ! આ વિષમ કાળમાં આ વિધિમાર્ગ આચરવે મુકેલ છે.” ગુરુના આવા ઢીલા નિર્માલ્ય જવાબથી શિષ્યને સંતોષ થયે નહિ.
તેમણે ફરીથી પૂછ્યું : “કઈ શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબ વર્તે તો ?” ગુરુએ કહ્યું : “તે ધન્યવાદને પાત્ર!”
ગુરુની સંમતિ મળતાં તેમણે આચાર્યપદને ત્યાગ કર્યો, પણ ગુરુએ આગ્રહ રાખ્યો, તેથી ઉપાધ્યાય પદવી તજી નહિ. વાચક લાવણ્યચંદ્રગણિ વીરવંશાનુક્રમમાં જણાવે છે?
શિષ્યાસ્તસ્ય ગણેશિતુ: શ્રતભૂત તિષ્કન્તઃ આચાર્યતાં .
વિરકત્યાદ્ ગુરુનિહાદથમહાપાધ્યાયતામા શ્રિતા | ૨૭ . પદ પ્રત્યે અનાસક્તિ :
આપણે જોયું કે શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રની એક જ ગાથાએ શ્રી આરક્ષિતસૂરિના જીવનને ન મોડ (વળાંક) આપી દીધું. અવિધિએ ગ્રહણ કરાયેલ સૂરિપદ પણ તેમને જિદ્વારમાં ભારરૂપ લાગ્યું. હવે તેઓ વિરાટ ત્યાગની મૂતિ બનવા થનગની રહ્યા, પણ ગુરુના અતિ આગ્રહથી તેઓ ઉપાધ્યાય પદે રહ્યા. ગુરુ પાસેથી માર્ગદર્શન
દૂષમ કાળના નામે શ્રમણજીવનમાં પ્રવેશેલી શિથિલતાને દૂર કરવા તેઓ ઉત્કંઠિત બન્યા. “વિધિમાર્ગની પુન: પ્રતિષ્ઠા કરવા પિતાને પ્રથમ શું કરવું જોઈએ?” એમ પૂછતાં ગુરુએ કહ્યું: “આ કાળ વિષમ છે શાસ્ત્રોક્ત આચારેને જીવનમાં ઉતારવા અને પ્રરૂપવા માટે એક વાર સર્વજ્ઞ એવા શ્રી જિનેશ્વર દ્વારા પ્રરૂપિત સઘળા સિદ્ધાંત વાંચી જાઓ. તેમ જ જિનાજ્ઞા મુજબ આચારોમાં એકમતિ કરે.” આ સંબંધે “ગચ્છનાયક ગુરુરાસ માં આમ વર્ણન છે :
હરિસિજઈ કિમઈ તઈ ? એકમઈ કીજએ, શુદ્ધ સિધંતુ તઈઉ સયલ વાંચી જશે રહુ ગુરુવયણી ઉવષ્કાયપઉ પાલએ,
નામિ વિજયચંદુ વિહિપકખુ અજુઆલયે | ઉપાધ્યાય શ્રી વિજયચંદ્રજી ગુરુની આજ્ઞા મેળવી કેટલાક ક્રિયાપાત્ર મુનિઓ સાથે અલગ વિહાર કરવા લાગ્યા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણામસ્મૃતિ ગ્રંથ
એ

Page #237

batasastadesadedadadadostestestestostestestostadaseste dosadestestostestestostestostudostoso destestostodestodestostestadostastastedostosastostadastosodode
ક્રિોદ્ધાર માટે પૂર્ણિમા ગચ્છમાં :
વિહાર કરતાં વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી પોતાના સંસારીપણુના મામા, જેમણે પૂર્ણિમા ગચ્છમાં દીક્ષા લીધી હતી એવા શ્રી શીલગુણસૂરિજી સાથે વિધિપૂર્વક જિનાગમનો અભ્યાસ અને ક્રિયેદ્ધાર કરવાના હેતુએ વિચરવા લાગ્યા. શ્રી શીલગુણસૂરિએ આગમાદિ ભણાવી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજીને પોતાના ગચ્છમાં આચાર્યપદ સ્વીકારવા ખૂબ આગ્રહ કર્યો. પરંતુ માલારે પણ આદિ સાવધ પ્રવૃત્તિ જોઈને તેઓએ તે માટે અનિચ્છા દર્શાવી. તે પછી તેઓ પૂર્ણિમા ગચ્છથી દૂર રહ્યા અને અલગ વિહાર કરવા લાગ્યા. શુદ્ધ સાધુજીવન પાળતા ઉપાધ્યાયજી :
બ્રહ્મચર્યના દિવ્ય તેજથી ચળકતા લલાટવાળા અને સંયમના ઓજસથી ઓપતા દેહવાળા યુવાન શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી લાટ ઈત્યાદિ દૂર દૂરના દેશોમાં વિચરવા લાગ્યા. શ્રી ભાવસાગરસૂરિ રચિત પદાવલિમાં તેમના ઉચ્ચ સંયમી જીવનને ખ્યાલ આ પ્રમાણે આવે છે ?
વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાય પાંચ સમિતિની મર્યાદાવાળા, ત્રણ ગુપ્તિથી રક્ષાયેલા, અપ્રમાદી અને ચરણસિત્તરી અને કરણસિત્તેરીના નિયમોમાં દઢ હતા. મધ્યાહન સમયે તેઓ ગોચરી અર્થે નીકળતા.” અંતે એક નિશ્ચય :
લાટ વગેરેના ઉગ્ર વિહાર દરમ્યાન તેઓએ અનેક પ્રતિકૂળતાઓ સહન કરી. મેર ચૈત્યવાસીઓ અને પાસસ્થાઓની બહુલતાથી ક્રિયાઓ અને આચરણાઓ સંબધે ઠીકઠીકે શિથિલતાઓ પ્રવેશી ચૂકી હતી. આની અસરથી ગૃહસ્થ પણ શુદ્ધ આહારપાણી કેમ વહેરાવાય ઇત્યાદિ બાબતમાં પણ અનભિજ્ઞ (અજાણ્યા) હતા. શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી ઈત્યાદિ મુનિઓને વિહાર દરમ્યાન શુદ્ધ આહારપાણ પ્રાપ્ત થતાં નહોતાં, તેથી તેઓ અસૂઝતાં આહારપાણી વહારતા નહીં અને સમતાપૂર્વક તપવૃધ્ધિ કરતા. તેમને લાગ્યું કે, આચારશિથિલતા અને અજ્ઞાનતાનાં મૂળ ખૂબ ઊંડાં છે. તેને દૂર કરવા પુરુષાર્થ કરે પડશે. અને તેઓએ જીવસટોસટ ઝઝૂમવાને નિશ્ચય કરી લીધું. પાવાગઢ તીર્થ પર ઉગ્ર તપ :
વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી (શ્રી આર્ય રક્ષિત સૂરિ) એ ઉગ્ર તપ અને સાધનાને માર્ગ પસંદ કર્યો. વિહાર કરતાં તેઓ પાવાગઢ પર્વત પર પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના તીર્થ રૂપ જિનમંદિરમાં જિનબિંબને વંદન કર્યા. લેખનો (અનશન) કરવાને ઈરાદો રાખી તેઓએ ઉગ્ર તપને, મા ખમણથી ચતુવિધ આહાર તજીને આરંભ કર્યો.
શ્રી આર્ય કલયાણા ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #238

છે
. હ
o
o oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooosebrows રિ૭I
પરમાત્મા શ્રી સીમંધર સ્વામી દ્વારા પ્રશંસા :
એક વખત મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિચરતા તીર્થંકર પરમાત્મા શ્રી સીમંધર સ્વામી ભગવંતને શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવીએ પૂછયું : “હે પ્રભુ! આ કાળમાં ભરતક્ષેત્રમાં આગમ-પ્રણીત શુદ્ધ માર્ગ પ્રરૂપતા અને આચરતા કેઈ સુવિહીત મુનિ છે કે નહીં?” ભગવાને કહ્યું : હા, પાવાગઢ તીર્થ ઉપર સાગારી અનશન કરી રહેલા શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી આગમપ્રણીત વિધિમાગને જાણે છે, આરાધે છે. તેમનાથી “વિધિપક્ષ’નું પ્રવર્તન થશે.” મહે. વિનયસાગરજી રચિત “બૃહત્પટ્ટાવલીમાં આવું વિધાન અને વર્ણન છે :
તસ્મિ કાલેડથ વિદેહવાસે સીમંધર સ્વામિન ઇ વોચતા.
શ્રી ભારતે શ્રીવિજયાદિચો યો વિધિમાર્ગ પ્રકટીકરતિ | ૨૦ | શ્રી ભાવસાગરસૂરિ વિરચિત પદાવલિમાં આ પ્રમાણે વર્ણન છેઃ
કિરિયાઈ ગુણપસંસ ભણુઈ જિણે સાહવિજયચંદસ્સા
અહુણા ભારહવાસે ઉધરિયા જેણ મુણિકિરિયા | પ્રભુના શ્રીમુખથી ઉપરોક્ત વચન સાંભળી શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવી તરજ જ પાવાગઢ પર આવી ગુરુને વંદના કરી પ્રશંસા કરતાં કહે છે?
ધન્યવસિ પુલસિ ચ દીઘદશી
પ્રશસિત: પર્ષાદિ તીર્થકૃદ્િભ: ચકેશ્વરી દેવી દ્વારા પ્રશંસા :
દેવીએ કહ્યું : “હે પૂજ્ય! આપ અનશન કરવાનું સાહસ ન કરશે. આપ ખરેખર ધન્ય છે, પુણ્યવાન છે, દીર્ઘદશી છે. શ્રી સીમંધર ભગવંતે સભા વચ્ચે તમારી પ્રશંસા કરી છે. હે પૂજ્ય! આવતી કાલે સવારે ભાલેજથી થશે ધન શ્રાવક સંઘ સહિત અહીં આવશે, તે આપને ક૯પે તેવું શુધ્ધ અન્નજળ વહોરાવશે અને આપના ધર્મોપદેશથી પ્રતિબંધ પામશે. આપ પારણું કરશો. આપના હાથે જિનશાસનને જયજયકાર થશે.” એટલું કહીને ચક્રેશ્વરી દેવી સ્વસ્થાને ગયાં. યશાધન ભણશાલીના હાથે પારણું :
બીજા દિવસને સૂર્યોદય વેળાએ સંઘપતિ યશોધન સંઘની સાથે પર્વત પર આવ્યો. દેવગુરુનાં દર્શનવંદન કરી તેણે આહારપાણીને લાભ આપવા ગુરુને વિનંતિ કરી. સંઘનું રસોડું તળેટી પર હતું. યશોધનના અતિ આગ્રહથી શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાય બીજે પહેરે ગેચરી વહોરવા પધાર્યા. યશોધનના હાથે અન્નજળ વહાર્યા બાદ શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજીએ માસખમણના ઉગ્ર તપનું પારણું કર્યું.
મા શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ 2DS

Page #239

stedadesostos desteste stedestestostestes de destestestesosastosta stadeste stedesestedade de sosestesteseoseste de destestostestostesterdadadadades
યશોધન પ્રતિ ઉપદેશઃ
યશોધન ફરીને ગુરુ પાસે આવ્યા. ગુરુએ યશોધનને ધર્મોપદેશ આપે તથા તે વખતે વધી રહેલી અવિધિથી પણ વાકેફ કર્યો. આથી યશોધન પ્રતિબંધ પામ્યો અને
મેર ફેલાયેલ અવિધિ બાબતમાં ખેદ પામે. શ્રી મહાકાલી દેવીનું વચનઃ
આપણે જોયું કે શ્રી આર્યરક્ષિત સૂરિના તપોબળથી શાસનદેવી શ્રી ચકેશ્વરી દેવી. પ્રસન્ન થયાં. તેવી જ રીતે શ્રી મહાકાલી દેવી પણ પ્રસન્ન થયાં, એવા ઉલ્લેખ પ્રાચીન પદાવલિઓમાં મળે છે. વીરવંશાવલિકાર નેધે છે: “આર્ય રક્ષિતસૂરિને તપસ્વી અને જિતેન્દ્રિય જાણીને શ્રી મહાકાલી દેવી તેમના ઉપર પ્રસન્ન થયાં, તેમ જ તેમની સામે પ્રગટ થઈને ગુરુને કહ્યું : “હું તમારા સંઘનું કલ્યાણ કરીશ.” શ્રી લાવણ્યચંદ્ર રચિત પટ્ટાવલિમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે :
તાન્ધીગ્રા૫ર ક્રિયા વિરચયત: પાવાદ્રિ સ્થિતા | તુષ્ટા તુર્ય જિનેશ શાસનસુરી શ્રી કાલિકાદા વિરમ | તમાર્યતા રક્ષિત ઇત્યભિખ્યયા છસ્તવ તા વિધિપક્ષસંજ્ઞ:
: ચકેશ્વરી ચાહમુભે ઉઘતે ભાવ વકસંઘસમૃદ્ધિકારકે ! ૨૮ અર્થાત : ગુરને ઉગ્ર તપવી અને ક્રિયાપાત્ર જાણુને ચેથા તીર્થકર શ્રી અભિનંદન સ્વામીની શાસનદેવી અને પાવાગઢના શિખર પર રહેનારી શ્રી કાલિકા સંતુષ્ટ થઈ અને વરદાન આપ્યું. તથા વધારામાં કહ્યું: “તમે આર્યોની-મુનિઓની સમાચારીથી રક્ષિત છે, માટે જ તમે આર્ય રક્ષિત” નામ ધરાવે તેમ જ તમારા ગરછનું નામ “વિધિ પક્ષ થાઓ ચક્રેશ્વરી અને હું તમને સહાયક થશું. તમારા સંઘની સમૃદ્ધિ વધારનારી બનશું.” ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી મહાકાલી દેવી :
પાવાગઢ તીર્થ પર શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી (શ્રી આરક્ષિતસૂરિ) અને યશોધનનું સુભગ મિલન થયું અને તે યશોધન પણ વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છના પ્રથમ શ્રાવક તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યો. તેમ જ પાવાગઢ તીર્થ પર ગચ્છની આ ઐતિહાસિક ઘટના બની, તેથી, અને આ તીર્થ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિની તપોભૂમિ હતી, તેથી પાવાગઢ તીર્થનું સ્થાન આ ગચ્છના ઈતિહાસમાં અપ્રતિમ છે. આ સ્થળ શ્રી મહાકાલી દેવીના સ્થાન તરીકે સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ છે. વળી ઉપરોક્ત ઘટનાઓ જોતાં શ્રી મહાકાલી દેવી ગચ્છના અધિષ્ઠાયિકાનું સ્થાન ધરાવે છે, એ હકીકત છે. વળી પાવાગઢ (ચાપાનેર) ના રાજવીઓ આ ગચ્છના આચાર્યોથી પ્રભાવિત થયા હતા, તે આપણે આગળ જોઈશું. ગુરુમિલન અને સૂરિપદ
શ્રી યશોધન સમેત સંઘના આગ્રહથી શ્રી વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયજી ભાલેજ પધાર્યા.
કહીએ તો શ્રી આર્ય કલ્યાણૉતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #240

speece seeeeeeeeses.
sebeestostesserecociososespackbossessibeese [૨૯] ઉપાધ્યાયજીના ગુરુ શ્રી જયસિંહસૂરિને પણ યશપને બહુમાનપૂર્વક ભાલેજમાં નિમંત્રીને બોલાવ્યા. શ્રી સંઘના આગ્રહથી ભાલેજમાં સં. ૧૧૬૯ માં આપણું ચરિત્રનાયકના ગુરુવર્ય શ્રી જયસિંહસૂરિએ પિતાના શિષ્ય વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાયને સૂરિપદ આપીને “શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ' એવું નામ આપ્યું. સૂરિપદ પ્રસંગે યશોધન શ્રાવકે એક લાખ ટંક ખરચી અનેરે લહાવો લીધો. ત્યાર બાદ અલ્પ સમયમાં શ્રી જયસિંહસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી યશને પોતાના ભાલેજ નગરમાં ભરત ચકવતીની રચના જે ભવ્ય અને વિશાળ આદિનાથ પ્રભુને જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યો. વિધિપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા :
“વિહિપુર્વ સુપઈડ્ડા બંભવસાવહિં કારાવયા ( અર્થાત્ તેની પ્રતિષ્ઠા અઠ્ઠમ તપ અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનારા શ્રાવકોના હાથે શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબ કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે વિરોધ: - શ્રી આરક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી યશોધને પ્રતિષ્ઠા કરવા માંડી. તેને અટકાવવા શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના ગુરુ સંગમ ખેડીઆ દેવેન્દ્રસૂરિ, આશાપલીયા મલયચંદ્રસૂરિ, પીપલીઆ શાંતિચંદ્રસૂરિ આદિ મેટા આચાર્યો તથા અન્ય પાખંડીઓ ઈત્યાદિ ત્યાં ભેગા થયા અને જોરશોરથી વિરોધ કરવા લાગ્યા કે, આ વળી કેવું નવું તૂત ઊભું કર્યું છે કે શ્રાવક પ્રતિષ્ઠા કરે? આકાશવાણીથી વિધ શમ્યો :
આ વિધવંટોળથી પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પ્રસંગે ઉપસ્થિત થયેલા વડોદરા, મંદિર, ખંભાત અને નાહયા ઈત્યાદિના સંઘે ચિંતિત બની ગયા. પણ આર્ય રક્ષિતસૂરિએ સૌની સમક્ષ જાહેરમાં આગમના પાઠ ટાંકીને સંઘને અને કેને સમજાવ્યું: “સુવિહિત સાધુઓ પ્રતિષ્ઠા ન કરી શકે. ત્યાં તે શ્રી ચકેશ્વરી દેવીએ પણ ત્રણ વાર આકાશવાણી કરી : “હે લેક! આ વિધિમાર્ગ સિદ્ધાંતેક્ત અને સર્વજ્ઞકથિત છે અને શાશ્વત છે. એમાં કેઈએ પણ શંકા ન કરવી. આમાં સ્વયં બ્રહ્મા પણ વિદન કરી શકે એમ નથી.” ભાવસાગરસૂરિ રચિત પટ્ટાવલિમાં આ અંગે આ પ્રમાણે વર્ણન પ્રાપ્ત થાય છે ? છે. ' પાખંડી દરિસહિં કવિસગ્ગા સુનિલા જાયા .
ચકેસરિયણેણુ વિ જાએ વિહિપખગણતલ | ૮૪ અર્થાત : પ્રતિષ્ઠા વખતે અનેક પાખંડીઓએ અનેક વિદને કર્યા, પણ તે બધાં સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ ગયાં. શ્રી ચકેશ્વરીના વચનથી શ્રો આર્ય રક્ષિતસૂરિ વિધિપક્ષના “તિલક' એટલે “નાયક’ થયા. ચક્રેશ્વરી દેવીના વરદાનથી અને પછી વિજયનાદ સાથે છસ્થાપના :
આ રીતે ભાલેજ નગરમાં અનેક સંઘ અને વિરાટ માનવમેદનાની ઉપસ્થિતિમાં વિધિપક્ષગચ્છની વિજયનાદપૂર્વક સ્થાપના અને ઉદ્દઘોષણા થઈ. વિરોધીઓ આગમજ્ઞાન
આ શ્રી આર્ય કયાણૉલમસ્મૃતિગ્રંથ
છે.
૦
* *

Page #241

130
sbsadloste ededostado d
e destacabadosastostado de estostestastastotasosdoshsesodesbadedastadesadostasladadoslastodesboedestesteste deste de
અંગે પિતાની અજ્ઞાનતાથી લજજા પામ્યા. ભાલેજ નગરના સંઘ સહિત, તે પ્રસંગે આવેલા બધા સંઘ આગમતત્ત્વને સમજ્યા. તે પછી ખૂબ જ ઠાઠથી પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉજવાયે. યશોધને આ પ્રસંગે પુષ્કળ ધન ખર્યું.
આ રીતે, શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિએ સં. ૧૧૬૯ માં આગમમાન્ય ૭૦ બેલની પ્રરૂપણ કરી અને વિધિપક્ષગચ્છનું પ્રવર્તન કર્યું. અન્ય ગાએ સમાચારીને સ્વીકાર કર્યો :
શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ પ્રરૂપેલ સમાચાર આગમમાન્ય હોવાથી તે વખતના અનેક ભવભીરુ આચાર્યોએ અને સુવિહિત ગચ્છાએ વિધિપક્ષ ગચ્છને અને તેની સમાચારીને આદરપૂર્વક સ્વીકાર કર્યો. શંખેશ્વર ગ૭, વલભી ગચ્છ, નાણુક ગચ્છ, નાડેલ ગચ્છ, ભિન્નમાલ ગચ્છ વિગેરે ગોએ સંપૂર્ણ સમાચારી સ્વીકારી. ઝાલેરી ગચ્છ, ઝાડાપટલીય ગચ્છ, આગમ ગચ્છ, પૂર્ણિમા ગરછ અને સાર્ધ પૂણિમ ગચ્છના નાયક-આચાર્યોએ પણ આપણું આ ગચ્છની કેટલીક સમાચારીને સ્વીકાર કર્યો. જેઓએ વિધિપક્ષ ગ૭ની સંપૂર્ણ સમાચારી સ્વીકારી તેઓ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના સમુદાયમાં ભળી ગયા. તે આચાર્યના શ્રાવકે પણ સપરિવાર વિધિ પક્ષ અચલગચ્છના અનુયાયી બની ગયા.
શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ પ્રતિષ્ઠા બાદ ભાલેજના સંઘના આગ્રહથી તે વર્ષનું ચાતુર્માસ પણ ત્યાં કર્યું. ત્યાર બાદ સૂરિજીના ઉપદેશથી તેઓશ્રીની નિશ્રામાં યશોધન ભણશાળીએ શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થને સંઘ કાઢ્યો. આ સંઘમાં શ્રી મહાકાલી દેવીએ આર્ય રક્ષિતસૂરિની સંયમનિષ્ઠાની બે વાર પરીક્ષા કરી. પણ ગુરુને દઢસંયમી જાણીને શ્રી મહાકાલી દેવીએ પ્રસન્ન થઈને સંઘના અભ્યદયનું વરદાન આપ્યું. અને આ યાત્રા નિવિ નપણે પૂર્ણ થઈ. મંત્રી કપદીને પ્રતિબંધ
બાદ, શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ શુદ્ધ રીતે ચારિત્ર પાળતા, સર્વત્ર જિનભાષિત ધર્મને ઉપદેશ આપતા, અનુક્રમે વિહાર કરતા બિઉણપ (બેણપ) નગરમાં પધાર્યા. સંઘે તેમનું ભવ્ય રીતે સામૈયું કર્યું. ત્યાં શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિજી દરજ ધર્મોપદેશ આપવા લાગ્યા.
તે નગરીમાં અઢાર પ્રદેશમાં પ્રખ્યાત એવા શ્રીમાળી વંશને કપદી (કેડી) નામને વ્યવહારી (વ્યાપારી) રહેતા હતા. તેના પિતાનું નામ રાંકા (વંકા) શાહ હતું. આ કપદી શેઠની સમૃદ્ધિનું વર્ણન “ગચ્છનાયકગુરુરાસ’માં આ પ્રમાણે છે:
જસ મટિરી ચઉમાસી બાર, ઘર સઈ ઘોડી પંચ વિયા
વેલાઉલી અઢારિ વિદીત, દાણ તણુઈ બલિ દૂસમ જિતઉ | શ્રી ભાવસાગરસૂરિની વીરવંશપટ્ટાવલિ'માં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે :
તત્થારસ વેલકૂલ સુવિકખાય કઉડી વ્યવહારી ગુરુવયણેણ બુદ્ધો સકુટુંબે સાવએ જાઓ ૮૬
RDS શ્રી આર્ય કલયાણાગૌતમ ઋતિગ્રંથ
G
, ,
,

Page #242

obsessfer-Mohdevotestostestosteoporousedessesses.stoofsoosesboboostoshootfood
so,
૩૧]
આવી સમૃદ્ધિવાળે કેટયાધિપતિ કેડી વ્યવહારી શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી કુટુંબ સહિત પ્રબંધ પામ્ય અને શુદ્ધ શ્રાવક બન્યું. એટલું જ નહિ, પણ એના દ્વારા શ્રી જિનશાસનને ઉદ્યોત થ.
તસ્ય સુયા સમયસિરી ઇગકેડી કમુલલકાર
પરિહરિય ગહિયદિકખા પણવીસસહહિં પરિવરિયા ના ૮૭૫ કરડાનાં આભૂષણે તછ ગચ્છનાં પ્રથમ સાધવી થયાં:
તે કદી વ્યવહારીની સમાઈ નામે પુત્રી હતી. તે એક કરોડ ટંકનાં મૂલ્યવાળાં સેનાનાં ઘરેણાં પહેરતી હતી. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિને ઉપદેશ સાંભળી એ સમાઈએ કરોડ મુદ્રાનાં આભૂષણો તજી દઈને પિતાની પશ્ચીસ સખીઓની સાથે દીક્ષા લીધી. દીક્ષા લેતી વખતે સોમાઈને “સમયશ્રી' એવું નામ આપવામાં આવ્યું. આ સાથ્વીથી સમયશ્રીજી શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિના સમુદાયનાં એટલે વિધિપક્ષગચ્છનાં સર્વ પ્રથમ મહત્તરા સાથ્વી તરીકે અદ્વિતીય કીતિ પામ્યાં છે. આ દીક્ષાને પ્રસંગે બીજા ઘણા ભવ્ય જીવોએ સાધુનાં પંચ મહાવ્રત કે શ્રાવકનાં બાર વ્રતો સ્વીકાર્યા. કેટલાક જૈનેતર એ મિથ્યાત્વને ત્યાગ કરી જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. આર્ય રક્ષિતસૂરિ અને સિંહ સિદ્ધરાજને સંપર્ક:
આ કપદી જયસિંહ સિદ્ધરાજ મહારાજાને દંડનાયક મંત્રી હતા. કપદીનાં કાર્યોથી પ્રસન્ન થઈ મહારાજા સિદ્ધરાજે તેને અઢાર ગામ ભેટ આપ્યાં હતાં. આ કપદી મંત્રીના શ્રી આર્યક્ષિતસૂરિજીના ત્યાગમય જીવનની પ્રશંસા સાંભળી ગુજરાતના રાજા જયસિંહે શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિને પાટણ બોલાવી તેમનું ઘણું જ સન્માન કર્યું. પટાવલિ દ્વારા જાણી શકાય છે કે, સિદ્ધરાજ જયસિંહદેવ પુત્રકામેષ્ટિ યજ્ઞ કરાવતા હતા, ત્યારે યજ્ઞશાળામાં એક ગાય મૃત્યુ પામી. એ મરેલી ગાય જીવતી થઈને બહાર નીકળી જાય તે જ યજ્ઞ પૂરો થાય, એવું પુરોહિતાએ જણાવ્યું. વિધિપક્ષ ગચ્છનું અપર “અચલગચ્છ અભિધાન :
આ બાબત અંગે રાજાએ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિને વિનંતિ કરી. શાસનપ્રભાવનાનું પ્રયોજન વિચારીને શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ પરકાયપ્રવેશિની વિદ્યાથી ગાયને મંડપમાંથી જીવતી કરીને બહાર કાઢી આપી. આથી વિસ્મિત થયેલ રાજાએ કહ્યું : આપ આપના વચનપાલનમાં અચલ છે, તેથી આપના ગચ્છનું નામ અચલ ગચ્છ” તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામશે.” આ રીતે સિદ્ધરાજ જયસિંહદેવ અને શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિનો પરિચય કરાવવામાં નિમિત્ત બનેલા કપદી મંત્રીએ પાટણમાં એક ભવ્ય અને મને હર જિનમંદિર પણ બંધાવ્યું હતું.
માં શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
5.

Page #243

[3\] adshesh bhasha
અચલ ગચ્છ” નામ કેમ પડયું ?
એક વખત પરમાત કુમારપાળ મહરાજાની સભામાં શ્રી હેમચ`દ્રસૂરિ આદિ ધ ચર્ચા કરી રહ્યા હતા. તે વખતે યાગાનુયાગ ત્યાં કી મંત્રી આવી ચડયા. તેમણે ઉત્તરાસ`ગના વજ્રાંચલ (છેડા)થી ભૂમિને પ્રમાઈને વંદના કરી. વંદનાની આ રીત જોઈ આશ્ચય પામેલા કુમારપાળ મહારાજાએ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યને પૂછ્યું : 'દનાની આવી વિધિ શુ શાસ્ત્રોક્ત છે ?’ ઉત્તરમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ કહ્યું : 'હા, આ વિધિ શાસ્ત્રોક્ત છે.' આ પ્રસંગથી કુમારપાલ રાજાએ વિધિપક્ષ ગચ્છનુ બીજુ નામ ‘અચલ ગચ્છ' પાડયું. આ ઘટના પછી વિધિપક્ષ ગચ્છનુ ‘અ‘ચલ ગચ્છ’ એવું અપર નામ પ્રસિદ્ધ થયુ’.
bhosdi shah bachchhsaasbha
શ્રી ભાવસાગરસૂરિ રચિત ‘ઝુર્વાવલી’માં આ પ્રસંગ અંગે આ પ્રમાણે વન મળે છેઃ
અહં અન્નયા નરેસા મુહપત્તીએ કરેઈ કિઈકસ્મ” । વિહિપકખ કડિ સાવય ઉત્તસ ંગેણુ ત` વિયરઈ || ૧૦૯ || એવ‘ કામઈ નિવેયણ પુટ્ટો સિર્િહેમસૂરિ વચ્ચેઈ । જિવયણે સામુદ્દા ? પરંપરા એસ તુમ્હાણુ′ || ૧૦ || તત્તો ભઈ રાયા પરંપરામગ્ ય અગત્થ ! કીરઈ, સૂરિ વચ્ચઈ મહિમા સિરિ વિજયચંદ્રસ્સ ૧૧૧ ॥ સીમ ધરવયણાએ ચકકેસરિહણ સુદ્ધિકિરિયાએ સિદ્ધન્ત સુત્તરત્તો વિહગ્ન સા પગાસેઇ ।। ૧૧૨ ॥ પૃચ્છા નિવેણુ તસવિ અચલગણ નામ સિરિપહેણ કય* । તિમિરપુરે ગણ વદઈ સુગુરુ'સુભત્તીએ ।। ૧૧૩ ||
અર્થાત્ : હવે ખીજે સમયે કુમારપાળ રાજા મુહપત્તિથી શ્રાવકનુ આવશ્યક ક (ગુરુવંદન) કરે છે. ત્યારે વિધિપક્ષ ગચ્છનો કપદી શ્રાવક ઉત્તરાસગ (પ્રેસ)ના ગુરુવંદનમાં ઉપયેગ કરે છે. આ કેવી રીતે છે?' એમ કુમારપાળ રાજાએ પૂછ્યું', ત્યારે હેમચંદ્રસૂરિજીએ કહ્યું : આ ઉત્તરાસંગ (વસ્ત્રાંચલ)નેા ઉપયેગ એ જિનવચન પ્રમાણે જ છે. તમારી શ્રાવકોની આ પરંપરા છે. ’ત્યારે રાજા કહે છે; ‘જો આ પરંપરામા હાય તે તેને એકત્ર કરીશું. ' ત્યારે શ્રીહેમચ'દ્રસૂરિજીએ વિજયચંદ્રસૂરિના અથવા આર્યરક્ષિસૂરિના મહિમા (જિનાજ્ઞાપાલનગુણ) કહે છે : ‘ શ્રી સીમ`ધરપ્રભુના વચનથી, શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવીના કથન મુજબ શુદ્ધ ક્રિયાવાળા શ્રી આ રક્ષિતસૂરિજી સિદ્ધાંતા અને આગમેમાં તલ્લીન રહીને વિધિમાગ ના પ્રકાશ કરે છે.” પછી કુમારપાળ રાજાએ • વિધિપક્ષ ’તુ અ‘ચલ ગચ્છ' એવું નામ જાહેર કર્યું. અને પૂર્ણ ભક્તિથી તિમિરપુરમાં જઈને તેમણે સુગુરુની એટલે આય રક્ષિતસૂરિની વંદનાદિ ખૂબ જ ભક્તિ કરી.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #244

sha sach sabha chivda chanchhodbhashshahhhhhhhhhhhhh [33] સૃષ્ટિના પ્રભાવથી મરકી રોગ દૂર થયા :
શ્રી આ રક્ષિતસૂરિ વિહાર કરતા કરતા સ. ૧૯૭૨માં સિધના પારકર દેશમાં સુરપાટણુ નામના નગરમાં પધાર્યાં. તે વખતે કોઈ દુષ્ટ યક્ષની કુદૃષ્ટિથી તે નગરમાં મરકી રાગ ફાટી નીકળ્યેા. આથી તે નગરીના રાજા મહિપાલ અત્યંત ચિ’તાતુર હતા. મરકી દૂર કરવા રાજાએ અનેક પ્રયત્ન કર્યાં, છતાં ઉપદ્રવ શાંત ન થયા. તે રાજાનેા ધરણા નામના મ`ત્રી જૈનધર્માનુરાગી હતા. પોતાના નગરમાં મહાપ્રભાવક, ઉગ્ર તપસ્વી શ્રી આરક્ષિતસૂરિ પધારેલા છે, એમ મ`ત્રી પાસેથી જાણી રાજા મત્રીની સાથે ઉપાશ્રયે આવ્યા અને આચાર્યં ભગવંતને વંદના કરી અને ઉપદ્રવની હકીકત કહી. આથી શાસનપ્રભાવનાનું કારણુ જાણી શ્રી આ રક્ષિતસૂરિએ મત્રિત જળ આપ્યું. તેને આખી નગરીમાં છંટકાવ કરવાથી ઉપદ્રવ તરત જ દૂર થયા. આથી રાજા પ્રતિધ પામ્યા. તેણે ગુરુચરણે કી’મતી ભેટશ્ ધર્યું, પણ ગુરુએ તેનો અસ્વીકાર કર્યાં. ગુરુની નિઃસ્પૃહતા જોઈને રાજા વિશેષ ભક્તિવંત બન્યા. પેાતે ભેટમાં આપેલ ધનથી રાજાએ તે નગરમાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનુ જિનાલય બંધાવી, તેમાં પ્રભુમૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. અને તેણે પુત્ર સહિત જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યાં, એટલે મ’ત્રી ધરણાએ પેાતાની પુત્રી રાજકુમારને પરણાવી. રાજા મહિપાલને આસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યા. રાજપુત્ર ધ દાસને ચંદેરીનુ રાજ્ય મળ્યુ હતું, અને તેણે સમ્યક્ત્વ સહિત આર તા સ્વીકાર્યાં હતાં.
દીલ્હીના રાજા પૃથ્વીચદ્ર સાથે સ`પ :
આ રાજા ધર્મદાસ દિલ્હીના રાજા પૃથ્વીરાજના ખૂબ માનીતા હતા. ધર્મીદાસના મુખેથી શ્રી આ રક્ષિતસૂરિની પ્રશંસા સાંભળી રાજા પૃથ્વીરાજે સૂરિજીને દિલ્હી તેડાવી તેમની ભક્તિ કરી હતી. આ વખતે રાજા પૃથ્વીરાજ જૈન ધર્મ પ્રત્યે વિશેષ આકર્ષાયા હતા. રાજાના ખૂબ આગ્રહને કારણે સૂરિજી દિલ્હીમાં ઘેાડા વિશેષ સમય સ્થિર
રહ્યા હતા.
રાત હુમીરજી અને જેસ ંગક્રેના સપ :
વિ. સ., ૧૨૧૦ માં શ્રી આરક્ષિતસૂરિજી મારવાડમાં આવેલા ભિન્નમાલ નગર પાસે આવેલા રતનપુર ગામમાં પધાર્યાં. ત્યાંના પરમારવંશીય રાજા હમીરજીના પુત્ર જેસ'ગદેનુ ગમે તે કારણે અપહરણ થયુ હતું. ઘણી શેાધ કરવા છતાં તે ન મળ્યો. સાહસગણા ગાંધી ગાત્ર – માલદે ગોત્ર :
પેાતાના નગરમાં પધારેલા શ્રી આરક્ષિતસૂરિને મહાપ્રભાવક જાણી રાજા તેમને વંદન કરવા ગયા. ઉપાશ્રયે જઈ વંદન કરી રાજાએ તેમને વિનતિ કરી: ગમે તે ઉપાયે અમારા પુત્ર જેસંગદેને આપ શેષી આપે.' શ્રી આય રક્ષિતસૂરિના પ્રયત્નાથી અને પ્રભાવથી
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
આ. કે. સ્મૃ. ૩

Page #245

[૩૪] Good Moviescoosebecodecorded destહdessoccessed booooooooodહહહકક
રાજપુત્ર જેસંગદે મળી આવ્યો. અને હમીરજી રાજાએ પુત્રની સાથે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. ગુરુના ઉપદેશથી તેમને ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યા. શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ જેસંગદે પર વાસક્ષેપ નાખી એવા આશીર્વાદ આપ્યા કે, આ રાજપુત્ર કઈ પણ રોગી માણસ પર હાથ ફેરવશે, તો તેને રેગ કે ગમે તેવું વિષ દૂર થશે. તે રાજપુત્ર મોટો થવાથી તેના ગુણેની લોકોમાં પ્રશંસા થવા લાગી. આથી રાઉત જેસંગદેના વંશજો “સહસગણું ગાંધી” તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા. રાઉત હમીરે અને રાઉત જેસંગદે – બને પિતા પુત્રે સમ્યકત્વ સહિત બાર વ્રતે સ્વીકાર્યા. રાઉત જેસંગદેએ તે શત્રુંજય તીર્થને મોટો સંઘ કાવ્યો, સેનામહોરોની લહાણું કરી, ૮૪ ગચ્છમાં પહેરામણી કરી અને જિનાગમના ગ્રંથે લખાવ્યા. જેસંગદેનાં બીજાં નામે “સખતસંઘ” અને “માલદે હતાં. માલદે નામ પરથી તેના વંશજોનું ગોત્રનામ “માલદે થયું. તેના માલદે ગેત્રના વંશજે અનુક્રમે પારકરથી કચ્છ આવીને વસ્યા અને આજે પણ તેઓ માલદે અટક ધરાવે છે.
શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ વિધિમાર્ગનું પ્રવર્તન પિતાના વિદ્યા અને તપના બળથી ચારે તરફ કરીને ગચ્છને ખૂબ વિસ્તાર કર્યો. તેમ છતાં ગચ્છના પાયાને સુદઢ કરવાને યશ તેમના યશસ્વી અને સમર્થ પટ્ટધર શ્રી જયસિંહસૂરિને ફાળે જાય છે. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિને વિશાળ સાધુ-સાધવી પરિવાર :
શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિના શિષ્ય પરિવાર અંગે વિશેષ જાણી શકાતું નથી, પણ વિશાળ પરિવાર સૂચવતી સંખ્યા જરૂર પ્રાપ્ત થાય છે. તેમને સમગ્ર સાધુસાધ્વીને પરિવાર ૩૫૧૭ જેટલું હતું. તેમાં ૨૨૦૨ સાધુઓ અને ૧૩૧૫ સાધ્વીજીઓ હતાં. તેમાં ૧૨ આચાર્ય પદે, ૨૦ ઉપાધ્યાય પદે, ૭૦ પંડિત પદે મુનિઓ હતા. ૩૦૦ સાધ્વીજીઓને મહત્તર પદ અને ૮૨ સાધ્વીજીઓને પ્રવતિની પદ અપાયેલ હતાં. સાધ્વીજીઓમાં મુખ્ય મહત્તરા એમના પ્રથમ શિષ્યા સમયશ્રીજી હતાં. શ્રી જયસિંહસૂરિ સિવાયના તેમના અન્ય શિષ્યો કે આચાર વિશે જાણું શકાતું નથી. મોઢેરાની સં. ૧૨૩૫ ની પ્રતિમાના લેખમાં નિર્દિષ્ટ શ્રી સંઘપ્રભસૂરિજી તેમના પરિવારમાં હવાને સંભવ છે. અચલગચ્છના મુખ્ય સાધવીશ્રી સમયશ્રીજીની પ્રાપ્ત થતી લધુ પરંપરાઃ
પાટણના “શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાન મંદિરના સંગ્રહની શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃત આરાધના સાર” નામક હસ્તલિખિત પ્રતમાં અચલગચ્છનાં પ્રથમ સત્રીશ્રી સમયશ્રીજી પછી થયેલાં મુખ્ય સાધ્વીજીઓની પરંપરા પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રથમ પ્રશસ્તિ” અને ત્યાર બાદ “ગુરણી સ્તુતિ” આ મુજબ છે :
ઇતિ વિધિપક્ષ મુખ્યાભિધાન શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી જયશેખરસૂરિકૃતિ આરાધના સાર મિદમાલખિ: શ્રી સિહાનગરે શ્રી અંચલગચ્છવા ભાનુલબ્ધ ગણિ યોગ્ય .
છ ઐઆર્ય કથા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #246

ashshahahahboosevelthhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhoka [૩૫]
સિરિસમઈ સિરિ, ગુણી તપટ્ટિ વિવલ ગુણુખાણી, જય સુરાઈ ભગવઈ, ગુરુણી પઉમાવઈ નયા ।। ૧ ।।
સા ( સિ ? ) રિ ચંદૃણાઈ ભગવઈ, સુમેરુસુ દરી તકે ગુરુણી, અભયાસુ દરી ભગવઈ, તદ્ઉ મેરુપા ગુરુણી || ૨ || તઈ સિમિહિમસિરિ, તપ્પઈ સૌંપર્ક જિષ્ણુવરવહરતી, શ્રી ગુણલખમી ગુરુણી, સાંપઈ સિરિ રાજશ્રી || ૩ || તસ પાટ પ્રગટ. કરતી, સૌભાગ્યવતી સકલ સજ્જન, મનરંજની શ્રીશ્રીશ્રી પ્રતિષ્ઠા લખમી મુહત્તરા તાપટ્ટિ, અચલલક્ષ્મી વંદેવા કમેણુ પણમામી ત્રિકાલ || ૪ ||
ઈતિ ગુરુણી સ્તુતિ શ્રી અચલગચ્છે શ્રી પુણ્યલબ્ધિ ઉપાધ્યાય સિષ્ય શ્રી ભાનુલિ ઉપાધ્યાય શ્રી ગઢા પદ્મનાથ પ્રદતા ।
ઉપરાક્ત ચાર પદ્યોથી જાણી શકાય છે કે, સાધ્વીશ્રી સમયશ્રીજીની પછી સા. શ્રી જયસુંદરીશ્રીજી, પદ્માવતીશ્રીજી, ચંદનાશ્રીજી, સુમેરુસુ દરીશ્રીજી, અભયાસુંદરીશ્રીજી, મેરુપાશ્રીજી, મહિમશ્રીજી, ગુણલક્ષ્મીશ્રીજી, રાજશ્રીજી, પ્રતિષ્ઠાલક્ષ્મીશ્રીજી, અચલલક્ષ્મીશ્રીજી ઇત્યાદિ મુખ્ય મુખ્ય સાધ્વીજીએ થયાં.
એક જ દિવસે ચૌદ જિનાલયાની પ્રતિષ્ઠા :
માડમેર (રાજસ્થાન) ના એક ગુરાંસા (વહીવંચા) પાસેથી વહીએ પૈકીની એક વહીમાં એવી નેાંધ મળે છે કે, શ્રી આય રક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી અનેક સ્થળે જિનમદિશ ખંધાયેલાં. તેમાં એક જ દિવસે તેમણે ભદ્રેશ્વર વગેરે ચૌદ સ્થળાનાં દૂર દૂરનાં જિનમદિરામાં પેાતાનાં ચૌદ રૂપા કરીને પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે ઉપસ્થિતિ-નિશ્રા આપી હતી. રાજા સામકરણ અને તેના વશો :
સં. ૧૦૦૭ માં ભિન્નમાલના રાજા સેામકરણ અચલગચ્છીય વલ્લભી શાખાના શ્રી જયપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી જૈન મન્યેા હતેા. પણ સ. ૧૧૧૧ માં ભિન્નમાલને નાશ થતાં તેના વંશજ રાય ગાંગા બાડમેર જઈને વસ્યા હતા. ત્યાંના રાજા દેવડે રાય ગાંગાના પુત્ર મુનિચંદ્રને ‘સેલહેાત’પદ્મ આપ્યું હતું. મુનિચંદ્રના ગુણચંદ્ર નામે પુત્ર હતા. એક વખત શ્રી આરક્ષિતસૂરિ બાડમેર પધાર્યાં. તેમના ઉપદેશથી અને જયસિ’હસૂરિની પ્રેરણાથી સં. ૧૨૧૬ માં ત્યાંના સંધ દ્વારા ગુણચંદ્રને આસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યેા. આ વંશના કરાકુડ ગામમાં આલ્હા નામે ભાગ્યશાળી પુરુષ થઈ ગયેા. તે ગામમાં એસવાળાનાં ૭૨૫ ઘર હતાં. તેમાં આહ્વાનું કુટુમ્ ‘વડું.'
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
DE

Page #247

[૩૬]
essessessessedescooboosebestoboosebblessessessocહdent devoteese
કહેવાતું. તેમાં દુષ્કાળ વગેરે પ્રસંગોએ આલ્હાએ પુષ્કળ ધન ખરચી લેકની પીડા નિવારી હતી. તેથી આલ્હાના વંશજોએ “વડેરા”ગેત્ર પ્રાપ્ત થયું, જે આજ સુધી ચાલ્યું આવે છે.
એવી જ રીતે, એ જ અરસામાં માંડવગઢને મંત્રી ભાટા અચલગચ્છને શ્રાવક હતું. તેણે સંભવતઃ શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થ ઉપર જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી
પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતિના વામંગ ગોત્રીય મંત્રી ખેતલ અને તેની પત્ની ખેતલદે વગેરે પણ શ્રી આર્યરિતસૂરિનાં પરમ ભક્ત હતાં. વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છની સમાચારી :
શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિએ પ્રવર્તાવેલ વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છની સમાચારી અંગે અહીં સંક્ષિપ્ત નેધ કરવી ઉચિત થશે?
મુનિ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા ન કરે. દીપપૂજ, ફળપૂજા, બીજ પૂજા, બલિપૂજા ન કરવી; અક્ષતપૂજા કે પત્રા કરી શકાય. સામાયિક સવારે-સાંજે એમ બે સમય બે ઘડીનું શ્રાવક કરે. શ્રાવક વસાંચલથી ક્રિયા કરે, ઉપધાન માલારોપણ કરવાં નહિ. નવકારમાં હાઈ મંગલ' કહેવું. પૌષધ પર્વ દિવસે કરવું. માસી પાખી પૂનમે કરવી. પાખી પૂનમ-અમાસે કરવી. સંવત્સરી આષાઢી પૂનમથી પચાસમે દિવસે કરવી અને અભિવર્ધિત વરસમાં વીસમે દિવસે કરવી. અધિક માસ પિષ કે આષાઢમાં જ થાય. સ્ત્રીઓએ મુનિને ઊભે ઊભે જ વાંદવું. ત્રણ થાય કહેવી. મુનિને વંદન કરતાં એક ખમાસમણ દઈ શકાય. ઇત્યાદિ.
ઉપરોક્ત સમાચારીનું વર્ણન શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના પ્રશિષ્યો શ્રી ધર્મ ઘેષસૂરિ અને શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ દ્વારા રચિત “શતપદી ગ્રંથમાં આગમપ્રમાણે સહિત કરવામાં આવેલું છે. શ્રી આયંરક્ષિતસૂરિ દ્વારા પ્રરૂપિત સમાચારી વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છની સમાચારી ભલે હોય, પણ તે શ્રી સર્વજ્ઞ ભગવંત દ્વારા શાસ્ત્રોમાં ગૂંથેલી હોવાથી જિનશાસનની જે સમાચારી છે, એ હકીકતને સ્વીકાર કરી રહ્યો. તે વખતે શાસ્ત્રવિરુદ્ધ પ્રરૂપણાઓ થઈ રહી હતી. તેની સામે શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ આગમતત્ત્વ રજૂ કરી અપ્રતિમ ઉપકાર કર્યો છે. યશાધનના વંશજો :
વિધિપક્ષ (અચલ) ગ૭ના પ્રથમ શ્રાવક શ્રી યશોધન ભણશાળી ખૂબ જ શક્તિશાળી શ્રાવક હતા. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના એમના પ્રથમ સમાગમની વાતનું અત્રે પુનરાવર્તન કરવું જરૂરી નથી. યશેલને ભાલેજ ઉપરાંત વડેદરા, નાહપ ઈત્યાદિ સાત ગામમાં સાત જિનાલયે બંધાવ્યાં હતાં. યશેાધનના વંશજ મંત્રી સલખૂએ જૂનાગઢમાં શ્રી આદિનાથનું વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું. પાટણમાં ચેર્યાસી પૌષધશાળામાં ક૫ મહોત્સવ ઉજવી તેમણે પુષ્કળ ધન ખરચ્યું. યશોધનના વંશજ ભીમાના ભાઈ ભાણાનાં સંતાન કચ્છી
રાઈ એ આર્ય ક યાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #248

lesb tbststbs so <3 Page #249

(37) destech ste de de de de de de de de de de de de de de de de de de de de de stede de teste de de de de sta
cha
આ ગ્રંથમાં એવી તે ઉગ્રતાથી ખંડન કરાયુ' છે કે, જેથી સમગ્ર જૈન સ`ઘમાં તે વખતે અતિશય ઉગ્ર વિાધ વ્યાપી ગયા હતા. આથી તપગચ્છનાયક શ્રી વિજયદાનસૂરિએ ઉપરાક્ત ગ્રંથને જળશરણુ કર્યાં અને અમાન્ય ઠરાવ્યો. ઉ. ધમ સાગરજીને જૈન સંઘમાંથી બહિષ્કૃત કરવામાં આવ્યા, અને તેમને ક્ષમા માગવી પડી. ઉપાધ્યાય ધ સાગરજીના આવા ખ’ડનાત્મક વલણથી ખુદ તપગચ્છમાં પણ આણુ દસૂર અને દેવસૂર એવા બે વિભ ગ પડી ગયા. અંતે શ્રી હીરવિજયસૂરિજીએ આજ્ઞાઓ અને ખેલેા ફરમાવી પરિસ્થિતિમાં સુધારા આણ્યે. (આની વિશેષ હકીકત માટે જુએ ‘પ્રાચીન રાસ સંગ્રહ' તેમ જ ' અ‘ચલગચ્છ દિગ્દર્શન' પૃ. ૫૫.) આ રક્ષિતસૂરિની નવમી જન્મ શતાબ્દી નિમિત્તે :
અહીં જે વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છ પ્રવર્તક પૂ. દાદાશ્રી આરક્ષિતસૂરિનું જીવનચરિત્ર આલેખાયુ છે. એ પૂજ્યશ્રીના જન્મને વિ. સ. ૨૦૩૫ માં નવસે વરસ અને સ્વર્ગવાસને આઠસા વરસ પૂર્ણ થતાં તેમની સ્મૃતિ નિમિત્તે તાજેતરમાં અનેકવિધ શાસનપ્રભાવનાનાં કાર્યાં થવાં પામેલ છે, તથા તેમની સ્મૃતિમાં એક સચિત્ર સ્મૃતિગ્રંથ જે આપના હાથમાં છે, તે પણ ખાસ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યે છે.
વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરિજી મ. સા. ના આદેશ મુજમ્ પૂ. યુગપ્રધાન દાદા શ્રી આય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની નવમી જન્મ શતાબ્દી અને અષ્ટમ સ્વશતાબ્દી વર્ષની સ્મૃતિ પ્રસંગે ભારતભરમાં કચ્છ, ગુજરાત, રાજસ્થાન, મુંબઈ ઇત્યાદિ ગચ્છનાં મુખ્ય સ્થળેાએ શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માની ભક્તિરૂપ ભવ્ય અષ્ટાફ્રિકા, પચાહ્નિકા ઇત્યાદિ મહેસ્રવેા ઉજવવામાં આવ્યા હતા. તથા મુંબઈમાં પણ આજ નિમિત્તે શ્રી અનંતનાથ જિનાલય (ખારેક બજાર), શ્રી આદીશ્વર જિનાલય (ભ તમજાર) શ્રી કે. વી. એ. દેરાવાસી જૈન નવી મહાજનવાડી (ચિંચબંદર)માં બે વખત, લલવાડી, ઘાટ કોપર, મુલુ'ડ, લેઅર પરેલ, દાદર, માડુ'ગા, ગેરેિગાંવ, મલાડ, સાંતાક્રુઝમાં શ્રી કલિકુડ પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થ, વાંદરા, શીવરી, ભાંડુપ અને ડાંખીવલી ઇત્યાદિ સ્થળેએ પણ ભવ્ય મહાત્સવો ઉજવવામાં આવ્યા.
એ જ વરસે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી મેાટા આંસબીઆ (કચ્છ)ના શ્રૃષ્ઠિ બાંધવાશ્રી શામજી જખુભાઈ અને શ્રી મેરારજી જખુભાઈ ગાલાએ શ્રી શત્રુ ંજય મહાતીર્થની ૧૦૦૦ યાત્રિકાને ૧૦૦ દિવસા દરમ્યાન નવાણુ યાત્રા કરાવી હતી. તથા એ જ વરસે એટલે સ. ૨૦૩૬ના ફાગણ વદ ૬, ૭, ૮ (તા. ૭, ૮, ૯ માર્ચ ૧૯૮૦) ના અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરરીશ્વરજી મ. સા.ની અધ્યક્ષતામાં શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિપક્ષ) શ્વેતાંબર ચતુર્વિધ જૈન સંઘનુ` દ્વિતીય ભવ્ય અને ઐતિહાસિક અધિવેશન મુંબઈના ક્રોસ મેદાનમાં ખાસ તૈયાર કરાયેલ શ્રી આરક્ષિત જૈનનગરમાં ભરાયુ' હતું. આ અધિવેશનમાં શ્રાવક-શ્રાવિકા
સ્ત્રીઆર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #250

astastestastastestestostestastastastastestostestastastasestastastastestastastastasiastastastastastastastastastuslastestastastastastestostestastestostestastastestostestastest
સંઘના પ્રમુખ સંઘરત્ન સંઘવી શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા હતા અને સ્વાગત–પ્રમુખ સમાજરત્ન શ્રી ઘમંડીહામ કેવલજી ગેવાણી હતા. ગચ્છના ઉત્કર્ષ માટે લગભગ એક કરોડ રૂપિયાનાં દાનનાં વચને આ પ્રસંગે મળ્યાં હતાં અને ધાર્મિક ઠરાવ પાસ થયા હતા. ૪૮. અનેક લક્ષ ક્ષત્રિય પ્રતિબંધક શ્રી જયસિંહરિ ઃ જેસિંગકુમારને જન્મઃ
કોંકણ દેશમાં સોપારા નામના નગરમાં ઓસવાળ જ્ઞાતિના કેટયાધિપતિ દ્રોણ (દાહડ) નામના શેઠ રહેતા હતા. તેમને શીલથી વિભૂષિત દેદી' નામે પત્ની હતી. એક સમયે દેદીને એવું સ્વપ્ન આવ્યું કે, સ્વપ્નમાં પિતે જિનમંદિર ઉપર સોનાને કળશ ચડાવે છે. બીજે દિવસે તે નગરમાં વલ્લભી ગચ્છના શ્રી ભાનુપ્રભસૂરિ પધાર્યા. શેઠાણીએ પોતાના સ્વપ્નની વાત તેમને કહી. સૂરિજીએ કહ્યું : “તમને જિનશાસનને ઉદ્યોત કરનાર મને હર સુપુત્ર થશે.”
સં. ૧૧૭૯ માં ચૈત્ર સુદ ૯ના માતા દેદીએ રૂપવાન અને મને હર પુત્રને જન્મ આપે, સ્વપ્નને અનુસાર તે બાળકનું નામ “જિનકલશ” રાખવામાં આવ્યું, પણ બહુધા તે જેસિંગકુમારના નામે પ્રસિદ્ધ થયો. જેસિંગકુમાર બાલવયથી જ ખૂબ બુદ્ધિશાળી હતે. વૈરાગી જેસિંગકુમારનું તીર્થયાત્રાએ જવું:
એક વખત તે નગરમાં આચાર્યશ્રી કકસૂરિજી પધાર્યા. માતાપિતાની સાથે જેસિંગકુમાર પણ વ્યાખ્યાન સાંભળવા ગયે. જંબૂચરિત્ર સાંભળીને જેસિંગકુમારને વૈરાગ્ય વ્યાખ્યો અને તેને દીક્ષા લેવાની ખૂબ તીવ્ર અભિલાષા જાગી. પોતાના અંતરની અભિલાષા તેણે માતપિતાને જણાવી અને માબાપે સંમતિ આપી. એ પછી તેઓ (જેસિંગકુમાર) તીર્થયાત્રાએ નીકળ્યા. ખંભાત, ભરુચ ઇત્યાદિ સ્થળની યાત્રા કરતા કરતા તેઓ અણહિલપુર પાટણમાં આવ્યા. દ્રોણ શ્રેષ્ઠીએ એક લાખ ટંકની કિંમતને હીરાજડિત સુવર્ણનો હાર મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહદેવને ભેટ આપ્યો. રાજાએ તેમને પાટણ આવવાનું પૂછ્યું, ત્યારે દ્રોણે પિતાની હકીકત જણાવતાં કહ્યું: “અમારા આ બાળકને દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા છે.” આ સાંભળીને આરક્ષિતસૂરિના પરિચયમાં આવેલા અને તેમની ચમત્કાર ભરેલી શક્તિને જાણનારા રાજાએ દ્રોણ શેઠને કહ્યું: “તમે થરાદ જાઓ. ત્યાં મહાત્યાગી વિધિપક્ષગચ્છના તિલક શ્રી આરક્ષિતસૂરિ બિરાજમાન છે તમારા આ બાળકને તેમની પાસે દીક્ષા અપાવજે.” આ અંગે ગછનાયક ગુરુરાસમાં આ પ્રકારને ઉલેખ છેઃ
અણહિલ વાડઈ રાઉ સિદ્ધનરેસરુ ભટીયઉ એ છે ૪૪
આ શ્રઆર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે.

Page #251

stestostestesiastestaste test teste destedeste dosessesbestostesteste stesso deste testostese doctestatak dostoskestestostestede este deckstostestestostestede
માગીઉ રાજાનું ચાલીઉ ગજ જિમ ગાજતઉ એI. થારાઉકિઈ પ્રવેશ સુકરઈ કમરુ જયસિંહુ તહિ | ૪૫ II વસ્તુ તત્થ આવિઉ આવીઉ કુમાર જયસિંહમિતિહિં સિ€T
આસધરિય ધરિય ભાગુ પાસાલ પત્ત || ૪૬ | (અર્થાત પિતાના મિત્રો આસધર આદિની સાથે રાજાની સૂચનાથી જયસિંહ (જેસિંગ) થરાદ આવ્યું અને પૌષધશાળામાં પહેચી ગયે.) ઘડી જ વારમાં દશવૈકાલિક સૂત્ર કંઠસ્થ :
થિર૫શ્મિ સમે ગુરુ રહિય ઉવસ્ય એ પવિયા સિંહાસણુમિ દસકાલિયમ્સ પુથી પવાએઈ ૫ ૬ ઈગવારણ ય વાયણપુવૅ ઈગસંધિ (દ્ધિ બુદ્ધિઓ /
આવડિય સવલસુત્ત નાણાવરણકમ્મફખએવસ | ૯૭ | જેસિંગકુમાર ઉપાશ્રયમાં ગયો, ત્યારે શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ જિનચૈત્યમાં દેવદર્શને ગયા હતા. તેથી તે ત્યાં બેઠો અને ગુરુની રાહ જોવા લાગ્યો. ત્યાં જેસિંગની દૃષ્ટિ ઠવણ ઉપર પડેલા શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર પર પડી. તે સૂત્ર હાથમાં લઈને તે વાંચવા લાગ્યો. તે આગમની સાત ગાથાએ ફક્ત એક જ વખત વાંચી જવાની તેને કંઠસ્થ થઈ ગઈ ત્યાં તે શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ પણ પધાર્યા. બાળકની એકાગ્રતા અને સ્વાધ્યાય પ્રેમ જોઈ સૂરિજી આશ્ચર્યચકિત થયા. શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિના દર્શનથી જેસિંગકુમારને પણ અપૂર્વ આનંદ થયો. જેસિંગે સૂરિજી સમક્ષ દીક્ષા લેવાની પોતાની ભાવના જણાવી. અઢાર વરસના ચળકતા લલાટવાળા આ યુવાન કુમારને વૈરાગ્યયુક્ત જોઈને શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ પણ હર્ષ પામ્યા. સં. ૧૧૯૭ માં થરાદમાં જેસિંગને ભવ્ય દીક્ષા મહોત્સવ ઉજવવામાં આવ્યો. આ પ્રસંગે દ્રોણ શ્રેષ્ઠીએ થરાદમાં સ્વામીવાત્સલ્ય તથા જિનપૂજા ઇત્યાદિ મહાત્સવમાં બે લાખ ટંકને ખર્ચ કર્યો. જેસિંગકુમારનું “યશશ્ચંદ્ર મુનિ' નામ રાખવામાં આવ્યું. મેટી પઢાવલીમાં તે વર્ણન છે. સં. ૧૧૯૩ માં જેસિંગની દીક્ષા થઈ. સં. ૧૧૯૭ માં ઉપાધ્યાય પદવી થઈ. શ્રી જયસિંહ મુનિની ઉત્તરેત્તર ઉન્નતિઃ
નવદીક્ષિત યુવાન મુનિની દેહકાંતિ અદ્ભુત હતી. સોળ અંગુલ લાંબો, સાત અંગુલ પહેળા, જાણે કુંકુમના તિલકવાળે ન હોય એ ઉત્તમ લક્ષણેથી યુકત એમને લલાટપ્રદેશ હતું. તેમની બુદ્ધિ અદ્દભુત હતી. દીક્ષા લીધા પછી ત્રણ જ વરસમાં ત્રણ કરોડ લેક પરિમાણના ગ્રંથને તેઓએ જીભને ટેરવે રમતા કરી દીધા હતા. તેઓ વ્યાકરણ, ન્યાય, અલંકાર, છંદ, સાહિત્ય, કાવ્ય અને આગમ આદિમાં પ્રકાંડ વિદ્વાન
કહી આ શ્રી આર્ય કરયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #252

4444
4
444
44
ts .. Messessed
sex stosto ladakvasasashkfkhotossessesfooooooook
બન્યા. મોટી પઢાવલીથી જાણી શકાય છે કે, તેઓ એવી પ્રૌઢ પ્રતિભાથી યુકત હતા કે ગુરુએ તેમને પાંચ જ વરસમાં ઉપાધ્યાય પદ આપીને પિતાથી અલગ વિહાર કરવાની આજ્ઞા આપી હતી. તેઓ પ્રકાંડ વિદ્વાન હોવાથી વાદમાં પણ અનેક વાદીઓને પરાજિત કરી દેતા હતા. આથી પ્રસન્ન થઈ રાજા સિદ્ધરાજ જયસિ છે તેમને “યુગપ્રધાન પદ આપ્યું હતું. એવું વર્ણન મોટી પઢાવલીમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. સૂરિપદની પ્રાપ્તિ :
સં. ૧૨૦૨ માં પાવાગઢ તીર્થ નજીકના મંદીરપુરમાં ત્યાંના સંઘે તેમને સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા, ત્યારથી તેઓ શ્રી જયસિંહસૂરિ તરીકે ખ્યાતિ પામ્યા. આ પ્રસંગે ચંદ્રગચ્છી શ્રી રામદેવસૂરિ ઈત્યાદિની ઉપસ્થિતિ હતી. સૂરિપદ પ્રસંગે રામદેવસૂરિના ભક્ત રાઉતચંદ્ર શ્રેષ્ઠીએ પુષ્કળ ધન ખરચીને અનેરો લહાવો લીધું હતું. સાથે સાથે વડોદરા, ખંભાત અને નાહપા આદિન સંઘેએ પણ લાભ લીધો હતે. શુદ્ધસંયમી શ્રી જયસિંહસૂરિ :
જિનશાસનની પ્રભાવના માટે અને ચારિત્રની શુદ્ધિ માટે શ્રી જયસિંહસૂરિ ઉગ્ર વિહાર કરતા. તેઓ પ્રાયઃ ગામડામાં એક રાત અને નગરમાં પાંચ રાત રહેતા. તેમની ચારિત્રનિષ્ઠા અને અપરિગ્રહિતા જોઈને સિદ્ધરાજ જયસિંહ વિસ્મય પામ્યું હતું અને પિતાની સભામાં તેમની પ્રશંસા કરતા હતા. શ્રી સિંહસૂરિ અને કુમારપાળ રાજાને સમાગમ:
સિદ્ધરાજ જયસિંહના મૃત્યુ બાદ કુમારપાળ રાજા સં. ૧૧૯ માં ગુજરાતને રાજા બન્યો હતે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીના સદુપદેશથી કુમારપાળ ઉત્કૃષ્ટ શ્રાવક (પરમહંત) બન્યા હતા. આ કુમારપાળ મહારાજા પણ શ્રી જયસિંહસૂરના સમાગમમાં આવ્યું હતું. પાટણમાં સાલવી દિગંબરેનું આવાગમન :
એકદા મહારાજા કુમારપાળ જિનપૂજા કરતા હતા. આ વખતે કાપડના કેટલાક જૈન વેપારીઓ પણ જિનમંદિરમાં દર્શન કરવા આવ્યા. તેમણે મહારાજાને કહ્યું : “રાજન! આપનું પીતાંબર પવિત્ર નથી.” રાજાએ તેનું કારણ પૂછ્યું, ત્યારે તેમણે કહ્યું, “હે રાજન! આ પીતાંબર અમારા નગરમાં બનેલું છે. અમારા નગરનો રાજા બધાં જ વસ્ત્રોને પહેલાં પિતાની શય્યામાં મુકાવે છે. ત્યાર બાદ જ વસ્ત્રોની નિકાસ થાય છે.” આથી રાજાએ મુંગણું પટ્ટણમાં પિતાના ગુપ્તચર મોકલીને આ વાતની ખાતરી કરી લીધી. આથી તેણે મુંગણું પણના વણકરેને સિદ્ધપુર પાટણમાં વસવાટ કરવાનું આમંત્રણ આપ્યું. એટલે તેમને રાજ્ય તરફથી કેટલીક સગવડો પણ આપી. આ વણકરેએ એવી શરત કરી કે, અમારી
આ શીઆર્ય કયાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #253

[૪૨] Bestses ded desc#dddddded સમગ્ર સાલવી જ્ઞાતિ અને અમારા ઈષ્ટદેવની મૂતિઓ તથા અમારા ગુરુ છત્રસેન ભટ્ટારકને પણ સાથે લાવીશું. રાજાએ આ શરત કબૂલ રાખી. આ રીતે સાલવી જ્ઞાતિએ પાટણમાં આવીને વસવાટ કર્યો. આ સાલવીઓની વસ્તીથી પાટણમાં સાત પુરા થયા. તે આજે પણ : “સાલવી પાડા' તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. વાદમાં વિજય મેળવવા શ્રી સિંહસૂરિને નિમંત્રણ:
આ સાલવીઓ દિગંબર જૈન હતા. તેઓ પિતાની સમાચાર મુજબ રાત્રિપૂજા કરતા. રાજા કુમારપાળને થયું કે, આ સાલવીઓ જે વેતાંબર જૈન બની જાય તે સારું. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ સાથે આ બાબત અંગે વિચારણા કરતાં સૂરિજીએ કહ્યું : . “વિધિ પક્ષ(અચલ)ગચ્છના જયસિંહસૂરિ મહાપ્રભાવક છે, તેમ જ આ દિગંબરાચાર્ય છત્રસેન ભટારકને ઘટ સરસ્વતી સિદ્ધ છે શ્રી જયસિંહસૂરિ મંત્ર તંત્રના જાણકાર છે. હાલ તેઓ ખંભાતની આસપાસના પ્રદેશમાં વિચરી રહ્યા છે. તેમને તેડી લાવે. તેઓ સમર્થ છે અને આ દિગંબર આચાર્યને જીતીને વેતાંબર બનાવી શકશે. આ સાંભળી મહારાજા કુમારપાળે પિતાના મંત્રી દ્વારા પાટણ પધારવા જયસિંહસૂરિને આમંત્રણ મોકલ્યું. જયસિંહસૂરિ અને દિગંબરાચાર્યને વાદ:
શાસન પ્રભાવનાનું કાર્ય જાણી શ્રી જયસિંહસૂરિ પાટણ પધાર્યા અને રાજાએ તેમને વિનંતિ કરીઃ “વાદમાં છત્રસેન આચાર્યને આપ જીતો. ત્યારે જયસિંહસૂરિએ કહ્યું : “અમારાથી રાજદરબારમાં અવાય નહિ. આથી તેઓને અહીં તેડાવે અને તમે પણ હાજર રહો.” પછી રાજાએ દિગંબરાચાર્યને તેડાવ્યા અને વાદ અંગે નિર્ણય થયો. વાદની પૂર્વ શરત એવી હતી કે, જે હારે તે પોતાના શિષ્યો સહિત જીતનારને શિષ્ય બની જાય. બંને આચાર્યોએ આ શરતને મંજૂરી આપી. બન્ને વચ્ચે વાદ ચાલ્યો. છત્રસેને પડદો બંધાવી કુંભની સ્થાપના કરી, ઘટસરસ્વતી કુંભમાં સ્થાપી અને તે કુંભ પાસે બેસી તેણે વાદ શરૂ કર્યો. એટલે ઘટસરસ્વતી વાદ કરે અને શ્રી જયસિંહસૂરિ તેના પ્રત્યુત્તર આપે. દરરોજ સવા પહાર પર્યત વાદ ચાલે. આ રીતે છ દિવસે પસાર થઈ ગયા. ત્યારે રાજાએ કહ્યું :
હે પૂજ્ય! હવે જલદી જીતી લે.” એટલે સાતમે દિવસે શ્રી જયસિંહસૂરિએ પિતાના શિષ્યને શીખવીને ઘટ ફડાવી નંખાવ્યું. પછી એક જ પ્રશ્નમાં તે છત્રસેન દિંગબરાચાર્યને જીતી લીધો. આ વિજયથી પાટણના જિને અને મહારાજા આનંદ પામ્યા. જેનશાસનને જયજયકાર થયો. છત્રસેન ભટારક પોતાના શિષ્યો સહિત શ્રી જયસિંહસૂરિના શિષ્ય બન્યા. બધા સાલવીઓ પણ તાંબર બની ગયા. તેમની દિગંબરની શ્રી નેમિનાથજીની પ્રતિમાને કણદોરે (કંદોરો) કરાવી, તાંબરી બનાવી ત્રીસેરીના જિનાલયમાં પધરાવવામાં આવી.
કહS A આર્ય કcથાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ વિ.

Page #254

હeaderedaceboosectetectosetecbetescoredecessoasterests.botected Mes s edseases. [૪૩] તે જિનાલય આજે પણ વિદ્યમાન છે. આ સાલવીઓ સિંહસૂરિના પરમ ભક્ત હતા. અને અચલગચ્છના અનુયાયીઓ હતા. વાદવિજેતા શ્રી જયસિંહસૂરિ :
મટી પઢાવલીમાં વર્ણન છે કે, ઉક્ત વાદ પ્રસંગે શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ, શ્રી દેવસૂરિ ઇત્યાદિ પણ હાજર હતા. દિગંબરાચાર્યને જીતવા બદલ કુમારપાળ રાજાએ શ્રી જયસિંહસૂરિજીને “વિજયપત્રિકા” પણ લખી આપી હતી. છત્રસેન ભટારકે વિધિપૂર્વક જયસિંહસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી અને તેમનું નામ “છત્રહર્ષ' રાખવામાં આવ્યું હતું. ત્યારથી અચલગચ્છમાં હર્ષ શાખાને પ્રારંભ થયે ઉપરોક્ત ઘટના સં. ૧૨૧૭ માં બની હતી. તે વરસે રાજા કુમારપાળે શ્રી જયસિંહસૂરિજીને અતિ આગ્રહપૂર્વક પાટણમાં ચાતુર્માસ પણ કરાવ્યું હતું. શ્રી તારંગાજી તીર્થની પ્રથમ યાત્રા :
ચાતુર્માસ બાદ કુમારપાળ રાજાના આગ્રહથી શ્રી જયસિંહસૂરિએ તારંગા તીર્થ તરફ વિહાર કર્યો. કુમારપાળ રાજાએ કરાવેલા ભવ્ય જીર્ણોદ્ધાર બાદ તરત જ શ્રી જયસિંહ સૂરિએ આ તીર્થની સર્વ પ્રથમ યાત્રા કરી હતી. તીર્થનું વિશાળ અને ભવ્ય જિનમંદિર જેઈ શ્રી જયસિંહસૂરિ આનંદ પામ્યા. ત્યાં તેમણે અ૫ દિવસો સુધી સ્થિરતા પણ કરી. શાસન-પ્રભાવનાનાં કાર્યો :
ત્યાર પછી તેમના ઉપદેશથી દેહલ શ્રેષ્ઠીએ શત્રુંજય તીર્થને સંઘ કાઢયો હતે. આ સંઘમાં શ્રી જયસિંહસૂરિ નિશ્રાદાતા હતા. શ્રી શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરી તેઓ ખંભાત પધાર્યા. અહીં તેમના ઉપદેશથી સાંગણ શેઠે જ્ઞાનપંચમી ઉજમણુમાં ત્રણ લાખ ટંક ખરચી જિનાગમ લખાવ્યાં. વળી સૂરિજી તે શેઠના આગ્રહથી ખંભાતમાં ચાતુર્માસ રહ્યા. તે પછી તેમણે ગિરનાર તીર્થની યાત્રા કરી. ત્યાંથી તેઓ પ્રભાસપાટણ પધાર્યા. ત્યાંના નિવાસી મંત્રી અંબાક શ્રેષ્ઠીએ શ્રી જયસિંહસૂરિજીના ઉપદેશથી તીર્થરૂપ શ્રી ચંદ્રપ્રભ જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું. ત્યાં ચાતુર્માસ કરી તેઓ કચ્છ પધાર્યા. અચલગચ્છના આચાર્યોમાં કચ્છ પધારનાર તેઓ પ્રથમ હતા. કચ્છમાં કેટલાંક વરસે રહીને તેઓ વાગડ (વાય) વિભાગમાં પણ વિચર્યા હતા. ત્યાં તેઓએ ધર્મોપદેશ આપી અનેક જૈનેતરને જૈન બનાવ્યા.
વહીવંચાની નેંધ દ્વારા જાણવા મળે છે કે, ભદ્રેશ્વરની પ્રતિષ્ઠા શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિએ કરેલી. શ્રી જયસિંહસૂરિએ કચ્છના વિહાર દરમ્યાન ભદ્રેશ્વર તીર્થના જીર્ણોદ્ધાર અંગે પ્રેરણા આપી હોય તેવો સંભવ છે. રાજા અનંતસિંહ રાઠોડ સાથે સંપર્કઃ
સં. ૧૨૬૮ માં સિંહસૂરિજી વિહાર કરતા હસ્તિતુંડ નગરમાં પધાર્યા. તે
એ આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #255

decededakadeddess Modedeedeedoooodsdsdecestoboddess નગરમાં અનંતસિંહ રાઠોડ નામના રાજા રાજય કરતો હતો. તે જલેદાર નામના જીવલેણ રોગથી પીડાતા હતે. નગરમાં પ્રભાવક આચાર્યશ્રીને પધારેલા જાણી રાણીએ દાસી દ્વારા સૂરિજીને કહેણ મોકલ્યું. જવાબમાં સૂરિજીએ કહી મોકલાવ્યું? રાજા જે જૈન ધર્મને સ્વીકાર કરે, તે રોગ દૂર કરવાને ઉપાય બતાવીશું.” આ સાંભળી જીવિતથી કંટાળેલા રાજાએ તેમ કરવાનું મંજૂર રાખ્યું. બીજે દિવસે રાણું પિતાના સ્વામીને પાલખીમાં બેસાડી સૂરિજી પાસે ગઈ, ત્યારે સૂરિજીએ પ્રાસુક જલ મંગાવી, મંત્રથી મંત્રીને રાજાને આપ્યું. તે પાણીને રાજાના પેટ પર લેપ કરવાથી તેને ભયંકર વ્યાધિ મટી ગયે. હલ્યુડીઆ રાઠોડ અને ધોઈ :
નીરોગી બનેલા રાજાએ પરિવારની સાથે જૈન ધર્મને સ્વીકાર કર્યો, તેમ જ સમ્યત્વ સહિત શ્રાવકનાં બાર વ્રતે સ્વીકાર્યા. ગુરુના ઉપદેશથી રાજાને ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા. તે રાજાના વંશજો “હલ્યુડીઆ રાઠોડ ગોત્રથી પ્રસિદ્ધ થયા. આ વંશજોમાંથી આગળ જતાં “સંઘઈ” એવી પેટા શાખા પણ નીકળેલી છે. રાજા સેમચંદને પ્રતિબંધ અને ગાલા ગોત્ર:
મારવાડ અંતર્ગત નગર કોટડામાં યદુવંશીય સેમચંદ નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો. તેની પાસે પાંચ હજાર સુભટનું સૈન્ય હતું. પણ તે પોતાના સૈન્ય દ્વારા લૂંટફાટ કરતે. સં. ૧૨૧૧ માં શ્રી જયસિંહસૂરિ પિતાના ૫૦૦ શિષ્યો સાથે ઉમરકેટથી જેસલમેર તરફ જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે રસ્તામાં સેમચંદ રાજા તેમને મળે. સેમચંદે સૂરિજીને કહ્યું કે “તમારી પાસે જે કાંઈ હોય તે આપી દે.” પણ સૂરિજી અને સાધુઓ પાસે તે પાતરાં અને સાધુજીવનનાં ઉપકરણે સિવાય કાંઈ જ ન હતું. મોટી પઢાવલિમાં વર્ણન છે કે, તે સોમચંદ શ્રી જયસિંહસૂરિજીના પ્રભાવથી સ્થભિત થઈ ગયે. તેની માતા સરૂપદેવી અપર નામ મિણલદેવીએ સૂરિજી પાસે ક્ષમા યાચી. ત્યારે સૂરિજીએ કહ્યું: “તે જૈન ધર્મ સ્વીકારે અને લૂંટફાટ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લે, તો તેને સ્તંભનમાંથી મુક્ત કરી શકાશે.’ આ વાતમાં પારકરનો રાણે ચાંદો પણ સાક્ષી બન્યું, એટલે સોમચંદને મુક્ત કરવામાં આવ્યું. એ પછી આચાર્ય પિતાના પરિવાર સહ જેસલમેર વિહાર કરી ગયા. હવે સેમચંદના હૃદયનું પરિવર્તન થયું. તે સૂરિજીને વાંદવા કુટુંબને સાથે લઈને જેસલ મેર ગયે. ત્યાં તેણે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. તેને ગુરુના ઉપદેશથી ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યો. સોમચંદે કેટડા નગરમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું ભવ્ય જિનાલય અને પિતાની ગેત્રદેવી વિસલમાતાનું મંદિર બંધાવ્યું તથા સવા મણ સોનાની શાંતિનાથ પ્રભુની મૂર્તિ ભરાવી. આ બધામાં તેણે પાંચ લાખ ટંક દ્રવ્ય ખચ્યું. સેમચંદને પુત્ર
I
શ્રી આર્ય કયા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો
=
==
=

Page #256

ਇਉਣ sbse sb testosta (beste ਨੂੰ ਵਿ 2 <<Page #257

1
5
sastadastasadaske dastedastes deste destesbadedastasesbestosedaseste deste stedestestes de dades
desses de dadosados de deceslasastadestas
ઉપરાઉપર ત્રણ ચૌમુખજી બાંધ્યા છે નાગડા વંશમાં થયેલા શેઠ મુંજા શાહે નગર પારકરમાં પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું. આ વંશમાં “ચેરવાડીઆ” નામક ગેત્ર પણ થયેલું છે. “ચોરવાડીઆ’ અચલગચ્છીય શ્રાવકે હતા. તેઓ પછીથી પ્રભાસપાટણમાં આવી વસ્યા હતા, અને ઉદ્દેશીને પરિવાર કરછમાં આવી વસ્યો હતે. શ્રી જયસિંહસૂરિ અચલ રહ્યા, માટે ગચ્છનું નામ “અચલગચ્છ :
એક વાર કઈ પરગચ્છના ઈર્ષાળુ શ્રાવકએ રાજા કુમારપાળના કાન ભંભેર્યા : “આપણે ભાદરવા સુદ ૪ ના દિવસે સાંવત્સરિક પર્વનું આરાધન કરીએ છીએ પરંતુ આપણું નગરમાં કેટલાક સાધુએ એવા છે કે, જેઓ ભાદરવા સુદ ૫ ના દિવસે સાંવત્સરિક પર્વ આરાધે છે. આ ધર્મભેદ આ નગરમાં શોભે નહીં.” રાજાએ લાંબો વિચ ર કર્યા વિના તરત જ આદેશ કર્યો : “ભા. સુ ૫ ને દિવસે સાંવત્સરિક પર્વની આરાધના કરનાર સાધુઓ આ નગરમાંથી વિહાર કરી અન્યત્ર ચાલ્યા જાય.”
રાજાનો આ સંદેશે મળતાં પાંચમના દિને સંવત્સરી કરનાર જુદા જુદા ગચ્છના સાધુઓ ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા. આ વખતે શ્રી જયસિંહસૂરિ પણ પાટણમાં બિરાજમાન હતા. સૂરિજીએ એક શ્રદ્ધાળુ શ્રાવક દ્વારા રાજાને પુછાવ્યું : “અમારા ગુરુ પાંચમના દિવસે સંવત્સરી કરી આરાધના કરે છે. હાલમાં તેઓ વ્યાખ્યાનમાં આવશ્યક સૂત્રના પ્રથમ નવકારમંત્રનું વિવેચન કરી રહ્યા છે. તે સંપૂર્ણ કરીને જાય કે અપૂર્ણ મૂકીને જાય ? ” આ સંદેશથી રાજા સમજી ગયા કે શ્રી સિંહસૂરિ ગીતાર્થ છે અને મહાવાદી છે. કેવળ નવકારમંત્રનું વિવેચન પણ તેઓ બાર વર્ષે પણ પૂરું નહીં કરે. આમ વિચારી તે ઉપાશ્રયે ગયો અને જયસિંહસૂરિ પાસે તેણે ક્ષમા યાચી. આ પ્રસંગે શ્રી જયસિંહસૂરિ પિતાની સમાચારીમાંથી ચલિત ન થયા, પણ અચલ જ રહ્યા. આથી તેઓને પરિવાર “અચલગચ્છ' ના નામે પ્રસિદ્ધ થયો. આ ઘટના વિ. સં. ૧૨૨૮ લગભગમાં બની હતી.
શ્રાવક શ્રી ભીમશી માણેકે “પ્રતિક્રમણ સૂત્રમાં “ગુરુપટાવલી' છપાવી છે. તેમાં પૃ. ૫૦૬ માં આ આ પ્રસંગ આ પ્રમાણે છે :
• .. એવા અતિશયવાન શ્રી સિંહસૂરિ થયા. તે તિડાંથી વિહાર કરી ફરી પણ કાલાંતરે પીરાણ પાટણે આવી ચોમાસું રહ્યા. તિહાં હેમાચાય કુમારપાલને પ્રતિબોધ્યો છે. તેથી કુમારપાલ રાજાને કહ્યું કે તમારા દેશમાં શ્રી જિનધર્મને વિષે બે માર્ગ મ્યા હોય ? જે માટે કેટલાક સાધુ તે થનું પંજેસણુ અને ચૌદશની પાખી માને અને કેટલાક સાધુ પંચમીની સંવત્સરી અને પૂનમે તથા અમાવાસ્યાની પાખી માને; માટે જે ચોથ-ચૌદશ ન માને તેને પાટણમાંથી કાઢવા જોઈએ. તે વારે રાજયે પણ તેમ જ સર્વ ઉપાસરે કહેવરાવી કહ્યું. તે વારે જે જે ગરછવાલા પાંચમ ને પૂનમ માનતા હતા તે સર્વ ગચ્છોના સાધુએ ચાલી નીકળ્યા. પણ જેણે ચોથ-ચૌ શ મ
શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ છે
I

Page #258

હd foddered sheeran sd seesdadded,dashdeshnewslee-de.f,
9]
લીધી તે પાટણમાં રહ્યા. અને વિધિપક્ષગછને ઉપાસરે રાજાના માણસ કહેવા આવ્યા. તે વારે જયસિંહસૂરિ કઈક શ્રાવકને ઉપદેશ દેતા હતા. તેથી અચાયે કહ્યું કે રાજને કહો કે આ ગાથાનો અર્થ પૂરા કરીને જ કે અધૂરું મૂકીને ચાલ્યા જઈ. તે વારે રાજાએ કહેવડાવ્યું કે સુખેંથી અર્થ પૂરા કરી જાઓ. પછી જયસિ હસૂરિ તે ગાથાનો અર્થ પ્રતિદિવસ નવો નવો કરી કહે. એવામાં હેમાચાયે ફરી કુમારપાલને કહેવડાવ્યું કે કોઈ ગરછને યતિ ૫ ચમના માનનારા રહ્યા છે કે નથી રહ્યા ? તે વારે રાજાએ કહ્યું બીજ તે સર્વે જતા રહ્યા પણ એક વધિપક્ષ ગચ્છને આચાર્ય, યતિઓ સહિત ગાથાને. અર્થ પૂરો કરવા સારુ રહ્યા છે. શ્રી હેમચાયે કહ્યું, એ આચાર્યને ત્રણ કોટી ગ્રંથ મુખપાઠે છે. માટે એ ગાથાને અર્થ બાર વર્ષ સુધી પણ પૂરો કરશે નહીં. એવી રીતે જીહાં આચાર્ય ચલ્યા નહીં તેથી અચલગચ્છ નામ થાપ્યું.' શ્રી જયસિંહસૂરિજીને મારવા રચાયેલ જયંત્ર નિષ્ફળ ગયું :
એકદા શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ વાહક ગણિની સૂચનાથી જયસિંહસૂરિને કહ્યું : “તમે બેણપ તટથી સમગ્ર સંઘ એકત્રિત કરી એક સમાચારી કરે.” શ્રી જયસિંહસૂરિએ પ્રત્યુત્તરમાં કહ્યું : “સર્વ ગચ્છે એક થઈને નકકી કરશે, તે અમે પણ તેમ જ કરીશું.” આવા જવાબથી વાહકગણિ વિચારવા લાગ્યા કે એથી તે આપણામાં જ વિરોધ જાગશે. જેથી વાહકગણિએ એક માણસને તૈયાર કરી એવી ઉદ્દઘોષણા કરવા કહ્યું : “અચલગચ્છવાળા સંઘ બહાર છે.” તે માણસે તેમ કરવા હા પાડી અને તે ઉપરોક્ત ઉષણ કરવા લાગે. પણ તેણે ત્રણ વાર એમ ઉદ્ઘેષણ કરી ઃ “વિધિપક્ષ વિના બીજા સર્વે સંઘ બહાર છે.” ઉક્ત ઉદ્યોષણ કરનારને લાંચ આપવામાં આવી છે એમ કહીને જુદા જુદા માણસને તૈયાર કરવામાં આવ્યા. પણ બધાએ એવી જ ઉદ્દઘોષણા કરી ઃ “વિધિપક્ષ વિના બીજા સંઘ બહાર છે. આથી સો મૂંઝાયા. એમનામાં પરસ્પર ઘણે વિવાદ જાગ્યો. શ્રી જયસિંહસૂરિને મારવા બીજા પણ દુષ્ટ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યા. સૂરિજીને મારવા માટે બેણપ બંદરે લાઠીધારી માણસોને મોકલવામાં આવ્યા. તેઓ ત્યાં જઈ સૂરિજીને જીવરક્ષા માટે
ઘાથી પીઠને પ્રમાર્જતા જોઈ પરસ્પર લડવા માંડ્યા અને જમીન પર પડયા. અંતે તેઓ પર સૂરિજીનું ચરણામૃત છાંટવામાં આવ્યું અને તેઓ બચ્યા. શ્રી આરક્ષિતસૂરિજીના ચરણોદકથી વ્યાધિ શમ્યો :
આ ષડયંત્ર રચનાર વાહકગણિ પણ પાટણમાં શૂળના મહારોગથી પીડાવા લાગ્યા. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ તેમને પૂછયું : “તમે કોને અપરાધ કર્યો છે? ત્યારે વાહકગણિએ સત્ય હકીકત કહી બતાવી. તે વખતે શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ કહ્યું : “શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિના ચરણદક વિના આ વ્યાધિ મટે તેમ નથી. તેથી તે પ્રકારનું જલ મંગાવીને વાહકગણિને નીરોગી કરવામાં આવ્યા.
(ઉક્ત પ્રસંગે ‘લઘુશતપદી' તથા ભા સાગરસૂરિ કૃત "પટ્ટાલી' માંથી પ્રાપ્ત થાય છે.)
મા શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #259

66
boostedtestede dedostosodesedade destedestestosteste seste desta estestes de sucede estados deste de sondesbostadododododed sodastadostasestestada
રાવજી સેલંકી અને કુંવર લાલણ સાથે સમાગમ તથા લાલન ગોત્ર :
શ્રી જયસિંહસૂરિ સં. ૧૨૨૯માં સિંધુ નદી પાસે આવેલા પિલુડા શહેરમાં પધાર્યા. ત્યાંના રાજા રાવજી સોલંકીને બીજે કુવર લાલણજી કેઢ રોગથી પીડાતું હતું. તે શ્રી જયસિંહસૂરિના સૂરિમંત્રના પ્રભાવથી નીરોગી થયો. તેથી તે રાજા જૈનધમી થયો અને તેને ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યું આ “લાલણ” થી “લાલન” ગોત્ર પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું. રાવજી ઠાકરે તથા લાલને પીલુડામાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું શ્રી જયસિંહસૂરિજીએ તેની પ્રતિષ્ઠા કરી અને તે સાલ ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. આ વંશમાં નગરપારકરમાં જેસાજી નામના પ્રતાપી પુરુષ થઈ ગયા જામનગરમાં વર્ધમાન શાહ અને પદ્ધસિંહ શાહે વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યાં. તે આજે પણ પ્રસિદ્ધ છે. સહસગણા, કટારીઆ, પિલડીઆ ગેત્રના આદ્યપુરુષોને પ્રતિબોધઃ
વિ. સં. ૧૨૩૧ માં ડીડ઼જ્ઞાતીય ચોધરી બિહારીદાસે શ્રી જયસિંહસૂરિજીના ઉપદેશથી જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો, તે પછી તેના વંશજો “સહસગણા ગાંધી” તરીકે ઓળખાયા. તથા વિ. સં. ૧૨૨૪૪માં પુજવાડના રાઉત કટારમલે શ્રી જયસિંહમૂરિજીના ઉપદેશથી જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. તેના વંશજો “કટારીઆ ગેત્રથી ઓળખાયા. શ્રી જયસિંહસૂરિના ઉપદેશથી કટારમલે હસ્તિતુંડ (હલ્યુડીઆ)માં શ્રી મહાવીર પ્રભુનું વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું. કેટડાને રાજસેન પ્રસિદ્ધ લૂંટારે હતો. સં. ૧૨૪૪ માં શ્રી જયસિંહના ઉપદેશથી લૂંટનો ધંધો તજીને તે જૈન બન્યો અને તેને ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં સમાવેશ થયે. તેના વંશજો પિોલડીઆ ગોત્રથી ઓળખાયા. દેવડ ચાવડાને પ્રતિબોધ અને દેઢી આ ગોત્ર :
શ્રી જયસિંહસૂરિ સં. ૧૨૫૫ માં ફરીથી જેસલમેર પધાર્યા. તે વખતે દેવડ ચાવડાએ સૂરિજીની પાસે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો અને તે ઓશવાળ બન્ય. આ દેવડના પુત્ર ઝામરે એક લાખ સિત્તેર હજાર ટંક ખરચી આદિનાથ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવ્યું. વસ્ત્રાદિની લહાણી કરી, કેદીઓને છોડાવ્યા. આ ઝામરને પુત્ર “દેઢીઆ” થેયે. તેના વંશજે દેઢીઆ” ગેત્રથી પ્રસિદ્ધ થયા. નીસર, રાઠોડ અને છાજોડ ગેત્ર:
ચરિત્રનાયકશ્રીએ સં. ૧૨૫૬ માં ચિત્તોડમાં રાઉત વીરદત્ત ચાવડાને પ્રતિબોધી જૈનધમી કર્યો. તેના વંશજો “નીસરી ગોત્રથી ઓળખાયા. સં. ૧૨૫૭ માં શ્રી જયસિંહસૂરિજીના ઉપદેશથી નલવરગઢને રાજા રણજિત રાઠોડ પ્રતિબંધ પામ્યો અને જૈન બને. તેને ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં મેળવી લેતાં તેના વંશજો “રાઠોડ ગેત્રથી પ્રસિદ્ધ થયા. સં. ૧૨૫૮ માં એ જ સૂરિવરના ઉપદેશથી બાડમેર પાસેના કોટડાના કેશવ રાઠોડે જૈન ધર્મ
2) આ શ્રી આર્ય કયાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #260

dastuse desfastestoste destustestostecessoslastasadade destacadadestestostestestastastasestastasestestostestostestadadadadadadadadostasestedades desa
c e
સ્વીકાર્યો. તેના દત્તકપુત્ર છાજેલ પરથી તેના વંશજો “છાજેડ ગોત્રથી ઓળખાયા. આ રીતે હલ્યુડીઆ, રાઠોડ, પડાઈયા, નાગડા, લાલન, ગાલા, દેઢીઆ, કટારીઆ, પોલડીઆ, નીસર, છાજેડ, લેલાડીઆ, મહુડીઆ, સહસ્રગણા ગાંધી ઈત્યાદિ અનેક નેત્રોને પ્રતિબંધી
શ્રી જયસિંહસૂરિજીએ આહંત ધર્મને ખૂબ ફેલાવો કર્યો. આ ગોત્રના શ્રાવકોએ કાળસંગે સ્થાનાંતર કરવા છતાં પિતાના પ્રતિબંધક અચલગચ્છના આચાર્યોના સદુપદેશથી અનેક પ્રકારનાં શાસનેન્નતિનાં શુભ કાર્યો કર્યા અને અચલગચ્છની સમાચારી દ્વારા જૈન ધર્મની આરાધના કરી. શ્રી શત્રુંજય તીર્થ પર અદ્દભુત દાદા જિનાલય નિર્માણ અને પ્રતિષ્ઠા :
શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિજીએ રત્નપુરના હમીરજીને ઉપદેશ આપી જૈન બનાવ્યો. તેના પુત્ર સખતસંઘથી “સહસ્રગણું ગાંધી ગેત્ર પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું. શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ પર આવેલ અબુજીની વિશાળ અને ભવ્ય પ્રતિમા સં. ૧૨૪૯ માં શ્રી જયસિંહસૂરિના ઉપદેશથી ભિન્નમાલ પાસેના રત્નપુરના રહેવાસી શ્રેષ્ઠી શેવિંદ શાહ સહસ્ત્રગણું ગાંધીએ પ્રસ્થાપિત કરેલ. આ પ્રમાણેને એક લેખ ડૉ. ભાંડારકરને પ્રાપ્ત થયેલ તે આ મુજબ છે : _ वि. १२४९ भिन्नमाल पार्श्व रत्नपुरवासी सहस्रगणा गांधी अदबुदप्रतिमा शत्रुजये अंचलगच्छे श्रीजयसिंहसूरिणा प्रस्थापिता।
શ્રી શત્રુંજય તીર્થ ઉપરના શ્રી અદબુદ દાદાના જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર પણ વિ. સં. ૧૬૮૬ માં અચલગચ્છશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના વખતમાં થયેલ. જીર્ણોદ્ધાર કરાવનાર શ્રેષ્ઠી હતા દેવગિરિવાસી શ્રીમાલી ધર્મદાસ. શત્રુંજય મહાતીર્થની યાત્રા કરતા અનેક યાત્રિકો આ અબુદ દાદાની ભવ્ય પ્રતિમાની પણ ખૂબ જ શ્રદ્ધાપૂર્વક વંદનાદિ ભક્તિ કરી પાવન બને છે. કણાનીમાં પ્રતિષ્ઠા :
શ્રી જયસિંહસૂરિજીના ઉપદેશથી સં. ૧૨૧૭ માં કણાની ગામના શ્રેષ્ઠી જસરાજે એક વિશાળ જિનાલય બંધાવેલું, તેમાં ચોવીસ તીર્થંકરદેવેની ભવ્ય પ્રતિમાઓ પણ પ્રતિષ્ઠિત કરાવેલી. ધર્મપ્રચારક શ્રી જ્યસિહસૂરિ:
ભારતના મુખ્ય શહેરો અને ગામડાંઓમાં ઉગ્ર વિહાર કરી શ્રી સિંહસૂરિજીએ ધર્મને ખૂબ પ્રચાર કર્યો. શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિએ પ્રકાશેલ જિનાજ્ઞા સંમત સમાચારીને બહોળે પ્રચાર શ્રી જયસિંહસૂરિએ કર્યો. આથી જ અચલગચ્છને પાયે દઢ થયે અને શતાબ્દીઓ વીતી જવા છતાં આજ પર્યત અચલ (વિધિ પક્ષ) ગ૭ ટકી શક્યો છે. અલબત્ત તેઓશ્રી પછી થયેલા પ્રભાવક આચાર્યોએ પણ પિતાને ચિરસ્મરણીય હિસ્સ આપે છે.
શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
.
આ, ક,
સ્મૃ. ૪

Page #261

પ્રાચીન ગ્રંથકારની દષ્ટિએ શ્રી જયસિંહસૂરિ :
પ્રાચીન ગ્રંથકારેએ પિતાના ગ્રંથમાં શ્રી જયસિંહસૂરિની ખૂબ પ્રશંસા કરી છે. પંદરમી સદીમાં થયેલા કવિચક ચક્રવતી શ્રી જયશેખરસૂરિ “ઉપદેશ ચિંતામણિ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં લખે છે કે, શ્રી સિદ્ધરાજ જયસિંહ રાજા, શ્રી જયસિંહસૂરિની નિઃસંગતા (અપરિગ્રહિતા)થી આશ્ચર્ય પામ્યો હતો અને પોતાની રાજસભામાં આનંદોર્મિએ સહિત તે જયસિંહસૂરિની અતિશય પ્રશંસા કરતે હતો. શ્રી વર્ધમાન પદ્ધસિંહ શ્રેષ્ઠી ચરિત્ર'માં આવું વર્ણન છે ?
ગ છે શ્રી વિધિપક્ષભૂષણનિભાઃ શ્રીસિદ્ધરાજચંતાઃ આચાર્યા જયસિંહસૂરિ મુનઃ સંગરંગાંકિતાઃ | વાદે નિર્જિતદિકપટાઃ સુવિહિતા: શાસ્ત્રાંબુધ: પારગી
લક્ષત્રવિબોધકાર પરહિતાઃ કાલીપ્રસાદા: બબુ | અર્થાત્ શ્રી વિધિપક્ષગચ્છમાં ભૂષણ રૂપ શ્રી સિંહરિ સિદ્ધરાજથી પૂજાયેલા અને સંવેગ (વૈરાગ્ય) રંગથી રંગાયેલા હતા. તેઓએ વાદમાં દિગંબરાચાર્યોને પરાજિત કર્યા હતા. તેઓ સુવિહિત આચારના પાળનારા અને શાસ્ત્રસમુદ્રના પારગામી હતા. લાખો ક્ષત્રિના પ્રતિબોધક હતા. (એટલે તેઓએ લાખ ક્ષત્રિયોને બોધ આપી જૈન બનાવ્યા હતા.) તેઓ બીજાઓ પર ઉપકાર કરવામાં તત્પર હતા, તેમજ ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા મહાકાલીદેવી તેમનું સાંનિધ્ય કરતી હતી.
શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવી શ્રી જયસિંહસૂરિ પર પ્રસન્ન હતાં. (જુઓ “ગુરુપટ્ટાવલી પૃ. ૫૦૫). એકદા કેઈ દુર્મતિએ શ્રી જયસિંહસૂરિને જીવથી ઠાર મારી નાખવા માટે ઘણા માણસો મોકલ્યા. તેઓ ત્યાં આવ્યા, પણ તેમને ચકેશ્વરી દેવીએ થંભાવી દીધા. સ મારા મૂચ્છ ખાઈને નીચે પડ્યા. તે જાણીને તેમનાં માતપિતા, ભાઈપ્રમુખ સર્વ સગાંવહાલાંઓ ત્યાં આવ્યા અને ગુરુના પગ પેઈને ચરણોદક એ મારા ઉપર છાંટ્યું ત્યારે તેઓ ભાનમાં આવ્યા અને બંધનમુક્ત થયા.
શ્રી જયસિંહસૂરિએ અનેક લાખ ક્ષત્રિ, રજપૂતેને પ્રતિબોધી જનધર્માનુયાયી બનાવ્યા હતા, તે આપણે જોઈ ગયા. સફળ ધર્મોપદેશક હવા ઉપરાંત તેઓ સફળ ટીકાકાર અને અદ્વિતીય ગ્રંથકાર પણ હતા. મોટી પઢાવલી અનુસાર તેમણે રચેલ ગ્રંથોનાં નામ આ પ્રમાણે છે: (૧) કર્મગ્રંથ બહવૃત્તિ, (૨) કમ્મપયડી ટીકા, (૩) કર્મગ્રંથ વિચાર ટિપ્પણ, (૪) કર્મવિપાક સૂત્ર, (૫) ઠાણાંગ ટીકા, (૬) જૈન તર્કવાર્તિક, (૭) ન્યાયમંજરી ટિપણુ, (૮) યુગાદિદેવચરિત્ર ઈત્યાદિ. આ ગ્રંથસૂચિ દ્વારા તેમની ન્યાય અને કર્મ સાહિત્ય તેમ જ આગમ અંગેની વિદ્વત્તા અને સૂક્ષ્મ દષ્ટિની સમજ મળી રહે છે.
ગ)
શ્રઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #262

dissed
Md6dA2% Selesed...Moleslesleast.sfede sake ofessfeofessfessodes std slowled, les ded
off.dese T૫10
| (આ ગ્રંથની નોંધ જેસલમેરના જ્ઞાન ભંડારની એક પ્રાચીન ચિમથી પ્રાપ્ત થાય છે, પણ આ ગ્રંથ હાલ ઉપલબ્ધ રહ્યા નથી.) સ્વર્ગગમન:
અચલગચ્છના મહામેધાવી શ્રી સિંહસૂરિ વિ. સં. ૧૨૫૮ માં બેણપ નગરમાં એંસી વર્ષની વયે સમાધિપૂર્વક દિવંગત થયા. ૪૯. શતપદી ગ્રંથના રચયિતા શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ
મારવાડ અંતર્ગત મહાવપુર નગરમાં શ્રીમાળી જ્ઞાતિના શ્રીચંદ નામના ધનિક શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. તેમની પત્નીનું નામ રાજલદે હતું. તેમને ત્યાં સં. ૧૨૦૮ માં ધનદત્તકુમારને જન્મ થયો હતે. સં. ૧૨૧૬ માં આ ધમદત્ત શ્રી જયસિંહસૂરિ પાસે હરિવર નગરમાં ભાગવતી દીક્ષા સ્વીકારી હતી. ધનદત્તનું દીક્ષાનામ મુનિ “ધર્મઘોષ રાખવામાં આવ્યું. દીક્ષા બાદ મુનિ ધર્મઘોષે જ્ઞાનયજ્ઞ માંડ્યો. શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ અને શ્રી જયસિંહસૂરિ જેવા મહાપ્રભાવક ગુરુવર્યોની છાયામાં તેમનું જીવનઘડતર થયું. તેઓ જિનાગના પ્રખર અભ્યાસી બન્યા. સં. ૧૨૩૪ માં ભટ્ટીહરિપુરમાં તેઓ સૂરિપદે આરૂઢ થયા. આ પ્રસંગે શ્રી જયસિંહસૂરિએ એકી સાથે વીશ શિષ્યોને સૂરિપદ આપ્યું હતું. શાકંભરીના પતિને પ્રતિબેધઃ
- શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજીના ઉપદેશથી શાકંભરીને રાજા પ્રથમરાજ પ્રતિબોધ પામ્યો. તે મદ્યપાન, શિકાર અને વ્યસનથી મુક્ત થયો. શ્રી ધર્મઘોષસૂરિના ઉપદેશથી આ રાજા શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિમાજીને પૂજત થઈ ગયો અને જૈન બન્યો. બેહડસખા ગાત્રઃ
વિ. સં. ૧૨૪૬ માં શ્રી ધર્મઘોષસૂરિના ઉપદેશથી મારવાડના ખીમલી નગરમાં ડેડીયા જ્ઞાતિના રજપૂત રાઉત “બેહડીએ જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. બેહડીથી “બેહડસખા” કે, “બહલ ગેત્ર ચાલ્યું. બેહડીએ તીર્થને સંઘ કાઢયો હતો. મંત્રીઓથી બાંધવબેલડીએ એટલે મંત્રીશ્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળે આ બેહડીને “સંઘનરેંદ્ર'નું બિરુદ આપ્યું હતું. અનેક મનુષ્ય અને બ્રાહ્મણોને પ્રતિબોધ :
એકદા શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ વિહાર કરતા ગંગા નદીને કિનારે મુકતેસર ગઢ પધાર્યા. તે વખતે એવી માન્યતા હતી કે, આ સ્થળે જે મનુષ્ય કરવત મુકાવીને પિતાના જીવનને અંત આણે, તો બીજા ભવમાં તેને મનવાંછિત વિભવ મળે. શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ ત્યાં જીવનને અંત આણવા આવેલા નાગર જ્ઞાતિના બ્રાહ્મણે ઈત્યાદિને ઉપદેશ આપ્યો, મનુષ્યજીવનની દુર્લભતા સમજાવી. આ ઉપદેશની જાદુઈ અસર થઈ. ત્યાં ઘણા લેકે પ્રતિબંધ
ચી શ્રી આર્ય કદયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #263

desaste secessaste soddesseshaded deededfs.seeds self-defended
dessed.daffoddess
પામ્યા અને તેમણે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. આ લોકમાંથી દિનકર ભટ્ટ તો આચાર્યને પરમ ભક્ત બની ગયો. ઉદર્વાસનને ચમત્કાર :
- આ પ્રતિબંધ વખતે લેકએ ધર્મને પ્રત્યક્ષ પ્રભાવ બતાવવા સૂરિજીને વિનંતિ કરી. આથી શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજીએ ૧૦૮ કુંબલે મંગાવી. તેના ઉપર પતે પદ્માસન લગાવીને બેઠા. માળાને એક મણકો ફેરવતા જાય, તેમ તેમ તેમના આસન નીચે એક એક કંબલ કાઢી લે•ામાં આવી. આખી માળા પૂરી કરી એટલે છેલ્લી કંબલ પણ કાઢી લેવામાં આવી, પણ સૂરિજી તે હતા તેટલા ઊંચે આસને જ અવિચળ રહ્યા. આથી 'લે કેએ આ અતિશય જોયો, એટલે સૂરિજીના ભક્ત બધા લેકે એ બધી કરવાને નદીમાં પધરાવી દીધી. ત્યારથી કરવત મૂકવાની રીત બંધ પડી દિનકર ભટ્ટ ઈત્યાદિએ જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો, એટલે નાગરી નાતે તેમને નાત બહાર કર્યા. દેવાણંદ, ભુલાણી, ચેથાણી વગેરે એકે :
શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજીએ દિલ્હીના સંઘને એકત્ર કરી એવો નિર્ણય કરાવ્યો છે, જેમ ક્ષત્રિયો જૈન ધર્મ સ્વીકારતાં ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં સ્થાન મેળવે છે, તેમ જૈન એવા બ્રાહ્મણોને પણ ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવા. સૂરિજીની આ વાતને સૌએ સંમતિ આપી.
અલબત્ત બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિના જૈન ધર્મ પામેલ મનુષ્યોને શ્રીમાળી જ્ઞાતિમાં પણ પ્રવેશ ' અપાયો હતો. ઉક્ત દિનકર ભટ્ટની ત્રીજી પેઢીમાં બાપાનંદના પુત્ર દેવાનંદની સંતતિમાં અગિયાર પુત્રે થયા. તેઓ સહુ દિલ્હી આવીને વસ્યા. દેવાનંદ પરથી તેના વંશજે દેવાણંદ સખા ઓડકથી પ્રસિદ્ધ થયા. એમાંથી ગેસલીઆ, ગોઠી, ચેથાણ, વીસલાણી, દેસલાણી, હીરાણી, ભુવાણી, કેકલીઆ, મૂલાણી અને થાવરાણી ઇત્યાદિ એડક થઈ ચૌહાણ- ડેડીયાલેચા ગાત્ર :
સં. ૧૨૬૫ માં શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ જાલેર પધાર્યા. અહીં તેમના ઉપદેશથી ચૌહાણ વંશને ભીમ નામે ક્ષત્રિય જનધર્માનુયાયી થયો. તેનાથી “ચૌહાણ ગોત્ર સ્થપાયું. આ ભીમે ડોડ ગામમાં સૂરિજીના ઉપદેશથી શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીનું વિશાળ જિન લય બંધાવ્યું. સં. ૧૨૬૬ માં ઉક્ત જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા પણ શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજીએ કરી. ડોડ ગામ પરથી ભીમના વંશજો ડેડિયાલેચા એડકથી પ્રસિદ્ધ થયા. ચૌહાણ ગોત્રમાંથી ગોપાઉત, સુવર્ણગિરા, સંઘવી, પાલણપુરા અને સિંધલેરા ઈત્યાદિ એડકે થઈ છે. જાલોર પર ઉપકાર :
જાલેરના વિહાર દરમ્યાન સુવર્ણગિરિ તીર્થ ઉપર શ્રી ધર્મઘોષસૂરિના ઉપદેશથી જિનાલયો બંધાયાં હશે, એવું અનુમાન અસ્થાને છે. જાલેર ઉપર શ્રી ધર્મઘોષસૂરિને
BE મા શ્રી આર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથો

Page #264

છે. હded but searcહecedicinessessessodessessess.cdscasesses [૫૩] અવર્ણનીય ઉપકાર છે. ગચ્છનાયક ગુરુ રાસમાં આ રીતે ઉલેખ પ્રાપ્ત થાય છેઃ જાલરી પડિબહિય બિહ૫મુહો ગણહરિધમ્મષસૂરિ :
અર્થાત્ ઃ બિહ વગેરેને શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ પ્રતિબોધ પમાડેલ. બિલ્ડ જાલેરને પ્રતિભાશાળી શ્રેષ્ઠી પુંગવ હતા. હરિયા ગોત્ર, કારાણી, પેથાણી વગેરે આડકે:
મહાપ્રભાવક શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ વિ. સં. ૧૨૬૯ માં મારવાડના ભાલાણ નગરમાં પધાર્યા. ત્યાંના પરમાર ક્ષત્રિય રણમલના કુંવર હરિયાને તેમણે જૈન બનાવ્યો. હરિયા સર્પદંશથી ઘેરાઈ મૂચ્છિત દશામાં પડ્યો હતો. પણ તે ધર્મઘોષસૂરિના પ્રભાવે મૃત્યુમાંથી બચી ગયો. આથી રણમલના સમગ્ર કુટુંબે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. તેના પુત્ર હરિયા પરથી હરિયા” ગોત્ર પ્રસિદ્ધ થયું. હરિયાએ સં. ૧૨૬૯ માં ભાલાણીમાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું જિનાલય બનાવ્યું. હરિયા ગેત્રમાંથી, સહસ્ત્રગણું, કાકા, સાંઈયા અને ગ્રથલિયા આ ચાર શાખાઓ થઈ. આ શાખાઓમાંથી મરૂથલીયા, વિજલ, સરવણ, પાંચારીઆ, નપાણી, સાઈયા, કપાઈયા, દિન્નાણી, કારાણી, વકીયાણી, પેથાણી, સાયાણી, કાયાણી હરિયાણુ, અભરાણી, ઢાડીઆ અને હરગણુણ ઇત્યાદિ એડકે પ્રસિદ્ધિમાં આવી. મેવાડ- ચિત્તોડ તરફ વિહાર :
શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ વિહાર કરતા સુવર્ણગિરિના શ્રેષ્ઠી દેદા શાહના અતિ આગ્રહથી ચિત્તોડ પધાર્યા. દેદા શાહની બહેન મિથ્યાદર્શની હતી એક ઉત્સવમાં તેણે ભેજનમાં વિષ ભેળવ્યું. આ ભજન મુનિઓને પણ વહોરાવવાનું ષડયંત્ર રચાયેલું હતું. પણ ધર્મઘોષસૂરિને ધ્યાનબળથી આ વાત જાણવામાં આવી ગઈ. આથી બત્રીસ સાધુઓ મૃત્યુના મુખમાંથી બચી ગયા. શ્રી મહેંદ્રસિંહસૂરિ પણ સંભવતઃ તે વખતે સાથે હતા. શ્રી ચકેશ્વરી દેવીનું પ્રગટ થવું:
આ પ્રસંગથી શ્રી ધર્મઘાષસૂરિ અંતરથી વિશેષ જાગૃત થયા અને ધ્યાનમાં ચિંતવવા લાગ્યા કે, આ વિષમ કાળમાં સાધુઓની સંયમયાત્રાને નિર્વાહ કેવી રીતે થઈ શકશે ? સૂરિજીના ધ્યાનના પ્રભાવથી ચક્રેશ્વરી દેવી સૂરિજીની સામે પ્રગટ થયાં અને કહ્યું : “આજથી વીરપ્રભુનું શાસન જયાં સુધી ચાલશે, ત્યાં સુધી વિષમ વેળાએ હું ગચ્છને સહાયતા કરીશ.” અન્ય ગચ્છના આચાર્યો અચલગચ્છમાં: જયપ્રભસૂરિ – વીરચંદ્રસૂરિ :
ઝાડાપલીય ગચ્છના શ્રી જયપ્રભસૂરિએ ધર્મઘોષસૂરિના સમયમાં અચલગચ્છની સમાચારી સ્વીકારી તેમ જ દિગંબર મતના વીરચંદ્રસૂરિને ધર્મઘોષસૂરિએ વાદમાં હરાવ્યા પછી તેમને વલભી શાખામાં સૂરિપદ આપ્યું. આ આચાર્યોને ધમષસૂરિએ વહન કરાવીને સિદ્ધાંત ભણાવ્યા. તેમણે પ્રતિબોધેલાં શ્રાવક, ગોત્ર પણ સમાચાર પાળવા લાગ્યાં.
એ શ્રી આર્ય કદયાળગૉતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #265

s.slowled-1-dlesleslesles.es/es.slegestestostessess-stes
slesslesleeves do nole on sessoul. sections
food
વિદ્યાધર ગચ્છનાયક સમપ્રભસૂરિ :
એવી જ રીતે વિદ્યાધર ગચ્છના નાયક શ્રી સમપ્રભસૂરિ પણ ધર્મઘોષસૂરિના શિષ્ય થયા. તેમણે અચલગચ્છની સમાચારી સ્વીકારી. તેમની સાથે એ ગચ્છના અન્ય મુનિએ અને શ્રાવકાએ પણ અચલગચ્છની સમાચારી સ્વીકારી. એકવીસ મિત્રો સહિત મંત્રી વિસલની દીક્ષા :
આપણે આગળ જોયું કે શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના ઉપદેશથી મંત્રી કપર્દી આ ગચ્છના મહાન શ્રાવક થયા અને કપદની પુત્રી સમાઈ આ ગચ્છનાં ‘સમયશ્રી” નામનાં પ્રથમ સાવી થયાં. મંત્રી પદના વંશજ શ્રેષ્ઠી નાના વિસલે એક લાખ સોનામહોરો ખરચીને પિતાના એકવીસ મિત્રો સહિત શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી. વિસરીઆ – શંખેશ્વરીઆ :
આ ગ૭ના પ્રથમ શ્રાવક યશોધનના વંશજ શ્રેષ્ઠિ જેતા શાહે શ્રી ધર્મઘોષસૂરિના ઉપદેશથી અનેક ધર્મકાર્યો કર્યા. ભીમાના ભાઈ ભાણાના વંશજો વીસલદેવના કારભારી હોવાથી “વીસરીઆ મહેતા” કહેવાયા. તેમાંની એક “શખેશ્વરીઆ” ઓડક પ્રસિદ્ધ થઈ જીરાવલિ તીર્થમાં દેવકુલિકા :
જીરાવલિલ પાર્શ્વનાથ તીર્થમાં અચલગચ્છના આચાર્યોના ઉપદેશથી અનેક શ્રાવકોએ પિતાને ફાળે નેધાવ્યો છે. સં. ૧૨૯૩ માં ઉપકેશ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠિ અબડના પુત્ર જગસિંહ ઉદય ભાર્યા ઉદયાદે તપુત્ર નેકોએ શ્રી ધર્મ જોષસૂરિના ઉપદેશથી જીરાવલિ તીર્થમાં ભવ્ય દેવકુલિકા કરાવી. શ્રી ઘર્મઘોષસૂરિની ગ્રંથરચના – શતપદી : - શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ સં. ૧૨૬૩ માં પ્રાકૃતમાં “શતપદી' ગ્રંથની રચના કરી. તે ગ્રંથ મહાકવિની કોટિને હોઈ તેમના પટ્ટધર શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિએ સં. ૧૨૯૪ માં બીજા કેટલાક પ્રશ્નોત્તર ઉમેરી “શતપદી” અપર નામ “પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિ” ગ્રંથની સરળ સંસ્કૃતમાં રચના કરી.
- શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ રચેલ ગ્રંથમાં અંગ, ઉપાંગ, છેદસૂત્ર, મૂળસૂત્ર, નિર્યુક્તિ, ભાષ્ય અને પન્ના ઈત્યાદિના આધારે વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છની સમાચારી ચર્ચવામાં આવી છે. એ ઉપરથી શ્રી ધર્મઘોષસૂરિની ગીતાર્થતા, બહુશ્રુતતા અને સિદ્ધાંતનિષ્ઠા જાણી શકાય છે. આ ગચ્છની સમાચારીને સર્વ પ્રથમ અક્ષરદેહ આપનાર તરીકે શ્રી ધર્મઘોષસૂરિનું નામ ઈતિહાસમાં અમર રહેશે. શતપદી ગ્રંથની પ્રામાણિકતા :
શ્રી અરક્ષિતસૂરિએ શિથિલાચારને હટાવવા વિધિમાર્ગને પ્રકાશિત કર્યો શ્રી
SS શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #266

de dados de se deseo do do dosto dosedadbiladostedododosododdadadostestesleste stedestacadostosododde dubdodoslodedesbadetestostecode
144]
જયસિંહસૂરિએ અનેક લાખ ક્ષત્રિ–જેનેતરને પ્રતિબધી જેન કર્યા અને ગ૭ના પાયા સુદઢ કર્યા, જ્યારે શ્રી ધર્મપષસૂરિએ વિધિમાર્ગ સમાચારીને ભાવિ પિઢી જાણી શકે, તે માટે “શતપદી' ગ્રંથની રચના કરી, અતિ મહત્ત્વનું કાર્ય કર્યું. આ ગ્રંથના એકેય વિચારને આજ સુધી કોઈ પણ આધાર રહિત કે અશ્રદ્ધેય ઠરાવી શક્યા નથી. ધર્મઘોષસૂરિ રચિત “ષિમંડલ પ્રકરણ :
ઉક્ત ગ્રંથ ઉપરાંત શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ “ષિમંડલ પ્રકરણ ગ્રંથની રચના કરી. ભક્તિભરનમિર સુરવારથી શરૂ થતા આ ગ્રંથ પ્રાકૃત પદ્યમાં છે. વિ. સં. ૧૯૯૫ માં ઉક્ત ગ્રંથને પત્રમંદિરંગણિ રચિત વૃત્તિ સાથે વિજયેમંગસૂરિજીએ સંપાદિત કરી પ્રગટ કરાવેલ છે તેઓશ્રી પ્રસ્તાવનામાં આ પ્રમાણે જણાવે છે :
अथ विशेषविचारणायां क्रियमाणायां सत्यां विधिपक्षाञ्चलगच्छनायके जयसिंहसूरि पट्टधरो धर्म घोषसूरिः सम्भाव्यते । एतेन धर्मघोषसूरिणा ऋषिमण्डलस्तव प्रकरणं प्रणीतं स्याद् ।। ઋષિમંડલ ગ્રંથ પર ટીકાઓ :
શ્રી ત્રાષિમંડલ પ્રકરણ ગ્રંથના રચયિતા અચલગચ્છીય શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ છે, એ માટે બીજા પણ ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ગ્રંથ માટે અન્ય ગચ્છના મુનિવરેએ ખૂબ જ આદર પ્રગટ કરેલ છે. અચલગચ્છીય ભુવનતું ગસૂરિ કૃત ટીકા આ ગ્રંથની પ્રથમ ટીકા છે. ત્યાર બાદ અન્ય ગચ્છીય મુનિએ એ પણ વિસ્તૃત ટીકાઓ પચી છે, જેનાંથી કેટલીક તે પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે. શ્રી ભાવસાગરસૂરિ “ગુર્નાવલીમાં જણાવે છે કે “શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ “શતપદી' ઇત્યાદિ ગ્રંથની રચના કરેલી છે.” શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ “વાદીગજ શાર્દૂલ” મહાકવિ” ઈત્યાદિ બિરુદોથી પ્રસિદ્ધ હતા. અપ્રતિહત વિહારો:
મહા પ્રભાવક શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ પોતાના ગુરુ શ્રી જયસિંહસૂરિની જેમ કચ્છ, ગુજરાત, સિંધ, માળવા, મહારાષ્ટ્ર, મરુદેશ અને સેરઠ ઇત્યાદિ પ્રદેશોમાં અપ્રતિહત વિચર્યા અને બહોળો ધર્મ પ્રચાર કર્યો. શ્રી ધર્મઘોષસૂરિનો કાળધર્મ :
સં. ૧૨૬૮ માં ૬૦ વરસની વયે તેઓશ્રી તિમિરપુરમાં કાળધર્મ પામ્યા મોટી પટ્ટાવલીમાં તેઓ કચ્છના ડેણ ગામમાં સ્વર્ગસ્થ થયા હતા, એ ઉલ્લેખ મળે છે.
શ્રી આર્યશક્ષિતસૂરિ, શ્રી જયસિંહસૂરિ અને શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ–આ ત્રિપુટી પટ્ટધરોએ અચલ (વિધિ પક્ષ) ગચ્છના પાયા સુદઢ કર્યા હતા. પછીના પટ્ટધર અને આચાર્યોને તો ઉક્ત ત્રિપુટીએ પ્રસ્થાપિત કરેલ સમાચારીને અનુસરવાનું હતું.
એ શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ રચી

Page #267

sluisfood
.
blossesses
s
test.seofessaste staste steveshottest slides/sta... vp
fps.sefuses
,
૫૦. આગમકલા મુખ શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ મહેન્દ્રકુમારને જન્મ
મારવાડના સરનગર (શ્રીનગર)માં શ્રીમાળી જ્ઞાતીય શ્રેષ્ઠી શ્રી દેવપ્રસાદ અને તેમનાં પત્ની ક્ષીરદેવી રહેતાં હતાં. સં. ૧૨૨૮ માં માલ (મહેન્દ્ર) કુમારને ક્ષીરદેવીએ જન્મ આપ્યો.
આ બાળકે સં. ૧૨૩૭ માં ખંભાતમાં ધર્મ ધષસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી. નવદીક્ષિત મહેંદ્ર મુનિની બુદ્ધિ સતેજ હતી. અલ્પ સમયમાં જ તેઓ આગમન અજોડ અભ્યાસી બની ગયા. સં. ૧૨૫૭ માં મહેન્દ્ર મુનિ ઉપાધ્યાય પદથી અલંકૃત થયા અને ગુર્વાજ્ઞાથી અલગ વિચરવા લાગ્યાસં. ૧૨૫૭ નું ચાતુર્માસ પણ તેમણે નગરપારકરમાં કર્યું.
સં. ૧૨૬૯ માં ગુરુએ તેમને સૂરિપદ આપ્યું અને તેમનું નામ “મહેન્દ્રસિંહસૂરિ જાહેર કર્યું. ગુરુના સ્વર્ગગમન બાદ એજ સં. ૧૨૬૯ ના વર્ષમાં તેઓ ગચ્છનાયક પદે આ રુઢ થયા. ત્રણ વર્ષ દુષ્કાળ અને વડેરા ગોત્ર:
તેમના સમયમાં લાગલગાટ ત્રણ વર્ષ દુષ્કાળ પડેલું. તે વખતે તેઓ બાહડમેર પાસેના કિરાડુ નગરમાં ચાતુર્માસમાં વસતા હતા. તેમના ઉપદેશથી કિરાડુના શ્રેષ્ઠી આલ્હાએ દુકાળપીડિતેને ખૂબ સારી મદદ કરી હતી કિરાડુમાં ઓશવાળનાં સવા સાત ઘર હતાં. તેમાં આલ્હાનું ઘર વડું” કહેવાતું હતું. આહાએ દુકાળમાં પ્રથમ વરસે એક કળશી, બીજે વરસે બે કળશી અને ત્રીજે વરસે ત્રણ કળશી અન્ન આપીને અનેક દુખિતેને સહાયતા કરી હતી. શેઠ આહાની કીર્તિ સાંભળી અસંખ્ય લેકે તેમનું ઘર પૂછતા આવતા કે, અનાજ કયાંથી મળે છે? ત્યારે લોકો કહેતા કે “વડેરા આલ્હા શેઠની દાનશાળામાંથી. આ રીતે આલ્હાના વંશજો “વડેરા તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. ઉસનગરમાં પ્રતિષ્ઠા:
સં. ૧૨૯૫ માં શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિના ઉપદેશથી શ્રીમાલી ડાયન ગોત્રીય શ્રેષ્ઠી જાણુએ ઉસનગરમાં એક શિખરબંધ જિનાલય બંધાવ્યું, તેમાં ચોવીસ તીર્થકરની પ્રતિમાજીએ પણ મૂળનાયકની પ્રતિમા સહિત પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવી હતી. શ્રેણી હાથીનાં ધર્મકાર્યો :
વળી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠી શ્રી હાથીએ શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિના ઉપદેશથી દહીંથલીમાં આદિનાથ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવ્યું અને સંઘ સાથે શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરી. વિસલપુર ઈત્યાદિ સ્થળમાં અઢાર લાખ ટંક ધર્મકાર્યોમાં ખર્ચા. શ્રેષ્ઠી હાથીને દહીંથલીના રાજા મંડલિકે પિતાના મંત્રી તરીકે રાખ્યા હતા.
ગઈ શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #268

ડેડીયાલેચા આડક :
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિના ઉપદેશથી ચૌહાણ ભીમ રજપૂત જનધનુયાયી બન્યા. તેને ડેડ ગામને અધિકાર મળ્યો હતો. તેથી તેના (ભીમ રજપૂતના) વંશજો “ડેડીયાલેચા એડકથી ઓળખાયા. તેમણે ડેડ ગામમાં શ્રી વાસુપૂજ્ય પ્રભુનું વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું. બેણપમાં “અષ્ટોતરીની રચના :
બેણુપમાં શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ પિતાના સેળ શિષ્યો સાથે ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. આ બેણપ ગામમાં જ પ્રતિક્રમણમાં તેમણે “અષ્ટોત્તરી તીર્થમાળાની રચના કરી, સ્તુતિ કરી હતી. આ “અષ્ટોત્તરી તીર્થમાળા આજે પણ અચલગચ્છના પ્રતિકમણમાં બોલાય છે. શંખેશ્વર તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર :
આ ગચ્છના પ્રથમ શ્રાવક શ્રી યશોધન ભણશાલીના વંશજ શ્રેષ્ઠી શ્રી રીડા શાહે સં. ૧૨૯૫ માં શંખેશ્વરજી મહાતીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિના ઉપદેશથી કરાવ્યો હતો. રીડા શેઠના વંશજો શંખેશ્વરથી માંડલ જઈને વસ્યા હતા. દિગંબરાચાર્ય સામે જીત :
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ મહાવારી હતા. ભીમસેન નામના દિગંબર મુનિને વચનની ચતુરતાથી જીતી લઈ તેમણે તેને પિતાને શિષ્ય બનાવ્યો હતે. રાજા પૃથ્વીચંદ્રને પ્રતિબોધ :
વાચક લાવણ્યચંદ્ર એવો પણ ઉલ્લેખ કરે છે કે, શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિએ પૃથ્વીચંદ્ર નામના રાજાને પ્રતિબંધ પમાડી જૈનધનુયાયી બનાવ્યા હતા. રત્નપુરમાં જિનાલય અને વીરજી શેઠનાં ધર્મકાર્યો :
રહડના કટારીઆ ગોત્રના શ્રી કરણ શેઠના પુત્ર વીરજી શેઠે વિ. સં. ૧૨૯૬ માં ભિન્નમાલ નજીકના રત્નપુરમાં આ સૂરિજીના ઉપદેશથી શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવ્યું હતું. વીરજી શેઠે આ ઉપરાંત શત્રુંજય તીર્થને સંધ કાઢયો હતો અને ધર્મકાર્યોમાં સાત લાખ સેનામહોરને વ્યય કર્યો હતો. મહેન્દ્રસૂરિના દર્શને મંત્રી વસ્તુપાળ અને તેમના સંશોનું સમાધાન :
શ્રી મહેન્દ્રસૂરિની પ્રવચનશૈલીથી આકર્ષાઈ મંત્રીશ્રી વસ્તુપાળ પોતાના ૮૪ સુભટોની સાથે તેમને વાંચવા માટે કર્ણાવતી નગરીમાં આવ્યા હતા. સૂરિજીની દેશના સાંભળી વસ્તુપાળના બધા સંશ દૂર થઈ ગયા. એક વખત જાલેરને સંઘ તેમને વંદન કરવા આવ્યું, ત્યારે સૂરિજીએ સંઘના વ્યાસી સંશય પૂછયા વિના જ એક જ વ્યાખ્યાનમાં દૂર કર્યા અને બે સંદેહ એકાંતમાં દૂર કર્યા. તેમને આગમો મુખપાઠ હતાં, એટલું જ
ઐઆર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ (3)

Page #269

[૫૮] shehhhhhhhh s
ન હું, તેમના આગમાના અભ્યાસ તલસ્પશી હતા તેથી તેમને ‘ આગમકલા મુખ’ નામના બિરુદથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.
શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિ સાથે વાદમાં જીત :
એકદા કાસહૃદગચ્છીય શ્રી પાદલિપ્તસૂરિની પરંપરાના પુણ્યતિલકસૂરિ અને વિધિપક્ષ ( અચલ ) ગુચ્છ.ધિરાજ શ્રી મહેન્દ્રસિ’હસૂરિ પાટણમાં એકત્ર થયા. વિદ્યામથી ગર્વિષ્ઠ બનેલા પુણ્યતિલકસૂરિએ ચરિત્રનાયકને વાદ માટે આહ્વાન આપ્યુ'. ત્યારે શ્રી મહેન્દ્રસિ ંહસૂરિએ કહ્યું : · નાહક વાદ કરવાથી શે। લાભ ? ’ જવાખમાં પુણ્યતિલકસૂરિએ કહ્યું : જે પરાજય પામે તે શિષ્ય અને જીતે તે ગુરુ.’ ચરિત્રનાયકે આ શરત કબૂલ રાખી અને વાદની શરૂઆત થઈ. એક મુહૂર્તમાં જ ચરિત્રનાયકે શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિને જીતી લીધા. આથી શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિ પેાતાને ધન્ય માનવા લાગ્યા અને શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજીને ગુરુ તરીકે સ્થાપી, તેમને વંદના કરી.
પ્રભાવક શ્રી વીજિન સ્તાત્ર’ :
6
dastadaca standa sa sta stasta da da da da dasta sta da se sastasta de
ગુરુએ પણ તેમને અચલગચ્છના શાખાચાર્ય તરીકે સ્થાપ્યા. આ ઐતિહાસિક પ્રસગની સ્મૃતિ તરીકે તેમજ શાખાચાને માન આપવા નિમિત્તે તેમના પૂર્વાચાર્ય શ્રી પાદલિપ્તસૂરિ દ્વારા રચિત ‘જયઈ નવનિક્ષણ ધ્રુવલય’ એ ‘શ્રી વરજિન સ્તોત્રને ગચ્છના તૃતીય સ્મરણુ તરીકે સ્થાન આપ્યું. આ તૃતીય સ્મરણ અનેક વિદ્યા અને મંત્રાના આમ્નાયા ઇત્યાદિથી ભરપૂર છે. આ સ્તોત્ર ભક્તિ અને સિદ્ધિથી સભર હોવાથી નવદીક્ષિતાને સર્વ પ્રથમ તેનું સ્મરણ અને સ્વાધ્યાય કરાવવામાં આવે છે.
મંત્રવાદી શ્રી ભુવનતુ ગરિ :
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજીની જેમ તેમના શિષ્યપરિવાર પણ પ્રભાવક હતા. તેમના શિષ્ય શ્રી ભુવનતુ ગસૂરિએ રાઉલ ખે ગાર ચાથાની સામે જૂનાગઢ નગરમાં તક્ષક નાગને પ્રત્યક્ષ કરીને સોળ ગારુડિકના વાદમાં વિજય મેળળ્યા હતા, એટલું જ નહિ, પણ ગાડિકાને આજીવન સર્પ પકડવાને કે સર્પ ખેલવવાને ધંધા ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લેવડાવી હતી. આથી રાઉલ ખેંગારે તેમને માન લખી આપ્યું હતું. શ્રી ભુવનતુ’ગસૂરિએ સવા લાખ જાળ છેડાવી અને પાંચસે હિંસક ભઠિયારખાનાં બંધ કરાવ્યાં. શ્રી ભુવનતુ ગસૂરિએ ચાર્યાસી જ્ઞાતિના વણુકા અને ચેાર્યાસી ગચ્છના યતિએની ઉપસ્થિતિમાં શ્રી આદિનાથ પ્રભુની પ્રતિમાને ખેલાવી ચમત્કાર બતાવેલા.
પાયાંગ' ટીકાકાર શ્રી ભુવનતુરંગસૂરિ :
શ્રી ભુવનતુ ંગસૂરિ મત્રવાદી હેાવા સાથે સમર્થ સાહિત્યકાર પણ હતા. તેમણે નાગમાના પયન્નાએ પર ટીકાએ રચી. (૧) ચઉશરણુ વૃત્તિ, (૨) આતુર પ્રત્યાખ્યાન
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #270

eledetestetstest stocksteste siste steskestestostesteste stedetestostdestestostestest teststeststestestosteobstostestostestostestestostest sestestadest testete [44] વૃત્તિ (આ બને ટીકાઓને અંતે તેમણે શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ ઇત્યાદિનો ઉલ્લેખ પણ કરેલ છે, જે ધ્યાનાકર્ષક છે.), (૩) સંસ્તારકપ્રકીર્ણક અવસૂરિ, (૪) શ્રી ત્રાષિમંડલ પ્રકરણ ટીકા, ૪પ૦૦ શ્લેક પ્રમાણ (આ ટીકામાં અનેક કથાનકે ગૂંથી લેવાયાં છે), (૫) આદિનાથ ચરિયે, (૬) મલિવનાથ ચરિયું, (૭) સીતા ચરિય, (૮) આત્મસ બોધ કુલક (આ ગ્રંથ પ્રાકૃત ભાષામાં છે). કવિધર્મ :
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિના શિખે પૈકી કવિધર્મ પણ થઈ ગયા. તેમણે સં. ૧૨૬૬ માં પ્રાચીન ગુર્જરમાં “જબૂસ્વામિચર્ચિ' રચેલ છે. પ્રાચીન ગુર્જર ભાષાનું સ્વરૂપ જાણવા માટે આ કૃતિ અભ્યસનીય છે. “શતપદી સમેત ગ્રંથ રચના :
શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિએ સં. ૧૨૯૪ માં સરળ સંસ્કૃતમાં પ૩૪૨ કલેક પ્રમાણ (૧) “શતપદી” અપરનામ “પ્રશ્નોત્તરપદ્ધતિ સમુદ્વાર’ ગ્રંથની રચના કરી. અચલ (વિધિ પક્ષ) ગચ્છની સમાચાર જાણવા માટે આ પ્રમાણગ્રંથ છે. (૨) અષ્ટોતરી : (આ તીર્થમાળાની ૧૧૧ લેક પ્રમાણ પ્રાકૃતમાં રચના કરી હતી તીર્થ સાહિત્યમાં વિસ્તારવાળી આ સર્વપ્રથમ તીર્થમાળા છે. (આ તીર્થમાળા પર શ્રી જયકેશરિસૂરિ કૃત અવસૂરિ પ્રસિદ્ધ છે.) (૩) વિચાર સમિતિકા, (૪) મન:સ્થિરીકરણ પ્રકરણ, (૫) સારસ ગ્રહ, (૬) ગુરુગુણષ ત્રિશિકા આદિ. તેમણે બીજા અનેક ગ્રંથ રચ્યા હશે. શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિનું સ્વર્ગગમન :
આ રીતે શ્રી મહેંદ્રસિંહસૂરિ અજોડ કવિ. મહાવાદી, શુદ્ધ ચારિત્રવાળા અને ઉગ્ર વિહારી હતા તેઓ ખ્યાસી વરસની વયે ખંભ ત (તિમિરપુર)માં સં. ૧૩૦૯ માં સમાધિપૂર્વક સ્વર્ગે સંચર્યા. અચલગચ્છ આ આચાર્યશ્રીને કદાપિ ભૂલી શકે તેમ નથી. તેમણે રચેલ “શતપદી ગ્રંથ આ ગચ્છને સમાચારી વિષયક આધારગ્રંથ છે. તેમણે રચેલ “અષ્ટોત્તરી તીર્થમાળા” આજ સુધી પ્રતિકમણમાં નવના રૂપે બેલાય છે. ૫૧. ન્યાયવિશારદ શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ
તેમના પિતા શ્રીમાલવંશીય હતા. પિતાનું નામ અરિસિંહ અને માતાનું નામ પ્રીતિમતિ હતું. તેમને જન્મ સં. ૧૨૮૩ માં ગુજરાતના વિજાપુરમાં થયેલો. તેમણે અચલગચ્છની વલભી શાખાના શ્રી ગુણપ્રભસૂરિ પાસે સં. ૧૨૯૧ માં દીક્ષા સ્વીકારી હતી. ન્યાયશાસ્ત્રમાં નિપુણતા અને મહાવાદી:
તેમને વડીલબંધુ દીક્ષા લેવાને વિચાર કરતા હતા, પરંતુ દીક્ષા સ્વીકારતી વખતે અચકાતા હતા. તે વખતે ઢીલ થતાં સિંહપ્રભસૂરિએ સિહની જેમ તૈયાર થઈને દીક્ષા
in IT
.
મિ શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ કહીએ

Page #271

[60] builderslbth.
સ્વીકારી હતી. તેમણે જૈનાગમનાં પ્રત્યેક સૂત્રોના અભ્યાસ કર્યાં હતા, અને તે સૂત્રોની ઉલટી આવૃત્તિ કરીને દક્ષિણ ભારતના મહાવાદીને જીત્યા હતા. તેએ ન્યાયશાસ્ત્રમાં નિષ્ણાત હતા. તેમણે પાટણમાં મિથિલ વગેરે શૈવધર્મીના અનુયાયીઓને પણ વાદમાં
જીત્યા હતા.
વલ્લભી શાખાનુ' અચલગચ્છમાં વિલીન થવુ :
સ. ૧૩૦૯ માં અચલગચ્છાધિરાજ શ્રી મહેન્દ્રસિ'હસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા. ત્યાર પછી ખંભાતના સ`ઘે પ્રકાંડ વિદ્ધાન શ્રી સિંહપ્રલ મુનિને તેડાવીને ગચ્છનાયક પદ આપ્યું. ત્યારથી વલ્લભી શાખા મુખ્ય અચલગચ્છમાં વિલીન થઈ ગઈ.
વલ્લભી ગચ્છની પરપરા :
વલ્લભી ગચ્છની પરપરા ( ૧ ) વલ્લભસૂરિ, સૂરિપદ ( ૩ ) ગુણચંદ્રસૂરિ (૫) સુમતિચંદ્રસૂરિ
(૭) સિ`સૂરિ (૯) સામપ્રભસૂરિ
અહી વલ્લભી ગચ્છ અંગે સક્ષેપમાં ઉલ્લેખ કરવા ઉચિત થશે. આપણે આગળ શ્રી ઉદયપ્રભસૂરિ અંગે ઉલ્લેખ કરી ગયા છીએ, તેમને શ્રી પ્રભાન સૂરિ અને શ્રી વલ્લભસૂરિ નામના એ શિષ્યા હતા. પ્રભાન દસૂરિથી નાણુક ગચ્છ અને વલ્લભસૂરિથી વલ્લભી ગચ્છ ચાલ્યેા હતેા. વડ ગચ્છમાં શખેશ્વર ગચ્છ અને તેમાંથી આ ગ નીકળ્યા છે.
તે
(૧૧) ક્ષેમપ્રભસૂરિ
(૧૩) પુણ્યતિલકસૂરિ
આ

મુજબ છે :
સં
૮૩૨
સ.
| ac aasa da તેને
૮૬
સ. ૯૭૦
સ. ÷७०
સ. ૧૦૫૧
સ. ૧૧૪૫
સ. ૧૨૦૭
(૧૫) સિદ્ઘપ્રભસૂરિ
(૨) ધ ચંદ્રસૂરિ સ'. ૮૩૭
(૪) દેવચ’દ્રસૂરિ
સ. ૮૯૯
( ૬ ) હરિચંદ્રસૂરિ (૮) જયપ્રભસૂરિ (૧૦) સુરપ્રભસૂરિ (૧૨) ભાનપ્રભસૂરિ (૧૪) ગુણપ્રભસૂરિ સ’. ૧૩૦૯
એ પછી આ શાખા અચલગચ્છમાં વિલીન થઈ ગઈ. વિધિપક્ષગચ્છીય વિમલ મંત્રી દ્વારા વિમલવસહીની પ્રતિષ્ઠા :
આ ગચ્છની માન્યતા મુજબ અચલગચ્છની વલભી શાખાના શ્રી સામપ્રભસૂરિના સદુપદેશથી તેમની નિશ્રામાં મહામ`ત્રી શ્રી વિમલ ‘વિમલવસહી’ (આબુ )ની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. અચલગચ્છીય વિનીતસાગરજી રચિત વિમલમેતાનેા શલેાકેા’ માં ‘વિધિપક્ષ શ્રાવક કુલ તિલક વ. વર્ણન આવે છે. વિમલમ`ત્રી આમ તે વિદ્યાધરગચ્છીય શ્રાવક હતા; પણ આ વિદ્યાધરગચ્છ પછીથી અચલ (વિધિપક્ષ) ગચ્છમાં વિલીન થઈ ગયા હતા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
સ'. ૯૫૪
સ. ૧૦૦૬
સ. ૧૦૯૪
સ. ૧૧૭૭
સ, ૧૨૫૯

Page #272

hehehehhedodoesbestoboostoboosebeleseds seedseyond scope obs boost Messages (espeb [૬૧]
તે આ મુજબ સં. ૧૨૮૦માં વિદ્યાધરગચ્છના અધિપતિ શ્રી સેમિપ્રભસૂરિએ અચલગચ્છની સમાચારીને સ્વીકૃતિ આપી હતી. તેઓ અને તેમના શિષ્ય અચલગચ્છના તૃતીય પટ્ટધર શ્રી ધર્મઘોષસૂરિની આજ્ઞામાં આવી ગયા હતા ભેરિલમાં ૭૨ જિનાલય નિર્માણ : - વલભીગચ્છના શ્રી પુણ્યતિલકસૂરિના સદુપદેશથી શ્રીમાલી કાત્યાયનગોત્રીય મુંજા શ્રેષ્ઠીએ ભેરેલમાં સં. ૧૨૦૨ માં નેમનાથ ભગવાનનું ભવ્ય તીર્થ રૂપ ૭૨ જિનાલય બંધાવેલ. આજે પણ ભેરેલમાંથી એ પ્રાચીન જિનાલયના અવશેષે પ્રાપ્ત થાય છે. પાસેની વાવ આજે પણ “મુંજા વાવ’ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તે સમયમાં બોરીચા, વાહણ અને પારેખ ઈત્યાદિ એકેના શ્રાવકે પણ અચલગરછીય હતા.
સં. ૧૩૧૩ માં ત્રીસ વરસની લઘુ વયે તિમિરપુર (ખંભાતમાં)માં સિંહપ્રભસૂરિ સમાધિપૂર્વક દિવંગત થયા. પદ. ભટેવા તીર્થના પ્રતિષ્ઠાપક-સમરસિંહ નૃપ પ્રતિબોધક શ્રી અજિતસિંહસૂરિ અચલકુમારને જન્મઃ
મારવાડના ડોડ ગામમાં શ્રીમાળી શ્રેષ્ઠી શ્રી જિનદેવ શ્રાવકના ઘરે જિનમતીની કુક્ષિથી સં. ૧૨૮૩ માં અચલકુમારનો જન્મ થયો હતો.
એકદા જિનદેવ-જિનમતી બને પિતાના પુત્ર અચલકુમારને લઈ તીર્થયાત્રાએ નિકળ્યા. યાત્રાઓ કરતાં કરતાં અનુક્રમે તેઓ ખંભાત આવ્યાં, ત્યારે તે બને શેકશેઠાણી
જ્વરોગથી મૃત્યુ પામ્યાં. નિરાધાર એવા આ બાળકને ખંભાતના સંઘે વલ્લભીગચ્છીય શ્રી ગુણપ્રભસૂરિને સમર્પિત કર્યો. ગુરુની સાથે રહેવાથી બાળકને દીક્ષા લેવાની ભાવના જાગી. સં. ૧૨૯૧ માં શ્રી ગુણપ્રભસૂરિએ અચલકુમારને દીક્ષા આપી. તે સમયે દીક્ષાનામ અજિતસિંહ મુનિ આપ્યું. જાલેર પ્રતિ વિહાર અને પદવી પ્રદાન :
શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ કાળધર્મ પામતાં સં. ૧૩૧૪ માં પાટણમાં અજિતસિંહ મુનિ સૂરિપદથી અલંકૃત થયા. સં. ૧૩૧૬ માં શ્રી અજિતસિંહસૂરિ વિહાર કરતા અનુક્રમે મારવાડના જાલેર શહેરમાં પધાર્યા ત્યાંના સંઘે તેમને ગચ્છનાયક પદથી અલંકૃત કર્યા. ત્યાંથી વિહાર કરી તેઓ પુનઃ પાટણ પધાર્યા. તેમણે ગરછના પંદર સાધુઓને આચાર્ય, ઉપાધ્યાયાદિ પદોથી અલંકૃત કર્યા હતા. નૃપતિબેધાદિ દ્વારા શાસન–પ્રભાવના :
એકદા શ્રી અજિતસિંહસૂરિ જાલેર (માસ્વાડ)માં ચાતુર્માસે બિરાજતા હતા, ત્યારે
મિ શ્રી આર્ય કરયાણાગતમ સ્મૃતિસંઘ

Page #273

1
s
testedadesh dastastestestadodesteste dotata dastastestostestestado de dadosastostadtestosteste statodada
destestatestostestedade dadest dieses de dados
તેમને વંદન કરવા આવતા બધા સંઘે જાલેરના રાજા સમરસિંહને ભેટશું-નજરાણું ધરતા હતા. આથી રાજાને જાણવા મળ્યું કે જાલેરમાં છ અઠ્ઠમ ઉગ્ર તપની આરાધના કરનાર આચાર્ય શ્રી અજિતસિંહસૂરિ ચાતુર્માસે બિરાજમાન છે. આથી રાજા સમરસિંહ સૂરિવરને વંદન કરવા ઉપાશ્રયે આવે. સૂરિજીનો ધર્મોપદેશ સાંભળી નૃપતિ ખૂબ પ્રભાવિત થયે. આ રાજાએ પોતાની આજ્ઞા ચાલતી હતી, એ પ્રદેશમાં સર્વત્ર અમારીની ઘેષણ કરાવી. વળી તે રાજાએ જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો તેથી તેની પ્રજા પણ ધર્મના આચારો પાળવા લાગી એક ઉલ્લેખ મુજબ આ સમરસિંહ રાજાએ શ્રી અજિતસિંહસૂરિના પંદર શિષ્યને આચાર્ય–ઉપાધ્યાયાદિ પદો અપાવ્યાં હતાં. રાજા સમરસિંહ અને અજિતસિંહસૂરિના સમાગમને ઇતિહાસકારોએ પોતાના ગ્રંથોમાં ગૌરવ સાથે નેધેલ છે. “મેવાડના ઈતિહાસમાં ઓઝાએ એવો ઉલ્લેખ કર્યો છે કે, અજિતસિંહસૂરિના ઉપદેશથી ત્યાંના રાજાએ ચિત્તોડ ઈત્યાદિ મેવાડના પ્રદેશમાં રાત્રિભેજન બંધ કરાવેલું.
પટ્ટાવલીઓમાં એ ઉલ્લેખ મળે છે કે, જાલેર (સુવર્ણગિરિ) ના રાજા સમરસિંહને પ્રતિબોધીને અજિતસિંહસૂરિએ દેશમાં થતી જીવહિંસા બંધ કરાવી હતી. એટલે ત્યાંના લેકે પરમહંત મહારાજા કુમારપાળના સમયને યાદ કરવા લાગ્યા. શ્રી ભટેવા પાશ્વનાથ તીર્થની સ્થાપના :
મહાપ્રભાવક શ્રી અજિતસિંહસૂરિના સમયમાં તેમના ઉપદેશથી ચાણસ્મા જૈન તીર્થ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું. વિશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિની એક પ્રાચીન વહીમાં આવો ઉલ્લેખ છે:
પૂવિ વર્ધમાનભાઈ જયતા ઉચલી ચાહણસેમિ વાસ્તવ્ય: સાસરમાંહી તવશ્રી ભટ્ટવા શ્રી પાર્શ્વનાથ ચત્ય કારાપિત. સં. ૧૩૩પ વર્ષ અંચલગચ્છ શ્રી અજિતસિંહસૂરિણામુપદેશેન પ્રતિષ્ઠતમ
આ ઉલ્લેખથી એ નક્કી થાય છે કે, વર્ધમાનભાઈના ભાઈ જયતાએ ઉચાળા ભરી પિતાના સસરાના ગામ ચાણસ્મામાં નિવાસ કર્યો. ત્યાં તેમણે સં. ૧૩૩૫ માં શ્રી ભટેવા પાર્શ્વનાથનું મંદિર બંધાવ્યું અને અંચલગચ્છીય આચાર્યશ્રી અજિતસિંહસૂરિના ઉપદેશથી તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. શકુન ગ્રંથના કર્તા શ્રી માણિજ્યસૂરિ :
ચારિત્રનાયકશ્રીના શિષ્ય શ્રી માણિજ્યસૂરિએ સં. ૧૩૩૮ માં ૫૦૮ લેક પ્રમાણે શકુનસાદ્ધાર’ નામે તિષ ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં લખ્યું. તેમના અન્ય શિષ્યો અને આચાર્યોનાં નામ પ્રાપ્ત થતાં નથી.
શ્રી અજિતસિંહસૂરિના વખતમાં તેમના ઉપદેશથી અનેક જિનમંદિરોનું નિર્માણ અને અનેક જિનપ્રતિમ એની પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી.
TDS
આર્ય કરયાણા ગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #274

છે.............softsessesse
s
sless stelessessful silhouses, slist...
[
૩]
આ વખતમાં તપાગચ્છની સ્થાપના :
આ આચાર્યશ્રીના વખતમાં તપાગચ્છની સ્થાપના થઈ. સં. ૧૨૮૫ માં શ્રી જગરચંદ્રસૂરિએ ઉગ્ર તપ આદર્યું. તેથી મેવાડના રાજાએ તેને “તપા” બિરુદ આપ્યું અને તેમનાથી “તપાગચ્છ” સ્થપાયે.
પૃથ્વી પટ પર વિચરતા શ્રી અજિતસિંહસૂરિ સં. ૧૩૩૯ માં પાટણ પધાર્યા. તે જ વરસે તેઓ દેહથી અસ્વસ્થ થયા. છપ્પન વર્ષની વયે તેઓ પાટણમાં સમાધિપૂર્વક સ્વર્ગસ્થ થયા. ૫૩. કાવ્યમય પ્રવચનકાર શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ :
પાલનપુરમાં શ્રીમાળી વેહરા શ્રેષ્ઠી શ્રી સાંતુની પત્ની સંતોષશ્રીએ સં. ૧૨૯૯ માં દેવચંદ્ર નામે પુત્રને જન્મ આપ્યો.
સંવત ૧૩૦૬ માં દેવચંદ્ર દીક્ષા સ્વીકારી. સં. ૧૩૨૩ માં તેઓ સૂરિપદથી અલંકૃત થયા. શ્રી અજિતસિંહસૂરિએ પંદર મુનિઓને પદવીઓ આપી, તે વખતે આ ચારિત્રનાયક પણ સૂરિપદથી અલંકૃત થયા હોય એ સ્વીકાર્ય લાગે છે.
સં. ૧૩૩૯ માં શ્રી અજિતસિંહસૂરિ દિવંગત થતાં શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ ગરછનાયકપદે નિયુક્ત થયા હતા. મહાપ્રભાવક પ્રવચનકાર :
શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિએ સૂત્રબદ્ધ કાવ્યોવાળી જિનસ્તુતિઓ અને જિન મેઘદૂતાદિ કાવ્યો રચ્યાં છે, એવા ઉલેખ પટ્ટાવલીઓમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ અજોડ અને સચોટ વક્તા હતા. તેઓ જ્યારે વ્યાખ્યાન આપતા ત્યારે વિદ્વાનનાં મસ્તક ડેલી ઊઠતાં. તેમનાં વ્યાખ્યાનોને રસાસ્વાદ માણવા અનેક દેશથી આવેલા આચાર્યોથી, ઉપધ્યાયોથી અને વિદ્વાનેથી આખી સભા ભરાઈ જતી. સામાન્ય શ્રોતાને તો એમાં જગા મેળવવી જ મુશ્કેલ હતી. સિરેિહમાં તીર્થ રૂપ જિનાલયની સ્થાપના :
શ્રી દેવેન્દ્રસિહસૂરિના વખતમાં સં. ૧૩૨૩ માં સિરોહી (રાજસ્થાન) માં અર્ધશત્રુંજય તુલ્ય અચલગચ્છીય તીર્થનું નિર્માણ થયું. અર્થાત્ ભગવાન આદીશ્વરના ભવ્ય જિનાલયને શિલાન્સાસ થયે. તેની પ્રતિષ્ઠા પણ સં. ૧૩૩૯, અષાઢ સુદ ૧૩ ના મંગળવારે થઈ. સિરોહીમાં આ જિનાલય અત્યારે પણ મોજુદ છે. બાજુમાં અચલગચ્છને ઉપાશ્રય પણ છે.
આ આચાર્યશ્રીના સમયમાં ભારતભરમાં અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ ખળભળાટ મચાવી. દીધું હતું. આથી જન સાહિત્યને પણ ખૂબ મેટું નુકસાન થયું હતું.
મ શ્રી આર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #275

[૬]
odeded foodlesed foddessfefassesforls.ssed Medless
deffereddedosedseasessofessfeofessodedeos
શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ સં. ૧૨૯૩ માં આસેટી ગામમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ધનરાજને જન્મ: ૫૪. “કાલકાચાર્ય પ્રાકૃત કથાના રચયિતા શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ
મારવાડના ભીનમાલ નગરસાં શ્રીમાળી શ્રેષ્ઠી લીંબા શાહની પત્ની વિજલદેની કુક્ષીથી સં. ૧૩૩૧ માં ધનરાજ નામે પુત્રને જન્મ થયે. સં. ૧૩૪૧ માં ધનરાજે લઘુ વયમાં શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ પાસે જાલેરમાં દીક્ષા લીધી સં. ૧૩૫૯માં તેઓ આચાર્ય પદને પ્રાપ્ત થયા અને સં. ૧૩૭૧ માં પાટણમાં જ તેઓ ગચ્છનાયક પદથી ભૂષિત થયા હતા. વર્ધમાન શ્રેષ્ઠિનાં ધર્મકાર્યો:
સં. ૧૩૪૫ માં ધર્મ પ્રભસૂરિના ઉપદેશથી ખેરાલુમાં શ્રીમાળી લાછિલ ગોત્રીય વર્ધમાન શ્રેષ્ઠીએ ભવ્ય જિનાલય બંધાવેલું હતું. આ શ્રેષ્ઠીને શત્રુંજય તીર્થને માટે સંઘ કાઢવ્યો હતો અને કુલ ત્રણ કરેડ રૂપિયા વર્ધમાન શેઠે ધર્મકાર્યોમાં ખર્ચા હતા.
આ વખતમાં આ ગચ્છના શ્રાવકમાં “કામસા ગોત્ર પ્રચલિત બન્યું હતું. શ્રી જયાનંદસૂરિ: - ધર્મપ્રભસૂરિના શિષ્ય શ્રી જયાનંદસૂરિએ બાહડમેરમાં પરમારવંશીય ડાંગર શાખાના સમરથ નામના રજપૂતને પ્રતિબોધીને જનધર્માનુયાયી બનાવ્યું હતું. ક્ષત્રિય પ્રતિબોધ:
શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ ઉગ્ર વિહારી હતા. તેઓ સિંધના નગરપારકરમાં પધારેલા, ત્યારે ત્યાંના પરમારવંશીય નવ ક્ષત્રિય કુટુંબને પ્રતિબોધી તેમણે તેમને જીવહિંસા ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરાવી હતી. ઉગ્ર તપસ્વી અને અપ્રમત્ત:
તેઓ ઉગ્ર તપસ્વી અને ક્રિયાપાત્ર આરાધક આત્મા હતા. તેમના ચરણજલથી બધી વ્યાધિઓ નાશ પામી જતી. તેમને વચનસિદ્ધિ વરી હતી. તેઓ સેળભે પહોરે એક ઠામે એક ટંક આહારપાણી વાપરતા. તેમ જ તેઓ દિવસે તથા રાત્રિના નિદ્રા તે કરતા જ નહીં, માટે જ તેઓ અપ્રમાદી હતા. તેઓ “પ્રજ્ઞાતિલકસૂરિ' એવા અપર નામથી પ્રસિદ્ધ હતા. તેમના ઉગ્રતમ તપ અને અપ્રમાદી જીવનની રાજસભામાં પણ પ્રશંસા થતી. ચિત્રમય શ્રી કાલભાચાર્ય કથા
શ્રી ધર્મા પ્રભસૂરિજીએ સં. ૧૩૮૯ માં પ્રાકૃતમાં ૫૭ કલેકપ્રમાણ શ્રી કાલકાચાર્યની કથા રચી હતી. આ કથાની સુવર્ણ ચિત્રિત અનેક પ્રાચીન પ્રતે ઉપલબ્ધ હોવાથી જેનાશ્રિત ચિત્રકળા જાણવા માટે તે ઉત્તમ નમૂનો પૂરો પાડે છે. ધર્મપ્રભસૂરિ કૃત કાલકાચાર્ય
શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
S

Page #276

assle of std 6.0..dessesses Messagesd
efsfvdssfe
stdessessed
this. T૬૫]
કથાને પ્રથમ પ્રકાશિત કરવાનો યશ વિદેશી વિદ્વાનોને ફાળે જાય છે. ડો. લેયમેને તથા ડૉ. ડબલ્યુ નર્મન બ્રાઉને સને ૧૯૩૩ માં પ્રકટ કરેલી આ કથા “નયરશ્મિ ધરા વાસે થી શરૂ થાય છે. સાધ્વી તિલકપ્રભા ગણિની :
આ ગચ્છના પ્રવર્તક શ્રી આર્યક્ષિતસૂરિના સમયમાં ગચ્છનાં પ્રથમ સાધ્વીજી સમયશ્રીજી થઈ ગયાં, તે આપણે આગળ જોઈ ગયા. પણ ત્યાર બાદ દીર્ઘ સમયને અંતરે અચલગચ્છનાં સાધ્વીજીને નામે લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર' તથા પર્યુષણ કલ્પ ટિપ્પનકની પ્રતની પ્રશસ્તિ મુજબ સં. ૧૩૮૪, ભા. સુ. ૧ શનિવારના અચલગચ્છીય સાધ્વીશ્રી તિલકપ્રભા ગણિની વિદ્યમાન હતાં.
ચરિત્રનાયક સં. ૧૩૯૩ના મહા સુદ ૧૦ ના આસેટી ગામમાં સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. ૫૫. શાસન-પ્રભાવક શ્રી સિંહતિલકસૂરિ
શાસનપ્રભાવક મારવાડના આદિત્યપુરમાં શ્રીમાળી શ્રેષ્ઠી આશાધરની પત્ની ચાંપલદેની કુક્ષીથી સં. ૧૩૪૫ માં સિંહતિલકસૂરિને જન્મ થયો હતે. સં. ૧૩૫ર માં તેમણે શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. સં. ૧૩૭૧ માં તેઓ સૂરિપદ પામ્યા હતા. સં. ૧૩૩ માં તેઓ ગચ્છનાયક પદ પામ્યા હતા.
શ્રી સિંહતિલકસૂરિના ઉપદેશથી અનેક જિનમંદિરનું નિર્માણ અને અનેક પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. સં. ૧૩૭૧ માં શ્રી સિંહતિલકસૂરિના ઉપદેશથી ખંભાતના જાજા ગોત્રીય છાહડ શ્રેષ્ઠીએ શત્રુંજય તીર્થને સંઘ કાઢયો હતો, અને ખંભાતમાં શ્રી મહાવીરદેવનો જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યો હતો. તેમના સમયની વિશેષ હકીકતે પ્રાપ્ત થતી નથી. તેમની ગચ્છનાયકપદની અવધિ લાંબી નહોતી. સં. ૧૩૯૫ માં ચૈત્ર સુદ ૯ ના પોતાની પાટે શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિને નિયુક્ત કરી પ૦ વરસની ઉંમરે તેઓ ખંભાતમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. પદઅનેક વિદ્વાન શિના ગુરુ શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ : મહેન્દ્રકુમારને જન્મ :
મારવાડના શ્રી અરાવલ્લી મહાતીર્થ નજીકના વડગામમાં વિ. સં. ૧૩૬૩ માં તેઓ જમ્યા હતાતેમના પિતા ઓશવાળ શ્રેષ્ઠી આભા અને માતા જીવણ (નિમિણ) દેવી હતાં. તેમનું સંસારી નામ મહેદ્રકુમાર હતું.
- મહેન્દ્રકુમારે વઈજલપુરમાં સં. ૧૩૭૫ માં શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. તે વેળાએ તેમનું દીક્ષાનામ “મહેંદ્રપ્રભ મુનિ રાખવામાં આવ્યું હતું. તેમનું જીવન
ગમ ગ્રી આર્ય કદવાઘગોતમ સ્મૃતિ ઝાંથી
આ. ક,
સ્મૃ. ૫

Page #277

1
8 1 bedastadostestostestededodestostestagasta losladadosa daslasestessestestalastastelesedade dashshsadas de deste dotata dalla de daddadadadadasteste
ઘડતર ઉગ્ર તપસ્વી એવા શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ અને પ્રકાંડ વિદ્વાન એવા શ્રી સિંહતિલકસૂરિની નિશ્રામાં રહીને થયું હતું. સં. ૧૩૯૪માં શ્રી સિહતિલકસૂરિએ તેમને સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા હતા. સં૧૩૯૮ માં મહેંદ્રપ્રભસૂરિને ખંભાતના સંઘે મહત્સવપૂર્વક “ગશપદ પર આરૂઢ ર્યા હતા. ગચ્છની ઉન્નતિ માટે છ માસ પર્યત સૂરિમંત્રને જાપ:
શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિએ વિષમકાળના પ્રભાવથી પિતાના ગરછને તકિયામાં મંદ થયેલ જાણીને વિચારપૂર્વક એક ચિત્તે ધ્યાન ધર્યું. પછી આયંબિલ તપની આરાધનાપૂર્વક તેમણે સળંગ છ મહિના સુધી એક લાખ પ્રમાણ સૂરિમંત્રનો જાપ કર્યો. આથી શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવી પ્રગટ થયાં અને વરદાન આપ્યું કે, ગચ્છની શોભા વધે તેમ થશે. આ પછી અનુકમે તેમના શિષ્ય પરિવાર વચ્ચે અને ગ૭માં ઉત્સાહભેર જ્ઞાનતપની આરાધનાએ થવા માંડી. તેઓશ્રીને છેડા જ સમયમાં પાંચસે શિષ્યને પરિવાર થયો. એકી સાથે જ શિષ્યોને સૂરિપદ પ્રદાનઃ આ આ પ્રસંગ “પ્રાકૃત અચલગચ્છ ગુર્નાવલી માં આ પ્રમાણે છેઃ
અહ કાલ વિસમ દુષમ વિણ તુટ્ઠ પમાય સે | તવ નિયમ કિરિય વિજજા, રહિય દેહુણનિયગચ્છ ચિંતઈ સુગુરુ કમુવાથમિતિદેવી વયણમિત્તિ ઉછલિયા ઈગચિત્ત મંતરાએ એગતે ઝાયગો હે અંબિલ તપ વિહિપુવૅ છગ્ગાસં જાવ સૂચિંતસ્સા જાવો લકખ પમાણે સાહણ જેએણ તેણ કઓ | પયડી ભૂઆ દેવી નમિઉણુ ગુરુ પભાસએ વયણું સયલ મીહિત વિય ભવિલ્સઈ ગ૭ દિત્તિકર ... તત્તો દિવસે દિવસે વહઈ સેહગ ઉગ કિસ્યિાઓ રવિ પરિધમ્મ પયા, અહવિપરઈ મહિલે કમ સો . બહુ સસ લદ્ધિ વસઓ પરિબેહિય દઈ ભવિ ચારિત્તા
પંચ સઈ પરિવારે ગુણ મઝે ભાવિ ગુરુ વિ. સં. ૧૪૨૦, આષાઢ સુદ ૫ ના પિતાના છ અજોડ શક્તિવાળા શિષ્યોને તેમણે સૂરિપદથી વિભૂષતિ કર્યા. તેમનાં નામ આ પ્રમાણે છે: (૧) ધર્મ તિલકસૂરિ (૨) સમિતિલકસૂરિ (૩) મુનિશેખરસૂરિ (૪) મુનિચંદ્રસૂરિ (૫) અભયતિલકસૂરિ (૬) જયશેખરસૂરિ. - એકી સાથે છ શિષ્યને સૂરિપદ આપવાનો આ પ્રસંગ ખરેખર આલાદક છે. શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના વખતના અચલગચ્છીય આચાર્યોનાં કેટલાંક નામ પણ આ પ્રમાણે
ADS આ ગ્રી આ કાયાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #278

sesses selflessl-sloweddisodlessoclesslesed slowless sleeses
fastessesses/bbs/books. T3J
પ્રાપ્ત થાય છેઃ (૧) શ્રી અભયસિંહસૂરિ, (૨) શ્રી રંગરત્નસૂરિ, (૩) શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ, (૪) શ્રી ચંદ્રપ્રભસૂરિ, (૫) શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ, (૬) શ્રી સોમચંદ્રસૂરિ ઇત્યાદિ.
આટલા સમર્થ શિષ્યો અને આચાર્યો હોવા છતાં તેમના મુખ્ય પટ્ટધર શિષ્ય તરીકે મહાપ્રભાવક શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ બન્યા હતા. આ અંગે આપણે આગળ જોઈશું. રાસમાંથી એ પણ જાણવા મળે છે. કે, મહેદ્રપ્રભસૂરિ અનેક આચાર્યો-ઉપાધ્યાયાદિ પદ તથા ૫૦૦ સાધુસાધ્વીઓના વિશાળ પરિવારથી શુભતા હતા. તેમના સમયના અન્ય આચાર્યોની સંક્ષિપ્ત નોંધ :
આપણે આગળ જોઈ ગયા કે શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિએ સં. ૧૪૨૦ માં, આષાઢ સુદ ૫ ના અણહિલપુર પાટણમાં એકી સાથે છ શિષ્યોને સૂરિપદથી અલંકૃત કરેલા. એમાંથી શ્રી જયશેખરસૂરિ સિવાયના અન્ય આચાર્યો અંગે વિશેષ કશું પણ જાણી શકાતું નથી.
શ્રી મતિલકસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૪૪૬માં પાટણમાં ફેફલીયાવાડમાં શ્રીમાલી શ્રી વેરા શેઠે પોષધશાળા બંધાવી હતી, તેની આટલી જ ધ પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રી ધર્મતિલકસૂરિ, શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિ અને શ્રી અભયતિલકસૂરિ અંગે પણ વિશેષ જાણી શકાતું નથી. “ધમ્પિલચરિત્ર”ની પ્રશસ્તિમાં શ્રી જયશેખરસૂરિ નેધે છેઃ “તેપુ शिष्यः खलु मध्यमोऽहम् ।
' અર્થાત્ શ્રી જયશેખરસૂરિ પિતાને વચેટ શિષ્ય ગણે છે. શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના શ્રી મુનિશેખરસૂરિ, શ્રી જયશેખરસૂરિ અને શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ આ ત્રણે શિષ્ય હતા. એવી શક્યતા છે કે આ ત્રણ આચાર્યો સિવાયના અન્ય આચાર્યો શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય નહીં હોય, પણ શાખાચાર્યું કે ગુરુભાઈઓ હશે. પિતે ગચ્છનાયક હોઈ શાખાચાર્ય કે ગુરુભાઈઓને સૂરિપદ આપેલ હોય.
શ્રી મુનિશેખરસૂરિની સં. ૧૮૬૨ સુધીની વિદ્યમાનતા ધમ્મિલચરિત્રની પ્રશસ્તિ પરથી માની શકાય એમ છે. શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના સમુદાયમાં તેઓ માન્ય વડીલ હતા. એટલી જ નેંધ અહીં બસ થશે.
ઉપરોક્ત આચાર્યો તથા એ વખતના અન્ય આચાર્યો શ્રી ચંદ્રપ્રભસૂરિ, શ્રી સોમચંદ્રસૂરિ આદિ અંગે અન્વેષણ કરવું આવશ્યક છે. પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારો કે કૂટકર પત્રોમાંથી સંશોધન કરતાં આ અંગે વિશેષ અતિહાસિક માહિતી મળી રહે એ શક્ય છે. શ્રી અભયસિંહસૂરિ અને તેમની પૂર્વે થયેલા શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ તથા અનુગામી શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિ, શ્રી માણિકચકુંજરસૂરિ આદિ અંગે પણ અતિહાસિક વિગતે પ્રકાશમાં આવે તે અત્યંત જરૂરી છે.
મા શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #279

T૬૮
fastest-of-defessoslavelifeffects ofessofese seeds ofes/sooooooooooooodleshods
t
he storeholi
કવિચક-ચક્રવતી શ્રી જયશેખરસૂરિ : શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિજીના શિષ્ય શ્રી જયશેખરસૂરિને સંક્ષિપ્ત પરિચય આ પ્રમાણે છે :
શ્રી જયશેખરસૂરિ ગુજરાતી ભાષાના આદ્ય પદ્યકાર કવિ તરીકે વિરલ કીતિ પામ્યા છે. તેમના અજ્ઞાત શિષ્ય દ્વારા રચિત “શ્રી જયશેખરસૂરિ ફાગુ” પ્રાપ્ત થાય છે. પણ ઉચ્ચ પ્રતિભાસંપન્ન આ આચાર્યશ્રીનાં માતપિતા તથા જન્મસ્થળ, જન્મસંવત ઇત્યાદિની વિશેષ વિગત અદ્યાપિ પ્રાપ્ત થઈ શકી નથી, એ આશ્ચર્યપ્રદ છે. તેઓ ગુજરાતી ભાષાના આદ્ય પંક્તિના પદ્યકાર કવિ હોઈ ગુજરાતમાં જન્મ્યા હશે એ પ્રતીતિપ્રદ છે. તેઓ બધા ગુજરાતમાં વિચર્યા છે અને વિશેષ ગ્રંથરચના એ જ પ્રદેશમાં કરી છે. તેઓ સંવત ૧૪૧૦ પહેલાં લઘુ વયમાં દીક્ષિત થયેલા હતા. તેઓ ગચ્છનાયક ન હોઈ તેમના નામ અને તેમના સાહિત્યના નિદેશ સિવાય પટ્ટાવલીઓમાંથી પણ વિશેષ પરિચય પ્રાપ્ત થઈ શકતો નથી. તેમની વિદ્યમાનતા સં. ૧૪૯૩ સુધી મનાય છે. - શ્રી જયશેખરસૂરિ “કવિ ચકવતી,” “વાણીદત્તવર, “મહાકવિ ઈત્યાદિ બિરુદોથી અલંકૃત હતા. તેઓ વિ. સં. ૧૪૨૦, આષાઢ સુદ ૫ ના પાટણમાં સૂરિપદને પ્રાપ્ત થયા હતા. આ પ્રસંગે શ્રી ત્રાષભદેવ પ્રભુના જિનાલયમાં શ્રેષ્ઠી શ્રી વોરાએ અષ્ટાનિકા મહોત્સવ કરેલો હતો. તેમણે રચેલા અને લખેલા એક “વિનતિ સંગ્રહની પ્રાચીન હસ્તપ્રતની અંદરના ઉલ્લેખથી તેઓ ગણિપદથી અલંકૃત થયેલા જાણી શકાય છે. પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષાના સૃષ્ટા જૈનાચાર્યો તથા શ્રી જ્યશેખરસૂરિ અને “ત્રિભુવનદીપક પ્રબંધ ગ્રંથ :
કવિચકવતી શ્રી જયશેખરસૂરિએ રચેલા ગ્રંથનું અનેક વિદ્વાનોએ પરિશીલન કરેલું છે. પ્રાચીન ગુર્જર ભાષાના ઉત્તમ ઉદાહરણ રૂપ “શ્રી ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ ગુર્જર પદ્ય ગ્રંથ અંગે પણ ઘણા વિદ્વાનોએ અભિરુચિ દાખવી છે. એટલું જ નહીં, “ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ,” “પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર' ઇત્યાદિ ગુર્જર ભાષાના પદ્ય-ગદ્યબદ્ધ ગ્રંથો તથા ગુર્જર ભાષામાં રચાયેલી અન્ય અનેક કૃતિઓ જેમાં વિદ્વાને હવે એ અભિપ્રાય ઉપર આવ્યા છે કે પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષાના ઘડવૈયા જૈનાચાર્યો અને જૈનમુનિઓ જ છે.
શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત “ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ' અપર નામ “પરમહંસ પ્રબંધ’ ગ્રંથ માટે પં. લાલચંદ્ર, ડો. સાંડેસરા, મેહનલાલ દેસાઈ કેશવલાલ ધ્રુવ ઈત્યાદિ અનેક વિદ્વાનોએ સુંદર અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યા છે. ડૉ. સાંડેસરા જણાવે છે કે “ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ અને “પ્રબંધ ચિંતામણિ એ એક સુંદર કાવ્ય અને રૂપક છે. સાહિત્યમાં ઉચ્ચ સ્થાન લઈ શકે એવું સુશ્લિષ્ટ રૂપક તો શ્રી જયશેખરસૂરિનું જ પ્રથમ છે.
- ) છી શાન કહ્યાધગતિમા
I
2

Page #280

ૉકરૉ કર્યું કામ કર્યું હતું . હકીકર કૉટન પર ફેં
bhishek [e]
સત્યવાદી નામના મરાઠી દૈનિક ( તા. ૧૪-૧૨-૮૦)માં મરાઠીમાં અગ્રલેખ તરીકે પ.... સૂરિજન રચિત પરમહુસ કથા' (રસગ્રહણ ) નામક વિસ્તૃત લેખ પ્રગટ થયા છે. લેખના લેખક પ્રા. શ્રીધર આ પ્રમાણે ખાસ નોંધે છે:
प. सूरजन यांनी मराठीत ही कथा नव्यानेच लिहिली असे नाही. कारण सूरिजनांचे गुरु ब्रह्मजिनदास यांनी परमहंस रासची रचना केलीच होती. तत्पूर्वी जयशेखरसूरि यांनी प्रथमतः संस्कृतात व नंतर गुजराथीत परमहंस प्रबंध नावाचा ग्रंथ संवत् १४६२ मध्ये लिहिला. या वरून परमहंसाची कथा श्वेतांबर पंथीय जयशेखरसूरि पासून दिगंबरपंथीय बह्म जिनदासने घेतली व त्या कथेवरून प. सूरजनाने मराठी रचना केली. कारण भाषा - कल्पना व कथा बाबतीत तीन्ही प्रथात साम्य आहे ।
આ રીતે શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત ત્રિભુવન દીપક પ્રખંધ' ગ્રંથ પર દિગ ંબર વિદ્વાનોએ તથા અન્ય ગચ્છના મુનિવરોએ પણ સારો એવો રસ દાખવ્યેા છે. અને વિવિધ ભાષાઓમાં આ ગ્રંથના માધ્યમે નૂતન રચનાએ પણ કરી છે. શ્રી જયશેખરસૂરિએ પ્રથમ આ ગ્રંથ ‘પ્રબોધ ચિંતામણિ' નામે સંસ્કૃત ભાષામાં પણ રચેલ છે. શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત પ્રાચીન ગુર્જર સાહિત્ય અને વિનતિ
:
આપણા સદ્ભાગ્યે શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત અને તેઓ દ્વારા લિખિત એક હસ્તલિખિત પ્રત ચાણસ્માના ભંડારમાંથી મળી આવી છે. વિદ્વન્દ્વય પૂ. પં. શ્રી અભયસાગરજી વ મ. સા. ના સૌજન્યથી તે પ્રતની ફોટોકોપી પણ પ્રાપ્ત થયેલ છે. આ પ્રતને અંતે પ્રશસ્તિ આ પ્રમાણે છે :
सं. २०२५ वरसे स्वयं लखित जयशेखरसूरि माघ सुद ७ गुरुवासरे જો કે શરતચૂકથી સંવત લેખનમાં ભૂલ છે. સં. ૧૪૨૫ યા સં. ૧૫૦૨ હશે એમ અનુમાન કરી શકાય.
શ્રી જયશેખરસૂરિ॰ લિખિત ઉક્ત પ્રત અતિ મરેડ અને સ્વચ્છ અક્ષરોમાં લિપિબદ્ધ છે. પ્રશસ્તિના અક્ષરા જુદા તરી આવે છે. પ્રશસ્તિ લખનારને ખ્યાલ હશે કે, આ પ્રત જયશેખરસૂરિએ સ્વયં લિપિ કરેલ છે, માટે જ એ જાતના ઉલ્લેખ સંભવે.
ઉક્ત પ્રતમાં બાવન કૃતિઓ છે. આ કૃતિએ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ અને ગુર્જર ભાષામાં રચાયેલ છે. દરેક કૃતિનુ નામ આદિ અશ તથા શ્લાક આ પ્રમાણે છે શ્રી જયરોખરસૂરિ લિખિત અને રચિત કૃતિઓ : ૧. ઋષમદેવ ચઉપઈ (પ્રમાણ ગાથા ૯૭). પ્રારભ : પહિલઈ ભવિ ધન સારપ
૨. શ્રી નેમિનાથ ક્રીડા ચઉપઈ ( પ્રમાણુ ગાથા ૩૮). પ્રારંભ : સમુદ્રવિજય સિવાદેવી મારુ સ્વામિ. ૧. શ્રી જયશેખરસૂરિ લિખિત ઉક્ત પ્રત માટે જુએ, આ ગ્રંથમાં પ્રકાશિત ચિત્ર (ફોટો ).
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તમ સ્મૃતિગ્રંથ
Die

Page #281

Assi
stha
Missiol.dostosasteislstales
stobots. Add.
.
. s>t s&fess
o
d
૩. શ્રી ચઉવીસ જિનવર ચઉપઈ (પ્રમાણુ ગાથા ૨૫). પ્રારંભઃ નાભિ નરેસર નંદન નાહુ. ૪, ત્રાટકબંધન શ્રી નેમિનાથ સ્તુતિ (પ્રમાણ ગાથા ૨૦ ). પ્રારંભઃ ઋતુરાઉ પુહતી પુડવિતલે. ૫. ૭૨ જિનેન્દ્ર સ્તુતિ. પ્રારંભઃ રિસહુ-નાભિ મરુદેવી-તણું રુહુ. ૬. અષ્ટાપદ સ્તુતિ (ગાથા ૧૮ ). પ્રારંભઃ સિરિ રિસરુ નાભિરાય મરુદેવી સંતઉ.
(અહીં શુભ ભવતુ ક૯યાણુમસ્તુ લખેલ છે.) ૭. પંચાસરા વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૧૨). પ્રારંભઃ સરવ પાસુ પંચાસરાધીશ પેખઉં હુઉ. ૮. વાયડ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૧૧).
પ્રારંભઃ પામિય ઘણુ અણરાઉ વાઈડિ વાંદઉ વીસમઉ મુણિજી વય જિણરાઉ. ૯. ખેસરેડી શ્રી આદિનાથસ્તુતિ (પ્રમાણ ગાથા ૯). પ્રારંભઃ ભિલીલિમભેલહર નવર પામી. ૧૦. વીતરાગ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૯. પ્રારંભ : તે ઈ મનિ સમાધિલડી જઈ નાથ નામ રસના
વિલહી જઈ ..... ૧૧. અબ્દાલ વિનતી ( ગાથા ૯). પ્રારંભઃ ઈય આબુય ડુંગરિ જાઈસિં3;
રિસહ નેમિતણું ગુણ ગાઈસિકં. ૧૨. વીસ વિહરમાન વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૨૦). પ્રારંભઃ જયચણિયસુખ જયકાપરુફખ. ૧૩. શત્રુંજય વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૫). પ્રારંભ : પુણ્યયોગી વિમલાચલુ પામી. ૧૪. પાર્શ્વનાથ વિનંતી. પ્રારંભ : બલઈ જિ બલવંતુ દેવું. ૧૫. મહાવીર વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૭). પ્રારંભ : નંગરુ તાં વઢવણ વિશેષિયઈ. ૧૬. નેમિનાથ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૫). પ્રારંભ : ભલી ભાવના ભેટીવા નેમિ પાયા. ૧૭. શાંતિનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૯). પ્રારંભ : - પામી છઈ બધિ ભમી ભમી જઈ શ્રી શાંતિનામિઈ જિન તજે નમી જઈ ૧૮. જીરાપલીય પાર્શ્વનાથ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૭).
પ્રારંભ : જગન્નાથુ જીરાઉલઉં, હું જુહારઉં; પ્રભે પાસ પૂજી સેવ કાજ સારઉં. ૧૯. શંભણું વિનતી (પ્રાણુ ગાથા ૮.
પ્રારંભ : થંભણુપુરિ સિરિ પાસ જિણ દે; આસફેણ કુલક મલ દિણિ દે. ૨૦. સ્તંભનક વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૧૧). પ્રારંભઃ જ પરમેસરુ પૂઉિ વાસવે. ૨૧. મથુરાવતાર વિનતી (પ્રમ ણ ગાથા ૧૬ ). પ્રારંભ : મહુર કયઅવયારુ સારુ સિરિ પાસજિરુ. ૨૨. મુનિસુવ્રત સ્વામિ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૭). પ્રારંભ : નગર જંબૂ તાં જગિ જાવિ ઈ. ૨૩. આદિનાથ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૮ ). પ્રારંભ કુલિ ભલ ઈ અવતાર લહી નવ લખઈ. ૨૪ આદિનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૯). પ્રારંભઃ યુગદીશુ જનઈ ગ બઈડ૬. ૨૫. તારણગિરિ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૧૧).
29) રી શ્રી આર્ય કયા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #282

છે..ઈ......
............... . lઈ.ઈ.ઈslsoldીds
stools.slidessesses-desaffoddessess
પ્રારંભ : મનિ મને રથ એઉ સદા વસઈ સભાડુ હિચઈ રિંતુ ઉલસઈ;
કિમઈ તારણિ ડુંગરિ જાઈ, અજિતદેવ પગે સિર લાઈ ૨૬. થાંભણું શ્રી પાર્શ્વનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૧૩). પ્રારંભ : સખે! થાંભણુઈ પાસસામી નમી જઈ;
સુખઇ સિદ્ધિ સીમંતિની સેઉ રમજજઈ ૨૭. આદિનાથ વિનતી વીણું (પ્રમાણ ગ.થા ૯). પ્રારંભ : વડઈ વેગિ વીણભણી ભધ ચાલઈ;
યુગાદીશું દેખી કરી પાપ વાલઈ. ૨૮. અરિ નેમિનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૯).
પ્રારંભ : અરિટ્ટનેમિ પ્રભુ પણુભિંતરિ ભવિયલું પૂજઉ ભાવિ નિરંતરિ. ૨૯. શ્રી નેમિનાથ પહલ (ગાથા ૧૪. રાગઃ ગૂજરી ધઉલ)
દ્વારિકા ઘર ઘરિ મંગલ ચારુ, સમુદ્રવિજય નરવરતણું એ. ૩૦. સકલ પાર્શ્વનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૭, પ્રાકૃત) પ્રારંભ : પાસ જિણંદ વંદિયા, તસ્મય જપેમિ જમણુમિ,
સેય જેહ પૂર્વ સરપવ સિરામિ સુરવઈ અંતે : કૃતિશ્રી પાર્શ્વનાથ સત્ર | ૩૧. સર્વજિન કલશ (પ્રમાણુ ગાથા ૫, પ્રાકૃત)
પ્રારંભ : ભવિયણ કપાહિણય વ ચિંતામણિ કામધેણુસારિ. ૩૨. શ્રી સંભવનાથ વિનતી (પ્રમાણ ગાથા ૭)
પ્રારંભ : બુદ્ધિ અમારી હાંઈ ધરજઈ જઉં તીર્થ કર સમરી જઈ. ૩૩. શત્રુંજય મંડન શ્રી યુગાદિદેવ સ્તુતિ (પ્રમાણ શ્લોક ૧૬, વસ્તુબંધનાલંકૃતા. જૂની ગુજરાતી) પ્રારંભ : વિમલગિરિવર સિહર અવયંસ, વર કેવલિસિરિ કલિય;
મલિયલ–વસ્મહપરિક્રમા કમલાયર, ૩૪. શ્રી ગિરનારથ નેમિજિન સ્તુતિ ( પ્રમાણ ગાથા ૧૬). [ વસ્તુબંધન. પ્રાકૃત જૂની ગુજરાતી]
પ્રારંભ : લછિકુલહરુ ૨ સારા સાહઝુ સંખકિ8 સામલ ઉર્જત ગિરિરાય મંડણ. ૩૫. શ્રી જીરાપલી પાર્શ્વનાથ રસ્તુતિ ( પ્રમાણ ગાથા ૧૬ ) [ વસ્તુબંધન. પ્રાકૃત, જૂની ગુજરાતી ]
પ્રારંભ : દેવુ દરિસણિ દરિસણિ સલસુહ. ૩૬. ગચ્છનાયક સ્તુતિ (પ્રમાણ ગાથા ૧૬). [લઘુ પદાવલિરૂપ-પ્રત્યેક ગચ્છનાયક માટે એક ક]
પ્રારંભ : નનિય જિણવર રંગ ચઉવીસ અનુસરઈ. ૩૭. નેમિફાગુ ( પ્રમાણ ગાથા પ૮). પ્રારંભ : જિણિ જગિ જિત ઉ સમરસિ અમરશિરોમણિ કામુ,
વિલસિય સિદ્ધિ સયંવર સંવગુણ અભિરામુ.
મ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ 2DEE

Page #283

[9] pppppp
૩૮. નેમિનાથ ફાગુ (પ્રમાણુ ગાથા ૩૪),
પ્રારભ : પર્ણમય શિવગામિય સામિય સવિ અરિહંત, ૩૮. ચોર્યાસી લાખ પરિભ્રમણ આદિ નિગેાદ અન ંત ( ગાથા છ 9). ૪૦, ગિરનાર યા તેમનાથ ચૈત્ર પ્રવાહી-ધવલસ્તુતિ (ગાથા ૨૨ ), પ્રારંભ : તે જલસરુવર તલહરીએ મરકડું કેક' અમીય' ૪૧. શ્રી સેાપારામંડળુ શ્રી આદિનાથ (માસ, ગાથા ૯ )
પ્રારંભ : નયર સાપારએ જાય એ જાયય નરવર નાભિ મલ્હારુ, ૪૨, ૫ ચતી કર સ્તુતિ (પ્રમાણુ ગાથા ૧૧ ).
પ્રારંભ : તું એક કલ્પદ્રુમ આદિનાથ તઈ” એકલઈ.
ppppppeared Peso she see
૪૩. મલ્લિનાથ વિનતી (પ્રમાણુ ગાથા ૮ ),
અચિયઈ.
પ્રાર’ભ : મલ્લિનાથુ મનિ દઉ સચિયઇ, મલ્લિકા કુસુમાલ અં ૪૪. શ્રી પાર્શ્વનાથ લેાકા. પ્રારંભ : જિરાઉલ્લિ ગ્રામકૃતાધિકસ્ત શ્રી પાર્શ્વનાથ' જનપૂજિતાશ ૪૫. શ્રીના ભ ભૂપસ્ય કુલાવત ́સ (જયરોખરસૂરિકૃતાઃ શ્લેાક!: )
૪૬. શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ વિનતી (પ્રમાણ ૨૧ ગાથા). પ્રારંભ : સયલ સુર અસર નરનાહ વહૃદય.
૪૭. શાંતિનાથ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૯ ). પ્રારંભ : તિહુઁયમવ છિંય દાયણ,
૪૮. ઋષભદેવ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૭).
પ્રારંભ : સિરિ યુગાદિ જિષ્ણુસર ોયઇ સકલ ધન્યતણુઇ ધુરિ.
૪૯. જીરાઉલ પાનાથ વિનતી ( પ્રમાણુ ગાથા ૧૧).
પ્રારંભ : જીરાઉલ્લી અવતારુ તારુ ચિરૐ ગુણગણુ−નિલ ૩.
૫૦. શાંતિનાથ વિનતી. પ્રારંભ : સાલસમુ જિષ્ણુરા, સંતિક સિરિ સતિ જિષ્ણુ,
૫૧. પાર્શ્વનાથ સ્તુતિ (પ્રમાણુ ગાથા ૧૨). અંતે ઃ ઇતિ ૫' જયશેખરણિધૃતા ચારૂપ પાર્શ્વ સ્તુતિ પર, સ્તંભક મંડન પાĆનાથ દેવસ્તુતિ (પ્રમાણુ લેક ૯ `• [ સંસ્કૃત ]
અ ંતે : સ. ૧૦૨૫ વરસે સ્વયં લખિત જયશેખરસૂરિ માધ સુદ્ર ૭ ગુરુવાસરે. શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત સાહિત્ય અને ઉપદેશ ચિંતામણિ ’ ગ્રંથ :
તેમણે સ. ૧૪૩૬ માં પાટણ નગરમાં રહી શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ’ નામના પ્રાકૃત પહગ્રંથની રચના કરી. આ ગ્રંથમાં ચાર વિભાગે પાડવામાં આવ્યા છે : (૧) જૈન ધર્મ પ્રશ ંસા, (૨) માનવભવાદિ દુર્લભ ધમ સામગ્રી, (૩) દેશવરતિ, (૪) સર્વાંવિતિ. આ મૂળ ગ્રંથ ખરેખર સૌએ કઠસ્થ કરવા જેવે છે. આ ગ્રંથમાં જિનાગમે!ને સાર ઠાંસી ઠાંસીને ભરી દેવામાં આવ્યે છે. મૂળ ગ્રંથને સારી રીતે સમજી શકાય તે માટે તેઓએ બાર હજાર Àાક પ્રમાણ સ્વાપન્ન ટીકા ’ની પણ રચના કરી છે. આ ગ્રંથ દ્વારા તેઓની વિદ્વત્તા, અચારનિષ્ઠા, શાસનપ્રેમ અને ઊંડું ચિંનન ઇત્યાદિ જાણી શકાય છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #284

gasadapava adh... | નકકર પાવર ટચ કરcacca aaa bla [૭૩
આ ગ્રંથ આજે ઘણાં સાધુ-સાધ્વીજીએ ચાતુર્માસ દરમ્યાન વ્યાખ્યાનમાં વાંચે છે. શાસન અને ગચ્છના કારણે તેઓએ ખરેખર એક અદ્ભુત ગ્રંથરત્નની ભેટ ધરી છે. શાસ્ત્રીય સત્યને રજૂ કરવા માટે ‘ઉપદેશ ચિંતામણિ ’એ પ્રમાણગ્રંથ ગણાય છે. એ માટે પ્રાચીન ઉલ્લેખા પણ પ્રાપ્ત થાય છે :
ઉપદેશ ચિંતામણી કીએ ભાર સસ પ્રમાણ, છાજઈ આગમ ઉપમા એ અહણીય જાણ.
(“ શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ ' મહાગ્રંથ મૂળ ટીકા અને ગુજરાતી અનુવાદ સાથે અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. સ્વ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરાથી ચાર પૅવભાગમાં ચાર પ્રતા રૂપે પ્રકાશિત થયેલ છે.)
જયશેખરસૂરિની અન્ય કૃત્તિએન્યથા :
ઉપદેશ ચિંતામણિ ગ્રંથ ઉપરાંત શ્રી જયશેખરસૂરિએ પ્રબાધચિતામણિ, ત્રિભુવનદીપક પ્રખ’ધ, જૈન કુમારસભવ મહાકાવ્ય, ધમ્મિલ ચરિત્ર, સકલ સુખ નામક બૃહદ્ જિનશાંતિ સ્તવ, બૃહદતિચાર, ક્રિયાગુપ્ત સ્તાત્ર, શ્રી જીરાવલા સ્તૂત્ર, શ્રી જબ્રૂસ્વામી ફાણુ અને શ્રી નેમનાથ ફાગુ, કલ્પસૂત્ર સુખાવમેધ વિવરણ, ન્યાયમ′જરી, ધસસ્વાધિકાર પ્રકરણ, આત્માએાધકુલક, દ્વાત્રિ'શિકાત્રયી, અનેક વિનતિઓ, પ્રવાડીએ અને સ્તોત્ર ઇત્યાદિ રચ્યાં છે. તેમનું સાહિત્ય માટે ભાગે પ્રસિદ્ધ અને લેકભાગ્ય રહ્યું છે. તેમણે રચેલ ‘અતિચાર’ અને ‘બહુઅજિતશાંતિસ્તવ' આજે પણ અચલગચ્છના પાક્ષિક પ્રતિક્રમણમાં ખેલાય છે. અન્ય કવિઓએ પણ પેાતાની કૃતિઓમાં શ્રી જયશેખરસૂરિના ગ્રંથાના આધાર લીધેા છે.
યોગી અને ધ્યાની શ્રી જયશેખરસૂરિ :
તેમના શિષ્ય ધર્મ શેખરસૂરિએ જૈન કુમારસંભવ મહાકાવ્ય”ની ટીકામાં પોતાના ગુરુ શ્રી જયશેખરસૂરિને અષ્ટાંગયાગી અને ધ્યાની વર્ણવ્યા છે. આ ઉપરથી શ્રી જયશેખરસૂરિના આધ્યાત્મિક જીવનને પરિચય મળી રહે છે. શ્રી મેરુતુ ગસૂરિ કરતાં તે સૂરિ–દીક્ષા પર્યાયમાં મોટા હતા, છતાં તેએ ગચ્છનાયક ન અન્યા, એ એમની વિશેષ પદ્મ પ્રત્યેની અનાસક્તિ હશે.
શ્રી જયશેખરસૂરિ દ્વારા લિખિત પ્રત :
શ્રી જયશેખરસૂરિએ રચેલ પ૧ જેટલી વનિ એ, સ્તોત્રા, અને લઘુ પટ્ટાવલી આદિની તેમના હાથે જ લખાયેલ એક વિરલ હસ્તલિખિ પ્રત પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રતમાં ‘જયશેખરગણિ કૃત' એવા ઉલ્લેખથી જાણી શકાય છે કે તેએ પ્રથમ ‘ગણિ’ પદથી પણ અલંકૃત થયા હતા. આ પ્રત સુંદર મરે।ડદાર અક્ષરેથી અંકિત છે. એ દ્વારા
શ્રી આર્ય કલ્યાણમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #285

[9]
has doshasabha
તેમની સુદર લેખન પદ્ધતિને પણ ખ્યાલ આવે છે. આવુ' સાહિત્ય શીઘ્ર પ્રકાશિત થવુ' આવશ્યક છે.
destestestestade desta sta sta dosta stasta de stasta destacadastastestastaste
પ્રભાવક વા. મેરુચંદ્ર ગણિ તથા મંત્રી વાવ અને તેની કૃતિ :
શ્રી જયશેખરસૂરિ મહાકવિ શ્રી માણિકથસુંદરસૂરિના પણ વિદ્યાગુરુ હતા. શ્રી જયશેખરસૂરિના શિષ્યેામાં શ્રી ધ શેખરસૂરિ અને વાચનાચાર્ય શ્રી મેરુચંદ્ર ગણિ આદિનાં નામેા પ્રાપ્ત થાય છે. વાચનાચાર્ય શ્રી મેરુચંદ્ર ગણ તે ખૂબ જ પ્રભાવક હતા. શ્રી મેરુચંદ્ર ગણિએ યવનપતિએ કેદ કરેલા અનેક યતિઓને મુક્તિ અપાવી હતી. વાચક શ્રી મેરુચ દ્ર ગણિની સૂચનાથી તેમના ભક્ત વિરાટ નગરીના વિદ્વાન મંત્રી વાડવે (પચાયણે) સત્તર ગ્રંથા પર અવસૂરિ રચી હતી. તેમાંથી વૃત્તરત્નાકરાવરૢરિત પ્રાપ્ત થાય છે. આ અવરની પ્રસ્તિમાંથી ઉપરોક્ત ઉલ્લેખા પ્રાપ્ત થાય છે. ઉક્ત અચલગચ્છીય વાડવ મ`ત્રીશ્વરે રઘુવંશ, કુમારસંભવ ઇત્યાદિ મહાકાળ્યે, ચાગપ્રકાશ, વીતરાગસ્તત્ર, વિદગ્ધમુખમ’ડન તથા અનેક સ્ટેત્રો પર અવરિએ રચી હતી.
ઉક્ત મંત્રીશ્વર પંચાયણે એક જિનબિબ સ. ૧૫૦૯, વૈશાખ સુદ ૧૩, શુક્રવારના રાજ ભરાવેલુ..
કવિચક્રવતી શ્રી જયશેખરસૂરિ પ્રખર સાહિત્યસક, મહાકવિ અને તે ઉપરાંત ઉગ્ર વિદ્વારી પણ હતા. સિંધ, માળા, ગુજરાત, મરુદેશ, સેારડ ઇત્યાદિ પ્રદેશેામાં તેએ વિચર્યાં હતા અને ધર્મોપદેશ આપ્યા હતા.
શાસન પ્રભાવક શ્રી જયશેખરસૂરિ :
અચલગચ્છીય મંત્રી વાડવ રચિત ‘વ્રતરત્નાકરાવરૢરિ' ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં શ્રી જય શેખરસૂરિને ‘અનેક નૃપતિએ દ્વારા પૂજાયાં છે ચરણ કમલ જેમનાં’ એવા વિશેષણેાથી નવાજેલ છે. તે પરથી અનુમાન કરી શકાય છે કે તેઓ અનેક રાજાઓના પરિચયમાં આવ્યા હશે. પ્રાચીન વહીએ પરથી જાણવા મળે છે કે શ્રી જયશેખરસૂરિએ ક્ષત્રિયા-જૈનેતાને પ્રતિબાધી જૈનધમી કર્યાં હતા.૨૮ જૈન ગેાત્ર સ‘ગ્રહ’માં નોંધ છે કે એશવંશીય સહુગણા ગાંધી ગાત્રના શ્રેષ્ઠિ શ્રી ગેવિદ શ્રી જયશેખરસૂરિના પરમ ભક્ત હતા. સૂરિજીની પ્રેરણાથી રતનપુરમાં ૭૨ દેવકુલિકાઓથી શે।ભિત શ્રી આદીશ્વર પ્રભુનું ભવ્ય અને વિશાળ જિનાલય શ્રી ગોવિંદ શેઠે બંધાવી શ્રી જયશેખરસૂરિના હાથે તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. ગેવિદ શેઠે શ્રી શત્રુંજય મહાતીના સંઘ કાઢી સંઘપતિ મનવાના લહાવા લઇ તીર્થ પર ધ્વજારે પણ ૧. વિશેષ માટે જુએ, શ્રો આ કલ્યાણુ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ.
૨. જુએ, આ સ્મૃતિ ગ્રંથના તૃતીય ખંડનેા હિંદી વિભાગ, પૃષ્ઠ′ ૭પ.

શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #286

asbestodesoladado desobedadestedededelidades
de sodelo destedestestostestestosteste destadestundestados
desdedodestos deste destestede
ou
કર્યું હતું. સાકરની પરળ બાંધી, માળ પહેરી સંઘવી પદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. સંઘને જમાડી માણસ દીઠ એક એક રૂપિયાની પ્રભાવના કરી હતી. પછી ઘેર આવી દેશતેડું કરી સર્વેને પકવાન જમાડી ઘર દીઠ એક સાડી, એક થાળી, એક રૂપિયો અને એક શેરના મોતીચુરના લાડુ નાખી સમગ્ર શહેરમાં લહાણી કરી હતી. શ્રી યશેખરસૂરિના ઉપદેશથી બીજા પણ અનેક શ્રેષ્ઠ કાર્યો કયાં હશે. શાખાચાર્ય શ્રી અભયસિંહસૂરિ :
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના વખતમાં શાખાચાર્ય શ્રી અભયસિંહસૂરિ પ્રભાવક આચાર્ય થઈ ગયા. અચલગચ્છના શાખાચાર્યોની એક પટ્ટપરંપરા આ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે ? (૧) જિનચંદ્રસૂરિ, (૨) પદ્મદેવસૂરિ, (૩) સુમતિસિંહસૂરિ, (૪) અભયદેવસૂરિ, (૫) અભયસિંહસૂરિ, (૬) ગુણસમુદ્રસૂરિ, (૭) મણિજ્યસૂરિકુંજર, (૮) ગુણરાજસૂરિ, (૯) વિજયસિંહસૂરિ, (૧૦) પુણ્યપ્રભસૂરિ, (૧૧) જિનહર્ષસૂરિ, (૧૨) ઉપ૦ શ્રી ગુણહર્ષ ગણિ. ઉક્ત અભયસિંહસૂરિ અભયદેવસૂરિના શિષ્ય હતા. શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથ તીર્થની પ્રેરણાનું ઉદ્ગમ સ્થાન શ્રી અભયસિંહસૂરિ હતા.
કવિવર કાન્હ રચિત શ્રી ગચ્છનાયક ગુદરાસ’માં શ્રી અભયસિંહસૂરિનો આ પ્રમાણે સામાન્ય પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે ?
સિરિમાલી વિજ્યપાલ સૂઉમાં ભેજત કુલિ અવઈનુ;
શ્રી અભયસિંહસૂરિ જે નમઉ, તે નર નારિય ધન્ન. શ્રી અભયસિંહસૂરિ શ્રીમાલીવાશીય ભેજત ગોત્રીય શ્રેષ્ઠિ શ્રી વિજયપાલના સુપુત્ર હતા. શ્રી અભયસિંહસૂરિના પટ્ટધર શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિ અને શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિ અંગે પાછળ ઉલ્લેખ કરીશું. શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ તીર્થને ઇતિહાસ:
શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથનું એતિહાસિક ચઢાળિયું તથા બીજા અનેક ઐતિહાસિક પ્રમાણેથી જાણી શકાય છે કે વિધિપક્ષગચ્છાધિરાજ શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના નિર્દેશથી મીઠડીઆ ગેત્રના મેઘા શાહે સં. ૧૪૩૨, ફા. સુ. ૨ ભગુવારે શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથનું ભવ્ય બિંબ ભરાવેલ. ઘણું ધન ખરચીને પાટણમાં મહોત્સવ પૂક જિનમંદિરમાં ઉક્ત પ્રતિમાજીને મૂળનાયક તરીકે પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવેલ. પણ તે વખતે મુસલમાનોનાં ઝનૂની આક્રમણ થતાં તે પ્રતિમાજીને સં. ૧૪૪૫ માં જમીનમાં ભંડારી દેવામાં આવેલાં. સં. ૧૪૬પ માં હુસેનખાન સરદારે પાટણ સર કર્યું. તેના ઘોડેસરમાં ખીલ ખેડવા જતાં આ પ્રતિમાજી પ્રગટ થયાં. દર્શનથી હુસેનખાન પ્રભાવિત થયે. તેની બીબી (પત્ની) જૈન કન્યા હતી
શ્રી આર્ય કયાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ 2DE

Page #287

•stoddesses.stadosh.
dossiestassessfeese seed shops shows spooses such as soooo
તે ભાવથી પ્રતિમાને પૂજવા લાગી. આ રીતે સં. ૧૪૭૦ સુધી આ પ્રતિમાજી હુસેનખાનને ત્યાં પૂજતાં રહ્યાં. સ્વપ્નસંકેત મુજબ મેઘા શાહે સવાસે દ્રમ્મ આપીને તે પ્રતિમાજી મેળવી લીધાં. આ વખતે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ પણ પાટણમાં બિરાજમાન હતા. મેઘા શાહે ઉક્ત સૂરિજીને સર્વ વૃત્તાંત કહીને તે પ્રતિમાજીનાં દર્શન કરાવ્યાં. પ્રતિમાજીનાં દર્શનથી હર્ષિત થયેલા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ કહ્યું કે આ શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં પ્રભાવક અને દિવ્ય પ્રતિમાજી છે તેમને તમારા મૂળ વતન પારકર (સિંધ)માં લઈ જાઓ. ત્યાં ભવ્ય જિનાલય બંધાવી તેમાં આ પ્રતિમાને મૂળનાયક પદે સ્થાપવાં એ ગોડી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું મહાન તીર્થ થશે. આ રીતે સં. ૧૪૭૦ માં શ્રી મેરૂતુંગસૂરિની પ્રેરણાથી મેઘા શાહ આ દિવ્ય પ્રતિમાજી પોતાના વતન નગર પારકરમાં લાવ્યા. પ્રતિમાજીના પ્રભાવથી રસ્તામાં અનેક ચમત્કાર થયા. રસ્તામાં પિઠોને કોઈ ગણી શક્યું નહીં અર્થાત્ કયાં યે કર ભરવો ન પડયો. શ્રેષ્ઠી મેઘા શાહ અને કાજલ
વતનમાં પહોંચતાં જ મેઘા શાહ પાસે શ્રેષ્ઠી કાજલ શાહે હિસાબ માગ્યું. ત્યારે મેઘા શાહે પ્રતિમાજીના સવા દ્રમ્પ પતના ખાતે લખવા કહ્યું. પણ પ્રતિમાજીને જોતાં જ તે પ્રતિમા પોતાને આપી દેવા કાજલ શેઠે માગણી કરી. મેઘા શાહે તે પ્રતિમાજી આપવા ના પાડી. આટલી જ વાત પરથી તેઓ વચ્ચે કલહનાં બીજ રોપાયાં. મેઘા શાહે તે પ્રતિમાજી પ તને ઘેર પધરાવ્યાં. તે દિવ્ય પ્રતિમાજીના દર્શનાથે અનેક સંઘે અને ભાવુકે આવવા માંડયા આથી કાજલનું હૃદય ઈર્ષ્યાથી વધુ કલુષિત બન્યું. મેઘા શાહની કીતિને તેઓ સહી શકયા નહીં. આમ કરતાં બાર વરસ વીતી ગયાં. મેઘા શાહને મહિયા અને મહેરા નામના બે પુત્ર હતા. ગોડીપુરની સ્થાપના
એકદા મેઘા શાહ પિતાને આવેલા સ્વપ્નાનુસાર વહેલી સવારે એક વહેલમાં પ્રતિમાજીને પધરાવી, વહેલને બે વાછરડ તરી આગળ ચાલવા લાગ્યા. આગળ ચાલતાં વMાનુસાર જ્યાં ગહુલીનું ચિહ્યું હતું, ત્યાં વહેલ અટકાવી. ખેદકામ કરતાં ત્યાંથી વિપુલ નિધાન નીકળ્યું. તેમણે એ જ સ્થાને જિનાલયને પાયે નાખે ને ત્યાં ગોડીપુર ગામ વસાવ્યું. સિરોહીના ઉસ્તાદ શિલ્પીએ જિનાલયનું કામ ભાવથી સ્વીકારી લીધું. મેઘા શાહની કીર્તિ ચારે બાજુ પ્રસરવા લાગી. આથી કાજલ શાહ વધુ ઈર્ષાળુ બને. મેઘા શાહનું મૃત્યુ :
મેવા શાહની કીર્તિ સાંભળી તે જમીનના માલિક ઠાકુર ઉદયપાલ તથા ખેતશી લુણત મંત્રીએ મેઘા શાહને ખૂબ જ ઉત્સાહ આપે. ૧૪૮૨ માં જિનાલયનું લગભગ
કરી સી આર્ય કાયાહાંગલિપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #288

aaaa%aadavas
ach = cacas sasahibo.
#bhobs [99] કામ પૂર્ણ થવા આવ્યું હતુ, પણ કુદરતની અકળ કળાને કણ જાણી શકયું છે ? કાજલના કપટથી વિ. સ’. ૧૪૯૪ માં મેઘા શાહ મૃત્યુ પામ્યા. કાજલે પેાતાની પુત્રીના લગ્ન પ્રસંગે મેઘા શાહને ખેલાવેલ, ત્યાં દૂધમાં ઝેર આપી, તેને મૃત્યુને શરણ કર્યાં. કાજલની બહેન મરઘા એ મેઘા શાહની પત્ની હતી. પેાતના પતિના મૃત્યુથી મરઘાને ખૂબ આઘાત લાગ્યા. ઘેાડા દિવસ પછી આ વાત શમી ગઈ
શ્રી ગાડીજી તીર્થની પ્રતિષ્ઠા :
કાજલે પેાતાના ભાણેજ મેઘા શાહના બન્ને પુત્ર મહિયા અને મહેરા સાથે મળી જિનાલયનું બાકીનું કામ પૂર્ણ કરાવ્યું. કાજલે પાતે જિનાલયને આગળના ભવ્ય રંગમંડપ કરાવી આપ્યા. સંધ (મહાજન) તરફથી જિનાલયને ફરતી ચાવીશ દેવકુલિકાઓનુ નિર્માણ થયું. કહેવાય છે કે, શિખર પર ધ્વારહણ કરતી વખતે કાજલ અને મેઘા શાહના પુત્ર મહેરા વચ્ચે વિવાદ થયેલા. અંતે મહાજનની સલાહ મુજબ કાજલે મૂળનાયક ખિ'અને ગાદીનશીન કર્યાં અને મહેરાએ ધ્વજારેહુણુ કર્યું. ત્યાર બાદ ગાડીજી પાર્શ્વનાથ તી ને મહિમા ખૂબ જ વિસ્તર્યાં. ગુજરાત, મારવાડ ઇત્યાદિથી અનેક છરી પાળતા સ'ઘે આ તીર્થની યાત્રાએ આવવા લાગ્યા. કાજલ શાહે પેાતાની ભૂલોને પશ્ચાત્તાપ કર્યાં અને પેાતાનું મન ધર્મમાં જોયુ. કાજલ શેઠે શત્રુંજય અને ગિરનાર તીના છરી પાળતા સઘ કાઢયો. ધ`માગે પુષ્કળ ધન ખચી જીવન સફલ બનાવ્યું.
એક વખત સિધ પારકરમાં જૈનેની જાહેાજલાલી હતી. પણ સત્તરમી શતાબ્દીમાં આ પ્રદેશ દુશ્મનાનું નિશાન બન્યા હતા. આ (ગાડીજી તી) પારકરથી દક્ષિણમાં ભૂજ ૫૦ ગાઉ દૂર હતું, તેમાં ૪૦ ગાઉની હદ તા પારકરની હતી. શ્રી ગાડી પાર્શ્વનાથજીનાં પ્રતિમાજી કયાં છે?
સ’. ૧૪૩૨, ફા. સુ. ૨ ના ઉક્ત શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ અને શ્રી અભયસિંહસૂરિ આચાર્યાદિના નામથી અંકિત લેખવાળાં એ શ્રી ગાડી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં પ્રતિમાજી બનાસકાંઠાના વાવ ગામમાં હતાં યા છે. શ્રી વિજયભદ્રસૂરિ જન્મ શતાબ્દી ગ્રંથમાં છપાયેલા વાવના પ્રતિષ્ઠાલેખામાં આ લેખ નોંધાયેલેા છે. વાવ અને સિધના એક જૈન ભાઈ સાથે સપર્ક સાધતાં
આ અંગે એવુ' અનુમાન થાય છે કે આ લેખવાળાં પ્રતિમાજી વીરાવાવ, વાવ યા પાલીતાણામાં છે.૧ આ સંબધે સ`શેાધકે એ વ્યવસ્થિત તપાસ કરવી ઘટે. શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથનાં મૂળ પ્રતિમાજી જે નગરપારકરના ગાડીપુરમાં બિરાજિત કરાયાં હતાં, તે હાલ તેા અપ્રગટ મનાય છે. હવે તે! આ નગર પારકર કે ગાડીજી જૈન તીર્થ પણ ભારતના નકશામાંથી નીકળી ગયું છે, અને તે હાલ પાકિસ્તાનમાં છે. ઈ. સ. ૧૯૭૧ માં ભારત
૧
આ લેખ માટે જુએ, આ ગ્રંથના દ્વિતીય ખંમાં પૃષ્ઠ ૪૨૦ પરના પ્રતિષ્ઠા લેખ.’
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #289

[૭૪] . cbsessess.bbs.bbc.testsebsbxbs.bestpreschoose chheeeeeeeboo ks પાકિસ્તાનનું યુદ્ધ થતાં ભારતના જવાને નગર પારકર પ્રદેશને જીતી લીધેલે, પરંતુ સમાધાન થતાં પુનઃ એ પ્રદેશ પાકિસ્તાન હસ્તક ગયા છે. શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથનું ચઢાળિયું અચલગચ્છના શ્રાવકશ્રાવિકાઓ દર દશમ તિથિનાં સ્તવનોને સ્થાને પ્રતિક્રમણમાં બેલે છે. આ ગચ્છમાં શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથને મહિમા ખૂબ જ વર્ણવાયે છે.
આપણે જોયું કે મહેંદ્રપ્રભસૂરિના નિર્દેશથી અને શાખાચાર્ય શ્રી અભયસિંહસૂરિની પ્રેરણાથી શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથના બિંબની પ્રતિષ્ઠા થઈ અને શ્રી મેરુતુંગસૂરિની પ્રેરણાથી આ તીર્થની સ્થાપના થઈ. અપ્રગટ શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથ ભગવાનનાં પ્રતિમાજી શીવ્ર પ્રગટ થઈ અનેકેના તારક બને !
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના સમુદાયના શ્રી રંગરત્નસૂરિના ઉપદેશથી પાટણવાસી શ્રેષ્ઠી દેવશીએ શ્રી શત્રુંજય તીર્થને છરી પાળતો સંઘ કાઢેલ હતે. પ્રભાવક શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિ :
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ સં. ૧૪૦૯ માં નાણી ગામમાં ચાતુર્માસ બિરાજમાન હતા. એ વર્ષે વરસાદની ઋતુ હોવા છતાં વરસાદ પડ્યો નહીં. તેઓશ્રીએ ધ્યાનબળથી જાણ્યું કે ચાલીસ દિવસનું વિન છે. તેઓ ધ્યાનમાં સ્થિર થયા. ધ્યાનના પ્રભાવથી સારી વૃષ્ટિ થઈ અને સુકાળ થયો તેમ જ લેકે સુખી થયા. એ જ ચાતુર્માસમાં આસો વદ ૮ ના તેઓશ્રી ધ્યાનમાં સ્થિર હતા, ત્યારે એક ઝેરી સાપે ડંખ દીધો. પિતાને સમજ હોવા છતાં તેઓએ ધ્યાન મૂક્યું નહિ. ધ્યાનના પ્રભાવથી દશમે પહોરે તેમના પુણ્યગાત્રમાં પ્રવેશેલું વિષ મુખ દ્વારા રમાઈ ગયું. સવારના બધાને સમજ પડતાં સૌ સૂરિજીના પ્રભાવથી ચમત્કૃત થયાં. સંઘવી ચૂણા આદિ શ્રાવકેએ આ પ્રસંગે વિવિધ વ્રત સ્વીકાર્યા અને નાણી ગામમાં મહા મહોત્સવ થયો. સૂરિના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો :
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી ગોભલેજના શ્રીમાલી વંશીય ભાદા શેઠે સં. ૧૩૫ આસપાસમાં શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ પર પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવેલું. ખેરાલુના શ્રીમાલી ઝાલા શેઠે પણ એ તીર્થ પર શ્રી કષભદેવ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવેલું. આ શ્રેષ્ઠીએ ધર્મકાર્યોમાં અગિયાર કરોડ ખરચીને અપૂર્વ લહાવે લીધે. સં. ૧૪૨૫ માં દુષ્કાળ વખતે ઝાલા શેઠે ખૂબ જ દાનપુણ્ય કર્યું. માણકાણી, મહેતા, પારીખ અને રાણાણું એડકે :
સં. ૧૪૪૧ માં કરછ ખાખરના દેઢીઆ મીમણે ઉક્ત સૂરિજીના ઉપદેશથી શત્રુંજય તથા ગેડીજી તીર્થના છરી પાળતા સંઘ કાઢયા હતા. એ વંશના મણુશીના પુત્ર માણકથી માણુકા એડક નીકળી છે.
છે. આર્ય ક યાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #290

իսիի: :ի:ի:
:ի ::::
: իմիդինի սի։ Չիսի մի տեսակ միսիսի :ի: : :«4»-
Իդրի ::ի:ի:ի
(92)
એ જ અરસામાં અચલગચ્છીય શ્રીમાલી એષ્ટિ શ્રી જગદેએ અનેક ધર્મનાં કાર્યો કર્યા. આ જગદે શ્રેષ્ઠિના વંશજો “મહેતા ઓડક તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. શ્રીમાલી શ્રેષ્ઠિ શ્રી નેપાલ શેઠ પણ પ્રતાપી પુરુષ થઈ ગયા. તેમનાથી “પારીખ ઓડક અસ્તિત્વમાં આવી. કચ્છ છસરાના દેઢીઆ રાણા શેઠે પણ શત્રુંજય અને ગોડીજીના સંઘે કાઢયા અને ઘેર આવીને દેશતેડું કર્યું. રાણુ શેઠના વંશજો “રાણુણ” એડકથી ઓળખાય છે.
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી અનેક જિનબિંબ અને જિનાલયેની પ્રતિષ્ઠાઓ થઈ હતી તથા અનેક છરી પાળતા સંઘે નીકળ્યા હતા. શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિ રચિત સાહિત્ય :
ચરિત્ર નાયકે રચેલ સાહિત્યમાં એક માત્ર કૃતિ પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રભુ જરીકાપલ્લી થી શરૂ થતું “શ્રી જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર” એ એમની જીવંત કૃતિ છે. શ્રી જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ ઑત્રની ૪૫ કંડિકાઓ છે અને તે ભક્તામર સ્તોત્રની ઝાંખી કરાવે તેવું ભાવસભર, મધુર અને ગેય છે. આ એક જ કૃતિ દ્વારા તેમની કવિત્વશક્તિને પરિચય મળી રહે છે. તેમણે અન્ય કૃતિઓ પણ રચી હશે. ઉક્ત તેત્ર પર ઉપા. શ્રી ધર્મનંદન ગણિ તથા મંત્રી પંચાયણ (વાડવ) કૃત અવસૂરિ ટીકા પ્રાપ્ત થાય છે. આ સ્તંત્ર પર પ્રાચીન ગુર્જરમાં બાલાવબોધ પણ રચાયા છે.
અનેક વિદ્વાન આચાર્યો અને શિષ્ય મંડળીના નાયક મડાપ્રભાવક શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિ સં. ૧૪૪૪ કા. સુદ ૧૩ ના પાટણમાં કાળધર્મ પામ્યા. ૫૭. મહિમાનિધિ, મંત્રપ્રભાવક શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ : વસ્તિગકુમારને જન્મ :
મારવાડના નાણી ગામમાં પ્રાગ્વાટ વંશીય શ્રેષ્ઠી વયરસિંહ વેરાની સુશીલ પત્ની શ્રીમતી નલદેવીએ સં. ૧૪૦૩ માં વસ્તિગકુમારને જન્મ આપે. રાસકાર લખે છે કે વસ્તિગના જન્મ પહેલાં માતા નાલદેવીએ સ્વપ્નમાં સહસ્ત્ર કિરણવાળા સૂર્યને પોતાના મુખમાં પ્રવેશતે જે. પણ તરત જ ચક્રેશ્વરી દેવીએ આવીને માતાને સ્વપ્નનું ફળ સમજાવ્યું અને કહ્યું : “મુક્તિમાર્ગ પ્રકાશક, મહાન ગીશ્વર એ બાળક તમારી કુક્ષીમાં અવતરશે.” વસ્તિગકુમાર બીજના ચંદ્રની જેમ વૃદ્ધિ પામવા લાગે. વસ્તિગમાંથી મુનિ મેરૂતુંગ :
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી વૈરાગ્ય પામી તેજસ્વી એવા વસ્તિગે સં. ૧૪૧૦ માં નાણું ગામમાં સંયમ સ્વીકાર્યો. તેમનું નામ મેરૂતુંગ મુનિ રાખવામાં આવ્યું. દીક્ષા વખતે તેઓ સાત વરસના જ હતા. ગુરુના સાનિધ્યમાં નવોદિત બાલ મુનિવર એક પછી
મિ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #291

ICO
botade dos dados de estos soddessousede deslodesestade desadostastestosteste de deste docesechododo destede fodedesestedededesestacades
એક સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરવા લાગ્યા. વ્યાકરણ, સાહિત્ય, છંદ, અલંકાર, તિષ, આગમ અને દર્શનશાસ્ત્રમાં તેઓ નિપુણ બન્યા. મુનિમાંથી સૂરિ શ્રી મેરૂતુંગ :
સં. ૧૪૨૬ માં ગુરુદેવે તેમને સૂરિપદે આરૂઢ કર્યા. આ પ્રસંગે સંઘપતિ નરપાલ શ્રેષ્ઠિએ ભવ્ય મહોત્સવ કર્યો. હવે તેઓ શ્રી મે તુંગસૂરિ તરીકે ખ્યાતિ પામ્યા. તેઓ મંત્ર પ્રભાવક પણ હતા. તેઓ અષ્ટાંગયેગ, મંત્રાસ્ના ઇત્યાદિમાં પણ નિપુણ હતા. અનેક નૃપતિ આદિના પ્રતિબોધક :
એકદા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વિચરતાં વિચરતાં અસાઉલી નગરે પધાર્યા. અહીંના યવનરાજને પ્રતિબધી તેને અહિંસાનો મર્મ સમજાવ્યો હતો. રસકાર વર્ણવે છે:
અસાઉલઈ સાખ, યવન રાઉ પડિબહિએિ;
કહતાં લાગઈ પાખ, માસ વાત છે તે ઘણીયે. લોલાડામાં ચમત્કાર, મહંમદ સુલતાનને પ્રતિબંધ:
સં. ૧૮૪૪ માં સૂરિદેવ લેલાડા નગરમાં ચાતુર્માસ રહેલા. તે દરમ્યાન ત્યાંના રાઠેડવંશીય ફણગર મેઘરાજાને ૧૦૦ મનુષ્ય સહિત પ્રતિબંધિત કર્યો. આ જ સમય દરમ્યાન ગુજરાતના અધિપતિ મહંમદ સુલતાનનું સૈન્ય તે નગર તરફ આવતું હતું. આથી નગરજને ભયભીત થવા લાગ્યા, ત્યારે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ શ્રાવકેએ આણેલા સવામણ ચેખાને મંત્રી આપ્યા. જે ચોખા સિન્ય પર નાખતાં સૈિન્ય સહિત સુલતાન ત્યાંથી નાસવા લાગે. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ મહંમદ સુલતાનને શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના મંત્રપ્રભાવથી પાછા વાળે અને તેને પ્રતિબંધ આપે. આ પ્રસંગે લેલાડા સંઘે સૂરિજીને વિનંતિ કરી કે
આપના મુનિવરેને દર સાલ ચાતુર્માસ મેકલવા.” સંઘની વિનંતિને શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ સ્વીકાર કર્યો અને કહ્યું કે તમારે દર સાલ વિનંતિ કરવી. આ અંગે તામ્રપત્ર પણ થયેલું. પદંશ વખતે પણ અચલ :
એ જ નગરમાં થયેલે શ્રી મેતુંગસૂરિને બીજો એક પ્રસંગ પણ ઉલ્લેખનીય છે. સાંજના સમયે સૂરિજી કાઉસગ્ગ ધ્યાનમાં સ્થિર ઊભા હતા. તે વખતે તેમને એક કાળા સપે દંશ દીધે. પરંતુ આચાર્ય શ્રી અચલ જ રહ્યા. કાર્યોત્સર્ગ બાદ મંત્ર, તંત્ર કે ગારૂડિકાદિ પ્રયોગો કે ઓષધોપચાર કરવાને બદલે તેઓશ્રી શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં પ્રતિમાજી સમક્ષ ધ્યાનસ્થ દશામાં બેસી ગયા. શ્રી જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ ભગવંતના કૌલેક્ય વિજય નામના મહામંત્રી અને યંત્રથી પ્રભુની સ્તુતિ કરી. તેના પ્રભાવથી સપનું વિષ અમૃતરૂપમાં પરિણમી ગયું. સવારના સમયે લેકેને જ્યારે આ પ્રભાવની સમજ પડી ત્યારે
- કે
તે
25 આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કોણ

Page #292

s sistereded..Moreffefeffeed.toddesleffofessfell dolores-de-steesesslidessessoms 111
ત્યાં જૈન ધર્મનો મહિમા ખૂબ પ્રસર્યો. આ વખતે અચલગચ્છના આ યશસ્વી આચાર્યશ્રીના ઉપદેશથી અનેક મનુષ્ય જૈન થયા. મંત્રપ્રભાવથી અજગર ચાલ્યો ગયો :
લેલાડા નગરના મુખ્ય દ્વાર ગાસેના એક બિલમાં તેર હાથ પ્રમાણુ લાંબો અજગર રહેતો હતો. લોકેની વિનંતીથી શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ શ્રી જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તંત્રના પાઠથી એ અજગરની તકલીફ દૂર કરી દીધી અર્થાત્ અજગર જંગલમાં ચાલે ગયે. સૂરિજીના તેજસ્વી લલાટથી ચમત્કૃત યવનરાજ:
એક વાર શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ પાટણની નજીકમાં પિતાના વિશાળ શિષ્ય સમુદાય સાથે વિચરી રહ્યા હતા. ત્યારે તેમને યવન (મુસલમાન) સિનિકે રસ્તામાં મળ્યા અને તેઓ સાધુઓનાં ઉપકરણે આંચકી લેવા માંડ્યાં. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ તરત જ યવનરાજ પાસે પહોંચ્યા. સૂરિજીના વિશાળ અને તેજસ્વી લલાટને જોઈ યવનરાજ વિસ્મિત થયે, એટલું જ નહીં પણ તેના હૃદયનું પરિવર્તન થયું. તેણે સૂરિજી આદિ સાધુઓ પાસે ક્ષમા યાચી. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ આ યવનરાજને પ્રતિબોધ આપી જીવહિંસા ન કરવી એમ જણાવ્યું. સાચોર, બાડમેર અને આબુમાં ચમત્કાર :
એવી જ રીતે ખંભાત, સાચાર અને બાડમેરમાં તેઓ બિરાજમાન હતા ત્યારે તે નગર ઉપર શત્રુઓ ત્રાટકેલા પણ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના પ્રભાવથી અને ધ્યાનબળથી પલાયન થઈ ગયા હતા. એકદા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ આબુ મહાતીર્થની યાત્રાએ પધારેલા. પાછા ફરતાં સાંજ થઈ જવાથી અંધકાર વ્યાપી ગયે. આથી તેઓ રસ્તામાં ભૂલા પડી ગયા. પણ વીજળીની જેમ ચમકાર કરતા દેવે પ્રગટ થઈને તેમને માર્ગ બતાવ્યું.
એકદા તેઓ બાહડમેરમાં ચાતુર્માસ બિરાજમાન હતા, ત્યારે લઘુ પિસાળના દ્વાર પાસે એક સાત હાથ લાંબો સર્પ ફરવા લાગ્યા. આ સપને જોઈ સાધ્વીજીઓ પણ નાસભાગ કરવા લાગ્યાં, પણ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના પ્રભાવથી આ વિન દૂર થયું. તીર્થરક્ષા માટે મંત્રપ્રભાવથી આગ ઓલવાઈ :
- એક વખત તેઓ ખંભાતમાં ચાતુર્માસ બિરાજતા હતા. તે વખતે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ કહ્યું કે આ શત્રુંજય તીર્થના મુખ્ય જિનાલયમાં દીપકની તથી ચંદરવો સળગી રહ્યો છે, તે અગ્નિને મેં તીર્થરક્ષા માટે બુઝાવ્યો. આ વાત સાંભળી ખંભાતના સંઘે શત્રુંજય તીર્થ પર ખાસ માણસે મોકલી આ વાતની તપાસ કરાવી. જાણવા મળ્યું કે
ચી શઆર્ય કથાઘગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે,

Page #293

Tયા
હboo
s telsewheeses.sleese-seases
to the shoes bond sesses 26thosts
ખરેખર શત્રુંજય તીર્થના મુખ્ય જિનાલયમાં ચંદર સળગી રહ્યો હતે, તે ઓલવાઈ ગયેલ છે. તેવી જ રીતે તિમિરપુરમાં લાગેલી પ્રચંડ આગ તેમના ધ્યાન બળથી ઓલવાઈ ગઈ. દૈવિક પ્રભાવથી બહેન ગુરુદન કરી શકી :
શ્રી મેરતંગસૂરિનાં સંસારી બેન ચંદ્રાએ અભિગ્રહ લીધેલ કે સૂરિજીનાં દર્શન કરવાં, પણ સૂરિજી ખૂબ દૂર વિચારતા હતા. પણ દેવના પ્રભાવથી બેન ચંદ્ર સૂરિજીનાં દર્શન કરવા ભાગ્યશાળી બની શકી.
ઉપરોક્ત પ્રસંગોથી જાણી શકાય છે કે ગ્રંથકારોએ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિને મંત્રપ્રભાવક, મહિમાનિધિ” જેવાં બિરુદથી નવાજ્યા છે, તે ઉપયુક્ત જ છે. તેમણે રચેલા મહાપ્રભાવક છે નમે દેવદેવાય” સ્તોત્રની કથા આ પ્રમાણે છે : વડનગરના નાગર બ્રાહ્મણને પ્રતિબોધ અને તેત્રરચના :
એકદા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ બિહાર કરતા “વડનગર” પધાર્યા. ત્યાં નાગર બ્રાહ્મણોનાં ત્રણસે ઘર હતાં. કિંતુ કેઈએ પણ આહારપાણી વહોરાવ્યાં નહિ. સૂરિજી સહિત બધા સાધુઓ તવૃદ્ધિ માની સમતાશીલ રહ્યા. એ જ સાંજે નગરશેઠને પુત્ર સર્પદંશથી મૂછ પામ્યું. પણ જિનશાસનની પ્રભાવના કરવા માટે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ “ૐ નમે દેવદેવાય” એ તેત્રના રચનાપૂર્વકના પાઠથી નગરશેઠના પુત્રનું વિષ દૂર કર્યું અને તેની મૂચ્છ ઉતરી ગઈ. આ પ્રસંગે અનેક નાગર બ્રાહ્મણોએ જન ધમને સ્વીકાર કર્યો. તે નગરમાં જૈન ધર્મનો મહિમા ખૂબ જ પ્રસર્યો. નાગર જૈનોએ સૂરિજીને તે વર્ષનું ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કરાવ્યું. નાગર જૈનોએ વડનગરમાં સૂરિજીના ઉપદેશથી વિશાળ જિનમંદિર અને ઉપાશ્રય પણ બંધાવ્યાં. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના ઉપદેશથી નાગર જેનેએ ભરાવેલાં જિનબિંબો અને તે ઉપરના પ્રતિષ્ઠા લેખો ઉ૫લબ્ધ થાય છે. ગચ્છનાયક શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ:
શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ ગુરુદેવના કાળધર્મ બાદ સં. ૧૪૪૫, ફા. વ. ૧૧ ને દિવસે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ પાટણમાં “ગચ્છનાયક’ પદે આરૂઢ થયા. આ પ્રસંગે શ્રેષ્ઠી સંગ્રામસિંહે પ્રચુર ધનને વ્યય કરી અને લહાવે લીધે. આ પ્રસંગે મુનિશ્રી રત્નશેખરસૂરિને પણ સૂરિપદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા. શાસનદેવી શ્રી ચકેશ્વરી દેવીનું સાન્નિધ્ય :.
એકદા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ ખંભાતમાં ચાતુર્માસ નિમિત્તે બિરાજમાન હતા. ત્યારે શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવી તેમને વંદના કરવા આવ્યાં. દેવીએ ગુરુને કહ્યું કે આજથી એકવીશમે દિવસે દિલ્હી પર મોગલે ત્રાટકશે, માટે તમારા ઉપાધ્યાયશ્રી જેઓ હાલ દિલ્હીમાં છે,
છે. આ શ્રી આર્ય કયા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો છે

Page #294

doslashdodh sesa
testostestostestestes destes de dadosadestestetastasteste desteste stedeste steden dode de destacadestaste sestest stosedastasadade LCS
તેમને તેડાવી લેવા સૂરિજીએ તે વાત શ્રાવકને કરી. ખંભાતના સંઘે વિશ્વાસુ ખેપિયા દ્વારા આ વિગત દિલ્હી કહેવડાવી ત્યાં રહેલા અચલગચ્છીય ઉપાધ્યાયજીએ રાવણ પર્ધનાથની યાત્રા નિમિત્તે શ્રાવકોને પણ સાથે લીધા. આ રીતે અનેકેની જિંદગી બચી ગઈ શ્રી જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ તીર્થના અધિષ્ઠાયક દેવને ચમત્કાર:
એકદા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ શ્રી જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ તીર્થ તરફ ચાલેલા સંઘના કોઈ ક્ષીણ જંઘાબળવાળા થતા શ્રદ્ધાળુ શ્રાવકની સાથે સ્તુતિ રૂપે ત્રણ લેક પત્રમાં લખીને મોકલ્યા હતા, અને કહ્યું હતું કે આ પત્ર પ્રભુજીની પ્રતિમા આગળ નમસ્કાર રૂપે મૂકવે. તીર્થમાં પહોંચતાં જ તે શ્રાવકે સૂરિજીને પત્ર પ્રભુ આગળ મૂક્યો. આથી પ્રભુના અધિષ્ઠાયક દેવે સંઘનાં વિદને અને ઉપસર્ગોની શાંતિ માટે સાત ગુટિકાઓ આપી અને કહ્યું કે આ ગુટિકાઓ શ્રી મેતુસૂરિજીને આપવી તે ગુટિકાઓના પ્રભાવથી સંઘમાં અદ્ધિ-સમૃદ્ધિની વૃદ્ધિ થવા લાગી. એકદા આ જ તીર્થમાં ભયંકર મહામારીને રોગ ફાટી નીકળે, પણ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ દ્વારા રચિત તેત્રના પાઠના પ્રભાવે ઉપદ્રવ શાંત થ.
આજે પણ અચલગચ્છના નવસ્મરણે પિકીના છઠ્ઠા સમરણમાં “ઝ ન દેવદેવાય એ સ્તોત્રનું મંગલ મરણ (અને સ્વાધ્યાય) કરવામાં આવે છે. આ સ્તોત્રની સાથે જ સૂરિજીએ ભગવાન પર મોકલેલ ઉપરોક્ત પત્રના ત્રણ કેન પણ પાઠ કરવામાં આવે છે. શ્રી મે તુંગસૂરિના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠાકાર્યો:
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના ઉપદેશથી વીંછીવાડા, કુંઆદ્રી, સિંહવાડા, સલખણપુર, પુનાસા, વડનગર આદિ અનેક નગરમાં જિનાલયનું નિર્માણ થયું હતું અને અનેક જિનબિંબ– ધાતુમતિઓની પણ પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. શ્રી મેસતુંગસૂરિને શિષ્ય પરિવાર :
- શ્રી મેરૂતુંગસૂરિને શિષ્ય પરિવાર વિશાળ હતું. એ પરિવારમાં વિદ્વાન આચાર્યો, પદ અને મુનિઓની સંખ્યા પણ વિશાળ હતી. શ્રી જયકીર્તિસૂરિ તેમના મુખ્ય પટ્ટધર હતા, તેમ જ માણિજ્યશેખરસૂરિ, માણિજ્યસુંદરસૂરિ, મેરુનંદનસૂરિ, રત્નશેખરસૂરિ, ભુવનતુંગસૂરિ, ઉપાધ્યાય ધર્મનંદનગણિ આદિ અનેક આચાર્ય–ઉપાધ્યાયાદિ મુનિઓ હતા. ગૂર્જર ભાષાના પ્રસિદ્ધ મહાકવિ શ્રી માણિકચસુંદરસૂરિ
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના શિષ્ય શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ ઉરચ કેટિના સાહિત્યકાર થઈ ગયા. તેમના અંગત જીવન વિશે વિશેષ જાણી શકાતું નથી. સં. ૧૪૬ર આસપાસમાં તેમને શ્રી માતંગસૂરિએ ખંભાત નગરમાં શાહ તેજા શ્રેષ્ઠીએ કરેલા મહત્સવમાં સૂરિપદે આરૂઢ
શ્રી શ્રી આર્યો કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કાઈE.

Page #295

૮૪
offeelesed deseofessoastafofessessessessessedeces
socidoddefecadesle storeseedseases
કર્યા હતા. તેઓ સં. ૧૪૩૦ ની આસપાસમાં જન્મ્યા હશે અને તેમની જન્મભૂમિ ગૂજરાત હશે એમ અનુમાન કરી શકાય છે. સં. ૧પ૦૦ સુધી તેમની વિદ્યમાનતા માની શકાય. શ્રીધરચરિત મહાકાવ્યમાં તેઓ પોતાના વિદ્યાગુરુ શ્રી જયશેખરસૂરિને નમસ્કાર કરે છે. ' આ ઉલ્લેખથી માની શકાય છે કે તેઓશ્રીએ શ્રી જયશેખરસૂરિ પાસે વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હતે. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના શિષ્ય પરિવારમાં તેઓ માનભર્યું સ્થાન પામ્યા હતા. ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મનંદનગણિ, વાચક શ્રી કીર્તિસાગરજી, વાચકશ્રી રાજકીર્તિગણિ આદિ શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ રચિત સાહિત્ય :
શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિના સાહિત્યની સમીક્ષા કરવા જતાં વિસ્તૃત લખાણ થાય એમ છે. તેમણે રચેલા સાહિત્યનું અવગાહન કરતાં કે એની સૂચિ જોતાં આપણને તેમના પ્રત્યે માન ઉત્પન્ન થાય છે. તેમણે રચેલા થે આ પ્રમાણે છે :
(૧) શ્રી શ્રીધરચરિત મહાકાવ્ય: (નવ સર્ગમાં સંસ્કૃત પદ્યબદ્ધ મહાકાવ્ય છે.) ૧૬૮૫ શ્લોક પ્રમાણ આ ગ્રંથની સં. ૧૪૬૩ માં તેઓએ રચના કરી. આ ગ્રંથનું ગચ્છાધીશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ સાચેરમાં સંશોધન કરી આપેલું છે.
(૨) શ્રીધરચરિત મહાકાવ્યું પણ – દુર્ગપદ વ્યાખ્યા : (સં. ૧૪૮૮ માં પાટણમાં રહીને તેમણે સ્વરચિત ગ્રંથ પર ટીકા લખી.)
(૩) શ્રી ચતુઃપવી ચમ્પ : આ ગ્રંથ ચાર પર્વો સંબંધે કથાનકો પર સંસ્કૃતમાં ર. છે. આ ગ્રંથની એક હસ્તપ્રત કટાના સંગ્રહમાં ઉપલબ્ધ છે.
(૪) શ્રી ગુણવર્મા ચરિત્ર અપર નામ સત્તર ભેદી પૂજાકથા : ૧૯૪૮ શ્લેક પ્રમાણની સંસ્કૃત ભાષામાં સં. ૧૪૮૪ માં આ કૃતિ સારમાં રહીને રચી.
(૫) શ્રી શંકરાજ કથા : ૫૦૦ કલેક પ્રમાણને સંસ્કૃત ચરિત્રગ્રંથ. (૬) શ્રી મહાબલ મલયાસુંદરી કથા : આ સંસ્કૃત કૃતિ ચાર ખંડમાં રચવામાં આવી છે.
(૭) ચંદ્રધવલભૂપ-ધર્મદત્તકથા : સંસ્કૃતમાં ગદ્યપદ્યમાં રચના. આ કથા અતિથિસંવિભાગ વ્રત પર રચાઈ છે. (ઉપરોક્ત ચરિત્રગ્રંથ શ્રી આર્ય જય કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ તરફથી પ્રતાકારે પ્રકાશિત કરવામાં આવેલા છે.)
(૮) શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર : ગૂર્જર ગદ્ય કૃતિ ૯૫૮ લેક પરિમાણુની છે. આ કૃતિ સં. ૧૪૭૮, શ્રાવણ સુદ ૫ રવિવારે પુરુષપત્તનમાં પાંચ ઉલ્લાસમાં રચાયેલી છે. આ ગ્રંથનું અપરનામ “વાવવિલાસ છે. પ્રે. કાપડિયા આ ગ્રંથને ગદ્યકાદંબરી કહે છે, તે ગ્ય જ છે. આ ગ્રંથે અનેક વિદ્વાનેનું ધ્યાન આપ્યું છે. બે ત્રણ પ્રકાશન સ્થળેથી આ ગ્રંથ
શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #296

beste deste dosedastestosteste stedestedslede stedeste destedodeste destosteskestestostese soseskededastedade dedostosodobe de dedesbadede desde
પ્રકાશિત થયેલ છે. ગૂર્જર ભાષાનું સ્વરૂપ જાણવા માટે આ ગ્રંથ અભ્યસનીય છે. આ એક જ કૃતિ દ્વારા માણિક્યસુંદરસૂરિ ગૂજરાતીને આદ્ય ગદ્યકાર કવિ મનાયા છે. શ્રી જયશેખરસૂરિ પણ “ત્રિભુવનદીપક પ્રબંધ'ની રચનાથી ગૂજરાતી ભાષાના આદ્યકવિ ગણાયા છે. શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર” ગ્રંથ અંગે ડો. ભેગીલાલ સાંડેસરા લખે છે : ભાષાશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ ઉપયોગી છે એટલું જ નહિ, તે એક વિસ્તૃત વર્ણનપ્રધાન ગ્રંથ હોવાને કારણે ઉપયોગી માહિતી પણ તેમાંથી મળી આવે છે.
(૯) શ્રી નેમીશ્વર ચરિત ફાગબંધ : આ ફાગુ કાવ્ય પ્રાચીન ગૂર્જર ભાષામાં ૯૧ પદ્યપ્રમાણ છે. વચ્ચે સંસ્કૃત લેકે પણ રચાયા છે. આ સંસ્કૃત લેકે પર અવચૂરિ પ્રાપ્ત થાય છે.
(આ સ્મૃતિપંથમાં જ એ ફાગુ પ્રકાશિત કરાયેલું છે. જુઓ, દ્વિતીય ખંડ, પૃષ્ઠ ૪૨૧) (૧૦) શ્રી સિંહસેન કથા : (વસ્ત્રદાન ઉપર) આ કથા સંસ્કૃત ગદ્યપદ્યમાં રચાઈ છે. (૧૧) શ્રી અજાપુત્ર કથાનકચરિત્ર : આ કથા પણ સંસ્કૃતમાં છે.
(૧૨) શ્રી સિંહાવલેક રાષભજિન સ્તોત્ર: આ મનહર સ્તોત્ર “પંચપ્રતિકમણ સૂત્રાણિ” પુસ્તકમાં પ્રકાશિત છે. આ નાનકડા તેત્રમાં પણ તેમણે પિતાના વિદ્યાગુરુ શ્રી જયશેખરસૂરિને ઉલ્લેખ કર્યો છે.
(૧૩) શ્રી વિચારસાર સ્તવન : ૨૨ શ્લેક પ્રમાણ.
(૧૪) શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવ : સંસ્કૃતમાં આ ગ્રંથ અને કૃતિઓ ઉપરાંત શ્રી ધર્મશખરસૂરિ કૃત “શ્રી જનકુમારસંભવ મહાકાવ્યની ટીકાનું, શ્રી શીલરત્નસૂરિ કૃત “શ્રી જૈન મેઘદ્દત મહાકાવ્યરની ટીકાનું શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિએ સંશોધન કરી આપેલું. શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ કૃત ગ્રંથે બહુધા પ્રસિદ્ધ થઈ ગયા છે. જૈનાગમના બહુશ્રત શ્રી માણિક્યશેખરસૂરિ અને તેમના ગ્રંથ :
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના શિષ્ય શ્રી માણિક્યશેખરસૂરિ જૈનાગના પ્રખર અભ્યાસી, માન્ય બશ્રત વિદ્વાન થઈ ગયા. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ તેમને અનુક્રમે ઉપાધ્યાયપદ અને સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા હતા. સાથે સાથે શ્રી મેરુનંદનસૂરિને પણ સૂરિપદે આરૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા. આ પત્સવ વખતે શ્રેષ્ઠી શ્રી ખીમરાજ સંઘવીએ મહોત્સવ કર્યો હતે. શ્રી માણિજ્યશેખરસૂરિએ જૈન આગમ પર રચેલ દીપિકાઓ અને વૃત્તિઓ સુપ્રસિદ્ધ છે.
તેમના ગ્રંથની સૂચિ આ પ્રમાણે છે : (૧) શ્રી આવશ્યક નિર્યુક્તિ દીપિકા: સં ૧૪૭૨ માં રચાયેલી, સંસ્કૃતમાં ૧૧૭૫૦
લેક પ્રમાણુ
થી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો નહી)

Page #297

testadedastestedadedededeutestedustadestadestadostasudestado de dado dedo dedo destacados deste destededededoodedestedestestostede dedesse
(૨) શ્રી નિયુક્તિ દીપિકા : ૫૭૦૦ કલેક પ્રમાણ. (૩) શ્રી પિંડનિયુક્તિ દીપિકા : ૨૮૩૩ લેક પ્રમાણ. (૪) શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર દીપિકા. (૫) શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર દીપિકા. (૬) શ્રી આચારાંગ સૂત્ર દીપિકા. (૭) શ્રી નવતત્ત્વ વિસ્તૃત વિવરણ. (૮) શ્રી કલ્પસમર્થનાવસૃરિ. (૯) શ્રી ભક્તામર સ્તોત્ર ટીકા.
પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે તૈયાર કરેલ “જેસલમેર ભંડારની અચલગચ્છીય ગ્રંથની સંક્ષિપ્ત સૂચિ' ની એક પ્રતમાં શ્રી માણિક્યશેખરસૂરિ રચિત ૨૦ જેટલા આગમાદિ ગ્રંથો પર દીપિકાવૃત્તિ રચાની, અને તે પ્રતે જેસલમેરના કેઈ જ્ઞાનભંડારમાં હેવાની નેંધ છે. સંશોધકોએ આ ગ્રંથોની વિશેષ માહિતી મેળવવા પ્રયત્ન કરવા જેવું છે. અચલગચછીય આચાર્ય શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિ:
આ નામના આચાર્ય પણ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના સમયમાં થઈ ગયા. શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ, માણિક્યશેખરસૂરિ, શ્રી માણિકયકુંજરસૂરિ અને શ્રી માણિજ્યસૂરિ આવા લગભગ સમાન નામવાળા આચાર્યો અચલગચ્છમાં થઈ ગયા. આ આચાર્યોને એક ગણને વિદ્વાનોએ ગૂંચવાડો ઊભો કર્યો છે, પણ ઉક્ત ચારે આચાર્યો ભિન્ન છે.
શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિની ગુરુપરંપરા આ પ્રમાણે ઉપલબ્ધ થાય છે ?
(૧) શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ (૨) શ્રી પદ્મદેવસૂરિ (૩) શ્રી સુમતિસિંહસૂરિ (8) શ્રી અભયદેવસૂરિ (૫) શ્રી અભયસિંહસૂરિ (૬) શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિ (૭) શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિ.
સં. ૧૫૮૧ માં શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિના અજ્ઞાત શિષ્ય દ્વારા લિખિત “અચલ ગચ્છીય શ્રાવક પ્રતિક્રમણ વિધિ” ગ્રંથ પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિને “સૂરિમંત્ર ચિત્રપટ્ટ” પણ પ્રાચીન જૈન ચિત્ર સાહિત્યમાં મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. શ્રી સૂરિમંત્ર કલ્પસંગ્રહ ભાગ ૨'માં તે મુદ્રિત કરાયેલ છે.
શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિ પછીની પરંપરા આ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે:
(૧) શ્રી ગુણરાજસૂરિ (૨) શ્રી વિહેસૂરિ (૩) શ્રી પુણ્યપ્રભસૂરિ (૪) શ્રી જિનહર્ષ સૂરિ (૫) વાચક ગુણહર્ષ ગણિ. શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ, શ્રી પદ્મદેવસૂરિ ઇત્યાદિ ક્યારે થયા, તે અંગે સંશોધન કરવું ઘટે. અચલગચ્છની આ યશસ્વી સૂરિપરંપરાએ અનેકવિધ શાસનેવતિનાં કાર્યો કર્યા છે.
Dી આ શ્રી આર્ય કયાણ ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #298

Moddess.cted gogoes doddesse s sed ocessed seedsooooooooooo અચલગચ્છીય આચાર્ય શ્રી રંગરત્નસૂરિ :
આ આચાર્યશ્રી સં. ૧૪૪૫ આસપાસમાં વિદ્યમાન હતા, એવા ઉલેખે પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રીમાળી જૈન કુટુંબ વંશની એક પ્રાચીન વહીથી * જાણવા મળે છે કે ખંભાત પાસેના તારાપુરના શ્રેષ્ઠી શ્રી ગોગને સં. ૧૪૪૫ માં શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરેલી તથા અચલગચ્છીય શ્રી રંગરત્નસૂરિના પદમહોત્સવ પ્રસંગે ૮૪ ગચ્છના યતિઓને વાણેતર મોકલાવી વેશ વહેરાવેલ. સં. ૧૪૪૫ માં શ્રી રંગરત્નસૂરિના ઉપદેશથી પાટણના દેવશી શ્રેષ્ઠીએ શ્રી શત્રુંજય તીર્થને છરી પાળ સંઘ કાઢવ્યો હતો. સં. ૧૪૪૫ ના ફા. વદ ૧૧ને દિવસે પાટણમાં શ્રી મેરૂતુંગસૂરિને ગબ્બશપદ પ્રાપ્ત થયું. તે વખતે શ્રી રત્નશેખરસૂરિને આચાર્ય પદસ્થ કરવામાં આવેલ. શક્ય છે કે, સાથે શ્રી રંગરનસૂરિને આચાર્ય પદસ્થ કરવામાં આવ્યા હોય. વિશાળ સાધ્વી પરિવાર :
શ્રી આરક્ષિતસૂરિ, શ્રી જયસિંહસૂરિના વખતમાં મહત્તરા સાધ્વીશ્રી સમયશ્રીજી આદિ વિશાળ સાધ્વીસમુદાય પછી દીર્ઘ સમયના અંતરે આ ગચ્છના અર્થાત્ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના સમયના સાધ્વીસમુદાય અંગે ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. સાધ્વીશ્રી મહિમશ્રીજીને શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ “મહત્તર ”પદે સ્થાપિત કર્યા હતાં. (સમયશ્રીજીની પરંપરામાં પટ્ટસ્થાને મહિમશ્રીજીને ઉલેખ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તે કાવ્ય શ્રી આરક્ષિતસૂરિજીના જીવનચરિત્રમાં જોઈ ગયા.) અચલગચ્છીય સાધ્વીજી રચિત ગ્રંથ :
- પ્રવતિની સાદવજી મહિમશ્રીજી દ્વારા રચિત શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિની અવચૂરિ પ્રાપ્ત થાય છે. અવચૂરિને અંતે “સા. શ્રી મહિમશ્રિયા વિરચિતા” એ ઉલ્લેખ પણ છે તેઓ વિદુષી હતાં. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના સમુદાયમાં અન્ય સાધ્વીજી શ્રી મેરુલક્ષ્મીશ્રીજી રચિત બે તેત્રો પ્રાપ્ત થાય છે. સાથે સાથે તેઓ પ્રવતિની અને ગણિની હતાં એ ઉલ્લેખ વિશેષ ધ્યાનાકર્ષક છે. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના અન્ય સાધ્વી--સમુદાય વિશાળ હતો, એમાં કોઈ શક નથી. તે વખતના સાધ્વીજીઓ દ્વારા અન્ય ગ્રંથ પણ રચાયા હશે. ' પાંચસો ભવ્ય જીને પ્રતિબોધ :
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ પાટણ, ખંભાત, જંબુસર ઇત્યાદિ અનેક સ્થળોમાં વિચરી પાંચસો ભવ્ય જીને પ્રતિબોધી દીક્ષિત કરેલા. તેમના સાધુ-સાધ્વી સમુદાય અંગે રાસકાર નેધે છે કે તેમના સાધુ-સાધ્વીજીને જે વિશાળ પરિવાર જે તેની સંખ્યા કોણ કહી શકશે? શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવીના કૃપાપાત્ર:
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ મહાપ્રભાવક હોઈ ચક્રેશ્વરી દેવી, પદ્માવતી દેવી, જીરાવલી તીર્થના ક આ વડી આ ગ્રંથના દ્વિતીય ખંડ પ્રકાશિત કરવામાં આવી છે.
મારી આર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કથી

Page #299

Bestustestostestestetsteste destedetdesetdedo destedededetestetestosteste stedestadestestostestostado do dodadete tootestosteste destacadesode dodade
અધિષ્ઠાયક યક્ષ આદિ તેમનું સાંનિધ્ય કરતા. પ્રાચીન ગ્રંથોમાં અને પ્રશસ્તિઓમાં આ પ્રમાણે ઉલેખ છે :
ચકરી ભગવતી વિહિત પ્રસાદા: શ્રી મેસતુંગગુર નદેવ વંદ્યાઃ
આ ઉલેખથી જાણી શકાય છે કે સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો પણ તેમનું સાનિધ્ય કરતા. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ દ્વારા પ્રતિબંધ :
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિજીએ પ્રતિબધેલ નૃપતિઓ પૈકીના સાચેરના રાજા રાઉ પાતા, નરેશ્વર મદનપાલ, ઈડરપતિ કુંવર સુંદરદાસ, જબુરેશ રાઉ ગજમલ ગદુઆ, જીવનરાય આદિ છે. આ નૃપતિઓને પ્રતિબોધીને શ્રી મેરૂતુંગસૂરિજીએ જૈનાચાર્યોમાં ઉત્તમ કોટિનું સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. હવે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના સાહિત્યક્ષેત્રનું નિરીક્ષણ કરીએ. શ્રી મેતુંગસૂરિ રચિત ગ્રંથ :
તેઓએ રચેલ સાહિત્ય જન સંસ્કૃતિનું અને ભારતીય સાહિત્ય મહામૂલું અંગ છે. અહીં એને નાખેલ્લેખ તેમ જ કિંચિત્ પરિચય આ મુજબ છે : (૧) ષદને સમુચ્ચય: આ ગ્રંથની એક હસ્તપ્રત મુંબઈની સેન્ટ્રલ લાયબ્રેરીના
સંગ્રહમાં છે. છ દર્શનેની સંક્ષિપ્તમાં તુલના કરી એગ્ય નિર્ણય કર્યો છે. ગ્રંથ સરળ
અને સુબેધ છે. (૨) મેરૂતુંગ વ્યાકરણ : આ ગ્રંથના અપરનામ “બાલાવબોધ વ્યાકરણકુમાર વ્યાકરણ
પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ગ્રંથ અદ્યાપિ અપ્રગટ છે. પ્રાયઃ આ વ્યાકરણ પર તેઓ
રચિત વૃત્તિ પણ છે. - . (૩) જન મેઘદૂત મહાકાવ્યં અપર નામ નેમીદ્દત મહાકાવ્ય : મહાકાવ્યની કોટિના આ
ગ્રંથમાં કર્તાએ શ્રી નેમિનાથ ભગવાન અને રામતીના સંબંધ ઈત્યાદિનું વર્ણન કર્યું
છે. ચાર સર્ગમાં અને મંદાક્રાંતા છંદથી અલંકૃત છે. (૪) ધાતુ પારાયણઃ આ ગ્રંથમાં વ્યાકરણમાં આવતા ધાતુઓનાં નિયમ અને રૂપોનું
કર્તાએ વિશદ વર્ણન કરેલ છે. (૫) રસાધ્યાય વૃત્તિ: કંકાલય રચિત આ ગ્રંથની વૃત્તિ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ સં. ૧૪૪૩ માં
પાટણમાં રહીને ભડીગના પુત્ર રાઉલ ચંપકની વિનંતીથી રચી. વૈદક વિષયક આ
ગ્રંથમાં-વૃત્તિમાં સુંદર માર્ગદર્શન મળી રહે છે. (૬) સપ્તતિભાષ્ય ટીકાઃ કર્મગ્રંથને લગતા આ ગ્રંથ પર વિશદ વિવેચનાત્મક સંસ્કૃત
ટકા શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ રચેલ છે.
DEય શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #300

dandiasbased sidd....* [૮ ૯
(૭) લઘુ શતપદી યા શતપદી સારોદ્ધાર : શ્રી ધર્મદ્યોષસૂરિ રચિત શતપઢી ગ્રંથના ૪૫ ઉપયેાગી વિચારે અને સાત નવા વિચારા ઉમેરી સંસ્કૃતમાં સ. ૧૪૫૩ માં આ ગ્રંથની રચના થઈ.
(૮) કામદેવ ચિત્ર : શ્રુતજ્ઞાનની આરાધના અને વિરાધનાના વિષય પર ૭પ૦ શ્ર્લોક પ્રમાણ, સંસ્કૃત ચરિત્રાત્મક આ ગદ્ય કૃતિ સ’. ૧૪૬૯ માં રચાઈ.
( આ કૃતિ મૂળ તથા અનુવાદ સાથે શ્રી ` જય કાણુ કેન્દ્ર દ્વારા તાજેતરમાં પ્રકાશિત થયેલી છે.) (૯) કાત’ત્રવ્યાકરણ ખાલાવબાધ વૃત્તિ : આ ગ્ર'થ પર શ્રી મેરુતુ ગસૂરિએ સ. ૧૪૪૪ માં સંસ્કૃત ટીકા રચી. આ વ્યાકરણનું બીજું નામ ‘કાલાપક વ્યાકરણ” પણ છે. આ ગ્રંથની વિરલ પ્રત કચ્છના એક ભડારમાં ઉપલબ્ધ છે.
(૧૦) ઉપદેશ ચિંતામણિ લઘુવૃત્તિ : ચરિત્રનાયકે પેાતાના જ ગચ્છ અને સમુદાયના સમકાલીન શ્રી જયશેખરસૂરિ રચિત ગ્રંથ પર ૧૧૬૪ શ્ર્લોક પ્રમાણની આ સંસ્કૃત ટીકા રચી.
(૧૧) નાભાકરૃપ કથા : દેવદ્રવ્ય રક્ષાના વિષય પરના આ સંસ્કૃત ગદ્ય-પદ્ય કથાનકની રચના સ.. ૧૪૬૪ માં ૨૯૪ શ્લાક પ્રમાણમાં કરી.
(૧૧) સુશ્રાદ્ધ કથા : આ કથાનકના રચિયતા પણ શ્રી મેરુતુરંગસૂરિજી છે. આ ચરિત્ર હજી સુધી અપ્રગટ છે.
(૧૩) ચતુષ્કવૃત્તિ : વ્યાકરણના જુદા જુદા વિષયા પરની વૃતિ રૂપ આ ગ્રંથ સંભવે છે. (૧૪) અંગવિદ્યા ઉદ્ધાર: આ ગ્રંથના ઉલ્લેખ શ્રી મેરુતુ ગસૂરિ રાસ'માંથી મળે છે. (૧૫) પદ્યાવતી કલ્પ : આ ગ્રંથ મેરુત્તુ ંગર રચિત છે એવા ઉલ્લેખા સાંપ્રત વિદ્વાનેાના ગ્રંથામાંથી મળે છે, પણ હજી સુધી મૂળ પ્રતિ કે આ કૃતિ દ્રષ્ટિગેાચર થયેલ નથી. (૧૬) શતકભાષ્ય : ‘સપ્તતિષ્ઠાભાષ્ય વૃતિ’ એ કમ ગ્રંથ વિષયક ગ્રંથનું આ સમવે છે.
અપરનામ
(૧૭) નમ્રુત્યુણું ટીકા : ‘ચૈત્યવંદન વિધિ’માં શક્રસ્તવ તરીકે ખેલાતા આ સૂત્ર ટીકા રૂપ આ કૃતિ સંભવે છે.
(૧૮) જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તેાત્ર : ૐ નમૈા દેવદેવાય'થી શરૂ થતું મહિમાવંત આ સ્તેાત્ર શ્રી મેરુતુ ગસૂરિએ રચેલ છે.
(૧૯) સૂરિમંત્રકલ્પ–સારાદ્ધાર : ૫૫૮ સંસ્કૃત શ્લોક પ્રમાણના આ ગ્રંથની રચના શ્રી મેરુતુ ગસૂરિજીએ કરેલ છે. આ ગ્રંથ બે પ્રકાશકો દ્વારા પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે. (શ્રી ‘સૂરિમંત્ર કલ્પ માંથ'ના શ્રી મેરુત્તુ ંગસયુક્ત સૂરિમંત્રના યંત્રના ચિત્ર માટે જુએ આ જ ગ્રંથમાં આપેલા ચિત્ર સમહુમાં.)
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #301

[0] Hisab hd std 1 મહાયોગી શ્રી મેરૂતુ ગસૂરિ :
શ્રી મેરુતુ ંગસૂરિ ઉગ્રવિહારી અને મહાતપસ્વી હતા. તેઓ નિત્ય રાજયોગ, હઠયાગ અને પ્રાણાયામ કરતા. તેઓ નિત્ય ધ્યાન ધરતા. તેએ ગ્રીષ્મના તાપમાં કે શિયાળાની કાતિલ ઠંડીમાં નિત્ય કાર્યાત્સગ કરતા. ગ્રંથકારે તેમને ‘પૂરવ રિષિ’ ( પૂર્વ ઋષિ ) જેવાં વિશેષણા આપે છે તે યાગ્ય જ છે.
testestesteste stedtestado destacadastad.sestedeste destestestestest testestestosta sta da dastada dadadadastada da da d
અચલગચ્છના આ યશસ્વી પટ્ટધર તે વખતે એટલે એમના જીવનકાળ દરમ્યાન જૈનશાસનમાં ઉચ્ચ સ્થાન ધરાવતા હતા, એ હકીકત ઇતિહાસ પ્રસિદ્ધ છે, અનેક યવનપતિઓને પ્રતિબાધી જૈન સંસ્કૃતિને છિન્નભિન્ન થતી અટકાવવામાં તેમનું યશસ્વી પ્રદાન ઇતિહાસમાં સદૈવ સુવર્ણાક્ષરે અંકિત રહેશે.
શ્રી મૈરૂતુંગસૂરિના સ્વર્ગવાસ :
શ્રી મેરુતુ ગસૂરિ ઉગ્રવિહારી હેાવાથી પૃથ્વી-પટ પર અવિરત વિચરી અનેક ઉપકારે કર્યાં હતા. અંતે સ. ૧૪૭૧ માં પાટણમાં આવી પોતાનું અલ્પાયુષ જાણીને તેમણે અનશન સ્વીકાર્યું. અંતે એ જ સાલે એટલે સ. ૧૪૭૧ માં માગસર પૂર્ણિમા અને સામવારને દિવસે શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રનું શ્રવણ કરતાં શ્રી અરિહંત-સિદ્ધભગવ'તાનુ ધ્યાન ધરતાં તે સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. તેએ શાસનગચ્છ રક્ષા માટે સદા ચિતિત રહ્યા હતા. ૫૮. અચલગચ્છ ચૂડામણિ શ્રી જયકીર્તિસૂરિ ઃ
શ્રી દેવકુમારના જન્મઃ
મરુદેશના તિમિરપુરમાં શ્રીમાલી સંધવી ભૂપાલ શ્રેષ્ઠી અને માતા ભ્રમરાદેને ત્યાં સ. ૧૪૭૩ માં તેમનેા જન્મ થયેલા. તેમનું મૂળ નામ દેવકુમાર હતું. સ. ૧૪૪૪ માં દેવકુમારે શ્રી મેરુતુ ગસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. નૂતન મુનિનું નામ જયકીતિ મુનિ રાખવામાં આવ્યુ હતુ. જયકીતિ મુનિ અત્યંત બુદ્ધિશાળી હતા.
અલ્પ સમયમાં નૂતન મુનિશ્રી જયકીર્તિસ` શાસ્ત્રોમાં નિપુણ બની ગયા. સ. ૧૪૬૭ માં ખંભાતમાં ગુરુએ તેમને યાગ્ય નણીને ‘સૂરિપદ’ આપ્યું. તેઓશ્રી હવે જયકીતિસૂરિને નામે પ્રસિદ્ધ થયા. સં. ૧૪૭૩ માં વૈશાખ વદ ૫ ના પાટણમાં તેઓ ગચ્છેશ પદે આરૂઢ થયા હતા. આ પ્રસંગે પાઢણુના સ`ઘે મહેાત્સવ કર્યાં. આ પ્રસંગને અનુલક્ષીને રચાયેલુ. શ્રી જયકીર્તિસૂરિ ગચ્છેશ પદ ફાગુ' પણ પ્રાપ્ત થાય છે. વિષાપહાર ગેત્રને પ્રતિષેધ – સાચારમાં જિનાલયનિર્માણ :
એકદા તેઓ વિચરતા ક`કલી ગામમાં પધાર્યા. ત્યાં એસવાળ સહુસાક શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. એકદા તેને ઘેર પકવાન થતુ હતુ. તેમાં સર્પીતું વિષ પડ્યું. સહસાક અને તેની
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #302

sustastastelastedes sostestedodestostestestostesteste tostado dedostosledbestostestosteste sostestosteostesteste dostoso ste dostosostestestestesbestostestosteetete de
પત્નીને ઉપવાસ હતો. ત્યાં આવેલ અતિથિ વગેરેએ ભજન કરતાં સહુ મૃત્યુ પામ્યા. ત્યાં પધારેલા શ્રી જયકીર્તિસૂરિને વિનંતિ કરતાં સૂરિજીએ વિષાપહાર મંત્રના પ્રભાવથી સને સચેતન ર્યા. આ પ્રસંગ પરથી સહસાકના વંશજો “વિષાપહાર ગોત્ર' થી પ્રસિદ્ધ થયા. સહસાકના વંશજ સાલિગે સાર તીર્થમાં શ્રી જયકીર્તિસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી મહાવીર પ્રભુનું વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું. સં. ૧૪૯૩, જેઠ સુદ ૧૦ને તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. આ પ્રસંગે પચીસ હજાર પીરેજીને ખર્ચ થ.
શ્રી જયકીર્તિસૂરિના ઉપદેરાથી અનેક જિનમંદિરો અને અનેક જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા થયેલી. શ્રી જીરાવલ્લી તીર્થના ઉદ્ધારમાં તેમની પ્રેરણા મુખ્ય હતી. શ્રી જયકીર્તિસૂરિના શિષ્યો :
તેમના શિષ્યમાં શ્રી જયકેસરીસૂરિ, શ્રી શીલરત્નસૂરિ, શ્રી ત્રિષિવર્ધનસૂરિ, ઉપાધ્યાય શ્રી લાવણ્યકીતિ, શ્રી ક્ષમારત્ન મુનિ આદિનાં નામે ઉલ્લેખનીય છે. શ્રી શીલરત્નસૂરિ કૃત જૈન મેઘદૂત મહાકાવ્યની ટીકા, “તુતિ વીસી' આદિ ગ્રંથો ઉપલબ્ધ થાય છે. શ્રી ષિવર્ધનસૂરિ રચિત શૈત્યવંદન ચોવીશી,” “નલદમયંતીરાસ,” “જિનાતિશય પંચાશિકા,” અને પાદપૂતિ સહ “મહિમ્ન જિનસ્તોત્ર' આદિ પ્રસિદ્ધ છે. ગચ્છના અન્ય આચાર્યોને ઉલ્લેખ:
શ્રી જ્યકીતિસૂરિના સમકાલીન અચલગચ્છના અન્ય આચાર્યોમાં શ્રી ધર્મશખરસૂરિ, શ્રી મહીતિલકસૂરિ, શ્રી માણિજ્યશેખરસૂરિ, શ્રી માણિક્ય સુંદરસૂરિ, શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિ, શ્રી માનતુંગસૂરિ, શ્રી મેરુનંદનસૂરિ, શ્રી ભુવનતુંગસૂરિ, ઉપાધ્યાયશ્રી ધર્મનંદન ગણિ, પં. શ્રી મહિનંદન ગણિ આદિનાં નામો ઉલલેખનીય છે. “ગચ્છનાયક ગુરુરાસ’માં તે વખતના અન્ય આચાર્યોને નામે લેખ આ મુજબ પ્રાપ્ત થાય છે : પુણ્યપ્રભસૂરિ, સુમતિસિંહસૂરિ, વીરસિંહસૂરિ, ધર્મસિંહસૂરિ, અભયદેવસૂરિ, પ્રજ્ઞાતિલકસૂરિ, ચંદ્રપ્રભસૂરિ, ધર્મદેવસૂરિ સોમચંદ્રસૂરિ. આ નામોમાંથી શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ, પદ્મદેવસૂરિની પરંપરામાં થયેલા આચાર્યોનાં નામ છે. બાકીના આચાર્યો અંગે વિશેષ માહિતી મેળવવી જરૂરી રહે છે. શાસન રક્ષા માટે શત્રુંજય પર આયંબિલ તપ :
શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ શાસનદેવીને પ્રત્યક્ષ આવાગમનને નિષેધ કરેલ હતા. પરંતુ શાસન રક્ષા માટે શ્રી જયકીર્તિસૂરિએ શત્રુંજય મહાતીર્થ ઉપર ઘણાં વર્ષો સુધી આયંબિલ તપ કર્યું હતું. આથી પ્રસન્ન થઈને મધ્યરાત્રિએ ચકેશ્વરી દેવીએ પ્રગટ થઈને કહ્યું : “હું આપની પાસે આવીશ. પરંતુ આપ મને ઓળખશે નહીં.” બીજે દિવસે ખંભાતથી સંધ આવ્યા. તેમાં દેવીએ શ્રાવિકાનું રૂપ ધારણ કરીને સુવર્ણ મુદ્રાથી મિશ્રિત પાંઆ વહોરાવીને
મરી શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ રચE.

Page #303

stestados obsedastasteste dedestes
de dodededededeedesteste-testostestosteste tooded.estoster
odede dedostotesterbostade destes
સૂરિજીને મને રથ પૂર્ણ કર્યો. આથી સૂરિજીને પિતાના આગમનનું જ્ઞાન કરાવ્યું, જેથી ભાવિ ગોદય થશે એમ જાણી સૂરિજીને સંતોષ થે. શ્રી જ્યકીર્તિસૂરિ રચિત સાહિત્ય :
શ્રી જયકીર્તિસૂરિ ઉગ્ર તપસ્વી હોવા સાથે સફળ ગ્રંથકાર હતા. તેમના રચેલા ગ્રંથમાં (૧) ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર દીપિકાવૃત્તિ, (૨) ક્ષેત્રસમાસ ટકા, (૩) સંગ્રહણી ટીકા, (૪) પાશ્વદેવ સ્તોત્ર આદિ છે. આ સ્તોત્ર પર અવચૂરિ ટીકા પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રી જયકીર્તિસૂરિ સં. ૧૫૦૦ માં ૬૭ વર્ષની વયે પાટણમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૫૯. અનેક જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠાના ઉપદેશક શ્રી જયકેશરસૂરિ ધનરાજને જન્મ :
પાંચાલ દેશના થાન નગરમાં શ્રીમાલી શેઠ દેવસિંહ અને તેમની પત્ની લાખણદેને ત્યાં સં. ૧૪૭૧ માં ધનરાજ નામે પુત્રને જન્મ થયે હતે. જન્મકાળ પહેલાં માતાએ કેશરી સિંહનું સ્વપ્ન જોયું હતું. સં. ૧૪૭૫ માં લઘુ વયે બાળક ધનરાજે શ્રી જયકીતિસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારતાં તેમનું નામ જયકેશરી મુનિ શખવામાં આવ્યું હતું. દીક્ષા બાદ અલ્પ દિવસોમાં જ તેઓ નાગમના પારગામી થયા હતા. સં. ૧૮૯૪માં ગુરુએ તેમને સૂરિપદે આરૂઢ કર્યા હતા. (શ્રી ભાવસાગરસૂરિ કૃત પ્રાકૃત પટ્ટાવલી અનુસાર ચાંપાનેરના રાજા ગંગદાસના વચનથી તેમને સૂરિપદે આરૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા.) સં. ૧૫૦૧ માં શ્રી જયકેશરી સૂરિ “ગણેશ પદ’ ધારક બન્યા હતા. આ પ્રસંગે પાવાગઢ તીર્થના શ્રી વીરજિનાલયમાં શાલાપતિ જ્ઞાતીય સંઘવી કાલાગરે ભવ્ય મહોત્સવ કર્યો હતે. અમદાવાદમાં મંત્રના બળે બાદશાહની રોગમુક્તિ :
એકદા શ્રી જયકેશરીસૂરિ અમદાવાદમાં બિરાજતા હતા. તે વખતે ત્યાનો બાદશાહ મહંમદશાહ જ્વર રોગથી પીડાતો હતો. અનેક ઉપાયો કરવા છતાં તે રોગમુક્ત ન થયો. શ્રી જયકેશરીસૂરિને પ્રભાવશાળી જાણીને બાદશાહે પિતાને ત્યાં પધારવા વિનંતિ કરી. શાસનપ્રભાવનાનું કારણ જાણી સૂરિજી બાદશાહને ત્યાં પધાર્યા. સૂરિજીએ “વરાપહાર મંત્ર ભણીને શાસનદેવીને સમરીને પિતાનું રજોહરણ ત્રણ વખત બાદશાહના શિર પર ફેરવ્યું. તરત જ રાજા રોગરહિત થયો. ગુરુએ પોતાનું રજોહરણ પથ્થરની શિલા પર ખંખેર્યું, એટલે જવરની ઉષ્ણતા શિલામાં પ્રવેશી અને શિલાના બે ટુકડા થઈ ગયા. આથી પ્રભાવિત થયેલે સ્વસ્થ બાદશાહ સૂરિજીના ચરણોમાં નમી પડયો. આ સૂરિજીના ઉપદેશથી બાદશાહે અમદાવાદમાં ઝવેરીવાડમાં અચલગચ્છીય સાધુઓ માટે ઉપાશ્રય બંધાવી આપે. આજે પણ આ ઉપાશ્રય મોજુદ છે. આ ઉપાશ્રયની નજીક શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું જિનાલય પણ છે.
કોઈ એ આર્ય કયા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #304

delled off steadfads.deselected
fossilfedeffect stoddessfedeclosedsets fessess sese 6 sess T૯]
ચાંપાનેરના રાજા-મંત્રી આદિને પ્રતિબોધ :
પાવાગઢના રાજા ગંગરાજેશ્વરની પર્ષદામાં શ્રી જયકેશરીસૂરિ માનભર્યું સ્થાન ધરાવતા હતા. આ રાજાને પુત્ર જયસિંહ પણ આ સૂરિજીના સમાગમમાં આવ્યું હતું. ચાંપાનેરના રાજા ઉપરાંત ત્યાંના મંત્રીઓ પણ સૂરિજીના સમાગમમાં આવેલા અને જિનબિંબ ભરાવેલાં પાવાગઢ અને અચલગચ્છાધિષ્ઠાયિકા :
અચલગચ્છ પ્રવક શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિની તપોભૂમિ તરીકેનો યશ પણ આ પાવાગઢને ફાળે જાય છે. તેમ જ મહાકાળી દેવીનું સ્થાન પણ પાવાગઢમાં હોવાથી મહાકાળી દેવીને અચલગચ્છાધિષ્ઠાયિકા' તરીકે સ્થાન મળ્યું છે. આ ઘટનાઓ સૂચક ગણી શકાય. શ્રી કેશરીરિને શિષ્યપરિવાર:
શ્રી જયકેશરીસૂરિના શિખ્યામાં શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ, શ્રી કીર્તિવલ્લભ ગણિ, શ્રી મહીસાગર ગણિ, શ્રી મહામેરુ ગણિ ઈત્યાદિ નામો ઉલ્લેખનીય છે. શ્રી કીતિવલભ ગણિ કૃત ઉત્તરાધ્યાયન દીપિકા, ઉપા. શ્રી મહીસાગર ગણિ કૃત ‘પડાવશ્યક વિવરણ આદિ ગો ઉપલબ્ધ છે. સૌથી વધારે જિનબિંબના પ્રતિષ્ઠાપક : - અચલગચ્છના આચાર્યોમાં સૌથી વધારે જિનબિંબના પ્રતિષ્ઠાપક તરીકે શ્રી
કેશરીસૂરિનું નામ સુવર્ણાક્ષરે લખાશે પ્રાય: પ્રત્યેક જિનાલમાં તેમને હાથે પ્રતિષ્ઠિત થયેલ ધાતુમૂર્તિઓ ઉપલબ્ધ થશે. આજ સુધીમાં શ્રી જયકેશરીસૂરિના સેંકડે પ્રતિષ્ઠાલેખ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યા છે અને ઉપલબ્ધ બનતા રહે છે. સ્તુતિકાર શ્રી જયકેશરીસૂરિ :
શ્રી જયકેશરી સૂરિ આદર્શ જિનભક્ત હતા. જિનભક્તિની પ્રસાદી રૂપે તેઓએ ચતુર્વિશતિ જિન તેત્રાણિ રચ્યાં હતાં, જે પ્રકાશિત થયેલ છે. આ તેત્રાવલિમાં ઉત્તમ કાવ્ય તરીકે અને ભક્તિરસથી મનહર સ્તોત્ર તરીકે પ્રસિદ્ધ સ્તોત્રો તેમાં સ્થાન પામે તેવાં છે. ઉપરાંત તેમણે રચેલ શ્રી આદિનાથ તેત્ર,” “શ્રી સાધારણ જિન સ્તોત્ર પણ ઉપલબ્ધ બને છે. તેઓશ્રીએ “અષ્ટોતરી તીર્થમાળા” પર સંસ્કૃતમાં ટીકા રચેલી છે, જેની અનેક હસ્તપ્રતે ઉપલબ્ધ થાય છે. આ ગ્રંથ શીધ્ર પ્રકાશિત થાય એ જરૂરી છે.
સં. ૧૫૪૧, પિષ સુદિ ૮ ના ૭૨ વરસની વયે ખંભાતમાં શ્રી કેશરસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા હતા. * આ ઑત્રાવલિ ગ્રંથ મૂળ અને ગુજરાતી અનુવાદ સાથે અનેક વિષયો પર પ્રકાશ પાડતી પ્રસ્તાવના
એ સાથે શ્રી અય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર દ્રસ્ટ તરફથી પ્રગટ થયેલ છે..
આ ગ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રાંથી

Page #305

[૯]
»>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>hhhhhhhhhhh;
૬૦. શ્રી માંડવગઢ તીના પ્રેરક શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ :
સેાનપાલના જન્મ:
અણુહિલપુર પાટણના એસવાળ સેાની જાવડ અને તેની પત્ની પૂરલદેના ઘરે સ ૧૫૦૬ માં સેાનપાલ પુત્રના જન્મ થયા હતા.
સં. ૧૫૧૨ માં સેાનપાલે શ્રી જયકેશરીસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. તેઓ હવે મુનિ સિદ્ધાંતસાગરજી તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. અલ્પ સમયમાં તેએ સિદ્ધાંતસાગરાના ૫.રગામી બન્યા. તેએ ગણિપદ અને ઉપાધ્યાયપદથી અલંકૃત થયા હતા. સ, ૧૫૪૧ માં પેોષ સુદ ૮ ના દિવસે ગચ્છનાયક શ્રી જયકેશરીસૂરિ કાળધર્મ પામતાં એ જ વર્ષે ચતુવિ`ધ સંઘે ફાગણ સુદ ૫ ના દિવસે અમદાવાદમાં તેમને સૂરિપદ અને ગચ્છેશપદે અલંકૃત કર્યાં હતા. આ પ્રસ`ગે શ્રીમાલી હુ'સરાજે ભવ્ય મહાત્સવ કર્યાં હતા.
શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ દ્વારા અચલગઢ તીમાં પ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો :
પડાઈયા મડલિક શ્રેષ્ઠીએ સ. ૧૫૪૮ ના વૈશાખ વદ ૧૦ ને દિવસે સાચારમાં શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી સુમતિનાથ-બિ'બની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. આ પ્રસ’ગે ઉક્ત શ્રેષ્ઠીએ અગિયાર હજાર પિરોજી ખર્ચી હતી. કાશ્યપગેાત્રીય શ્રેષ્ઠી લાલાએ સૂરિજીના ઉપદેશથી ભિન્નમાલથી શત્રુજય, ગિરનાર અને જીરાવલ્લા તીથ આદિના સંઘ કાઢયા હતા. આ શ્રેષ્ઠીએ આબુ તી પરના અચલગઢના ડુંગર પરના ચૌમુખમાં એ કાઉસગ્ગિયા કરાવી, ત્યાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી, જેમાં ખાવીશ હજાર રૂપિયા ખર્ચ્યા હતા.
શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિએ પણ શાસન અને ગચ્છની ઉન્નતિ માટે શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવીનુ. આરાધન કર્યું હતું, એવે ઉલેખ પ્રાચીન ગ્રંથામાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી માંડવગઢ તીર્થની સ્થાપના :
ચરિત્રનાયકશ્રી માંડવગઢ તરફ વિચર્યાં હતા. માંડવગઢમાં તેએશ્રીના ઉપદેશથી અચલગીય સેાની ગેત્રના વંશજોએ ૩૦ ઇંચ મેાટી ધાતુની શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની પ્રતિમા ઇત્યાદિ નિષિએ ભરાવ્યાં હતાં અને માંડવગઢના જિનાલયમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. માંડવગઢના મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનાં પ્રતિમાજી ખૂબ જ ચમત્કારી છે. આ મૂર્તિ સ. ૧૮૯૮ માં ખાદકામ કરતાં ભીલ લેાકેાને મળી આવી હતી. મૂર્તિને ધાર લઈ જવામાં આવતાં માંડવગઢના રસ્તામાં જ દિલ્હી દરવાજા આગળ જિનમૂર્તિને લઈ જતા હાથી અટકી પડયો હતા. પછી સંઘે ત્યાં જ જિનમ'દિરના જિĒદ્ધાર કરાવી તેમાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનાં ઉક્ત પ્રતિમાજીને પ્રતિષ્ઠિત કર્યાં હતા.
શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ સમેત અચલગચ્છના આચાર્યાં અને મુનિએના માંડવગઢ પ્રદેશ ઉપર ખૂબ જ ઉપકાર છે. અહી' તેમના ઉપદેશથી શાસનનાં અનેકવિધ કાર્યાં થયાં હતાં.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #306

offreshsmsfededesdel-develow.slides/feedleshdose
f
aff select followesholes test
selflesslesI ક્ષા
શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિના સમુદાયમાં ઉપાધ્યાય ભાવવધનથી ‘વર્ધન શાખા અને કમલરૂપ ગણિથી “રૂપ” શાખા અને ધનલાભથી “લાભ શાખા અસ્તિત્વમાં આવી હતી
ઉગ્રવિહારી શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ બધા ગુજરાત અને માળવામાં વિચર્યા હતા. સં. ૧૫૬૦માં તેઓ પાટણમાં પધાર્યા. એ જ નગરમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. તેઓ માંડલમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા એ બીજે ઉલ્લેખ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.) ૬૧. પ્રાકૃત પટ્ટાવલીના રચયિતા શ્રી ભાવસાગરસૂરિ : ભાવડકુમારને જન્માદિ વૃત્તાંત :
મારવાડના ભિન્નમાલ નગરમાં શ્રીમાલી શ્રેષ્ઠી સાંગરાજ અને તેની પત્ની શૃંગારદેવીને ઘેર સં ૧૫૧૬ માં ભાવડકુમારને જન્મ થયે હતે.
સં. ૧૫૪૦ માં ખંભાતમાં ભાવડકુમારે શ્રી કેશરી સૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. તેમનું નામ મુનિ ભાવસાગર રાખવામાં આવ્યું હતું.
સં. ૧૫૬૦ માં શ્રી સિદ્ધાંતસાગસૂરિ કાળધર્મ પામતાં માંડલના સંઘે મુનિશ્રી ભાવસાગરજીને સૂરિપદ સાથે ગચ્છશપદે આરૂઢ કર્યા હતા. આ પ્રસંગ વૈશાખ સુદ ૩ ના ઉજવાય હતે. માંડલના રહીશ શ્રેષ્ઠી વાઘા અને હરખચંદે શ્રી ભાવસાગરસૂરિના પદમહોત્સવ પ્રસંગે ૫૦ હજાર દ્રવ્ય ખર્યું હતું. ઉક્ત શ્રાવકોએ એ જ દિવસે શ્રી શીતલનાથ પ્રભુના બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. શ્રી ભાવસાગરસૂરિને શ્રમણ પરિવાર :
શ્રી ભાવસાગરસૂરિના શ્રમણ પરિવારમાં શ્રી સમરત્નસૂરિ, વાચનાચાર્ય શ્રી લાભમંડન ગણિ, વાચક શ્રી નયસુદંર ગણિ આદિ નામે ઉલ્લેખનીય છે. શ્રી ભાવસાગરસૂરિ પછી અન્ય એક પટ્ટપરંપરા :
તેમના શિષ્ય સુમતિસાગરસૂરિ પણ પ્રભાવક આચાર્ય હતા. પ્રાચીન ગ્રંથકારેએ રચનાની પ્રશસ્તિઓમાં તેમને “ગચ્છનાયક કહ્યા છે. તેમની પરંપરા આ પ્રમાણે છે :
(૧) ગજસાગરસૂરિ, (૨) પુણ્યરત્નસૂરિ, (૩) ગુણરત્નસૂરિ, (૪) ક્ષમારત્નસૂરિ ઇત્યાદિ. જ્ઞાનસાગરજી રચિત ગ્રંથ :
શ્રી ગજસાગરસૂરિજીના શિષ્ય પં. લલિતસાગરજીના શિષ્ય પંડિત મણિદ્મસાગરજીના શિષ્ય ૫. જ્ઞાનસાગરજી ઉચ્ચ કેટિના કવિ થઈ ગયા. પં. જ્ઞાનસાગરજીએ ગૂર્જર ભાષામાં અનેક રાસે રચ્યા. તેમણે ‘શ્રીપાલ રાસ પણ રચ્યો. સત્તર જેટલા રાસ અને ચરિત્ર ઉપરાંત તેઓ દ્વારા રચિત “સ્તવન ચોવીશી, “અબુંદ ચૈત્યપરિપાટી' આદિ કૃતિઓ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.
આ શ્રી આર્ય ક યાણાગામ સ્મૃતિગ્રંથ
ક

Page #307

secedetected storest fastessessessmtosesdassed festowedoshooting diseasessed
શ્રી ભાવસાગરસૂરિ રચિત “શ્રી વીરવંશાનુક્રમ પટ્ટાવલી”:
ભાવસાગરસૂરિના અનેક પ્રતિષ્ઠા લેખો ઉપલબ્ધ થાય છે. ભાવસાગરસૂરિ કૃત ૨૩૧ પ્રાકૃત કંડિકા પ્રમાણ વીર વંશાનુક્રમ પટ્ટાવલી,” અપર નામ અચલગચ્છ ગુર્નાવલી” . પ્રાપ્ત થ ય છે. આ પટ્ટાવલી અચલગચ્છના ઇતિહાસનું મહત્વનું અને વિશ્વસનીય અંગ બની રહી છે. ચરમ તીર્થકર શ્રી ભગવાન મહાવીર દેવના પંચમ ગણધર શ્રી સુધર્મા રવામથી લઈને શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ સુધીને આચાર્યોની ઐતિહાસિક માહિતી ઉકત ગુર્નાવલીમાં સંગૃહીત છે. આ ગ્રંથ ઉપલબ્ધ છે, પણ હજી સુધી પ્રકાશિત થયો નથી. શ્રી ભાવસાગરસૂરિનું પ્રાકૃત પરનું પ્રભુત્વ જોતાં તેમણે સંસ્કૃત–પ્રકૃતમાં અન્ય ગ્રંથ પણ રચ્યા હોય એ શક્ય છે. આ સમયે નવા ગચ્છ-મતો :
શ્રી ભાવસાગરસૂરિના સમયમાં અન્ય નવા ગ છે અને સંપ્રદાય સ્થાપાયા હતા, જેમાં લેકશાહે લેકા ગ૭, કડવા શાહે કડવા ગચ્છ, બીજા શાહે બીજ મત, અને પાર્શ્વ ચંદ્રસૂરિએ પાર્ધચંદ્ર ગ૭ પ્રવર્તાવ્યો. અનેક નવા ગી છે અને નવા મતે ઉભવ્યા હોવાથી આવા સમયે શ્રી ભાવસાગરસૂરિએ શુદ્ધ ક્રિયા અને તપને માર્ગ સ્વીકાર્યો. પટ્ટાવલીમાં તેમને યુગપ્રધાને કહ્યા છે.
સં. ૧૫૮૩ માં ખંભાત નગરમાં શ્રી ભાવસાગરસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા હતા. ૧૬. શાસનપ્રભાવક શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ સોનપાલને જન્માદિ વૃતાંત :
પાટણના શ્રીમાળી શ્રેષ્ઠી સંઘવી નગરાજની પત્ની લીલાદેવીની કુક્ષીથી સં. ૧૫૪૮ ના માઘ માસના શુકલ પક્ષમાં સેનપાલને જન્મ થયો હતે. એકદા શ્રી સાગરસૂરિ વિહાર કરતા પાટણ પધાર્યા, ત્યારે ધર્માનુરાગી ઉક્ત દંપતીએ પોતાના બાળક સેનપાલ સૂરિજીને સમર્પિત કરી દીધે; અને સંવત ૧૫૫૨ માં સેનપાલે પાટણમાં દીક્ષા સ્વીકારી. થોડા જ વખતમાં મુનિ ગુણનિધાન જિનાગમના સારા અભ્યાસી થયા હતા.
મુનિ ગુણનિધાનને સં. ૧૫૬૫ માં જંબુસરમાં ભાવસાગરસૂરિએ સૂરિપદે આરૂઢ કર્યા હતા અને સં. ૧૫૮૪ માં ખંભાતમાં પ્રાગ્વાટે શ્રેષ્ઠી વિદ્યાધર શાહે કરેલા ઉત્સવમાં તેઓ ગચ્છનાયક પદ પામ્યા હતા.
ગુણનિધાનસૂરિના વખતના અચલગચ્છીય શ્રેમણે સુમતિસાગરસૂરિ : જ આ આચાર્યશ્રી ૬૧ મા પટ્ટધર શ્રી ભાવસાગરસૂરિના શિષ્ય હતા. તેમને જન્મ સં. ૧૫૫૪ માં પાટણના શ્રીમાલીજ્ઞાતીય શ્રેષ્ઠી વસ્તાની પત્ની વિમલાદેની કક્ષીથી થયે હતે.
ADS
આર્ય કલ્યાણગૌતમ ઋતિગ્રંથ

Page #308

- events.....some
eeeeeeeeee..dishekelected to the s
d
[
૭]
સં. ૧૫૭૯ માં ૨૫ વર્ષની યુવાન વયમાં ભાવસાગરસૂરિના શિષ્ય તરીકે દીક્ષિત થયા હતા. સં. ૧૫૯૮ માં તેમણે સૂરિપદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. સં. ૧૬૧૪ માં ૬૧ વર્ષની વયે તેઓ દિવંગત થયા હતા. ગચ્છમાં તેઓ પ્રભાવક શાખાચાર્ય તરીકેનું માન પામ્યા હતા. તેમને પટ્ટ શિષ્ય શ્રી ગજસાગરસૂરિ ઇત્યાદિ અંગે આગળ ઉલ્લેખ કરીશું. સુમતિસાગરસૂરિના શિષ્ય હેમકાંતિ મુનિવરે “શ્રાવક વિધિ ચપઈ ' ગ્રંથ રચ્યો હતો. ભાવવÁનસૂરિ :
મારવાડમાં વિચરતા મેદપાટી અચલગચ્છીય શાખાના તેઓ ગચ્છનાયક હશે, એવું અનુમાન કરી શકાય છે. મારવાડ-મેવાડમાં આ શાખાના આચાર્યો અને મુનિવરોના ઘણું જ ઉપકાર છે. એ પ્રદેશના જ્ઞાનભંડારોની હસ્તપ્રતોની પ્રશસ્તિઓ અને અને ઉત્કીણિત લેખો પરથી આ શાખાના મુનિવરોના ઉ૯લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી ભાવવદ્ધનસૂરિ અચલગચ્છના હતા.” એવો ઉલ્લેખ તેમના દ્વારા લિખિત એક હસ્તપ્રત દ્વારા જાણી શકાય છે. અચલગચ્છની આ પરંપરા અંગે વિદ્વાનોએ સંશોધન કરવું ઘટે. વાચક પુણ્યચંદ્ર ગણિઃ
શ્રી ગુણનિધાનસૂરિના સમયમાં તેમના શિષ્ય વાચક પુણ્યચંદ્ર ગણિ મંત્રવાદી અને પ્રભાવક મુનિવર થઈ ગયા. તેમણે અનેક ચમકારે દર્શાવ્યા હતા. એવો ઉલ્લેખ છે કે તેમણે અમાસને દિવસે પૂનમનો ચંદ્ર બતાવ્યો હતો. એના પરથી એમની શાખા ચંદ્ર શાખા” નામે પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. આ શાખામાં અનેક પ્રભાવક મુનિવરો થઈ ગયા. પુણ્યચંદ્રની પરંપરા આ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે: (૧) પુણ્યચંદ્ર, (૨) માણિક્યચંદ્ર, (૩) વિનયચંદ્ર, (૪) રવિચંદ્ર, (૫) વાચક દેવસાગરજી, (૬) વાચક જયસાગરજી, (૭) વાચક લહમીચંદ્ર, (૮) વાચક લાવણ્યચંદ્ર.
બીજી પરંપરા આ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છેઃ (૧) પુણ્યચંદ્ર, (૨) વિમલચંદ્ર, (૩) કુશલચંદ્ર, (૪) ભક્તિચંદ્ર, (૫) માનચંદ્ર, (૬) કલ્યાણચંદ્ર, (૭) સૌભાગ્યચંદ્ર.
ત્રીજી પરંપરા આ પ્રમાણે છેઃ (૧) પુયચંદ્ર, (૨) કનકચંદ્ર, (૩) વીરચંદ્ર, (૪) રથાનસાગર.
નવાંગ વૃત્તિકાર શ્રી અભયદેવસૂરિ ખરતર ગ૭ના હતા, એવું વિધાન સં. ૧૬૧૭ માં પાટણ અને ખંભાતમાં સર્વ ગ છાના આચાર્યોએ મળીને સિદ્ધ કર્યું હતું. ખંભાત મતપત્ર અચલગચ્છ વતીથી પુણ્યચંદ્ર સહી કરી હતી એવો ઉલેખ સમયસુંદર ગણિ રચિત “સમાચાર શતક' ગ્રંથમાંથી મળી રહે છે. જ્યારે પાટણ મતપત્રમાં ધવલ પવિયા
મા શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ કરી

Page #309

I૮legesteemested to do
desde ste bd . sts..ist. stove stodemoleselsodedge
આંચલિયા ગચ્છના પંન્યાસ રંગાએ સહી કરી હતી, એ ઉલ્લેખ પણ “સમાચારી શતક” ગ્રંથમાં છે. ચંદ્ર શાખાના મુનિવરો દ્વારા રચિત અનેક ગ્રંથો પ્રાપ્ત થાય છે, જેને પ્રસંગોપાત ઉલેખ કરીશું. હર્ષનિધાનસૂરિ:
ગુણનિધાનસૂરિના શિષ્ય હર્ષનિધાને લોલાડા નગરમાં રહીને “રત્નસંચય પ્રકરણ” નામક ગ્રંથ શાસગ્રંથમાંથી ઉધત કર્યો. પ૫૦ પ્રાકૃત ગાથાઓના પરિમાણુના આ ગ્રંથમાં કર્તાએ જૈન શાસનના પદાર્થો, વિષયો ઈત્યાદિ અંગે અનેક ઉપયોગી માહિતી રજૂ કરી છે. અચલગચ્છ-વિધિપક્ષગચ્છની માન્યતા પર્યુષણ પર્વ પાંચમ, ક્ષય તિથિ આદિ માન્યતાઓ અને “ચંદપન્નતિ સૂત્રના આધારે રજૂ કરી છે. આ મૂળ ગ્રંથ અને તેને ગુજરાતી અનુવાદ જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા” (ભાવનગર) તરફથી પ્રકાશિત થયેલ છે. શાસ્ત્રીય વિષયોને વિષદતાથી જાણવા આ ગ્રંથ ખાસ મનનીય મનાય છે. આ ગ્રંથ પર બાલાવબોધે પણ પ્રાપ્ત થાય છે. ગ્રંથના અંતે કર્તાએ પ્રશસ્તિ જ છે. જેમાં તેઓનો ‘સૂરિ તરીકે ઉલ્લેખ ખાસ ધ્યાન ખેંચે એવે છે. આ ગ્રંથ પરથી એમ અનુમાન કરી શકાય છે કે તેઓ જનાગમોના પ્રખર અભ્યાસી અને ગીતાર્થ હતા. ઉપાધ્યાય ઉદયરાજ :
અચલગચ્છની મેદપાટી શાખાના તેઓ પ્રભાવક મુનિરાજ થઈ ગયા. નાડોલ ગામમાં પ્રવેશતાં જ આવતા વિશાળ અને ભવ્ય જિનાલયની બહારની ડાબી બાજુમાં ખાસ બંધાયેલ દેવકુલિકામાં તેમની તથા તેમના શિષ્યોની પાદુકાઓ પ્રતિષ્ઠિત છે, તે પરથી આ પ્રદેશમાં તેમનાં શાસનપ્રભાવક કાર્યોની ઝાંખી કરી શકાય છે. આખું મહાતીર્થના (વિમલવસહી) જિનાલયના સ્તંભલેખ દ્વારા જાણી શકાય છે કે વાચક ઉદયરાજ, વાવ વિમલરંગ, પં. દેવચંદ્ર, પં. જ્ઞાનરંગ, પં. તિલકરાજ, પં. સેમચંદ્ર, હર્ષરત્ન, ગુણરત્ન, દયારત્ન ઇત્યાદિ મુનિવરોએ આબુ તીર્થની યાત્રા કરી અને ગુણનિધાનસૂરિના પ્રસાદથી જ્ઞાનરંગ અને હર્ષરને આબુ પર ચાતુર્માસ કર્યું. “કાલકાચાર્ય” ગ્રંથની પ્રશસ્તિ દ્વારા જાણવા મળે છે કે સં. ૧૫૭૭ માં કે તે પહેલાં તેઓ ઉપાધ્યાય પદે આરૂઢ થયા હતા. ઉપાધ્યાય ઉદયરાજના શિષ્ય હર્ષરન ગણિ અને તેમના શિ. સુમતિહષ ગણિએ
તિષ ગ્રંથ પર ટીકાઓ રચી. પંડિત તિલકગણિ અને પંડિત ગુણરાજ :
જિનવિજયજી સંપાદિત “શંત્રુજય તીર્થોદ્વાર પ્રબંધ” ગ્રંથ દ્વારા જાણી શકાય છે કે આ મુનિવરો સં. ૧૫૮૭ માં વિદ્યમાન હતા. કર્મશાહ શ્રેષ્ટિએ શત્રુજ્ય તીર્થને
રાએ
આર્ય કલ્યાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #310

seemed
desi dhoopinstersstori
e s
ofessociaoasthanslate-
સં. ૧૫૮૭, વૈશાખ વદ ૬, રવિવારના જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા. તે વખતે આ બન્ને મુનિવરહ પણ હાજર હતા. સર્વ ગોએ સર્વાનુમતે નકકી કર્યું હતું કે, શત્રુંજય તીર્થ બધા વેતાંબર ગોનું છે. આ લેખની નકલ આ મુજબ છેઃ “શત્રુંજય તીર્થ ઉપરકા મૂલગઢ ઔર મૂલકા શ્રી આદિનાથ ભગવાન કા મંદિર સમસ્ત જૈન કે લિયે હૈ, ઔર બાકી સબ દેવકુલિકા ભિન્ન ભિન્ન ગચ્છવાલકી સમઝની ચાહિયે. યહ તીર્થ સબ જેને કે લિયે એક સમાન હૈ. એક વ્યક્તિ ઈસ પર અપના અધિકાર જમા નહીં સકતી. અસા હોને પર ભી યદિ કેઈ અપની માલિકી સાબિત કરના ચાહે તે હસે ઈસ વિષયકા કઈ પ્રામાણિક લેખ યા ગ્રંથાક્ષર દિખાના ચાહિયે. વૈસા કરને પર હમ ઉસકી સત્યતા સ્વીકાર કરેંગે. અંચલગરછીય યતિ તિલક ગણિ ઔર પંડિત ગુણરાજ ગણિ લિખિત. (વિશેષ માટે જુઓ, અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન પૃ. ૩૪૩) અન્ય શ્રમણનાં નામે :
શ્રી ગુણનિધાનસૂરિના સમયના ઉપરોક્ત શ્રમણે ઉપરાંત અન્ય અચલગરછીય શ્રમણોનાં નામાભિધાન આ મુજબ છેઃ ઉપાધ્યાય શ્રી વિદ્યાસાગરજી, વાચક વિદ્યાવલ્લભ ગણિ, વાટ રંગતિલક ગણિ, પં. ભાવરત્ન, વાચક કમલમેરુગણિ તથા તેમના શિષ્ય પં. સંયમમૂતિ, વાઈ: હેમકુશલ ગણિ તથા તેમના શિષ્ય પં. વિનયરાજ, પંડિત વિકમંડન ગણિ, પં. વિદ્યાશીલ અને તેમના શિષ્ય વિવેકમેરુ, પં. મુનિશીલ, વાચક ભાનુભ ગણિ તથા તેમના શિષ્ય લાભ ગણિ અને તેમના શિષ્ય શિવસી, મુનિ દયાશીલ, કવિ સેવક આદિ
ઉપરોક્ત ઉલ્લેખ પરથી તે વખતના શ્રમણ ગણુનો અનેક આચાર્યો, ઉપાધ્યાય, વાચક અને પંડિતો ઇત્યાદિ પદસ્થાને સામાન્ય પરિચય મળી રહે છે. ઉપરોક્ત શ્રમણ દ્વારા રચિત ગ્રંથો પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ અંગે અતિહાસિક ને દ્વારા વિગતો બહાર આવે તે જરૂરી છે. એ અરસામાં અચલગચ્છીય શ્રાવકો દ્વારા ધર્મોન્નતિનાં કાર્યો :
ગુણનિધાનસૂરિના સદુપદેશથી જાંબુવાસી ખોડાયણગોત્રીય મંત્રી ધરણે સં. ૧૫૬૫ માં ધર્મકાર્યોમાં વિપુલ ધન ખસ્યું હતું. યોગાનુયોગ એ જ વરસે ચારિત્ર નાયકશ્રીના પદમહોત્સવ વખતે પણ ધરણે ધન ખરચીને લાભ લીધો. ધરણના પૂર્વજ જગદેવ શેઠ પ્રતાપી પુરુષ હતા. જગદેવના સુપુત્રો સોમચંદ અને ગુણચંદે આબુ તથના વસ્તુપાલતેજપાલ કારિત જિનાલયોને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો.
આ આર્ય કરયાણાગો મસ્મૃતિ ગ્રંથ 2D ,

Page #311

f૦૦]કહeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeesthesed toddessedeedeesadeddess શત્રુંજય તીર્થ પર જિનાલયનું નિર્માણ:
આ અરસામાં થયેલા અચલગચ્છીય શ્રાવક જશવંતનો ઉલ્લેખ કરવો પ્રસ્તુત છે. તે અત્તરને વેપારી હતો. શત્રુંજય તીર્થ જ્યારે મજાહિદખાનને જાગીરમાં મળ્યા, ત્યારે તેની પાસે લાગવગ ધરાવનાર શ્રેષ્ઠિ જશવંતે વિનંતી કરી. જે માન્ય થતાં જશવંતે સં. ૧૫૬૪ ના ફાગણ સુદ 3 ને શુક્રવારે ભવ્ય અને વિશાળ જિનમંદિર બંધાવવાનો પ્રારંભ કર્યો. શિખરયુક્ત જિનાલય તથા પાંત્રીસ દેવકુલિકાઓ પણ બંધાવી. ત્યાર બાદ અન્ય અચલગરઝીય શ્રાવક ચૌહત, વીરપાલ આદિએ પણ જિનાલય બંધાવવાને પ્રારંભ કર્યો. ત્રણ વર્ષ બાદ ત્રણ વિશાળ જિનાલયો અને નવ લઘુ જિનમંદિરનું નિર્માણ થયું. આ જિનાલયે શત્રુંજય તીર્થ પર ક્યાં આવ્યા તે શોધવા ઘટે. ઉક્ત જિનાલયો શત્રુંજય તીર્થની વિમલવસહીમાં હોવા અંગેની સંભાવનાના ઉલ્લેખો પ્રાપ્ત થાય છે.
ગુણનિધાનસૂરિ રચિત એક પણ ગ્રંથ અદ્યાપિ પર્યત પ્રકાશમાં આવ્યો નથી.
સં. ૧૬૦૨ માં પાટણમાં ૫૪ વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી તેઓ રવર્ગવાસ પામ્યા હતા. ૬૩. પરમ જિદ્ધારક શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ : શ્રી ધર્મદાસને જન્મ આદિ વૃતાંત : - ખંભાત નગરમાં શ્રીમાળી શ્રેષ્ઠી હંસરાજની પ ની હાંસલદેવી કુક્ષીથી સં. ૧૫૮૫, પોષ સુદ ૮ ના એમનો જન્મ થયો હતે. મૂળ નામ ધર્મદાસ હતું. ધર્મદાસે સં. ૧૫૯૯ માં ગુણનિધાનસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. નૂતન મુનિનું નામ “ધર્મદાસ” રાખવામાં આવ્યું, પણ વડી દીક્ષા વખતે “ધર્મમૂર્તિ મુનિ” એવું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું. સં. ૧૬૦૨ માં રાજનગરમાં સૂરિપદની પ્રાપ્તિ સાથે તેઓ ગચ્છનાયક પદ પામ્યા હતા. ગછન્નતિ માટે પ્રશસ્ય પ્રયત્નો અને દિયોદ્વાર :
ગચ્છનાયક થયા બાદ શ્રી ધર્મમૂતિસૂરિ ગચ્છને ઉંનતિની દિશામાં લઈ જવા માટે ખૂબ જ પ્રયત્નશીલ રહ્યા હતા. તે વખતે અન્ય ગો અને સંપ્રદાયના વધતા જતા જેને કારણે સાધુઓમાં શિથિલતા પ્રવેશી હતી, પણ ધર્મમૂર્તિસૂરિએ પોતાના આજ્ઞાવતી બાવન સાધુઓ અને ચાળીસ સાદવીઓ મળીને એકંદરે ૯૨ ના પરિવાર સહિત સં. ૧૬૧૪ માં ક્રિોદ્ધાર કર્યો હતો. કિદ્ધાર સ્થળ તરીકે પટ્ટાવલીમાં શત્રુજ્ય તીર્થને ઉલેખ પ્રાપ્ત થાય છે. ' પ્રાચીન ગચ્છમાં ક્રિોદ્ધાર :
એ સમયમાં અનેક નવા ગચ્છો અને મતોની ઉત્પત્તિ, પ્રતિમા અને સાધુજન નિષેધ ઇત્યાદિ છિન્નભિન્નતાનાં કારણે પ્રાચીન ગચ્છોમાં પણ શિથિલતા પ્રવેશી હતી. * જુઓ, “અચલગચ્છ દિદન” પૃ. ૩૩૯
૧ ર
ર આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #312

chaosaadoda
»kaachhada chat
steals [૧૦] તપાગચ્છમાં શ્રી આણુ વિમલ સૂરિએ સ. ૧૫૮૨ માં ક્રિયાદ્વાર કર્યા હતા. અચલગચ્છમાં શ્રી ધમૂર્તિ સૂરિએ સ. ૧૬૧૪ માં અને ખરતર ગચ્છમાં શ્રી જિનચંદ્રસૂરિએ સં ૧૬૧૪ માં ચૈત્ર વદ ૭ ના દિવસે ક્રિયાન્દ્રાર કર્યા હતા.
સ. ૧૬૦૨ માં ધર્મમૂર્તિસૂરિ સૂરિપદ અને ગચ્છનાયક પદ પામ્યા. ત્યારથી જ તેઓ ક્રિચાહારની દિશામાં સક્રિય હતા. તેમણે ઉગ્ર તપ અને ક્રિયા દ્વારા આત્મશુદ્ધિના અને ચારિત્રશીલ નેતૃત્વ દ્વારા ગઐકયતાના માર્ગ અપનાવ્યેા હતા. સંવત ૧૬૧૪ ના ઉલ્લેખ પરથી અનુમ!ન કરી શકાય છે કે સમગ્ર ગચ્છના ક્રિયાદ્વારની ભૂમિકા તૈયાર કરી ગચ્છના ૯૨ જેટલાં સાધુ-સાધ્વીજીએને! સહકાર મળતાં તેમણે શત્રુ'જય તી પર ક્રિયાદ્વાર કર્યો.
બ્રહ્મચર્ય ની ધ્રુવી દ્વારા પરીક્ષા :
એક્દા શ્રી ધ મૂર્તિ સૂરિ વિહાર કરતા ચાત્રાર્થે આબુ તીય પધાર્યા. ત્યાં નિવાસ કરતાં અદાદેવી રાત્રે અયંત લાવણ્યવતી અને સેળે શત્રુગાર સજીને સ્રીનું રૂપ લઈ શ્રી ધમૂર્તિસૂરિની પરીક્ષા કરવા માટે આવ્યાં, પર`તુ સૂરિજી તા સ્થિર જ રહ્યા. તેમના મનમાં વિરમતે અશ પશુ ઉદ્ભવ્યે! હ. આથી દેવી સ્વસ્વરૂપે પ્રગટ થયાં, અને ‘હું તમારા પર પ્રસન્ન થઈ છું' એમ કહીને શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરિને દેવીએ અદૃશ્યરૂપકારિણી અને અ!કાશગામિની એમ બે વિદ્યાએ સમર્પિત કરી. આ પ્રસંગ સં. ૧૬૧૨ માં બનેલા હતા.
આગ્રામાં ધર્મ પ્રભાવના-સમેતશખરજી તીર્થના સંઘ :
આગ્રામાં લાઢાવશીય શ્રેષ્ઠી શ્રી ઋષમાસ તથા તેમના પુત્ર! મત્રીધવા સાનપાલ અને કુંરપાલ શ્રી ધર્મ મૂર્તિસૂરિના પરમ ભક્ત હતા. તેએએ આગામાં ધર્મ મૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી બે હજાર યાત્રિકા સહિત શ્રી સમેતશિખ?જી મહાતીર્થંની ચાત્ર! કરી. યુગપ્રધાનપદની પ્રાપ્તિ :
અમદાવાદના શ્રીમાલી આભા શેઠ પણ સૂરિજીના પરમ ભક્ત હતા. તેમણે અમદાવાદમાં ધર્મ મૂર્તિસૂરિને ચાતુર્માસ પણ કરાવેલું. ધ મૂર્તિસૂરિના ત્યાગમય અને તપેામય જીવનથી આકર્ષાઈ અમદાવાદ નગરના સંઘે તેમને યુગપ્રધાન’ પદ આપ્યું હતુ. આભા શેઠે તે જ નગરમાં એક જિનમંદિર પણ બાંધ્યુ હતું. સં. ૧૬૨૯ ના જુમા, અચલગચ્છની મેાટી પટ્ટાવલી'નું ભાષાંતર અને ત્રિપુટી મહારાજ રચિત ‘જૈન પરંપરાને
ઇતિહાસ’ ભા. ૨, પૃ. ૫૩૨.
Des
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #313

rastestastasestestestostestastasted dosasto costabadadestasteste testostestastest test tehdesetodeslas sustesstaste testostastastestostestestetista
મહા સુદ ૧૩ ના પાર્શ્વનાથ પ્રભુ આદિ જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. આ જિનાલય અત્યારે પણ છે. શ્રી ધર્મભૂતિસૂરિના ઉપદેશથી તેજશી શાહ દ્વારા ધર્મ પ્રવૃત્તિ :
નવાનગર (જામનગર) ના શ્રેષ્ઠી તેજશી નાગડા પણ ધર્મમૂર્તિસૂરિના ભક્ત હતા. સૂરિજીના ઉપદેશથી જામનગરમાં તેમણે બે લાખ સોનામહોરે ખચી શાંતિનાથ પ્રભુનું ભવ્ય અને વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું હતું, જેની પ્રતિષ્ઠા સંવત ૧૬૨૪, પોષ સુદ ૮ ના થઈ હતી. તેજશી શાહે પાંચ લાખ મુદ્રિકાઓ ખચી શત્રુંજય મહાતીર્થને સંઘ કાઢયો હતો. તેજશી શાહના પુત્ર રાજશી શાહે પણ અઢળક નાણું ખચી પુણ્યોપાર્જન કર્યું હતું. શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિજીના શાસનપ્રભાવક વિહાર-ચાતુર્માસ :
મેટી પટ્ટાવલીમાં તેમને વિહારકમ આ પ્રમાણે છે :
શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ આબુ તીર્થની યાત્રા બાદ સં. ૧૬૧૨ માં સિરોહીમાં ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. સં. ૧૬૧૩ માં તેજશી શાહના આગ્રહથી નવાનગર ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. એ જ અરસામાં જામનગરમાં તેજશી શાહે જિનાલય બંધાવવાની શરૂઆત કરી હતી. સં. ૧૬૧૪ માં શત્રુંજય તીર્થ પર કિદ્ધાર કર્યો હતો, અને વિશાળ પરિવાર સાથે પાલીતાણામાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. ત્યાંથી વિહાર કરી સં. ૧૬૧૫ માં અમદાવાદ, સં. ૧૬૧૬ માં ઉદયપુર, સં. ૧૬૧૭ માં આગ્રા પધાર્યા હતા. અહીં સમ્રાટ અકબરની સભામાં માનવંતુ સ્થાન પામનાર લોઢા શ્રેષ્ઠી ઋષભદાસ અને તેમના ભાઈ પ્રેમને શિખરજી મહાતીર્થને સંઘ કાઢયો હતો. શિખરજીની યાત્રા કરી ધર્મમૂર્તિસૂરિ સં. ૧૬૧૮ માં વારાણસી ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. સં. ૧૬૨૪ માં જામનગર પધાર્યા હતા. એ જ વર્ષે નાગડા ગેત્રના તંજશી શાહ કારિત શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ આદિ જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. સં. ૧૬૨૮ માં આગ્રા પધાર્યા હતા. અહીં લોઢા ગોત્રીય ઋષભદાસના સુપુત્ર કુરપાલ અને સેનપાલે ચાતુર્માસ કરાવ્યું હતું અને ચાતુર્માસ બાદ આગ્રામાં વિશાળ એવાં બે જિનાલયો બાંધવાને શુભ આરંભ કરાયો હતો. ઉકત મંત્રી બાંધવોએ આગરામાં અચલગચ્છ ઉપાશ્રય પણ બંધાવેલ. આ સમયમાં ધર્મ મૂર્તિસૂરિ પાવાપુરી, રાજગૃહી ઇત્યાદિ સ્થળોએ પધાર્યા હતા. સં. ૧૯૨૯માં અમદાવાદ અને ત્યાર બાદ માંડલ, ખંભાત, સુરત, રાણપુર, વઢવાણ અને પાલીતાણામાં તેઓ ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. સં. ૧૬૪૭ માં પોરબંદર, સં. ૧૬૪૮માં માંડવી (કચ્છ) થઈ પુનઃ નવાનગર પધાર્યા હતા. અને અહીં યાદગાર પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉજવાયા હતા. સં. ૧૯૫૩
કહS શ્રી આર્ય કરયાણાગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #314

jobs 2222222 abs [૧૦૩] માં તેઓ સુરત પધાર્યા હતા. અહીંના ચાતુર્માસ બાદ તેમની પ્રેરણાથી શ્રી સંભવનાથ જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી.
બાડમેર, જેસલમેર, પારકર પ્રદેશમાં વિહાર :
રાજસ્થાન બાડમેરમાં શ્રી ધમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી મ`ત્રી કૃપાએ સ’. ૧૬૫૬ લગભગમાં શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું ભવ્ય જિનાલય બંધાવ્યું હતું. પંદર હજાર રૂપિયા ખરચી શ્રી ગાડી પાર્શ્વનાથ તીર્થની યાત્રા કરી. સ’. ૧૬૫૭ માં આચાર્યશ્રી જેસલમેર પધાર્યા હતા. અને ત્યાંના સંઘની વિનંતિથી તે સાલનું ચાતુર્માસ ત્યાં રહેલા. ત્યાં તેમના ઉપદેશથી વડેરા ધનપાલે તથા ઋષભદાસ લાલને પચ્ચીશ હજાર ટક ખરચીને જિનાગમા લખાવ્યાં હતાં, અને જેસલમેરના અચલગચ્છીય ઉપાશ્રયના જ્ઞાનભડારમાં તે રખાવ્યાં હતાં. સ. ૧૬૫૭ માં તેઓ પારકર પ્રદેશમાં પધાર્યા હતા અને ગોડીજી પાર્શ્વનાથ તીર્થની તેમણે યાત્રા કરી હતી.
શ્રી સમેતશિખરજી જૈન શ્વેતાંબર તીર્થોના છીદ્વાર :
સં. ૧૬પ૯ માં બાડમેર ચાતુર્માસ રહ્યા. સં. ૧૬૬૫ માં મ`ત્રીમાંધવા કુરપાલસેાનપાલની વિનંતિથી શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ આગ્રા પધાર્યા હતા, અને ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. બાદ મંત્રી બાંધવાએ પરિવાર સહિત શ્રી ધ મૂર્તિસૂરિની અધ્યક્ષતામાં શ્રી સમેતિશખરજી તીર્થની યાત્રા કરી હતી અને શ્રી સમેતશિખરજી તીર્થની પાદુકાઓની દેવકુલિકાઓના જીર્ણોદ્ધાર પણ કરાવ્યા હતા.
મારવાડમાં વિહાર, રાણકપુર તીથૅના સંઘ, રાણકપુર-વરકાણા તીના જીર્ણોદ્વાર :
સ. ૧૬૬૬ માં તેઓશ્રી જયપુરમાં ચાતુર્માસ રહેલા. ત્યાંના શ્રેષ્ઠી જુહારમલ નાગડાએ સૂરિજીના ઉપદેશથી શાંતિનાથ પ્રભુની સુવર્ણ મય પ્રતિમા ભરાવીને તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. શ્રેષ્ઠીએ પત્નીની સાથે શ્રાવકનાં ખાર ત્રતા સ્વીકાર્યાં હતાં. ત્યાંથી સૂરિજી વિહાર કરતા સાદડી પધાર્યા હતા. અહીંના શ્રેષ્ઠી સમરિસંહે રાણકપુર પ'ચતીથી' ના માટા યાદગાર સંઘ કઢાવ્યા હતા. શ્રી ધર્મ મૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી સંઘવી શ્રી સમરસિંહે રાણકપુર અને વરકાણા તીર્થના જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા હતા. તેમણે યુગાદિદેવ (ઋષભદેવજી)ની રાપ્ય પ્રતિમા પણ ભરાવી હતી. ઉકત શ્રેષ્ઠીએ સૂરિજીના ઉપદેશથી દીક્ષા સ્વીકારી હતી. તેમનું નામ ‘મુનિ સૌભાગ્યસાગરજી ’ રાખવામાં આવ્યું હતું. ત્યાંથી સૂરિજી પાલીનગર પધાર્યા હતા. ત્યાંના સાચીહર બ્રાહ્મણ નથમલ સંસ્કૃત ભાષાના પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. નથમલે સૂરિજી પાસે દીક્ષા લીધી હતી. તેમનું નામ ‘નાથાણિ ’
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #315

J૧o
showeઈs for the está [vik[ekees
detel obsoletest.std. રોજ
રાખવામાં આવ્યું હતું. નાથાગણિના અક્ષરે મોતીના દાણા જેવા થતા હતા. તેમણે જિનાગમાદિને લખીને ઘણી અજોડ શ્રત સેવા કરી હતી. લહિયાઓ દ્વારા ગ્રંથ લેખન-જ્ઞાનભંડારની સ્થાપના :
- પાલીથી વિહાર કરી ધર્મમૂર્તિસૂરિ જોધપુર પધાર્યા હતા અને સં. ૧૯૬૭ માં ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કર્યું હતું. ત્યાંના શ્રેષ્ઠી સહસમલે નાગોરથી દશ લહિયાઓને તેડાવી અનેક જિનાગમાદિ જન ગ્રંથો લખાવ્યા હતા. નૂતન જ્ઞાનભંડાર કરાવી તે ગ્રંથ સુરક્ષિત રાખવામાં આવ્યા હતા. પાલનપુર નવાબને પ્રતિબોધ :
સં. ૧૬૬૯ નું ચાતુર્માસ તેમણે પાલનપુરમાં કર્યું હતું. પાલનપુરના નવાબની બીબી કરીમ દીર્થ સમયથી અવરોગથી પીડાતી હતી. નવાબની વિનંતીથી શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના મંત્ર પ્રભાવથી બીબી જવરરોગથી મુક્ત થઈ હતી. આથી નવાબ સૂરિજીને ભક્ત બન્યો હતો. સૂરિજીને ચરણે નવાબે ધરેલ સેનામહોરોથી પાલનપુરમાં અચલગચ્છને ઉપાશ્રય બાંધવામાં આવ્યો હતો. અમદાવાદમાં ગ્રંથભંડાર :
આ રીતે શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ ભારતના લગભગ મુખ્ય સ્થળામાં અપ્રતિહતપણે વિચર્યા હતા. ધર્મોપદેશ દ્વારા તેમણે અનેક વ્રત આપી ઉગાર્યા હતા. તેમણે કરેલું ગ્રંથો દ્વારનું કાર્ય જન ઈતિહાસમાં ચિરસ્થરીય રહેશે. અમદાવાદમાં પણ તેમના ઉપદેશથી અચલગચ્છના ઉપાશ્રયમાં વિશાળ જ્ઞાન ભંડાર સ્થપાયું હતું અને વૃત્તિ, ચૂર્ણિ અને ભાષ્ય સહિત જિનાગમ લખાવાયાં હતાં. શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિનો વિશાળ પરિવાર, પદસ્થ :
શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના પરિવારમાં મહોપાધ્યાય પદધારકો – રત્નસાગરજી, વિનયસાગરજી, ઉદયસાગરજી, દેવસાગરજી, સૌભાગ્યસાગરજી, લબ્ધિસાગરજી, સૂરસાગરજી, તથા ઉપાધ્યાય પદવીધર – સકલમૂર્તિ, નાથાચંદ્ર, માણિજ્યચંદ્ર, રાજમૂર્તિ, સકલકીર્તિ ઈત્યાદિ હતા. અન્ય મુનિ પરિવાર :
તેમ જ વાચક મૂલા, વાચક ડુંગર મુનિ, ધર્મચંદ્રગણિ, પં. ક્ષમા કીતિ, પં. રાજકીતિ, વા. રત્નચંદ્ર, ઉપ. પુલબ્ધિ, ઉપા. ભાનુલબ્ધિ, વાચક મેઘરાજ, વાચનાચાર્ય કમલશેખર ગણિ, વા, સ યશેખર ગણિ, વા. વિનયશેખર ગણિ, વિવેકમેરુ ગણિ, પં.
સીટી વાણીમાર કલ્યાણ ગોલHસ્ત્રવિણાંથી

Page #316

အာားသောက်သောက်သောာာာာာာာာာာာာာာာာာာက်
dashshahsaasbass[io]
મુનિશીલ ણ, પં. ગજલાભ ગણ, હષઁલાભ ગણુ આદિનાં નામેા ઉપલબ્ધ થાય છે. શાખાચાર્યામાં ગજસાગરસૂરિ, પુણ્યપ્રભસૂરિ, પુણ્યરત્નસૂરિ આદિ નામેા પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી ધર્મસ્મૃતિસૂરિના સમયમાં સાધ્વી પરિવાર :
સાધ્વી સમુદાયમાં સાધ્વી ચંદ્રલક્ષ્મી, સા. કરમાઈ, સા. પ્રતાપશ્રી, સા. વિમલા, સા.કુશલલક્ષ્મી, સા. વાહા, સા. સુમતિલક્ષ્મી, સા. સહજલક્ષ્મી, સા. પુણ્યશ્રી, સા. નિમલાશ્રી આદિ નામેા પ્રાપ્ત થાય છે. તેમ જ શ્રી ધર્મસ્મૃતિસૂરિએ ક્રિયાદ્વાર કર્યાં, તે વખતે ૪૦ સાધ્વીજીએએ તેમની સાથે ક્રિયાદ્વાર કર્યાના ઉલ્લેખ પ્રાચીન ગ્રંથામાંથી પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રી ધ મૂર્તિ સૂરિ રચિત સાહિત્ય :
શ્રી ધર્મમૂતિ સૂરિના આધ્યાત્મિક શાસન દરમ્યાન અનેક ગ્રંથા અને ખાસ કરીને ગુર્જર ભાષામાં ચરિત્ર પ્રકારના રાસેની રચના થઈ હતી. શ્રી ધર્માં મૂર્તિ સૂરિએ રચ્યાની નોંધ ધમમૂર્તિ સૂરિએ જેની એક માત્ર
ષડાવશ્યક વૃત્તિ', ' ગુણસ્થાન મારેહ ગૃહવૃત્તિ ’
આદિગ્રંથ
ગ્રંથે! વિદ્યમાન જણાતા નથી. શ્રી
6
વિચારસાર ' ગ્રંથ પ્રાપ્ત થાય છે.
,
પટ્ટાવલીમાં છે, પણ હાલ આ સકલિત કરેલ અને લિપિ કરેલ પ્રત જોધપુરના · રાજસ્થાન પ્રાચ્ય વિદ્યા પ્રતિષ્ઠાનના ’ સ’ગ્રહમાં છે. ધ મૂતિ સૂરિ કૃત ગાડી પાર્શ્વનાથ સ્તવન' પ્રાપ્ત થાય છે.
6
6
અચલગચ્છના મહાન ક્રિયાદ્વારક શ્રી ધર્માં મૂર્તિસૂરિ સં. ૧૬૭૦ ના ચૈત્ર સુદ ૧૫ ના પાટણમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણતપ્રસૃતિગ્રંથ

Page #317

#wrif"
વિભાગ : ૩ જગદ્ગુરુ, યુગવીર, અનેક નૃપ પ્રતિબોધક, શાસન સમ્રાટ, ૬૪ મા પટ્ટધર પૂ. આચાર્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી મ. સા. અને તેમના પછી થઈ ગયેલા અચલગચ્છના પટ્ટધરનું
સંક્ષિપ્ત જીવનવૃત

Page #318

૬૪. અનેક નૃપ પ્રતિબોધક
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કેતનકુમારનો જન્મ :
સત્તરમી સદીના ચળકતા સિતારા, જગદ્ગુરુ, યુગવીર, જગમ તીર્થ, યુગપ્રધાન ઇત્યાદિ બિરુદોથી પ્રસિદ્ધ અને શિવસિંધુ, શિવાધિસૂરિ, શુભસાગર, ક્ષેમસાગર આદિ અપનામોથી પ્રખ્યાત શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનો જન્મ ઉત્તર ગુજરાતના વઢિયાર દેશમાં, શ્રી શંખેશ્વર મહાતીર્થની નિકટમાં આવેલા લોલાડા ગામમાં થયે હતો. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની જન્મતિથિ :
શ્રીમાલી પિતાનું નામ નાનીંગ અને માતાનું નામ નામિલદે હતું. તેમનું મૂળ નામ કોડનકુમાર હતું. સં. ૧૬૩૩ ના વૈશાખ સુદ ૬ ના બાળક કોડનકુમારને જન્મ થયો હતો. “શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગુરુસ્તુતિ” અને “શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ” નિર્વાણાસમાં આ વિગતો ઉલેખાઈ હોઈ ઉકત તિથિ સ્વીકાર્ય પ્રચલિત માન્યતા મુજબ આષાઢ સુદ ૨, ગુરુવાર તેમની જન્મતિથિ મનાય છે. બાલ કેડનકુમારની ચેષ્ટાઓ :
એકદા અચલગચ્છશ્વર શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ વિચરતા લોલાડા નગર પધાર્યા. સંઘે તેમનું ભવ્ય સામૈયું કર્યું. માતાની સાથે વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવેલ બાળ કોડનકુમાર સૂરિજીના દર્શન કરવાથી ખૂબ આનંદિત થયો. વ્યાખ્યાન બાદ કોડનકુમાર સૂરિજીના ઉસંગમાં બેસી તેમની મુહપત્તિ પોતાના મસ્તકે રાખી હર્ષિત થવા લાગ્યો.
બાળકના તેજસ્વી લલાટને જોઈ ધર્મમૂર્તિસૂરિએ નામિલદે પાસે આ બાળકને જિનશાસન અને પોતાને અર્પણ કરી દેવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. નામિલદેએ જવાબમાં કહ્યું : “આ બાળક હજી તે નાનો છે. એના પિતાજી પરદેશ ગયા છે. યથાવસરે વાત.” મુનિશ્રી કલ્યાણસાગરજીનાં દીક્ષા-સૂરિપદ :
શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ ત્રણ વરસ બાદ વિચરતા પુનઃ લેલાડી પધાર્યા. આ વખતે નાનીંગ શ્રેષ્ઠી પણ હાજર હતા. આ અવસરે બાળક કોડનકુમારને પણ દીક્ષા લેવાની ભાવના ઉત્કટ બની હતી. જિનશાસનાનુરાગી આ દંપતીએ પોતાનો પુત્ર કેડનકુમાર સૂરિજીને ચરણે સમર્પિત કરી દીધો. કેડનને લઈ આચાર્યશ્રી ધોળકા નગરે પધાર્યા. અહીં સંઘની વિનંતિથી ઉમંગભેર કેડનકુમારને દીક્ષેત્સવ ઉજવાય. સં. ૧૬૪૨, ફાગણ સુદ ૪ શનિવારે શુભ મુહૂર્ત કોડનકુમારે દીક્ષા લીધી. તેમનું નામ “મુનિ
શ્રી આર્ય કલયાણ ગોતમ અતિથી કઈ

Page #319

Disast esses.sslesssb,ssesleft slofe festofesssssssssssssssbtodolosses' to shools
કલ્યાણસાગરજી” રાખવામાં આવ્યું. મોટી પટ્ટાવલી અનુસાર લઘુ દીક્ષા વખતે “કલ્યાણસાગરજી નામ રાખવામાં આવેલું. દીક્ષા પ્રસંગે ધોળકાના શ્રેણી માણેક નાગડાએ પાંચ હજાર ટેકનો ખર્ચ કરી લહાવો લીધો હતો. સં. ૧૬૪૪, મહા સુદ ૫ ને પાલીતાણામાં વડી દીક્ષા આપવામાં આવી હતી. સં. ૧૬૪૯ ના મહા સુદી ૬ ને રવિવારે મુનિશ્રી કલ્યાણસાગરજીને સૂરિપદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા. હવે તેઓશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. પહોત્સવ પ્રસંગે દીવના મંત્રી શ્રી ગોવિંદ શાહે પુષ્કળ ધનને સદ્દવ્યય કર્યો હતે. કછ તરફ વિહાર :
આચાર્ય થયા બાદ લઘુવયસ્ક છતાં પ્રઢપ્રતાપી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ ગુર્વાજ્ઞાથી સર્વ પ્રથમ કચ્છ દેશ પધાર્યા. પ્રવેશદ્વાર સમા ભદ્રેશ્વર ( ભદ્રાવતી ) તીર્થમાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી પધારતાં ત્યાંના સંઘે ભવ્ય પ્રવેશ મહોત્સવ કર્યો. શત્રુંજય તીર્થનો છરી સંઘ ;
- ભદ્રાવતીમાં પ્રથમ વ્યાખ્યાનમાં જ લઘુ વયના આચાર્યશ્રીએ શત્રુંજય મહાતીર્થને મહિમા તેમજ છરી પાળતા સંઘનો મહિમા અદભુત શૈલીથી વર્ણવ્યો. આચાર્યશ્રીની વાણીના પ્રભાવથી સુથરી પાસેના આરીખાણા ગામથી વ્યાપાર અર્થે અત્રે (ભદ્રેશ્વરમાં આવીને વસેલા લાલનગેત્રીય શેઠ અમરસિંહ શાહના સુપુત્રો શેઠ વર્ધમાન શાહ અને શેડ પાસિંહ શાહ – આ બધા શત્રુંજય મહાતીર્થને સંઘ કાઢવા ભાવનાશીલ થયા. આમંત્રણને માટે કંકુ છાંટીને દેશપરદેશ કંકેતરીઓ મોકલવામાં આવી. ચારે બડજ વી સેંકડે સાધમિક શ્રાવકશ્રાવિકાએ ભદ્રાવતી આવવા લાગ્યાં. તે વખતે રણને પ્રદેશ ખૂબ ભયંકર હ. રણમાં સંઘ સહ પ્રયાણ કરવું મુશ્કેલ હતું; આથી શુભ મુ તે સંઘમ જોડાયેલાં શ્રાવકાશ્રવિકાએાના સમુદાયની સાથે આ બાંધવો પિતાને પરિવાર લઈને દરિયાના માર્ગે વડામાં બેસી “નાગના બંદરે આવ્યા. શ્રી "કલ્યાણસાગરસૂરિજી પણ સાધુસાધ્વીજીઓના વિશાળ સમુદાય સાથે રણના કઠિન અને ઉગ્ર વિહારો કહી અનુક્રમે “નાગના” બંદરે પ્રધાર્યા. ત્યારનું નાગના (નવાનગર) બંદર એ જ આજનું “જામનગર.” રાજ સન્માન :
ત્યાંના રાજાશ્રી જશવંતસિંહજીએ સંઘપતિઓનું ઉત્તમ પ્રકારે આદરમાન કર્યું. પંદર હજારની યાત્રિક સંખ્યા ધરાવતા આ સંઘની રક્ષા માટે રાજાએ એક સે શસ્ત્રસજજ સૈનિક અને સંઘમાં ઉપયોગી થાય તેટલા હાથીડા અને રથાદિ પણ આપ્યા.
સંઘપતિઓના ગુણોથી આકર્ષાઈ રાજાએ સંઘપતિ બાંધવોને કહ્યું : “યાત્રાની
સDS શ્રી આર્ય કયાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #320

deposteroscodegregosteese secedeeeeeeeeeeepseedbsessoccepted egestasps[૧૦] પૂર્ણાહુતિ બાદ તમારે અટો આવી વસવું. ઉપરાંત વ્યાપારા કરછના રાજાથી અમે અડધું દાણ લઈશું.’ આ રીતની રાજાની લાગણી જોઈ સંઘપતિઓએ આ વાતને સ્વીકાર કર્યો. સંઘમાં સાથે રસ :
જામનગરથી શુભ દિવસે સંઘનું પ્રયાણ થયું. તે સમયે છરી પાળતા સંધમાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ આદિ બસે મુનિવરો અને ત્રણ સાધ્વીજી પધારેલાં હતાં. પંદર હજાર શ્રાવકશ્રાવિકારૂપ યાત્રીઓ હતાં. ઉપરાંત એક શસ્ત્રધારી સુભટો, વીસ માણસે બેંડવાજાં વગાડનારા, પચીસ ઝાંઝ કાંસિયાં સહિત ગીત ગાનારા, પચાસ દાંડિયારાસાદિ નૃત્ય કરનારા, એક બિરદાવલી બોલનારા ભાટ ચારણો, બસે રસોયા, એક કંદોઈ, દોઢ તંબુઓ (બાંધવા-છેડવા ની રચના કરનાર, એક હજામ, પચાસ લુહાર, પચાસ સુતાર, પચાસ દરજી, નવસે ઘેડા, પાંચ રથે, સાતસે ગાડાંઓ, પાંચસે ઊંટે અને એક હજાર ખચ્ચરો હતા. પંદર હજાર યાત્રિકોની પથારીઓ, રસેડાંનો સામાન, વિશાળ તંબુઓનાં (થાંભલા, પડદા આદિ) સાધનો ઈત્યાદિ ઉંચકવા માટે ગાડાં, ખરચરો ઇત્યાદિનો ઉપયોગ થતો. તે વખતે મેટાદિ ઝડપી સાધનોનો યોગ ન હોવાથી, તંબુ ઈત્યાદિના ત્રણથી ચાર સેટ રખાતા, જેમનેં ઊંચકવા ગાડાંઊંટોને ઉપગ થતો. યાત્રિકો તો છરી નિયમ મુજબ પાદવિહાર કરીને જ મુસાફરી કરતા. સંઘ પ્રયાણને કેમ :
આ સંઘમાં સર્વ પ્રથમ હાથી પર રાખવામાં આવેલું મેટું નગારું તથા બીજા હાથી પર લહેરાતો ધ્વજ જિનશાસન અને આ મહાન સંઘની યશગાથા ગાઈ રહ્યો હતો. તેની પાછળ હાથી, ઘોડા, સશસ્ત્ર સુભટો ચાલતા હતા. ત્યાર બાદ દેવાધિદેવ ભગવાન શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુજીની સુવર્ણમય પ્રતિમાથી અલંકૃત સુવર્ણરત્ન જડિત ચંદીને રથ જેમાં જિનાલયની રચના કરવામાં આવેલ, તે ચાલતું. ત્યાર બાદ આચાર્યશ્રીની પોથીવાળી સેનાની પાલખી ચાલતી હતી. તેની પછી સુવર્ણ અંબાડીમાં સંઘપતિઓ બેસતા, તે હાથી ચાલતું. ત્યાર બાદ, આચાર્યાદિ મુનિવરો તથા શ્રાવક ચાલતા હતા. ત્યાર બાદ સાધવીજીઓ તથા શ્રાવિકાઓ અને પછી વાહનવિહારી શ્રાવકશ્રાવિકાઓ હતાં. આ કમપૂર્વક સંઘનું નિ ય પ્રયાણ થતું. ભયંકર આપત્તિની આગાહો અને તે દૂર કરવા આચાર્યશ્રીને ચિંતા :
આજનો મુકામ હતે ભાદર સરિતાના તટે. દેવસિક પ્રતિક્રમણ નિપજ્યા બાદ
આ શ્રઆર્ય કયાણનૉતમસ્મૃતિગ્રંથ,
ITIVEDI TITUDE
ત
તા .
કા

Page #321

1110
este deste testastastestese desesta tested
testestostesteste de deseste sa stasteste
deste seasesteste stadtastestostestesteslastes sastastestes dades dateses
પહોર નિશા પૂર્ણ થઈ, ત્યારે સૌએ સંથારા પરિસી ભણાવી. બાદ દિવસના થાકને દૂર કરવા નિદ્રાધીન થયા.
આજની રજની ભયંકર ભાસતી હતી. મધ્ય રાત્રિમાં જાગૃત આચાર્ય ભગવંત શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ભૈરવયુગલને ધ્વનિ સાંભળી સંચિત બન્યા. જોયું તે આ પક્ષીયુગલ સંઘપતિઓના તંબુ ઉપર બેઠું હતું. આ અવાજ સંઘના વિદનને સૂચવતે હોવાથી આચાર્યશ્રીએ ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા શ્રી મહાકાલી દેવીનું સ્મરણ કર્યું. તરત જ પ્રગટ થયેલાં ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા પાસેથી સંધપતિઓના મરણાંત કચ્છને જાણી, આચાર્યશ્રીએ વિMનિવારણનો ઉપાય જાણી લીધે. વિનચી સંઘપતિઓ :
બીજા દિવસે સંઘનાયક આચાર્યશ્રીની આજ્ઞાથી સંઘપતિઓ પૌષધ લઈ તેઓશ્રી સાથે ચાલ્યા. આથી મહાવતે ગુસ્સે થયા અને જન સાધુઓ માટે ફાવે તેમ બોલવા લાગ્યા. સંઘપતિઓના આજ્ઞાપાલનરૂપ આ વિનયથી સૌ યાત્રિકોનાં હૃદય સંઘપતિઓને નમી પડયાં. પ્રભાવક આચાર્યશ્રી :
આગળ વધતાં સંઘપતિઓ જેના પર બેસતા તે હાથી એક હાથણીને જોઈને મદોન્મત્ત થયે. વૃક્ષની વડવાઈ એમાં સાંકળ ભરાઈ જતાં લાંબા સમયે મહામુશ્કેલીઓ હાથી વશ થયો. આ રીતે આચાર્યશ્રીની સમયસૂચકતાથી સંઘપતિઓ પરનું મરણત વિન ટળી ગયું. આચાર્યશ્રીના પ્રભાવક નેતૃત્વથી આનંદવિભોર બની શી જિનશાસનનાં વિશેષ અનુરાગી બન્યાં. તીર્થ પર જિનાલય નિર્માણ :
સ્થળે સ્થળે જન શાસનની વિજયપતાકા લહેરાવતાં, ભક્તિ આરાધનાથી સ્વજીવનને ધન્ય બનાવતાં, સૌ નિર્વિદનપણે એક માસને અંતે શ્રી શત્રુંજય તીથે પહોંચ્યાં. ચતુર્વિધ સંઘ સહ સૌએ તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજયના નાયક શ્રી આદિનાથ પ્રભુજીની યાત્રા કરી. તે જ દિવસેમાં આચાર્યશ્રીની પ્રેરણા પામી સંઘપતિઓએ તીર્થ પર સં. ૧૬૫૦ ના માગસર વદ ૯ ના નૂતન જિનમંદિરો બંધાવવા ખાતમુહૂર્ત કર્યું. શાહ રાજશી નાગડાએ પણ જિનાલય માટે ખાતમુહૂર્ત કર્યું. જામનગરમાં વસવાટ :
આ છરી પાળતા સંઘ માટે ૩૨ લાખ કોરીઓનો ખર્ચ થયેલ હતો. યાત્રા કરી પાછા ફરતાં વર્ધમાન, પદ્મસિંહ શાહબાંધો રાજાના આગ્રહથી જામનગરમાં આવી વસ્યા. ત્યારે આ બાંધો ત્યાં મંત્રીપદે નિયુક્ત કરાયા.
ADS ના શ્રી આર્ય કયાણાગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #322

shabdo we easy sabha balidaded [111] કચ્છમાં શાસન પ્રભાવના :
આચાર્ય શ્રી પુનઃ કચ્છ પધાર્યા, ત્યારે તેમણે કચ્છમાં ધાર્મિક ક્ષેત્રે નવચેતનના આણી. સ. ૧૬૫૧ માં આચાર્ય શ્રી કચ્છ જખૌમાં ચાતુર્માસ રહેલા ત્યારે મહાપાધ્યાય રત્નસાગરજીના સંસારી કાકા શાહ રસિ’હ નાગડાએ શ્રાવકનાં ખાર ત્રત સ્વીકાર્યાં.
સૌરાષ્ટ્રમાં વિહાર :
સં. ૧૬૫૨ માં આચાર્ય શ્રી જામનગર પધાર્યા ત્યારે શાહ રાયસિંહ નાગડાએ શત્રુંજય તીના છ'રી સંઘ કાઢયો. તેમાં બે લાખ કારી ખરચીને પછી આગ્રહપૂર્વક જામનગરમાં આચાર્યશ્રીને ચાતુર્માસ કરાવ્યું. ખાદ ગિરનાર તીર્થ તથા સૌરાષ્ટ્રમાં વિચરી સ'. ૧૬૫૩ નું ચામાસું પ્રભાસપાટણ કર્યું.
કચ્છના રાજાને પ્રતિખેાધ, અમારી પાલન, દીક્ષા-પ્રતિષ્ઠાનાં કાર્યાં :
સ. ૧૬૫૪ માં કચ્છના પાટનગર ભુજનગરમાં આચાર્ય શ્રી પધાર્યા. વાત રાગથી પીડાતા કચ્છના મહારાએ (રાજા) ભારમલ (પ્રથમ)ને મંત્રેલા પાણીથી રાગરહિત કરી, પ્રતિબાધી આચાર્ય શ્રીએ જૈનધર્માનુરાગી બનાવેલા. રાજાએ કચ્છભરમાં પર્યુષણ પર્વના આઠ દિવસે દરમ્યાન અમારી (અહિંસા) પળાવવાનું ફરમાન બહાર પાડયું. રાજાએ પ્રસન્ન થઈ આચાર્યશ્રીના ઉપદેશથી ‘રાજવિહાર' નામે જિનાલય બંધાવ્યું. રાજાએ રાજમહેલમાં આચાર્ય શ્રીને જે પાટ પર બિરાજમાન કરેલ હતા, તે પાટ આજે પણ ભુજના અચલગચ્છ ઉપાશ્રયમાં વિદ્યમાન છે. સ’. ૧૬૫૪ થી સ. ૧૬૬૭ પ‘તમાં આચાર્ય શ્રીએ કચ્છમાં વિચરી ૭૫ પુરુષા અને ૧૨૭ શ્રીએને પરમ પવિત્ર દીક્ષા આપી અને તેર પ્રતિજ્ઞાએ કરાવી. આ રીતે કચ્છની ભૂમિ પર એમણે મહાન ઉપકાર કર્યા. ભુજ-માંડવીનાં જિનાલયેા પણ આચાર્યશ્રીની પ્રેરણાથી નિર્મિત થયેલાં છે. વચ્ચે સં. ૧૬૬૫ માં જામનગરથી રાયશી શાહે શત્રુંજય તીર્થાંના સંધ કાઢેલ
જામનગરમાં અર્ધશત્રુંજય તુલ્ય તીથ જિનાલયના નિર્માણ માટે પ્રેરણા :
સ. ૧૬૬૮ વૈશાખ સુદ ૩ ના રાયશી શાહે સૂરિજીની પ્રેરણાથી વિશાળ જિનાલય અંધાવવાનુ ખાતમુહૂર્ત કરેલું. જામનગરમાં ૭૨ જિનાલયના પાયો :
સ. ૧૬૬૮ ના શ્રાવણ સુદ ૫ ના આચાર્યશ્રીના ઉપદેશથી અને પદ્મસિ’હ શાહની ભાર્યા કમલાદેવીની પ્રેરણાથી ઉકત ખાંધવાએ જામનગરમાં મહાત્સવપૂર્વક બેતેર જિનાલચવાળા મહાન જિનાલયના પાયા નાખ્યા. આ જિનાલય બાંધવામાં છ સે કારીગરા (સલાટા) રાકવામાં આવેલા. જિનાલય બાંધતાં આઠ વરસ પસાર થયેલાં.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #323

IUt
e stedestesteste stedetestaseedastoestestostestestostestedateste destestes dadestestadetestede stedestestestestastestostestesadastadestacadetestetstested
પાલનપુરના નવાબને પ્રતિબંધ:
સં. ૧૬૬૯ માં આચાર્યશ્રી પોતાના વયેવૃદ્ધ ગુરુદેવ આચાર્યશ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિને વંદન કરવા માટે પાલનપુર પધાર્યા અને ગુરુદેવ સાથે જ ચાતુર્માસ રહ્યા. ત્યાંના નવાબની વિનંતિથી નવાબની પત્ની કરીમાં બેગમ જે જવર રોગથી સંતપ્ત હતી, તેનો રોગ નિવારવા આચાર્યશ્રીએ મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજીને રાજમહેલે મોકલ્યા. મંત્રપ્રભાવથી બેગમ રોગરહિત થઈ. નવાબ અને બેગમ અને સંસાર–ત્યાગી બન્યાં. નવાબે ત્યાં એક ઉપાશ્રય પણ બંધાવી આપ્યો. ગચ્છનાયક પદ :
સં. ૧૯૭૦ માં યુગપ્રધાન દાદાશ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરજી કાળધર્મ પામતાં પાટણના સંઘે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિને પોષ વદ ૧૧ ના “
ગશ” પદથી અલંકૃત કર્યા. આચાર્યશ્રી સંઘના આગ્રહથી ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. આગરામાં છરી સંઘ :
સં. ૧૬૭૧ માં વૈશાખ સુદના આગરામાં યુગપ્રધાન આચાર્ય શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી લેઢા ગોત્રીય શ્રી કુંરપાલ–સોનપાલ મંત્રી બાંધવોએ નિર્મિત કરેલાં બે જિનમંદિરમાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ ૪૫૦ નૂતન જિનપ્રતિમાજીઓની અંજનશલાકા સહ પ્રતિષ્ઠા કરીને, ત્યાં જ ચાર્તુમાસ રહેવાનું સ્વીકાર્યું. આચાર્યશ્રીની પ્રેરણાથી આગરામાં બને બાંધવોએ ઉપાશ્રય બંધાવ્યો. ચોમાસા બાદ આચાર્યશ્રી સાથે આ મંત્રી બાંધવાએ સમેતશિખર, પાવાપુરી આદિ તીર્થોની ભાવપૂર્વક યાત્રા કરેલ. સમેતશિખરાદિ તીર્થોના જીર્ણોદ્ધારમાં સાત લાખ સેનૈયા ખચી મહાન લાભ ઉપાર્જિત કરેલ. બાદ આચાર્યશ્રી વારાણસી (કાશી) પધાર્યા. ઉકત મંત્રી બાંધવોએ શત્રુંજય તીર્થનો સંપૂર્ણ સંઘ કાઢેલ. આગરામાં ચમકાર, જહાંગીર બાદશાહને પ્રતિબોધ :
આ બાજુ દુર્જનથી ભંભેરાયેલા દિલ્હીના મુગલ બાદશાહ જહાંગીરે પોતાના મંત્રીએ લોઢાવંશી, કુરપાલ બાંધવોને કહ્યું: ‘તમારા જિનમંદિરમાં રહેલા દેવ જે દશ દિવસમાં કોઈ ચમત્કાર નહીં દેખાડે, તો આ દેવાલાના હું ભુક્કા બોલાવી દઈશ.”
આ વાત સાંભળીને બને મંત્રી બાંધવો સચિંત બન્યા અને શીઘ્રવેગી ઊંટ પર સોનપાલ કાશી પહોંચ્યા. આચાર્યશ્રીને અગરામાં બનેલી હકીકત સમજાર. આચાર્ય શ્રીએ આશ્વાસન આપતાં કહ્યું: ‘તમે ચિંતા છોડી દો. હું જાતે જ ત્યાં પહુંચી આવીશ.”
ગુરુદેવ પર શ્રદ્ધાવાળા સેનપાળ આગરા આવ્યા. આટલા દિવસોમાં આગરા પહોંચવું અશક્ય હોવાથી પૂજ્ય આચાર્ય દેવશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ પાલેપ કરી આકાશગામિની
ર)
શ્રી આર્ય કયાોગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #324

હતું. તેનેe.. besi.sees -enessess test severe propept.
s e esee [૧૩] વિદ્યાને બળે આગરા પહોંચ્યા. આ વિદ્યા અને અદશ્યરૂપકારિણી વિદ્યા તેમના ગુરુદેવ પૂ. આચાર્ય શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિએ તેમને આપેલી.
ચેતવણીના શબ્દો પ્રમાણે દશમે દિવસે જહાંગીર બાદશાહ જિનાલયમાં આવી પહોંચ્યો. ત્યારે આચાર્યશ્રીએ કહ્યું: ‘તમે નમન કરે, તે આ દેવ તરતજ ચમત્કાર બતાવશે.” બાદશાહે હાથ જોડીને શિર ઝુકાવ્યું કે આચાર્યશ્રીના પ્રભાવથી ગચ્છાધિષ્ઠાચિકા શ્રી મહાકાલીદેવીએ જિનપ્રતિમામાં પ્રવેશી હાથ ઊંચા કરી બાદશાહને “ધર્મલાભ આપે. આ ચમ કાર જતાં બાદશાહના મુખમાંથી શબ્દો નીકળ્યાઃ “જૈનકા દેવ સચ્ચા, જિનકા સેવડા ઈલમકી ખાણ.” આચાર્યશ્રીના પ્રભાવને જોઈ બાદશાહે દશ હજાર સેનામહોર મંત્રી બાંધવોને આપી. મંત્રી બાંધવોએ આ સોનામહોરોનો ધર્મના કાર્યમાં સદ્વ્ય ય કર્યો. યુગપ્રધાન પદ:
કાશીથી વિહાર કરતા અનુક્રમે પૂ. આચાર્ય શ્રી ઉદયપુર પધાર્યા. ત્યાંના સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિથી સં. ૧૬૭૨ માં ત્યાં ચાતુર્માસ રહ્યા. એમની મહાનતાથી આકર્ષાઈ ભારતના વિવિધ જન સંઘેએ મળીને એમને યુગપ્રધાન પદથી વિભૂષિત કર્યા. અનેક જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા :
સં. ૧૬૭૩ નું ચોમાસુ અમદાવાદ કર્યું. ત્યાર બાદ સં. ૧૬૭૪ નું ચોમાસું તેઓશ્રીએ વઢવાણ કર્યું. ત્યાંથી વિહાર કરી શ્રી શત્રુંજય તીર્થ પર સંઘવી શ્રી વર્ધમાન– પદ્વસિંહ શાહ કારિત જિનાલયોની આચાર્યશ્રીએ પ્રતિષ્ઠા કરી.
સં. ૧૬૭૫ માં રાયશી શાહની વિનંતિથી આચાર્યશ્રી જામનગર પધાર્યા. ત્યાં રાયશી શાહે ભરાવેલ ૩૦૨ જિનબિંબોની અંજનશલાકા કરાવીને પોતે બંધાવેલ જિનાલય–દેરીઓમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. સં. ૧૬૭૬, વૈશાખ સુદ ૩ બુધવારના આચાર્યશ્રીએ મંત્રી બાંધવ વર્ધમાન–પસિંહ શાહ કારિત મહાન જિનાલમાં શાંતિનાથ પ્રભુ આદિ ભવ્ય જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. સં. ૧૬૭૮ માં આચાર્યશ્રી પુનઃ જામનગર પધાર્યા, ત્યારે ઉકત બાંધાએ ૭૨ દેરીઓમાં ૫૦૧ જિનબિંબની અંજનશલાકાપ્રતિષ્ઠા કરાવી. આ જિનાલયમાં બન્ને બાંધવોએ મળી સાત લાખ મુદ્રિકાઓ ખચી. સૂરિજીની પ્રેરણાથી ઉકત બાંધવોએ મોડપુર અને છોકરીમાં પણ જિનમંદિરો બંધાવ્યાં. જામનગરનાં ચોરીવાલા જિનાલય :
રાયશી શાહના ભાઈ નેણશી શાહે આચાર્યશ્રીના ઉપદેશથી જામનગરમાં એક ઊંચા શિખરનું ભવ્ય ચૌમુખ જિનાલય બંધાવ્યું. તેમાં સંભવનાથ પ્રભુ આદિ ભવ્ય જિન
ની શઆર્ય કલ્યાણગૌતસ્મૃતિગ્રંથ
'
';
T

Page #325

[૧૪] babaab cheshtha shashi
acado chhachchh
બિખાની આચાર્ય શ્રીના હસ્તે પ્રતિષ્ઠા કરાવી. રાયશી શાહ અને નેણશી શાહના જિનાલયોનું પ્રવેશદ્વાર એક રાખ્યું. અંદર શ્રી નેમનાથની ચારીવાળું જિનાલય બંધાવી, તેમાં મૂળનાયક નેમનાથને બિરાજમાન કર્યા. અંદરની ચારીના કારણે એકજ દ્વારવાળાં બન્ને જિનાલયો ચારીવાળા' દેરાસરના નામથી પ્રસિદ્ધ છે.
કચ્છમાં પધરામણી :
સ’. ૧૬૭૮ નુ ચાતુર્માસ જામનગર કરી સ. ૧૬૭૯ ના કચ્છ માંડવીમાં ચાતુ*સ રહ્યા બાદ તેઓશ્રી ભુજ પધાર્યા, ત્યારે રાજ્ય તરફથી તેનું ઐતિહાસિક સામૈયું થયું. સ. ૧૬૮૦ માં કાઠારા, સ. ૧૬૮૧ માં અજાર, સ. ૧૬૮૨ માં ભદ્રેશ્વર-આ રીતે ચાતુર્માસ કર્યા.
યુદ્ધ માન-પદ્મસિંહ શાહુ દ્વારા ધર્મનાં કાર્યાં :
પૂ. આચાર્ય શ્રીના ઉપદેશથી વમાન-પદ્મસિંહ શાહે ભદ્રેશ્વર તીના દોઢ લાખ મુદ્રિકાઓથી છણાદ્ધાર કરાવ્યા અને પ્રતિષ્ઠા કરાવી, વળી તેમણે સામિ કાના ઉદ્ધારમાં સાત લાખ મુદ્રિકાએ ખેંચી. તેમ જ નવપદ જ્ઞાનપ`ચમીના ઉજમણામાં પાંચ લાખ મુદ્રિકા ખચી તથા અરિષ્ઠરત્ન, નીલરત્ન, માણિકય રત્નાદિની ભવ્ય પ્રતિમાએ ભરાવી. આચાર્યશ્રીની પ્રેરણાથી ઉકત ખાંધવાએ ગિરનાર, તાર’ગા, આબુ, સમ્મેતશિખર, શત્રુજય આદિ તીર્થાંના જીર્ણોદ્ધારમાં કે પગથિયાં બંધાવવામાં લગભગ ૧૨ લાખ મુદ્રિકાઓના સર્વ્યય કર્યાં. ઉપરાંત પાવાપુરી, ચંપાપુરી, રાજગૃહી, વારાણસી, હસ્તિનાપુર ઇત્યાદિ તીર્ઘાની ચાત્રા કરી.
વિવિધ સ્થળે ચાતુર્માસા
સ. ૧૬૮૩ માં મુંદરા, સં. ૧૬૮૪ માં આધાઈ, સ’. ૧૬૮૫ માં ભદ્રેશ્વર, સ. ૧૯૮૯માં પાલનપુર, સ. ૧૬૯૦ માં અમદાવાદ, સ. ૧૯૯૧ માં ભુજ, સ’. ૧૬૯૨ માં ખાખર, સં. ૧૯૯૩ માં મુંદરા, સં. ૧૯૯૪ માં માંડવી, સ’. ૧૬૯૫ માં રાધનપુર, સ’. ૧૬૯૬ માં ખેરવા, સં. ૧૬૯૭ માં બિકાનેર, સં. ૧૬૯૮ માં જેસલમેર અને સ. ૧૬૯૯ માં બાડમેર થઈ નાગર પારકર ચાતુર્માસ કરી જાલેાર (રાજસ્થાન) પધાર્યાં. ત્યાં મરકી રેાગ વ્યાપેલા હતા, તે આચાર્યશ્રીના પ્રભાવથી શાંત થયા. સ. ૧૭૦૦ જાલાર, સ. ૧૭૦૧ જોધપુર, સં. ૧૭૦૨ ઉદયપુર, સ’. ૧૭૦૩ જોટાણા, સ’. ૧૭૦૪ માંડલ, સ. ૧૭૦૫ ખંભાત, સ. ૧૭૦૬ સુરત, સં. ૧૭૦૭ નવસારી, સં. ૧૭૦૮ જંબુસર, સં. ૧૭૦૯ ભરૂચ, સં. ૧૭૧૦ ગાધરા-પંચમહાલ, સં. ૧૭૧૧ વડનગર, સ. ૧૭૧૨ અમદાવાદ, સ. ૧૭૧૩ સાડી, સ. ૧૭૧૪ નાંદલઈ, સં. ૧૭૧૫-૧૬ પાટણ-આ રીતે ચાતુર્માસ રહ્યા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #326

12soosethodsted posts what did-stetrogested-sess-sessode
.coosebestoboose
[૧૧]
શ્રી રેવશી શાહ દ્વારા ધર્મપ્રવૃત્તિ
વચ્ચે સં. ૧૬૯૭માં ફાગણ સુદ ૩ ને શુક્રવારે સૂરિજીના ઉપદેશથી રાયશી શાહે જામનગરમાં દ્વિતીય પ્રતિષ્ઠા કરાવેલી. રાયશી શાહે ગોડી પાર્શ્વનાથ તીર્થનો સંઘ પણ કાઢ્યો અને આ પ્રસંગે ભારતના અચલગરછીય સંઘનાં પ્રત્યેક ઘરોમાં લહાણુઓ
ર્યા. રાયશી શાહનાં પની સીરીયાદેએ ગિરનાર તીર્થને સંઘ કાઢો. સંઘવી લીલાધર પારેખ દ્વારા ધર્મ-પ્રવૃત્તિ :
સં. ૧૬૯૦ માં અમદાવાદમાં ઓશવાળ વડેરા જસુ પારેખના પુત્ર લીલાધર શાહે શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરિના ઉપદેશથી શાંતિનાથ પ્રભુની સુવર્ણ પ્રતિમા ભરાવી તથા જયશેખરસૂરિ રચિત “કલ્પસૂત્ર સુખાવબોધ વિવરણ”ની સચિત્ર પ્રત સુવર્ણાક્ષરે લખાવી. સં. ૧૭૧૨ માં સંઘવી લીલાધર પારેખે શત્રુજય થઈ ઉના, દેલવાડા, અજાહરા, કોડીનાર, માંગરોળ, જૂનાગઢ, ગિરનાર, ત્યાંથી અનુક્રમે શંખેશ્વર, માંડલ, વીરમગામ થઈ પાછા અમદાવાદઆ રીતે ઊભી સેરઠને સંઘ કાઢયો. સંઘવી લીલાધરના પુત્ર શ્રી ગોડીજી તીર્થના સંઘ કાઢ્યો હતો. અબુદ દાદાજીના જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર :
કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રેરણાથી શ્રીમાલી લઘુશાખીય શ્રેષ્ઠી હાસુજી તુકજીએ શત્રુંજય તીર્થ પરના અબુદજીના વિશાળ જિનમંદિરોને કોટ સહિત જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. શ્રેષ્ઠી શ્રી નાગજી શાહની ધર્મપ્રવૃત્તિ :
ખંભાતના શ્રેષ્ઠી નાગજી, પદ્મસિંહ સમેત અનેક શ્રેષ્ઠીઓ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના પરમ ભક્ત હતા. શ્રેષ્ઠી મંત્રી નાગજી શાહે ખંભાતમાં મુનિસુવ્રત પ્રભુનું વિશાળ જિનાલય તથા ધર્મમૂર્તિસૂરિ થોભ ઈત્યાદિ કરાવ્યાં હતા. ભીનમાલના ચાતુર્માસ દરમ્યાન ઉપાધ્યાય દેવસાગર ગણિયે ખંભાતમાં ચાતુર્માસ બિરાજમાન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીને સંસ્કૃતમાં શ્લેકબદ્ધ વિસ્તૃત પત્ર લખ્યો હતે. તેમાં ભીનમાલ, ગોડીજી તીર્થ અને ખંભાત અંગેનાં વર્ણન અને ગચ્છને પ્રચાર ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે. શ્રેષ્ઠી શ્રી નાગજી શાહ અંગે તેમાં વર્ણન છે, કે તેમની કીર્તિ પારકર, મેવાડ, માળવા આદિમાં ગૂંજતી હતી. ઉક્ત શ્રેષ્ઠીઓએ ખંભાતમાં જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠા, ઉપાશ્રયનિર્માણ, ગ્રંથલેખન આદિ કાર્યોમાં અઢળક ધન ખચ્યું હતું. રાજા લાખાજીને પ્રતિબંધ :
જામનગરના રાજા લાખાજી કલ્યાણજીસાગરસૂરિના પરમ ભક્ત હતા. વિનયસાગરજી કૃત પટ્ટાવલીમાં ઉલ્લેખ છે કે જામ લાખાજીએ સૂરિજીની નવાંગ પૂજા કરી હતી. એટલા
મા શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો DS
જ શાખ
Iણો

Page #327

1775'edaste destes festes
de beste estudostosostebestosteste testosteste testostestedodeseda se dodedesteste deste deste deste de deste stedeste de dode!
જ ઉલ્લેખ પરથી અનુમાન કરી શકાય છે કે, રાજા લાખાજી આ સૂરિજી અને જન ધર્મથી ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા હતા. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શ્રમણ પરિવાર : - શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શિષ્ય-પ્રશિષ્ય પરિવારમાં અને આજ્ઞાવતી સમુદાયમાં અમરસાગરસૂરિ, મહે. રત્નસાગરજી, મહો. દેવસાગરજી, પં. ભાવશેખરગણિ, વા. વિજયશેખરગણિ, વા. વિજયમૂર્તિગણિ, મહો. હેમમૂર્તિ, સુમતિહર્ષગણિ, પં. ભુવનરાજ, મુનિ થાજુ, વા. મતિચંદ્ર, પં. ગુણવર્ધન, વાચક મેરુલાભ, વાચક ગુણમૂર્તિ, વાચક સુપવસાગર, યાદવ મુનિ, પં. વિનયશેખર, પં. રવિશેખર, વા. દયાશીલ, જશકીર્તિ, ગુણસાગરજી, મુનિ શિવચંદ્ર, જયસાગર, ઉદયસાગર, ઉત્તમચંદ્ર, ક્ષીરસાગર, જ્ઞાનસાગર, કુશલલાભ, મુનિ ગુણશીલ, સેમસાગર, ઘનમૂર્તિ, કમલસાગર, ચંદ્રસાગર, લબ્ધિસાગર, સૌભાગ્યસાગર, વા. રત્નસિંહ, લાવણ્યસાગર આદિ અનેક નામે પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રૌઢ પ્રતિભા અને પ્રભાવક નેતૃત્વથી તે વખતે ગચ્છમાં સાધુ સમુદાય વિશાળ હતું. તેમના શિષ્યોએ રચેલાં ગ્રંથરચનાનાં સ્થળોથી જાણ શકાય છે કે અચલગચ્છીય શ્રમણ પણ તે વખતે ભારતના મુખ્ય પ્રદેશના વિસ્તારમાં વિચરતા હતા. પ્રકાંડ વિદ્વાન શ્રી વિનયસાગરસૂરિ :
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શિષ્ય શ્રી વિનયસાગરજી પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. તેમણે જ રચેલા વિદ્વચિંતામણિ ગ્રંથની પ્રશસ્તિના “તેષાં શિષ્યઃ વરાચાર્યે સૂરિવિનય સાગરેઃ ” આવા ઉલ્લેખ પરથી લાગે છે કે તેઓ સૂરિપદધારક હશે... પટ્ટાવલી સમેત પ્રમાણગ્રંથમાં તેમને “સૂરિ' તરીકે ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થતું નથી. જેથી આ હકીકત સંશોધનીય છે. તેમની કૃતિઓ આ પ્રમાણે છે : (૧) “વૃદ્ધ ચિંતામણી” યાને “વિદ્વચિંતામણિ ગ્રંથ, (૨) અનેકાર્થ રત્નાકેષ' ગૂર્જર પદ્યમાં, (૩) “ભેજ વ્યાકરણ સંસ્કૃત પદ્મમાં. કચ્છના મહારાજા ભારમલ્લના (પ્રથમ) કુંવર ભોજરાજની તુષ્ટિ માટે એની વિનંતિથી ૨૦૨૮ શ્લેક પ્રમાણને આ પદ્યબદ્ધ વ્યાકરણ ગ્રંથ છે. (૪) વિધિપક્ષગચ્છ બૃહસ્પટ્ટાવલી. આ ગ્રંથ અલ્પ સમય પહેલાં જ પ્રાપ્ત થયા છે. પ્રાયઃ અમને મળેલ પ્રત પ્રથમદર્શ પ્રત હોય. આ પ્રતની અન્ય નકલો શેઘવી ખૂબ જ જરૂરી છે. આ ગ્રંથે પાંચ ઉ૯લામાં વિભક્ત છે અને સંસ્કૃત પદ્યબદ્ધ છે. ગચ્છપ્રવર્તક શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિથી માંડી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સુધીના ગચ્છનાયકોનાં જીવનવૃત્ત એમાં વર્ણવાયેલાં છે. (૫) “હિંગુલ પ્રકરણ, (૬) “નામમાલા પૂતિ.” * પૂ૦ મહા. રત્નસાગરજી મ. સ. માટે જુઓ-આ ગ્રંથના આ જ વિભાગમાં ગૌતમસાગરસૂરિનું જીવનચરિત્ર
શા છે
શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #328

சிக்கள்கள்ளக்க்க்க்கககககககககககக[LLs]
મહેા. શ્રી વિનયસાગરજીના સૌભાગ્યસાગરજી ગણિ આદિ અનેક શિષ્યા હતા. મહાપાધ્યાય શ્રી ધ્રુવસાગરજી:
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના વખતમાં થયેલા મહાપાધ્યાય દેવસાગરજી ગણિવર્ય પણ પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. ગચ્છનાયક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિને તેમણે લખેલા સંસ્કૃત પદ્યમાં નિબદ્ધ એ ઐતિહાસિક પત્રો પ્રસિદ્ધિમાં છે. તેમની રચેલી યાદગાર કૃતિ તા છે, વ્યુત્પત્તિ રત્નાકર.’ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ રચિત ‘અભિધાન ચિંતામણિ કા”ની વ્યાખ્યા રૂપે ૧૮,૦૦૦ શ્લેાકપરિમાણુની આવૃત્તિ છે. આ ગ્રંથ શબ્દશાસ્ત્ર અને શબ્દોની વ્યુત્પતિ જાણવા અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથની અનેક હસ્તપ્રતા પ્રાપ્ત થાય છે. આ ગ્રંથ શીઘ્ર પ્રકાશિત થાય એ જરૂરી છે.
અચલગચ્છીય શ્રમણા દ્વારા ગ્રંથચના :
કલ્યાણસાગરસૂરિના વખતમાં થયેલા અચલગચ્છીય શ્રમણેામાં શ્રી સુમતિહણ, વા. ધનરાજ ઇત્યાદિએ જ્યાતિષ પ્રથા પર ટીકાઓ રચી છે.
વા. વિજયશેખર ગણવા. વિવેકશેખર ગણના શિષ્ય હતા. તેમણે યવન્ના રાસ,’‘ત્રણ મિત્ર ચાપાઈ,’ ‘સુદર્શન રાસ,’ ‘ચલેખા રાસ,’ ચંદ્રરાજાના રાસ,’ ‘ગૌતમ સ્વામીના નાના રાસ' આદિ ગ્રંથા રચ્યા છે.
વાચક ભાવશેખર ણુએ ‘ધન્ના અણુગાર રાસ,’ ‘રૂપસેન રાસ’ ઇત્યાદિ કૃતિઓની રચના કરી છે.
શ્રો કલ્યાણસાગરસૂરિના સમયમાં અચલગચ્છીય શ્રમણી-સમુદાય :
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના સમયનાં કેટલાંક સાધ્વીજીઓનાં નામેા પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રવર્તિની સાધ્વી કુશલલક્ષ્મી, સાધ્વી રત્નાઈ, સાધ્વી પદ્મલક્ષ્મી, સા. વિદ્યાલક્ષ્મી, સા. ગુણશ્રી, સા. લક્ષમીશ્રીજી, વિમલશ્રીજી, નયશ્રીજી, રૂપશ્રીજી, ક્ષીરશ્રીજી, યશશ્રીજી, સુવર્ણ શ્રીજી, રત્નશ્રીજી, ઇંદિરાશ્રીજી, વાહાશ્રીજી, લીલાશ્રીજી, સુમતલમીશ્રીજી, દેમાશ્રીજી આદિ અનેક સાધ્વીજીએ વિદ્યમાન હતાં.
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનો વિહાર–પ્રદેશ :
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના ઉપદેશથી નિર્મિત જિનાલયેા અને જિનપ્રત્તિમાએના પ્રશસ્તિ લેખા, શિલાલેખા પ્રાપ્ત થાય છે. તે દ્વારા તેમના વિહારપ્રદેશેા અંગે અનુમાન કરી શકાય છે. તે કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, ઉત્તર ભારત યારાણસી, આગ્રા, લખનૌ ઇત્યાદિ પ્રદેશામાં વિચર્યા હતા અને જૈનશાસનની અપૂર્વ શાસન-પ્રભાવના કરી હતી.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #329

ft૧૮] Moroceded deted ... boosted.do be t tej.. ઇ ... ક.bitond... sts....s esp . શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ રચિત સાહિત્ય અને સ્તોત્ર :
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની કૃતિઓ ઠીક પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ થાય છે. તેઓ આદર્શ જિનભક્ત હતા. તેમણે પ્રસંગોપાત રચેલ લગભગ વીસ જેટલાં સ્તોત્રો જે સંસ્કૃત ભાષામાં નિબદ્ધ છે, તે પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપરાંત, “શ્રી પાર્શ્વનાથ અષ્ટોત્તરશતનામ,” “લિંગનિર્ણય ગંથ.” “મિશ્રલિંગ કોષ” આ ગ્રંથના પણ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જ રચયિતા છે. આ કૃતિઓ સંસ્કૃત પદ્યમાં છે. “લિંગનિર્ણય ગ્રંથ વિવરણ, “શાંતિનાથ ચરિત્ર.” “વીશ વિરહમાન સ્તવન ઈત્યાદિ ગ્રંથે પણ તેમણે રચ્યાનો પટ્ટાવલીમાં ઉલ્લેખ છે. કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત ગૂર્જર પદ્યમાં “સ્તુતિ ચોવીશી” અને “સ્તવનાદિ કૃતિઓ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. કલ્યાણસાગરસૂરિએ અન્ય પણ ભક્તિ સાહિત્ય રચેલ હશે. તેમના ગ્રંથોની શોધ કરવી ઘટે. તેમની રચનાઓમાં સરળતા, સુબોધતા એ ગુણ મુખ્ય તરી આવે છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનું અંતિમ જીવન:
મહાપ્રભાવક, યુગપ્રધાન, આચાર્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ભારતના મુખ્ય નગરો અને ગામોમાં અપ્રતિહત વિચર્યા. તેમના ધર્મોપદેશથી અનેકવિધ શાસન પ્રભાવક એતિહાસિક શુભ કાર્યો થયાં.
સં. ૧૭૧૭ માં તેઓ કચ્છ પધાર્યા. તે સાલનું ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કર્યું. પંચ્યાસી વરસની મેટી વયે પહોંચેલા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવનના છેડલા શ્વાસ સુધી પિતાની આરાધના અને આવશ્યક ક્રિયામાં કુશળ હતા. આ વૃદ્ધ વયમાં પણ તેઓ શિષ્યોને વાચના આપતા. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનું સ્વર્ગગમન :
કચ્છ ભુજમાં જ ચાતુર્માસ દરમ્યાન આ સુદ ૧૩ ગુરુવારના તેઓશ્રી કાળધર્મ પામ્યા. વાચક લાવણ્યચંદ્ર કૃત “કલ્યાણસાગર સૂરિ નિર્વાણ રાસ” પ્રાપ્ત થાય છે. સંભવતઃ લાવણ્યચંદ્ર ગણિ ચરિત્રનાયકના કાળધર્મ વખતે કચ્છ ભુજમાં જ ઉપસ્થિત હતા. મોટી પટ્ટાવલિમાં તેમની સ્વર્ગતિથિ વૈશાખ સુદ ૩ નિર્દેશાઈ છે, પણ “શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણ રાસ' પ્રાપ્ત થતાં આસો સુદ ૧૩ એ તેમની સ્વગતિથિ છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની સ્મૃતિ :
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની વિદાયથી શ્રી સંઘે એક યુગવીર, મહાસમર્થ, મહાવૈરાગ્યવંત પ્રભાવક આચાર્યને ગુમાવ્યા. તેમની શાનદાર અંત્યેષ્ટિ કાઢવામાં આવી.
તેઓશ્રીના કાળધર્મ શતાબ્દીઓ વહી જવા છતાં તેઓશ્રીનું મંગલ–પવિત્ર નામ આજે પણ અનેરો આહલાદ જન્માવે છે. તેઓશ્રી પછી આ ગચ્છના શ્રમણસમુદાયમાં
તા
RDS શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #330

besteste stedestesteste deste deste teste testosteste destes doise destaste kostestesteste sese skestestestetstest testostesteskestosteste testosteskestestostestasites[l e ] અને ગચ્છનાયકોમાં “સાગર” શબ્દ કાયમ રહ્યો છે. આ એક હકીકત છે, અને તેઓશ્રીની યુગે સુધી જળવાઈ રહે તેવી આ એક સ્મૃતિ છે. તેમને આથી વિશેષ કઈ શ્રદ્ધાંજલિ હોઈ શકે ?
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના કાળધર્મ વખતે શેઠ વર્ધમાન શાહના પુત્ર જગડુશાહે પાંચ હજાર મુદ્રિકાએ ઉછાળી દાન કર્યું હતું. ભુજના તથા બીજા અનેક શહેરો તથા ગામના સંઘએ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કર્યો. અગ્નિસંસ્કારને સ્થળે શ્રી અમરસાગરસૂરિના ઉપદેશથી ભવ્ય સ્તૂપ (ભ) અને ચરિત્રનાયકશ્રીની ચરણપાદુકાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી. આ સ્તૂપના સ્થળે પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની પ્રેરણાથી સં. ૧૯૭૩ ના મહા વદ આઠમના ભવ્ય ગુરુમંદિર અને દાદાશ્રીની ભવ્ય પ્રતિમાજી પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યાં છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ પછીની વિદ્યમાન પરંપરા :
તેઓશ્રીના શિષ્ય મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી પણ ખૂબ જ સમર્થ અને ક્રિયાપાત્ર મહાપુરુષ હતા. કુશળ મંત્રીની જેમ ગચ્છ અને સમુદાયની વ્યવસ્થામાં તેઓ સક્રિય રહેતા. વિદ્યમાન શ્રમણ સમુદાય પણ તેઓની પરંપરાનેં જ છે. તે આ પ્રમાણે છેઃ (૧) મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી (૨) ઉપાધ્યાય મેઘસાગરજી (૩) ઉપાધ્યાય વૃદ્ધિસાગરજી (૪) ઉપાધ્યાય હીરસાગરજી (૫) ઉપાધ્યાય સહજસાગરજી (૬) માનસાગરજી ગણિ (૭) રંગસાગરજી ગણિ (૮) ફતેહસાગરજી (૯) દેવસાગરજી (૧૦) સ્વરૂપસાગરજી (૧૧) ગૌતમસાગરસૂરિ. (જેમણે જિદ્ધાર કરી ગચ્છના ઉદયમાં પોતાનો અદ્વિતીય ફાળે નોંધાવ્યો.) પ. પૂદાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનાં ગુરુમંદિરે :
(૧) શ્રી સિદ્ધગિરિ પર શ્રી આદીશ્વરજીની ટૂંકમાં અષ્ટાપદજીના દેરાસર પાસે ટાંકા પર દેરી નં. ૧૫૧ માં પાદુકા જેડી છ છે. (૨) આગલા મંડપની ઉત્તર બાજુ શ્રી ગૌતમ સ્વામીજીની દેરી છે. તેમાં ગોખલામાં પાદુકાઓ છે. (૩) સિદ્ધગિરિની તળેટી પર બાબુના દેરાસરની પાછળ ભમતીની દેરીઓમાં કચ્છ-વરાડીઆની શા ગેલા માણેક તથા દેવજી માણેકે નીચેના ચોકમાં આરસની દેરી કરાવી તેમાં આ આચાર્યશ્રીની ભવ્ય પ્રતિમાની સ્થાપના કરી છે. (૪-૫) નવાનગર (જામનગર)માં શેઠ વર્ધમાનના અને
શેઠ રાયશીના બને દેરાસરોમાં પાદુકાઓની સ્થાપના છે. (૬-૭) મીઠડી આ વોરા - અજરામલના દેરાસરમાં દક્ષિણ તરફની આરસની દેરીમાં તથા અચલગચ્છ ઉપાશ્રયમાં
આરસની દેરીમાં એમ બે ઠેકાણે ભવ્ય પ્રતિમાઓની સ્થાપના છે. (ઉપાશ્રયની દેરીમાં
શ્રીઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ક),

Page #331

(120) osteste skadesto stastestoskesteste deste testestosb desksestasiastaseste stedesteistestostestesiasisk tesbokelauzi slaske olivat kaste deste dostoskesta fotodesko આચાર્યશ્રીની પ્રતિમા ઉપર આરસની અભેરાઈ પર શ્રી મહાવીરદેવની ભવ્ય નાની પ્રતિમા છે.) (૮) અણહીલપુર પાટણમાં સાલવી પાડાની ત્રીશેરીમાં શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના દેરાસરમાં સં. ૧૭૧૫ માં પાદુકાની સ્થાપના થઈ છે. (૯) કચ્છ-ભદ્રેશ્વર તીર્થના દેરાસરની ભમતીમાં પાદુકાની સ્થાપના છે. (૧૦) કચ્છ-ભુજ નગરમાં એ આચાર્યશ્રીના દેહના અગ્નિસંસ્કારના સ્થળે સં. ૧૭૧૮ માં ત્યાંના સંઘે સ્થભ (સ્તૂપ)નું શિખરબંધ મંદિર કરાવી તેમાં પાદુકાની સ્થાપના કરી. - ત્યાર બાદ એ ગુરુમંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કરાવી સં. ૧૯૭૩ માં પરમ ઉપકારી અચલગચ્છ મુનિમંડલોગ્રેસર પૂજ્ય દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ના ઉપદેશથી કચ્છ વરાડીઆના શા. ગેલા માણેક તથા દેવજી માણેકે કેરી પાંચસોના ચડાવાપૂર્વક ભવ્ય મોટી પ્રતિમાની સ્થાપના કરી. આ ઉપરાંત માંડવી, અંજાર, તેરા, નળિયા, જખી, લાલા, જસાપુર, વારાપધર, વરાડીઆ, સાંયરા, સુથરી, સાંઘાણ, વઢ, દેઢીઆ, હાલાપુર, કેટડી, કોટડા, દેવપુર, ગઢ, ગોધરા, મેરાઉ, ડાણ, તલવાણા, મોટા આસંબી વગેરે કચ્છના ગામમાં તથા મોટી ખાવડી, નવાગામ, દલતુંગી, ગોરખડી, મેપુર, દાંતા ઈત્યાદિ હાલારના ગામોમાં કેટલેક ઠેકાણે માટી દેરીઓમાં અને કેટલેક ઠેકાણે દેરી આકાર આરીઆઓમાં આચાર્યશ્રીની પ્રતિમાઓની સ્થાપના થયેલી છે. મુંબઈમાં ભાંડુપ, ખારેક બજાર અને માટુંગાના કરછી જૈન દેરાસરોમાં આ આચાર્યશ્રીની પ્રતિમાઓની સ્થાપના થયેલી છે. ઉપરોક્ત પ્રતિમાઓની સ્થાપનાઓમાંથી ઘણીખરી સ્થાપના અચલગચ્છાધિપતિ અચલગચ્છ મુનિમંડલોગ્રેસર સુવિહિત શિરોમણિ પ. પૂ. દાદાસાહેબ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી મ. સા.ના ઉપદેશથી થયેલ છે. પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રતિમાઓ :
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની પ્રેરણાથી આ સ્થળમાં પૂજ્યશ્રીની પ્રતિમાઓ પ્રતિષ્ઠિત થયેલ છેઃ સમેતશિખરજી તીર્થ, પાલીતાણામાં કેશવજી નાયક ધર્મશાળા, કચ્છમાં નાગલપુર ગામ, નાગલપુર વિદ્યાપીઠ, કોઠારા, રાજસ્થાનમાં બાડમેર, ભીનમાલ, મુંબઈમાં ભાતબજાર–આદિનાથ જિનાલય, લાલવાડી– સુવિધિનાથ જિનાલય, ઘાટકોપર-જીરાવલા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, નાલાસોપારા ઈત્યાદિ.
દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનું જીવનચરિત્ર જાણવા ઉદયસાગરસૂરિ કૃત રાસ, અમરસાગરસૂરિ રચિત સંસ્કૃત પટ્ટાવલી તથા શ્રી વર્ધમાન–પદ્મસિંહ ચરિત્રમ્ ઇત્યાદિ ગ્રંથો અત્યુપાગી છે. ન્યાયસાગરજી, ફૂલચંદજી અને હંસરાજે બનાવેલી કલ્યાણસાગરસૂરિની પૂજાએ પણ પ્રસિદ્ધ છે.
રહપછી આ કાયાા ગૌતમસ્મૃતિil

Page #332

s.sevlovestostsfast............wwwsoevestosts] sil
hotosb si clossastest slowless sales so closest
testoboostxb.
દાદાશ્રીની પુનિત સ્મૃતિમાં ધાર્મિક સંસ્થા :
દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ આદિની સ્મૃતિ નિમિત્તે વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની મંગલ પ્રેરણાથી સં. ૨૦૩૦ માં શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ દ્વારા “શ્રી કલ્યાણ-ગૌતમ-નીતિ જૈન તત્ત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. તેમાં જૈન કન્યાઓ, વિધવા, ત્યક્તા બહેનો ઇત્યાદિ ધાર્મિક તત્ત્વજ્ઞાનની તાલીમ મેળવી રહી છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દીની સ્મૃતિ :
સં. ૨૦૩૩-૩૪ દરમ્યાન અચલગચ્છાધિપતિ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની ચતુર્થ જન્મશતાબ્દીની સ્મૃતિ નિમિત્તે વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબની શુભ પ્રેરણાથી ભારતભરમાં ઠેરઠેર ભવ્ય મહોત્સવોઆરાધના, અઠ્ઠમતપ, આયંબિલ તપ, જાપ, અનુષ્ઠાન, પુસ્તક વિતરણ, પુસ્તક પ્રકાશન, રંગેળી, તેઓશ્રીનું જીવનચરિત્ર પ્રકાશન આદિ થયાં હતાં. તેઓશ્રીની નિશ્રામાં તથા તેઓશ્રીનાં આઝાવતી સાધુસાધ્વીજીઓ તથા ગ૭નાં સાધુ-સાધ્વીજીઓની નિશ્રામાં રાજસ્થાન, કચ્છ, ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર, મુંબઈ, મહારાષ્ટ્ર આદિમાં પણ ભવ્ય મહોત્સવ આરાધનાપૂર્વક થયા હતા.
મુંબઈમાં કરછી વીશા ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજન દ્વારા ભાતબજાર, લાલવાડી અને ઘાટકોપર જિનાલયોમાં તથા કચ્છી દશા ઓશવાળ જન જ્ઞાતિ મહાજન અને શ્રી અનંતનાથજી મહારાજ અને તેના “સાધારણ ફંડોનું ટ્રસ્ટ દ્વારા ખારેકબજાર અને ભાંડુપન જિનાલમાં અને મુલુંડમાં કલ્પસૂત્ર પ્રકાશન સાથે ભવ્ય વરઘોડાનાં આયોજન અને મહોત્સવ મુનિ કલાપ્રભસાગરજી આદિ ઠાણું ૪ની નિશ્રામાં ઉજવાયા હતા. ત્યાંના સંઘોએ પણ આ પ્રસંગે ખૂબ જ લાભ લીધેલ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર :
દાદાશ્રી કલ્યાસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની ચતુર્થ જન્મશતાબ્દીની સ્મૃતિ નિમિત્તે શ્રી આરક્ષિત જન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ” હસ્તકના “દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર” દ્વારા દશ જેટલા ગ્રંથ બહાર પડી ચૂક્યા છે. તથા “શ્રી આર્યકલ્યાણ ગૌતમ કૃતિ ગ્રંથે” (પ્રસ્તુત ગ્રંથ) નું પ્રકાશન અ૯૫ સમયમાં જ થનાર છે. આ સ્મૃતિગ્રંથમાં ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવથી માંડી વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિશ્રીનું જીવનવૃત્ત તથા જન ધર્મ અને અચલગચ્છને સ્પર્શતા સંશોધનાત્મક લેખો, સંસ્કૃત, ગુજરાતી અને હિન્દીમાં હશે. આ સૃતિગ્રંથમાં ગચ્છનાયક આચાર્યાદિના તથા ભારતભરના
ચી શ્રી આર્ય કયા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #333

[૨૨]sseshoes
downsd
પ્રાપ્ત ગચ્છનાં જિનાલયેા, ત્યાંના મૂળનાયક ભગવંતા તથા ઐતિહાસિક હસ્તલિખિત પ્રતાની પ્રશસ્તિઓનાં મળી લગભગ ૧૦૦ જેટલાં ચિત્રો હશે. કચ્છ-પાલીતાણા છ’રી સઘ તથા સં. ૨૦૩૫માં પાલીતાણામાં થયેલ અતિહાસિક નવાણુ યાત્રાનાં તથા મહાત્સવાનાં પ્રસ`ગ ચિત્રો પણ આવશે.
શ્રી આય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર :
દાદાશ્રીની સ્મૃતિમાં · શ્રી આય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર'ની પણ સ્થાપના કરવામાં આવેલ છે. આ કેન્દ્ર હસ્તક પંદર જેટલાં પ્રાચીન-અર્વાચીન પ્રકાશના પ્રગટ કરવામાં આવ્યાં છે. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત વ્યાકરણ વિષયક · શ્રી લિંગ નિ ય ગ્રંથ (પરિશિષ્ટ શબ્દકોશ વિવરણ સહિત) પણ પ્રકાશિત થનાર છે. તથા દાદાશ્રીના ફોટાઓ ઇત્યાદિ પણ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે.
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરના ચતુથ જન્મ શતાબ્દી વર્ષના મહેાત્સવેાની તાંધ :
બાડમેર (રાજસ્થાન) માં સ. ૨૦૩૨-૩૩માં વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં દાદાશ્રી કલ્યાણસોગરસૂરિની ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દીની સ્મૃતિ રૂપે ભવ્ય મહાસવ, વ્રતપ્રચાર, સૌંસ્કૃતિ સમારાહ, હિંદીમાં અણુવ્રતાની પુસ્તિકા, પત્રિકાઓ, હિ‘ઠ્ઠીમાં કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવન ચરિત્ર ઇત્યાદિ પ્રકાશિત થયાં.
દાદાશ્રીની ચતુર્થાં જન્મ શતાબ્દીની સ્તુતિ પ્રસ`ગે શ્રી ક. વી. એ. દેરાવાસી જૈન મહાજન (મુંબઈ) તરફથી દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવન સૌરભ', શ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરિ પૂજા સંદોહ' પુસ્તકો પણ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યાં છે.
શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિપક્ષ) શ્વેતાંબર જૈન સંઘનું મુખપત્ર વીતરાગ સંદેશ ’ અને · શ્રી ક. ૪. એ પ્રકાશ સમીક્ષા ’ આ બન્ને માસિકા દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની ચતુર્થાં જન્મ શતાબ્દીની સ્મૃતિ નિમિત્તે પ્રકાશિત થયા હતા.
દાદાશ્રીની ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દીની સ્મૃતિ નિમિત્તે શ્રી ઘાટકોપર કચ્છી અચલગચ્છ જૈન સ`ઘ તરફથી મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજીની પ્રેરણાથી સ. ૨૦૩૩ માં તેઓશ્રીની નિશ્રામાં ‘દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર ’ (પ્રથમ)ની મંગલ શરૂઆત થઈ. ત્યારબાદ બીજાં જ્ઞાનસત્રો અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. મુંબઈ પધારતાં તેઓશ્રીની નિશ્રામાં દેરાવાસી હાઈસ્કૂલ, ઘાટકેાપર તથા ચી'ચબંદર કે. વી. એ. દેરાવાસી જૈન મહાજન, ઘાટકોપર અને મુલુંડમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. હાલ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન જ્ઞાનસત્રનું સૉંચાલન શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ’ કરી રહી છે.
"
રા શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #334

is bikind.seesdoorbesceboosbedied o
seedsdose [૨] ઉપરોક્ત વિગતોથી જાણી શકાશે કે શતાબ્દીઓ વહી જવા છતાં દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનું નામ આ ગચ્છમાં કેવું આહલાદક અને અક્યતાપ્રેરક છે! દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની વિદાય પછી ગચ્છની સ્થિતિ ધીમે ધીમે પલટાઈ રહી હતી. પણ
વર્તમાનમાં શાસન અને ગરછની દિનપ્રતિદિન ઉન્નતિ થઈ રહેલ છે. વિર્ય શ્રી અમરસાગરસૂરિ :
મેવાડના ઉદયપુર નગરમાં શ્રીમાલી ચૌધરી ચોધાની પત્ની સેનાની કુક્ષીથી સં. ૧૬૯૪ માં અમરચંદ્રને જન્મ થયો હતો. સં. ૧૭૦૫ માં અમરચંદ્ર શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. સં. ૧૭૧૫ માં ખંભાતમાં મુનિ શ્રી અમરસાગરજીને સૂરિપદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા હતા. સં. ૧૭૧૮ માં ગચ્છનાયક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કચ્છ-ભૂજમાં કાળધર્મ પામતાં શ્રી અમરસાગરસૂરિ ગણેશપદે આરૂઢ થયા હતા. સૂરિજીના ઉપદેશથી ધર્મકાર્યો :
શ્રી અમરસાગરસૂરિની પ્રેરણાથી સં. ૧૭૧૬ ના મહા વદ ચોથના દીવબંદરના પ્રાગ્વટ મંત્રી માલજીએ પોતાની સ્ત્રી સાથે ચતુર્થ વ્રત સ્વીકાર્યું. આ પ્રસંગે મંત્રી માલજીએ સ્વામી-વાત્સલ્યાદિ સુકૃતોમાં ઘણું જ ધન ખચ્યું. તેમણે શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની રૂપાની તથા ઉત્તમ પાષાણની ૧૧ પ્રતિમાજીઓ ભરાવી અને શ્રી અમરસાગરસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી શત્રુંજય તીર્થ પર નાનકડું ભવ્ય જિનાલય બંધાવી સં. ૧૭૧૭, માગશર વદ ૧૩ ના પ્રતિષ્ઠા કરાવી સૂરિજીની પ્રેરણાથી સંઘ સહિત શત્રુંજય મહાતીર્થની યાત્રા પણ કરી. મંત્રી માલજીએ ધર્મકાર્યોમાં એક લાખ દ્રમ્મને સદ્વ્યય કર્યો. બાહડમેરના જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર ચાતુર્માસ :
- સં. ૧૭૨૩ માં ગચ્છનાયક શ્રી અમરસાગર સૂરિ બાહડમેર પધાર્યા અને ત્યાંના સંઘના આગ્રહથી ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. બેહડ ગેત્રીય શ્રી શ્રી જોરાવરમલે ગુરુની સુંદર ભક્તિ કરી. ધર્મકાર્યોમાં ઘણું ધન ખર્યું. અમરસાગરસૂરિના ઉપદેશથી બાહડમેરના ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલયનો જીર્ણોદ્ધાર પણ થ. પાલીતાણામાં ગુરુપાદુકાની પ્રતિષ્ઠા :
સં. ૧૭૨૫ માં તેઓ પાલીતાણા પધાર્યા. ત્યાં લાલન ગોત્રીય વર્ધમાન શાહના પુત્ર ભારમલે કુટુંબ સહિત યાત્રા કરી અને સૂરિના ઉપદેશથી શત્રુંજય તીર્થ પર કલ્યાણસાગરસૂરિની ચરણપાદુકાની દેવકુલિકામાં સ્થાપના કરી.
એ શ્રી આર્ય કયાણા ગામસ્મૃતિ ગ્રંથ
.

Page #335

[
Y
e
dedos destas de destacados
dedosedade de dades de destacadadadadadadebodadadosladados docebdestlosede daude odtootedoledad
પ્રભાવક શ્રી અમરસાગરસૂરિ :
સં. ૧૭૨૧, માગસર સુદ ૫ ના અમદાવાદના સંઘવી લીલાધર પારેખના સુપુત્રોએ ગોડી પાર્શ્વનાથ તીર્થ અને આખું મહાતીર્થ આદિનો મોટો સંઘ કાઢયો હતો. પ્રાયઃ આ સંઘ તેઓશ્રીની નિશ્રામાં નીકળેલ લાવણ્યચંદ્ર ગણિ “અમરસાગર સૂરિ નિર્વાણ રાસમાં તેમના પ્રત્યે આ પ્રમાણે ભાવ વ્યક્ત કરે છે?
તસુ પટાધર અધિક વિરાજ. બિરૂદ ઘણુ જસુ છા જઈ ભટ્ટારક જિણ શાસણ ચંદા, અમરસાગરસૂરીદાજી ૨ યુગપ્રધાન સકલ ગુણ ગેહ, જગમતીરથે જેહાજી
વિચરઉ ભાવિક કમલ પ્રતિબંધ, રવિ જિમ અદા તિમિર ઉધઉછરા સાધુએનું કર્તવ્ય-અધ્યાત્મને પ્રચાર :
શ્રી અમરસાગરસૂરિ માટે “યુગપ્રધાન,” “સલગુણ ગેહ,” “જગમતીરથ” આ વાં વિશેષણો પરથી તેમના મહાન જીવનને પરિચય મળી રહે છે. અમરસાગર સૂરિથી શ્રી પૂજો ગોરજીઓની પરંપરા ચાલી આ વાતવીકાર્ય છે. અલબત તે વખતે રાજકીય સ્થિતિ ડામાડોળ હતી, જેની અસર દૂરગામી રહી. આથી જૈન ધર્મ અને બધા છોને ઘણું જ ભોગવવું પડ્યું હતું, એ હકીકત છે. પવિત્ર મુનિવરોને ગરજીએ કહી ત્યાગ ધર્મને દ્રોહ કરવા કદાપિ ઉચિત નથી. અમરસાગરસૂરિ પછી થયેલા કેટલાક આચાર્યો અને મુનિવરોએ રચેલ કૃતિઓ દ્વારા તેના ત્યાગમય જીવન અંગે જાણી શકાય છે. અલબત્ત તે વખતે ગેરજીઓ હતા, પણ સુવિહિત મુનિવરનું સંઘ પર વર્ચસ્વ હતું જ. ગોરજીઓએ જૈન ધર્મ ટકાવી રાખ્યો, તે મિથ્થા વચન છે :
હકીકતમાં ગોરજીઓની પરંપરા જેવું હતું જ નહીં, પણ શ્રમણમાં પ્રવેશેલી શિથિલતા દઢ રીતે તેમનામાં સ્થિર થઈ, ત્યારે એ જ શ્રમણે સમાજને આધ્યાત્મિક નેતૃત્વ પૂરું પાડવાને બદલે જનરંજન અને મનોરંજન માટે અન્ય વૈદકીય, ભૂસ્તર,
તિષાદિ પ્રવૃત્તિઓમાં પડી ગયા હતા. આ જાતના શિથિલ શ્રમણજીવનની શરૂઆત અચલગચ્છમાં તે ઉદયસાગરસૂરિ પછી થઈ હશે એમ અનુમાન કરી શકાય છે. ત્યાર પછીના આચાર્યો અને શ્રમણ શ્રીપૂજ કે ગોરજી તરીકે સંબોધાયા હોય એ સ્વીકાર્ય લાગે છે. અમુકનો મત એવો છે કે, ગોરજીઓએ જન ધર્મ ટકાવી રાખ્યો પણ આ મિથ્યાવચન છે. જિનવચન વિરુદ્ધ કથન કરનારને શાસ્ત્રકાર ભગવંતોએ ઉસૂત્ર ભાષી અને પાપી કહ્યા છે. ગોરજીઓએ જન ઘર્મને ટકાવી રાખે કે જન ધર્મની શાનને ઝાંખપ લગાડી ? ગેરએ જ સ્વયં તીર્થકર દેવેની આજ્ઞાનુસાર પૂર્વાચાર્યોની જેમ
RDS ગ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ છે

Page #336

eed possessessedecessacression of sub kal Assessesses »[૧૫] જો ત્યાગમય જીવન જીવતે તે અનેક દીક્ષાઓ, છરી સંઘો, તપ, ત્યાગ, આરાધના આદિ અનેક ધર્મ અને આધ્યાત્મની શુભ પ્રવૃત્તિઓ થતું અહીં આ વાતનો વિસ્તાર આટલે જ બસ થશે.
શ્રી અમરસાગર સૂરિ જિનાગમમાં પારગામી હતા તથા અધ્યાપન કાર્યમાં ઉદ્યમી હતા. સમેતશિખરજી આદિ મહાતીર્થોની યાત્રા કરી હતી. આથી સૂચિત થાય છે કે તેઓ ઉગ્રવિહાર કરી ભારતનાં મુખ્ય કેન્દ્રોમાં વિચર્યા હતા.
શ્રી અમરસાગર સૂરિ કચ્છ પધાર્યા હતા. તે વખતે તેમના શ્રમણ પરિવારનો વિહાર કચ્છ તરફ વિશેષ હતે. વાચય પુણ્યસાગરજી અને તેમની કૃતિઓ :
તેમના વખતમાં ધર્મમૂર્તિસૂરિ, શિ. ભાગ્યમૂતિ, શિષ્ય ઉદયસાગરજી, શિષ્ય ઉપ૦ દયાસાગરજી, વા૦ પુણ્યસાગરજીએ “જયઈનવનલિકા કુવલય...” નામક વીર જિન સ્તોત્ર અપર નામ ‘ત્રીજા સ્મરણ ઉપર તથા મેરૂતુંગસૂરિ કૃત “જીરાવલા પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર “ૐ નમે દેવદેવાય” નામક છઠ્ઠા સ્મરણ ઉપર ટીકાઓ રચી. ઉક્ત પુણ્યસાગરજીના શિષ્ય પદ્મસાગરજી કૃત ‘જીવાભિગમ સૂત્ર” ઉપર ટીકા પ્રસિદ્ધ છે. ગછના મુનિવરોની રચનાઓ :
ગજસાગરસૂરિ શિષ્ય લલિતસાગરજી, શિષ્ય માણિકયસાગરજીના શિષ્ય જ્ઞાનસાગરજીએ ગૂર્જર ભાષામાં ૧૭ જેટલા રાસ ચરિત્ર રચ્યાં. ચૈત્ય પરિપાટી,” “સ્તવન ચોવીસી' ઇત્યાદિ ગ્રંથ પણ રચ્યા. વા. નેમસાગરજી, શિષ્ય શીલસાગરજી, શિષ્ય અમૃતસાગરજીએ “રાત્રિ ભોજન પરિહાર રાસ રચ્યો. ચંદ્રશાખાના માનચંદ્રગણિ
જ્યોતિષના પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. તેમણે જ્યોતિષ વિષયક ગ્રંથ પણ રચ્યા. શ્રી લાવણ્યચંદ્ર ગણિ અને તેમની કૃતિઓ :
અમરસાગર સૂરિના વખતમાં વાઇ લક્ષ્મીચંદ્ર ગણિના શિષ્ય લાવણ્યચંદ્ર ગણિ થયા. તેમણે રચેલ વીરવંશાનુક્રમ સંસ્કૃતિ પટ્ટાવલી,” “ગોડી પાર્શ્વનાથનો રાસ,” “સાધુગુણભાસ” અને “કલ્યાણસાગર સૂરિ નિર્વાણ રાસ” ઈત્યાદિ કૃતિઓ રચી. અચલગચ્છની પાલીતાણીય શેખર શાખામાં થયેલા જ્ઞાનશેખર ગણિ શિષ્ય નયનશેખરજીએ ૯,૦૦૦ કલેક પરિમાણને “યોગ રત્નાકર ચોપાઈ” નામક વિદ્યક ગ્રંથ રચ્ચે. રાધનપુરમાં અચલગરછીય જિનાલય-ઉપાશ્રયે :
તેમના વખતમાં થયેલા મુનિશ્રી હીરસાગરજીના ઉપદેશથી રાધનપુરમાં શામળા પાધર્વનાથનું અચલગરછીય જિનાલય તથા અચલગરછના ત્રણ ઉપાશ્રય બંધાયા.
મિ શ્રી આર્ય કcહ્યાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ 3છE.

Page #337

[17]basebalsabs.blade
sasta sta stasta sta stastasta stastases
તેમના રાધનપુર ઉપર સારા ઉપકાર છે. તેમની સ્મૃતિ રૂપે હાલ ત્યાં હીરસાગર શેરી પણ છે. ત્યાંના નવાબ સાથેની તથા તેમના ચમત્કારાની અનુશ્રુતિ અત્યારે પણ પ્રસિદ્ધ છે.
ઢાનવીર જગડુશાહુ :
એજ અરસામાં લાલન ગેાત્રીય શ્રેષ્ઠિ વમાન શાહના સુપુત્ર જગડુ શાહ ‘મહા દાનવીર ' તરીકે પ્રસિદ્ધ હતા. તેમણે ધર્મકાર્યમાં ઘણું જ ધન ખર્યું..
શ્રી અમરસાગરસૂરિ અડસઠ વરસની વયે સ. ૧૭૬૨ માં ધેાળકામાં કાળધર્મ
પામ્યા હતા.
૬૬. શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ :
કચ્છ ખીરસરા ખંદરના દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિના નાગડા ગેાત્રીય શ્રેષ્ઠિ કર્માસિ હની ભાર્યા કમલાદેવીની કુક્ષીથી સં. ૧૭૪૭ ના આસો વદ ૩ ને દિવસે વિદ્યાધરકુમારના જન્મ થયા હતા.
સં. ૧૭૫૬ ના ફાગણ સુદ ૨ ના વિદ્યાધરે અમલસાગરસૂરિ પાસે દીક્ષા સ્વીકારી. તેમનું નામ મુનિશ્રી વિદ્યાસાગરજી રાખવામાં આવ્યું. નૂતન દીક્ષિત ખાલમુનિની વચ ફ્ક્ત નવ જ વરસની હતી. સ’. ૧૭૬૬, શ્રાવણ સુદ ૧૦ ના ધેાળકામાં તે સૂરિપદ્મથી અલકૃત થયા હતા. આ પ્રસંગે સુરતના શ્રષ્ટિ કપુરચંદજીએ, અમદાવાદના શ્રેષ્ઠિ વર્ધમાન પારેખે તથા અન્ય શ્રષ્ટિએ ખૂબ જ ધન ખર્ચો..સં. ૧૭૬૩, કારતક ૧૬ ૪, બુધવારે માતર તીમાં ‘ગટ્ટેશ’ પદ પામ્યા. લઘુ વયમાં અર્થાત્ માત્ર ૧૬ વરસની વયે સૂરિપદ અને ગચ્છેશપદ પામ્યા હતા. ગચ્છેશપદ વખતે સૌભાગ્યચંદ્ર વડેરાએ ઘણું જ ધન ખરચીને અનેરા લહાવા લીધા. માતર સ`ઘના આગ્રહથી શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિજી ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. ત્યાં વ્યાખ્યાનમાં તેમણે વિશેષાવશ્યક' (સટીક) ગ્રંથ વિશદ વ્યાખ્યાપૂર્વક સંભળાવ્યું.
સુરત- અમદાવાદમાં શાસન પ્રભાવના :
સં. ૧૭૬૫ માં શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિએ સુરતમાં ચાતુર્માસ કર્યું. ત્યાંના શ્રેષ્ઠિ કપુરચંદ સિંધાએ સૂરિજીની અનન્ય ભક્તિ કરી તથા સર્વે ગચ્છના સાધુઓને વસ્રપાત્ર વહેારાવ્યાં. સકળ સંઘમાં સાકર ભરેલી પિત્તળની થાળીની લહાણી કરી, અને સૂરિજીની પ્રેરણાથી ચંદ્રપ્રભુ આદિ અનેક જિર્નામાની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. સ. ૧૭૬૬ ના અમદાવાદના ચાતુર્માસ દરમ્યાન શ્રેષ્ઠિ વર્ધમાન પારેખ તથા તેમની પત્ની રૂક્ષ્મણિએ સ્વામીવાત્સલ્ય, લહાણ ઇત્યાદિ ધર્માંકાર્યામાં વિપુલ ધન ખચ્યું. સૂરિજીના
( શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #338

baaaaaaaaaad aa d [૧૨૭] ઉપદેશથી ભગવાનદાસ શ્રેષ્ઠિએ શ્રી સ‘ભવનાથ આદિ સાત મા ભરાવી સ’. ૧૭૭૩, વૈશાખ સુદ ૫ ના મહાત્સવપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ભગવાનદાસે સંઘ્ર સહિત શંત્રુજય મહાતીર્થની યાત્રા કરી અને સાતે ક્ષેત્રોમાં ખૂબ જ ધન બચ્યું,
ત્યાર બાદ કચ્છના પ્રથમ પટ્ટધર શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ કચ્છ પધાર્યા, ત્યારે કચ્છની પ્રજાએ સૂરિજીના ઉમંગભેર પ્રવેશ-મહેાત્સવ ઉજવ્યેા. આ પ્રસગે કચ્છ ભૂજના શ્રેષ્ઠિ ઠાકરશી ટાડરમલે ધન ખરચી લહાવા લીધા.
કચ્છના મહારાવ ગોડજી અને સૂરિજીના સમાગમ-કચ્છમાં અમારી પાલન :
આપણે આગળ જોઈ ગયા કે પરમત્યાગી યુગપ્રધાન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ કચ્છના મહારાવ ભારમલ ( પ્રથમ ) ને પ્રતિબેાધેલા. ત્યાર બાદ રાજાએ સૂરિજીના ઉપદેશથી કચ્છમાં અમારી પાલન ઇત્યાદિનાં ફરમાના પણ બહાર પાડેલાં. શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિજીએ પણુ કચ્છના મહારાવ ગાડજીની રાજસભામાં માનવંતુ સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું. મહારાવ ગેાડજીને પ્રતિબેાધી અહિંસામય જૈન ધર્મ સમજાવ્યા. સૂરિજીની પ્રેરણાથી પર્યુષણના પંદર દિવસા દરમ્યાન રાજાએ અમારિ ( અહિંસા )ની ઉદ્યાષણા કરાવી. વાચક નિત્યલાભ ગણિ વિદ્યાસાગરસૂરિ રાસમાં લખે છેઃ
જૈન ધર્મ ચાજૂલવા, દેશના ધર્મની દીધ, પ્રતિમાધ્યા એ ગાડા, જીવદયા ગુણ લીધ; પત્ર પૂજૂસણું પાલવી, પનર દિવસની અમાર, ધ શાસ્ત્ર દેખાડી ને, કીધા એ ઉપગાર;
જાહેરમાં સૂરિજી દ્વારા સ્થાનકવાસીઓ પરાજીત :
તે વખતે કચ્છમાં સ્થાનકવાસી સ'પ્રદાયને પ્રચાર વિશેષ હતા. કચ્છમાં મૂર્તિપૂજક સ'પ્રદાયના સાધુઓના વિહાર અલ્પ હતા. આવા સમયમાં લેાકાગચ્છીય ઋષિ મૂલચંદ કચ્છ આવ્યા હતા. સ્થાનકવાસી સ`પ્રદાયના ધર્મદાસજીના બાવીસ શિષ્યા જુદા જુદા પ્રદેશામાં વિચરવા લાગ્યા અને ‘ ખાવીસ ટાળા ' એવા નામથી ઓળખાયા. આ બધામાં મૂલચંદ ઋષિ મુખ્ય હતા.
વિદ્યાસાગરસૂરિએ ઋષિ મૂલચંદને મહારાઓ ગેાડજીની સભામાં ખાલાવ્યા અને અને તેમની સાથે શાસ્ત્રાર્થ કર્યાં. જનાગમેામાંથી અનેક પાઠા બતાવી વિદ્યાસાગરસૂરિજીએ પ્રતિમા સ્થાપના અંગે સિદ્ધિ કરી બતાવી. ઋષિ મૂલચંદ આ ચર્ચામાં ટકી શકથા નહિ. તેમના ઘેાર પરાજય થયા. આ સવાદ સ. ૧૭૭૫ માં થયા હેાવાનુ અનુમાન કરી શકાય છે. વાચક નિત્યલાભ આ પ્રમાણે રાસમાં જણાવે છે :
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #339

[૧૨૮] gooseboooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooofessodestitutese see the cocootos seconds
ઋષિ મૂલચંદ કચ્છ દેશમાં. દેવ-ગુરુનો પ્રયનીક, કુમતિ મોટો કદાગ્રહી, પ્રમેથાપક તહકીક; તેહને તિહાંથી કાઢીઓ, તેડી રાય હજૂર,
શાસ્ત્ર તણી ચરચા કરી, માન ર્યા ચકચૂર કચ્છમાં અને પાટણમાં ધર્મપ્રભાવના :
- કરછમાં તે વખતે જે આ ઘટના ન બનને તે રોમેર મૂર્તિ અને મૂર્તિપૂજાનો વિરોધ પ્રસરી ઊઠતે. ઋષિ મૂલચંદજી પણ પોતાનો પરાજય થવાથી કચ્છમાં રહી શક્યા નહિ. વિદ્યાસાગરસૂરિ કચ્છના વિહાર દરમ્યાન કચ્છનાં મુખ્ય શહેરોમાં પણ ચાતુર્માસ કર્યા. તેમના ઉપદેશથી અંજારમાં સં. ૧૭૭૬ માં તેઓશ્રીની નિશ્રામાં શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા થઈ. ત્યાર બાદ તેઓએ ગોડીજી તીર્થની પણ યાત્રા કરી. સં. ૧૭૮૧ માં તેઓ ખંભાત અને સુરત તરફ વિચરતા હતા. સં. ૧૭૮૫ માં શાલવીઓના આગ્રહથી વિદ્યાસાગરસૂરિ પાટણ પધાર્યા હતા. શાલવીઓએ સૂરિજીની ખૂબ ભકિત કરી. મંત્રી વિમલના સંતાનીય શ્રેષ્ઠિ વલભદાસે તથા માણેકચંદ પણ સૂરિજીની ખૂબ જ ભકિત કરી. એ જ વર્ષે માગસર સુદ ૫ ના દિવસે ઉત શ્રેષ્ઠિઓએ સૂરિજીના ઉપદેશથી જિનબિંબો ભરાવી પ્રતિષ્ઠાદિ મહોત્સવ કર્યા. દક્ષિણ ભારતમાં ધર્મપ્રચાર અને સુરતમાં અચલગચ્છને પ્રભાવ:
ત્યારબાદ વિદ્યાસાગરસૂરિ દક્ષિણ ભારતમાં પણ વિચર્યા. ત્યાંના વિહારોથી અને ધર્મોપદેશથી અનેક શાસન પ્રભાવનાનાં શુભ કાર્યો થયાં. જાલના, બુરહાનપુર વગેરે શહેરોમાં પણ તેમના ધર્મોપદેશની અસર દીર્ઘ સમય પર્યત રહી. બુરહાનપુરમાં વિદ્યાસાગરસૂરિની પધરામણીથી સ્થાનકવાસી ઋષિ રણછોડ ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા. બુરહાનપુરના સંઘની વિનંતિથી સૂરિજી તે સાલ ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા અને વ્યાખ્યાનમાં વિશેષાવશ્યક ગ્રંથ પર વિવરણ કર્યું. ત્યાંના સંઘના મુખ્ય શ્રેષ્ઠિ કસ્તુર શાહ, ભેજા શાહ, દોશી દુર્લભ વગેરે પ્રતિબોધ પામ્યા. સં. ૧૭૮૭ નું ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કર્યું. સં. વિદ્યાસાગરસૂરિએ શ્રી અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ તીર્થની યાત્રા કરી. ત્યાંથી ઔરંગાબાદ પણ પધાર્યા. ઔરંગાબાદમાં અનેક ધર્મ પ્રવૃત્તિઓ થઈ. આ વિહાર દરમ્યાન સુરતના સંઘની વિનંતીઓ ઉપરાઉપરી આવ્યા જ કરતી હતી. ત્યાંના સંઘની વિનંતિથી સૂરિજી સુરત પધાર્યા. શ્રેષ્ઠિ ખુશાલ શાહે ભવ્ય પ્રવેશ મહોત્સવ ઉજવ્યો. સુરતના સંઘના આગ્રહથી મુનિશ્રી જ્ઞાનસાગરજીને સં. ૧૭૯૭ ના કારતક સુદ ૩, રવિવારે સૂરિપદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા. નતન સૂરિવર્યનું નામ ઉદયસૂરિ રાખવામાં આવ્યું. આ પ્રસંગે શ્રેષ્ઠિ ખુશાલચંદ, મંત્રી બંધુ ગેડીદાસ આદિએ ઘણું ધન ખર્ચ્યુ.
) અમ આર્ય કલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #340

astedtestostestostestesa decotadosode stedadladesta stastasteste stasteste destacadastadaste se sadadestadeste testostestestostesla slasaste sladadostesleste stedestal 922
. (૧૦)
એ વખતે સુરતમાં અચલગચ્છને વિશેષ પ્રચાર હતા. એક જૈનેતર વિદ્વાન મણિલાલ વ્યાસ નેંધે છે કે સં. ૧૭૦૦ થી ૧૮૦૦ સુધીમાં સુરતના આગેવાને માટે ભાગે અચલગચ્છના પ્રભાવ હેઠળ હતા. અચલગચ્છના નાયક, આચાર્યો અને મોટા પ્રતિષ્ઠિત સાધુઓ અહીં ચાતુર્માસ રહેતા. વિસા શ્રીમાળી આગેવાને અચલગચ્છના અનુરાગી હતા. હરિપુરામાં ભવાનીના વડની પાસે અચલગચ્છનો ઉપાશ્રય બાંધવામાં આવ્યો હતે. સુરતના અગ્રેસરોનું ભરૂચ વગેરે ગામો પર સારું વર્ચસ્વ હતું.
(વિશેષ માટે જુઓ : “શ્રીમાળી વાણિયા જ્ઞાતિ ભેદ' પૃ. ૨૨૨) ગચ્છના મુનિવરેની શાખાઓ અને વિહાર :
શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિના વખતમાં અચલગચ્છની સાગર શાખા પાલીતાણીય શાખા, મેડપાટી શાખા વગેરેમાં અનેક મુનિવરો થઈ ગયા. મેડપાટી શાખાના મુનિવરોને રાજસ્થાન તરફ વિશેષ વિહાર હતું. ભીનમાલનગર, બાડમેર, પાલી, ગુંડ, નાડોલ, નાડલાઈ, સાદડી, જાલેર, દાસ્પા, પાદરા વગેરે સ્થળોમાં મેડપાટી શાખાના મુનિવરોને સવિશેષ ઉપકાર છે. સાગર પાલીતાણીય, લાભ વગેરે શાખાઓના મુનિવરોનો વિહાર ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ અને પારકર તરફ હતે. વિદ્યાસાગરસૂરિના અને વા. નિત્યલાભની કૃતિઓ :
શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિના ઉપદેશથી ગ્રંથદ્વાર પ્રવૃત્તિ સારા પ્રમાણમાં થયેલી. આપણે આગળ જોયું કે વિદ્યાસાગરસૂરિએ કચ્છના રાજાની સભામાં ઋષિ મૂલચંદને પરાજિત કરેલા. તે પરથી તેમની વિદ્વતાને પરિચય મળી રહે છે. દેવેન્દ્રસૂરિ કૃત સિદ્ધ પંચાશિકા” ગ્રંથ ઉપર તેમણે સં. ૧૭૮૧ માં ૮૦૦ શ્લોક પ્રમાણે ગુજરાતી વિવરણ ગ્રંથ રચ્યો. નારકી પ્રશ્નોત્તર નામને વિસ્તૃત ગ્રંથે એમણે રચ્યા હોવાને ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમણે રચેલા સંસ્કૃત મિશ્ર હિંદીમાં ગોડી પાર્શ્વનાથ સ્તવન, પાર્શ્વનાથ સ્તવન પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમના વખતમાં વા. વિનયલાભ, શિ. વા. મેરુલાભ, વા. સહજ સુંદર ગણિ, શિ. વા. નિત્યલાભ પણ ઉચ્ચ કોટિના કવિ થઈ ગયા. તેમણે રચેલી કૃતિઓનાં નામ આ પ્રમાણે છે : (૧) પૃથ્વીચંદ્ર રાસ, (૨) નેમનાથ બાર માસ, (૩) વિદ્યાસાગરસૂરિ રાસ, (૪) સ્તવન ચોવીસી, (૫) ચોવીસીનાં પ્રકીર્ણ સ્તવનો, (૬) ચંદનબાળા સજઝાય, (૭) ભગવાન મહાવીરદેવ પંચકલ્યાણક ચઢાળિયું તેમ જ પ્રકીર્ણ કૃતિઓ. વાચક નિત્યલાભ કૃત કચ્છી સ્તવનો પણ પ્રાપ્ત થાય છે, જે કરછી સાહિત્યમાં સૌથી પ્રાચીન માની શકાય. વિશેષ શોધ કરતાં કરછીમાં રચાયેલ સાહિત્ય કદાચ મળી રહે એ શક્ય છે.
- શ્રી આર્ય કાયાણૉતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે

Page #341

osestados dedadas deste sastostesleste deste slastesh dasteste de dadestadestastada de decadadadadadadadadadadadadadadados dos
dados dad
રિલેક તીર્થ મૂળનાયક :
વિદ્યાસાગરસૂરિના ઉપદેશથી ખંભાતમાં પ્રતિષ્ઠિત થયેલી ગોડી પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા હાલ રિલેદ્ર તીર્થના જિનાલયમાં મૂળનાયક તરીકે છે. આ મૂર્તિ ચમત્કારી છે.
કચ્છના પ્રથમ અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ સં. ૧૭૯૭ ના કાતિક સુદ ૫ ના મંગળવારે સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. ૨૭. સમભાવી શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ
જામનગરમાં ઓશવાળ વ્યવહારી શાહ કલ્યાણની ભાર્યા જયવંતીની કુક્ષિથી સં. ૧૭૬૩ ના ચૈત્ર સુદી ૧૩ના દિને ગોવર્ધનકુમારનો જન્મ થયો હતે. સં. ૧૭૭૭ માં વિદ્યાસાગરસૂરિ કચ્છ ભૂજમાં બિરાજમાન હતા, ત્યારે ગોવર્ધન સહ માબાપ સૂરિજીનાં દર્શને ઉપાશ્રયમાં આવ્યાં. બાળકને તેજસ્વી ભાલપ્રદેશ જેઈ સૂરિજીએ કહ્યું કે આ બાળક ભાવિમાં મહાન થશે. ગુરુની વાણી સાંભળી માતા-પિતા આનંદિત થયા. તેઓએ ગુરુને જણાવ્યું કે આ બાળક આપને જ વહેરાવીએ છીએ. ગુરુવાર સાથે દક્ષિણ ભારતમાં વિહાર :
સં. ૧૭૭૭ માં સૂરિજીએ આ બાળકને દીક્ષા આપીને “જ્ઞાનસાગરજી” નામાભિધાન કર્યું. દીક્ષા બાદ મુનિ જ્ઞાનસાગરજીએ જ્ઞાનયજ્ઞ આરંભ્યો. અ૮૫ સમયમાં તેઓ અનેક શાસ્ત્રોના અભ્યાસી બની ગયા. આગળ આપણે જોઈ ગયા, તેમ મુનિ જ્ઞાનસાગર પિતાના ગુરુ વિદ્યાસાગરસૂરિ સાથે દક્ષિણ ભારતમાં જાલના, ઔરંગાબાદ, બુરહાનપુર વગેરે પ્રદેશોમાં વિચર્યા. સુરતમાં પણ વિચર્યા. ગુરુની સાથે તેઓએ પણ સર્વત્ર ધર્મોપદેશ આપી યશકીર્તિ સંપાદિત કરી.
બુરહાનપુરના શ્રેષ્ઠિઓ કસ્તુરભાઈ, ભેજાભાઈ, દેશી દુર્લભભાઈ વગેરેના આગ્રહથી મુનિ જ્ઞાનસાગરજીએ સં. ૧૭૮૬-૮૭ માં “ભાવપ્રકાશ” અપર નામ “છ ભાવ સજઝાય” તથા “સમક્તિ સજઝાય” અપર નામ “વીર જિન સ્તવન” – આ તત્ત્વગર્ભિત કૃતિઓ રચી. તેમણે હિંદી અને મરાઠીમાં નેમનાથ ભગવાનનાં ગીતો રચ્યાં.
સુરતમાં વિદ્યાસાગરસૂરિએ સં. ૧૭૯૭ના કાતિક સુદિ ૩ ને રવિવારે મુનિશ્રી જ્ઞાનસાગરજીને સૂરિ પદવી આપી. સાથે નામ પણ “ઉદયસાગરસૂરિ” રાખ્યું. આ પ્રસંગે સુરતના સંઘે ખૂબ ધન ખ. કારતક સુદ 3 ના પદ મહોત્સવ ઉજવાયો અને કારતક સુદ ૫ ના વિદ્યાસાગરસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા. ગુરુની સ્મૃતિ નિમિત્તે સુરતના હરિપુરામાં આવેલા ભવાનીવડ પાસેના અચલગરછીય ઉપાશ્રયમાં વિદ્યાસાગરસૂરિની ચરણ પાદુકાઓ સ્થાપવામાં આવી.
સDC ગ્રી આર્ય ક યાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #342

સુરતના સંઘે સં. ૧૭૯૭ ના માગશર સુદી ૧૩ ના દિવસે ઉદયસાગરસૂરિને ગચ્છનાયક પદે બિરાજમાન કર્યા. તેઓ પ્રથમ હાલારી પટ્ટધર થયા. જામનગરનાં જિનાલયોનો ઉદ્ધાર :
ઉદયસાગરસૂરિના ઉપદેશથી જામનગરના વર્ધમાન શાહ– પદ્ધસિંહ શાહ કારિત જિનાલયો તથા અન્ય જિનાલયોનો સં. ૧૭૮૭ માં લાલન ગોત્રીય તલકશીએ જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો અને સં. ૧૭૮૮ ના શ્રાવણ સુદ 9 ના ગુરુવારે સર્વે જિનબિંબની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. આ કાર્યમાં મંત્રી તલકશીએ એક લાખ કેરી ખરચી. અડધો લાખ કરી કરછ માંડવીથી વલમજી લાલને પણ મોકલાવેલી. ઉક્ત બન્ને શ્રેષ્ટિવર્યો વર્ધમાન શાહ અને પદ્ધસિંહ શાહના વંશજ હતા. મંત્રી તલકશીએ જામનગરમાં એક પૌષધશાળા પણ બંધાવી. ઉદયસાગરસૂરિ નવસારી પણ પધારેલા. ત્યાંના પારસીઓને પણ તેમણે જૈન ધર્મનું તત્વજ્ઞાન સમજાવી પ્રભાવિત કરલા. ગુજરાતમાં ધર્મની શાસન - પ્રભાવના :
ઉદયસાગરસૂરિની પ્રેરણાથી સુરતના આગેવાન શ્રષ્ટિ ખુશાલ શાહે શત્રુંજય તીર્થને સંધ કાઢઢ્યો હતે. તીર્થની યાત્રા બાદ સૂરિજીએ પાલીતાણામાં અલ્પ સમય સ્થિરતા કરી. પાલીતાણાના શ્રાવકે તથા ઝવેરીએ સૂરિજીના અનન્ય ભક્ત બન્યા. સૂરિજીએ પાલીતાણાના સ્થાનકવાસીઓને પ્રતિબધી જિનપ્રતિમાનાં દર્શન-પૂજન કરતા કર્યા. સુરત સંઘના આગ્રહથી ઉદયસાગરસૂરિ પાછા સુરત પધાર્યા અને ત્યાં ચાતુર્માસ કર્યું. વડેદરાના શ્રેષ્ઠિ શ્રી તેજપાળે સૂરિજીના ઉપદેશથી ધર્મકાર્યોમાં ખૂબ ધન ખર્ચ્યુ. ગોધરા (પંચમહાલ)ની ચાતુર્માસ માટે વિનંતિ હતી, પણ અમદાવાદ સંઘના અતિ આગ્રહથી તેઓ અમદાવાદ પધાર્યા. અમદાવાદના સંઘે સૂરિજીનું ભવ્ય સામૈયું કર્યું. ત્યાંના સંઘની આગ્રહભરી વિનંતીથી તેઓ ત્યાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. શ્રષ્ટિવર્યો ખુશાલચંદ, જગજીવનદાસ, હરખચંદ, પ્રેમચંદ, હીરાચંદ આદિએ નવાંગ પૂજા, પ્રભાવનાદિમાં ખૂબ ધન ખર્યુ.
અમદાવાદ બાદ કરછના સંઘની આગ્રહભરી વિનંતિથી ઉદયસાગરસૂરિ કચ્છ પધાર્યા અને કચ્છમાં ધર્મોપદેશ આપી અનેકવિધ શાસન પ્રભાવનાનાં કાર્યો કર્યા. ઉપાધ્યાય શ્રી દર્શનસાગરજી :
- ઉદયસાગરસૂરિના શિખ્યામાં કીર્તિસાગરસૂરિ, ઉપાધ્યાય કીર્તિસાગરજી, ઉપાધ્યાય દર્શનસાગરજી આદિ મુખ્ય હતા. ઉપા. દર્શનસાગરજીએ આદિનાથ રાસ, પંચકલ્યાણક સ્તવન ચોવીસી સમેત ગ્રંથો રચ્યા. ઉપા. દર્શનસાગરજી નળિયાના ઔદિચ્ય બ્રાહ્મણ
ગ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રાંચ 2DEE!

Page #343

[132] Kadvasa22222222222222] 21 22 2 aa 2 2 2 2 2 222 હતા. મૂળ નામ દેવશંકર હતુ. તેઓએ સ. ૧૮૦૩ના પાષ સુદ ૩ના દીક્ષા સ્વીકારી હતી. સ’. ૧૮૦૮ માં ઉપાધ્યાય પદધારક બન્યા હતા.
તી'ના સધા અને જિનાલય નિર્માણ :
સ. ૧૮૦૪ માં સુરતના શ્રીમાલી શ્રેષ્ઠિ કચરાભાઈ કીકાએ શત્રુંજય તીર્થોના સંઘ કાઢષો હતા, તેમાં ઉદ્દયસાગરસૂરિ ઉપરાંત અન્ય ગચ્છના મુનિવરો પણ સામેલ થયેલા. શ્રેષ્ઠિ કચરાના પુત્ર તારાચંદે પણ શત્રુજય તીના સ`ઘ ઉદ્દયસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કાઢેલેા. સૂરિજીના ઉપદેશથી તારાચંદે શત્રુંજય તીર્થ ઉપર શિખરબંધ જિનાલય અંધાવેલુ'. સ. ૧૮૨૧ ના માગસર સુદ ૭ના સામવારે ષ્ઠિ કચરા કીકાએ ગાડી પાર્શ્વનાથ તીર્થના પણ સંઘ કાઢેલા. જેમાં ઉયસાગરસૂરિ પણ સામેલ હતા. સુરતના શ્રેષ્ઠિ શ્રી ભૂખણુદાસે પણ તીના સંઘ કાઢયો ને ધર્મકાર્યમાં ખૂબ ધન ખસ્યુ.. શ્રી ઉદયસાગરસૂરિના ગ્રંથા :
ઉદયસાગરસૂરિ અચ્છા ગ્રંથકાર પણ હતા. તેમના ગ્રંથા આ પ્રમાણે છેઃ (૧) વધુ માન દ્વાત્રિશિકા અવરિ, (૨) ક્ષેત્ર સમાસ–વિવરણ, (૩) સ્નાત્રપૂજા પ’ચાશિકા, (૪) ચાત્રીશ અતિશય છંદ, (૫) ભાવપ્રકાશ, (૬) સમકિતની સજ્ઝાય, (૭) અતરિક્ષ સ્ટેાત્ર, (૮) ગાડી પાર્શ્વનાથ સ્તંત્ર, (૯) ગુણવર્મા રાસ, (૧૦) ષડાવશ્યક સજ્ઝાય વગેરે. આ થા દ્વારા તેમની અસાધારણ વિક્રેતાને પરિચય મળી રહે છે.
સૂરતના સઘ પર ઉદયસાગરસૂરિના વિશેષ ઉપકાર છે. તેમનું મૃત્યુ પણ સુરતમાં જ થયું. તેએ સ. ૧૮૨૬માં આસે સુદ ૨ ના ૬૩ વરસનું આયુષ્ય ભાગવી સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા.
૬૮. શ્રી કીર્તિસાગરસૂરિ :
કચ્છના દેશલપુર ગામમાં વીસા ઓશવાળ જ્ઞાતિય શ્રષ્ઠિ માલસિંહની પત્ની આસમાઈની કુક્ષિથી બાળકના જન્મ થયેા. આ બાળક કુંવરજીએ સ. ૧૭૯૬ માં ઉદ્દયસાગરસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. તેમનું કીર્તિ સાગર નામ રાખવામાં આવ્યું હતું. સ. ૧૮૨૩ માં સુરતમાં તેમને આચાર્યપદે આરૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા. આ પ્રસંગે ખુશાલચંદ શાહે તથા શ્રષ્ટિ ભૂખણદાસે છ હજાર રૂપિયા ખચી લહાવા લીધા હતા. સં. ૧૮૨૬ માં તેમને અંજારમાં ગચ્છેશપદ્મથી અલ’કૃત કરવામાં આવ્યા હતા. તેઓ સ’. ૧૮૪૩ ના ભાદરવા સુદ્દે ૬ના કાળધર્મ પામ્યા હતા.
કીર્તિ સાગરસૂરિના સમયમાં શ્રમણામાં શિથિલતા વધી રહી હતી, અને તેએ
20 શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #344

verb spotted sessionidosophie booksbp.bp.b.edsMeshodbesides these [૧૩] ગોરજીના સ્વાંગ ધરી રહ્યા હતા. કચ્છની સેંકડો પોષાળામાં સ્થિરવાસ કરી તેઓ લૌકિક પ્રવૃત્તિઓમાં પડી ગયા હતા. ગુજરાતમાં અચલગચ્છીય જિનાલયે – ઉપાશ્રયો ઇત્યાદિ :
કીતિસાગરસૂરિના વખતમાં અમદાવાદના શેખપાડામાં અચલગચ્છીય શ્રાવકેએ પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવ્યું. અમદાવાદની રતનપોળમાં આવેલું શાંતિનાથ જિનાલય પણ અચલગચ્છીય શ્રાવકોએ બંધાવ્યું છે. ગુજરાતમાં માંડલ પણ અચલગચ્છનું કેન્દ્ર હતું અને હાલ પણ છે. ત્યાં અચલગચ્છીય સાધુઓનો ઉપાશ્રય કીર્તિસાગરસૂરિના ઉપદેશથી બંધાયેલ છે. દ૯. શ્રી પુણ્યસાગરસૂરિ
વડોદરાના પ્રાગ્વાટ શાહ રામસીનાં પતિન મીઠીબાઈની કુક્ષિએ સં. ૧૮૧૭ માં પાનાચંદનો જન્મ થયો હતો. સં. ૧૮૨૪ માં પાનાચંદ કીર્તિ સાગરસૂરિના શ્રાવકપણે શિષ્ય થયા અને સં. ૧૮૩૩ માં કચ્છ-ભુજપુરમાં દીક્ષા લીધી. નામ “પુણ્યસાગર રાખવામાં આવ્યું. સં. ૧૮૪૩ માં કીર્તિસાગરસૂરિ કાળધર્મ પામતાં સુરતમાં જ તેઓ સૂરિ અને ગણેશપદ ધારક બન્યા. આ પ્રસંગે લાલચંદે દ્રવ્ય ખરચી મહોત્સવ કર્યો. સં. ૧૮૭૦ માં કારતક સુદ ૧૩ ના પાટણમાં તેઓ કાળધર્મ પામ્યા.
પુણ્યસાગરસૂરિ કૃત સ્તવને અને પ્રતિષ્ઠા લેખો પ્રાપ્ત થાય છે. ૭૦. શ્રી રાજેન્દ્રસાગરસૂરિ :
તેઓશ્રી અંગે વિશેષ માહિતી ઉપલબ્ધ બની શકી નથી. તેઓ સુરતમાં જન્મ્યા હતા અને સં. ૧૮૯૨ માં કચ્છ માંડવીમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. પણ અનુમાન કરી શકાય છે કે પુણ્યસાગરસૂરિ સં. ૧૮૭૦ માં કાતરક સુદ ૧૩ ના કાળધર્મ પામ્યા હતા. ત્યાર બાદ તેઓ સૂરિ અને ગઝેશપદ ધારક બન્યા હતા. તેમના અજ્ઞાત શિષ્ય દ્વારા રચિત “શ્રી રાજેન્દ્રસાગરસૂરિ ભાસ” પ્રાપ્ત થાય છે. અનેક જિનાલની પ્રતિષ્ઠાઓ :
રાજેન્દ્રસાગરસૂરિના ઉપદેશથી મંજલ (નખત્રાણા)ના જિનાલયનું નિર્માણ અને પ્રતિષ્ઠા થઈ. હાલ આ શિલાલેખ મંજલના જિનાલયના નીચેના હોલમાં છે. તેમના વખતમાં ભુજના અચલગચ્છીય ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલયનો જીર્ણોદ્ધાર થયો તથા સં. ૧૮૮૯ ને શ્રાવણ સુદ ૯ ના મુંબઈના ખારેક બજાર (કાથા બજારોમાં ક. દ. ઓ. શેઠશ્રી નરશી નાથા આદિ અચલગચ્છીય શ્રાવકોએ શ્રી અનંતનાથજી જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
એ શ્રી આર્ય કલ્યાણગોતHસ્મૃતિગ્રાંથી
' 3 '
'
-

Page #345

sestustestustest sestudados estadostostostestata dodanuteste stedededededos dedoso destestoste de doctodestosteste deste de desto stoso desde
૭૧. શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિ :
માળવા દેશની ઉજૈની નગરીના ઓશવાળ શાહ ખીમચંદનાં પત્ની ઉમેદબાઈ એ સં. ૧૮૫૭માં મેતીચંદને જન્મ આપ્યો હતો. મોતીચંદને સં. ૧૮૬૭ ના વૈશાખ સુદ ૩ ના દીક્ષા અને સં. ૧૮૯૨, વૈશાખ સુદ ૧૨ ના પાટણમાં આચાર્યપદ સાથે ગચ્છનાયક પદ આપવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે શ્રેષ્ઠિ નથુ ગોકુળજીએ મહોત્સવ કર્યો હતે. ત્યાર બાદ તેઓ મુક્તિસાગરસૂરિ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા હતા. જિનબિંબની અંજનશલાકા અને પ્રતિષ્ઠા:
મુક્તિસાગરસૂરિ સં. ૧૮૯૩ માં પાલીતાણા પધાર્યા. અહીં તેમના ઉપદેશથી શ્રેષ્ઠિ ખીમચંદ મેતીચંદે શત્રુંજય તીર્થ ઉપર ટૂંક બંધાવી તથા મુક્તિસાગરસૂરિના હાથે સાત સે જિનબિંબની અંજનશલાકા સહ પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. ત્યાંથી વિહાર કરતાં તેઓ નળિયા (કચ્છ) પધાર્યા. અહીં નાગડા ગોત્રીય દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠિ શ્રી નરશી નાથા રહેતા હતા. આ શ્રેષ્ઠિએ નળિયામાં શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ભગવાનનું વિશાળ શિખરબંધ જિનાલય બંધાવ્યું. સં. ૧૮૯૭ના મહા સુદ ૫ ના સૂરિજીની નિશ્રામાં ઉક્ત જિનાલયમાં જિન પ્રતિમાજીઓની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. શેઠ નરશી નાથાએ સમસ્ત લઘુ વૃદ્ધ ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં ઘર દીઠ સાકર ભરેલી એક થાળી તથા એક રૂપિયાની પ્રભાવના કરી. તેમણે બે મેળાએ કરી બાવન ગામના મહાજનેને જમાડયા. શ્રી નરશી નાથાનાં ધર્મકાર્યો:
- શેઠ નરશી નાથાએ શત્રુંજય તીર્થ પર ભવ્ય ટૂંક બંધાવી. તેમાં ચરિત્રનાયકની નિશ્રામાં ચંદ્રપ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. નળિયા તથા સુથરીના જિનાલયોમાં રૂપાનાં કમાડો ચઢાવ્યાં. મુંબઈમાં ખારેક બજારમાં આવેલ શ્રી અનંતનાથ પ્રભુના જિનાલયના વિકાસમાં શેઠ નરશી નાથાની ભાવનાઓ ભરાયેલી પડી છે. સં. ૧૮૯૦ ને શ્રાવણ સુદ ૯ના અનંતનાથ જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા મુક્તિસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કરવામાં આવી. તે વખતે ચરિત્રનાયક સૂરિપદ ધારક ન હતા. શ્રમિઠ નરશી નાથાએ માંડવીમાં ધર્મશાળા અને જિનાલય બંધાવ્યાં. પાલીતાણામાં ઉક્ત શ્રેષ્ઠિની સ્મૃતિમાં વીરજી શેઠે “નરશી નાથા ધર્મશાળા બંધાવી. આ ધર્મશાળામાં ચંદ્રપ્રભુ જિનાલય પણ બાંધવામાં આવ્યું. શેઠ શ્રી નરશી નાથાએ પાલીતાણામાં ગેડી પાર્શ્વનાથ જિનાલય સામેના અચલગચ્છીય ઉપાશ્રયનો જીર્ણોદ્ધાર પણ કરાવ્યો.
તેમના વંશજ હરભમ શેઠે નરશી નાથાની જેમ ધર્મકાર્યોમાં વિપુલ ધન ખર્ચી.
ગાય છે તેમાં શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
GSEB

Page #346

abs.bhaibabasa babat
behchal[૧૯૫] સ. ૧૯૮૭ માં પારેાલામાં તેમણે શાંતિનાથ પ્રભુનુ જિનાલય બંધાવ્યુ. ઉદેપુરમાં શીતલનાથ જિનાલય, સ. ૧૯૧૮ માં ળિયામાં અષ્ટાપદજીનુ ભગ્ય જિનાલય બંધાવ્યું. અમરાવતી, શિરપુર અને કુમઠામાં પણ જિનાલય-ધર્મશાળા ઇત્યાદિ બંધાવ્યાં. શેઠ નરશી નાથા દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં ‘જ્ઞાતિ શિરામણ' તરીકે કીર્તિ પામ્યા છે. શ્રી જીવરાજ રતનશીનાં ધમ કાર્યો :
સં. ૧૯૦૫ ના મહા સુદ ૫ નારાજ શેઠ જીવરાજ રતનશીએ કચ્છજખૌમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુનુ વિશાળ જિનાલય બંધાવ્યું. તેની પ્રતિષ્ઠા પણ મુક્તિસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કરવામાં આવી. જખૌના વિશાળ વડાના જિનાલયેાના સમૂહને જીવરાજ શ્રેષ્ઠિના પેાતાના પિતાના નામથી ‘રત્ન ટૂંક' કહેવાય છે. અબડાસાની સુથરી પંચતીથી માં આ ‘રત્ન ટૂંક' જખૌ – તીની ગણના થાય છે. જીવરાજ શેઠે કચ્છ અંજારમાં પણ સ. ૧૯૨૧ માં સુપાર્શ્વનાથ જિનાલય બંધાવ્યુ.. જામનગરમાં વિશાળ જમીન ખરીદી અજિતનાથ જિનાલય અને ઉપાશ્રય ધાવ્યાં. તે હાલ જીવરાજ રતનશીના વંડા તરીકે ઓળખાય છે.
કચ્છનુ' ગૌરવવંતું સુથરી તીથ :
મુકિતસાગરસૂરિના સમયમાં સુથરી તીર્થ વિશેષ પ્રસિદ્ધિ પામ્યું. સં. ૧૮૯૬ માં ધૃતકલ્લાલ પાર્શ્વનાથના કાગૃહ મ ંદિર પાસે શિખરબંધ જિનાલય આંધવામાં આવ્યું અને વૈશાખ સુદ ૮ ના પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. સાવરકુંડલા, ભાવનગરમાં અચલગચ્છીય જિનાલયા :
સ. ૧૯૦૯ અચલગચ્છીય શેઠ કુટુંબના વાણુ પ્રેમજીના વશોએ સાવ૨કુંડલામાં અચલગચ્છ જિનાલય બંધાવ્યું. અચલગચ્છીય મુનિ ભાવસાગરજીના ઉપદેશથી સ. ૧૮૫૦ આસપાસમાં ભાવનગરમાં ગેાડી પાર્શ્વનાથ જિનાલય, ઉપાશ્રય અને જ્ઞાનભ'ડાર ખાંધવામાં આવ્યાં.
કચ્છનાં અનેક ગામેમાં જિનાલય-નિર્માણ :
આ જ અરસામાં કચ્છ ભુજપુરમાં અચલગચ્છીય શ્રેષ્ઠિ ચાંપશી ભીમશીએ સ. ૧૮૯૭ માં ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલય બંધાવ્યું. તેની પ્રતિષ્ઠા ફાગણ સુદ ૩ના અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી મુકિતસાગરસૂરિની નિશ્રામાં કરવામાં આવી. એ જ વરસેામાં નાના આસ ́બીઆ, મેાટા આસ.બીઆ, બાયડ, કુંદરાડી, વિંઝાણુ, તેરા, આધાઈ, વડાલામાં પણ શિખરબંધ જિનાલયેા બંધાયાં અને તેમની પ્રતિષ્ઠા થઈ. આ વખતમાં કચ્છ અચલગચ્છનુ મુખ્ય કેન્દ્ર બન્યું હતું. ગુજરાત, મારવાડ તરફ અચલગચ્છીય શ્રમણાના વિહાર અલ્પ હતા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #347

[૧૩] shishthashashishthashbhai
hehehehh
મુક્તિસાગરસૂરિએ રચેલી કૃતિઓમાં ભવાટવી સજ્ઝાય, જ્ઞાનપંચમી ચાઢાળિયુ
તથા અનેક સ્તવના પ્રાપ્ત થાય છે.
મુકિતસાગરસૂરિએ સ. ૧૮૯૮ માં જામનગર, સ. ૧૯૦૨ માં જખૌ તથા સ. ૧૯૧૦ માં ભુજપુરમાં ચાતુર્માસ કર્યા હતા. તથા સ. ૧૯૮૩ ના ચૈત્ર વદ ૨ ના મુકિતસાગરસૂરિએ પાવાગઢની યાત્રા કરી હતી.
માટી પટ્ટાવલીમાં ઉલ્લેખ છે કે મુક્તિસાગરસૂરિ ૫૭ વર્ષનું આયુષ્ય ભાગવી સ. ૧૯૧૪માં કાળધર્મ પામ્યા.
૭૬, અનેક જિનષિબ પ્રતિષ્ઠાપક શ્રી રત્નસાગરસૂરિ :
કચ્છના માથારા ગામમાં વીશા ઓશવાળ જ્ઞાતીય શાહ લાડણ પચાણનાં પત્ની જીમાબાઈની કુક્ષિથી સ. ૧૮૯૨ માં તેમના જન્મ થયા હતા. સ. ૧૯૦૫ માં યતિદીક્ષા લીધી હતી. સં. ૧૯૧૪ માં મુક્તિસાગરસૂરિ કાળધર્મ પામતાં તેએ આચાર્ય અને ગચ્છેશ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા હતા. સ. ૧૯૨૮ ના શ્રાવણ સુદ ૨ ના ૩૬ વરસની વયે સુથરીમાં કાળધમ પામ્યા હતા.
શ્રી કેશવજી નાયક ઇત્યાદ્રિનાં ધર્મકાર્યાં :
રત્નસાગરસૂરિ મહુધા કચ્છમાં રહ્યા હતા. સાધના દ્વારા તેએ મુંબઈ પણ આવેલા. રત્નસાગરસૂરિની પ્રેરણાથી કચ્છી દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિના મુકુટમણિ શ્રેષ્ઠિ શ્રી કેશવજી નાયક ડે અનેકવિધ ધાર્મિક કાર્યો કર્યા.
સ. ૧૯૧૪ માં પેાતાના વતન કચ્છ-કાઠારામાં શ્રેષ્ઠિશ્રી કેશવજી નાયક, શ્રેષ્ઠિશ્રી વેલજી માલુ, શ્રેષ્ઠિશ્રી શીવજી નેણશી-આ ત્રણે જણાએ મળી ઉત્તુંગ જિનાલય બધાવવાના પ્રારંભ કર્યાં અને સં. ૧૯૧૮ ના મહા સુદ ૧૩ ના બુધવારે ગચ્છાધિપતિ શ્રી રત્નસાગરસૂરિના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠા થઈ. મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનને શ્રેષ્ઠ કેશવજી નાયકે મિરાજિત કર્યા. પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે ભવ્ય મહેાત્સવ ઉજવવામાં આવ્યા. આ ઉત્ત‘ગકાય જિનાલય કચ્છ-સાભરાઈના સ્થપતિ નથુની દેખરેખ હેઠળ કચ્છી કારીગરોએ નિર્માણ કર્યુ.. તે વખતે કચ્છ પર પ્રાગમલજી મહારાઓનુ` રાજ્ય હતુ. જિનાલયાના સમૂહને કલ્યાણુ ટૂંક' કહેવાય છે. મુખ્ય મેરુપ્રભ જિનાલય સાત ગભારા યુક્ત તથા ઉપર ત્રણ ચૌમુખ અને તે ઉપર પાંચ શિખર તથા રગમ'ડપ અને મુખ મડળ ઉપર ચારે બાજુ સામગ્રી તેમ જ જિનાલય નીચે મેાટુ ભોયરું કરવામાં આવ્યું હતુ. આ પ્રતિષ્ઠા વખતે ઉક્ત ત્રણે શ્રષ્ટિએ મળીને મુંબઈથી શત્રુંજયના સંઘ કાઢયો. શત્રુ જથી આ સંઘ કાઠારા આવ્યા અને રત્નસાગરસૂરિની નિશ્રામાં પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ અનેરા ઉલ્લાસ સાથે ઉજવાયા. અન્ય શ્રષ્ટિએ પણ કલ્યાણુ ટૂંકના ગઢમાં નાનાં
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #348

.......
- d.......del.ible
viewists.vtvised sa
l t.best solosses ••••••••••••••••••••••
જિનાલયો અને દેવકુલિકાએ બંધાવી. જાણે એક મોટો પહાડ ઊભો કરાયો ન હોય, એવી ઘટ્ટ બાંધણીનું આ જિનાલય સમગ્ર કચ્છમાં વિશાળતા, ભવ્યતામાં પ્રથમ નંબરે છે. આ તીર્થ રૂપ જિનાલય અબડાસા – સુથરીની પંચતીથી માં ગણાય છે.
કોઠારાની પ્રતિષ્ઠા વખતે શ્રેષ્ઠિ કેશવજી નાયકે સંઘ સાથે શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરેલી. તે વખતે જ ગિરિરાજ પર બે ટૂકો અને ગામમાં કોટ બહાર ઘર્મશાળા કરવા મનોરથ જાગતાં તે માટે તે તે સ્થળે જમીન લઈ ખાતમુહૂર્ત કર્યું હતું. મકરાણાથી સુંદર આરસ મંગાવી હજારો જિન પ્રતિમાજીઓ તૈયાર કરાવી. અન્ય શ્રેષ્ઠિઓએ પણ જિનબિંબો ભરાવ્યાં. પાલીતાણામાં આ પ્રસંગે બાર દિવસનો ભવ્ય મહોત્સવ ઉજવાયો. સં. ૧૯૨૧, મહા સુદ ૭ ને ગુરુવારે એક ઘટી ચોવીસ પળે સાતેક હજાર જિનબિંબને શ્રી રત્નસાગરસૂરિએ સેનાના અમીથી અંજન કરી પ્રાણપ્રતિષ્ઠા કરી. મહા સુદ ૧૩ ને બુધવારે “નરશી કેશવજી” નામથી શત્રુંજય તીર્થ ઉપર બંધાયેલ ટૂંકમાં શ્રી અભિનંદન સ્વામી આદિ જિનબિંબને પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યાં તથા પાલીતાણામાં કેશવજી નાયક ધર્મશાળામાં પણ જિનાલયમાં ઋષભાનન, ચંદ્રાનન, વિદ્ધમાન અને વારિણ – આ ચાર શાશ્વતા ચતુર્મુખ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. સં. ૧૯૨૮ માં એ જ તીર્થ ઉપર વાઘણપોળ પાસે શ્રી અનંતનાથ ટૂંક બંધાવી પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. આ ટૂંક “કેશવજી નાયક’ની ટૂંક તરીકે પણ પ્રસિદ્ધ છે. કેશવજી શેઠે અંજન શલાકામાં ૧૫ લાખ રૂપિયા ખર્ચા. આ પ્રસંગની સ્મૃતિ માટે તેમણે આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીમાં એક લાખ રૂપિયા સાધારણ ખાતામાં ભરી સૌને આશ્ચર્યચક્તિ કરી દીધા. મહા વદ ૧ ના કેશવજી શેઠને સંઘપતિની માળ પહેરાવી તિલક કરવામાં આવ્યું.
સંઘ સહિત કેશવજી નાયકે ગિરનાર મહાતીર્થના જીર્ણોદ્ધારની આવશ્યકતા હોઈ રૂ. ૪૫,૦૦૦ ના ખર્ચે તે કામ પૂરું કરાવી આપ્યું. કેસરીઆજી તીર્થન સંઘ કાઢયો. સમેતશિખરજીમાં બે દેવકુલિકા અને જીર્ણોદ્ધાર કરાવી પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તેમણે વાલકેશ્વરમાં પિતાના બંગલા પાસે જિનમંદિર બંધાવ્યું. મોટી ખાવડી તથા જશાપુરમાં જિનાલયઉપાશ્રય બંધાવ્યું. અચલગચ્છીય શ્રાવક શ્રેષ્ઠિશ્રી ભીમશી માણેકે જન સાહિત્યના મુદ્રણમાં ખૂબ જ પ્રયત્નો કર્યા. તેમાં કેશવજી નાયકે તેમને આર્થિક રીતે ખૂબ જ સહાયતા કરી. કેશવજી શેઠનાં પત્ની વીરબાઈનાં નામથી વીરબાઈ પાઠશાળા, જ્ઞાનભંડાર, વીરજિન-જિનાલય આદિ બંધાયાં. કેશવજી શેઠના પુત્ર નરશીભાઈ એ પણ ધર્મોન્નતિમાં ઘણું ધન ખર્યું.
શ્રી શ્રી આર્ય કયાણ ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ કઈE

Page #349

[૧૩૮] હહહહહહહહ હહહ . ..વાહહહહહહ.. hss seeds) કચ્છમાં જિનાલનું નિર્માણ અને પ્રતિષ્ઠાનાં કાર્યો :
- શ્રી રત્નસાગરસૂરિના સમયમાં કચ્છ અબડાસાનાં શહેરો અને ગામડાઓમાં તથા મોખા, વડસર, કાંડાગરા, બાઈ, બાંડીઆ, ડુમરા, કેડાય, ચીઆસર, કાટડી મહાદેવપુરી, પત્રી ઈત્યાદિ ગામમાં જિનાલયે બંધાયાં. આ જિનાલમાં તથા તીર્થોની દેવકુલિકાઓમાં સં. ૧૯૨૧ માં પાલીતાણામાં થયેલ અંજનશલાકાનાં પ્રતિમાજીએ બિરાજીત કરવામાં આવ્યાં છે. માનકૂવા, મંજલ (નખત્રાણા), નાગલપુર, બીદડા, લાલવાડી, ભાતબજાર, ઘાટકોપર, ઉપરીઆળા, મૂછાળા મહાવીર આદિ જિનાલયોમાં પણ ઉકત પ્રતિમાજીઓ બિરાજીત છે. ઉપરોકત જિનાલયોની હકીકતથી એ નકકી થાય છે કે તે વખતે અચલગચ્છના શ્રાવક શ્રીમંત હતા. આ જિનાલયો સાથે કચ્છના પ્રત્યેક ગામડાઓમાં એક, બે અને ક્યાંક કયાંક ત્રણ પણ ઉપાશ્રયો છે. ૭૩. શ્રી વિવેકસાગરસૂરિ :
કચ્છ – નાના આસંબીઆના વિશા ઓશવાળ શાહ ટોકરશીનાં પત્ની કુંતાબાઈની કુક્ષિથી સં. ૧૯૧૧માં વેલજીભાઈને જન્મ થયો હતો. તેઓ બાળવયથી રત્નસાગરસૂરિ સાથે રહ્યા હતા. સં. ૧૯૨૮માં રત્નસાગરસૂરિ કાળ કરતાં ચતિદીક્ષા લીધી. બાદ કચ્છ માંડવીમાં જ આચાર્ય અને ગચ્છનાયક પદ પામ્યા હતા. સં. ૧૯૪૮ ના ફાગણ સુદ ૩ ના ગુરુવારે મુંબઈમાં જ કાળધર્મ પામ્યા હતા. તેમણે યતિ સમુદાય સાથે સિદ્ધગિરિ–પાવાગઢની યાત્રા કરી હતી. ત્યાંથી તેઓ મુંબઈ આવ્યા હતા. યતિ-સમુદાય વહાણ માર્ગે કચ્છ ગ. સં. ૧૯૨૮ માં અનંતનાથ જિનાલયમાં ચાતુર્માસ રહ્યા. સં. ૧૯૩૨ માં કેસરીઆઇની સંઘ સાથે યાત્રા કરી તેમને યતિ સમુદાય વાહન–વહાણ ઇત્યાદિ સાધનોનો મુસાફરીમાં ઉપયોગ કરતો હતો. સં. ૧૯૩૪ માં તેમની નિશ્રામાં ઉનડોઠની પ્રતિષ્ઠા થઈ. સં. ૧૯૩૯ માં જામનગરમાં ચાતુર્માસ રહેલા. તે વખતે તેમના વ્યાખ્યાનમાં જામ વિભાજી પણ આવતા. સં. ૧૯૪૦ થી ૧૯૪૮ સુધી તેઓ મુંબઈમાં રહ્યા. સં. ૧૯૪૮ ના માગસરમાં ભીમજી શામજીએ કેસરીઆજીનો સંઘ કાઢેલ. ત્યાર બાદ તેઓ ઝામરાની બીમારીમાં પટકાયા. જિનેન્દ્રસાગર સમેત યતિઓએ સારી સુશ્રષા કરી. આ જીવલેણ બીમારીમાં જ તેઓ સ્વર્ગવાસ પામ્યા. કોડાય (કચ્છ) નો જૈન જ્ઞાન ભંડાર :
વિવેકસાગરસૂરિના સમયમાં વિશા ઓશવાળ હેમરાજ ભીમશીએ કેડાયમાં (કચ્છ) માં સં. ૧૯૩૦ માં સદાગમ પ્રવૃતિ શરૂ કરી. સં. ૧૯૩૨ માં તેમણે ફંડ કરાવી વિશાળ જ્ઞાનભંડાર તૈયાર કરાવ્યો. અનેક પ્રાચીન ગ્રંથને સંગ્રહ પણ કરવામાં આવ્યો.
ના
વ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,
A 4
-

Page #350

[1૪૦] ahhbthtbth the dahod throwdh અને તેમને દીક્ષા લેવાની ભાવના હતી. આથી તેમણે પેાતાના બાળક વિવેકસાગરસૂરિને સાંપી દીધા. સં. ૧૯૪૦ માં વિવેકસાગરસૂરિએ મુબઈમાં ચાતુર્માસ કરેલું, તે વખતે જેસિગને પડિતા પાસે અભ્યાસ કરાવવામાં આવ્યા. સ. ૧૯૪૮ માં વિવેકસાગરસૂરિ જીવલેણ માંદગીમાં પટકાયા, ત્યારે ગાદીવારસદારને પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયા. ઘણી આનાકાનીના અંતે જેસિંગને ગાદીપતિ બનવા હા પાડવી પડી. સં. ૧૯૪૮ ના મહા વદ ૧૧ ના જેસિંગે તિદીક્ષા લીધી અને જિનેન્દ્રસાગર બન્યા. સ. ૧૯૪૮ ના મહા સુદ ૩ ના વિવેકસાગરસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા બાદ શ્રાવણ સુદ ૧૦ ના મુંબઈમાં તેમના પાટમહાત્સવ ઉજવવામાં આવ્યા. ત્યારથી તેએ ગચ્છનાયક અને સૂરિ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા.
મુંબઈમાં કલુષિત વાતાવરણના કારણે તેએ સ. ૧૯૫૧ માં કચ્છ આવ્યા. કચ્છમાં ભિન્ન ભિન્ન સ્થળે તેએ ચાતુર્માસ દ્વારા સં. ૧૯૭૭ માં રેલમાર્ગે મુંબઈ ગયેલા. પચ્ચીશ દિવસની સાધારણ માંદગીને અંતે જિને દ્રસાગરસૂરિ સ. ૨૦૦૪ ના કારતક વદ ૧૦ ના કચ્છ-ભુજપુરમાં પેાતાની પાશાળમાં જ સ્વસ્થ થયા. જિને દ્રસાગરસૂરિની વિદાયથી શ્રીવૃજ ગારજીઓની પરંપરાના પણ અંત આવ્યા.
પરમ ત્યાગી, પરમ તપસ્વી, ચારિત્રવત, સુવિહિત શિરામણ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા અનેક સાધુ–સાધ્વીજીએના નાયક શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજીએ શૂન્યમાંથી વિરાટનુ સર્જન કર્યું. એ અંગેની વિસ્તૃત સમય પ્રસ્તુત છે.

શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #351

besteedteste stedestestedbestestestestededeledest to testostestetstestestetstest sesetesto sters .desto stesso de estastedadessestest અનેક પ્રતે લિપિબદ્ધ કરાઈ. આના કારણે પ્રાચીન જ્ઞાનભંડાર તરીકે કચ્છ કડાયના ઉક્ત જ્ઞાનભંડારની ગણના થવા લાગી. શ્રી વિસનજી ત્રિકમજી અને ખેતશી ધુલાનાં ધર્મકાર્યો :
કચ્છ સુથરીના શ્રેષ્ઠિ સર વિસનજી ત્રિકમજી નાઈટ એ જ અરસામાં થઈ ગયા. તેમણે સન્માર્ગે વિપુલ ધનને સદવ્યય કરીને કીર્તિને ઉજ્જવળ કરી. સાયરા, બાસી, આકેલા ઈત્યાદિમાં જિનાલય બંધાવ્યાં. “જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વગ” દ્વારા ગચ્છનું કેટલુંક ઉપયોગી સાહિત્ય પ્રકાશિત કરાવ્યું. સુથરીના શ્રેષ્ઠિ શ્રી ખેતશી ધુલ્લા પણ મહા દાનવીર શ્રેષ્ઠિ થઈ ગયા. જિનાલયેના જીર્ણોદ્ધાર પાછળ તેમણે લાખ રૂપિયા ખર્ચો. સં. ૧૯૬૩ માં તેમણે બાવન ગામોના સંઘોને નિમંત્રી જ્ઞાતિમેળો કર્યો અને સાત રંક મિષ્ટાન ભેજન કરાવ્યું. સં. ૧૯૭૨ માં હાલારમાં પણ જ્ઞાતિમેળે કર્યો. ઉદેપુર, વણથલી, ચાલીસગાંવ, ખંડવા, આકલા, શિકાપુર ઇત્યાદિ સ્થળોએ ઉપાશ્રય બંધાવી આપ્યા. ખંડવા અને ઉજજનમાં જેસંગપુરામાં પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં જિનાલયે બંધાવી આપ્યાં.
લીંબડીમાં ખેતશી શાહે શાંતિનાથ પ્રભુનું શિખરબંધ જિનાલય બંધાવી આપેલું. મુંબઈમાં નવપદજીનાં ઉજવણુ વખતે ૮૦,૦૦૦ રૂપિયા ખર્ચી. તેમના પુત્ર હીરજી શાહે પૂનાની ભાંડારકર ઓરીએન્ટલ રીસર્ચ ઈન્સ્ટીટ્યૂટની લાયબ્રેરીને રૂા. ૫૦,૦૦૦ નું દાન આપ્યું તથા પ્રાચીન જન સાહિત્યનાં ગ્રંથ માટે રૂમ બંધાવી આપ્યો. તેના ઉપર તેમના નામની આરસની તકતી લગાડવામાં આવી. કચ્છમાં જિનાલયનું નિર્માણ :
આ અરસામાં નવીનાળ, સુજાપર, મેટા રતડીઆ, નાના રતડીઆ, રેલડીઆ, મંજલ, ભુવડ, ફરાદી, દુર્ગાપુર (નવાવાસ), આરીખાણું, તુંબડી, ગુંદિયાળી, વાંકી, દેશલપુર, વિણ, મેરાઉ, રાપર (ગઢવાળી), રાયણ, તલવાણું ઇત્યાદિ સ્થળામાં જિનાલય બંધાયાં અને તેના પ્રતિષ્ઠાદિ મહોત્સવ પણ ઉજવાયા.
વિવેકસાગરસૂરિના હસ્તે ગૌતમસાગરજીએ સં. ૧૯૪૦ માં માહીમ (મુંબઈ) માં યતિદીક્ષા સ્વીકારી. ગૌતમસાગરજીએ સુવિહિત માર્ગને પુનઃજીવિત કર્યો અને શાસન અને ગચ્છના ઈતિહાસમાં મહત્વનું પૃષ્ઠ ઉમેર્યું. (આ અંગે આપણે આગળ જોઈશું.) ૭૪. ચરમ શ્રીપૂજ શ્રી જિતેન્દ્રસાગરસૂરિ :
કચ્છ ગોધરાના વિશા ઓશવાળ જ્ઞાતીય કલ્યાણજી જીવરાજનાં પત્ની લાછબાઈની કુક્ષિથી સં. ૧૯૨૯માં જેસિંગભાઈને જન્મ થયે હતે. જે.સંગના પિતા સ્વયં વૈરાગી હતા.
જ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છેક

Page #352

• Storiesofilesfodddddd ife lesl.lf-desi.sell-devlos •••••••
htseithat
કwwwhose selesed soooooooooooooooood
વિભાગ : ૪ ૭પ મા પટ્ટધર, મહાન ક્રિોદ્ધારક, કચ્છહાલાર દેશોદ્ધારક, પરમ ત્યાગી, અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. અને તેમના પ્રતાપી પટ્ટધર, યુગપ્રભાવક, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. ગુરુદેવ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબનું જીવનવૃત
તવ પ
ર
જ
પ
સ
,
૦

Page #353

મહાનત્યાગી, કચ્છ હાલાર દેશદ્ધારક, દ્વિારકા
શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ ગુલાબમલજી ઇત્યાદિ શિષ્યની પ્રાપ્તિ :
કચ્છ હાલાર દેશદ્વારક, મહાન ક્રિોદ્ધારક, સુવિહિત શિરોમણિ જેવા બિરુદથી પ્રસિદ્ધ પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજીને જન્મ સં. ૧૯૨૦ માં મારવાડના પાલી નગરમાં થયો હતે. તેમના પિતાનું નામ ધીરજમલજી અને માતાનું નામ ક્ષેમલદ હતું. જ્ઞાતિએ તેઓ શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ હતા. સં. ૧૯૨૫ માં મારવાડ માં ભયંકર દુષ્કાળ પડ્યો. શિષ્યોની પ્રાપ્તિ અથે કચ્છથી દેવસાગરજી, અભેચંદજી, વીરજી અને નાનચંદજી આ ચાર યતિઓ કચ્છ દેશથી પાલી આવ્યા. તેમને કુલ આઠ શિષ્યની પ્રાપ્તિ થઈ. શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ ધીરમલે મિત્રતાથી પ્રેરાઈ પોતાની પત્નીને સલાહથી પિતાને પુત્ર ગુલાબમલજી યતિ દેવસાગરજીને સમર્પિત કર્યો. બાળક ગુલાબમલનાં શુભ લક્ષણે જોઈ દેવસાગરજી ખૂબ જ પ્રસન્ન થયા. નવ બાળકને લઈ ઉક્ત યતિઓ કચ્છ આવ્યા અને પિતપેલામાં શિષ્યોની વહેંચણી કરી લીધી. તેમાં યતિ દેવસાગરજી હસ્તક ગુલાબમલજી તથા કલ્યાણજી એમ બે બાળકો રાખવામાં આવ્યાં. યતિ દેવસાગરજી આ બાળકને લઈ નાના આસંબી આવ્યા. અહીં દેવસાગરજીએ કચ્છ – ભૂજની પશાળ સંભાળતા પિતાના શિષ્ય સ્વરૂપસાગરજીને પોતાની પાસે લાવી આ બંને બાળકોને તેમના ગૃહસ્થ શિષ્ય બનાવ્યા. ગુલાબમલજીનું નામ “જ્ઞાનચંદ્ર” રાખ્યું, જે પછીથી “ગૌતમસાગરજી” નામે પ્રસિદ્ધ થયા.
અહીં દેવસાગરજી તથા સ્વરૂપસાગરજીની પૂર્વે થયેલ મહેપાધ્યાય રત્નસાગરજી આદિને સંક્ષિપ્ત પરિચય જોઈએ ? (૧) મહોપાધ્યાય શ્રી રત્નસાગરજી : ' આપણે આગળ જોયું કે, ૬૪ મા પટ્ટધર શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી ગણિ કુશળ મંત્રી જેવા શિષ્ય હતા. ર નસાગરજી મ. સા. ને જન્મ સં. ૧૬૨૬ ના પોષ સુદ ૧૦ ના કચ્છ જખૌમાં થયો હતો. તેઓ દયા ઓશવાળ નાગડા ગોત્રીય આસુ શ્રેષ્ઠિની પત્ની કર્મદેવીના પુત્ર હતા. મૂળ નામ રતનશી હતું. બાળક સાત વરસને થયો, ત્યારે માતા-પિતા મૃત્યુ પામ્યા. કાકા રણશીએ આ બાળકને ઉછેર્યો. સં. ૧૯૩૫ માં ધર્મમૂર્તિસૂરિ જખૌ પધારતાં કાકાએ બાલ રતનશીને વારા. સં. ૧૬૪૧ ના મહા સુદ ૨ ના દિવસે ગુરુએ તેમને દીવબંદરમાં દીક્ષા આપી. મુનિશ્રી રત્ન
એક ગ્રાઆર્ય કયાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
Tre

Page #354

હતા.
chchha chaosaachhadavada acadavagad [૧૪૩] સાગર' એવું નામાભિધાન કર્યું. સં. ૧૬૪૪ ના વૈશાખ સુદ ૩ ના વડી દીક્ષા આપતી વખતે તેમને શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શિષ્ય કરી દેવામાં આવ્યા. ત્યાર બાદ તે મહાપાધ્યાય અને સં. ૧૬૪૮ માં મુનિમડલ નાયક’ પદે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા. ત્યાર બાદ તેઓએ ધ મૂર્તિ સૂરિ અને કલ્યાણસાગરસૂરિની વિશેષ કૃપા મેળવી. ગુરુવર્યાએ તેમને અનેક વિદ્યામત્રા આપ્યા. તેઓ ચારિત્રનિષ્ઠ અને ક્રિયાપાત્ર મહાત્મા સ’. ૧૬૫૪ ના ફાગણ સુદ ૩ના મહાપાધ્યાયજીએ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તે વખતે મીઠડીઆ શ્રેષ્ઠિ શ્રી સ્વરૂપચંદે દશ હજાર રૂપિયા ખચી ભવ્ય જિનમ ભરાવ્યાં. સ. ૧૬૫૫ માં રાધનપુરથી મુહડ ગેાત્રીય શ્રેષ્ઠિ શ્રી મેઘણે મહેાપાધ્યાયજીના સદુપદેશથી શ્રી શખેશ્વરજી મહાતીર્થના સંઘ કાઢો હતા અને ત્રણ જિનમિા ભરાવી ચૈત્ર સુદ ૧૩ ના પ્રતિષ્ઠા કરાવી. આ પ્રસંગે શ્રેષ્ઠિ મેઘણે સ્વામીવાત્સલ્ય કર્યું હતું. મહાપાધ્યાયજીની પ્રેરણાથી સં. ૧૬૫૫ માં ખંભાત અને ભરૂચમાં પ્રતિષ્ઠા થઈ. સાધ્વીશ્રી ગુણશ્રીજી દ્વારા મહાપાધ્યાયજીની ગડુલી પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં તેમનું સમગ્ર સ`ક્ષિપ્ત જીવન વણી લેવામાં આવ્યું છે. મહાપાધ્યાયજીના મંત્રપ્રયાગ પ્રભાવથી પાલનપુરના નવામની બેગમના છમાસી તાવ દૂર થયા. સં. ૧૭૨૦ના શષ સુદ ૧૦ ના દિવસે તેઓ કપડવ‘જમાં કાળધર્મ પામ્યા. મહાપાધ્યાયજીના મેઘસાગરજી, સુમતિસાગરજી, વિષ્ણુદ્ધસાગરજી અને સૂરસાગરજી ઇત્યાદિ શિષ્યા હતા. આ ચારમાં મેઘસાગરજી મુખ્ય શિષ્ય હતા. (૨) ઉપાધ્યાય મેઘસાગરજી :
aadhaa g
ᏜᏂᏜᏐᏐᏐᏐᏐ
સ. ૧૬૭૦ માં સાધ્વી વિમલશ્રીજીએ મારવાડના વાલેાતર ગામમાં ઉપાધ્યાય મેઘસાગરજીની મારવાડી ભાષામાં ગહુંલી રચી. ઉપાધ્યાય શ્રી મેઘસાગરજી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતિમાં સં. ૧૬૫૩ ના કારતક સુદ ૨ ના જન્મ્યા હતા. સં. ૧૬૬૬ ના ફાગણ સુદ ૩ના મહા૦ રત્નસાગરજી પાસે દીક્ષા લીધી હતી. સ. ૧૬૭૦ ના મહા સુદ્દે ૪ ના વાલેાતર ગામમાં તેઓ ઉપાધ્યાય પદવીધર બન્યા હતા. આ પદ પ્રસંગે લુણીઆ ગોત્રના શ્રેષ્ઠિ સૂરજમલે સાતસેા દામ ખર્ચ્યા હતા. ઉપા॰ મેઘસાગરજીના બુદ્ધિસાગરજી, કનકસાગરજી, મનરૂપસાગરજી ઇત્યાદિ શિષ્યા હતા. ઉપા૰ મેઘસાગરજી સ`. ૧૭૩૩ ના જેઠ સુદ ૩ ના બાડમેર (મારવાડ)માં કાળધર્મ પામતાં સંઘે વૃદ્ધિસાગરજીને એમની પાટ પર સ્થાપ્યા હતા.
(૩) ઉપાધ્યાય વૃદ્ધિસાગજી :
મારવાડના કોટડા ગામના પ્રાગ્લાટ જેમલની પત્ની સિરિઆદેની કુક્ષિથી સંવત ૧૬૬૩ ના ચૈત્ર વદ ૫ના વૃદ્ધિચક્રના જન્મ થયા હતા. વૃદ્ધિચંદે સ. ૧૯૮૦ ના મહા વદ ૨ ના મેઘસાગરજી પાસે દીક્ષા સ્વીકારી હતી. તેમનું વૃદ્ધિસાગરજી નામ રાખવામાં
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
JODIE

Page #355

[[૪૪]
*bbbbbbbbbbbbbbbbbbblestv.chahiy
આવ્યું હતું. સં. ૧૬૯૩ ના કારતક સુદ ૫ નાતે મારવાડના મેડતા નગરમાં ઉપાધ્યાય પદથી અલ"કૃત થયા. તેમને હીરસાગર, પદ્મસાગર, અમીસાગર ઇત્યાદિ શિષ્યા હતા. તેઓ સં. ૧૭૭૩ ના આષાઢ સુદ ૭ ના કચ્છ નળિયામાં કાળધર્મ પામ્યા. (૪) ઉપાધ્યાય હીરસાગરજી :
મારવાડના સેાતરા ગામમાં એશવાળ શ્રેષ્ઠ ઉત્તમચંદની ભાર્યા જસીબાઈની કુક્ષિથી સં. ૧૭૦૩ ના કાર્તિક સુદ ૭ ના હીરાચંદના જન્મ થયા હતા. સ. ૧૭૧૫ ના વૈશાખ સુદ ૩ ના તેએ દીક્ષા લેતાં તેમનું નામ ‘હીરસાગરજી’રાખવામાં આવ્યું હતું. સં. ૧૭૨૭ ના કાર્તિક સુદ ૧૫ ના નળિયામાં ઉપાધ્યાય બન્યા હતા. સં. ૧૭૭૩ માં ગુરુ કાળધર્મ પામતાં તેમની પાટ સંભાળી હતી. ઉપા॰ હીરસાગરજી મંત્રવાદી હતા. સં. ૧૭૬૭ માં નગરપારકરમાં ચામાસું હતા, ત્યારે ત્યાંના ઠાકોરે ત્યાં તળાવ ખાંધવા દરેકને પાંચ સૂંડલી માટી ઉપાડવાના આદેશ કર્યો. પણ હીરસાગરજી તેમ ન કરતાં ઠાકારે તેમને પકડવા સૈનિકા મેાકલ્યા; પણ તેમના મંત્રપ્રભાવથી સિંહ પ્રગટ થતાં સૈનિકે નાસી છૂટયા અને ઠાકોરે માફી માગી. પશ્ચાતાપ રૂપે ઠાકારે તે તળાવના કિનારે છત્રી યુક્ત ચાતરા કરાવી ગુરુની પાદુકા સ્થાપેલી. હીરસાગરજીએ ઠાકારને પ્રતિબેાધી માંસ-દારૂ ન લેવાની પ્રતિજ્ઞા આપી હતી. નગર પારકરના લાલન જેસાજીના સંતાનીય શ્રેષ્ઠિ ભીમાજીએ ઉપા॰ હીરસાગરજીના ઉપદેશથી લેાઢવાજીના સંઘ કાઢયો. તેમાં ૪૦૦ ઊંટા હતા. મામાં પાણીના અભાવે સંઘ અંતે મુશ્કેલીમાં મુકાયા. હીરસાગરજીને સધપતિએ વિનંતિ કરતાં, તેમણે મંત્રપ્રભાવથી જલધારા પ્રગટાવી હતી. હીરસાગરજીએ ઉપા॰ દનસાગરજી પાસે ભાષા પિગળના અભ્યાસ કરેલેા. તેઓ અચ્છા પદ્યકાર હતા. હીરસાગરજી સં. ૧૭૮૨ ના ચૈત્ર સુદ ૩ ના સેાજીતરામાં કાળધમ પામ્યા હતા. તેમના શિષ્ય સહજસાગરજીએ સ’. ૧૮૦૪ માં કારતક સુદ ૨ ના સૉજીતરામાં રહીને ગુરુનું જીવનચરિત્ર લખ્યું.
:
(૫) ઉપાધ્યાય સહજસાગ
તેમના જીવનવૃત્ત અંગે વિશેષ માહિતી ઉપલબ્ધ થઈ શકતી નથી. સ'. ૧૭૮૧ માં પર્યુષણના દિવસે મુંદરામાં રહીને ‘શીતલનાથ સ્તવન ” રચ્યું. તેમણે ‘ શુર્વાવલી સ્તવન’ નામની કૃતિ રચી હતી. (૬) ગણિમાનસાગ જી :
તેમણે સં. ૧૮૪૬ના કારતક વદ ૫ ના નિવારે ૭૭૦ ક્ષેાક પરિમાણના ‘ રહસ્યશાસ્ત્ર’ ગ્રંથ રચ્યા.
(૭) ગણિ રગસાગરજી (૮) ગણિ ફતેહસાગરજી (૯) દેવસાગરજી (૧૦) સ્વરૂપસાગરજી (૧) ગૌતમસાગરસૂરેિ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #356

dessfees sessessingsssssssssssssssessed
T
આપણે આગળ જોયું કે મહાપાધ્યાય રત્નસાગરજીની પરંપરામાં યતિ દેવસાગરજી, યતિ સ્વરૂપસાગરજી થયા. તેમણે પાલી (મારવાડ)થી શ્રીમાળી બ્રાહ્મણના પુત્ર ગુલાબમલને જ્ઞાનચંદ્ર તરીકે પોતાની પાસે રાખે, એ પણ આપણે જોઈ ગયા. યતિથી દેવસાગરજીને કાળધર્મ :
ભક્ટ્રિક સ્વભાવી યતિશ્રી દેવસાગરજી પાસે તેરાના યતિ તારાચંદ શિષ્યોની માંગણી કરી. ત્યારે દેવસાગરજીએ સં. ૧૯૨૭ નું ચાતુર્માસ ઊતરતાં પુનઃ મારવાડ જવાનું નકકી કર્યું. પાવાગઢની યાત્રા કરી દેવસાગરજી પાલનપુર પહોંચ્યા, પણ બીમાર થતાં કારતક સુદ ૧૩ ના કાળધર્મ પામ્યા. આ વખતે સ્વરૂપસાગરજી પોતાના બન્ને શિષ્યો સાથે કાકાગુરુ ફેમસાગરજી પાસે સાભરાઈની પિશાળમાં હતા. ગુરુના આકસ્મિક અવસાનથી તેમને ખૂબજ દુઃખ લાગ્યું.
યતિ દેવસાગરજી પ્રત્યે નાના આસંબીઆ સંઘ ખૂબજ માન રાખતો. પ્રયાણ વખતે દેવસાગરજીએ પિતાના શિષ્ય-પ્રશિષ્ય સાચવવા સંઘના વ્રતધારી શ્રાવક નથુ ખીંઅરાજ તથા ગેલા દેશર વગેરે આગેવાનોને ભલામણ કરેલી. સંઘના આગ્રહથી સ્વરૂપસાગરજી પોતાના શિષ્યોને લઈ નાના આસંબી આવ્યા. અહીં સંઘ તેમનું સારી રીતે બહુ ભાવથી લાલન-પાલન કરવા લાગ્યો. જ્ઞાનચંદ સ્વભાવથી શાંત અને આરાધક આત્મા હતા. તેમણે ગુરુની પ્રીતિ ખૂબ પ્રાપ્ત કરી. સં. ૧૯૨૮ સુધી સ્વરૂપસાગરજી શિષ્યો સાથે ભૂજ અને નાના આસંબઆ રહ્યા. દરમ્યાનમાં ગચ્છનાયક શ્રી રત્નસાગરસૂરિ સં. ૧૯૨૮ ના શ્રાવણ સુદ ૨ ના સુથરીમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા. તેમના શિષ્ય વેલજીભાઈએ દીક્ષા લીધી. ત્યાર બાદ માંડવીમાં ગચ્છનાયકપદ પ્રાપ્ત થતાં તેઓ વિવેકસાગરસૂરિ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. ગોધરા (કચ્છ)ના શ્રી કેસરીઆજ દાદાની માનતા ફળી :
વિવેકસાગરસૂરિના માગસર સુદ ૫ ના પાટ મહત્સવ પ્રસંગે સ્વરૂપસાગરજી શિષ્ય સાથે માંડવી આવ્યા. આ બધા યતિઓને આગ્રહ કરતાં, તેઓ વિવેકસાગરસૂરિ સાથે સૌ શત્રુંજય તીર્થની યાત્રાએ ગયા. ત્યાંથી સૌ પાવાગઢ ગયા અને ત્યાંથી સૌ મુંબઈ ગયા. સ યતિઓ સાથે સ્વરૂપસાગરજી તથા જ્ઞાનચંદ (ગૌતમસાગર) પણ સાથે હતા. વિવેકસાગરસૂરિનું મુંબઈ ચાતુર્માસ નક્કી થતાં ઘણખરા યતિએ વહાણ માગે સં. ૧૯૨૯ ના વૈશાખ માસમાં કચ્છ પાછા આવ્યા. રસ્તામાં સમુદ્રમાં તોફાન જાગ્યું. વહાણું જાણે હમણું જ ભાંગી પડશે, એ રીતે મેજાં વહાણ સાથે અથડાવા લાગ્યાં! આ વખતે સ્વરૂપસાગરજી પણ જ્ઞાનચંદ અને કલ્યાણજી સાથે એ જ વહાણમાં હતા. સમુદ્રના
આ શ્રી આર્ય કહ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #357

T9X
besteshdestastasestuestosteste destestasto desteste destesteste testes sestestestitate
daccessed sestdestedet testochasteded stesso de
ઉપદ્રવને શાંત કરવા તેમણે (કચ્છ) ગોધરાના શ્રી ઋષભદેવ કેસરીઆજી ( હાલ મૂળનાયક)નું સ્મરણ કર્યું. આ માનતા ફળી પણ ખરી અને ઉપદ્રવ શાંત થયો. જાણે ને જન્મ પ્રાપ્ત કર્યો હોય એ રીતે સૌ આનંદિત થયા. અઠ્ઠાવીસમા દિવસે સૌ યતિઓ કચ્છના માંડવી બંદરે આવ્યા અને સૌ પોતપોતાની પિશાળ–સ્થાનમાં ગયા. સ્વરૂપસાગરજી પણ શિષ્ય સાથે ગોધરાના ઋષભદેવ દાદાનાં દર્શન કરી નાના આસંબીઆ આવ્યા. સં. ૧૨-૩૦ નાં આ બંને ચાતુર્માસે સાંધાણમાં કર્યા. ચોમાસામાં કલ્યાણજી ખૂબ જ બીમાર થયો, પણ ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા મહાકાળીની માનતાથી પાછો સ્વસ્થ થયો.
સં. ૧૯૩૧ માં ભુજપુર, સં. ૧૯૩૨ માં કેપ્યારા, સં. ૧૯૩૩ માં ગેધરા (કચ્છ) આ રીતે ચાતુર્માસ કર્યા. સં. ૧૯૪૦ ના બાડાના ચાતુર્માસ દરમ્યાન સ્વરૂપસાગરજીને સાત વરસને બીજો એક શિષ્ય જેનું નામ લાલજી હતું, તે માંદો પડ્યો; પણ ગચ્છાધિષ્ઠાયિકાની માનતાથી સ્વસ્થ થયે. ગૌતમસાગરજીની યતિ દીક્ષા અને આત્મમંથન :
હવે માનતા ઉતારવાની ઈચ્છાથી સ્વરૂપસાગરજીએ પોતાના શિષ્યો સાથે પાવાગઢની યાત્રા કરી. ત્યાંથી મુંબઈ ગયા. ત્યાં ગચ્છનાયક વિવેકસાગરસૂરિએ સ્વરૂપસાગરજીને કહ્યું: “આ તમારા શિષ્ય જ્ઞાનચંદને હવે દીક્ષા આપ.” જ્ઞાનચંદની ઈચ્છા થતાં તેની ચતિદીક્ષા સં. ૧૯૪૦ ના વૈશાખ સુદ ૧૧ ના મુંબઈના માહીમ ઉપનગરમાં થઈ જ્ઞાનચંદનું નામ “ગૌતમસાગરજી” રાખવામાં આવ્યું. ગૌતમસાગરજીએ દીક્ષા વખતે રાત્રિભેજન અને કંદમૂળ ત્યાગ એવી પ્રતિજ્ઞાઓ સ્વીકારી. તે વખતે યતિઓ, ગોરજીએ રાત્રિભજન કે કંદમૂળ ભક્ષણની પ્રવૃત્તિ કરતા હશે. દીક્ષા બાદ ગૌતમસાગરજીનું મન સંવેગી દીક્ષા લેવા ઉત્સુક હતું. પોતાના ગુરુ સ્વરૂપસાગરજીના મુખેથી વ્યાખ્યાને સાંભળતાં ગૌતમસાગરજી જન ધર્મનું અને સર્વવિરતિ (દીક્ષા)નું સ્વરૂપ સમજ્યા અને ગુરુ સાથે દરેક સ્થળે ધર્મોપદેશ આપવા લાગ્યા. સં. ૧૯૪૧ નું ચાતુર્માસ દેવપુર થયું. ત્યાં ગૌતમસાગરજીની ત્યાગ રૂપ મનવૃત્તિ જાણ સંઘમાં હર્ષ થયો. સં. ૧૯૪૨ નું ચાતુર્માસ મુંદ્રા નગરમાં ગૌતમસાગરજીએ એકાકીપણે કર્યું. ત્યાર બાદ શત્રુંજય અને ગિરનારની યાત્રાઓ પણ કરી. ત્યાગી બનવા થનગનતા કી ગૌતમસાગરજીઃ
સં. ૧૯૪૩ માં ગોધરામાં અને સં. ૧૯૪૪-૪૫ માં શેરડી ચોમાસા કર્યા. ત્યાર બાદ પુનઃ શત્રુંજય તીર્થની નવાણું યાત્રા કરી. તેઓ પાછા કચ્છ આવ્યા, ત્યારે
)S માં શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #358

ooooooooooooooooobsubsbe stoboosboycereasesbrowship.tcgsssb exposes [૧૭] પગરખાં ન પહેરવાં, એક વખત ભોજન કરવું, ભૂમિ પર શયન કરવું ઈત્યાદિ અભિગ્રહો લીધા અને ખૂબ સુંદર જીવન જીવવા લાગ્યા. આ વખતે અન્ય ગચ્છના સાધુઓ તેમને પોતાનો શિષ્ય કરવા અનેક પ્રયત્નો કરતા પણ ગૌતમસાગરજી પોતાના મનમાં દેવસાગરજી – સ્વરૂપસાગરજીના ઉપકારોને કદી પણ ભૂલતા નહિ.
સં. ૧૯૪૬ નું ચાતુર્માસ બીદડા ગામમાં કર્યું. ત્યારે ગૌતમસાગરજીએ વિચાર્યું કે યતિનો માર્ગ–ગોરજીનો માર્ગ ન યોગીને અને ન ભેગીનો છે; તે અસત્ય માર્ગ છે. તેમના ગુરુને તેમના પર ખૂબ જ મહ હતો. સ્વરૂપસાગરજી સુથરી તરફ ગયા, ત્યારે ગૌતમસાગરજી માંડવી બંદરેથી આગબેટથી જામનગર ગયા. ત્યાં તીર્થયાત્રા કરી પાછા કરછ આવ્યા અને સ્વરૂપસાગરજીનાં દર્શન કરી બીદડા આવ્યા. યતિપણાના પરિગ્રહથી મુક્તિ :
- હવે તેઓ સંવેગી દીક્ષા લેવા થનગની રહ્યા હતા. પોતાની પાસે રહેલ પરિગ્રહ તેમને હૈયામાં ખૂંચવા લાગ્યો. અંતે પિતાની પાસે રહેલી પિશાળનો બધો કબજે અને પટારાની ચાવીઓ ઈત્યાદિ પોતાના ગુરુભાઈ લાલજીને આપી, પરિગ્રહથી મુક્ત થયા. ત્યાંથી દુર્ગાપુર થઈ ગોધરાના ઋષભદેવ કેસરીઆજીની યાત્રા કરી અને એક કેરીની કેસર ચડાવી. ત્યાંથી પાછા દુર્ગાપુર આવી શ્રેષ્ઠિ શ્રી આસુભાઈ વાઘજી પાસેથી પાત્રોની જોડી લીધી. સ્થાપનાજી ઈત્યાદિ પોતાનાં – સાધુનાં ઉપકરણે લીધાં. માંડવી બંદરથી આગબોટમાં બેસી વેરાવળ-પ્રભાસ પાટણ અને શત્રુંજય તીર્થની યાત્રાઓ કરી. ત્યાંથી માંડલ આવ્યા. અહીં અચલગચ્છના ઉપાશ્રયમાં ઊતર્યા. ત્યાં કેટલાક દિવસ સ્થિરતા કરી. પોતાની જન્મભૂમિ પાલી (રાજસ્થાન)માં કિયોદ્ધા :
સં. ૧૯૪૬ ના ફાગણ સુદ ૮ ના પાલી આવ્યા. અહીં પાર્ધચંદ્રગથ્વીય મુનિ ભાઈચંદજીએ અલ્પ સમય પહેલાં જ ક્રિોદ્ધાર કર્યો હતો. તેમની સાથે ગૌતમસાગરજીએ પિતાને ક્રિોદ્ધાર કરવો છે એવો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. ગચ્છ અને ગુરુનું નામ બદલાવવા તેમના પર ઠીક ઠીક દબાણ કરવામાં આવ્યું, પણ તેઓ મકકમ રહ્યા. અંતે મુનિશ્રી ભાઈચંદજીએ ક્રિોદ્ધાર કરાવવા હા પાડતાં, સં. ૧૯૪૬ ના ફાગણ સુદ ૧૧ ના ગૌતમસાગરજીએ પોતાની જ જન્મભૂમિ પાલી શહેરમાં નવલખ પાર્શ્વનાથ પ્રભુના બાવન જિનાલય મંદિરમાં નાણ સમક્ષ કિયોદ્ધાર કર્યો અને પોતાના ગચ્છ અને ગુરુના નામથી વાસક્ષેપ નંખાવ્યો. ત્યારથી તેઓ સંવેગી મુનિ ગૌતમસાગરજી” બન્યા. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ આ બધી હકીકત પોતાના ગુરુદેવ શ્રી સ્વરૂપસાગરજીને લખી. ત્યાંથી વિહાર કરતાં મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજી મુનિ શ્રી ભાઈચંદજી સાથે પાલનપુર
ની શઆર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથહDS,

Page #359

Gy1
months of death of foods
who hashdoodhood.
2014
આવ્યા. ત્યાંથી પાટણ આવ્યા. પાટણમાં ફફલીઆ પાડામાં આવેલા અચલગચ્છના ઉપાશ્રયમાં પણ રહેલા. તે વર્ષનું ચાતુર્માસ પણ પાટણ કર્યું. ચાતુર્માસ દરમ્યાન અચલગચ્છનાયક વિવેકસાગરસૂરિએ મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીને પત્ર લખેલ. મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજીએ પણ સંતોષજનક પ્રત્યુત્તર લખ્યો. ગુરુ-શિષ્યનું મિલન અને ગુરુના આશીર્વાદ :
ચાતુર્માસ બાદ મુનિ શ્રી ભાઈચંદજી સાથે ચરિત્રનાયક સિદ્ધગિરિ આવ્યા. અહીં યાત્રા કરી એકલા જ કચ્છ આવ્યા અને સં. ૧૯૪૭ ના ફાગણ માસની અમાસના કચ્છ દુર્ગાપુર (નવાવાસ) પહોંચ્યા. સં. ૧૯૪૭ ના વૈશાખમાં પોતાના ગુરુ સ્વરૂપસાગરજીને મળવા નાના આસંબી આ તરફ વિહાર કર્યો અને મોટા આસંબીઓ આવ્યા. પિતાને સંવેગી શિષ્ય પોતાને મળવા આવે છે, એ સમાચાર મળ્યા ત્યારે યતિ સ્વરૂપસાગરજી સ્વયં જ નાના આસંબીઆથી વિહાર કરી મોટા આસંબીઓ આવ્યા.
દીર્ઘ સમય બાદ ગુરુ-શિષ્યનું મિલન થતાં બંનેનાં નેત્રો હર્ષાશ્રુથી છલકાઈ ગયાં. પિતાના શિષ્યને સંવિજ્ઞ મુનિ તરીકે જોઈ સ્વરૂપસાગરજી ખૂબ જ હર્ષિત થયા. મુનિ ગૌતમસાગરજીએ કહ્યું : “પૂજ્ય ! આપ અંશે ખેદ મા કરશે. મેં ગુરુ તરીકે આપનું નામ અને ગ૭ તરીકે અચલગચ્છનું નામ રાખ્યું જ છે.” - ગુરુદેવે મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીની પીઠ થાબડી અને વધારામાં કહ્યું: “તમે ચારિત્રમાં સફળતા મેળવજો.” સ્વરૂપસાગરજી પણ શાંત પ્રકૃતિવાળા, દયાળુ અને ભવભીરુ મહાત્મા હતા. પોતાના શિષ્ય ગૌતમસાગરજીને સંવેગી સાધુજીવનમાં અંશે પણ વિન પાડ્યું નહીં. સવેગી મુનિ તરીકે કરછમાં પ્રથમ ચાતુર્માસ :
પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ સં. ૧૯૪૮ નું ચાતુર્માસ કોડાયમાં કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં ખૂબ જ સુંદર વિદ્યાભ્યાસ કર્યો તથા એકાંતરા ઉપવાસ કર્યા. ચોમાસા બાદ તેમણે સુથરીની યાત્રા કરી. પાર્ધચંદ્રગથ્વીય મુનિશ્રી કુશલચંદ્રજી પણ કચ્છ આવ્યા છે, એ સાંભળી ચરિત્રનાયક તેમને બીદડામાં મળ્યા ત્યારે કુશલચંદ્રજીએ પૂછયું : “શું તમે અમારી સાથે રહેશે ?” ત્યારે પૂ. ગૌતમસાગરજીએ કહ્યું : “હું તમારી આજ્ઞા પ્રમાણે તમારી સાથે વિચરીશ; અને જ્યાં સુધી તમારી સાથે વિચરીશ, ત્યાં સુધી તમારી ક્રિયા કરીશ; અને કોઈ પણ પ્રસંગે અલગ વિચરીશ, ત્યારે હું અચલગચ્છની સમાચારી પ્રમાણે ક્રિયા કરીશ.” ત્યારે કુશલચંદ્રજીએ કહ્યું: “આ રીતે
હમ શીઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #360

Isbadededededoso desbosestede desistabdostoso dostootedastelesedtestosteste detestostestobobobobsbadesestostestesboodledegedestesbastustades
ન થાય. અમારા શિષ્ય બને તે જ સારું થાય અને જે શિષ્ય તરીકે ન રહેવા ઈચ્છતા હો તે એકલા વિચરો.” સંઘના આગેવાન સુશ્રાવકની સલાહ :
આ ઘટના બાદ પૂ. ગૌતમસાગરજી મ. સા. નાના આસંબઆ આવ્યા. અહીંના સંઘના આગેવાન – શ્રી વેરશી નથુ તથા શ્રી ઉમરશી કેશવજીને બધી હકીકત કહીને
એકલ વિહારી” અંગે પૂછયું. જવાબમાં ઉકત શ્રેષ્ઠિઓએ કહ્યું: “આપને ગચ્છ અને ગુરુનું નામ ન લેપવું જોઈએ. ગુરુનું નામ લોપનારને ગુરુદ્રોહી કહ્યા છે. તમે અલગ વિચરશે તે તમે અચલગચ્છનો ઉદ્ધાર કરી શકશે તથા સાધુ-સાધ્વી સમુદાયની વૃદ્ધિ કરી શકશો. સાધુ–સાવીઓની વૃદ્ધિ થતાં ભારતભરના અચલગચ્છના શ્રાવક-શ્રાવિકાઓમાં ધર્મની વૃદ્ધિ થશે.” જન સંઘના પ્રૌઢ આગેવાનોની સલાહને શુભ શુકન માની તેઓ મુંદ્રા આવ્યા. ત્યાં જેન પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરતાં અને એકાંતરા ઉપવાસ કરતાં તેઓ થોડો સમય સ્થિર રહ્યા. અન્ય ગચ્છના મુનિશ્રી દ્વારા પ્રશસિત :
- સં. ૧૯૪૮ ના ફાગણ સુદમાં ખરતર ગચ્છના મયાચંદજી વિહાર કરતા કચ્છ પધાર્યા. મુનિ ગૌતમસાગરજીને તપ - કિયાપાત્ર જાણીને તેમને ખૂબ જ અભ્યાસ કરવા જણાવ્યું. મુનિ મયચંદજી માંડવી, સુથરી ઈત્યાદિ થઈ વૈશાખ વદમાં ભૂજ પધાર્યા. ત્યાં તેમણે ભૂજના શ્રાવકો સમક્ષ પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી તથા અચલગચ્છના સુવિહિત મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજીના ગુણોની પ્રસંશા કરી. આથી ભુજના સંઘે શા ગોવિંદજી જેરાજ મપારા સાથે ચાતુર્માસ માટે મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજીને વિનતિ પત્ર મોકલ્યો. કચ્છના પાટનગર ભૂજ નગરમાં યાદ મા ચાતુર્માસ :
મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજી મુંદ્રાથી વિહાર કરી માનકૂવા પધાર્યા. અહીં ભૂજના સંઘે જિનાલયમાં પૂજા ભણાવી. સ્વામીવાત્સલ્ય કર્યું. માનકૂવાના પ્રત્યેક ના ઘરે સાકરની લહાણી કરી. ત્યાંથી વિહાર કરી મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી ભૂજ પધાર્યા. વરસો બાદ કચ્છના પાટનગરમાં અચલગચ્છના સુવિહિત મુનિની પધરામણી થતી હોઈ ત્યાંના સંઘે ઉમળકાભેર સામૈયું કર્યું. અચલગચ્છના મોટા ઉપાશ્રયમાં સં. ૧૯૪૯ નું ચોમાસું ભૂજમાં કર્યું. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિનો પાટ કે જે સં. ૧૬૫૪ માં પ્રથમ ભારમલજીએ અચલગચ્છ જૈન સંઘને ભેટ આપેલો, તે પાટ પર બિરાજી મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મધુર ધ્વનિથી વ્યાખ્યાન આપતા.
કરયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #361

dovedeste dosedades de cabelo dedededodesede soos obete sodbe testostetstestostestostestaldestado de dodedesudedeslasedlostestadesesteded
પ્રથમ શિષ્યને દીક્ષાની તાલીમ :
આ સમયે અચલગચ્છ નાયક શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિનાં શિષ્યા સાધ્વી શ્રી દેવશ્રીજીનાં શિષ્યા સાધ્વી શ્રી દયાશ્રીજી સુથરીમાં ચાતુર્માસ હતાં. તેમની પાસે સુથરીના શ્રી ઉભાઈચાભાઈએ (વય ૩૦ ) “પતાને દીક્ષા લેવી છે એવી વાત કરી. આથી દયાશ્રીજીએ પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી ઉપર પત્ર લખી આપે. ઉભાઈયાભાઈ ભૂજ આવ્યા અને મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી પાસે રહી દીક્ષાની તાલીમ લેવા લાગ્યા. સંઘના આંગણે વરસે બાદ સુવિહિત દીક્ષા મહોત્સવ:
- ચાતુર્માસ બાદ ભૂજના શ્રેષ્ઠિ શ્રી મૂળચંદ ઓધવજીનાં પત્ની પુત્રીબાઈએ સંઘને કહ્યું: “પૂ. ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબ એકલા છે. મુમુક્ષુ ભાઈયાભાઈની દીક્ષા ભૂજના આંગણે થતી હોય તો દીક્ષાના મહોત્સવમાં પાંચસે કેરી આપું.” સંઘને પણ આ વાત ઉપર્યુકત લાગી. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ પણ માંડવી બિરાજતા મુનિશ્રી મયાચંદજીને ભૂજ પધારવા વિનંતી કરી. આથી મુનિશ્રી મયાચંદજી ભૂજ પધાર્યા. | મુનિશ્રી મયાચંદજીએ મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીને કહ્યું: “તમે યોગો દ્વહન કરો અને વડી દીક્ષા સ્વીકારો, તે તમારા સાધુ-સાધ્વી પરિવારને પણ દીક્ષા–વડી દીક્ષા ઈત્યાદિ આપવામાં તમને અનુકૂળતા થશે.' આ રીતે મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ યોગદ્વહન શરૂ કર્યા અને માગસર વદ ૧૦ ના વડી દીક્ષા સ્વીકારી. કચ્છની ભૂમિ પર છેલ્લાં કેટલાંયે વસેમાં સુવિહિત મુનિશ્રીની દીક્ષાના મહત્સવને અને જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ વર્તતી ગોરજીઓની સંસ્થા સામે આ પડકાર રૂપ આ વિરલ પ્રસંગ હતે.
ઉભાઈયાભાઈનો દીક્ષા મહોત્સવ પણ શાનદાર રીતે ઉજવાયો. ગચ્છના ઉદયનો પ્રારંભ થઈ ચૂક્યો હતો. મહા સુદ ૧૦ ના મુનિશ્રી મયચંદજીએ ઉભાઈયાભાઈને દીક્ષા આપી, મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીના શિષ્ય કર્યા. ભાવિ અચલગચ્છ નાયકના પ્રથમ શિષ્યનું નામ “મુનિ શ્રી ઉત્તમસાગરજી” રાખવામાં આવ્યું. ગામેગામ ધર્મને પ્રચાર :
પૂ. મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. પોતાના શિષ્ય સાથે વિહાર કરી દેવપુર પધાર્યા. અહીંનાં ઉમરબાઈ મુલાને દીક્ષા લેવાની ભાવના થઈ. ત્યાંથી તેઓશ્રી ચીઆસર પધારતાં ત્યાંના શ્રી ગેલાભાઈ લખુના પુત્ર ગવરભાઈને દીક્ષાની ભાવના જાગી. ગોવર પણુ ગૌતમસાગરજી મ. સા. સાથે ચાલ્યો.
રા) ની ગ્રાઆર્ય કરયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #362

este stedentestestostestestostestostestostestesedtestostestestestostestestosteste sesodeslastestestostadas estasestestostestadestastasestestostestesestodestestestostestes
ભૂજના શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સ્તુપ (દાદાવાડી)ને જીર્ણોદ્ધારની પ્રવૃતિ:
ચરિત્રનાયકશ્રી સુથરી તથે આવ્યા. ભૂજથી શાહ માણેકચંદ રંગાજી સાથે જ હતા. ભૂજના દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના સ્તૂપના જીર્ણોદ્ધાર માટે ગામેગામ ટીપમાં રકમ લખાવવાનું ચાલુ જ હતું. સુથરી પહોંચ્યા ત્યાં સુધીમાં ૮૫૦ કેરીની રકમ એકત્રિત થયેલી. તે રકમ ભૂજના માણેકચંદભાઈ લઈ ગયા અને ત્યાં સ્તૂપમંદિરનું જીર્ણોદ્ધાર કાર્ય ચાલુ થયું. સુથરીથી મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી સાંધાણ પધાર્યા. ત્યાં વૈશાખ સુદ ૧૫ ના ત્યાંના રામઈયા ભગતની સુપુત્રી અને કચ્છ કોઠારાના શાહ પત્રામલની વિધવા સેનબાઈને પૂ. ગૌતમસાગરજીએ કહ્યું : “તમે દીક્ષા લે.” ત્યારે સનબાઈએ કહ્યું: ‘મારી અવરથા પચાસ વરસની છે. બીજી કોઈ સાધ્વીની સહાય હોય તે હું દીક્ષા લેવા તૈયાર છું.” ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “તમને સહાય કરવા માટે તમારે યોગ્ય મુમુક્ષુ ઉમરબાઈ છે. તેઓ હાલ સુથરીમાં સાધ્વીશ્રી દયાશ્રીજી પાસે જ્ઞાનાભ્યાસ કરી રહ્યાં છે.” પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ના સમુદાયના મુખ્ય સાધ્વી શ્રી શિવશ્રીજી ઇત્યાદિનો દીક્ષા મહોત્સવ :
ચરિત્રનાયકશ્રી પુનઃ સુથરી પધાર્યા. અહીં બંને મુમુક્ષુ બહેનો સેનબાઈ અને ઉમરબાઈ એકબીજાને મળીને આનંદ પામી. ગવરભાઈ તથા બંને મુમુક્ષુ બેનની દીક્ષાનું મુહૂત જેઠ સુદી ૧૦ નું આવ્યું. દીક્ષાની ચર્ચામાં સુથરીના આંગણે લાખબાઈને પણ સાધ્વીશ્રી દયાશ્રીજી પાસે દીક્ષા લેવાની ભાવના જાગી. આમ સુથરીના આંગણે સં. ૧૯૪૯ ના જેઠ સુદ ૧૦ ના એક સાથે ચાર મુમુક્ષુઓએ દીક્ષા લીધી. ગોવરભાઈને
ગુણસાગરજી” નામ આપી ચરિત્રનાયકે પોતાના શિષ્ય ર્યા અને સોનબાઈ તથા ઉમરબાઈને દીક્ષા આપી. તેમનાં “શિવશ્રીજી,” “ઉત્તમશ્રીજી” નામ રાખી પોતાનાં શિષ્યાનું અર્થાત આજ્ઞાવતી સાધ્વીજી તરીકે સ્થાપ્યાં તેમ જ લાખનબાઈને “લફમીશ્રીજી નામ આપી સાદવીશ્રી દયાશ્રીજીના શિષ્યા કર્યા. દીક્ષાના આ મહોત્સવ પ્રસંગે શાહ ડોશાભાઈ ખીયશી કરમણે ધન ખરચી ખૂબ જ લાભ લીધે. સં. ૧૯૫૧નું દુર્ગાપુર (નવાવાસ)માં ચાતુર્માસ:
સં. ૧૯૫૦ નું ચાતુર્માસ નળિયા રહ્યા. સાધ્વીશ્રી દયાશ્રીજી આદિ ચારે ઠાણાએ પણ નળિયામાં ચોમાસું કર્યું. ચાતુર્માસ બાદ પૂજ્યશ્રી ચતુર્વિધ સંઘ સાથે તેરા પધાર્યા. મેટા સામૈયા સાથે તેમનું સ્વાગત કરવામાં આવ્યું. અહીં મુનિશ્રી ગુણસાગરજી તથા સાધ્વીશ્રી શિવશ્રીજી અને ઉત્તમશ્રીજીને યોગ કરાવી વડી દીક્ષા આપી. આ
ચી શ્રી આર્ય કયાણાગામ સ્મૃતિગ્રંથ હE

Page #363

seedstooftopsisch••••••••••• .. ••deeds.
h
હ તું. તેdessed were
[૧૫]eeded see પ્રસંગે અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ કરી સંઘે અનેરો લાભ લીધો. ત્યાંથી વિહાર કરી કચ્છના મુકુટમણિ એવા ભદ્રેશ્વર મહાતીર્થની યાત્રા કરી. આ પ્રસંગે અનેક ગામના સંઘે પોતપોતાના ગામમાં ચાતુર્માસ કરવા વિનંતિ કરવા લાગ્યા, પણ છેવટે નવાવાસ (દુર્ગાપુર)ના શાહ પાસુભાઈ વાઘજી, શાહ આસુભાઈ વાઘજી અને શાહ પુનશી આસુ આદિ સંઘના આગેવાન શ્રાવકોના અતિ આગ્રહથી સં. ૧૯૫૧ નું ચોમાસું નવાવાસ રહ્યા. માંડવી શહેરમાં ચાતુર્માસ : - પૂ. ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની પ્રેરણાથી સં. ૧૯૫૧ ના મહા સુદ ૫ ના સાધ્વીશ્રી કનકશ્રીજી, સાધ્વીશ્રી રત્નશ્રીજીની દીક્ષા ગોધરા (કચ્છ) માં થઈ. ચિત્ર સુદ ૧૩ ના સાધ્વીશ્રી નિધાનશ્રીજીની દીક્ષા થઈ. સં. ૧૯૫ર નું ચાતુર્માસ માંડવીના ત્રણે સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતીથી માંડવીના મેટા ઉપાશ્રયમાં કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં પૂજ્યશ્રીને ધર્મોપદેશ સાંભળવા ખૂબ જ સંખ્યામાં લોકે એકત્રિત થતા. આ ચાતુર્માસમાં પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી અનેકવિધ તપ–જપ આદિની આરાધનાઓ થયેલી. વિવિધ સ્થળે ચાતુર્માસ અને મુનિવરેની દીક્ષાઓ :
ત્યાર બાદ પૂજ્યશ્રીએ આ પ્રમાણે ચાતુર્માસ ર્યા. સં. ૧૫૩ મુંદ્રા, સં. ૧૯૫૪ નાના આસંબીઆ, સં. ૧૫૫ પાલીતાણા, સં. ૧૯૫૬ પાલીતાણા, સં. ૧૫૭ માંડલ (ગુજરાત), ત્યાર બાદ આબુ આદિ અનેક તીર્થોની યાત્રાઓ કરી. સં. ૧૯૫૮ જામનગર. બાદ હાલારમાં વિચરી ખૂબ જ ધર્મોપદેશ આપ્યો. સં. ૧૫૯ મોટી ખાવડી, સં. ૧૬૦ જખી, સં. ૧૯૯૧ ભૂજ, સં. ૧૬૨ સુથરી, સં. ૧૯૬૩ વરાડીઆ, સં. ૧૯૬૪ ભૂજ, સં૧૯૬૫ માંડલ, સં. ૧૯૬૫ ના વૈશાખ સુદ ૫ ના કચ્છ-કેટરીના નાગજી તેજપાળને અમદાવાદ પાસેના સરખેજ ગામમાં દીક્ષા આપી નીતિસાગરજી નામ રાખી પિતાના શિષ્ય કર્યા. સં. ૧૯૬૬ પાલીતાણું. અમદાવાદમાં દાનસાગરજી, મેહનસાગરજી અને ઉમેદસાગરજીને દીક્ષા આપી. તે તે સંવમાં તે તે સ્થળે ચોમાસા કર્યા. સર્વપ્રથમ વાર મુંબઈમાં પધરામણી : એક સાથે છ દીક્ષાઓ :
અચલગચ્છના સુવિહિત મુનિવરોમાં સર્વ પ્રથમ મુંબઈ પધારનાર પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. હતા. સં. ૧૯૬૭ માં મુંબઈ પધાર્યા અને તે સાલનું ચાતુર્માસ પણ ક. વી. ઓ. જૈન મહાજનના ઘાટકોપર ઉપાશ્રયમાં કર્યું. તેમના સદુપદેશથી મુંબઈમાં શાસન અને ગચ્છની ખૂબ ઉન્નતિ થઈ. પૂજ્યશ્રી વ્યાખ્યાનમાં “ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર” અને “મલયાસુંદરી ચરિત્ર” પર પ્રભાવક પ્રવચન આપતા. સં. ૧૯૬૭ ના મહા
TO મા આર્ય કરયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #364

હoonકહ oddodderedtdoooooooooooooooooooost, સુદ ૧૦ ના ભાયખલાના મોતીશા જિનાલયમાં છ બહેનોને દીક્ષા આપી. દીક્ષાની કિયા તેમના સુવિનીત શિષ્ય પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજીએ કરાવી. મુંબઈમાં અચલગરછમાં દીક્ષાને આ પ્રસંગ પ્રથમ હાઈ ક. વી. ઓ. જૈન મહાજન તથા ક. દ. એ. જન મહાજન અને ગુર્જર અચલગચ્છીય સમાજના શ્રેષ્ઠિઓએ ધન ખરચી ખૂબ જ લહાવો લીધો.
સં. ૧૯૬૮ નું ચાતુર્માસ ખડક (મુંબઈ)માં આવેલ કરછી દશા ઓશવાળ જૈન મહાજનવાડીમાં કર્યું. ચાતુર્માસ બાદ પૂજ્યશ્રી કચ્છના વિહારને વિચાર કરતા હતા, પણ શ્રી ક.દ.ઓ. જૈન સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિથી વધુ એક વરસ મુંબઈમાં ચાતુમસ કરવાનો નિર્ણય થયો. ભાંડુપમાં ક. દ. ઓ. જન મહાજનવાડીમાં બાયઠના ખેરાજ પુંજાના ભત્રીજા મુમુક્ષુ ધનજીભાઈને સં. ૧૯૮ ના મહા વદ ૧૧ ને સોમવારે દીક્ષા આપી, ધર્મસાગરજી નામ રાખી મુનિશ્રી નીતિસાગરજીના શિષ્ય કર્યા. આ પ્રસંગે શ્રી. ક. દ. ઓ. જૈન સંઘ તરફથી સ્વામીવાત્સલ્ય થયું. સં. ૧૬૯ નું ચાતુર્માસ ખડક પર આવેલી ક. દ. એ. જન મહાજનવાડીમાં કર્યું. ચોમાસા બાદ કચ્છના વિહારને તેમણે નિર્ણય જ કરી લીધો. શ્રી. ક. દ. ઓ. જન સંઘે ફરી એક વધારે ચાતુર્માસ કરવા વિનંતિ કરી પણ પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “મુંબઈમાં ત્રણ ચાતુર્માસ થયા.” સંઘે કહ્યું: “તે આપે દર વર્ષે આપણા ગચ્છના સાધુસાધ્વીજીઓના ચાતુર્માસ આપવા.” ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “ચાતુર્માસ ઊતરતાં તમારે પત્ર લખવો, તે ક્ષેત્ર સ્પર્શનાએ મોકલીશું.” આ પ્રસંગે શેઠ શ્રી ખેતશી ખીંયશી ધુલ્લાએ કહ્યું : “ અમારે શત્રુંજય તીર્થનો સંઘ કાઢવો છે. સંઘ પાલીતાણા પહેચે, તે વખતે આપ પણ પાલીતાણું પધારે.” પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “જેવી ક્ષેત્ર સ્પર્શના.” મુંબઈથી પાલીતાણું અને કછ તરફ પધરામણું :
પૂજ્યશ્રીએ મુંબઈથી વિહાર કર્યો. અને સં. ૧૬૯ ના પોષ વદ ૩ ના પાલીતાણા પધાર્યા. શેઠ ખેતશી ખીંયશી ધુલાએ મુંબઈથી રેલવે દ્વારા કાઢેલ સંઘ પણ પાલીતાણા આવી ગયેલા. પૂજ્યશ્રીનાં દર્શન-વંદન અને વાણી શ્રવણથી સૌ ધન્ય બન્યા. પાલીતાણાથી વિહાર કરી તેઓ ભચાઉ આવ્યા. અહીંની સ્થિરતાથી ધર્મોપદેશથી ખૂબ જ ધર્મોન્નતિ થઈ. અચલગચ્છના સમુદાયના મુનિશ્રી રવિચંદ્રજી :
ત્યાંથી વિહાર કરતા પૂજ્યશ્રી અંજાર આવ્યા. અહીં સ્થાનકવાસી મુનિ રવિચંદ્ર સ્વામી પોતાના શિષ્યાદિ સહ પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીને વાંદવા આવ્યા અને પોતાને
શ્રી શ્રી આર્ય કરયાણાગામસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #365

[૧૫] હeposted ed. eeeeeeceitencessessed. Medies 1st tree શિષ્ય કરવા વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રીએ રવિચંદ્રનું નામ રવિસાગરજી તથા રવિચંદ્રના શિષ્યનાં નામ કપુરસાગર અને ભક્તિસાગર રાખ્યાં. રવિસાગરજીને પોતાના શિષ્ય કર્યા અને કપુરસાગરજી, ભક્તિસાગરજીને રવિસાગરજીના શિષ્ય કર્યા. પણ સાત દિવસ બાદ રવિસાગરજી શિષ્યો સાથે ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા અને પોતાનું નામ રવિચંદ રાખી અચલગચ્છના સમુદાય તરીકે વિચરવા લાગ્યા. શાસન પ્રભાવનાના અનેકવિધ પ્રસંગે :
સં. ૧૯૭૦ નું ચોમાસું કચ્છ ભૂજમાં કર્યું. આ વખતે સંઘે પણ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના ભૂજના સ્તૂપમંદિરનો બાકી રહેલ જીર્ણોદ્વાર શરૂ કરાવ્યું. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની આરસની ભવ્ય મૂર્તિનું કામ પણ કારીગરને અપાયું. સં. ૧૯૭૧ નું ચાતુર્માસ માંડવી કર્યું. ત્યાર બાર મૈત્ર માસમાં ગઢશીશામાં ઉજમણા પ્રસંગે પધાર્યા. તે વખતે ગઢશીશા સંઘે જિનાલય આગળના ચોકમાં દેવકુલિકા બંધાવી. તેમાં પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત કરી. સં. ૧૯૭૨ નું ચાતુર્માસ સુથરી કર્યું. માસા બાદ વૈશાખમાં જિનાલયની તથા નૂતન દેવકુલિકાની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે ગોધરા પધાર્યા. પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે તેઓશ્રીનાં પ્રવચનનું આકર્ષણ રહ્યું. ખૂબ જ દબદબાપૂર્વક આ મહોત્સવ સુંદર રીતે ઉજવાયો. સં. ૧૯૭૩ નું ચાતુર્માસ તેરા ગામમાં કર્યું. પૂજ્યશ્રીના સદુપદેશથી તેરા સંઘમાં કુસંપ હતો, તે દૂર થયો. ભજમાં શ્રી કહાણસાગરસૂરિ ગુરુ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા :
ભૂજ સંઘની વિનંતિથી પૂજ્યશ્રી ભૂજ પધાર્યા. અહીં મહા વદ ૮ ને ગુરુવારે જીર્ણોદ્વાર થયેલા વિશાળ સ્તૂપમંદિર (ગુરુમંદિર)માં પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની ભવ્ય પ્રતિમા બિરાજમાન કરવામાં આવી. આ પ્રસંગે ચારિત્રનાયકશ્રીના ગુરુ તિ શ્રી સ્વરૂપસાગરજી ઉપસ્થિત રહેલા અને પ્રતિષ્ઠાદિ ક્રિયા પણ તેમણે કરાવેલી. ગુરુ પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા અનેરા ઠાઠથી ઉજવાઈ. આ ગુરુમંદિર ભૂજના રાજમાર્ગ પર આવેલ ભવાળી શેરીમાં આવેલું છે. થોભનું દેરુ” એ નામે પણ આ ગુરુમંદિર ઓળખાય છે. પાલીતાણામાં પ્રતિષ્ઠાઓ :
સં. ૧૯૭૪ માં સુથરી અને સં. ૧૯૭૫ માં ગેધરા ચાતુર્માસ કર્યા. ત્યાર બાદ ભૂજ તાલુકા, ભચાઉ તાલુકામાં વિચરતાં રણ ઊતરી પાલીતાણા પધાર્યા. સં. ૧૯૭૫ના વૈશાખ વદ ૧૧ ને રવિવારના બાબુ ધનપતસિંહની ટૂંકમાં દેવકુલિકાઓમાં જિનબિંબો તથા દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત કરી. સં. ૧૯૭૬ નું ચાતુર્માસ પાલીતાણું કર્યું. દરમ્યાનમાં મુનિ નીતિસાગરજી, મુનિ દાનસાગરજી અને મુનિ ધર્મ
ગ)S માં શ્રી આર્ય કહ્યાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #366

peste dekkestestostesteste toate testestesteste testostestostestostestosteste stedestesteste destestostestestestesteste testosteste de testeste testesteste stedestestesteste 24 41 સાગરજીને પૂજ્યશ્રીએ ‘ઉત્તરાધ્યયન” અને “શ્રી આચારાંગ સૂત્રના ચોગ કરાવ્યા. મુનિ ધર્મસાગરજીએ નવાણું યાત્રા કરી. તીર્થયાત્રા સાથે હાલારમાં ધર્મજાગૃતિ :
- પૂજ્યશ્રી પોતાના શિષ્ય નીતિસાગરજી, પ્રશિષ્ય ધર્મસાગરજી સહિત વિહાર કરી શિહોર, વરતેજ, ભાવનગર, ઘોઘા, તળાજા, દાઠા, મહુવા ઈત્યાદિની યાત્રા કરી સાવરકંડલા પધાર્યા. અહીં નીતિસાગરજી, ધર્મસાગરજીને ઉવવાઈ સૂત્ર આદિ ઉપાંગેના વેગ કરાવ્યા. ત્યાર બાદ જૂનાગઢ અને ગિરનાર તીર્થની યાત્રા કરી. ત્યાંથી સોરઠ વંથલી, છત્રાશા, વાડોદર, ધોરાજી, મેટી મારડ, ઉપલેટા, પાનેલી ઈત્યાદિ જગ્યાએ વિહાર કર્યા. ફાગણ વદ ૭ ના ગોરખડી પધાર્યા. ફાગણ વદ ૧૨ ના વિહાર કરી વડાલા, ખરબા, લાલપુર થઈ રૌત્ર સુદ ૨ ના હાલારના દબાસંગ ગામમાં પધાર્યા. અહીં સાધ્વી મંગલશ્રીજીનો દીક્ષા મહોત્સવ ખૂબ જ ભવ્યતાથી ઉજવાયો. ત્યાંથી નવાગામ થઈ જામનગર પધાર્યા. લાખાબાવળ થઈ પુન: નવાગામ પધાર્યા. અહીં ચંદ્રપ્રભુ જિનાલયની ખૂબ જ દબદબાપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા થઈ. આ સમયે તેઓ હાલાર પ્રદેશમાં વિચર્યા. સં. ૧૯૭૭ માં જામનગરમાં ચાતુર્માસ કર્યું. બાદ કનસુમરા, ચેલા, ભલાસણ, જામવણથળી, ધ્રોળ, ટંકારા, મોરબી, માળિયા થઈ કચ્છ વાગડમાં પધાર્યા. કટારીઆ, લાકડીઆ, આઈ, ભચાઉ ઇત્યાદિ થઈ ભદ્રેશ્વર તીથે પધાર્યા. અહીં કચ્છના સંઘેએ મળી ગચ્છાધિપતિ પૂજ્યશ્રીનું ભવ્ય સામૈયું કર્યું. ત્યાંથી ગાંગજી ખીમરાજ કારિત નવપદના ઉજમણામાં મોટા આસંબીઆ પધારી નિશ્રા આપી. સં. ૧૯૭૮ નું ચાતુર્માસ માંડવી કર્યું. ઉજમણું અને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવના પ્રસંગોએ પધરામણું ;
- ચાતુર્માસ બાદ સુથરી પંચતીર્થની યાત્રા કરી. વેજબાઈ દેવજી વેલજી કારિત નવપદના ઉજમણા પ્રસંગે મંજલ રેલડીઆ પધાર્યા. ત્યાંથી જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે વૈશાખમાં દેવપુર પધાર્યા. સં. ૧૯૭૯ નું ચાતુર્માસ સાંયરા ગામે કર્યું. બાદ સંવત ૧૯૭૯ ના મહા સુદ ૮ ના લાયજા જિનાલયના પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પ્રસંગે પધાર્યા. અહી શ્રેષ્ઠિશ્રી રવજી સેજપાળ સમેત સંઘના આગેવાનોએ પૂજ્યશ્રીની ખૂબ જ ભક્તિ કરી. અહીંથી માંકબાઈ પદુ પાંચારીઆ કારિત નવપદજીના ઉજમણુ પ્રસંગે રાયણ પધાર્યા. અનુક્રમે વિહાર કરતાં તેઓ વૈશાખ વદ ૧૩ ના ડુમરા પધાર્યા. જામનગર અને હાલારમાં ચાતુર્માસ અને ધર્મજાગૃતિ :
સં. ૧૯૮૦ નું ચોમાસું સુથરી કર્યું. બાદ ભૂજ થઈવાગડના ગામડાઓમાં વિહાર કરતા રણ ઊતર્યા અને વાલંભા ગામે ચિત્રી ઓળી કરી. બાદ ડીઆ ઈત્યાદિ
થીઆર્ય કલ્યાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએEE

Page #367

testeste de detestostestosteste testosterodostestes de dedestesleste deste testostestosteste destustestostestestostestostestade
dedestestosteste
edhe
ગામોમાં ધર્મોપદેશ આપતા પૂજ્યશ્રી જામનગર પધાર્યા અને સં. ૧૯૮૧ અને સંવત ૧૯૮૨ નું ચાતુર્માસ પણ જામનગર રહ્યા. ખંડવા સંઘના અતિ આગ્રહથી પૂજ્યશ્રીએ પોતાના સુવિનીત શિષ્ય પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજીને ખંડવા ચાતુર્માસ મોકલ્યા. પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીએ ચાતુર્માસ બાદ કચ્છમાં દિક્ષિત થયેલા મુનિ મતિસાગરજીને પિતાની નિષ્ઠામાં વડી દીક્ષા આપી તથા મુનિ ક્ષાંતિસાગરજીને પણ દીક્ષિત કર્યા. દબાસંગ ગામથી સં. ૧૯૮૨ ના માગસર સુદ ૫ થી એક મહિનામાં દશ તિથિઓના ઉપવાસ શરૂ કર્યા, પણ પછીથી એકાંતરા ઉપવાસ શરૂ કર્યા. ચેલા ગામમાં ચિત્રી ઓળી કરી. સં. ૧૯૮૨ ના વૈશાખ સુદ ૩ થી વીસ સ્થાનક તપની શરૂઆત કરી. સં. ૧૯૮૩ નું ચોમાસું પણ જામનગર રહ્યા. ચાતુર્માસ બાદ ખંડવાથી પોતાના શિષ્ય નીતિસાગરજીને પિતાની પાસે બોલાવ્યા અને ખંડવા સંઘની આગ્રહભરી વિનંતીથી મુનિશ્રી ધર્મસાગરજીને ખંડવા મોકલ્યા. સં. ૧૯૮૪ નું ચાતુર્માસ પણ જામનગર કર્યું. હાલારમાં ચાતુર્માસ : પડાણામાં જિનાલય નિર્માણ :
ચાતુર્માસ બાદ ઘર્મસાગરજી પણ ખંડવાથી વિહાર કરી પોતાના દાદાગુરુ અને ગુરુદેવશ્રીને હાલારના નવાગામમાં મળ્યા. નવાગામમાં જ પૂજ્યશ્રીએ પૂ. નીતિસાગરજી તથા પૂ. ધર્મસાગરજીને સૂયગડાંગ સૂત્રના યોગ કરાવ્યા. એગ પૂરા થયા બાદ મોટી ખાવડી થઈ પડાણા પધાર્યા. અહીં પૂ. મુનિરાજશ્રી ગૌતમસાગરજીની પ્રેરણાથી જિનાલય બંધાવ્યું. પડાણથી મોટી ખાવડી, નવાગામ, લાખાબાવળ અને નાગાડી થઈ જામનગર પધાર્યા. અહીં મુનિશ્રી નીતિસાગરજી, મુનિશ્રી ધર્મસાગરજીને ઠાણુગ સમવાયાંગ-રાયપણું જીવાભિગમ, પન્નવણ અને મહાનિશીય સૂત્રના મેટા યોગ કરાવ્યા. સં. ૧૯૮૫ નું ચાતુર્માસ પણ જામનગર જ કર્યું. બાદ પુનઃ કચ્છ પધાર્યા અને સં. ૧૯૮૬ નું ચાતુર્માસ ભૂજમાં કર્યું. સં. ૧૯૮૭ નું ચાતુર્માસ જામનગર કર્યું. સં. ૧૯૮૮ – ૮૯ અને ૯૦ ના ચાતુર્માસ પણ જામનગર કર્યા. સં. ૧૯૯૧ માં મોટી ખાવડી અને સં. ૧૯૯૨ – ૯૩ – ૯૪ ના ચાતુર્માસ જામનગર રહ્યા. યુનિ શ્રી ગુણસાગરજીની દીક્ષા - વડી દીક્ષા :
સં. ૧૯૯૩ ના ચિત્ર વદ ૮ ના કચ્છ દેઢીઆમાં મુમુક્ષુ ગાંગજી લાલજીએ દક્ષા સ્વીકારી. તેમનું નામ ગુણસાગરજી રાખવામાં આવ્યું અને તેમને નીતિસાગરજીના શિષ્ય જાહેર કરવામાં આવ્યા. સં. ૧૫ ના જેઠ સુદ ૩ના જામનગરમાં મુનિશ્રી ગુણસાગરજીની વડી દીક્ષા પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીની નિશ્રામાં થઈ. પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી સં. ૧૯૫ અને સં. ૧૯૬ માં પણ જામનગર ચાતુર્માસ રહ્યા.
રા) આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #368

હest series
ofesofthee.hotect offendsfestassessssstessessesses of doset 1st see.digest. {૧૫થી
જ્ઞાનની ખૂબ જ આરાધના :
જામનગરના ઉપરોક્ત ચાતુર્માસ દરમ્યાન પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીની પ્રેરણાથી અનેક ગ્રંથો લખાયા. જામનગરમાં મોટું જ્ઞાન ભંડાર સ્થપાવ્યું, તેમ જ ગચ્છાપગી અનેક ગ્રંથ પ્રકાશિત કરાવ્યા. આ ગ્રંથના સંપાદનમાં મુનિશ્રી ધર્મસાગરજીએ ખૂબ રુચિ અને શ્રમ લીધાં. મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી પોતાના દાદા ગુરુદેવ પૂ. મુનિરાજશ્રી ગૌતમસાગરજીની આજ્ઞાથી બાડમેર (રાજસ્થાન) ચાતુર્માસ પધારેલા. બાડમેરના ચાતુર્માસ પછી તેઓશ્રીએ જેસલમેર અને બીકાનેરની યાત્રા પણ કરેલી, પણ તેઓશ્રી એ જ અરસામાં રાજસ્થાનમાં કાળધર્મ પામ્યા. અચલગચ્છના આ મુનિશ્રી જે વધારે સમય રહ્યા હોત તો અનેક સંશોધિત સાહિત્ય સવિશેષ પ્રકાશમાં આવત. આશાસ્પદ શિષ્યોની વસમી વિદાય :
સં. ૧૯૯૬ ના જામનગર ચાતુર્માસ બાદ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. કચ્છ પધાર્યા અને સં. ૧૯૯૭ નું ચાતુર્માસ ભૂજ રહ્યા, અને ભૂજમાં જ પોતાના સવિનીત શિષ્ય શ્રી નીતિસાગરજી અને તેમના શિષ્ય શ્રી ગુણસાગરજીના શિષ્ય શ્રી ચંદ્રસાગરજી તથા મારવાડમાં શ્રી ધર્મસાગરજી – આ ત્રણે મુનિવરોને અ૫ અલ્પ સમયના આંતરે કાળધર્મ થવાથી પૂ. ગૌતમસાગરજી મ. સા.ને ઘણો જ આઘાત લાગ્યો. આ વખતે શ્રી નીતિસાગરજીના શિષ્ય શ્રી ગુણસાગરજી (હાલ આચાર્યશ્રી)એ પૂજ્યશ્રીને ખૂબ જ સાંત્વન આપ્યું અને તેઓશ્રીના મનને શાતા ઉપજાવી.
સં. ૧૯૭ના પોષ વદ ૧૨ ના નળિયા જિનાલયના શતાબ્દી મહોત્સવ પ્રસંગે પૂજ્યશ્રી ઉપસ્થિત રહ્યા. સં. ૧૯૮નું ચોમાસું ગોધરા ગામમાં કર્યું. મુનિ શ્રી ગુણસાગરજીને ઉપાધ્યાયપદ : - સં. ૧૯૮ ના મહા સુદ ૫ ના મેરાઉ ગામે પૂજ્યશ્રીએ પિતાના સેવાભાવી વિદ્વાન, પ્રખર વક્તા પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી ગુણસાગરજીને ઉપાધ્યાયપદથી અલંકૃત કર્યા. ફાગણ સુદિ ૩ને મંગળવારે તેઓશ્રીની નિશ્રામાં મુંદ્રાથી ભદ્રેશ્વર તીર્થનો છ'રી પાળ સંઘ નીકળે. સં. ૧૯૯ નું ચોમાસું મેટા આસંબીઆ કર્યું. સં. ૨૦૦૦ નું ચાતુર્માસ નળિયામાં થયું. સં. ૨૦૦૧ માં નળિયા અને સં. ૨૦૦૨ માં દેવપુર ચાતુર્માસ થયા. સંયમ અને તપમાં લીનતા :
પૂજ્યશ્રી હવે અતિ વૃદ્ધ થયા હતા. તેમને દહ અતિ અશક્ત બન્યો હતે. છેક લધુ વયમાં દીક્ષિત થઈ, ઉગ્ર વિહાર કરી તેમણે અભિતઃ શ્રી જિનશાસન અને ગરછનો જયજયકાર કરાવ્યો હતો. તેમના ભગીરથ પ્રયાસો અને ઉત્તમ પ્રેરણાથી અનેક સાધુ
" શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કDિE

Page #369

T
u
listadadadadeste detectelesedade de sesede sladados de estostadas sesksesh dese deshd
odo de dadodese deslocaddedestacadostededededed
સાધ્વીજીઓની દીક્ષાઓ થઈ હતી. પોતાના જીવનમાં શક્ય હોય, ત્યારે તેઓશ્રી એકાંતરા ઉપવાસ કરતા અથવા તો નિત્ય એકાસણું. આ તપ તે અવિરત ચાલુ જ રાખ્યું હતું. એકાસણામાં પણ અભિગ્રહપૂર્વક અમુક જ દ્રવ્યો વાપરતા. આધાકમી આહારનો પ્રસંગ ન આવે, તે માટે સતત કાળજી રાખતા. પિતાની પ્રતિકમણાદિ આવશ્યક ક્રિયાઓ જાગૃતિપૂર્વક કરતા. પોતાની કાયા વૃદ્ધ હેઈ શેષ જીવન વિશેષ આરાધનાપૂર્વક પસાર થાય, તે માટે તેઓ પાલીતાણામાં સ્થિરવાસ કરવાની ભાવના રાખતા હતા, પણ સુથરીના સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિથી તેઓ સં. ૨૦૦૩, સં. ૨૦૦૪, સં. ૨૦૦૫ – આ ત્રણે વરસ સુથરીમાં ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. શ્રી ઉપાધ્યાયજીને સમુદાયની જવાબદારી સોંપી :
સં. ૨૦૦૩ ના માગસર વદિ ૧ ને સોમવારે અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે પોતાનો આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વી સમુદાય અર્થાત સંઘાડાની સર્વ જવાબદારી પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્યને સેંપી. છેલ્લા શ્રીપૂજ જિનંદસાગરસૂરિ :
" સં. ૧૯૪૮ ના ફાગણ સુદ ૩ ના અચલગચ્છ નાયક શ્રીપૂજ શ્રી વિવેકસારગસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા. તે પહેલાં સં. ૧૯૪૮ ના મહા વદ ૧૧ ના ગોધરાના જેસિંગભાઈએ યતિદીક્ષા લીધી હતી. તેઓ (જિનેન્દ્રસાગરજી) સં. ૧૯૪૮ ના શ્રાવણ સુદ ૧૦ ના ગષેશ બન્યા હતા. ત્યારથી તેઓ અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરીશ્વરજી તરીકે પ્રસિદ્ધ હતા. પૂજ્યશ્રીની અજેડ પ્રતિભા :
આપણે આગળ જોઈ ગયા કે પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે સં. ૧૯૪૬ ના ફા. સુ. ૧૧ ના પાલીનગરમાં ક્રિોદ્ધાર કર્યો. વિવેકસાગરસૂરિના કાળધર્મ અને જિનેન્દ્રસાગરજીના પાત્ર મહોત્સવ વખતે પરમ ત્યાગી, સુવિહિત શિરોમણિ પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. હજી ઘણા સંઘ અને આગેવાનીમાં અપરિચિત જ હતા. તેઓ કચ્છ પધાર્યા અને તેમના ભગીરથ પ્રયાસેથી ગચ્છમાં નવચેતના પ્રગટી. સાધુ-સાધ્વી સમુદાયમાં દિનપ્રતિદિન વૃદ્ધિ થતી રહી. જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ પણ તેમનું ખૂબ માન જાળવતા. એકદા પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે પ્રેરણું કરતાં શ્રી પૂજ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિએ પંચ પ્રતિક્રમણ પુસ્તક, શતપદી ભાષાંતર ગ્રંથ અને ભૂજના સ્તૂપમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર આદિ માટે આર્થિક સહાયતા કરેલી. જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ શ્રીપૂજ હોઈ ત્યાગી સાધુ-સાધ્વી સમુદાય તેમની આજ્ઞામાં કેમ રહે? પણ તે સાધુ સમુદાય
-
1
*
,
કહE શીઆર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #370

Asbetesbostokseste testostesses dobo destesbaste teteste deste bestestoste de peste testestosteste testosteste testosteskestestoskeste stedesteskstotodastesi [144] સુવિહિત શિરોમણિ પુ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબની આજ્ઞામાં રહેતા હતો અને ચાતુર્માસાદિ પણ તેમની આજ્ઞા પ્રમાણે થતા હતા. શ્રીપૂજ જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ સં. ૨૦૦૪ ના કારતક વદ ૧૦ ના ભુજપુર મુકામે કાળધર્મ પામ્યા હતા. તેમની વિદાયથી શ્રીપૂજ અને યતિસંસ્થાનો યશોચિત અંત આવ્યો. તેમની વિદ્યમાનતામાં પણ પૂ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે ગોન્નતિ માટે અનેક પ્રયત્નો કર્યા હતા. જિનેન્દ્રસાગરસૂરિના કાળધર્મ બાદ અને પહેલાં પણ પુ. મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજીને સૂરિપદ અને ગણેશ પદ માટે વિનંતિઓ થવા લાગી હતી, પણ પૂજ્યશ્રી નિસ્પૃહતાપૂર્વક ના પાડતા હતા. સૂરિપદ અને ગણેશપદની સ્વીકૃતિ :
ચરિત્રનાયકશ્રીએ સંવત ૨૦૦૬ અને ૨૦૦૭ ના ચાતુર્માસ ગોધરા કર્યા. સં. ૨૦૦૭ માં રાયણ ગામે રાયણના જિનાલયના સુવર્ણ મહોત્સવ પ્રસંગે ઉપસ્થિત રહ્યા. આંખનું ઝામરવાનું ઓપરેશન કરાવ્યું. સં. ૨૦૦૮ માં ગોધરા તથા બાડાના જિનાલયોના સુવર્ણ મહોત્સવમાં નિશ્રા આપી. સં. ૨૦૦૮ નું ચાતુર્માસ બીદડા કર્યું. આ ચાતુર્માસ દરમ્યાન અનેક સંઘે તેમનાં દર્શનાર્થે આવ્યા. જિનાલયના સુવર્ણ મહોત્સવ પ્રસંગે સં. ૨૦૦૯ ના મહા માસમાં રામાણીઆ પધાર્યા. અહીં કચ્છના સંઘના આગેવાનેએ પરમ ત્યાગી ગણનાયક પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબને સૂરિપદ અને ગચ્છશપદ માટે પુનઃ વિનંતિ કરી. આ વખતે ક્ષમાનંદજી પણ ઉપસ્થિત હતા. તેમણે પણ પૂ. શ્રી ગૌતમસાગરજીને ગચ્છશપદ માટે વિનંતિ કરતાં કહ્યું : જિનેન્દ્રસાગરસૂરિ સં. ૨૦૦૪ માં કાળધર્મ પામ્યા છે; તેમ જ ગચ્છમાં આપ જ વિશાળ સાધુ-સાધ્વી સમુદાયના નાયક છે. આપે સૂરિપદ અને ગહેશપદ માટે હા પાડવી જ પડશે.”
ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ ક્ષમાનંદજીને કહ્યું : “તમે જ દીક્ષા સ્વીકારો અને પાત્રતા કેળવો, તે તમે જ ગચ્છનાયક બની શકો.” ક્ષમાનંદજીએ ઉતર આપ્યો : “હું તો દીક્ષા લેવા અશક્ત છું, પણ આપ જ ગચ્છનાયકપદ માટે યોગ્ય છે.” સંઘના આગેવાનોએ પણ ફરી ફરી એ જ વિનંતિ કરી. અંતે પૂજ્યશ્રીએ મૌન સંમતિ આપતાં તેમને મહા સુદ ૧૩ ના સૂરિ અને ગચ્છનાયક તરીકે જાહેર કરાયા.
ઘણું વરસ બાદ સંઘને સુવિહિત ગચ્છનાયક સાંપડતાં ખૂબ જ આનંદમંગલ રેલાઈ રહ્યો. ક્ષમાનંદજીએ “નવ ગ્રહ દશ દિપાલ પૂજન વખતે પણ ‘અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી સામ્રાજયે” – આ રીતે દશ વખત
મિ શ્રઆર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કઈE
+ 8
= 1. કંક

Page #371

[૬o] seectoratestosteroscoped betweected cocoodsstes જાહેર કર્યા હતા. રામાણીઆના સંઘે ગચ્છનાયકપદ અને જિનાલય સુવર્ણ મહોત્સવ ખૂબ ઉલ્લાસથી ઉજવ્યો. પૂજ્યશ્રીના હસ્તે સોએક દીક્ષાઓ અને સાહિત્યોદ્ધાર:
અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના હસ્તે લગભગ સે જેટલી દીક્ષાએ થયેલી. તેમની પ્રેરણા અને અથાગ મહેનતથી ભૂજ, માંડવી અને જામનગરમાં મેટા જ્ઞાનભંડારોની સ્થાપના થઈ. તેમની પ્રેરણાથી પ્રતિક્રમણ સૂત્રાણિ – સાર્થ,” “ઉપદેશ ચિંતામણિ–સટીક” (ભાષાંતર ગ્રંથ), “પ્રબોધ ચિંતામણિ ભાષાંતર સહિત,” “કલ્યાણસાગરસૂરિ રાસ,” “વદ્ધમાન – પદ્ધસિંહ શ્રેષ્ઠિ ચરિત્ર, ” કયાણસાગરસૂરિ પૂજાદિ સંગ્રહ,” “મટી પટ્ટાવલી ભાષાંતર,” “શ્રીપાલરાસ” ઈત્યાદિ ગોપયોગી ગ્રંથ પ્રકાશિત થયા. અનેક પ્રતો લિપિબદ્ધ કરાઈ. અનેક જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠાઓ અને જીર્ણોદ્ધારાદિ કાર્યો તેમની નિશ્રામાં થયાં. તેમની પ્રેરણાથી ઠેર ઠેર દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની દેવકુલિકાઓ અને ગુરુમૂર્તિઓ પણ પ્રતિષ્ઠિત થઈ.
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી. ગૌતમસાગરસૂરિશ્વરજીના સમય દરમ્યાનના કેટલાક
પ્રસંગેની નોંધ શ્રી રવજી સેજપાળ અને શ્રી મેઘજી સેજપાળ :
સં. ૨૦૦૫ ના મહા સુદ ૫ ના વીશા ઓશવાળ શ્રેષ્ઠિ શ્રી રવજી સોજપાળે માટુંગામાં સહસ્ત્રફણું પાર્શ્વનાથ જિનાલય બંધાવ્યું. સં. ૧૯૮૬ માં જન તાંબર કોન્ફરન્સનું ૧૩ મું અધિવેશન રવજી સેજપાળના પ્રમુખપદે મળ્યું. તેમાં વિધવા વિવાહ અને બાલદીક્ષાના પ્રશ્ન પિતાને સુધારક માનતા વર્ગે ભંગાણ પાડવા અનેક પ્રયાસ કરેલા. તેમના ભાઈ મેઘજી સેજપાળ પણ સમાજમાં અગ્રેસર હતા. ચાંદવાડ (નાસિક) માં તેમણે સં. ૧૯૯૦ માં શ્રી પાર્શ્વનાથ જિનાલય બંધાવ્યું. સં. ૨૦૦૪ માં કચ્છમાં માંડવી – ભૂજના રાજમાર્ગ પર નાગલપુર ગામ નજીક વૃદ્ધ અને અશક્ત જૈનોને માટે જન આશ્રમ માટે ખૂબ ભંડોળ એકત્રિત કરી આપ્યું. એ આશ્રમમાં જિનાલય પણ બંધાવ્યું. તેમની સેવાઓને અનુલક્ષી એ સંસ્થા પર એમનું નામ જોડવામાં આવ્યું છે. કચ્છમાં શિખરબંધ નૂતન જિનાલય :
એ અરસામાં રાયધણજર, પરજાઉ, પુનડી, વાંકુ, બાડા, નારાણપુર, ગઢશીશા, રાયણ, ગોધરા, લઠેડી, નાગલપુર, જાય, કેટડા, શેરડી, લુણી, વરાડીઆ, તલવાણા, મેટી વંઢી, ચાંગડાઈ, હાલાપુર, નરેડી, દેઢીઆ, નાના આસંબીઆ, બદડા, વાંઢ,
કહી કમ આર્ય કથાશગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #372

હિન્દ
..
. sense
osteoarekhfklessl. foforest........
.....
..elesteross
Relesedseds of steers |
૬૧ ટોડા, છસરા, મથારા, દેવપુર, ભીંસરા અને લાયજા ઇત્યાદિ સ્થળમાં શિખરબંધ” નૂતન જિનાલય બંધાયાં અને કેટલાંકનો જીર્ણોદ્ધાર પણ થયો. કરછ - હાલાર દેશદ્વારક” બિરુદ :
આપણે આગળ જોઈ ગયા કે પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબ હાલારમાં પણ વિચર્યા અને તેમની પ્રેરણાથી હાલારમાં ખૂબ જ ધર્મ જાગૃતિ આવી. અચલગચ્છના સુવિહિત મુનિવર તરીકે તેઓ જ સર્વ પ્રથમ મુંબઈ પધારેલા. તેઓશ્રી કચ્છ – હાલાર દેશદ્વારક'નું બિરુદ પામ્યા હતા. મુંબઈમાં જિનાલયનું નિર્માણ – પ્રતિષ્ઠા:
પૂજ્યશ્રીના સમય દરમ્યાનમાં કચ્છી વિશા ઓશવાળ જૈન દેરાવાસી મહાજને ભાતબજારમાં સં. ૧૯૯૦ ના વૈશાખ સુદિ ૬ ને સોમવારે આદિનાથ જિનાલય, લાલવાડીમાં સં. ૧૯૮૨ માં સુવિધિનાથ જિનાલય, સં. ૧૯૬ માં જીરાવલ્લા પાર્શ્વનાથ જિનાલય અને ઉપશ્રમ બાંધ્યાં. મુલુંડમાં સં. ૧૯૭૫ માં ઘર દેરાસર હતું, પણ રાણબાઈ હીરજી, હરવિંદ રામજી આદિના પ્રયાસોથી વાસુપૂજ્ય સ્વામીનું બિંબ શ્રી નરશી નાથા ટ્રસ્ટ દ્વારા મળેલ છે. સં. ૨૦૦૯ ને ફા. સુ. ૫ ના ઉકત જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા થઈ. પરપ્રાંતોમાં (દેશાવર) માં જિનાલયનું નિર્માણ :
કોચીનમાં લમીબાઈ હાથીભાઈ, ગોપાલજી લાલને સ. ૧૯૮૯ માં ચંદ્રપ્રભુ જિનાલય બંધાવ્યું. અલપઈ, કલીકટ, બડગરા ઇત્યાદિ સ્થળે અચલગચ્છીય શ્રાવકોએ જિનાલયોનું નિર્માણ કર્યું.
હુબલીમાં સં. ૧૯૯૦ માં અજિતનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા થઈ. કુમઠાના પાર્શ્વનાથ જિનાલયની શાખારૂપે વાલગીરિ અને ડુગુરમાં જિનાલય બંધાયાં. ઉકત ત્રણે જિનાલયોનો વહીવટ ક. દ. ઓ. જન મહાજન હસ્તક છે. ગદગમાં સં. ૧૯૭૦ માં પાર્શ્વનાથ જિનાલય બંધાયું. બાગલકેટમાં સં. ૨૦૧૨ માં વિમલનાથ જિનાલય બંધાયું. કુવાડી, ડીગ્રસ, ખીરકીઆ, ચાલીસગ્રામ, ખંડવા, નાંદેડ, કારંજા, રાયપુરમાં પણ અચલગચ્છીય શ્રાવકોએ જિનાલયે બંધાવ્યા. શ્રી અનંતનાથજી ટ્રસ્ટ :
સમેતશિખરજી મહાતીર્થના જીર્ણોદ્ધાર પ્રસંગે સં. ૨૦૧૬ માં શ્રી અનંતનાથજી જિન દેરાસર ટ્રસ્ટે સવા લાખ રૂપિયાની ઉદાર રકમ આપી. શ્રી ક. દ. ઓ. જૈન
જ્ઞાતિની આ અચલગરછીય સંસ્થાએ ગોન્નતિનાં અનેક કાર્યો કરેલાં છે. 8 શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમઅતિગ્રંથો
Im

Page #373

Ta
sede do dedostoso desteste de destede sede deste dostateedesteste estudo desta deste sectores de dedosteste destosteste testo
c
a dostosododded
પૂજ્યશ્રીના શિષ્યોનો પરિચય :
તેમના પ્રથમ શિષ્ય મુનિશ્રી ઉત્તમસાગરજી હતા. તેમણે “કચ્છ કેવલનાણી” રચી, જેમાં કચ્છનાં જિનાલયને વંદના કરાઈ છે. તેમનું મૂળ નામ ભાયાભાઈ હતું. તેઓ સુથરીના હતા. મુનિશ્રી ગુણસાગરજી ચીઆસરના ગેલા લખુના પુત્ર હતા. મૂળ નામ ગોવરભાઈ. તેઓ સં. ૧૯૫૪ માં કાળધર્મ પામ્યા હતા. ઉપરાંત અમેદસાગરજી, દયાસાગરજી, નીતિસાગરજી, મેહનસાગરજી, સુમતિસાગરજી, કરસાગરજી, ક્ષાંતિસાગરજી વગેરે પણ તેમના શિષ્યો હતા. પરમ વિનયી પૂ. નીતિસાગરજી ગણિ:
પૂ. નીતિસાગરજી ગણિવર્ય મ. સા. ખૂબ જ વિનયી, શાંતમૂર્તિ અને આરાધક મહાત્મા હતા. અચલગચ્છાધિપતિ દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની નિશ્રામાં તેઓ કુશળ મંત્રીની જેમ કામ કરતા. તેઓ કોટડીના તેજપાલ લાલજીની પત્ની દેવાંબાઈની કુક્ષિથી સં. ૧૯૪૧ ના શ્રાવણ સુદ ૫ ના જન્મ્યા હતા. તેમણે સરખેજમાં દીક્ષા લીધી હતી. સં. ૧૯૯૭ કા. સુ. ૩ શનિવારે ભૂજમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. પૂ. મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી મ. સાહેબ
પૂ. નીતિસાગરજી મ. સા.નાં શિષ્યમાં પૂજ્ય મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી મ. સા.ની સાહિત્યક્ષેત્રે પ્રવૃત્તિ વિશાળ છે. ચરિત્રનાયકશ્રીએ કરેલા સાહિત્ય દ્વારમાં તેમની સહાયતા નોંધનીય રહેશે. તેમણે અચલગચ્છની મટી પટ્ટાવલી આદિ અનેક ગ્રંથો પ્રકાશિત કરાવ્યા. તેઓ બાડમેરના ચાતુર્માસ બાદ રાજસ્થાનમાં જ કાળધર્મ પામ્યા. પૂ. ધર્મસાગરજી મ. સા. સાહિત્યકાર અને અચ્છા કવિ પણ હતા.
પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પાટે અને પૂ. ગણિત્રી નીતિસાગરજી મ. સા.ના બન્ને શિષ્ય બે આચાર્ય દેવ થયા. શ્રી દાનસાગરજી મ. સા. તથા શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
પૂજ્ય આચાર્યશ્રી દાનસાગરસૂરિને પરિચય કચ્છ કોટડાના વિશા ઓશવાળ શ્રી ગણપત પરબતની ભાર્યા કુંવરબાઈની કુક્ષિથી દેવજીભાઈને જન્મ સં. ૧૯૪૪ માં થયો હતો.
દેવજીભાઈ એ સં. ૧૯૬૬ માં પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. પાસે અમદાવાદમાં દીક્ષા સ્વીકારી હતી. તેમનું મુનિશ્રી દાનસાગરજી એવું નામાભિધાન રાખવામાં આવ્યું હતું. ચૈત્ર વદ ૫ ના ઘાટકોપર મુકામે વડી દીક્ષા થઈ હતી. તેઓશ્રીના કુટુંબમાંથી પણ સાત વ્યક્તિઓએ દીક્ષા સ્વીકારી હતી. સં. ૨૦૧૨ માં તેમને મુંબઈમાં
IDEA શ્રી આર્ય કથાગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #374

heeseb..jose.o.eslied....lovelovt. see-ncese se..pebbbbbhase 2 sessessibiosbestostesses [૧૬]. સંઘે સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા હતા. તે જ દિવસે તેમના પટ્ટધર પૂ. મુનિશ્રી નેમસાગરજી. મ. સા.ને પણ કચ્છ સુથરીમાં આચાર્યપદે આરૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા.
પૂજ્ય આચાર્યશ્રી નેમસાગરસૂરિનો પરિચય કચ્છ નારણપુરના વોરા કચરા જાગાણીનાં પત્ની દેમીબાઈની કુક્ષિથી માગસર વદ ૧૨ ના નાગજીભાઈ ને જન્મ થયે હતો. સં. ૧૯૮૦ ના ચિત્ર સુદ ૫ ના પૂ. શ્રી દાનસાગરજી મ. સા. પાસે નાગજીભાઈ એ જૂનાગઢમાં દીક્ષા સ્વીકારી હતી.
પૂ. શ્રી દાનસાગરજી મ. સાહેબે સં. ૧૯૬૭ થી ૧૯૬૯ સુધી પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની નિશ્રામાં મુંબઈ ચાતુર્માસ રહ્યા. સં. ૧૯૭૦ થી ૧૯૭૬ સુધીમાં પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. સાથે ભૂજ, માંડવી, સુથરી, તેરા, ગોધરા અને પાલીતાણામાં ચાતુર્માસ રહ્યા. સં. ૧૯૭૬ થી ૧૯૭૯ સુધી આ પ્રમાણે એકલા ચાતુર્માસ રહ્યાઃ જામનગર, માંડવી, સાંયરા અને ગોધરા. સં. ૧૯૮૦ માં નેમસાગરજીને શિષ્ય કરી એકલવિહારીપણું ટાળ્યું.
ત્યાર બાદ સં. ૧૯૮૦ થી સં. ૨૦૧૦ સુધીમાં નિમ્નક્ત સ્થળે ચાતુર્માસ કર્યા. પાલીતાણા, પ્રાંતિજ, માંડલ, મુંબઈ (બે વરસ), પાલીતાણા, લતિપુર, મેરબી, નળિયા, સાંયરા, માંડવી, ભૂજ, લાયજા, માંડવી (ત્રણ વરસ), જામનગર, લતિપુર, મોરબી, ભૂજ, માંડવી, ભૂજ, ખારુઆ, લાયજા, ભૂજ, બીદડા, દેઢીઆ, નારણપુર, નરેડી, કોટડી, વરાડીઆ, ભૂજ – આ રીતે પોતાના શિષ્ય મુનિશ્રી નેમસાગરજી સાથે ચાતુર્માસ કર્યા.
તેમના અન્ય શિષ્ય ગુલાબસાગરજી, ઝવેરસાગરજી, વિવેકસાગરજી, નરેન્દ્રસાગરજી, કીર્તિસાગરજી ઈત્યાદિ પણ થયા.
તેઓશ્રીના શિષ્યો મુનિશ્રી લબ્ધિસાગરજી અને મુનિશ્રી કૈલાશસાગરજી વિદ્યમાન છે.
તેમના સમુદાયમાં સાધ્વીશ્રી હેતશ્રીજી મુખ્ય હતાં. આ સાધ્વીજી મૂળ તેરાનાં હતાં. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ના હસ્તે આ સાધ્વીજી પાલીતાણામાં દીક્ષિત થયાં હતાં. હાલ પૂ. આ. શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના સમુદાયમાં સાધ્વીશ્રી કેસરશ્રીજી સમેત ૧૫ સાધ્વીજી વિદ્યમાન છે.
- પૂ. આ. શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. તપસ્વી પણ હતા. દર પર્યુષણ પર્વમાં અઠ્ઠાઈ તપ કરતા અને તપમાં વ્યાખ્યાન વાંચતા.
પૂ. આ. શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે છેલ્લા છ ચાતુર્માસ મુંબઈમાં કર્યા. - સં. ૨૦૧૭ માં તેઓ માટુંગા ચાતુર્માસ હતા. શ્રી નેમસાગરસૂરિની તબિયત અસ્વસ્થ
મી શ્રી આર્ય કહ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #375

[૧૬૪] etcastestcarespoppossesbobstressessesses susessessessessessed espect toges બનતાં તેમને બેએ હોસ્પીટલમાં દાખલ કરવામાં આવેલા. તેમને મળવા શ્રી દાનસાગરસૂરિ માટુંગાથી સતત વિહાર કરી શ્રી દશા ઓશવાળ જન મહાજન વાડીમાં પધાર્યા, પણ શ્રા. સુ. ૬ ના રાતે ૧૧ વાગે સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા.
- પૂજ્ય આચાર્યશ્રી નેમસાગરસૂરિ સં. ૨૦૨૨ ના રૌત્ર વદ અમાસને બુધવારે મુંબઈમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી નેમસાગરસૂરિની પ્રેરણાથી “અચલગચ્છ પ્રતિષ્ઠા લેખ સંગ્રહ, “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન” સમેત ગ્રંથ પ્રકાશિત થયા. - યુગપ્રભાવક, અચલગચ્છ દિવાકર, વિદ્યમાન અચલગચ્છાચાર્ય પરમ પૂ.
આચાર્ય ભગવંત
શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. કચ્છ-દઢીયા ગામના વીશા ઓસવાળ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠિ શ્રી લાલજી દેવશીનાં પત્ની ધનબાઈની કુક્ષિથી સંવત ૧૯૯, મહા સુદ ૨ ને શુક્રવારે દેઢિયામાં જ શુભ સ્વપ્નથી સૂચિત આપણું પૂજ્ય અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરિને જન્મ થયો હતો. તેમનું મૂળ નામ ગાંગજીભાઈ હતું. ગચ્છની સ્થાપના સહ યોગાનુયોગ :
પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે સંવત ૧૧૬૯ માં અચલ ( વિધિપક્ષ ) ગચ્છનું પ્રવર્તન કર્યું હતું. બરાબર ગચ્છ સ્થાપના પછી ૮૦૦ વરસે સંવત ૧૯૬૯ માં અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ને જન્મ 'એ કેઈ યોગાનુયેગ જ હતો !
ગાંગજીભાઈ બાળવયથી જ શરીરથી ખૂબ જ સશક્ત હતા. તેમણે કચ્છમાં દઢિયા ગામમાં જ ગુજરાતી ચાર ધોરણ જેટલો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમની યાદદાસ્ત ખૂબ જ સારી હતી. ગાંગજીભાઈનું મુંબઈમાં આગમન :
તેમના પિતાશ્રી લાલજીભાઈએ મુંબઈ–શીવરીમાં દુકાન કરી અને ગાંગજીભાઈને મુંબઈ તેડાવ્યા. તે વખતે તેઓ બાર વરસના હતા. પિતાજીએ તેમને દુકાનમાં જોડી દીધા, તેથી તેઓ વિશેષ વ્યવહારિક અભ્યાસ કરી શકયા નહીં. ચેપી રોગને લીચે દેહથી અસ્વસ્થ પણ મનથી સ્વસ્થ : - ગાંગજીભાઈ તેર વરસની લઘુ વયમાં જ શીતળાના ચેપી રોગથી અસ્વસ્થ થયા. આ માંદગી છ માસ ચાલી. આખા શરીરમાં શીતળા (માતા ) ને રોગ ફેલાઈ ગયે;
.
_
સ, શ્રી આર્ય કથાશગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #376

એનું... ... ... ......su.ka._.stanfasti... test siste stress..
.«««vesdkdostoboo
તે એટલે સુધી કે મુખ પર એ રોગ ફેલાઈ જવાને કારણે તેઓ કશું પણ ખાઈ-પી શકતા નહીં. આ સ્થિતિમાં દૂધ કે પ્રવાહીમાં કપાસ ભીંજવી મુખ ઉપર રાખવામાં આવતું. આ રીતે તેઓ થોડો પ્રવાહી ખોરાક લઈ શકતા. તત્ર વેદનાને કારણે તેઓ બેભાન પણ બની જતા. સ્મશાન તૈયારી સુધીની ભયંકર બીમારીમાં :
આ જ સ્થિતિમાં એક વાર એવું બન્યું કે ગાંગજીભાઈને વધુ કલાકો બેભાન રહેલા જાણી તેમના પિતાશ્રી વગેરે સમજ્યા કે તેના પ્રાણ નીકળી ગયા છે, તેથી તેમની સ્મશાન ક્રિયા કરવા માટે તૈયારી કરી. પણ પછી જરા હલનચલન જણાયું, તેથી તેમને સ્મશાને ન લઈ ગયા. આ છ માસની ભયંકર માંદગીમાં તેમને મુંબઈની સાત રસ્તા પાસેની ચેપી રોગની ઇસ્પિતાલમાં દાખલ કરાયા. આ લાંબી માંદગી તેમણે ખૂબ જ સમતા રાખી સહન કરી. મરણ પથારીએથી ગચ્છનાયક પદે :
કોને ખબર કે એક વખત જેમને સ્મશાનમાં લઈ જવાના હતા, તે ગાંગજીભાઈ ભાવિમાં જિનશાસન અને અચલગચ્છના નાયક બનશે ? કદાચ યમરાજાએ જાણે તેમને પાછા જીવંત કર્યા હશે શું ? આવી ઘોર બીમારીના બિછાનેથી ઊઠનાર ભાવિમાં મહાપુરુષ થશે એવી કલ્પના પણ એ વખતે કોને હશે ? પણ આ એક સત્ય ઘટના છે. ગાંગજીભાઈનું ધર્મ પ્રત્યેનું વલણ :
સ્વસ્થ થયા બાદ ગાંગજીભાઈ જીવનની ક્ષણભંગુરતાને પામી ગયા. પિતાના વડીલેના ધર્મસંસ્કારો અને તેમની ધર્મ પ્રવૃત્તિઓ જોઈ તેઓ ધર્મમાં જોડાઈ ગયા. સંત સમાગમને તેઓ મહત્ત્વ આપતા અને ફાજલ સમયે જન ધર્મના “અધ્યાત્મક ક૫દ્રમ” “ શાંત સુધારસ” ઇત્યાદિ ગ્રંથોનું તેઓ લક્ષપૂર્વક વાંચન કરતા. પિતા લાલજીભાઈએ બીજી દુકાન ગોળપદેવ – બાવન ચાલમાં કરી. તે વખતે પિતાજીની આજ્ઞાથી ગાંગજીભાઈ એ દુકાનમાં પણ કામ કરતા. ગાંગજીભાઈની ધર્મ પ્રકૃતિનાં સંસ્મરણ :
એક વાર પર્યુષણ પર્વમાં માતા ધનબાઈની સૂચનાથી ગાંગજીભાઈએ અઠ્ઠમ તપ સાથે ત્રણ દિવસને પિષધ કર્યો. તે વખતે પાલાગલીમાં કચ્છી વિશા ઓસવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજનવાડી (જૂની ) માં લઠેડીના પાસુભાઈ લખમશી, કુંદરોડીના ખીમજીભાઈ કઢલાવાલા, કોડાયના ટોકરશી હીરજી લાલન, વઢના ધનજી ઠોકરશી ઇત્યાદિ ધર્મક્રિયામાં
મમ શ્રી આર્ય કcથાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
)
'
,
-

Page #377

૧૬૬ો હsebeccbsed..... ... . .siddess issiod .istocodedહતા કે આગેવાન શ્રાવકે હતા. લઠેડીવાળા પાસુભાઈ લખમશી ‘પુણ્ય પ્રકાશનું રતવન,”
સમકિત સડસઠ્ઠી “ ઇત્યાદિ અર્થ સહિત સમજાવતા. ગાંગજીભાઈના માનસ પર આ સાથે સ્વાધ્યાય પ્રવૃત્તિની જાદુઈ અસર થઈ. માતા ધનબાઈ એ ગાંગજીભાઈને કહ્યું : કઈ ન હોય ત્યારે ઘર અને દુકાન હું સાચવીશ, પણ તું પાલાગલી વાડીમાં જા . અને પર્યુષણમાં આરાધના કર.” ગાંગજીભાઈને ધર્મરંગ લાગ્યો હતો. તેમને તે આટલું જ જોઈતું હતું. તેઓ પુનઃ પાલાગલીની ક. વી. એ. દ. જન મહાજનવાડીમાં આવી ભાદરવા સુદ ત્રીજ, ચોથ અને પાંચમના અઠ્ઠમ તપ કરવા સાથે પધવ્રતમાં જોડાઈ ગયા. પર્યુષણની આરાધના પ્રસંગે ગાંગજીભાઈએ નાટક – સિનેમાના અને બીડી, પાન, સોપારી, કંદમૂળ, મધ, માંસ, માખણ અને દારૂ એ મહાવિગઈઓ ઈત્યાદિના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞા લીધી. જ્ઞાન-ક્રિયાની અપૂર્વ રુચિ :
પિતાના પુત્રના હૃદયમાં ધર્મ લાગણી અને વ્રતનિયમ–પ્રેમ જોઈ માતા ધનબાઈ ખૂબ જ પ્રસન્ન થયાં. માતાજી તેમને કહેતાં: “બેટા ! પ્રતિકમણ કરાવ.” ત્યારે ગાંગજીભાઈ સાંજે વહેલા અને સવારે મેડા બેસી અજવાળામાં પડીમાંથી જોઈ પ્રતિકમણ કરાવતા અને પોતે કરતા. દિવસે દુકાન પર વ્યાપાર કરતા, ત્યારે પણ ધાર્મિક પુસ્તક નિકટમાં જ રાખી ભણતા.
માતાજીના કહેવાથી ગાંગજીભાઈ આસો માસની નવપદજીની આયંબિલ ક્રિયા સહિતની આરાધનામાં જોડાયા. ત્યારે નવાવાસના ડાહ્યાભાઈ, શેરડીના ખેરાજ હરશી, પુનડીના દેવજી પુનશી અને તેમનાં માતાજી ભચીબાઈ, મેરાઉના કંકુબાઈ નાનજી હીરજી, સુથરીના વિરમ રાયશીનાં પુત્રી મેઘબાઈ, તુંબડીના મોરારજી પાસવીરની પુત્રી કુંવરબાઈ ઈત્યાદિ પણ આરાધકો આરાધનામાં સાથે હતા. આ ધાર્મિક સંસર્ગથી ગાંગજીભાઈમાં વિશેષ લાગણી થઈ. ધગધગતું તેલ ગાંગજીભાઈના શરીર પર ઊછળ્યું પણ રાત્રે ભોજન કે દવા ન જ લીધી !
આ વદ ૧૪ ના દિવસે ગાંગજીભાઈ પોતાનાં માતાજીને પહેલાંની જેમ રઈમાં સહાયક બન્યા હતા. ત્યારે ઉપર ઊંચેથી મસાલાનો ડબ્બો લેવા જતાં, માતાજીના હાથમાંથી તેલની કડાઈ ઉપર પડ્યો. ધગધગતું તેલ ઉછળીને ગાંગજીભાઈના શરીર પર ઊછળ્યું. ગાંગજીભાઈ ઘણું જ દાઝી ગયા. ખૂબ જ વેદના થવા લાગી. સૂર્યાસ્ત થઈ ગયો અને જમવાનું રહી ગયું. આખી રાત તરફડીને પસાર કરી, પણ રાતે ભેજન કે દવા ન જ લીધી. બીજા દિવસે પણ આ વદ અમાસ (પાખી) હોઈ ગાંગજીભાઈએ ઉપવાસ કર્યો. તેઓ પોતાના નિયમમાં મક્કમ જ રહ્યા.
POSા શ્રી આર્ય કkયાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #378

.................... . .....!..........• •sle - not sleeve. 124 views1••telev i sed-whed૧૨૭ આરાધનાપૂર્વક કરેલી તીર્થયાત્રાઓ :
ત્યાર બાદ કારતક સુદ ૫ ના મોટી જ્ઞાનપંચમીની ઉપવાસ ક્રિયા સહિતની આરાધના પણ માતાજીની સૂચનાથી શરૂ કરી દીધી. ત્યાર બાદ માતાજી સાથે ગાંગજીભાઈ કછ આવ્યા. કચ્છમાં પણ પ્રતિક્રમણ, પૂજા ઇત્યાદિ નિયમોનું ચુસ્તપણે પાલન કર્યું. પગે ચાલીને ભદ્રેશ્વર તીર્થની ગાંગજીભાઈએ યાત્રા કરી. આ યાત્રામાં માતા ધનબાઈ, એક ભાઈ અને બીજાં બે બહેનો અને પોતે પાંચ જણા હતા. છ દિવસે ભદ્રેશ્વર પહોંચ્યા. તીર્થમાં ખૂબ જ ભાવથી પ્રભુભક્તિ કરી. યાત્રા કરી પાછા પગે ચાલીને જ દેઢિયા પહોંચ્યા. શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરવાની ભાવના થતાં તેઓ માંડવી પહોંચ્યા. ત્યાં બે જ્યોતિષીઓ ગાંગજીભાઈના પગ પરની ઉર્ધ્વ રેખાઓ જોઈ આપસઆપસમાં કહેવા લાગ્યા : “આ વ્યક્તિ કોઈ મહાન પુરુષ થશે.” વહાણ અને રેલવે દ્વારા પાલીતાણા પહોંચી શત્રુંજય તીર્થની પચ્ચીશ યાત્રાઓ કરી. કદંબગિરિ, તળાજા ઇત્યાદિ સ્થળે તેમ જ છ ગાઉની પ્રદક્ષિણાની યાત્રા કરી ગિરનાર આવ્યા. અહીં ત્રણ યાત્રાઓ કરી પાછા કચ્છ આવ્યા. શિખરજી તીર્થયાત્રાની ભાવના તરત જ ફળી !
પુનઃ મુંબઈ આવ્યા બાદ પિતાજીના કહેવાથી ધંધે લાગ્યા. એક દિવસ સવારના પ્રતિક્રમણ બાદ ગાંગજીભાઈ આવી ભાવના ભાવતા હતા જ્યાંથી વીસ તીર્થંકર ભગવંત મેક્ષમાં પધાર્યા છે, તે સમેતશિખર તીર્થાધિરાજની યાત્રા હુ કયારે કરીશ ?” ત્યાં તે ગાંગજીભાઈના કાકા શામજી કરમશી તેમના પિતાજી પાસે આવ્યા અને કહ્યું : ત્રણેક બહેનોને સમેતશિખરજીની યાત્રાએ જવું છે. સાથે એક ભાઈની જરૂર છે, તો આપણા ગાંગજીભાઈને મોકલીએ તે?” આ સાંભળી પિતા લાલજીભાઈ એ કહ્યું ઃ
ભલે, મારી ના નથી. ત્યારે ગાંગજીભાઈએ કહ્યું: “હું હમણું એ જ તીર્થની યાત્રા માટે ભાવના ભાવતો હતો. મને યાત્રા કરવી જ છે.” અને તીર્થયાત્રાનું નક્કી થયું. યાત્રામાં બે બહેને પોતાના સ્વભાવ પ્રમાણે ગાળે વરસાવતી, પણ ગાંગજીભાઈ સમતાપૂર્વક સહન કરતા. ગાંગજીભાઈની તે વખતે એ પણ પ્રતિજ્ઞા હતી : “ બળદગાડી, ઘેડાગાડી ઇત્યાદિ પંચેન્દ્રિય જીવોવાળાં વાહન ઉપર બેસવું નહીં.” એ નિયમ મુજબ ગાંગજીભાઈ એવા વાહનોમાં ન બેસતા, તેથી રેલવે સ્ટેશન પર ઊતરી ખૂબ જ દૂર એવાં તીર્થો અને ધર્મશાળાઓમાં પગે દોડતા ચાલીને જતા. યાત્રિક બહેનને ઘોડાગાડી કરી આપી, પોતે ઘોડાગાડી પછવાડે દેડતા. કેઈ પણ સ્થાન પર રાતે દશ કે અગિયાર વાગે પહોંચે તે પણ પ્રતિકમણ કરીને જ સૂતા. રાજગૃહી, પાવાપુરી, ગુણિયાજી, શિખરજી, ચંપાપુરી, અધ્યા, ચંદ્રપુરી, બનારસ ઈત્યાદિ યાત્રાઓ કરી.
આ ગ્રઆર્ય કદયાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #379

estostese sostestostestestostestestosteste de testosteske sosteste potestateste tesébet testostestosteste stedestesiasteste testeste de testostesteste deste destestostes આ દરમ્યાન ગાંગજીભાઈને ખૂબ જ ખાજી (ખરજ) નીકળી પડેલ, તેને સમભાવે સહન કરતા હતા. યાત્રાએથી પાછા આવ્યા બાદ ત્રણે બહેને પૈકીની એક બહેને કહ્યું :
તીર્થયાત્રા તે ગાંગજીભાઈ એ જ કરી છે. અમે તે વેઠ ઉતારી છે.” એ બહેને પછીથી દીક્ષા લીધી. તેમનું નામ સાધ્વી શ્રી ચંદન શ્રીજી હતું. એ બહેનના ધર્મનિષ્ઠ નિષ્ણાત મામાં શ્રી જીવરાજ મણશી લેડાયા ગાંગજીભાઈના જીવનથી ખૂબ જ આકર્ષાયા અને તેઓ આગ્રહપૂર્વક પોતાના ઘરે જમાડીને ગાંગજીભાઈની ખૂબ ભક્તિ કરતા હતા. વરસીતપમાં પણ ચાલુ રાખેલ અન્ય તપારાધનાઓ :
ત્યાર બાદ ગાંગજીભાઈ એ વરસીતપની આરાધના કરી. તે વખતે તેમની વય ૧૮ વર્ષની જ હતી. આ તપના તપસ્વીઓની પણ ગાંગજીભાઈ એ પારણુ ઇત્યાદિથી ખૂબ જ ભકિત કરી. ગાંગજીભાઈ એ વરસીતપ દરમ્યાન પણ જ્ઞાનપંચમી, નવપદ એળીમાં ઉપવાસને પારણે આયંબિલ તથા પર્યુષણમાં છેલ્લા બે ત્રણ વર્ષોથી અડ્ડાઈ કરતા હતા, તે તપ ચાલુ જ રાખ્યું. વરસીતપનું પારણું દેઢિયામાં કર્યું. ત્યારે જીવરાજભાઈ મણશીએ પોતાના ભાણેજ પદમશી માણેકજીને સાથે મોકલ્યા હતા. વરસીતપનાં પારણું બાદ ખુલ્લે પગે ચાલીને જ અબડાસાનાં જિનાલયની યાત્રા કરી. કેવાય, ડુમરા અને અગાસની ધાર્મિક સંસ્થાઓને પરિચય :
પછી નાના આસંબીઆમાં ઝવેરસાગરજીની દીક્ષા થઈ, ત્યાં હાજરી આપી. હમલામંજલના જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગમાં ધાર્મિક કાર્યોમાં ભાગ લઈ કેડાય આવ્યા. ત્યાં ભાઈલાલભાઈના પિતાશ્રી મેઘજીભાઈ વીરજી (અચ્છા)ને ત્યાં ત્રણેક દિવસ રહ્યા. કેડાય ગામની ધાર્મિક સંસ્થાઓમાં આવતા ધર્મનિષ્ઠ મહાનુભાવોને પરિચય કરી, ત્યાંની પ્રવૃત્તિઓ નિહાળેલી. ત્યાંના હેમા પંથનું પણ વૃતાંત જાયું. પછી ડુમરા ગામે આવી ત્યાં ચાલતી કબુબાઈ જ્ઞાનશાળાનો પણ પરિચય કર્યો. પછી ગાંગજીભાઈ મુંબઈ આવતા હતા, ત્યારે રસ્તામાં મળેલા જીવરાજ રામજી (લાલાવાળા) તેમને અગાશ આશ્રમમાં તેડી ગયા. ત્યાં બ્રહ્મચારીજીનો ઉપદેશ સાંભળ્યો. ત્યાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના ભક્તોએ ગાંગજીભાઈને સમજાવી પ્રતિક્રમણને બદલે અમુક કાવ્યો બેલવાનો નિર્ણય કરાવ્યો. ગાંગજીભાઈ તેમ કરતા મુંબઈ આવ્યા. ત્યાં અગાસમાં જ મળેલા એક ભાઈ મળ્યા. ત્યારે રાત્રે નવ વાગ્યા હતા. તે ભાઈ પાન ખાતા હતા. ગાંગજીભાઈ એ કહ્યું :
આમ રસ્તામાં પાન ખાઈ રહ્યા છે?” તે તે ભાઈએ કહ્યું: “આત્મધર્મ જુદો છે. આ તે શરીરને ધર્મ છે, એટલે ચાલે.” ગાંગજીભાઈને વિચાર આવ્યો કે આવા માત્ર અધ્યાત્મની વાત કરનારા અને ગમે તેમ આચરણ કરનારાઓના ફંદામાં ફસાઈને ગ્રાહી) શ્રી આર્ય કલ્યાણ
' OIL &Sારી

Page #380

to be subject to the desktop soons d one.ના.. . [૧૬] જિનાજ્ઞા પ્રમાણે બે સમય પ્રતિક્રમણ કરવાનું તથા જિનપૂજા કરવાનું મૂકી દીધું, તે મેં મહાન ભૂલ કરી છે. એ ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત લઈ ગાંગજીભાઈ એ પહેલાંની જેમ બંને વખત પ્રતિકમણ – પૂજા વગેરે ધર્મકિયાઓ ચાલુ કરી દીધી.
પછી મુંબઈ – લાલવાડીમાં નવકાર મંત્રના એકાસણાના તપમાં જોડાયા. આ વખતે લાયજા (કચ્છ)ના શ્રેષ્ઠિવર્ય શ્રી મેઘજી સેજપાલ ગાંગજીભાઈના પરિચયમાં આવ્યા અને એમની પ્રેરણાથી શ્રી મેઘજીભાઈ પણ એ નવકાર મંત્રના તપમાં જોડાયા. તપ પૂર્ણ થયા બાદ મેઘજીભાઈ તથા ગાંગજીભાઈ એ એકાસણા ચાલુ જ રાખ્યાં. સાત મહિના બાદ શ્રી મેઘજી સેજપાલની તબિયત બગડતાં તેમને એકાસણુ છેડી દેવા પડ્યા, પણ ગાંગજીભાઈ એ તો ચાલુ જ રાખ્યાં. દીક્ષા ન મળે ત્યાં સુધી એકાસણા તા:
એક વખત પાલાગલીમાં એક સુવિહિત મુનિરાજના જાહેર વ્યાખ્યાનમાં એકાએક ગાંગજીભાઈ ઊભા થઈ ગયા અને પ્રતિજ્ઞા કરીઃ “જ્યાં સુધી હું દીક્ષા ન લઉં, ત્યાં સુધી એકાસણી કરીશ.” પોતાના પિતાજી પાસેથી દિક્ષાની રજા લીધેલી, પણ તેઓ મોહવશ જલદી રજા આપે તેમ ન હતા, તેથી ગાંગજીભાઈએ ઉપરોકત નિયમ સ્વીકાર્યો. આંખે ભયંકર તકલીફ થઈ, પણ અંગ્રેજી દવા ન લીધી :
દીક્ષા ન મળે, ત્યાં સુધી એકાસણાં કરવાં એ પ્રતિજ્ઞા લીધી. ત્યાર પછી તરતમાં જ ગાંગજીભાઈ પુસ્તક વાંચવા માંડે અને આંખમાં અગ્નિ જેવી બળતરા થાય. આથી કુટુંબીઓ અને ડોકટર ઇત્યાદિ કહેવા લાગ્યા: ‘તમે એકાસણું છોડી દો.” પણ ગાંગજીભાઈએ મકકમતાથી કહ્યું: “એકાસણ નહીં જ છેઠું અને દેશી દવા સિવાય બીજી દવા નહીં જ લઉં.” પછી એક વદની દવા લેવાથી ચાલુ એકાસણમાં જ સારું થઈ ગયું. ગૃહસ્થપણામાં પણ અપૂર્વ જ્ઞાન પ્રચાર પ્રવૃત્તિ :
ત્યાર બાદ ગાંગજીભાઈના પ્રયાસોથી ક. વી. એ. દેરાવાસી જૈન મહાજનવાડીમાં સામાયિક મંડળની સ્થાપના થઈ. તેમાં બાળકો જેટલી ગાથા કરે તેટલા પૈસાની પ્રભાવના ગાંગજીભાઈ પોતે આપતા અને સાથે સાથે પોતે પણ ધાર્મિક અને સંસ્કૃત અભ્યાસ કરવા લાગ્યા. સામાયિક–પ્રતિક્રમણ–પૌષધ માટે અનેકોને પ્રેરણા કરતા અને સામાયિક-પૌષધાદિ કરનારાઓને ઉપદેશ આપી ધર્માનુરાગી બનાવતા. ક. દ. એ. જન દેરાસરની પાછળ ઉપાશ્રયમાં સામાયિક કમિટી થાપનારાઓને ત્યાં પણ જઈ
શ્રી શ્રી આર્ય કલયાણગૌતમસ્મૃતિસંઘ BE

Page #381

[૭૦]vertecostachchives-toddod ધdissecrectobers died seves ધર્મોપદેશ આપતા. ત્યાં પંડિત શ્રી ભુરાલાલ કાલીદાસ પાસે પણ સંસ્કૃતનાં બે પુસ્તકનાં પાઠ લેવા અને આપવા જઈ આવતા. મુંબઈમાં સાધુ – મહારાજ આવતા. ક્યારેક તેમનાં વ્યાખ્યાનો સાંભળતા અને તેઓ સાથે ચર્ચાઓ કરી પોતાના જ્ઞાનને વિશદ કરતા. ગાંગજીભાઈ મુમુક્ષુ હોઈ તેમના પિતાજી તેમને ધંધા માટે વધુ આગ્રહ ન કરતા. ત્યાર બાદ ગાંગજીભાઈ કચ્છ આવ્યા. દેઢીઆથી સણોસરા પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે પગપાળા ગયા. ત્યાં પ્રતિષ્ઠા ક્રિયામાં પૂરે ભાગ લીધો. ત્યાર બાદ દેઢીઓ આવી ગામના ભાઈબહેનોને લઈને પગપાળા અબડાસા પંચતીથી તથા અબડાસાના ગામનાં બધાં જિનાલયોમાં પૂજા-દર્શન–ભક્તિ ઈત્યાદિ કર્યા. યાત્રામાં વ્યાખ્યાન રૂપે એક કલાક બોધ આપતા. પૂ. ગુરુદેવ સાથેનું પ્રથમ મિલન :
હાલારમાં જામનગર પાસેના મોડપુર ગામે અચલગચ્છાધિપતિ ત્યાગી પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. તથા તેમના શિષ્યરત્ન અનન્ય ગુરુભક્ત શાંતમૂર્તિ પૂ. શ્રી નીતિસાગરજી ગણિ મ. સા. બિરાજતા હતા. ગાંગજીભાઈ જામનગરના તીર્થરૂપ અચલગચ્છીય જિનાલયોની યાત્રા કરી મોડપુર આવ્યા. ગુરુદેવને વંદન કરી અને કહ્યું :
મને આપની પાસે દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા છે. અને જે મારી દીક્ષા દેઢીએ થશે, તે જ મને જલદી દીક્ષાની રજા મળશે, એવો મારો મા-બાપ વગેરેને પણ આગ્રહ રહેશે. ઘણા વરસ થયાં આ પ્રદેશમાં આપ વિચરો છે. હવે કચ્છની જનતા પણ આપને ઝંખી રહી છે, માટે કૃપા કરી આપ કચ્છ પધારો.” ત્યારે પૂ. મહાત્યાગી અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે કહ્યું: “કેટલાક સંગોને કારણે હાલ કચ્છ આવી શકાય તેમ નથી.” ગાંગજીભાઈ સંયોગોને સમજી ગયા અને ગુરુમહારાજના વચનને માન્ય રાખી, શિષ્ય ન કરવાની પૂજ્ય ગુરુમહારાજની સકારણ પ્રતિજ્ઞા હોવાથી પૂ. શાંતમૂર્તિ શ્રી નીતિસાગરજી ગણિ મ. સા. ના શિષ્ય થવાનું કબૂલ રાખી અને કચ્છમાં વિચરતા પૂ. ગુરુમહારાજના પ્રશિષ્ય અને પૂ. નીતિસાગરજીગણિ મ. સા. ના શિષ્ય પૂ. મુનિરાજ શ્રી દાનસાગરજી મ. સા. પાસે દીક્ષાની ક્રિયા કરી લેવાનું પણ પૂ. ગુરુદેવની આજ્ઞાથી કબૂલ રાખ્યું.
- ત્યાર બાદ ગાંગજીભાઈ મુંબઈ આવ્યા. દીક્ષાની રજા માગી, ત્યારે પિતાજી લાલજભાઈએ સં. ૧૯૯૩ માં દીક્ષા લેવાની સંમતિ આપીને કહ્યું: “તારે દેઢીઆમાં જ દીક્ષા લેવી પડશે.” આ વાત ગાંગજીભાઈએ પણ માન્ય રાખી. દિક્ષા ન મળે ત્યાં સુધી એકાસણી કરવા ઈત્યાદિ તથા તપ, આરાધના અને નિયમથી શોભતું ગાંગજીભાઈના
રૂચિ ર શ્રી આર્ય કરયાણાગતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #382

ક
હosbestosobaijadude statisticsbdestions is so essages Good છે [૧૭] જીવનથી પિતાજી લાલજીભાઈ પણ પ્રભાવિત થયા હતા અને તેથી જ દક્ષાની રજા આપી. સ સારને સલામ :
સં. ૧૯૩ ચેત્ર વદ ૮ નું દીક્ષા મુહૂર્ત પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે જ્યોતિષી પાસેથી કઢાવી મેકલાવ્યું. પૂ. મુનિ શ્રી દાનસાગરજી મ. સા. ઠાણું ૨ ને દેટીઆ પધારવા વિનંતિ કરાઈ. દીક્ષા મહોત્સવ દેઢી આ જન મહાજને ઉજવવાને નિર્ણય કર્યો. રાયણ, મેરાઉ, લાયજા, ગથરા, ઉનડોઠ, ભેજાય, રતડીઆ, દેવપુર, ડુમરા, સાભરાઈ, વીઢ વગેરે ઘણું ગાન સંઘે એ પણ ગાંગજીભાઈનું બહુમાન કરવા સાથે પસ ભરાવ્યા. બધે સ્થાને ગાંગજીભાઈના સન્માન ઉત્તર તત્વભરી વાણીમાં આપતા. આથી આ વ્યકિત ભાવિમાં મહા પુરુષ થશે, એમ સી કેાઈ કહેતા હતા. બાવનબેતાળીશ અબડાસા અને દેશપરદેશ આમંત્રણ મોકલવામાં આવ્યાં. આઠે દિવસ બને સમયે વિવિધ પ્રકારના નવકારશી જમણ રાખવામાં આવેલ. શૈત્ર વદ ૮ સુધી આઠ દિવસનો ભવ્ય દીક્ષા મહોત્સવ ઉજવવામાં આવ્યા. પૂ. મુનિશ્રી દાનસાગરજી મ. સાહેબે દીક્ષા આપી, પૂ. નીતિસાગરજી ગણિ મ. સા.ના શિષ્ય કર્યા. હવે ગાંગજીભાઈ સંસારી મટી “મુનિશ્રી ગુણસાગરના નામે પ્રસિદ્ધ થયા. નૂતન મુનિશ્રીનાં પ્રભાવક વ્યાખ્યાન થી સંઘ ચમકૃત :
દીક્ષા બાદ સાભરાઈ, વઢ, ડુમરા, હાલાપુર, કોટડી, ભેજાય, ઉનડોઠ, નાના મેરા, રતડીઆ, લાયજા, ગોધરા, મેરાઉ વગેરે ગામોમાં મુનિશ્રી દાનસાગરજી, મુનિશ્રી નમસાગરજી સાથે વિચરતા મુનિશ્રી ગુણસાગરજી દુર્ગાપુર (નવાવાસ)ના જિનાલયની રજત શતાબ્દી પ્રસંગે પધાર્યા. સંઘે મેટા સામૈયા સાથે ગામપ્રવેશ કરાવ્યો. આ પ્રસંગે બીજા ગચ્છના મોટા મુનિવરે હતા, પણ વ્યાખ્યાન આપવાનું કામ નવદીક્ષિત મુનિશ્રી ગુણસાગરજીને સોંપાયું. મુનિશ્રી ગુણસાગરજી મ. સા.નાં વિશદ વ્યાખ્યાનથી સંઘ ખૂબ જ પ્રભાવિત થયો. શેઠશ્રી ઘેલાભાઈ પુનશી, હીરજી ઘેલાભાઈ વગેરે આગેવાન શ્રાવક ઘણુ જ ખુશી થયા. નૂતન મુનિનાં વ્યાખ્યાન – શ્રવણથી ઘણું ભાઈ-બહેનોએ નાણ સમક્ષ વિવિધપૂર્વક બાર ત્રતાદિ ઉચાર્યા. ત્યાર પછી શતાબ્દી, અર્ધ શતાબ્દી મહોત્સવ ઊજવવાની પ્રવૃત્તિઓ ચાલુ થઈ. જ્ઞાન મેળવવાની અને સ્વાધ્યાયની અપૂર્વ લગની :
પ્રથમ ચાતુર્માસ કચ્છ-માંડવીમાં ત્યાંના જન સંઘની વિનંતિથી થયું. એ ચાતુર્માસમાં પૂ. મુનિશ્રી ગુણસાગરજી મ. સા. બાળકોને ધાર્મિક જ્ઞાન શીખવતા અને પોતે ત્યાંના
નથી શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ 2D

Page #383

[૧૭૨] essessedces-ec. did.....Med.
B esidessessessessessibiotiott dal અચલગચ્છના ધર્મનિષ્ઠ સુશ્રાવક શ્રીયુત ખેતશીભાઈ પ્રેમચંદ સંસ્કૃત ભણેલા હતા, તેમની પાસેથી ભાંડારકરનાં બે પુસ્તકે સંસ્કૃત પુનઃ દરરોજ કઠે રકંડિલ જતા, તેટલા સમયમાં ચાર પ્રકરણ અને છ કર્મગ્રંથની આવૃત્તિ કરી લેતા. પાણી વહેરવા કે ગોચરી લેવા જાય, એ સમયમાં પણ એ મુનિશ્રી ધાર્મિક કે સંસ્કૃતની આવૃત્તિ. ચાલુ રાખતા. એવો એમનો સ્વાધ્યાય પ્રેમ-અધ્યાય પ્રેમ હતું, તે પછીનાં વર્ષોમાં પણ ચાલુ રહેલ. ચાતુર્માસ બાદ મુનિશ્રી નેમસાગરજી સાથે મુનિશ્રી ગુણસાગરજી વિચરતા વિચરતા ચંગ અને વડી દીક્ષા કરાવવા જામનગર આવ્યા. અહીં પૂ. દાદા ગુરુદેવ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. તથા પોતાના ગુરુદેવ પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજી મ. સા.ને મળ્યા. તેમને વંદના કરી, અને તેમની સાથે રહ્યા. મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ વડી દીક્ષાના પેગ કર્યા અને જેઠ માસમાં વડી દીક્ષા થઈ. એ દરમ્યાન એમણે સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન–અષ્ટાધ્યાયી વ્યાકરણનાં મૂળ સૂત્રે કંઠસ્થ કરી લીધાં. પછી સં. ૧૯૪ નું ચાતુર્માસ જામનગર રહ્યા. પંડિતજીની સગવડ મળતાં આ ચાતુમસમાં પંડિતશ્રી પૂંજાભાઈ નારૂભાઈ પાસે મુનિશ્રી ગુણસાગરજી “સંસ્કૃત મહાવ્યાકરણ,” “શ્રી સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન લઘુ વૃત્તિ” અને “રઘુવંશાદિ” સંસ્કૃત કાવ્યો અભ્યાસ ઝડપથી કરવા માંડ્યા. ભણુયું એવું કે એ ગ્રંથે બીજાને ભણાવી શકાય એ વિચાર તેઓશ્રી ધરાવતા હતા, તેથી એવી જ ચીવટથી ભણતા હતા. ગુજ્ઞા પાલનમાં શૂરવીર : - ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા બાદ કચ્છ ભૂજથી સંઘની, ત્યાંની બે કુમારિકાઓને દીક્ષા આપવા માટે સાધુ મહારાજ મેકલવા વિનંતિ આવી. પૂ. દાદાસાહેબ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ની આજ્ઞા થતાં મુનિશ્રી ગુણસાગરજી ઉગ્ર વિહાર કરી આઠેક દિવસોમાં ભૂજ પહોંચ્યા. અભ્યાસ અધવચ્ચે મૂકીને પણ ગુરુ આજ્ઞા માથે ચડાવી. આ વિહારોમાં અને ભૂજમાં “સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન અષ્ટાધ્યાયી ”નાં સટીક સૂત્રોની સાથે આવૃત્તિ કરવા લાગ્યા. જ્ઞાનની કેવી અદ્દભુત લગની ! ભૂજમાં દીક્ષા મહોત્સવ પ્રસંગે મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ જાહેર પ્રવચન આપ્યાં. તેમનાં આ પ્રવચનોથી લોકે ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા. આ દીક્ષા પ્રસંગ બાદ ગુરુ આજ્ઞાથી મુંબઈ જવા પૂજ્યશ્રી પુનઃ ઉગ્ર વિહારો કરી શંખેશ્વર, માંડલ પહોંચ્યા, ત્યારે ફરી ગુરુ આજ્ઞા થવાથી જામનગર પધાર્યા. અને ગુરુદ પૂ. દાદાસાહેબ ગૌતમસાગરજી મ. સા. તથા પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજી મ. સા.ની સેવામાં ઉપસ્થિત થઈ ગયા. સં. ૧૫ નું ચાતુર્માસ જામનગર કર્યું.
DISE શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો
ક83

Page #384

ક
fashekhd dosh, shodose of cost offsesspondeddessessessessessed be so soot «gtklemonstoboosters ૧૭૩]
ગુરુદેવ, શિષ્ય અને ગુરુભાઈની ચિર વિદાય અને વિગ !
કરછ પધારવા મુનિશ્રી ગુણસાગરજીની અતિ આગ્રહ ભરી વિનંતિથી અને કચ્છના સંઘની વિનંતિઓથી સં. ૧૯૯૯ માં પૂ. દાદાસાહેબ ગૌતમસાગરજી મ. સા. પોતાના શિષ્ય સમુદાય સાથે કચ્છમાં પધાર્યા અને ભૂજમાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. આ ચાતુર્માસમાં પણ પૂ. મુનિશ્રી ગુણસાગરજી મ. સાહેબ જ પ્રવચન આપતા. ચાતુર્માસમાં એટલે સં. ૧૯૯૭ કાર્તિક સુદ ૩ ના દિવસે ભૂજમાં જ પૂ. ગણિવર્યશ્રી નીતિસાગરજી મહારાજ સાહેબ જીવરાજ કસ્તુરભાઈને ત્યાં ભણતી મેટી પૂજામાં ગયા હતા, ત્યાં તેમના મકાનમાં જ દાદર પરથી પડી જતાં કાળધર્મ પામ્યા. આઠ દિવસે બાદ જ કાર્તિક સુદ ૧૦ ના મુનિશ્રી ગુણસાગરજી મ. સ. ના આશાસ્પદ મુનિશ્રી ચંદ્રસાગરજી મ. સા. (ઉ. વ. ૧૯) પણ એકાએક કાળધર્મ પામ્યા. એ જ સમયથી પહેલાં મારવાડમાં વિચરતા પૂ. મુનિશ્રી નીતિસાગરજી મ. સા. ના શિષ્ય સાહિત્યપ્રેમી પૂ. મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી મ. સા. પણ કાળધર્મ પામ્યા હતા. ટૂંક સમયમાં જ ત્રણ ત્રણ આશાસ્પદ શિષ્યોને કાળધર્મથી વયોવૃદ્ધ પૂ. દાદાસાહેબશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. ને ખૂબ જ આઘાત લાગે ! પણ બે માસથી લથડેલી તબિયતવાળા મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ ખૂબ જ સાંત્વન આપ્યું. પૂ. દાદાશ્રીની દરેક જાતની સેવા કરવાની જવાબદારી પૂ. મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ ઉપાડી લીધી અને પૂજ્યશ્રીને ખૂબ જ શાતા પહોંચાડી. તે વખતે પૂ. મુનિશ્રી ધરણેન્દ્રસાગરજી મ. સા. પણ સાથે હતા. ઉપાધ્યાયપદની પ્રાપ્તિ અને ગ્રંથનું સર્જન :
સં. ૧૯૭ નો ચાતુર્માસ ગોધરા થયે. પૂ. દાદા ગુરુદેવની નિશ્રામાં મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ જેનામેનું પઠન કર્યું અને પોતાનું જ્ઞાન વિશદ બનાવ્યું. ચાતુર્માસમાં મુનિશ્રી ગુણસાગરજીએ દ્વાદશ પર્વકથાઓ પૈકીની છ કથાઓ સંસ્કૃતમાં રચી. મુનિશ્રી ગુણસાગરજીને સર્વ રીતે યોગ્ય જાણી સં. ૧૯૯૮ મહા સુદ ૫ ના કચ્છમેરાઉમાં ગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદા સાહેબશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સાહેબે ઉપાધ્યાય પદથી અલંકૃત કર્યા. હવે તેઓ ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્ય તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. ત્યાર બાદ ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગર ગણિવર્ય મ. સાહેબે કમે કરી પવકથા સંગ્રહની બાકીની છ સંસ્કૃત કથાઓ રચી તથા “શ્રીપાલચરિત્ર” સંસ્કૃતમાં રચ્યું. “સ્તવન ચોવીસી” ગુર્જર ભાષામાં તથા “સ્તુતિ ચોવીસી” સંસ્કૃતમાં વગેરે કૃતિઓ રચી. તેમનાં રચિત સ્તવને તે આ ગચ્છના ઘણા અનુયાયીઓને બહુધા કંઠસ્થ છે. વિવિધ ચાતુર્માસ અને દાદા ગુરુદેવને સૂરિપદ – ગચ્છનાયક પદ :
સં. ૧૯૮ મેટા આસબીઆ, સં. ૧૯૯ નળિયા, સં. ૨૦૦૦ નળિયા,
મિ શ્રી આર્ય કયાાગોત્તમ સ્મૃતિ ગ્રંથ રૂDE

Page #385

[૧૭૪]
bhoshasabha.bhoshas 5 h સ'. ૨૦૦૧ દેવપુર, સ. ૨૦૦૨ થી ૨૦૦૫ સુથરી, સં. ૨૦૦૬-૭ ગેાધરા, સં. ૨૦૦૮ ખીડા. આ રીતે પૂ. દાદાસાહેબશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. સાથે ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી સમેત મુનિવરેાએ ચાતુર્માસ કર્યાં. સં. ૨૦૦૯ મહા સુદ ૧૩ ના રામાણીઆમાં ધ્વજદંડ પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે રામાણીઆ સમેત સ`ઘેાએ તથા ક્ષમાન ધ્રુજી સમેત આગેવાને એ પૂ. દાદાસાહેબ શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ને સૂરિપદ અને અચલગચ્છનાયક પદ્મશ્રી અલંકૃત કર્યા.
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાગુરુદેવશ્રીનેા કાળધમ :
ત્યાર બાદ અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ભૂજ સંઘની વિનતિથી ભૂજ પધાર્યા. પણ તેઓશ્રીની તખિયત એકાએક કથળી. ત્રણ માસ સુધી રહેલી એ માંદગીમાં દિવસ ઉપરાંત રાતના પણ લગભગ જાગતા રહી ઉપા॰ શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવયે વાવૃદ્ધ પૂ. દાદા ગુરુદેવ ગચ્છનાયકશ્રીની ખૂબ જ પ્રશ`સનીય સેવા કરી સુ`દર આરાધના કરાવી. અંતે પ. પૂ. ગચ્છાધિપતિ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. સ. ૨૦૦૯ ના વૈશાખ સુદ ૧૩ના ભૂજમાં જ કાળધર્મ પામ્યા. ભૂજના સÛ શાનદાર અંત્યેષ્ઠિ ક્રિયા કરી. ઉપા॰ ગુણસાગરણના પ્રયત્નાથી વીસમી સદીના મહાન ક્રિયાદ્ધારક, કચ્છ-હાલાર દેશેાદ્ધારક પ. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજા સાહેબને ભારતભરના અચલગચ્છ જૈન સધાએ હાર્દિક શ્રદ્ધાંજલિ સમર્પિત કરી. ઠેર ઠેર દાદાસાહેબના સંચમી જીવનની અનુમાદના નિમિત્તે ભવ્ય મહાત્સવેા ઉજવાયા.
પૂ. ગચ્છનાયકશ્રીના કાળધર્મ માદની જવાબદારી :
પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે ગચ્છ અને પેાતાના આજ્ઞાવતી સાધુસાધ્વીજીના સમુદાયની જવાબદારી સં. ૨૦૦૩માં જ પેાતાના પટ્ટધર પ્રશિષ્ય પૂ. ઉપાધ્યાયશ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્ય ને સેાંપી હતી. હવે પૂ. ગુરુદેવેાની પ્રત્યક્ષ છાયા તા દર થઈ હતી. હવે ગચ્છની તમામ જવાબદારી પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુડુસાગરજી ગણિવના શિરે આવી હતી. સઘ અને ગચ્છની ઉન્નતિ માટે તે વિશેષ કટિન્દ્ર બન્યા !
પૂ. દાદા ગુરુદેવશ્રીના કાળધર્મ ખાદ પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્ય મ. સાહેબે સં. ૨૦૦૯ ભૂજ, સં. ૨૦૧૦ દેવપુર – આ પ્રમાણે ચાતુર્માસ કર્યા. પૂ. ઉપાધ્યાયજીની મુંબઈમાં પધરામણી અને સૂરિપદ :
મુંબઈના સ`ઘે। અને સંઘના આગેવાનાની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિથી પૂ. ઉપાધ્યાયજી મ. સાહેબ મુંબઈ પધાર્યા અને સ, ૨૦૧૧ નું ચાતુર્માસ લાલવાડીમાં કર્યાં.
LOE
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

Page #386

tead. @d-stee
b e bees steepee.bosts vestopped--wifest-1-c-se-pop [૧૭] સ. ૨૦૧૨ માં મુંબઈના સંઘે “શ્રી અચલગચ્છ ઉત્કર્ષ સાધક સંઘ સમિતિ ના ઉપક્રમે પૂ. પં. શ્રી દાનસાગરજી ગણિવર્યને તથા પૂ. ઉપા. શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્યને સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા. પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્ય મ. સા. હવે પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. મુંબઈમાં અપૂર્વશાસન પ્રભાવ છે :
સૂરિ બન્યા બાદ પૂજ્યશ્રીનું સં. ૨૦૧૨ નો ચાતુર્માસ મુલુંડમાં થયો. સં. ૨૦૧૩ માં લાલબાગ (મુંબઈ) , સં. ૨૦૧૪માં ભાતબજાર ( પાલાગલી) માં ચાતુર્માસ થયો. મુંબઈના આ દરેક ચાતુર્માસ દરમિયાન પૂજ્યશ્રીએ ખૂબ જ ધર્મ જાગૃતિ આણી, ઘણું પ્રભાવક કાર્યો કરાવ્યાં. પ્રભાવક પ્રવચનમાં “જન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ ”ની પણ ખૂબ જ અગત્યતા સમજાવી. સં. ૨૦૧૪ ના માગશર સુદ ૧૦ ને કચ્છ કે ટડાના મુમુક્ષુ શ્રી ગોવિંદજી ગણશી ( ઉં. વ. ૨૬ ) ને દીક્ષા આપી, મુનિશ્રી ગુણોદયસાગરજી નામ રાખી પોતાના શિષ્ય કર્યા. પુના કચ્છમાં પધરામણી અને વિદ્યાપીઠની સ્થાપના :
સં. ૨૦૧૫ માં અનેક તીર્થોની યાત્રા કરતા પૂ. ગુરુદેવશ્રી કચ્છ પધાર્યા. એ સાલને ચાતુર્માસ વીઢ ગામમાં થયો. કચ્છના અચલગચ્છના લગભગ સંઘે વંદન કરવા ત્યાં આવ્યા. સં. ૨૦૧૬ ને ચાતુર્માસ કોડાયમાં થયે. તે દરમિયાન સંઘના જ્ઞાનભંડારને વ્યવસ્થિત કર્યો. આ ચાતુર્માસના અંતે પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીની સતત પ્રેરણા અને અથાગ મહેનતથી મુંબઈ સંઘે “જન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ” કરવાનો નિર્ણય કર્યો અને સં. ૨૦૧૭ માં કચ્છ મેરાઉ મુકામે “શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ” ની મોટા સમારેહપૂર્વક સ્થાપના કરવામાં આવી. સં. ૨૦૧૭ ને ચાતુર્માસ મેરાઉમાં કર્યો અને વિદ્યાપીઠમાં અભ્યાસ કરવાનું કામ સતત ચાલુ રાખ્યું. વિદ્યાપીઠને ચલાવવા દ્રવ્યની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા પણ સતત ઉપદેશ આપી અથાગ પ્રયત્ન કરતા રહ્યા. સં. ૨૦૧૮ ને ચાતુર્માસ પણ મેરાઉમાં ર્યો. ત્યાર બાદ સં. ૨૦૧૯ નો અને સં. ૨૦૨૦ ને ચાતુર્માસ મેરાઉ વિદ્યાપીઠમાં કરી વિદ્યાર્થીઓને સુંદર રીતે અભ્યાસ અને સુસંસ્કારોથી સુશોભિત બનાવ્યા. ચાતુર્માસ સિવાયના સમયમાં જ્યાં જ્યાં પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ, જિનાલય અર્ધશતાબ્દી મહોત્સવ પ્રસંગે સંઘની વિનંતિથી આચાર્યશ્રી ત્યાં પહોંચી જતા અને ત્યાં ત્યાંના પ્રસંગોને ખૂબ જ પ્રભાવક બનાવી દેતા. વિદ્યાપીઠ માટે પણ
સારો ફાળે કરાવી આવતા. પમ્ષણમાં વિદ્યાપીઠને ફાળે કરવા માટે પોતાના આજ્ઞા- વતી સાધુ-સાધ્વીઓને આજ્ઞા કરી સારી રકમ તે તે ગામમાંથી વિદ્યાપીઠને મેળવી
જ શ્રી આર્ય ક યાણગૌ[મસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #387

ડી
[૧૭૬] bossbabyboosesbs.bestclubove sessssssssboscoppossibees.sposbchot substancestoboosts આપતા. આ વિદ્યાપીઠ દ્વારા સમાજના અનેક જૈન વિદ્યાથીઓએ જૈન ધર્મનું જ્ઞાન મેળવ્યું. અનેક ધર્મનિષ્ઠ યુવાને તૈયાર થયા. કચ્છી જૈનો અને અચલગચ્છના બાળકોયુવાનોમાં ધાર્મિક જ્ઞાન, ધાર્મિક શ્રદ્ધા વધતાં કરછી સમાજમાં અને અચલગચ્છમાં નવચેતના પ્રગટી. પ્રથમ અધિવેશન - ગચ્છના ઉદયને પ્રારંભ :
સં. ૨૦૨૧ ગોધરા, સં. ૨૦૨૨ લાયજા, સં. ૨૦૨૩ નાગલપુરમાં ચાતુર્માસ થયા. સં. ૨૦૨૪ માં પૂજ્યશ્રીની અધ્યક્ષતામાં “શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિપક્ષ) . ચતુર્વિધ જૈન સંઘનું પ્રથમ અધિવેશન ભદ્રેશ્વર તીર્થ મુકામે ભરાયું અને તેમાં શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) . જન સંઘની રથાપના થઈ. શરૂમાં શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘના પ્રમુખ શ્રીયુત નારાણજી શામજી મોમાયાને બનાવવામાં આવ્યા. શ્રીયુત રવજી ખીમજી છેડાને અને શ્રીયુત ખેતશી નરશીને ઉપપ્રમુખ બનાવાયા. શ્રીયુત ટોકરશી ભૂલાભાઈ વીરાભાઈ વીરાને અને શ્રીયુત જયચંદ શામજીને મંત્રી બનાવાયા.
સં. ૨૦૨૪ ની શરૂઆતમાં પૂ. આચાર્યશ્રીની નિશ્રામાં કચ્છ ભુજપુરથી શ્રી ધરમશી સુરાએ ભદ્રેશ્વર તીર્થને છ’રી પાળતો સંઘ કાઢયો. આ સંઘની પ્રેરણું પૂજ્ય આચાર્યશ્રીઓ તથા પ્રવતિની મહત્તા સાધી શ્રી ગુલાબશ્રીજીનાં પ્રશિષ્યા સાધ્વી શ્રી વસંતપ્રભાશ્રીજી તથા સાધ્વી શ્રી જ્યોતિ પ્રભાશ્રીજીએ આપેલી.
ઉપરોક્ત સંઘ પૂર્ણ થયે આઠ દિવસ બાદ પૂ. આચાર્યશ્રીની નિશ્રામાં બાઈ હીરબાઈ જેઠાભાઈ ખેતશી અને એમના સુપુત્રએ સાધ્વી શ્રી ગિરિવરશ્રીજી તથા સાધ્વી શ્રી સુરેન્દ્રશ્રીજીની પ્રેરણાથી કચ્છ લાયજાથી સુથરી તીર્થને છરી પાળ સંઘ કાઢો. વિવિધ ચાતુર્માસે અને વર્ષો બાદ પ્રથમ ત્રણ બાલ દીક્ષાઓ :
પૂ. આચાર્યશ્રીનું સંવત ૨૦૨૪ શેરડી, સં. ૨૦૨૫ ભુજપુર ચાતુર્માસ થયા બાદ તરત જ એ જ નગરમાં સં. ૨૦૨૬ કારતક વદ ૧૩ ના દિવસે પૂજ્ય આચાર્યશ્રીએ (૧) કિશોરકુમાર રતનશી સાવલા દુર્ગાપુર (નવાવાસ), (૨) કિશોર કાકુભાઈ ઉર્ફે દેવજીભાઈ, (૩) વીરચંદ કાકુભાઈ દેઢીઆ (બન્ને ભાઈ ઓ પ્રથમ ચુનડીના પણ પછી મેટી ખાખરના ) – આ ત્રણે મુમુક્ષુઓને અનુક્રમે મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી, મુનિશ્રી કવીન્દ્રસાગરજી, મુનિશ્રી વીરભદ્રસાગરજી નામ આપી દીક્ષિત કર્યા. ગચ્છમાં અલ્પ મુનિવરે તથા કેટલાક વયોવૃદ્ધ મુનિવરો હોઈ ત્રણ બાલ મુનિવરોની દીક્ષાથી પૂજ્ય ગુરુ
@DS શ્રી આર્ય કલ્યાણશોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #388

Send-restosteronesieved Meteoft of food
- issue. 1-
- - e to know d.
-f t it off
8T1ST
દેવશ્રી તથા સંઘે ખૂબ જ આનંદ પામ્યા. દીક્ષા પ્રસંગે શ્રી ભુજપુર અચલગચ્છ સંઘ ધન ખરચી ખૂબ જ લહાવો લીધે.
સં. ૨૦૨૬ બીદડા, સં. ૨૦૨૭ મોટા આસંબી, સં. ૨૦૨૮ ગઢશીશા, સંવત ૨૦૨૯ દેટીઆ – એ રીતે ચાતુર્માસ થયા. આ ચાતુર્માસોમાં પણ ખૂબ જ ધર્મજાગૃતિ આણી. દરેક ગામના આગેવાને મુંબઈથી વિશાળ સંખ્યામાં ખાસ કચ્છમાં આવી ચાતુર્માસને દીપાવેલ. દેઢીઆથી ભદ્રેશ્વર પાર્થને છરી સંઘ અને ગચ્છનાયકપદ :
દેઢીઆને ચાતુર્માસ ખૂબ જ ભવ્ય અને ઐતિહાસિક થયો. પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી શ્રેષ્ઠિ શ્રી રાયશી ભાણજીએ ચાતુર્માસ કરાવીને દેઢીઆથી ભદ્રેશ્વર મહાતીર્થને છરી પાળતે સંઘ કાઢયો. સંઘ નિર્વિદનતાએ ભદ્રેશ્વર પહોંચ્યો. કચ્છભરના અચલગચ્છ જન સંઘ વતી અહીં પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ને “અચલગચ્છાધિપતિ પદ અને “તીર્થપ્રભાવક” બિરુદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા. અનેક વરસે બાદ સંઘને પદ મહોત્સવ ઊજવવાનો અનેરો લહાવો મળેલ હોઈ ખૂબ જ આનંદ પ્રગટયો. ઉકત સંઘની પૂર્ણાહુતિ બાદ પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં સાધ્વી શ્રી તિપ્રભાશ્રીજીની પ્રેરણાથી શ્રી હેમરાજ દેરાજભાઈએ મેથારાથી અબડાસાની પંચતીથી – તેરા, નળિયા, જખૌ, કોઠારા અને સુથરીને છરી પાળા સંઘ કા. શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના :
સં. ૨૦૩૦ માં અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની સતત પ્રેરણા અને પ્રયાસેથી મેરાઉમાં વિદ્યાપીઠના જ મકાનમાં “શ્રી કલ્યાણ ગૌતમ નીતિ જૈન તત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરવામાં આવી. અને છાત્ર વિદ્યાપીઠ માટે વિશાળ મકાનોવાળી જગ્યા મેળવી “શ્રી આર્ય રક્ષિત જન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠને નાગલપુર મુકામે ખસેડવામાં આવી. રાજસ્થાનમાં ઉગ્ર વિહાર કરી ધર્મજાગૃતિ આણી :
સં. ૨૦૩૧ માં બીદડા ચાતુર્માસ થયા. સં. ૨૦૩૨ માં ભૂજમાં ધ્વજદંડ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પ્રસંગે પોતાના તપસ્વી શિષ્ય મુનિશ્રી ગુણોદયસાગરજીને “ઉપાધ્યાય પદે આરૂઢ કર્યા. સં. ૨૦૩૨ માં પૂજ્યશ્રી શિષ્યો સાથે કચ્છમાંથી વિહાર કરી રણ ઊતરી રાધનપુર, ભીલડીઆ તીર્થ, ડીસા, આબુ, જીરાવલા થઈ ભીનમાલ પધાર્યા. અનેક વર્ષો
ની શ્રી આર્ય કથાકાગોમાલિગ્રંથ કહE

Page #389

૧૭૮mees®eeeeeeeeveshotsted - sts.edododes obstembeddess
wed dies.
બાદ રાજસ્થાનની ધરતી પર અચલગચ્છાધિપતિશ્રી પધારતા હોઈ સંઘે શાનદાર અને એતિહાસિક સામૈયું કર્યું. સંઘમાં ખૂબ જ જાગૃતિ આવી. ભીનમાલમાં પૂ. ગુરુદેવશ્રીની આજ્ઞાથી તેમના શિષ્ય મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી હિંદીમાં પ્રવચન આપતા. દરરોજ પ્રભાવનાઓ અપાતી. પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજીએ અચલગચ્છની હસ્તલિખિત પ્રતેને વ્યવસ્થિત કરી.
ભીનમાલમાં એક અઠવાડિયું સ્થિરતા કરી બાડમેર સંઘની આગ્રહભરી વિનંતિથી પૂજ્યશ્રી રાજસ્થાનના અચલગચ્છીય જૈન સંઘો અને ગામોમાં વિચરતા ભાંડવાળ તીર્થ, નાકોડાજી તીર્થ ઈત્યાદિ થઈ બાડમેર પધાર્યા. બાડમેર સંઘે પણ ઐતિહાસિક સામૈયું કર્યું. મેટા સમારોહપૂર્વક શ્રી મહાવીર પ્રભુના જન્મ કલ્યાણકની ઉજવણી – આરાધના કરાવવામાં આવી. દરરોજ વ્યાખ્યાન મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી હિંદીમાં આપતા. બાડમેરમાં ભવ્ય અષ્ટાહિકા મહોત્સવ- રાણકપુર પચતીથીની યાત્રાએ :
પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી ગુણોદયસાગરજી ગણિના આઠમા વરસીતપને તથા “રાજસ્થાન રત્ન” પૂ. આ. શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની જન્મ– શતાબ્દીની સ્મૃતિનો ભવ્ય અષ્ટાહ્નિકા મહોત્સવ ઊજવ્યા. પૂ. શ્રી ત્યાંથી સપરિવાર વિહાર કરી જાલોર, સુવર્ણગિરિ તીર્થ, આહાર, ફાલના, ઘાણેરાવ, સાદડી, રાણકપુર, મુછાળા મહાવીર, નાડેલ, નાડલાઈ, વરકાણ ઈત્યાદિ તીર્થોની યાત્રા કરીને ત્યાંથી પૂ. ગૌતમસાગરસૂરિની જન્મભૂમિ પાલી ગયા. ત્યાં શ્રી નવલખા પાર્શ્વનાથ તીર્થની યાત્રા કરી. રાણકપુરમાં બાડમેર સંઘની આગ્રહભરી વિનંતિ થતાં તેનો સ્વીકાર કરેલ, તેથી પૂજ્યશ્રી ઉગ્ર વિહારો કરતા બાડમેર ચાતુર્માસ પધાર્યા. એ એતિહાસિક ચાતુર્માસ બાડમેરમાં અચલગચ્છીય મુખ્ય જિનાલયની ચારે બાજુમાં પાંચ જિનાલય નવાં તથા દાદાવાડી ઈત્યાદિ નિર્માણ કરાવી, સં. ૨૦૩૩ ના માગશર સુદ ૧૧ ના તેની અંજનશલાકા સહ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. બાડમેર ચાતુર્માસ બાદ પૂજ્યશ્રીને છરી પાળતા સંઘ માટે વિનંતિ આવતાં તેનો સ્વીકાર કરી ઉગ્ર વિહારે કરી કચ્છ પધાર્યા. પુનઃ કચ્છમાં પધરામણું – શત્રુંજ્ય તીર્થને છરી રઘ :
ત્યાં સં. ૨૦૩૩ ના મહા સુદ પાને પૂ. શ્રી અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં કચ્છગોધરાથી શત્રુંજય મહાતીર્થન ૪૨ દિવસને ૧૦૦૦ યાત્રિકોનો છ'રી પાળ એતિહાસિક સંઘ નીકળ્યો. જેના સંઘપતિઓ હતાઃ (૧) ગોધરાના શ્રેષ્ઠિવર્ય શ્રી ખીમજી વેલજી છેડા, (૨) દુર્ગાપુરના શ્રેષ્ઠિવર્ય શ્રી લખમશી ઘેલાભાઈ સાવલા તથા
2
થી આ યાદોnખશ્નતિગ્રંથો
.
.

Page #390

નbovost lovesponsibiogspect sectsloods subsectorsponse.web sessoms obsessonlosopossessociatestosteroscost ] (૩) મોટા આસબીઆના શ્રેષ્ઠિવર્ય શ્રી શામજી જખુભાઈ ગાલા. આ યાદગાર અતિહાસિક સંઘ આ યુગનું ધાર્મિક જાગૃતિનું જવલંત ઉદાહરણ રહેશે. સંઘ પૂર્ણ થયા બાદ પૂજ્યશ્રી ઉગ્રવિહાર કરી પુનઃ કચ્છ પધાર્યા. અહીં મકડામાં વરસીતપ પારણા પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીએ પૂ. ૯પા. શ્રી ગુણાદયસાગરજીને સૂરિપદે આરૂઢ કર્યા. પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં ભુજપુર મુકામે યાદગાર અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉજવાયો. સં. ૨૦૩૩ નો ચાતુર્માસ કોઠાર થયો ત્યાર બાદ પૂજ્યશ્રી પાલીતાણા પધાર્યા. અહીં જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરાવી અને કદંબગિરિ તીર્થને છરી પાળતે સંઘ ઈત્યાદિ પ્રવૃત્તિઓ થઈ. મુંબઈ તરફ પધરામણી અને છરીપાલક સંઘ, ઉજમણું ઇત્યાદિ અતિહાસિક ધર્મ પ્રવૃત્તિઓ :
મુંબઈ સંઘોની વિનંતિથી પાલીતાણથી અમદાવાદ, વડોદરા, સુરત વગેરે થઈને પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રી મુંબઈ પધાર્યા. અગાસી તીર્થ મુકામે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીનું અતિહાસિક સામૈયું થયું. અને પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં જ મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજીની પ્રેરણાથી અગાસી તીર્થથી જીરાવલ્લા પાર્શ્વનાથ તીર્થ (ઘાટકોપર)ને છરી પાળ સંઘ નીકળે. ઉક્ત મુનિશ્રીની પ્રેરણાથી ઘાટકોપરમાં ૧૦૮ છેડનું એતિહાસિક ભવ્ય ઉજમણું તથા વરસીતપના ૮૧ તપસ્વીઓનાં સામુહિક પારણને મહોત્સવ ઉજવાયો. સં. ૨૦૩૪ ને ચાતુર્માસ ઘાટકોપર અને સં. ૨૦૩૫ નો ચાતુર્માસ ચીંચબંદર – શ્રી ક. વી. એ. દેરાવાસી જન નવી મહાજનવાડીમાં થયો. સં. ૨૦૩૬ ને ચાતુર્માસ મુલુંડમાં થયો. આ ચાતુર્માસને દીપાવવા દરેક સંઘોએ ધન ખર્ચ અપૂર્વ લહાવો લીધો. મુલુંડ સંઘે તે પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી વિદ્યાપીઠા માટે દોઢ લાખ રૂપિયાનું ફંડ કરી યશસ્વી કાર્ય કર્યું. મુલુંડ ચાતુર્માસ દરમ્યાન ધાર્મિક સૂત્ર ઈનામી યોજનામાં ૪૦૦ જેટલા વિદ્યાથીઓ – વિદ્યાર્થિનીઓ જોડાયેલાં. તેમને મોટાં ઈનામ આપવામાં આવ્યાં. પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી મુંબઈમાં આજ સુધીમાં સાત જેટલાં ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર પણ યોજાઈ ગયાં છે. પૂજ્યશ્રોની તપારાધના :
પૂજ્ય અચલગચ્છાધિપતિશ્રી છેલ્લાં ૪૭ વર્ષોથી એકાસણું કરે છે. છેલ્લાં ૫ વર્ષોથી પ્રત્યેક માસી તપ (વર્ષા ચોમાસાના ચાર માસ એકાંતરા ઉપવાસ) પણ કરે છે. એવી જ રીતે પૂજ્યશ્રી હજી પણ આ વૃદ્ધ વયે દરરોજ સવારે શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતેની ભક્તિરૂપે ૧૦૮ ખમાસમણ આપે છે.
થી શ્રી આર્ય કયાણ મોતHસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #391

'T૧૯old those s
etsfestoboostxmedies shoose forest sessides, see
of cost of
the
: પ્રતિષ્ઠા અહોત્સવની ઝલક : [પ્ર. વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી તથા તેઓશ્રીની નિશ્રામાં થયેલ જિનાલ નિર્માણ છદ્ધાર, શતાબ્દી, અર્ધ શતાબ્દી અને પ્રતિષ્ઠાદિ મહોત્સવની આછી ઝલક
સં. ૧૯૭ : નળિયામાં સંઘે કરેલ જિનાલય શતાબ્દી મહોત્સવ. નાના આસંબી આમાં શેઠશ્રી વિશનજી ખીમજીએ પૂજ્ય ગુરુદેવોની નિશ્રામાં કરેલ મહાન
ઉજમણ મહોત્સવ. T સં. ૨૦૦૬ : કુંદરોડીમાં નૂતન જિનાલય નિર્માણ તથા પ્રતિષ્ઠા. ત્યાં, ઉપર
આર્ય રક્ષિતસૂરિજીની – કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પાદુકાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. સં. ૨૦૦૭ : રાયણ, ગોધરા અને બાડા ગામમાં જિનાલયોના જીર્ણોદ્ધાર સાથે
અર્ધ શતાબ્દી મહોત્સવ. T સં. ૨૦૦૯ : રામાણીઓમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર સહ સુવર્ણ મહોત્સવ. (ઉપરોક્ત
મહોત્સવમાં પૂ. ગચ્છાધિપતિ દાદાસાહેબ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી મ. સાહેબ પણ
મુખ્ય નિશ્રાદાતા તરીકે હતા.) T સં. ૨૦૧૦ : મોટા આસંબીમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર, પ્રતિષ્ઠા અને અર્ધ
શતાબ્દી મહોત્સવ.
સં. ૨૦૧૨ ઃ પૂજ્યશ્રીને સૂરિપદ પ્રદાન. મુંબઈમાં અનેરી શાસન પ્રભાવના. - D સં. ૨૦૧૫ : મોટા રતડીઆમાં જિનાલયે જીર્ણોદ્ધાર, અર્ધ શતાબ્દી સહ
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. સં. ૨૦૧૬ : નરેડીમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર, પુનઃ પ્રતિષ્ઠા તથા અર્ધ શતાબ્દી મહોત્સવ. ભૂજના દાદાવાડી જિનાલયમાં અંજનશલાકામાં સહાયતા તરીકે. બીદડામાં ચૌમુખજી જિનાલય ઇત્યાદિ નિર્માણ અને મૂર્તિ–પ્રતિષ્ઠા, સાંધાણમાં શતાબ્દી મહોત્સવ અને દેવકુલિકાઓમાં જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા. લાયજામાં મહાન ઊજમણા
મહોત્સવ. T સં. ૨૦૧૭ : ગઢશીશામાં અર્ધ શતાબ્દી અને ધ્વજદંડ પ્રતિષ્ઠા. ડોણમાં જિના
લય અર્ધ શતાબ્દી અને પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. મેરાઉમાં શ્રી આર્ય રક્ષિત. જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠની સ્થાપના તથા જૈનાશ્રમમાં તીર્થભવનમાં અને દેવકુલિકાઓમાં જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા.
કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #392

....... subsesses » e..Assessed on the possessess soboossessessed[૧૧]. L] સં. ૨૦૧૮ : દેઢીઆમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર સહ અર્ધ શતાબ્દી તથા પુનઃ પ્રતિષ્ઠા .
અને એ જ આચાર્યશ્રીનો દીક્ષા રજત મહોત્સવ. માંડવીમાં કાંઠાનાં જિનાલયોને
શતાબ્દી મહોત્સવ. 3 સં. ૨૦૧૯ : ઉનડોઠ અને ફરાદીમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠાઓ, જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર અને
નૂતન ઉપાશ્રયનું નિર્માણ. T સં. ૨૦૨૦ : ચીઆસરમાં નૂતન જિનાલય અને પ્રતિષ્ઠા. નાગ્રેચામાં નૂતન જિનાલય
પ્રતિષ્ઠા અને નૂતન ઉપાશ્રય નિર્માણ. સં. ૨૦૨૧ : સુથરીમાં નૂતન ઉપાશ્રયનું ઉદ્દઘાટન. કોઠારામાં જિનાલય શતાબ્દી મહોત્સવ. સં. ૨૦૨૨ : કોટડા જિનાલય જીર્ણોદ્ધારસહ અર્ધશતાબ્દી મહોત્સવ. વારાપધરમાં જિનાલય શતાબ્દી મહોત્સવ. સં. ૨૦૨૩ જાય અને વીઢમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધારસહ અર્ધ શતાબ્દી તથા પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. સં. ૨૦૨૪ : ભુજપુરથી ભદ્રેશ્વર તીર્થ થઈ પાછા ભુજપુર સુધીને છઠ્ઠી પાળા સંઘ તથા લાયજાથી સુથરી તીર્થ થઈ પાછા લાયજા સુધીને છરી પાળતો સંઘ. ભદ્રેશ્વર તીર્થમાં અચલગચ્છ ચતુર્વિધ સંઘનું પ્રથમ અધિવેશન તથા “શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) . જન સંઘની સ્થાપના.
સં. ૨૦૨૪ ની સાલમાં પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીએ સંયમ જીવનની વિશિષ્ઠ તાલીમ આપવા માટે યોગનિષ્ઠા, પરમત્યાગી વિદુષી સાધ્વીશ્રી ગુણદયશ્રીજીને આજ્ઞા આપી, ગચ્છના સત્યાવીશ સાધ્વીજીઓને ચાતુર્માસ મોટા આસંબીઆ સંઘની વિનંતિથી મોટા આસંબીઆમાં કરાવ્યો. સાધ્વી શ્રી ગુણોદયશ્રીએ ચાતુર્માસમાં સાધ્વીજીઓને ખૂબ જ સુંદર તાલીમ આપી. પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીજીની પ્રેરણાથી મોટા આસંબીઆના શ્રીયુત શામજી જખુભાઈએ પાંચ વર્ષ સુધી મેટા પગારવાળા પંડિત રાખી આપી સાધુ-સાધ્વીઓને અભ્યાસ કરાવવાનો નિર્ણય જાહેર કરી, તે રીતે પાંચ વર્ષ અભ્યાસ કરાવ્ય; તથા દીક્ષા લેનારાં ભાઈઓ અને બહેનોને સમેતશિખરજીની મોટી યાત્રા સાથે અનેક તીર્થોની યાત્રાઓ,
દીક્ષા મહોત્સવ કરાવવાનો નિર્ણય જાહેર રીતે કરતા રહ્યા છે. 0 સં. ૨૦૨૫ : ભુજપુરમાં બે મજલાના નૂતન ઉપાશ્રયનું નિર્માણ અને ઉદ્દઘાટન.
આ ઐઆર્ય ક યાણૉouસ્મૃતિગ્રંથ કહDC.'

Page #393

[૮૨]
maa aaa cada lag a G . ઇ. કાળો કોર્સ કમિ
સ. ૨૦૨૬ : નાના રતડીઆમાં નૂતન ઉપાશ્રય તથા ધર્મશાળામાં તેમ જ નૂતન જિનાલય અને પ્રતિષ્ઠા. જખૌ તથા તેરાનાં જિનાલયના શતાબ્દી તથા ધ્વજદંડાદિ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવા.
સ. ૨૦૨૭ : માંડવીમાં ચૌમુખજી પ્રતિષ્ઠા, નળિયામાં નૂતન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા તથા જિનાલયના શતાબ્દી મહાત્સવ, મૂળનાયક વગેરેની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા. ભીંસરામાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર.
સ. ૨૦૨૮ : નાના આસંબીઆમાં નૂતન જિનાલય તથા પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. દેવપુરમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. મેરાઉ જિનાલયના હીરક મહાત્સવ.
સંવત ૨૦૨૯ : દેઢીઆમાં જિનાલયના વિશાળ મંડપ તથા નૂતન તીપા, ઉપાશ્રય આદિનું નિર્માણુ.
સં. ૨૦૩૦ : દેહીઓથી ભદ્રેશ્વરના છટરી પાળતા સંઘ. નાગલપુરમાં છાત્ર વિદ્યાપીઠ અને મેરાઉમાં શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના. ચુનડીમાં નૂતન જિનાલય તથા પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ.
સ. ૨૦૩૧ : ચુનડીમાં નૂતન ઉપાશ્રય નિર્માણ તથા તેનુ ઉદ્ઘાટન, કાંડાગરામાં જૂના ઉપાશ્રય તથા જૂના જિનાલયના જીર્ણોદ્ધાર તથા પુનઃ પ્રતિષ્ઠા અને વિશાળ નૂતન જિનાલય નિર્માણ તથા પ્રતિષ્ઠા. વાંઢમાં જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર અને પુનઃ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ.
સં. ૨૦૩૨ : ભૂજમાં ધ્વજદ'ડાદિ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. રાજસ્થાનના તીર્થાની યાત્રા. ભીનમાલમાં શખેશ્વર પાર્શ્વનાથ તીથ તથા દાદાવાડી માટે પ્રેરણા.
ભવ્ય
સ. ૨૦૩૩ : બાડમેરમાં પાંચ નૂતન જિનાલયાનું નિર્માણુ, એ જિનાલયાના જીર્ણોદ્ધાર તથા દાદાવાડીનું નિર્માણ અને જિનાલયાની અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા, ભુજપુરમાં નૂતન વિશાળ જિનાલયનું નિર્માણ તથા અંજનશલાકાસહ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ. કચ્છ-ગાધરાથી જામનગર થઈ પાલીતાણાના અગિયારસેા જનસખ્યાના છ'રી પાળતા સઘ. પાલીતાણામાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની દેવકુલિકાનુ નિર્માણ તથા ગુરુષિંબની પ્રતિષ્ઠા તથા પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દી વર્ષની ઊજવણી નિમિત્તે ઠેરઠેર મહાત્સવા ઉજવાયા. ગઢશીશા તથા નરેડીમાં નૂતન ઉપાશ્રયાનું નિર્માણુ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #394

- evedese videos obsess stees.best-e-us.. :- steesesseded to
Meshsiness is obsence [૧૮૩] 3 સં. ૨૦૩૪ : ચાતુર્માસને અંતે કોઠારાના વિશાળ જિનાલયમાં પૂ. દાદાશ્રી
આર્ય રક્ષિતસૂરિજીના ગુરુબંબની પ્રતિષ્ઠા. પાલીતાણા ડુંગર ઉપર દેવકુલિકાઓમાં પ્રતિષ્ઠા. કદંબગિરિ તીર્થને છ'રી પાળતો સંઘ. અમદાવાદમાં ઉપાશ્રય નિર્માણ માટે સવા લાખ રૂપિયાનું ફંડ. વડોદરામાં ઉપાશ્રય માટે રૂપિયા પાંચ લાખની કિંમતથી વિશાળ મકાન લેવરાવ્યું. અગાશીથી ઘાટકોપરને છરી પાળ સંઘ. ઘાટકોપરમાં ૧૦૮ છોડોનું ઉજમણું. ૮૫ તપસ્વીઓનાં સમૂહ વરસીતપ પારણું. સાંતાક્રુઝ (પૂર્વ)માં શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ તીર્થના જિનાલયનું નિર્માણ અને પહેલે માળે સત્તર જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા. સં. ૨૦૩૫ : સાંતાક્રુઝ (પૂર્વ) માં અચલગચ્છીય શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ તીર્થમાં ૧૪૮ જિનબિંબની અંજનશલાકા સહિત બીજે માળે પ્રતિષ્ઠા, ઉજમણું. સમૂહ વરસીતપ પારણાં થયાં. આ પ્રસંગે અચલગચ્છીય શ્રાવક શ્રેષ્ઠિ શ્રી નાનજી કેશવજી, શ્રેષ્ઠ શ્રી કલ્યાણજી ગંગાજર ભગત, શ્રષ્ટિ શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા, શ્રષ્ટિ શ્રી ડુંગરશી ચાંપશી માલાણી વગેરેએ ખૂબ ધન ખરચી
લહા દીધો. શjજ્યમાં નવ્વાણું યાત્રાની આરાધનાનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન:
સં. ૨૦૩૫ માં પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી કચ્છ–મોટા આસંબીઆના શ્રેષ્ટિ સંઘરત્ન સંઘવી શ્રી શામજી જખુભાઈ ગાલા તથા શ્રી મોરારજી જખુભાઈ ગાલાઆ બાંધવોએ શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થની સમૂહ નવાણું યાત્રા કરાવી. આ સમૂહ યાત્રામાં ૧૦૦૦ યાત્રિકે (શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ) હતા. એ બાંધવોએ વિપુલ ધન ખર્ચ શાસન અને ગચ્છની અનેરી પ્રભાવના કરી. દરેક યાત્રિક શાંતિથી યાત્રા-આરાધના કરી શકે, તે માટે ૧૦૦ દિવસનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ નવ્વાણું યાત્રામાં ઉપયોગી થાય તે માટે શ્રી સિદ્ધાચલજી મહાતીર્થનાં ચિત્યવંદન, સ્તવને, સ્તુતિઓ અને વિધિઓ વગેરે પૂજ્ય અચલગચ્છાધિપતિશ્રીએ તાત્કાલિક રચનાઓ કરી તૈયાર કરી આપેલી અને અંતે તીર્થાધિપતિ દાદા પાસે ભણાવવા નવ્વાણું પ્રકારી પૂજા અને નવ્વાણું અભિષેક પૂજા પણ તૈયાર કરી આપેલી. એ બધું છપાઈ જવાથી ઘણું ઉપયોગી થયું. પાલીતાણામાં તથા યાત્રા આવેલાં દરેક ગચ્છના સેંકડો સાધુ-સાધ્વીજીઓની સંઘપતિઓએ ઉલાસિત હૃદયે ખૂબ જ ભક્તિ કરી હતી. આ સમૂહયાત્રામાં નિશ્રા આપવા પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીએ પોતાના શિષ્ય-પ્રશિષ્યો મુનિશ્રી કવી દ્રસાગરજી, મુનિશ્રી મહોદયસાગરજી, મુનિશ્રી પુણ્યોદયસાગરજી આદિને ખાસ મુંબઈથી મોકલ્યા હતા. .
મીગ્રી આર્ય કદયાળગોલમસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે,

Page #395

[૧૮] ન હતeo desed. Moviessisteelka.... - -- -- issle the best tests...vissessesses. Lossess પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી વિશાળ યાત્રિકથુહ રૂપ બે જૈન ધર્મશાળાઓનું પાલીતાણામાં નિર્માણ :
- સં. ૨૦૩૫, શૈત્ર સુદ ૫ ના ગિરિરાજ પર મૂળનાયક દાદાશ્રી આદીશ્વર પ્રભુ સન્મુખ સંઘપતિઓની માળ ક્રિયા કરવામાં આવી હતી. આ યાત્રાની સ્મૃતિ નિમિત્તે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણું અનુસાર પાલીતાણામાં અચલગચ્છની વિશાળ ધર્મશાળા બંધાવવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. જાહેરાત થતાં જ નૂતન ધર્મશાળા માટે દાનની અપૂર્વ ગંગા વહી હતી. તથા કચ્છી વિશા ઓશવાળ જન દેરાવાસી મહાજન (મુંબઈ) તરફથી પણ પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી ધર્મશાળા માટે પાલીતાણામાં વિશાળ પ્લેટ લેવાયો અને તે માટે દાનનાં ઘણાં વચને મેળવાયાં.
- અચલગચ્છ પ્રવર્તક પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ.સા.ની
નવમી જન્મ શતાબ્દીના મહોત્સવ : આ સં. ૨૦૩૫ માં પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની નવમી જન્મ શતાબ્દી, અષ્ટમ સ્વર્ગવાસ શતાબ્દી વર્ષની સ્મૃતિ પ્રસંગે ભારતભરના અચલગરછના મુખ્ય સ્થળામાં જિનેન્દ્ર પરમાત્માની ભક્તિ રૂપ પંચાન્ડિકા, અષ્ટાબ્લિકા મહોત્સવ ઊજવવામાં આવ્યા હતા. મુંબઈમાં શ્રી અનંતનાથ જિનાલય ( ખારેક બજાર ) , શ્રી આદિનાથ જિનાલય ( ભાત બજાર ), શ્રી કચ્છી વિશા ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજન હસ્તકની નવી મહાજનવાડીમાં ચીચબંદર, લાલવાડી, ઘાટકોપર, મુલુંડ, ગોરેગાંવ, મલાડ, સાંતાક્રુઝ–શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ તીર્થ, વાંદરા, માટુંગા, લોઅર પરેલ, શીવરી, દાદર અને ડોંબીવલી વગેરે સ્થળોમાં ભવ્ય મહોત્સવ પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં ઊજવવામાં આવ્યા હતા. પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી વડોદરા, માંડલ, જામનગર, કચ્છ, બાડમેર, ભિન્નમાલ ઇત્યાદિ સ્થળોએ પણ ઉપરોક્ત દાદાશ્રીની કૃતિ નિમિતે ભવ્ય મહોત્સવ ઊજવવામાં આવ્યા હતા. કચ્છ-ભીંસરાના શ્રેષ્ઠિ શ્રી ઝવેરચંદ જેઠાભાઈ સાવલાએ પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી શ્રી સમેતશિખરજી મહાતીર્થનો ટ્રેન દ્વારા સંઘ કાઢેલો. યાદગાર ઐતિહાસિક ચતુર્વિધ સંઘનું મહા અધિવેશન :
સં. ૨૦૩૬ માં પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી આર્યરક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની નવમી જન્મ શતાબ્દીને ટાંકણે યોગાનુયોગ અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની અધ્યક્ષતામાં મુંબઈ - કોસ મેદાનમાં ફાગણ વદ ૬, ૭, ૮ (માર્ચ તા. ૭, ૮, ૯)ના ખાસ તૈયાર કરાયેલા શ્રી આર્ય રક્ષિત નગરમાં શ્રી અખિલ
ગઈ અને આર્ય કtધ્યાહગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #396

»ase aisa haveawa
[૧૯૫]
ભારત અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) શ્વેતાંબર ચતુર્વિધ જૈન સંઘનું દ્વિતીય ભવ્ય અધિવેશન મળેલું. આ અધિવેશનમાં શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘના પ્રમુખપદે સંઘવી, સંઘરત્ન ષ્ઠિ શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા હતા. સ્વાગત પ્રમુખ તીકે સમાજરત્ન શ્રેષ્ઠિ શ્રી ઘમ'ડીરામ કેવલચંદજી ગેાવાણી હતા.
સ. ૨૦૩૬ માં શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન સ’ઘના ઉપક્રમે પૂ. ગચ્છાધિપતિની નિશ્રામાં
દ્વિતીય અધિવેશન વખતે અતિહાાંસક કાર્યો
ગચ્છના ઉત્કર્ષ માટે પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી સ`ઘવી શેઠશ્રી લખમશી ઘેલાભાઈ સાવલા, સમાજરત્ન શેઠ શ્રી ઘમંડીરામ કે. ગેાવાણી, સંઘવી શેઠ શ્રી ખીમજી વેલજી, શેઠશ્રી ઝવેરચંદ જેઠાભાઈ, શેઠ શ્રી ગિરીશભાઈ ગાલા, શેઠ શ્રી શામજીભાઈ (અમર સન્સવાળા ) ઇત્યાદિ આગેવાન શ્રાવકાએ પોતે દાન આપી અને ખીજાએ પાસેથી દાન અપાવીને અધિવેશનને ખૂબ જ પ્રશંસનીય રીતે સફળ બનાવેલ હતું. લગભગ દશ હજારથી વધારે શ્રાવક-શ્રાવિકાઓએ આ અધિવેશનમાં ભાગ લીધા હતા અને અંદાજે દાનમાં એક કરોડ રૂપિયાનાં વચના શ્રી સંઘને મળ્યાં હતાં.
પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી શ્રી સમેતશિખરજી મહાતી માં પણ અચલગચ્છની એક વિશાળ ધર્મશાળા બાંધવા વિશનજી લખમશી સાવલા આદિ આગેવાન શ્રાવકો પ્રયત્નશીલ બન્યા છે. શ્રી સમેતશિખરજી તીર્થ પર બંધાનારી અચલગચ્છની ધ શાળા માટે પણ ઘણાં જ દાન-વચને! મળ્યાં હતાં. આ રીતે અધિવેશન ખૂબ જ ચમકી ઊઠયું હતું. આ પ્રસંગે આવેલા રાજસ્થાની અચલગચ્છીય ભાઈએ દ્વારા શ્રી ‘ રાજસ્થાન અચલગચ્છ વેતાંબર જૈન સંઘ ' નામક સૉંસ્થાની પણ સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે શ્રી અ. ભા. અચલગચ્છ જૈન સંઘે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીને ‘યુગ પ્રભાવક ’નુ બિરુદ આપેલ.
:
આ રીતે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં ઉપરીક્ત રીતે શાસન અને ગચ્છની ઉન્નતિ અને પ્રભાવના થવા પામી હતી. મુંબઈમાં પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી • મલાડ, ગારેગાંવ, મુલુંડ ચેક નાકા, વાંદરા, વરલી, ચેંબુર, નાલા સેાપારા, વસઈ, અધેરી, ડેાંખીવલી, વડાલા વગેરે સ્થળે અચલગચ્છના ઉપાશ્રયાનું નિર્માણ થયેલુ છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #397

[૧૮] Deesebenedeters speech.de/s-e-ses bowedeedetect.desed. ed...
ગત બે વરસમાં પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી કચ્છમાં પણ બાંભડાઈ, મોથારા, મોટા આસંબીઆ, સાંયરા અને મોટા રતડીઆમાં પણ જિનાલય જીર્ણોદ્ધાર, શતાબ્દી અને પ્રતિષ્ઠાદિ મહોત્સવ ઊજવવામાં આવ્યા હતા.
- પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી મોટા આસંબીઆના સંઘરત્ન શ્રી શામજી જમ્મુભાઈ ગાલા ૧૦૮ જિનબિંબોની તથા નાના આસબીઆના શ્રેષ્ઠિ મોરારજી નાનજી ગાલા પણ ૧૦૮ જિનબિંબની અંજનશલાકા કરાવનાર છે. રતાડીઆ (ગણેશ વાળા )માં શ્રેષ્ઠિ શ્રી કલ્યાણજી ગંગાજર ભગત પણ શિખરબદ્ધ જિનાલયનું ખાતમુહૂર્ત શિલારોપણ કરાવેલ છે, તથા પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી જિનબિંબની અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા પણ કરાવનાર છે.
પૂજ્યશ્રીએ રચેલું સાહિત્ય (૧) પર્વકથા સંગ્રહ (૨) શ્રીપાલ ચરિત્ર (૩) સ્તુતિ ચોવીસી (૪) પર્વ સ્તુતિઓ (૫) આર્ય રક્ષિતસૂરિ ચરિત્રમ્ – ગદ્ય (૬) કલ્યાણસાગરસૂરિ ચરિત્રમ- પદ્ય (૭) ગૌતમસાગરસૂરિ ચરિત્રમ – ગદ્ય. આ ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં રચેલા છે. (૮) કલ્પસૂત્ર–ગુજરાતી ભાષાંતર (૯) પર્યુષણાષ્ટાલિંકા વ્યાખ્યાન. ભાષાંતર (૧૦) પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર-સાર્થ (૧૧) સ્તવન ચોવીસી (૧૨) રમૈત્યવંદન ચોવીસી (૧૩) કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવન સૌરભ (૧૪) પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર–ગુજરાતી (૧૫) સત્તર મટી પૂજાઓ (૧૬) જ્ઞાનપંચમીનું ગોઢાળિયું, રીયવંદન, સ્તુતિ વિધિ ઈત્યાદિ (૧૭) નવ૫૪ વિધિનાં રીત્યવંદન, સ્તવન, સ્તુતિઓ (૧૮) વીશ સ્થાનક વિધિ, ચઢાળિયું વગેરે (૧૯) વર્ધમાન તપ સ્તવન સ્તુતિ ઈત્યાદિ (૨૦) શત્રુંજય તીર્થ, નવાણું યાત્રાનાં સ્તવન, ચૈત્યવંદન, સ્તુતિઓ, પ્રકીર્ણ સ્તવન સ્તુતિઓ (૨૧) પ્રાર્થના, ધૂન, નવકાર છંદ, અષ્ટપ્રકારી પૂજા તથા નવાંગ પૂજાના દુહા, આરતી, મંગળ દીવો, લઘુપુણ્ય પ્રકાશનું સ્તવન (૨૨) બારસા ઢાળિયા (૨૩) અચલગચ્છ ધાર્મિક પાઠયક્રમ શ્રેણી પુસ્તક ૬ (૨૪) મૌન એકાદશી ચઢાળિયું, રોહિણી ચઢાળિયું, પાર્શ્વનાથ ચોઢાળિયું, મહાવીર સત્યાવીશ ભાવ ચઢાળિયું, જિન ચોવીશીનાં બે ચઢાળિય, ક્ષમાપના સ્તવન, ચાર શરણ સ્તવન ઈત્યાદિ.
Dી શ્રી આર્ય કયાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #398

eddingsbedesign sh[૧૮૭] પૂજ્ય અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણા-ઉપદેશથી તેઓશ્રીના હસ્તે દીક્ષિત મુનિવરે – શિષ્યો – પ્રશિષ્ય
મ
દીક્ષા સવત
ક્રમ
નામ
૧ મુનિશ્રી ચંદનસાગરજી
૨
ચંદ્રસાગરજી
હાલાર
૩
જામનગર
ધરણેન્દ્રસાગરજી કીતિ સાગરજી(ગ્રંથ લેખક) લાખાપર
४
૫
વિદ્યાસાગરજી
નારણપુર
દેવેન્દ્રસાગરજી (મહાતપસ્વી) બીદડા
ભક્તિસાગરજી
નવાવાસ
વિનયેન્દ્રસાગરજી અમરેન્દ્રસાગરજી ભદ્રં કરસાગરજી
७
.
રે
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
२०
૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫
૨૬
૨૭
""
""
""
22
""
29
""
??
""

""
""
""
""
""
""
""
""
""
22
""
""
""
29
99
""
""
૧૯૯૬
૧૯૯૬
૧૯૯૬
૧૯૯૯
૧૯૬૯
૧૯૯૯
૧૯૯૯
૨૦૦૩
૨૦૦૪
૨૦૦૫
૨૦૦૬
૨૦૦૭
૨૦૧૦
૨૦૧૧
૨૦૧૧
૨૦૧૧
૨૦૧૧
૨૦૧૧
ગુણેાદયસાગરજી (હાલ આચાય`) કોટડા(રોહા) ૨૦૧૪
કરુણાસાગરજી
૨૦૧૫
ગુણરત્નસાગરજી
રત્નપ્રભસાગરજી
તત્ત્વસાગરજી
પ્રેમસાગરજી (પહેલા)
પુણ્યસાગરજી
રત્નસાગરજી
ઉત્તમસાગરજી કાંતિસાગરજી પ્રવીણસાગરજી નિ ળસાગરજી
ડાણ
કલાપ્રભસાગરજી
કવીન્દ્રસાગરજી
વીરભદ્રસાગરજી
ગુણભદ્રસાગરજી પ્રેમસાગરજી (બીજા)
સાપરા
જખૌ
વાંકુ
સૌરાષ્ટ્ર
ચુનડી
ગાધરા
કાઠારા
કાંડાગરા
સૌરાષ્ટ્ર
સૌરાષ્ટ્ર
વરાડીઆ
માટી ખાખર
૨૦૧૯
૨૦૨૧
२०२६
,, (ચુનડી) ૨૦૨૬
૨૦૨૬
૨૦૨૯
૨૦૩૦
""
""
સૌરાષ્ટ્ર
કાંડાગરા
""
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

દીક્ષા ય
२७
૧૭
૬૩
૪૫
૩૬
૩૦
૨૫
૫૦
૫૦
૧૩
૪૦
૩૫
૫૦
૫૧
૫૩
પર
૨૬
૨૩
૨૬
૩૦
૨૦
૨૦
૧૬
૧૩
૪૫
Des

Page #399

tee
૨૮ મુનિશ્રી મહેાદયસાગરજી
૨૯
મહાભદ્રસાગરજી
૩૦
૩૧
પૂર્ણ ભદ્રસાગરજી સૂર્યોદયસાગરજી હરિભદ્રસાગરજી
૩૨
33
રાજરત્નસાગરજી
૩૪ પુણ્યાદયસાગરજી
او دان دان دان دارو
૩૫
૩૬
૩૭
૩૮
૩૯
૪૦
૪૧
૪૨
૪૩
૪૪
૪૫
૪૬
४७
૨૦૩૧
૨૦૩૧
૨૦૩૧
૨૦૩૧
૨૦૩૨
૨૦૩૨
૨૦૩૨
૨૦૩૨
૨૦૩૨
૨૦૩૩
૨૦૩૩
૨૦૩૪
૧૬
૨૦૩૫
૧૯
૨૦૩૫
૨૯
૨૦૩૫
૪૫
૨૦૩૬
૨૮
૨૦૩૬
૨૮
૨૦૩૭
૧૫
૨૦૩૭
૩૦
૨૦૩૭
૧૩
""
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના સમુદાયમાં મુખ્ય સાધ્વીશ્રી શીતલશ્રીજી આદિ ૧૪૨ જેટલાં સાધ્વીજીએ વિદ્યમાન વિચરે છે. તેમાંનાં ૧૧૫ જેટલાં સાધ્વીજીએ પૂજ્ય અચલગચ્છાવિપતિશ્રીના હસ્તે દીક્ષિત થયાં છે. અચલગચ્છમાં સ્વ. પૂ. આચાર્ય શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના સમુદાયના પૂ. મુનિશ્રી લબ્ધિસાગરજી મ. સા. તથા પૂ. મુનિશ્રી કૈલાસસાગરજી મ. સા. આ એ મુનિવરે તથા સાધ્વીશ્રી કેસરશ્રીજી સમેત ૧૫ સાધ્વીજીએ વિદ્યમાન છે. અચલગચ્છમાં કુલ ૧૮૦ જેટલાં સાધુ-સાધ્વીજીએ વમાન કાળમાં વિચરી રહ્યાં છે. શ્રી રવિચંદ્રજીના સમુદાયમાં એ સાધ્વીજીએ વિદ્યમાન છે.
અચલગચ્છનાં શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ કચ્છ, હાલાર (જામનગર), સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત, મુંબઈ, મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક, રાજસ્થાન વગેરે લગભગ ભારતભરના મુખ્ય પ્રદેશાના વિરતારામાં વસે છે. તેમની સખ્યા લગભગ બે લાખથી વધારે હોવાના અંદાજ છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
""
""
""
""
99
""
29
39
""
22
,,
""
99
22
22
""
""
19

મહાપ્રભસાગરજી
ચંદ્રોદયસાગરજી
ચાંગડાઈ
ભૂજ
કમલપ્રભસાગરજી ધર્મ પ્રભસાગરજી
નયપ્રભસાગરજી
પદ્મસાગરજી
મલયસાગરજી
ઉદયરત્નસાગરજી
મહારત્નસાગરજી
દિવ્યરત્નસાગરજી
,,
રાયણ
રાપર (ગઢવાળી)
22
ગુણરત્નસાગરજી (બીજા) રાયણ
સર્વાદયસાગરજી
મેરાઉ
ધર્માદયસાગરજી
ચાંગડાઈ
99
રાયણ
બીદડા
ખાડા
લાલા
ચીઆસર
કાટડી
ગાધરા
મેરાઉ
લાયજા
મેરાઉ
gsssb + 1 st as ed
૨૨
૪૪

૧૭
૧૪
૧૩
.
૨૦
૨૦
૧૮
\ \
૧૮

Page #400

;
યુગ પ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની
ચાતુર્માસની નોંધ
A
૧ સંવત ૧૯૯૩ માંડવી
૨૪ , ૨૦૧૬ કોડાય ૨ , ૧૯૯૪ જામનગર
૨૫ ,, ૨૦૧૭ મેરાઉ (ગામમાં) ૩ ,, ૧૯૯૫ ,
૨૬ / ૨૦૧૮ મેરાઉ ( , )
ર૭ ,, ૨૦૧૯ (વિદ્યાપીઠમાં) ૧૯૯૭ ગોધરા
કે ૨૦૨૦ ( , ) ૧૯૮ મેટા આસંબીઆ
૨૦૨૧ ગોધરા ૧૯૯૯ નળિયા
૨૦૨૨ લાયજા ૨૦૦૦ ,,
૨૦૨૩ નાગલપુર ૨૦૦૧ દેવપુર
૨૦૨૪ શેરડી y) ૨૦૦૨ સુથરી
૨૦૨૫ ભુજપુર ૧૧ , ૨૦૦૩ ,
૨૦૨૬ બીદડા ૨૦૦૪ ,
૨૦૨૭ મોટા આસંબીઆ ૨૦૦૫ 5,
૨૦૨૮ ગઢશીશા ૨૦૦૬ ગોધરા
૨૦૨૯ દેઢીઆ ૨૦૦૭ )
, ૨૦૩૦ નાગલપુર (વિદ્યાપીઠ) ૨૦૦૮ બીદડા
૨૦૩૧ બીદડા ૨૦૦૯ ભુજ
, ૨૦૩૨ બાડમેર (રાજસ્થાન) ૨૦૧૦ દેવપુર
૨૦૩૩ કોઠારા ૧૯ , ૨૦૧૧ લાલવાડી (મુંબઈ) ૪૨ , ૨૦૩૪ ઘાટકોપર (મુંબઈ) ૨૦ , ૨૦૧૨ મુલુંડ ( , ) ૪૩ ,, ૨૦૩૫ ચિંચબંદર ( , ). ૨૧ ,, ૨૦૧૩ લાલવાડી ( , ) ૪૪ ,, ૨૦૩૬ મુલુંડ ( , )
, ૨૦૧૪ પાલાગલી ( , ) ૪૫ કે, ૨૦૩૭ માટુંગા ( , ) ૨૩ , ૨૦૧૫ વીઢ
છેસુથરીમાં ચાર ચોમાસાં દાદા ગુરુદેવ પૂ. આ. ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે અને મેરાઉમાં ચાર ચોમાસાં શ્રી આર્ય રક્ષિત જન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (છાત્ર વિદ્યાપીઠ)ને સ્થિર કરવા કરેલાં.
મા શ્રી આર્ય કયાણaોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #401

[૧૯] psp powde best hospit-le.stexpહe possesses .-sessed...seed s પરમ શાસન પ્રભાવક, યુગદિવાકર, અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત
શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના સૂરિપદ ૨જત મહોત્સવ વર્ષની સ્મૃતિનાં શુભ કાર્યો (૧) શ્રી ધાર્મિક સૂત્ર ઈનામી યોજના અંતર્ગત શ્રી અ. ભા. અચલગચ્છ જૈન સંઘ
અને શ્રેષ્ટિ શ્રી મોરારજી નાનજી ગાલા તરફથી આશરે ૪૦૦ જેટલા યુવાનો
બાળકો-કન્યાઓ અને બહેનનું વિશિષ્ટ ઈનામેના વિતરણ દ્વારા બહુમાન. (૨) પૂજ્યશ્રીના નામથી વડોદરા, વરલી, શીવરી, ઘાટકોપર, રતનાલ ઈત્યાદિ સ્થળે
જ્ઞાનમંદિર – ઉપાશ્રયનું ઉદ્દઘાટન. (૩) શ્રી મુલુંડ અચલગચ્છ જૈન સમાજ દ્વારા પૂજ્યશ્રી દ્વારા સ્થાપિત વિદ્યાપીઠ માટે
સવા લાખ રૂપિયાનું દાન. લાલવાડી સંઘ દ્વારા ૩૧ હજાર રૂપિયાનું દાન. (૪) પૂજ્યશ્રીની જન્મભૂમિના ગામ દેઢીયા (કચ્છ)ને સંઘ દ્વારા ઉપરોક્ત વિદ્યાપીઠને
૨૫ હજાર રૂપિયાનું દાન. (૫) નવજીવન સોસાયટી-ગ્રાંટ રોડ, જુહુ, મુલુંડ, ઘાટકોપર, લાલવાડી, ચિંચબંદર,
થાણા ઈત્યાદિ મુંબઈના સ્થળામાં તથા કચ્છમાં પરજાઉ, લાયજા, ગઢશીશા,
નાગલપુર, મેટા આસંબીઆ, શેરડી, ફરાદી, દેઢીઆ ઈત્યાદિ સ્થળામાં ભવ્ય મહોત્સવ. (૬) શ્રેષ્ઠિ શ્રી શામજીભાઈ જખુભાઈ ગાલા દ્વારા ૧૦૮ નૂતન જિનબિંબની
અંજનશલાકા. (૭) શેઠશ્રી કેશવજી નાયક ધર્મશાળા (પાલીતાણા)માં ભવ્ય મહોત્સવ. (૮) શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન સંઘના ઉપક્રમે સંઘના આદેશ અનુસાર
ભારતભરના અચલગચ્છના સંઘમાં મહોસ, અઠ્ઠમ તપ ઇત્યાદિ આરાધના અને મુંબઈમાં ૨૫ દિવસને ભવ્ય મહોત્સવ. ૫૦ જેટલાં સમૂહ વરસીતપ પારણાં. ૩૬ છોડોનું ઉદ્યાપન. સ્મારિકા પ્રકાશન. સાધર્મિક પેઢી યોજના.
૨૫ જેટલા ગ્રંથનું પ્રકાશન, ઉદઘાટન સમારોહ ઈત્યાદિ. (૧૦) શ્રી આર્ય–જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ હસ્તક શ્રી આર્ય ગુણ સાધર્મિક ફંડ દ્વારા
સાધર્મિકોને સહાય. શ્રી નવકાર ગુણ કીર્તિ પ્રચાર કેન્દ્ર દ્વારા નવકારના આરાધકનું બહુમાન તથા ઘાટકોપર ખાતે “શ્રી ગૌતમ–નીતિ – ગુણસાગરસૂરિ જન મેઘ સંસ્કૃતિ ભવન અને લાયબ્રેરી”નું ઉદઘાટન તથા ૨૫ સાહિત્ય ભક્તોનું દાન. ડીગ્રસથી અંતરીક્ષજી તીર્થ (મહારાષ્ટ્ર) ના ૮ દિવસના છરી સંઘનું લાલવાડીથી થાણ સંઘનું અને ભદ્રેશ્વરજી તીર્થગ્રી અનાશ્રમ તીર્થ પદયાત્રા સંઘનું આયોજન.
(૧૧).
કહ્યું છે અને શ્રી આર્ય કથાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #402

Page #403

Page #404

@Jશ્રી આર્ય-કલ્યાણ
ગૌતમ
સ્મૃતિ ગ્રંથ
ભાગ - ૨
રે
સં. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી
જૈનધર્મ, અચલગચ્છ, જૈન ઈતિહાસ, ભૂગોળ, સાહિત્યને
લગતા વિવિધ વિદ્વાનોના લેખેનું સંકલન
[ પૃ. ૧ થી ૫૧૯ ]

Page #405

Page #406

MI
00000000
તારક શ્રી સમ્યકત્વના સડસઠ પ્રકાર
અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીધરજી મ. સા.
[ પરમ તારક ગુરુદેવ પૂ॰ આચાર્યં ભગવતશ્રીએ પોતાની અનેકવિધ શાસનપ્રવૃત્તિએ હોવા છતાં આ લેખ તૈયાર કરી આપેલો છે. સમ્યકત્વ એ ધર્માંરૂપી મહેલના પાયેા છે. સમ્યકત્વ વિના સ્વીકારાયેલાં અહિંસાદિ ત્રતા પણ એટલાં તારક બની શકતાં નથી અર્થાત્ નિરક છે. કારણ કે સમ્યકત્વ વિના પરમ તારક શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્મા અને એમનાં વચને પર શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થતી નથી. પોતાના જીવનને ઉર્ધ્વગામી બનાવવા આ લેખ સૌ માટે મનનીય અને છે.
- સપાદક ]
જીવને ઉપશમ સમ્યક્ત્વ, ક્ષયેાપશમ સમ્યક્ત્વ અને ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ અનુક્રમે દશ નમેાહનીય કર્માંના ઉપશમથી, ક્ષય અને ઉપશમથી તથા ક્ષયથી પ્રાપ્ત થાય છે.
દનમેાહનીય કુર્માંના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થતુ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ તદ્ન ચાખ્ખું સમ્યક્ત્વ છે. નિશ્ચયથી તેને ખરેખરું સાચુ' સમ્યક્ત્વ કહેલું છે. એ મેક્ષ અપાવનારું છે. આ સમ્યક્ત્વને સ'પૂર્ણપણે આવરનાર કર્મને મિથ્યાત્વ માહનીય કહેલું છે. સમ્યક્ત્વને અડધું આવરણ કરનાર કને મિશ્રમેહનીય ક` કહેલું છે તથા સમ્યક્ત્વને તદ્દન અલ્પ આવરનાર કને સમ્યકૃત્વમાહનીય કર્મ કહેલું' છે. કાઁની આ ત્રણ પ્રકૃતિએ તથા અનંતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા અને લેાભની ચાર પ્રકૃતિએ એમ આ સાત પ્રકૃતિએ દનમોહનીય કર્મોની કહેલી છે. એ દનમેાહનીય કર્મીની સાતે પ્રકૃતિને ક્ષય થાય ત્યારે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થાય છે.
આ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે જીવ ચૌદ ગુણસ્થાનકોમાંથી ચેાથા સમ્યક્ત્વ ગુણસ્થાનકને પ્રાપ્ત કરે છે. એ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વના પ્રતાપે જીવ ચૌદમા ગુણસ્થાનક સુધી પહોંચી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે, એટલે સદાને માટે જીવ સ`પૂર્ણપણે કમુક્ત, સંપૂર્ણ દુઃખમુક્ત અવસ્થા પ્રાપ્ત કરીને શાશ્વત કાળ પર્યંત સુખી થઈ જાય છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #407

[ 2 ]bhashshah chased
એ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ જીવને પ્રાપ્ત થયેલ હાય તો તેને સમજવા માટે અને પ્રાપ્ત ન થયેલ હેાય તેા તેને પ્રાપ્ત કરવા માટે અત્યંત ઉપયેાગી એવા આચાર-વિચારાને પણ વ્યવહારથી સમ્યક્ત્વ કહેલ છે. સમ્યક્ત્વ વિના જિનેશ્વર દેવાએ કહેલાં દાન, શીલ, તપ વગેરે ધ આરાધનાએ પણ મોક્ષસુખ આપી શકતી નથી. તેથી મેાક્ષસુખ મેળવવા માટે સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ અત્યંત આવશ્યક જ છે. એ સમ્યક્ત્વ આપણામાં છે કે નહીં તે સમજવા માટે અને ન હોય તા એ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે સમ્યક્ત્વના સડસઠ પ્રકારે સમજવા અતિશય ઉપયેગી હેાવાથી, તેમનુ સક્ષિપ્ત વર્ણન આ પ્રમાણે કર્યુ છે : (૧) ચાર સદ્ગુણા, (૨) ત્રણ લિંગ, (૩) દશ પ્રકારને વિનય, (૪) ત્રણ શુદ્ધિ, (૫) પાંચ દૂષણા, (૬) આઠ પ્રભાવક, (૭) પાંચ ભૂષણેા, (૮) પાંચ લક્ષણા, (૯) છ યતનાએ, (૧૦) છ આગારા, (૧૧) છ ભાવનાએ, (૧૨) છ સ્થાન. આ પ્રમાણે ખાર વિભાગોથી સમ્યકૃત્વના સડસઠ પ્રકારો કહેલા છે.
asasasasasksasasasasasasasasasasashbas
૧. ચાર સહેણા
પહેલા અધિકારમાં કહેલી ચાર સદ્ગુણા એટલે ચાર પ્રકારની શ્રદ્ધા.
પહેલી સહા : જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, અંધ અને મેાક્ષ. આ નવ તત્ત્વ! સજ્ઞ અને વીતરાગ થયેલા અનતજ્ઞાની એવા તીર્થંકર પરમાત્માએાએ કહેલાં છે, તેથી તે સત્ય છે. એવી શ્રદ્ધા ધરતેા (જીવ) એ નવ તત્ત્વનું જ્ઞાન મેળવે અને એ નવ તત્ત્વના અર્ધાંને વિચારે. એટલે સર્વજ્ઞાએ કહ્યુ` છે કે આત્મા છે, આત્મા નિત્ય છે, આત્મા કર્માંના કર્તા છે, આત્મા કફળના ભક્તા છે, આત્માને મેક્ષ છે અને આત્માને મેાક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના ઉપાયે। . આ જગતમાં છે જ. આ રીતે જીવ સ’બધી જાણે અને વિચારે. વળી, અજીવ તત્ત્વ પણ આ જગતમાં ભરેલ છે. જગતમાં અજીવ તત્ત્વ છે, તેથી જ જીવ આ સ`સારીપણાના જીવનને જીવી રહેલા છે. અજીવ સ્વરૂપ પુદ્ગલાસ્તિકાય આ જગતમાં છે, તેથી આ દૃશ્ય જગત દેખાય છે અને આ જીવ ક બંધનાથી અધાઈ ચેાશી લાખ જીવયેાનિએમાં જન્મ-મરણાદિને પામતા તથા ભોગવતા રખડયા કરે છે. પુણ્ય તત્ત્વ પણ જગતમાં છે. એ પુણ્ય તત્ત્વના પ્રતાપે સાંસારિક સુખસગવડો પ્રાપ્ત થાય છે અને મેાક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટેની યોગ્ય સામગ્રી પણ પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ જ મેાક્ષ પણ મેળવી શકાય છે. પાપ તત્ત્વ પણ જગતમાં છે. એ પાપ તત્ત્વના પ્રતાપે જીવને અનંતકાળ સુધી અસહ્ય દુઃખો નરક તિય ચાદિ ચારે ગતિમાં ભાગવવાં પડે છે. આ પાપ તત્ત્વ માને પ્રાપ્ત કરવામાં સહાયક નથી. આશ્રવ તત્ત્વ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય,
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

Page #408

ડusself.ssl-sessssssss.off-sale
- s
essl-ses slowls so is of s fe f des de sle of
dose of sed.
ઇદ્રિયો અને મનવચનકાયાને વેગથી આત્મામાં શુભાશુભ આશ્રવને પ્રવેશ થાય છે અને કર્મબંધ થાય છે. અશુભ કર્મબંધ ઉદયમાં આવી આત્માને અનંત કાળ નરકાદિ ચારે ગતિમાં ભમાવે છે. કાંઈક શુભાવ થાય, શુભ કર્મબંધ થાય, તે ઉદયમાં આવે તે સુખપ્રાપ્તિ અને અંતે મોક્ષ સુખની પ્રાપ્તિનાં સાધન મેળવવામાં ઉપયોગી થાય છે. આશ્રવને રોકી નવા કર્મબંધ કરવા ન દેનારું સંવર તત્વ છે અને જૂના કર્મબંધનેને નાશ કરનારું નિર્જરા તત્ત્વ છે. આ સંવર તત્વ અને નિર્જરા તત્ત્વને સંપૂર્ણપણે જીવનમાં વણી લેવાથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે, સર્વ દુઃખથી આત્મ સદાને માટે છૂટી જાય છે અને શાશ્વત સુખમાં મહાલે છે. આ રીતે આ નવ તત્વના અર્થ પરમાર્થ જાણે, વિચારો, માને એ પહેલી સહણા કહેવાય.
બીજી સહયું ઃ નવ તત્વના જાણ, વિશુદ્ધ સંયમ માર્ગવાળા સાધુપણાને પાળનાર, મુનિગુણ ગ્રહણ કરવામાં ઝવેરી જેવા, સમતા રસમાં ઝીલનારા અને જિનેશ્વર દેવેએ બતાવેલા વિશુદ્ધ ધર્મને બોધ આપનારા એવા ગુરુઓને તારક સમજીને તેમની સેવા કરવી તે બીજી સહણા-શ્રદ્ધા જાણવી.
ત્રીજી સહયું ઃ જિનેશ્વર દેવાએ કહેલ નવ તત્ત્વોની શ્રદ્ધાથી ભ્રષ્ટ થયેલા, સમ્યક્ત્વનું વમન કરનારા, સત્યને છુપાવનારા, સાધુના આચારથી રહિત, સ્વચ્છેદાચારી, સાધુવેશને લજવનારા એવા નિનવ, યથાદ, પાસસ્થા, કુશીલિયા અને વેશ વિડંબકાદિને દૂરથી જ તજવા, એમને સંગ ન કરે, તે ત્રીજી સહણ જાણવી.
ચેથી સહણું : અન્ય ધર્મને પ્રચાર કરનારા, જૈન ધર્મથી ચલિત કરી દે તેવા અન્ય ધમીઓને સંગ ન કરે. એવા હીન આત્માઓને સંગ જેઓ તજતા નથી, તેઓ સમુદ્રને સંગ કરનારી ગંગા નદીની જેમ પોતાના ગુણો બેઈ બેસે છે. તેથી અન્ય દર્શનીઓને સંગ તજ, એ જેથી સડણ જાણવી.
અહીં એક વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાની છે કે, સમ્યકત્વના બાર અધિકારોમાં (વિભાગોમાં) સડસઠ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે. તેમાંના કેઈ પણ એક અધિકારમાં કહેલા પ્રકારેને બરાબર જીવનમાં ઉતારનારને સમ્યત્વ હોય છે, ન હોય તો તે પ્રાપ્ત થાય છે અને હોય તે તે ટકી રહે છે. શાસ્ત્રમાં નવ તને જે જાણે અથવા જે શ્રદ્ધાપૂર્વક માને તેને સમ્યક્ત્વ હોય છે એમ કહેલું છે.
(૧) જિનપ્રણત નવ તત્વ શ્રદ્ધાપૂર્વક સ્વીકારે, જાણે, વિચારે, (૨) જિનપ્રણીત વિશુદ્ધ ચારિત્ર પાળનારા અને તેને ઉપદેશ આપનારા સગુણી, ગીતાર્થ મુનિવરોની સેવા કરે,
મિ શ્રી આર્ય કથાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ
છે.

Page #409

[x]desteste testostestesteste deste lastestestestestetestetestetestsiestetestetsketestetstestetstestetstesteste siste festestesietenkstedsdagstestet
deskto
(૩) સમ્યકત્વથી ભ્રષ્ટ મુનિઓનો ત્યાગ કરે અને (૪) અન્ય ધર્મપ્રચારકોને સંગ દૂર તજે. એ ચાર સદ્દતણું ધારનારને સમ્યક્ત્વમાં શંકા શી હોઈ શકે ? આ ચાર પ્રકાર જેમાં હોય, તેમાં બાકીના ૬૩ પ્રકારો પણ ગૌણપણે સમાતા જણાય. દરેક અધિકારમાં એ પ્રમાણે સમજવું. બાર અધિકારમાં સડસઠ પ્રકાર જુદી જુદી રૂચિ, શક્તિ અને યોગ્યતાવાળા જીને ઉદ્દેશીને જણાવ્યા છે, એમ સમજવું.
૨. ત્રણ લિંગ પહેલું લિંગ ઃ જિનેશ્વર દેવાએ કહેલાં શાસ્ત્રોને શ્રવણ કરવાની અતિશય, અનિવાર્ય અભિલાષા હોય.
જેમ કોઈ સંગીતજ્ઞ અત્યંત ધનવાન, સુખી, યુવાન, સૌંદર્ય લાવણ્યવતી પોતાની નવયૌવના પત્ની સાથે હોય અને તેને દેવતાઓનું સંગીત સાંભળવા મળી જાય, તે તે સાંભળવામાં તેને એટલે આનંદ આવે, તેના કરતાં અનેકગણે આનંદ જૈન શાસ્ત્ર સાંભળવામાં જીવને આવે, એ મૃત અભિલાષ નામે પહેલું લિંગ જાણવું.
બીજુ લિંગ ઃ જિનેશ્વર દેએ કહેલા ધર્મની પ્રાપ્તિનો, ધર્મ આચરવાનો અતિશય આનંદ હોય તે દઢ ધર્મરાગરૂપે બીજું લિંગ છે. જેમ કોઈ દુઃખી બ્રાહ્મણ કઈ ભયંકર અટવીને મહા કષ્ટોથી ઓળંગીને આવતા હોય ત્યારે તેને કઈ લાગણીથી ભેજના માટે ઘેબર આપે, તે તેને કેટલો આનંદ થાય? તેથી અતિશય વધારે આનંદ જૈન ધર્મની પ્રાપ્તિથી થાય, તે જૈન ધર્મ પર દઢ રાગરૂપ બીજું લિંગ જાણવું.
ત્રીજ' લિંગ : વિદ્યાસાધકની પેઠે આળસરહિતપણે જૈનદેવગુરુની અપ્રમત્તતાપૂર્વક સતત સેવા, વૈયાવચ્ચ કરે. એ રીતે જૈન ધર્મની આરાધના કરે. તીર્થકર બની જગતને જૈન ધર્મ પમાડનારા દેવ તથા જૈન ધર્મને જીવનમાં વણી લઈ જૈનશાસ્ત્રને અભ્યાસ કરી જગતને જિનેશ્વરેને ધર્મરૂપ સંદેશ પહોંચાડી ઉપકાર કરતા ગુરુઓની અત્યંત રાગપૂર્વક અપ્રમત્તપણે સતત સેવા, વૈયાવચ્ચ કરે, તે દેવગુરુ સેવા વૈયાવચરૂપ ત્રીજું લિંગ જાણવું.
આ ત્રણ લિગે જે જીવમાં હોય, તેમાં સમ્યક્ત્વ હોય છે, અથવા તેને તે પ્રાપ્ત થાય છે અને તે સમ્યક્ત્વ રક્ષાય છે.
૩. દશ પ્રકારનો વિનય (૧) અરિહંત પરમાત્માને વિય, (૨) સિદ્ધ પરમાત્માઓનો વિનય, (૩) આચાર્ય ભગવંતોને વિનય, (૪) ઉપાધ્યાય ભગવંતોને વિનય, (૫) સાધુ ભગવંતને વિનય, (૬)
3D શ્રી આર્ય કરયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #410

ssad ste............so sisteststes •••••.testivists.essess.od...aspossistakesle kioskolso slow lose & s lesje s[૧]
જિન પ્રતિમાઓ, જિન મંદિરોને વિનય, (૭) જેન સિદ્ધાંત, જૈન શાસ્ત્રોને વિનય, (૮) દશ પ્રકારના જૈન સાધુધર્મને વિનય, (૯) જૈન શાસનના અંગભૂત ચતુવિધ શ્રી જૈન સંઘન, પ્રવચન-તીર્થને વિનય, (૧૦) સમ્યત્વને વિનય એટલે સમ્યકત્વધારી ભવ્યાત્માઓને અને સભ્યત્વ ગુણ તથા તેને પમાડનારાં, ખીલવનારાં સાધનને વિનય.
આ દશ પ્રકારને વિનય આ રીતના પાંચ પ્રકારે કરે : (૧) ભકિતથી એટલે બહારની સેવા કરવાથી, (૨) બહુમાનથી એટલે હાર્દિક પ્રેમથી, (૩) ગુણસ્તુતિથી એટલે એમના ગુણગાન કરવાથી, (૪) અવગુણ ઢાંકવાથી, (એટલે જે સમયે એમને અમુક અવગુણ ન ઢાંકીએ તો શાસનને ભારે નુકસાન થાય કે જૈન ધર્મની હેલના થાય તેવા વખતે તેવા અવગુણને ઢાંકવો એમ સમજવું) (૫) આશાતના ન કરવી, અપમાન ન કરવું.
ઉપર જણાવેલા અરિહંતાદિ દશનો ભકિત-બહુમાન વગેરે પાંચ પ્રકારે વિનય કરે. એ દશનો જે વિનય કરે છે, તેને સમ્યકત્વ હોય છે અથવા તેને તે પ્રાપ્ત થાય છે અને તેનું સમ્યક્ત્વ નિર્મળ બને છે. ધર્મનું મૂળ વિનય છે. તેથી આ દશને વિનય કરવામાં સતત ઉદ્યમશીલ રહેવું જોઈએ.
૪. ત્રણ પ્રકારની શુદ્ધિ (૧) મન શુદ્ધિ, (૨) વચન શુદ્ધિ, (૩) કાયા શુદ્ધિ.
૧. મન શુદ્ધિ : આ જગતમાં કઈ સાચા તારક હોય છે તે જિનેશ્વર દે છે. અને જૈન મત છે. એટલે જિનેશ્વર દે તથા જૈન શાસન, જૈન શાસ્ત્ર, અરિહંત પરમાત્માનો ઉપદેશ તથા એ ઉપદેશને ઝીલનારા, પાળનારા, ઉપદેશનારા જૈન ગુરુઓ તથા જૈન ધર્મ જ તારક છે. બીજા ડુબાડી દેનારા છે એવો જે મનને મક્કમ નિર્ણય હોય તેને મન શુદ્ધિ કહેવાય.
- ૨. વચન શુદ્ધિ : જે કાર્ય જિનેશ્વર દેવેની ભક્તિથી ન થાય તે બીજાથી ન જ થાય. એ રીતે વચનથી બોલાતું હોય, તેને વચન શુદ્ધિ કહેવાય.
૩. કાયા શુદ્ધિ : જિનેશ્વર દેવ સિવાયના દેવને નમાવવા માટે કઈ છેદ હોય, ભેદતે હોય, કષ્ટ આપતો હોય અને અસહ્ય વેદનાઓ કરી દેતા હોય તે પણ જે તારક તરીકે જિનેશ્વર દેવ, જૈન તીર્થો કે જેન ગુરુઓ સિવાય બીજાને નમતું નથી તેની તે કાયા શુદ્ધિ કહેવાય.
પ. સભ્યત્વનાં પાંચ દૂષણો (૧) શંકા, (૨) કાંક્ષા, (૩) વિચિકિત્સા, (૪) મિશ્યામતિઓપરંપાખંડીઓની પ્રશંસા, (૫) મિથ્યામતિઓ-પપાખંડીઓનો પરિચય અર્થાત સંગ. આ પાંચ દૂષણે
ની શ્રઆર્ય કરયાણાગતિ સ્મૃતિગ્રંથ 25

Page #411

Is
tostadastosta de destesto sodastada stastestestosteste state astestestestodestoste desto se destado de lostosa sestestostestosteslestestede testeste deste
asoslastestosteste
સમયકૃત્વને મલિન કરનારાં છે, તેથી એ પાચ દૂષણ સેવવાં નહિ. જીવનમાં આણવાં નહિ.
(૧) શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માઓ રાગદ્વેષ રહિત હોય છે, તેથી તેમને રાજા કે રંક. સમાન જણાય છે. તેઓ ક્યારેય પણ ખોટું બોલતા નથી તથા તેઓશ્રી સર્વજ્ઞ હોય છે. એટલે તેઓ સમગ્ર જગતના પદાર્થોને સંપૂર્ણપણે જાણતા હોવાથી એમણે જણાવેલા તત્ત્વજ્ઞાન અને અન્ય બાબતમાં આપણે શંકા કરવી ન જોઈએ.
(૨) શ્રી જિનેશ્વર દેવી માતાના ઉદરમાં આવે ત્યારથી મતિજ્ઞાન થતજ્ઞાન, અને અવધિ જ્ઞાનયુક્ત હોય છે. દીક્ષા લે છે ત્યારે તેમને ચોથું મન:પર્યાય જ્ઞાન થાય છે. છતાં તેઓ પિતાને અપૂર્ણ માની જીવને ઉપદેશ આપતા નથી, સર્વજ્ઞ થયા પછી જ ધર્મ કહે છે.
એ કારણે એમને કહેલ ધર્મ પૂર્ણ છે, તારક છે, મેક્ષ આપવાની તાકાત ધરાવે છે. તે સિવાયના ધર્મો અપૂર્ણ અને રાગદ્વેષયુક્ત વ્યક્તિઓએ કહેલ હોવાથી તારક બની શકતા નથી, તેથી જૈન ધર્મ સિવાયના ધર્મની અભિલાષા ન કરવી જોઈએ. તેમ સર્વ ધર્મ સરખા માનવા નહિ. એ રીતે કાંક્ષા દોષને સેવ નહિ.
(૩) શ્રી જિનેશ્વર દેવોએ સર્વજ્ઞ થઈને ધર્મ અને અધર્મનાં ફળ કહ્યાં છે, તેથી ધર્મના ફળમાં સંશય રાખવે નહિ અને મલમલિન શરીરવાળા સાધુઓ કે સાધ્વીઓને જઈ, તેમની દુર્ગછા કરવી નહીં. એ રીતે વિચિકિત્સા દેવ સેવ નહિ. આ રીતે ત્રીજું દૂષણ નિવારવું.
(૪) મિથ્યામતિઓ-પરપાખંડીઓના ગુણની પ્રશંસા કરવાથી બાળ જ મિથ્યામતિઓના મતમાં ખેંચાઈ જાય છે, જૈન ધર્મથી દૂર થઈ જાય છે. એનું ભયંકર પાપ પ્રશંસા કરનારને લાગે છે અને મિથ્યામતિઓના સંસારમાં રખડાવનાર મતની પુષ્ટિ થાય તે બીજા પણ ઘણું જીવો એ મતમાં ફસાતા જાય. તેથી અન્ય જીના ભલા માટે પણ મિથ્યામતિઓના ગુણની પ્રશંસા ન કરવી જોઈએ. આમ કરીને આ ચોથા દૂષણથી જીવે દૂર રહેવું જોઈએ.
(૫) મિથ્યામતિઓને-પરપાખંડીઓને પરિચય ન કરે. જે તેમને પરિચય કરતા થવાય તો બાળ જીવે પણ તેમના પરિચયમાં આવવા માંડે અને એમની વચન જાળમાં બંધાઈ જઈ જૈન ધર્મ જેવા તારક ધર્મને ખોઈ બેસે છે. એની પરંપરા ચાલે તેથી મહાન અનર્થ થાય છે. એટલે મિથ્યામતિઓના પરિચયને તજીને પાંચમાં દૂષણથી દૂર રહેવું. અધ્યાત્મવાદથી
કફઝ આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
o
.

Page #412

sadossosdeedessessessedsefessedeeeeeeeeeSeSess associated discussessomsofesseds)
દૂર કરાવવા ઈચ્છનારાઓ અને ભૌતિકવાદ તરફ લઈ જનારાઓને પરિચય પણ તજ જરૂરી છે. એ તજીને ભવ્ય છાએ પાંચમા દુષણથી બચવું.
આ રીતે આ પાંચ દૂષણે તજનારાઓમાં સમ્યકત્વ હોય છે અથવા આવે છે અને હોય તો તે નિર્મળ બને છે.
૬. આઠ પ્રભાવ (૧) પાંચ મહાવ્રતધારી, મહાન ચારિત્ર્યવાન, ગુણવાન રહી વર્તમાન શ્રુતજ્ઞાન-જૈન શાસ્ત્રોના પરમ જ્ઞાતા હોય અને બીજાઓને પણ એ શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન, બીજા ચિત્તમાં ચમત્કાર પામે એ રીતનું આપી શકે, શાસ્ત્રોના જ્ઞાનથી જૈન શાસનને પ્રભાવ વધારી શકે તે પ્રાવચનિક નામે પ્રથમ પ્રભાવક જાણવા.
(૨) જૈન શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન મેળવીને મહાન ઉપદેશકની શક્તિ જેમણે પ્રાપ્ત કરી હોય તે બીજા ધર્મકથી પ્રભાવક કહેવાય. જેમ મહારાજા શ્રેણિકના પુત્ર નંદિષેણ મુનિ ઉપદેશક શક્તિથી વેશ્યાને ત્યાં આવનારા સીલંપટ માણસેમાંથી પણ દરાજ દશ દશ માણસને પ્રતિબધી પરમાત્મા મહાવીર દેવ પાસે મેકલી દીક્ષા લેવરાવતા હતા. બાર વર્ષ સુધી દરરોજના દશ દશને પ્રતિબંધી અંતે એક દિવસ નવ મનુષ્ય પ્રતિબોધાયા અને દશમે પ્રતિબધા નહિ, એટલે પિતે દશમા બની પ્રભુ મહાવીર પાસે જઈને દીક્ષા લીધી. એ નંદિષણ મુનિની પેઠે બીજા ધર્મકથી પ્રભાવક જાણવા.
(૩) જૈન શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરી, તર્કશાસ્ત્રનો પણ ગહન અભ્યાસ કરી, ગમે તેવા તે વખતના વાદ કરનારને જાહેરમાં પરાજ્ય પમાડીને જિન શાસનનો પ્રભાવ વધારે, તે વાદી નામે ત્રીજા પ્રભાવક કહેવાય. જેમ મલ્લવાદીસૂરિએ રાજ દરબારમાં અન્ય જમ્બર વાદીને પરાજય આપીને જૈન શાસનને પ્રભાવ વધાર્યો, તેમ જે વાદ કરીને, પરવાદીને પરાજય આપીને જૈન શાસનનો પ્રભાવ વધારે તે ત્રીજા વાદી પ્રભાવક જાણવા.
(૪) જૈન શાસ્ત્રના અભ્યાસ કરી જેઓ જ્યોતિષ વગેરે શાસ્ત્રો અને અષ્ટાંગ નિમિત્ત શાસને અભ્યાસ કરી અન્ય ધર્મીઓથી જૈન શાસનને પ્રભાવ ચડિતે સિદ્ધ કરે એવા ભદ્રબાહુ સ્વામીની જેમ જે નિમિત્ત કહે તે ચેથા નૈમિત્તિક પ્રભાવક જાણવા.
(૫) જૈન શાસનમાં રહી વિશિષ્ટ કોટિનું તપ કરે અને તે પબળથી જૈન શાસનને પ્રભાવ વધારે, તે પાંચમા તપસ્વી પ્રભાવક જાણવા.
() જૈન શાસનનાં શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરી, શ્રેષ્ઠ ચારિત્ર પાળતા, વિદ્યાઓને અને અન્ય મંત્રનો વિશેષ કોટિને અભ્યાસ કરી, તે વિદ્યામથી વાસ્વામી અને આર્યરક્ષિત
એમ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ3gઈE

Page #413

T૮]
રોકose Members
- dhakhadહકે
સૂરિ જેવા આચાર્ય ભગવંતની જેમ જેન શાસનને પ્રભાવ વધારે તે છડું વિદ્યામંત્રબલી પ્રભાવક જાણવા.
(૭) જૈન શાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરી, અંજનાદિ યોગોને સિદ્ધ કરી, તેનાથી જૈન શાસનની પ્રભાવના કરે, તે શ્રી કાલિકાચાર્યની જેમ અંજનાદિ ગસિદ્ધ પ્રભાવક જાણવા.
(૮) જૈન શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરી, સુવિશિષ્ટ કોટિની કવિત્વ શક્તિ કેળવી, વિવિધ પ્રકારનાં કાવ્ય રચી જૈન શાસનને પ્રભાવ વધારે, તે સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિની જેમ જૈન શાસનને પ્રભાવ વધારનાર એવા મહાકવિ પ્રભાવક જાણવા.
જ્યારે આવા પ્રભાવક ન થતા હોય ત્યારે મોટા યાત્રાસંઘે કઢાવવા, અને જિન મંદિરે, જિન પ્રતિમાઓ બનાવરાવી અંજનશલાકાઓ કરાવવી, પ્રતિષ્ઠા કરાવવી, ઉજમણુઓ કરાવવાં, જિતેંદ્રભક્તિ ઉત્સવે કરાવવા. આમ જિનશાસનને પ્રભાવ વધારનારાં કાર્યો સતત કરાવતાં રહી જેઓ જૈન શાસનનો પ્રભાવ વધારતા રહે છે, તેઓ પણ પ્રભાવક કહેવાય છે. આવા શાસન પ્રભાવક આચાર્યાદિ મુનિ ભગવંતે ખરેખર અનેક ધન્યવાદને પાત્ર છે.
૭. સમયત્વનાં પાંચ ભૂષણ પહેલું ભૂષણ-ધર્મક્રિયાઓમાં કુશળપણું. ત્રણ વખત જિનપૂજા કરવી, દેવ દર્શન, દેવ વંદન કરવાં, સતરભેદી આદિ અનેક પ્રકારની પૂજાઓ ભણાવવી, સામાયિક કરવા, બે ટંક પ્રતિકમણ કરવાં, પર્વ દિવસમાં પૌષધ કરવા, વિવિધ પ્રકારની આરાધના કરવી અને કરાવવી. આ અને આવી બીજી પણ જૈન ધર્મની ક્રિયાઓ કરવી, કરાવવી અને એ કરાવવામાં અત્યંત નિપુણતા, કુશળતા પ્રાપ્ત કરવી, તે સમ્યક્ત્વનું પહેલું ભૂષણ છે.
બીજુ ભૂષણ - તીર્થ સેવા. જે તારે તે તીર્થ કહેવાય. તેવા તીર્થની યાત્રા કરવી, કરાવવી; તીર્થસ્વરૂપ એવાં સાધુ અને સાધ્વી, પ્રવચન અને ચતુવિધ જૈન સંઘ તેની સેવા કરવી, કરાવવી; અને જૈન આગમ વગેરે પર પ્રેમ રાખી તેની સેવા કરવી એ તીર્થ સેવારૂપ બીજુ ભૂષણ છે.
(૩) ત્રીજુ ભૂષણ-જૈન દેવગુરુની ભક્તિ. આ જગતમાં અરિહંત પરમાત્મા જેવા કોઈ તારક દેવ નથી અને એ જિનેશ્વર દેના કહેલા સાધુના માર્ગે ચાલનારા મહાવ્રતધારી જેવા બીજા કોઈ તારક ગુરુઓ નથી, એવી શ્રદ્ધા રાખી, જિનેશ્વર દેનાં દેરાસરો બંધાવી, જિન પ્રતિમાઓનું નિર્માણ કરાવી, પ્રતિષ્ઠા કરાવવી, જિન મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ: જિનાલય માટે જિન પૂજાભકિત માટે ઉપયોગી એવાં કાર્યો કરવાં, ઉપયોગી એવી વસ્તુઓ જિનાલયમાં આપવી. જિન પૂજા અત્યંત ભક્તિપૂર્વક કરવી, બીજાને પૂજા કરવામાં
કઈ આર્ય કાયાધગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ હિટ

Page #414

chho sb saasbs > c chaahhhhh [૯]
સહાયક થવુ' વગેરે દેવભકિત કરવી. વળી ગુરુભકિત અન્નપાણી, ઔષધ, વસ્ત્ર, પાત્રાદિ આપીને, વંદન કરીને, તથા ગુરુઓના કહ્યા પ્રમાણે ધર્માંકાર્યાં કરી આપીને, તથા ગુરુઓનાં મેટાં સામૈયાએથી ગામેમાં કે નગરેશમાં પ્રવેશ કરાવવા, દીક્ષા લેનારાએને દીક્ષા અપાવવી અને સાધુએ અને તેમને સહાય કરવી વગેરે કાર્યાંથી ગુરુભક્તિ કરવી એ દેવગુરુભક્તિ નામનું સમ્યક્ત્વનું ત્રીજુ ભૂષણ છે.
adasahasabha aaaaaaa
(૪) ચેાથું ભૂષણ – જૈનધર્મીમાં દઢતા. વીતરાગતા અને સર્વૈજ્ઞતા પ્રાપ્ત કર્યાં પછી જિનેશ્વરા દ્વારા કહેવાયેલા જૈન ધર્મ જેવા તારક ધમ આ જગતમાં બીજો ફાઈ નથી. આ જૈન ધર્મ સામાન્ય આત્માએને પણ પરમાત્મા બનાવી દેવાની શિત ધરાવે છે. એવી તાકાત બીજા કેાઈ ધર્મોમાં નથી, એવી સત્ય માન્યતાને ધારણ કરી કોઈ દેવ, અસુરા કે સત્તાધારી શક્તિશાળી મનુષ્યેાના જૈન ધર્મથી ચલિત કરવાના બધા પ્રકારના પ્રયત્નાથી પણ જૈન ધર્મીમાંથી ચિલત ન થવું તે ધર્માંતા નામનું સમ્યક્ત્વનું ચોથુ ભૂષણ જાણવું.
(૫) પાંચમુ` ભૂષણ – જૈન શાસનની પ્રભાવના. જે જે કાર્યાથી જનતા જૈન શાસનની પ્રશંસા કરતી થાય, તેવાં તેવાં ધાર્મિક કાર્યો કરવાં, મહા મહેાત્સવે। આર ભવા; તેમાં ભાગ લેનારાઓને ભેાજન અને પ્રભાવના વગેરે આપી ખૂબ સત્કાર કરવા; એવાં બીજા પણ ધર્માંકાર્યાં કરવાં, તેમાં પણ પ્રભાવનાએ આપી શાસનને પ્રભાવ વધારવા, એ પ્રભાવના નામનું પાંચમું સમ્યક્ત્વનું ભૂષણ જાણવું.
સમ્યક્ત્વનાં આ પાંચ ભૂષણેાને સમજપૂર્વક જીવનમાં વણી લેનાર આત્મામાં સમ્યક્ત્વ ખૂબ શેાલે છે.
૮. પાંચ લક્ષણા
(૧) શમ, (ર) સંવેગ, (૩) નિવેદ, (૪) અનુક'પા, (૫) આસ્તિકતા. એ પાંચ લક્ષણેા જેમાં હેાય તેમાં સમ્યક્ત્વ હોય છે, એમ આ લક્ષણૈાથી સમજી શકાય.
(૧) ઉપશમ અથવા શમ લક્ષણના પ્રતાપે જીવને ગમે તેવા અપરાધીનું, મનથી બૂરું કરવાની ભાવના થતી નથી.
(૨) સંવેગ લક્ષણથી જીવને સ્વર્ગનાં અને મનુષ્યલાકનાં ગમે તેવાં મહાન સુખા પણ દુ:ખમય લાગે છે. એક મેાક્ષસુખ જ તેને ગમે છે. સંસારસુખ તરફ સતત વૈરાગ્ય વધતા રહે છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તમસ્મૃતિગ્રંથ
DE

Page #415

[૧૦] -
eee નનનના કારક
હકક (૩) નિર્વેદ લક્ષણથી જીવને આ ભવ નરક જે કે કેદખાના જે અતિ દુઃખદાયી લાગે છે. પોતે જાણે કેદખાનામાં પડ્યો છે અને આમાંથી હુ કયારે છૂટું, ક્યારે છૂટું ? આ દુઃખ મારાથી સહેવાતું નથી. એથી આ સંસારમાંથી નીકળી સર્વ વિરતિધર સાધુ બનું અને મેક્ષ સાધું, એવી ભાવના નિર્વેદ લક્ષણયુકત જીવની હોય છે.
(૪) અનુકંપા લક્ષણ દ્રવ્ય અને ભાવથી હોય છે. દ્રવ્યાનુકંપા લક્ષણથી જીવને દુઃખથી પીડાતા જોઈને અન્ન, વસ્ત્ર, દવા જેવી દ્રવ્યરૂપ વસ્તુઓ આપીને તાત્કાલિક દુઃખ ટાળવાની ભાવના થાય છે. વળી ભાવાનુકંપા લક્ષણથી જીવને ધર્મ આરાધના ન કરનારા ચક્રવતીઓ, રાજામહારાજાઓ, શ્રેષ્ઠીઓ અને બીજા પણ એવા બધા જીવોને
ધર્મ કર્યા વિના બિચારા આ જીવે અનંતકાળ સુધી અનંત ભ કરતા, અનંત દુખે પામતા અતિશય દુઃખી થઈ જશે, એટલે આવા જીવો ધર્મ પામે એ માટે કંઈક કરી દઉ” એવી ભાવના તેને થાય છે અને ધર્મહીન જીને ધર્મ પમાડવાનું કાર્ય તે યથાશક્તિ
(૫) આસ્તિતા લક્ષણથી જીવને એમ લાગે છે કે “વીતરાગ અને સર્વજ્ઞ થયા પછી, સંસારનું, ધર્મનું, મોક્ષનું તથા જગતનું સ્વરૂપ જિનેશ્વર દેવે કહે છે, તેથી એમનાં વચને સંપૂર્ણ પણે સત્ય છે. એ વચનેમાં જરા પણ બેટાપણું નથી. એ વચનો ક્યારે પણ બેટાં પુરવાર નહીં થાય.” એ જિન વચન પરને દઢ વિશ્વાસ હોય એ આસ્તિકતા નામનું પાંચમું લક્ષણ જાણવું. આ પાંચ લક્ષણો જેમાં હોય તે આત્માને સમ્યકત્વ હોય જ છે.
૯. છ યતના (જયણાઓ) જૈન ધર્મ સિવાયના ધર્મવાળાના ગુરુ તથા દેવો અને બીજા ધર્મવાળાઓએ પોતાના કબજામાં રાખેલી જિનપ્રતિમાઓને પણ (૧) વંદન ન કરવું, એટલે બે હાથ જોડી વંદન ન કરવું. (૨) નમન ન કરવું, એટલે મસ્તક નમાવી નમન ન કરવું. (૩) દાન ન આપવું એટલે તેઓને પાત્ર માની, ગૌરવભક્તિ દેખાડી તેમને જોઈતાં અન્ન, વસ્ત્ર, પાત્રાદિનું દાન ન આપવું. (૪) અનુપ્રદાન ન કરવું, એટલે એમને પાત્ર માની, ગૌરવભકિતથી વારંવાર દાન ન આપવું. કુપાત્રને માત્રબુદ્ધિથી દાન આપવાથી અનુકંપાદાન જેટલું પણ ફળ મળતું નથી, પરંતુ કુપાત્રને પોષવાને દોષ લાગે છે. કુપાત્રોને વંદન નમન કરવાથી પણ કુપાત્રોને પોષવાને દોષ લાગે છે. (૫) આલાપ ન કરે, એટલે એમની સાથે વણબોલાવ્યા બોલવું નહિં, (૬) સંલાપન કરે એટલે તેમને વારંવાર ન બોલાવવું. તેમની સાથે વંદન, નમન, દાન અને બોલવાનું કરવાથી
ર) શીઆર્ય કયાામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #416

blad.babestude de siste deste destestosteste de
foloseste
t
estostestides destes se stalastastestoste deste stedestestestostestestestestestestestestoster
કુદષ્ટિઓને, કુપાત્રોને પોષવાનો દોષ તો લાગે, પરંતુ એમના ઠઠારા અને વચન જાળમાં ફસાઈ જતાં સમ્યક્ત્વ છેવાનો પણ વખત આવી જાય છે. એકને જોઈ બીજા જીવે પણ એ બાજુ જાય છે અને સમ્યક્ત્વ એઈ બેસે છે, તેથી એ છ જયણું પાળવી. કેઈ પ્રસંગે જૈન શાસનના લાભને કારણે કોઈ વખત એ છે જયણમાં અપવાદ સેવા પડે અર્થાત્ એમાં થેડી ઢીલાશ કરવી પડે, તે જૈન શાસનને થતા લાભને કારણે એટલી ઢીલાશથી દોષ લાગતો નથી.
એ જયણાઓ સાચવનાર આત્માને સમ્યક્ત્વ હોય છે અથવા પ્રાપ્ત થાય છે અને તે ટકી રહે છે.
૧૦. છ આગાર સમ્યકત્વ અને બીજાં જે વ્રતપશ્ચખાણ જીવ જે જે રીતે સ્વીકારે છે, તે તે રીતે જ બધાં પાળવાં જોઈએ. વ્રત પાળવામાં એવો દઢ રહે કે વ્રત પાળતાં પ્રાણાંત કષ્ટ આવતું હોય, મરણ થવાનો પણ પ્રસંગ આવતું હોય તે તેને ભય છેડી શુદ્ધ વ્રતને પાળે. પરંતુ, સંકટ આવે, ત્યારે વ્રત પાળવા ને એવા દઢ ન રહી શકે, તેમના માટે છે આગારે કહેલા છે. તેમાંથી ન છૂટકે એકાદ આગારનો ઉપયોગ કરાય, તે વ્રતભંગ થત નથી. તે છ આગાર આ પ્રમાણે છે :
- (૧) રાજાભિગ આગાર : રાજા, મહારાજાએ દબાણ કરે, ત્યારે ન છૂટકે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તે વ્રતભંગ થતો નથી.
(૨) ગણુભિગ આગાર : ગણ એટલે મનુષ્યને સમુદાય દબાણ કરે, ત્યારે ન છૂટકે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તે બતભંગ થતો નથી.
(૩) બલાભિગ આગાર: ચેર, કુર માણસ, લુચ્ચા, લફંગા માણસે કે લશ્કર દબાણ કરે ત્યારે, પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ ન છૂટકે કરવું પડે, તેથી વ્રતભંગ થતો નથી.
(૪) દેવાભિગ આગાર : ક્ષેત્રપાળ કે અન્ય દેવદેવીઓ દબાણ કરે, ત્યારે ન છૂટકે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તે વ્રતભંગ થતું નથી.
(૫) ગુરુનિગ્રહ આગાર : માતા પિતા વગેરે વડીલે દબાણ કરે, ત્યારે પ્રતિજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવું પડે, તો તેથી વ્રતભંગ થતું નથી.
(૬) વૃત્તિ દુર્લભ આગાર : આજીવિકાની અત્યંત મુશ્કેલી ઊભી થાય અથવા બીજી પણ જીવલેણ મહાન મુશ્કેલીઓ આવે, ત્યારે હૃદયમાં દુઃખ ધારણ કરતાં પ્રતિજ્ઞા "વિરુદ્ધ કરવું પડે છે તેથી વ્રતભંગ નથી.
મા શ્રી આર્ય કયાાગોમસ્મૃતિગ્રંથ કરી

Page #417

[15] chsled to send a few seedbad
baba bhacha
આ
રીતે, મુશ્કેલીઓમાં ન છૂટકે આ છ આગારોમાંથી કોઈ એકાદ આગાર સેવવા પડે, તેા તેથી વ્રતભંગ થતા નથી, પરંતુ દોષ જરૂર લાગે છે. તેની શુદ્ધિ ગુરુ પાસેથી પ્રાયશ્ચિત લઇને કરી લેવી. વિશુદ્ધ રીતે સમ્યક્ત્વના આચારો પાળવાની પ્રતિજ્ઞા લેનારાઓમાં સમ્યક્ત્વ હેાય છે. આ છ આગારે હાંશથી ન સેવનારનુ` સમ્યક્ત્વ ટકી રહે છે.
૧૧. છ ભાવનાએ
(૧) સમ્યક્ત્વ એ મેાક્ષફળ આપનાર જૈન ધર્મારૂપ વૃક્ષનું મૂળ છે. એ મૂળ ન હાય તો ધર્મ વૃક્ષ ખની શકતુ' નથી.
(ર) સમ્યક્ત્વ એ મેાક્ષમાં પહાંચાડનાર ધર્મરૂપ નગરમાં પ્રવેશ કરવાના દરવાજો છે. એ દરવાજો ન હાય તે ધર્મીનગરમાં પ્રવેશ કરી શકાતા નથી. (૩) સમ્યક્ત્વ એ ધરૂપ મહેલને પાયેા છે. એ પાયે ન હેાય તેા ધમહેલ બની શકે નહિ અને જો મને તે ટકી શકે નહિ.
(૪) સમ્યક્ત્વ એ ધરત્ના, મૂળણા અને ઉત્તરગુણારૂપ રત્ને, તેને સુરક્ષિત રાખવા માટેને ભડાર છે, જે એ ભડાર ન હેાય તે ક્રાધ, માન, માયા, લેભ, રાગ, દ્વેષ, મેાહ, કામ વગેરે ચેારા એ ધરત્નાને લૂંટી જાય. તેથી ધરત્નાની રક્ષા માટે સમ્યક્ત્વરૂપ ખજાનાની – ભંડારની જરૂર છે.
(૫) સમ્યક્ત્વ એ શમ, દમ આદિ મેક્ષસાધક ગુણાના આધાર છે. એ આધાર વિના મેાક્ષસાધક ગુણ્ણા ટકે નહિ. તેથી એ સમ્યક્ત્વરૂપ આધારની જરૂર છે.
(૬) સમ્યક્ત્વ એ મેાક્ષદાતા શ્રુતજ્ઞાન અને સમ્યક્ ચારિત્રરૂપી રસને અહીંતહી ઢળવા ન દેનાર દેઢ પાત્ર છે. એ પાત્ર ન હેાય તેા શ્રુતજ્ઞાન, સંવર, નિરા વગેરે રૂપ અમૃત જેવા રસ રહી શકતા નથી. તેથી સમ્યક્ત્વરૂપ પાત્રની અતિશય જરૂર છે.
આ રીતે વારંવાર આદરપૂર્ણાંક સમ્યક્ત્વ માટેની આ છ ભાવનાએ ભાવવામાં આવે, તા સમ્યક્ત્વનું મહત્ત્વ આત્મામાં દૃઢ થતુ રહે છે અને સમ્યક્ત્વ અત્યંત સ્થિર અને છે અને આત્મિક આનંદની લહેર ઉછળે છે.
૧૨. છે સ્થાન
(૧) આત્મા છેઃ જીવા હાલવાની, ચાલવાની, ખાવાની, પીવાની, હસવાની, રડવાની, ક્રાધની, માનની, માયાની, લાભની, રાગની, દ્વેષની ક્રિયાએ કરતા દેખાય છે. જો શરીરથી અલગ એવા આત્મા અંદર ન હેાય, તે આ બધી ક્રિયાઓ કરી શકાય નહિ; કારણ કે,
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #418

b
ad.
Ms.
.............
................
..............selesssssssssssss dogfosofessos/૧૩
જ્યારે અંદરને આત્મા શરીરમાંથી નીકળી જાય છે (મૃત્યુ થાય છે), ત્યાર પછી એ શરીર આવી કઈ ક્રિયા કરી શકતું નથી; તેથી નિશ્ચયથી શરીરમાં રહેનાર આત્મા જે પદાર્થ શરીરથી ભિન્ન છે જ, દૂધ અને પાણીની જેમ શરીરની સાથે એકમેક જેવો થઈને રહેલે આત્મા ઉપરથી, શરીરથી અલગ દેખાતા નથી. પરંતુ દૂધ અને પાણી મળેલાં હોય તેમાં . હંસ જે ચાંચ નાખે તે દૂધ અને પાણી અલગ દેખાઈ આવે છે. તેમ આત્મા અને શરીર પુદગલની અનેક જ્ઞાનની અને જડતાની બાબતે વિચારવારૂપ ચાંચ નાખવાથી આત્મા શરીરથી ભિન્ન છે, એવી સમજ આવે છે. આજે બનેલી વાતને બે ચાર માસ કે બે ચાર વર્ષ કે તેથી વધારે વખત પછી પણ સ્મરણમાં રાખનાર આ શરીર નથી, પણ શરીરમાં રહેલો આત્મા છે. ઊંઘમાં સ્વમ આવે, એ સ્વપને પ્રસંગ મહિનાઓ કે વર્ષો સુધી યાદ રહે. એ યાદ રાખનારો કેણુ છે? આત્મા જ છે. તેથી શરીરથી અલગ, શરીરમાં રહેલે એ આત્મા છે જ.
(૨) આત્મા નિત્ય છે કે આત્માને કયારે પણ નાશ થતો નથી. આ આત્મા કર્મથી દેવના, મનુષ્યના, તિયચના અને નારકીનાં શરીરને ધારણ કરે છે. આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં, એ શરીરમાંથી એ જીવને જવું પડે છે. તેને લેકે “મૃત્યુ” કહે છે. વાસ્તવિક રીતે આત્માનું મૃત્યુ થતું નથી. શરીરથી આમાં છૂટો થાય છે અને બીજા શરીરને ધારણ કરે છે. આત્મા એ જ હોય છે. તે ભિન્ન ભિન્ન શરીર ધારણ કરે છે, એટલે એક સ્વરૂપે નાશ પામે છે અને બીજા સ્વરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. આત્મા પર્યાયથી ભિન્ન ભિન્ન દેડ ધારણ કરતે, બદલાતે કે નાશ પામતે દેખાય છે. દ્રવ્યથી મૂળ સ્વરૂપે આત્મા અચળ, અખંડ, અક્ષય, શાશ્વત, નિત્ય છે.
(૩) આત્મા કર્મ કર્તા છે : કર્મયુકત આત્મા કર્મથી પ્રાપ્ત થયેલાં મન, વચન અને કાયાના વેગથી, સતત, રાતદિવસ અનેક જાતની પ્રવૃત્તિઓ કરી રહેલ છે. તે શરીરના સંબંધથી ખાય છે, પીએ છે, બેસે છે, સૂએ છે, ફરે છે, રમે છે, વિષયે સેવે છે, ધન સંપત્તિ મેળવવા રાતત પ્રવૃત્તિ કરે છે; કોધ, માન, માયા, લેભ, રાગ, દ્વેષ, મેહ, રેગ, શેક, રતિ, અતિથી અનેક જાતની પ્રવૃત્તિઓ કરે છે, તેથી આત્મામાં શુભાશુભ કર્માશ્રવ થાય છે. તેનાં શુભાશુભ ફળ આત્માને ભેગવવાં પડે છે. એ કર્મોને કર્તા આત્મા પોતે જ છે. તેથી આત્માને કર્મને કર્તા કહે છે. નિશ્ચયથી આત્મા પિતાના ગુણનો કર્તા છે.
(૪) આત્મા કમને ભકતા છેઃ આત્માએ પોતે કરેલાં કર્મોના ફળસ્વરૂપે મળતી નરક ગતિ, તિર્યંચ ગતિ, મનુષ્ય ગતિ અને દેવ ગતિને અનેક વાર ભગવેલી છે અને ચારે
ધા
શ્રી આર્ય કયાામસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #419

It
losestestostestostestese desesto sto se sesedadlosbestosteste destedesestestestet destestoste deste dostososteslesedostosteste testostestostestedatestestost dastastestost
ગતિમાં અનેક પ્રકારનાં સુખદુઃખે પિતે કરેલાં કર્મોના ફળસ્વરૂપે ભગવે છે. આત્મા પોતે કરેલાં કર્મોને પ્રતાપે રાજા બને છે, રંક પણ બને છે. શ્રેષ્ઠી બને છે, ગરીબ પણ બને છે. રેગી બને છે, નીરોગી પણ બને છે. સ્વરૂપવાન બને છે, કદરૂપ પણ બને છે. શોકયુક્ત બને છે, હર્ષયુકત પણ બને છે. નિર્બળ બને છે, બળવાન પણ બને છે. દુઃખ આપનાર કુટુંબીઓ, સંબંધીઓવાળ બને છે, સુખ આપનાર કુટુંબીઓ, સંબંધીઓવાળે પણ બને છે. આ અને આવા બીજા ઘણા પ્રકારે આત્મા સુખદુઃખને ભેગવનાર બને છે. એથી સમજવું કે આત્મા સ્વકૃત કર્મને ભેટતા છે. નિશ્ચયથી આત્મા સ્વગુણનો ભકતા છે.
(૫) આત્માને મોક્ષ છે. આત્મા પિતે કરેલાં સર્વ કર્મોથી મુક્ત બને તેને મોક્ષ કહેલ છે. એ મેક્ષ અચળ અને અનંત સુખનું સ્થાન છે. મેક્ષમાં મન, વચન અને શરીર હોતાં નથી. તેથી શારીરિક, વાચિક અને માનસિક દુ:ખને મેક્ષમાં અભાવ હોય છે. ફરીથી ત્યાં કર્મ બંધાતાં નથી અને મન, વચન કાયા ત્યાં ક્યારે પણ હેતાં નથી. તેથી ત્યાં સદા સર્વ દુઃખોથી રહિત, સત્ય, અક્ષય, અનંત સુખ છે. આત્મા સર્વ કર્મોથી મુક્ત થાય કે તે જ સમયે આત્મ સ્વભાવ પ્રમાણે ઉર્ધ્વ ગમન કરી ઊંચે ચૌદ રાજલકને અંતે એટલે લેકાંતે પહોંચે છે. એ મોક્ષ સ્થાન છે. ત્યાં સાદિ અનંત કાળ સુધી આત્મા અનંત સુખને ભગવતે રહે છે. એટલે જ સંપૂર્ણ પણે પિતાના જ્ઞાનથી જાણતા સર્વજ્ઞ ભગવંતે કહે છે કે આત્માને મોક્ષ છે.
(૬) આત્માને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉપાયે પણ છે : સર્વ દુઃખોથી મુક્ત થવા માટે કેઈ ઉપાયે જ નથી, એવું કોઈએ અજ્ઞાનતાથી બોલવું નહિ. સર્વજ્ઞ ભગવતેએ સર્વ દુઃખોથી મુક્ત થવા માટે સમન્ દર્શન, સમ્યગ જ્ઞાન અને સમ્યગૂ ચારિત્ર એ રત્નત્રયી સ્વરૂપ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા, સર્વ દુઃખથી સદાને માટે મુક્ત થવા ઉપાય બતાવ્યા છે, એ સર્વ શ્રેષ્ઠ કેટિના મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના ઉપાય છે. એ ઉપાયે ઉપયોગ કરી અનંત આત્માઓ મેક્ષ પામ્યા છે, હમણાં એ જ ઉપાથી મોક્ષ પામી રહ્યા છે અને ભવિષ્યમાં એ જ ઉપાથી અનંતાનંત આત્માઓ મોક્ષ પામશે. એકલું જ્ઞાન કે એકલું ચારિત્ર એટલે કે ક્રિયાઓ મેક્ષ આપી શકે નહિ બને સાથે હોય તે મોક્ષ આપી શકે છે.
જે જ્ઞાન ન હોય અને ફક્ત સંયમ ક્રિયા કરાય, તો જે વસ્તુ મેળવવા ક્રિયા કરાય, તે - વસ્તુ મેળવી શકાતી નથી. રૂપાનું જ્ઞાન ન હોય અને રૂપું લેવા જાય, તે છીપને પણ રૂપે
સમજી લઈ આવે. જ્ઞાન હોય અને ક્રિયા ન કરે તે એ જ્ઞાન પણ ફળ આપી શકતું
9) લવ શ્રી
કલ્યાણગમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #420

ન
ળળળળળળseases...
sofseases Messageshoolsstolle food is so so sesses
»[૧૧
નથી. પાણીમાં તરવાનું જ્ઞાન હોય, પણ પાણીમાં પડી તરનારે હાથપગ હલાવે નહિ, એટલે તરવાની ક્રિયા કરે નહિં, તો તે ડૂબી જાય છે. તેથી જ્ઞાન અને કિયા અને સાથે હોય તે મોક્ષ મેળવી શકાય છે. એકથી મેક્ષ મેળવી શકાય નહિ.
જગલમાં ભયંકર આગ લાગી. ત્યાં એક હષ્ટપુષ્ટ શરીરવાળે આંધળે અને બીજે સારી દૃષ્ટિવાળે પાંગળ એમ બે જણ હતા. તે બન્ને અલગ અલગ રહે, તે આગમાં બળીને ભસ્મીભૂત થઈ જાય એમ હતું. ત્યારે દેખતાએ આંધળાને કહ્યું, “ભાઈ, આપણે બે સાથે મળીને કાંઈ કરીએ તે બચીશું, નહીંતર બળી જઈશું. તેથી તું દેખાતું નથી પણ તારી કાયા મજબૂત છે. હું પગે પાંગળો છું. છતાં મારી નજર બરાબર છે. તું મને તારા ખભા પર બેસાડ અને હું કહું તે રસ્તે ચાલ. તે આપણે બને સુખેથી નજીકના શહેરમાં પહોંચી જઈએ.” આંધળાએ આ વાત સ્વીકારી. પાંગળાને પિતાના સ્કંધ પર બેસાડ્યો અને પાંગળાએ બતાવેલા રસ્તે આંધળે ચાલવા માંડ્યું, તેથી બને શહેરમાં પહોંચી ગયા અને બચી ગયા. એ વાતને જાણીને મેક્ષ પ્રાપ્ત કરવા સમ્યગ જ્ઞાન સહિત સમ્યગુ સંયમક્રિયા કરવી એ મોક્ષને ઉપાય છે. તેને ઉપયોગ કરવાથી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. એથી મોક્ષ મેળવવા માટેના સમ્યગૂ ઉપાયો પણ જગતમાં વિદ્યમાન છે. એમ સમજવું.
આત્મા છે, આત્મા નિત્ય છે, આત્મા કર્મો કર્યા છે, આત્મા કર્મોને ભક્તા છે, આત્માને મોક્ષ છે અને આત્મા મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકે તે માટે ઉપાય પણ છે. સમ્યકત્વને સ્થિર રહેવાના આ છે સ્થાનકે કહેલાં છે. એ છ સ્થાનકે ઉપર ઘણું લખી શકાય એટલું છે, પણ અત્રે તે વિસ્તારભયથી લખેલ નથી.
આ છ સ્થાનકોને સ્વીકાર જે દર્શનોમાં નથી તે દર્શને અપૂર્ણ છે, અવ્યવસ્થિત માન્યતાવાળાં છે એમ પુરવાર થાય છે. આ છની માન્યતાથી અમુક રીતે અન્ય દશનનું ખંડન એમાં આવી જાય છે.
સમ્યકત્વના આ રીતના સડસઠ પ્રકારે સમજી જે જીવનમાં ઉતારે છે, તેનાં રાગ દ્વેષ, ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ પાતળાં પડે છે, અને તે આત્માને ઘણે સંસાર કપાઈ જાય છે. તે આત્મા છેડા સમયમાં, ઘેડા ભામાં મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. તેથી ભવ્ય આત્માઓએ સમ્યકત્વના આ સડસઠ પ્રકારનું જ્ઞાન મેળવી જીવનમાં ઉતારવાની ખાસ જરૂર છે.
શ્રી આર્ય કાયાપ્રગૉનમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #421

વિધિ પક્ષ ગચ્છીય નવ મરણે
- પ્રો. હીરાલાલ ર. કાપડીઆ M. A.
[ સ્મરણ : સંજ્ઞા, સંખ્યા ઈત્યાદિ ” નામને મારો લેખ “ આત્માનંદ પ્રકાશ' (પુ. ૭. અંક ૯) માં પ્રસિદ્ધ થયાને ૨૬ વર્ષ વીતી ગયાં. આજે એક રીતે એ જ વિષયને ભક્તિ સાહિત્ય અંગેના આ લેખ લખવા હું પ્રવૃત્ત થયો છું. મૂર્તિપૂજક તાંબરેના વિવિધ ગરોમાંથી આજે તે ચાર જ ગ૭ વિદ્યિમાન છે. (૧) ખરતર (૨) વિધિ પક્ષ યાને અંચલ (૩) તપા (૪) પાશ્વ (પાયચંદ્ર). આ પૈકી ખરતર અને તપા ગ૭નાં સ્મરણો વિષે કેટલુંક મેં ઉપર્યુકત લેખમાં લખ્યું, ત્યારે વિધિ પક્ષ અને પાર્ધચંદ્ર ગ૭ વિષે યથાયોગ્ય પસ્તાના અભાવે લખ્યું ન હતું. અદ્યાપિ પાર્ધચંદ્ર ગ૭ના શ્રાવકોના પ્રતિક્રમણોમાં સૂત્રો જેવું પણ પુસ્તક મારા જેવામાં આવ્યું નથી. એ ગચ્છની પણ સ્મરણને લગતી કોઈ કૃતિ છે કે નહિ, તે પણ જાણવામાં નથી.
* જિન રત્ન કોશ” (વિ. ૧, પૃ. ૨૦૯) માં “નવ સ્મરણ” નામની એક કૃતિની નોંધ છે. એના પર “ અભય દેવ' નામની કોઈ વ્યક્તિની વૃત્તિ છે. એ બને પૈકી પ્રથમની હાથપોથી લીંબડી અને સુરતના ભંડારમાં છે અને બીજી પંજાબમાં. મૂળ અને વૃત્તિ પૈકી એકે વિષે મને વિશેષ માહિતી નથી. આ અંગે કેઈ સાક્ષર સહદય આ દિશામાં પ્રકાશ પાડે તેવી મારી સાદર વિજ્ઞપ્તિ છે.
– કર્તા ]
મરણો તપાગચ્છીય નવ સ્મરણો નીચે પ્રમાણે છે :
૧. નવકાર ૨. ઉવસગ્ગહર ૩. સંતિકર (મુનિ સુંદરસૂરિ કૃત) ૪. તિજયે પહત્ત (માનદેવસૂરિ કૃત ?) પ. નમિઉણ (માનતુંગસૂરિ કૃત) ૬. અજિયસંતિ (નંદીષેણ કૃત) ૭. ભક્તામર (માનતુંગસૂરિ કૃત) ૮. કલ્યાણ મંદિર (સિદ્ધસેન દિવાકર કૃત) ૯. બૃહસ્થાનિત (વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિ કૃત ?)
આ પૈકીના સ્મરણ ૧, ૩, ૬ અને હ્નો પ્રતિક્રમણમાં ઉપયોગ કરાય છે.
ગ)S
આર્ય કદયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #422

sesh deddesbostoso sododd dosedastasadadesh stato costa
soddtastasestestes destacadastes destacada deste se sastostadostedade destacado todastes
10
ખરતરગચ્છીઓ સાત સ્મરણ માને છે. તે આ પ્રમાણે છે :
૧. અજિયસંતિ થય (નંદીષેણ કૃત), ૨. ઉલ્લાસિક્કમ યાને લઘુ અજિયસંતિ (જિનવલ્લભસૂરિ કૃત), ૩. નમિઉણ (માનતુંગસૂરિ કૃત), ૪. સંજયઉ કિંવા સવ્વાધિકિય સરણ (જિનદત્તસૂરિ કૃત), ૫. મયરહિય યાને ગુરુપરાંત (જિનદત્તસૂરિ કૃત) ૬. સિધ્ધમવ હરઉ કિંવા વિશ્વ વિનાસિ Bત્ત (જિનદત્તસૂરિ કૃત), ૭. ઉવસગ્ગહર થત્ત.
વિધિપક્ષ ગચ્છીય નવ સમરણો આ પ્રમાણે છે :
૧. બૃહન્નમસ્કાર, ૨, અજિયસંતિ થય (નંદીષેણ કૃત), ૩. વીર સ્તવર યાને વીર સ્તોત્ર (પાદલિપ્તસૂરિ કૃત), ૪, ઉવસગહર, ૫. નમિઉણ (માનતુંગસૂરિ કૃત), ૬. છરિકાપલી પાર્શ્વ સ્તવ (મેરૂતુંગસૂરિ કૃત), ૭. નમુત્થણું યાને શક્ર સ્તવ, ૮. લઘુ અજિય સંતિ સ્તવ (વીરગણિ કૃત), ૯. બૃહદજિત શાંતિ સ્તવ' (જયશેખરસૂરિ કૃત).
આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે અજિયસંતિ (થય) અને ઉવસગ્ગહર (ત્તિ) તપા, ખરતર અને વિધિપક્ષ એમ ત્રણે ગચ્છોનાં સ્મરણમાં લેવાય છે, જ્યારે નમિઉણ (7) તપ અને વિધિપક્ષ એમ બેમાં જ છે.
[1] બૃહન્નમસ્કાર આ કૃતિમાં આઠ પડ્યો છે. એમાં સમગ્ર નવકાર ગૂંથી લેવાય છે, અને સંસ્કૃતમાં છે. એના કર્તાએ તે આ કૃતિનું નામ દર્શાવ્યું નથી. આથી આ નામ કેણે અને કયારે મેર્યું એ જાણવું બાકી રહે છે. પ્રથમ પદ્ય જતાં એને “આત્મરક્ષાકર વજાપંજર” કહી શકાય. જિનવલ્લભસૂરિએ બૃહન્નવકાર રચે છે. જ્યારે આના કર્તા કેણ અને ક્યારે થયા, તેની તપાસ થવી ઘટે.
આ સ્મરણને શ્રાવક શ્રી. ભીમસિંહ માણેકે વિ. સં. ૧૮૬૧ (ઈ. સ. ૧૯૭૫, માં પ્રકાશિત કરેલું પુસ્તક શ્રીમદ્વિપક્ષીય શ્રાવકના દૈનિકાદિક પાંચે પ્રતિક્રમણ અથ સહિત (પૃ. ૩૦૩) માં “બહનમસ્કાર” દર્શાવેલું છે. એટલે આ નામ એટલું તે પ્રાચીન ગણાય. ૧. આ અંચલગીય શ્રાવકનાં પ્રતિક્રમણ સૂત્રોને એક ભાગ છે. ૨. “જિનરત્ન કોશ' (વિ. ૧) માં આ નામની ત્રણ કૃતિઓને ઉલ્લેખ છે, પણ તેમાં આને
ઉલ્લેખ નથી. ૩. નામમાં કોઈ ભેદપૂર્વક આ કૃતિ અને એની વાચક પુણ્યસાગરજીએ વિ. સં. ૧૭૨૫ માં રચેલી
વૃત્તિની નેંધ “જિનરત્ન કોશ' (વિ. ૧, પૃ. ૧૪૧ ) માં છે.
આ અપભ્રંશ કૃતિનો “જિનરત્ન કોશ' ( વિ. ૧, પૃ. ૩૩૫ ) માં નિર્દેશ છે. ૫. આને બદલે “જિનરત્ન કેશ” ( વિ. ૧, પૃ. ૨) માં તે જયશેખરસૂરિએ ૧૭ પઘોમાં સંસ્કૃત * “ અછતશાંતિલઘુસ્તવ ' ને ઉલ્લેખ કરેલ છે, તે આ જ હશે.
પણ શ્રી આર્ય કથાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથDE

Page #423

[૧૮] કાકા-કાકી ના કાકાહાહાહાહાહાહાહહહહહહક
વિષય : આ સમરણ એક પ્રકારનું કવય-કવચ સ્તોત્ર છે, અને એ કમલપ્રભસૂરિ કૃત “જિનપંજર સ્તોત્ર'નું સ્મરણ કરાવે છે. તેમાં સંસારી જીવના મસ્તકે રહેલા તીર્થકરે મસ્તકના રક્ષણકર્તા છે, એમ દર્શાવ્યું છે. સિદ્ધોના મુખને અંગેનું મુખપટ-મુખવસ્ત્ર, આચાર્યોને અંગની ઉત્તમ રક્ષા, ઉપાધ્યાયોને બંને હાથનું મજબૂત આયુધ અને સાધુઓને બને ચરણમાં શુભમોચક–પગરખાં કહ્યાં છે.
અનુવાદ : આ સ્મરણ ઉપર સંસ્કૃતમાં કોઈ વૃત્તિ રચાઈ જણાતી નથી, પણ એને ઈ. સ. ૧૯૦૫માં ગુજરાતી અનુવાદ થયો છે. અને તે શ્રાવક શ્રી ભીમસિંહ માણેકે બાકીનાં સ્મરણે અને ગુજરાતી અનુવાદની સાથે સાથે ઉપર્યુક્ત પુસ્તકમાં પ્રસિદ્ધ કર્યો છે.
- સંતુલન : જિનવલ્લભસૂરિએ “બૃહન્નમસ્કાર” રચે છે, તે અદ્યાપિ મારા જોવામાં આવ્યું નથી. એટલે પ્રસ્તુત સ્મરણ સાથે એને સંતુલનનું કાર્ય હાલ તરત તે બાકી રાખવું પડે છે.
[] અજિય સંતિ થય (અજિત શાંતિ સ્તવ) આ સ્મરણમાં પદ્યોની સંખ્યામાં એકવાકયતા નથી. “શ્રી વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છીય શ્રાવક પંચ પ્રતિકમણ સૂત્ર (વિધિ સહિત)”માં ૪૬ પર છે. તેમાં શ્લેક ૪૩ થી ૪૬ તે સંસ્કૃતમાં છે. એ ખરી રીતે આ સ્મરણના નથી. વિશેષમાં ત્રણ પદ્યને “પ્રક્ષિપ્ત ગણાય છે. આ ત્રણ પદ્યોને ક્રમાંક ૩૮, ૩૯ અને ૪૨ છે. પદ્ય ૪૦ અને ૪૧ તપાગચ્છીય “અજિય સંતિ થયમાં નથી. અહીં એ ઉમેરીશ કે, મારા વર્ણનાત્મક સૂચિપત્ર · Descriptive Catalogue of the Government Collections of Manuscripts' (V ના XVIII, Part 4) માં પ્રસ્તુત કૃતિના પદ્યોની સંખ્યા ૩૯, ૪૦, ૪૨ અને ૪૪ એમ ભિન્ન ભિન્ન જોવાય છે.
વિશેષમાં, પૃ. ૩માં પદ્ય ૪૧-૪૨ છે. તે ઉપર્યુક્ત વિધિપક્ષીય પુસ્તકમાં ૪૦-૪૧ તરીકે જોવાય છે.
પ્રબોધ ટીકા” (ભાગ ૩, પૃ. ૪૩૪)માં એ ઉલ્લેખ છે કે, કેટલીક પ્રતિઓમાં ૪૫, ૪૬ કે ૪૮ ગાથાઓ છે. આ ગાથાઓ એમાં અપાઈ નથી. એટલે આવી પ્રતિઓમાં જે વધારાની ગાથાઓ હોય, તે અપાય, તો કયારે ક્યારે ગાથાઓ ઉમેરાઈ છે, તે નકકી કરવું સુગમ બને. ૧. આ પુસ્તક વિ. સં. ૨૦૨૨ માં પ્રસિદ્ધ થયું છે. ૨. શ્રાવક શ્રીભીમસિંહ માણેકના ઇ. સ. ૧૯૦૫ ના પ્રકાશનમાં જે ૪૬ પડ્યો છે, તે જ આ છે.
CODE એ શ્રઆર્ય કરયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #424

ને....છે...{..................... ...
...... Messageshodesses.slovedosexoclu
s hotoshootoshoot
છંદઃ આ મરણ વિવિધ અને વિરલ છંદમાં રચાયું છે. D. C. G. C. M. (Vol. XVIII Part 4 )માં મેં અકારાદિ કમે છંદનાં નામે તેનાં સંસ્કૃત નામ સહિત આપ્યાં છે. આ સૂચીમાં ૪૦ પોને ઉલ્લેખ છે. એ પૈકી પદ્ય ૧, ૨ અને ૩૫ થી ૪૦ “ગાહામાં છે, એમ કહ્યું છે. આ ગાહાના વિવિધ પ્રકારે પૈકી “કાલી” ( ગા. ૩૫), લક્ષ્મી” (ગા. ૩૮), “શશિલેખ” (ગા. ૨, ૩૬ અને ૪૦), “શુદ્ધા” (ગા. ૧), ‘હંસી” (ગા. ૩૭ અને ૩૯) એમ પાંચ જ પ્રકારો અત્રે જેવાય છે.
આ સ્મરણને લગતા વિવિધ દેનાં લક્ષણે જિનપ્રભસૂરિએ વિ. સં. ૧૩૬૫માં આ કૃતિની રચેલી વૃત્તિમાં “કવિ દપણું' (કવિ દર્પણ)ને આધારે આપ્યાં છે. પ્રસ્તુત છંદની વિગતવાર સમજણ વિ. સં. ૨૦૦લ્માં પ્રકાશિત થયેલી “પ્રબંધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૪૭૧–૫૩૧)માં અપાઈ છે. એમાં ગાહાનાર ઉપર્યુક્ત પાંચે પ્રકારો વિષે પણ નિરુપણ છે.
ભાષા : આ મરણના અંતનાં પદે ૪૩–૪૬ને બાજુએ રાખતાં મૂળ કૃતિ પાઈય (પ્રાકૃત)માં રચાઈ છે. એમાં કઈ કઈ દેસિય (દેશ્ય) શબ્દો વપરાયા છે. આ કૃતિમાંના કેટલાક શબ્દગુચ્છો આગમાં જોવાય છે.
અલંકાર : આ કૃતિ વિવિધ અલંકારથી વિભૂષિત છે. આ અલંકારોનાં નામે એનાં ગુજરાતી લક્ષણ સહિત “પ્રબોધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૫૩૩–૫૨)માં દર્શાવાયાં છે. ઉદાહ અનુપ્રાસ, યમક, ચિત્ર, પુનરુક્તવદ, ભાસ, ઉપમા, રૂપક, વ્યતિરેક, કાવ્યલિંગ, વિશેષેતિ, પરિકર, ઉદાત્ત, કાસદીપક, રત્નાવલિ, હેતુ, પરિણામ, સ્વભાકિત, ક્રમ અને મુદ્રા.
ગુણ, રીતિ અને રસ : આની સંક્ષિપ્ત નેંધ “પ્રબોધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૫૪૨)માં છે.
બંધ : આ કૃતિ વિવિધ બધાથી અલંકૃત છે, એમ માનીને એના નિમ્નલિખિત આઠ બંધે સચિત્ર સ્વરૂપે “પ્રબોધ ટીકા” (ભા. ૩, પૃ. ૫૪૩-૫૪૯)માં રજૂ કરાયા છે.
ચતુષ્કટ (ગા. ૩), વાપિકા, દીપિકા અને મંગળ કળશ (ગા. ૪), ગુચ્છ (ગા. ૧૬), વૃક્ષ (ગા. ૧૭), ષડ્રદલ કમળ (ગા. ૨૧) અને અષ્ટદલ કમળ (ગા. ૩૪). ૧. આ અજ્ઞાત કર્તક છંદ કૃતિ પર કોઈકે વૃત્તિ રચી છે. એ બંનેનું પ્રા. વેલણકરે સંપાદન કર્યું
છે, અને તે A B 0 R I (V ને 16–44-498, 17, 37–60 & 174-184) માં
પ્રસિદ્ધ કરાયું છે. ૨. ઈ. સ. ૧૯૧૫ માં “જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ” (મહેસાણા) દ્વારા પ્રકાશિત “પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રાણિ”
માં પૃ. ૨૬૬ ઈત્યાદિમાં “અજય સંતિ થય ને લગતા છંદોમાં લક્ષણો ભાવાર્થ સહિત દર્શાવાયાં છે. ૧. આ પૈકી પહેલા ચાર શબ્દાલંકાર છે, જ્યારે બાકીના ચૌદ અર્થાલંકાર છે.
આ શ્રી આર્ય કયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ, BDS

Page #425

[૨૦] sb devoteebasses..testolivebbiepossessess textbooksbelowcosbyseb bossb.top.bobobobobsess - આ કૃતિને અંગે આવું કાર્ય એક મુનિશ્રીએ અમુક અંશે કર્યાનું મેં સાંભળ્યું છે, પણ તે મારા જેવામાં આવ્યું નથી. આ કૃતિ બંધથી વિભૂષિત છે, એ કઈ પ્રાચીન ઉલ્લેખ પણ મારા જેવા કે જાણવામાં નથી. વિશેષમાં ઉપર જે આઠ બંધ અપાયા છે, તે. એનાં લક્ષણે અનુસાર છે કે નહિ, તેની તપાસ કરવાની મને અભિલાષા થતાં, મેં આ અંગે બે લેખો લખ્યા હતા અને તે પ્રકાશિત પણ થયા છે.
મારા કેટલાક ગુજરાતી લેખમાં આ જ વિષે ખપ પૂરતી માહિતી મેં “હીરક સાહિત્ય વિહાર” (પૃ. ૯, ૧૦)માં આપી છે. ચકબંધ અને હલબંધ - આ બે બંધોમાં મેં ગુજરાતી પદ્યાત્મક રચના કરી છે અને એ છપાઈ છે. તેની પણ એમાં નેધ છે.
વિષય : અજિતનાથ અને શાંતિનાથ એ બે તીર્થકરોના ગુણગાન છે.
કતૃત્વ : આ મરણની “તું મોg૩ ૩ નંતિ થી શરૂ થતી ગાથામાં “નંદિણ” શબ્દ છે. તેઓ આ કૃતિના પ્રણેતા છે. “તેઓ નેમિનાથના ગણધર નંદિષેણ છે કે શ્રેણિકના પુત્ર નંદિષેણ છે કે અન્ય કઈ મહર્ષિ છે તે જાણી શકાતું નથી.” એમ જિનપ્રભસૂરિએ આ કૃતિની વૃત્તિ “બધિદીપિકા ”માં કહ્યું છે. આ મહત્વની વૃત્તિ અદ્યાપિ અપ્રકાશિત જણાય છે, તેથી ખેદ થાય છે.
પ્રાચીનતા ઃ આ સ્મરણ કે જે સ્તુતિ – તેત્ર રૂપ છે, તેને ઉલ્લેખ સંઘદાસગણિ ક્ષમાશ્રમણ કપ (બૃહત્કલપસૂત્ર)ના લહુ ભાસ (લઘુ ભાગ્ય)ની પપ૪૯ મી ગાથામાં કર્યો છે, એટલે એ ક્ષમાશ્રમણની પૂર્વે રચાયાનું અનુમાનાય છે. આ સંઘદાસગણિ વસુદેવહિથ્વીના પ્રથમ ખંડના પ્રણેતા સંઘદાસગણિ વાચકથી ભિન્ન છે, અને એમના પછી થયા છે. વિશેષમાં. તેઓ જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ કરતાં પહેલાં, વિક્રમની પાંચમી સદીમાં થઈ ગયા છે. આમ આ કૃતિ ઘણી પ્રાચીન છે.
છાયા : અજિયસંતિની છાયા વિવિધ સ્થળેથી પ્રકાશિત થઈ છે.
વિવરણે પ્રસ્તુત કૃતિ ઉપર સંસ્કૃતમાં નિમ્નલિખિત વૃત્તિઓ રચાઈ છે. ૧. બોધદીપિકા - જિનપ્રભસૂરિએ વિ. સં. ૧૩૬૫માં આની રચના કરી છે, અને ઘણી
વિસ્તૃત છે. તે સત્વરે પ્રકાશિત કરાવવી જોઈએ. ૨. ટીકા : આ વદ્ધસૂરિની અભ્યર્થનાથી ગોવિંદાચાર્યે રચી છે. એમને સમય
જાણમાં નથી. ૧. કેટલાક આને “બોધદીપિકા' કહે છે.
રહી ન શ્રીઆÁ કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #426

Lestedodloseste destestostestastaste socle estosteste deste gedoestestese destacada deste stedesetodesta vedeste doses dedosledadlaste sageste destostestestade da
૩. ટીકા : આની રચના ચંદ્રકતિના શિષ્ય હર્ષકીતિએ કરી છે. ૪. ટીકા : આની રચના સમયસુંદરે કરી છે. ૫. અવસૂરી : આની રચના ગુણધરસૂરિએ કરી છે. એમના વિષે વિશેષ માહિતી મને
મળી નથી. ૬-૭અવચૂરીઓ : આના કર્તાઓનાં નામ જાણવામાં નથી.'
બાલાવબોધો : “જૈન ગૂર્જર કવિઓ” (ભા. ૩, ખંડ ૨, પૃ. ૧૭૯૦)માં પાંચ બાલાવબોધ રચાયા. પુષ્કા તરીકે ૧૫૯૩, ૧૫૯૪, ૧૫૯૫, ૧૬૦૩ અને ૧૬૧૮ ને નિર્દેશ છે. (તેમાં ૧૬૦૩ નહિ, પણ ૧૬૧૩ જોઈએ.) વિક્રમની સોળમી સદીથી બાલાવ. બો રચાયા છે.
અનુવાદ : અજિયસંતિ (થય)ના અનુવાદો ગુજરાતીમાં પણ થયા છે. (હિંદીમાં પણ કદાચ થયા હશે.) અને કેટલાંક સ્થળોએથી પ્રસિદ્ધ પણ કરાયા છે.
અનુકરણે ? આ કૃતિના વિષય અને છંદ એ બેમાંથી ગમે તે એકને લઈને એનાં અનુકરણે રચાયાં છે. તે હું ક્રમશઃ દર્શાવું છું.
(અ) વિષયલક્ષી અનુકરણે આ સ્મરણમાં અજિતનાથ અને શાંતિનાથ એ બને તીર્થકરોને સાથે વિચાર કરાયો છે. આવું કાર્ય નિમ્નલિખિત રચનાઓમાં થયેલું છે ? (૧) અજિયસંતિ થયઃ આની રચના કવિ વીરગણિએ કરી છે. અને તેને અંચલગચ્છીઓએ
આઠમા સ્મરણ તરીકે સ્થાન આપ્યું છે. તેને “લઘુ અજિત શાંતિ સ્તવ” પણ કહે છે. (૨) “લહ અજિય સંતિ થય” (લઘુ અજિત શાંતિ સ્તવ) કિવા ઉલ્લાસિકમ શેર
(ઉલ્લાસિકમ સ્તોત્ર) : ખરતર ગચ્છના જિનવલભગણિએ આને ૧૭ પ્રાકૃત પદ્યમાં રચ્યું છે. ખરતર ગ૭માં જે સાત સ્મરણો છે, તે પૈકી આ બીજું છે. આની હાથથીઓને તેમ જ ધર્મ તિલકે વિ. સં. ૧૩૨૨ માં તેની રચેલી વૃત્તિની હાથપોથીઓને મારે આપેલ પરિચય D. C. G. C. M. (Vol. XIX 53–59) માં છપાયો છે. સમયસુંદર પાઠકે પણ આ સ્તવ પર વૃત્તિ રચી છે અને એ પ્રકાશિત છે. સમયસુંદર કત ટીકા સિવાયનાં વિવરણોની હાથપોથીઓને મે આપેલ પરિચય D. C. G. C. M. (Vol. XVII, Part 4-10)માં છપાયો છે
અમ શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો ઝE

Page #427

[૨૨]Mess,
fastestodesedadlo dodaste destestade destes dadededede dados de
edades desaste desde dedes dasbodedesisleslasastosta dosedastabolt
(૩) અજિય સંતિ થાય : આમાં ૧૭ પ્રાકૃત પદ્યો છે. એ મંત્રગર્ભિત છે અને તેમની
રચના ધર્મશેષગણિએ કરી છે. આ કૃતિ મારા જોવામાં આવી નથી, તેમ જ
ધર્મશેષગણિ વિષે મને વિશેષ માહિતી પણ નથી. (૪) અજિત શાંતિ સ્તવઃ આ ૧૭ પદ્યોની સંસ્કૃત કૃતિ વિધિપક્ષગછીય જયશેખરસૂરિએ
રચી છે. તેને આ ગરછીઓ “બૃહદજિતશાંતિ સ્તવ” નામે નવમું સ્મરણ ગણે છે. (૫) અજિત શાંતિ સ્તવઃ આની રચના સંસ્કૃતમાં તપાગચ્છીય શાંતિચંદ્રગણિએ વિ. સં.
૧૬૫૧માં કરી છે. અજિત શાંતિ સ્તવન : આની રચના ખરતર ગચ્છના જિનદયસૂરિના દીક્ષા ગુરુ મેરુનંદન ઉપાધ્યાયે ગુજરાતીમાં વિ. સં. ૧૪૩૨ના અરસામાં કરી છે અને એ રત્નસમુચ્ચય” અથવા “રામવિલાસ”માં પૃ. ૨૧૫–૨૧માં પ્રગટ કરાવ્યું છે.' ઋષભ વીર સ્તવન : આની રચના સંસ્કૃતમાં ૩૯ પદ્યમાં ઉપર્યુક્ત શાંતિચંદ્ર ગણિએ મૂળ કૃતિના જ છંદોમાં કરી છે. એને પ્રા. શુબ્રિગે મૂળ કૃતિની સાથે જ સંપાદિત કર્યું છે, અને તે ઈ. સ. ૧૯૨૩માં છપાયું છે. આ સ્તવન ત્યારપછી ઈ. સ. ૧૯૩૪માં “પ્રકરણ રત્નાકર” (ભા. ૩) માં પણ છપાયું છે.
(અ) છંદલક્ષી અનુકરણ સિદ્ધચક્ક થય (સિદ્ધચક્ર સ્તવ) કિંવા મંગલમાળા : આની રચના તીર્થોદ્ધારક શ્રી વિજયનેમિસૂરિના શિષ્ય સ્વ. શ્રી વિજયપધસૂરિએ મૂળ કૃતિના છેદમાં પ્રાકૃતમાં ૪૨ પઘોમાં કરી છે. (તેમણે જાતે જ તેની એક પ્રતિ તેમને સ્વર્ગવાસ થયે, તે અરસામાં મને ભેટ આપી છે.) તે પ્રકાશિત છે. તેમાં અરિહંતાદિ નવ પદોને અંગે ઓછાં વધુ પદ્યો છે. ઉદા મંગલાચરણરૂપ પ્રથમ પદ્ય બાદ પરમેષ્ઠીઓ માટે પાંચ પાંચ પડ્યો, દર્શન પદ માટે ત્રણ, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ એ ત્રણે પદો માટે બને પદ્યો છે. છંદોનાં નામ દર્શાવાયાં છે.
આની ધ “પ્રબોધ ટીકા' (ભા. 1, પૃ. ૫૫૬ ) માં છે, પણ જિનરત્ન કોશ' ( વિભાગ ૧)
માં આને ઉલ્લેખ જણાતો નથી. ૨. “જિનરત્ન કોશ' ( વિ. ૧, પૃ. ૨) માં પણ આને બદલે “અજિત શાંતિ લઘુ સ્તવ' નામ છે. ૩. એજન પૃ. ૩ ૪. જુઓ. જૈન ગૂર્જર કવિઓ ” (ભા. ૧, પૃ. ૧૯ )
Cછે ક આર્ય કથાશગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #428

estadestas estado destado sadada des dedostaslastestostesteste slastestestostestestostestostestostestosteste destastedadosladadosadadesta sadasta sastostadastastedes
31
[૩] વીરત્યય (વીર સ્તવ) આ તૃતીય સ્મરણમાં છે પદ્યો છે, અને તે પ્રાકૃતમાં છે. પ્રથમ પદ્યને પ્રારંભ જયઈનવ થી કરાય છે. આ કૃતિ પર જિનપ્રભસૂરિએ ઈ. સ. ૧૭૮૦માં રચેલી વૃત્તિના આધારે કઈકે રચેલી અવચૂરી તે છેલ્લા ચાર પદ્ય પૂરતી છે. આથી પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવે છે કે, પહેલી બે ગાથા શું પાદલિપ્તસૂરિએ રચી નથી? અને કેઈએ એ રચી અને તેમણે કે બીજા કોઈએ આમાં દાખલ કરી દીધી? આ દિશામાં આગળ વધાય તે માટે સૌથી પ્રથમ તે આ છ પદ્યવાળા સ્મરણની પ્રાચીનતમ હાથપેથીની તપાસ થવી ઘટે.
આ સ્મરણને વિષય મહાવીર સ્વામીનું ગુણગાન છે. તેમ છતાં તેમાં સુવર્ણસિદ્ધિ અને આકાશગામિની વિદ્યાને અનુલક્ષીને પણ વિચાર કરાય છે, એમ અવચૂરી જે અંતિમ ચાર પદ્યો સહિત મારા સંપાદિત પુસ્તક નામે “ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ'ના ગુજરાતી અનુવાદમાં છપાઈ છે, તે જોતાં જણાય છે. “ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ” (મૂળ)ના સંપાદનમાં મેં છ એ પદ્યો આપ્યાં છે.
કર્તા ઃ અંતિમ પદ્યમાં કર્તાએ પાલિત્તય” (પાદલિપ્ત) એવું પિતાનું નામ દર્શાવ્યું છે. રાજશેખરસૂરિએ વિ. સં. ૧૮૦૫માં રચેલા “ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ” યાને પ્રબંધ કેશમાં પાંચમા પ્રબંધરૂપે પાદલિપ્તસૂરિને વૃત્તાંત આલેખ્યો છે, અને એ મારા ગુજરાતી અનુવાદ સહિત પ્રકાશિત છે. અત્રે એ વાત નેધીશ કે, આ પૂર્વે પ્રભાચંદ્રસૂરિએ વિ. સં. ૧૩૩૪માં રચેલા “પ્રભાવક ચરિત”માં જે ૨૨ મુનિવરેની જીવન ઝરમર રજૂ કરી છે, તેમાં પાદલિપ્તસૂરિ માટે પણ તેમ કર્યું છે. પાદલિપ્તસૂરિ સંગમસિંહના શિષ્ય વાચનાચાર્ય મંડનગણિના શિષ્ય અને સ્કંદિલસૂરિના ગુરુ થાય. કમ્પની ચૂર્ણિમાં એમને “વાચક” કહ્યા છે. તેઓ વૈનાયિકી બુદ્ધિ માટેના એક ઉદાહરણરૂપ છે.
તેમણે આ “વીરસ્થય” ઉપરાંત નિમ્નલિખિત કૃતિઓ રચી છે, તેવા ઉલ્લેખ મળે છે. ૧. આની એક પણ હાથથી ઉપલબ્ધ હોય એમ જણાતું નથી. ૨. આના જિજ્ઞાસુએ “અનેકાર્થ રત્ન મંજૂષા' (પૃ. ૧૩૨-૧૩૩ ) તેમ જ ચતુર્વિશતિને અનુવાદ ગ’
પરિશિષ્ઠમાં જોવાં. ૩. “જૈન સાહિત્યકા બહઃ ઈતિહાસ” (પૃ. ૨૦૬) પ્રમાણે તે આ “વર સ્તવ” માં આકાશ
ગામિનીનું પણ ગુપ્ત વિવરણ કરાયું છે. ૪. જુઓ. “આવસ્મય નિજજુતિ” (ગા. ૯૪૪)ની હારિભદ્રીય ટીકા,
- શ્રી આર્ય કરયાણામસ્મૃતિગ્રંથ DિE

Page #429

[૨૪]
કાલજ્ઞાન, જોઈ ૧ સકરંદગનીર ટીકા, તરગવઈ કહા, ક્રેસીસદ્કસ, નિર્વાણુકલિકા, પ્રશ્ન પ્રકાશ, રૈવંતગિરિ ૫, શત્રુજય કલ્પ.
તેમણે રચેલાં કેટલાંક મૌક્તિક ‘ગાહાસત્તસઈ ’માં જોવાય છે. એ એકત્રિત કરી પ્રકાશિત કરવાં ઘટે.
hhhhodbha
નાગાર્જુન યાગી એ સૂરિના ભક્ત હતા.
સમયઃ પાદલિપ્તસૂરિ પાટલીપુત્રના રાજા મુરુડના અને હાલના સમકાલીન ગણાય છે. ‘જ્ઞાનાંજલિ' (પૃ. ૨૫ ) માં એમના સમય તરીકે વીર સવત ૪૬૭ની આસપાસ એવે ઉલ્લેખ છે.
વૃત્તિ અને અવસૂરિ : ‘વીરથય’ ઉપર જિનપ્રભુસૂરિએ વિ. સ. ૧૯૮૦માં વૃત્તિ રચી છે. એની કોઈ હાથપોથી મારા જોવામાં આવી નથી, જ્યારે મૂળ સહિત અવસૂરિની હાથપાથી મળે છે. તેના પરિચય મે` D. C. G, C, M. (Vol. XIX, Part 2, Page: 184–186) માં · સુવર્ણસિદ્ધિ ગર્ભિત મહાવીર જિન સ્તવ ’ ના નામથી આપ્યું છે. આ જ હાથપેાથીના આધારે મે' અવસૂરિ સ`પાદિત કરી હાય એમ લાગે છે.
[૪] ઉવસગ્ગહર થાત્ત
આ થેાન્ત પ્રાકૃતમાં પાંચ પદ્યોમાં રચાયેલું સ્મરણ છે. આને અગે મે’કેટલીક વિગતા ‘ ઉવસગ્ગહર થાત્ત – એક અધ્યયન ’ નામથી લખેલા અને · શ્રી મેહનલાલજી અર્ધશતાબ્દિ સ્મારક ગ્રંથ'માં પ્રસિદ્ધ થયેલા લેખમાં આપી છે. ત્યારબાદ મેં આ સ્મરણ પરત્વે ઈ. સ. ૧૯૭૧માં પ્રકાશિત ‘ ઉવસગ્ગહર' સ્નેાત્ર સ્વાધ્યાય ' નામના ઉદ્ઘાતમાં કેટલીક બીનાએ રજૂ કરી છે. અહી તે એ પૈકી આ સ્તોત્ર પાર્શ્વનાથ, પાર્શ્વયક્ષ, ધરણેદ્ર અને પદ્માવતી દેવી એ ચાર સાથે સંબંધ ધરાવતું હોઈ ચારેને અનુલક્ષીને મેં ‘પાસનાડુ ૧. આની વૃત્તિ શિવની વાચકે રચેલી વૃત્તિના નામે ‘ચંદ્ર’(લેખા ?) સહિતની હાથપોથીમાંના ઉલ્લેખા પ્રમાણે આ સૂરિ આગમના પ્રણેતા હતા.
આ પ્રાકૃત ટિપ્પણરૂપ લઘુત્તિ પાદલિપ્તસૂરિએ રચ્યાનું મલયગિરિસૂરિએ ‘ જોઈ સકર દગ ’ની તેમ જ ‘ સુરપતિ ’ની વૃત્તિમાં કહ્યું છે. જુએ, ‘ જ્ઞાનાંજલિ ’ (પૃ. ૨૫).
મહાવીર ગ્રંથમાળા ’( વિ. સ. ૧૯૯૩ ) માં પ્રકાશિત ‘ જગત્સુંદરી પ્રયાગમાળા ' માં અપાયેલે ‘ હેમકલ્પ ’ તે જ આ વૃત્તિ છે કે તેનો અંશ છે? તેમાં વ્યામ સિદ્ધિનું નિરુપણ છે. જગત્સુ દરી પ્રયાગમાળા ' એ પદ્યાત્મક પ્રાકૃત કૃતિ છે, અને એ યશઃકીર્તિ નામના મુનિએ વિ. સ. ૧૫૮૨ પહેલાં રચી છે. આની રૂપરેખા ‘જૈન સાહિત્ય વૃિ કૃતિદ્દાસ ' (ભાગ ૫, પૃ. ૨૩૩-૨૩૪) માં આલેખાઈ છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
૨.
3.

Page #430

www.hsessment Massassessa essedfessodessessessode
થેન્ના” ઈત્યાદિ ચાર સ્તોત્રો સંસ્કૃત છાયા સહિત આપ્યાની વાત નૈધું છું. આ સ્મરણને મેં ગુજરાતી પદ્યાત્મક અનુવાદ કર્યો છે, અને તે “ઉવસગ્ગહર શેર (ઉપસર્ગહર સ્તોત્ર)ને પદ્યાત્મક અનુવાદ” એ નામથી “આત્માનંદ પ્રકાશ” (વ. ૭૦, અંક ૪) માં પ્રસિદ્ધ થયો છે.
પ્રણેતા ઃ આ સ્મરણ નિર્યુક્તિકાર ભદ્રબાહુ સ્વામીએ રચ્યાનું મનાય છે.
વિવરણે ઃ આ સ્મરણ પર પંદર વિવરણે વૈકમીય બારમા શતકથી કાંઈક પહેલાંથી અને ત્યારબાદના પાંચેક શતક સુધી રચાયાં છે. તેનો ઉલ્લેખ મેં ઉપર્યુક્ત ઉપઘાતમાં કર્યો છે. જિનપ્રભસૂરિએ વિ. સં. ૧૩૬૫માં “અર્થકલ્પલતા” નામની વૃત્તિ રચી છે. આ વૃત્તિમાં પાર્શ્વનાથ વગેરે ચારને અનુલક્ષીને વિવરણ છે. તેનું તેમ જ સિદ્ધચંદ્રગણિ કૃત ટીકાનું અને હર્ષ કીર્તિસૂરિ કૃત વૃત્તિનું મેં સંપાદન કર્યું છે, અને એ ત્રણે અનેકાર્થ રત્નમંજૂષામાં છપાયેલાં છે.
પાદપૂતિ : આ સ્મરણની પાદપૂર્તિરૂપે ૨૧ પદ્યમાં “મઈસુરસૂરિ (મતિ સુરસૂરિ) Bત્ત” તેજસાગરે રચ્યું છે. આને “પ્રિયંકર નૃપ કથા”ના પરિશિષ્ટરૂપે મેં આપ્યું છે.
યંત્રો – મંત્ર ઉવ. સ્વાધ્યાયમાં આ સ્મરણનાં વિવિધ અંગે સમજૂતી સહિત અપાયાં છે. તેમાં ગાથા દીઠ મંત્ર પણ રજૂ કરાયા છે.
હાથપોથી : આ સ્તોત્ર અને તેનાં કઈ કઈ વિવરણની હાથપથીઓને પરિચય મેં D. C. G. C. M. (Vol. Xvil, Part 3) માં આપ્યો છે.
[૫] નમિઉણ (ભયહર થેર) (૧) આ પ્રાકૃત સ્મરણની ગાથાઓની સંખ્યા અંગે મતભેદ છે. અંચલગચ્છીઓ પ્રમાણે તેમાં ૨૫ ગાથાઓ છે. માનતુંગસૂરિએ આ સ્તોત્ર રચ્યું છે. આ સ્તંત્ર અજ્ઞાત કર્તક અવસૂરિ સહિત મેં સંપાદિત કર્યું હતું, અને તે ભક્તામર-કલ્યાણ મંદિર'-નમિઉણસ્તત્રત્રયમ્ ” નામના પુસ્તકમાં પ્રકાશિત કરાયું છે.
(૨) આ તેત્રને લગતી કેટલીક બાબતે મેં “નમિઉણ કિંવા ભયહર સ્તોત્ર નામના મારા લેખમાં દર્શાવી છે. અહીં તે તેનાં નીચે પ્રમાણેનાં વિવરણે નેધું છું.
૧. ટીકા : આ જિનપ્રભસૂરિએ વિ સં. ૧૩૬૫માં રચી છે. એને વહેલી તકે પ્રકાશિત કરાવવી જોઈએ. ૧. આ પુસ્તકમાં માનતુંગસૂરિની બીજી બે કૃત્તિઓ – “ભક્તામર સ્તોત્ર” અને “ભક્તિભર થો” (પંચ પરમેષ્ઠિ સ્તવ) ને પણ સ્થાન અપાયું છે. સાથે સાથે, “નમિઉણ થોત્ત” ને મેં કરેલું
અંગ્રેજી અનુવાદ પણ તેમાં છપાયો છે. - ૨. આ લેખ “જૈન ધર્મ પ્રકાશ ' (પૃ. ૮૮, અંક ૧ અને ૨) માં પ્રસિદ્ધ કરાયો છે.
શ્રી શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો નહીં,

Page #431

[6]dabases sassad
૨. પર્યાય ટીકા : આના કર્તાનુ' નામ જાણવામાં નથી. ૩. વૃત્તિ : આ અજ્ઞાત કક છે.
૪. અવસૂરિ : આ પ્રકાશિત છે, પણ અજ્ઞાત કઈંક છે. [૬] જીરીકાપલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તવ
આ સ્મરણુ સંસ્કૃતમાં રચાયું છે. તેમાં ૧૪ પદ્યો છે. છેલ્લાં ત્રણ પદ્યો પણ આ સ્મરણના પ્રણેતા મેરુતુ ગસૂરિએ પ્રસ ંગેાપાત રચ્ચાં હતાં. એ કાળાંતરે’ મૂળે ૧૧ પદ્યો પછી દાખલ કરાયાં છે. આ કાર્ય કેણે કર્યું' તે જાણવામાં નથી. આ સ્મરણને પારભ નમે દેવદેવાય ’થી કરાયા છે. તેમાં પાર્શ્વનાથને (જેમના સ્તત્રરૂપ આ કૃતિ છે.) હી` રૂપ ફહ્યા છે. આ સ્મરણમાં અટ્ટે મટ્ટ દુષ્ટ વિટ્ટે' આ પાંચ અક્ષરાને પ્રેત, પિશાચ ઇત્યાદિના નાશક કહ્યા છે. સાતમા પદ્યમાં ક્ષિપૐ સ્વાહા' એ શૈલેાકય વિજય યંત્રના નિર્દેશ છે. દશમા પદ્યમાં કર્તાએ પાર્શ્વનાથના સ્મરણના પ્રભાવ જાતે અનુભવ્યાનું કહ્યું છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં કહ્યું છે કે, ‘પાર્શ્વનાથ’ એ ચાર અક્ષર, · અટ્ટે મટ્ટે' એ ચાર અક્ષર અને ‘દુષ્ટ વિઘટ્ટ ’એ પાંચ મળીને એક વિદ્યા થાય છે, તે સં કાર્યો કરનારી છે.
"
23 સૂર
પ્રણેતા : આ સ્મરણ અ...ચલગચ્છીય મેરુતુ ગસૂરિની રચના છે. તેમના કૃતિ કલાપપૂર્વક જીવન વૃત્તાંત વિષે ‘ અ’ચલગચ્છ દિગ્દર્શીન ' (પૃ. ૧૯૯-૨૩૩)માં વિસ્તૃત માહિતી અપાઈ છે. અહીં તે હું થોડી જ બીનાએ નોંધુ છું. તેમના જન્મ નરસિહની પત્ની નાલદેવીની કુક્ષીએ વિ. સં. ૧૪૦૩માં થયેા હતેા. તેમણે વિ. સ’, ૧૪૧૦માં મહેદ્ર પ્રભસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. વિ. સ. ૧૪૨૬માં તે ‘સૂરિ’ બન્યા હતા, અને વિ. સ. ૧૪૪૫માં ગચ્છ નાયક. તેઓ વિ. સં. ૧૪૭૧માં સ્વગૅ સિધાવ્યા હતા. તેમના અંગે કોઈ કે રચેલા ‘મેરુતુ'ગસૂરિ રાસ ' પ્રામાણિક ગણાય છે, અને એ માહિતીપ્રચૂર છે. તેમણે વ્યાકરણાદિ તેમ જ આગમા અને પુરાણેાના અભ્યાસ કર્યાં હતા. કેટલાક નૃપત્તિઓને પ્રતિબધ પમાડયેા હતા, અને ‘મંત્રવાદી ’તરીકે નામના મેળવી હતી. · ચક્રેશ્વરી અને પદ્માવતી એ દેવીએ એમની પાસે આવતી ' એવા ઉલ્લેખ જોવાય છે. મેરુતુંગસૂરિએ લગભગ ૩૫ ગ્રંથો રચ્યા છે. ‘ સૂરિમ`ત્ર કલ્પ' અને ‘સૂરિમ’ત્ર-સારાદ્વાર ’એમની જ કૃતિએ છે.

પ્રારંભમાં અને અંતમાં સ્વાહાપૂર્વકની આ વિદ્યાને શ્રાવક શ્રીભીમસિંહ માણેકની પ્રકાશિત કૃતિમાં “મત્ર' કહ્યો છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #432

testostestosteste de stockage deste slaststedet fokstedtekstoskestostesteste stedestestestestetstesteskestestestetstestestostestostestetstesteseotsbtestestes[]
ટીકા : આ મરણ પર વાચક પુણ્યસાગરે વિ. સં. ૧૭૨૫માં “સુબોધિકા” નામની ટકા રચી છે, પણ તે છપાવાઈ હોય, તેમ જણાતું નથી.
[૭] નમુહૂર્ણ (શક સ્તવ) આ કૃતિ તપાગચ્છીઓને પણ માન્ય છે. એ વિવિધ આગમેમાં ન્યૂનાધિક પ્રમાણમાં જોવાય છે. એ પરત્વે મેં “નમુત્થણને અંગે” નામના લેખમાં કેટલીક માહિતી આપી છે. હરિભદ્રસૂરિએ “ચત્યવંદન સૂત્રની વૃત્તિ રચી છે. તે “લલિત વિસ્તર”નામે સુપ્રસિદ્ધ છે. તેમાં “અરિહંત'ના જે પચીસ વિશેષણે “શિક સ્તવમાં જોવાય છે, તે ક્યા ક્યા મતના પ્રતિકારરૂપ છે, એ બાબત દર્શાવાઈ છે. આની નેંધ મેં “શ્રી હરિભદ્રસૂરિ નામના મારા પુસ્તકમાં (૫. ૧૯૭-૧૯) માં લીધી છે. આ નિરૂપણ શ્રીહરિભદ્રસૂરિના એક અપૂર્વ કાર્યરૂપ છે. તેમાં મત – વાદને નિર્દેશ છે, અને તે વિષે કેટલીક બાબતે પૂ. ૩૨૮-૩૩૫માં આપી છે.
[૮] (લહુ) અજિયસંતિ થયા - કવિ વીરગણિની આ કૃતિ આઠ પવો અપભ્રંશમાં અને અંત્ય પ્રાસથી અલંકૃત છે, અને તે “લઘુ અજિત શાંતિ સ્તવ” તરીકે ઓળખાય છે. તેમાં કહ્યું છે : “આ સ્તવ સાંવત્સરિક, પાક્ષિક અને ચાતુર્માસિક (પ્રતિકમણો)માં જે ભણે અને સાંભળે તેનું અશુભ જાય અને સકળ સુખ સાંપડે.” આ સ્તવના પ્રણેતા તે જ “પ્રભાવક ચરિત્તમાં નિર્દેશાયેલા વીરગણિ છે કે કેમ તે જાણવાનું બાકી રહે છે. આ સ્તવમાં અજિતનાથ અને શાંતિનાથ એ બે તીર્થકરોની સંયુક્ત સ્તુતિ છે.
[6] બૃહદજિત શાંતિ સ્તવ આ નામ ઉપર્યુંકત આઠમા સ્મરણને અનુલક્ષીને રચાયું લાગે છે. તેના કર્તા જયશેખર સૂરિએ “અજિત શાંતિ સ્તવ” નામ સેળમા પદ્યમાં દર્શાવ્યું છે. આ સ્તવમાં ૧૭ પદ્યો સંસ્કૃતમાં છે અને તે પણ ઉપર્યુંકત બે તીર્થકરને અનુલક્ષીને રચાયેલાં છે.
પ્રણેતા ઃ આ સ્તવ અંચલગચ્છીય જયશેખરસૂરિની રચના છે. તે “સૂરિ ચક્રવતિ” તરીકે ઓળખાવાય છે. તેઓ મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના ત્રણ શિષ્ય પૈકી વચલા શિષ્ય છે. મેરૂતુંગસૂરિ પણ આ ત્રણ શિષ્યમાંના એક છે. જયશેખરસૂરિએ નાની મોટી મળીને ૧. આ લેખ “જૈન સત્ય પ્રકાશ' (વર્ષ ૨, અંક ૧૨)માં છપાયે છે.
શ્રી શ્રી આર્ય કથાગોમસૃતિગ્રંથ 25

Page #433

Melodasadakaashad
hada.cas.edd ...M. Most officereldedMessen
પચાસેક કૃતિઓ રચી છે. તેમનાં નામ ઇત્યાદિ વિષે “અંચલ૦ દર્શન” (પૃ. ૧૮૨–૧૮૪) માં સંક્ષિપ્ત માહિતી અપાઈ છે. “ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ' નામની તેમની ગુજરાતી કૃતિ તે તેમણે જ રચેલા “પ્રબંધ ચિંતામણિ”નું રૂપાંતર છે. તેમણે ગુજરાતીમાં વિવિધ વિનતિઓ રચી છે. તેમણે વિ. સં. ૧૪૩૦ માં “જબુ સ્વામી ફાગુ' રચ્યું છે. વિશેષમાં તેમણે “નેમિનાથ ફાગુ' નામનાં બે કાવ્ય રચ્યાં છે. એકમાં ૫૭૪ કડી છે અને બીજીમાં ૪૯ કડી છે. ૧. ચારેક પ્રકાશિત થઈ છે. “અબુદાચલ વનતિ' (રચના વિ. સં. ૧૪૬૦) “ગૂર્જર રાસાવલિ”
(પૃ. ૭૫–૭૬ ) માં છપાઈ છે. ૨. “પ્રાચીન ફાગુ સંગ્રહ” (પૃ. ૨૫-૩૦) માં જે અજ્ઞાત કતૃક “જંબુસ્વામી ફાગ' (વિ. સ.
૧૪૩૦ ) છપાયું છે, તે જ આ છે. ૩. આ પૈકી એક ગૂર્જર રાસાવલિ' (પૃ. ૬૫-૭૪) માં અને બીજુ “પ્રાચીન ફાળું સંગ્રહ”
(પૃ. ૨૪ર-૧ થી ૨૪૨-૭) માં છપાયું છે. ૪. “જૈન ગૂર્જર કવિઓ' (ભા. ૩, ખં. ૧, પૃ. ૪૨૫) માં આ જ કડીને કમાંક ૫૮ છે. આને
જ મેં દેહરા કહ્યા લાગે છે. એક એક દેહરામાં બબ્બે પંક્તિઓ હોય છે. અહીં ચાર ચાર પંક્તિના પદ્યને એક ગણી પ૭ની સંખ્યા અપાઈ છે. “દેહરાને બદલે “પંક્તિ’ શબ્દ હોત તે ઠીક થાત.
अप्पाणमेव जुज्ज्ञाहि, कितें जुञ्झेण बज्झओ। अप्पाणमेव अप्पाणं, जइता सुहमेहले ॥ पंचेदियाणीकोहं, माणं माय तहेव लोहंच । दुञ्जय चेव अप्पाणं, सव्वमप्पे जिओ जियं ॥
–શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પિતાના આત્મા સાથે યુદ્ધ કર. બાહ્ય ભૌતિકની સાથે લડવાથી શું? સ્વયં આત્મા ઉપર વિજય પ્રાપ્ત કરવાથી આત્યંતિક સુખ મળે છે. પાંચે ઈદ્રિયો, કેધ, માન, માયા અને લેભ તેમ જ દુર્જય મન અને મિથ્યાત્વ આ બધા માત્ર સ્વાત્મા પર વિજય પ્રાપ્ત કરવાથી પરાજિત થઈ જાય છે.
GIDC ગ્રઆર્ય કયાહાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
F
* *
-
-
- --
-

Page #434

સવ તીર્થકરોનું સંક્ષિપ્ત સામાન્ય સ્વરૂપ
– મુનિ શ્રી તસ્વાનંદવિજયજી મ.
[ સર્વ તીર્થકરને લગતી સામાન્ય વસ્તુઓ સંક્ષેપમાં “પપ રન્ન ગ્રંથને આધારે અહીં રજૂ કરવામાં આવી છે.]
બધા પુરુષમાં પુરુષત્વ સમાન હોવા છતાં પૂર્વકૃત શુભાશુભ કર્મના પરિણામને કારણે ચાર પ્રકારના પુરુષાર્થોની સાધનામાં ભેદ પડે છે, તેથી આગમાં છ પ્રકારના પુરુષ વર્ણવવામાં આવ્યા છે. તે આ રીતે : (૧) અધમાધમ, (૨) અધમ, (૩) વિમધ્યમ, (૪) મધ્યમ, (૫) ઉત્તમ, (૬) ઉત્તમોત્તમ.
વિશેષાથીઓએ પ્રથમ પાંચ પ્રકારના પુરુષોનું વર્ણન “પટવુચરિત્તરથી જાણી લેવું. અહીં ફક્ત ઉત્તમોત્તમ એવા શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતનું વર્ણન જ આપવામાં આવ્યું છે.
ઉત્તમોત્તમ પુરુષ તીર્થકર નામકર્મના ઉદયવાળા શ્રી તીર્થકરે જ છે. તેઓ ત્રણે લેકના ઈશ્વર, ત્રણે લેકના નાથ, ત્રણે લોકમાં સૌથી અધિક પૂજનીય, ત્રણે લેક વડે સ્તવવા ગ્ય, ત્રણે લેક વડે ધ્યાન કરવા ગ્ય, સંપૂર્ણ નિર્દોષ અને સર્વ ગુણ સંપન્ન હોય છે, તેથી જ તેઓ સર્વ પ્રકારે સર્વ જીવથી ઉત્તમોત્તમ છે.
જ્યારે તે તીર્થકર ભગવંતના જીવે અનાદિ કાળમાં અવ્યવહાર રાશિમાં હોય છે, ત્યારે પણ તેઓ તેવા પ્રકારના તથા ભવ્યત્વના વિપાકથી અનેક વિશેષ ગુણોને કારણે બીજા છ કરતાં ઉત્તમ હોય છે.
તે પછી યથાપ્રવૃત્તકરણ વડે જ્યારે તેઓ વ્યવહાર રાશિમાં આવે છે, ત્યારે પણ તેઓ તેવા પ્રકારના કર્મ વિપાકના ભાવથી પૃથ્વીકાયના જીવમાં ચિંતામણિ રત્ન, પદ્મરાગ રત્ન વગેરે ઉત્તમ રત્નોની જાતિમાં ઉત્તમ રત્નરૂપે થાય છે.
અપકાયમાં તે તે મહાન તીર્થોદક (તીર્થજલ) રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. તેઉકાયમાં મંગલદીપ આદિ રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.
વાયુકામાં હોય ત્યારે મલયાચલ પર્વતના વસંત ત્રત્કાલીન મૃદુ, શીતલ અને સુગંધી વાયુ આદિ રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.
શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ કઈક

Page #435

30
statesteestastedastada stasestestostestastest testosteste deste destosteste destestesteste desteste destest testeste destestostesseste deste testo sta ste stasestestostestes
વનસ્પતિકાયમાં હોય ત્યારે ઉત્તમ પ્રકારનાં ચંદન, કલ્પવૃક્ષ, પારિજાત, આમ્ર, ચંપક, અશોક વગેરે વૃક્ષના રૂપમાં અથવા ચિત્રાવેલ, દ્રાક્ષાવેલ, નાગવેલ આદિ પ્રભાવશાળી ઔષધિઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
બેઈ દ્રિયમાં દક્ષિણાવર્ત શંખ, શુક્તિકા, શાલિગ્રામ આદિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. એવી જ રીતે તેઈદ્રિય તથા ચૌરિંદ્રિયમાં પણ ઉત્તમરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.
પંચંદ્રિય તિર્યંચમાં સર્વોત્તમ પ્રકારના હાથીરૂપે અથવા સારાં લક્ષણોવાળા અશ્વરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.
તે પછી મનુષ્યમાં આવેલા તેઓ ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન થઈ અપૂર્વકરણ વડે ગ્રંથિભેદ કરી, અનિવૃત્તિકરણ વગેરે ક્રમે સમ્યકત્વ પામીને, તેવા પ્રકારના ઉત્તમ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ આદિ રૂપે સંપૂર્ણ સામગ્રી પામીને, અહંદવાત્સલ્યાદિ વીસ સ્થાનકની ઉત્તમ આરાધના કરીને અને તેથી શ્રી તીર્થકર નામ કર્મની ઉપાર્જન કરીને અનુત્તર વિમાન આદિ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
ત્યાં દેવલોકનાં ઉત્તમ સુખને અનુભવીને, ત્યાંથી આવેલા તેઓ ચરમ જન્મમાં સ. ત્તમ અને વિશુદ્ધ જાતિ-કુળ-વંશમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
" તે વિશુદ્ધ જાતિ-કુળમાં તેમના અવતારના પ્રભાવથી માતાને ચૌદ મહા સ્વપ્નો આવે છે.
તેઓ ગર્ભવાસમાં પણ ઉત્તમ પ્રકારનાં મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન યુક્ત હોય છે.
તેઓના મહાન પુણ્યદયથી પ્રેરાયેલ જાંભક દેવતાઓ ગર્ભાવતાર સમયે ઇદ્રિના આદેશથી ભૂમિ આદિમાં રહેલા માલિક વિનાના મહાનિધાને ભગવંતના ગૃહમાં નિક્ષિપ્ત
તેઓ જ્યારે ગર્ભમાં હોય છે, ત્યારે બીજા ગર્ભોની જેમ તેઓને વેદના હોતી નથી તેમ જ માતાને પણ વેદના હોતી નથી. તેઓને તથા માતાને આહાર આદિની અશુભ પરિ. યુતિ હોતી નથી. માતાને સર્વ શુભ વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ થાય છે. રૂપ, સૌભાગ્ય, કાંતિ, બુદ્ધિ, બળ આદિમાં વૃદ્ધિ થાય છે. મન, વચન, કાયાના યોગો શુભ થઈ જાય છે. ઔદાર્ય, ગાંભીર્ય, વૈર્ય આદિમાં ઘણું જ વૃદ્ધિ થાય છે. પરોપકાર, દયા, દાન, દેવગુરુભક્તિ ઈત્યાદિ ગુણો વિકસે છે. સ્વજને તરફથી અત્યંત બહુમાન મળે છે અને સર્વ પ્રિય ઈન્દ્રિય વિષયની પ્રાપ્તિ થાય છે. માતા સૌને પ્રિય લાગે છે.
રાઈ શર્ય કાયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ તિ

Page #436

કossesseslessed boddessess
o
fessages
feedbsess to obsesses
|૩૧]
પિતાને અત્યંત હર્ષ પ્રાપ્ત થાય છે. પિતાને ક્યાંય પણ પરાભવ થતું નથી. બધા જ રાજાઓ નમે છે. સર્વત્ર પિતાની આજ્ઞાનું વિશાળ પ્રવર્તન થાય છે. પિતાની યશકીર્તિ સર્વ દિશાઓમાં ફેલાય છે. વંશની ઉન્નતિ થાય છે. ઘરમાં સર્વ સુંદર વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ થાય છે અને ચારે બાજુથી સર્વ પ્રકારની સંપત્તિઓ આવે છે, વિપત્તિઓ દૂર જાય છે.
તેમના જન્મ ક્ષણે સર્વ શુભ ગ્રહો ઉચ્ચ સ્થાનમાં હોય છે. ત્રણે લેકમાં સર્વત્ર ઉદ્યોત થાય છે. અંતમુહૂર્ત સુધી નારકીઓને પણ સુખ થાય છે. પ્રમુદિત થયેલા દેવતાઓ ભગવંતના ગૃહાંગણમાં રત્નનાં, સેનાનાં અને રૂપાનાં આભરણેની, ઉત્તમ વસ્ત્રોની, પુની અને સુગંધી જળની વૃષ્ટિ કરે છે. દેવતાઓ “જય જય’ શબ્દથી આકાશને ભરી નાખે છે. દેવોની દુંદુભિ આકાશમાં હાથથી તાડન કર્યા વગર વાગતી જ રહે છે. સર્વ દિશાઓ પ્રસન્ન થાય છે. સુગંધી અને શીતળ વાયુ વાય છે, પૃથ્વી ઉપરથી ધૂળ સર્વત્ર શાંત થઈ જાય છે. પૃથ્વી સુગંધી અને શીતળ થાય છે.
છપ્પન દિકકુમારીઓ સુખકારક સૂતિકર્મ કરે છે. ચોસઠ ઈદ્રો મેરુ પર્વત ઉપર જન્માભિષેક કરે છે, જગત ક્ષણવાર સર્વથા નિરુપદ્રવી, સમૃદ્ધિમય અને આનંદમય થઈ
જાય છે.
તે આ રીતે : દેવતાઓ, મનુષ્ય અને તિય એના પરસ્પરનાં વૈર નાશ પામે છે. લોકનાં આધિ અને વ્યાધિ શમી જાય છે. લેકમાં શુદ્ર ઉપદ્રવ થતા નથી. શાકિનીઓ કેઈનું કાંઈ પણ અનિષ્ટ કરી શકતી નથી. દુષ્ટ મંત્રો અને તંત્ર પ્રભાવ વિનાના થઈ જાય છે. ગ્રહો શાંત થઈ જાય છે. ભૂત, પ્રેત વગેરેના ઉપદ્રવે ઉપશાંત થાય છે. લેકનાં મન પરસ્પર પ્રીતિવાળાં થાય છે.
પથ્વીમાં દૂધ, ઘી, તેલ, ઈશ્કરસ વગેરેની વૃદ્ધિ થાય છે. સર્વ વનસ્પતિઓ પુષ્પ, ફળ અને નવકોમળ પત્રોથી સમૃદ્ધિ થાય છે. મહાન ઔષધિઓના પોતપોતાના પ્રભાવમાં ઘણી જ વૃદ્ધિ થાય છે, રત્ન, સોનું, રૂપું આદિ ધાતુઓની ખાણોમાં તે તે વસ્તુઓની ઘણી જ અધિક ઉત્પત્તિ થાય છે.
સમુદ્રોમાં ભરતી આવે છે. પાણી અત્યંત સ્વાદિષ્ટ અને શીતળ થાય છે. બધાં પુપે અધિક સુગંધવાળાં થાય છે. પથ્વીમાં રહેલાં નિધાને ઉપર આવે છે. વિદ્યાઓ અને મંત્રના સાધકને સિદ્ધિઓ સુલભ થાય છે. જોકેના હદયમાં સદ્દબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રાણીઓનાં મન દયાથી આદ્ધ થાય છે. મુખમાંથી અસત્ય વચને નીકળતાં નથી. બીજાઓનું
આ શીઆર્ય કલ્યાણગૌતમ ઋતિગ્રંથ 25),

Page #437

[3]hashsdhchchhh.
aaaaaaaaaaaaaaaa dada achchhra
ધન લઈ લેવાની બુદ્ધિ જાગતી નથી. કુશીલ લોકોના સંગ હેાતેા નથી, કારણ કે લેાકેામાં કુશીલતા જ હોતી નથી. ક્રોધ વડે પારકાના પરાભવ હાતા નથી, કારણ કે ક્રોધ જ હોતા નથી. વિનયનું ઉલ્લંઘન થતું નથી, કારણ કે માયા જ હેાતી નથી. લેાકેા ન્યાયવૃત્તિનું ઉલ્લંઘન કરતા નથી, કારણ કે લાભ જ હાતા નથી. માનસિક સંતાપ હાતા નથી.
પરને પીડા કરે તેવાં વચન કઈ ખેલતુ નથી. કાયાથી અશુભ ક્રિયાએ કાઈ કરતા નથી. પાપ કરવાની બુદ્ધિ થતી નથી. લોકો સુકૃત કરીને મનઃશુદ્ધિવાળાં થાય છે. લેકનાં મનેાવાંછિતની પૂર્તિ થાય છે. લેકમાં પારકાના ગુણ ગ્રહણ કરવાની વૃત્તિમાં અભિવૃદ્ધિ થાય છે. લાકે ઘેર ઘેર મહેાત્સવ કરે છે. ભગવંતના જન્મનાં મોંગલ ગીતા ગવાય છે. ઘરે ઘરે વધામણાં કરાય છે.
ભગવતના જન્મથી સ્વર્ગ અને પાતાળ ભૂમિમાં રહેતા દેવતાઓ પ્રમુદ્રિત થાય છે. તેઓ શાશ્વત ચૈત્યમાં મહાત્સવ કરે છે. દેવાંગનાએ ધાત્રી કકરે છે. દેવાંગનાઓ નવાં નવાં આભરણા ધારણ કરે છે અને અનેક પ્રકારની ક્રીડાએ કરાવે છે. દેવેન્દ્ર પુષ્ટિ માટે ભગવ'તના જમણા હાથના અંગુઠામાં અમૃતને સંચાર કરે છે.
ખાલ્યકાળમાં પણ શ્રી તીર્થંકર ભગવ`તે ઉત્તમ પ્રકારના મતિજ્ઞાન, શ્રતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાનથી યુક્ત હાય છે. અપરિમિત મળ અને પરાક્રમવાળા હાય છે. દેવતાઓ, અસુરે અને મનુષ્યા વડે અક્ષેાભ્ય હોય છે. ખીજા બાળકો કરતાં અત્યંત ઉત્તમ સ્વભાવવાળા હોય છે. ત્રણે લેકની રક્ષા કરવામાં અક્ષુબ્ધ શક્તિવાળા હોય છે. અધ્યયન કર્યાં વિના પણ વિદ્વાન હોય છે. શિક્ષણ પામ્યા વિના બધી જ કળાઓના સમૂહેામાં કુશળ હાય છે, અલંકાર વિના જ બધા જ અવયવોથી ઉત્તમ સૌંવાળા હાય છે. શિશુ કાળમાં પણ વાણી અવ્યક્ત હાવા છતાં પણ દેવ, અસુરો અને મનુષ્યાને આનંદ પમાડનારા હેાય છે. અચપળ સ્વભાવવાળા હોય છે. પેાતાને તેમ જ પારકાને સંતાપ ન થાય તેવા સ્વભાવવાળા હોય છે. લાલુપતા વિનાના હોય છે અને જ્ઞેય પદાર્થોના સ્વભાવને જાણનારા હોવાથી નિઃસ્પૃહ હાય છે.
શ્રી તીર્થંકર ભગવંત જન્મથી જ રાગ, સ્વેદ ( પરસેવે ), મળ આદિથી રર્હુિત દેવાળા હોય છે. તત્કાલ અત્યંત વિકસિત કમળ જેમ બહુ સુવાસિત દેહવાળા હોય છે અને ગાયના દૂધની ધારા જેવા શ્વેત રક્ત અને માંસયુક્ત દેહવાળા હાય છે. તેઓના આહાર – વિહાર ચ ચક્ષુવાળા માટે અદૃશ્ય હેાય છે. આ ચાર અતિશયે તેઓને જન્મથી જ સહજ હાય છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્ન સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #438

s
ereotees. .............. ... ....... ...
[૩૩] અપ્રતિમ રૂપ અને સૌભાગ્યના ઉદ્દભવથી પવિત્ર એવા તેમના યૌવન કાળમાં તેમનાં રૂપ-સૌભાગ્યની શોભા તો એવી અદ્ભુત હોય છે કે દેવતાઓ, અસુરો અને મનુષ્યના સ્વામીઓના (ઇંદ્ર આદિના) અંતઃકરણમાં પણ પરમોચ્ચ ચમત્કાર ઉત્પન્ન થાય છે. સર્વ દેવતાઓ મળીને એક અંગુષ્ટ પ્રમાણ રૂપને નિર્માણ કરે, તે પણ તે રૂપ ભગવંતના અંગુઠાના રૂપની આગળ જાજવલ્યમાન અગ્નિની આગળ અંગારાની જેમ શોભાને પામતું નથી. વિશિષ્ટ પ્રકારના નામકર્મના ઉદયથી શ્રી તીર્થકર ભગવંતના સંઘયણ, રૂ૫, સંસ્થાન, વર્ણ, ગતિ, (ચાલ), સત્ત્વ, ઉચ્છવાસ વગેરે બધું જ જગતમાં સર્વોત્તમ હોય છે.
ખરેખર રૂ૫, સૌભાગ્ય અને એક હજાર આઠ બાહ્ય લક્ષણથી સહિત એવું તેમનું શરીર સૌંદર્યનું, લાવણ્યનું, કાંતિનું, દીપ્તિનું અને તેજનું પરમ અદ્દભુત ધામ હોય છે. સ્વર્ગમાં દેવદેવીએ તે રૂપ આદિના ગુણગાન અને ચિંતન કરે છે, પાતાળલેકમાં પાતાળવાસી દેવાંગનાઓ તેને સ્તવે છે અને મત્સ્યલેકની અંદર મનુષ્ય સ્ત્રીઓ તેનું ધ્યાન કરે છે.
ખરેખર, તેમના જેવું રૂપ, સૌભાગ્ય, લાવણ્ય, ગમન, વિલેમન, વચન, દર્શન, સ્પર્શન, શ્રવણ, ઔદાર્ય, ગાંભીર્ય, વૈર્ય, સમર્યાદત્વ, આર્યત્વ, દયાળુતા, અનુદઢતા, સદાચાર, મનઃસત્ય, વચનસત્ય, કાયાક્રિયાસત્ય, સર્વપ્રિયત્વ, પ્રભુત્વ, પ્રશાંતત્વ, જિતેદિયત્વ, ગુણત્વ, ગુણાનુરાગી ત્વ, નિર્મમત્વ, સૌમ્યતા, સામ્ય, નિર્ભયત્વ, નિર્દોષત્વ ઈત્યાદિ જગતમાં બીજા કેઈમાં પણ હોતાં નથી.
ત્રણે લોકમાં અત્યંત અલૌકિક અને સૌથી ચડિયાતા ગુણોના સમૂહના કારણે તે તીર્થકર ભગવંતે સૌથી મહાન બને છે. અને તેથી જ સર્વત્ર મહાન પ્રતિષ્ઠા (કીતિ, યશ આદિ)ને પામેલા છે. તેઓ સર્વત્ર ઉત્તમ વિવેકથી વિવિધ કાર્યોને કરે છે અને સર્વત્ર ઉચિત જ આચરવામાં અત્યંત ચતુર હોય છે. આત્મામાં અભિમાન આદિ વિકારને ઉત્પન કરનારાં સર્વોત્તમ જાતિ, કુળ, રૂપ, બળ, પ્રભુતા, સંપત્તિ વગેરે અનેક કારણે વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ તેઓ સર્વત્ર નિર્વિકાર હોય છે. તેઓ જાણે છે કે, વિષયસુખ અનંત દુઃખનું કારણ છે અને સ્થિરતાનું નાશક છે, છતાં પૂર્વ ભવમાં ઉપાર્જિત કરેલ તેવા પ્રકારના ભેગેને આપનાર કર્મોના બળથી તેઓ વિપુલ સામ્રાજ્ય, લક્ષ્મીને ભેગવે છે. તે વખતે પણ તેઓ નિરુપમ વૈરાગ્ય રંગથી રંગાયેલા હોય છે.
જ્યારે તેઓ દેવેંદ્રો અને નરેદ્રોની લક્ષ્મીને ભોગવતા હોય છે, ત્યારે પણ તેઓ વિરક્ત જ હોય છે.
એમ આર્ય કરયાણાગામસ્મૃતિગ્રંથ કહી)

Page #439

[૩૪] હhooooooooooooooooooooooooooooose desibeesessesbot.hse.govbbed
સંસારમાં એવી કોઈ રમ્ય ભેગ સંપત્તિ નથી કે, જે તેમના મનમાં રાગને ઉત્પન્ન કરી શકે. સંસારમાં એવી કઈ વસ્તુ વાસ્તવિક રીતે સારભૂત નથી કે જે તેઓના મનને આકર્ષી શકે. એવું હોવાં છતાં પણ તેઓ વિધિપૂર્વક ધર્મ, અર્થ અને કામરૂપ ત્રણે પુરુષાર્થો સિદ્ધ કરે છે. પુરુષાર્થ જે મિક્ષ –તેની સાધનાને હવે સમય થયે છે, એમ જાણતા હોવા છતાં પણ જ્યારે પાંચમા દેવલોકમાં રહેલા લેકાંતિક દેવતાઓ ભગવંત પાસે આવીને સાંવત્સરિક દાનના સમયને જણાવે છે, ત્યારે તેઓ દીક્ષાની તૈયારી કરે છે.
પ્રભાત સમયે ભગવંત સ્વયં જાગૃત થાય છે, છતાં શંખ વગેરેના ધ્વનિથી તથા “જ્ય જય” આદિ શબ્દોથી તેઓને સમયને ખ્યાલ આપવામાં આવે છે. તે પછી ગામે, નગરે વગેરેમાં પટહના વગાડવાપૂર્વક “વરવારિકા' કરાવવામાં આવે છે. “વરવારિકા એટલે “દરેકને ઈચ્છિત અપાય છે” એવી સાંવત્સરિક મહાદાનની ઉષણા. તે પછી સેનું, રજત, રત્ન, વ, આભૂષણ, હાથી, ઘડાઓ વગેરે વડે સાંવત્સરિક મહાદાન કરવામાં આવે છે. તેમાં ભગવંતની બધા લોકો ઉપર સમાન કૃપા હોય છે.
તે પછી સંપૂર્ણ પૃથ્વીને ત્રણથી રહિત કરવામાં આવે છે. તે પછી સર્વત્ર યશ અને કીર્તિને સૂચક પટહ વગાડવામાં આવે છે. ચોસઠ ઇંદ્રો ભગવંતના દીક્ષા સમયને અવધિજ્ઞાન વડે જાણે છે. તેઓ પરિવાર સહિત ભગવંતની પાસે આવે છે. તેઓ સર્વ સમૃદ્ધિ, વડે સર્વ પ્રકારે આઠ દિવસને મહોત્સવ કરે છે. , તે પછી ભગવંતે સ્વયં દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે. તેઓ સર્વ શિક્ષાઓના રહસ્યને જાણે છે. તેઓનું ચિત્ત કેવળ મેક્ષમાં બંધાયેલું હોય છે. તેઓ પૃથ્વીતળ ઉપર અપ્રતિબદ્ધ વિચરે છે અને પરિષહ અને ઉપસર્ગોને સહન કરે છે. તેઓ સમસ્ત બાહ્ય અને અત્યંતર પરિગ્રહને ત્યાગ કરે છે, તેથી નિગ્રંથ કહેવાય છે. - મિત્રી, પ્રમેહ, કરુણા અને માધ્યસ્થ ભાવનાઓથી તેઓ ધર્મધ્યાનને સ્થિર કરે છે. તે પછી ક્ષાંતિ આદિ આલંબનથી શુકલ ધ્યાન ઉપર આરુઢ થાય છે. તે પછી ક્ષેપક શ્રેણી દ્વારા ચાર ઘાતકર્મને ક્ષય કરે છે, તેથી સર્વ દ્રવ્ય અને તેઓના સર્વ પર્યાને સાક્ષાત્કાર કરતું કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે.
ઘાતકમને ક્ષય થતાં જ શ્રી તીર્થકર ભગવંતેને વિશિષ્ટ પ્રકારની નામકર્મની પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે. તે તીર્થંકર નામકર્મ કહેવાય છે. તેને મહિમાં આ પ્રમાણે છે : , , એક યોજન પ્રમાણ ભૂમિનું વાયુકુમાર દેવતાઓ પ્રમાર્જન કરે છે. મેઘકુમાર દેવતાઓ સુગંધી જળથી સિંચન કરે છે. તુકુમાર દેવતાઓ પાંચ વર્ણનાં સુગંધી
ICD મા શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #440

E
ss. .
delets, lessfess.scieldslotsfest.selesed, daffodesfastest seeds festivals loofess૩૧
પુષ્પોની વૃદ્ધિ કરે છે. વ્યંતર દેવતાઓ મણિઓ, રત્નો અને સુવર્ણથી નિર્મિત એક
જન પ્રમાણ પીઠબંધ તૈયાર કરે છે. તે પીઠબંધ ઉપર વૈમાનિક દેવતાઓ રત્નમય પ્રથમ પ્રાકાર બનાવે છે. તેના કાંગરાઓ મણિઓના હોય છે. તેને ચાર દ્વાર હોય છે. તે પતાકાઓ, તોરણ, ધજાઓ વગેરેથી સુશોભિત હોય છે.
જ્યોતિષી દેવતાઓ સેનાને બીજો પ્રકાર બનાવે છે. તેને રત્નમય કાંગરાઓ હોય છે. તેને ચાર દ્વાર હોય છે. ભવનપતિ દેવતાઓ ત્રીજો રૂપાનો બાહ્ય પ્રાકાર રચે છે. તેને સેનાના કાંગરાઓ હોય છે અને ચાર કાર હોય છે. કલ્યાણ ભક્તિને ધારણ કરનાર દેવતાઓ ચૈત્યવૃક્ષ, રત્નમયપીઠ, દેવછંદ, સિંહાસન આદિ અન્ય રચનાઓ પણ કરે છે. આ રીતે સમવસરણ (દેશના સ્થાન)ની રચના થાય છે.
તે પછી ભગવંત સેનાનાં નવ કમળ ઉપર પગ મૂકતા મૂકતા તથા ચારે પ્રકારના દેવતાઓથી પરિવરેલા સમવસરણમાં પધારે છે, તીર્થને પ્રણામ કરે છે અને સિંહાસન ઉપર પૂર્વાભિમુખ વિરાજમાન થાય છે. એ વખતે દેવતાઓ બીજી ત્રણ દિશાઓમાં ભગવાનના ત્રણ રૂપની રચનાઓ કરે છે. આ રચના કરે છે દેવતાઓ, પણ થાય છે ભગવંતના અતિશયના પ્રભાવથી. તે વખતે બાર પર્ષદાઓ પિતે પોતાના સ્થાનમાં બેસી જાય છે. તે વખતે ભગવંત જનગામિની, સર્વ સંદેહનાશિની અને સર્વભાષાસંવાદિની એવી સર્વોત્તમ વાણી વડે ધર્મદેશના આપે છે. તે દેશના દ્વારા ભગવંત મેક્ષમાર્ગ બતાવે છે.
તે ભગવાન જગત ગુરુ, જગતના નાથ, જગતના તારક, અનંત ગુણેના કારણે સર્વોત્તમ, અનંત શક્તિવાળા, અનંત મહિમાવાળા, ચેત્રીસ અતિશયેથી સહિત, અષ્ટ મેડા પ્રાતિહાર્યોથી શોભતા, વાણીના પાંત્રીસ ગુણો વડે દેવતાઓ, અસુરે, મનુષ્યો અને તિર્યને આનંદિત કરવા સર્વ ગુણ સંપન્ન અઢાર દોષોથી રહિત હોય છે. તેઓ જઘન્યથી એક કરોડ ભક્તિવાળા દેવતાઓથી સદા સહિત હોય છે. આવા ભગવંત સ્વયં કૃતાર્થ હોવા છતાં પણ પરોપકાર માટે જગત ઉપર વિચરે છે.
શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે ? ચિત્રીસ અતિશયોથી સહિત, અષ્ટ મહા પ્રાતિહાર્યોથી શોભતા અને મેહથી રહિત એવા તીર્થકરેનું ધ્યાન પ્રયત્નપૂર્વક કરવું જોઈએ.
ચાર અતિશય જન્મથી, અગિયાર કર્મક્ષયથી અને ઓગણસ દેવકૃત એમ ત્રીસ અતિશય ભગવંતને હોય છે.
અશોક વૃક્ષ, દેવ વિરચિત પુષ્ય પ્રકર, મનોહર દિવ્ય ધ્વનિ, સુંદર ચામરયુગ્મ, શ્રેષ્ઠ આસન, ભામંડલથી દેદીપ્યમાન શરીર, મધુર નાદયુક્ત દુંદુભિ અને ત્રણ છત્ર-એમ ભગવંતના અષ્ટ મહા પ્રાતિહાર્ય કોના મનમાં પ્રમોદ ઉત્પન્ન કરતા નથી !
એમ શીઆર્ય કથાગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ 2D ,

Page #441

[3] pachche 2 ટકા રોક હર... જેએ ચેાત્રીસ અતિશયેાથી સહિત, અષ્ટ મહા પ્રાતિડા થી શે।ભતા, વાણીના પાંત્રીસ ગુણૈાથી યુકત, અઢાર દાષાથી રહિત અને રાગ, દ્વેષ અને મેહરૂપ મહા શત્રુઓને જીતનારા છે, તેમને જ, જગતમાં દેવાધિદેવ એવુ' નામ શેશભે છે.
આ રીતે ગુણસમૂહના કારણે મહાન, ત્રણે લોકમાં મહાન ખ્યાતિને પામેલા અને સર્વ દેવતાઓ, અસુરો અને મનુષ્યેામાં સર્વ શ્રેષ્ઠ એવા ભગવંત પૃથ્વીતળ ઉપર વિચરીને કુમતરૂપ અંધકારને નાશ કરીને સુમતરૂપ પ્રકાશને પાથરે છે. તેએ અનાદિ કાલીન પ્રમળ મિથ્યાત્વના નાશ કરે છે, જ્ઞેય ભાવાને જણાવે છે, ભવભ્રમના કારણરૂપ અજ્ઞાનના નાશ કરે છે અને અનેક ભવ્યજનાને પ્રતિબેાધ કરે છે.
અંતે આયુ:ક'ની સમાપ્તિને સમયે શુકલ ધ્યાન વડે ભવાપગ્રાહી ચાર કર્મીના ક્ષય કરે છે અને એક જ સમયમાં ઋજુ શ્રેણી વડે લોકના અગ્રભાગ ક્ષેત્રરૂપ મેાક્ષમાં ચાલ્યા જાય છે. તેઓ તેથી ઉપર જતા નથી; કારણ કે ત્યાં અલેાકમાં ઉપગ્રહના અભાવ છે. તે નીચે પણ આવતા નથી, કારણ કે તેમાં હવે ગુરુતા નથી. યોગ પ્રયાગના અભાવ હાવાથી તેઓને તિરછી ગતિ પણ નથી.
મેાક્ષમાં રહેલા તે ભગવાને સિદ્ધ કહેવામાં આવે છે. સવ દેવે અને મનુષ્ય ઈંદ્રિયાના અર્થાથી ઉત્પન્ન થતું, સર્વ ઈંદ્રિયાને પ્રીતિકર અને મનેહર એવું જે સુખ ભોગવે છે તથા મહષિક દેવતાઓએ ભૂતકાળમાં જે સુખ ભોગવ્યું છે અને ભવિષ્યમાં જે સુખ ભાગવશે, તેને અનંત ગુણુ કરવામાં આવે તે પણ તે સિદ્ધ ભગવંતના એક સમયના સ્વાભાવિક અને અતીદ્રિય સુખની તુલનામાં ન આવે, તે સિદ્ધ ભગવાન અન ંત દન, જ્ઞાન, શક્તિ અને સુખથી સહિત છે. તેએ સદા ત્યાં જ રહે છે.
તે જ સમયે અવધિજ્ઞાન વડે ચાસઠે ઇંદ્રો ભગવતના નિર્વાણુને જાણીને નિર્વાણ ભૂમિ પર પરિવાર સહિત આવે છે. ગેાશી, ચંદન આદિ સુગંધી દ્રવ્યેાથી ભગવંતના દેહના અંતિમ સૌંસ્કાર કરે છે અને સર્વ શાશ્વત ચૈત્યમાં મહાત્સવ કરે છે.
શ્રી તીર્થંકર ભગવતના જીવ અનાદિ કાળથી સસારમાં બીજા જીવા કરતાં વિશિષ્ટ હાય છે. તેઓનુ ચ્યવન, જન્મ, ગૃહવાસ, દીક્ષા,કેવળજ્ઞાન, નિર્વાણુ વગેરે બધું જ અલૌકિક હાય છે. આ પ્રમાણે તીર્થંકર ભગવંતે સસંસારી જીવેથી સ પ્રકારે ઉત્તમાત્તમ હાય છે. તેએ તે પ્રકારની ઉત્તમેાત્તમતા વડે વિશ્વને સર્વ સુખો આપનારા છે. સ્વયં અવ્યય પદને પ્રાપ્ત કરવા અને ભવ્ય જીવને મહાન ઉદયવાળું અવ્યય પદ આપવા માટે સ રીતે સમર્થ છે.

*
**
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌત સ્મૃતિગ્રંથ

Page #442

થી.'
(RUGS.
12
શ્રી ચતુર્વિશતિ જિન સ્તુતિ – પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ
સંપાદક: “ગુણશિશુ
[ અહીં રજૂ થતી આ કૃતિ આ અવસર્પિણી કાળની, વર્તમાન ચોવીસીના ચાવીસ તીર્થંકર પરમાત્માઓની સ્તુતિરૂપે છે.]
ચૈત્યવંદન કે પ્રતિક્રમણ વિધિમાં ચાર સ્તુતિ રીતે પણ બોલી શકાય, તેવી પ્રાચીન ગુર્જ ૨ પદ્યમાં આ ભાવવાહી રચના છે. દરેક તીર્થંકર પરમાત્મા માટે એક એક સ્તુનિ નઈ છે. આ રીતે વીસ તીર્થકરોની સ્તુતિ માટે એક એક એમ વીસ તૃતિઓ છે. ત્યારે ૨૫, ૨૬ અને ૨૭ ક્રમાંકની સ્તુતિઓ ઉપરોક્ત દરેક તૃતિને અંતે બેલી શકાય છે. આમ આ ૨૭ કંડિકાઓ કંઠસ્થ કરી લેવાથી દરેક તીર્થંકર પરમાત્માની સ્તુતિ કરી શકાય છે. ક્રમાંક ૨૫ ની સ્તુતિ ઋવભાદિ સર્વ તીર્થકરને લગતી છે. ક્રમાંક ૨૬ ની સ્તુતિ શ્રુતજ્ઞાનની છે. ક્રમાંક ર૭ની સ્તુતિ શાસનદેવીની છે. છેલ્લી સ્તુતિ માં કર્તાએ પોતાનું નામ સૂચવ્યું છે. આ કતિ અહીં સર્વ પ્રથમ વાર પ્રકાશિત થાય છે. શ્રી લા. દ. વિદ્યામંદિર (અમદાવાદ)ના સંગ્રહની હસ્તપ્રત ઉપરથી સં. ૨૦૩૩ના બાડમેર ચાતુર્માસ દરમ્યાન આ કતિ અક્ષરશઃ નોંધેલ છે.
– સંપાદક]
મૂળ કૃતિ ઇષભદેવ જિન જિનનાયક, વિજિત દુર્જય મનમય સાયક, પ્રણત માનવદાનવ સાયક', ભજત પાપડુરં શિવદાયક. ૧ અજિતનાથ જિન જનશંકર, દ્વિરદ લંછન ચરણે શુભંકરે; કનકાંતિ મનોહર સુંદર, નમત ભવિજન, કેવલમંદિર. ૨ સંભવનાથ જિન સુરપૂજિત, શ્રવણહારી મહરકૂજિત; સાવત્થી નગરીને રાજી, તરંગલાંછન નાથ સદા જયે ૩ અભિનંદનજિન ચંદનશીતલ, દરિશન જેહનું દીપે નિર્મલ પૂરવ પચાસ લાખનું આઉખું, ભવિજનને સેબે દીઈ શિવસુનં. ૪
શ્રી આર્ય કયાાતHસ્મૃતિ ગ્રંથ કહDE

Page #443

[3]#sabssesses..........bad..hda
સુમતિનાથ જિનેશ્વર પાંચમા, ભાવિ ભિવયણ કર જોડી નમે; મૂરતિ મેહુનગારી જેની, સુરતિની અલિહારી તેહની. શ્રી પદ્મપ્રભનાથ મયા કરી, સેવક દિલ ધારા ચાકરી; ધનુષ અઢી શાત દેહી દીપતી, સુંદર કાંતિ પ્રવાંલું જીપતી. સ્વામિ સુપાસ સુણેા મુજ વિનતિ, નિશિ (દિન) તુમ્હને ભાવે કરું નતી; નિરમલ વાણી નિશાની દીજીઇ, તુજ વાણીરસ ઘટઘટ પીજીઇ. શ્રી ચંદ્રપ્રભ ચસમપ્રભ, ચંદ્રલાંછન વર્ષે શૈાભે શુભ', ચંદ્રાનના નગરીના જે ધણી, સેવકની પૂરે ઈચ્છા ઘણી. સુવિધિનાથ જિનેશ્વર વીઈં, ચિરસ ́ચિત ધનયેાનેિ કઢીઇ; જિનશાસન ગગણાંગણ નિમણિ, કાકી નગરીને છે ધણી. શ્રી શીતલ જિનનાથ સુખ કરું', શીતલવાણી વિજન ભય હરું; શીતલતા નયને હોઇ અતિ ઘણી, પ્રભુ દરશન દેખા જિનશશીમણિ, ૧૦ શ્રી શ્રેયાંસ જિનરાજ ઈગ્યારમા, હાડગી ( ગેંડા ) લાંછન ભગતિ નમા; વરસચારાસી લાખ છે જીવિત', માનવ-દાનવ-વાસવ–સેવિત'. શ્રી વાસુપૂજ્ય નૃપાંગજ સુંદર, સીતરિ–ધનુ તનુમાન મનેહર; મહિષાસુર ચરણે આવી વસ્યા, સખલાને શરણે તસ ભય કિસ્યા. વિમલનાથ નમુ વિમલાનન, વિમલ નયન હાઈ જસ દન'; શ્રવણયુગલ માહરાં પાવન ઘણાં, નિરુણિ પ્રભુનાં વયણ સેહામણાં. શ્રી અનતજિન સું મન મેલીઇ, દૂધમાંહે જિમ સાકર ભેલીઇ; સાચે રંગ કરારી ાણીઇ, ખાટા રંગ પતંગવર વાણી”. ૧૪ ધરમ જિનેશ્વર ધરમપુર ધરુ, ધીરીઇ ધરમસનેહી જિનવરુ; રતનપુરીના નાયક સાતે, કચનકાંતિ સદા મન મેહતા. ૧૫ શાંતિ જિનેશ્વર સાહિબ સાલમા, સારંગ લાંછન ચકી પાંચમે; લાખ વરસનું જીવિત જેહનું, વ્યાલીસ ધનુષનુ માન છે દેહનુ . ૧૬ સુરનૢપાંગજ થ્રુ જિનેશ્વર, સેવા ભવિકા વિશ્વકૃપાકર’; મન વય કાયા થિર કરી સેવીઈ, તે શિવકમલા વિમલા પાલીઈ. ૧૭
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

૫
७
-
૯
૧૧
૧૨
૧૩

Page #444

stedsledelseskodelle debesiestele este deducted stoteutet beste beskesksessteste stedeste sbsbeestestesbadesestesteste des[34]
શ્રી અરજિન ભવજલને તારક, ઇતિ અનીતિ અધર નિવાર ભવિ પંકજકાનન બોધતે, ધ્યાનાનલ આતમ શોધો. ૧૮ મલ્લિ જિનેશ્વર મહિમા અતિ ઘણે, નિલકમલદલ દેહ સહામણે; કુમરી રૂપે જિનપદ ભગવ્યું, બાલપણાથી બ્રહ્મવત અનુભવ્યું. ૧૯: શ્રી મુનિ સુવત સુવતધારક, પ્રણમું પ્રેમે ભવિજન તારક અકલ કલા દિસે પ્રભુ તાહરી, રાગરહિત તે શિવનારી વરી. ૨૦ શ્રી નમિનાથ નમું પરમેશ્વરં, મિથિલાપુર અધિકારી જિનવરું; સહસદસ વરસનું જીવિત, પનર ધનુષ તનધારી સુરનતં. ૨૧ બ્રહ્મચાર સિરિ નેમિ જિનાધિપ, વંદુ વેગે પ્રસુતસુરાધિપં; સમુદ્રવિજય નૃપ નયનાનંદન, માત શિવાદેવી ચિતનંદનં. ૨૨ પુરુસાદા પાશ્વ જિનોત્તમ, નિર્મલ ભાવે પૂજે વૃતશમે; ચરણકમલ પ્રણમે જે સ્વામિનાં, પાતિક ચૂરે પૂરું કામના. ૨૩ શ્રી વર્ધમાન નમું ચરમ જિન, ત્રિભુવન-જન-ગણ-માણસ-રંજન શ્રી જિનશાસન ભાસન જગધણી, ગૌતમ ગણધર જાસ મહામણી. ૨૪ શ્રી કષભાદિક જિનવર જે થયા, પાતિક કર્મક ધઈ નિર્મલ ભયા; ચઉદરાજ અલગા જઈ વસ્યા, ધ્યાનગુણે મનમંદિર ઉસ્યા. ૨૫ અરથ થકી અરિહંતે ભાખીયા, સૂત્રથકી ગણધરમુનિ દાખીઆ આગમ ચોરાશી સેડામણો, સાંભળતાં લીજે તસ ભામણાં ૨૬ કટિનટિ મેહુલ (મેલ)ખલકે ઘૂઘરી, રમઝમ કરતી ચરણે નુપૂરી; રૂપે સુંદર શાસનની સુરી, શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જય કરી. ૨૭
[इति श्री चतुर्विशति जिनस्तुतिः कृता भट्टारक श्री कल्याणसागरसूरिणा ]
जई विय णिगणे किसे चरे, जई वियभुजे मासम तसे।।... जे ईय भायाई मिज्जई, आगता गन्भायण' तसा ।।
--- भगवान श्री महावीर प्रभु ભલે નગ્ન રહેવામાં આવે, મહિના મહિનાના ઉપવાસ કરવામાં આવે અને શરીરને હાડપિંજર બનાવી દેવામાં આવે, પરંતુ અંતરમાં જે દંભ રાખે છે, તે જન્મ-મરણના અનંત ચક્રમાં ભટકતું જ રહે છે.
શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ લE

Page #445

સાહિત્ય સંરક્ષણ – આગમ પ્રભાકર મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી
પૂર્વકાલીન શંખલાબદ્ધ ઈતિહાસ જળવાઈ શકે, તેમ પૂર્વ પુરુષની અમૂલ્ય વાણી સંભાળવામાં જૈન સમાજે વાપરેલી દીર્ઘદર્શિતા માટે પૂર્વ અને પશ્ચિમના સાક્ષરો મુક્તકંઠે પ્રશંસા કરી રહ્યા. છે; કેમ કે જૈન સાક્ષરે એ ઇતિહાસ સંરક્ષણની શરૂઆત શીલાલેખ, તામ્રપત્રો અને સંજ્ઞાસૂચક ચિત્રપટોથી સદીઓ પહેલાં કરી અને તે સાથે સાહિત્ય સંરક્ષણ અર્થે તાડપત્રો તથા ભેજપત્રને ઉપગ શરૂ કરી દીધું અને શોધક દૃષ્ટિએ આગળ વધીને કાપડ (પાટણના સંઘના ભંડારમાં કપડા ઉપર લખેલાં બે પુસ્તકો છે, જેમાંનું એક સંવત ૧૪૧૮માં લખેલું ૨૫ ૪૫ ઇંચને કદવાળાં ૯૩ પાનાંનું છે. સામાન્ય ખાદીના કાપટના બે ટુકડાને ચોખાની લાહથી ચેડી, તેની બંને બાજુએ લાહી ચોપડી અકીકના અગર તેવા કઈ પણ ઘૂંટાથી ઘૂંટી તેના ઉપર લખવામાં આવેલ છે. આ સિવાય “ચોપાસાની વિજ્ઞપ્તિ', “સાંવત્સરિક ક્ષમાપના', કર્મગ્રંથનાં યંત્રો', “અનાનુપૂવી” આદિ પણ એકવડાં કપડાં ઉપર લખાયેલાં મળે છે.) તથા જાડા કાગળમાં શાસ્ત્ર ગ્રંથને હાથે લખાવીને સેંકડો ગામે સાહિત્યને વિકાસ કર્યો, અને તે સાધને યાવતચંદ્રદિવાકરૌ જળવાઈ રહે, તે માટે તેને આગ, પાણી કે જીવજંતુ સ્પર્શ ન કરી શકે, તેવી સલામત વૈજનાથી ડાબડા તથા ભંડારમાં સંરક્ષણ આપ્યું. આ વાતની અગમ્ય ભંડારો, ભોંયરાઓ અને થાંભલાઓમાં છૂપાયેલે ગ્રંથસંગ્રહ અત્યારે પણ ખાતરી આપે છે.
મળેલાં સાધને ઉપરથી જાણી શકાય છે કે, સૈકાઓ પહેલાંથી સાહિત્ય-લેખન અને સંગ્રહ માટે દરેક ગચ્છના સમર્થ આચાર્યાદિ મુનિવર્ગના ઉપદેશથી કે પોતાના આંતરિક ઉલ્લાસથી અનેક રાજાઓ, મંત્રીઓ તેમ જ ધનાઢય ગૃહસ્થોએ તપશ્વર્યાના ઉદ્યાપન નિમિત્ત, જિનાગમિશ્રવણ નિમિત્તે, પોતાના અથવા પિતાના પકવાસી સ્વજનના કલ્યાણ અર્થે, સાહિત્ય પ્રત્યેની પોતાની અભિરુચિને કારણે અગર તેવા કોઈ પણ શુભ નિમિત્તે નવીન પુસ્તકાદશે લખાવીને અથવા પુરાતન જ્ઞાનભંડારે મેળવીને મોટા મેટા જ્ઞાનભંડારેની સ્થાપના કરીને જ્ઞાનને પ્રચાર કર્યો છે. આ સ્થળે ધ્યાનમાં રહેવું જોઈએ કે, સાધારણમાં સાધારણ
શ્રી આર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #446

thssastesslesslolossessessesses Mated solve stofocessfe sssssssssssssssssssssssssssssb[૪૧]
વ્યકિતઓએ પણ ઉપરોક્ત શુભ નિમિત્તેમાંનું કોઈ પણ નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતાં મહત્વપૂર્ણ ફાળો આપવામાં પાછી પાની નથી કરી.
પૂજયપાદ શ્રીમાન દેવર્ધિગણિ ક્ષમાશમણે ગ્રંથલેખનને આરંભ કરાવ્યો ત્યારે અને તે પછી અનેક સમર્થ તેમ જ સાધારણ વ્યકિતઓએ વિશાળ જ્ઞાનંડારોની સ્થાપના કરી છે. એનું સંપૂર્ણ સંશોધન કરવું અશકય છે, પરંતુ ઉપલક નજરે જોતાં સાહિત્યરસિક મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહે ત્રણસો લહિયા એકઠા કરી સર્વ દર્શનના ગ્રંથ લખાવી રાજકીય પુસ્તકાલયની સ્થાપના કર્યાને તથા આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્ર કૃત સવા લાખ લોકપ્રમાણુ વ્યાકરણ ગ્રંથની સેંકડો પ્રતિઓ લખવી તેના અભ્યાસીઓને દેશ પરદેશમાં ભેટ મોકલાવ્યા ઉલ્લેખ “પ્રભાવક ચરિત્ર” તથા “કુમારપાલપ્રબંધ'માં છે. મહારાજા કુમારપાળને માટે પણ કુમારપાલપ્રબંધાદિમાં એકવીશ જ્ઞાનભંડાર સ્થાપ્યાને તથા પોતાના રાજકીય પુસ્તકાલય માટે જૈન આગમ ગ્રંથે અને આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્ર વિરચિત “ગશાસ્ત્ર, “વીતરાગસ્તવની હાથથી સ્વર્ણાક્ષરે લખાવ્યાની બેંધ છે.
મંત્રીઓમાં જ્ઞાનભંડાર લખાવનાર મહામાત્ય વસ્તુપાલ-તેજપાલે નાગૅદ્રગથ્વીય આચાર્ય વિજયસેન તથા ઉદયપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી જ્ઞાનભંડારે લખાવ્યાની નેંધ જિનહર્ષ ગણિકૃત ‘વસ્તુપાલચરિત્ર', ‘ઉપદેશ તરંગિણી’ આદિમાં નજરે પડે છે. તેમ જ માંડવગઢના મંત્રી પેથડ શાહ તપગચ્છીય આચાર્ય ધર્મઘોષસૂરિ પાસે આગમ શ્રવણ કરતાં “ભગવતીસૂત્રમાં આવતા “વીરગૌતમ' નામની સેનાનાણથી પૂજા કરી, તે એકઠા થયેલા દ્રવ્યથી પુસ્તક લખાવી ભરુચ આદિ સાત સ્થાનમાં ભંડાર સ્થાપ્યા હતા. આ ઉપરાંત ગૃહસ્થમાં, ખરતરગચ્છીય આચાર્ય જિનભદ્રના આદેશથી ધરણા શાહે, મહોપાધ્યાય શ્રી મહીસમુદ્રગણિના ઉપદેશથી નંદુરબારનિવાસી સં. ભીમનાં પૌત્ર કાલુએ, આગમગચ્છીય શ્રી સત્યસૂરિ, જયાનંદસૂરિ અને વિવેકરત્નસૂરિના ઉપદેશથી પેથડ શાહ, મંડલીક તથા પર્વતકાન્હાએ નવીન ગ્રંથ લખાવી જ્ઞાનભંડાર સ્થાપ્યા હતા. આજ સુધીમાં આવા સેંકડે જ્ઞાન ભંડાર ઊભા થયા અને કાળની કુટિલતાને બળે, રાજ્યની ઊથલપાથલને લીધે કે જૈન સમાજની અજ્ઞાનતાને લીધે તેમાંના ઘણું શીર્ણ–વિશીર્ણ થઈ ગયા અને ઘણું માલિકીના મોહમાં કે અજ્ઞાનતાથી ઉધઈના મુખમાં અદશ્ય થયા કે જીર્ણ દશાને પામ્યા. આ ઉપરાંત પાણીથી ભીંજાઈને ચાટી જવાથી અથવા તે બગડી જવાને કારણે, ઉંદર આદિએ કરડી ખાધેલ હોવાને લીધે, ઊથલ પાથલના સમયમાં એકબીજા પુસ્તકોનાં પાનાંઓથી ખીચડારૂપ થઈ અવ્યવસ્થિત થવાને કારણે અગર તેવા અન્ય કોઈ પણ કારણે વહેતી નદીઓમાં, દરિયામાં અથવા
એમ શીઆર્ય કયા ગોમ સ્મૃતિગ્રંથ, કી.

Page #447

T
RI
, diseasessedlessed with #deses.sld. As soleled ess
lesl••••••••••••••!• •l• •••••••••••••• sle &ls)• •
જૂના કૂવામાં પધરાવીને સેંકડો ગ્રંથ ગુમાવી દેવાયા, તેની તે બહુ થેડાઓને જ ખબર હશે. આવા જ ફેંકી દેવાને તૈયાર કરાયેલા અનેક સ્થળના કચરારૂપ મનાતાં પાનાંઓના સંગ્રહમાંથી વિજ્ઞ મુનિવગે કેટલાયે અશ્રુતપૂર્વ, અલભ્ય તેમ જ મહત્વના સેંકડો ગ્રંથ શોધી કાઢયા છે, એ વાત જે ધ્યાનમાં રહે તે એવા નષ્ટ થતા અનેક કિંમતી ગ્રંથે હજી પણ મળી શકે.
જેમ જૈન સંઘે મોગલેની ચડાઈને જમાનામાં પ્રતિમાઓના રક્ષણ માટે મંદિરની અંદર ગુપ્ત અગમ્ય માર્ગવાળાં તેમ જ અક૯ય ઊંડાઈવાળાં ભૂમિગૃહે-ભેંયરાની સંકલના વિચારી હતી, તેમ જ્ઞાનભંડારોની રક્ષા માટે જેસલમેરને કિલે જેવાથી ત્યાંના ભંડારને કેવી રીતે સુરક્ષિત રાખવામાં આવતા હતા તે સમજાશે. આચાર્ય સિદ્ધસેન માટે એમ સાંભળવામાં આવે છે કે, તેમણે ગુપ્ત સ્તંભને ઔષધિ વડે ઉઘાડી તેમાંથી મંત્રા—ાયનાં કેટલાંક ઉપયોગી પુસ્તકો બહાર કાઢયાં અને સ્તભ અચાનક જમીનમાં ઊતરી ગયે. આવાં (તિલસ્માતી) ગુપ્ત સ્તંભ કે મકાનમાં કેટલુંય મંત્ર સાહિત્ય સદાને માટે અદશ્ય પડ્યું હશે, તે કલ્પના બહાર રહે છે.
પ્રાચીન સાહિત્યને આ રીતે પ્રકાશિત કરીને તેના સંરક્ષણ માટે પુસ્તક મૂકવાની - પેટી, મંજૂસ કે કબાટ આદિ જમીનથી અદ્ધર રાખવાનો રિવાજ છે કે જેથી ધૂળ, ઉધઈ કે ઉંદર ઉપદ્રવ કરી શકે નહિ. તેમ જ શરદી લાગતાં તે ચેટી ન જાય. તે માટે ગ્રંથ ભંડારનું સ્થાન ભેજરહિત તેમ જ ચોમાસાનું પાણી ન ઊતરે તેવું પસંદ કરવામાં તથા દરેક ગ્રંથને મજબૂત રીતે બાંધીને રાખવામાં આવે છે.
પારસનાથ ગારા એ
- કવિ તેજ ' પારસનાથ પ્યારા , નિરંજન નાથ ન્યારા અં. પલપલ ધ્યાન ધરીઆ, આંજો પગપગ નામ સમરી; મુંજી રગરગમેં રંગાણું અં, પારસનાથ પ્યારા અં. આ ડેરા મુજ અંધર, આંજા આસન મન મંધર ભવભવના સહારા , પારસનાથ પ્યારા અં. તેજ' ચે અરજ હિકડી કરી, ભટકાં ભવસાગરકે ભરી થીજા મુંજા કિનારા અં, પારસનાથ પ્યારા અં.
૧
૨
૩
કવિ શ્રી આર્ય કcથાણાગતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #448

[8
............
ગુજરાતી ભાષાના આદ્યકવિ
અચલગચ્છીય કવિ ચક્રવતી શ્રી જયશેખરે સૂરિ કૃત ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ
[એક સક્ષિપ્ત પરિચય ]
શ્રી રમણલાલ સી. શાહુ M. A,
1
વિક્રમના પંદરમા શતકના કવિ શ્રી જયશેખરસૂરિની પ્રતિભા ખરેખર એક મહાકવિની છે. મધ્યકાળના ગણનાપાત્ર ઉત્તમ કવિઓમાં તેમનું સ્થાન મહત્ત્વનું છે. એમણે ગુજરાતી ભાષા કરતાં સસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષામાં પેાતાનું સર્જન વિશેષ આપેલુ છે અને તેમાં જ મહાકવિની તેમની પ્રતિભાનાં આપણને દર્શીન થાય છે. એમણે બાર હજાર શ્લોકથી અધિક પ્રમાણવાળી ‘ઉપદેશ ચિંતામણિ' નામના ગ્રંથ સંસ્કૃત-પ્રાકૃતમાં લખ્યા છે. આ ઉપરાંત એમણે · ધમ્મિલચરિત મહાકાવ્ય ” અને “ જૈન કુમાર સંભવ” નામનાં બે મહાકાવ્યેા લખ્યાં છે. એ મહાકાવ્યે જ એમની મહાકવિ તરીકેની સિદ્ધિનાં દર્શન કરાવવાને બસ છે. મહાકાવ્યેા ઉપરાંત એમણે ‘ પ્રાધ ચિંતામણિ, દ્વાત્રિ’શિકા,’· ગિરનાર ગિરિદ્વાત્રિ'શિકા,’‘મહાવીર જિનદ્વાત્રિ'શિકા, કુલક ' ઇત્યાદિ ગ્રંથોની રચના કરી છે. ગુજરાતીમાં એમણે પેાતાના સંસ્કૃત રૂપક કાવ્ય ‘ પ્રોાધ ચિંતામણિ ' પરથી ‘ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ'ની રચના કરી છે.
6
શત્રુંજય તી
‘ આભાવમેધ
જયશેખરસૂરિ અચલગચ્છના હતા. તેમના ગુરુ મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ હતા. મેરુતુ ગસૂરિ, મુનિશેખરસૂરિ તેમના ગુરુબ'એ હતા. જયશેખરસૂરિ પેાતાના ‘જૈન કુમાર સંભવ’ના અંતિમ બ્લેકમાં પોતાને ‘ વાણીદત્તવર ’ તરીકે ઓળખાવે છે. એમની સમર્થ કવિ-પ્રતિભાની કીર્તિ એમના જમાનામાં ચારે બાજુ એટલી બધી પ્રસરેલી હતી કે, ખીન્ત કવિએ એમની પાસે પ્રેરણા મેળવવા આવતા. માણિકયસુંદરસૂરિ, ધ શેખરસૂર, માનતુ ગણિ ઈત્યાદિ કવિઓની પ્રતિભા એમની છાયા નીચે જ ઘડાઇ હતી.

‘ ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ ' જયશેખરસૂરિએ તત્કાલીન ગુજરાતી ભાષામાં રચેલી એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ કૃતિ છે. નરસિહ પૂર્વેની ગુજરાતી કાવ્યકૃતિઓમાં અને વિશેષતઃ રૂપકના પ્રકારની કૃતિઓમાં આ ‘ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ 'નું સ્થાન ઘણું ઉચ્ચ કક્ષાનુ છે. જયશેખરસૂરિએ ‘પ્રબોધ ચિંતામણિ’ નામનું રૂપક કાવ્ય સંસ્કૃતમાં રચ્યું અને સંસ્કૃત જાણનાર
:
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતપ્તસ્મૃતિગ્રંથ
DIE

Page #449

I૪૪]
ofess. sts fi
fesis.sel
[ s[ sici s> sposes all
fools. ..........
..si.sexove #
લોકોને એ એટલું બધું ગમી ગયું કે, તેનાથી પ્રેત્સાહિત થઈ, સંસ્કૃત ન જાણનારા સામાન્ય વર્ગ માટે એમને ગુજરાતી ભાષામાં એ કાવ્ય ઉતારવાનું મન થયું. મૂળ સંસ્કૃત કાવ્યની આ એક ખૂબી તેમણે આ ગુજરાતી કાવ્યમાં ઝીણવટથી ઉતારી છે.
રૂપક ગ્રંથિને પ્રકાર આપણા સાહિત્યમાં અન્ય કાવ્ય પ્રકારની તુલનામાં જોઈએ તેટલે ખી નથી. આમ છતાં તેમાં જે થેડીક કૃતિઓનું સર્જન થયું છે, તે નેધપાત્ર છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં પંડિત કૃષ્ણ મિશ્ર કૃત નાટક “પ્રબોધ ચંદ્રોદય” “માયા વિજય, જ્ઞાન સૂર્યોદય,” “જીવાનંદન,” “પ્રબંધ ચિંતામણિ ઈત્યાદિ કૃતિઓ રૂપક ગ્રંથિના પ્રકારની છે. અંગ્રેજી ભાષામાં કવિ બનિયનનું “Pilgrim's Progress' એ રૂપક ગ્રંથિના પ્રકારનું એક સુપ્રસિદ્ધ કાવ્ય છે. ઉપરાંત પ્રેમાનંદ કૃત “ વિવેક વણઝારે, જીવરામ ભટ્ટ કૃત “જીવરાજ શેઠની મુસાફરી,” દલપતરામ કૃત “હુરખાનની ચડાઈ” કૃતિઓ રૂપક ગ્રંથિ તરીકે સુપરિચિત છે. આ ઉપરાંત જેમાં તન, મન, આત્મા ઈત્યાદિને માટે રૂપક યોજવામાં આવ્યાં હોય એવાં નાનાં નાનાં રૂપક કાવ્યો તે સંખ્યાબંધ લખાયાં છે.
રૂપક ગ્રંથિ અંગ્રેજી એલેગરીને મળતો પ્રકાર છે. તેમાં માણસનાં ગુણ, અવગુણ, સ્વ. ભાવ, વિચાર, પ્રવૃત્તિઓ ઈત્યાદને હરતી ફરતી જીવંત વ્યક્તિ તરીકે ક૫વામાં આવે છે અને એના સ્વાભાવિક વર્તન પ્રમાણે, એની વાર્તા ગૂંથવામાં આવે છે. આમાં રૂપકકારે મહત્ત્વની વસ્તુઓ ખ્યાલમાં રાખવાની હોય છે કે, દરેક પાત્રનું વર્તન એની સ્વભાવિક ખાસિયત પ્રમાણે જ બતાવવામાં આવ્યું હોય; એટલે કે, ઔચિત્યપૂર્ણ આલેખન એ જ એની મોટામાં મોટી ખૂબી, મોટામાં મોટી સિદ્ધિ અને મોટામાં મોટી કસોટી હોય છે. જે રૂપક
ઔચિત્યપૂર્ણ આલેખન ધરાવતું નથી હોતું, તે વાંચવામાં વાચકને રસ પડતું નથી હોતે. રૂપક ગ્રંથિમાં જેમ વધારે પાત્રો અને જેમ એની કથા વધારે લંબાતી જાય, તેમ તેના કવિની કસોટી વધારે. એટલે જ દીર્ઘ સાતત્યવાળી રૂપક ગ્રંથિઓનું સર્જન કરવું એ એક કપરું કાર્ય મનાય છે. સામાન્ય વ્યવહારમાં “ સંસારસાગર ” “માનવમહેરામણ,” “જીવનનાવ,” “કાલગંગા, ઈત્યાદિ શબ્દરૂપકે આપણે પ્રજીએ છીએ. પરંતુ એક આખી રૂપક ગ્રંથિની વાર્તાસૃષ્ટિ કેવી હોય છે, તે “ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ'ની કથા પરથી વધારે સ્પષ્ટ સમજાશે. એ કથા આ પ્રમાણે છે:
પરમહંસ નામને એક અત્યંત તેજસ્વી રાજા ત્રિભુવનમાં રાજ્ય કરે છે. તેની રાણીનું નામ ચેતના છે. રાજા અને રાણી બને આનંદપ્રમોદમાં પોતાનો સમય પસાર કરે છે. કવિ લખે છે ,
2)S
આર્યકલયાણગોમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #450

tses.self.seesaasaasbestoshooses.sld.seases fees.sssb estobo posted on doese
sea.
[૪૫]
તેજવંત ત્રિભુવન-મઝારિ, પરમહંસ નરવર અવધારિ, જેહ જપતાં નવિ લાગઇ પાપ, દિન દિન વાધઈ અધિક પ્રતાપ. બુદ્ધિ મહોદધિ બહુ બલવંત, અકલ અને અનાદિ અનંત, ક્ષણિ અમરગણિ ક્ષણિ પાયાલિ, ઈરછાં વિલસઈ તે વિકાલિ.
રાણી તાસુ ચતુર ચેતના, કેતા ગુણ બલઉ તેહના ?
રાઉ રાણી બે મનનઈ મેલિ, ફિરિ ફિરિ કરઈ કુતૂડલ કેલિ. એક વખત રાજા પરમહંસનું મન માયા નામની રમણીના રૂપમાં લપટાય છે. એ વખતે રાણી ચેતના રાજાને માયાને સંગ ન કરવા સમજાવે છે અને ચેતવે છે કે, માયાના મેહમાં પડવાથી તેઓ પિતાનું રાજ્ય ગુમાવી સંસારમાં પડશે. પરંતુ રાજા તે માનતા નથી, એટલું જ નહિ, માયાના મોહમાં રાજા પોતાની રાણી ચેતનાને પણ ત્યાગ કરે છે. પરિણામે, રાજા ત્રિભુવનનું રાજ્ય ચાલ્યું જાય છે. રાજા કાયાનગરી વસાવી તેમાં સંતોષ માને છે.
રાજા પોતે પિતાની આ કાયાનગરીને વહીવટ પિતાના મન નામના અમાત્યને સંપે છે. પરંતુ દુષ્ટ વૃત્તિવાળો મન રાજાને બંધનમાં નાખી, જેલમાં પૂરી પિતે રાજા થઈ બેસે છે અને આખા રાજ્યને ધૂળધાણી કરી નાખે છે. હવે રાજા પરમહંસને રાણી ચેતનાની શિખામણ ન માનવાને લીધે પશ્ચાતાપ થાય છે. પરંતુ, અત્યારે તેને કઈ છેડાવનાર
નથી.
મનને પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ નામની બે પત્ની છે. પ્રવૃત્તિને પુત્ર તે મોહ અને નિવૃત્તિને પુત્ર તે વિવેક. પ્રવૃત્તિ મનને વશ કરી લે છે અને એને સમજાવી નિવૃત્તિ તથા તેના પુત્ર વિવેકને દેશવટો અપાવે છે અને પિતાના પુત્ર મહને રાજ્ય અપાવે છે. મનને પુત્ર મહ હવે અવિધા નગરી સ્થાપી ત્યાં રાજ કરે છે. આ અવિદ્યા નગરી કેવી છે? કવિ વર્ણવે છે:
અવિદ્યા નગરી, ગઢ અજ્ઞાન, તૃષ્ણા ખાઈ મેઠું માન; કદાચારુ કોસીસઉલિ, ચારિઈ દુર્ગતિ વહિતી પિલિ. વિષયવ્યાપ વારુ આરામ, મંદિર અશુભાં મન પરિણામ; કામાસન જે કહિયાં પુરાણિ, ચઉરાસી ચહટાં તે જાણી. ભૂરિ ભવંતર સેરી હુઈ, કુડબુદ્ધિ તે ઘરિ ઘરિ કુઈ
મા શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ, DD

Page #451

૪િ૬essessessoms shotoshotoshoestostest-footbookssssssodes shotos dosts ..«•••••••••••••••••d souls blog
મમતા પાદ્રતણી રખવાલિ, કુમત સરોવર મિથ્યા પાલિક
નિર્વિચારુ નિવસઇ તિહાં લેક, ડઈ ઉચ્છવ થઈ શોક. મેહની રાણીનું નામ સુમતિ છે. એના પુત્ર તે કામ, રાગ અને દ્વેષ છે. એની પુત્રીઓ તે નિદ્રા, અધૃતિ અને મારિ ( હિંસા) છે.
મેહનઈ રાણી દુર્મતિ નામ, બેઉ બલવંત જેઠઉ કામ;
રાગ, દ્વેષ બે બેટા લહૂય, નિદ્રા, અધૃતિ, મારિ એ ધૂઅ. પોતાને રહેવા માટે અનુકૂળ સ્થળ ન મળતાં મનની પત્ની નિવૃત્તિ અને તેને પુત્ર વિવેક પ્રવચનપુરીમાં શમ અને દમ નામનાં વૃક્ષેની છાયામાં બેસે છે. ત્યાં કુલપતિ વિમલબોધને વંદન કરી પોતાના સુખનો પ્રશ્ન કરે છે. વિમલબોધ પિતાની પુત્રી સુમતિને વિવેક સાથે પરણાવવાની વાત કરે છે, અને પ્રવચન નગરીના રાજા અરિહંતરાયને પ્રસન્ન કરીને એમની પાસેથી કંઈ કાર્યસિદ્ધિ મેળવવા સૂચવે છે. નિવૃત્તિ અને વિવેક તે પ્રમાણે કરે છે. વિવેક પ્રવચન નગરીમાં વસી અરિહંતરાયની આજ્ઞા મુજબ કાર્ય કરી તેમને પ્રસન્ન કરે છેઅરિહંતરાય વિવેકને પુણ્યરંગ-પાટણ નામની નગરીનો રાજા બનાવે છે. વળી સાથે સાથે એને એમ પણ સમજાવે છે કે, જે વિવેક પિતાની પુત્રી સંયમશ્રી સાથે લગ્ન કરશે તે દુમનદળને સહેલાઈથી નાશ કરી શકશે. પરંતુ વિવેક બે સ્ત્રીને પતિ થવાની પિતાની ઈચ્છા નથી એમ કહે છેઃ
હીં કિમ પરણઉ સંયમસિરિ? ઈક છઈ આગઈ અંતેઉરી; નીદ્ર ન સૂઈ ભૂષ ન જિમઈ, કલિ–ભાગઉ ઘર બાહિર લાઈ જીણુઈ નારી દેઈ પરિગ્રહી, દેઈ ભવ વિણઠા તેહના સહી, બિ કી જઈ જઈ કિમઈ કલત્ર, મનસા હોઈ સહી વિચિત્ર; ઈક આધી ઈક પાછી કરઈ, તિણિ પાપિ નર ગૂડા ભરઈ. એક ઘરણિ તાં ઘરની મેઢિ, બીજી હુઈ તઉ વાધી વેઢિ; બિડુંનઉં મન છોચરતું લઈ પછઈ પછતાવે બલઈ. દિવસે દિવસે વિવેકના રાજ્યનો જેમ જેમ વિસ્તાર અને પ્રભાવ વધતો જાય છે, તેમ તેમ તેના સમાચારથી મેહ રાજા ક્ષેભ અનુભવે છે. તે પોતાના દંભ નામના એક ગુપ્તચર દ્વારા વિવેકની પોતાના રાજ્ય ઉપર આક્રમણ કરવાની ઈચ્છા જાણી લે છે. એટલે તે પિતાના પુત્ર કામને પુણ્યરંગ નગરી ઉપર આક્રમણ કરી વિવેક સાથે યુદ્ધ
OF શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #452

નg.vishsitesserts get ...as not postess extegd..sslsp.tests sessivesses.sslessessessssssstd[૪૭]
કરવા મોકલે છે. કામ જ્યાં જાય ત્યાં દરેકમાં કામવાસના જાગૃત કરતે બધાને વશ કરવા લાગે છે. આવે વખતે જે તે સંયમથી સાથે લગ્ન નહિ કરી લે તે કામ પિતાને પણ વશ કરી લેશે, એ ભય લાગવાથી વિવેક પિતાની નગરી છેડી પ્રવચન નગરીમાં જાય છે. એની પાછળ બીજા પણ ઘણા નગરી છેડી ચાલ્યા જાય છે. જે લોકે પુણ્યરંગ નગરીમાં રહ્યા હતા હતા, તેઓ બધા કામવશ બની ગયા. એ રીતે કામ પતે વિજય મેળવ્યું પરંતુ વિવેક પર વિજય ન મેળવાયો, એટલો એને વિજય અપૂણ હતે.
વિવેક પ્રવચન નગરી જઈ સંયમશ્રી સાથે લગ્ન કરે છે. એ પ્રસંગે ત્યાં મોટો ઉત્સવ થાય છે. કવિ વર્ણન કરે છે :
પહિલું થિરુ વન થિર હૂઆ એ, જણ દીકઈ બીડ જુજુઓ એક લેઈ લગન વધાવિઉં એ, વિણ તેડા સહુઈ આવિવું એ. ગેલિહિં ગેરડી એ, પકવાને ભરિઈ ઓરડીએ ફૂલ કે ફિરઈ એ, વરવયણિ અમીરસ નિતું ઝરઈ એ.
સંયમસિરિ જગદહલી, પ્રિય પેખી ગુણનિધિ ગહગહીએ,
પુહતઉ મંડપ સાસઈ એ, વર બઈઠઉ પ્રવચનમાહરાઈ એ. સંયમશ્રી સાથે લગ્ન કરીને તપ નામનાં હથિયારો સાથે મેટું સૈન્ય સજ કરીને વિવેક મેહ રાજા પર આક્રમણ કરે છે. બન્ને વચ્ચે યુદ્ધ થાય છે. તેમાં મેહનું સૈન્ય હારી જાય છે અને મોહ પિતે યુદ્ધમાં માર્યો જાય છે. પિતાના પુત્ર મેહના અવસાનથી મન અને એની પત્ની પ્રવૃત્તિને ઘણું દુઃખ થાય છે. પરંતુ પોતાના બીજા પુત્ર વિવેકના સમજાવવાથી મન ઈદ્રિને જીતી ધ્યાનરૂપી અગ્નિમાં પ્રજવલિત થાય છે. વિવેકે પોતાના પિતા મનને આપેલે ઉપદેશ આ પ્રમાણે છે:
પાઈ લાગિય, પાઈ લાળિય, વલિ સુવિવેક; ખાસણ દિઈસી તુમહી તાત ! સી કિસિઉ મેડિઉં? પરમેસર અણસરઉ, મહતણઉ અંદેહ છડિ૯. સમતા સઘલી આદર, સમતા મુંક ટૂરિ ચારી હણી, પાંચઈ જિણી, એલઉ સમરસ પૂરિ. એક અક્ષર, એક અક્ષર અકઈ ૩% કાર; તિણિ અક્ષરિ થિર થઈ રહઉ, પામઉ પરમાનંદ.
મમ ગ્રાઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ હિDE
.
"

Page #453

[૪૮] bhoshdhashah
Page #454

શ્રી જયશેખરસૂરિજી કૃત | દ્વિતીય નેમિનાથ ફાગુ’ – ડૉ. ભોગીલાલ જ. સાંડેસરા M. A; Ph. D.
[ સં. ૧૪૬૨માં પ્રબોધ ચિંતામણિ” નામે રૂપક ગ્રંથિ સંસ્કૃતમાં રચનાર અને ત્યારપછી તેની રૂપરેખામાં જૂજ ફેરફાર કરીને “ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ' નામે ઉત્તમ ગુજરાતી કાવ્ય રચનાર જયશેખરસૂર પ્રાચીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં પ્રથમ પંક્તિના જૈન કવિ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. ‘એ કાવ્યના બંધની સરળતા, વાણીને પ્રસાદ અને કવિતાની ધમક જોતાં સુરીશ્વરે બીજાં ગુજરાતની કાવ્યો રચ્યાં હોવાં જોઈએ.’ એવું શ્રી કેશવલાલ ધ્રુવે ચાળીસેક વર્ષ પહેલાં કરેલું અનુમાન સાચું પડ્યું છે. (જુઓ. “પંદરમા શતકનાં પ્રાચીન ગુર્જર કાવ્ય.” પ્રસ્તાવના પૃ. ૨૩ )
જિણિ જગિ જીતઉ શમરસિ, અમર શિરોમણિ કામ;
વિલસઈ સિદ્ધ સયંબર, સંવર ગુણિ અભિરામુ. એ પંક્તિઓથી શરૂ થતી શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃત એક નેમિનાથ ફાગુ' તાજેતરમાં “ગાયકવાડ ઓરિયેન્ટલ સિરીઝમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ “ગુર્જર રાસાવલિ'માં છપાયો છે. ત્યાર પછી ચાણસ્માના જ્ઞાન ભંડાર માંથી જયશેખરસૂરિ કૃત વિવિધ ગુજરાતી રચનાઓની ૨૧ પત્રની એક હસ્તલિખિત પોથી પૂ. પં. રમણીકવિજયજીના સૌજન્યથી મળી છે, એનાં પત્ર ૧૭-૧૮ ઉપર જયશેખરસૂરિને આ બીજો “નેમિનાથ કાગ' લખાયેલું છે. અર્થાત કણપીય જયસિંહરિની જેમ જયશેખરસૂરિજીએ બે નેમિનાથ ફાગ રમ્યા છે, પણ જયસિંહસૂરિના બે ફાગુ વિભિન્ન પ્રકારના છંબંધમાં છે. જયશેખરસૂરિને પહેલે ફાગ સાધંત આંતર યમકવાળા દુહામાં છે, જયારે બીજા ફાગની પહેલી ૨૪ કડી આંતર ચમકવાળા દુહામાં છે. પંરતુ બાકીના કાવ્યને બંધ અનુકમે એક દુહો અને ત્રણ કે ચાર રોળા છંદની બનેલી કુલ ૬ ‘ભાસ” નો છે. ચાણમાની હસ્તપ્રત પુપિકાઓમાં ‘જિણિ જગિ જીતઉથી આરંભાતા પહેલા ફાગુને “નેમિનાથ ફાગ' કડ્યો છે, જયારે બીજા કાણુને “ શ્રી નેમિનાથસ્ય ફાગુ બંધન સ્તુતિ :' એ નિદેશ કર્યો છે.
આ હસ્તપ્રતમાંની જયશેખરસુરિ કૃત વિવિધ પ્રકીર્ણ કૃતિઓમાંથી કોઈમાં રચના વર્ષ નથી. એક ય કતિની પુપિકામાં નકલ કર્યાનું વર્ષ નથી, પણ લિપિ અને ભાષા જોતાં વિક્રમના પંદરમા શતકથી અર્વાચીન આ પ્રત નથી.
ચાણસ્માની હસ્તપ્રતને આધારે પ્રસ્તુત દ્વિતીય નેમિનાથ ફાગુ' ને પાઠ અહીં આપ્યો છે.
મૂળ હસ્તપ્રતમાં કડી ૩૫, ૩૬ અને ૩૭ ખંડિત અને અવ્યવસ્થિત છે. કડી ૩૫ નું બીજુ ચરણ પડી ગયું છે. કડી ૩૬ ને બીજા ચરણને ઉત્તરાર્ધ અને ચોથું ચરણ નથી. ૩૭ મી કડીના પહેલા ચરણને પૂર્વાર્ધ અને આખું યે બીજુ ચરણ નથી. ખૂટતાં અંશે ઉમેરવા માટેના સૂચક ચિહ્ન હસ્તપ્રતમાં છે, પણ હાંસિયામાં કયાંય એ ખૂટતા અંશે લખેલા નથી. ]
આ ગ્રઆર્ય ક યાણlોતમ સ્મૃતિરાંથી કઈક

Page #455

IYO
dede dedes dedoseste stedfasteste-tastastestosteste de destestodeslastes astest testededostoskesed sodastestostestbestede sodastasedactades d
e detecto
નેમિનાથ ફાગુ (સંવત ૧૪૬૦ની આસપાસ)
મૂળ કર્તા : શ્રી જયશેખરસૂરિજી પણમિય શિવગતિગામીય, સામીય સવિ અરિહંત; સુર – નરનાહ નમંસિય, દૂસિયસયેલ દુહંત. ગાઈશું અણુ અણુરાગિહિ, ફગિહિ નેમિકુમાર; જિણિજગિ સયલ વિદીત, જીતઉ ભુજબલિ મારુ. બારમઈ વર નયચિ, વઈરિય વારણસર કંચણમણિમય સુંદર મંદિર, પલિ પગાર. મણવંછિય સુરપાવ, જાયવ કુલનહ ચંદુ તહિં અરિદલબલ ટાલઈ પાલઈ રાજ મુકુંદુબંધવ – તાસુ સભાવિહિ, ભાવિહિં ભવહ વિરનું નેમીસ સિરિકુલહર, જલહરસામલગg. સંખ પૂરિ જગુ બહિરિઅ, હરિઉ નાદિહિં મેહ; જિણિ ભુયદંડિ પયંડિહિ, કિઉ કેસવબલ છે. સમુદવિજ્ય-સિવ અંગજુ, અંગિ જુ દસધણુમાણ ખીજાઈ નારી નામિહિં, કામિહિં અમલિયમાણુ. રંભ સમાણિય રાણિય, સરિસઉ દેવ મુરારિ, પરિણય કાજિ મનાવઈ, નાવઈ નેમિ વિચારિ. વિસિય રતિપતિ ત્રસ્તુપતિ, તઉ અવતરિ વસંત ભુવણ પરાજય સંમુહુ, વભ્યાહુ ચલિઉ હતુ. રાગ વસંતહ અવસરુ, નવસરુ જાણિય ગાઈ ફલિ, દલિ, કુસુમિહિં સહઈ, મેહઈ મનુ વનરાઈ. કેલિજલિ કમલિણિ લહકઈ બકઈ મલયસમીરુ, વાણિ મૂ મધુરિમ દાખઈ, ભાષઈ કોમલ કરુ. ૧૧ કેઈલ કેલિ નિહાલિય, બાલિય મેલ્ડ માનું ભમઈસુ ભમરઉ રુણિઝણિ, સુણિજીણિ ગુણિહિ સગાનુ. ૧૨
કઈ શ્રી આર્ય કયાણાગામસ્મૃતિગ્રંથો

Page #456

esenselesed whosed
oneselfied his homehoweetest
દીસઈ વિહસઈતરુવર, સરવર કમલ સુગંધ પીજી સિકર નયણિહિં, રયણિહિં મયણ સુબંધુ. ઉત્તરચારિઉ દિયરુ, કણયર કુસુમિ વિકાસુ, ચંપક ચમકઈ ચારિમ, દાડિમફલિ અહિલાસુ. ૧૪ ગેરિય સંગહિ હરિસિય, વિસિય, હસિય અશોક પિપ્રિય જિમ પરિપથિય, પથિય પંથિ સશોક. ૧૫ કિસુઉ કાનિ વિહસઈ, દસ જેમ ક્યાસુ,
જે તરણીવિણુ સકિઉં, ઝલકિઉ એક હયાસુદશ દિસિ વાસઈ સુવિમલિ, પરિમલિ ઉલું વિસાલુ
ઉલુ વાસિહિં વિલસઈ, અતિસય સેવિય સાલ.. કુસુમઈ મેલ્ફિય કેતકિ, કૌતુક વિલસઈ ભંગ; વાસંતિય અતિ સુરહિય, વરહિય હિયઈ વિરંગ. દેખિય મધુરસપિંજરિ, મંજરિ વર સહકારિક
લઈ પંચમ રાગિહિં, રાગિહિં કઈલે નારિ. દમણુઉ મયઉ તરુણિય, કરુણિય ગંધનિવેસ; જા વિહસઈ વર સાલઈ માલઈ વંચિય એસ. વિરહિણિ જનમનું કાંઈ ચાંપઈ ભુવણુ અણું ગુ; બહલિય મહલિય કેલિહિં, કેલિહિ કામિય રંગુ. નિય નિય કંતિહિં સરસિય, સરસિય લઈ નારિ, ગાઈ મધુર નિનાદિહિં, વાદિહિં છાંડઈ વારિ. દાહિણ પવનિહિં માચઈ, રાઈ નારિ કંતિ, ઊગટણઉં મન નંદનિ, ચંદનિ કરઈ વસંતિ. વિલસઈ નવ નવ ભંગિહિ, રંગિહિ યાદવ લેક; લાછિલતા ફલુ લીજઈ કી જઈ યૌવનિ રેક. ૨૪ અવર દિવસિ પહોખલિય, એલઈ તિહુયણ નાહો માઈતાઈ બંધવિ બલિહિં, મન્નાવિઉ વીવાહ. ૨૫
[ભાસ].
મિ શ્રી આર્ય કયાણગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ 2DE

Page #457

14
desteste testestestestestosteste desteste des deute dade destacadestedade testosteste stedestesostosbsaste de dadade testasta de destacadostes
s es
અહે બારમઈ નયરીય, લેય હુય હરિસ–રમાઉલ; રાઉલિ દેઉલિ હારિભાવિ, તઉ નાચઈ પાઉલ. ૨૬ બહલિય છાડઈ કામિ હામિ, વર વંદનમાલા; ઘરિ ઘરિ ખેલઈ રાસ ભાસ, લલલતી બાલા. ૨૭ કેસવિ માગિય ઉગ્રસેન ધુય, રાજલ નામિહિં; સહજિઈ સારુ સરીરુ જાસુ, સંપૂરિઉ કામિહિં. સિરુ વરિ વિલિ વિસાલ, વેણિ સુલલિય સુકુમાલ; લાડિય લુહુડિય અદ્ધચંદ, સમ લડહ નિડાલ. ૨૭ સેહઈ કાંનિ કપલ કંતિ, લેયણિ અણિયાલે; સરલઉ નાસાવંસુ હોઠ, વિહિ વિહિય પ્રવાલે. વલ્લઈ વીણા વેણુ વંસુ, સમુ કઠિ નિનાદ;
પણ પહરજુયેલુ, કરઈ કરિકુંભ વિવાદો. [ભાસ] રાજલદેવિય ભયજુયલે, નલિનાલ સુકુમાલુ
અરુણ સુરેહઈ પાણિતલ, નાઈ અશોક પ્રવાલ ૨૯ તિવલિય સુલલિઉ ઉપરદેસુ, પણ નાહિ સલૂણિય; દેખિય વિકલુ નિયંબબિંબુ, શિકવણિ મ ધૃણિઉ. કરિયર શુંડાદંડ સરિસ, ઊય સછાયા; કમલ સુકેમલ સરલ તરલ, અંગુલિ જસુ પાયા. રહિય સમારંભિ રંભ, રતિ રતિ મેલ્ડાવિય; જિણ સેહાશિ ગમારિ ગઉર ગારિવઉ ગલાવિઉ. રુપિ નિરુપમ સહજિ, કુમારિ યૌવનિ ગહગહએ; ચંપક કુસુમ સહી વિસારુ, પરિમલિ મહમહએ. ૩૧ અહ સાવણ સિય ક્રિ, ચલિઉ પહુ મોહિ અમોહિ; ગિરિવર ગુરયઈ ગયાંતિ, ગવરિ આરીહિઉ. ભંભા ભેરી પમુહ તૂર રવિ, ગયણું બમાલઈ
ચાલિય યાદવ તણિય કેહિ, સીકિરિય ઝમાલઇ. ૩૨ [ભાસ ] ઊતારઈ વર બહિનડિય, સાવ સલૂણિય લૂણું
ગેલિહિં ગાયઈ ગોરડિય, મંગલ દેસવિહૂણ. ૩૩
૩૦
ની આ શ્રી આર્ય કથાણાગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ ન

Page #458

baadaas>lsad..||dcas

haileshbhaiheshshchhah sasht [૫૩]
તાર તુષાર
તરંગ તરલ,
તેજિય ટ પાવŪ; યાદવ ભૂષિત કુંભભારિ, ભૂતલુ કપાવઇ. મેઘાડંબરુ ધરઈ ઋતુ, સુર ચામર ઢાલઇ; સિરિ સુરચ'પક ગ્રૂપમઉડ, મેાતીસર સાલ ́. કુંડલ કેર હારુ ચારુ, ચંદણિ અણુલિત્તઉ;
નાહી રાજલ જલ સુગંધિ, સિણગારુ કરેઈ; સેત પટેલી કિસમિસ ત, પહિલ પહિરેઈ. સિરુ કસ્તૂરિય ભરિ, ભાલતલિ ટીલી દીપઇ; ચલકઈ ફૂડલ ત.... જિનવરુ નવર
ઉગ્રસેન, ઘરતેારણિ પત્ત;
છુ, કાનિ રવિ ફ્લુ જીપÜ;
મણિમય ક યિ કંઠે પી, ઉરિ મોતિય હારે; બિદુ કરિ ખલકઈં કયફ્રૂડ, કાંકણુ સિગારા. [ભાસ] કડિ મણિમેહુલ કિંયિ, રુણિદ્ઘણિ જિિહ જમાલ; રિમિઝિમિ કરતી નેઉરિય પગિ, પિઠુરઈસા ખાલ. તઉ સિખ બેલઇ રાઇમિત, (તુ) હુ પ્રિયતમુ આવઈ; સામલ સરસ સરીરુ,રુથિ તિરમણુ નમાવઈ. તરુણય લણિમ સિંહ સહુચ, તુહ સાર" જાણુ, અમ્નિય અમિય સમાણુ, આજુ દિન બહિન વખાણું. જિમ જિમ સામિય નેમિનામુ, રાજલનેસુણેઈ; આ ભવંતરિ નેહિ હિંય, તિમ તિમ વિસેઇ. સીપ સમાણે નયણ નાહુ, મુહુકમનુ નિહાલઈ; માહ મહીપતિ આણુ સબલ, સા બાલિય પાલઈ. અડુ પહુ પિક્ખઈ વાડમાહિ, સસ સૂયર બંધિય; પૂઇ પુણ્ પ તાર પાસિ,ગજગમણુ નિરુધિય. વિલવઇ એવડ જીવ કાઈ”, સા કહુઇ જુહારી; એ સવિ હાસ્ય" તુમ્હે વિવાડુ, ગઉરવિ ઉપકારી,
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

૩૪
૩૫
૩૬
૩૭
૩૮
૩૯
૪૦
૪૧

Page #459

seed
s
ssfessfessioloses.
s&>desses...a sessfer of
Modelossesses
૪૨
[૫૪]હતો [ ભાસ] તલ મેહાવઈ જીવ , દેઈ, અભયપયાણ
ભવહ વિરત્તઉ ચીતવએ, સામી સહજિ સુજાણ; હા! હા! નિય જિય કાજિ જીવ, જિય સહસ વિણાઈ સુરતરુ સરસુ વિસુદ્ધ ધમ્મ, વિસયંધ ન પાસઈ. યુવતી યૌવન દેહ ગેહ, પરિવાર અસારે; કીજઈ તિમ તીતું કાજિ, અવર જીવતું સંહારે. બિગ બિગ વિષયવિકારવાસિ, કિમ જગુ ધૂતારિ, ભૂ રિ ભવંતરિ ફેરિ ફિરઈ, ઈમ હિયઈ વિચારિ. ગજ રથ રંગ તુરંગ રમણિ, રસ વિસયવિરત્તી;
મયગલું પિલિય ચલિઉ, નેમિ શિવરમણરત્તઉ. [ભાસ]
તઉ મન્નાઈ સિવિ મિલિય, યાદવ નેમિકુમારુ; નેમિ ન માનઈ માનિ રલિય, લેવી સંયમભારુ. પેખિય વલ્લહુ ચલિઉ સેકિ, સંકલિય રડેઈ; નેહગહિલ્લિય રાઈમએ, ભૂપીઠિ પડેઈ. કેસપાસુ કરિ મોકલઉ, સિરુ ઉરુ તાડે, ભાંભરેલીય દલિયા હારુ, હારવા પડેઈ મૂકી જીવતિય આજુ, પ્રિય જાઈ કિહાઈ નયણ પસારિય રહિય, કાજુ કાજલુ ગિઉ વાઈ. સામી માન્યા વચન, છે સહિકોઈ દિખાડઈ; અહવા વરસાલઈ વિવાહ, કિમ ચડઈ સિરાડઈ. અગણિય રાજલવયણું, દાણુ સંવત્સર દેઈ, રેવય ગિરિવરિ સામિસાલુ, સંજમ સિરિ લેઈ ચઉપન દિણિ અકલંક, વિમલ કેવલસિરિ પામિય; ઘણુઈ કાલિ રાઈમઈ સરિસુ, સિવિ પત્તઉ સામિઉ. નવ જુવ્વણ ભરિ સીલ સબલુ, હાગિહિં આરે; મણ વંછિય ફલદેઉ દેઉ, સિવિ દેવિ મલ્હારો. સિરિ મહિંદમપૃહસૂરસીસિ, “જય હરિ’ કી જઈ ફાગુ એઉ ભવિયણિ, વસંત ઋતુ રસિહિં રમી જઈ [इत्ति श्री जयशेखरसूरि कृताश्री नेमिमाथस्य फागुबधेन स्तुतिः ]
૪૭
ગOS માં શ્રી કાર્ય કરયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #460

e (
6 OUR
શ્રી અષ્ટાપદજી મહાતીર્થ ક્યાં ?
– શ્રી રમણલાલ બબાભાઈ શાહ જેમ આપણે શ્રી યુગપ્રધાનોથી અપરિચિત છીએ, તેવી જ રીતે શ્રી અષ્ટાપદજી તીર્થ પણ આપણા માટે અપરિચિત છે. વળી શોધખેળ માટેના ઘણા પ્રયત્નો પણ નિષ્ફળ ગયા છે. તેમ જ આ તીર્થ માટે જુદાં જુદાં સ્થળો માટેનાં અનુમાને પણ થયેલાં છે. હિમાલયમાં આવેલા કૈલાસ શિખર માટે પણ અનુમાન થયેલું છે, પરંતુ કૈલાસ તથા એવરેસ્ટ આદિ શિખરનાં સંશોધન થઈ ગયાં છે અને ત્યાં અષ્ટાપદજી તીર્થ નથી તે નક્કર હકીક્ત છે. તેથી આ અષ્ટાપદજી ક્યાં છે તે માટે વિશેષ વિચારણાની આવશ્યકતા છે. આ તીર્થની શોધ કરતાં પહેલાં કેટલીક હકીક્તો સમજી લેવાની ખાસ જરૂર છે.
(૧) ભારતવર્ષ અને ભરતક્ષેત્રની તુલના. (૨) હિમાલય અને હિમાવંત તેમ જ વિ ધ્યાચલ અને વૈતાઢય પર્વતની તુલના.
કારણ એ છે કે, ભારત અને ભરતક્ષેત્ર તથા હિમાલય અને હિમવંત પર્વત વગેરે નામમાં સામ્ય હોવાને કારણે કેટલીક ગેરસમજૂતી ઘણા લાંબા સમયથી ચાલી આવેલી છે.
ભરતક્ષેત્રના કુલ ૩૨,૦૦૦ દેશે પૈકીના ૨પા આર્ય દેશને આપણે કેટલાય સમયથી ભારતવર્ષમાં જ માનતા આવ્યા છીએ અને તેથી જ યુગપ્રધાનનું અસ્તિત્વ તથા શ્રી અષ્ટાપદજી આદિ તમામ મહાતીર્થો તથા તીર્થકરોની કલ્યાણક ભૂમિએ આપણે લગભગ ભારતવર્ષમાં જ માનીએ છીએ. અને આ કારણથી ગૂંચવાડો ઊભો થવાથી શાસ્ત્રસંમત કેટલીક હકીકતે પ્રત્યે અશ્રદ્ધા ઉપસ્થિત થવાના પ્રસંગે બને છે.
હકીકતમાં, ભારતવર્ષ ઉત્તરથી દક્ષિણ લગભગ ૧,૯૦૦ માઈલ અને પૂર્વથી પશ્ચિમ લગભગ ૧,૮૦૦ માઈલવાળા પ્રદેશ છે, જયારે શાસ્ત્રસંમત ભરતક્ષેત્ર ઉત્તર સીમાએ ૧૪,૪૭૧
જન ૪૩૬૦૦ = પર૦ લાખ – આશરે ૫ કરોડ, ૨૦ લાખ માઈલ અને ઉત્તરથી દક્ષિણ પ૨૬ જન ૪૩૬૦૦ = ૧૮ લાખ, ૯૦ હજાર માઈલવાળું એક મોટું ક્ષેત્ર છે.
હિમાલય પર્વત આશરે બે હજાર માઈલ લાંબે, ૫૦૦ માઈલથી પણ ઓછે પહેળે અને વધુમાં વધુ ૬ માઈલ (એવરેસ્ટ શિખર) જેટલે ઊંચે છે, જ્યારે હિમવંત પર્વત લગભગ ૧,૫૦૦ એજન ૪૩૬૦૦ = આશરે ૫ કરોડ માઈલ લાંબે, ૧,૦૫ર જન = ૩૬ લાખ માઈલ પહોળા અને ૧૦૦ જન = વા લાખ માઈલ ઊંચો છે. હિમાલયની ઉત્તરમાં તિબેટ, ચીન વગેરે દેશો આવેલા છે, જે કર્મભૂમિના દેશો છે, જયારે હિમવંત પર્વતની ઉત્તરે હિમવંત નામનું ક્ષેત્ર આવેલું છે અને તે અકર્મભૂમિનું ક્ષેત્ર છે.
કરી શ્રી આર્ય કથાઘગોતમસ્મૃતિગ્રંથ
DE

Page #461

دارد، به ده ، راه راه راه مانده به ماه ها، به مژه ها،،، ،، دا، ها، در دو ، دا به داد ماه ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، دانه را، د، ه، و، ده ده نه ده او دادا، داه بود، با او را، و ده مه 1
1
તેવી જ રીતે, વૈતાઢય પર્વત અને વિંધ્યાચલ પર્વતના માપમાં અને ઊંચાઈમાં પણ - ઘણે તફાવત છે. એટલું જ નહિ, પણ જૈન શાસ્ત્રોમાં દર્શાવેલ તમામ ૨પા આર્ય દેશે - વૈતાઢય પર્વતની દક્ષિણમાં આવેલા છે. જ્યારે હાલમાં જોવામાં આવતા ૨પા આર્ય દેશે
પૈકી ઘણા ખરા દેશે વિધ્યાચળ પર્વતથી ઉત્તરની દિશામાં આવેલા છે, જે કોઈ પણ રીતે શાસ્ત્રસંગત નથી. છે. તેવી જ રીતે, વર્તમાન ગંગા – સિંધુ નદીઓ પૈકી એક પણ નદી વિધ્યાચળ પર્વતમાંથી પસાર થઈને દક્ષિણ દિશામાં જતી નથી, જ્યારે ગંગા તથા સિંધુ એ બને મહાનદીઓ વૈતાદ્ય પર્વતના નીચેના રસ્તાઓમાંથી પસાર થઈને દક્ષિણ ભરતક્ષેત્રમાં લાંબા * અંતર સુધી વહીને જ લવણ સમુદ્રમાં વહી જાય છે. હાલની ગંગાસિંધુ કરતાં શાશ્વત ગંગાસિંધુ ઘણું જ મોટી છે.
વસ્તુત : જે આ ભેદ બરાબર સમજી લઈએ, તો હાલમાં ને સમજી શકાય તેવી, શાસ્ત્ર ઉલ્લેખનીય એવી ઘણી બધી વસ્તુઓ આપણે સહેલાઈથી સમજી શકીએ; જેથી અશ્રદ્ધાને ઉત્પન્ન થવાને માટે કઈ કારણ રહે નહિ.
આ હકીકત સમજવા માટે શાસ્ત્રકથિત પ્રમાણ અંગુલ જનનું માપ સમજવું | જરૂરી છે. એક પ્રમાણુ અંગુલ યેજને બરાબર ૪૦૦ ઉભેધ અંગુલ જન, એવા ૪૦૦ . યેાજન ૪૪ = ૧,૬૦૦ ઉલ્લેધ અંગુલ ગાઉ, એવા ૧,૬૦૦ ઉલ્લેધ અંગુલ ગાઉ બરાબર . ૩,૬૦૦ માઈલ આશરે (૧,૬૦૦X૨.૨૫ = ૩,૬૦૦) થાય.
શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુને એક વિશ્કેભ અંગુલ= ૪૦૦ વિષ્કભ ઉલ્લેધ અંગુલ. તે આવી રીતે? શ્રી કષભદેવ પ્રભુનું વિષ્કભ ઉસેધાંગુલથી ૫૦૦ ધનુષ્યની ઊંચાઈનું શરીર છે. એટલે ૫૦૦ - ઉલ્લેધ અંગુલ ધનુષ ૪૪ હાથ = ૨,૦૦૦ હાથ x ૨૪ અંગુલ = ૪૮,૦૦૦ અંગુલ, ઉલ્લેધાંગુલ થયા. આ અંગુલ, વિષુભ અંગુલનું માપ છે.
હવે, શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુ પોતાના હાથના માપથી પહાથ x ૨૪ = ૧૨૦ અંગુલ ઊંચા છે. તેમને અંગુલપ્રમાણ અંગુલને છે, જેથી ૪૮,૦૦૦ = ૧ર૦ = ૪૦૦ ઉસેધાંગુલથી પ્રમાણ અંગુલ મેટો થાય છે. આ રીતે પ્રમાણ જન પણ ઉત્સધાંગુલ કરતાં ૪૦૦ ગણે મોટો થાય છે.
- આ રીતે ભારતવર્ષ કરતાં ભરતક્ષેત્ર ઘણું જ મોટું છે. તેના ઉત્તર દક્ષિણ બે મોટા વિભાગે છે. ઉત્તરાર્ધ ભરત અને દક્ષિણાઈ ભરત. તે ભાગે વૈતાઢય પર્વતથી જુદા થાય છે. આ બન્નેની વચમાં વહેતી ગંગાસિંધુ નદીઓ હોવાના કારણે ત્રણ ત્રણ વિભાગ (ખંડ)
રહી છે. શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #462

નનન .. sense
of
.
p.12.11 .test fast-se.....tw3 vi•••st.se/posestsMesses
s es show૫૭]
બને છે, જે ઉત્તરમાં ત્રણ અને દક્ષિણમાં ત્રણ એમ કુલ્લે છ ખંડે થાય છે. દરેકને પૂર્વ, પશ્ચિમ અને મધ્ય ખંડ (ગંગાસિંધુ નદીઓ વચ્ચે) કહેવાય છે.
ઉત્તર ભરતક્ષેત્રમાં કુલે ૧૬,૦૦૦ દેશ અને દક્ષિણ ભરતક્ષેત્રમાં પણ ૧૬,૦૦૦ દેશે આવેલા છે. તેમ જ દક્ષિણ ભરતાર્ધના મધ્ય ખંડમાં ૫,૩૨૦ તથા પૂર્વ ખંડ અને પશ્ચિમ ખંડમાં ૫,૩૪૦ – ૫૩૪૦ દેશ છે. વળી, દક્ષિણાર્ધ ભરતક્ષેત્રના ૫,૩૨૦ દેશે પૈકી ૨પા દેશ જ માત્ર આર્ય દેશ છે, જ્યારે મધ્ય ખંડના ૫,૨૯૪ દેશે અને પાંચે ય ખંડના મળીને કુલ ૩૧,૯૭૪ દેશે તે તમામેતમામ અનાર્ય દેશ છે.
સમગ્ર ભરતક્ષેત્રનું ક્ષેત્રફળ આશરે પ૩,૮૦,૬૮૧ જન, દક્ષિણાર્ધ ભરતક્ષેત્રનું ક્ષેત્રફળ આશરે ૧૮ લાખ જન, અને દક્ષિણાર્ધ મધ્ય ખંડનું ક્ષેત્રફળ આશરે ૬ લાખ
જન (આ બધું પ્રમાણુગુલના માપનું છે.) અને દક્ષિણ ભારતના મધ્ય ખંડમાં ૫,૩૨૦ દેશે આશરે ૬ લાખ જનના ક્ષેત્રફળમાં પથરાયેલા છે, જેથી દરેક દેશનું સરેરાશ ક્ષેત્રફળ આશરે ૧૨૫ જન લગભગ છે. (તેમાં કોઈ દેશે નાના અને કેઈ દેશે ઘણા મોટા હોઈ શકે છે.)
આ સરેરાશ લક્ષમાં લેતાં, આર્યાવર્તન રપ આર્ય દેશો પણ આશરે ૧૨૫ પેજન ક્ષેત્રફળના ગણાય. પછી ભલે તેમાં કોઈ દેશ નાના હોય કે કઈ દેશ ઘણા મોટા હોય.
હવે આપણે ભારતવર્ષ પ્રમાણાંગુલથી ગણીએ, તે આશરે ના જન લાંબો અને ના જન પહોળો ગણાય. (૧,૮૦૦ માઈલ -૩૬૦૦ માઈલ = ૦૧ જન). જયારે હાલમાં આપણને ઉપલબ્ધ ભૂમિ (એશિયા, આફ્રિકા, યુરોપ, અમેરિકા, ઓસ્ટ્રેલિયા તેમ જ આટલાંટિક, પ્રશાંત આદિ મહાસાગરો તથા દક્ષિણ ધ્રુવ ખંડ વગેરે શકય મુસાફરીવાળી તમામ ભૂમિ) આશરે ૨૦,૦૦૦ માઈલ લાંબી અને ૨૦,૦૦૦ માઈલ પહોળી છે. આ થયું શક્ય મુસાફરી દ્વારા ઉપલબ્ધ ભૂમિનું માપ. જે પ્રમાણગુલથી ૨૦,૦૦૦ - ૩૬૦૦ = ૬
જન લાંબી અને ૬ જન પહોળી એટલે આશરે ૩૬ ચોરસ એજન પ્રમાણગુલ માપથી થાય છે.
આ રીતે, આપણી વર્તમાન દશ્ય જગતની સમગ્ર ભૂમિનું કુલ ક્ષેત્રફળ આશરે ૩૬ ચેરસ જનનું થાય છે, જ્યારે ઉપર જણાવેલા એક એક આર્ય દેશનું ક્ષેત્રફળ આશરે ૧૨૫ ચોરસ યોજન થાય છે. આ રીતે દશ્ય જગતને સમગ્ર ભૂમિ વિસ્તાર એક દેશ કરતાં પણ ઘણે માને છે અને તે પણ એક દેશના લગભગ ત્રીજા ભાગ જેટલું છે, અને તેથી આ ભૂમિને એક દેશ કહે તેના કરતાં પણ એક પ્રદેશ (દેશને વિભાગ ) કહે એ વધુ સંગત છે.
હવે, આ પ્રદેશ ભરત ક્ષેત્રમાંકયા ભાગમાં આવેલ છે, તે વિચારવું જરૂરી છે.
એમ શીઆર્ય કથાણાગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ કહી

Page #463

૨૮ed dઈનેdefiffel-
l
osedsease fessess¢fs festoffesio
... Mess.
Issfessed 8
આપણે આ પ્રદેશ (સમગ્ર દશ્ય જગત) ની ચારે બાજુ ખારા પાણીના સમુદ્ર ફેલાયેલા છે. આ ખારું પાણી તે શ્રી સગર ચકવર્તી એ શ્રી સિદ્ધાચલ તીર્થની રક્ષા નિમિત્તે આકષી લાવેલું લવણ સમુદ્રનું ખારું પાણી છે. વળી આ ભૂમિમાં ૨૪ કલાક સૂર્યપ્રકાશનું પણ અસ્તિત્વ છે, જે દક્ષિણ ભારતના મધ્ય ખંડના છેક દક્ષિણ છેડે હેવાની ખાસ સંભાવના છે. આપણું દશ્ય જગતમાં ધર્મનું પણ અસ્તિત્વ છે. વળી, આપણું દશ્ય જગતમાં સૂર્ય, ચંદ્ર આદિનું પરિભ્રમણ, વીશ કલાકના સૂર્ય પ્રકાશનું અસ્તિત્વ, છ છ માસના રાત્રિ – દિવસના કારણે વગેરે વર્તમાન ભૂમિનું સ્વરૂપ ઢાળિયા ટેકરા સ્વરૂપ દર્શાવે છે. જે વર્તમાન ભૂમિને પરિઘ ૨૪,૦૦૦ માઈલને અને વ્યાસ ૮,૦૦૦ માઈલને હો જોઈએ, તેના બદલે ૧૨,૦૦૦ માઈલ વ્યાસ થાય છે. ( વિષુવવૃતથી ૬,૦૦૦ માઈલ ઉત્તર તરફ અને ૬,૦૦૦ માઈલ દક્ષિણ તરફ મુસાફરી શક્ય છે.) આ ઉપરથી ભૂમિનું સ્વરૂપ ઢાળિયા ટેકરાનું સિદ્ધ થાય છે.
આ ભૂમિ પણ નાના મોટા દ્વીપમાં વહેંચાઈ ગયેલી છે. જેમાં ભૂતકાળના ત્રણ [ (૧. યુરો૫, ૨. ઉત્તર અમેરિકાથી સાઈ બિરિયા, અને ૩. ગંડવાણું ખંડ) દક્ષિણ અમેરિકા, દક્ષિણ આફ્રિકા અને દક્ષિણ ભારત – ઓસ્ટ્રેલિયા સુધીની ભૂમિ] અને હાલના સાત ખંડ ૧. ઉત્તર અમેરિકા, ૨. દક્ષિણ અમેરિકા, ૩. એશિયા, ૪. યુરોપ, ૫. આફ્રિકા, ૬. સ્ટે લિયા, ૭. દક્ષિણ ધ્રુવ ખંડ અને બીજા નાના મોટા ટાપુઓમાં આ ભૂમિ વહેંચાયેલી છે. આથી આપણી સમગ્ર ભૂમિને દ્વીપસમૂહ કહી શકાય અને તે આર્યાવર્તની ભૂમિ હોવાથી આર્ય પ્રદેશ પણ કહી શકાય.
આ દ્વીપસમૂહવાળે આર્ય પ્રદેશ ઉપર દર્શાવેલાં કારણોસર દક્ષિણ ભારતના મધ્ય ખંડમાં આવેલા ૨૫ આર્ય દેશની છેક દક્ષિણમાં હોવાની ખાસ સંભાવના છે, તે જંબુદ્વીપની જગતીની નજદીકમાં હોય તેમ જણાય છે અને તે આર્યાવર્તના રયા દેશથી લવણ સમુદ્રના પાણીના કારણે છૂટો પડી ગયેલે જ આર્યપ્રદેશ જણાય છે. જ્યારે બાકીના આર્યાવર્તન ૨પ દેશની સમગ્ર ભૂમિને આપણે બૃહદ આર્યાવર્તાને નામે ઓળખીએ, તે વધુ સુગમ પડશે.
હવે, શ્રી અષ્ટાપદજી તીર્થ મૂળ અધ્યા (વિનીતા ) નગરીથી ઈશાન દિશામાં બાર જન દૂર છે. અધ્યા નગરી જ બુદ્ધીપની જગતથી ૧૧૪ જન દૂર ઉત્તરમાં છે, જ્યારે આપણે આર્ય પ્રદેશ (દ્વીપસમૂડ) જંબુદ્વીપની જગતીની નજીકમાં છે અને તે લગભગ ૨૦ થી ૨૫ પેજન ઉત્તરમાં હોવાની સંભાવના છે. આ રીતે ૧૧૪ + ૧૨ = ૧૨૬ – ૨૦ = ૧૦૬ યેજન આશરે આપણી ભૂમિથી ઉત્તર દિશામાં અષ્ટાપદ તીર્થ હોવાની ખાસ સંભાવના છે.
ASS શ્રી આર્ય કયાાંગોતHસ્મૃતિગ્રંથ

Page #464

Jasa sastacade Śa aashaa
tags[૫૯]
આ શાસ્રપ્રમાણ લક્ષમાં લેતાં વમાન આયપ્રદેશથી આશરે ૧૦૦ થી ૧૧૦ યેાજન દૂર શ્રી અષ્ટાપદજી તીર્થ આવેલુ છે. તેના માઈલ કરીએ તે આશરે ૪ લાખ માઈલ દૂર થાય અને ઉત્સેધાંગુલથી ૧,૭૬,૦૦૦ ગાઉ થાય.
da sastasta sastasta das
આ રીતે શ્રી અષ્ટાપદજી તીર્થ અહીથી આશરે બે લાખ ગાઉ અથવા ૪ લાખ માઈલ દૂર હાવાથી તથા આ આપણે! આ પ્રદેશ ખારા પાણીના સમુદ્રો વડે ઘેરાયેલા હાવાથી એ સમુદ્રોની બહાર જઈ શકવાની અશકયતાને કારણે જ શ્રી અષ્ટાપદજી તીર્થં આપણે માટે અલભ્ય બનેલુ છે. તેથી શ્રી યુગપ્રધાનોના પ્રત્યક્ષ પરિચય પણ આ કારણે જ અલભ્ય અનેલા છે.
શ્રી પ ́ક્તિશ્રી દીપવિજયજી શ્રી અષ્ટાપદજીની પૂજા ઢાળ ( પહેલી)માં કહે છે : આશરે એક લાખ ગાઉ ઉપરે રે, ગાઉ પચ્યાસી હજાર; શ્રી સિદ્ધગિરિથી વેગળે રે, શ્રી અષ્ટાપદ જયકાર.
વળી, શ્રી સૌભાગ્યવિજયજી મહારાજ ‘ વિવિધ તીમાળામાં કહે છે : જિજ્ઞેસર જનમીયા, મૂળ અયેાધ્યા દૂરીજી,
પચ
શ્રેણ થિતિ થાપી હાં, એમ એલે અહુ સૂરિજી. ઉપરોક્ત વિધાને પણ આ હકીકતને સમર્થન આપનારાં છે.
(દૂરી ), તેમ જ ‘ ડૂબી' શબ્દ વાપરીને ડૂબી કારણે જ હાલની અયેાધ્યાની સ્થાપના કરેલી છે. સૂરિએ, આચાર્ય મહારાજો ખેલે છે ( કહે નથી, પર`તુ ઘણા આચાર્ય મહારાજો કહે છે. ”
વળી, શ્રી સૌભાગ્યવિજયજી મહારાજશ્રી જણાવે છે કે, મૂળ અયેાધ્યા દૂર છે ગયાનુ જણાવતા નથી. અને દૂર હોવાને ‘ઋણુ થિતિ થાપી ઇહાં રે' એમ ઘણા છે), અર્થાત્ ( તે જ કહે છે એમ
66
આ રીતે અષ્ટાપદજી તીર્થનું અસ્તિત્વ આપણા આ એક નાનકડા આ પ્રદેશમાં નહિ, શ્રી યુગપ્રધાનેાનું અસ્તિત્વ પણ આપણા નાનકડા આ પ્રદેશમાં નહિ, કિંતુ પૃદ્ આર્યાવર્તી માં એ બન્ને અવશ્ય આવેલાં છે. તે આપણા ભારતવષ થી લાખા માઈલ દૂર આવેલું છે. આપણા આ પ્રદેશ કરતાં અનેકગણા મુનિ સમુદાય, આચાય ભગવત તથા અનેક દેશે – નગરાના શ્રી સંઘેા વગેરે બૃહદ આર્યાવર્તીમાં વીતરાગ ધર્મની આરાધના વડે આત્મહિત સાધી રહેલા છે.
સંક્ષિપ્તમાં કહી શકાય કે, આપણું હાલનું દૃશ્ય જગત આખાયે ભરતક્ષેત્રના, દક્ષિણા ભરતના મધ્ય ખંડના ૨૫ા આય દેશે પૈકી કોઈ એક દેશ (સંભવિત સુરાષ્ટ્ર )ના
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #465

[fo]istedeste testoste testostest test testestetestete testosteste sessiesiesiedestestostestedesbytestetstedskeskukseskstosteste de lede testeskabtestetsbedi
જ કઈ એક આર્ય પ્રદેશ જ છે અને શ્રી સગર ચક્રવતી દ્વારા આકર્ષિત થયેલા લવણ સમુદ્રનાં પાણીના ધસારાના કારણે બનેલા નાના મોટા પ્રદેશ યા તે દ્વીપમાં વહેંચાઈ જઈને દ્વીપસમૂહ બનેલે છે.
આપણું આ દ્વીપસમૂહ સ્વરૂપી આર્યપ્રદેશમાં શ્રી ગતમ સ્વામીના તથા શ્રી સુધર્મ સ્વામીના સમયમાં, શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના સમયમાં થયેલા શ્રી કેશી ગણધરના શિષ્ય શ્રી સ્વયંપ્રભસૂરિએ શ્રી જૈન સંસ્કૃતિને પ્રચાર કરીને શ્રીમાળ (ભીનમાળ) બંદરના વન્ડિક (વહાણવટા દ્વારા વેપાર કરનાર) ગૃહસ્થ કુટુંબને પ્રતિબંધ આપીને શ્રી શ્રીમાળી કુળના શ્રાવક કુળની સ્થાપનાની શરૂઆત કરી. તેઓશ્રીના શિષ્ય શ્રી રત્નપ્રભસૂરિ આદિએ ત્યારબાદ એશિયા બંદરમાં શ્રી એશવાળ તથા પદમાવતમાં શ્રી પિોરવાડ કુબેરની સ્થાપના કરીને, પ્રતિબંધ કરીને શ્રાવક બનાવ્યા. આ રીતે તેઓશ્રી તથા તેઓશ્રીની પંરપરામાં થયેલા આચાર્ય ભગવંતે તથા સાધુ મુનિરાજેએ આ ભૂમિ ઉપર વિચરીને અનેક ગ્રામનગરમાં વસેલા ગૃહસ્થોને શ્રાવક બનાવીને ગામેગામ શ્રી શ્રાવકસંઘની સ્થાપના કરી. હાલમાં, ભારતભરમાં તથા જગતના બીજા દેશમાં વસી રહેલા તમામ જૈનો ઉપરોક્ત પ્રતિબંધિત થયેલા શ્રીમાળ, ઓસવાળ, પિરવાડ આદિ આ જૈન કુળના પરિવારના જ વંશજો છે. અસલ મૂળ મગધ, કાશી, કેશલ આદિ દેશના શ્રાવકસંઘને પરિવાર અહી ઉપલબ્ધ નથી, પરંતુ કઈ કઈ વ્યક્તિ કદાચિત આ ભૂમિ પર આવી હોય. પણ, આવી હોય તે પણ તે બહુ ઓછા પ્રમાણમાં જ. બાકીના બધા શ્રી સંઘના પરિવારે તે હાલમાં બૃહદ્ આર્યાવર્તમાં જ શ્રી જૈન ધર્મની આરાધના કરીને આત્મહિત સાધી રહ્યા છે. જ તેવી જ રીતે શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુના પરિવારના અને કુળ, ગણ, ગચ્છ આદિના પરિવારના સાધુ – મુનિ મહારાજાએ તથા શ્રી આચાર્ય ભગવંતની પણ વિપુલ સંખ્યામાં એ બૃહદ આર્યાવર્તમાં જ વિચરીને આત્મસાધના કરી રહેલા છે. આપણા આ દ્વીપસમૂડરૂપ આર્યપ્રદેશમાં તે એક માત્ર શ્રી વજસેનસૂરીશ્વરજી (શ્રી વજી સ્વામીના પટ્ટધર) આ ભૂમિ ઉપર પધારીને સોપારક પટ્ટણના શ્રી ઈશ્વર શ્રેષ્ઠી તથા તેમના જ પુત્રો શ્રી નાગે, ચંદ્ર, નિવૃત્તિ અને વિદ્યાધર આદિને પ્રતિબંધીને શિષ્ય બનાવેલા છે અને તેમનાથી જ આ ભૂમિ ઉપર શ્રી મહાવીર પ્રભુની શિષ્ય પરંપરા વિચરવા લાગી.
આ રીતે, શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પરંપરાના શ્રી સ્વયંપ્રભસ્વામીસૂરિની એક પરંપરા તથા શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુના પરિવારના શ્રી વાસેનસૂરિની પરંપરા એમ બે પરંપરા આ ભૂમિ પર વિસ્તાર પામેલી છે.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની આ પરંપરામાં થયેલ શ્રી ઉપકેશ ગછ તથા શ્રી કરંટ ગચ્છને સુનિરાજે તથા શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુની તેરમી પાટે થયેલા શ્રી વજી સ્વામીના
રહી છે આર્ય ક યાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #466

estoff datestosoftware des
one of oldest.food
s-one wool slow do we dofoldevolel lowleduledio|311
પટ્ટધર શ્રી વાસેનસૂરિની પરંપરા (એટલે કે કટિક ગણ, વઈરી શાખા) ના ચાર કુળ (શ્રી નરેંદ્ર કુળ, શ્રી ચંદ્ર કુળ, શ્રી નિવૃત્તિ કુળ અને શ્રી વિદ્યાધર કુળ) માં વહેંચાયેલા સાધુ – મુનિરાજાઓની પરંપરાના સાધુ, મુનિરાજે હાલમાં વિચરી રહેલા છે. જ્યારે તે સિવાયના બીજા કુળ, ગણ, ગચ્છ આદિના પરિવારના આચાર્ય ભગવંત સહિત અનેક મુનિ મહારાજાઓ ઘણું જ મોટી સંખ્યામાં તથા ૨પા આર્ય દેશાના દેશ – પ્રદેશ અને નગરો-ગામે વગેરેના શ્રી શ્રાવકસંઘના પરિવારો ઘણી જ મોટી સંખ્યામાં બહદ આર્યાવર્તમાં જ શ્રી વીતરાગ ધર્મની આરાધના દ્વારા આત્મહિત સાધી રહ્યા છે.
આ રીતે જ, શ્રી અષ્ટાપદજી મહાતીર્થ, શ્રી સમેતશિખરજી મહાતીર્થ, શ્રી આપાપાપુરી મહાતીર્થ, શ્રી ચંપાગિરિજી મહાતીર્થ તથા અન્ય કલ્યાણક ભૂમિરૂપી મહાતીર્થો પણ બહદ્ આર્યાવર્તમાં જ વિદ્યમાન છે, જે આપણે દ્વીપસમૂહ સ્વરૂપી આર્યપ્રદેશથી લાખે માઈલને અંતરે છે. (શ્રી અષ્ટાપદ તીર્થ તથા વિનીતા (અયોધ્યા નગરી) આશરે ચાર લાખ માઈલ દૂર છે. માત્ર શ્રી ગિરનાર તીર્થ આપણુ આર્યપ્રદેશથી નજદીકમાં છે. (તે લગભગ ૫૦ હજારથી એક લાખ માઈલને અંતરે છે.) અને એક માત્ર શ્રી સિદ્ધાચળજી તીર્થનું જ સાન્નિધ્ય આપણને સાંપડી રહ્યું છે. આપણે આ દ્વીપસમૂહ સ્વરૂપ આર્યપ્રદેશને લગભગ બધે જ વિસ્તાર શ્રી સિદ્ધાચળ તીર્થભૂમિ વિસ્તારમાંથી સમુદ્રના ખારા પાણીના ઘસારાથી છૂટી પડેલી ભૂમિ, તેના વિસ્તારને એક વિભાગ હોય તેમ જણાય છે. શ્રી કષભદેવ પ્રભુના સમયના શ્રી શત્રુંજય તીર્થની ૫૦ જન વિસ્તારની તીર્થભૂમિમાંથી ચેથા આરાને અંતે ૧૨ જન તીર્થભૂમિ શેષ રહી. જ્યારે બાકીના છૂટા પડેલા ૩૮
જન વિસ્તારની ભૂમિ ઉપર જ આપણે આ આર્યપ્રદેશ માનવ વસાહત રૂપે વિકાસ પામ્યું હોય તેમ જણાય છે. આ ભૂમિ પર શ્રી નેમનાથ પ્રભુના શાસનકાળના સમયથી જ માનવ વસવાટ શરૂ થયેલ હોય તેમ જણાય છે.
આ માનવ વસવાટમાં સહુ પ્રથમ દ્રવિડ અને યાદવ પ્રજાને વસવાટ થયું હોય તેમ જણાય છે. આરબ અને યહૂદી પ્રજા યાદના વંશજો છે. જયારે ગૂર્જર તામિલ વગેરે દ્રવિડ પ્રજાના વંશજો છે. બીજી અનેક પ્રજાઓએ ત્યાર બાદ, કાળકમે અનુક્રમે આ ભૂમિ પર આવીને વસવાટ કર્યો છે.
શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ અને શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના આંતરાના કાળમાં આ પાર્વતિક ઉચ્ચ ભૂમિએ માનવ વસવાટથી સમૃદ્ધ બનીને સંસ્કૃતિને વિકાસ સાધેલો છે. બીજી આગંતુક પ્રજા કુશસ્થલથી આવેલ સૂર્યવંશી પ્રજા ભારત, ચીન, જાપાન, અને ઈરાનમાં પથરાયેલી છે. પાંડવકાલીન મનાતી મય સંસ્કૃતિ પ્રશાંતના ટાપુઓથી છેક અમેરિકા સુધી પથરાયેલી છે. જ્યારે ભારતમાં વસતા યાદવો (” ગૃહરિપુ, રા' ખેંગાર વગેરે) ના પૂર્વજોએ આફ્રિકામાંથી નીકળીને તારાબોળ નગરના રસ્તેથી આફ્રિકા, ઈજિપ્તમાં વસવાટ કર્યા બાદ ભારતમાં પ્રવેશ કર્યો છે. આ ઈતિહાસ ઘણો લાંબો છે.
એમ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #467

પાંચમા આરાની શરૂઆતમાં મનુષ્યની ચાલવાની શક્તિ.
– શ્રી રમણલાલ બબાભાઈ શાહ
[ આ લેખમાં લેખક વિચારપ્રેરક સામગ્રી રજ કરે છે. લેખક ઉત્તમ સંધયણવાળા મનુષ્યની ચાલવાની શક્તિ વિશેષવિશેષ હોય તે તર્કબદ્ધ શૈલીમાં દૃષ્ટાંત આપી સમજાવે છે. વળી જૈન સાહિત્યમાં આવતાં માપ આમાંથલ અને પ્રમાણાંગુલને ખ્યાલ આપે છે.
દ્વારિકા નગરી વિસ્તાર નેમિનાથ પ્રભુના સમયમાં સેંકડો માઈલને હતો. એ ખ્યાલ લેખક બહુ રોચક શૈલીમાં આપે છે.
આ પછી લેખક ગણરાજ્ય પ્રજાતંત્રો હતાં, એવો ઐતિહાસિક ભ્રમ દૂર કરે છે. ૫૬ કરોડ યાદવો દ્વારિકા નગરીમાં કેવી રીતે સમાઈ શકે, આ પ્રશ્નને લેખક આ માપ દ્વારા ઉકેલ દર્શાવે છે.
મહુવાના જિનપ્રાસાદમાંની જીવંત સ્વામીની પ્રતિમા અરબસ્તાનથી આવી છે ને હાલ એ જ વિદ્યમાન છે. એટલે અરબસ્તાન સુધી જેનધમીઓની વસતી હતી, એવી અપૂર્વ વિગત આ લેખમાં વાંચવા મળે છે.
લેખક છ આરાઓની વિવિધ પરિસ્થિતિને પણ પોતાના તકને પુષ્ટ કરવામાં ઉપયોગ કરે છે. લેખકે આ લેખ વિચાર પ્રેરે એ શૈલીમાં લખે છે. એતિહાસિક પ્રમાણોને વિચાર વાચકે યથાસ્થાને કરવાનું છે.
દક્ષિણ ભારતને વિસ્તાર આફ્રિકાના ભાડાગારકર ટાપુ સુધી જમીનરૂપે વિસ્તારેલે હતો. એ જમીનમાં માનવજાત આદિમાં ઉત્પન્ન થયેલી, એવું ભૂગોળવેત્તાઓ માને છે. આથી લેખકને તો વિચારવા યોગ્ય જરૂર છે. – સંપાદક ]
સામાન્ય રીતે, હાલમાં જૈન સમાજમાં એવી માન્યતા પ્રવર્તે છે કે, ચોથા આરાના અંત સમયે તથા પાંચમા આરાની શરૂઆતમાં મનુષ્યની ચાલવાની શક્તિ દરરોજના ૧૦૦ થી ૧૨૫ માઈલ હોઈ શકે. પરંતુ આ પ્રચલિત માન્યતા ઉપર વિશેષપણે વિચાર કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે, અને તેને માટે નીચે જણાવેલા ખાસ મુદ્દાઓ ખૂબ ધ્યાનમાં રાખવા જેવા છે.
કહS માં શ્રી આર્યકરયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #468

des statedodestado de destesboostedadadadadadadadade das edassstedadlastos de beste stade dedo desta dado de dooddoddasdesasosestedt
531
જેવી રીતે હાલની ઊંચાઈ ૩ થી ૪ હાથે, તેના કરતાં ચોથા આરાના અંતિમ સમયની ઊંચાઈ ૭ હાથની છે, તે હાલની ઊંચાઈ કરતાં લગભગ બમણી છે, તે કારણે તે વખતની ચાલવાની શક્તિ પણ લગભગ બેવડી માનવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે હાલના છઠ્ઠા સંઘયણ, સેવા સંઘયણને પહેલાં વાષભનારા સંઘયણ હતું, તેની શક્તિ પણ ખાસ ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે.
છેલ્લા, છેવટ્ટ (છઠ્ઠ સેવાર્ત) સંઘયણ કરતાં પહેલા વાષભનારાચ સંઘયણને કારણે ચાલવાની શક્તિ અનેકગણી વધી જાય છે. છઠ્ઠા સંઘયણ કરતાં પાંચમા સંઘયણુની, પાંચમા કરતાં ચોથાની, ચેથા કરતાં ત્રીજાની, ત્રીજા કરતાં બીજાની અને બીજા કરતાં પહેલાની ચાલવાની શક્તિ ઉત્તરોત્તર વધતી જાય છે. અને તેથી છઠ્ઠા સંઘયણ કરતાં પહેલા સંઘયણની ચાલવાની શક્તિ લગભગ ૨૦ થી ૨૫ ગણી હેવાને સંભવ માની શકાય અને તેથી તે કાળમાં મનુષ્યની ચાલવાની શક્તિ દરરોજ ૧,૦૦૦થી ૧,૨૦૦ માઈલની સામાન્ય પણે માની શકાય.
હાલમાં, (વિ. સં. ૨૦૩૩, ઈ. સ. ૧૯૭૭) મનુષ્યની દરરોજની ચાલવાની શક્તિ ૪૦ માઈલની રહેલી જ છે . (અલબત, બધા મનુષ્ય દરરોજના ૪૦ માઈલ ચાલતા નથી કે ચાલવાની શક્તિ ધરાવતા યે નથી. પરંતુ અત્યારે પણ, કેટલાક મનુષ્ય એવા છે કે, જેઓ દરરોજના ૪૦-૫૦ માઈલ ચાલવાની શક્તિ ધરાવે છે.) દરરોજ ૨૫ થી ૪૦ માઈલ સુધીને વિહાર કરનારા મુનિરાજે હાલમાં પણ વિદ્યમાન છે. જ્યારે આજથી ૫૦-૬૦ વરસ પહેલાં એક જ દિવસમાં ૭૦-૮૦ માઈલ ચાલવાના બનાવો બનેલા છે. કેટલાક ચેર, લૂટારાઓ તે એક જ રાત્રિમાં ૧૦૦ માઈલ દૂર નાસી ગયાના બનાવ બનેલા છે. તદુપરાંત, (૧) ઈ. સ. ૧૯૬૦ લગભગમાં એક માણસ કેરળથી મુંબઈ (લગભલ ૧,૦૦૦ માઈલ) ૧૪ દિવસ પગે ચાલીને પહોંચી ગયેલ હતે. (૨) મેન્સન એહર્નસ્ટ નામને એક વેજિયન ઈ. સ. ૧૮૩૩માં મુખચેનથી ગ્રીસ સુધીનું ૨,૦૦૦ માઈલનું અંતર ૨૪ દિવસમાં તથા ઈસ્તંબુલથી કલકત્તા સુધીનું આવવાનું અને જવાનું મળીને ૬,૨૫૦ માઈલનું અંતર ૫૯ દિવસમાં કાપી ગયેલ. [“સંદેશ”. તા. ૨–૭૧–૪] (૩) હાલમાં ઈ. સ. ૧૯૬માં પાટણ પાસે કુણગેર ગામમાં રહેતા શ્રી ત્રિકમલાલ કરસનદાસ નાયક ૯૦ વર્ષની ઉમ્મરે પણ કુણગેરથી અંબાજી (૯૦ થી ૧૦૦ માઈલ) ત્રણ દિવસમાં પગે ચાલતા જાય છે અને ત્રણ દિવસમાં પગે ચાલતા પાછા ઘેર આવે છે. (૪) હાલમાં, (૧૩ જાન્યુઆરી, ૧૯૭૭) સુરત તરફના શ્રી ઝીણાભાઈ નાયક અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમથી દિલ્હી તરફ દોડી રહ્યા છે, અને તા. ૧૫–૨–૭૭ સુધીના પંદર દિવસમાં ૫૮૦ કિલોમીટરનું (આશરે ૨૫ માઈલ)
ચી શઆર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએE

Page #469

[૬૪]ધstfestedeteopostosastesofsasodess ofesstesses Colleges so spoisodeskto sless std 10 sciest.
અંતર કાપીને જયપુર પહોંચ્યા છે. ૭૩ વર્ષની ઉમ્મરે દરેજ ૪૦ કિલોમીટર (આશરે ૨૫ માઇલ)નું અંતર તેઓ કાપે છે. [સંદેશ.” ૧૬-૨-૭૭]
આ ઉપરાંત, છેલ્લાં ૧૦૦ વર્ષની અંદરના ગાળામાં ઘણું માણએ દરરેજના ૭૦ થી ૧૦૦ માઈલ ચાલવાના બનાવો છઠ્ઠા છેવકું સંધણયવાળા શરીરવાળા અને ૩ થી ૪ હાથની ઊંચાઈવાળા મનુષ્યના છે. જેના
જે સેવા નામનું છેલ્લું સંઘયણ અને ૩ થી ૪ હાથ ઊંચાઈ ધરાવતા માણસે દરરેજના ૭૦થી ૧૦૦ માઈલ ચાલવાની શક્તિ ધરાવતા હોય, તે છ હાથની આસપાસ ઊંચાઈ ધરાવતા અને પ્રથમ સંઘયણ ધરાવતા મનુષ્ય દરોજના ૧,૦૦૦ થી ૧,૨૦૦ માઈલ ચલાવવાની શક્તિ ધરાવતા હોય, તેમાં કોઈ જ આશ્ચર્ય નથી, પરંતુ તે સ્વાભાવિક
વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિબિંદુથી વિચારીએ, તે પણ, જેમ જેમ ફેફસાંની મજબૂતાઈ વિશેષ, તેમ તેમ ચાલવાની શક્તિ પણ વિશેષ હોય છે. પા થી ૬ ફૂટ ઊંચાઈ ધરાવતા વૃદ્ધ કરતાં ૪ ફૂટથી પણ ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતાં બાળકે વધુ અંતર વધુ ઝડપથી કાપી શકે છે. ઊંચા વૃદ્ધ માણસ કરતાં નાના બાળકના પગની લંબાઈ ઓછી હોવાને કારણે ટૂંકા પગલાં ભરવા છતાં પણ, ફેફસાની વધુ મજબૂતાઈને કારણે બાળક વધુ ડગલાં ચાલી શકે છે. વૃદ્ધ માનવી જેટલા સમયમાં ૧૦૦ ડગલાં ચાલી શકે, તેટલા જ સમયમાં નાનું બાળક ૨૦૦ થી ૨૫૦ ડગલાં ચાલી શકે અને તેથી જ તે વૃદ્ધ માનવી કરતાં આગળ નીકળી જાય.
શરીર સંઘયણમાં પણ જેમ સંઘયણ સારું તેમ ફેફસાંનું બળ વધારે. છઠ્ઠા સંઘયણથી પાંચમા સંઘયણનાં ફેફસાંનું વિશેષ બળ. તેવી જ રીતે, ઉત્તરોત્તર પાંચમાથી ચોથાનાં, ચોથાથી ત્રીજાનાં, એમ ઉત્તરોત્તર પ્રથમ સંઘયણવાળા શરીરમાં ફેફસાં પણ ઉત્તરોત્તર વધુ ને વધુ મજબૂત હોય છે. તેથી જ છઠ્ઠા સંઘણયવાળા કરતાં પ્રથમ સંઘયણવાળા મનુષ્યના પગનું રિટેશન ઉત્તરોત્તર વધુ ને વધુ, અને તેથી ચાલવાની ક્રિયા પણ ઘણું જ વધારે ઝડપથી થાય.
મનુષ્ય દ્વારા ચલાવવામાં આવતી સારી સાયકલની જે ઝડપ હોય છે, તે જ સાયકલને જે મેટરનું મશીન લગાડવામાં આવે, તે તે જ સાયકલની ઝડપ મોટરની હોર્સ પાવર શક્તિના પ્રમાણમાં ઘણી જ વધી જાય છે.
આ રીતે, સમગ્ર રીતે વિચાર કરતાં જણાય છે કે, હાલના સેવા સંઘયણ શરીરવાળા અને ૩ થી ૪ હાથની ઊંચાઈવાળા મનુષ્યમાં દરરોજના ૬૦-૭૦ માઈલ ચાલવાની શક્તિ જે રહી શકતી હોય, તે પ્રથમ સંઘયણ, વજીષભનારા સંઘયણ અને ૭ હાથની
(3)
ગ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #470

பல்கக்ள்க்கக்ககககககககககக்க***கள்ளன் (F4)
ઊંચાઈ ધરાવતા અલિષ્ઠ માનવેામાં દરરોજ ૧,૦૦૦ થી ૧,૨૦૦ માઈલ ચાલવાની શક્તિ હોય તેમાં કોઈ જ આશ્ચર્ય નથી.
વળી, આત્માંગુલથી ૧૨ યેાજન લાંબી અને ૯ ચેાજન પહેાળી રાજગૃહી નગરી (માઈલને) હિંસામે ૨૧૦ માઈલ લાંબી અને ૧૬૦ માઇલ લગભગ પહેાળી ) જેવી બીજી પણ કેટલીક મેટી નગરીએ ભરતક્ષેત્રમાં હતી, જેમાં નગરીની બહાર આવેલા ઉદ્યાનામાં રહેલા વિશિષ્ટ જ્ઞાનીઓની દેશનામાં, નગરીના જુદાજુદા ભાગેામાંથી ૭૦ થી ૧૦૦ માઈલનું અંતર કાપીને પ્રજાજને દેશના સાંભળવા આવતા. દેશના સાંભળીને ખપારના પાછા ઘેર પણ પહેાંચી જતા. આ વખતે તેએ અર્ધા દિવસમાં જ ૧૫૦ થી ૨૦૦ માઈલનું અંતર કાપતા અને દેશના પશુ સમયના અવકાશમાં જ સાંભળી શકતા. વળી શ્રેણિક મહારાજા તેા ઠાઠમાઠપૂર્વક વરઘેાડા સહિત જ ઘણી વખત આવતા અને પાછા પેાતાના સ્થાને મધ્યાહ્ન સુધીમાં પહેાંચી જતા, વળી કેટલીક વખત દીક્ષા પ્રસ`ગેાએ પણ વઘેાડા સહિત નગર ખહાર જઈ ને ઉદ્યાનમાં દીક્ષા પ્રસંગ ઉજવાતા. આવા પ્રસ`ગાએ પણ ૧૫૦ થી ૨૦૦ માઈલના વિસ્તારવાળી નગરીએમાંથી પ્રજાજના ૨૦૦ થી ૩૦૦ માઈલ ( આવવા અને પાછા જવાનુ કુલ અંતર) ચાલી દીક્ષા પ્રસંગેામાં ઉપસ્થિત થઈને જીવનને ધન્ય બનાવતા.
T
આથી સહજ રીતે સમજી શકાશે કે, શ્રી મહાવીર સ્વામીના સમયમાં એકબીજા દેશે। અને નગરીઓનુ' ઘણું અંતર હોવા છતાં પણ, છ હાથની ઊંચાઈ અને વઋષભનારાચ સ`ઘણુ (પ્રથમ)ના કારણે મનુષ્યની ચાલવાની સ્વાભાવિક શક્તિ ૧,૦૦૦ થી ૧,૨૦૦ માઈલની હેાવાને લીધે સાધુ મહારાજાએ પણ વિહાર કરીને લાંબા અંતરે જઈ શકતા હતા.
શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના સમયમાં દ્વારિકા નગરી તે સમયના આત્માંશુલ ૧૨ ચેાજન લાંબી અને ૯ યેાજન પહેાળી હતી. તે સમયના આત્માંગુલના એક ચેાજન ખરાખર આજના સમયના આશરે ૭૨ માઈલ થાય છે. એટલે ૭૨ X ૧૨ = ૮૬૪ માઇલ લાંખી અને ૭૨ X ૯ = ૬૪૮ માઈલ પહેાળી હતી. જેથી શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના દીક્ષા કલ્યાણના પ્રસંગે નગરીની મધ્યમાં આવેલા મહેલમાંથી વરઘેાડા ચડાવીને લગભગ સાડા ત્રણસે માઈલ દૂર આવેલા નગરના કોટના દરવાજામાંથી નગરીની બહાર નીકળીને, ત્યાંથી ઈશાન દિશામાં આવેલા શ્રી ગિરનાર તીની તળેટી પાસે આવેલા સહસ્રામ્ર વનમાં પ્રભુએ દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી. ત્યારબાદ નગરજનો તે જ દિવસે પાતપેાતાને સ્થાને પહેાંચી ગયા હતા. અલબત, તે સમયે મનુષ્યની ઊંચાઈ ૧૦ ધનુષ્ય = ૪૦ હાથ (શ્રી મહાવીર પ્રભુના
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #471

I૬૬low
how-to-
sessessedsears. As
soon
as heldlessle ••••••••••••••
સમયની ઊંચાઈ કરતાં લગભગ છ ગણી) હેવાથી ચાલવાની શક્તિ પણ ઘણી વિશેષ હતી. આ હકીકત પણ સ્પષ્ટ કરે છે કે, શ્રી મહાવીર સ્વામીના સમય કરતાં શ્રી આદિનાથ પ્રભુના સમય સુધી દરરોજની ચાલવાની શક્તિ ઉત્તરોત્તર વધુ ને વધુ હતી.
આપણે જાણીએ છીએ કે, પ્રભુ શ્રી નેમિનાથ સ્વામીના સમયમાં દ્વારિકા નગરીમાં પ૬ કોટિ યાદ રહેતા હતા. આ હકીકતે હાલના કાળમાં આપણી બુદ્ધિમાં ઊતરતી નથી. કેટલીક વખતે આપણે કોટિ શબ્દના જુદા જુદા અર્થ પણ તારવીએ છીએ. હકીકતમાં, આ સ્થાને “કેટિ શબ્દનો અર્થ કરોડ જ થાય છે. અને તે સમયે ૫૬ કરોડ યાદવે અને ૧૬ કરોડ બીજી પ્રજા મળીને, દ્વારિકા નગરીના કોટના વિસ્તારની અંદર જ ૭૨ કરોડ માન રહેતા હતા, અને નગર બહારના પરાં વિસ્તારમાં બીજા ૪૮ કરોડ માણસો રહેતા હતા. પરાં વિસ્તાર સહિત દ્વારિકા નગરીની કુલ વસ્તી ૧૨૦ કરોડની હતી. હવે, આ પ૬ કરોડની વસ્તી કેવી રીતે નગરીમાં સમાઈ શકે તે જોઈએ. દ્વારિકા નગરીના આત્માંગુલથી ક્ષેત્રફળની ગણના ૮૬૪ x ૬૪૮ = ૫,૫૯,૮૭૨ ચેરસ માઈલ થાય, એટલે લગભગ સાડા પાંચ લાખ ચોરસ માઈલ ક્ષેત્રફળ થાય. હવે આજનું મુંબઈ શહેર આશરે ૪૦ માઈલ લાંબું અને ૫ માઈલ પહોળું છે, એટલે ૪૦ ૪ ૫ = ૨૦૦ ચો. માઈલ ક્ષેત્રફળ ધરાવે છે. હાલમાં, મુંબઈની વસતી આશરે ૬૦ લાખની છે. જે ૨૦૦ ચોરસ માઈલ ક્ષેત્રફળવાળા મુંબઈ શહેરમાં ૬૦ લાખ માણસો સમાઈ શક્તા હોય, તે ૫ ૧/૨ લાખ ચોરસ માઈલના ક્ષેત્રફળવાળી દ્વારિકા નગરીમાં ૭૨ કરોડ માણસે સહેલાઈથી સમાઈ શકે, તેમાં કાંઈ જ આશ્ચર્ય જેવું નથી. સાદી સમજથી આ હકીકત સમજી શકાય તેમ છે.
વસ્તુતઃ આપણે શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ હકીકતોને શાસ્ત્રકથિત સિદ્ધાંતને આધારે જ સાજવા પ્રયત્ન કરીએ, તે દરેક હકીકત સારી રીતે સમજી શકાય તેવી જ હોય છે. ફક્ત તે નિદેશેને આજની પ્રચલિત માન્યતાના માપથી માપવી જોઈએ નહિ.
મૂળ દ્વારિકા નગરીનું સંભવિત સ્થાન વૃદ્ધ પુરુષોની પાસેથી સાંભળવા મુજબ હાલમાં જે દ્વારિકા નગરી છે, તે લગભગ ૨૭ મી વખત વસેલી છે. અગાઉની ૨૬ દ્વારિકાએ દ્વૈપાયન કષિ જે દેવ થયેલા તેમણે બાળેલી છે અને સમુદ્ર તેને બાળીને ડારેલી છે. આ છવ્વીસે દ્વારિકા નગરીઓ અલગ અલગ સ્થાને વસેલી હતી અને મૂળ દ્વારિકા નગરી આફ્રિકા ખંડને દક્ષિણ કિનારે આવેલ “કંપ ઑફ ગુડ હોપ” ભૂશિરથી ઘણે દૂર નૈવત્ય ખૂણે આવેલી હોય તેમ જણાય છે. આ દ્વારિકા નગરી જવાને ૨-તે આવે, તેમાં વચમાં જ તારાતં બળ નગર આવેલું હોવાની મારી ધારણા છે.
ADS ( શ્રી આર્ય કથાશગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #472

.of.shemist, she topichand Meghdha e ested togets upse dos ••••••oode oa૬૭]
સંવત ૧૮૧૫ ની આસપાસ શ્રી પદમશી શેઠે તથા વિકમના ૧૭ મા સૈકામાં એક ખત્રીએ કરેલી બે વખતની મુસાફરીને અહેવાલ વાંચતાં, ત્યાં ૭૬૦ શિખરબંધ જૈન મંદિર તથા યાદવવંશી રાજા વગેરેના અહેવાલ તથા મુસાફરીના માર્ગ પરથી લાગે છે કે, તારાતંબેળ નગર દ્વારિકા જવાના માર્ગમાં લેવું જોઈએ. વળી, ત્યાં યાદવવંશી રાજા હોવાથી એ અનુમાન વધુ પ્રમાણભૂત લાગે છે. કારણ કે, આજથી પંદર સો વર્ષ પહેલાં કોઈ યાદવવંશી પ્રજા જણાતી નથી. અને હાલમાં સૌરાષ્ટ્રમાં વસતા તેમ જ જૂનાગઢના રાજાઓ રાખેંગાર, રા નવઘણ, રાવિશ્વવરાહ વગેરેના પૂર્વજો ઈ. સ. ના સાતમા સિકા સુધી મિશ્ર દેશ (મિસર-ઈ જિપ્ત) ના શેણિતપુર (લેહકોટ) નગરમાં વસતા હતા. અને મહમ્મદ પયગંબરના સમયમાં શ્રી દેવનુ નામે રાજા રાજ કરતા હતા. આરબો સાથેની લડાઈમાં આ રાજાના પુત્રે હારી જવાથી ગજપત, નરપત અને ભૂપત નામના ત્રણ પુત્રોએ ભારતમાં આવીને વસવાટ કરે છે. આરબ અને યહૂદી – યાદવકુળના વંશજો :
વળી આર અને યહૂદીઓ એક જ વંશમાંથી ઉતરી આવેલા છે અને તેમના પૂર્વજો યાદવ કુળમાંથી ઊતરી આવેલા જણાય છે. સાંભળવા અને જાણવા મુજબ આરબ શ્રી કૃષ્ણને પોતાના પૂર્વજ માને છે અને કેટલાક અરબી મુસલમાને શ્રી કૃષ્ણની છબી પણ પોતાના ઘરમાં રાખે છે અને છબી સન્મુખ ધૂપ અને દી પણ કરે છે. (આ હકીક્ત એક મુસલમાન કામદાર તરફથી જાણવા મળી છે.)
શ્રી જીવત સ્વામી પ્રભુની પ્રતિમા જે હાલમાં મહુવા બંદરના શહેરમાં બિરાજમાન છે, તે પ્રતિમાજી મહંમદ પયગંબરના સમય સુધી મક્કા શહેરના એક મંદિરમાં બિરાજમાન હતાં અને અરબસ્તાનમાં ધર્મ પરિવર્તન થવાથી મહુવા બંદરમાં પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવેલ છે. ( આ હકીકત પણ એક જૈન ઇતિહાસનું પુસ્તક જેનું નામ મને હાલ યાદ રહ્યું નથી, તેમાં વાંચવામાં આવેલી હતી. )
આ સઘળી હકીકતનો સમગ્ર રીતે વિચાર કરતાં જણાય છે કે, મૂળ દ્વારિકાનું પતન થવાથી ત્યાંથી બચેલી શેષ પ્રજાએ સ્થળાતર કરતાં કરતાં તારાતંબેળ નગરીમાં વસવાટ કરેલ હોય અને ત્યાંથી પણ કેટલીક પ્રજાએ કાળાંતરે આગળ વધીને મિશ્ર (મિસરઈજિપ્ત) દેશમાં વસવાટ કરીને રાજ્ય પણ સ્થાપ્યું હતું. અને ત્યાંથી ઈસ્લામ ધર્મ નહીં સ્વીકારનાર યાદવે ઈ. સ. ના છઠ્ઠા – સાતમા સૈકામાં ભારતમાં આવીને વસેલા છે, અને કરછ તથા સૌરાષ્ટ્રમાં તેમણે પોતાના રાજ્યની સ્થાપના કરેલી છે. કચ્છમાં લાખે
આ શ્રઆર્ય કલ્યાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ
છE

Page #473

[૬]
chahahhhhhhhh bhbhai baba achchh c>ch sach
ફૂલાણી અને સૌરાષ્ટ્રમાં રા' વિશ્વવરાહ, રા' ગૃહરિપુ, રા' નવઘણ, રા' ખેંગાર વગેરે રાજાએ આ વશમાં પ્રખ્યાત થઈ ગયા છે.
ગણત`ત્રના શ્રમ – ઇતિહાસના એક ભ્રમ :
-
બૌદ્ધ કથાનકાને આધારે પરદેશી ઇતિહાસ લેખકોએ પેાતાના સ્વાર્થને ખાતર એક ભ્રમ ફેલાવેલા છે કે, વૈશાલીનું રાજ્ય પ્રજાએ ચૂંટી કાઢેલા પ્રતિનિધિએ મારફત ચાલતું હતુ, અને તે એક ગણરાજ્ય હતું, પરંતુ આ હકીકત સાચી નથી. સાચી હકીકત તે એ છે કે, વૈશાલીનું રાજ્ય રાજાસત્તાક જ હતુ. અને શ્રી ચેટક રાજા અથવા શ્રી ચેડા મહારાજા તેના સ્વતંત્ર રાજવી હતા. અને તે સમયે તેમની પડેશમાં ૯ મલ્લવી અને - લિચ્છવી રાજ્યે હતાં. આ ૯ મલ્લવી અને ૯ લિચ્છવી અને એક વૈશાલીનું એમ ૧૯ રાજ્યાના રાજવીઓએ એક રાજવીમડળ (નજદીકના ભૂતકાળમાં સૌરાષ્ટ્રના રાજાએએ અનાવેલુ હતુ, તેવુ. એક ફેડરેશન રૂપનું ગણતંત્ર) અનાવેલુ હતું અને શ્રી ચેટક મહારાજા આ રાજવી મ`ડળના પ્રમુખ હતા. આ ૧૯ રાજ્યાના એક ગણુ કહેવાતા હતે અને આ રાજ્યે ગણતંત્રના સભ્ય હતા. પરંતુ આમાંથી કોઈ પણ રાજવી પ્રજા દ્વારા ચૂંટાયેલા નહાતા. પરંતુ માટે ભાગે બધા વારસાગત રાજ્યના સ્વામીએ હતા. આમ આ ૧૯ માંનાં બધાં જ રાજ્યે પ્રજાસત્તાક નહિ, પરંતુ રાજાસત્તાક જ હતાં.
*
*
***
किमाह बंधण वीरो ? किंवा जाणं तिउट्टई ? चित्तमतमचित वा, परिगिज्झ किसामवि । अन्न वा अणुजाणाइ, ऐव दुक्खा न मुच्चई ॥
वित्त सोयरिया चेव, संखाऐ जीव चेव,
सञ्वमेव न ताई । कम्मुणा उ तिउट्टई ॥
श्री सूयगडांग
પ્રશ્ન : મહાવીર પ્રભુ ! બંધન કોને કહે છે? અને શું જાણવાથી એ બધન તૂટે છે ? ઉત્તર : હું આયુષ્યમાન ! જ્યાં સુધી જીવ ચેતન અથવા જડના અલ્પ પ્રમાણમાં પણ પરિગ્રહ કરે છે, અથવા બીજા દ્વારા કરાતા પરિગ્રહને અનુમેાદન આપે છે, ત્યાં સુધી એ દુઃખથી મુક્ત થઈ શકતા નથી. ધન અથવા કુટુંબ ગમે તેટલુ વિપુલ હાય, પણ એ બધું જીવને દુઃખમાં સહાય કરી શકતું નથી. તેવી જ રીતે આયુષ્ય પણ ચંચળ છે, એ ઉપક્રમ ક્રિયાથી તૂટી જાય છે. એટલે આ વિચારીને બંધનનો ત્યાગ અને સંયમ-સાધનાથી કર્મોને નાશ કરી દેવે જોઈએ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #474

|| [sો
દ્રાવિડિયન સંસ્કૃતિ પર જૈન ધર્મની અસર
– શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચેકસી
The Literary History of India (ભારતને સાહિત્ય વિષયક ઈતિહાસ) નામક મિ. કૅયરના ગ્રંથ ઉપરથી સહજ જાણી શકાય છે કે, તામિલ આદિ દક્ષિણની જે ભાષાઓ છે, એમાં ઉચ્ચ વિચાર અને ધ્યેયપ્રગભતાનાં જે દર્શન થાય છે, એ જૈન ધર્મના એ ભાષા પરના પ્રભાવને આભારી છે. શરૂઆતમાં પશુબલિ દેવામાં, દેવીને કે માતાને સંતુષ્ટ કરવા માટે જીવોનો ઘાત કરવામાં, અથવા તો પિશાચપૂજા જેવી કરણીમાં દ્રાવિડે ધર્મ માનતા હતા; પણ જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના ઉપદેશકેના સંસર્ગમાં આવ્યા પછી એ ઘર્મોના ઉદાર વિચારો અને ઉમદા તએ જનસમૂહમાં સુંદર છાપ બેસાડી. ઉત્તરોત્તર તેને વિસ્તાર વધતે ગયે અને અમુક કાળે જૈન ધર્મે રાષ્ટ્રધર્મનું અનોખું પદ પ્રાપ્ત કર્યું.
સિલપદિકારમ” અને “મણિમેખલે” નામક બે પ્રસિદ્ધ ગ્રંથના આધારે વિના સંકોચથી કહી શકાય કે, ઈ. સ. ના બીજા સૈકાથી તામિલ દેશમાં જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મ ઠીક ઠીક પાંગરવા માંડ્યા હતા. એ સંબંધી સંઘરાયેલા તેમાં સંખ્યાબંધ ઉલ્લેખે દૃષ્ટિગોચર થાય છે.
લ” અને “પાંડ્ય” વંશના રાજાઓએ “જૈન ધમ” ને સારા પ્રમાણમાં આશ્રય આપેલ છે. “લ” રાજાઓની રાજધાની “કવિરિષ્પમપટ્ટિનમ” તથા “ઉરેપુર, “મદુરા આદિ નગરમાં જૈન મુનિસ્થાન અથવા ઉપાશ્રયે કે વસતીસ્થાન હતાં. વળી જૈન આર્યાઓ માટે જુદા આશ્રમો પણ હતા. જૈન મંદિરોમાં અરિહંત પ્રતિમાઓની પૂજા નિયમિત થતી. મણિમેખલે માં દર્શાવાયેલી ઉપરની બાબત ઉપરની તેમ જ મુનિઓ અને આયએ પણ અહીં વસતી પ્રજામાંથી જ વૈરાગ્ય પામી થયેલાં, એવી નેંધ ઉપલબ્ધ થતી હોવાથી, એ પણ સહજ કલ્પી શકાય છે કે, તામિલ દેશમાં વસતા નરનારી વર્ગમાં જૈન ધર્મના સંસ્કાર ઊંડાં જામેલા હતા અને એની જડ જામવામાં સંખ્યાબંધ વર્ષો વ્યતીત થયાં હતાં. એ કાળમાં રચાયેલા સાહિત્ય ઉપરથી પણ કહી શકાય છે કે, રાજાએ પરમત સહિષ્ણુ હતા. રાજધર્મ
મ શ્રી આર્ય કયાાગો મસ્મૃતિગ્રંથો

Page #475

[eo]
-
M
deeds
...
Mostles -sd-s...Most
-2 feets-of-ses jest slot sexofwist...
.
..]
»ન.
*
તરીકે ગમે તે ધર્મ થવાનો હોય, છતાં દેશમાં પ્રસરેલા બીજા ધર્મો પ્રત્યે તેમની દષ્ટિ સમભાવપૂર્ણ રહેતી. પ્રજા પિતાને રુચે તે ધર્મ પાળવાને સ્વતંત્ર હતી. જુદા જુદા ધર્મોનો અભ્યાસ જિજ્ઞાસા વૃત્તિથી થતું. એમાં સાંપ્રદાયિક બંધનોની ગંધ સરખી જણાતી નહિ. ઈ. સ. ની બીજી સદીથી આરંભી લગભગ અગિયારમી સદી પર્યત આ પ્રદેશમાં જૈન ધર્મ પ્રચલિત હતે. એ વાતમાં જરા પણ શંકાને સ્થાન નથી. પરંતુ જેમ દરેક બાબતમાં ચડતી પડતીનો કાળ આવે છે, તેમ જૈન ધર્મના પ્રચારમાં પણ બનવા પામ્યું હોય, એ બાબત અસંભવિત ન ગણાય.
તામિલ વાડમયમાં જે પાંચ મહાકાવ્ય સુપ્રસિદ્ધ મનાય છે, તેમાંના બીજા નંબરના નાલદિયારે ની રચના કલર્ભ રાજાના રાજ્યકાળમાં થયેલી છે. એ રાજવી તરફથી જૈન ધર્મને મોટો રાજ્યાશ્રય મળે હતે; કારણ કે કલ% રાજા વાડમયને મહાન ઉપાસક હતે. ઈ. સ. ના પાંચમા સૈકામાં દક્ષિણમાં જૈન ધર્મની પ્રબળતા જોવામાં આવતી હતી. અને જૈન ધર્મ પાંડ્ય દેશને તે રાષ્ટ્ર ધર્મ બનેલ હતું. ત્યારબાદ લગભગ ત્રણથી ચારસો વર્ષો સુધી જૈન ધમીઓએ ધર્મપ્રચાર અંગે પ્રબળ પ્રયત્ન કર્યાની નોંધ પ્રાપ્ત થાય છે. તે વેળા, દક્ષિણમાં જૈન ધર્મની વજા જોરથી ફરકતી હતી. જે લખાણ ઉપલબ્ધ થાય છે, એ જોતાં ઈ. સ. ની ૧૧ મી સદી સુધીમાં જૈન ધર્મ વિરુદ્ધ કોઈ ઈતર ધર્મ આગળ આવ્યું હોય એમ જણાતું નથી. આમ છતાં સત્યને ખાતર એ કહેવું જોઈએ કે, એનાં વિધી બીજે એ પૂર્વે દોઢસો બસે વર્ષોમાં વવાયાં શરૂ થયાં હતાં.
राजमे हद्रीचा राजा राजनरेन याच्या कारकीदी त ( इ. स. १०२२ नंतर ) या द्वेषांकुरास जाराची पोलवी फुटत गेली व या पुढील ३०० वर्षात हजारे! जैनांचा बळी घेण्या इतका हा विषवृक्ष बाढला।'
કર્ણાટક, તામિલ, અને તેલુગુ ભાષા જ્યાં પ્રચલિત હતી, એવા દક્ષિણના સર્વ પ્રદેશમાં તેમ જ મહારાષ્ટ્રમાં અને કંકણમાં અગિયારમા સૈકાથી માંડીને આશરે બસો વર્ષોને સમય * જૈન ધર્મ અને જેને માટે ઘણો વિષમ ગયે. એ વેળા જૈન સમાજને પિતાની દોલત
અને માલ મિલ્કતને તે ભેગ આપવા પડે, પણ જૈન ધર્મ જેવા પિતાના પ્રાણ પ્યારા ધર્મની ટેકને સાચવવા સારુ પ્રાણની આહુતિ સુદ્ધાં આપવાનો સમય આવ્યો. જે એ કાળે જેનોએ સમભાવ અને વીરત્વ ન દાખવ્યાં હોત, તે જૈન ધર્મ એ પ્રદેશમાં અસ્ત થઈ થઈ ગયો હોત! પણ એ વેળા ધર્મને માટે પ્રાણ ન્યોછાવર કરવાનું દીર્ઘદશી સાહસ જેનોએ દાખવ્યું. અનુયાયીઓનું સંખ્યાબળ જે કે ઓછું થયું. છતાં એના સંસ્કાર કાયમ રહ્યા. તેમ જ અનુયાયી વર્ગ પણ નામશેષ ન થઈ ગયા.
શ્રીકાર્ય કયા ગોસ્મૃતિગ્રંથ
Sષયક

Page #476

eu-destivity test-1... -- -- -- s.sess-ses. is believessed stres sesses [ ૧]
તે કાળે, ધમધતાને જે વાયુ વાયો, તે દ્વારા જે વાતાવરણ સર્જાયું, તે ખરેખર ઈતિહાસને પાને કલંકરૂપ પ્રકરણ છે. એના ઉપર રાજ્યવંશમાં ચાલતાં પરસ્પરનાં ઈર્ષા અને લેભ એક તરફથી અંકુશરૂપ નીવડ્યાં અને બીજી બાજુએ મુસલમાન આક્રમણકારીઓનું આગમન થતાં સંગઠનની આવશ્યક્તા સામે ડોકિયાં કરી રહી. આ જાતની વિષમ સ્થિતિ ઊભી થવાથી ધાર્મિક અસહિષ્ણુતા ઓગળવા માંડી અને વધુ પ્રમાણમાં વણસી જતી સ્થિતિ સ્થગિત થઈ ગઈ
આ રીતે, દક્ષિણના પ્રદેશમાં વર્તાતી દશાનું વધુ અવલેકન આગળ ઉપર રાખી, એ સંબંધી બોધપાઠ રૂપે તારવણી કરીએ, તે વિના અટક કહેવું પડશે કે, ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવના ઉમદા અને ઉદાર વચનોનો અમલ કરવામાં તેને આમ જનસમૂહમાં વિસ્તારવામાં તે કાળના શ્રમણ તેમ જ શ્રાદ્ધ સંઘે પાછી પાની કરી નથી. જે આ નજર સામેનું સાચું ચિત્ર છે, તે આજે જ્યારે સર્વ પ્રકારની સાનુકૂળતા છે અને રાજકીય દષ્ટિએ કોઈ જાતનું જોખમ કે અગવડ નથી, ત્યારે આપણી શ્રી મહાવીર દેવના પુત્રની શી ફરજ હોઈ શકે ?
એક તો, ત્યાં દષ્ટિગોચર થતા અને વિખરાયેલ મૂતિ- મંદિરરૂપી વાર એકત્રિત કરી, તેનો વહીવટ વ્યવસ્થિત કરવારૂપ ફરજ અને બીજી ફરજ, આપણે આત્મશ્રેયકારી સાહિત્યનું, તે તે ભાષાઓમાંથી વિદ્વાનોને હાથે ભાષાંતર કરાવી, વર્તમાનમાં બહુજન સમાજને લાભદાયી તેવી અંગ્રેજી તેમ જ હિંદીમાં અવતરણ કરવાની. વિશેષમાં, એ સાહિત્યની રજૂઆત સુંદર હોવી જોઈએ અને પ્રચારની નજરે એનું મૂલ્ય જેમ બને તેમ સસ્તુ હોવું ઘટે. અામકલ્યાણ અને ધર્મ પ્રભાવના માટે આ ધેરી માગ છે.'
ससय खलुसे कुगई, जो मग्गे कुणई धर। जत्थेव गतुमिच्छेउजा तत्थ कुब्वेज आसय ।।
– શ્રી ઉત્તરાયન સૂત્ર જે પ્રધારાના માર્ગમાં ઘર બનાવે છે, તે ( બિચાર) સંદેહમાં પડે છે. ( કદાચિત ભારે અહીંથી જવું ન પડે !) ખરેખર તે ત્યાં જવું છે, ત્યાં જ પિતાનું આશ્રય સ્થાન કરવું જોઈએ.
મીન ગ્રી આર્ય કયાણગોસ્મૃતિગ્રંથ, ગીરી

Page #477

છે
I[B[L)
જિનપૂજાનો ક્રમ [એક મનનીય વિચારણા] – શ્રી માણેકલાલ છગનલાલ મહેતા
[‘નવજીવન ગ્રંથમાળા ' (ગારિયાધાર – સૌરાષ્ટ્ર) જે “જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ – પૂનાની શાખારૂપ છે. તેમના તરફથી પ્રકાશિત થયેલા “જિજ્ઞાસા” પુસ્તક જેના શ્રી માણેકલાલ મહેતા લેખક છે, તેમાં તેમણે જિનેશ્વર પરમાત્માના બિંબની નવાંગ પૂજા અંગે પણ એક પ્રશ્નોત્તર લખેલ છે. વર્તમાનમાં પણ અંચલ (વિધિપક્ષ) ગ૭ના શ્રાવક – શ્રાવિકાઓ જિનપ્રભુની નવાંગ પૂજા કરતાં નીચે ન ઊતરતાં ઊંચે ચઢે છે, પૂ. શ્રી મેઘરાજ મુનિ ત “પૂજા’ વર્તમાન કાળમાં ઉપલબ્ધ પૂજા સાહિત્યમાં સૌથી પ્રાચીન અને પ્રથમ મનાય છે. શ્રી મહેતાનો આ પ્રશ્નોત્તર મનનીય હોઈ અહીં આપેલ છે.
– સંપાદક]
પ્રશ્નઃ શું ચાલતી આવતી નવ અંગની પૂજાને કમ બરાબર છે?
ઉત્તરઃ અત્યારની પ્રથા અનુસાર નવ અંગના દુહા પ્રમાણેઃ ૧. ચરણ, ૨. ઢીંચણ, ૩. કાંડુ, ૪. ખભા, ૫. શિર, ૬. ભાલ, ૭. કંઠ, ૮. હદય, ૯. નાભિ. એમ કમ રાખીને પૂજા કરવામાં આવે છે. આ રીતે નવે અંગ દ્વારા તીર્થંકર પરમાત્માએ અનંત ઉપકાર કરેલ છે, તેને આપણે યાદ કરીએ છીએ.
પરંતુ, આપણે સૌથી ઊંચું એક્ષપદ (મુક્તિપદ) પ્રાપ્ત કરવું છે. ત્યાંથી ફરી આ સંસારમાં આવવાનું જ નથી. જ્યારે આપણે તે શિર ઉપર પાંચમું તિલક કરી પાછા નીચે ઊતરીએ છીએ. તે મારી માન્યતા મુજબ બરાબર લાગતું નથી.
પૂજ્ય શ્રી મેઘરાજ મુનિ કૃત “સત્તર ભેદી પૂજાની બીજી પૂજામાં કહ્યું છે : “પૂજિયે નવ અંગે, ચરણ, જાનુ – કર, અંસ (નાભિ), હદિ, બાહુ બેઉ અપાર; કંઠ લલાટ, શિર વિલેપતાં રંગભર, પામીએ રે ભવતણે એમ પાર.”
આ પદ અનુસાર ઃ ૧. ચરણ, ૨. ઢીંચણ, ૩. હાથ (કાંડાં), ૪. નાભિ, ૫. હૃદય, ૬. બાહુ (ખભા), ૭. કંઠ, ૮. લલાટ, ૯. શિર.
આ રીતે શિર ઉપર છેલ્લું તિલક કરવું એમ સ્પષ્ટ દેખાઈ આવે છે, અને તે જ ગ્ય હોવું જોઈએ.
OFા શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #478

અભય દયાણુમ્ – શ્રી વંસતલાલ કાંતિલાલ શાહ
આ વિશ્વનું સારભૂત તત્વ એ પરમાત્માની કરુણા છે. એ પરમ પુરુષના પૂંજ વિના વિશ્વ વ્યવસ્થા તૂટી પડત. સૂરજ ઊગત નહીં, વાદળાં વરસત નહીં, નનકડું બાળક પા પા પગલી માંડી ન શકત, ચમેલી અને ગુલાબ તેના રંગ અને સુવાસ ખેઈ બેસત, પરમાત્માની એ કરુણા વિના પથ્થર ઉપર પથ્થર ન ટકત અને પહાડ ન સર્જાત તથા સમુદ્રમાં જળ બિંદુઓ પરસ્પર મળી ન શકત. આ વ્યવસ્થિત ઘટમાળને સર્વ મણકાઓ તૂટીને વેરાઈ જાત !
હું નિઃશંકપણે કહું છું કે, કરુણા વડે જ આપણે શ્વાસ લઈને મૂકી શકીએ છીએ અને એ કરુણું જ ધર્મ મહાસત્તાને ઉઘાત કરી રહી છે. તીર્થકર દેવની કરુણાએ જ આપણને ધર્મ મહાસત્તાનું ભાન કરાવ્યું. અનિત્યાદિ ૧૨ ભાવનાઓ, અણુશણુદિ ૧૨ તપ, ક્ષમાદિ ૧૦ યતિધર્મો, સામાયિકાદિ ૫ ચારિત્ર્ય, ૨૨ પરિષહ પર જય આદિ સંવર-નિર્જરા તનું ભાન કરાવ્યું. આ માર્ગદર્શન વિના આખી દુનિયા એક સાતમી નરક જ હોત, કીચડ જ હોત, કેહામણ અને રીબામણુ જ હેત ! દુગધ અને દુર્ભાગ્ય જ હોત, ફૂલે રંગીન ન હોત, પ્રભાત સોનેરી ન હોત અને બાળક પ્રફુલ્લિત ન હોત. • રહેત કેવળ પુણ્યહીન દુનિયાના પાપી માન. જે એક બીજાને બચકાં ભરત અને ફેલી ખાત.
આપણું જીવનનો જે કઈ પણ હેતુ હોય તે તે એ જ કે, તે પરમાત્માની સર્વ સમર્થ કરુણાને અનુભવ કરીએ. આપણું જીવનમાં જે કરુણું કાર્ય કરતી થાય તે માટે આપણે બાજુએ ખસી જઈએ. વિજ્ઞાન આજે ગુરુત્વાકર્ષણ, લેહચુંબકત્વ, અને વિદ્યુત શક્તિ એ પ્રકૃત્તિના ત્રણ મહાબળેની ભાષામાં સર્વ સ્થૂળ પ્રસંગેનું અર્થઘટન કરે છે. પણ યોગ વિજ્ઞાન કહે છે કે, વિશ્વના સર્વ પરિબળના મૂળમાં આ કરુણ જ વહી રહી છે. એ કરુણ ખસેડી લે અને વિશ્વનું છું કકડભૂસ થઈ જશે.
પરમાત્માની કરુણાનું પ્રથમ કાર્ય આપણને નિર્ભય કરવાનું છે. આથી જ શકસ્તવમાં પહેલું વિશેષણ અભય દયાણમ (અભય આપનાર)નું જ કહ્યું છે. અભય દાન
થી શ્રઆર્ય કયા ગામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #479

[૭૪] based on loss...subsessb.b પછી જ મા` દાન (મગ દયાણું), શરણુ દાન (શરણ દયાણું), એધિ દાન (એધિ દયાણ ) ઇત્યાદિ છે.
આજે જયારે સત્ર ભયને એક કરુણ આક્રંદ સર્જાઈ રહ્યો છે, ત્યારે નિર્ભય ચિત્તની કેટલી જરૂર છે! સર્વ ભયેથી છૂટવા માટે જ ધમની રચના છે. માત્ર નિર્ભય ચિત્ત જ પરમાત્માનું ઐશ્વર્ય અને સૌંદર્ય સમજી શકે છે. પરમાત્માની નિષ્કારણ અને નિ:સીમ કરુણાના સ્પર્ધા વિના ચિત્ત નિર્ભય બનતું નથી. કરુણાનું એ પેાલાકી તત્ત્વ જ ભયના કાચઘરના ભૂક્કો ઉડાવી દે છે.
આપણે તે રાજ મદિરમાં જઈએ છીએ. રાજ એ મૂર્તિ સામે ઊભા રહીએ છીએ. રોજ ત્યાં માથું નમાવીએ છીએ, ઘૂંટણીએ પડીએ છીએ. પણ તેની એક પણ નજર આપણી પર પડતી નથી. કયું જડ આવરણ તેની દૃષ્ટિને આપણી પર પડતાં રોકે છે? તે આત્મ સ ંશેાધન કરવુ' જ રહ્યું. આપણે જો અહમ ડી નમસ્કાર કરતાં શીખીશુ, ભાવ નિક્ષેપ ‘એવમ્ભુત ’ નયથી જે માથુ' નમાવશુ, તે તેની કરુણા આપણને પ્રચંડ પુર ખની ઘેરી વળશે, એ સિક્રય સમજાય અને સ` સંમત કરુણા સર્વાંત્ર છલકાઈ રહી છે. માત્ર આપણી ઘડો જ કાંણાવાળા છે.
રાજ મારી શ્રદ્ધા વધતી જાય છે કે, સ` સાધનાના પ્રારંભિક એકમ (Fundamental) અને મધ્યવર્તી ખળ ( Central Pinot ) આ કરુણા જ છે. અને આપણે જે માનસિક ત્રાસના વાતાવરણમાં જીવી રહ્યા છીએ, તેમાંથી છૂટવાના ઉપાય પણ એ કરુણા જ છે. આપણું જીવન એક સતત ભયની અતૂટ પરપરા છે. દુઃખ આવી પડવાને ભય કે સુખ ચાલી જવાને ભય. એ વિના આપણું જીવન બીજું છે પણ શું ?
અધુ ઇચ્છેલું મળતું નથી. બધું મળેલું ભોગવાતુ નથી. અને બધુ ભોગવેલું સુખ જ આપે એમ પણ નથી. કદાચ દુઃખની પ્રતિક્રિયા પણ લાવે આ બધાના ઉપાય પરમાત્મા સાથેની પ્રીત – સગાઈ છે. સ્થૂલ – સૂક્ષ્મ બધા ભયેાને ભય પમાડવાને ઉપાય આ જ છે. જેટલી તેની કરુણા વધારે સંપાદન કરશે, તેટલા વધુ ભયમુક્ત થશે, અને પ્રીતસગાઈ વધુ દૃઢ થશે. ઉપાધ્યાય શ્રી યશે...વિજયજી કહે છે તેમ · દેય રીઝાણને ઉપાયસામુ કાન જીએ રે’. પરમાત્મા જો સામે જુએ, તેની નજર જો આપણી ઉપર પડે, તેની કરુન્નુા સ'પાદન થાય, તે વ્યક્તિ અને વિશ્વ બધું જ રીસાઈ જાય.
6
પરમાત્માને મારી પ્રાર્થના છે કે, તેની કરુણા તમારી શ્વાસોચ્છવાસ વણાના પ્રત્યેક પરમાણુને હર્ષોંન્મત કરો. તમારું પ્રત્યેક શક્તિ બિંદુ તેના કરુણા-કિરણનું વાહક બને. તમારું પ્રત્યેક નાડી સ્પંદન અને હૃદય ધબકાર તેની કરુણાને જ સંગીતમય પડદા અને.
*
ધ શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #480

કોઠારાનું ગગનચુંબી ભવ્ય જિનમંદિર
જેમની કીર્તિગાથા ઉચ્ચારી રહ્યું છે, તે કચ્છના શાહ સેદાગર શેઠ વેલ શાહ
– શ્રી જયભિખુ
[ ગુજરાત તથા સૌરાષ્ટ્રની સાથે સંબંધ ધરાવતે કચ્છ પ્રદેશ તેની શરવીર, દાનવીર તથા સાહસિક કચ્છી પ્રજાનાં શીય તથા સાહસની ગાથાઓ ગાઈ રહ્યો છે. તેમને અબડાસાને પ્રદેશ દશા ઓશવાળ વણિકોની જન્મભૂમિ. મુંબઈ કલકત્તા તથા દેશ-પરદેશના વ્યાપાર ખેડનારા એ સાહસિક વ્યાપારીઓએ કેવળ લ૯મી કમાઈ જાણી નથી, ખરચી પણ જાણી છે. ભક્તિ, ધર્મભાવના, પરોપકાર તથા પરમાર્થના કાર્યોમાં તે શાહ સોદાગરે એ લક્ષ્મીને પાણીની જેમ વાપરે છે. શેઠ નરશી નાથા, શેઠ નરશી કેશવજી જેવા નરરતનોએ ઉદારતા તેમ જ ધર્મભાવનાથી શ્રી સિદ્ધગિરિજી જેવાં તીર્થ સ્થળોમાં ભવ્ય ગગનચુંબી જિનાલય બંધાવી વિશાળ ધર્મશાળાઓ બંધાવી, પિતાની લક્ષ્મીને સફળ બનાવી છે. અબડાસામાં નળિયાના વિશાળ જિનમંદિરનાં દર્શન કરતાં શેઠ શ્રી નરશી નાથાની ઉદારતા, ધર્મશ્રદ્ધા તથા પ્રભુભક્તિને હાથ જોડવાનું દિલ થાય છે. આ જ રીતે કોઠારામાં ગગનચુંબી અને ભવ્ય, શ્રી સિદ્ધગિરિજી તીર્થની ટૂંક જેવું જિનમંદિર બંધાવવામાં જે ભાગ્યશાળી શાહ સોદાગરે પોતાની શ્રદ્ધા, સમર્પણ, સભાવ તથા ભક્તિભાવના તેમ જ આદમભોગનો ઉજવલ ઇતિહાસ સર્જ્યો છે, પૈસા ઉદારતાપૂર્વક હાથના મેલની જેમ ખર્ચો છે, તે શેઠ વેલ માલ શાહના જીવનની કહાણી ભવ્ય, હૃદયંગમ શૈલીમાં મહાગુજરાતના પ્રસિદ્ધ વાર્તા લેખક અહીં રજૂ કરે છે. ગુજરાત સમાચારમાં પ્રસિદ્ધ થયેલા આ લેખ, તેના લેખકના સૌજન્ય ભાવને સ્વીકારવાપૂર્વક અને અહીં પ્રસિદ્ધ કરીએ છીએ.
- સંપાદક]
કચ્છ કોઠારાને એક કરો. વેલ એનું નામ. રૂપાળાં ને કાવ્યભર્યા નામનો એ યુગ જ નહિ. લેકનું ભણતર પણ સાવ સામાન્ય ! રળતર માટે તેઓ માને કે હૈયું અને હાથ બે વસ્તુ જોઈએ !
હૈયું એટલે હિંમત જોઈએ. ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં હારવાની વાત નહિ. નિરાશ થવાની નિયત નહિ. કાયપણું તો પાસે ટુ કે જે ક્યાંથી?
એ આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ ઉE

Page #481

httળનbishoneselegesteronesthesed
him to sololof dissolve
+sts
«
[૬] ક.bensoon
હાથ એટલે પરિશ્રમ કરવાની પૂરી તૈયારી. કામ એને મન કોઈ હલકું નહિ. કામ કરતાં કામચોરી નહિ. કામ કરતી વખતે દામ સામે જોવાનું નહિ ! કામ, કામ ને કામ !
વેલાના પિતાનું નામ માલુ શા. માલુ શા મધ્યમ વર્ગના માણસ. મહિને દશ રૂપિયાનો પગાર પેઢી પરથી મળે. પોતાનું, પિતાના કુટુંબનું એનાથી પોષણ કરે. સગાવહાલાને ભીડ પડે ત્યારે પડખે ઊભું રહે. મિત્રોને વખતે ટેકો કરે. અને આમ કરવા છતાં, બાર મહિને સાધુસંત જમાડે, ડું દાન કરે. એકાદ તીર્થયાત્રા કરે. દેવું કરવું ને દુશ્મનને ઘરમાં ઘાલ, બંને બરાબર. વૈદ, દાક્તરને તે એ જમાને જ નહિ! કાળી જીરી ને એરંડિયું એ દવાઓ! મોટા રેગમાં ડામ એ મહા ઔષધ !
સપાટ ભૂમિ પર વહેતાં સરિતાજળ જેવું શાંત જીવન. છાપાં એ વખતે નહિ, એટલે ગામની ફિકરમાં દુબળા કેઈ થાય નહિ!
માલુ શાના શાંત ઠાવકા જીવનમાં વેલે મહા તોફાની નીકળે. એ ઘરમાં સમાય નહિ. ગામમાં પિષાય નહિ. એને જાણે આ દુનિયા સાંકડી લાગે, અને ખીલે બાધેલા હેરની જેમ એ ગળાની રસ્સી તેડાવવા પ્રયત્ન કરે !
માલુ શા કંટાળ્યા. વેલે એમની આબરુને ઓછી કરે એવો લાગે. પિતાના સાળા મુંબઈ હતા, તેમને પત્ર લખીને જણાવ્યું.
મામાએ લખ્યું: “સાગરના જીવને સરિતાનાં જળ ફાવતા નથી. વેલાને વહાણમાં મુંબઈ મોકલે.”
મુંબઈની મુંબાદેવીએ ઘણાના તકદીરની તસ્વીરો ફેરવી નાખી હતી. વેલે વહાણે ચડ્યો ! વહાણના તોફાની તરંગ જોઈ એને શાંતિ વળી ! હાશ ! ગામડાના મૃત જીવન કરતાં સાગરના આ તરંગોમાં રમતું મેત મને વધુ રૂપાળું લાગે છે.
વેલે મુંબઈ બંદરે ઊતર્યો ! એહ! કેટલી વિશાળ દુનિયા ! ક્યાં સ્મશાન જેવું સાંકડું પિતાનું સ્થાન અને ક્યાં આભના પેટ જેવું મુંબઈ ! - વેલે નાચી રહ્યો. મામાએ નાચ્યા વગરના આખલા જેવા વેલાને નાથ નાખી. એને ભણવા બેસાડ્યો. એ વખતનું વેપારીના દીકરાનું ભણતર કાચું નામું ને પાકું નામું ! બાકી દુકાનનું કામ કરે, પુંજે ને ઉઘરાણી. રોજના વીસેક માઈલ પગ નીચેથી સામાન્ય રીતે પસાર થઈ જાય !
(2) આ શ્રી આર્ય કયાદાગોત્તમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #482

ક8.4
4 vie.
ન.
l*dlesl»»l»l»l-slsess.ssld..tfs.sslessed oldest blesse.desel•
••••••••••••••[
9]
પિતા માલુ શાને પુત્રની ચિંતા હતી. એના મામાને પત્ર આવ્યો કે, વેલાને હવે દુકાન કરી આપવી છે. ઉત્તમ ખેતી, મધ્યમ વેપાર ને કનિષ્ઠ નોકરી ! ખેતીના તે જગ નહોતા ને નોકરી ગમતી નહતી !
પિતા માલુ શાએ રૂપિયા એક હજારની હૂંડી મોકલી. મામાએ માંડવી બંદર પર, કાળા બજારમાં વેલાને કાથીની દુકાન કરી આપી.
કાથીને વેપાર ! સામાન્ય માણસને એનું કંઈ મહત્વ ન લાગે, પણ સામાન્યમાંથી વિશિષ્ટતામાં પ્રવેશનાર આ લેકે હતા. નીસરણીના એકએક પગથિયે ઊતર ચઢનારા હતા. પહેલે વર્ષે રૂપિયા સો ની કમાણી કરી.
વેલે અ વેપારી થઈ ગયે ! પણ એની નજર સામે અનંત જળરાશિભર્યો સાગર નર્તતે હતા. એ તરંગો પર સફર ખેડતાં વહાણે એના દષ્ટિપથને આવરી લેતાં. દુકાનમાં બે વેલે જાણે વહાણની લાંબી સફર ખેડવાના દીવાસ્વપ્ન માણ.
વેલાએ ધંધાને વિસ્તાર કર્યો. કાથીના બદલે વહાણનાં દોરડાંનો વેપાર વધાર્યો. કમાણ વધી. મા-બાપને સંતાપ આપનાર સુપુત્રે માતાપિતાને તીર્થયાત્રા કરાવવા માંડી.
માતાપિતા વેલાને પરાક્રમી નીવડેલે જોઈ રાજી થયાં. વેલાઓ હવે મલબારથી માલ મંગાવીને વેચવા માંડે, વહાણના મોટા રસ્તાઓને વેપાર આરંભે.
આ ધંધામાં મોટા મોટા વહાણવટીઓ સાથે પિછાન થઈ. દેશ પરદેશની વાતે એની પાસેથી સાંભળવા મળી !
વેલાના પરાક્રમનો ઘડો થનગની રહ્યો. એ કલ્પનાની પાંખે ઊડવા લાગ્યા, ને પરદેશે ને બજારમાં ધૂમ વેપાર જમાવવા લાગ્યા.
અલકાસમ કરીને બસરાના એક વહાણવટી સાવે વેલા શાને પિછાન થઈ. એ વખતે વહાણે ઘણાં ફરતાં, પણ એમાં સાચાં વેપારી વહાણ ક્યાં, અને ચાંચિયાગીરી કરનારા વહાણ કયાં, એની તપાસ મુશ્કેલ હતી.
લેકે વેલા શાને ડરાવતા : “જે જે ભલા માણસ ! લાખના બાર હજાર ન કરતે. એના કરતાં આ થડાને શાંતિભર્યો ધંધે શું ખોટો છે ?”
પણ જેની નસમાં સાહસ છે, એ નરકેસરીએ કદી આવી વાતેથી નરમ પડતા નથી. એમના પરાક્રમને એથી પાંખ ફૂટે છે.
આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કઈES
SE

Page #483

Iskedered seedsfees elesedf
-sessessories-off offseeds
વેલાએ બસરાવાળા અલકાસમ સાથે ગોઠવણ કરી. જે મૂડી હતી એમાંથી કાપડ, અનાજ, ગરમ મસાલા ખરીદ કર્યા.
- સ્નેહીઓ હજી શિખામણ આપી રહ્યાં હતાં : “વેલા ! લાખના બાર હજાર ન કર !” પણ માને તે વેલે નહિ!
સંવત ૧૮૯૨નું એક પ્રભાત ખીલતું હતું અને એ વહાણ પર ચડી ગયે. વહાણ હાંક્યું !
દરિયાના ઉછળતા લેટ પર લેકહુદય લઈને વેલા શા બેઠા. એડન ગયું, હોડેડા ગયું, બસરા ગયું!
પણ ચતુર વેલે શાને અલકાસમના હૈયામાં એરૂ અને વીછી ફૂંફાડા મારતા ભાસ્યા. એની મરજી વહાણને કઈ પણ ચાંચિયા બંદરે લઈ જઈ માલ લૂંટાવી દેવાની હતી.
વેલે શા ખૂબ ડર્યા, પણ હૈયું હાથ રાખી રહ્યા. આ વખતે એ પોતાના ઇષ્ટદેવને સ્મરી રહ્યા.
પુરુષાથીઓનાં પ્રારબ્ધ પણ અજબ હોય છે. એ વખતે પડખેથી એક અંગ્રેજી મનવાર નીકળી.
વેલા શાએ બૂમ પાડી અને પાસે બોલાવી. અંગ્રેજ કપ્તાને તરત મનવાર પાસે લીધી ને વેલે શાને કારણ પૂછ્યું. વેલેશાએ માર્મિક ભાષામાં પોતાની વાત કરી દીધી.
અંગ્રેજ કપ્તાને અલકાસમને ઉધડે લીધે. કહ્યું : “ સીધે સીધા વેપારી બંદરે હંકારી જાઓ. જે આડાઅવળા ગયા છે, તે ખબર લઈ નાખીશ.”
અલકાસમ ઢીલો પડી ગયે. લાલ આંખ કાઢતે અંગ્રેજ કપ્તાન ચાલ્યો ગયો. પણ હવે વેલે શાને વિપદ હતી. અલકાસમ વિફરી બેસે તે? વેલે શાએ વાણિયા વિદ્યાથી વાત કરતાં કહ્યું :
“અલકાસમભાઈ ! આપણી દસ્તીને આ ગેરે શું સમજે? એને તો વહેમ પડે ને તમને કહ્યું. જરા ય મનમાં ન રાખશે. મેં એને નિરાંત થાય તેમ કહ્યું છે. એની પાસે તાર વગરને ટેલિફોન છે. મેં કહ્યું કે, એવું કંઈક હશે તો તરત ખબર આપીશ.” - અલકાસમ ડાહ્યો થઈ ગયો. એને લાગ્યું કે, આ વાણિયાને છેતરવા જેવો નથી. એ મિત્ર બની રહ્યા
ADS ગ્રી આર્ય કયાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
*
૦

Page #484

destodetestaustedesode stedestestostestastasestesteste decadde dadesastostese do debe seededossesstestosteste sastosta stato sostestato detestade
l
વેલા શાએ વેપારમાં તેને પણ થોડો ભાગ રખા. પિતે અરબી ભાષાનો અભ્યાસ કર્યો. ભાષાના વાહન દ્વારા એનો ધંધે ખૂબ વળે.
મોખા, એડન અને બસરાના વેપારીઓ સાથે ઘર જેવો સબંધ કર્યો. આડતે બાંધી મોલ વેચ્યો ને લીધે.
આઠ મહિનાની એક ખેપમાં કેરા રૂપિયા અગિયાર હજાર કમાઈને વેલે શા મુંબઈ પાછા ફર્યા.
અને હવે વેલા શાએ દેશ-પરદેશના પાણી પીવા માંડ્યા. વેપાર ખેડવા માંડ્યો. લક્ષ્મીના ચરણે ઘરમાં ચેટી ગયાં.
પણ આ બધા લક્ષ્મીદાસે નહોતા કે, લમીના દાસ્યમાં જીવન વેડફી નાખે.
આ બધા લક્ષ્મીપતિઓ હતા. નાવમાં પાણી વધ્યું કે, બબ્બે હાથે ઉલેચવા લાગે! લઈ જાઓ ! લેતા જાઓ ! આવ્યું કે વાપર્યું. વાપર્યું એ આપણું, રાખ્યું એ પારકું !
“કાં નર ભીંતડે કે કાં નર ગીતડે એ કામથી અમર થતા. વેલા શાએ સાગરપારથી દષ્ટિ ખેંચીને મુંબઈ પર માંડી અને મુંબઈ પરથી હઠાવીને પોતાના વતન કરછ કેરઠારા પર મૂકી !
કચ્છ કોઠારામાં મારા ઈષ્ટદેવનું એક સુંદર કળામય મંદિર બાંધું. સં. ૧૯૧૪માં વેલા શાએ પ્રારંભ કર્યો ને સં. ૧૯૧૮માં મંદિરની પૂર્ણાહુતિ કરી.
અભૂત મંદિર સરજાયું ! અજબ કોતરકામ એમાં આલેખાયું. આજે પણ વેલા માલના નામે પ્રખ્યાત મંદિરને જોનાર સહસા મસ્તક નમાવે છે! શું ધર્મપ્રીતિ !
આ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા વખતે વેલા શાએ હજારે માણસેને સંઘ કાઢો. આ વખતે એમની મિલક્ત ઓછામાં ઓછી પચાસ લાખની અંકાતી. હજારો માણસ એમાં જોડાયા.
દિવસે સુધી ગામને ધુમાડો બંધ કરાવ્યું. ગામમાં કઈ રાધે નહિ !
ऐस मरणा पमुच्चई, से हु दिमऐ मुगी लेग सि परम दसी।
– શ્રી આચાર સૂત્ર જે મુનિ છે, અર્થાત્ સમ્યમ્ વિજ્ઞાન અને અનુષ્ઠાન સ્વરૂપ મોક્ષ માર્ગમાં નિશ્ચલ છે, સંસારભયને સ્મૃતિમાં રાખે છે અને આખા જગતના અગ્ર ભાગ પર અવસ્થિત મોક્ષ સ્થાન પર સતત દષ્ટિ રાખે છે, તે નિષ્કામ અવસ્થા પામી મૃત્યુ એટલે સંસારથી મુક્ત થાય છે.
શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે
કે,

Page #485

અનેકાંતવાદનો સંક્ષિપ્ત પરિચય
- મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી
सकलनयविलसितां विरोधमथन नमाम्येनेकान्तम् । – બધા નાના વિરોધને વિનાશ કરવાવાળા અનેકાંતને હું નમસ્કાર કરું છું અનેકાંતવાદનું સ્વરૂપ : “અનંત ધરમ વસ્તુ' (સ્વાદ્વાદ મંજરી),
જૈન સંસ્કૃતિનું માનવું છે કે, પ્રત્યેક વસ્તુના અનtત પક્ષ છે. તે પક્ષેને જૈન દર્શનની ભાષામાં ધર્મ કહેવાય છે. આ દષ્ટિથી સંસારની પ્રત્યેક વસ્તુ અનંત ધર્મ છે.
અનેકાંતમાં અનેક” અને “અંતે” (અનેક + અંત) એ બે શબ્દો છે. અનેક અર્થ અધિક અથવા વધુ અને અંતને અર્થ ધર્મ અથવા દષ્ટિ થાય છે. કઈ પણ વસ્તુ તત્ત્વની જુદી જુદી અપેક્ષાઓથી પર્યાચના કરવી તે “અનેકાંત” છે. “અપેક્ષાવાદ,” “કથંચિદ્વાદ”. સ્યાદ્વાદ” અને “અનેકાંતવાદ.” આ બધા શબ્દો પ્રાયઃ એક જ અર્થના વાચક છે
જૈન સંસ્કૃતિમાં એક જ દષ્ટિબિંદુથી પદાર્થની પર્યાલોચના કરવાની પદ્ધતિને એકાંગી, અપૂર્ણ, અપ્રામાણિક માનવામાં આવેલ છે. અને એક જ વસ્તુના વિષયમાં જુદી જુદી અપેક્ષાઓથી કહેવાની વિચારધારાને સંપૂર્ણ અને પ્રામાણિક રીતે સ્વીકાર કરે છે. આ સાપેક્ષ વિચાર પદ્ધતિનું નામ વસ્તુતઃ અનેકાંતવાદ છે.
અનેકાંતવાદની એ વિશિષ્ટતા છે કે, તે કોઈ વસ્તુના એક પક્ષને પકડીને નથી કહે કે, આ વસ્તુ એકાંતથી આ “જ” છે, જ્યારે તે તે “જકારના સ્થાન પર “પણને પ્રવેગ કરે છે. અન્ય દેશની સાથે તુલના :
જગતમાં જેટલા પણ એકાંતવાદી દર્શન છે, તે બધા વસ્તુ સ્વરૂપના સંબંધમાં એક પક્ષને સર્વથા પ્રધાનતા આપી, કેઈ તથ્યનું પ્રતિપાદન કરે છે. વસ્તુસ્વરૂપના સંબંધોમાં ઉદારમના થઈને વિવિધ દષ્ટિકોણથી વિચાર કરવાની કળા તેઓની પાસે પ્રાયઃ નથી હોતી, અને તેનું કારણ પણ એટલું છે કે, તેમને દષ્ટિકણ અથવા કથન “જનવિતાય” - પુરુષાર્થ સિકયુપાય - શ્રી અમૃતચંદ્રજી કૃત
DE ધ આર્ય કથાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #486

bhosle
categ[૮૧]
ન રહેતા ‘જનિવનેાદાય’ બની જાય છે, એથી વિપરીત જૈન દર્શનના પૂજ્ય ગીતા જ્ઞાની ભગવંતેએ વસ્તુરૂપ પર અનેક દષ્ટિએથી વિચાર કરી ચામુખી સત્યને આત્મસાત્ કરવાનો દ્રગામી પ્રયત્ન કર્યાં છે. એથી પૂજ્ય ગીતાર્યાંનું દૃષ્ટિકોણ સત્યનું દૃષ્ટિકોણ છે અને જનહિતનું દૃષ્ટિકોણ છે.
ઉદાહરણ રૂપે આત્મા તત્ત્વને જોઈ એ ઃ
સાંખ્ય દર્શન આત્માને એક રસ નિત્ય જ માને છે. તેમનુ' કહેવુ' છે : સર્વથા નિત્ય જ છે.'
6
જ્યારે બૌદ્ધ દર્શનનું કહેવુ છે : આત્મા અનિત્ય ( ક્ષણિક ) જ છે, ’ આમ આપસમાં બન્નેને વિરાધ છે. બન્નેને ઉત્તર દક્ષિણના માર્ગ છે. પરંતુ જૈન દર્શન . કઢી પણ એકાંતપક્ષી નથી. તેને મત છેઃ જો આત્મા એકાંત નિત્ય છે, તે તેમાં ક્રોધ- . અહંકાર-માયા-લાભના રૂપમાં રૂપાંતર થયેલા કેમ દેખાય છે? આત્માનું નારક–દેવતાપશુ અને મનુષ્યમાં કેમ પરિવતન થાય છે ? ફૂટસ્થ નિત્યમાં તે કોઈ પણ રીતે પર્યાય યા પરિવન હેરફેર ન થવા જોઈએ. કિ`તુ પરિવર્તન તા થાય છે, તે તે સ્પષ્ટ જ છે. એથી · આત્મા નિત્ય જ છે.' આ કથન ભ્રાન્તિભર્યાં છે. અને જો આત્મા સથા અનિત્ય જ છે, તે ‘ આ વસ્તુ તે જ છે, જેને મેં પહેલાં જોઈ હતી' એવા એકત્વ અનુસંધાનાત્મક પ્રત્યભિજ્ઞાન ન થવા જાઈએ. પરંતુ પ્રત્યભિજ્ઞાન તે અખાધ રૂપથી થાય જ છે. તેથી આત્મા સ`થા અનિત્ય ( ક્ષણિક ) જ છે. આ માન્યતા પણ ત્રુટિયુક્ત છે. જીવનમાં એક આગ્રહ ( કદાગ્રહ ) પકડીને ‘ જ ’કારનાં રૂપમાં આપણે વસ્તુસ્વરૂપનું તથ્ય નિ ય ન કરી શકીએ. આપણે તે ‘ ણુ’....દ્વારા વિવિધ સ્વરૂપેાથી સત્યના પ્રકાશના સ્વાગત કરવા જોઇ એ. અને આ સત્યપૂર્ણ દૃષ્ટિથી આત્મા નિત્ય છે અને પર્યાયની દૃષ્ટિથી આત્મા અનિત્ય છે.
*
" આત્મા
કહેવાને ભાવાર્થ એ છે કે, એકાંતના પ્રત્યેાગથી સત્યને તિરસ્કારવા બહિષ્કાર થાય છે. આપસમાં વેર, વિરોધ, કલહ, કલેશ તેમ જ વાદવિવાદ વધી જાય છે. અને ‘પણ....' ( અનેકાંત ) ના પ્રયાગથી આ બધા દ્વન્દ્વ એકમત-શાંત થઈ જાય છે. · જ 'કારથી સંઘર્ષી અને વિવાદ આદિ ઉત્પન્ન થાય છે. આ વિષયમાં એક સુંદર પ્રેરણીય દૃષ્ટાંત છે. એક દૃષ્ટાંતઃ
એક વખત બે માણસા નૃત્ય જોવા ગયા. એ બન્ને માણસામાંથી એક આંધળે હતા, જ્યારે બીજો બહેરા હતા. બેથી ત્રણ કલાક પંત તમાશે! જોઈ ને તેઓ પોતાના
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમસ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #487

Je
t
hnohibitious, emotionsolememesterdoses.footed..which he haltitude
ઘર પ્રતિ પ્રયાણ કરી રહ્યા હતા. રસ્તામાં એક માણસ મળે. તેણે પૂછ્યું : “કેમ ભાઈઓ ! નૃત્ય જેઈ આવ્યા? નૃત્ય કે હતે?” ત્યારે આંધળાએ કહ્યું : “ આજે ફક્ત ગીત ગાવાનું થયું છે. નૃત્ય તે આવતી કાલે થશે. ત્યારે વચ્ચે જ બહેરે છેઃ “અરે ! આજ તે. ફક્ત નાટક જ થયું છે. ગીત ગાવાનું તે આવતી કાલ પર હશે !” આમ બને જણ પિતાના તાનમાં આવી ગયા. એટલું જ નહીં પણ “હું જ સાચે, તું ખોટો” આમ ગયા. એટલું જ નહીં પણ “હું જ સાચે, તું ખેટો” આમ નાહક વાદવિવાદમાં ઊતરી મારપીટ સુધી પહોંચતા વાર ન લાગી.
અનેકાંતવાદ એ જ કહે છે કે, એક દષ્ટિકોણ પોતાનું કરી આંધળાબહેરા ના બને. બીજાનું પણ સાંભળે. બીજા શું કહે છે તે સાંભળી દષ્ટિબિંદુઓને પણ દેખે. તે પર ચિંતન કરે. હકીકતમાં નૃત્યમાં થઈ હતી અને વસ્તુઓ. નાટક પણ અને ગીત ગાન પણ! પરંતુ આંધળો નૃત્ય નહોતે દેખી શકતે. જ્યારે બહેરે ગાતે નહેતે સાંભળી શકતે. આજે ગાવાનું જ થયું છે, યા નૃત્ય જ થયું છે. આ “જ”કારમાં કલહ-મારપીટમાં પડી બન્ને જણા ઝઘડ્યા. જે બન્ને જણ એકબીજાને સમજી લેત અને
પણ”ની વાતમાં (કદાચ આમ પણ હશે) માનીને પોતાપણું ન કરત, તે ઝઘડવાને પ્રશ્ન જ ન રહેત. આવી રીતે અનેકાંતવાદ પરસ્પરમાં કલહવિવાદ ઉત્પન્ન કરવાવાળા જકારનું ઉમૂલન કરીને તેના સ્થાન પર “પણ”...ને પ્રવેગ કરવાની મહાન પ્રેરણા આપી જાય છે.
અનેકાંતવાદી (સ્યાદ્વાદી) અને ન્યાયાધીશ બંને સરખા ગણી શકાય છે. ન્યાયાધીશ જે રીતે વાદી-પ્રતિવાદીની જુબાની લઈ, તેમનાં દૃષ્ટિબિંદુઓ તપાસી કેસનો ફેંસલે આપે છે, તેવી જ રીતે સ્યાદ્વાદી પણ વિરોધીઓનાં દૃષ્ટિબિંદુ અવલોકી તેમાંથી સારાંશ તારવી વસ્તુસ્થિતિને નિર્ણય કરે છે અને સાથે સમન્વય કરાવે છે. આમ, ન્યાયાધીશ કરતાં પણ તે એક ડગલું આગળ વધે છે.
આ માટે જૈન શાસ્ત્રોમાં છ અંધ પુરુષ અને હાથીનું દષ્ટાંત આપવામાં આવ્યું છે.
એક વખત એક ગામમાં કોઈ જન્મથી આંધળા એવા છે પુરુષ હાથી પાસે ગયા. તેઓએ હાથીને કદી જોયેલે જ નહીં, તેથી માંહમાંહે આ પ્રમાણે વિવાદ કરવા લાગ્યા;
જેના હાથમાં હાથીને પગ આવ્યો. તેણે કહ્યું : “હાથી થાંભલા જેવો છે. જેના હાથમાં કાન આવ્યું. તેણે કહ્યું : “હાથી સુપડા જેવો છે. જેના હાથમાં સૂઢ આવી, તેણે કહ્યું : હાથી સાંબેલા જેવો છે. જેના હાથમાં પેટ આવ્યું, તેણે કહ્યું : “હાથી પખાલ જેવો છે.”
ર
ન થાઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #488

dostadebeesbachdacaddede de dedo dededed cab debet.daststestades sedeslode desk stock sebdeste badedaste deste este destes dades 163)
જેના હાથમાં તેને દંતશૂળ (દાંત) આવ્યા, તેણે કહ્યું: ‘હાથી કામઠા જેવું છે. અને જેના હાથમાં પૂછડી આવી, તેણે કહ્યું : “હાથી દોરડા જેવો છે.” આ રીતના વાદવિવાદથી તેઓ અંદરોઅંદર ઝઘડવા લાગ્યા. દરેક પુરુષો પોતાને, પિતે સાચા છે અને બીજા બેટા છે એમ માનતા હતા. આ તકરાર ચાલી રહી હતી, ત્યારે કોઈ એક દેખતે માણસ ત્યાંથી પસાર . થવા લાગ્યો. તેણે એકબીજાને તકરાર કરતા જોઈ કહ્યું : “તમે કેઈ તકરાર ન કરે. તમે બધા એ તમારી દષ્ટિએ સાચા છે. કારણ, તમે દરેકે હાથીને જે જે ભાગ ઉપર સ્પર્શ કર્યો, તે તે ભાગ તમે કહે છે, તે જ છે, કિંતુ એવા તે હાથીને ઘણે અંશે છે. જ્યાં સુધી તેને બધા અંશેને સ્પર્શાય નહિ, ત્યાં સુધી હાથીની ખરી માહિતી મળી શકે નહિ!” આથી, તેમના દરેકના મનનું સમાધાન થયું.
આ દષ્ટાંતથી એ સમજવાનું છે કે, બોલનાર હંમેશાં કઈ દષ્ટિથી બોલે છે, તે પ્રથમ તપાસવું જોઈએ. આ બુદ્ધિના પણ વિકાસની સાથે સમન્વય સાધી શકાશે. સ્યાદ્વાદી હંમેશાં એક વાર વસ્તુના તમામ ધર્મો તપાસે છે. ત્યારબાદ જ તેને ખ્યાલ બાંધે છે, અને વસ્તુસ્થિતિની ચોખવટ કરે છે.
જૈન દર્શનની વિશિષ્ટ અનેકાંતવાદ દષ્ટિ મનુષ્યના માનસને આ રીતે તેજને લીસેટો અપે છે કે, મનુષ્યને ચક્ષુ યુગલ મળ્યું છે, જેથી એક ચક્ષુથી પિતાનું સત્ય દેખે અને બીજા ચક્ષુથી વિરોધીઓનું સત્ય દેખે. જેટલી પણ વચન પદ્ધતિઓ અથવા કથનના પ્રકાર છે, તે બધાનું લક્ષ્ય સત્યનું દર્શન કરાવવાનું છે. આ પ્રમાણે સત્યગવેષી દાર્શનિક વિચારકને એક જ ઉદેશ્ય છે કે, “સાધકને સત્યને સાક્ષાત્કાર કરાવો.” બધા પોતપોતાના દષ્ટિકોણથી સત્યની વ્યાખ્યા કરી રહ્યા છે, પરંતુ તેમના કથનમાં ભેદ છે. અનેકાંતની તેજ પૂર્ણ ચક્ષુઓથી જ તે તથ્યાશેના પ્રકાશને લાધી શકાય છે, એમ પૂજય ગીતાર્થ ભગવતેનું માનવું છે. સાચું તે મારું' :
હકીકતમાં, અનેકાંતવાદ સત્યની ખોજ કરવા અને સત્યના શિખરો સર કરવા અને મુક્તિમંઝીલને તય કરવા માટે પ્રકાશિત “મહા માગ” છે. અનેકાંતવાદમાં માત્ર પોતાની દષ્ટિ અગણ્ય છે. અહીં તે તટસ્થ ભાવ તેમ જ હૃદય નિખાલસતા – ઉદારતા જ સર્વોપરિ માન્ય છે. “જે સાચું તે મારું ” એ કહેવતાનુસાર ચાહે તે સત્ય કોઈ પણ જાતિ, વ્યક્તિ, - યા શાસ્ત્રમાં કેમ ન હોય ? એ જ સત્ય પ્રકાશિત દિશા છે અનેકાંતવાદના મહાન સિદ્ધાંતની!
શ્રી આર્ય કથાગતમસ્મૃતિગ્રંથ કહE

Page #489

[૮] ઇe toosebest best cbse passpokespepp#cbsects bobccess-
schooseberbedco.94% પદાર્થોના વિરાટ સ્વરૂપની ઝાંખી
જૈન દર્શનની વિચારધારા અનુસાર જગતભરના બધા પદાર્થો ઉત્પતિ, વિનાશ અને સ્થિતિ આ ધર્મોથી યુક્ત છે. જૈનત્વની ભાષામાં તેને ઉત્પાદ, વ્યય, અને ધ્રોવ્ય કહેવાય છે, વસ્તુમાં જ્યાં ઉત્પત્તિ તથા વિનાશની અનુભૂતિ થાય છે, તેની સ્થિરતાનું ભાન પણ સ્પષ્ટ થાય છે. “આપ્તમિમાંસા' નામના ગ્રંથમાં શ્રી સમંતભદ્રજી કહે છે :
'घट मौलि सुवार्णाधी - नाशोत्यतिस्थितिष्वयम् । शोक-प्रमोद-माध्यस्थ्य जना याति सहेतुकम् ॥
વિસ્તૃત વિવેચન : આ નાનકડા લેકમાં તે ખજાને ભર્યો છે. સુવર્ણ કાર પાસે સુવર્ણ મુગટ છે. તેણે તે મુગટને તેડીને કંગન બનાવી લીધે, એટલે મુગટને વિનાશ થયો. અને કંગનની ઉત્પતિ થઈ. કિંતુ, ઉત્પત્તિ અને વિનાશની આ લીલામાં મૂળ દ્રવ્ય (તત્વ)નું અસ્તિત્વ (હેવાપણું) તે રહ્યું ને ! તે સુવર્ણ જ્યાં ત્યાં પોતાની સ્થિતિમાં વિદ્યમાન રહ્યું. આમાં આ તખ્ય તે સમજમાં આવે છે કે, આકાર, ઉત્પત્તિ અને વિનાશ માત્ર (ઘાટ) વિશેષને થાય છે. નહિ કે મૂળ વસ્તુને ! મૂળ વસ્તુ તે અનેક પરિવર્તન થવા છતાં પણ પિતાના સ્વરૂપથી ચલિત નથી થતી ! મુગટ અને કંગન તે સુવર્ણના આકાર વિશેષ છે. આ આકાર વિશેષની ઉત્પત્તિ અને વિનાશને જોવાય છે. જૂના આકારને વિનાશ થઈ જાય છે અને નૂતન આકારની ઉત્પતિ થાય છે. આથી ઉત્પતિ, વિનાશ અને સુવર્ણની સ્થિતિ આ ત્રણે પદાર્થના સ્વભાવ સિદ્ધ થાય. '
સુવણેમાં મુગટના આકારને વિનાશ અને કંગનની ઉત્પતિ અને સ્થિતિ આ ત્રણે ધર્મતયા ઉપસ્થિત છે. સંસારને કઈ પણ પદાર્થ મૂળથી નષ્ટ નથી થતો. તે ફક્ત પિતાના રૂપ બદલાવતા રહે છે. આ રૂપાંતરનું નામ જ ઉત્પતિ અને વિનાશ છે, જ્યારે પદાર્થના મૂળ સ્વરૂપનું નામ સ્થિતિ છે.
ઉત્પત્તિ, વિનાશ અને સ્થિતિ એ ત્રણે ગુણે દરેક પદાર્થના સ્વાભાવિક ધપે છે. આ તથ્યને આત્મસાત્ કરવા માટે જૈન દર્શનના પૂજ્ય ગીતાર્થ ભગવતેએ બહુ જ સુંદર અને બંધબેસતું રૂપક આપણી સામે પ્રસ્તુત કરેલું છે. એક રૂપક :
ત્રણ વ્યક્તિઓ એક સુવર્ણકારની દુકાન ઉપર ગઈ તેમાંથી એકને સુવર્ણના ઘડાની જરૂર હતી. બીજાને મુગટની, ત્રીજાને ફક્ત સુવર્ણની! ત્યાં જઈને તેઓ જુએ છે કે સોને સુવર્ણના ઘડાને તેડીને તેનો મુગટ બનાવી રહ્યો છે. સુવર્ણ કારની
CODE ના આર્ય કદયાણશોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #490

......: Ask Me . Asts. ..s: tet 1 sesses. Its stu.bbbbbbbbbbbbbbbbbbbb[૮૫]
આ પ્રવૃત્તિ જોઈને તે ત્રણે વ્યક્તિઓમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાવ ઘારાઓ થઈ. જેને સુવર્ણના ઘડાની જરૂર હતી, તે ઘડાને તૂટ જોઈ હેબતાઈને સંતપ્ત બની ગયો. જેને મુગટની જરૂર હતી તે સંતુષ્ટ થઈ હર્ષઘેલે બની ગયે. અને જે વ્યક્તિને માત્ર સેનાની જરૂર હતી, તેને ન શક છે કે ન પ્રદ. તે તટસ્થ ભાવથી જેતે રહ્યો! અહીં એ જ . પ્રશ્ન પ્રસ્તુત થાય છે કે, તે ત્રણે વ્યક્તિઓમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાવ ધારાઓ કેમ પ્રગટી? જે વસ્તુ ઉત્પતિ, વિનાશ, અને સ્થિતિમુક્ત ન હોત તે તેઓને માનસમાં આવી પ્રકારની ધારણાઓ ક્યારેય ન ઊઠત ! ઘડાને ઈચ્છતી વ્યક્તિના મનમાં ઘડાના તૂટવાથી શેક થયે, મુકુટની અભિલાષાવાળાને પ્રમેટ થયે અને માત્ર સુવર્ણ ઈચછનારને શોક, પ્રદ, ઈર્ષ્યા કાંઈ જ ન થયાં ! કેમ કે, સુવર્ણ તે ઘડાને વિનાશ અને મુકુટની ઉત્પતિ ઉભય અવસ્થાઓમાં વિદ્યમાન છે. આથી તે મધ્યસ્થ (તટસ્થ ) ભાવમાં ઊભે રહ્યો. અલગ અલગ ભાવ ધારાઓના વેગનું મુખ્ય કારણ તો ઉત્પતિ, વિનાશ અને સ્થિતિ – આ ત્રણે ધર્મોનું હોવું છે, તે સ્પષ્ટ રીતે ઉપરોક્ત દષ્ટાંતથી સિદ્ધ જ છે. આ ત્રણે ધર્મોથી આ વાત પણ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે, વસ્તુનો જે અંશ ઉત્પન્ન તથા નષ્ટ થતા રહે છે, તેને જૈન દર્શનની ભાષામાં “પર્યાય” કહેવામાં આવે છે. અને જે અંશ સ્થિર રહે છે, તેને ‘દ્રવ્ય કહેવાય છે. મુગટ અને કંગન બનાવવાવાળા ઉદાહરણમાં મુગટ અને કંગન “પર્યાય” છે અને સુવર્ણ દ્રવ્ય” છે. દ્રવ્યની દૃષ્ટિથી વિશ્વભરના બધા પદાર્થો નિત્ય છે, અને અનિત્ય પણું. કેમ કે, ઘડાને જે આકાર છે, તે વિનાશી છે, અનિત્ય છે, પરંતુ ઘડાની માટી અવિનાશી છે, નિત્ય છે. આકારરૂપમાં ઘડાનો નાશ થવા છતાં પણ માટીરૂપ તે વિદ્યમાન રહે જ છે. માટીના પર્યાય આકાર પરિવર્તન થતા રહે છે, પરંતુ માટીના પરમાણુ સર્વથા નષ્ટ નથી થતા.
એ જ વાત વસ્તુના “સત્ ” અને “અસત્ ” ધર્મના સબંધમાં પણ છે. કેટલાક વિચારોનો મત છે કે, વસ્તુ સર્વથા સત્ છે. કેટલાકનું કહેવું છે કે, વસ્તુ સર્વથા અસત્ છે. પરંતુ જૈન દર્શનના મહાન ગીતાર્થ આચાર્ય ભગવંતોનું કહેવું છે કે, પ્રત્યેક પદાર્થ સત્ છે અને અસત્ પણ. બીજા શબ્દોમાં કહીએ, તે વસ્તુ છે અને નથી પણ. પિતાના સ્વરૂપની દષ્ટિથી વસ્તુ સત્ છે અને પરસ્વરૂપની દષ્ટિથી અસતું . પણ ઘડો પોતાના સ્વરૂપની અપેક્ષાથી સત્ છે, વિદ્યમાન છે, કિંતુ પરના સ્વરૂપની અપેક્ષાથી અસત્ છે, અવિદ્યમાન છે. બ્રાહ્મણ બ્રાહ્મણવની અપેક્ષાથી સત્ છે, પરંતુ ક્ષત્રિયત્વની અપેક્ષાથી અસતું છે. પ્રત્યેક પદાર્થનો અસ્તિત્વ પિતાની સીમાની અંદર છે, સીમાથી બહાર નહિ. જે પ્રત્યેક વસ્તુ
સમગ્ર આર્યકcaunોતHસ્મૃતિગ્રંથ

Page #491

[૮૬]ha
*************************************************************
પ્રત્યેક વસ્તુના રૂપમાં સત્ જ થઈ જાય, તે વિશ્વપટ પર કોઈ વ્યવસ્થા જ ન રહે, એક જ વસ્તુ સČરૂપ થઈ જાય. અનેકાંતવાદ સંશયવાદ નથીઃ
અનેકાંતના સબધમાં અજૈન જગતમાં કેટલીયે બ્રાન્તિએ ફેલાયેલી છે. કેટલાક નુ માનવુ છે કે, અનેકાંતવાદ એ સંશયવાદ છે. કિંતુ, જૈન દર્શનના દૃષ્ટિબિંદુએ આ સત્યથી પર છે, સત્યથી હજાર માઈલો દૂરની વાત છે. સંશય તે તેને કહેવાય છે કે, જે કોઈ પણ વાતને નિણૅય ન પામી શકે. અંધારામાં કોઈ વસ્તુ પડી છે, તેને જોઈ ને વિચાર આવે કે આ દેરડું હશે કે સાપ ! એમ કેઈ નિશ્ચય પ્રાપ્ત નથી થતા. કઈ વસ્તુ નિશ્ચયાત્મક રૂપથી ન સમજાય તે તે સંશય'નું સ્વરૂપ છે. પરંતુ અનેકાંતવાદમાં તા કાઈ સંશય જેવી સ્થિતિ છે જ નહિ, તે તે સંશયના મૂળચ્છેદ કરાવવાવાળા નિશ્રિતવાદ છે.
અનેકાંતવાદીને સર્વ ધર્મો સમન્વય એક જુદી કાટીને હોય છે. તે સત્યને સત્ય અને અસત્યને અસત્ય રૂપમાં દેખે છે, માને છે અને અસત્યને ત્યાગ અને સત્યના સ્વીકાર કરવા માટે સતત ઉદ્યમશીલ રહે છે. અસત્યનેા પક્ષ ન કરવા અને સત્ય પ્રતિ સદા જાગૃત રહેવુ' એ જ અનેકાંતવાદીની સાચી તટસ્થ અને મધ્યસ્થ દૃષ્ટિ છે. સત્યઅસત્યમાં કોઈ વિવેક ન કરવા, તે મધ્યસ્થ દૃષ્ટિ નથી, પણ અજ્ઞાન ષ્ટિ છે, જડ ષ્ટિ છે. અનેકાંત સિદ્ધાંતને માનવાવાળી વ્યક્તિને મધ્યસ્થ ભાવ એક અલગ પ્રકારને જ હાય છે. જેની સ્પષ્ટતા નિમ્ન શ્લકમાં આપણે જાઈ શકીએ છીએ :
' तत्रापि न द्वेषः कार्यो, विषयस्तु यत्नतो मृग्धः । तस्यापि च सदूयन सर्वम या प्रवचनादन्यत्न ||
[ પેાકાત ૧૬-૧૨ ] ~ અન્ય શાસ્ત્રો પ્રતિદ્વેષ કરવા ઉચિત નથી, કિંતુ તે જે વાતા કરે છે, તેની પ્રયત્નપૂર્વક શોધ કરવી જોઇએ. તેમાં જે સત્ય વચન છે તે દ્વાદશાંગી રૂપ પ્રવચનથી ભિન્ન નથી. મુખ્ય સારાંશ એ છે કે, જૈન દનના પ્રાણુ અનેકાંતવાદ અસત પક્ષોને સમન્વય નથી સાધતા. આનાથી તે જીવનમાર્ગીમાં અંધસ્થિતિ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. ફક્ત સાપેક્ષા અને તથ્યાંશેાના સમન્વય જ · અનેકાંત ’છે. શુ' એક જ વસ્તુમાં વિરોધી ધમ રહી શકે ?
એક જ પદાર્થ નિત્ય પણ છે અને અનિત્ય પણ છે. સત્ પણ છે અને અસત્ પણુ છે, એક પણ છે અને અનેક પણ છે. જૈન ધર્માંના મેરુમણ અનેકાંતવાદના આવા જ આઘાષ છે. નિત્યત્વ-અનિત્યત્વ, સત્ય-અસત્વ, એકત્વ-અનેકત્વ આદિ પરસ્પર વિરોધી ધ એક જ પદાર્થીમાં કેવી રીતે રહી શકે? આ પ્રશ્ન સહેજે ઉપસ્થિત થઈ શકે છે.
૯ શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #492

.
.....so
closed...Mocerosistakesodessessessociadosedecessodessessed
પરંતુ, જરા ઊંડાણથી વિચારવાથી આ તથ્ય સમજી શકાશે કે, આ તે આપણું રોજના અનુભવમાં આવવાવાળી વાત છે. કોણ નથી જાણતું કે, એક જ વ્યક્તિમાં પિતાના પિતાની દષ્ટિથી પુત્રત્વ, પુત્રની દૃષ્ટિથી પિતૃત્વ, ભાઈની અપેક્ષાથી ભાતૃત્વ, છાત્રની દૃષ્ટિથી અધ્યાપક અને અધ્યાપકની દૃષ્ટિથી છાત્રત્વ આદિ પરસપરમાં વિરુદ્ધ ધર્મો પ્રાપ્ત થાય છે.
હા! વિરોધને પ્રશ્ન ઊઠાવ ત્યારે જ ઉચિત કહી શકાય, જ્યાં એક જ અપેક્ષાથી, એક પદાર્થમાં પરસ્પર વિરુદ્ધ ધર્મોનું નિરૂપણ કરવામાં આવે. પદાર્થમાં દ્રવ્યની દૃષ્ટિથી નિત્યત્વ, પર્યાયની દૃષ્ટિની અનિત્યત્વ, પોતાના સ્વરૂપની દૃષ્ટિથી સત્વ અને પરસ્વરૂપની દષ્ટિથી અસત્વ સ્વીકાર કરાય છે. આથી અનેકાંતના સિદ્ધાંતને વિરોધમૂલક બતાવવું તે પિતાની અજ્ઞાનતાને પરિચય આપ્યા બરાબર છે. અનેકાંતની ઉપયોગિતા અને જેન તત્ત્વજ્ઞાનનો મૂળ આધાર :
જ્યાં સુધી મનુષ્ય પોતાના જ વિચારોને અથવા મંતવ્યને સર્વથા ઠીક સમજતું રહે છે, પોતાની જ વાતને પરમ સત્ય માનતો રહે છે, ત્યાં સુધી તેમાં બીજાના દષ્ટિકોણને સમજવાની દષ્ટિ કે ઉદારતા નથી આવતાં અને તે “કૂવાને દેડકે” બની રહે છે. હકીકતમાં તે પિતાને સાચે અને બીજાને સર્વથા મિથ્યાવાદી સમજી બેઠે હેાય છે.
આજે એક જ કુટુંબમાં કલહ કલેશે છે ! સાર્વજનિક જીવનમાં ક્રૂરતા છે! ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં “હું” “તું” “મારા તારાની બોલાબોલી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય વાતાવરણમાં ઊંડી તાણુતાણ છે.
આ બધું અનેકાંતના દષ્ટિકોણને ન અપનાવવાનું કારણ છે. આમ અનેકાંતવાદ જૈન સંસ્કૃતિના તત્વજ્ઞાનને મૂળાધાર છે. એ સહેજે સમજી શકાય તેમ છે. જેમ પ્રકાશ આવતાં જ અંધકાર અદશ્ય થઈ જાય છે, તેવી જ રીતે અનેકાંતને આલાપ માનસમાં આવતાં વેંત જ કલહ દ્વેષ, વૈષમ્ય, કાલુષ્ય, સંકુચિત વૃતિ અને સંઘર્ષ સર્વે શાંત થઈ જાય છે અને શાંતિ અને સમન્વયનું મધુરું વાતાવરણ વૃદ્ધિ પામતું જાય છે. એકમેકમાં વિરોધ અને સંઘર્ષાત્મક હઠાગ્રહરૂપ વિષને વિદાય આપી, અવિરોધ શાંતિ સહઅસ્તિત્વના આ અમૃતવર્ષમાં જ અનેકાંતવાદની સર્વોપરી ઉપયોગિતા સિદ્ધ જ છે. ઉપસંહાર : - જૈન સંસ્કૃતિમાં જે કંઈ પશુ વાત કહેવામાં આવી છે, તે અનેકાંતાત્મક વિચાર અને રવાદ્વાદની ભાષામાં કહેવામાં આવી છે.
કોટિ કોટિ વંદન છે અનેકાંત દષ્ટિ આપનાર સર્વજ્ઞ વીતરાગ પરમાત્માને અને પરમ ગીતાર્થ આચાર્ય ભગવંતોને !
શ્રી આર્ય કથાઘગોતHસ્મૃતિગ્રંથ 7DS

Page #493

વસ્તુપાળ-તેજપાળની જનેતા કુમારદેવીના પુનર્લગ્ન પાછળનો ઈતિહાસ
– શ્રી સુબોધચંદ્ર જૈન
ગુજરાતના ઈતિહાસરૂપી આકાશમાં ઝળહળતા તારક શા ચમકતા, મહા બુદ્ધિમાન, વીર શિરોમણિ, પરમધાર્મિક શ્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળની બંધવ બેલડીથી કંઈ જ અપરિચિત નથી.
જુદા જુદા ચરિત્રકારોએ તેમના જીવનચરિત્રને, તેમનાં સોની પરંપરાને, તેમના વીરત્વ તથા બુદ્ધિ કૌશલ્યને પોતપોતાના ગ્રંથમાં સેંધી તેમને બિરદાવ્યાં છે.
પરંતુ સાથે ઈતિહાસમાં એ પણ નોંધાયું છે કે, તેઓ વિધવા માતાની કુક્ષિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા રત્ન હતા. અને તે પણ તે કાળમાં છે, જે કાળમાં આવું કૃત્ય તે અતિઘણાસ્ય દદુકૃત્ય હતું.
આટલે સુધીની વાત તે જનસમાજથી પરિચિત છે, પણ વસ્તુપાળ – તેજપાળની માતા કુમારદેવીએ જાતે પુનર્વિવાહ કર્યો હતે, પોતાની ઈચ્છાથી કર્યો હતો, સંગોએ તેમ કરવા તેને ફરજ પાડી હતી કે બીજુ કંઈ ન બનવાનું બનવા પામ્યું હતું ? તે અંગેને ઈતિહાસ હજી મોટે ભાગે અંધકારમાં દટાયેલ છે.
વિક્રમ સંવત ૧૭૨૧માં પંડિત રંગવિજયગણિના શિષ્ય કવિ મેરુવિજયજીએ કર્ણાટકમાં આવેલા વિજાપુર નગરમાં વસ્તુપાળ-તેજપાળને રાસ ર છે. તેમાં ઉપર્યુક્ત વિગતની અતિ ચર્ચા કરવામાં આવી છે. તે વિગતને રાસકારના શબ્દોમાં અનુવાદરૂપે રજૂ કરું છું : - પાટણ નામનું શહેર. ત્યાં સેમરાજ નામને વાણિક વસતો હતે. પ્રાગ્વાટ તેને વંશ. ત્રણ ત્રણ પેઢીથી તેનું ઘર જ્ઞાતિમાં આગેવાન તરીકે પંકાતું હતું. તેને પુત્ર આસ રાજ. આસરાજના કર્મસંગે લક્ષ્મી પગ કરીને ચાલી ગઈ. ચાલી ગઈ એટલું જ નહિ, પણ પેટ ભરવાના પણ સાંસા પડે તેવી સ્થિતિ ઊભી થઈ. પાટણમાં સૌની સામે નિર્ધન બનીને વસવા કરતાં, પાટણ છોડીને કોઈ નાના ગામમાં વસવાને તેણે નિર્ણય કર્યો, અને એક દિવસ ડી ઘરવખરી લઈ, તેણે પાટણ છોડ્યું. પ્રયાણ કરી નગર બહાર જતાં જ
કઈ મળી આર્ય કરયાણા ગૌણસ્મૃતિગ્રંથો

Page #494

નોર
તું..... ...........televiselevi
leisje-st
s
sessoclessed belovestoboos ••••••••••••Methose sel.T૮૯ી
તેણે સુંદર શુકનો જોયાં. ચાર પક્ષીઓને તેરણના આકારમાં બેઠેલાં જોયાં, દેવચકલીને સુંદર અવાજ કરતી જોઈ અને તેને મનમાં થયું કે, “ચાલે, જ્યાં જઈશું, ત્યાં કંઈક ધન મળશે જ.” અને તેથી મનના ઉલ્લાસથી તેણે પ્રયાણ આગળ વધાર્યું. ચાલતાં ચાલતાં તે માલાસણ ગામમાં આવ્યું. ત્યાં ગામમાં પ્રવેશ કરતાં પણ શુભ શુકન થયા. તેને મનમાં આનંદ વ્યાખ્યું અને તેથી સર્વ પ્રથમ જિનાલયમાં જઈ ત્રિલેકેશ્વર ભગવાન જિબેંકના ભાવપૂર્વક દર્શન કર્યા. ગામમાં ભાડાના મકાનની તપાસ કરી અને ચેખાવટી પાડામાં એક નાનકડું ઘર ભાડે લીધું અને દુઃખના દિવસે ધીમે ધીમે પસાર કરવા લાગ્યો. તે ધર્મશીલ હતો. પરંતુ માનવીને કરેલાં કર્મો છેડતા નથી, એ ન્યાયે પૂર્વકૃત કર્મના યોગે તેન લંપટપણું હતું.
રાસકાર લખે છે : “દહિલા દહાડા તે નિગમ, લંપટપણું મન સાથે રમે.”
આમ છતાંય મનમાં ધર્મની વાસના હતી. ધર્મ વિના સુખ નથી, એ તેના ચિત્તમાં અંકાયેલું હતું, એટલે જ્યારે જ્યારે સમય મળે ત્યારે ત્યારે ધર્મકૃત્ય કરવા તરફ તેને ઝોક વિશેષ હતો.
એક વખતની વાત છે. પાટણથી વિહાર કરતાં કરતાં આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ માલાસણ ગામમાં પધાર્યા. ગુરુ જ્ઞાની હતા, સમર્થ ઉપદેશક હતા. આસરાજને હરિભદ્રસૂરિના પરિ. ચયથી ધર્મને રંગ વધુ લાગ્યો અને તેણે પૌષધ, પ્રતિકમણ, ગુરુ પાસે અભ્યાસ, નવ તત્ત્વનું જ્ઞાન વગેરે મેળવવા પ્રયત્ન શરૂ કર્યો. આસરાજ ભલે દરિદ્ર હતું, પણ તે વિનયવંત, ચતુર અને ગુરુનો ભક્ત હતો.
એક દિવસ તેણે રાત્રિના પિૌષધ લીધું હતું અને આજની રાત તેણે શક્ય તેટલા અપ્રમાદમાં ગાળવાનો નિર્ણય કર્યો હતે.
પ્રાણી જે જિનેશ્વર ભગવંતની આજ્ઞાને સમજતો હોય, તો રાત્રિ પૌષધ એ પ્રમાદ કરવા માટે નહિ, પરંતુ શકય તેટલે અપ્રમાદ કેળવવા માટે છે, તે તેને સમજાવવું પડતું નથી. આસરાજ પણ નિદ્રા ત્યજીને, આળસ ખંખેરીને ઉપાશ્રયના એક ખૂણામાં જિનેન્દ્ર ભગવાનના અપરંપાર ગુણોનું મનમાં ચિંતન કરતો બેઠો છે.
- આ તરફ રાત વધવા લાગી એટલે શ્રાવક પ્રતિક્રમણ પૂર્ણ કરી, ગુરુની ચરણસેવા . કરી, પોતપોતાના સ્થાનકે રવાના થયા. આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિને ખબર નથી કે, મકાનમાં
એ
આર્ય ક યાણશોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
.
ધ:

Page #495

[૯૦*@ahsanskardesh
કોઈ શ્રાવક છે. તે સમયમાં, મુનિએના ઉપાશ્રયમાં દ્વીપક વગેરેના લેશ પણ પ્રચાર ન હતા, એટલે અંધકાર હાવાથી કોઈ મકાનમાં હોય તે પણ દેખાવાની શકયતા ન હતી. તે સમયે, કે જ્યારે રાત્રિના લગભગ દોઢ પ્રહર વીતી ગયા હતા. આચાર્યની ઉપાસના કરતા તેમના એક વિનીત શિષ્યે આચાર્યશ્રીને પૂછ્યું : ‘ભગવન્ !જિને'દ્રશાસનના પ્રભાવ ઝાંખા થઇ રહ્યો છે. પૂર્વકાળમાં જે ઉદ્યોત જિન શાસનનેા હતા, તે ઉદ્યોત શુ આ કાળમાં જોવા નહિ જ મળે ?”
lessdatabased
ગુરુએ કહ્યું : વત્સ ! ચિંતા ન કર. તારા જેવે જ પ્રશ્ન મારા મનમાં પણ ઊઠયો હતા અને તેથી મે' મારા ધ્યાન બળથી શાસનદેવીને ખેલાવી હતી અને આ પ્રશ્ન પૂછ્ય હતા. ત્યારે તેણે મને કહ્યું હતું : ‘ કુમારદેવીના નંદન શાસનના સુભટ થશે.'
fastestadastastestadestest
શિષ્યે પૂછ્યું : ‘ ગુરુદેવ ! મને બધી વાત માંડીને કહેા. એ કુમારદેવી કાણુ કે જેની કુક્ષિએ જિનશાસનના સુભટ પાકશે ? ’
ગુરુએ કહ્યું : ‘વત્સ ! આવી વાતેા રાતના કરવી ન જોઈ એ. કયારેક એનાથી અન થાય.’ પણ શિષ્યને આગ્રહ ચાલુ જ રહ્યો. તેણે કહ્યું : · અહીં કોણ છે કે અનથ થાય ? ’ છેવટે, શિષ્યના અતિ આગ્રહને વશ થઈ ગુરુને તે વાત કહેવી પડી. ગુરુને પણ થયું
કે, અત્યારે કણ સાંભળનાર છે? હુંમેશ, ભવિષ્યના ગર્ભામાં જે
છૂપાયેલુ હાય છે તે ખનીને જ રહે છે, તે ન્યાયે જે બનવાનું નિર્માણ થયેલુ હતુ, તેને કેણું ટાળી શકે ?
ગુરુએ કહ્યુ: ‘ વત્સ ! સાંભળ :

આ જ ગામમાં શ્રેષ્ઠિ આભૂ અને શેઠાણી લાછલદેની પુત્રી કુમારદેવી કે જે રૂપ, યૌવન અને ચતુરાઈમાં નિપુણ હતી. ચેાસઠે કળા શીખેલી હતી. ચ'પકવણી તેની કાયા. જયારે તે પોતાના રૂપને મઠારતી અને સેાળ શણુગાર સજીને નીકળતી, ત્યારે લાગે કે, આ વિદ્યાધરી છે કે દેવકુમારી છે! એના જેવી સ્ત્રીએ સ`સારમાં એછી હશે, એવી તે રૂપસુંદર હતી. માતાપિતાએ તેને સારું ઘર અને સારા વર જોઈ ને પરણાવી. પણ ક કોઈ ના પીછો છેડતુ' નથી. આ કન્યા પણ પરણીને સાસરે ગઈ અને થોડા જ દિવસેામાં વિધવા બની. આખું કુટુંબ, માતા-પિતા ચેાધાર આંસુએ રડ્યા. દીકરીના દુઃખની કેઈ સીમા નથી. થેડા સમય બાદ પિતા તેને પેાતાને ઘેર તેડી લાવ્યા. અને આજે પણ કુમારદેવીના દુઃખે તે સદા સંતપ્ત રહે છે. આ કુમારદેવીની કુક્ષિથી ભવિષ્યમાં એ રત્ના પાકશે અને તે જિન શાસનનેા ઉદ્યોત કરશે. આ પ્રમાણે મને શાસનદેવીએ કહ્યુ` છે.’ શિષ્યના આય ના પાર નપી. આમ કેમ અને ! તેના કોયડા ઉકેલાતા નથી. પણ ગુરુનુ'
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #496

desteste desta testade sadesteste destacadladeseledeslasastadlustada sesledece badesestadteste stedestestedeste sitededastades sedastade dastehost dastaste beste
બk. [૧] કથન મિથ્યા ન હોય તે તેને દઢ વિશ્વાસ હતે.
જિન શાસનના ઉદ્યોતની વાતથી શિષ્ય પ્રફુલ્લ બન્યું. ગુરુદેવની ચરણરજ માથે ચઢાવી તે નિદ્રાધીન થયે. ગુરુ પણ નિત્ય ક્રિયાઓ પતાવી નિદ્રાવશ થયા. આસરાજે આ બધી વાતો સાંભળી. તે વખતે તેના હૃદયમાંથી વિસરાતી નથી.
સવાર થઈ આસરાજે પ્રતિકમણ પ્રતિલેખનાદિ કરી, પૌષધ પા. ગુરુવંદન કરે છે, ત્યાં તો કુમારદેવી દેવપૂજન કરીને ગુરુવંદન કરવા આવી પહોંચી. ગુરુએ તેને જોઈ. રાતના શિષ્ય સાથે આ અંગે વાત થયેલ હોવાથી ધારી ધરીને જોઈ અને તેમનું મસ્તક હાલી ગયું. તેમને ક્યાં ખબર હતી કે, આસરાજે આ બધું સાંભળ્યું છે !
આસરાજે ગુરુની વાત સાંભળી હતી. પણ તેને એ ખબર ન હતી કે, આ તે જ કુમારદેવી છે, તેથી તેના મનમાં આશ્ચર્ય થયું કે, આચાર્ય મસ્તક શા માટે હલાવે છે? તેણે કુમારદેવીના ગયા પછી વિનયપૂર્વક ગુરુને પૂછ્યું કે, “આપે મસ્તક શા માટે હલાવ્યું?” ત્યારે ગુરુએ લાભ જોઈને કહ્યું : “આ વિધવા સ્ત્રી છે, પણ તેની કુક્ષિથી બે રત્ન પાકવાના છે, એમ તેના શરીરનાં લક્ષણો કહે છે. તેના ડાબા અંગમાં મસે છે, હાથ પર તલ છે.” પણ શાસનદેવીની વાત ન કહી.
આસરાજના મનમાં થયું ? “તે ગુરુએ જેને માટે વાત કરી તે આ જ. આ જ મારી પત્ની થાય તે કેવું સરસ થાય ! એક તે આવું રૂપસુંદર નારી રત્ન અને બીજું તેની કુક્ષિથી બે રત્ન પાકશે. આમ કામિની અને કીતિ એ બંને આને મેળવવાથી મળે. વળી, મારે પત્ની નથી. કારણ કે, પત્ની લાવવા માટે ધન જોઈએ. તે ધન મારી પાસે નથી. જે આને પરણું તે મારે પૈસા પણ ખર્ચવા ન પડે. કારણ કે, આ વિધવા છે. વળી પત્ની વિના જગતમાં જીવન પણ શા કામનું ! અને પત્ની વિના સંસારના ગમે તેવા સુખની કિંમત પણ શી ! માટે ગમે તેમ કરીને હું આને મારી પત્ની બનાવું.”
આમ આસરાજ આશાના મિનારા ચણે છે. પણ કુમારદેવીના મનમાં આવે શેક જ ભાવ નથી. તે તે પોતાનું વૈધવ્ય ભૂલવા દેવપૂજા અને સ્વાધ્યાયનો આશ્રય લઈને જીવન વીતાવી રહી છે. જ્યારે અહીં આસરાજના મનમાં કુમારદેવી પ્રત્યે કામ પ્રગટ છે અને એકપક્ષીય પ્રીતિ જાગૃત થઈ છે. કુમારદેવીની સ્થિતિ શી છે! તે શાસકારના શબ્દમાં જ જોઈએ ?
બાલી ભલી ભામિની ભામે નવિ પડે છે, પાલે સમકિત સાર. છઠ્ઠ અઠ્ઠમ તપ પિસા અંગે આદરે રે, જાણે અથિર સંસાર. કીધાં કર્મ જીવ ભગવે રે, કીધાને અનુસાર, એમ બેલે જિન નિરધાર.
હમ બ્રાઆર્ય કtહ્યાણ ગત્તમ સ્મૃતિગ્રંથ, કાફE

Page #497

L
aslesleeve..... ....je sales
Masius .......
• • • • •le 1 bill-sellslowl
.lls
/ S.
રૂપે રૂડી, શીલે સેહે સુંદરી રે, ન કરે પુરુષને સંગ; કામી પુરુષ તે કેડ ન મૂકતા રે, કુમારી મન નહિ રંગ.
કીધાં કર્મ જીવ ભેગવે રે. લંપટ લાલચી લેભી તે લોં રે, તું મુજ હિયાને હીર; નયણે નિરખે હિયડે હરખે આપણે રે, પૂઠ ફરે સાહસ ધીર.
કીધાં કર્મ જીવ ભગવે રે. વચન વિકાર કુમરી પ્રતે વદે રે, મૂકી કુળની લાજ,
અનૈદક તે સર્વે પરિહરી રે, વિકળ થઈ ફરે આસરાજ. આ રીતે આસરાજે કુમારદેવીને પિતાના તરફ વાળવા માટે શક્ય પ્રયત્ન, સંવનને શરૂ કર્યા. દિવસ ને રાત તેના મનમાં કુમારદેવીની જ રઢ લાગી છે.
અહીં રાસકાર કામીજનની દશા, તેના મનની સ્થિતિ તથા આ માર્ગેથી પાછા ફરવાની સલાહ આપે છે :
વિનય કરીને કુમરિ પ્રતે એમ કહે રે, સુણ સુંદરી સુખકાર; આદિ જિનેશ્વર પૂર્વે એ વસ્તુ આદરી રે, આ સુમંગલા નાર. નંદિષેણ સરખા કરમે તે નડ્યાં રે, કીધાં એ વળી કર્મ; સાધુવેષ મૂકી રમણ શું રમે રે, બારે વરસે કીધ અધર્મ. અરણિક વીશ્વર તે પણ ઈમ રહ્યા છે, પરસ્ત્રી મિલિયે સંગ; કુબેરદત્ત કામી જગમાં કહ્યો રે, માય ભગિની વિલક્ષ્યા ભેગ.
એહવા વચન સુંદરી કાને નવિ ધરે રે, આસરાજ કરે દૂજો ઉપાય. આસરાજે કુમારદેવીને જૈન શાસનમાં બનેલા દષ્ટાંતો આપીને સમજાવવા માંડ્યું: આદીશ્વર ભગવાને સુમંગલા સાથે લગ્ન કર્યું. તે પરણેલી જ (કેની સ્વીકારેલી જ ) ચી હતી ને ! નંદિષણ કે અરણિકે પણ પરસ્ત્રી સાથે જ ભેગ ભોગવ્યા હતા ને ! અને કુબેરદત્તે તે માતા અને ભગિની બંનેને ભેગવ્યા. માટે, આ તો અનાદિ કાળથી ચાલતું આવ્યું છે. તેથી તું બીજો વિચાર ન કર.”
કુમારદેવી પોતાના શીલમાં દઢ હતી. તેણે આની એક પણ વાત જ્યારે ધ્યાન પર ન લીધી, ત્યારે આસરાજને થયું કે, આમ સમજાથે માને તેવી આ નથી. માટે મારે બીજો ઉપાય કરવો પડશે. અને પછી તે ગુરુ પાસે જઈ પ્રતિદિન પૌષધ કરવા શરૂ કર્યા. વારંવાર પૂજવું, જોઈને ચાલવું, મુખ આગળ મુખવસ્ત્રિકા રાખીને બોલવું, આવી બધી
કાએ ગ્રી આર્ય કહાણા ગૌતમ ઋતિગ્રંથ

Page #498

kesassas
s... 62 6.46%58%45%
56 sesses....so decade 6 sessessessessfedecess૩
.
ધર્મકિયાએ તેણે શરૂ કરી. પ્રતિદિન તેની આવી ધર્મકિયા ઈ સંઘના આગેવાનો અને અને શ્રેષ્ઠિઓ હર્ષિત થયા. સૌને થયું કે, કોઈ હળુકમી જીવ લાગે છે. નહિતર આવી યુવાનીમાં ધર્મ ગમે ખરે! કુમારદેવીના પિતા આભૂ શેઠે પણ આવે છે. મનમાં થયું દે, કે પાત્રભૂત આ સુશ્રાવક છે! આવાને આપણે ઘેર જમવા બેલાવીએ તે આંગણું પણ પાવન થાય. અને શેઠે પારણા માટે પોતાને ત્યાં આવવાની હાથ જોડીને તેને વિનંતિ કરી.
જે તકની રાહ જોવાની હતી, તે આવી લાગી જાણી, આસરાજ પણ મનમાં ખુશ થયે અને બીજે દિવસે પારણા માટે આભૂ શેઠને ત્યાં ગયે. સુંદર ખાદ્યાન્નેથી તેની ભક્તિ કરવામાં આવી, પણ આસરાજને કયાં આનો ખપ હ ! તેનું મન તે બીજી વાતમાં હતું.
તે નિરખે ગેખ મંદિર માળિયાં રે, નિરખે કુમરી ઘરબાર,
પિળ પ્રાકાર, શેરી બારી નિરખતે રે, નિરખે વળી તાળાકુંચી સાર. તેણે બહારથી ઘરમાં આવવાના માર્ગો, ગોખ, ઝરૂખા, પોળ, શેરી ફરતે કેટ, બારી બારણાં, તાળાચી કયાં કયાં છે તે બધું જોઈ લીધું.
રાસકાર લખે છેઃ આના કરતાં તે ધાન ભલે કે તે જે ઘરનું ખાય તેનું હરામ ન કરે. પણ આ તે મહા હરામી નીકળ્યો.
આસરાજનું અહીં સ્વાગત થાય છે, ત્યારે તે વિચારે છે, કે આ કુમારદેવીને રાતના વખતે સમય પામીને આવીને ઉપાડી જાઉં ! તે સિવાય તેને મેળવવાનો બીજો માર્ગ નથી.
અને આ વિચારમાં ને વિચારમાં દિવસો વીતવા લાગ્યા.
આ તરફ આ ગામમાં જ રાજધર નામને એક રબારી હતો. તેની પાસે ઘણું બકરાં, ઘેટાં અને સાંઢણીઓ હતી.
આસરાજે તેની સાથે દસ્તી બાંધી. દેતી પણ એવી કે જીવ એક ને શરીર જુદુ. પરસ્પરની ગુપ્ત વાતે પરસ્પરને કહે
એક દિવસે અવસર પામીને આસરાજે કુમારદેવી પ્રત્યેના પિતાના અનુરાગની વાત, વિનંતિઓ કરવા છતાં કુમારદેવીનું તે તરફ દુર્લક્ષ્ય ઈત્યાદિ આને જણાવી.
રાજધરે તેને કહ્યું : “જે તારામાં હિંમત હોય તે કામ તરત પતી જાય. હું તારી સહાયમાં છું. મારી પાસે ઘડીમાં એક જોજન પસાર કરે તેવી સાંઢણી છે. અને ભલા માણસ ! આમાં તે હામનું કામ છે. અંધારી રાતે મધરાતના સમયે ત્યાં પહોંચ અને છોકરીને ઉઠાવી લાવ. નાખ સાંઢણ પર અને થઈ જા રવાના. રાત આખી વીતે ત્યાં સુધીમાં
મિ આર્ય કયાણાગતિમસ્મૃતિગ્રંથ
-
-
-
-

Page #499

૪]ન
હodadesfaceboooooooooooooooooooofessocket sededfood..hse... so seedsdosaste.........
soft
તે તું ક્યાં ક્યાં પહોંચીશ. આ સિવાય આમાં બીજો રસ્તો જ નહિ અને વળી પાછળ કેણુ આવવાનું છે?”
આસરાજના મનમાં આ વાત હતી જ અને તેમાં આવી સલાહ મળી, સહાયક . મળે. તેથી તેણે એક અંધારી રાતે આ બાળવિધવાને ઉડાવી જવાનું નિશ્ચિત કર્યું.
અને પછી શું બન્યું ? તે રાસકાર કહે છે : નિદ્વાભર સૂતી સુંદરી, પઢી છે પડસાલ; આકાશ આવી પાપીઓ, રજની હરે તે બાલ. એવાં કર્મ ન કીજીયે, જેણે દડે રાય; માતાપિતા, ન્યાતિ પરિહરે, પરભવ નરકે જાય. ચંચલણે ચોરી કરે, નિશભર નિદ્રા બાલ; જાગી અબલા, મુખ બાંધિયું, સાંઢ લઈ ચાલ્યા તત્કાલ, ઘડીએ જે જન ચાલતી, આવી રજનીમાંય; આશાપલ્લીયે આવીઆ, નિર્ભય તે તિહાં થાય.
આ રીતે ભરઊંઘમાં પડેલી એ બાળા જાગીને કંઈ સમજે, તે પહેલાં તો તેના મોઢામાં બળાત્કારે કૂચે મારી દેવામાં આવ્યો અને સાંઢણી પર નાખીને તેને ઉપાડી જવામાં આવી. ત્યાંથી આસરાજ રાતેરાત આશાપલ્લી (આજના અમદાવાદના સ્થળે) આવ્યું.
અહીં રાસકારે આશાપલ્લીને ઈતિહાસ વર્ણવ્યો છે અને જણાવ્યું છે : “પ્રથમ અહીં કર્ણાવતી નગરી હતી. પણ કાળક્રમે નગરે ઉજજડ બન્યાં. કર્ણાવતીનું પણ એમ જ થયું. ચેરના વસવાટ અહીં શરૂ થયા. આશા નામના ભલે અહિં પહેલી વસાવી, તેથી નામ પડ્યું “આશાપલ્લી.” જ્યારે અહમદશાહે અહમદાવાદ વસાવવાનું નકકી કર્યું, ત્યારે અહીં રહેતા ભલેને વશ કર્યા અને અમદાવાદની સ્થાપના કરી.
રાસકાર આગળ લખે છે : હવે આસરાજ આશા ફળી, કેડે કે નહિ થાય; મનમાની તે માનિની, રાખી મંદિર માંય. બાલી ભેલી મૂરતી, હિા ભવનાં લાગ્યાં પાપ; સાધુ સંતાપ્યા મેં સહી છે, વિછાયા માબાપ. કુડા કલંક સખી મેં દિયા, સાપણ મોસા કીધ; શુદ્ધ શીલ નવિ પાલયું, કેને દૂષણ દીધ.
જીભ ખડું, કાયા તજું, (પણ) એ વાત મુજથી ન હોય. આટલું થવા છતાં કુમારદેવી પોતાના વિચારોમાં દઢ છે, વિલાપ કરે છે, રડે છે, પણ તેના વિચારની સુંદરતા અછતી નથી રહતી. તે પોતાના કર્મને દોષ દે છે, ને પ્રાણ ત્યજવા સુધીના વિચાર કરે છે. આ તરફ આસરાજને લાગ્યું કે, આ કદાચ મરી જશે, અને તેથી તે તેને સમજાવે છે.
પ્રાણુ પ્રિયા મુજ વલ્લભા, ગુરુ વચન સંભાળી જોય; તુજ મુજ સરક્યું એ સહી, દીજે કમને દેષ. સરક્યુ કિમહી ન છુટયે, કિ કરો હવે રોષ.
'હા
હા શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #500

seste stedesliste desadoste da date de dadeadlaslachdestale da se destadestede slastadasdasdedededoch sedlosedades de este decade de sede de testese
4
ત્યારે કુમારદેવી પિતાની જીભ લે છે અને કહે છે:
કહો કમ ઉદય મુજ આવીઆ, ન હિ કુલતણી લાજ;
અકારજ કિમજ આદરું, સાંભલ્ય તું આસરાજ. આ રીતે કુમારદેવી અકાર્ય કરવા, કુળની લજજા લેપવા લગીરે ય તૈયાર નથી. પણ – .
પ્રાણ પ્રીતને શું કરે, પરવશ પડિ તે બાલ; ઘરણ કરી ઘેર રાખતે, રૂપાચૂડ પહિરી રસાલ. ઘરની મેળે ઘરણી હુઈ, હરખે તે આસરાજ;
સોપારાપુર જાયશું, દેશ છડી મહરાજ. કુમારદેવી સમજી ગઈ કે, અહીં મારું કોઈ સાંભળનાર નથી અને તેથી પારધિને વશ પડેલી એ ભેળી પંખિણને છેવટે આસરાજને વશ થવું જ પડ્યું. પણ તેનું મન
આ દેશની સીમામાં પણ રહેવા તૈયાર ન હતું. કારણ કે, રખેને કઈ પિતાને જુએ અને પિતાના કુળની, ધર્મની, માતપિતાની નિંદા થાય, તેથી દેશ બદલવાનો નિર્ણય કર્યો. અને બંને જણ દક્ષિણ દિશામાં આવેલા સોપારકપુરમાં આવ્યા.
રાસકાર ચરિત્રને આગળ ચલાવે છે, વસ્તુપાળ – તેજપાળના જન્મનો ઈતિહાસ દર્શાવે છે, પણ અહીં તે પ્રસ્તુત નથી.
આપણે એટલું જ જોવાનું છે કે, કુમારદેવીએ કરેલું પુનર્લગ્ન એ સ્વેચ્છાથી થયેલ પુનર્લગ્ન ન હતું, લગ્ન ન હતું, પણ એક ભેળી, ધર્મશીલ, નિર્દોષ બાલિકાનુ કૂડકપટભરી ફતે અપહરણ કરી, જ્યાં તેનું રુદન સાંભળનાર પણ કેઈ ન હોય તેવા પ્રદેશમાં તેને લઈ જઈ તેના પર ગુજારાયેલું અમાપ દબાણ હતું કે, જે દબાણને વશ થયા વિના તેને અન્ય ઉપાય જ ન હોય. એ વાત આપણને આ વાત દ્વારા જાણવા મળે છે.
[‘જૈનના સૌજન્યથી
एव खु नाणिणो सार, जन हिंसई किंचण । नाण नरस्स सार', सारा वि नाणरस हाई सम्मत ।।
- भगवान श्री महावीर प्रभु જ્ઞાન હોવાને સાર એ છે કે, કોઈની પણ હિંસા ન કરવી. જ્ઞાન માનવતાને સાર છે. જ્ઞાનને સાર છે : સમ્યફ.
મિ શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથDE

Page #501

પુનર્લગ્નની કુપ્રથા અને શીલની મહત્તા
શીલની (Celibacy ) કીમત નહિ સમજનારા કેટલાક ધર્મથી તદ્દન અનભિજ્ઞ આત્માઓ તરફથી વિધવા વિવાહ (Widow marriage) ના પ્રચાર માટે કરવામાં આવતી હિલચાલ ખરેખર સ્ત્રીઓના શીલશૃંગારને ભસ્મીભૂત કરવામાં અંગારનું આચરણ કરી રહી છે, એમ કહીએ તે તેમાં કશું ખોટું નથી.
ઉપરોક્ત પ્રવૃત્તિમાં વિધવા બહેનોની નિરાધાર સ્થિતિ, પતિવિહેણું જીવન, સગાંસંબંધી તરફથી થતે તિરસ્કાર, માંગલિક પ્રસંગે તેમનો કરવામાં આવતા બહિષ્કાર, વિષયવાસના તૃપ્ત કરવાના સાધનનો વિરહ આદિ દુઃખેથી તેમની થઈ રહેલી કરુણ હાલતનો
ખ્યાલ કરી, તેમના પર દયા લાવી, તે દુઃખોમાંથી મુક્ત કરવા પૂરતા તેમને આશય છે, એમ તેઓ જણાવે છે.
આશય શુદ્ધ હોવા છતાં, તેનું પરિણામ ભયંકર હોય છે. કારણ કે, ઉપર ટપકે દેખાતી દયાની કાર્યવાહીમાં સ્કૂલ બુદ્ધિના કારણે હિંસા પણ થઈ જવાનો ભય રહેલો હોય છે, જ્યારે બહારથી દેખાતી નિર્દયતા ભરી ચેષ્ટામાં કોઈ વખત સાચી દયા પણ સમાયેલી હોય છે.
જેમ હાથમાં ખુલ્લું ચપ્પ લઈને રમતા પોતાના બાળકને નિહાળતી માતા ઝટ તેના હાથમાંથી તે ચપુ ઝુંટવી લે છે, અને તેમ કરવાથી બાળક પોતાના જાતિસ્વભાવ પ્રમાણે બેફાટ રૂદન કરે છે, ગાળે પણ દે છે અને ખાતા પણ નથી. જે બાળકના અલ્પકાલીન રૂદનથી થતા દુઃખનો ખ્યાલ કરી, જે માતા તેના હાથમાંથી ચપુ ખેંચી લેતી નથી, તે દયાના વાસ્તવિક સિદ્ધાંતને ધ્યાન ન આપતાં, ભવિષ્યમાં થતા નુકસાનનો વિચાર કરી, સીધે નહિ માને તે એક થપ્પડ લગાવીને પુત્રના હાથમાંથી ચપુને ઝુંટવી લેનારી માતા વાસ્તવિક દયાળુ કહી શકાય છે.
તે જ મુજબ વિધવા બહેનની અપકાલીન, પરિમિત અને વિષયસુખની વાસના પૂરી કરવા પૂરતી કાપનિક દયા ખાનારાઓ, પુનર્જન કરવાની સલાડ આપી, તેમને
રી) શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ)

Page #502

stesteste stulestesksedestesteste stastestestestestes destestostestestato testostegtestesteste testattestedatestes destestestestostessesteste destestestalde testestedec
o
શીલ ધર્મથી ભ્રષ્ટ કરનારા હોઈ, તેઓ સાચા હિતસ્વી અથવા વાસ્તવિક દયાળુ છે, એમ કદી માની શકાય નહિ.
હા, તેમની નિરાધાર સ્થિતિનો લાભ લઈ તેમનો તિરસ્કાર કર, ડગલે ને પગલે તેમનું અપમાન કરવું, તેઓને રંજાડવી આદિ તેમના પ્રત્યે અનુચિત વર્તન કરવું, એ તે સજજને માટે ખૂબ શરમ ભરેલું હોઈ તેને પહેલી તકે દૂર કરવા ઘટતું જરૂર કરવું જોઈએ.
તેમને યોગ્ય સગવડ પૂરી પાડવા, તેમનું યથાયોગ્ય સન્માન સાચવવા તથા તેમના જીવનને ધાર્મિક વાતાવરણમાં જોડી શીલના રક્ષણ માટેના શક્ય પ્રયત્ન આદરવા બનતું કરવું જોઈએ. એ વિષયમાં તે સૌ કોઈ સંમત છે અને હાય.
પરંતુ વિષયવાસનાની ક્ષણિક શાંતિને ભવિષ્યમાં ઘેર અશાંતિ ઉત્પન્ન કરનારી પુનલંડનની પ્રથા જૈન સમાજ તેમ જ ઉચ્ચ કેમ માટે તદ્દન અહિતકર, આગામી કાળમાં મોટું નુકસાન કરનારી અને નાલેશીભરેલી પ્રથામાં ધમી માણસો કદી સંમત થતા નથી.
વીતરાગ ધર્મના મર્મથી વાસિત બનેલી જૈન જેવી પરમેચ્ચ જ્ઞાતિમાં અને નીચ જ્ઞાતિમાં તફાવત છે? વળી આ પ્રથાથી વ્યવહાર દૃષ્ટિએ આ લેકમાં પણ કેવાં નુકસાન થાય છે, તે તે વર્તમાન પત્રોમાં આવતી ઘટનાઓ પરથી જાણી શકાય છે.
વળી, આ પ્રશ્નને ધર્મ સાથે પણ સંબંધ હોઈ, એ વિષયમાં ધર્મશાસ્ત્રો શું ફરમાવી રહ્યાં છે ? તેની પણ ટૂંક નેંધ લેવી આવશ્યક છે. પરિશિષ્ટ પર્વમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજ જણાવે છે?
सकृज्जल्पन्ति राजानः सज्जल्पन्ति साधवः ।
सकृत् कन्याः प्रदीयन्ते, त्रीण्येतानि सकृत् सकृत् ।। રાજાઓ એક જ વખત બોલે છે, સાધુઓ પણ એક જ વખત બોલે છે અને કન્યાઓ પણ એક જ વખત અપાય છે. આ ત્રણ વસ્તુ એક જ વાર થાય છે.
શ્રીચંદ કેવળી ચરિત્રમાં પૂજ્ય શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિ મહારાજ ચેથા અધ્યયનની ૪૬રમી ગાથામાં જણાવે છે:
काष्टस्थाली सकद् वहनौ, कणिकायांजल' सकृत् ।
सज्जनानां सकृत् वाक्य, स्त्रीणामुषयमः सकृत् ॥ લાકડાનું ભાજન અગ્નિમાં, કણમાં પાણી, સજ્જનોનું વાક્ય અને સ્ત્રીઓનું લગ્ન એક જ વખત હોય છે.
જ શીઆર્ય કહ્યાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ઝાઈE.

Page #503

[CC]seststesteseokslesestoskotsteste destoskestested boobskesteste stedesiststeste de seslestestosteste sistedetstestesesüstesteste desteskao testu hostolesbestoste
વળી ૪૫૫મી ગાથામાં તેઓશ્રી ત્યાં સુધી જણાવે છે :
करमेलापको यस्याभूत् नात्यापि यत्समं ।
तस्याः स एव भर्ता स्यात् , परस्त्री त्वपरस्य सा ।। ભ્રમથી પણ જે સ્ત્રીને જેની સાથે હસ્તમેળાપ થઈ ગયો, તો તે સ્ત્રીને ધણી તે જ થઈ શકે. તે બીજા પુરુષને માટે પરસ્ત્રી ગણાય.
તે પછી એક પતિ મરી ગયા પછી બીજે પતિ કેમ જ હોઈ શકે ?
“કલ્પસૂત્રની ટીકામાં (ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજની) રાજા દધિવાહનની સ્ત્રી ધારિણીનું દૃષ્ટાંત પણ એ વાતને નિષેધ કરે છે.
બનાવ એ બન્યું છે. રાજા દધિવાહન અને શતાનિકની લડાઈ થાય છે. તેમાં દધિવાહન હારી જાય છે. ત્યારે તેમની રાણું ધારિણી અને પુત્રી ચંદનબાળા (વસુમતી) કે એક સૈનિકના હાથમાં સપડાઈ જાય છે. ચંદનબાળાને વેચી દે છે અને ધારિણીને કહે છે કે, “હું તને મારી પત્ની બનાવીશ.” બસ! તેને કર્ણકટુક શબ્દો સાંભળતાંની સાથે જ તે જીભ કચડી મરણને વધાવી લે છે, પરંતુ તેના વચનને આધીન થતી નથી. જે શાસનમાં હું તને મારી પત્ની બનાવીશ એ શબ્દો સાંભળવાને માટે પણ સ્ત્રીઓ તૈયાર નથી, ત્યાં બીજો પતિ કરવાની વાત હોય જ ક્યાંથી?
વળી, નેમનાથ ભગવાન ભેગાવલિ કર્મના અભાવે જ્યારે રાજુલ નામની રાજકન્યાને નહીં પરણતાં જાન લઈ પાછા ફરે છે, ત્યારે રાજુલનાં માતપિતા તેને કહે છે કે, ગભરાઈશ નહિ. બીજા કેઈ શ્રેષ્ઠ રાજ પુરુષ સાથે તારું લગ્ન કરીશું. તે સમયે જે કે, રાજુલ હજી લગ્નગ્રંથિથી જોડાઈ નથી, એટલે તે ઈચ્છે તે બીજે પતિ કરી શકે છે, છતાં તે કહે છે કે, સતી સ્ત્રીઓ જેને મનથી પણ પતિ તરીકે સ્વીકારે છે, તેને માટે તેના સિવાય બધા ભાઈબાપ તુલ્ય છે. - આ દષ્ટાંત જૈન સમાજથી ક્યાં અજાણ્યું છે? આવી ઉત્કૃષ્ટ સતીનું નામ ભજનારી વિધવા બહેને જે કાર્ય રાજુલે કર્યું, તે કાર્યને પસંદ કરી તેમના પવિત્ર પંથે વિચરી શીલનું રક્ષણ કરી અનંત જન્મમરણના દુઃખથી મુક્ત થવા પ્રયત્ન કરે, એ જ હિતાવહ છે.
પૂજ્ય શ્રી વિજયલમીસૂરિજી મહારાજ “પર્યુષણષ્ટાલિંકા વ્યાખ્યાનમાં સશલ્ય તપ ન કરવા સંબંધી લક્ષ્મણે આર્યાનું દૃષ્ટાંત આપે છે. આ લક્ષ્મણે આજથી રાશી
વીશી ઉપર થયેલ એક રાજપુત્રી છે. તેને પતિ ચેરીમાં જ કર્મવશાત્ મરી જાય છે. ત્યારે તે બીજે પતિ ન કરતાં, સાધ્વી બનવાનું પસંદ કરે છે. આથી એ સિદ્ધ થાય છે
ADS મા શ્રી આર્ય કયાણ ગૌણ સ્મૃતિ ગ્રંથો

Page #504

sostade da deste secretestosteskesstastaslaste sesosh dastade stedeslash testostestestestese stessteste deste sestodedesbedadesastadestede desadostasle Ice
કે, ખાનદાન કુળની બાળાઓ એક પતિના મરણ પછી બીજો પતિ સ્વીકારતી નથી. આ સુંદર પ્રથા અસંખ્યાતા વર્ષો પહેલાંથી ચાલી આવે છે.
જબુસ્વામીની સાથે માત્ર સગપણમાં જ જોડાયેલી આઠ પુત્રીઓને તેનાં માતાપિતા કહે છે: “જબુ તે દીક્ષા લેનાર છે, માટે બેલે, તમારે શું વિચાર છે?” ત્યારે તેઓ જવાબ આપે છે: “જે જંબુ કરશે, તે અમે કરવા તૈયાર છીએ. પણ તેના સિવાય બીજો પતિ તે અમે આ ભવમાં કદી કરીશું નહિ.” જ્યાં બીજે પતિ કરવાને અવકાશ છે, ત્યાં પણ સતીઓ બીજા પતિને ઈચ્છતી નથી, તે પછી એક પતિના મરણ બાદ બીજે પતિ સતી સ્ત્રીઓ ઈચ્છે જ કેમ?
એક મતથી વાસુપૂજ્ય સ્વામીના સમયમાં અને બીજા મતથી મુનિસુવ્રત સ્વામીના સમયમાં થયેલા શ્રીપાળકુમાર અને મયણાસુંદરીની કથા જૈન સમાજમાં સુવિખ્યાત છે. કથામાં મયણાસુંદરીએ પિતાના પતિને આપેલે જવાબ અને તેની માતાએ પિતાની પુત્રી માટે કપેલે અભિપ્રાય એ તેમના હૃદયમાં રહેલા સતીત્વ ધમની મહત્તાને માપવાનું એક માપક યંત્ર છે.
વસ્તુસ્થિતિ એ છે કે, કોરેગથી ગ્રસ્ત થયેલા શ્રીપાળકુમાર, મદનાસુંદરી જેવી એક રાજપુત્રીને મારી સંગતથી ભવ ન બગડે એ હેતુથી કહે છેઃ “હે મદના! તું હજી બીજે પતિ કરી શકે છે. તેના ઉત્તરમાં મદનાસુંદરી જણાવે છે: “સ્વામિનાથ, હવે કર્ણકટુક આવું વચન કદી બેલશે નહીં. કારણ કે, પ્રથમ તે કાંજી એક તુચ્છ ખાણું છે અને તે પછી સડેલી હોય તે એની તુચ્છતાનું પૂછવું જ શું? તે મુજબ સ્ત્રીને અવતાર મહા પાપોદયથી મળે છે. તેમાં બીજે પતિ કરે તેની અધમતાનું તે કહેવું જ શું? આનું નામ જ સાચે સતીત્વપ્રેમ.
ત્યારબાદ સિદ્ધચકના સ્નાત્રજળના સિંચનથી કંચનમય કાયાવાળા શ્રીપાળકુમારને રૂપસુંદરી નિહાળે છે, ત્યારે તે મનમાં વિચારે છે કે, એક તે ક્રોધાવેશમાં આવી જઈ રાજાએ અનુચિત કાર્ય કર્યું, અને કોઢિયા પતિને છોડી બીજા પતિના સ્વીકારથી મદનાએ પણ અનુચિત કર્યું છે. બંને કુળને કલંકિત કરનારી આ પુત્રી મારે પેટે પથ્થર પાકી હત તે સારું થાત. રૂપસુંદરીની આ ખોટી પણ કલ્પના તેના હૃદયમાં ઊંડે ઊંડે રહેલી સતીત્વધર્મની મહત્તાનું એક પ્રતિબિંબ હતું.
હવે પુનર્લગ્નની પુષ્ટિ માટે મુગ્ધ લેખકોને ભ્રમિત કરવા અપાતાં કલ્પિત દષ્ટાંતેને વિચાર કરીએ.
શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ 7)

Page #505

slasteste stedest daste.de desbostades sedado desses de cadastososadestado desastode testosteste stedesco de soddast decades destes estos sosteste
વિધવાવિવાહની પુષ્ટિ માટે અપાતું વસ્તુપાળ-તેજપાળની માતાનું દૃષ્ટાંત પણ અસ્થાને છે. વસ્તુસ્થિતિ એ છે કે, આ સ્ત્રીની કુક્ષિથી બે નરરત્ન પાકશે, એવી કઈ ભવિષ્યવેત્તાની વાણીને સાંભળીને નજીકમાં રહેલે માણસ તેને ઉપાડી જાય છે, કર્મવશ બની તે તેના સંબંધમાં જોડાય છે અને તેનાથી આ પુત્રરત્ન પેદા થાય છે. આથી તેમની માતાએ પુનર્લગ્ન કર્યું છે, એમ કદી સિદ્ધ થતું નથી અથવા તે વખતે તે રિવાજ હતું એમ પણ ન કહી શકાય. કેઈ વ્યક્તિગત બનેલી ઘટનાને જૈન સમાજના સુંદર બંધારણને તેડી નાખવામાં દુરુપયેગ કરો એ સજજને માટે ઉચિત તે ન જ કહેવાય. વળી તેવાં નરરત્નની ઉત્પત્તિ એ કાંઈ વિધવાવિવાહને આભારી છે એમ નહિ. પરંતુ જૈન શાસનમાં તેવા મહાન પુરુષની ઉત્પત્તિરૂપ એક જાતની ભવિતવ્યતાને આભારી છે. અરે! હજી કોઈ સધવા સ્ત્રીએ પણ આજ સુધી એવાં નરરત્ન ઉત્પન્ન કર્યા નથી, તે વિધવાઓ દ્વારા તેવાં નરરત્ન ઉત્પન્ન કરવાની ભ્રામક વાતે કરવી એ વ્યર્થ છે. " મૌર્ય અને મંડિતપુત્ર એ બે ગણધરોની માતાનાં આપવામાં આવતાં દષ્ટાંત પણ અનુચિત જ ગણાય. કારણ કે, તેઓ બ્રાહ્મણપુત્રો હતા, એટલે તેમની વાતમાં તે સમયે તે પ્રથા ચાલતી હોય એ સંભવિત છે. પણ તે પ્રથા વીતરાગ ધર્મના અનુયાયીઓએ અપનાવવી જ જોઈએ, એમ કદી બની શકે નહીં. કોઈ પણ જાતિમાં રહેલી સુંદર પ્રથાનું અનુકરણ થઈ શકે છે, પરંતુ આત્માને અહિતકર પ્રવૃત્તિનું નહીં.
. વળી કેટલાક, જૈન ધર્મથી તદ્દન અનભિજ્ઞ પુરુષે તે આદીશ્વર ભગવાને પણ પુનલગ્ન કર્યું છે, એમ કહી તે મહાપુરુષ ઉપર પણ અસત્ય આરોપ મૂકવાનું સાહસ ખેડે છે. નીચેને ખુલાસો વાંચવાથી ખ્યાલ આવશે કે, એ વાત પણ તદ્દન ખોટી છે.
ભગવાન આદીશ્વરના સમયમાં જ્યારે યુગલિક ધર્મ પ્રવર્તતે હતું, ત્યારે જે ભાઈ બહેનેનું યુગલ જન્મ, તે જ યુગલ પુખ્ત ઉમ્મર થતાં, પતિપત્ની તરીકે સંબંધ જોડે છે અને તે યુગલિક માટે અનાદિ કાળને તે નિયમ જ હોય છે.
એવું જ એક સ્ત્રીપુરુષનું યુગલ ઝાડ નીચે બેઠું છે. તે પ્રસંગે અચાનક ઝાડ - ઉપરથી એક ફળ પુરુષના શિર ઉપર પડે છે અને તે મરી જાય છે. (આને અકાળ મૃત્યુ કહેવાય છે.) એટલે કન્યા એકલી આમતેમ ભટકે છે. તેને ઉપાડી નાભિ રાજા પાસે લાવવામાં આવે છે. કન્યાની નિરાધાર પરિસ્થિતિ નિહાળી નાભિ રાજા કહે છે: “રાખે. અમારા હષભની પત્ની થશે.” હજી તે એ ભાઈબહેને પોતાના યુગલિક ધર્મના રિવાજ મુજબ પતિ પત્ની તરીકે જોડાયા પહેલાં જ બેમાંથી એકનું મૃત્યુ થાય છે, એટલે તે કન્યાનું
વ શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
- ITI

Page #506

a
bscesses....su.p.bp... sense
outstaste bubbe veilesponsectobsecovedosesbrosbestoboostessesbook[૧
૧
]
ભગવાન આદિનાથ સાથે લગ્ન થાય છે. કહે કે આ પ્રસંગમાં જરા પણ વિધવાવિવાહની ગંધ જ કયાં છે?
સામાન્ય બુદ્ધિવાળા પણ આ ઘટનાને દીર્ઘ દૃષ્ટિથી વિચારે તે સહેજે સમજી શકાય તેવી છે. છતાં પશ્ચિમાત્ય કેળવણીમાં નિષ્ણાત થયેલા, આ પ્રસંગને આગળ કરી ઊંધ પાટા બંધાવવા પ્રયત્ન શા માટે કરતા હશે ? કઈ પણ સારી અગર બૂરી કાર્યવાહી કઈ પણ કરે તેને કોણ રોકી શકે છે? પરંતુ તેને ભગવાનના નામે ચઢાવી ભળી જનતાને છેતરવાને પ્રયત્ન કરે છે તે તદ્ ગેરવાજબી જ ગણાય.
વીતરાગ પરમાત્માના ધર્મમાં શીલ એ સૌથી શ્રેષ્ઠ અને સુંદર આચાર ગણાય છે. ‘ભરફેસરની સજઝાય’માં જે વ્યક્તિઓ ચતુર્વિધ સંઘ માટે પ્રાતઃસ્મરણીય બની હોય, તે તેમાં પણ તેમનું શીલ જ કારણ છે. તેવા સુંદર ધર્મને નાશ કરનારી વિધવા વિવાહની પ્રથા કેઈ પણ હિસાબે આવકાર પાત્ર ગણી શકાય નહીં.
તદુપરાંત, અન્ને કર્મસિદ્ધાંતને પણ વિચાર કરવો જરૂરી છે. બધી સ્ત્રીઓ નહિ પણ અમુક જ બાળાઓ વિધવા થાય છે. તેનું શું કારણ? તેનું મુખ્ય કારણ તે એ છે કે, જે સ્ત્રીઓએ પૂર્વમાં શીલધર્મનું સુંદર પરિપાલન નથી કર્યું, તેવી સ્ત્રીઓને વૈધવ્ય દશા નાની ઉમ્મરમાં આવે છે. તો હવે વૈધવ્ય દશા પુનઃ પ્રાપ્ત ન થાય તે માટે શીલપાલનની આવશ્યક્તા છે. પણ તે આવશ્યકતાને નહીં સ્વીકારતાં પુનર્લગ્નની સલાહ આપી, શીલથી ભ્રષ્ટ બનાવી, ભવમાં બાળરંડાપાનું દુઃખ સમર્પણ કરવું, એ તે સેના સાઠ કરવા બરાબર છે.
જે દુઃખ શીલના ખંડનથી ઊભું થયું છે, તે દુઃખને ટાળવા માટે શીલનું પાલને જ પરમ ઔષધ છે. કાદવથી ખરડાયેલા પગને સાફ કરવા માટે તેને કાદવમાં નાખવાથી કદી સાફ થતું નથી, પરંતુ તેને સ્વચ્છ કરવા માટે પાણીની જરૂર રહે છે. વળી, બાળવિધવા થતી અટકાવવા માટે કન્યાવિક્રય અને વૃદ્ધ વિવાહ આદિ કુપ્રથાને પણ રોકવાની જરૂર છે. ઊંટવૈદ્યોથી રેગ કદી પણ જશે નહીં. સત્ય ઔષધની શેધ કરવી જરૂરી છે.
જે લેકે એમ કહે છે કે, “જેને પુનમ કરવું હોય એ કરે, ન કરવું હોય તે ન કરે. પણ સમાજ તરફથી કોઈ પ્રતિબંધ હોવો ન જોઈએ, કારણ કે, બળાત્કારથી ધર્મ કરાવવામાં શો ફાયદો છે ? ” આ તેમનું કહેવું પણ યુક્તિયુક્ત નથી.
જૈનશાસન જેમાં પાપ માને છે, કે જેથી ભવિષ્યમાં અત્યંત નુકસાન થવાને ભય જુએ છે, તેવી કાર્યવાહીને પ્રતિબંધ તેણે કરે જ જોઈએ, આત્મહિતને નુકસાન પહોંચાડનારાં
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ગિર

Page #507

[૧૦૨],healthpherdesh
asbasbsovs sakvs sarbebs aba aseaobasab b b usbekasbasbur absh
પાપકમાં સૌની ઇચ્છા ઉપર છેડવામાં આવે તે સમાજનું અગર ધર્મનું અંધારણ કદી કાયમ રહી શકે નહિ. વ્યક્તિગત કોઈ સ્ત્રી તેવું કાર્ય કરે, તો તેને માટે તે પોતે જ જવામદાર છે, જ્યારે ધર્માં અગર સમાજ તરફથી તે પ્રતિબંધ ઉઠાવી લેવામાં આવે, તે પુનર્લગ્નની અનિષ્ટ પ્રવૃત્તિના પ્રચાર વધી જાય અને તેથી થતા સઘળા પાપાના ભાગીદાર, સમાજ તથા ધર્મશાસ્રકારે અને છે. માટે કોઈ પણ અશુભ કાર્યવાહી માટેના પ્રતિબંધ ખસેડી લેવાની કે તેને શિથિલ બનાવવાની કોશિશ હરગિજ કરવી નહિ.
કોઈ કહેશે કે, ધર્મશાસ્ત્રકારો તરફથી પાપેા કરવા પર પ્રતિબંધ હાવા છતાં અને તે માટે ધર્મગુરુઓને ઉપદેશ ચાલુ હોવા છતાં દુનિયામાં પાપે તે સઘળાં ચાલુ જ છે. અને તેથી તેવા પ્રતિબંધની કાંઈ કિંમત રહેતી નથી. એ માન્યતા પણ ભૂલભરેલી છે.
કારણ કે, ઘરનું બારણું અંધ હોવા છતાં ચારે તે ગમે ત્યાંથી ખાતા પાડીને પેસે તેા છે જ, તેા પછી ઘરનું મારણું બંધ કરીને શા માટે સૂએ છે ? ખુલ્લુ કેમ રાખતા નથી ? કહેવું જ પડશે કે, ખુલ્લે બારણે ચારેને પેસવાની જે સુગમતા રહે છે, તેવી સુગમતા ખાતર પાડીને પેસવામાં કદી રહે નહિ, ઉપરના દૃષ્ટાંતથી પ્રતિબ ંધની આવશ્યકતા આપેાઆપ સમજાય એવી છે.
વળી ખળાત્કારથી પળાવેલા શીલપાલનમાં કાંઈ લાભ જ નથી, એમ કહેનારાએ જૈન સિદ્ધાંતથી તદ્ન અજ્ઞાન છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છેઃ
कायेण बभचेर घर ति भव्वा उ जे असुद्धमणा । कप्पमि 'भलाए ताण नियमेण કવવાઞો |
જે ભવ્ય આત્માએ અશુદ્ધ મનથી માત્ર કાયાથી બ્રહ્મચર્ય પાળે છે, તે નિયમા બ્રહ્મદેવલાક નામના પાંચમા દેવલાકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
જો કે, નિકટ મેક્ષગામી મહેના તે ઇચ્છાપૂર્વક જ શીલનુ પાલન કરે છે. છતાં કુલાચારથી અગર લજ્જાથી પણ તેનું પાલન દેવલેાકની સુંદર ગતિ અપે છે. વિના ઈચ્છાએ પણ પીધેલું અગર બળાત્કારથી પીવડાવેલું અમૃત કદી નુકસાન કરતું નથી. વિધવાવિવાહની તરફેણ કરનારા હિંસાના હેતુને આગળ કરીને જણાવે કે, ઘણી વિધવાઓ કે વિધવા બાળાએ પુનઃલગ્નના અભાવે ગર્ભાપાત આદિ મહાપાપ કરે છે. જો આ રિવાજ દાખલ કરવામાં આવે તે તે હિંસાથી તેમને બચાવી શકાય.
ઉપરક્ત દલીલ અહિંસાને નહિ, પણ હિંસાને જ વધારવામાં મદ કરનારી છે.
જો કે, કોઈ કોઈ સ્થળે ગર્ભાપાતના બનાવા બનતા હશે, તેની ના નથી. પરંતુ નાતરાના
શ્રી આર્ય કલ્યાણતિમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

'

Page #508

slesssss...
........ Mes-les-del-des
/.. fed Meds federed
seeds
રિવાજથી હિંસાના બનાવો કેટલાયે ગણા વધી જશે, તેને પણ સાથે સાથે વિચાર કરી એનો પણ પૂરો ખ્યાલ રાખવાની જરૂર છે. - ઉદાહરણ તરીકે, કોઈ એક કન્યાને ધનાઢયના પુત્ર સાથે પરણાવવામાં આવી. હવે કોઈ કર્મવશાત્ ચડતી-પડતીના પંજામાં ફસાઈ જવાથી કદાચ તે કંગાળ બની જાય અને ખાવાના પણ ફાંફાં પડે એવી સ્થિતિમાં તમે એમ માને છે કે, તે સ્ત્રી પુનમના રિવાજને લાભ ઉઠાવી પિતાના પતિને મારી નાખવાનું સાહસ ન ખેડે? કદાચ આર્થિક સ્થિતિ સારી પણ હોય અને શારીરિક સ્થિતિમાં ક્ષય આદિને કારણે ફેરફાર થઈ જાય તે પોતાની વિષયવાસનાને પુષ્ટ કરવા પોતાના પતિને ઝેર આપવા જેટલી નીચી હદે શું નહિ પહોંચે ?
અગર કન્યાના માતાપિતાએ ધનના લેભને વશ બની કાળે કદરૂપ અને સાવ ભેળભટાક અગર વૃદ્ધ પતિ પસંદ કરી લાકડે માંકડું વળગાવી દીધું. પરંતુ પાછળથી તેવા કફડા સંજોગોમાં અકળાતાં અને બીજે સુંદર પતિ પ્રાપ્ત થતાં વિધવાવિવાહને રિવાજ પતિના જાનને જોખમમાં નાખ્યા વિના નહિ રહે, એની શી ખાતરી ?
વળી, એમ માની લેવાની જરૂર નથી કે, સ્ત્રીઓનું કોમળ હદય આવું કરપીણ કાર્ય નહિ કરે ! બ્રહ્મા પણ પાર ન પામી શકે એવાં તેમનાં સાહસે અને ચરિત્રે તપાસવાં હોય તે, સ્ત્રીચરિત્રનાં પુસ્તકો વાંચી જશે તો તમને માલમ પડશે કે સ્ત્રી અબળા કહેવાતી હશે, છતાં સબળાને પણ મોટા ખાડામાં ઉતારી શકે છે. ખાનદાનીને નહિ છેડનારી સ્ત્રીઓની સંખ્યા તે આંગળીના વેઢા ઉપર ગણાય તેટલી જ હોય છે, કહ્યું પણ છે ઃ
स्त्रीणां चरित्र पुरुषस्य भाग्य ।
देवो न जानाति कुतो मनुष्यः ।। સ્ત્રીઓનું ચરિત્ર અને પુરુષનું ભાગ્ય દેવ પણ ન જાણે, તો પછી મનુષ્ય તો જાણે જ કયાંથી ?
ઉપરની હકીકત એ સિદ્ધ કરે છે કે, થેડી સંખ્યાની વિધવાઓ દ્વારા થતા ગર્ભપાત કરતાં પુર્નલગ્નની પ્રથા મેટા યુવાનોના, પ્રૌઢના અને વૃદ્ધ માણસેના પ્રાણ હરવામાં પાછી પાની નહિ કરે. કારણ કે, તેઓ એમ સમજે છે કે, અમારે પતિ વિના તો રહેવાનું છે જ નહિ. “કણબીને કૂબે એક મૂઓ અને બીજે ઊભે” એ કહેવતને ચરિતાર્થ કરનાર આ રિવાજ તેમની મદદમાં તૈયાર જ છે.
વળી ઘણી સ્ત્રીઓ પોતાના પતિ સાથેના કલેશ-કંકાસથી, પોતાના પતિના દુરાચાર આદિને કારણે અગર તો સાસુ, સસરા આદિ તરફથી ગુજારવામાં આવતા અસહ્ય સંતાપને
શાસ્ત્રી આર્ય ક યાણ ગામસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #509

[707]estett
dedestastastestatestestostestesto sosedos dedostostogostostesteste stedestestostesestaca estese de dadosastosteslestadfestosteste stedestesteste desteder
કારણે, જેને પતિ મરી ગયું છે એવી વિધવા બાઈ કરતાં પણ ઘણું દુઃખ અનુભવનારી હોય છે અને તે દુઃખમાંથી મુક્ત થવા માટે બળી મરવાના અને કૂવામાં પડીને આપઘાત કર્યાનાં દૃષ્ટાંત પણ જોવામાં આવે છે. - ઉપરોક્ત પ્રતિકૂળ સંજોગોમાં સપડાયેલી સ્ત્રીઓની દયા કરવા માટે પુનર્લગ્નના રિવાજની માફક મોડો વહેલે જૈન સમાજમાં ફારગતી (Divorce)ના રિવાજને પણ ઘૂસતાં વિલંબ નહિ લાગે. જે રિવાજના પ્રભાવે પુનર્લગ્નના રિવાજ કરતાં પણ અનેકવિધ અનિષ્ટ પરિણામે ખડાં થવાનો સંભવ ઊભો જ છે. ફારગતી એટલે “લે તારી છાતી અને હું મારે ચાલી” એ કહેવત આજે યુરોપ આદિ દેશમાં છાશવારે ને છાશવારે ચરિતાર્થ થઈ રહી છે, જે સૌ કોઈ જાણે જ છે. માટે આર્ય દેશમાં અનેકવિધ અનિષ્ટ પરિણમેને અને ગેરવ્યવસ્થાને ઉત્પન્ન કરનારી તે કુપ્રથા ઘૂસે નહિ, તે હેતુથી દીર્ઘકાળથી ચાલ્યા આવતા એક પતિવ્રતના સુંદર રિવાજનું ખૂન કરવું તે ધાર્મિક તથા વ્યાવહારિક એમ બંને દૃષ્ટિબિંદુએ હિતાવહ ગણી શકાય નહિ.
પુરુષને અનેક વખત પરણવાને હક અને સ્ત્રીઓને કેમ નહિ? આ પ્રશ્ન પણ કેટલાક સામ્યવાદી ભેજવાળાઓ ઉત્પન્ન કરે છે. તેમને આ પ્રશ્ન તથ્ય વિનાને હોઈ અનુચિત છે. તેના ઉપર દીર્ધદષ્ટિથી વિચાર કરવામાં આવશે તે તેનું પણ સમાધાન આપોઆપ થઈ જશે.
પુરુષને એકથી અનેક વખત લગ્ન કરવાને હક કેઈ સમાજે અગર ધર્મશાસ્ત્રકારોએ આપે છે એવું કાંઈ નથી. તેમ કરવામાં તેમની વિષયવાસનાની અતૃપ્તિ તથા ભેગાવલિ કર્મો આદિ કારણે છે. ઘણું ભાગ્યશાળીએ વિયેની દુરંતતાને સમજી એથી બીજી વખત લગ્ન નથી પણ કરતા. મહારાજા કુમારપાળને એકથી અનેક સ્ત્રીઓ મળતી હોવા છતાં તેઓ બીજી વખત પરણ્યા નથી. હાલ પણ બીજી વખત નહિ પરણવાની પ્રતિજ્ઞાવાળા ભાગ્યશાળીઓ જોવામાં આવે છે. અને કદાચ પુરુષ એકથી અનેક વખત લગ્ન કરે. એટલું જ નહિ, પણ એકીસાથે અનેક સ્ત્રીઓનું પાણિગ્રહણ કરે, તે તે આજથી નહિ પણ અનાદિ કાળથી ચાલી આવતી પ્રથા છે. ચક્રવતીને ચેસઠ હજાર સ્ત્રીઓ હતી. રાજામહારાજાઓને સેંકડે સ્ત્રીઓ હતી. શાલીભદ્રજી, ધન્નાજી, જંબુસ્વામી અને મેઘકુમાર આદિ રાજપુત્રે અને શેઠશાહુકારેને એકથી અનેક પત્નીઓ હતી.
કઈ પણ સમયમાં એ ઇતિહાસ છે કે, એક રાણને પાંચ-પચીશ રાજાએ પરણ્યા ' હોય અગર એક શેઠાણીએ અનેક શેઠિયાઓ પતિ તરીકે સ્વીકાર્યા હોય? અનાદિ કાળથી
એવું કદી બન્યું નથી, બનતું પણ નથી અને ભવિષ્યમાં બનશે પણ નહિ.
કઈ શીઆર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
S

Page #510

ક
રdessesses list .
4.........sessed diseasess...sohuegges[૧d
વળી પુરુષ ભોગવનાર છે, જ્યારે સ્ત્રી ભોગ્ય વસ્તુ ગણાય છે. ભોગવનારે એક હેય છે અને ભાગ્ય વસ્તુઓ અનેક હોય છે. વળી એક ધનાઢય પુરુષ એકી સાથે અનેક સ્ત્રીઓને પરણી, પોતાના ઘરમાં લાવી, તેમના પાલનપોષણની, વસ્ત્રાભરણાદિની હરેક પ્રકારની સગવડ કરવામાં પિતે સ્વતંત્ર છે. તે મુજબ એક ધનાઢયની છોકરી અનેક ધનાઢયોના પિતાના ઘરમાં લાવવા માટે સ્વતંત્રતા ધરાવી શકે ખરી? કદાચ તે હઠ ઉપર આવીને તેમ કરવા ધારે, તે પણ તેનાં માબાપ તેની આ અગ્ય ઈચ્છાને તાબે થાય એમ બને ખરું? અરે નીતિશાસ્ત્રકારોએ સ્ત્રીને જીવનપર્યત પરંતંત્ર ગણું છે.
पिता रक्षति कौमारे, भर्ता रक्षति यौवने ।
પુત્રાશ્વ વિરે મા, જ સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યનfત છે બાલ્યાવસ્થામાં સ્ત્રીનું રક્ષણ પિતા કરે છે, યુવાવસ્થામાં તેનું રક્ષણ પતિ કરે છે, અને વૃદ્ધાવસ્થામાં તેનું રક્ષણ પુત્રો કરે છે. સ્ત્રી કદી સ્વતંત્રતાને ગ્ય નથી.
વ્યવહારમાં પણ જેને હક આપવામાં આવે છે, તેમાં પણ દરેકની યોગ્યતાને અને લાભહાનિને વિચાર પ્રથમથી જ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય કારકુનને ન્યાયાધીશના હક્કો આપવામાં આવે, પોલીસ કમિશનરના હક્કો સુપરત કરવામાં આવે તે સ્વપર કેટલું નુકસાન પહોંચે તેને વિચાર કરવા જેવો છે. મા તે લાડુ ખાય અને તાવની બીમારીમાંથી સાજા થયેલા પુત્રને માત્ર ઘૂસનું જ જમણ આપે તે તેમ કરવામાં માતાને ભેદભાવ છે અગર તેના હક ઉપર તે તરાપ મારે છે, અથવા તે પુત્ર ઉપર તે અન્યાય કરે છે, એમ કદી પણ માની શકાય જ નહિ. તેમ કરવામાં માતાનું પુત્ર પ્રત્યે વાત્સલ્ય અને હિત જ કારણ છે. તેમ સ્ત્રીઓની તુચ્છ પ્રકૃતિ, ઉદાર વૃત્તિને અભાવ અને તેના સંજોગો વગેરેને લક્ષમાં રાખી જે જે હકે નિર્માણ થયેલા છે, તે તે હકેને સ્વરૂપના હિતને ખાતર પણ તેમાં કશો ફેરફાર કરવો જરૂરી નથી. શાંત ચિત્તે આ બધી વસ્તુઓને વિચાર કરવામાં આવશે, તે હકની ખોટી જીદ પકડનારાઓને સાચે રાહ હાથ લાગશે.
તે પછી દ્રૌપદીને પાંચ પતિઓ હતા તેનું કેમ? તેના ઉત્તરમાં જણાવવાનું કે, સતી દ્રૌપદીએ ઈરાદાપૂર્વક પાંચ પતિઓ સાથે લગ્ન કર્યું છે, એવું કંઈ જ નથી. તેમ તેમના સમયમાં એક સ્ત્રી અનેક પતિઓ એકી સાથે કરી શકે, એવી પ્રથા પણ ન હતી. દ્રૌપદીએ સ્વયંવર મંડપમાં યુધિષ્ઠિરના ગળામાં વરમાળા નાખી, તે સમયે તે વરમાળા
પાંચે પાંડના ગળામાં પડતી સૌ કોઈ એ દેખી. અને તેમ થવામાં દ્રૌપદીએ પિતાના - પૂર્વ ભવમાં પાંચ પુરુષ સાથે એક વેશ્યાને કીડા કરતી જોઈને વિવશ બની એ પ્રકારનું
ચી શ્રી આર્ય ફક્યાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
.

Page #511

hotees
asdftsolel tododedessesde 6---sessesses »si[>c[... slowlessfuses dessfe s[ssfe sZf [ess :
નિયાણું કર્યું હતું. તે નિયાણાના પ્રભાવે તેમને પાંચ પતિઓ થયા હતા. તે પ્રસંગને થયાને આજે હજારો વર્ષો થયાં છે, છતાં આ બીજો પ્રસંગ હજી સુધી ઉપસ્થિત થવા પામ્યું નથી. એથી સિદ્ધ થાય છે કે, દ્રૌપદીજીની ઘટનામાં કુદરતી સંકેત હો, નહિ કે એકીસાથે અનેક પતિ કરવાનો રિવાજ કારણરૂપ હતે. માટે કવચિત કઈ વ્યકિતના સંબંધોમાં બનેલી ઘટનાને સિદ્ધાંત તરીકે ઠોકી બેસાડવી, એ ન્યાયયુક્ત વાત ન કહેવાય.
પાંચ પતિ હોવા છતાં “ભરફેસરની સઝાયમાં તેમનું પવિત્ર નામ સતીઓની યાદીમાં દાખલ કરવામાં આવ્યું છે. અને ચતુર્વિધ સંઘ હંમેશા પ્રાતઃકાળે તે સતીના નામનું હર્ષભેર સ્મરણ કરે છે. આવી એક પવિત્ર સતીના નામને પુનર્લગ્નના રિવાજમાં આગળ કરનારને સમજુ અગર શાણા શી રીતે કહેવાય?
હિંસાની દષ્ટિએ તપાસીએ તો, વિષયસેવનમાં આરુઢ થયેલે મનુષ્ય એક વખતના સ્ત્રીસંસર્ગથી નવ લાખ ગર્ભજ પંચેંદ્રિયોને, અસંખ્યાતા બેઈદ્રિય જીની અને અસં. ખ્યાતા સંમૂર્છાિમ આત્માઓના જીવનનો એકી સાથે નાશ કરે છે, એમ વિતરાગ પરમા. ત્માએ જ્ઞાનથી જોયું છે. આ વાતની પુષ્ટિ કરતાં કામશાસ્ત્ર પણ જણાવે છે કે, સ્ત્રીની
નિમાં જીવની ઉત્પત્તિ થાય છે, અને તેને વિષયસેવનની ઈચ્છા થાય છે. પુરુષના સંસગથી તે સઘળા જ મરી જાય છે. આથી એટલું તે ચોકકસ થયું કે, બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનારા અનેક જીવોની રક્ષાનું પુણ્ય ઉપાર્જન કરે છે. બ્રહ્મચર્યની મહત્તા બતાવતાં શાસ્ત્રકાર ફરમાવે છે :
जो देइ कणयको डि, अहवा कारेइ कणयजिणभवणं ।
तस्स न तत्तिय पुण्ण जत्तिय बभवयधरिए । કે મનુષ્ય કનકની કેડ સેનામહોર દાનમાં આપે અગર સેનાનું જિનમંદિર કરાવે, તેને તેટલું પુણ્ય નથી થતું, જેટલું પુણ્ય બ્રહ્યચર્યવ્રત ધારણ કરનારને થાય છે, વળી, પુરાણ આદિ ગ્રંથકાર પણ તેની મહત્તા જણાવતાં કહે છે :
एकरात्र्युषतस्यापि, या गति ह्यचारिणः ।
न सा शकसहस्त्रेण, व शक्य युधिष्ठिर ॥ શ્રી કૃષ્ણજી યુધિષ્ઠિરને કહે છે: “હે યુધિષ્ઠર ! એક જ રાત્રિ માત્ર બ્રહ્મચર્યના સેવન કરનારની જે ગતિ થાય છે, તેને હજારો ઈદ્રો પણ કહેવાને શકિતમાન થતા નથી.
શીલના પરિપાલનમાં ઉપર જગાવ્યા મુજબ અનેક જીને અભયદાન મળતું હોઈને વિધવાવિવાદુના પ્રશ્નને ધર્મ સાથે પણ નિકટનો સંબંધ સિદ્ધ થાય છે. એટલે તેવી કુપ્રથાના નિવારણ માટે સૌ કોઈ સજજોએ બનતું કરવા પ્રયત્નશીલ બનવાની જરૂર છે.
કહી ન શ્રીઆટ્ય કથાઘોણસ્મૃતિગ્રંથ

Page #512

estate desteste stedestaste bolestie sesleste testadast sledtestostestestoste destestastestosteste destestosteshdestestostestate estestestestosteste fastestosteastest
2010
Chastity is life and sensuality is death. સદાચાર એ જ જીવન છે, અને દુરાચાર એ જ મરણ છે.
છતાં પણ ધર્મના સિદ્ધાંત માટે અગર સમાજના હિત માટે તદ્દન બેદરકાર વ્યક્તિઓ આવી કુપ્રથાને દાખલ કરવાનું સાહસ ખેડે, તે પહેલાં તેમણે ઉપરોક્ત દર્શાવેલાં નુકસાન ઉત્પન્ન કરનારા નીચેના પ્રશ્નો ઉપર પણ વિચાર કરવો જરૂરી છે.
૧. બાર વર્ષથી લઈ તે બાવન વર્ષ સુધીની ઉમ્મરવાળી સ્ત્રીઓમાં કેટલી ઉમ્મરવાળી સ્ત્રીઓને કેટલી વખત પુનર્લગ્નની છૂટ આપવી ?
૨. નિયત કરેલી મર્યાદાથી એકાદું વર્ષ વધારે ઉમ્મર ધરાવતી સ્ત્રી તેમ કરવા આગ્રહ કરશે તે શું કરશે ?
૩. બાળવિધવા હોય, પરંતુ સંતતિ હોય તે તેને છૂટ આપવી કે કેમ? સંતતિ હોય એટલે વિષય વિકારની શાંતિ થઈ જાય છે એમ કદી માનશે નહીં. વિષયની શાંતિ, તેનાથી ભવિષ્યમાં ભેગવવા પડતા, વિપાકોનું જ્ઞાન, ભવભીસ્તા અને ખાનદાની ઉપર નિર્ભર છે. તેને સંબંધ માત્ર વય સાથે જ હોય છે એમ નથી.
૪. કદાચ એકાદ પુત્ર અગર પુત્રીવાળી બાળવિધવાને તેમ કરવાની છૂટ આપો, તે તે સંતતિને મૂળ પતિને ત્યાં રાખવી કે બીજા પતિને ત્યાં લઈ જવી?
પ. બંને પક્ષવાળા ને સંતતિને સાચવવાની ના પાડે અને તેથી તમે તેને પુનર્લગ્ન કરતાં અટકાવે. પરંતુ વિષયને આધીન બનેલી તે સ્ત્રી કદાચ તે સંતતિના જાનને જોખમમાં મૂકવાનું સાહસ ખેડે, તે તે હિંસા રોકવા માટે તમે શું વ્યવસ્થા કરી શકે એમ છે? જો તે માટે તમે કાંઈ ન કરી શકો, તે ગર્ભપાત આદિ હિંસાના ભયથી પુનર્લગ્નની હિમાયત કરે છે, તે તે હેતુ તે અત્રે પાર પાડી શકાતું નથી.
૬. વળી તે બાળવિધવાને પરણવાની તમન્નાવાળે પ્રથમ પોતાના સ્વાર્થ સાધવા ખાતર તેને સાચવી લેવાની શરત પણ કરે, પરંતુ પાછળથી તેના ઉપર અનેક પ્રકારના જુલમ ગુજારે, તેવા પ્રસંગે તમે જેમ બાળવિધવાના હિત માટે પ્રયત્ન સેવ્યા છે, તે જ મુજબ તે સંતતિના હિત માટે બનતું કરવા બાંહેધરી આપે છે ખરા?
૭. શાસ્ત્રમાં પુરુષો કરતાં સ્ત્રીઓની સંખ્યા ઘણી બતાવવામાં આવી છે. જ્યારે વિધવા સ્ત્રીઓ જ બીજી વખત પરણવાનું શરૂ કરશે, તે કુંવારી કન્યાઓને પરણવાના કોડ કેવી રીતે પૂરા થશે?
મ શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,
DE

Page #513

lesstastasestdosh se destestosteste deste destust statesboodstestestost stetstestostestetsteste destustestostodesobedodesteste de sostestostados estese
[૧૮] elete
ઉપરોક્ત પ્રશ્નો ઉપરાંત બીજા પણ અનેક પ્રશ્નો ઊભા થશે. અને તેમ થવાથી આજ સુધી જળવાઈ રહેલી સમાજની શાંતિ અને વ્યવસ્થા જોખમાયા વિના નહિ રહે.
એટલા જ માટે અગ્નિને પાણી બનાવનાર, સર્પને ફૂલની માળા કરી દેનાર, ભૂત . પ્રેતના ભયને ભગાડનાર, દેવદાનનાં મસ્તકેને નમાવનાર, શૂળીનું સિંહાસન કરનાર, સૂતરના કાચા તાંતણે પાણી ખેંચાવનાર, સર્વ સદાચારને સરદાર, ચારિત્રના એક પ્રાણભૂત એવા એક શીલાધર્મને (Celibacy) મોક્ષમાં જવાની ઢીલ ન કરવી હોય, તેમણે સ્વયં પાળવા માટે, અન્ય પાસે પળાવવા માટે અને પાલન કરનારાઓની અનુમોદના (Admiration) કરવા માટે સદા સજજ રહેવાની જરૂર છે. તેમ જ અનંતકાળથી ભેગવવા છતાં, જેનાથી હજી આત્મા તૃપ્ત થયે નથી, એવા ક્ષણિક શાંતિ આપનાર તુચ્છ ' વિષયે માટે સદ્ગતિ સમર્પણ કરનાર પતિવ્રતાના સુંદર વિશેષણને સન્નારીઓએ કદી જતું કરવા જેવું નથી.
અંતે, એટલું જણાવવું આવશ્યક છે કે, બાળ લગ્ન, વૃદ્ધ વિવાહ, કન્યા વિક્રય, મરણ પાછળના તેમ જ વિષયભેગની અનુમોદનારૂપ પાપ તરફ દોરી જનાર અઘરણીનાં (સીમંતના) અનિષ્ટ જમણે, લગ્નપ્રસંગેના બિનજરૂરી ખર્ચ આદિ કુરિવાજ ઉપર સટ અંકુશ મૂકી સિનેમા, નાટક, સર્કસ, મિજબાનીઓ આદિ દ્વારા થતા પૈસાના દુર્વ્યયને અટકાવી, વિધવાઓ માટે શ્રાવિકાશ્રમ જેવી સુંદર સંસ્થા, ધાર્મિક શિક્ષણ આપનારી ઉચ પાઠશાળાઓ, ગરીબ શ્રાવક-શ્રાવિકાના નિર્વાહ માટે વિશાળ ફંડોની સ્થાપના આદિ અનેકવિધ જૈન સમાજમાં સાચા અને આવા જરૂરી સુધારા કરી જેઓ સુધારક નામ ધરાવે છે, તેઓ સાચા સુધારક બને એ જ અભિલાષા. શાસનદેવ સૌને સદ્દબુદ્ધિ અર્પે.
[ આતમનાં અજવાળાં'માંથી સાભાર.]
બીજા જીવોને દુ:ખ આપનારા અજ્ઞાની જીવો અંધારામાંથી અંધારાની તરફ જઈ રહ્યા છે.
– શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર મોહને કારણે મૂઢ બની ગયેલે માનવી ખરી રીતે જ્યાં ભયની આશંકા રહેલી છે, ત્યાં તે ભયની આશંકા નથી કરતો અને જયાં ભય પામવા જેવું કશું નથી, ત્યાં ભયની શંકા રાખ્યા કરે છે.
-- શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર
શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #514

સુખનો ખપ - શ્રી મફતલાલ સંઘવી
આ દુનિયામાં યથાર્થ સુખની ભૂખવાળા માન છે જ બહુ ઓછા. નહિતર દુઃખની શી મજાલ છે કે તે અહીં ડેરા-તંબુ નાખીને વર્ચસ્વ જમાવી શકે.
દુન્યવી માનવી પ્રતિકૂળતાને “દુઃખ” ગણે છે. સાનુકૂળતાને “સુખ” ગણે છે. પણ એવા માણસે કેટલા કે જેઓ પિતા સિવાયના અન્ય માનવ-પ્રાણીઓને પ્રતિકૂળ ન બનવાની ખરી ખેવનાપૂર્વક જીવન જીવતા હોય ?
કોઈ પણ જીવની સાનુકૂળતાના ભેગે નિજ પ્રતિકૂળતા દૂર કરવાની વૃત્તિ યા પ્રવૃત્તિ રેતીના કણમાંથી તેલ કાઢવા જેવી મિથ્યા છે.
“જીવ માત્રને સુખ પ્રિય છે. એ સિદ્ધાંતને ત્રિવિધ સમર્પિત થવાની કળાસાધનાનું બીજું નામ ધર્મ સાધન છે. જ્યાં જ્યાં જડને રાગ, ત્યાં ત્યાં શ્રી જિનાજ્ઞાને ભંગે. જ્યાં જ્યાં જીવને શ્રેષ, ત્યાં ત્યાં શ્રી જિનાજ્ઞાને ભંગ.
અનાદિ કાળથી કઠે પડી ગયેલા આ બે મહાગની રામબાણ ઔષધિ તો છે જ. પણ જ્યાં સુધી આપણને આ બે મહારોગ, મહારોગરૂપે ખટકે નહિ, ત્યાં સુધી તેને દૂર કરનારી ઔષધિ તરફ આપણું ધ્યાન કઈ રીતે ખેંચાય ?
રાગરહિત જીવનના સર્વોચ્ચ શિખરે બિરાજતા શ્રી વીતરાગ પરમાત્માને ત્રિવિધે ભાવપૂર્વક નમવાથી, ભજવાથી, પૂજવાથી જડતા રાગની જડ ઉખડવા માંડે છે અને જીવમૈત્રીનો પરિણામ પુષ્ટ બનવા માંડે છે.
દુઃખનાં રોદણાં રોવાં અને તેના કારણરૂપ પાપની પરવા ન કરવી, તે ક્યારે ન્યાય? પિતાના સુખ માટે પરને દુઃખ પહોંચાડવું અને છતાં દુઃખ આવે ત્યારે દોષ બીજાને ઓઢાડે તે જાતિની ગતિ જીવને અધોગતિમાં ન ખેંચી જાય તે બીજું શું કરે? વાત કરવી આધ્યાનની ભયંકરતાની અને પંડને માની લીધેલા સુખ માટે પરને આર્તધ્યાનમાં ધકેલતાં પિતાને આંચકો પણ ન લાગે એ કેવી ગજબ છતા ગણાય ?
મૌલિક સુખને અથ આત્મા, કદી કઈ પણ જીવને અસુખ અનુભવવું પડે એવી ચેષ્ટા સુદ્ધાં કરતું નથી.
શ્રી વીતરાગ પરમાત્માની યથાર્થ ભક્તિના પ્રતાપે કેળવાતી જીવમત્રી જ્યારે હદયસાત થાય છે, ત્યારે સહન કરવામાં જે આનંદ અનુભવવા મળે છે તે સામાને સહન કરવું પડે, તેવી પરિસ્થિતિ ઊભી કરવામાં નથી જ મળત.
કેઈનું ય સુખ ઝુંટવી લેવાને કઈ અધિકાર આપણને ખરે? ના........
તે આજે આપણે જે જીવન જીવીએ છીએ તેનું મધ્યબિંદુ કોણ? સ્વાર્થ કે પરમાર્થ ? દયા કે નિડરતા? મૈત્રી કે દ્વેષ? આત્મશુદ્ધિ કે કર્મમાલિન્ય?
આ ગ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથADE

Page #515

11
10
testoste stedestestastastestedestastastasteste destastastestosteste destestostestastastestestestadesteses
testestostesteste destestosteste stedestacadesstastasestestes
ધાસચ્છવાસ પૂરા કરીને પરલોકમાં સિધાવવું એ જીવનની વ્યાખ્યા નથી.
જ્યાં જઈને કાયમી વસવાટ કરવાથી, ત્રણ જગતના કેઈ એક પણ જીવને પિતા થકી લવલેશ દુઃખ પહોંચતું નથી, યાને સંપૂર્ણ “અભય”નું સર્વોત્તમ પ્રદાન કરી શકાય છે, તે પરમપદને પામવાની પરમ પવિત્ર લક્ષ્મપૂર્વક અણમેલ માનવતવના પ્રત્યેક સમયને આપણે સાર્થક કરવો જોઈએ. - ચિત્તના જતિ-કળશમાં સર્વકલ્યાણની ભાવનાને અમૃત સિવાય, અન્ય કોઈ પદાર્થ ભરે, તે આપણને મળેલા જીવનની લાઘવતા કરવા બરાબર છે. પુણ્યાધીન સાનુકૂળતાએને યથાર્થ સુખની વ્યાખ્યામાં બાંધી લેવા, તે પણ એક પ્રકારની સંકુચિતતા તથા અજ્ઞાન છે.
આજે આવીને આવતી કાલે જતું રહે તે સુખને “સુખ” કહેવાય કઈ રીતે? અને આવા ચંચળ સુખ કાજે માનવજીવનની એક પળ પણ કઈ રીતે વેડફી શકાય ? સુખ વિષેની યથાર્થ સમજના અભાવે જેટલું દુઃખ આજને માનવી જોગવી રહ્યો છે, તેટલું દુઃખ તે તે પાપોદય જન્મ પ્રતિકૂળતા વચ્ચે પણ કદાચ નહિ ભગવતે હોય. જેને સુખ જોઈતું હોય, તે માનવી દુઃખના કારણભૂત પાપને પ્રણામ કરે જ શા માટે? પચાસ–સે વર્ષના સીમિત જીવનને વિચાર કરીને જ જીવન ઘડવું તે દુઃખને નોતરવાની કુચેષ્ટા છે.
ત્રણે ય કાળ સાથે જીવનના તારને બરાબર સાંધીને જીવન જીવવાની જે કળા શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રકાશી છે, તેની સાધના ખૂબ જ જરૂરી છે.
આજે દુઃખ પડ્યું એટલે તેના કારણની ઊંડી તપાસ કર્યા સિવાય જ ગમે તે માગે સુખી થઈ જવાને પ્રયત્ન આદરે તે દુખના વધુ ઊંડા ખાડામાં ગરકાવ થવું તે છે. દુઃખનો અણગમે પાય તરફના અણગમાને પ્રેરક બને છે. તેની સાથે જીવનમાં જે સત્ત્વ પ્રગટે છે, તેનાથી અદ્ભુત સ્વસ્થતા અનુભવાય છે.
કર્મને કબજામાંથી છૂટવા માટે સર્વ કર્મયુક્ત શ્રી વીતરાગ પરમાત્માનું શરણું એ ત્રિકાલાબાધિત સચેટ ઉપાય છે. સાચું સુખ આત્મામાં છે. તેની શોધ ત્યાં કરો. બહાર સુખ હોત તે પ્રત્યેક સંસારી સુખી હોત. પ્રત્યેક ત્યાગી દુઃખી હોત.
પાપકરણ વૃત્તિને વેગ આપવામાં જડને રાગ અને જીવને દ્વેષ મહત્ત્વને ભાગ ભજવે છે.
નિષ્પા૫ જીવનની ખરી ભૂખ સિવાય, સુખની ઝંખને માત્ર ઝંખના જ રહેશે.
“મારે સુખી થવું જ છે એવા નિર્ધાર સાથે જેઓ પોતાના જીવનની પ્રત્યેક પળને જાગૃતિપૂર્વક સદુપયોગ કરે છે, તેમ જ કોઈ માનવ-પ્રાણીને દુઃખ પહોચે એવી વૃત્તિથી વેગળા રહે છે, તેમને “દુઃખ” કયાંથી હોય ?
શાશ્વત સુખને અથી સર્વ કાળમાં સુખી હોય છે.
ADS શ્રી આર્ય કાયાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #516

+ =
: :- પCCC
જીવન જીવી જાણે મુનિ શ્રી પૂર્ણભદ્રસાગરજી જિન સેવક
[જીવનના જાજરમાન ક્ષેત્રે થઈ રહેલા અવનવા સર્જન અને વિસર્જનના પડદા પાછળ રહેલી જન્મ, જીવન અને મરણની એક વિલક્ષણ ઘટમાળને વાસ્તવિક રીતે પારખવાનું કામ કોઈક વિરલ વિભૂતિઓ જ કરે છે. માનવીનાં જીવનનાં રહસ્ય એની અતલ ઊંડાઇમાં રહેલાં હોય છે, તે આજ દિવસ સુધી છૂપાયેલાં રહ્યાં છે. કિંતુ આત્મસાધનાની એરણ પર ઊતરીને અનેક સંતે અને મહું એ જીવનના સાર–અસારને ભેદને ઉકેલ્યા છે. લીલી–લીલી હરિયાળી વનરાજિમાં વિકસેલા કમળને પણ પિતાનું મર્યાદિત સમયનું જીવન મળે છે. તેમાં કેટલાંક કૃતાર્થ બનીને વા કેટલાંક નિરર્થક બનીને અંતે કરમાઈ જાય છે. તેવી જ રીતે કેટલાંક પુષ્પોનું જીવન પણ કર્તવ્ય નિષ્ઠાની મજાથી મસ્ત બની અનેકને સન્માર્ગદર્શક બને છે કે, જેઓ જીવન જીવી જાણે છે. જ્યારે કેટલાકનું જીવન કેવળ વાસનાના અગનજાળ તાપથી સુકાઈને અંતે નિરર્થક મુરઝાઈ જાય છે. એ વાતોને આદર્શ રૂપે સ્પષ્ટ કરતી હકીકતે આ લેખમાં સ્પષ્ટતાથી આલેખાઈ છે.]
સંસારના સુંવાળા ને સુકમળ નેહપાશમાં સપડાયેલા વિશ્વ પર એક જ વખત વેધક દષ્ટિ ફેંકતાં જેમને પિતાના આત્માની સર્વશ્રેષ્ઠ સંપત્તિનાં સત્યાનાશનાં મૂળ નજરે ચડ્યાં, સર્વોત્કૃષ્ટ જીવનના અવમૂલ્યન થતાં દેખાયાં, તેમણે તરત જ સ્વજીવનની સુરક્ષા માટે સર્વજ્ઞ પરમાત્માના શાસનની સમ્યક સાધનાને પંથ લીધે અને એ સાધના દ્વારા પ્રાપ્ત થતી સિદ્ધિની વચ્ચે પણ સાવધાનીને સેતુ બાંધ્યું અને ત્યારબાદ એ સાધનાના બળે જ જેમણે યુગયુગથી અણઉકેલ્યા જીવનના વાસ્તવિક નિચેડને પ્રાપ્ત કર્યા. એવા સંતે, મહંતે, શ્રમ, આચાર્યો, યુગપ્રધાન અને અન્ય મહાવિભૂતિઓની જીવનકથાના અમર સંદેશ જૈન ઈતિહાસમાં ગૌરવાન્વિત બનેલા છે કે, જે મહાપુરુષોએ ભારતની પુણ્ય ધરતી પર જનેતાની કુક્ષિએ જન્મ ધારણ કરીને જીવન જીવી જાણ્યું હતું.
મહાપુરુષોને જન્મ એટલે આપણે આંતર દુનિયામાં પથરાયેલા અજ્ઞાનના ગાઢ અંધકારને દૂર કરવા માટે દીપક એમનું જીવન એટલે આપણા આત્માનું સત્ય દર્શન
મી શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ 2D

Page #517

1112
este deste sostessesedadlaste lastetoskesta sta stocadaste stedestastede sosede se stalastase de date teste sestedatetaseste destesteed sese sastostadaste
કરવા માટેનું દર્પણ. એમની મંગલકારી સાધના એટલે જ પરોપકારની પરબ. એમનું હૃદય એટલે જ નિષ્કારણ નિઃસ્વાર્થ કરુણા અને વાત્સલ્યનું નિર્મળ ઝરણું. જેણે પોતાના
જીવનને જડ–પુગલની આસક્તિના ઘોડાપૂર પ્રવાહમાં વહી જતું જોયું, અને એમાં જ પિતાની વિરાટ આત્મશક્તિને ભીંસાતી જોઈ. આહ...આહ..ની ચીસ નાખી” જીવ,
જીવન અને આત્માની રક્ષા માટેના આર્તનાદો શરૂ કર્યા. અને બીજી બાજુએ જીવનના વહેણને બદલાવવા આર્યભૂમિની માટીના કણકણમાં ધરબાયેલી ત્યાગ, તપ અને વૈરાગ્યની અમર ગ્રાથાઓ મુક્ત કંઠે ગાવા માંડી, પોતાના સર્વસ્વ જીવનને સ્વ–પર કલ્યાણની અમેઘ સાધનામાં સમપી દીધાં. એવા પુણ્યવંતા આત્માઓના ગુણેનું કીર્તન કરવું, એ તે આપણા કલ્યાણનું બીજ છે જ. પણ નામ મરણ પણ આત્માની ઉન્નતિનું પ્રતિક બની જાય છે.
માનવ જીવનના એક છેડે જન્મ છે અને બીજે છેડે મૃત્યુ છે. જે વચ્ચે છે એનું નામ જ જીવન છે. તે તબક્કાની અંદર જ ભૌતિક કે આધ્યાત્મિક દુનિયાના પ્રવેશદ્વાર ખુલ્લાં થાય છે. ઘણી ઉથલપાથલ મચે છે. સત્-અસત્ન ગણિત મંડાય છે. પરિણામમાં આત્માની ઉન્નતિ ને અવન્નતિના હિસાબ ઉપરથી જીવનમાં આચરેલાં કર્તવ્યાકર્તવ્યનું ભાન થાય છે. જન્મ, જીવન અને મૃત્યુ એ ત્રણે તબક્કામાં જન્મ અને મૃત્યુ એ બંને અનિશ્ચિત વસ્તુ છે. માનવને જન્મ કેમ મેળવવું ? કયાં મેળવ? મૃત્યુ ક્યારે થાય? કયાં થાય ? આ બધી વાતે મોટા ભાગે બુદ્ધિગમ્ય નથી હોતી. જ્યારે જીવન જ એક એ તબક્કો છે, જેમાં જીવી જાણતાં શીખવું જોઈએ. એટલું જ નહીં, પણ માનવી પિતાના જીવનને જે વળાંક આપવો હોય તે આપી શકે છે. જન્મ મેળવ્યા બાદ
જીવનના મૂલ્યને જ ભૂલી જનાર આત્માઓ, જેમ જન્મ અને મૃત્યુ એ બંને ગમે તે રીતે ગમે ત્યારે મળે અને પૂરાં થાય એ રીતે જીવનને પણ નીરસ, શુષ્ક અને નિરર્થક ગુમાવી ત્રણ તબક્કા પૂરા કરી અનંતના પ્રવાહમાં નિરાધાર તણાતા જ રહે છે. જ્ઞાનીઓ કહે છે. અનેક જન્મની સાધના બાદ મળેલા જીવનને જીવી ન જાણ નિરર્થક ગુમાવી હારી જવા જેવું કાળું કલંક બીજું કઈ નથી. આવું કલંક આપણા જ હાથે આપણું લલાટે લગાવીશું? ના..ના ! તે ચાલે, મળેલા જીવનને જીવી જાણવા નિઃસ્વાર્થ ભાવે આપણી હિતચિંતા કરનારા મહાપુરુષોના જીવનના આદર્શોને નિહાળીએ.
પ્રસ્તુત લેખમાં તે આપણે ગ્રંથનાયક વિધિપક્ષગછ પ્રવર્તક, આદ્ય સૂરિ સમ્રાટ પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી આર્યરક્ષિતસૂરીશ્વરજી મહારાજ, અચલગચ્છાધિરાજ, અનેક નૃપતિપ્રતિબંધક, પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ, કરછ – હાલાર દેશે.
શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #518

လာက်လာသော အခြောက်ရာဝင်ခ
ખેંચ્યું હતુ s[૧૧] દ્વારક મુનિમ`ડલાન્ગ્રેસર પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીની જીવનની ઢૂંક હકીકતને જ વિચારી એમની મહાનતાની આછી રૂપરેખા જોઇશુ, કે જેમણે આમરણાંત સુવિશુદ્ધ સયમના પાલન સાથે શ.સનેાન્નતિનાં અનેકવિધ કાર્યાં કરી જીવનના દિબ્ય આદર્શો પૂરા પાડચા છે. આજે એમના ઉપકારોનું સ્મરણ કરતાં, અને એમની પાસેથી જ મળેલાં સંયમ-સાધના, સસ્કૃતિ અને સાહિત્યના અમૂલ્ય વારસાને પ્રાપ્ત કરતાં કૃતકૃત્યતા અનુભવાય છે. હૃદય આનંદિવભાર બની જાય છે.
desesesa de sasasasas
આદ્ય સૂરિપુંગવ યુગપ્રધાન દાદા શ્રી આય રક્ષિતસૂરિજી મહારાજ :
[જેમના સુવિશુદ્ધ આચારપાલનની પ્રશંસા મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિચરતાતીપતિ શ્રી સીમંધર સ્વામિ ભગવતે સ્વમુખે કરી. ]
રાજસ્થાનના દંત્રાણી ગામની પુણ્ય ધરતીના આ પનેાતા તેજસ્વી સિતારા. મહાપુરુષના જન્મથી માતા દેદી શેઠાણી રત્નકુક્ષિ બન્યાં. પિતા દ્રોણ શેઠે પોતાના કુળનુ ગૌરવ માન્યું. ભાવિ જીવનની ઉજજવળતા પારણે જ દેખા દેવા લાગી. તેજસ્વી મુખ અને દિવ્ય કાંતિ. બાલ્યાવસ્થામાં જ સદ્ગુરુના શરણે સોંપાયા. શાસનને ચરણે પુત્રરત્નને સમર્પણુ કરતાં માતાએ વિશેષ ગૌરવ માન્યું. મહાપુરુષની જનેતા પણ મહાન જ હોય છે. માત્ર દેશ વર્ષોંની કુમળી વયે જ આગાર મરી અનુગાર બન્યા. તીવ્ર પ્રજ્ઞા અને અદમ્ય જ્ઞાનપિપાસા અચરજ પમાડે એવી હતી. તે સમયના રાજકીય, સામાજિક સ્થિતિના પડઘા શ્રમણ સંધ ઉપર પણ પડ્યા હતા. સયમજીવનમાં શિથિલતા વ્યાપક રીતે ઘૂસી ગયેલી. આય રક્ષિત સૂરિમડારાજશ્રીના ગુરુને પણ આચારહીનતા સ્પશી ગઈ હતી. શુદ્ધ આચારને ઇચ્છતા મહાપુરુષના અંતરને આ વાત મનેામંથન જન્માવનારી નીવડી. એક વખત દશવૈકાલિક સૂત્રનું અધ્યયન કરતાં ‘ સીએદગન સેવિા' આ એક જ ગાથાએ મહાપુરુષના મનમાં ચિ’તનની ચિનગારી જગાવી દીધી, ઇતિહાસને પલટા આપ્યા. ગુરુદેવની સાથે વિશુદ્ધ આચારના પાલનની વાત કરતાં, સતાષકારક જવાબ મળ્યે એટલે અનુમતિ મેળવી વિકટ સાધનાના માર્ગ લીધા. છેલ્લે પાવાગઢમાં એક માસના અનશન કરવાના પ્રસગે સાધનાના સૂર મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વાગ્યા.
4:
મહાકાળી, ચક્રેશ્વરી, પદ્માવતી એ ત્રણ દેવીએએ પ્રભુને પ્રશ્ન પૂછ્યા ‘ભરત ક્ષેત્રમાં શાસ્ત્રવિધિને વફાદાર રહેવા ઇચ્છતા કોઈ મહાત્મા છે ?’ પ્રત્યુત્તરમાં ભગવાને આપણા આ જ મહાપુરુષનું નામ આપ્યુ. દેવીઓએ પરીક્ષા કરી. આવી વિરલ વિભૂતિની મહાનતાનાં દર્શન થતાં શિર ઝૂકાવ્યાં. તમે વિધિપક્ષગચ્છના પ્રવક થશે, એવી વાણી
શ્રી આર્ય કલ્યાણમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #519

[૧૧]ews.
go.sessed on
the
best to vedose of
ઉચ્ચરી, સ્વસ્થાને ગયાં. પ્રભુશાસનના સિદ્ધાંતને કાજે જીવન અર્પનાર આ મહાપુરુષના અસીમ ઉપકાર અવિસ્મરણીય છે. અગણિત વંદન હો, પુણ્યવંતા મહાપુરુષના પાવન ચરણોમાં!
અજોડ પ્રભાવક પૂજ્ય યુગપ્રધાન દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ મહારાજશ્રીના અનેકવિધ ઉપકારોએ પણ અચલગચ્છના ઇતિહાસને બહોળા પ્રમાણમાં મહત્ત્વાકાંક્ષી બનાવ્યા છે. વઢિયાર દેશની રઢિયાળી એ ભૂમિ કે જ્યાં આ મહાપુરૂષે જન્મ લીધો. શંખેશ્વર તીર્થની પાસે જ આવેલા લોલાડા ગામના એ ગીતાર્થ ગુરુદેવ મહાજ્ઞાની હતા. નવ વર્ષની બાળવયમાં જ દીક્ષિત બની, ફક્ત સોળ વર્ષની અવસ્થામાં જ તેઓ આચાર્ય પદના જવાબ દારીભર્યા સ્થાને નિયુક્ત થયા. તે એમની પ્રતિભાસંપન્ન કાર્યશક્તિ પણ કેવી અજોડ હશે ! તેઓશ્રીની સંયમી જીવનની આચારપાલનની વિશુદ્ધતા શ્રેષ્ઠ કોટિની હતી. સાથેસાથ મહા પ્રભાવક વિદ્યા, મંત્રાદિના જ્ઞાતા એ મહાપુરુષે એ શક્તિઓને અનેક રીતે શાસનસેવામાં સદુપયોગ કરી, સંઘ અને શાસનની વિશિષ્ટ સાધનાના બળે પ્રાપ્ત સિદ્ધિઓને કેટલાક ચમત્કારિક પ્રસંગે ઇતિહાસે નોંધેલા છે. કચ્છ ભુજ નગરના રાવ પ્રથમ ભારમલને દુ:સાધ્ય વાત રોગની પીડાને દૂર કરી જિન ધર્મથી પ્રભાવિત બનાવ્યા હતા. આ પ્રસંગની ચિરસ્મૃતિ માટે આજે પણ ભુજ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રયમાં રહેલા એક સીસમના ઝૂલણ પાટ અંગેની અતિહાસિક કડીઓ પૂજ્યશ્રીની દિવ્ય શક્તિઓને પરિચય આપે છે. આગ્રાના જિનમંદિરની સુરક્ષાના પ્રસંગે મોગલ સમ્રાટ જહાંગીરને જિનશાસનાનુરાગી બનાવેલ. આપણે આપણા અસીમોપકારી એ મહાપુરુષના ત્યાગ, વૈરાગ્ય અને સંયમના રંગે રંગાયેલા પવિત્રતમ જીવનના આદર્શો શતાંશે પણ આપણા જીવનમાં ઉતારી અનેક સિદ્ધિના સ્વામી છતાં ય વિનમ્ર સાધક એ પૂજ્યાત્માના પાવન ચરણે ભૂરિ ભૂરિ વંદના કરીએ !
ક્રિયા દ્ધારક પૂજ્ય દાદા શ્રી ગતમસાગર સૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રી આપણું સૌથી નિકટના ઉપકારી ગણાય. તેઓશ્રી રાજસ્થાનમાં આવેલા પાલીના હતા. ગૃહસ્થપણાનું એમનું નામ ગુલાબ હતું. બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મેલા, છતાં સદ્ભાગ્ય એમને જૈન ધર્મના શરણે ખેંચી લાવ્યું. જીવનનાં વહેણ બદલાય છે, ત્યારે માનવને પિતાના મનની કલપનાતીત સિદ્ધિઓ પણ મળે છે. બાલ્યાવસ્થામાં જ યતિ ધર્મની દીક્ષા પામેલા હતા. પરંતુ તે સમયે પણ સાધુઓની આચારહીનતાએ શુદ્ધ વિધિ પર પ્રત્યાઘાત પાડ્યા હતા. આ પ્રત્યાઘાત પૂજ્યશ્રીના હૃદયમાં ડંખી ગયા. શુદ્ધ વિધિ અને આચારસંહિતા માટે પિતાના તનમનને પૂરો ભેગ આપી કિદ્ધાર કર્યો. વર્તમાનમાં દેખાતા અચલગરછ ચતુર્વિધ સંઘના ઉત્કર્ષને ઘણે
રાજ) ની શ્રી આર્યકયિાદાગૌમસ્મૃતિગ્રંથ મા

Page #520

2. ed......... bescestosterones-de-ps2. sooteesa... best bababdow[૧૧૫]
યશ પૂજ્યશ્રીના ફાળે જાય છે. જીવનભર અનેક રીતે સંઘના અભ્યય માટે અથાગ શ્રમ કરી સંઘને દઢમૂળ કર્યો. તેઓશ્રીના આ અસીમ ઉપકારો જવલંત આદર્શ રૂપે બની રહેશે, એમાં શંકા નથી. કેટિશઃ વંદન પૂજ્યશ્રીના પાવન પુનિત ચરણે!
મળેલા જીવનને સાર્થક કરવા સકર્તવ્યની કેડી આપણને સાદ કરી રહી છે. એ સાદ સાંભળી સાબદા બનવા મહાપુરુષોની જીવનકથા તથા આપણા માટેની સતતુ હિતચિંતા આપણને અપ્રતિમ બળ આપી રહી છે. જીવનસાગરના અગાધ તળિયે રહેલાં બોધરહસ્યનાં રત્ન પામવા તે મરજીવા બનીને ડૂબવું પડશે, સંતોએ સાધેલી સાધનાના ક્ષેત્રની ગહરાઈમાં! જયારે માનવે માનવ-માનવ વચ્ચે પ્રેમ, સભાવના સેતુને હેશિયારીપૂર્વક તેડીને પણ ગૌરવ માન્યું છે, ત્યારે સમસ્ત જગતના જી પર નિકારણ અમીનજર કરી, પરમાર્થની નિર્મળ દષ્ટિ એ જ પોતાનું જીવન સમર્પણ કરનારા એ મહાપુરુષોને ન જાણે જીવનનાં વાસ્તવિક રહસ્ય કઈ સાધનાના બળે સમજાયાં હશે? જીવનનાં કલ્યાણ શેમાં નજરે ચડ્યાં હશે ? આપણું કરતાં તે અનેકગણી બુદ્ધિ અને શક્તિના સ્વામી એ મહાયોગી પુરુષના જીવનના આદર્શોને સામે રાખી આપણા જીવનના વ્યવહારને તપાસવા જતાં, આપણે અસત્યની ઘર આંધીમાં અટવાયેલા છીએ, એમ લાગ્યા વગર ન રહે ! માનવને જન્મ અને આર્યદેશની પવિત્ર ભૂમિ ! સર્વજ્ઞ વીતરાગનું શાસન અને જનમ-જનમની જંજાળમાંથી છોડાવનાર ધર્મ. આ બધું પ્રાપ્ત થયા પછી પણ જીવનનાં રહસ્યને ન સમજનારા આપણે શું જીવનને હારી જઈશું? કિનારે આવીને ડૂબી જઈશું ? ભજનનો થાળ સામે હોવા છતાં ભૂખ્યા રહેશું? ના, ના ! તે પછી દૃષ્ટિ કરીએ પેલી કર્તવ્યની કેડી ઉપર! આપણા જીવનને અસત્ આચરણ ઉપર રડવું આવશે. જ્યાં આપણને મળેલાં આ ઉચ્ચતમ્ જીવનનાં મૂલ્યો અને ક્યાં એ જીવનને જીવવાના આપણા રંગઢંગ? સંસારની સળગતી કારમી વાસનાને પોષવા કાંઈ આવા અણમલ જીવનને ખતમ કરવાના હોય? જીવનભર મારું-તારું કરીને મરી જતે માણસ મરવાના સમય સુધી નિર્ણય પણ નથી કરી શકો કે, હવે શું મારું ને શું સારું? પિતાના જ હાથે ઊભા કરેલા સંસારને સૂમસામ ઊભે રાખીને અનંતની યાત્રાએ ચાલ્યા જતા માનવને સેંકડો સંતો અને મહંતની, સંસારના મૂળને પારખવાની દિવ્યજ્ઞાન દૃષ્ટિરૂપી લાલ ઝંડી અફાટ સંસારના પ્રવાહમાં તીવ્ર વેગે વહી જતી જીવનનૌકાને ક્ષણભર પણ થંભાવી દેવાનું સૂચન કરે છે. અનેક સંયમી આત્માઓની સમ્યક સાધના રૂપી ઝંડી માનવીય કર્તવ્યોનું ભાન કરાવી, આત્માની સાચી આઝાદી મેળવવાની સાચી દિશા તરફ જલદીથી આવી રહી છે. યુગયુગની સાધના પછી સિદ્ધિના શિખરે બેઠેલે સંતપુરુષનો આત્મા ઉષ કરે છેઃ હે માનવી ! જીવન જીવી જાણ! ગુમ મવતુ સર્વે પામ્ !
૯ *
મા શ્રી આર્ય કથાશગોણસ્મૃતિગ્રંથ, કઈક
N
ક.' .
'
૪૨

Page #521

છે
કચ્છી ભાષામાં પણ જૂનામાં જૂના કવિ
અચલગચ્છના જૈન મુનિવરે શ્રી નિત્યલાભજી અને શ્રી જયહર્ષજી
g
ક
આ બંને મુનિઓનાં પ્રભુભક્તિનાં કાવ્યો પ્રભુની પ્રીતિ દર્શાવનારાં કચ્છી ભાષામાં મળે છે, તેનું ઐતિહાસિક મૂલ્ય ઘણું છે. જયહર્ષજી પણ અચલગચ્છના જ સાધુસમુદાયના હતા. આ બંને મુનિઓ મેકણ દાદાની પૂર્વે થઈ ગયેલ છે. સરખી ભાષા પરથી બને કૃતિઓ ગુરુ-શિષ્યની અથવા એક જ કર્તાની ભાસે છે. | ગુજરાતી ભાષાનું પ્રથમ વ્યાકરણ બનાવનાર જેમ કુલમંડન ગણિ હતા, અર્થાત્ જૈનાચાર્ય ગુજરાતના પ્રથમ વ્યાકરણ-લેખક હતા. ગુજરાતી ભાષાના આદિ કવિ નરસિંહ મહેતા હતા એ માન્યતા પણ પ્રમાણથી અપુષ્ટ છે. જૈનાચાર્યોએ બનાવેલ રાસનાં કાવ્ય નરસિંહ મહેતાની પૂર્વે રચાયેલાં થોકબંધ મળે છે. ગુજરાતી ભાષા જેવો જ ઇતિહાસ કચ્છી ભાષામાં પણ જણાય છે. કારણુ, મેકણ દાદાની પૂર્વે થઈ ગયેલા કવિઓની કૃતિઓ કવિના નામ સાથેની બહુ વિરલ કહેવાય તેવી છે. હવે આપણે એ બે કૃતિઓને જોઈએ.
- પાશ્વજિન સ્તવન
[ કચ્છી ભાષામાં] સુઘડ પાસ પ્રભુ રે, દરિસણ વેલડેની જિજ;
દરિસણ તે લાખ ટન, લાખ ટન, લાખ ટકાનજો રે. કામણગારા તેજા નેણ, સુઘડ પાસ પ્રભુ રે,
દરિસણ વેલડોની દિજજ. સાંઈ અસાંજે તું અંઇ, તું અંઈ, તું અંયે રે. દરિસણ૦ ૧
મિહૂડા લગેતા તેજા વેણ. સુઘડ પાસ અધ થકી અસી આવિયા, આવિયા, આવિયા રે;
સફલ જનમ થેયે અજ. સુઘડ પાસ દરિસણ મહેર કર જજજી મેં મથે, મેં મથે, મેં મથે રે,
બાંહ ગ્રહેજી લજજ. સુઘડ પાસ દરિસણ૦ ૨
, ,
ગ્રાઆર્ય કયાામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #522

હes
ses...... .....se-stock is best series o f કફક[૧૧] દિલ લગે મુજે તે મથે, તે મળે તે મથે રે,
થેલે વેંધે કહ, સુઘડ પાસ દરિસણ) સજે દી તોકે સંભારીયાં, સંભારીયાં, સંભારીયાં રે,
મીહ બાપીયડા જિહ. સુઘડ પાસ દરિસણ૦ ૩ જગમેં દેવ દિઠ જા, દિઠા જજા, દિઠા જજા રે;
તે વડે પીર. સુઘડ પાસ દરિસણઅસી વામજીજે નંદ કે, નંદ કે, નંદ કે રે,
દરિસર્ણ થઆસું ખાલી ખીર. સુઘડ પાસ દરિસણ ૪ ઘેરઝી વગ તો જે નાં મથા, નાં મથા, નાં મથા રે; મુગતિ દાતાર.
સુઘડ પાસ દરિસણ) થ ઠાકુર ભેટયો, ભેટયો, ભેટો રે,
નિત્યલાભ” જે આધાર, દરિસણ વેલડની દિજજ સુઘડ પાસ પ્રભજી. દરિસણ- ૫
હવે બીજું સ્તવન જાણે વાંસળી સાંભળીને અધીરી બનેલી ગોપિકાના ભાવે રજૂ કરતું હોય તેમ ભક્ત નારીના મને ભાવે રજૂ કરે છે. ભાષાનું સામ્ય બહુ છે. “થર જે ઠાકુર ભેટો” પરથી થરપારકરના પાર્શ્વનાથની સ્તુતિ આપણે જોઈ. હવે ભક્તની તાલાવેલી દર્શાવતું બીજું શ્રી જયહર્ષજીનું સ્તવન જોઈએ.
પાર્શ્વનાથ સ્તવન અમાં આંઉ નેહડો કંધી, ગેડી પર ધી, કેસરજે ઘેર ઘેરીધી, વિગી આઉં પૂજા ! કુધી. ઈન વામજી નીગર એડે, બે નાએ જુગમેં તેડે,
અમાં આંઉ નેહડે કંધી. ૧ સરંગ મરત પાતાલ જા, માડુ જજજા સેવિ પાય; કામણગારો પાસજી આય લ, મુજે દિલમેં ભાય. અમાં ૨ સપિ સર્યા જે બરંધા, દિને જે નવકાર પાસજી જે નાલે ગની દુઆ, ઇંદ્ર ઈંદ્રાણી સાર. અમાં ૩
એ આર્ય કરયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #523

[૧૧૮] કહ્યું,
d
ost.slideshold set fookfeel blessed off
. Motila sexus-std 1. ને
તું •• ..
બેઆ દેવ દિઠા જજ, દેવ ન કેડે કમ્પ; તું નિરાગી ગતિ નિવારણ, અઠે કમેં જે દમ. અમાં જ જેડાં વિમા તેડાં ઇનકે ભજિયાં, જગમેં વડો પીર;
જે હર્ષ સામી મળ્યે, ખીલ્લી હુઆ ખીર. અમાં પ કચ્છ કલામના તંત્રી શ્રી માવજીભાઈ સાવલા મને લખે છે :
ગુજરાતી સાહિત્યના ઇતિહાસમાં પણ સૌથી પ્રાચીન દસ્તાવેજ પુરાવાઓ જૈન મુનિઓના સાહિત્ય પૂરા પાડવ્યા છે. કરછી ભાષાનો ઈતિહાસ પણ આ હકીકતનું પુનરાવર્તન કરશે એમ અમે આપે મોકલેલ માહિતીને આધારે અને સામગ્રી પરથી પ્રથમ દૃષ્ટિએ લાગે છે. ( આ પછી તંત્રીશ્રી હસ્તલિખિત પ્રત વિશે જિજ્ઞાસા દર્શાવે છે.)
સામાન્યતઃ એમ મનાય છે કે, કચ્છી સાહિત્યનો ઈતિહાસ, ઉપલબ્ધ માહિતીને આધારે, સંત મેકણ દાદાથી શરૂ થાય છે. પરંતુ આ પરંપરાગત માન્યતામાં ફેરફાર કરે પડે એવા અન્ય કવિ (કે કવિઓ) અને લિખિત આધાર પ્રાપ્ત થયે છે એવું ઉપરનાં કાવ્યું સૂચવે છે.
અહીં “નિત્યલાભજી” વિશે કંઈક મળતી માહિતી આપવા પ્રયત્ન કરું છું :
વિક્રમની અઢારમી શતાબ્દીના ઉત્તરાર્ધ કાળમાં થઈ ગયેલા એ કવિ છે. શ્રી નિત્યલાભજીની કૃતિ પાર્શ્વજિન સ્તવન જે કચ્છી ભાષામાં લખાયેલી તે આપણે પ્રથમ જ રજૂ કરી છે.
અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરીશ્વરજીના વિજયરાજ્યમાં વાચક (ઉપાધ્યાયજી) સહજસુંદરગણિ શિષ્ય વાચકપંડિત નિત્યલાભગણિએ ગુજરાતી ભાષામાં અનેક કૃતિઓ રચી છે, જે કૃતિઓનાં પ્રાપ્ત નામ આ પ્રમાણે છે : (૧) શ્રી વાસુપૂજ્ય જિન સ્તવન, (૨) શ્રી શીતલનાથ સ્તવન, (૩) શ્રી ગોડી પાર્શ્વજિન કચ્છી સ્તવન અને (૪) સદેવંત સાવળિગા..
(ઉલ્લેખ શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ મહેતા કૃત પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ “ગૂર્જર જૈન કવિઓ.” ભા. ૨, પૃષ્ઠ ૫૪૧ ઉપર કરવામાં આવેલ છે. અને કવિની સાહિત્યકાર તરીકેની પ્રતિભાની નેંધ લેવામાં આવેલી છે.)
એમની દરેક મોટી કૃતિમાં સ્થળ અને સંવતને ઉલ્લેખ જોવા મળે છે, જે અનુસાર ઉપરોક્તમાંથી પ્રથમ બે રચનાઓ અનુક્રમે વિ. સં. ૧૭૭૬ અને ૧૭૯૧માં અંજાર ચાતુર્માસ રહીને કરાયેલી છે. એમની કૃતિ આ સાથે પ્રથમ રજૂ કરી છે, તે અંજારનિવાસી શ્રી સોમચંદ ધારશીએ સં. ૧૯૯રમાં છપાવેલ મહાકાય ગ્રંથ “પંચપ્રતિકમણાદિ સૂત્રાણિ”માં પણ પ્રકાશિત થયેલી છે.
છે. આ ગ્રી આર્ય કલ્યાણ ગોધHસ્મૃતિગ્રંથ

Page #524

divasisasts-is e des
sess
es
» Messes
of his fesd .
sesse-desh,
નોંધવા લાયક બાબતે એ છે કે, (૧) આ તેમ જ અન્ય કૃતિઓ મૂળ દેવનાગરી લિપિમાં લખાયેલી મળે છે. (૨) ઉક્ત ગણિગ્રીની કેટલીક કૃતિઓ કેટલાક કચ્છી જૈનેને જીભને ટેરવે રમી રહી છે. (૩) અહીં આપેલું સ્તવન કચ્છી ભાષામાં મળે છે.
આ કવિના વ્યક્તિગત જીવન વિશે કશું પણ જાણી શકાયું નથી. પરંતુ ઉપરોક્ત કરછી સ્તવનમાં જે ભાષા વપરાઈ છે – ખાસ કરીને “અમાં,” “સાઈ, પીર, આદિ શબ્દો પ્રયોજાયા છે; જેમ કે, “લાખ ટકન” તે, તેમ જ અન્ય વિશિષ્ટ ઉક્તિઓ એવા અનુમાન તરફ નિર્દેશ કરે છે કે કર્તા કચ્છના અથવા સિંધના થરપારકર પ્રદેશના હોય. એમના ચાતુર્માસ કચ્છમાં હોય અને ત્યાં એકથી વધુ ના કરી હોય અને વિવિધ ગ્રંથની પ્રતો લખી હોય તે તેઓ કચ્છના હોવાનો તર્ક વધુ મજબૂત બને છે. વળી “થર ઠાકુર ભેટો” એ થરપારકરમાં એમણે કરેલ નિવાસ નિઃસંશય સિદ્ધ કરે છે. કર્તા ગોડી પાર્શ્વ નાથના પરમ ભક્ત છે. એમને દળદાર સ્તવન ગ્રંથ ઘણું જ્ઞાનભંડારોમાં ઉપલબ્ધ છે, જેમાં ગુજરાતી, હિંદી અને કછી સ્તવને છે. કચ્છ ઉપરાંત સુરતમાં પણ તેમને ચાતુનિવાસ વધુ રહેતું. ત્યાં પણ તેમણે રચના કરી છે તેવા આધાર મળે છે.
કરછ કલામના તંત્રીશ્રી પોતાની નોંધમાં લખે છે : “ક કલામને માટે એ હર્ષની વાત છે કે, કરછી ભાષાને એક એતિહાસિક અધ્યાય સર્વ પ્રથમ બહાર લાવનાર સંશોધન તેમાં પ્રગટ થાય છે. વિદ્વાન જેન મુનિશ્રી પૂજ્ય કલાપ્રભસાગરજીના મૂલ્યવાન સંશોધનના પરિપાક સમી પ્રસ્તુત કચ્છી કતિ આમ તે સીધુંસાદ સ્તવન છે, તેમ જ જે કવિની દષિએ તેની કક્ષા બહુ ઊંચી નથી, તેમ છતાં ભાષા -ઈતિહાસની દષ્ટિએ એનું મૂલ્ય છે. તેમ જ સરળતાનું વિશિષ્ટ સૌદર્ય તેમ જ આવી ભરી ભક્તિ એમાં અવશ્ય વિકસે છે. “સુઘડ,” દરિસણ, વેલડોની” જેવા તળપદા શબ્દ અને “લાખ ટકનને,” “તું વડે પીર , “થેઆખું ખલી ખીર,’ ‘ઘેરજી વમાં તેજે નાં મથા” જેવા રૂઢિપ્રયોગો ખાસ ધ્યાનપાત્ર છે. “મીંહ બાપીયડા જિ હ, (મેઘને ઝંખતા બપૈયાની જેમ) એ ઉપમાં કવિત્વશક્તિની નિર્દેશક છે. એમ તો ‘દરિસણ વેલડોની જિજ” એ સીધો અભિગમ પણ હૃદ્ય છે.”
આ કાવ્ય ઉપર કચ્છ કલામમાં શ્રી પ્રભાશંકર ફડકેએ એક ચર્ચાપત્ર લખ્યું છે, તે અત્રે નોંધપાત્ર છે. શ્રી પ્રભાશંકર ફડકે પ્રશ્ન ઉઠાવે છે. નિત્યલાભ મુનિના નામે પ્રગટ થયેલાં એ બે કાબેના કર્તા એક કે ભિન? તે પછી ચર્ચાકાર લખે છેઃ માર્ચ '૭૬ અંકમાં મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજીના સંશોધન દ્વારા સાંપડેલા “વાચક નિત્યલાભ મુનિનું એક કાવ્ય એમની પરિચયાત્મક નોંધ સાથે છપાયું હતું. બીજે મહિને એ જ કવિનું બીજું કાવ્ય “કચછને કવિતા વારસો'માં પ્રગટ થયું. મે અંકમાં કવિ શ્રી “તેજને પત્ર ચર્ચાપત્રમાં પ્રગટ થયે. બીજા કાવ્યની છેલી પંક્તિ માં કરાયેલા “જે હર્ષ” શબ્દના ઉલ્લેખને નિર્દેશ કરીને જયહર્ષ નામના ત્રણ વર્ષ પહેલાં થઈ ગયેલા કવિની એ રચના હોવાનું જણાવ્યું. ઓગષ્ટ અંકમાં મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજીએ આના ઉત્તરમાં ઉક્ત બેઉ
Dr
:
.
નાશિ આર્ય કયાદામોતમ સ્મૃતિગ્રંથ (DE

Page #525

[૧૨૦]hesh teacher
bhabhde
કાવ્યે એક જ પુસ્તકમાં પ્રગટ થયાં હોવાનુ જણાવતાં ઉમેયુ', ‘જે ' અંગેની ઐતિહાસિક માહિતી પ્રાપ્ત કરવાની બાકી છે.
ઉપરની ચર્ચામાંથી એક વાત ઊપસી આવે છે કે અન્ને રચનાઓના કર્તા એક હાવા કે જુદા હેાવાની તરફેણમાં કાઈ સંગીન નિર્ણાયક આધાર જણાતા નથી. એવા આધારના અભાવમાં, એવું નિર્ણાયક તત્ત્વ કૃતિઓની અંદરથી જ પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયત્ન કરવા જેવા છે. કૃતિમાં વપરાયેલી ભાષા, રચનારીતિ જેવાં તત્ત્વા કૃતિના કત્ય વિશે હમેશાં ઘણુંઘણું કહી દેતાં હોય છે. ( કર્તાની જાણ કે ઇચ્છા બહાર પણ ! )
"
આપણા પ્રશ્નસ્પદ કાવ્યેાને આ રીતે તપાસીએ તે (૧) બંને કૃતિઓની ભાષામાં કશે! ક નથી. તળપદી જૂની કચ્છી ભાષા બેઉમાં પ્રયાજાઈ છે. ( ૨ ) સિંધી ભાષા સાથેની નિકટતા બેઉમાં જોવા મળે છે. પહેલી કૃતિમાં ‘ ઘેરજી વિખ્યા, ’‘સાંઈ, ’ ‘ ટકનો,’ ‘મેહેર, ’ વડો પીર, ' જેવા પ્રયેાગે છે, તેા બીજીમાં ગાડીયે પેર વે...ધી, ’ દાતાર ' જેવા શબ્દે છે. કવિ સિંધ કે થરના હેવાને અથવા એમના લાંબે નિવાસ થયાને સભવ સ ંશોધક મુનિશ્રીએ દર્શાવ્યા જ છે. ( એક કૃતિમાં પોતામાં જ ‘ થTM ડાકુર’ એવા પ્રયાગ થયા છે. ) બે જુદા જુદ્દા કવિએ ઉપર આટલા બધા સમાન પ્રભાવ પડે ખરે ? ઉદાહરણ તરીકે નિત્યલાભના જ સમકાલીન ‘મેકણ દાદા’ની રચનાઓમાં સિધી શબ્દપ્રયાગા કે લઢણા આટલી માત્રામાં મળતાં નથી. (૩) બેઉમાં ‘ જા’( ઘણા) એ શબ્દ વપરાયેા છે. એક જ સંદર્ભીમાં સહેજસાજ ફરક સાથે એકના એક શબ્દો પ્રત્યેાજાયા કહી શકાય તેવુ' છે.
દેવા ડિડા વડા પીર' જેવા શબ્દો એમાં
"
(૪) પહેલા પત્રમાં ‘જગમે’ દેવ ડિઠા જા' અને બીજામાં ‘ એ જા' કહેવાયુ છે. ‘કામણગારા,’ - ખલી ખીર, વપરાયા છે. ( ૫ ) બેઉની રચના-ઘાટી એકસરખી જણાય છે. ( ૬ ) બન્ને કૃતિમાં રચના-કૌશલ એક જ કક્ષાનુ છે.
ઉપરોક્ત પરીક્ષણ એ સભાવનાએ તરફ નિર્દેશ કરે : ( ૧ ) યા તે ‘જય નિત્યલાભ મુનિના અંતેવાસી શિષ્ય હોઈ શકે. જેથી નિત્યલાભજીની લેખનશૈલી એમણે આત્મસાત્ કરી હોય અથવા તેા (૨) બન્ને કૃતિએ નિત્યલાભજીની જ હેાય. પણ પાછળથી થયેલ ‘જે હર્ષે ’ એ પેાતાના નામે ચલાવી હાય. જો કે આ બીજો વિકલ્પ વધુ સબળ લાગે છે.
કવિ શ્રી ‘ તેજ ' ‘ પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી ‘કવિતાવારસ વિભાગ’માં ‘પાર્શ્વનાથ સ્તવન’ જય જીતુ છે તે કયા આધારે કહી શકાય?' એમ લખે છે. તે બાબત જણાવવાનુ` કે ‘ ગાડી પાનાથ સાર્ધ શતાબ્દી સ્મારક ગ્રંથ, (પૃ. ૭૬ ) માં આ રચના કર્તા · જય'ને નામે પ્રગટ થયેલ છે. આ ગ્રંથ મારી પાસે છે. બાકી આ મુનિ જયડુજી તપગચ્છના નહીં, પણ અચલગચ્છના હતા. આમ કચ્છી કાવ્યરચનાના ઇતિહાસમાં અચલગચ્છના આ બે જૈન મુનિએ આદ્યકવિની ભૂમિકામાં પ્રકાશે છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #526

કચ્છની ગૌરવગાથા ગાતું કઠારાનું જિનચૈત્ય – ચંદુભા રતનસિંહ જાડેજા
કચ્છ પ્રદેશનાં જે કોઈ ગામે અથવા શહેરમાં જિનાલયે અર્થાત્ જિનચે છે, તે સર્વ ચિત્યો સુંદર શિલ્પાકૃતિ ધરાવે છે. તેમાં પણ અબડાસા વિભાગના સુથરી, કોઠારા, જખૌ, નળિયા, તેરા આ પાંચ ગામનાં જિનમંદિરે પંચતીથમાં ગણાય છે. તદુપરાંત સાંધાણનું દહેરાસર પણ એની તુલનામાં આવે ખરું ! આ સર્વ જિનપ્રાસાદો સર્વોત્તમ શિલ્પાકૃતિવાળા અને ભવ્ય છે.
તેમાં પણ, કોઠારાના જિનાલયની કલ્યાણ ટૂંક.' ટૂંક એટલે એકથી વધારે દહેરાસરનું જૂથ. એ રીતે જખૌનાં દહેરાંને “રત્ન ટૂંક” કહેવામાં આવે છે. આમ કચ્છના ઘણ અન્ય જૈન–વૈષ્ણવ મંદિર પ્રાચીન અને ભવ્ય હોવા છતાં સૌમાં શ્રેષ્ઠ, ભવ્ય અને સુંદર શિલ્પને કારણે કોઠારાના જિનાલયને આગવું સ્થાન આપવામાં આવે છે.
આ જિનપ્રાસાદને જોતાં એમ જણાય છે કે, આખું યે શિલ્પશાસ્ત્ર મૂર્તિમાન કરવાને માટે જાણે કુશળ શિલ્પીઓએ અહીં કંડારી લીધું હોય, એ દર્શન કરનાર સહૃદયને આભાસ થયા વિના રહેતું નથી. શિલ્પશાસ્ત્ર અનુસાર આવા મંદિરને “મેરુપ્રભ” એવું નામાભિધાન આપવામાં આવે છે.
સાત ગર્ભગૃહ યુક્ત, પાંચ શિખર સહિત રંગમંડપ અને ઉપર ચારે કોર સામણી તેમ ત્રણ ચૌમુખજી છે. જિનાલયની નીચેના ભાગમાં ભેંયરુ છે, તેમાં પણ કુંથુનાથ આદિ જિનબિંબ પધરાવવામાં આવ્યાં છે. મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુજી બિરાજેલા છે. જિનાલયને ફરો પરકોટ અને તેને પ્રવેશદ્વારનાં તેરણ અને સ્તંભની કરણ બેનમૂન ગણાય. દ્વારની બંને બાજુએ બે ગવાક્ષો (ગોખલા)ની બારીક કોતરણી જોનારાઓને મુગ્ધ કરી દે એવી છે. આબુન્દેલવાડાનાં મંદિરમાં દેરાણી-જેઠાણીના ગોખલાની યાદ દેવડાવે છે, એમ કહેવામાં કશી ય અતિશયોક્તિ નથી. તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ ન્યાય કર એ કઈ કુશળ શિલ્પીનું કામ છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ કહી

Page #527

|
Meldest 4-
6hs assesss.bssshole stove
...... - le-l•. • • •••
.1111 +2 vi-f..
.
.sify:
કચ્છની ધરતી ઉપર આવી શિલ્પસમૃદ્ધિના સર્જક શેઠશ્રી વેલજી માલુ, શેઠશ્રી શીવજી નેણશી અને શેઠશ્રી કેશવજી નાયક; ખરેખર આ ત્રિપુટી જ ગણાય. એમાં પણ શ્રીમાન શેઠ કેશવજી નાયકની બુદ્ધિ, બળ, ઓજસ્ અને આવડત આ નિર્માણકાર્યમાં મેખરે ગણાય. એઓશ્રી પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય જમેલા રાજયોગયુક્ત શ્રેણી હતા, એમ કહેવામાં ખોટું નથી. એમને જન્મ પોતાના મોસાળ લાખણિયામાં થયેલું. વતનનું ગામ કેડારા.
લાયક લાખણીયે પક, નાયક કેશવ નામ;
કીતિ ઠમઠામ, કરમી જ કરછમે. [૧] તે વખતે કચછની ધરતી ઉપર, મહારાવ શ્રી પ્રાગમલ્લજીનું રાજ્યશાસન હતું. એ અરસામાં કોઠારાના જાગીરદાર ઠાકરશ્રી મોકાજી જાડેજા હતા. ત્યારે આ જિનાલય બાંધવા માટે ૭૮ ફૂટ લંબાઈ, ૬૪ ફૂટ પહોળાઈ અને ૭૩ ફૂટ ૬ ઇંચ ઊંચાઈ સૂચવતે પ્રમાણ માપનો નકશે તૈયાર કરાવી, શેઠશ્રીએ જાડેજા રાજવીઓની મંજૂરી માટે રજૂ કર્યો.
પરંતુ, કોઠારી જાગીરદાર આવા બે માળવાળા ઊંચા સ્થાપત્ય માટે મંજૂરી આપવાને સહમત ન થયા; કારણ કે, જે સ્થળે દહેરાસર માટેની ભૂમિ પસંદ કરેલી, તેની બાજુમાં જ દરબારગઢ હોવાને કારણે જનાનખાનામાં આવનારાં–જનારાં પર દષ્ટિ પડે એટલે મર્યાદાભંગને લીધે ઠાકોરશ્રીએ એ નકશે નામંજૂર કર્યો.
શેઠશ્રી કેશવજી નાયક જેવા વિચક્ષણ બુદ્ધિમત્તા ધરાવનાર માણસ આને ઉકેલ ન શોધી શકે તે જ આશ્ચર્ય કહેવાય! તેમણે ઠાકરશ્રીને વચન આપ્યું કે, અમારો સંકલ્પ પાર પડે તો સાથે સાથે ઠારશ્રીને દરબારગઢ પણ અવિલેક્ય રહે. આ રીતે રાજમહાલયના ગઢની રાંગ (જાડી દીવાલ) જિનાલય બાંધતી વખતે શ્રેષ્ઠીઓ ઊંચી ચણાવી આપવા જાગીરદારશ્રીની સાથે વચનથી બંધાયેલા છે. આવી રીતે મૂળ નકશા મોકાજી જાડેજા પાસેથી મંજૂર કરાવી કચ્છ સાભરાઈ શિલાવટ (સલાટ) સૂત્રધાર નથુભાઈ ગજજરની દેખભાળ નીચે સેંકડો ચુનંદા કારીગરો રોકી કચ્છ પ્રદેશના ગણી આસર, ધેકડા અને નાભાઈની ખાણોમાંથી પથ્થર મંગાવી શુભ મુહૂર્ત મંદિરને શિલાન્યાસ એટલે ખાતમુહૂર્તવિધિ કરી કામ શરૂ કરાવ્યું.
કુલદીપક દશાઈ જો, બધે પુનજી પાજ, શિરોમણિ શિરતાજ, નાયક નાયક નાતો. [૨]
કરિ
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #528

afsad video slais cess-de-I sits : fessive :તૂiss
files of d
ried whes ses of Als,
દહેરાસરનું કામ સં. ૧૯૧૪માં શરૂ કરી, ૧૯૧૮માં પૂરું કરવામાં આવ્યું. આ કામ માટે મુખ્ય ફાળે, કેરી આઠ લાખ શેઠશ્રી વેલજી માલુએ અને કોરી છ લાખ શેઠશ્રી શિવજી નેણશીએ આપેલી, તેમ જ જમીન પણ આ બન્ને મહાનુભાવોની હેવાથી દહેરાસર ઉપર આ બન્ને શ્રેષ્ઠીવર્યોનાં નામ રાખવામાં આવ્યાં. શેઠશ્રી કેશવજી નાયકને એમાં બે લાખ કોરીનો ફાળો હોવાથી એકંદરે સોળ લાખ કોરીને ખર્ચ એ અરસામાં આ જિનાલય પાછળ કરવામાં આવ્યો છે. વળી આ દેરાસરનું કામ શેઠશ્રી શીવજી નેણશીએ પિતાની જાત દેખરેખ નીચે દેશમાં રહી કરાવેલું છે.
દહેરાસરના રંગમંડપમાં કાચનું કામ પણ બહુ સુંદર કહી શકાય તેવું છે. ગર્ભગૃહ . મંડપ અને દરસણીમાં તશ્યામ સંગેમરમરની લાદીઓ પાથરવામાં આવેલી છે. ઉપરના ભાગમાં એક મોટો ઘટ છે, જેને લાભ ઘંટારવ (અવાજ) ત્રણેક માઈલ ઉપર તે સહેલાઈથી સંભળાય છે.
આ દહેરાસરની કલ્યાણ ટૂંકમાં અન્ય જે ભાગ્યશાળી મહાનુભાવ શેઠિયાઓએ દેવકુલ-દહેઓ બંધાવ્યાં છે, એમનાં નામ આ પ્રમાણે છે: શ્રી પાંડુભાઈ તેજશી, શ્રી ત્રિકમજી વેલજી, શ્રી પદમશી વીરજી, શ્રી શામજી હેમરાજ, શ્રી પરબત લધા અને શ્રી લાલજી મેઘજી.
સંપૂર્ણ જિનાલય તૈયાર થયા બાદ આ ત્રણે શ્રેષ્ટિવર્યોએ મુંબઈથી શ્રી શત્રજ્યગિરિનો સંઘ કાઢયો. શ્રી સિદ્ધગિરિની વંદના બાદ, સંઘ સહિત કચ્છમાં આવી, દહેરાસરજીમાં ભગવંતનાં બિંબની પ્રતિષ્ઠાવિધિ કરાવી. અઠ્ઠાઈ મહત્સવનું ઉજમણું નક્કી કર્યું. અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી રત્નસાગરસૂરિજી તેમ જ અન્ય શ્રમણ સમુદાય સહિત કુલ ૧૧૦રની જનસંખ્યા ધરાવતે સંઘ પાલીતાણાની યાત્રા કરી વળતાં કચ્છમાં આવ્યો. શેઠશ્રી કેશવજી નાયક અંગ્રેજ સરકારને મન અને દેશી રજવાડામાં પણ, એમની ઉદારવૃત્તિ અને અવિરતિ દાનને કારણે રાજ્યમાન રાજેશ્વરી હોવાથી, રસ્તામાં રાજામહારાજાઓ તેમ જ શ્રીસંઘે દ્વારા તેમનું ઠેરઠેર બહુમાન કરવામાં આવ્યું.
સલામ ભરીયે શેઠજી, ટોપીવાળા તમામ;
ગઢપત ગામેગામ, ગુણ સંભારી ગરાસિયા. [૩] શાતાપૂર્વક યાત્રા કરી સંઘ કચ્છમાં આવ્યું. અહીં પણ ભવ્ય સામૈયું કરવામાં આવ્યું. સાકર તેમ જ થાળની લડાણ કરવામાં આવી. ત્યાર પછી શ્રી રત્નસાગરસૂરિજી પાસે મુહૂત જેવડાવી સંવત ૧૯૧૮ના મહા સુદ ૧૩, બુધવારના વિજ્યમુહૂર્તે શ્રી રત્ન
અમારા આર્ય કાયાણlોલમમ્મતિરાંથી

Page #529

[૨૪]ashitashbihichadiha
saciasbadali
dada Is a havj સાગરસૂરિજીની નિશ્રામાં અઠ્ઠાઈ ઉજવણી મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન તેમ જ જિનબિંબેની પ્રતિષ્ઠાવિધિ આ ત્રણે શ્રેષ્ઠિવર્યાએ કરાવી. એક મોટો જ્ઞાતિમેળા કર્યાં. તેમાં નવ ટંક ભાજનની સાથે સાકરની ભરેલ એ કાંસાની થાળીએની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી. ધરમી હિન ધરતી મથે, ધરમધા લહેરાયે';
ખીર શક્કર ખારાંય, કાયમ નાં કેશવ રહે. [૪ ]
આ જિનાલય ઉપરાંત, ત્રણે શેઠિયાએએ બે માળને વિશાળ ઉપાશ્રય, મહાજનવાડી, પાંજરાપાળ અને ફૂલવાડી વગેરે સસ્થાએ લાખ કોરીએ ખચી ને તૈયાર કરાવી. શ્રી કેશવજી નાયકની સખાવતે આમ તે કચ્છમાં અને કચ્છની બહાર ધાર્મિક અને સામાજિક ક્ષેત્રે અનેક છે.
કોઠારાના જિનાલય ઉપરાંત શત્રુ જય ગિરિ ઉપર સંવત ૧૯૨૧માં શ્રી નરશી કેશવજીના નામે એક જિનાલય ખ'ધાવી, શ્રી અભિનદન સ્વામી આદિ પ્રતિમાએ ભરાવી. તદુપરાંત ૧૯૨૮ની સાલમાં ગિરિવર ઉપરની વાઘણુ પોળની પાસે ટૂંક ખંધાવી, શ્રી અનંતનાથજી ભગવાન તેમ જ અન્ય જિનબિમ્બેાની પ્રતિષ્ઠા અને અંજનશલાકા ગચ્છનાયક શ્રી રત્ન સાગરસૂરીશ્વરજી પાસે કરાવી. આ કાર્યમાં કુલ્લે સોળ લાખ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા. આ ટ્રૅક શ્રી કેશવજી નાયકની ટૂંક'ના નામે એળખાય છે.
6
શ્રી ગિરિનારજી ( ગિરનારજી ) ઉપરનાં જૈન દહેરાં ખુલ્લાં હેાવાના કારણે દૂકને ફરતા કેટ તેમ જ શ્રી નેમિનાથજી ભગવાનની કેટ ઉપર માઢ મેડી પણ શ્રી કેશવજી શેઠે રૂપિયા ૪૫,૦૦૦ ખરચી તૈયાર કરાવી આપી. વિક્રમના વીસમા સૈકામાં આ તીર્થના જીર્ણોદ્ધાર શ્રી કેશવજી શેઠે કરાવ્યેા. એવી જ રીતે સંવત ૨૦૦૫માં મુંબઈના શ્રી અનંતનાથજી ટ્રસ્ટ તરફથી કચ્છ કોઠારાના દહેરાસરજીના જીર્ણોદ્ધાર તથા ધ્વજદંડ પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ તેમ જ જિનાલયના શતાબ્દી મહેાત્સવ શ્રી સ ંઘે શેઠશ્રી જેડાભાઈ નાયકના પ્રમુખપદે ઉજજ્યેા. શ્રી વેલજી માલુ, શ્રી શીવજી નેણશી તથા શેઠશ્રી કેશવજી નાયકની ધર્મભાવનાના પ્રતીક સમું આ દહેરાસર કોઠારા ગામમાં કીર્તિસ્તંભ સમાન આજે પણ ઊભું છે. નિર્માતાઓને અંજલિ આપી વિરમીશું.

લાયક ભલે લખું અંÛ, નાયક સાયક કાય; પાણી પીને પાય ઘર, પૂછી પસતાંÜધા. કાવ્ય કીતિ કેશવ કિવ, દાનકીરત દેશપાલ; અક્કલ વડે એશવાલ, જસનામી તુ જગતમે
*
*
*

[૫]
[ ૬ ]
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #530

શ્રી જિનાગમ લખાણુ-વિચાર
– શ્રાદ્ધવર્ય શ્રી પ્રભુલાલ બેચરદાસ પારેખ
શાસન તાહરું અતિ ભલું, જગ નહીં કેઈ તસ સરખું રે,
તિમતિમ રાગ ઘણે વાધે, જિમજિમ જુગતિ શું પરખું રે.” ૧. પંચમ કાળમાં આત્માને પૌગલિક ભાવના રસમાંથી બચાવીને આધ્યાત્મિક ભાવમાં જોડનાર સર્વશ્રેષ્ઠ આલંબન બે જ છે : જિનપ્રતિમા અને જિનાગમ.
૨. આત્માથી, ભવભીરુ, તત્વદર્શી આત્માઓ શ્રી જિનેશ્વરદેવના બિંબમાં સાક્ષાત પરમાત્માને નિહાળે છે. શ્રી જિનદર્શનને આત્મદર્શનનું પરમ સાધન માને છે. પ્રભુશાસનના રસિયા છે સંસારની કોઈ પણ વસ્તુ જેવાથી જે આનંદ પામે તેના કરતાં ઘણું વધારે આનંદ શ્રી જિનમંદિરને જોવાથી પામે છે.
૩. જિનપ્રતિમા એ સંસારસાગરમાંથી તરવાના સાધનમાં સર્વથી પહેલું અને સર્વથી ઊંચું આલંબન છે. એવું જેઓના હૃદયમાં નિશ્ચિત થઈ ગયું હોય, તે આત્માઓ જિનમંદિર અને પ્રભુ પ્રતિમા માટે સર્વ કાંઈ કરી છૂટવાની તૈયારી કેળવે છે.
૪. આત્માર્થી આત્માઓને બીજા આલંબન તરીકે શ્રી જિનાગમ છે. મહાપુરુષે લખી ગયા છે કે, “વિષમ પંચમકાળમાં શ્રી જિનાગમ ન હોય, તે અનાથે એવા અમારું શું થાત ?” તત્ત્વજ્ઞાની પુરુષનાં આ વચન તદ્દન સાચાં છે. સર્વ દેશમાં અને સર્વ કાળમાં શ્રી જિનાગમ સર્વોત્તમ અજોડ સાહિત્ય છે.
પ. આવા પરમ પવિત્ર સર્વ શ્રેષ્ઠ આગમ સાહિત્યને લખવામાં, લખાવવામાં, સાચવવામાં બહુમાન કરવામાં શરીર, બુદ્ધિ અને ધન વગેરે જે કાંઈને વ્યય થાય તે અત્યંત લાભદાયક છે.
૬. શ્રી અરિહંતદેવના મુખથી નીકળેલ, ગણધર ભગવંતોએ ગૂંથેલ, ગીતાર્થ મહાપુરુષએ ભણી, ભણાવી, લખી, લખાવી પંચમકાળના જીના ઉપકાર માટે સાચવી રાખેલ શ્રી જિનાગમ વર્તમાનમાં પીસ્તાલીસ આગમ રૂપે જગતમાં જયવંતુ વતે છે.
આ ગ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ 7

Page #531

T૧૨૬rotes . ૮. ઈld-Gossessess sides so fsizes.
isleeses.: pelos. of looks studધ
૭. એ પિસ્તાલીશ આગમના મૂળ પાઠ, નિર્યુક્તિ. ભાષ્ય, ચૂર્ણિ, વૃત્તિ એ પંચાંગી કહેવાય છે. એ પંચાંગી તથા તેને અનુસરતા ટબાઓ, પ્રકરણે, વિવેચન, ચરિત્ર, રાસો, સ્તવને, , સઝા વગેરે સઘળું આત્માથી જીવેને માન્ય હોય.
૮. જગતશ્રેષ્ઠ આ સાહિત્યને ટકાવવા માટે જેમ બને તેમ હાથ વડે લખાવીને સંગ્રેડ કરવા લાયક છે. એમાં શાસનનું સાચું હિત છે. આગમની સાચી ભક્તિ છે. શહેરેશહેર, ગામેગામ, અને ઘેરઘેર હસ્તલિખિત જે કાંઈ જૂનું ધર્મ સાહિત્ય હોય, તે રક્ષણ કરવા લાયક છે, અને નવાનું સર્જન કરી વસાવવા લાયક છે.
૯, છપાવવામાં પવિત્ર આગમની પવિત્રતા જળવાતી નથી, ઘણી આશાતના થાય છે. શ્રુતજ્ઞાન પ્રત્યે જેવા પ્રકારનું બહુમાન રાખવાનું જ્ઞાની પુરુષે ફરમાવે છે, તેવું બહુમાન છાપેલ શાસ્ત્રો ઉપર આવતું નથી.
૧૦. હાથનું લખેલ પુસ્તક હાથમાં આવતાં પવિત્રતાની અસર કરે છે. અંતરથી બહુમાન પેદા થાય છે. જે આફ્લાદ હાથની લખેલ પ્રતને જેવાથી ઉત્પન્ન થાય છે, તે છાપેલી પ્રતને જેવાથી થતું નથી. અનુભવથી આ વાત સમજાય તેવી છે.
૧૧. વર્તમાનકાળે યાંત્રિક છાપકળાને વિશેષ પ્રચાર થવાથી હાથે લખવાની અને લખાવવાની સંસ્કૃતિ નાશ પામતી જાય છે. એ ઉત્તમ સંસ્કૃતિને ટકાવવા માટે પૂરતી ઉદારતાને ઉપગ થે જોઈએ.
૧૨. છાપેલ પુસ્તકને સંચડ ઘણે મળતો હોવાથી કેટલાકને હાથની લખેલી વસ્તુની કિંમત સમજતી નથી. છાપેલાં પુસ્તક વાંચવામાં સરળતા છે, પણ બુદ્ધિને કસવાની નહીં હોવાથી બુદ્ધિને વિકાસ થતું નથી. જુદી જુદી પદ્ધિતએ હાથે લખાયેલ પુસ્તક વાંચવામાં બુદ્ધિને વિશેષ કેળવણી મળે છે.
૧૩. છાપેલાં પુસ્તકે એકના બદલે અનેક મળતાં હોવાથી એને સાચવવાની જેવી જોઈએ એવી દરકાર રહેતી નથી. ખોવાઈ જાય તે બીજુ મંગાવી લેવાશે એ ભાવનાએ જેમતેમ રખડતું પણ મુકાઈ જાય. હાથે લખેલા પુસ્તકની બીજી નકલ મળવાની ન હોવાથી સાચવવા માટેની ખૂબ કાળજી રહે છે.
૧૪. મિલ વગેરે કારખાનામાં બનેલા કાગળે ટકાઉ હોતા નથી. એના ઉપર છાપ પાડતાં જે બળ વપરાય છે, તેના વડે કાગળની જિંદગી ટૂંકી થાય છે. મિલના કાગળ અને યાંત્રિક છાપ એ બન્નેથી તૈયાર થયેલ ધાર્મિક સાહિત્ય લાંબે વખત ટકી શકતું
STS શ્રી આર્ય ક યાણ ગોલમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #532

to do soda bioloss and d
evelose%essed offses of
stafood.ed.goooooooooooooooo.Moedese [૧૧૭]
નથી. હાથ-બનાવટના ઊંચા કાગળમાં હાથથી લખાયેલ સાહિત્ય ઘણે લાંબો સમય ટકી શકે છે.
૧૫. જૈનશાસનને વફાદાર રહી ધર્મમાગે જીવન જીવનાર ત્યાગી સાધુ-સાધ્વીઓ દરેક પિતાનાથી બની શકે તેટલું જાતે લખવાનું રાખે તેમ જ છપાવવાને બદલે લહિયાઓ મેળવીને લખાવવાનું ચાલુ રાખે. હાથનું લખેલું જ વાંચવાની ટેવ રાખે તે શાસનની સુંદર પ્રણાલિકા અવિચ્છિન્ન ચાલુ રહે.
૧૬. વૈરાગ્ય, તત્ત્વજ્ઞાન તથા ધર્માનુષ્ઠાન વડે અધ્યાત્મ રસમાં ઝીલનારા મુનિજનેના પવિત્ર હાથથી લખાયેલ સાહિત્ય હાથમાં લેતાં જ વૈરાગ્ય અને ધર્મશ્રદ્ધા ઉત્પન્ન કરે. કારણ કે એના પવિત્ર પરમાણુની અસર એ પુસ્તકમાં હોય છે.
૧૭. પ્રચારની દૃષ્ટિએ યાંત્રિક સાધનોનું અવલંબન લેવાય છે. તેમાં યંત્રવાદનું પિષણ છે. આરંભાદિ પાય રહેલ છે. આ સંસ્કૃતિ પ્રત્યે અનાદર છે. જ્ઞાનની આશાતના વધે છે.
૧૮છાપેલ પુસ્તકમાં થયેલી એક ભૂલ પાંચસો, હજાર કે જેટલી નકલ છાપી હોય તેટલીમાં રહે છે. લખેલી દશ કે વીસ પ્રત એકઠી કરી હોય તેમાં ભૂલ હોય, તે જુદી જુદી હોય, તે પણ એમાંથી સાચે પાઠ તારવી શકાય છે.
૧૯. પ્રચારના મેહમાં આરંભનું પિપણુ અને શ્રતની વિરાધના થાય છે, એ ભૂલી જવાય છે. ગુરુ-શિષ્યભાવ જે ઉચ્ચ પ્રકારની વિનયમર્યાદા ઉપર ટકેલ હતું, તે અધિક પડતાં પુસ્તકો મળવાથી ઘટતો જાય છે. એથી નક્કર બંધ થતા નથી. આડંબર વધત જાય છે.
૨૦. અઢાર દેશના માલિક પરમાત કુમારપાળ મહારાજાએ ધર્મરક્ષા માટે હાથમાં લખેલા શાસ્ત્રના ભંડારે ગામેગામ કરાવ્યા હતા.
૨૧. વસ્તુપાળ-તેજપાળ જેવા ઉત્તમ શ્રાવોએ શ્રુતજ્ઞાનને લખાવવા અને સાચવવા માટે તે વખતમાં આઠ કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો.
૨૨. બીજા પણ ઘણા શાસનરાગી શ્રાવક-શ્રાવિકાઓએ પુસ્તકો લખાવવામાં પોતાના દ્રવ્યનો સદ્વ્યય કર્યાની હકીકત ઘણી પ્રશસ્તિઓમાં મળી આવે છે. શ્રાવકેના છત્રીસ કર્તવ્યને ઓળખાવનાર “મન્ડ જિણાણ” સઝાયમાં પુસ્થય લિહણ કહેલ છે. એટલે પુસ્તક લખાવવું એ શ્રાવકનું અવશ્ય કર્તવ્ય છે.
અર્શી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથકી
**
-

Page #533

122
lbsttestega se dostadodaodados
destes ses este deste testestujete ossada sesosodo de dos dedosedad dadoslaseste sa selesedadledbubb
૨૩. અત્યારના સંજોગોમાં છાપેલ કરતાં લખેલ સાહિત્ય ચાલીસ, પચાસ ગણી કિંમતે તૈયાર થઈ શકે છે. કદાચ સે ગણી કિંમત આપવી પડે તે પણ લખાવવાનું કામ ચાલુ રાખવું જોઈએ. છપાયેલું પુસ્તક રૂપું કહેવાતું હોય, તે લખાયેલું પુસ્તક સેનું, મોતી અથવા હીરા છે.
૨૪. દશવાર વાંચવાથી જેટલું જ્ઞાન થાય, એટલું એક વાર લખવાથી થાય છે. લખવાથી મનની એકાગ્રતા રહે છે. પોતાના હાથે તૈયાર કરેલી વસ્તુ વારંવાર ફેરવીને જોતાં વધારે પ્રેમ ઊપજે છે. ( ૨૫. પૂર્વના મહાપુરુષોની પિતાની લખેલી પ્રતને સ્પર્શ કરતાં અનેરો આનંદ અનુભવાય છે. તે મહાપુરુષને મળવા જેટલી પ્રસન્નતા થાય છે.
૨૬. શકિતસંપન્ન શ્રાવક જેમ ઘરમાં જિનમંદિર રાખીને પ્રભુભકિત કરે તેવી જ રીતે હાથના લખેલા આગામો તૈયાર કરાવીને બરાબર સાચવી રાખે, એની વાસક્ષેપથી રોજ પૂજા કરે, ધૂપદીપ વગેરેથી ભક્તિ કરે તે જ્ઞાનને અંતરાય દૂર થતો જાય અને તત્ત્વજ્ઞાનમાં આગળ વધી શકે.
ર૭. જેટલી જરૂરિયાત જૂનું હસ્તલિખિત સાહિત્ય સાચવવાની છે, તેટલી જ અથવા તેથી વધારે નવું કરવાની છે. આ શાશ્વત વસ્તુ જૂની થતી જાય તેમ તેમ તેમની જગ્યાએ નવી ઉત્પન્ન થવી જોઈએ. એના વડે જ શાસનની પરંપરા બરાબર ચાલે.
૨૮. શ્રાવકે જે લાભાંતરાયના પશમથી સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરી હોય, અને શક્તિ હોય તે પીસ્તાલીસ આગમ મૂળ લખાવીને એક સુંદર કબાટમાં ઘેર રાખી એની પૂજા સ્તવના વગેરે હમેશાં કરે.
૨૯. ઓછી શકિતવાળા એક બે અથવા વધારે આગમ લખાવીને ઘરમાં રાખે એ પણ જરૂરી છે. સંગ્રહ અને પરંપરા સાચવવાની દષ્ટિએ જુદાં જુદાં સ્થાનોમાં થોડો શેડો સંગ્રહ હેય એ બહુ ઉપકારક બને.
૩૦. એક જ સ્થળે વિશાળ જ્ઞાનભંડાર હોય તેમાં જ બધાં કીમતી હસ્તલિખિત પુસ્તક હોય તેના ઉપર જળ, અગ્નિ, રાજપલટો અગર તેવી અગધારી આફત આવે ત્યારે સર્વસ્વ જોખમાય. એ દષ્ટિને વિચાર કરતાં અનેક સ્થળેમાં થોડું થોડું હોય એ વાજબી છે.
૩૧. ઉપકારી પુરુષે આત્મના મુખ્ય ગુણ તરીકે આત્માના જ્ઞાનને વર્ણવે છે સંસારસમુદ્ર તરવાનું સાધન જ્ઞાન કહે છે. મિથ્યાત્વ અંધકારનો નાશ કરનાર જ્ઞાનપ્રકાશ છે, એમ જણાવે છે. એ જ્ઞાનના પરમ સાધભૂત આગમનને લખવા, લખાવવા, યેગ્ય રીતે ભણાવવાનું શક્ય ઉદ્યમ કરે એમાં મળેલી શક્તિની સફળતા છે. આ એક
રાઈ એ આર્ય કલયાણાગામ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #534

વંદનીય અને પૂજ્ય યુગપ્રધાન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી દાદાની જન્મભૂમિ હાવાનુ... જેને ગૌરવ અને અભિમાન છે, એ ‘ લાલાડા ’ ગામ ગુજરાત રાજ્યના મહેસાણા જિલ્લાના સમી તાલુકામાં આવેલું છે. આ લેાલાડા ગામ પ્રસિદ્ધ મહાતીર્થં શંખેશ્વરજીથી ૧૦ કિ. મિ; પાટણ (ઉ. ગુ.) થી ૬૦ કિ. મિ., રાધનપુરથી ૩૫ કિ. મિ.; મહેસાણાથી ૮૫ કિ. મિ.; હારીજથી ૩૦ કિ. મિ.; સમીથી ૨૪ કિ. મિ. અને અચલગચ્છના ગઢ સમાન માંડલ ગામથી ૪૫ કિ. મિ. દૂર થાય છે. લેાલાડા ગામ એ શખેશ્વર તીથની પંચીથી માંનું એક ગામ છે. આ ગામે આવવા માટે રાધનપુર-વીરમગામ રાજ્ય ધારીમા ઉપરના સમી-શ'ખેશ્વર વચ્ચેના ‘જેસડા’ ગ્રામથી પાકા ડામર રોડ થયેલા છે. ઉપરાંત મહેસાણા, હારીજ, રાધનપુર, સમી અને શ...ખેશ્વરથી એસ. ટી. બસ પણ મળે છે.
ધન્યભૂમિ લાલાડા
જયંતીલાલ પી. શાહ
લેાલાડા ગામ એ અતિ પ્રાચીન અને ભૂતકાળમાં ભવ્ય જાહોજલાલી ધરાવતું ગામ છે. તેના સહુ પ્રથમ ઉલ્લેખ ઇતિહાસમાં ઈ. સ. ૮૦૦ આસપાસના જોવામાં આવ્યા છે. ગુજરાત રાજ્યના સહુથી પ્રથમ એવા સ્થાપક વીર વનરાજ ચાવડાના જન્મ લેાલાડા પાસેના જગલમાં થયેા હાવાના ઉલ્લેખ ઇતિહાસમાં છે. વનરાજ, પૂજ્ય કલ્યાણસાગરસૂરિદાદા, વચ્છરાજ સાલકી જેવાં અનેક નરરત્ને લેાલાડા ગામની વીરભૂમિમાં પાકેલાં છે.
આ ગામ પહેલાં માટુ' નગર હતું, જનાનાં ૧૦૦ ઘરો હતાં. ચાવીસ પરગણાની, રાઠોડ વશના ગરાસિયાની રાજધાનીનું શહેર હતું. મૂળ નાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનનું દહેરાસર, ઉપાશ્રય, પાઠશાળા ઇત્યાદિ હતું. દહેરાસરમાં પાંચ જિનમિષ પ્રતિષ્ઠિત થયેલાં હતાં. પરંતુ કાળચક્ર જેમ અનેક પૌરાણિક શહેરાના ધ્વસ કર્યાં છે, તેમ આ ગામને પણ છેડયું નથી. ભારતમાંના મુસ્લિમ શાસનકાળમાં ધર્માંધ મુસ્લિમાની ચડાઈ એ અને હુમલાઓનું નિશાન લાલાડા પણ બનેલું છે. હિંદુ ગરાસિયા રાજવીઓને વટલાવીને ઈસ્લામ ધર્મ અંગીકાર કરવાની ફરજ પાડવાથી, અહીંના રાજવી વંશના રાહેાડ કુળના ગરાસિયા અત્યારે માલેસલામ ગરાસિયા ' તરીકે ઓળખાય છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #535

[૧૦]હons occolor
othese see testsee ethere were
send sessom
s
મુસ્લિમ શાસનકાળ દરમ્યાન, પાછળથી અહીંના ગરાસિયાઓ પાસેથી સત્તાનો કબજો રાધનપુરના નવાબે લઈ લીધેલો. દેશ આઝાદ થયો, અંગ્રેજ હકૂમતમાંથી દેશને જ્યારે
સ્વતંત્રઘા મળી અને તે પછી રજવાડાનું વિલીનીકરણ થયું, ત્યાં સુધી લોલાડા રાધનપુર રાજ્યની હકૂમતમાં હતું.
કાળક્રમે ગામની જૈન શ્રાવકોની ૧૦૦ ઘરની વસ્તી ઘટીને ફક્ત ત્રણ ઘર જેટલી સીમિત થઈ ગઈ. કેટલાંક કુટુંબ ધંધાર્થે બહાર દેશ-દેશાવર ચાલ્યાં ગયાં. કેટલાંકનું નિર્વશ ગયું. પાંચ બિંબવાળા શાંતિનાથ જિનપ્રાસાદમાં ફક્ત એક જ મૂળનાયકજી શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું બિંબ રહ્યું. જન શ્રાવકેની વસ્તી ઘટી જવાથી જિન-પ્રતિમાઓને બહાર શહેરનાં દહેરાસરોમાં આપી દેવી પડેલી.
હાલમાં, લોલાડા ગામમાં જૈનોનાં આઠ ઘર છે. શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની અતિ પ્રાચીન અલૌકિક અને ચમત્કારિક મૂર્તિવાળું એક દહેરાસર છે. તેને ઉદ્ધાર પચાસ વર્ષ પૂર્વે અમદાવાદના શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈએ કરાવેલો છે. એક ઉપાશ્રય છે. પાઠશાળા, ભોજનશાળા, આયંબિલશાળા કાળક્રમે અને આવકના અભાવે હાલમાં બંધ થઈ ગયેલાં છે.
અત્યારે લોલાડા ગામની વસ્તી ૪૦૦૦ ની છે. “સમી તાલુકામાં સમી પછીનું આ બીજા નંબરનું ગામ છે. ગામમાં બાલમંદિરથી માંડીને એસ. એસ. સી. સુધીનું શિક્ષણ આપતી શિક્ષણ સંસ્થાઓ, સાર્વજનિક છાત્રાલય, બેંક, દવાખાનું, વીજળી, ટેલિફેન, પાણીના નળ, નળના જોડાણ સાથેનું વારિગૃહ ઈત્યાદિ આધુનિક સુવિધાઓ છે. ગામમાં જૈન કુટુંબને ઈતર જાતિઓ સાથે બહુ જ સારો ભાઈચારે અને સંપ છે. આને માટે અહીં એક જ દાખલો આપવા પૂરતું છે. ગામની વસ્તી પંચરંગી – દરેક કેમની લગભગ સરખી જેવી હોવા છતાં, લોલાડા ગામના સરપંચ પદે છેલ્લાં ૧૦ વરસથી એક જૈન ભાઈની વરણી ગામ લોકે બિનહરીફ અને ચૂંટણી વિના કરતા આવ્યા છે. ગામના આગેવાન કાર્યકર ભાઈઓનું તાલુકા, જિલ્લા અને રાજ્યમાં બહુ જ સારું માન અને વર્ચસ્વ છે.
શ્રી પાશ્વ લિખિત “અંચલગચ્છ દિગ્ગદશનમાં લેલાડા વિષે ભૂતકાલીન ઐતિહાસિક માહિતી આ પ્રમાણે આપવામાં આવી છે :
(૧) સં. ૧૨૨૪ માં લોલાડા નગરમાં રાઠોડ વંશના રાઉત દેણગરને ત્યાં શ્રી સિંહસૂરિએ પ્રતિબોધ આપી તેને જૈન કર્યો. તેના વંશજો ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં પડાઈયા ગોત્રથી ઓળખાય છે. આ વંશમાં તિલાણી, મુળણીયા વગેરે એડકો છે. આ ગોત્રના
ત્ર
માં શ્રી આર્ય કરયાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #536

de dedosastostests dos soltoso destestedadestado de cada sede dedo dedo deste stedestas dodo dadassasasastadestedestestosteste deste doslode des 1311
વંશ વિશાળા, રાડદ્રા, બાડમેર, નગરપારકર, જેસલમેર, બિલાડા વગેરે ગામમાં વસે છે. આ વંશમાં સમરસિંહ, સાદા, સમરથ, મંડલિક, તલાક ઇત્યાદિ પુરુષે થઈ ગયા છે. (પૃષ્ઠ ૭૭ )
ઉપરની ઓડકો અને ગોત્રવાળાની આ રીતે લેલાડા એ જન્મભૂમિ છે. (૨) લેલાડિયા ગોત્ર:
ભાલેજ નગર પાસે નાપા ગામમાં વૃદ્ધસજનીય શ્રીમાળી જ્ઞાતિના લુણિગ નામના શેઠે સં. ૧૨૨૦ માં શ્રી જયસિંહસૂરિના ઉપદેશથી જૈન ધર્મ અંગીકાર કર્યો. તેમણે
સિંહસૂરિના ઉપદેશથી નાણુંવળગ૭ને શ્રી રામદેવસૂરિને આચાર્ય પદ આપવામાં એક લાખ દ્રવ્ય ખરચ્યું......લુણિગના વંશજો લેલાડા ગામમાં વસવાથી લેલાડિયા ગેત્રથી પ્રસિદ્ધ થયા. (પૃ. ૮૩)
(૩) શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ સં. ૧૪૪૪ નું ચાતુર્માસ લેવાડા નગરમાં કર્યું. તેમણે રાઠોડ વંશના ફણગર મેઘરાજાને ૧૦૦ મનુષ્યો સહિત ધર્મમાં પ્રતિબંધિત કર્યો. મેઘ નરેંદ્ર આચાર્યને અનન્ય ભક્ત બને. રાસકાર આ પ્રસંગ વર્ણવતાં કહે છે :
ચÉઆલિઈ ચંઉમાસિ, લોલાડઈ સુહગુરુ રહીયે, જણવાસીય જિણવાસિ, મહિયલ મહિમા મહમીય; તંઈ રાઠઉડહ વંસ, ફણગર મેઘનરિદ નર,
ગુરુપયકમલહ હંસ, પડિબહિયા જણ સયસહિય. (પ. ૨૦૪) (૪) ભીમશી માણેક “ગુરુપટ્ટાવલિમાં જણાવે છે : “ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ શંખેશ્વર પાસે લેલાડા ગામમાં માસું રહ્યા હતા. એક વખત ત્યાંના લકે “દસાડા ગામે વિવાહ પ્રસંગે ગયા હતા. એવામાં ગુજરાતને પાદશાહ ચઢી આવ્યું. શ્રાવકેએ આચાર્યને કહ્યું : “તમારી પિથીઓને ભાર અમને આપે અને તમે અમારી સાથે ચાલે.” ગુરુએ કહ્યું : “ચોમાસું ઊતર્યા વગર અમારાથી વિહાર થાય નહિ.”
તે પછી ગુરુએ શ્રાવક પાસે સવા મણ ચોખા મંગાવીને તેને મંત્રીને શ્રાવકને આપ્યા. આ ચેખાની ગામફરતી ધારાવાડી દઈને પાછું જોયા વગર શત્રુ સામે દેડવાનું કહ્યું. શ્રાવકોએ તેમ કર્યું. જેટલા ચોખા હતા તેટલા સૈનિકે થયા. પાદશાહ મોટું સૈન્ય દેખી ભયભીત થઈ ભાગી ગયે. આથી સહુ આચાર્યના પ્રભાવથી પ્રભાવિત થયા. બધાં થે મળી તાંબાના પતરા ઉપર લેખ કરી આપ્યો : “જ્યાં સુધી વિધિપક્ષ ગરછને યતિ આવે ત્યાં સુધી બીજા ગચ્છને યતિ અહીં રહે નહિ...” (પૃ. ૨૦૪)
(૫) શ્રી મેરૂતુંગસૂરિએ લોલાડામાં વિકરાળ સર્પોનું વિક્તા શ્રી પાર્શ્વનાથ–સ્તવના કરીને નિવાર્યું હતું. આ સ્તુતિ પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં છે. (પૃ. ૨૦૫).
શ્રાઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #537

1 132 lito de todaste destul de dos dadosakestede saseste deste de sasto dossbote sastostado de dos
deseosestedesbades des de leste deste destestes
(૬) ભાવસારરચિત “ગુર્નાવલીમાં પણ ઉક્ત પ્રસંગને સમર્થન મળે છે. તેમાં જણાવે છે કે, લેલાડા ગામમાં રાત્રિએ સૂરીશ્વર કાઉસગ્ગ ધ્યાને રહેલા. કાળે સર્પ ડસી ગયે. ધ્યાનબળે ગુરુ ઉપસર્ગ રહિત થયા.
લેલાડગામિ ગુણો, કાઉસગઠ્ઠિયસ્સ રયીએ
કાલભુયંગ-ડસિ, ઝાણે જાઓ નિરુવસ. (પૃ. ૨૦૫) (૭) ધર્મમૂર્તિસૂરિના નામે પ્રસિદ્ધ થયેલ પટ્ટાવલી દ્વારા જાણી શકાય છે કે, મેરુ તુંગસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૪રહ્માં લેલાડા ગામમાં શ્રીમાળી જ્ઞાતિના ધાંધ શેડના પુત્ર આસાકે તથા સં. ૧૪૩૮માં લેલાડા ગામમાં તેજી વિકાએ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. (૮) શ્રી જીરાપલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તવ :
મૂળ ૧૧, પાછળથી ત્રણ કલેક ઉમેરાતાં ૧૪ શ્લોક પરિમાણ. ૩% નમો વહેવાય લોલાડા ગામમાં સર્પને ઉપસર્ગ આ સ્તવ દ્વારા નિવા. અંચલગચ્છમાં પઠન પાઠન કરાતાં સાત સ્મરણમાં આ સ્તોત્ર છઠું સ્થાન ધરાવે છે. “ત્રિકવિજય” નામના મહામંત્ર અને મંત્રથી ગર્ભિત આ તેત્રને મહિમા અપૂર્વ ગણાય છે. આ મહામંગલકારી સ્તોત્રની રચના પણ લેલાડા ગામમાં થયેલી છે. (પુ. ૨૨૨).
(૯) ઉપરોક્ત “જીરાપલ્લી પાર્શ્વનાથ સ્તવને ઉલેખ “કપેરેટિવ એન્ડ કીટિકલ સ્ટડી ઓફ મંત્રશાસ્ત્ર' ગ્રંથમાં મેહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરીએ લખ્યું છે :
By composing the hymn Shri Jirika pali Parshvnath' beginning with the words Om namo devadevasya etc.' in Lolada village, near Shankheshvar Tirth, he warded off the threatened calamity and also caused the army of Sultan Mohamed to turn back from this village by invocation of Shri Parshvanath. (t. 222)
નમો વસ્ય શબ્દોથી શરૂ થતુ શ્રી છરિકાપલી પાર્શ્વનાથ સ્તવ રચીને, શંખેશ્વર તીર્થ નજીકમાં તેમણે આવી પડતી આફતને નિવારી હતી. સુલતાન મહમદના લકરને પાર્શ્વનાથનું આ વાહન કરી, તેમણે લેલાડા ગામમાંથી ઉપદ્રવ દૂર કર્યો હતો.
(૧૦) સં. ૧૫૩રના વૈશાખ સુદ ૧૦, શુક્રવારે શ્રીવંશે મં, ધ. ના ભા. ધાંધલદે પુ.માં પાંચ સુશ્રાવકે ભા. પુ. મહં. સાલિંગ સહિત પિતાના પુણ્યાર્થે શ્રી સુવિધિનાથની પ્રતિમા લેલાડા ગામમાં ભરાવી અને સંઘે તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. (પૃ. ૨૯૩).
(૧૧) ઉપરોક્ત દિવસે જ શ્રીવંશે મં. ધન્ના. ભા. ધાંધલદે પુ. મ. સુયા શ્રાવકે ભા. લાલભાઈ ગેઈદ પુ. સીયા નાખા સહિત શ્રી કુંથુનાથ જિનબિંબ ભરાવ્યું. લેલાડા ગામમાં સંઘે તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. (પૃ. ૨૯૩)
રહી છે. એ શીઆર્ય કલ્યાણરોતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #538

assesswledge. .lost solstiltsfessode
dishse bedstem foll
owme
1
(૧૨) સં. ૧૫૨૭ થી સં. ૧૫૩૨ પર્યત શ્રી જયકેસરસૂરિ વિહાર પ્રદેશ આ પ્રમાણે હતે. કેટડા ગામ, લેલાડા ગામ, પાટણ. (પ. ર૯૫).
(૧૩) સં. ૧૫૨૭માં શ્રી જયકે સરસૂરિના ઉપદેશથી લેલાડાના રહીશ ભલા શેઠે શ્રી પાર્શ્વનાથ જિનબિંબ ભરાવી તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. (પ. ર૬૯)
(૧૪) સં ૧૪૫રમાં લેલાડા નગરમાં એશવંશીય પડાઈયા ગેત્રીય સમરશીએ શ્રી શાંતિનાથ જિનપ્રાસાદ કરાવ્યો. (જે અદ્યાપિ વિદ્યમાન છે. મૂળ નાયકજી પણ એ જ શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન છે.) આ જ શેઠ શ્રી જયકેસરસૂરિના ઉપદેશથી એક લાખ રૂપિયા ખચી શત્રુ જ્યની યાત્રા કરી. સં. ૧૫૦૮માં જયકેસરસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી શીતલનાથ જિનબિંબ કરાવી બાડમેરમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. (આમ લોલાડામાંના શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન તથા બાડમેરમાંના શ્રી શીતલનાથ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર શેઠ સમરશી છે.)
(૧૫) વાવ વિદ્યાવલભગણિએ સં. ૧૫૯૪માં માગસર સુદ તેરસ, ગુરુવારે લેલાડા ગામમાં રહીને અrદ્વત્રિત કરવાની પ્રત લખી. જુઓ : સં. ૧૬૧૪ વરે માતા-પુરિ ત્રયોદર કુદवासरे लोलाडागामे अचलगछे वा. विद्यावल्लभगणिजी लिखितम् । (पृ. ३४१)
(૧૬) યુગપ્રધાન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી દાદા :
લોલાડા નગરમાં જ્ઞાતિય કોઠારી વંશીય શ્રેષ્ઠી નાનિંગભાર્યા નામિલદેવી કુખે, સં. ૧૬૩૩ના અષાઢ સુદી ૨, ગુરુવાર, આદ્રા નક્ષત્ર, સૂર્યાદિ ઘડી ૩૯૯ (૫–૫૦ કલાકે) શ્રી કોડનકુમારને (પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી દાદાને) જન્મ થયો.
આમ લેલાડા ગામ ભૂતકાળમાં નરવીરો અને સૂરિસમ્રાટની જન્મભૂમિ હોવાનું બહુમાન ધરાવે છે. અંચલગચ્છના અનેક આચાર્યોની વિહારભૂમિ હતી. અનેક નામાંકિત આચાર્યોએ અહીં ચાતુર્માસે કરેલાં છે. અને કેટલીયે ચમત્કારિક કૃતિઓની રચના અહીં સ્થિરતા કરીને કરેલી છે. આમ છતાં નોંધપાત્ર દુઃખદ હકીકત એ છે કે, છેલ્લાં વર્ષોમાં અંચલગચ્છનાં સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ તરફથી કલ્યાણસાગરસૂરિ દાદાની આ જન્મભૂમિ પ્રત્યે ઘેર ઉપેક્ષા સેવવામાં આવી છે. અત્યંત શોચનીય હકીકત તો એ છે કે, શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ દાદાનું કોઈ સ્મારક તેમના આ જન્મભૂમિના ગામે નથી.
પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ દાદાના સ્મારકરૂપે એક ગુરુમંદિર, એક ઉપાશ્રય લેલાડી ગામમાં કરાવવાની ખાસ જરૂર છે. સ્થાનિક જૈન સંઘ તરફથી આર્થિક સંકડામણને લીધે આ સ્મારક થઈ શકે તેમ નથી. તેથી અંચલગચ્છના પૂજ્ય સાધુ-સાધ્વીજીઓને તથા અચલગચ્છના શ્રાવક-શ્રાવિકા ભાઈ–બહેનેને યુગપ્રધાન દાદાનાં કાર્યો અનુરૂપ એક બે ભવ્ય સ્મારકે લેલાડા ગામે કરાવવાની વિનંતિ સાથે વિરમું છું.
મન ગ્રી આર્ય કયાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ, કાDિE.

Page #539

જામનગ૨માં ભગવાન શ્રી નેમિનાથજીની મહાપ્રભાવિક પ્રાચીન મંગલમૂર્તિ
– નગીનદાસ સેમચંદ શાહ જામનગરનાં જૈન દેરાસરો તેની ભવ્યતાથી સુપ્રસિદ્ધ છે. કાજીના ચકલામાં બે જૈન દેરાસરો આવેલાં છે. એક શ્રી ધર્મનાથજીનું તથા બીજુ શ્રી નેમિનાથજીનું.
શ્રી નેમિનાથજીનું દેરાસર અને તે દેરાસરમાં પ્રતિષ્ઠિત ભગવાનશ્રી નેમનાથજીની ભવ્ય અને પ્રાચીન મૂતિ (તસવીર આ ગ્રંથમાં સામેલ છે તે) પિતાને એક ઇતિહાસ ધરાવે છે. 1 જામનગરના વેપારી શેઠ મુહણસિંહને વેપાર ખૂબ જ મોટા પ્રમાણમાં દરેક બંદરો ઉપર ફેલાયેલું હતું. આથી અવારનવાર શેઠ મુહણસિંહને ધંધાર્થે દરિયાઈ સફર ખેડવી પડતી. કઈ વાર સુરત તે કઈ વાર કેડીનાર. તે વળી નવલખી, ખંભાત, કલીકટ, કેચીન, દ્વારકા વગેરે સ્થળોએ શેઠ દરિયાઈ રસ્તે આવ-જા કરતા હતા. એક વાર વહાણ ભરી દ્વારકા નગરીમાં વેપાર અર્થે મુકામ કર્યો. વહાણો ખાલી કર્યા અને તે વહાણમાં દ્વારકામાંથી ખરીદ કરેલ રૂ ભર્યું. શેઠ પિતાના વહાણ ઉપર આવી ખલાસીઓને વહાણ ચલાવવા હુકમ કરી પિતે આરાધના કરવા બેસી ગયા.
ખલાસીઓ ભરતીની રાહ જોવા લાગ્યા તથા વહાણ હંકારવા માટે તેનાં લંગર વગેરે ઉપાડી લેવાના કામમાં ગૂંથાયા. શેઠના વહાણના ખલાસીઓ જેવું નાંગર ખેંચવા લાગ્યા ત્યાં નાંગર પાણીમાં કોઈ વસ્તુને ચૂંટી રહેલું ખલાસીઓને લાગ્યું. તેથી ખલાસીઓએ તપાસ કરી તે નાંગરના એક પાંખિયામાં મૂર્તિ જેવું દેખાયું. થેડી મુસીબતે નાંગર ઉપર આવ્યું અને ખલાસીઓએ જે નાંગર સાથે એક મૂતિ ચૂંટેલી હતી તે શેઠને બતાવી. અંધારું થઈ જવાથી શેઠ તે મૂર્તિને બરાબર ઓળખી ન શક્યા, છતાં મનોમન તેણે વિચાર્યું કે, નક્કી કઈ જિનેશ્વરદેવની આ મૂર્તિ છે. શેઠ અને તેમના ખલાસીઓને આ રીતે મૂર્તિ આવેલી જોઈ ખૂબ જ નવાઈ લાગી. શેઠે પ્રભાતે વહાણ અનુકૂળ સમયે હંકારવા તેમના ખલાસીઓને કહ્યું અને વહાણમાં આવેલા તેમના આરામગૃહમાં ચાલ્યા ગયા. શેઠને ઊંઘ આવતી ન હતી. તેનું મન મૂર્તિના વિચારમાં પરવાઈ ગયું હતું અને પ્રભાત થવાની રાહુ જેવા લાગ્યા.
પ્રભાતના પહેલા કિરણમાં શેઠે તે મૂર્તિને બરાબર નિરખી અને તરત જ બેલી ઊડ્યા કે “આ મૂર્તિ તે ભગવાન શ્રી નેમિનાથજીની છે.” આથી તેઓએ મૂર્તિનું વિધિસર
કરી આ શ્રી આર્ય ક યાણ ગૉdણસ્મૃતિગ્રંથ
5

Page #540

see
f૧૩૫
ઇને tempedesed ested for step by shooseberdeepesterone પૂજન કર્યું અને રૂ ભરેલા વહાણમાં મૂર્તિનું મુખ ચગ્ય દિશામાં રાખી તેઓ જામનગર આવવા રવાના થયા.
વહાણે જામનગરના બંદરે નાંગર્યા. વહાણોમાંનું રૂ ઉતારવામાં આવ્યું. ત્યાર બાદ ખૂબ ધામધૂમપૂર્વક મૂતિને શહેરમાં લાવવામાં આવી.
ભગવાન શ્રી નેમિનાથની આ ભવ્ય મૂર્તિને શેઠે પોતાના ઘરમાં રાખી અને ? હંમેશાં પવિત્ર ભાવનાથી તેની પૂજા ભક્તિ કરવા લાગ્યા. આમ એક દિવસ તે ભગવાનની મૂર્તિની પૂજા કરી રહ્યા હતા, ત્યાં તેમના ભક્તિભાવથી ભરપૂર હૃદયમાં એક વિચાર જાગ્યો કે શ્રી વીતરાગદેવ તરફથી મને મળેલી આ અમૂલ્ય પ્રસાદી રૂપે મૂર્તિને મારે શિખરબંધ દેરાસરમાં જ પ્રતિષ્ઠા કરાવવી જોઈએ અને તેના માટે મારે તેવું દેરાસર પણ બંધાવવું જરૂરી છે,
શુભ દિવસે શેઠ તરફથી દેરાસરનું બાંધકામ શરૂ કરવામાં આવ્યું. પણ ત્યાં આગળ દરરોજ ચમત્કાર સર્જાવા લાગ્યા. દિવસ દરમ્યાન જેટલું ચણતરકામ થયું હોય, તે રાત્રિના પહેલા પહોરમાં જ જમીનદોસ્ત થઈ જતું. પણ, બીજે દિવસે જરા પણ કંટાળ્યા. વગર મુહણસિંહ શેઠ કડિયા અને સલાટને ચણતરકામ કરવા આજ્ઞા આપતા
જેટલું ચણતર થયું હોય તે રાત્રિ દરમ્યાન કડકભૂસ થઈ જતું. સાત વાર આવી રીતે થવાથી શેઠ જ્યોતિષીઓ, યેગી, મહારાજે, સંત અને ફકીરો વગેરેને આમ થવાનું કારણ પૂછવા લાગ્યા અને તેમને જે કંઈ નિરાકરણ બતાવવામાં આવતું તે મુજબ કાર્ય કરતા. પણ જે બનતું આવતું હતું, તેનું જ પુનરાવર્તન રાત્રિ દરમ્યાન થતું અને આ જિન દેરાસરનું કામકાજ આગળ વધતાં અટકતું હતું.
મુહણસિંહ શેઠ આથી ખૂબ વિચારમાંચિંતામાં રહેવા લાગ્યા અને દેરાસરનું કાર્ય આગળ કેમ વધે તેના ઉપાય શોધવા લાગ્યા. નગરમાં વસતા શેઠ તેજસિંહ શાહની આગ્રહભરી વિનંતીથી નગરમાં પધારેલ મહાન તેજસ્વી જ્ઞાની અચલગચ્છાધિપતિ પરમ પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત સૂરીશ્વરજી મહારાજની સલાહ લેવાનું મુહણસિંહ શેઠે નક્કી કર્યું અને ઉપાશ્રયે ગયા. ત્યાં આગળ મહારાજશ્રીને વંદના કરી પોતે શા માટે આવ્યા છે તે તમામ વાત મહારાજશ્રી આગળ રજૂ કરી. વાત સાંભળી મહારાજશ્રીએ મધુર વચનથી શેઠને બીજે દિવસે આવવા જણાવ્યું. વંદના કરી મુહણસિંહ શેઠે મહારાજશ્રીમાં શ્રદ્ધા મૂકી અને પોતાના દૈનિક કાર્યમાં જોડાયા.
- રાત્રિ દરમ્યાન પૂ. આચાર્ય ભગવંત ધર્મમૂર્તિ સૂરીશ્વરજી મહારાજે અચલગચ્છની અધિષ્ઠાયિકા મહાદેવી શ્રી મહાકાલીજીનું સ્મરણ શરૂ કર્યું અને તે જ ક્ષણે દેવીજી ઉપસ્થિત થયા. પૂ. મહારાજશ્રીને વંદન કરી પોતાને આ રીતે યાદ કેમ ર્યા છે તેનું
મા શ્રી આર્ય કલ્યાણરાગોતHસ્મૃતિ ગ્રંથ BOSS
.
.
"

Page #541

[૧૩૬]»kshots.obbsbxbilesbs.tutobsessessess e ssesses »...viststelesco.l-bubbsbothered. & less કારણ માગ્યું. ત્યારે આચાર્ય ભગવંતે દેવીજીએ જણાવ્યું : “હે ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા ! આપ સર્વ બીનાથી વાકેફ છો. આપશ્રીની પાસે દિવ્ય શક્તિ છે, છતાં આપ મને પૂછો જ છે તે હું એ જાણવા ઇચ્છું કે, મુહણસિંહ શેઠન જૈન દેરાસર બાંધવાના મનોરથ કેમ પૂર્ણ થતા નથી ? પૂર્ણ કરવા માટે આપ માર્ગદર્શન આપે.” આથી મહાદેવી શ્રી મહાકાલીજીએ પૂ. મહારાજશ્રીને આ પ્રમાણે જણાવ્યું :
“ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના શાસન દરમ્યાન જ ભગવાન શ્રી નેમિનાથજી બિરાજતા. હતા. એ સમય દરમ્યાન વાસુદેવજી તથા બળદેવજી ( બલભદ્રજી) નિયમિત પૂજન વગેરે કરતા અને નિયમિતતા જળવાઈ રહે એ હેતુથી તેઓએ જીવંત સ્વામી એવા તે શ્રી નેમિનાથજી ભગવાનની મૂર્તિ બનાવરાવી અને પોતાના ઘરમાં ઘર-દેરાસર બનાવી તેમાં શ્રી નેમિનાથજી ભગવાનની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ-વિધિ શ્રી નેમિનાથજીના ગણધર દ્વારા કરાવવામાં આવેલ હતી. આથી ભગવાનની મૂર્તિ મહાપ્રભાવિક અને દિવ્ય ચમત્કારિક બની ગયેલી. ઉપરાંત, મૂર્તિની આંગી, પૂજા વગેરે કાર્યો બલભદ્રજી નિયમિત કરતા હતા.
વર્ષો પછી એક એવા સમયે દ્વારકામાં કુદરતી તેફાને પોતાનું સ્વરૂપ પ્રગટાવ્યું. સમુદ્રનાં મોજાંઓ આકાશને આંબવા માટે પૂરજોશમાં ઉછળવાં લાગ્યાં. અગ્નિએ ભયંકર દાવાનળ ધરતી ઉપર સળગાવ્યો. આવી પરિસ્થિતિને લઈને દ્વારકાનો નાશ થયો. નગરીની જગ્યાએ હાથીઓના હાથી ડૂબી જાય તેટલું પાણી અને પાણી. એ પાણીના પ્રવાહમાં ભગવાન શ્રી નેમિનાથજીની આ ચમત્કારિક મૂર્તિ પણ ખેંચવા લાગી. થોડી ખેંચાયા બાદ મૂર્તિ તરત જ સમુદ્રના તળિયે ગઈ. ત્યાં ભગવાનની મૂર્તિનું વિધિસરનું પૂજન સુસ્થિદેવે કર્યું. આથી આ અસામાન્ય મૂતિ વધારે શક્તિશાળી બની. આવી મહાનતાથી સભર એવી મંગલમૂતિ પ્રથમથી જ ઘર-દેરાસર માટે તૈયાર કરવામાં આવેલી હોય અને ઘર-દેરાસરના નિયમોથી તેની પ્રતિષ્ઠા-વિધિ-મહોત્સવ થયેલો છે તેથી તે મૂર્તિની અધિષ્ઠાત્રી દેવી છે. માટે આ મૂર્તિ શિખરબંધ દેરાસરમાં બિરાજમાન ( રાખવી હોય ) કરવી હોય તો ઘર—દેરાસર જેવું દેરાસર બનાવી તેમાં જ પ્રતિષ્ઠા કરાવે, તે તે બિરાજમાન થઈ શકશે, અન્યથા નહિ.”
આ હકીક્ત સંભળાવી મહાદેવી અદૃશ્ય થયાં.
બીજે દિવસે મુહણસિંહ શેઠ પૂ. મહારાજશ્રી પાસે ગયા. વંદના કરી ઊભા રહ્યા, ત્યાં જ પૂ. મહારાજશ્રીએ તેમને શ્રી મહાકાલી દેવી સાથે થયેલી વાતથી માહિતગાર કર્યા. આથી મહણસિંહ શેઠ ખૂબ આનંદિત થયા અને પૂ. દાદાશ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીની આજ્ઞાથી શિખર વગરના દેરાસરનું ચણતરકામ શરૂ કરાવ્યું. જ્યારે દેરાસર તૈયાર થઈ ગયું ત્યારે ધન ખચી વસંત પંચમી (વિ. સં. ૧૬૪૮ ) ના રોજ ભગવાન શ્રી નમનાથજીની મૂર્તિને ભવ્ય પ્રતિષ્ઠા-મહોત્સવ કરવામાં આવ્યો.
આ મહાપ્રભાવિક મંગલ મૂર્તિ આજે પણ દેરાસરમાં બિરાજેલી છે.
રહ
આર્ય કલ્યાણગમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #542

શ્રી વિધિપક્ષછીય જ્ઞાનમુગ્ધ: શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત ભગવદ્દગીતા કિંવા ભક્તિસાહિત્યની સમીક્ષા
– પ્રા. હીરાલાલ ૨. કાપડિયા M.A.
ઉપક્રમ : કેટલાક મહિનાઓ ઉપર શ્રી અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યદેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરિજીના અંતેવાસી શ્રી કલાપ્રભસાગરજીએ મને દેઢેક વરસ ઉપર નિમ્નલિખિત શીર્ષકવાળું પુસ્તક મેકલાવ્યું હતું “વિધિપક્ષગછીય પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રાણિ” (પ્રકાશક: સેમચંદ ધારશી શાહ)
ત્યાર બાદ તેમણે શ્રી અચલગચ્છીય દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી (આદિનો સ્તવ્યસંગ્રહ) નામનું પુસ્તક મોકલ્યું હતું. એમાં શ્રી કલ્યાણસાગરજીએ સૂરિ થયા તે બાદ તેમ જ તે પહેલાં રચેલી એવી ૨૧ સંસ્કૃત કૃતિઓને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત પૃ. ૧-૧૨૨ માં સ્થાન અપાયું છે. પછી શ્રી ધર્મઘેષસૂરિએ ૧૬ સંસ્કૃત પદ્યોમાં રચેલું પાર્શ્વનાથ ઢેત્ર ગુજરાતી અનુવાદ સહિત પુ. ૧૨૩ ૧૩૦ માં અપાયેલ છે. એના પછી મલકચંદ વીરચંદે રચેલી નવ સંસ્કૃત પદ્યની કૃતિ પાર્શ્વનાથ સ્તવનાષ્ટક તરીકે નિર્દેશાયેલી છે. એ કૃતિ ગુજરાતી અનુવાદ સહિત પૃ. ૧૩૦-૧૩૨ માં રજૂ કરાઈ છે. પ્રારંભમાં ગુજરાતી ઉપોદઘાત છે. એમાં પૃ. ૭ માં તુલાકણ ઝાએ સારી મહેનત લીધાનો ઉલ્લેખ છે. અને શરૂઆતમાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ દેવી સરસ્વતી અને શ્રી મહાકાલી દેવીની આરાધના કરી હતી એમ કહ્યું છે. ઉપદ્યાત શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રતિકૃતિ છે. આ પુસ્તક મોકલવાયું અને તેની સાથે સાથે સંસ્કૃત કતિઓની સમીક્ષાનું કાર્ય કરવા મુનિશ્રી કલા પ્રભસાગરજીએ મને પ્રેરણા કરી હતી. તદનુસાર મેં આ કાર્ય સમય, સાધન અને શક્તિ અનુસાર સમીક્ષા તૈયાર કરી એમને ૬૦ પાનાનું લખાણ તા. ૨૪-૧૨-૭૭ સુધીમાં મોકલાવ્યું છે
વિધિપક્ષ ના શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ સંસ્કૃતમાં અને ગુજરાતીમાં વિવિધ કૃતિઓ રચી છે. સંસ્કતમાં તેમણે વ્યાકરણવિષયક મિશ્રલિંગ કેશ કિંવા લિંગાનુશાસન, પોતાના શિષ્ય વિનયસાગરને માટે ર છે અને એને સંસ્કૃત વિવરણથી વિભૂષિત કરી છે. એ સૂરિજીએ ચિત્રસ્તોત્રો પણ રચ્યાં છે. તે સંકતમાં જ સંભવે છે; પરંતુ એની વિવિધ પ્રતિઓ લખાઈ હોવા છતાં તેમાંથી એક પણ અત્યાર સુધી તે મળી આવી નથી. એ ચિત્રોત્રોમાં જિનભકિત-સાહિત્ય કાવ્યબંધથી અલંકૃત કરાયું હશે એમ એનું નામ જોતાં ભાસે છે. એ મહત્વનું ભક્તિ-સાહિત્ય અનુપલબ્ધ છે એટલે અહીં તે ઉપલબ્ધ સાહિત્યનો જ હું સમય અને સાધન અનુસાર પરિચય આપું છું. આ ઉપલબ્ધ સાહિત્ય તરીકે વીસ સ્તવન-સ્તોત્રો તેમ જ “ગુરષાદાનીય પાર્શ્વનાથ પ્રભુની ૧૦૦૦ નામરાજિ’ (નામાવલિ) મને મળ્યાં છે.
આ પુસ્તક મુનિશ્રીએ મને મોકલાવ્યાં તે બદલ અને પ્રસ્તુત સમીક્ષાનું કાર્ય મને સોંપવા બદલ ' હું એમનો હાર્દિક આભાર માનું છું. બીજા પુસ્તકમાં ૨૩ કૃતિઓ ગુજરાતી અનુવાદપૂર્વક રજૂ કરાઈ છે. તેમાં પહેલી ૨૧ કૃતિઓ શ્રી કલ્યાણસાગરિની રચેલી છે.
એના શ્રી આર્ય કયાોતમસ્મૃતિગ્રંથ 3D

Page #543

[3] কৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুকৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুকৰুৰুৰুৰুকৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুকৰুৰুকৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰ
ગછના નાયક સુપ્રસિદ્ધ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી રચિત સંસ્કૃત ભાષામાં આવેલા વિવિધ સ્તોત્ર-સ્તવને તથા શ્રી પાર્શ્વપ્રભુનાં સહસ્ત્રનામ તેમ જ અન્યના સ્તોત્રો તેના ગુજરાતી અર્થો સહિત શ્રી અચલગચ્છના જામનગરના સંઘે ઈ. સ. ૧૯૫૧ માં પ્રકાશિત કરેલાં છે.
પ્રકાશિત પુસ્તકમાં અનુક્રમણિકાના પૃ. ૪માં તેમ જ ૧૨૩ પૃટ પર શ્રી ધર્મદેવસૂરિને ઉલ્લેખ છે. કર્તા એ તે પિતાનું નામ “ધર્મઘોષ” એટલું જ આપ્યું છે અને પિતાનો કશો પરિચય આપ્યો નથી. આથી એમને સૂરિ કહેવા માટેનું સબળ કારણ દર્શાવવું જોઈતું હતું, એટલું જ નહિ ધર્મષ” નાનના અન્ય મુનિવરે થયા છે. તેઓ પૈકી આ સૂરિજી કોણ છે તે સૂચવવાની પણ આવશ્યકતા હતી.
કર્તાએ પોતાનું નામ, ઉપરાંત ગણ ઇત્યાદિ વિશે કશું કહ્યું નથી. તે તે પણ જણાવાયું હોત તો પુસ્તકનું ઐતિહાસિક મહત્વ વિશેષ વધતે. બીજી બે કૃતિઓના પ્રણેતાના નામે અનુક્રમે ધર્મધોષ અને મલકચંદ્ર વીરચંદ્ર છે.
ક્રમ : ઉપયુક્ત ૨૩ કૃતિઓ જે ક્રમે રજૂ કરાઈ છે તે માટે કેઈ આધાર સૂચવાયો નથી. શું કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિમાં આજ કમે ૨૧ કૃતિઓ લખાઈ હશે તેથી આ ક્રમ સ્વીકારાયો છે? “અચલગ૨ દિગ્દર્શન” (પૃ. ૪૫૨-૪૫૩) માં ઉપયુક્ત પુસ્તકો પ્રમાણે જ “પાર્શ્વનાથ સહસ્ત્રનામ અપરનામ “પાર્થનામાવલિ' સિવાયની ૨૦ કૃતિઓનો ક્રમ છે. પૃ. ૪૫૩ માં નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ છે.
“કલ્યાણસાગરસૂરિએ અનેક તીર્થોની યાત્રા કરી તેની સ્તવનનારૂપે સ્તુતિઓ રચી હોઈને તેમના વિચારો ઉપર ત ( તેમને વિહારપ્રદેશ પણ સૂચવે છે.”
આ ઉલ્લેખ સર્વી શે સમુચિત જણાતો નથી તેનું કેમ? એકવીસ કૃતિઓ કયા કયા સ્થળમાં રચાઈ તેની પૂરી વિગત મળતી નથી. પાર્શ્વનાથ સહસ્ત્રનામ માટે “અંચલગછ દિગ્દર્શન” (પૃ. ૪૫ર)માં કહ્યું છે : સંવત ૧૬૬ માં ખેરવાના સ્થાલગોત્રી શ્રેષ્ઠી ઈશ્વરે કાઢેલા ગોડીજીના સંધમાં આ સ્તુતિ કવિએ કરેલી.” આ વાત તે યથાર્થ જણાય છે. આ પરિસ્થિતિમાં હું અન્ય ક્રમ દર્શાવું છું. તીર્થકરોના નામો અને સાથે સાથે કેટલીક કૃતિઓના તે તે કૃતિગત ઉલ્લેખ વિચારી શીર્ષકે રજૂ કરું છું.
એ ક્રમ ઋષભદેવાદિને લક્ષીને નીચે મુજબ છે. સૌથી પ્રથમ ઋષભદેવની, પછી સંભવનાથની, ત્યાર બાદ સુવિધિનાથની, ત્યાર બાદ શાંતિનાથની અને છેવટે મહાવીર સ્તવનની કૃતિઓ.
રજુઆત : પહેલી માણિક્ય સ્વામીની (આદિનાથની ) સ્તુતિ છે એમાં ૧૮ પદ્યો છે. તે કુલકરૂપ જણાય છે છતાં તે રીતે તે રજૂ થયાં નથી. બીજી પણ કેટલીક કૃતિઓને અંગે આ ક્ષતિ છે. જેટલાં પક્ષોના પરસ્પર જે સંબંધ હોય તે એકસામટાં આપવાં જોઈએ. બે પદ્યો ભેગાં હોય તો તે યુગમ, ત્રણ હોય તે વિશેષક, ચાર હોય તે કલામક અને એથી વધારે હોય તે કલેક કહેવાય છે. ૨૧ કતિઓમાં નીચે મુજબના ક્રમાંકવાળી કૃતિઓ કુલક રૂ૫ છે. યુગ્માદિ અંગે એક સંસ્કૃત પદ્ય છે તે હું અત્રે આપું છું.
द्वाभ्या युग्ममिति प्रोकन त्रिभिः श्लोकैर्वि शेषकम्
कलापक चतुभि स्यात् तर्ध्व कुलक स्मृतम् ॥ વિષય: એકવીશ કૃતિઓ પૈકી પહેલી આદિનાથ પ્રભુ (ઋષભદેવ) અંગેની છે. સંભવનાથને લગતી બે કૃતિઓ છેઃ બીજી અને ઓગણીસમી. સુવિધિનાથ પર એક જ
ગઈ શ્રી આર્ય કલ્યાણગોતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #544

નામ
૧૮
espects
b esetteespect pos s esses forcedespressessessessedsetoscocodesses [૧૩] ત્રીજી કૃતિ છે. શાંતિનાથને ઉદ્દેશીને ચોથી અને પાંચમી એમ બે કૃતિઓ છે. પાર્શ્વનાથને લગતી ૧૩ મી અને ૨૧ મી કૃતિઓ છે જ્યારે અન્યાન્ય નામે નિર્દેશાયેલા પાર્શ્વનાથ અંગેની ૧૧ કૃતિઓ નીચે મુજબ છે :
કૃતિ ક્રમાંક શ્રી અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ
૧૨ શ્રી ગેડી (ગૌડિક) પાર્શ્વનાથ
૭,૮,૧૨ શ્રી દાદા પાર્શ્વનાથ શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ શ્રી મહર પાર્શ્વનાથ શ્રી રાવણ પાર્શ્વનાથ
૧૧ શ્રી લેડણ પાર્શ્વનાથ
શ્રી સેરીસ પાર્શ્વનાથ
શ્રી મહાવીર સ્વામી માટે એક (૧૬ મી) અને શ્રી “સત્યપુરીય” મહાવીર સ્વામી અંગે એક (૧૫ મી) કૃતિ છે.
આ ચાલુ “હુડા” અવસર્પિણી કાળમાં “જબૂ” દ્વીપમાંના “ભરત” ક્ષેત્રમાં આપણા દેશમાં 2ષભદેવથી માંડીને મહાવીર સ્વામી એમ ૨૪ તીર્થકરો થયા છે. એ બધા કષભાદિ અંગે કૃતિઓ નથી. ફક્ત છ જ તીર્થકર અંગે છે.
પરિમાણુ : પ્રસ્તુત ૨૧ કૃતિઓ પૈકી ૨૧ મી કૃતિ સૌથી મોટી છે. એમાં ૧૫૦ પડ્યો છે. સૌથી નાની કૃતિ ત્રીજી છે, એમાં છ જ પડ્યો છે.
દેનું વૈવિધ્ય : શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ વિવિધ છંદો ઉપર અને તેમાં પણ કેટલાક તે અલ્પ પરિચિત છંદો ઉપર પણ પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત કર્યું છે. ૨૧ કૃતિઓમાં જે જે ઈદે વપરાયા છે તેનાં નામે આ પ્રમાણે છે: ઉપેન્દ્રવજ, અનુષ્ણુભૂ, આર્યા, ઈન્દ્રવજ, કેકિરવ, ગીતિ, ચમ્પકમાલા, તેટક, કૂતવિલંબિત, દોધક, નગસ્વરૂપિણી, નારાય, પંચચામર, ભુજંગપ્રયાત, મણિમધ્ય, મંદાક્રાંતા, માણવક, માલિની, રદ્ધતા, વસંતતિલકા, વંથસ્થ, વિઘુમાલા, શાર્દૂલવિક્રીડિત, શાલિની, શિખરિણી, સધ્ધરા, હરિણી અને હંસી.
અલંકાર : પ્રસ્તુત કૃતિઓમાં રૂપક અલંકાર પ્રાધાન્ય ભોગવે છે. તદુપરાંત ઉલ્ટેક્ષા, ઉપમા, લેષ વગેરે. યમક અલંકાર અંગે મેં સંપાદિત કરેલ “ચતુર્વિશતિ જિનાનંદા
મા શ્રી આર્ય કલયાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #545

૪o leન નનનનન
નનનનnsesidesleff office
of slee soon.[o [ a sesses. I knes[esidesolados
સીતિ ના “ગ” પરિશિષ્ટમાના જિનપ રચેલા “પાર્શ્વનાથ સ્તવનના સ્પષ્ટીકરણ” (પૃ. ૨૨૬-૨૨૮)માં માહિતી આપી છે.
“સુવિધિનાથ સ્તવન” અને સેરીશ પાર્શ્વનાથ સ્તવનના સાતમા પદ્યમાં કલ્યાણસૂરિ પ્રાગ તેત્રકારે કર્યો છે. કર્તાએ બાકીની લગભગ એક પણ કૃતિમાં પોતાને “સૂરિ કહ્યા નથી. એ હિસાબે તે લગભગ બધી જ કૃતિઓ વિ. સં. ૧૬૪૨ થી વિ. સં. ૧૬૪૯ ના ગાળામાં રચાયેલી ગણાય. “સૂરિપદના નિર્દેશવાળી કૃતિ વિ. સં. ૧૬૪૯ થી વિ. સં. ૧૭૧૮ ના ગાળાની ગણાય.
રચના સ્થળ : ૨૧ કૃતિઓ પૈકી ઘણુંખરીનું રચનાસ્થળ જણાવાયું નથી. તેમ છતાં યાત્રાધે કલ્યાણસાગરસૂરિ વિવિધ સ્થળોએ ગયા છે અને ત્યાં અમુક અમુક કૃતિ રચ્યાને સંભવ હેઈ કઈ વિશે આપણે રચનાસ્થળ કામચલાઉ સૂચવી શકીએ. જેમ કે દાદા પાર્શ્વનાથ સ્તવન વડોદરામાં થયું હોવાનો સંભવ છે.
ઈષ્ટ વસ્તુનું ગુણોત્કીર્તન ઈશ્વરવાદી તેમ જ અનીશ્વરવાદીઓએ પણ કર્યું છે. આ ગુણોત્કીર્તનને વ્યાપક અર્થ અહીં પ્રસ્તુત નથી. ઈશ્વરના ગુણોનું અનુમોદન એ અર્થ સંગત છે. આ સંબંધમાં “ભક્તામર, કલ્યાણુમંદિર અને નમિણ સ્તોત્રત્રયમ્ ”ની મારી પ્રસ્તાવનાને હું ઉલ્લેખ કરું છું. એમાં સ્તુતિ-સ્તોત્રોની વ્યાપકતા, તેત્રસાહિત્ય અને તેને વિષય, તેનું ગૌરવ અને વેતાંબરીય સ્તોત્ર સાહિત્યને વિશદ પરિચય છે. ત્યાં શતાબ્દી દીઠ મેં સાહિત્યને સ્થાન આપ્યું છે.
કત્વ : કર્તાએ કઈ કઈ કૃતિમાં પોતાને “સૂરિ' કહ્યા છે.
પરિચય : ભક્તિ-સાહિત્ય એટલે ઈષ્ટ પરમાત્માનું ગુણકીર્તન. જૈન દર્શન પ્રમાણે પરમાત્માના બે પ્રકાર છે: (૧) અશરીરી મુક્તાત્માઓ જેઓ લેકના અગ્રભાગે આવેલી સિદ્ધશિલાથી ડેક ઊંચે નિરંજન અને નિરાકાર રૂપે રહેલા છે અને જેમની સંખ્યા અનંતની છે. (૨) દેહધારી ધર્મતીર્થના સ્થાપક અને તે જ ભવે મોક્ષે જનાર ભૂતકાલીન અગણિત તીર્થકરે, વર્તમાનકાલીન ૨૦ તીર્થંકરે જે કેવળ મહાવિદેહમાં અને તે પણ તેના ૩૨ વિજયે પૈકી આઠ વિજમાં જ આજે વિચરે છે, તેમ જ હવે પછી થનાર અનંત તીર્થકરે, તીર્થકર બનશે ત્યારે અરિહંત પરમાત્મા ગણાશે.
પ્રસ્તુતમાં જે તીર્થકર આપણા દેશમાંથી ચાલુ ‘હુડા” અવસર્પિણીમાં મેક્ષે ગયા છે, તે પિકી સંભવનાથ, શાંતિનાથ અને પાર્શ્વનાથ તે તે જ સ્વરૂપે તેમની સ્તુતિ કરાઈ છે. તેમ જ બાકીના તીર્થકરોના ગુણગાન તેમની પ્રતિમાઓને લક્ષીને કરાયાં છે. સંભવનાથ અને શાંતિનાથને અંગે એકેક કૃતિ છે જ્યારે પાર્શ્વનાથને અંગે ત્રણ કૃતિઓ
રા) અમ આર્ય કાયાણામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #546

હતessesbee obsessessess becocoobsubcase-.bestobooseb.bobob.bbcbooks[૧૪].
છે. અને તેમની વિવિધ સ્થળોની પ્રતિમાઓના ઉલ્લેખવાળી અનુક્રમે ૧ અને ૧૧ કૃતિઓ છે. બાષભદેવની પ્રતિમાને ઉદ્દેશીને અનુક્રમે ૧ છે.
ગુણકીર્તન ઉપરાંત કોઈ કોઈ બાબત કેટલીક કૃતિઓમાં રજૂ કરાઈ છે. એને જ મુખ્યત્વે મેં આ પરિચયમાં સ્થાન આપ્યું છે. ગુણોત્કીર્તન રૂપે સ્તુતિઓ, તેત્રે અને
સ્તવને તે કલ્યાણસાગરસૂરિ પૂર્વે પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં રચાયાં છે. તેમ છતાં એ સૂરિની રચનાઓમાં પણ ત્રણ બાબતે આગળ પડતી જણાય છે : (૧) સંસ્કૃત શબ્દોનો ભંડાર (કઈ કઈ અનેકાર્થ શબ્દ પણ નજરે પડે છે, જેમ કે, કલ્યાણ અને સારંગ), (૨) રૂપકેની રેલમછેલ અને (૩) નાનકડું ગીત. (૧–૧) માણિયસ્વામીસ્તુતિ :
આ અઢાર પદ્યના કુલકરૂપ (ઋષભદેવ) માણિજ્ય સ્વામીની અને દક્ષિણ દેશના કુલપાકના નાથ ઋષભદેવની સ્તુતિ નિમ્નલિખિત અઢાર ભિન્ન ભિન્ન છંદમાં કરાઈ છે ?
આ છેદો તે સધ્ધરા, કુતવિલંબિત, હરિણી, પંચચામર, ભુજંગપ્રયાત અથવા ભુજંગી, માલિની, નારાચ, આર્યા, ગીતિ, નગસ્વરૂપિણી, માણવક, ત્રાટક, મણિમધ્ય, ચંપકમાલા, હંસી, શાલિની, કેકિરવ, અને ઈદ્રવજા છે. આ પૈકી કેટલાક દોને ભાગ્યે જ અન્યત્ર ઉપયોગ થયેલું જણાય છે.
[ કુલપાક તીર્થ: તેલંગ દેશમાંના માણિકય સ્વામીની ચમત્કારિક મનાતી પ્રતિમા દક્ષિણ હૈદરાબાદથી ઈશાન દિશામાં છે અને તે ૪૫ માઈલને અંતરે આવેલી નગરી છે. હાલ તે એ મૂર્તિ નાના સરખા ગામડામાં જિનાલયમાં છે. તેમાં એ પ્રતિમા ૧૮ હાથ ઊંચી છે. એ મરકતમણિ (નીલમણિ )ની બનાવેલી છે. એ અર્ધપદ્માસન મુદ્રામાં છે. એ પ્રતિમાના બંને કંધે ઉપર શ્યામવર્ણના કેશની પંક્તિ છે. એનું જિનાલયમાં સ્થાપન કર્ણાટકના રાજા શંકરરાવે કર્યું હતું. સ્થાપન કરી તેના પૂજાના ખરચ માટે બાર ગામો આપ્યાં હતાં. એ પ્રતિમાના અભિષેક જળથી કલ્યાણીમાં મરકી શાંત થયાનું કહેવાય છે.
કુલપાક તીર્થનું વર્ણન જિનપ્રભસૂરિએ વિવિધ તીર્થકલ્પમાં કર્યું છે. એનું હિંદી ભાષાંતર યતિ બાલચંદે કરેલું. એ સંવત ૧૯૭૨ માં છપાયું છે. તેને ગુજરાતીમાં સારાંશ “કુલપાક તીર્થ માહાત્મ્ય” નામની પુરિતકામાં છે.]
પ્રથમ પદ્યમાં “સ્વામી વિશેષ્ય છે, એ પદ્યથી માંડીને છેવટ સુધીના ૧૮ મા પદ્ય સુધી વિવિધ વિશેષણે લગભગ સમાસરૂપ અપાયાં છે અને ૧૮ મા પદ્યમાં મૂયાત્ ક્રિયાપદ છે. એથી માળિયપૂર્વ.....વામી સંઘના મૂ સા ચા– એમ અન્વય કરવાને છે. પ્રસ્તુત સ્તુતિમાં ઋષભદેવનાં માતાપિતાનાં નામે, મરુદેવા અને નાભિ, એમના શાસનદેવ- દેવીનાં નામે, ગોમુખ અને ચક્રેશ્વરી, એમની પ્રતિમાનું સ્થાન કુલપાક, એમનું લાંછન
ની શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
)

Page #547

I
lost himansode
hindiesed Medicinesensitions
of forevendorsease
વૃષભ, શરીર લક્ષણોથી અંકિત, નેત્રો વિશાળ તેમ જ સ્વર સારંગ (પક્ષી) જે એમ ઋષભદેવ વિશે માહિતી આ ગુણત્કીર્તનરૂપ સ્તુતિમાંથી મળે છે. (૩૨) સૂર્યપુરી સંભવનાથ તેત્ર :
આ તેત્રમાં ૧૧ પદ્યો છે. પહેલાં નવ પદ્યો કુલકરૂપ છે. આ નવ પદ્યો વસંતતિલકા છંદમાં છે. ૧૦ મું પદ્ય ઇંદ્રવજી છંદમાં છે અને ૧૧ મું પદ્ય શાર્દૂલવિક્રીડિત
છેદમાં છે.
પહેલાં નવ પદ્યોનાં ચારે ચરણના અંતમાં ચતુથી વિભક્તિનાં રૂપ છે. પ્રથમ પદ્યમાં સંભવનાથના મુખને ચંદ્ર જેવું અને એમનાં નેત્રને કમળ જેવાં નિર્મળ હોવાનું કહ્યું છે. તેમ જ એમના દેહની પ્રભાની પ્રશંસા કરાઈ છે.
દ્વિતીય પદ્યમાં એમને સેનાની કુક્ષિમાં મૌક્તિક સમાન વર્ણવાયા છે. તૃતીય પદ્યમાં સંભવનાથને સૂર્ય બંદરના એટલે સુરતના મરમ અલંકાર કહ્યા છે. પાંચમા પદ્યમાં એમના શરીરને વર્ણ અષ્ટાપદ (યાને સુવર્ણ) જે સૂચવ્યું છે. સાતમા પદ્યમાં એમનું લાંછન ઘડો હોવાનો ઉલ્લેખ છે.
કર્તાએ છઠ્ઠા પદ્યમાં “કલ્યાણસાગર” એવા શબ્દ દ્વારા પિતાનું નામ સૂચવ્યું છે. દશમા પદ્યમાં “કલ્યાણ શબ્દ છે, તે એમના નામને દ્યોતક છે.
સુરત (સંસ્કૃત સૂર્ય પુર) આ દક્ષિણ તરફ ગુજરાતનું મહત્વનું સુવિખ્યાત શહેર છે. એને અંગે વિસ્તૃત માહિતી “સુરત સોનાની મૂરત માં અપાઈ છે. સંભવનાથની પ્રસ્તુત પ્રતિમા સુરતના ગેપીપરાના જિનાલયમાં છે. એમાં મારા બાપદાદાના નાણાવટમાંના મકાન
માંના ગૃહચૈત્યની નમિનાથ વગેરેની ધાતુની પ્રતિમાઓ મારે ન છૂટકે પધરાવવી પડી છે. - યશવિજયગણિએ “સુરતમંડન મહાવીરસ્તવન” રચ્યું છે અને એ “સજન
સન્મિત્ર યાને એકાદશ મહાનિધિ'માં (પૃ. ૪૨૭)માં પ્રસિદ્ધ કરાયું છે. તેમ જ અન્યત્ર પણ પ્રસિદ્ધ કરાયું છે. ( ૨ – ૧૬ ) સંભવનાથાષ્ટક :
આ કૃતિમાં એના નામ પ્રમાણે આઠ જ પડ્યો નથી પરંતુ નવ છે. પાંચમા પદ્ય સિવાયનાં પડ્યો ઈ દ્રવજા છંદમાં રચાયાં છે. પાંચમાં પદ્યમાં દ્વિતીય ચરણમાં બાર અક્ષર છે. પહેલાં આઠ પદ્યો પૈકી પ્રત્યેકનું અંતિમ ચરણ આ પ્રમાણે છે : રેત ભવનાથમીરે !
ચતુર્થ પદ્યમાં આઠ પ્રાતિહાર્યોને બાંધે ભારે ઉલ્લેખ છે. એ આઠે પ્રાતિહાર્યો પ્રત્યેક તીર્થકર અને એમના પ્રત્યેના ઉત્કટ પૂજ્યભાવને લઈને દેવે રચે છે. એ એમના પૂજા
3) મ ઝ આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #548

evend-Modh
roditosh
otoshootectosest testost of tooted showedest-sistest statute tb [1831
તિશયનું પ્રદર્શન છે. પ્રસ્તુત અટકમાં સંભવનાથના વંશનું નામ “ઈદ વાકુ અને એમની માતાનું નામ “સેના” રજૂ કરાયાં છે. ત્રીજા પદ્યમાં એમનું મુખ પૂર્ણિમાના ચંદ્ર જેવું છે અને સાતમાં પદ્યમાં એમના દાંત “કન્દ પુષ્પ જેવા છે અને નેત્રે કમળનાં સમાન છે એવા ઉલ્લેખ છે. જ્યારે પ્રથમ પદ્યમાં એમના દેહને વર્ણ ચમકતા સુવર્ણ જેવો કહ્યો છે અને એમના લાંછન તરીકે ઘોડાને નિર્દેશ છે.
આ અષ્ટક વિવિધ રૂપકોથી અલંકૃત છે. તેમાં દુઃખ રૂ૫ સમુદ્ર પ્રત્યે પીતસમુદ્ર અને અગત્યનું રૂપક નેંધપાત્ર છે, કેમ કે અગત્ય ઋષિએ સમુદ્રનું પાન કર્યાની વાત અજૈન મતાનુસાર છે. આ રૂપક કલ્યાણસાગરસૂરિએ અન્ય કૃતિઓમાં પણ વાપર્યું છે. તે કવિ સમયને આભારી ગણાય. (૪-૩) સિતેરતપુરીય મુવિધિનાથ સ્તવન :
આ સ્તવનની કૃતિ બધી કૃતિઓમાં સૌથી નાની છે. એમાં છ પદ્ય છે. એ પિકી પહેલાં પાંચ કુતવિલંબિત છંદમાં છે. જ્યારે અંતિમ છટું પદ્ય અનુષ્મભૂમાં છે.
આ કૃતિ સિતેતરપુરના સુવિધિનાથને લગતી છે. એનાં શરૂઆતના પાંચ પાનું પ્રત્યેક ચરણ “સુવિધિનાથ જિન છે. એના શ્લોક ૩ માં સુવિધિનાથને રજત (ચાંદી) જેવા કાંતિવાળા અને મગર રૂપ લાંછનવાળા વર્ણવ્યા છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં સુવિધિનાથને નવમા જિન તીર્થકર કહ્યા છે. અંતિમ પદ્યમાં કર્તાએ પિતાને “કલ્યાણસૂરિ' તરીકે ઉલ્લેખ કર્યો છે. આમ આ જ કૃતિમાં સૂરિ પદવીને કર્તાએ નિર્દેશ કર્યો છે. એ હિસાબે આ કૃતિ વિ. સં. ૧૬૪૯ થી વિ. સં. ૧૭૧૮ ના ગાળામાં રચાયેલી ગણાય. સિતેતરપુર કયું તે સ્પષ્ટ જાણવામાં આવ્યું નથી. (૫-૪) શાંતિનાથ વ :
આ સ્તોત્રમાં ૧૩ પદ્યો છે. તેમાં પહેલાં બાર કુલક રૂપ છે. એ બારે કુતવિલંબિત છંદમાં છે, જ્યારે તેરમું પદ્ય માલિની છંદમાં છે.
પ્રથમ પદ્યમાં શાંતિનાથનાં નેત્ર કમળ જેવાં કહ્યાં છે. તૃતીય પદ્યમાં એમનાં ચરણે. વિવિધ લક્ષણોથી યુક્ત છે અને એમની ગતિ ચંચળ અને મદોન્મત્ત હાથી જેવી છે એમ કથન છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં એવા ઉલ્લેખ છે કે એમના દાંત કુસુમ જેવા છે અને પોતાના બાહુબળથી એમણે રાષ્ટ્ર સાધેલ છે, શત્રુને જીત્યા છે તથા રાજાઓને નમાવ્યા છે. આઠમા ‘પદ્યમાં એમનો વર્ણ સુવર્ણ જેવા અને એમનાં ચરણ હરણના ચિહ્નથી અંક્તિ છે એ
માં શ્રી આર્ય કયાણ ગૉતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ (3)

Page #549

[ ૧૪૪]>bh bachchhhhhhhhh બે ખાખત દર્શાવાઈ છે. નવમા પદ્યમાં એમના ધાર્મિક જ્ઞાનની પ્રશ'સા કરાઈ છે. દેશમા પદ્યમાં એમને કામદેવને જીતવામાં શંકરના સમાન અને એમનું મુખ ચંદ્ર કરતાં ચઢિયાતું છે એવા નિર્દેશ છે; અગિયારમાં પદ્યમાં તેએ કેવળજ્ઞાનીઓના સમૂહના સ્વામી છે એ વાત જણાવાઈ છે. ખારમા પદ્યમાં એમનું રૂપ અનુપમ છે એ વિગત અપાઈ છે. સાથે સાથે કર્તાએ પેાતાના નામનું ‘કુશળસાગર ’ રૂપે સૂચન કર્યું` છે કેમ કે કલ્યાણના અ કુશળ છે. તેરમા પદ્યમાં આ સ્તોત્રોનું નિત્ય પઠન કરનાર સપત્તિ પામે છે એમ કહ્યું છે.
'
• એ પણ
સાતમા પદ્યમાં ‘સિન્ધુર ' શબ્દ હાથી અને સિહ એમ બે અર્થાંમાં વપરાયા છે. એવી રીતે આઠમા પદ્યમાં સુવર્ણ શબ્દ ચેાજયા છે. આ શબ્દ ‘ કુશળસાગર શબ્દવૈવિધ્યના દ્યોતક છે. કર્તાએ આ સ્તવનને અતિમ પદ્યમાં સ્તોત્ર કહ્યું હાવાથી અમે પણ તેને સ્તાત્ર કહ્યું છે.
( ૬-૫) શ્રી શાંતિનાથ સ્તવન :
આ કૃતિમાં ૧૯ પદ્યો છે. ૧૮ મા પદ્યમાં એના સ્તોત્ર તરીકે અને ૧૯ માં સ્તવન તરીકે નિર્દેશ કરાયા છે. પહેલાં ત્રણ પદ્યો દ્વારા વિશેષક બનેલ છે, પદ્ય ચાર અને પાંચ મળીને યુગ્ય થાય છે. સાતમા પદ્યના સંબંધ કોની સાથે છે તે વિચારવુ' બાકી છે. પદ્ય આઠ અને નવ યુગ્મરૂપે છે.
આ સ્તવનમાં નિમ્નલિખિત ૧૯ છંદોનાં અનુક્રમે દર્શીન થાય છેઃ ધરા, તોટક, ભુજગપ્રયાત, હરિણી, ઇન્દ્રયશા, શાલિની, ધૃતવિલ`ખિત, ઇન્દ્રવજ્રા, રથાદ્ધતા, ઉપેન્દ્રવજ્રા, માલિની, શિખરિણી, વિદ્યુન્માલા, વસંતતિલકા, દોધક, નારાચ, વંશસ્થ, મંદાક્રાન્તા અને શા લવિક્રીડિત.
આમ, પ્રત્યેક શ્લોક ભિન્ન ભિન્ન છંદમાં છે. આ સ્તવનની એ વિશિષ્ટતા ગણાય. પદ્ય એકમાં શાંતિ ' નામ છે. એ તીથંકરના દેહના વણું ઉત્તમ સુવર્ણ જેવા છે. એમની આકૃતિ મનેાહર છે અને એમણે મારિ ( મરકી )નું નિવારણ કર્યું' છે, એમ ત્રણ ખાખતા દર્શાવાઈ છે.
ચતુર્થ પદ્યમાં એમનુ' મુખ કમળ જેવું છે અને એમની ચાલ ગજેંદ્ર જેવી છે એમ એ વિગતે રજૂ કરાઇ છે
પાંચમા પદ્યમાં એમના દેહ, છત્ર વગેરે લક્ષણેાથી લક્ષિત કહ્યો છે. પદ્ય ૮ માં શાંતિનાથના હાથમાં ચક્રનુ` ચિહ્ન છે એમ કહ્યું છે. પદ્ય ૧૧ માં એ ખાખતા જણાવાઇ છે (૧) શાંતિનાથે હરણને શરણ આપ્યુ. અને (૨) તેએ વિશ્વસેનના પુત્ર છે. પદ્ય ૧૫ માં
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #550

esens e esseedsMessesse vessessessessfects sessessodessessoriosofesse desig[૧૪]
એ નિદેશ છે કે, શાંતિનાથનું વદન શરદ ઋતુના શુદ્ધ ચંદ્ર જેવું છે અને એમનું ચિત્ત શંખના જેવું નિર્મળ છે. વિશેષમાં તેઓ દુર્ગતિના સાગર માટે અગત્ય જેવા છે અર્થાત્ દુર્ગતિને સાગર તેઓ પી ગયા છે, એમણે એનો નાશ કર્યો છે. પદ્ય એકમાં ત્રિભુવનને નગર કહ્યું છે. તૃતીય પદ્યમાં “કલિ” યુગને ઉલેખ છે, છઠ્ઠા પદ્યમાં બ્રહ્મ લેકનિકોને નિર્દેશ છે, નવમામાં “દ્વાપર'થી શું સમજવું ? એ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે. પદ્ય ૧૬ માં શાંતિનાથને અચિરાના પુત્ર કહ્યા છે. પદ્ય ૧૮ માં કર્તાએ પિતાનું નામ “કલ્યાણ” અને પદ્ય ૧૯ માં કલ્યાણોદધિ” અર્થાત્ “કલ્યાણસાગર” દર્શાવેલ છે. (૭ – ૧૩) પાર્વજિન સ્તવન :
આ સ્તવનમાં દશ પડ્યો છે એ કુલકરૂપ છે. પદ્યો ૧ થી ૯ તેટક છંદમાં છે. ૧૦ માં અંતિમ પદ્યને છંદ કે તે પ્રકાશિતમાં જણાવ્યું નથી. (એ છંદ માત્રામેળ છંદ હરિગીત હોય તેમ લાગે છે.)
આ કૃતિમાં દ્વિતીય પદ્યમાં પાર્વનાથના બન્ને હાથ શુભ લક્ષણથી લક્ષિત, એમની ગતિ ગજરાજના જેવી અને એમના દાંતને તેજ વડે તેજસ્વી અને સુંદર વદનવાળા એમ નિદેશ છે. પાંચમા પદ્યમાં એમની સુંદર આકૃતિથી દેવાદિ મેહિત થયાને ઉલ્લેખ છે. છઠ્ઠી પદ્યમાં એમને અવાજ મેઘની ગર્જના કરતાં વિશેષ હોવાનું કથન છે. આઠમા પદ્યમાં એમને દેહ ઈન્દ્રમણિની પ્રભાવાળો કહ્યો છે. વિશેષમાં એ જ પદ્યમાં ધરણેન્દ્ર દ્વારા સેવિત અને દશમામાં પદ્માવતી દેવી દ્વારા સારી રીતે સ્તુતિ કરાયેલા વર્ણવેલા છે. આઠમા પદ્યમાં શાંત રસને નવમા રસ તરીકે નિર્દેશ છે.
કર્તાએ દ્વિતીય અને દશમા પદ્યમાં “શુભસાગર” શબ્દ દ્વારા પોતાનું નામ સૂચવ્યું છે.
દેવી પદ્માવતીને વર્ણ સુવર્ણ જેવું છે. વાહન કુર્કટ જાતિને સર્પ છે. એને ચાર હાથ છે. એના જમણા બે હાથમાં કમળ અને પાશ છે, તે ડાબા બે હાથમાં ફળ અને અંકુશ છે.
કેઈએ ૩૨ પાઈય (પ્રાકૃત) પદ્યમાં ‘વઈરુટ્ટા થુત્ત’ (વૈરાગટયા તોત્ર) રચ્યું છે. તેના દ્વિતીય પદ્યમાં ધરણ નાગૅદ્રને પદ્માવતી’ અને ‘
વૈયા એમ બે પત્ની હોવાનું કહ્યું છે. આર્ય નન્ટિલે ૩૦ ગાથામાં વઈરુટ્ટા–થવણું કહ્યું છે. (“જિનરત્નકોશ વિ. ૧, પૃ. ૩૪૦માં વજોન્ડી સ્તવન કહ્યું છે. વોડી અશુદ્ધ જણાય છે. આ સ્તોત્ર “સજજન સન્મિત્ર'માં પૃ. ૧૫૧ પર છે.)
એમ શ્રી આર્ય કહ્યાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,
ઈE

Page #551

Y
deste destustest sestostestoskesedla stasto dostosodo skestosta sto ste slashesteste testosteslestestes de so ste se stesbadestaca este de a desados de
todos
(૮-૬) સેરપુરીય અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ સ્તવન :
આ કૃતિમાં નવ પદ્યો છે. એનાં પહેલાં આઠ પદ્ય ઈન્દ્રવજ છંદમાં છે, તે નવમું અંતિમ પદ્ય સ્ત્રગ્ધરામાં છે. આઠે પદ્યાનું ચતુર્થ ચરણ 9 અને વંચિતમનેafણે છે. અને શબ્દ શેરપુરા તંત્ છે.
આ કૃતિ “અંતરિક્ષમાં રહેલા” અને એથી “અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ” તરીકે ઓળખાતી કૃતિ છે. (જુઓ પદ્ય ૧-૮) એ પ્રભુ સેરપુરના ભૂષણરૂપ છે. (જુઓ પદ્ય ૯)
આ કૃતિ દ્વારા પાર્શ્વનાથ વિશે નિમ્નલિખિત બાબતે જાણવા મળે છે? (૧) તેઓ વામાના પુત્ર છે. (પદ્ય ૪) (૨) એમને શાસનદેવ, “પાર્વ” નામનો યક્ષ છે. (પદ્ય ૫) (૩) પદ્માવતી દેવી એમની ચરણ સેવનારી દેવી છે. (પદ્ય ૭) (૪) એમને દેહ ઉત્તમ નીલરત્નની કાંતિવાળો છે. (પદ્ય ૩) આ સ્તવનના કર્તાએ પિતાનું નામ અંતિમ પદ્યમાં “કલ્યાણ” દ્વારા સૂચવ્યું છે. સેરપુર તે શિરપુર છે?
અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથનાં બે સ્તવને યશોવિજય ગણિકૃત અને હંસવિજયજીએ વિ. સં. ૧૫દમાં રચેલ સં. રા. એ. મ. (૫. ૪૨૧ અને ૪૧૭–૧૮, માં અનુક્રમે છપાયેલાં છે. (૯-૧૦) કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર :
આ કૃતિને પ્રકાશિત પુસ્તકમાં “કલિકુંડ પાર્વાષ્ટક” કહી છે, પરંતુ કર્તાએ એને અષ્ટક કહ્યું નથી. વિશેષમાં એને તેત્ર કહ્યું છે. એથી આ કૃતિનું ઉપર મુજબ નામ મેં રાખ્યું છે. એમાં નવ પદ્યો છે. એ પૈકી ૧-૮ ઉપેંદ્રવજ છંદમાં છે, નહિ કે પ્રકાશિત પુસ્તકમાં દર્શાવ્યા મુજબ ઉપજાતિમાં. નવમું અંતિમ પદ્ય ઈન્દ્રવજ છંદમાં છે.
પહેલાં આઠે પદ્યાનું ચતુર્થ ચરણ સમાન છે. નવમા પદ્યમાં કર્તાથી પિતાનો “કલ્યાણ એવા સંક્ષિપ્ત નામથી ઉલ્લેખ કર્યો છે. આઠમા પદ્યમાં કર્તાએ “શુભસિન્ધથી પિતાનું નામ સૂચવ્યું છે. પ્રથમ પદ્યમાં કમઠે કરેલા ઉપસર્ગો સહન કરવા માટે પાર્શ્વનાથનો ઉલ્લેખ ધીરજની ભીંત તરીકે કરે છે. દ્વિતીય પદ્યમાં એમની આકૃતિની પ્રશંસા કરાઈ છે. પાંચમા પદ્યમાં એમના દેહને વર્ણ સુંદર લેવાનું કહ્યું છે. છડું પદ્યમાં એમને દેહ શુભ લક્ષણેથી વિભૂષિત જણાવાયું છે. સાતમા પદ્યમાં પાર્શ્વનાથના પૂજક તરીકે ધરણ ઇંદ્ર અને પાચક્ષને ઉલ્લેખ છે. કામદેવ માટે “વિષયાયુધ” પ્રયોગ કરી છે. તૃતીય
ઉDF માં શ્રી આર્ય કથાગતHસ્મૃતિગ્રંથ

Page #552

of dogwoodnochhhsodevbhooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo.[૧૪]
પદ્યમાં પાર્શ્વનાથને સિદ્ધિના–મુક્તિના વિલાસયંત્ર તરીકે નવાજ્યા છે. (પાર્વયક્ષ, ધરદ્ર અને પાવતી દેવીના પરિચય માટે જુઓ ટિપ્પણ ૧૪) - કલિકુંડ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા ક્યાં છે તે આ કૃતિમાં કહ્યું નથી. સુરતમાં ચાંલ્લા ગલીમાં તેમ જ પાટણના ઢંઢેરાવાડામાં આ નામની પ્રતિમા છે. એ બેમાંથી જ એક અત્રે અભિપ્રેત હશે કે કેમ એ સ્પષ્ટ થતું નથી.
આ તેત્રને કલિકુંડ શબ્દ અજ્ઞાતકક અને અંતમાં મંત્રવાળા “કલિકુંડ પાશ્વનાથ યન્ટ”નું સ્મરણ કરાવે છે. (“સજન સન્મિત્ર ૫. ૧૪૩) વળી ચાર પાઈય પદ્યમાં રચાયેલું કલિકુડ મંત્રાધિરાજ સ્તોત્ર પણ છે. (૧૦ – ૮) ગોહિક પાશ્વ સ્તવન :
આ સ્તવનમાં ૧૧ પદ્યો છે, પહેલાં ૮ પદ્યોનો છેદ શાર્દૂલવિક્રીડિત છે. નવમું પદ્ય અનુટુભૂ છંદમાં છે અને દશમું સ્ત્રગ્ધરા છંદમાં છે. પદ્ય ૧-૮ પૈકી પ્રત્યેક પદ્યના અંતમાં ચતુર્થ ચરણ પાક યુવાä મને આવે છે. પ્રથમ પદ્યમાં પાર્શ્વનાથને વામન પુત્ર, મરુદેશને ઉત્તમ વિભૂષણ (મારવાડના શણગાર), “ઈક્વાકુ વંશમાં જન્મેલા અને ઉત્તમ પાન્ધવાળા કહ્યા છે. તૃતીય પદ્યમાં એમની વાણીને અમૃત વડે દેવાદિ રંજિત થાય છે એવો નિર્દેશ છે. ચતુર્થ પદ્યમાં એમને નાગનું લાંછન હોવાનું અને સાતમામાં અનન્ત ચતુષ્ટયના ધારક કહ્યા છે. પદ્ય નવ, દશ અને અગિયારમાં નિર્દોષ સાધેલા ભિન્નમાળ દેશના પુષ્પમાળ નામના અન્તર પ્રદેશમાં “ગૌડિક” ગામ આવેલું છે એમ જણાવાયું છે.
કર્તાએ દશમા પદ્યમાં પોતાને ઉલેખ “કલ્યાણસાગરસૂરિ' તરીકે કરેલો છે. એ હિસાબે આ સ્તવન વિ. સં. ૧૬૪૯ થી વિ. સં. ૧૭૧૮ના ગાળામાં રચાયેલું ગણાય. આવું બીજુ સ્તવન તે “સિતેતરપુરીય સુવિધિનાથ સ્તવન છે.
- દ્વિતીય પદ્યમાં કલિયુગનો ઉલ્લેખ છે. પાંચમા પદ્યમાં પાર્શ્વપ્રભુને પીતવારિધિ અર્થાત્ જેણે સમુદ્રનું પાન કર્યું છે એવા અર્થાત અગત્સ્ય ઋષિ કહ્યા છે. પદ્યાવતીના છંદો તેમ જ ગેડી પાર્શ્વનાથના છંદો તેમ જ તેને લગતી કેટલીક વિગતે મેં સંપાદિત કરેલ “છંદસંદેહમાં છે, એમાંનાં દશ સ્તવને “સજજન સન્મિત્ર'માં છે. (૧૧ – ૮) ગોડિક પાર્શ્વસ્તવન (ઑવ) :
આ કૃતિમાં ૧૧ પદ્યો છે. એ પૈકી દસમામાં એને તેત્ર કહ્યું છે, તે ૧૧મામાં સ્તવન. આમ હોઈ મેં શીર્ષકમાં બન્નેને ઉલેખ કર્યો છે. દ્વિતીય પદ્યમાં ગૌડિક નામના
માં શ્રી આર્ય કરયાણા પૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે

Page #553

T28
latest dosadestede slobodadadadadadadado dodadade sosedaste sta se stalade de dadesteste stededososododododedestedesteste de dos destestostestaloste:
પાર્શ્વ એમ કહ્યું છે એટલે મેં શીર્ષકમાં આ શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે. પ્રકાશિત પુસ્તકમાં ગૌડિક ને બદલે “ગોડી છે તે કેવી રીતે સમુચિત ગણાય? અર્થની દષ્ટિએ તે ગૌડિક અને ગેડી અને એક જ છે અને ગેડી શબ્દ પ્રચલિત છે. પ્રસ્તુત કૃતિ વિવિધ છંદોમાં રચાઈ છે. એના ૧૧ પદ્યોના છંદ અનુક્રમે નીચે મુજબ છે :
માલિની, સ્ત્રગ્ધરા, પંચચામર, વસંતતિલકા, કતવિલમ્બિત, હરિણી, શાર્દૂલવિક્રીડિત, તેટક, ભુજંગપ્રયાત અને શિખરિણી. આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે વિવિધ છંદોની સંખ્યા ૧૦ની છે, કેમ કે પદ્ય ૭ અને ૧૦ બન્ને એક જ શાર્દૂલવિક્રીડિત છંદમાં છે.
પ્રથમ પદ્યમાં પાર્શ્વનાથજીને ચંદ્ર કહ્યા છે. એમની દૃષ્ટિ વિકસિત કમળ જેવી છે અને એમને સર્પનું લાંછન છે એ બને અને નિર્દેશ છે. દ્વિતીય પદ્યમાં એમનું નેત્ર સુંદર-ઉત્તમ છે, એમણે વિવિધ દેશમાં અતિશય (આકર્ષક ગુણે) પ્રાપ્ત કર્યા છે. એમની મૂર્તિ સુંદર છે. એમને દેહ નીલરત્ન કરતાં સુંદરતામાં ચઢિયાત છે. એમનું લાવણ્ય દિવ્ય છે અને એઓ “પાર્થ” નામના યક્ષથી પૂજિત છે એમ વિવિધ વિગતે રજૂ કરાઈ છે. વિશેષમાં એમને મેહરૂપી સમુદ્ર માટે કુ ભવ અર્થાત્ અગત્ય કહ્યા છે. તૃતીય પદ્યમાં એમને છત્ર અને ચામરના ધારક વર્ણવ્યા છે. ચતુર્થ પદ્યમાં બે બાબતેને નિર્દેશ છે: (૧) એમણે વાર્ષિક (સાંવત્સરિક) દાન દીધા પછી સાધુવ્રત સ્વીકાર્યું છે. (૨) એઓ વામાના પુત્ર છે. પાંચમા પદ્યમાં કહ્યું છેતેઓ શૌર્યમાં મેરુ પર્વતથી અધિક છે અને તેઓ દશ ગણધરને મંડળના મુગટ છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં એમના નામના પ્રભા વર્ણવાયા છે. નવમા પદ્યમાં એમના અંગે જ્ઞાનના સાગર, જગન્નાથ, નેતા, કૃપા કરવા વડે લેકના બાંધવ અને વિભુ એમ વિવિધ સંબોધન વપરાયાં છે.
દશમા પદ્યમાં કર્તાએ પિતાનો “કલ્યાણાર્ણવસૂરિ' તરીકે અર્થાત્ “કલ્યાણસાગરસૂરિ તરીકે નિર્દેશ કર્યો છે. આ સૂરિ તરીકેનો ઉલ્લેખ આ પૂર્વની બે કૃતિઓમાં પણ છે. (૧૨-૧૨) ગેડીપુરીય પાર્શ્વગીત :
આ શીર્ષક મેં યેર્યું છે. પ્રકાશિત પુસ્તકમાં તે એ ડીપુરીય પાન્ધ–જિનસ્તવન છે. એમાં નેન યતે ઉલ્લેખ છે, એટલે આ ગીત છે. રાગનું નામ કે દેશીને અત્રે નિર્દેશ નથી. તે કઈ સહૃદયી સાક્ષર સૂચવશે તે હું તેની સાભાર નોંધ લઈશ.
આ કૃતિમાં ૧૭ પડ્યો છે. પહેલાં સેળ પડ્યો કુલકરૂપ છે. પ્રથમ પદ્યમાં “ગડીપુરના પ્રભુ પાશ્વ' એ ઉલ્લેખ છે, એટલે આ કૃતિ ત્યાં અને તે પણ ત્યાંની પ્રતિમાને જોઈને રચાઈ હશે. કાલા) શ્રી આર્ય કલ્યાણ વિમવિ.

Page #554

este studie bestestuestoskestekset.ikestestosteslesbo steskestestet
de bedostoiestit sistem
de stedestestostekstetsastestetske se stesse stesbesest [18
]
દ્વિતીય પદ્યમાં પાર્શ્વનાથનું રૂપ અનુપમ હોવાનું કથન છે. ચતુર્થ પદ્યમાં રુચિર લક્ષણથી એમને દેહ અલંકૃત હેવાનું, પાંચમા પદ્યમાં તીર્થકરેગેત્રકમ વડે ઉપાર્જિત ગેત્રવાળા હેવાનું, અગિયારમામાં કુળના રક્ષક હોવાનું, બારમામાં એમને વર્ણ “ઈન્દ્રનીલ મણિ” જે અને વાણી અમૃત સમાન હોવાનું કથન છે. સોળમમાં પ્રભુ અનંત ચતુષ્ટયવાળા હોવાનું કહ્યું છે. સત્તરમા પદ્યમાં ‘શુભસાગર દ્વારા કર્તાએ પોતાનું કલ્યાણસાગર નામ સૂચવ્યું છે.
પદ્ય ૧-૧૬ પૈકી પ્રત્યેક પદ્યના ત્રણ ત્રણ અંશે કરાયા છે અને દરેકને અંત અનુપ્રાસથી અલંકૃત છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં કલ્યાણના બે અર્થ અને નવમા પદ્યમાં ૨ (સૂ)રના બે અર્થવાળે શબ્દ છે. દશમા પદ્યમાં ત્રણ અર્થમાં “વિશ્વ” શબ્દ જાય છે. એવી રીતે બારમા પદ્યમાં “સુવર્ણ'ને બે અર્થમાં અને પંદરમાં પદ્યમાં “સારંગ ને ત્રણ અર્થમાં પ્રયોગ કરાય છે. આમ આ ગીતમાં અનેકાર્થક શબ્દો વપરાયા છે. (૧૩ – ૨૦) ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ સંતવન :
આ ૧૧ પદ્યની કૃતિમાં પાર્શ્વનાથને “ચિન્તામણિ પાર્શ્વનાથ તરીકે પદ્ય ૩, ૫, ૮, ૧૦ એમ વિવિધ પદ્યમાં ઉલ્લેખ છે.
પદ્ય ૧–૧૦ શાર્દૂલવિકીડિત છંદમાં છે, અને ૧૧મું અંતિમ પદ્ય માલિની છંદમાં છે. પ્રથમ પદ્યમાં તીર્થકરના દેહને અંગે ૧૧ પ્રશ્નો રજૂ કરાયા છે. જેમ કે, શું એ કપૂરમય છે? શું એ અમૃતના રસમય છે? ચન્દ્રનાં કિરણોમય છે ? વગેરે. દ્વિતીય પદ્યમાં એમના યશને હંસ કહી એ યશ કે છે તે બાબત સાત કૃદન્ત દ્વારા રજૂ કરાઈ છે. તૃતીય પદ્યમાં “ઉ” અન્તવાળા સાત શબ્દો જાયા છે. આ ત્રણે પદ્ય કાવ્યરસિકેને આનંદજનક થઈ પડે તેવાં છે. પાંચમા પદ્યમાં “કલિ” કાળનો ઉલ્લેખ છે, તે નવમામાં શાકિનીને અને વેતાલ, દશમામાં કલ્પવૃક્ષ, કુમ્ભ અને ચિન્તામણિ રતનનો. પદ્યો ૭-૮ યુગ્મરૂપ છે. એ દ્વારા આ મન્ત દર્શાવાયું છે. ૩% શો કરું ન૩િ... - આ મંત્ર આપવાની વિશેષતા સમગ્ર સંસ્કૃત ભક્તિસાહિત્યમાં જોવા મળે છે. આ મંત્રનું ધ્યાન કેવી રીતે ધરવું તે બાબત આઠમા પદ્યમાં જણાવતાં કહ્યું છે કે “ચિન્તામણિ પાર્શ્વનાથનું ગીઓ હૃદયકમળમાં સ્થાપીને, લલાટ, ડાબી ભુજા, નાભિ, બને હાથ, જમણી ભુજા અને અષ્ટકમળમાં એમ સાત સ્થળે ધ્યાન ધરે છે. ૧૧મા પદ્યમાં પાર્શ્વનાથની પડખે પાર્ધયક્ષ હોવાનું કહ્યું છે.
અમ શ્રી આર્ય કલયાણા ગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ ઝS

Page #555

[૧૫]bedceboosbestostesse.des obsessesses.sastessesbiogsposs set boobs posses. Adopcornsta
આ સંસ્તવમાં કર્તાએ પિતાનું નામ પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ એ બે રીતમાંથી એક પણ રીતે દર્શાવ્યું નથી, તે પછી આને પ્રસ્તુત કર્તા “કલ્યાણસાગર” છે કે નહિ તે સુએ સૂચવવા મારી તેમને સાદર વિજ્ઞપ્તિ છે.
ઉપાધ્યાય ભેજસાગરે (બોધસાગર ?) જે ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથની ટીકા રચી છે તે તૈત્ર શું પ્રસ્તુત કૃતિ છે? ન્યાયાચાર્ય યશોવિજ્યજી ગણિએ “ચિંતામણિ” પાર્શ્વ નાથનું સ્તવન રહ્યું છે એ “સજજન સન્મિત્ર'માં (પ.૪૨ ) તેમ જ અન્યત્ર પ્રકાશિત કરાયું છે. સુરતના શાહપુરમાં ચિંતામણિ પાશ્વનાથનું જિનાલય છે તે એની કોતરણી વગેરે માટે સુવિખ્યાત છે. (૧૪-૯) વટપદ્રીય દાદા પાર્શ્વનાથ સ્તવન (સંતવ) :
આ સ્તોત્ર “દાદા” પાર્શ્વનાથને લક્ષીને રચાયું છે એમ એનાં નવે પદ્યો જોતાં જણાય છે. વિશેષમાં નવમા પદ્ય ઉપરથી એ જાણવા મળે છે કે એમની આ પ્રતિમા વટપદ્રના (વડોદરાના) જિનાલયની છે. આ કૃતિમાં પાર્શ્વનાથને અંગે ત્રણ બાબતે રજૂ કરાઈ છે ? (૧) એમને દેહ નીલરત્ન કરતાં વધારે કાન્તિવાળે છે. (પદ્ય ૧ ). (૨) એમનું ચિહ્ન અથવા લાંછન નાગ છે. (પદ્ય ૭) (૩) એમની માતાનું નામ વામાં છે. (પદ્ય ૯).
આ કૃતિનાં પહેલાં આઠે પદ્યોમાં ચતુર્થ ચરણ સમાન છે. એ ચરણ છેઃ હાનિ શ્રીવરપાનાથનું આ કૃતિનાં પદ્ય ૧-૮ ઇન્દ્રવજ છંદમાં છે, જ્યારે નવમું પદ્ય વંશસ્થ છંદમાં છે. આમાંનાં કેટલાં યે વિશેષણે ગમે તે તીર્થકર અંગે ઘટે તેમ છે, જે કે એની શબ્દરચના વિશિષ્ટ છે. આઠમાં પદ્યમાં અજ્ઞાન અને મિથ્યાત્વને અંધકાર કહી એ દૂર કરનાર તરીકે પાર્શ્વનાથ સૂર્ય સમાન છે એ નિર્દેશ છે. આ કૃતિમાં બહુ રૂપકો નથી.
| નામોલ્લેખ : આ કૃતિમાં કર્તાએ પોતાનું સંપૂર્ણ નામ આપ્યું નથી. પરંતુ નવમા અંતિમ પદ્યમાં બે વાર ‘કલ્યાણ’ શબ્દ વાપર્યો છે, તેથી એ સૂચિત થાય છે.
યશવિજય ગણિએ હિન્દીમાં દાદા પાર્શ્વનાથ સ્તવન પાંચ કડીમાં રચ્યું છે. આ જિનાલય ક્યાં આવ્યું તેને નિર્દેશ એ કાવ્યમાં નથી. એ સ્થળ નરસિંહજીની પિળમાં આવેલું છે. (૧૫ – ૧૪) “અહુર” પાર્શ્વનાથ સ્તવન (સંસ્તવ) :
આ કૃતિમાં દશ પદ્યો છે, તેમ છતાં પ્રકાશિત પુસ્તકમાં એનો અષ્ટક તરીકે નિર્દેશ છે. આ કૃતિનાં પહેલાં આઠ પદ્યોને છંદ વિશે એમાં કશું કહ્યું નથી. નવમું પદ્ય હરિણી છંદમાં છે અને દશમું અંતિમ પદ્ય કુતવિલમ્બિત છંદમાં છે.
ર) ની શ્રી આર્ય કાયાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ વિસ

Page #556

....socb.b4-vocessons....stolestest--be
.
cકdesh.bbcocostcodes
[૧૫૧]
આ સ્તવનનાં આદિમ આઠે પદ્યોના ચતુર્થ ચરણ સમાન છે. એનો અર્થ “મહુર પાર્શ્વનાથ જિનને તમે ભો” છે. મગત વાલ્વનિન મદુરાઈમધમ્ એ આ ચરણ છે. દ્વિતીય પદ્યમાં કૌશિક નેત્રવાળા ચંડકૌશિક અને ધરણ ઇંદ્રને ઉલ્લેખ છે. એ બન્ને ઉપર પાશ્વ નાથને સમભાવ હતે એમ કહ્યું છે. તૃતીય પદ્યમાં એમને કરે સૂર્ય કરતાં વધારે તેજસ્વી અને ચંદ્ર કરતાંયે વધારે નિર્મળ મુખવાળા વર્ણવ્યા છે. પાંચમા પદ્યમાં કમઠે કરેલી વૃષ્ટિના ઉપદ્રવને અને છઠ્ઠા પદ્યમાં ધૂળના ઉપદ્રવને ઉલ્લેખ છે. નવમા પદ્યમાં શિદધિ” એટલે કલ્યાણસાગર એવે પ્રવેગ કરી કર્તાએ પિતાનું નામ જણાવ્યું છે.
મદુર ઃ આ સ્થળ કયું છે તે વિશે પ્રકાશિત પુસ્તકમાં કશી માહિતી અપાઈ નથી. જગચિંતામણિ ચૈત્યવંદનના તૃતીય પદ્યમાં “મહુરિ” પાસ છે. આને મથુરામાં બિરાજતા પાર્શ્વનાથ એ અર્થ બાલાવબેધમાં કરાયો છે. આથી મહુડ એટલે મથુરાજી સમજવાનું ફલિત થાય છે.
મથુરા ઉત્તર હિંદમાં આવેલું જૈનોનું પ્રાચીન તીર્થસ્થાન છે. પંચતીથી તરીકે જગવંદનમાં શત્રુંજય, ગિરનાર, સત્યપુર, ભરૂચ અને મથુરાને ઉલ્લેખ છે, તેમાં મથુરાનું નામ છે.
એક સમયે મથુરામાં દિવ્ય મહાતૃપ તેમ જ સુપાર્શ્વનાથનાં અને પાર્શ્વનાથનાં મંદિર હતાં. જખ્ખસ્વામી, પ્રભવસ્વામી વગેરે પર૭ મહાનુભાવોએ એકીસાથે દીક્ષા લીધી. તેમના સ્મરણાર્થે પર૭ સ્તુપ બનાવાયા હતા. એ સત્તરમા શતક સુધી તે હતા, એમ હીરસૌભાગ્ય' (૧૮ સર્ગ, લેક ર૪૯-ર૫૦) જતાં જણાય છે. એ કાળે કલ્પદ્રુમ પાર્શ્વ નાથના તીર્થ તરીકે ઓળખાતા, મથુરાના કંકાલીટીલા તરીકે ઓળખાવાતા વિભાગમાં પુષ્કળ જિનાલય હતાં. (કઈ કઈ પંચતીથીમાં સત્યપુરને બદલે મોઢેરાને ઉલલેખ છે. વળી આ મથુરાના અવશેષોમાંથી કેટલીક પ્રતિમાઓ મથુરાના અને લખનૌનાં સંગ્રહ
સ્થાનમાં છે.) (૧૬ – ૧૧) અલવરીય રાવણ પાશ્વ સ્તવન :
આ કૃતિમાં નવ પદ્યો છે, છતાં પ્રકાશિત પુસ્તકમાં એને અષ્ટક કહેલ છે. આના પદ્ય ૧ તેમ જ ૩-૪ ઇંદ્રવજા છંદમાં છે, જ્યારે દ્વિતીય પદ્યમાં ઉપજાતિ છંદ વપરાયે છે. એના અંતિમ પદ્યના ઇદને નિર્દેશ પ્રકાશિત પુસ્તકમાં નથી. કદાચ ઇંદ્રવજા માની લઈ તેમ કરાયું હશે. અંતિમ પદ્ય “માલિની” છંદમાં છે.
એ ગ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રાંથી કઈE

Page #557

[૧૫] eeeeboots-stdsessessess-botadviceless descessesbross devictobseidos does
આ અલવર નગરના રાવણ પાર્શ્વનાથને અંગેની કૃતિ છે. એમાં પહેલાં આઠે પદ્યોનું ચતુર્થ ચરણ સમાન છે. તે પા રાવળનાચમ્ (રાવણ પાર્શ્વનાથની હું સદા સેવા
પ્રથમ પદ્યમાં પાર્શ્વનાથને પાર્શ્વયક્ષથી સેવિત, નાગાધિરાજ ધરણેન્દ્રથી પ્રસુમિત અને પદ્માવતીથી સ્તુતિ કરાયેલ કહેલ છે. બીજામાં એમની વાણીને મેઘની ગર્જના કરતાં ચડિયાતી અને નવમામાં અમૃત જેવી વર્ણવાઈ છે. ચતુર્થ પદ્યમાં એમના વિવિધ અતિશ હેવાને અને છઠ્ઠા પદ્યમાં એમને મુગટ અને પાછલો ભાગ (પૃષ્ઠ) ભામંડળથી વિભૂષિત હોવાનું કહ્યું છે. તૃતીય પદ્યમાં એમને વામાના પુત્ર તરીકે સંબોધ્યા છે, અંતિમ પદ્યમાં એમની રાવણ પાર્શ્વનાથ તરીકેની પ્રતિમાને “અલવરપુરના રત્ન તરીકે નિદેશી છે. આ અલવરપુર રાજસ્થાનમાં જયપુરની પાસે આવેલું છે. નવમાના બીજા ચરણમાં શુમા કુર દ્વારા કર્તાએ પિતાનું નામ ગૂઢ રીતે સૂચવ્યું છે. (૧૭-૧૭) લોડણુ પાર્શ્વનાથ સ્તવન :
આ સ્તવનમાં ૧૩ પદ્યો છે. પહેલાં ૧૨ પદ્યો અનુષ્ટ્રભૂ છંદમાં છે, તે ૧૩મું શાર્દૂલવિક્રીડિતમાં છે. પહેલાં બાર પદ્ય મળીને કુલક થાય છે. પરંતુ પ્રકાશિત પુસ્તકમાં તે પ્રમાણે પદ્યો છપાવાયાં નથી.
પ્રથમ પદ્યમાં પાર્શ્વનાથને બુદ્ધિમાં બૃહસ્પતિ કરતાં ચઢિયાતા, પાંચમા પદ્યમાં સર્વે ત્તમ ગેત્રવાળા, સાતમા પદ્યમાં રસનાના અમૃત વડે સેવિત, નવમામાં પાર્વયક્ષથી સેવિત, દશમામાં ભરયુવાની વડે શોભતા, અગિયારમામાં મેઘની જેમ ગંભીર વાણવાળા, બારમામાં તેજના ભંડાર અને તેરમામાં આદરણીય વાણીવાળા કહ્યા છે. ચતુર્થ પદ્યમાં સારંગ” શબ્દ ભિન્ન ભિન્ન અર્થોમાં વપરાયેલ છે.
કર્તાએ બારમા પદ્યમાં પિતાના નામ કલ્યાણસાગરનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
આ કૃતિમાં જે “લેડણ” પાર્શ્વનાથને ઉલ્લેખ છે, તે જ ડભોઈને લેડણ પાર્થ નાથ છે કે કેમ? આ નામની પ્રતિમા છે? (૧૮–૧૮) સેરીસ – પાર્શ્વનાથ સ્તુત્ર:
(લોડણ પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર) આ કૃતિમાં નવ પદ્યો છે છતાં પ્રકાશિત પુસ્તકમાં તેને “અષક” કહ્યું છે. એનાં પહેલાં આઠ પદ્યાનું ચતુર્થ ચરણ સમાન છે. એ નીચે મુજબ છે. “શેરીશ (૪) " ગુપ
છે ક આર્ય કથાકાગૌouસ્મૃતિગ્રંથ હિલ
.

Page #558

lossessing by kishashalas [૧૫૩]
लोडणाख्यम् ' આ ચરણના અર્થ એ છે કે ‘ લાડણ ’ નામવાળા સેરીશ(સા) પાર્શ્વનાથને તમે સ્તા. આ કૃતિનાં પદ્ય ૧-૪ અને ૬-૮ ઇંદ્રવા છંદમાં છે, જ્યારે પાંચમું પદ્ય ઉપજાતિમાં છે અને નવમું સબ્ધરામાં છે.
પ્રથમ પદ્યમાં પાર્શ્વનાથના વણું ઉત્તમ પ્રકારના નીલ કહ્યો છે. તૃતીય પદ્યમાં એમની વાણીને સારંગ (વાજિંત્ર)ના સમાન અને છઠ્ઠામાં સકળ વિશ્વને આનંદ પમાડનારી કહી છે. વિશેષમાં આ તૃતીય પદ્યમાં એમના ગંભીર નાને મેઘ જેવા કહ્યો છે અને એમનાં બે નેત્રોને હરણના જેવાં કહ્યાં છે. છઠ્ઠા પદ્યમાં પાર્શ્વનાથને નાગપુરના રાજા વડે પૂજાયેલા કહ્યા છે. આઠમા પદ્યમાં એમના દેહને સૂર્ય અને ચંદ્ર કરતાં વધારે તેજસ્વી, આઠ પ્રાતિહાર્યાંથી શૈાલતા ફાર (તેજસ્વી) આકૃતિવાળા વર્ણવ્યા છે. કર્તાએ સાતમા પદ્યમાં કલ્યાણુસૂર્યાદિ દ્વારા કલ્યાણસૂરિ એવું પેાતાનું નામ જણાવ્યું છે, અને નવમા પદ્યમાં કલ્યાણ શબ્દ યેાજીને આમ જ કર્યું છે. ‘સેરીસા’ કલેાલ પાસે આવેલું છે. તૃતીય પદ્યમાં ‘ સાર’ગ’શબ્દ ત્રણ ભિન્ન અર્થમાં વપરાયા છે. આમ આ પદ્યના એક અ’શ અનેકાથી છે એ એની વિશિષ્ટતા છે.
6
,
(૧૯ – ૨૧) પાવ સહસ્રનામ સ્તોત્ર :
આ પાર્શ્વ સહસ્રનામ એ શબ્દ આ સ્તંાત્રના અતિમ ભાગમાં વપરાયા છે. આમાં સમગ્ર ૧૫૦ પદ્યો છે. તેમના ક્રમાંકે કટકે કટકે નામેાની વિષયવાર રચના સમજાવવાને અપાયા છે. ૧૫, ૧૧, ૧૧ (વીતરાગશતક); ૧૩, ૧૨, ૧૧ (આત્મશતક) ૧૦૦, ૧૨ (૬૦૦), શતક (૭૦૦), ૧૧, ૧૩ ( જ્ઞાનશતક ૮૦૦) અને ૧૪ ( માહાત્મ્ય દર્શા વવા માટે )
છંદ : આ ૧૫૦ પદ્યોના સ્તોત્રમાં ૧૪૭ મા પદ્ય સિવાય બધાં પદ્યો ‘ અનુષ્ટભૂ ’માં છે, જ્યારે ૧૪૭મુ પદ્ય વશસ્થમાં છે.
:
નામા : પ્રત્યેક શતકનું નામ અપાયું નથી. કેવળ વીતરાગ, આત્મ, હ, ઐશ્વર્ય અને કલ્યાણ એ શબ્દો છ શતકા પૂરતા જ તેના આદ્યપદ્યમાં દર્શાવાયા છે.
જ્ઞાન,
વિષય : શરૂઆતમાં ૧૫ પદ્યો પાર્શ્વનાથના ગુણગાન રૂપ છે. પાંચમા પદ્યમાં પાપાત્મા એવા નાગને પ્રભુપ્રભાવે ફણી પદવી પામેàા કહ્યો છે. આમાંનાં કેટલાંકમાં એમને નમસ્કાર કરાયા છે. પદ્ય ૪માં પાર્શ્વનાથને શમ્ભુ,’૧૧મામાં ‘શંકર' કહ્યા છે. આઠમા પદ્યમાં કર્તાએ કહ્યું છે કે હું તારા સ્તોત્રથી સેકડો દેષાવાળી મારી જીભને પવિત્ર કરુ છું, એ જ આ જંગલમાં જીવેાના જન્મની સફળતા છે. ૧૪મા પદ્યમાંવિએ
શ્રી આયૅ કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #559

૧૫] sb
b.sc sbs...................... estse. પિતે “જ્ઞાનમુગ્ધ હોવાનું અને ૧૦૦૮ નામ વડે સ્તવવાનું કહ્યું છે. એ પ્રતિજ્ઞા સંપૂર્ણ પણે પળાઈ છે. આ નામે કઈ પણ તીર્થકર અંગે ઘટી શકે તેવાં લાગે છે. છેલ્લાં ૧૪ પદ્યો પૈકી પદ્ય ૧૧-૧૨માં કર્તાએ પોતાના ગુરુ ધર્મમૂર્તિસૂરિની સ્તવના કરી છે. ૧૩મા પદ્યમાં પોતે એમના શિષ્ય છે એ નિર્દેશ છે. સાથે સાથે પ્રસ્તુત કૃતિમાં મુખ્યત્વે પાર્શ્વનાથની મરમ નામાવલિ નામરાજિ રચ્યાનો ઉલ્લેખ છે. છેલ્લા ૧૪માં પદ્યમાં આ તેત્રને પુણ્યરૂપ જણાવી એને ભણનારને મહાલક્ષ્મી મળશે એ નિર્દેશ છે. ૧૦૦૮ નામને બદલે પ્રસ્તુત તેત્રમાં ૧૦૦૦ ગણાયેલાં જણાય છે. પણ પ્રારંભના પ્રથમ કલેકમાં આઠ નામ આવે છે તે ગણતરીમાં લેવાયાં નથી. એથી લેખકની ૧૦૦૮ નામની પ્રતિજ્ઞા બરાબર પૂરી થાય છે.
રચના વર્ષ : આ તેત્ર વિ. સં. ૧૬૬ કે તે પછી ટૂંક સમયમાં રચાયું છે કેમ કે વિ. સં. ૧૬૯૬માં ખેરવાથી શ્યાલગોત્રના શ્રેષ્ઠી ઈશ્વરે મારવાડના “ગેડી” પાર્શ્વનાથની યાત્રાર્થે કાઢેલા સંઘમાં કલ્યાણસાગરસૂરિએ રચ્યું છે.
રચના સ્થળ ઃ મારવાડના “ગોડી” નગરમાં આ સ્તંત્ર રચાયું છે.
સંતુલના આ માટે નીચે જણાવેલી કૃતિઓ જોવી ઘટે : (૧) સિદ્ધસેન દિવાકરકૃત મનાતું જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર (૨) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર. આ દેવવિજયગણિએ વિ. સં. ૧૬૫૮માં રચેલું છે. એ જ વર્ષમાં એમણે આની ટીકા પણ રચી છે. (૩) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્રઆ ૧૪૯ પદ્યની કૃતિ શ્રી વિનયવિજયગણિએ વિ. સં. ૧૭૩૫માં રચી છે. (૪) અહં. નામસમુરચય : આ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિની રચના છે. મેઘવિજ્યગણિએ વિ. સં. ૧૭૨૧માં ગુજરાતીમાં પાર્શ્વનાથનામમાલા રચી છે. આશાધરે વિ. સં. ૧૨૮૭માં (૫) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર અને એની વૃત્તિ રચી છે. બીજી પણ બે ટીકાઓ છે. આકલકીતિએ વિક્રમના પંદરમા શતકમાં ૧૩૮ પદ્યમાં (૬) જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર રચ્યું છે. (૭) અજ્ઞાતકર્તાક જિનસહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર રચ્યું છે, એને ઉપર ત્રણ કે પછી ચાર દિગંબર ટીકાઓ રચાઈ છે. એ તેત્રનાં ૧૬૦ પદ્યો છે. જિનસેન પહેલાએ વિ. સં. ૯૦૦માં રચેલા આદિપુરાણમાં જિનસહસ્ત્રનામ છે. આ બાબત દિગંબર કૃતિઓની થઈ.
પાર્શ્વનાથ અષ્ટોત્તરશત ઃ આની એક પ્રત તે પાટણના ફિલિયાના સંઘ ભંડારમાંના ૪૦ મા દાબડામાંની ૨૯મી પ્રત છે. તે ઉપરથી સમુચિત સંપાદન કરાવી એ સત્વરે પ્રસિદ્ધ કરાવવાની આવશ્યકતા જણાય છે.
કોઈ શ્રી આર્ય કદયાણામસ્મૃતિગ્રંથો

Page #560

ને..
.Mo. o
M............................
i
ss
a dose
ofeshoot footadkodfolded.T૧૫૫]
મંત્રગભિત પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર :
આ ૩૩ સંસ્કૃત પદ્યવાળું અજ્ઞાતકક તેત્ર છે. પહેલાં ૧૫ પદ્યોમાં પાશ્વનાથનાં ૧૦૮ નામે છે. (૨–૧૭) વીરાષ્ટક :
આ કૃતિમાં ૮ પડ્યો છે. છતાં એના કર્તાએ એને “અષ્ટક’ કહ્યું છે. શું તેના છેલ્લા પદ્યમાં “કલ્યાણસાગરસૂરિ' કર્તાનું નામ ગર્ભિત છે કે અન્ય રીતે લિપિબદ્ધ કરાયું છે તેની ગણતરી કરાતી નથી? તેમ હોય તે જ આ અષ્ટક નામ સાર્થક ગણાય. અહીં નવે પદ્ય વસંતતિલકા છંદમાં છે.
પહેલાં આઠ પદ્યોમાં પ્રત્યેક ચરણનો પ્રારંભ “તુ રમો”થી કરાયો છે. આમ હોઈ તે માનતુંગસૂરિકૃત ભક્તામર સ્તોત્રના ર૬ મા પદ્યનું સ્મરણ કરાવે છે. નવમા અંતિમ પદ્યમાં કર્તાએ પિતાનું નામ કલ્યાણસાગરસૂરિ એમ સ્પષ્ટ ઉલ્લેખથી જણાવ્યું છે.
ત્યાગી ધર્મમૂર્તિસૂરિ પાસહસ્રનામ સ્તોત્રમાં ઉપન્ય પદ્યમાં પ્રણેતાએ પિતાને ધર્મમૂર્તિસૂરિના શિષ્ય કહ્યા છે અને એની પૂર્વનાં બે પદ્યમાં એ સૂરિ વિશે પ્રશંસાત્મક ઉગારે કાઢયા છે. આમ હોવાથી હું અહીં શ્રી ધર્મમૂતિસૂરિ વિશે કેટલી માહિતી આપું છું. મેં આ બાબત મારી અપ્રકાશિત કૃતિ “વિધિપક્ષ ગચ્છીય શ્રમણના પ્રમુખસંઘની થતભક્તિ” પુસ્તકમાં આપી છે. ધર્મમૂર્તિસૂરિ (વિ. સં. ૧૫૮૫-૧૬૭૧) ની જીવનરેખા નીચે મુજબ છે.
પિતા-શ્રેણી મંત્રી હંસરાજ, જ્ઞાતિ–એસવાળ, નેત્ર-નાગડા, માતા-હાંસલદે, જન્મવર્ષ—વિ. સં. ૧૫૮૫, સંસારી નામ-ધર્મદાસ, દીક્ષા પ્રસંગનું નામ-ધર્મદાસ, દક્ષાવર્ષવિ. સં. ૧૫૯૯, દીક્ષાગુરુ-ગુણનિધાનસૂરિ, સૂરિપદવીનું વર્ષ—વિ. સં. ૧૬૫ર, સૂરિપદવીનું સ્થળ-રાજનગર (અમદાવાદ), પરિવાર–પર સાધુઓ અને ૪૦ સાધ્વીઓ, અવસાન વર્ષવિ. સં. ૧૬૭૧. અવસાન સ્થળ-અણહિલપુર પાટણ. સાહિત્યકૃતિઓઃ (૧) ગુણસ્થાનકમારેહની વૃત્તિ (ર) પાડવશ્યકની વૃત્તિ (૩) પટ્ટાવલી. (૨૧–૧૫) સત્યપુરીય વીર સ્તવન :
આ સ્તવનમાં રપ પડ્યો છે. ર૦ મે પદ્યમાં વીરને, મહાવીર સ્વામીને “સત્યપુરી”ના નિર્મળ ભૂષણરૂપ કહ્યા છે. એ મુજબ મેં શીર્ષકમાં સત્યપુરીય શબ્દ પ્રકાશન થયેલ આ પુસ્તકને અનુસરીને યે છે.
sus is :: કાકર
ચી શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ કઈE

Page #561

[24
]destede se steste deste destesente
deste da jedestale della lettelse tilstede testostestite testostestateste desteklemeleste destestestostesestedeste
પ્રત્યેક પદ્યમાં અને પ્રત્યેક ચારેય ચરણમાં ૧-૧ પદ્યમાં વમણિ શબ્દ પ્રારંભમાં યે છે. એ એકવીશ પદ્યો કુતવિલમ્બિત છંદમાં છે. રરમું પદ્ય હરિણી છંદમાં, ર૩મું વંશસ્થમાં, ર૪ મું ભુજગપ્રયાતમાં અને અંતિમ ર૫ મું સ્ત્રગ્ધરા છંદમાં છે.
પ્રથમ પદ્યમાં શ્રી મહાવીર સ્વામીના રૂપે વિશ્વને વશ કર્યું છે અર્થાત્ તમે વિશ્વમાં અતિશય રૂપવંતા છે એમ કહ્યું છે. નવમા પદ્યમાં એવું કથન છે કે તમે અદ્દભુત અતિશથી અલંકૃત છે અને સૂરિઓ દ્વારા (આચાર્યો દ્વારા) સેવાયેલા છે, પદ્ય ૧૦ માં તમને કેવળજ્ઞાનીઓએ અને સાધુઓએ પ્રણામ કરેલાં છે, એવો ઉલ્લેખ છે. પદ્ય ૧૧ માં વીરપ્રભુનું નામ મનહર છે એમ કથન છે. પદ્ય ૧૮માં બે બાબતે રજૂ કરાઈ છેઃ (૧) તમે બુદ્ધિમાં બૃહસ્પતિથી ચઢિયાતા છે અને (ર) તમારે દેહ સુવર્ણ જે પીળે છે. પદ્ય ૧૫ માં કહ્યું છે કે તમારું વદન ચંદ્ર કરતાં ચઢિયાતું છે અને તમે વૈરીઓના સમુદ્ર માટે અગત્ય કષિ જેવા છે.
પદ્ય ર૦ માં શ્રી મહાવીર પ્રભુને કેવળજ્ઞાની અને કેવળદની તરીકે વર્ણવ્યા છે. પદ્ય ૨૧ માં ત્રિશલાના પુત્ર કહ્યા છે, ર૫ મા પદ્યમાં કર્તાએ “કલ્યાણભધિ” શબ્દ દ્વારા પોતાનું કલ્યાણસાગર નામ દર્શાવ્યું છે.
સત્યપુર : આ સ્થળ વિશે પ્રકાશિત પુસ્તકમાં કશી માહિતી અપાઈ નથી. “સત્ય પુર” તે અત્યારે જોધપુર વિભાગના ભિન્નમાળની પાસે આવેલું અને સાચેર તરીકે ઓળખાતું ગામડું છે. એ પ્રાચીન સમયમાં સમૃદ્ધ નગર હતું. એમાં નાહડ પતિએ મહાવીર સ્વામીને ભવ્ય પ્રાસાદ બંધાવ્યું હતું. એ જિનાલયમાં જ જિજગસૂરિએ (વિ. સં. ૧૧૪૦માં) મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા સ્થાપિત કરી હતી. એને બ્રહ્મશાન્તિ યક્ષનું સાંનિધ્ય હોવાથી એ તીર્થને મહિમા ઘણે પ્રસર્યો હતે. એનો પાંચ તીર્થો પૈકી એક તરીકે જગવંદનમાં ઉલ્લેખ કરાયું છે તે એ તીર્થનું માહાસ્ય સૂચવે છે. વિ. સં. ૧૩૬૭ માં અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ આ તીર્થનો અર્થાત્ જિનાલયનો નાશ કર્યો હતો. ત્યારથી એ તીર્થની જાહોજલાલી ઘટવા માંડી. આજે સવારમાં એક સુંદર જિનાલય છે અને તેમાં મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા છે પણ એ તે પાછળથી પ્રતિષ્ઠિત કરાઈ છે. કારણ કે ઉપJક્ત અલૌકિક પ્રતિમા તે અલ્લાઉદ્દીન ખીલજી દિલ્હી લઈ ગયું હતું અને તેની આશાતના કરી હતી એમ વિવિધ તીર્થકપમાં શ્રી જિનપ્રભસૂરિએ કહ્યું છે.
શેભન મુનિના ભાઈ અને મુંજ તથા ભેજના સન્માનિત કવિ ધનપાલે “સત્યપુરમહાવીરઉત્સાહ” નામનું અપભ્રંશ કાવ્ય વિક્રમના ૧૧ મા શતકમાં રચ્યું છે અને એમાં સત્યપુરને મહિમા વર્ણવ્યો છે. (જુઓ. “પ્રબોધ ટીકા ' ભા. ૧, પાનાં ૩૫૪-૩૫)
છે એ આર્ય કથાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #562

શું પ્રતિજ્ઞા એ બંધન છે?
– મુનિ શ્રી મહોદયસાગરજી ગુણબાલ”
[“પ્રતિજ્ઞા (નિયમ) લઈ એ અને તૂટી જાય એના કરતાં પ્રતિજ્ઞા ન લેવી સારી” ઇત્યાદિ બેલનારાઓ આટલું તે જરૂર વિચારે.]
આજે ઘણા આત્માઓ “પ્રતિજ્ઞા (નિયમ) લેવાની શી જરૂર છે?” “અમે તે પ્રતિજ્ઞા લીધા વિના જ અમુક રીતે વર્તીશું, પરંતુ પ્રતિજ્ઞા તે નહિ લઈએ!”
પ્રતિજ્ઞા એ તે બંધન છે!” “પ્રતિજ્ઞા લઈએ અને પછી ભાંગી જાય એના કરતાં પ્રતિજ્ઞા ન લેવી સારી” ઈત્યાદિ માનતા, બેલતા કે પ્રચારતા જોવા મળે છે.
તેઓએ આટલું જરૂર વિચારવું ઘટે કે, જેમ વ્યવહારમાં પણ રેડિયે કે ટી. વી. વગેરે મને રંજનના સાધને ઘરમાં વસાવ્યા પછી કદાચ ૧૨ મહિના સુધી તેને ઉપયોગ બિલકુલ ન થાય તે પણ જે લાયસન્સ રદ ન કરાવ્યું હોય તે ૧ર મહિનાને અંતે તેને ટેક્ષ ભરવો જ પડે છે. મકાન ભાડે લીધા પછી સગવશાત્ તેનો ઉપયોગ ન કરી શકવા છતાં પણ મકાન વિધિપૂર્વક પાછું સુપ્રત ન કર્યું હોય તે તેનું ભાડું ભરવું જ પડે છે. તેવી જ રીતે દુનિયામાં થઈ રહેલાં અગણિત પાપનો પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક ત્યાગ ન કર્યો હોય ત્યાં સુધી, ગમે તે પળે ગમે તે પાપ કરી નાખવાની શક્યતા ખુલ્લી રહેલી હોવાથી તે પાપ ન કરવા છતાં પણ તે નિમિત્તે કર્મબંધ ચાલુ જ રહે છે. માટે જ તે નિગોદ (અનંતકાય-અનંત જીવોનું એક જ સૂક્ષ્મ શરીર)ના જીવ હિંસા, અસત્ય, ચેરી, મથુન જેવાં કઈ પણ પ્રકારનાં વ્યક્ત (સ્પષ્ટ) પાપ ન કરતા હોવા છતાં પણ પ્રતિજ્ઞા પૂર્વક પાપોના ત્યાગના અભાવ (અવિરતિ)થી થતા કર્મના આશયથી તેઓને અનંતકાળ સુધી નરક કરતાં પણ અનંતગણું દુઃખેવાળી નિગોદમાં જન્મ-મરણ કરવાં પડે છે; વળી પૃથ્વીકાય આદિ એકેન્દ્રિય જીવે મુખ ન હોવાથી કવલાહાર (મુખ દ્વારા કેળિયા રૂપે આહાર ગ્રહણ કરે તે) કરી શકતા નથી. તેમ છતાં પણ પ્રતિજ્ઞા (વિરતિ)ના અભાવે
મક શાઆર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ કઈE

Page #563

[૧પ૮]e
eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee
ઉપવાસનું પુણ્ય પામી શકતા નથી અને અસંખ્ય વર્ષો સુધી તેમને એકેન્દ્રિય નિઓમાં જ જન્મમરણ કરવા પડે છે. માટે અવિરતિ (પાપ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞાના અભાવ) થી થતા નિરર્થક કર્મબંધથી બચવા માટે પ્રતિજ્ઞા એ ખૂબ જ જરૂરી છે.
વળી કેટલાક જીવો એમ પણ કહે છે કે “અમુક પાપ ન કરવું એ જાતની પ્રતિજ્ઞા લેવાથી ઊલટું મન તે વાતને જ વારંવાર વિચાર કરવા માંડે છે, માટે પ્રતિજ્ઞા લેવી નહિ.” આ વાત પણ બરાબર નથી. કારણ કે શરૂઆતમાં કદાચ પૂર્વના સંસ્કારવશાત્ તેમ થાય તે પણ જે તે પાપનાં નુકસાન સમજવાપૂર્વક તેમ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હોય તે ધીરે ધીરે મન ટેવાઈ જાય છે કે, મારે તે અમુક કામ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા જ છે, એટલે મારે એ બાબતને વિચાર કર પણ વ્યર્થ છે. ઉપવાસનું મહત્ત્વ સમજવા પૂર્વક તેનું પચ્ચખાણ લીધા પછી ગમે તેવી સુંદર રસવતી સામે આવે તે પણ
મારે તે આજે ઉપવાસની પ્રતિજ્ઞા છે.” એવા ખ્યાલથી પ્રાયઃ કરીને તે સુંદર રસવતીને ખાવાનું કે તેને વિચાર કરવાનું પણ મન થતું નથી. આ અનુભવસિદ્ધ હકીક્ત છે. આ તે થઈ નિષેધાત્મક નિયમની વાત.
વળી કરવા ગ્ય સુંદર અનુષ્ઠાને માટે પણ “હું આમ જરૂર કરીશ.” આવી પ્રતિજ્ઞા લીધી ન હોય પણ ફક્ત સંકલ્પ જ કર્યો હોય તે આપણું મન સામાન્ય નિમિત્તો મળતાં જ તરત એ શુભ સંકલ્પથી ચલિત થઈ જાય છે. દા. ત. દરરોજ પ્રભુદર્શન કરવાને માત્ર સંકલ્પ (પ્રતિજ્ઞા નહિ) કર્યો હોય તે ડું પણ વ્યાવહારિક કાર્ય આવી પડતાં તરત જ મન નબળું પડી જાય છે કે “ આજે તે અમુક પ્રકારના સંગ હોવાથી તારાથી દર્શન થઈ શકશે નહિ. કાલથી જરૂર કરીશ. આજે એક દિવસ દર્શન ન થાય તે શું ખાટુંમળું થઈ જવાનું હતું !” પણ જે પ્રભુદર્શન કરવાની પ્રતિજ્ઞા જ લીધી હોય તે “મારે તો સવારના મુખમાં કાંઈ પણ નાખતાં પહેલાં પ્રભુદર્શન કરવાની પ્રતિજ્ઞા છે, માટે મારે તેનું પાલન કરવું જ જોઈએ.” આવા વિચારથી એ શુભ અનુષ્ઠાનમાં નિયમિતતા જળવાઈ રહે છે. માટે વિધેયાત્મક બાબતોની પણ પ્રતિજ્ઞા (નિયમ ) જરૂર લેવી જોઈએ. એ વળી પ્રતિજ્ઞાને બંધન માનનારાઓએ એટલું જરૂર વિચારવું જોઈએ કે, જેમ મોટર, રેલવે, વિમાન વગેરેને બ્રેક હોય, ઘોડા-બળદ વગેરેને લગામ હય, સમુદ્ર-નદીને કાંઠાની મર્યાદા હોય તે જ તેઓ ઉપયોગી બની રહે છે. પરંતુ બ્રેક વગરની મોટર, રેલવે, વિમાન તથા લગામ વગરના ઘેડા-બળદ વગેરે તેમ જ કાંઠા વગરના સમુદ્ર - નદીથી અનેક હોનારત સર્જાય છે, તેવી જ રીતે જીવનમાં પણ ઈન્દ્રિયો અને મન ઉપર પ્રતિજ્ઞા
નહી) આ શીઆર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો
પર

Page #564

હ
ossessosdo Messages.casadgets sodesdesked
to a
cookboooooooooses sb
t
ap dedI૧૫૯]
નિયમ રૂપી બ્રેક-લગામ કે મર્યાદા હોય તે જ તે જીવન પિતાને એને બીજા પણ અનેકોને ઉપયોગી બની શકે છે. પરંતુ નિયમ વગરનું નિરંકુશ જીવન તે અનાદિકાળના વિષય-કષાયોના કુસંસ્કારને કારણે સ્વ–પરને અનેક રીતે અભિશાપ રૂપ ( નુકસાનકારક) બની રહે તો પણ નવાઈ નહિ. માટે ટૂંકમાં પ્રતિજ્ઞા એ બંધન નથી, પણ ઊલટુ રાગ
ષની વાસનાઓના અને વિષય-કષાયને કુસંસ્કારોનાં બંધનેથી આત્માને છોડાવવા માટે તીક્ષણ અસિધારા (તલવારની ધાર)નું કામ કરે છે. પ્રતિજ્ઞા એ તે પ્રમાદરૂપી શત્રુનો બાણવૃષ્ટિથી આત્માનું રક્ષણ કરવા માટેનું મજબૂત કવચ છે, બખ્તર છે. આવી પ્રતિજ્ઞાને બંધન માનવું એ તો ખરેખર નરી આત્મવંચના જ છે.
વ્યવહારમાં પણ વેપારના અને સ્કૂલ-કોલેજના, હોટલ અને સિનેમા-ટોકિઝોના, કલબો અને જીમખાનાંઓના, રેલવે અને બસના, ટપાલખાતા અને બેન્કોના, કેટકચેરીઓ અને મ્યુનિસિપાલિટીના, રેશનિંગ અને દૂધ કેન્દ્રોના, મંડળ અને સોસાયટીઓના અનેક નિયમોને ડગલે પગલે આધીન રહી જીવન જીવનાર માનવી માત્ર ધાર્મિક નિયમોને જ બંધન રૂપ કહી તેની ઉપેક્ષા કરે તો એવા એ ભારેકમી માનવીની માત્ર ભાવ–દયા ચિંતવવા સિવાય બીજો ઉપાય પણ શું હોઈ શકે?
વળી “પ્રતિજ્ઞા લઈએ અને ભાંગી જાય તે ?એમ કહેનારા “મૂઆ પહેલાં જ મોકાણ” માંડે છે. પ્રતિજ્ઞા લીધા પહેલાં જ ભાંગી જવાની વાત કરનારાઓ “રોતે જાય એ મૂઆની જ ખબર લાવે.” એ લેક્તિને ચરિતાર્થ કરનારા છે, પરંતુ તેઓ સાંસારિક કાર્યોમાં આવું કશું જ વિચારતા નથી કે “ પ્લેનમાં બેસી ફેરેન (પરદેશ) જાઉં તે છું પણ અધવચ્ચે જ વિમાન સળગી જશે તે..?” “હજાર રૂપિયા ખર્ચીને ડોકટર, વકીલ કે એન્જિનિયર આદિની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરવા માટે ભણું છું તે ખરો પણ તે ડીગ્રીઓ મળ્યા પછી હું તરત જ મરી જાઉં તો મારા બધા જ પૈસા અને સઘળી યે મહેનત નકામી તે નહિ જાય ને..?” “મકાન તે બંધાવું છું પણ ધરતીકંપના આંચકાથી પડી જશે તે?” “દુકાન તે ખેલું છું પણ દેવાળું નીકળશે તે...?” “દીકરી પરણવું તે છું પણ ઘેડા જ વખતમાં રંડાપ આવશે તે...?” “સ્ત્રીને પરાણું તે શું પણ છેડા જ વખતમાં મરી જાય અને બધે ખર્ચ નકામે જાય તે..?”
ઉપરોક્ત બધા જ પ્રસંગમાં જે આવી રીતે ભવિષ્યના નુકસાનના વિકલ્પ કરવામાં આવે તે સંસારનું એક પણ કાર્ય બની શકે નહિ.
વેપારમાં નુકસાની આવશે તે ?” એવી શંકાથી વેપારને જ નહિ કરનારે ધન પ્રાપ્તિના લાભ મેળવી શકતા નથી. મરી જવાના ભયથી જે ભણતો જ નથી તે
મારી શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે
'
, * *
*
* *
*

Page #565

9
o
ltedodlade dodelado dosbootestostadostedada desde dados datos edestesteckdodestos dos dadosladadostasisesesedah dades desadoslastes dades
જિંદગીભર અભણ રહી જાય છે. તેવી જ રીતે “પ્રતિજ્ઞા લઉં અને ભાંગી જાય તે?' એવી ખોટી આશંકાથી પ્રતિજ્ઞા નહિ લેનારો પ્રતિજ્ઞાથી (પાપોના અટકાવવારૂપ) થતા લાભથી સદાને માટે વંચિત રહી જાય છે, અને આ ચંચળ મનુષ્યભવનું ક્ષણભંગુર આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં દુર્ગતિમાં ધકેલાઈ જાય છે. માટે પ્રત્યેક સુજ્ઞ પુરુએ ઉપરોક્ત પ્રકારના માનસિક કુવિકલ્પને દૂર કરી, પ્રતિજ્ઞાથી થતા લાભોને વિચાર કરી યથાશક્તિ પ્રતિજ્ઞા સ્વીકારી તેનું સુંદર રીતે પાલન કરવા માટે તત્પર રહેવું જોઈએ. જેમ ઘરમાં ઉપરના માળે ચડવા માટે રાખેલી નીસરણી ઉપરથી પગ લપસતાં કઈ પડી જાય તે પણ નીસરણી કાઢી નંખાતી નથીપરંતુ પડવાથી થયેલ જખમને રૂઝાવવા માટે મલમપટ્ટી કરાવી બીજી વાર નીસરણી પર ચડતી વખતે વધારે સાવધાની રાખવામાં આવે છે.
તેવી જ રીતે, સુંદર રીતે પાલન કરવાના શુભ ઈરાદાપૂર્વક લીધેલી કોઈ પણ પ્રતિજ્ઞાને કદાચ ક્યારેક કેઈક તીવ્રતમ અશુભ કર્મના ઉદયથી કે શરતચૂકથી ભંગ પણ થઈ જાય તે પણ તરત ગુરુમહારાજને નિખાલસતાપૂર્વક જણાવી પ્રાયશ્ચિત્ત સ્વીકારી શુદ્ધ બની ફરીથી વધારે સાવધાનીપૂર્વક તે પ્રતિજ્ઞાનું પાલન કરવા માટે પુરુષાર્થ કરે જોઈએ.
પરંતુ તૂટી જવાના ઇરાદાથી પ્રતિજ્ઞાને જ નહીં સ્વીકારનારો માણસ ખરેખર કબજિયાતના ભયથી ભજન ત્યાગ કરનારની પેઠે કે જૂ-લીખ પડવાના ભયથી કપડાને જ શરીર પર નહીં પહેરનારની પેઠે હાસ્યાસ્પદ જ ગણાયને?
વળી કેટલાક આત્માઓ અધ્યાત્મની કેરી વાત કરી કહેવાતી ધ્યાન અને ગની પ્રક્રિયાઓને કે કેવળ પ્રાર્થનાને જ વધારે પડતું મહત્ત્વ આપી વ્રત-પચ્ચખાણ તરફ અરુચિ દર્શાવે છે.
વ્રત નહીં પચ્ચખાણ નહિ, નહિ ત્યાગ કઈ વસ્તુનો;
મહાપ તીર્થકર થશે, શ્રેણિક ઠાણાંગ જોઈ લે. ઇત્યાદિ કેઈક અપેક્ષાથી કહેવાયેલાં ઉપરોક્ત પ્રકારના વાકને આગળ ધરી, શ્રેણિક આદિનાં દૃષ્ટાંત આપી કહે છે કે, “શ્રેણિક મહારાજાને કઈ પણ વસ્તુને ત્યાગ ન હોવા છતાં તેઓ પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવ પ્રત્યેની અનન્ય શ્રદ્ધાભક્તિના પ્રતાપે આવતી ચોવીસીમાં પદ્મનાભ નામે તીર્થકર થશે. ઠાણાંગ નામે ત્રીજુ અંગસૂત્ર આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે, માટે પચ્ચક્ખાણ લેવાની કોઈ જરૂર નથી.”
તે આત્માઓએ જરૂર વિચારવું પડે કે, ઉપરોક્ત લેક કેવળ ભક્તિયેગનું મહામ્ય વર્ણવવા માટે જ કહેવાયું છે, નહીં કે વન-પચ્ચખાણને નિષેધ કરવા કે
ગ્રી આર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #566

નજી. ....
theses.soft. .. .. ••••f-fon ..andeshoto see some of the whol131
અપેક્ષા કરવા....વળી શ્રેણિક મહારાજા પૂર્વે બાંધેલાં તથા વિવિધ પ્રકારનાં નિકાચિત અપ્રત્યાખ્યાન કષાય મેહનીય કર્મના ઉદયથી વ્રત-પચ્ચખાણ લઈ શકતા નહોતા કે કોઈ પણ વસ્તુને ત્યાગ કરી શકતા નહોતા, પરંતુ તેમના હૃદયમાં તે વિરતિ (પ્રતિજ્ઞા) ધર્મનો અને વિરતિધરો પ્રત્યે ભારોભાર બહુમાન હતું. જરા પગ અરુચિ કે ઉપેક્ષા ન હતી અને પોતે પ્રતિજ્ઞા ન લઈ શકવા બદલ તેમના અંતરમાં ખૂબ જ પશ્ચાત્તાપ રહ્યા કરતો હશે. તેથી જ તે પ્રતિજ્ઞા પ્રત્યેના સાપેક્ષમાવપૂર્વક પરમાત્મભક્તિના પ્રતાપે તીર્થકર થવાના છે; નહિ કે વ્રત–પશ્ચચાણ પ્રત્યેની ઉપેક્ષા હોવા છતાં પણ.
વળી તે જ ભવમાં અવશ્ય કેવળજ્ઞાન પામી તીર્થકર બન મેક્ષે જનાર અને પદ્યસ્થ અવસ્થામાં પણ મેટે ભાગે સતત આત્મધ્યાનમાં લીન રહેનારા એવા ચરમ તીર્થપતિ શ્રવણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીએ પણ જે જગપ્રસિદ્ધ મહાપ્રતિજ્ઞા લીધી હતી, અને જેના પ્રભાવે પાંચ (૫) મહિના અને પચ્ચીસ (૨૫) દિવસના ઉપવાસના અંતે પ્રતિજ્ઞાની બધી શરતે પૂર્ણ થવાથી ચંદનબાળાના હાથે તેમનું પારણું થયું હતું, એ વાત પણ ધ્યાન આદિની વાત કરી વ્રત–પચ્ચખાણની ઉપેક્ષા કરનારા આત્માઓએ ખાસ વિચારવા જેવી છે. વળી દરેક તીર્થકર ભગવંતોને દીક્ષા લેતી વખતે “કરિએ સામાઈયં” ઈત્યાદિ ચાવજીવ સામાચિક ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞાના ઉચ્ચાર કરતાંની સાથે જ પરમ વિશુદ્ધ અધ્યવસાયો થવાથી અત્યંત નિર્મળ એવું મન:પર્યવ નામે ચોથું જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. આ બાબત પણ પ્રતિજ્ઞાની મહત્તા સમજાવવા પૂરતી નથી શું ?
દરેક આત્માઓ આ લેખ મનનપૂર્વક વાંચી, વિચારી પ્રતિજ્ઞા કે નિયમ વિરુદ્ધ, શાસ્ત્ર વિરુદ્ધ માન્યતાઓને મગજમાંની દેશવટો આપીને વિધેયાત્મક અને નિષેધાત્મક નિયમમાંથી યથાશક્તિ નિયમોનો સ્વીકાર કરી તેનું સુંદર રીતે પાલન કરી દેવ-દુર્લભ માનવભવને સફળ બનાવે એ જ શુભેચ્છા !
| | શિવમતુ સર્વ કાત્
સાચો સાધક જીવવાની આશ અને મરણને ભય એ બંનેથી સર્વથા મુકત
અધર્મ કરનારા આતમા એ સૂઈ રહે એ સારું છે, પણ ધર્મપરાયણ આત્માઓ જાગતા રહે એ સારું છે.
– શ્રી ભગવતી સૂત્ર
શ્રી આર્ય ક યાણૉતમસ્મૃતિગ્રંથ
છE

Page #567

(પૂર્વાચાર્યને એક પ્રસંગ)
બે શરતો
ચંદ નાગરદાસ દોશી
અલ્યા ? જોયા આ સાધુ? લાગે છે તો જન સાધુ. હાથમાં દાંડો અને એ પણ છે; પરંતુ કચ્છ ભીડીને ધોતી કેમ પહેરી છે ?”
હા, હા, પાસે જઈને ધોતી ખેંચી લઈ એ તે મજા પડે.” એક ટીખળી છોકરો બેલી ઊઠયો.
ના, ના, એમ તે ન થાય. કોઈ જોઈ જશે તે આપણને લડશે.” ત્રીજે છોકરો તેને સમજાવવા માંડ્યો.
લડ્યા હવે. તું તે બીકણું જ રહ્યો. જો હું ખેંચું છું હાં !” એમ કહી મુનિરાજની પાછળથી પાટલીને છેડે ખેંચી લીધે.
“હા-હા, હી–હી, હી–હી” બધા છોકરાઓ ખડખડાટ હસવા લાગ્યા. અવાજ સાંભળીને પાછળ આવતા બીજા મુનિરાજે દોડી આવ્યા અને સાથે લાવેલ વસ્ત્રને ટુકડે તરત જ તે મુનિની કમરે વીંટી દીધા. મુનિએ સમય વિચારી જરા ય આનાકાની ન કરી અને સર્વે આગળ ચાલ્યા.
મુનિરાજના હાથમાં હતે એક નિતિન દેહ; અને તેને અગ્નિદાહ આપવા સી જઈ રહ્યા હતા. પાછળ હતો શ્રાવક-શ્રાવિકગણુ.
આચાર્યશ્રીએ ઉપાશ્રયમાં કહેલું : “આ મુનિરાજ મહાન તપસ્વી હતા, તેથી તેમના મૃતદેહને જે જાતે ઉપાડે, તે પ્રભાવે મહાપુણ્યના અધિકારી બનશે. પણ આ મૃતદેહ ઉપાડ્યા પછી આપથી ક્યાંયે રસ્તામાં મૂકી શકાશે નહીં.”
બધા સાધુઓ ગુરુદેવની વાણું સત્ય માની તે કામ માટે પડાપડી કરવા લાગ્યા. ત્યારે આ મુનિરાજે તે બધાની વચ્ચે જઈને પોતે તે લાભ લેવાની ઈચ્છા પ્રદર્શિત કરી અને આચાર્યશ્રીએ તેમાં શુભ સંકેત નિહાળી તેમને આ મૃતદેહ લઈ જવાની આજ્ઞા આપી. તેથી તેઓ મૃતદેહ ખભે ઉપાડી સૌથી આગળ ચાલવા લાગ્યા. તેમની ઉતાવળી ચાલ હેવાથી તેઓ બધાથી આગળ નીકળી ગયા અને ઉપરને બનાવ બની ગયો.
શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #568

tess Mediffeffected to thodolfedeo a
ssholesale diseases.ssessessed food
.eedof.se
આચાર્યશ્રી ભવિષ્યજ્ઞાની હોવાથી તેમણે પાછળના મુનિરાજને ચેળપટ્ટો સાથે રાખ વાનું ફરમાન કરેલ હતું. એટલે તેમાં વધારાનું કપડું લઈને નીકળ્યા હતા.
આ બનાવ પાછળ પણ કઈ ઈશ્વરીય સંકેત હશે. તે સાથે એક સાધુને સત્યજ્ઞાન આપવાની આચાર્યશ્રીની યોજના હતી.
આચાર્યશ્રી જાતિના બ્રાહ્મણ હતા. બાળવયથી જ કાશીથી સંપૂર્ણ વિદ્યાપ્રાપ્તિ કરી આવતાં તેઓ રાજા-પ્રજાના માનનીય બન્યા હતા. પણ માતાને નાગમ દષ્ટિવાદના જ્ઞાન વિનાનું બધું જ્ઞાન અપૂણ જણાયું, એટલે માતૃભકત બાળક માતાની આજ્ઞા પ્રમાણે તે સમયના તસલિપુત્ર નામના જૈન આચાર્ય પાસે જઈ જૈન સાધુ બની ગયા, અને નવ– પૂર્વ પયંત તેમણે અભ્યાસ કર્યો. ત્યાર બાદ ગુરુએ તેમને આચાય બનાવ્યા.
ઘણે સમય થયા છતાં ભાઈ પાછો ન આવવાથી તેમનો નાને ભાઈ તેમને બેલાવવા ગયે, અને તે ત્યાં જ દીક્ષા લઈ મુનિસમાજમાં ભળી ગયો. ત્યાર બાદ તેમના પિતા સેમચંદ પુત્રને બોલાવવા આવ્યા, પરંતુ તેમના જ્ઞાનવૈભવમાં અંજાઈને તે પણ સાધુ બનવા તૈયાર થયા. પણ તે પહેલાં તેમણે બે શરતે રજૂ કરી : (૧) હે ગામમાં ભિક્ષા માગવા માટે જઈશ નહિ. (૨) હું ચેળપટ્ટો નહીં પહેરું પણ ધોતી પહેરીશ. અને આચાર્યદેવશ્રીએ તેમાં પણ તેમનું કલ્યાણ જેઈ આ શરતો સાથે દીક્ષા આપી.
આચાર્યશ્રીના સાંસારિક પિતા એટલે આપણા પિતા ગણાય, એમ માનીને અન્ય સાધુઓ તેમને ભિક્ષા માટે ન મોકલતા, અને રેજ ભિક્ષા લઈ આવીને તેમની સેવા કરતા હતા. એક સમયે આચાર્યશ્રીને થોડાક સમય બહાર જવાનું થવાથી તેઓ પિતાના પિતાશ્રીને બીજા સાધુઓને ભરોસે મૂકીને ગયા. પણ પાછળથી તેમના રાકમાં તકલીફ પડવાતી તેમણે જાતે જ ભિક્ષા માટે નીકળવાની શરૂઆત કરી દીધી. આમ એક શરત તે સહેજે રદ થઈ.
બીજી શરત માટેનો સમય આવવાની રાહ જોવાતી હતી. ત્યાં સમુદાયમાં એક મહાતપસ્વી સાધુના કાળધમ થવાથી તેના મૃતદેહને અગ્નિદાહ દેવાની બાબતમાં આચાર્યશ્રીની અદૂભુત યુક્તિ કામયાબ નીવડી અને તે મુનિરાજના મૃતદેહને લઈ જતા હતા, ત્યાં બાળકના ટીખળથી દેતી તજાઈ ગઈ અને તેમણે ચેપિટ્ટો ધારણ કરી લીધો. આમ બીજી શરત પણ પ્રસંગવશાત્ રદ થઈ ગઈ. સોમચંદ મુનિ સાધુધમમાં સંપૂર્ણપણે સ્થિર થયા. ૧. કયાંક પાંચ શરતોની નોંધ મળે છે.
શ્રી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,
E

Page #569

LU SO
Sosteste sostastatach dodadadadadada desta stastasto de dadoda dosta da stacco cach
doch dodacto desto sto se destadas de desto sada seda sasasasasasasabi
કાળ વીત્યે આચાર્યશ્રીની માતાએ પણ દીક્ષા લઈને જીવન સાર્થક કયું. આમ આખું કુટુંબ આ ભવવમળની ગૂંચમાંથી નીકળી પરમાત્માના સિદ્ધિસ્થાનને મેળવવા માટેની ઉત્કટ સાધના પાછળ ઘેલું બન્યું.
અપૂર્વ જ્ઞાની આચાર્ય મહારાજે શિષ્યોને સમજાવી શકાય અને તેઓ તૈયાર કરી શકે તે રીતે પોતાના પૂર્વજ્ઞાનમાંથી દ્રવ્યાનુગ, ગણિતાનુયેગ, ચરણકરણનુગ, અને ધમકથાનુગ એમ ચાર વિભાગમાં સમાવી સરળ રચના કરી દીધી.
એ જૈન સિતારે અનેક ભવ્ય જીવોનો ઉદ્ધાર કરીને આત્મકલ્યાણ સાધી ગયે. વંદન હો એ આચાર્યદેવને !
આ આચાર્યદેવ એટલે જૈન ધર્મના મહારથી એવા શ્રી આયંરક્ષિતસૂરિજ અને એ મુનિરાજ શ્રી સોમચંદજી!
એ વિરલ વિભૂતિઓને વંદના !
જ જૈન ઈતિહાસમાં આયક્ષિતસૂરિ નામક બે મહાન અતિહાસિક જેનાચાર્યો પ્રસિદ્ધ છે. એક તે ચાર
અનુયોગોને વિભક્ત કરનાર આ લેખક્ત આચાર્યશ્રી અને બીજા–જેમની સ્મૃતિ નિમિત્ત આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ થાય છે, તે અંચલ( વિધિપક્ષ )ગ૭ પ્રવતક ૪૭ મા પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ.
– સંપાદક
ભગવાન મહાવીરનું નામ આ સમયે જે કાઈપણ સિદ્ધાંત સારું જાતું હોય તો તે અહિંસા છે. કોઈ પણ ધર્મની શ્રેષ્ઠતા એ વાતમાં રહે છે ક્રે, તે ધર્મમાં અહિંસા તત્વની પ્રધાનતા હોય. અહિંસા તરવને જે કાઈએ વધારેમાં વધારે વિકસાવ્યું હોય તો તે ભગવાન મહાવીર સ્વામી છે.
– ગાંધીજી ભગવાન મહાવીરને “જિનઅર્થાત વિજેતાનું પદ પ્રાપ્ત થયું હતું. એ માટે તેમણે ન તે કઈ દેશ જ હતો કે ન તો કોઈ યુદ્ધ લડયા હતા. પરંતુ તેમણે પિતાની આંતરવૃત્તિઓ સાથે સંગ્રામ ખેલી પિતાની જાત ઉપર વિજ્ય પ્રાપ્ત કર્યો હતા.
ભગવાન મહાવીર આપણી સામે એક એવા આદર્શરૂપે છે, જેમણે સંસારના બધા પદાર્થોને પરિત્યાગ કરી ભૌતિક બંધનોથી છુટકારો મેળવ્યો. આ રીતે, તેઓ આત્મતત્તરના ઉત્કર્ષ માટેનો અનુભવ મેળવવામાં વિજયી બન્યા હતા. આ દેશ, તેના ઇતિહાસના પ્રારંભથી તે આજ સુધી આ આદર્શ પર ખડો છે.
– સવપલ્લી રાધાકૃષ્ણન
રથી આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #570

જામનગરના ચાંદી બજારમાં આવેલાં
જૈન દહેરાસરે
- શ્રી મહેન્દ્ર ડી. શેઠ
જામનગરને ચાંદી બજારને ચેક ચાંદીના સટ્ટાના વેપાર માટે આજથી ત્રણ સાડાત્રણ દશકા પહેલાં વિશ્વવિખ્યાત બની ચૂક્યો હતો. આ જ ચેકમાંથી દેશને આઝાદ કરવાની અપીલો થઈ હતી. સેલ્સ ટેક્ષની લડતના શુભ આરંભથી માંડીને શેક સભા, ચૂંટણી સભા, નેતાઓની સભા અને આજે કારમી મેંઘવારીમાં પીસાતી જનતાનો અવાજ, સીટી બસ આંદોલનનો અવાજ વગેરે આ ચોકમાંથી પ્રસારિત થયે રાખે છે. આ ચેકને પણ એક નેત્રમહર, સ્મરણમનહર ઊજળો ઈતિહાસ છે. તેને વિસ્તાર કઈ વાર આપની સમક્ષ રજૂ કરીશું.
આ ચાંદી બજાર શહેરની મધ્યમાં આવેલું છે. ત્યાં જૈન દહેરાસરની હારથી તેનું સ્થાન નિરાળું બનવા પામેલ છે. આ દહેરાસરની હારમાળાથી જાણે તે શહેરનું હદય હોય તેમ લાગી રહ્યું છે. આ દહેરાસરે ધરતીને તે શેભાવે જ છે, પરંતુ તેની ધર્મધજાઓના સ્પંદનેથી અંબરને પણ શોભાવવાની કેશિષ કરતાં તેમ તેમની ધજાઓ અહર્નિશ ફરકી રહી છે.
દહેરાસરમાં આવેલો શિલાલેખ જ આશરે એક ગજ પહોળો અને દેઢ ગજ લાંબો છે; તે ઈતિહાસના ઉજ્જવલ પ્રદેશમાં આપણને દેરે છે. આરસની આ શિલા ઉપર શુદ્ધ સંસ્કૃત ભાષામાં લેખનાં ગદ્ય અને પદ્યને કંડારવામાં આવ્યાં છે.
જામનગરના અનેક ઉપનામે છે. છતાં આ “છોટી કાશી” નાં જૈન દહેરાસરની માહિતી રસપ્રદ બની રહેશે.
વિ. સં. ૧૯૧૩ માં મહાન જ્ઞાની અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યદેવ શ્રી ધમમૂતિસૂરિજી મહારાજના ઉપદેશથી નગરના શાહ સોદાગર શેઠશ્રી તેજસિંહ શાહે જૈન દહેરાસરે બાંધવાને સંકલ્પ કર્યો, અને તેને માટે ગુરુમહારાજ આચાર્યદેવ ધર્મમૂર્તિસૂરિની આજ્ઞા માગી. આવા મંગલ કાર્ય માટે ગુરુદેવે આનંદવિભેર બની આશીર્વાદ સાથે દહેરાસરના
શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ નથી.

Page #571

L
3
5 Jesusbstostestostestadosos toshdoste dostatsbosbestodastestosteste stedosb dostostestostestostecostosos dados dadodestestostest osastosta sastostadostestestet
બાંધકામની આજ્ઞા આપી. આચાર્યદેવ ધમમૂર્તિસૂરિનું ચાતુર્માસ જામનગરમાં હોય અને તેમની પાસે મંગલ મુહૂત જેવડાવીને કામ શરૂ થાય, તે અત્યંત મંગલદાયી બને તેમ શું આશ્ચર્ય ? ઉત્તમ મુહૂતે કામને પ્રારંભ કરવામાં આવ્યો અને મુહૂતને દિન શહેરભરના તમામ લોકોએ અને શ્રાવકોએ ખૂબ ધામધૂમથી ઊજ.
વિ. સં. ૧૯૨૩ માં શ્રી તેજસિંહ શાહે આચાર્યદેવ શ્રી ધમમૂર્તિસૂરિને જામનગર ચાતુર્માસ કરવાની વિનંતી કરી. આચાર્ય મહારાજે વિનંતિ સ્વીકારી અને તે ચાતુર્માસ જામનગરમાં કરવા નકકી કર્યું.
પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત ધમમૂર્તિસૂરિ જ્યારે નવાનગરમાં (જામનગરમાં) પ્રવેશ કરવાના હતા, ત્યારે એ ભવ્ય અવસરને દિને નગરને ભવ્ય રીતે શણગારવામાં આવ્યું હતું. તેમને નગર પ્રવેશ એટલો ધામધૂમપૂર્વક કરાવવામાં આવ્યું હતું કે, જાણે કઈ ચક્રવર્તી રાજાધિરાજની પધરામણી ન થઈ હોય ?
આચાર્ય ભગવંતના આશીર્વાદથી વિ. સં. ૧૬૧૩ માં દહેરાસરના બાંધકામનો પ્રારંભ કરવામાં આવ્યું હતું. તે પૂર્ણ થયું વિ. સં. ૧૫૨૪ માં. આ જૈન દહેરાસરની પ્રતિષ્ઠા શેઠ શ્રી તેજસિંહના કરકમલે પોષ સુદિ આઠમ (૧૬૨૪) ના શુભ દિને થવા પામેલ હતી. આ દહેરાસર જેને આજે લેકે શ્રી શાંતિનાથજીના દહેરાસર તરીકે ઓળખે છે, તે દહેરાસર. આ દહેરાસરના બાંધકામમાં બે લાખ સુવર્ણમુદ્રાઓને ખચ કરવામાં આવ્યા હિતે. તે મંદિરમાં મૂળનાયક તરીકે શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ બિરાજી રહ્યા છે. એ શિખરબંધ જૈન દહેરાસરના પ્રતિષ્ઠા દિને બીજી એકાવન જિનપ્રતિમાઓની પણ પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવેલી હતી.
વિ. સં. ૧૬૪૪ માં તેજસિંહ શાહે ગુરુદેવના આશીર્વાદથી ( ત્યારે આચાર્યદેવ જામનગર ચાતુર્માસ કરવા તેમની વિનંતિથી પધારેલા હતા.) શત્રુંજય તીર્થનાં દર્શન લાભ સકળ સંઘને, પાંચ લાખ મુદ્રિકાઓ ખચી જાત્રાસંઘ કાઢીને આપેલો હતો.
વિ. સં. ૧૬૪૮ માં મોગલ બાદશાહ અકબરના સુબા ખાન આઝમે, મુજફરની વતી સૈન્ય લઈને નગર ઉપર ચડાઈ કરી હતી અને નગરને ભાંગ્યું હતું. આમાં તેણે નગરને, જામનગરને ખૂબખૂબ નુકસાન પહોંચાડયું. ખાન આઝમના લશ્કરના ત્રાસ અને ભયથી નગરના ઘણા બધા નાગરિકેને નગર છોડી હિજરત કરી ગયા. તેમાં તેજસિંહ શાહનો પણ સમાવેશ થતો હતો. તેજસિંહ શાહ કચ્છમાં આવેલા પોતાના ગામ માંડવીમાં પહોંચી ગયા. ત્યાં આગળ તેમને સમાચાર મળ્યા કે, મોગલ લશ્કરે તેમણે બંધાવેલા શ્રી શાંતિનાથ
રહી ન આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ મિલ

Page #572

sheshbhashshashshshd[[૬૯]
પ્રભુના દહેરાસરને અને તેની પ્રતિમાને ખડિત કરેલ છે. આથી તેમને ચિંતા થવા લાગી, મન ઉદ્વેગમાં રહેવા લાગ્યું. થાડા સમય પછી ચાતુર્માસ શરૂ થવાના હતા અને આ ચાતુર્માસમાં માંડવી (કચ્છ) મુકામે પૂજય આચાર્ય ભગવંત ધમ મૂર્તિસૂરિ પધારવાના હતા. આથી શ્રાવક શેઠ શ્રી તેજસિંહ શાહે ગુરુદેવની સલાહ લેવાનું કર્યું. ચાતુર્માસ દરમ્યાન, તેઓ ગુરુદેવને મળ્યા અને મેગલ લશ્કર દ્વારા ખડિત કરવામાં આવેલા જામનગરના જૈન દહેરાસરની સઘળી હકીકત તેમને સસ્તંભળાવી. આચાર્ય ભગવંત પણ આ બાબતથી વિદિત જ હતા. તેઓશ્રીએ તેજસિંહ શાહને ઉપદેશ આપ્યા : ઉત્તમ શ્રાવક ! જે બનવાનું હતુ તે બની ગયું. તેમાં શેાક કરવા સારા નથી. કાળની ગતિમાં જે જે બનાવા બનવાના છે, તેને રાકવા અહીં કેાઈ સમથ નથી. માટે તમને જો અવસર પ્રાપ્ત થાય, તેા તે જૈન દહેરાસરના જીર્ણોદ્ધાર ઇત્યાદિ ફરીથી કરાવો અને તમારા જેવા ધમી શ્રાવકે તેવાં જ કા હમેશાં કરવાં જોઇએ.’
વાચનના
ગુરુદેવની મધુર વાણી સાંભળી તેજસ’હ શાહનાં મનમાં જે ગ્લાનિ છવાયેલી હતી, તે દૂર થવા પામી. તેજસંહ શાહ ચેાડા સમય પેાતાના પૂર્વજોના ગામ આરિખાણા (કચ્છ)માં કુટુ*બ સહિત રહેવા લાગ્યા; અને જ્યારે તેમના સાંભળવામાં આવ્યું કે માગલ લશ્કર આ સમયે નગર છેાડી હવે ચાલ્યુ. ગયુ છે. ત્યારે તેઓ જામનગરમાં આવીને ફરી વસવાટ અને વેપારના કાર્ય માં લાગી ગયા. સાથેાસાથ મેાગલ લશ્કર દ્વારા ખડિત થયેલા જૈન દહેરાસરના પુનરુદ્ધાર શરૂ કર્યા. કામ પૂર્ણ થવા આવ્યું, ત્યારે તેજસિંહ શાહે પૂછ્ય આચાર્ય ભગવંત શ્રી ધ મૂર્તિસૂરિને વિનંતિ સાથે સંદેશા પાઠવ્યા કે, આપ પધારી દહેરાસરની પ્રતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવે. પૂજ્ય મહારાજશ્રીએ વિનંતિના સહર્ષ સ્વીકાર કરી નગર તરફ આવવા પ્રયાણ કર્યું.
શરણાઇના સૂરા અને નગારાંના નાદ વચ્ચે ભગવાન શાંતિનાથજીની મંગલ મનાહારી મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા વિ. સ. ૧૬૪૮ માં માગસર શુઇ ૪ ના મંગલિદને કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા પામેલી શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની મૂર્તિ અને અન્ય મૂર્તિએ સારઠના શિલ્પીઓએ કડારેલી હતી. ખડિત થયેલ દહેરાસર કરતાં આ પુનરુદ્ધાર પામેલા દહેરાસરને વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યું. તેમાં નવા ચણતર કામમાં શિખરની પાછળના ભાગના ઉપરાઉપરી ત્રણ ચૌમુખ બાંધવામાં આવેલાં અને તેની પાસે એક ટૂંક કરાવી હતી. ફરતી બાવન દેરીને પણ કલાત્મક એપ આપવામાં આવેલ. નવા બાંધકામનુ જે ખર્ચ થયેલુ, તેમાં તેમના વેવાઈ શ્રી ચાંપશી શાહે ત્રીજા ભાગનુ ખર્ચે પુણ્ય નિમિતે અર્પણ કરેલું હતું. બધુ... મળી અંદાજે ખર્ચે ત્રણ લાખ મુદ્રિકાનું થવા પામેલ હતું.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #573

1734
sesteste stastestostestadtestostesteste stastastestostobosstoestetstestedastesteste testedade de ses cosastosta odotestostestestestostestastastestes deste
જીર્ણોદ્ધાર થયેલા, ભવ્યતાથી શોભતા શ્રી શાંતિનાજના દહેરાસરને નિહાળી, તે સમયના પ્રતિષ્ઠિત આગેવાન શ્રાવક શ્રી નેણશી શાહ અને તેમના પુત્ર સર્વશ્રી રામસિંહ, સેમસિંહ, કર્મસિંહ ઈત્યાદિ મળીને એક શિખરબંધ દહેરાસરનું નિર્માણ કાર્ય શરૂ . કરાવ્યું. તેમાં ચૌમુખ પ્રાસાદ વગેરે તૈયાર કરાવ્યા અને તૈયાર થયેલા દહેરાસરને પિતાના ભાઈ રાજસિંહ શાહના (નેણસિંહ શાહના ભાઈ) બંધાવેલા દહેરાસરા સાથે જોડી દેવામાં આવ્યું. આ દહેરાસરમાં ભગવાન શ્રી સંભવનાથજીની સમાન પ્રમાણુવાળી ચાર મૂર્તિઓની પ્રતિષ્ઠા ખૂબ જ ઉત્સાહ અને ધામધૂમપૂર્વક કરવામાં આવી. રાજસિંહ શાહના દહેરાસરમાં જવા માટે જે પ્રવેશદ્વાર બનાવવામાં આવ્યું, તેની નજીક નેણસિંહ શાહે પ્રવેશદ્વાર તૈયાર કરાવી એક જ પ્રવેશદ્વારમાંથી બંને મંદિરમાં જવાય એ રીતનું બાંધકામ કરી, બંને દહેરાસરને એક કરી નાખ્યાં. શ્રી નેસિંહ શાહ અને તેમના પુત્રોએ એ દહેરાસરના બાંધકામમાં ત્રણ લાખ મુદ્રિકાઓ ખરચી હતી.
રાજસિંહ શાહે આ ઉપરાંત હાલારમાં માંઢા તથા ભલસાણ ગામમાં બે જૈન દહેરાસરે બંધાવેલાં હતાં, તેમ જ મયાંતર અને કાસાવડમાં બે ઉપાશ્રયે બંધાવી આપેલા હતા.
વિ. સં. ૧૬૫૦ માં કચ્છના રહેવાસી શાહ સોદાગર શેઠ વર્ધમાન શાહ અને તેમના લઘુ બંધુ પદ્ધસિંહ શાહે ભદ્રાવતી (કચ્છ)નો એક મોટો સંઘ કાઢયો. આ સંઘ વહાણોમાં બેસી નાગનાથ બંદરે (નવાનગર–જામનગર) ઊતર્યો. આ સંઘ સાથે મહાન જ્ઞાની આચાર્ય ભગવંત કલ્યાણસાગરસૂરિજી અને તેમનું શિષ્યવૃંદ પણ જમીનમાર્ગે–રણમાર્ગેથી ભળીને સાથે ગયું હતું. તેઓ તમામ પગે ચાલતાં ચાલતાં કચ્છનું રણ પાર કરીને જામનગર આવી પહોંચ્યા.
આ સંઘ શ્રી શત્રુંજય તીર્થાધિરાજની યાત્રા પૂરી કરી જામનગર પાછો ફર્યો, ત્યારે મહારાધિરાજ જામસાહેબ શ્રી જશવંતસિંહજીએ સંઘનું ભવ્ય સ્વાગત કર્યું. શહેરનું વાતાવરણ આ સંઘના મંગલ પ્રવેશથી ભવ્ય લાગવા માંડયું. રાજવીએ અને સંઘપતિએ નગરની પ્રજાને ભાવતાં ભેજન જમાડયાં. આ મંગલ પ્રસંગે નામદાર જામશ્રીએ વર્ધમાન શાહ અને પદ્મસિંહ શાહને મૂલ્યવાન વસ્તુઓની પહેરામણી આપી અને તેની સામે બને ભાઈઓએ જામશ્રીને ચરણે એથી યે વધુ કિંમતી વસ્તુ ધરી.
જામનગરમાં રહી વર્ધમાન શાહ તથા પદ્મસિંહ શાહ કરોડો રૂપિયા વ્યાપારમાં કમાયા. આથી જામસાહેબે તેમને રાજ્યના પ્રમુખ મંત્રીઓના હોદ્દા અર્પણ કર્યા.
Eા શ્રી આર્ય કયા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #574

desi.ssl-sessess.seeses.s•l•estitsl.co.uk.b.b.!.... .svisuses dessessess-.
i eebs[૧૬] એક દિવસ બપોરના ભોજન સમયે પદ્મસિંહનાં પત્નીએ પીરસતાં પીરસતાં એક વાત ઉચ્ચારી અને એ વાત બને ભાઈઓના હૃદયમાં ઊતરી ગઈ; કારણ કે, પદ્ધસિંહ તથા વર્ધમાન શાહ તેમને લદ્દમીનો અવતાર માનતા હતા. પદ્મસિંહનાં પત્ની કમલાદેવીના આગમન પછી તે બન્ને ભાઈઓએ એટલી સંપત્તિ એકઠી કરેલી કે, તેનો હિસાબ મેળવવો કઠિન હતો. કમલાદેવીએ જે વાત ઉચ્ચારી તે આ પ્રમાણે હતી :
આપ બન્ને ભાઈઓએ ખૂબ જ સંપત્તિ એકઠી કરેલી છે. આ ધનસંપત્તિને ધર્મકાર્યમાં સદુપયોગ કરતાં શીખવું જરૂરી છે. જગતમાં ધન જ એકઠું કર્યા કરવું તે ઉચિત કાર્ય ન ગણાય; કારણ કે, ધન એકઠું કરવાનું કાર્ય અનેક મનુષ્યો સતતપણે કર્યા કરતા જ હોય છે. તેમાં પણ પુણ્યના સંયોગ સારા હોય તે ધન પણ મળતું જ રહે છે. પણ આ મેળવેલા ધનનો સદુપગ ધાર્મિક કાર્યમાં તેમ જ લોકોપયોગી કાર્યમાં કરી જગતમાં કીર્તિ મેળવે છે, તે જ મનુષ્ય ઉત્તમ મનુષ્ય ગણાય અને આ રીતે અપરંપાર પુણ્ય પણ મેળવે છે અને એ પુણ્ય ભવોભવ કામ આવે છે. માટે, આપ તથા આપના વડીલ બંધુ વીતરાગદેવની કૃપાથી મળેલી અઢળક ધનસંપત્તિને સદુપયોગ તરત કરો. કારણ કે, શાસ્ત્રકારોએ લદ્દમીના સ્વભાવને ચંચળ પ્રકારનો કહ્યો છે. માટે લાંબા સમય સુધી તેને વિશ્વાસ કરવો તે યોગ્ય નથી. વળી, લક્ષમી હોવા છતાં જે લોકો તેને ધાર્મિક કાર્યોમાં તથા અન્ય લોકોપયોગી કાર્યોમાં વાપરી શકતા નથી, તે લોકો મજૂર બરાબર છે અને પૂર્વ જન્મના પુણ્યને ખરચી મનુષ્ય-જન્મ ને ભાર ઉપાડી જગતમાં પોતાને મળેલા મનુષ્ય-જન્મનો દુર્લભ અવસર વૃથા ગુમાવે છે.”
કમલાદેવીની આવી વાત સાંભળી, તે બન્ને ભાઈઓએ કહ્યું : “આપ અમને તે પુણ્ય કેવી રીતે કરવો તે જણાવો, એટલે અમે તે મુજબ કાર્ય શરૂ કરી દઈએ.” ત્યારે કમલાદેવીએ કહ્યું: “તીર્થ તુલ્ય ભવ્ય એવાં જનમંદિરો બંધાવે. બન્ને બંધોએ તરત જ નિર્ણય લીધો ને સલાટો બોલાવી જિનમંદિર નિર્માણના શ્રી ગૌતમ કર્યા.
દહેરાસરનું બાંધકામ પૂરા દેશમાં થવા લાગ્યું. તેના કાર્ય માટે છે સો માણસોને કામે લગાડવામાં આવ્યા હતા. આ કાર્ય ચાલતું હતું ત્યારે કોઈ એક મનુષ્યને કુબુદ્ધિ સૂઝી. મુખ્ય સલાટી-કડીઆઓને અને બીજા માણસોને પુષ્કળ ધન આપી બંધાતા (વર્ધમાન શાહના જન દહેરાસર) દહેરાસરના શિખરને ઊંચું થવા ન દીધું.
વિ. સં. ૧૮૭૪ માં પૂજ્ય અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય ભગવંત શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ વર્ધમાન નગર (વઢવાણ) નામે શહેરમાં ચાતુર્માસ નિમિતે મુકામ કરેલ હતા,
મિ શ્રી આર્ય કયાણાગામસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #575

daste testoste de todo destadaste stede detestaduado desseste stedefastocostose dosla de dades de d
estesosesteste stoode de dosegados estado dodade
ત્યારે ત્યાં આગળ વર્ધમાન શાહ, પાસિંહ શાહ તેમ જ રાજસિંહ શાહની વિનંતિને સંદેશે તેમને પહોંચાડવામાં આવ્યો અને સૂરિજીએ જામનગર આવવા વિહાર શરૂ કર્યો. સંવત ૧૬૭૫ માં પૂર્ણ થયેલાં જન દહેરાસરોમાં મંગલ જિનપ્રતિમાઓની અંજનશલાકા - સહિત પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા ઉત્સવ નિમિતે લા સેનામહોરો દાનમાં આપવામાં આવી તથા નગરના નાગરિકોની પસંદગીનાં મિષ્ઠાનો તેમને જમાડવામાં આવ્યાં.
આ દહેરાસરાનાં નિત્યાદિ પૂજાપાઠ, જીર્ણોદ્ધાર વગેરે કરાવવા માટે તેઓએ નવ વાડીઓ, ચાર ક્ષેત્રે (ખેતર) અને સંખ્યાબંધ દુકાને સંધને સમર્પણ કર્યા હતાં.
વર્ધમાન શાહે ૮૨ વર્ષની વયે આ નાશવંત દુનિયાને ત્યાગ કર્યો. તેમના મરણદિનની જાણ આ પૂર્વે પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત કલ્યાણસાગરસૂરિએ તેમના ભાઈ પદ્ધસિંહને કરેલી હતી. આથી તેમના મરણ પ્રસંગે સમરત કુટુંબ ઉપસ્થિત હતું, તેમ જ પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતે પણ હાજર રહી ચાર શરણાંઓ સંભળાવ્યાં હતાં. કચ્છના રાવ શ્રી ભારમલજી તથા નામદાર જામ શ્રી જશવંતસિંહજીએ બે દિવસ રાજ્યમાં શોક પાળ્યું હતું. સમસ્ત કચ્છ પ્રદેશ અને હાલાર આખાને તેમના કારજ નિમિતે મિષ્ટાન ભોજન કરાવવામાં આવેલું, તેમાં બાર લાખ મુદ્રિકાઓ ખર્ચાઈ હતી. વર્ધમાન શાહને જે જગાએ અગ્નિસંસ્કાર કરવામાં આવેલો, તે જગાએ વિશાળ વાવ અને શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનાં પગલાંવાળી દેરી પદ્મસિંહ શાહે ત્રણ લાખ મુદ્રિકાઓ ખચી બંધાવી આપેલ હતી.
તેજસિંહ શાહ, વર્ધમાન શાહ, પદ્મસિંહ શાહ, રાયસિંહ શાહ, ચાંપશી શાહ, નેણશી શાહ વગેરેએ તેમના જીવન દરમ્યાન અબજો સોનામહોરોનું દાન પુણ્ય કરેલું હતું.
વર્ધમાન શાહના પુત્ર જે કુબેરપતિની ઉપમા પામેલા હતા, તે દાનેશ્વરી જગડુ શાહને આજ પણ કેણ નથી ઓળખતું ?
બીન જીવોને દુ:ખ આપન રા અજ્ઞાની છે અંધારામાંથી અંધારાની તરફ જઈ રહ્યા છે.
મેહને કારણે મૂઢ બની ગયેલે માનવી ખરી રીતે જયાં ભયની આશંકા રહેલી છે, ત્યાં તે ભયની આશંકા નથી કરતો અને જ્યાં ભય પામવા જેવું કશું નથી, ત્યાં ક્યની શંકા રાખે કરે છે.
- શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર
2શ્રી આર્ય કcથાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #576

મહારાવ ભારમલજી–પ્રતિબોધક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ –શ્રી મોતીલાલજી ક્ષમાનંદજી
(
ક્ષેમસાગર, શિવોદધિસૂરિ, શિવસિંધુરાજ, કલ્યાણબ્ધિ જેવાં વિવિધ નામથી વર્ણવાયેલા “જંગમતીર્થ, “યુગપ્રધાન, “જગદગુરુ આદિ ગૌરવપદેથી અન્વિત એવી ઉપમાઓથી બિરદાવાયેલા શ્રી કલ્યાણસાગર કચ્છના મહારાવ ભારમલજીના પ્રતિબોધક તરીકે ઉજજવળ કીતિ પામ્યા છે. એમના આ પ્રતિબોધથી કચ્છમાં અચલગચ્છને પાયો સુદઢ થયા. એટલું જ નહિ રાજ્યાશ્રય મળવાથી અંચલગચ્છ કચ્છમાં ફૂલતે ફાલતે રહ્યો.
વઢિયાર પ્રદેશ અંતગત લેલડા ગામમાં શ્રીમાલવંશીય કે ઠારી ઉપનામ ધરાવતા કુળના શ્રેષ્ઠી નાનિંગની ભાર્યા નામિલદેવીની કૂખે વિ. સં. ૧૬૩૩ માં શૈશાખ સુદી ૬ ના દિને આ મહાપુરુષનો જન્મ થયો. તેમનું પૂર્વાશ્રમનું નામ કો તેમની માતાએ સ્વપ્નમાં ઉગતા સૂર્યને નીરખે, તેથી દેવીપુત્ર જન્મવાને છે એમ જાણીને એવું નામ રખાયું. તે વખતમાં વિચરતા અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી ધર્મભૂતિ સૂરિએ તેજસ્વી રત્ન પારખી લઈને જૈન શાસનના મહિમાને ઉજવળ બનાવવા અનેક પ્રયત્ન બાદ, માતા પાસેથી આ પુત્ર લઈને ધૂળકામાં વિ. સં. ૧૬૪૨ માં ફાગણ સુદી ૪, શનિવારના દિવસે દીક્ષા આપી “કલ્યાણસાગર મુનિ' તરીકે તેમનું નામકરણ કર્યું. ૧૬૪૪ ના મહાસુદી ૫ ના દિને વડી દીક્ષા આપવામાં આવી. તે પછી વિ. સં. ૧૬૪૯ ના મહા સુદી ૬, રવિવારના દિને અમદાવાદ નગરમાં તેમને આચાર્ય પદવીથી વિભૂષિત કરવામાં આવ્યા. ૧૯૭૧ માં ગુરુદેવ ધર્મમૂર્તિસૂરિ કાળધર્મ પામતાં, ૧૬૭૧ ના પિષ વદી ૧૧ ના શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિને ગચ્છનાયક પદે વિભૂષિત કરવામાં આવ્યા, અને તેઓ અંચલગચ્છનાયક પટ્ટધર બન્યા.
તે વખતે મહામહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી આદિ રત્નાધિક હોવા છતાં, ધમમૂતિ– સૂરિના અનુગામીની પસંદગી અનોખી હતી. ૧૯૭૨ ની સાલમાં ઉદયપુરના શ્રી સંઘે તેમની યુગપ્રધાનપદ વડે વિભૂષિત ર્યા. આવા સર્વોચ્ચ સન્માન મેળવનાર આ આચાય છેલ્લી કે વિભૂતિ જ હતા એમ ગણાય.
એમ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #577

[૧૭]>>>>>> these aaaaaaaaaaaaaaaaaaabasah
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના ઉપદેશથી જામનગરના મંત્રી-યુગલ બંધુઓ દ્વારા થયેલી વિશેષ તી યાત્રા, સંઘયાત્રા, અને દરેક સ્થાને સોંધ પસાર થાય, ત્યાં અમારિ તથા સાધમિક ઉન્નતિ અને સાત ક્ષેત્રની વૃદ્ધિ અત્તિની સુવાસ પણ અસર છે.
ભારતને ખૂણે ખુણે સઘા, મદિરા, નાનાં મેટાં ધાર્મિક કાર્યાં, તીર્થાના છાઁદ્વારા, પ્રાણપ્રતિષ્ઠાઓ, તીથ રક્ષા, સામિકાને સહાયતા, વેપાર, ધંધા તેમ અન્ય રીતે બધા સાધમિકાને સ્થિર કરાવી, આગ્રાના કુરપાલ–સેાનપાલ તથા જામનગરના વધમાન શાહ, પદમશી શાહ, રાજસિહ શાહ, નેણુશી શાહ, સામા શાહ, આદિએ અનેક પુણ્ય કાર્યાં કરીને લીધુ હતુ; એટલું જ નહિ, જામનગરની પ્રતિષ્ઠા વખતે દશ હજારથી વધુ બ્રાહ્મણાને તેમ જ સમસ્ત નગરને દાન–ભાજનની ગંગાથી પાવન કરવામાં આવ્યા હતા. આમ સધ ભક્તિના ઈતિહાસમાં સાચા અથમાં અનેકાંતવાદી એવા જૈન ધમની છાપ વિશેષ થઇ, તે કલ્યાણુગુરુના ઉપદેશનુ પરિણામ હતું. આનુ વર્ણન ગણિએ ‘લીલાધર રાસ'માં સંધનું વિસ્તૃત વર્ણુંન કરતાં કર્યુ” છે.
બધા પર જે
કવિ સૌભાગ્યસાગર
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના ઉપદેશથી અનેક ઉલ્લેખનીય પ્રસંગે થયા, ધારશીભાઈ વેારાએ ભૂજમાં અચલગચ્છના ઉપાશ્રય બધાન્યેા અને ૧૬૬૩ માં ભૂજમાં શ્રી સંઘે ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલયનું નિર્માણુ, વિ. સ. ૧૬૭૫ માં વૈશાખ સુદી ૧૩, શુક્રવારે શત્રુજય ટૂંકમાં ચૌમુખજી જિનાલય અમદાવાદના શ્રી શ્રીમાલી રાજદેના પુત્રાએ ખંધાવેલ છે.
વિ. સં. ૧૬૮૩ માં મહા સુદી ૧૩, સેામવારે ગિરિરાજ પર શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામી જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર અમદાવાદનાં શ્રાવિકા હીરબાઈ એ કરાવેલ, તે સાથે કુંડ પણ અધાવેલ છે.
ખંભાતમાં વિ. સં. ૧૬૮૩ માં પાર્શ્વનાથજી આદિ પાંચ સ્ફટિકનાં ખિએ શ્રેષ્ઠી પદ્મસિંહે પ્રતિષ્ઠિત કર્યાં અને કલ્પસૂત્રેાની સુવર્ણાક્ષરી પાંચ પ્રતા લખાવી, મેાતીમય પૂઠા સાથે અપણુ કરી.
વિ. સ’. ૧૬૮૬ માં ચૈત્ર સુદી પુનમને દિને શત્રુંજય તીથે અદ્ભુજીના મંદિરના જીર્ણોદ્ધાર, ૧૭૦૨ ના માગસર સુદી ૬ ના દિવસે શુક્રવારે, દીવ બંદર પ્રતિષ્ઠા મંત્રીશ્રી કમલશીએ કરેલી છે. બુરહાનપુરમાં પણ ૧૬૬૭ માં વૈશાખ વદી ૬, ગુરુવારના રાજ પ્રતિષ્ઠા થયેલ.
આગ્રાના જિનાલયમાં જૈન મૂર્તિને માટે ભય ઉત્પન્ન થયા અને સમસ્ત જૈન સમાજ ભયમાં આવી ગયા, ત્યારે બાદશાહના હુકમને પડકારવા માટે જૈન સમાજની
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #578

dosesforldwoodedas is
a fasless stees f
ees shedheses.sassassessmedies festfesshhhhsLી
વિનંતિથી પૂજ્યશ્રી પિતાની વિદ્યાર્થી અને શાસનદેવીની કૃપાથી ચમત્કાર બતાવી બાદશાહને ધર્મરક્ષક બનાવી પ્રતિબંધિત કર્યા. આમ તે વખતે ધર્મ તેમ જ સંઘ પર આવતા ભવે નિવાર્યો. વિધમી રાજાઓ અને બાદશાહોને અને બીજા મોટા પુરુષને પિતાના ઉમદા ચારિત્રથી ચમત્કૃત કરી ધર્મની રક્ષા માટે તમામ કરી છૂટવા અને ખપી જવા લગી તૈયાર તેવા દીર્ઘ લક્ષી પ્રતિભાસંપન્ન ગચ્છાધીશે મહારાવ જેવાને પણ ધર્મસન્મુખ કરી શક્યા અને તેમને સખ્ત વ્યસનથી મુક્ત કરાવી શક્યા, તેવા મૈત્રીભાવ પ્રવર્તક રત્નતુલ્ય આચાર્યો આપણને સદાય વંદનીય છે.
તેમને વિશાળ શિષ્ય-શિષ્યા સમુદાય હતે. સાહિત્ય ખેડાણમાં તેઓ અગ્રેસર હતા. તેમના અનેક ગ્રંથ આજે પણ અપ્રગટ રહેલા છે. તેમના પછી સાધુ-સાધ્વી સમુદાય અ૫ રહ્યો અને ગોરજી સંખ્યા વધતી ગઈ, એ પરિવર્તન થયેલું હતું. ૮૫ વર્ષની પૂર્ણ વયે વિ. સં. ૧૭૧૮ માં સાધારણ માંદગી ભેગવી ગુરુરાજ સ્વર્ગે સિધાવ્યા. આજે તેમનું અંતિમ સ્થાન સ્તૂપરૂપે અમર છે. તેમની પછી “સાગર” એ સાધુઓનું બિરૂદ કાયમ થયેલું છે.
ભગવાન મહાવીરનો સંદેશ અને તેમના જીવન સંબંધી વધુમાં વધુ માહિતી મેળવવાનું કાર્ય આપણા માટે જ નહીં, પરંતુ સારા કે વિશ્વ માટે મહત્વનું છે. “અહિંસા પરમો ધર્મને સંદેશ તેમના અનુભવ અને તપસ્યાનું ફળ છે. ભગવાન મહાવીરના જીવન પરથી ખ્યાલ આવે છે કે, થોર તપસ્યા કર્યા પછી પણ તેઓ માત્ર તપવી જ રહ્યા ન હતા અથવા તો પ્રાણીઓના સુખ–દુઃખ પ્રતિ ઉદાસીન થઈ ગયા ન હતા. બીજાઓ પ્રતિ તેમને આત્મા દયાળુ અને સહૃદયી રહ્યો હતો. આવા સહાનુભૂતિપૂર્ણ સ્વભાવને લીધે પ્રાણીઓના સુખ-દુઃખ માટે, કલ્યાણ માટે તેમણે ઊંડું ચિંતન કર્યું હતું.
–ડે. રાજેન્દ્રપ્રસાદ
ભગવાન મહાવીરનો સંદેશ કાઈ ખાસ કેમ કે માટે નહીં પણ સારા ૨ વિશ્વ માટે છે. જે માનવી મહાવીરના ઉદ્દેશ અનુસાર ચાલે, તે પિતાના જીવનને આદર્શ બનાવી શકે છે. જગતમાં સુખ અને શાંતિ ત્યારે જ પ્રાપ્ત થાય છે, જ્યારે આપણે તેમના બતાવેલા માર્ગ ઉપર ચાલીએ.
–ચકવર્તી રાજગોપાલાચારી
એ શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે,

Page #579

ઉપકારીજા ઉપકાર
–શ્રી ચંદુભા રતનસિંહજી જાડેજા
દિક્ષા દક્ષ કરી, અભય ન કરી, ભક્ષાથ ભિક્ષા કરી, શિક્ષા શિક્ષક શૈ કર, ક્ષણે ક્ષણે જીપેંજી રક્ષા કરી, લક્ષી આત્મલક્ષ, લક્ષયણ લખે તેજી અપેક્ષા કરીં; પક્ષાપક્ષ વિપક્ષીથી ન કરીએં, ત્યાગી તિતિક્ષા કરી.
[ઉધૃત] ભુજંગ નગર કચ્છ ભુજજી ભાઝાર અજ શણગારેમેં આવઈ આય, મારું એક અચ–વિન પણ બારી દીઠે મેં અચેતી. કક ખુશાલી જેડે લગે.
કારણ ઇ આય કે, અજ યુગપ્રધાન આચાર્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી શિષ્ય સમુદાય મેં ચાતુમાસ પ્રવેશ કરેલા ભુજ નગરમેં પધારતા, તેજે સામૈયેજી તૈયારી થીએતી.
હી શાહી સામે છે. કચ્છાધિપતિ ગચ્છાધિપતિ રાજાશાહી સન્માન કરે તમામ સત્તા અજ શ્રી ભુજ જૈન સંઘ અને શ્રી ધારશીભાઈ વોરાકે સેંપી પાટનગરમેં આચાર્ય ભગવંતકે પ્રવેશ કરાય.
સમય છે રાવશ્રી પહેલા ભારમલજી જે. સંવત ૧૬૪૨ થી ૧૬૮૮ અની જે શાસનકાળ.
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી વિ. સં. ૧૬૪૯ મેં આચાર્યપદે વિભૂષિત ધ્યા, અને સં. ૧૬૫૪ મેં ભુજ નગરમેં ચાર્તુમાસ કયાં. ઓન વખત રાવશ્રી ભારમલજી આચાર્યશ્રી જે પ્રથમ પરિચયમેં આવ્યા. પટ્ટાવલી કાર નિમ્નકત પ્રસંગ નેંધીએંતા:
રાવશ્રી ભારમલજી વાજે અસાધ્ય રેખા જોગ બની પીડાબા વા. ઔષધ ઉપચાર મેં કી ખામી ન રખ્યો, પણ વેદનીય કમજો કેય એડે ઉદય , જેસે કરે દરદ * ન મટ. યુગપ્રધાન આચાર્ય શ્રી મહાન પ્રભાવશાળી મહાપુરૂષ અંઈ, એડા સમાચાર સુણે રાવશ્રી ઇનીંછ રાજમહેલમેં પધરામણી કરાયાં અને પીંઢજી વેદના વ્યકત કર્યો.
ગઈ ગ્રઆર્ય કથાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #580

thereof.medadersletest
fashiondeslidesofast dest settled-
p
regrets૫]
કચ્છપતિના વચન અને વિનંતિ સુણી સમર્થ આચાર્ય કુછયા :
પીંઢ જા ક્યા પીંઢ ભેગવે, પુદ્ગલ પીઢ ભનાય;
ભવાટવીમેં ભટકે, હથું કરે છે હાય. કમેં જે અલ સિદ્ધાંતને આચાર્યશ્રી સાફ શબ્દ મેં સુણાય ડીને.
રાવશ્રી પ્રાર્થના ક્યોં : “રાજવંશ મથે આજે અંચલગચ્છ મહાન ઉપકાર આય. - આજે અહેસાન નીચાં અંઈયું. મુંજા પિતા રાવશ્રી ખેંગારજી અને કાકાશ્રી સાહેબજી કરમજી કઠણાઈને કારણે કચ્છ છડી અંગરક્ષક ભેરા અમદાવાદ વ્યાતે, તડે મેરબી વટે દહીંસરા ગામજે તરાજી પાર મથે અંચલગચ્છીય યતિરાજ માણેક મેરજી આશીર્વાદ દઈને હકડી સાંગ અર્પણ ક્યાં. ઉન પ્રતાપસેં અસાંજ માઈતર “કચ્છ કમાણ અને રાજગાદી સ્થાપ્યું. હી અસાધારણ કી ભુલાજે ? ભૂતકાળજી ભલાઈ કે જાધ કરાયો.”
સેરઠ વંથલી જન પરિષદ-પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ” મેં મહાકવિ ન્હાનાલાલભાઈ ચ્યાં: વનરાજ ચાવડેકે શીલગુણસૂરિજો આશ્રય ન મિલ્યો , ત ગુજરાતમેં સોલંકી રાજ પણ ન થાપાજે. મહારાજા કુમારપાળ અને હેમચંદ્રાચાર્ય સંપર્ક અજ પણ ગુજરાત જે ઇતિહાસમું પ્રસિદ્ધ આય. પૂજ્ય માણેકમેરજીજે આશ્રય રાવ ખેંગારજીકે ન મિલે, ત કચ્છ ઈતિહાસ જુદો જ લખાજી બે વો.”
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી ધર્મ પ્રભાવનાજી નજર રખી મંત્ર-શક્તિસે રાવશ્રી ભારમલજી રેગ મિટા, તેર રાજ અને રાજકુટુંબમેં આનંદ પાર ન રહ્યો. રાવશ્રી ખુશી થઈને ૧૦૦૦ સુવર્ણ મુદ્રા ગુરુચરણમેં રખ્યો. રાજરાણીયું ગુરુદેવ કે સચે મેતીએં વધાર્યો. પણ નિઃસ્પૃહી, નિર્ગથ મુનિ સેનામહોરેકે છુ પણ કીં? “ધરમજે કમમેં ઈન ઉપગ કજા” ઈ આજ્ઞા કરેને આચાર્યશ્રી ઉપાશ્રયમે પધારી આયા.
રાજમહેલમેં જિન પાટ માથે આચાર્ય ભગવંત બિરાજમાન થ્યા વા, ઈ પાટ ગુરુદેવ આસન ચોવાજે. ઉન મથે બે કેયનું પણ ન વ્યાજે. તેલાંય કરે હી પાટ ઉપાશ્રયમેં બક્ષિસ કરે મેં આવઈ. અંચલગચ્છ ઉપાશ્રય મેં હી પાટ અજ પણ મેજુદ આય.
સમર્થ આચાર્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજે સત્સંગ-સહવાસસૅ કરેને રાવ ભારમલજી જન ધર્મજ ઉદાત્ત સિદ્ધાંત પીંઢજે જીવનમેં અપનાયાં. માંસાહાર જો પ્રત્યાખાન કયો અને વધારેમેં પર્યુષણ (અઠ્ઠાઈધર) મેં અઠ્ઠ દિં સુધી “અમારિ પડહ’ – જીવહિંસા બંધ કરેજો રાજ્ય તરફથી ફરમાન કરે મેં આયે. વળી, ભુજમેં રાજવિહાર ના હકડે - જિનાલય બંધાયમેં આયે.
આ શ્રાઆર્ય કયાણગમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #581

[19૬] bhabhi
bhbhbha
રાવશ્રી ભારમલજીકે ઘણે વિદ્વાન જૈન ધર્મ અંગીકાર કરેલ રાજા મનીધા વા. કચ્છ રાજ્યજો. અચલગચ્છકે ખાસ્સા આશ્રય અને ધર્માધ્યક્ષજા વાશપર પરાગત રાજ્ય ફરમાન પણ પ્રાપ્ત થ્યા વા. હાલજા મહારાવ શ્રી મદનસિંહજી પીંઢજી સ્મરણયાત્રા વતન જે વાર્તાલાપ' મે લખેતાં :
· ચરાડવા સૌરાષ્ટ્રજા જૈન યતિ શ્રી માણેકમેરજીકે અસાંજ પૂજ ૧૬૦૩ જી સાલમે ભુમે વડી પોશાળ બંધાયલા જમીન જાગીર દઈ વસાયાં. ઉન વખતથી પરપરાગત કચ્છજે રજકુમારે કે પહેલા એકડા શીખેલા અને સરસ્વતી દેવીકે વદન કરેલા પોશાળમે વનણુ ખપે, તી. આંઉ પણ, ૧૯૬૨ જે વૈશાખમે રાજ્ય અધિકારી મડળ ભેરે વડી પોશાળજે દરવાજેમે દાખલ થ્યા સે.
ઉન વખત પુજ્ય ગાદી મથે ઉપાધ્યાય શ્રી વાસવમેરજી વા. યેાગ્ય સત્કાર કરે બાદ ગરજી મહારાજ મુંકે એકડો ઘુંટાયેાં અને મુજે કનમે કિક મત્ર કુંજો. અગિયા વેધે ખબર પઈ કે ઈ મંત્ર ૐ નમઃ સિદ્ધાય ’વે. પોશાળમે ગાદીપતિ ભદ્રમેરજી અ‘ઈ.’
શ્રી અ...ચલગચ્છીય સાધુ સમાચારી અને યતિ સમાચારીજા કચ્છ અને કચ્છ રાજ્ય મથે કઈક ઋણ અઈ, એડા ઇતિહાસ અને ગ્રંથેમે' નેરીધે' જણાય તા. ઉપકારીા ઉપકાર. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિા હકડા શિષ્ય ભાજ વ્યાકરણ’જા પ્રણેતા મહેાપાધ્યાય વિનયસાગરજી પદ્માત્મક વ્યાકરણ ’ કચ્છાધિપતિ ભારમલજી કુંવર ભાજરાજજી વિનતિકે માન દઈ વિ. સ. ૧૬૮૮ થી ૧૭૦૧ જે ગાળમે રચ્યાં. હી ગ્રંથ ત્રે ખંડમે વિભક્ત કરેમે આયા આય. ઘણાખરા છંદ અનુષ્ટુપ અઈં. કુલ ૨૦૨૮ શ્લેાક પરિમાણો ગ્રંથ નિણ યસાગર મુદ્રણાલયમે' વિ. સં. ૧૯૭૫ મે છપાણા આય.
6
"
• ભેાજ વ્યાકરણ ’જી ગ્રંથ પ્રશસ્તિમે વિનયસાગરજી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વ કે સમગ્ર નૃપ ચિત્ત-વિનેાદકારી’ ચઈ ખીરદાયાં અયાં. હીત પણ પાંજી બેલીમે યુગપ્રધાન આચાર્ય શ્રીકે અરદાયને પ્રસ`ગ પૂરો કધાશુ' :
તમા ન નિજ તનમેં રખે, મન મેં રખે ન મેલ; પરમનારથ પૂરા કરી, છૂટ પુરુષ શ્રી છેલ.
* જે સાધક પેાતાની સાધનામાં આકુળ-વ્યાકુળ નથી થતા, તેની જ વીર તરીકે પ્રશંસા થાય છે.
* જે પેાતાની જાતને અને બીજાને ગુલાપીના ભંધનથી મુક્ત કરે છે, તેના જ વીર તરીકે વખાણ થાય છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર
ONE
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #582

વિધિપક્ષ (અચલગચ્છ)ની પ્રતિભાસંપન્ન ચાર ગુરુશિષ્ય યુગલજોડીઓ
– શ્રી દેવજી દામજી એના
[ આ લેખ મોકલનાર શ્રી દેવજીભાઈ ના શ્રી ક. ઇ. ઓ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજનના આગેવાન છે. તેઓ ધર્માનુરાગી, ગચ્છપ્રેમી અને ઈતિહાસવિદ્દ છે. આ લેખમાં તેમણે ૯૦૦ વર્ષોના ઇતિહાસને સાર રજૂ કર્યો છે. – સંપાદક]
[ (૧) આર્ય રક્ષિતસૂરિ – જયસિંહસૂરિ, (૨) મહેદ્રપ્રભસૂરિ – મેરકુંગસૂરિ, (૩) ધર્મમૂર્તિસૂરિ – કલ્યાણસાગરસૂરિ તથા (૪) ગૌતમસાગરસૂરિ – ગુણસાગરસૂરિ આદિ અતિ મહિમાવંત અને પ્રભાવશાળી ચાર ગુરુશિષ્ય જોડીઓએ ગ૭ના ઉત્થાન અને ઉત્કર્ષ માટે તથા અન્ય ગચછના હુમલાઓ સામે એને અદ્યાપિ પર્યત ટકાવી રાખવામાં અથાગ પુરુષાર્થ કર્યો છે અને આત્મસમર્પણ દ્વારા શાસનની જે અનુપમ સેવા બજાવી છે, તે અંગેનું ખ્યાન “શ્રી પા' ગુજરાતી ભાષામાં પ્રોજેલ ૨૫૭૨ ફકરાવાળા ૬૪૪ પાનાના દળદાર ગ્રંથ “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શનમાંથી દરેક ફકરા ( paragraphs) ના ક્રમાંક અનુસાર અને કેટલીક નૂતન વિગતે સાથે રજૂ કરું છું.
– લેખક]
પ. પૂ. આચાર્યદેવ ૧૦૦૮ શ્રી નેમસાગર સૂરીશ્વરજી મ. સા. ની સૂચનાથી મુલુંડના શ્રી અચલગચ્છ જૈન સમાજે અચલગચ્છને પ્રમાણભૂત (authentic) ઈતિહાસ પ્રાંટ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. આ વિકટ કાર્ય “પાર્થ” ઉપનામથી પિતાને ઓળખાવતા,
આર્ય રક્ષિતસૂરિ, યસિંહસૂરિ, કલ્યાણસાગરસૂરિ, આદિ પુસ્તકોના લેખક, “અંચલગચ્છીય લેખ સંગ્રહના સંશોધક અને સંપાદક શ્રી પાસવીર વીરજી ધુલા ( M.A. ને એંપ્યું, જેમને આગમ-પ્રભાકર પૂ. મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી, મુનિશ્રી કાંતિસાગરજી, પંડિત લાલચંદ ભ. ગાંધી, શ્રી અગરચંદ નાહટા આદિ ઇતિહાસવિદેએ હસ્તલિખિત પ્રત અને નેધે આપી અતિ ઉપયેગી કીંમતી સહાય કરી. તદુપરાંત
એ આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #583

120
edastada todos
dedostoodedostadassaste testostertaseste sa deste destacadadostosa casadastab
toodetestosteste to destacadadestedad
ડે. ભોગીલાલ સાંડેસરા, પંડિત અભયચંદ ભ. ગાંધી, પં. જયંતીલાલ જાદવજી, પં. અમૃતલાલ
લેત આદિ વિદ્વાનોએ પણ બનતી ગ્ય મદદ કરી. પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. તથા પૂજ્ય મુનિશ્રી ધર્મસાગરજી મ. સાહેબે સંપાદિત કરેલ અંચલગચ્છની મોટી પટ્ટાવલિ સમેત ગ્રંથ મુખ્ય સહાયક બન્યા. પરિણામે “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન' જેવા ગચ્છની યશગાથા ગાતા અમૂલ્ય ગ્રંથ માટે સૌ નિમિત્તરૂપ બન્યા, તે બદલ આપણે એ સૌના ખૂબ અણુ છીએ. ૫. પૂ. સ્વ. આચાર્યદેવ શ્રી નેમસાગરસૂરિજીની ઇચ્છાને માન આપી આ ગ્રંથ સમાજસેવિકા, કેડાય આશ્રમવાળાં વિષી સ્વ. બહેનશ્રી રણબાઈ હીરજી છેડા (નળિયાવાળા)ને અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું.
(ગ્રંથકારના પાફકથનમાંથી) (૧) અંચલગચ્છ જ્ઞાતપુત્ર ભગવાન મહાવીરના સર્વત્યાગના મહામૂલા ધર્મસંદેશને ચેગમ પ્રસારિત કરી, તેમના આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિધ્વજને ઉન્નત રાખવામાં, તીર્થકરેએ પ્રરૂપેલા માર્ગને અનુરૂપ સંસ્કાર અને સાહિત્યનું ઘડતર કરવામાં, શિલ્પ અને સ્થાપત્યના સર્જનકાર્યમાં કે તેના પુનરુત્થાનમાં, જ્ઞાન અને વિજ્ઞાનને પોષણ આપવામાં અને તેના સંવર્ધનમાં ભગીરથ પ્રયાસો કરી પિતાનો વિશિષ્ટ હિસ્સો પૂરાવ્યો છે. આ ગચ્છની સર્વમુખી અને પ્રતિભાસંપન્ન કારકીર્દિની યાચિત ધ વિના જૈન શાસનને ઈતિહાસ નિઃશંક રીતે અપૂર્ણ જ ગણાય.
જૈન શ્વેતાંબર સંઘ જે સ્વરૂપમાં આજે વિદ્યમાન છે, તે સ્વરૂપના નિર્માણમાં અંચલગચ્છના શ્રમણે – શ્રાવકોને ઉલ્લેખનીય હિસ્સો છે. વિદ્યમાન ત્રણ મુખ્ય ગચ્છમાં પ્રાચીનતાની દૃષ્ટિએ ખરતરગચ્છ પછી આ ગચ્છનું સ્થાન હેઈને સ્વાભાવિક રીતે જ જૈન શાસનના પ્રાચીન ઇતિહાસને ઘણો મોટો ભાગ આ ગચ્છને ઇતિહાસ જ રેકે છે. સુદીર્ઘ પ્રણાલિકાઓ, આચરણાઓ અને વિચારધારાઓથી આ ગચ્છનો ઈતિહાસ સંપૂરિત ોિઈને, તે જૈન સમાજના સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસની પણ ગરજ સારે છે.
(૪) આર્ય રક્ષિતસૂરિ જેવા મહાન તપસ્વીઓ, જયસિંહસૂરિ જેવા અઠંગ ઉપદેશકે, ધર્મઘોષસૂરિ જેવા જીવનદર્શી વિચારકે, મહેન્દ્રસૂરિ જેવા ખેલદિલ શાસનસેવકે, ભુવનતગસૂરિ અને મેસતુંગસૂરિ જેવા મંત્રવાદીઓ, જયશેખરસૂરિ અને માણિક્યસુંદરસૂરિ જેવા સાહિત્યકાર, જયકીતિસૂરિ અને જયકેસરીસૂરિ જેવા પ્રતિષ્ઠાપક, કલ્યાણસાગરસૂરિ અને વિદ્યાસાગરસૂરિ જેવા ધુરંધર આચાર્યો, મુક્તિસાગરસૂરિ અને રત્નસાગરસૂરિ જેવા પ્રભાવકે માત્ર અંચલગચ્છના જ નહીં, સમગ્ર જૈન શાસનના તિરે છે. તેમનાં પ્રશસ્ત કર્યો
20શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #584

someowne
edsea
.uotehomesafeese fastesses. sooooooooooooooooooooo/૧૯૯]
અને તેમણે પ્રસ્થાપિત કરેલી ઉજજવલ પ્રણાલિકાઓ માટે માત્ર અંચલગચ્છ જ નહીં, કિંતુ સમગ્ર જૈન શાસન ગર્વ લઈ શકે.
(૫) અંચલગચ્છની સ્થાપનાની શતાબ્દીમાં ચૈત્યવાસીઓને પ્રભાવ અનન્ય હતે. સંવેગ પક્ષને સૂર્ય આથમતો જણાતો હતો. બરાબર એ જ વખતે આરક્ષિતસૂરિએ વિધિમાગ અનુસરવાની જુસ્સાભેર ઉચ્ચારણ કરી. અંચલગચ્છ પ્રવર્તકે પિતાના ઉદાત્ત ચારિત્રના પ્રભાવે ચિત્યવાસનાં અંધારા ઉલેચ્યાં. સુવિહત માર્ગની એમની પ્રબળ શેષણને એ યુગે ઝીલી લીધી, જેના પરિણામે સુવિહિત માર્ગની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા થઈ શકી. તેની પરંપરા આજ દિવસ સુધી અવિચ્છિન્ન ચાલુ છે. અંચલગચ્છની પ્રાથમિક તેમ જ સૌથી આ મોટી સેવા છે. આર્થરક્ષિતસૂરિએ અને એમના અનુગામી પટ્ટધરોએ જૈન ધર્મના ઉચ્ચ સિદ્ધાંતની જાળવણીમાં ભગીરથ પુરુષાર્થો કર્યા છે, જેને ઈતિહાસ ખરેખર પ્રેરણાદાયક છે.
(૮) અહીં એક વાતને નિર્દેશ કર પ્રસ્તુત બને છે, કે જ્યારે અન્ય ગચ્છના આચાર્યોએ એકબીજ ગચ્છના ખંડનમાં પોતાની શક્તિઓ વ્યય કરેલી, ત્યારે આ ગચ્છના આચાર્યોએ પિતાના ગ૭ પર પ્રહારો થયા હોવા છતાં, એવી ખંડનમંડનની વિનાશક પ્રવૃત્તિથી અલગ રહેવાનું યંગ્ય ધાર્યું હતું. અન્ય ગ ના આચાર્યો દ્વારા રચાયેલા અનેક ખંડનાત્મક ગ્રંથે ઉપલબ્ધ થાય છે, પરંતુ અંચલગચ્છના કોઈ પણ આચાર્ય આજ દિવસ સુધી કઈ પણ ગચ્છની સમાચારીનું ખંડન કરે કટુતાપ્રેરક એકે ય ગ્રંથ લખ્યું હોય એવું પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું નથી. આ હકીક્તથી આ ગચ્છની પ્રગતિશીલ વિચારધારા સૂચિત થાય છે.
(૧) શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ- જયસિંહસૂરિ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ :
આબુ પાસે દંતાણી ગામના દ્રોણ મંત્રીની ભાર્યા દેદીની કુક્ષીએ વયજા (વિજ્યકુમાર) નામના પુત્રને સં. ૧૧૩૬ માં જન્મ થયે. સં. ૧૧૪૨ માં વડગચ્છના જયસિંઘસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી. સં. ૧૧૬૯ માં ભાલેજમાં વિધિપક્ષની સ્થાપના કરી. સં. ૧૨૩૬ માં બેણપતટમાં સ્વર્ગવાસ થ.
(૧૬૦૬) શિથિલાચાર નિર્મૂળ કરીને સુવિહિત માર્ગની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરવી, એ સમાન ભૂમિકાને આધારે નૂતન ગચ્છસૃષ્ટિનાં મંડાણ થયાં. વાદવિવાદથી નહીં, પણ ત્યાગ, તપ અને જ્ઞાનના ઓજસથી સુવિહિત માર્ગની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરવાના ધ્યેય
આર્ય કથાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
એ

Page #585

[૧૦] shah ashoda thi bhasasadasahe
Scaraca aa chh
સાથે નૂતન ગચ્છ સૃષ્ટિ રચાઈ. ખરતર, અચલ અને તપ ગચ્છ – એ ત્રણે મુખ્ય ગચ્છોની પ્રાથમિક તેમ જ મહાન સિદ્ધિ આ ધ્યેય સિદ્ધ કરવામાં હતી.
( ૧૩૪ ) સાધુના શુદ્ધ આચાર પાળવા આ રક્ષિતસૂરિ ‘વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાય' નામ ધારણુ કરીને પાંચ મુનિઓ સહિત લાટ દેશમાં આવ્યા. તેઓ શુદ્ધ આહાર માટે કર્યાં, પરંતુ શુદ્ધ આહાર પામ્યા નહીં, એટલે પાછા વળ્યા અને પાવાગઢના શિખર ઉપર મહાવીર ભગવાનના જિન પ્રાસાદમાં દર્શનાર્થે પધાર્યાં. સ`લેખના ઇચ્છતા તેએ એક માસ સુધી તપ કરે છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં સીમંધર સ્વામી તેમની કઠોર સાધનાની પ્રશંસા કરે છે, જે સાંભળીને ચક્રેશ્વરી દેવી હ પૂર્વક સુગુરુને વંદન કરવા આવે છે. દેવીએ કહ્યું : ‘ અનશન કરશે નહી. ભાલેજ નગરથી યશેાધન, સંઘ સહિત વીરપ્રભુની યાત્રા કરવા અહી' પધારશે. તમારા શુદ્ધ ધર્મના ઉપદેશથી તેઓ બેધ પામશે અને શુદ્ધ આહાર દ્વારા તમારું' પારણુ’ થશે. ’
( ૧૪૮-૪૯ ) આ રક્ષિતસૂરિએ વિધિપક્ષ ગચ્છની સ્થાપના કરી અને તેનું આગમ - પ્રણીત મતવ્ય લેાકેાને સમજાવ્યું.
તેના મુખ્ય સિદ્ધાંતા આ પ્રમાણે છે:
સાધુ જિન પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા ન કરાવે, દીપપૂજા, ફળપૂજા, બીજપૂજા અને અલિપૂજા ન કરવી. તદ્દુલપૂજા કે પત્રપૂજા થઇ શકે. શ્રાવક વસ્રાંચલથી ક્રિયા કરે. પૌષધ પવ દિને કરે, સામાયિક સાંજે-સવારે એમ એ વખતે અને એ ઘડીનું કરે. ઉપધાન – માળારોપણ ન કરવાં. ત્રણ થાય કહેવી. મુનિને વંદન કરતાં એક ખમાસણ દઈ શકાય. સ્ત્રીઓએ મુનિને ઊભે ઊભે જ વાંઢવું. કલ્યાણક ન માનવાં. નવકાર મંત્રમાં હાઈ' મંગલ એલવુ. ચામાસી પાખી પૂનમે કરવી. સવત્સરી આષાઢી પૂનમથી પચાસમે દિને કરવી. અધિક માસ પોષ કે અષાઢમાં જ થાય ઇત્યાદિ.
(૧૫૦ ) શ’ખેશ્વરગચ્છ, નાણાવાલગચ્છ, નાડોલગચ્છ, ભિન્નમાલગચ્છ ઈત્યાદિ ગોએ પશુ ઉપયુ ક્ત સમાચારીને સ્વીકાર કર્યાં. પૂર્ણિમાગચ્છ, સા પૂર્ણિમાગચ્છ, આગમગચ્છ ઇત્યાદિ ગચ્છાએ પણ અ'ચલગચ્છની મુખ્ય સમાચારીથી અપ્રભાવિત રહી શકયા નહીં.
( ૧૫૧ ) અ‘ચલગચ્છની સમાચારીના વિદ્વાનોએ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિથી અને નિઃસ્પૃહભાવે અભ્યાસ કરવા ઘટે છે. ગચ્છરાગથી નહી, કિંતુ આગમ સિદ્ધાંતાની એરણ ઉપર "તેનાં મંતવ્ય તપાસવાં જોઈએ, અને એ રીતે મૂલવવા જોઇએ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #586

s
sssel's[.
. sl*.. sl**l»l••••••••••••.sslesless
steelessessed of
Mes-[૧૮૧]
solute.
સિંહસૂરિ :
કંકણ મધ્યે નાલાસેપારામાં દ્રોણ નામનાં ઓશવાળ શ્રાવકની નેઢી નામની ભાર્યાની કુક્ષીએ જેસિંઘ નામના પુત્રને સં. ૧૧૭૯માં જન્મ થયે. સં. ૧૧૯૭ માં થરાદમાં દીક્ષા અંગીકાર કરી. સં. ૧૨૦૨ માં મંદિરમાં આચાર્ય પદ મળ્યું અને સિંહસૂરિ નામ આપવામાં આવ્યું. સં. ૧૨૫૮ માં પ્રભાસપાટણમાં સ્વર્ગવાસી થયા.
(ર૭૫) તેમની યાદશક્તિ અદ્દભુત હતી. એક જ વખત વાંચવાથી તેમને કંઠસ્થ થઈ શકતું. માત્ર ત્રણ વર્ષમાં જ તેમણે ત્રણ કરોડ લેક કંઠસ્થ કરી લીધા. માત્ર પાંચ જ વર્ષમાં તેઓ વ્યાકરણ, ન્યાય, સાહિત્ય, અલંકાર અને આગમાદિ કૃત સાગરના પારગામી થયા તેઓ પરિવાર સહિત બે દિવસને આંતરે વિહાર કરતા. પ્રાયઃ ગામડામાં એક રાત્રિ અને નગરમાં પાંચ રાત્રિ તેઓ રહેતા. એ રીતે ઉગ્ર વિહારની સ્થિતિને પામ્યા હતા.
(૨૯૭) શાલવીઓ દિગંબર હતા. તેમના ગુરુ છત્રસેનને વાદવિવાદમાં જયસિંહ સૂરિએ કુમારપાળના દરબારમાં પાટણ મધ્યે હરાવ્યા, જેથી છત્રસેન તેમના શિષ્ય બન્યા અને શાલવીએ અચલગચ્છીય શ્રાવક બન્યા.
(૩૨૦) આર્ય રક્ષિતસૂરિએ અંચલગચ્છ પ્રવર્તાવ્યો, પરંતુ તેને વ્યાપક બનાવનાર તે જયસિંહસૂરિ જ હતા. આ ગ૭ના પાયા જયસિંહસૂરિએ એવા તે સુદઢ કરી દીધા કે શતાબ્દીઓ વહી ગયા છતાં તે ટકી શકે છે. આ ગ૭ને સંગઠિત કરીને તેમણે જૈન શાસનની ખરેખર મહાન સેવા બજાવી છે. જયસિંહસૂરિએ જિન ધર્મનાં દ્વાર બધી જ જ્ઞાતિઓ માટે ખુલ્લાં મૂકી દીધાં. બધાને સમાન અધિકાર આપી એક સૂત્રમાં બાંધવાના પ્રયત્નો કર્યા. તેમના પરિશ્રમને પરિણામે અસંખ્ય લોકોએ જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો. રાજાઓ પણ જન ધર્માનુયાયી થયા. તેમને રક્ષક્ષત્રી વિવો એવું બિરુદ અર્પવામાં આવ્યું, જેથી જાણી શકાય છે કે, લા ક્ષત્રિયોએ એમને ઉપદેશ સાંભળીને જૈન ધર્મ સ્વીકારેલે.
ગેત્રો : પડાઈઆ, નાગડા, લાલન, દેઢિયા, ગાલા, કટારીઆ, પિલડીઆ, નીસર, છાજેડ, રાઠોડ, લેલાડિયા, મહુડિયા, સહસ્ત્રગણ, ગાંધી વગેરે ગોત્રોની તેમણે (જયસિંહસૂરિએ) સ્થાપના કરી હતી.
(૩૭૫) સં. ૧૨૨૧ ની આસપાસ તેમણે કચ્છમાં વિહાર કર્યો. આ પ્રદેશને વિહાર કરનાર અંચલગચ્છના સૌ પ્રથમ આચાર્ય જયસિંહસૂરિ જ હતા. કેટલાંક વર્ષો સુધી તેઓ કચ્છમાં વિચર્યા અને અનેકને ધર્મબોધ પમાડ્યા.
(૩૭૭) મારવાડ, મેવાડ, માળવા, ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર, સિંધ આદિ પશ્ચિમ ભારતનાં નગર અને ગામોમાં અપ્રતિહત વિચરીને સિંહસૂરિએ અનેક ધર્મકાર્યો કર્યા. આ
આ શ્રી આર્ય કરયાણાગામ સ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #587

Meeeeefddessferest.selesssssssssssssss.....slesde sofwessocios. ..siddess of ose
ઉપરથી તેમને લોકેત્તર પ્રભાવ કે પ્રકૃષ્ટ હતું, તે જાણી શકાય છે. આર્યરક્ષિતસૂરિએ પ્રરૂપેલી સમાચારને ચેગમ પ્રસારિત કરી દેવાનું શ્રેય જયસિંહસૂરિને ફાળે જ જાય છે. અસંખ્ય લેકેને ઉદેશ આપીને તેમને જન ધર્માનુયાયી બનાવ્યા. એમની એ સેવાને જૈન શાસન કદાપિ નહીં ભૂલી શકે. શિથિલાચારને દૂર કરીને સુવિહિત માર્ગની પ્રતિષ્ઠા કરવાના કાર્યમાં પણ તેમને હિસ્સો અવિસ્મરણીય રહેશે. અચલગચ્છના દેહ માટે તે તેમને કરોડરજજુની જ ઉપમા આપી શકાય. તેમના તેજસ્વી પ્રભાવને પરિણામે જ અંચલગચ્છ સબળ સંગઠન તરીકે ઊભું રહી શક્યા અને આજે શતાબ્દીઓના વાયરા વાઈ ગયા હોવા છતાં અસ્તિત્ત્વ ધરાવી રહ્યો છે. અંચલગચ્છના આ તિર્ધર આચાર્ય સં. ૧૨૫૮ માં ૮૦ વર્ષની ઉંમરે દિવંગત થયા.
(૨) મહેદ્રપ્રભસૂરિ-મેરૂતુંગસૂરિ મહેંદ્રપ્રભસૂરિ :
જીરાવલ્લી તીર્થ પાસે વડગામમાં એશવંશીય આશા શ્રેષ્ઠિના ભાર્યા જીવણદેની કુખે સં. ૧૩૬૩ માં મહેંદ્ર નામના પુત્રને જન્મ થયો હતો. સં. ૧૩૭૫ માં સિંહતિલકસૂરિએ એશિયા નગરમાં દીક્ષા આપી મહેંદ્રપ્રભ નામ રાખ્યું. સં. ૧૩૯૪ માં પાટણમાં આચાર્યપદ પામ્યા. સં. ૧૩૯૮માં ખંભાતમાં ગચ્છનાયક થયા. સં. ૧૪૪૪ માં ૮૧ વર્ષની ઉંમરે પાટણમાં સ્વર્ગવાસી થયા.
(૭૯૧) મહેંદ્રપ્રભસૂરિ ગચ્છાધિપતિ થયા પછી તેમણે પ્રથમ કાર્ય ગચ્છને સુધારવાનું અને સુવ્યસ્થિત રાખવાનું કર્યું. અંચલગચ્છ -પ્રવર્તક આર્ય રક્ષિતસૂરિ અને એમના સમર્થ શિષ્ય જયસિંહસૂરિના સમયને યાદ અપાવે, એ મહેંદ્રપ્રભસૂરિ અને મેરતંગસૂરિને સમય હતો. એ જ તેજવંત સમય ગચ્છના ઇતિહાસમાં ત્રીજા અંકમાં ધર્મમૂતિસૂરિ અને કલ્યાણસાગરસૂરિના આધ્યાત્મિક શાસન દરમ્યાન પણ જોવા મળે છે. અંચલગચ્છના ઇતિહાસના આ ત્રણ તબક્કામાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. એ તબકકાઓથી જે કાર્ય થયું, એની દૂરગામી અસર રહી. અંચલગચ્છ પ્રવર્તક આર્ય રક્ષિતસૂરિએ આ ગચ્છમાં જે ચેતના પ્રગટાવી તેની અસર ઉતરતા ક્રમમાં, પણ ઠેઠ સુધી રહી. એ ચેતના પ્રસરાવનારું મુખ્ય બળ બન્યા, તેમના સમર્થ શિષ્ય જયસિંહસૂરિ. એવી જ રીતે એ ચેતનાને પુનઃ જુસ્સાભેર પ્રગટાવવાનું કાર્ય મહેંદ્રપ્રભસૂરિને ફાળે આવ્યું અને તેને
ગમ પ્રસારિત કરવાનું મુખ્ય બળ બન્યા પ્રભાવક આચાર્ય મેરૂતુંગસૂરિ. આ કાર્યની પણ ત્રણેક શતાબ્દીઓ સુધી અસર રહી. પુનઃ ત્રીજા તબક્કામાં એ જ કાર્ય ધર્મમૂતિસૂરિ અને
-
- - -
-
-
-
એન આર્ય કલ્યાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ છે.

Page #588

Page #589

deste estasteste de doce dostatostestadestesede soseste deste deste deste dostosteste destuledestestada desbotade de desh dosedadbslosh dastaseste stedestestes
થઈ આવે છે. આ ગુરુ શિષ્યની અપ્રતિમ છેડલીને પ્રભાવ આ ગચ્છ શતાબ્દીઓ પછી પણ ભૂલી શકે એમ નથી. મેરૂતુંગસૂરિ :
મારવાડના નાણું નગરમાં પિરવાડ જ્ઞાતિના વેરા ગેત્રીય વેરસિંહનાં પત્ની નાલદેવીની કુખે સં. ૧૪૦૩ માં વસ્તિગ નામના પુત્રને જન્મ થયે. સં. ૧૪૧૦ માં દીક્ષા અંગીકાર કરી. સં. ૧૪૨૬ માં પાટણમાં આચાર્યપદ મળ્યું. સં. ૧૪૭૧ માં ૬૮ વર્ષની વયે ખંભાતમાં રવર્ગવાસી થયા. - (૯૦૩) તેઓશ્રી પ્રભાવક આચાર્ય અને બહુશ્રત વિદ્વાન હતા. પ્રભાવક અચાય અને સમર્થ પટ્ટધર કે મહાન ગ્રંથકાર તરીકે જ નહીં, કિંતુ મંત્રવાદી તરીકે પણ મેરૂતુંગસૂરિની પ્રસિદ્ધિ અજોડ છે. ? (૯૦૪) મેરૂતુંગસૂરિએ ગચ્છનાયક તરીકે એવી પ્રજજવલિત પ્રતિભા પ્રગટાવી છે કે, જૈન ઇતિહાસમાં થઈ ગયેલ પ્રભાવક આચાર્યોમાં તેઓ પ્રથમ હરોળનું સ્થાન પામી શક્યા. તેમની સફળતાનું રહસ્ય તેમના ત્યાગમય જીવનમાં જ પામી શકાય છે. તેઓ નિર્મળ તપ, સંયમનું આરાધન કરતાં ગાભ્યાસમાં વિશેષ અભ્યસ્ત રહેવા લાગ્યા. તેઓ હાગ, પ્રાણાયામ, રાજગ આદિ ક્રિયાઓ દ્વારા નિયમિત ધ્યાન કરતા હતા. ગ્રીષ્મ ઋતુના તાપમાં કે શિયાળાની ઠંડીમાં પ્રતિદિન કાયેત્સગ કરીને આત્માને અતિશય નિર્મળ કરવામાં સંલગ્ન હતા. તેમનું ઉગ્ર વિહારીપણું તેમને સતત વિહાર પરથી ફલિત થાય છે.
છરિકાપલ્લી તીર્થ: (૫૦) છરિકાપલ્લી તીર્થના વિકાસમાં તેમને હિસ્સે અનન્ય રહ્યો છે. “ઓમ નમે દેવદેવાય” એ તેત્રની રચના દ્વારા તેમણે જીરાવલ્લી પાર્શ્વનાથની મંત્રયુક્ત સ્તુતિ કરી છે.
(૯૭૪) મેલ્ડંગસૂરિએ રચેલા અનેકવિધ ગ્રંથે પરથી જોઈ શકાશે કે, પટ્ટધર તરીકે ભારે જવાબદારી વહન કરી રહ્યા હોવા છતાં તેમણે સમય મેળવીને સાહિત્યના અનેક પ્રકારનું ખેડાણ કર્યું અને તેઓ સુંદર ગ્રંથ મૂકતા ગયા છે. એ દ્વારા તેમની અસીમ વિદ્યાપ્રિયતા સૂચિત થાય છે. સ્તોત્રમાં મંત્રકાબે, ઊર્મિકાવ્ય, મહાકાવ્ય ઉપરાંત તેમણે નિમિત્ત, લક્ષણ, છંદ, અલંકાર, વ્યાકરણ, વૈદિક, ઇતિહાસ, દર્શન અને કર્મ વિષયક ગ્રંથ રચી પોતાની બહુમુખી પ્રતિભાને આપણને પરિચય કરાવ્યું છે. મેરૂંગસૂરિનું સ્થાન જે હોય તે ભલે હો, કિંતુ જેનોએ સંસ્કૃત ભાષાના વિકાસમાં જે ફાળે ધાવ્યા છે, તેમાં મેરૂતુંગસૂરિને હિસ્સો ઉલ્લેખનીય હશે. વિવિધ વિષયોમાં : આટલી મોટી સંખ્યામાં ગ્રંથ રચનાર તરીકે તેઓ કદાપિ ભુલાશે નહિ.
કામ ગ્રી આર્ય કથાકા ગોતણસ્મૃતિગ્રંથો

Page #590

desto stulestastestestosteste testoboostesse coste destestostesleslasestedelsesteste defesa dodasteesestabeslesedadlastede stedestestlasteste slastadsbesies
9C
(૧૦૦૨) મેરૂતુંગસૂરિએ અનેક નરેંદ્રોને પ્રતિબોધ આપી, જૈન ધર્માનુરાગી કર્યા છે. નૃપતિઓની પર્ષદામાં ઉપદેષ્ટા મેરૂતુંગસૂરિ ખૂબ ખૂબ સન્માન પામ્યા હતા અને તેમના ઉપદેશથી ‘અમારિ–પડ’ની ઘેષણાદિ અનેક ધર્મકાર્યો પણ થયાં હતાં. મેરૂતુંગસૂરિ તેમના સમયના એક બહુ ભારે વિદ્વાન અને પ્રતિભાશાળી જૈન આચાર્ય હતા. તેમણે આર્ય નૃપતિઓ ઉપરાંત મુસલમાન રાજાઓ ઉપર પણ અસાધારણ પ્રભાવ દર્શાવ્યો હતે.
(૧૦૦૫) મેરૂતુંગસૂરિનું સ્થાન અંચલગચ્છના ઇતિહાસમાં ખૂબ જ ઊંચું છે. તેમના દેહાવસાનથી અંચલગચછને ઇતિહાસનો બીજો મહત્ત્વપૂર્ણ તબક્કો પૂર્ણ થયે. મહેંદ્રપ્રભસૂરિ અને મેરૂતુંગસૂરિને સમય આરક્ષિતસૂરિ અને જયસિંહસૂરિના સમયની ઝાંખી કરાવે એવો ઉજ્જવલ છે. એ જ સમય ધર્મમૂતિસૂરિ અને કલ્યાણસાગરસૂરિના આધ્યાત્મિક શાસનમાં પણ નીરખાય છે. આ ગચ્છના ઉદયકાળ પછી તેની પ્રવૃત્તિને પુનઃ ચેતનવંતી બનાવનાર આ આચાર્ય જ છે. એ દૃષ્ટિએ તેમના ખરેખર અનુગામી ગચ્છનાયક કલ્યાણસાગરસૂરિને જ કહી શકાય. એટલું ચોકકસ છે કે, તેમના સમયમાં આ
છે જે સર્વાગી વિકાસ સાધ્યું હતું, તે બીજા કોઈ ગચ્છનાયકના સમયમાં જોવામાં નથી આવતું. સમગ્ર દષ્ટિએ વિચારતાં મે તુંગસૂરિનું વ્યક્તિત્વ મુખ્યતઃ ચાર પ્રકારે ઘડાયેલું જણાય છે. શ્રમણ, સાહિત્યકાર, ગચ્છનાયક અને ધર્મોપદેશક રૂપે. મહિમાવાન અને મેધાવી ગચ્છનાયક તરીકે તેમની હરોળમાં સ્થાન પામી શકે તેવા આચાર્ય અંચલગચ્છમાં જ નહીં, પણ સમગ્ર જૈન ઈતિહાસમાં ગણ્યાગાંઠયા જ છે. અંચલગચ્છના ભાગ્યવિધાતા મેરૂતુંગસૂરિનો મૂર્તિમાન અમર આત્મા અને તેમને અનુકરણીય ગુણસમુચ્ચય આપણને આદશ પથ દાખવવા પરમ સાધનભૂત થઈ રહેલ છે અને સોદિત રહેશે.
(૩) ધર્મમૂર્તિસૂરિ – કલ્યાણસાગરસૂરિ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ :
(૧૦૩) નાગડા ગોત્રીય શેઠ હંસરાજનાં પત્ની હાંસલદેવીની કૂખે ખંભાતમાં વિ. સં. ૧૫૮૫ માં ધર્મદાસ નામના પુત્રને જન્મ થયે. વિ. સં. ૧૫૯૯૯માં ગુણનિધાનસૂરિ પાસે દક્ષા અંગીકાર કરી. વિ. સ. ૧૬૦૨ માં અમદાવાદમાં સૂરિપદ અને ગ૭નાયકપદ પામ્યા. વિ. સં. ૧૬૭૦ માં પ્રભાસપાટણમાં ચિત્ર સુદ ૧૫ના દિને સ્વર્ગવાસી થયા.
(૧૪૧૫) આ સમયમાં શમણુજીવન કાંઈક શિથિલ થયું હતું. સંપ્રદાયની છિન્નભિન્નતાને એ યુગ હતો. કડવા મત, લેકા મત (સ્થાનકવાસી), બીજા મત ઇત્યાદિ
એમ ઝ આર્ય કયાણાગામસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #591

f૧૮૬]oooooooooooooooooooooooooseb.dressessess to servestostelsevisodest.sessive-
code toges
અનેક મતમતાંતરે એ અરસામાં ફૂટી નીકળ્યા હતા. એક બાજુ પ્રતિમા નિષેધ, બીજી બાજુ સાધુજન નિષેધ અને સામાન્ય રીતે અન્ય સમાચારી પ્રરૂપણું ચાલુ થઈ ગઈ હતી. પ્રાચીન ગ૭માં ક્રિયાશિથિલતા પ્રવિષ્ટ હતી, જ્યારે સામે બાજુ ક્રિયાની કડકતાને દેખાવ થયે. તપાગચ્છના આનંદવિમલસૂરિએ સં. ૧૫૮૨ માં, ખરતરગચ્છના જિનચંદ્ર સૂરિએ સં. ૧૬૧૧ માં તથા આપણું ગચ્છનાયકે સં. ૧૬૧૪ માં શત્રુંજય તીર્થમાં કિદ્ધાર કરી, બાવન સાધુઓ તથા ચાલીસ સાધ્વીઓ મળી, બાણુના પરિવારે સુવિહિત સંવેગી માર્ગની પ્રરૂપણ કરી. તેમનું ત્યાગમય જીવન આદર્શ અને અત્યંત ઉદાહરણીય હતું. તેમની બ્રહ્મચર્યનિષ્ઠાથી પ્રસન્ન થઈ અબુંદાદેવીએ અદશ્ય રૂપ કરનારી તથા આકાશગામિની નામની બે વિદ્યાઓ સમર્પિત કરી હતી.
(૧૪૨૬) ક્રિયદ્વારની સાથે એમણે ધર્મપ્રચારના અનિવાર્ય કાર્યને ગતિમાન બનાવી ગચ્છ તેમ જ શાસનનું સંગઠ્ઠન કર્યું. તેમને વિહારપ્રદેશ પણ વિશાળ હતો. તેઓ પશ્ચિમ ભારતનાં તમામ મુખ્ય શહેરો અને ગામમાં રહેલા તેમના અસંખ્ય ઘમિષ્ઠ અને ધનિક શ્રાવક-શ્રાવિકાઓના કુટુંબના સતત સંસર્ગમાં રહેતા હતા અને જિનમંદિરનું નિર્માણ, પ્રતિષ્ઠાઓ, સંઘે આદિ ધર્મકાર્યો માટે સતત ઉપદેશ આપી તેમને ધર્મભાવનામાં દઢ રાખ્યાં.
(૧૪૫૯) અચલગચ્છ પર (તપાગચ્છીય) ધર્મસાગરે ઉગ્ર પ્રહાર કર્યા હોવા છતાં આ છે તેના પ્રત્યાઘાતે જણાવ્યા નથી. આવા ઉગ્ર વાતાવરણમાં પણ આ ગચ્છના કઈ પણ આચાર્યે ધર્મપ્રસારનું કાર્ય પડતું મૂકીને ખંડનમંડનમાં ઝંપલાવ્યું નથી, કે પિતાના હૈયાને કલુષિત કર્યું નથી.
(૧૪૬૧) ઐતિહાસિક બાબતમાં સાક્ષી આપ્યા સિવાય અંચલગચ્છીય શ્રમણોએ ખંડન-મંડનની પ્રવૃત્તિમાં જરા યે રસ દાખવ્યો નથી કે, એ લક પ્રવૃત્તિમાં તેઓ ઘસડાયા નથી, તે હકીકત ખરેખર ધનીય છે.
(૧૮૬૩) ધર્મમૂર્તિસૂરિના શ્રમણ–પરિવારમાં સાત મહોપાધ્યાય, પાંચ ઉપાધ્યાય, નવ પ્રવર્તક, ખાસી સાધુઓ, પાંચ મહત્તરા, અગિયાર પ્રવર્તિની તથા સતાવન સાધ્વીઓ હતાં. મહોપાધ્યાયમાં જખૌ (કચ્છ)ના વતની રત્નસાગરજી અત્યંત આદરણીય સ્થાન ધરાવતા હતા. તેઓ ગચ્છમાં વય, દીક્ષા તથા જ્ઞાન પર્યાયથી વડીલ હતા. ગુરુએ કલ્યાણસાગરસૂરિને ગણેશપદે વિભૂષિત કર્યા પછી તેઓ મંત્રીની જેમ ગચ્છની સેવા અને સંચાલન કરતા હતા. આ મહાપુરુષના ઉત્તરોત્તર શિષ્ય પરિવારમાં અચલગચ્છ મુનિ
કઈ શઆર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #592

seldomadiya
sarishishthas[૧૮૭]
મ’ડલ અગ્રેસર પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરજી થયા, જેમનુ જીવનવૃત્તાંત આપણે આગળ જોઈશું.
(૧૫૬૯) ધમ મૂર્તિ સૂરિના સમય શાંતિકાળ હતા. અકખર આદિ મેગલ સમ્રાટોએ દરેક ધર્મો પ્રત્યે સમતા દાખવી હેાઇને એ સમય દરેક દૃષ્ટિએ સુવર્ણ કાળ હતા. દરેક ધર્માં બહારના ભયથી ચિંતામુક્ત બની ગયા હેાઈ ને તેમણે આંતરિક સુધારણા તરફ નજર દોડાવી. જૈન ધર્મોના ગચ્છેએ પણ એ જ માર્ગ અપનાવ્યા. દરેક ગચ્છના પટનાયકોએ ક્રિયાદ્ધાર કરીને શ્રમણ જીવનના આચારવિચારમાં કડકાઈ આણી.
(૧પ૭૦) આચારવિચારની શુદ્ધિ પછી ગ્ર ંથેાદ્ધારનું કાર્ય અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ હતું. મોગલકાળ પહેલાં ભારત આક્રમણ અને હલ્લાએથી ઘેરાયેલું હતું. રાજકીય આક્રમણા ધર્મઝનૂનમાં પરિણમ્યાં હાવાથી જૈન ધર્માંનાં અમૂલ્ય ગ્રંથરત્ના આગમાં હેમાઈ ગયાં, કેટલાંક નષ્ટપ્રાય થયાં. ઘણા ગ્રંથા આક્રમણના ભયે ભૂમિગૃહ કે એવાં સુરક્ષિત સ્થાનેમાં ભંડારાઈ ગયા હોઈ ને જનસાધારણ માટે સલભ રહી શકયા ન હતા. ધમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી ગ્રંથદ્વારનું સુંદર કાર્ય થયું. ધ་મૂર્તિસૂરિ અને કલ્યાણસાગરસૂરિના સમયમાં ગ્રંથાદ્વારનુ કાર્ય આ ગચ્છના ઇતિહાસમાં સીમાચિન્હ રચે એવું વિશિષ્ટ રીતે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
‘મારા
(૧પ૯૫) વૃદ્ધાવસ્થાથી શરીર જરિત થઈ ગયુ હોવા છતાં, ઉગ્રવિહારી આચા જૂનાગઢમાં સ્થિરવાસ ન રહેતાં પ્રભાસપાટણ પધાર્યાં. એક વખત મધ્યરાત્રિએ ગચ્છઅધિષ્ઠાયિકા મહાકાલી દેવીનું સ્મરણ કર્યું. ગુરુવ દેવીને ત્રણ પ્રશ્નો પૂછે છે : આયુનું પ્રમાણ કહેા, ગòશપદ કાને પ્રદાન કરવું તથા અમુČદા દેવીએ આપેલી વિદ્યાએ કોને આપવી ? ’ દેવી ખુલાસા કરે છે : ‘હવે આપનું આયુષ્ય માત્ર પાંચ દિવસનું બાકી છે. દીક્ષાપર્યાયમાં નાના હેવા છતાં મહાન આચાર્ય કલ્યાણસાગરસૂરિને તમારે ગચ્છેશપદ પ્રદાન કરવું; કેમ કે, આજે પણ તેએ જિન શાસનના ઉદ્યોત કરનારા જણાય છે. આગામી કાળમાં પણ તેએ એવા જ યશસ્વી નીવડશે, તેમ જ વિદ્યાએ પણ તમારે તેમને અ'વી; કેમ કે, હું પણ તેમનું સાન્નિધ્ય કરું છું અને હવે પછી પણ કરીશ.'
( ૧૫૯૬ ) પછી પ્રભાતે ધમૂર્તિસૂરિએ કલ્યાણસાગરસૂરિને એકાંતમાં ખેલાવીને સુરિમંત્રપૂર્વક આકાશગામિની, અદશ્યકારિણી આદિ વિદ્યા આપી જણાવ્યું : “ હું વત્સ ! હવે તમારે ગચ્છના ભાર ઉપાડી જિનશાસનની પ્રભાવના કરવી. પ્રયેાજનપૂર્ણાંક ગચ્છાધિષ્ઠાયિકા મહાકાળી દેવીનું સ્મરણ કરવુ', તેમ જ પટધર જોઈ ને તથા તેની પરીક્ષા કરીને તેને આ વિદ્યાએ આપવી' ઇત્યાદિ કહીને ગુરુએ બીજા પણ કેટલાક મંત્રોની
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
DE

Page #593

T120
.
ઈ
ઈ.df «નમle fast
d
est so letsfew hold slices as
આમન્યાઓ આપી. પછી રત્નસાગરજી આદિ સઘળા પરિવારને એકઠો કરી સર્વેને જણાવ્યું : “કલ્યાણસાગરસૂરિની આજ્ઞામાં રહેવું.” સહુએ ગુરુનું વચન કબૂલ્યું. ત્યાર બાદ પાંચ દિવસનું અનશન કરીને સમાધિપૂર્વક પંચપરમેષ્ઠીનું શુભ ધ્યાન ધરતા કોઈ પણ જાતની વ્યાધિ વિના સં. ૧૯૭૦ ના ચૈત્ર સુદ ૧૫ ના પ્રભાતે સ્વર્ગે સિધાવ્યા.
કલ્યાણસાગરસૂરિ:
લોલાડા ગામમાં શ્રીમાળી જ્ઞાતિના નાનીંગશા કેડારીનાં ભાર્યા નામિલદેની કુખે સં. ૧૬૩૩ માં કેડનકુમારનો જન્મ થયે. સં. ૧૬૪૨ માં ધોળકામાં દીક્ષા લીધી. સં. ૧૬૭૦ માં અમદાવાદમાં આચાર્યપદ અને સં. ૧૬૭૦ માં પાટણમાં ગઝેશપદ પામ્યા. સં. ૧૬૭૨ માં ઉદેપુરમાં યુગપ્રધાનપદ મળ્યું. સં. ૧૭૧૮ માં ભુજમાં સ્વર્ગવાસી થયા.
(૧૬૨૦) મહારાવ ભારમલના સમાગમ પછી આચાર્યશ્રીએ સં. ૧૯૫૫ થી સં. ૧૯૬૭ સુધીના ચાતુર્માસ કચ્છનાં વિવિધ ગામમાં કર્યા. આ સમય દરમ્યાન ૭૫ સાધુઓ તથા ૧ર૭ સાધ્વીઓને દીક્ષા આપી તથા ૧૩ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
એમની કારકિર્દીમાં આગ્રાના કુંવરપાલ–સેનપાલ શ્રેષ્ઠિઓએ બંધાવેલ જિનમંદિર અંગે સમ્રાટ જહાંગીરને ચમત્કાર બતાવી, જિનમંદિર સલામત રાખ્યાં. આ બંધુઓએ સમેતશિખરનો સંઘ કાઢવ્યો અને એ તીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું. જામનગરના શ્રેષ્ઠિ રાયશી શાહે ધર્મમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૬૬૫ માં પાલીતણાને સંઘ કાઢયો. અને ગિરિરાજ ઉપર મંદિર બંધાવ્યાં, તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. જામનગરમાં સં. ૧૬૬૮ માં રાયશી અને નેણશી શાહે બંધાવેલાં જિનમંદિરની ભૂમિનું ખાતમૂહર્ત કરાવ્યું. સં. ૧૬૭૫ માં બાવન જિનાલયમાં મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ તથા ચૌમુખ દહેરીમાં શ્રી સહસ્ત્રફણા પાનાથ તેમ જ અન્ય ૩૭૦ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. ગેડી પાર્શ્વનાથન સંઘ નીકળે. તેમના ઉપદેશથી ભદ્રેશ્વરથી વર્ધમાન-પદમશી શાહ બધાએ પાલીતાણનો સંઘ કાઢ. ભદ્રેશ્વર તીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું તથા જામનગરમાં ૫૦૧ જિનબિંબોની અંજન વિધિ બાદ શાંતિનાથને મૂળનાયકે સ્થાપી બાવન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
(૧૯૨૧) કલ્યાણસાગરસૂરિ પણ મેતુંગસૂરિની જેમ જહાંગીર બાદશાહ, ભારમલ આદિ અનેક નૃપતિ પ્રતિબોધક તરીકે જૈન ઇતિહાસમાં ખ્યાતિ પામ્યા છે. તેમણે અનેક થેનું નિર્માણ કરેલું અને અનેક પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
રોજ ની શી આર્ય કયાણાગામ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #594

હકકકકકકક
કકકકos.escebook[૧૮] (૧૯૪૮) ક્ષેમસાગર, “શુભસાગર,’ ‘શિવેદધિસૂરિ,’ ‘શિવસિંધુરાજ' ઈત્યાદિ માનતું અભિધાનેથી સંબોધાયેલા અને જંગમતીથ, જગદગુરુ, યુગપ્રધાન, યુગવીર એવા ગૌરવાન્વિત બિરુદથી નવાજાયેલા કલ્યાણસાગરસૂરિ આ ગચ્છના ઈતિહાસમાં મહાન કારકિદી સ્થાપી ગયા છે. તેમની મૂર્તિઓ અને પાદુકાઓ અનેક ગુરુમંદિરમાં પૂજાય છે. ભદ્રેશ્વર તીર્થની ભમતિમાં ૧૬ અને ૧૭ નંબરની દેરી વચ્ચેની દેરીઓમાં મહાકાળી માતાજીના ક૫ની આગળ તેમની પાદુકાની પ્રતિષ્ઠા થઈ છે. તેમણે ગચ્છનું સંગઠન એવું તે દઢ કર્યું કે, તેમની પ્રતિભાની અસર પછીના સૌકાઓમાં પણ પૂર્વવત રહી. ત્રણેક શતાબ્દી પછી પણ ગચ્છ વ્યવસ્થા અને તેની આધ્યાત્મિક પ્રવૃતિ પર કલ્યાણસાગરસૂરિના નામને પ્રભાવ અપૂર્વ છે. એ મેધાવી આચાર્યનું નામ આજે પણ અંચલગચ્છના અભ્યદય માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત સમું છે અને સોદિત રહેશે. એ જ એમની વિરાટ પ્રતિભાને મહાન અંજલિ છે.
દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી- આચાર્યશ્રી ગુણસાગરસૂરિ પૂ. દાદા ગૌતમસાગરસૂરિજી:
મારવાડ અંતર્ગત પાલી ગામમાં બ્રાહ્મણ ધીરમલ્લજીનાં ભાય ક્ષેમલદેની કુખે સં. ૧૯૨૦ માં ગુલાબમલજીને જન્મ થયો. ગોરજી દેવસાગરજીએ માહીમમાં સં. ૧૯૪૦ માં યતિ દીક્ષા આપી. સં. ૧૯૪૬ માં પાલીમાં જિદ્ધાર કરી સુવિહિત સંવેગી દીક્ષા અંગીકાર કરી. સં. ૨૦૦૯માં ભૂજમાં સ્વર્ગવાસી થયા.
(૨૦૧૨) મુનિમંડલ અગ્રેસર ગૌતમસાગરજીએ સુવિહિત માર્ગ પર પુનઃપ્રસ્થાન કરીને અંચલગચ્છના અભ્યદયને અભિનવ સૂત્ર પ્રાપ્ત કર્યો. તેમણે કિર્યોદ્વાર કરીને સમગ્ર ગચ્છને સમુદ્ધાર કર્યો. આ ગચ્છના વર્તમાન સ્વરૂપનું ઘડતર તથા તેની આકાંક્ષાઓને મૂર્તિમંત કરવા તેમણે ભગીરથ પુરુષાર્થ કર્યો, જેની યશગાથા ખરેખર ગૌરવપૂર્ણ છે; કેમ કે, આ ગચ્છની લુપ્તપ્રાયઃ થયેલી શતાબ્દી જૂની વિચારધારાને તેમણે પુનઃ સચેતન કરી, બધે વ્યાપ્ત કરી, ગચ્છનાયક જિનેન્દ્રસાગરસૂરિના અનુગામી તરીકે કેઈપણ અભિયુક્ત ન થતાં શ્રી પૂજ્ય (ગૌરજીઓ) ના નેતૃત્વને આ રીતે યચિત અંત આવ્યો. ગચ્છને હવે પછીને ઇતિહાસ મહત્ત્વના તબક્કામાં પ્રવેશે છે, જેના કર્ણધાર બન્યા સુવિહિત શિરોમણિ મુનિ ગૌતમસાગરજી મહારાજ.
દીક્ષા અંગીકાર કર્યા બાદ તેમણે ખાસ કરીને કરછ અને હાલારમાં જ ચાતુર્માસ કર્યા, જેથી સ્થાનિક જનતામાં ધર્મ ભાવના જાગી. સં. ૧૯૪૯માં ભૂજમાં ચાતુર્માસ દરમ્યાન ઉત્તમસાગરજીને દીક્ષા આપી પ્રથમ શિષ્ય કર્યા તથા શિવશ્રી, ઉત્તમશ્રી અને લક્ષ્મીશ્રીને દીક્ષા
મિ શ્રી આર્ય કથાકાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ BSE

Page #595

Iro
d sedosos de desta case sto se desasto
dedo de desta destestestostecedodeseste de se destacoste estado dadosado de dedos dedo desde dostede
આપી. આમ સંવેગી પક્ષે સાધુ-સાધ્વી માટે એમણે માગ ખુલ્લે કર્યો. તેમણે શુન્યમાંથી સૃષ્ટિ ખડી કરી દીધી. તેમના શુભ હસ્તે લગભગ એક સે પંદર દીક્ષાઓ થઈ. કચ્છ અને હાલારમાં વિચારીને તેમણે કરછ – હાલાર દેશદ્વારક'નું બિરુદ સાર્થક કર્યું. તેમની નિશ્રામાં પાલીતાણું, ભદ્રધર, અબડાસા, પંચતીથી તેમ જ મેડપુર, ભલસાણ આદિના સંઘે નીકળ્યા. એમની પુનિત નિશ્રામાં ઘણાં જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠા થઈ. અનેક ગ્રંથને ઉદ્ધાર થયે. અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ ઉજવાયા અને પૂર્વાચાર્યોના હસ્તલિખિત ગ્રંથના ભંડારો વ્યવસ્થિત થયા. વૃદ્ધાવસ્થામાં પાલીતાણામાં સ્થિરવાસ કરવાની ઈચ્છા હતી, પણ સુથરી સંઘના આગ્રહથી સુથરીમાં સં. ૨૦૦૩ નું ચાતુમસ કર્યું અને ત્યાં જ સ્થિર થયા. સંઘાડાની જવાબદારી ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજીને સેંપી. સં. ૨૦૦૬ નું ચાતુર્માસ ગોધરામાં અને સં, ૨૦૦૮ નું ભેજયમાં કર્યું. ત્યાંથી રામાણીઆ (કચ્છ)ના જિનાલયના સુવર્ણ મહોત્સવ પ્રસંગે હાજર રહ્યા. અહીં સંઘેએ મળી તેમને અચલગચ્છાધિપતિ તરીકે જાહેર કર્યા. પછી તેઓ ભૂજ પધાર્યા. સં. ૨૦૦૯ ના વૈશાખ સુદી ૧૩ ની પાછલી રાતે શુભ ધ્યાયપૂર્વક ભૂજ મધ્ય દેવગતિ પામ્યા. આમ ૭૦ વર્ષનું દીર્ઘ સંયમી જીવન ગાળી નેવું વર્ષનું આયુ ભોગવી કચ્છ – હાલાર દેશદ્વારક પૂજ્ય દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે સંઘ અને સંઘાડાને ભાર પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી મ. સા.ને સપી આખરી વિદાય લીધી. અચલગચ્છને શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ તેમના આ આત્મ સમર્પણને કદી નહિ વિસરે.
આચાર્યશ્રી ગુણસાગરસૂરિ :
કચ્છ દેઢિયાના શા. લાલજી દેવશીનાં ભાર્યા ધનબાઈની કુખે સં. ૧૯૬૯ માં ગાંગજી નામના પુત્રને જન્મ થયે. સં. ૧૯૩ માં દીક્ષા, સં. ૧૯૯૪ માં જામનગરમાં વડી દીક્ષા, સં. ૧૯૮માં મેરાઉમાં ઉપાધ્યાય પદવી અને સં. ૨૦૧૨ માં મુંબઈમાં આચાર્ય પદવી.
તીવ્ર યાદદાસ્ત તેમ જ શીધ્ર ગ્રહણશક્તિના કારણે બાળપણમાં જ સંસ્કૃતને અભ્યાસ કર્યો તથા સિદ્ધહેમ વ્યાકરણનું અધ્યયન કર્યું. છ કર્મગ્રંથ, ન્યાય, વ્યાકરણ, કાવ્ય વગેરેને અભ્યાસ પૂર્ણ કરી સંસ્કૃત કાવ્યમય કે અને ગ્રંથ લખ્યા. વકતૃત્વ શક્તિ પણ અસરકારક છે. “શ્રી પર્વકથા સંગ્રહ ‘શ્રીપાલ ચરિત્ર.” તથા “કલ્યાણસાગરસૂરિ ચરિત્ર” સંસ્કૃતમાં રચ્યાં છે. નવપદ આદિ પૂજાઓ રચી સ્તવન – ચૈત્યવંદન સ્તુતિઓની વીસીઓ તથા અન્ય અનેક સ્તવન ઉપરાંત ચઢાળીઆઓની રચના કરી છે. સં. ૧૯૩ માં
કયાા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #596

a
fts fastest
fest head slashdeeds.fe affed salesfoddesses.wordp. hod
1]
દીક્ષા લીધી, તે પહેલાં ચાર વરસથી આજ સુધી ઓછામાં ઓછું એકાસણાનું વ્રત ચાલુ છે. દરરોજ પંચ પરમેષ્ઠિના ૧૦૮ ખમાસમણ આપે છે. ગચ્છની વિશાળ જવાબદારીઓ હાલ તેઓશ્રી સંભાળી રહ્યા છે. ગચ્છને અભ્યદય કરવાની દિશામાં તેમણે સુંદર પુરુષાર્થ દાખવ્યો છે. સં. ૨૦૧૭ માં મેરાઉમાં “આર્ય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠની સ્થાપના તેમને સદુપદેશથી થઈ છે. જૈન ધર્મના તત્વજ્ઞાન, આચાર, શ્રદ્ધા અને ધાર્મિક શિક્ષક, પંડિત તૈયાર કરવા, પ્રાચીન જૈન શાના જુદા જુદા વિષયોનાં જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવા તેમ જ સાધુ–સાવીઓને પણ ધાર્મિક શિક્ષણ આપવાના ઉદેશથી આ સંસ્થા સ્થાપવામાં આવી છે. વગર લવાજમે કાયમ ૪૦ થી ૫૦ છાત્રો તેમાં તાલીમ લઈ રહ્યા છે. કચ્છ નાગલપુરમાં સ્વતંત્ર પોતાની માલિકીની વિશાળ જગ્યા ખરીદી, હાલ આ સંસ્થા ત્યાં ખસેડવામાં આવી છે. કન્યાઓ પણ ધાર્મિક શિક્ષણ પામી આદર્શ મહિલા અને શ્રાવિકા બને એ ઉદ્દેશથી કચ્છ મેરાઉ મધ્યે એ જ સ્થાને “આર્ય કલ્યાણ--ગૌતમ નીતિ શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરાવી છે. હવે તેમાં વિધવાઓ અને ત્યક્તા બહેનોને પણ દાખલ કરવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યું છે. ધાર્મિક ક્ષેત્રે :
કચ્છમાં હંસવિજય નામના એક સાધુ ધર્મ અને ગ૭ વિરોધી પ્રવૃત્તિ કરતા હતા, તેથી તેમના દિલને ખૂબ રંજ થયે. સં. ૨૦૧૦ માં મુંબઈમાં સ્થપાયેલ “શ્રી અચલગ૭ ઉત્કર્ષ સંઘ સમિતિ”ને આ વાતની તેમણે જાણ કરી અને કંઈક સક્રિય કાર્યવાહી કરવા પૂજ્ય આચાર્યશ્રીએ પ્રેરણું આપતાં મજકુર સંઘ સમિતિએ સં. ૨૦૨૪ માં પૂ. આ. ગુણસાગરસૂરિના અધ્યક્ષપણે તેઓશ્રીની નિશ્રામાં “અખિલ ભારત અચલગચ્છ અધિવેશન” ભર્યું હતું, જેમાં મુંબઈ, કચ્છ, હાલાર, ગુજરાત, રાજસ્થાન, દેશાવર આદિ સ્થળોએથી લગભગ ૨૫૦૦ પ્રતિનિધિઓએ ભાગ લીધે હતો. આ ત્રણ દિવસના અધિવેશનમાં ગછના ઉત્કર્ષ માટે ઉપાય છે તેને અમલ કરવા નિર્ણ લેવામાં આવ્યા હતા, અને “શ્રી અખિલ ભારત વિધિપક્ષ (અચલગચ્છ) તાંબર જૈન સંઘની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. તેમના ઉપદેશથી અબડાસાની પંચતીથીને છરી સંઘ કાઢવામાં આવેલ તથા દેઢિયાથી ભધિરને સંઘ કાઢવામાં આવે, ત્યારે તેમને તીર્થ પ્રભાવક અને “અચલગચ્છાધિપતિ'ની પદવીથી વિભૂષિત કરવામાં આવેલા. સં. ૨૦૩૨ નું ચાતુર્માસ બાડમેર (રાજસ્થાન) કર્યું. ચાર સે વરસો બાદ ત્યાં ગચ્છાધિપતિનું ચાતુમસ થતાં ત્યાંના સંઘમાં ખૂબ ઉત્સાહ અને ગ૭ તથા ધર્મપ્રેમ પ્રગટ. અનેક ધાર્મિક અનુષ્ઠાન થયાં અને પૂજય આચાર્ય શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી બંધાવવામાં આવેલ
મશીઆર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #597

T૧૨]=sRasoda stories f
orestashare test ofessodess deservestosterocestodessess
»
% de dadesh.
શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલયની ચારે બાજુ ચાર દેરાસર તથા પાછળ ચૌમુખજી દેરાસર તથા દાદાવાડી (ગુરુમંદિર) રચાવી દેરાસરજીને વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યા. સં. ૨૦૩ર માં જંગમ યુગપ્રધાન દાદા સાહેબશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીને ચાર જન્મદિન આવતે હોઈ પૂજ્ય આચાર્યશ્રીના આદેશથી સમસ્ત ભારતભરના અચલગચ્છીય સંઘેએ સં. ૨૦૨૨ થી ૨૦૩૩ સુધી, પૂજ્ય દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ચતુર્થ જમ શતાબ્દી મહોત્સવ” ખૂબ ઠાઠમાઠથી અને શાનદાર રીતે ઉજવ્યો હતો. એ જ અરસામાં અને એ નિમિત્તે કચ્છ ગોધરાથી પાલીતાણાનો છે’ રી પાળતે ચતુર્વિધ સંઘ નીકળેલ, જેમાં લગભગ પોણોસો પૂજ્ય શ્રમણો અને શ્રમણીઓ તથા એક હજાર શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ જેડાયાં હતાં. આ પ્રસંગને અનુલક્ષીને પાલીતાણા મધ્યે પૂજ્ય આચાર્યશ્રીને “અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન શ્વેતાંબર સંઘ તરફથી “અચલગચ્છ દિવાકર”ની પદવી એનાયત કરવામાં આવી હતી. સંઘની પૂર્ણાહૂતિ બાદ પૂ. આચાર્યશ્રીની શુભ નિશ્રામાં અને તેમના શુભ હસ્તે કચ્છ ભુજપુરમાં અનેક જિનબિંબની અંજનશલાકા વિધિ તથા નૂતન વિશાળ જિનાલયમાં પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. તેઓશ્રીના શુભ હસ્તે દર વરસે અનેક દીક્ષાઓ આપવામાં આવે છે. શ્રાવકમાં ધર્મભાવનાની વૃદ્ધિ થાય છે. તપસ્યા આદિ પણ થાય છે. ગચ્છ પ્રત્યે અભિરુચિ વધતી આવે છે. અચલગચ્છાધિપતિ, તીર્થપ્રભાવક, ગચ્છ દિવાકર, શીઘ કવિ, પંડિતરત્ન પરમપૂજ્ય આચાર્ય દેવ ૧૦૦૮ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ તંદુરસ્ત દીર્ધાયુ ભેગવી ગચ્છની ઉન્નતિ કરતા રહે એવી ગ૭ અધિષ્ઠાયિકા શાસનદેવી ભગવતી શ્રી મહાકાળી માતાજીને નમ્ર પ્રાર્થના !
- ગરછના ચાર મહારથીઓ પીકીઓના પ્રવર્તક શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિએ સં. ૧૧૬૯ માં સુવિહિત માર્ગની પ્રરૂપણું કરી, વિધિપક્ષગચ્છની સ્થાપના કરી. ત્યારબાદ લગભગ અઢીસો વરસો બાદ શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિજીએ કિદ્ધાર કર્યા બાદ, ફરી અઢી વરસે બાદ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિએ શિથિલાચાર દૂર કરીને કિદ્ધાર કર્યા બાદ, લગભગ અઢીસ વરસ પછી દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજીએ કિદ્ધાર કરી સંવેગી દીક્ષા અંગીકાર કરી. એ ચાર ધુરંધરના પટ્ટનાયકે અનુકમે શ્રી જયસિંહસૂરિ, શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ, શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ અને શ્રી ગુણસાગરસૂરિએ પિતાના ગુરુએ આદરેલાં કાર્યોને સ્વભેગે પૂરાં કરી ગચ્છની ધ્વજા ફરકતી રાખી છે.
વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યશ્રી ગુણસાગરસૂરિ પણ પોતાના દાદા ગુરુનાં પગલે ચાલીને ગ૭ની અસ્મિતા ટકાવી રહ્યા છે. તે માટે આપણે તેમને જેટલે આભાર માનીએ તેટલે એ છે છે. તેમની આજ્ઞાને શિરસાવંઘ ગણીને તેને અમલ કરવા શાસનદેવ અને ગ૭ અધિષ્ઠાયિકા શાસનદેવી શ્રી સંઘને સન્મતિ અને શક્તિ આપે એ જ અભ્યર્થના!
USE શ્રી આર્ય કયાણતHસ્મૃતિગ્રંથ

Page #598

જૈનદર્શન અને અસ્પૃશ્યતા
– શ્રી કપૂરચંદ રણછોડદાસ વારૈયા
જૈનદર્શન મુખ્યત્વે કર્મવાદને માનનાર દર્શન છે. વિશ્વતંત્ર કર્મ જન્ય વિચિત્રતાને આધારે ચાલી રહ્યું છે. કર્મના મુખ્ય આઠ ભેદે છે. તેમાં એક ગોત્ર કર્મ છે. ગોત્ર કર્મના મુખ્ય બે ભેદ છે : (૧) ઉચ્ચ ગોત્ર, (૨) નીચ ગોત્ર. નીચ કુળમાં જન્મ થવો એ પણ કર્મજન્ય છે. ઉચ્ચ કુળની પ્રાપ્તિ થવી પુણ્યોદયને આભારી છે. નીચ કુળમાં જન્મ થે એ પાપોદયને આભારી છે. પદયથી પ્રાપ્ત સામગ્રીને મદ કરવો ન જોઈએ પિતાનાથી હીન સામગ્રીવાળા ઉપર અસૂયા ન લાવવી જોઈએ એમ જ્ઞાની પુરુષ ડગલેપગલે કહી રહ્યા છે, પણ સાથે સાથે દરેકે પોતાની મર્યાદામાં રહીને કાર્ય કરવું જોઈએ, એ પણ નકકર વ્યવસ્થા છે.
આજે કેટલાક ભાઈઓ અજ્ઞાનતાના કારણે કહે છે કે, “જૈન શાસગ્રંથમાં વર્ણવ્યવસ્થા કે સ્પૃશ્યત્વ નથી.” પણ તેઓની સમજ ભૂલભરેલી છે. આગમગ્રંથે, પ્રકરણે, ચુણિઓ અને ટીકા ગ્રંથમાં પૃથ્યાશ્યત્વ અંગેના અનેક ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. જૈનેતર ગ્રંથમાં પણ પૃથ્યાસ્પૃશ્યત્વ તેમ જ મંદિર પ્રવેશ નિષેધ અંગે ઘણું પ્રમાણે મળે છે. આ વિષયના જ્ઞાતા પૂજ્ય પુરુષો પાસેથી કેટલાંક પ્રમાણે મેળવી જિજ્ઞાસુ વર્ગની જાણ ખાતર અહી આપવામાં આવ્યાં છે.
જૈન ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલાં પ્રમાણે મૂળ ચાર વર્ણો અને પછીથી તેના સાંકર્યથી (અરસપરસના સમાગમથી) અનેક જાતિઓ જન્મી છે. ( “આવશ્યક નિર્યુક્તિ.” અધ્યયન ૧, ઉદેશે ૧.) (વર્ણવ્યવસ્થા અને જાતિભેદ જે માનવાને તૈયાર નથી, તેમને માટે આ પાઠ બેધરૂપ છે.)
અરિહંત, ચક્રવતી, બળદેવ, વાસુદેવ વગેરે ઉત્તમ પુરુષો ચંડાલ આદિ હલકા કુળમાં જન્મ લેતા નથી.
( “કલ્પસૂત્ર. મૂળ પૃષ્ઠ ૨૨) (ઉચ્ચ-નીચની વ્યવસ્થા આજની નથી પણ સનાતન છે, એ આ ઉપરના વાક્યથી સાબીત થાય છે.)
સાધુ વગેરે પૂજ્ય પુરુષોની અવહેલના કરવાથી નીચ ગોત્ર બંધાય છે અને માતંગ વગેરે હલકા કુળમાં તે ભેગવાય છે.
(ઉત્તરાધ્યયન ચિત્ત-સંભૂતિ અધ્યયન) (કયા કારણે હલકા કુળમાં ઉત્પન્ન થવું પડે છે, એ પણ સત્રપાઠ જણાવે છે.)
મિ આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #599

[૧૯૪Jegodooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooood
સ્પર્યાસ્પશ્ય વ્યવહાર જાળવવામાં ન આવે તે વ્યવહાર દૂષિત થાય છે. વ્યવહારમાં સ્પર્યાસ્પશ્યની વ્યવસ્થા માન્ય છે. (‘આવશ્યક સૂત્ર.” [મલયગિરિ કૃત ટીકા પૃષ્ટ ર૭) - દેવદર્શન કરનારાઓની જે નિંદા કરે છે, તે ચંડાળ વગેરે જાતિમાં જન્મ લઈને છેવટે નરકમાં જાય છે.
(“શત્રુંજય માહાભ્ય) - નીચ કુળના માણસોને દીક્ષા આપવી, તેના આહારાદિ લેવા, તેના મકાનમાં વસવું વગેરે જૈનદર્શનમાં નિષિદ્ધ છે.
(“ઘનિર્યુક્તિ.” પૃષ્ટ ૧૫૭, ગાથા ૪૪૨) ડુંબ, માતંગ, ચંડાળ, ઢેડ વગેરે હમેશના સૂતકી છે, માટે તેની સાથે વ્યવહાર કરે ન ક૯પે.
(વિચાર રત્નાકર” પૃષ્ટ ૧૫૬) મનુષ્ય બે પ્રકારના છે. આર્ય અને સ્વેચ્છ. તેમાં પણ જાતિથી આર્ય અને જાતિથી મ્યુચ્છ, એમ બે ભેદ છે. યવન, ભીલ, ચંડાળ આદિ જાતિથી મ્લેચ્છ છે.
( ‘તત્વાર્થ સૂત્ર” હારિભદ્રીય ટીકા પૃ. ૩, સૂત્ર-૧૫, પૃષ્ટ ૧૮૦) અશુદ્ધ આચારવાળા માણસો સાથે શ્રાવકોએ સંસગ ન રાખો, સદાચારી સાથે સંસર્ગ અને સંબંધ રાખ.
(‘ધર્મ બિંદુ’ અધ્યયન ૪) વિશિષ્ટ જાતિ-કુળમાં જન્મેલાને જ દીક્ષા આપી શકાય. જેની સાથે વિવાહ કરી શકાય, તેવા ઉચ્ચ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા દીક્ષાના અધિકારી છે. (ધર્મબિંદુ અધ્યયન ૪) દશવૈકાલિક સૂત્રમાં નિષિદ્ધ કુળમાં ગોચરી માટે જવાને સાધુઓને નિષેધ કરેલ છે. નિષિદ્ધ કુળ બે પ્રકારનું છે. એક મર્યાદિત કાળના અને બીજા હંમેશના અર્થાત્ સદા કાળના. તેમાં પ્રથમમાં જ્યાં વ્યવહાર ચાલુ હોય, છતાં પ્રસૂતિ, મરણ ઈત્યાદિ કારણે સૂતકવાળા હોય છે. બીજામાં–સદા કાળ જેની સાથે વ્યવહાર ન હોય એવા ઢેડ, ચંડાળ, ડુંબ, ચમાર ઈત્યાદિ.
(દશવૈકાલિક ચૂણિ.” પૃષ્ઠ ૧૭૪) જેની સાથે વ્યવહાર ન હોય, તેવા કુળમાં સાધુ ગોચરી માટે ન જાય.
(દશા વૈકાલિક.” [હારિભદ્રીય ટીકા] પૃષ્ઠ ૧૬૬) જુગિત એટલે નિદિત કુળો જિંદગી વર્ષ છે. તેની સાથે કોઈ પણ જાતને વ્યવહાર રાખી શકાય નહિ.
(‘નિશીથ સૂત્ર.” ઉદ્દેશ ૪, ગાથા ૧૬૧૦) જે સાધુ જુગિત એટલે હલકા કુળમાંથી આહાર વગેરે લે, તેને પ્રાયશ્ચિત્ત આવે છે.
(“નિશીથ સૂત્ર. ઉદ્દેશે ૧૬) ' જે સાધુ નીચ કુળના માણસો પાસેથી વસ્ત્ર વગેરે ગ્રહણ કરે, તે તેને પણ પ્રાયશ્ચિત્ત લાગે છે.
(નિશીથ સૂત્ર.” ગાથા ૧૬૨૮) * નીચ કુળના મકાનમાં રહીને પઠન-પાઠ કરે, ધાર્મિક અનુષ્ઠાન કરે કે વસે, તેને તીર્થ કરની આજ્ઞાને ભંગ કર્યાનું પાપ લાગે.
(‘નિશીથ સૂત્ર” ગાથા ૬૩૭)
કા) શ્રી શીઆä કાયાધગોલમ
• JI)

Page #600

secteslestestosteste stedeutedodlade de doctores de seistesbastestosteste stedeslastestes deste deosed. sestuestosto sosedossadestacadested sosesteder neu
જ્ઞાની હોય, છતાં પણ જે તે સદાચારી ન હોય, તો સેવા કરવા યોગ્ય નથી; જેમ ઠંડા પાણીવાળે હોય, પણ ચંડાલને કૂવો હોય, તો તેને કુલીન માણસ આશ્રય કરતા નથી.
‘દશ વૈકાલિક. હારિભદ્રીય ટીકા) શાસનની અપભ્રાજના, નિંદા અને અવહેલના કરનાર આત્મા અનેક ભવ સુધી સારી સ્થિતિમાંથી દૂર રાખનાર હલકી જાતિમાં જન્મ પામે છે.
(શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કૃત “અષ્ટકમ અષ્ટક) વડ, છીપા, ચમાર, ઢેડ, ડુંબ વગેરે જાતિના લેકે સદાકાળ માટેના સૂતકી છે. તેમની સાથે સંબંધ રાખવાથી દુર્ગણો વધે છે, માટે સંબંધ ન રાખ. .
(વ્યવહાર ભાષ્યવૃત્તિ.” ઉદ્દેશ ૧) સમાન કુળ અને સમાન આચારવાળે હોય, પણ જાતિ વિરુદ્ધ કાર્ય કરતું હોય, તેની સાથે વિવાહ સંબંધ રાખવો નહિ.
(‘ધર્મબિંદુ. અ. ૧, સૂત્ર ૧૨) “હે રાજન ! માનમાં શ્વપાક–ચંડાળ જાતિ અધમ છે. જ્યાં અમે જન્મ્યા હતા અને સર્વ જનની અવહેલના સહન કરતા હતા. પાપકર્મ નિરત એવી ધપાક જાતિમાં ચિરકાળ રહ્યા અને પૂર્વકૃત કર્મના ઉદયે લેકમાં દુર્ગા છો અને જુગુપ્સાને પામ્યા.”
(‘ઉત્તરાધ્યયન.” અ૦ ૧૩, ગાથા ૧૮–૧૯) એક વખત સાત હજાર માતંગ, ઢેડ અને પાંચસે ઉજ્જડ એક ઢેડના સંઘમાં શ્રી શત્રુંજય તીર્થની યાત્રાએ આવ્યા હતા, પરંતુ ગીતાર્થોના કહેવાથી તીર્થની આશાતના ન થાય માટે શ્રી શત્રુંજય તીર્થને પ્રદક્ષિણા દઈને જ તળેટીમાંથી પાછા વળ્યા હતા.
(રત્યમંદિરગણિ કૃત ‘ઉપદેશ તરંગિણું.” પૃષ્ઠ ૨૫૦) કર્મવશ આત્માઓ ઊંચનીચ જાતિને પામે છે. (‘પ્રશમસ્તિ.” લેક ૮૧)
કિબિષિક દેવે અશુભ કર્મના ઉદયવાળા હોય છે, તેઓને ચંડાળ જેવા ગણવામાં આવે છે.
(બૃહસંગ્રહણી ટીકા.” પૃષ્ઠ ૫) મેતાય ચંડાળ હતા, એટલે જ શ્રેણિક રાજાએ પોતાની કન્યા પરણાવવાની ના પાડી હતી. જેમાં હાલના પામ્યા હતા, દેવની સહાય હતી, તેથી ક્ષીર સમુદ્રના પાણીથી તેમના શરીરને શુદ્ધ કરવામાં આવ્યું. સામાન્ય જનેથી ન થઈ શકે, તેવાં અનેક કાર્યો દેવસહાયથી તેમણે કરી બતાવ્યાં. અદ્દભુત માણસ જાણી જનતાએ તેમને વ્યવહારમાં લીધા. મેતાર્યને જનસમૂહ સાથે વ્યવહાર તેમની જાતિના કારણે થયેલ ન હતું, પણ અદ્દભુતતાને કારણે થયે હતો.
(‘ભરતેશ્વર-બાહુબલીવૃત્તિ') કૂતરે, ગધેડે, ચંડાલ, મને ઘડે, રજસ્વલા સ્ત્રી, મડદુ અને ચામડું એટલાંને અડકી જવાય તે વસ્ત્ર સહિત સ્નાન કરવું.
(‘કુમારપાલ ચરિત્ર')
મિ શ્રી આર્ય કરયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ 75

Page #601

[૧૯] હકક
phoneselfarea
s edeeshotoshoose
ela-rose she
tools sloga6%e0%boos shotos-so
ચંડાલ અને યવન વગેરે સ્વેચ્છના ઘરમાં જે ભજન કરે તે ૫૦ ઉપવાસ, ૫૦ એકાસણું, પાંચ તીર્થયાત્રા, પાંચ સાધર્મિક વાત્સલ્ય, પાંચ જિનપૂજા શાંતિસ્નાત્ર સહિત કરવી, તથા સંઘભક્તિ વગેરેનું પ્રાયશ્ચિત્ત પૂર્ણ થયા બાદ માટી, જલ અને ઔષધિ મિશ્ર કરીને તેનાથી સ્નાન કરવું. તેનાથી તે શુદ્ધ થાય. જે એ પ્રમાણે ન કરે તે જ્ઞાતિ બહાર કરે અને તેને પોતાની સાથે બેસાડે પણ નહિ. એ જ પ્રમાણે ભીલ, મેચી વગેરેને ત્યાં ભેજન કરે, તે પણ જુદા જુદા પ્રાયશ્ચિત કરાવવા. ચંડાલની સ્ત્રી સાથે સમાગમ કરે, તે તેની સાથે વ્યવહાર ત્યાગ કરવા.
અહુનીતિ-પ્રાયશ્ચિત્ત અધિકાર” લેક ૨ થી ૪૨) પૃથ્યાસ્પૃશ્યત્વ ફક્ત મનુષ્યમાં જ છે એમ નથી, દેવોમાં પણ છે કેમ કે, કિબિષિક દેવે અસ્પૃશ્યપણથી જિનેશ્વર દેવેના જન્મ મહોત્સવ, અણહ્નિકા મહોત્સવ આદિમાં ભાગ લઈ શક્તા નથી, તે અંગે “લોકપ્રકાશ ગ્રંથમાં આ મુજબ છે :
अमी च चाण्डालप्राया निन्द्यकर्माधिकारिणः । अस्पृश्यत्वादन्यदेवै --- धिकृतास्तर्जनादिभिः ।। ॥८६॥ देवलोके विमानेषु स्वधाभुक्पर्षदादिषु । कौतुकादिसंगतेषु देवानां निकरेषु च ॥ ॥८७॥ अष्टाह्निकाद्युत्सवेषु जिनजन्मोत्सवादिषु । अप्राप्नुवन्तः स्थानं ते स्वं शोचंति विषादिनः॥ ॥८८॥
(લોકપ્રકાશ” મુદિત પ્રત. પૃષ્ઠ ૩૫૪-૩૫૫) ભાવાર્થ : એ ચંડાલ સરખા નિદ્ય ક્રિયા કરનારા કિબિષિક દે અન્ય દેવ વડે તર્જના વગેરેથી ધિક્કાર પામેલા અસ્પૃશ્યપણાથી દેવલોકમાં, વિમાનમાં દેવની પર્ષદામાં કૌતુક વગેરેથી ભેગા થયેલા દેના સમૂહમાં અષ્ટાફ્રિકા આદિ ઉત્સવમાં અને જિનેશ્વરેના જન્મ મહોત્સવ આદિમાં સ્થાનને નહિ પામતા ખેદ પામેલા પોતાની નિંદા કરે છે.
અહીં કેઈકને એ પ્રશ્ન થાય કે, “કિબિષિક દેવ જન્મથી મરણ પર્યત અશુદ્ધ આહાર કરનારા હોતા નથી, કારણ કે દેવલોકમાં કોળિયાથી ખાવારૂપ કલાહાર કેઈ દેવોને હોતે નથી, દેવે મનેભક્ષી હોય છે, તે પુદ્ગલે પણ અત્યંત સ્વચ્છ હેય છે, તેમનું શરીર પણ સુંદર હોય છે, વર્તન પણ અહીંના ચંડાલોની જેમ નીચ હતું નથી, તે શા કારણથી અસ્પૃશ્યપણું પ્રાપ્ત થયું?
તેનો ઉત્તરમાં ૫. શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે શ્રી ભગવતી સૂત્રના આધારે લખ્યું છે : “પૂર્વ ભવમાં આચાર્ય – ઉપાધ્યાય વગેરેને અપયશ કરનારા થયા. મિથ્યાભિનિવેશથી પોતાના આત્માને તથા બીજાના આત્માને પ્રભુ માર્ગથી વિપરીત માર્ગમાં જોડનારા થયા, તે મિથ્યાભિનિવેશી જી ઘણાં વર્ષો સુધી ચારિત્રપર્યાય પાળી મરણ પર્યત
કઈ શ્રી આર્યકcardમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #602

હતુ. soosebo.
... stsAside.blogspot.bp.bbc.desertebooks agodess [૧૭]
તે પાપની આલોચના કર્યા વિના કિબિષિક દેવમાં ઉત્પન્ન થયા, એટલે પૂર્વ ભવમાં પૂર્વે કહેલ અઘોર પાપ બાંધ્યું, તે કારણે દેવગતિમાં પણ તે દેવે અસ્પૃશ્ય બનવાથી દેવ સભા, નાટક સભા, સંગીત સભા, શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતના જન્મ મહોત્સવ આદિમાં પ્રવેશ કરી શકતા નથી.
જ્યારે કિલ્બિષિક દે દેવભવમાં જન્મથી મરણ પર્યત કઈ પણ અશુદ્ધ ક્રિયા, અશુદ્ધ ભક્ષણ આદિ કરતા નથી, છતાં પૂર્વ ભવમાં કરેલ દેવ – ગુરુ નિંદા આદિના લીધે નીચ ગોત્રકમ બાંધી ચંડાલ જાતિમાં ઉત્પન્ન થયેલ છે પવિત્રતમ શ્રી જિનમંદિરમાં પ્રવેશ ન પામે તે યુકિતસંગત છે.
શાસત્ત્વના અજાણ એવા કેટલાક કહે છે કે, “ભગવંત નિરંજન નિરાકાર હોવાથી તેમને આભડછેટ લાગતી નથી. તે તે મહાનુભાવોએ જાણવું જોઈએ કે, અંજનશલાકા પ્રાણપ્રતિષ્ઠા કરતી વખતે જિનપ્રતિમામાં શાસનરક્ષક દેવાધિષ્ઠિત કરતી વખતે જિનપ્રતિમામાં તત્ત્વસત્તા સ્થાપન કરેલી હોય, તે ઢેડ–ચંડાલ આદિના પ્રવેશ થવાથી નષ્ટ થઈ જાય, અને તેમ થવાથી ભક્તપુરુષની ભકિતવિશેષને વ્યાઘાત થઈ જાય તેમ ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી વાચક પણ “નયનામૃત તરંગિણી” ગ્રંથમાં લખે છે.
આ રીતે ભગવતી સૂત્ર ઉત્તરાધ્યન સૂત્ર, આવશ્યક ટીકા, નિશીથ સૂત્ર, દશવૈકાલિક સૂત્ર, વ્યવહાર સૂત્ર, ઓઘ નિર્યુક્તિ, અષ્ટક પ્રકરણ, તત્ત્વાર્થ સૂત્ર, ધર્મબિંદુ, અહંનીતિ, પ્રવચન સારોદ્ધાર આદિ અનેક ગ્રંથોમાં પૃથ્થાપૃશ્યત્વ તથા હરિજન આદિ સાથેની વ્યવહારમર્યાદા અંગેના ઉલ્લેખ મળે છે.
વાસ્તવમાં સ્પેશ્યાશ્યત્વ એ વૈજ્ઞાનિક છે. તેમાં તુચ્છ મનવૃત્તિ નથી. પ્રજાકીય શુદ્ધિ વારસાગત ચાલુ રહે તે માટેની સામાજિક વ્યવસ્થા છે. માતા કે સ્ત્રી રજસ્વલા થાય ત્યારે પુત્ર કે પતિ સ્પર્શ કરતાં નથી, તેમાં તેઓ પ્રત્યેની તુચ્છ વૃત્તિ નથી, પણ શુદ્ધિનું ધોરણ સાચવવાનું છે. ડેકટર દદીને તપાસ્યા પછી કેટલીક વખત હાથ સાબુથી ધોઈ સાફ કરે છે, તેનું કારણ પણ એક જાતની અસ્પૃશ્યતા હોય તે જાતની શુદ્ધિ કરવી ઘટે. લેહીગત અસ્પૃશ્યતા દૂર કરવામાં ઘણે સમય લાગે.
વાચક વર્ગ પૃશ્યપૃશ્યત્વને વિજ્ઞાનસિદ્ધ સામાજિક વ્યવસ્થા સમજી કઈ પણ જાતના પૂર્વગ્રહ વિના માનવમાત્ર પ્રત્યે વાસ્તવિક સમભાવ રાખી મહાપુરુષોએ આત્માના વિકાસ માટે વ્યવસ્થાનું પાલન કરી આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ સાધે, એ જ અંતરની અભિલાષા !
જ શ્રી આર્ય કથાણાગોલમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #603

કમલ શેખર કૃત ધર્મમૂર્તિસૂરિફાગ (વિકમના સત્તરમા શતકને પૂર્વાર્ધ) – ડે. ભોગીલાલ જ, સાંડેસરા
મૂળ કૃતિને પરિચય:
આ કાવ્યની એક પત્રની હસ્તલિખિત પ્રતિ વડોદરાના જૈન જ્ઞાનમંદિરમાંના પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજના શાસ્ત્રસંગ્રહના ગુજરાતી વિભાગમાંથી (નં. ૩૭૧૭) મળી છે. પ્રતિ શુદ્ધ ગણી શકાય એવી નથી અને લિપિ ઉપરથી વિક્રમના ૧૮માં સૈકામાં લખાયેલ જણાય છે.
આ કાવ્યના કર્તા કમલશેખર અંચલગચ્છના જૈન સાધુ હતા, એમ તેમની અન્ય કૃતિઓ ઉપરથી જણાય છે. તેમણે સં. ૧૬૦૯ માં ખંભાતમાં “નવતત્વ ચોપાઈ' અને સં. ૧૬૨૬ માં વીરમગામ પાસેના માંડલમાં ‘પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચોપાઈ' (જુઓ. “જૈન ગુર્જર કવિઓ” ભાગ ૩, પૃ. ૬૫-૬૫૯) રચેલી છે. પ્રસ્તુત ફાગ તેમણે અંચલગચ્છના આચાર્ય ધર્મમૂર્તિસૂરિની પ્રશસ્તિરૂપે રચ્યો છે. તેમાં રચના વર્ષ છે કે નથી, પણ ક્તની ઉપયુક્ત બે ગુજરાતી કૃતિઓના રચના વર્ષ જોતાં આ કાવ્ય પણ વિકમના ૧૭મા શતકના પૂર્વાર્ધમાં રચાયું હશે, એમાં શંકા નથી.
૨૩ કડીની આ કૃતિને દબંધ અઢેલ અને ફાગ (દુહા)માં બંધાયેલ છે. ત્રંબાવતી (ખંભાત)માં સૂરિનો જન્મ, એમનાં માત-પિતાને વૃતાંત, અમદાવાદમાં દીક્ષા મહેત્સવ, સૂરિપદ તથા ધર્મ પ્રવણતાનું કવિ વર્ણન કરે છે. જુદા જુદા આચાર્યો વિષેના કેટલાક પ્રાચીનતર ફાગુઓમાં આવે છે, એવું વસંતનું, કામવિજયનું કે શૃંગારના ઉદ્દીપન વિભાવને અવકાશ આપે, એવું વર્ણન આ કાવ્યમાં નથી. એને છંદબંધ ફગને છે અને પુપિકામાં પણ તેને “ફાગ” નામ આપેલું છે.
DE Ø આર્ય કાયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #604

bhadana desses said he said whicals [૧૯૯]
[ મૂળ કૃતિ ]
શ્રી શ્રીભણ પાસ, નમઇ સુરાસુર જાસ; અહિનિશ ભાવિસ એ, હઈં ગાઈસુ એ. કર જોડી દેવ, કરિસિ་કવિત સપેવિ; ઊલટ અતિ કરીએ, સરસિત મિને ધરી એ. નયરત્ર...ખાવતી સાર, અમરાવઈ અવતાર; વિવહારી વસઇ એ, ઘરમ ઉલ્ડસઈ એ. ફાગ ઉલ્લુસઈ શ્રીમાલી વલી પુરવિષિની વાટ; હંસરાજ ધિર કિરણી, તુરણી એતિણ ઘાટ. હાંસલદે સુત જાઈ, પાઈઉ પુણ્ય અસેસ; નામ ઢીઉ ધ દાસડુ, તાસહ કરૂય વસેસ. લણ ખત્રીસઈ પુરઉ, સૂર ધહ રાગ; શ્રી જિન નાણીય વાણીય, જાણીય ધિરઉ વઈરાગ. સજમનઉ જ`ગ મ`ડીઉ, છડી ઘરનઉ ભાર; શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ દીધી, લીધી દિબ્યા સાર. અઢ
લીધી ક્રિષ્યા સાર, સયલ જીવ આધાર; સુત્ર સયલ ભણુઈ એ, વિષણુ તે સુઈ એ. ગુરિ દેખ્યુ વિદ્યાવત, ધ્યાનિ જોયું એક'તિ; લાભ દીઠઉ ઘણુએ. સઘ તુમ્હે સુણુઉ એ. ફાગ
સુણઉ સંધ સુજાણુહ, નાણહ એ વિતપન્ન; પાટઇં ચાઉ મનરુલી, વિ કહુઈ એ ધનધન. ઉદયકરણ આણુ દઈ, વંદ ગુરુના પાયઃ અહમદનયરઈં ઈણિ પરિ, ઉચ્છવ હરષ ન માઈ. તાલ દમામ વાઈ, વાજઈ તિવલ નિનદ; રતૂર નફેરી ભેરીય, સ`ખ સુહામણુઉ સાદ. ઘૂઘર વાજઈ ધમધમ, માદલ દાંદકાર; પાંચ શબ્દ ધિર વા(૪)ઈ, ગાજઈ ગયણ અપાર.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

૧
२
૩
૪
૫
८
૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩

Page #605

1 ROO
dostosocostostesteste destacastodestest odstose deshestestostestestostestestostestestostestade dedosbobedoststestestostecese stato sosedos dedos desde
અઢ
ઈણિ પરિ ઉછવકાર, વિત વાવરિઉં અપાર; પાટિ બUસારીયા એ, ઉચ્છવ કારીયા એ. ૧૪ માણિક મતી સાર, રૂપ વનભંડાર પરિગ્રહ પરિહરી એ, કિયા અતિ આવરી એ. ૧૫
ફાગ આદરી કિયા જિણિ અતિ ઘણી, મઈ સુણી દેશ વિદેસિક પંચ મહાવ્રત પાલઈ ટાલઈ સયલ કિલેસ. ૧૬ ષટવિધ જીવહ રાષઈ, દાષઈ જિનવરવાણી; સાત ભય નીવારીઈ વારીય મદ અડ જાણી. ૧૭ નવવીધ સીલ સદા ધરઈ કઈ વિયતિ દસ વિધિ ધર્મ એકાદસ પ્રાતમા કઈ લહઈ તે સૂત્રહ મર્મ. ૧૮ ભિષપ્રાતમાં બાર એ, સારએ આપણુઉ કાજ; તેર કાઠીયા નીવારીય, કારીય ધર્મ કાજ. ૧૯
ગુણ છત્રીસ સંપન, ધર્મમૂરતિસૂરિ ધન; વંદુ ઉલટ કરીએ, વિધિસું અણુસરીએ. ૨૦ ગુણનિધાનસૂરિ પાટિ, સેહઈ મુનિવર થાટિ ગુરુતણુ આગરુ એ, વિમા અતિ સાગરુ એ. ૨૧
ફાગ ષિમાસાગર ગુર વંદું, નંદઉ જ સસિ ભાણ; થંભણપુરિ ગુર ગાઈઈ, પાઈઈ શિવપુર ઠાંણ. ૨૨ શ્રી કમલશેષર કહઈ, વંદીઇ ગુરના પાય; જે નરનારી ગાવઈ, પાવઈ સુષ સયાઈ. ૨૩
[ રૂતિ ગુરુ સમાતમૂ ]
26)
શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #606

વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના એક પ્રાચીન કુળની વંશાવળી
– મુનિ શ્રી યંતવિજ્યજી
[ આ વંશાવળી, કેઇ વહીવંચા( કુળગુરુ-કનગર )ની કોઈ પ્રાચીન વહી ઉપરથી સંગૃહીત કરવામાં આવી હોય તેમ જણાય છે. જેમ શિલાલેખો, તામ્રપત્રો, સિક્કાઓ, પ્રાચીન અતિહાસિક ગ્રંથો અને ભાટ-ચારણોની કવિતાઓ વગેરે ઈતિહાસનાં સાધન છે, તેમ વહીવંચાઓની પ્રાચીન વહીઓ પણ એક ખરેખરુ' ઇતિહાસનું સાધન છે. ભાટ-ચારણ વગેરે કવિઓ અને ગ્રંથકાર કરતા પણ આવી વંશાવળીઓમાંથી જે ઈતિહાસ મળે તે ભલે થડે હોય, પરંતુ તે વિશેષ વિશ્વાસપાત્ર માની શકાય; કારણ કે ભાટ-ચારણ કે કવિએ જેના ઉપર સંતુષ્ટ હોય અથવા તેઓ જેના આશ્રિત હોય. તેની પ્રશંસા કરતા કરતા એટલા આગળ વધી જાય છે કે, તેની મર્યાદા પણ રહેતી નથી; જ્યારે વહીવંચાઓનું તે માત્ર તેમના યજમાનોની વંશપરંપરામાં થતાં આવતાં માણસોનાં નામે જ લખીને સાચવી રાખવાનું કામ હોવાથી તેમજ લેખક – કળગર અને યજમાન કે જેના સંબંધી હકીકત લખાઈ હૈય છે, તે બંને લગભગ સમકાલીન જ હોવાથી આવી વહીઓમાંથી છૂટછવા મળી આવતા ઈતિહાસ બિલકુલ સાચો હોવાનું માની શકાય તેમ છે. વળી લેખક કે વાચકના દોષને બાદ કરતાં આવી વહીઓની અંદર લખેલા સંવતે કે મિતિઓ પણ લગભગ બરાબર સાચી હોય છે, કારણ કે તે બધું તે તે કાળમાં થયેલા વહીવંચાઓએ પ્રાયઃ પિતાની હયાતીમાં જ દેખેલું કે થયેલું હોય તે પ્રમાણે લખેલું હોય છે. ગ્રંથકારો કે કવિઓની જેમ ઘણાં વર્ષો પહેલાં થઈ ગયેલી વાતને વહીમાં લખવાનો પ્રસંગ વહીવંચાઓને બહુ જ ઓછો આવે છે, માટે વહીવંચાઓની પ્રાચીન વહીઓને ઈતિહાસનું એક ખરેખર અંગ માનવામાં કશે પણ વાંધો હોય તેમ હું માની શકતા નથી.
જો કે આવી વંશાવળીઓમાં કુટુંબપરંપરાનાં નામ સિવાય બીજો ઈતિહાસ એ છો મળે એ એ વાત ખરી, પરંતુ આમાં પણ દેશ, ગામ, રાજા, આચાર્યો, મુનિઓ વિગેરેનાં નામો ઉપરાંત અમુક અમુક શ્રાવક-શ્રાવિકાઓએ કરેલાં શુભ કાર્યો – જેવાં કે મંદિર બંધાવ્યાં, જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા, તીર્થોના સંઘ કાઢયા, દીક્ષા લીધી વગેરે બાબતોમાંથી કેટલીક બાબતે તે સંવત તથા ભિતિ સાથે મળી આવે છે અને તે લગભગ વિશેષ વિશ્વાસપાત્ર હોય છે. તે સિવાય તે તે દેશ-કાળના રીત – રિવાજો, પુનલગ્ન કે આંતરજાતીય લગ્ન સંબંધી હકીકત, યુદ્ધ, દેશ – ગામ ભાંગ્યા કે વસ્યાં સંબંધીની હકીકત તથા રાજકીય વિગતે પણ આવી વંશાવળીઓમાંથી મળી આવે છે. વાચકોને ખાત્રી થાય તેટલા માટે એવી એક વંશાવળી નમૂના દાખલ અહીં આપવાનું ઉચિત ધાર્યું છે.
તે વંશાવળી આ પ્રમાણે છેઃ
માં શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ.

Page #607

[२०२Jbstedeseksesesbsesesesetestseksesksesedesesesesesesastesesesedesekese debedesertesesekseeveshdesesese.horseshdodisbstast
वंशावली ॥ अथ भारद्वाजगोत्रे संवत् ७९५ वर्षे प्रतिवोंधितश्रीश्रीमालीज्ञातीयः श्रीशांतिनाथगोष्ठिकः श्रीभिन्नमालनगरे भारद्वाय(ज)....गोत्रे श्रेष्ठ(ष्ठी)तोडा तेहनो वास पूर्विलि पोलि भट्टनइ पाडि कोडि ५ नो व्यवहारीयो तेहनी गोत्रजा अंबाई नगरिनि परसरि गो....णीसरौवरि देव्यानां ठाम नेऊसहिस तेहमांहि ईशाणकुणदिशि चंपकवाडी तेहमांही चैत्य चिहु पासइ आंबानां वृक्ष तिहांनां स्थांनकि चतुर्भुजा गोत्रज स्वरूप-रूपमइ हादर न हुइ तुं कुंकुनो लीटी पाटलिं ३ कीजइ, नैवेद्य लापसी पूडला खीचडुं ज्वारिनुं चैत्री आसोई ९ पुत्र जन्मइं पारणे त्रिमुंडणिं जमणीनु कापटुं फईनइ सहर्षी १ पुत्र जन्मइ पुत्रीइं अई कर कीजई ।
- श्रेष्ठ(ष्ठी) तोडा भा. सूरमदे पु. गुणा भा. रंगाई पु. हरदास भा. माहवी पु. भोला भा. गंगाई पु. गोंवाल भा. मधा पु. आसा भा. पुहती पु. वर्जाग भा. करमी पु. शिवा भा. पती पु. महिराज भा. कमाई पु राजा भा. पूरी पु. गणपति भा. रही पु. झांझण भा. कपू पु. मणोर भा. हापी पु. कुंयरपाल भा. वाछी पु. पासा भा. प्रेमी पु. वस्ता भा. बनादे पु. कान्हा भा. सांपू पु. नाह्ना संवत् ११११ वर्षे श्रीभिनमालभग्नं मनुष्यनी कोडि मरणगई बंदि
(पायचीग्रामे ) पड्या श्रेष्ठ नाना नाठा कोलीहारामांहि पायचिग्रांमे वास्तव्य श्रेष्ठ नाना भा. पूगी पु. अमरा भा. आऊ पु. हरदे १ वरदे २ नरदे ३ नगा ४ हरदे भा. हांसलदे पु. गोपी १. पदमा २. गोपी भा. गुरादे पु. जोगा भा. हपू पु. नांदिल भा. नांदलदे पु. सारिंग १, महिण २, संघा
(पत्तननगरे) ३, धपा ४, पत्तनि वास्तव्य सासरि संवत् १२२५ वर्षे फोंफलीयावाडि सारंग भा. नारिंगदे
(नरेलिग्रामे) पु. सीधर १. जीवा २. सीधर भा. सरीयादे पु. उचली गांभू पासे नरेलि ग्रांमे वास्तव्य सासरई संवत् १२८५ वर्षे सीधर भा. सिरियादे पु. अना १. वन्ना २. अना भा. अनादे. पु. मूला. १ श्रीआदिजिनबिंब चउवीसवटु भराव्यओ संवत् १३१६ वर्षे श्रीअंचलगच्छे श्रीअजितसिंहसूरीणामुपदेशेन प्रतिष्ठितं एक कुपगोत्रजाचैत्य मूलाकेन एवं कृतं मूला भा. मालणदे पु.
* आ मूळ वंशावळी श्रीमान् पुज्य प्रवर्तकजी महाराज श्रीकांतिविजयजी महाराज पासेना साहित्यसंग्रहमांथी तेओधीनी कृपाथी प्राप्त थई छे. -लेखक
૧) શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #608

dodao desteste deste stertestarted
tootedbebodde detestete soteste de destosto dedodesestaba dose desadostadessestod deboede dato
वरधमांन १ जइत्ता २. वरधमांन भा. वयजलदे पु. करमण १ लाला २ एउ चली मोढेरह
( मोढेराग्रामे ) वास्तव्यः तेणे मोढेरइ दाधेलीऊ महं कर्मा ते साढू तेणि सगपणि संवत् १३९५ वर्षे महं करमण भा. कर्मादे पु. महूया भा. सोहागदे पु. धना १ हीरा २ खीमा ३ चुथा ४. हीरा भा. होरादे पु. संवत् १४४५ वर्षे बिंब चुवीसवये (है) प्रतिष्ठामहोत्सव श्रीअंचलगच्छे श्रीमेरूतुंगसूरि चोमासि राख्या प्रतिष्ठितं(ष्ठा) महोच्छव करावी मोडेरि. हीरा भा. हेमादे पु. भावड भा. पूनी पु. देवा १ पर्बत २ नंदा ३. देवा भा. सरीयादे पु. सूरा-लखमण भा. लखमादे पु. हर्षा १ जगा २. हर्षा भा. पूरी पु. नरपाल १ वरजांग २ फतना ३ रतना ४. नरपाल भा. लीलादे पु. नरबद भा. नांमलदे पु. वस्ता १.
वरजांग भा. सखी पु. राणा १ श्रीवंत २ भाणा ३ महिराज ४. फतना भा. माहणदे. पु. वेणा भा. मरघादे पु. भीमा १ अमा २ लया ३. जगा भा. जिस्मादे पु. सीपा १ सामल २.
परबत भा. पेमलदे पु. रामा १ पदमा २ भादा ३. रामा भा. ढढू पु. नाथा १ नारद २ सोमा ३. नाथा भा. नागलदे पु. आणंद - नाकर भा. टांक पु. सधारण १ शिवसी २ गोपी ३.
नंदा भा. लाखू पु. रूपा १ आमा २. रूपा भा. कुंयरि पु. भचा १ अजू २ महिपा ३ कान्हा ४. भचा. भा. नाथी पु. राघव भा. राजलदे पु. धना १ वर्धमान २ पोचा ३ पोपट ४.
अजू भा. अजादे पु. रूडा १ राजा २ नायक ३, रूडा भा. १ वयजलदे पु. मेघजी १ जगमाल २. द्वि. भा. माणिकदे पु. अभयराज.
नायक भा. नारिंगरे पु. देवराज १. संघराज २.
मं. नंदाक्ष्ये(ऽऽख्ये)न मल्लिनाथ बिंब भराव्यो ए आदि कुटुंबि बिंब ३ भराव्या श्रीअंचलगच्छे श्री विजयकेसरसूरीणामुपदेशेन प्रतिष्टितं सं. नंदा द्वै. (द्वि०) भा. हीरू पु. साहू भा. सुहागदे पु. खीमा भा. देवलदे पु. वीसा १ देशल २ लाला ३. वीसा. भा. टूबी पु. सहि सा भा. मरघाई पु. सिंघा १. . देशल भा. मकू पु. लखा भा. खीमाई पु. हरखा १. मेघा २. जगा ३. आणंद ४. कामा ५. पोमा ६ ( दीक्षा ). अर्जण ७. हरखा भा. गुरी पु. बर्द्धमान १. ठाकु(र) २.
અમ શ્રી આર્ય કથાગોnત્રસૃતિ ગ્રંથ 3

Page #609

কককক♠♠♠♠ককককক++কককক*♠♠♠ককককককককককককক♠♠♠কককককককককককককৰু*ককক#[2ot]
अर्जण भा. अहिवदे पु. मांडण १.
पूर्वि करमणभाई लाला भा. लाडमदे पु. हरदास भा. हांसलदे पु. रहीया - महूया ( वलहग्रामे )
( दीक्षा ). महूया भा. मांनबाई पु. हीरा उचली गोलवाडी वलहग्रांमि वास्तव्य मं. हीरा भा. सखू तेहनि डीलिं सिद्धशीकोत्तरी भावतेह कारणिं पूछी कहिउं माहरइ गोत्रज जुहारं तेह कारणें पांजरि नाम लेई गोत्रज जुहारइ नणंदनइ सेर २ नीमा ३ पारणे त्रिमुंडणं माणा ४ ना लाडू कुटंबमांहिलाहि फईनइ सहिर्षी १. मं. हीरा भा. सखु पु. चाचा भा. चांपलदे पु. पोमा १ मका २. पोमा भा. प्रेमलदे पु. श्रीवंत भा. सरीयादे पु. भोला भा. भावलदे पु. रीडा भा. सोभी पु. सिंघा १. समधर २. सिंघा भा. जयवंती पु. काला १. अर्जुन २. वन्ना ३. काला भा. मरवू पु. देवा १. भीमा २. देवा भा. नानू पु. दूदा भा. आनी पु. जसा १.
भीमा भा. भरमादे पु. जोधा भा. जिस्मादे पु.
अर्जुन भा. माणकदे पु. नाकर भा. पुहती पु. सोहा १ पेथा २ नाईया ३ नगा ४ पांचा ५. सीहा भा. सरीयादे पु. देवराज १ शिवराज २.
( पत्तणिनगरे )
पूर्वि महुया चतुर्थ पुत्र चुथा भा. चांहणिदे पु. सोभा संग्रहणं कृतं नोरते वास्तव्यः सांप्रति पतनि वास्तव्यः संवत् १४४१ वर्षे लघुशाखी बभूवः सोभा भा. रंगाई पु. माहव १ ईभा २. ईभा भा. देमी पु. रंगा १ जागा २, रंगा भा. रंगादे पु. वरसंग जेमा भा. जिस्मादे पु. सुंटा १ राईया २ ( दीक्षा ) सुंटा भा. करमादे पु. राजपाल १ विजपाल २ ब्रह्मदास ३.
( लहरी सलखणपुरपार्श्वे )
मं. जागा फडीयाना व्यापारथी फडीआ अडक. जागा भा. जिस्मादे पु. जोगा १.
( चाणसामिग्रा )
पूर्वि वर्द्धिमान भाई जयता उचली चाहणसावि वास्तव्यः सासरामांहि तव श्रीभट्टेवाश्रीपार्श्वनाथचैत्यं कारातितं संवत् १३३५ वर्षे श्रीअंचलगच्छे अजितसिंहसूरीणामुपदेशेन प्रतिष्ठितं मं. जयता भा. जयवंती पु. हपा भा. देमाइ पु. मांडण भा. मालणदे पु. रहीया भा. रही
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

Page #610

desibeesterestedeseshokastasesthashasahebipebsiteobesesidedodendanterfedeo fededesisdeshotsbdesistasksesechdenderestedeses
ded: [२०५]
(गेगूदणग्रामे ) यादे पु. वस्ता उचली गेगूदणि वास्तव्यः वस्ता भा. चलादे पु. वागू-रणसी भा. रमादे पु. मदा १ वाला २ रामा ३. मदा भा. सलखू पु. नगा १ हापा २ तेज़ा ३. नगा भा. धनी पु. हापा भा. मानू पु. करमसी भा. तेजू पु. रीडा १ सिधा २.
वाछा मा. भोली पु. होईया १ भीमा २ गळ्या ३. भीमा भा. करमी पु नायक १ माला २ हरखा ३ गोरा ४ सामल ५ कुंरा ६. नायक भा. नायकदे पु.
माला भा. मांनू पु. सीहा १ सरवण २ करभण ३. सीहा भा. टांक पु. जागा १ मेघा २. जागा भा. जीवादे पु. सरवण भा. सहिजलदे पु. वीरम १ खोखा २ जूठा ३. वीरम भा. वनादे पु.
(मदासणग्रामे ) करमण भा. कामलदे पु. रीडा १ लखा २. रीडा भा. राजलदे पु. शवसी भा. सुखमादे पु. लखा भा. लखमादे पु. जगसी १. हरखा २ हरणा] भा. माणेकदे पु. मेला १. माका २. जीवा ३. नाथा ४. मेला भा.........
...............पु. अटोल १.. ____मांका भा. मालणदे पु. श्रीवंत १ वीणा २ धना ३ धरमसी ४ अजा ५. श्रीवंत भा. सरीयादे पु. पूंजा १ देवा २. पुंजा भा. रत्नादे पु. वीणा भा. वलादे पु. रांका १.
गोरा भा....पु. सांमल भा. रमादे पु. कडूया भा. कपूरदे पु. श्रीचंद १ देवचंद २ हरिचंद ३, श्रीचंद भा. कोडिमदे पु. जयचंद १ मानजी २.
(रवालीयाअ) देवचंद भा. अछबादे पु. लालजी १. पूर्वि सीधरभाइ जीवा पत्तनि मं. जीवा भा. जीवादे पु. जिणदत्त भा. पकू पु. वना
( डहिरवाली) १ विजया २ (दीक्षा). वना उचली सासरइ जांबूथी डहिरवालि वास्तव्यः संवत् १२९५ बर्षे मं. वना भा. सखू पु. माधा भा. सांपू पु. नयणा १ नगा २ रंगा ३. नयणा भा. नारिंगदे पु.
(वयजलकग्रामे ) सारिंग बयजलके वास्तव्यः सारंग भा. सरीयादे पु. डोसा भा. नाकु पु. रंगा १ मेला २ रामा
અને શ્રી આર્ય કલયાણાગામસ્મૃતિ ગ્રંથ (3)
C

Page #611

[२of]hedeseseksebedesese.secieske dese sekese sesedeskse be she se se sesie is sistest-testerste ahese videosekesieskese keiseaseebisesesssssksite istoris
३. रंगा भा. जोमी पु. वाछा श्रीपार्श्वनाथचैत्यं प्रतिष्ठितं श्रीअंचलगच्छे श्रीभुवनतुंगसूरीणामुपदेशेन मं. वाछा भा. माऊ पु. करमण १ लखमण (चारित्रं). मं. करमण भा. करमादे पु. मोका भा. पूगी पु. महिराज १ मांडण २. महिराज भा. माणिकदे पु. देवा १ नगा २. मं. देवा भा. देवलदे पु. मांना भा. मांनू पु. जागा भा. देगी पु. धरणी भा. पूरी पु. पासा भा. अजी पु. शिवा १ पोचा २. शिवा भा. वलादे पु. जाणा १. भाणा २. भावड ३. नरसंघ ४. करमसी ५. सीपा भा. सरीयादे पु. मांका १.
( वढवांणिमांहि बलदांणु ) पूर्वि महाराज भाई मांडण भा. सोमी पु. वरधा १ काला २ नोला ३ लखा ४. वरचा भा. देगी पु. सांगा भा. सांगारदे पु. कान्हडदे उचलो वडुइ वास पछी बलदाणा वास्तव्य तत्र वसही कारापिता मूलनायक श्रीपार्श्वनाथबिंबं कान्हडदे भा. कपूरदे पु. चांपा १ अमीया २. चांपा भा. प्रेमलदे पु. सहसा भा. सरीयादे पु. जीवा १ खीमा २ जीवा भा. ३ टूबी पु. भीमा १ शाणा २ भुजबल ३ जंसा ४ जाणा ५ जोधा ६. भीमा भा. भावलदे पु. श्रीवंत १ जयचंद २ रंगा ३.
(पूर्वि बलदाणेऽधुना नागनेशतिं ) शांणा भा. समाई पु. शिवराज भा. अजादे पु. सांपल १ श्रीमल २ भला ३ भोजा ४. सामल भा. सूरमदे पु. वाधा १ नागजी २ हेमराज ३. वाधा भा........पु.... ..............आंबा १ सद्धराज २. आंबा भा........पु. नागजी भा. देवकी पु. सूरजी १.
हेमराज भा. गेलां पु. सहिजपाल १ खेता २.
श्रीमल भा. २ सणगारदे पु. मेधा १ मेला २. मेधा भा. सवीरां पु. सिवगण १ श्रीपाल २. श्रीमल द्वै (द्वि ० ) भा. वीरमदे पु. वेला ३. वेला भा ........पु. जेठा.
( खंभायत पासिं तारापुरि ) पूर्व माधव पुत्र नगा भा. २ नागदे पु. गोगन १ गणपति २ संवत् १४४५ वर्षे श्रीशेजूंजयतीर्थनी यात्रा कृता श्रीरंगरत्नसूििन आचार्यपदस्थापना श्रीअंचलगच्छे गुजराती सोरठि चोरासी गच्छना यतीनिं वेस वुहराव्या । वाणोत्र मिलीनि एणि कारणिं डहरवालीया
) શ્રી આર્ય કયાણગૌણસ્મૃતિગ્રંથો
JA

Page #612

[२०७]
ধ♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠ं♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠. प्रसिद्ध बिरुदः । गोगन भा. गुरादे पु. मंगल १ जिणदत्त २. मंगल भा. मयगलदे पु. खोजा १ कान्हा २. खोजा भा. सहिजलदे पु. गहगा १ गणपति २. गहगा भा. मनाई पु. कुंभा १ कुंरा २. कुंभा भा. कुंभादे पु. पोपट १ लाला २ बाला ३. पोपट भा. माई पु. विद्याधर भा. हर्षादे पु. वाच्छा १ सहसा २ (दीक्षा), वाछा भा. दाडिमदे पु. भोजा १ भीमा २ संतोखी ३. भोजा भा धनी पु. शिवसीs.
पूर्वेसरींग भाई महिषा भा. फूलां पु. भाटा ते सिद्धारय जेसंगदे (व) राज्यव्यापार सहसलिंग ऊपर रायनुं आदेश चित्त करी तिहां पाषाण अणावि ते पांच गज ला (गा) डलां दीठ रखाव वरतण माटे रायें गोभलेज गांम आप्यउ छइ चिडोत्तरमांहि मातर पासि तिणि गांमि पाषाण मोकलइ तिणि गांमि तलाव १२ कूप १२ कराव्या. श्रीशेत्रुंजय प्रासाद बिंबं प्रतिष्ठितं श्रीअंचलगच्छे पछि कालांतरे राजा रूठो दोषीए पाषांणनी राव कीधी । मं. भोटा
(मंडपदुर्गे)
मंडपदुर्ग वास्तव्य: भाटा भा. देमी पु. लुंभा भा. मांनी पु. माधव १ केशव २. माधव भा. मालदे पु. गांगो १ गोरा २. गांगा भा. रूपी पु. जयवंत भा. जिस्मादे पु. भूभच १ भरमा २. भूभच भा. रजाई पु. नाका १. माका २ नाका भा. नयणदे पु. सोभा उचली ( वडोदरे )
वडोदरे वासः खेतसीनइ पागटिं मं. सोभा भा. सरीयादे पु. कर्मा १. धर्मा २. कर्मा भा. करमादे पु. भीमड १. भावड २. भीमड भा. भीमादे पु. देवड भा. देमाई पु. राजड १. चांपा २. राजड भा. पदमाई पु. भावड १. भरमा २ भावड मा. रूपाई पु. ठाकरसी ए उचली
)
( तारापुरे खंभायति पार्श्वे तारापुरि वास्तव्य पछी सीगी वाडइ ठाकरसी भा. मलाई पु. जेसंग १ बदा २. जेसंग भा जिस्मादे पु. साभा रूडी पु. श्रीपति भा. सुहवदे पु. हरखा १ कामा २ मांगा ३. मं. हर्खा भा. हर्खादे पु. रामा १ रूपा २ रांणा ३. रामा भा......
भा.
આ વંશાવળી, શ્રીભિન્નમાલ (ભીનમાળ) નગરનિવાસી, શ્રીશ્રીમાલી (વીશા શ્રીમાળી) જ્ઞાતિના, ભારદ્વાજ ગેાત્રીય શેઠ તાડાના વંશની લગભગ ૫૦ પેઢીઓની છે. આમાં ૩૩ પેટા શાખાએ પણ આપેલી છે અને તે વિ. સ. ૭૯૫ થી શરૂ થઈ આશરે વિ. સ. ૧૬૦૦ સુધીની એટલે લગભગ આઠ સે। વર્ષની છે. તેના પાછળના છેલ્લે
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #613

૨૮]Nordfashese feeees[edes Assessfefostessessed-sessfsfed.slides essssssssssss,
ભાગ અધૂરે હોવાથી, તે આજકાલના કયા ગામના કયા ખાનદાન કુટુંબની છે, તે જાણી શકાયું નથી. એટલે ભાગ મળે છે, તેને સારાંશ આ પ્રમાણે છે :
ભારદ્વાજ ગેત્રવાળા તેડા નામના વ્યાપારીને ભીનમાલ નગરમાં વિ. સં. ૭૯૫ માં કોઈ પણ જૈનાચાર્યે પ્રતિબધી જૈન બનાવીને શ્રીશ્રીમાલી (વીશા શ્રીમાળી) જ્ઞાતિમાં સ્થાપન કર્યો. તે શેઠ તોડે, ભીનમાલ નગારમાંની પૂર્વલી (પૂર્વ દિશાની) પિળમાં આવેલા ભટ્ટના પાડામાં રહેતો હતો. ત્યાં તે શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનના મંદિરને કાર્યવાહક-વ્યવસ્થાપક અને પાંચ કોડનો આસામી મેટો વેપારી હતા. તેની કુલદેવી અંબાજી છે. અહીં ભીનમાલ નગરના સીમાડામાં ગો.... નામના સરેવરથી ઈશાન ખૂણામાં ચંપાવાડી છે. તેની અંદર અંબાજીનું ચિત્ય-મંદિરની આ મંદિરની ચારે બાજુમાં આંબાનાં વૃક્ષે છે. આ મંદિરમાં અંબાજીની ચાર ભુજાવાળી મૂર્તિ છે. શ્રી અંબાજીનાં કુલ નેવું હજાર સ્થાને કહ્યાં છે, તેમાં આ પણ એક છે. આ સ્થાનકની અંબાજીનાં ગેત્રીજનું સ્વરૂપ (ત્રીજ જુહારવાની–ગોત્રીજ–જારણાંએ વિધિ) આ પ્રમાણે છે :
અંબાજીની રૂપાની મૂર્તિ, તે હાજર ન હોય તે એક શુદ્ધ પાટલા ઉપર કંકુની ત્રણ લીટીઓ કરવી અને નૈવેદ્યમાં લાપશી, પૂડલા તથા જુવારનું - જારનું ખીચડું, હરેક ચિત્ર તથા આ મહિનાની શુદિ ૯ ને દિવસે કરવું. પુત્ર જન્મે તે પુત્રને પારણામાં પહેલી વાર સુવાડતી વખતે ત્રિમૂંડણી જમણીનું (જમન-અટલસ વિગેરે કોઈ જાતિનું) કાપડું એક તથા રૂપિયે એક ફેઈને આપ. જે પુત્રી જન્મે તે પુત્રથી અરધે કર કરે.
મૂળ શાખા વ (૧) શેઠ તેડાની ભાય સૂરમદે, પુત્ર (૨) ગુણ ભાર્યા રંગાઈ, પુત્ર (૩)
હરદાસ ભાર્યા માહવી, પુત્ર (૪) ભોલા ભાર્યા ગંગાઈ, પુત્ર (૫) ભીનમાલ વાલ ભાર્યા મઘ, પુત્ર (૬) આસા ભાર્યા ૫હતી, પુત્ર (૭) વરજાંગ - નગર ભાર્યા કરમી, પુત્ર (૮) શિવા ભાર્યા પતી, પુત્ર (૯) મહિરાજ ભાર્યા
કમાઈ, પુત્ર (૧૦) રાજા ભાર્યા પુરી, પુત્ર (૧૧) ગણપતિ ભાર્યા રહી, પુત્ર (૧૨) ઝાંઝણ ભા૦ કપૂ, ૫૦ (૧૩) મનેર ભાવ હાપી, પુત્ર (૧૪) કુંવરપાલ ભાઇ વાછી, ૫૦ (૧૫) પાસા ભાવ પ્રેમી, પુ૦ (૧૬) વસ્તા ભાવે વનાદે, પુ. (૧૭) કાન્હા ભાવ સાંપૂ, ૫૦ (૧૮) નાન્હા. વિ. સં. ૧૧૧૧ માં શ્રી ભીનમાલ ભાંગ્યું. કોડે મનુષ્ય મરણ પામ્યાં અને કેદ પકડાયાં. તે વખતે શેઠ નાન્હાએ ત્યાંથી નાસીને
) આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #614

(
4 -
11...
..
-
- . . .Jites
h
desedseless
stee
l
પાયચી “કેલીહરમાંના પોયચી ગામમાં જઈને વાસ કર્યો. તે શેઠ ગામ નાન્હા ભાવ પૂગી, પુત્ર (૧૯) અમરા ભાઇ આઊ, પુ. (૨૦) હરદે ૧,
વરદે ૨, નરદે ૩, નગા ૪. તેમાંના હરદે ભાવ હાંસલદે, પુરુ (૨૧) ગોપી ૧, પદમાં ૨. તેમાંના ગેપી ભા૦ ગુરાંદે, પુ(૨૨) જગા ભાવ હપૂ, ૫૦ (૨૩)
નાદિલ ભા. નાંદલદે, પુત્ર (૨૪) સારંગ ૧, મહિપા ૨, સંઘા ૩, ધપા ૪. પાટણ તેમાંના સારંગે પિતાના સાસરે-પાટણ શહેરમાં જઈને ત્યાં ફલીયા
નગર વાડામાં વિ. સં. ૧૨૫ પમાં વાસ કર્યો. તે શેઠ સારંગ ભા. નારંગદે, પુ) (૨૫) શ્રીધર ૧, જીવા ૨. તેમાંના શ્રીધરે ત્યાંથી ઉચાળા ભરી પિતાના સાસરે
ગાંભુ પાસેના નરેલી ગામમાં જઈને વિ. સં. ૧૨૮૫ માં વાસ કર્યો. તે નરેલી શેઠ શ્રીધર ભા... સિરિયાદે, પુ. (૨૬) અના ૧, વના ૨. તેમાંના અના
ગામ ભાવ અનાદે, પુર (ર૭) મૂલા. આ શેઠ મૂલાએ શ્રી આદિનાથ ભગવાનનું બિંબ તથા જિનવીશીને પટ્ટ કરાવીને તેની વિ. સં. ૧૩૧૬ માં અંચલગચ્છીય શ્રી અજિતસિંહસૂરિજીના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠા કરાવી, તથા તેણે એક કૂવે અને એક કુલદેવી–અંબાજીનું ચિત્ય કરાવ્યું. તે શેઠ મૂલાની ભાવે માલણદે, પુ. (૨૮) વર્ધમાન
- ૧, જઈતા ૨. તેમાંના વર્ધમાન ભાર્યા વેજલદે, ૫૦ (૨૯) કરમણ ૧, મેહેરા લાલા ૨. તેમાંના કરમણે અહીંથી ઉચાળા ભરીને, ગામ મેઢેરાના
ગામ દાબેલી, મંત્રી કર્મા સાટું થાય તે સગપણથી મઢેરામાં આવીને સં. ૧૩૫ માં વાસ કર્યો. તે મંત્રી કરમણ ભાઇ કર્માદે, પુર (૩૦) મહૂયા ભાવ હાગદે, ૫૦ (૩૧) ધન ૧, હીરા ૨, ખીમા ૩, ચોથા ૪. તેમાંના શેઠ હીરાએ શ્રી અંચલ
૧. ગાંભુ ગામ ભોયણીથી ૯ ગાઉ, રાંતેજથી ૨ ગાઉ, ચાણસ્માથી ૬ ગાઉ અને પાટણથી ૧૨ ગાઉ દૂર આવેલું છે. ગાંભૂ પ્રાચીન ગામ છે. વિ. સં. ૮૦૨ માં પાટણ વસ્યું તે પહેલાં ગાંભૂ વિદ્યમાન હતું. અહીં અત્યારે શ્રાવકોનાં વીશ ઘર અને એક જિનમંદિર છે.
૨. આચાર્યપદ સં. ૧૩ ૧૪. સ્વર્ગવાસ સં. ૧૩૩૯. – સંપાદક.
૩. મેરા-ભોયણીથી ૧૨ ગાઉ, ગાંભૂથી ૩ ગાઉ, ચાણસ્માથી ૬ ગાઉ અને પાટણથી ૧૨ ગાઉ દૂર આવેલું છે. મોઢેરા, ગાંભૂથી પણ પ્રાચીન હોવાનું જણાય છે. મોઢેરામાં હાલ શ્રાવકોનાં એકવીશ ઘર અને એક જિનમંદિર વિદ્યમાન છે. ગામની બહાર એક પ્રાચીન જિનમંદિરનું ભવ્ય ખંડિયેર તે ગામની પૂર્વની જાહોજલાલીને અત્યારે પણ દેખાડી રહ્યું છે.
સાહિત્યપ્રેમી મુનિરાજશ્રી ન્યાયવિજયજનો લખેલ “મહાતીર્થ મોઢેરા” નામનો વિસ્તૃત લેખ શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ” નામના માસિકના ૮ - ૯ અંકમાં છપાઈ ગયેલ છે. મોઢેરા સંબંધી વિશેષ હકીકત જાણવા ઇચ્છનારે ત્યાંથી જોઈ લેવી.
મિ શ્રી આર્યકરયાણાળોતHસ્મૃતિગ્રંથ
)

Page #615

1
1 0
desasosede da sade desbobdobese deseste sestadestaste lasteste dedostoob sos deste doctodaste sta da se desestestado d
e dadosadosla se stasestasto
ગચ્છીય શ્રી મેગસૂરિજીને વિનતિ કરીને વિ. સં. ૧૪૪૫ નું ચોમાસું રાખ્યા અને તેમના ઉપદેશથી જિનબિંબ તથા જિનવીશીનો પટ્ટ કરાવીને મહત્સવપૂર્વક તેની મેઢેરા ગામમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. તે શેઠ હીરા ભાઇ હીરાદે-હેમાદે, ૫૦ (૩૨) ભાવડ ભાવે પૂની, પુત્ર (૩૩) દેવા ૧, પરબત ૨, નંદા ૩. તેમાંના દેવા ભાવ સરીયાદે, પુરા (૩૪) સૂર–લખમણ ભાવ લખમદે, પ૦ (૩૫) હખાં ૧, જગ ૨. તેમાંના હખાં ભાપુરી, પુત્ર (૩૬) નરપાલ ૧, વરજાંગ ૨, ફતના ૩, રતના ૪. તેમાંના નરપાલ ભાવ લીલાદે, પુત્ર (૩૭) નરબદ ભાટ નામલદે, પુ. (૩૮) વસ્તી ૧.
. (૩૬ ) નરપાલના ભાઈ વરજાંગની ભાર્યા સખી, પુ(૩૭) રાણા ૧, શ્રીવંત ૨, ભાણું ૩, મહિરાજ ૪. . . (૩૫ ) નરપાલના રીજા ભાઈ ફતનાની ભાવ માહણુદે, પુત્ર (૩૭) વેણા
ભા, મરઘાદે, પુ(૩૮) ભીમા ૧, અમ ૨, લહૂઆ ૩. - ઇ. (૩૫ ) હર્નાના ભાઈ જગાની ભા. જિમાદે, પુર (૩૬) સીપા ૧, સામલ ૨. : ૭, (૩૩ ૪) દેવાના ભાઈ પરબતની ભાવ મિલદે, પુરા (૩૪) રામે ૧, પદમા ૨, ભાદા ૩. તેમાંના રામા ભાવ ૮દ્ર, પુત્ર (૩૫) નાથા ૧, નારદ ૨, સોમા ૩. તેમાંના નાથા ભાઇ નાગલદે, ૫૦ (૩૬) આણંદ-નાકર ભાઇ ટાંક, ૫૦ (૩૭) સધારણ ૧, શિવસી ૨, ગોપી ૩. . . . (૩૩ ૪) શેઠ દેવાને ત્રીજો ભાઈ શેઠ નંદા તેની પ્રથમ ભાર્યા લાખુ, પુત્ર છે
(૩૪) રૂપા ૧, આશા ૨. તેમાંના રૂપ ભાઇ કુંવરી, ૫૦ (૩૫) ભચા - વળાદ ૧, અજૂ ૨, મહિપ ૩, કાન્હા ૪. તેમાંના ભચા ભાવે નાથી; પુત્ર (૩૬)
ગામ રાઘવ ભાવ રાજદે, પુત્ર (૩૭) ધના ૧, વર્ધમાન ૨, પિચ ૩, પોપટ ૪.
છે. ૩૫ ૨) ભચાના ભાઈ અજૂની ભાઇ અજાદે, પુત્ર (૩૬) રૂડા ૧, શા ૨, નાયક ૩. તેમાંના રૂડાની પ્રથમ ભાર્યા વેજલદે, પુ. (૩૭) મેઘજી ૧, જગમાલ ૨. બીજી ભાર્યા માણિકદે, પુ(૩૭) અભયરાજ.
. (૩૬ ૪) રૂડાને ત્રીજો ભાઈ નાયક તેની ભાર્યા નારિંગદે, પુ(૩૭) દેવરાજ - ૧, સંઘરાજ ૨.
. ઉપર્યુક્ત (૩૩ ૪) મંત્રી નંદાએ શ્રી મલિનાથ ભ૦ની મૂત્તિ ૧ અને તેના વંશજોએ જિનબિંબ ૨ મળીને કુલ ત્રણ જિનબિંબો કરાવીને તે શ્રી અંચલગચ્છીય શ્રી વિજયકેસરસૂરિના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠા વળાદ ગામમાં કરાવી. એ જ મંત્રી નંદાની બીજી
૧. આચાર્યપદ સં. ૧૪૨. સ્વર્ગવાસ સં. ૧૪૭૧. -- સંપાદક. ૨. વિજયકેસર –જયકેસરીરિ આચાર્યપદ સં. ૧૪૯૪. સ્વર્ગવાસ સં. ૧૫૦૧. – સંપાદક.
3શ્રી આર્ય કયાાર x સ્મૃતિગ્રંથ

Page #616

show did
hhhhhhhhhhhabila [૨૧]
સ્ત્રી હીરૂ, પુ૦ (૩૪) સાહૂ ભા॰ સુહાગદે, પુ૦ (૩૫) ખીમા ભા૦ દેવલદે, પુ૦ (૩૬) વીશા દેશલ ૨, લાલા ૩. તેમાંના વીશ! ભા॰ દ્રૂખી, પુ૦ (૩૭) હિસા ભા મરઘાઈ, પુ॰ (૩૮) સિંઘા ૧.
અ. (૩૬ # ) વીશાના ભાઈ દેશલની ભા॰ મ, પુ॰ (૩૭) લખા લા- ખીમાઈ, પુત્ર (૩૮) હરખા ૧, મેઘા ૨, જગા ૩, આણું ૪, કામા ૫, પેામા ૬ (પાસાએ દીક્ષા લીધી.), અર્જુન છ. આમાંના હરખા ભા॰ ગુરી, પુ॰ (૩૯) વમાન ૧, ઠાકુર ૨૦ ૪. ( ૩૮ i ) હરખાના સાતમે ભાઈ અર્જુન તેની ભા॰ અહિવદે, પુ૦ (૩૯) માંડણ ૧. ૪. (૨ ૪) મંત્રી કરમણના ભાઈ લાલાની પત્ની લાડમદે, પુ૦ (૩૦) હરદાસ ભા॰ હાંસલદે, પુ॰ (૩૧ ) રહીયા-મયા (મધ્યાએ પાછળથી દીક્ષા લીધી હતી.) ભા॰ માનમાર્ક, પુ॰ (૩૨) હીરા. આ શેઠ હીરાએ ઉચાળા ભરીને ગેાલવાડમાંના ‘ વલહ’ ગામમાં નિવાસ કર્યાં. તે મત્રી હીરા ભા॰ સમૂ. આ સમૂના શરીરમાં સિદ્ધશિકોતરીને! વલગાડ થવાથી તેને પૂછતાં તેણે ગેાત્રીજ જીહારવાનું કહેવાથી, માંજિર નામ લઈને (?) ગેાત્રીજ જીહાર્યાં. તેમાં નણંદને એ શેર માતર (સુખડી ) અને અટલસનું કાપડું, ફાઈને એક રૂપિયા તથા ચાર માણાના લાડુ કુટુંબમાં વહેંચ્યા. તે મંત્રી હીરા ભા॰ સખ્ખુ, પુ॰ (૩૩) ચાચા ભા૦ ચાંપલદે, પુ॰ ( ૩૪) પામા ૧, મકા ૨. તેમાંના પૈામા ભા॰ પ્રેમલદે, પુ॰ (૩૫) શ્રીવંત ભા॰ સરીયાદે, પુ॰ (૩૬) ભાલા ભા॰ ભાવલદે, પુ॰ (૩૭) રીડા ભા૦ સેાભી પુ૦ (૩૮ ) સિંઘા ૧, સમધર ૨. તેમાંના સિંઘા ભા॰ જયવંતી, પુ૦ (૩૯) કાળા ૧, અર્જુન ૨, વના ૩. તેમાંના કાળા ભા૦ મરઘ્ર, પુ॰ (૪૦) દેવા ૧, ભીમા ૨. તેમાંના દેવા ભા॰ નાનૂ, પુ॰ (૪૧) દા ભા॰ આની, પુ॰ ૩. ( ૪૦ ૩) દેવાના ભાઈ ભીમાની ભા॰ જિસ્માદે, પુ॰ (૪૨)
વલહે ગામ
(૪૨) જસા ૧.
ભરમાદે, પુ॰ ( ૪૧ ) જોધા ભા॰
૪. ( ૩૯ ૪ ) કાળાના ભાઈ અર્જુનની ભા॰ માણિકદે, પુ॰ (૪૦) નાકર ભા પુહતી, પુ॰ (૪૧) સીહા ૧, પેથા ૨, નાઈયા ૩, નગા ૪, પાંચા ૫. તેમાંના સીહા ભા॰ સરીયાદે, પુ॰ (૪૨) દેવરાજ ૧, શિવરાજ ૨.
6
. (૩૧ ૪) શેઠ ધનાના ચતુર્થ ભાઈ ચાથા તેની પત્ની ચાહિદુર્દ, પુ॰ (૩૨) શાલા તે પહેલાં નારતા ગામમાં રહેતા હતા. પછી પાટણમાં પાટણ નગર રહેવા આવેલ. તેણે પુનર્લગ્ન (વિધવા-લગ્ન ) કર્યું. હતું, તેથી તે વિ. સ. ૧૪૪૧ માં લઘુ શાખી અર્થાત્ દશા શ્રીમાળી થયા. તે શેાભા
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #617

acestastastastedastustastastestobasladados estelaste slustosteste stedeste desteste stelasteslestusevadestedadlastestelosesbastadasteste stabase stesstastest
ભા. રંગાઈપુ(૩૩) માહવા ૧, ઉભા ૨. તેમાંના ઈભા ભાઇ દેમી, પુ. (૩૪) રંગ ૧, જાગ ૨. તેમાંના રંગા ભાવ રંગાદે, પુ. (૩૫) વરસિંગ-જેમા ભાગ જિસ્મા, ૫૦ (૩૬) સુંટા ૧, રાઈયા ૨, તેમાંના રાઈયાએ દીક્ષા લીધી અને સુંટા ભાઇ કરમાદે, ૫૦ (૩૭) . રાજપાલ ૧, વિજપાલ ૨, બ્રહ્મદાસ ૩. સલખણપુર પાસે ત. (૩૪ જ) રંગાને ભાઈ જાગા, ફડીયાનો વેપાર કરવાથી તેની લહરી ગામ “ફડીયા' અટક થઈ. ફક જાગા ભાગે જિમાદે, પુત્ર (૩૫) જોગા ૧. જ (૨૮ ) વર્ધમાનના ભાઈ જયતાએ નરેલી ગામમાંથી ઉચાળા ભરીને પિતાના
સાસરાના સગપણથી ચાહમુસામિ (ચાણસ્મા) ગામમાં નિવાસ કર્યો. ચાણમાં ત્યાં તેણે શ્રી ભટ્ટવા પાશ્વનાથ ફાગવાનનું મંદિર બંધાવ્યું અને ગામ અચલગચ્છીય શ્રીમાન અજિતસિંહસૂરિના ઉપદેશથી વિ. સં.
૧૩૩૫ માં તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તે મંત્રી જયતા ભાર્યા જયવંતી, પુત્ર (૨૯) હપા ભાવ દેસાઈ, પુત્ર (૩૦) માંડણ ભામાલણદે, પુ. (૩૧) રહીયા
ભા રહીયાદે, ૫૦ (૩૨) વસ્તા. તેણે ચાણસ્માથી ઉચાળા ભરીને ગેન્દ ગેમૂદણ ગામમાં નિવાસ કર્યો. તે વસ્તા ભા. વલાદે પુત્ર (૩૩) વાગૂ-રણસી ભા. ગામ રમાદે, પુરા (૩૪) મદા ૧, વાછા ૨, રામા ૩. તેમાંના મદા ભાવ સલખ,
પુ(૩૫) નગા ૧, હાપા ૨, તેજા ૩. તેમાંના નગા ભાદની. પુ. (૩૬) . (૩૫ થ) નગાના ભાઈ હાપાની ભા, માન, પુ. (૩૬) કરમસી ભાગ તેજૂ, પુત્ર (૩૭) રીડા ૧, સિંઘા ૨.
. ( ૩૪ ઘ) મદાના ભાઈ વાછાની ભાભલી, પુ(૩૫) હોઈયા ૧, ભીમ ૨, ગલયા ૩. એમાંના ભીમા ભાવ કરમી, પુત્ર (૩૬) નાયક ૧, માલા ૨, હરખા ૩, ગોરા ૪, શામલ ૫, કુંવરા ૬. તેમાંના નાયક ભાવ નાયદે, પુત્ર (૩૭).
7. (૩૬ છે) નાયકના ભાઈ માલા ભ૦ માં, ૫૦ (૩૭) સિંહા ૧, સરવણ ૨, કરમણ ૩. તેમાંના સિંહા ભાવ ટાંક, ૫૦ (૩૮) જાગ ૧, મેઘા ૨. આમાંના જાગા ભાર્યા જીવાદે, ૫૦ (૩૯)”
પ. (૩૭) સિંહાના ભાઈ સરવણની લાસહજલદે, પુ(૩૮) વિરમ ૧, ખા ૨, જૂઠા ૩. તેમાંના વીરમ ભાર્યા વનાદે, પુત્ર ( ૩૯ ) . (૩૭) સિંહાના ત્રીજા ભાઈ કરમણી હાર્યા કામલદે, પુ(૩૮) રીડ ૧,
લખા ૨. એમાંના રીડા ભાઇ રાજલદે, પુo (૩૯) શવાસી ભાઇ સુખ* પાટણથી ૬ ગાઉ દૂર ચાણસ્મા નામનું ગામ અત્યારે વિદ્યમાન છે. એ જ પહેલાં “ચાણસામી” નામથી ઓળખાતું હશે એમ લાગે છે. ચાણસ્મામાં હાલ શ્રાવકોનાં ઘર ત્રણસે છે અને બે જિનમંદિર છે.
ર) માં આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #618

sestastestetstested.sectodetestosteste tastaseste testostesteste stedesjastestostestostestestosteste stateste destestostestestede stedeste deste stedes destes
મદાસણ માદે. પુત્ર (૪૦) લખા ભ૦ લખમદે પુત્ર (૪૧) જગસી ૧, હરખા ગામ ૨. તેમાંના હરખા ભાગ માણિકદે, પુ(૪૨) મેલા ૧, માકા ૨, જીવા
૩, નાથા. તેમાંના મેલા ભા...........પુઅટલ ૧. - ૨ (૪૨ ૪) મેલાના ભાઈ માકાની ભાર્યા માલણદે, ૫૦ (૪૩) શ્રીવંત ૧, વીણા ૨, ધના ૩, ધરમસી ૪, અજા પ. તેમાંના શ્રીવંત ભાવ સરીયાદે, પુ. (૪૪) પુજા ૧, દેવા ૨. તેમાંના પુંજા ભા રત્નાદે, પુત્ર (૪૫) વણ ભાવ વલાદે, પુ(૪૬) રાંકા ૧.
મ. (૩૬ ઘે) નાયકના ચેથા ભાઈ ગોરાની ભાર્યા........પુ. (૩૭) શામલ ભાવ ૨માદે, પુત્ર (૩૮) કડૂયા ભાર્યા કપૂરદે, પુત્ર (૩૯) શ્રીચંદ ૧, દેવચંદ ૨, હરિચંદ ૩. તેમાંના શ્રીચંદ ભાવ કેડિમ, ૫૦ (૪૦) જયચંદ ૧, માનજી ૨.
(૩૯મ) શ્રીચંદના ભાઈ દેવચંદની ભાળ અછબા, પ૦ (૪૦) લાલજી ૧૦ ૨. (૨૫ ૪) શ્રીધરના ભાઈ જીવા પાટણથી રવાલીયામાં રહેવા આવ્યા. તે મંત્રી
જીવા ભાગે જવાદે, પુરુ (૨૬) જિનદત્ત ભાવ પ, પુત્ર (ર૭) વના ૧, ૨વાલિયા વિજયા ૨. તેમાંના વિજયાએ દીક્ષા લીધી અને વનાએ અહીંથી ઉચાળો ગામ ભરીને પોતાના સાસરાના સગપણથી જાંબુની ડહરવાલિ ગામમાં વિ.
સં. ૧૨૯૫ માં નિવાસ કર્યો. તે મંત્રી વના ભાવ સખૂ, ૫૦ (૨૮) ડહરવાલિ
માધવ ભાવ સાંપૂ, પુત્ર (૨૯) નયણા ૧, નગ ૨, રંગ ૩. તેમાંના ગામ નયણુ ભાવ નારિંગદે, પુત્ર (૩૦) સારંગ. તેણે અહીંથી ઉચાળા ભરીને
વયજલક (વેજલપુર ?) માં વાસ કર્યો. તે સારંગ ભાવે સરીયાદે, વેજલપુર પુરા (૩૧) ડોસા ભાઇ નાકૂ , પુ. (૩૨) રંગ ૧, મેલા ૨, રામા ૩. ગામ આમાંના રંગા ભાવે જમી, પુત્ર (૩૩) વાછા. આ શેઠ વાછાએ અહીં
અંચલગચ્છીય શ્રી ભુવનતુંગસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું મંદિર બંધાવીને તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તે મંત્રી વાછા ભાવે માઉ ૫૦ (૩૪) કરમણ ૧, લખમણ ૨. તેમાંના લખમણે ચારિત્ર અંગીકાર કર્યું. મંત્રી કરમણ ભા કરમાદે પબ (૩૫) મેકા ભાવ પૂગી, પુ(૩૬) મણિરાજ ૧, માંડણ ૨. એમાંના મહિરાજ ભાવ માણિકદે, ૫૦ (૩૭) દેવા ૧, નગા ર. એમાંના મંત્રી દેવા ભાવ દેવલદે પુત્ર (૩૮) માના ભાવે માંનું, પુત્ર (૩૯) જાગા ભાવ દેગી, ૫ (૪૦) ધરણી ભાવ પૂરી, પુ(૪૧) પાસા સાવ અજી, પુત્ર ( ક૨) શિવા ૧, પિચા ૨. એમાંના શિવાની પ્રથમ ભાવ વલાદે, ૫૦ (૪૩) જાણ ૧, ભાણા ૨, હાવડ ૩, નરસિંહ ૪, કરમસી પ.
% ભુવનતુંગમૂરિ – આ આચાર્ય ધમપ્રભસૂરિ (સં. ૧૩પ૯ થી ૧૩૯૩)ના વખતમાં હયાત હતા.– સં.
શ્રી આર્ય કરયાણામસ્મૃતિગ્રંથ કઈ

Page #619

૪]
latest
vess stos • 1.4.1•
•••d.sles[
es-47.
..
. sexo
l
..ll...Mohshsome
: * . (૪૨ ૨) શિવાની બીજી ભાર્યા સરીયાદે પુત્ર (૪૩) માંકા. - . (૩૬ ૨) મહિરાજના ભાઈ માંડણની ભાભી , પુ” (૩૭) વરધા ૧, કલા ૨,
નોલા ૩, લખા ૪. તેમાંના વરધા ભાવ દેગી, પુ. (૩૮) સાંગા ભાઇ સાંગારદે, . બલદાણું ૫૦ (૩૯) કાન્હડદે. તેણે ઉચાળા ભરીને પહેલાં વડેદરામાં અને પછી ગામ વઢવાણ પાસેના બલદાણું ગામમાં નિવાસ કર્યો, અને ત્યાં એક જિનાલય
બંધાવીને તેમાં મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની મૂત્તિ રાવી. તે કાન્હ ઉદેની ભાવ કપૂર, પુત્ર (૪૦) ચાંપા ૧, અમીયા ૨. તેમાંના ચાંપા ભાવે પ્રેમલદે, પુ. (૪૧) સહસા ભાવ સરીયાદે, પુત્ર (૪૨) જીવા ૧, ખીમા ૨. આમાંના જવાની ત્રણ ભાયમાંથી બી ૫૦ (૪૩) ભીમા ૧, શાણુ ૨, ભુજબલ ૩, જસા ૪; જાણુ પ, જોધા ૬. તેમનાં ભીમા ભાવ ભાવલદે, ૫૦ (૪૪) શ્રીવંત ૧, જયચંદ ૨, રંગા ૩.
. (૪૩) ભીમાના ભાઈ શાણાની ભાર્યા સમાઈ, પુત્ર (૪૪) શિવરાજ ભાવ પહેલાં બલદાણમાં, આજાદે, પુ” (૪૫) શામલ ૧, શ્રીમલ ૨, ભલા, ભોજા ૪. ત્યાર પછી નાગનેશમાં તેમાંના શામલ ભા૦ સૂરમ, પુરા (૪૬) વાઘા ૧, નાગજી ૨.
હેમરાજ ૩. આમાંના વાઘા ભાર્યા.......... પુત્ર (૪૭) .આંબા ૧, સિદ્ધરાજ ૨, તેમાંના આંબા ભા..........પુ. નાગજી ભાયાં દેવકી, પુ. સૂરજ ૧.
શ. (૪૬ વ.) વાધાના ત્રીજા ભાઈ હેમરાજની ભાટ ગેલાં, પુત્ર (૪૭) સેજપાલ ૧, ખેતા ૨,
પ. (૪૫ ) શામલના ભાઈ શ્રીમલની પ્રથમ ભાવે શણગાદે પુત્ર (૪૬) મેઘા ‘૧, મેલા ૨. એમાંના મેઘા ભા૦ સવીરાં, પુત્ર (૪૭) શિવગણ ૧, શ્રીપાલ ૨,
સ. (૪૫ ૪) શ્રીમલની બીજી ભાર્યા વીમદે, પુ” (૪૬) વેલા વિગેરે ૩. તેમાંના વેલા ભા..........૫૦ (૪૩) જેઠા. ' દ. (૨૯ ૨) નયણુના ભાઈ નગાની ભાળ નાગલદે, પુત્ર (૩૦) ગગન ૧, ગણપતિ
૨. તેમણે વિ. સં. ૧૪૪પ માં શ્રી શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરી, ખંભાત પાસેના મહત્સવ કરીને અંચલગચ્છમાં શ્રી રંગરત્નસૂરિને આચાર્ય પદે તારામાં ગામમાં રથપાવ્યા અને તેમણે પિતાના વાણોતર (ગુમાસ્તાઓ) ને ગામેગામ
મેકલીને ગુજરાત તથા સેરઠ દેશમાંના એરાશી ગછના સાધુઓને વેશ (કપડા–કાંબલા–પાત્રો વિગેરે, વહરાવ્યાં. એ કારણથી તેઓનું નામ “ડહરવાલીયા” એવું બિરુદ પ્રસિદ્ધ થયું. તે ગોગનની ભા. ગુરાંદે, પુત્ર (૩૧) મંગલ ૧, “જિનદત્ત ૨. તેમાંના મંગલની ભા. મયગલદે, પુર (૩૨) ખેજા ૧, કાન્હા ૨, એમાંના
-
આ આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
VIEાઈ

Page #620

Rahulbtk
vtv seva stotool todosto issubcootbbsbxe-ecaststost-.pdb-beless steel best
bogord [૨૫ ]
ખેજા ભાવ સહિજદે, પુર (૩૩) ગહગા. ૧, ગણપતિ ૨. આમાંના ગહગ ભાવ મનાઈ, ૫૦ (૩૪) કુંભા ૧, કુંવરા ૨. તેમાંના કુંભા ભા કુંભારે, ૫૦ (૩૫) પોપટ ૧, લાલા ૨, વાલા ૩. તેમાંના પોપટની ભાળ માઈ, પુ. (૩૬) વિદ્યાધર ભાવ હખદે, પુત્ર (૩૭) વાછા ૧, સહસા ૨. એમાંના સહસાએ દીક્ષા લીધી અને વાછા ભાઇ દાડિમદે, પુત્ર (૩૮) ભેજા ૧, ભીમા ૨, સંતોષી ૩. એમાંના ભેજા ભાઇ ધની, પુ” (૩૯) શિવસી.
. (૨૪ ૪) સારંગના ભાઈ મહિપાની ભા) કુલાં, પુ. (૨૫) ભાટા. આ શેઠ ભાટાને, ગુજરાતના મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ, સહસ્ત્રલિંગ તલાવ બંધાવવાનું કામ ચાલતું હતું, તે વખતે તે કામ ઉપર અધિકારી તરીકે નિમ્યો હતા, અને તેના બદલામાં પગાર તરીકે તેને ચડેતર દેશમાં માતર ગામની પાસેનું “ભલેજ' નામનું ગામ ભેટ આપ્યું હતું. મંત્રી ભાટા, સહસ્ત્રલિંગ તળાવ માટે આવતાં પત્થરનાં દરેક ગાડલાં (ગાડાં) માંથી પાંચ પાંચ ગજ પત્થર પોતાના કામ માટે લઈને પિતાને ગામ “ગેલેજ વિગેરે ઠેકાણે મોકલી આપતો હતો. આ પત્થરોથી મંત્રી ભાટાએ પિતાના “ભલેજ ગામમાં બાર તલા તથા બાર કૂવા બંધાવ્યા. તેમ જ શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર જિનમંદિર બંધાવીને અંચલગચ્છીય આચાર્યોના ઉપદેશથી તેમાં જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. કાળાન્તરે કઈ ચાડીયાએ પત્થર
ઉપાડી જવાની રાવ-ફરિયાદ રાજા પાસે કરી, તેથી રાજા રુષ્ટમાન થે માંડવગઢ એટલે મંત્રી ભાટા ત્યાંથી નાશીને માંડવગઢમાં રહેવા ગયે. તે મંત્રી ભાટા
નગર ભાદેમી, પુ(૨૬) લુંભા ભાવ માંની, પુત્ર (ર૭) માધવ ૧, કેશવ ૨. તેમાંના માધવ ભાવે માલણદે, પુરા (૨૮) ગાંગા ૧, ગોરા ૨. આમાંના ગાંગાની ભાવ રૂપી, ૫૦ (૨૯) જયવંત ભાવ જિસ્માદે, ૫૦ (૩૦) ભૂચિ ૧, ભરમાં ૨. આમાંના ભૂભચ ભા૦ રજાઈ, પુત્ર (૩૧) નાકા ૧, માકા ૨. એમાંના નાકા ભાગ નયણુદે, પુત્ર
(૩૨) ભા. આ શોભાએ માંડવગઢથી ઉચાળા ભરીને વડોદરામાં વડેદરા ખેતીના પાડામાં નિવાસ કર્યો. તે શેઠ શોભા ભાવ સરીયાદે, પુત્ર ગામ (૩૩) કર્મો ૧, ધર્મા ૨. કર્મા ભાવ કરમાદે, પુરા (૩૪) ભીમડ ૧,
ભાવઠ ૨. ભીમડ ભાટ ભીમદે, પુત્ર (૩૫) દેવડ ભાવ દેસાઈ, પુ. (૩૬) રાજડ ૧, ચાંપા ૨. રાજડ ભાઇ પદમાઈ, પુ. (૩૭) લાડ ૧, ભરમા. ભાવડ ભાવ
રૂપાઈ, પુ. (૩૮) ઠાકરશી. આ ઠાકરશીએ વડોદરાથી ઉચાળા ભરીને તારાપુર ખંભાત પાસેના તારાપુર ગામમાં સંઘવી વાડામાં નિવાસ કર્યો. તે ગામ ઠાકરશીની ભાવ મલાઈ, પુ. (૩૯) જેશિંગ ૧, બદા ૨. જેશિંગ ભાવ
શ્રી આર્ય કથાશગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ BRE
OGW

Page #621

[૧૬]ee
peeeee.orestedteesedsextense. Addoose best song••••••••• કે
જિમાડે, ૫૦ (૪) સાભા ભાવ રૂડી, પુત્ર (૪) શ્રીપતિ ભા૦ સુહવદે, પુત્ર (૪૨) હરખા ૧, કામા ૨, માંગા ૩. આમાંના મંત્રી હરખા ભાઇ હરખાદે, પુત્ર (૪૩) રામા ૧, રૂ૫ ૨, રણ ૩. એમાંના રામા લા...................
આ વંશાવળીનો અહીંથી આગળનો ભાગ મળી શક્યો નથી, તેથી આપવામાં આવ્યો નથી. આ વંશાવળી વાંચવાથી વાચકોને છેડેઘણે અંશે પણ “વહીવંચાઓની પ્રાચીન વહીઓ, એ ઇતિહાસનું એક ખાસ અંગ છે” એમ ખાત્રી થશે, એવી આશા રાખવા સાથે આ લેખ અહીં સમાપ્ત કરવામાં આવે છે. હૃત્તિ રામુ
* સાંકેતિક શબ્દો તથા ચિહ્નોનો ખુલાસે નીચે પ્રમાણે છે :
(૧) મૂળ શાખા ઉપર સંજ્ઞા માટે “' અક્ષર આપીને તે મૂળ શાખામાંથી ફાટેલી જુદી જુદી શાખાઓના પ્રારંભમાં તું થી લઇને ૪ સુધીના અક્ષરો આપ્યા છે. મતલબ કે ૪ સંજ્ઞાવાળી મૂળ શાખામાંથી બીજી ૩૩ શાખાઓ નીકળેલી છે. * : (૨) પેટા શાખાની નિશાનીની સંજ્ઞાના અક્ષરની પાસે કૌસમાં આવેલા નંબરની જોડે સંજ્ઞાને
જે અક્ષર કૌસમાં જ આપેલ છે, તે અક્ષરની સંજ્ઞાવાળી શાખામાં તે નંબર તપાસવાથી તે નામને માણસ મળી આવશે. અને તે માણસથી અથવા તેના ભાઈથી આ શાખા જુદી પડી છે, એમ સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે. જેમ કે, ૨. (૩૩ ૪) શેઠ દેવાનો ત્રીજો ભાઈ નંદા. અહીં જ સંજ્ઞાવાળી આ પેટા શાખા સમજવી અને 8 સંજ્ઞાવાળી મૂળ શાખાની ૩૩ માં નંબરની પેઢી જોવાથી તેમાં શેઠ દેવા અને તેના ભાઈ નંદાના નામે જરૂર મળી આવશે. વિ. સં૦ = વિક્રમ સંવત્
સં૦ = વિક્રમ સંવત. ભાવ = ભાર્યા, પત્ની હૈ (દિ૦) દ્વિતીય-બીજી પુત્ર = પુત્ર
આ વંશાવળીમાં આવેલાં આચાર્યોનાં તથા ગામનાં નામોમાંથી કેટલાંકના પરિચય માટે ટીપ્પણ આપવાને ચક્કસ વિચાર હતો, પરંતુ વિહારના કારણે કંઈ પણ સામગ્રી પાસે નહીં હોવાથી બે ત્રણ ગામો સિવાય બીજા માટે કંઈ પણ પરિચય આપી શકાયું નથી.
છે ધર્મને સઘળા પ્રકાશનું આરાધન અહિંસા ધર્મના આરાધના માટે છે. જે આ જીવ બીજા કોઈ પણ જીવને દુ:ખ ન પહોંચાડે, તેને માટે જ મોક્ષ કહેલું છે. છે “અત્યારે ધર્મ કરવાની શી જરૂર છે ? મોટા થઈને કરીશું.” આવું કહેનારાઓને પૂછીએ કે, “ભાઈ ! સ્મશાનમાં કઈ વયની વ્યક્તિઓને લઈ જવી
પડતી નથી ?” એટલે દરેક વયમાં ધર્મ કરવા યોગ્ય છે. જ ભોગ જેની પાસે હોય તે ભોગી અને ભાગની પાછળ જે ભટકે તે દરિદ્રી પિજી ધર્મ માટે સમર્પણ ભાવ ઉત્પન્ન થાય, ત્યારે જ કાર્યસિદ્ધિ થાય છે. હજી સમકિત એટલે આત્માને ધર્મ પ્રત્યે લાગેલી સાચી ભૂખ. જી અત્યંતર તપની સહાય વગર બાહ્ય તપ ન થઈ શકે.
છે શ્રી આર્ય કયાણ ગૌણસ્મૃતિગ્રંથ
Gi
-

Page #622

ઐતિહાસિક તીથ પાવાગઢ-ચાંપાનેર
શ્રી રત્નમિણરાવ ભીમરાવ
આ જમાનામાં નશીબની વાત કરીએ તે લોકો હસે. પરંતુ નશીખ જેવી વસ્તુ ભૂમિને – સ્થળેને – શહેરને પણ હેાય છે. એના પ્રત્યક્ષ પુરાવા કયાં નથી મળતા ? દક્ષિણના મેટા સામ્રાજ્યના પાટનગર વિજયનગરની આજે શી સ્થિતિ છે ? તેહપુર સીક્રીની શી સ્થિતિ છે? આપણા જ ચાંપાનેરની કેવી સ્થિતિ છે ? એથી વિરુદ્ધ મુખઈ અને મદ્રાસ માછીમારોનાં ગામડાં હતાં, ત્યાં આજે શુ છે? અને આપણું અમદાવાદ ? અમદાવાદના સ્થળે પ્રાચીન સમૃદ્ધ શહેર હતુ, એ ખરી વાત છે, પરંતુ એનુ સ્થળ કેવુ છે? આ લાખની વસ્તીવાળા શહેરને માટે આવી ધૂળિયા જગા, કાપડની મીલેાના ઉદ્યોગનાં કેન્દ્ર માટે આવી સૂકી જગા, છતાં શહેરની પ્રગતિ થયા જ કરી છે. અને ચાંપાનેર ! જા જઈને જુએ, કેટલી મનોહર જગા છે! કવિ અને ચિત્રકારને તે આજે એની નિર્જનતામાં પણ વસવું ગમે. વેપારીએ પણ એક સમયે વસતા હતા ! એ સ્થળે આજે જગલ અને ઘેાડાં ઝૂપડાં ? એ નગરને વસાવવાના અને સમૃદ્ધ કરવાના ઘણા પ્રયાસ નકામા ગયા. કેમ ? એવા સહજ પ્રશ્ન થાય, એને ન માનવા છતાં ‘નશીબ' એમ ખેલી જવાય.
-
પાવાગઢનુ` નામ અને વાતે ઃ
આવા આ સ્થળને માટે પહેલાં કેટલુક લખાઈ ગયુ છે. અહી એ સ્થળના ઇતિહાસ એક જુદી દૃષ્ટિથી જોઈ એ. ચાંપાનેર અને પાવાગઢનાં નામ શા કારણથી પડ્યાં, ચાંપાનેરને વસાવનાર કેણુ, એ માટે સ્પષ્ટ નિર્ણય થાય એવા આધાર મળી શકયા નથી. આપણી રીત પ્રમાણે પુરાણે એક કારણ આપ્યુ છે, તે ઇતિહાસે બીજુ કારણ આપ્યું છે અને લીકેક્તિએ ત્રીજું કારણ આપ્યુ છે. ઇતિહાસની દૃષ્ટિએ આ કારણે! રસમય છે તે જોઈ એ.

પાવાગઢ અને ચાંપાનેર – આ બન્ને સ્થળેા એકબીજાને અડીને રહેલાં છે. એક પર્વતનું નામ અને ખીજું શહેરનું નામ છે. નામમાંથી અનેક અર્થ ઉપજાવવાની આપણી એક પુરાણી રીત છે. આપણા પુરાણાએ નિરુક્તિભેદને નામે એવા અથ ઉપજાવવાના પ્રયત્ન
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #623

ededosledade dedade de dedosledo de deste de dos dadosadastadadak dad stadetestados de todos lode sadece beste dedostste stade desacesto
કર્યા છે. “પ્રભાસ” શબ્દના અર્થો એને ખાસ દાખલ છે. તે જ પ્રમાણે આપણું ભાટચારણોએ પણ એ રીત અપનાવી છે. આમ કરવામાં તેમણે તરેહવાર વાતે ઉપજાવી કાઢવી પડે છે.
આમ છતાં પણ, ગુજરાતના ઇતિહાસ અને ભૂગોળના પ્રાચીન ઉલ્લેખ જોતાં આ સ્થળના નામને ખુલાસે મળતું નથી. આપણું કુલ સાત પર્વતમાં એકનું નામ પારિયાત્ર’ છેએને આજે અરવલ્લીની હારમાળા કહે છે. ગુજરાતની પૂર્વ અને ઉત્તર સરહદને આ પર્વતમાળા નક્કી કરે છે. પાવાગઢ આ માળામાંથી છૂટી પડી ગયેલી એક ટેકરી જે દેખાય છે. પરંતુ પારિયાત્રમાં “પા” અક્ષર છે, તેની ઉપરથી જ આ પર્વતનું નામ પડયું છે, એમ કહીએ તે હાસ્યાસ્પદ કહેવાય. પુરાણના “પાવકાચલ” નામ ઉપરથી “પાવકને અર્થ અગ્નિ કરીને આ પર્વત કેઈ જ્વાળામુખીના ફાટવાથી ઉત્પન્ન થયો છે, એમ કેટલાક માને છે. આ વાતને કાંઈ આધાર નથી. પાવકને અર્થ અગ્નિ કરે તે “પવિત્ર કરનાર એમ કેમ ન કરે? આમ પાવાગઢના નામ માટે કોઈ સંતેષકારક ખુલાસે આજ સુધી થયેલાં અનુમાનેમાંથી મળતું નથી. ઉત્તરની વેદભૂમિમાં થઈ ગયેલા અને ગાયત્રી મંત્રના દૃષ્ટા વિશ્વામિત્રને પૂર્વ ગુજરાતમાં આવી આશ્રમ કરવાનું મન થયું, અને બાર મહિના સૂકા રહેતા વહેળાને પોતાનું નામ આપી “વિશ્વામિત્રી કહેવડાવ્યું, એ બુદ્ધિમાં ઉતરે એવું નથી. “બૃહસ્પતિ સંહિતા” કે રાજશેખરના ભૌગોલિક ઉલેખોમાં આ રથળનું નામ નથી દેખાતું. ગુજરાતનાં નદી–પર્વતે રાજશેખર એકસાઈથી ગણાવે છે, તેમાં આ સ્થળનું નામ નથી. મહી પછી એક હિડિલા નામની નદી રાજશેખર ગણાવે છે. તે પછી “નર્મદાનું નામ કહે છે. આ કઈ નદી ? ચાંપાનેરનું નામ :
પાવાગઢ નામના જેવી જ ચાંપાનેર નામની પણ સ્થિતિ છે. વનરાજના સમયમાં ચાંપા વાણિયાએ એ નગર વસાવ્યું કહેવાય છે. પરંતુ વનરાજનું રાજ્ય કેવડું? સરસ્વતી અને રૂપેણની વચ્ચેના વિભાગના એક તાલુકદારના રાજ જેવડું. વનરાજનું મહત્ત્વ એણે અણહિલપુર પાટણ વસાવ્યું તેને લીધે છે. કેઈ ચાંપા ભીલની વાત પણ કહે છે. પંચમહાલ ભીલની વસ્તીને ભાગ છે. એટલે એ વાત કંઈક બંધ બેસે ખરી. શિવપૂજા આપણું પ્રાંતમાં પ્રાચીન કાળથી છે, અને તે સાથે શક્તિપૂજા પણ છે. હિમાલયને પુત્ર પંચવત્ર એ નામ શિવને બીજે પર્યાય જ છે. મહાકાળીના સ્થાનને લીધે અને પાવાગઢને આકાર પંચકેણુ છે, તે કારણે શાક્ત અને પ્રાચીન મહાશકિતનું સ્થાન માને છે, પરંતુ એની પ્રાચીનતાનું વર્ષ કોઈ રીતે નક્કી થતું નથી અને નામને સંતોષકારક ખુલાસો થતો નથી.
રા) ની શ્રઆર્ય કરયાણગૌમસ્યતિથી

Page #624

ᏜᏱᏜᏐᏐᏗᏜ Ꮬsh
www.shikshhhhhhhs[૨૧૯]
ચાંપનાથ મહાદેવનું સ્થાન પણ બતાવવામાં આવે છે. ‘સ્કંદ પુરાણુ’માં ‘પાવકાચલ માહાત્મ્ય’માં આ સ્થળનુ શિવ અને શક્તિના સ્થળ તરીકે વણુંન છે. પરંતુ એ માહાત્મ્ય ♦ સ્કંદ પુરાણુ’માં બહુ પ્રાચીન હેાય એમ માની શકાય એવું નથી. પાછળથી ઉમેરાયેલું હાય એવુ લાગે છે. એની વિસ્તૃત ચર્ચાને અહી. સ્થાન નથી.
પર્વત ઉપર આવેલાં સુંદર સ્થળામાં તીસ્થાન સ્થાપવું એ દરેક સ`પ્રદાયના અનુયાયીઓને ગમે છે. એટલે પાવાગઢ ઉપર ઘણા પ્રાચીન સમયથી દરેક સ`પ્રદાયના તીર્થં હશે એમ માનવામાં વાંધો નથી. ચાંપાનેર-પાવાગઢના ઐતિહાસિક ઉલ્લેખેા સેાલ કી સમય પહેલાંના મળતા નથી, એ ઉપરથી જ એ સમય પહેલાં આવા મનહર સ્થળમાં કેવળ જગલ જ હશે એમ માની શકાય નહી. ઉલ્લેખાના અભાવથી વસ્તુના અભાવ સિદ્ધ થઈ શકતા નથી, એવા ઘણા દાખલા ઇતિહુાસમાં મળે છે. ચાંપાનેર, પાવાગઢ ગુજરાતની પૂર્વ સરહદ પર હાવાથી અને ગુજરાત – માળવાની હદ ઘણી વાર હેરફેર થયા કરી છે, તે કારણથી એના ઉલ્લેખા એછા હેાય એમ લાગે છે.
શક્તિપૂજાનું તીથ અને દંતકથા :
આજે તે પાવાગઢ મહાકાલીનુ પવિત્ર તીર્થં મનાય છે. પર્વત ઉપર જૈનેનાં શિ છે, એટલે જૈન તીર્થ તરીકે વિચાર કરવાના છે, તે આગળ કરીશું'. પર'તુ તે પહેલાં શક્તિના તીની પ્રાચીનતાના ટૂકમાં વિચાર કરીએ.
શાક્ત સપ્રદાય પ્રાચીન છે. એમાં દેવીઓના કુલમાં શ્રીકુલની દેવીમાં અ‘ખિકા ’ અને કાળીકુલની દેવીમાં ‘મહાકાલી’નાં સ્થાન આપણા ગુજરાનમાં પ્રાચીન સમયથી છે. ગુજરાતના રાજાએ શિવ અને શક્તિને માનતા આવ્યા છે અને ગુજરાતના વેપારી આમ વગ જૈન અને બ્રાહ્મણ ધર્માંમાં વહેંચાયેલા રહ્યો છે. શક્તિની પૂજા જૈનામાં છે, પરંતુ બ્રાહ્મણ અને જૈન સ'પ્રદાયેામાં એ પૂજા માટે ભેટ દેખાય છે. આજે પાવાગઢ બ્રાહ્મણ સ`પ્રદાયનાં મહાકાલી દેવીનું ધામ છે, અને ચાંપાનેરના રાજા-પાવાપતિએ એ શક્તિના પૂજક હતા એવા ઉલ્લેખ મળે છે. પરંતુ આ સ્થળમાં શક્તિપૂજા કેટલી પ્રાચીન છે, તેના ઐતિહાસિક પુરાવા હજી સુધી મળતા નથી. આપણામાં પાવાગઢનાં મહાકાલીને ગરબે ખૂબ જ લેાકપ્રિય અને પ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ એ તે આધુનિક છે. બીજો એક ગર ‘મેના ગુર્જરી’ના ગરમાના નામે પ્રસિદ્ધ છે. એ આજે ઊંચા વામાં ગવાતા નથી. એમાં જે વન છે, તે મુસલમાન સમયનું જણાય છે, અને પાછળનુ હોય એવું લાગે છે. પરંતુ તેમાં મહાકાલીના ઉદ્ભવની એક દતકથા કહી છે. તે કથા વિચાર કરાવે તેવી છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #625

Jeffoddesed saddoodhese send seeds felieffeઈdolife, hdvideoder felf
માંડુગઢ માળવાની કોઈ ગુર્જરી–ગૂર્જર કન્યાને બાદશાહને જોવાનું કુતુહલ થાય છે, અને દહીં વેચનારીને વેશ લઈ ઘરનાંની મનાઈ છતાં બાદશાહી છાવણીમાં પ્રવેશ કરે છે. બાદશાહ તેના પર મેહ પામે છે અને તેને જમાનામાં આવવા માટે ખૂબ લાલચે આપે છે. છેવટે બાદશાહ ગુજરીને કેદ કરે છે અને ગુર્જરો અને બાદશાહના માણસો વચ્ચે લડાઈ થાય છે અને ગુજરે ગુજરીને છોડાવે છે. હવે ગુજરીની સાસુ અને નણંદ એને મેણું મારીને ઘરમાં પેસવા દેતાં નથી, એટલે ગુજરીને સત ચઢે છે અને તે પાવાગઢમાં આવીને અલેપ થાય છે, તે મહાકાળી કહેવાય છે. ગુજરાતમાં શક્તિપૂજાના ઇતિહાસમાં આવા દાખલા મળે છે, પરંતુ આ કથામાં કેટલું સત્ય છે, તે હજી નકકી થઈ શકયું નથી. આજે એમ મનાય છે કે, મહાકાળીની યાત્રાએ જે સંઘો આવે છે, તેમાં ઉચ્ચ વણે કરતાં નીચા વર્ણોની સંખ્યા વધારે હોય છે. જ્યારે શ્રીકુલનાં અંબિકામાં ઉચ્ચ વર્ણો વધારે સંખ્યામાં હોય છે. મેના ગૂજરીને ગરબો નીચા વણેમાં જે વધારે ગવાય છે, તે આ વાતને વિચાર કરતાં ખૂબ સૂચક છે. પરંતુ, આટલા ઉપરથી જ મહાકાળીની પાવાગઢ ઉપરની પ્રાચીનતાનો વિચાર થઈ શકે નહીં. ઇતિહાસની દષ્ટિએ પ્રાચીનતા :
હવે આ સ્થળના સાંપ્રદાયિક ઇતિહાસને ટેકો આપતે મધ્યકાલીન ઈતિહાસ ટૂંકામાં જોઈએ. સેલંકી સમય પહેલાં તે આ સ્થળના ઉલ્લેખો મળતા નથી. એ સમયે પૂર્વ ગુજરાતમાં નાના નાના ભીલ અને રજપૂત ઠાકરેની સત્તા હોય એમ અનુમાન થઈ શકે. ચૌહાણે પહેલાં અહીં તુંવાર રજપૂતની સત્તા હતી, એમ “પૃથુરાજ રાસા’ના ઉલ્લેખ પરથી લાગે છે. રામગૌર તુંવારની સત્તાને ઉલ્લેખ આવે છે, તે ઉપરથી કાંઈ વિશેષ માહિતી મળતી નથી. સેલંકીઓને માળવા સાથે યુદ્ધો થયા કરતાં, એટલે સરહદ ઉપર આવેલા આ સ્થળનું લશ્કરી મહત્ત્વ તે સમયથી વધ્યું હોય તેમ જણાય છે. એટલે સોલંકી અને વાઘેલાના સમયમાં સમય વતીને ગુજરાત અને માળવાની બને સત્તાઓ સાથે સંબંધ જાળવી રાખનાર કોઈ નાના રાજાઓ આ સ્થળના અધિકારી હોય એમ અનુમાન કરવું પડે છે. પતાઈ ચોહાણ રાજાએ
દિલ્હીને અલાઉદ્દીન ખીલજીએ ગુજરાતમાં રાજપૂત રાજ્યને છેવટને નાશ કર્યો, તે પહેલાં રજપૂતાનામાંથી હારીને નાઠેલા પૃથ્વીરાજ ચૌહાણના વંશના કેઈ પાલણદેવ નામના સરદારે જંગલે કાપી ચાંપાનેરમાં રાજધાની સ્થાપી એમ કહે છે. એટલે ઈસ. ની તેરમી સદીના અંત ભાગથી અહીં ઈતિહાસમાં સેંધી શકાય એવી સતા થઈ એટલું જ
સCમાં શ્રી આર્ય કયાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #626

te dodos edelsesstedodestodobosbesto de sectodes dedostestadoste sostese statestado de dadostosododech dododedochedosadestede dadosad
આજે તે જાણવા મળે છે. આ ચૌહાણે એમના મૂળ પુરુષ ખીચીના નામ ઉપરથી “ખીચી કહેવાય છે. પાલણદેવથી શરૂ કરીને આ વંશમાં છેલ્લા રાજા જયસિંહ પાવાપતિની વંશાવળીને એક લેખ વિ. સં. ૧૫ર મળે છે. એમાં જયસિંહને શ્રી શક્તિભક્ત કહ્યો છે, અને પાવાગઢને પાવદુર્ગ કહ્યો છે. અમદાવાદના સુલતાન મહમૂદ બેગડાએ આ જયસિંહ પતાઈ રાવળને હરાવી આ સ્થળને અમદાવાદની સલ્તનતમાં મેળવી દીધું અને રાજધાની અમદાવાદથી ખસેડી ચાંપાનેરમાં લઈ જઈ, એનું નામ મુહમ્મદાવાદ પાડ્યું. એ પછી એ શહેરની ખ્યાતિ ખૂબ જ વધી, પરંતુ એ થડા સમયને માટે હતી. આ ઇતિહાસમાં ઉતારવાનું અહીં સ્થાન નથી. મહમૂદ બેગડાના પુત્ર બહાદુરશાહને હુમાયું બાદશાહે હરાવ્યો ને ચાંપાનેર જીતી લીધું. બ્રિટીશ સમયમાં એ નગરને સમૃદ્ધ કરવાના પ્રયાસ નકામા ગયા. આ બધા ઈતિહાસને પણ અહીં સ્થાન નથી. જૈનોનાં તીર્થોઃ
એટલે, હવે આ સ્થળ અને એની પ્રાચીનતાનો બીજી દષ્ટિએ જરા વિચાર કરીએ. ચાંપાનેર અને પાવાગઢ બે અડોઅડ આવી રહેલાં સ્થળ છે. એનાં નામ માટે થયેલાં અનુમાને જોઈ ગયા અને એમાં એક પણ સંતોષકારક ખુલાસે થાય એવું મળ્યું નથી, એ પણ જોયું. એટલે, એક બીજું અનુમાન કરીએ. તેને માટે મળતા આધારે હવે જોઈએ. ગૂજરાતમાં ચાલતા પ્રાચીન સંપ્રદાયને ઉલ્લેખ ઉપર કર્યો છે. બૌદ્ધ અને જૈન સંપ્રદાય પણ ગૂજરાતમાં પ્રાચીન સયયથી ચાલતા હતા. એમાં બૌદ્ધ સંપ્રદાય લગભગ આઠમી સદીથી દેખાતું બંધ થઈ ગયે અને શૈવ તથા જૈન સંપ્રદાયનું જોર વધતું ગયું. જૈન સંપ્રદાય ગૂજરાતમાં ઘણે જૂને હશે, એ તે જૈન માન્યતા પ્રમાણે શત્રુંજય તીર્થ અને ગિરનારના તીર્થ ઉપરથી કહી શકાય. અતિહાસિક દષ્ટિએ કેટલાક જૈન સંપ્રદાયનું ગૂજરાતમાં ઈ. સ. ની બીજી સદીમાં આગમન થયું એમ કહે છે, કેટલાક ચોથી સદી કહે છે. એ વિવાદમાં અહીં ઉતરવાની જરૂર નથી. જૈને એમનાં પ્રાચીન તીર્થોને ભરત ચક્રવર્તી અને સંપ્રતિ રાજાના સમયનાં કહે છે, એ ચર્ચાને પણ અહીં સ્થાન નથી. સંપ્રતિ રાજાના સમયનું તીર્થ કે મૂર્તિ એટલે ઘણું જ પ્રાચીન તીર્થ કે મૂર્તિ એટલું માનીને આગળ વિચાર કરીશું. બીજી એક વાત એ છે કે, ગૂજરાતના પર્વત ઉપરનાં સુંદર સ્થળમાં જેનેએ મોટા તીર્થો કર્યા છે. શિવ અને શક્તિની સાથે હોય એવાં સ્થળમાં જૈન તીર્થો પણ સમર્થ બન્યાં છે. એટલે પાવાગઢ જેવા રમણીય પર્વત ઉપર જૈન તીર્થ હોય અને સમૃદ્ધ હોય, એમાં કોઈ આશ્ચર્ય નથી.
આ શ્રી આર્ય કરયાણગૌતમ ઋતિ ગ્રંથ BE

Page #627

[૨૨૨] sambhabharathbha
એક જુદું અનુમાન ઃ
ચાંપાનેર પાવાગઢ સ્થાનના માટે એક વખત આપણા ગુજરાતના સર્વાંતામુખી વિદ્વાન સ્વ. આચાર્ય શ્રી આનંદશંકરભાઈ સાથે મારે વાત થઈ હતી. એમની લાક્ષણિક રીત પ્રમાણે એ સ્થળેને માટે એમણે એક વિચારપ્રેરક વાત કહી. એમણે કહ્યું : હિંદુસ્તાનના નકશાને ઊભા એવડો વાળા, તે આપણું ચાંપાનેર – પાવાગઢનું સ્થાન સામે પૂર્વ તરફ બિહાર–અગાળાના જે ભાગને અડશે, તેની લગભગ પાસે, જૈનાની પરમ પવિત્ર ગણાતી એ પુરીઓ છે તેનાં નામ પાવાપુરી અને ચંપાપુરી છે. આપણા ભૌગોલિક ઇતિહાસમાં એવા દાખલા અનેલા છે કે, જનસમૂહ પોતાનાં સ્થાનાના નામે બીજી જગ્યાઓમાં જઈ ને પણ આપે છે. મથુરાનું દક્ષિણમાં મદુરા થયું, કાશીનું કાંચી થયુ, એ પ્રમાણે જૈનેાએ ચંપાપુરી અને પાવાપુરીનાં જૈન તીર્થાંનાં નામ ગુજરાતનાં આ બે સ્થાનેાને આપ્યાં છે, એવા સંભવ છે. આચાર્ય શ્રીનું અનુમાન ખૂબ જ વિચાર કરાવે તેવું છે અને ઉપર જે અનુમાન કર્યાં, તેના કરતાં વધારે સુસંગત પણ જણાય છે. આ વાત જે આધારથી સિદ્ધ થઈ શકે, તે ચાંપાનેર – પાવાગઢને પ્રાચીન તીર્થં માનવામાં વાંધા ન આવે. એમ માનવાથી શૈવ અને શક્તિનાં તીર્થાંની માન્યતાને કાંઈ જ વાંધા આવતા નથી. આપણાં બધાં મેટાં તીર્થાંમાં, બધા જ સપ્રદાયનાં તીક્ સાથે સાથે રહીને સંપથી સમૃદ્ધ થયાં છે. ગિરનાર, આબુ અને પાવાગઢ એનાં ઉદાહરણા છે.
જૈન સાહિત્યના ઉલ્લેખો :
222222222222
આજે આ જૈન તીર્થ જે સ્થિતિમાં ઊભું છે, તેના ઉપરથી એની પ્રાચીનતાના વિચાર થઈ શકે તેમ નથી. એટલે, માટે ભાગે પ્રાચીન જૈન સાહિત્ય ઉપર આપણે આધાર રાખવે પડે. એ રીતે જોતાં ચાંપાનેરમાં જૈન સંઘ ધનવાન હતા અને એમણે ત્યાં આવન જિનાલયનું માટું મંદિર અંધાવ્યું હતું. એમાં ચોથા તીર્થંકર ભગવાન અભિનંદનનાથની અને જીરાવલ્લા પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાએ મુખ્ય હતી. આ બન્ને પ્રતિમાએની અજન સલાકા અને પ્રતિષ્ઠા ઈ. સ. ૧૦૫૬ માં વૈશાખ સુદી પાંચમ ને ગુરુવારે આચાર્ય શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજીને હાથે થઈ હતી અને એ નિમિત્તના મહાત્સવથી ચાંપાનેરના સંઘમાં ખૂબ આનંદ વર્તાયા હતા.
આ ઉલ્લેખ જોતાં ચાંપાનેર અગિયારમી સદીમાં સમૃદ્ધ માનવું જ પડે. આબુ, ચંદ્રાવતી અને આરાસણ ( કુંભારિયા )માં સમયની આસપાસ જ બધાયાના ઉલ્લેખો મળે છે, અને મેઢેરાનું

શહેર હતું, એટલું તા ભવ્ય જૈન મંદિરો આ સૂર્ય મ ંદિર પણ એ જ
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌત સ્મૃતિગ્રંથ

Page #628

eddestades sites de solchestestetstest testostesleste stastastestedadlastestestostestosteseite desde edada testosododectestostestesostos desde
2 31
અરસામાં બંધાયું છે. ગુજરાતનાં હિંદુ સમયનાં સ્થાપત્યોને આ ઉત્તમ યુગ હતે. એટલે એ સ્થળોએ આજે જે સ્થાપત્ય જણાય છે, એના જેવું આ મંદિર પણ હશે, એટલી માત્ર કલ્પના કરવી પડે. આ સમયે ચાંપાનેરની રાજકીય સ્થિતિ માટે કાંઈ જ જાણવા મળતું નથી. ચૌહાણેનું રાજ્ય તે તેરમી સદીના અંતથી થયું. તે પહેલાં તુંવાર રજપૂતનું કે કેળી ઠાકોરનું રાજ્ય હોવું જોઈએ અને એ લેકે આસપાસના કેઈ મોટા રાજાના ખંડિયા હોવા જોઈએ, એટલું અનુમાન થઈ શકે. જૈન સંપ્રદાય પ્રમાણે શાસનદેવીએ :
અહીં એક મહત્ત્વની વાત વિચારવી જોઈએ. જૈન પ્રણાલિકા પ્રમાણે દરેક તીર્થકરની એક શાસન અધિષ્ઠાયિકા દેવી હોય છે. એ રીતે તાંબર મત પ્રમાણે ભગવાન અભિનંદનનાથની શાસનદેવી કાલિકા છે. દિગંબર મત પ્રમાણે ભગવાન સુપાર્શ્વનાથની શાસનદેવી કાલી ગણાય છે. વેતાંબરે ભગવાન સુમતિનાથની શાસનદેવી મહાકાળીને ગણે છે. આમ કાલી અને મહાકાળી જુદી ગણે છે. અંબિકા – અંબાજી એ ભગવાન નેમિનાથની શાસનદેવી છે. આમ ગૂજરાતનાં બે શક્તિપીઠોને બ્રાહ્મણે અને જેને બન્ને માને છે, જો કે બન્ને સંપ્રદાય પ્રમાણે એ શક્તિઓનાં પ્રતિમા વિધાનમાં ફેર છે. ગિરનાર ભગવાન નેમિનાથનું
સ્થળ છે ત્યાં અંબિકાનું મંદિર પ્રાચીન ગણાય છે. આરાસણ – કુંભારિયાનાં મંદિરોમાં પણ મુખ્ય મંદિર નેમિનાથજીનું છે. એ જ પ્રમાણે પાવાગઢના કાલિકાની પીઠમાં અભિનંદનનાથજી પ્રભુનું મંદિર મુખ્ય છે, એ ઉલ્લેખ ખૂબ સૂચક છે. એમ કહેવાય છે કે, જૈન પ્રતિમા વિધાનનાં લક્ષણોવાળી કાલીના વિધાનવાળું મંદિર છે. એટલે, અહીં પ્રશ્ન એ થાય છે કે, અસલ બ્રાહ્મણ મત પ્રમાણે શક્તિનું પીઠ હોય, ત્યાં એ જ દેવી જેની શાસન અધિષ્ઠાત્રી હોય, એમનું જિનમંદિર થાય? કે પછી જિનમંદિરની જે શાસન અધિષ્ઠાત્રી દેવી હોય તેનું મંદિર તે સ્થળે થાય અને બને સંપ્રદાયે પિતપતાનાં વિધારે પ્રમાણે તેને પૂજે ? આ પ્રશ્નમાં અતિહાસિક સંશોધનનો વિષય રહેલું છે, અને એની ચર્ચામાં અહીં ઉતરવાની જરૂર નથી. જૈન મત પ્રમાણે પણ કાલીમાતાના પ્રાચીન તીર્થને વાં આવતું નથી, એટલું જાણવું અગત્યનું છે. તેરમી સદી પછી ચૌહાણ પાવાપતિઓ પણ કાલીના ભક્ત હતા એ સિદ્ધ વાત છે અને રજપૂત બ્રાહ્મણવિધિ પ્રમાણે માને છે. એટલે બને મત પ્રમાણે કાલી કે મહાકાલીના સ્થાનને વાંધો આવતો નથી. બારમી અને તેરમી સદીના ઉલ્લેખઃ
ભગવાન અભિનંદનનાથ અને પાર્શ્વનાથનાં મંદિર જેટલાં જ મહત્ત્વનાં મંદિરે ભગવાન સંભવનાથ અને મહાવીર સ્વામીનાં મંદિરે પણ આ સ્થળે હતાં, એને ઉલ્લેખ
મા શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ 2D

Page #629

[੨]
ਰ ਰ ਰ ਰਿਟਰਿਵਊ ਵਣ ਵਦ xਰਵਰਿ sਰ ਇਹ ਚ ਉਰਟ ਦ ਵ ਵ ਰ ਦ ਵ ਝੰਡs a sías so sਰ ਵtesਰ ਵਰ ਟੈਰਰ ਨੂੰ ਘਰ ਵਰ ਵੀਰ ਵਰ - ਵਰਖso sਰਿਰਿ ਫਿਰ
મળે છે. તેમાં સંભવનાથ પ્રભુજીનું મહત્ત્વ ઘણું હોય એમ સમજાય છે. અંચલગચ્છના સ્થાપક શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિજી મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહના સમયમાં થઈ ગયા. વિક્રમની બારમી સદીમાં સૂરિપદ પ્રાપ્ત કરતાં એમનું નામ વિજયચંદ્ર ઉપાધ્યાય હતું. એમણે પાવાગઢ ઉપર આવીને મહાકાલીને તપથી પ્રસન્ન કર્યા અને સંભવનાથજીને વંદના કરી. ત્યાંથી સૂરિજીએ ભાલિજ નગર–ભાલેજમાં આવી યશેધન ભણસાળી નામના ગૃહસ્થને ત્યાં પારણાં કર્યાં એવો ઉલ્લેખ “તપાગચ્છ બૃહત્પટ્ટાવલી'માં છે. એમાં “પાવાગિરિપીઠ” એવું નામ આપ્યું છે, એટલે એ સ્થળ મહાકાળીનું પ્રસિદ્ધ પીઠ હતું, એમાં શંકા નથી. અંચલ ગચ્છના આચાર્યો કાલીમાતાને સ્વચ્છરક્ષિકા માને છે. પાવાગઢની શ્રી સંભવનાથની મૂતિ સંપ્રતિ રાજાના સમયની કહેવાતી હતી, એટલે એમનું મંદિર પણ ઘણું પ્રાચીન હેવાને સંભવ છે. એ જ શ્રી આર્યરતિસૂરિજીએ આ સ્થળમાં મહાવીર સ્વામીનાં દર્શન વિ. સં. ૧૧૬૯ માં કર્યાં હતાં, એવો ઉલ્લેખ અચલગચ્છની પટ્ટાવલીમાં છે. પરંતુ ભગવાન મહાવીરનું મંદિર તેજપાળે ગોધરાના ધુંધુલને હરાવીને ચાંપાનેર આવ્યા ત્યારે બાંધ્યું હતું અને એ મંદિર “સર્વ ભદ્ર”ની બાંધણીનું હતું એમ કહે છે અને એમાં મહાવીર સ્વામીની મૂતિ હતી. એટલે સૂરિજીએ જોયેલું એ મંદિર વસ્તુપાલ-તેજપાલે વધાર્યું કે બીજું જ બાંધ્યું, તે નકકી થઈ શકતું નથી. પાવાગઢના છેક ઉપરના “મેલિયા” કહેવાતા મેદાનમાં એક વિશાળ ચૌમુખજીના મંદિર જેવા પાયાને ઉલ્લેખ ડૉ. એટ્રોએ કર્યો છે, તે કદાચ આ મંદિર હોય. આગળ જોયું તે જીરાવલા પાર્શ્વનાથજીની મૂતિને ગઈ સદીમાં વડેદરા લાવી, ત્યાં મામાની પોળમાં પ્રતિષ્ઠા કરી છે. તપાગચ્છના ૪૪ મા પટ્ટધર શ્રી દેવેંદ્રસૂરિ હસ્યાણી નગરે ચોમાસું કરી [ વિ. સં. ૧૨૯૮ એટલે ઈ. સ. ૧૨૪૨] પાવકાચળ ઉપર શ્રી સંભવનાથને વંદી પછી કર્પટવાણિજ્ય - કપડવંજ આવ્યા હતા, એવો ઉલ્લેખ તપાગચ્છની પટ્ટાવલીમાં છે.
આ બધાં મંદિરના ઉલ્લેખોમાં શ્રી સંભવનાથ ભગવાનનું મહત્ત્વ વધારે હોય એમ જણાય છે અને એમના મંદિરની પ્રાચીનતા પણ વધારે હોય એમ લાગે છે, પરંતુ એમની સ્થાપનાનું વર્ષ મળતું નથી. વિકમની પંદરમી સદીના છેલ્લા પાદમાં પ્રસિદ્ધ જૈનાચાર્ય શ્રી સમસુંદરસૂરિના શિષ્ય અને સુપ્રસિદ્ધ મુનિસુંદરસૂરિજીના ગુરુબંધુ ભવનસુંદરસૂરિએ પાવાગઢના શ્રી સંભવનાથ પ્રભુજીની સ્તુતિ કરી છે. એમાં પાવાગઢને શત્રુંજય તીર્થના અવતાર તરીકે વર્ણવે છે. લેકે આ પ્રમાણે છે :
છે અને શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #630

હ
h ootoshootos •••••••steelessnesses-doesdsdsofooooooooooooooooooooooooods[૨૨]
स्थितं पुण्डरीकाचलस्यावतारेऽखिलक्ष्माधरश्रेणिशंगारहारे ।
तृतीयंजिनं कुंददंतं भदंतं स्तुवे पावके भूधरे संभवं तम् ।। – પર્વતોમાં સુંદર અને પુંડરીકાચલ એટલે શત્રુંજયના અવતાર જેવા પા કાચલ ઉપર રહેલા ત્રીજા તીર્થકર ભગવાન કુંદપુષ્પ જેવા દાંતવાળા, શ્રી સંભવનાથ પ્રભુની પડું સ્તુતિ કરું છું.
એ પછીના લેકમાં ચાંપાનેર અને પાવાગઢ બને નામે સાથે આવે છે અને શ્રી સંભવનાથનું મંદિર પણ પર્વત પર હોય એવું સમજાય છેઃ
चांपानेरपुरावतंसविशदे श्री पावकाद्रौ स्थितम् ।
सावं संभवनायकं त्रिभुवनालंकारहारोपमम् ॥ “ગુરુ ગુણરત્નાકર” નામના પુસ્તકમાં માંડવગઢના સંઘપતિ વલાને પણ શ્રી પાવાગઢના શ્રી સંભવનાથ જિનેશ્વરને વંદીને શાંતિ મેળવી હતી, એ ઉલ્લેખ મળે છે. ખંભાતના શેઠ એવા શાહે પંદરમી સદીમાં સંભવનાથના મંદિરમાં આઠ દેવકુલિકાઓ કરાવી સેમસુંદરસૂરિના હાથે પ્રતિષ્ઠા કરાવેલી. . . . . પંદરમી અને સેળમી સદીના ઉલ્લેખે ?
પંદરમી સદીના છેલ્લા પાદમાં સુલતાન મહમૂદ બેગડાએ ચાંપાનેર જીતી લીધું, ત્યાં સુધી એ સ્થળ જૈન તીર્થ તરીકે ખૂબ જ સમૃદ્ધ હતું. જૈનાચાર્ય શ્રી સોમદેવસૂરિજીએ જયસિંહ પાવાપતિને ઉપદેશ કર્યો હતો, એમ ઉપદેશ તરંગિણી' નામના પુસ્તકમાં ઉલ્લેખ છે.
પાટણના વીસા પિરવાડ સંઘવી બીમસિંહે સુંદર જિનમંદિર બનાવ્યું હતું અને વિ. સં. ૧૫ર૭ ના પોષ વદી પાંચમને દિવસે પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. મારવાડમાં આવેલા નાડલાઈ નામના પ્રસિદ્ધ તીર્થમાં વિ. સં. ૧૫૭૧ ના લેખમાં કહે છે કે “શ્રી પ્રમોદચંદ્રગુરુપદેશાત્ ચંપકપુર્ય શ્રીસંઘેન કારિતા દેવકુલિકા ચિરંજીયાત્ ” એ જ લેખમાં પછીની લીટીઓમાં એ જ સંવતમાં “ચંપકદુર્ગ શ્રીસંઘ” અને “ચંપકનેર શ્રીસંઘ'નાં નામ આવે છે. વચ્ચે પત્તન (પાટણ) ના સંઘનું નામ અને પછી એક લીટીમાં “મહમદાવાદ સંઘન” એવું નામ છે, એટલે નાડલાઈ તીર્થમાં આ બધાં શહેરના સંઘોએ કંઈ કાર્ય કર્યું હોય એમ કહી શકાય અને એમાં ચાંપાનેરનાં નામ જુદી જુદી રીતે લખેલાં મળે છે. નાડોલના જૈન તીર્થના વિ. સં. ૧૫૦૮ ના લેખમાં “ચંપકમેરું” એવું નામ પણ આવે છે. આમાં વિ. સં. ૧૫૧૦ એટલે ઈ. સ. ૧૫૧૫ ને ઉલ્લેખ એવું સિદ્ધ કરે છે કે, મહમૂદ બેગડાએ ચાંપાનેર જીત્યા પછી પણ ત્યાં જેની સારી વસ્તી હતી. આ આશરે અધી સદી સુધી ચાંપાનેર ગુજરાતનું પાટનગર રહ્યું. એ અરસામાં કોઈ નવી પ્રતિષ્ઠા થઈ હોય એવા ઉલ્લેખે મળતા નથી. પરંતુ અમદાવાદની પેઠે ચાંપાનેરમાં મુસલમાન અને હિંદુ બને કેમને વાસ રહ્યો છે. એ અરધી સદીમાં ચાંપાનેરની સમૃદ્ધિ ખૂબ વધી છે. એટલે
છે શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
DISE
S
:

Page #631

૨૨૬]cleotides spoonlodedclosbelieve
these seless slee-dess sole.bi... •••••••••••••••••••dda
હિંદુ અને જૈન વેપારી કેમ ન રહી હોય તે સમૃદ્ધિ કંઈ એકલા મુસલમાન અમરે અને લશ્કરી અમલદારોથી વધે નહીં. મેગલાઈના ઉલ્લેખઃ
મિરાતે સિકંદરી” ઈ. સ. ૧૯૧૧ માં જહાંગીરના સમયમાં લખાઈ, ત્યારે ચાંપાનેર જંગલ થઈ ગયું હતું, એમ લખે છે. એ કદાચ મુસ્લીમ ચાંપાનેરને માટે હશે, કારણ કે અકબરની ઉદાર રાજનીતિના સમયમાં ચાંપાનેરના જૈનોની ધાર્મિક પ્રવૃત્તિના ઉલ્લેખો મળવા માંડે છે. જગદ્ગુરુ કહેવાતા પ્રસિદ્ધ જૈનાચાર્ય શ્રી હીરવિજયસૂરિ અને એમના શિષ્યના હાથે આખા દેશમાં જૈન ધાર્મિક કાર્યો થયાના ઉલ્લેખ મળે છે. હુમાયુએ બહાદુરશાહને હરાવી ચાંપાનેર જીતી લીધું. આ બહાદુરશાહના સમયમાં ચાંપાનેર જ ગુજરાતનું પાટનગર હતું. એ સુલતાનના સમયમાં મેવાડના કર્મા શાહને શત્રુંજય તીર્થના ઉદ્ધારનું ફરમાન મળ્યું હતું અને વિ. સં. ૧૫૮૭ (ઈ. સ. ૧૫૩૧ )માં એ તીર્થનો ઉદ્ધાર થયે હતું. એટલે બહાદુરશાહના સમયમાં જૈન સંઘની લાગવગ સારી હોય એમ માની શકાય, અને એ સમયમાં તીર્થોને નાશ તે નહીં થયો હોય એમ કહી શકાય. વિ. સં. ૧૯૩૨ (ઈ. સ. ૧૫૭૬ ) માં એટલે ગુજરાત જીત્યા પછી તરત જ શ્રી વિજયસેનસૂરીશ્વર ચાંપાનેર પધારેલા અને એમને હાથે શ્રી જશવંત શેઠે મોટો પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ કરાવ્યો હતો. વિ. સં. ૧૬૪૪ (ઈ. સ. ૧૫૮૮)માં ચાંપાનેરથી પાલીતાણને સંઘ ઉપડ્યો હતા. તપાગચ્છના ૬૦ માં પટ્ટધર શ્રી વિજયતિલકસૂરિ જ્યારે એમનું નામ “રામવિજય” હતું, ત્યારે વિ. સં. ૧૬૬૨ (ઈ. સ. ૧૬૦૬ ) માં પાવાગઢ આવીને વ્રત કરેલું એમ પટ્ટાવલીમાં ઉલ્લેખ છે. તપાગચ્છના ૬૨ મા પટ્ટધર શ્રી વિજયરાજસૂરિએ વિ. સં. ૧૭૦૧ માં “કુશલવિજય” નામ ધારણ કરીને ચાંપાનેરમાં પંડિત પદ લીધું. આમ સત્તરમી સદીમાં પણ આ તીર્થ હતું એમ સમજાય છે. જો કે, હવે ઘસારે લાગ્યો હોય એવું પણ સમજાય છે અને એનાં કારણે ઐતિહાસિક છે. તેમાં ઊતરવાની અહી જરૂર નથી. આમ છતાં પણ અઢારમી સદીમાં ચાંપાનેર છેક જંગલ નહી થયું હોય એમ લાગે છે. મોગલાઈને અંત અને મરાઠા સમયના ઉલ્લેખો :
અઢારમી સદીમાં પાવાગઢમાં મોટા જિનપ્રાસાદ હતા, એમ જૈન કવિ લક્ષ્મીરત્નજી લખે છે. વિ. સં. ૧૭૪૬ માં શ્રી શીતવિજયગણિ ચાંપાનેરમાં હોવા જોઈએ. વિ. સં. ૧૭૯૭ માં અંચલગચ્છના નાયક આચાર્ય શ્રી ઉદયસાગરસૂરિજીએ પાવાગઢની
G)
ઐ આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #632

M
ost/wesous-les-sess.. Gosw..cdesses.....sof••dless s[...
sdsddess
c[
.
યાત્રા કરી હતી. આમ અઢારમી સદીના અંત સુધીના ઉલ્લેખ મળે છે. પરંતુ આજે તે ચાંપાનેર છેક જંગલની દશામાં છે. ચાંપાનેરમાં ખેદકામ કરતાં જૈન મૂર્તિઓ નીકળ્યાનું પણ કહેવાય છે. પરંતુ જે મંદિરના ઉલ્લેખો પ્રસિદ્ધ છે, તે તે પાવાગઢના મંદિરે હોય એમ લાગે છે. આજે ઉપર નવ દશ મંદિરે હોય એમ દેખાય છે. ડૉ. એઝના મત પ્રમાણે પાવાગઢના છેક ઉપરના મેદાનમાં (જેને “મૌલિયા” કહે છે ) જૈન મંદિરના ત્રણ સમૂહે નજરે પડે છે. એક નગરખાના દરવાજા બાવન દેરી અગર નવલખી મંદિરને સમૂહ, બીજો કાલિકા માતાજીની ટેકરી નીચે ચંદ્રપ્રભજી અને સુપાર્શ્વનાથજીનાં મંદિરે અને ત્રીજે દૂધિયા તળાવને કાંઠે પાર્શ્વનાથજી મંદિરની આસપાસનાં મંદિરે. આ બધાં મંદિરો આજે મરામત ન થવાથી એના મૂળ સ્વરૂપમાં રહેલાં નથી. મુસલમાન સમયના પાવા. ગઢના કિલ્લાની આ છેલ્લી રક્ષણ હરોળ હતી. એટલે ત્યાં હિંદુ કે જૈન મંદિરે સુરક્ષિત રહે એમ મનાય નહીં. આ બધાની પાસે ઘણા ભગ્ન અવશેષ પડ્યા હતા અને ઘણાને ઉપયોગ સિંધિયા સરકારે માતાજીનાં પગથિયાં બાંધ્યાં તેમાં થયો છે. ઉપર જે ઉલ્લેખ જોયા તેમાં શ્રી ચંદ્રપ્રભુજી અને સુપાર્શ્વનાથજીનાં નામ ડૉ. ગોઝા કહે છે, તેમ મળતાં નથી. એટલે ગોએટ્રઝાએ મૂર્તિનાં ચિહ્નો ઉપરથી જ લખ્યું હોય, તે ઉપર ઉલેખેલાં મંદિર ઉપરાંત આ મંદિર હશે એમ કહેવાય. નવલખી મંદિરના સમૂહમાં એક પણ મોટા મંદિરના પાયા ઉપરથી ડૉ. ગેઓઝા એને ચૌમુખજીનું મંદિર કલ્પ છે, એ કદાચ તેજપાલનું સર્વતોભદ્ર મંદિરનું સ્થળ હોય. એ મંદિર ચાંપાનેરની જુમ્મા મસ્જિદની જગાએ હતું એમ માનવું ભૂલભરેલું છે.
આ બધા ઉલેખ જોયા, તે વેતાંબર સંપ્રદાયના છે. પરંતુ દિગંબર સંપ્રદાયવાળાએ પાવાગઢ તીર્થને દિગંબર મહાતીર્થ માને છે અને પાવાગઢને ખૂબ પવિત્ર માને છે, એમાં કહેવાય કે, આ માટે કેટલાક વિવાદ પણ ચાલે છે, પરંતુ આપણે સાંપ્રદાયિક દૃષ્ટિએ જ જોવાનું જરૂર નથી. જૈન તીર્થ છે એટલી જ વાત મહત્ત્વની છે.
આમ ચાંપાનેર - પાવાગઢ ગુજરાતનું એક ખૂબ જ સુંદર સ્થળ છે. તે ઉપરાંત જૈન અને બ્રાહ્મણનું પણ તીર્થ છે. ઇતિહાસની દૃષ્ટિએ તે આ સ્થળનું મહત્વ ખૂબ જ છે. એને ઇતિહાસ એક ત્રણ અંકવાળા કરુણાંત રસમય નાટક જેવો છે. એક સંપૂર્ણ મહાકાવ્યમાં જેમ નવ ર ભરેલા છે. તેમ આ સ્થળ અને ઇતિહાસમાં બધા રસે
ભરેલા છે, આ બધું વર્ણન કરતાં બહુ લંબાણ થાય. આવું સુંદર અતિહાસિક - અને ધાર્મિક સ્થળ આજે છેક દરકાર વગરનું અને જંગલમાં પડ્યું છે. પ્રમાણમાં યાત્રિકે પણ ત્યાં ઓછા જાય છે. જેને તે બહુ ઓછા જ જાય છે.
અને શ્રી આર્ય કયાણ ગૌમસ્મૃતિગ્રંથ
DE

Page #633

stefeshododesdaddress sold feeded sad
seedlessly to
loses d.edded seeds
ચાંપાનેર ભગ્ન અવસ્થામાં જંગલથી ઘેરાયેલું છતાં મુસલમાન સ્થાપત્યના સર્વાગ સુંદર અવશેષથી ભરેલું છે. હિંદુ ચાંપાનેર પાવાગઢની તળેટીથી પૂર્વોત્તરે હતું. એનું નામ નિશાન આજે નથી. માઈલ સુધી ખંડેરો પડેલાં છે અને સહેજ ખેદતાં કોઈને કાંઈ અવશેષ મળે છે. પર્વત ઉપર કિલે અને ત્રણ ત્રણ રક્ષણ હરેળની રચના એ સમયની ઈજનેરીને ખ્યાલ આપે છે.
ગિરનાર ઉપર એક તળાવ નથી. આબુ ઉપર મેટું નખી તળાવ છે, પરંતુ નાના સરખા પાવાગઢ ઉપર પાંચ તળાવ છે. તળેટીમાં પણ તળાવ દેખાય છે. આજે ત્યાં જવાની અને રહેવાની સગવડ ઓછી છે. આ વિચિત્ર વસ્તુ સ્થિતિનો નિકાલ લોકેએ પર્યટનની મનવૃત્તિ વિકસાવીને કરવાનું છે. સૃષ્ટિ સૌદર્ય, ઈતિહાસ, ધર્મસ્થાન અને અપૂર્વ સ્થાપત્યના અવશેષોવાળું મનોહર સ્થાન ગુજરાતમાં આ એક જ છે. જૈનો તથા જૈનેતર ગુજરાતીઓ આ સ્થાનમાં રસ લે, તે તેનું મહત્વ ખૂબ વધે. અહીં હજી સંશોધનને પણ ખૂબ જ અવકાશ છે.
[ “ ગુજરાતી દીપોત્સવી અંકમાંથી સાભાર.]
- શ્રી વિહરમાન સીમંધર જિન-ભાસ
– દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ શ્રી સીમંધર જિન ભાસ શ્રી સીમંધર સાંભલઉ, એક મારી અરદાસ; સગુણ સેહાવા તુમ્હ વિના રમણી હોઈ છ માસ રે. જીવન જગધણી, પુરઉનાઈ મુજ કોડ રે, તે તુમ્હનઈ કહિઉં, વાતલડી નઉ મેડ રે. જીવન. (૨) મઈ જાણિઉં અણુબેલત, ચઢસિ ઈસિ રાઈ કાજ; માતા પિણ માગ્યા પખઈ, પ્રીસાઈ નહીં મહારાજ રે. જીવન. (૩) જે સર્વજ્ઞ થકે લહઉં, લેકાલેક સભાવ; તઉં સિઉં તડુનઈ વીસરીઉં, મુઝહિ મને ગત ભાવ રે. જીવન. (૪) જિમ થઈ તિમ જાણુઉં, અછ6 મુઝ સઘલે આલે; તિણિ પરગટ પરકાસતાં, ઉપજઈ મને સંકેચ રે. જીવન(૫) ભાવતઉ ન ઉવેખીઈ, અલવિ ન કીજઈ રી;
કલ્યાણસાગરપ્રભુહિ, તે મિલઉ મુજનઈએ જગીસ રે. જીવન(૬) ૧. પ્રાચીન સ્તવનરૂપ આ કૃતિમાં કવિની પ્રભુ પ્રત્યેની ભક્તિ સ્પષ્ટ થાય છે.
આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #634

શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથ ગીત
અચલગચ્છાધિપતિ યુગપ્રધાન પૂજ્ય આચાર્યશ્રી ધર્મમૂતિસૂરીશ્વરજી મ. સ.
સંપાદક: “ગુણશિશુ [અહીં પ્રસ્તુત થતી કૃતિ આમ તે એક ગીત છે, પણ પ્રાચીનતાની દૃષ્ટિએ તેમ જ ભાવભરી હોઈ મનનીય છે. કવિએ પિતાના હદયના મંજલ ભાવને આ કૃતિમાં વણી લીધા છે. પ્રભુની મહાનતા, ગુણ વૈભવતા અને સ્વની લઘુતા આ ગીત માં વ્યક્ત થાય છે. છેલ્લી કડીમાં કવિએ પોતાનું નામ સૂચિત કર્યું છે.
આ કૃતિ જેમ છે, તેમ જ રહેવા દીધેલ છે. આ ગીતની એક માત્ર હસ્તપ્રત કોડાય (કચ્છ)ના સદાગમ જ્ઞાનભંડારમાંથી મળી આવી હતી. સં. ૨૦૩૩ ના પ વદ ૧૧ ના કોડાયમાં રહી, આ ગીત અક્ષરશઃ ઉતારેલું છે. આ પ્રતિ કીડાઓને લીધે જીર્ણ-શીર્ણ થયેલી હતી. કયાંક પડિમાત્રાનું લખાણ છે, તેમ જ પ્રાય: અશુદ્ધ છે. પોથી નં ૧૩૫, ક્રમ ૧૨૬૮, પત્ર-૧ છે. પાનાની એક બાજુ ૧૩ લીટી અને બીજી બાજુ ૭ લીટી છે. પ્રત્યેક લીટીમાં ૪૦ જેટલા અક્ષરો છે, પ્રતની ૨૩ સે. મી. પહોળાઈ અને ૧૦ સે. મી. લંબાઈ છે. પ્રાચીન ગુજરાતીના અભ્યાસીઓ માટે સતરમી સદીના નમૂનારૂપ આ કૃતિ અભ્યાસનીય છે. પ્રભુ ભકતે માટે આ ગીત કંઠસ્થ કરવા ગ્ય છે.
- સંપાદક 1
શ્રી ઉડી પાર્શ્વનાથ ગીત (રાગઃ અધરસ કેસલિખિ મોકલાઈ છે એ દેશી ). વચન સંભલિ પ્રભ, વિનવ૬ શ્રી ગુડીપુરવર પાસ રે. તું ધરમૂરતિ છઈ ધુરલગઈ તુહ પ્રણમતાં (૨) અંગિ ઉલ્લાસ કિ મરુધર મંડણ ગુણનિલઉએ વામા (૨)
રાણીય પૂતકિ આસનનંદન કુલતિલઉએ. એ આંકણ (૧) તુમ્હ સાથઈ મન રમિ રહિ૬ શ્રવણે સગુણ સુહાઈ રે, નામ જપતાં જીભડી માહરી અહનિસિ (૨) આણંદ થાઈ કિ. મરૂધર (૨)
મ આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #635

[૨૩]
ઝ
stered ses...issues as
sh....................... ...........ને
તુહ દરસણનઈ દેખવા, નયણું ન મેલઈ મેટ રે; સઈ દિન કહીઈ આવસઈ જવ હાઈસઈ (૨) તુમ્હચી ભેટ કિ. મરુધર૦ (૩) ગુણ અનંત જિન તુમહ તણા, પ્રભુ કહતાં નાવઈ પાર રે; કરુણાસાગર કરિ દયા, જિન ભવભવિ (૨) મુજ આધાર કિ. મરુધર૦ (૪) તું ન્યાની નિત નિર્મલઉ, જાણઈ સુખ દુઃખ વાત રે; ધણુંય ય(૨) હું સું કહઉં, તું પ્રીછઈ છઈ (ર) ત્રિભુવન તાત કિ. મરૂધર૦ અવર અનોપમ અતિ ભલા, મઈ દીઠા દેવદેવન રે; સ્વામીય તણ્ડ સમઉ કોઈ નહીં,તિણિ વેધG(૨)માહરે ઉમન કિ. મરૂધર પ્રેમ પિયણું સૂ ચંદલઇ, મેર મિડ એક ચેત્તિ રે; ચકલી દિનકર ચિત્ત ધરઈ તિમ સમરથ (૨) સમરું નિત કિ. મધર કમલિણિ ભમરુ રઈ કરઈ ચાતક ચીતઈ મેહ રે; વીઝ ગયદા મનિ વસઈ, જિમ ચંદન (ર) ચીલ સનેહ કિ. મરૂઘરા (૮) રૂપ લક્ષણ ગુણ અતિ ઘણા, જિન ત્રિભુવન તેજ અનંત રે તે અચિંત ચિંતામણિ સુરતરુ, રાણી પ્રભાવતી (૨) કેરઉકંત કિ. મરુધર૦ (૯) સુખદાયક ! સેવક સદા સમતા ગુડી પાસ રે; વિઘન વઈરી વિષ નિગમઈ, નિત પૂરઈએ (૨) મનની પૂરવી કિ. મરુધર૦ હું અપરાધી અતિ ઘણુઉં, મઈ તુમ્હ ન માની આણ રે; જનમમરણ ભયે ટાલજો, એહ કરજો (૨) વચન પ્રમાણ કિ. મરૂધર૦ (૧૧) તુઝ વિણ તારણ કોઈ નહીં, મઈ ચીતિઉ ચીત મઝારિ રે; નામ તુમ્હારું સિરિધરું, સ્વામી તિમ કરિ(૨) જિમ તરુ પાર કિ. મરુધર૦ (૧૨) દીઠઈ દુર્ગતિ ભઈ લઈ, તુઝ વંદનિ વંછિ હાઈ રે; પૂજતાં શ્રીય પામઈ, તું સાચિ લઉં (૨) સુર દુમ સેઈ કિ. મરૂધર૦ (૧૩) નીલવર્ણ નવકર સદા, સોભિત લક્ષિણ સરીર રે; એક સહસ આઠે કરી, વડદાનીય (૨) સાથે ધીર કિ મરૂધર (૧૪) ઈદ્ર વિદ્યાધર નિતિ નઈ, નમઈ સુરનર મુનિવર કેડિ રે; શ્રી ધર્મમૂર્તિરિ ઇમ કહઈ, હું પ્રણમ્ય(૨) બે કર જોડિ કિ. મરુધર૦ (૧૫)
[ ઇતિ શ્રી ઉડી પાર્શ્વનાથ ગીત ]
કઈ શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ,

Page #636

KિC
a
શ્રી જિનાજ્ઞા વિધિપક્ષ(અંચલ)ગચ્છની હૂંડી
કર્તા : શ્રી ગજલાભ ગણિ
સંશોધક : મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી [ આ કૃતિમાં કવિ શ્રી ગજલાભ ગણિવર્ય મ. સાહેબે ચાર ઢાળને કેદાર, આશાવરી, ધનાશ્રી જેવી દેશીઓમાં વણી લીધેલ છે. કવિશ્રીની સાહિત્યરચના પરથી તેઓની વિદ્વતા-પ્રૌઢતા અને જિનાજ્ઞાપાલનની દઢતા પ્રતીત થાય છે. આ ઠંડીમાં અંચલ(વિધિ પક્ષ) ની સમાચારીને શાસ્ત્ર પ્રમાણે નોંધી અક્ષરદેહ આપેલ છે. વાંચતાં તરત જ સમજ પડી જાય એવી સરળ રચનામાં તેઓની નિપુણતા સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. સં. ૧૫૯૭ માં “બાર વ્રત રીપ એપાઈ ૮૪' ગાથા પ્રમાણે, સં. ૧૬૧૦ માં “જિનાજ્ઞા દંડી' અને અન્ય સ્તવન, વૈરાગ્ય ગીતે ઈત્યાદિ તેમની રચનાઓ છે. સં. ૨૦૨૯ માં કચ્છ કોડાયના જ્ઞાનભંડારની હસ્તપ્રત ઉપરથી આ સંકલન કરેલ છે. જિનાજ્ઞા દૂડીની રચના સિરોહી (રાજસ્થાન)માં થયેલ છે. સિરોહીના અંચલગીય જિનમંદિર તથા મૂળ નાયકશ્રી આદિનાથ ભગવાનનું ચિત્ર આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. કૃતિને અંતે “મુજ મનમાં મતને નથી કદાગ્રહ, જિનાજ્ઞા કેરે દાસ રે.” આટલું જ પદ્ય કવિના હદયમાં રહેલ, જિનેશ્વર પરમાત્મા પ્રતિ સમર્પણભાવને વ્યકત કરે છે.'
-સંપાદક] ઢાળ પહેલી સિરોહી મુખમંડણ જી રે, ભેટો આદિ જિર્ણદ; તુમ દરશન દેખી કરી જી રે, પામ્યો પરમાનંદ રે.
જીવડા, આરાધો જિન આણ. ૧ આણ વિના જીવ અતિ રુલ્ય છે, મેલ્યું મતનું માથું રે;
જીવડા, આરાધે જિન આણ. ૨ અરિહંત દેવ, ગુરુ સુસાધુજી રે, કેવળી ભાષિત ધર્મ ત્રિણ તવ સુદ્ધાં ધરે જી, સુણજે તેને મર્મ રે. જીવડા.૦ ૩ જિનપ્રતિમા સૂત્રે કહી જી રે, નિક્ષેપે ચિહું જાણું; ઠવણસચ્ચા તે થાપના છે, તેહની ભ્રાંતિ મ આણ રે. જીવડા. ૪ સાતમે અંગે સમું જુઓ જી, આનંદને અધિકાર; વંદી અંબડ શ્રાવકે જ, ઉવવાઈ સૂત્ર મજાર રે. જીવડા પ
એ શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગોલમસ્મૃતિગ્રંથ હિES.

Page #637

[
]
ododeo
@oboosted
ould loooooo
t.shthood.booooooooooooooooooooooooood
શરણ કરીને ઉતપને જી, હમ, અસુર કુમાર; તિહાં જિનપ્રતિમા નિ પરે જી, શરણાગત સાધાર રે. જીવડા ૬ જ ઘાહર વિદ્યાહ છે, ચેત્યે વંદન જાય; ભગવતી સૂત્ર ભાખી , ઉત્થાપી તે કાંઈ રે. જીવડા. ૭ દશમે અંગે પ્રતિમા તણો, પ્રગટ વૈયાવચ્ચ જેઈ; ફલ તીર્થકર ગોત્રનું જી, ઉત્તરાધ્યયને હોય છે. જીવડા. ૮ પૂજા પણ સૂત્રે કહી જી, રાયપણ ઉવંગ; સત્તરભેદ સોહામણા જી, કરી સૂર્યાભ સુયંગ રે. જીવડા. ૯ જ્ઞાતાધમ પૂજા કહી છે, દ્રૌપદીને અધિકાર; વિજયદેવ પ્રમુખ ઘણે જ, પૂજા મેસદ્ધાર રે. જીવડા. ૧૦ સિદ્ધારથ રાજા વળી જી, પૂજા સહસ્સ ઠામ, કલ્પસૂત્રે એમ ભાખીએ છ, ઉથ્થાપો શું કામ રે. જીવડા ૧૧ ઈમ સૂત્રે સંદવિ સહી જ, જિનપ્રતિમા વંદનિક; મોક્ષતણાં ફૂલ તેહ લખે , દુર્ગતિ લહે નિંદનિક રે. જીવડા૧૨ દેવતત્વ એણી પરે જી, દાખ્ય સૂત્રધાર; તે ગુરુ સુધાં જાણજે જ, અવર કુગુરુમન ન ધાર છે. જીવડા૧૩ દેવ અને ગુરુ દોહી કહ્યા છે, ધર્મત અધિકાર કહે “ગજલાભ” તમે સુણ , સૂત્રતણે અનુસાર રે. જીવડા ૧૪
ઢાળ બીજી
(રાગ : કેદારો) વીર જિનેશ્વર ભાખી આ રે, ધર્મના દેય પ્રકાર; યતિ શ્રાવકના જાણુજે રે, ઉવવાઈ સૂત્ર મજાર,
જીવડા દૃષ્ટિરાગ સવિ મૂકો સૂત્ર આધારે ધર્મ આરાધ, ચિંતામણિ કાં ચૂક રે. જીવડા૨ પંચ મહાવ્રત સાધુને રે, શ્રાવકને વ્રત બાર; આપ આપણા સાચે રે, કિમ કહીએ એક આચાર રે? જીવડા ૩ રજોહરણ ને મુહપતિ રે, લિંગ સાધુનું દાખ્યું પૂજે શ્રાવક નવિ ધરે જી, મહાનિશીથે ભાખ્યું છે. જીવડા. ૪
POS મશીઆર્ય કયાણગોતHસ્મૃતિગ્રંથો

Page #638

sobsessoms
ઉત્તરાસંગ કહીએ સાચે;
દેવ અને ગુરુવંદન વેળા, આવશ્યક ને પૌષધ વેળા, કાંઈ કરી પથ કાચા રે, જીવડા૦ ૫ પથ નહીં વળી સાધુને રે, માળારે પણ કરે; ઉપધાન નામ લેઈ કરી જી, કાંઈ કા ભવફેરા રે. જીવડા દ્ દ્રવ્યપૂજા ન હોય સાધુને રે, સૂત્રમાંહે જુએ જાચી; સાધુ પ્રતિષ્ઠા નવિ કરે રે, તે શ્રાવક વિધિ સાચી રે, જીવડા૦ ૭ આણુસહિત જે કરણી કીજે, તે સુખદાયક દીસે; કહે ‘ગજલાભ’ મુજ આજ્ઞા ઉપરે હરખે હ્રીયડુ હીસે રે, જીવડા૦ ૮
abbhsaass [33]
ઢાળ ત્રીજી (રાગ : આશાવરી )
વીર જિષ્ણુસર શ્રીમુખ ભાખે, શ્રાવકનાં વ્રત ખાર; નવમું વ્રત સામાયિક કેરું, ઉભયકાળ અધિકાર. સુણેા રે સુણા તુમે ભવિયણ પ્રાણી, સાચી જિનવર વાણી રે સદ્ગુણા સવિશુદ્ધિ આણી, કરને સૂત્રે જાણી રે. વારંવાર સામાયિક કરતાં; દશમું મૂલ તનાશે રે; પંદર દિવસનું માંન તેહનુ', આવશ્યક
ભાખી રે. પ્રાણી ચેાપરવી રે;
સુણા
સુણા
આર્ડમ ચદસ પૂનમ અમાવાસ, માસમાસ મુલગી તિથિ મૂકી કરીને, કયાં દીઠી પાંચપરવી રે. પ્રાણી પ`તિથિ જે પાસડુ કીજે, તે ઠામઠામ સૂત્રે સાખી; સઘળા દિવસ કેમ સરખા ગણીએ, ચેાપરવી જિને ભાખી રે. પ્રાણી સુણા ચેાવિહાર પાસહ જિને ભાખ્યા, આગમ અંગે વગે; અન્ન ઉત્તક લેઈ કાંઈ વિરાધા, તે વચ્છી આવી ભગે રે પ્રાણી સુણા આણુસહિત સામાયિક પાષહ, કરતાં સર્વ સુખ હોય રે; કહે ‘ગજલાભ’ ચાખે ચિત્ત પુણો, રીશસૂમ કરશેા કોઈ રે. પ્રાણી સુણેા॰

ઢાળ ચોથી
(રાગ : ધનાશ્રી )
જમૂદ્રીપ પન્નત્તિમાંહે માહે દેય છ તિથિ વરસે પડતી એલી, છ માસ
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
પખ
ભાખ્યા જી;
ઓગણત્રીસા દાખ્યા જી.

સુણા
O
૧
3
૫
७

Page #639

(૨૩૪] sessessed
11 sessessessess-less set as ess...Most pessoc.d-soccess
ધનધન જિનવર વચન સેડામણ, સદ્ગુરુથી સવિ લહીએ જી; મુજ મન એહમતિ ખરી બેઠી, જિઆજ્ઞા મસ્તકે વહીએ જી. ધન, ૨ માસ અરધ તે પક્ષ વખાણ્ય, પક્ષ અરધ તે અષ્ટમી છે; ઈણિ પેરે આઠમ પાખી કીજે, કહે કેવળમતિ સમી જી. ધન. ૩ પાખીદિન દશ ન હોવે, આઠમ, પંચ ન ભાખી છે; તેરી, સોલી સૂત્રે ન ભાખી, એમ પ્રતિક્રમણે દાખી છે. ધન૪ ઉદીક ચઉદસ તે તુમ મૂકી, તેરસ કાં કર પાખી;
ડી મતિ તમે સઘળી રાખી, સાચી સહણી નાખી છે. ધન, ૫ પાંચમે પર્વ પજુસણ બોલ્યું, જગતમાંહે સહુ જાણે છે, કાલિકસૂરિએ કારણે કીધું, ચોથે સહુ કે વખાણે છે. ધન, ૬ આજ કહો કિસ્યું કારણ પડિયું, ઊંડું જૂઓ આલેચી છે; શાશ્વતા વચનને લેપી કરે છે, તે તમે કિસી કરણી છે. ધન- ૭ અધિક માસ વળી વીસુ પજુસણ, કલ્પનિયુકતે ભાખ્યું છે; વીશ ને પશ્ચાથું મૂકી, એંસીકુ કયાં રાખ્યું છે. ધન, ૮ તે સાચું વળી સૂત્રે નિશૈકીય, જે જિનવર પ્રકાશ્ય જી; ગૌતમ આગળ વીર જિનેશ્વર, ભગવતી સૂત્રે ભાખ્યું છે. ધન- ૯ એહવા વચન મૂકીને માને. આપ ચાપણી આણા જી; તે કિમ ટેક્ષતણાં ફલ પામે, ભવભવ તેણે ફિરણ છે. ધન, ૧૦ મુજ મન મત નથી કદાહ, જિઆજ્ઞા કેરે દાસ છે; કહે “ગજલાભ” સાચું સહજ, જિઆજ્ઞા પૂરે આશ જી. ધન ૧૧
ઈિ તિ શ્રી જિનાજ્ઞા પ્રમાણ તસ્વરૂપ હુંડી સમા'તા]
[ અચલગચ્છાધિપતિ શ્રીમદ્ ગુણસાગરસૂરીશ્વરાણાં વિજયી રાજયે તત શિષ્ય મુનિ કલાપ્રભસાગરણ બિદડા મથે શ્રી આદીશ્વરપ્રસાદાત લિખિતા પરોપકારાર્થ શિવમસ્તુ. વીર સં. ૨૪૯૯, વિ. સં. ૨૦૨૯ મહા સુદ ૧ દિને.]
DE આ શ્રી આર્ય ક યાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #640

debo
વીસુ પ જોસણુ હુંડી
વાચક મુલા
(રચના : સ ંવત ૧૬૨૪ આસપાસ)
[ વિધિપક્ષ (અંચલ)ગચ્છના ‘રાઈ પ્રતિક્રમણ 'માં શ્રી તી વંદનાનાં ઢાળિયાં – જેનુ બીજુ પ્રસિદ્ધ નામ છે ‘શ્રી કેવળનાણી ' કે જે રાજ ખેલવાની પ્રથા છે. આ કૃતિના રચિયતા વાચક મુલા ઋષિજીએ અતિ સરળ ભાષામાં ‘શ્રી કલ્પસૂત્ર,’ ‘કલ્પણે,' ‘નિશીયચૂર્ણ’,’‘કલ્પ નિયુકિત' ઇત્યાદિ ગ્રંથેાનાં નામ આપી વીસું પ પણ કરવાની હુંડી નામઢે આ કૃતિ રચેલ છે. તેઓ અચલગચ્છેશના શ્રી ધમૂર્તિસૂરિરાજ્યમાં શ્રી રત્નપ્રભગણિના શિષ્ય થાય છે. તેમણે સંવત ૧૬૨૪ માં ગજસુકુમાલ ચઉપાઈ પક્ષ ' રચેલ છે. તેમણે રચેલ શ્રી કેવળનાણી ચૈત્યવંદન' આજ લગી લાકભાગ્ય બની રહેલ છે. આ કવિની અન્ય કૃતિએ પણ – સંપાદક ]
પ્રાપ્ત થાય છે.

ઢાળ પહેલી
(ચતુર ચોમાસુ` હૈા સદ્દગુરુ આવિયા -- એ દેશી)
-
જિન ખ, હે વાસુપૂજ્ય ભાવશું, મન સરસ્વતી માય; આગમવાણી રે સાચી જાણજો, જે ભાખે જિનરાય કુમતિના વાહ્યા રે પ્રાણી આપડાં, કિમ પામે ભવ પારે ? વિધિશુ... જાણા રે, વિધિ મારગ ખરે, જે તારે સંસાર. વિધિશુ’॥ ૨ ॥ કલ્પસૂત્રે રે એલે જગદ્ગુરુ, સાધુ સમાચારી મજાર;
દિન પચ્ચાસે રે પરવ પન્નુસણ, સૂત્રે ઘણે સુવિચાર. વિધિશું॥ ૩ ॥
નિશીથ ચૂણે રે પચ્ચાસે કહયું, પરવ પજૂસણ જોય; ચામાસાથી રે. જેમ પડિમે, તે વિધિ સૂત્રની હાય. વિધિશું ॥ ૪ ॥ આષાડ ચામાસુ` રે પૂનમ પડિકમી, સુદિ પાંચમ દિન સાર; ભાદ્રવ માસે રૂ. પ પજૂસણુ, કીજે સૂત્ર આધાર, વિધિશું ॥ ૫ ॥
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
Dis

॥ ૧ ॥

Page #641

'
'
'
*
helessed...
.
* ..
* * * .....
..sof. Ms-doflifell lees
lessly
of
-
કલ્પચૂણે અરિહંત ઉપદેશે રે, પચાસ કે ઓગણપચ્ચાસ; ચંદ સંવત્સરે સવિ દાખીઓ, જે જો હૃદય વિમાસ. વિધિશું છે ૬ છે
તાળ બીજી
(જંબુદ્વીપ પન્નતિ માંહે-એ ચાલ), કલ્પસૂત્રે શ્રી અરિહંતવાણી, અંતરે એવું કીજે છે; આશીરવાદિક કારણ તે કહ્યાં, અધિક માસ તે કહીએ જી. ધન ધન | ૧ | ધન ધન ભદ્રબાહુ ગુરુ વાણી, સુણજે ભવિયણ પ્રાણજી; પર્વ પજુસણ વીસું કરીએ, સુધી સહણા આણીજી. ધન ધન | ૨ | કલ્પ નિર્યુક્ત સોળમી ગાથા, ચૌદ પૂરવ ધર ભાખે છે. અભિવર્થિક સંવત્સરે કરવા, વસું પસણ દાખે છે. ધન ધન ૩ છે પાંચ સંવત્સરે યુગ ભણજે, માસ બાસઠ યુગલ કહીએ જી. ધન ધન જ ! સંવત્સર જે માસ વધે, તે ગ્રીષ્મ માહીં ગણીએ જી; નહી કલ્પિત કેહની, કેહની નિશીથ ચૂણે ભણીએ જી. ધન ધન ૫ છે એણે પરે માસ વધે તે જાણી, શ્રીગુરુ પર્વે કરીએ જી; શ્રાવણ સુદ પાંચમી દિન રૂડે, મનુષ્ય જનમ ફલ લીજે છે. ધન ધન છે ૬
ઢાળી ત્રીજી
(કડવાની દેશી ) વડું ભાષ્ય શ્રી કલ્પતરું છે, વીશા કેરું ઠામ જ; અંતરાય વિણ હોય પચાસું, એંસીયાનું નહીં નામ જી.
જુઓ જુઓ ભવિયણ હૃદય વિચારી. | 1 || જુઓ જુએ ભવિયણ હદય વિચારી, સૂત્ર તણી વિધિ સારી છે; વસુ પર્વ પજુસણ કરીએ, દુર્મતિ દર નિવારી જી. જુઓ ! ૨ | શ્રાવણે પજુસણ કાર્તિક ચોમાસું દિન સે અંતરે લેવાજી; કલ્પચૂર્ણિ ને કલ્પ નિર્થકતે, અક્ષર પ્રગટ કહેવા રે. જુઓ. | ૩ | ભાદ્રવ માસે પર્વ સંવત્સર, સદા નિરંતર કીજે જી; માસ વધે શ્રાવણ પછવાડે, ક૫ ભાષ્ય હુંડી દીજે જી. જુઓ૦ છે સુગુરુ વખાણે વીસું પજુસણ, નિશીશ ચૂર્ણ નામ જી; એહવું જાણી કરે ભવિયણ, જે તુમ સૂત્રે કામ છે. જુઓ, પ છે
(GDS આ ગ્રી આર્ય કદાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #642

ને
ને... ....ને તું..... ..istocrossroadbhooti [૨૩]
ઢાળ ચોથી
(ધન સુપન - એ ચાલ). એમ પર્વ પજસણ કરવાની વિધિ દાખે; એ સદા નિરંતર સૂત્ર સાતની સાખે. છે ૧ | અતિ આનંદ આણી આણ આરાધે જિન આણ; વહતાં સવિ સાધે, પામે શિવપુર ઠાણ. | ૨ | મિલી દેવ ચેસઠ, એ દિન આવે સાર; અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ જીવાભિગમ વિચાર, છે ૩ વીસું પચ્ચાસું કરવાની વિધિ સાચી; અંસીએ દિન કીજે તે વિધિ દીસે કાચી. છે ૪ છે પાંચ ભરત, અઈરાવત, પાંચ મહાવિદેહ હેવ; એમ પર્વતણ વિધિ સીમંધર દેવ. | ૫ | જિન વચન જે માને જાણ શિરોમણિ તેય; કષિ મૂલે જપે સંપત્તિ સુખ પામેય.
૬ | [ ઈતિ શ્રી વીસું પસણ કરવાની હુંડી સમાપ્ત ]
(આઠમ પાખી વિશે ગાથાઓ) છઠ્ઠ, ન અઠ્ઠમી તેરસી, સહિયં ન પકિયું હોઈ પડેવે સહિયં યાવિ ઈય જિણવરિદહિં. | ૧ | પણરસમી દિવસે, કાયવ્ય પકિખયં તુ પાણ; ચઉદસીસ સહિય કયાવિ, ન હુ તેરસ સલસમે દિવસે.
છે ૨ ! અઠ્ઠમી વિહિ ય સાહિય કાયવ્વા અમી ય પાણ; અહવા સત્તરમી ય નવમે, છરે ન કયાઈવિ. | ૩ | પખે સુદ્ધા અઠ્ઠમી માસ પખિયું હોઈ સોલસમે દિવસે પખિયં ન કાયવ્યં હોઈ કયાવિ. || ૪ | પકિખય પડિકમણુઓ સડ્ડી પહરશ્મિ અઠ્ઠમી હોઈ તત્થવ પચ્ચખાણું કડ કરંતિ, પન્વેસુ જિણવયાણું. જઈયા હો અઠ્ઠમી લગ્ગા, તઈયા હુતિ પકિપસંધીજું; સઠ્ઠી પુહરંમિ નેયા કરંતિ, તહિં કિબ-પડિકમણું. - ૬ ઈત્યાવશ્યચૂર્ણ આષાડે ચ ભાદ્રપદે કાર્તિકે પિષણવર, (પૌષધ૫૨) ફાળુને, માધવે (માઘ માસે) ચાતિ રાત્રે નાચેસુ કહિં ચિત્
-
-
-
-
એમ શ્રી આર્યકલયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #643

જૈનાશ્રિત ચિત્રકળાના ઉત્કર્ષ, સંરક્ષણ અને વિકાસમાં અચલગચ્છીય શ્રમણોનો અદ્વિતીય ફાળે
– શ્રી સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ મારે છેલ્લા પચાસ વર્ષના જૈનાશ્રિત ચિત્રકલાના નિરીક્ષણ, પ્રકાશન અને સંગ્રહ કરવાના પ્રયાસ દરમ્યાન નાશ્રિત ચિત્રકલાના અદ્વિતીય નમૂનાઓના સંગ્રહ સમાન ગુજ. રાતના ખંભાત બંદરના સામે કિનારે આવેલા ગંધાર બંદરમાં ચિતરાએલી અમદાવાદના દેવસાના પાઠાના ઉપાશ્રયમાં આવેલા શ્રી દયાવિમલજી શાસ્ત્ર સંગ્રહની સુવર્ણાક્ષરી કલ્પસૂત્રની ૧૮૭ પાનાની તથા કાલક કથાની ૧૪ પાનાની હસ્તપ્રતમાં તેના પાને પાને , પથરાએલી કળાલક્ષ્મીનું પ્રકાશન મેં મારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થએલા જૈન ચિત્ર ક૯૫મ, ચિત્ર કલ્પસૂત્ર, પવિત્ર ક૯પસૂત્ર, સંગીત નાટય રૂપાવલિ અને છેલ્લે છેલ્લે ગયા વરસે ઈ. સ. ૧૯૭૬ માં પ્રસિદ્ધ કરેલ બારસ સૂત્રના પાને પાને સાડા ત્રણસો ઉપરાંત સંગીત અને નાટય શાસ્ત્રના રૂપે પ્રસિદ્ધ કરેલા છે. તેવી જ રીતે અમદાવાદના શામળાની પિોળમાં આવેલા શ્રી પાર્શ્વના ચંદ્ર ગચ્છીય શ્રી ભાતૃચંદ્રસૂરીશ્વરજીના સંગ્રહની વિક્રમ સંવત ૧૫૧૮ માં ગુજરાતના પ્રાચીન પાટનગર પાટણમાં ચિતરાએલી “જૈન જાતકના ચિત્રખંગોવાળી કલ્પસૂત્રની સુવર્ણ ક્ષરી હસ્તપ્રત” નો પરિચય મેં ઈ. સ. ૧૯૫૬ માં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય (મુંબઈ) તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ “આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિ સ્મારક ગ્રંથ” (પૃ. ૧૬૧ થી ૧૬૭)માં મારા લેખમાં બે ચિત્રો સાથે તથા ઈ. સ. ૧૯૭૬ માં પ્રભુ મહાવીર સ્વામી, શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ, શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ તથા શ્રી આદીશ્વર પ્રભુના પૂર્વ ભવના તથા મુખ્ય મુખ્ય જીવન પ્રસંગોના ચિત્ર મારા “બારસા સૂત્ર (સચિત્ર) ગુજરાતી ભાષાંતરમાં સોનેરી શાહીમાં છપાવીને મેં જગત સમક્ષ કલા રસિકની તથા જૈન સમાજની જાણ માટે પ્રસિદ્ધ કરેલાં છે.
આવી જ રીતે, વડોદરાના શ્રી આત્મારામ જ્ઞાન મંદિરમાં આવેલા શ્રી હવિજયજીના શાસ સંગ્રહમાં આવેલી વિક્રમ સંવત ૧૫૨૨ માં યવનપુર (જેનપુર) માં લખાએલી અદ્વિતીય સુશોભનવાળી, સુવર્ણાક્ષરી કલ્પસૂત્રની હસ્તકતમાંની જુદી જુદી વેલ બુટ્ટાની આકૃતિઓ તથા ભૌમિતિક આકૃતિઓવાળી તથા વિવિધ પ્રકારના પ્રાણીઓની સુંદર કલા
-
-
ક
કરી ના શ્રી આર્ય કયારાસોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #644

boothchchhhhh! [૨૩૯]
કૃતિઓ પૈકીની ૭પ કલાકૃતિએ મૂળ રોંગમાં તથા તેની વિશિટ શૈલીના ચિત્રાને પણ મે મારા ઉપરોક્ત ‘જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ,’ ‘ચિત્ર કલ્પસૂત્ર’ ‘પવિત્ર કલ્પસૂત્ર’ ઈત્યાદિ ગ્રંથોમાં છપાવીને, જગત સમક્ષ મૂકવાને મેં યથાશકય પ્રયત્ન કર્યાં છે.
આ રીતે દેવસાના પાડાની પ્રત તપાગચ્છના વિમલ શાખાના સંગ્રહમાં છે. શામળાની પાળના ઉપાશ્રયની પ્રત શ્રી પાર્શ્વચંદ્ર ગચ્છના સંગ્રહમાં છે અને વડેદરાની જોનપુરવાળી હસ્તપ્રત, સ્વસ્થ શ્રી હંસવિજયજીના સંગ્રહની હસ્તપ્રત શ્રી આત્મારામજી મહારાજના જ્ઞાનમદિરમાં છે.
cobachchhchha aaaaaa
આ ત્રણે પ્રતેથી પણ જુદી જ વિશિષ્ટ કળાલક્ષ્મીના મુગટ સમાન પાને પાને સુંદર વેલ બુટ્ટાએ, માત્ર અડધા ઇંચથી પણ ઓછી જગ્યામાં સુ ંદર હાવભાવ કરતી નતંકીઓ, ભૌમિતિક આકૃતિઓ, ખારીકમાં બારીક હાથીની જુદી જુદી ચેષ્ઠાએવાળી આકૃતિઓના ભંડારરૂપ એક અદ્વિતીય સુવર્ણાક્ષરી કલ્પસૂત્રની હસ્તપ્રત વિક્રમ સંવત ૧૫૫૮ માં ગુજરાતની પ્રાચીન રાજધાની પાટણમાં જ લખાએલ હસ્તપ્રત જામનગરના અચલગચ્છીય ગ્રંથભડારમાં આવેલી છે, તેને સવિસ્તર પરિચય અને અચલગચ્છીય શ્રમણેાના ઉપદેશથી લખાયેલી કેટલીક બીજી હસ્તપ્રતા કે જુદા જુદા સંગ્રહોમાં સંગ્રહાએલી છે, તેને પરિ ચય આ લેખમાં આપવાના હું પ્રયાસ કરીશ.
(૧) જામનગરના અચલગચ્છીય ભંડારમાં આવેલી કલ્પસૂત્રની અદ્વિતીય સુવર્ણાક્ષરી પ્રતમાં આપેલા ચિત્રા તથા તેના કયા પાને કળાની દૃષ્ટિએ કયા કયા ચિત્ર પ્રસંગાને સુશેાભના તરીકે ઉપયોગ કરેલા છે, તેની નોંધ ચાલુ વરસના કારતક વદ ૫ ને ગુરુવારના રાજ તા. ૧-૧૨-૭૬ ની રાત્રે ૯ થી ૧૧-૩૦ સુધીમાં ત્યાંના ટ્રસ્ટી શ્રીયુત નગીનદાસ સામચંદ શાહની હાજરીમાં મેં મારી જાતે કરી લીધેલી, તે ઉપરથી આ યાદી સમાજની જાણુ માટે પ્રસિદ્ધ કરું છું.
આ પ્રતમાં કલ્પસૂત્રનાં પાનાં ૧૫૧ છે અને તેમાં ૫૧ ચિત્ર પ્રસંગે છે, અને કથાનાં પાનાં ૧૩ છે અને તેમાં ચિત્ર 9 છે.
કાલિકાચા
પાનું ૧
""
""
29
99
૨–૧
૩–૧

કલ્પસૂત્રના ચિત્રા
મહાવીર (ચ્યવન કલ્યાણક). ચિત્ર ૧
મહાવીર શ્રમણાવસ્થામાં, અષ્ટમંગલ સહિત. ચિત્ર ૨
ઉપર અને નીચેની કિનારમાં નૃત્ય કરતી ન`કીએ રજૂ કરેલી છે. દેવાનંદા ચૌદ સ્વપ્ન જોતાં. ચિત્ર ૩
४
૫–૧ ચૌદ સ્વપ્ન કિનારમાં. ચિત્ર ૪
(અષ્ટમ'ગલની આકૃતિઓ સુશેાભન તરીકે)
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #645

[૨૪૦]#bhhhhhhhhhhhhh!
""
225
,,
27
""
29
22
""
,,
22
""
""
''
""
*ઃ ઃ
""
,,
,,
,,
6
ક
,,
',
".
""
27

૫
દ
.
૧૩
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૨૦
[4]> Page #646

Restored.deos.doseds...vdols of soil fosted seeds fosts of saddededdevoteenshodh.
છે
પ૮ પ૯
પાનું ૫૫ પ્રભુ મહાવીરને મેરુ પર્વત પર જન્માભિષેક. ચિત્ર ૧૯ ,, ૫૮–૧ બંને કિનારોમાં નૃત્ય કરતી દેવાંગનાઓ રજૂ કરેલી છે.
પ્રભુ જન્મ સમયે ષષ્ઠી જાગરણ. ચિત્ર ૨૦ વર્ધમાન કુમારની આમલકી કીડા. ચિત્ર ૨૧ નિશાળે ભણવા જતા વર્ધમાનકુમાર. ચિત્ર ૨૨
સંવત્સરી દાન દેતા વર્ધમાન કુમાર. ચિત્ર ૨૩ ૬િ૪ ચંદ્રલેખા પાલખીમાં દીક્ષા લેવા જતા વર્ધમાનકુમાર. ચિત્ર ૨૪
વર્ધમાનકુમાર પંચમુષ્ટિ લેચ કરતા. ચિત્ર ૨૫
પ્રભુ મહાવીરને સંગમને ઉપસર્ગ. ચિત્ર ૨૬ ૭૩ પ્રભુ મહાવીરનું સમવસરણ. ચિત્ર ૨૭ ૭૩ બંને કિનારેમાં નૃત્ય કરતી દેવાંગનાઓનાં દ. ૭૪-૧ બંને હાંસિયાઓમાં અષ્ટમંગલની સુશોભન તરીકે રજૂઆત કરવામાં
આવી છે. ૭૫ પ્રભુ મહાવીરનું નિર્વાણ ચિત્ર ૨૮ ૭૮ આય મૃગાવતીની પાસે ક્ષમા માગતાં આર્યા ચંદનબાળાને પ્રસંગ.
ચિત્ર ૨૯ ૮૨ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ચ્યવન કલ્યાણક). ચિત્ર ૩૦
શ્રી પાર્શ્વનાથનો જન્મ. ચિત્ર ૩૧ કમઠને પંચાગ્નિ તપ. ચિત્ર ૩૨
કમઠનો ઉપસર્ગ (સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ). ચિત્ર ૩૩ ૯૦–૧ બંને કિનારમાં નૃત્ય કરતી નર્તકીઓની રજૂઆત કરેલી છે.
શ્રી નેમિનાથ (યવન કલ્યાણક). ચિત્ર ૩૪ શ્રી નેમિ જન્મ. ચિત્ર ૩૫
નેમિ હળી ખેલન (ઉપર, નેમિ શંખવાદન (નીચે). ચિત્ર ૩૬ ,, ૯૪ નેમિકુમાર રથ પાછો વાળે છે (ઉપર), નેમિકુમારની જાન (નીચે). ચિત્ર ૩૭
નેમિ સમવસરણ અને પંચ મુષ્ટિ લોચ (ઉપર), નેમિ નિર્વાણ
(નીચે). ચિત્ર ૩૮ ,, ૯૭–૧ ઉપર અને નીચેની બંને કિનારે તથા બંને હાંસિયાઓમાં, કુલ
પદ્માસનસ્થ ૨૪ તીર્થકરોની રજૂઆત ચિત્રકારે કરેલી છે. , વીશ તીર્થકરે. ચિત્ર ૩૯
૯૦ ૯૧
અમ શ્રઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ ક

Page #647

[3]bdashasthashasthash.th the
ઋતુ છ
,,
""
..
..
'
29
,,
,,
""
72
,,
22
""
"2
39
29
29
27
૯૮-૧
૮

૧૦૧
૧૦૨
ashadh
અને કિનારા તથા અને હાંસિયાઓમાં કુલ પદ્માસનસ્થ ૨૦ તીકરાની સુશેાભન તરીકે રજૂઆત ચિત્રકારે કરેલી છે. અને કિનારા તથા બંને હાંસિયાઓમાં, કુલ ૨૪ પદ્માસનસ્થ મૂર્તિ એની રજૂઆત ચિત્રકારે કરેલી છે.
તીર્થંકરાની
39
૧૧૧
૧૧૧
૧૧૩
૧૧૭
૧૧૮
૧૧૯
૧૨૫
૧૩૬
૧૦૪–૧ અને કિનારામાં નતંકીઓની રજૂઆત. ૧૦૪ શ્રી ઋષભના જન્માભિષેક, ચિત્ર ૪૧ ૧૦૫--૧ અને કિનારામાં નકીઓની રજૂઆત. ૧૦૫ ૠષભકુમારના લગ્ન મહેસ. ચિત્ર ૪૨ ઋષભકુમારના રાજ્યાભિષેક, ચિત્ર ૪૩ માતા મરુદેવા હસ્તિસ્ક ધ ઉપર. ચિત્ર ૪૪ 'ચે કિનારામાં નકીએની રજૂઆત. પ્રભુ મહાવીરના ૧૧ ગણધરા. ચિત્ર ૪૫
૧૦૬
૧૦૭
૧૫૦
૧૫૧
aataaw s dad dadabha
આ પાનામાં પણ ઉપર પ્રમાણે જ ૨૪ તીર્થંકરાની પદ્માસનસ્થ મૂર્તિઓની રજૂઆત કરેલી છે.
ઉપર અને નીચે કિનારામાં નૃત્ય કરતી નકીઓની રજૂઆત કરેલી છે. શ્રી ઋષભદેવને જન્મ. ચિત્ર ૪૦
અને કિનારા તથા હાંસિયાઓમાં જૈન સાધુઓની રજૂઆત કરેલી છે.
જ બુકુમાર અને આઠ સ્રીએ. ચિત્ર ૪૬
રથિકકલા અને કેશા નૃત્ય. ચિત્ર ૪૭
આય સ્થૂલિભદ્ર અને સાત સાધ્વી બહેનો, ચિત્ર ૪૮ શષ્ય ભવસૂરિ અને મનકકુમારના પ્રસંગ. ચિત્ર ૪૯
આ
વાસ્વામીના જીવન પ્રસંગ. ચિત્ર ૫૦
અને હાંસિયાઓમાં તથા બંને કિનારામાં ચૌદ સ્વપ્ન અને અષ્ટ મંગલનાં સુશેાભના.
૧૪૯–૧ હાંસિયાએ અને કિનારેમાં હાથી અને ઘેાડાઓને સુÀાલનામાં ઉપયાગ કરેલા છે.
બંને કિનારામાં નૃત્ય કરતી નકીએ રજૂઆત કરેલી છે.
પ્રભુ મહાવીરની અતિમ દેશના ચિત્ર ૫૧ (આ જ પાનામાં આ હસ્તપ્રત લખાવનાર જૈનાચાર્યની અને લખ્યા સ્થળના ઉલ્લેખવાળી પુષ્પિકા આપેલી છે. આ કલ્પસૂત્રવાળા ભાગ અહીં પૂરા થાય છે.)
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

Page #648

જ
ન
-wessstees Messa-shi.M..tol.%of st
ress-std-softwo-fessoms
પાનું 1
»
-૧
કાલક કથાનાં ચિત્ર અશ્વ ખેલાવતા કાલકુમાર (ઉપર), ગુણાકરસૂરિ ને કાલકુમારને ઉપદેશ (નીચે). ચિત્ર પર બંને કિનારોમાં તથા બંને હાંસિયામાં શક લોકોને જુદી જુદી રમતો રમતાં રજૂ કરેલા છે. સરસ્વતી સાધ્વીનું અપહરણ કરીને ઘોડા ઉપર લઈ જતો ગભિલ રાજા. ચિત્ર ૫૩ આર્યકાલક અને સાહી રાજા. ચિત્ર ૫૪ આર્યકાલક શકકુમારને બાણ વડે કૂવામાંથી દડો કાઢી આપે છે, તે પ્રસંગ. ચિત્ર ૫૫ બંને કિનારોમાં તથા બંને હાંસિયામાં જુદી જુદી જાતની રમત રમતા શક લોકો. બંને કિનારમાં મસ્તક ઉપર સોનાની પાટો ઉપાડીને જતા શક સૈનિકો. ઉપર પ્રમાણે સોનાની પાટ ઉપાડીને જતા શક સૈનિકે. યેગચૂર્ણથી ઇંટોનું સોનામાં પરિવર્તન કરતા આર્યકાલકન પ્રસંગ. ચિત્ર પદ કિનારે તથા હાંસિયાઓમાં જુદી જુદી કલાઓ આચરતા શક લેકો. ઉપર પ્રમાણે કલાઓ આચરતા શક લેકો. ગદંભી વિદ્યાનો ઉચ્છેદક કરવા માટે બાણોને વરસાદ વરસાવતા આર્યકાલક અને શક સૈનિકે. ચિત્ર ૫૭ કિનારેમાં તીરેનો મારો ચલાવતા શક સૈનિકોની રજૂઆત કરી છે. બંને હાંસિયામાં નૃત્ય કરતી નર્તકીઓની રજૂઆત કરવામાં આવી છે. આર્યકાલક અને બ્રાહ્મણરૂપે ઈંદ્ર (ઉપર), આર્યકાલક અને મૂળરૂપે ઇંદ્ર (નીચે). ચિત્ર ૫૮ માં કાળી શાહીથી લખેલી પુપિકામાં આ પ્રત શ્રેષ્ઠ શ્રી રાયશી શાહના પુત્ર રામસિહે આ સુવર્ણાક્ષરી હતપ્રત ખરીદ કરીને પિતાના સંગ્રહમાં રાખી. અને તે મૂલ્યવાન પ્રત વિધિ પક્ષ અંચલગરછના ગણનાયક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના રાજ્યમાં વિદ્યમાનતામાં) શ્રી રાયશી શાહના સંગ્રહનું આ પુસ્તક પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીને અર્પણ કર્યું. આ
-૧
\ ૮ ૯
')
૧૧ , ૧૨
ક ૧૩
મા શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ 2DE

Page #649

bossesseded fatefessed.
Moses o
f devotees of dissed foodfacebooftos
सं० १५५८ वर्षे श्री पत्तने श्रीखरतरगच्छे श्री पूज्य श्री जिनहर्षसूरि विजय राज्ये आचार्य श्री विवेकरत्नसूरि शिष्यैः श्री साधु हर्षोपाध्यायैः श्री सुवर्णकल्प पुस्तके लेखयांचकै ज्यो. बडूंआकेन लिखितं.
અર્થાત્ સંવત ૧૫૫૮ માં પાટણ શહેરમાં શ્રી ખરતરગચ્છીય આચાર્ય શ્રી જિનહર્ષસૂરિજીની વિદ્યમાનતામાં, આચાર્ય શ્રી વિવેકરનસૂરિજીના શિષ્ય શ્રી સાધુહર્ષ ઉપાધ્યાયજીએ સુવર્ણકારી કલ્પસૂત્રની હસ્તપ્રત જ્યોતિષી બડૂઆ પાસે લખાવી છે.
કાલક કથાની સુવર્ણકારી હસ્તપ્રતના ૧૩ મા પાન ઉપર કાળી શાહીથી લખેલી પુપિકા કે જેને કેટલાક ભાગ ઘસાઈ ગયેલો હોવા છતાં તે આ પ્રમાણે વંચાય છે ?
(१) संवत् बाणदय राजगणितेउदग्रपुण्यां वसतेजसिस्त कुलशिरो. (૨) મણિ શ્રી રાજ્ઞસંદ નથૈ પુત્ર ઉત્તર રામસદ...ના શ્રી વાઘપુર્ત.
(૩) નિનૈત્તિરોશે વિકૃતં મુને તદ્દનુતર સાગમાનવિરમ્ વિધિ 1 [ — ] - (૪) ક્ષેત્રમાવતુજ શ્રી વાળ સમુદ્ર(ર)પૂરિ
(૬).......ત્તરામસ વિનયેનમુનસ્થાતિ વાહિંદ્ર વૃંદ્રવંધે છે ૨ (६) पूज्य श्री कल्याणसागरसूरिस्वर विजयते राज्ये सा० राजसीकस्य पुस्तं ॥
અર્થાત સંવત ૧૬૫ર માં ઉગ્ર પુણવાળી નિવાનગરમાં રહેવાવાળા તેજસી શાહના વંશમાં શિરેમણિ તુલ્ય શ્રી રાજસિંહ શાહના રામસિંહ નામના પુત્રે આ (સુવર્ણાક્ષરી) કલ્પસૂત્રનું પુસ્તક, પિતાના ભંડારમાં હતું તે લાવીને, નિરંતર વાંચન કરવા માટે વિધિપક્ષના ગણનાયક શ્રી કલ્યાણસમુદ્ર(સાગર), સૂરિજી કે જેઓ વાદીઓના સમૂહથી વીંટળાયેલા રહેતા હતા, તે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીના સમયમાં
શ્રી રાજસિંહ શાહનું આ પુસ્તક વિનયપૂર્વક રાજસિંહ શાહે વહેરાવ્યું. . આ પુમ્બિકામાં પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરજીને શ્રી કલ્યાણસમુદ્ર તરીકે પણ ઉલ્લેખ કરે છે, તે સહેતુક છે. કારણ કે, સમુદ્ર અને સાગરનો અર્થ એક જ થાય છે.
હવે જે મહાપુરુષની ચોથી શતાબ્દી નિમિત્તે આ લેખ લખવામાં આવેલ છે, તે મહાપુરુષને અને શ્રી રાયસી શાહને ટૂંક પરિચય “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન'ના પાના ૪૨૩ માં
આ પ્રમાણે આપેલો છે. : : - “મહાજનેમાં મુખ્ય એવા નાગડ ગેત્રીય ભે જ શાહ મૂળ પારકરના રહીશ હતા. તેઓએ નવાનગર (હાલનું જામનગર)ને વ્યાપારનું કેન્દ્ર જાણી શાહ ભેજાએ અહીં પેઢી
સ્થાપી. તે વખતના જામસાહેબે તેમના રહેવા માટે ઉત્તમ જગ્યા આપી. ભેજ શાહ સંવત ૧૫૬ માં શુભ મૂહર્ત કુટુંબ સહિત જામનગરમાં આવીને રહ્યા. તેઓને ભેજલદેવી નામની પત્નીથી ખેતસી, જેતસી, તેજસી, જગસી અને રતનસી નામના પાંચ પુત્રે ઉત્પન્ન થયા હતા. સંવત ૧૬૩૧–૩રમાં પડેલા દુષ્કાળમાં બીજા પુત્ર જેતસીએ દાનશાળાઓ
રજ) છે આર્ય કથાગોત્તમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #650

tells toystolleges....
.lovt. of•••••] »l»l
[s>si stoshool followsletsfessomses ofesleshootoshoul૨૪૫
ખુલ્લી મૂકી દીધી હતી. ત્રીજા પુત્ર તેજશી શાહ ઘણું પુણ્યવાન, રૂપવાન, અને તેજસ્વી હતા. તેઓને તેજલદે તથા વૈજલદે નામની બે પત્નીઓ હતી. પ્રથમ તેજલદેથી ચાંપશી નામનો પુત્ર થયે. બીજી વૈજલદે જે ઘણી ગુણવાન, મિઠ અને પતિપરાયણ હતી, તેની કુક્ષિથી સંવત ૧૬૨૪ ના માગશર વદી ૧૧ ના દિવસે શુભ લક્ષણયુક્ત પુત્રને જન્મ થયે. જ્યોતિષીઓએ તે પુત્રનું જન્મ લગ્ન જઈને કહ્યું: “આ બાળક જગતનો પાલનહાર થશે.” તે બાળકનું નામ રાજસી પાડવામાં આવ્યું. રાજસીને સજલદે નામની ગુણવાન પત્ની હતી. તે સજલદેથી રામ નામનો પુત્ર છે.”
રાજસી શાહનાં સુકૃત્યેની નોંધ ઉપરોક્ત “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શનમાં પાન ૪ર૭ થી ૪૩૬ માં વિસ્તારથી આપેલી છે, તે વાંચકને જોઈ જવા મારી ભલામણ છે.
પૂજય કલ્યાણસાગરસૂરિજી માટે પણ આ ગ્રંથમાં ખૂબ વિસ્તારથી માહિતી આપેલી છે. અહીં તે આ પ્રતને ઉપયોગી વસ્તુઓની ટૂંક નોંધ આપવામાં આવી છે.
સંવત ૧૬૫ર માં રાયશી શાહની વિનંતિથી શ્રી કલ્યાણસાગરજી જામનગર પધાર્યાનો ઉલ્લેખ પણ આ ગ્રંથમાં છે. અને તે જ વરસમાં રાયસી શાહની વિનંતિથી જામનગરમાં ચાતુર્માસ કર્યું હતું અને તે ચાતુર્માસ દરમ્યાન જ સંવત ૧૬૫ર માં જ આ અદ્વિતીય કલાસમૃદ્ધિ વાળી સુવર્ણકારી કલ્પસૂત્રની હસ્તપ્રત પિતાના ભંડારમાંથી રાયસી શાહ તથા તેમના પુત્ર રામસિહે સન્માનપૂર્વક વહોરાવ્યાનો ઉલ્લેખ આપણે ઉપર કર્યો જ છે.
ઉપર આપેલી માહિતી ઉપરથી અને ટૂંકમાં પ્રસંગે માત્રનો ઉલ્લેખ કરીને, શ્રી અંચલગચ્છીય જૈન શ્રમણ તથા જૈન શ્રેષ્ઠીઓનું હું ધ્યાન દોરવા માગું છું. આવી અમૂલ્ય કલાસમૃદ્ધિનું રસપાન કલારસિકોને કરાવવા માટે જે કટિબદ્ધ થશે, તે અંચલ ગચ્છીય યુગપુરુષ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી તથા દાનવીર રાયશી શાહનું નામ પણ જગતભરના કલારસિકમાં પ્રસિદ્ધ થશે.
આ હસ્તપ્રતનું પ્રથમ દર્શન અને હાલના સેવાભાવી વહીવટદાર શ્રીયુત નગીનદાસ સોમચંદ શાહની સહાનુભૂતિથી તા. ૨૮-૧૧-૧૯૭૩ ના રાતના ૯ થી ૧૧-૩૦ સુધી કરાવવામાં આવ્યું હતું. અને મુંબઈ બિરાજતા મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજીએ મને પત્ર લખીને આ પત્ર શ્રી રાયશી શાહે પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીને વહોરાવ્યાને ઉલ્લેખ આ પ્રતમાં હોવાનો નિર્દેશ મને ઘાટકોપરથી ૧૯૭૭ ના નવેમ્બર માસમાં પત્ર દ્વારા કરવાથી, મેં જાતે જામનગર જઈને ફરીથી તા. ૧-૧૨-૧૯૭૭ ના આ કલાસમૃદ્ધિનાં દર્શન કર્યા અને આ ને તૈયાર કરી. આ માટે પૂજ્ય શ્રી કલાપ્રભસાગરજીનો આભાર માનું છું.
(૨) અંચલચ્છિીય શ્રી ધર્મ પ્રસૂરિજીએ વિ. સં. ૧૩૮૯ માં પ્રાકૃત ભાષામાં રચેલી
ચી શ્રી આર્ય કથાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહી

Page #651

[૨૪૬]eshbhItSahithihxdvdtb%81
કાલિકાચાય કથાની સુવર્ણાક્ષરી પ્રત વડોદરામાં શ્રી આત્મારામ જ્ઞાનમંદિરમાં આવેલી છે. તેમાં તેના છેલ્લા પાનામાં આ પ્રમાણે પુષ્પિકા આવેલી છે :
Sasada da da daca se desedésesta secta da sta da da da da da casada dadadadadadastada sasasasasasastad
इति श्री कलिकाचार्य कथा संक्षेपतः कृता । अष्टकवर्षे सो श्रीधर्मप्रभसूरिभिः || (५८) इति श्री कालिकाचार्य कथा संपूर्णः ॥ छ ॥ श्री ॥
(જુએ. ‘જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ.’ ચિત્ર ૧૬૯)
કાલિકાચાર્ય કથાની આ પુષ્પિકા પ્રવર્તી કુજી શ્રી કાંતિવિજયજી શાસ્ર સગ્રહની વડાદરામાં આવેલી સુવર્ણાક્ષરી હસ્તપ્રત કે જે એવી જીણુ સ્થિતિમાં હતી કે તેના પાનાને હાથ અડાડતાં જ ચૂરો થઈ જાય તેવા હતા, છતાં તેના ઉપર લખેલા દિવ્ય અક્ષરો પાંચસો વર્ષ વીતી ગયાં હાવા છતાં આજે પણ જેવાને તેવા દેખાય છે. આ કલ્પસૂત્ર અને કાલક કથાની હસ્તપ્રતમાં કુલ ૨૯ ચિત્રો હતાં, તેમાંથી સંપૂર્ણ ચિત્ર એ જ હાવાથી ઇ. સ. ૧૯૩૫ માં મારા તરફથી છપાવેલા ‘જૈન ચિત્ર કર્ફ્યુમ’ નામના ગ્રંથમાં ચિત્ર ૧૭૦ અને ૧૭૧ તરીકે રજૂ કર્યાં હતા. અને ચિત્ર ૧૬૯ તરીકે આચાર્ય શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજીની અનાવેલી કાલિકાચાર્ય કથા સક્ષેપમાં રચી, તે અંગેની માહિતી આપતી પુષ્પિકા જે ઉપર રજૂ કરવામાં આવી છે, તે ચિત્ર ૧૬૯ માં છપાવવામાં આવેલી છે.
આ ઉપરાંત શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજીની રચેલી કાલક કથાની એક સચિત્ર સુવર્ણાક્ષરી હસ્તપ્રત પટણાના સુવિખ્યાત રાધાકૃષ્ણે જાલાનના સંગ્રહમાં લગભગ પંદરમા સૈકાની, લાલ જમીનવાળી અને ૧૦ ચિત્રાવાળી મેં તા. ૨-૧૨-૧૯૪૫ ના મારા યાત્રા પ્રવાસ વખતે જોઈ હતી. તેમાં પણ ઉપર પ્રમાણે જ વ્રતના અંત ભાગમાં ઉલ્લેખ હતા. વધારામાં છાનદૂર ગોત્રી મુળતાની જીિવાવિત આટલા અક્ષરો લખેલા હતા.
ત્રીજી કાલક કથાની સુચિત હસ્તપ્રત લીંબડીના શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના પ્રથમ ડારમાં આવેલી છે. જેમાં કાલક થાના પાંચ ચિત્રા છે. તે પૈકીનું એક ચિત્ર મારા તરફથી ઇ. સ. ૧૯૪૯ માં છપાવેલા કાલક કથા 'ગ્રહ (સચિત્ર)’ નામના ગ્રંથમાં ચિત્ર ૨૦ તરીકે તેના વર્ણન સાથે છપાવવામાં આવેલ છે. આ પ્રતના યાદી ક્રમાંક પછ છે, અને L 2 ની સ`જ્ઞાથી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેની રજૂઆત કરેલી છે. પ્રતના અંતે આ પ્રમાણે પુષ્પિકા છેઃ
इति श्री कालिकाचार्यकथा संक्षेप [तः ]कृता । संवत् १५ आषाढादि ७७ वर्षे लिखितम् || संवत् १५७७ वर्षे कार्तिक सुदी १५ शुक्रे ओसवाल ज्ञातीय शाह डुंगर भार्यादेल्हणदे पुत्र शाह बीजपाल शाह संघपतिना पंचमी उघाडनार्थं श्रीकल्पपुस्तिका लिखाप्य उपाध्याय श्री उदयराजेन प्रदत्ता बीडउदग्रामे ॥ श्रीरस्तु ॥
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #652

#hashhhhhh [૨૪]
શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજીની રચેલી ‘નયરશ્મિ ધરાવાસે' થી શરૂ થતી કાલક કથાની ચેાથી સચિત્ર પ્રત અમદાવાદ ડહેલાના ઉપાશ્રયના ભંડારમાં છે, જે પ્રતના પ્રસ્તુત કાલક કથા સંગ્રહના સંપાદનમાં L 1 તરીકે ઉપયાગ કરેલા છે. આ પ્રતમાં પાંચ પાનાં છે. અને તે સચિત્ર છે.
aachaa daal ja
aasala said she c
પ્રતના અંતે ‘આ પ્રત અચલગચ્છીય ભાવસાગરસૂરીણા ઉપદેશથી આ કથા સંવત ૧૫૬૬ માં આચાય નયસુ ંદરના વાંચન માટે લખાવ્યાને આ પ્રમાણે પુષ્પિકા પ્રસ્તુત - કાલક કથા સંગ્રહ 'ના ૯૫ મા પાનામાં છપાવેલી છે:
संवत् १५६६ वर्षे श्री श्री वंशे सा० गुणराज भार्या मांईपुत्र सा० पहिराज भा. रूपी पुत्र सा. सिहिदत्त सुश्रावकेण भार्यासुहागदे पुत्र सा. रत्नपाल सा. अमीपाल सा. जयवंत सा. श्रीवंत सा. पांचा पुत्री श्री. अजाई भगिनी. श्री हर्षाई तथा सा. रत्नपाल भार्या जीवी पुत्र सा. अलबेसर सा. अमरदत्त तथा सा. अमीपाल भार्या दीवकी पुत्र सा. सहजपाल तथा सा. जसवंत भार्या जसमादे प्रमुख समस्त कुटुंब सहितेन स्वश्रेयोऽर्थं श्री अंचलगच्छेश श्री भावसागरसूरीणामुपदेशेन श्री कल्पपुस्तकं लिखितं साधुभिः प्रवाच्यमानं चिरं नंदतात् आ. नयनसुंदरवाच्यमानं चिरं जीयात् ॥ પૂજ્યશ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજી અચલગચ્છીય પરંપરામાં આઠમી પાટે થઈ ગયા છે. તેએ ભિન્નમાલ નગરના શ્રીમાળી જ્ઞાતિના શેઠે લીખા અને તેમનાં ધર્મપત્ની વિજલદેના ધ ચંદ્ર નામે પુત્ર હતા. તેમનેા જન્મ સંવત ૧૩૩૧ માં થયા હતા. તેઓશ્રીએ સંવત ૧૩૪૧ માં દશ વરસની બાલ્યવયમાં જાલેારમાં અચલગચ્છીય શ્રી દેવેદ્રસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. સંવત ૧૩૫૯ માં તેઓશ્રીને આચાય પદવી અર્પણ કરવામાં આવી હતી. ગુજરાતની રાજધાની પાટણ શહેરમાં સંવત ૧૩૭૧ માં તેઓને ગચ્છનાયકની પદવી આપવામાં આવી હતી. ૬૩ વરસની વયે આસેાટી ગામમાં તેઓ દેવલેાક પામ્યા હતા. ( ‘અચલ ગચ્છીય મેાટી પટ્ટાવલી' પૃ. ૨૧૮)
આચાર્ય શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજી વિરચિત ‘કાલિકાચા કથા'ની એ સુવર્ણાક્ષરી સચિત્ર હસ્તપ્રતો તથા એ બીજી કાળી શાહીથી લખાયેલી હસ્તપ્રતાને આપણે ઉલ્લેખ કરી ગયા. તે ઉપરાંત લંડનની ઈંડિયા આફિસની લાયબ્રેરીમાં પણ ઉપરોક્ત કાલક કથાની એક હસ્તપ્રત અને બેલેનમાં પણ શ્રીજી હસ્તપ્રત હાવાના ઉલ્લેખ જર્મન વિદ્વાન પ્રા. લેાયમેને પેાતે સ'પાદન કરેલ કાલક કથા કરેલા છે.
આ ઉપરાંત ઈ. સ. ૧૯૩૩ માં પ્રા. ડબલ્યુ. ગાન ગાઉને આ કથા અંગ્રેજીમાં તેમના The story of Kalaka Freer Garrarg Of Art (Washington) daşul પ્રસિદ્ધ થયેલા ગ્રંથના પાનાં ૯૩ થી ૯૭ ઉપર પ્રગટ કરેલ છે. જેના સંપાદનમાં તેમને
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #653

Jesaaf ofasodeseofessode dates of stereofessifoddess of doddessessleesterdose of fosted
[૨૪૮]eeds છ પ્રતેને ઉપયોગ ક્યની નેંધ ૯૩ મા પાના ઉપર કરેલી છે. તેમાં નીચે મુજબની સચિત્ર પ્રતેની યાદી આપેલી છે.
[જર્મન ઓરીએન્ટલ સોસાયટી વોલ્યુમ ૪૭. પૃ. ૫૦૫૯] ૧. અમદાવાદના લુહારની પોળને ઉપાશ્રયના ભંડારની વિ. સં. ૧૫૧૩ માં લખાયેલી કલ્પસૂત્ર” અને “કલક કથા'ની હસ્તપ્રતના પાનાં ૯૩ થી ૯૮ માં આ “કાલક કથા”ની (સચિત્ર) પ્રત નબંર ૩૮, પિ. ૩, પ્રત ૩.
૨. ખંભાતમાં આવેલા વિજયને મસૂરીશ્વરજીના ભંડારની ૧૮૧, પોથી ૨ ની કલ્પસૂત્ર અને કાલક કથા પૈકીની તારીખ વગરની કાલક કથાની સચિત્ર હસ્તપ્રત.
૩. Staats bibriotate. (Berlin) ના સંગ્રહની પાંચ પાનાંવાળી કાલિક કથાની સચિત્ર પ્રત.
૪. Feeranmanek Gallary of New York ના સંગ્રહની તારીખ વગરની સેળમાં સિકાની “કલ્પસૂત્ર” અને “કાલક કથા”ની સચિત્ર હસ્તપ્રત પૈકી પાના નં. ૧૫૪ થી ૧૬૦ ની સાત પાનાની કાલક કથાની સચિત્ર હસ્તપ્રત.
- પ. પાટણના વાડી પાર્શ્વનાથના ભંડારની નં. ૧૮૧૯, સંવત ૧૫૦૨ માં લખાયેલી પાંચ પાનાંની કાલક કથાની સચિત્ર હસ્તપ્રત.
૬. ઇડિયા ઑફિસ (લંડન)ની લાયબ્રેરીની હસ્તપ્રત. (જેનો ઉલ્લેખ અગાઉ કરી ગયા છીએ.)
આ સિવાય મારા તરફથી ઈ. સ. ૧૯૪૯માં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલી જુદી જુદી ૩૬ કાલક કથાઓ તથા ગુજરાતની જૈનાશ્રિત ચિત્રકલાના પ્રતિનિધિરૂપ કાલક કથાને લગતાં ૧૯ રંગીન ચિત્રો અને ૬૯ એકરંગી ચિત્રો સાથે (મૂલ્ય સાઠ રૂપિયા) સુંદર ગ્રંથમાં, નવમી કથા તરીકે પાનાં ૯૩ થી ૫ ઉપર સંપૂર્ણ કથા તેનાં ચિત્રો સાથે પ્રાકૃત ભાષામાં
શ્લેક ૧ થી ૫૭ અને કથાના ગુજરાતી સાર સાથે છપાવેલી છે. તેમાં પણ અમદાવાદના ડહેલાના ઉપાશ્રયના ભંડારની બે હસ્તપ્રતોને અને લીંબડીના શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના ભંડારની બે હસ્તલિખિત પ્રતોનો ઉપગ કરે છે.
- ભારતના જૈન ગ્રંથભંડારના જુદાં જુદાં શહેરના સંગ્રહમાં આવેલી સોનાની શાહીથી લખાયેલી તથા કાળી શાહીથી લખાયેલી ઉપરોક્ત હતપ્રત તથા પરદેશમાં લંડન, બર્લિન અને ન્યૂયોર્ક (અમેરિકા)માં સંગ્રહાયેલી આ પ્રાચીન પ્રતેના ઉલ્લેખ ઉપરથી આ કાલકાચાર્ય કથાનો પ્રચાર ખૂબ જ હોવો જોઈએ, તેમ માનવામાં કઈ પણ જાતને વાંધો નથી. વળી, આ કથા દરેક ગ૭વાળાઓને માન્ય હોવાને પણ સબળ પુરાવે છે.
BUS આર્ય કથાશગૌતમસૂતિગ્રંથ

Page #654

......... .......lovt.sex.vidola-bles Muls .-
sessed love theses.
s
sl-sesslshlessls •••s
(૩) પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં મહામંત્ર વિશારદ અંચલગચ્છાધિપતિ પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી મેતુંગરસૂરિએ વહસ્તે લખેલ શ્રી સૂરિ મુખ્યમંત્ર ક૫ (સચિત્ર)” મારા જ લખેલા લેખમાં જે મહાપુરુષને વિસ્તારથી પરિચય આપેલ છે, તે અંચલગશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના જ ઉપદેશથી સંવત ૧૪૬૩ માં લખાયેલ કલ્પસૂત્ર અને કાલક કથાના અંતિમ પાનાનું ચિત્ર નં. ૧૮ તરીકે એક ચિત્ર અને કાલક કથાનું ચિત્ર નં. ૧૯ તરીકે એક ચિત્ર મારા પ્રસ્તુત કલક કથા સંગ્રહ નામના ગ્રંથમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલું છે. આ ચિત્ર નં. ૧૮ માં આપેલી નાની પુપિકા સાબિત કરે છે કે, ગુજરાતની જૈનાશ્રિત કલાના સંવર્ધન, સંરક્ષણ અને વિકાસમાં અંચલગશ મેરૂતુંગસૂરિજીનો પણ વિશેષ ફાળો હતે. પુષ્પિકા આ પ્રમાણે છે:
इतिकालिकाचार्यकथानक समाप्तं ॥ छ । श्री ।। द०॥ श्री विधिपक्षमंडन दुरितखंडन प्रसरदंतरारिरिनिकरनैक शोडीराणां कीत्तिकंदकंदरित्त भवनोदराणा पूज्याराध्य प्रभु श्री महेन्द्रप्रभसूरि पट्ट प्रतिष्ठित श्रीगच्छेश्वर श्रीमेरुतुंगसूरीणामुपदेशेन सर्वस्वज्ञात संसारनाटकेन श्रीसलरवण पुरवास्तव्य श्रीमालज्ञातीय श्रे० अमरसिंहसुत श्रे० सुहगाकेन संवत १६६३ वर्षे श्रीकल्पपुस्तका लिखापित।। पं. महीनंदन गणीनां वांचनार्थ मुपकरिता ॥ छ । तेनाघेलोचनंदतं, तिमिरे दीपकोर्पितः । कांतारेदशितोमार्गः, सिद्धांतोर्थन लिखितः । छ ।। सुश्रावक मुख्येन मं. देवराजेन लिखिताः ।। छ ।।
અર્થાત્ શ્રી કાલિકાચાર્ય કથાનકની આ પ્રત વિધિપક્ષ (અંચલગચ્છ)ના મુગટ સમાન, પૂજ્ય શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિજીના પટ્ટધર ગચ્છાધિપતિ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના ઉપદેશથી સંસારરૂપી નાટકની અસારતા જાણી સલખણપુરના રહેવાસી શ્રીમાલ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠી અમરસિંહના પુત્ર સુહગાકે સંવત ૧૪૬૩ માં આ “કલ્પસૂત્ર (સચિત્ર) લખાવ્યું અને પંન્યાસ શ્રી મહીનંદનગણિને વાંચવા માટે અર્પણ કર્યું.
() ઉપરોક્ત ગધર શ્રી મેતુંગસૂરીશ્વરજીના પ્રશિષ્ય અને અંચલગચ્છની ૧૩ મી પાટે થઈ ગયેલા શ્રી જ્યકેસરી સૂરીશ્વરજીને જન્મ પંચાલ દેશમાં આવેલા થાન ગામમાં શ્રીમાલ વંશીય શ્રેષ્ઠી દેવસિંહ અને તેમનાં પત્ની લાખણદેની કૂખે સંવત ૧૪૭૧ માં થર્યો હતો. એમનું મૂળ નામ ધનરાજ હતું. તેમના જન્મ વખતે તેમની માતાએ સ્વપ્નમાં કેસરી સિહ જોયે હતો. તેઓશ્રીને આખું શહેરમાં સંવત ૧૪૭૫ માં માત્ર પાંચ વર્ષની વયે દીક્ષા આપવામાં આવી હતી. સંવત ૧૪૯૪ માં ચંપપુરમાં તેમને આચાર્ય પદવી આપવામાં આવી હતી અને સંવત ૧૫૦૧ માં ચંપકપુરમાં ગચ્છાધિપતિની પદવી આપવામાં આવી હતી. સંવત ૧૫૪૧ માં ખંભાતમાં તેમને સ્વર્ગવાસ થયો હતો.
આચાર્ય શ્રી જયકેસરીસૂરિજના ઉપદેશથી સંવત ૧૫૪૧ માં ભૂજના રહેવાસી
એ આર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિવાંગ
ઉDઈ

Page #655

[૨૫].onmol
ogis.blossociologsposes sold leveloper disode dostolid goondslidesholdevlopmes
ચાંપશી શાહે કલ્પસૂત્રની ૮૪ હસ્તપ્રતો લખાવી, ૮૪ ગચ્છના ૮૪ ઉપાશ્રયમાં વહેંચીને વંચાવી. (જુઓ. “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન પાનું ૨૬૯) તેઓશ્રીના ઉપદેશથી સંવત ૧૫૧૦ ના ફાગણ સુદી પંચમીને રવિવારે, તિષી અવાએ અમદાવાદમાં લખેલી ક૫સૂત્ર અને કાલક કથાની સુવર્ણાક્ષરી હસ્તપ્રત પૈકી માત્ર કાલક કથાની પ્રત ૧૩ર થી ૧૪૨ સુધીની પ્રતનાં ૧૧ પાનાં પૈકી ૧૩૩ અને ૧૩૫ પાનાં વગરની માત્ર ૯ પાનાની પ્રત છે, જેમાં પાંચ ચિત્રો અસ્તિત્વમાં હતા અને તેની અંદર નીચે પ્રમાણે અિતિહાસિક પ્રશસ્તિ હતી, તે અહીં પ્રસ્તુત કરું છું.
ચિત્ર ૧. પત્ર ૧૩૨ ગુણાકરસૂરિને કાલકુમારને ઉપદેશ. ચિત્ર ૨. પત્ર ૧૩૪ કાલિકાચાર્ય અને સાહી રાજા, ચિત્ર ૩. પત્ર ૧૩૬ ગભિવિદ્યાને ઉછેર કરતા આર્ય કાલક, ચિત્ર ૪. પત્ર ૧૩૭ આર્ય કાલક અને શાલિવાહન રાજા, ચિત્ર ૫. પત્ર ૧૩૯ આર્ય કાલક અને બ્રાહ્મણરૂપે ઇંદ્ર અને આર્ય
કાલક અને મૂળ રૂપે ઇંદ્ર. ઉપરોક્ત હસ્તપ્રત મેં તા. ૧૨-૩-૧૯૪૬ના મારા પ્રવાસ દરમ્યાન બનારસમાં ગંગા નદીના કિનારા ઉપર આવેલા બંગલામાં શ્રીયુત રામકૃષ્ણદાસજીના સંગ્રહમાં જોઈ હતી. તેના અંત ભાગમાં આવેલી ઐતિહાસિક પ્રશસ્તિ જે મેં ઉતારી લીધી હતી, તે નીચે પ્રમાણે છે : . श्री ओ ओसवंशे बप्पणागोत्रे मीढडीया शाखायां सा. सलपण भार्या सलपणेदव्याः पुत्रौ जगदद्भूत चरित्रौ महातीर्थीद्धारयात्रा सफली कृतवितौ सुरसुरभि क्षीरवलक्षचितौ सा. तेजा सा. नरसिंही सुश्रावका वास्तां । तत्र सा. तेजा सुश्रावकस्य भार्या तेजलदेवी कुक्षिसरसी राजहंसाः प्राप्तः पुण्यप्रशंसाः पंचपुत्राः सदाचार पवित्राः श्रीगुर्जरेश्वर पर्षलुब्ध जगदद्भुत प्रतिष्ठाः । सकल सुश्रावकाचार समाचरण विशिष्टाः श्री अहमद पातसाहदत सन्मानाः परोपकार सावधानाः । सा. डीडा सा. षीमा सा. भूरा सा. काला सा. गांगा नामानों व्यजयतः । सा. डीडासुश्रावकस्य भार्या सुहवदेकुक्षि जन्मा व्यवहारि मंडली मंडन सा. नगराज सुश्रावकोपरमात्राअमरादेव्याः भार्या नलादे नारंग देवी पुत्र सा. खेतसी शाह पंचायणः पुत्रो समाई देल्हाई प्रभृति कुटुंब परिवार सहितो विजयते । सा. काला. सुश्रावकस्य भार्या लाषणदे कुक्षिशुक्तिमुक्ता फलोपमः । सौभाग्य माग्य सम संगमः श्री कुतबुदीन नरेंद्र सन्मान लब्ध महोत्साहः श्री संघधूर्दरणी समुद्ररणादिवराहः सा. पासा. सुश्रावकः प्रेयसी चमकू । पुत्र सा. उदयसी सा. विजयसिंह सा. रूपचंद शाह अमरसिंह । पुत्री हीराई प्रमुख कुंटुंब सहितो विजयते । तथा सा. कालकस्य लघुपत्नी कपूग्देवी कुक्षि श्रृंगार सारबुद्धिबल सफल
રાઈ એ આર્ય કથાગોમસ્મૃતિગ્રંથ પણ

Page #656

how
sides.com/dentofagastoodies of
assessed obson ...at food wooded
)
स्फारः सा. शिवदास सुश्रावकपत्नी शिवादे । पुत्र सा. सिंहदत सा. समरथ । पितृव्यपत्नी भरमादे प्रमुख कुंटुंब सहितो विजयते । सा. पासा. धर्मचारिण्या निम्मंलशील धारिण्या ।
श्री देवगुरु भक्ति रसिकचितया सप्तक्षेत्रव्यय सफली क्रियमाणा वित्तया साहूआणी चमकूसुश्राविकया संवत् १५१० वर्षे फाल्गुन सुदि ५ रवौ श्रीकल्पसूत्र पुस्तकं सौवर्णवर्ण विण्यं लेखयित्वा । श्री अंचल गच्छनायक श्री जयकेसरिसूरीणां मुपकरितं प्रतिवर्ष श्री संघ साक्षिकं महामहोत्सव पूर्व सुसाधु जनवाच्यमानं चिरं विजयतां ॥ छ ॥ श्री श्रमणसंघस्य शुभ भवतु ॥ श्री ॥ श्री ॥ श्री। यावल्लवणसमुद्रो, यावन्नक्षत्रोमंडितोमेरुः । यावच्चंद्रादित्यो, तावदिदं पुस्तकं जयतु ॥ श्रीः ।। जयो. ગવાન |
- ઉપરોક્ત પ્રશસ્તિ મુજબ ઓસવાળ જ્ઞાતિના બાફણ ગોત્રની મીઠડીયા શાખાના શ્રેષ્ઠી સલખણ ભાર્યા લખણદેવીને જેમનું ચારિત્ર્ય જગતમાં અદ્દભુત ગણાય છે, અને જેમણે મહા તીર્થોની યાત્રાઓ અને તીર્થોદ્ધારનાં કાર્યોમાં પોતાની લક્ષ્મીને વ્યય કરીને દેવાંગનાઓને પણ ચકિત કરી દીધી છે, તેવા ઉત્તમ ગુણસંપન તેજા અને નરસિંહ નામના બે પુત્રો હતા.
તેઓ પૈકી તેજા શાહને તેજલદેવી નામની પત્નીની કુક્ષિથી ઉત્પન્ન થયેલા સદાચારી અને પુણ્યશાળી ડીડા શાહ, ખીમા શાહ, ભૂરા શાહ, હાલા શાહ, અને ગાંગા શાહ નામના પાંચ પુત્રો હતા. આ પાંચ પુત્રો ગુજરાતના અહમદશાહ બાદશાહની સભામાં સન્માનીય હતા. તેઓ પૈકી ડીડા શાહને સુહદે અને અમારા નામની બે પત્નીઓ હતી. તે પૈકી સુહવદેની કુક્ષિથી વ્યાપારીઓમાં મુખ્ય નાગરાજ નામને ઉત્તમ પુત્ર ઉત્પન્ન થયો હતો. તે નાગરાજના કાલા શાહ નામના પુત્રની લાખણુદે નામની પત્નીથી પાસા શાહ નામને પુત્ર ઉત્પન્ન થયે હતું. આ પાસા શાહને ગુજરાતના સુલતાન કુબુદીન શાહે ખૂબ સન્માન આપેલું હતું. વળી અમદાવાદના જૈન સંઘમાં પણ તેઓ મુખ્ય સ્થાન ધરાવતા હતા. તેમની પત્ની ચમકૃ નામની શ્રાવિકા હતી. નિર્મળ શીલરત્નને ધારણ કરવાવાળી અને દેવગુરુની ભક્તિમાં લીન ચિત્તવાળી આ ચમ શ્રાવિકા સાતે ક્ષેત્રમાં ધન વાપરતી હતી. આવી ઉત્તમ શ્રાવિકા ચમએ અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી જયકેસરીસૂરિના ઉપદેશથી સંવત ૧૫૧૦ ના ફાગણ સુદી પાંચમ ને રવિવારના આ “કપસૂત્ર” અને “કલક કરૂની સુંદર ચિત્રોવાળી પ્રત સેનાની શાહીથી લખાવી અને તે દર વર્ષે વાચન કરવા માટે સકળ સંઘની સાક્ષીએ મોટા મહોત્સવપૂર્વક ઉત્તમ સાધુઓને વાંચવા માટે લખાવી. તે પ્રત જ્યાં સુધી સમુદ્ર, મેરુ પર્વત, ચંદ્ર અને સૂર્ય વિદ્યમાન રહે, ત્યાં સુધી જયવંત વર્તો અને શ્રમણ સંધનું કલ્યાણ કરે. આ પ્રત જોશી અલવાકે લખી હતી.
એ શ્રી આર્ય ક યાણા ગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #657

se.gov.ussia sessesses of
costs of sedi...
s
vlsd. Assss.. Addessesssssssss.be
આ પ્રશસ્તિ ઉપરથી અંચલગચ્છીય શ્રેષ્ઠી ડીડા શાહ વગેરેનું અહમદશાહ બાદશાહના વખતમાં અને પાસા શાહ વગેરેનું કુબુદીન બાદશાહ કે જે બંને બાદશાહો ગુજરાતના પાટનગર અમદાવાદના મુસલમાન સુલતાન હતા, તે સમયમાં બંને બાદશાહના દરબારમાં સન્માનીય વ્યક્તિઓ હતી. તેમના પૂર્વજો મૂળ પાટણના વતની હોવા છતાં આ ઉત્તમ પુરુષે અમદાવાદમાં જ રહેતા હોવા જોઈએ અને તેથી જ આ પ્રતના લેખક જોષી અલવાકે લખ્યા સ્થળને સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યો નથી જણાતો.
(૫) અંચલગચ્છીય ભટ્ટારક શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના સમયમાં ઉપરોક્ત શ્રી જયકેસરીસૂરિજીના શિષ્ય વાચનાચાર્ય શ્રી મલ્લિક્ષેણ ગણિના પ્રશિષ્ય શ્રી ક્ષિમા સાધુ ગણિના શિષ્ય શ્રી હંસ સાધુ નામના મુનિએ સંવત ૧૬૩૩ માં શ્રી અલવરગઢમાં અકબર બાદ શાહના રાજ્યમાં ક્ષેત્ર સમાસની સુંદર સચિત્ર પ્રત લખી હતી, જેમાં સુંદર ચિત્રો છે. તે અમદાવાદના એક ઉદ્યોગપતિના સંગ્રહમાં છે. તે પ્રતના અંત ભાગની પ્રશસ્તિ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ મહત્વની હોવાથી અહીં પ્રસિદ્ધ કરવા યોગ્ય માનું છું.
संवत १६३३ वर्षे द्वितीय ज्येष्ट वदि ५ गुरुवासरे मेवातदेशे । अलवरगढमहादुग्गं । पातशाह अकबर जलालुदीनिमुगलराज्ये । श्री अंचलगच्छेशभट्टारक श्री धम्ममूर्तिसूरिविजयराज्ये ॥ श्री पूज्यश्रीजयकेसरिसूरिशिष्य वाचनाचार्य श्री मल्लिक्षेणगणिशिष्य । वाचनाचार्य वा. श्री मावमंडणगति तत् । शिष्य वा. श्री क्षिमासाधुगणि शिष्य पं. महिमसाधुसहितेन । लिषतं मुनिहंस साधुना स्वयंवा चनाव ।। श्रीरस्तु ॥ कल्याणं भवतु ।। श्री शांतिनाथ प्रसादात् ॥ श्री ॥
અર્થાત્ – સંવત ૧૯૩૩ ના બીજા જેઠ વદ ૫ ને ગુરુવારના મેવાત દેશમાં આવેલા અલવરગઢ નામના મેટા કિલ્લાવાળા (અલવર) શહેરમાં જે વખતે મોગલ વંશના જલાલુદીન અકબર બાદશાહનું રાજ્ય હતું. તે સમયે શ્રી અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી ધર્મ મૂર્તિ સૂરિના શાસનમાં શ્રી પૂજ્યશ્રી જયકેસરીસૂરિજીના શિષ્ય વાચનાચાર્ય શ્રી મલ્લિક્ષણ ગણિના શિષ્ય વાચનાચાર્ય વાચક શ્રી ભાવમંડન ગણિના શિષ્ય વાચક શ્રી ક્ષિમ સાધુ ગણિના શિષ્ય પંન્યાસ શ્રી મહિમ સાધુ સહિત, હંસ સાધુ નામના મુનિએ આ સચિત્ર હસ્ત પ્રતપિતાને વાંચવા માટે લખી. શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની કૃપાથી કલ્યાણ થાઓ.
આ પ્રતમાં સ્પષ્ટ શબ્દોમાં પ્રથમ વખત જ સંવત ૧૮૩૩ માં અકબર બાદશાહ કે જે મોગલવંશનો હતો, તેનો અને અંચલગશ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિની વિદ્યમાનતામાં શ્રી જયકેસરીસૂરિજીના શિષ્ય–પ્રશિષ્યએ આ સુંદર પ્રતિ સુંદર અક્ષરેથી લખેલી હોવાનું લખ્યું છે.
* ભારતીય ચિત્રકળાના ઇતિહાસમાં મુગલ કાળાનું સ્થાન વિશિષ્ટ પ્રકારનું છે અને મુગલ કળાને પૂરેપૂરું ભારતીય સ્વરૂપ સમ્રાટ અકબરના સમયમાં પ્રાપ્ત થયું હતું અને
ઉલ્લીઆર્ય કથાણાગતમસ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #658

$p[•••••••••••••••••••••••••••••••••••• - •••••••.............[...«guf-
s
esses cool•••••si[s[ssessesses_el•••••
[૨
૩
]
ગાનુયોગ અગાઉ આપણે આ જ લેખમાં ગુજરાતના બે સુલતાન અહમદશાહ અને કુબુદ્દીન શાહના સમયમાં અને તે પહેલાં ઈસ્વી સનના પંદરમા સૈકાથી કલ્પસૂત્રો અને કાલક કથાઓની સુંદર મૂલ્યવાન સચિત્ર પ્રતો સોનાની શાહીથી લખાવવી અને ચીતરાવવી શરૂ થઈ ત્યારથી જ અંચલગચ્છાચાર્યોએ આ જૈનાશિત કળાને ઉત્તેજન આપવા–અપાવવાનું શરૂ કર્યાની વિગત આ જ લેખમાં આપી ગયા છીએ. તે ઉપરાંત મુગલ કળાની શરૂઆતથી બાદશાહ અકબરના રાજત્વ કાળથી પણ અંચલગચ્છીય શ્રમણોએ કલ્પસૂત્ર અને કલક કથાની હસ્તપ્રત ઉપરાંત “સંગ્રહણી સૂત્રો અને ક્ષેત્રસમાસ” જેવાં પ્રકરણ સૂત્રોની હસ્તપ્રતોમાં સુંદર ચિત્રાત્મક વિષયોને સમાવી લેવા માટે શ્રી અંચલગચ્છીય શ્રેષ્ઠીઓને પ્રેરણા આપીને મુગલ સમયમાં જૈનશ્ચિત કળાને આશ્રય આપવાની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખી છે. - ઉપરોક્ત હસ્તપ્રતમાં શરૂઆતમાં શ્રી લિમા સાધુ ગણિને નામે લેખ કર્યો છે. આ પ્રતના પહેલા પાનામાં ભગવાન મહાવીરનું ચિત્ર છે અને તે ઉપરાંત દ્વીપ, સમુદ્રો, નદીઓ, જાંબુ વૃક્ષ, ચૈત્ય વગેરેના બીજા સુંદર કલામય ૨૨ ચિત્રો આ પ્રતમાં આપવામાં આવેલાં છે. સંગવશાત્ અહીં ચિત્રો આપી શકાયાં નથી.
અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી ધર્મભૂતિ સૂરિજીનો જન્મ ખંભાત શહેરમાં શ્રેષ્ઠી હંસરાજનાં ભાય હાંસલદેની કૃક્ષિથી સંવત ૧૫૮૫ ના પોષ સુદી ૮ ના થયે હતું. તેઓશ્રીનું સંસારીપણાનું નામ “ધર્મદાસ’ હતું. તેઓશ્રીને અંચલગચ્છીય પાટ પરંપરામાં થઈ ગયેલા ગુણ નિધાનસૂરિએ તેમના માતાપિતાની સંમતિથી ધામધૂમપૂર્વક સંવત ૧૫૯૯ માં ખંભાતમાં દીક્ષા આપી હતી. દીક્ષા આપતી વખતે તેઓશ્રીનું નામ “ધર્મદાસ” જ રાખ્યું હતું, પરંતુ વડી દીક્ષા વખતે જ તેઓશ્રીનું નામ “ધર્મમૂતિ પાડવામાં આવ્યું હતું. સંવત ૧૬૦૨ માં અમદાવાદમાં તેઓશ્રીને આચાર્ય પદ અને ગચ્છનાયકની પદવી આપવામાં આવી હતી. સંવત ૧૬૭૧ માં પાટણ શહેરમાં ૮૬ વર્ષની ઉંમરે તેઓશ્રીનો સ્વર્ગવાસ થયે હતે. (“અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન'માં પાના ૩૪૮ થી ૩૮૮ માં ખૂબ વિસ્તારથી તેઓશ્રીનાં ધર્મકૃત્યની વિગત આપવામાં આવેલી છે.)
(૬) હાલમાં ખેડાની પાસે આવેલા માતર ગામમાં વિક્રમ સંવત ૧૬૪૦ ના અષાડ સુદ ૧૫ ને રવિવારે ઉપરોક્ત અંચલગચ્છીય પૂજ્ય શ્રી ધર્મ મૂર્તિસૂરિજીના સમયમાં શ્રી સંગ્રહણી સૂત્રની સુંદર ચિત્રોથી વિભૂષિત કરેલી હસ્તપ્રત કે જેના ૩૩ માં પાના ઉપર આ પ્રત ચતરનાર ચિત્રકાર ગાવિંદનું નામ લખેલું છે. આ વ્રત હાલમાં અમદાવાદમાં આવેલા શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ પ્રાચ્ય વિદ્યામંદિરમાં આગમ દિવાકર સ્વ. પૂજ્ય શ્રી પુણ્યવિજયજીના સંગ્રહમાં છે. આ પ્રતનાં પાનાં ૩૯ છે. અને તેને યાદી નંબર ૨૬૮૬
મા શ્રી આર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ કઈક

Page #659

[૨૫૪]
holochana dada] કયૉ meback
છે. આ પ્રતમાં કેટલાંક ચિત્રો શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ તરફથી ઈ. સ. ૧૯૬૮ માં પ્રસિદ્ધ થયેલા. ‘શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય સુવણુ મહેાત્સવ ગ્રંથ' માં રંગીન પ્રત નખર V અને VI તથા એક રંગનાં ચિત્ર નં ૧૬ થી ૧૯ માં સુંદર રીતે છપાવેલાં છે. આ પ્રતમાં આપવામાં આવેલાં મુખ્ય મુખ્ય ચિત્રોની યાદી પણ, અંગ્રેજી ભાષામાં પાનાં ૩૫ થી ૪૦૨ ઉપર આપેલી છે. આ પ્રતના અંત ભાગમાં આપેલી પુષ્પિકા આ પ્રમાણે છે :
इति श्री लघु संग्रहणीसूत्र संपूर्ण ॥ संवत् १६४० वर्षे || आसाढ सुदि ५ तीथौ । रविवासरे । श्री मातरपुरग्रामे लिखितं || श्री || श्री अंचलगच्छे || श्री श्री श्री पूज्य प्रभुभट्टारक श्री श्री श्री શ્રી શ્રી શ્રી શ્રી ધર્મભૂતિભૂનિવિનયરાગ્યે || શ્રૌ: || ૪ || શ્રી ! : || શ્રી || ચાળમસ્તુ: || ૐ || શ્રૉઃ ॥ જૈ || શ્રીસ્તુઃ ॥
અર્થાત્ – શ્રી લઘુસંગ્રહણી સૂત્રની આ હસ્તપ્રત સંવત ૧૬૪૦ ના અષાઢ સુદી ૧૫ ને રવિવારે શ્રી માતર ગામમાં લખાવી છે. (તે વખતે) શ્રી ધમ્મ મૂર્તિસૂરિ વિદ્યમાન હતા, કલ્યાણ થાઓ.
પાના ૩૩ માં પંચ પરમેષ્ઠીની નીચેની સિદ્ધ શિલાની આકૃતિમાં ચીતરાગોવિંદ સ્પષ્ટ લખેલુ છે. તેના ઉપરથી આ હસ્તપ્રતના ચિત્રો ચિત્રકાર ગાવિંદે ચિતરેલાં છે, તેમ સાબિત થાય છે.
(૭) ‘સંગ્રહણી સૂત્ર'ની બીજી હસ્તપ્રત, કે જે અચલગચ્છીય પરપરામાં ૧૮ મી પાટે બિરાજમાન હતા, તે મહાપુરુષ પુણ્ય નામધેય ભટ્ટારક શ્રી કલ્યાણસાગરજીના સમયમાં જ તેમના અ ંતેવાસી પૂજ્ય શ્રી વિનયસમુદ્ર પન્યાસજીએ શ્રી રત્નનિધાન મુનિને વાંચવા માટે સંવત ૧૬૭૮ માં આસો સુદી ૧૧ ને ગુરુવારે કચ્છ દેશના મુખ્ય શહેર ભુજમાં લખેલી છે.
संवत् १६७८ श्री अश्विन्यशितोपासकप्रतिमाभितायां तिथौ दिव्यगुरौ श्री सकलदेशशृंगारहार कच्छ देशे श्रीमद् भूजनगरे श्रीमद् चलगच्छमुकटोपमानां श्री भ. श्री कल्याणसागरसूरीश्वराणा मंतेवासि पं. श्रीमताविनयसमुद्रणा लेखि || श्रीरत्ननिधान पठनार्थं । मेषा पुस्तिका चिरंजीयाच्य ||
અર્થાત્ સંવત્ ૧૬૭૮ ના આસો સુદી ૧૧ ને ગુરુવારના દિવસે સકળ દેશમાં શિરોમણિ કચ્છ દેશમાં આવેલા ભુજ શહેરમાં અચલગચ્છમાં મુગટ સમાન ભટ્ટારક શ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરીશ્વરજીના અ ંતેવાસી શિષ્ય પન્યાસ શ્રી વિનયસમુદ્ર(સાગર)જીએ આ હસ્તપ્રત શ્રી રત્નનિધાનને વાંચવા માટે લખી.
અગાઉ જણાવ્યા પ્રમાણે જામનગરના અચલગચ્છના ડારની કલાત્મક સુવર્ણાક્ષરી ની હસ્તપ્રતના અંત ભાગમાં કાળી શાહીથી લખેલી પુષ્પિકામાં પણ પૂછ્ય શ્રી
કલ્પસૂત્ર
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #660

#bhobhanodia
[૫૫]
કલ્યાણસાગરજીને ઉલ્લેખ શ્રી કલ્યાણસમુદ્ર તરીકે કરેલા છે. તે જ પ્રમાણે તેઓના અંતેવાસી પૂજ્યશ્રી વિનયસાગરજીએ પેાતે જ લખેલી સારાભાઈ નવાબના સંગ્રહની સુંદર ચિત્રોવાળી હસ્તપ્રતમાં વિનય સમુદ્ર તરીકેને! ઉલ્લેખ કરેલા છે. મારા માનવા પ્રમાણે તે એ કાળી શાહીથી લખેલી પુષ્પિકા અને આ સંગ્રહણી સૂત્રના લેખક શ્રી વિનયસાગરજી પેાતે જ હાવા જોઈ એ. આ સંગ્રહણી સૂત્રમાંના આઠ ચિત્રો આ પ્રમાણે છેઃ
ચિત્ર
૧
પાનું ૪
७
""
,,
"3
""
""
""
૨
૩
૪

૧૯
૨૧
૨૩
२८
૨૯
વાસુદેવનાં સાત રત્ના
99
""
આ ચિત્રો મુગલ બાદશાહ જહાંગીરના રાજ્યકાળમાં ચીતરાયેલાં છે. આ સંગ્રહણી સૂત્રના પ્રતના લેખક વિનયસમુદ્ર (વિનયસાગરજી) ખૂબ ઉચ્ચ કોટિના વિદ્વાન હતા. તેએશ્રી યુગપુરુષ શ્રી કલ્યાણસાગરજીના અંતેવાસી શિષ્ય હતા. તેઓ પેતે પણ પેાતાને શ્રી લ્યાણસાગરજીના અ ંતેવાસી તરીકે પુષ્પિકામાં પણ આળખાવે છે.
આ પ્રમાણે અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી મેરુ,તુ ંગસૂરીશ્વરજી, શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરીશ્વરજી, શ્રી ધ મૂર્તિસૂરીશ્વરજી, શ્રી કલ્યાણસાગરજીના સમયમાં લખાયેલી કલ્પસૂત્રની સુવર્ણાક્ષરી હસ્તપ્રત અને સુવર્ણાક્ષરી સાદી અને શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજીની બનાવેલી કાલક કથાની દેશ વિદેશમાં આવેલી સચિત્ર હસ્તપ્રતોને કાંઈક પરિચય આપવાના મે' યથાશક્તિ પ્રયત્ન કર્યાં છે. અંતમાં પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વજીના ઉપદેશથી થયેલાં સુકૃત્યાના પરિચય આપવા હું ચે!ગ્ય માનું છું.
૫
12
७
""
12
39
59
રે
""
દેશ ભવનપતિ દેવા દેવાના સાત સૈન્ય
મેરુ પર્યંત છ લેશ્યાનાં સ્વરૂપે
લાક પુરુષ
સાત નારકીનાં સ્વરૂપે ચક્રવતિ નાં ચૌદ રત્નો
અચલગચ્છના મહાપ્રભાવિક ગચ્છાધિપતિ પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના જન્મ વઢિયાર દેશમાં લેલાડા ગામમાં શ્રીમાળી જ્ઞાતીય કોઠારી નાનિંગ શ્રેષ્ઠીનાં પત્ની નાગિલફ્રેની કુક્ષિથી વિક્રમ સંવત ૧૬૩૩ ના વૈશાખ સુદી ૬ ના થયા હતા. તેઓ જ્યારે ગાઈમાં આવ્યા ત્યારે, તેમની માતાએ સ્વપ્નમાં ઊગતા સૂર્ય જોયા હતા. તેએશ્રીનું નામ સંસારીપણામાં કેડનકુમાર પાડવામાં આવ્યું હતુ. તેઓશ્રીની દીક્ષા નવ વર્ષોંની ખાલ્યવયમાં ધોળકામાં ગચ્છાધિપતિ શ્રી ધમૂર્તિ સૂજીરિના વરદ્ હસ્તે સંવત ૧૬૪૨ ના વૈશાખ સુદી
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #661

૩ ના ખૂબ જ ધામધૂમપૂર્વક થઈ હતી. તે વખતે તેમનું નામ શુભસાગર પાડવામાં આવ્યું હતુ. સંવત ૧૬૪૪ ના મહા સુદી ૫ ના તેઓશ્રીને વડી દીક્ષા પાલીતાણામાં આપવામાં આવી હતી અને ત્યારે તેમનું નામ “મુનિ કલ્યાણસાગર' રાખવામાં આવ્યું હતું. તેઓશ્રીને આચાર્ય પદવી માત્ર સેળ જ વરસની વયે અમદાવાદમાં સંવત ૧૯૪૯ ના વૈશાખ સુદી ૩ ના આપવામાં આવી હતી. - તેઓશ્રીના ઉપદેશથી જામનગરના રહેવાસી મહાદાનેશ્વરી શ્રેષ્ઠી રાજસી શાહે કરેલાં અનેક સુકૃત્યે પૈકીનાં કેટલાંક સુકૃત્યેની ટૂંક નોંધ આપવાનું હું યેય માનું છું.
વિ. સ. ૧૬૮૭ માં પડેલા ભયંકર દુકાળમાં રાજસી શાહે લોકો માટે અન્ન સત્ર ખુલ્લા મૂકાવ્યાં હતાં.
સંવત ૧૬૭૫ ના વૈશાખ સુદી ૮ ના પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી પાસે ૫૧૫ જિનબિંબની અંજન શલાકા કરાવી હતી. તે પ્રસંગે રાજસી શાહે ત્રણ લાખ કોરીને ખર્ચ કર્યો હતો.
સંવત ૧૬૬૦ માં શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ નવાનગર પધાર્યા હતા. રાજસી શાહે તેઓના ઉપદેશથી શત્રુંજયનો સંઘ કાઢવાનું કક્કી કર્યું.
સંવત ૧૬૬૫ માં પોતાના નાનાભાઈ નેણશી શાહ તેમ જ પુત્ર માં કમસી તથા નેતા ધારા, મૂલજી નામના પિતાના ત્રણ ભાઈઓના પુત્રો તથા પુત્ર રમસી સાથે શત્રુજ્યને સંઘ કાઢયે હતો. જેમાં પ્રચુર ધન વાપર્યું હતું.
શત્રુંજય ગિરિરાજની યાત્રા કરી જામનગર પાછા આવ્યા પછી એક વખત પોતાના મનમાં જિનાલય બંધાવવાની ઈચ્છા ઉત્પન્ન થઈ. તે માટે જામ સાહેબને વાત કરી. જામસાહેબે તેમની ઈચ્છા મુજબની જગ્યા જિનમંદિર બંધાવવા માટે આપી. તત્કાલ જામનગરની મધ્યમાં સંવત ૧૬૬૮ ના વૈશાખ સુદી ૩ ના દિવસે જિનમંદિરનું ખાત મૂહુર્ત કરાવ્યું.
* આ જિનાલયના મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ તથા ચૌમુખ દેરામાં સન્મુખ શ્રી સહસફણા પાર્શ્વનાથ તેમ જ બીજા જિનેશ્વર દેવનાં ૩૦૦ બિંબ નવાં કરાવ્યાં. આ જિનાલય અને જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે બાદશાહ જહાંગીરે પણ તેમને સન્માન આપેલું હતું. તેવા ગચ્છનાયક અંચલગચ્છાધિપતિ પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીને વિનંતિ કરીને નવાનગર પધારવા આમંચ્યા હતા. (સંવત ૧૬૭૫ ના વૈશાખ સુદી ૮ ના દિવસે અંજન શલાકા કરાવ્યાનું અગાઉ જણાવી ગયા છીએ.)
શ્રી રાજસી શાહે જામનગરમાં બંધાવેલા જિનાલયનું વાસ્તુ જશવંત મેઘાએ સંવત ૧૬૭૨ ના અષ્ઠમીના દિવસે શુભ મુહૂર્તમાં કર્યું હતું. તે વખતે ૯૯ ગજ લાંબા અને કપ
2)
આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #662

ન,.... •••••••••••••••••••••••••••••••••ળst
s
ess.......... susa.ollow us...
..suestiv૨૫૭I
ગજ પહોળા વિશાળ જિનાલયનો પાયો નાખ્યો હતો. આ જિનાલયમાં મહેન્દ્ર નામક ચૌમુખ શિખરના ૬૦૯ ગ અને પર જિનાલયનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું. તેમાં ૩૨ નાટારંભ કરતી પૂતળીઓ, ૧ નેમિનાથની ચોરી, ર૬ કુંભિ, ૯૬ થાંભલા ચૌમુખજીની નીચે અને ૭૨ થાંભલા ઉપરવતી થયા. આ પ્રમાણે નાગપક્વ મંડપવાળા લક્ષ્મી તિલક પ્રાસાદમાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુને મૂળ નાયક તરીકે સ્થાપન કરવામાં આવ્યા. દરવાજાની બંને બાજુએ બે હાથી બનાવવામાં આવ્યા. આબુ તીર્થના વિમળ શાહના જિનાલયની માફક નવાનગર જામનગરમાં શ્રી રાજસી શાહનો યશ વિસ્તાર પામે. આ સિવાય ઘણું તીર્થોમાં અને ગામમાં જિનમંદિરે તથા પૌષધશાળાઓ બંધાવી હતી.
સંવત ૧૬૭૫ માં જામનગરમાં આ પ્રતિષ્ઠા કરાવી, તે વખતે જામસાહેબે ઘણે સત્કાર કર્યો. સંવત ૧૬૮૭ ના ભયંકર દુકાળમાં ગરીબોને રોટલા તથા દરરેજનું દેઢ કાશી અનાજ દાનમાં આપ્યું. દુષ્કાળમાં જગડું શાહની માફક રાજસી શાહે અન્નસત્ર ખેલી ઘણાં પુણ્ય કાર્યો કર્યા.
ઉપર જણાવી ગયા પ્રમાણે રાજસી શાહે શત્રુંજયને સંઘ કાઢ્યો હતો. ત્યારબાદ તેમના પુત્ર રામસી શાહને ગેડી પાર્શ્વનાથની યાત્રા ન કરે, ત્યાં સુધી ભૂમિશયનને નિયમ હેવાથી, ગેડી પાર્શ્વનાથને સંઘ પણ કરાવ્યું હતું. આ સંધમાં વાગડ, કચ્છ, હાલાર આદિ સ્થાનોના સંઘે આમંત્રણ મળતાં એકત્રિત થયા હતા. ડીજી તીર્થમાં પહોંચતાં રસ્તામાં જે કઈ ગામ કે નગર આવ્યાં, ત્યાં દરેક ઘેર બે શેર સાકર અને રોપ્યમુદ્રિકાની લહાણી કરતાં કરતાં, ધામધૂમપૂર્વક થરપારકરમાં આવેલા ગોડી પાર્શ્વના તીર્થની યાત્રા કરી હતી.
ઉપરોક્ત શ્રેષ્ઠી રાજસી શાહ અને તેમના પુત્ર શ્રેષ્ઠી રામસી શાહે જ ઉપર જણાવી ગયા, તે સંવત ૧૫૫૮ માં લખાયેલી કલાસમૃદ્ધ કલપસૂત્રની હસ્તપ્રત અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીને અર્પણ કરી હતી. પુપિકામાં રાજસી શાહનો, “રાજસિંહ નામથી, રામસી શાહને “રામસિંહ નામથી અને કલ્યાણસાગરસૂરિને “કલ્યાણસમુદ્રના નામથી ઉલ્લેખ કરેલે છે.
જે પુણ્યપુરુષનો જન્મ આજથી ચારસો વર્ષ પહેલાં થયે હતો, અને જેમની ચારસોમી જન્મ શતાબ્દી નિમિત્તે આ સ્મારક ગ્રંથ તૈયાર થઈ રહ્યો છે, તેમને યત્કિંચિત પરિચય આપવાનું હું ઉચિત માનું છું.
અંચલગચ્છાધિપતિશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી આ પુણ્યપુરુષે મેગલ શહેનશાહ જહાંગીર બાદશાહ તથા અનેક રાજા મહારાજાઓને પ્રતિબોધ કર્યો હતે. (અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન પાનાં ૩૮૯ થી ૪૫૫ માં ખૂબ વિસ્તારથી તેઓશ્રીનું જીવન ચરિત્ર આપવામાં આવેલું છે.) અહીં એકાદ બે પ્રસંગેનો ઉલ્લેખ કરું છું.
મિ શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ઝાંથી
એક

Page #663

1
4
C
deste testostestostestedosbeddedede do sede dede destosteste destosteste testesbasbestostesteste dededesubedostoskestestade dastastestes de dos de sustest
કેઈક દુર્જનની પ્રેરણાથી મોગલ બાદશાહ જહાંગીરે પિતાના અમાત્ય કુંવરપાલ અને સેનપાલને જણાવ્યું કે, જે પાષાણની પ્રતિમા દશ દિવસમાં ચમત્કાર નહીં દેખાડે, તે આગ્રા શહેરમાં તમે બંધાવેલાં જિનાલયે તેડી નાખવામાં આવશે. આ અણધારી આવેલી આપત્તિની હકીક્ત તે વખતે વારાણસીમાં બિરાજમાન થયેલા પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીને જણાવી. તેમણે આવેલા માણસને કહ્યું કે, તેઓ કઈ પણ જાતની ચિંતા ન કરે. તે માણસ આગ્રા પહોંચ્યા, ત્યારે કલ્યાણસાગરસૂરિજીને ત્યાં હાજર જોઈને વિસ્મય પામી ગયે.
પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ તે વખતે સમ્રાટ જહાંગીરને ત્યાં આવ્યા. તે વખતે પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરજીના કહેવાથી બાદશાહે પ્રભુ પ્રતિમાને વંદન કરતાં, પાષાણની પ્રતિમાજીએ એક હાથ ઊંચો કરીને જહાંગીર બાદશાહને ઉચ્ચ સ્વરે ધર્મલાભ આપે. બાદશાહ આ ચમત્કાર જોઈને વિરમય પામ્ય અને દશ હજાર સોનામહોરે પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરજીના ચરણે ભેટ ધરી. તે આચાર્યશ્રીની પ્રશંસા કરવા લાગ્યો. આચાર્યશ્રીની પ્રેરણાથી સંઘવી (મંત્રી) સેનપાલે એ મહોરે ધર્મકાર્યમાં વાપરી.
આવી જ રીતે વિ. સં. ૧૬૪૯ માં પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી આચાર્ય પદે આરુઢ થયા પછી, વિ. સં. ૧૬૫૬ માં ભુજ (કચ્છ)માં ભારમલ્લજીનો તેમને પરિચય થયે હતે. ભારમલ્લજી વાના રોગથી પીડાતા હતા. તેમણે આચાર્ય મહારાજને મહાપ્રભાવક જાણીને પિતાની વેદના વ્યક્ત કરી. ગુરુ મહારાજે પોતાની મંત્રશક્તિથી રાજાને રેગ ઉપશાંત કર્યો. આથી આનંદિત થઈ રાજાએ ગુરુ મહારાજાને ૧૦૦૦ મુદ્રિકાએ ભેટ ધરી અને રાણીઓએ સાચા મેતીથી તેઓશ્રીને વધાવ્યા. નિસ્પૃહી ગુરુશ્રીએ ધનનો અસ્વીકાર કરતાં, મહારાવે તેમની પ્રશંસા કરી, કેઈ કાર્ય ફરમાવવાનું કહ્યું. આચાર્યશ્રીએ જેનના ઉદાત સિદ્ધાંતે સમજાવ્યા, જે અનુસરીને મહારાવે માંસાહારને ત્યાગ કર્યો અને પોતાના સમગ્ર રાજ્યમાં પર્યુષણમાં આઠ દિવસ જીવહિંસા બંધ કરાવી અને ભૂજમાં રાજવિહાર નામે જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યું.
પૂજ્ય આચાર્યદેવશ્રી કલ્યાણસાગરજી મહાપ્રભાવક અને મંત્રવિશારદ પણ હતા. સાથે સાથે તેઓશો સમર્થ સાહિત્યકાર પણ હતા. તેઓશ્રીએ “શાંતિનાથ ચરિત્ર ઈત્યાદિ ચરિત્રો.” શ્રી પાર્શ્વ સહસ્ત્ર નામ સ્તોત્ર' ઇત્યાદિ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુને લગતાં સ્તોત્રો તથા સ્તવનની પણ રચના કરી હતી. તેઓશ્રી વિક્રમ સંવત ૧૭૧૮ ના વૈશાખ સુદ ૩ ના દિવસે સૂર્યોદય સમયે સમાધિપૂર્વક ભુજ નગરમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા.
મહેપાધ્યાય શ્રીવિનયસાગરજી. પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના શિષ્ય સમુદાયમાં મહોપાધ્યાયી વિનયસાગરજી પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. તેઓશ્રીએ સારસ્વત વ્યાકરણનાં સૂત્રો છંદબદ્ધ કરી, તેના ઉપર પદ્યમાં ટીકા રચી હતી. આ ટીકા ‘વિચિંતામણિ'ના નામથી પ્રસિદ્ધ છે. અગાઉ મારા સંગ્રહની સંવત ૧૬૭૮ માં ભુજમાં લખાયેલી સુંદર ચિત્રોવાળી સંગ્રહણી સૂત્રના
ર)
શ્રી આર્ય ક યાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #664

htthbthtcththshal[૨૫૯]
લેખક ૫. વિનયસમુદ્ર જ પાછળથી મહામહેાપાધ્યાય પદવી પામ્યા હાવા જોઈ એ. ઉપરોક્ત પ્રતનું લખાણ અને સંવત ૧૯૫૨ ની પુષ્પિકાએના લેખક પણ આ મહાપુરુષ જ હાવા જોઈ એ અનેમાં સંવત ગૂઢાક્ષરોમાં આપેલા છે. તેઓશ્રીએ સંવત ૧૬૮૮ થી ૧૭૦૧ ની વચ્ચેના કોઈ પણ સમયે રચેલુ. ભાજ વ્યાકરણ' કે જે કચ્છના મહારાવ ભારમલૈંછના કુંવર ભાજરાજની તુષ્ટિ માટે તેમની વિનતિથી રચ્યું હતું. વળી, સંવત ૧૭૦૨ ના કાર્તિક સુદ ૧૫ ને ગુરુવારે અનેકા નામમાળા' જેનું બીજું નામ ‘અનેકાર્થીરત્ન કોષ' છે, તેની રચના પણ તેએશ્રીએ કરી હતી.
અંતમાં, જે મહાપુરુષની જન્મ શતાબ્દી નિમિત્તે આ ગ્રંથ તૈયાર થયા છે, તે પુરુષના પેાતાના સંગ્રહની ઉત્તમેાત્તમ સુવણ કારી હસ્તપ્રત, કે જે સંવત ૧૫૫૮ માં પાટણમાં લખાઈ હતી અને સંવત ૧૬પર માં જામનગરનિવાસી ઉદાર અને પુણ્યવાન દાનેશ્વરી રાજસી શાહ તથા તેમના પુત્ર રામસી શાહે પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીને પ્રેમભાવે જગતમાં જ્યાં સુધી સૂર્ય, ચંદ્ર, તારા ઇત્યાદિ અસ્તિત્વ ધરાવે, ત્યાં સુધી તેનુ' ચિરકાળ વાંચન ચાલુ રહે અને ચતુવિધ સંઘ તેનાં દર્શન, અને શ્રવણને લાભ લે તેવી અંતઃકરણની મહેચ્છાપૂર્વક અણુ કરી હતી. તે હસ્તપ્રતનું ચતુર્વિધ સંઘ અને જગતના સંઘ અને જગતના કલાપ્રેમીએ લાભ લઈ શકે તેવી રીતે આ સ્મૃતિ ગ્રંથ પ્રકાશનની વ્યવસ્થા કરનાર મહાનુભાવા અને હાલમાં બિરાજમાન અચલગચ્છીય આચાર્ય શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી તથા સાહિત્યપ્રેમી શ્રી કલાપ્રભસાગરજી ઇત્યાદિ લાભ લઈ શકે, તેવી રીતે જામનગરના અચલગચ્છના ઉપાશ્રયના સંગ્રહમાં આજ દિવસ સુધી ઉત્તમ રીતે રક્ષણ કરાયેલી આ ઉત્તમાત્તમ કલાસમૃદ્ધ દિવ્ય ગ્રંથરત્નનુ પ્રકાશન કરવા જો પ્રેરાશે તે। હું આ લેખ લખવાની સાÖકતા માની, અને સાથે સાથે આ કામાં જ્યારે મારી સેવાની અથવા સલાહની જરૂરિયાત ઉપસ્થિત થશે, ત્યારે તે વિના સ ંકોચે, નિસ્વાર્થ ભાવે આપીશ. આ પ્રતના સુંદર પ્રકાશનને પ્રકાશિત કરવા માટે ફક્ત એક લાખ રૂપિયાની આવશ્યકતા છે; અને આટલી રકમ મુંબઈના શ્રી અન તનાથજી દેરાસર ટ્રસ્ટ, જામનગરના અચલગચ્છીય ઉપાશ્રયનુ ટ્રસ્ટ ઇત્યાદિ ટ્રસ્ટો ધારે તેા અવચ કરી શકે.
આ રકમનેા વ્યય કરવાના નથી, પર ંતુ, આવા સુંદર પ્રકાશનની ચેાગ્ય કિંમત રાખીને, તેનું વિતરણ કરવાથી મૂળ રકમ તેના વ્યાજ સહિત ઉત્પન્ન થઈ શકે તેમ છે, એમ મારા વર્ષોંના જૈન કલા-સાહિત્ય પ્રકાશનના અનુભવ ઉપરથી કહું છું. આ લેખના વાંચનારાઓને શાસનદેવા આ અમૂલ્ય પ્રકાશનને પ્રકાશિત કરીને તેના મુખ્ય સંગ્રાહક શ્રેષ્ઠી રાયસી શાહ, શમસી શાહ અને અચલગચ્છાધિપતિ ભટ્ટારક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીનું નામ અમર કરવા પ્રેરણા આપે, એ જ અભ્યર્થના !
**
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #665

GANA
જૈન ચિત્રકળાના વિકાસમાં અંચલગચ્છીય : - શ્રી માણિજ્યકુંજરસૂરિજીને ફાળે
NANA
HTIBRUDRRIDIHD
– શ્રી સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ નવી દિલ્હીના રાષ્ટ્રીય મ્યુઝિયમમાં, વિક્રમ સંવત ૧૪૭૪ માં જેઠ સુદી પૂર્ણિમાએ ગુરુવારના દિને બાડમેર (રાજસ્થાન)માં લખાયેલી સુંદર અને રંગીન એવાં ર૭ ચિત્રવાળી હસ્તપ્રત છે, તે કલાની દૃષ્ટિએ ઉચ્ચ પ્રકારની છે. તે પ્રતના ૩૯ મા પાનાની પુષ્યિકામાંથી પૂજ્યશ્રી મણિકુંજરસૂરીશ્વરજીનો ઉલ્લેખ ભારતીય જ્ઞાનપીઠ (નવી દિલ્હી)થી પ્રગટ કરાયેલ Jain Art and Architecture, Volume III भां त्रिपेटी २७४ मां ॥ प्रमाणे छे.
संवत् १४७४ वर्षे ज्येष्ठ शुदि १५ गुरौ । अर्हन्मूलः सुधादिकगणधरजः स्कंधबंघाभिरामः स्कूर्जत् श्रीसंघशाखः स्थविरवरदलश्चारुचारित्रपुष्पः । दानाधैर्नीरपूरैः सकलसुखरैः संततं सिच्यमानः सच्छायापास्ततापः शिवगतिफलदः कल्पकल्पद्रुमो वः ॥१॥ श्रीमदंचलगच्छे श्रीजिनचंद्राख्यसूरयः । सूरिः सुमतिसिंहश्च पद्मदेवस्तथा गुरुः ॥ १ ॥
શ્રી માણિક્ય કુંજરસૂરીશ્વરજી सूरींद्रोऽभयदेवाख्योऽभयसिंहेति सूरयः । सूरिर्गुणसमुद्रश्च सूरिर्माणिक्यकुंजरः ॥ २ ॥ श्रीश्रीमालवंशे भुवने बभूव दूदामिधो वाग्भट-मेरुदुर्गे । भार्या पुनर्देवलदेवी नाम्ना पुत्राः पवित्राः किल तस्य संति ॥ ३ ॥ जेसा-हापा-देईया-आपू-नाम्ना महाजननिकमुख्याः ।। तेषां चापरमाता दूल्हादेवी प्रसिद्धा स्ति ॥ ४ ॥ चतुःसप्ततिवर्षे साऽकारयत् कल्पपुस्तिकाम् । श्रीमद् गुणसमुद्राख्यसूरिभ्यो दत्तं तःपुनः ॥ ५ ॥ श्री ॥
કા) આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #666

babysbs.bseikh
hasabha shooths...s [૨૬]
અર્થાત્ જિનશાસનરૂપી કલ્પવૃક્ષમાં મૂળ રૂપે શ્રી જિનેશ્વર દેવા અને સુધર સ્વામી ઇત્યાદિ ગણધર ભગવંતા થડ રૂપે છે, અને ઉત્તમ ચારિત્રવાળા સ્થવિર ભગવાના ઉત્તમ ચારિત્ર રૂપી તેનાં ફૂલ છે. દાન ઇત્યાદિ સેવા દ્વારા સઘળા દેવેદ્રો તેની નિરંતર સેવના કરે છે. તેની સુંદર છાયા સ`સાર રૂપી તાપને દૂર કરે છે, અને તે મેાક્ષગતિનુ ફળ આપનારુ છે. આ જિનશાસન રૂપી પવૃક્ષ સમાન છે.
તેમાં કલ્પવૃક્ષ સમાન શ્રી અચલગચ્છમાં જિનચંદ્રસૂરિજીના શિષ્ય શ્રી સુમતિચંદ્રજી છે. તેઓને પદ્મદેવસૂરિજી નામના શિષ્ય, શ્રી પદ્મદેવસૂરિજીને શ્રી અભયદેવજી નામના સૂરિજી, શ્રી અભયદેવજીસૂરિજીને શ્રી અભયસિંહસૂરિજી, શ્રી અભયસિંહસૂરિજીને શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિજી અને શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિજીને શ્રી માણિકકુંજરસૂરિજી નામે શિષ્ય હતા. (૧-૨)
તે ખતે શ્રીમાળી વંશમાં વાગ્ભટ-મેરુ દુ (હાલના બાડમેર) માં દા નામના શ્રાવક હતા. તેને દેવલદેવી નામે પત્નીથી ઉત્પન્ન થયેલા જેસા, હાયા, આ અને આપૂ નામના મહાજનામાં મુખ્ય એવા ચાર પુત્રો તથા તેઓની કૂહાદેવી નામની સાવકી માતા પ્રસિદ્ધ હતી. સંવત ૧૪૭૪ માં આ દા નામના શ્રાવક અને તેના કુંટુંબીજનેાએ આ કલ્પસૂત્રનું પુસ્તક તૈયાર કરાવી શ્રી ગુણસમુદ્રસૂરિજી તથા શ્રી માણિકયકુજરસૂરિજીને વહેારાવ્યું,
આ માણિકચકુ જરસૂરિજીના ઉપદેશથી સંવત ૧૫૩૫ માં સુમતિનાથ ભગવાનની ધાતુપ્રતિમા કરાવેલી છે, તે શ્રી આબુ તીની ભમતીમાં છે, તેનેા લેખ આ પ્રમાણે છે
संवत् १५३५ वर्षे का० वदि २ बुधे श्री श्रीमाल० ० रहिया भा० चारुसुत मांडण केन भा० अछवादे सुत हांसायुतेन श्री अंचलगच्छे । श्री माणिक्य कुंजरसूरीणामुपदेशेन श्रे० केल्हासुत हाबा से श्री सुमतिनाथविम्बं कारितं प्रतिष्ठितं श्री संघेन ।
અંચલગચ્છ ટ્વિીન (પૃ. ૨૬૪) ‘અચલગચ્છ દિગ્દર્શન’ના લેખક શ્રી માણિકથક જરસૂરિ એ જ માણિકયશેખરસૂરિ સંભવે છે’ એમ લખે છે, તે વાસ્તવિક નથી.
આ શ્રી માણિકચકુંજરસૂરિજીએ ઉપરાક્ત સંવત ૧૪૭૪ માં લખાયેલી સુંદરતમ રંગીન ચિત્રોવાળી હસ્તપ્રત સિવાય પેાતાના જાપના ઉપયેગ માટે કરાવેલા સૂરિમંત્રને પ્રાચીન રંગીન કપડા પરના યંત્રપટ બિજાપુર (ગુજરાત)માં સ્વર્ગસ્થ શ્રી કનકવિમલસૂરિજીના ભડારમાં હતા. તેના ફોટા. શ્રી સૂરિમંત્ર કલ્પેસમુચ્ચય’ના બીજા ભાગના પાના ૨૧૬ ની સામે પ્રસિદ્ધ થયેલે છે.૧ આ ઉપરાંત તેએશ્રીએ કરાવેલા ‘શ્રી ઋષિમડલયત્રના સુદર ૧ શ્રી જૈન સાહિત્ય વિકાસ મંડળ, મુંબઈ. ઈ. સ. ૧૯૭૭
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ
OS

Page #667

followળ.
..jelesed
sl*.
lesley-b lesley-ses.....lslMs ] »l slots
of
slowleved Absolu
રંગીન પટ આગમપ્રભાકર સ્વ. શ્રી પુણ્યવિજ્યના સંગ્રહમાં હતો. તેના ઉપરથી રંગીન બ્લેક કરાવેલ પટ મારા પિતાના સંગ્રહમાં છે.
ઉપરોક્ત કૃતિઓ જેવાથી, તેઓશ્રીનો જૈન ચિત્રકલા તથા જૈન મંત્ર–આખાયે પ્રત્યેને અદ્વિતીય પ્રેમ હોવાનું સાબિત થાય છે. આવા ઉચ્ચ કોટિના મહાપુરુષના જીવન સબંધી પ્રકાશ પાડે તેવું સાહિત્ય ઉપલબ્ધ નથી.
સંવત ૧૪૭૪ માં લખાયેલી સુંદર ચિત્રવાળી હસ્તપ્રતમાં પણ તેઓશ્રીને આચાર્ય તરીકે ઉલ્લેખ છે અને સંવત ૧૫૩૫ માં તેમના ઉપદેશથી કરાવેલી ધાતુપ્રતિમા પરના લેખ ઉપરથી એમ લાગે છે કે, તેઓશ્રીને દીક્ષા પર્યાય બહુ જ લાંબા સમયને હશે અને તે દરમ્યાન ઉપરોક્ત હસ્તપ્રત અને સુંદર રંગીન યંત્રપટ સિવાય ઘણી કલાકૃતિઓનું સર્જન તેઓશ્રીના ઉપદેશથી થયું હશે. તેઓશ્રીની આચાર્ય પદવી વીસપચીસ વર્ષની ઉંમરે થયેલી માનીએ, તે પણ તેઓશ્રીનું આયુષ્ય ઓછામાં ઓછું ૮૦–૮૫ વરસનું માની શકાય. આવા ઉચ્ચ કોટિના કલાત્મક સાહિત્યનું સર્જન કરાવનાર મહાપુરુષનું જીવંત સ્મારક આ કલાકૃતિઓ જ છે.
*
મહામંત્રવિશારદ અંચલગચ્છાધિપતિ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ કૃત
શ્રી સૂરિ મુખ્યમંત્રકલ્પ [ સચિવ ]
શ્રી અંચલગચ્છની પરંપરામાં ૧૧ મી પાટે થયેલા મહામંત્ર વિશારદ શ્રી મેરૂતુંગમૂરિજીનો જન્મ મારવાડમાં આવેલા નાણીનગરમાં સંવત ૧૪૦૩ માં પોરવાડ જ્ઞાતિના વોરા વરસિંહ પિતા અને હણલેટ નામની માતાને ત્યાં થયું હતું. સંસારીપણામાં તેમનું નામ વસ્તિગ હતું. તેઓને સંવત ૧૪૧૦ માં માતાપિતાની સંમતિથી ધામધૂમપૂર્વક નાણી ગામમાં અંચલગચ્છીય બહુશ્રુત શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિએ દીક્ષા આપી હતી. સંવત ૧૪૨૬માં ગુજરાતની પ્રાચીન રાજધાની અણહિલપુર પાટણમાં તેઓશ્રીના ગુરુદેવ શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિજી, એ, સંઘવી નરપાલે કરેલા મહોત્સવપૂર્વક તેઓશ્રીને આચાર્યપદે સ્થાપન કર્યા હતા. સં. ૧૪૪૬ માં તેઓશ્રીને ગચ્છનાયક પદ આપવામાં આવ્યું હતું અને તેઓશ્રી ૬૮ વરસની ઉંમરે સંવત ૧૪૭૧ ના માગશર સુદ પાંચમના પાટણમાં જ કાળધર્મ પામ્યા હતા.
DF માં શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગામસ્મૃતિગ્રંથ
AB%

Page #668

dostoso desbobobedesbotadoslastestostestasto stogosestadtestostestostecostoso desbestodeslastestastastastosta stastestostestostestastastastastesto sostestestosto stop
de lete કોની [૨૬૩] તેઓશ્રીના જીવનને લગતા વિશિષ્ટ વૃતાંત “અંચલગછ દિગ્દર્શન' નામના ગ્રંથમાં પૃષ્ઠ ૧૯૯ થી ૨૩૫ માં આપવામાં આવેલ છે. એમના રચેલા ગ્રંથો :
સંવત ૧૮૪૪ માં કાતંત્ર વ્યાકરણ પર બાલાવબોધ વૃતિ રચી; જેના ઉપર, પિતે જ ચતુષ્કવૃતિ ટિપ્પનક નામની ૨૧૨૮ કલેક પ્રમાણુ કૃતિ રચી છે. જેને ટૂંક પરિચય આ લેખમાં જ આપેલ છે. ત્યાર પછી જેન મેઘદૂત કાવ્ય, ષટદર્શન સમુચ્ચય (વે. નં. ૧૬૬૬), સંવત ૧૪૦૯ માં સપ્તતિ ભાગ્ય પર ટીકા બનાવી. તેમાં મુનિ શેખરસૂરિએ રચવામાં સહાય કરી હતી. ભાવધર્મ પ્રક્રિયા, શતક ભાષ્ય, નત્થણું પર ટીક, ઉપદેશમાળાની ટીકા, સુસવુઢકથા, ધર્મોપદેશ, લઘુશતપદી, સંવત ૧૪૦ માં પોતાની ૫૩ વર્ષની વયે એટલે ૧૪૫૬ માં અથવા તે શતકના પ૩ મા વર્ષે, એટલે સંવત ૧૪૫૩ માં શતપદિકા સારોદ્ધાર અને સૂરિમંત્રકલ્પ સારે દ્વાર (જુઓ. પીટર્સન રિપોર્ટ પૃ. ૨૪૮), શ્રી કંકાલ રસાધ્યાય (જુઓ. બાર વર્ષ ૧. પૃ. ૨૯૭) તથા નાભિવંશસંભવ કાવ્ય, યદુવંશસંભવ કાવ્ય, નેમિત કાવ્ય આદિ કાલિદાસ, માધ વગેરેનાં પાંચ કાવ્યની પેઠે કાવ્ય, જેસાજી પ્રબંધ જેમાં ઉમરકોટના જેસાજીએ આ સૂરિજીના ઉપદેશથી ઉમરકોટમાં જ શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુને ૭૨ દેવકુલિકાવાળે પ્રાસાદ કરાવ્યું અને શત્રુંજયાદિ તીર્થોની યાત્રા કર્યાનું સુંદર વર્ણન છે.
પ્રસ્તુત પૂજ્ય શ્રી મેરતુંગસૂરિની બાબતમાં તેઓ પ્રખર મંત્રવાદી હતા. તે સંબંધમાં તેમના જીવનમાં બનેલી કેટલીક ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ તેમની પરંપરામાં થઈ ગયેલા એક અજ્ઞાતશિષ્ય આ પ્રમાણે કરેલો છેઃ
(૧) તુંગસૂરિજીએ આસાઉલી (આજનું અસારવા) માં યવનરાજને પ્રતિબંધ આપીને અહિંસાને મર્મ સમજાવ્યું હતું. એ ઉલ્લેખ કરેલ છે કે, આ વાત કહેતાં પખવાડિયું કે મહિત વિતી જાય એટલી મોટી છેઃ
આસાઉલીઈ સાખ જવનરાઉ પડિફિયે, કહતાં લાગઈ પાખ માસ વાત થઈ તે ઘણીય. ૧. આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં કર્તા પોતે આ પ્રમાણે જણાવે છે : शिष्यप्रशिष्यस्मरणार्थमेतै वि नेय वात्सल्य रसाभ्युपेतैः । व्यतानि नन्दाम्बुधिवेद सोम (१४४९) संवत्सरे सप्ततिभाष्यटीका ॥ काव्यं श्री मेगदूताख्यं, षड्दर्शन समुच्चयः । वृतिर्बालावबोधाख्या धातुपरायणं तथा । एवमादि महाग्रन्थनिर्माणपरायणाः । चतुराणां चिरं चेतश्चमत्काराय येऽन्वहम् ॥
. શ્રી આર્ય કથાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ 255

Page #669

[૨૬૪] U
bakoda decha chawdach kaadash.ક.(dabaddas assa. bah
(૨) પુરિસાદાણીય મહિમાવંત શ્રી શ ંખેશ્વર મહાતીર્થની નજીકમાં જ આવેલા લેાલાડા ગામમાં પૂજ્યશ્રી મેરુતુંગસૂરિજીએ ભયંકર સર્પનું ઝેર શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની સ્તુતિ કરીને દૂર કર્યું હતું, તે વાત રાસકારના સમયમાં જાણીતી હતી. આ પ્રસંગ વણુ - વતાં રાસકાર કહે છે કે, એક વખત આચાર્ય દેવ સધ્યા સમયે આવશ્યક ક્રિયા કરીને કાઉસગ્ગ ધ્યાનમાં મગ્ન થઈને ઊભા હતા, તે વખતે એક કાળા સપે આવીને આચાય શ્રીને પગે ડંખ દીધા. તે વખતે તેએ મેરુતુગર, પૂર્વે થઈ ગયેલા મેતા દમદન્ત તથા ચિલાતીપુત્ર વગેરે મુનિઓની જેમ ધ્યાનમાં સ્થિર રહ્યા અને કાર્યોત્સર્ગ પૂર્ણ થયા પછી શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિમા સમક્ષ ધ્યાનાસન જમાવી બેસી ગયા. પાર્શ્વનાથ પ્રભુના ધ્યાનના પ્રભાવથી તેઓનુ અધું ઝેર ઊતરી ગયું. સવારમાં તેનું વ્યાખ્યાન શ્રવણ કરવા સંધ આળ્યે, ત્યારે આચાર્ય દેવને સ્વસ્થ જેઈ સંધમાં આનંદ છવાઈ ગયા. અને અચલગચ્છને મહિમા સારા યે ગામમાં પ્રસર્યાં :
અન્ન દિવેસિ ગુરુરાય, સાંઝ આવશ્યક કરીય; કાઉસ-ગહુલ થિરકાય, કાલ ભુમિ પગડસીય. સુણિ મેયજ્જ ચલાઈપુત, મુણિ ક્રમમ્રુત જિમ; અહિંયાસી થિર થાઈ, ' કાઉસગ્ગ પૂરકરીય. મયંત્ર મણિમૂલ ગણુ, ગુણીયા ગઢ ગારુડીય; ઔષધ મૂકી મૂલ, પરમધા િ લહુ લાઈ મન. પાસ જિજ્ઞેસર બિંબ, આસણુ માંડીએ; લખ લાગઉ અવિલંબ, અમીય પ્રવાહ ઉઘાડીઉએ. ઝાણુ અમીય રસઅંગ, તિમ સીચિય જિમ વિસ; નિમ્નાસીય સબ્વંગરવિકસ, પરિરિ તિમિરહ જિમ. ઉગમત સરિસૂરિ, સૂરિશ સેાભાગ નિધ; ઉડિ આણુ દપૂરિ, અમિય સરિસ દેસણ કરઈ. ઉછલીઉ જયવાદ, કલરવ જણાસાસણ ભએ; જગુવર નિરૂઈ નાદ, અચલગચ્છહ મતિ વલઇએ. સાવગ કરઈ અસંખ, દ્રવ્ય સ્તવ ભાવદ્ધિ સહિય; કલિ જિમ કાલભુયંગ, જીત જિંગ રેખા રહિય.
(૩) લાવણ્યચંદ્ર ‘વીરવંશાનુક્રમ'માં એરુતુ ગસૂરિના જીવન વિષે આમ નોંધ કરે છેઃ ગણનાયક મેરુતુ ગસૂરિને અષ્ટાંગયોગ, તથા સર્વ વિદ્યાનું જ્ઞાન હતું અને સદૈવ
Dic
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #670

de desbotasesteedteste deste testosteste stedes estados dedosse des deutstestestosteste de dadete dobesedos
esteste deste dode sosestestades de 1
4 1
પદ્માવતી અને ચકેશ્વરી દેવીઓ એમની પાસે આવતી હતી. શ્રી જીરાપલી પાર્શ્વનાથના અધિષ્ઠાયક યક્ષની કૃપા વડે ઉત્પન્ન થયેલા પ્રભાવને સાંભળેલું હોવા છતાં બૃહસ્પતિ પણ વર્ણન ન કરી શકે, તે પછી મારા જેવો મંદ બુદ્ધિવાળો માણસ કેવી રીતે વર્ણન કરી શકે ?
तत्स्थाने प्रभु मेरुतुंगगण भृद्योष्टांगयोगं समा । विद्याः सम्यग्वेत् सदैव सविधे पद्मा च चक्रेश्वरी ॥ जीरापलीजिनेशयक्षकृपयोद्भूतान् प्रमावान् श्रुता
न्वक्तुं वाग्पतिरक्षमः किमुपुनर्माद्रिग्नरो मंदधीः ॥३५॥ (૪) વળી, મિતુંગસૂરિરામાં શ્રી ચકેશ્વરી દેવી મેરૂતુંગસૂરિનું સાનિધ્ય કરતાં હતાં એ ઉલ્લેખ છે.
સાંનિધૂ કરઈ અપાર, ચટ ચકેસરિ સૂરિય. (૫) શ્રી શત્રુંજય પર્વત ઉપર આવેલા ભંડારીજીએ બંધાવેલા જિનમંદિરના શિલા લેખમાં ચકેશ્વરી દેવી મેરૂતુંગસૂરિ ઉપર પ્રસન્ન થયાં હતાં, એવું વિધાન છે.
चक्रेश्वरी भगवती विहित्तप्रसादाः श्री मेरुतु सूरयो नरदेव वंद्याः ॥ १० ॥
(૬) અંતમાં “ નમો રેવા' થી શરૂ થતા મહામંત્ર ગર્ભિત શ્રી જીરાપલ્લી પાર્શ્વનાથ લેક ૧૪, કે જે મારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલા મંત્રાધિરાજ ચિંતામણિ” નામના ગ્રંથનાં પૃષ્ઠ ૪૮-૪૯ ઉપર ઈ. સ. ૧૯૩૬ માં પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. તે સ્તોત્રની ઉત્પત્તિનું કારણ વડનગરમાં કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું તે દર્શાવીને પુણ્યનામધેય, પ્રાતઃસ્મરણીય અંચલગબ્બેશ શ્રી મેરુતુંગસૂરિની મારા સંગ્રહમાં આવેલી બે મહત્વની હસ્તપ્રતેને ટૂંક પરિચય આપવાનું હું ચગ્ય માનું છું.
એક વખત વિહાર કરતાં પૂજ્યશ્રી મેરૂતુંગસૂરિ, પિતાના શિષ્ય-પ્રશિષ્યના પરિવાર સહિત વડનગરના ગામ બહાર આવેલા તળાવની પાળ ઉપર આવીને સ્થિરતા કરી. તે વખતે નાગર બ્રાહ્મણોનાં ત્યાં ત્રણ ઘર હતાં. નગરમાં ગોચરી માટે ફરતાં શિષ્યોને કેઈએ કહ્યું કે, “સારું થયું, તપોવૃદ્ધિ થઈ.”ડા સમય પછી ગામને એક કરોડપતિ નગરશેઠના એકનાએક પુત્રને સાપે ડંશ દીધે. સર્પદંશથી છેક મૂછિત થઈ ગયો. ઘણું ઉપાય કરવા છતાં છોકરે ભાનમાં નહીં આવવાથી તેને મરણ પામેલે માની રોવા-કૂટવાનું શરૂ થઈ ગયું. મતું ગસૂરિએ નગરશેઠને પૂછાવ્યું કે, “છોકરાને જીવતો કરી આપું તે શું આપશે?” નગરશેઠ ભારોભાર સોનું આપવા ઈચ્છા બતાવી. ગુરુ મહારાજ તે નિઃસ્પૃહી હતા. જેથી સર્વ નાગરે એ શ્રાવક થવાનું કબૂલ કર્યું. એટલે ઉપરોક્ત છે તો વહેવાર થી શરૂ થતું તેત્ર રહ્યું અને નવકુળ નાગને બોલાવ્યા. ડરેલા સર્પને ડંખે વળગાડી સર્વ ઝેર ચૂસી
મ શીઆર્યકલયાણૉતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે.

Page #671

[R}}]hchhalachadith the cheeseebly
લેવડાવ્યુ, અને છેકરાને જીવતા કર્યાં. આચાર્યના પ્રભાવથી સૌએ જૈન ધર્મ ના સ્વીકાર કર્યાં અને મેટા ઉત્સવપૂર્ણાંક મેરુતુંગસૂરિના વડનગરમાં નગરપ્રવેશ કરાવવામાં આળ્યે, તેઓશ્રીનાં ઉપદેશથી નાગરાએ વડનગરમાં જિનમદિર તથા ઉપાશ્રય અધાવ્યાં.
ઉપરોક્ત મહામંત્રવાદી, પ્રખર સાહિત્યકાર તથા પરમ તપસ્વી શ્રી મેરુતુ'ગસૂરિજીએ પેાતાના જ હાથે લખેલી શ્રી સૂરિમુખ્યમત્રકલ્પની એક સુ ંદર હસ્તપ્રતિ મારા પેાતાના સ'ગ્રહમાં છે.
પ્રતિ પરિચય : આ પ્રતિ ૪૯ પાનાંની છે. તેની લંબાઈ ૫રૢ ઇંચ અને પહેાળાઈ ૨ ઇંચ છે. આ પ્રતિ પોતાની પાસે રાખીને, તેના નિરંતર સ્વાધ્યાય કરવા માટે, પેાતાના સ્વહસ્તે જ મેરુતુંગસૂરિએ લખેલી છે. જે વાતનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ, ૪૯ પાનામાં પોતે જ આ પ્રમાણે કરેલા છે :
श्रीमदंचलगच्छेशः श्रीमेरुतुंगसूरयः । आलोक्याने कसूरीदं मुख्यमंत्रोपयोगिनः ॥ १ ॥ ग्रंथान् गच्छोपयोगार्थ सारोद्धारं व्यधुः स्वयं || श्लोकाः पंचशतान्यत्राष्टापंचाशच्चनिश्चिताः इति श्री विधिपक्ष मुख्याभिधान श्रीमदंचलगच्छेश श्री मेरुतुंगसूरिलिखित: श्री अंचलगच्छे श्री सूरिमुख्यमंत्रकल्प छ ॥ ग्रंथा ५५८ ॥ छ ॥
અર્થાત : શ્રીમદ્ઘ ચલગચ્છેશ શ્રી મેરુતુ ગસૂરિએ અનેક સૂરિમુખ્યમાપયેગકલ્પાનુ નિરીક્ષણુ કરીને, આ ગ્રંથ પોતાના ગચ્છના ઉપયોગ માટે, અનેક સૂરિમ`ત્રોના સારાદ્ધારરૂપ, પાંચસે અઠ્ઠાવન શ્ર્લોક પ્રમાણ આ સૂરિમુખ્યમ`ત્રકલ્પ નામના ગ્રંથ વિધિપક્ષના મુખ્ય નામથી એળખાતા એવા અચલગચ્છેશ શ્રી મેરુતુ'ગસૂરિએ જાતે લખેલે છે.
આ ઐતિહાસિક મહાપુરુષે લખેલી હસ્તપ્રત, પ્રાચીન તાડપત્રીય પ્રતાની માફક છેક પાનાના મધ્ય ભાગમાં ૭ છિદ્રવાળી છે. અને દરેક છિદ્રને ફરતુ સુંદર લાલ શાહીથી દોરેલુ કમલ પાંખડીએ જેવુ' સુશાલન છે. પ્રતના અક્ષરા ગાળાકાર, મનેહર અને સુવાચ્ય છે. દરેક પત્રમાં સાત અથવા લીટીઓ છે અને દરેક લીટીમાં ૨૭-૨૮ અક્ષરો છે.
વાંચકાની જાણ ખાતર બીજુ પાનું કે જેમાં છતમાં બાંધેલા ચંદરવાની નીચે, સુવર્ણ ના સિહાસન ઉપર બેઠેલા જૈનાચાનું સુ ંદર ચિત્ર છે. આ પ્રતમેરુતુંગસૂરિએ પોતાના હાથે જ લખેલી હાવાથી આ ચિત્ર તેઓશ્રીના ગુરુશ્રી મહેન્દ્રસૂરિજી અને તેએશ્રીની સામે એ હાથ જોડીને બેઠેલા શિષ્ય (શ્રી મેરુતુ ગસૂરિજી) હેાવાને સંભવ છે. ચિત્રની નીચેના ભાગમાં એક ભક્ત શ્રાવક, બે સાધ્વીએ તથા એક શ્રાવિકા અને હસ્તની અંજલિ જોડીને સુવર્ણ સિંહાસન ઉપર બેઠેલા શ્રી મહેન્દ્રસૂરિજીને ઉપદેશ સાંભળતાં બેઠેલાં છે. આ ચિત્ર સામાન્ય પ્રકારનું હોવા છતાં ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ ખૂબ મહત્ત્વ ધરાવે છે. ચિત્રની
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #672

Mot.sessfeet
» Asjob
.blogspot.M.Patest sessiod ol. polestv.t.vtvg
ust below.|૨૬૭)
લંબાઈ ૧૩ ઈંચ તથા પહોળાઈ ૨ ઈચ માત્ર છે. વાંચકેની જાણ ખાતર આ એતિહાસિક પ્રતનાં પાનાં બે ઉપરનું શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ તથા પૂજ્યશ્રી મેતુંગસૂરિજીવાળા ચિત્રના આઠ લીટીમાં લખેલા સુંદર સુવાચ્ય લખાણ સહિતનું આખું પાનું તથા પ્રતના છેવટના ૪૯ મા પાના ઉપરની પાંચ લીટીઓ કે જેમાં પૂજ્યશ્રી મેરૂતુંગસૂરિજીએ પોતે જ આ પ્રત લખ્યાનો ઉલ્લેખ પાનાની ચેથી લીટીના મધ્ય ભાગમાં શ્રીમતું નૂરિસ્ટિવિત: સ્પષ્ટ અક્ષરોથી કરે છે, જેની રજુઆત આ ગ્રંથના બ્લોક ચિત્ર ૧ માં આ સાથે જ કરેલી છે.
આ હસ્તપ્રત લગભગ પસ્તાલીસ વર્ષ પહેલાં મને અમદાવાદના એક જૈન પુસ્તક વિક્રેતા પાસેથી પ્રાપ્ત થઈ હતી અને મેં પણ હસ્તપ્રતનાં બીજા પાનામાં માત્ર એક જ ચિત્રની વિશિષ્ટ મહત્તા સમજીને ખરીદ કરી હતી અને તે સ્વર્ગસ્થ આગમદિવાકર પૂજ્યશ્રી પુણ્યવિજયજીને પાટણ મુકામે બતાવતાં આ હસ્તપ્રત મહાપ્રભાવિક પૂજયશ્રી મેતુંગસૂરિજીએ પોતાના હાથે જ લખ્યાનું કહીને આ પ્રતની અતિહાસિક મહત્તા સમજાવી હતી. આ આખા ય સૂરિ મુખ્યમંત્રક૯૫નું મૂળ અને તેના ગુજરાતી ભાષાંતર સહિત મેં મારી ગ્રંથમાળામાં “સૂરિમંત્રક૯૫ સંદેહ નામના ગ્રંથમાં છપાવી દીચેલ છે. આ ગ્રંથમાં બીજા પણ સૂરિમંત્રકલ્પ તથા શ્રી સિંહતિલકસૂરિ કૃત વર્ધમાન વિદ્યાકલ્પ વગેરે ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે છપાવેલ છે. હાલમાં થોડી જ નકલો પ્રાપ્ત છે. અત્યાર સુધીની કાગળ પરની સચિત્ર હસ્તપ્રતોમાં મળી આવેલા ચિત્રો પૈકી આ હસ્તપ્રતનું ચિત્ર કદમાં નાનામાં નાનું છે. આ ચિત્રની પાશ્વ ભૂમિકા લાલ રંગની છે. ચિત્રમાં સાધુઓનાં વસ્ત્ર સફેદ છે અને માત્ર મહેન્દ્રપ્રભસૂરિજે સિંહાસન ઉપર બેઠેલા છે, તે સિંહાસનમાં જ ચિત્રકારે સોનાની શાહીને ઉપયોગ કરે છે. શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિજી અને શ્રી મેતુંગસૂરિજીની વચ્ચે સ્થાપનાચાર્યજી છે. ગુજરાતની જ નાશ્રિત કલાના ચૌદમા સૈકાના અંતિમ સમયનું આ ચિત્ર હોવાથી, તે સમયના પુરુષ અને સ્ત્રીઓનો પહેરવેશ આ ચિત્ર રજૂ કરે છે. અગાઉ જણાવી ગયા પ્રમાણે
સૂરિમંત્રક૯૫ સારો દ્વાર”ની રચના મેરૂતુંગસૂરિએ વિક્રમ સંવત ૧૪૫૩ માં કરેલી છે. વળી સૂરિમંત્રકલપના સારે દ્વાર રૂપ આ ગ્રંથનું ખરું નામ “શ્રી સૂચિમુખ્ય મંત્રક૫” હેવાનું ગ્રંથકારે પોતે જ અંત ભાગમાં જણાવેલ છે.
વળી આવા પ્રકાંડ વિદ્વાન અને મંત્રવાદી તથા દેવોને પણ માન્ય પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી મેરુતુંગરિ જેવા મહાપુરુષે પિતાની પાસે અનેક શિ તથા પ્રશિષ્ય હાજર
એ ગ્રાઆર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #673

૨૬૮]Meeeeees std 12s deesessessessessesse dessessessessoctos dosed este
goddodarafast
હેવા છતાં આ મહામૂલ્યવાન કૃતિ પોતાના જ હાથે લખી છે, તે તેઓશ્રીની જ્ઞાન પ્રત્યેની અડગ ભકિત દર્શાવે છે.
મારા સંગ્રહમાં તેઓશ્રીએ રચેલા “કાતંત્રવ્યાકરણના બાલાવબેધ ઉપર “ચતુષ્કવૃત્તિ ટિપ્પનક નામને લગભગ પંદરમા સૈકામાં ૨૧૨૮ લોક–પ્રમાણની કાગળ પર લખાચેલી ૭૭ પાનાંની હસ્તપ્રત છે. આ પ્રતની લંબાઈ ૮ ઇંચ છે. આ હસ્તપ્રતનાં પત્ર ૬/૧, ૮, ૨૩, ૨૬, ૨૯૧, ૬૬/૧ તથા ૭૬ ઉપર તિ શ્રીમવારેશ્વર શ્રી મેહનુંમૂરિરવિતે અને પત્ર ૯/૧, ૧૨/૧, ૧૪, ૧૮, ૪૩ નંબરનાં પાનાઓ ઉપર ફરિ શ્રી દેતું 'રિસાયા નો પ્રત લખનારે અગિયાર જગ્યાએ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના નામનો ઉલ્લેખ કરેલ છે. વાંચકોની જાણ ખાતર આ પ્રતના પહેલા તથા ૭૬ માં પાનાંની નવમી લીટીમાં इति श्रीमदचलगच्छेश श्रीमेरुतुगसूरिविरचिते बालावबोध स्वोपज्ञ चतुष्कवृतिटिप्पनके पष्टपादषे । લખેલું છે.
सत्वेषु मैत्री गुणिष्यु प्रणोद', क्लिष्टेषु जीवेषु कृपापरत्वन् । माध्यस्थभाव વિપરીતવૃત્તો,
सदा ममात्मा विदधातु धेव । બધા સર એટલે કે પ્રાણીઓ પ્રત્યે પ્રમોદ (આનંદ), દુઃખીઓ પ્રત્યે કરુણા અને પ્રતિકુળ અથવા વિરોધીઓ પ્રત્યે મધ્યસ્થ ભાવ હો. હે પ્રભુ ! મારા આત્મા આ ભાવોને ધારણ કરે.
न कम्मुणा कम्म खवेन्ति बाला, अकम्मुणा कम्म खवेन्ति धीरा । महाविणो સ્ત્રોમ–મા ત્રા , सतोषिणो न बकरन्ति पाव ।।
( [ સૂત્રે કૃતાં ૨-૧૨/૧૬ ] અજ્ઞાની ગમે તેટલે પ્રયત્ન કરે, તો પણ એ કુસંસ્કારોને નાશ કરી શકતા નથી. બુદ્ધિમાન સાધક એ છે, જે સંયમમય પ્રવૃત્તિઓ દારા પાપકર્મોનો નાશ કરે છે. એટલે લેભ ભર્યો રહિત થઈ, સંપૂર્ણ પણે સંતુષ્ટ રહેવાવાળા મેધાવી કઈ પણ પ્રકારનું પાપ કરતા નથી.
ત્રી માં થીઆર્ય કાયાણાગોમસૃતિગ્રંથ

Page #674

Sષ્ટ્રય
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની કૃપાસના
–શ્રી હીરાલાલ ર. કાપડીઆ ઉપલબ્ધ સાહિત્ય જોતાં કલ્યાણસાગરસૂરિએ રચેલી ઓછામાં ઓછી ૩૨ કૃતિઓ આજે મળે છે. આ એમના ઉપલબ્ધ કૃતિકલાપને આપણે બે વર્ગમાં વિભક્ત કરી શકીએ. આ બત્રીશ કૃતિઓમાં કેટલીક સંસ્કૃત કૃતિઓ છે અને કેટલીક ગુજરાતી કૃતિઓ છે. હિંદીમાં કે પ્રાકૃતમાં એમણે કઈ રચના કરી હોય, તે પણ હાલ એકે હિંદી રચના કે પ્રાકૃતની રચના આપણને ઉપલબ્ધ નથી થઈ.
મિશ્રસિં : આને મિશ્રર્જિનિય તેમ જ ઢિનિર્ણય પણ કહે છે. એમાં એક કરતાં વધારે લિંગનાં અર્થાત નર, નારી અને નાન્યતર જાતિનાં સંસ્કૃત નામની સૂચિ છે. આમ આ વ્યાકરણના વિષયની કૃતિ છે. આ કૃતિ કલ્યાણસાગરસૂરિજીએ વિક્રમ સંવત ૧૭૦૬ માં પોતાના શિષ્ય વિનયસાગરને માટે સંસ્કૃતમાં રચી છે. આ કૃતિને ઉલેખ ઉદયસાગરે વિ. સં. ૧૧૦૪ માં રચેલી સ્નાત્ર પંચાશિકામાં ‘શિવસિંધુ તરીકે કરેલ છે.
મિશ્રન્ટિંરા વિવરણ : “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન'(પૃ. ૪૫૨) માં આ વિવરણ પજ્ઞહોવાનું સૂચવાયું છે. સાથે સાથે કહ્યું છે કે, “જુઓ' ડો. બુહલરનો છઠ્ઠો રિપોર્ટ (પૃ. ૭૬૨).” આ રિપોર્ટને ઉલેખ “જિનરત્નકોશ” (પૃ. ૩૧૦) માં લીધે છેપણ તેમાં વિવરણનો ઉલ્લેખ નથી.
(૧) તેઓશ્રી વિ. સં. ૧૬૭૦ થી ૧૯૯૦ સુધી જીવ્યા હોવાનો ઉલ્લેખ “જિનરત્નકોશ” (પૃ. ૩૧૦) પર છે, તે બ્રાન્ડ છે.
(૨) જિનરત્નકેશમાં શિવનું નામ વિનીતસાગર છે.
(૩) પ્રસ્તુત કૃતિના પ્રણેતા સંબંધી જૈન ગ્રંથાવલિ (પૃ. ૩૧૧) માં અપાયેલી માહિતી પણ યથાર્થ નથી. - ૧. ઓછામાં ઓછી ૩૨ કૃતિઓ કહેવાનું કારણ એ છે કે, જિનસ્તોત્ર તરીકે દર્શાવાયેલી કૃતિઓમાં કેટલાં તેત્રો છે, તે જાણવામાં આવ્યું નથી.
મ શ્રી આર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ 2D

Page #675

[૨૭૦]a
chova ca cha | b>d socks based obc sb . ન ટ ટ ટ ટ ન
સંસ્કૃત કૃતિ
આપણુને કલ્યાણસાગરસૂરિજીનાં રચેલાં સાત અષ્ટકા મળે છે. અષ્ટકમાં સામાન્ય રીતે આઠ પો હાય છે, કવચિત નવ પદ્યો હાય છે અને જવલ્લે જ દશ પો હાય છે. ત્રણે પ્રકારનાં અષ્ટકા પૈકી અહી' માત્ર બે પ્રકારો દ્રષ્ટિગેાચર થાય છે. તેનાં નામે! હું' નીચે મુજખ દર્શાવુ છું. પહેલાં હું એ જણાવી દઉ' કે, સાત અષ્ટકામાંનાં પાંચ અષ્ટકા નવ પદ્મોનાં છે અને એ અષ્ટકા ૧૦ પદ્યોમાં રચાયેલાં છે.
(૧) ‘ચિકુંડ પાાંટ, : આમાં નવ પદ્યો છે, અને એ કલિકુંડમાંની પુરુષાદાનીય પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાના ગુણેાનાં કીર્તન રૂપ છે. એમાં હુ‘કલિકુંડ’ પાર્શ્વનાથને સદા ભજુ' છું, એ ભાવનુ' વિવરણ છે.
(૨) નૌરિત્ર પાĪઇદ : આમાં દશ પદ્યો છે. એ દ્વારા મરુદેશના સુપ્રસિદ્ધ તીર્થ - નાયકની સ્તવના કરાઈ છે. કર્તાએ ગેડી પાર્શ્વનાથને અ'ચલગચ્છરૂપ વાદળને માટે મેાર સમાન અને કીતિરૂપી લતાને માટે મેઘ સમાન કહ્યા છે.
(૩) મદ્દુર પાæિ૪ : આમાં ખીજાપુર પાસેના મહુડી ગામમાંથી મળી આવેલી પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાને ઉદ્દેશીને દશ પદ્યો રચાયાં છે.
(૪) રાવળ પાશ્ચાઇ : અલવર પાસેના રાવણા પાર્શ્વનાથની આ અષ્ટકમાં નવ પદ્યો દ્વારા સ્તુતિ કરાઈ છે. એમ કહેવાય છે કે, પ્રતિવાસુદેવ રાવણે અને એની પત્ની મંદોદરીએ વેળુની પ્રતિમા કરાવી હતી. એ ઉપરથી એ પ્રતિમાને રાવણ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા તરીકે ઓળખાવાય છે. મિત્રવશી અહ્લટ રાવલે (વિ.સ. ૯૨૨ – ૧૦૧૦) અલટપુર વસાવી તેમાં રાવણુ પાર્શ્વનાથની સ્થાપના કરી હતી. આથી મૂળે ‘રાવલા’ શબ્દ હશે અને તે પછી ‘રાવણા' ઉચ્ચારાયું હશે, એવી પણ એક કલ્પના થઈ શકે છે.
(પ) વૌરાષ્ટદ : અહી' વીરપ્રભુ એટલે આબુ તીના નાયક અભિપ્રેત છે. એમના ગુણકીન રૂપ આ અષ્ટકમાં નવ પદ્યો છે.
(૬) સમયનાથાષ્ટઽ : આ અષ્ટક સુરતમાં ગોપીપુરામાં સભવનાથ જિનાલયમાં જે સભવનાથ તીથ કરની પ્રતિમા છે, તેના ગુણગાનરૂપ હેવાના સંભવ છે; કેમ કે, કલ્યાણસાગરસૂરિએ સુરતમાં ચાતુર્માસ કર્યું છે. આ અષ્ટકમાં નવ પદ્યો છે.
(૭) સેરિસ-પાદિ : આમાં નવ પદ્યો છે, અને એ સેરિસાના તીનાયક અંગેનાં છે. મારુ તે એમ માનવુ' છે કે, લાડણ પાર્શ્વનાથ તે જ સેરિસ (સા) પાર્શ્વનાથ છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #676

.bbb ਤ ਤ ਤ ਉਤ ਬੰਟ ਨੂੰ ਵਾਰ ਖਡ ਲੈ ਉਤਰ ਈ ਏਡ $2 bets ਵਡ ਵਡਾ : ਵਾਰ ਵੱਡ ਵਾਈ ਉਡਰਿ ਹਿਰ ਦੌਰ ਨੂੰ 45 sਰ ((ਚ ਉਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ ਰ [9] ગમે તેમ છે પણ અંતમાં ઉલ્લેખ છે કે, તીર્થક્કર નામપુરેપૂછ્યું અર્થાત નાગપુરના રાજા વડે પૂજવામાં આવેલા તીર્થકર.
સ્તોત્રો [૧] ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ દતાત્ર : આ સ્તોત્રમાં ૧૧ પદ્યો છે. અંતમાં આ નિમ્નલિખિત પંક્તિ આવે છે: તિ નિતિgā: gā-pregયક્ષઃ |
[૨] વિત્રત્રો : “અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન'ના લેખક શ્રી પાર્શ્વ કે આની પ્રતિ તૈયાર કરનાર લહિયાએ કે અન્ય કોઈ વ્યક્તિએ આ નામ ચેર્યું હશે. ચિત્રસ્તોત્રોમાં ઉપર્યુક્ત ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિન સ્તોત્ર આવી જાય છે, કેમ કે, ચિત્રસ્તોત્રોમાં કેટલાં તેત્રો છે, તેમ જ પ્રત્યેકમાં કેટકેટલાં પડ્યો છે, એ ત્રણે પ્રશ્નો અત્યારે તે નિરુત્તર રહેવા દઉં છું. આ કૃતિમાં શબ્દાલંકારના એક પ્રકાર રૂપ “ચિત્ર અલંકારથી સહિત વિવિધ સ્તોત્રે હશે. એ પ્રત્યેકના બંધનું નામ જાણવામાં નથી. એમાંનાં તમામ સ્તોત્રોની અનેક સચિત્ર પ્રતા હોવા છતાં અદ્યાપિ એકે મળી આવી નથી, કાંતિસાગરજીના ભંડારમાં પણ હવે તો નથી, તો એ શેચનીય પરિસ્થિતિને અંત આણવા માટે તેંત્રની સારી રીતે સચવાયેલી સચિત્ર પ્રત જેઓ પૂરી પાડશે, તેને રૂપિયા અમુકનું ઈનામ અપાશે એમ જાહેર કરાય તો કેમ?
સ્તવન (૧) અન્તરિક્ષ પાર્શ્વનાથ તવન : આ સ્તવનમાં આઠ પડ્યો છે. એ દ્વારા વિદર્ભના સીરપુર નાયકની સ્તવના કરાઈ છે.
(૨) જેવી પાર્શ્વનાથ સ્તવન : આમાં ૧૧ પદ્યો છે.
(૩) શૌરીપુર વનઃ આમાં ૧૭ પડ્યો છે અને એ પણ ગોડીજીના તીર્થ નાયકની સ્તવના રૂપ છે.
(૪) રાતા પાર્શ્વનાથ તવરઃ આ નવ પદ્યની કૃતિ છે. તે વડોદરાના દાદા પાW. નાથના ગુણકીર્તન રૂપ છે. એમાં દશ પડ્યો છે.
(૫) આ સ્તવનમાં કર્તાએ પિતાનું પાર્શ્વનિનતવન ગમે તે પાર્શ્વજિનના મંદિરમાં બોલી શકાય તેમ છે, એમ જણાવ્યું છે.
(૬) શાંતિનાથ નિન-વન : આ નવાનગરના શાંતિનાથની સ્તવના રૂપ રચના છે. એમાં ૯ પડ્યો છે.
(૭) શાંતિનાથ વિન–તવનઃ આમાં ૧૯ પડ્યો છે. કલ્યાણસાગરસૂરિએ એમાં કર્તા તરીકે પોતાના શુભસાગર નામનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
, , , ,
, , ,
આ ગ્રી આર્ય કયાણપોતHસ્મૃતિગ્રંથ
)

Page #677

[২২]
কৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুকৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুৰুষৰুকৰুকৰ
(૮) સત્યપુરી, મઢાવીર સંવત ઃ આમાં સત્યપુર, સારના તીર્થનાયક મહાવીર પ્રભુની સ્તવના ૨૨ પઘોમાં છે.
(૯) સમવનન સ્તવનઃ આ સુરતના ગોપીપુરામાં અંચલગચ્છના આચાર્યે સ્થાપિલ સંભવનાથ જિનાલયના મુખ્ય નાયક સંભવનાથની સ્તુતિ છે. તેમાં ૧૨ પદ્ય છે.
(૧૦) સુવિધિનાથ વિન–સંઘન : આમાં સિતેતર પુરના સ્વામી સુવિધિનાથ પ્રભુની સ્તવના ૬ પદ્યોમાં કરાઈ છે. | (૧૧) માળિયસ્વામી તવન આ ૧૮ પદ્યની રચના હેદરાબાદના આકોટ ગામની પાસે આવેલા કુલપાકના ઋષભદેવ સ્વામીની સ્તુતિ રૂપ છે. ત્યાંની પ્રતિમા લીલા માણેકની બનેલી છે, તેથી એ માળી સવામી ની પ્રતિમા તરીકે ઓળખાય છે.
બે નામાવત્તિઓ : (૧) પાર્શ્વનાથ સદનામ અથવા પ્રાર્થનામાવતિ : આ રચનાનું પરિમાણ ૧૫૦ કેનું છે. તેમાં પાર્શ્વનાથનાં ૧૦૦૦ નામોનો નિર્દેશ છે. જેમાં તેમ જ ઈતર હિંદુઓમાં પણ સહસ્ત્રનામો અનેક દેવનાં મળે છે. કવિએ આ રચના વિ. સં. ૧૬૯૬ માં ખેરવાના સ્થાલગોત્રીય શ્રેષ્ઠી ઈશ્વરે કાઢેલા ગોડીજીના સંઘમાં કરી છે. આ હિસાબે આ કૃતિ ૧૬૯૬ જેટલી પ્રાચીન છે. આ નામે જિનભગવાનનાં લક્ષણો પણ દર્શાવે છે.
(૨) પાર્શ્વનાથ ગોત્તરશત નામ આની નોંધ નિરોરા (વિ. ૧, પૃ. ૨૪૪)માં છે. એમાં પાર્શ્વનાથનાં ૧૦૦૮ નામે છે. બને નામાવલિઓ પૈકી એકે પ્રકાશિત નથી, એટલું જ નહિ, પણ આ બે ભિન્નભિન્ન કૃતિઓ છે કે કેમ તે જાણવા માટે બન્નેનાં પ્રારંભિક અવતરણે પણ રજૂ થયેલાં જણાતાં નથી. ચરિત્રો : (૧) રાશિનાથ–ચરિત્ર
(૨) સુરક્રિય વરિત્રર: આ રચનાને અન્ય મુનિ શ્રી કનકકુશલ ગણિની રચના સુરપ્રિયમુનિકથાનકની રચના સાથે સરખાવી શકાય. જન ગ્રંથાવલિમાં સુરપ્રિય કથાને ઉલેખ છે.
આ પ્રમાણે સમય અને સાધન અનુસાર મેં સંસ્કૃત કૃતિઓ વિશે માહિતી આપી છે. એટલે હવે ગુજરાતી કૃતિઓ વિશે થોડુંક કહીશ.
૧-૨. આ બન્નેની પદાવલી (પૃ. ૩૫૧)માં નોંધ છે. એ બને કૃતિઓ સોમચંદ ધારસીએ પ્રસિદ્ધ કરી છે. તેમ છતાં બેમાંથી એકેની નૈ “જિનરત્નકશ' (વિ. ૧)માં જણાતી નથી.
શ્રી
શ્રી આર્ય થાણાગોnuસ્મૃતિરોધક
• ના

Page #678

નનનnthssessessifabfoodiesleffed as
a | ૨૭૩]
બે ગુજરાતી કૃતિઓ: (૧) વીસ વિહરમાન જિન સ્તવન કિવા વીસી: આ કૃતિને પ્રારંભ નિમ્નલિખિત પતિ દ્વારા કરાય છે.
શ્રી સીમંધર સાંભલઉ એક મેરી અરદાસ. (૨) અગડદત્ત રાસ : આની નોંધ જૈન ગૂજરાતી કવિઓ (ભા. ૩, ખંડ ૧, પૃ. ૪૬૭)માં છે. ત્યાં કહ્યું છે કે, આ રાસ વિ. સં. ૧૬૪૯ થી ૧૭૧૮ ના ગાળામાં રચાયો છે.
[ આ બને ગુજરાતી કૃતિઓ અંગે મેં જેને ગુજરાતી સાહિત્યનો ઈતિહાસ, રેખાંકનમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે. આ પુસ્તક અત્યારે (ઈ.સ. ૧૯૭૬ માં) છપાય છે. એ “મુક્તિ-કમલ-જૈન-મહમલામાં પ્રસિદ્ધ થશે. ]
આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે, સાહિત્યના જે લાક્ષણિક, લલિત અને દાર્શનિક એમ ત્રણ પ્રકારો સૂચવાય છે, તે પૈકી પ્રથમ બે પ્રકાર પૂરતી અત્ર શ્રતોપાસના છે. લાક્ષણિક સાહિત્ય અંગેની એક જ કૃતિ છે. ( વિવરણ જે પણ હોય તો બે કૃતિઓ લલિત ગણાય.) જ્યારે બાકીની બધી કૃતિઓ લલિત સાહિત્યને લગતી છે. એમાંની કોઈ કોઈ કૃતિમાં આનુષંગિક સ્વરૂપે દાર્શનિક આધ્યાત્મિક વિચારણા આવે છે.
यथा नागपदेऽन्यानि पदानि पदगापिनाम् । सवाण्येवाविधीयन्ते पदजातानि कौउजरे ॥ एवं समिहिंसायां धमार्थमविधीयते । सोऽमृतो नित्य वसति यो न हिंसा प्रपद्यते ।।
જેમ મહાનાગ–હાથીનાં પદચિન્ડમાં પગે ચાલનારાં અન્ય સર્વ પ્રિાણુઓનાં પદચિહ્ન સમાઈ જાય છે, તેવી જ રીતે સર્વ ધર્મ અને
અર્થને એકમાં (અહિંસામાં) સમાવેશ થઈ જાય છે. જે પુરુષ હિંસા નથી કરતે, તે નિત્ય અમૃત થઈને પ્રાણીનિવાસ કરે છે, જન્મમૃત્યુના બંધનથી મુક્ત થઈ જાય છે.
अभयं सर्वभूतेभ्यो दत्वा यश्चरिते पुनः ।
म तस्य सर्वभूतेभ्यो भयमुत्पद्यते क्वचित् ॥ જે મુનિ સર્વ ભૂતોને અભય આપી વિચરે છે, એને કઈ પણ પ્રાણથી કયાંય પણ ભય ઉત્પન્ન થતો નથી.
નામ શ્રી આર્ય કરયાણા ગૌતમ ઋતિથી 20

Page #679

ઉપધાન અંગે એક વિચારણું
ચિંતક : અચલગચ્છનાયક પૂ. આ. શ્રી મહેદ્રસૂરીશ્વરજી મ. સા. રચના : સંવત ૧૨૯૪. ગ્રંથનું નામ : શતપદી ભાષાંતર. વિચાર ૯૬ મો. પ્રકાશક : છે. રવજી દેવરાજ કચ્છ કોડાયવાળા (સંવત : ૧૯૫૧]
પ્રેષક : શ્રી ખીમજી શીવજી હરિયા પ્રશ્નઃ મહાનિશીથમાં કહેલ ઉપધાન વિધિ તથા માળારોપણ કેમ નથી માનતા?
ઉત્તર : જે એ વાત માનીએ તે ઘણું આચાર્યો અને ઘણું ઘણું સાધુ-સાવી, શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને અનંત સંસારીપણું પ્રાપ્ત થાય છે, માટે અમે એ વાત નથી માનતા. કારણ કે, મહાનિશીથમાં ઉપધાનવિધિ કહ્યા પછી આ પ્રમાણે કહ્યું છે:
હે ભગવન ! આવી મોટી નિયંત્રણ બાળજનો શી રીતે કરી શકે ?” એના ઉત્તરમાં ભગવાન કહે છે કે, “હે ગૌતમ, જે કઈ એ નિયંત્રણ નહિ ઇચ્છતાં વગર ઉપધાને નવકાર મંત્ર ભણે, ભણવે, કે ભણતાને અનુમત કરે, તે પ્રિય ધમાં કે દઢ ધર્મા ન હોય અને તેણે સૂત્રાર્થ તથા ગુરુની હીલના કરી તથા સર્વ અરિહંત અને આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ અને જ્ઞાનની પણ આશાતના કરી; જેથી તે અનંત સંસારી થઈ અનેક દુ:ખ પામશે.
વળી ગૌતમે પૂછયું કે, “ભગવદ્ ! ઉપધાન વહેતાં તો બહુ વખત વીતે, તેટલામાં વચ્ચે કદાચ મરણ પામે તે નવકાર વિના શી રીતે ઉત્તમાર્થ સાધી શકે?” આના ઉત્તરમાં ભગવાને કહ્યું કે, “હે ગૌતમ, જે સમયે, તેણે ઉપધાનના માટે કંઈ પણ તપ માંડયું કે તે સમયે જ તે સૂત્રાર્થ ભણ્યા સમજવા, માટે એ નવકાર મંત્રને અવિધિએ ગ્રહણ નહિ કરવું, કિંતુ એવી રીતે ગ્રહણ કરવું કે, “જેથી ભવાંતરમાં પણ નાશ નહિ પામે.”
આ સૂત્રના અભિપ્રાયથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે ઉપધાન વિધિ વિના નવકાર ભણે, ભણાવે કે અનુજ્ઞા આપે તે બધા અનંત સંસારી થાય, અને આજ કાલ તો કોઈ વિરલા આચાર્યો તથા દરેક ગચ્છમાં કઈ કઈક બે ચાર સાધુ-સાધ્વીઓને અને એકાદ બે શ્રાવક તથા ડીક શ્રાવિકાઓ જ ઉપધાન વિધિ કરતાં દેખાય છે. ત્યારે બાકીના
વરઆ શઆર્ય કયાઘગોતમ સ્મૃતિગ્રંથો
(૫E

Page #680

ਣ ਕਈ ਵਾਰ ਈ ( ਵ ਵਖ ਵ ਵਾ ਵਰ ਵt ( a statka sਰਵਰ ਨੂੰ ਵਖ ਵੀਰ ਵੀਰ ਵt sਰ : sh: ਵਟ Page #681

ht૨ જન્મ-મ૨hdoor home
શ્રુતસ્કંધના, શુકસ્તવના અરિહંત ચેઈયાણ ઈત્યાદિ દંડકના, ચાવીસસ્થાના અને પુખર૦૨દીવેઢે ઈત્યાદિના પણ એ ઘટને યુક્તિ રહિત અને નવી કલ્પિત જેવી દેખાય છે. કારણ કે પંચમંગળ કંઈ જુદો શ્રુતસ્કંધ નથી, કિંતુ સર્વ શ્રતસ્કંધન અત્યંતર ભૂત રહેલ છે. ઈરિયાવહી પણ પ્રતિકમણાધ્યયનનો એક દેશ છે. શકસ્તવ જ્ઞાતાદિકના અધ્યયનનો એક ભાગ છે તથા અરિહંત ચેઈયાણું વગેરા અને પુખરવરદીવઢે વગેર કાઉસગ્ગ અધ્યયનના અવયવ છે અને ચોવીત્સથોએ એક અલગ અધ્યયન છે. આવી રીતે સિદ્ધાંતવાદીઓમાં પ્રસિદ્ધ વાત છે. છતાં ઉપધાન કરાવનારાઓએ નવકારનાં પાંચ અદયયન અને ઉપર ત્રણ યુલિકા, ઈરિયાવહીના આઠ, શકસ્તવના બત્રીશ, વિસત્થાના પચીશ, અહંત સ્તવના ત્રણ અને શાસ્તવના પાંચ અધ્યયન ઠેરવ્યાં છે. માટે એ બધું કલ્પિત જ લાગે છે, કારણ કે એકને મહાશ્રુતસ્કંધ ઠેરાવ્યો, બીજાને શ્રતસ્કંધ ઠેરાવ્યો અને બાકીના ને એમ જ રહેવા દીધા તેનું શું કારણ છે? વળી કયા સિદ્ધાંતમાં એક એક પદનાં અધ્યયન કહ્યાં છે તે પણ વિચારવા લાયક છે, તેમ જ સામાયિક, વાંદણાં, પડિકમણું વગેરે છે આવશ્યક ઉપધાન નહિ કહેતાં ત્રુટક ઉપધાન કહ્યાં, ત્યાં પણ યુક્તિ નથી દેખાતી.
તથા ઉપધાનના તપ પેટે કહેવામાં આવે છે, જે પિસ્તાળીશ નકારસી અથવા વીસ પિરસી અથવા સેળ પુરિમઢ અથવા દશ અવઢ, અથવા આઠ વ્યાસણા વડે ઉપવાસ લેખી શકાય, તે પણ આગમ ગ્રંથમાં ક્યાં પણ કહેલ નથી.
હવે એ બધું મહા નિશીથમાં કહેલ છે, પણ તે ગ્રંથ પ્રમાણ કરી શકાય તે નથી. કારણ કે, તેના કર્તાએ જ તે જ ગ્રંથમાં લખ્યું છે કે, “ઈહાં જે વધઘટ લખાયું હોય તેને દેષ કૃતધરોએ (મને) નહિ આપવો (કારણ કે) એનો જે પૂર્વાદશં હતું, તેમાં જ કયાંક શ્લેક, કયાંક પદ કે અક્ષર, કયાંક પંકિતઓ, કયાંક પૂઠી, ક્યાંક બે બે ત્રણ ત્રણ પાનાં ઇત્યાદિ ઘણે ગ્રંથ નાશ પામેલ હતા. એ રીતે પહેલા અધ્યયનના પર્વતે લખ્યું છે, તથા ત્રીજા અધ્યયનમાં લખ્યું છે કે, મહા નિશીથના પૂર્વાદર્શને ઉધઈ એ કટકે કટકા કર્યાથી ઘણાં પાનાં સડી ગયાં હતાં તથા ચોથા અધ્યયનના અંતે લખ્યું છે કે, આ ચેથા અધ્યયનમાં ઘણાં સૈદ્ધાંતિક (સિદ્ધાંત માનનારા પુરુષા) કેટલાક આલાવા સમ્યક્ શ્રદ્ધતા નથી, માટે હરિભદ્રસૂરિ કહે છે કે તેથી મને તે બાબત સમ્યક્ શ્રદ્ધાન નથી.
વળી એ મહાનિશીથમાં ઉપધાનની માફક બીજી પણ અઘટિત વાતો છે. તેમાંથી કેટલીક ઈહાં બતાવીએ છીએઃ (૧) આઉ કાયના પરિભેગમાં, તેઉકાયના સમારંભમાં, અને મૈથુન એ ત્રણેમાં બેધિ ઘાત જ થાય છે. તેમાં કંઈ પ્રાયશ્ચિતથી શુદ્ધિ થઈ શકે નહિ.
ADDE આ શ્રી આર્ય કયા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #682

h
ttleshnehmdevla lol #ehsas Modelwale foef.shese lees
lesle spoon lesley-
b lever
al
(૨) માર્ગે ચાલતા સાધુએ સો સો ડગલે ઈરિયાવહી પડિકમવી.
(૩) આર્યાએથી તેર હાથ વેગળા રહેવું અને મનથી શ્રત દેવીની માફક સર્વ સ્ત્રીઓને પરિહરવી.
(૪) કપ નહિ વાપરે તો ચઉત્થને પ્રાયશ્ચિત આવે. (૫) ક૯૫ પરીઠવે તે દ્વાદશમ તપનું પ્રાયશ્ચિત આવે. (૬) પાત્રા બંધનની ગાંઠો નહિ છોડે તો ચઉલ્થ લાગે.
(૭) આઠ સાધુથી ઓછા સાધુઓને ઉત્સર્ગ કે અપવાદે સાધ્વીઓ સાથે ચાલવું ન ક૯પે. ત્યાં વળી સાદવાઓ પણ ઉત્સગે ઓછામાં ઓછી દશ અને અપવાદે ચાર જોઈએ. વળી તેવી રીતે ચાલવાનું પણ સો હાથ સુધી જ કરશે. તે ઉપરાંત સાથે ચાલવું ન જ કપે.
(૮) કાળી જમીનથી પીળીમાં જતાં, પીળીથી કાળીમાં જતાં, જળથી સ્થળમાં જતાં, સ્થળથી જળમાં જતાં વિધિએ કરી પગ પ્રમાજી પ્રમાજીને દાખલ થવું. નહિ પ્રમાજે તો બાર વર્ષનું પ્રાયશ્ચિત આવે.
(૯) રજજા સાધ્વીના અધિકારે કેવળી મહારાજા રજજાને કહ્યું કે, તમે બીજી સાવીઓ આગળ બેલ્યા જે પ્રાસુક પાણીથી મારું શરીર બગડયું તેથી હવે એવું કોઈ પ્રાયશ્ચિત નથી, જે તમારી શુદ્ધિ કરે.
(૧૦) જે સ્ત્રી મનથી પણ શીલ ખંડે, તે સાત વાર સાતે નરકે જાય.
(૧૧) કોઈ માણસ આ ભવમાં ઉગ્ર સંયમ તપ કરી શકતો નહિ હોય, છતાં સુગતિએ જવા ઈચ્છતા હોય, તો તે જે રજોહરણની એક દસી પણ ધારી રાખે તે હે ગૌતમ, મારી બુદ્ધિએ સિદ્ધક્ષેત્રની ઉપલી માંડવીમાં ઉત્પન્ન થાય.
(૧૨) ઉમાનહ સહિત ચાલે, તે ફરી ઉપસ્થાપના લાયક થાય. (૧૩) સેળ દોષ રહિત છતાં સાવદ્ય વચન બોલે તે ઉપસ્થાપના લાયક થાય. (૧૪) સહકારે પણ જે રજોહરણ ખંધ પર નાખે, તે ઉપસ્થાપના લાયક થાય.
(૧૫) સ્ત્રીના અંગોપાંગને હાથ વડે, પગ વડે, દંડ વડે, હાથમાં ધરેલ દર્ભની અણી વડે કે પગની ઉડવેલી ૨૪ વડે પણ જે સંઘટ્ટો કરે તે પારાંતિ પ્રાયશ્ચિત પામે.
(૧૬) ચૈત્ય વાંધા વગર સૂતાં તથા ગુરુની પાસે ઉપધિ, દેહ તથા અશનાદિકને સાગારી પચ્ચખાણ કરી વસરાવ્યા વગર સૂતાં તથા કાનના વિવરણમાં કાપુસ પૂર્યા વગર સૂતાં ઉપસ્થાનના પ્રાયશ્ચિત આવે.
(૧૭) વાતના પ્રસ્તાવમાં વાત ચાલી છે કે તેણે પૂર્વલા ભવમાં સાધુપણામાં વચનદંડ પ્રરુપ્યું હતું. તેથી તે કારણે આ ભવે તેણે યાજજીવ મૂક વ્રત ધારણ કર્યું.
મા શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ) ADE

Page #683

[ર૭૮] eeeeeeeeeeeeeeeectobs.blogs ponsessed here to se
ded (૧૮) સ્તવ સ્તુતિ વડે ત્રિકાલ જે રીત્ય ન વદે તેને પહેલી વારે તપ, બીજી વારે છે અને ત્રીજી ઉપસ્થાપના આવે.
(૧૯) અવિધિએ રૌત્ય વાંદે તો પારાંચિત લાગે. - (૨) સહસાકારે વાસી ભોજન લેવાઈ ગયું, તે જે તત્કાળ નિરુપદ્રવ થંડિલમાં નહિ પરડવે તો માસ ખમણ પ્રાયશ્ચિત લાગે.
(૨૧) રાતે જે છી કે, ખાંસી કરે અથવા ફળક, પીઠ કે દંડથી ડે પણ અવાજ કરે, તે માસ ખમણ પ્રાયશ્ચિત આવે.
આવી આવી ઘણી વાત છે કે, જે તમે પણ માની શકતા નથી, તેથી તમે જ એ ગ્રંથને અપ્રમાણ કર્યું દેખાય છે.
માટે ઉપધાન પણ એ જ ગ્રંથમાં કહેલા હોવાથી અમારે પ્રમાણ નથી. હવે જ્યારે અમે ઉપધાન પ્રમાણ નથી કરતા, ત્યારે તેના ઉજમણુ રૂપે રહેલ માળારોપણ તો સહેજ અપ્રમાણુ જ થયું.
[શ્રી રવજી દેવરાજે કરેલા “શતપદીના ભાષાંતરમાંથી ]
जीवित यः स्वयं चेच्छेत् कथ सोऽन्य प्रधात्यत् ।
यद् यदात्मनि चेच्छेत तत् पदस्यापि चिन्तयेत् ॥ જે પિતે જીવવા ઈચ્છે છે, એ બીજાને ઘાત કેવી રીતે કરી શકે ? મનુષ્ય જે પિતાના માટે છે, એ જ બીજાઓ માટે પણ વિચરે.
यदन्यै/हित नेच्छेदात्मनः कर्म पुरुषः ।
न तत् परेषु कुर्वीत जाननप्रियमात्मनः ॥ જે અન્ય કૃત વ્યવહારને મનુષ્ય પોતાના માટે નથી ઈચ્છતો, તે વ્યવહાર એ બીજા પ્રત્યે પણ ન કરે. એ જાણે કે જે વ્યવહાર પોતાને અપ્રિય છે, એ બીજાને કેવી ર તે પ્રિય થશે ?
दान हि भूताभयदक्षिणायाः सर्वाणि दानान्यधितिष्ठतीह ।। तीक्षणां तनु यः प्रथम जहाति सोऽत्यन्तभानोत्यभय प्रजाभ्यः ॥
સંસારમાં પ્રાણીઓને અભયની દક્ષિણાનું દાન દેવું એ બધાં દાનથી ચઢિયાતું છે. જે પ્રથમથી જ હિંસાનો ત્યાગ કરી દે છે, એ બધાં પ્રાણીઓથી અભય થઈને મેલ પામે છે.
(2શમાર્ય ક યાણ ગૉવમસ્મૃતિગ્રંથ માં

Page #684

'I/AID/
શ્રી પદ્માવતી આરાધના
– ડો. રુદ્રદેવ ત્રિપાઠી
M. A; Ph. D. સાહિત્ય સાંખ્યયોગાચાર્ય [ મંત્રવિદ્યાને જન ધર્મમાં સ્થાન છે. પણ મંત્રવાદીને માટે કેટલાંક પક્ષપાલન નક્કી થયેલાં છે, અને તે પ્રસિદ્ધ છે. તેમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની આરાધના સાથે જ ધરશેંદ્ર કે પદ્માવતીની આરાધના થવી જોઈએ. મંત્રસાધનાથી જેનું કલ્યાણ કરવામાં આવે, તેની પાસે દક્ષિણું લેવી ન ઘટે. લેવી પડે, તે તેની શક્તિ મુજબ જ લેવી ઘટે. સામાન્ય રીતે જ્યાં સમ્યકત્વની હાનિ ન થાય અને વ્રતોમાં દોષ ન લાગે એવી ક્રિયા જૈન ઘમી શ્રાવક સ્વીકારી શકે છે. જૈનાચાર્યોની મંત્રશક્તિને ઈતિહાસ બહુ ઉજળો છે. આને માટે “ભૈરવ પદ્માવતી કપ’ આદિ પુસ્તકે ઉપયોગી સામગ્રી ધરાવે છે. જૈન ઉપાસક માટે નવ સ્મરણ મંત્રની ગૂંથણીથી જ બનાવવામાં આવ્યાં છે. એક દેવીની કે દેવની સાધના ગુરગમથી અને ખૂબ સાવધાનીથી સાધવી પડે છે. આથી સામાન્ય સાધકોએ ‘નવ સ્મરણ”થી અને લઘુબહદ શાંતિથી જ સંતોષ માનવો જોઈએ. આ લેખમાં ડો. રુદ્રદેવ ત્રિપાઠી પિતાના અભ્યાસ પ્રમાણે દુનિયાની મંત્રસાધનાની ભૂમિકા દર્શાવી પદ્માવતી આરાધનાનું મહત્ત્વ અને અનેક શૈલીઓનું વિસ્તારથી નિરૂપણ કરે છે.
– સંપાદક ] शैवे श्रियै, तथा बौछे तारायै, जिनशासने ।
पद्मावत जगन्मा सर्वदास्तु नमोनमः ।। 1. માતૃશક્તિની વ્યાપકતા :
વિશ્વમાં જે રમણીય છે, શક્તિ પણ છે, સદાચરણ છે, સત્ય અને શિવ છે તે માતૃશક્તિનું જ રૂપ છે. મૂતિ, સ્થાપત્ય, ચિત્રકળા, સંગીત અને કાવ્ય આ બધાંમાં માતૃશક્તિનાં પ્રતીકેની પ્રધાનતા છે. મધ્ય એશિયાથી લઘુ એશિયા અને ગ્રીસ સુધીની પુરાતત્વ સંબંધી ઉખનનમાં મળેલી માતૃદેવીઓની અનંત મૃત્તિકાની મૂર્તિઓ આપણને તેની અપરિચિત સત્તાને બંધ કરાવવા માટે પર્યાપ્ત છે. મનુષ્ય પોતાની જન્મદાત્રી માતાનાં માતૃત્વ પ્રત્યે કૃતજ્ઞ અને આસ્થાવાળે થાય એ સ્વાભાવિક પણ છે. એટલે એમ કહી શકાય છે કે, વિશ્વમાં મૂર્તિ પૂજાનો આવિર્ભાવ સૌથી પહેલાં માતૃમૂર્તિથી જ થો છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૉતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #685

[૨૮] હર કos es sucksesbrowses obsessessessed હતી.
પ્રાગૈતિહાસિક યુગથી માતૃપૂજાના વિવિધ સંકેતો પ્રસ્તરખંડ તૂટેલી મૂરતો કે શિલાઓ ઉપર કોતરેલાં ચિત્રો વડે અમે જોઈએ છીએ. માનવ જન્મ લેતાં જ માતાની ગોદમાં આવે છે, એટલે તેના હૃદય ઉપર માતૃચેતનાને અમિટ પ્રભાવ પડે, એ સ્વાભાવિક છે, તેથી જ ઘરના રસોડાથી માંડી મંદિરના હવનકુંડ સુધી, ઘરની એારડીથી મંદિરના ગર્ભગૃહ સુધી અને શયાના સ્થાનથી સમાધિના નિઃસ્વન સ્થાન સુધી સર્વત્ર માતૃશક્તિનું આધિપત્ય જોવા મળે છે અને માનવી, માતાની શક્તિ સ્વીકારવામાં જરા પણ સંકેચ કરતો નથી. રામ, કૃષ્ણ, બુદ્ધ, મહાવીર, ઈશુ, વગેરે પ્રકાશપુત્રોને જન્મ આપનારી એક માત્ર માતા છે એમ તે માને છે, સ્વીકારે છે, માતાને પૂજનીય માને છે.
વિશ્વ ઈતિહાસમાં આપણે જોઈએ તો પ્રાચીન મિસ્ત્ર, મેસોપોટેમિયા, પ્રાચીન તથા મધ્યકાલીન યુરો૫, પ્રાચીન અને મધ્યયુગીન ચીન, જાપાન તથા મલાયા દીપસમૂહમાં માતૃપૂજાના સંપ્રદાયો જોવામાં આવે છે અને ત્યાં જે દેવીઓ પૂજાય છે, તે ભારતીઓની માન્યતા પ્રમાણે જ ગણવામાં આવે છે. જેમ કે, બેબીલોનીયન સંસ્કૃતિમાં “ઈતર, સીરિયામાં “અસ્ટટિ” અને “રાસશમરા”, મોઆબમાં “આશાર, દક્ષિણ અરબસ્તાનમાં “આખ્તર”, એબીસીનિયામાં “આસ્તર’, મિશ્રમાં “આઇસિસ, નૂહ, સિબૂ અને હાથરદેવી' – જે ક્રમશઃ ગ્રીસ, ઈટાલી, સિસલી તથા રોમમાં વ્યાપ્ત થઈ. કીટમાં જીયસજનની “આ”, ફ્રાયગિયા એશિયા માઈનોરના પશ્ચિમી કિનારા પર “સાઈબેલ”, લઘુ એશિયામાં સૈ” અથવા “મૌટ” નામની દેવી, બાબુલ અને એસિરિયામાં “નિના, નના અથવા ઈનિમ્ના”, ઉત્તર આફ્રિકા અને ગ્રીસમાં “તિયામત અને મિલિત્તા, ઈટલીમાં ફારસૂના, સેરેસની, ઇલામેતે – મૃત્યુદેવી, કુહલી અને યુરોપમાં મધ્યયુગીન ઈસાઈ ઉપાસનાના રૂપમાં “કુમારી મેરી” ઈત્યાદિ. ૨. માતૃપૂજાની પ્રાચીનતા :
એમ તો આસ્તિક જગતમાં માતૃપૂજાનો આરંભ સૃષ્ટિના આરંભથી જ માનવામાં આવે છે, છતાં યે આજનો બુદ્ધિજીવી માનવ ઐતિહાસિક પ્રમાણને સાચું માને છે. તેથી આ વિશે વિચાર કરવાને યોગ્ય લેખાશે. આજે સૌથી પ્રાચીન સંસ્કૃતિનાં ચિહ્નો આપણે મોહેં જો ડેરો અને હડપામાં મળેલા અવશેષમાં જોઈ શકીએ છીએ. કેમ કે પુરાતત્વવેત્તાઓ કહે છે કે, આ અવશેષ ઈ. પૂ. ચાર હજાર વર્ષના છે અને ત્યાં પણ શક્તિવિગ્રહના ખંડો મળ્યા છે. એક જૈન પુરાતત્ત્વવિદે તે સંગ્રહમાં જેને સંસ્કૃતિના અવશેષો શોધી, જૈન સંસ્કૃતિ પણ એટલી જ પ્રાચીન છે, એમ સિદ્ધ કર
(ર)
શ્રી આર્ય કયા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #686

•••••••••••••••••••••••• lesley-beloffes
of the sisted sevelodio Mehshar
1
વાને યત્ન કર્યો છે. બીજા વિદ્વાનો આ કાળ પછી જ વૈદિક સંસ્કૃતિને કાળ માને છે. તે રીતે ત્રાગ્યેદમાં અદિતિ, સરસ્વતી, ઉષા, ઈડા, પૃથિવી વગેરે દેવીઓની પૂજા પ્રચલિત હતી એમ મનાય છે. તે પછી તો, માતૃઉપાસના આગળ વધી અને દ્રવિડ સંસ્કૃતિ, આર્ય સંસ્કૃતિ, પુરાણ કાળ,વૈષ્ણવ ભક્તિ કાળ, સિદ્ધ તથા નાથ પરંપરા ઇત્યાદિના માધ્યમથી ભારતીય સભ્યતા અને ધર્મસાધનાના યુગોમાં વહેતી આજ સુધી અક્ષય રૂપે ચાલી આવે છે. કોઈ પણ ધર્મ કે સંપ્રદાય શક્તિપૂજાથી વિમુખ દેખાતો નથી, એ ખરેખર માતાની અનંત શક્તિનું જ પરિણામ છે. ૩. આધ્યાત્મિક પંચામૃત અને ઉપાસના :
માનવજીવનની સાર્થકતા સંસારના ક્ષણિક સુખો પભેગમાં તે નથી જ, એ સ્વયંસિદ્ધ છે. ભૌતિક સમૃદ્ધિના લાભ માટે અનંતાનંત યોનિએ પછી મળેલા આ માનવદેહને પ્રેરે છે, તે ફરીથી ભવોભવના ફેરા ખાવાને ઇચ્છે છે. અધ્યાત્મજ્ઞાન ભણી આગળ વધી મોક્ષની કામના કરવી એ જ અભીષ્ટ છે. આપણું ઉદાર મહર્ષિઓએ ત્રિવિધ તાપ મિટાવવા અને મોક્ષ મેળવવા માટે આત્મચિંતનને સર્વ શ્રેષ્ઠ મહત્વ આપ્યું છે. મેક્ષ એ બ્રહ્માંડરૂપી વૃક્ષના મથાળે પાકેલું અમૃતકળ છે. તેની પ્રાપ્તિ ઉપાસના બળથી સંપન થયેલ માનવને જ થઈ શકે છે. ઉપાસના જ એક એવી કસોટી છે કે, જેની ઉપર માનવજીવનની સફળતા અને સત્તાનું પરીક્ષણ થઈ શકે છે, અને માનવી એ ઉપાસનાથી પિતામાં સત્ય, શિવ અને સુંદરતાનો અનુભવ કરે છે. ઉપાસના એવી એક એવી નિસરણ કહેવાય છે કે, જે ચઢીને પુરુષાર્થના ચરમ અને પરમ લક્ષ્યના શિખરે આરુઢ થઈને પરમ શાંતિ – પરમ નિર્વાણનો લાભ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જ્ઞાન જે આત્મસ્વરૂપની છેલી અભિવ્યક્તિ લેખાય છે, તે ઉપાસના (સતત સાધના) વગર મળી શકે તેવું નથી. આધ્યાત્મિક ભૂમિકાના ધરાતલ પર ઝળહળતો આ નિર્વાણ પ્રાપ્તિનો દીપ ઉપાસનાની તિથી આલેકિત છે કે, જેને ઉજજવળ પ્રકાશ કેવળ સ્વર્ગાદિ સુખને જ પમાડે છે એટલું જ નહિ, પણ તે અનંત તેજોમય મોક્ષસુખ સુધી પણ પહોંચાડી શકે છે.
ઉપાસના કાંડમાં મંત્ર, યંત્ર અને તંત્રની ત્રિવેણી સંગમ છે. તે ત્રિવેણીમાં સ્નાન કરવા ઈચ્છનારે પોતાની પાત્રતા યોગશાસ્ત્ર વડે મેળવવી જોઈએ. વળી આ ત્રિવેણુસ્નાનની સાર્થકતા ઉચિત સમયે ક્રિયાઓ વડે થાય છે. એટલે આ ઉપાસનાવિધિમાં સ્વદયની સહાયતા લેવી પડે છે. આમ મંત્ર, યંત્ર, તંત્ર, યોગ અને સ્વરોદય શાસ્ત્રમાંનું પંચામૃત પીએ છે, તે પિતાની જાતને વિવિધ તાપ સંતાપથી છોડાવી આત્મકલ્યાણ અને વિશ્વકલ્યાણમાં પ્રવૃત્ત થાય છે, તેમાં સંશય નથી.
આ શ્રી આર્ય કયાડાગામસ્મૃતિગ્રંથ
છે,

Page #687

T૮ીeddosed federations of deshowdooffered Schood.h
hotel.dedeem
૪. જૈન ધર્મમાં માંત્રિક પ્રયોગોને પ્રવેશ:
આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ ચાહનારા વદિક, જૈન અને બૌદ્ધ એ ત્રણે સંપ્રદા મંત્રાદિ સાધનને સ્વીકારે છે. તેથી જ જૈન ધર્મમાં અદ્ર વત્રતૂત ના રવિ શાંત વિશાનની અનુસાર દ્વાદશાંગીમાં બારમું અંગ દષ્ટિવાદ હતું. તેના પાંચ વિભાગમાંથી ત્રીજા વિભાગમાં આવેલાં ચૌદ પૂર્વેમાં દશમું પૂર્વ વિદ્યાપ્રવાદ નામનું હતું, જેમાં અનેક વિદ્યાઓ અને મંત્રો હતાં. એક જૈન શાસ્ત્રના પ્રામાણિક વિદ્વાનના કહેવા પ્રમાણે, જિન ધર્મમાં એક લાખ યંત્રો અને એક લાખ તંત્રો છે. આ વાત સાચી લાગે છે. બીજા સંપ્રદાય મુજબ જૈન સંપ્રદાયમાં પણ મંત્રાદિની સાધનાપ્રવૃત્તિ અનાદિ કાળથી ચાલી આવે છે, છતાં પણ, કેટલાક વિદ્વાનોની ધારણા એવી છે કે, જૈન ધર્મમાં શ્રી નેમિનાથજી પછી ત્રેવીસમા તીર્થંકર ભગવાન શ્રી પાર્શ્વનાથના સમયમાં અર્થાત ઈ. સ. પૂર્વે ૮૫૦ માં અન્ય પરંપરાઓ-વૈદિક, તાપસ અને નાસ્તિકવાદીઓની ચાલતી હતી અને પ્રાયઃ તાપસો જતર, મંતર, ટુચકા કરતા હતા. વળી પંચાગ્નિતાપન, વૃક્ષની શાખા પર ઊલટા લટકી રહેવું, હાથ ઊંચા રાખીને ફરવું, લોખંડની ખીલીઓ ઉપર સૂવું, ટાઢમાં રાત્રે પાણીમાં રહેવું વગેરે ક્રિયાઓ કરી તાપ સમાજને પિતા પ્રત્યે આકૃષ્ટ કરતા હતા. એટલે ભગવાન શ્રી પાર્શ્વનાથે આ બધી ક્રિયાઓને અનુચિત ગણી ધ્યાનને પ્રાધાન્ય આપ્યું હતું. ધ્યાનની વિવિધ ક્રિયાઓ કરી આત્મકલ્યાણ સાધવું અને અન્ય જીવોનું પણ કલ્યાણ આ રીતે સાધવું એમ ઉપદેશ આપ્યો. એટલે ધ્યાનમાથી ધીરે ધીરે પૂવ સંસ્કારવશ તે વખતના સાધુઓએ ઉપર્યુક્ત પાર્શ્વ પરંપરા અને પ્રચલિત સાધુપરંપરાની વચ્ચે સંકમણકાળમાં રહેવાથી જૈન ધર્મમાં પણ મંત્રતંત્રને આશ્રય મળ્યો. પરિણામે અનેક ઉપાસના અને ક્રિયાકાંડો ચાલવા માંડયા. જો કે, તે પછી થયેલા ભગવાનશ્રી મહાવીરે તેનું પ્રત્યાખ્યન કર્યું.
બીજી રીતે જિનશાસનમાં પંચનમસ્કારની પ્રમુખતા તો આદિ કાળથી પ્રચલિત હતી જ. તેમાં પણ અવસર અને અવકાશ મળતાં જુદી જુદી ક્રિયાઓ થઈ. નમસ્કાર અંગે પ્રકાશિત થયેલા ગ્રંથે એ ક્રિયાકાંડ વિશે ઘણું જ્ઞાન આપે છે. નાનાથી માંડીને મોટા મોટા રોગ-ઉપદ્રવને દૂર કરવા માટે અમુક બીજમંત્રો લગાડીને નમસ્કાર મંત્રના ચમત્કારિક પ્રયોગો પ્રગટયા. આમ ઉપાસના કાંડ જૈન મતમાં જીવંત હતો.
તો પણ, ઇતિહાસવિદ્દોની આ વાત સાચી લાગે છે કે, શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના સમયથી આ મંત્ર પ્રયોગોને વધારે પિષણ મળ્યું. કેમ કે, તે વખતે ગેરખનાથી સંપ્રદાય પણ કુંડલિની જાગરણની લાલસામાં હતો અને તે માટે હગની સાધનામાં
સ)શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #688

tonedposessessorted
stodafadossesses blesssteeless
poles of close stoofsfooks
of Goddess. ૧૮૩)
મશગૂલ રહેતો હતો. તેમાંથી નિરાશ બનેલા સાધુઓએ આ ઉપાસનાનો રાજમાર્ગ સ્વીકાર્યો. ૫. જૈન શાસન અને શક્તિપૂજા
“શક્તિ” શબ્દમાં “શ” નો અર્થ ઐશ્વર્યવાચક છે અને “કિતને અર્થ પરાક્રમ થાય છે, જે તસ્વરૂપ ઐશ્વર્ય તેમ જ પરાક્રમને આપે તે શક્તિ કહેવાય છે, એમ શાસ્ત્રકારો કહે છે.
एश्वर्य वचन शश्च ‘क्ति' पराक्रम एव च ।
तत्त्वस्वरुपा तयोर्दात्री सा शक्तिः परिकीर्तिता ॥ ઉપર આપણે માતૃશકિતની મહત્તા જોઈ ગયા છીએ. એટલે તેના આધારે વિશ્વમાં શક્તિની આરાધના પ્રવર્તે એ સત્ય છે. તેમ જ જન શાસ્ત્રમાં પણ દયાન માર્ગથી પ્રસરેલી તાંત્રિક ઉપાસના ક્રમશઃ ચક્રેશ્વરી આદિ વીશ દેવીની આરાધના, હિણી, પ્રજ્ઞપ્તિ આદિ સરસ્વતી ન્યૂહની સેળ દેવીની આરાધના સાથે આગળ વધી. પુરુષાદાનીય ભગવાન શ્રી પાર્શ્વનાથની શાસનદેવી અકિંચન શરણ ભગવતીશ્રી પદ્માવતીની ઉપાસના ઉત્તરોત્તર ઉન્નત થઈ
આવશ્યકતા જેમ જેમ વધે છે, તેમ તેમ આવિષ્કારે પણ વધવા માંડે છે. આ રીતે પૂર્વાચાર્યોએ આ વિષયનું મંથન ચાલુ રાખ્યું. શોધખોળ કરતાં આરાધનાના પ્રકારો મેળવી લીધા. ઉપાસકોએ માતા પદ્માવતીની કૃપાથી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી નવા નવા માર્ગો પ્રકટ કર્યા. નામ ભેદ હોવા છતાં બ્રહ્મવિદ્યા જે વૈદિક ધર્મમાં વ્યાપ્ત છે, તથા દેવીની ઉપાસના, જે દેવી બૌદ્ધોની આરાધ્યા છે, તેમ જ જિન શાસનમાં શ્રી પદ્માવતી દેવીની ઉપાસના સર્વોપરી છે એમ અનુભવી જને કહી ઊઠયા :
जैने पद्मावतीति त्वमशुभदलना त्वं च गौरीति शवे, तारा बौद्धागमें त्व प्रकृतिरिति मता देवि, सांख्यागमे त्वम् । गायत्री भट्टमार्गे त्वमसि च विमले कौलिके त्वं च वना,
व्याप्त विश्व स्वयेति स्फुरदुरुयशसे मेऽस्तु पद्मे नमस्ते ॥ વૈદિક ધર્મમાં “શ્રીવિદ્યા “રાજ રાજેશ્વરી ત્રિપુરસુંદરી’ની વરિયસ્યા અંગે ઘણા ગ્રંથો લખાયા છે. અનેક પરંપરાઓને લેપ થયા પછી પણ ભારતમાં વિશુદ્ધ બ્રહ્મવિદ્યાની નિર્મળ અને સરળ ઉપાસના એક માત્ર તેની જ ગણાય છે, કેમ કે, તેમાં વામાચારને નિષેધ છે. જગદારાધ્યા માતાની કૃપા પ્રાપ્તિનું લક્ષ્ય જ સર્વોપરિ મનાય છે, તથા તંદૂકથાનાં પરિવાઢાનાં ઇત્યાદિ પ્રાર્થના વડે જીવ માત્રના કલ્યાણની કામના નિત્ય
શ્રી શ્રી આર્ય કદવાડાdhસ્મૃતિગ્રંથ કહE

Page #689

TRCY
e testostestosteste destestostestostese de destuledeste deste deste de sa dost oteste destuesto de desesteste destedeslasteste stedestestestede desteste stedes
કરવામાં આવે છે. તે જ પ્રમાણે પદ્માવતીજીની ઉપાસના પણ સાત્વિક છે, નિર્મળ અને સરળ છે, તથા શ્રીદેવીની ઉપદેવી તરીકે તારા દેવી અને પદ્માવતી દેવીની પૂજામાં પણ સામ્ય રહેલું છે, એટલે ઘણુ વિગતો એકય ધરાવે છે. તેથી જન, અજેન સર્વેમાં પદ્માવતીની પૂજા માન્ય છે. ૬. આખાયે દુર્લભ છે :
ઉપાસના માર્ગ સરળ હોવા છતાં આરંભમાં ઘણું અઘરું છે. કેમ કે, પ્રથમ પ્રવેશકાળે “દીક્ષા” આવશ્યક છે, પછી પ્રાતઃકાળથી સાયંકાળ સુધી પાળવાના ૮૪ નિયમે, જ૫ રહસ્યના ૩૧ ગુણ પ્રકારે, ષક, શોધન, મંત્ર સિદ્ધિ માટે મંત્રશાધન, તત્ત્વ, સ્વાદ, મુદ્રા, આસન, મંડળ, પંચદેવ, ગ્રહ, નક્ષત્ર, તિથિ, ઋતુ અને મંત્રમૈતન્ય વગેરેનું જ્ઞાન આવશ્યક હોય છે. દરેક મંત્રનાં અંગો - કવચ, પંજર, હૃદય, અષ્ટોત્તરશત નામ, અંગતુતિ, મંત્ર, પુરશ્ચરણ પદ્ધતિ, સહસ્ત્રનામ, અંગન્યાસ, કરન્યાસ, માહાતમ્ય, સ્તવરાજ અને માળામંત્ર વગેરે જાણવા જરૂરી હોય છે, તેથી જ કહેવાય છે :
निर्बीजमक्षर नास्ति नास्ति मूलमनौषधम् ।
निर्धना पृथिवी नास्ति आम्नायाः खलु दुर्लभाः ॥ – અક્ષરો બીજ (મંત્ર) વગરના નથી, જડ ઔષધગુણ વિનાની નથી, પૃથ્વી ધન વગરની નથી પણ તેમના આમ્ના (મેળવવાના પ્રકારે) દુર્લભ છે.
તાત્પર્ય એ છે કે, સાધકે સાધનમાર્ગમાં પ્રવિષ્ટ થયા પછી કેટલી સાવધાનીથી વર્તવું, તેનું માત્ર દિગ્દર્શન ઉપર લખેલી વાતોથી થાય છે. એમ તો માતાના શરણમાં ગયા પછી યુપુત્રો ગાતે નવવિવિ કુમાતા ને મવતિ ના આધારે સર્વત્ર શાંતિ જ મળે છે. છતાં ય આટલું જરૂર ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે, જેમ બંદુકમાં દારૂ કે ગોળી મૂક્યા પછી તેને છેડતી વખતે તે છેક પાછળ પણ પ્રત્યાઘાત કરે છે, તેમ જ સાધનામાં આગળ વધવાની સાથે વિદનો ઘણું આવે છે. હ. પદ્માવતની ઉપાસના :
શ્રી મલિષણ વિરચિત “પદ્માવતી કલ્પ'માં મંત્રોપાસકનાં ૨૩ લક્ષણે વર્ણવ્યાં છે. અનુષ્ઠાન કરતાં પહેલાં મંત્રો પાસકે ષટકમ [ દીપન, પહલવ, સંપુટ, રાધ, ગ્રંથન અને વિદર્ભનું જ્ઞાન કરી મંત્ર શૈતન્ય કરવું જોઈએ. જેથી મહાત્મા તુલસીદાસના કથન પ્રમાણે –
मंत्र परम लघु जासु बस, विधि, हरि, हर, सुर सर्व । महामत्त गजराज कहँ बसकर अंकुश खर्व ॥
(
શ્રી આર્ય કથાગમઅતિ ગ્રંથ

Page #690

....
.food suddo saara vast spees possessoph[૨૮૫
booth . ' અર્થાત જેમ મહામત્ત ગજરાજને નાનકડો અંકુશ વશમાં કરે છે, તેમ નાનકડો મંત્ર સિદ્ધ કરે હોય તો સર્વે દેવોને વશ કરે છે.
મંત્રમાં શક્તિ આવી જાય પછી, ગુરુકૃપાદૃષ્ટિ માર્ગથી સાધક ઉપાસનામાં પ્રવૃત્ત થાય. પોતાના ઈષ્ટદેવની પીઠાની યાત્રા કરે અને ગુરુ દ્વારા પ્રાપ્ત સૂત્રરૂપ ઉપાસનાના પથને પ્રશસ્ત કરવા માટે વિવિધ સાધકોની સેબત કરે અને પ્રકટ પૂજા-પ્રક્રિયાઓને જોઈ ગુરુ આજ્ઞાનુસાર આગળ વધે. ગુરુ અને શાસ્ત્ર બંનેના આદેશની કોઈ પણ રીતે અવહેલના ન થાય તે માટે સાધક સાવધાન રહે.
સાધકની સિદ્ધિનાં ત્રણ લક્ષણો વિશેષરૂપે ધ્યાનમાં રાખવાં : ૧. દાતા, ૨. ભક્તા, ૩. અયાચક વૃત્તિ. એટલે સાધક ઉદાર વૃત્તિથી દાન આપે, પોતે સારામાં સારી વસ્તુ માતાને અર્પણ કરીને ઉપયોગમાં લે અને કેઈ ની પાસેથી યાચના ન કરે. મનમાં સદા ભાવના કરે છે,
याचे न कञ्चन, न कञ्चन वञ्चयामि, सेवे न कञ्चन समस्तनिरस्तदैन्यः । *लक्ष्ण वसे मधुरमद्मि भजे वरस्त्री, देवी हृदि स्फुरति मे कलकामधेनुः ॥
હું કેઈની પાસે યાચના ન કરું, કોઈ ને છેતરું નહિ. સર્વ પ્રકારની દીનતાને ત્યાગ કરી કોઈ બીજાની હું સેવા ન કરું, ડાં પણ સારાં વસ્ત્રો ધારણ કરું, મધુર ભોજન ખાઉં' અને ઉત્તમ સ્ત્રીને સેવું. કેમ કે, મારા હૃદયમાં મારી માતા કુટુંબની કામધેનુરૂપ નિવાસ કરે છે.
કેઈ ઉપસર્ગોથી ઉપાસક ભય પામે નહિ, તે બીજા દેને પણ માતાના સ્વરૂપમાં જ જુએ. સદા સર્વોપરિ સ્ટારમન પરયાખ્યામિણાં તામ્ ! “આ લોકમાં સર્વોપરિ એકરૂપ માતાને જ હું જોઉં છું” એમ ચિતવે અને પોતાની બધી ક્રિયાઓ માતાને અર્પણ કરે. ૮. ઉપાસનાના વિવિધ પ્રકારઃ
આમ્નાય અને સંપ્રદાય ભેદથી ઉપાસનાના પ્રકારભેદ થાય છે. શ્રી પદ્માવતીની ઉપાસના ગુજરાતમાં અમુક રીતે ચાલે છે, તો મારવાડમાં એક વિશેષતા સાથે ઉપાસકે પ્રયોગ કરે છે. દક્ષિણમાં હેબુવનમાં પદ્માવતી મંદિરમાં પૂજાનો પ્રકાર જુદો જ દેખાય છે. ત્યાં માત્ર પ્રતિ પર્વ ઉપર રાજોપચારથી માતાજીની પૂજા થાય છે. તેમાં જે અભિષેક થાય છે, તેમાં જુદા જુદા મંત્રો વડે શ્રીફળનું જળ, કદલી ફળ રસ, આમ્રફળ ૨સ, ઈક્ષુ રસ, દૂધ, દધિ, ગુડ, શર્કરા, વૃત, ઉષ્ણદક, ગંધદક, સુગંધ દ્રવ્યોદક ઇત્યાદિનો ઉપયોગ થાય છે, તેમ જ આવરણ પૂજા પણ વિધિસર થાય છે. માળવા અને બીજા સ્થાને એ આવેલાં પદ્માવતીનાં મંદિરોમાં તો કેવળ પ્રતિદિન સ્નાનાદિથી પૂજન થાય છે. ઘણું
મા શ્રી આર્ય ક યાણગોnuસ્મૃતિય 3

Page #691

(૨૮૬]wwwજા ઉપાસકે કર્માનુસાર પુપપૂજાને જ અગ્રસ્થાન આપે છે, એટલે આ વિશે કાંઈ નિર્ણયાત્મક કહી શકાય તેમ નથી.
અનંતકોટિ બ્રહ્માંડનાયિકા રાજરાજેશ્વરીની પૂજામાં અકિંચન માણસ શું અર્પણ કરી શકે?
मातः पद्मिनि ! पद्मरागरुचिरे पद्मप्रसूनाने पद्म पद्मवनस्थिते परिलसत्यमाक्षि पद्मानने । पद्मामोदिनि पद्मकांतिवरदे पद्मप्रसूनाचिते
पद्मोल्लासिनि, पद्मनामिनिलये पद्मावति त्राहि माम् ॥ એક માત્ર પ્રાર્થના કરી માતાના ગુણગાનમાં સમય ગાળે.
કેટલાક તંત્રગ્રંથ જેવાથી પદ્માવતીની ઉપાસનાના પ્રકારો શુદ્ર ઉપદ્રવ, રાગ, શક, દુઃખ, દારિદ્રય, ભૂતપ્રેત પિશાચાદિના ઉપદ્ર, રાજકુળ અને મહામારી ઈ ત્યાદિની શાંતિ, સંગ્રામમાં વિજય, વશીકરણાદિ ષક, પાપપ્રશમન, લક્ષમીપ્રાપ્તિ, શત્રુનાશ, પરવિદ્યા નિવારણ, અતિવૃષ્ટિ-અનાવૃષ્ટિ ઈત્યાદિના નિવારણ માટે અમુક બીજમંત્રો જેડીને કે અમુક પ્રકારનાં યંત્રો ધારણ કરીને ઉપયોગમાં લેવા માટેનું આજ્ઞા સાથે જોવા મળે છે. તેમાં (૧) ધરણંદ્ર પદ્માવતી, (૨) રક્ત પદ્માવતી, (૩) હંસ પદ્માવતી, (૪) સરસ્વતી પદ્માવતી, (૫) શબરી પદ્માવતી, (૬) કામેશ્વરી પદ્માવતી, (૭) રવી પદ્માવતી, (૮) કૌરવ પદ્માવતી, (૯) ત્રિપુરા પદ્માવતી, (૧૦) નિત્યા પદ્માવતી, (૧૧) પુરકર પદ્માવતી, (૧૨) સ્વપ્નસાધન પદ્માવતી, (૧૩) મહામહિની પદ્માવતી, (૧૪) વાગત પદ્માવતી, (૧૫) મહાભૈરવી પદ્માવતી, (૧૬) વૃઢરકત પદ્માવતીનાં ક, મંત્રો અથવા તો સાધનો મળે છે. અને એક બાજુ લૌકિક પ્રયોગોને અનુસુરત અવતાર પ્રયોગો કે જેમાં માતાજીનું આવાહન કરી પોતાના ઇછિત પ્રશ્નોના ઉત્તર માગવામાં આવે છે, એ પણ મળે છે. જેમાં (૧) પદ્માવતી કજજલાવતાર, (૨) પદ્માવતી ઘટાવતાર, (૩) પદ્માવતી દીપાવતાર, (૪) પદ્માવતી ખળાવતાર, (૫) પદ્માવતી નખદર્પણ (હાજરાત) ના પ્રયોગો મુખ્ય છે.
શ્રીમદ્જીવાવ કુટમુટતી ઇત્યાદિ શ્લોકથી આરંભ થતું મહાપ્રભાવિક પદ્માવતી સ્તોત્ર પદ્માવતીની ઉપાસના અંગે ઘણો જ પ્રકાશ પાડે તેવું છે. આમાં ગીર્વાણચક્ર યંત્ર, મત્સ્ય યંત્ર, કોપ નં ઝં' આદિ કલેકથી ઉદ્દધૃત રક્ષાકર યંત્ર “ઐ ણાં તાં શ્રી શ્રી” બીજમંત્રોથી ભૂષિત મુકુટધારણ યંત્ર, દશમા લોકથી ઉધૃત સંકલેકવશીકરણ યંત્ર, ચતુર્મુખ યંત્ર, પદ્માવતી સ્થાપન યંત્ર, શૈલોક્યમોહન યંત્ર વગેરે વર્ણવ્યાં છે.
કરી ગ શ્રઆર્યકરયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંઘ

Page #692

જ
નકજનનts
Assess.aked domestost
f
reedoorsedeesassess stos, fasless
show[૨૮૭
આ રીતે ઘણુ સિદ્ધ સ્તોત્રો બીજા પણ મળે છે. તેમાં આચાર્યશ્રી અકલંકદેવ વિરચિત “અષ્ટોત્તરશતનામામાલિકા : સ્તોત્રરત્ન” ઘણું જ પ્રભાવશાળી છે. તેના માત્ર અમુક પાઠ કરવાથી જ સિદ્ધિ મળે છે.
અંક યંત્ર જેમ કે, પંદરિયા, વિશા, પૈસઠિયા, અને બોંતેરિયાના આધારે પણ પદ્માવતીની આરાધના થાય છે. અને કેટલાક ઔષધપ્રોગો – ભવેતાર્ક, તણું જા, અપરાજિતા, રુદન્તી, મયૂરશિખા, સહદેવી, શિયાળશૃંગી અને મારી વડે પદ્માવતી ગાયત્રી અને બીજા મંત્રો વડે કરે છે.
પાર્શ્વનાથ ભગવાનની શાસનદેવી હવાને લીધે (૧) કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ, (૨) ધરણેન્દ્ર પાર્શ્વનાથ, (૩) શીધ્ર સંપત્તિકર પાર્શ્વનાથ, (૪) જીરાઉલી પાર્શ્વનાથ, (૫) સ્તંભન પાર્શ્વનાથ (૬) વશ્યકર, (૭) પુત્રકર, (૮) જગવલ્લભ, (૯) સર્વકાર્યકર, (૧૦) સંતિકર, (૧૧) વિષ પહાર અને (૧૨) વાદવિજયકર પાર્શ્વનાથની સાથે પણ પદ્માવતીની આરાધના થાય છે. ૯. ઉપસંહાર :
આ પૃથ્વી ઉપર કપવૃક્ષ છે, ચિંતામણિ છે અને કામધેનુ પણ છે, કિંતુ તે બધાં ભાગ્ય વગર મળતાં નથી. એટલે સાચા મનથી ગુરુ તથા ઇશ્વર પ્રત્યે નિષ્ઠા રાખી ઈષ્ટ વસ્તુ મેળવવાના પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. મળ્યા પછી સદુપયોગ થાય, તે માટે સાવધાની રાખવી જોઈએ અને અહર્નિશ આત્મકલ્યાણ તથા જગતના કલ્યાણમાં મતિ કરવી એ સાધકનાં લક્ષણ છે. કેમ કે, માતાના શરણમાં ગયા પછી કાંઈ બાકી રહેતું નથી. તે પોતાના ભક્તને –
ददातीष्टान् योगान् क्षपयति रिपून् हन्ति विपदो, दहत्याधीन् व्याधीन् शमयति, सुखानि प्रतनुते । ટાવવું ઢઢથતિ વિનર વિરહ,
सकृद्ध्याता देवी किमिति निरवद्यं न कुरुते ॥ – ઈષ્ટ ભેગની વસ્તુઓ આપે છે, શત્રુઓને નષ્ટ કરે છે, વિપત્તિઓને તે દેવી) દૂર કરે છે, માનસિક ચિંતાઓને બાળી નાખે છે, રોગોને શમાવે છે, સુખને વિસ્તાર છે, અંતરનાં દુઃખને હઠપૂર્વક હણે છે, ઇષ્ટ વિરહને પીસી નાખે છે એટલે આ જગતમાં એવી કઈ વસ્તુ છે કે, જેને એક વાર ભક્તિપૂર્વક ધ્યાન કરવામાં આવેલાં દેવી આપતા નથી?
આ શી આર્યકરયાણાનો મસ્મૃતિગ્રંથ, D.

Page #693

કચ્છની સુપ્રસિદ્ધ પંચતોથના મુખ્ય તીર્થ સુથરીનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ
વિક્રમના પંદરમા સૈકામાં પખેરાજ નામના સ્થળે લેક ઝૂંપડાં બાંધીને રહેતા હતા. તેઓ ખેતી વગેરે ઉધમ કરી નિર્વાહ ચલાવતા હતા. નબળા પડેલા ચાવડા અને જતો પાસેથી ગરજાએ (ગિઝનીના મુસલમાનોએ) રાજ્ય લઈ લીધા બાદ પખેરાજના સ્થળે જે ગામ તેમણે વસાવ્યું, તેનું નામ “સુથરી” પાડયું. તે સમયમાં શ્રી કચ્છી દશા ઓસવાળ જ્ઞાતિની વસ્તી આ તરફ આવીને ખેતીવાડીનો ધંધો કરતી થઈ. પૈસાપાત્ર લેકે પણ સાથે હોઈને સુથરીને વિકાસ ઝડપી થયો. કૂવા, તળાવે, હવાડાઓ ઈત્યાદિ જાહેર વસ્તીને લાભકર્તા કાર્યો પણ થવાં લાગ્યાં.
રાજયકર્તા ગરજ નબળા પડતાં કોઠારાના જાગીરદાર જાડેજા ભારાજી રાજકર્તા બન્યા. ભારાજીને નવ કુંવરો હતા. તેમાં પ્રથમ હરધોરજી સુથરીને ટીંબે બેઠા. સગાએ ધાતડ, ખેંગારજીએ ખુઅડો, માલાજી અને મિઠાજીએ લઠેડી, બાંભડીઆ, વઢ તથા જખડીઓ વગેરે ગામ વસાવ્યાં. કૃષ્ણજી અને કુંભાજીએ હાલાર વસાવ્યું અને હોથાજી કરડી જઈને રહ્યા. આમ વિક્રમ સંવતના સોળમા સૈકામાં હરધોરજીના હાથમાં સુથરીની જાગીર હતી.
પરમ પ્રભાવિક શ્રી ઘનકલેલ પાર્શ્વનાથનું તીર્થ સુથરી : (સ્થાપના : સં. ૧૮૯૬). આ મહાન તીર્થની સ્થાપનાનો ટૂંક ઈતિહાસ અહીં આપવાનું ઉચિત ગણાશે. અબડાસાની પંચતીથમાં સુથરીનું જિનાલય એક અનન્ય આકર્ષણ છે. મૂળનાયક શ્રી ઘતકલેલ પાર્શ્વનાથ સ્વામી ભગવાનના પ્રતિમાજીનું મૂળ બિંબ મહારાજા સંપ્રતિએ ભરાવેલા બિંબેમાંનું છે. હાલાર પ્રદેશમાં આવેલ છીકારી ગામમાં એ પ્રતિમાજીને અચલગચ્છાધિપતિ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીએ પ્રતિષ્ઠિત કરેલા છીકારી ગામથી સુથરી ગામમાં થયેલ સ્થાન પરિવર્તન વિષે નીચેની વિશ્વસનીય આખ્યાયિકા પ્રચલિત છે ?
| વિક્રમના સોળમા સૈકામાં સુથરી ગામમાં અંચલગચ્છના ગોરજી શેખર શાખાવાળા ધરમચંદજીએ પિતાની શાળામાં શ્રી અજિતનાથ ભગવાનની પ્રતિમાજીને સ્થાપ્યાં હતાં. દશા ઓસવાળ જ્ઞાતિની વસ્તી સારી હોઈ ને શુભ પ્રસંગોએ દેવપૂજન માટે એ
GS શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #694

અજિતનાથ ભગવાનની પ્રતિમાજીનો ઉપયોગ થતો. એ અરસામાં ક. દ. ઓ. જ્ઞાતિના શ્રી મેઘજી ઉડીઆ પોતે ખાણમાંથી પથ્થર કાઢવાનું કામ કરતા હતા, છતાં પોતાને માથે કરજ લેવાથી જીવનથી કંટાળીને વાવમાં આત્મહત્યા કરવાના વિચારે ગયા. ત્યારે તેમને દેવવાણી સંભળાઈ: “ના, ના.” ચોતરફ નજર કરતાં કોઈ દેખાયું નહિ, એટલે તેઓ સમજ્યા કે કોઈ દેવ મને આત્મહત્યા કરવા બાબત ના પાડે છે. માટે મારે આજે આતમઘાત ન કરવો, એમ વિચારી તેઓ ઘેર જઈ સૂઈ ગયા. તે જ રીતે તેમને સ્વપ્ન આવ્યું. તેમાં તેમને સૂચવાયું : “આપઘાત કરીશ નહિ. હિમ્મત રાખજે. બધાં સારાં વાનાં થશે. સવારના ઊઠીને અમુક વેપારી પાસે જજે. તેની પાસેથી તને ૨૦૦ કોરી મળશે. ૧૦૦ કરી લેણદારને આપી દઈ તારું દેવું પતાવજે અને બાકીની સો કોરી લઈને ગોધરા ગામ જજે. તે ગામને ઉગમણે પાદરે તને હાલારના છીકારી ગામના દેવરાજ વણિક મળશે. તેમની સાથેના બળદ-પોઠિયા ઉપર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવંતની પ્રતિમાજી હશે. તે ૧૦૦ કોરી લઈને તેને આપશે. તે તું લઈ આવજે.”
આ રીતે સ્વપ્નમાં મળેલી અધિષ્ઠાયક દેવની સૂચના સાંભળીને શેઠશ્રી મેઘજી ઉડીઆ આનંદભેર જાગ્યા. જાગીને ઈષ્ટદેવ પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું સમરણ કરી સ્વપ્નમાં પિતાને થયેલા સૂચન પ્રમાણે થયેલી આજ્ઞાને અનુસરીને તેઓ ઉપરોકત પ્રતિમાજીને સુથરી મુકામે લઈ આવ્યા. છીકારી ગામમાં દેવરાજ વણિકને પણ એવા જ પ્રકારે સ્વપનમાં અધિષ્ઠાયક દેવે આજ્ઞા ફરમાવી હતી. ગોધરા ગામના ઉગમણું પાદરના દરવાજે એ બને મળ્યા. પરસ્પર સ્વપ્નોની વાત કરી. શ્રી દેવરાજે કરી લીધી અને શ્રી મેઘજીભાઈ ઉડીઆએ પરમ કલ્યાણકદ શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા લીધી. તે પ્રતિમાને સુથરી ગામમાં લાવી પોતાને ઘેર રેટલા રાખવાના કોઠલામાં તેમણે બિરાજમાન કરી.
ત્યાર પછી વારે અને તહેવારે, અને અનેક શુભ પ્રસંગે લેકો ગોરજીના શ્રી અજિતનાથ ભગવાનની પ્રતિમાને પૂજનાર્થે બિરાજમાન કરતા, તે જ મુજબ હવે સ્થાનિક જેનો શ્રી મેઘજી ઉડીઆની લાવેલી શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમાજીને બિરાજમાન કરવા લાગ્યા.
પ્રતિમાજીના નામકરણ સંબંધે આવી એક અનુશ્રુતિ જણાય છે ?
ગામના મોટા શેઠ મેઘણ શાહને સમગ્ર જ્ઞાતિને સમુદાય જમાડવાની એક વેળા ઇચ્છા થઈ. તેમણે કરેલ ઉજમણામાં ધાર્યા કરતાં વધારે માનવ સમુદાય એકત્ર થયો. તેથી મેઘણુશા શેઠે શ્રાવકની શૈલી પ્રમાણે ઘીના હવાડામાં શ્રી પાર્શ્વનાથજીની પ્રતિમાને
- શ્રી આર્ય કયાણગૌણ સમૃતિગ્રંથ કહ્યું

Page #695

[૨૦] espect to studepostpossessed.eeeeeeeeeeee-નક નાનક બિરાજમાન કરી અને સ્વામિવાત્સલ્યમાં પોતાની લાજ રાખવા પ્રભુને પ્રાર્થના કરી. મેઘણુ શાહ શ્રાવકની ધા (ફરિયાદ) શ્રી પાર્શ્વનાથજી દાદાના અધિષ્ઠાયક દેવે તરત જ સાંભળી. રસોઈ તો વધી એટલું જ નહિ, હવાડામાં ભરેલું ઘી ગમે તેટલું વપરાયું, છતાં ખૂટયું જ નહિ. આવેલ શ્રાવક સંઘે એ ભજન કર્યા પછી આ બનાવ જાશે, ત્યારે તેઓ ખૂબ વિસ્મિત થયા. આથી સંઘને ઘતના કલ્લેલથી (તરંગથી) કલોલ (આનંદ) કરાવ્યો, તેથી શ્રી પાર્શ્વનાથજીનું નામ તે દિનથી “ઘતકલેલ પાર્શ્વનાથ પાડવામાં આવ્યું. આ ભગવાનને અદ્દભુત મહિમા વર્ણવતાં પંડિત શ્રી રત્નકુશલજીએ ગાયું છે:
ઘતકલ જિસેસર જે નર પૂજિસઈ, તસ ઘરિ વૃતકલ્લોલ;
ધણુ, કણ, કંચણ, કાપડ, કામિની, પુત્ર સું રે કરસઈ તે રંગલેલ.
ઉપરોક્ત જ્ઞાતિમિલનને ઉત્સવ સુથરીમાં વિ. સં. ૧૬૭૫ ની આસપાસ થયો હતો, એ અહેવાલ મળે છે. સંવત ૧૭૨૧ માં પરમપૂજય ભટ્ટારક શ્રી જ્ઞાનસાગરજી મહારાજના ઉપદેશથી સમસ્ત સંઘે શ્રી મેઘજી ઉડીને શ્રી ઘટકલ પાર્શ્વનાથ સ્વામીની પ્રતિમા શ્રી સંઘને સોંપી દેવાની વિનંતિ કરી. શ્રી ઉડી આજીએ આ વિનતિ માન્ય રાખી. તેથી શ્રી સંઘે ત્વરિત પણે નવા જિનાલય માટે રકમ એકઠી કરવાની શરૂઆત કરી દીધી. છતાં ઠેઠ સં. ૧૮૮૩ માં નૂતન જિનાલયની શિલારોપણ વિધિ સંપન્ન થઈ. વિ. સં. ૧૮૯૬ માં વૈશાખ સુદી ૭ ને દિવસે ધામધૂમપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉજવાશે. આ રીતે શ્રી સુથરી જૈન સંઘ અનંત ઉપકારી, પરમ પ્રભાવક, ચમત્કારિક, શ્રી ઘતકલેલ પાર્શ્વનાથ દાદાનાં દર્શન, સેવાપૂજા અને ભક્તિ કરવાને ભાગ્યશાળી બન્યો. ત્યારપછી તો ઉત્તરોત્તર જ્ઞાની મહાપુરુષોનાં ચોમાસાં આ ગામમાં શરૂ થયાં અને જ્ઞાનની સરિતા વહેવા લાગી. પરમારા ધ્યપાદ, પ્રાતઃસ્મરણય, વિધિપક્ષમંડન, અચલગચ્છીય મુનિમંડલોગ્રેસર સ્વ. દાદાસાહેબ ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબે પણ શ્રી સુથરી જૈન સંઘની વિનંતિથી વર્ષો સુધી સ. ૨૦૦૭ પર્યત સ્થિરવાસ રહીને સંઘમાં ધર્મ જાગૃતિની જાતને જવલંત રાખી.
પરમ પૂજ્ય આચાર્યશ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના વિદ્વાન શિષ્યરત્ન શાંતમૂર્તિ, બાલબ્રહ્મચારી પૂજ્યયાદ આચાર્ય દેવ શ્રી નેમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબને સં. ૨૦૧૨ ના વિશાખ સુદ ૩ ના દિવસે આચાર્ય પદવી આપવાને લાભ શ્રી સુથરી જૈન સંઘને મળ્યો હતો.
[ શ્રી સુથરી કે ન સંઘ દ્વારા પ્રકાશિત ૬ શ્રી દાન-મ-કલ્યાણમાળા ' માંથી સાભાર.]
કાર
શ્રી આર્ય કયાણા ગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #696

Seઈવ
cooteo
અંચલગચ્છશ્વરશ્રી જ્યકીર્તિ સુરિ અને કવિ – ચક્રવર્તી પૂજ્યશ્રી યશેખરસૂરિ પર
ફાગુ કાવ્યો
– રચયિતા : અજ્ઞાત શિષ્ય
[રચના : વિક્રમની પંદરમી શતાબ્દી), - સંશોધક : પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મહારાજ સાહેબ [ વિદાને માટે “ફ” શબ્દ હવે પુરાણો બન્યો છે, અને હકીકતમાં છે પણ પુરાણે. “જન સત્યપ્રકાશ વર્ષ ૧૧ ના અંકમાં ફણ કાવ્યો ઉપર વિધાનોએ સારો એવો પ્રકાશ પાડેલ છે. આપણાં ફા” કાવ્ય” ( અંક ૬, પૃ. ૧૬૯ થી ૧૮ ૪ ) નામના લેખમાં છે. હીરાલાલ આર. કાપડીઆ જણાવે છે : “ ગુજરાતીમાં ફાગુ કાવ્યનો આરંભ કરનાર જન મુનિ છે અને તેનો પ્રારંભ વિક્રમની ચૌદમી સદીની છેલ્લી પચ્ચસીમાં થયો છે, એમ ગુજરાતીમાં મળેલાં ફાગુ કાગે જોતાં જણાય છે. એમના જ લેખ ઉપર સમીક્ષા કરતાં પં. લાલચંદ્ર ભ. ગાંધી જણાવે છે: “શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ કૃત “દેશી નામમાલામાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે વસંતોત્સવ માટે પ્રાચીન સમયથી “ફ” શબ્દ પ્રયોગમાં છે.”
જીવનના અભિનવ ભાવને ઉલરિત કરતાં વિશિષ્ટ વર્ણનાત્મક, વિશિષ્ટ શબ્દછટાવાળાં અને અર્થગંભીર, યમક, અનુપ્રાસ આદિ એલંકારોથી શોભતાં વિશિષ્ટ રચનાથી આકર્ષ તેવાં કાવ્યો પણ એ “ફાગુ' કે ફાગ' નામથી પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યાં છે. શારદાદેવીના કૃપાપાત્ર વિદાન ન મુનિઓએ ગુજરાતી કાવ્ય સાહિત્યની રચનામાં પણ પ્રશંસનીય પ્રયત્નો કર્યા છે. - આ રીતે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી ફાગુકાવ્યો પ્રત્યે વિદ્વાન વર્ગનું આકર્ષણ વધી રહ્યું છે. ખાસ કરીને બાલ બ્રહ્મચારી ભગવાન શ્રી નેમનાથ, કામવિજેતા શ્રી સ્થૂલભદ્રજી, ગ૭નાયકોનાં વિશેષ પ્રકારે ફાગુ કાવ્ય રચાયાં છે.
આ પ્રકારનાં પ્રાચીન ફાગુ કાવ્યમાં અહીં પ્રસ્તુત થતી બે લઘુ કૃતિઓ નેંધપાત્ર બની રહે તેવી છે. અંચલગચ્છનાયક શ્રી જયકતિ સુરિજી વિક્રમની પંદરમી શતાબ્દીમાં થઈ ગયા. તેઓશ્રી સં. ૧૪૭૩ માં અણહિલપુર પાટણમાં ગચ્છનાયક બન્યા. તે વખતે એમના કેઈક અજ્ઞાત શિષ્ય આ કાવ્ય રચેલું હોય એમ પ્રસ્તુત કાવ્ય પરથી કલ્પી શકાય છે. શ્રી જયકીર્તિ સરિએ શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પર રચેલ ટીકા સુપ્રસિદ્ધ છે. તેઓશ્રી મેરૂતુંગરિના પટ્ટધર અને શ્રી જયકેસરીરિના ગુરુ થાય છે.
શ્રી આર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ રચE

Page #697

LJI AT I was a
એ જ અરસામાં કવિ-ચક્રવતી શ્રી જયશેખરસૂરિના કોઈ અજ્ઞાત શિષ્ય ગુરુ સ્તુતિ રૂપે રચેલ હોય એમ કલ્પી શકાય છે. શ્રી જયશેખરસૂરિ અચલગચ્છના શ્રી મહેન્દ્રભસૂરિજીના શિષ્ય હતા. ગુજરાતી ભાષાના આદ્ય કવિ તરીકે ગણાતા શ્રી જયશેખરસૂરિનું સ્થાન જેના ચાર્યોમાં પણ અગ્રગણ્ય છે. શ્રી જયશેખરરિજીએ પ્રાકૃત–સંસ્કૃત-ગુજરાતીના ગદ્યપદ્ય સાહિત્યમાં વિવિધ પ્રકારનો ફાળો આપ્યો છે. મુનિશેખરસૂરિ, મંત્રપ્રભાવક શ્રી મેરૂંગસૂરિ, શ્રી માનતુંગ ગણી આદિ એમતા ગુરુભ્રાતા હતા. એમના શિષ્યોમાં શ્રી ધમશેખરસૂરિજી આદિ પણ સારા ગ્રંથકાર હતા. શ્રી જયશેખરસૂરિજીના ગ્રંથ વિષે લખવા જઈએ તે એક વિસ્તૃત લેખ તૈયાર થાય તેમ છે. પણ વિશેષ ન લખતાં એમના મોટા ગ્રંથોને જ માત્ર અહીં નિર્દેશ કરું છું : (૧) શ્રી જૈનકુમાર સંભવ મહાકાવ્ય (સંસ્કૃતમાં) (૨) ધમિલ ચરિત્ર પદ્ય (સંસ્કૃતમાં) (૩) ઉપદેશ ચિંતામણિ પ્રાકૃત ૪૫૦ ગાથા પ્રમાણ, ૧૨ હજાર લોક પ્રમાણુ પજ્ઞ
ટીકા અવસુરી (૪) પ્રબંધ ચિંતામણિ (સંસ્કૃત-પદ્ય) (૫) આત્માવબોધ કુલક (૬) નળ દમયંતી ચરિત્ર (સંસ્કૃત-પદ્ય) (૭) ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ (ગુજર પદ્ય) જે કૃતિથી આકર્ષાઈને વિદ્વાનોએ એમને ગુજરના આદ્યકવિ તરીકે નવાજ્યા છે. સિવાય ફા વિનતિ સ્તુતિ રૂપ કાવ્યો, સ્તુતિઓ (સંસ્કૃતમાં) આદિ નાની મોટી મળી પચાસ ઉપરાંત કૃતિઓને આંક થઈ જવા પામે છે.
[ જયશેખરસૂરિજી કૃત ફાગુ કાવ્ય પણું પ્રકાશમાં આવ્યાં છે, તે માટે જુઓ. “પ્રાચીન ફાગુ સંગ્રહ સંપાદક : ભેગીલાલ જ. સાંડેસરા |
એવી જ રીતે એ જ અરસામાં પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર અપરના વાગુવિલાસ ગુર્જર ગદ્યાત્મક ગ્રંથથી પ્રસિદ્ધિ પામેલા શ્રી માણિકથસુંદરસૂરિના શ્રી જયશેખરસૂરિ વિદ્યાગુરુ હતા. શ્રી મણિમયસુંદરસૂરિએ પણ “શ્રી નેમીશ્વર ચરિત્ર ફાગબદ્ધ રચેલ છે. [ જુઓ. શ્રી આત્માનંદજી શતાબ્દી ગ્રંથ”]
આ રયિતા કોણ હશે એ એક પ્રશ્ન છે. કેઈ આધાર મળે તે વિશેષ ખ્યાલ આપી શકાય. આ કૃતિઓને અંતે પ્રત પુસ્તિકા પણ આપેલ છે. જે પ્રત પરથી લખાઈ છે, તે મૂળ પ્રત શોધવી અતિ આવશ્યક છે. આ કૃતિઓનું જે પ્રેત પરથી સંશોધન થયું છે, તે પ્રતમાં લહિયાની કેટલીક ભૂલે પષ્ટ જણાઈ આવે છે. તે પણ બનતી મહેનત સુધારવા પ્રયત્ન કરેલ છે.
જની ગુજરાતીનાં બે સુંદર કાવ્યનું આ પ્રકાશન તે વિષયના અભ્યાસીઓને તથા ઈતિહાસ ગવે કોને ઉપયોગી થઈ પડશે, એવી આશા સાથે વિરમું છું ! – સંપાદક)
ઝીં શ્રી આર્ય ક યાણામસ્મૃતિગ્રંથ છે
*
.
.

Page #698

essઈsdados-dess foods assia sed dose
[wfiles.deselessssssfees
of
did sese]૯૩ી
૨
ૐ નમ: અંચલગ છેશ્વર શ્રી જયકીર્તિસૂરિ ફાગુ
પહેલું અટેલે આદિકિણેસર દેવ, પહેલૂ વિરચિય સેવ, ગાઈસુ મરણહરુ એ અંચલગચ્છ ગુરુ એ; શ્રી જયકીરતિસૂરિ વંદિસુ આણંદપૂરિ, મહિમા મંદિરુએ ગુરૂયા ગણહરુ એ.
કાગ ગુરયા ગણહર તું નિહિ રંગિહિ કરુ પ્રણામ, બહુ ગુણ અમીય સમાણીય વાણીય જિણ અભિરામ; અંચલગચ્છ--નરેશર રેશ રહિત બહુ રંગિ, વંદિસુ સિરિજયકરતિ કીતિ વિમલ અભંગિ. જસુ જગિ ગયડિ છાજઇ રાજઈ રવિતલિ રેખ, નામિઈ સંપજજઈ સંપદ, અવિપદ દીસઉ દેખ; પ્રમંડલ જિમ અવિચલ, અચલગણુશૃંગાર, શશિહરસમ વરગુણગણ ગણુહ લહું નવિ પાર.
અટેક સંઘ ભૂપાલ મહાર ભરમલ કુખ અવતાર, દુદ્ધર વ્રત ધરઈ એ ગુરુગુણ અસરઈ એ; જગિ જસુ કરતિ જહ, કવિ ન માઈ તીહ, પાલઈ સંજયૂ એ ટાલઈ અવક્રમૂ એ.
ફાગ અણહિલપુરિ ગુરુ આવિયા, રહાવિય શ્રી સંઘ જામ, ગણપતગ્ય જે પરખિલ, હરિખીહનિયમ નિત્તામ; ત્રિપુત્તરાઈ સંવચ્છરિ, ઉચ્છવ રંગ પ્રસિ, કંકોત્તરીય ત્તિ કલઈ, મોકલઈ દેસ વિદેસિ. મિલ્યા સંઘ દેશવિદેશના, દેશના ૨સિક વિચાર, માંડઈ મંપિ નાટક, ભાટ કરઈ કઈ વાર; ઢોલ ઢમકકઈ ભુંગલ, મંગલ શંખ નિનાદ, વિણ ભરિ પખાઉજ, આઉજ સુઈ સદ.
૫
૬
આ શી આર્ય કલયાણાગોdHસ્મૃતિગ્રંથો

Page #699

[૨૪]
Jessodifiestashosedste
stood testos.essfed-set-sesholaw dostosted on
se
ઈમ ઉચ્છવ નિત નવનવા, નવનવા જઈ જંગ સાતમીવચ્છલ સંઘપૂય એ સંઘ પૂરઈ નીય રંગ; વિશાખહ વદિ પાંચમિ, પાંચમિ તિહિ સાર, ગણનાયક પદ થાપીય, આપિય ગછ ભાર.
૭.
શ્રીમતુંગસૂરદ પાટિકરઈ આણંદ, અહિ વંદિસુ એ મનિ આણું દિલું એક સંઘાગ્રહિ અપાર ઝીલ્યું જિણિ ગભાર, ઉછવ જગિહિએ કીય સંઘ રંગિહિંએ.
ફાગ મુણિવર ગુરુ ગચ્છનાયક, પાય કરઈ નિતુ સેવ, તિણિ અવસરિ ગહગહતું, પુહતું ઋતુપતિ હેવ; મલયાચલ તણુઉ, તક્ષણ દક્ષિણ વાઈલ વાઉ,
મલિ કરઈ અલસર, વેસ રચી સવિ રાઉ. વણિ વણસંપત્તી મલેરીય, મઉરીયડા સહકાર,
ઉલ ચંપક કરણીય, તરુણય ડામણિકાર; નિવ કદેવ ખજૂરી, વીજઉરી વાનર, નાગવેલી નારંગીય, રંગીય કર કણવીર.
અઢી કેતકી પાડલત્તરિ જાઈ જૂઈ જવારિ, માયણ મહાભડૂ એ, પરીય ધયવહૂ એ; અતિ ફલિયા ચઉસલ, પૂંગ પ્રિયાલ રસાલ, નફલ બહઈએ, કેઈલિં ટકઈ એ. કોઇલ તણે ટહુકડે, ટૂકડે વનિ અતિચંગિ, નીલી ચાંચ સૂયડલા લઈ (અ)તિરંગિક મહીંયલિ ઋતુપતિ ગહગધુ, મહમધુ મલયસમરિ, પરિમલિ વાસિઈ દસદિસિ, પસરિઉ નિર્મલ નીરિ. ઇકિ પઈસઈ કેલીહરિ, કેલી હરખી હસંત, હસમસિ મયણ મહાભડા, ઘૂવડ જિમ બોલંત;
૧૧
૧૨
રહી છે અને શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #700

sessedeeds -- a defeded seed. ed sessed do e
scessed of fessofsastrદ
]
જીપિસિહં ગણનાયક, પાય કરીય વસંત, સહુ જાણિહિં ગુરિ હક્કીય તકીય મયણ મયંત. ૧૩
મુણિવર કમલ દિણિંદ, અમ્લ ગુરુ અહિણવ ચંદ, શ્રત સવિ અગગઈ એ સમરસિ મન રમઈએ; આગમ તણઈ વિચારિ, લિઈ ભવિયણ ભવપારિ, દજણ ગંજણા એ, કવિકુલરંજણા એ. ગણપદિ પઈઠા જામ, શ્રી સંઘ હરિગ્યું કામ, બુદ્ધિ હિં બંધુરુ એ, ગ૭ ધુરંધરુ એ; જે ગુરુગુણ ગાયંતિ, તે શિવ સુહ પાયંતિ, ગાયમ ગણહ એ, તિમ અહિ સુહ ગુરુ એ.
૧૪
૧ ૫
ફાગ
જહ સુધાકર સાકર, આકર વચન વિલાસ, શ્રી અંચલગણમંડણ, ખંડણ દુજણ આસ, સજજણ જણ–મણુ રંજ, જિણશાસણઉ જોય, પાવહ તિમિરનિવારણ, તારણ ભવિયણ લોય. જા મહિયલિ યણાયર, જાં ગયણું ગણિ ભાણું, જાં જગિ અઠ-કુલાચલ, મેરુ ન ઇંડઈ ઠાણું; તાં શ્રી સંઘ હરખચૂં, અંચલગચછનરિંદ, શ્રી જયકીરતિ સુહ ગુરુ, અમ્લ મનિ કરઉ આણંદ. ૧૭
| | કૃતિ |ી વંધનાર-તુતિ | श्री अचलगच्छेश पू. आ देव श्रीगुणसागर सूरीश्वर-शिष्य मुनि कलाप्रभसागरेण वीर स. २४९९ विक्रम सं. २०२९. प्रवर्तमाने जेट बद ७ दिने मंगवाणा ग्राम लिखित संशोधित च. दिनांक २२:६: ७३ ।
શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કઈ
!

Page #701

[૬ofessessed Casses of satisfied as of gst sists of sadded for foodsst.
se
» નમ : કવિ-ચક્રવર્તી શ્રી જ્યશેખરસૂરિજી ફાગ
વિમલાચલસિરિમંડાણુએ, સ્વામીય આદિ જિદ તેહ પ્રણમિયગુરુ ગાઈસ્યું એ હિયઈ ધરી આણંદ. એહ રૂપ ભાગિહિ આગલા એ જયશેખર સૂરે, નામ મંત્ર તિહ સમરતા એ પાતગ જાઈ રે. સારસ્વત પૂરૂ હિય એ છહ કરઈ કાલેલ; પ્રતક્ષી દેવી ભારતીએ સીહ માડઈ રોલે. આગમ લક્ષણ છંદ, સવે જાણઈ અલંકાર; મૂલ ગ્રંથ છ છેદગ્રંથ, કર્મગ્રંથ વિચાર, નીકઈ ૨ઉઢિયા ઈમ ભઈ એ પ્રભકાઈ નચિંત; ઉત્તર દિસિઈ કોસિલા એ ઇતિ કરું કવિત્તો.
ભાસ પ્રણવબીજ જિમ આ૫ એ, ભરત સંભવ તણ મૂલે; તીહ પસાઇ સુહ ગુરિહિં, કાવિ કી અતિમૂલો. અહે સરસ કોમલ જીભડી એ, સરસઈ કિય વાસે; તઉ ક્ષણિક્ષણ નવનવઈ દિ, તહિ કવિત્ત અભ્યાસો. ઉપદેશચિંતામણિ કિઉં એ, બાર સહસ પ્રમાણ; છા જઈ આગમ ઉપમા એ, ઝણહણયા જાણ જાણું ત્રિભુવનદીપક અંતરંગ પ્રાકૃત સંસ્કૃત; અઉઠ સહસ પ્રમાણ ચિંતઉ ધમિલચરિત્ત. ક વજન ગવડ ભાંજવા એ, કેશરી જિમ સાહ અમૃતવાણી વખાણ કરઈ, ભવાયા મન મોહઇ. (પ્રા....)સાદ સંતમિસિઈ મનિ ભેદવા એ,
પહંત રતિપતિ રાઉ; વણરાજી વિહસીવે એ દક્ષિણ વાઈ વાઉં. વિહસીય ચંપક કમલ કુંદમચકુંદ સહકાર (૨), જાઈ જડી બઉલ બઉલ, સિરિ સેવંત્રિ ઉદારો;
૬
૭
૮
1 TET ,
Tv.: , .
LT
ગ્રાહી થાર્યકાવ્યોગમાલિગ્રંથા

Page #702

હesses.............bsss.
best.. .speeses.ssessess esbef૯૭). અહે ધસમસતઉ મયણ ઉઠિઉ એ, કરિ કુસુમ બાણ, સધર સબલ જે ત્રિહ ભૂયણે, તીહ ખંડીય માણ. ૯ સુભટ રૂપિ રિણિ આદરિ એ, રમણી રમઝમકતી, કુંઠ નવસર હાર હિયઈ ચાલે ચમકતી. કાન ઝલક ઈ ઝાલિ, ભલિ સિરિ (મુ)મકુટ શૃંગાર,
અલિકુલ કુનલ વેણિદંડ, ચૂડા ભૂજિ અલંકાર. કણય કંકણ કરિ ખલકતા એ, અંગુલિ રયણમદ; પાએ નેઉર રણઝણઈ કડિતલિ મેહલ સ. ૧૧ અહે વંકુડલી કિરિ ભમવડી એ, સીગિણિ ઠણકાર, નાયણ બાણાવલિ રૂંધતી એ, સુર કિંમર સાર; સીમંતઈ સીંદર ઘણઉ, નયણિ કાજલ રેહ, કામીજણમણ મરડા એ, ઊનઈઉં મહ. ૧૨ પિહિરિ સીંદૂરઉ કંચુઉ એ, કસમસતી ફાલી, ઉઢણિ નવરંગ ચૂનડી એ, રંગિ નાચઈ બાલી; ઇણિ પરિઈ શંગાર કરઈ, અમ દેવિઈ મદ ધરતી, ચંચલ ચઉપદ સુર નહિં, તઉ મન ભંતી. ૧૩ અસિ જિમ વીડઉ કરિ ધરઈએ, સખિમુખિ અહર તંબોલ, હંસલડી જિમ ગતિ કરઈ એ, મૃગનયણી મન રોલ. ૧૪ ગેલિ ગહીતિ ગેરડી એ, બલઈ મનિ હસંતી, તાં અગજિત સધર વીર જે, અહિ નવિ ભીડતી. તીહ વયણ નિસુણેવિ ભણઈ રતિ મારા નાહ, એહ સરસિં મન ખઉલિય, મયણ મઈ કરિ મ અનાહ. ૧૫ શીલસંનાહ અંગિ અહિ એ, બ્રહ્માભુધ ચાલઈ, સંજમ મુહવઈ ગય તુરિયા, સીલંગપાલ એ નવિ ભજઈ,
હાવિ ભાવિ નવિ શક્તિઈ લિજઈ. ધીર ન મન્નઈ આણુ તઝમહીયા કાંઈ ખીજ ઈ. ૧૬
હવઈ ગાજઈ એક વીર જયશેખરસૂરિ. બિરદાવલી જેહ વોલત્તઉ એ, એ સનઉ સૂર સુરિ. ૧૭
ચી શ્રી આર્ય કલયાણર્ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ
,

Page #703

testadtestadestes desses dadesto sto ste stadfestastesteste sa dosta dastestestosteste de obstoso deste deste dode dedoste so deste de deste stededesse deteste
મધુરવણજિણ જિત લીઉ એ, સાકર મુહિ સિલિ એ, તે ગણહર ગુણ ગાયતાં એ, મેં ભાવ રુલી એક સાયર જિમ ગુણગણ તણુઉં, જીહ લાભ મ પાર, જે નિત વંદઈ સુગુરુચરણ, તહગ મતિ દાતા. ૧૮ જોઉ સહી કઉતિગ એક વડઉ પ્રમાણ,
વિણું હથીયારોં નાઠઉ પંચબાણ; રણગિઈ છતા સવે સેવે કહાદિક વઈરી, ઉપસમ સીંચી બેધિબીજ તું મૂકી પયરી. ૧૯
ભાસ આગમસરોવરિ હંસ જિમ કેલિ કરઈ નવરંગે; ભવિયણલેયણ રંજવઈ એ ભુગતિ રમણ સિવું રંગે. ૨૦ અહે મુક્તિ રમલિ સિરમલિ કરઈ તઉ ગહર ગાઈ, શ્રી જયશેખરસૂરિ ગુરિઇ અંચલગચ્છ છાજઈ; સિંધુ સવા લાખ માલવઈ એ ગૂજરાત વિચારે, સેરઠ મંડલિ (મરુ) મેરુ પમુહ દેશ પ્રભુ કરઈ વિહારે, ૨૧ ગયણું ગણિ નક્ષત્ર સિ૬ જા સસિ રવિ દીપઈ, તાં ચઉવિ શ્રી સંઘ સિવું : મહિયલિ પ્રભુ
પ્રતાપ (પ્રતિપઈ); ફાગબંધિ ગુરુ ગાઈસિલ એ જયશેખરસૂરે, પઢઈ ગુણઈ જે સાંભલઈ એતી (તીહ) સંપદ પૂરે. ૨૨
[ ઇતિ શ્રી જયશેખરસૂરિ ફાગ ] ! પ્રત પુષ્પકા : સંવત ૧૯૬૭ ના ભાદરવા વદિ ૨ ને રવિવારને દિવસે શ્રી મુંબઈ મધ્ય મહારાજશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજની આજ્ઞાથી લખી. સમાપ્ત. લેખક-લહિયા: શા મોતીચંદ મુલજી, રહેવાસી : ગામ શ્રી ગઢડા, તાબે ભાવનગર છે દેશ કાઠિયાવાડ છે
| શ્રી ! | શ્રી | છ | | છ | | ચ | || શ | સંવત ૨૦૨૯ વષે' જેઠ વદ અષ્ટમી દિને કોટડા (કચ્છ) ગામે લિખિત સ શોધિત ચ અચલગચ્છ મુનિ કલાપ્રભસાગરેણુ છે
હા શ્રી આર્ય કથાગોમસ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #704

GAR
વહિ
પૂજ્ય આચાર્યશ્રીના છત્રીશ ગુણે
અને છત્રીશ છત્રોલી પદ્ય
– શાસ્ત્રી પ્રેમચંદ જગશી બોઆ પંચ પરમેષ્ટી મંત્રમાં આચાર્ય પદ ત્રીજા સ્થાને આવે છે. અરિહંત પદ અને સિદ્ધ પદ બાદ આચાર્યને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. સામાયિક લેતાં પણ નવકાર બાદ પ્રથમ સૂત્ર આચાર્ય પદનું આવે છે. એનું નામ છે પંચિંદિય સૂત્ર અથવા ગુરુસ્થાપનાજી. તેનું કારણ શું ?... .. .. .એ જ કે અરિહંત, સિદ્ધ, કેવળીની ગેરહાજરીમાં જૈન શાસનનું સુકાન આચાર્ય ભગવંતોએ સંભાળવાનું હોય છે. અરિહંતે, એ આચાર્ય ભગવંતને પોતાના વારસદાર તરીકે નીમી ગયા છે. ભવિ કે અજ્ઞાની આત્માઓને શ્રેયસ્કર માર્ગ અવિરતપણે દર્શાવતા રહે, તે માટે પ્રવતારક સમા આચાર્ય ભગવંત જંગમ તીર્થ સ્વરૂપે વિચરી રહ્યા છે. આચાર્ય ભગવંતો પર જિનશાસનની મોટી જવાબદારી રહેલી છે. જ્ઞાનીઓએ ફરમાવેલા આરાધ્ય પદની પગદંડીમાં કોઈ આરાધકને કાંટે ન વાગે, કોઈ પ્રકારની ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા ન થાય એવી કડક જવાબદારી આચાર્ય પદમાં રહેલી છે. આથી જ પંચ પરમેષ્ઠીમાં પ્રત્યેક સ્થાનમાં ગુણસંખ્યા પરત્વે આચાર્યપદમાં ગુણોની સંખ્યા વધુ છે. જેમ કે : ૧) અરિહંત૧૨, (૨) સિદ્ધ – ૮, (૩) આચાર્ય – ૩૬, (૪) ઉપાધ્યાય – ૨૫, (૫) સાધુ - ર૭. આ લેખમાં વિષયને અનુરુપ એવું ઓચાર્યના ૩૬ ગુણોનું વિવરણ કરવાનું છે.
વર્તમાન સમયે આચાર્ય સથાન સર્વ શ્રેષ્ઠ સ્થાન ગણાય છે. સામાયિક, પ્રતિક્રમણ કે પાપોનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવા, જિનમંદિર, અંજનશલાકા અને પ્રતિષ્ઠા જેવાં શુભ કાર્યો કરાવવાં, દીક્ષા-ગાદિ ક્રિયાઓ માટે, મતલબ કે જિનશાસનના પ્રત્યેક કાર્યમાં આચાર્યપદની આવશ્યકતા રહે છે. વળી શાસનનાં કાર્ય શુભ બને, શાસનની વૃદ્ધિ, સુખશાંતિ થાય તેની સતત કાળજી પણ આચાર્ય ભગવંતને રાખવી પડે છે.
આચાર્ય એટલે પાંચ આચારને પાળે અને બીજાને પળાવે એવા ધર્મના નાયક તે વળી આ = મર્યાદાથી ચાર્ય - જેમની સેવા કરવી જોઈએ, તે આચાર્ય કહેવાય.
એ શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ગી)

Page #705

[૩oo]
Wજવા આચાર્યના ૩૬ ગણે : પંચંદ્રિય દમન ૫, બ્રહ્મચર્ય વાડ ૯, કષાયમુક્તિ ૪, પંચ મહાવ્રત પ, આચાર ૫, સમિતિઓ ૫, ગુપ્તિઓ ૩ – એમ કુલે ૩૬ ગુણે થાય છે.
પંચેંદ્રિય દમન : (૧) શેદિય ઃ ત્વચા કે શરીર, આચાર્ય ભગવંત ગમે તેવા સ્પર્શથી રાગ કે દ્વેષ, ખુશી કે નારાજગી મનથી પણ વ્યક્ત ન કરે તે. (ર) રસેંદ્રિય : જીભનો સ્વાદ જતો. આચાર્યશ્રી શરીરને ધારણ કરવા માટે અન્નપાણી લેવું પડે છે, એમ માની આહારના કેઈ પણ રસ કે સ્વાદથી જીભને સંતોષ કે નાખુશી ન આપે, છ વિગઈઓ અને પાંચ સ્વાદ (મીઠું, ખારું, કડવું, તીખું, તૂરું)માં રંસનાને લોલુપ ન રાખે. (૩) ઘ્રાણેદિય : નાક – સૂંઘવું. આચાર્યશ્રી સુગંધથી ખુશી ન થાય અને દુર્ગધથી ગુસ્સે ન થાય. અને સંજોગોમાં સમતા ધારે. સુગંધી પદાર્થ સાથે રાખે નહિ અને ઇન્દ્રિયને દુ:ખ લાગે તેવી પ્રબળ દુધમાં પણ અણગમો ધારે નહિ. (૪) કોદિય : કાન – સાંભળવું. આચાર્યશ્રી કર્ણપ્રિય મનહર પણ દુન્યવી ભૌતિક શબ્દ- ગીત, વાજિંત્ર ઇત્યાદિમાં કાનને લુબ્ધ ન થવા દે, તેમ જ અજ્ઞાની જનોનાં દુર્વચને કે ગાળે સાંભળી મન - વચનથી પણ દ્વેષ પ્રગટ ન કરે. (૫) નેત્રંદ્રિય : આંખ – જોવું. આચાર્યશ્રી મનરંજન આપનાર સાંસારિક ચિત્રો, નાટક, ભીંતચિત્ર જોઈ આંખને આ ન કરે, વળી સુખના પ્રસંગે હર્ષાશ્ર અને દુઃખના સમયે શેકા પ્રગટ ન કરે. તેમ જ સારું કે નરસું જોઈને હર્ષ કે ખેદ વ્યક્ત કરે. ઉપરોક્ત પાંચે ય ઇન્દ્રિયના વિષયોને વિષે અનાસક્ત રહી ક્ષમતા રાખે અને પાંચે ઈદ્રિને કાબુમાં રાખે, તે પાંચ ગુણ જાણવા.
નવ બ્રહ્મચર્યની વાડ : (૧) સ્ત્રી, પશુ, નપુંસક જ્યાં ન હોય ત્યાં વસે. (૨) આ સાથે નેહથી કે દ્વેષથી વાત ન કરે. [ ઉપાશ્રયમાં ગુરુવંદન કાજે પણ એ ગમે ત્યારે જવું ન જોઈએ. સ્ત્રીઓએ સામૂહિક ગુરુવંદન કરવું વગેરે) (૩) સ્ત્રી કે સાધ્વીજી જે આસને બેઠા હોય તે આસન પર બે ઘડી સુધી બેસે નહીં. [ તેમ આચાર્યશ્રીના આસન પર કોઈનાથી બેસાય નહિ.] (૪) રાગ કે દુદષ્ટિથી સ્ત્રીના અંગોપાંગ જુએ નહિ. સ્ત્રીને બારીક નજરે જુએ નહિ, મોહદષ્ટિ રાખે નહિ. (૫) સ્ત્રીપુરુષ સૂતાં હોય અથવા કામગની વિલાસી વાત કરતાં હોય ત્યાં ભીંતને આંતરે રહે નહિ. કામગની પ્રવૃત્તિ થતી હોય ત્યાંથી પસાર થાય નહિ. (૬) અગાઉ ભગવેલા કામને, વિષયવિલાસને યાદ કરે નહિ. (૭) વિષયવાસનાને ઉત્તેજિત કરે એવાં સિનગ્ધ ભજન કરે નહિ. વિશેષ ઘી-તેલ-સાકર-ગેળવાળાં મધુર ભજન લે નહિ. (૮) નીરસ આહાર પણ અધિક પ્રમાણમાં કરે નહિ. અધિક આહારથી નિદ્રા-પ્રમાદ વધે. તેથી વિલાસી જીવનનું પોષણ થાય તેથી આચાર્યશ્રી મિતાહારી હોય છે. (૯) શરીરની શોભા કે દેહની ટાપટીપ કરે
BE પર શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌણસ્મૃતિગ્રંથ

Page #706

de decese studos
estados osastost stastastaseste testate astetadladesta casa sta da da da desteste staste sostestastestosteste dosadade de destedsbeddedes 30
નહિ. શરીર પરસેવાથી ગંધ મારતું હોય તે પણ સ્નાનાદિક ક્રિયા કરે નહિ. દેહ પર મેલાં કે જૂનાં કપડાં હોય, શેભાની દૃષ્ટિએ તેઓ કપડાં બદલાવે નહિ. આ પ્રમાણે નવ વાડોથી આચાર્ય ભગવંત શિયળ રક્ષે તે નવ ગુણ.
ચાર કષાય : (૧) ક્રોધ : શિષ્ય કે શ્રાવકની સમવિષમ ક્રિયાઓ જોઈ તેમના પર ક્રોધ ન કરે. સંસારની પરંપરા વધારનાર કોધ મહાઘાતકી છે, એમ માની મનવચનકાયાથી ક્રોધને તિલાંજલિ આપી દે. ક્રોધ આત્માની અવનતિ કરનાર છે. આવેશમાં ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણાનો ભય રહે છે, તેથી ક્રોધને જીતે. (૨) માન : જીવનમાં કદી માન મળે, તે કદી અપમાન. પણ સૂરિજી સમભાવમાં રહી યશ અપયશને સરખા ગણ મન કે આત્માથી દુભાય નહિ. જ્ઞાનનું અભિમાન કરે નહિ, તેની તકેદારી રાખે. (૩) માયા ? કપટ, પ્રપંચ, ઠગાઈ, પિતાની ક્ષતિ કે અપરાધ છુપાવવામાં કઈ પ્રપંચજાળ રચવી નહિ. માયાથી કોઈને ફસાવવું નહિ. માયાથી પોતે દૂર રહે અને અન્યને પણ દૂર રાખે, છળકપટની વાત ન કરે અને માયા કરીને સત્ય છુપાવે નહીં. માયા સંસારગર્તા છે. (૪) લોભ : જ્ઞાન ભણવામાં કે ભણાવવામાં આચાર્યશ્રી લભ ન કરે. શિષ્ય મારાથી વધુ ભણે વિદ્વાન બની જશે, એમ માની જ્ઞાન આપવામાં લભ ન રાખે. સાગરવર સંભીર જેવી વિશાળતા રાખી છૂટથી જ્ઞાનદાન આપે અને શાસનનો ઉદ્યોત કરે. મનસંકુચિત ન રાખે, પરિગ્રહમાં મોહ ન રાખે. આ ચાર કષાયો સંસારની પરંપરા વધારનારા છે. તેમનાથી પોતે પર રહે અને અન્યને પર રહેવા ઉપદેશ આપે, તે આચાર્ય શ્રી કષાયવિજયના ચાર ગુણ.
પાંચ મહાવતે : (૧) પ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રતઃ ત્રસ કે સ્થાવર કોઈ પણ જીવને જાણતાં કે અજાણતાં મનવચનકાયાના ત્રિકરણગથી મારવા નહીં કે દુ:ખ દેવું નહીં. તેમ તેવું કઈ પાસે કરાવવું નહિ, તેની અનુમોદના કરવી નહિ. તે ઉપદેશ આપ નહિ, વીસ વસા દયા પૂર્ણ પણે પાળવી. ગામવત સર્વભૂતેષુ અથવા ગામના પ્રતિનિ પરેશાં ન સમારેત એ સૂત્રોનું યથાવત પાલન કરે. (ર) મૃષાવાદ વિરમણ ત્રતઃ ગમે તેવું કષ્ટ આવે તે પણ અસત્ય ન બોલે, સત્યને છુપાવે નહિ, કોઈને ખોટું આળ ન આપે, અન્ય પાસે ઉસૂત્ર પ્રરૂપણ ન કરે, સિદ્ધાન્તને અસત્ય ન ઉપદેશે, કલહ ન કરે, એકાંત મંત્રણ ન કરે ઈત્યાદિ. (૩) અદત્તાદાન વિરમણ વ્રત ઃ કોઈની અણદીધેલી નજીવી ચીજ વસ્તુ પણ લે નહિ. ઉપગની વસ્તુ હોવા છતાં તેના માલિક ને પૂછડ્યા સિવાય લે નહિ. સુહમ અદત્તાદાનવિરામનું પાલન સમ્યગ્રપણે કરે. શિયળની
અને શ્રી આર્ય, કથાગો ક્ષતિગ્રંથો છે.

Page #707

[1o1osedsed કded debbies areers bec: હકક કકdeos
નવ વાડાનું સમ્યગુ પાલન કરે. (૮) મેથુન વિરમણ વ્રતઃ મનવચનકાયાના ત્રિકરણ
ગથી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરે, (પ) પરિગ્રહવિરમણ વ્રત : કઈ પણ વસ્તુને સંગ્રહ કરે નહિ, તેમ જ ધર્મોપકરણ પુસ્તક ઠવણ પોથી, કાપડ, વસ્ત્ર, પાત્ર, દડાસન વગેરે સાધુજીવનનાં ઉપકરણનો પણ સંગ્રહ ન કરે, તેમ પિતાની પાસે જરૂર પૂરતા ઉપકરણો : હોય, તેના પર પણ મૂછ કરે નહિ, વિશેષની અભિલાષા રાખે નહિ. પાંચ આચાર :
(૧) જ્ઞાનાચારઃ જ્ઞાન ભણે, ભણાવે. વાચના, પૃચ્છના, દેશના પ્રતિબોધ આપે. સૂત્રસંપાદન કરે, શાસ્ત્ર લખે, લખાવે; જ્ઞાનવિજ્ઞાનનાં પુસ્તકો છપાવે, ભણનારને સહાય આપે, ધાર્મિક સૂત્રોના પુસ્તકો, નોકરવાળી, પાટલી, અનાનુપૂર્વી વગેરે જ્ઞાનનાં ઉપગરણ કરાવે અને તેની પ્રભાવના કરાવે. જેની પાઠશાળા અને જૈન વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરાવે. ગ્રીષ્મ શિબિર જેવું આયોજન કરી નવા નાગરિકોને ધર્મજ્ઞાન તરફ પ્રેરણા આપે. આર્થિક સ્થિતિમાં સીદાતા (પીડાતા) જૈન વિદ્યાર્થીઓને પ્રોત્સાહન આપે ઇત્યાદિ. (૨) દર્શનાચાર : શુદ્ધ સમ્યક્ત્વ પિતે પાળે અને સમ્યફથી પડતાને સ્થિર કરે. અનેક આત્માઓને સમ્યક્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય તેવાં સ્થાન સંઘ મારફતે ઊભાં કરાવે જેમ કે જિનમંદિર, જીણોદ્ધાર, તીર્થ પટ, ઉપાશ્રય કરાવે. દર્શનશુદ્ધિનાં પુસ્તકો લખાવે. (૩) ચારિત્રાચાર : પિોતે શુદ્ધ ચારિત્ર પાળે અને અન્યને પળાવે અને શુદ્ધ ચારિત્ર પાળનારની અનુમોદના કરે અને પ્રોત્સાહન પણ આપે. સમ્યગ ચારિત્ર મોક્ષદાતા છે, એમ માની ચારિત્રના આચારમાં જરાયે ક્ષતિ ન રાખે. ચારિત્રપાલન માટે સર્વસ્વનો ભોગ આપે. સતત ચારિત્રપાલનનું જતન રાખે. (૪) તપાચાર : તપના આત્યંતર છ ભેદ અને બાહ્ય છ દે, એમ બાર પ્રકારના તપને પોતે કરે, અન્ય પાસે કરાવે અને બીજાને અનુમોદે. છ અત્યંતર તપ : પ્રાયશ્ચિત, વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને કાઉસગ્ગ છે. બાહ્ય તપ: અનસન, ઊણોદરી, વૃત્તિ સંક્ષેપ, રસત્યાગ, કાયકલેશ, સંલીનતા છે. યથાશક્તિ તપ કરે, તપમાં શક્તિ ફરવે. (૫) વીર્યાચારઃ ધર્મક્રિયામાં છતી શક્તિ ગોપવે નહિ, તથા સર્વ આચાર પાળવામાં વીર્ય શક્તિ સંપૂર્ણ પણે ફોરે, ક્રોધવૃત્તિને શમાવે, અને દ્વેષથી નિવારે. નવું ભણતાં, આગળનું ગણતાં, અર્થવિચાર પૂછતાં, કહેતાં આળસ ન કરે. દેવયાત્રા, ગુરુયાત્રા કરે, ધર્મવંતની વિપત્તિ ભાંગે. શાસનના પ્રત્યેક શુદ્ધ કાર્યમાં છતી શક્તિ ફેરવે. ઉપરના પાંચ આચાર પાલનના પાંચ ગુણો.
પાંચ સમિતિ ઃ (૧) ઇર્ષા સમિતિ એટલે સાડા ત્રણ હાથની ભૂમિ પર આગળ
વIC D ( શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #708

હં
ન્દ્ર
કાન્ડર્ન હતો
.
selesedeteofesses the
દષ્ટિ રાખી, જોતાં જોતાં જતુરક્ષા કરતા ચાલે. (૨) ભાષા સમિતિ એટલે સાવદ્ય (પાપયુક્ત) વચન કે અપ્રિય, દુખકર વચન બોલે નહિ. (૩) એષણ સમિતિ એટલે અમાસુક આહાર કે પ્રાણું વહેશે નહીં. પ્રાસુક આહારપાણી જ વહોરે, ગોચરીના દે નિવારે. () આદાનનિક્ષેપ સમિતિ એટલે પુસ્તક, પાત્ર આદિ ઉપકરણો લેવા, મૂકવામાં જતન રાખે, (૫) પરિઠાપનિકા સમિતિ એટલે મળમૂત્ર ત્યાગ વખતે જંતુરક્ષાને ખૂબ ખ્યાલ રાખે. સમિતિ એટલે સમ્યક્ પ્રકારે ચેષ્ટા કરવી તે.
ત્રણ ગુપ્તિ : ગુપ્તિ એટલે ગોપન કરવું કે રક્ષણ કરવું. (૧) મને ગુપ્તિ મનમાં આર્તધ્યાન તથા રદ્રધ્યાન ન ધ્યાવે. કોઈનું મન દુપ્રણિધાનમાં ન મૂકે. નરકગતિમાં ફેંકનાર ઇયાને મનમાં પિસવા ન દે. શુભ ધ્યાનમાં ચિત્ત રાખે. (ર) વચન ગુપ્તિ ? પાપરહિત વચન પણ કારણ વિના બેલે નહિ. જરૂર હિત, મિત, પથ્ય વચનને ઉપ
ગ કરે. કંઈ કહેવાથી કોઈને આત્મા દુભાય તેવું અપ્રિય વચન ન બેલે, વાણીમાં સંયમ રાખે, વિનયવિવેકયુક્ત વચન બોલે, વાણીને દુર્વચનથી ન બગાડે. (૩) કયગુપ્તિ ઃ શરીર અણપડિલેહણથી ચલાવે નહિ. શરીરથી કોઈને દુખ ન થાય તેનું જતન કરે. બગાસું ખાવું, ઓડકાર ખાવો, બેસવું, ઊઠવું, ચાલવું વગેરે શરીરની ક્રિયાઓ જયણાપૂર્વક કરે. કાયાથી કોઈ જવની આશાતના ન થાય તેવી કાળજી રાખે.
આ પ્રમાણે આચાર્યશ્રીના છત્રીશ ગુણેનું ટૂંકમાં વર્ણન કરાયું.
સુગુરુ રૂપ આચાર્યશ્રીનાં ૩૬ ગુણાનો આ તે એક પ્રકાર થશે. જન ગ્રંથમાં આચાર્યનાં ૩૬ ગુણેને જુદી જુદી રીતે ૩૬ પ્રકારે ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ગુણેને વિસ્તાર અને પ્રકારે લખવા જતાં આ લેખ અતિ વિસ્તૃત બને. જેથી સં.દરમ્યાન પૂ. ઉપાધ્યાયશ્રી જ્ઞાનસાગરજી ગણી મ. સા. જેઓ પછીથી અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. શ્રી ઉદયસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના નામે પ્રસિદ્ધ બન્યા હતા, તેમણે રચેલ “શ્રી ગુણવર્મા રાસમાં આચાર્યના ગુણેની છત્રીશ છત્રીશીઓને ગૂર્જર પદ્ય રૂપે ગૂંથેલ છે, તે કૃતિ અત્રે રજૂ કરાય છે. આનું સંકલિત આગમ પ્રજ્ઞ પૂ. મુનિરાજ શ્રી કીર્તિ સાગરજી મ.ન.સા. કરેલું છે.
મામ આર્ય કથાગોં મસ્મૃતિગ્રંથ
DE

Page #709

toy7news sex desses. As she soc.ed.
h
donestheth
અથ છત્રી છત્રીસીસ
[ધરે આવોજી આ મેરીઓ. એ દેશી ચઉદેસણ કથા કુશળતા, ચઉભાવના ધર્મમાં રત
ભવિ વંદો સાધુશિરોમણી. એ ટેક. ધ્યાન ભેદ સેલસ લહે, ચઉ સારણ આસત. ભવિ વંદો સાધુ. ૧ પણ વ્રત સમકિત સંજમ, આચાર ને પણ વ્યવહાર ભવિ. સમિતિ સઝાયને આદરે, એક વિધ સંવેગ વિચાર ભવિ. ઇન્દ્રિય વિષય પ્રમાદને, આશ્રવનિદ્રા પણ ધાર ભવિ; અશુભ ભાવના વજેતા, ષટકાયના રાખણહાર ભવિ. વચનના દૂષણ ષટ તજે, વેશ્યાવશ્ય દ્રવ્યતર્ક ભવિ; ષટ ભાષા જાણે વળી. ચોથી છત્રીસી ચિત્ત તક ભવિ. સત ભયે વર્જિત સદા, પિંડ પાણેસણુ સગ જાણ ભવિ; સાત સુખે સુખીયા ગુરુ, ટાન્યા મદના અડઠાણ ભવિ. નાણદંસણ ચારિત્ર તણા, ટાળે અડઅડ અતિચાર ભવિ; ભણે અડ આદિ ગુણા, ધરે ચિત્તમાં બુદ્ધિ ચાર ભવિ. અષ્ટકમ મળને તજે, ધારે અષ્ટાંગ સુજોગ ભવિ; અડ સિદ્ધિ અડ દીઠી જીત, જાણે ચારે અનુગ ભવિ. નવવિહ બંભત્તિ ધરા, કરતા નવ કલ્પી વિહાર ભવિ; નવ નિહાણ પરિહરે, ભણે નવ તત્ત્વ વિચાર. ભવિ. ૮ દશ સંકલેશ અસંવરા, તજી જેણે દશ અસઝાય ભવિ. હાસ્યાદિક પટને તજે, નવમી છત્રીસી થાય ભવિ. ગ્રહ દશ સમાચારીને, દશ રાખે સમાધિના ઠાણ ભવિ ત્યાગી સોળ કષાય તો, દશમી છત્રીશી ડાણ ભવિ. ૧૦ પડી સેવણ દશ પરિહરે, ટાળે દશ શેધીના દોષ ભવિ; સોળ સમાધિને આદરે, વિનયાદિક ધર્મની પિષ ભવિ. ૧૧ વિનય વૈયાવચ્ચ દશ દશ, દશ વિહેં યતિધર્મ કહંત ભવિ. ષટ અકલ્પને વરજીયા, દ્વાદશમી છત્રીસી સંત ભવિ. ૧૨ દ્વાદશ અંગ ઉપાંગના, અધ્યયન ભણાવે જેહ ભવિ; દશ રૂચિ દુવિહ શિક્ષા ગ્રહે, તેરમી છત્રીશી એહ ભવિ. ૧૩
કઈ ક શ્રી આર્ય કથાઇ મિસ્મૃતિગ્રંથ

Page #710

bow to open seeds to poisode froffesideshowedesfooooooooooooooooo૫ |
શ્રાવક પડિમા ઈગ્યારસ, તેર ક્રિયા, વ્રત બાર ભવિ ઉપદેશ ગુરુરાજ, આચારજ જગહિતકાર ભવિ. ૧૪ જાણે ઉપગ બાર તે, ચઉદશ ઉપગરણના ધાર ભવિ: દશવિહ પાયચ્છિતથી, કરે પાપ તણા પરિવાર ભવિ. દ્વાદશ વિધ તપને તપે, વળી ભિખુડિમા બાર ભાવ; નેવે દ્વાદશ ભાવના, જાઉં તે મુનિની બલિહાર ભવિ. પડી રૂપાદિક ચઉદશ ગુણ, ભૂષણે ભુષીત દેહ ભવિ, લહે ચૌદશ ગુણ થાનક, અડ સુહમ કહે ગુરુ જેહ ભવિ. ૧૭ પન્નર જગ તે ઓળખે, લખે આતમ આપ અજગ ભવિ; પડિ હરે સંજ્ઞા પન્નરને, શયગારવ છકક વિગ ભવિ. સેળ દેષ ઉતપાદના ટાળે, ઉમિનાં સોળ ભવિ; ચાર અભિગ્રહ નિત ધરે, કરે આપમાં આપ કલોલ ભવિ. સોળસ વચન વિધિ વહે, સત્તર વિધ સંજમ યુક્ત ભવિ; ન કરે ત્રિવિધ વિરાધના, વીસમી છત્રીશી યુક્ત ભવિ. પા૫ સ્થાનક અષ્ટાદશ, ટાળે જે આતમથી દૂર ભવિ; અષ્ટાદશ દુષ્ટ જીવને, ન દીએ દીક્ષા સૂરિ ભવિ. શીલાંગ સહસ અઢારને, ધારક તારક, મુનિરાજ ભાવ; અષ્ટાદશ વિધ શીલની, લીલાએ સાધે કાજ ભવિ. ઓગણીસ દુષણને તજે, કાઉસગના જે સૂરદ ભવિ, સત્તર ચરણને ઉપદિસે, આચારજ ગુણ મણિવંદ ભવિ. વીસ સમાધિ થાનક કહે, તજે ગ્રાસતણા પણ દેષ ભવિ; એક મિથ્યાત તજે વળી, દશ એષણના જે દેષ ભવિ. એકવીસ છેલા છાંડીઆ, ગ્રહ્યા પનર શિક્ષાને ઠાણ; એ પચવીશમી છત્રીશી, આચારજ ગુણમણિ ખાણ ભવિ. બાવીસ પરિસહને સહે, રહે અધ્યાત્મ પદ લીન ભવિ; ચદ અત્યંતર ગાંઠીને, છાંડે જાણીને મલીન ભવિ. ૨૬ પણ વિધ વેદિકા દેશને, તજે આર્ભકાદિક ખટ દોષ ભવિ, પણ વીસ પડિલેહણ કરે, આચારજ સુગુણ સંતોષ ભવિ. ૨૭
શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રાંથી
એક

Page #711

Ameeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee
- [૩૬]
સાધુ ગુણ સતવસસું, એ ભૂષણ ભૂતકાય ભવિ; નવ કેટી વિશુદ્ધ ધરે, પચ્ચખાણ મહા મુનિરાય ભવિ. અડવીશ લદ્ધિ ઉપદિશે, પ્રગટી કેતી એક તાસ ભવિ; અડવિહ પરભાવક પણું, સૂરીસર સુવિલાસ ભવિ. ૨૯ પાપ સૂત્ર ઓગણત્રીસ જે, નિજ ભાવનાથી વરને દૂર ભવિ; સાત ભેદે શુદ્ધિ રહે, લહે આતમતત્વ અંકુર ભવિ. ત્રીશ મહા મેહકર્મનાં બંધ થાનકનો પરિહાર ભવિ; ખટ અંતર અરિ વર્ગને, નવિ રાખે ચિત મેઝાર ભવિ. એકત્રીશ ગુણ શ્રી સિદ્ધના, ઉપદેશે જે ગુરુરાજ ભવિ; પાંચે જ્ઞાન પરૂપતાં, સાથે તેમ આતમ કાજ ભવિ. બત્રીશ ભેદ જે જીવન, રક્ષા કરે તેની જેહ ભવિ; ચઉવિહ ઉપસર્ગને સહે, તેત્રીશમી છત્રીશી એહ ભવિ. બત્રીશ દોષ વિરહિત છે, દિવાદ પણ સુગુણ ગરિષ્ટ ભવિ વિકથા ચાર કરે નહિ, પ્રગટી જસ આત્મ દષ્ટિ ભવિ. તેત્રીશ આસાતના તજે, ભટ્ટારક યુગ પ્રધાન ભવિ; વર્યાચાર વિવિધ પ્રતે, નવિ ગેપ જે મતિમાન ભવિ. ગણી સંપતિ અડ ચઉગુણ, તેમાં નિતે ઉપયોગ ભવિ; જ્ઞાનાદિક ચઉ વિનયમાં, કીધે આતમ સંગ ભવિ. એવી છત્રીસ છત્રીસીએ, જે બિરાજે સૂરિરાય ભવિ; આપ તરે, પર તારવે, જ્ઞાનસાગર વંદે પાય ભવિ. નભ ત્રય નભય (૨૦૩૦) સાલમાં, બાહુપુરે રહી ચઉમાસ; ગુણસાયરસૂરિ ગુણ ગાવતાં, કીર્તિ લિખે ગુણ તાસ ભવિ. ૩૮ કારતિક સુદિ એકમ દિને, શુક્રવાર છે ખાસ ભવિ; કલાપ્રભસાયર સાથે રહી, લિખિ સઝાય એ ખાસ ભવિ. ૩૯ ૧ ભુજપુર (કચ્છ)
CD આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
:
-
Sr.
Tી

Page #712

श्रीचिंतामणिपार्श्वनाथजिनस्तोत्रं
- प. पू. श्री कल्याणसागरसृरि [शार्दूलविक्रीडित छद] किं कर्पूरमयं, सुधारसमयं, किं चंद्ररोचिमय, Tદ ાવથ', મહામળિય, વાઢિમયે | विश्वानंदमय, महोदयमय, शोभामय, चिन्मय,
शुक्लध्यानमय वपुर्जिनपते याद्भवालंबन ॥ १ ॥ શું આ કપૂરમય છે ? અમૃત રસમય છે? કે શું ચંદ્રનાં કિરણમય છે! કે શું લાવણ્ય (સુંદરતા) મય છે, કે મહામણિમય છે કે કરુણાનું કીડા સ્થાને છે કે, અખિલ આનંદમય છે કે, મહા ઉદયમય છે કે, શોભામય છે કે જ્ઞાનમય છે કે શુકલ ધ્યાનમય છે? એવું શ્રી ચિંતામણિ પાશ્ચનાથ પ્રભુનું વધુ ઃ (દેહ) ભવ્યજનોને ભવરામુદ્રમાં આલંબનરૂપ થાઓ, (૧)
पातालं कलयन् धरां धवलयन्नाकाशमापूरयन् , दिक्चक्रं क्रमयन् सुरासुरनरश्रेणिं च विस्मापयम् । ब्रह्मांड सुषुवन् जलानि जलधेः फेनच्छलाल्लोलयन्,
श्री चिंतामणिपार्श्व संभवयोहंसश्चिर राजते ॥ २ ॥ પાતાળમાં પ્રવેશતો, પૃથ્વીને ઉજજવળ કરતો, આકાશને ભરી દેતે, દિશાઓમાં વ્યાપ, સુર, અસુર અને માનવની શ્રેણીને વિરમય પમાડ, બ્રહ્માંડનું રક્ષણ કરતે, સમુદ્રના મોજાંના જળને ફીણના છળથી ઉછાળતે, એવો શ્રી ચિંતામણિ પાર્થ પ્રભુનો યશરૂપી હંસ દીર્ઘ કાળ પયત શમે છે. (૨)
पुण्यानां विपणिस्तमोदिनमणिः कामेभकुभसृणिः,
मोक्षे निःसरणिः सुरेन्द्रकरिणिज्योतिः प्रभासारणि । ૧. . આ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત..જેટલે ભાવ ભરપુર અને મધુર સ્તોત્રી અનુવાદ સહિત એક પુસ્તક જામનગર અંચલગચ્છ જૈન સંઘે સં......માં પ્રકાશિત કરેલે છે.
મ શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ગણી

Page #713

ડિo bedstve.
.નંstasssss.besides ste
e
s ..
दाने देवमणि तोत्तमजनश्रणिकृपासारणिः
विश्वानंदसुधाधुणिर्भवमिदे श्रोपार्श्वचिंतामणिः ॥ ३ ॥ પુણ્યની દુકાન સમાન, અંધકાર માટે સૂર્ય સમાન, કામરૂપી હાથીના કુંભસ્થળ માટે અંકુશ સમાન, મોક્ષમાં જવા માટે નિસરણ સમાન, સુરેદ્રપદ માટે અરાવત હસ્તિની – હાથિયું સમાન, તિ માટે પ્રભાની નીક સરખા, દાન દેવામાં ચિંતામણિ સમાન, નમેલા એવા ઉત્તમ મનુષ્યોની શ્રેણીને માટે કૃપાની નીકિ સમાન, વિશ્વને આનંદ આપવામાં ચંદ્ર સમાન, એવા શ્રી પાર્થ ચિંતામણિ પ્રભુ ભવિકોના ભવના ભેદન કરનારા છે. (૩).
श्री चिंतामणिपाश्व विश्वजनतासंजीवनं त्वं मया, દૃષ્ટતાત તતઃ શ્રિયઃ સમવનાશત્રમાક્રિાઃ | मुक्तिः क्रीडति हस्तयाब हुविध सिद्धं मनोवांछितं,
दुर्दैवं, दुरित च दुर्दिनभयं कष्टं प्रणष्टं मम ॥ ४ ॥ વિશ્વના લોકોને સંજીવન આપનાર શ્રી ચિંતામણિ પ્રભુને મેં નીરખ્યા. હે પ્રભુ! તેથી મને શકેંદ્રની અને ચક્રિની સંપત્તિઓ પ્રાપ્ત થયેલ છે. મુક્તિ તો મારા બને હાથમાં રમી રહી છે. બહુ પ્રકારનું મારું મનવાંછિત સિદ્ધ થયું છે અને દુર્દેવ, પાપ, દુનિનો ભય અને મારું (સકળ) કણ નાશ પામ્યું છે. (૪)
यस्य प्रौटतमप्रतापतपनः प्रोदामधामा जगत, जघालः कलिकालकेलिदलनो मोहांधविध्वंशकः । नित्योद्योतपरं समस्तकमलाकेलीगृह राजते,
स श्री पार्थ जिनो जने हितकरो चितामणिः पातु मां ॥ ५ ॥ - જેમનો પ્રતાપરૂપી સૂર્ય ખૂબ પ્રઢ છે, જેમની ઉગ્ર જ્યોતિ જગતમાં વ્યાપ્ત છે, જે કળિકાળની ક્રીડાના દળન કરવાવાળા છે, મોહના અંધકારના નાશ કરવાવાળા છે, જે હંમેશાં પ્રકાશ કરનાર છે અને જેમના ઘેર સમસ્ત સંપત્તિઓ કીડા કરી રહી છે. વળી જે એ લોકોને હિતકારી છે એવા શ્રી ચિંતામણિ પાર્થ પ્રભુ મને રક્ષણના કરનારા થાઓ. (૫)
विश्वव्यापितमो हिनस्ति तरणिवालोऽपिकल्यां रो, दारिवाणि गजावलि हरिशिशुः काष्ठानी बढे कणः ।
TDS આ ગ્રી આર્ય કલયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #714

saav
swabhaveshbha* [૩૯]
पीयूषस्य लवोऽपिरोगनिवह यद्धत्तथा ते विभो, मूर्तिः स्फूर्तिमती सती त्रिजगति कष्टानि हर्तुं क्षमा ॥ ६ ॥
પ્રાતઃકાલના બાલસૂય પણ વિશ્વમાં વ્યાપેલા અંધકારના નાશ કરે છે, કલ્પવૃક્ષન અકુરા દારિદ્રયને નાશ કરે છે, સિંહનુ બચ્ચું પણ હસ્તિઓની શ્રેણીના નાશ કરે છે, અગ્નિનાં કણીએ લાકડાંનો નાશ કરે છે, અમૃતનું ટીપુ પણ રાગના સમૂહનો નાશ કરે છે તેની પેઠે, હે પ્રભુ ! તારી દેષ્ટિમાન મૂર્તિ ત્રણે જગતમાં કોને હરવાનેશક્તિમાન છે. (૬) ह्रीं कारसाराश्रित', त्रैलोक्यवश्यावहं ।
श्रीचितामणिमत्रम कृतियुतं શ્રીમત नमिउपासकलितं द्वेधाभूतविषापह विषहर श्रेयः प्रभावास्पद ं,
सोल्लासं वसुधांकित जिनफुलिंगानंदनं देहिनाम् ॥ ७ ॥
કારથી યુક્ત; હૂંકારરૂપ જે સાર તેથી યુક્ત, શ્રી.કારથી યુક્ત અરિહંતને નમીને શ્રી પાર્શ્વથી યુક્ત, શૈલેાકચને વશ કરનારુ, દ્રવ્ય અને ભાવ અને પ્રકારના વિષના નાશ કરનારું, સના વિષને હરનારુ', કલ્યાણુ અને પ્રભાવનુ' સ્થાન, પૃથ્વીમાં પ્રસિદ્ધ શ્રી જિન કુલિ'ગ નામનુ પ્રાણીઓને આનદને આપનારું એવું (૭)
कारवर नमोक्षरपरं ध्यायति ये योगिनो, हृत्पद्मे विनिवेश्य पार्श्वमधिपं चिंतामणीसंज्ञकः । भाले वामभुजे च नाभिकरयोर्भूयो भुजे दक्षिणे, पश्चादष्टदलेषु ते शिवपदं द्वित्रैर्भ वैर्यात्यहो ॥ ८ ॥
ઉત્તમ હી...કાર અને શ્રીકાર, જેની પછી નમે અક્ષર છે, એવા શ્રી ચિંતામણિ સજ્ઞાવાળા શ્રી પાર્શ્વનાથને હૃદયપદ્મમાં સ્થાપીને ભાલમાં ડાખી ભુજામાં, નાભિમાં અને અન્ને હાથમાં, જમણી ભુજામાં અને છેલ્લે અષ્ટદળ કમળમાં જે યાગીજના ઉલ્લાસપૂર્વક ધ્યાન કરે છે, તેએ! એ ત્રણ ભવમાં જ સિદ્ધિપદને પામે છે. (૮)

नो रोगा नैव शोका न कलहकलना नारिमा प्रचारः नैवांध्यं नासमाधिर्न च दुरदुरिते दुष्टदारिद्रता नो । नो शाकिन्यो महा नो न हरिक रिंगणव्यालवेतालजालाः, जायंते पार्श्व चिन्तामणिनतिवशतः प्राणिनां भक्तिमाजाम् ॥१०॥
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #715

[3 ] કobserved cost speectstepsyoutubecas.
c cess becon પાર્થ ચિંતામણિને નમસ્કારથી ભક્તિવાળા પ્રાણીઓના રોગો, શેક, કજીઆકંકાસ, શત્રુ અને મરકીનો પ્રચાર, અંધપણું, અસમાધિ, દુઃખ અને પાપ, દુષ્ટ દરિદ્રતા, શાકિની, દુગ્રહો, સિંહ, હસ્તિગણ, સાપ, વૈતાળના સમૂહે દુઃખકર્તા . થતા નથી. (૯)
गीर्वाद्रणमधेनुकुंभमणयः स्वस्यांगणरं गिणो, देवा दानवमानवाः सविनयं तस्मै हितं ध्यायिनः । लक्ष्मीस् तस्य वशा, वशेव गुणिनां ब्रह्माण्डसंस्थापिनी,
श्रीचिंतामणिपार्श्वनाथमनिशं संस्तौति यो ध्यायति ॥ १० ॥ શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથને જે મનુષ્ય સ્તવે છે અને ધ્યાન ધરે છે, તેમના ઘરના આંગણાંમાં ક૯પવૃક્ષ, કામધેનુ, કામકુંભ અને રત્નચિંતામણિ નિવાસ કરે છે. દેવો, દાન અને માને તેમના હિતનું વિનયપૂર્વક ધ્યાન કરવાવાળા થાય છે અને ગુણી પુરુષને જેમ સ્ત્રી વશમાં રહે છે, તેમ સંસારને સંસ્થાપન કરવાવાળી લક્ષ્મી વશ થાય છે. (૧૦)
इति जिनपतिपाव: पाचपाख्यियक्षः, प्रदलितदुरितौघः प्रीणितः प्राणिसंधः । त्रिभुवनजनवांछादानचिंतामणीकः,
शिवपदतरुबीज बोधिबीज ददातु ॥११॥ इति॥ એ પ્રમાણે તીર્થપતિ શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુ, જેમના પાસમાં પાશ્વયક્ષ. છે જેમણે પાપોના સમૂહનો વિનાશ કરેલ છે, પ્રાણી એના સંઘને આનંદિત કરેલ છે, ત્રણે ભુવનના લેકીને ઈચ્છિત દાન દેવામાં જે ચિંતામણિ સમાન છે, જે શિવપદ એટલે મુક્તિના બી જ સમાન છે, તે શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુ બધિ બીજ એટલે કે સમ્યકત્વને આપે. (૧૧) ૧. “શિવ’ શબદ દ્વારા કવિએ પોતાનું રિદિધિ કલ્યાણસાગર” નામ અચિત કરેલ છે.
सर्वाणि भूतादि मुख रमन्ते, सर्वाणि दुःखैदच भृश असन्त । तेषां भयोत्पादनजातवेदः कुर्यान कर्माणि हि श्रद्धानः ॥
સર્વ પ્રાણીઓ સુખમાં આનંદિત થાય છે, સર્વ પ્રાણીઓ દુ:ખથી અતિ ત્રસ્ત થાય છે. એટલે પ્રાણીઓને યે ઉત્પન્ન કરવામાં ખેદ અનુભવતો શ્રદ્ધાળું પુરુષ ભત્પાદક કમ ન કરે.
ગઈ આર્ય ક યાણામસ્મૃતિગ્રંથ
-
૧

Page #716

Goooooon)
શ્રી માણિક્યસુંદરસુરિ કૃત નેમીશ્વર ચરિત ફાગબંધ [ સં. ૧૮૭૮ ના અરસામાં રચાયેલું કાવ્ય] સંશાધક : શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ B. A, LL.B.
[ વિક્રમની પંદરમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં વિધિપક્ષ-અંચલગરછની ૫૭ મી પાટે થયેલા મેતુંગરિના બે શાખાચાર્ય નામે જયશેખરસૂરિ અને મણિ કયસુંદરસૂરિ ૧ પૈકી બીજાએ આ કાવ્ય રચ્યું છે. ]
જયશેખરસૂરિએ “પ્રબંધચિંતામણિ,” “ઉપદેશચિંતામણિ' આદિ ગ્રંથ રચ્યા છે. ( જુઓ. મારે “જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ” ફકરો : ૬ ૫૦ ) જ્યારે પ્રસ્તુત માણિક્યસુંદરસૂરિએ ચતુઃ પર્વચપૂ, શ્રીધર ચરિત્ર ( સં. ૧૪૬ ૩ માં ), ધર્મદત્તસ્થાનક, શકરાજ કથા, મલયસુન્દરી કથા, સંવિભાગવત કથા, સત્તરભેદી પૂજા ઉપર ગુણવર્માચરિત્ર ( સં. ૧૪૮૩ માં ) વગેરે સંસ્કૃતમાં કથા-ગ્રંથે રહ્યા છે. ગુજરાતી ભાષામાં ગદ્યમાં પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર અને પદ્યમાં આ કાવ્ય રચેલ છે. [ જુઓ મારો ઉક્ત ગ્રંથ, ફકરા : ૬૮૧૨ )
ઉપર્યુક્ત ગુજરાતી ગદ્યમાં વીચંદ્ર ચરિત્રના સંબંધે પ્રસિદ્ધ સાક્ષરવર્ય શ્રી દી. બ. કેશવલાલ હર્ષદરાય ધ્રુવ પિતાના “ પ્રાચીન ગુજર કાવ્ય” ની પ્રસ્તાવનામાં પૃષ્ઠ ૩૮-૩૯ માં જણાવે છે કે, “
માસુંદરસૂરિએ જુની ગુજરાતીમાં ગદ્યાત્મક પૃવીચંદ્ર ચરિત્ર સંવત ૧૫૭૮ માં ( ? આ સંવત પ્રાય: મુદ્રણદોષને લઈને બેઠો છે. ખરી રીતે ૧૪૭૮ માં જોઈએ. કારણ કે તે ગાયકવાડ ઓરિયેન્ટલ સીરીઝ નં. ૧૩ ના - પ્રાચીન ગુર્જર કાવ્ય સંગ્રહ' ના પૃ. ૯૩ થી ૧૩૦ માં છપાયું છે, ત્યાં અંતે “સંવત ૧૪૭૮ वर्ष श्रावण मदि , स्त्री पृथ्वीचंद्रचरित्रं पवित्र पुरुपत्तने निमित समर्थितम्' सभ २५५ છપાયું છે અને તેમનો જીવનકાળ પણ તે જ સમયમાં છે. (જુઓ. મારો ગ્રંથ “પ્રાચીન ગુર્જર કવિઓ' ભાગ બીજે, પૃ. ૭૭૨ ) રચ્યું છે. અટલરને, રૂપના, માત્રાના, લયના બંધનથી મુક્ત છતાં તેમાં લેવાતી છૂટ ભાગવતું પ્રાસયુક્ત ગધ, તે બેલી. ભાણિસુંદર બોલી. ૧. માણિક્યશેખરસરિ નામક આચાર્ય પણ અંચલગચ્છમાં થઈ ગયા છે. તેમણે જૈન
આગ ઉપર દીપિકાઓ રચેલ છે. તે માણિ ક્યસુંદરસૂરિથી ભિન્ન છે.
નામ શ્રી આર્ય કયાઘગતHસ્મૃતિગ્રંથ
છS

Page #717

[31]
feedless
of fessodes off s.s effects
of
shoots sess—a se d..
Molesafe.
!
વાળા પ્રબંધને વાવિલાસ એટલે બેસીને વિલાસ એવું નામ આપે છે. આ ગદ્ય ચરિત સંબંધી નડિયાદની પ્રથમની પરિષદ માટે શ્રીયુત પ્રદલાદજીએ એક નિબંધ લખ્યો હતો, તે “જેન યુગ' માસિકમાં પ્રકટ થઈ ગયું છે.
વિક્રમની પંદરમી સદીના ઉત્તરાર્ધના ગુજરાતી ગદ્યનો નમૂનો પૂરો પાડનાર માણિકયસુંદરસૂરિનું ગુજરાતી કાવ્ય સદભાગ્યે મળી આવ્યું છે, જે તે જ સદીના ગુજરાતી પદ્યને અવિકલ સુંદર નમૂનો પૂરો પાડે છે. ગુજરાતી કાવ્યમાં ઘણા વખતથી આદિ કવિ તરીકે લેખાયેલા સં. ૧૫૧૨ માં થયેલ ગણાતા નરસિંહ મહેતાની પૂર્વે, આ માણિકયસુંદર અને તેમના ગુરુભાઈ જયશેખરસુરિ થયેલા છે, કે જે પૈકી જયશેખરરિએ પણ પિતાના સમયની ગુજરાતીમાં “પ્રબંધચિંતામણિ (ત્રિભુવનદીપક પ્રબંધ – સંપાદક : પંડિત લાલચંદ ) નામનું કાવ્ય રચ્યું છે, કે જે ઉક્ત સાલરશિરામણી કેશવલાલભાઈએ પિતાના “ પ્રાચીન ગૂજર કાવ્ય” માં પૃ. ૯૬ થી ૧૪૪ માં પ્રકટ કર્યું છે અને તેની પ્રસ્તાવનામાં ખૂબ પ્રશંસ્યું છે.
માણિક સુંદરરિનું આ કાવ્ય શ્રી નેમીશ્વરચરિત ફાગબંધ મને રંજક, હૃદયસ્પર્શી અને મંજુલ પદાવલિયુક્ત છે, અને તેમાં જુદા જુદા છંદો છે.
આ કાવ્યનું સંશોધન કરવામાં, મળેલી ત્રણ પ્રતોને ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. પહેલી પ્રત મુંબઈની રોયલ એશિયાટિક સોસાયટીમાં આવેલ ડોકટર ભાઈદાજી ( B. D. ) ને સંગ્રહ છે, તેમાંના નં. ૧૬૦-૩ ની પ્રત – જે પરથી ૩૦ - ૮-૩૦ ને રાજ મેં નકલ કરી લીધી હતી. પછી પાટણના ફાફલીયાવાડાના ભંડારમાંના દાબડા નં. ૮૩, પ્રત નં ૧૫૬ની બે પાનાની પ્રત પરથી તેને તા. ૧૬-૫-૩૧ ના રોજ સરખાવી લીધી અને પછી ત્રીજી પ્રત શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયથી મળી, તે પણ જોઈ ગયો અને આ લખતી વખતે સામે જ રાખી છે. આ પ્રતની પૂપિકાએ આ કાવ્યને અંતે મૂકેલી છે. ]
રીએ તો સીઆર્ય કયાગૌસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #718

atmosomeoppeopposed
to specifiedestagood hosted on seeds secon
d s
- d[૧૩] नमो देवाधिदेवाय नमोऽस्तु परमात्मने । नमः श्रीजनभारत्यै सद्गुरुभ्यो नमो नमः ॥ १ ॥ अलक्ष्यं दक्षाणामपि न च सहस्राक्षनयननिरीक्ष्यं यद्वाच्यं न भवति चतुर्वक्त्रवदनैः । हविर्भुक्तारेन्दुग्रहपतिरुचां जैत्रमनधं ।। परं किंचिज्ज्योतिजयति यतियोगीन्द्रविषयं अर्वाचीनैरलत्याय दक्षाय दुरितच्छिदे । चिदानन्दस्वरूपाय परमब्रह्मणे नमः ॥ ३ ॥
રાસુ નમઉં નિરંજન વિમલ સભાવિહિં, ભાવિહિં મહિમ નિવાસ રે, દેવ જીરા પલ્લિ વલ્લિય નવઘન, વિઘન હરઈ પ્રભુ પાસ રે. ૪ નાભિ કમલિ કુંડલિની નિવસતિ, સરસતિ સાચું રૂપ રે; સમરઉં સમિણિ સુજિઆ પરંપર, પરમ બ્રહ્મ સ્વરૂપ છે. ૫
અઢેઉ પરમ બ્રહ્મ સ્વરૂપ, જપાઈ સુરાસુર ભૂપ, અવિગત અવિચલૂ એ, નિરુપમ નિરમલ એ; અજર અમર અનંત, ભવભંજન ભગવંત, જન-મનરંજન એ, નમઉં નિરંજન એ. શૃંગારિત ગિરિનાર, ગાઈસુ નેમિકુમાર, માર-વિડારણ એ, ત્રિભુવન-તારણ એ; યાદવકુલ કેરલ ચંદ, દીઠઈ પરમાણંદ, શિવસુખકારણ એ, મોહ નિવારણ એ.
ફાગ
વારીક મોહ મતંગજ, ગજગતિ જગ-અવતંસ; જસુ જશ ત્રિભુવનિ ધવલિય, વિમલિય યાદવવંસ; રાજ રાજિમતી પરિહરી, પરિહરિઉ સંસાર, વનિ સુ નેમિ જોગેસર, સિરવરિ ગિરિ ગિરિનાર.
મી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌણ સ્મૃતિ ગ્રંથ BOLE

Page #719

T૧૪Jeetest sode dessessessoriassessessionshipodemodeleasesoftwares
श्लोक गिरनारगिरेमोलौ नत्वा ये नेमिनं जिन । पातकं क्षालयन्ति स्वं धन्यास्ते धतसंमदाः ॥ १० ॥
સમુદ્રવિજય સિવાદેવી ૨, નંદન ચંદનભાસ રે અતુલ મહાબલ અકલ પરમ પર, પરમેસર પૂરઈ આસ રે. ૧૧ પૂનિય શશિ જિમ સહજિ મહર, હરઈ મોહ અંધકાર રે; નિસુણઉ નિર્મલ ભાવિ ભાવિકજન, જિનવર નવ અવતાર રે. ૧૨
અઢેલું પ્રભુ પહિલઈ અવતારિ, ધન ભૂપતિ અવધારિ, ધન ધન ધનવતી એ, તસુ વાસંગિ સતી એ ભવિ બીજઈ સૌધર્મો, ત્રીજઈ નિરમલ કર્મિ, ચિત્રગતિ વિદ્યાધરુ એ, રતનવતી વરુ એ. ૧૩ ચઉથઈ સુર માહિંદિ, પંચમ ભવિ હરિ નંદિ, સુત અપરાજિતુ એ, પ્રિયમતિ સંગતુ એ; પ્રભુ છઠ્ઠઈ અવતાર, આરણ સુરવર સાર, સાતમાં દંપતી એ, શંખ યશોમતી એ. ૧૪ ભવિ આઠમઈ વખાણિ, અપરાજિતિ સુવિમાણિ, નવમઈ નવ પરિ એ, નગર સૂરીપુરિ એ; સમુદ્રવિજય સુનરિંદ, કુલિ જાયઉ જિણચંદ, શિવાદેવિ જનની એ, ઉત્સવ ત્રિભુવનિ એ. ૧૫
ત્રિભુવન માહિ મહેત્સવ, અવનીય અતિ આનંદ, યાદવવંસિ સુહાવીઉં, બાવીસમઉ જિદિ . ૧૮ ઈણિ અવસરિ મથુરાં પુરિ, અવતરિઉ દેવ મુરારિ; જીણુઈ કંસ વિશ્ર્વસિય, કેસિય કીધ ઉવારિ. ૧૭
સ્ટોક્સ: चरितं वैष्णवं श्रवा जरासिंधेऽस्थ कोपने । गता यादवभूपालाः सर्वे सौराष्ट्रमण्डलं ॥ १८ ॥
ગ્રાઆર્ય કાયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #720

નtode
. p
dal... hgh.
xls.........મને... testoboose
else
to
સેરઠ મંડલિ દ્વારિકા થાપિય, આપિય અમરહ રાઈ રે, રાજ કરઈ તિહાં દેવ નારાયણ, રાય નમઈ તસુ પાય રે. ૧૯ જણઈ હેલાં જીત ભૂજબલિ, રામરથ રાય જરાસિંધ રે; સેલ સહસ રમઈ ગિહિં રમણી, રમણીય રૂ૫ સુબંધ રે. ૨૦
અદૈઉ બંધવ નેમિકુમાર, રૂપ તણઉ ભંડાર, બાલબ્રહ્મચારી એ, ન રૂચ નારી એ; સારંગ ધનુષ ધરેવિ, સ્વામી શંખુ પૂરેવિ, પાડિયા પહરિ એ, મનિ ચમકિઉ હરિ એ. ૨૧ હરિ ઉપરોધિઈ નેમિ, તસુ ભુજ વાલિઉ ખેમિ, સુર નર સવિ મિલી એ, જઈ મન રેલી એ; હેલાં હલાવી બહિ, હરિ હીડલઈ નાહ, મલ્લા ખાડઈ એ, બલ દેખાડઈ એ. - ૨૨
ફાગુ બેલ દેખીય યદીય દેવા, સુર ભાસુર ખેચર વૃંદ
જય જયકાર તે ઊચ્ચરઇ, ધરઈ તિ મનિ આણંદ. ૨૩ - દંઠ મેરુ મહીધર ધરણી, કરઈ જે સિરિછત્ર તે જ જિણઈ ગદાધર, પારસી કુણુ ચિત્ર ?
: चित्रीयमाणास्ते सर्वे सिद्धगन्धर्वखेचराः ।। हर्षात् पुष्पाणि वर्षन्तो जगुर्नमिभुजावलं ॥ २५ ॥
રાસુ ભુજબલ દેખીય મનિ ચિંતાવિય, આવિય નિજ આવાસિ રે; બલભદ્ર તેડીય બલઈ સારંગધર, “મ રહિસિ નેમિ વીસાસિ રે. ૨૬ જ આપણાઈ જગુએ વંચિઉં, સંચિઉં રાજ અપાર રે; કીડી તેતર ન્યાય કરેસિઈ, લેસિઈ નેમિકુમાર રે. ર૭
૨૪
એ શ્રી આર્ય કરયાણાગોમસ્મૃતિગ્રંથ ક@DE

Page #721

Hostestestestadeda deste dosedastada de dados do seu desbade.deliteste destestostestade destedodestestostestosteslesstedeutestededededesse
અકૈફ
લેસિઈ નેમિકુમાર, રાજ અલ્લારું સાર, મનિ આલોચવઉં એ, હિવ કિમ કરેવઉં એ; વાણી હુઈ આકસિ, “શ્રીપતિ ! ઈમ મ વિમાસિ! નેમિ જિસરૂ એ, પરમ સરૂ એ. ૨૮ ગયણાંગણ લઈ દેવ, “જસુ અહિ સારવું સેવ, તે સિવા-નંદનું એ, પાપ-નિકંદનું એક સેવઈ સુરપતિ સાથ, ગેસર જગનાથ, જીતુ મેહરાજુ એ, નહી લેસિઈ રાજુ એ. ૨૯
સાર્થે [શાત્ ૦ ] राज्यं यो न समीहते गजधटाघंटारवै राजितं । नैवाकांक्षति चारु चन्द्रवदनां लीलावतीं योऽङ्गना ॥ यः संसारमहासमुद्रमथने भावी च मंथाचलः । सोऽयं नेमिजिनेश्वरोविजयतां योगीन्दचूडामणीः ॥ ३०॥
રાસઉ (રાસ :) ઈણિ વચનિ હરી આણંદીઅલા, તુ વસંત અવસર આઈલા વાઈલા દક્ષિણ વાયુ તુ જિન જિન. કુસુમિ કુસુમિ ભમરા રણઝણીઓ, મયણરાય હયવર હણહણ આ ભૂયણિ ભયુ ભડવાય તુ જિન જિન. પદ. રેવયગિરિ મિલી રમલ કરતો, મુગતિ રમણી હીઈ ધરં તે ખલે માસ વસંમ , જિન જિન. રમે રંગે જાદવ ભૂપાલા, શશિવયણી સાથે વરવાલા માલા કુસુમચી હાથિ તુ જિન જિન.
૩૧ પારધિ પાડલ કેવડીએ એ, કણયર કરણ કેવડીએ એ કદલી કરે આણંદ તુ જિન જિન. ફેફલી ફણસ ફલી બીજઉરી, વનસ્પતિ દીસે મારી મેરીયડા મુચકુંદ તુ જિન જિન.
શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #722

તેનેe.
selesed
.
...........
...નાનજhesed esense [૧૭]
૩૩
૩૪
ગુ કુંદ કલી મહિમહીઆ, ગહગહીઆ સહકાર; કરઈ વૃક્ષ નારંગના, અંગના રંગ અપાર. જાઈ જઈ વર કિંશુક, કિશુક વદન સુવૃક્ષ; ત્રિભુવન-જન-આનંદન, ચંદન ચંપક વૃક્ષ.
જાગ્રં (શાર્દૂ૪ ૦) वृक्षाः पल्लविता लताः कुसुमिता भंगाः सुरंगा वने । सारं गायति कोकिला कलरवैर्वापीजलं मंजुलं ॥ एवं मित्रवसन्तदत्तसकलप्राणोऽपि सैन्यैः स्वकैमेने दुर्जयमेव मन्मथभटो योगीश्वरं नेमिनं ॥ ३५ ॥
રાસુ નેમિ અનઈ નારાયણ પતા, પુતા વર ગિરિનારિ રે; મઈ ભમઈ બે મહિં તરંગહિં, રંગિહિં વનડે મઝારિરે. બેઈ નવયવન, બેઈ યાદવકુલ, બકુલ વિકાશન વીર રે; બેઈ નિજરૂપિઇ જન–મન મોહિ, અંજનવાન શરીર રે. ૩૭
અ9 અંજનવાન શરીર, બેઈ બિરૂ આ ગંભીર, ઈકુ ને મીસરૂ એ, બીજઉ સારંગધરુ એ; હરિ હરિણાક્ષી સાથિ, સ્વામી સિઉ જગનાથિ, ખેલઈ ખોખલી એ, જલિ પડઈ ઊકલી એ. ઝીલઈ સુલલિત અંગ, નેમિ અનઈ શ્રીરંગ, સીંગી જલિ ભરી એ, રમ અંતેઉરી એ; હરિ સનકારી ગેપી, તેહ મિલી લાજ લેપી, નેમિ પાંખલિ કિરીએ. ઝમકઈ નેઉરી એ. ૩૯
8: नारीनू पुरझंकारैर्यस्य चितं न चंचलम् । स श्रीमान् नेमियोगीन्द्रः पुनातु भुवनत्रयं ॥ ४० ॥
આપ શ્રી આર્ય કયાદાગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
)

Page #723

o
ddess
[૩૧૮]ectetessoridatestosted bestoboost..accebook t
ફાગુ ત્રિભુવનપતિ ધરઈ શમરસ, રમતુ નારી મઝારિ, તે લઈ સુવિવેક “તૂ' એક વયણ અવધારિ. પ્રભુ! પરિણવઉં માનિની, માનિની મનહ વાલંભ; તરૂણીય જનમન જીવન, યૌવન અતિહિં દુલંભ.
છે; વન અતિહિં દુલભ ભણી જઈ, ખજઈ પ્રભુ તુણ્ડ માઈ રે, હસીય ભણઈ તે “તું બલિઆગલઉ, આગલિ અન્હ કિમ જાઈ રે ? ભણઈ ભુ જાઈ “ભણિ અસ્થિ દેવર ! દેવ રચઈ તુમ્હ સેવ રે, કામ ન નામ ગમઈ નવિ નારી, સારી એહ કુટેવ રે.
અહેઉ
સારી એહ કુટેવ, ટાલિ ન દેવર ! હવ, માનિ પરિણવું એ, વલી વલી વિનવૂ એ; હિવ માનેવા ઠામ, નિહુઈ લાબઈ ગામ, પીનંબરૂ કહઈ એ, “તઉ અવસર લહઈ એ.” વીટીં રહી સવિ નારિ, વિલિ લિ કહઈ મુરારિ, કુમર સેવે કહઈ એ, પશિ લાગી રહઈ એ, તાં મનાવીયુ નહિ, યાદવ સવિ હું વિવાહ, ત્રિભુવન ઉત્સવુ એ, ઊલટ અભિનવુ એ,
ફાગુ અભિનવ અંગિ ઊલટ ધરિ, હરિ દ્વારિકા પહૂત; માગી રાયમઈ કન્યા, ધન્યા ગુણસંજુર. સ્વામિ-નામિ ઊમાહીશ સા, હીયાઈ ઘણુ પ્રેમિ, નાચતી અભિનય સા સવઈ, વલિ વલિ નેમિ. ૪૮
ચાર नेमिकुमार वाला प्रियमागमन विचित्य संतुष्टा । વૃતિ યથા મધૂરી, ઝરુ શશિન વારી વ | ૪૨ |
ચરલોચની મિલી, નિજ નિજ મન રલી, વલી વલી અલંકરઈ નાહ રે, ચતુર અરાવણિ, પ્રભુ ચડી ચાલિઉ, આલિઉ ભૂયણિ ઊછાહ રે. પ૦
કાચી કાશી આર્ય કલ્યાણરોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ -

Page #724

e
asandesaagamdevelousehood.dodafonsodiffered hoddashashrimahooooo૩૧ી
કાને કુંડલ ઝલકઈ, જિમ સસિ રવિ–મંડલ, મંડલઈ સવિધ જેવઈ રે; ઉરિવરિ હારૂ, સિરિ વરિ મણિમુકુટ, કટક કંકણ કરિ સેહઈ છે. પ૧
અટેક સહઈ સિરિવરિ છત્ર, આગલિ નાચઈ પાત્ર, બે પાસઈ ચામરૂ એ, ઢલઈ મનેહરૂ એ; બહિન ઊતારઈ લૂણ, સ્વામી સાચ સલૂણ, પૂકિઈ ધુલહી એ, ગાઈ ધુઉલ હી એ. ૫૨ આવિ અમરહું રાઉ, વલિઉ વલિઉ નિસાણે ધાઉ, રાજા વાસુગિ એ, આવિઉ આસુગિ એ; ગ્રહ તારા રવિ ચંદ, આવઈ અસર વંદ, આણંદિઉં મન એ, મિલિઉં ત્રિભુવનુ એ. ૫૩
ફાગુ ત્રિભુવનપતિ ચાલઈ પરિણવા પરિણવા ઉચ્છવ હુતિ, સાથિઈ તરલ તુરંગમ, રંગ મત્તગજ દંતિ. ૫૪ પ્રભુ પ્રતિ આલવઈ તુંબરૂ, તુંબરૂં રંજે ચિત્ત, જિણિ વચિ કોકિલ નારદ, નારદ ગાઈ ગીત. ૫૫
પાડ્યું (શાર્ક ૦) गीत गायति किंनरी सुमधुरं वीणालया भारती, गन्धर्वाः श्रुतिधारिणः सुरपते रंभा नरी नृत्यति ॥ भंभाभेरिमृदंगझलरिखो व्योमांगणं गाहते, नेमि वीक्ष्य वदन्ति पौरवनिता 'धन्येति राजीमती' ॥५६॥
રાસ રાજીમતિ મુખિ બઈડીઅ વલ્લભ, વલલભ જોઈ વિસાલિ રે; વર આવંતુ ચડીય અવકઈ, લેક તે માલિ અટાલિ રૂ. ૫૭ ઈદ્ર ચંદ્ર સુર કિનર આગલિ, આગલિ હરિ ગોવિંદ રે, તોરણિ બારી મહ્તુ નેમિ જિન, જન-મનિ અતિ આણંદ રે. ૫૮
અઢી જન–મનિ અતિ આણંદ, પસૂઅ-વાડી આકંદ, હરિ હરિણલી એ, પ્રભુ-શ્રવણે કૃતિ ગિલી એક
મી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #725

Tojnaoffendedoroshooe
de deshootishhiteshdodendshashes
સંબર સૂઅર લાષ, રાવ કરઈ નિજ ભાષિ; પૂચ્છિઉં કારણ એ, કઈ અર્ધારણ એ. પસુ મરિસિઈ' પ્રભુ! આજ, ગરૂઉ ગરવ કાજ, તિણિ સિવિ દલવલ એ, બાંધિયાં વલવલઈ એ; ઈમ સંભલીય વિચાર, ચિંતઈ નેમિકુમાર, દુઃખ ભંડારૂ એ, ધીમુ સંસારૂ એ.
વાર્તા सारंगानं श्रुत्वा विलोक्य सारंगलोचनां च वशां ।। सारंगाः सारंगा इवाप्तरंगा नराः पशवः ॥ ६१ ॥
રાસુ પસૂઅ-નાડ જવ જિણવરિ દીઠઉ, તઉ વીવાહ હુઉ અનિઠ, બઈઠ6 મનિ વઈરાગ તુ, જિન જિન.
મોહ-જાતિ કિમ માનવ પડિયા ? દાનવ દેવ કુસુમસરિ નડીયા, જડીયા વિષયઈ સરાગ તુ જિન જિન. [ રાગ-સાગરિ જગ સહુ ધંધલિય, હરિહર બ્રહ્મ મણિ પણિ રાલય, રોલીય જીવ સંસાર તુ, જિન જિન. રૂલઈ જીવ રીવ કરતાં, નરય-તિરિય-નર મજઝ ફરંતાં, વિણ અરિહંત વિચાર તુ, જિન જિન. ] નારિ–પાસિ પડિયા સંસારી, મણુએ જનમફલ મૂકઈ હારી, હારિ નારિહિં રાચંતિ તુ, જિન જિન. એક ન જાગઈ સદ્ગુરુવયણે, જીવ ન પેખઈ અંતર-નયણે, મણિ મેહિ રાચંતિ તુ, જિન જિન. જોગ જુગતિ જોઈ જોગેસર, પરમ બ્રહિ લાગઉ અલસર, ધિગુ સંસાર અસા તુ, જિન જિન. ઈમ ભણી પશુ-બંધન સવિ ટાલી, નિય ગઈદુ પહ વેગિ વાલી, વલીઉ નેમિકુમાર તુ, જિન જિન.
- ૬૪
ફાગ
વલિઉ નેમિકુમાર તુ, માર-નિવારણ જામ; રાજીમતી અતિ આકુલી, ઢલિય ધરાતલિ તા.
૨૫
શ્રી આર્ય કkયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #726

ochstadstodestacados
dedododed to destaca este stedeslasedushadestastaseste destacadastadestacadostosta ste sedastasadadadadadadest seaseseos
સખી સીંચઈ ચંદન–જલિ, કદલીદલિ કરઈ વાઉ; વલિઉં ચેતન જાણિઉ, વલિઉ યાદવરાઉ.
૬૬
यादवराजवियोगे लूताभिहतेव मालतीमाला । ના મનફરા વિતિ સગીમતી ઈ || ૬૭ |
શરુ રામતી બાલા વિવિહપરિ વિલે પતિ, પતિવિયેગે અપાર રે; ફાડઈ કંકણ વિરહ કરાલી, રાલીય ઉર તણે હાર રે ૬૮ ધાઉ ધાઉ જાઇ જીવન મોરડા, મોરડા! વાસિ મ વાસ રે, પ્રીય પ્રીય મ કરિઅ રે બાપીયડા ! પ્રીયડ મેહનઈ પાસિ રે. ૬૯
અઢેઉ પ્રીયડા મેહનઈ પાસિ, વીજલડી નીસાસિક સર ભરિયાં આંસૂયડે, હિવ હંસલડા! ઉડિ એ. સિદ્ધિ-રમણિ પ્રિય રાચિ, કહીય ન પાલઈ વાચ; તૂ ત્રિભુવનપતિ એ, કુણ દીજઈ માત એ? ૭૦ આઠ ભવંતર નેહ, કાંઈ તઈ કીધઉ છે? ચાદવરાઈ માં એ, બલઈ રાઇમઈ એ; સયરિ ધરઈ સંતાપ, વલિ વલિ કાંઈ વિલાપ, રાજલ ઠલવલઇ રે, જિમ માછલી થઈ જલિએ. ૭૧
માછલી જિમ થઈ જલિ, ટેલવલઈ રાજલ દેવિ; વલીઉ નેમિ પહ તઉ, પહતઉ ધરિ તિણિ ખેવિ. ૭૨ આવ્યા દેવ કાંતિક, કાંતિ કરાઈ રવિ ભ્રતિ; કર જોડી પ્રભુ વીનવઈ, નવઈ તે કવિત થુણંતિ. ૭૩
વાર્થ (fફરિણી) स्तुवन्ति क्रीडायां मदनविवशायां ननु वशां, सुधाभिः सध्रीची हरिहरविरंचिप्रभृतयः । परब्रह्मज्ञास्तां विषमविषलहरिभिव वधू, ત્રિા સ્વં ગતિસ્ત્રિમવન તે ! વાત : || ૭૪ 11,
ન આર્ય કયાઘગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #727

s
a
stedodestostestosteste destostestados destestostestestostecedede destostestestostestestosto costo desde estosteslestedtestostestedadadadosastosteste stedestestesede
રાસુ હર નદૃારંભિ નચાવિક ગૌરી, ગૌરી લંચનભંગિ રે, મુકુંદ વૃંદાવનિ નચાવિક પીઈ, લેપીય લાજ અનંગિ રે. સાવિત્રી બ્રહ્મા આકુલીલ, કલિઉ રેહિણિ ચંદુ રે, નારિ આધારિ હિં મણિ વદીતા, છતા સુર નર ઈંદુ રે. ૭૬
અલ
છતા સુર નર ઈદ, પણિ તું નેમિ જિણિંદ, મણિ ન છાહીઉ એ, નારિ ન વાહીઉ એક દેવ ભણઈ “તૂ દેવ! ધમ્મ પ્રકટિ પ્રભુ! હેવ', ભવિયણ જિણિ તરઇ રે, ભૂલ-વનિ નવિ ફિરઈએ. ૭૭ પ્રભુ! તું લીલવિલાસ, કરતિ જિત કેલાસ, સાચઉ શંકર એ, સિદ્ધિ-રમણિ વરૂ એ ઈમ સ્તવી દેવ પહૃત, ધમ્મ–ભારિ પ્રભુ જૂત, દાન સંવત્સરૂ એ, દિઈ ગતમત્સ૩ એ. ૭૮
ફાગુ ગત મત્સર હિવ જિનવર, નવમઈ રસિ સંલીન; રેવઈ સંજમ આદરઈ, કરઈ વિહાર અદીન. ૭૯ દિવસિ પંચાવનિ પામીય, સ્વામીય કેવલજ્ઞાન; વિરચઈ મિલીય દેવાસુર, સસરણ–પ્રધાન. ૮૦
સ્કો : प्रधानं मदनं हत्वा, मोहराजं विजित्य च । आप्तछत्रयो नेमि, जर्जीयाद् विश्वप्रधानधीः ॥ ८९ ॥
રાસ પ્રધાન પ્રાકાર ત્રિનિ સુરિ રૂચિ નિલઈ, રૂચિ નિલઇ જિમ રવિ ચંદ રે; ચઉહિ ધર્મો પ્રકાસિઉ જિનવરિ, હરિ મનિ હુઉ આણંદ રે. ૮૨ પીય દેખી રાજલ મનિ ગહિ ગહી, ગહિ ગહી લઈ સંજમ ભાર રે, પામિય સિવસુખ પરિહરિ રાજમઈ, રાજમાઈ નેમીકુમાર રે. ૮૩
શ્રી આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #728

aaaadaaaaaaaaaaaaaaa
>>>>>>>>>>>>>d[૩૩]
જોજ :
कुमारे ब्रह्मचर्येऽपि, यया मे रंजितः पतिः । सा वीक्ष्येति ययौ सिद्धि, पूर्वं राजीमती सती ॥ ८४ ॥ ઢઉ

રાજીમતી નેમિકુમાર, યાદવકુલ સિણગાર, કારણિ અવતરિયાં એ, ત્રિભુવનિ વિસ્તરિયાં એ; ધન્ય જ તે નરનાર, જઈ ચડઈ ગિરિ ગિરનાર, કુંડ ગયČદ મઈએ, નીરઈ જિન હવઇ એ. ૮૫ પૂજઇ મનચઈ ગિ, આંગીય નવ નવ ભંગિ, સ્વામી ગુણ થઇ એ, સ્તુતિ ઇણિ પરિ ભણુઈ એ; અકલ અમલ સર્વજ્ઞ, નમઈ નિરંતર ધન્ય, જય જય પાવનુ એ, સહજિ સનાતનુ એ. ૮૬
ાત્મ્ય (લિનાિગી )
सनातन्यैः पुण्यैः प्रणतचरणः श्रीयदुपतिः, समं राजीमत्या शिवपदमगादैवत गिरौ ।
स च श्रेयोवल्ली नवधनसमो मय्यपि जने, परब्रह्मानन्दं प्रदिशतु चिरं नेमिजिनपः ॥ ८७ ॥
રાસઉ
લચ્છિ વિલાસડુ લીલા કમલ, ગલઇ
શ્રી જિનપતિ ભારતીય પ્રસાદિહિં, અંતરંગ કર કેસર નાહિં, ચરિત રચિઉં મનર`ગિ. મેહુ સાંભલતાં વિમલ, છેદઈ કલિ–મલ ભગિ ૮૮ માણિકયસુંદર, સુલલિત ગુણભંડાર. ] જેમ ગાજઈ ગંભીરા, રૃદ્ધ કુસુમસર વીર.
[ ચરણ કમલિ તુઃ ભુજંગ તેનીસર વીનવે આયાથ્ય શ્રી યાદવકુલભૂષણ હીરા, મેહુ
તૂ અમ્હે સ્વામી, સામલ ધીરા, ગજ જિમ સમણુ સહજિ સડીરા,
સુરિજ સા ભાતુ સરીરા. ૮૯
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

DE

Page #729

398)
testesiastestetsteste destastastastest kiskotestestestestestofafa&iofobefastestosteste stabsteohoto Hot faddebost a do de bolstefestele રિપુ અંતર પહેલાં નિરજણીયા, વિષય મહ મદ જિણિરણિ હણિયા,
નેમીસર સંવાદિ. યદુકુલમણિ સા રાજલ રાણી, મા તું સુભટધરણિ જગ જાણી,
નિશ્ચલ શિવપ્રાસાદિ. ૯ ‘કય અક્ષર જિમ બે તિહિં મિલીયા, “સુંદર પરમ બ્રહ્મ સિ મિલીયા,
A દુઃખવજિત વિલસંતિ. રસિ જ નેમિજણ ચરિય સુચ્છેદિહિં, કૃતમતિ ભણઈ સુણઈ આણંદિહિં,
તસુ મંગલ નિતુ હુતિ. ૯૧
( [ સંપૂર્ણ ] --ઈતિ શ્રી નેમીશ્વર ચરિત્ર ફાગુબંધેન શ્રી માણિક સુંદરસૂરીશ્વરેણ કૃત | છ | શુ છે મહું માધા લિષિતં: શુભ કલ્યાણમરતુ છ શ્રી વીતરાગદેવવાદીયઃ | છ ૬-૧૧, બી. ૭. નં. ૧૬૦-૩ જે. એ. સે. મુંબઈ. --ઈતિ શ્રી નેમીશ્વર ચરિત્ર ફાગ સમાપ્તમિતિ એ છે કે મુનિના મતિસાગરેણુ લિલિતમિતિ છે શુભ ભવતું કે કલ્યાણું અસ્તુ છ I છ મ પત્ર ૨ પંકિત ૧૯ દાબડે ૮૩ નં. ૧૫૬ ફેફલીયાવાડાને ભંડાર, પાટણ. -- ૪ પત્ર પછીનું છેલ્લું પાત્ર નથી. દરેકમાં ૨૦ પંક્તિ છે. નં. ૮૭૧, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય મુંબઈ.
ઉપરના આખા કાવ્યમાં પ્રથમના મંગલાચરણના લેક સિવાય જે સંસ્કૃત છે મૂકેલા છે, તેના અર્થ સમજાવવા શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની પ્રતિમા સંસ્કૃત ટીકા છે. તે અત્રે મૂકવામાં આવે છે કે, જેથી અથ સમજાવવામાં સહેલાઈ થાય.
२. तत् किंचिंज्ज्योतिर्जयति तत् किं ? यदलक्ष्यं दक्षाणामपि पुनस्तत किं ? यत સહસ્ત્રાક્ષનર્નિર્સ નિરર્સ ટુ વન ( ? ) નનૈઃ (૧) નિરીક્ષfીયં પુનત્ત જિં ? agर्वक्त्रवदनैर्वाच्यं न भवति वेघसो वदनैर्यद वक्तुमशक्यं यदेतावत एतादृशामपि पुनस्तत् किं ? यद् हविर्भुक्तारेन्प्रदुहपतिरुचां जैत्रं यदग्नितारकचंद्रमस्तरणे तेजसां जयनशीलं । पुनस्तत किं ? यदनधं निष्पापं । पुनस्तत् किं ? । यत्परमुत्कृष्टं । पुनस्तत् किं ? यतियोगीद्रविषयं यतियोगींद्राणां गोचरं । एषु स्थानं वा एवं विधं तत् किं चिज्ज्योतिर्जयति ॥ २ ॥
३. एवंविधाय परब्रह्मणे नमः किं लक्षणाय ? अर्वाचीनरलक्ष्याय अद्यतनैः पुरुन लक्षितुं योग्याय । पुनः किं लक्षणाय ? दक्षाय स्वभावविज्ञाय । पुन: किं लक्षणाय ? दुरितच्छिदे दुरितं पापं छिन्दतीति दुरितच्छिद् तस्मै दुरितच्छिदे । पुनः किं लक्षणाय ? चिदा
કઈ ક શ્રી આર્ય કથાકાગોબસ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #730

...dheshslesedbojashshobstasbshsedesbestbspchshshase cheshtodecadesesediaspechrbsh chsdeshchchschote sectrostheash.costashshashsasasebel२ ५]
नंदस्वरूपाय चिद् ज्ञानमात्मशुभ्रगुणः तस्यानंद सुखं तन्मयं स्वरूपं यस्य तच्चिदानंदस्वरूपं तस्मै ॥ ३ ॥
१०. ते मरा धन्यास्ते के । ये गिरनारगिरेमौलौ मस्तके नेमिनं जिनं नत्वा स्वं स्वकीयं पातकं क्षालयंति । किं लक्षनास्ते ? नरः धृतसम्मदाः धृतः समदो हों यैस्ते धतसम्मदा: ॥ १० ॥
१८. अथेति अथानंतर सर्वे यादवभूपालाः सौराष्ट्रमंडले गताः कस्यिन्सति ? चरित्रं वैष्णवं श्रुत्वा जरासंघे कोपने सति कुद्धे सति ॥ १८ ॥
२५. ते सर्वे सिद्धगंधर्वखेचरा नेमिभुजाबलं जगुर्गायति स्म । किं क्रियमाणा ? चित्रीयमाणा आश्चर्य प्राप्नुवंतः पुनः किं कियमाणाः ? हर्षात् पुष्पाणि वर्षन्तः ॥
३०. सोऽयं नेमिजिनेश्वरो विजयतां । सोऽयं कः ? । यो राज्यं न समीहते न वांछति । किं लक्षणं ? राज्यं । गजधटाघंटारवै राजितं शोभमानं । पुनर्यः अंगनां राजीमतीं न कांक्षति नेच्छति । किं लक्षणां ? चारुचंद्रवदनां । पुनर्लीलावती लीलायुक्तां । पुनर्यः योगींद्रचूडामणीः तीर्थंकराणां शिरोमणी: ॥
३५. एवं मित्रवसंतद्वत्तसकलप्राणोऽपि मन्मथभटो सैन्यैः स्वकैः योगीश्वरं नेमिनं दुर्जयमेव मेने मनति स्म । एवमिति किं ? वृक्षाः पल्लविता लता कुसुमिता भुंगाः सरंगा वने सारं गायति कोकिला कलरवैर्वापीजलं मंजुलं एवं एवं प्रकारेण मित्रवसंसदतसकलप्राणोऽपि ॥
४०. स नेमिर्मुवनत्रयं पुनातु पचित्रीकरोतु । स नेमिः किं लक्षणः ? । श्रीमान् पुनर्किं ? योगीन्द्रः । स कः ? यस्य चित्तं नारीनूपुरझंकारैश्चंचलं न जातं ॥
५६. पौरवनिता नेमि वीक्ष्य राजीमती धन्या इति वदन्ति । इति किं ? । यस्या राजीमत्या वरस्तु नेमिः विवाहे च किंनरी सुमधुरं यथास्यात्तथा गीतं गायति । भारती सरस्वती व.णालया वीणायां लयः अत्यासक्तत्वं यस्याः सा वीणालया । गंधर्वाः श्रुतिधारिणः स्बरपूरकाः । पुनः सुरपते रंभा अप्सरो नरी नृत्यते अतिशयेन नृत्यति । पुनः भंभा-मेरीमृदंग-झल्लारिरवः शब्दो व्योमांगणं गाहते पूरयति ॥
६१. ये नराः सारंगानं श्रुत्वा सारंगलोचनां वशां च विलोक्य ये सारंगाअरंगेण सह वर्तमाना भवंति ते धन्या अथवा आप्तरंगा अर्हद्रंगास्ते सारंगाः साराणि अंगानि येषां ते सारंगा अथवा सारं सद्गुणं गच्छंति सारंगा एवंविधा उच्यते । पुनये नराः सारंगा इव आप्तरंगाः प्राप्तरंगा भवंति ते नराः पशव उच्यते ।
અને ગ્રઆર્ય કાયાાગોnuસ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #731

उ
J
desiseskestedesesleslesfasteseskskedevdesdeodesesesesesedesseslededesesedesieseseseddesdesisesealesesseslesesededesesekslesholesterestaseskeskatest
६७. राजीमती बाला यादवराजवियोगे विलपति विलापान् करोति । किं लक्षणा ? । म्लाना निस्तेजा पुनः किं ? मदनकराला मदनव्याप्ता वा कराला विकराला । का इव विलपते ? लूता भिहतैव मालतीमाला इव । यथा मालतीमाला लूतामिहता मत्येव विलपति । विगतकांति विज्ञापयति । किं लक्षणा ? म्लाना विच्छायता प्राप्ता ।।
७४. ननु इति निश्चितं हरिहरविरंचिप्रभृतयो यां वशा सुधाभिः सध्रीची सुधाभिस्महचारिणी कृत्वा स्तुति क्रीडायां । किं लक्षयाणां ? मदनविवशायां कंदर्पपरबशायां ये परब्रह्मज्ञ भवन्ति ते तावशां प्रति विषमविषलहरीमिव कृत्वा स्तुवंति अतः कारणा [ हे त्रिभुवनपते ! त्वं वधू राजीमती विधूयसत्का विश्वपातकहरो जातस्तवाप्तं ।।
- ८१. पुन: आप्तछत्रत्रयं प्राप्तं त्रत्रयो येन असो आप्तात्रयः । किं कृत्क आप्तछत्रत्रयो जातः ? प्रधानं मदनं हत्वा मोहराजं विजित्य च ॥
८४. राजीमती सती इति विचित्य नेमेः पूर्व सिद्धिं ययौ । इतिती किं ? । यया सिद्धिवध्वा मे पतिः कुमारे कुमारत्वे च । पुनर्ब्रह्मचयें सत्यति राजतः सा सिद्विवधूर्वीक्ष्या द्रष्टुं योग्या यस्या ईदृशी कला सा कीदृशीति ॥
८७. स नेमिजिनपः चिरं चिरकालं मय्यपि जने माणिक्यसुंदराचार्य परब्रह्मानंद प्रदिशतु कथयतु । सः कः ? । यो राजीमत्याः समं रैवतगिरौ शिवपदमगात् जगाम । पुनः सः कः ? । यः सनातन्यैः पुण्यैः प्रणतचरणः सनाभवाः सनातन्यास्तै सनातन्यै सर्वकालीनैः पुण्यैः पवित्रैर्नरामरैः प्रणतचरणः । पुनः सः कः ? यः श्री यदुपतिः यदूनां पतिः । पुनः सः काः ? यः श्रेयोवल्लीनवधनसमः ॥
૪ શ્રી જીરાપલ્લાના પાર્શ્વનાથ પ્રભુની, પ માં સરસ્વતીની, ૬ માં નિરંજન પરમાત્માની સ્તુતિ. ૭-૮-૯ નેમિપ્રભુના કાવ્યનો પ્રસ્તાવ. તેમનું ટૂંક વર્ણન. ૧૩–૧૫ આડ પૂર્વ ભવ ને નવમો ચાલુ ભવ. ૧૬ નેમિકુમારનો જન્મ. ૧૭ તે વખતે મથુરામાં કૃષ્ણને જન્મ કે જેણે કંસને તથા અશ્વનું રૂપ ધારણ કરનાર કેશિ નામના દૈત્યને માર્યો હતે. ૧૯ તેમણે સેરઠમાં દ્વારકામાં ગાદી સ્થાપી. ૩૦ જરાસંઘને જી. સેળ હજાર સ્ત્રીઓ હતી. ૨૧ બંધવ નેમિકુમાર બ્રહ્મચારી, કૃષ્ણનું ધનુષ લઈ શંખ પૂર્યો, મારી એટલે પહેરેદારને પાડ્યા અને કૃષ્ણ ચમક્યા. ૨૨-૨૪ નેમિએ કૃષ્ણની ભુજા નમાવી. આ રીતે જીત મેળવી. ર૬-ર૯ કૃષ્ણ બલભદ્રને કહ્યું: “નેમિને વિશ્વાસ ન કરતા, તે આપણું રાજ લેશે.” આમ વિચારતાં આકાશવાણું થઈ: ‘ચિંતા ન કરો. નેમિ યોગી છે અને મેહરાજને જીતશે. તમારું રાજ નહિ લે.” ૩૧ આથી કૃષ્ણ આનંદ્યા. વસંત ઋતુ
ર) આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #732

destestastaststasestastaseste
d
sbestosteste stedestaca stesstoboestoch sb dostosodabobsodeseststasestestostestados uostustestostobsesstasted
ક૩િર૭]
આવી રૈવત એટલે ગિરિનાર પર્વત પર કીડાવિહાર. ૩૨-૩૫ ત્યાંની લીલી હરિયાળી થયેલી ભૂમિ, પુષ્પ, લતા, વૃક્ષે વગેરેનો બહાર. ૩૬-૩૮ નેમિ અને કૃષ્ણ બંનેનું ગિરિનાર જવું. બંનેનું તુલનાત્મક વર્ણન. સાથે કૃષ્ણની સ્ત્રીઓ છે. ૩૯ બને રમે છે, –કીડા કરે છે. ૪૦-૪૧ નેમિ શમ–સમતા ધરી નિર્વિકારી રહે છે. ૪૨-૪૫ એક કહે છે: “પરણે! ભેજાઈ (શ્રી કૃષ્ણની સ્ત્રી) દીયરને પરણાવવાનું માનવા સમજાવે છે. કૃષ્ણ છેવટે કહે છેઃ “અવસરે થઈ રહેશે. ૪૦ સ્ત્રીઓ માની લે છે કે નેમિ સમજી ગયા અને ઉત્સાહ થઈ રહ્યો. ૪૭ શ્રી કૃષ્ણ દ્વારકા પહોંચી રાજીમતી કન્યાની માગણી કરી. ૪૮-૪૯ પતિ નેમિ મળશે, તેથી કન્યા આનંદિત થઈ. ૫૦ નેમિને અલંકાર સમજાવ્યા. તે હાથી પર ચડ. પ૧ અલંકારનું વર્ણન. પર છત્ર, ચામર, લુણ ઉતારણ, ધવલમંગલ ગીત ગાવાં. પ૩ દેને રાજા નિશાન ઠેકતે આવે છે, વાસુકી રાજા આવે છે, ગ્રહાદિ આવે છે. પ૪ ભવિષ્યને તીર્થંકર પરણવા જાય છે. ઘડા, હાથી સાથે છે. પપ તુંબરૂ સ્વર અલાપે છે, નારદ ગીત ગાય છે. પ૬ આ ઉત્સવ માટે નગરસ્ત્રીઓ રામતીને ધન્યવાદ આપે છે. પ૭ રાજમતી વરને નિહાળે છે. ૫૮ શ્રીકૃષ્ણ મેખરે છે ને નેમિ તરણે આવે છે. ૫૯ એક બાજુ આમ આનંદ છે, ત્યાં પશુવાડામાં હરણાદિ રોતાં હોય છે, તેનું કારણ નેમિ પૂછે છે. ૬૦ લગ્નના ગેરવના ભેજન માટે પશુઓને મારવા રાખ્યા છે, તેથી તે કકળાટ કરે છે, એમ સાંભળી સંસાર પ્રત્યે તિરસ્કાર આવે છે. ૬૨-૬૩ વૈરાગ્ય ઉપજ્ય. મેહજાળથી માનવાદિ સર્વે સપડાઈ સંસારમાં ભમે છે, વિષયમાં અંધ બને છે, મનુષ્યભવ હારે છે, અંતર્દષ્ટિથી વિચારતા નથી. ૬૪ સંસારને ધિક્કારે છે, એમ કહી પશુબંધન ટાળી પોતાના ગજેન્દ્ર-હાથીને તરત પાછા ફેરવી નેમિકુમાર વળે છે, ૬૫ આમ થયું ત્યાં રાજીમતી આકુળ થઈ ધરણી પર ઢળી પડી. ૬૬ સખીઓ ચંદનજળ સીંચી કેળના પાનથી પવન નાખે છે. ચેતના આવે છે તે જાણે છે કે, યાદવરાજ નેમિ તે પાછો વળી ગયે. ૬૭–૭૧ રાજીમતી વિવિધ વિલાપ કરે છે. કંકણ ફેડે છે ને છાતી પરનો હાર ફેંકી દે છે. “મારા જીવન ! દોડો, દેડે ! મોર ! તમે વાસ ન કરે. જતા રહો, બપીયા ! પીયુ પીયુ ન બોલે, કારણ કે પીયુ તે મેઘ પાસે ચાલ્યો ગયો, અદશ્ય થયો છે! વીજળીરૂપી નિઃશ્વાસ નીકળે છે. આંસુથી સરેવર ભરાઈ ગયાં. હવે હંસા (જીવ)! ઊડી જા. પિયુ સિદ્ધિરૂપી સ્ત્રીમાં રાચે છે અને પોતાની વાચા પાળતું નથી. તું પિયુ તો ત્રિભુવનનો સ્વામી છે. તને કેણ બુદ્ધિ–સલાહ આપે તેમ છે? આઠ પૂર્વ ભવ નેહ રાખી હવે શા માટે છેહ આપે છે? આમ રાજીમતી કહે છે. શરીરે સંતાપ ધરે છે ને વિલાપ કરે છે ને માછલી થોડા જળમાં તરફડે તેમ તરફડે છે. ૭૨ ત્યાં
પતિ શ્રી આર્ય કરયાણાગોમસ્મૃતિગ્રંથ કઈE

Page #733

o
testostadaslastasastadestastastostastastest stoso desse da se dodado de desca casa de dochtacada dosada stastaste soda sadaseste de casa este sadecedade
તે નેમિપ્રભુ તક્ષણ પિતાને ઘેર પહોંચ્યા. ૭૩ લેકાંતિક દેવો સૂર્ય જેવી કાંતિથી તેની ભ્રાંતિ કરાવતા આવીને પ્રભુને નવાં કાવ્યથી સ્તુતિ કરી વિનવે છે. ૭૪ પ્રભુસ્તુતિ. ૭૫-૭૬ શિવને ગૌરીએ નયનભંગ કરી નાટારંભમાં નચાવ્ય, મુકુંદ-કૃષ્ણને ગોપીઓએ વૃંદાવનમાં નચાવ્ય એમ અનંગ-કામદેવે લાજને પી. સાવિત્રીએ બ્રહ્માને અકળાવ્યા, હિણીએ ચંદ્રને થક, એમ સ્ત્રીના આધારથી મદને દેવ, મનુષ્ય, ઇંદ્રને જીત્યા છે; પણ ૭૭ તું નેમિને મદ ન ઢાંકી શકે, નારી લેભાવી ન શકી. દેવે બેલ્યા: દેવ પ્રભુ! હવે ધમ પ્રકટાવ કે ભળે તરે અને ભવરૂપી વનમાં ન ફરે. ૭૮ પ્રભુ! તું લીલામાં વિલાસ કરે છે કે, જેની કીર્તિએ જીત્યા છે. ખરે શંકર તું છે. અને સિદ્ધિરૂપી સ્ત્રીને વરનાર છે. ૭૮ આમ સ્તવન કરાતા આ દેવ ધમ્મભારથી યુક્ત થઈ સાંવત્સરિક દાન મત્સરરહિત થઈને કરે છે. ૭૦-૮૦ હવે જિનવર નવમા રસ એટલે શાંત રસમાં લીન થઈ રેવત (ગિરિનાર) ઉપર સંજમ આદરે છે–દીક્ષા લે છે અને અદીનપણે વિહાર કરે છે. પંચાવન દિવસે સ્વામીને કેવલજ્ઞાન થાય છે એટલે દેવ, અસુરો મળીને સમવસરણ રચે છે.
૮૧ નેમિસ્તુતિ. ૮૨ સમવસરણમાં ત્રણ ગઢ દે રચે છે, તે રવિચંદ્ર જેવા કાંતિના ભંડાર છે. ત્યાં જિનેશ્વરે ચાર પ્રકારને ધમ (દાન, શીલ, તપ, ભાવનારૂપી) પ્રકા, આથી કૃષ્ણને આનંદ થયો. પીયુ પાસે રામતી પણ મનમાં આનંદિત થઈ ને સંજમભાર ગ્રહણ કર્યો–દીક્ષા લીધી અને નેમિને છેડી રાજેમતી પહેલી મોક્ષે સીધાવી. પછી નેમિનાથ મોક્ષે ગયા.
૮૫-૮૭ આમ રામતી અને યદુકુલશણગાર નેમિનાથ જે કારણે અવતર્યા તે સિદ્ધ કર્યું ને ત્રિભુવનમાં તેમને (કીતિને) વિસ્તાર થયે. તે સ્ત્રી-પુરુષને ધન્ય છે કે, જે ગિરિનાર પર્વત પર ચડીને ગજેન્દ્ર કુંડમાં પાણુથી જિનને (જિનમૂર્તિને) હુવડાવે છે અને મનના આનંદથી નવનવી આંગી ચીને પૂજે છે. ગુણનું સ્તવન કરે છે ને સ્તુતિ કરે છે કે, “તું અકલ, મલ રહિત સર્વજ્ઞ છે, તને નમનારને ધન્ય છે ! તું પાવન અને સ્વાભાવિક સનાતન છે, તારે જય હે. ૮૭ નેમિસ્તુતિ. કવિને ઉપસંહાર. ૮૮ સરસ્વતીની કૃપાથી અંતરના ભાવ અને નાદથી આ ચરિત્ર રચ્યું છે, તે લક્ષ્મીના વિલાસની લીલાનું કમળરૂપ છે. તેલે સાંભળતાં મેહ જાય છે અને કળિકાળના મેલને નાશ કરે છે.
માણિયસુંદરસૂરિ એ રચનારનું નામ છે. તે સુંદર ગુણના ભંડાર નેમનાથના ચરણકમલને ઉપાસક ભ્રમર છે.
વરી
શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #734

testostesh testestostestostestesboostoskestestostesksestestostestes
obtesteskestestestostestestoskobestats.stosteskseskskesteste desododedest testostestosteste(322]
(પછીની કડીઓ નથી. હવે બીજી પ્રતોની કડીઓ લઈએ. ).
યાદવકુળના અલંકાર હીરે, મેઘ સમ ગંભીર, મદનને રોકનાર વીર (નેમિ પ્રભુ) ! તું અમારો સ્વામી શ્યામ અને ધીર છે, હાથી જેવો સબલ, પ્રકૃતિથી સિંહ સમાન, અને સૂય જેવી કાંતિવાળા શરીરવાળો છે. ૯૦ જેણે આંતરિક શત્રુને સહેલાઈથી જીત્યા છે, વિષમ મોહમદને રણુમાં હર્યા છે, એવા નેમીશ્વરને આ સંવાદ છે. તે યદુકુલમાં મણિરૂપ રાજીમતી રાણી તું તે અમારી માં અને એક મહાન દ્ધાની ગૃહિણી, જગમાં પ્રસિદ્ધ છે અને મોક્ષરૂપ મહેલમાં તારું નિશ્ચલ સ્થાન છે. ૯૧ રચનારના નામમાં જે કય જોડાક્ષર છે, તેમાં બે અક્ષર મળ્યા છે, તે પ્રમાણે નેમિનાથ અને રામતી બંને ત્યાં મોક્ષમાં મળ્યા છે અને “સુંદર પરમ બ્રહ્મ સાથે ભળ્યા છે અને ત્યાં દુઃખ રહિત વિલાસ કરે છે. આ ને.મેજિનનું ચરિત સારા છંદમાં રસથી અને આનંદથી સુણો ભણે અને સાંભળે છે તેનું હંમેશા મંગલ થાય છે. આ કડીમાં “ક” અને “સુંદર' એ બેથી કવિ પિતાનું નામ “માણિક્યસુંદર' એક રીતે બતાવી આપે છે.
(શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિ સ્મૃતિ ગ્રંથ)
यस्मान्नोद्विजते भूतं जातु, किंचित् कथंचन ।
अभयं सर्वभूतेभ्यः स प्राप्नोति सदा मुने ॥ જેનાથી કોઈ પણ જીવે કઈ પ્રકારના સહેજ પણ ઉગને પ્રાપ્ત નથી થતું, તે સદા ય સર્વ જીવોથી અભયને પ્રાપ્ત કરે છે.
अहिंसा सर्वभूतानामेतत् कृत्यतमं मतम् ।
एतत् पदमनुद्धिग्नं वसिष्ठं धर्मलक्षणम् ॥ બધાં પ્રાણીઓ માટે અહિંસા જ સર્વોત્તમ કર્તવ્ય છે, એમ જ્ઞાનીઓએ માન્યું છે. આ પદ ઉદ્દેગરહિત, વરિષ્ઠ અને ધર્મનું લક્ષણ છે.
शरण्यः सर्वभूतानां विश्वास्य सर्वजन्तुषु ।
अनुद्वेगकरो लोके न च युद्विजते सदा ॥ અહિંસક સર્વ ને શરણભૂત હોય છે. તે બધાને વિશ્વાસપાત્ર હોય છે. તે જગતમાં પ્રાણીઓમાં ઉગ પેદા નથી કરતો અને ન તો તે કદી કોઈનાથી ઉદિગ્ન થાય છે.
એ આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ છેએક

Page #735

સંચમ કબ હી મિલે... જૈન બાલદીક્ષા એ શાસ્ત્ર અને ઇતિહાસ સંમત દિવ્યભાગ
- “ગુણશિશુ” સર્વજીવહિતકારી જિનશાસન :
જગતમાં ઊંચામાં ઊંચું દર્શન એટલે જૈન દર્શન ! કેવળ માનવ જ નહિ, એનાથી પણ નીચેના સ્તરના તમામ જી સાથે મૈત્રીકરુણા ભાવ રાખવા એલાન કરતું જૈન દર્શન એ સમગ્ર વિશ્વનું અનુપમ દશન છે, અને સર્વ જીવનું પરમ હિત કરનાર, પરમ પવિત્ર એ ધમ એ જૈન ધર્મ છે અથવા શ્રી જિનેંદ્ર પરમાત્માનું શાસન છે. આત્માની મુક્તિ કેમ ?
કમવશ બનેલા જીવો આ સંસારમાં અનાદિ કાળથી અનેકવિધ જન્મ, મરણ, રોગ અને શક આદિના ઘેર દુઃખ ભોગવી રહ્યાં છે. આ કર્મબંધનમાંથી યા આ કાતિલ દુઃખોથી આત્માની મુક્તિ કેમ થાય ? આ પ્રશ્નને સંપૂર્ણ રીતે સચેટ ઉત્તર પણ જૈન દર્શન આપે છે :
પદગલિક ક્ષણિક પદાર્થો ઉપરનો રાગ આદિ દોષોથી સંસારી આત્માઓનું જે શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ કલુષિત બન્યું છે, તે એ જ રાગાદિ દેના ત્યાગથી અને બીજા તેને પિષક ક્ષમાદિ ગુણોથી નિમળ બને.” આ છે જૈન દર્શનની પાયાની વાત. જે શ્રદ્ધાપૂર્વક સમજવામાં આવે, તે શ્રી જૈન દર્શનની ભાગવતી દીક્ષાની અપ્રતિમ અને ઉચ્ચ ભૂમિકાને કોઈ પણ મનુષ્ય વિરોધ કરી શકે એમ નથી. દુની પરંપરાને અંત એટલે જૈન દીક્ષા :
આ સંસાર અનાદિ કાળથી છે, તેમ આ જીવ પણ અનાદિ છે જ. દારૂડિયાની જેમ મોહના કેફમાં આ જીવ પિતાનું શુદ્ધ અને મુક્ત સ્વરૂપ સમજી શક નથી. માનવભવ મળવા છતાં રાગાદિ ભાવને લીધે અભિભૂત થઈ જીવ ક્ષણિક એવા ભેગોમાં જ સ્વજીવનની ઇતિક્તવ્યતા સમજે છે. માનવભવ સિવાય તિર્યંચાદિ નિઓમાં વિવેકપૂર્વક રાગાદિત્યાગની સાધના જીવ માટે અશક્ય છે. અરે ? અનેક વખત માનવભવ મેળવવા છતાં આ સાધના અને સમજ આ જીવને આવી નથી. આ સમજ આવે
પછી આ ગ્રી આર્ય કદવાસોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #736

testosteste testedodlasted state testestosteste stastesteste stegtastestostestestashote sastosteste tastaste testostesteste
destestesestostestastodestacadadestastesteskesteste LSS
નહીં અને રાગાદિ દેના ત્યાગ માટે જમ્બર આત્મપુરુષાર્થ કરાય નહિ, તે ભાવિમાં અર્થાત મૃત્યુ બાદ પુનઃ એ જ જન્મ-મરણની ભયંકર ઘટમાળ અને કાતિલ દુઃખની પરંપરા ચાલુ જ રહેવાની છે. જગતના આ અવિચળ નિયમમાં કઈ પણ ફેરફાર કરી શકે તેમ નથી. સાચા સુખના અથી જીવે આ કડવું સત્ય માન્ચે જ છુટકે છે. માનવભવમાં પણ ત્યાગની સાધના વિરલ આત્માએ જ કરી શકે છે. સાચા સુખના ઇચ્છુક સ્ત્રીપુરુષએ આત્મહિત માટે પિતાના આ દુર્લભ માનવભવમાં ઠેઠ બાળપણથી માંડી મરણ પર્યત એટલા માટે ત્યાગી જીવનને અભ્યાસ કરે જરૂરી છે. ત્યાગી સાધના ત્યાગધર્મને જોઈ જગતના જીવોને એમાંથી જ પ્રેરણા અને બેધ પ્રાપ્ત થાય છે, અને તેઓ પણ ત્યાગને માળે જાય છે. સાચી સંસ્કૃતિના રક્ષક કેણુ?
આમ આપણા દેશની, આતંદેશની પવિત્ર સંસ્કૃતિને ત્યાગીઓએ જ જીવંત રાખેલી છે. જિંદગીના બલિદાન અને સ્વાપણુ દ્વારા જ આ પવિત્ર સંસ્કૃતિ પ્રવાહ ટકી રહ્યો છે અને ટકી રહેવાને છે. જે પવિત્ર સંસ્કૃતિ પાછળ અનંત આત્માઓનો ઉજજવલ ઇતિહાસ છે.....એ ત્યાગમને કોઈ કદાચ પિતાની જાત માટે અસ્વીકાર કરે, પણ એને અન્ય માટે વિરોધ તે કેમ કરી શકે? અને છતાં વિરોધ કરે, તે તેને માનવ કહે કે દાનવ? જેના હૃદયમાં પોતાના પૂર્વજોના ઉજજવલ ઇતિહાસ અને પવિત્ર આદર્શોનું ગૌરવ નથી, તેને શું નામ આપવું? ભૂતકાલીન એ ગૌરવને ભૂલી જઈ અપવિત્ર પ્રણાલિકા પાળનાર અને સંસ્કૃતિની કતલ કરનારને માનવ શું કહેવાય? જગતમાં સર્વ ત્યાગ ઉપાદેય છે:
પિતાને સમજુ માનતા મનુષ્ય દીક્ષાના વિરોધી નથી હોતા, પણ બાલવયમાં થતી દીક્ષાઓ સામે તેમને વિરોધ હોય છે. આમાં તેઓ પિતાની અજ્ઞાનતાનું પ્રદર્શન કરાવતા હોય છે. સમજના અભાવે જ કેટલાક બાલદીક્ષાના વિરોધી હોય છે. એવા આત્માઓની સમજ માટે હવે આપણે પ્રયત્ન કરીએ. દીક્ષા કેણુ લઈ શકે?
પરમ પવિત્ર શ્રી જિનશાસનમાં સંસાર ત્યાગની દીક્ષા વર્ષ ૮ થી ૭ ની વય સુધી ગ્રહણ કરી શકાય છે. (અહીં સાતનું કથન ગર્ભથી ગણતરીનું છે.) નાની ઉમ્મરમાં દીક્ષા લઈ શકાય છે, એમાં કશો જ વાંધો નથી, એ વાત જાણીએ તે પહેલાં નીચેના ગુણે જેમાં હોય તે જ દીક્ષાને પાત્ર છે: (૧) આદેશમાં જન્મેલ હોય, (૨) વિશિષ્ટ અનિંદ્ય જાતિ કુલસંપન્ન હોય, (૩) ખૂન, ચેરી, જારી આદિ દુષ્ટ કર્મો કરનાર ન હોય,
એ આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએE

Page #737

[૩૩],
2staste teste stedeste detestostes de testeste testostestesiastsastustestostesteslaslastesteestastastestosteste statuslasesteste destestostestestostustastastestestostesteste
(૪) ઠગબુદ્ધિ ન હોય, (૫) સંસાર કેવળ જન્મ, જરા, મરણાદિ દુઃખોથી ભરપૂર છે, એવું જાણતો માનતે હોય, (૬) એ કારણે જ એ સંસારના ભેગોથી ઉદાસીન અર્થાત બૈરાગી હોય, (૭) શાંત પ્રકૃતિ હોય, (૮) ઝઘડાખોર ન હય, (૯) વફાદાર હોય, (૧૦) સમાજ, રાષ્ટ્રના વિશાળ હિતને બાધકારી ન હોય, (૧૧) રાજવિરોધી ન હોય (૧૨) ખોડખાંપણવાળે ન હોય, (૧૩) પ્રતિજ્ઞાપાલનમાં દઢ હોય અને (૧૪) મોક્ષના હેતુથી દીક્ષા લેવા તૈયાર હોય. આવા ગુણોથી યુકત આત્મા દીક્ષા લઈ શકે છે.
જૈન મહર્ષિ પુંગવેએ સેળ વર્ષની વય પછી સ્વતંત્ર અધિકાર માન્ય રાખે છે. એવા પર પણ પોતાની પાછળ પિતાને આધારે જીવતા કબીએની વ્યવસ્થા કરેલી હોવી જોઈએ. તેના શિરે કેઈનું ઋણ બાકી હોવું ન જોઈએ. એવા પાત્રઆત્માને દીક્ષા આપવામાં સાધુને ચારીને દેષ લાગતો નથી. ૮ થી ૧૬ વર્ષને યુવાન તે તેના માબાપની સંમતિ વિના દીક્ષા લઈ શકતું નથી અને સાધુ જે તેવાને રજા વગર દીક્ષા આપે, તે તેને ચારીને દોષ લાગે છે. તેથી સાધુઓ આવી દીક્ષા આપતા પણ નથી. છતાં સ્ત્રી તે જેના તાબામાં હોય, તેની અનુમતિ મેળવીને જ દીક્ષા લઈ શકે છે. તે નારી જે સગર્ભા કે બાલવત્સા હોય, તે તે સંગમાં દીક્ષા લઈ શકતી નથી.
તો બાલ દીક્ષા શા માટે? - જૈન શાસનમાં મેટાને કે બાલને કઈ અશુભ હેતુથી કે લેનારનું જીવન ખરાબ થાય તે માટે દીક્ષાઓ અપાતી નથી. જૈનશાસનમાં જન્મેલાં નાનાં બાળકને પણ આ દીક્ષાની ઉપયોગિતા જન્મસિદ્ધ હોય છે. જૈન સાધુઓ તો બ્રહ્મચારી હોય છે. આથી તેમની પાસે દીક્ષા લેનારા તે ગૃહસ્થ યા ગૃહસ્થાનાં બાળક હોય છે. શ્રાવકનું કુળ એટલે દીક્ષા લેનારાઓનું પ્રભવસ્થાન! જૈન ઘરમાં જ દીક્ષાની તાલીમઃ દીક્ષાને પ્રભાવ
જૈન શ્રમણ સંસ્કૃતિના રક્ષણ માટે દીક્ષાઓ તે અનિવાર્ય જ છે, પણ અહીં પ્રશ્ન એ છે કે, બાલદીક્ષિતે દીક્ષા લઈ કઈ રીતે સ્વ-પરને ઉપકાર કરી શકે? અથવા તે કઈ રીતે મુનિજીવનના નિયમ પાળી શકે? ગૃહસ્થ જીવનમાં અને આદશ જૈન કુટુંબોમાં તે છેક નાની વયથી જ પ્રભુદર્શન, પ્રભુપૂજા, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, પિષધ, આયંબીલ, એકાસણું અને ઉપવાસાદિ તપશ્ચર્યાઓ, શાસ્ત્ર અને વ્યાખ્યાન-શ્રવણ, અભ્યાસ, સાધુ–સત્સંગ, સાધુભક્તિ કંદમૂળ ઈત્યાદિ અભક્ષ્ય ભક્ષણને ત્યાગ, રાત્રિભોજન ત્યાગ, વ્યસન રહિતતા, બ્રહ્મચર્ય પાલન અને વિવિધ અભિગ્રહ કે પચ્ચ
ર)
આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #738

sevest-boosteveshotstepsad stopposbobbooooooooooooosbestoboosebeesebebes૩૩૩
કખાણ આદિ ધામિક આચારે સેવાતા જ હોય છે. અને એ દ્વારા જ સહજ રીતે સાધુજીવનની તાલીમ મળી જતી હોય છે. એને બીજાઓની જેમ જૈન સાધુજીવનની કઠોર ચર્યા કઠણ લાગતી નથી. તેવા આત્માઓને પૂર્વનાં પુણે અથવા સારા સંસ્કાર જાગે છે. અને તેથી જૈન કુળમાં જન્મ અને નાની વયમાં ઉપરોકત કેટલાક નિયમોનું પાલન સુલભ બને છે. તેવી જ રીતે બાળવયમાં દીક્ષા લેવાના કોડ જાગવા એ પૂર્વનાં સંસ્કાર અને પુણ્ય છે. જે ભાવ બીજાને જાગતે નથી યા તે મુશ્કેલીથી જાગે છે, તે જૈન કુળના ધર્મિષ્ઠપણાનું સૂચન કરે છે. ધનાઢ્ય ક્રોડપતિએ પણ દીક્ષા લે છે, તે કઈ સંસારની અનેકવિધ સામગ્રીઓ પોતાને અનુકુળ મળી હોય, છતાં પણ દીક્ષા લેવા સજ્જ બનતા હોય છે. આજકાલને ઈતિહાસ જ એ પ્રગટ કરી આપે છે કે, દીક્ષાનું સ્થાન કેવું ઊંચું છે! ધામધૂમથી પ્રભાવનાપૂર્વક દીક્ષાઓ લેવાય છે. સંસારી કાય પ્રસંગોએ તે કદાચ મિત્રો શુભેચ્છકો કે સગાસંબંધીઓ જ ભાગ લે છે, પણ દીક્ષા વખતે તે સકલ સંઘ અને વિરાટ માનવમહેરામણ પણ ભાગ લે છે, દીક્ષા લેનાર બાળક, યુવાન કે વૃદ્ધ હોય તે પણ, તેના પ્રત્યે સૌ કઈ આદરભાવથી જોતા હોય છે.
બાલ દીક્ષિતાની દીક્ષા સફળ:
એ તે પ્રસિદ્ધ જ છે કે, જે આચાર કે જ્ઞાન નાની ઉમ્મરમાં શિખવાય, તે દમૂળ થઈ ને મોટી ઉમ્મરે બળવાન દેખાય છે. દાખલા તરીકે નાની ઉમ્મરે અંગ્રેજી
ડું પણ શીખેલ મોટી ઉમ્મરે અંગ્રેજી કડકડાટ બોલી શકે છે, તે સૌના અનુભવની વાત છે.
સંસારના વિવિધ ભાગે અને તેની ભેગમય હવામાં દૂષિત થયેલા ચિત્તવાળો દીક્ષા લે, તેની દીક્ષા કરતાં બાલદીક્ષિતની દીક્ષા સુગમ બને છે, તેથી તે દીક્ષા ભુકતભેગ દીક્ષિત કરતાં વધારે સફળતાને વરે એ સિદ્ધ વસ્તુ છે. આ કારણથી જ જૈન શાસનની આયપરંપરાની ઉજ્વલ શ્રમણ સંસ્કૃતિને ટકાવી રાખવા માટે જ્ઞાની ભગવતેએ આઠ વર્ષ વટાવી ગયેલા બાળકને દીક્ષા લેવાની છુટ આપી છે. એટલું જ નહીં, પણ તેના પર ખાસ ભાર મૂક્યો છે. પૂર્વે જે જે સમર્થ પ્રભાવક આચાર્ય ભગવતે કે મુનિપુંગવ થઈ ગયા છે, તેમનાં જીવનચરિત્ર તપાસશે. તે તમને એ બાબત અચૂક માલમ પડશે કે પ્રાયઃ તેઓ ૮ થી ૧૬ વર્ષની ઉમ્મરે દીક્ષિત થયેલા હશે. સંસાર ભગ વિને દીક્ષા લેવા કરતાં બાલવયમાં લેવાતી દીક્ષા જીવનમાં અને આનંદ અને સ્મૃતિ
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #739

Lo
j
as destestosteosastostestosteste sa se sastesisestestastesteste dostade destacada deste deste deste stedesestestostech doststestosteste sesstedastestostesteedteste
બક્ષે છે. આથી બાલદીક્ષાનો વિરોધ એટલે એક દષ્ટિએ જિન શાસનને દ્રોહ કરવા બરાબર છે, એ જ ખ્યાલ ખાસ કરવા જેવો છે. મહાવ્રતે ગ્રહણ કરનાર બાલ મુનિને તે પછી હિંસા, અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર, પરિગ્રહ જેવા અનિષ્ટ દોષોને અવકાશ જ કયાં રહે છે? જે આ મુદ્દો સમજે છે, તેને બાળદીક્ષા વિરોધને વિષય બની શકતી નથી. “બાળને દીક્ષા બાદ કૌતુક જાગે છે ? તે ગૃહવાસમાં પાછો આવે તે ?” એમ કહેવું અથવા તો આવા શ્રમણના આ જીવનની બાળલગ્ન વગેરે સાથે સરખામણી કરવી, એ વાહિયાત વાત નથી, તે બીજું શું છે ? આર્ય દેશમાં દીક્ષા જીવન પયત પાળવાની હોય છે, એ હકીકત જ છે. એમાં કોઈ પણ ફેરફાર શક્ય નથી, અને કેઈ ફેરફાર કરી શકે પણ નહિ.
કઈ એમ કહે કે, “હું અમુક સમય સુધી દીક્ષા પાળું. તે તેવાને દીક્ષા અપાય જ નહીં, પછી ભલેને તે દીક્ષા ન લે. એટલા માત્રથી કંઈ જિન શાસન વિચ્છિન્ન જવાનું નથી, કે શાસનનું અહિત થવાનું નથી. હા, એટલું ખરું કે, દીક્ષા લીધા પછી કઈ ભાગવતી દીક્ષાનાં વ્રત ન પાળી શકે, તે એથી એનું જીવન કંઈ એટલું નિમ્ન કેટિનું બની જતું નથી. તે ગૃહવાસમાં પાછો આવી જાય છે અને ત્યાં એની પાત્રતા મુજબ સામાજિક દરજો મેળવી લે છે. એવા દાખલા ભૂતકાળમાં થયા છે અને વર્તમાનમાં પણ દેખાય છે. વ્યવહારમાં પણ દેખાય છે કે, દેવાળું કાઢનારા હોવા છતાં કઈ વેપાર બંધ કરતું નથી. દીક્ષા અંગે કેઈ દાખલે બન્યું કે બને, તે તેથી આખા સમાજ ઉપર બાલદીક્ષા પ્રતિબંધ કરી શકાય જ નહીં.
" આમ છતાં ચગ્ય ગુરુ પાસે થતી બાલદીક્ષાઓ શાસનપ્રભાવનું કારણ છે, એ ચેકકસ છે. બાલદીક્ષાના વિરોધીઓ એમ કહેતા હોય છે કે, બાળક પુખ્ત વયનો થાય પછી દીક્ષા લે તે ?
સંસારને રાગ ત્યાગ વિના ન જાય.
પણ તેમને જ પૂછવા દે કે, એ બાળકનું ભાવિ કેવું? કેટલાં વરસ સુધી જીવશે, એ તમે કહી શકશે ? જે એ બાબત તમે “ના” એમ જવાબ આપશે, તે પછી આયુષ્ય ચંચળ છે, અને રોમેર વિલાસના વાયરા, ભેગોની આગ અને સુખશીલિયાપણાનું શિક્ષણ આગની જેમ મનુષ્યોને ભડકે બાળી રહ્યાં છે. તેની વચ્ચે વિશ્રાંતિસ્થાન જેવી, આત્માને પરમત્કર્ષ સાધવા માટેની વિરલ તક કે આ શાસ્ત્રાણાવિહિત દીક્ષા કેઈ પણ વયમાં સ્વીકારી શકવાને પવિત્ર હક્ક અવિચ્છિન્ન અને અબાધિત જ રહેવો ઘટે. અહીં આપણે એ ભૂલવું ન જોઈએ કે, સંસારના ભેગોને
2
આર્ય કથાગોમસ્મૃતિગ્રંથ પણ

Page #740

sostestestosto testostestade dedastadestedsbodestasustastastelesstastestestostestedastasteddddddddedestastostadetostestadastesbadestedestastastastestasL35
રાગ ત્યાગ વિના જતો નથી. જ્યાં સુધી જાય નહિં, ત્યાં સુધી સંસારથી મુક્તિ કયારે? ભેગરાગના અનાદિ અનાદિ સંસ્કારે જડમૂળથી ઉખેડવા માટે કેટલાય ભવોના અભ્યાસની આવશ્યક્તા છે. બાળક ચાલતાં પડી જાય તે ચાલવાને અભ્યાસ છોડાવી શકાય નહીં. કેઈમાં વ્યકિતગત ત્રુટિઓ, ખલનાઓ હોય તે પણ આત્મપ્રગતિના આ મહામાર્ગે વારંવાર ચાલવાને અભ્યાસ જરાયે છેડી શકાય નહીં. કેઈ એક વ્યકિતના દોષને કારણે જાહેર અહિત કરાય નહિ, કે જેથી અનેક આત્માઓ બાલવયથી જ પવિત્ર સંસ્કાર અને આચારોથી વંચિત બની રહે, અને અનેકેની આત્મપ્રગતિ રૂંધાઈ જાય. મોક્ષરૂપ મહેલમાં પહોંચવા મુમુક્ષુએ જે અપ્રમત્તયોગથી ક્ષપકભાવે ગુણશ્રેણીના ઉચ્ચ અને ઉચ્ચતર પગથિયાં ચઢવાનાં છે, તેમાંનાં પાંચ પગથિયાં વટાવ્યા પછી છઠ્ઠ ગુણઠાણું મુનિ ધમનું આવે છે. તે ગ્રહવાસમાં રહી પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી. એ માટે તે સમકિત વગેરે ગુણોની સપાટી પર પગલાં પાડી, દીક્ષાના પ્રથમ પગથિયે ચડવું જ જરૂરી છે. આ એક એક પગથિયું ચઢે, તે માનવ ઉપર ઉપરના પગથિયે પહોંચે અને શ્રેણી માંડીને કેવળજ્ઞાન મેળવી મોક્ષને પ્રાન્ત કરી શકે છે.
જે આત્માઓ અન્ય લિગમાં કે અન્ય સંજોગોમાં મોક્ષને વર્યા છે, તેમાં પણ તેમણે પૂર્વજન્મમાં પાળેલ દીક્ષા, તે પૂર્વે કરેલ વ્રતસ્વીકાર અને તે દ્વારા કરેલ સુંદર અધ્યાત્મજ્ઞાનને અભ્યાસ જ મુખ્ય કારણ તરીકે રહેલ હોય છે.
આ બાબત સમજવા છતાં વિરોધીઓનો એક જ સૂર હોય છે કે, બાળક આ બધું શું સમજે? પણ આજના વૈજ્ઞાનિક યુગમાં બાળકને જ્ઞાન અગર સમજ કેટલી હોય છે, તે તે પ્રગટ જ છે! આજે ૧૩-૧૪ વર્ષના કિશોરો મેટ્રિક ( S. S. C.) પણ પાસ કરે છે. વળી અનેકવિધ અભ્યાસક્ષેત્રમાં તેમની બુદ્ધિનો વિકાસ આપણે જોઈ શકીએ છીએ. એવા સમયમાં આપણે કેટલાક શ્રાવકે જે એમ કહે કે, અઢાર વરસની અંદરનાં બાળકે દીક્ષામાં શું સમજે, તે એ વિચારણું હકીકતો સાથે બંધબેસતી નથી.
આઠ વર્ષની વયે દીક્ષા લઈ શકાય છે અને બાલદીક્ષિત ગુરુકુલવાસમાં પ્રગતિ કરી શકે છે. એ ભવભીરૂ પરમાપકારી શાસ્ત્રકારે જાણતા હતા, માટે જ તેમણે આવી આજ્ઞા કરી છે. આવી દીક્ષાઓ પણ માબાપની રજા વગર અપાતી નથી અને તેથી સામાજિક અહિતને પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થતું નથી. લેનાર સમજ અને ભાવથી દીક્ષા લે છે અને વડીલો ખુશીથી તેનું હિત સમજીને સંમતિ આપે છે. એમને એમ રજા વગર તે દીક્ષા અપાતી જ નથી. દીક્ષા તે દુલભ છે, તેથી દીક્ષા લેનારા પણ અલ્પ હાય છે.
અને શ્રી આર્ય કરયાણામસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #741

[33]p44b44h the show his bad
ખાલ દીક્ષાથી રાષ્ટ્રનું કલ્યાણ :
જે કોઇ સમાજસેવકે કે નાગરિકે યા રાષ્ટ્રના કે જાહેર સામુદાયિક કલ્યાણ માટે ઉત્સુક હાય, તેને ખાલદીક્ષાના હિમાયતી બનવું જ જોઇએ. આજે મદ્યપાન ખૂને, આપઘાત અને ગુનાઓ તેમ જ દુરાચારો વધી રહ્યા છે અને તેને અટકાવવા સરકારને પારવાર મુશ્કેલી પડે છે. અને તે કાય માટે પાલિસા, કર્યાં, જેલે ઇત્યાદિ પાછળ કેટલા ખચ થતા હોય છે ? આ મુશ્કેલીમાંથી ખચવું હોય તે સમાજવ્યસ્થા અને રાષ્ટ્રના હિત માટે માલદીક્ષિતા ખૂબ જ ઉપયાગી પુરવાર થાય છે. કારણ કે માલવયમાં તેવો અનિષ્ટાથી તે દૂર રહેશે અને ભાવિમાં અનેકાને તેઓ સાચા સુખને સન્માર્ગ દેખાડનાર ધર્માંપદેશકેા થશે. તેએ ધર્માંપદેશ દ્વારા ભાવનાએમાં પરિવતન લાવી ગુનાએ અટકાવી શકે છે, એટલું જ નિહ પણ ાતાના હૃદયમાં ઉત્તમ ગુણાનું આરોપણ કરી સમાજને સ્વર્ગના સુખા અપાવી શકે છે. દેશી સુવ્યવસ્થામાં ઋષિઓનું કાય ઉપાડી લેનાર આ દીક્ષિતાનેા માટે હિસ્સા છે, એ ભૂલવું ન જોઈએ. આ બાબતમાં ગુજરાતમાં વિ. સ. ૧૨૩૦ માં અંત પામતા કુમારપાળ રાજાના શાસનકાળ યાદ કરવા જેવા છે. તે સમયના પ્રજાના સુખમાં હેમચંદ્રાચાય જેએ આઠ વર્ષે દીક્ષિત થયેલા હતા, તેમના ફાળા નાનેસને ન ગણી શકાય. આવાં અનેક દૃષ્ટાંતા ઈતિહાસમાં છે.
દીક્ષાએ તે। સમજપૂર્વક જ લેવાતી કે અપાતી હાય છે. પણુ માનેા કે, એછી સમજથી લેવાઈ તા સાધુજીવન જ એવી વસ્તુ છે કે, એ માગે સાધકમુનિ આગળ વધતા જાય અને જ્ઞાન અને સમજ મેળવતા જાય. આ રીતે દીક્ષા લઈ અપૂજ જીવે જ્ઞાનઘ્યાનના બળે મહાયેાગી બન્યાના પણ અનેક દાખલાએ જૈન શ્રમણ સસ્થાના ઇતિહાસમાં ઉજ્વલ અક્ષરોથી ઝળહળે છે. તાપય એટલેા જ છે કે, ત્રતા અને મહાત્રતા અમૃત છે. એછી બુદ્ધિવાળા પણ શ્રદ્ધાભક્તિવાળા માણસ એથી ઉત્તમ જીવન
પ્રાપ્ત કરી શકે છે, એમાં શંકા નથી.
tasta stadtastada dasastadastada ste stade
દીક્ષા વિરોધ સિવાય કરવા જેવુ' કરે ને ?
ખાળવયમાં લેવાયેલી દીક્ષા ચારિત્રનિર્માણમાં ખૂબ જ સહાયક છે, કેમ કે, ખચપણથી સંયમ લેવાને કારણે ઇંદ્રિયા પર સહજ કાણુ, ગુરુજનેાના નિગ્રહનું ઉત્તમ ફળ, અને શાસ્ત્રમર્યાદાનું પાલન સહજ બને છે. આનાથી આગળ જતાં મુનિ સયમમાગ માં સ્થિર ખની રહે છે. દીક્ષાના પ્રભાવથી તે કૌતુકે અને તેવાં નિમિ-તામાંથી પણ બચી જાય છે. સહજ નિયમપાલન અને બ્રહ્મચય થી મળવાન અનેલે સાધુ સંયમમાં સહેજે સ્થિર થાય છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #742

.....issuests to pubs ! boost 1.1-storestored-posted by possesed boosebecomeone[૩ ૭]
પણ ભુક્તભગ દીક્ષિતની સ્થિતિ એ પકવ બુદ્ધિનો હોવા છતાં વધારે મુશ્કેલીવાળી હોય છે. તેને પૂર્વના ભોગે કવચિત યાદ આવે છે, એટલે વધારે સંકલ્પશક્તિ વાપરી તેણે અસંયમની સામે લડવું પડે છે. એને ટકવાને પ્રબળ વૈરાગ્યનું સાધન હોય છે,
જ્યારે બાળમુનિને અભ્યાસ (ટેવ)નું સાધન વજકવચ જેવું હોય છે. તેમ છતાં, દીક્ષા લઈને હારી જનારની સંખ્યા અલપ હોય છે. દીક્ષાના કઠણ નિયમે અભ્યાસૌરાગ્યને સાધનથી સહેલા બને છે. તેની સચ્ચાઈનું આ પ્રમાણ જ બસ છે.
આજે કેટલાક જૈને પોતે જ બાલદીક્ષાને વિરોધ કરી પોતાની માન્યતાવાળાઓનું જૂથ ભેગું કરી સંઘના સંગઠનને નિર્બળ કરી નાખતા હોય છે. સ્વપક્ષને પ્રબળ કરવા શાસ્ત્રસંમત વાતોનો વિરોધ કરવાની તેમને સતત ચિંતા રહે છે. સમાજનાં બીજા અનિષ્ટો દૂર કરવાની વિચારણુ સુદ્ધાં તેઓ કરતા નથી. પોતાની મતિએ માન્ય કરેલી પ્રવૃત્તિઓમાં તેઓ તન-મન-ધનની શક્તિઓ લગાડે છે અને બીજાને લગાડવાને પ્રેરે છે. પણ તેઓ જે સંઘનું સંગઠન, સાધમિકેની ભક્તિ કે તેમના ઉદયની ચિંતા, ભવરગના નાશ માટે જિનમંદિર, ઉપાશ્રય આદિનું નિર્માણ કે જીર્ણોદ્ધાર, જિનાગની રક્ષા માટે શાસ્ત્રગ્રંથોનું લેખન-પ્રકાશન, ગ્રંથોનું રક્ષણ, બાળકોને ધાર્મિક, નૈતિક જ્ઞાન આપવા પાઠશાળાએ કરવા જેવી પ્રવૃત્તિઓમાં કેમ શક્તિ ખર્ચતા નથી, એ જોઈને અચરજ થાય તેવું છે. કોઈ બાલવયમાં દીક્ષા લે, તેથી સમાજનું કોઈ પણ અંશે અકલ્યાણ થવાનું નથી. વિ વિશેન તવ પ્રત્ર (જે વૈરાગ્ય થાય કે તરત જ દીક્ષા લેવી જોઈએ.) એ ઉપનિષદનું વચન પણ આ જ સત્યનું પ્રતિપાદન કરે છે.
સને ૧૯૫૫ માં પ્રભુદાસ પટવારીએ મુંબઈ સરકારના તા. ૧૬-૯-૫૫ ના ગેઝેટ (વિભાગ ૫) માં તથા મુંબઈ રાજ્ય વિધાન પરિષદમાં પણ બાલદીક્ષા પ્રતિબંધક બીલ રજુ કરેલ. તે વખતે જૈનોએ શાસ્ત્રીય બાલ દીક્ષાનાં સિદ્ધાંતની રક્ષા માટે ખૂબ જ જાગ્રતિ બતાવેલી. તે વખતના મુંબઈના મુખ્ય પ્રધાન (ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન) શ્રી મોરારજી દેસાઈએ પણ બાલ સંન્યાસ (દીક્ષા)ની તરફેણ કરેલી હતી. આ નીતિશાસ્ત્ર આ મુજબ કહે છે :
पूर्वे वयसि तत्कुर्यात् येन वृद्धः सुख वसेत् ।
____ यावज्जीवेन तत्कुर्यात् येनामुत्र सुख भवेत् ॥ પ્રારંભની વયમાં એવું કાર્ય કરવું જોઈએ કે જેનાથી વૃદ્ધાવસ્થામાં સુખે રહેવાય. અને આખી જિંદગી એવું કાર્ય કરવું કે જેથી પરલોકમાં સુખી રહેવાય.
જૈન સાધુઓના જીવનમાં આ શ્લોકનો સાક્ષાત્કાર થયેલો જોવા મળશે. બાલદીક્ષા ના વિરોધીઓ પાસે કોઈ સજજડ દલીલ હતી નથી
શ્રી આર્ય કયાણગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ
DિE

Page #743

sadaasdasac
[332]mahahahahshashtr>Page #744

(1)
સગીર દીક્ષા અંગેના શાસ્ત્રીય પુરાવા : પરમ તારક શ્રી જિનેશ્વરદેહના શાસનમાં ૮ વર્ષથી માંડીને ૭૦ વર્ષની વય પર્યરતના આત્માઓ દીક્ષા માટે ચોગ્ય છે. આ જ વાતને સાબિત કરનારા ૫૦ આગમ ગ્રંથના પુરાવા આ મુજબ છે :
(3)
-~-•••• . ••••••••••••••••••••••••••
“શ્રી પંચકલ્પ ભાગ્ય’માં ભાગ્યકાર મહર્ષિએ ૭મા પત્રની પ્રથમ પંડીમાં ફરમાવ્યું છે :
“શ્રી પંચવર્લ્ડમાં પણ લખ્યું છે: एएसि वयपमाणं, अट्ठ समाउत्ति वीअरागेहिं ! भणियं जहन्नयं खलु, उक्कोसेा अणवगल्लोत्ति ॥ १ ॥
૧૬ વર્ષની અંદરની વયને દીક્ષા માટે સગીર ગણાય છે. આ વાતની સાબિતી નીચેના શાસ્ત્રીય પુરાવાથી જણાય છે.
વાટોgિ-iટા–વી–-પત્ન––હાળિ–વિંવા | પરમાર-મમુ–સળીસમા બાયર્ની ? |
'

तहियं पढमदसाए, अट्ठमवरिसादि होति दिक्खा तु । सेसासु छसुवि दिक्खा, पब्भारादीसु सा ण भवे ॥२॥
“શ્રી પંચક૯૫ ભાગ્ય’ના ૧૩મા પત્રની બીજી પૂઠીમાં જણાવ્યું છે :
अपडिप्पुणो बालो, सेविसरिसूणो अहव अनिविट्ठो । अम्मापिउअविदिण्णो, ण कप्पती तत्थ वऽण्णत्थ ॥ १ ॥
• ••e soft offsed Medicted
શ્રી નિશીથ ભાષ્યમાં પણ ૮૪ માં પત્રની પ્રથમ પંડીમાં
“શ્રી નિશીથ ભાષ્યમાં પણ ૮૭ માં પત્રની બીજી પઠીમાં કહ્યું છે : अपडिप्पुण्णो बालो, विअट्ठवरिसूणो अहव अणिविट्ठा । अम्मापिअअविदिण्णे ण, कप्पती तत्थ वऽण्णत्थ ॥ १ ॥
the d
ishes,

ન આઝવિતાસા, કામવરિયા૨ે દ્વિવપડેવતા | સે, વિ છ૭ તિવાલા, પન્માદ્રિીમરે |
શ્રી જીવકલ્પ શૂણિ વિષમપદ વ્યાખ્યાનમાં પણ ૩૨ મા છે પાનામાં લખ્યું છેઃ

Page #745

[અવર–ગો વચંતા ઘોર રાવળ ચાવત, તર્જ પૂરું-
कूर्चवयः ।
138ol
d
અપવાદે ૮ થી અંદરની વયવાળાને પણ દીક્ષા આપી શકાય, એ વાતની સાક્ષી પૂરતો આગમને પાઠ: उवसंते व महाकुले, णतिवमो व सन्निसिज्जतरे । લકઝાઝારખવારે, વા ઘવજ્ઞSUનાયા II વા. પ. પૂ.
- પં પ માં ૦ ૬–૨–૧૪ उवसंते व महाकुले, णादिवमो व सण्णिसेज्जतरे ।। अज्जाकारणजाते अणुन्नाया बालपञ्चज्जा ॥ २ ॥
– નિ. મા, ૮૪–૨–૭
આઠ વર્ષથી અંદરની વયવાળા બાળકે દીક્ષાને અગ્ય છે, એ વાતનું સ્પષ્ટીકરણ કરતે આગમનો પાઠ : बंभस्स वयस्स फलं अयगोले चेव होति छक्काया । रातीभत्ते चारग अजसंतराए य पडिबंधे। ॥१॥
– નિર્જીવ માર્ગ ૮૪–૧–રૂ बंभस्स वयस्स फलं, अयगोले चेव होति छक्काया ।। ગિણિમમતરાણ વાર મનસા દિવસ || |
– પંર માં ૬-૨-૬
est.deselessl-sessobolloweddessessed out

શાસ્ત્રમાં ૧૬ વર્ષથી ઓછી વય સુધી જ આજ્ઞા સિવાય જે દીક્ષા આપવામાં આવે તે નિષ્ફટિકા એટલે ચોરી ગયું છે, પણ ૧૬ વર્ષથી અધિક વયવાળા માટે નહીં. જુઓ આ વાતની સાક્ષી પૂરતો આગમન પાઠ:
શ્રી પંચક૯૫ ભાષ્યની ૧૩ માં પત્રની બીજી પૂંઠીમાં
શાસ્ત્રમાં ૧૬ વર્ષથી અધિક વયવાળ મુમુક્ષુ આત્માઓ કોઈને પણ પૂછળ્યા વગર સહર્ષ દીક્ષા સ્વીકારી શકે છે. પૂર્વે આવા અનેક દીક્ષિત થયેલાઓ શ્રી જન શાસનના કથાસાહિત્યમાં તો પ્રાયઃ પ્રત્યેક ગ્રંથમાંથી મળી શકે છે; એટલું જ નહીં, પણ પૂ. આગમ ગ્રંથોમાં પણ સંખ્યાબંધ ઉદાહરણ મળી આવે છે, જેની અંશતઃ નોંધ નીચે પ્રમાણે છે : [૧] શ્રી ઉત્તરાહ સૂત્ર : [ભાવયા વૃત્તિ] અધ્યયન પૃષ્ઠ
નામ હલ્લ અને વિહલ
of
the oldest sess
भयणा तेणगसई, होती इणमो समासेणं ॥ जो सेा अपडिपुण्णा, विरटठवरिसूण अहव अणिविठ्ठा । तं दिक्खिन्तऽअविदिण्ण, तेणी परतो अतेणो तु ||
શ્રેષ્ઠિ પુત્ર
fotoshooses

ચાર વણિકોની દીક્ષા એક રાજપુત્રની દીક્ષા

Page #746

અધ્યયન
5. ૫૯
નામ શ્રી “સ્કન્દક’ નામના રાજપુત્રની પાંચ સો ભાવકો સાથે પ્રવજ્યા રાજપુત્રની દીક્ષા
httegosfe .
७४
• •
૧૪
નામ
૧૮

[૪] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર બૃહદ વૃત્તિ :
પૃષ્ઠ નામ
૮૯ ચારવણિયની દીક્ષા [૫] શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર ભાગ બીજો : પૃષ્ઠ
નામ ૪૫૮ શ્રી ઋષભદત્ત વિપ્ર અને પત્ની દેવાનંદાની દીક્ષા
૫૧૮-૧૯ શ્રી શિવરાજર્ષિની દીક્ષા [૬] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર :
પર્વ પૃષ્ઠ ૧ ૭૧ ચાર હજારની દીક્ષા ૧ ૯૧ ૧૧૯૯ જણની દીક્ષા
શ્રી નમિ અને વિનમિની દીક્ષા ૯૮ ભાઈઓની દીક્ષા
દશ હજાર રાજાઓની દીક્ષા ૨ ૯ એક રાજાની દીક્ષા ૧૦૨
એક રાજાની દીક્ષા ૧૦૮ અનેક રાજાઓ, સામંત અને
મંત્રીઓની પોતાના પુત્રો સહિત દીક્ષા ૧૧ શ્રી વિશ્રવણની દીક્ષા ૭ ૨૮ શ્રી આનંદમાળીની દીક્ષા
૭ ૪૧ શ્રી વજુબાહુ આદિ ૨૮ ની દીક્ષા , - ૭ ૧૨૨ શ્રીમતિ સીતાજીની દીક્ષા
૭ ૧૨૬ શ્રી લક્ષ્મણજીના ૨૫૦ પુત્રોની દીક્ષા
પુરોહિતની દીક્ષા ૩૦૨ છ આત્માઓની દીક્ષા ૧૮ ૩૩૭ દશ હજાર રાજાઓની દીક્ષા
૩૪૮ શ્રી સનકુમાર ચકવતીની દીક્ષા ૩૫૧
ચાર હજાર રાજાઓ સાથે ઈન્દુષણ
અને બિન્દુષણની દીક્ષા ૧૮ ૩૭૯ શ્રી દશાર્ણભદ્ર રાજાની દીક્ષા [૨] શ્રી કલ્પસૂત્ર સુબોધિકા : વ્યાખ્યાન પૃષ્ઠ
નામ ૧ ૧૭ એક હજાર આઠ વણિક પુત્ર સાથે
શ્રી કાર્તિક શેઠની દીક્ષા ૧૧૮ શ્રી ઈન્દ્રભૂતિ આદિ ચાર
હજાર ચાર સો (૪૪૦૦)ની દીક્ષા ૮ ૧૬૧ શ્રી સચ્યભવ સ્વામીની દીક્ષા
શ્રી સ્થૂલભદ્રજીની દીક્ષા
શ્રી ધનગિરિજીની દીક્ષા [3] શ્રી ઉપદેશમલા : પૃષ્ઠ
નામ ૯૪ ચાર ગોવાળિયાઓની દીક્ષા ૧૬૫ સગર્ભા પત્નીને મૂકીને દીક્ષા
• wife ofeses.sof-dest.Rs.good defd.se
૧
૧૮૦
૦ ૦
stefore for thosettestedteele
૮ ૯
૮

Page #747

૧૨૭ ૧૨૯
શ્રી રામચંદ્રજીના બે પુત્રોની દીક્ષા સેળ હજારની દીક્ષા અનેકની દીક્ષા અનેકની દીક્ષા શ્રી આદ્રકુમારની દીક્ષા એક ખેડૂતની દીક્ષા
૧૦
૧૬૩ ૯૪-૯૫
૧૧૮
કિઝરી જાનન ......
૧૦
[3] આ ઉપદેશમલા : પૃષ્ઠ
નામ ૧૬૫ શ્રી વજસ્વામીની દીક્ષા. (ઝગડો રાજદરબાર) [૪] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર બૃહદ વૃત્તિ :
૯૦ માતા-પિતા સાથે બાળકની દીક્ષા. ૯૫ બાપ સાથે બાળકની દીક્ષા.
૮૭ પિતા સાથે બાળકની દીક્ષા [૫] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર : પર્વ પૃષ્ઠ ૧ ૯૧ ઘણાં બાળકની દીક્ષા ૨ ૧૦૮ ઘણાં બાળકોની દીક્ષા ૭ ૭૧ બાળ મુનિને પ્રસંગ ૯ ૧૪૮ ઘણાં બાળકોની પ્રવજ્યા
.

શ્રી જિન શાસનમાં ૮ થી ૧૬ વર્ષની વય સુધીના સગીરને, તેમના માતા પિતાદિકની સંમતિથી દીક્ષા આપવાનું સ્પષ્ટ વિધાન છે. એને અનુસારે પૂર્વે સગીર દીક્ષાઓ સંખ્યાબંધ થયેલ છે. તે પૈકીનાં અંશતઃ ઉદાહરણે અમુક શાસ્ત્રોમાંથી અહીં જણાવ્યાં છે: [૧] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર [ભાવેદેવીયા વૃત્તિ] : અધ્યયન પૃષ્ઠ
નામ ૨ ૨૬ પોતાના પુત્ર સાથે હસ્તિમિત્ર શ્રેષ્ઠીની દીશા ૨ ૨૮ પુત્ર સાથે ધન મિત્રની દીક્ષા ૨ ૩૧ (અરહજ્ઞક) નામના પુત્ર સાથે માતા અને
પિતાની દીક્ષા ૨ ૫૪ શ્રેષ્ઠીપુત્રની દીક્ષા ૨ ૫૫ સોમદત્ત અને સોમદેવની દીક્ષા ૧ ૩૪૨ પિતા સાથે બાળપુત્રની દીક્ષા [૨] શ્રી ક૯પસૂત્ર સુબોધિકા : વ્યાખ્યાન પૃષ્ઠ નામ
૮ ૧૬૮ શ્રી વજસ્વામીજીની દીક્ષા
......
દઢ પ્રહારો કરનાર દઢપ્રહાર, ઘોર હિંસા કરનાર અજુનમાળી અને ચોરી કરનાર પ્રભવ વગેરે અધમ આત્માઓને પણ તે તે આત્માઓના ઉદ્ધારને કાજે એક શુભ આશયથી જ પરમ ઉપકારી એવા મહાપુરુષોએ દીક્ષા આપ્યાનાં અનેક ઉદાહરણો શાસ્ત્રમાં મળી આવે છે. તેમાંનાં કેટલાંક આ પ્રમાણે છે :
.sofessessonsoon severstones

Page #748

નામ
જ્ઞાનીઓના હસ્તે દીક્ષિત થયેલા આત્માઓ પણ પતિત થયેલા છે અને પતિત થયેલામાંથી કેટલાકએ
અનેક આત્માઓને સન્માર્ગે ચઢાવેલા છે. જુઓઃ | [૧] શ્રી ઉત્તારા સૂત્ર: અo પૃષ્ઠ
નામ
૩
જમાલી
૧૧૯
0
0
૫૪
0
છ

[1] શ્રી ઉત્તરાયનસૂત્ર: અધ્યયન પૃષ્ઠ ૨ ૫૮ પ્રતિદિન છ પુરુષ અને એક સ્ત્રી એમ સાત
જણને ઘાત કરનાર શ્રી અર્જુન માળીની
દીક્ષા અને તેને પ્રતાપે મુકિત ૪ ૧૫૭ બંધુઘાતકની દીક્ષા [૨] શ્રી ઉપદેશમાલા પૃષ્ઠ
નામ દ્રમકની દીક્ષા ૧૦૦ આત્મઘાત કરવા તૈયાર થયેલાની દા ૧૩૮–૧૩૯ ચોરના અધિપતિની દીક્ષા
૧૪૧ પતિ–મુનિનો ઘાત કરનારી પત્નીની પ્રવ્રયા ૧૫૫-૧૫૬ યતિષ પરના દેષભાવથી મુનિને મહાભયંકર
આપત્તિમાં મૂકનારની દીક્ષા ૧૭૬ આત્મઘાત માટે સજજ થયેલાની દીક્ષા
૨૨૪ મુનિઘાતની દીક્ષા ૨૮૮-૮૯-૯૦ “સ્ત્રી, બ્રાહ્મણ, બાળ અને ગાય” એ ચારની
હત્યા કરનાર દઢપ્રહરીની દીક્ષા ૩૭૩ સંયમથી પતિત થયેલી સ્ત્રીની દીક્ષા [3] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ પૃષ્ઠ
નામ ૮ ૨૧ મરવાને તૈયાર થયેલ શ્રી નરદિષણની દીક્ષા ૧૦ ૯૭ પાંચ સો સામે તેની દીક્ષા
તિષ્પગુપ્ત ૧૨૧
આષાઢાચાર્ય ૧૨૨
અશ્વમિત્ર ૩ ૧૨૫
રેહગુપ્ત ૩ ૧૩૧ ગોછામાહિલ ૩ , શિવભૂતિ [૨] શ્રી વિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર: પર્વ પૃષ્ઠ
નામ
મરીચિની દીક્ષા ૧૦ ૮૬ નંદિની દિશા ૧૦ ૯૪-૯૫ આદ્રકુમારની દીક્ષા
ખેડૂતની દીક્ષા
Photos taggedofesome video dest-ofess.cood esteela-ste, tolesa-spahless steeseed,T૩૪૩ી
૧૦ ૯૭

Page #749

આ રીતે કેટલાક શાસ્ત્રીય પુરાવા જોયા પછી તારક જૈન શાસનની પરંપરાને ટકાવી રાખનારા લઘુ વયમાં દીક્ષિત થયેલા અને જૈન ઈતિહાસનાં સુવર્ણ પૃષ્ઠમાં ચમકેલા પૂ. આચાર્ય ભગવંતની નામાવલી જોઈએ.
૨૪]
વિકમની ૧૧ મી સદીના પૂર્વીથી ૨૦મી સદીના પૂર્વા સુધીમાં થયેલા કેટલાક
સગીર દીક્ષિતેની સંવતવાર નામાવલિ આચાર્યનું નામ
ગછ જન્મ સંવત દીક્ષા સંવત દીક્ષા સમયની આચાર્ય પદ
Pedestros-feet...so

:
૧૨૯૯
Dી આ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
(૧) આઇ શ્રી દેવસૂરિ મ. (વાદિદેવ)
૧૧૪૩ ૧૧૫૨ (૨) કલિકાલસર્વજ્ઞ આ૦ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મ. ૧૧૪૫ ૧૧૫૪
અંચલગરછ ૧૨૧૮ ૧૨૩૭ શ્રી અજિતસિંહસૂરિ મ૦ , ૧૨૮૩ ૧૨૯૧ આઇ શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ મ.
૧૩૦૬ આ૦ શ્રી સોમપ્રભસૂરિ મ. તપગચ્છ ૧૩૧૦ ૧૩૨૧ આઇ શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ મ અંચલગચ્છ ૧૩૩૧ ૧૩૪૧ આ શ્રી સિંહતિલકસૂરિ મ.
૧૩પર ૯) આઇ શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ મ.
૪ ૧૩૬૩
૧૩૭૫ (૧૦) આઇ શ્રી જિનપદ્ધસૂરિ મ
ખરતરગચ્છ ૧૭૭૨ ૧૩૭૮ (૧૧) આ૦ શ્રી જયાનંદસૂરિ મ. ૧ તપગચ્છ ૧૩૮૦ ૧૩૯૨ (૧૨) આ૦ શ્રી દેવસુંદરસૂરિ મ.
૧૪૦૪ (૧૩) આ૦ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ મ0:
અંચલગચ્છ ૧૪૦૩ ૧૪૧૦ (૧૪) આ૦ શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ મ. • • • • તપગચ્છ ૧૪૦૫ : ૧૪૧૭ (૧૫): આ૦ શ્રી કુલમડનસૂરિ મ.
છ ૧૪૦૯ • • ૧૪૧૭ (૧૬) આઇ શ્રી સોમસુંદરસૂરિ મ.
, ૧૪૩૦ ૧૪૩૭
૦ ૧ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૮ ૮ ૯ ૧ ૧ ૨
૧૩૪૫
:
some of the whole life
૧૧૭૪ ૧૧૬૬ ૧૨૬૩ ૧૪૧૪ ૧૩૨૩ ૧૩૩ર ૧૩૫૯ ૧૩૯૫ ૧૩૯૩ ૧૩૯૦ ૧૪૨૦ ૧૪૨૦ ૧૪૨૮ ૧૪૪૧ ૧૪૨૨ ૧૪૫૭
>
૧૩૯૬
of the who

Page #750

કળા

માં શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ કાઉDE
આચાર્યનું નામ ગચ્છ જન્મ સં. દીક્ષા સં. દીક્ષા વખતે આચાર્યપદ
વય (૧૭) આ. શ્રી યકીર્તિસૂરિ મ.
અંચલગચ્છ
૧૪૪૪ ૧૧ ૧૪૬૭ (૧૮) આઇ શ્રી મુનિસુંદરસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૪૩૬ ૧૪૪૩ ૭ ૧૪૭૮ (૧૯) આઇ શ્રી રત્નશેખરસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૪૫૭ ૧૪૬૩
૧૫૦૨ (૨૦) આ૦ શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૪૬૪ ૧૪૭૦
૧૫૦૮ (૨૧) આ૦ શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ મ. અચલગરછ ૧૫૦૬ ૧૫૧૨
૧૫૪૧ (૨૨) આ૦ શ્રી ભાવસાગરસૂરિ મ.
અંચલગચ્છા ૧૫૧૦ ૧૫૨૦ ૧૦ ૧૫૬૦ (૨૩) આ. શ્રી પાર્ધચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ ૧પ૩૭ ૧૫૪૬
૧૫૬૫ (૨૪) આ૦ શ્રી આનંદવિમલસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૫૪૭ ૧૫ પર
૧૫૭૦ (૨૫) આઇ શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ મ. અંચલગચ્છ ૧૫૪૮ ૧૫૫૨
૧૫૮૪ (૨૬) આ૦ શ્રી વિજયદાનસૂરિ મ.
તપગચ્છ. ૧૫૫૩ ૧૫૬૨
૧૫૮૭ (૨૭) આ. શ્રી સૌભાગ્યહર્ષ સૂરિ મ. લઘુપૌષાલિકચ્છ ૧૫૫૫ ૧૫૬૩
૧૫૮૩ (૨૮) આ૦ શ્રી સમચંદ્રસૂરિ મ. પાર્ધચંદ્રસૂરિગચ્છ ૧૫૬૦ ૧૫૭૫ ૧૫ १६०४ (ર૯) આ. શ્રી સમવિમલસૂરિ મ. લઘુપૌષાલિકગ૭ ૧૫૭૦ ૧૫૭૪
૧૫૯૭ (૩૦) જગદગુરુ આ૦ શ્રી હીરવિજયસૂરિ મ. તપગચ્છ ૧૫૮૩ ૧૫૯૬
૧૬૧૦ (૩૧) આ૦ શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ મ.
૧૫૯૪ ૧૬૦૪ (૩૨) આ. શ્રી આનંદસમરિ મ. લઘુપીષાલિકચ્છ ૧૫૬ ૧૬૦૧
૧૨૫ (૩૩) આ. શ્રી વિજયસેનસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૬૦૪ ૧૬૧૩ (૩૪) આ૦ શ્રી હેમસોમસૂરિ મ. લઘુપૌષાલિકગચ્છ ૧૬૨૩ ૧૬૩૦
૧૬૩૫ (૩૫) આ૦ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ મ. અંચલગચ્છ ૧૬૩૩ ૧૬૪૨
૧૬૪૯ (૩૬) આ૦ શ્રી વિજયદેવસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૬૩૪ ૧૬૪૩ (૩૭) આ. શ્રી વિજયાણંદસૂરિ મ.
૧૬૪૨
૧૬૫૧ ૯ ૧૬૭૬ (૩૮) આ. શ્રી વિજયસિંહસૂરિ મ.
તયગ૭ ૧૬૪૪ ૧૬૫૪ , ( ૧૬ , ૧૯૮૨ .
desdehgospelessleevestosted fosted of sodest stoboostxfooooooooooooooooooooooથી
S
૧૯૧૨
aonana
ત

Page #751

૧૭૧૦
૯ ૧૦
૧૭૪૫
- ૧૭૫૦
T૩૪૬leases of devoteeded forest stoff-sessoloses so wested fes
રાએ શ્રી આર્ય કયાાગતHસ્મૃતિગ્રંથ

આચાર્યનું નામ
ગચ્છ જન્મ સં. દીક્ષા સં દીક્ષા વખતે આચાર્યપદ (૩૯) આ૦ શ્રી વિજયતિલકસૂરિ મ. આનંદસૂરિગ૭ ૧૬૫૫ ૧૬૬૪
૯ ૧૬૭૩ (૪૦) આ૦ શ્રી વિજયપ્રભસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૬૭૭ ૧૬૮૬ (૪૧) આ૦ શ્રી વિજયરાજસૂરિ મ. આનંદસૂરિગચ્છ १९७८ ૧૬૮૯
૧૭૦૪ (૨) આ. શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિ મ. તપગચ્છવિમળ શાખા] ૧૯૪ ૧૭૭૨
१७४८ (૪૩) આ૦ શ્રી અમરસાગરસૂરિ મ. અંચલગચ્છ ૧૬૯૪ - ૧૭૦૫
૧૭૧૫ (૪૪) આ૦ શ્રી વિજયમાનસૂરિ મ. આનંદસૂરિગચ્છ ૧૭૦૭ ૧૭૧૯
૧૭૩૬ (૪૫) આ૦ શ્રી વિજયરત્નસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૭૧૯ ૧૭૧૭
૧૭૩૨ (૪૬) આ૦ શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ મ. તપગચ્છ સાગર શાખા) ૧૭૨૮ ૧૭૩૬ (૪૭) આ૦ શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ મ. ખરતરગચછ ૧૭૨૯ ૧૭૩૭
૧૭૮૫ (૪૮) આઇ શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ ૧૭૩૧ १७४० (૪૯) આ૦ શ્રી વિજયક્ષમાસૂરિ મ.
તપગચ્છ ૧૭૩૨ ૧૭૩૯
૧૭૭૩ (૫૦) આ શ્રી કનકચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ ૧૭૪૬ ૧૭૫૭
૧૭૯ (૫૧) આ૦ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ મ. અંચલગચ્છ ૧૭૪૭ ૧૭૫૬
૧૭૬૨ (૨) આઇ શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ મ.
૧૭૬૩ ૧૭૭૭
- ૧૭૯૭ (૫૩) અશ્રી કાર્તિકસાગરસૂરિ મ.
૧૭૯૬ ૧૮૦૯
૧૮૨૩ (૫૪) આ૦ શ્રી જિન મુક્તિસૂરિ મ.
ખરતરગચ્છ ૧૮૦૩ ૧૮૧૫ (૫૫) આ૦ શ્રી બ્રાતૃચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ ૧૮૦૩ - ૧૮૧૫ ૧૨ ૧૮૨૩ (૫૬) આ. શ્રી વિવેકચંદ્રસૂરિ મ.
૧૮૨૦
૧૮૩૭ (૫૭) આ૦ શ્રી જિનદિયસૂરિ મ. ખરતરગચ્છ ૧૮૩૨ - ૧૮૪૩ ૧૧
૧૮૭૫ (૫૮) આ૦ શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિ મ.
અંચલગચ્છ ૧૮૫૭
૧૦. ૧૮૨ (૫૯) આ૦ શ્રી રત્નસાગરસૂરિ મ.
૧૮૯૨ ૧૯૦૫ ૧૩ ૧૯૧૪ નોંધ : વાંચનમાં દ્રષ્ટિગોચર થયેલ ઉદાહરણોની નેંધ અત્રે આપેલ છે. આ સિવાય પણ સંખ્યાબદ્ધ અનેક ઉદાહરણે પ્રાપ્ત થાય છે.)
૧૪
::.
૧૩
૧૨
s oded the

Page #752

RAMS
મયુદ્ધ
ના
-- પંડિત અંબાલાલ પ્રેમચંદ શાહ જૈનોએ સાંસ્કૃતિક ભાવનામાં દરેક વિષયમાં ઈતરો સાથે સરસાઈ કરવાનો પ્રયત્ન સેવેલો, એટલું જ નહિ પણ, કેટલાક વિષયે તો તેમની બુદ્ધિની મૌલિક ઊપજ છે, એ તેમના વિવિધ અને વિશાળ સાહિત્ય, શિલ્પ સ્થાપત્ય અને ચિત્રકળાના નમૂનાઓથી જાણી શકાય છે. તે જ રીતે સામાજિક કે રાષ્ટ્રીય વાતાવરણમાં ધાર્મિક પ્રતિનિધિત્વ અને લાગવગ રાખ્યાને પ્રયત્ન પણ ઈતિહાસનાં મૂક સાધનોમાં જ્યારથી વૈજ્ઞાનિક યુગે વાણીસંચાર કરાવ્યો, ત્યારથી થયેલો અવલોકી શકાય છે. આમ હોવા છતાં મધ્યકાળમાં બૌદ્ધોના વિશ્વવિદ્યાલય જેવુ જેનેનું એક વિદ્યાલય હોવાનું કયાંયથી જાણી શકાતું નથી. ઊલટું, જન સાધુઓને બૌદ્ધદર્શનનું જ્ઞાન મેળવવા એ વિદ્યાપીઠને આશ્રય લેવો પડતો હતો. એનું કારણ એ જ છે કે, વિચારશીલ જૈન શ્રમણોએ સમય જતાં જાણ્યેઅજાણે તેમાં આચારશૈથિલ્ય પિસી જાય, એ ભયથી તે પ્રવૃત્તિ તરફ દુર્લક્ષ કર્યું હોય તેમ લાગે છે. છતાં પુર, નગર કે ગામડે ગ્રંથભંડારો સ્થાપવાની પ્રવૃત્તિ બદ્ધોની એ પ્રવૃત્તિની સરસાઈમાં મૂકી શકાય, એમ મને લાગે છે. ગમે તે હે, પણ બૌદ્ધોની એ પ્રવૃત્તિ રાજ્યાશ્રિત હેવાથી નામશેષ બની, ત્યારે વણિકબુદ્ધિ અગમદ્રષ્ટિ જૈન શ્રમણએ જ્યાં ત્યાં ગ્રંથભંડારો સ્થાપવાની પ્રવૃત્તિ કાશ્રિત-સંઘાશ્રિત કરી દીઘજીવી બનાવેલી જોઈ શકાય છે.
એ જૈન ગ્રંથભંડારોના ઉદરમાંનાં વિપુલ અને વિવિધવણી સાહિત્યરત્ન જેમ જેમ હસ્તગત થતાં જાય છે, તેમ તેમ કોઈ પણ વિષયના ગ્રંથના પરિમાણની મર્યાદા આંકવી મુશ્કેલ બનતી જાય છે. આજ સુધી ભાષાસાહિત્યમાં “સખ્ત વિચા' એક અદિ. તીય કૃતિ ગણાતી. વસ્તુ સંકલનામાં ભલે તે ચડિયાતી હોય, પણ એ કાવ્ય એના વિષયની છેલ્લી કૃતિ નથી જ, એ શ્રી. સારાભાઈ નવાબને મળી આવેલી “પંચ સરી વાત', મારી પાસેની શ્રી દામોદર નામના જૈન કવિની ‘
રહાર' નામની કૃતિ અને પ્રસ્તુત “મહાયુદ્ધ' નામનાં નાનકડાં કાબેથી જાણી શકાય છે.
આ કાવ્યમાં મદન અને રતિને સંવાદ છે. પ્રસ્તુત કાવ્યના હસ્તલિખિત ગુટકામાં આ કાવ્યના મથાળે મન વાદ્ય એવું નામ આપ્યું છે. પણ આ કાવ્યની ૯મી કડીમાં
૧. ‘મામચરિત્ર'માંના મતરિચરિતમાં હંસ અને પરમહંસના ઉલ્લેખો. ક ૬૦ પછી.
મ શ્રી આર્ય કરયાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ નિરીક

Page #753

[૩૪૮] etectosectobs show best so kesexpected to bedste budson nated મનશુદ્ધ સ્પષ્ટ રીતે ઉલેખ્યું છે. બંને નામે સાપેક્ષ રીતે કાવ્યર્થને ઉપયુક્ત છે, છતાં કાવ્યમાં ઉલ્લેખાયેલું જ નામ રાખવાનું મેં પસંદ કર્યું છે.
આ કાવ્ય જૈન મુનિવર શ્રી હેમકવિએ સં. ૧૭૭૬ ના ભાદરવા સુદ ૫ ના . રોજ બુરહાનપુરમાં રાજસ્થાની ભાષામાં રચ્યું. જન કવિ દાદરનું ઉપર્યુક્ત “પરમારપર પણ બુરહાનપુરમાં જ રચાયાનાં સ્પષ્ટ ઉલલેખે તે તે કાવ્યોમાં છે. આથી બુરહાનપુરની તે સમયની સામાજિક અને ધાર્મિક સ્થિતિનું અનુમાન સહેજે કરી શકાય તેમ છે. કવિ વિધિ પક્ષ (અંચલ) ગચ્છીય પ્રસિદ્ધ આચાર્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના શિષ્ય હતા. વિ. સં. ૧૬૭૧ માં આગ્રાનિવાસી કુરપાલ અને સેનપાલ નામના બે ભાઈઓએ આગ્રામાં શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુનું મંદિર બંધાવ્યું, તેની પ્રતિષ્ઠા આ જ કલ્યાણસાગરસૂરિએ કરાવી હતી. તેમના કેટલાક ગ્રંથની પ્રતિલિપિઓ કરાવ્યાના ઉલે તે તે ગ્રંથની પ્રાંતપુપિકાઓમાં આપેલા છે. તેઓ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના શિષ્ય હતા, એવો ઉલ્લેખ તે પ્રશસ્તિ અને આ કાવ્યના પ્રાંતભાગના કળશમાં છે. આ કવિની બીજી કૃતિઓ જાણમાં આવી નથી. સંભવ છે કે, મારશાધિપતિપ્રજાતિવર્ણન નામની કૃતિના કર્તા આ હેમ કથિી જુદા નહિ હોય.૪
આ કાવ્યમાં જૈનાચાર્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિને મહાવતોથી ચલાયમાન કરવા જતા કામદેવને રોકવા માટે રતિ અનેક રીતે વીનવે છે, પણ પત્નીનું કથન ન માનતાં કામદેવ રતિ સાથે પિતાની શસ્ત્રાદિક સામગ્રી પૂર્વક એ સંયમશીલ આચાર્યને વતભંગ કરવા પ્રયાણ કરે છે. પણ કામદેવ એ વિજયી તપસ્વીની સાત્ત્વિક ગુણુપ્રભા આગળ હતવીર્ય બની પરાજિત થાય છે. આ વસ્તુ સંકલના નારસં મત મહાકાવ્યના પ્રાથમિક વર્ણનની પ્રતિછાયા જેવી છે. તેમાં પણ શંભુને વ્રતભંગ કરવા કામદેવ પોતાની બધી તૈયારી સાથે જાય છે અને શંભુ તેને ભમસાત કરે છે, પણ કવિ તેનો અંત ભુ-પાર્વતીન "મિલન કરાવી મંગળસ્નેહની જયોતિ પ્રકટાવીને આપે છે. જ્યારે આ કાવ્યનો અંત
એક દઢવતી સંયમશીલ શ્રમણ આગળ કામદેવનું કાંઈ જ ચાલતું નથી અને હતવીર્ય બને છે – એ દ્વારા કરે છે. શંભુ પોતાની તગુણ શક્તિને ઉપયોગ કરે છે, જ્યારે આચાર્ય સંયમદુર્ગ સમા સાત્વિક ગુણે દ્વારા જ મહરાજને અટકાવે છે. એક વેરનો બદલે લે છે, જ્યારે બીજા ઈન્દ્રિયવિજયી બની સામાને લજજાશીલ બનાવે છે. અહીં
૨. “ન સાહૂિલ્યસંશોધ” ખંડ ૨, અંક ૧, પૃ. ૨૫. ૩. “પ્રાહિત ઇટ્ટ' પૃ. ૧૭૩, ૧૪૭, ૧૪૮, ૧૪૫, ૨૬, ૨ ૬ ૬. ૪. “વૃદ્ધિપ્રાશ’ વર્ષ ૮૯, અંક ૨ માં મારી એ નામને લેખ.
કઈ ક શ્રી આઈ કાયમelaખસ્મૃતિગ્રંથો
*

Page #754

sweeded.s
ess..More
..hoff fosteffects of vessenges to choose sesadodookboostosterotideshod
જ અહિંસાની પરમોરચભાવના મૂર્ત રૂપ લે છે. આ વસ્તુ જ જૈન ઉપદેશની કે ચરિતકથાની લાક્ષણિક વસ્તુ છે. સામાન્ય રીતે આવાં વર્ણન જન કથા સાહિત્યમાં ભય પડ્યાં છે. અહીં કામદેવ અને રતિનું સૂચન છે, જ્યારે અન્યત્ર દેવ પિતાના દિવ્ય રૂપોથી ઉપસર્ગો કરી નિષ્ફળ બને, ત્યારે તેમના ગુણપૂજક બની જાય છે. એ જ રીતે અહીં પણ ભોગ-વિલાસનાં અનેક સાધનો ઉપસ્થિત હોવા છતાં શીલની સંયમી પોતાની દિશામાં મસ્ત રહે છે.
આ કાવ્ય એક રીતે ભક્તિપ્રધાન સ્તોત્ર જ છે. પ્રતિભા-કવિત્વ પણ ઊંચા પ્રકારનું નથી જ. છંદ-આલેખન શિથિલ છે; છતાં ભાષા સાહિત્યમાં કવિએ મદનના સ્વરૂપ કરતાં રાતનું શાસ્ત્રીય પદ્ધતિનું સ્ત્રીસુલભ રૂપાલેખન કર્યું છે, તે સંસ્કૃત કાવ્યોથી ઊતરતું નથી.
मदनयुद्ध
(દોહરા) અલખ અમૂરત અપર પર, આદિનાથ અરિહંત. હે મ સુકવી વદિતચરણ, બુધ દાતા સુમરંત.
( છપન) પ્રથમ સુમર જગઈસ દીસ વચ્ચે વરદાઈ, તપન સુજસ જિહ ગનો ભગત અરવિંદ મુકલાઈ મોર ફિટત સંસાર સાર તિહ નામ ગનીજે, ધાવત પાવત દ્ધ સીદ્ધ નવનીદ્ધ ભજે, શ્રી આદિનાથ અનંદ ગુરુ ભને હે મ સુમરત ભવ અપહરણ. જનનાઈક લાઈક સકલ જગ સાર રથ પ્રભુ તુય સરણ. કલ કપલ ગજમુખહીં પર, મુંજત ભમર અનંત, રાજિત ચંદ લિલાટ પર, ગવરિનંદ એક દંત સ્વસ્તિશ્રી સુભગ દરિ વદન જેહ દુરિત એક રદ,
જત ભમર કપિલ લેલ અમોલ વસન નદ, કરુણા દંત મહંત સુમરંત જાસ જસ, નાદ વાદ વિદ્યાત છંદ રસ ૨સિક સરસ રસ, ત્રય નૈન: હે મ પરસત સુમત કુમતિહરણ આનંદકરણ,
નરપતિ સુરપતિ અસુરપતિ સો ગણપતિ પતી રસ્થ હો સરણ, ૪ ૧. સૂર્ય. ૨. ભવરૂપ પાપને હરનાર. . ગણપતિ. ૪. પાપ. ૫. શંભુ.
*
ી
-
-
-
-
-
-
આ શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કી.

Page #755

[૩૫૦]mahahahahahahahah

( દેાહરા ) સેત વસન સાહિત સદા, રાજિત ચાંદ સેત લિલાટ પર, સેત હાસ સેત માલ ઉર સાલતી, બેઠી ધ્યાન જુ` સેત; નેપુર સેત ધમકસુ, હે મ સુકવી વર દેત. સેત ખીરાક પેહેરને, સેત ફૂલકી માલ; સેત અંગ સાભિત સકલ, ખાહન સેત મરાલ,ક સેાઈસારદ સમરું સદા, મરનન શ્રી ગચ્છરાજ; ખાની દાઉ બરનીજે, સમરે હાઇ સુભ
વાહન સેત;
સંત હેત.
ch

૫
७
કાજ.
સતરહમે છીડાત્તરે (૧૭૭૬) પૂર બૂરાન મેં તે; ભાદો સુદિ પંચમી ીને, કીચેા મદનયુદ્ધ એહ. મદન મહાભડ જિત જેણે, દૂર કી વિષવાદ; બાદ કખહી ભાષે નહી, ધરે ધ્યાન જિન આદિ. વિધિપક્ષ ગચ્છ સિર મુગટ મણી, શ્રી કલ્યાણસાગર સૂર; મયન કેાંન વિધ વિધ ચેર કીય, કહૂં' તાસ જસ પુર. ( અથ કામવર્નન વિષે છંદ )
ભૂપન ફૂલનકે ધર અંગ સિ`ઘાસન ફૂલનકી અતિ સાહે, છત્ર વિરાજિત ફૂલનકા સિર, આયુદ્ધ ફૂલનક કર કહે; બાહુ લતા રતી ક`ડ સમિપ ત દેખા સુરાસુરકા મન મેાહે', દૂત મરુત॰કહ્યો તબ આંન††ન માનત સૂર કલ્યાન જૂ તાહે . ( દેાહરા ) સીન૧૨ કેત શ્રવનનિને પિર ભનક જુ એસી આંન; ને મકરી૧૩ તાં યહ કરે. માને ન તેરી આંણ, તખ કાપન ધડહુડ ભયેા મેં જેર કીયા શૈલેાક; તપસી ચૂકે સ’ભૂસે સાઉ મેરી ચાક. અચર ફ્ક ટાઢ ભયે સુન રતિ કહુ એક તેાહે; સાજ સકલ આભરન ચલા સૂર૪ ન માંનત માહે રતી કહે' સુન પ્રીતમ ચતુર સ`ગ લે ચલેા ન મેહે; માર સભ્ ખચાઈયા અજ ૢ લ૧૫ નહિ તેહે”. ૬. હ્રાંસ, ૭. મહાસુભટ, ૮. મદન, ૯. પરાજિત. ૧૦, પવન. ૧૧, આજ્ઞા, ૧૨. માછલી, ૧૩. મધરી. ૧૪, રિવર. ૧૫, લ,જ.
૧૬
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
♥ G
૧૦
૧૧
૧૨
1333
૧૩
૧૪
૧૫

Page #756

ਚਟਪk:8-----• • ਰਿਉਰ ਵਰ ਦੀ ਰਾਤ ਵਰਿਦਰ - ਰ ਵਰਣ- ਟ -ਉਡਰਿ ਮੁੰਰ ਵਰ ਡਰ ਵੀਰਵb: • • ਇਹੈ ਵਰ ਹੀਣ (bbut sਇses[੩੫੧]
કામવાક્ય [કચિત ] મેરે રિપુ૧૭ સંભુ સો દેવ દેવન પતી, મિત્ર જડમત સસી ૧૮ અંગકરણું; જાનઉ મરાઉં રતિરાજ મેરો સહી, સુભટ બહુ રંગ જગપુ પવરણું. ૧૭ સેન ૧ ૯ અવલોકો લેકે જગમેં ફિરું, ચા પર કર કુસુમ સર કુસુમધરણું; મેં હું રોલેક જન દેહબિન વસ કર્યો, હેમ કવિ જગત માહ ચર્ણ સરણું. ૧૮
રતિવાકય | કચિત ] માન ન કર પ્રીતમ નિપૂણ ગાન હી સિદ્ધ મ લેશ; બોહત માન થૈ જગતમેં રાવણકી ગત દેષ. કહા સખાવત માહિ ડું રે રતિ ત્રીયાસુ જાન; જે મેં ડઓ જગતમેં તાકો સુન હી વષાન. ૨૦
(સવૈયા) નંદણ સો મૂનીત ચૂકા એક છિનકમેં, આદ્રહી કુમારકું કરી વિપતિકે તીમેં; અરનક ભુલ પ ત્રિયાહૂ કે વિસવાસ, વીકલચીરી વિકલ ભઈ મત જે તમે. ૨૧ એંદ્ર પ ગૌતમકી ધરની કે ફાંસ જેસે, મહાસેતા દેવ રિપ મર ગયો રે તીમેં; કુબજાકે સંગ ગિરધર જુડો ૨૨ રત હે, ઓર કહા નામ કહું કરી કથાકે તમે, ૨૨
રતિવાક્ય (દેહરા) સુણ પ્રીતમ જે તે કહી સો મેં માની સત, ધૂલભદ્ર ખંડ કી તબહી ગ બલ કિત. ૨૩
છંદ (ભુજંગપ્રયાત) પ્રભૂ માની મતિ સુનો એક મેરે, કહું નેક સુદ બુદસું ચિત્ત હે; કહે સિંધ આગે મૃગી કેસે જીતે, કહો જૂધ કેસેં ને હાથ રીતે. ૨૪ કહુ સૂરકીર જોતિ દીપક ન કીજે, કહુ મત્ત ગજરાજ શું કહ્યું છીજે; જિહાં ધૂન હી નીશાન કીત બેલ ગાજે', તિહાં ડમરુકે શબ્દ કેતે બિરાજે. ર૫ લગે ચોટ પંખ રાજકીઝ પૌન ૫ જેતી, તજે ભૂમિકા ઉરગકી જાતિ જેતી; સજે મેર વર્ષા સમેં બાની ગાજે', તજી સાખ ચંદનકા વ્યાલ૨૭ ભાજે'. ૨૯
૧૬. નામ. ૧૭. શત્રુ. ૧. ચંદ્ર. ૧૮. સૈન્ય ૨૦. સ્ત્રીઓનું. ૨૧ બાણ. ૨૨. સાથે. ૨૭. સૂર્ય ૨૪. ગરુડ. ૨૫. પવન ૨૬. સર્પ. ર9 સપ.
વરી શ્રી આર્યકથા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #757

Tenewessessessed onsettees of feeses the whole world-ooooooooooooooooooo!
જહાં પાઢસે ૮પાતિક જાઈ ઉડકે, તિહાં તુઝસે મૂઢ રહે જુગડકે; - ખરી સીખ તુહ્મસુ કહુ કંત ગાની, લો જે સદા બુધ પરપંચ માની. ૨૭ સજે સૂર કલ્યાંનકી સેન જેરા, લગે તાસ નહીં બાનરલ મનમથ તોરા; તજે માન તે પાઈ૩૦ લાગે સયાને ૩૧ સદા ભોગ બે મહિસું સુખ માને. ૨૮
કામવાક્ય (અડિલ છંદ) સુંદરી માન વચન કહું એક મેં તહી, સ્વર્ગ મૃત્યુ પાતાલ ધરા સબમેં મહી, હું કહું ન કરું પ્રણામ કુસમસર કર ધરેં; આજ સકલ નર ત્રીયા મેહે પાઈનર પ.
- રતિવાયું (દોહરા). બેર એર કહીઈ કહા જે નહીં માનત બૅન; ચલે પિય સંગ હું ચલું મહિ સદા સુખ દેન. નવ સત ભૂષન સાજકે ચલી ચપલ જે રીત; નખ શિખ લગી બરનન કરું ધરી જીયસું પ્રીત. કંત વચન માની ત્રિયા પહેલે મજજન ૩ ૪ કીન, જબ અંગછા કર લી દે જગત અધીને. અલક૭૫ નીરત કર ગ્રહે ટપટપ ચેતત બાર; અમી૩૭ પીવત મુખચંદ સેં, ઝરે નાગ નિરધાર.
[ અંદરાજ ] ધરંતિ પાએ જુગલ સેહંતિ દેહ વિમલં; સરુપ નખ સોહીઈ ન ઊપમા જ ૩૮ હોઈ . કલકલ પત્રપે લસંત એસ બુંદસે લસંત; વિછી આ વિરાજે જ મધૂપ૪૦ પીત બેઠે ત્યાં. જાવ કરંગ દેખાઈ રાજીવ ૧ પત્ર લેખીઈ; કીધાં જુ' રાગ પીકો રહ્યો છે લાગ હીયો.
1. ૨૮. પહાડ. ૨૯, બાણ. ૩. પગે. ૩૧. શાણા. ૩૨. પગે. ૩. વારંવાર. ૩૪. સ્નાન. ૩૫. અંબોડ. ૩૬. નીચેવતાં. ૩. અમૃત. ૩૮. જોટો. ૯૯, કમલે. ૪૦. ભ્રમર. ૪૧. કમલ.
ર)
શ્રી આર્ય કથાકા ગામસ્મૃતિગ્રંથ પણ

Page #758

હooooooooodedeems todosedseasodestesteeded testodemospod seedomsઉપડી
કનક જેહરી જસી૪૨ કરંતિ કામકુંભ સી; જરા વ જ ભૂષને હરતિ માર દૂષનં. સખી જ પીય સેં નકી હરતિ જીત બેન કી, રાખંતિ ભન મૅનકી સકસુષ દે નકી,
| | દોહરા ] સંઘ સોભ વરનન કરું સુનો ચીત્ત દે મીરા; હે મ સુકવિ સોભા સુની તૈસી કહી કવીત્ત,
[ છંદ ભુજંગરયાત ] કિ રંભકી ૫ ખંભ ૬ વિપરીત કીજે, કિધુ નાગકી સુંઢ સભા નું લીજે; કિધું લાડકી ગીફ્ટ પાદી બિરાજે, કિધા નિતંબકી સોભ અધકી જે છાજે. ૪૦ ખરી છીન કરી દેષ શ્રમ સોહીં લાગે, છતાહે કિધું નહિ તનમેં ન જાગે; કિધું કુંભ મંગલીકકે કામ થાપે, કીઓ ગેહ નિ એ નેહકો આય આપે. ૪૧ કિધુ સ્યામ રમાવલી સેહે ઇસી, જરી કુંભલું શંખલા લેહ સી; કિધુ અગરવા તીનકો ધૂમ લે, કરેં કામ ભૂપત્ત આગે વિસે છે. ૪૨ કિધાં બાંહ દઉ કેલકી નાલ કીની, ભઈ પિયની ૭ દેષ સો છીદ્ર ઝીની; કિધે જડિતમણી મ્યાંમ અંગૂડી જાને, મધુપ૪૮ સહિઈ કવલ ૯ પરલીન માને. ૪૩ કિધાં હાથકે પલ પર મેંદી દીજે, ધિ કવલ પર બીરપ૦ બેટી ધરજે; કિ પિોહચીઆ બધું ગજરાજ સોહે, કિ સાપ ૧ ચંદનકી વ્યાલ મોહે. કિધું રેખતા ગ્રીવ બાધા ધરંતી, કિધુ સોભતે દચ્છ કંબૂ કરંતી; કિધે પિય મન ક્રમ બચ બચ્ચે કીને, રેખા તાકી તીન કિરતાર દીને. સેહે ચિબૂકકોપર બિંદુ સોમલ સેભાગી, માનુ છીટ સિંગાર રસકી જુ લાગી; કિધું રાહકો દંત ચૂભ્યો ચંદમાંહિ, કિધા બાલ હી મધુપકે લે ઉછાંહિ. કિછે બિંબસે અધર પલવ રાજે, રહે મલીન હુ રંગ પરવાલ તાજે; કિધું સીપસુ તરંગ ગુજાકે લીને, લઈ અરુણતા આઠ દિગ યામ ભીને. ૭ ચમક દસનકી પ૩ દામની સેતી દીપે, કિ દેહરી લર જ મોતીકી છાઁ; કરી કીરકી૫૪ ચંચ સેનાસી કા, લગે ફૂલ તિલ સોભ સોભા બની ભેં. ૪૮ ૪૨. જેવી. ૪૩. જરકસી. ૪૪. ભૂકુટિ. ૫. કેળ. ૪૬. કથેલંદડ. ૪૭. પિયણી. ૪૮. ભમરે. ૪૯. કમલ. ૫૦. ગુલાલ ૫૧. શાખા. પર, હડપચી. ૫૩. દાંત. ૫૪. પિોપટ.
ચી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ 25

Page #759

પ
n
ese, feesented testers offered fresh food-sofessionalson
,
તીલક ભાલ મૃગમદ્ કોકીન જાની, માનુ ચેહેન નીસરાજકે લખેં ગ્યાંની; સેહેં ઢાલસે ગાલ દઊ રસાલા, સેહે દંત કરવાલ પ્રીતમકી વાલા. ૪૯ ખરે કર્ણ દેહ તરનકી સભ સોભે, માનુ ચંદ સુર જë દેઉ લેજે કહુ નેનકી ચંચલી સંભ આગે, માન મેંન, બાન કામકું લાગે. ૫૦ કિધું દૂત પ્રીતમકે મનહીં કેરે, કિ ચંદ મુખ મય ખંજરીટ હેરે; કિધે પ્રેમહીકે રથે મૃગ રાજે, કિધાં ભ્રમર અદ્ભૂત કોઈ વિરાજૈ. કિધે બાન વિધ રૂપ કેઉ સમારે, રહે માર૫૫ છિન એકમેં હોઈ ત્યારે, લગે આરકે પાર હું જાઈ છીનમેં, ન જાને પરે દુખ વાઢે જ તનમેં. પર છુટે કેસ મજજનક સમે ઈસે દે, ચલી મેર જમુનકી ધાર લેખે; કિ મીન આ મધે ચોર જાને, કિધા ભાગે અંધકાર ચલ્ય ઉદે ભાન.૫૭ ૫૩
| દોહરા ]. સકલ અંગ સોભિત ભાઈ દેખી કામસુ જાન; ઉછાહ ચિત જુવકે અબહી મનાઉં આન. સબ મિલ બીનતી કરી સુને અનંગરાજાન; સુભ મૂરત સુભ ધરીટ અસુ કીજે ઉનકે પ્રયાંન. સંધ્યા સમે મૂરત લીઓ, ભઈ સબદ ૨૯ તૂર; કાયર કંપે થરહરે, રામચિત ભએ સૂર.
અથ સંધ્યાવણ [ છંદ ભુજંગી] કહું અરુણતા રંગ દસ દસા પછી, માનો દીન રતીરાજ તંબૂ વીસેખી; કહું ત્રચ્છ પર ચૂળ ગૂગી ચરીય બોલે, કહું ઘેન° નીજ વચ્છ પર આની લે. પ૭ કહું પૂલ ધૂસર ભરી દિશિ બિરાજે, કહું છાંહિ પરછાંહ અધકીજુ છાજે, કહું ત્રછ પત્ર નીર હી પલક જેરી, કહુ મીલી અગુન ગ્યાંનકી સષી ન ટેરી. ૫૮ કહ સેહતી એક વાસીકસેજા, ૧ સોઈ ધરતી હે મીલનકું કંત હજાર કહું સાવ અભિસારિકા 8 કરેં શંગાર, ચલેં લચક કટી છીન કુચક૬૪ જુ ભારે'. ૨૯ સજે સ્યામ ભૂષન સબું અંગમતી, ચિત્તે જાન પ્રિય વાસકુ પ્રેમ રત્તી; કહું વીર હણી હાથ મંડે અકેલી, વિના નીર જ હો રહી નાગવેલી.૬૫ ૬૦
૫૫. કામદેવ. ૫. સ્નાન. ૫૭. સૂર્ય૫૮, ઘડી, ૫૯. રણશીંગું. ક. ગાય. ૬૧. અશ્વ નાયકામાં પ્રથમ ભેદ. ૨. જલદી. ૬૩. અષ્ટ નાયકાને છેલ્લે ભેદ. ૬૪. સ્તન. ૬. નાગરવેલ.
પ
.
તથા
શ્રી આર્ય કલ્યાણરોતમwતાંઇ

Page #760

essed .sethese bosses post with others. IN
કહું દીપકી જેત ઘરઘરહી દીઘું, રહી માનની એક રતી રૂપ જીપેં કહે અગર કે ધૂમ ધુમંત સાજે, માન રક્ત રાજી અલી શ્રેણરાજે. ૧ કહું સેજકૃ કવલ તે અલી સવારે, કહું તુચ્છ સારંગમેં નેહ ધારે; કહું હૃતિકા બોલ બોલે અટારે, ધરે ચિત્તમે તાહિ કુ છીનમે પારે. ૨૨ કહું દ્વાર ઢાઢી કરે નેન સેની, મિલ નાયકા નગરકી પીકની ૭ સખી કેઉ પારાપતિ ૮ કેલ૯ કે, મેં જાન શંગાર કે છાર દેહે. ૬૩ કહું છેલ• ઓછાહ ચીત ગેહ કીનો, ભ મ કામી મહારસ ભીને કહું જીય ઉતકંઠ ધરે નાયકા જ્ય, મિલેં આજ ઘનદાંમની પીઅસું ત્ય. ૬૪ કહું નીસરાજ નીજ પંખે પસારે, કરણ ભક્ષ ઝુબેગ ચંચૂ સમારે; કહું વન મૃગરાજ ગાજત ડેલે', પરે ત્રાસ દશહૂ દિશા પસૂઆ બેલે. ૨૫ મિલી જુગલ અને ચકવાની વિહા, મિલ પુરષ નિજ ત્રીએ જ્યાં ચમકલહાર ભઈ જોહન પ્રાચી દિશા પ્રગટ જાની, તબ અરજ વેગી કરી અરજ આની. ૨૬
| દોહરા ] ઉદે મયંક ભચે જબહી કામ નિશાન, ગિરી વિરહની ધરની પરિ મારી વિષકે બાન; સ્વામી પહેલેં ભેજીઈ એક વાર તિહાં દૂત, આન ન માને તેરી જે તે કીજે મન સુત. એસો નિપુણ જે કોન હે જે પહોંચે તાંહાં જાઈ; પિન પઠાયો વેગ દે સવ સભા પાઈ. મિલયાચલને વેગ દે ત્રિગુન પઢા જામ; ફિર આ તાહી સમું મુખ તે હાઈ ન કામ. સુની કોપાનલ હવે ચલ્યો સજકે સેન સમથ; આજ મનાઉં છિનક૭પ મહામાની મનમથ. સમો પાય ટાઢ ભય લીયે હકાર ગજરાજ; ચઢકે ચ જ વેગ દે સબ અપને સાજ, સકલ સાજ સોભિત ભઈ ઊઠ દેઉ અતિજોર;
સૂર કલ્યાન જુ બસ કર દી નિસાન નઠેર. ૬. ભમરાની પંક્તિ, ૬૭. મેરનાં જેવાં નેણવાળી. ૧૮. કબૂતર. ૬૯. કોડા. ૭૦. રંગીલે. . સિંહ. ૭ર. લેહચુંબક. ૭૩. ચંદ્ર ૩૪. પવન. ૫. તરત.
એ શ્રી આર્ય કરયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ કહીએ

Page #761

૭૩
[૫૬]eeeeeeeeeekenderstocess fastesth
astbededહws [ છંદ નારાચ] ધનુષ બંક બલ્લરી પનચ અહિલકી૭૭ કરી; સઘન વછરાજ હી ગયંદ અંગ સાજ હી. રાજીવ ૮ રાગ ઉચ્છલે ચાહો જે તે ઉલે, ઝરે પટારસ ઝરે સુઘંટી કોકિલા સુરં.
७४ ૨ મેર કો સબદ્ વદ્ધ ઘટ કેકીનાદ; વંક વંશ હદે રહે હે દંતી દેતીમેં કહે હે.
૭૫ કુસમ ગંજ સહીઈ ચેહધા ચોર મોહીશું; ધજા સુરંભ કિજઈ સો દેખી ચીત રીઝઈ. ગયંદર • એસે પખરી ચલ્યો જો આપ સંચરી; ચેહધા જ મું ધરી કુસુમ બાન લે કરી. સચીવ ચંદ સાથ લે વસંત કુ સેનાની ૮૧ કે; પપહ૮૨ અરજ વેગી હે ઝલી ઘડાલ નેગી છે. સુસેન ઊકલેલ એ મુની જુ દેષ ડોલ હે, ત્રિયા નું રતી માનિ છે અનંગ ૮૩ જે પ્રયાનિ હૈ.
દેહરા ] દે મેં ન જે દૂર તે તબ ચિંતે ગચ્છરાજ; માન ભંગ યાકે કરઉ અબ મેં સજ હું સાજ.
[ છંદ : પદ્ધરી ] ગછરાજ ચિંતે એક કીય વિચાર, મહાવ્રત પંચ હે વર હી સાફ સંનાહ સીલ અતિ અંગ જેર, તિહાં ખડગ ૮૪ ખમા કર ગ્રહી કઠેર. ૮૧ જિન આન છત્તિસી રહી ધરંત, બહુ ચલે સંગ સેના મહંત સમ દમ સારથી સંગ કીઅ, લહે ધજા ધર્મકી ધ્યાન લીય. ૮૨ સીગાર સકલ સમકિત રૂપ, ગુરૂએ ઘમકે ગ્યાન રૂ૫; સંવરસ્ય ચીત ગુંવર સુજાગ, તિહાં ભાવસુ બજત નિશાન. ૮૩ પહેલે સો મેહ ઉંબરાવ સાજ, સે ગયો છિનકમે પ્રથમ ભાજિ;
જાહાં તાહાં હોય હુકાર કાર, તાહાં શબ્દ હોઈ સહી સાર સાર. ૮૪ ૭૬ વેલડી. ૭૭. ભમરા. ૭૮. કમલ. ૭૯, મોર, ૮૦. હાથી, ૮૧, સેનાપતિ. ૮૨. બપૈયે. ૮૩. કામદેવ. ૮૪. તરવાર. ૮૫ છત્રીશ ગુણ.
૭૯
રાઈ એ આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
કરી
દે

Page #762

હobe%eshbebestsess the best...fossessesieve tweets bsssocessessorocco. [૩પ૭]
રણ સુભટ વિર ઉપર ધસંત, એક હીલ હીલ કર કર કે હસંત, ઝણ ખિંખ બિંખ કહે વૅન સોઈ, કહી ધનન ધનન ધનનંતિ ઈ. ૮૫
કર હીં જુદ્ધ બહુ વિદ્ધ વિસેખ, સુન અંત હી હાર પાઈ સુલેખ; જબ રહે દોઉ જન અની આન, તબ હી સુનો રતિ મેરી બાન. ૮૬ અમે જુહાર પાઈ અનેકતું કહે, વચન કરું નેકમે કંત પ્રથમ વર હે; તોહે કૂની છે તે નહી માંની બાત મહે.
[ દેહરા ] સુન અનંગ તેનું કહું માન જુ મેરી બાત; અબ જાય કે પાયનિ પર બન આઇ એહ બાત. ઓર ઉપાવ કો કી જઈ જો યહ માને મોહેં; ચૂપ રહો અજહું લજજા નહી કાહા ૮૭ કહું પય તોહે. એક હારિક અધિક દુખ કહે બેંન જુ મેંન; દાધે ૮ ઉપર લેન કો ખરે લગાવત એન. માનિ વચન પાયની પર્યો કુસુમાયુધ કર જે; સૂરિ કલ્યાન સુજસ હુએ વાજે હું દુંદુભિ ઘેર. ચીત દે કે જે નર સુને એહી મદન કી હીર ૯૦ હેમ સુકવી સો નર સદા સુખ પાવે સબ ઠેર.
[ છપ્પય ].
( કળશ:) મારી મેનકો માન જેર છીન જિન કરે, દુંદુભિ દેવ વજાય જગત જાકો જસ ચિહ્ન;
શ્રી ધર્મમૂરત સૂર સીસ ગપતિ બિરાજે, વિધિપખ્ય ગ૭ શુંગાર નામ દુકીત ભાજે; સાગર સૂર કલ્યાન સિખ ૯૨ કહે હે મ સુકવી જ સરસ
ભઈ સીદ્ધ નવનિષિ જુજ લહ૩ પારસ પરસ . - ૮૬. જરાયે. ૮૭. શું. ૮૮. દા. ૮૯. મીઠું ૯૦. યુદ્ધ. ૯૧. પાપ. ૯૨. શિખામણ. ૯૩. લેટું.
૯૪. સ્પશે.
ર + 3
,
,
એ સ્ત્રી આર્ય દયાદાગોબસ્મૃતિ ગ્રંથોના એક

Page #763

વિધિપક્ષ (અંચલ) ગછના સમાચારી ગ્રંથે અને વિધિ રાસ
- એક સમીક્ષા સંશોધક : મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
વિધિ પક્ષ (અંચલ) ગ૭ પ્રવર્તક પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી આર્યરક્ષિતસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ સં. ૧૧ ૬૯ માં આગમોકત સિતેર બોલની પ્રરૂપણ કરવા સાથે વિધિપક્ષ ગચ્છનું પ્રવર્તન કર્યું, તે વખતે ત્યવાસીના પ્રભાવનાં કારણે ફેલાયેલા શિથિલાચારને દૂર કરવા પૂ. દાદાશ્રી આર્યક્ષિતસૂરિએ તપ અને જ્ઞાનના પ્રભાવથી અપૂર્વ પુરુષાર્થ આદર્યો. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિની આગમપ્રરૂપણ સાથે જનપ્રવાહ પણ આનંદથી વિધિમાર્ગમાં જોડાશે. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ અને તેમના પટ્ટધર શ્રી જયસિંહસૂરિના આધ્યાત્મિક પ્રભાવથી તે વખતે વિધિ પક્ષ ગચ્છમાં ૧૨ આચાર્યો, ૨૦ ઉપાધ્યા, ૭૦ પદસ્થ અને ૨૧૦૦ સાધુઓ મળીને કુલ સંખ્યા ૨૨૦૨ ની હતી, જ્યારે સાધ્વી સમુદાયમાં ૧૦૩ મહારા, ૮૨ પ્રવતિ ની અને ૧૧૩૦ સાધ્વીજીઓ સહિત કુલ સાધ્વીજીઓ ૧૩૧૫ હતાં.
શ્રી શંખેશ્વર ગ૭, નાણુવલ ગચ્છ, વલ્લભી ગચ્છ, નાડોલ ગચ્છ, ભિનમાલ ગચ્છ, ઈત્યાદિ ગચ્છો એ વિધિપક્ષ ગ૭ની સમાચારીનો સંપૂર્ણ રીતે સ્વીકાર કર્યો હતો. તેમ જ ઝાડાપલ્લી ગચ્છ, આગમ ગચ્છ, પૂર્ણિમા ગચ્છ, સાર્ધ પૂર્ણિમા ગ૭ ઇત્યાદિ ગોએ વિધિપફા ગચ્છની મુખ્ય સમાચારી સ્વીકારી. આ પરંપરાના સાધુઓ અને શ્રાવકો વગેરે પણ વિધિપફા ગચ્છમાં ભળી ગયા.
સંવત ૧૨૩૬ માં શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા. શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના મુખ્ય પટ્ટધર શ્રી જયસિંહસૂરિ મહાન પ્રભાવક હતા. “અનેક લાખ ક્ષત્રિય પ્રતિબોધક તરીકે ગ્રંથકારોએ તેમને નવાજ્યા છે. તેમના ઉપદેશથી અનેક ક્ષત્રિયોએ તેમ જ અન્ય જૈનેતરોએ જન ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો હતો. હલ્યુડીઆ, પડાઈ, નાગડા, લાલન, દેઢિયા, ગાલા, કટારી આ, પાલડીયા, નીસર, છાજેડ, રાઠોડ, સેલડીયા, મહુડીયા, સહસ્ત્ર
રહી આર્ય કન્યાણગૌHસ્મૃતિગ્રંથ

Page #764

હહહહહહહહહહકકકકકકકકકકકકકકકક કકકડ [૩૫] ગણાગાંધી આદિ ગોત્રો અસ્તિત્વમાં આવ્યા. આ ગોત્રોના મુખ્ય પુરુષ અને વંશજોને શ્રી જયસિંહસૂરિની પ્રેરણાથી ઓસવાળ જ્ઞાતિમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યા હતા. આ રીતે ઓસવાળા અને ઉપરોક્ત ગોત્રોના વંશજો પણ વિધિ પક્ષ (અંચલ) ગચ્છની સમાચારને પાળતા હતા.
શ્રી જયસિંહરિના પટ્ટધર શ્રી ધર્મઘોષસૂરિના ઉપદેશથી બેહડસખા, દેવાણંદસખા, હરિયા, ગઠી, ચા પાણી, ભૂલાણી, કેકલીઆ ઇત્યાદિ ગોત્રોના મુખ્ય પુરૂષ અને વંશજે જનધર્મી બન્યા હતા.
- આ રીતે વિધિ પક્ષ (અંચલ) ગચ્છની સમાચારીને પ્રથમ અક્ષરદેહ આપવાનું શ્રેય ગચ્છના ત્રીજા પટ્ટધર શ્રી ધર્મઘોષસૂરિને ફાળે જાય છે. તેઓએ સં. ૧૨૬૩ માં પ્રાકૃત ભાષામાં પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિ” અપનામ “શતાદિકા” ગ્રંથની રચના કરેલી, પણ આ ગ્રંથની અવિદ્યમાનતા ખેદજનક છે. શ્રી ધર્મઘોષસૂરિના પટ્ટધર અને “અષ્ટોત્તર તીર્થ માલા”ના રચયિતા શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજીએ સં. ૧૨૯૪ માં સંસ્કૃતમાં ૫૩૪૨ કલેકપ્રમાણ “શતપદી ગ્રંથ” ની રચના કરી. શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ નેધે છે, તે મુજબ શ્રી ધર્મઘોષસૂરિએ રોલ શતપદી ગ્રંથ સમજવામાં કઠિન પડે તેમ હતું. મહેન્દ્રસૂરિએ તે ગ્રંથમાં થોડાક પ્રશ્નો ઉમેરી, કેટલાક ફેરફાર કરી સરળ સંસ્કૃતમાં “શતપદી ગ્રંથ ૨. બૃહત્ શતપદી'ના નામે પ્રસિદ્ધ આ ગ્રંથ વિધિપક્ષ (અંચલ) ગની સમાચારી જાણવા માટે અતિ ઉપયોગી છે, એટલું જ નહીં, પરંતુ ગચ્છની સ્થાપના પછી થયેલ ગ્રંથ રચનાઓમાં આ ગ્રંથ વિરલ કોટિને છે. ગચ્છના પ્રાપ્ત ગ્રંથમાં પ્રથમ (રચિત) ગ્રંથરત્નનું સ્થાન પણ આ બૃહત્ શતપદી ગ્રંથને મળી શકે એમ છે. આ ગ્રંથની હસ્તપ્રત ઘણુ જેને જ્ઞાન ભંડારોમાં વિદ્યમાન છે. એક વિરલ તાડપત્રીય પ્રત ખંભાતના શ્રી શાંતિનાથજી જ્ઞાનભંડારમાં વિદ્યમાન છે. બીજી તાડપત્રીય પ્રત વડોદરામાં શ્રી કાંતિવિજયજી જ્ઞાન ભંડારમાં છે. એ પ્રતના ૧૬૩ પત્ર છે.
અચલ ગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી મેરુતુંગસૂરિજીએ પણ સં. ૧૪૫૩ માં શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજીના મૂળ ગ્રંથના ૪૫ વિચારો અને સાત નવા વિચારો ઉમેરી ૧૫૭૦ કલેકપ્રમાણ લઘુ શતપદી ગ્રંથની રચના કરી જે “શતપદી સારોદ્ધાર” તરીકે પણ ઓળખાય છે. શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ રચિત “શતપદી ગ્રંથમાં ૧૧૭ વિચારો હેઈ પર વિચારવાળો આ ગ્રંથ લઘુ શતપદી' તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ.સા.ની સૂચનાથી કોડાય (કચ્છ)ના શ્રાવક છે. રવજી દેવરાજે આ બંને ગ્રંથોનો ગુજરાતી સાર સં. ૧૯૫૧ માં પ્રકાશિત કરેલ છે.
આ શી આર્ય ચાણોન વિથ ગ્રી)

Page #765

[3}0] which habit
bh
ᏜᏜ Ꮬ ᏜᏱᎭ ᏗᏓᏐᏐᏐᏗᏱᎭ
સ'. ૧૬૦૨ પછી ક્રિયાદ્ધારક પૂ. દાદાશ્રી ધમૃતિ સૂરિજીએ પણ સમાચારી વિષયક ‘વિચારસાર' નામક ગ્રંથ લખ્યા. આ ગ્રંથની પ્રાયઃ એક માત્ર વિરલ પ્રત જોધપુરના ‘રાજસ્થાન પ્રાચ્ય વિદ્યા પ્રતિષ્ઠાન'ના સગ્રડુમાં વિશ્વમન છે. આ ગ્રંથની ફાટા કેપી પણ પ્રાપ્ત કરાયેલ છે, જેના અતિમ પત્રને બ્લેક આ સ્મૃતિ ગ્રંથમાં અપાયેલ છે. વિચારસાર'ની પ્રશસ્તિ ઉપરથી જગાય છે, કે શ્રી ધ મૂર્તિસૂરિજીએ સ્વય આ પ્રત
લખેલ છે.
ઉપરાક્ત વિગતેનુ આલેખન કરવાનુ કારણ એ જ કે, અહી' પ્રગટ થતી ‘વિધિ - રાસ ચઉપ’એ પણ ઉપરાકત રચનાએની જેમ સમાચારી વિષયક પદ્ય કૃતિ છે. મારા વડીલ ગુરુ ખ' આગમપ્રજ્ઞ, વયેવૃદ્ધ મુનિરાજ શ્રી કીર્તિ સાગરજી મ. સા. ના સાન્નિધ્યમાં વિ. સ. ૨૦૨૯ ના મહા વદૅ ૮ ના ભુજપુર (કચ્છ)માં એક હસ્તલિખિત પ્રત પરથી આ ‘વિધિ રાસ ચઉપજી’ કૃતિને સપાદિત કરેલ છે. આ ગુજરાતી પદ્ય કૃતિ ૧૦૭ કડિકાઓથી અલ"કૃત છે. ચૂલિકા પહેલાની ૯૫ મી કકકામાં ગચ્છનાયક શ્રી ધમમૂર્તિસ રેના ઉલ્લે ખ કરવામાં આવેલ છે, જયારે છેલ્લી ૧૦૭ મી ગાથા પછી કૃતિ વિધિન વૃદ્ધિશા સમન્ના ॥ આટલા ઉલ્લેખ માતુ . ' આ ઉલ્લેખ પરથી આ રાસના કર્તા મુનિ છાજ્ હાય એમ માની શકાય છે. જ્યારે મૂળ કૃતિ તે ૫ મી કડકામે ૪ પૂગુ થાય છે. આ છેલ્લી કૉંડિકામાં ધમૂર્તિસૂરિનુ નામ ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે. શકય છે કે, મૂળ રાસના કર્યાં શ્રી ધમમૂર્તિસૂરિ હાય અને ચૂલિકાની ૧૧ (૯૬ થી ૧૦૭) કડકાનાં રચિયતા ‘છા' હાય. અન્ય હસ્તપ્રતા અને પ્રમાણેા પ્રાપ્ત થતાં આ અંગે નિ ય થઈ શકે. તે સં. ૧૬૦૨ (૭૨ ?) માં પિરોજપુરમાં ભુવડ પાર્શ્વનાથ પ્રભુની કૃપાથી રચાયેલા છે.
‘સંવત સેાલખિ⟩ત્તર' રાસના આ શબ્દોથી સ. ૧૬૭૨ માં આ રાસની રચના થઈ હોય તે। શ્રી ધ મૂર્તિસર સ. ૧૬૭૦માં કાળધમ પામેલા. તેા સ. ૧૬૭૨ માં રચાચેલી આ કૃતિમાં શ્રી ધ મૂર્તિસૂરિની વિદ્યમાનતાને સૂચિત કરે છે. સેાલિખ‘હુતરઈસેાલ બિહુઉરઈ....ખે છે. ઉત્તરમાં જેના એવા સેાળ અર્થાત્ આ રીતે સં. ૧૬૦૨ આ કૃતિના રચના વર્ષ ઉપયુક્ત લાગે છે. આ વાતને માનવા ખીજુ` કારણ એ છે, કે સ'. ૧૬૦૨ માં શ્રી ધર્મસ્મૃતિસૂરિ આચાર્ય પદ્ય અને ગચ્છનાયક પદથી અલ`કૃત થયેલા, તેમ જ એ જ વરસમાં ( સ. ૧૬૦૨ માં ) યાવન મુનિવરે અને ચાળીસ સાધ્વીએ એમ કુલ ૯૨ ડાણા સહિત શ્રી ધમૃતિસૂરિએ ક્રિચાદ્વાર પણ કર્યાં હતા. દરમિયાનમાં
શ્રી આર્યકલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #766

Åååååååååååååååååååååååååååååååååå sto sto sto che sto ste ale cte de sto sto sto sto che se [399]
શાસ્ત્રોક્ત ગચ્છની સમાચારીને અનેક ભવ્યાત્માએ કંઠસ્થ કરી શકે શકે માટે ગુજરાતીમાં આ પદ્ય રચના થયેલ છે. એ ઉપરથી રચના સ. ૧૬૦૨ ની વાત વધુ એસતી લાગે છે. શ્રી ધ મૂતિ સૂરિને સક્ષિપ્ત પરિચય આ પ્રમાણે છે :
ત્રંબાવતી અપર નામ ખંભાતના શ્રી માલી શ્રેષ્ઠિ હંસરાજનાં પત્ની હાંસલદેવીની કુક્ષિથી સ. ૧૫૮૫ માં પોષ સુદ ૮ ના ધરૈદાસનેા જન્મ થયેા. સં. ૧૫૯ માં શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ પાસે ધર્માંદાસે દીક્ષા લીધી. ધર્માંદાસમાંથી ધર્માંસૂતિ મુનિ અન્યા ખાદ, તેમણે આગાદિ શાસ્ત્રોનું ચીવટપૂર્વક અધ્યયન કર્યું. સ, ૧૬૦૨ માં રાજનગરમાં શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ પાતાની પાટે શ્રી ધ મૂર્તિસૂરિને સ્થાપીને સ્વગે સ'ચર્ચા.
સંવત ૧૬૦૨ માં શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ આચાર્ય પદે તેમ જ ગચ્છનાયકપદે આરુઢ થયા. સ. ૧૬૦૨ માં તેમણે ક્રિયાદ્વાર કર્યાં. પટ્ટાવલીના ઉલ્લેખ મુજખ સવત ૧૬૧૪ માં શત્રુંજય તીમાં આવીને શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિએ ક્રિયાન્દ્રાર કર્યા હતા. ક્રિયાાર વખતે પર સાધુએ અને ૪૦ સાધ્વીએ મળી ૯૨ ઠાણા તેમની આજ્ઞામાં હતા. ત્યારખાદ્ય તેમના પિરવારમાં દ્દિન પ્રતિદિન વૃદ્ધિ થયેલી. શ્રી ધમમૂર્તિસૂરિની નિશ્રામાં અને છ'રી પાળતા સ`ઘેા આદિ અનેકવિધ શાસન પ્રભાવનાનાં શુભ કાર્યો થયાં હતાં. તેમના સમય દરમ્યિાન ગ્રંથાદ્ધાર એ એક જખ્ખર અને મહત્ત્વપૂર્ણ કા હતું. શ્રી ધમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી લખાયેલા અનેક આગમાદિ શાસ્રથા પ્રાપ્ત થાય છે. તેમના ઉપદેશથી લખાયેલા ગ્ર ંથાની વિરલ પ્રતે (નકલે) ‘દુર્લભ ગ્રન્થેા” ની કેાટિની છે.
પ્રતિષ્ઠા
આગ્રાના અકબરમાન્ય લેઢા ગેાત્રીય શ્રેષ્ઠિ શ્રી ઋષભદાસ તથા કુરપાલ – સાનપાલ શ્રી ધ મૂતિ સૂરિના પરમ ભક્ત હતા. આ આચાર્યશ્રીના ઉપદેશથી શ્રી ઋષભદાસે સવત ૧૬૧૭ માં શ્રી સમેત શિખરને સ`ઘ કાઢચો. આ સંઘમાં બે હજાર યાત્રિકે હતા. તે સમય દરમિયાન આચાર્યશ્રીએ ઉત્તર ભારતમાં ઉગ્ર વિહારો કરી ધર્મ પ્રચાર કર્યો હતા. સ'. ૧૬૨૯ માં તેએ અમદાવાદ પધાર્યા, ત્યારે ત્યાંના સંઘે ત્યાગ, વૈરાગ્ય આદિ ગુણાથી આકર્ષાઇ શ્રી ધમૂર્તિસૂરિને ગુણપ્રધાનપદ આપેલુ. જામનગરમાં શ્રી ધર્મોમૂર્તિસૂરિના ઉપદેશથી શત્રુંજય તીર્થના યાત્રાસંઘ, જિનાલય નિર્માણ આદિ અનેક ધમ કાર્યો થયાં હતાં. પાલનપુરના નવાખ શ્રી ધર્મભૂતિ સૂરિના પરમ ભક્ત હતા. સ’. ૧૬૭૦ ની ચૈત્રી પૂનમના શ્રી ધમૂર્તિસૂરિ ૮૫ વર્ષની વયે કાળધર્મ પામ્યા હતા.
ખીજા ઉલ્લેખ મુજખ આ ‘વિવિધ રાસ'ના કર્તા મુનિ છાજૂ છે. તેમણે રચેલી અન્ય એક કૃતિ સિવાય તેમના અંગે વિશેષ માહિતી મળી શકી નથી. પણ તેઓશ્રી ધમમૂર્તિસૂરિના વિજય-રાજ્યમાં આદરપાત્ર મુનિ હતા, એમ આ ‘વિધિ રાસ’ જોતાં લાગે છે. ગચ્છની સમાચારીને ગુજરૃર પદ્યમાં રચાને યશ તેમને ફાળે જાય છે, એમ કહેવુ. ઉપયુક્ત લાગે છે,
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

Page #767

.૩૬૧Jewe
canstoshootstressferred. ed.dosedeeeeeedtoothiews
૪૩
Sજ
છે
આ વિધિ રાસ પદ્ય કૃતિમાં કર્તાએ વિધિપક્ષ (અંચલ) ગ છની સમાચારીને સિદ્ધિ કરવા અનેક જિનાગમ અને સૂત્રોના આધાર પાઠ અને નામ આપી આ કૃતિને અભ્યાસચેય બનાવી દીધેલ છે. આ ગચ્છની રસમાચારીની સામાયિક, પૌષધ, ચઉપૂવ, ૮૫ અતિચાર, ઉત્તરસંગ, સત્તર ભેદી પૂજા તેમ જ ચરલા પર્વ તિથિ આદિ માન્યતાઓ અંગે અનેક આગમનાં પ્રમાણ આપ્યાં છે. કવિ શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃત ‘ઉપદેશ ચિંતામણિ ગ્રંથને પણ નામોલ્લેખ કરેલ છે. આ કૃતિમાં કવિનો ઉપદેશ હદયંગમ છે. કેટલાંક પદ્ય જોઈએ :
જે પાલઈ જિનઆણ, જાઈ સઘલા કમ નઠઈ, મણય જન્મ સફલું કરું એ, ટાલુ મન ભ્રાંતિ ૨૯ છતી શક્તિ જે તપ ન કરઈ, દેવગુરુ ને વંદઈ; તે મૂરખ મતિહીણ સહી, આગમ તે નીંદઈ. લહુઆ ગુરુ આયણ, આવઈ તેહ દંડા; જે પાલઈ જિન આણ, સુખ તિસ હુઈ અખંડો. જિસ લાખિ શ્રી વર્ધમાન, તેહવી પરિ કી જઈ. ૭૩ જયગુરુ વચન તહત્તિ કરઈ, તિટ્યણ તે ધન્ન. જે જિનવચન ન માનઈએ, તેહની મતિ ભૂંડી, ૯૦ શ્રત પાર નવી પામીઈએ, જિસ અર્થ સમગ્રલ;
જે પાલઈ જિનઆણુ, સુખ તિસુ હોઈ અનર્ગલ. ૯૧ આ રાસની મહત્તા કવિના જ શબ્દમાં આ પ્રમાણે છે :
વિધિરાસ જે પઢઈ ગુણઈ, એ બઉ ભાવના પામઈ; સંકલેશ સાવ દૂર લઈએ, પરમાણું પાવઈ ૯૪ શ્રી અંચલગચ્છ વિધિપક્ષ સબલ, તીસ કઈ નજાઈ
શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ ગુણભંડાર, બહુ દિન દિન દીપઈ. ૫ આ રાસનું તથા “વિચારસારનું પરિશીલન કરતાં એમ લાગે છે કે, આ રાસમાં નિર્દિષ્ટ આગમનાં નામ આદિ જે અપાયાં છે. તે શ્રી ધર્મમૃતિસૂરિ લિખિત વિચારસાર” ગ્રંથમાં તે તે આગમાદિના પાઠોને સંગ્રહ કરવામાં આવેલ હોય..
આ વિધિરાસની હસ્તપ્રતના અંતિમ પત્રના ફેટાને બ્લેક પણ આ મૃત ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે.)
)
૦
શ્રી આર્યકરયાણામસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #768

www.hambha [૩૩]
પ્રસ્તુત કૃતિ કવિના હૃદયની ભવભીરુતા અને જિનાજ્ઞા પ્રત્યેકના અપૂર્વ બહુમાનભાવને પ્રગટ કરે છે. જિનાજ્ઞાગર્ભિત સમાચારીના પાલન અને પ્રચાર માટે આ કૃતિ આરાધકા અને અભ્યાસીએ માટે કઠસ્થ તેમ જ અભ્યાસ કરવા ચૈાગ્ય છે. આશા છે, કે આ વિધિ રાસ સર્વ પ્રથમ વાર પ્રગટ થતાં, જિજ્ઞાસુએ લાભ ઉઠાવશે. અસ્તુ !
|| ૐ તમે! અહિ તાળ | વિધિ રાસ (ચઉપર્ક)
સરસ્વતી, સામિણિ વિનવીએ, એ કર ડિવિ; વિધિરાસ તસ વિચાર, હરજાઈ પલણ વ. જમૂદ્રીપ પન્નત્તિ એ, એક દુર્ગ સવચ્છ; પૂછિૐ ગૌતમ સ્વામી, કહિ શ્રી વીર જિજ્ઞેસર, એક દુગ ઇહું પંચવરસ, તેહ નામ લીય જઈ; જિમ ભાખ્યાં. અરિહ ંતદેવ, તેહવી વિધિ કીજઈ. એક દુગઈ ખાસઢું માસ, ચુવીસા સુપિકઅ; જેઠ પરવ ભગવ ́તિ કહિ, હીઇ નિ તુરપિ ચંદ્રુવરસ......ભી ચંદવરસ ત્રીજુ અભિવૃદિ; ચંદવરસ ચેાથું કહી. એ, પાંચ અભિગમ િ ચંદવરસ જવ હાઈ, દિન પચાસઈ કીજઈ; અભિવૃદ્વિ જવ હોઈ, દિન વીસ ગણી ખીજઈ, કúનિજજુત્તિ વિચાર કહ્યા, નરસમી ગાથા; કલપવીહી ભાખઈ" કહિઉ એ, સમ્યગ એ અથા. દશાશ્રુતખકિ નિયુÖગતિ, વલી તેહની ચૂરણું; નિશીથ ભાષઈ ખીજઇ ઉદ્દેસિ, વિધિ કહીય પજૂ સિણ. દસમઇ ઉદ્દેસઈ ચૂરણ નિશીથ શ્રી કલ્પહાતિ; અશુભ કર્મ વિ જાઇસઈ, જહા પર્વ કર‘તિ. નિશીથ-છેદ દસમઈ ઉદ્દેસિ, બહુગુણ હિ અપરા; પૂછ્યા ગૌતમ રવામી, કહ્યા શ્રી વીર વિચારા. દુગમ જે એ પેા સહ વધઈ, એ અષાઢી ગ્રીષ્મમાંહિ વધારીઇએ, રાખુ મન ગાઢા. સ વચ્છર વિચાર કહ્યા ઘાતક એવહિ; જે પાઇજિન આણુ, જાય સઘલાક નાઈ,
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

૧
૩
૪
૫
ઊ
.
૯
૧૦
૧૧
૧૨

Page #769

[૩૪]+=+=+

ahaamala clad acacca aashaasfa
ખાવીસ થાનક જાણીઈએ, ચુપુથ્વી પાસ; નિમ્ લભાવઇ પાલીઇએ, ટાલુ તહ દાસ. આવશ્યક નિયુક્તિ કહ્યાં, તેની બિહુ વિરતિ; આવશ્યક ચુરણ કહ્યા એ, વિરતિ પિંડ નિ′તિ. ઉત્તરજજયણઇ તિહાં કહ્યા એ, મિરાય અન્નશ્ર્ચયણા; સૂગડગિનાલિંહી, પાલું શ્રી જિણવયણા. ત્રીજે ઇ ઠાણા અંગિ કહ્યા, ચુપઇ તિહાં ઠાણુ; સુવિહાર પેસા કહ્યા એ, પાલુ જિણ આણા, ચવીસામાં ભેદ કહ્યા, તે સુહ વિચાર; ખાર વ્રત અ ંગીકાર કરઇ, બહુ ગુણ હિ અપાર. સામયિક દેસાવગાર્સિ, બીજું એ કહીય; ચઉપવ્વી પાસ હ કરઇ એ, બીજુ એખ હાય (હાય). અતિ (ક)રઈસ'લેહુણા, સારઈ મહું કાજ; જે પાલઈ જિષ્ણુ અણુા, હાઇ તિસ નિશ્ચલ રાજ.
થઇ સમવાય ગિ કહ્યા, પઢિમા અધિકા૨; શ્રી ભગવતી જાણીઈએ, બહુ ઠામ વિચાર. પંચમઈ અધ્યયન સેલગરાય, શ્રી જ્ઞાતા કહીએ; ચુથ્વિી પાસહ કીયા, માનુ સભ્ય ન્યાત. આણંદ પ્રમુખ દસ હુઆ એ, ઉપાસક દસ ગઇ; ચુપુથ્વી પેસા પાલ્યા, નિ લ મન રગઈ. શેઠ સુદર્શન અંતગડઇ, ચઉ પવી કરીયા; છઠઈ વર્ગ ત્રીજાઈ અન્ઝયણિ, નિશ્ચય મન ધરીયા. સુબાહુ પ્રમુખ દસ તે હુઆ, એ વિપાક શ્રુતિહિ; ખીજઈ ખંધ જાણીઇ એ, પાલ્યાં વ્રત નિરતિહિ સમાસણ વલીય વિચાર, ઉપગ વાઇ; રાયપસેણિય વલીય જોઇ, પરદેશી રાઇ. ત્રીજઇ વનરાવલી એ, પુાિ ઉપાંગિ; ત્રીજઇ અન્ઝયણિ સામલ બ્રહ્મ, પલ્યા મન ચગિ. આલાયણિ અધિકાર કહ્યા, શ્રી કલ્પવિદ્વારા; શ્રુતદિશા છોઈ અજઝયળુિ, પડિમા અધિકારા,
૧૩

૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫
૨૬
hachech
૨૭
શ્રી આર્ય કલ્યાણમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #770

homewood movie songs download saffelhofered sefolfed tomatoesle of diffewા
ચૂરણ નિશીથ ઈગ્યાર ચઈ, વરતિ યોગશાસ્ત્ર ગ્રંથા; ત્રીજઈ પ્રકાશી ચિહુપબ્ધિ પોસ, કહિયા પરમાથ. ૨૮ ઉપદેશ ચિંતામણિ તિહાં કહિયા એ, પાલું વ્રત નિરતી; મણુય જનમ સફલું કરું એ, ટાલું મન બ્રાંતિ. ૨૯ એતલઈ ઠામઈ જાણીઈ એ, તેહની વલી વિરતિ, ચુપથ્વી પોસહ પાલું, ભાંજઈ કર્મ કરતી. ૩૦ અઢાર ઠામિ જાણુઈ એ, શ્રાવક સામાઈયં; જતિ પડિકામણું તે કહિઉ, એ ભાખિઉં જિણાઈ. આવશ્યક નિર્યુક્તિ કહ્યા, તેની બહુ વિરતિ, આવશ્યક ચૂરણિ કહ્યા એ, ટાલું મન ભ્રાંતિ. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર વિરતિ, શ્રીઠાણ અંગિ; સમવાય-અંગિ, વિવાહ પન્નતિ, ઉપાદશગિ. સૂત્રવિરતિ ઉપાંગિ, ઉવાઈ, શ્રત દશ બંધા; સામાઈય સમઠા(ઈ) કરું એ, સુઈ કર્મબંધા. પંચાસી અતિચાર કહ્યાં, ઉપાસગ-દસંગિક તાસ વતી કહ્યા એ વિચાર, અરિ શ્રી આવશ્યકહિ.
ગશાસ્ત્ર ત્રીજઈ પ્રકાશી, કહ્યા હેમાચારિજ; આવશ્યક બિહુ વ્રતિ કહ્યા, હીઈ અવધારિજ. કહી વડી વતિ હરિભદ્રસૂરિ, લઘુ તિલકાચારિજ, ઉપદેશ ચિંતામણિ તિહાં કહ્યા એ, માનુ ભવાચારજ. સાતમે આગમે જાણીઈ એ, અતિચાર પંચાસી; જે ટાલઈ નિત દોષ એહ, કમ હેઈ વિનાશી. સમવાયંગિ સુત્રવિરતિ, ઈગ્યારહ સમાધિ સાવા-પડિમા ઈગ્યાર ભેદ, ભાખ્યા જિણાઈ. પિસહ ઉપવાસ નિરતા કરઈ એ, ચિહુ પવિ પાલઈ
અતિચાર આશાતના એ, આશ્રવ બહુ ટાઈ. ચુથ તપ આઠમી કરઈ એ, પુનિમ અમાવસ ચુથમ; ગુમાસઈ છઠમ કરઈ, સંવછરી આઠમ. ૪૧
જ શાં આર્ય કયાાતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ 2DS.

Page #771

[૩૬]
,
Jededosto dosestestes sesteste de des de destedeste de destedade de dedostesteeseedede destestosteste
destosteste de stastedodesestedes de desde dade
૪૨
૪૩
આવશ્યક ટીપણ કહઉ, ચૂરણિ નિશીથા; ચુથ-છઠ આઠમ અકરણ ઈમ, કહિઉ' ગીયહા. છતી શક્તિ જે તપ ન કરઈ, દેવગુરુ ન વદઈ; તે મૂરખ મતિહીણુ સહી, આગમ તે નિંદાઈ. લહુઆ ગુરુ આલેયણા, આવઈ તેહ દંડા; જે પાલઈ જિનઆણા, સુખ તિસ હુઈ અબડા. લહુ આયણ દંડ, હુઈ તસ ચુપુરિમઢિ, ગુણ્ય આંબિલ ચાર, બાધિ આવઈ તિહ. ચારી શિખ્યાવ્રત ભેદ ચલ્યા, પચખાણ નિજજુત્તિ; હુઈ બહુત લાભ તિસ સહી, પાલું (પ્રેમ) તિરુત્તિ. સામાઈય દેસાવગાસિક, દિન દિન પ્રતિ લીજઈ; આવશ્યક વડી વૃત્તિ કહિઉં, તેહ વા પરિકી જઈ. પિસહ વ્રત અતિથિ સંવિભાગ એ પર ચિંકરણા; જિમ ભાખ્યા અરિહંત દેવ, તું હી ચિત્તધરણા. પિસહવ્રત અતિથિસંવિભાગ વિણ પરવિ વરયા; આગમવચન ન માનઈ એ, આપણું મત ગરજયા. ચલવલુ મુહપત્તિ નવિ કહિઉ, એ શ્રાવક અધિકાર; નિશીથે છેદ બીજે ઉદ્દેશિ, તિહાં ચલઈ વિચારા. ચૂરણિ નિશીથ અઉર બૃહત્ કલ્પ તેની અઉર વિરત્તિ; પિંડનિર્યુક્તિ વૃત્તિ સહિત, કહી ભગવંતિ. દશાશ્રુતબંધ વૃત્તિ સહિત, કલ્પણ વડી ભાખિ; મહાનિશી થઈ વારિઉ એ, દશસૂત્ર સાખિ.
યારી સામી ભેદ ચાલ્યા, છ ઠામ વિચાર પિંડ નિજત્ત વૃત્તિ સહિત, અરિ ભાખિ વિહાર. વિહારવૃત્તિ અઉર પિંડવિશુદ્ધિ, વૃત્તિ સંજુગતિ, જિણવર વચન તહત્તિ કરું એ, પાલું રિહું ગુનિ. ચિહન મિલઈ, પ્રવચન મિલઈ, તે સાહુ કહીઈ; ચિહુન નહીં પ્રવચન મિલઈ, તે શ્રાવક સહી એ.
પ૫
DODE શ્રી આર્ય કથા એલસમૃતિગ્રંથ :

Page #772

હજhoose the footween two s
૬૨
દસમી પડિ ચિલ્ડ્રન નહીં, પ્રવચન મિલેઈ; સિંખ્યા ચ ઈગ્યારમા, કરઈ જતી ધરઈ. ચિલ્ડ્રન મિલઈ પ્રવચન નહીં, તે નિહુનવ દાખિએ; ચિહ્ન નહીં પ્રવચન નહીં, તીર્થકર ભાખિઉ. કરણ શબ્દ મુડપત્તિ કહુઈ, તે સૂવે ન ભાખિ; કરણ શબ્દ ઈહાં કહ્યા એ, સત સૃત્રિઈ દાખ. વિવાહ પન્નતિ વિપાકશત કહ્યા એ અરથા; નવતત્ત તંદુલાવયાલિ, યોગશાસ્ત્ર ગ્રંથા. ઉપગ ઉવવાઈ તિહાં કહ્યા એ, અકર કમ ગ્રંથા; સાતઈ ઠામિ જાણીએ, ઈદ્રી પરમથા. સત્તર ભેદ પૂજા વિચાર, શ્રી જ્ઞાતા અંગિ; પદરાય તણી ધૂયા, કીધી મનરંગ. રાયપણી સુરિયાભદેવ, તિણિ કીધી વિધિ પરિ; જીવાભિગમ વિજયદેવ, તિણિ કીધી ઈણ પરિ. ઉદાયન રાજા તણીય, કલત્ર પ્રભાવતી રાણી; સત્તર ભેદ પૂજા કીધી, ત્રિકરણ મનિ આણું. ચૂરણ નિશીથ ચિહું સૂત્રિ, કહ્યા પૂજા અધિકારા; નિર્મલ ભાવઈ જે કરઈ એ, તે પામઈ પારા. અઠ્ઠય પયારી તણીય રીતિ, આગમિ નવિ દાખી; સત્તર ભેદ પૂજા વિચાર, ચિહું ત્રિહિ સાખી. એકલસાડી ઉત્તરસંગ, (ઈમ) વ્રત ઉચ્ચરાઈ બહુ સૂત્રિઈ ઈમ ભખિયું છે, તેવી વિધિ કરી ઈ. સડમાયિક દેસાવગાસિક, પિસહ વ્રત લીજઈ દેવ પૂજ, ગુરુ વંદી, એ તેવી ચિલ્ડ્રન કા જઈ. શ્રી ઠાણાંગ સમવાય અંગિ, કહ્યા વિવાહ પન્નત્તિ જ્ઞાતા અંગ, ઉપ સગ દસંગ, અંતગડઈ કૃતિ. આવશ્યક ચૂરણિ કહ્યા એ, વિપાક શ્રતઈ ઉવાઈ; રાયપાસેણીએ બિહું આવશ્યક વૃત્તિઇ.
૬૭
૬૮
૬૯
એ સ્ત્ર આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #773

Posted see-
themecologsposethow tહooછે.
[૬૮] કાકી ,
કરઈ કરાવઈ અનમેદઈ એ, ચવલ લુલિવાવઈ; આયણ તે મા સચ્ચાર, અણુઉંધા આવઈ. ૭૦ નિશીથ છેદ બીજઈ ઉદેસિ, ચૂરણિ નિશીથા; વિરતિ શ્રત વડી ભાષ્યઈ, ક૯પ કહ્યા એ અરથા. ગચ્છ ખરતર, નાણાબાલ, ધર્મષ, આગમિયા; ઓસવાલા, સંડેરા અઉર, સત્તમ આંચલિયા. ચિહું સૂત્રમાહિં વારિઉ એ, ચલવહુ ન લીજઈ; જમિ ભાખઉં શ્રી વર્ધમાન, તેહવી પરિ કી જઈ. જતિ કારણિ રાખઈ દુહમાસ, તીસ પછી ઈડઈ; સદા કાલ જેઈ સંગ હઈએ, જિગુઆણા ખંડઈ જતિ શ્રાવક અંતર બહુ એ, સરસિવ જિમ મંદિર, એક સરીખ કિમ કહીએ, જે મનિ સુંદર, આવશ્યક નિર્યુક્તિ વળી એ, વૃત્તિ તસુ ષ અંતર. આવશ્યક ચૂરણિ કહ્યા એ, દશ બેલઈ અંતર. ચૂ (હ) અઠ્ઠાઈ જિણ કહી એ, શ્રી ઠાણુ અંગિક જીવાભિગમ તિહાં કહી એ, પલું મન રંગ. નારી બઈરીનહુ વંદઈ એ, બિડ સૂત્રે ભાખી: વિવાહ પન્નત્તિ નિશીથ છે, એ ગ્રંથા સાખી. પડિકમણુ શબ્દ ઈરિયાવહી એ, પંચત્રિ ભાખી; આવશ્યક નિયુક્તિ અઉર એ, ચૂરણિ સુદાખી. અનુગ ચૂરણિ દશ વૈકાલિક એ, ચઉશરણ પન્ના; જગ ગુરુવચન તહત્તિ કેરઈ, તિહુયણ તે ધના. જતિ પ્રતિષ્ઠા નવિ કરઈ એ, ચિંહુ સૂતઈ વારી; આવશ્યક નિર્યુક્તિમાંહિ એ, નિશીથ નિવારી. બૃહત્કલપ ચૂરણિ નિશીથ, તિસમાંહિ ઉ જાણ્યા; વ્રતધારી શ્રાવક કરઈ એ, બૃહક૯પ વખાણ્યા. શ્રી વર્ધમાનિએ અર્થ કહ્યા એ ગૌતમ પૃછયા. જિનવર વચનત હરિ કરઈ એ, સુખ પામઈ ઈછયા. ૮૩ પાખી પુનિમ જાણઈ, પનરે દિનિ કી જઈ; જિનશાસન માંહિ પરવ કે એ દિવસિ ગણી લી જઈ. ૮૪.
ગામ હાઆર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #774

ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo!
આવશ્યક ભગવતી વૃત્તિઈ, ઉત્તરાધ્યય વૃત્તિઈ આવશ્યક ચૂરણિ કહીએ, ઠાણુગહ વૃત્તિઈ. ૮૫ પાખીસૂત્ર પાખી ચૂરણ એ, સૂરજિ પન્નત્તા;
જ્યોતિકરડ પયનસાર એ, જેઉ પાખી નિરત્તા. દશાશ્રતબંધ ચૂરણિ એ, જંબૂદીવ પત્નત્તી; પજજુસણ કલપઈ એ, જેઉ ચંદ પની . નિશીય ચુરણિ જાણીએ એ, વિવિહારવૃત્તિ ગત–પયન જેઈઈ એ, વલી ઠાણુંગવૃત્તિ. સત્તરે કામિ પાખી કહી એ, પનરઈ દિન પૂરા; છ પાણી વરસઈ કહી એ, એક દિવસ અધૂરા. સિત ઈતીસઈ સૂત થાનક, દીધી એ હૂંડી; જે પાલઈ જિનવચન ન માનઈ એ, તેહની મતિ ભૂંડી. શ્રત પાર નવિ પામીઈ એ, જિસ અર્થ સમગ્રલ; જે પાલઈ જિણઆણ, સુખ તિસુ હોઈ અનગલ. શ્રી સંઘ ચતુર્થ વિજવંત ઉ, ભરીઉ ગુણઆગર; શ્રત પાર કઈ નવિ લહીએ, દષ્ટાંત એ સાગર. સંવત સેલ બિંતરઈ એ, ભાદ્રવા સુદિ અગ્યારસિ; નગર પેરાજપુર રાસ રચિઉ, જિહાં ભુવડ પાસ. વિધિરાસ જે પઢઈ ગુણઈ એ, બહુ ભાવના પામઈ; સંકલેશ સવિ દુર ટલ એ, પરમાણંદ પાવઈ. શ્રી અંચલગચ્છ વિધિપક્ષ સબલ, તિસ કેઈ ન જિપઈ; શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ ગુણિ ભંડાર (ગીર),
બહુ દિન દિન દીપઈ. ૯૫ (ઈતિ શ્રી વિધિરાણ સમાપ્ત). હિવઈ ચુલિકા શ્રીગુરુપ્રસાદિ એ,
અરઘ લહ્યા નિર્મલ શુદ્ધ તિકા સૂત્ર ભાખી (ભાષ્ય) ચુરણિ નિક્તિ;
પંચમ અઉર ટકા ૯૬ આઠે ઠામે જેઠ પરવ, બાવીસઈ પિસા; અઢાર ઠામે સામાઈય, ટાલું તિલ દેસા ૯૭
ની શી આર્ય કલયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ 2DE

Page #775

[390 ]hhhhhhh.co

sode bananada fasbaa aashaashtach સાત† ઠામે જાણુઇ એ, અતિચાર પોંચાસી; તપ ચવીસ પહેરઉ એ પૈસા, ચિહું સૂત્રઇ ભાસી, ચારે શિક્ષાવ્રત ભેદ ચલ્યા, ખિડુ સૂત્રઇ કહિયા; ચલવવુ મુહપતિહુઈ નિષેધ, દેશ સૂત્ર
સહિયા.
ચ્ચારિત સામી ભેદ ચલ્યા, છઈ હામિ ભાખ્યા; કરણુ શબ્દ ઇ' િ કહ્યા એ, શતસૂત્ર આખ્યા. સત્તર ભેદ પૂજા વિચાર, ચિડું સૂત્રઈ જાણુઉ; ખારહ ફામિ ઉત્તરસંગ, સહી મનિ આણુઉ. ઉપદેશ ચલવલુ નિવે કરિઉ એ, ચિહ્† સૂતઈ ધારું; જતિ શ્રાવક દશ ખેલ અંતર, તિહું સૂત્ર વિચારું ચ અઠ્ઠાઇ હી દુહ સૂતઇ, જિનવર એ ભાખી; તીને ચમાસા જેઠ પરવ, ચઉથીએ દાખી. નારી ઈસી વિવ ́ઇ, દુદ્ધિ સૂત્ર વખાણી; પડિકમણુ શબ્દ ઈરિયાવહી એ, પંચ સૂતઈ જાણી. જતિ પ્રતિષ્ઠા નવિ કરઇ એ, ચિં ુ સૂતઈ વારી; પાખો સતરહ ઠામિ, વિચારુ તિકરણ મનિ ધારી, સિત એક (તીસ) સૂતનાથક, કહિયા એ અથા; ઉત્તમ તે નર જાણીઇ એ, મુજઝીહી એ પરમક્થા. જિઉ મદરગિરિ ચૂલિકા એ, સહઈ અતિ ચંગી; વિધિ રાસ સખ રાસ ભલું,
યે।
મનરંગી.
છાજુ કૃત
[તિ વિધિરાસ ચૂલિકા સમાપ્ત ]
૯૮

૯૯
૧૦૦
૧૦૧
૧૦૨
૧૦૩
૧૦૪
૧૦૫
૧૦૬
૧૦૭
वीर संवत २४९९, विक्रम संवत २०२९ प्रवर्तमान महा वदि अष्टमी दिने श्री भुजपुरनगरे श्रीचलगच्छे श्री अंचितामणि पार्श्वनाथजी सुप्रासादात् लिखितं मुनिकलाप्रभसागरेण परोपकारार्थम् ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #776

શ્રી યુગપ્રધાનને વિરહ [ શ્રી જન શાસનની પ્રમાણિત માન્યતા અનુસાર ]
ITIificial
– શ્રી રમણલાલ બી. શાહ શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુજીના શાસનકાળ દરમ્યાન અર્થાત પાંચમા આરાના લગભગ સમય સુધીમાં ૨૦૦૪ યુગપ્રધાને શ્રી જૈન શાસનને દીપાવશે.
શ્રી યુગપ્રધાનનાં મુખ્ય લક્ષણઃ શરીરે પ્રસ્વેદ (પરસે) ન થાય. જ્યાં વિચરતા હોય, તે ભૂમિ તથા તેની આસપાસની બે ગાઉ સુધીની ભૂમિમાં મહાગમરકી આદિ ઉપદ્રવ થાય નહિ અને એકાવતારી (ત્રીજે ભવે મોક્ષે જનારા) હોય તથા જે જે કાળમાં તેઓશ્રી વિચરતા હોય, તે તે કાળમાં જેટલું જ્ઞાન ઉપલબ્ધ હોય, તેટલા જ્ઞાનના જાણકાર હોય.
પ્રશ્ન એ છે કે, હાલમાં યુગપ્રધાન કેશુ? અને કયાં? અથવા હાલમાં કેઈ યુગપ્રધાન હયાત છે, કે નહીં? આજે આપણા શ્રી સંઘોમાં તથા પૂજ્ય મહાત્મા પુરુષે પાસેથી ઘણી વાર સાંભળવા મળે છે કે થોડાં જ વરસોમાં (ચાર, પાંચ કે દશ વર્ષમાં) શ્રી યુગપ્રધાન પ્રગટ થનાર છે. જયારે જ્યારે આ પ્રશ્ન પૂછાય છે, ત્યારે ત્યારે આ પ્રમાણે ઉત્તર મળે છે. (મેં પણ લગભગ વિ. સં. ૧૯૮૭ થી ઘણી વખત આ પ્રમાણે સાંભળ્યું છે અને વિ. સં. ૧૯૦, ૨૦૦૦, ૨૦૧૫ અને ૨૦૩૦ સુધીમાં પ્રગટ થશે એવું અવારનવાર સાંભળ્યું છે, પરંતુ હજી સુધી યુગપ્રધાન પ્રગટ થયાનું આવ્યું જાણવામાં નથી) વળી કેટલાક ભૂતપૂર્વ મહાત્માઓ તરફથી વિ. સં. ૧૯૭૦ લગભગ શ્રી ધમ્મિલ, ૧૯૮૭ લગભગ શ્રી સિદ્ધગેહસૂરિ તે તે કાળે વિદ્યમાન છે, તેવી હકીકત પણ તે તે કાળના મુનિરાજે તરફથી જાણવા મળી હતી, અને તેઓશ્રી વૈતાઢય પર્વતની ગુફાઓ તરફ વિચરતા હશે, તેવું અનુમાન કરતા હતા. પરંતુ કોઈ પણ યુગપ્રધાનને પ્રત્યક્ષ પરિચય થયો નથી, જેથી કરીને આ વિષયમાં ઊંડા ઊતરવાની ઈચ્છા થવાથી વિશેષ શેખેળ આરંભી અને પૂજય સાધુ-મુનિ-મહારાજાઓમાં વિશેષ પુછપરછ કરતાં મને શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી પ્રણિત શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિની (વિક્રમ સં. ૧૮૬૩) ની રચિત એક પ્રત મળી આવી. તેના આધારે શ્રી ૧૪૩ યુગપ્રધાનની સાલવારી ગોઠવીને શ્રી યુગપ્રધાનને એક કોઠે તૈયાર કરેલ છે. આ કોઠા ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે, કે હાલમાં શ્રી જિનદાસસૂરિ નામના યુગપ્રધાન વિ. સં. ૨૦૨૮ થી ૨૦૩૮ સુધી યુગપ્રધાન પદે બિરા
એ શ્રી આર્ય કહ્યાઘાતHસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ
- -
=
=

Page #777

[૩૭] estoboosteps website thesesbobsessed be t boosteoporoscope જમાન છે. જ્યારે તેઓશ્રી પછીથી અનુક્રમે થનારી બે યુગપ્રધાન શ્રી ધર્મદાસસૂરિ (૨૦૩૮ થી ૨૦૫૦) સુધીના તથા શ્રી સૂરપ્રભસૂરિ (૨૦૧૦ થી ૨૦૬૮) સુધીના હાલમાં સાધુ અવસ્થામાં વિચરી રહેલા છે. તથા તે પછી થનાર યુગપ્રધાનશ્રી (૨૦૬૮ થી ૨૦૮૭ સુધીના) હાલમાં વિ. સં. ૨૦૨૭ માં જન્મ થઈ ચૂક્યો છે, અને ગૃહસ્થ અવસ્થામાં ઉછરી રહેલા છે અને તેઓ શ્રી વિ. સં. ૨૦૪૦ લગભગ ચારિત્ર ગ્રહણ કરીને વિ. સં. ૨૦૬૮ લગભગ યુગપ્રધાન પદ પ્રાપ્ત કરીને લગભગ ૨૦૮૭ સુધી વિચરશે. મને પ્રાપ્ત થયેલ ઉપરોકત પ્રત અનુસાર હાલમાં યુપ્રધાનનું અસ્તિત્વ ચાલુ જ છે. જેથી બે, પાંચ કે દશ વરસમાં કોઈ નવા યુગપ્રધાન પ્રગટ થવાનો પ્રશ્ન રહેતા જ નથી, પરંતુ કોઈ પણ યુગપ્રધાનને આપણને પ્રત્યક્ષ પરિચય થઈ શકતે નહિ હેવાથી જ પ્રગટ થવા માટેના આપણને જુદા જુદા તર્ક કરવા પડે છે.
આ વાસ્તવિકતાને સમર્થન કરતી કેટલીક વાસ્તવિક હકીક્ત ઃ (૧) શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુજીના શાસનકાળના પાંચમા આરાના ૨૧૦૦૦ વર્ષમાં કુલ ૨૦૦૪ યુગપ્રધાન થવાના છે. જેથી સરેરાશ દર દસ વર્ષે એક યુગપ્રધાનનો અસ્તિત્વ કાળ ગણાય. જેમાં પહેલા ઉદયના ૨૦ યુગપ્રધાને તથા બીજા ઉદયના ૨૩ યુગપ્રધાનોને સત્તાસમય અનુક્રમે ૩૮ અને ૬૦ વર્ષ આશરે સરેરાશને છે. જયારે ત્રીજા ઉદયના ૯૮ યુગપ્રધાનને સત્તા–સમય સરેરાશ લગભગ ૧૫ વર્ષનો છે. ત્યાર પછી સરેરાશ ઓછી થતી જાય છે. આ હકીકત બતાવે છે કે, પાંચમા આરાના ૨૧૦૦૦ વર્ષ દરમ્યાન યુગપ્રધાનનું અસ્તિત્વ લગભગ ચાલુ જ છે, જ્યારે બહુ જ એ છે કાળ યુગપ્રધાનના
1 છે. આપણે પરિચિત જગતમાં છેલ્લાં લગભગ ૧૫૦૦ વર્ષથી કઈ પણ યુગપ્રધાનનો પ્રત્યક્ષ પરિચય પ્રાપ્ત થયો નથી. તો શું છેલ્લાં ૧૫૦૦ વર્ષમાં કોઈ યુગપ્રધાન થયા જ નથી ?
છેલ્લા પરિચિત યુગપ્રધાન કોણ? અને કયારે થયા ? વળી એવી પણ એક વિચારણા છે કે, વીર સંવત ૨૫૦૦ (વિ. સં. ૨૦૩૦) માં ભમગ્રહ ઊતરી ગયે હેવાથી હવે યુગપ્રધાન પ્રગટ થશે? અહી પ્રશ્ન એ થાય છે કે, ભસ્મગ્રહ ઊતર્યા પછી જ યુગપ્રધાન કેમ ? શું ભસમગ્રહમાં કોઈ યુગપ્રધાન થયા જ નથી ? પહેલા ઉદયના પ્રત્યક્ષ પરિચિત ૨૦ યુગપ્રધાને ભસ્મગ્રહના સમયમાં જ થયેલા છે. તે ભસ્મગ્રહના ઊતર્યા પછી જ થશે તેમ માનવાનું શું કારણ? ભસ્મગ્રહનું અસ્તિત્વ યુગપ્રધાનના અસ્તિત્વ માટે અવરોધકારક પણ નથી જ. ભસ્મગ્રહની કઈ જ અસર યુગપ્રધાનના અસ્તિત્વ માટે પડતી નથી. માત્ર જૈન
વિરહ કાળ
=
RDC
રાઈ એ બીકાર્ય કરવા
*
- O
કે જાહ
IL
અતિગ્રંથ
ષક

Page #778

esense seedlessed estees ofessesses-sess.sfofessociate.acceboooooooooood.
શાસનના પ્રભાવને જ ઝાંખપ લગાડે છે. જેથી ભસ્મગ્રહની અસર દૂર થાયે, શ્રી જૈનશાસન વધુ પ્રભાવશાળી બને, શ્રી જૈન ધર્મને ઉથત થાય. પરંતુ, તેથી શ્રી યુપ્રધાન પ્રગટ થાય તેવી આશા રાખી શકાય નહિ. કારણ કે, યુગપ્રધાનોની પરંપરા ચાલુ જ છે. છેલલાં ૫૦ વર્ષ માંથી શ્રી સિદ્ધગેહસૂરિ અને શ્રી ભદ્રિત યુગપ્રધાન થઈ ગયા છે, અને હાલમાં શ્રી જિનદાસસૂરિ વિચરી રહ્યા છે. અને તેઓશ્રી પછીના બે યુગપ્રધાને શ્રી ધર્મદાસ તથા શ્રી સૂર પ્રભસૂરિ સામાન્ય ચારિત્ર અવસ્થામાં વિચરી રહેલા છે. પરંતુ આ પાંચ યુગપ્રધાનો પૈકી એક પણ યુગપ્રધાનને પ્રત્યક્ષ પરિચય સાંપડી શકાતો નથી. તો પછી બીજા કેઈ નવા યુગપ્રધાનના પ્રગટ થવાની આશા કેવી રીતે રાખી શકાય ? વાસ્તવિક હકીકત એ છે કે, આપણે જે ભારતભૂમિમાં રહીએ છીએ, તે ભારતભૂમિ બહાર એશિયા (દ્વીપ) ખંડ તથા યુરોપ, આફ્રિકા, અમેરિકા, ઓસ્ટ્રે લિયા આદિ પાંચે (દ્વીપ) ખડોન દ્વીપસમૂહ દક્ષિણાર્ધ ભારતના મધ્ય ખંડના મધ્ય ભાગમાં રહેલા ૨૫ આર્ય દેશોના છેક દક્ષિણ છેડે પ્રવેશ પામેલા લવણ સમુદ્રના જળ વિસ્તારમાં રહેલો છે, અને સામુદ્રિક જળના આક્રમણથી સુરાષ્ટ્ર જેવા કોઈ એક આર્ય દેશની છૂટી પડી ગયેલી ભૂમિ પ્રદેશના એક ભાગરૂપ છે. અર્થાત આપણું પરિ. ચિત દશ્ય-જગત કોઈ એક આર્ય દેશમાંથી છૂટો પડી ગયેલો માત્ર એક પ્રદેશ જ છે, અને ૨૫ આર્ય દેશોનો વિસ્તાર આપણુ દ્રશ્ય-જગત કરતાં ઘણું જ મટે છે અને શ્રી યુગપ્રધાને ૨૫? આય દેશો પૈકી કોઈ પણ દેશમાં જ્યારે વિચારતા હોય છે, ત્યારે આપણે તે આપણે એક આર્ય પ્રદેશમાં જ બધા ય યુગપ્રધાનનું અસ્તિત્વ માનીને આ ભૂમિમાં જ તેમને શોધવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ. પરંતુ, સફળતા નહિ મળવાથી જ જુદા જુદા તર્ક કરીએ છીએ.
હકીકતમાં, અત્યાર સુધીમાં લગભગ ૬૦ યુગપ્રધાન થઈ ગયા છે. તેમાંના લગભગ બધા જ યુગપ્રધાને આપણુ પાંચ દ્વીપ સમૂહવાળા દ્રશ્ય જગતની બહાર જ થયેલા છે. અને હાલના વિદ્યમાન યુગપ્રધાન શ્રી જિનદાસસૂરિ તથા તેમની પછીથી પરંપરાએ થનારા બે યુગપ્રધાન શ્રી ધર્મ દાસસૂરિ તથા શ્રી સુરપ્રભસૂરિ પણ હાલમાં આપણું દ્રશ્ય જગત (પાંચ દ્વીપસમૂહ) ની બહાર જ આર્યાવર્તાના ૨૫ દેશેવાળા બૃહત્ આર્યાવર્તમાં વિચરી રહેલા છે. અને આપણે કઈ એક આયં દેશના વિખુટા પડી ગયેલા એક માત્ર આર્ય પ્રદેશમાં જ અટવાઈ ગયેલા હોઈને તેઓશ્રીનો પ્રત્યક્ષ સંપર્ક સાધી શકતા નથી. જે આપણે આપણું આ પાંચ દ્વીપસમૂહની આસપાસ ચારે તરફ વીંટાયેલા લવણસમુદ્રના પાણીને ઓળંગીને બૃહત્ આર્યાવર્તમાં પહોંચી શકીએ, તો જ ત્યાં
ગ્રી આર્ય કરયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ 2D

Page #779

3x] ਭਾਰ ਵtsਰਿ<
b ਵਨਿ ਨਿਵਿਟਰਨਿ ਦਰਿ ਕਰਿ ਵਰਿ•h skte shਣ-the-ਡਿਵਇਵbbbbਰਾਇਵਰ (ਰਿbhdi વિચરી રહેલા યુગપ્રધાન, અનેક આચાર્ય ભગવંતો સહિત, અનેક મુનિ ગણે તથા અનેક નગર–નગરના શ્રી સંઘને પ્રત્યક્ષ સંપર્ક થઈ શકે. એટલું જ નહિ, પરંતુ શ્રી અષ્ટાપદજી આદિ તીર્થોનાં પણ નજીકથી દર્શન થઈ શકે. શ્રી યુગપ્રધાને જેમ પંચદ્વીપ સમુદ્ર બહાર છે, તેવી જ રીતે શ્રી અષ્ટાપદજી, શ્રી સમેતશિખરજી, શ્રી પાવાપુરીજી, શ્રી ચંપાગિરિજી આદિ મહાતીર્થો તથા શ્રી કલ્યાણક ભૂમિ તીર્થો આદિ મહાતીર્થો પણ આપણું પંચ દ્વીપસમુહની પેલે પારના બૃહત આર્યાવર્તામાં જ રહેલા છે. અને પંચ દ્વીપ સમુદ્રથી ઘણું ઘણું દૂર લાખ માઈલને અંતરે આવેલા છે.
(૧) શ્રી પચં જિણેસર જન્મીયા, મૂળ અયોધ્યા દૂરીજી;
ઈણ તિથિ થાપી ઇહા, ઈમ બોલે બહુ સૂરિજી. -શ્રી સૌભાગ્યવિજયજી મ.સા. જણાવે છે: “મૂળ અધ્યા ઘણી દૂર છે” (“ડૂબી ગઈ છે એમ કહેતા નથી, “દૂર છે એમ જ કહે છે) અને આ સ્થિતિ હોવાથી અહીં (આ ભૂમિમાં) બીજી અાધ્યાની સ્થાપના કરી છે, એમ તે વખતના ઘણુ આચાર્ય મહારાજે કહે છે.
(૨) આશરે એક લાખ ઉપરે રે, ગાઉ પંચાસી હજાર;
શ્રી સિદ્ધગિરિથી વેગળે રે, શ્રી અષ્ટાપદ જયકાર. - પંડિત શ્રી દીપવિજયજી મ. સા. કહે છે : “શ્રી સિદ્ધગિરિથી શ્રી અષ્ટાપદજી ૧,૮૫,૦૦૦ ગાઉ આસરે દૂર છે. (લગભગ ૪ લાખ માઈલ). આપણે જે શ્રી સિદ્ધાચલજીની નજીકમાં હોઈએ, તો શ્રી અષ્ટા પદજી લગભગ ૪ લાખ માઈલ દૂર, અધ્યા ૩ લાખ માઈલ દૂર (બંને ઉત્તર દિશાએ) અને શ્રી સમેતશિખરજી, શ્રી પાવાપુરીજી આદિ તીર્થો એથી પણ વધુ દૂર ઈશાનમાં આવેલા છે. માત્ર શ્રી ગિરનાર તીર્થ જ પાંચ દ્વીપસમૂહની નજીકમાં એક લાખ માઈલની અંદરના વિસ્તારમાં આવેલું છે.
પાંચદ્વીપસમૂહમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પરંપરામાં થયેલા શ્રી કેશી ગણધરના શિષ્યપ્રશિષ્ય શ્રી સ્વયંપ્રભસૂરિ તથા શ્રી રત્નપ્રભસૂરિની શાખા તથા શ્રી વાસ્વામી પછીના પટ્ટધર શ્રી વ્રજસેનસૂરિના શિષ્ય શ્રી નાગેન્દ્ર, ચંદ્ર, વિદ્યાધર અને નિવૃતિની પરંપરામાં થયેલ કટિક ગણુ વયરી શાખા અને નાગેન્દ્ર, ચંદ્ર, નિવૃતિ, વિદ્યાધર આદિ ૪ કુળ એમ બે શાખાઓને જ શ્રમણ પરિવાર વિચરે છે. જ્યારે શ્રી સંભસ્તિસૂરિ, શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી, શ્રી સ્થૂલિભદ્ર સ્વામી, શ્રી આર્યમહાગિરિજી, શ્રી આર્યસુહતિસૂરિ આદિ મહાત્માઓના પરિવારમાં થયેલા અનેક ગણ–એક કુળ આદિમાં થયેલ શ્રી શ્રમણ પરિવારનો ઘણે જ મેટે શ્રમણ પરિવાર બૃહત્ આર્યાવર્તમાં વર્તમાન કાળે વિચરી રહ્યા હોવાની ઘણી જ સંભાવના છે. શ્રી જન શાસનમાં નિર્દેશ કરાયેલા સ્વર્ગે તથા નરકે જનારા શ્રી
હકિક યાધાર પ્રાપિથ વિક

Page #780

hhhhhshahshtra [૩૭૫] આચાર્ય મહારાજેની તથા શ્રી સાધુ મહારાજાએ આદિની સખ્યા (છઠ્ઠા, ૭ સાતડા વગેરે) પૂરી થઈ શકે,
વળી પાંચીપ સમૂહમાં શ્રી સ્વય’પ્રભસૂરિ, શ્રી રત્નપ્રભસૂરિ આદિ આચાર્ય મહારાજાઓએ પ્રતિબેાધ પમાડેલા શ્રીમાલ, એશિયા, પદ્માવતી નગરી આદિના શ્રીમાળી, એશવાળ, પેારવાડ વગેરે (વિણક) કુળમાંથી પ્રતિબેાધેલા જ્ઞાતિના સદ્યાને પરિવાર વૃદ્ધિ પામેલા છે. જ્યારે મગધ, કાશી, કાશલ આદિ ૨૫ આય` દેશેાના શ્રી શ્રાવક સંઘેાના મહેાળા પરિવાર બૃહત્ આર્યાવમાં વિદ્યમાન હાવાની ઘણી જ સ`ભવના છે.
ખહેાળા શ્રી શ્રમણ સંઘા તથા શ્રી શ્રાવક સંઘાવાળા બૃહત્ આર્યંત (૨૫ આ` દેશના સમૂહ) માં જ શ્રી યુગપ્રધાનેાની પરંપરાની વધુ શકયતા છે. જ્યારે આર્યાવના એકાદ દેશના વિખુટા પડી ગયેલા અને લવણ સમુદ્રમાં શ્રી સગર ચક્રવતી એ આકષી લાવેલા જળથી ઘેરાઇ ગયેલા પાંચદ્વીપ સમૂહવાળા એક આય પ્રદેશમાં જ ઘણા ય યુગપ્રધાનાની પર’પરાના પ્રત્યક્ષ પરિચયની આશા રાખી શકાય નહિ અને તેથી જ ભસ્મગ્રહ ઊતરી ગયે। હાવાથી હવે યુગપ્રધાન થવાના છે, તેવા તર્ક જાહેરમાં રજૂ કરવા હિતાવહ નથી. આવી રજૂઆત વારંવાર કરવાથી તે જ્યારે વારંવાર નિષ્ફળ જાય, તે। અશ્રદ્ધાનુ કારણ ઉપસ્થિત થાય,
બૃહતૂ અર્થાવ અને આ પ્રદેશ તથા ભરતક્ષેત્ર અને ભારત દેશ હિમવંત અને હિમાલય, વૈતાઢય અને વિધ્યાચળની તુલના તથા નામ સામ્યતાને કારણે થયેલા ગુંચવાડાથી ઊભી થયેલી ગેરસમજૂતીની વિચારણા અષ્ટાપદજી કાં ? ” એ વિષયના લેખમાંથી જાણી લેવી.
66
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

3

Page #781

શ્રીમદ્ ભદ્રબાહુ પ્રત શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિ રચત [વિ. સં. ૧૮૬૩]
શ્રી ૨૦૦૪ યુગપ્રધાનોનો યંત્ર ર૩ ઉદના યુગપ્રધાનની સંખ્યા અને કાળ
ઉદય પ્રથમ
ક્રમ
યુગપ્રધાન
યુગપ્રધાનની ઉદયે દરેક ઉદયના સંખ્યા વીર સંવત વર્ષની સંખ્યા
[ક્યાં સુધી ચાલ્યા તે]
કયાં સુધી [વીર સંવત]
२०
૬૧૭ ૧૯૬૪ ૩૪૨૯ ૪૯૭૫
१८७५
૧૪૬૪ ૧૫૪૫ १८०० ૧૯૫૦ ૧૭૭૦ ૧૦૧૦ ८८० ૮૫૦
૧ શ્રી સુધર્મા સ્વામી ૨ શ્રી જ બુસ્વામી ૨૦ થી ૬૪ ૩ શ્રી સંભવ સ્વામી ૭૫ ૪ શ્રી સય્યભવસૂરિ ૫ શ્રી યશોભદ્રસૂરિ ૧૪૮ ૬ શ્રી સંભૂતિસૂરિ ૭ શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી ૧૭૦ ૮ શ્રી સ્થૂલભદ્રસૂરિ
૨૧૫ ૯ શ્રી આર્યમહાગરિજી ૨૫ ૧૦ શ્રી આર્યસુહસ્તિસૂરિ ૨૯૧ ૧૧ શ્રી ગુણસુંદરસૂરિ ૧૨ શ્રી કાલિકાચાર્ય ૧૩ શ્રી કંદિલાચાર્ય ૪૧૨ ૧૪ શ્રી રેવતીમ રિ ૧૫ શ્રી ધર્મસૂરિ ૧૬ શ્રી ભદ્રગુપ્તાચાર્ય શ્રી ગુણાચાર્ય
૫૪૮ ૧૮ શ્રી વજીસ્વામી ૫૪૮ ૧૯ શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ ૫૯૭ ૨૦ શ્રી દુર્બલિ પુષ્યમિત્ર ૬૧૦
૮૦૦
३७६
૮૮૨૬ ૧૦૫૮૭ ૧૧૬૦૮ ૧૨૪૮૯ ૧૩૩૩૯ ૧૪૧૪૦ ૧૪૫૮૫ ૧૫૧૩૬ (૧૭૨૯ ૧૬૬૮૫ ૧૭૪૦૫ ૧૮૦૬૧ ૧૮૫૫૧ ૧૮૯૧૦ ૧૯૩૯૯ ૧૯૯૬૯ ૨૯૫૫૯ ૨૧૦૦૦
૪૪૫ ૫૫૦ ૫૯૨
૪૪.
૫૩૨
૧?? ૧૦૩ ૧૦૭ ૧૦૪ ૧૧૫ ૧૩૩ ૧૦૦
.
૧૭
૭૧૦ ૬૫૫ ૪૯૦ ૩૫૯ ૪૮૯ ૪૪૦ ૫૯૦ ૪૪૦
yo
ख
२००४
ICDS
આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #782

thehehhhdhadhhapai
ܢ
ક્રમ
૧
ર
ૐ
૪
૫
'
७
८
૯
નજર
૧
૧૭
૧
૧૯
ર્
૨૧
૨૨
૨૩
યુગપ્રધાન
શ્રી વજ્રસેનસૂરિ
શ્રી નાગહસ્તિસૂરિ
શ્રી વિિમત્રમૂરિ
શ્રી સિંહરિ
શ્ર નાગાર્જુન
શ્રી ભૂતદિનસૂરિ
શ્રી કાલિકાચાય
શ્રી સત્યમિત્રસૂરિ
શ્રી હારેલાચા
શ્રી જિનપ્રભસૂરિ
શ્રી ઉમાસ્વાતિસૂરિ
શ્રી પુષ્પમિત્રસૂરિ શ્રી સંભુતિસૂરિ શ્રી સંભૂતિગુપ્તસૂરિ
શ્રી ધર્માંરક્ષિતસૂરિ શ્રી જેષ્ટાંગ ગણિ
શ્રી કુલમિત્રસૂરિ
(શ્રી ફલ્ગુમિત્ર) શ્રી ધ ધા સૂરિ
શ્રી વિનયમિત્રસૂરિ
શ્રી શીલમિત્રસૂરિ
શ્રી રૈવંતમૂરિ
શ્રી સ્વપ્નમિત્રમૂરિ
શ્રી અંતમૂરિ

ઉદય દ્વિતીય
જન્મ દીક્ષા યુગપ્રધાન ક્યાં સુધી યુગપ્રધાન આયુષ્ય કાળ
૪૯૨
૫૭૩
૬૩૯
૯૧૦
૫૯૩
ex
૯૧૧
૯૫૩
૯૪૩
૧૦૧૧
1
૬ ૮૨
૭૫૧
see
૮૫
૮૯૯
૯૭૩
૧૦૨૬
૧૦૯૨
૧૧૮૨
૧૨૬૭
૧૩૪.
૧૪૧૨
૫૦૧
૫૯૨
૬૫૯
૨૮
૮૦૭
૮૮૨
૯૨૩
૯૬૩
૯ ૦
૧૦૨૫
૩૦
૬૯૦
Gi
૭૯ ૯
૮૬૯
૯૧૨
૯૮૭
૧૦૩૪
૧૧૦૮
૧૧૯૩
१२७१
૧૩પર
૧૪૩૨
holds [39૭]
પદ્મ
(વીર સંવત પ્રમાણે )
}૨૦
૬૮૯
૭૪૮
૮૨૬
૯૦૪
૯૮૩
૯૯૪
૬૭
૬૨૦
૬૮૯
७४८
૮૨૬
૯૦૪
૯૮૩
૯૯૪
૧૦૯૦
૧૦૦૦
૧૦૫૫
૧૦૫૫ ૧૧૧૫
(વિક્રમ સવત પ્રમાણે )
૬૪૫
U૨૦
७८०
૨૯
૮૮૯
૯૨૯
૭૨૦
૮૦

૪૨૯
ete
૯૨૯
૧૦૦૦
૧૦૦૦
૧૦૪૯
૧૦૪૯
૧૧૨૭
૧૧૨૭
૧૨૧૩
૧૨૧૩
૧૨૯૨
૧૨૯૨ ૧૩૭૦
૧૩૭૦
૧૪૪૮
૧૪૪૮ ૧૪૯૩
3
૫૯
૧૯
७८
७८
૧૯
૧૧
;
૫૫
to
૭૫
હું
૪૯
૬૦
*.
૭૧
૪૯
७८
Ge
૭૮
७८
૪૫
૧૧૯
૯૭
૧૯
૧૧
૧૧૧
૧૧૯
૮.
૧૨
૧૦૪
? ૐ ૐ ૐ ૐ
૧૧૦
શ્રી આય રક્ષિતસૂરિ (વિાધપક્ષ ગચ્છીય)
શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ, શ્રી વાદિદેવ સૂરિ અને શ્રી જિનદત્તસૂરિ આ મહાપુરુષાના સમયમાં યુગ પ્રધાનપદે અનુક્રમે શ્રી વિનયમિત્ર સૂરિ (૧૯ મા) અને શ્રી શીલમિત્રસૂરિ (૨૦ મા) હતા.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
૭o
૧૦૧
૧૫
૧૧૦
૧૦૩
૧૦૮
૧

Page #783

[3]**********************
મ
૧
૨
૪
{
७
૮
~~~~~ I ~ I ~ ~ 2 ~ ~ ~ 28 2
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
२३
સ્
૨૪
૨૫
~
२७
२८
અનુક્રમ
૪૪
૪૫
૪૬
४७
४८
૪૯
ÎPage #784

hhhhhhhhhhhhhhhas a [ ૩૭૯ ]
ht
૨૧૬૭ ૨૧૭૯ ૨૨૦૩ ૨૧૭૯ ૨૧૯૨ ૨૨૨૦
૨૨૦૨
૨૨૧૪
૨૨૩૮
૨૨૨૬
૨૨૩૬
૨૨૫૬
૨૨૨૯
૨૨૪૧
૨૨૬૬
૨૨૪૯
૨૨૫૯
૨૨૭૯
૨૨૫૧
૨૨૬૦
૨૨૮૯
૨૨૬૪
૨૨૮૫
૨૩૦૧
૨૨૭૩
૨૨૯૧
૨૩૧૧
૨૩૦૩
૨૩૧૧
૨૩૩૩
૨૩૧૧
૨૩૨૭
૨૩૪૮
૨૩૨૦
૨૩૨૮
૨૩૨૫૭
૨૩૨૧
૨૩૪૦
૨૩૭૦
૨૩૨૯
૨૩૪૮
૨૩૦૯
૨૩૫૦
૨૩૧૫
૨૩૮૬
૨૩૬૦
૨૩૭૫ ૨૩૯૫
૨૩૬૩
૨૩૭૫
૨૪૦૫
૨૩૭૭
૨૩૭
૨૪૧૫
૨૩૯૦
૨૩૯૯
૨૪૨૪
૨૪૦૩
૨૪૧૫
૨૪૩૫
૨૪૧૭
૨૪૨૬
૨૪૪૭
૨૪૧૨
૨૪૨૨
૨૪૫૫
૨૪૩૩
૨૪૪૮
૨૪૬૮
૨૪૩૬ ૨૪૪૮
૨૫૭૮
૨૪૫૧
૨૪૬૦
૨૪૮૮
૨૪૬૩
૨૪૭૨
૨૪૯૭
૨૩૮૦
૨૪૮૮
૨૫૦૮
૨૪૯૦
૨૪૯૯
૨૫૨૦
૨૪૯૮
૨૫૦૮
૨૫૨૮
૨૫૦૧
પર૧
૨૫૪૨
૨૫૧૬
૨૫૩૨
૫પર
૨૫૨૬
૨૫૪૧
૨૫૫૧
૨૫૩૫
૨૫૫૫
૨૫૭૧
૨૫૪૮
૫૫૮
૨૫૮૧
૨૫૫૯
૨૫૬૯
૨૫૬૯
૬૩ ૧૦૬ શ્રી માહિથસૂરિ ૬૪ ૧૦૭ શ્રો ઋષમપ્રભસૂરિ
૨૫૫૮ ૨૫૭૩
૨૬૦૩
શ્રી આર્ય કલ્યાણગોમમુસ્લિમ
૨૯
૩૦
૩૧
કર શ્રી ઉપશાંતમૂરિ
શ્રી જયઘોષસૂરિ
શ્રી સુમણિસેનસૂરિ
શ્રી સુજસકીર્તિ સૂરિ
૭૩
૭૪
૭૫
૭૬
७७
७८
७८
८०
૮૧
૮૨
૮૩
૮૪
૮૫
૩૨
૩૩
૩૪
૩૫
૩૬
३७
૩૮
૩૯
ro
૪૧
૪૨
૪૩
૪૪
૪૫
૪
૪૭
૪૮
૪૯
૫૦
૧૧
પર
૧૩
૯૬
૫૪
૯૭
૧૫
૯૮
પ
૯૯ શ્રી વરદત્તસૂરિ
૫૭ ૧૦૦ શ્રી સૂકાંતસૂરિ
શ્રી ગૃહપતિમૂરિ
૧૦૨ શ્રી મનેારથસૂરિ
૧૦૩
શ્રી પૂર્ણ ભદ્રસૂરિ ૧૦૪ શ્રી દિન્નગરિ
ર ૧૦૫ શ્રી ભૂતગણિસૂર
૫૮ ૧૦૧
પ
દુઃ
૬૧
શ્રી કુમરસૂરિ
શ્રી ગૌતમાણુસૂરિ
શ્રી ભારદ્વાજસૂરિ
શ્રી સુરભદ્રસૂરિ
શ્રો સૂત્રસૂરિ
શ્રો જિનપ્રભસૂરિ
શ્રી જિતમતસૂરિ

શ્રી સુમતિસૂરિ
શ્રી જયધાષસૂર્
શ્રી શુભકાતિસૂરિ
૮૬
८७
८८
Le
૯૦
૯૧
८२
૯૩
૯૪ શ્રી સિદ્ધગેહસૂરિ
૯૫
શ્રી સત્યહરિ
શ્રી જીતેન્દ્રસૂરિ
શ્રી સુમતિસૂરિ
શ્રી વિમલસૂરિ
શ્રી મુનિચ ંદ્રસૂરિ
શ્રી દેવેન્દ્રસર
શ્રી સુસિદ્ધસૂરિ
શ્રી સાવ્યસુરિ
શ્રી સુનેમિપ્રભસૂરિ
શ્રી ઈંદ્રદતસૂરિ
શ્રી અગ્નિમિત્રમૂરિ
શ્રી વાયુભૂતિસૂરિ

૨૨૨૦
૧૭ ૫૩
२२३८
૧૮ ૫૯
૨૨૫ ૧૮ ૫૪
૨૨૬૬ ૧૦ ૪૦
૨૨૭૯
૧૩
૫૦
૨૨૮૯
૧૦
૪૦
૨૩૦૧
૧૨ ૫૦
૨૩૧૧ ૧૦ ૪૭
૨૩૩૩ ૨૨ ૬૦
૨૩૪૮ ૧૫ ૪૫
૨૩૫૭ ૯ ૪૬
૨૩૭૦
૧૩ ૫૦
૨૩૭૯
૯
૧૮
૨૩:૬
७ ૫૩
૨૩૯૫
૪૫
૨૪૦૫ ૧૦ ૪૫
૨૪૧૫ ૧૦ પર
૨૪૨૪ હું
૪૭
૨૪૩૫ ૧૧ ૪૫
૨૪૪૭ ૧૨ ૪૦
૨૪૫૫ ८ ૩૮
૨૪૬૮ ૧૩ ૫૬
૨૪૭૮
૧૦ ૪૫
૨૪૮૮
પુર
૧૪૯૭ ૯ ૪૬
૨૫૦૮ ૧૧ ૪૫ ૨૫૨૦
૧૨ X*
૨૫૨૮ ८ ૩૮
૨૫૪ર ૧૪ ૪૪
૨૫પર ૧૦ ૪૫
૨૫૬૧
૪૫.
૨૫૭૧ ૧૦ ૪૫
૨૫૮૧ ૧૦ ૪૬
૨૫૬૯ ૧૧ ૪૪
૨૬૦૩ ૧૧ ४४
૨૬૧૨
૯ ૫૪

Page #785

[30] bitchchwerb chheshbhaihhhhhhat
પ
૧૦૮ શ્રો અચ્યુતસૂરિ
૧૦૯ શ્રી. આનિમૂરિ
૨૫૮૦
૧૧૦ શ્રી આલિં‘ગારિ રા ૨૧૬
૨૦૧
૨૧૧૬
૨૬૧૭
૨૬૪૭
૨૬૫૪
**
REFE
૨૬૩૧
૨૬૮૪
२७०६
૨૭૧૬
૨૬:૩ २७४७
૨૦૧૨
૨૭૨
૨૭૨૦
૨૭૩૩ ૨૭:૪
૨૭૧
२७३६
૨૭૭
૨૭૩૩
૨૭૫૭
२७८७
૨૭૪૨
૨૭૫૪
૨૭૯૪
૨૭૫૯
२७७४
૨૮૦૪
२७७४
૨૭૯૦
૨૮૨૨
૨૭૭૮
૨૭૯૬
૨૮૩૬
૨૮૦૨
૫૨૧
૨૮૪૦
૨૭૮૭
૨૮૦૯
૨૮૪૯
૨૮૧૪ ૨૮૨૯
૨૮૧૯ ૨૮૩૫
૨૮૨૨
૨૮૪૧
૨૮૩૭
૨૮૫
૨૮૫૪
૨૮૬૪
૨૮૯૪
૨૮૭૮
૨૮૮૯
૨૯૦૬
Ex
૨૮૮૩
૨૯૧૩
૨૮૯૨ ૨૯૦૨ ૨૯૨૦ ૨૮૯૨ २८०४ ૨૯૩૩ ૨૯૦૪ ૨૯૨૯ ૨૯૩૯
આ મહાન પૂ. યુગપ્રધાને / ભાચાર્યને ક્રેડિટ કાર્ડ વદન !
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
૬૭
૬૮
७०
૭૧
હર
193
૭૪
૭૫
9
७७
૭૮
૧૧૧ શ્રી સ્થવિરસૂરિ
૧૧૬ શ્રી સુજયસૂર
૧૧૩ શ્રી મેતા સૂરિ
૧૧૪ શ્રી પ્રભાસરિ
૧૧૫ શ્રી વૈસ્કાયતસૂરિ
૯૭
ર
૧૧૬
૧૧૭ શ્રી
૧૧૮
શ્રો તુ ંગીયસૂરિ
એલીયાચાય સૂર
શ્રી દમદેશ્વર
૧૧૯ શ્રી રાહરિ

૧૨૦
૧૨૧ શ્રીં સમુદ્રસૂરિ
૧૨૬ શ્રી જિનશેખરસૂરિ
૧૨૩ શ્રી કસર
૧૨૪ શ્રી જ્ઞાતાર ૧૨૫ શ્રી હરિગુપ્તસૂરિ શ્રી સૈિનગિરિર
શ્રી જયસમુદ્રસૂરિ
૭૮
८०
૮૧
૪૨
૮૩ ૧૨
૪
૧૨૭ શ્રી ધગિરિસર ૧૨૮ શ્રી ધર્મ ઋષિમુરિ
૮૫
e
૧૨૯ શ્રી કૃષ્ણઋષિસાર
८७
૧૩૦ શ્રી મુનિપતિસૂરિ
er
૧૩૧ શ્રી શિવગુપ્તિસૂરિ
૮૯
૯૦
૧૩૨ શ્રી કૌશિકસૂરિ ૧૩૩ શ્રી આજશસૂરિ ૯૧. ૧૩૪ શ્રી આધરિ ૧૩૫ શ્રો આ મંગલમૂરિ ૯૩ ૧૩૬ શ્રી નંદનાચાર
૧૨
૯૪
૧૩૭ શ્રી નાદત્તરિ ૯૫ ૧૩૮ શ્રી સુનક્ષત્રસૂરિ
૧૩૯ શ્રી સુરક્ષિતસૂરિ
૧૪૦ શ્રી સમુદ્રસર
૧૪૧ શ્રી વૈશાખસૂર
૨૫૭૩ ૨૫૮૭ ૨૬૧૨ ૨૨૩ ૧૧ ૫૦
૨૬૩૬
૨૬૦૫ ૨૬૨૩
૨૨
૨:૩
૩૬૫૫
૨૬૩૬
રદ
૨૬૫૬
૨૬
૨૬૭૫
૨૬૭૪
૨૬૪
२६७८
२७०६
૨૬૪૭ ૨૦૧૧
૨૭૨
૨૭૩
સ
*
२७४७
૨૭૫૬
૨૮૫૯
૨૮૭
૨૮૮૧
૩૮૫

૧૩
૧૦
૧૦
૧૦ ૫૦
૯
૫૮
૩૯
૪.
પ
-> *
૨૬૫૬
REFE
૨૬૭૫
k
૧૧
૨૬૯૪ ૮
૨૭૩
11
૨૭૨૬
૨૭૩
૭
૨૭૫
૨૭૬૪
૨૭૭૬
૧૨ ૫
२७८७ ૧૧
૭૧ २७८४ ७ ૬૧
२८०४ ૧૦ ૨
૨૮૨૨ ૧૮ ૩
૨૮૩ ૧૪ ર
૨૮૪૦ ४
૬૨
૨૮૪૯ ૯
४७
૨૮૫૯ ૧૦
ર
૨૭ ८ ૫૩
૨૮૮૧
૧૪ ર
૨૮૮૫ ४ 13
૨૮૯૪ ૯ ૧૭
૨૯૦૬ ૧૩ પર
૨૦૧૩ ७ ૩૪
૨૯૨૦ ७ પ
૨૯૩૩ ૧૩ ૪૧
૨૯૩૯ ૬ ૪૭ ૨૯૫૮ ૧૯ ૫૪
૧૨
૫
૧૫
૧૦
૧૧
૯
'
૫
૯૫
૪૨
૪૧
પહે
પર

Page #786

શ્રી અંચલગચ્છના ઐતિહાસિક પ્રશસ્તિ) લેખ
vvvvv v v v v v v
- -
સંપાદક : મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી
[ અહી' પ્રકાશિત થતા અંચલગચ્છના ૧૯૬ ઐતિહાસિક પ્રશસ્તિ લેખ ઇતિહાસને ખૂબ જ ઉપયોગી થશે. હસ્તલિખિત પ્રત જોતાં, કે અન્ય ઇતિહાસ ગ્રંથ વાંચતાં અંચલગચ્છના શ્રી ચતુર્વિધ સંઘના લેખો નોંધી લીધેલા છે. તે ઇતિહાસની ખૂટતી કડીઓના અનુસંધાનમાં ખૂબ જ ઉપયોગી થાય એમ છે. આ સંગ્રહમાં ખાસ કરીને હસ્તલિખિત પ્રતાને અંતે લિપિકારની પ્રશસ્તિઓ, મહત્ત્વના અપ્રગટ ગ્રંથ કે તે ગ્રંથના આદિઅંતના લેકે, ગચ્છનાયકે, તેમના વખતના શ્રમણે, તે વખતે થતા ચંદ્ધાર કાર્યની નોંધ કે અંચલગચ્છ સંબંધિત જિનમંદિરની વિગતો આપેલ છે. ઉદા. તરીકે શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃત ઉપદેશ ચિંતામણિ ગ્રંથ પર સાવા શ્રી મહિમશ્રી દ્વારા રચિત અવસૃરિની પ્રશસ્તિ નં. ૨૮, શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના સદુપદેશથી થયેલ જેનાગમાદિ ગ્રંથદ્ધાર કાર્ય નં. ૨૫,૨૬,૨૭, દાદા શ્રી ગૌતમસાગરજી મ. અને જે સં. ૧૮૯૩ માં નાગારમાં લખાયેલી અંચલગરછની અનુસંધાનરૂપ પટ્ટાવલિ પ્રાપ્ત થયેલ, તેની પ્રશસ્તિ નં. ૨૯; રાણકપુર, સિરોહી, ચિતડ, ઉદયપુરમાં અંચલગરછીય જિનમંદિરે નં. ૫૨, ૫, ૬૩, ૬૪ તથા શ્રી જયશેખસ્સરિ, શ્રી ગૌતમસાગરજીના હાથે લખાયેલ પ્રતે નં. ૫૬, ૫૭, આ સૂચિત નંબરે પર જતાં વિશેષ ખ્યાલ આવશે. સંવતવાર લેખે ગોઠવેલ નથી. અન્ય અનેક પ્રશસ્તિ લેખ પણ છે, પણ હાલ સમય અને સાધન અનુસાર આટલા જ લેખે આપેલા છે.
- સંપાદક] ૧. ઈતિ છત્રીસ ઉત્તરાધ્યયન ભાસ સમાપ્ત સં. ૧૬૪૭ વર્ષે કાર્તિક આરે શુકલ પક્ષે ત્રયોદશ્યાં શુક્રવારે
પં. શ્રી આઘળ્યાં લખિત શ્રી દીવબિંદરે શ્રી અંચલગર છે. ૨. ઇતિ શ્રી આનંદધન ચોવીસી સંપૂરણ સં. ૧૮૦૦ વર્ષે ફાગણ સુદ ૯ શનિ. પં. ભાગ્યસૌભાગ્ય
ગણિ લખિતં. ૩. શ્રી રાજેન્દ્રસાગરસૂરિ રાજયે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર લખિતં. એ વિધિ શ્રી મેરૂતુંગરિને પાટ વતતે
પરત લિખેલી ઉપરેથી લિખી છે. ૪. ઈતિ શ્રી સિમંધર સ્વામી લેખ સંપૂર્ણ. પં. સૌભાગ્યશેખર ગણિ. તત શિ. મુનિ ન્યાનશેખર
પઠનાર્થ. વા. શ્રી ઉદયમંદિર ગણિતત શિ. ઋષિ ધનજી લખિતં. ૫. સં. ૧૮૧૨ વર્ષે કાર્તિક વદ ૪ શની. ગુરુજી મેઘસાગરજી શિ. ગંગસાગર મુનિ દોલતસાગરજી.
મુનિ ક્રિયાસાગરજી લખિત દેવરાજ પઠનાર્થ. ૬. ઈતિ કર્મ વિપાક, કસ્તવ, ક્રરવામિત્ત, ક્રર્મગ્રંથ છે. પત્ર ૧૮. મુનિ સત્યલાબેન લખિત. - સ્વવાચનાય સં. ૧૭૬ ૪ વર્ષે નવાનગર મળે.
આર્ય કયાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #787

[૩૮૨]otoshool, sooseslocholdest sessedches Mess-sessocleseded,dess of closes such sevb.boboostobotel-sobsesseds sis ૭. ઇતિ શ્રી સંધયણી સૂત્ર. શ્રી અંચલગચ્છશાઃ શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરીશ્વરાઃ શ્રી પં. સૌભાગ્યશેખર
ત, શિ. ઋષિ સમરથ. ઋષિ ધનજી. ઋષિ ન્યાનશેખરેણ લિખિતં. ૮. સં. ૧૯૯૧ ના અંચલગરછીય મુનિ મહારાજ શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી ગૌતમસાગરજીની આજ્ઞાથી મુનિ
ધર્મસાગરજીએ બાડમેર ચોમાસે કર્યો, તે વખતે પથી પૂજાની પેદાસમાંથી આ પુસ્તક મંગાવી રાખ્યા છે.
(બાડમેરના જ્ઞાનભંડારમાં રહેલ છાપેલ પ્રતોની પાટલી પર લેખ) ૯. શ્રી મહેદ્રસૂરિ વિરચિતા નયા સુંદરી કહા સમરા. શ્રી સ્તરભ તીથે ભાંડાગારે મુક્તા મુનિ
મેહનસાગર, સૌભાગ્ય સાગરાભ્યામ્ સં. ૧૭૦૫ વર્ષે. ૧૦. ઈતિ શ્રી રાણકપુર મંડત ચતુર્મુખ શ્રી આદિનાથ ફાગ સંપૂર્ણ. શ્રી સં. ૧૫૫૭ વર્ષે પોષ સુદ ૧૩
શુકે શ્રી સૂર્યપુરે શ્રી અંચલગચ્છ પં. વિનયહંસ ગણિના લખિતાં 1 શ્રી // ઓશવાલ શૃંગાર સા...
શ્રાવિકા વિકૃપઠનાર્થ. ૧૧. ઈતિ ધૂલિભદ્ર ફાગુ. સં. ૧૬૫૦ વર્ષે ફાલ્ગન વદિ ૧૪ રવી ગણિ શ્રી વિદ્યાસુંદર શિ. રંગસુંદર લિખિત. ૧૨. દુહે ધન. દીરઘ રૂ. લઘુ ૪૨. અક્ષર ૪પ. આદિ : સદય હદય ગુનગન ભરન અભરન કષભ જિનંદ).
ભવભય દુહ દુહ ગહરહિ સુખબરકર નંદિ નંદ // ૧ / અંત : સરસ સકલ ગુણનીધિનિપુણ નાનિંગ સુત પદધારું;
વિનયી વિનય જલનીધિ, કહત એવી પ્રથમ અધિકાર, ઇતિ શ્રી વિનયસાગરયાધ્યાય દુહાબંધ વિરચિતયામનેકાર્થ નામમાલામાં પ્રથમાધિકારઃ અંતે : દુહ મરે. ૧૬૦ દુહા.
ધર્મ પાટિ કલ્યાનગુર અંચલગણ શિણગાર / વિનય સાગર ઈયું વદે અનેકાર્થ અધિકાર છે. ૧૬૮ |
દુ : કુંજર સત્તર સહિ બીડોત્તરે કાર્તિક માસ નિધાન ! પુનમિ દિન ગુરુવારે, પૂરણ એહિ પ્રધાન છે.
. (મૂળ પ્રત : લાં. એ. પી. ઈ ( યૂ'. પૂના) ૧૩. ઈતિ શ્રી કલ્પસૂત્ર સિદ્ધાંત સંપૂર્ણ. સં. ૧૮૭૫ રા મિગસિર શ્રી પૂજ શ્રી ભટ્ટારક શ્રી ૧૦૦૮ - શ્રી પૂજ્ય ભટ્ટારક શ્રી રાજેન્દ્રસાગરસૂરીશ્વરાત બૃહત તાત સં. ૧૮૭૬ ૨ મિસિર માસે
શુકલ પક્ષે દશમાં તિથી ભોમવારે શ્રી બૃહત અંચલગ છે રાજશ ખાયાં શ્રી વણારસજી શ્રી... વા. પ્રેમરાજજી તત શિ. સકલ પંડિત શિરોમણિ શ્રી શ્રી ૧૦૦૮ વણારસજી શ્રી વિજયરાજજી તત શિ. યોધરાજજી તત શિ. ચેલા દલીચંદ લિખી કૃત. ભીનમાલ નગરે શ્રી કાલીકાજી પ્રસાદાત. શ્રી ચકેશ્વરી સત્ય છે. સ્વગથે લિખિતા.
સC) ની શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #788

stosteste stedet bedstesteste stesteskoleskestestoste se sasto sto ste testosteste taseste skietsteste testosteoksbstste deste de desestestosteste testostudiststest [303] ૧૪. ૧૭૦૬ વર્ષે દિ. આ. વદિ જ ઉત્તમ ચંદ્રણ લિ. શ્રાવિકા વાછડી પઠનાર્થ. ૧૫, ઇતિ ગુણવિલ રાસઃ સં. ૧૮૮૪ વર્ષે શાકે ૧૭૪૯ પ્ર. પોષ સુદ ૧૪ ચંદ્રવાસરે શ્રી અંચલગર છે
વ. શ્રી ૧૦૮ પ્રેમરાજજી વા. શ્રી ૧૦૮ વજેરાજજી તત શિ. વાણારસ શ્રી ૧૦૮ યેધરાજજી તત્ શિ.
મુનિ ચેલા ચંપરાજ લિપિ કૃતં શ્રી પાલીનગર મધે. ૧૬. ઈતિ ધનંતરીય દ્રવ્યાવલિ નિઘંટુ સં. ૧૬૮૪ વર્ષે શાકે ૧૫૫૦ આષાઢ વદી ૧૦ ભટ્ટારિક હેમરન
સૂરિ તત્પ વિદ્યમાન ભટ્ટારિક હર્ષ રત્નસૂરિ શિ. લીમીરત્ન લિખિત પાલી મધે સ્વપઠનાર્થ. ૧૭. સં. ૧૭૮૪ વ. અંચલગચ્છ વા. ખેમરાજ શિ. શિવરાજ શિ, રૂપચંદ લખિત રાડધરા નગરે
રાવ શ્રી દેવસી ગઇ રાજ્ય સં. ૧૮૩૮ વર્ષે વૈ. સુ. ૯ રવિ અંચલગ છે. જંબુરાસ લિખિતં. કર્તા ભુવનકીર્તિ...પરંપરા શિવસુંદર પાઠક..પદ્મનિધાન શિ. હેમસોમગણિ...શિ. જ્ઞાનનંદી શિ.
ભુવનકીર્તિ. ૧૮. ઈતિ શ્રી ગૌતમ રાસ. સં. ૧૭૧૭ વર્ષે મુનિ જયચંદ્રણ લિખિત ભિન્નમાલ મધે. ૧૯. સં. ૧૬૫૬ વર્ષે પિષ સુ. ૧૦ રવિ. હંસર—ન લખિત. ૨૦. સં. ૧૬૮૫ વર્ષે ભા. સુ. ૪ ખંડપ ગ્રામે સ. માઈયા શિ. મુનિ લgવેલા. ૨૧. શ્રી કલ્પસૂત્ર સંપૂર્ણ. સં. ૧૭ આષાઢાદિ ૫૪ વર્ષે શ્રાવણ માસે કૃષ્ણ પક્ષે સપ્તમાં શ્રાવણ માસે
બુધવારે શ્રીમદંચલગચ્છશ ભટ્ટારક પુરંદર યુગપ્રધાન શ્રી અમરસાગરસૂરીશ્વર વિજયિ રાજ્ય શ્રી મેદપાટી શાખામાં મહે, શ્રી પૂ. ઉદયરાજગણિ ગજેન્દ્રાણુ શિ. મા. શ્રી હર્ષરનગણિ ગજેન્દ્રાણાં
શિ. વાચકોત્તમ વા. શ્રી ૫ શ્રી રનહર્ષ ગણિ ગજેન્દ્રાણું... ૨૨. ઈતિ રઘુવંશ ટીકા પત્ર ૧૨૪. સં. ૧૭૧૪ વષે શકે ૧૫૭, દિ. શ્રાવણ સુદ નવ તિથી ભગુવાસરે
પૂર્ણિમા પક્ષે કોલિવાલ છે દુખિ શાખાયાં ભ. શ્રી હેમરત્નસૂરીશ્વરાણુ તત્ વાચનાચાર્ય કનકરત્ન તત્પટે વાચનાચાર્ય ચારિત્રરત્નજી શિ. જોધાજી, મનહરજી વિલોકનાથ ડુંગર લિપિ કૃતં.
પલિક મધે રાજ્ય શ્રી વિઠલદાસ રાજયં. ૨૩. ઈતિ નવપદાર્થ વિચાર. સં. ૧૮૬૯ શ્રા. વ. ૮ બહતાંચલગચ્છવલ્લભી શાખામાં વા. શ્રી પ્રેમરાજ
શિ. વિજયરાજ શિ. દલપતરાજ ચેલા કિસનરાજ વાચનાર્થ કરછ અંગીઆ મધે મારું કૃત્વા. ૨૪. સમાપ્તાચેય શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણેરવચૂરિ.ગ્રંથાગે ૪૫૦૩.
સૂરિ શ્રી જયશેખરપ્રભુપદ પ્રાપ્ત પ્રતિષ્ટાશ્રયા યા સૌ શ્રી મહિમશ્રિયા વિરચિતા પ્રશ્ય શુદ્ધિ કૃતા | સા સર્વે પિ સજજને સ્વહૃદયે મુક્તાવલિવહૂર્વ | ધાર્યા નંદતુ.... કલુપ્ત વિપુલ સંથાવચૂરિશ્ચિાં || સપ્તાધિકે સપ્તતિ નાગ્નિ વર્ષે ઘુર્તઃ શનૈઃ પૂર્વ મિતઃ પ્રવૃતિ (૧૪૭૭) પૂર્ણ તિથી મસિવ માર્ગશીર્ષ પૂર્ણ કૃત ગુક્તિમતદુશ્ચ || ૩ ||

Page #789

[૩૮૪]oooooooooooood dood Goddessesses, soos so as to seeses.saddless stovestowed seeds ૨૫. સં. ૧૬૪૯ વર્ષે માર્ગશિર્ષ સુદિ ૫ બુધે શ્રી ઓશવાલ વંશ સુશ્રાવક સોની જયવંત ભાર્યા
સુશ્રાવિકા લખભાઈ સુત સુશ્રાવક પુણ્ય પ્રભાવક, દેવગુરુભક્તિકારક ની શ્રી કર્ણ વછરાજ ! વછરાજ ભાર્યા સુશ્રાવિકા વઈ જલદે તથા શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિણામુપદેશન શ્રી આચારાંગસૂત્ર ગ્રંથ દત્ત. સ્વ શ્રેયસે સાધુજઃ વારમાના ચિરંજીયાત
શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશઃ સમગ્રાગમ પારગાઃ | ગણધારિણે જયંતિશ્રી, શાસનતિકારક || || તૈઃ શ્રીમદ્ રાજનગરીય ભાંડાગારે સમાયુતા | તા અઔ-(૨)તપ્રથમાંગણ્ય સૂત્ર સંપૂર્ણતાં ગતં || ૨ //. સવૃત્તિ ચૂર્ણિ નિર્યુક્તિ દીપિકા ભાષ્ય ટીકાનિ |
સર્વાણ્યપ્યાગમાની લેખિતાની સમાધિના || ૩ || ર૬. સં. ૧૬૫૯ આસપાસમાં અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. યુગપ્રધાન દાદા શ્રી ધર્મમૂર્તિસુરીશ્વરજી મ.
સા. ની પ્રેરણાથી જૈન આગમ લેખન પ્રવૃતિ થયેલ. ને તે વૃતિ, ટીકા, અવચૂર્ણિ, નિર્યુક્તિ, ભાષ્ય સહિત બધા આગમો લિપી કરાયેલ... એમ નં. ૨૫ તથા ૨૭ માં અપાયેલ પ્રશસ્તિમાં ઉલેખ છે. તે મુજબ જે આગમે તે વખતે લખાયેલા તે પ્રતો જ અમારા જોવામાં આવેલ છે. તેનાં નામ અને પત્ર આ મુજબ છે. બધી પ્રતે મરેડ ને સારી હાલતમાં છે. ૧. નિરાયવલિ મૂલ ૧૮ પત્ર
૧૦. વિપાક સૂત્ર
૨૨ પત્ર ૨, ચંદન્નપતિ મૂલ સૂત્ર ૩૦ પત્ર
૧૧. ઉવવાઈ સૂત્ર
૨૩ પત્ર ૩. આચારાંગ નિયુક્તિ પ પત્ર
૧૨. રાયપાસેણું સૂત્ર ૩૮ પત્ર ૪. સૂયગડાંગ મૂલ
૪૦ પત્ર ૧૩. વ્યવહાર સૂત્ર
૮ પત્ર ૫. ઠાણુગ મૂલા
૭૦ પત્ર
૧૪. પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્ર ૨૩ પત્ર ૬. સમવાયાંગ સૂત્ર ૩૨ પત્ર
૧૫. ઉપાસક (મૂલ)
૧૬ પત્ર ૭. સૂર્યપત્નત્તિ સૂત્ર ૩૯ પત્ર
૧૬. અણુત્તરોવાઈ
૧૮ પત્ર ૮. જીવાભિગમ સૂત્ર ૯૧ પત્ર
૧૭, આચારાંગ
૪૭ પત્ર ૯. જ્ઞાતાસૂત્ર મૂલ
૮૪ પત્ર
૧૮, જંબુદ્વીપ પન્નત્તિ ૬૫ પત્ર ૨૭. પૂ. દાદા શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સદુપદેશથી થયેલ ગ્રથોદ્ધાર કાર્યમાં નં. ૨૫-૨૬ માં
નિર્દિષ્ટ જૈન આગમ પણ લખાયેલ. દરેક અંગમ લેખનકાર્યમાં વિવિધ શ્રાવકેએ લખાવવાને લાભ લીધેલ અને તે આગમ રાજનગર (અમદાવાદ) ના અંચલગચ્છ જ્ઞાનભંડારમાં રખાયેલ. હાલ ઉપરોક્ત આગમ પ્રતે અવ્યવસ્થિત દશામાં કરછ માંડવીના એક જૈન ઉપાશ્રયના ભીતિયા કબાટમાં પડેલી છે. પ્રાચીન જૈન સાહિત્ય અને તેના રક્ષણ અંગે થતી ઉપેક્ષાથી જરૂર ખેદ થાય છે. અમદાવાદમાં અચલગરછને જ્ઞાન ભંડાર કર્યો હશે એ એક પ્રશ્ન જ છે ! અન્યથા અનેકવિધ સાહિત્ય સામથી પ્રાપ્ત થઈ શકે. ઉપરોક્ત કેટલાક જૈનાગને અંતે અતિહાસિક પ્રશસ્તિ છે. રાક્ષિપ્ત પટ્ટાવલિ છે, તે આ મુજબ છે :
9
2) શ્રઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #790

sustasiastestese destacado dododedoceedesteded dosedastede sade seda oteste deste desta edestedades de dadesadoste stadfeste stedestedede stedes 3cul
પટ્ટાવલિ શ્રીવીરપ્રભુણ સ્વકીય વિલસત્પટૅ મુદા સ્થાપિતઃ | સશ્રીકાભુતભૂરિભાગ્યનિલયઃ સ્વામિ સુધર્માભિધઃ || તપાબુજરાજહંસગણભુજજબૂ
સુનામાભવત / મુકવાટી તરુણ વિપાન્નવનવત સુસ્વાર્થ કેટીશ્ર તાઃ | તકે પ્રભવાભિધે ગણધરઃ શય્યભવઃ શ્રીયશેભદ્રાપ્ય શ્રુતકેવલી ગત મિથ્યાત્વનિર્નાશકઃ / ૧ // પટ્રપદી .. શ્રીભદ્રબાહુસુગુરુ સ્તન્ય ચ વિરાજિતઃ | સમગ્રાતિશયી મુખ્ય સદ્ગુણપ્રકારાત્વિતઃ || ૨ || સંભૂતેવિ જયેથ શાસનપતિઃ શ્રીસ્થૂલભદ્ર: પ્રભુઃ સુશ્રીરા મહાગિરિ ગંણધરઃ કર્મોરિભેરા ભશત્ // એવં વીરજિનેન્દ્રશાસનગતા શ્રીસૂર ભૂરિશઃ | દુર્ભિક્ષાદિકલ પ્રમાદવશતઃ સ્તાકક્રિયાથાભવન // ૩ / તેમાં ચંદ્રકુભવાશ્ચ જયસિંહાઃ સૂરયઃ શોભનાઃ | તત શિષ્યો વરસદ્ગશ્ચ વિજયાચંદ્રઃ પઠયાગમમ્ | ગાથા શ્રીદશકાલિકાદૂગત – વર સિદિગં નેતિ તામ | તાદા હદિ સંવિચાર્ય વિધિમાર્ગ દર્શયામાસ યઃ || 8 || વૈશ્ચ પ્રાન્તસુતારકે નિમતધૃત્ય સાધુકિયાં ! નૂતશ્રી વિધિપક્ષગ૭મચિરાત સંસ્થાપ્ય ચ પ્રોદ્યતે || નાનાનકજનઃ સુબોધસહિતાઃ શ્રાદ્ધીકતા લક્ષશઃ | તે શ્રી સૂરિવરાટ્યરક્ષિત – ગણુાધીશા બભુવુ ભુરમ્ | ૫ ||. શ્રી પારકપત્તન-વ્યતિતો જંબુર્યારિત્ર' મુદ્દા | મૃત્વા એડપિ ચ મુલ્કલાપ્ય પિતરાવાગત્ય ગુવંતિકે || લાવા સંયમમાગમાદિ – વિવિધગ્રંથાભિપારંગમાઃ | પ્રાપુઃ સૂરિપદ સ્વીકી સુગુર જયસિંહસૂરીશકાઃ || ૬ || તcપદ્રોદય-શિખરે
સપ્રદ્યતન – નૂતનાઃ | અજ્ઞાન–વાંત હર્તારઃ
શ્રીધમધષ-સૂરઃ || ૭ |. નાનાનેક-જનીઘા હવનવસંતસંશયાનેકા / ચેષામભુત હેતુયુક્તિ – જલધેઃ પારંગમાનાં સદા | ત્રસ્તાઃ સિંહસમાનતાં વિધતાં વાચાં નિનાદેન વૈ . શ્રીમંતેડપિ મહેન્દ્રસિંહગુરવસ્ત રેજિરે ગરડ્યાઃ || ૮ | યેષાં પ્રવિલ દ્વાણુ સુધેવ વસુધાતલે પ્રસુતિ પ્રાણિચેતાંસિ તે સિંહપ્રભસૂરયઃ | ૯ |
શઆર્ય કયા ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #791

(36
]istegtestestostestostestosteotosestestostestestestasiestostestestesbestostestestostestostestesəskooskastestesbiskskestadestostestostestastastestesbostasiaststestestosters
ગચ્છાધિરાજ જગતાં વિશાલા સિત કલાકેલિ – વિરાજમાના: / ગંગોદકાન૫ગુણપ્રધાના નિત્યં જયંતેડજિતસિંહ – પ્રાઇવાઃ || ૧૦ || પ્રોદ્યસ્પદસંપદાશ્રિતપુ ર્દશા સમગ્રાગમાઃ | તત્વાર્થાધિગમ – પ્રમાણુ – પદવી પ્રાપ્ત જગત સાક્ષિક |. વિદ્યાવાદ – વિનોદ-બોધિતબુધાઃ પ્રાદ્દભુત – ભાગ્યભૂતાઃ | શ્રી દેવેન્દ્રમુનીન્દ્રસૂરિગુરવસ્ત રજિરે સપ્તમાઃ || ૧૧ || તત્પટ્ટપ્રભવાઃ પ્રભાકરવિભાવત્તેજસા ભૂરિશ | યે મિથ્યાત્વઘનાંધકાર–વિધુરીભૂતાખિલ પ્રાણિનઃ || દવા દર્શનમંહસા વિદધિરે સંભાજિનઃ સત્વરં | તે શ્રીઅંચલગચ્યાઃ શુશુભિરે ધર્મપ્રભાઃ સૂરયઃ || ૧૨ / નાના – તર્ક-વિતર્ક-કર્કશધિયે ગર્વોત્કટ – પ્રોદ્ધતાઃ | નિત્ય ચાગામમુખ્ય લક્ષરચના પ્રાજ્ઞમક અપિ છે ચેષાં દર્શન માત્ર તોડપિ વિબુધાઃ પાદારવિંદયતન ! તે શ્રી ગ૭નરેંદ્ર – સિંહતિલક શ્રી સૂર રેજિરે || ૧૩ | યે ભવ્ય ભુવને ભ્રમન્તિ ભવભદુઃખાકુલા નિત્યશઃ | તેષામ ઉદ્ધરણેન્દ્રીરવિદુરા યે સૌખ્યદાનપ્રદાઃ | વ્યાખ્યાનાવસર શમામૃતરસા પૂર્ણ સ્વકીયાંતરાઃ | ઈદક્ષા બભુવુર્ગણાધિયતઃ શ્રીમન્મહેદ્રપ્રભા ! ૧૪ || તપાબુજ દિવાકરા વસુમતી પ્રીતિ સમુલાસયન / તદ્ વિજજનકટિમૌલિ મુકુટા હારિમર્દનાઃ | શશ્વન્દ્ર સિદ્ધિસમૃદ્ધિવૃદ્ધિ સુવિધિ-પ્રબુદ્ધિ–સંસેવિતા | સ્તે શ્રી સૂરતવરા બભુર્ગણધરાઃ શ્રીમેરૂતુંગોત્તરાઃ || ૧૫ | તત શિષ્યાવલિતારહારરુચિરા સૌભાગ્યશાભાભરાઃ | વ્યાખ્યાન
પ્રકટપ્રદર્શનવિધિ-પ્રખ્યાત-સત્કીર્તયઃ || સમ્યક
સ્વીકુલામ્બર–પ્રવિલસબ્રીભાનબિંબો પમાઃ | શ્રીમત શ્રી જયકીર્તિ સૂરિગુરો ભાન્તિ સુગચ્છશ્વરાઃ || ૧૬ . કાંતિકાતમના વિશુદ્ધચતુરાઃ સમ્યગૂ નરેદ્રાવલી | પાદાભોજયુગ પ્રભાવનિલયં યેષાં મુદા સેવંતે li, શ્રીમત શ્રીગણધારિણું ધુરિવરાઃ સન્તુ સદા યે ભુવિ | શ્રીમત શ્રી જયકેસરીતિ ગુરો નન્દન્તુ સૂરીશ્વરાઃ || ૧૭ || નેત્રાનન્દકરાસ્તમભરહરાઃ
સંઘતા – સંયુતી | પ્રૌઢબૂઢઘનાશ્રયા સુખગતા જાતા નિવાસાઃ શ્રિયઃ || સૌમ્યા સમસમા અપહકુતુકંપે નિકલંકા સદા | તે શ્રી અંચલગચ્છનાયકવરાશ્રીભવતઃ સાગરાઃ || 10 ||.
2) અમ શ્રી આર્ય કાણા.ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #792

bestestostecededodestostestastestedtestostestado de sesde do dedood sadestestostestesteste stedesedo do destado de dado este stedesteste destacades dedede
2/6
અજ્ઞાનપ્રચુરાંધકારહરણે ભાનુપ્રભા ભાસુરા | ગ્રંથવ્યાકરણપ્રમાણુવિસર – સિદ્ધાંત – સાહિત્યકાઃ | છંદઃ સૂકમવિચાર – શાસ્ત્ર સદાલંકાર – વ્યાખ્યાયિનઃ | રાજ તેલચલગચ્છનાયકવરાઃ શ્રીગુણનિધાનાદ્વયાઃ || ૧૦ || સંસારાંનિધાવસાત્ ચ તપસા સપૂરિતે સર્વતઃ | પાપોઘન મકરે જનાનું પ્રયતતો યે તારયિત્વા ભશે ! યુષ્ઠન જૈનમાં જગજજનદશાનંદ – પ્રદાનદયાત્ | રાકાપૂર્ણનિશાકરા ગણયાઃ શ્રીધર્મસૂતીશ્વરાઃ | ૨૦ છે. શ્રીધર્મમૂર્તિ સૂરીશા:
સમગ્રાગમપારગાઃ | ગણધારિણે જયંતિ શ્રીશાસનનતિકારકો | ૨૧ / તે શ્રીમદ્ રાજનગરે ભાંડાગારે લિખાપિતઃ | તે તૈઃ શ્રીજબુદીપપ્રજ્ઞપ્ત સૂત્ર સ તત્ર ચ પૂરિતમ્ | ૨૨ //
દીર્ધાયુઃ || શ્રી ||
૨૮. શ્રી આચાર દીનકર પત્ર ૩૯૨.
રસવશિખ ભૂ૫ ૧૬૫૬ વર્ષે પ્રોટે માસેચ | વિશદવર પક્ષે પંચમ્યાં ગુરુવારે ગ્રંથોડવં પૂર્તિ માપન || ૧ |. ઉકેશ શુદ્ધ જ્ઞાત લેઢા ગોત્રે પ્રથિત લસલ્કીત અગાણી શાખાયાં બભૂવશ્રી રાજપાલાદવઃ | ૨ || તજજાયા રાજશ્રીસ્તદંગ ધર્મવાન્ ધની ધન્યઃ | સંધમુ ખોડસ્તિ સાધુ શ્રીમસ્ટ્રી ઋષભદાસાખ્યઃ || ૩ |. તત્પત્ની રેષશ્રીસ્તદંગજઃ કુરુપાલ નામાતિ | અપર સોનપાલ આઢયો ભૂપાલ માન્યૌ વૈ || ૪ || અમૃતદે સુવર્ણશ્રી ÁÍ યથાક્રમમૂ | સિંધરાજઃ શ્રીયાયુક્તઃ કુરુપાલઃ સદંગજ: || ૫ || દુર્ણદાસેપ્તિ તભ્રાતા સપત્નીકી સુપુત્રકી ! ૨૫ચંદ્રોડક્તિ શ્રદ્ધાવાન વિદ્યતે સેનપાલજઃ || ૬ || એવં સપુત્ર પૌત્રાદિ પ્રપૌત્રેશ્ચ યુનેન છે ! શ્રિયે ઋષભદાસે લિખાયું જ્ઞાન પૂજ્યા || ૭ || આચારદિનકરોડય ગ્રંથે વિધિપક્ષગચ્છ રાજાનાં ! શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરાણું હિ વિજયમાનાનાં | ૮ ! તસ્ય પદાજ રવયે કલ્યાણદધિ સૂરયે | દત્તો મુનિજને ર્વાચ્ય, માના નંદસ્વિયં પ્રતિ | ૯ |
(મહારાજ રવિચંદની પ્રત છે.)
પણ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રસંથાલ રહ)

Page #793

.
૩
de testosteste sa destesse de docentesteste testostestedadededosedadiesteslestadestestostestosteste testose doslastestesiastestade destesiosadestestetestostestet ર૯. ઈતિ શ્રીમદંચલગચ્છાધિરાજ ભટ્ટારક પુરંદરશ્રીમદુદયસાગરસૂરીણું શિષ્ય શ્રી જ્ઞાનસાગરે પાધ્યાય
વિરચિતાનુસંધાન ૨૫ શ્રીમદંચલગચ્છીય બૃહપટ્ટાવલી સમાપ્તા. સં. ૧૮૯૩ વષે માગસીર શુકલ નવમી તિથી નાગર નગરે લેખક શ્રી ચીહર વિપ્ર રામચંદ્રણ લિખિત ચિરં નંg. શ્રી || શ્રી | શ્રી ! યાદશં પુસ્તકે દષ્ટ તાદશં લિખિત મયા ! યદિ શુદ્ધમશુદ્ધ વ મમ દ ન દીયતે II. શ્રી રતુ || કલ્યાણુમડુ || આ પ્રત જામનગરમાંથી શા હીરાલાલ હંસરાજ પાસેથી રૂપિયા ૫૦ માં વેચાતી લીધી છે. અચલગચ્છના મુનિ મંડ(લ) અગ્રેસર ક્રિયા ઉધારક મુનિ ૧૦૮ શ્રી ગૌતમસાગરજીના ઉપદેશથી.
(જુઓ. આ જ ગ્રંથમાં આ પાનાને બ્લેક) ૩૦. ઇતિ શતપદી ગ્રંથ સમુદ્યારે સમાપ્ત ગ્રંથાત્ર ૧૫૭૦ સં. ૧૬૧૬ વષે અશ્વિન માસે શુકલ પક્ષે ૧૧
તિર્થી ગુરુવારે શ્રીમદંચલગરછે પૂજ્યારાધ્ય પરમ પૂજ્ય પં. શ્રી શ્રી શ્રી વિદ્યાશીલ ગણિભિક શિષ્ય મુનિ સંયમ શીલ શિ. મુનિ વિવેકમેરુ સ્વયમેવ વાંચનાર્થ લિખિતે શ્રી ગુરુપ્રસાદાત પત્ર
૨૧ જીર્ણપ્રાયઃ પ્રત છે. ૩૧. ઈતિ શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ ગ્રંથ. મૂળ પત્ર ૧૩ (નં. ૧૧૪ - ૫૩૯).
શ્રી અંચલગચ્છ આચાર્યશ્રી પૂ. શ્રી પુણ્યપ્રભસૂરિ તત્ શિ. વાસનાચાર્ય વાચક શિરોમણિ વા. શ્રી જિનહર્ષ ગણિ શિ. ગુણહર્ષગણિ લિખિત વૈશાખે. નાગુર મધે સ્વયમેવ પડનાર્થ. ૩૨. પ્રજ્ઞાપનપાંગ પ્રથમ પદત વનસ્પતિ સિત્તરી (મુનિચંદ્રસૂરિ કૃત) અવચૂરિઃ શ્રી અચલગચ્છ શ્રી
કાતિ મેરસૂરિભિઃ કૃતેયમવચૂરિ સંપૂર્ણઃ ૫. પદ્મશેખર ગણીનાં વારમાના ચિરંજીયાત. શ્રી ગંધાર વાસ્તવ્ય મહા શ્રી શ્રી શ્રી મેઘા ભાર્યા સીલાલંકારધારણ બાઈ મેઘાદે સપૂત્ર સાહ શ્રી હીરજી પુરસરને પુન્યાર્થ. (નં. ૯૬-૪૧૬) જયશેખરસૂરિ કૃત આરાધના પત્ર ૩ થી ૯ (નં. ૧૧૭/૫૬૩)
ઈય આરોહણસાર ભાવંત વરચંતરસુ સંસાર |
પાવંસુ પરંમિ લેએ પુણરવિ બેહિ જિણુભિહિયા || ૧૦૦ || ઇતિ શ્રી વિધિપક્ષ મુખ્યાભિધાન શ્રી અંચલગર છે શ્રી જયશેખર સૂરિ કૃતા આરાધના. ગઢેશ્વર શ્રી ૫ ભાવસાગર સુરીંદ્ર શિષ્ય.....કેન આત્મવાંચનાર્થ" || છ || શ્રી રસ્તુ | સં. ૧૫૭૩ વર્ષે
ફાગણ સુદ ૧૩. ૩૩. કાલાપક બાલાવબોધ વૃતિ પત્ર ૩૧. કર્તા : શ્રી મેરૂતુંગરિ. અંતે : ઇતિ શ્રી મંદચલગઝેશ્વર શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વિરચિત સૂત્ર ત્યાઃ ષષ્ટ: પાદઃ સંપૂર્ણ છે. કૃત્સત્રના છ પાદ છે || ૧૪ પત્ર પર તદ્ધિતનાં છ પાદ ગ્રંથારા ૫૦૯. પત્ર ૩૧.
શ્રીમદંચલગરશ્રી મહેન્દ્રપ્રભ સૂરયઃ | શ્રી મેજીંગસૂરીશા તત્પદાંબુજષપદાઃ || ૧ ||. યુનત્રયેંદુ સંખ્યબ્દ ચકે તેનોપયતન | વૃત્તિલાવબોધાખ્યાઃ ગાએ લોલવાટક /
રઆ શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ)

Page #794

dada vada casa of ad
સંધેરભાવકા પત્ર
babababa bacabasab Labs uchkaci saba cosas cases a kach [૩૮૯] બાલાનામવબુદ્ધયે | તપૂર્વ મવગમ્યષા દીસિહીતતા પર || ૩ || ચતુઃશતાનિ લેાકાનાં સાશીતિશ્ર નિશ્ચિંતા । બાલાવમાધ સ‰તા વ્યાખ્યાતેઽક્ષર સંખ્યયા || ૪ ||
૩પ. ભાવસાગરસૂરિ કૃતા ગુલિ સમાપ્તા સં. ૧૯૬૨ વષૅ માઘ સુદ ૮ ભામ લિખત પડયા સારણું લીક્ષતે. શ્રી અંચલગચ્છે શ્રો ૫ ધમૂર્તિસૂરીસર વિજય રાજ્યે આચાર્યં શ્રી ૫ શ્ર કલ્યાણસાગર સૂરિભિઃ ઉપાધ્યાય શ્રી ૫ શ્રી હેમમૂર્તિ ગણુ વાંચના
૩૬. જૈન પુસ્તક પ્રશસ્તિ સંગ્રહ ભા, ૧, શ્રી જિનવિજયજી સ ંપાદિત. સંઘવી પાડા, પાટણની પ્રત. ઇતિ પર્યુષણા કલ્પ ટિપ્પન પૃથ્વીચંદ્રસૂરિ કૃત. સ. ૧૭૮૪ વર્ષે ભા. સુ ૧ શનો, સ્તંભતીર્થ વેલાકુલે શ્રીમદ ચલગચ્છે શ્રી કલ્પ પુસ્તિકા તિલકપ્રભા ગણની યોગ્યામહ અજયસિંહૅન લિખિતા—મ 'ગલ મહા શ્રી: દૈહિક વિદ્યાં પરમેશ્વરી,
૩૭. શ્રી અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. ભટ્ટારક શ્રી ૫ શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરય સ્વેષાં ગૐ વાચક શિરામણી વા. શ્રી ૫ શ્રી સત્યશેખર ગણુય તેષાં શિષ્યાવા શ્રી પૂ. વિવેકશેખર ગણુય સ્વેષાં શિષ્યા વાચ્યાતુરી તુરી સંધી તાતી તાતી તાં તાંશું પ્રકાર પ્રવાહ હીર ચીર ચમકૃતા શેષગત નિરશેતમ સ્તાત્ર સુ સેમ સૌમ્યાંગા કૃતિ પ્રાજ્ઞતિ તતી સજ્જનાચાર્યે મુનિશ્રી ભુવનશેખર ગણુ તલ્લ ભ્રાતા મુનિ પદ્મરોખરેણુ લિખિત, સં. ૧૭૦૧ વર્ષે કાર્તિક માસે શુકલ પક્ષે પચમ્યાં તિથી ગુરુવાસર શ્રી ભુજ નગર મધે યદુવંશ શંગારહાર મહારાવશ્રી ભાજરાજજી વિજયી રાજ્યે. (જૈન યુગ ૧૯૮૩). ૩૮. શ્રી પ્રતિષ્ટા કલ્પ
૩૮. શ્રી પ્રતિષ્ટા પત્ર – પરથી તૈયાર કરનાર
૪૦. પ્રતિષ્ટા વિધિગત ભિષ્મપ્રતિષ્ટા કર્તા ઃ કલ્યાણુસાગરસૂરિ...પત્ર ૩૧, નં. ૨૦(૩),
૪૧. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર ટીકા (પત્ર પ૬). અ'ચલગચ્છે શ્રી વિનયહુંસ કૃતા સં. ૧૯૦૩ વર્ષ ૧૩ તીથી બુધવાસરે કાસર ગ્રામે ૫. ગુણુશીલ ગણના લિખિતા ચ.
૪૨. ઇતિ વાચક શ્રી નિત્યલાભ કૃત પૃથ્વીચંદ્ર ચેાપાઈ સોંપૂર્ણ સં. ૧૭૮૮ વર્ષે શ્રી અચલગચ્છે અંજાર નગરે મુનિ વિનતલાભ લેખિત || શ્રી || પાથી ૭૭/૬૮૪. ૪૩. શ્રી ગાડી પાનાથ સ્તવન પુત્ર ૪, પેૌથી ૯૬, ક્રમાંક ૧૪૭૮,
કર્તા ઃ કલ્યાણસાગરસૂરિ. પત્ર ૨૧. પોથી ન. ૨૦(૧).
કર્તા : વિનયસાગર ગણુ, પત્ર ૩૧. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત પ્રતિષ્ટાકલ્પ વિનયસાગર ન. ૨૦(૨).

..
ઇતિ શ્રી અચલગચ્છે શ્રી નિધાનસાગર રચિત ગાડી પાર્શ્વનાથ સ્તવન. ગાડી પારસનાથજીની યાત્રાનું નવું તવન જોડું તે લીખું' છે, તે સમાપ્ત. મુનિ ૫ શ્રી કમલસાગર લખિત સૂરત મધે ૪૪. ઈતિ શ્રી તીમાલા સ્તવાવસૂરિ સમાપ્તા. સં. ૧૬૧૬ વર્ષે કાર્તિક સુદિ ૧૪ શુક્રે શ્રી રાજવલ્લભ વણુારીશ ત્યાત ।। શ્રી દેવવલ્લભ વારીશ સસક્ષ શ્રી વિવેકવલ્લભ વારીસ વૃતિ કૃત'. સહજ રત્ન લક્ષત. ગ્રંથાર્ચે ૫૦૦, સહી, કુલ પત્ર ૧૫.
(શ્રી માંડલ અચલગચ્છ ભંડાર ન, ૫૧ ની પ્રત, શ્રી લા. દ. સ વિદ્યામંદિર, ન, ૨૨૪૮૪)
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #795

[૩૮૦]
c cessed especidesprepares sectobscesses.seeseocossess ૪૫. નવતત્વ વિચાર છે નમઃ સર્વત્તાય. ભટ્ટારિક શ્રી દેવગુપ્તસૂરિ પ્રસાદાત શ્રી સિદ્ધસૂરિ આદેશાત
શ્રી વીરં વિશ્વવિદ્ભુ શ્રીમદ્દ વિધિપક્ષ ગ૭નાથ ગુરુન શ્રી મેરૂતુંગસૂરીન નવા તવાનિ વૃણમિ.
નવતત્વ ગાથાભિઃ પૂર્વ કવિકવિચક્રવર્તિભિઃ ગુરુભિઃ પૂજય
શ્રીમજજ્યશેખરસૂરીશ્વરેવ્ય રચિ ૧ / અતઃ શ્રી ગઢેશ ગુપદેશવશતસ્તસ્ત્રાર્થ લેશ જહુ |
શિષ્યબમું સ્વપર પ્રબંધ કૃત ગ્રંથાન્ડિલોક્યલિખત | જાગ્રગુર્જર વંશ સંભવ સન્માર્ક......મથાંગજ | યાતાઈ જયસિંહ મંત્રિ રચનામભ્યર્થનામાનુવાન // ૨ // સારરફાર સુવર્ણ રાશિ કલિતં સર્વાર્થ સિદ્ધિપ્રદ | નવભિઃ......સુતત્ત્વનીધિભિઃ સંપૂરિત સર્વદા | પ્રસ્કૂજર્સદ્દગુણ સાધુત વિલક્તાં ......વિત / શ્રી ગ્રંથડયું સજનેપકૃત્યભિમત વિશે ચિર નિંદg / ૩ /
શ્રી પ્રજ્ઞાપના, શ્રી જીવાભિગમ, શ્રી ભગવતી, શ્રી સમયેવાયાદિ સિદ્ધાંત શ્રી તત્ત્વાર્થાદિ પ્રકરણ ગ્રંથ ઘણું જોઈ શ્રી પૂજ્ય ગચ્છ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ ગુરુપ્રસાદિ નવતત્વ વિચારુ લિખિલ છઈ. પત્ર નં ૬૬૩.
સં. ૧૪૬૮ વર્ષે ફાગણ સુદ દ્વાદશી બુધે તારાપુરે ગ્રંથાયે સમર્પિત. અથ સંખ્યાતા અસંખ્યાતા વિચારુ લિખિઈ યથા ... ૪૬. અંચલગચ્છની બે પટ્ટાવલિ. માંડલને સંગ્રહ નં. ૨૮/૧૩૬ લા. દ. વિ. સં. પ્રત નં. ૨૨૮૯૧
તથા ૨૨૫૬૯, લખનાર મુનિ તવસાગર લીંબડી મધે. આ પટ્ટાવલિમાં શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિને ૪૭ મા પટ્ટધર અને શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરિને ૬૪ મા પદ્ધર બતાવ્યા છે, જે બાબર છે. શ્રી મેરુનુંગસૂરિ સુધી ત્રણ દેવીએ વ્યાખ્યાનમાં આવતી એ પણ ઉલ્લેખ છે. પાટણમાં કુમારપાળ રાજાના સૂચનથી ચોથ કરનારા રહે ને બીજા વિહાર કરી જાય, તે પ્રસંગ પણ અપાય છે. આ
પ્રસંગ ભીમશ માણેકે છપાવેલ પટ્ટાવલિમાં પણ છે. સં. ૧૮૯૬/ સં. ૧૮૭૧ માં આ પટ્ટાવલિઓ વખાઈ છે. ૪૭. ઇતિ શ્રી મલયગિરિ વિરચિતા સપ્તતિટીકા સમાપ્તાઃ સં. ૧૮૬૬. કાર્તિક સુદિ ૫. સ. ૧૧ ૫.
અમરચંદ પરત વેચી. સ્વ હસ્તે દૂજે કાઈ ઉજર કરણ પર્વ સહી. આંચલગ છે શ્રી પૂજ્યજીને
આપી છે. પરમવદ્ધજીની સાખ છે. ૪૮. ઈતિ શ્રી વિધિપક્ષગ૭ સમાયકાદિ સમાચાર વિધિ સંપૂર્ણ સં. ૧૮૬૬ વર્ષે કાર્તિક માસે સિતેતર
પક્ષે દ્વિતીયા તીથી ગુરુવારે શ્રી અંચલગચ્છાધિરાજ પૂજ્ય ભટ્ટારક શ્રી ૧૦૮ શ્રી કીર્તિ સાગરસૂરીશ્વર શિ. મુનિ પ્રમોદસાગરણ લિખિતા શ્રી ઠાર નગર મળે. શ્રેયઃ શ્રેયઃ એણયઃ યશસ્તાત શુભ ભવનું,
ADS આ ગ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
1 હે

Page #796

અક્ષરે મરેડદાર છે. વરચે રહી ગયેલ શબ્દો ઉમેરાયેલ છે. આ પ્રત તા. ૧૮/૧૦/૭૬ સેમ, આસો વદ ૧૧ ના જોયેલ. વિધિપક્ષ (અચલગચ્છ) ની પ્રતિક્રમણ સમાચાર જાણવા આ ગ્રંથ અતિ મહત્ત્વને છે.
(શ્રી લા. દ. સં. વિ. મ. ન. ૨૨ ૪ ૫૫; માંડલ નં. ૨૨) ૪૯. ૫ખીસૂત્ર બાલાવબોધ. પત્ર ૨૩. (અચલગચ્છ જૈન જ્ઞાનભંડાર-ભુજ. ડબા નં. ૭, પોથી નં. ૫૫)
વિક્રમાત ખનંદશરચંદ્ર ૧૫૮૦ () વર્ષે વિનહંસ શિ. હંસસૌભાગ્ય લિખિત. ૪૯. શ્રી અંચલગર શ્રી ઉદયરાજ ઉપાધ્યાય શિ. વા. વિમલરંગ, પં. દેવચંદ્ર, પં. [૧] નગ
(જ્ઞા)નરંગ, પં. તિલકરાજ, સોમચંદ્ર, હર્ષ રત્ન, ગુણરત્ન, દવારને સમસ્ત પરિવાર યાત્રા. પં. જ્ઞાનરંગ, પં. હર્ષરત્ન માંસ કીધે. સંઘ આચહેન શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ પ્રસાદાત શ્રીમાલ ખેતા વરસી છે મા ભજડા (રા)માં યાત્રા સફલ હ.
(અબુંદ પ્રાચીન જૈન લેખ સંદેહ, નં. ૨૦૩) ૫૦. અંચલગચ્છ ગજસાગરસૂરિ, શિ. લલિતસાગર શિ. જ્ઞાનસાગરજી શિ. લક્ષ્મીસાગરજી શિ. પ્રીતિસાગરજી
સિદ્ધાંત ચંદ્રિકા સંપૂર્ણ. સં. ૧૭૫૫ વષે શાકે ૧૬૨૧ પ્રવર્તમાને માઘ વદ ૧૨ કુમુદ બંધવવારે
શ્રીમદણહીલપુર પતને લિખિતા (સુથરી ભંડાર). ૫૧. સુથરી ભંડારમાં અંચલગચ્છીય આચાર્ય કૃત નવતત્વ ચોપાઈ અનુ. નં. ૮૦, પિથી નં. ૩૨ (૫).
પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર (શ્રી માણિક્યસુંદરસૂરિ કૃત) અનુ. નં. ૩૧, પોથી ૧૭(૨). પર. દેવાઈ અંચલગચ્છવલી જિનવર પૂજઉ તિહાં મનરુલિ /
દેવાલઈ સુપાસનઈ ગયા હરખઈ આનન તાઢાં થયા || ૩ ||. ભાવળી (રાણકપુર) અંચલગરછના દેરાસરમાં મૂળ નાયક શ્રી સુપાર્શ્વનાથ છે.
(મેહ કવિ રચિત રાણિગપુર, ચતુર્મુખ પ્રાસાદ સ્તવન. જે. સં. પ્ર. વર્ષ, અંક ૯. રચના સં. ૧૪૯૯, કાર્તિક) પ૩, પૂર્ષિ વર્ધમાનભાઈ જયતા ઉચલી (નરેલી ગામમાંથી) ચાહણ સામિં વાસ્તવ્ય સાસરા માંહિ
તવ શ્રી ભદેવા શ્રી પાર્શ્વનાથ રૌત્યકારાપિત સં. ૧૩૩૬ વર્ષે અંચલગચ્છ શ્રી અજિતસિંહ* સૂરિણામુપદેશન
(“ભટેવા પાર્શ્વનાથ ચાણસ્મા સાર્ધ શતાબ્દા ગ્રંથમાં આ લેખ છે.) ૫૪. ચાણસ્મામાં નિત્ય વિનય જીવનમણિવિજય જૈન શાસ્ત્ર સંગ્રહમાં પિ. નં. ૫૪, ક્રમાંક ૧૨૮ માં
ઉપદેશ ચિંતામણિ વૃત્તિ, પૃ. ૩૩, લે. સં. ૧૫૫૬, ભા. વ. ૪. ૫૫. ઉપરોક્ત ચાણસ્માના જૈન જ્ઞાનભંડારમાં ચિંતામણિ સટીક છે. તેને અંતે આવી નોંધ છેઃ
સં. ૧૫૫૬ વર્ષ ભાદ્રવા વદ ૧૪ સોમવારે શ્રી પત્તનનગરે અંચલગ છે લિખિતા...શ્રી રંગવર્ધન
ગણુન્દ શિષ્યાનું દર્યાવર્ધન ગણું પં. ધર્મવર્ધનગપ્રવરાણામેવા પ્રતિ; શ્રીભુવતુ. ૫૬. ઉપરોક્ત ભંડારમાં પ. ૭૭, ૪. ૨૪ર માં શ્રી તીર્થંકર પ્રભુની વિનતિભાસ વિગેરે પ્રત. પાના
૨૧ ની પ્રશસ્તિ .
નગુલિ
|
એ આર્ય કરયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
એE

Page #797

[૩૯૨],sahshashshesh bhathida....bhashaines
સં. ૧૦૨૫ (?) [૧૪૨૫] વર્ષે` સ્વયં લિખિતં જયશેખરસૂરિ માઘ સુદ ૭ ગુરુવાસરે, સુંદર અક્ષરાવાળી પ્રાચીન પ્રત છે.
(આ પ્રશસ્તિ અને જચરોખરસૂરિનાં હરતાક્ષરવાળી પ્રતિના અંતિમ પત્રના બ્લોક આ ગ્રંથમાં આપેલ છે. તથા એ જ પ્રતની જયશેખરસૂરિ રચિત ૫૨ (બાવન) કૃતિએ વિનતિ સ્તોત્રાદિને પરિચય પણ આ ગ્રંથમાં આપેલ છે.)
૫૭. શ્રી અનંતનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર (ખારેક બજાર)ના સંગ્રહની પ્રત ગૌતમસાગરજી મ. સા. દ્વારા સ્વ હસ્તે લિખિત ૩૯ કલમે.. અ ંતે સ્વ હસ્તે... આ પ્રમાણે લખેલ છે.
(આ પ્રતના અંતિમ પત્રના બ્લોક પણુ ઉપરોક્ત શ્રી જયશેખરસૂરિના હાથે લખાયેલ પ્રતિના બ્લેક સાથે જ આ ગ્રંથમાં આપેલ છે. )
૫૮. જૈન તીર્થ સ` સંગ્રહ' ભા. ૧, ખંડ ૧, પૃ. ૧૧,
અમદાવાદના શેખના પાડામાં શ્રો પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું દેરાસર છે. આ મ`દિર સં. ૧૮૦૦ લગભગમાં અચલગચ્છીય શ્રી સંધે બંધાવેલ છે. આમાં દશમા સૈકાની શ્યામ આરસની પ્રાચીન ચેવિસી છે. લાકડાનાં તારણો અને થાંભલાનું કામ સુંદર અને નકશીવાળુ છે.
નં. ૩૦૨૪. પૂ. દાદાશ્રી લિખિત ગૌતમસાગરજી
પ૯. શિાહીના રાજમહેલ તરફ જતી સડક ઉપરથી જૈન મંદિરની શ્રેણી શરૂ થાય છે, એક સાથે આવેલા પંદર જિનમદિરાથી આ મહેલા દેરા શેરી નામે ઓળખાય છે. તેમાં પ્રથમ શ્રી અ...ચલગચ્છનું પ્રાચીન મંદિર આવેલું છે. આ મ ંદિર કયા મહાપુરુષે બધાવ્યું, એ જાણવાને કશું સાધન નથી, પરંતુ, જાણ્ મુજમ્ સિરાહી વસ્યાનાં ૧૫૯ વર્ષો પહેલાં આ મદિર બનવા માંડયું હતું. આ મદિરમાંથી સં. ૧૪૬૩, સે. ૧૪૮૩, સં. ૧૪૮૭ વિ. ના પ્રાચીન શિલાલેખા મળી આવે છે.
મૂળ ગભારામાં મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાનની પચીથીના પરિકર યુક્ત એક જ મૂર્તિ બિરાજમાન છે. તે ઉપર લેખ નથી. ભમતીમાં સ્થાપન કરેલી ૧૫ મૂર્તિએ ઉપર સં. ૨૦૦૧ ના વૈશાખ સુદિ ૬ના પ્રતિષ્ઠા લેખા છે. તેની સાથે સિદ્ધચક્રને પટ્ટ છત્રીમાં સ્થાપના કરેલા છે. મૂળનાયકની સન્મુખ સમવસરણમાં ચેમુખની સ્થાપના કરેલી છે. ગૂઢમંડપ, રંગમંડપ, નવચેાકી અને ભમતીમાં પ્રતિમાના પરિવાર ઠીક પ્રમાણમાં છે. તેમાં વિવિધતાની દૃષ્ટિએ નોંધવા યોગ્ય મૂર્તિ એમાં ગૌતમ સ્વામી, ચક્રેશ્વરી દેવી, શ્રી માણિભદ્રવીર, મરુદેવા માતા, રાજિષ ભરત વિ. ની પ્રતિમા પાષાણુમાં છે. મંદિરની સામે એક હાથીનું પાષાશિપ નિ`િત છે. ભમતીની દેરીએ પાસે જમણા તરફ આરસની દેરીમાં શિવલિંગ, પાર્વતી અને નદી વિ. ની સ્થાપના છે. આ મંદિરના છેલ્લા સુવણુંદડ—કળશ અને ધા સં, ૨૦૦૧, બૈ સુ. ૬ ના રાજ ચડાવવામાં આવ્યા હતા. દેરા શેરીમાં જમણી તરફ પૌષધશાળામાં અંત ભટ્ટારક છે.
[ ‘જૈન તી” સાઁ સ’ગ્રહ’ ભા. ૧, ખંડ ૨, પૃ. ૨૪૭. (શાહી જિનમ`દિર ) ] ૬. સુરત વકીલને! ખાંચે. ધાબાળધ જિનાલયમાં મૂળનાયક શ્રી સભવનાથ ભગવાન પાષાણુ પ્રતિમા ૪૪, ધાતુપ્રતિમા ૧૦૭, બંધાવનાર અ`ચલગચ્છ સંઘ, સં. ૧૯૨૦ લગભગ. કમીટી શેઠ બાબુભાઈ ખીમચંદ, હાલત સારી છે. ૧૨૯૫ ની પ્રાચીન ધાતુભૂતિ છે.
[‘જૈન તી સ સંગ્રહ’ ભા, ૧, પૃ. ૭૫. (અચલગચ્છ જિનાલય – સુરત ]
" શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #798

stestestostesdestestestoskestestste beststeststotedestostestasiastokokeskstasteststestsiestesockstasboostesauttostoestecksbosbesiosta stashastestesksesksast [363] ૬૧. કાત્યાયને ગોત્રીય શ્રીમાલી શેઠ મુંજા શાહ ભેરોલમાં અંચલગરછની વલભી શાખાના આ.
પુણ્યતિલકસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૩૦૨ માં શિખરબંધ જિનમંદિર બંધાવ્યું અને તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી, એક વાવ પણ બંધાવી. જેમાં બંનેને બંધાવતાં કુલ ૧ કરોડ રૂપિયા ખર્ચ થયેલ. ૧૪૪૪ થાંભલાવાળું ૭૨ દેરીઓથી યુક્ત જિનાલય મુંજા શાહે બંધાવેલ. ત્યારે ૧૧૦૦ જનોનાં ઘર હતાં. આજે પણ તેમનાથનું ભવ્ય મંદિર છે. આ પ્રતિમાજી અહીંના જીર્ણ તળાવના
ટેકરામાં થી મળી આવ્યા હતા. સં. ૧૯૨૨ ભા. સુ. ૩ ના પ્રતિષ્ઠા થયેલ છે. ૬૨. ભદ્રેશ્વર તીર્થ જીર્ણોદ્ધાર
[ અંચલગચ્છ પટ્ટાવલિ' પૃ. ૮૯. (અંચલગચ્છ જિનાલય, ભેરેલ)] ગુરુ ઉપદેશ કરાવીયજી, તેહને જીર્ણોદ્ધાર /
દોઢ લાખ કોરી ખરચીજી, તેઓએ તિહાં મને હાર || ઢાળ ૩૫ છે. અચલગચ્છાધિરાજ દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રેરણાથી શ્રેષ્ઠિ શ્રી વમાન–પદ્મસિંહ શાહે ભદ્રાવતી–ભદ્રેશ્વરના જિનાલયને સં. ૧૬૮૨ થી ૧૬૮૮ વચ્ચે જીર્ણોદ્ધાર કરેલ.
[ જૈન તીર્થ સર્વ સંગ્રહ' ભાગ ૧, ખંડ ૧, પૃ. ૧૪૦ ] ૬૩. સ. ૧૫૬ ૬ પં. જહેમરચિત સં. ૧૫૭૩ માં હર્ષ પ્રમોદના શિષ્ય ગમંદીએ રચેલી તીર્થ મલામાં જણાવાયું છે કે ચિતોડમાં ૩૨ જિનાલયને સમાવેશ છે.
પાનામાં ૨૨ મા નંબરમાં અંચલગરછીય શીતલનાથ મંદિરને ઉલ્લેખ છે. આજે તો ચિતોડમાં આ જિનાલય છે કે નહિ, તે તપાસ કરાવવી ઘટે.
[‘જૈન તીર્થ સર્વ સંગ્રહ, ભાગ ૨, પૃ. ૩૪૧ (અંચલગચ્છ જિનાલય, ચિતોડ-મેવાડ)] ૬૪. ઉદયપુરમાં અંચલગચ્છીય બે જિનાલય
ઉદયપુર (રાજસ્થાનમાં મોતી ચૌહાનમાં શ્રીશ્રીમાલી શેઠ અચલગચ્છ જૈન સમાજ શેઠિયાનાં ઘર અને જિનમંદિર છે. આ શેઠિયાઓએ શ્રી અખિલ ભારત શ્રીશ્રીમાલી શેઠિયા સમાજની રચના કરેલ છે. આ શેઠિયા-જિનમંદિરના કલાત્મક દૃશ્યને બ્લેક આ ગ્રંથમાં અપાયેલ છે. બીજા અંચલગચ્છીય જિનમંદિરને ઉલેખ જૈન તીર્થ સર્વ સંગ્રહમાં છે. (ઉદેપુર દીલ્હી દરવાજની અંદર, અમેસરકી થાભ, આદિનાથ ભગવાનનું જિનમંદિર છે. વહીવટદાર અંચલગરછ ઉપાશ્રય કમિટી.
મંદિરની સાધારણ હાલત છે. ૬૫. જીરાવલિ જૈન તીર્થ. (અંચલગરછીય આચાર્યો – શ્રાવકના લેખ)
તા. ૧૪–૩–૭૬ ના અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. પાટે આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. સહ શ્રી આબુ મહાતીર્થનાં ભવ્ય જિનમંદિરે ને પ્રતિમાજીનાં દર્શન કરવાને લાભ મળેલ. ત્યાંથી વિહાર કરી તા. ૧૬-૩-૭૬ ના શ્રી જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ તીર્થની યાત્રાને પણ લાભ મળે. આ જીરાવલિ તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર થઈ ગયેલ છે. આ તીર્થની સ્થાપના અને ઉદ્ધારમાં અંચલગ છે! શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ, શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ, શ્રી જયકીર્તિસૂરિના ઉપદેશથી અંચલગરછીય શ્રાવકોએ સારે પ્રયત્ન કરેલ છે, જેના પ્રતિક રૂપે પ્રતિમાજી લેખ તથા દેવકુલિકાઓ પરના શિલાલેખો છે.
TF
,
-
મહા શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો
:
ICE.
TrIL
SMS

Page #799

૩િ૪) dese seless>ssessessessoclesledes-desastessessessessedste sesslessoslesed fedeses.sessest.kooooooooooofs.
ડેરી નં. ૨૮, ૨૯, ૩૦, ૩ર, ૩૫ ના શિલાલેખે સુવાચ્ય છે. જૂના પ્રતિમાજીએ ભંડારી દેવામાં આવેલ છે. શ્રી જીરાવલિ પાશ્વનાથનાં મૂળ પ્રતિમાજીને આ તીર્થના મુખ્ય જિનાલયની બહારની જમણી ભીંત ભમતીમાં બિરાજમાન કરાયેલ છે. પ્રતિમાજીને લેપ કરાવેલ છે. એ મૂળનાયક પ્રભુજીની (પ્રતિષ્ઠા) કાયમ રાખી હશે એમ લાગે છે. આ મૂળ શ્રી જીરાવલિ પાર્શ્વનાથની
પ્રતિમાને ફાટે આ ગ્રંથમાં અપાયેલ છે. ૬૬. માંડવી (કચ્છ)માં શ્રી ખરતર ગચ્છ જૈન જ્ઞાનભંડાર, શ્રી સુપાર્શ્વનાથ જિનાલયમાં છે. આ ભંડારમાં
પ્રાચીન સંગ્રહ સારો છે અને સુરક્ષિત છે. તેમાં અંચલગચ્છ સાહિત્ય પણ સારા પ્રમાણમાં છે. ઉતાવળથી જોવાયેલ સૂચિપત્ર અને પ્રતિ મુજબ અંચલગચ્છનું કેટલુંક સાહિત્ય આ મુજબ છેઃ
નં. ૧૦૮/૨૧૨૩ “યોગ રત્નાકર ચોપાઈ' કર્તા: જ્યનશેખરજી નં. ૧૨૧/૨૩૦૬ “કર્ણ કુતુહલ સટીક કર્તા : સમુતિ નં. ૧૨૩/૨૪૪૭ “તાજીક સાર ટીકા” નં. ૧૨૪/૨૩૬૨ “વિચિંતામણિ' કર્તાઃ વિનયસાગરસૂરિ નં. ૧૨૫૨૪૦૬ “ભુવને દીપક ગૃહભાવ” નં. ૧૩૧/૨૫૩૪, મહાદેવી ગ્રંથ ટીકા નં. ૭૨/૫૫૬ ‘દાનપદેશમાલા” સિંહતિલકસૂરિ શિષ્ય નં. ૭૩/૬૧૬ “રત્ન સંયે” મૂળ. પત્ર ૧૧
ઘાસાગરસૂરિ કૃત નારકી, ૧૭૨૮ પ્રશ્નોત્તર નં. ૭૮/૫૫ “ઋષિમંડલ ગ્રંય” ધર્મષસૂરિ. નં. ૮૦૯૪૬ દેવરાજ ગ્રુપ કથા” ક્ષમાલાભ શિ. જ્ઞાનસાગર, નં. ૯૦/૧૨૨૬ “તારાચંદ કુરચંદ ચોપાઈ વિનયશેખર કૃત. નં. ૯૩/૧૩૦૭ “પ્રિયંકર નૃપ રાસ જ્ઞાનમૂર્તિ ૨. સં. ૧૬૯૬. નં. ૮૩/૧૩૦૮ પુણ્યાયનૃપ ચોપાઈ' વિજયશેખર ર. સં. ૬૮૧, નં. ૬૬/૪૭૮ “શાંબ પ્રદ્યુમ્ન સિતાકથાનક–પ્રાકૃત' મહિંદ્રસૂરિ કૃત (૨) અષ્ણતરી સ્નાત્ર વિધિ જ્ઞાનસાગર શિ. પુણ્યાદિસિંધુસૂરિ રાજ્ય લિખિત. નં. ૯૩/૧૩૧૦ “રૂપસેન રાસ જ્ઞાનમૂર્તિ રચના. સં. ૧૬૯૪. નં ૯૪૧૩૨૬ “સિદ્ધાચલ શલોક” ગુલાબશેખરજી. નં. ૮૮/૧૧૭૨ “અંચલગચ્છ પટ્ટાવલિ” પત્ર ૧૫. નં. ૧૩૫/૨૬૪૪ “અભિવદન ચિંતામણ કેશવૃત્તિ' ઉ. દેવસાગરજી રચિત પત્ર ૩૫૦.
સારી મરોડ પ્રત છે. લે. સં. ૧૮૭૯. ૬૭. રાધનપુર અંચલગચ્છનું જિનમંદિર (રાધનપુર પ્રતિમા લેખ સંગ્રહ)
રાધનપુરમાં બંબાવાળી શેરીમાં બીજુ દેરાસર શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથનું છે, તે અંચલગરનું છે. શ્રી હીરસાગર યતિના ઉપદેશથી બનેલું છે. શેરીની પળ તથા મેડો અંચલગચ્છનાં છે. અંચલગચછના સાધુઓ મેડા ઉપર ઉતરતા.
જ
શીઆ કયિાજીગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
* * -
-
- -
-

Page #800

opediaspeecestestoboosebest speectobsessessestevestosterocessessessessoccess. Costosterosbestoso [૩ ૫]
આ દેરાસર ત્રણ ગભારાનું છે. વચ્ચેના ગભારામાં મૂળનાયક શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથ ભગવાનની સપરિકર પંચતીથી સાથેની મૂર્તિ છે. બે કાઉસગીયા તથા બેઠેલ પ્રતિમા સફેદ આરસનાં છે. તેમાં મૂળનાયક સહિત આરસની ૧૨ અને ધાતુની ૨૯ પ્રતિમાઓ છે. ઉપરનાં ઉપર ત્રણ ગભારા છે, તેમાં આરસની ૭ પ્રતિમા છે. નીચે મૂળનાયક પ્રભના સભામંડપમાં ત્રણ ગે ખલામાં ૩ આરસની પ્રતિમા છે. મૂળ ગભારામાં ધાતુની ત્રિતીર્થ ૧ છે. તેની પાછળ લેખ છે. આ દેરાસરમાં પ્રવેશ કરતાં એક બાજુ એક મૂર્તિ છે. તેને કુળદેવી તરીકે માને છે. તેને કુવાલાના લાડામાં કુટુંબને લેકે માને છે, અને વૈશાખ સુદિ ૧૧ ના રોજ
સ્નાત્ર ભણાવાય છે. ૬૮. શ્રી જિનવરેન્દ્રાણ શશિ નક્ષત્ર નિ હંસક ગણ વિશેધકાદિનાં જ્ઞાતવ્યા. વિલોકનીયા વિબુઃ શ્રી
અંચલગર છે આચાર્યશ્રી ભાવવદ્ધનસૂરિભિઃ લિખિતં. પં. ચારિત્રનિધાનાં કૃતે. શ્રી જિનશાસનમાંહિ સમક્તિ ધારીનીઈ એકલા બોલ જાણ્યા જેઈઈ તે બેલ શ્રી ગુરુમુખિ સાંભલી લિખીઈ છઈ.
(પૃષ્ઠ માત્રા લખાણ છે.) ૬૯. “કુમાર વ્યાકરણમકર્તા: મેરૂતુંગસૂરિ. આદિઃ અથ પરઐપદાનિા અથ નેતરાણિ દશવિભક્તીનાં પૂર્વાણિ નવ નવ વચનાનિ
પરસ્મપદાનિ સ્યુઃ તિ તસ્ર અતિ, સિ થસ થ, મિ વસૂ મસ, એવું
સર્વત્ર વચન // ૧૦ | છ || અંત : ચારુતરે વા વૃદ્ધિ આર, ઉત્તરેવા દ્વિ સંધ્યક્ષરદ્ધિઃ સ્થાત્ આર એભ્યા / રૂ૪ | ઇતિ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ વિરચિતાયાં બાલાવબોધ વૃદ્ધિ વારઘાતિ અષ્ટમઃ પાદર સમાપ્તઃ એવું પદ રૂ૪ | છ || ગ્રંથગ્રંથ / ૪૮૦ | છ || છ | સં. ૧૪૯૩ વર્ષે શ્રાવણ વદિ નવમ્યઃ શની લિખિત.
(રાજસ્થાન પ્રા. વિ. પ્રતિષ્ઠાન -જોધપુર. સુચિપત્ર ભા. ૩. B. નં. ૬૭૪૫/૧૭૩૮૫, ૨. સં. ૧૪૭૩) ૭૦. કાતંત્ર બાલાવબોધ વૃત્તિ, વૃત્તિકારઃ શ્રી મેરૂતુંગરિ.
(રાજસ્થાન પ્રા. વિ. પ્રતિષ્ઠાન - જોધપુર. સૂચિપત્ર ભા. 3 B. નં. ૬૭૪૪/૧૦૧૧૮, આ પ્રત સં. ૧૫૧૪ માં
લખાયેલ છે.) ૭૦. લિંગનિર્ણયગ્રંથ' કર્તા : શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ (અંચલગરછીય)
(રાજસ્થાન પ્રા. વિ. પ્રતિષ્ઠાન-જોધપુર સૂચિપત્ર ભા. ૧, પૃ. ૨૭૪. પુસ્તક નં. ૨૭૧૮, નં. ૪૫૩.) ૭૧. બૃદસ્તવ.” કર્તા: વાચનાચાર્ય ધર્મનંદન.
આદિ : નન્દા હદિ મહાવીરં, સર્વજ્ઞ જગદ્ગુરુમ |
આર્યાદિનાં રુપ સંખ્યા, પ્રસ્તારાદિનામહં બ્રુવે / ૧ સર્વોતઃ ગુરુ મળ્યાદિ ગુરુચ્ચતુષ્કલા સિદ્ધા / ચતુર્માત્ર ગણુ પંચ સ્યુરાર્યાદિષુ સંસ્કૃતાઃ // ૨ // || ઇતિ | છંદ શાસ્ત્રમ |
(રા. પ્રા. વિ. મ. સૂચિ નં. ૬૯૯૮)
શીઆર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ રહDE

Page #801

[૩૯] oddesses.bbc.casessessecocessessessessueshbobcbd-shobhechosed ૭૨. “જૈન કુમાર સંભવ' કર્તા: જયશેખરસૂરિ. નં. ૨૪૧/૭૦૧. પૃષ્ઠમાત્રા લખાણુ.
સં. ૧૫૪૮ વર્ષે પણ માસે કૃષ્ણપક્ષે અમાવાસ્યાયાં તિથી શુક્રવાસરે ગ્રંથ લક્ષત || છ || ઉદયવંત હે ગરછનાયકઃ લેખકના આશ્રીવાદઃ | છ || ધિનું જતૃની ઉદરિ ઉર્દૂનુ || ૧ |
(ભાંડારકર , રી, ઇન્સ્ટીટ્યૂટ, પૂના) ૭૩. ઉપરોક્ત ગ્રંથ અને એ જ સંગ્રહ. નં. ૨૪/૧પર. પૃષ્ઠમાત્રા લખાણુ. ૭૪. ઉપરોક્ત ગ્રંથ અને એ જ સંગ્રહ. નં. ૨૪૩-૨૧/૨૮ પત્ર. પૃષ્ઠામાત્રા લિપિ. સં. ૧૫૧૯ વર્ષ
કા. સુ. ૨ જયસુંદરસૂરિ શિ. ધર્મનધિ મુનિના આલેખિ. ૭૮. ઉપરોક્ત ગ્રંથ અને ઉપરોક્ત સંગ્રહ. વૃત્તિકાર : ધર્મશખર. ૨. સં. ૧૪૮૨. નં. ૨૪૪/૧૩૭૦. ૬૯ પત્ર. પૃષ્ઠમાત્રા લિપિ.
અંતે: પં. દેવચંદ શિ. ગણિ વિજયસાગર ગ્યું, ૫. આ જ ગ્રંથ અને આ જ સંગ્રહ. વૃત્તિ: ધર્મશખર. નં. ૨૪૫/૨૩૬, પૃષ્ઠ માત્રા. ૭૬, “ઘભપંચાશિકા અવચૂરિ'. કર્તા : ધર્મ શેખર ગણિ, (Volume XIX. Section II, Part 1)
પ્રશસ્તિ : પં. ધર્મશખરગણિભિઃ કતઃ કથા ઉદ્ધાર. ગ્રંથાગે. ૧૧૬૩ ૭૭. “ઋષભદેવ ધવલધ.’ કર્તા : ગુણનિધાનસૂરિ શિ. સેવક. પૃ. ૧૦૪; નં. ૭૮. ૭૮. “ગુણવર્મા કથા” માણિક્યસુંદરસૂરિ. ૨. સં. ૧૪૮૪.
(Volume XIX. Section II. Part I, Pp. 243.) સં. ૧૪૮૬, આસો સુદ ૧૦, બુધવારે શ્રી અણહિલ પત્તને શ્રી જિનચંદ્રસૂરિનું પુસ્તક લિખિતં. ખરતર ગ છે. ૭૯. “શ્રી ગુણવર્મા કથા” માણિજ્યસુંદરસૂરિ કૃત. પૃ. ૨૪૫.
સં. ૧૬ ૧૮ મહા વદિ ૧૦ ગુરૌ. શ્રી અંચલગચ્છ વા. કમલશેખર ગણિ પુસ્તિકાં લિખાયિતે. ૮૦. શ્રી ચંદ્રપ્રભ ચરિત્રમ'
શરૂઃ દષ્ટપિ દષ્ટ જનલોચન..... પ્રશસ્તિ : શ્રી પત્તન વાસ્તવ્યઃ પદ્મારાજાકથાવરચનાક્ષઃ |
પુના ભીમા દેતા દસાર તા શ્રેષ્ઠિ દેતા કેમ કે ૧/ સશ્રદ્ધશ્રાદ્ધવરે રાસા વાછાકમાભિધેઃ રિન્ય : | પાઈયા માતોંગા વિણાયઃ શાપિ સંબૂક ૨ // શ્રી અંચલગચ્છશઃ શ્રી મન્માણિક્યસુંદર ગુરુણા | શ્રી મતિ મેરુણમિહ શિષ્ય શ્રી રાજનગણનાં. || ૩ || શ્રી ચંદ્રપ્રભચરિત વિહારિત ભક્તિ ભાવિત રેલૈ ! દિબાણ તિથિ (૧૫૫૮) અમિત વર્ષે સ્વપરોપકારાય || ૪ | સુલલિત સુવચને રચનું સજજન પાવન ચ જિનચરિતા નદ્યાદાચંદ્રા સદસિ સતાં વાસ્થમાનામહ / પ .
(Volume XIX, Section II, Part 1. Pp. 278. No. 158)
સCછી શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #802

Aekded
dessesses
sed 14
sess desses. sassassissedes-defects
૮૧. “કાલિકાચાર્ય કથાવસૂરિ.” શરૂ: નારંમિ ધારાવાસે (અંચલગચ્છીય ધર્મપ્રભસૂરિ).
(Volume XIX, Section II, Part I, Pp. 143) ૮૨. “ક૫. કાલકકથાવચૂરિ.” અંચલગચ્છીય શ્રી ધર્મશેખર શિ. ઉદયસાગર કૃત કલ્પસૂત્ર વૃત્તિ અંતે આ કાલકકથાવસૂરિ છે.
(Volume XVII, Part II, Pp. 192-193) ૮૩. અંચલગચ્છીય મંત્રી શ્રી કપદી અને કુમારપાળ રાજા વચ્ચે વસ્ત્રાંચલ અંગે થયેલ ચર્ચા અંગે અન્ય ગઠીય આચાર્ય દ્વારા રચિત નેધ પ્રાપ્ત થાય છે.
નૃપતિ પ્રમુખાનેક શ્રાવકેટ સહિતઃ પ્રભુઃ | વિદધે દ્વાદશાવ વન્દનાં વિનપાન્વિતામ્ | ૪૪૦ છે.
તસિમનવસરે શ્રાદ્ધઃ શ્રી કપર્દાપિ મ~િરા | ઉતરાસડગત ભૂમિં પ્રામાર્યાદિત વન્દનામ // ૪૪૧ || અદષ્ટપૂર્વ આચારઃ કે ઇન્સુકતે મહીભૂજ |
સિદ્ધાંત વિધિ પત્યાહ શ્રી ગુરુરુત્તરમ્ | અજર છે. ઇતિ શ્રી રુદ્રપલીય ગરછાલંકાર શ્રી સંઘતિલકસૂરિ શિષ્ય શ્રી સંમતિલકસૂરિ વિરચિત સં. ૧૫૧ર વર્ષે આષાઢ માસે કૃષ્ણ પક્ષે નવમ્યાં લિલેખ.
શ્રી સોમતિલકસૂરિ રુદ્રપલ્લીય ગરછના હતા. તેઓએ સં. ૧૫૧૨માં “શ્રી કુમારપાલ ચરિત્ર પદ્યબદ્ધ બનાવેલ છે. આ ગ્રંથ કુમારપાલચરિત્ર સંગ્રહ” (સં. જિનવિજયજી) ગ્રંથમાં છપાયેલ છે. તે ગ્રંથના પૃ. ૨૩ પર ઉપરોક્ત લે છે. આ ચરિત્ર ૭૪૦ લેક પ્રમાણ છે.. ઉપરોક્ત બે શ્લેક અંગે એક પ્રાચીન વહીમાં પણ લખાણ પ્રાપ્ત થાય છે. જેમાં શરૂમાં શ્રીશ્રીમાળી શ્રાવકેની ઉત્પત્તિ ઇત્યાદિ વર્ણન છે. અચલગરછના આચાર્યોનાં જીવનવૃતાંત પણ છે. તેમાં લખેલ છે: “એ તેવાં સલેક કુમારપાલ ચરિત્રે રુદ્રાલિયા ખરતર કૃત'...મંત્રીવર્ય શ્રી કપર્દીએ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિને વસ્ત્રના છેડા (આંચલ)થી વંદના કરી, જેથી કુમારપાળ રાજાએ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિને પૂછયું : “આ મંત્રી વસ્ત્રાંચલથી કેમ વંદના કરે છે ?” શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ કહ્યું : “સિદ્ધાંતવિધિરેડપિ.' અર્થાત આ પણ શાસ્ત્રની વિધિ છે. એટલે વસ્ત્રાંચલથી ક્રિયા કરવી એ શ્રી તીર્થંકર ભગવંતની આજ્ઞા છે. શ્રી દ્વપલ્લી (ખરતર) ગરછના આચાર્ય દ્વારા આ કથા
સુચિત થાય છે કે અન્ય ગીય આચાર્યોમાં સર્વાગરણ સમદર્શિતા હતી. ૮૫. વિક્રમના સત્તરમા સૈકામાં થયેલા ખરતર ગચ્છના મુનિવર્ય શ્રી સમયસુંદર ગણિ કૃત એક ગીત
પ્રાપ્ત થાય છે, જે સમયસુંદર કૃતિ “કુસુમાંજલિ'માં (પૃ. ૨૩ તથા ૩૫૬) પર છપાયેલ છે. તે આ મુજબ છે:
ભટ્ટારક તીન ભયે બડભાગી, જિણ દીપાય શ્રી જિનશાસન, સબલ પઠુર સેભાગી || ભ | ૧||
W
S1
અમ શ્રી આર્ય કયા ગૉવ, સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #803

[3],sseshahshashth whole has ખરતર શ્રી જિનચ'દ્રસૂરીસર તમાહીાવેજય વૈરાગી । વિધિપક્ષ શ્રી ધર્મમૂરતિ સૂરીસર મેટા ગુણુ મહાત્યાગી ॥ ભ ॥ ૨ ॥ મત કાઉ ગવ કરઉ ગચ્છનાયક, પુણ્યદશાહમ નગી | સમયસુંદર કહઈ તત્ત્વવિચારઉ, ભરમ જાય જિમ ભાગી | ભ || ૩ ||
વિવ* શ્રી સમયસુંદર ગણિની ગુણગ્રાહીતા આ કાવ્ય દ્વારા પ્રગટ થાય છે. ત્રણે ગચ્છના નાયકાને મહાત્યાગી તરીકે વર્ણવી, ાઈ પણ ગચ્છનાયક ગર્વ અમારી પુણ્ય દશા છે. કવિ કહે છે કે, તત્ત્વ વિચારા તે ભ્રમ દૂર થશે. ૮૬. અહી* નીચે પ્રગટ થતું લખાણ વહીમાંથી ઉદ્ધૃત કરેલ છે, જે વહી
હતી. તે પરથી
અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી પુણ્યસાગરસૂરિજી (સં. ૧૮૭૦)ના સમયમાં ઉધૃત થયેલ છે. તે પ્રત પરથી અક્ષરશઃ લખેલ છે. ઇતિહાસ રસિકાને વાંચતાં જ સમજાઈ જાય, તેથી તેને સારભાગ અલગ આપેલ નથી. અન્ય ગચ્છના આચાર્યો અને શ્રાવકાએ તથા દિગબરાચાર્યાએ પણ વિધિપક્ષ ગચ્છની સમાચારી સ્વીકારી એ અંગે લખાણ છે.
shobhes
આ કાવ્યમાં નથી કરતા, એ
૮૭
૫૮.
શ્રી ગુરૌ વિહારકુન તિ મેવાડ દેસે ઝાડાપલ્લી ગ્રામે ઝાડાપલ્લીય ગચ્છ શ્રી જયપ્રભુસરિણાં વૈરાગ્ય પ્રાપ્તાઃ કેનાપિ કારણેઃ એકસ્મિન સમયે શ્રી ગુરુાં અધ્યવસાય કૃતયે આચાર્યપદે કુન સંતિ, સુગુરુાં ગચ્છ સમજનિ. ગચ્છસ્ય માલિન્ય આધાકર્મી દૃષ્ટવા વૈરાગ્ય પ્રાપ્તઃ પશ્ચાત્ આચા પદે સ્થાપિતઃ......... સસપે`શુસિા મૃતઃ અતઃકારણાત્ વૈરાગ્ય પ્રાપ્તઃ સપ્તાધિક દ્વિશત પડમાં સને સહટાપિકા ચર્મપાટિકઃ મુક્તાઃ ગુરુ સમીપે ચરિત્ર ગદીતવાનું ગુરુભિરસ્તસ્ય ચોગાદાહન કારિત સિદ્ધાંત પાતિઃ આચાર્ય પદ દત્ત તસ્ય શ્રાવકા અચલગર છે સમાયાતાઃ દ્વાદશશત અષ્ટાદશ ૧૨૧૮ સંવચ્છરે શ્રીગુરુણાં વિહાર કુવૈતઃ સતિ સી પુરે નગરે પાવધારિત ઃ તંત્ર વિદ્યાધરગચ્છે શ્રી સોમપ્રભસૂરિ:વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત: કૈનાષિ કારણેઃ સઃ બુદ્ધિભૂ་મિં ગત્વા પશ્ચાત્ વલમાન નગર પ્રતાલ્યાં પ્રતિ વૈશિષ્યો કાલ કૃતઃ કારણાત્ વૈરાગ્ય'. સુગુરુ પાર્શ્વ↑ ચારિત્ર, યાગાદહન કૃત્વા આચાર્ય પદ દત્ત. સપ્ત પંડયા સીઃ સા વિદ્યાધરીગછી શાખા... એકા ગઢ ગેાપાલગિર દ્વિતીયા મડલે નગરે તૃતીયા સિ ંહપુરથી પૂર્વ 'ગઢ ગાપાલિગરૌ બપ્પભટ્ટસૂરિ તસ્ય પ્રતિખેાધિત આમરાના ગુર્જરી રિત્ર્યાં મેઢાર અડાલજા જ્ઞાતિ સ્થાપનાં બૃષ્પભટ્ટ શિષ્યત્રય ભવ્ય જાત સા સિંહપુરસ્થા (શ્રી સેામપ્રભ સૂરિ) શ્રીમપ્રભસૂરિ (?) પ્રતિખાધ નિમ્યા જ્ઞાતિ, પશ્ચાત્ ગુરવા વિહાર' કુ`'તઃ વાહાણ સમિપિ પ્રાપ્તઃ તંત્ર તૃતીય દિગમ્બરસ્ય શાખા વતે સા પિચ્છિક!નૂ દતિ સ્મ તસ્ય શાખાયાં વીરચંદ ભટ્ટારકાચા. સ વાદ સ્થલેન હારિતઃ તેન સમાપાદશતતિભિ: સહચારિત્ર ગૃહિત્વા તસ્ય શ્રાવકા વીરવંશ વિધિપક્ષ સમાગતાઃ

૮૯. શ્રી ગુરુણાં વિહાર` કુ ́ત શ્રી શત્રુંજય તીર્થ કુંત પાલિતાણા સનકે પ્રાપ્તઃ તંત્ર વલભિગછ દ્વિતીય નામ પાલિતાણાગચ્છ શ્રી પુણ્યપ્રભસૂરિ એકાઉલ સા ગુરુાં અષ્ટ પઢનાન્ કાલ કૃતઃ કેપ કારણે ગુરુગ્રા સમક્ પાસસ વાટિકાસ્યા તસ્મિન્ સમયે એક ક્ષણ (બાલ સાધુ) ગ્રૂપ વિલેાકરું
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #804

sastest testsbest dossbb bbylekedsbestekbetebookletstest testosteste detastasedussbsbeestjeskseskabsbestosbsbosb desboskakstes[36 ]
નાર્થ જતઃ મૂછ પેગેન પતિતઃ અતઃ કારણત વૈરાગ્યતઃ ત્રણત્રીસ પંડયા સઈક ક્ષલકે શ્રી ગુરુ પાર્વે ચારિત્ર ગૃહિતવાન જગદહન કૃત્વા આચાર્ય પદ દત્ત તતઃ શ્રાવકાઃ અંચલગચડે આગતા: શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ તત્પર્ફ મહેસૂરિશ્ય થંભન તીથે ચતુર્માસી સ્થિતા અરિમન પ્રસ્તાવે શ્રી પર્યુષણ પર્વ સમાન શ્રી કલ્પવાચનાં કુવંભિઃ રે ગોમુક્ત તસ્મિન્ સમયે ગુરવો દિવંગતાઃ ગુરુ શિષ્ય પદ ગ્ય કેડપિન સંઘગઈ એકી ભૂય સિંહપુર અસ્થવ શ્રી સમપ્રભસૂરિ અસ્પેયં શ્રી સોમપ્રભસૂરીણાં શિષ્યાનુશિષ્ય શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિણુ ભ્રાતઃ શ્રી સૂરિપટ્ટે સ્થાપિત ઇતિ પંચમ ગચ્છનાયકઃ આચાર્યાણાં પૂર્વ ચતુઃશાખા બભૂવ અથ... જ્ઞાત્વા એક શાખાનાં મળે પ્રવિષ્ટાઃ શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ તત્પ શ્રી અજિતસિંહસૂરિ તત્પ દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ તત્પર્ટ સિંહતિલક સૂરિ તપ મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ તત્પર્ટ મેરૂતુંગસૂરિ તત્પર્ટે જયકીર્તિસૂરિ તત્પ શ્રી જયકેસરીસૂરિ, તત્પર્ટે શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ તત્પર્ટ શ્રી ભાવસાગરસૂરિ તત્પ શ્રી ગુણનિધાનસરિ તત્પર્ટ શ્રી ધર્મમૃતિ સૂરિ તત્પર્ટ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ તત્પર્ટે શ્રો અમરસાગરસૂરિ તત્પર્ટ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ
તત્પ શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ તત્પર્ટ શ્રી કીર્તિસાગરસૂરિ તત્પર્ટે શ્રી પુણ્યસાગરસૂરિ ચિર જીયાત . ૯૦. શ્રી ગુરુભ્યો નમ: શ્રી વલ્લભી શાખાયાં પુણ્યપ્રભ શિષ્ય આચાર્ય પુણ્યરત્નસૂરિ શિ. આ. સોમરત્ન
સૂરિ શિ. આ. રાજસિંહસૂરિ શિ. આ. પુણ્યતિલકસૂરિ શિ. આ. ઉદયપ્રભસૂરિ શિ. આ. ઉપાધ્યાય દેવાણંદ શિષ્ય આચાર્ય સોમચંદ્રસૂરિ શિ. આ. ભુવનતુંગસૂરિ શિ. આ. રંગરત્નસૂરિ તસ્ય પ્રસ્તાવે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ ગચ્છાધીશઃ તત્સમયે ગુડી તીર્થ સ્થાપના પશ્ચાત શ્રી મેરૂતુંગસૂરિણા યાત્રા કુર્વતિ મ. સપ્રતિમામભિધાનં વિલય શાખા આચાર્ય અભિધાન દૃષ્ટવા અત: કારણુત અસ બભૂવઃ અદ્ય પ્રતિ આચાર્ય પદ ન દદામિ શ્રી આ. રંગરસૂરિ શિ. ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મા (મેરુ) ગુરુ શિ. ઉ. શ્રી શીલમેરુ શિ. પંડિત શિવમેરુ શિ. વાચક ભાનુમેરુ શિ. વાચક વિવેકશેખર શિષ્ય પં. મુનિસંગેણુ નવિન વહિકા ઉદ્ધરિતા સં. ૧૫૭૬ વષે જણું ઉદ્ધાર લિખિતે પૂર્વે જીર્ણ વિહિકા વિલેમાના સકીટન અજય અત: કારણુત બહ શ્રાદ્ધાઃ ગતા: જે લબ્ધાસ્તે
લિખિતા: તે યે વિહિકવિલોકયે અતઃ વિહિકા વિશેષેણ પ્રવર્તિતા સા. વહિકા ચિરનંદતુ શ્રી ર હા. શ્રી અંચલગ છે શ્રી મેદપાટ શાખાયાં મહેપાધ્યાય શ્રી ૫ શ્રી ઉદયરાજજી તત શિષ્યોપાધ્યાય
શ્રી ૫ હરિત્ન તત શિ. પં. શ્રી મહિમરાજ તત શિ. વા. ભુવનરાજ તત શિ. વાચક ભુવનરાજ ગણી ગજેન્દ્રાણુ તત શિ. વૃદ્ધ પં. શ્રી હીરાણંદજી ગણી પં. શ્રી હર્ષરાજજી પં. ભક્તિરાજજી
મુનિવર પં. શ્રી લબ્ધિરાજજી શિ. મુનિ મેઘરાજજી ચિર જીયાત. ૯ર, શ્રી આર્યરક્ષિતરિટ પટ જયસિંહસૂરિ તત્પઃ ધર્મષસૂરિ તસ્ય ગુરુઃ પ્રતિબંધિતઃ સયંભરદેશ
રાષ્ટ્ર પ્રથમ રિસંહ શ્રી પાર્શ્વનાથસ્થ પૂજ્યન્ કૃતઃ પંચશતઃ ભ્રાબ્દિકા ભગ્નિ કૃતા યેન ગુરુણા યેનાન ગરછાન પ્રતિબોધ્યાઃ વિધિપક્ષ માર્ગ પ્રાપિતઃ શ્રી ગુરી વિહાર કુર્વ તિ સતિ મેવાડ દેશે ઝાડાપલીગામે ઝાડાપલ્લી ગરઃ વડગરછમ્ય દિચવારિ સપ્તતિ શાખાયાં શ્રી જયપ્રભસૂરિ સપ્તાધિક દિ સપ્તતિ પંડયા સંઃ ગુરી પાડ્યે ચારિત્ર ગૃહિતવાન્ આચાર્ય પદ દત્ત તસ્ય ગરછ કિયતા: શ્રાવકા અંચલગચ્છ મધે આગતા કિયંતપિ ગોત્રકે રાડકે ગૃહિતા તથાપિ ત્રયોદશ કુટુંબાનિ પ્રાટય પંચકુટુંબનિ ઉપકેશસ્ય, ત્રિણ કુટુંબાનિ શ્રીશ્રીમાલિનઃ એ તૈઃ કુટુંઃ વિધિપક્ષ
માં શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો DS

Page #805

Ixool
dadostas deste testostestosteste stesso che sosedos dosastostestestosteste sestedade dosadadestedostado dodostes de todos de dades decodededod
માર્ગ સમાચરિ. સં. ૧૨૧૮ દ્વાદશાષ્ટાદશ સંવત્સરે. યત્પાપં ચિત્રોડભને યત્પા૫ ગોવર્ધક, યત્પાપં યસ્ય પુરુષમ્ય ને નકુલ નવ મન્યતે | ૧ || મૂર્તિભંગ સહસ્ટ્રેસ ગળ્યાં કેટિ વધેન ચ યત કૃતં પાપ તે પાપ તત્ સર્વ ગુરુ લેપનાત / ૨ //.
પત્ર ૧૦. આ પત્રમાં આગળનાં ૮ પાનાંમાં શ્રીશ્રીમાળી બ્રાહ્મણનું જે થવું ને કુલગુરુ સ્થાપના આદિ લખેલ છે. ગેત્ર અંગે ઠીક ઠીક ઈતિહાસ છે. લિં. ૧૯-૧૦–૭૬, આસો સુદ ૧૨
મંગળવારે. બાડમેર નગરે. ચાતુર્માસ મધે કલાપ્રભસાગર. ૯૩. વિદ્ધચિંતામણિ ગ્રંથ' નં. ૫૬૯. પત્ર ૧૦. કર્તાઃ વિનયસાગરસૂરિ
(૧૨૬ લેક પ્રમાણ આ ગ્રંથ છે.) શરૂ : ઔ. શ્રી અંચલગચ્છશઃ પૂજ્ય ભટ્ટાર્ક શ્રી ૧૦૮ શ્રી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સદ્દગુરુ નમઃ
શ્રીમદ્ભાગીશ્વરી વકત્રાસૂલસૂત્રમવાહિ | કૃત સારસ્વતં યેન તતેડનુભૂતયે નમઃ || ૧ || આ ઈ ઊ ઋ લૂ સમાનઃ સૂત્રમષ્ટાક્ષર પર | હરવ દીર્ઘ તૂત ભેદાઃ સવર્ણ હિ પરસ્પર | ૨ || એ એ એ આ સંધ્યક્ષરા એ પાભયસ્વરા અથ | અવસ્જ નામિન હય વરાદિ સાંતમિત્યથ / ૩ // આદ્યાભ્યાં ચ સૂત્રાણિ સંજ્ઞાયા: સંત સંતિ ચ |
ઇયં સ્વર ઉવમ કૂલએમૂતતા પરં | ૪ / અંત ભાગ : વિદ્વદ્દ ચિંતામણિ ગ્રંથ કંઠ પાઠે પઠતિયે |
તેષા વકત્રે નરીનતિ સર્વદા શ્રી સરસ્વતી || ૧૨૨ || શ્રી વિધિપક્ષ ગણ્ડશાઃ સૂરિ કલ્યાણસાગરાઃ | તેષાં શિષ્યર્વરાચાઃ સૂરિ વિનયસાગ | ૧૨૩ // સારસ્વતસ્ય સૂત્રાણુ પદ્યબંધે વિનિર્મિતા | વિચિંતામણિ ગ્રંથઃ કંઠપાઠશ્ય હેતવે છે ૧૨૪ | પુષ્પદંત મહાગંગા યાવભેરુમહાર્ણવઃ | તાવનંદ ત્વયં ગ્રંથ શ્રી સૂત્રામૃત મધ્યરાત્ | ૧૨૫ / સારસ્વતસ્ય વક્તવ્યા, જુદાહરણ સંયુતિઃ |
વિનયસાગરાચાર્યેઃ રલેખિત્સત્વરે છે ૧૨૩ ઇતિ ગ્રંથ છે ૯૪. કર્મવિપાક – બંધસ્વામિત્વ' કર્મગ્રંથ ૧ લે. વિવરણ. કર્તા ઃ મતિચંદ્ર (અંચલગચ્છીય)
(રચના સમયઃ સ. ૧૮૪૮ પહેલાં) કર્મમંથને અંતે ગુણચંદ્રગણિ શિષ્યણ મતિચંદ્રણ ધીમતા |
વ્યાખ્યા કર્મવિપાકશ્યા, લેખિ બાલાવબેધિની | ઈતિ પ્રથમ કવિપાક બાલાવબોધ સમાપ્તઃ |
ગ
શી અનાર્ય કલયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #806

edustusteselostustasedustestostestado do estado de dade de dodada dostudo doslodestastestostadadadadadososada dosedade destacadadadadadadadadel X0 1
વીર બોધનીધિ ધીરં, નવા ચરમ જિનેશ્વર |
લિખતે મતિચંદ્રણ, વાર્તાકર્મ સ્તવસ્ય ચ / ૧ /. અંત : ઈતિ બંધસ્વામિત્વ બાલાવબોધ સંપૂર્ણ સં. ૧૮૪૮ વર્ષે મહા વદિ ૧૦ દિને, મેધર્મ
ગણિના લિખિતા. શ્રી મુનરા બિંદર મધે. ૮૫. શ્રી શતપદિકા – તાડપત્રીય ગ્રંથ.
શ્રી અંચલ (વિધિ પક્ષ) ગચ્છને સૌથી પ્રાચીન અને પ્રાયઃ પ્રથમ અને વિરલ આ તાડપત્રીય ગ્રંથ ખંભાતના જ્ઞાનભંડારમાં વિદ્યમાન છે. ગ્રંથની પ્રશસ્તિ આ મુજબ છે: પ્રશસ્તિઃ ઇયં ચ વિક્રમાદિ ગુણરસ રવિ સંખે વર્ષ (૧૨૬૩) શ્રોમદાર્યરક્ષિતસૂરિ શિષ્યા શ્રીમસિંહઋરિણું પટ્ટાલંકૃતિભિઃ ધર્મષસૂરિભિવિષ્પા તત તામતિગંભીરાર્થ વાત્ વ્યુત્પન્નમતીનામેવ સુખાવબોધાં તદિતરેષાં તુ કિચિકાયાસ ગમ્યમેવ તત તેષામવગમ્ય શ્રી ધર્મઘોષ સૂરિણાં મૃતાંતવાસિભિરપિ તત્પટ્ટ..શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિભિ વિક્રમાદુદધિ ગ્રહ સૂર્ય સંખે સંવત્સરે (સં. ૧૨૯૪) સૈવ ગ્રંથ પદ્ધતિ કવચિદાધાન કવચિદુધરણું, કવચિત કમ વિયનાં ચ વિધાય કાનિવધિકાપિ પ્રશ્નોત્તરાણિ પ્રક્ષિપ્ત સુકુમારમતિનામપિ સુખાવબોધા ભવત્વિતિ કિંચિદિસ્તારવતી વિદ્ધ ૬ ભદ્રમસ્ત ચતુર્વિધ સંઘસ્ય. ગ્રંથાગ્ર પર૦૦ ઇતિ શતપદિકાભિધાના પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિઃ સમાપ્ત) | પ્રશસ્તિ સંગ્રહ પત્ર ૫૩. વિભાગ ૧,
(શ્રી શાંતિનાથ જ્ઞાનભંડાર, ખંભાત. તાડપત્રીય પત્ર સંખ્યા: ૮૨) ૯૬. “શ્રી શતપદી પ્રશ્નોત્તરાણિ.”
નમ જિનાગમાય શ્રી વીરાય નમસ્તસ્મ | યે દુર્જયા.લ સંસ્થિતઃ દુકાનલ સ્થિતિઃ ||
એ જ્ઞાન પુજ્યતે પૂજ્ય સ્તક્ષશ્રુતં તુવે | ૧ | શ્રી વાગભટ્ટ મેરુ (બાડમેર જૂના) દુગે પલ્લીવાલ વંશે શ્રેષ્ઠિ લાસણ શ્રાવકે બભૂવ. તપુત્રાઃ શ્રેષ્ઠિ પાલૂધક્ષદૂલ વીરદેવ ના માનસ્ત્રયઃ કો. પાલૂ ભાર્યા રૂપિણિ તસ્કુક્ષિ સમુત્પન્નૌ ઠૌ પુત્રી ઝાંઝણ ગુણદેવ સંજ્ઞ કી ||
શ્રેષ્ઠિ વીરદેવ પત્ની વીરમતી મેલ્લી ઈતિ પૈતૃકે નામ તસ્યા સુતે ગુૌર્વિશાલ ગુણપાલ તસ્ય જાય ગઉર દેવી.
ઈતિ વિનયજ્ઞા છતશ હમ્મીરપત્તન: વાસ્તવ્ય શ્રેષ્ઠિ વાગ્ય નામ તસ્યાંગજ શ્રેષ્ટિ સાહડ: તસ્ય સહચારિણુ સદા સદનુષ્યન વિધાન તપરા શ્રેષ્ઠિ એષ્ટિની સુહરદેવી સુશ્રાવિકા તત્પત્રો જિનશાસનપ્રભાવક: સ: કડૂય શ્રાવક: તસ્ય સહેદરા ભગની અનારતં દાન શીલ તપે ભાવનાદિ વિશિષ્ટ ધર્મધ્યાન પરાયણું મેહી શ્રાવિકા તથા સા કડૂયા ભ્રાતા ઉદાક શ્રાવક
સ્તસ્યાં હેલણસ્તન સા કડ્રયા શ્રાવકેણુ ચ ઉદા શ્રાવક શેડથ* શ્રી પાર્શ્વનાથ બિંબ શ્રી - વાભટ્ટ મેરુ મહાદુગે મહાવીર રમૈયે સપ્તવિંશત્યધિકે ત્રદશ શતં (૧૩૨૭) સ્થાપિત... સા
થી શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહી)
:

Page #807

| sessedeeds.
sssssssssssssssssssssss decessssss.bla.ssl-sesses કડૂયા ભાર્યા કપુરદેવી તસુતઃ પુણ્યપાલા દુહિતા વનીત લાખ્યા દ્વિતીયા પ્રેયસી કુર્મ દેવી તસ્યા
સ્તનયા ધાંધલદેવી તિ, એવં ચ કુટુંબ પ્રવર્તમાન પ્રવદ્ધ માનેય ભીમપલ્યાં સુવે ન્યદા ધર્મદેશના. તદ્ યથાજ્ઞાન દાનવામવાસર ગણેસંપૂજિત જિંત, જ્ઞાનાદિકસમૃદ્ધિરૂપ સુકલ નૃણમિહરમુ જ્ઞાનેચંદુરિવાંતરે વિતિમિરે સૌભાગ્ય ભાગ્યાસ્પદં, કલ્યાણક નિકેતન તદથવા કલ્પદ્રુકપં સદા ૧ //
ઇતત ગુરુમુખતે નિશમ્ય શ્રુતજ્ઞાનમેવ ફ વિજ્ઞાય શ્રાવિક ભક્તિભર...શ્રાવિકા તદાબલ દર્શનાર્ સંજાત હર્ષ પ્રકષુ આત્મશ્રેયસે સર્વસિદ્ધાંતોદ્ધારસરાંસિ સંદેહદુમદન નિશિત કુઠારધાર, ભજનમનઃ પ્રમોદકારિક શ્રી શતપદિકાભિધાન પુસ્તિકા લેખયિત્વે વાચનાચાર્ય મિશ્રાણું વાચનાય પ્રદદી. ઈતિ નંદ્યાન મેહરિયાવિત્તિલકદ્યુતિદે દિશામુ તાવશેષા ગુરુપ્રાથમાના સુપુસ્તિકા | છ || ૧૩૨૮ વર્ષે આષાઢ શુકલ પક્ષે શ્રી અણહિલપાટક પત્તને ઠ. વય સુત ઠ. સામંત સિંહેન પુસ્તિકા લેખિત ઇતિ ભદ્ર.
(સંગ્રહ : પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિય જ્ઞાનભંડાર, વડોદરા, તાડપત્રીય પત્રો : ૧૬૩) ૯૭. ઉપદેશ ચિંતામણિ વૃત્તિ.”
સં. ૧૫૫૬ વર્ષે ભાદ્રવ વદિ ૧૪ સેમવાસરે શ્રી પત્તન નગરે શ્રી અંચલગચ્છ લિખિતા || છ | શ્રી ગ્રંથાગ્રંથ ૨૮૭૬ શ્રી રંગવદ્ધનગણું શિષ્યાણ દયાવદ્ધન ગણિ પ્રવરણમેષા પ્રતિઃ શ્રીર્ભવતુ.
(નિત્યજીવન માં પુસ્તકાલય, ચાણસ્મા) ૯૮. “શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર.'
સં. ૧૫૫૬ વર્ષે માઘ સુદિ ૧૪ બુધે શ્રીમદંચલગ છે શ્રી પં. જયકેશરિસૂરિ વિજય રાજ્ય તત્પદ્ શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ ગુરુ નમઃ
(જૈન સંઘ જ્ઞાનભંડાર, પાટણ, પત્ર : ૨૨૮) ૯૯. શ્રી કલ્પસૂત્ર'
સ્વસ્તિથી એકેસશે વિલસાચરિત્ર શ્રી દાંડીયે તિ પવિત્ર ગે. કેઠારિ સંતિ સમયજેયા શાખા વિશેષાંદપિ વર્ણનીયા / ૧ // તત્રાભવશ્રી વ્યવહમુખ્યઃ શ્રી જૂઠનામાશ્રિત શુદ્ધ પક્ષઃ | જેઠીરિતિખ્યાતિમતિ પ્રિયાસ્ય તદંગ ભાષાઈ શરૂઃ / ૨ // અભૂત પ્રિયા ભાવલદેવ નાની તસ્ય પ્રિયા શેષવશાસુધાગ્ની | શ્રી સાલીગાખ્યસ્તત આરરાજ ભાઉ પતિઃ પ્રીણિત સત્સમાજ: } ૩ !!! તપુત્રે વિશદ પ્રતાપ મહિમા જાગ્ર યશામંડલઃ | ઔદાર્યાદિક નવ્ય સવ્ય સુગુણક સંરધાર કલા // અન્યૂનાગમે લેખનિક ચતુરઃ શ્રદ્ધાવવામાદિમઃ | શ્રીમાવ્યવહતું ડુંગર” ઇતિ શ્રાદ્ધ પ્રશસ્ય ક્ષમઃ || 8 ||
" શ્રી આર્યઉદયાશગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
-
૧
-

Page #808

stede testes dadestestoste dodededecodedesolado delado de estastasedloseste desta sesta sedadlade de casado de detectada de destades testeseste de dade તજયો શુભશીલસાહંયા
ધર્મક શુદ્ધાશયી જાતા વિડણ દેવ્યગણ્યમુદયા નિસ્તંદ્ર ધમૌત્વયા || તપુત્રો લસદુત્તમૈક સુયશાઃ શ્રી તેજપાલસિંઘઃ | ચંગાઈ દઈતા ગુણાલિવિદિતા તસ્યામલા વર્તતે | ૫ | તજજા રણધીરાભિધસુરાજસિંહાદુવ ધના સોમાકાઃ | રામતિત્રગીબવૂકા ઇતિ નાન્ય યાંગજા સ્તિસ્ત્રઃ || ૬ મુખ્યસ્ય તેષાં રણધીરકસ્ય કલત્રસિંદુસ્તનયો ગપાખ્યઃ | સુતાંગ નએલમbગુણજ્ઞા આંબાભિધાન: ચ વિભાતિ પૌત્ર: | ૭ || તથા દિતીયસ્ય રાજસિંહાભિધ સ્વરંગીતિ રમ્ય રૂપા | ભાર્થી વિભાતિ ભોદધિં ચ તિતીર્ષરાનંદિત આપ્ત વર્ના | ૮ || અથાં તૃતીય% ધનાહવ યુસ્થા શ્રી સંઘ કાર્યકર તસ્ય નિત્ય | પત્ની ધનાદે ધુરિ ધાર્મિકાણ મૂલીવયંકુ વકૃતમુરૂપ / ૯ // પુનઃ ચતુર્થસ્ય ભસ્થ સમાધિકસ્ય, ધર્માર્થરતે રહસ્ય ! ભાર્યા લસત્સલદેવી નાગ્ની મલ્હાઈકાવા તનયા ચકાસ્તિ | ૧૦ || ઇત્યાદિ સકલ પરિકર સમન્વિત તૌ ધનાખ્ય સૌમાખ્ય I.
રજાતિ જિતમાન, સંપ્રતિકાલે વિજયમાન | ૧૧ || શ્રી સિદ્ધાંતસાગરગુરુત્તમ સૂરિરાજ પદોદયાદ્રિ દિવસેશ્વરસંનિભાનાં શ્રી ભાવસાગરગણેશ્વર પુંગવાનાં પ્રાપ્તદેશમથ ષટત્તિથિભિમિતેડબ્દ (૧૫૬૦ વર્ષ)
સ્વવૃદ્ધમતુઃ સુકૃતસ્ય હેતઃ સુશ્રાવિકા દેલ્હણદેવિ નાખ્યાઃ | સુવર્ણવણ" સકલૈઃ પ્રકારેઃ શ્રી કલ્પમાલી લિખિતાં પ્રકામ / ૧૩ . યાવદ્દીનેશઃ કુરુતે પ્રકાશ સ્થ* વયાવદ્ ભજતે સુરાદ્રિ)
તાવન્મનીનાં પ્રકારે પ્રમોદાત પ્રવામાન તારિચરાય કે ૧૪ ઇતિ શ્રી ક૯પપ્રશસ્તિ. વિપ્ર બડઆ શુભ ભવતુ.
(શ્રી મોહનલાલજી જ્ઞાનભંડાર, સુરત. પ્ર. ૨૪૧) ૧૦૦. શ્રી નંદીસૂત્ર વૃત્તિ.”
સં. ૧૫૦૯ વર્ષો પેઠ માસે શુકલ પક્ષે બુધવારે છેગલચંદમશ્રી શ્રી ધર્મશખરસૂરીશ્વરાણ ચંડ મોઢ જ્ઞા લય ધર્માકન લિખિતા.
(શ્રી હું સવિજય શાસ્ત્ર સંગ્રહ, વડોદરા. પ્ર. ૬૨) ૧૦૧. શ્રી ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર.'
- સં. ૧૫૬૮ વર્ષે અંચલગચ્છ શ્રી માણિકુંજરસૂરિ ગુરુણ શિષ્ય શ્રી વિહંસ મહે
પાધ્યાય સ્વ હતેન રવ શિષ્ય પંડિત પ્રવર પુણ્યપ્રભ ગણિ ચેલા હર્ષલાભ વાંચનાર્થ. લિખિતમિદં . ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર શુભ ભવતુ લેખક પાઠક.
(શ્રી હું. મુ. સં. જ્ઞાનભંડાર, સુરત)
ની શી આર્ય કયાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #809

૪િles.wordp...bssssssssssssssssssssssssssssssssssb ek so donesil
૧૨. શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથાંગ સૂત્રમ.” + 8 નમઃ | શ્રી મગજજરજનપદપદ્મપ્રતિબધ તરુણ માતડ |
પૃથ્વી યાતિ પવિત્રાં મદાફરઃ પાતસાહિરયમ / ૧ / પ્રાગ્વાટ તિલક સફ(ક) પુરુષાભિધ પુરુષરત્નમ્ | પદ્મારિતિ દયિતા વિષ્ણઃ પવ તસ્યાસીત / ૨ સૂનસ્તરનૂનપ્રગુણગણે વહમાન નામાન્તિ | કમનીય શીલ કવિતા, મનીતિ સહધર્મિણે તસ્ય / ૩ /. પાપૌષધું પૌષધમાદધાનેડઈચ્છાસનસ્યનિતિ સાવધાનઃ | પ્રધાન ગતિ સંનિધાનઃ ચકાર ધર્મ* ગુણવદ્ધમાનઃ | ૪ | શ્રી જયકેશરિસૂરિ તચ્છિષ્યઃ કીર્તિવલ્લભ ગણિજ્યઃ | પુણ્યપદેશસમં વિશેષ તે ધર્મરુચિરભવત્ | | તત્યોદયકિરણાખ્યઃ સહસ્ત્ર કિરણઃ ચ વિજ્ય કિરણઃ ચ | સિદ્ધાંતનય ચતુષ્ક હરિબાજેલ ભાતિ ૬ | ઇતિ સંતતિ વિતતયશાઃ સફલીકd ભૂજાજિતં સારું એકાદશાંગ, સૂત્રાશ્યાલેખપદ્ વર્ધમાનેય | ૭ ||
(શ્રી લેરુભાઈ સં. જ્ઞાનભંડાર, પાટણ. પ્ર. ર૯૯) ૧૦૩. શ્રી ઓઘ નિર્યુક્તિ ગ્રંથ.'
સં. ૧૫૮૨ વર્ષે વૈશાખ વદિ ૧૧ સામે શ્રી ઓઘ નિયુક્તિ સૂત્ર મ. લાડણ ભાર્યા કુંઅરિ સુત મં. સહિજ સપરિકરેણ લિખાપિત દત્ત શ્રી અંચલગ છે લાભશેખર પંડિત મિશ્રાય નિરંતર પ્રવાશ્યમાનં ભૂયાત !
(જૈન સંધ જ્ઞાનભંડારપાણ. પ્ર૯૧૬) ૧૦૪. શ્રી રાયપસણું સૂત્રમ”
- સં. ૧૫૮૬ વર્ષે ફલ્ગન વદિ ૨ શનિવારે મઘા નક્ષત્રે સૌભન નામ યોગ લિ. અલવરગઢ દુર્ગેપિ લિ. મકુંદ શ્રી અંચલગરછે શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ વિજય રાયે ચઉધરી વેગા તપુત્ર પવિત્ર ચ. શ્રી રંગ ભાર્યા સુશ્રાવિકા પુણ્યપ્રભાવિકા જિનઅજ્ઞાપ્રતિપાલિકા શ્રી રંગશ્રી લિખાપિત કર્મક્ષયાર્થ. શુભ ભવતુ લેખક પાઠકઃ
(શ્રી જે. સં. જ્ઞાનભંડાર, પાટણ. પ્ર. ૩૨૧) ૧૦૫. “શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ.”
સં. ૧૫૯૬ ભાદરવા વદિ ૧૪ સોમવારે શ્રી પત્તનનગરે શ્રી અંચલગચ્છ લિખિતા || છ || શ્રી | ગ્રંથાચં ૨૯૩૬ છે.
(આ. શ્રી વીરસૂરિ જ્ઞાનભંડાર, રાધનપુર)
-
૧૦
DE માં ગ્રી આર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ
પક

Page #810

jasdas
hobhana haathshaladbhai best sak[૪૫]
૧૦૬, શ્રી ઉપાશક દશાંગ સૂત્રમ્,'
સં. ૧૫૯૭ વષૅ ફા. વ. ૮ સુધવારે ચિત્રકૂટ દુર્ગે રાજાધિરાજ શ્રી વહુધીર રાજ્યે ॥ શ્રી અંચલગચ્છે વા. ર'ગતિલકગણિ લિખિત . શ્રી એક્રેશ વશે પ્રામેચા ગાત્રે મંત્રીશ્વર ભાષર ભાર ભાવલદે || પુત્ર મ સેાના ભા. સાનલદે પુ. મં. શીયા ભાર્ય શારીયાદે પુત્ર માં ર્રેન ખિાપિતા ભંડાર સાથે શુભં ભવતુ. કલ્યાણુમસ્તુ.
(શ્રી વ. લે, સં. જ્ઞાનભંડાર, પાટણ, પ્ર. ૩૭) ૧૦૭, સ. ૧૫૯૭ વર્ષે આકેશ વશે સા. નરપતિ ભાર્યા મહિરીપુત્ર સા. વસ્તુપાલ તપુત્ર સા. ઇસર સા. વેગરાજેન પુસ્તિકા લિખાપિતા. શ્રી અ...ચલગચ્છે વા. શ્રી હેમકુશલણુ શિ. પ વિનયરાજાભ્યાં પ્રદત્તા શુભભૂયાત્ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રસાદાત્.
(શ્રી ચી. ક, જ્ઞાનભંડાર, કપડવ*જ)
૧૦૮. ‘શ્રી લઘુ સંગ્રહણી વૃત્તિ.'
સ. ૧૬૦૦ વર્ષે ભાદ્રપદ માસે શુકલ પક્ષે ૨૨ે રવી પાતિસાહ શ્રી સાહઆલમ રાજ્યે અલવર મહાદુર્ગા શ્રી ૫ ગુણનિધાનસુરિ વિદ્યમાને વા. લાભશેખર ગણુ તત્ શિ, કમલશેખરણુ લિખિત સુશ્રાવિકા જોષી પઠના
(શ્રી મુ. વિ. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, છાણી)
૧૦૯, શ્રી કાલિકાચા કથા,'
સ. ૧૬૦૫ વર્ષે દ્વિતીય વૈ. સુદ ૧૦ દિને શ્રી અચલગચ્છે એવાલ જ્ઞાતિય કાલા પાર ગાત્રે સા. ફૂલ પુત્ર સા. પાતાલ પુ. શ્રીવંત પુ. માંડા સા. સાંડા, સાહિલ, મેાહિલ, સાહિલ ભાર્યા મુહાદે પુન્યનીપાલ ! સહિતન નાગપુર નગરે શ્રી વેલરાજ ગણિ શિ. પુન્યબ્ધિ મહાપાધ્યાય તત્ શિ. ભાનુલબ્ધિ સા. સહિતન.
(આ. શ્રી જિ. ચા. સં. જ્ઞાનભંડાર, બિકાનેર)
૧૧૦. ‘શ્રી વિચાર સત્તર અવસૂરિ.’
સ. ૧૬૦૭ વર્ષે ચૈત્ર સુદિ ૧૫ નિવાસરે શ્રી અચલગચ્છેશ શ્રી ૫ ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વર વિજય રાજ્યે વા. શ્રી તેજ સમુદ્રગણિભિઃ ૫. શ્રી ભાજકીગિણિ શિ. ચેલા જયસમુદ્રમુનિ લષત. ૧૧૧. શ્રી ન પ`ચમી કથા,’
સ. ૧૬૧૯ વર્ષે માગસર સુદિ ૨ મુલ નક્ષત્રે અચલગચ્છે અકબર જલાલદીન વિજય રાજ્યે શ્રી મેવાત માંડલે તિારા નગરે શ્રી ધર્મ'મૂર્તિસૂરિ વિજય રાજ્યે શ્રી પુણ્યલની મહેાપાધ્યાય શિ. શ્રી ભાનુલબ્ધિ ઉપાધ્યાય શિષ્યણા સાધ્વી ચંદ્રલક્ષમી શિષ્યણી કરમાઇ શિષ્યણી પ્રતાપશ્રી ધારી પઠના. શુભ' ભવતુ.
(શ્રી, કાં. વિ. સ. શાસ્ત્ર સ`ગ્રહ, વડાદરા, પ્ર. ૪૩૭)
૧૧૨. શ્રી શુકસાહેલી કથા રાસ.'
શ્રી અંચલગચ્છે પું. મહિાતિલક ગણિ લિખિત શ્રી હદાવાદ નગરે છુ, જ૯૬ ભણુનાઈ. સ. ૧૬૨૧ વર્ષ આસા વિ ૧૩ સામ
(આ. શ્રી. સા. વિ. સુ. જ્ઞાનભંડાર, ખંભાત)
શ્રી આર્ય કલ્યાણ તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #811

[૪૦૬]...
22222222222222222 ક
૧૧૩. શ્રી વવાઈ સૂત્ર વૃત્તિ.’
સ. ૧૬૨૩ વર્ષે માર્ગશર માસે સિદ ૯ ગુરુવારે અચલગચ્છે ૫ વિદ્યાશીલ ગણ શિ મુનિ વિવેકમેરુ ગણુ ઉપદેશૅન એર શુદ્ધિ વાસ્તવ્ય મહ`ખામાં ભાર્યા લખાઈ પુત્ર મહે. વાસાણુ દ્વિતીય ભાતૃ વસુ સહિતન શ્રી વવાઈ સૂત્ર સત્પુછ્યા લિખાપિતા દિને દિને વાચ્યમાન ચિર ન તુ.
(૫. લા. વિ. સં. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, રાધનપુર. પ્ર. ૪૫૨.)
૧૧૪, શ્રી કલ્પસૂત્ર વૃત્તિ:'
સ્વસ્તિ શ્રી સં. ૧૬૨૫ વર્ષે આસે। સુદિ ૧૫ બુધે લિગતિર (લખતર) ગ્રામે શ્રા. જુઠા સુત કો, રાણા સુ. કો. નરદેવ સુ. શ્રે. પાતા ભાર્યા દાડિમદે સુત છે. તેન, કો. નાકર, એ વાકર, કો. જેમલ, શ્રે. કમળશી, છે. વિમળશી ભગિની રુપાઈ પાઁચ વધૂ પ્રમુખ કુટુ*ખ સહિતન શ્રાવિકા દાડિમદેવ્યા શ્રી કલ્પસૂત્ર સટીક લિખિત શ્રી વિધિપક્ષ ગચ્છાધીશ શ્રી ધમ્મ મૂર્તિસૂરિ વિદ્યમાને શ્રી હવનગણુિ શિ. પં. શ્રી ભાવકી િગણિ શિ. ૫, ક્ષેમકાતિ ગણિજ્યઃ પ્રદત્ત. સાધુજનૈર્વાશ્યમાન' ચિરન દ્યાત્.
(પ્ર, શ્રી કાંતિવિજયજી સ, શાસ્ત્ર સંગ્રહ, છાણી)
૧૩૫. શ્રી ગાહા લંકખા સવ્રુત્તિઃ'
સં. ૧૬૨૬ વર્ષે ભાદવા વદ ૬ બુધ દને શ્રી અંચલગચ્છ ભટ્ટારિક શ્રી ધર્મ'મૂર્તિ સૂરિભિઃ ॥ શ્રી લિપીકૃત વા. અભયસુંદરૈણ || શ્રી ||
(શ્રી. જે. વિ. જ્ઞાનભંડાર, અમદ વાદ)
૬. શ્રી નંદીસૂત્ર','
ઇતિ શ્રી નદિસમ્મત્તા, સ, ૧૬૨૯ વર્ષે ચૈત્ર સુદિ ૪ દિને શ્રી મેડતા નગરે ચોધરી મંડલીક જોધપુરા લિખિત ૫. દેવચંદ્ર ગણિ શિ. પંડિત શ્રી વિજયસાગરર્ગાણુ યોગ્ય
(આ. શ્રી વિ. ને, રુ. સં. ચિત્કષ, ખંભાત, ૫, ૪૭૪)
૧૧૭. ‘શ્રી પંચભાવના સ્વાધ્યાય.'
શ્રી પૂજ્યશ્રી ગચ્છાધિરાજ શ્રી ભાવસાગરસૂરિ પડિત પ્રવર શ્રી ૫, ક્ષમામૂર્તિ ગણિ શિ ૫. વિજયસૂતિ ગણિ લિખિત શ્રી પાટણ મધે લિ. સ. ૧૬૨૯ પોષ વિંદ ૧૦ સામે.
(શ્રી આ, ક, સં. જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ)
૧૧૮. શ્રી ઔપપાતિક સૂત્રવૃત્તિ.’
અચલગચ્છે વા. શ્રી વેલરાજ શિ. શ્રી વાચનાય લિખિતા. તિારા મધે પાતિસાહ
(આ. વિ, મૈધસૂરિ સ”. જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ)
૧૧૯. ‘શ્રી કલ્પસૂત્રમ્ '
શ્રી અચલગર કે શ્રી શ્રી શ્રી ૬ ધર્મમૂર્તિસૂરિ વિજય રાજયે વા. શ્રી તેજસદ્ર ગણિત. શિ. ઋષિ ભાણુસમુદ્ર તત્ ગુરુભાઈ ઋ વેણા લિ. સ. ૧૬૩૭ વર્ષ મહા વિદ ૪ રવિવારે,
(શ્રી જે. વિ. જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ)
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
સ. ૧૬૩૦ વર્ષ માસર વિદ ૯ ભામવારે શ્રી પુણ્યલબ્ધિ મહે!. શિ. શ્રી ભાનુલબ્ધિ ઉપાધ્યાય જલાલન અકબર રાજ્યે.

Page #812

to desteste stastestede stedesteste sestestestes desteste de desteste de stasadadadadastastestostestade dedostestestes stages de slastes
sestestestado de ses
decadet.sked hi[૪૦] ૧૨૦. શ્રી વિમલમંત્રી રાસ.”
સં. ૧૬૩૪ વર્ષે શાકે ૧૪૯૯ પ્રવર્તમાન કાર્તિક માસે શુક્લ પક્ષે ચતુથી તિથી ભોમવારે શ્રી અંચલગરછે માતર ગામે લિખિતં. શ્રી શુભ ભવતુ.
(આ. શ્રી વિ. દાનસૂરિ શાસ્ત્ર સંગ્રહ, છાણી) ૧૨૧, શ્રી શાંબપ્રદ્યુમ્ન રાસ.'
સં. ૧૬૪ર વર્ષે શ્રી વિધિપક્ષગર છે વા. શ્રી ચારિત્ર લાભ તત શિ. વા. શ્રી ગજલાભ ગણિ તત શિ. ઋષિ જયલાભ લિખિત શ્રી દેવપત્તન મધે વાયમાનં ચિરંજીયાત.
(શ્રી જૈન વિદ્યાશાળા જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ) ૧૨૨. “શ્રી શારદીય નામમાલા.”
શ્રી અંચલગચ્છ ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયમૂતિ તત્ શિ. મુનિ લીમીસાગર પઠનાર્થ. પર પકારાર્થ સં. ૧૬૪૨ માર્ગસિર સુદિ ૪ સોમે લિખિતા.
(આ. વિ. વિરસૂરિ જ્ઞાનભંડાર, રાધનપુર) ૧૨૩. શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ વૃત્તિ.”
સં. ૧૬૬૪ વષે મૃગશિર્ષ સુદિ ૮ દિને લિખિતા પંડયા સારણ સુત ગેપાલ લિખિતા. ગ્રંથાર્ચ ૧૨૦૬૪ || છ ||.
(આ. વિ. લ. રા. સં. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, ખંભાત) ૧૨૪, “શ્રી ઉવવાઈ સૂત.”
ગ્રંથામં ૧૩૬૩. સં. ૧૬૬૪ આધિન સુદિ પંચમિ દિને પં, રત્નલાભ ગણિ શિ. રાજર્ષિણ લિખિ.
(મુ. ગુ. વિ. સં. જ્ઞાનભંડાર, ચાણસ્મા) ૧૨૫. શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્રમ.
ઇતિ શાંતિનાથ ચરિત્ર સંપૂર્ણ. સં. ૧૬૬૮ વર્ષે કાર્તિક માસે શુકલ પક્ષે ત્રયોદશ્ય તિથી ગુરુવારે શ્રી અંચલગર પૂ. શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરાત્ આચાર્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વર વિજય રાજ વા. શ્રી ગજલાભ ગણિ તત શિ. વા. જયલાભ ગણિ શિ. ઋષિ માણિયલાભ. લિપિ કૃતં.
(શ્રી વાડી પાર્શ્વનાથ જ્ઞાનભંડાર, પાટણ) ૧૨૬. શ્રી વિજયચંદ્ર કેવલી ચરિત્રમ્.'
સં. ૧૬૭૬ વર્ષે મૃગશિર સુદિ ૩ પં. શ્રી વિનયસાગર તત શિ. મુનિ હેમસાગર લિખિત
ભૂ સ્થલ મળે. ૧૨૭. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમ.'
સં. ૧૬૭૮ વષે અંચલગચ્છાધિરાજ પૂજ્ય ભટ્ટારક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરાણામ શ્રી ભુજ નગર વાસ્તવ્ય ઉપકેશ જ્ઞાતીય લાલણ ગોત્ર સા. સાંગાકેન શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર લિખાપિત. સ્વકોયસે પ્રદત્ત ચ.
(શ્રી જેન સં, રતાનભંડાર, પાટણ)
અને શ્રી આર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રાંથી 20

Page #813

Jastustustastastastastastestastestosteofastestostestadosto de dadosadostasustastastestostestacada dedastestostestostecedente deseo de dedo se desassos ૧૨૮. “શ્રી સિંહાસન ધાત્રિશિકા.”
સં. ૧૬૭૮ વષે અશ્વિન માસે શુકલ પક્ષે નવમી તિથૌ ભગુવાસરે માંડવી બંદરે શ્રીમદંચલગછે પૂ. ભટ્ટારક ગઠેશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વર વિજય રાયે તાજ્ઞાપ્રતિપાલકત્તમ વાચનચાર્ય શ્રી વીરચંદ્રગણિ તરિષ્ઠષ્ય જ્ઞાનસાગરેણુ લિખિતં.
(શ્રી હંસવિજય સં. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, વડોદરા) ૧૨૯. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર.'
સં. ૧૬૯ વર્ષે ભાવા સુદિ ૮ ગુરી શ્રીમદંચલગચ્છાધીશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરેઃ પ્રદ મુનિ લાવણ્યસાગરાય શ્રી પત્તન નગર વાસ્તવ્ય વીર વંશ સા. હીરજી કેન લિખાપિતમ.
(શ્રી. મુ. વિ. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, છાણી) ૧૩. શ્રી પ્રશ્ન પ્રધ.”
સં. ૧૬૬૭ વર્ષે શ્રાવણ વદિ ૧૪ સોમવારે પં. વિનયસાગર મુનિને લિખિત કડપિ. છ શ્રી દિલ્લી નગરે શ્રી જહાંગીર પતિસાહિ રાજ..
(પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી સં. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, વડેદરા) ૧૩૧. “શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર.”
સં. ૧૬૮૪ વર્ષે પ્રથમષાઢ વદિ ૨ બુધે રાડકાનગરે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીઃ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર વા. શ્રી રત્નસિહ ગણયે પઠનાય પ્રદત્તમ.
(શ્રી દાનસૂરિ સં. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, છાણી) - ૧૩૨. શ્રી નવતત્વ સ્તબકર'
સં. ૧૬૮૮ વર્ષે વાગભટ્ટમેરો કારતિક વદિ સપ્તમ્યાં વા. શ્રી ધર્મ મંદિરમણિનામતેવાસિના પ. પુણ્ય કલશન લિપિ ચક્રે સાવી જ્ઞાનસિદ્ધિ, સાળી ઘનસિદ્ધિ પઠનાર્થ.
(શ્રી જન વિદ્યાશાળા જ્ઞાનભંડાર, ખંભાત) ૧૩૩. શ્રી પ્રદક્ષિણ.' સં. ૧૬૯૦ ચૈત્ર સુદિ ૧૨ રવ લિ. રાજકીર્તિ કેન ઋષિ વૈરાગ્યસાગર પઠનાર્થમ.
(જેન આનંદ પુસ્તકાલય) ૧૩૪, “શ્રી ઉપાશક દશાંગ સૂત્રમ.”
સં. ૧૬૯૨ વર્ષે શ્રાવણ સુદિ ૩ મે અંજાર મધે લિખિત શંભૂજયંતાબેન પુણ્યાર્થ ઈદ શાસ્ત્ર મુનિ ધર્મશી પાઠનાર્થ.
(પં. શ્રી. . વિ. સં. જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ) ૧૩૫. શ્રી દંડક સ્તવઃ ”
લિ. શ્રી ચંદ્રકીર્તિગણિના સં. ૧૬૯૨ વર્ષે શ્રી અંચલગ છે પં. શ્રી ચેલાગણિનઈ શ્રાવિકા કેડિમદેઈ વિચાર સ્તવનની પ્રતિ વહેરાવી કંટાલીયા ગામે વાસ્તવ્ય.
(શ્રી. . ખા. જૈન જ્ઞાનભંડાર, ઝીંઝુવાડા)
કઈ શ્રી આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #814

stesto sododestacadadastastasestestech se stesso stocatostessestes sastastaste stastestesa sastostade destededesoddasladadestadessesbassedadlaste
cel
૧૩૬. “શ્રી ચંદરાજાને રાસ.'
શ્રી અંચલગચ્છ ભટ્ટારક શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ વિજય રાજ્ય પં. શ્રી પ્રેમજી તત શિ. દેવભૂતિ લિખી કુર્તા. સ્વવાચનાર્થ. સં. ૧૬૯૮ વર્ષો સુભુજ નગર મધે લિખિત દિનઈ મધે. ઋષભદેવજી વાંચનાથ',
(પં. શ્રી વિ વી. જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ) ૧૩૭. શ્રી પ્રત્યેક બુદ્ધ ચતુષ્પાદિ.”
સં. ૧૭૦૦ વર્ષે માર્ગ શીર્ષ કૃષ્ણ પક્ષે દ્વિતીયા તિથૌ ભૃગુવાસરે શ્રી વિધિપક્ષગણે ભટ્ટારક શ્રી ગજસાગરસૂરિ શિ. પં. લલિતસાગર ગણિ તત શિ. ઋષિ માણિક્યસાગર ગણિતત શિ. ન્યાનસાગર લિખિત સ્વપઠનાર્થ.
(મુનિશ્રી હંસવિજયજી સં. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, વડોદરા) ૧૩૮. “શ્રી અવંતી સુકુમાલ રાસ.”
સં. ૧૭૦૪ વર્ષે પિષ માસે શુકલ પક્ષે ચતુથી રવિ દિને શ્રી લિખિતં અંચલગરછે પરીખ જસૂ સુત લીલાધર ભાર્યા સહિજાં પુત્રી પરમધર્મિણ શ્રાવિકા ધનબાઈ પઠનાથ. શ્રીરસ્વાત શ્રી અહમ્મદાવાદ મધે || શ્રી ||
(શ્રી મુ. વિ. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, છાણી) ૧૩૯. “શ્રી કાયસ્થિતિ સ્તવનાવચૂરિ.”
સં૧૭૦૪ વર્ષે શ્રી નવાનગરે શ્રી અંચલગ છે વા. શ્રી ભાવશેખર ગણિ લિખિત મુનિ ભુવનશેખર પઠનાર્થ". ૧૪૦. શ્રી નારચંદ્ર જતિષ” સં. ૧૭૦૪ શ્રી અંચલગરછે પઠનાર્થ લિખિતા પદ્મસાગર ગણિના શ્રી બુરહાનપુર મધે.
(નિ. જી. મ. પુસ્તક ભંડાર, ચાણસ્મા) ૧૪૧. સં. ૧૭૧૭ વર્ષે કરદેશ કાર્તિક સુદિ ૧૩ દિને શ્રી અંચલગચ્છ ભટ્ટારક શ્રી ૫ શ્રી કલ્યાણ
સાગરસૂરીશ્વર વિજય રાજ્ય શ્રી અંજાર બંદરે વા. શ્રી ૫ શ્રી વિવેકશેખરગણિ શિ. વા. ભાવશેખરગણિ લિખિતા.
(શ્રી જન સંધ જ્ઞાનભંડાર, જામનગર) ૧૪. “શ્રી સાધુવંદના.”
ઇતિ ગ્રંથા. ૭૫૦ શ્લેક. સં. ૧૭૨૦ વર્ષે મહા સુદિ ૫ દિને શુક્રવારે લિખિતં. વા. શ્રી ભાવશેખરગણિના. શ્રી ભુજનગરે શ્રી વિધિપક્ષગ સાધ્વી જેમાં શિષ્યણી સાવી પદ્મલીમી ગણિનાં વાંચનાર્થ.
(પં. શ્રી લા. વિ. સં. જ્ઞાનભંડાર, રાધનપુર) ૧૪૩, “શ્રી જંબુચરિત્ર.
સં. ૧૭૨૫ વર્ષે શાકે ૧૫૯૨ પ્રવર્તમાને ચઈતર માસે શુકલ પક્ષે ષષ્ટયાં તિથી શનિવારે શ્રી અંચલગ છે વાચક ચક્ર ચુડામણિ વાચનાચાર્યવય વણારી શ્રી ધનરાજ ગણિનાં શિ. પંડિતપ્રવર પ. શ્રી ઉ શ્રી હર્ષ રાજગણિ શિ. મુનિ ભાગ્યરાજેન લિપિ કૃતં.
(૫. ઉ. વિ. સં'. 'નભંડાર, ચાણસ્મા)
શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ (3)

Page #815

[૪૧૦] bashibhaibahe ૧૪૪, ‘શ્રી શાલરાસ',
સ. ૧૭૨૫ વર્ષે આશ્વિન વદિ ૯ ભૌમે લિખિત મુનિ વૈરાગ્યસાગર. શ્રી આગરા મધે, સુશ્રાવિકા સુન્દરી પદ્મનાય.
(મુનિશ્રી તું. વિ. સં. શાસ્ત્ર સ’ગ્રહ, વાદરા)
૧૪૫. ‘શ્રી હેારામકરંદ ષટ્ પંચાશિકા',
સ. ૧૭૨૫ વર્ષે શાકે ૧૫૯૨ પ્રવતમાને વૈશાખ સિતે પક્ષે ૫ તિથૌ રવિવાસરે શ્રી અચલગચ્છે વા. શ્રી ધનરાજજી શિ. પ ંડિત શ્રી હર્ષાં રાજજી શિ. સુભાગ્યરાજેન લિખી કૃતા, (જનાનંદ પુસ્તકાલય, સુરત) ૧૪૬, ‘વીર સ્તાત્ર’
સં. ૧૭૩૩ વયે ક. વ. ૧૩ વાચનાચાર્યાં ભાગ્યસમુદ્રણનાં શિ. મુખ્ય પ ંડિત શ્રી ભાવનિધાનગણિનાં શિષ્ય દેવકરણેન લિખિતમિત્ર' સંધવી શ્રી ૫ વછીયા પુત્રિકા સુશ્રાવિકા રાજકુમર જી પડના ” શ્રીરસ્તુ.
(તિશ્રી લ. કે. જ્ઞાનભંડાર, પાલીતાણા)
૧૪૭. શ્રી અષ્ટાદશ પાપસ્થાનક સ્વાધ્યાય’.
સં. ૧૭૫૮ વર્ષ ફ્રા. વ. ૧૩ શનૌ લિ. શ્રી અંચલગચ્છેશ પૂજય ભટ્ટારક શ્રી ૧૦૮ શ્રી અમરસાગરસૂરીશ્વરાણાં વિજય રાજ્યે તત્ શિ. મુનિ સુંદર સાગરેણુ લિ. બુરહાનપુર મધે સુશ્રાવિકા પુણ્યપ્રભાવિકા સુલસા રૈવતી સમાન શ્રાવિકા રુપા વ નામ્ની પન કૃતે,
(મુ.િશ્રી હ.... વિ. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, વડેદરા)
૧૪૮. ‘શ્રી વસંતરાજ શકુન શાસ્ત્ર'
સ. ૧૭૬૩ વર્ષે ભાદ્રપદાસિત નવમ્યાં ચંદ્રસૃતવાસરે શ્રી અ...ચલગચ્છે. વાચક શ્રી ૫ ધનરાજજી શિ. વા. શ્રી ૫ શ્રી હિરાણુ દજી શિ. વા. જિનરાજેન લિખિત,
(મુનિ હું. વિ. સં. શાસ્ત્ર સગ્રહ, વડેદરા)
૧૪૯, બૈરાગ્ય શતકમ્.'
શ્રી ધેારાજી નગરે સ. ૧૭૬૭ વર્ષે આષાઢ સુદિ એકમ દિને શ્રી ધૃતકલાલ પાર્શ્વનાથ પ્રસાદાત્ પ, ગંગઋષિ લિખિત` સદા દીર્ઘાયુ વ.
(મુનિ દે. વિ. શાસ્ત્ર સંગ્રહ, દાણી)
૧૫૦, શ્રી શકુન લક્ષણમ્.'
સં. ૧૭૬૭ વર્ષ પોષ માસે શુકલપક્ષે ચતુર્થાં બુધવાસરે અચલગચ્છે વા. મુક્તિસાગરણ લિ. શિ. મહિમાસાગર પાના
૧૫૧. સ. ૧૭૭૧ વર્ષે અચલગચ્છે વા. શ્રી ૫ સહજસુંદર ર્ગાણુ
શ્રી સુરતિ બિંદરે સુશ્રાવક સા. સામાભાઈ વાચના, ભાવા સુદિ ૧૦ દિને,

(શ્રી નિ. જી. મ. પુસ્તકાલય, ચાર્મા) શિ. મુનિ શ્રી નિત્યલાભ લિખિત
(૫. લા. વિ. સં. જ્ઞાનભંડાર, રાધનપુર)
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #816

Postadostasustastasustastastasiastasadastase sastadestade dades dedo d
estastasesteste stedestesa dedastada se sastade stedes dades de saseste destesteste 1
2 91
૧૫૨. “શ્રી ઉપાસક દશાંગ સૂત્ર સ્તબકર'
સં. ૧૭૯૧ વર્ષે શ્રાવણ વદિ...શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી ૫ શ્રી મહાવજી ગણિ શિ, પં. શ્રી માણિક લાભ ગણિ શિ. મુનિ સત્યલાભ ગણિ લિખિત. શ્રી માંડવી બિંદરે.
(આ. વિ. મ. સૂ. સં. જ્ઞાનભંડાર, અમદાવાદ) ૧૫૩. ઉપરની પ્રશસિતએ તા. ૨૭–૧૦–૭૬, સં. ૨૦૩૩ કા. સુ. પ ના બાડમેર (રાજસ્થાન) મધે
પ્રશસ્તિ સંગ્રહ વિ. ૧-૨, જૈન સાહિત્ય પ્રદર્શન સમિતિ પ્રકાશિત ગ્રંથમાંથી લખેલ છે. ૧૫૪. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર લવલેશ અર્થ.”
સં. ૧૬૨૧ વષે વૈ. સુ. ૧૫ રવ અચલગચ્છ શ્રી મેરૂતુંગરિ શિ. ઉપા. શ્રી ધર્મનંદન તત શિ. પં. શ્રી ધર્મવર્ધન ગણિ શિ. વિનયશીલ તત્ શિ. વિદ્યાશીલ ગણિ તત શિ. મુનિ વિવેકમેરુ શિ. સહિજા સ્વયમેવ વાચનાર્થ લિખાપિત.
(ભાંડારકર ઓ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના) ૧૫૫. “આતુરપ્રત્યાખ્યાન વિવરણ.”
મૂળ શરૂ : દેસિક દેસવિરઓ. વિ. શરૂઃ નવ્વા વીરજિનવયે મુડપિ સ્વગુરમું ખાત ! આતુરપ્રત્યાખ્યાનસ્ય
કિયસ્પદવિવરણું | 1 || અંત : વિવરણમેત બ્રુવતા યદિ, વિપરીત મયા કિમયુક્ત !
તન્મયિકતાનક પૈવિચિંત્ય શોધય સદા વિબુદૌઃ ૧ | સાર્વજ્ઞ શાસન લવસ્ય શ્રી ધર્મષ ગુરજંયતિ પ્રસાદઃ | છ | પ્રથિતમતિરાર્યરક્ષિતસૂરિ વિધિપક્ષ દેશકઃ પૂર્વ | શમ નિધિરભૂદમુષ્મા છી જયસિંહસૂરિ ગુરુઃ || ૧ | તપટ્ટોદયગિરિવરભાનુઃ શ્રી ધર્મષસૂરીશઃ | તસ્મા”હેદ્રસૂરિ દ્રીત કુમતમતિઃ વાદઃ || ૨ શ્રી ભુવનતુંગસૂરિસ્તસ્માસ્વપકૃતિ કૃતે ચક્ર / વિવરણ માત્રમિહાતુરપ્રત્યાખ્યાન પ્રકીર્ણસ્ય || ૩ | મિયાયદત્ર ભણિત મયકા મતિમાઘ મહાર્યેષુ | યન્સયિ કૃતાનુપર શોર્ય વિબુધઃ વિશેષણ || ૪ | ગ્રંથાણં ૯૫૦
[ ભાંડારકર એ. પી. ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂનાની પ્રત નં. ર૯૧ (૧૨૪) Vol. XVII] ૧૫૬. “આતુરપ્રત્યાખ્યાન'– અવચૂરિ સહિત. અંત : એવું શાસ્ત્રકૃનામપિ ૬૮. શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ શિ. મહેંદ્રસૂરિ તચ્છિષ્ય ભુવનતુંગસૂરેઃ કૃતિરિયમ | છ ||
ભાંડારકર ઓ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના Vol. XVII. પૃ. ૨૭૭) ૧૫૭, “આતુર પ્રત્યાખ્યાન' – આ અંત : અમિનૂ પાઠે શાસ્ત્રકારાભિધાનમપિ ગુપ્ત જ્ઞાતવ્ય યોગ સ્થાપિ પ્રકીર્ણ કસ્ય વીરભદ્ર એવ
સાધુઃ કર્તા શ્રયતે ભક્તપરિસાયાઃ તત કૃતાયાઃ અન્ન અધ્યયનેતિ દેશકરણદપિ જ્ઞાયતે અસ્થાપિ ત એવ કર્તા ઇતિ.
આ શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #817

1%
dastase sadedood dodas sodo sto se dosta sosteste do stastestostestostestatastegateste destacades sedade de dades de sosedoddesstastestostesse
ઇતિ શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ શિ. શ્રી મહેંદ્રસૂરિ શિ. વીરભદ્રસૂરિ () વિરચિતાગડતુર પ્રત્યાખ્યાનાવસૃણિ સમાપ્તા વૈશાખ વદિ પંચમાં મૂલાર્કઝડલેખિ. સમય રત્નગણિના સુરપાટક મધે. આ પ્રત સ્પષ્ટ પુરાણું છે. એ જ વેલ્યુમમાં છે. હી. ૨. કાપડીઆ નોંધે છે.
જ (ભાંડારકર એ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના, Vol. XVII, પૃ. ૨૭૮). ૧૫૮. “સસ્તારક પ્રકીર્ણક વિવરણ સહિત,
મૂળ શરૂ: કાણુ નમુક્કાર જિણવરસહસ્સ વદ્ધમાણસ | વિવરણ શરૂ : નમઃ શમિતનિઃશેષકર્મણે વશર્મણે !
શ્રી વીરાય ભવધિ લબ્ધતીરાય તાયિને | 1 || અંત : યઃ પૂર્વ કાલિકાલ તામસભર છનાચરિત્રક્રિયા .
નિઃ સંગપ્રકટી ચકાર સુકૃતીચારિત્રચૂડામણિ / ૧ / આસી(આર્ય રક્ષિતસૂરિ રભુતયશા વિશ્વભરાભૂષણું | તત્વટ્ટે જયસિંહસૂરિરભવ દ્વાદભપંચાનનઃ || ૨ | તસ્માસિંધુ સપાદલક્ષ વિષય શ્રી ચિત્રકૂટાવની | શ્રીમદ્ ગુર્જર બધ બંધુર મતિ શ્રી ધર્મધષપ્રભુઃ | તેડપિ પ્રકટ પ્રતાપ વસતિઃ શ્રી મન્મહેન્દ્રાભિધઃ | સૂરિભૂરિયશાપ્રપંચતુરસ્તીથેશિત ............... ! ૨ . શ્રી ભુવનતુંગસૂરિ તમાસવોપકૃતિને ! ચકે સંસ્તારક પ્રકીર્ણક વિવરણમ‘પાવબોધેડપિ ૩ મિથ્યાયત્ર વિવૃતં મયકા મહિમાવંતો મહાગધેડમિન .
તન્મયિ કૃતાનુકંપઃ શિધ્ય વિબુધેવિશેષેણ ને ૪ . સં. ૧૬ ૬૯ વર્ષે કાર્તિક પાસે શુકલ પક્ષે ચતુર્દશી દિને રવિવારે પત્તનનગરે ઋષિ કેશવાબેન લિપી કૃત સ્વયં વાચનાય.
ભાંડારકર એ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના. Vol. XVII, ન. ૩૧૮ (૧૯૮)] ૧૫૯, “શ્રી કલ્પસૂત્ર નિર્યુક્તિ – અવચૂરિ. કર્તા: માણિયશેખરસૂરિ.
* [vol. XVII, Part II, પૃ. ૧૯૧ (નં ૧૯)] ૧૬૦. શ્રી કલ્પસૂત્રવૃત્તિ.” કર્તા ઉદયસાગર શરૂ : ભકત્યા તા સુરસુરેશ્વરમૌલિમૌલિ, મંદારાયચચરિર્વત પાદપીઠ |
શ્રી વમાનપુર નાયક વિમાન, તીર્થકર મનસિકૃત્ય કૃત પ્રસાદ ૧ / અંત ઃ શ્રી પૂર્વસૂરિકૃતિદુર્ગ પદાર્થસાર્થાત, કિંચિદ્ ગુરુક્તવદનાદવ બુધ્ય સારું |
કિંચિત્ સ્વબુદ્ધિભલેશનશાન્યૌષા, શ્રી કલ્પસૂત્રવર વૃત્તિરિહ વ્યધાયિ ને ૧ . શ્રી ધર્મેશેખર ગુરઃ સુવિને કેન, સિદ્ધાંત સિદ્ધમતિનોદયસાગરેણ | શિષ્યાન શિષ્ય સુખબેધિવિધાયિની સા, શુદ્ધાડપિ સાધુતતિભિઃ કિલ શોધનીયા || ૨ || સંવત્સરે શશિનિ ચંદ્રશરેષપૂર્ણ, હઠે ચ માસિ સકલે શશિનિ પ્રભાતે | પૂણતા ચ લિખિતા ચ સુવૃત્તિરેષા, સત્યાધુભિ& જયાતાત કિલ વારમાના | ૩ .
{Vol. XVII, Part 11, નં ૫૪૬ (૨૯૮ (૨)]
સDE શ્રી આર્ય કયાણ ગામસ્મૃતિ ગ્રંટ

Page #818

adestasteste destacadasestededededoso de sododecadadastastostadaslahastadastastatasosastostadas estasta sastachdadadadadadadadadash desasladades
137
૧૬૧. “વીરાવલિ અવસૂરિ શરૂ: નમઃ શ્રી વધમાનાય ! શ્રી ગણેશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ નમઃ
શ્રી આવશ્યક નિર્યુક્તિ વિષયઃ પ્રાયો દુર્ગપદાર્થઃ કથા માત્ર નિ કયુકત ચેં લિખતે.
અંત : આભિણિ બેહોનાણું..ઈતિ સ્થવિરાવલિ. શ્રી રત્નચંદ્રોપાધ્યાનાનાં. ૧૬૨. “શ્રી અનુગ દ્વાર સૂત્ર વૃત્તિ.” (અભયદેવ)
શરૂઃ શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ ગુરુ નમ: નાણું પંચવિહં. અંત: સલસ સયાણિ ચઉત્તરાણિ (૧૬૦૪) ગાહાણ જાવ સત્વગં. સંથારું પ૭૦૦.
વિશુદ્ધઃ વિધિપક્ષયાત ક્ષપિતકલ્મષાઃ સરિષ્ણ ભવનવનીધિ શ્રુતાઃ ગુણનિધાનસૂરીશ્વરઃ || સુવાચક શિરોમણિ પ્રવર દિનેયાગ્રણી ! કુરત્સકલશક્તિમાનજનિ પુણ્ય ચંદ્રાભિધઃ || ૧ |
[Volume XVII, Part II] ૧૬૩. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન વૃત્તિ. (કીર્તિવલભગણિ કૃત)
[Volume XVII, Part II, નં. ૬૬૫ (૧૧૮૭)] ૧૬૪, શ્રી ઉત્તરાધ્યયન દીપિકા. (જયકીર્તિસૂરિ)
[Vol XVII, Part II, નં. ૧૭૩ (૬૩૪). લેખ સ. ૧૬૮૩, ભાદરવા વદ ૪, બુધ] ગચ્છાધિપઃ શ્રી જયકીર્તિસૂરીશ્વરપદેશ શ્રવણેન હષ્ટાઃ |
સભાવ સારા પરમાર્થ હેતુઃ મલિલિખિત પુસ્તક રત્નમેતત્વ // ૧૫. આવશ્યક નિર્યુક્તિ દીપિકા (માણિકયશેખરસૂરિ કૃત) પત્ર ૪ર૩. લે. સં. ૧૬૩૩, ભા. વ. ૧૩
તે શ્રી અંચલગરછ મંડનમણિઃ શ્રીમન્મહેન્દ્રપ્રભા, શ્રી સૂરીશ્વરપટ્ટપંકજ સમુલાસોલ્યસભાનવઃ | તર્ક વ્યાકરણદિશાસ્ત્રધટના બ્રહ્માયમાણાઃ ચિરં,
શ્રી પૂજ્ય પ્રભુમેરૂતુંગગુર જીયા સુરાનંદદાઃ || ૧ |
Volume XVIJ, Part II, ', ૧૦૯૬(૩૭૩). પત્ર ૪૨૩, લે. સં. ૧૬૩૩, ભા. વ. ૧૩] - ૧૬. પિંડ નિર્યુક્તિ દીપિકા.” (માણિજ્યશેખરસૂરિ કૃત)
[Vol. XVII, Part II, નં. ૧૧૧૬ (૩૮૭), પત્ર ૧૦૨]. ૧૬૭, પિંડ નિયું કત્યવચૂરિ.” (યકીર્તિસૂરિ શિ. ક્ષમારત્ન)
[Vol. XVII, Part ]. નં. ૧૧૧૭ (૧૬૭), પત્ર ૮૫. લે. સં. ૧૯૩૧] ૧૬૮. ઉપદેશ ચિંતામણિ.” (જયશેખસૂરિ કૃત) અતે ઃ ઈતિશ્રી ધર્મોપદેશ ચિંતામણિ પ્રકરણ:
[Vol. XVIII, Part 1, નં. ૧૫ (૬૪૫) પત્ર ૧૧] ૧૬. ઉપદેશ ચિંતામણિ.” ન. ૧૯ (૧૦૯૯ B) પત્ર ૨ થી ૧૬.
મી શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ,
એ

Page #819

1818
stastede dedestede dedestados dedostada seda estastostadade sedastade destacadosta sostes de destedadestostestados dadosta stoso sostasaseleaseste
૧૭. ઉપદેશ ચિંતામણિપજ્ઞ ટીકા (જયશેખરસૂરિ)
સં. ૧૭૩૯ વર્ષ વૈ. સ. ૪ શુક્રવારે શ્રીમદંચલગરછે સકલ ભટ્ટારિક શિરરત્ન શ્રી અમરસાગરસૂરિ વિજયિ રાજ્ય તદાજ્ઞાકારીય પાલીતાણ શાખામાં પં. શ્રી મુનિશીલજી તત શિ. ક્રમ કિંકર મુનિ જયશીલેન લિપી કત. પટ્ટને
[Vol. XVII, Part 1, પત્ર ૩૪૧, નં. ૧૯૭ (ર૬૨), ૧૭૧, “ઉપદેશ ચિંતામણિ–પણ ટીકા.” (મરેડ છે.) સં. ૧૮૪૦ વર્ષે રૌત્ર માસે શુકલ પક્ષે શ્રી જયનગર મધે પં. મુનિ રંગસ્ય પુસ્તકમિદમ.
[Vol. XVIII, જં, ૧૯૨ (૧૨૩૬) પત્ર (૨૧૨)] ૧૭૨. ઉપદેશ ચિંતામણિ-અવસૂરિ સહિત.” (અજ્ઞાત) અવચૂરિ શરૂ : શ્રીમત્પાWજિન પ્રણમ્ય સકલ કલેશા પહં સર્વદા !
સૂરિ શ્રી જયશેખરપ્રભુ કૃત ગ્રંથસ્ય વિસ્તારિણઃ | સંપાત ક્રિયાને વરિ સદશે કિંચિયા ગુક્તિ - યદ્ બાલાવબુધ્ય બુદ્ધિપટવસ્તસ્યાવબાધ ક્ષમઃ | ૧ |.
- (Vol. XVIII, Part I, . ૧૯૯ (૨૮૫), ગ્રંથાગ : ૩૫૪૦) ૧૭૩, “ઉપદેશમાલા પ્રકરણ પર્યાય.” (જયશેખરસૂરિ)
અત: થિર થાવરા સ્થાવર વૃદ્ધિઃ .ચ....લા...ણ લક્ષ્મી ગણિ 9તે પઠનાર્થ હેતુયુક્તિ પ્રમાણે મુક્તા શ્રી જયશેખરસૂરિ કૃતાવચરિતઃ અંતે પર્યાયાઃ લિખિતાઃ |
[Vol. XVII, Part I, પત્ર ૩૦, નં. ૨૫૭ (૬૩૭)] ૧૭૪. ઉપદેશમાલાવરિ.” (ઉપા. ધર્મનંદન)
ઈતિ શ્રી ધર્મનંદન પાધ્યાયઃ કૃતા ઉક્તિબંધન સંખેપત: શ્રી ઉપદેશ માલાવચૂરિઃ | ચિરંજીયાત વિશેષાર્થ વૃત્તિ વિયા
સં. ૧૫૯૯ વર્ષે ચિ. વ. ૪ દિને શુક્રવાસરે ભ. શ્રી ગુણસુંદરસૂરિ તત્પ શ્રી શિવસુંદરસૂરિ ઉપા. શ્રી ગુણપ્રભ તત શિષ્યોત્તમ ઉપા. શ્રી ચંદ્રકાતિ લિલેખ આત્મહતવે.
[Vol. XVIII, Part I, પત્ર ૩૬, નં. ૨૫૫ (૧૩૭)] ૧૭૫. ઉપદેશ શતક – બે.' (વિબુધવિમલસૂરિ)
પ્રશસ્તિમાં ક નં. ૧૧૧ આ મુજબ છેઃ ગણે શ્રી વિધિપક્ષકાભિધવરે શ્રીમાગુરુર્વિશ્રુતે, ગઝેશેષજનિ સર્વ શાસ્ત્રચતુર વિદ્યાબ્ધિસૂરીશ્વરઃ | પૂજ્ય શ્રી ઉદયાબ્ધિસૂરિ ચરણજ દ્વિરેફન હિ, ક્રમ પાઠક દર્શનાબ્ધિગણિના સંદર્ભિતે શ્રેયસે | ૧૧૧ | શ્રી ભાનુવિમલ સાધે રાગ્રહાજજ્ઞાનબ્ધયે / તથા શ્રી વિમલસાઃ પ્રયાસોઇયં વિનિર્મમે | ૧૧૨ I
DISા શ્રઆર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #820

esteoporosclessed obscenessess..besbobobcastesotees.co.bbconscorecasubheeeeeeees[૪૧૫]
સંવછાયક નેત્રનાગ વસુધા (૧૮૨૫) વર્ષે નૃપાદ્ વિક્રમા, શાકે બેમકુનાભિષેડશમિતે શ્રી માઘ માસે વરે | પક્ષે કૃષ્ણતરે ત્રયોદશ તિથૌ શ્રી સોમવારે શુભે,
હનેડયે સુખદે વધે સસત્તગ્રંથસ્થ સૂર્ય પૂરે || ૧૧૩ | ૧૭૬. "કો અઠ્ઠોત્તરી થવણ અવચેરિ.” (મહેન્દ્રસિંહસૂરિ કૃત)
શરૂ: અહંત પૂજ્ય યોગ્ય અંતરંગરિયુજેતા વા ભગવંત પૂજ્ય સર્વ. અંતઃ કિ વિશિષ્ટ ? શ્રી મહેન્દ્રભુવનંદ્રચંદમુનિર્વાદ સ્તુત મહિતઃ શ્રીમદ્દભિઃ મહેન્દ્ર
શ્રી મહેન્દ્રસૂરિભિઃ ઈતિ અટ્ટોત્તરી સ્તવનાવશૂરિ શ્રી ગચ્છાધિરાજ શ્રી શ્રી શ્રી જયકેશરસૂરિ
કૃતાર ચિરં નંદતાત્ | ૧૭૭, “ઋષિ મંડલ પ્રકરણ. નં. ૬૪,
ઇતિ શ્રી ઋષિ મંડલ પ્રકરણે ઋષિવંદન. સંપૂર્ણ ઈતિ. સં. ૧૬૯૩ વર્ષે આ વદિ ૫ રવી લિખિત શ્રી અંચલગચ્છ વા. પુણ્યચંદ્ર ગણિ તત્પટ્ટાલંકાર વા. માણિક્યચંદ્ર ગણિ તચ્છિષ્ય પં. સૌભાગ્યચંદ્ર ગણિ તરિચ્છષ્ય મુનિ રયણ ગણિના. લીપી કૃતમિદં સ્તવં. મરુસ્થલ્યા રાહ નગરે.
(ભાંડારકર . પી. ઇન્સ્ટિટ્યુટ, પૂના) ૧૭૮. “ચતુર્વિશતિ જિન સ્તવન – અવચૂર્ણિ સહિત. કર્તા : ધર્મશખર.
શરૂ : શ્રી નાભેયમાન | રહિત | અંત: એવં શ્રી નાભિસનુપ્રભુતિજિનવરાઃ ડશા ચ વિધે.
ઈતિ વિબુધવરશિરઃશેખર પૂજ્ય પં. ધર્મશખર ગણિ વિરચિત્તસ્ય ચતુર્વિશતિ જિન સ્તવનસ્યાવચૂર્ણિકા સંપૂર્ણ. (જૈન સ્તોત્ર સમુચય પૃ. ૧૨૧-૩૮ માં આ કૃતિ મુદ્રિત છે.)
(Vol. XIX, Part I, પત્ર ૨) ૧૭૮, “ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ ગીત.' (કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત)
શરૂ: કલ્યાણ ચિંતામણિ દ ધ્યાન ધરિ સુરાસુર વંદે !
પાય નમિ નરનાથે નિજ કુલપંકજ ભાસન હસે . અંત: શ્રી કલ્યાણચિંતામણિ નરશિરોમણિ મતિસાગર મુનિ સંસ્તુતે..
ભવસાગર તારણ વાંછિત કારણ શોક સંતાપ હરન છે. અશ્વસેન નંદન દુરિત નિકંદન વામાનંદન દેવનતિ / સુરિકલ્યાણ વંદિ ચિત્તિ આણંદઈ સકલ મરથ સિદ્ધ કરી || ૮ ||
[Vol. XIX, Part I, પત્ર ૯ મે, ના. ૧૬૨, (૧૪૦૬) (૧૩)].
ચી શ્રી આર્ય કtઘાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ કયો

Page #821

179 1stedesadostossa sodado dosta docessos estosteostestostade deste badestacadastadosladade dade dodedessede dedoddoddsbeddededede dested ૧૮૦, “ભક્તામર સ્તોત્ર વૃત્તિઃ' નં. ૩૦૭ (૧૩૦૩)
પ્રશસ્તિ : અંચલગચ્છ શ્રી ધર્મભૂતિસૂરિણા લિખિતયં શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રવૃત્તિરિય. ૧૮૧, કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત “તેત્રાદિ સંગ્રહ.” પ્રશસ્તિ : શ્રી પૂવિહિત. સં. ૧૭૮૬ વર્ષે વૈશાખ માસે વદ ૧ વૃસત વાસર દિનં
મુનિ ક્ષમાસાગરગણિ શિ. મુનિ લખણસાગરગણિ મુનિ વેલસાગર લિપીકૃત જોઈતા પઠનાર્થ: ખંભાત બંદરે નાગરવાડે લિ..
(ભાંડારકર એ. પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂનામાં પ્રત છે. નં. ૧૪૦૬) ૧૮૨. વીરસ્તવ' (કલ્યાણસાગરસૂરિ કૃત) નં. ૪૭૩ (૧૪૦૬)
શરૂ: અદ્ભૂત મૂરતિ નિરખતા રે, નયણે આણંદ અપાર વીરજી |
સકલ મનોરથ પૂરવા રે, કામકુંભ અવતાર વીરજી | ૧ | સેવક કમલ પ્રકાશવા રે, દિનકર તેજ ઉદાર વીરજી |
ભયભંજન જન રંજવા રે, મેહણવલ્લી સાર વીરછ | ૨ છે. અંત: અતિશય મહિમા વિલસવા રે, પવરધામ જિર્ણદઈ વીરજી !
જગગુરુ વંછિત સુરતરુ રે, સેવી સરાસુર છંદ વીરજી | ૬ || કલ્યાવરણ તનુ રાજતા રે, કયાણકવરણવરનામ વીરજી |
ગુરુ કલ્યાણ સદા સ્તરે રે, આપ સુમતિ અભિરામ વીરજી | ૭ | ૧૮૩. “સત્યપુરીય વીરનીદાસ્તુતિ ગીત (કલ્યાણસાગરસૂરિ રચિત) શરૂઃ અપૂરવ ચરિત જિન વીરકુ વિજિન કહઈ, વીતરાગ મુગતિ કામિની સુખ ભગવાઈ |
ધરિ સદા અનુરાગ જિન | ' // અંતઃ નિરાહતા ગુણરાજ દુફખખય ઈહ અપાર |
નિરાધાર નરદેવ તું ત્રિભુવન આધાર જિન) | ૮ | અનાથ વિશ્વનાથ કહાવતો, નિકલંક સિંહ અકવંત | કલ્યાણસમુદ્ર જિન ચંદ્રમા, કુશલકરણુ ભગવંત જિન / ૯ .
( [ભાંડારકર એ. પી. ઈન્ટિટયૂટ, પૂના. નં. ૫૨૦ (૧૪૦૬) (૧૫)] ૧૮૪. “સમસ્યામહિમ્ન સ્તોત્ર.” (ઋષિવનસૂરિ કૃત) પજ્ઞ વિવરણ. શરૂ : મહિપારં તે પરભવે વિદુષેયઘસદશી /
મતિવિશ્વ ગ્લાદયા ખલુ સુરગુરીનપિ લભતે || તદા કા મે વાર્તા નિવિડજsભાવમ્ય ભગવં |
મૃદુકત યદ્રીય ક્ષમ ઈહ રસજ્ઞા ફલકૃત || ૧ || વૃત્તિ : ઈહ હિ કિલ સકલ શૈવલકપ્રતીતસ્ય ચિરંતન કવિ પુષ્પદંત પ્રણીતસ્ય મહેરા
સ્તુતિ મહિમ્નઃ સ્તોત્રસ્ય શ્રવણતઃ સંજાત કુતુહલેન મયા તસ્ય પ્રતિ કાવ્યમાદ્યપદે પાદાનેન તદનુસારી કૃત નવિન પદત્રય સમુક્ય વિહિત વિદ્વજનવિસ્મોદય શ્રી ઋષભદેવાધિદેવ સ્તુતિ પવિત્ર સમસ્યા મહિનઃ જયંશે !
નજી એ આર્ય કહ્યાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ
''

Page #822

esothodosedseases cootecedidoscopilosedsessessodessessoccessors teachershottesh[૪૧] અંત : અસુર સુર નરેદ્રઃ રચિંતસ્પંદુમાલૈઃ |
સમધિક સિત કીરાદિદેવસ્ય ભકત્યા છે. ગણધર જયકીર્તિ શ્રી ગુરુણ વિનયઃ | કુતુકર સમસ્યા સ્તોત્રમેતરકાર || ૩૩ .
પષ્ણસ્તવનસ્યાસ્ય પવિત્રસ્ય સમાસતઃ
કિંચિદ્ વિવરણું ચકે સૂરિશ્રી ઋષિવદ્ધનઃ | ઇતિ સમસ્યામહિમ્ન સ્તવન ટીકા સમાપ્તી. ગ્રંથાગ્રં ૨૭૯. [ન, ૧૫૫ થી ૧૮૩ સુધીની ને ભાંડારકર . પી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂનાના સંગ્રહની પ્રતની છે.
Vol. XIX, Part II, નં. ૫૩૦ (૧૨૪૨) પત્ર ૫] ૧૮૫, “શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર.'
સં. ૧૬૮૨ વર્ષે શ્રીમદંચલગણાધિરાજ યુગપ્રધાન ભારક શ્રી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરેઃ શ્રી ઉતરાધ્યયન સૂત્ર સર્વ પ્રાજ્ઞ શિરસ્ફટિર પંડિત શ્રી વિશાલરાજ ગણુયે પ્રદત્તમ. શ્રી ભીનમાલ નગર વાસ્તવ્ય સં. સૂરા ભાર્યા કસ્તુરાઈ નાખ્યા લિખાપિત... !
(શ્રી લા. દ. સં. વિશ્રામંદિર, સીરીઝ નં. ૨. પુણ્યવિજ્યજી સંગ્રહ) ૧૮૬, “શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર.”
સં. ૧૭૧૪ વર્ષે નવાનગરે અંચલગ વા. વિવેકશેખર ગણિ શિ. ભાવશેખર ગણિ લિખિત માહ સુદિ ૬ દિને. સાધવી વિમલા શિષ્ય સાધવી કપૂરાં શિષ્યણું સાવી દેમા શિષ્યણ સાધ્વી
| વાંચનાય શ્રી શાંતિનાથ પ્રસાદાત વાયમાના ચિર ગ્રંથાચં ૨૧૦૦ શ્રી હાલાર દેશે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વર વિજય રાજયે. ૧૮૭. સં. ૧૭૧૬ વર્ષ મધુ માસે અસિત પક્ષે ભૂતેષ્ટ કર્મ વાટયાં ગુરુવારે શ્રી અંચલગચ્છ મુનિ શ્રી
માણિકયસાગર તત શિ. મુનિ શ્રી વાનસાગર તત શિ. મુનિ નયસાગરેણુ લિખિતમ શેષપુરે સ્વપઠનાર્થ. ૧૮૮. સં. ૧૬૨૯ વર્ષે કા વ. ૫, શુક્ર મૃગશિર નક્ષત્ર શ્રી અંચલગ છે ધર્મમૂર્તિસૂરિ રાજ્ય શ્રી મેવાતા
મંડલે રદેશે બરડાદે નગરે શ્રી ભાનુલકિમ ઉપાધ્યાય શિ. માણિક્યરાજેન લિ. શ્રી સત્ર વાભિગમ
સ્વજ્ઞાનાવરણકર્મક્ષમાપનાય. ૧૮૯. અંચલગ પં. ધનસાગર ગણિ. શિ. પં. મણિક્યસાગર મુનિની પ્રતિ પ્રસાદિ પ્રત સહી. ૧૯૦. “રત્નસંચય ગ્રંથ.”
શરૂ : નમિઉણ જિણવરિંદે વિવાર ગુરુવ સીસંવ !
સિદ્ધાંત સાર ગાહા ભણુમિ જે યણ સારિકખા ||. અંત : પર્વત વસુમુનિ શશિ (૧૭૮૭) એ આંક સંવતનો કહ્યો. વરતાત દ્વિતીય
ભાદ્રય તપક્ષ તીથી દ્વાદશ શનિવારી વખાન. શ્રીમદંચલગ છેશાઃ શ્રી વિદ્યાર્ણ વસૂરયઃ | તેજ પ્રતાપ પ્રબલાઃ વિચરતિ મહીતલે / ૧ / તણિ પ્રમોદેન લિખિત રત્નસંયમ / નિધાનાયાધ્યયનાર્થ મુનિશ્રી હિતાબ્ધિના ૨ |
પણ શ્રી સર્ચ કરયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ) 3D

Page #823

182 vestesteedtestedodesteste testosteste testostestestostestasesteedtestosteslestostestedetsetestetests.desestesteste destestostestastestostestasestestostested ૧૯. સ. ૧૭૨૦ વર્ષે માઘ માસે વદે ૧૦ ગુરી શ્રી અંચલગ છે વાચકેત્તમ વાચક શ્રી ૫ શ્રી જ્ઞાનશેખર
ગણિ તત્ શિ. મુનિ છવા લિખિતં શુભ ભૂયાત શ્રી રતડીઆ ગ્રામે શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ પ્રસાદાત. ૧૯. શ્રી શાંતિભકતામર.” કર્તા : મહેપાધ્યાય વિનયસાગરજી. પ્રશસ્તિ : શ્રી કલ્યાણનિર્મલ ગુરોશ્ચરણપ્રસાદદ્ ભક્તામર સ્તવન પાતુરીયમાતા
પાદત્રણ રચિતં સ્તવનું નવિન, વિનયાબ્ધિન મુનિના વિમલભ્ય શાંતિ: ||. સં. ૧૯૨૧ વર્ષે માઘ વિદ ૮ શુકે લિ. ગુરજી શ્રી રંગસાગરજી ગણિ તત શિ. મુનિ ફસાગર ગણિ તત શિ. મુનિ દેવસાગર લિપી કૃતં કેડાય મધે ચાતુર્માસ.
| (મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના સંગ્રહની પ્રત છે.) ૧૯૩. “શ્રી કલયાણમંદિર વૃત્તિ.'
સં. ૧૬૬૭ વર્ષે દિવબંદરે અંચલગચ્છ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ રાજ્ય પં. રાજકીર્તિ ગણિ
શિ. શ્રુતકીર્તિ શિ. વિજયકતિ વાચનાથ. ૧૯૪. સં. ૧૮૫૭ વર્ષે આસો વદ ૫ દને વાર ભમે લખતાં મુનિ ભાણચંદ મુનિ ગુણચંદ મુનિ
ગુણચંદ પઠનાથ. રાજનગરે હાજા પટેલની પોળ મધે શાંતિનાથ પ્રસાદાત્ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ પ્રસાદાત
શ્રી અંચલગરછે ચોમાસે કૃતં યઃ ૧૯પ. સમાપ્સડયં શ્રી અપાપા બહવૃકલ્પ દીપોત્સવઃ કોવા. ગ્રંથાર્ગ ૩૮૫.
સં. ૧૬૬૫ વર્ષ હૈ. સુ. ૬ શન... આ નગર મળે શ્રી અંચલગચહેશ શ્રી ધર્મમતિસૂરિ વિજય રાજે પંડિત શ્રી ક્ષિમા કીતિ ગણિ શિ. રાજકીર્તિ ગણિ લિખિતં. શ્રી જયંવત ગણિ
શિ. ઋષિ શ્રી કુલકીર્તિગણિ તત ઋષિ મુનિ કીર્તિન... ૧૯. સં. ૧૬૬૯ વર્ષ અંચલગચ્છ ક્ષમાકીર્તિ ગણિ શિ. રાજકીર્તિ ગણિ પં. ગુણવન ગણિ શિ.
' શ્રુતકીર્તિ લિખિત શ્રી પારકર નગર મળે ઋષિ દયાકીતિ શ્રી ઋષિ હર્ષકીતિ સહિત ૧૯૭, રિયૂલભદ્ર મુનીશ્વર ગીત.” કર્તા: કલ્યાણસાગરસૂરિ. : - સુંદરી કેશા એણી પરઈ વિનવઈ, સ્થૂલભભદ્ર વિના ઉર કુણુ કુણ સુખ દેવાઈ
હમ સ્નેહ હું ચિત્ત સમરું, જિમ ચકવાની શુભ દિવાકરૂં | સું || ૧ ! જૂ તૂ રે મેહા તું હું દામિની, “ તું ચંદા તું હું રોહિણું કામિની | ૨ | પુંડરીક સમ નયણ વિરાજઈ, જીવન તું મુઝ સુખકે કાઈ તું / ૩ /. દુર્ગતિ નાસિની સુણ જવવાણ, પરમ વઈરાગ મનમાહિ આણી || ૪ | શ્રાવિકા દૂઈ બહુગુણધારી, સકલ નંદ કલ્યાણકારી તું // ૫
[ભાંડારકર . પી. ઈન્ટિટયૂટ, પૂના. નં. ૫૭૩ (૧૪૦૬ P)]
વાહ શી : દાગx » in તિ

Page #824

કt,
-~
(CRD
શ્રી અંચલગચ્છના પ્રતિષ્ઠા લેખે
(
DD)
મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી અહીં પ્રગટ થતા ૧૫૬ અંચલગરછીય પ્રતિષ્ઠા લેખે ઇતિહાસવિદો માટે ખૂબ જ ઉપયોગી થશે. પ્રથમના બે લેખે ગચ્છના પ્રાચીન લે છે, તેના પર શેડી વિગતે આપેલ છે. લેખે સંવતવાર ગોઠવેલા નથી. અચલગચ્છાદિપતિ પૂ. પાદ ગુરુદેવ આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની તાસ્ક નિશ્રામાં કચ્છ, ગુજરાત અને રાજસ્થાનના વિહાર દરમ્યાન જિનપ્રતિમા–જિનાલ, ઉપાશ્રય આદિના ઐતિહાસિક લેખે ઉતારી લીધેલા છે. ગ્રંથવાંચન દરમ્યાન પણ ગચ્છાપગી લેખે પ્રાપ્ત થયેલા. સં. ૨૦૩૩ ના મુંબઈ તરફના વિહાર વખતે પણ લે નોધેલા, તેમ જ શ્રી ક૯યાણસાગરસૂરિ, શ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબની સ્મૃતિ નિમિત્તે આ ગ્રંથ પશિત થતા હોઈ તેઓ સાથે સંબંધિત લેખે પણ લીધેલા છે.
- સંપાદક] ૧. સંવત ૧૨૩૫ વર્ષે વૈ. શુ. ૫ ગુરુ, શ્રીશ્રીમાલાતીય દાધેલીયા એ. પના - ભા. વાપૂ...શ્રી પાશ્વબંબકા, અંચલગચ્છ શ્રી સંઘપ્રભસૂરિમુપ. પ્રતિ મુઢેરા (મોઢેરા)
અંચલગચ્છનો આ સૌથી પ્રાચીન લેખ છે. સં. ૧૧૬૮ માં આ ગચ્છનું પ્રવર્તન થયું. બાદ વર્ષે આ લેખ અસ્તિત્વમાં આવ્યો. અલબત્ત તે વખતના ગચ્છનાયકે શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ, શ્રી જયસિંહસૂરિ, શ્રી ધમ ધષસૂરિના ઉપદેશથી થયેલ જિનમંદિરની સ્થાપના અને પ્રતિમાજીઓની થયેલી પ્રતિષ્ઠાઓના ઉલ્લેખો ઈતિહાસનાં સાધનો દ્વારા જાણવા મળે છે. [ ઉદા. માટે જુઓ. આ ગ્રંથમાં પ્રકાશિત “પ્રાચીન વહીને તથા શ્રીમાળી જ્ઞાતિની વહીને લેખ”] વહીઓમાંથી તેમ જ શેાધખોળ કરતાં આવાં અનેક પ્રમાણે ઉપલબ્ધ થઈ શકે એમ છે. સં. ૧૨૩૫ને આ લેખ મુનિશ્રી જયંતવિજયજી લિખિત “શ્રી અચલગઢ જૈન તીર્થ' નામક પુસ્તકમાં પ્રકાશિત થયેલ. ત્યારબાદ સં. ૨૨૭ માં “શ્રી પાર્શ્વ દ્વારા સંપાદિત શ્રી અચલગચ્છીય પ્રતિષ્ઠા લેખો'માં પ્રકાશિત થયેલ છે. શ્રી જયંતવિજયજી મોઢેરાના સં. ૧૨૩૫ ને આ લેખમાં “અચલગરછ’ શબ્દને ‘અચલગઢ’ તરીકે ઓળખાવી તેને અચલગઢ તીર્થના
તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે, જે સંશોધનીય છે. “શ્રી અચલગરછીય પ્રતિષઠા લેખ” નામક પુસ્તકની પ્રસ્તાવનાનાં પાનાં ૮ અને ૧૨ પરની આ લેખની ફેટે લેટ તથા વિગત ઉપરથી “અચલગઢ' નહીં. પણ અચલગચ્છ” શબ્દ સ્પષ્ટ વંચાય છે. આ લેખ અંચલગચ્છનો છે, તે માનવાને બીજા બે આધાર છે?
(૧) લેખમાં નિર્દિષ્ટ “સંઘપ્રભસૂરિમુપ” શબ્દ આ ગ૭ની સમાચારીને અનુસાર પ્રતિષ્ઠાવિધિ એ ત્યાગીનું નહિ પણ શ્રાવકનું કર્તવ્ય છે. જેથી અંચલગચ્છના પ્રતિષ્ઠાલેખોમાં ત્યાગીના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠા થઈ એને સૂચવતા શબ્દ “ઉપદેશન...ઉપદેશાત' આદિ શબ્દપ્રયોગે જાય છે, જે આ ગરછના પ્રતિષ્ઠા જતાં ખ્યાલ આવી શકે છે. અલબત્ત, આગમગરછને પ્રતિષ્ઠા લેખામાં પણ “ઉપદેશન’ શબ્દપ્રયોગ જેવા મળે છે, જે અંચલગચછની સમાચારીને પ્રભાવ બીજા ગચ્છ પર હતા, તે વાત ઉપયુક્ત લાગે છે.
છે શ્રી આર્ય કરયાણામસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે

Page #825

ssed. M ost tasieveshots sessels-sesselsd.sects sesses.s.sino.uk. ... sub inspects of clossessessesses
(૨) આ ગચ્છના પ્રતિષ્ઠાલેખમાં ખાસ વિશેષતા એ જોવા મળે છે કે, ધાતુમૂર્તિમાં પાછળની બાજુએ જે લેખ હોય છે, તેની જમણી બાજુના મધ્ય ભાગમાં છત્રધારી કે વ્રજધારી દેવનું પ્રતીક કંડારાયેલું યા ઉપસાવાયેલું હોય છે. જૈન મૂર્તિઓમાં આવી વજધારી આકૃતિની વિશેષતા અંગે ઉલેખ કે તેની મહત્તાનું વિધાન કયાંય જોવા મળતું નથી, પણ આ ગચ્છની જેન મૂર્તિ એમાં જ આ વિશિષ્ટ આકૃતિનાં દર્શન થાય છે. ઉપરોક્ત સં. ૧૨૩૫ ની પ્રતિષ્ઠિત મૂર્તિ માં પણ ઉક્ત આકૃતિશિલ્પ જોવા મળે છે. (જુઓ. અ. પ્ર. લેખ, પાનું ૮)
આ હકીકતોમાંથી એ નક્કી થાય છે કે શ્રી અંચલગચ્છીય આચાર્ય શ્રી સંધપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૨૩૫ ના વૈશાખ સુદ ૫, ગુરુવારના શ્રી શ્રીમાલજ્ઞાતીય દાધેલીયા ગોત્રના શ્રેષ્ઠી શ્રી ૫ ના ભાર્યા વાપૂએ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું બિંબ ભરાવેલ. અચલગચ્છને આદ્ય આચાર્ય પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના વિશાળ ૨૨૦૨ જેટલા સાધુ સમુદાયમાં ૧૨ તે આચાર્યો હતા. આ શ્રી સંધપ્રભસૂરિ એ બાર આચાર્યોમાંના જ હોઈ શકે. ૨. સં. ૧૪૩ર વર્ષે ફાગણ સુદિ ૨ ભગુવાસરે અચલગચ્છ શ્રીમંત મહિન્દ્રસૂરિ ગશિતુ: પિલાચાર્યા અભયદેવસૂરિણામુપદર્શન ઉસવંશે શાહ પાકેન (મેઘાકેન?)
તેમનો લેખ. વાવ (૫, ૯૮, નં. ૩૯) આ લેખ શ્રી ભદ્રસુરિ જન્મ શતાબ્દી ગ્રંથમાં પ્રકાશિત થયેલ છે. ઉકત ગ્રંથમાં વાવ ગામના જિનમંદિરના પ્રતિષ્ઠા – લેખે અપાયા છે. તે પાકીને અંચલગરછના ઈતિહાસની દૃષ્ટિએ આ લેખ અતિ મહત્ત્વનો છે.
અંચલગરછના ઇતિહાસમાં શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથ તીર્થ ને મહિમા ખૂબ જ ગવાય છે. સં. ૧૭૩૪માં અંચલગરછનાયક શ્રી અમરસાગરસૂરિના સમયમાં વાચક લક્ષમીચંદ્રગણુના શિષ્ય વાચક લાવણ્યચંદ્રગણિએ શ્રી ગેડી પાર્શ્વનાથ ઢાળીયું રચેલ છે. તેમાં ઉપરોક્ત લેખને સમર્થન આપતું પ્રમાણ આ મુજબ છેઃ
વિધિપક્ષગરછ મહેન્દ્રસૂરિ ગરકેશ નિંદશઃ શાખા ચાર જ અભયસિંહસૂરિ ઉપદેશે; ગેત્ર મીઠડીયા એસવંશ પાટણપુર વાસી; શાહ મેળે જેણે સાત ધાત જિનધર્મ વાસી // ૩ / ચૌદ બત્રીશે ફાગણ સુદિ બીજ ને ભમુવારે, ખેતા નાડી તાતમાત નિજ સુકૃત સારે; તેણે પટ્ટો પાર્શ્વબિંબ લેહવા નરભવ ફલ; ચઉવિહ સંઘ હજૂર હરખે ખરચી ધન પરિગલ || 8 |
પ્રતિમા લઈ આવે ગુરુ કહે જોઈ કહે શ્રી મેરૂતુંગ રે ! તુમ દેશે એ અતિશય તીરથ થાશે ઉતું ગ રે || ઢબ ૨ .
કથિી શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #826

sederhstada deste doctoreste sasastade destestesadedoobede dofasteste destustestostestodenesto dodeste de destaslodestosteste deste destesleskedestestes dades
ડે. ભાંડારકરને અંચલગરછની પટ્ટાવલિ પ્રાપ્ત થયેલ, તેમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે:
વિ. ૧૪૪૨ ગૌડી પાર્શ્વનાથ બિંબ પ્રતિષ્ઠા અભયસિંહસૂરિશું પત્તનંદચલ ગણેખેતાકેન તદનું વિકમાત ૧૪૩૫ બેઠી મેવાકેન ગોડાગામે સ્થાપિત સ્વાના. (અ. દિ. પૃ. ૧૮૯).
જૈન ગુર્જર કવિઓ' ગ્રંથમાં પ્રત પુષ્પિકાને લેખ આ પ્રમાણે છે :
સંવત ૧૪૩૧ ફાગણ સુદિ ૨ શુક્રવારે શ્રી પાટણ નગરે શ્રી ગેડીજી પ્રતિમા શેઠ મિઠડીયા હરા સા. મેઘા ખેતાણી પ્રતિમા ભરાણી છે. શ્રી અચલીઈ ગશ્રી મેરૂતુંગસૂરી પ્રતિષ્ઠિત સં. ૧૪૫૫ સમૈ ભંડારી. સં. ૧૪૭૦ ગોઠી મે ખેતાણી પાટણથી પારકર લે આયા. સં. ૧૪૮૨ દેહરે કરાવ્યો. સં. ૧૫૧૫ દેહરો પૂરો થયો. ગેડી મેહર મેઘાણી ઈડુ ચઢાયે ઇતિ શ્રેયં. * આ બધા ઉલ્લેખો ઉપરોક્ત નં. ૨ ના પ્રતિષ્ઠા લેખને સમર્થન આપનારા છે. આ લેખમાં અચલગચ્છેશ શ્રી મહેન્દ્રસૂરિના સમયમાં થયેલા શાખાચાર્ય શ્રી અભયદેવસૂરિને ઉલેખ છે. અભયસિંહસૂરિ એ જ અભયદેવસૂરિ હશે ? યા તેઓ ગુરુ-શિષ્ય હશે? પારકર (સિંધ)માં પ્રસિદ્ધ શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ તીર્થના મૂળનાયક પ્રતિમાજીની જ્યારે પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા થયેલ, ત્યારે જ ઉપરોકત લેખવાળા પ્રતિમાજી સાથે જ પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરાયેલ છે, એ તે આ લેખ જ કહે છે. તપાસ કરતાં હાલ ઉપરોક્ત લેખવાળા પ્રતિમાજી વાવમાં નથી. અન્ય સાધનથી જાણવા મળે છે કે, તીર્થરૂપ ગેડી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં પ્રતિમાજી વીરાવાવ ગામના ઠાકોરે ભંડારી દીધેલ એમ જાણવા મળે છે. મૂળ પ્રતિમાજી આ રીતે વર્તમાનમાં અપ્રગટ છે. ૩, સં. ૧૪૪૯ વર્ષે . સુ. ૬ શુકે અંચલચર છે મેરૂતુંગસૂરીણામુપદેશેન શાલા પાસ ભાર્યા સંકલ પુત્ર નરપતન સ્વ શ્રેયસે શાંતિનાથ બિંબ કારિતં પ્ર. શ્રી સૂરિભિઃ
(વાવ) ૪. સં. ૧૫૧૩ વૈ. સુ. ૫ શન ઉકેશવશે...ભાર્યા તેજલદે પુત્ર સા. જયસિંહ સુશ્રાવકેણ ભાર્યા - જેઠી પુત્ર. પિત્રા સહિતેન શ્રી અંચલગ છે ગુરુ જયકેશરિસૂરિ ઉપદેશેન સ્વ શ્રેયસે સુવિધિનાથ - બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સંઘેન
(વાવ) ૫. સં. ૧૮૮૩ વર્ષે દિ. વ. વ. ૫ ગુરૌ શ્રીશ્રીમાલ જ્ઞાતીય છે. રતન ભાર્યા રત્નાદેવી પુત્ર છે. જેમા શ્રાવકેણું સ્વ કોયડથે ધર્મનાથ બિંબ શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી જયશસૂરિરીણામુપદેશેન કારિત પ્ર. શ્રી સંઘન.
(વાવ) ૬. સં. ૧૫૦૩ વર્ષે જયેષ્ટ વદિ ૭ સામે શ્રી અંચલગર સ્કેશ જયદેશરિસરીણામુપદેશેન ઉકેશ વંશે
સા. જડપા ભાર્યા હરકૂ પુત્રણ હંસરાજ સુશ્રાવકેણુ ભાર્યા સિરિયાદે પુત્ર ગુણીયા સહિતના સ્વશ્રેયસે આદિનાથ બિંબ કારિતં પ્રતિ. શ્રી સંઘેન. કલ્યાણું ભવતુ.
(વાવ) ૭. સં. ૧૫૬૮ વર્ષે . સુ. ૧૫ શન વીર વંશે છે. દેપાલ ભાર્યા જીવણ પુત્ર પદમશી સુશ્રાવણ
ભાર્યા પમી અપર ભા. અજી પુત્ર ગેઈમ છે. ખીમા, ધન, ભેજનાથ સહિતેન સ્વશ્રેડર્થ” શ્રી અંચલગ છે શ્રી ભાવસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી સંભવનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંઘેન પત્તને.
(વાવ)
મા શ્રી આર્ય કાયાણાગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથો TDS .

Page #827

[૪ ૨]edespective festostesses associated casessociatestobooslocess stocossesgociots casfacecoursessocodileshowcase trees ૮. સં. ૧૫૧૨ વર્ષે માઘ સુદિ ૫ સેમે પ્રાગ્વટ વંશે વાવ આસા ભાર્યા વીરી પુત્ર સહદે શ્રાવણ
ભાતૃ સમધર ભાર્યા કાલી સહિતના સ્વશ્રેયસે અંચલગચ્છાધીશ જયકેશરિરીણામુપદેશેન શ્રી સુમતિનાથ બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સંઘન.
(તેરવાડા). ૯. સં. ૧૪૭૨ પિ. વ પ શુકે શ્રીમાલ જ્ઞાતીય છે. આસોપાલ ભાર્યા દેવલાદે તસ્ય સુત છે. ધનસિંહના
તસ્ય ભાર્યા સાજણ. ભા. પચૂલાયાઃ શ્રેષથે શ્રી આદિનાથ બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી અંચલગ છે શ્રી રાકેશ શ્રી જયકીર્તિસૂરિભિઃ
(તાલનપુર) ૧૦. સં. ૧૯૨૧ વર્ષે શાકે ૧૭૮૬ પ્રવર્તમાને માઘ સુદિ ૭ તિથી શ્રીમદંચલગરછે પૂ. ભટ્ટારક શ્રી
રત્નસાગરસૂરીશ્વરાણા મુપદેશાત શ્રી કરછ દેશે કેઠારા નગરે શ્રી નાયક મણશીં તસ ભાર્યા હીરાબાઈ તપુત્ર શેઠ કેશવજી તદ્દભર્યા પાવાંબાઈ (પાબુબાઈ) સુત નરશીભાઈના નાનું જિનબિંબ ભરાપિત અંજન શલાકા કારાપિત ઓશ વંશે લઘુ શાખાયાં.
(તાલનપુર) ૧૧. સં. ૧૯૨૧ વર્ષે માઘ સુદિ ૭ ગુરી શ્રી અચલગચ્છ ભ. શ્રી રત્નસાગરસૂરીશ્વાણુમુપદેશાત - શ્રી નલિનપુરે નગરે સવાલ વંશે લઘુ શાખાયાં છેડા ગાત્રે...
(માનકૂવા-કચ્છ) ૧૨. માનકૂવાના દેરાસરમાં ઉપરોક્ત લેખવાળી જ પ્રતિમાઓ છે. ૧૩ અંચલગર સં. ૧૭૬૪ રા આષાઢ વદ ૫, હષરત્નજી... પાશ્વ દેવ...શ્રી નરદેવજી.
(નાડલાઈ તીર્થમાં પ્રવેશ કરતાં જ આવા પ્રથમ વિશાળ આદિનાથ જિનાલય બહારની જમણી બાજુ નાની
દેરીઓ છે, તેમાં આ ગુરુપાદુકાઓ છે, તેને લેખ.) ૧૪. શ્રી અંચલગ છે સં...રત્નરાજજી દેવ......ઉદયરાજ પાદુકા.... ઉદયરાજ શિ. રત્નરાજ પાદુકા. (૪ પાદુકાઓ છે.)
(નાંડલાઈ તીર્થનું ઉપરોક્ત જિનાલય) ૧૫. સં. ૧૫૧૭ વર્ષે માઘ સુદિ ૧૦ સામે પ્રાગ્વટ વંશે . વમના ભાર્યા...પુત્ર કÉરા...સહિતેન
મેધા કમ ણ ભાર્યા કર્મો પત્ર...દેવ. યુનેન શ્રી અંચલગ છે શ્રી જયકેશરીસૃરિણામુપદેશન નિજ કોયાથે શ્રી નમિનાથ બિંબ કારિત પ્રતિ. શ્રી સંઘેન.
(આદિનાથ જિનાલય, જુના ડીસા) ૧૦. સં. ૧૫૧૨ વષે માધ સુદ ..પ્રાગ્વટ વંશે વ્ય, સામત ભા, ભેલી પુ. દેવા શ્રાવકેણુ ભા, સારૂ
પત્ર લોપાહી હીરાયતન શ્રી અંચલગરછાધીશ જયકેસરસૂરીશ્વરાણામુપદેશન સંભવનાથ બિંબ કા. શ્રી સંઘેન પ્ર.
(મહાવીર સ્વામી જિનાલચ, જૂના ડીસા) ૧૭. સં. ૧૩૭પ વર્ષે માઘ સુદિ ૫ એશવાલ .શાર્તાય આસપાલ શ્રેયસે આદિનાથ...[છત્રધારી આકૃતિ]
(જુના ડીસા)
કા
મ શ્રી આર્ય કયાાતન સ્મૃતિગ્રંથ

Page #828

botestestestestes de testosto dostadestostestesseste sasodes ocasadadestestestostestestoskessagesto sto sestestes dades de desteklede stedestestostesleste [% ૧૮. સં. ૧૫૩૧ વષે . સુ. ૫ સેમે શ્રી અંચલગરછે છે. માંકાકેન શ્રી નેમિ સહિતા શ્રી અંબિકા મૂર્તિ કારિતા...(અંબિકાની આકૃતિ મોટી છે. ઉપર શ્રી નેમિનાથના નાના પ્રતિમાજી છે.)
(જુના ડીસા) ૧૯. સં. ૧૫ર૮ વર્ષે ચૈત્ર વદ ૧૦ ગુરૌ શ્રીશ્રી વંશે મં. ને સાગા ભાર્યા ટીબૂ પુત્ર મં. રત્તા સુહાણ
(સુશ્રાવકેણુ) ભા. કરણિ પુત્ર મં. વીરા. મં. હીરા નીને બાબા સહિતેન પિતુઃ પુણ્યાર્થ શ્રી અંચલગચહેશ શ્રી જયકેશરિસૂરીણામુપદેશેન શ્રી સુપાર્શ્વનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંધેન.
(તુંબડી-કચ્છ ૨૦. સં. ૧૫૯૧ વર્ષે ફાગણ સુદિ ૩ સેમ શ્રીશ્રીમાલી જ્ઞાતીય ગાંધક. વિદ્યાપુરીય ઈસર ભા. દમકત
પુ. રવીમા, હેમા, દેવરાજેન વિદ્યાધર પ્રતિ સમસુ પુત્ર પૌત્રાદિ યુતિઃ પૂર્વજનાં શ્રેયસે શ્રી પદ્મપ્રભ પ્રમુખ. પંચતીય બિંબ કા. શ્રી પૂર્ણિમા પક્ષે ભીમપલીય ચારિત્રચંદ્રસૂરિ પકે શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિમપદેશેન પ્રતિષ્ઠિત શ્રી પત્તન વાસ્તવ્યઃ
(તુંબડી) ૨૧. સં. ૧૯૨૧ વર્ષે માઘ સુદ ૭ ગુરી અંચલગચ્છ પૂજ્ય ભટ્ટારક શ્રી રત્નસાગરસૂરીશ્વરાણામપદેશાત
શ્રી કુંકણ દેશે મુંબઈ બંદરે વાસ્તવ્ય એશ વશે લઘુ શાખાવાં નાગડા ગેત્રે શેઠ નરશી નાથા તથા સંઘ સમસ્તન પ્રતિષ્ઠિત શ્રી અજિતનાથ જિનબિંબ [ચોવીશ વો]
(ભદ્રેશ્વર તીર્થ, દેવકુલિકા નં. ૨૫ ૨૨. સં. ૧૫...વર્ષ..શ્રી ધર્મશેખરસૂરિભિ: મુનિસુવ્રત બિંબ.
(ભદ્રેશ્વર તીર્થ) ર૩. » નમે ભગવતે શ્રી પાર્શ્વનાથાય નમઃ | સંવત ૧૮૫૯ (૪) (૧૬૫૯) વર્ષે માહ સુદિ ૫ શુકલ
પક્ષ પ્રતિપદા તિથી સોમવારે રાઠડ વંશે રાઉત શ્રી ઉદયસિંહ વાપત્રીકા નગર રાજ્ય કપશ્રી ત્રાંકીય સહિભિઃ શ્રી વિધિપક્ષ મુખ્યાભિધાન યુગપ્રધાન શ્રીમત શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ અંચલગચ્છીય સમસ્ત શ્રી સંઘમેં શાંતિ શ્રેય શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રાસાદઃ કારિતઃ (પૂરણચંદ નાહર સંપાદિત લેખ સંગ્રહ) [બાડમેર (રાજસ્થાન)ના પાર્શ્વનાથ જિનાલય પહાડ સ્થિત મેટા મંદિરના સભામંડપને લેખ. પછીશ
જીર્ણોદ્ધાર કે સમારકામ થતાં આ લેખ ત્યાં હાલ દેખાતો નથી.] ૨૪. સંવત ૧૬૬૫ વર્ષે સા. ઠાકુરસી ...કેન કારાપિત અંચલગ છે શ્રી ધર્મમૂર્તિરિ વિજય રાધે...
[બાડમેરના ઉપક્ત મૂળનાયક (પલાસણ)ની નીચેની બાજુએ લગાડાયેલ પરિકરના વિભાગમાં શિ૯૫ નીચે લેખો ર૫. સં. ૧૬૬૫ વર્ષે ઉકેશ વંશે સા ઠાકરસી કુ. પ્ર. ક..પ્રમુખ શ્રી સંઘેન ઉ. શ્રા વિદ્યાસાગર ગણિ
શિષ્યણ શ્રી વિદ્યાશીલગણિ શિષ્ય વા. શ્રી વિવેકમેરુ ગણિ શિ. પં. શ્રી મુનિશીલગણિ નિત્ય પ્રણમતિ | શ્રી અંચલગચ્છે છે.
(બાડમેરના પાર્શ્વનાથ જિનાલયનો લેખ ૨૬. સં. ૧૫૧૫ વર્ષે મેષ્ઠ વદિ ૮ શની શ્રીમાલવંશે શ્રી. લીંબા ભર્યા ચાંપૂ પુત્ર દેવરાજેન દેહણદે...
સહિતેન શ્રી અંચલગઢેશ્વર શ્રી શ્રી શ્રી કેશરિસૂરીણામુપદેશેન શિવા કોલસે શ્રી વિમલનાથ ચતુર્વિશતિ પટ્ટ કારિતઃ પ્રતિ. શ્રી સંઘેન,
(અચલગચ્છ જિનાલય, બંબા શેરી, રાધનપુર)
નથી શ્રી આર્ય કાગળૉના સ્મૃતિગ્રંથ
.

Page #829

defecladodocodessessfeederesfoste sesssess sadd dessesses. s.coffeelovedostoshoddodafook ૨૭. સં. ૧૪૩૨......ધર્મતિલકસૂરિભિઃ
(ઉપરોક્ત જિનાલય) ૨૮સં. ૧૫૨૭ વર્ષે પોષ વદિ ૫ શ્રીશ્રીમાલ જ્ઞાતીય છે. ડુંગર ભા. હીરાદે પુત્ર સારાંગણ ભા. કલી
... સહિતેન શ્રી અંચલગ છે જયકેશરિસૂરીણામપદેશેન શ્રી સંભવનાથ બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સંઘેન લેલાડા ગ્રામે.
(શ્રી અંચલગચ્છ જિનાલચની બાજુના શ્રી સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, રાધનપુર) ૨૦. સં. ૧૪૮૪ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૮ શુકે શ્રીશ્રીમાલ જ્ઞાતીય વ્ય. સિંધા ભા. હિમાદે..સહિતના શ્રી શાંતિનાથ બિંબ કારિત. પ્ર. પિપ્પલગ છે શ્રી ધર્મશેખરસૂરિભિઃ
(ઉપરોક્ત જિનાલય) ૩૦. સં. ૧૫૧૫ વર્ષે વૈશાખ વદિ ૮ બુધે...લખી પુત્ર કર્મા સહિતન અંચલગરડેશ્વર શ્રી જયકેશરિ સૂરીણામુપદેશેન સ્વછોયસે વિમલનાથ બિંબંકા પ્ર. શ્રી સંઘેન.
(અંચલગચ્છ જિનાલય, રાધનપું) ૩૧. સં. ૧૫૧૨ વર્ષે વૈ. સુ. ૩ શ્રીમાલ વંશે સં. નાયક ભાર્યા મેધુ સુત ભોજ...શ્રી જયકેશરિસૂરીણામુપદેશેન પ્ર. શ્રી સંઘન.
(રાધનપુર જિનાલય) ૩૨. શ્રી અંચલગ છે પૂજય ભટારક શ્રી ૧૦૮ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિણામ પાદુકા.
(અંચલગચ્છ દેરાસર, રાધનપુર) ૩૩. સં. ૧૪૮૪ વર્ષે વૈ. સુ. ૮ શન ઓશવાળ જ્ઞાતીય છે. કર્મણ ભાર્યા કર્માદે સુ. ઉધર...માલિ શ્રી પદ્મપ્રભુ બિંબ શ્રી સાગરતિલકસૂરીણામુપદેશન.
(અંચલગચ્છ જિનાલય રાધનપુર) ૩ સં. ૧૫૧૧ વર્ષે ફ. સ. ૧૨ બુધે શ્રીશ્રીવશ મં, અજુન ભા. આહણુદે સુ. શિવા ભા. વાહના
સુશ્રાવિયા સુ. હીરા સહિત... શ્રી અંચલગચ્છ ગુરુ શ્રી જયકેશરિસૂરિણામુપદેશેન શ્રી વિમલનાથ બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સંઘેન.
(શામળા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, રાધનપુર) ૩૫. સં. ૧૫૧૦ વર્ષે વૈ. સુ. ૩ સોમ શ્રીમાલ વંશે સં. નાયક ભાર્યા મધુ સત ભેજ બજ સિંહા સુશ્રાવકે
નિજ પિતુઃ શ્રેયાર્થ શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી જયકેશરીસરીણામુપદેશેન વિમલનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંઘન.
(સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, રાધનપુર) ૩૬. સં. ૧૫૧૫ માહ વદ ૬ બુધે શ્રીશ્રીવંશે છે. ડુંગર ભા. રૂડી યુ. એ. વીરા સુશ્રાવણ ભા. માણિકદે
પુ. વાલા સહિતના પૂર્વજ પ્રીત શ્રી અંચલગચ્છશ શ્રી જયકેશરીરિણામુપદેશાત શ્રીશ્રીશ્રી વિમલનાથ બિંબ કારિત પ્ર, શ્રી સંઘેન શ્રી.
(સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, રાધનપુર)
કઈ ર શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ .

Page #830

જded sectobstold so so is of good deed.deselesed cofessooooooooooooooode of bestoffi[ ૫ ૩૭. સં. ૧૫૧૫ વર્ષ વ, વ. ૧ બુધે શ્રી ઉવએસ વંશે વડહેરા સા. લીલા ભા. લીલાદે પુ. સા. માં
સુશ્રાવણ ભા. ડ્રહલાદે લખી પુ. કમા અહિતેન શ્રી અચલગઢેશ્વર શ્રી જયકેશરીસૂરિશ્વરાણામુપદેશેન સ્વશ્રેયસે શ્રી વિમલનાથ બિંબ કા. પ્રતિ. શ્રી સંઘન.
(શ્રી અંચલગચ્છ જિનાલય, બંબા શેરી, રાધનપુર) ૩૮. શ્રીમત સં. ૧૬ ૭૧ વર્ષે વૈ. સુ. ૩ શની રહિણી નક્ષત્રે આગરાવાસ્તવ્યો કેશ જ્ઞાતિ લોઢા ગોત્રે
...વંશે સા. રાજપાલ ભા. રાજશ્રી તપુત્ર સં. ઋષભદાસ ભા. રેપશ્રી તપુત્ર સંઘાધિપ સં. કુરપાલ સં. સોનપાલાભાં તત્સત સં. સંઘરાજ સં. રૂપચંદ સં. ચતુર્ભ જ સં. ધનપાલાદિ યુતિઃ શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ તત્પટુ કલ્યાણસાગરસૂરિણામુપદેશેન વિદ્યમાન વીર જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠિત (જૈન તીર્થ સર્વસંગ્રહ)
(અધ્યા જિનાલય) ૩૯. ઉપર મુજબ જ લેખ... અંતે : પૂ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિણામુપદેશેન વિદ્યમાન શ્રી વિશાલજિનબિંબ પ્રતિષ્ઠતું.
(પટણાના વિશાલ જિનમંદિરના મૂળનાયક પ્રતિમાજી) ૪૦. આગરા, લખનૌ, પટણા, અયોધ્યા, મિર્ઝાપુર ઇત્યાદિ સ્થળોનાં જિનાલયમાં સંઘપતિ મંત્રી
બાંધવ શ્રી કુરપાલ સોનપાલ દ્વારા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠિત જિનમંદિરના લેખો
પ્રાચીન જૈન પ્રતિષ્ઠા લેખ સંગ્રહ’, જૈન તીર્થ સર્વ સંગ્રહ’ ઇત્યાદિ ગ્રંથમાં પ્રકાશિત થયેલ છે. ૪. સં. ૧૫૧૧ વર્ષે માઘ વદિ ૫ શુકે શ્રીમાલ વંશે લધુ સંતાને વ. મહુણ ભા. માણિકદે પુ. જગા
ભાર્યા ગંગી સુશ્રાવિક્યા શ્રી અંચલગચ્છનાયક શ્રી જયકેશરરિણામુપદેશેન સ્વશ્રેયસે શ્રી કુંથુનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંધન.
(સીમંધર સ્વામી જિનાલય, તાલા પિળ, સુરત) ૪૨. સં. ૧૫૫૭ જ્યેષ્ઠ વદિ ૧૩ સેમે મીઠડીયા શાખામાં શ્રી ઉએસ વંશે સા. માલા ભા. વાહલા પુત્ર
સોઅદા ભાર્યા આહણદે સુશ્રાવિકા પુત્ર સકુંભા વસ્તા સહિતના સ્વછોયાર્થ* શ્રી અંચલગચ્છે શ્રી ભાવસાગરસૂરિણાં ઉપદેશેન શ્રી વાસુપૂજ્ય બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંઘન.
જૈિન દેરાસર, દરિયા મહેલ, સુરત) ૪૩, સં. ૧૫૬૮ વર્ષે હૈ. સુ. ૧૫ શનૌ શ્રીશ્રીવશે. સં. ભોજા ભાર્યા ભાવલદે પુત્ર મં. લાડણ ભાય
દુઅસ પુત્ર મં. સહિતા સુશ્રાવકેણુ ભાર્યા ટુંબી પુત્ર મં. શ્રી ચંદ્રભાર્યા સિશયા દેવસુ ભ્રાતા મં. જયચંદ મં. ગલાયુનેન સ્વોયસે શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી ભાવસાગરસૂરિણામુપદેશેન શ્રી વાસુપૂજ્ય બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સંઘેન જાંબુ ગામે.
(ગેડીજી મંદિર, નગરશેઠ પળ, સુરત) ૪૪. સં. ૧૫૩૯ વર્ષે માઘ વદ ૪ સોમે સૂર્યપુર વાસ્તવ્ય શ્રીમાલ જ્ઞાતીય સાહુ ભાર્યા અભૂ સુત વ.
તુલા ભાર્યા કલદ સુત વ. સાઘા ભાર્યા રમતિ શ્રેયાર્થી શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી જયકેશરિસૂરિણામુપદેશેન શ્રી વિમલનાથ બિંબ કા પ્ર. શ્રી સંઘેન.
આ શ્રઆર્ય કયાણગોતમ સ્મૃતિગ્રાંથી કરી

Page #831

૪િ૨૬]stolescope ssessesbottpshotsesbrocestoboostosteroces sessessoccessavachcheesesbeachesthoo ૪૫. સં. ૧૫૨૮ ચૈત્ર વદિ ૧૦ ગુરી શ્રી ઉવેસ વિશે મીઠડી શાખીય સે. હેમા ભા. હમીરદે છે. જાવડ
સુશ્રાવકેણુ ભા. જસમા પુ. સપુ. ગુણરાજ હરખા શ્રી રાજ સિંહરાજ, સેજપાલ, પૌત્ર પૂના મહિપાલ કૂરપાલ સહિતેન જ્યેષ્ઠ પત્ની પુણ્યાર્થ શ્રી અંચલગ છે શ્રી જયકેશરિસૂરિ ઉપદેશેન શ્રી સંભવનાથ બિંબ કા. શ્રી સંધેન.
ડીજી દેરાસર, નગરશેઠ પળ, સુરત) ૪૬. સં. ૧૫૩૭ વર્ષે જેષ્ઠ સુદિ ૨ સેમે શ્રી વીર વંશે મ. હાપા ભાર્યા હરખુ પુત્ર મં. ઠાકુર
સુશ્રાવકૅણ ભા. કામલા પિતૃવ્ય છાંછાં ભા. વડલુ સહિતેન પત્ની પુણ્યાર્થ* શ્રી અંચલગ છે શ્રી જયકે શરીસૂરિ ઉપદેશેન શ્રી અજિતનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંઘેન તંભ તીર્થે.
(સુવિધિનાથ જિનાલય, સુરત) ૪૭. સં. ૧૫૨૫ વર્ષે આષાઢ સુદિ ૩ સામે શ્રીમાલ જ્ઞાતીય સં. લખમણ સુત મં. ચઉથા ભા.
સંભલ સત હરીઆકન ભા. રહી ભ્રાતૃ માલાવના કુટુંબમૃતન સ્વમતુ શ્રેયાર્થ" શ્રી અંચલગ છે શ્રી જયકેશરીરિણામુપદેશેન શ્રી આદિનાથ બિબ કાશ્રી સંઘેન.
(મેટા જિનાલય, કતારગામ, સુરત) ૪૮. સં. ૧૫૩૧ વર્ષે માધ વદિ ૮ સામે શ્રી ઉએસવંશે સા. મેઘા ભાયા મેલાદે પુત્ર સા. જૂઠા
સુશ્રાવકેણ ભાર્યા રૂપાઈ પૂતલી પુત્ર વિદ્યાધર ભ્રાતૃ શ્રી દત્ત વર્ધમાન સહિતેન માતઃ પુણ્યાર્થે શ્રી અંચલગચ્છેશ્વર શ્રી જયકેશરિસૃરિણામુપદેશેન મુનિસુવ્રત સ્વામિ બિલ્બ કા. પ્ર. શ્રી સઘન.
(મોટા જિનાલય, તારગામ, સુરત) ૯. સં. ૧૮૨૭ શાકે ૧૬૯૩ . . ૧૨ શકે અંચલગરછે શ્રીમાલ જ્ઞાતીય સ. અમરસી સુત હરખચંદન અજિતનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી સંઘેન.
(નવાપુરા જિનાલય, સુરત) ૫૦. સં. ૧૫૭૪ વર્ષે માધ સુ. ૧૩ રવિ શ્રી ગુજજર જ્ઞાતીય મ. આસો ટબકુ સુત નં. વયથી ભા.
મલી સુ. મં, ભભર્યા કર્મઈ મં, ભૂપતિ ભા. અ સુત મં, સિવદાસ ભા. કાલાઈ પ્ર. કુટુમ્બયુતન શ્રી અંચલગ છે શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિણામુપદેશેન શ્રી પાર્શ્વનાથ બિંબ કા. પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સંઘેન.
(સગરામપુરા જિનાલય, સુરત) પા. સં. ૧૫૯૧ વર્ષે પોષ વદિ ૧૦ ગુરી શ્રી પત્તને ઉસવાલ લઘુ શાખાયાં દે. લાઉઆ ભા. લિગિ
પુત્ર લકા ભા. ગુરાઇ નાગ્ના રવઠોસે પુત્ર વીરપાલ અમીપાલ શ્રી અંલગ છે શ્રી ગુણનિધાનસરિણામુપદેશેન કુંથુનાથ બિલ્બ કારિતં પ્ર.
(સગરામપુરા જિનાલચ, સુરત) પર, સં. ૧૮૧૫ ફા. સ. ૭ સેમે વૃદ્ધ શ્રીમાલ વંશે શા, દેવચંદ ભા. છવિ તયા શાંતિબિંબ કારાપિત પ્ર. શ્રી અંચલગ છે.
(શ્રી ચંદ્રપ્રભુ જિનાલય સુરત)
ગUDEી શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #832

aaaaa dada a la casa sasasa
te sta sta sta da sta de
તૂ . aa
[૪૨૭] ૫૩. સ. ૧૫૧૧ વષે` માધ વિદ ૫ શુક્ર શ્રીમાલ વશે લઘુ સંતાને વ. મહુા ભા. માણિકદે પુ. જગા ભાર્યા ગંગી સુશ્રાવિકયા શ્રી અચલગચ્છેશ શ્રી જયકેશરસૂરિણામુપદેશેન સ્વોયાં શ્રી કુંથુનાથ ખિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સંધેન.
૫૪. સ. ૧૮૧૫ ફ્રા, સુ, છ સેમે માતા ચંદન.......બબ કારિત
(તાલા પાળ જિનાલય, સુરત) પ્રતિષ્ઠિત' વિધિપક્ષે... (સૈયદપુરા જિનાલય, સુરત) શ્રી અચલગચ્છે,
૫૫. સં. ૧૮૧૫ વર્ષ ફ્રા. સ. ૭ સેામે વજીર... અભિન ંદન...કારાપિત
(શ્રી નેમનાથ દેરાસર, સુરત)
૫૬. સં. ૧૮૮૧ શાકે ૧૭૪૭...શ્રી અચલગચ્છે શ્રીમાલાનાતીય લીલ ખુમીબાઈ શાંતિનાથ બિબ કારાષિત પ્રતિ. ભ. આણુ દસામરિભિઃ
(કલ્યાણ પાર્શ્વનાથ દેરાસર, સુરત) ૫૭. સ. ૧૪૧૮ વર્ષે ફ઼ા. વ. ૨ મુદ્દે ઉદ્દેશ જ્ઞાતીય આંચલગચ્છે વ્ય. સેમા ભા. માગલ કોયડ ભ્રાતૃ સુ. નાકેન શ્રી શાંતિનાથ કારિત પ્ર. શ્રી સૂરિભિઃ (ચંદ્રપ્રભ જિનાલય, બિકાનેર) ૫૮. સ. ૧૪૨૧ વર્ષ માટે વ. ૧૧ સામે વડાવલી વાસ્તવ્ય શ્રીશ્રીમાલ જ્ઞાતીય પિતૃ પૂના માતૃ રાદે કોયાડ આમિક શ્રી અભયસંહરિણામુપદેશેન શ્રી આદિનાથ બિંબ સુત સામલ સેમાળ્યાં કારિત. પ્ર. શ્રી સૂરિભિઃ
(શ્રી ગેડીછ દેરાસર, ધેાધા દરવાજા, બિકાનેર) ૫૯. સ. ૧૭૧૦ વર્ષે માગસર માસે સિન પક્ષે એકાદશી સામવાસરે શ્રી અંચલગચ્છે ભ. શ્રો કલ્યાણ સાગરસૂરિણામુપદેશેન શ્રા, રુપા કયા શ્રી સંભવ બિળ પ્રતિષ્ઠાપિત.
(શ્રી સુપાર્શ્વનાથ જિનાલય, નાહટાંકી ગવાડ, બિકાનેર) ૬૦, સં. ૧૪૫૪ વર્ષે જ્યેષ્ઠ સુદ ૭ બુધે ગાખ ગાત્રે ઉદ્દેશ જ્ઞાતીય સા. કાલૂ ભાર્યા ગારાહી સુત એચર ભાર્યાં વીરણી સ્વોયસે શ્રી મુનિસુવ્રત બિંબ કા શ્રી મેરુત્તુ ંગસૂરિણામુપદેશન પ્રતિષ્ઠિત (ઉપરોક્ત જિનાલય, બિકાનેર)
૬૧. સ. ૧૫૧૦ વર્ષે માધ સુદિ ૫ શુક્ર શ્રીશ્રીમાલ જ્ઞાતીય વ્ય. ભૂપાલ ભાર્યા ભરમાદે પુ. જોગા ભા. જાસૂ પુ. તેજપાલેન વૃદ્ધ ભાતૃ ગાલા પેથા સહિતેન ભાઇ રામતિ પુત્ર ધના સહિતેન શ્રી અચલગચ્છનાયક શ્રી જયંકેશરીસૂરિણામુપદેશેન નિજ શ્રેયસે શ્રી પાર્શ્વનાથ ચતુર્વિતિ પટઃ કારિતઃ પ્રતિતિઃ શ્રી સ ંઘેન.
(આખુ તી)
૬. સં. ૧૪૬૭ વર્ષે હા સુદિ ૫ શુકે. પ્રા. વ્ય. ડીડા ભાર્યા રણી પુત્રી મેચી આત્મીયસે શ્રી શાંતિનાથ બિંબ કા. પ્ર. શ્રી અચલગચ્છે શ્રી મેરુતુ ગસૂરિભઃ ઉપદેશેન.
(અચલગઢ જિનાલય, આખુ તી)
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

।

Page #833

[૪૨] achcha ca chhe
ashadhadabh
aab dasa aachcha ૬૩. સ. ૧૫૦૩ વર્ષે જ્યેષ્ઠ વદ ૭ સેમે શ્રી અચલગચ્છે. શ્રી જયકીર્તિસૂરીદ્ર પઢે શ્રી જયકેશરીસૂરિણામુપદેશેન શ્રી વીર વશે છે. ધનપાલા ભાર્યાં ચાહાદે પુત્ર છે. વીકા ભાર્યા મેઘી પુત્ર સધપતિ પા સુશ્રાવકેણુ સં. (વા.) કરણ પ્રાણપ્રિયેણુ સ, રત્ના સફેદરણ સં. જયસિંહ નરસિ ંહંકણુ રાજા કર્મસી અમરસી કયા રમા પેાષા મુહસી કુમારપાલ મુખ્ય પૌત્ર પુત્ર સહિતન સુશ્રેયસે શ્રી સંભવનાથ બિ’બ... કા. શ્રી સર્ધન પ્રતિષ્ઠિત શુભ' ભવતું.
(જૈન દેરાસર, તુંબડી-કચ્છ) ૬૪. સં. ૧૮૮૬ ના વર્ષે શાકે ૧૭૫૧ પ્રવર્તમાને જ્યેષ્ટ માસે શુકલ પક્ષે પંચમી તિથી બુધવાસરે શ્રી ક ંદેશ મધે રાઉ શ્રી દેશળજી રાજ્યે ગામ શ્રી મંજલ મધે અચલગચ્છે ગેત્ર વડેરા ઉદા. વશે જ્ઞાતિ શ્રી ૫ નારણજી મા...લજી આણેઈ જિનપ્રાસાદ કરાવ્યા છે. ભટ્ટારક શ્રી ૧૦૦૮ ૨જેન્દ્ર સાગરસૂરીશ્વરજી રાજયે શ્રી શ્રેયાંસ જિનબિંબ સ્થાપિતા. શ્રી દેહરાસરની ખરચ કરી ૫૦૦૫
ખેઠી છે.
[મજલ (નખત્રાણા-કચ્છ)ના જિનાલયની નીચેના સભાગૃહને લેખ] ૬૫. સ. ૧૯૧૧ વર્ષ માઘ સુદિ ૧ ગુરી શ્રી અચલગચ્છે ભટ્ટારક શ્રી રત્નસાગરસૂરિભિઃ પ્રતિષ્ઠિતા... (ઉપશક્તિ જિનાલયન મૂળનાયક) ૬૬. શ્રી કચ્છ દેશે માંડવી દરે વૃદ્ધ શાખાયાં એશવાલ વશે લાલણુ ગેાત્રે શેઠ સોંધવી ભાઈ રાએસી અમરચંદના ગામ શ્રી નાગલપુર માંડવી તામેમાં પેાતાના રવાનેા બંગલા તે સં. ૧૯૫૨ ની સાલમાં શ્રી નાગલપુરના અંચલચ્છના સંધને શેઠ કલ્યાણુજી સંધવીએ શ્રાવક-શ્રાવિકાને ધર્મશાલા તરીકે અરપણ કરી છે.
[શ્રી અંચલગચ્છ ઉપાશ્રય, નાગલપુર (માંડવી-કચ્છ ૬૭. સ. ૧૯૨૧ વર્ષે માઘ માસે શુકલ પક્ષે સપ્તમી તિથૌ શ્રીગુરુ શ્રી શ્રી શ્રી અંચલગચ્છે પૂજ્ય ભટ્ટારક રત્નસાગરસુરીશ્વરાણામુપદેશાત્ અજિતનાથ બિંબ પ્રતિષ્ઠિત
(નાગલપુરના જિનાલયના ઉપરના શિખરમાં આ લેખથી અતિ મૂળનાયક સહુ ત્રણ પ્રતિમાજી અતિ છે.) ૬૮. સં. ૧૬૪૬ વર્ષે જયેષ્ઠ સુદી ૯ સેમે શ્રી પાર્શ્વનાથ બિંબ દે. ખીમા ભાર્યા ખીમા દે સુત સવરાજ તપા. શ્રી, હીરવિજયસૂરીશ્વર ગુરુભ્યા...
(માધાપુર જિનાલયની ધાતુમૂર્તિ) ૬૯. સ. ૧૨૪૨ આષાઢ વદ જીધે દેદા પુત્ર ડાલડાલ પ્રતિમા કારિતાં પ્રતિષ્ઠિત શ્રી દેવચંદ્રસૂરિ... (નાગલપુ૨ જિનાલયનાં ધાતુ પ્રતિમાજી) રાધનપુર વાસ્તવ્ય શ્રીમાલ જ્ઞાતીય અચલગચ્છે.
૭૦. સ. ૧૮૦૩ વષૅ માઘ માસે કૃષ્ણ પક્ષે ૫ તિથી શુક્રવાસરે પારેખ સવચંદ વીરચંદ ગૃહિણી...ઋષભદેવ બિબ કારિત
(અંચલગચ્છ જિન લચ, રાધનપુર) રાધનપુર વાસ્તવ્ય શ્રી સંધેન પા
(અચલગચ્છ જિનાલય, રાધનપુર)
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
૭૧, સં. ૧૮૦૩ વરસે માધ માસે કૃષ્ણ પક્ષે ૫ તીથૌ શુક્રવાસરે નાથ બિ'બ પ્રતિષ્ઠિત, અ ચલગચ્છે,

Page #834

w
w [૪૨૯ી. ૭૨. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરાણુમુપદેશેન મયગલેન પદ્મપ્રભુ જિનબિંબ કારિત...
(અંચલગચ્છ જિનાલય, રાધનપુર) ૭૩. સં. ૧૮૮૧ વર્ષે...અચલગચ્છે..તેજસાગરજી..
(રાધનપુરના અંચલગચ્છ જિનાલયમાં ગુરુ પાદુકા છે.) ૩૪. સં. ૧૫૨૩ વર્ષે વિમલનાથ બિંબં પ્રતિષ્ઠિત અંચલગરછે શ્રી જયકેશરીસૂરીણામુપદેશનપ્રાગ્વટ વંશે શ્રેષ્ઠિ શ્રી વછરાજ સુશ્રાવણ.
[ખુડાલા, જિ. જોધપુર) રાજસ્થાન) ૭૫. સં. ૧૪૯૯ વર્ષે શ્રી પિમા ભા. સલખુ યુકતન પુત્ર નાઇયા શ્રેયસે શ્રી અંચલગર સ્કેશ શ્રી જયકીર્તિસૂરીણામુપદેશેન શ્રી પાર્શ્વનાથ બિંબ કારિતં પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સંઘને.
(આબુમાં ખરતર વસહી નજીકની ધર્મ શાળામાં અમે ઉતરેલા, ત્યાં કબાટમાં મૂર્તિને પરિકર પડેલ, તેને લેખ. તા. ૧૪-૩-૭૬ ના લેખ ઉતારેલ છે.). ૭૬. સં. ૧૫પર વષે... માહ વદિ ૧ શનૌ શ્રી ભીનમાલ વાસ્તવ્ય ઉકેશ વશે વાગજી ભાર્યા વાલ્લા ભા.
વિઉલદે પુ. સાગલ ભા. સિરીયાદ ૫, રહીયા ભા...લાખેર સહિતેન શ્રી અંચલગ છે સિદ્ધાંતસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી શાંતિનાથ બિંબ સ્વશ્રેયાર્થક કારિત. પ્રતિ. શ્રી સંઘન.
(અંચલગચ્છીય શાંતિનાથ જિનાલય, ભીનમાલ) ૭૭. સં. ૧૫૭૨ વર્ષે વૈશાખ સુદ ૫ સેમે ઉપકેશ જ્ઞા. મહ, ધરણું પુ. જિગુદા ભા. ધીરુ પુ. વરસિંઘ
રતા ભા. રતનાદે (દેવાણંદ શાખાયાં) પુ. ભાદા નતાદિ સહિતના મહારતાકેન શ્રેયાર્થે વાસુપૂજ્ય બિંબ કારિંત પ્રતિ. શ્રી અંચલગ છે ભાવસાગરસુરભિઃ
(અંચલગચ્છ જિનાલય, ભીનમાલ) ૭૮. સં. ૧૬૧૦ વર્ષે ફા. સુ. ર શન પત્તન વાસ્તવ્ય લઘુ પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતીય દેશી દેમા ભા. નાઈ, સનાઈ
પુત્ર દે, કીકા, જીવા, બાઈ નાથી સહિતેન શ્રી કેયાંસનાથ બિંબ કારિત પુન્યાર્થ પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સૂરિભિઃ (છત્રધારી માણસની કૃતિ છે. કલાત્મક ધાતુમૂર્તિ છે.)
(અંચલગરછ જિનાલચ, ભીનમાલ) ૭૯. સં. ૧૪૯૨વષે...શ્રીશ્રીમાલ જ્ઞાતીય રતનસિંહસૂરિભિઃ
(અચલગચ્છ જિનાલય, ભીનમાલ) ૮૦. સં. ૧૧૪૧ ડૌશાખ સુદિ ૧ શ્રી મયુકેશીય ઠાકુરદેવ સુત માતૃદેવ સુતનિજ માતૃશ્રેય નિમિત્તે કા.
(જૈન દેરાસર, જૂજાણી-રાજસ્થાન) ૮૧. અંચલગ છે શ્રી કેશરીરિ ઉપદેશેન સં. ૧૫૧૦ માગસર સુદિ.....
' (સકલાણું દેરાસરની ભીંતને શિલાલેખ) [‘સિંધ વિહાર વર્ણન' પૃ. ૧૫૪ માં શ્રી જયંતવિજયજી લખે છેઃ “ગાધન સ્ટેશનથી સડકે ૧ માઈલ ચાલ્યા પછી જમણી તરફના હાથ તરફ ૨ ફર્લોગ દૂર સકલાણું ગામ દેખાય છે. શ્રી આદીશ્વરનું મંદિર પહાડની ખીણમાં છે. ૪૯૮ વર્ષો પૂર્વે પ્રતિષ્ઠા થઈ. આ ગામમાં અંચલગચ્છના શ્રાવકની પ્રધાનતા.”
આ લેખ સકલાણા દેરાસરની ભીંત પર છે. હાલ આ દેરાસરને જીર્ણોદ્ધાર આહાર સંઘે ૧૯૮૯ માં કર્યો.)
માં શ્રી આર્ય ક યાણા ગામ સ્મૃતિગ્રંથ નહી)
5
.
:
"
" તેમ

Page #835

[૪૩]esઈMoreSeeSeeSeSeSeee eeeSocessessessessedseasessages fessed Sesafeesafat ૮૨. સ્વસ્તિશ્રી વિક્રમ સંવત ૧૨૫૯ વર્ષે આષાઢ સુદિ ર શની આરાસણ મંડલે (લિ) ક શુરશંભુ (૯) શ્રી...કુમાર સંત શ્રી સજજનેન સ્વશ્રેયાર્થે શ્રી ધર્મષસૂરિભિઃ
(પાર્શ્વનાથ જિનાલય, આરાસણ-કુંભારીઆ) ૮૩. સ્વસ્તિથી વિ. સં. ૧૨૫૮ વર્ષે અષાડ સુદિ ર શન વસુદેવ પુયા છે. મણિહઈ સલખણયા સ્વશ્રેયસે શ્રી વાસુપૂજ્યદેવ બિંબ કારાપિત પ્ર. શ્રી ધર્મ પરિભિઃ
(કુંભારીઆ-આરાસણ નં. ૧૪, દેવકુલિકાને લેખ) [આ તીર્થમાં સ. ૧૨૫૯ અને ૧૨૭૬ ના શ્રી ધર્મષસૂરિના ૨૩ થી વધારે પ્રતિષ્ઠા લેખ પ્રકાશિત છે. આ ધર્મ જોષસૂરિ ક્યા ગચ્છના હતા, તે તપાસવું ઘટે. અલબત્ત, અંચલગચ્છીય આ. શ્રી ધર્મષસૂરિ તો સં. ૧૨૬૮ માં કાળધર્મ પામ્યા હતા.). ૮૪. સં. ૧૩૬૯ વૈ. સુ. ૮ મેટીયા વાસ્તવ્ય છે. જ્યા ભાર્યા બાલૂ પુત્ર દેવડ હરિપાલ લી (૩) શ્રી શાંતિનાથજી બિંબ કારિ. શ્રી દેવેન્દ્રરિણામુપદેશન.
(પ્રાચીન લેખ સંગ્રહ, પૃ. ૧૬) ૮૫. સં. ૧૯૨૧, ૧૯૬૬ પ્રવર્તમાને માઘ માસે શુકલ પક્ષે સપ્તમી તિથૌ ગુરુવારે અંચલગચ્છે
કચ્છ દેશ તેરા નગરે વાસ્તવ્ય ઉશ વંશે લધુ શાખાયાં વિશરિયા મહેતા ગોત્રે સા પન્નામલ ભાર્યા ઉમાબાઈ પુત્ર રત્ન શ્રી હીરજી...શ્રીરત્નસાગરસૂરિ.
(જૈન દેરાસરના મૂળ નાયકજીને લેખ, બદડા-કચ્છ) ૮૬. પૂવિ વર્ધમાન ભાઈ જયતા ઉચલી ચાહણુસામિં વાસ્તવ્ય સાસરામાંહિ તવ શ્રી ભવ શ્રો
પાર્શ્વનાથ રૌઢ્ય કારાપિત વિ. સં. ૧૩૩૫ વર્ષે શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી અજિતસિંહસરિણામુપદેશેન પ્રતિષ્ઠિતમ.
(શ્રીશ્રીમાળી વંશની વહીમાં) ૮૭. ઈદ- શ્રી મુછાળા મહાવીર સ્વામિ જિનબિંબ અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરેણ
તત શિષ્ય આચાર્ય ગુણોદયસાગરસુરિયું ચ પ્રતિષ્ઠિત વિ. સં. ૨૦૩૩, વીર સં. ૨૫૦૩ વૈશાખ શુકલ ૧૩ રવિવારે ભુજપુર નગરે શ્રી કરછ ભુજપુર વે. મૂ. પૂ. જૈન સંઘેન ચ ભરાવિત શ્રી ભવતુ.
(નૂતન જિનાલયની પ્રતિમાના લેખે, ભુજપુર-કચ્છ) - સં ૧૭૯ વર્ષ . . ૭ વિધિપક્ષે વિદ્યાસાગરસૂરિ રાજ્ય સ્રરત વાસ્તવ્ય સા. ગોવિંદજી પુત્ર
ગેડીદાસ ભ્રાતા જીવનદાસ કારિતં શ્રી આદિનાથ બિંબ પ્રતિષ્ઠિત ચ ખરતરગર છે ઉપાધ્યાય દીપચંદ ગણિ પં. દેવચંદણના.
(શત્રુંજય તીર્થની છીપા વસહીના મૂળનાયક-પ્રતિમાને લેખ) ૮૯ શ્રી અંચલગચ્છ જૈન મૂ. પૂ. દેરાસરજી સ્વ. શેઠ ફુલચંદભાઈ વનમાળીના સ્મરણાર્થે તેમનાં ધર્મ પની કપરબેને રૂ. ૨૧૦૦૦ ના ખર્ચે દેરાસરજી બંધાવેલ છે. સં. ૧૯૯૮, વીર સં. ૨૪૬૮.
(જિનમંદિરને લેખ, સાવરકુંડલા) ૯૦. શ્રી ૧૧ શ્રી કચ્છ નરેશ પ્રથમ ભારમલ જ્યારે ઘણું ઉપાયોથી નહિ મટનારા વાતરોગે પીડાતા હતા,
ત્યારે તેમણે અચલગચ્છાધીશ યુગપ્રધાન દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીને મહાન પ્રભાવશાલિ
રીથી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #836

કહesssssssboostessessessed pedes s essorbecodessess[૪૩] સાંભળવાથી વિ. સં. ૧૬૫૪ માં વંદનાર્થે રાજભુવનમાં બોલાવી એક પાટીઆવાલા શીશમના જુલપાટ પર બેસાર્યા. તેમના પ્રભાવથી પિતાને રોગ જવાથી તેમની વિશેષ ભક્તિ કરી અને તે પાટને પૂજયપાટ માનીને આ ઉપાસરે મોકલેલ, તે પાટ આ આરસના પાટની નીચે હજી પણ મોજુદ છે. લખીત અચલગચ્છ મુનિ મંડેલાગ્રસેર મુનિ શ્રી ગૌતમસાગરજી વિક્રમ સં. ૧૯૯૭ના માગશર સુદ ૨ ને શનિવારે . શ્રી શાંતિ શાંતિ શાંતિ |
(અચલગચ્છના મેટા ઉપાશ્રયમાં મેટા મુખ્ય આરસના સિંહાસન પર લેખ. ભૂજ-કચ્છ) ૯. શ્રીમદ્દ વિધિપક્ષ છોલંકારશ્ય જંગમયુગપ્રધાનસ્ય દ્વાદશત મુનિ હિમાંશુ.. કલ્યાણપદ પ્રાપ્તસ્ય
શ્રીમાન્કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરસ્ય પાદ પ્રતિષ્ઠાપિતાયાંચ મૃગાંકભક્તિબાણ પુષ્કર જ્ઞાયતે શુદ્ધ માસે કૃષ્ણ પક્ષે દ્વિતીયાયાં તિથૌ વાત્રિકે સર્વાથી સિદ્ધ સિદ્ધ સંવિપક્ષસ્ય શ્રીમદુપદેશાત્ કૃતાસ્તિ શ્રીરતુ.
(વસઈ તીર્થની ભમતીમાં કલ્યાણસાગરસૂરિ ગુરુમંદિરમાં પાદુકા પરનો લેખ. ભદ્રેશ્વર-કચ્છ) જયતુકામિતપૂર્તિ સુરદુમ, વિદ્રરાનાથ નરેન્દ્રનતક્રમા | નિખિલજન હિતાર્થ કૃતાય પ્રથમ મંગલવીર જિનેરમાં // ૧ /
સમહિમાદ્દભૂત શુદ્ધ ચારિત્રભાફ, ભવમહારાહદાહતનૂ તપાત // ૨ / ભવિત માનસ સારસ ભાસ્કર, જયતુ પાર્શ્વજિને ગુણસાગર શ્રી ભદ્રેશ્વરમંડને, વિજતાં શ્રી વીર-પાથ જિન શ્રી સિદ્ધાર્થનૃપાશ્વસેન નૃપઃ સનંદની નંદતીઃ પૂર્વ પાર્શ્વવિભૂ પ્રતિષ્ઠિત ઈહાગારેલભવન નાયકઃ શ્રીમદ્દીરવિભૂથ સંપ્રતિ યત યત્રાદ્ય નાથવત / ૩ / ઈતિ મંગલમ્ શ્રી કષ્ટદેશે ભદ્રાવતી નામ નગરી આસીદિતિઃ તસ્યાં ચ કેનચિન મહર્ષિ ક શિરામણીના સુશ્રાવક તિલકાયમાન શ્રીમતા દેવચંદ્રાભિધ શ્રેષ્ઠિ પુંગવેનાનેક શત-સહસ્ર દ્રવ્યવ્યયેન વીરાત વર્ષ ૪૪૭ (f) શ્રી વીર વિક્રમ જાતઃ વીર સંવત ૨૩ વર્ષે ઈદ ચૈત્યમકારી તિઃ તસ્મીથ શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રતિમા મૂલનાયકપદે સ્થાપિતતિઃ તૌવ ચ સાંપ્રતમેવ પ્રતિમા પૃસ્ય ગર્ભગૃહ ભિસ્તી સમુદ્વાર ઈમ ખનિતુમારબ્ધામાં વિનિર્ગતમેકમતિ લઘુક તામ્રપત્ર તત્ર અમૂન્ય વાક્ષરાણિ વિદ્યતઃ તથાહિર ઠ૦ દેવચંદીય પાર્શ્વનાથ દેવસાતે ૨૩ ઇતિઃ ૧. તસ્યાનુસારતઃ પ્રતીયતે કિલેદ ઐયં શ્રી વીરાત ૨૩ વર્ષે શ્રી દેવચંદ્રાષ્ટિના કારિતમસ્તીતિ. તદનું ચ વિક્રમ સંવત ૧૩૧૫ વર્ષીય દુર્મિક્ષ વેલાયાં સંજાત રૌરવદશામાં મહાભીષ્ણ ભૂતાયાં સમુચ્છલિત દેશ-વિદેશીયાનેક શતસહસ્ત્ર પ્રમીત જનગણે
નવરતંઠિ. જીર્ણ વિપુલાન પાન વસ્ત્રાદિતઃ સપ્રામાનન્યાસાધારણ યુગાંત સ્થાયિ કીર્તિના ઉદાર જન ઢ...ણિના સર્વત્ર લબ્ધ વિમલચંદ્રોજ્જવલકીર્તિના સર્વદેશ પ્રસિદ્ધનાનુપમ સૌભાગ્યભાગ્ય... મહર્થિક મૌલિને સાક્ષાદ્ધનદાયમાતેન શ્રીમતા એછિપુંગવેન શ્રી જગડુસા નાના શ્રાવક–શિરોમણના વિક્રમ સંવત ૧૩૨૩ વર્ષ મહત્તા દ્રવ્ય વ્યયેતસ્ય ચૈત્યસ્થ જીર્ણોદ્ધાર કૃતં. ઈતિઃ ભદ્રાવતી નગરી ચ કાલક્રમેણુ હીયમાના સર્વથા વિલયગતાઃ તત સ્થાન સમીપેવ સાંપ્રતિને ભદ્રેશ્વરમ્રામ સંવસિત અતિ પ્રાચીન કાલીનયમિતિહાસઃ ઇહ કિલ વિક્રમ વર્ષ કેનવિંશતિ શતકમ્યા વરિષ્ટ પ્રથમ દ્વિતિય શકે સં. ૧૯૦૧ તાઃ ૧૮૧૭ લાવત્ શ્રી દેશલજી મહારાજ પ્રદત્ત પ્રચૂર સાહાતઃ ક્ષતિ વિજયેનૈતસ્ય કિંચિત જીર્ણ ચૈત્યસ્ય સમારચના કુતા ઈતિ તવ પૂર્વ શ્રી પાર્શ્વનાથ–પ્રતિ મુલનાયકત્વનાભૂત તાં ચ પા સંસ્થાપ્યું મૂલનાયકપદે શ્રી મહાવીરજિન
ચર શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહE

Page #837

[૪૩] scesscashcooooooooooooooooooooooooooooooodsફes&cesses, socioevactbookbossb.access
પ્રતિમા રક્ષતે ઇલ્યુમિતપરમિદં ચૈત્ય શ્રી મહાવીરજિન સર્કસંજતમિત્કર્વાચીન કાલીનેયમિતિહાસ પ્રત તે તથા હિ એવં કિલ ગરછતાકાલેન ભદ્રાવતી નગર્યા વિનાશમાપ્તાયામÀતત ચૈત્ય શ્રી શાસનદેવતાદિ હેતસાંનિધ્યમિવા-૯૫ વિઘવાત સુરક્ષિત શ્રી સં ઘસ્ય પ્રચુરતર પુન્યમા ભાર મહિનાઘાવધિ વિજયમાનમવલેય શ્રી સંઘસ્ય ચિતે ભાવિ પરમહિતકારકેતિશય સુપ્રશસ્તયભિપ્રાયઃ સમજનિ યદુતાત્ર ચેત્યે પ્રતિવર્ષ ફાલ્ગન શુકલાષ્ટમ્યાં સર્વ સંધ મિલયવા મહતાડંબરેન યાત્રા પ્રવર્તયિતતિ તથૈવ ચ કૃતે દૃઢ નિશ્ચયે સંવત્ ૧૯૩૪ વર્ષતઃ સ પ્રવૃત્તા યાત્રાઃ તદનું ચ પ્રતિ વર્ષ પ્રફુરિતયા પ્રસિદ્ધ યથા સાંપ્રત ચ મહતી યાત્રા ભવિતતિ એતદ્ ચૈત્યમત્તિ પુરાતન કાલીનન સાંપ્રતમતીવ જી વિલેયઃ શ્રી માંડવીબંદર નિવાસી શ્રી ઉશવંશાવલંત શ્રી વૃદ્ધશાખીયઃ સા. શાંતિદાસ શ્રેષ્ટિ સુત સી. પીતાંબર ત. જીવણ ત. લદ્ધાભિધા તાંમણે સા. જીવણુતભાર્યા વીરબાઈ તત સૂત સા. તેજસી ભાર્યા મીઠીબાઈ નાગ્ન શ્રાવિકા જિનધર્મ પ્રભાવિક્યા સ્વ ભઃ સંકેત અનુસરંત્યા કરી ૫૦૦૦૦ પંચશત સહસ્ત્ર વ્યયેન સાંપ્રત સંવત ૧૯૩૯ વર્ષે શ્રી ખેંગારજી મહારાજયે એતસ્ય શ્રી મહાવીર જિનપ્રાસાદસ્ય જીર્ણોદ્ધારકારીતિ સાંપ્રતીન કાલીયમિતિહાસઃ છેલ્થ શ્રી વર્ધમાન પ્રભુપદકલિતં ચત્યમેતત્ સુરમ્ય જોત તીર્થોપમાન સમધિક મહિમા શોભિત કચ્છ ભૂમી પ્રાચીન સર્વ દ્વાઝુ ફુટમિદમખિલેઃ સંપ્રતિતં પ્રમાણ સંઘસ્યાનંદ હેતુ પ્રતિશરદમ પૂજ્યમાનંજનીધે. શ્રી ભુજપુર વાસ્તવ્ય: મુ. સુમતિસાગર વિનયસાગરજી ઉપદેશાત્ II
|| શ્રી શુભ છે
(વસહી મહાતીર્થના મુખ્ય જિનાલયમાં આવેલ શિલાલેખ, ભદ્રેશ્વર-કચ્છ) ૯૩. શ્રી માંડવીના રેવાસી શ. પીતાંબર શાંતિદાસ હા. શા. મેણુશી તેજશી ભાર મીઠીબાઈએ આ
મૂલ દેરાસર નવો કરાવી જીરધાર કરાશે. સં. ૧૯૩૯ ને મહા સુદ ૧૦ વાર શુકરે શ્રી ભુજપુરના રેવાશી મુ. સુમતિસાગર વિસાગરજીના ઉપદેશથી.
(વસહી મહાતીર્થના મુખ્ય જિનાલયમાં આવેલ શિલાલેખ, ભડેશ્વર-કરછ) ૯૪. સં. ૧૭૮૧ વર્ષે માધ સુદિ ૧૦ શુકે સા. ગુલાલચંદ પુત્ર દીપચંદન શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ બિંબ કારાપિત શ્રી અંચલગ છે શ્રી પૂ. શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ ઉપદેશન.
(રિલેદ્ર તીર્થના જિનાલયના મૂળનાયકને લેખ) સં. ૧૭૮૧ વષે આષાઢ સુદિ ૧૦ શકે ઉશવંશજ્ઞાતી સા. સુંદરદાસ પુત્ર સી. સભાચંદેન શ્રી અજિતનાથ બિંબ કારાપિત શ્રી અંચલગચ્છશ પૂ. ભટ્ટારક શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ ઉપદેશેન શ્રી સંઘેન
(વડતાલના અજિતનાથ પ્રભુ મૂળનાયકનો લેખ) ૯. સં. ૧૬૭૮ વષે વૈશાખ સુદિ ૫ શુકે શ્રી અંચલગઢેશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિણામુપદેશેન શ્રો.... દેવ્યા શ્રી ચન્દ્રપ્રભસ્વામિબિંબ કારિત પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સંઘેન વિધિના.
(ઉતબીઆ ગામના મૂળનાયક પ્રભુને લેખ) ૯૭. સં. ૧૭૨૬ વર્ષે માઘ સુદિ ૧૪ સામે શ્રી અંચલગચ્છાધિરાજ યુગપ્રધાન શ્રી પૂજ્ય ભ. શ્રીમદ્ કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરાણુ પાદુકે પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સંઘેન શ્રી ભિનમાલ નગરે.
(કડીના જિનાલયની પાદુકાને લેખ)
રઉ
થી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #838

sedade do dododobe de sododededostodes dades des de choseste destedesautostastastodo desta dadadadadadadadadadoso de destacados dedos ૯૮. સં. ૧૬૬૮ વર્ષે શ્રી અંચલગરછે પાદુકા શ્રી ૫ શ્રી ગુણહર્ષ ગણિની મિતિ સુદિ ૬ ગુરી શ્રી પાર્શ્વનાથાય નમઃ
(દાદા પાર્શ્વનાથ દેરાસરને લેખ, વડેદરા) ૯૯, વીર સંવત ૨૪૩૪ વિક્રમ સં. ૧૯૬૪ માગસર વદિ ૫ ભમે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સંત શિષ્ય
મહાપાધ્યાય રત્નસાગરજી તત શિ. મેધસાગરજી શિ, વૃદ્ધિસાગરજી શિ. હીરસાગરજી શિ. સહેજસાગરજી શિ. માનસાગરજી શિ. રંગસાગરજી શિ. નેમસાગરજી બ્રા. ફતેસાગરજી શિ. દેવસાગરજી શિ, સરૂપસાગરજી શિ. સંવિપક્ષીય શ્રી ગૌતમસાગરજ ઉપદેશાત જીર્ણોદ્ધારઃ શ્રીવિધિપક્ષગર છે ને શ્રીસંઘેન કારિતઃ | શ્રી / તથા વિ. સં. ૧૯૭૩ વષે માઘ વદિ ૮ ગુરી અષ્ટહિનામત્સવેન સહિતઃ શ્રીક ૯યાણસાગરસૂરીણુ પ્રતિમા શ્રીવિધિપક્ષનરીકે શ્રીસંઘેન પ્રતિષ્ઠાપિતાડતિ |
[શ્રી દયાણસાગરસૂરિ ગુરુ (ભ) મંદિરને શિલાલેખ, ભુજ-ક] ૧૦૦. શ્રી અનંતનાથાય નમો નમઃ શ્રી વિધિપક્ષ(અચલ)ગચ્છ શણગાર જંગમ યુગપ્રધાન પૂ. દાદાશ્રી
કલ્યાણસાગરસૂરિ સદ્ગુરુ નમઃ કરછી દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિ શિરામણ કચ્છ નલી આ નિવાસી નાગડા શેત્રીય શેઠ નરશી નાથા સ્થાપિત શ્રી અનંતનાથ દેરાસરજી (પ્રતિષ્ઠા સં. ૧૮૯૦) નરશી નાથા સ્ટ્રીટ, મુંબઈ ટ્રસ્ટ તરફથી આ જિનાલયના જીર્ણોદ્ધારમાં રૂ. ૧,૨૫,૦૦૦ એક લાખ પચીસ હજાર રૂ. ભેટ આપવામાં આવ્યા છે. વીર સં. ૨૪૮૬, વિ.સં ૨૦૧૬, ઈ. સ. ૧૯૫૯.
(સમેતશિખરજી મહાતીર્થના ઊંચા પહાડ પર સ્થિત શ્રી પાર્શ્વનાથ જિનાલય (કને શિલાલેખ) ૧૦૧. શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ પર મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર ભગવાનની ટૂંકની ભમતિમાં (૧) શ્રી ઋષભદેવ
(૨) શ્રી પાર્શ્વનાથ (૩) શ્રી મહાવીર સ્વામી (૪) શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ (૫) ઉપા, શ્રી ભાગ્યસાગરગણિ (૬) ઉમા. શ્રી ક્ષેમસાગરગણિ, આ છે પાદુકાની એક દેરી છે. ટાંકા પાસે છે. તે પર આ પ્રમાણે લેખ છેઃ શ્રી શ્રી ઉપા, શ્રી ભાગ્યસાગરગણિજિત્ શિ. પુણ્યસાગર ગણિભિઃ શ્રી શ્રી શ્રી સિદ્ધાચલે ! શ્રેયઃ ||
* (આ છ પાદુકાને બ્લેક આ સ્મૃતિગ્રંથમાં અપાયેલ છે.) ૧૦૨. વિ. સં. ૧૭૧૮ વર્ષે માઘ સુદિ ૬ બુધે શ્રી અંચલગચ્છશભટ્ટારક શ્રી અમરસાગરસૂરીણામુપદેશન
શ્રી ભુજનગરવાસ્તવ્ય દેવગુરુભક્તિવતા શ્રીસંઘેન પ્રતિષ્ઠિતા | શ્રીમદંચલગઢેશ પૂજ્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરી| પાદુકા | શ્રી વિધિપક્ષેશ શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ / ૧ / શ્રી જયસિંહસૂરિ | ૨ // શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ છે ૩ | શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ | ૪ | શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ / પ / શ્રી અજિતસિંહસૂરિ | ૬ | શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ | ૭ | શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિ ૮ || શ્રી સિંહતિલકસૂરિ | ૮ || શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ | ૧૦ | શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ ૧૧ || શ્રી જયકીર્તિ સૂરિ / ૧૨ / શ્રી જયદેસરીસૂરિ / ૧૩ !! શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ / ૧૪ શ્રી ભાવસાગરસૂરિ / ૧૫ | શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ / ૧૬ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ ! ૧૭ || શ્રી ક૯યાણસાગરસૂરીયું (સ્તૃપડયં) શ્રી કચ્છ ભૂજનગર વાસ્તવ્ય સંઘેન કારિતઃ વિક્રમ સંવત ૧૭૨૧ વષે વૈશાખ વદિ ૫ ગુરૌ શ્રી ગુરુપાદુકા લાલણ રહીયા ભાયં વાક્યા પ્રતિષ્ઠાપિતા શ્રી સંધય કોલસે ભવતુ છે
[શ્રી કલ્યાણસમરસૂરિ મંદિર (ભ મંદિર)માં પાદુકાવાળા સ્તૂપને લેખ, ભૂજ-કચ્છ)
મા શ્રી આર્ય કરયાણામસ્મૃતિગ્રંથો GDS

Page #839

[૪૩૪]shalashbh
asadastada dastadasta sta sta sta sta sta sta sta sta sta stasta vasta stastaseste stades
૧૦૩, વિ. સં. ૧૨૪૯ ભિન્નમાલ પાર્શ્વ રત્નપુરવાસી સહસ્રગણા ગાંધી અખ઼ુદ્દે પ્રતિમા શત્રુ ંજયે અચલગચ્છે જયસિંહસૂરિા પ્રસ્થાપિતા.
( 1, ભાંડારકરના સને ૧૮૮૩-૮૪ નો અહેવાલ)
૧૦૪. સ. ૧૫૬૩ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૧૧ શુકે શ્રીશ્રીવશે મં મહિરાજ સુ. મ. બાલા ભાર્યા રમાઈ પુત્રી કપૂ સુશ્રાવિકયા સ્વ. શ્રેયા'' શ્રી અચલગચ્છેશ ભાવસાગરસૂરિણામુપદેરોન શ્રી નમિનાથ બિંબ કારિત પ્ર. શ્રી સધેન શ્રી જામ્રૂત્રામે.
(ધાટકાપર-મુંબઈના શ્રી જીરાવલ્લિ પાર્શ્વનાથ કે. વી. એ. જિનાલયની ધાતુતિના લેખ. આ જ ધાતુમૂર્તિ પાછળ વિશિષ્ટ ધ્વન્તધારી આકૃતિને બ્લેક આ ગ્રંથમાં અપાયેલ છે.) ૧૦૫. ।। શ્રી સુધર્મા સ્વામીથી ૬૪મે પાટે વિધિપક્ષગચ્છાધિરાજ યુગપ્રધાન શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી. કચ્છ ભુજનગરે વિક્રમ સંવત ૧૭૧૮ માં સ્વર્ગવાસ Ùય. પ્રતિમા ગૌતમસાગરજી ઉપદેશાત્ સ ́વત ૧૯૭૩ માં શુભ ॥
[માટી ખાવડી (હાલાર)ના ઉપાશ્રયની ગુરુમૂર્તિ ના લેખ] ૧૦૬, વિ. સં. ૧૯૭૫ ના વૈશાખ વદી ૧૧, રવિવારે શ્રી કચ્છ દેશ વરાડીયાના રહેવાસી દશા ઓસવાલ ડાગા ગાત્રના શા ઘેલાભાઈ માણેકની વિધવા લીલબાઈએ શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રમાં તલાટી ઉપર ખાજી ધનપતસિંહની ટૂંકમાં શ્રી સુધર્મા સ્વામીથી ૬૪ મે પાટે શ્રી વિધિપક્ષગચ્છાધિરાજ યુગપ્રધાન દાદાશ્રી ૧૦૦૮ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીની પ્રતિમા શ્રી અચલગચ્છના મુનિમડલ અગ્રેસર મુનિ ૧૦૮ શ્રી ગૌતમસાગરજીના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥
(શ્રી બાબુ ધનપતસિંહની ટૂંકમાં આવેલ ગુરુદેરીની મૂર્તિના લેખ. શત્રુંજય તીર્થં તળેટી, પાલીતાણા) ૧૦૭. વિ. સ. ૧૯૭૫ના વૈશાખ વદી ૧૧ રવિવારે શ્રી કચ્છ દેશમાં વરાડીયા ગામના રહેવાસી દશા એશવાળ ડાગા ગાત્રના શા. ધેલાભાઈ તથા દેવજીભાઈ માણેકે શ્રી પાલીતાણા સિદ્ધક્ષેત્રમાં તલાટી ઉપરે બાબુ ધનપતસિંહનીટ્રેંક મળ્યે મૂળનાયક શ્રી શીતલનાથજી તથા આજુબાજુએ શ્રી આદિ. નાથજી તથા નેમીનાથજી પધરાવ્યા છે તથા એ જ દહેરીની આગળ આરસની દહેરીમાં શ્રી વિધિપક્ષ (અચલ)ગચ્છાધિરાજ યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીની પ્રતિમા ઘેલાભાઈ માણેકની વિધવા બાઈ લીલખાઈએ સ્થાપી છે. અચલગચ્છના મુનિમ ડલના અગ્રેસર મુનિશ્રી ૧૦૮ શ્રી ગૌતમસાગરજીના ઉપદેશથી પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥
(શ્રી ખાખુ ધનપતિસંહની ટૂંકમાં આવેલ ગુરુદેરીના શિલાલેખ, શત્રુંજય તીથ તળેટી, પાલીતાણા) અર્ધશત્રુ જયતુલ્ય – ૩ – શિાહી તીર્થં શ્રી આદીશ્વરાય નમઃ
શ્રી આદીશ્વર ભગવાન કા અંચલગચ્છીય મદિરકે શિલાન્યાસ કા મુક્ત વિક્રમ સવંત ૧૩૨૩ આસેાજ શુકલ ૫ કે દિન હુઆ થા. ઈસકી પ્રતિષ્ઠા વિ. સ. ૧૩૩૯ અષાઢ શુકલ ૧૩ વાર મંગલ કે દિન યુતિજી શ્રી શિવલાલજી કે હાથસે હુઈ. વર્તમાન શિરેાહી કો સ્થાપના વિ. સં. ૧૪૮૨ વૈશાખ શુકલ ૨ મહારાવ શ્રી સહુસમલજી કે હાથસે હુઇ. વિ. સં. ૧૫૪૨ જેષ્ઠ વદ ૨ કે સિ ંઘી સમધરજી ભરમાબાદ (માલવા) સે સિરાહી દિવાનપદ પર આયે, ઉપરોક્ત મંદિર પર ધ્વજાદડ કા આરેપણુ
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ ક
૧૦૮.

Page #840

maaro choda sacha saારા
biddhi boleste[૪૩૫] વિ. સં. ૧૫૬૪ આષાઢ શુકલ ૮ મ ́ગલવાર કે। મહારાવજી શ્રો જગમાલજી કે (૮) સમયમે* સિંધિ સમધરજી, નાનકજી તથા શામજી કે હાથસે હુઆ. વિ. સં. ૧૬૯૮ મૃગશિર ૨ કૃષ્ણ ૩ ધ્વજાદડકા આરેાપણુ મહારાવજી શ્રી અખરાયજી કે સમયમે... સિંધિ શ્રીવતજી કે હાથસે શ્રી પૂજ્યજી હીરવિજયજીને કરાયા. વિ. સ’, ૧૭૭૯ વૈશાખ શુકલ ૩ કે વાદડકા આરાપણુ મહારાવજી શ્રી માનસ ધજી ઉર્ફે" ઉમેદસિંહજી કે સમયમેં સિદ્ઘિ સુંદરજી, ગા, અમરચંદજી, હઠીસિંઘજી, નેમચંદજી આદિ કે હાથસે શ્રી પૂજ્યજી શ્રી વિજયભદ્રસૂરિજી વ ઉનકે શિષ્ય દુલાલને કરાયા. વિ. સં. ૧૭૯૮ કે આષાઢ શુકલ ૧ ગુરુવાર કે ધ્વજાદંડ ક! આરેપણુ સિધિ અમરચંદજી, હઠીસિઘજી, દેાલતસિંઘજી, વીરસિંઘજી આર્દિકે હાથસે ભટ્ટારકજી શ્રી જ્ઞાનવિમલજી તથા શ્રી કીિ વિમલજીને કરાયા. વિ. સં. ૧૮૨૭ માહ શુકલ ૩ ગુરુવાર કે મહારાવજી શ્રી પૃથ્વીસિંહજી કે સમયમે’ ધ્વજદંડ કા આરેપણ સિંધિ દૌલતસિ ંહજી, ઠાકરીજી, ફતાજી, માલજી, લાલજી, માણુકચંદજી, લષ્મીચંદજી, હીરાચંદજી, હકમાજી, સૂરજમલજી, જીતમલજી, શ્રીચંદજી, પ્રેમચંદજી, કિશનાજી, મનરૂપજી, વાજી, કાનાજી આદિ ભાઇયાંને શ્રી દીપસાગરજી સે કરાયા. વિ. સ. ૨૦૦૧, વીર સંવત ૨૪૭૦ વૈશાખ શુકલ ૬ શુક્રવાર તા. ૨૮ એપ્રિલ સને ૧૯૪૪ ક્રા મહારાવજી શ્રી સ્વરૂપરામસિંહજી કે સમયમેં મુનિમહારાજશ્રી હવિમલજી કી અધ્યક્ષતામે સિંધિ જયચંદજી, જામતરાજજીને સુવર્ણ દંડ કા, સિંધિ ખેમચછ હંસરાજજીને સુવર્ણીઇડા કા તથા સિ ંધિ અનરાજી અજયરાજજીને ધ્વજા કા આરેપણુ વિજયમુમેં કિયા. ૧૫ દેવકુલિકા તથા ૨ ગવાક્ષ ભી ઇસ શુભ મુદ્દત મે પ્રતિષ્ઠિત કરાયે ગયે ! શુભં ભવતુ. ||
[શ્રી અ*ચલગચ્છીય જિનાલય (સીરેડ્ડી પહાડ પાસે, રાજસ્થાન)ને શિલાલેખ ] ૧૯. શ્રી જીરાવલી તીથ દેવકુલિકા નં. ૨૮.
સ. ૧૪૮૩ વર્ષે વૈશાખ વિદ ૧૩ ગુરૌ આસ વંશે દુગ્ધડ શાખે અ"ચલગચ્છે શ્રી જયકીતિસૂરૈરુપદેશેન શાહ લખમશી સા. ભીમલ સા. દેવલ સા. સારંગ સા. ઝાંઝા ભાર્યા ખાઈ મેઘૂ સા. પુ*જા ભદિભિઃ દેવકુલિકા કારાપિતા | ૧૧૦. શ્રી જીરાવલી તી દેવકુલિકા નં. ૨૯.
સ. ૧૪૮૩ વૈશાખ વિદ ૧૩ ગુરૌ ઉસવશે દુગ્ધડ શાખે અચલગચ્છે શ્રી જયકતિ સૂરુપદેરોન સા. લખમસી. ભીમલ સા. દેવલ સા. સારંગ સુત સા. ડેાસા ભાર્યા લખમાદે સા. ચાંપા સા. ડુંગર સા. મેાખા દેરી કરાવી સહી ||
સ. ૧૪૮૩ પ્રથમ વૈશાખ વદ ૧૩ ગુરૌ શ્રી અંચલગચ્છે શ્રી જયકીતિ સૂરીશ્વરગુરુપદેશૅન સા. સારંગ ભા. પ્રતાપદે પુત્ર ડેાસી ડુંગર, સારંગ સુત ભાર્યા ભીખા ભા. કૌતિકદે પિતૃવ્ય પૂ ́ા દેહરી ૧૧૧. શ્રી જીરાવલ્લી તી દેવકુલિકા નં ૩૦,
સંવત્ ૧૪૮૩ પ્રથમ વૈશાખ વિદ ૧૩ ગુરૌ અ...ચલગચ્છે શ્રી મેરુતુ ગસૂરીણાં પટ્ટો‚રણુ જગચૂડામણુ શ્રી જયકતિ સૂરીશ્વરસગુરુપદેશૅન પટ્ટણવાસ્તવ્ય સવાલ જ્ઞાતીય મડિયા સા. સંગ્રામ સુત સા. સલષ્ણુ શ્વેત સા. તેા ભાર્યા તેજલદે તયાઃ પુત્રાઃ સા. ડીડા, સા. ખીમા, સા, ભૂરા,
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

sestadese

શ્રી મેરુતુ ગસૂરીણાં પટ્ટોધરણુ ભા. લખમાદે સા. ચાંપા સા. શ્રી દેવગુરુપ્રસાદાત્કારાપિત ||

Page #841

૪િ૩૬ld.ssl-જનને ને.
...................
..
..... gassisthashtestosted seat
saછે
સા. કાલા, સા. ગાંગા, સા. ડીડાત, સા. નાગરાજ, કાલામૃત સા. પાસા, સા. જીવરાજ, સા. જિનદાસ, સા. તે જા દ્વિતીય ભ્રાતા નરસિંહ ભા. કૌતિકદે તઃ પુત્રી સા. પાસદર સા.દેવદત્તાવ્યાં શો જીરાવલ પાર્શ્વનાથસ્ય ચ દેહરીત્રયં કારપિતા શ્રી દેવગુરુપ્રસાદા...વધમાનભદ્ર માંગલિક
ભૂયાત છે. ૧૧૨. શ્રી જીરાવલી તીર્થ દેવકુલિકા નં. ૩૧.
સં. ૧૪૮૩ વર્ષે પ્રથમ વૈશાખ વદિ ૧૩ ગુરી શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી મેરૂતુંગસૂરણ પોદુરણ શ્રી જયકીર્તિસૂરીશ્વરસુગુરુપદેશને પત્તનવાસ્તવ્યસવાલ જ્ઞાતીય મીઠડિયા સા. સંગ્રામસુત સા. સલખણસત સા. તેજ ભા. તેજલદે તઃ પુત્રાઃ સા. ડીડા સા. ખીમા સા. ભૂરા સા, કાલા સા. ગાંગા, સા. ડીડાસુત સા. નાગરાજ સા. કાલાસુત સા. પાસા સા. જીવરાજ સા. જિણુદાસ લા. તેજ દ્વિતીય ભ્રાતા સા. નરસિંહ ભાર્યા કઉતિ દે તઃ પુત્રી સા. પાસદર સા. દેવદત્તાભ્યાં શ્રી
છરાઉલાપાશ્વનાથસ્ય ચેત્યે દેહરી ૩ કારપિતા શ્રી દેવગુરુપ્રસાદાત્મવર્ધમાનભદ્ર માંગલિક ભૂયાત // ૧૧૩. શ્રી જીરાવલી તીર્થ દેવકુલિકા નં. ૩૨.
સં. ૧૮૮૩ વર્ષે પ્રથમ વૈશાખ વદિ ૧૩ ગુરૌ શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી મેલ્ડંગસૂરીણું પટોહરણ શ્રી જયકીતિસૂરીશ્વરસુગુરુપદેશન પરનવાસ્તવ્યસવાલ જ્ઞાતીય મીઠડિયા સા. સંગ્રામ સુત સા. સલખણ સુત સા. તેજા ભર્યા તેજલદે તો પુત્રાઃ ડીડા સા, ખીમ સા. ભૂરા સા. કાલા સા. ગાંગા સા. ડીડા સુત સા. નાગરાજ સા. કાલાત સા. પાસા. જીવરાજ સા. જિણદાસ સા. તેજ દ્વિતીય ભ્રાતા સા. નરસિંહ ભા. કઉતિરાદે તઃ પુત્રાભ્યાં સ. પાસદર સા. દેવદત્તાત્યાં શ્રી છરાઉલાપાશ્વનાથસ્ય ચ દેહરી ૩ કારપિતા શ્રી દેવગુરુપ્રસાદાત્મવર્ધમાનભદ્ર માંગલિક ભૂયાત ||
સા. ડીડા આત્મશ્રેયસે સુત સા. નાગરાજ ભાર્યા નારંગીદેવ્યા આત્મશ્રેયસે દેહરી કારપિતા | ૧૧૪. શ્રી જીરાવલી તીર્થ દેવકુલિકા નં. ૩૩.
સંવત ૧૪૮૩ વર્ષ શ્રી અંચલગ શ્રી મેરૂતુંગસૂરીશું પર્ ગચ્છાધીશ્વર શ્રી જયકીર્તિસૂરીશ્વર સુગુરુપદેશેન મીઠડિયા સા. નરસિંહ ભાર્યા શ્રી. રુડયાત્મશ્રેયસે દેહરી કારાપિતા શુભ ભવતુ ! ૧૧૫. શ્રી જીરાવલી તીર્થ દેવકુલિકા નં. ૩૪.
સંવત ૧૪૮૩ વર્ષે પ્ર. વૈશાખ વદિ ૧૩ ગુરી શ્રી અંચલગ છે શ્રી મેરૂતુંગસૂરીણાં પ શ્રી ગરકાધીશ્વર શ્રી જયકીર્તિસૂરીશ્વરસુગુરુપદેશેન મીઠડિયા સા. તેજા ભાર્યા તેજલદે તઃ સુત સા. ડીડા સા. ખીમ સા. ભૂરા સા. કાલા સા. ગાંગા સા. ડીડાસુત સા. નાગરાજ સા. કાલા સુત સા.
પાસા સા. જીવરાજ સા. જિણદાસ સા. ખીમા ભાર્યા ખીમાદેવ્યા આત્મશ્રેયાર્થ" દેહરી કારપિતા || ૧૧૬, શ્રી જીરાવલી તીર્થ દેવકુલિકા નં. ૩૫.
સંવત ૧૪૮૩ વર્ષે પ્ર. વૈશાખ વદિ ૧૩ ગુરી શ્રી અંચલગચ્છ શ્રી મેરૂતુંગસૂરીણ ૫ ગરછાધીશ્વર શ્રી જયકીર્તિસૂરીણામુપદેશેન શ્રીશ્રી માલજ્ઞાતીય શ્રી સ્તંભતીર્થ વાસ્તવ્ય પરીક્ષઃ અમરા ભાર્યા માઉ તક પુત્રઃ પરીક્ષઃ ગોપાલ ૫. રાઉલ ૫. ઢાલા ભા. હિચકુ પુત્ર સી. પૂના ભા. ઊંદી ૫. સોમા પ. રાઉલ સુત ૫. ભેજ ૫. સોમાં સુત આશા હચકૃષાત્મશ્રેયસે દેહરી કારપિતા !
રચી આ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #842

teaseradodadosedseardostosteroscowsex vedevaste seclack peece Greece Greectorslee[૪૩] ૧૧૭, શ્રીમસંવત ૧૬૨૧ વર્ષ વૈશાખ સુદિ ૩ શ્રી આગરાવાસી હસવાલ જ્ઞાતીય એરડિયા ગે સાહ... પુત્ર સા. હીરાનંદ ભર્યા હીરાદે પુત્ર સા. જેઠમલ શ્રીમદચલગર છે પૂજ્ય શ્રીમદ્ ધર્મમૂર્તિસૂરિ તત્પદે,
[ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જિનાલચ (રેશન મહોલ્લો, આગરા)ની આરસ પ્રતિમાનો લેખ] ૧૧૮ સંવત ૧૬૪૪ વર્ષ વ. કા. શ. ૨ રવ શ્રી અમદાવાદ વાતવ્ય શ્રી શ્રીમાળી જ્ઞાતીય સા. રહીયા
ભા. બાઈનાડૂ સુત ભીમા ભા, અજાઈસુત સુશ્રાવક સા. નાકર ભા. મકૃસહિતેન શ્રી અંચલગચર્મેશ શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીણામુપદેશેન શ્રી સુમતિનાથબિંબ કારાપિત પ્રતિષ્ઠિત સ્વકોયડથ શ્રી રતુ છે
(માતર તીર્થની ધાતુભૂતિને લેખ) ૧૧૯. સં. ૧૬૫૪ વર્ષે માઘ વ. ૮ રવી શ્રી અંચલગર શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીણામુપદેશન શ્રી શ્રીમાલી
જ્ઞાતીય છે. રીડા ભાર્યા કોડમદેકસ્ય ભત્રીજ છે. લદ્ધજી . ભીમજીકેન શ્રી શ્રેયાંસનાથબિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત ગાંધી હાંસા પ્રતિષ્ઠાયાં અલાઈ ૪ર વર્ષે.
(વડોદરાના શાંતિનાથ જિનાલયની ધાતુમતિને લેખ) ૧૨૦, સં. ૧૬૫૪ મા. વ. ૮ રવી શ્રી અંચલગર) શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરિ સંતતોય વંત્રાસ સં. ડુંગરકેના શ્રી સુપાર્શ્વબિંબ પ્રતિષ્ઠાયાં ||
(ખંભાતના શાંતિનાથ જિનાલયની ઘાતુમતિ લેખ) ૧૨૧. સં. ૧૬ ૬૭ વર્ષે શ્રાવણ સુદિ ૨ બુધે શ્રી અંચલગ છે પૂજ્ય ગચ્છાધિરાજ શ્રી ૫ શ્રી ધર્મમૂર્તિ -
સૂરદ્ર આચાર્યશ્રીઃ ૧ || શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરાણામુપદેશેન શ્રી સ્તંભતીર્થ વાસ્તવ્ય શ્રી શ્રીમાલ જ્ઞાતીય સોની જિચંદ ભાર્યા વિજલદે પુત્ર ની જીવરાજ ભ્રાતૃ સોની સંઘજી લઘુભ્રાતા સેની દેવકરણ યુનેન ચતુવિંશતિ પદ કારાપિતઃ આત્મોયોથે પ્રતિષ્ઠિતઃ શ્રી સંઘેન ચિર જીયાત ! ચાતુર્માસિક શ્રી વિદ્યાસાગરોપાધ્યાઃ સપરિવારેટ શ્રી રસ્તુ કયાણું ભૂયાત |
(ખંભાત (નાગરવાડા)ના વાસુપૂજ્ય જિનાલયની વીસીને લેખ) ૧૨૨. સં. ૧૬૭૧ વર્ષે સવાલ જ્ઞાતીય લેઢા ગેત્રે ગાણું વંસે સાત કૂરપાલ સં. સેનપાલ પ્રતિ. અચલગચડે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન વાસુપૂજ્યબિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત /
(પટણાના વિશાલ જિનમંદિરની આરસ ભૂતિને લેખ) ૧૨૩. શ્રીમસંવત ૧૬૭૧ વર્ષ વૈશાખ સુદિ ૩ શની આગરા વાસ્તવ્યસવાલ જ્ઞાતીય લેઢા ગે ગાણું વસે
સંધપતિ અષભદાસ ભા. રેખશ્રી પત્ર સં. કુરપાલ સં. સેનપલ પ્રવરી સ્વપિતૃ ઋષભદાસ પુન્યાર્થ શ્રીમચલગ છે પૂજ્યશ્રી ૫ કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી પદ્મપ્રભુ જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત સં. ચાગા કૃતં .
(ઉપરોક્ત જિનમંદિરની ચારસ-મૂર્તિને લેખ) ૧૨. શ્રીમસંવર ૧૬૭૧ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૩ શન શ્રી આગરા વાસ્તવ્ય ઉપકેસ જ્ઞાતીય લેઢા ગોત્રે સા. પ્રેમના
ભર્યા શક્તા પુત્ર સા. ખેતસી લઘુન્નાના સાં. નેતસી યુતન શ્રીમદંચલગ છે પૂજ્યશ્રી ૫ કલ્યાણસાગરસરીણામુપદેશેન શ્રી વાસુપૂજ્યબિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત સં. કુરપાલ સં. સોનપાલ પ્રતિષ્ઠિત |
(ઉપરોક્ત જિનમંદિરની આરસ-મૂતનો લેખ)
આ શ્રી આર્ય કરયાણામસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #843

(૪૩૮]uses details...seedsssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssss ૧૨૫, શ્રીમસંવત્ ૧૬૭૧ વર્ષે વિશાખ સુદિ ૩ શની શ્રી આગરા નગરે ઓસવાલ જ્ઞાતી લોઢા નેત્રે
ગણું વસે સા. પ્રેમની ભાર્યા શ્રી શક્તાદે પુત્ર સા. ખેતસી ભા. ભક્તાદે પુત્ર સા....સાંગ...શ્રી અંચલગચ્છ પૂજ્યશ્રી ૫ કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી વિમલનાથ બિંબ પ્રતિષ્ઠિત સા. કુરપાલં
(ઉપરોક્ત જિનાલયની આરસ-મૂર્તિને લેખ) ૧૨૬, સંધપતિ શ્રી કુરપાલ સં. સોનપાલઃ સ્વમાનું પુણ્યાર્થ શ્રી અંચલચર છે પૂજ્ય શ્રી ૫ શ્રી ધર્મમૂતિ.
સૂરિ પટ્ટામ્બુજ હંસશ્રી ૫ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિણામુપદેશેન શ્રી પાર્શ્વનાથ બિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત પુજ્યમાનં ચિરં નંદતું
(ઉપરોક્ત જિનાલયની આરસ-મૂર્તિને લેખ) ૧૭. શ્રીમત્ સંવત ૧૬૭૧ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૩ શની રહિણી નક્ષત્રે આગરાવાસ્તવ્યો પ કેસ જ્ઞાતી
લોઢા ગેત્રે ગાણી વંસે સી. રાજપાલ ભાર્યા રાજશ્રી તપુત્ર સં. ઋષભદાસ ભા. શ્રા, રેખશ્રી તપુત્ર સંઘાધિપ સં. કુરપાલ સં. સોનપાલાભ્યાં તત્સત સં, સંધાજ સં. રુપચંદ સં. ચતુર્ભ જ સં. ધનપાલદિ યુતૈિઃ શ્રી અંચલગચ્છ પૂજ્ય શ્રી ધર્મમતિસૂરિ તપકે પૂજ્ય કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન વિદ્યમાન શ્રી વીરજિનબિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત | શ્રી વસ્તુ
(અનંતનાથ જિનાલયની આરસપ્રતિમાને લેખ. અધ્યા) શ્રીમસંવત ૧૬૭૧ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૩ શની શ્રી આગરા વાસ્તવ્યસવાલ જ્ઞાતીય લેઢા ગેત્રે ગાણ વંશ સં. ઋષભદાસ ભાર્યા રેખશ્રી તપુત્ર શ્રી કુરપાલ સોનપાલ સંઘાધિપે સ્વાનુંજવર દુની ચંદસ્ય પુણ્યાર્થે ઉપકારાય શ્રો અંચલગર કે પૂજ્યશ્રી ૫ કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી આદિનાથં બિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત /.
(મિરજાપુરના પંચાયતી જિનાલયની પ્રતિમાને લેખ) ૧૨. સમ્પત ૧૬૭૧ વર્ષે વૈશાખ શુક્લા ૩ શન શ્રી આગ્રા દુર્ગે સવાલ વંશીય લોઢા ગેત્રે ગાણું
વંશ સ. પ્રેમની ભાર્યા શતાદે પુત્ર સા. ભટ્ટદેવ ભા. મુક્તાદે પુત્ર સા. રજાકેન શ્રી અંચલગચ્છ ભ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી વાસુપૂજ્યબિંબં પ્રતિષ્ઠાપિત સંધવી ફૂરપાલ સોનપાલ
પ્રતિષ્ઠાયામ્ છે. ૧૩૦. સં. કુરપાલ સોનપાલ પ્રતિષ્ઠા(યામ ) શ્રીમસંવત્ ૧૬૭૧ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૩ શની આગરા
દુર્ગ ઉસવાલ જ્ઞાતીય અંગા વંશે સા. જણ ભા. છણકી પુત્ર સા. એમને ભાર્યા શતા પુત્ર સા. ખેતસો સા. તેજસી પુત્ર સા. કલ્યાણદાસેન અંચલગ છે પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશન
સુપાસ બિંબ પ્રતિષ્ઠાપિતમ // ૧૩૧. સં. ૧૬૭૧ વર્ષ ગાંધી ગાત્રે સાઘાણી વંશે સા. ગોલ સા. રાહુકન શ્રીમદંચલગ છે પૂજ્ય શ્રી
ધમમર્તિસૂરિ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન નેમનાથ બિંબ પ્રતિષ્ઠિતમ્ / (મસ્તક પર) પાતિસાહ શ્રી જહાંગીર વિજયરાજ |
(ઉપરોક્ત ત્રણે લેખ આગરાના દિગંબર મંદિરની પ્રતિમા ઉપરના છે.) ૧૩ર. પરમપૂજયશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરાણામુપદેશેન શ્રી શ્રેયાંસબિંબ કારિત પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સંઘેન વૈિશાખ સુદિ ૩ બુધે...શ્રી અચલગચ્છે છે,
(શત્રુંજય તીર્થ પરના પદ્ધસિંહ શાહ કારિત જિનાલયના મૂળનાયક પ્રતિમા ઉપરનો લેખ)
રહી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ પર
IR

Page #844

bo l d decompossessessed- govt clotheste is best
v iewedecessf૪૩૯. ૧૩૩. સં. ૧૬૬૩ વૈશાખ સુદિ ૧૧ સોમે શ્રીમલિ જ્ઞ'. સા. જીવાકેન શ્રી સુવિધિનાથબિંબ કા. અંચલગચ્છ શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરયઃ પ્ર. સંઘેન .
(શત્રુંજય તીર્થ ઉપરની ધાતુતિને લેખ) ૧૩૪. સં. ૧૬૬૪ વષે ફગુણ વદિ ૮ શન9 શ્રી પાસે શ્રી અંચલગચ્છ ભટ્ટારક શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરિવર પટ્ટાલંકાર...શ્રી વીરવંશ જ્ઞાતિય સંઘવી પદમસી સુત લાલજી કાહના કેશવજી એતસ્ય કારાપિત .
(વડોદરાના દાદા પાર્શ્વનાથ જિનાલયનાં પ્રતિમા ઉપર લેખ) ૧૩૫. સં. ૧૬૬૫ વર્ષે વૈશાખ વદિ ૨ ગુરી અંચલગચ્છ શ્રી પૂજ્યશ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરીશ્વરાણાં આચાર્ય શ્રી
કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન સૂરતિ વાસ્તવ્ય સા. તેજપાલ સુ. સા. રાજપાલેન સુવિધિનાથબિંબ કારાપિત !
(બગવાડા ગામના જિનાલચની ધાતુમૂર્તિને લેખ) ૧૩૬. સંવત ૧૬ ૬૭ વર્ષે વૈશાખ વદિ ૨ ગુરી શ્રી સુધર્માગ ભટ્ટારક જયકીર્તિસુરીણું ઉપદેશાત
શ્રી બુરહાનપુર વાસ્તવ્ય શ્રી શ્રી માલજ્ઞાતીય સો. કોકાસુત સે. નાપા સંભાર્યા હરબાઈ સુત હમજી ભા. અમરાદે સુત સ. વિમલ નાનજી...સ્વપરિવારયુતન શ્રી સુમતિનાથબિંબ કારાપિત શ્રી અંચલગચ્છેશ આચાર્યશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ પ્રતિષ્ઠિત છે
(ભદ્રાવતી તીર્થનાં આરસ પ્રતિમાજી ઉપરનો લેખ). ૧૩૭. શ્રીમત સંવત ૧૬૭૧ વર્ષે વૈશાખ સુદિ ૩ શન થી આગરાનગરે ઉસવાલ જ્ઞાતીય લોઢા ગેત્રે
ગાણ વંશે સા. પ્રેમન ભાર્યા શ્રી. શફાદે પુત્ર સા. ખેતસી ભા. ભક્તા પુત્ર સા. સંગમ.શ્રી અચલગર પૂજ્ય શ્રી ક૯યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી વિમલનાથબિંબ પ્રતિષ્ઠાપિત ||
(મુંબઈના ગેડી પાર્શ્વનાથ જિનાલયની ઘાતુમૂર્તિને લેખ) ૧૩૮ શ્રીમત સંવત ૧૬૭૧ વર્ષ વૈશાખ સુદિ ૩ શન આગરાવાસ્તવ્યસવાલ જ્ઞાતીય લોઢા નેત્રે
ગાણી વંશે સંધપતિ ઋષભદાસ ભા. રેખશ્રો પુત્ર સં. કુરપાલ સં. સોનપાલ પ્રવર વપિતુઃ ઋષભદાસ ભ. પુણ્યથ* શ્રીમદંચલગચ્છ પૂજ્યશ્રી ૫ કલ્યાણસાગરસૂરીણામુપદેશેન શ્રી પદ્મપ્રભજિનબિંબ છે.
(મુંબઈના ગોડી પાર્શ્વનાથ જિનાલયની ધાતુમતિને લેખ) ૧૩૯. | સંવત ૧૬૭૧ વર્ષે ઓસવાલ જ્ઞાતીય લેઢા ગોત્રે ગાણી વંશે સં. કુરપાલ સં.પાલ ભર્યા
સં. ...પુત્રી બાઈ સાદૂ તયા પુત્ર સુજેઠમદે સુતયા શ્રી શાંતિનાથબિંબ પ્રતિષ્ઠિત શ્રી અંચલગ છે
(શેરીપુરી તીર્થનાં આરસ પ્રતિમાજીને લેખ) ૧૪. | સંવત ૧૬૭૧ || શ્રી આગરાવાસ્તવ્ય ઉશવાલ જ્ઞાતીય લેઢા ગોત્ર ગાણ વંશે સં. ઋષભદાસ ભર્યા
રેખશ્રી તપુત્ર સંઘપતિ સં. શ્રી કુંરપાલ સોનપાલ સંઘાધિપ સુત સં. સંધરાજ સં. રૂપચંદ સુત સં. ધનપાલાદિ શ્રીમદંચલગ છે પૂજ્યશ્રી ૫ શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરિ તત્પદૃ પૂજ્યશ્રી ૫ કલ્યાણસાગરસુરીણામુપદેશેન શ્રી વિહરમાન શ્રી વિશાલ જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠિત |
(તમરી ગામના જિનાલય પ્રતિમાને લેખ)
પછી શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ )

Page #845

[ro] seeeeettttt*******ககககககககககககக்க்க்க்க்க்க்க்ககல்ல்ல்ச் [ઉપરના ૧૧૭ થી ૧૪૦ સુધીના લેખેા ‘શ્રી અચલગચ્છ લેખ સંગ્રહ’ (સ, પાર્શ્વ) ગ્રંથમાંથી લીધેલ છે. પૂ. દાદાજ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની ચતુર્થ જન્મ શતાબ્દી નિમિત્તે પણ આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થતા હોઈ તેમ જ આ આચ· શ્રી આગરા વગેરે તરફના વિહારોને સૂચવતા હાઈ આ લેખા અત્રે લીધેલા છે.]
૧૪૧. મૂળનાયક શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામિ ભગવાનના પ્રતિમાજી રોઠ શ્રી નરશી નાથાની ટૂંક (શત્રુ જય પાલીતાણુા તરફથી) વિના નકરાએ સંધને ભેટ મળ્યા છે. વિ. સં. ૧૯૮૭,
(મુલુંડ–મુ`બઈના વાસુપૂજ્ય જિનાલયને લેખ) ૧૪૨. સ. ૧૭૮૧ વષૅ માગ સુદિ ૧૦ શુક્ર સા, ગુલાબચંદ પુત્ર દીપચંદૈન શ્રી ગાડી પાર્શ્વનાથ બિંબ કારપિત શ્રી અંચલગચ્છે શ્રી પૂજ્ય શ્રી વિદ્યાસાગર સૂરિ ઉપદેશેન.
૧૪૩. સં. ૧૫૦૨ (૭૧ ?) વર્ષ ફ્રા. સુ. સ, કમલશી મા. વીરાઈ પુત્ર સ.
(રીસેક જૈન તીના મૂળનાયક, જૈન સત્ય પ્રકાશ' વર્ષે ૯, પૃ. ૪૨) ૨ રવૌ શ્રી વશે સં. આશા ભાર્યા રજાયી અપર ભા. મેથી પુત્ર શ્રી ક` સુશ્રાવકેણુ ભા, શિરીઆદે પિતૃવ્ય સ. અબૂ ભાતૃવ્ય સં. દિનકર સહિતેન સ્વશ્રેયસે શ્રી અચલગચ્છે શ્રી ભાવસાગર સૂરિ શ્રી ચંદ્રપ્રભસાગર સૂરિણામુપદેશેન શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામિ બિંબ' કારિત પ્રતિષ્ઠિત શ્રી સંધેન પત્તને
(ભટેવા પાર્શ્વનાથ તીર્થં જિનાલય) ૧૪૪. સ. ૧૫૭૩ વષે` ફા. સુ. ૨ રવૌ શ્રી શ્રી વંશે સ, માલા ભાર્યા રાઈ અપર ભા. મેઘી પુત્ર સં. કમળશી ભા. વીરાદે પુત્ર સ શ્રી સુશ્રાવકૈણુ ભા. સિરિઆદે પિતૃવ્ય સં. અમ્રૂ ભાતૃવ્ય દિનકર સહિતન સ્વશ્રેયસે શ્રી અચલગચ્છે શ્રી ભાવસાગરસૂરીણામુપદૅરોન શ્રી ચંદ્રપ્રભસ્વામિ બિબ કારિત' પ્રતિષ્ઠિત શ્રી પત્તને
(ભટેવા પાર્શ્વનાથ તીર્થ, ચાણસ્મા) ૧૪૫. મૂળનાયકજી શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી ભગવાનના પ્રતિમાજી શેઠ શ્રી નરશી' નાથાજી ટૂંક (શત્રુ ંજયપાલીતાણા તરફથી) વિના નકરાએ સધને ભેટ મળ્યા છે. વિ. સં. ૧૯૮૭. [મુલુ'ડ જૈન દેરાસર (ઝવેર રાડ)ના જિનાલયના શિલાલેખ] ૧૪. વિદુષી બહેન રાણબાઈ હીરજી વ્યાખ્યાન મંદિર કચ્છ કોડાય જૈન આશ્રમવાળાં ગં. સ્વ. રાણબાઈ હીરજી તરફથી આ હાલના બાંધકામ અંગે રૂ. ૧૧૦૦૧ ની રકમ શ્રી મુલુંડ શ્વે. મૂ. જૈન સાંધને અણુ થયેલ છે. વિ. સં. ૨૦૦૮.
૧૪૭
(મુલુ'ડ શ્વે. મૂ. જૈન સંધના ઉપાશ્રયના ઉપરના હાલના શિલાલેખ) શ્રી કલિકુંડ તીર્થાય નમઃ
ૐ હું શ્રી અ શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથાય નમ:
શ્રી અચલગચ્છાધિપતિ પરમ પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના પટ્ટપ્રભાવક યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ તીર્થ પ્રભાવક અચલગચ્છ દિવાકર પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ની પાવન નિશ્રામાં એ પૂજ્યશ્રીના વરદ હસ્તે વિ. સ. ૨૦૩૫, વૈ. સુ. ૬ ને બુધવારના શુભ મૂહુર્તે બીજે માળે એકત્રીસ ચૌમુખજીમાં એકસે ચાવીસ પાર્શ્વનાથને
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #846

occessocહdeo cહનcesssbressessessessica-poses success servers [૪૪].
તથા ગંભારામાં વીસ તીર્થકરોની અંજનશલાકા (પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરાવી, એકસો અડતાલીસ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા ગાદીનશીને પૂ. આચાર્ય ભગવંતોની નિશ્રામાં મહામહોત્સવ પૂર્વક કરવામાં આવી. ઉપરોક્ત પ્રસંગે પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી ગુણદયસાગરસૂરિજી આદિએ પણ પધારી પિતાની નિશ્રા આપી હતી.
આ અગાઉ સં. ૨૦૩૪ ના છે. સુ. ને શનિવારે શ્રી કલિકુંડ પાર્શ્વનાથ ભગવંતાદિ સત્તર જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા પહેલે માળે કરવામાં આવી. તે પ્રસંગે અચલગચ્છાધિપતિ યુગપ્રભાવક પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી, શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરીશ્વરજીએ નિશ્રા આપી પ્રભુજીને
વાસક્ષેપ કરેલ હતા. એ જ શુભમ ભવતુ ! ૧૪૮. ભૂજ (કચ્છ)માં યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીનું ગુરુમંદિર “બ” નામે પ્રસિદ્ધ છે.
તેમાંના પ્રતિષ્ઠા લેખો ક્રમાંક ૧૦૨ અને ૯૯ (પૃ. ૪૨૩) પર અપાયેલા છે. આ લેખોને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે: 1 - વિક્રમ સંવત ૧૭૧૮ ને મહા સુદ ૬ બુધવારે શ્રી અંચલગરછના નાયક ભટ્ટારક શ્રી અમરસાગરસૂરિજીના ઉપદેશથી શ્રી ભુજનગર નિવાસી અને દેવ-ગુરુ પ્રત્યે ભક્તિવાળા એવા શ્રી સંઘે અંચલગચ્છના નાયક શ્રી પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીનાં ચરણોની સ્થાપના કરી છે. (૧)
- શ્રી વિધિપક્ષગછના નાયક (૧) શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ, (૨) શ્રી જયસિંહસૂરિ, (૩) શ્રી ધર્મષસૂરિ, (૪) શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ, (૫) શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ, (૬) શ્રી અજીતસિંહસૂરિ, (૭) શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ, (૮) શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિ, (૯) શ્રી સિંહતિલકસૂરિ, (૧૦) શ્રી મહેન્દ્રપ્રભ
સૂરિ, (૧૧) શ્રી મેરૂતુંગરિ, (૧૨) શ્રી જયકીર્તિરિ, (૧૩) શ્રી જયકેસરીસૂરિ, (૧૪) શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ, (૧૫) શ્રી ભાવસાગરસૂરિ, (૧૬) શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ, (૧૭) શ્રી ધર્મમૂર્તિ. સૂરિ અને તેમની પાટે થયેલા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીને આ સ્તૂપ શ્રી કચ્છ દેશમાં આવેલા ભજનગરમાં વસનારા સંઘે કરાવ્યું છે. અને તેમાં, વિક્રમ સંવત ૧૭૨૧ ના વૈશાખ વદ ૫ અને ગુરુવારે લાલણ ગોત્રના રહીયા શેઠનાં પત્ની છવાએ ગુરુનાં ચરણોની સ્થાપના કરેલી છે. તે શ્રી સંઘને કલ્યાણકારી થાઓ !
- વીર સંવત ૨૪૩૪, વિક્રમ સંવત ૧૯૬૪ને માગશર વદ ૫, મંગળવારે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી, તેમના શિષ્ય મહોપાધ્યાય રત્નસાગરજી, તેમના શિષ્ય મેઘસાગરજી, તેમના શિષ્ય વૃદ્ધિસાગરજી, તેમના શિષ્ય હીરસાગરજી, તેમના શિષ્ય સહેજસાગરજી, તેમના શિષ્ય ભાનસાગરજી, તેમના શિષ્ય રંગસાગરજી, તેમના શિષ્ય નેમસાગરજી, તેમના ગુરુભાઈ ફસાગરજી, તેમના શિષ્ય દેવસગિરજી, તેમના શિષ્ય સરૂપસાગરજી અને તેમના શિષ્ય સંવેગપક્ષીય શ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજના ઉપદેશથી શ્રી વિધિપક્ષગના સંઘે (આ રતૂમને) જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું. તથા વિ. સં. ૧૯૭૩ ના મહા વદ ૮, ગુરુવારના અડ્ડાઈ મહેસૂવ કરી, શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પ્રતિમા શ્રી વિધિપક્ષના સંઘે સ્થાપી છે.
આ ગ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ) ADS

Page #847

[ R]eeeeeeeeboooooooooof.
soccessessed weebooooooooooooooooooooooooooooose (આ શિલાલેખેથી એમ જણાય છે કે, પ્રથમ સંવત ૧૭૧૮ માં આ રતૂપ કરાવી, તેના પર શ્રી કલ્યાણ સાગરસૂરિજીનાં ચરણની સ્થાપના થઈ. ત્યાર પછી, સંવત ૧૭૨૧ માં શિખર બંધાવી તે રતૂપ પર તેમનાં ચરણોની બીજી પેથાપના થઈ. અને સંવત ૧૯૬૪ માં તે તૃપને ફરીથી જીર્ણોદ્ધાર થશે. વળી, સંવત ૧૯૭૩ માં મડા વદ ૮, ગુરુવારના સૂર્ય ઘડી બાર પછી, વૃષભ લગ્નમાં તેમની પ્રતિમા સ્થપાયેલી છે. આ સ્તુપ ભજ
શહેરની અંદર મજબૂત શિખરબંધ બાંધેલે આજે પણ મેજૂદ છે.) ૧૪૯. વિક્રમ સંવત ૧૬૬૩ માં શ્રી કચ્છ દેશ મધે ભૂજનગર માં અંચલગરછના સંઘે ચિંતામણિ પાર્શ્વ
નાથજીનું દેરાસર પહેલા રા' ભારમલજીના રાજ્યમાં બંધાવ્યું. તેના પરચમાં રાજ્યાધિકાર વોરા ધારશીએ એ ભાગ આપે. તે દેરાસરમાં એક ત્રાંબાના પત્ર પર જે લેખ કોતરેલ છે, તેની નકલ નીચે મુજબ છે:
શાં. ૧૬૬૩ ના શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથજીનો દેરાસર શ્રી ભુજનગરે અંચલગચ્છ સંઘસમસ્તન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ઉપદેશે કરેલું. તે દેર છરણ થય, તેવારે શાં. ૧૮૪૮ મધે ભંડારમાંથી શમે કરાવેB. તે દેર શાં. ૧૮૭૫ ના જેઠ વદ ૯ બુધે ધૃશ (ધરતીકંપ) થઈ, તે દેર ખરખરી વૃઢ, તે શો. ૧૮૭૬ મધ સંવગી સાધુ શ્રી આણંદશેખરજી ઉપદેશ દેરા ના કમઠાણ શા. પ્રાગજી ભવાનજી તથા આશકરણ રામજી તથા અંચલગરછ શંગ શમસ્ત દરે નવો કરાવીક છે, તેની પ્રતિષ્ઠા શાં. ૧૮૭૭ ના માઘ વદ ૫ ગુરૌની કીધી છે. તે ઉપરે ખરજત પ્રતિષ્ઠા સુધી
કરી ૬પ૦૦૦ હજાર બેઠી છે. પૂજય ભટ્ટારક શ્રી ૧૦૮ રાજેદ્રસાગરસૂરીશ્વરજીને વારે કીધી છે. ૧૫. તેમ જ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના ઉપદેશથી સંવત ૧૬૭પ ના વૈશાખ સુદ તેરસ શુક્રવારે અમદાવાદ
નિવાસી શ્રીમાળી જ્ઞાતિના શા. ખીમજી તથા સુપજી નામના બે ભાઈઓએ શ્રી શત્રુંજય પર્વત પર શ્રી આદીશ્વર પ્રભુના મોટા મંદિરના ઈશાન ખૂણુ તરફ એક ચતુર્મુખ દેરી બંધાવીને તેમાં જિનપ્રતિમાઓની સ્થાપના કરેલી છે. તેના શિલાલેખની નકલ નીચે પ્રમાણે છે:
___ संवत १६७५ वर्षे वैशाज शुदि १३ तिथौ शुक्रवासरे श्रीमदंचलगच्छाधिराज पूज्य श्रीधर्ममूर्तिरिः, तत्पट्टालंकारसूरिप्रधाने युगप्रधानपूज्य श्री कल्याणसागरसूरि विजयराज्ये श्रीश्रीमाली शातीय अहमदाबादवास्तव्य साह भवान, भार्या राजलदे पुत्र साह खीमजी, सूपजी, द्वाभ्यामेका देहरी कारापिता विमलाचले चतुर्भुखे ॥
અર્થ: સંવત ૧૬૭૫ ના વૈશાખ સુદ ૧૩ શુક્રવારે શ્રીમાન અંચલગચ્છના નાયક પૂજ્ય શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરિ, તેમની પાટને શોભાવનાર મુખ્ય આચાર્ય યુગપ્રધાન પૂજ્ય શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિરાજના વિજયવંત સમયમાં શ્રીશ્રીમાળી જ્ઞાતિના અમદાવાદ નિવાસી શા. ભવાન, સ્ત્રી રાજલદેના પુત્ર શા. ખીમજી તથા સૂપજી નામે થયા. તેઓ બંનેએ શ્રી શત્રુંજય પર્વત પર ચોમુખની અંદર એક દહેરી કરાવી.
વિક્રમ સંવત ૧૯૭૬ માં મીઠડીઆ ગોત્રના શા. શાંતિદાસ નામના શેઠે છીકારીમાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું દેરાસર બંધાવ્યું.
3D શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #848

-
મા ૧૧
seasodestedessedsetoffeeded f orest dessedesses Messonsfeeded sould stodafoefore dos-s[૪૪૩] ૧૫૧. વિક્રમ સંવત ૧૯૭૭ માં ર. પ્રથમ ભારમલ્લજીના રાજ્યાધિકારી વોરા ધારશીએ તેમના ઉપદેશથી
ભુજનગરમાં અંચલગચ્છને ઉપશ્રય બધા તથા પોતાના દાદા વીરજી શાહની દહેરી કરાવી,
તેમાં પગલાં સ્થાપ્યાં, અને ધર્મકાર્યોમાં ઘણું દ્રશ્ય ખરચ્યું. ૧૫ર. આ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના ઉપદેશથી નીચે મુજબ જિનપ્રતિમાઓ વિગેરેની બીજી પ્રતિષ્ઠા
પણ થયેલી જાણવામાં આવી છે. મેટી પટ્ટાવલિમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે: સંવત માસ વિગેરે જ્ઞાતિ શ્રાવક
ગામ પ્રતિમાની સંખ્યા ૧૬ ૬૭ શ્રાવણ સુદ ૨ બુધ શ્રીશ્રીમાલ સની દેવકરણ ખંભાત એક વીસી ૧૬૭૦ વૈશાખ સુદ ૫ – તેજબાઈ
શ્રી પાર્શ્વનાથ ૧૬૭૧ વૈશાક સુદ ૩ શનિ એશવાલ ખેતશી તથા નેતશી આગરા આદિનાથ વિગેરે ૧૬૮૧ અસાડ સુદ ૭ રવિ ઓશવાલ તેજપાલ
દીવબંદર શાંતિનાથજી ૧૬૮૨ જેઠ સુદ ૬ ગુરુ – પમસી માતા ભાગદે મોરબી પદ્મપ્રભ પ્રભુ ૧૬૮૩ જેઠ સુદ ૬ ગુરુ શ્રીશ્રીમાલ સોનજી
સુવિધિનાથજી ૧૬૮૩ મહા સુદ ૧૩ સેમે શ્રીમાલી ગેડીદાસ
અમદાવાદ ચંદ્રપ્રભ પ્રભુ ૧૬૯૬ –
– શાછવાકે
માડી શિખરબંધ પ્રસાદ ૧૫૩. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના ઉપદેશથી વિક્રમ સંવત ૧૬ ૮૩ ના મહા સુદ ૧૩ અને સોમવારે રાત્રે
જય પર પૂ શ્રીમાલ જ્ઞાતિના તથા અમદાવાદના રહેવાસી મંત્રીશ્વર શ્રી ભંડારીજીએ બંધાવેલા શ્રી ચંદ્રપ્રભ પ્રભુના જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર તે ભંડારીજીના વંશમાં છઠ્ઠી પેઢીએ થયેલી બાઈ હીરબાઈએ કરાવ્યો છે. તેને શિલાલેખ શત્રુંજ્ય પર્વત પર હાથી પિળ અને વાઘણ પિળની વચ્ચે આવેલી વિમલ વસહી ટૂંકમાં ડાબા હાથ પર આવેલા, તે જિનમંદિરના એક ગેખલામાં ચુંમાલીસ પંક્તિઓમાં કેતરેલો છે. આ શિલાલેખમાં પ્રથમ થોડોક ભાગ ગદ્યમાં છે. પછી પદ્યબંધ કે છે, અને બાકીનો પાછળને ગદ્ય ભાગ પ્રાચીન ગુજરાતીથી મિશ્રિત થયેલી સંસ્કૃત ભાષામાં છે. આ શિલાલેખની નકલ આ પ્રમાણે છે:
संवत् १६८३ वर्षे पातिसाह जिहांगिर श्रीसलेमसाहभूमंडलाखंडलविजयराज्ये । श्रीचक्रेश्वर्यै नमः | * || નાપાધ્યાયશ્ર ૬ હેમમૂર્તિાસભ્ય નમઃ | શ્રી || * |
- સંવત ૧૯૮૩ના વર્ષમાં પૃથ્વીમંડલ પર ઇંદ્રની પિઠે વિજયવાળા એવા બાદશાહ શ્રી સલીમ જહાંગીરના રાજ્યમાં શ્રી ચકેશ્વરી દેવીને નમસ્કાર થાઓ. આ મહોપાધ્યાય શ્રી પ હેમમૂર્તિગણિ નામના સદ્દગુરુને નમસકાર થાઓ | શ્રી છે
|| ૩% નમઃ | स्वस्तिश्रीशिवशंकराऽपि गणमान् सर्वज्ञशत्रंजयः । शर्वः शंभुरधीश्वरश्च भगवान् गौरावृषांको मृडः ।। गंगामापतिरस्तकामविकृतिः सिद्धैः कृतातिस्तुती । . रुद्रो यो न परं श्रिये स जिनपः श्रीनाभिभूरस्तु मे ॥ १ ॥
આ શ્રી આર્ય કથાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ,
9
'
ક
હતા.
ક
,
6
)

Page #849

૪૪૪ sedfess.
ssessodes other.desi stosteded fessocsessode sexposedseases.s..foodssed Medeemed
- કલ્યાણ, લક્ષ્મી, શુભ અને સુખ કરનારા, ગણધરવાળા, સર્વજ્ઞ અને કષાયે રૂપી શત્રુઓને જીતનાર, જ્ઞાન વડે સર્વવ્યાપક, શંભુ, અધીશ્વર, ભગવાન ગૌર શરીરવાળા, વૃષભના લાંછનવાળા, આનંદ આપનારા, ગંગા (સુનંદા) તથા ઉમા (સુમંગલા)ના સ્વામી, નષ્ટ થયેલ કામવિકારવાળા, સિદ્ધોએ જેમની ઘણી સ્તુતિ કરેલી છે એવા, છતાં પણ જે “રૂદ્ર” એટલે ભયંકર નથી, એવા શ્રી નાભિ રાજાના પુત્ર ઋષભ જિનેશ્વર મારી લમી માટે થાઓ. (૧)
उद्यच्छीरजडःकलंकरहितः संतापदेोषापहः । सोम्यः प्राप्त सदादयामितकल: सुश्रीमंगांकोऽव्ययः ।। गौरांगोऽमृतसूरपरस्तकलुपो जैवातृकः प्राणिनां ।
चंद्रं तं नु जयत्यहे। जिनपतिः श्री वैश्वसेनिर्महान् ॥ २ ॥ – ઉદય પામતી શોભાવાળા, જડતા વિનાના કલંક રહિત, સંતાપના દેશને હરનારા, શાંતિ આપનારા, હમેશાં ઉદય પામતી અગણિત કલાઓવાળા, ઉત્તમ શોભાવાળા, મૃગના લાંછનવાળા, અવિનશ્વર, ગૌર શરીરવાળા, અમૃતને (મોક્ષને) ઉત્પન્ન કરનારા, કલુષતા વિનાના તથા પ્રાણીઓને જીવિતદાન આપનારા એવા વિશ્વસેન રાજના પુત્ર શ્રી શાંતિનાથજી જિનેશ્વર રૂપી મહાન ચંદ્ર, અહે! ખરેખર તે પ્રસિદ્ધ ચંદ્ર પર વિજય મેળવી રહ્યા છે ! (૨)
त्यक्तवा राजीमतीं यः स्वनिहितहृदयामेकपत्नी सुरूपां । सिद्धिस्त्रीभूरिरक्तामपि बहु चकमेऽनेकपत्नीमपीशः ।। लोके ख्यातस्तथापि स्फुरदतिशयवान् ब्रह्मचारीति नाम्ना ।
स श्रीनेमिजिनेद्रो दिशतु शिवसुखं सात्वतां योगिनाथः ॥ ३ ॥ -- પિતામાં જ ધારણ કરેલા હદયવાળી, એક પતિને ઇચ્છનારી તથા મનોહર રૂપવાળી એવી પણ રામતીને તજીને, ઘણું પુરુષોમાં આસક્ત, અને અનેક પતિઓ કરનારી એવી પણ મુક્તિરૂપી સ્ત્રીની જે પ્રભુએ અત્યંત ચાહના કરેલી છે, તે પણ સ્કુરાયમાન અતિશવાળા જે પ્રભુ જગતમાં “બ્રહ્મચારી'ના નામથી પ્રસિદ્ધ થયેલા છે, તથા ગીઓના સ્વામી એવા તે શ્રી નેમિનાથ જિનેશ્વર સજજનેને મોક્ષસુખ આપે ! (૩)
चंचच्छारदचंद्रचारुवदनश्रेयोविनिर्यद्वचःपीयूषौधनिषेकतो विषधरेणापि प्रपेदे द्रुतं ॥ देवत्वं सुकृतकलभ्यमतुलं यस्यानुकंपानिधेः ।
स श्रीपाश्वजिनेशितास्तु सततं विघ्नच्छिदे सात्वतां ॥ ४ ॥ – દયાના સાગર એવા જે પ્રભુને શરદ ઋતુનાં ચળકતા ચંદ્ર સરખા મનહર મુખમાંથી નીકળેલાં કલ્યાણકારી વચને રૂપી અમૃતના સમૂહ વડે સીંચવાથી વિષ ધારણ કરનારા સપે પણ ફક્ત પુ થી જ મળે એવું અનુપમ દેવપણું (ધરણેદ્રપણું) તુરત જ પ્રાપ્ત કર્યું છે. એવા તે શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ હમેશાં સજજોના વિદ્ગોને છેદનારા થાઓ ! (૪)
કથિ છે શ્રી આર્ય ક યાણૉતમમ્રતિસંઘ
છે.

Page #850

Boleskesteste destestestest otestostestestesbosbestosteudoeste deste testesleskestestese sbstosteste desbosbtesteskeeste sosteste destesos destestostestekete 1884 यस्य श्रीवरशासनं क्षितितले मार्तडबिंबायते । यद्वाक्यं भवसिंधुतारणविधौ पोतायते देहिनां ॥ यध्ध्यानं भुवि पापपंकदलने गंगांबुधारायते। श्रीसिद्धार्थनरेंद्रनंदनजिनः सोऽस्तु श्रिये सर्वदा ॥५॥
જેમનું ઉત્તમ શોભાવાળું શાસન પૃથ્વીમંડલ પર સર્યના બિંબની પેઠે દીપી રહેલું છે, જેમનું વચન સંસારસમુદ્ર તરવામાં પ્રાણીઓને વહાણ સમાન છે, તથા જેમનું ધ્યાન આ પૃથ્વી પર પાપ રૂપી કાદવને ધોઈ નાખવાને ગંગાજળની ધારા સરખું છે, એવા શ્રી સિદ્ધાર્થ રાજાના પુત્ર તે શ્રી મહાવીર પ્રભુ હમેશાં લક્ષ્મી માટે થાઓ ! (૫)
થ પટ્ટાવટી ||
(હવે પટ્ટાવલી કહે છે ) શ્રોવર્ધમાનસિકવલમેળો શ્રીકાર્યરશ્ચિતમુનીશ્વરસૂરિના.
विद्यापगाजलधयो विधिपक्षगच्छ-संस्थापका यतिवरा गुरवो बभूवुः ।। શ્રી મહાવીર સ્વામી જિનેશ્વરની પાટ પરંપરામાં વિદ્યાઓ રૂપી નદીએ ને ખાલી થવા માટે મહાસાગર સરખા, વિધિપક્ષગચ્છને સ્થાપનારા અને મુનિઓમાં શ્રેષ્ઠ એવા શ્રી આર્ય રક્ષિત સૂરીશ્વર નામના આચાર્ય થયા. (૬)
तच्चारुपट्टकमलामलराजहंसाश्चारित्रमंजुकमलाश्रवणावतंसाः ॥
गच्छाधिपा बुधवरा जयसिंहसुरिनामान उद्यदमलोरुगुणावदाताः ॥७॥ તે શ્રી આરક્ષિતર્યરક્ષિતસૂરિજીની સુંદર પાટ રૂપી કમલને શોભાવવા માટે નિર્મળ રાજહંસ સરખા તથા ચારિત્ર રૂપી સુંદર લક્ષ્મીનાં કર્ણોને શોભાવવા માટે કુંડલ સરખા, પંડિતેમાં શ્રેષ્ઠ, તેમ જ ઉદય પામતા નિર્મળ અને ઉત્તમ ગુણેથી ઉજજવળ થયેલા શ્રી સિહસરિજી નામના ગર્ણનાયક થયા. (૭)
श्रोधर्मघोषगुरवो वरकीर्तिभाजः । सूरीश्वरास्तदनु पूज्यमहेंद्रसिंहाः ॥
आसंस्ततः सकलसूरिशिरोऽवतंसाः । सिंहप्रभाभिधसुसाधुगुणप्रसिद्धाः ॥८॥ તેમની પાટે ઉત્તમ કીર્તિવાળા શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ થયા, અને ત્યાર પછી પૂજ્ય એવા શ્રી મહેકસિંહ નામના સૂરીશ્વર થયા. ત્યાર બાદ સર્વ આચાર્યોમાં મુકુટ સરખા તથા સાધુના ઉત્તમ ગુણોથી પ્રસિદ્ધ એવા શ્રી સિહપ્રભસૂરિ નામના આચાર્ય થયા. (૮)
तेभ्यः क्रमेण गुरवोऽजितसिंहसूरिगोत्रा बभूवुरथ पूज्यतमा गणेशाः ॥
देवेंद्रसिंहगुरवोऽखिललोकमान्या, धर्मप्रभा मुनिवरा विधिपक्षनाथाः ॥९॥ ત્યાર પછી અનુક્રમે શ્રી અજીતસિંહસૂરીશ્વરજી થયા અને ત્યારપછી અતિશય પૂજનીક એવા શ્રી
શ્રી આર્ય ક યાણાગામસ્મૃતિગ્રંથ કહી

Page #851

1885 skodestosteobstesske sested to be destostogo gostostestostestestestedeste siebstestestosteslestestes desteskestestestostestfestsastok beskestestese stelle deg દેવેંદ્રસિંહ નામના ગરછનાયક સૂરીશ્વર થયા. પછી સર્વ લોકેાને માનવા લાયક તથા વિધિપક્ષગ૭ના નાયક એવા શ્રી ધર્મપ્રભસૂરીશ્વર થયા. (૯)
पूज्याश्च सिंहतिलकास्तदनु प्रभूतभाग्या महेंद्रविभवो गुरवो बभूवुः ॥
चक्रेश्वरीभगवतीविहितप्रसादाः । श्रीमेरुतुंगगुरवो नरदेववंद्याः ॥ १० ॥ ત્યાર પછી ઘણું ભાગ્યશાળી તથા પૂજવા લાયક શ્રી સિંહતિલકસૂરીશ્વરજી થયા, અને ત્યાર પછી શ્રી મહેદ્રસૂરિજી નામના સૂરીશ્વર થયા. તથા ત્યાર બાદ ચઢેશ્વરી દેવી જેમના પર પ્રસન્ન થયાં હતાં તથા મનુષ્ય અને દેને વાંદવા લાયક એવા શ્રી મેરુ તુંગરીશ્વરજી થયા. (૧૦)
तेभ्योऽभवन् गणधरा जयकीर्तिसूरिमुख्यास्ततश्च जयकेसरिसूरिराजः ॥
सिद्धांतसागरगणाधिभुवस्ततोऽनु । श्रीभावसागरगुरूरुगुणा बभूवुः ॥११॥ ત્યાર પછી શ્રી જયકીર્તિ નામના સૂરીશ્વરજી ગચ્છનાયક થયા. અને ત્યાર પછી શ્રી જયકેસરી નામના સૂરીશ્વરજી થયા. ત્યાર બાદ શ્રી સિદ્ધાંતસાગરજી નામના ગચ્છનાયક થયા, અને ત્યાર પછી ઉત્તમ ગુવાળા શ્રી ભાવસાગરસૂરીશ્વરજી થયા. (૧૧)
तद्वंशपुष्करविभासनभानुरूपाः । सूरीश्वराः सुगुणसेवधयो बभूवुः ॥ षट्पदी ॥ તેમની પાટરૂપી કમલને વિકસ્વર કરવામાં સર્વ સમાન શ્રી ગુણનિધાનસૂરીશ્વર થયા. તદ્દોઢૌદિરાઃ શાત્રાંધે High I મચસ્વાંતરશોરઢાસરસ્ટHખૂમચંદ્રાનનાર છે. श्रीमंतो विधिपक्षगच्छतिलका वादीमपंचानना । आसन् श्रीगुरुधर्ममूर्तिगुरवः सुरींद्रवंद्यांहृयः ॥ १२ ।। તે તેમની પટ રૂપી ઉદયાચલના શિખર પર સૂર્ય સરખા, તથા શાસ્ત્રો રૂપી સમુદ્રના પારગામી, ભવ્યના હૃદય રૂપી ચકોરને ખુશી કરવામાં ઉ૯લાયમાન સંપૂર્ણ ચંદ્ર સરખા મુખવાળા, વિધિપક્ષગછના તિલક સરખા, વાદીઓ રૂપી હાથીઓ પ્રત્યે સિંહ સરખા, અને સૂરદ્રોને વંદન કરવા યોગ્ય ચરણાવાળા એવા શ્રીમાન શ્રી ધર્મમૂર્તિ નામના સુરિરાજ થયા. (૧૨) तत्पट्रेऽथ जयंति मन्मथभटाहकारशर्वोपमाः । श्रीकल्याणसमुद्रसूरिगुरवः कल्याणकंदांबुदाः ॥ भव्यांभोजविबोधनककिरणाः सद्ज्ञानपाथोधयः । श्रीमंतोऽत्र जयंति सूरिविभुभिः सेव्याः प्रभावोद्यताः।।
ત્યાર પછી તે શ્રી ધર્મમૂર્તિ સૂરીશ્વરજીની પાટે કામદેવના અહંકારને તેડવામાં મહાદેવ સરખા તથા કલ્યાણ રૂપી કંદને વૃદ્ધિ કરવામાં વરસાદ સરખા, ભવ્ય રૂપી કમલોને વિકસ્વર કરવામાં સૂર્ય સમાન, ઉત્તમ જ્ઞાનના મહાસાગર સરખા. સૂરીશ્વરોથી લેવાયેલા અને પ્રભાવશાળી એવા શ્રીમાન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી અહીં જયવંતા વતે છે. (૧૩)
श्रीश्रीमालज्ञातोय मंत्रीश्वर श्रोभंडारी, तत्पुत्र महौं श्रीअमरसी, सुत मह श्रीकरण, तत्पुत्र सा श्रीधन्ना, तत्पुत्र साह श्रीसोपा, तत्पुत्र सा. श्रीवंत, तद्भार्या उभयकुलानंददायिनी बाइ श्रीसोभागदे,
. ખાઈ કાયાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ
in Education International

Page #852

siddddaffofessodessessedeeded deifessofe is sd defferessessfeclofesioleife ofesses
e feded seeds
तत्कुक्षिसरोजहस साह श्रीरूप, हृद्भगिनी ऽभयकुलानंदादयिनी परमश्राविका हीरबाई, पुत्र पारीक्ष श्रोसोमचंद्रप्रभृतिपरिकरयुतया,
શ્રીશ્રીમાળી જ્ઞાતિના મંત્રીશ્વર શ્રી ભંડારી થયા, તેના પુત્ર મહું શ્રી અમરસી, તેના પુત્ર મહે શ્રીકરણ, તેના પુત્ર સાશ્રી ધન્ના, તેના પુત્ર સાહ શ્રી સોપા, તેના પુત્ર સા. શ્રીવંત થયા. તે શ્રીવંત શેઠની શ્વસુર પક્ષ તથા પીયર પક્ષ, એમ બને કુળામાં આનંદ આપનારી બાઈ શ્રી સોભાગદે નામની
પીની કક્ષિ રૂપી કમલમાં હંસ સરખા સાહ શ્રીરૂપ નામના પુત્ર થયા. તે શ્રીરૂપની હીરબાઈ નામે બહેન હતી, કે જે બને કુળમાં આનંદ આપનારી પરમ શ્રાવિકા હતી. તેણીએ પોતાના પુત્ર પારીખ શ્રી સોમચંદ્ર આદિક પરિવાર સહિત,
संवत् १६८३ वर्षे माघसुदि त्रयोदशीतिथौ सोमवासरे श्रीचंद्रप्रभस्वामिजिनमंदिरजीणों द्धारः कारितः । श्रीराजनगरवास्तव्य मह भंडारोएं प्रासाद कराविउ हुतु, तेहनइ छठीपेढीइ बाइ श्रीहीरबाइ हुई, तेणाइ पहिलउ उद्धार कराविउ ॥
વિક્રમ સંવત ૧૬૮૩ ના મહા સુદિ તેરસ અને સોમવારે શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામીના જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. શ્રી રાજનગર ( અમદાવાદ )ના રહેવાસી મહું શ્રી ભંડારીજીએ પ્રથમ આ જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યો હતો, તે ભંડારીજીની છઠી પેઢીએ આ બાઈ શ્રી હીરબાઈ થઈ. તેણીએ આ જિનપ્રાસાદને પહેલે જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું.
संघसहित ९९ वार यात्रा कोधी । स्वसुरपक्षे पारिख श्रीगंगदास, भार्या बाई गुरदे, पुत्र पारिष श्रीकुंयरजो, भार्या बाई कमल्यदे, कुक्षिसरोजह सोपमो पारिष श्रीवीरजी पारिष श्रीरहीयाમિધાન !
વળી તે શ્રી હીરબાઈએ નવાણુ વાર સંધ સહિત ( આ શ્રી શત્રુંજય તીર્થની) યાત્રા કરી. તેણીના સાસરા પક્ષમાં પારિખ શ્રી ગંગદાસ થયા. તેને બાઈ ગુરદે નામે સ્ત્રી હતી. તેના પુત્ર પારિખ શ્રી કુંવરજી થયા, અને તેને બાઈ કમલ્યદે નામે સ્ત્રી હતી. તેણીની કુક્ષિ રૂપી કમલ પર હંસ સરખા પારિખ શ્રી વીરજી તથા પારિખ શ્રી રહીયા નામના બે પુત્રો થયા. : पारिष वोरजीभार्या बाई हीरादे, पुत्र प. सोमचंद्रस्तन्नाम्ना श्रीचंद्रप्रभस्वामिजिनबिंबं कारितं, प्रतिष्ठितं च देशाधीश्वर स्वप्रतापतपनप्रभोद्भासिताखिलभूमंडल श्रीकांधुजी तत्पुत्र राज्यश्रीशिवाजी विजयराज्ये, श्राविका श्रीहीरबाई, पुत्री बाई कोइंबाई कल्याणी, भ्राता पारिष रूपजी, तत्पुत्र पारिष गुडीदासयुतेन ॥ संवत् १६८३ वर्षे माघसुदि त्रयोदशी सोमवासरे श्रीचंद्रप्रभस्वामिप्रतिष्ठा कारिता ॥
તેઓમાંથી પારિખ વીરજીની સ્ત્રી બાઈ હીરાદે (હીરબાઈ), તેના પુત્ર પારિખ સમચંદ્ર થયા. તે સોમચંદ્રના નામથી શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામી નામના જિનેશ્વર પ્રભુનું બિંબ ભરાવ્યું, તથા તે પ્રતિષ્ઠિત ક: તે પ્રતિષ્ઠા તે દેશના રાજા, કે જેમણે પોતાના પ્રતાપ રૂપી સૂર્યની કાંતિથી સમસ્ત ભૂમંડલને દીપાવ્યું હતું, એવા શ્રી કાંધુજી તથા રાજ્યની શોભાવાળા તેમના પુત્ર શ્રી શિવાજીના વિજયવંત
માં શ્રી આર્ય કાળાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ 2DEE

Page #853

[૪૪૮],sabvhbvhesh H
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa તેમાં
રાજ્યમાં થઈ. શ્રાવિકા શ્રી હીરબાઈએ, પેાતાની ભાગ્યશાળી પુત્રી ખાઈ કીઈબાઈ તથા ભાઈ પારિખ રૂપજી અને તેમના પુત્ર પારેખ ગુડીદાસ સહિત સંવત્ ૧૯૮૩ ના વર્ષમાં મહા સુદી તેરસ અને સામવારે શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામીજીની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી.
भट्टारक श्रीकल्याणसागरसूरिभिः प्रतिष्ठितं । वाचक श्रीदेवसागरगणिनां कृतिरियं ॥ पंडितश्रीविजयमूर्तिगणिनाऽलेखि ॥ पं० श्रीविनयशेखरगणिनां शिष्य मु० श्रीरविशेखरगणिना लिखितिरियं ॥ श्रीशत्रु' जयाय नमः, यावत् चंद्रकं चिरं नंदतात् श्रीकवडयक्षप्रसादात् ॥
ભટ્ટારક શ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરીશ્વરજીએ આપ્રતિષ્ઠા કરાતી. ઉપાધ્યાય શ્રી દેવસાગરગણુિજીએ અ પ્રશસ્તિ રચી. પંડિત શ્રી વિજયમૂર્તિ ગણુજીએ લખી, પડિત શ્રી વિનયશેખરણિના શિષ્ય મુનિ શ્રી રવિશેખર ગણુિજીએ લખાવી. શ્રી શત્રુ ંજય તીર્થં ને નમસ્કાર થાએ ! શ્રી કવડયક્ષના પ્રસાદથી જ્યાં સુધી સૂર્યંચદ્ર હયાત રહે, ત્યાં સુધી આ જિનમંદિર અથવા આ શિલાલેખની પ્રશસ્ત લાંબા વખત સુધી સમૃદ્ધિ પામેા ! (આ લેખ પ્રાચીન લેખમાળા’ભા. ૨ પૃ. ૧૯૩, એપી. ઈન્ડીકા રૃ. ૨/૬૮/૭૧ અને અંચલગચ્છની મેાટી પટ્ટાવલિ' માં પૃ. ૩૫૪ પર પ્રકાશિત છે. પ્ર. લે. સં. માં, પૃ. ૬૭ પર આ લેખ છે.)
૧૪૮. [ લાલનગાત્રી મંત્રી શ્રેષ્ઠિ શ્રી પદ્મસિદ્ધ શાહ કારિત જિનાલય કે જે શત્રુંજ્ય મહાતી" પર હાથીપાળના દરવાજાની જમણી તરફના જિનાલય તરીકે આજે પણ વિદ્યમાન છે, તે જિનાલયમાં ૩૧ લીટીના આ શિલાલેખ છે તે અત્ર અપાય છે. આ શિલાલેખ આ ચલગચ્છની મેાટી પટ્ટાવલી’ (પૃ. ૩૧૨) માં અનુવાદ સહિત છપાયેલ છે, તે જ અક્ષરશઃ રજૂ કરાય છે. આ લેખ પહેલા ‘નિ યસાગરીય (સ. ૧૮૯૭) કાવ્યમાલા”ની પ્રાચીન લેખમાળા ભા. ૨ માં ‘એપીત્રાફિયા ઇન્ડિકા' ૨/૬૪૬૬ પર ‘અંચલગચ્છીય પ્રતિષ્ઠા લેખા' માં પૃ. ૬ર પર પણ પ્રકાશિત છે. આ ગિરિરાજ ઉપર શ્રી વમાન શાહ તથા શ્રી રાયશી શાહ કારિત જિનાલયાના લેખ અદ્યાપિ અપ્રાપ્ય છે. ]
स्वस्तिश्रीवत्सभर्तापि । न विष्णुश्चतुराननः ॥ न ब्रह्मा यो वृषांकोऽपि । न रुद्रः स जिनः श्रोये ॥ १ ॥
કલ્યાણકારી શ્રી વત્સચિહ્નને ધારણ કરતાં છતાં પણ જે વિષ્ણુ નથી, (સમવસરણુમાં) ચાર મુખવાળા હેાવા છતાં પણ જે બ્રહ્મા નથી, તથા વૃષભના ચિન્હવાળા છતાં પણ જે રૂદ્ર (શિવ) નથી, એવા તે શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુ લક્ષ્મીને માટે થાએ ! (૧)
संवत् १६७५ वर्षे, शाके १५४१ प्रवर्तमाने
વિક્રમ સંવત ૧૬૭૫ ના વર્ષોમાં, તથા શક સવત્સર ૧૫૪૧ નું વર્ષ પ્રવર્તતે છતે— સમવેરાજી નાર-ઢાલ્ટાતિોવમં ।। અને યવૃદાજી” | નવીનવુમુત્તમં ।। ૨ ।।
સઘળા દેશેાના આભૂષણ સમાન એવા હાલાર નામના દેશમાં તિલક સમાન તથા અનેક લક્ષાધિપતિ શાહુકારાના મકાનાથી ભરેલું ‘નલીનપુર' (નવાનગર-જામનગર) નામનુ ઉત્તમ નગર છે. (૨)
" શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #854

dhedasesteste stedestestadtestostesteste stededosedade de destestedteste destesdesteste stedesteste stedestadestede detestostestestesesestestedade destostestedes
ઐત્રિવિદ્યાનાક-દઘનાંદતાતi | સ્વમાચાર-ચતુર્ભાવનાત્ત છે રૂ
વળી તે નવાનગર શહેર છેક આકાશને અડકતા એવા દેવમંદિરોના અગ્રભાગમાં રહેલી ધજાઓનાં વથી સૂર્યના તાપને દૂર કરનારું છે તથા રૂપું, સુવર્ણ અને મણિઓના બજારોથી શોભીતું છે. (૩)
तत्र राजा प्रशास्ति श्रीजसवंताभिधो नृपः ॥ जामश्रीशत्रुशल्याबकुलांबरनभोमणिः ॥४॥
તે નવાનગર શહેરમાં શ્રી જશવંત નામના (જસાજી નામના) રાજા રાજ કરે છે, કે જે જામશ્રી શત્રુશલ્ય (સતાજી) નામના રાજાના કુલરૂપી આકાશમાં સૂર્ય સમાન (દીપી રહેલા છે.) (૪)
यत्प्रतापाग्निसंताप-संतप्त इव तापनः ॥ निर्माति जलधौ नित्य-मुन्मजननिमज्जने ॥५॥
જે શ્રી જશવંતસિહજીના પ્રતાપ રૂપી અગ્નિના તાપથી જણે તપી ગયું હોય નહિ એવો સૂર્ય હમેશાં સમુદ્રમાં ડૂબકી મારે છે ! (૫)
बभूवुः श्रीमहावीर-पट्टानुक्रमभूषणाः ॥ श्रीअंचलगणाधीशा । आर्यरक्षितसूरयः ॥ ६॥
શ્રી મહાવીર પ્રભુની પાટાનુપાટમાં અલંકાર સરખા તથા શ્રી અંચલગરછના નાયક એવા શ્રી આર્ય રક્ષિતરિજી નામના આચાર્ય થયા. (૬)
तत्पट्टपंकजादित्याः। सूरिश्रीजयसिंहकाः ॥ श्रीधर्मधोषसूरींद्रा । महेद्रासिहसूरयः ॥७॥
તે શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિજીની પારરૂપી કમલને વિકસ્વર કરવામાં સૂર્ય સરખા શ્રી જયસિંહરિજી થયા. તેમની પાટે શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજી થયા અને તેમની પાટે શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજી થયા. (૭)
શ્રીલિઝમસૂરીશાઃ યોનિસfiદા | શ્રીમદેવે પૂરીશઃ | શ્રીધર્મઃ | ૮ |
તેમની પાટે શ્રી સિંહપ્રભસૂરિજી થયા. તેમની પાર્ટી શ્રી અજીતસિંહસૂરિજી થયા. તેમની પાર્ટી શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિજી થયા તથા તેમની પાટે શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિજી થયા. (૮)
श्रीसिंहतिलकाह्वाश्च । श्रीमहेंद्रप्रभाभिधाः ॥ श्रीमंतो मेरुतुगाख्या । बभूवुः सूरयस्ततः ॥५॥
તેમની પાટે શ્રી સિંહતિલકસૂરિજી થયા. તેમની પાટે શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિજી થયા. ત્યાર પછી તેમની પાટે શ્રીમાન મેસતું ગરિજી નામના આચાર્ય થયા. (૯)
समग्रगुणसंपूर्णाः । सूरिश्रीजयकोर्तयः ॥ तत्पट्टेऽथ सुसाधु श्रीजयकेसरिसूरयः ॥ १० ॥
તે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિજીની પાટ સર્વ ગુણેથી યુક્ત એવા શ્રી જયકીર્તિસૂરિજી નામના આચાર્ય થયા તથા તેમની પાટે શ્રી જયકેસરિસૂરિજી નામના ઉત્તમ મુનિરાજ થયા. (૧૦)
श्रीसिद्धांतसमुद्राख्य-सूरयो भूरिकीर्तयः ॥ भावसागरसूरींद्रास्ततोऽभूवन् गणाधिपाः ॥ ११ ॥ • તેમની પાટે ઘણી કીર્તિવાળા શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિજી નામના આચાર્ય ક્યા અને ત્યાર પછી તેમની પાટે ભવસાગરસૂરિ નામના ગચ્છનાયક થય. (૧૧)
શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
Dી

Page #855

[૪૫૦] abhishabhishahbPage #856

stufflesleslesheses.sleteousnest sesses »[ tests...vishvesses, s[v[ [v[»L»lese [aslowlexistesi.slides/.k.ses
p4 [૪૫]
L अतः परं विशेषतः साहिवर्धमानसाहिपद्मसिंहयोवर्णनम् ॥ હવે તે શ્રી વર્ધમાન શહિ તથા પદ્મસિંહ શાહનું વિશેષ પ્રકારે વર્ણન કરે છે.
. miીર્ઘા સમુદ્રમૌ નેન ધનરોમ શ્રદ્ધાસુTળસંપૂi વોધિના ળિો ૨૮
વળી આ વર્ધમાન શાહના પ્રતિબંધક ધર્મગુરુ અંચલગચ્છાધીશ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીની પાટે થયેલા શ્રી અમરસાગરસૂરિજીએ વિક્રમ સંવત ૧૬૯૧ માં આજ વર્ધમાન શાહના લધુ પુત્ર જગડુશાહની પ્રેરણાથી સંસ્કૃત ભાષામાં કાવ્યબદ્ધ રચેલા “વધ માનપદ્મસિંહ ચરિત્ર' નામના ગ્રંથમાં તેના બીજા સર્ગની આદિમાં વર્ધમાન શાહના પૂર્વજ તથા લાલણ ગોત્રની સ્થાપક છેક “લાલણજી નામના પુરુષથી જે વંશાવલી આપેલી છે, તે પણ નવાનગરમાંના શિલાલેખને તદ્દન મળતી આવે છે અને તે નીચે મુજબ છે : लालणस्याथ तस्य द्वा-वभूतां तनयो शुभौ । माणिकाख्यस्तयोज्येष्टो । लघुस्तु मनुजित्स्मृतः ॥१॥ माणिकस्याभवन्मेघस्ततो लुभोऽभवत्सुतः । ततश्च सहदेवोऽभूत् । टेडाख्यश्च ततोऽभवत् ॥२॥ ततो लुढोऽभवत्पुत्रस्ततो लूणाह्वयोऽजनि ॥ सेवाख्यश्च ततो जातः । सिंह जित्तत्सुतोऽभवत् ॥३॥ हरपालः सुतस्तस्य । देवनंदोऽभवत्ततः ॥ तनुजः पर्वतस्तस्य । वत्सराजस्ततोऽभवत् ॥४॥ तस्याभूद्वत्सराजस्याऽमरसिंहाभिधः सुतः ॥ आरिषाणभिधग्रामवासी कच्छे सुबुद्धिमान् ॥५॥
ભાવાર્થ : તે લાલણજીના બે ઉત્તમ પુત્ર થયા. તેમાં માણિકછ મોટા અને મનુજી નામના નાના હતા. (૧) તે માણિકજીના પુત્ર મેઘાજી થયા. તેમના પુત્ર કુંભાજી થયા. તેમના પુત્ર સહદેવજી થયા અને તેમના પુત્ર ટેડાજી થયા. (૨) તેમના પુત્ર લુણાજી થયા. તેમના પુત્ર સેવાજી થયા, અને તેમના પુત્ર સિંહજી થયા. (૩) તેમના પુત્ર હરપલ થયા, અને તેમનાં પુત્ર દેવનંદ થયા. તેમના પુત્ર પરવત થયા, તથા તેમના પુત્ર વત્સરાજ થયા. (૪) તે વત્સરાજના પુત્ર આ અમરસિંહ (વર્ધમાન શાહના પિતાજી) થયા, કે જેઓ બુદ્ધિવાન હતા તથા કચ્છ દેશમાં આવેલા આરિખાણું નામના (સુથરી પાસે આવે ગામમાં વસતા હતા, (૫) એ રીતે શત્રુ જય પર્વત પરના પદ્મસિંહ શાહે બંધાવેલા જિનમંદિરમાંના શિલાલેખને અનુસરે તેમની વંશાવલી નીચે મુજબ થાય છે કે જે પ્રમાદને લીધે ભૂલભરેલી સંભવે છે.
હરપાલ
હરિયા
સિંહજી
ઉદેસી
પર ઝીઆર્ય કથાધિપૌHહ્મવિથ
છે

Page #857

L
o
desstedesododecadadestado dochodoslodastastestostogodode festeste destostestes de sosteste de desadostade dedesteso de dodesedadlastedadedededede
તે બન્ને ભાઈઓ ગંભીરતા વડે કરીને સમુદ્ર સરખા, દાન વડે કરીને કુબેર સરખા, જૈન ધર્મ પર દ્રઢ શ્રદ્ધાવાળા, શ્રાવકોને યોગ્ય ગુણોથી સંપૂર્ણ તથા સમ્યકત્વમાં શ્રેણિક રાજા સરખા હતા. (૧૮)
प्राप्तश्रीयामभूपाल-समाजबहुलादरौ ॥ मंत्रिश्रीवर्धमानश्री-पद्मसिंहौ सहोदरौ ॥ १९॥
વળી તે શ્રી વર્ધમાન શાહ તથા પદ્ધસિંહ શાહ બને સગા ભાઈઓ હતા, અને તે નવાનગર શહેરના રાજા જામશ્રી જસવંતસિંહના મંત્રીઓ હતા. તેમ જ તે મહારાજ તરફથી, તેમ જ પિતાની ઓશવાળ જ્ઞાતિ આદિ શહેરના જનસમાજ તરફથી તેમને ઘણું જ સન્માન મળતું હતું. (૧૯) महेला वर्धमानस्य । वन्नादेवीति विश्रुता ॥ तदंगजावुभौ ख्यातौ । वीराख्यविजपालको ॥२०॥
તે વર્ધમાન શાહ શેઠની વન્નાદેવી + નામની સ્ત્રી હતી તથા તેણીથી ઉત્પન્ન થયેલા વીરપાલ તથા વિજયપાલ નામના બે પુત્ર હતા. (૨૦).
પર્વત
વછરાજ
અમરસિંહ
વર્ધમાન, ચાંપસી, પદમણી, નવાનગરમાં તેઓએ બંધાવેલાં વિશાળ જિનપ્રાસાદમાંના શિલાલેખને અનુસાર, તેમ જ “વર્ધમાનપદ્ધસિંહ ચરિત્ર” નામના તેમના એતિહાસિક ગ્રંથને અનુસારે તેમની વંશાવલિ નીચે મુજબ થાય છે, અને તે સત્ય સંભવે છે.
સિંહજી
હરપાલ
દેવનંદ
પર્વત
વાજ
અમરસિંહ
વર્ધમાન, ચાંપસી, પદમણી * આ વન્નાદેવીના સ્વર્ગે ગયા બાદ વર્ધમાન શાહે બીજી સ્ત્રી સાથે લગ્ન કર્યા હતાં તથા તેણીનું નામ નવરંગદે હતું. અને તે સ્ત્રીથી પણ જગડુ શાહ તથા રણમલ શાહ નામના બે પુત્રો તેમને થયા હતા.
RIDE A આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથો

Page #858

တောက်တောက်တောက်တောက်လာာာာာာာာာာာာာာက်တောက်တောက်လသောက်က်က်က်
[૫૩]
वर्णिनी पद्मसिंहस्य | रत्नगर्भा सुजाणदे || श्रीपाल कुंरपालाह - रणमल्लास्तद्गजाः ॥ २१ ॥ પદ્મસિંહ શાહની સુજાણુદે નામની સ્રી પુત્રા રૂપી રત્નેને ગર્ભામાં ધારણ કરનારી હતી, તથા “તેણીથી શ્રીપાલ, કુરપાલ અને રણમલ નામના પુત્રોના જન્મ થયા હતા. (૨૧)
एवं स्वतंत्रयुक्ताभ्या-मनल्पोत्सवपूर्वकं ॥ साहिश्री वर्धमानश्री - पद्मसीभ्यां प्रथादरात् ॥२२॥ ત્રાનુ વસ્તરે ક્યે | માધવાનુંતવ || રોહિળીમતૃતીયાયાં | બુધવાસસંયુનિ ॥૨॥ શ્રીરશાંતિનાથમુહ્યાનાં । નિનાનાં ચતુરૂત્તા // દ્રિતીતિમાં દવા માતિામ્ય પ્રતિષ્ઠિતાઃ ।।રણા
એવી રીતે પેાતાના કુટુબ પરિવાર સહિત તે શ્રી વર્ધમાન શાહ તથા પદ્મસિ'હું શાહે ધણા મહેત્સવપૂર્ણાંક મેાટા આદરમાનથી, (૨૨) પૂર્વે કહેલા એટલે વિક્રમ સંવત ૧૯૭૫ ના મનેાહર વર્ષમાં વૈશાખ માસના શુકલ પક્ષમાં, રાહિણી નક્ષત્ર સાથેની તથા બુધવારના સયાગવાળી ત્રીજની તિથિને દિવસે, એટલે વૈશાખ સુઃ ત્રીજને બુધવારના દિવસે, (૨૩) શ્રી શાંતિનાથજીર આદિ જિનેશ્વરાની ખસેા ચાર મનેાહર પ્રતિમાઓ ભરાવી, તથા (શત્રુ ંજય પર) પેાતાના બન્ને જિનપ્રાસાદામાં પ્રતિષ્ઠિત કરી. (૨૪)
पुनर्निजबहुद्रव्यसफलीकरणकृते ॥ श्रीनव्यनगरेऽकारि । प्रासादः शैलसन्निभः ॥ २५॥ द्वासप्ततिजिनौकोभिर्वेष्टितश्च चतुर्मुखैः । कैलासपर्वतो तुगैरष्टाभिः शोभितोऽभितः ॥ २६ ॥ युग्मं
વળી, તે બન્ને ભાઈઓએ પેાતાનુ ઘણું દ્રવ્ય સકલ કરવા માટે શ્રી નવાનગર ( જામનગર )માં • એક પર્યંત સમાન ઊંચા શિખરવાળા વિશાળ જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યા. (૨૫) તે જિનપ્રાસાદ તેએએ તેને ફરતી બધાવેલી ખાતેર ઊંચી દેરીએ તથા આઠ ઊંચા શિખરાવાળા ચૌમુખ વડે રોાભી તા થયેલા છે. (૨૬) साहिश्रीपद्मसिंहेनाकारि शत्रुंजयोपरि ।। उत्तुंगतोरणः श्रीमान् । प्रासादः शिखरोन्नतः ॥ २७॥
તે બન્ને ભાઈઓમાંના શ્રી પદ્મસિ ંહ શાહે શત્રુંજય પર્વત પર ઊંચા તારાવાળા તથા પર્વત સરખા ઊંચા આ શેશભાવાળા જિનપ્રાસાદ બંધાવેલા છે. (૨૭)
(આ શિલાલેખ શત્રુંજય પર્વત પર બધાવેલા પદ્મસી શાહના જિનપ્રાસાદના છે અને તેની આ નકલ અત્રે આપેલી છે, જેમાં મૂળનાયકજી તરીકે શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુની પ્રતિમા સ્થાપેલી છે. વમાન શાહે શત્રુંજય પર્વત પર બધાવેલા તેવા જ જિનપ્રાસાદમાં શ્રી શાંતિનાથજીની પ્રતિમા મૂળનાયક તરીકે સ્થાપેલી છે, પરંતુ તે જિનપ્રાસાદના શિલાલેખની નકલ મળી શકી નથી, તેથી અહીં આપી નથી.)
૧. સુજાણટ્ટે એ તેણીના આયરનું નામ હતુ, તથા કમલાદેવી એ તેણીના સાસરીઆમાં નામ હતું, એમ કલ્યાણસાગરસૂરીજીના રાસમાં જણાવેલું છે.
૨. આ બન્ને ભાઈઓએ શત્રુંજય પર્વત પર એ જિનપ્રાસાદે બધાવ્યા. તેમાં શ્રી વર્ધમાન શાહે પેાતાના જિનપ્રાસાદમાં આ શ્રી શાંતિનાથજીની પ્રતિમા મૂળનાયકજી તરીકે સ્થાપી હતી.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #859

[૪૫૪]:abhdheaded:htt
cacacasavada aase add soasadaa ambassa
यं दृष्ट्वा भविकाः सर्वे । चितयंति स्वचेतसि ।। उच्चैभूतः किमेषोऽद्रिर्द्दश्यतेऽभ्रंलिहो यतः ॥२८॥
જે આ જિનપ્રાસાદને જેઈને સધળા ભવિક લેાકેા પેાતાના હૃદયમાં એમ વિચારે છે કે શું આ શત્રુંજય પર્વત ઊંચા થઈ ગયા ? કેમ કે તે આ (જિનપ્રાસાદના ઊંચા શિખર વડે) આકાશને સ્પ કરતા જોવામાં આવે છે. (૨૮)
येन श्रीतीर्थराजोऽयं । राजते सावतंसकः ॥ प्रतिमाः स्थापितास्तत्र | श्रीश्रेयांसमुखार्हतां ॥२९॥
જે આ જિનપ્રાસાદ વડે કરીને આ શત્રુંજય નામના તીર્થાધિરાજ મુકુટમુક્ત થયેલા શાભી રહેલા છે, તે આ જિનપ્રાસાદમાં શ્રી શ્રેયાંસનાથજી આદિ તીર્થંકરાની પ્રતિમા સ્થાપન કરવામાં આવેલી છે. (૨૯)
तथा च-संवत १६७६ वर्षे फाल्गुनसिद्वितीयायां तिथौ दैत्यगुरुवासरे रेवतीनक्षत्रे श्रीमतो नव्यनगरात् साहिश्रीपद्मसीकेन श्रीभरत चक्रवर्तिनिर्मित संघसदृशं महासंघ कृत्वा श्रीअंचलगणाधीश्वर भट्टारक पुरंदर युगप्रधान पूज्यराजश्री ५ श्रीकल्याणसागरसूरीश्वरैः सार्धं श्रीविमलगिरितीर्थवरे समेत्य स्वयं कारितश्रीशत्रु जयगिरिशिखरः प्रासादे समहोत्सवं श्रीश्रेयांस मुखजिनेश्वराणां संति बिंबानि स्थापि तानी । सद्भिः पूज्यमानानि चिरं नंदंतु ।
વળી, વિક્રમ સવંત ૧૬૭૬ ના વર્ષ માં ફાગણ સુદ બીજની તિથિએ તથા શુક્રવારે નક્ષત્રે શ્રીમાન્ નવાનગરથી શ્રી પદ્મસી શાહે ભરત ચક્રવર્તી એ કાઢેલા સંધ સરખા માટા એટલે ધણાં શ્રાવકા-શ્રાવિકાએ, સાધુએ તથા સાધ્વીના મેડટા સમુદાયને સાથે લઈને, શ્રો અચલગચ્છના નાયક, ભટ્ટારામાં ઈંદ્ર સમાન તથા યુગપ્રધાન, પૂજ્યરાજ શ્રી ૫ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીની સાથે શ્રી વિમળગિરિ (શત્રુ ંજય પર્વત) નામના ઉત્તમ તીર્થસ્થાનમાં આવીને તે શ્રી શત્રુંજય ગિરિવરના શિખર પર પોતે બધાવેલા જિનપ્રાસાદમાં મેટા ઉત્સવ સહિત શ્રી શ્રેયાંસનાથજી આઢિ જિનેશ્વર પ્રભુએની પ્રતિમ:આને સ્થાપન કરી. તે જિનપ્રતિમાએ ઉત્તમ જનેાથી પૂનતી થકી ઘણા કાળ સુધી સમૃદ્ધિ પામેા !
द्विभाकर निशाकर भूधरार्यरत्नाकर ध्रुवधराः किल जाग्रतीह ॥ श्रेयांसनाथजिनमन्दिरमत्र तावन्नंदत्व ने कभविकौघनिषेव्यमानं ॥ ३० ॥
અને રેવતી સધ કાઢીને
જ્યાં સુધી આ જગતમાં સુર્યાં, ચંદ્ર, પવ તે, સમુદ્રો, ધ્રુવા તથા પૃથ્વી ખરેખર હયાતી ભાગવે, એટલે વિદ્યમાન રહે, ત્યાં સુધી આ શત્રુંજય નામના તીર્થાધિરાજ પર રહેલુ તથા અનેક ભન્ય મનુષ્યના સમૂહ વડે સેવાતું, એવું આ શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુનુ' જિનમદિર સમૃદ્ધિ પામેા ! (૩૦)
वाचकविनयचंद्रगणिनां शिष्यमुख्यदेवसागरेण विहितेयं प्रशस्तिः ।।
વાચક શ્રી વિનયચંદ્રગણિજીના મુખ્ય શિષ્ય શ્રી દેવસાગરજીએ આ શિલાલેખની પ્રશસ્તિ રચેલી છે.

* શ્રી દેવસાગર ઉપાધ્યાયજી અચલગચ્છમાં ઉત્તમ વિદ્વાન હતા. તેમણે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જીએ રચેલા ‘અભિધાન ચિંતામણિ' નામનાં સંસ્કૃત ભાષાના કોષ પર વ્યુત્પત્તિરત્નાકર' નામની વીસ હજાર શ્લાના પ્રમાણવાળી વિસ્તૃત ટીકા રચેલી છે.
શુ શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #860

destacadostasadachadasted dadas de dadosasasasasasastab ssboda sa se desto sto se dedostacostadaso de dadosasto ce dostedate shtestoste LO
૧૪૯, આગરાના સેઢા ગાત્રીય મંત્રી બાંધવ ની કુપાલ–સોનપાલે બંધાવેલાં બન્ને જિનાલયના શિલાલેખની નકલ અંચલગરછ પઢાવલિમાં પૃ. ૩૦૦ ઉપર અનુવાદ સહિત અપાયેલ છે, તે આ પ્રમાણે છે :
पातसाहि श्री जहांगीरराज्ये
| ૐ . શ્રી વિષ્પો નમઃ | स्वस्ति श्री विष्णुपुत्रो निखिलगुणयुतः पारगो वीतरागः । पायादः क्षीणकर्मा सुरशिखरीसमः कल्पतीर्थदाने ॥ श्रीश्रेयान् धर्ममूर्तिर्भविकजनमनः पंकजे बिम्बभानुः ।
कल्याणांभोधिचंद्रः सुरनरनिकरैः सेव्यमानः कृपालुः ॥ १ ॥ સર્વ ગુણે વડે યુક્ત થયેલા, સંસારનો પાર પામેલા, રાગ રહિત ક્ષીણ થયેલ છે કર્મો જેમનાં, એવા કલ્પવૃક્ષ સરખા તીર્થને આપવામાં મેરુ પર્વત સમાન, લક્ષ્મી તથા કલ્યાણ કરનારા ધર્મની મૂર્તિ સમાન, ભવ્ય લોકોના મન રૂપી કમલને વિકસ્વર કરવામાં સૂર્યબિંબ સરખા, કલ્યાણ રૂપી સાગરની વૃદ્ધિ કરવામાં ચંદ્ર સમાન, દેવો તથા મનુષ્યોના સમૂહથી સેવાતા અને દયાળુ એવા કલ્યાણયુક્ત મોક્ષલક્ષ્મીવાળા વિષ્ણુ રાજાના પુત્ર શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુ તમારું રક્ષણ કરે ! (૧) ऋषभमुखाः सार्वा । गौतमाद्या मुनीश्वराः ।। पापकर्मविनिर्मुक्ताः । क्षेमं कुर्वतु सर्वदा ॥२॥
ઋષભદેવ પ્રભુ આદિ સર્વજ્ઞ તીર્થ કરે તથા ગૌતમ સ્વામી આદિ મુનીશ્વર કે જેઓ પાપકાર્યોથી સર્વ પ્રકારે મુક્ત થયેલા છે, તેઓ હમેશાં તમારું કલ્યાણ કરો ! (૨)
પાક્યા ઘટ્ટાવાચો છે શ્વવંશાનમાર્તડ સરિતર્ટિલ્યન્ત તો છે રૂ .
ક્રપાલ અને સ્વર્ણ પલ નામના બને શ્રાવક ભાઈઓ કે જેઓ ધર્મ કાર્યોમાં તત્પર હતા તથા પિતાને વંશ રૂપી કમલને પ્રફુલ્લિત કરવામાં સૂર્ય સમાન હતા, તેમની આ પ્રશસ્તિ લખાય છે. (૩)
श्री मति हायने रम्ये । चंद्रपिर प्रभू पते ॥ षट्त्रिंशत्तिथिशाके । विक्रमादित्यभूपतेः ॥४॥ | વિક્રમાદિત્ય રાજાને શ્રીમાન તથા મનોહર એવા સેળ સો એ કેર (૧૬૭૧) ના વર્ષમાં, તેમ જ પંદર સો છત્રીસ (૧૫૩૬)ને શક સંવત્સરમાં, (૪) राधमासे वसंतत्ौ । शुक्लायां तृतीयातिथौ ।। युक्ते तु रोहिणीभेन । निर्दोषे गुरुवासरे ॥५॥
વૈશાખ માસમાં, વસંત ઋતુમાં, શુકલ પક્ષની ત્રીજની તિથિને દિવસે, હિણુ નહાત્રથી યુક્ત થયેલા અને દેષ વિનાના એવા ગુરુવારને દિવસે, (૫) ૧. અવનિમાં ધર્મમૂર્તિસૂરિજીનું નામ સૂચવ્યું છે. ૨. દવનિમાં કલ્યાણસાગરસુરિજીનું નામ સૂચવ્યું છે.
શ્રી આર્ય ક યાણા ગોમ સ્મૃતિગ્રંથ (3)

Page #861

[૪૫૬] (૦ Jeffessoredeedle list of choosedssessed foddessed hereinholdess
श्रीमदंचलगच्छाख्ये । सर्वगच्छावतंसके ॥ सिद्धांताख्यातमार्गेण । राजिते विश्वविस्तृते ॥६॥ | સર્વ ગરછમાં મુકટ સમાન, તથા આગમમાં કહેલા માર્ગને અનુસરવાથી શોભતા તથા જગતમાં ફેલાયેલા એવા શ્રીમાન અંચલગરછમાં (૬) उग्रसेनपुरे रम्ये । निराशंकरसाश्रये ॥ प्रासादमंदिराकीणे । सद्ज्ञाता झुपकेशके ॥ ७॥
ભય રહિત તથા નવે રસોના સ્થાનક સમાન અને મહેલે તથા દેવમંદિરેથી ભરેલા મનહર ઉગ્રસેન (આગ્રા) નામના નગરમાં “ઓશવાલ' નામની ઉત્તમ જ્ઞાતિમાં (૭)
लोढागोत्रे विवस्वास्त्रिजगति सुयशा ब्रह्मचर्यादियुक्तः ।
श्रंगख्यातनामा गुरुवचनयुतः कामदेवादितुल्यः ॥ जीवाजोवादितत्त्वे पररुचिरमतिर्लोकवर्गेषु यावज्जीयाच्चंद्रार्कबिंबं परिकरभृतकैः सेवितस्त्वं मुदा हि ॥८॥
લેઢા નામના ગોત્રમાં સૂર્ય સરખા, ત્રણે જગતમાં ઉત્તમ યશવાળા, બ્રહ્મચર્ય આદિથી યુક્ત થયેલા, ગુરુમહારાજના વચન પર શ્રદ્ધાવાળા (રૂપ આદિમાં) કામદેવ આદિક સરખા, જવ, અજીવ આદિક નવે તવોમાં પરમ રુચિર બુદ્ધિવાળા, પરિવાર તથા નેકરેથી લેવાયેલા એવા શ્રી શંગ નામના શેઠ! જ્યાં સુધી સૂર્ય અને ચંદ્રના બિંબ કાયમ રહે, ત્યાં સુધી તમે તેના સમૂહમાં હર્ષથી જયવંત વર્તે ! (૮) लोढासंतानविज्ञातो । धनराजो गुणान्वितः ॥ द्वादशव्रतधारी च । शुभकर्मणि तत्परः ॥९॥ तत्पुत्रो वेसराजश्च । दयावान् सुजनप्रियः ॥ तुर्यव्रतधरः मान् । चातुर्यादिगुणैर्युतः ॥ १० ॥ - તે શ્રી શૃંગ શેઠના ધનરાજ' નામે પુત્ર થયા કે જે લેઢા વંશમાં પ્રખ્યાત, ગુણવાન અને શુભ કાર્યોમાં તત્પર બાર વ્રતધારી શ્રાવક હતા. (૯) તેમના “સરાજ' નામે પુત્ર થયા, કે જે ૨ સજજનેને પ્રિય થઈ પડેલા, ચેાથું બ્રહ્મચર્ય વ્રત ધરનારા, લક્ષ્મીવાન તથા ચતુરાઈ આદિક ગુણોથી યુક્ત થયેલા હતા. (૧૦) तत्पुत्रौ द्वावभूतां च । सुराऽगावर्धितौ सदा ॥ जेठूरंगगोत्रौ च । जिज्ञापालनोत्सुकौ ॥११॥
તે વિસરાજના હમેશાં ક૯પવૃક્ષની પેઠે વૃદ્ધિ પામેલા તથા જિનેશ્વર પ્રભુની આજ્ઞા પાળવામાં ઉત્સુક એવા જેઠું” અને “શ્રીરંગગોત્ર નામને બે પુત્રો થયા. (૧૧) तौ जीणासीहमल्लाख्यौ । जेठ्वात्मजौ बभूवतुः ॥ धर्मविदौ च दक्षौ च । महापूज्यौ यशोधनौ ॥ १२॥
તેઓ બન્નેમાંથી જેડુને “જીણુસહ” અને “મહલ નામે બે પુત્રો થયા, કે જેઓ ધર્મને જાણનારા, ડહાપણવાળા, મહાન જનાને પૂજવા લાયક તથા યશ રૂપી ધનવાળા હતા. (૧૨) आसीच्छीरंगजो नूनं । जिनपादार्चने रतः ॥ मनीषी सुमना भव्यो । राजपाल उदारधीः ॥ १३॥
શ્રી આર્ય કkયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #862

esseedsextuberdosed educebooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooad, ૪િ૫૭]
ઉપર જણાવેલા શ્રીરંગ શેઠને “રાજપાલ' નામે પુત્ર હતા, કે જે ખરેખર જિનેશ્વર પ્રભુના ચરણોની સેવા કરવામાં તત્પર, બુદ્ધિવાન, ઉત્તમ હૃદયવાળેા હતો. (૧૩). धनदौ चर्षभदास-पेमाख्यौ विविधसौख्यधनयुक्तौ ।। आस्तां प्राज्ञौ द्वौ च । तत्त्वज्ञौ तौ तु तत्पुत्रौ ॥१४॥
તે રાજપાલના “ઋસભદાસ” અને પ્રેમને નામે બે પુત્રો હતા, કે જેઓ કુબેર સરખા દાનેશ્વરી, નાના પ્રકારનાં સુખ તથા ધનવાળા, વિદ્વાન તથા તવોને જાણનારા હતા. (૧૪) रेषाभिधस्तयोज्येष्ठः । कल्पद्रुरिव सर्वदः ॥ राजमान्यः कुलाधारो । दयालुर्धर्मकर्मठः॥ १५॥
તેઓ બંનેમાંથી “રેષ' એટલે તે “ઋષભદાસ” નામના ચેષ્ટ પુત્ર કલ્પવૃક્ષની પેઠે સર્વ વાંછિત પદાર્થ આપનારા, રાજાથી (દિલ્હીના બાદશાહથી) સન્માન પામેલા, કુટુંબના આધારભૂત, દયાવાન તથા ધર્મકાર્યોમાં તત્પર હતા. (૧૫) रेषश्रीस्तत्प्रिया भव्या । शीलालंकारधारिणी ॥ पतिव्रता पत्यौ रक्ता । सुलसारेवतीनिभा ॥ १६ ।।
તે ઋષભદાસ શેઠની રેપશ્રી નામે સ્ત્રી હતી, કે જે મનેહર, શીલ રૂપી આભૂષણને ધારણ કરનારી, પતિવ્રતા, પિતાને સ્વામી પર પરમ સ્નેહ રાખનારી તથા સુલભા અને રેવતીની પેઠે સતીઓમાં શિરોમણિ હતી. (૧૬) श्रीपद्मप्रभबिंबस्य । नवोनस्य जिनालये ॥ तिष्ठा कारिता येन । सत्श्राद्धगुणशालिना ॥१७॥ ૌ સુત્રરં ચત્તા શ્રી વાળીનાં છે રાનશ્રીનંદના શ્રેષ્ઠા વંશાવશોપ ા૨વા ચુનં
શ્રાવકના ઉત્તમ ગુણોથી શોભતા એવા જે ઋષભદાસ શેઠે ત્યાંના એક જિનમંદિરમાં શ્રી પદ્મપ્રભ જિનેશ્વરની નવીન પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. (૧૭) તથા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીની ધમેં દેશના સાંભળીને જેમણે ચોથા વ્રતને સ્વીકાર કર્યો હતો, એવા રાજશ્રીના શ્રેષ્ઠ પુત્ર તે ઋષભદાસ શેઠ આનંદ શ્રાવક જેવા હતા. (૧૮) तत्सूनुः कुंरपालः किल विमलमतिः स्वर्णपालो द्वितीयश्चातुर्योदार्यधैर्यमुख्गुणनिधिर्भाग्यशाली ॥
तौ द्वौ रूपाभिरामौ विविजिनवृषध्यानकृत्यैकनिष्ठौ ।
त्यागैः कर्णावतारौ निजकुलतिलको वीतुपालोपमाहौं ॥१९॥ તે ઋષભદાસ શેઠને એક કુરપાલ' અને બીજા “સ્વર્ણ પાલ' (સેનપાલ) એમ બે પુત્રો હતા, કે જેઓ નિર્મળ બુદ્ધિવાળા, ચતુરાઈ, ઉદારતા તથા વૈર્યતા આદિક ગુણેના ભંડાર સરખા, ભાગ્ય તથા સૌભાગ્યથી મને હર થયેલા, સુંદર રૂપવાળા, નાના પ્રકારના જિનેશ્વર પ્રભુના ધર્મધ્યાન તથા ધર્મકાર્યોમાં જ તત્પર, દાન દેવામાં કર્ણ રાજાના અવતાર સરખા, પોતાના કુળમાં તિલક સમાન તથા વસ્તુપાલની ઉપમા દેવા લાયક હતા. (૧૯) श्रोजहांगीर भूपाला मात्यो धर्मधुरंधरौ ।। धनिनौ पुण्यकर्तारौ । विख्याती प्रातरौ भुवि ॥ २० ॥
છે શ્રી આર્ય કરયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #863

1846
stastastestostestadestestadostestostestesto destro desteste stedesteseotstestestade desbostosoobe dovedeste docesostosedade destestosteslesstedades dastused
વળી તે બન્ને ભાઈઓ જહાંગીર બાદશાહના મંત્ર (તહેસીલદાર), ધર્મના ધુરંધર, ધનવાન, પુણ્ય કરનારા તથા પૃથ્વી પર પ્રખ્યાત હતા. (૨૦) याभ्यामुप्तं नवक्षेत्रे । वित्तबीजमनुत्तरं ॥ तौ धन्यौ कामदो लोके । लोढागोत्रावतंसकौ ॥ २१॥
વળી જેઓએ પિતાનું દ્રવ્ય રૂપ અનુપમ બીજે નવે ક્ષેત્રોમાં વાવેલું છે એવા, તથા જગતમાં (મનુષ્યોને) વાંછિત પદાર્થો આપનારા, તેમ જ લેઢા ગોત્રમાં મુકુટ સમાન એવા તે બંને ભાઈઓ ધન્યવાદને પાત્ર હતા. (૨૧) अवाप्य शासनं चारु । जहांगीरपतेननु ॥ कारयामासतुर्धर्म-क्रिया सर्वे सहोदरौ ॥ २२॥
તે બને સહોદર ભાઈઓ ખરેખર જહાંગીર બાદશાહની ઉત્તમ આજ્ઞા મેળવીને સર્વ પ્રકારની ધર્મક્રિયાઓ કરતા હતા. (૨૨) शाला पौषधपूर्वा वै । यकाभ्यां सा विनिर्मिता ॥ अधित्यकात्रिकं यत्र । राजते चित्तरंजकं ॥ २३ ॥
વળી તે બને ભાઈઓએ એક એવી પૌષધશાળા બંધાવી હતી કે જેમાં હૃદયને ઉપજાવનારા ત્રણ માળા (મજલા) શોભતા હતા. (૨૩) સમેતરારે મળે ! શત્રુંજયેષુદારછે | જોવ્રુપ ૪ તીર્થંg / શિરિના તથા | ૨૪ .. संघाधिपत्यमासाद्य । ताभ्यां यात्रा कृता मुदा ॥ महा सर्वसामग्या । शुद्धसम्यक्त्वहेतवे ॥२५॥ युग्मं ॥
વળી જેઓએ પિતાનાં સમ્યકત્વની શુદ્ધિ કરવા માટે સંઘપતિપણું મેળવીને મોટી સમૃદ્ધિપૂર્વક સર્વ પ્રકારની સામગ્રી સહિત મનોહર સમેતશિખરની, શત્રુંજય તીર્થની, આબુ ગિરિરાજની, ગિરનાર પર્વતની તથા બીજ તીર્થોની પણ હર્ષથી યાત્રા કરેલી હતી. (૨૪-૨૫). तुरंगाणां शतं कांतं । पंचविंशतिपूर्वकं ॥ दत्तं तु तीर्थयात्रायां । गजानां पंचविंशतिः ॥ २६॥ अन्यदपि घनं वित्त । दत्तं संख्यातिगं खलु ॥ अर्जयामासतुः कीर्ति-मित्थं तौ वसुधातले ॥२७॥
વળી તે બન્ને ભાઈઓએ તીર્થયાત્રામાં એકસો પચાસ સુંદર ઘોડા, પચીસ હાથી તથા બીજું પણ અસંખ્ય દ્રવ્ય દાન તરીકે આપ્યું. ખરેખર એવી રીતે તેઓએ આ પૃથ્વીતળ પર કીર્તિ ઉપાર્જન કરી. (૨૬-૨૭) उतुग गगनालंबि । सच्चित्रं सध्वजं परं ॥ नेत्रासेचनकं ताभ्यां युग्मं चैत्यस्य कारितं ॥ २८ ॥
વળી તે બન્ને ભાઈઓએ ઊંચા આકાશને અડકે એવાં, ઉત્તમ નકશીદાર ચિત્રોવાળાં, વજદંડવાળાં, આંખને આનદ આપનારાં બે વિશાળ જિનમંદિર બંધાવ્યાં. (૨૮).
अथ गद्य-श्रीअंचलगच्छे श्रीवोरादष्टचत्वारिंशत्तमे पट्टे श्रीपावकगिरौ श्रीसीमंधरजिनवचसा श्रीचक्रेश्वर्या दत्तवराः सिद्धान्तोक्तमार्गप्ररूपकाः श्राविधिपक्षगच्छसंस्थापकाः श्रीआर्यरक्षितसूरयः ॥
કઈ શ્રી આર્ય કયાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #864

રdeasedddddessessed fessf4d4fs
s.
ssed Messes. ઈMessedeeded: 1
શ્રીમાન અચલગરછમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુથી અડતાળીસમી પાટે શ્રી પાવાગઢ પર શ્રીમાન સીમંધર જિનેશ્વરના કહેવાથી શ્રી ચશ્વરીદેવીએ જેમને વરદાન આપેલું છે એવા, આગમમાં કહેલા ધર્મ માર્ગનું પ્રરૂપણ કરનારા તથા શ્રી વિધિ પક્ષ ગરછનું સ્થાપન કરનારા શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ નામના આચાર્ય મહારાજ થયા. तत्पट्टे श्रीजयसिंहसूरि २ श्रीधर्मघोषसूरे ३ श्रीमहेन्द्रसिंहमूरि ४ श्रीसिंहप्रभसूरि ५ श्रीअजितसिंहसूरि ६ श्री देवेंद्रसिंहसूरि ७ श्रीधर्मप्रभसरे ८ श्रासिंहतिलकसूर ९ श्रीमहेंद्रप्रभमूरि १० श्रीमेरुतुंग सूरि ११ श्रीजयकीतिसूरि १२ श्रीजयकेसरिसरि १३ श्रीसिद्धांतसागरसूरि १४ श्रोभावसागरसरि १५ श्रीगुणनिधानसूरि १६ श्रीधर्ममूर्तिसूरयः १७ तत्पट्टे संप्रति विराजमानाः श्रोभट्टारकपुरंदराः सकलसूरिशिरोमणयः श्रीयुगप्रधानाः पूज्यभट्टारकश्री ५ श्रीकल्याणसागरसूरयः ॥ तेषामुपदेशन श्रीश्रेयांसजि नबिबादिनां संघाधिपाभ्यां कुंरपालसोनपालाभ्यां प्रतिष्ठा कारापिता ॥ - તે શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિજીની પાટ જયસિંહસૂરિ ૨, તેમની પાટે શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ ૩, તેમની પાટે શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ ૪, તેમની પાટે શ્રી સિંહપ્રભસૂરિ ૫, તેમની પાટે શ્રી અજિતસિંહસૂરિ છે, તેમની પાટે શ્રી દેવેંદ્રસિંહરિ ૭, તેમની પાટે શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ ૮, તેમની પાટે શ્રી સિંહતિલકસૂરિ ૯, તેમની પાટે શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિ ૧૦, તેમની પાટે શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ ૧૧, તેમની પાટે શ્રી જયકીર્તિસૂરિ ૧૨, તેમની પાટે શ્રી જમકેસરીસૂરિ ૧૩, તેમની પાટે શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ ૧૪, તેમની પાટે શ્રી ભાવસાગરસૂરિ ૧૫, તેમની પાટે શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ ૧૬, તેમની પાટે શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિજી થયા. ૧૭. તેમની પાટે વર્તમાન કાળમાં (આ શિલાલેખ લખાયો તે સમયે) બિરાજતા શ્રી ભટ્ટારકપુરંદર તથા સર્વ આચાર્યોમાં શિરોમણિ સરખા શ્રી યુગપ્રધાન પૂજ્ય ભટ્ટારક શ્રી ૫ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી છે. તેમના ઉપદેશથી શ્રો શ્રેયાંસપ્રભુ આદિકની પ્રતિમાઓની સંઘાધિપતિ એવા કંપાલ અને સેનપાલ નામના બને ભાઈઓએ પ્રતિષ્ઠા કરાવેલી છે. श्रोश्रेयांसजिनेशस्य । बिबं स्थापितमुत्तम ।। प्रतिष्ठतं तु संघेन । गुरुणामुपदेशतः ॥ २९॥
| (તે બને જિનમંદિરોમાંના એકમાં) તેઓએ શ્રી શ્રેયાંસપ્રભુનું ઉત્તમ બિંબ સ્થાપન કર્યું, તથા ગુરુ મહારાજ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજીના ઉપદેશથી આગ્રાના સંધે મળીને તેની પ્રતિષ્ઠા કરી, એટલે તે સંબંધી મહત્સવ કર્યો. (૨૯). चत्वारि शतमानानि । सार्धान्युपरि तत्क्षणे ॥ प्रतिष्ठतानि बिबानि । जिनानां सौख्यकारिणां ॥३०॥
તે સમયે સુખ કરનારા એવા જિનેશ્વર પ્રભુનાં સાડા ચારસો બિંબની પ્રતિષ્ઠા (તે બને જિનાલયોમાં) કરવામાં આવી હતી. (૩૦) ख्याति सर्वत्र लेभाते । प्राज्यपुण्यप्रभावतः ॥ देवगुर्वोः सदा भक्तौ । शाश्वतौ नंदतां चिरं ॥३१॥ . દેવ તથા ગુરુ પ્રત્યે હમેશાં ભક્તિવંત એવા તે બંને ભાઈઓએ (પોતાના) ઉત્કૃષ્ટ પુણ્યના પ્રભાવથી સર્વ જગાએ પ્રખ્યાતિ મેળવી હતી. એવા તે બને ભાઈ ઘણા શાતા દાળ સુધી સમૃદ્ધિ પામે 1 (૬૧)
માં શ્રી આર્ય કયાણૉતમસ્મૃતિ ગ્રંથ ી

Page #865

(૪૬oj.
aadaasadasfacata a
તેમના પરિવારનુ વર્ણન આ પ્રમાણે છે ઃ
સંઘના દુર્વાસો | ધનપાણયોઽવ્યમી || નૈનાઃ ૐપાસ્ય | પુત્રી ટૂયં વનોવન ।। રૂ૨ ॥ કુરપાલના સંધરાજ ૧, દુદાસ ૨, તથા ધનપાલ ૩, નામના ત્રણ પુત્રો હતા તથા અનુપમ પુત્રીઓ હતી. (૩૨)
सूनवः स्वर्णपालस्य । रूपचंद्रश्चतुभुजः ॥ तुलसीदाससंज्ञश्च । पुत्रीयुगलमुत्तमं ॥ ३३ ॥
સેાનપાલના રૂપચંદ્ર ૧, ચતુર્ભુજ ૨ તથા તુલસીદાસ ૩, નામના ત્રણ પુત્રો હતા તથા મનેાહર મે પુત્રીએ હતી. (૩૩)
પ્રેમનસ્ય ચઃ પુન્ના | મૈરત્ર હેતસી તથા || નેતી વિદ્યમાનસ્તુ । સચ્છીહેન સુશૅનઃ ॥ ૨૪।।
Gadadahabh
પ્રેમનના હૌરવ ૧, ખેતસી ૨ તથા નેતસી ૩, નામના ત્રણ પુત્રો હતા. તેઆમાંથી નેતસી વિદ્યમાન હતા, તથા તે પેાતાના ઉત્તમ શીલથી સુદ"ન શેઠ સમાન હતા. (૩૪)
धीमतः संघराजस्य । तेजस्विनो यशस्विनः ॥ चत्वारस्तनुजन्मानः । सुरदासादयो मताः ॥ ३५ ॥
બુદ્ધિવાન, તેજસ્વી તથા યશસ્વી એવા સંધરાજના સુરદાસ આદિક ચાર પુત્રો હતા. (૩૫) कुंरपालस्य सद्भार्या -ऽमृतदे शीलशालिनी । पत्नी तु सोनपालस्य । कश्मीरदे पतिप्रिया ॥ ३६ ॥ કુરપાલની (પેાતાના) શિયાળના ગુણથી શાભીતી અમૃતદે' નામની ઉત્તમ સ્ત્રી હતી. તથા સેાનપાલની (પેાતાના) પતિને પ્રિય એવી કશ્મીરદે’ નામની સ્રી હતી. (૩૬) तदंगजा सुगंभीरा । जादोनाम्नो मनोहरा || तन्नंदनो महाप्राज्ञो । ज्येष्टमल्लो गुणाश्रयः || ३७ ॥ તે કશ્મીરદેની (બે પુત્રીઓમાંથી) એક “ નંદા ” નામની પુત્રી અત્યંત ગ ંભીર તથા મનેહર હતી અને તેણીને ‘ જયેષ્ટમલ ' નામને પુત્ર અતિ ચતુર તથા ગુવાન હતા (૩૭)
संघ श्रीतुलसश्रीश्री दुर्गश्रीप्रमुखैर्निजैः वधूजनैर्युतौ भातां । रेखश्रीनंदनौ सदा ॥ ३८ ॥
રેખશ્નોના તે કુરપાલ અને સેાનપાલ નામના બન્ને પુત્રા સંધશ્રી, તુલસશ્રી તથા દુશ્રી આદિક નામાવાળી પેાતાના પુત્રાની વહુએ સહિત હમેશાં શાતા હતા. (૩૮)
भूमंडलं ससारंगमिंद्वर्कयुक्तमंबरं ॥ प्रशस्तिरेतयोस्तावच्चिरं विजयतां मुदा ॥ ३९॥
આ પૃથ્વીમંડલ પર જ્યાં સુધી હરિણા (વિચરતા રહે) તથા આકાશમંડલ જ્યાં સુધી ચંદ્ર અને સૂર્ય (પ્રકાશિત) રહે, ત્યાં સુધી હર્ષોં વડે તે (કુરપાલ અને સેાનપાલ નામના) બન્ને ભાઈઓની આ પ્રશસ્તિ ચિરકાળ સુધી જયવંતી વર્ષાં ! (૩૯)
(ઉપર જણાવેલા શિલાલેખ લગભગ બે ફૂટ લાંખી અને બે ફૂટ પહેાળી લાલ રંગના પત્થરની શિલા પર કાતરેલા છે. તે શિલાની ચારે બાજુએ આશરે બે ઈંચના હાંસિયા રાખી લેખ ક્રાતરવામાં આવેલા છે. સં મળી આ શિલાલેખની ૩૮ લીટીએ છે, અને શુદ્ધ જૈન લિપિથી લખાયેલે છે.) શ્રેષ્ઠિ શ્રી કેશવજી નાયકે તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુ ંજય તીર્થ ઉપર વિશાળ ટૂંક બંધાવેલ છે, આ ટ્રૅકનેા શિલાલેખ આ પ્રમાણે છેઃ
૧૫૦.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #866

de fedestestes destestetstestesteste testostestestostestosteste de dostosase stastastastestese desesh sastastest sestostecede de ses destes dades de todos
_ ૐ નમઃ | बभूवुः श्रीमहावीर-पट्टानुक्रमभूषणाः । श्री अंचलगणाधीशाः आयरक्षितसूरयः ॥ १॥
શ્રી મહાવીર દેવની પાટ પરંપરામાં આભૂષણ સમાન અને શ્રી અંચલગચ્છના નાયક એવા શ્રી આર્ય રક્ષિતરિ નામના આચાર્ય થયા. (૧)
तत्पट्टपकजादित्याः सूरिश्रीजयसिंहकाः । श्रीधर्मघोषसूरीन्द्राः महेन्द्रसिंहसूरयः ॥ २ ॥
તે શ્રી આર્યરક્ષિતરિજીની પાટ રૂપી કમલને વિકસ્વર કરવામાં સર્વ જેવા શ્રી સિંહસૂરિ નામના આચાર્ય થયા. તેઓની પાટે શ્રી ધર્મષસૂરિ તથા તે પછી શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિ થયા. (૨)
श्रीसिंहप्रभसूरीशाः सूरयोऽजितसिंहका । श्रीमदेवेन्द्रसूरीशाः श्रीधर्मप्रभसूरयः ॥ ३॥
ત્યાર પછી શ્રી સિંહપ્રભસૂરિજી થયા. ત્યાર બાદ શ્રી અજિતસિંહસૂરિજી થયા. પછી શ્રીમાન દેવેંદ્રસૂરિજી થયા, અને ત્યારપછી શ્રી ધર્મ પ્રભસૂરિજી થયા. (૩) श्रीसिंहतिलकाह्वाश्च । श्रीमहेंद्रप्रभाभिधाः ॥ श्रीमंतो मेरुतुंगाख्याः ॥ बभूवुः सूरयस्ततः ॥ ४ ॥
ત્યાર બાદ શ્રી સિંહતિલકસૂરિજી થયા, ત્યાર પછી શ્રી મહેંદ્રપ્રભસૂરિજી થયા. ત્યાર બાદ શ્રીમાન મેરૂતુંગરિજી થયા. (૪) __ समग्रगुणसंपूर्णाः । मूरिश्रीजयकीर्तयः ।। तत्पट्टेऽथ सुसाधुश्रीजयकेसरसूरयः ॥ ५ ॥
ત્યાર પછી સમસ્ત ગુણો વડે સંપૂર્ણ થયેલા શ્રી જયકીર્તિ સુરિજી થયા. પછી તેમની પાટે મુનિની ઉત્તમ શોભાવાળા શ્રી જયકેસરીરિ થયા. (૫). श्रीसिद्धांतसमुद्राख्याः । सूरयो भूरिकीर्तयः ॥ भावसागरसूरींद्रास्ततोऽभूवन् गणाधिपाः ॥६॥
ત્યાર પછી ઘણી કીર્તિવાળા શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિજી થયા. અને ત્યાર પછી શ્રી ભાવસાગરસૂરિજી ગચ્છનાયક થયા. (૬) श्रीमद्गुणनिधिानाख्याः । सूरयस्तत्पदेऽभवन् ॥ युग प्रधानाः श्रीमतः । सूरिश्रो धर्ममूर्तयः ॥ ७॥
ત્યાર પછી તેમની પાટે શ્રી ગુણનિધાનસુરિજી થયા અને ત્યાર બાદ શ્રીમાન તથા યુગપ્રધાન એવા શ્રી ધર્મ મૂર્તિસૂરિજી થયા. (૭)
तत्पट्टोदयशैलाग्रप्रोद्यत्तरणिसन्निभाः ॥ अभवन् सरिराजश्रीयुजः कल्याणसागराः ॥८॥ તેમની પાટે ઉદયાચલના અગ્રભાગમાં ઊગતા સૂર્ય સરખા શ્રીમાન શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વર થયા.(2) श्रीअमरोदधिसूरोंद्रास्ततो विद्याब्धिसूरयः ॥ उदयार्णवसूरिश्च । कीर्तिसिंधुमुनिपतिः ॥९॥
મી શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથસDE

Page #867

[55૧Jedestrofessiolosseurofesofsastereotestosastecedestoboosessofiles of Goddes
s
ત્યાર પછી શ્રી અમરસાગરસૂરિજી થયા, અને ત્યારબાદ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિજી થયા. પછી શ્રી ઉદયસાગરસૂરિજી થયા, અને ત્યારપછી શ્રી કીર્તિસાગરસૂરીશ્વરજી થયા. (૯)
ततः पुण्योदधिसूरि । गजेंद्राणयसूरयः । मुक्तिसागरसूरोंद्रा । बभूवुर्गुणशालिनः ॥ २०॥ - ત્યાર બાદ શ્રી કૃષ્ણસાગરસૂરિજી થયા, તેમની પાટે શ્રી રાજેદ્રસાગરસૂરિજી થયા. અને ત્યાર પછી ગુણો વડે શોભતા શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિજી થયા. (૧૦) ततो रत्नोदधिमरिर्जयति विचरन् भुवि ॥ शांतदातक्षमायुक्तो । भव्यान् धर्मोपदेशकः ॥ ११ ॥
ત્યાર પછી શાંત, દાંત, ક્ષમાવાન તથા ભવ્ય જીવોને ધર્મોપદેશ આપનારા શ્રી રત્નસાગરસૂરિજી (હાલમાં એટલે આ શિલાલેખ લખાય ત્યારે) પૂરી પર વિચરતા થકા જયવંતા વર્તે છે. (૧૧)
_ રૂત્તિ પટ્ટાવરું છે अथ कच्छसुराष्ट्रे च । कोठारानगरे वरे ॥ बभूव लघुशाखायां मणसीति गुणोज्ज्वलः ॥ १२॥
હવે ક૭ નામના ઉત્તમ દેશમાં આવેલા કોઠારા નામના શ્રેષ્ઠ નગરમાં (ઓશવાળ જ્ઞાતિની) લઘુ શાખામાં ગુણે વડે ઉજજ્વળ એવા મણસી નામના શેઠ થયા. (૧૨) तत्पुत्रो नायको जज्ञे । हीराबाइ च तत्प्रिया ॥ पुत्रः केशवजी तस्य । रूपवान पुण्यमूर्तयः ॥१३॥
તે મણસી શેઠને નાયક નામે પુત્ર છે. અને તે નાયકને હીરબાઈ નામે સ્ત્રી હતી તથા તેમને કેશવજી નામને રૂપવાન તથા પવિત્ર આકારવાળા પુત્ર થયે. (૧૩) मातुले न समं मुंबैबंदरे तिलकोपमे ॥ अगात्पुण्यप्रभावेन । बहु स्वं समुपार्जितं ॥ १४ ॥
તે કેશવજી પોતાના મામાની સાથે તિલક સરખા મુંબઈ બંદરે ગયો અને ત્યાં પુણ્ય પ્રતાપે તેણે ઘણું દ્રવ્ય ઉપાર્જન કર્યું. (૧૪) देवे भक्तिगुरौ रागी । धर्म श्रद्धाविवेकिनः ॥ दाता भोक्ता यशःकीर्ति ॥ स्ववर्गे विश्रुतो बहु ॥ १५ ॥
- તે કેશવજી જિનદેવ પ્રત્યે ભક્તિવાન, ગુરુને રાગી, ધર્મ પર શ્રદ્ધાવાળા, વિવેક, દાતાર, ભક્તા, જશ અને કીર્તિવાળો તથા પિતાની જ્ઞાતિમાં ઘણો પ્રખ્યાત છે. (૧૫) पाबेति तस्य पत्नी च । नरसिंहः सुतोऽजनि ॥ रत्नबाई तस्य भार्या । पतिभक्तिसुशीलवान् ॥ १६ ॥
તે કેશવજીને પાબા નામની સ્ત્રી તથા નરસિંહ નામનો પુત્ર છે. તે નરસિંહની પતિ પ્રત્યે ભક્તિવાળી તથા ઉત્તમ શીલવાળી રનબાઈ નામે સ્ત્રી હતી. (૧૬) केशवजीकस्य भार्या । द्वितीया मांकबाइ च ॥ नाम्ना त्रिकमजी तस्य ॥ पुत्रोऽभूत् स्वल्पजीविनः ॥१७॥
તે શિવજીને બીજી માંકબાઈ નામની સ્ત્રી હતી અને તેને ત્રિકમજી નામે પુત્ર થયો. પરંતુ તે સ્વપ આયુષવાળા થયે, (૧૭)
ગઈ કા શ્રીચર્ય કહ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
Sષ -
G

Page #868

eh sbbbb textshste sbse sbb se set b the best bਰ ਇshese este sb siteshste de sbsta sb b xh [$$$ नरसिंहस्य पुत्रोऽभूत् ।। रूपवान सुंदराकृतिः ॥ चिरं जय सदा ऋद्धिर्वृद्धिर्भवतु धर्मतः ॥ १८॥
હવે તે નરસિંહને રૂપવાન તથા મનોહર શરીરવાળા પુત્ર થયો. તે સર્વદા જયવંતે વર્તે. તેમ જ ધર્મથી સમૃદ્ધિની વૃદ્ધિ થાઓ. (૧૮)
છે રૂતિ વંશાવષ્ટિ . गांधीमोहोतागोत्रे सा केशवजी निजभुजोपार्जितवित्तेन धर्म कार्याणि कुरुतेस्म । तद्यथा, निज. परिकरयुक्तो संघसार्धे विमलाद्रितीर्थे समेत्य कच्छसौराष्ट्रगूर्जरमरुधरमेवाडकुंकणादिदेशादागता बहुसंध. लोकाः मिलिताः, अंजनशलाकाप्रतिष्ठादिमहोत्सवार्थ विशालमंडपं कारयतिस्म ।
ગાંધી મહેતા ગોત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા શા. કેશવજી નામના શેઠે પિતાની ભુજથી ઉપાર્જન કરેલાં દ્રવ્ય વડે ધર્મ કાર્યો કર્યા તે નીચે મુજબ છે તે શેઠ પોતાના પરિવાર સાથે સંઘ સહિત શ્રી શત્રુંજય તીર્થમાં આવ્યા. તે સંધમાં કચ્છ, સોરઠ, ગુજરાત, મારવાડ, મેવાડ તથા કંકણ આદિક દેશમાંથી
આવેલા ઘણું લેકે એકઠા થયા હતા. પછી તે શેઠે અંજનશલાકા તથા પ્રતિષ્ઠા આદિ મહત્સવ આ માટે ત્યાં મોટા મંડપ રચા.
तन्मध्ये नवीनजिनबिंबानां रुप्यपाषाणधातूनां बहुसहस्रसंख्यानां सुमुहूर्ते सुलग्ने पठोपरि संस्थाप्य तस्य विधिन/ क्रियाकरणय श्रीरलसागरसूरिविधिपक्षगच्छपतेरादेशतः मुनिश्रीदेवचंद्रगणिना तथा क्रियाकुशलश्राद्धैःसह शास्रोक्तरोत्या शुद्धक्रियां कुर्वन् ।
તે વિશાળ મંડપમાં રૂપાનાં, પાષાણનાં તથા ધાતુઓનાં હજારોગમે નવીન જિનબિંબને ઉત્તમ મુહુર્ત તથા શુભ લગ્ન પીઠિકા પર સ્થાપવામાં આવ્યાં. પછી તેની ક્રિયા કરવા માટે વિધિપક્ષ અંચલ) ગચ્છના નાયક શ્રી રત્નસાગરસૂરિજીની આજ્ઞાથી મુનિશ્રી દેવચંદ્રગણિજીએ ક્રિયા કરવામાં કુશળ એવા શ્રાવકેની સાથે મળીને શાસ્ત્રોમાં કહેલી રીત મુજબ શુદ્ધ ક્રિયા કરી.
श्रीवीरविक्रमार्कतः संवत् १९२१ ना वर्षे तस्मिन श्रीशालिबाहनभूपालकृते शाके १७८६ प्रवर्तमाने मासोत्तमश्रीमाघमासे शुक्लपक्षे तिथौ सप्तम्यां गुरुवासरे मार्तडोदयवेलायां सुमुहूर्ते सुलग्ने स्वर्णशलाकया जिनमुद्राणां श्रीगुरुभिश्च साधुभिरंजनक्रियां कुरुतेस्म ।।
શ્રી વિક્રમાર્કની સંવત ૧૯૨૧ ની સાલમાં તથા શ્રી શાલિવાહન રાજના શકની ૧૭૮૬ ની સાલમાં શ્રી માઘ માસ નામના ઉત્તમ માસમાં શુકલ પક્ષની સાતમની તિથિએ ગુરુવારના દિવસે સૂર્યોદય વખતે ઉત્તમ મૂહુર્ત તથા શુભ લગ્ન આવ્યું છતે શ્રી ગુરુ મહારાજે તથા સાધુઓએ મળીને તે સઘળી જિનપ્રતિમાઓની અંજનશલાકા કરી.
संघलोकान् सुवेषधारीन बहुऋध्ध्या गीतगानवाजिंत्रादिपूर्वकं समेत्य जिनपूजनलोंछनादिक्रिया 'याचकानां दानादिसघवात्सल्यादिभक्तिहर्षतश्चक्रे ।
આ શી આઈ કહ્યાણdhસ્મૃતિગ્રંથ
છે.

Page #869

તે વખતે સંધના સઘળા કે ઉત્તમ વસ્ત્રો તથા આભૂષણે પહેરીને ગીત અને ગાયને ગાતાં તથા વાજિંત્રીના નાદે કરતા કરતા ત્યાં આવ્યા. અને તે શેઠે પણ મનમાં ઘણા હર્ષ લાવીને તે જિનપ્રતિમાઓનું પૂજન તથા છાવર આદિકની ક્રિયા કરી, યાચકોને દાન આપ્યાં, તેમ જ સંઘની સ્વામિવાત્સલ્ય આદિકથી હર્ષથી ભક્તિ કરી.
पुनः धर्मशालायां आरासोपलनिर्मितं शास्वतऋषभादिजिनानां चतुर्मुख चैत्य, पुनः निरिशिखरोपरि श्रीअभिनंदनजिनस्य विशालमंदिरं, तस्य प्रतिष्ठा माघसित त्रयोदश्यां बुधवासरे शास्त्रोक्तविधिना क्रिया कृता ।
વળી (ત્યાં પાલીતાણુ શહેરમાં પોતે બંધાવેલી ધર્મશાળામાં તેમણે આરસપહાણનું શ્રી ઋષભાદિ શાશ્વત જિનેશ્વરોનું એક ચતુર્મુખ જિનમંદિર બંધાવ્યું. તેમ જ તે શ્રી શત્રુંજય પર્વતના શિખર પર તેમણે શ્રી અભિનંદન જિનેશ્વરજીનું વિશાળ જિનમંદિર બંધાવ્યું. તેની પ્રતિષ્ઠાની ક્રિયા શાસ્ત્રોમાં કહેલી વિધિ પ્રમાણે મહા સુદ તેરસ અને બુધવારે કરી.
श्रीरत्नसागरसूरीणामुपदेशतः श्रीसंघपतिना निजपरिवारेण सह श्रीअभिनंदनाजिनबिबानि स्थापितानि । ततः गुरुमक्तिसंघभक्ति शक्त्यानुसारेण कृतः । गोहिलवंशविभूषणठाकोरश्रीसूरसंघजीराज्ये पादलिप्तपुरे महतोत्सवमभुत् श्रीसंघस्य भद्रं भूयात्, कल्याणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥
શ્રી રત્નસાગરસૂરીશ્વરજીના ઉપદેશથી સંઘપતિએ પોતાના પરિવાર સહિત શ્રી અભિનંદન આદિ જિનેશ્વરની પ્રતિમાઓ સ્થાપના કરી. ત્યાર બાદ તેમણે પિતાની શક્તિ અનુસાર ગુરુની તથા સંઘની ભક્તિ કરી. ગોહિલ વંશમાં આભૂષણ સમાન ઠાકોર શ્રી સુરસંધછના રાજ્યમાં પાલીતાણ શહેરમાં આ મહોત્સવ છે. શ્રી સંઘનું શ્રેય, કલ્યાણ અને શુભ થાઓ !
माणिक्यसिंधुवरमुख्यमुनिवरेषु । तच्छिष्यवाचकरविनयार्णवेन ॥ एषा प्रशस्तिः श्रवणामृततुल्यरूपा । संघस्य शासनसमुन्नतिकार्यलेखि ॥ १॥ वाचकविनयसागरेणेयं प्रशस्तिलिखिता । यावन्मेरुमहीधरो। यावचंद्रदिवाकरौ ।।
यावत्तीर्थ जिनेन्द्राणां । तावन्नंदतु मन्दिरं ॥२॥।॥ श्रीरस्तु ॥ મુનિવરમાં મુખ્ય એવા શ્રી માણિક્યસાગરજી થયા. તેમના શિષ્ય ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયસાગરજીએ શ્રવણેને અમૃત સમાન લાગનારી તથા સંઘ તથા જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરનારી આ પ્રશસ્તિ લખેલી છે. (૧)
શ્રી વિનયસાગર ઉપાધ્યાયજીએ આ પ્રશિસ્ત લખી છે. જ્યાં સુધી મેરુ પર્વત રહે, જ્યાં સુધી સૂર્ય અને ચંદ્ર રહે, તેમ જ જ્યાં સુધી જિનેશ્વરેનું તીર્થ રહે, ત્યાં સુધી આ જિનમંદિર સમૃદ્ધિ પામો!(૨)
(અંચલગચ્છની મોટી પઢાવલિ –ભાષાંતર, પૃષ્ઠ ૩૮૨-૩૮૯)
રહ)
થી આર્ય કલ્યાણગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #870

ખરેખર, એપેાલા યાન ચંદ્ર પર ગયુ છે ?
પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મસાગરજી મ. સા. ના શિષ્ય પૂ. પં. શ્રી અભયસાગરજી ગણિવર્ય મ. સા.
એપેલા યાન ચંદ્ર તરફ ગયું
જ નથી.' તા ચંદ્ર પર જવાના પ્રશ્ન જ કાં છે?
છાપામાં સમાચાર આવ્યા : એપલા ૮ ચંદ્ર તરફ ગયુ. અને ચંદ્રની ૧૦ પ્રદક્ષિણા કરી પાછુ આવ્યુ.' પરંતુ અહીં પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવે છે કે, ચંદ્ર પૃથ્વીથી ઊચે કે તી છે? જો ચંદ્ર પૃથ્વીથી ઊંચે હેાય તે એપેાલે યાન પૃથ્વીની ભ્રમણ કક્ષામાંથી સીધું ઊંચે જવુ જોઈએ. પરંતુ તેમના જ કથન પ્રમાણે એ યાન પૃથ્વીથી ૧૯૦ માઈલ ઊચે પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરી ભ્રમણકક્ષામાંથી નીકળી ચંદ્ર તરફે ત્રાંસુ ૨,૩૦,૦૦૦ માઈલ ગયુ છે.
હવે, સૂર્યમાળામાં જેટલા ગ્રહેા બતાવવામાં આવે છે, તેમાં અન્ય ગ્રહો અને પૃથ્વી સૂર્યથી ત્રીજા નંબરના ગ્રહ છે. ચદ્ર પૃથ્વીનેા ગ્રહ બતાવવામાં આવે છે, અને તે પૃથ્વીની આસપાસ ફરે છે. આથી આપણે એવું માનવા પ્રેરાઈ એ છીએ કે, એપેાલે ચાન પૃથ્વીથી ત્રાંસુ' ગયુ' છે.
વૈજ્ઞાનિકોનુ કહેવુ છે કે, એપેલે સેટન` ૫ રોકેટના ધક્કાથી ઉપર ૧૯૦ માઈલ જઈને પૃથ્વીની એ પ્રદક્ષિણા ફ્રી, ત્યાર ખાદ સ્પેઈસ રીચર્સ સેન્ટર (કેપ કેનેડી) માં બેઠેલા કન્ટ્રોલરા ખટન દખાવીને એપેલેનું મુખ ચંદ્ર તરફ ત્રાંસુ' કર્યુ અને પૂર્વ દિશામાં ૨,૩૦,૦૦ માઈલ દૂર ગયુ.
હકીકતમાં એ છે કે, પૃથ્વીથી તે ફક્ત ઊંચાઇ ૧૯૦ માઇલની છે. પૃથ્વીથી ૨,૩૦,૦૦૦ માઈલ દૂર યાન ગયું, પરંતુ ઊંચાઈ ૧૯૦ માઇલથી વધુ નથી, છતાં એપેાલા ૧૧ ને ચંદ્ર પર અવતરણ કરતી વખતે નીચે ઊતરવું પડ્યું,
વાસ્તવમાં ચંદ્ર આકાશીય પદાર્થ છે અને અમારી પૃથ્વીથી ૩૧ લાખ ૩૮ હેાર માઇલ ઊંચે છે. તેા એ સ્પષ્ટ છે કે, ચંદ્ર પર પહોંચવા માટે ૧૯૦ માઇલ પરથી વધુ ઉલ્લૂ - ગમન કરવું જોઈ એ.
આથી એ સાબીત થાય છે કે, એપેાલે પૃથ્વીથી ત્રાંસુ' ગયુ` છે, પણ ઉપર ગયું નથી. શકેટ ફૂટયા પછી એપોલા યાન કલાકના ૩૯,૩૬૦ કિલોમીટરની ઝડપે ચંદ્ર તરફ ધસ્યુ
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #871

[૪૬]+bhachechha chhe bhashaboothchhchha અને આ પ્રમાણે ૬૩ કલાકમાં તે ચંદ્ર પર પહોંચશે' એમ જણાવવામાં આવે છે. તે ૩૯,૩૬૦ x ૬૩ = ૨૪,૭૯,૬૮૦ કિલા મીટર દૂર એપેલેા યાન પહોંચે અને ચંદ્ર તે અહીંથી લગભગ ૩૬,૦૦૦ કિલેામીટર જ દૂર છે. તે એપેલેા યાન ચંદ્ર પર શી રીતે પહોંચ્યું?
એપેાલે યાનને ચંદ્ર તરફ જતાં ૬૩ કલાક થયા અને તેની કલાકની ૩૯,૩૬૦ કિ.મી. ઝડપ હતી. અને ચંદ્રથી પૃથ્વી પર આવતાં ૫૪ કલાક થયા અને ઝડપ કલાકે ૩૮,૬૦૦ કિ.મી.ની હતી. આમ કેમ ? જતાં આવતાં એક સરખુ· હાવા છતાં સમયમાં ફેરફાર કેમ ?
કદાચ કારણવશાત્ સમય એછે થાય, તેા પણ ઝડપ વધવાને બદલે ઘટી કેમ ?
અપેાલે ૮ તા. ૨૩-૧૨-૧૮ ના પાા વાગ્યે પૃથ્વીથી ૧૦,૦૦૦ માઈલ દૂર પહોંચ્યું. ત્યાંથી ૧,૨૩,૩૩૭ માઈલ ચદ્ર દૂર હતા. કલાકના ૩૪,૬૦૦ માઈલની ઝડપે એપેલેા ૮ યુ' છે. તેા ૩૪,૬૦૦ x ૨૪ = ૫,૯૦,૪૦૦ માઈલ દૂર પૃથ્વીથી એપેલા ૮ પહેાંચવુ જોઇ એ. તેના બદલે ૧,૦૦,૦૦૦ માઇલ એપેલા ૮ શી રીતે પહોંચ્યું ?
ભરતક્ષેત્રનું પૂર્વ-પશ્ચિમ માપ ૫,૨૦,૬૬,૫૪૭ માઈલ છે અને ઉત્તર-દક્ષિણ માપ ૧૮,૬૪,૭૩૬ માઇલ છે. એમાં પણ આપણે જે મધ્ય ખંડમાં રહીએ છીએ, તે પૂર્વ-પશ્ચિમ ૧૦,૮૦,૦૦૦ માઇલ અને ઉત્તર-દક્ષિણુ ૮,૫૭,૩૬૮ માઈલ છે. મધ્ય ખંડમાં મધ્ય કેન્દ્રથી નૈઋત્ય ખૂણામાં ૩,૭૦,૦૦૦ માઈલ દૂર ૮,૦૦૦ માઇલ વ્યાસવાળા પ્રદેશ પર આપણે રહીએ છીએ.
અમેરિકન રીડર્સ ડાઈજેસ્ટ કકંપની તરફથી પ્રકાશિત 'ધ ગ્રેટ વર્લ્ડ એટલાસ' (The Great world Atlas) નામના મહાકાય ગ્રંથના ૧૮માં પાના પર પૃથ્વી પર વાયુમંડળના જે જુદા જુદા પટ બતાવવામાં આવે છે, ત્યાં સુધી પહેાંચેલા રેડિયા તરગ પર પાછા આવી શકે છે, પરંતુ એની ઉપર એકઝોસ્ફીયર હોય છે. આ સ્ફીયરમાં કાસ્મીક કિરણ પ્રસરેલાં હોવાથી તેમાં પ્રવેશેલા રેડિયા તરગેા (Waves) પાછા આવી શકતા નથી. હવે ધારે કે, ખરેખર એપેલે પૃથ્વીથી ઉપર ગયું હોય તે। લગભગ રાા લાખ માઈલ દૂર રહેલા એપેાલાના અવકાશયાત્રીએ સાથે નાસાના વૈજ્ઞાનિકોએ કેવી રીતે સંપર્ક જાળવી રાખ્યા હશે? એપેાલેની અવકાશયાત્રા ટેલીવિઝન સેટ દ્વારા ચિત્ર વડે કેવી રીતે થઈ શકે ?
નાસાના વૈજ્ઞાનિકોએ વાતચીત કરી છે. ટેલીવિઝન સેટ પર પ્રોગ્રામ આપ્યું છે. આથી સાખીત થાય છે કે, એપેાલા પૃથ્વીથી ૧૯૦ માઇલ પર આયને રફીયરની મર્યાદા સુધી જ ગયું છે, અને ત્યાર પછી પૂર્વ દિશામાં ત્રાંસું રાા લાખ માઇલ ગયું છે. જો તે સીધુ ઊ ંચે ૨૫ લાખ માઇલ ગયુ હોય, તેા ૨૦૦ માઈલના આયનોસ્ફીયર પછી એકઝોસ્ફીયર આવે. તેમાં ગયેલા એ પેાલા સાથે કૈસ્મીક કિરણાના અવરોધના કારણે વૈજ્ઞાનિક સંપર્ક સંભવી શકતા નથી.
O
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #872

fps •s desc&st of svfa sessive costs or ssssssssssssssssssl-
sesssssssfees
M. [૪૭]. વૈજ્ઞાનિકોના કહેવા મુજબ અવકાશયાત્રીઓ રાા લાખ માઇલ ઊંચે ગયા હતા. ત્યાં વાતાવરણ નથી, તો રોકટને ધડાકે ત્યાં કેવી રીતે થયો? ચંદ્રના ગુરુત્વાકર્ષણમાં પ્રવેશી બ્રમણકક્ષામાં સ્થિર થવા માટે બ્રમણકક્ષામાંથી નીકળી ચંદ્રના ગુરુત્વાકર્ષણમાંથી છૂટવા માટે એપલના અવકાશયાત્રીઓએ રોકેટને ધડાકે કર્યો હતો, એવી હકીકત છે. તે શૂન્યાવકાશમાં બળતણ સળગ્યું કેવી રીતે ?
કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે, જેવી રીતે શ્વાસ લેવા માટે તેઓ ઓકસીજનની ટાંકી લઈ ગયા હતા, તેવી રીતે ઓકસીજનની ટાંકીના ગેસ દ્વારા ધડાકો કર્યો હશે. પરંતુ બળતણને અવશેષ અથવા ધૂમાડો બહાર નીકળે શી રીતે ? વાતાવરણ વિના બળેલું બળતણ અથવા ધૂમાડો બહાર નીકળી જ શકતું નથી.
આથી એ બાબતની ખાતરી થાય છે કે, ૧૯૦ માઈલથી ઊંચે તેઓ ગયા ન હતા; અને ગયા છે, તો રા લાખ માઈલ પૃથ્વીથી ત્રાંસા ગયા છે.
એપોલો ત્રાંસું ગયું હતું, એ વાત કેપ કેનેડીથી પ્રકાશિત એપોલો ગમનની દિશા બતાવનાર ચિત્રથી આ બાબત સ્પષ્ટ થાય છે.
બીજી વાત એ છે કે, વિજ્ઞાનની માન્યતા પ્રમાણે સૂર્યમાળામાં કેન્દ્રસ્થાને સૂર્ય છે, ચંદ્ર પૃથ્વીને ઉપગ્રહ છે. આથી એનાથી એક જ કક્ષામાં પૃથ્વીની આગળ ચંદ્ર છે, કે જે પાંચ અંશને ખૂણો બનાવે છે. પરંતુ પૃથ્વી કેન્દ્રવાદીઓની માન્યતા મુજબ પૃથ્વીથી ઉપર ચંદ્ર છે એ વાત આજના વિજ્ઞાનવાદીઓ માનતા નથી. આથી એપેલે અવકાશયાનને તેઓ ઉપર શા માટે મોકલે ? વિજ્ઞાનની દષ્ટિ સાથે સુમેળ ખાય એ ખ્યાલ એ જ છે કે, એપેલ ત્રાંસું ગયું છે.
આથી તે ચંદ્ર પર ન પહોંચતાં ભરતક્ષેત્રના ૫ કરોડ માઈલ વ્યાસવાળા ક્ષેત્રમાં રા લાખ માઈલ દૂર કેાઈ પર્વત પર એ પલે યાન ઊતરું
પૃથ્વીનો વ્યાસ લગભગ ૭,૯૨૬ માઈલન અને ચંદ્રનો વ્યાસ ૨,૧૬૦ માઈલનો છે. એટલે કે વચ્ચે ચાર ગણું અંતર છે, કેપ કેનેડીથી ખાસ પ્રકાશિત થયેલ પેઈસ પિકચર્સ સિરીઝમાં અને સમાચાર પત્રમાં છપાયેલા અનેક ફટાઓ પૈકી એક પણ ફેટામાં પૃથ્વીને ભ્યાસ માટે જણાતું નથી.
બધા ફોટામાં આપણે અહી થી ચંદ્ર જોઈએ છીએ, તેવું જ દશ્ય દેખાય છે.
જે એપલે યાન ચંદ્ર પર પહોંચ્યું હોત, તે ત્યાંથી પૃથ્વી અહીથી આપણે ચંદ્રને જોઈએ છીએ, તેવડી જ કેમ દેખાય છે ? ચંદ્ર કરતાં ચાર ગણી મેટી પૃથ્વીનું દૃશ્ય ચિત્રમાં કેમ નથી ?
આથી વૈજ્ઞાનિકોએ “ચંદ્ર પરથી પૃથ્વીનો ઉદય” શીર્ષક હેઠળ આ દશ્ય ઘટાડ્યું છે,
મીન ગ્રી આર્ય કયાણ ગામસ્મૃતિરૂાંથી 30

Page #873

dessed
of sessessfessssssssssssssssssssssedsediffesssss
પણ હકીકતમાં, વૈજ્ઞાનિકે એ ર લાખ માઈલ દૂર જ્યાં ગયા, ત્યાંથી ચંદ્ર દેખાયે, એનું આ દશ્ય હેવાને સંભવ છે.
વૈજ્ઞાનિકોના કહેવા મુજબ ખરેખર જે એપલ ચંદ્ર પર ગયું હોય તે આપણે અહી પૃથ્વી પરથી ચંદ્રને પૂર્ણિમાને રોજ ૯ ઈચ વ્યાસને રકાબી જેવો જોઈએ છીએ, તે પ્રમાણે ચંદ્ર પર પહોંચ્યા પછી પૃથવી ૩૬ ઇંચ અથવા ૩ ફૂટ વ્યાસવાળી રકાબી જેવી દેખાવી જોઈએ. કારણ કે, પૃથ્વી ચંદ્રના વ્યાસ કરતાં લગભગ ચાર ગણું વધુ છે. પરંતુ કેપ કેનેડીથી પ્રકાશિત આકાશીય પેઈસ પિકચર્સમાં આવું કશું દેખાતું નથી. આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે એપેલો ચંદ્ર પર પહોંચ્યું જ નથી.
અમેરિકા-રશિયા બંને એકબીજાના અવકાશી ક્ષેત્રે હરીફ છે. અવકાશ ક્ષેત્રે રશિયા બે કદમ આગળ હતું અને છે. અમેરિકાનું એપેલે ૧૧ અવકાશ સંશોધન ક્ષેત્રે છે, જ્યારે રશિયાનું લ્યુના ૧૫ હતું. આ લ્યુના ૧૫ પણ એપલે ૧૧ સાથે જ ચંદ્ર પર ગયાનું કહેવાય છે. લ્યુના ૧૫ ના કોઈ મહત્ત્વના અહેવાલ રશિયાએ બહાર પાડ્યા નથી.
એપાલ ૧૧ની દિગંતવ્યાપી વિરાટ સિદ્ધિ મેળવ્યાની ઘેાષણ વખતે રશિયાએ ભેદી મૌન સેવ્યું. આ એક ભેદી સૂચન છે.
એપેલે યાને જ્યાં ઉતરાણ કર્યું, ત્યાં રેતી, પત્થર, માટી, કાંકરા, ભેજ ઈત્યાદિ હોવાથી તે કઈ પર્વતીય પ્રદેશ છે, એમ સ્પષ્ટ થાય છે.
ચંદ્રનું વિમાન તે દિવ્ય રત્નનું બનેલું છે.
ચંદ્રની ઉત્પત્તિ, ચંદ્ર-પૃથ્વીનું અંતર અને ચંદ્ર પર વાતાવરણ અથવા જીવ સૃષ્ટિ સંબંધી ધારણાઓ વગેરે બાબતે વિજ્ઞાને હજી ચેકકસ કરી નથી. તે દરમિયાન અમુક ધારણા તરીકે સ્વીકારેલી માન્યતાઓના આધારે કરાયેલ એપલે યાત્રા હકીકતમાં સત્યની નજીક કેટલી હૈઈ શકે ? એ પણ તટસ્થતાથી ગંભીરતા પૂર્વક વિચારણીય છે.
- તા. ૨૫-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં આ પ્રમાણે જણાવવામાં આવ્યું છે : “પૃથ્વીથી ૬,૪૦૦ કિ. મી. સુધી પૃથ્વી પરના સ્ટેશને સાથે અંકુશ કે સંપર્ક સ્થાપિત રહી શકશે. પછી યાનનું ભાવિ અવકાશયાત્રીઓની બુદ્ધિ અને કુદરત પર નિર્ભર છે.”
પણ અવકાશયાત્રીઓને ઊંઘની ગોળી લેવાનું સૂચન, ચંદ્રની સપાટીની વિગતેના અનેરો, નાતાલને સંદેશે, મુખ્ય રોકેટને સળગાવવાની પ્રેરણ, પૃથ્વીની પરિક્રમા પછી ચંદ્ર તરફ રેકેટનું મુખ ફેરવવું, ચંદ્રની ૧૦ પ્રદક્ષિણા પછી પૃથ્વી તરફ એપોલો ૮ નું મુખ ફેરવવું વગેરે હકીકત જગજાહેર રીતે બહાર આવેલી છે.
તે, ૬,૪૦૦ કિ. મી. પછી એપલ ૮ સાથે વૈજ્ઞાનિકોને સંપર્ક હતું કે કેમ એ સવાલ સહેજે ઉદ્ભવે છે.
ર
શ્રી આર્ય ક યાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #874

ਇb ਡਉਣ ਵਣ (dest stasty esta ess-st sexy sosto siesto stests 3 saas basast to se dosta dostsbs :: ਵਰਿਵਰ ਟਰਿ s essb statesta a [8
વૈજ્ઞાનિકના કથન પ્રમાણે ખરેખર એપેલે યાન ચંદ્ર પર પહોંચ્યું હોય, તો તા. ૨૮૧૨-૭૮ ના નિવેદનમાં અવકાશયાત્રીઓએ એમ કેમ જણાવ્યું હશે કે, ચંદ્રની સપાટી પરથી પસાર થતાં શક્ય જવાળામુખી જેવો કંઈક નિર્દેશ મળતા હતા ?
અવકાશયાત્રીઓ ખરેખર ચંદ્રથી ૬૯ માઈલ જ દૂર રહી પ્રદક્ષિણા કરતા હોય, તો જ્વાળામુખીની સ્પષ્ટ રૂપરેખા કેમ ન જણાવી શકે ? કેમ કે અવકાશયાત્રીઓ એવું પણ બાલ્યા છે કે, નાની વિગતે નિહાળી શકાય છે, અને જમીન સરળતાથી નિહાળી શકાય છે.” ૨૪-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં ખડકો, પર્વતે, શિખરે, વગેરેની જાણે બહુ નજીકથી જઈને આપી હોય તેવી ઝીણામાં ઝીણી બાબતે દર્શાવી છે. આ હકીકતમાં ચંદ્રની સપાટીની લગોલગ તેઓ પોંગ્યા હોય તે જ્વાળામુખીની અડસ્ટની કલ્પના નથી રહેતી. છતાં આમ કેમ બન્યું હશે એ એક સવાલ છે.
વળો એપોલોના અવકાશયાત્રીઓએ એપલે યાનની બારીઓ પર બરફ અને ધુમ્મસ જામી ગયાની અને તેને કારણે સ્પષ્ટ ન જોઈ શકવાની ફરિયાદ નાસાના વૈજ્ઞાનિક સમક્ષ કરી છે.
તે વિચારણીય બાબત એ છે કે, હકીકતમાં જે અવકાશયાત્રીઓ રસ લાખ માઈલ ઊંચે ગયા હોય, તે શૂન્ય વાતાવરણમાં બરફ-ધુમ્મસ ક્યાંથી હોઈ શકે ?
અને કદાચ બરફ હોય, તે તે સૂર્યને પ્રચંડ તાપથી સુકાઈ જાય, પણ બરફ-ધુમ્મસના આવરણથી એપોલો યાનની બારાઓથી દેખાતું નથી, એ વાત અવકાશયાત્રીઓએ કબૂલી છે.
આ હકીક્ત જણાવે છે કે, એપોલો ઊંચે માત્ર ૧૯૦ માઈલ ગયું છે અને ત્યાંથી ૨ લાખ માઈલ ત્રાંસું ગયું છે.
કેલિફોર્નિયા યુનિવર્સિટીના ડૉ. હેરલ્ડ ઉરે ૨૮-૧૨-૬૮ ના અમેરિકન એસેસિએશનની વાર્ષિક બેઠકમાં બેલ્યા છે : “ચંદ્ર ઠંડે છે, અને પૃથ્વીથી અલગ રીતે તેનો ઉદ્દભવ થયેલો છે. તે પૃથ્વીથી આકર્ષાયે હતું અને સૂર્ય જેમાંથી બન્યા છે, તે પ્રકારની અવકાશી રજમાંથી તે બન્યો છે.” - આ ઉપરથી ચાલુ વિજ્ઞાનની ધારણું પ્રમાણે ચંદ્ર પૃથ્વીથી (હાલ જ્યાં પેસિફિક મહાસાગર છે.) છૂટો પડશે અને પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ આદિની અસરથી પૃથ્વીની આજુબાજુ ફરવા માંડશે. આ વાત ઉપર ડે. ઉરેનું નિવેદન કાંઈક નવો જ પ્રકાશ પાથરે છે.
એપેલો ૧૧ ની પહેલાંના એપેલો ૮, ૯ અને ૧૦ મોકલવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ, દરેક વખતે અવકાશયાત્રીઓએ કથન કર્યું છે. કેઈએ કહ્યું : “ચંદ્રની ધરતી સપાટ છે.” બીજાએ કહ્યું : “ચંદ્ર પર ઘણા મોટા ખાડા છે.” કોઈએ કહ્યું : “ત્યાં શાંત જવાળામુખી
શ્રી આર્ય કયાઘગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ)
DEC

Page #875

[૪૭૦), esh thalalachhad
ખમ્મા
paansassa c>d (ત
છે.’ કેાઇએ વળો એમ કહ્યું : ‘ત્યાં રેતાળ સાગર છે.’ આમ અવકાશયાત્રોએ ને જે જુદી જુદી હકીકત મળી, તે બતાવે છે કે, આ માહિતી પૃથ્વીના કેાઈ અજ્ઞાત પ્રદેશની છે, ચંદ્રની નહિ.
ચીન જેવા શક્તિશાળો દેશ કે જ્યાં પૃથ્વીની વધારેમાં વધારે જનસખ્યા છે, તે પણુ એપેલા ચદ્ર પર ગયું એ વાતનું સમર્થન કરતા નથી. એટલે કે દુનિયાની અધી જનસખ્યા આ વાતનું સમર્થન કરતી નથી.
અપેાલા યાન – ૧૨ જ્યારે પાછુ આવ્યું, ત્યારે અવકાશયાનની અંદર ધૂળ, કાંકરી એટલા બધાં ઉડવાં લાગ્યાં કે, અવકાશયાત્રીઓને શ્વાસ રૂંધાવા લાગ્યા. ત્યારે તેમને ગાળી ખાવાના આદેશ આપવામાં આવ્યે. શૂન્યાવકાશમાં જ્યારે હવા હાતી નથી, ત્યારે અવકાશયાનની અંદર ધૂળ વગેરે કેવી રીતે ઊડવા લાગી ? આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે, અવકાશયાત્રીએ પૃથ્વીના કેાઈ અજ્ઞાત સ્થળ પર પહોંચ્યા હતા.
ચંદ્રલોક પર ખૂબ ઠંડી હોય છે, એમ વૈજ્ઞાનિકાએ આપણને બતાવ્યું અને કહ્યું કે, ત્યાં માણસને ટકવું મુશ્કેલ છે. તે પછી એના અર્થ એ થાય છે કે ત્યાં વાતાવરણુ છે અથવા એ ચંદ્ર નથી.
તા. ૨૪-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં અવકાશયાત્રીએ એ જણાવ્યુ : ૨,૧૪,૦૦૦ કિ. મી. દૂરથી પૃથ્વીને વિગતવાર જોઇ શકવા માટેના ટેલીફેટ લેન્સ નિષ્ફળ ગયા હતા.’
અવકાશયાનની છે બારીઓ સિવાયની ખારીએ ધુમ્મસ અને ઝાકળથી ઢંકાએલી હોય, તે તેઓ પૃથ્વીને સ્પષ્ટ શી રીતે જોઈ શકે ? વળી ટેલીફાટા લેન્સ નિષ્ફળ ગયેલા તા આફ્રિકા, અમેરિકા, તેના ચીલી પ્રદેશ નિહાળ્યાનું અવકાશયાત્રીએ એ જણાવ્યું છે, તે શી રીતે જોયુ હશે ?
એપેલા ૧૧ ના યાત્રીઓને પૃથ્વી પર આવ્યા પછી ૧૫ દિવસ સુધી અલગ રાખવામાં આવ્યા, કે જેથી તેમના જીવાણુ બીજ લેાકેાને લાગુ પડે નહી. એપેલે ૧૨ પછી તેમણે સ્પષ્ટપણે જાહેર કર્યું” કે, ‘તેમને કેાઈ જીવાણુ લાગ્યા ન હતા, આથી ભવિષ્યામાં અવકાશ યાત્રીઓને અલગ રાખવામાં નહી આવે.' આ સ્પષ્ટપણે બતાવે છે કે, તેઓ ચંદ્ર પર પહેાંચ્યા ન હતા. કારણ કે ચંદ્ર પર જ્યારે વાતાવરણ જ નથી, તે જીવાણુની ભયજનક કલ્પના આવી શી રીતે ?
વળી, અવકાશયાત્રીએનાં આ કથના ગંભીરતાથી સમજવા જેવાં છે : ચદ્રના પ્રદેશ ખડકાવાળા, રંગ વગરને, આંખા અને જવાળામુખીના મેદાનેવાળા.......’
અવકાશયાત્રી ખેરમેને પ્રેક્ષકેાને કહ્યું હતું : ચંદ્ર અમારા ત્રણે માટે જુદી વસ્તુ છે, મારા મત પ્રમાણે તે વિશાળ ખાલી જગ્યા જેવા છે. ત્યાં રહેવા કે કામ કરવા માટે મન થાય તેવું નથી.’
અવકાશયાત્રી લેવેલે કહ્યું : ‘વિશાળ અવકાશમાં તે રણદ્વીપ જેવા લાગે છે.’
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #876

destestostestadadadadadado de desbostostogastade desta dades de edastadostasutade so destestado de dedestacadesetestetestetestado d
e destusestede L
O L
અવકાશયાત્રી એન્ડર્સે કહ્યું : “ચંદ્ર પરના સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્તથી હું ખૂબ પ્રભાવિત થઈ ગયો છું. આ ગ્રહ ઉપર સંખ્યાબંધ ચીજોના પ્રહારે થયા હોય તેમ લાગે છે. નાની વિગતે નિહાળી શકાય છે. ચંદ્રની અંધારી બાજુએ રેતીના ઢગલા છે.' (તા. ર૬-૧૨-૬૮)
તા. ૨૪-૧૨-૬૮ ના દિને ભારતીય સ્ટાન્ડર્ડ સમય સાંજે ૬-૨૨ મિનિટે ચંદ્રની બીજી પ્રદક્ષિણ વખતે ટેલીવિઝન સેટ ઉપર અવકાશયાત્રીઓએ ૧૨ મિનિટનો કાર્યક્રમ આપેલ અને તેમાં તેઓએ જણાવેલ વિગતેમાંની કેટલીક આ વિગતે વિચારણીય છે. :
- પ્રસારિત કરેલ ચંદ્રની તસ્વીરમાં વિશાળ ખડકો જોયા. - - અવકાશયાત્રી લેવેલે કહ્યું : “સી ઓફ ફર્ટીલીટી” પૃથ્વી પરથી જેવું લાગે છે, તે નથી.
- ચંદ્ર રાખડી રંગનો છે. તેને કઈ ખાસ રંગ નથી.
(જો કે, તા. ૨૬-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં યાત્રીઓએ ચંદ્રને વેત અને શ્યામ સાગર જે વર્ણવ્યો હતે. એટલે ચંદ્રના રંગ સંબંધી નિવેદનમાં સાચું શું ?).
– જમીન સરળતાથી નિહાળી શકાય છે. - વિશાળ ખડકેવાળાં મેદાનો, ખરબચડાં મેદાન અને પર્વત ઉપર ઘણા ખડકો દેખાય છે. - વિશાળ ખડકોવાળી દિવાલે છ થી સાત મજલા જેટલી ઊંચી છે. - જવાળામુખીનાં મુખે બંધ થયેલાં છે. આમાંના ઘણાં ગળાકાર છે.
(જો કે, તા. ૨૬-૧૨-૬૮ ના અવકાશયાત્રી એન્ડર્સના શબ્દોમાં ચંદ્રની ખૂબ નજીક છતાં જવાળામુખી છે કે કેમ તે ચેકકસ થયું નથી.) - તા. ૨૬-૧૨-૬૮ ના નિવેદનમાં જણુવ્યું છે કે, ભૂમિ પરની અંકુશ કચેરીએ તેમને અન્ય કેઈ સૂર્યોદય, તેનો અહેવાલ તથા તારાઓ ઉપર નજર રાખી સૂર્યોનાં કિરણેથી તેમાં ઝળકાટ આવે છે કે કેમ ? વગેરે વિગતે જણાવવા કહેલું, ત્યારે અવકાશયાત્રીઓએ કહેલું : “અમે હાલ આ બધી વિગતો સાચવી રાખી પૃથ્વી પર પાછા ફર્યા બાદ તેના પર અભ્યાસયુક્ત એક નેંધ રજૂ કરીશું.'
સત્ય જે હોય તેને રજૂ કરતાં અવકાશયાત્રીઓ શા માટે અચકાયા હશે ? જોયેલી વિગતે ઉપર અભ્યાસયુક્ત નોંધ તૈયાર કરવાનો આગ્રહ હકીકતમાં તેઓએ કંઈક નવું જોયું, જાણ્યું હશે એમ સૂચવે છે.
કઈ પણ જાતના પૂર્વગ્રહ વિના સત્યના સંશોધક તરીકેની જવાબદારી ધ્યાનમાં રાખી, બનતા પ્રયને સંપૂર્ણ ચોકસાઈ કરીને વિગતે મેળવીને તેના આધારે વિચારણીય બાબતે રજૂ કરવી જોઈએ.
આજે બુદ્ધિશાળી કહેવાતા યુગમાં પણ પ્રચાર સત્યની બાબત વસ્તુ-સત્યની કેટીમાં ખપવા . માંડી છે. તેથી સમજ, વિવેકી વિચારકોએ તટસ્થતાના સરાણ પર ચકાસીને તેને પારખવાની જરૂર છે કે, પ્રચાર સત્ય તરીકે કઈ ચીજ છે અને વસ્તુ સત્ય તરીકે કઈ ચીજ છે? C
-
-
મી શ્રી આર્ય કkયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #877

પરમ તારક શ્રી જિનશાસનના શણગાર રૂપ એવાં સાધુ-સાધ્વીજીઓને સાનેરી શિખામણા
નેાંધનાર : અચલગચ્છ મુનિમહલાગ્રેસર પ. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.
[ અહીં પ્રગટ થતી ૩૯ નાંધે અચલગચ્છાધિપતિ મુનિમંડલાગ્રેસેર ૫, પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગર સૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે તૈયાર કરેલી તે અહીં અક્ષરસ: આપેલી છે. ]

પહેલાના સમયમાં ગચ્છનાયકા પેાતાના સમુદાયમાં રત્નત્રયની સુઉંદર આરાધના થતી રહે, તે માટે આવા આદેશપટ્ટા કાઢતા અને તેને અનુસરી સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતા આરાધનામાં ઉલ્લાસભેર આગળ ધપતા. આ ૩૯ સેાનેરી શિખામા સમ્યગ્ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રની વૃદ્ધિ અને રક્ષણને લગતી છે, તેમ જ સાધુ-સાધ્વીજીઓને અતિ ઉપયાગી છે. અચલગચ્છાધિપતિ તથા છેલ્લા શ્રીપૂજ જિનેન્દ્રસાગરસૂરિજીના સમયમાં અચલગચ્છનાં પૂર અભિતઃ એસરતા રહ્યાં હતાં. તે અગાઉથી જ સાધુએ ગારજીના સ્વાંગ સર્જી પેદશાળામાં સ્થિરવાસ કરી, આજવા માટે જ્યાતિષાદિના માધ્યમથી શિથિલ જીવન જીવતા થઈ ગયા હતા. તે સમાજમાં આધ્યાત્મિક નેતૃત્વ પૂરુ' નહાતા પાડતા. આવા જ સમયે આપણા શ્રીસંધના ભાગ્યેદયે રાજસ્થાનમાં શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મેલા બાળ ગુલાબમલ કે જે પછીથી અ*ચલગચ્છ મુનિમ ડેલાગ્રેસર મુનિશ્રી ગૌતમસાગરજી ( પછીથી અચલગચ્છાધિપતિ પૂ દાદાશ્રો ગૌતમસાગરસુરિજી ) ને નામે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા હતા, તેઓએ સ. ૧૯૪૬, ફાગણુ સુદ ૧૧ ના પેાતાની જન્મભૂમિ પાલી શહેરમાં ક્રિયાહાર કરી, સર્વંગી દીક્ષા લઈ જિનશાસનની અને "ચલગચ્છની ઉન્નતિ માટે વિરાટ કદમ ઉઠાવ્યું. અચલગચ્છના ઈતિહાસમાં 'ક્રિયે દ્વારક' ‘કચ્છ હાલાર દેશેાધારક’ જેવાં બિરુદાથી તેઓ નવાજાયા છે. સ, ૧૯૪૮-૪૯ ના કચ્છ, ભૂજનગરના ચાર્તુમાસ બાદ સં. ૧૯૪૯ મહા સુદ ૧૦ ના તેઓએ સુથરી ગામના ભાઈયાભાઈને ‘ઉત્તમસાગર' નામ આપીને દીક્ષા આપી. એ જ વર્ષમાં સુથરી તીર્થાંમાં જેઠ સુદ્દ ૧૦ ના ચીઆસરના ગેવરભાઈને દીક્ષા આપી મુનિશ્રી ગુણસાગરજી નામ આપ્યું, તેમ જ શ્રાવિકા સેાનબાઈ અને શ્રાવિકા ઉમરબાઈને એ જ દિવસે દીક્ષા આપી સાધ્વીશ્રી શિવશ્રીજી અને સાધ્વીશ્રી ઉત્તમશ્રીજી નામ આપ્યાં. ત્યાર બાદ તેઓશ્રીની પ્રેરણા-સદુપદેશથી તેઓના પવિત્ર કરકમલેાથી અનેક મુમુક્ષુ આત્માઓએ ભાગવતી દીક્ષા સ્વીકારી. તેમેના હસ્તે યાનિશ્રામાં યા તે પ્રેરણાથી થયેલ દીક્ષાઓના આંક લગભગ સાની (૧૦૦) સંખ્યાને આંબી જાય છે. સમગ્ર સાધુ-સાધ્વી સમુદાય તેએની આજ્ઞામાં હતા. તે દરમ્યાન પોતાના સમુદાયની વ્યવસ્થા અને સમુદાયમાં રત્નત્રય આરાધનાંદિની વૃદ્ધિ થાય તે માટે આ પ્રસ્તુત ૩૯ નિયમેા કે કલમેાની નેધ તૈયાર કરેલ હાય તેમ લાગે છે.
હશ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #878

destestostecesoteste de destacados estestostecostestastedes deste destestostesteste stede sa stalada destesso tedestedeste desteedtesto destestostestostestoster
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી મ. સા. સ્વયં જિંદગીને છેલ્લા શ્વાસ સુધી પિતાના મુનિજીવનમાં અને રત્નત્રયની આરાધનામાં લીન હતા. તેઓ સં. ૨૦૦૮, વૈશાખ સુદ ૧૩ ના ભજનગરમાં કાળધર્મ પામ્યા હતા. પણ તે અગાઉ સં. ૨૦૦૧ ના માગશર સુદ ૧૧, રવિવારે તેઓએ ગછને ચેતવણી આપતો પત્ર લખ્યો હતો. તે પત્ર ભૂજના સંઘપતિ નાથા નારાણજી હસ્ત, સાકરચંદ પાનાચંદને લખ્યું હતું તે પત્રની નકલે અંચલગચ્છાધિપતિ છેલ્લા શ્રી પૂજ જિતેંદ્રસાગરસૂરિજી તથા અન્ય સંઘને પણ મેકલવામાં આવેલી. તે પત્રમાંથી ગ૭ના ભાવિ આધ્યાત્મિક વિકાસ અંગે તેઓના હૃદયની વિચારણાઓ અને માર્ગદર્શન પ્રાપ્ત થાય છે. (તે પત્ર “અંચલગરછ દિગ્દર્શન” પૃ. ૬૦૦ પર પણ પ્રકાશિત છે) તે પત્ર પરથી જણાય છે કે શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિની પાટે ગચ્છનાયક તરીકે ત્યાગી મુનિને જ સ્થાપવા જોઈએ. અને પૂજ્ય દાદાશ્રીએ તે એટલે સુધી જણાવ્યું કે “એ ત્યાગી ગચ્છનાયકને હું મારે સમગ્ર સાધુ-સાધ્વી સમુદાય સોંપી દઉં, આ તેમની ઉદાત્ત અને મંગલ ભાવના પ્રત્યે શિર મૂકી જાય છે.
પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. ને ઉપરક્ત પત્ર અનુસાર ખાસ કંઈ કાર્યવાહી ન થઈ અને સં. ૨૦૦૪, કાર્તિક વદ ૧૦ ના છેલ્લા શ્રીપૂજ શ્રી જિનેંદ્રસાગરસૂરિ ભુજપુર પિશાળમાં સ્વર્ગસ્થ થયા. હવે ગરનાયક કોણ ? અલબત, તે વખતે યતિઓ-ગોરજીઓની સંખ્યા પણ નહીંવત હતી. આવી સ્થિતિમાં શ્રી જિને દસાગર સૂરિ પછી શ્રીપુજ ગરછનાયક કેને બનાવવા ? તે પ્રશ્ન હતો જ. બહોળા ત્યાગી સમુદાયના નાયક પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજ હતા. ઉપરાંત પત્ર અંગે ખાણ કાર્યવાહી ન થઈ હોઈ, પૂ. દાદાશ્રીએ સં. ૨૦૦૩ માં પિતાને સમગ્ર અજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વી સહાય પિતાને પ્રશિષ્ય ૫. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્યને યોગ્ય જાણી પી દીધો હતો. આમ્ર છતાં ગચ્છનાયકને પ્રશ્ન ઉપસ્થિત જ હતો. શ્રીપૂજ શ્રી જિનેન્દ્રસાગરસૂરિના ગૃહસ્થ વેશધારી શિષ્ય શ્રી ક્ષમાનંદજી કે જેઓ શ્રી જિનેંદ્રસાગરસૂરિના પટ્ટધર થવા પોતાને અસમર્થ સમજતા હતા, તેમને પણ આ વાત મનમાં ખટકતી હતી, કે ગચ્છનાયક વગર ગ૭ કેમ શોભે છે.
અંતે તેઓની પણ પસંદગી વિશાળ સમુદાયના ગણનાયક પરમ ત્યાગી પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરા મહારાજ સાહેબ પર જ પડી. જો કે પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મહારાજ સાહેબ સદાય પદનીથી દૂર રહ્યા હતા, આમ છતાં ૮૮ વર્ષની વૃદ્ધ ઉંમરે પણ તેમને સતત શાસન અને ગોન્નતિની ચિંતા હતી જ. સં. ૨૦૦૯ ના મહા વદમાં રામાણી (કરછ) ના દેવજદંડ પ્રતિષ્ઠા અને સુવર્ણ મહોત્સવ પ્રસંગે પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મસા., પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી ગુણસાગરજી મ. સા. સમેત મુનિવરની પાવન નિશ્રા હતી. વિધિવિધાન કરાવનાર શ્રી ક્ષમાનદ હતા. પ્રતિષ્ઠા વખતે અનેક સંઘ અને આગેવાન શ્રાવકેની ખૂબ જ અવરજવર હતી. દરમ્યાન ગ૭માં ત્યાગી એવા ગરછનાયકની ઉણપ બધાને સાલતી હતી. આ ચર્ચાએ તે પ્રસંગે મહત્તવને વળાંક લીધો. શ્રી ક્ષમાનંદજીએ આગેવાને સમજાવી પછી સંઘને સાથે લઈ વિનંતિપૂર્વક ગચ્છાધિપતિ અને સૂરિપદ માટે પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.ને પણ ખૂબ પ્રયતને સમજાવી અને મનાવી લીધા. શ્રી ક્ષમાનંદજી તથા શ્રી સંઘ અને આગેવાનોની વિનંતિને પૂ. દાદાશ્રીએ સ્વીકાર કરી લીધું અને ત્યાં નાણુ સમક્ષ ક્રિયા પણ કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠાના નવગ્રહ, દશ દિકપાલાદિ પુજનેનાં વિધિવિધાનોમાં “અચલગચ્છાધિપતિ પ.
ચી શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #879

.
[૭૪]codebate obsceboosticedes.com.brotestoboosebeesweeeeee આચાર્ય દેવશ્રી ગૌતમસાગર સુરીશ્વરજી મ. સા. વિજય રાજયે આ રીતે દશ વાર બેલી પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. ને “ અચલગચ્છાધિપતિ” અને “આચાર્ય તરીકે જાહેર કર્યા. આ રીતે દીર્ઘ સમયથી ચર્ચાતા પ્રશ્નને સુખદ અંત આવ્યો અને શ્રી પૂજેનાં નેતૃત્વને પડદો પડયો. પરમ ત્યાગી અને સમર્થ ગચ્છનાયક પ્રાપ્ત થતાં શ્રી સાધુ-સાવી સમુદાયમાં તથા શ્રી સંધમાં આનંદ વ્યાપી રહ્યો.
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગર સૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ તે પરમ ત્યાગી અને અનેક આત્માઓનાં દીક્ષાદાતા તારક ગુરુવર્ય હતા. નિત્ય તપસ્વી અને જ્ઞાનધ્યાનમાં લીન હતા. છેલ્લા કેટલાક ગચ્છનાયકે પૈકી શ્રી વિવેકસાગરસૂરિ શ્રી જિનંદ્રસાગરસૂરિને ગરછનાયક બનાવતી વખતે જ ગચ્છાધિપતિ અને સરિ તરીકે જાહેર કરાયા હતા. તેમણે ન તે વડી દીક્ષા
સ્વીકારી હતી, કે વડી દીક્ષા માટેના યંગ કર્યા હતા. તેમ જ ગ૨છને પ્રાણસ્વરૂપ સાધુ-સાધ્વી સમુદાય પણ તેઓની-શ્રીપૂજેની આજ્ઞામાં કેમ રહે? ત્યાગી નહીં, એવા શ્રીપૂજો જે આચાર્ય, સુરિ કે ગચ્છનાયક તરીકે જાહેર થયા, તે પરમ ત્યાગી અને અચલગચ્છના પ્રાણસ્વરૂપ અને સમર્થ કર્ણધાર પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. તે ગચ્છાધિપતિ અને આચાર્ય તરીકે જાહેર થયા, તે આપણું સંધના ઇતિહાસ માટે ગૌરવને જ વિષય કહેવાય. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી મ. સાહેબે ગરછમાં નવચેતના આણું. વિદ્યમાન અચલગચ્છને શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ પૂ. દાદાશ્રીને કદાપિ ન ભૂલી શકે. - પૂ. દાદાસાહેબ શ્રી સંઘમાં જે જાગૃતિ આણી, તેમાં પિતાની આજ્ઞાવતી સાધુ- સાધ્વી સમુદાયમાં કરેલું જીવન ઘડતર એ મુખ્ય જાગૃતિ હતી. શરૂમાં સંવિજ્ઞ અને ત્યાગી તરીકે તેઓ એક જ હતા. તેમાંથી અદમ્ય પુરુષાર્થ આદરી શૂન્યમાંથી વિરાટનું સર્જન કરી દીધું. મુમુક્ષુ દીક્ષાર્થીઓને તથા સાધુ-સાધવજીના જીવનઘડતર માટે તેઓએ નિયમ નકકી કર્યા હતા. | નિયમ નં. ૧૫ મુજબ તેમ જ અનુભવીઓના કહેવા મુજબ પૂ. દાદાશ્રીએ હાજરી-નિયમ પત્રકો તૈયાર કરેલાં. તેઓનાં અજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીઓ તે પત્રક પૂરતાં. બાદ તે પત્રનું પૂ. દાદા ગુરુદેવશ્રી નિરીક્ષણ કરતા. આ નિયમમાં કેમ કચાશ છે ? અમુક ખાટલા સ્વાધ્યાય કેમ ન થયું ? ઇત્યાદિ અંગે પૂછતા. આલોચના આપીને તેને નિયમોમાં દૃઢ રહેવા માર્ગદર્શન–સૂચનાઓ આપતા. સંભવતઃ અહીં પ્રસ્તુત થતી કતિની નકલો કરાવી, તે વખતનાં સાધુ-સાધીજીએને પાઠવવામાં આવેલ હોય ! આ કૃતિથી પૂ. દાદાશ્રીના હૃદયમાં રહેલ ઉત્કટ ત્યાગ અને ત્યાગી સમુદાયમાં સંયમની અપૂર્વ જાગૃતિ અર્થે તેઓશ્રી ની પ્રેરણુ અને લગન સ્પષ્ટ સમજાઈ આવે છે. આવા પરમ યોગી, પરમ તારક પૂ. દાદાશ્રીને કેટ કેટ વંદના ! છે :- અહીં પ્રસ્તુત થતી “૩૮ સેનેરી શિખામણે” એ નામે આ કૃતિની મૂળ હસ્ત લિખિત પ્રત શ્રી અનંતનાથજી જન દેરાસર ( ખારેક બજાર ) મુંબઈના જ્ઞાનભંડારમાંથી મળી આવી હતી. પ્રત નં. ૩૨૦૪ છે." કુલ ૭ પત્ર છે પ્રતની હાલત સારી છે. આ પ્રત પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. પિતાને હાથે જ લખે છે. આ પ્રતનાં અંતિમ પત્રને બ્લેક આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. આ પ્રત
સ્થા સંવત કે કઈ તિથિમાં લખાઈ તે માહિતી મળી શકી નથી. અક્ષરશઃ અને શકયતઃ શુદ્ધ લખાણ આપવા પ્રયત્ન કરે છે. “સોનેરી શિખામણે' શીર્ષક મેં આપ્યું છે. - આશા છે કે આ કૃતિ અનેકને માટે પ્રેરણારૂપ બનશે.
- સંપાદક]
છેર શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ટિ

Page #880

dastustustastasestedestestade dedeslose
sostesse de se desbost stoutste testostesto sto se
destadesbosbestostefosse stedestesblestedtestostest
| શ્રી મહાવીર સ્વામી નમઃ | ॥ अनंत लब्धिनिधाय श्री गौतम स्वामोने नमः ।।
श्री गौतम स्वामोने नमः ॥ श्री सद्गुरुदेवाय नमो नमः ।।
(૧) શ્રી નમે સિદ્ધાણું. શ્રી વિધિપક્ષ (અચલ) ગચ્છના કચ્છ દેશના શ્રીસંઘ ગુજર જ્ઞાતિના
શેઠ નાથા નારાણજી તથા વીશા ઓશવાળ જ્ઞાતિના તથા દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિના, એમ ત્રણે જ્ઞાતિના સંઘ મુખ્ય મલી સ્વગ૭ (અચલગચ્છ)ના મુનિમંડલ કાલના ભાવે કેટલાક મુનિઓના સ્વતંત્ર વર્તનથી આપસમાં કલેશ પેદા થાય છે. તે કલેશના ભાગીદાર કેટલાક શ્રાવકે સાધુના પક્ષપાતી થવાથી, મુનિ એ પિતાના શ્રાવકે રાગી થયા જેઈને બેફિકરથી વતીને મુનિઓને તથા સ્વગછની લઘુતાને પમાડે છે. તે કલેશને અને સ્વચ્છ શાસનની લઘુતાને નાશ કરવા માટે સંઘ મલી એક કમિટીની સ્થાપના કરવી જોઈએ. અવશ્ય તે કમિટીએ સ્વગચ્છની-શાસનની ઉન્નતિ કેમ થાય, તેમ પક્ષપાત મૂક ન્યાય કાર્ય કરવું. જેથી પરમાત્માના સિદ્ધાંતથી વિરુદ્ધ ન થાય, તેવું વર્તન મુનિઓને કરાવવું. સંઘ ૨૫ (પચીસ) તીર્થકર છે. માટે,
મુનિવર્ગને શુદ્ધ માર્ગમાં વર્તાવવાને તેને ધર્મ છે. (૨) કમિટીએ સ્વગ (અચલગચ્છ) નામ ધરાવનારા સાધુ-સાધ્વીના મંડલમાં એક
આચાર્ય કે પ્રવર્તક અગ્રેસર સ્થાપવા. તે સર્વ સાધુ-સાવીઓ અગ્રેસરની આજ્ઞામાં વતે. તેથી મુનિમંડલમાં કુસંપ, વેચ્છાચારીને વધારો ન જ થાય અને સ્વગચ્છની
તથા શાસનની ઉન્નતિ થાય. (૩) સાધ્વીના મંડલમાં પણ એક સાદવજીને મહત્તરા પ્રવતની પદે સ્થાપવી જોઈએ, જેથી
સર્વ સાદેવી મહત્તરા સાદગીની આજ્ઞામાં રહે (૪) આ સમુદાયનાં દરેક સાધુ-સાધ્વીઓએ પિતાની, ગમે ત્યાં વિહાર કે વિચરવાની ઈચ્છા
થાય, છતાં મુનિમંડલોગ્રેસરની તેમ મહત્તરા સાવાની આજ્ઞાને અનુસારે વિચરવું.
પરદેશ પત્ર દ્વારા આજ્ઞા મંગાવવી. (૫) આ સમુદાયનાં સાધુ-સાધ્વીઓએ, કઈ પણ ગામના સંઘ ચોમાસાની વિનંતિ કરે
અને પિતાની ઈચ્છા તે ગામમાં ચોમાસું કરવાની થાય, તો પણ મંડલોગ્રેસરની આજ્ઞા
મંગાવી તે પ્રમાણે કરવું. (૬) એક ઠેકાણે ઉપરાઉપરી ચોમાસું ન કરવું. લાભાલાભ જેવું કારણ હોય, તે તે લાભ
મંડલના અગ્રેસરને જણાવ. દૂર હોય તો પત્રથી જણાવ. તે પણ ત્યાંના સંઘને પત્રસહીઓ સહિત જણાવો. પછી મંડલના અગ્રેસરની આજ્ઞા પ્રમાણે પ્રેમથી આજ્ઞા પ્રમાણુ કરવી. (આજ્ઞા પ્રમાણે જવું.)
એ શ્રી આર્ય કરયાણાગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #881

(૪૭૬] adhada acacao 2 જ કર તું શું કર્યું બચ્યું ને face (૭) ચામાસુ (ચાતુર્માસ) પૂર્ણ થયા ખાદ લાભાલાભના કારણે સિવાય ત્યાં જ ન રહેવુ. (૮) સાધુ એછામાં એછા છે અને સાધ્વીએ એછામાં ઓછાં ત્રણ, તે સિવાય મડલના અગ્રેસરની આજ્ઞા સિવાય ન વિચરવું.
સ્વગચ્છના સાધુ સમુચના એક સાંધાડામાંથી લડીને ખીજા સ્વગચ્છના સાંધાડામાં મલવા ઇચ્છતા સાધુ કે સાધ્વીને સાંઘાડાના માલિકે સ્વગચ્છના મુનિમ’ડલના અગ્રેસરની આજ્ઞા સિવાય એકદમ રાખવે નહી. આવેલ મુનિને મડલના અગ્રેસર પાસે મેકલવા, તેવી રીતે સાધ્વીએ મહત્તરા પાસે મેકલવી.
(૧૦) અન્ય ગચ્છના કેાઈ સાધુ કે સાધ્વી, તે પરગચ્છમાંથી નીકળી, સ્વગચ્છમાં મલવા ઇચ્છા રાખનારાને એકદમ મ`ડલના અગ્રેસરની આજ્ઞા સિવાય શિષ્ય કરી ન રાખવા. તે આવેલ સાધુ કે સાધ્વીને મંડલના અગ્રેસર પાસે સૂકવેા. પછી માંડલના અગ્રેસરે યેાગ્ય જાણીને એક વખત સંઘે નીમેલ કમિટીને જણાવવુ.. અને કમિટીની સંપ સલાહથી કામ કરવું.
(૧૧) એક વખત દીક્ષા લઇને મૂકી દેનાર જો ફરીથી દીક્ષા લેવા તૈયાર થાય તે દીક્ષા ન જ દેવી. કદાચ વૈરાગ્યવાન હાય તા તે દીક્ષા ફરી લેનારને મંડલના અગ્રેસર પાસે માકલવા. તે અગ્રેસર તેને યાગ્ય જાણે, તે પણ સ`ઘે નીમેલ કમિટીની સલાહથી ફરી દીક્ષા આપવી.
(૧૨) સાધુ-સાધ્વીઓએ લેાચ શાસ્ર પ્રમાણે વર્ષોમાં એ
વખત અવશ્ય કરવી. અને બાલગ્લાન-વૃદ્ધ અને રાગાદિનાં કારણેા હોય તે મડલના અગ્રેસરની આજ્ઞા પ્રમાણે કરવી. (૧૩) ખાલ-વૃદ્ધ-ગ્લાન અને રાગાદિના કારણ સિવાય ગૃહસ્થ પાસે પુસ્તક સિવાય ઉપકરણ
(ઉપાધિ) વગેરે ન ઉપડાવવાં.
(૧૪) ખાલ-વૃદ્ધ-ગ્લાન અને રાગાદિના કારણે સિવાય સર્વ સાધુ-સાધ્વીઓએ પાંખીને ઉપવાસ અવશ્ય કરવા. વિહાર આદિ કારણે આગળ પાછળ કરી લેવે.
(૧૫) દરેક સાધુ-સાધ્વીએએ તપસ્યાર્દિક – સ્વાધ્યાય નિયમાની હાજરી પત્રક પ્રમાણે નિયમે પાળવા. રાગાદિના કારણે આગળ-પાછળ નિયમે સંપૂર્ણ કરવા. અગાઢ કારણે જયણા. (૧૬) સાધુ-સાધ્વીએ એસે! તાજેવી ચળકતી ધાતુના ફ્રેમવાળા તથા કચકડાના ચશ્મા
ન રાખવા.
(૧૭) વડા (ગુરુએ) સાથે વિચરનારા સાધુ-સાધ્વીએએ, જરૂર કાઈ ને
પત્ર લખવા હોય
તા વડીલ-ગુરુ અદિકની મજૂરી સિવાય ન લખવા. વડીલાદિકની મજૂરી મેળવીને લખે, પત્ર લખી વડીલાદિકને વચાવવે. તે વડીલાદિકને ચાગ્ય લાગે તે મેકલે. તે સિવાય પેાતાની અખત્યારીથી (મરજી મુજબ) કાગળ ન લખવે, ન મેકલવે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #882

desde testesteste deste sestdesteskesteste studosesbaste besede stedsbodeste deste desteste de testestestestostestesbeestdat bobesta stastestostesede soosbaste LX00] (૧૮) કંઈ પણ સાધુ-સાધ્વીઓ એ કાગળ-પત્ર મંગાવ હોય તે વડીલ-ગુર્નાદિકને સરનામે
મંગાવવો. તે કાગળ-પત્ર આવે તે વડીલાદિક પ્રથમ વાચીને પછી યંગ્ય લાગે તે મંગાવનારને આપે. અગ્ય લાગે તે તે કાગળ કે પત્ર મંડલના અગ્રેસરને મોકલી
દે. તેમાં સાધુ-સાધીએ તકરાર ન લેવી. જેમ બને તેમ પત્ર વ્યવહાર એ છે કર. (૧૯) ગૃહસ્થને દીક્ષાના ભાવ થાય છે તેને પ્રથમથી શ્રાવકના પંચપ્રતિક્રમણ, તેના શબ્દાર્થ,
જીવવિચારાદિ, છ કર્મ ગ્રંથ, સમર્થ સિદ્ધાંતે શીખવવા અને યથાર્થ સાધુને માર્ગ બતાવો. બૈરાગ્ય પ્રાપ્ત થાય તે ઉપદેશ આપવો, શિષ્યની લાલચથી-ભયથી ખેંચાવું નહિ અને તેની પ્રકૃતિ તથા હીલચાલની પૂર્ણ પરીક્ષા કરવી. પછી મંડલના અગ્રેસરની સંમતિ મેળવીને દીક્ષા આપવી. તેમ સાધ્વીજીઓએ મહત્તરા સાથ્વીની
સંમતિ મેળવીને બાઈને દીક્ષા અપાવવી, મંડલોગ્રેસરની આજ્ઞાથી. (૨૦) ભાવ દીક્ષિતના કુટુંબીઓની રાજીખુશીથી તેમની આજ્ઞાને કાગળ લખાવીને મંડલા
ગ્રેસરજીને રજૂ કરવા. પછી મંડલના અગ્રેસરે તે ભાવ ચારિત્રીઆ (દીક્ષાથી)ના કુટુંબની
ખુશીથી રજાના કાગળની ખાત્રી મંગાવી, પછી દીક્ષા ની આજ્ઞા આપવી. ર૧) ભાવ ચારિત્રીઓને (દીક્ષાથીને) આગળથી લેચ કરાવવાનું ચોકકસ કરી લેવું. (૨૨) સાધુ-સાધ્વીઓએ ગૃહસ્થ પાસે કપડાં ન ધવરાવવાં. (૨૩) સાધુ-સાધ્વીઓએ બહુ મૂલ્યવાળી કામળી-ધંસા ન રાખવાં. અ૫ મૂલ્યવાળી વસ્તુ
વાપરવી. બહુ કિંમતવાળી કામળી વગેરે ન વાપરવી. (૨૪) કોઈ શ્રાવક કે શ્રાવિકા દીક્ષા લેવા માટે આવેલ હોય તે તે પિતાના કુટુંબની આજ્ઞા
સિવાય આવ્યા હોય તો સાધુ-સાધ્વીએ તેના વારસદારને સદ્દગૃહસ્થ પાસેથી કાગળ લખાવી તેને વારસદારોની આજ્ઞા મંગાવી પછી રાખવે ને સાધુના આ ચારો વગેરે
શીખવવા. (૨૫) સાધુ કે સાવીઓએ રેગાદિ કારણ તશ્રા તપસ્યાના પારણું સિવાય નવકારશી ન
કરવી. પરિસિના પચ્ચખાણ કરવા. ચા પીવાની ટેવ ન રાખવી. (૨૬) મંડલના અગ્રેસર (મહત્તરા સાદ વી) ગુર્વાદિક કઈ પણ મુનિની વૈયાવચ્ચ અથવા
સહાયતા માટે જયાં મેકલે ત્યાં જવું. તેમાં મનાઈ ન કરવી. ત્યાં જઈ પ્રેમથી પિતાની કર્મનિર્જરા માટે મુનિની વૈયાવચ્ચ કરીને આગલા મુનિને શાતા ઉપજાવી;
તેમ સાધ્વીઓ એ પણ સમજી લેવું. (૨) કોઈ પણ સાધુ-સાધ્વી એ ગુર્નાદિક સાથે અવિનયથી વર્તન કરે, ગુરુ આદિક સમજૂતી
આપવા છતાં કદાગ્રહ કરે, કઈ રીતે શાંતિથી ન વર, તો પછી સાંઘાડાના ગુર્નાદિક
મી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કGE

Page #883

(૪૭૮......
મંડલના અગ્રેસરજીને કહું (જણાવે), તે અગ્રેસર કદાગ્રહી સાધુ-સાધ્વીને સમજણ આપી બીજા સાંઘાડામાં રાખે. તે પણ અવિનયી ત્યાં પણ અશાંતિથી વર્તે, તા ત્રીજા સાંઘાડામાં રાખે. તેમ કરતાં કઠ્ઠાગ્રહ ન મૂકે, શાંતિથી ન વતે તે પછી મ`ડલના અગ્રેસર સ`ઘની કમિટીને સર્વ હકીકત જણાવે. પછી કમિટીવાળાને અાગ્ય લાગે ને કાનાથી (કેઈ સાથે પણ) સ`પથી ન વર્તે તા છેવટે અવિનયી અને અનાચારીને સાધુસાધ્વીને વેશ લઈને ગચ્છમાંથી કાઢી મૂકવા....કમિટીના હુકમથી.
(૨૮) સાધુઓએ કપડાંને સાબુ ન લગાડવા, સેડાખાર તથા આરીડા વાપરવા, (૨૯) સાધુએ પેાતે જે ઉપાશ્રયમાં વસતા હાય, ત્યાં સ્ત્રીઓને પ્રતિક્રમણ કરવાની મનાઈ કરવી. તે જ પ્રમાણે સાધ્વીએને સમજવું. પુરુષોને પ્રતિક્રમણની મનાઈ કરી દેવી. પુરુષે પુરુષવર્ગ માં તેમ સ્ત્રીએએ સ્ત્રીવર્ગમાં પ્રતિક્રમણ કરવું, ધર્માંક્રયા કરવી.
(૩૦) સાધ્વી કે ગૃહસ્થ સ્રીએ એકલા સાધુ આદિ પુરુષ પાસે ન ભણવું. કલ્પસૂત્રની સમાચારી પ્રમાણે ભણવું. એછામાં ઓછી પાંચ વ્યક્તિ ભણવા માટે જોઈએ (વિજાતીય માટે).
(૩૧) સાધુએએ પાતાની વસ્તીમાં રાત્રિના ભાગમાં સ્ત્રીવર્ગને આવવાની મનાઇ કરવી. જરૂર જેવું હાય તા એક-બે પુરુષ સાથે હેાવા જોઇએ. તેમ સાધ્વીઓએ પુરુષને મનાઇ કરવી...ઉપર પ્રમાણે.
(૩૨) સાધુ-સાધ્વીઓએ શિષ્ય-શિષ્યાને પ્રથમ નવકાર મંત્રથી માંડી પંચપ્રતિક્રમણ તથા પ્રકરણ, જીવવિચાર, છ કર્મગ્રંથ અર્થ સહિત ભણાવ્યા પછી બુદ્ધિમાન હોય તેા વ્યાકરણ ભણાવવું.
(૩૩) સાધુ-સાધ્વીએએ રેશમનાં કપડાં કે રૂમાલ ન વાપરવાં. જ્ઞાનનાં ઉપકરણ પાઠો તથા પાટલીઓ ચાપડીએ ઉપર રેશમી કપડું ન ચડાવવું'. સ્થાપનાચાર્યજીને માટે મુહપત્તિ, રૂમાલ રેશમનાં ન વહેારવાં.
(૩૪) સાધુ-સાધ્વીએએ કામળી વગેરેમાં ભરત વાપરવાં, ફક્ત આઘા માટે અષ્ટ માંગલિક ભરેલ (ભારતીગર) રંગીન ભરત ભરેલ ઉપકરણુ ન જ વાપરવું',
ન ભરવું. ભરત ભરેલ ઉપકરણ ન પાઠે વાપરવા, તેની છૂટ. તે સિવાય
(૩૫) સામાન્ય સાધુ મ`ડલના અગ્રેસરની આજ્ઞાથી નાની દીક્ષા સાધુ-સાધ્વીને આપી શકે, પણુ જોગ માટા-નાના વહન કરાવવા કે મેાટી દીક્ષા તા મંડલના અગ્રેસરની આજ્ઞાથી પદવીધર સિવાય સામાન્ય સાધુ મેટા જોગવહન ને વડી દીક્ષા ન કરી શકે.
(૩૬) સાધુ-સાધ્વીએ કેાઈ ગૃહસ્થને ઉપદેશ આપી ભાવચારિત્રીએ બનાવે અથવા કેઈ પેાતાની ઇચ્છાથી વૈરાગ્યવાન ચારિત્ર લેવા આવેલને ભણાવુ. તેની પ્રકૃતિ વગેરે
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #884

defecte de dades destestaldetabestato dalodad desto dedada dastustestostessestesteste stedestestadosadosbobdodestoestestostessestestestostess
આચરણની પરીક્ષા કરવી. શિષ્યના લેભમાં ન પડવું. કદાચ પિતાથી પરીક્ષા ન થાય તે પિતાના ગચ્છના મુનિઓના સાંઘાડામાં ભાવ-ચારિત્રીઆ (દીક્ષાથી)ને મોકલ. (જેના ઉપદેશથી મૂકેલ) ભાવ-ચારિત્રીઆની વડીલેએ પરીક્ષા કરવી. મૂકેલ મુનિને યથાર્થ હકીકત લખવી. ભાવચારિત્રીઆના ગુણદોષ લખવા. પણ આવેલ • ભાવ
અને આડું અવળું સમજાવીને પોતાના શિષ્ય ન કરવો. પરીક્ષા સિવાય દીક્ષા ન આપવી, જેથી પાછળથી પસ્તા ન થાય. (૩૭) સાધુ-સાધ્વીઓએ ગૃહસ્થને અથવા ભાવ-ચારિત્રીઆને ભણાવ, તે પરમાર્થથી પણ
તે ગૃહરીને ચારિત્ર લેવા ઈચછા બીજા પાસે થાય તે મમત્વભાવ ન રાખ. (૩૮) સાધુ-સાધ્વીઓની તથા વગછના સાધુસંડલના સુધારા માટે મંડલના અગ્રેસર
સામાન્ય સાધુ કે સાધ્વી અથવા સંઘે નીમેલ કમિટીના ધ્યાનમાં આવે તે કાયદે કઈ પણ નવીન તે મંડલના અચેસરની સમતિથી પસાર કરે તે સર્વ સાધુ-સાધ્વીઓએ નવીન કાયદાને માન્ય કર. હયાત ગુરુનામ ધરાવ્યા સિવાય કોઈએ તે સાધુને સ્વગચ્છમાં
ન માન. (૩૯) આ કલમની બુકની નકલ દરેક સાધુ-સાધ્વીઓને આપવી. તે દરેક સાધુ-સાધ્વીઓએ
તે કાયદા પ્રમાણે પ્રેમભાવથી વર્તવું ....
શ્રી અસ્તુ
હિ.
મેં ગૌતમસાગરજી
સ્વરૂપસાગરજી સ્વ હતું [ શ્રી અનંતનાથ જૈન જ્ઞાનભંડારની પ્રતમાંથી / નં. ૩૦૨૪, પાના ૭]
જ શ્રી આર્ય ક યાણાગતિHસ્મૃતિiઘ કાઉ)

Page #885

શ્રી જંબુસ્વામી ચરિયા - એક અપભ્રંશ કાવ્યની સમીક્ષા
^^ ^^^^^^^^ મૂળ રચયિતા : કવિ ધમ
(શ્રી મહેન્દ્રસૂરિના શિષ્ય) [અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. આચાર્ય શ્રી મહેન્દ્રસિંહસૂરિના શિષ્ય કવિ ધર્મો સં. ૧૨૬૬ માં અપભ્રંશ ભાષામાં “શ્રી જ બુસ્વામિચરિયની રચના કરી હતી. પ્રાચીન ગુજરાતીના નમૂના રૂપ આ કાવ્ય અનેક વિદ્વાનોની દષ્ટિને આકર્ષી છે. ગુજરાતી ભાષાની ઉત્પત્તિના શરૂઆતના સમયની આ કૃતિ છે. આ કૃતિ પ્રાચીન ગુર્જર કાવ્ય સંગ્રહ'માં પ્રકાશિત થયેલી, પણ હાલ તે પુસ્તક અપ્રાપ્ય છે. આ કાવ્યની નકલ પ્રસિદ્ધ સાક્ષરવર્ય શ્રી કે. કા. શાસ્ત્રો પાસેથી પ્રાપ્ત થયેલી.
સી. વિદ્યાત્રી અવિનાશ વશ (Ph. D.) દ્વારા લિખિત “ઉત્તર અપ્રભ્રંશને સાહિત્ય વિકાસ” નામના પુસ્તક (ઈ. સ. ૧૯૭૬)માંથી જ બુસ્વામી ચરિય' અંગેની સમીક્ષા પ્રાપ્ત થતાં. - તે પણ અક્ષરશ: અહીં આપવામાં અહીં આપવામાં આવી છે.
- સંપાદક]. જબૂસામિ ચરિઉ રાસસાહિત્યના પ્રાપ્ય કવિઓમાં સમયની દૃષ્ટિએ ચેથા કવિ ધર્મ છે. પ્રસ્તુત કાવ્યાને ૪૧ મી કડીમાં કવિએ પોતાના વિષે ઉલ્લેખ કરેલો છે કે, એમના ગુરુ મહેન્દ્રસૂરિ છે, અને સં. ૧૨૬૬ આ કાવ્યનું રચના વર્ષ છે.
કુલ છ ઠવણી રચાયેલા આ કાવ્યમાંની બે ઠવણ જંબુસ્વામીના પૂર્વ જન્મ સાથે સંકળાયેલી છે. પહેલી ઠવણીમાં મંગળાચરણથી શરૂઆત થાય છે, અને કાવ્યને હેતુ એમાં જ આપીને કવિએ પરંપરા પણ જળવી છે. કવિ જૈન હોવાથી તીર્થકરને નમસ્કાર કર્યા બાદ, જંબુસ્વામીનું ચરિત્ર વખાણે છે. એક પૂજ્ય વ્યક્તિની સ્તુતિ આ કાવ્યમાં છે, તેથી કવિ પોતાના ધર્મ વિષે વારેવારે ભાવાવેશમાં આવી ધાર્મિક મત દર્શાવવા બેસે છે, જે અસ્થાને નથી.
પહેલી ઠવણીમાં પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિનું ચરિત્ર અને વિદ્યુમ્માલીના સાતમે દિવસે થનારા ગમન વિષે, વર્ધમાન સ્વામી શ્રેણિક રાજાને એના પ્રશ્નોના જવાબ રૂપે જે વાત કહે છે, તે આવે છે, બીજી ઠવણીમાં જંબુસ્વામીને આગલા (પૂર્વ) જન્મ સંબંધિત શિવકુમાર નામે કુંવર હેાય છે. વીતશેક નગરીના પદ્મરથ રાજા અને વનમાલા રાણીને આ શિવકુમાર રૂપવાન, ગુણવાન અને ધાર્મિક પુત્ર હોય છે. એ આગલા ભવને ભક્તિભૂત ધાર્મિકાત્મા સાગર મુનિની ભવિષ્યવાણ અનુસાર, ઋષભદત્ત શેઠ અને ધારિણીના પુત્ર રૂપે જ બુસ્વામી જન્મે છે. આગલા ભવના સંસ્કારને લીધે તેઓ ૮ મે વર્ષે ગુરુ પાસે જઈ આજન્મ બ્રહ્મચારી બને છે. માનો બોલ ઉથામવા અસમર્થ એવા માતૃભક્ત જંબુસ્વામી,
કરી હતી શ્રી આર્ય કહ્યાગૌણસ્મૃતિગ્રંશ
કરી !

Page #886

નનનનનts o
twitter.comost entertworks e J૪૨૧ યુવાન થતાં એક સાથે આઠ કન્યાને પરણી ઘેર આવે છે. આગળથી જણાવેલા નિશ્ચય અનુસાર તેમને સાંજે પરણીને સવાર “સંયમત્રત લેવાનું હોય છે, એટલે આઠે પનીઓને સમજાવતા હોય છે, ત્યાં ઓચિંતે પ્રભવ નામને ચાર, પિતાની સાધારણ વિદ્યાથી સૌને ઊંધમાં નાખી વસ્ત્રાભૂષણે લઈ જવા માંડે છે. ત્યાં તે, જંબુસ્વામી પોતાની સાથસ્તંભન વિદ્યાથી પ્રભવને મહાત કરે છે. પાંચસો સાથીઓવાળા પ્રભવ આ રીતે પ્રભાવિત થઈ, અભય આપી, જંબુસ્વામીને પિતાની બે વિદ્યા
2 સ્તંભન વિદ્યાને સાટ કરવા કહે છે. આમ ૨૧ થી ૨૫ કડી સુધી જ બુસ્વામી અને પ્રભવે વચ્ચે સંવાદ ચાલે છે. પરંતુ જંબુસ્વામીએ પાંચસે સાથીઓવાળા પ્રભવ તથા રાણીઓને ઉત્તર–પ્રત્યુત્તર વડે માંડ માંડ સમજાવ્યાં, ત્યારે માબાપ કહેવા લાગ્યાં કે, અમે પણ સાધુઓની સાથે જ સંયમવ્રત લઈશું. બીજી ઠવણ એ રીતે પૂરી થાય છે. અહીં પ્રભવ સિવાયના બધાંને જ વૈરાગ્ય થાય છે, તેની પાછળ જંબુસ્વામીને છોડવા ન પડે અને ‘જ્યાં તું ત્યાં હું એવા સંકલ્પવાળા મેહ જ કારણ રૂપે હેય એવું લાગે છે, સાચે વૈરાગ્ય નથી લાગતું. ત્રીજી ઠવણી શરૂ થતાં, પ્રભવના દિલમાં ગત કુકર્મો પ્રત્યે થયેલા પશ્ચાતાપને ઉલેખ છે. રાજાની માફી માગવા પ્રભવ જાય છે, તે સમયે (લગભગ ૩૦ થી ૩૪ કડી સુધી) પ્રભવને કવિ ચીતરે છે, જેમાં પ્રભવની નૈતિક હિમ્મત (moral courage), પ્રભવને લેકેમાં ભય, પ્રભવના વ્યક્તિત્વનો રાજ ઉપર પડતા પ્રભાવ વગેરે કવિએ સુંદર રીતે નિરૂપ્યાં છે. પ્રભવના વૈરાગ્યનું કારણુ રાજ તેને પૂછે છે, ત્યારે “જબુસ્વામી જગતને આશ્ચર્ય થાય એ રીતે આઠે બાળાઓ અને રિદ્ધિસિદ્ધિને તરણાની જેમ તજી દીધાં' એવું જોઈને પિતાને પણ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયે, એવું પ્રભવ રાજને જણાવે છે. આમ ત્રીજી ઠવણી સમાપ્ત થતાં, ચોથી ઠવણીમાં જંબુસ્વામીનો રસાલે સંયમત્રત લેવા જાય છે, એટલી વિગતે છે. પાંચમી ઠવણીમાં બીજ લેકાએ પણ સંયમવ્રત લીધુ, એમ કવિ જણાવે છે. છેલે. પ્રભવને ગાદીએ બેસાડી, જંબુસ્વામી સિદ્ધ ગતિને પામ્યા. અંતમાં, કવિ પોતાના ગુરુ વિષે અને પોતાના નામ વિષે થોડી માહિતી તેમ જ ફલશ્રુતિ આપે છે.
પ્રતને અંતે ઈતિ જ બુસામિ રાસ પુષ્પિકા ઉપરથી એ સ્પષ્ટ થાય છે કે, આ ચરિત્ર પણ એક સસ જ છે. આ કાવ્યમાં કથાનકનું વિભાજન “ઠવણીથી કરવામાં આવ્યું છે. ધીરાદાત્ત જબુસ્વામી અને પ્રભવનું ચરિત્ર આલેખાયેલું છે. આ આખું સંવાદાત્મક કાવ્ય હોવાથી, પ્રકૃતિવર્ણનને જરા પણ અવકાશ સ્વાભાવિક રીતે જ નથી મળ્યું, એ ખોટ ખમી શકાય તેવી છે. આ ગેય કાવ્ય પણ છે. ગેયતા જાળવવા ‘ઓ, હ, એ” વગેરે અક્ષરે ચરણને અંતે મૂકેલા છે. આમ આ કાવ્ય વિભાજિત બંધવાળું રસકાવ્ય જ છે, અને તેમાં જબુસ્વામી જેવા ધર્મ શ્રેષ્ટિના વૈરાગ્યનું ચરિત્ર મુખ્યત્વે આપેલું છે. આ
આ કાવ્ય નાનું ૪૧ કડીનું બનેલું છે. ચરિત્ર વિષયક અને સંવાદાત્મક કાવ્ય હેવાથી, કાવ્યને દીપાવે તેવાં વર્ણને અને ખાસ ધ્યાન ખેંચે તેવા અલંકારે આમાં નથી. વૈરાગ્ય વર્ણવતું આ કાવ્ય પણ એ રીતે વૈરાગી છે. એટલે કે, બહુ ઊંચી જાતની કવિતા આમાંથી નથી મળતી. રૂઢિપ્રયોગ :
બહુ સહુ કો એક મનિ રંક અનુ રાઓ (૪). બિન્દુ સમાણ વિસયસુખ આદર કિમ કિજઈ (૨૭). તૃણ જિમ દીઠઉ મેહતીઓ (૩૬).
મા શ્રી આર્ય ક યાણામસ્મૃતિગ્રંથો
એક

Page #887

Jરહીeeeeeeeeed ofessessessorieved ofessed of severested fossessorted.doshoosedsed Medicine
જંબુસ્વામીની પત્નીઓ જે એક એક પ્રશ્ન પૂછે છે, તેની પાછળ આમ તે એક આખી વાર્તા રહેલી છે. કાવ્યમાં (લંબાણ થવાને લીધે) કવિએ તે આપી નથી. તે માટે ૨૬, ૨૭, ૩૭ વગેરે કડીઓ જેવી.
અલંકાર : આસાતરૂવર, મોહનરિંદ, સંજમકિર્તાિઈ વગેરે રૂપકને ઉપયોગ કાવ્યમાં કરેલ છે. અંત્યાનુપ્રાસ કોઈ કોઈ ઠેકાણે દેખાય છે, પણ તે પ્રત્યે કયાંક બેદરકારી પણ દેખાય છે.
સાંપ્રદાયિક તત્ત્વ : એક વસ્તુ બીજી પણ ધ્યાન ખેંચે છે, કે આ કવિ પ્રચારક વિશેષ હોવાથી, જખસ્વામી પાછળ પ્રભવ, પત્ની અને તેમનાં માબાપ સંયમવ્રત લે છે. એવું બતાવવામાં ગાડરિયા પ્રવાહ લાગે છે. બૌદ્ધિક તત્વ તે નથી લાગતું, પણ ખુદ વૈરાગ જ સસ્તો થઈ રહેતે લાગતાં રાગ અને વૈરાગીનું મૂલ્ય ઓછું થઈ જાય છે. સ્વભાવિક રીતે જ આ કાવ્યમાં સાંપ્રદાયિક તવ જે આવે છે તે સહ્ય છે. થોડાં અવતરણ લઈએ.
(૧) મણપરિણામહ વિસમગતિ છવહ પુણ હોઈ (૭) (૨) ભવનિમ્નાસણ લેઈ સિંઉ અહિ સંજયભાર (૧૨) (૩) મોહનરિંદશઉં છુઝ સંજમ કિન્નિઈ સુઝસિંઉ (૩૬) (૪) બિહુ ઉપવાસહ પારણુઈ એ આંબિલ પાઈ (૧૪) (૫) સયત ઈહ ગેલેક ભવિયજણ સવેગ કરે (૩૭)
(૭) સેલહ વિજાએવિ દુરિય પણાસઉ સયલસંઘ (૪૧) બલિદાન આપવું' અને 'પિતૃણના જૈનેતર મતનું ખંડન “બાપ મરવિ ભઈસુ હુઉ, પુત્ર જમિ હણજઈ”માં સચેટ દાખલે આપી કરેલું છે. જો કે આ વાક્ય પાછળ, આમ તે જેનેના ધર્મપુરાણમાં એમ છે કે, જંબુસ્વામી પ્રભવને આ વિષે એક આખી વાર્તા કહે છે.) સાથે સાથે પુનર્જન્મા (અને મોક્ષ)ની માન્યતા ચાલુ જ છે, તે તે આ કાવ્યની વાર્તા ઉપરથી દેખાઈ આવે છે.
ધાર્મિક કાવ્ય હવાથી ચમત્કારને પણ તેમાં ઉપયોગ કરાય છે. ઉદા. ત. ધારણુવિદ્યા, સ્તંભનવિદ્યા વગેરે પ્રતિપક્ષને મહાત કરવા માટે એ સમયે જાણીતી હશે. જેમ કે, ઋષભદત્ત શેઠને જંબુસ્વામીના જન્મ પહેલાં સ્વપ્ન આવેલું હોય છે.
સામાજિક વાતાવરણ : જંબુસ્વામી એક સાથે આઠ કન્યા પરણે છે, તેથી સમાજમાં એ સમયે બહપની કરવાનો રિવાજ ચાલુ હશે. દીક્ષા લેતાં પહેલાં માતાની આજ્ઞા (૨)ની પણું આવશ્યકતા સમાજે સ્વીકારેલી હશે. તે સમાજમાં ચાર પણ હશે અને રાતને વખતે ઘરમાં પેસી, કે જાણે નહિ, માટે યુક્તિ (ચમત્કારિક વિદ્યા અજમાવવા જેવી) કરતા હશે. રાજ્યવ્યવવસ્થા એટલી સારી નહિ હોય, જેથી આ ભયંકર નામી ચેર પકડાયા વગરનો રહ્યો હશે! લોકો અને રાજ પણ ધર્મપ્રેમી હશે. દીક્ષા લેનારા પણ જે ગુનેગાર હેય તે એણે માફી માગવી પડતી હશે. ધર્મ માટે ચેરને માફી પણ મળી શકતી હશે.
આ રાસમાં જ બુસ્વામીના પૂર્વ જન્મના વર્ણન અને પ્રભવના પ્રસંગ પાસે ખુદ જંબુસ્વામી વિષે કાંઈ ખાસ જાણી શકાતું નથી. કવિએ તેમના વિષે બહુ કાંઈ આપ્યું નથી એમ નથી, છતાં જરા સવિસ્તર
રજી મ. આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #888

આ dada adad dasadaasaachases
baadasbachadodara dhdh[૪૮૩] સમજાવ્યું તે।ત, તે આ રાસ વધારે રસિક બન્યા હાત. છતાં જે કાંઈ છે, તેમાંથી તે વિષે આપણે ઠીક ઠીક જાણી શકીએ છીએ.
જંબુસ્વામી સ્વરૂપવાન અને ગુણવાન હતા. પૈસેટકે સુખી હતા. સુખી પિતાના પુત્ર હતા. માનનીય હતા. તેમના લગ્ન માટે કન્યાપક્ષ તરફથી ઘણી પડાપડી થતી હતી. આખરે તેએ એક લગ્ન આઠ કન્યા પરણ્યા. તે માતૃભક્ત, આજ્ઞાંક્તિ અને ધર્મપ્રેમી પુત્ર હતા. રિદ્ધિ, રમણી હેાવા છતાં તેએ વેરાગી બન્યા. તેએ આઠ વર્ષોંની નાની વયમાં ગુરુ પાસે ગયા અને આજન્મ બ્રહ્મચર્ય પ્રતિજ્ઞા લીધી, તેમના વિદ્યાકાળ, વિદ્યાભ્યાસ કે આઠ વર્ષ પછી યુવાવસ્થાની વચ્ચેના ગાળા વિષે કવિએ કાંઈ જ કહ્યું નથી. તેએ. વિદ્વાન હતા. સ્તંભન વિદ્યા એમને સિદ્ધ હતી. તેમના આઠ વષઁથી તેમની યુવાની ઉપર કવિ સીધા કૂકા મારે છે. બાલ્યાવસ્થા, કિશે।રકાળ અને પછી યૌવન એમ ક્રમિક અવસ્થા આપી હાત તા ઠીક લાગત. પૂર્વજન્મ, બાલ્યકાળ વિષે જરાક કહી સીધા જ યૌવનકાળ ! તેમના શિક્ષણ વિષે, તેમની ધાર્મિક પ્રગતિ વિષે કવિ મૌન છે. એમ લાગે છે કે ગૃહત્યાગ કરાવવા અને પ્રભવને! (પાત્ર) પ્રવેશ કરાવવાની ઉતાવળમાં કવિએ આ ચૂક ખાધી હેાય. પ્રભવના પ્રસંગમાં કવિને વધારે રસ છે અને એટલે જ બુસ્વામી અને રાજા – એ બે અધિકૃત પાત્રો કવિથી અાણે ઉતાવળ અને પક્ષપાતને ભાગ થઈ ગયાં છે.
રસાનુભૂતિ : આ કાવ્યમાં જજીસ્વામીની અને પ્રભવની વિદ્યાઓને ઉપયેગ અને પરિણામ અદ્ભુત રસના અણસાર કરે છે. પ્રભવ વગેરે ચેરી કરી પાછા વળવા જાય છે, ત્યાં જંબુસ્વામી સ્તંભન વિદ્યાથી તેમને સ્થિર કરી આશ્ચમાં નાખે છે, અને કવિ કહે છે: ઊભા ટગમગ જોયતા.' ત્યાં હાસ્ય રસની છાંટ આવે છે. બાકી તા શાંત રસ જ મુખ્યત્વે સળંગ વહે છે.
o
આમ, આ ધમ્મ કવિ સાદા પ્રચારક છે. મગળાચરણમાં ઈષ્ટ દેવેશને નમસ્કાર કરી અંતે પોતાની ઓળખ આપી, કાવ્યના રચના સમય આપી, વળી અંતે સાળે વિદ્યાદેવીના આશીર્વાદ માગી, કવિ તરીકે પરંપરા જાળવે છે. (છંદ) અને ઠવણી દ્વારા કવિએ સારી અને સાદી રીતે કાવ્ય વિભાજિત કર્યું છે. આમ આ કૃતિ એકદરે જોતાં પ્રસર્યાંગ કાવ્ય – સ્તુતિ કાવ્ય વધુ છે. ‘ચરિ’ નામ પ્રમાણે જીવનચરિત્ર આખું નથી આવી જતું. આગળ જોયુ, તેમ ખુદ જંબુસ્વામીનું (અને પ્રભવ તથા રાજાનુ) પાત્રાલેખન અધૂરું છે. જજીસ્વામીના પૂર્વ ભવ સાથે સકળાયેલા ‘સંયમવ્રત' પ્રસંગ જંબુસ્વામીના સંયમવ્રતની લાગતાવળગતા ઉપર અસર, આટલું જ આ કાવ્ય આપે છે. આ કૃતિ રાસ છે, એ નિવિવાદ છે, પશુ ચરિત્ર' કે ચરિ' નામ બંધખેસતું નથી. આ કૃતિ માત્ર ૪૧ કડીની છે અને તેથી સવિસ્તર વિગતા કે ચરિત્ર કવિ ન આપી શકયા હેાય એ બનવાજોગ છે, - ડૉ. વિધાત્રી અવિનાશ વેારા રચિત ઉત્તર અપભ્રંશને સાહિત્ય વિકાસ'માંથી સાભાર ઉદ્ધૃત [આ અપભ્રંશ કાવ્યકૃતિ પરથી તેના સરળ અને સુગમ પરાનુવાદ વિદ્વાન સાક્ષરવર્યાં શ્રી કે, કા. શાસ્ત્રીએ કરી આપ્યા છે. તે અમે તેમના ખૂબ આભારી છીએ.
-
આ પદ્યાનુવાદના પદો (કડીએ), મૂળ કૃતિના પદોની સામે ક્રમશઃ રજૂ કર્યો છે, વાંચક્રને અને અભ્યાસીઓને વાંચવા-સમજવામાં એ વધુ સરળતા થશે. ]
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #889

I૪૮RIsનનનt.desel
lesslesslesley-is-M.sel.••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
જબૂસામિ ચરિય
(અપભ્રંશ ભાષા )
જિણ ચઉવીસઇ પય નમૅવિ ગુરુચરણ નમેવી, જંબુસામિહિં તણઉં ચરિય ભવિઉ નિસુણેવી; કરિ સાનિધ સરસનિંદવિ જિમ રયં કહાણઉં, જંબુસામિહિં ગુણગહણ સંખેવિ વષાણઉં. ૧ જબૂદીપહ ભરહખિત્તિ તિહિં નયરપહાણઉં, રાજગૃહ નામેણ નયર પહુવુિં વકાણઉં; રાજ કરઈ સેણિયનરિંદ નરવરહ જુ સારો, તાસુતeઈ પુર બુદ્ધિમંત મંનિ અભયકુમારો. ૨ અન્નદિગંતરિ વદ્ધમાણ વિહરંત પહૂતઉ, સેણિઉ ચાલિઉ વંદણહ બહુભત્તિ તુરંતુ; માગિ વહેતુ માહારાજ કેસઉં પેખેઇ, ભોગવિરત્ત પસનચંદ બહુતવણ તવે. ૩ ધન ધનુ માયા એહરસિ પસંસિઉ વંદજી, દુમુખવયણિ સો ચલિઉ ધ્યાનિ કુમારગિ ચલઇ; ધમ્માલાભ નવિ દીયઇ જામ મુનિ હૂઉ અભાઓ, ઇહ સહુ કે એક માનિ રંકે અને રાઓ. સામિય વંદિઉં વદ્ધમાણ સેણીય પૂછીઈ, જઈ પનચંદ હિવ કરેઇ કાલ કીંછે ઊપજઈ; મન જાણેવિણ પસનચંદ સામી બોલી જઇ, નરગાવાસઇ સાતમએ નીંછાં ઉપજઇ. ૫ બીજી પૂછહું માય હોઈ, ત્રીજી અણઉત્તર, દુદુહિ વાજી દેવકીય ચાલીય તિહિં સુરવર; સેણિઉ પૂછઇ સામિસાલ કાંહાં જાઈ જઈ, કેવલમહિમા પસનચંદ દેવે કીજી જઈ. ૬
કઈ શ્રી આર્ય કાણા તમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #890

- -
-
- 9 -
S
a
ndeshnews
કoy & seedહew૪૮પ
જબૂસ્વામી ચરિત
(પદ્યાનુવાદ)
(કાવ્ય કિંવા ળા છંદ ) જિન ચોવિસ અને ગુરુતણે ચરણ નમીને, જંબૂસ્વામીતણું ચરિત સુભગ્ય સુણીને, સરસ્વતીને સામે રાખી રચું કહાણીજંબુસ્વામી તણા ટૂંકમાં ગુણની વાણી. ૧ જંબૂઢીપે ભરતભૂમિમાં મુખ્ય નગર છે, રાજગૃહ કરી પૃથ્વી પર જે ધારું ખ્યાત છે. રાજ્ય કરે ત્યાં શ્રેણિક ભૂપતિ, જે પુરુષોત્તમ, એને મંત્રી અભયકુમાર શાણો ને સત્તમ. ૨ વર્ધમાન આવ્યા ત્યાં એક દિવસ વિહરતા, શ્રેણિક ચાલ્યા વંદવા ઘણી ભક્તિ ધરંતા, માર્ગે પળમાં મહારાજ કેવું ભાળે છે ! ભોગ તજી પ્રસન્નચંદ્ર, તપ નહીં કરે છે. ૩ ધન્ય ધન્ય એ માતા ! એ કષિને પ્રશંસના લળે. દુર્મુખ વચને ચળતાં ધ્યાને કુમાર્ગમાં પળે. ધર્મલાભ નવ કહે : થયો મુનિ, અભાગિયો ત્યાં, એ રંક અને રાય સહુ માને છે જયાં. ૪ વધમાનસ્વામીને પૂછયું શ્રેણિકે નમી : પ્રસન્નચંદ્રનું મરણ થતાં કયાં રહેશે જનમી ? મન જાણીને પ્રસન્નચંદ્રનું સ્વામી કહે છે : સપ્તમ નરકે જન્મ ધારશે નક્કી એ છે. ૫ બીજે પ્રશ્ન “મનુજ' ન બોલ્યા, ત્રીજે તો ત્યાં, દુદુભિ દેવતણાં વાગ્યાં, સુરવર ચાલ્યા જ્યાં, શ્રેણિક પૂછે : “હે સ્વામી ? કયાં એહ જાય છે?' કેવળમહિમા પ્રસન્નચંદ્રનો દેવ કરે છે.' ૬
શીઆર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #891

4
:::: ::.sto stesists sj sasਰ ਰ ਰ stਰ ਵਰ ਵt stਰ ਵਰcਰ ਕਰੋ ਵਰਿpਰ ਵtਰcts a stਰ ਵਰਿਵhsਰ ਕਰਿ ਟਿਰਿ ਡਰ ਵਰ •lectਰ • ਵts• ਰ ਰ Page #892

હer shoes
he goddessfended fadefassadsse.dedefined
essed.nld.ન.ના
.I
શ્રેણિકને મન ચિંતા, એ પૂછે સ્વામીને : હે પ્રભુ જે બોલ્યા છો તે સમજાય ને મને.' શ્રેણિક સમજો થવાનું છે કે નેહ થાય છે, મનને કારણ જીવને દશા વિષમ થાય છે. ૭ ભરતભૂમિમાં જ્ઞાન કેવળી કશું વરતશે?” સ્વામી કહે: “વિદ્યમાલી જવ ચ્યવન પામશે.” ચેસઠ દેવે સેબે, ચારે દેવે સહિયો, દેહકાંતિ બહુ દીસે, શ્રેણિકચિત્તે ચડિયો. ૮ જ્ઞાન એહ નવ થાય દેવને તો ક્યમ થાશે ?” આજ થકી સાતમે દિ' આ નગરમાં કહેવાશે. શાને છે આ કાંતિ, રૂપ આ શા માટે અતિ? કયો ધર્મ આચર્યું દેવને ગમ્યો એ અતિ?” ૯ મહાવિદેહ તણે દેશ પર વીતશેક છે, રાય પારથ, રાણી વનમાલા ત્યાં રહે છે, દેવલોકથી આવી એને સુત અવતરિયા, શિવકુમાર નામે એ બહુ ગુણગણથી ભરિયે. ૧૦ પૂર્વભવતણા સ્નેહે સાગર મુનિ આવ્યા જ્યાં, ભક્તિભાવથી શિવકુમાર વંદવા ગયો ત્યાં, મને થાય : હે મુનિ ! કહીં જોયો તમને તો, આ ભવથી ત્રીજે ભવે મારા ભાઈ તમે તો.” ૧૧ ચર્ચા કરતાં પૂર્વતણે ભવ તે ત્યાં દેખે,
જો મૂકી મેં દેવ-ઋદ્ધિ તો આ શા લેખે ?” વિચારતો શિવકુમાર : “અસ્થિર આ સંસાર જ; જન્મમરણ ટાળવા લહું હું સંયમ-ભાર જ. ૧૨ માને ન ગમે : પુત્ર એકનો એક મુનિ બને. દઢધર્મા શ્રાવકે જઈ બોલાવ્યો એને; દઢધમાં કહે ફરી ફરી : “કર જેમ કહું તને. દુર્લભ બેડી મનુજજન્મ સાચવીએ જતને.' ૧૩
મી શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌમસ્મૃતિગ્રંથ કહE

Page #893

જ
d
of dhol
va• •de•• Ideshe festyles blessed wheels. •••••••••••••••••••••••••••••••••••• ••••••••••••ol-
કહઇ ધમ્મ સે મુણિહિં જામ તસુ વયણ મનેઈ, બિહું ઉપવાસહું પારણઈ એ આંબિલ પારેઈ; ફાસુયવેસણ ભરૂપાણ દઢધો આગઇ, માહિ થીઉ અંતે ઉરહે સો સીલ જ પાલઇ. ૧૪ નવકરવાલીતીષધાર કરમં સવિ સૂડઇ, નિહણઈ. મોહકંદપૂરાઉ ભવપરીયણ મોડઇ; બારહ વરસતંતણાં અંતિ આઊર્ પૂરીજઇ, પંચમદેવલોકિ શિવકુમાર સો દેવ ઊપજઇ. ૧૫ કવણહ નારિહિતણાં ઉરિ એહ જીવ ચવેસિડ, કવણહ બાપહતણાં કુલિ એઉ મંડણ હોસિઈ; ઉસભદત્તસેઠિહિં ઘરણિ ધારણિઉરિ નંદણ, હોસિઈ નામિઈ જંબુસામિ તિહુમણિ આણંદણ. ૧૬ ઊઠીઉ દેવ અણાઢિઉ હરષિઈ નાચેઇ, ધન ધનુ અહતણઉં કુલ એસુ પુર હોસિઇ;
વિઉ વિમાણહ ખંભલાય ધારણિઉરિ આવવું, • સુમિણપ્રભાવિહે ઉસમદત્ત અંગેહિ ને માઈલ. ૧૭
જાયઉ પુલ્સ પહાણ જામ ઠસદિસિ ઉદયંતઉં, વદ્ધઈ નામિહિં જંબુસામિ ગુણગહણ કરંતુ,
અઠવરી લઉં દૂઉ જામ ગુરુપાસિ પહૂતુ, f. બ્રહ્મચારિ સે લિયઈ નીમ ભવવાસ વિસ્તઉ. ૧૮
જોયણવેસહ પહ, જામ કન્ના મગાવઈ, બીજા ધૂયા પાઠવએ તસ વિવારી વય; મન દેજિઉં નહિ અહ દેસુ અહિ ઈસઉ કરેશઉં, સાંઝીં પરણી પ્રહહ જામ નીછઈ વ્રત લેસિઉં. ૧૯ માય દુર્લંઘીય તણાઈ વયણિ પરિણેવઉ મનીઉં, આઠઈ કન્યા એકવાર પરિણીય ઘરિ આવીઉં; આઠઈ પરણી મૃગનયણી બૂઝવણઈ બઈટઉં, પંચસએચોરેહસિવું પ્રભવઉ ધરિ પઈઠઉ. ૨૦
2ગ શ્રી આર્ય કલ્યાણગમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #894

Geets] odશ્ન.
GUsevises-slassl-desses...q-lefterferest:/૪
જી .
s>sl»lesless-solossis .ssed sesses »[... - કહે ધર્મ મુનિના ને એના વેણ વિચારે, બે ઉપવાસે પારણાં અશી આંબિલ ધારે. લાવી આપે દઢધર્મા ત્યાં ખાનપાન જે, અંત:પુરમાં રહ્યો છતાં આચરે શીલ એ. ૧૪ નવા ખડ્ઝની તીક્ષ્ણધારથી કર્મો કાપે, મોહ, કામ, ભવ તણાં સગાંને છેટે થાપ; બાર વર્ષને અંતે આયુષ પૂર્ણ કરે છે, દેવલોક પાંચમે કુંવર શિવ દેવ બને છે. ૧૫ કઈ માતાને પેટ જીવ એ જન્મ પામશે ? કયા પિતાનો વંશ એહથી શોભા ધરશે ?ત્રાષભદત્ત છે શેઠ ધારિણી પત્ની નામી, ત્રિલોકને આનંદપ્રદ સુત જંબૂસ્વામી. ૧૬ ઊડ્યા દેવ અનાઢય એહ હરખે નાચે છે : ધન્ય, ધન્ય અમ કુળ પુત્ર એ જન્મ ધરે છે. વિમાન પરથી ચવ્યો ધારિણી-ઉદરે આવ્યા. સ્વપ્ન આવતાં ઋષભદત્તને હરખ ન માયો. ૧૭ જમ્પો સુત દસ દિશા મહીં અજવાળાં કરતો, જંબૂ સ્વામી નામે ગુણ-ગણ સઘળા ગ્રહો;
આઠ વર્ષનો થતાં આશરો ગુરુનો લે છે, - વિરાગ પામી બ્રહ્મચર્યને નિયમ ધરે છે. ૧૮
યૌવન આબે કન્યા કેરાં માગાં આવે; બીજા ઉંમરલાયક દુહિતા તહીં ભળાવે; ‘આમ કરીશું, તેમ કરીશું” એમ પટાવે, ‘સાંજે પરણી સવારમાં વ્રત છો લે’ કહાવે. ૧૯ ટાળે નહિ માતાની આજ્ઞા : પરણી ભાવે; આઠે કન્યા એક સાથે પરણી ગૃહ આવે. આઠે મૃગનયનીને સમજણ દેવા બેઠો; પ્રભવ ચાર પાંચસે ચોર સહ ત્યાં તવ પેઠો. ૨૦
એ શ્રી આર્ય કયાણગમસ્મૃતિગ્રંથ હિDE

Page #895

Ex
dded deffectstered to associatest spossesses.slidessessodesdeshoddo
નીદ્ર અણાવીય સોયણીય આભરણ લીયંતા, તે સવિ અછઈ થંભીયા ટગમગ જોયંતા; પ્રભવઉ ભણઈ હો જંબુસામિ એક સાઠિ જ કીજઇ, બિહું વિક્સાવડઈ એક વિજજ થંભણીય જ દી જઈ. ૨૧ હિવ હું કહિ નહિ જ લેવિ પણ કિસઉં કરે,
અઠઈ પરિણી સસિવયણી નીકઈ વ્રત લેસો; રૂપવંત આયુરત્ત રમણિ એઉ એમ ચએસિઈ, અણહું તાસુહતણી ય આસ મુઝ જીવ કરેસિઈ. ૨૨ એવડુ અંતર નરહં હોઈ પ્રભવઉ ચિંતેઈ, સંવેગરસિ જઈ ગયઉં મન પ્રભવઉ પૂછેઈ; સિદ્ધિરમણિઊમાહીયા હ તહિ સંજમ લેસિઉ, કરુણઈ વિલવઈ માઈબપ્પ કિમ કિમ મેહેસિઉ. ૨૩ ઈદિયાલ નવિ જાણીઈ એ કે કિમ હાઈસિઈ; અઢાર માત્ર એક ભવિ જંબૂસામિ કહેઈ; પિતર તમ્હારા જંબુસામિ કિમ તૃપતિ લહેરાઈ, પિંડ પડઈ લેયહતણઈ એ ઊભા જોસિઈ. ૨૪ બાપ મરવિ ભઈસુ હુઈ પુત્રજન્મ હણી જઈ, ઈણપરિ પ્રભવા પિતરતૃપ્તિ તિણિ ધીવર કી જઈ;
અણહુતાસુહતણી ય આસ હું તઉં છોડેસિઉ, તિણ કરસણિ જિમ કલત્ર ભણઈ અવતરતા કરેશિઉ. ૨૫ તન્હ રૂપિહિં હઉં લાભ કરવું દૃષિ મણહર રૂડઉં, હસ્થિકડેવર કાગ જિમ ભવસાયર નિવડઉં; બીજી કલત્ર કહેવિ નાહ જઈ અહ ઈડેસિંઉં, તિણિ વારિ જિન પચ્છતાવ બહુ ચીતિ ધરેસિઉ. ૨૬ બિંદુસમાણઉ વિસયસુખ આદર કિમ કી જઈ, ઈગાલવાહગ જેમ તુહિ તૂસ કિમ ન છીપઈ; ત્રીજી કલત્ર ભણઈવિ નાહ જઉ અહુ છાંડેસિવું, નિણિ જંબુકિ જિમ સાણહાર બહુખેદ કરેશઉ. ૨૭
IDE આ શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #896

haheed
ઘરેણાં કાઢ છે. ટગમગ જોતા ઝટ થભે છે.
નિદ્રા આવ્યે સૂઈ જતાં ત્યાં તેા એ સૌ પ્રભવ કહે : ‘આ જંબૂ સ્વામી એક કરોને: બે વિદ્યામાંની ने સ્ત‘ભનવિદ્યા દાને.’

‘હું હવે કહી લૈશ નહિ, નહીં કરીશ કઈં હું, આઠે પરણી મૃગનયની સહ વ્રત લઈશ હું.' ‘રૂપવ’ત અનુરક્ત એહ રમણીઓને તજશે. નહીં થતાં સુખ તણી આશ, મુજ જીવ જ કરશે.’ ‘આવું અંતર હોય પુરુષને ?” શાચે પ્રભવા; સર્વંગરસે ગયું ચિત્ત તવ’ પૂછે પ્રભવેા. રમણી-સિદ્ધિ તણી હૂંફથી સયમ ધરશેા, કરુણ રડતાં માપિતાને કેમ પરિહરા ?’ ‘માયાવી એ ન જાણતા કૈં કેમ થશે એ; અઠાર નાત્રાં જબૂ સ્વામી એક ભવે કહે. માતપિતા તમ જંબૂ સ્વામી ! કેમ સમજશે? પિંડ પડે લાકોના, તુમ પિતરો ઊભા જોશે. ‘બાપ મ૨ે, પુત્રને જન્મ, પાડાને મારે; એ રીતે બાપની તૃપ્તિ માટે ન વિચારે. નહીં થતાં સુખતણી આશ હું તજીશ ત્યારે.’ નારી કહે : યમ ધાન્ય ઊગતાં કરિયે જ્યારે.
જોઈ. મનેાહર રૂપ તમારુ લાભ કરું છું, હાથે ક’કણ કાગ જેમ ભવસિંધુ તરું છું.' બીજી સ્રી હે: ‘ત્યાગ કરો મુજ નાથ તમે જો, પેલા વાનર જેમ કરું પસ્તાવા તા તા.’ ‘ટીપા જેવું વિષયસૌષ્ય આદર કરીએ કિમ ? તરસ ન છીપે ત્યારે અંગારાવાળા જિમ.’ ત્રીજી સ્ત્રી ફ્હે : ‘ત્યાગ કરો મુજ નાથ! તમે જો, શિયાળને દષ્ટાંત ખેદ હું કરુ તમે
તા.’
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫
૨૬
૨૭
[૪]
DIS

Page #897

[૪૨] theshsheshashshidhhhhhhhhh નું ન ઊત્તર પડિ ઊત્તર બહૂ ય સંખેવિ કહીજઈ, વિલખી હુઈ તે ચલ્વિ બાલ જબુસામિ ન બુઝઈ; આસાતરુવર સુક્ક જામ અહિં ઈશ કરેશ”, નેમિહિસિ† રાઈમઈ જિમ વયગહણ કરેશ.... ૨૮ આઠઈ કલત્ર હ બૂઝવીય પંચસય સિં પ્રભવઉં; માઈબાપ બેઉ ભણઈ તામ અમ્હ સાધુ સરીસઉ. (ણિ)

પ્રહ વિહસઈ સુવિહાણ પ્રભવુ વિનવઈ જંબૂ સામિ; સજનલાક માકલાવિ તમ્હિ સિઉ સમ લેસિઉં. ખણ એક પડ(ડ)ખાએવિ રાય માકલાવણ ચાલીય; તુ સુહડસમૂહ કવિ ભૂઈંક પઈ ભડવ હતું. જસ ભય ધ્રુસકઈ રાઉ જસ ભય નીંદ્ર ન બયરીયહ; એસઉ પ્રભવઉ જાઇ નરનારી જોષણ મિલીય, પંતુ રાયદુવારિ પડિહારિઇ’ બાલાવી; બેગિઇ. રાય ભેટાવિ અહિ અચ્છઉં ઉત્સુકમણા. પુત્ત તણઉ વિઝ(વ)રાય, તુમ્હે દરિસણિ ઉમાહિઉ એ, કારણ જાણીઉ રાય વેગિહિસા મેલ્હાવિઉ એ. ટ્રેડિ ન ખડેઈ રાઉ પ્રભવઉ દેખી આવતઉ; સાચ એ ડિવાઉ પુરુષહ આકૃતિ જાણીઇ. ૩૨ રૂપગુણે સપન્ન રાયરમણિમન ચારતુ આ; સાહઈ પૂનિમચંદ જઈ દ્રવકાઈ (સવકાઈ) પ્રણમીઉ. નુતઉ અહ્વસીય સરીર જઈ કોઈ જણણી જાઈઉ; નયણે છૂટું નીર સવેગજલહરિ રિસિઉ; સામિ, મિ અપરાધ અમ્હે લાક સતાવીયા એ. પડિવજ બાલઈ રાઉ કોણી મનિ આણદિય ઉ; ધન્ન પદ્યુતી માઈ ઈસિઉ પુત્ર જિણ જાઈઉ આ; તા માકલાવી રાઉ કોણી મનિ આણંદદિયઈ;
ધન્ન પન્નુની માઈ ઈસિઉ પુત્ર જિણ જાઈક આ. ૩૪
૨૯

૩૦
૩૧
33
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #898

૩
ses--19 scies.svseva-su•••••sed.ofs.sessos...so weekssss.best viewest best ofe-stew૪
બહુ સંક્ષેપે ઉત્તર ને પ્રત્યુત્તર ચાલ્યા, ઝાંખી થઈ સહુ એહ ન જંબૂસ્વામી હાલ્યા. ‘આશાવરુ સૂકા યમ કરશું અમે અશું સૌ, નેમિ કને રાજુલની પેઠે વ્રત લેશું સૌ.” ૨૮ બોધી આઠ સ્ત્રી, પાંચ સાથે પ્રભવન, માતપિતા ત્યાં કહે : “સા આપ વ્રત અમને.” પ્રભવ સવારે જંબૂસ્વામીને તવ યાચે, તેડાવી સજજન સહુને વ્રત લઉં તમ પાસે. ૨૯
(સોરઠ) રાહ જોઈ ક્ષણ એક, બોલાવ્યા ત્યાં રાયને. આવ્યા સુભટ અનેક, ધરણી ધ્રુજી એ સમે. ૩૦
(રળ છંદ). જેને ભય રા' ધૃજે, નિદ્રા અરિને ના'વે. પ્રભવ તેહ નવ જાય, દશને જન સહુ આવે. રાજદ્વારે ગયો, પ્રતીહારે બોલાવ્યો, છું ઉત્સુક હું મળવા’ કહેતાં રા’ ઝટ આવ્યો. ૩૧ આપણાં દર્શને રાય હે ! ઉમંગ મુજને.” કારણ જાણી રાય તરત તેડાવ્યો એને. એક નજરથી જુએ આવતો જોઈ પ્રભવને, સાચો એ ભડવીર પુરુષ આકાર જુઓને. ૩૨ રૂપગુણ સંપન્ન રાયરાણી મન હરતો, - શોભે પૂનમચંદ્ર જેમ સહુથી વંદાતો.
સ્તવ્યો અધસિંતદેહ ખરે એ જનનીજાય, નયણે છૂટયાં આંસુ, મેધ સંવેગ ગડગડ્યા, સ્વામી ! ક્ષમ અપરાધ, અમે લોકોને કનડ્યા.” ૩૩ પ્રતિપદ કહે છે રાય ચિત્તમાં આનંદ પામી : ધન્ય માત તે એહ પુત્ર જે પામી નામી.” ચારગામથી લોક સર્વ તેડાવે ભૂપતિ; સહુ જણ કહે છે : અમે ગ્રહીશું સંયમનું વ્રત.” ૩૪
જ શીઆર્ય કરયાણાગતHસ્મૃતિગ્રંથ (G

Page #899

[૪૪] hshah Page #900

ખકને હકક નાનું નવું.-t-visitoes-d-v«lected fromeo - • •••••••te
૪૯૫)
શાને લે વૈરાગ્ય ? કહો એ કારણ અમને, રાણી આઠે, સંપદા ઘણી તજી રહ્યા, ને રિદ્ધિ ઘણી છોડી જેનો નવ પાર પમાય. જંબુસ્વામીતણું ચરિત્ર ભૂમિપે આશ્ચર્ય ન મારે. ૩૫ ધારી રહ્યા વૈરાગ્ય, છોડિયું સહુ કંઈ નૃણ સમ પવનમાં, [મોહ, લોભ, ને કામશત્રુઓને થઈ નિર્મમ] અમેય તજશું વાહ, વાહ, સ્વામી અમ બળથી. મહરાજ શું યુદ્ધ અમે કરશું સંયમથી. ૩૬ પ્રભાવ પાંચસે ભાઈ, આઠે વહુ પિતુમાત ને નિજ ઘર છોડી જાય, રૂઠો સહુ પહેલાં થકી. ૩૬મ ચાલ્યા શિવપુર સાથે સાર્થવાહ શ્રીજંબુરસ્વામી, જયજયકાર બધે સુધર્મા જોવા સ્વામી. ભાદરવે જ્યમ મેધ વાવરે રત્નો સોનું, ભવ્યજનોને એઠું દેતા ત્યાં સંયમનું. ૩૭ માતપિતા સુત નાર્ય સંપદા તેમ ધાન્યને, જિન જિમ જંબૂસ્વામી પરહરે કડી સમાન.
ત્યાં વ્રત લેવા લોક ઘણાં ચાલ્યાં છે વાંસે, વંદી જિનગૃહ પળે સુધર્મા સ્વામી પાસે. ૩૮ ભવસાગર ને જન્મમરણનો પાર ઉતારે; પંચમહાવ્રત ભાર મેરૂસમ હળવો ધારે. દીક્ષા સગાં ગ્રહે સુધર્મા સ્વામી-હત્વે થયું કેવળજ્ઞાન પળાતાં સંયમ સાથે. ૩૯ વીરજિનંદ્રને તીર્થે કેવળી થયા આખરી, પ્રભવ પટ્ટધર કરી સિધાવ્યા જંબૂસ્વામી, જંબુસ્વામચરિત ભણે ને ગણે સાંબળે, રમતમાત્રમાં સિદ્ધિ તણું સુખ તેહ મેળવે. ૪૦ મહેદ્રસૂરિનો શિષ્ય ધર્મ કહે સહું ધાર્મિકને, રાતદિવસ જે ગ્રહ્યું ઉમંગે બળે સિદ્ધિને. વર્ષ બારસે સાઠ તણે આ કાવ્ય બનાવે, સોય વિદ્યાદેવી સકલસંઘના દુરિત જ કાપે. ૪૧
શ્રી આર્ય કરયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે.

Page #901

યુગપ્રધાન દાદા
----
*
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણ રાસ
[મૂળ તથા સમીક્ષા] - કર્તા : વાચક લાવણચંદ્રમણિ
સંપાદક : મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગર મ. સા. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણ રાસની એક નકલ બિકાનેરવાસી શ્રી અગરચંદ નાહટા પાસેથી તા. ૧૫-૧-૭૯ ના પ્રાપ્ત થયેલી આ વિરલ વૃતિ પ્રાપ્ત થતાં અને તેમાંની પ્રાપ્ત થતી પ્રમાણભૂત હકીકતો જોતાં આનંદ અનુભવ્યો. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જેવા પ્રતિભાસંપન અને શાસનપ્રભાવક પૂ. આચાર્યશ્રીની જન્મતિથિ અંગે પ્રવર્તતા મતાંતર અંગે સુખદ અંત લાવનાર વૈશાખ સુદ ૬-જન્મતિથિનું આ બીજુ પ્રમાણ પ્રસ્તુત કૃતિમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે; જ્યારે સ્વર્ગતિથિ અંગે આ જ અતિહાસિક કૃતિમાં સં. ૧૭૧૭, આસો સુદ ૧૩ ની તિથિને ઉલેખ મળતાં એક નવી જ વિગત સર્વ પ્રથમવાર પ્રાપ્ત થાય છે. અને આ પ્રથમ વાર જ પ્રકાશિત થાય છે. આજ સુધીમાં પ્રાપ્ત થયેલા ઉલેખ મુજબ વૈશાખ સુદ ૩–એ કલ્યાણગરસૂરિની સ્વર્ગતિથિ મનાય છે. પણ હવે, આ માન્યતા સુધારવી રહી, એમ આ નિર્વાણરાસથી જ્ઞાત થાય છે.
. ૨૭૨૮ વર્ષ વિજલ સુરી રૂ .” એવો ઉલલેખ પ્રસ્તુત રાસને અંતે છે. એટલે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના સ્વર્ગ ગમન બાદ તરત જ આ રચના થયેલી છે. શ્રી ક૯યાણસાગરસૂરિના પટ્ટધર શ્રી અમરસાગરસૂરિના રાજ્યમાં પં. શ્રી ઉત્તચચંદ્રના શિષ્ય વાચક શ્રી લક્ષમીચંદ્રના શિષ્ય વાચક શ્રી લાવણ્ય ચંદ્રજી આ રાસના રચયિતા છે. પ્રારંભમાં ભૂજ (કચ્છ)ના શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથને મંગલ રૂપે યાદ કરવામાં આવ્યા હેઈ રચના સ્થળ ભૂજ છે, એ સ્પષ્ટ થાય છે.
શ્રી લાવણ્યચંદ્ર રચિત વીરવંશાનુક્રમ સંસ્કૃત પદ્યબદ્ધ સંક્ષિપ્ત પટ્ટાવલી' પ્રાપ્ત થાય છે. તેમણે રચેલું ‘પાસ જિર્ણોદ પ્રસિદ્ધ સિદ્ધ ગોડીપુર મંડણ...” એ ગોડી પાર્શ્વનાથનું એતિહાસિક ચઢાળિયું શ્રી અચલગરછની ઘણું આરાધકોને કંઠસ્થ હોય છે. તે સિવાય તેમની સાધુવંદના-સાધુગુણભાસ તથા અન્ય કૃતિઓ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તે ઉપરથી તેઓ એક શ્રદ્ધેય અને માન્ય કવિ સિદ્ધ થાય છે. ગ્રંથરચનાઓ ઉપરથી તેમની હયાતિ સં. ૧૭૧૭ થી સં. ૧૭૬૩ સુધી તે નિશ્ચિત જ છે.
આ રાસના કર્તા લાવણ્યચંદ્રજી પાયઃ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના સ્વર્ગ ગમન વખતે ભૂજમાં હાજર હશે, એમ રાસમાંનું હૃદયદ્રાવક વર્ણન વાંચતાં લાગે છે. તેઓ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સાથે ભૂજમાં ચાતુર્માસ રહ્યા હશે.
૧૮ મા સૌકાના ઉત્તરાર્ધમાં તે વખતની પ્રચલિત જૂની ગુજરાતીમાં ૧૦ ઢાળ અને લગભગ ૧૧૩ કંડિકા પ્રમાણ આ રાસને ઉતારે શ્રી અગરચંદ નાહટાએ વર્ષો પહેલાં ઉજજૈનના શ્રી ચંદ્રસાગર ૧. પ્રથમ પ્રમાણ માટે જુઓ આ ગ્રંથમાં અન્યત્ર પ્રકાશિત “શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સ્તુતિ.”
રહી છેશ્રી આર્ય કયાણાગામ સ્મૃતિ ગ્રંથ છે

Page #902

ustedesesodesesteststestestroteskestustedestestesestestestedestestestostestestestostestede dedestestede desteste se stesse sostes k સૂરિ જ્ઞાન ભંડારના સંગ્રહની પ્રત પરથી કરલે શ્રી નાહટાને અનુમાન મુજબ આ રાસની બીજી પ્રત કલકત્તાના એક સંગ્રહમાં પણ છે, પણ દુઃખની એ વાત છે કે, “શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણ રાસ'ની ન તે મૂળ પ્રતે મળી છે કે ન આ કૃતિ અગે માહિતી મળી છે.
આ રાસની અન્ય પ્રતે મળે તે શુદ્ધ પાઠ તૈયાર કરી શકાય. આમ છતાં, આ રાસ પરથી કરેલી કેટલીક વિગતોની સંક્ષિપ્ત તારવણી આ પ્રમાણે છે:
પ્રારંભમાં, કવિશ્રીએ “ભૂજ (કચ્છ)ના શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ મ ગ રૂપે યાદ કરે શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિના પટ્ટધર ક૯યાણસાગરસૂરિનું શુભ નિર્વાણુરાસ રચું છું.” તેમ જણાવેલ છે. લાડાના શ્રીમાલી નાનિંગ કોઠારીનાં પત્ની નામિલદેની કુક્ષિથી સં. ૧૬૩૩ વૈ. સ. ૬ ના કેડનકુમારને જન્મ થયેલે. પહેલી ઢાળમાં કેડનકુમારની દીક્ષા પછીની વિગતો આ પ્રમાણે છે : શ્રી ધર્મમૂર્તિસૂરિ પાસે કેડનકમારે ૧૪ર માં દીક્ષા લીધી. બાલમનિ શ્રી કલ્યાણસાગરજી વિદ્યાવંત, વિવેકી અને બુદ્ધિશાળી હતા. બાળ છતાં સંવેગી વૈરાગી હતા. તેમનો દેહ સુકેમળ તેમ જ સુવર્ણ જેવો તેજસ્વી હતો.
સં. ૧૬૪૯ માં તેમને આચાર્યપદ અપાયેલ મહેતા ગોવિંદજીએ આડંબરપૂર્વક મહોત્સવ કરેલે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ વીસ વર્ષની યુવાન વયમાં જ “યુગપ્રધાન, ભટ્ટારક' જેવા માનવંતા બિરુદથી પ્રશંસાતા હતા. તેમણે વસુધા પર વિચરી અનેક જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. અનેક રાજાઓને પ્રતિબક્યા. તેમના ઉપદેશથી શત્રુંજયાદિ તીર્થોના સંઘે નીકળ્યા હતા.
તેઓએ શિષ્યોને કયાધ્યાય, વેણારીસ (વાચનાચાર્ય) ઇત્યાદિ પદે આપી ગ૭ની શોભા વધારી હતી. તેઓએ અનેકને લઘુ અને વડી દીક્ષા આપી હતી. અનેકને વ્રતધારી શ્રાવકા બનાવ્યા હતા, તથા અને કેને આલેચના આપી ભવસમુદ્રથી તાર્યા હતા. તેમના દર્શનથી વેતાંબરે તેમ જ દિગંબર પણ સંતોષ પામતા હતા. ખંભાતમાં મુનિ શ્રી અમરસાગરજીને સૂરિપદથી અલંકૃત કરેલા. અમરસાગર સરિના પદ-મહોત્સવમાં અજાહરાના દેશી લહુએ ઘણું ધન ખરચેલું. ત્યાંથી તેઓ દીવબંદરે ચોમાસું રહ્યા. ચોમાસા બાદ ભૂજ સંઘના તથા રાજાના આગ્રહથી અને આદરથી ઘણુ સાધુઓ સાથે તેઓ કરછ પધાર્યા. રાજ અને સંઘે ભાવપૂર્વક ભવ્ય સામૈયું કરેલું અને નગરમાં પધરાવ્યા. આગ્રહપૂર્વક બીજા વર્ષે પણ તેડાવ્યા અને ઘણું સંઘે દર્શનાર્થે આવ્યા, તેમ જ ઉદારતાપૂર્વક મહોત્સવ આદિમાં ઘણું ધન ખયું . કવિ કહે છે કે, “પર્યુષણ પર્વ પણ ખૂબ જ આરાધનાપૂર્વક પસાર થયા. પણ, આ સુદ તેરસના જે હકીકત બની તે શાક તજીને સાંભળે. જેમના યશને ચંદ્ર કિરણ રૂપે જગમાં ગાતો હતે, એવા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ સંઘને પિતાની પાસે તેડાવ્યા. પ્રથમ પિતાના પટ્ટધર સમેત મુનિઓને શીખ આપી : “વત્સ ! દરેક મુનિઓ પર સરખી દષ્ટિ રાખજે. વચનથી પણ કોઈને દુભવશે નહિ. તેથી ગરછ ખૂબ જ સારી રીતે ચાલશે. તુજ વચને સંભળાવે તે પણ મન માં ઉપશમ ધરજે દરેક કામ વિચારીને કરજે. શુભ કાર્યોમાં નિર્ભય અને ટેકવાળા હો. હે મુનિએ ! તમે ગુરુની આજ્ઞામાં રહેજે. પંચાચાર સારી રીતે પાળજે. હે સંધ! તમે સૌ અધ રીતે જિન ધર્મને માનજે. હમણાં જેમ આજ્ઞા માને છે, તેમ સાધુઓને માનશે, તે શાસનશોભા વધશે.’ ' સૂરિજીની ઉપરોક્ત શીખ બધા સાંભળી રહ્યા હતા. બધાનાં મનમાં થયું કે, આજે ગુરુદેવ કેમ બધાને સાથે સમજાવે છે ? શ્રી સંઘે પ્રશ્ન પૂછતાં ગુરુએ કહ્યું: ‘આજે અંગકૂરણના જ્ઞાનથી તેમ જ
થી શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ3DE

Page #903

Twe e dedostoobedastade doodoodse sto stesso de destosteste destedestesbeestesteeddestesbosbedestenbodestesteseseostestosteste cosesteste deste testoste સ્વપ્ન જોયેલું છે, તે અનુસાર મારું આયુષ્ય પૂર્ણ થવાનું છે, જેથી મને અનશન કરવાની ભાવના થઈ છે. નિર્મળ હદયે આરાધના કરવાપૂર્વક હવે આત્માનું કામ સાધવું જરૂરી છે.”
ગુરુદેવના મુખથી ગુરુદેવનાં મૃત્યુ અને અનશનની વાત સાંભળી સૌને વજપાત જેવું દુઃખ લાગ્યું. આંખમાં આંસ લાવી સૌ એમ કહેવા લાગ્યા : “હે શાસનના નાયક મુનિ ! હે જગજુર ! આપ તે સાવધાન જ છે. જ્ઞાનના બળથી ગાજતા આ૫ દેશ-દેશાવરમાં વિચરી મોક્ષનો શુભ માગ દેખાડો છે. અનેક સ્થળાના શ્રાવકો ઉત્કંઠિત થઈ વિચારે છે કે, ધણું દિવસે ગચ્છનાયક ગુરુવરનાં દર્શન કરીશું. આપ આવા સમયે દેહ ન છોડો. આપના મૃત્યુના સમાચારથી પરિવાર પણ દુઃખ પામે છે” ત્યારે સૂરિજી કહે છે: “આ સમયે આરાધના જ કરવા યોગ્ય છે.' - રાસકાર કવિએ અહીં આરાધના અંગે સુંદર વર્ણન આપ્યું છે. જીવના ૫૬૩ ભેદનું વિગતવાર વણન આપવા સાથે તેઓએ ત્રિકાલમાં થયેલ વિરાધના અંગે ક્ષમાપના, ચાર શરણ, અઢાર પાપસ્થાનની ગહ વગેરેને પણ વિસ્તારથી કાવ્ય રૂપે વણી લીધેલ છે.
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ આ રીતે સર્વ જીવો સાથે ક્ષમાપના કરી, ચાર શરણ સ્વીકાર્યા. મસ્તક નમાવી સાચા હદયે શલ્યશુદ્ધિ કરી. અઢાર પાપસ્થાનકેની નિંદા કરી. મન, વચન અને આહાર તજ્યા. દેહ-વસ્તિ-ઉપાધિ અને પરિવારને વોસિરાવ્યા, શ્રી સંઘના મુખથી નવકાર ગણાવાપૂર્વક અણુસણને સ્વીકાર કર્યો.
“મારે કઈ નથી, હું કોઈને નથી. એક ધર્મ જ સાચે મિત્ર છે.” ચાર શરણ સ્વીકારીને બાર ભાવના ભાવતાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિએ સૂતે સૂતે લોકાગ્રભાગ સિદ્ધશિલા પર ચિત્ત સ્થિર કર્યું. આ દશ્ય જોઈ ધીર એવા મુનિએ પણ કાયર થયા. એક ઘડી મટી વેળા જેવી ભાસવા લાગી. સૌ વ્યાકુળ થઈને વિલાપ કરવા લાગ્યા.
રાસકારે તે હદયદ્રાવક વર્ણન તથા શ્રી અમરસાગરસૂરિના વિલાપ તેમ જ મનની વ્યથાને અક્ષરદેહ આપી સુંદર રીતે પદ્યમાં ગૂંથી લીધેલ છે. અમરસાગરસૂરિ કહે છે: “હે મારા પૂજ્ય કલ્યાણ ગુરુ ! હે કરુણાનિધિ ! હે નાથ ! સ્નેહથી અમારી સામે તે જુઓ ! અમને કાં તરછોડે છે ? હે નાથ ! મારી અરજ તે સાંભળો ! આપ નિષ્ફર કેમ થાઓ છે ? આપ હસતે મુખડે અમને જોતા અને હાથમાં પાઠું લઈ અમને વાચના આપતા ને આજે નેહ કેમ નથી ધારણ કરતા ! હે ગગડેશ્વર ! હે સૂરીશ્વર ! મારી એક જીભડીથી આપના ગુણોનું વર્ણન કેમ કરી શકું? હે સંતવત્સલ ! હે મુનિપાલ ! તમારા અજબ દેદારથી આખું જગ મોહ્યું છે. લાંબા કાળ સુધી છત્રની જેમ અમારા ઉપર નાયક તરીકે રહા ! હા ગીશ્વર ! હા નિર્દભી ! મારી વિનંતિ સાંભળી મુખથી આપ બેલે તે સહી......
અંતે શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સ્વસ્થ ચિત્તે સમાધિમય બની શ્રી જિનભગવંતનું ધ્યાન ધરતા વિજય મુદતે સ્વર્ગવાસ પામ્યા.
આ વાત સાંભળી મેર સૌ શકાતુર થયા. અંતિમ સંસ્કારક્રિયા કરવા રુદન/વિલાપ કરતા ભક્તો માંડવીની તયારી કરવા લાગ્યા. આ બાજુ ભક્તો સોના-ચાંદીની મુદ્રાઓથી કે ચંદન-કેસરના વિલેપનથી ગુરુનાં નવ અંગેની પૂજા કરવા લાગ્યા. દેવવિમાન જેવી મોટી અને ભવ્ય માંડવી (શિબિકા)
GS આ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો
NE

Page #904

使中中中中中中中史必业农业企业业中中中中中小企业业业企业中心也中中中中中中中中中中中中中中 「RE તૈયાર કરી. પછી તેમાં ગુરુના શરીરને પધરાવ્યો. વાજિંત્ર નિશાન વાગવા લાગ્યાં. અગર/ધૂપ ઉવેખ્યાં. ગુરુના નામે દાન આપવા માંડયાં. કેટલાક અબીલ અને મહેરો ઉછાળવા લાગ્યા. આ વખતે રાજકુમાર મહાજન સૌ રડવા લાગ્યા. ચાલતાં ચાલતાં અગ્નિ સંસ્કાર સ્થળે આવ્યા, અને ચંદનનાં લાકડાં પર ગુરુની માંડવી ગોઠવી, અગ્નિસંસ્કાર કર્યો. બાદ, પવિત્ર થઈ અર્થાત સ્નાન કરી દેશે આવ્યા. ગીતાર્થ ગુરુ પાસે ઉપદેશ સાંભળી સૌ સૂરિના ગુણોને યાદ કરવા લાગ્યા. કવિ કહે છેઃ
‘ટાવ્યા તે કિમ વિસરાઈ રે, દઈ ગયા દિલ દાહ.” આગળ કવિ કહે છે: “સં. ૧૭૧૭ ને આસો સુદ ૧૩, ગુરુવારને ગુરુ અને ગયા.' ગુરુનાં વિરહદુઃખને કવિ વર્ણવે છે: “સમય સમય સાજણ તણો રે, સાલઈ વિરહ સદીવ...”
કવિ કહે છેઃ “વારંવાર (દેવ) પ્રિય ગુરુવરને વિરહ સાલે છે.” ગુરુના ગુણો કવિ કઈ રીતે ભૂલી શકે તેમ નથી. ગુણવર્ણન કરતાં કરતાં કહે છે: “સ્વર્ગવાસના આગલે દિવસે તે ગુરુ હસતામલકતા હતા. હિતભર્યા લોચનથી જોતા હતા. કેઈને તુંકારથી બોલાવતા નહિ. તુરછ વચન ન બોલતાં ભલી શિખામણે આપતા. સુંદર આચાર શીખવતા. દિવસમાં દશ વાર અનેક ગ્રંથે ભણાવતા હતા અર્થાત વાચના આપતા.”
અહીં રાસ અશુદ્ધ લાગે છે. કેટલીક વિગતો બરાબર સમજાતી નથી. ‘ સ્વર્ગવાસના સમાચાર સાંભળી રાજા (ભૂરમણ) અલૂવાણે (ખૂલે) પગે દોડી આવ્યા અને ગુરૂના ગુણોને યાદ કરવા લાગ્યા.” અહીં રાસમાં જૂની કચ્છી બોલીના શબ્દો લાગે છે. અમરસાગરસૂરિને રાજ કહે છે : “હે ગુરુ ! હલ ...પીર...વડો પીર ! ”
અંતમાં કવિ કહે છે: “અગ્નિ સંસ્કાર સ્થળે ઘુમ્મટ નીચે થંભ-શુભ રચી, તેમાં ગુરુનાં પગલાં સ્થાપવામાં આવ્યાં. ભૂજનગરમાં તે શુભ અને રાસ જ્યાં લગી સૂર્ય છે, ત્યાં લગી રિથર રહે.”
છેલે, રાસકારે પોતાના ગુરુને પરિચય આપી “આ રાસ સહુ જન વિમલ ભાવે દિલમાં સહેજે અને રાસ સાંભળી સુખ પામ' એવી શુભ ભાવના વ્યક્ત કરેલી છે.
આ રાસમાં ઠીક ઠીક અશુદ્ધિઓ લાગે છે. તેમ જ પ્રત લખતાં વરચે કોઈ ઢાળ રહી ગઈ હોય યા આગળ પાછળ લખાઈ ગઈ હોય એમ લાગે છે. આ રાસની અન્ય પ્રતિએ શોધવી ખૂબ જ જરૂરી છે. શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરિ સં. ૧૭૧૭, આસો સુદ ૧૩, ગુરુવારના કાળધર્મ પામ્યા. આ હકીકતમાં
(કાને સ્થાન નથી. અન્ય પ્રમાણ મુજબ કલ્યાણસાગરસૂરિની સ્વર્ગવાસ સંવત ૧૭૧૮ પ્રચલિત છે. આનું સમાધાન પણ સરળ છે. કારણ કે, કચ્છમાં અષાડ સુદ ૨ થી નવું વરસ શરૂ થાય છે. સં. ૧૭૧૮ ના આસો સુદ ૧૩ ના શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ કાળધર્મ પામ્યા, ત્યારે બીજે ગુજરાતમાં સ. ૧૭૧૭ જ પ્રચલિત હતી. અંતમાં, આ રાસકાર કવિએ જ રચેલા “શ્રી વીરવંશાનુક્રમમાં તેમણે પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની વિશેષતા આ રીતે બતાવી છે:
तेः सिक्ताः स्वीयपटे वर विनयझुषः शास्त्रसारार्थ विज्ञाः । लाखाख्य प्रौढ भोज प्रभृति नरपतिव्रीत वन्याहीपद्माः ।। जाता यद्धमेवाण्या प्रतिपुरममिता संघ चत्यप्रतिष्ठा । ते कल्याणाब्धिसूरीश्वर गणगुरवो जज्ञिरे धैर्य धुर्याः ।।
હવે કોઈ શંકાને સ્થાન નથી. આ
એ શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિરાંથી )

Page #905

શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણુ રાસ
(મૂળ) પ્રણમું પારસનાથ પ્રભુ, ભુજમંડણ ભગવંત; ચિંતામણિ ચિંતાહરણ આપઈ રિદ્ધિ અનંત. ૧ ધમમૂર્તિ પટ્ટોબરૂ, ભવિકમહિત જગિ ભાણ; કલ્યાણસાગરસૂરિ (કઉ) કેરઉં, નિરખું શુભ નિર્વાણ. ૨ પુર લાલાઈ પરગડા, સિરિમાલી શિણગાર; નાનિંગ કોઠારી નિપુણ, નામલદે તસુ નારિ. ૩ સોલ તીસ (૧૬૩૩) વૈશાખ સુદ, તિથિ છ િતિહુયણસાર; કુલમંડણ કેડણકુમાર, જાયો જગદાધાર. ૪ વધયો વષવલી વિદુષ, ભાલ વિદ્યા ભણણહાર; કાંઇક સંપિઈ કહું, અથ સંજમ અધિકાર. ૫
પહેલી ઢાળ (રાગ : મારૂઅડી/સાધ સભાગી વિધિપક્ષ ગણધરુજીએ) વિધિપક્ષ ગચ્છપતિ ભાવઈ વાંદઈજી, કલ્યાણસાગર સૂરીશ, સાલ બઈતાલઈ(૧૬૪૨) સંયમ લઈ થયાજી, ધર્મમૂર્તિ ગુરુ સીસ. વિધિ. ૧ વિદ્યાવંતા વિવેકી બુદ્ધિ નિધિજી, કનક વરણ મૂદુ દહ; સંવેગી પક્ષ લાગિ જાણિનઈજી, સૌભાગી ગુણ ગેહ. વિધિ૦ ૨ સોલઉગણ પંચાસઈ (૧૬૪૯) શુભ દિનિઈજી, આચાર્ય પદ દીધ; મહિલઈ ગાવિદ અતિ આડંબરજી, તેહ મહોત્સવ કીધ. વિધિ ૩ વીસ વરસ યુવરાજપણા રાણઈજી, ઈણિ ગુરિ લાહ લીધ; યુગપ્રધાન ભટ્ટારક ગધણીજી, હુઆ તિ દનું પ્રસિદ્ધ. વિધિ. ૪ પિણ સાધુ તણઈ પરિવારઈ પરવાજી, વસુધા કરઈ વિહાર; દઈ શુદ્ધ ધરમની દેશનાજી, કરવા પર ઉપગાર. વિધિ૦ ૫ પ્રતિષ્ઠા અતિ બહુત નિણંદનીજી, હુઈ જસ ઉપદેશ; પ્રતિબોધ્યા બલવંત ઘણા ગુરઈજી, દેસાધીસ નરેશ. વિધિ. ૬ શેત્રુજાદિક તીરથના ઘણાજી, સંધ હુઆ જસ વાણિ; જાત્ર કરી લિણિ સાથઈ શુભમનિજી, સંચિ સુકૃત પાણિ. વિધિ. ૭
=
શ્રી આર્ય કયાાગોમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #906

tochadha thi bade
દીઆજી, પંડિત
મડિત ગચ્છ;
ઉપાધ્યાય વણારિસ પદ
કીધઉ લઘુ વડ દિષ્યા સાધુનઈજી, દેઇ કીધા સ્વચ્છ. વિધિ૦ ચક્ષુ વ્રત બાર નિયમ તણાજી, શ્રાવનિ ઉચાર; કરાવ્યા આલાયણા દઈનઈજી, ભતાર્યા ભવપાર. વિધિ૦ સાધ્યા સવિ તે;
મેટી મન સંદેહ, વિધિ૦ ૧૦
શ્વેતાંબર દિગબર દરસણીજી, વાદ કરી બહુ વાદી જીતીઆજી, ઈણિ પરિ ઉદિત વિહારતાજી, કરતા ઉત્તમ કામ; અમરસાગરસૂરિદ્ર ષભાઈત્તિઈજી, આપ્યા બહુગુણ ધામ. વિધિ૦ ૧૧ શ્રીપદ મહેાછવ કીધ અઝારઇજી, દાસી લહુજી ઉલ્હાસિ; પરિઘલ ધન ખરચી પધરાવીઆજી, દીવબિંદર ચઉમાસિ. વિધિ૦ ૧૨
(દુહા)
કરી ચમાસી તિહાં કણિ, પૂરણ દિલ પ્રસન્ના; તેડાવઈ ભુજથી તેહવઈ, મેઈ મિલિ મહાજન, સંઘ તણઉ આદર સબલ, રાઉત માર્ચી રીંગ; પેષી કòિ (કચ્છ) પધાર્યા, સાધુ ભલા લેઈ સ્ટિંગ. ૨ સામઇયા વહી સહુ, રાઉત સંધ ધરિ રાગ; (વડ હથ?) ધન બહુ વાવરઈ, લહી ઈસઉ શુભ લાગ. વિલ રાષઈ બીજઈ વરસિ, આગ્રહ કરી અપાર; ઘણા સંધ તેડાવીઆ ધરે, ઉછવ કરઈ ઉદાર. પર્વ પરજૂસણ શુભ પરિ, આરાધઈ અરોગ; આગલ વાત આસુ તણી, સાંભલા તજી સાગ. ખીંછ ઢાળ
( વિસારી મુઝ વાહુઇએ ઢાળ)
ચંદ કિરણ થઈ...જગગાહઈ રે, જસુ જસ વડ ru; વિણિ ગુરઇ સુદિ તેરસ દિનિ, તેડાવી રે નિજપાસઈ સંધ. સુલલિત વચને શીષ દઈ, અતિ મીઠી રે જિમ સાકર દ્રાષ; પટાધર મુનિ સંઘની, સુભ ઉઠા રે દેખાડી લાષસુ. સરખી મીટ (?) સાધુ નઈ, રાધેમા ૨ે નિજ રાગી વછ; શ્ર્વને પણિ મત દહવઉ, જિમ ચાલઈ રે સુપરિ એ ગઇ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

૧
3
*
[૫૦]
પ
૮
૯
૧
૨
૩

Page #907

૫૦૨]
નામતના તeneeeeeee eeeeeeeee તુછ વચન સુણિ કેહના, મતવાડો રે ચટકો મુનિરાજ; ઉપશમ ધીરજ આદરે, સમતાંઈ રે સીજઈ સવિ કાજ. ૪ કરિયા કામ વિચારનઈ, પૂછી નઈ રે ભલા પંચ પટ્ટીક; ટેક ગ્રહી નિરવઠો, શુભકામિ રે હોય નિરભીક. ૫ દંડ નીતિ અવધારો, દે રે ને (જો)ઈ આદેસ; સાર કરે ગ...ણની, ઈણિ વાતઈ રે હુયો અતિ પસ. પોતાના કુણ પારકા, સહુ કોનિ રે કયો મનોહાર; સુન સઘલાં અવગાહ્યો, આરાધ રે વ્રત નિરતિચાર. ૭ સુગુણ રયણ ભંડાર છઈ, જાણેયો રે એ સંધ અમૂલ; કહઇસી નતિ તે માનો, પોતાના રે કરયો અનુકૂલ. ૮ ગીતારથ રિષી સાંભલો, સિરિ વહ્યો રે એ ગુરુની આણી; પંચાચારઈ ચાલીયા, વલી કરયો રે સંધ વાંણિ પ્રમાણ. ૯ સંધ સુણો ભારી જમી, પાલેયો રે જિન ધરમ અબાધ; નિજ પબ્દ સાભ વધારો, માનો છઉ રે તમ માનેયો સાધુ. ૧૦
અવગુણ દેખી સાધુનો, ઢાંકેયો રે........થાયો ગંભિર; મત લોપઉ રહ રીતિરેષા યોગે, ઉપગારિઉ રે હોય ધર ધીર. ૧૧
દુહા) કહઉ પૂજ્યસું સહુ કહઇ, ચલિત ચિત્ત ગહિચોજી સીષ સવન સામ,િ આપઉ કિણિ આલેજ. ૧ વદઇ સુગુરુ મિઇ ગુરુવચન, અંગતeઇ અહિનાણિ; આજ આયુ નઉ આસિર૩, પેળે સુપત પ્રમાણિ. ૨ તિણિ કારણિ અણસણ તણી, હુઇ કઇ મુજ હામ; અમલ દિલઇ આરાધિ નઇ, કરસ્યું આતમ કામ. ૩
- ત્રીજી ઢાળ
(રાગ • સુણિ રે વાલ્હા-એ ઢાળ) ગુરુના મુખથી એહવી, વાણિ સુણિ જબ કાંનિ; વાપાત સરિખા લગી રે, જેથી અભિય સમાનિ રે. સા૧ સાહિબ સાંભલાઉ મત છોડઉ ઇણિ વાર રે; વચને એહવે પામઇ,......દુઃખ પરિવાર રે. સા. ૨
વસ
શ્રી આર્ય કcવાઘગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #908

shshcad ao sash cash vasa asasasasackalsacac sasasak

ach મ [૫૦૩]
ભિર લાચન ગદ ગઇ સ્વરઇ રે, સહુકો જપઇ એમ; સાવધાન સવ(બ)ડ કથકા, જગગુરુ કહઉ એમ રે. ગ્યાન તણાઇ બલિ ગાજતા, જિન શાસનપતિ સાહુ રે; વિચરો છો દેખાવતા, સુદ્ધ મુતિપુર રાહો રે. ઉતકંઠિત ચિત ચિંતવઇ, શ્રાવક ઠામા ઠામિ રે; હજી વડા ગુરુ વાંદસું, બહુ દિન દરસણ પામિ રે, આચારિજ નાન્હા અજો, વંદાવઉ ગુજરાત રે; ગાડી ભેટઉ પાટણઉ (?), સમય હાસ્યઇ એ વાત રે. કહઇ ગુરુ તુહ્માં સાન થિઇ રે, સુષ વિલસ્યાં નિસિ દિસ; હાલ હુકમ ગછનીતિતાં રે, ચલ વ્યાધિ કઇ અબીહ રે. તીરથ ફરસ્યા જિન તવ્યા, ણિ મન રહી કાંઈ રે; ને ઉપાય કરું હવઇ, જિણિ પરગતિ સમરાઇ રે. એ નાન્હાપણિ તેજથી રે, પુષત હિરિશશુ જેમ રે; એહ ભલઈ તુનિ, તુમ્હારે સદહહાનિ તેમ રે. (દુહા)
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

સા
સા
સા
સા
સા
સા
૧
ચુકઈ ટેક ન જાસુ મન, વિસૂઆવીસ વિરત; ઉતારો કમ ઉતરઈ, રંગમિ જીવઈ રત્ત. ઊપશમ ભાવિઈ ઊજલઈ, છલ છંદ માદિ છ દિ; . આલાઇ અધ આપણાં, મન સાક્ષી જન મડિ. ૨ ચાથી ઢાળ
(દેશો : નહણે નિહાલઇ હા હિર કર દેવકીએ ગજસુકુમાલ) પરમ દયાલ હો જિનેસર તારિ તું, અરજ સુણા મહારાજ; પાપ અનંત ભવઇ નિજે કરચાં રે, છોડિ ગરીબ નિવાજ, પરમ દયાલ – એ આંકણી, પૂઠવી પાણી અનિ પવન થિર, સાધારણ પ્રત્યેક; સુમિ બાદર બિતિ ચરિંદીઆ રે, જલ થલ ખેચર અનેક, પરમ૦ ઉ૨પરિ, ભુજપરિ, સનિ અનિઆ રે, પજા અપજ વિચાર; અડતાલીસ, સ...તિય ચના રે, હેવઇ માનવ અધિકાર, પરમ૦
સા
૩
૪
ખ
૭
८
ર
૩

Page #909

ત્રીસ અકરમ કરમ પન્નર ધરા રે, અંતરદીપ છપન્તિ;
એ બિમણા સમુછમ એલા રે, તિણ સઉ નઈ એ તિક્નિ. પરમ૦ ૪ ભવનપતિ દસ, વિંતર સોલબિઇ, પરમાધામી નામ; પનર દસ નિરિજંભક, જોતિષી રે, ત્રિણિ કલબેલીયા ઠામ. પરમ પ બાર કલપવાસી કાંતિકા રે, નવવલિ તિમ ગ્રેવેક;
વેક પંચ અનુત્તર તે બિમણા, ગન્યાં રે અઠાણું સે એક. પરમ૦ ૬ સાને નરક ચઉદસ નારિકા રે, એ સંસારી જીવ; પંચસઈ ત્રઈસઠિ એમહયાદિ, કહાં રે દસહિ પડાવી રીવ. પરમ૦ ૭. રાગદ્વેષઈ મનવચ કાયસ્યું રે, અનુમતિ કરણ આદેસ; અનરથ દડાં અથઇ જે હણયા રે, કરિ નઈ માઈલી લેસ. પરમ૦ ૮ ગત નિંદુ હાલરિને સંવરું રે, અનાગત પંચષાણ; અરિહંત સિદ્ધ સુસાધુ સુરગુરા રે, અંતિમ સાષિ પ્રમાણ. પરમ૦ ૯ લાષ છતીસ સહસ અયાલમ્યું, સઉંબઇનદ ચાલીસ; મિચ્છા દુક્કડ શું ઉની સચ દીલઇ રે, પામુ નામી શીસ. પરમ૦ ૧૦ સમકિત પંચાચાર મહાવ્રતઈ રે, દૂષણ લાગે કોઈ; જિન તથા પરુપણ રે, પ્રમાદ સેવ્યઉ હોઈ. પરમ૦ ૧૧ પાણિ અપાર અઢાર અનાદિજી રે, સંચી મુક્યાં પાપ; તે નિંદુ ગિરહું પ્રભુ આગલઇ ૨, સિરિ ધારૂં જિન છાપ. પરમ૦ ૧૨ ત્રિવિધઇ ચ્યાર આહાર તજઇ કરઇ રે,અણસણ નઉ ઉચાર; ગણિઇ નવકાર સંઘ મુજઈ વસિ રઈ રે, દેહ ઉપાધિ પરિવાર. પરમ૦ ૧૩ કોઈ નહી મુજ, હું કેહનો રે, ધરમ સપાઇ ધારિ; સ્કાર શરણ પડિવજઈ ભાવના રે, ભાવ બાર પ્રકાર. પરમ૦ ૧૪
(દુહા) સૂના થિર વંઘ સા...રઇ, લેક અગ્ર લયલાય; ઇણિ અવસરિ મન મુનિ તણા, ધિર પણિ કાયર થાય. ૧ ઘડી માંહી વેલા ઘણી, નિજ જીભઈ લેઈ નામ; વધુ કારિ બોલાવતા, ગુરતે ચાલઇ ગાંમિ. ૨ કિણિહી સાષઈ નવિ કરઇ, આલેકણ આલાપ; આ સંગાયત આવટઇ, વ્યાકુલ કરઈ વિલાપ. ૩
ત્ર
ઝીઆર્ય કયાણા ગોમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #910

ddddddddddoriyao ma m»[૫૦૫] પાંચમી ઢાળ
( રાણિ/રાગ : બાલમા દેખા સબૂક પુત્ર–એ ઢાળ ) પટ્ટોર ઈમ અમરસૂરી...૬, ગુરુ ગુણ ભાષઈજી; ધરમ સનેહ વતી જલધાર, આપ..........ઇજી. મેરે પૂજ્ય કલ્યાણજી કરૂણા કીજીઈજી. કરૂણા કીજઇ કરૂણા નાથ ! આંષિ હું ધાડાજી, નેહઉ સાહઉ જોઉ નાથ ! કાં હિત છડાજી, મેરી અરજ સુણ, નિષ્ઠુર કાં હુઆજી. હિંસ હિંસ માથઇ ફેરતા, હાથ મુખડું જોતાજી, પાઠું લેઇ પેાતાનઇ હાથ, વાચના દેતાજી, તે આજ નેહ ના(જા)હું, આસા ભણીજી. છેરૂ જિમ.............પુજયા, જે કર છાંહિજી, તેત્રી તીરથ સાચઇ પૂજ્ય, રૂષ મન મા(ના) હિજી, તેરા સાધુ સંભાષઇ, શાકાતુર થકાજી. ૪ શ્રાવકન બાલવઉ પૂજ્ય, હાથ પસારીજી, ધરમાપદેસ સૂણાા પૂજ્ય, મૌન્ય નિવારીજી, તેરા સધ પેાકારઇ, અમા આંગણેજી. હા ગચ્છેસર, `હા ! સૂરીશ ! ધરમ પટાધરજી, હા ! મદકલન્નુજ જિમ સાંડી રોહર સમદુદ્વરજી, મેરી એકણજી ભઈ ગુણ કે તીક... હા ! જીવ નિકાય દયાલા, હા! મતિસાગરજી, હા! દાનેસર, હા ! માનેસર ! વિદ્યાસાગરજી, તેરી કીરિત ગાઇ પંડિત, ચિહું દિસિજી, હા ! દુ:કર તપકારક ધીર, હા ગુણ ગ્રાહકજી, હા ! સંત વચ્છલ, હા ! મુનિપાલ, ચતુરાં ચાહકજી, તેરઇ અજબ દીદારઇ, માહ્યઉ જગસહુજી. છત્રસરૂપ થકા ચિરકાલ, માથઇ રહસ્યજી, પણિ ઇણિઇ અવસર છેહઉ દેઇ, ઇમ નાથ હસ્યજી; તેરી એહવી માયા રે, મિ... જાણી નઇજી.
શ્રી આર્ય કલ્યાણનૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

૧
૨
૩
પ
.
ર

Page #911

પo૬] ododeos ofessorterless e dhofesses.sle lossess.sivoses.ssrofessofessopologsposed-doster
ગુરૂ ડાંડી પડલે હઉ પૂજય. (થા)પના કીજઇજી, મનના સંસય મેટઉ પૂજ્ય, અરથ કહી જઇજી; મેરાએ હવઈ બાલઇ, ઉત્તર સ્વઇ ન દીઉજી. ૧૦ હા! યોગીસર, હા! નિરદંભ, હા નિરલભીજી, હા! સમમિંદિર, હા! દમયંતી, હા ! જગથોભીજી, મેરી વીનતી માનો રે, બોલઉ મુષ થકીજ. ૧૧
(દુહા) સોચા મ કરોઉ સૂરિવર, આષા સહુ કે એમ; જસ જગ ઊજલ જેહને, કહો સાચી જઇ કેમ. ૧ ઊઠઉ બઇસ આરાણિ(મિ), વાંદી કરઉં વિદાય; હવઈ ગુરુ નિ:સનેહા હૂઆ, ઊડણ કારઇ ઉપાય. ૨ મન સંતોષ સમાધિમયા, ધરતા જિનવર ધ્યાન; વિજય મહુરત સૂરિવર, વાસઇ દેવ વિમાન. ૩
- છઠ્ઠી ઢાળ (રાગ : રાજેસર રાવણ હેય સીતા રામના રાસન) નિરષેિ વાતઇમ નીપની રે, સહુ શોક ઉર થઇ; પણિ કેણઈ હી વિધિ મતિ રે, જોર ન કીધા જાઈ. સૂ૦ ૧ સૂરીસર સાહિબ હો નાથ ન તોડો નેહ, સનેહી સાંભલે હો, માયા પહિલું મંડિ નઇ રે.
છટકી ન દીજઇ છે. સૂ૦ ૨ કનક રજત મુહરઇ કરઇરે, અરચી બહુ નવા અંગિ; અંગ વિલેપઇ રંગી જઇ ૨, ચંદન કેસર ચંગ. સૂ૦ ૩ રદન વિલાપ કરડે રચઈ રે, સરગ વિમાન સમાન; મેટી વહિલી માંડવી રે, દીઇ ગુરુ નામિ દાન. સૂ૦ ૪. પઉઢાડઈ હવઇ પૂજ્યને રે, શિબિકામાંહી શરીર ઉછાલઈ તસુ આગલઇ રે, અતિ ઘણા મહોર અબીર. સૂ૦ ૫ અગર ઉષેવઇ અતિ ભલો રે, નેજાઘણ નિસાણ; વાજઇ બહુ વાજાં વલી રે, હુઇ લેક હેરાણ. સૂ) ૬
(ક) ગ્રી આર્ય કરયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #912

withhhhhhholashibhasha
bhoshhhh bs [૫૦૭] રાજકુમાર મહાજન રડઇ રે, આંસૂ ઝરઇ અપાર; લેઇ પહુતા થાંનિક લગઇ રે, અગિન સંસ્કાર. સૂ ઇંધણ સૂકકડ અગરના રે, સી'ચીં મધુ ધૃતસાર; દેઈ દુહિન સૂચિ થાઇ નઇ રે, આવઇ પાસિ અગર. સૂ અધાણા (?) તિહાં આણિનઇ રે, જતિ જુહારઇ દેવ; સાધુતણી વિધિ સાચવી રે, આવઇ આલઇ હેવ. સૂ દુ:ખ હરણા ઉપદેસ દીઇ રે, ગીતારથ ગુણ ગેહ; સમરઇ ગુણ સહુ સૂરિના રે, જીવન આતમ જેહ, સૂ૦ ૧૦ શુભ સહજઇ સતાષિનિ રે, ચલ્યા લગાઇ ચાહ; ટાલ્યા તે કિમ વિસરઈ રે, દઇ ગયા દિલદાહ, સૂ૦ ૧૧ (દુહા )
સત્તર સય સત્તાત્તરઇ, માસ આસુ મજારિ; સુદ તેરસ સરગઈ સુખઈ, વસીયા સુગુરુ ગુરુવારિ, પણિપરિકર નિત્ય પગ પગઈ, સૂરિ ઝાંખર થાઇ; તિ કારણ જે દિવસ રિ (રિપુ), સાલઇ તિણિઇ સવાઇ. સાતમી ઢાળ (રાગ : વૈરાગી થયા)
સમય સમય સાજણ તણા રે, સાલઈ વિરહ સદીવ; હે જાલુ...હી ધણુ..., જિણિસ્યુ. વૈધ્યાઉ
સસને હી સુખકાર

૧
..
હ
८
કલ્યાણજી;
પૂજ્ય જીવન પ્રાણ આધાર રે. શ્રી ૨ પ્રગટી બ્રટિ જિણિ ઝાલ; સદ્દગુરુ વચન રસાલ રે. શ્રી ૩
પાવક રૂપ વિયેાગની રે, કિમતે બુઝઈ વિષ્ણુ સુણઈ, વીચઇ જેહનઇ તે લહઇ રે, અવર ન જાણઇ પીડ; હરખ દરસણ જેહના ૨ે, તે ખટકઈ જિમ તીર. શ્રી ૪ હસતા રમતા લાટતા, જે આગલિ દિન રાતિ; ભણતા ગુણતા પુછતા હૈ, ણિ ગુરુ મુકી તાતિ. શ્રી ૫
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
જીવ રે.
શ્રીગુરુ સાંભારઈ. ૧

Page #913

T૫રટાઇ ન
thesemiautomosomesh
town one
મૂદુ વચન બોલાવતા રે, હિત ભરિ લોચન જોઈ; તું કારઉ કોઈનિ નહી રે, તુછ વચન કદિ કોઈ રે. શ્રી. ૬ શીષામણ દેતા ભલા રે, શીષવતા આચાર; ગ્રંથ અનેક ભણાવતા રે, દિન માંહિ દસ વાર રે. શ્રી૭ આડો માડી માંગતી રે, વસ્ત્ર પરહિર ભાતિ; ના કહી નઇ ન... ત્રિચોડતા રે, પૂરી કરતાાતિ. શ્રી. ૮ વધારતા બહુ ભરત બો રે, દિતા નવ નવા થાક, કલ્યાણસાગરસૂરિ તે રે, પહુતા પ્રભુ પરલોક. શ્રી. ૯
(દહા) રાઉત માચી ભૂરમણ, અવ્વાણે પગિ આવિ; વાંદી છઈહી તઈ વદઇ, શુભ વચને સમજાવિ. ૧ હે ગુરુ પટી હુલ્લયઉં, પીર વડો પીર; તઇ તિહિંયઇ કુલિનવડા, વિઠ્ઠા અથઇ ઉવીશ. ૨ પાણ અમી પીય દંડા, કદુઈનદ્ર પિજઇ કીંય પ્રાણ ચલઇ પાણિ જઉં, હલઈ થયા સહિં હીય. ૩ વિદ્વાન રહઇ દયાવડા, કિહિયા............કાલ; આઈ બુજઝાયા અહે, હિં દૂનીયા યા હાલ. ૪ ડયાં ભલા સાઉ ઝિડુલ, સચ્ચાઈ છેડે શોક; થટ નું હિય ઇષઈ ધોરિનઉ, થિં ચંગા થાક. સૂરીસર મુનિવર સયલ, સોગ નિવારે સાહિ; ધૂમર વઇ થિર થંભ થિતિ, માંડાં પગલાં માહિ. ૬ નામ જપઈ ગુરૂ પગ નમઇ, સફલ હુઇ સુવિહાણ; શૂભ રાસ જસ થિર રહ્યો, ભૂજે નગરિ જગ ભાણ. ૭
આઠમી ઢાળ
(રાગ : ધન્યાશ્રી/ઈમ શાલિભદ્ર ધન્ને રષિ) મંગલમાલા કીર્તિ કલેલા, ગુરુ નામિ રંગરોલાજી; કલ્યાણસાગરસૂરિ તાણાં મિ, ગુણ ગાયા મન હાંમિજી.
મંગલમાલાએ આંકણી. તસુ પટોધર અધિક વિરાજઇ, બિરૂદ ઘણાં જસુ છાજઇજી; ભટ્ટારક જિણ સાસણ ચંદા, અમરસાગરસૂરદાળ. ૨
સારા માનાર્ય કયાણ ગૌતમતિ ગ્રંથો

Page #914

qv$'
યુગપ્રધાન
સકલ ગુણગૃહ, જગમ તીરથ જેહાજી,
વિચર ભવિક કમલ પ્રતિબાઉ, રવિ જિમ અધ તિમીર ઉઘઉજી. 3 વિધિપક્ષ ગચ્છ વડે વરદાઇ, રજસુ આદિ બડાઇજી; પડિત ઉત્તમચંદ મુણી દા, બાંધવ લક્ષ્મીચ`દાજી. ૪
શિષ્ય તેહનઉ લાવન્ય ભાવઇ, ગચ્છેસર ગુણ ગાવઇજી; સહુ જન વિમલ દિલઇ સદ્દો, રાસ સુણી સુષ લહ્યોજી. ૫ મગલમાલા કીતિ કલ્લાલા
ઈતિ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણુ રાસ સંપૂર્ણ (સંવત ૧૭૧૮ વષૅ વિશાષ સુદી ૩ ગુરુવાર )
[ પત્ર ૪. ચંદ્રસાગરસૂરિ જ્ઞાનભંડાર/ઉજજૈન ]
ઉપરાંક્ત લખાણુ વિદ્ર* શ્રો અગરચંદ નાટા (બિકાનેર) પાસેથી તા. ૧૫-૧-૭૯ ના મળેલું છે. તેમણે વર્ષો પહેલાં ઉજ્જૈનના ભડારમાંથી આ પ્રત મેળવેલી. તેમણે મેકલેલાં ૫નાં જી હતાં. લખાણ પણ અશુદ્ધ હતુ. આ પ્રત પરથી યથાશકય ઉતારા કરી અહીં આપેલ છે.
લિખિત ગારેગાંવ (મુંબઈ) અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રયે સં. ૨૦૩૫, પોષ વદ ૩૦ નિવાસરે. મુનિ કલાપ્રભસાગરેણુ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

[૫૦]

Page #915

-//wwwwwww w w w w vvvvvvvvvvvvvvv vઝ
ISS)
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રાચીન ઐતિહાસિક સ્તુતિ ર્તા : શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ શિષ્યને અજ્ઞાત
સંપાદક : મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી [ શ્રી લા. દ. સં. વિદ્યામંદિર (અમદાવાદ)ને સંગ્રહમાંથી શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની પ્રાચીન સ્તુતિની પ્રસ્તુત હસ્તલિખિત પ્રત સં. ૨૦૩૩ માં બાડમેરના ચાતુર્માસ દરમિયાન પ્રાપ્ત થયેલી. આ અતિહાસિક
સ્વતિમાં શ્રી ક૯યાણસાગરસૂરિના જીવનની વિશ્વાસપાત્ર હકીકતે પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિને પાટમહત્સવ દરમિયાન તેમના અજ્ઞાત શિષ્ય દ્વારા રચાયેલી આ સ્તુતિ અચલગચ્છીય નવમાં મરણની ઢબે (રાગમાં) બેલતાં સુમધુર અને ગેય લાગે છે. આ વિરલ કૃતિ પ્રાપ્ત થતાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જેવા પ્રતિભાસંપન્ન પૂ. દાદા ગુરુદેવશ્રીની જન્મદીક્ષા તિથિ અંગેના મતાંતરેને હવે અંત આવે છે. પ્રગટ થતી આ કૃતિમાં શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિની જન્મતિથિ વૈશાખ સુદ ૬, દીક્ષા તિથિ ફાગણ સુદ ૬, શનિવાર અને સૂરિપદતિથિ મહા સુદ ૬, રવિવાર પ્રાપ્ત થાય છે. સદ્ભાગ્યે, આવીજ એક વિરલ કૃતિ “શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણ રાસ' પણ પ્રાપ્ત થયેલી છે. તે પણ આ જ ગ્રંથમાં આની આગળના લેખમાં પ્રથમવાર પ્રકાશિત થયેલી છે. તેમાં શ્રી કલયાણસાગરસૂરિની જન્મતિથિ વૈશાખ સુદ ૬ નું એક વધુ પ્રમાણુ પ્રાપ્ત થાય છે. આ નિર્વાણ રાસમાં સ્વગતિથિ આ સુદ ૧૩, ગુરવાર પ્રાપ્ત થાય છે. પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ને અનુસંધાનાત્મક પટ્ટાવલિઓ પ્રાપ્ત થયેલી, જેની સં. ૧૮૯૩ માં લખાયેલી પ્રાચીન પ્રત પ્રાપ્ત થાય છે. (તેના અંતિમ પત્રને ફાટે આ ગ્રંથમાં અપાયેલો છે.) અનેક જ્ઞાન ભંડાર દ્વારક પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરિજી મ. સાહેબે સં. ૧૮૯૩ માં લખાયેલી પટ્ટાવલિની તે પ્રત રૂ. ૫૦માં જામનગરના ૫. શ્રી હીરાલાલ હંસરાજ લાલન પાસેથી લીધેલી એવો ઉલ્લેખ પણ તે પ્રતના અંતમાં સ્પષ્ટ છે. આથી એ નક્કી થાય છે કે, પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે સં', ૧૮૯૩ ની ઉક્ત પટ્ટાવલિની પ્રતા પરથી જ બીજી નકલો લખાવેલી. તે વખતે આવા વિશેષ અતિહાસિક રાસકાવ્ય પ્રાપ્ત ન થતાં પદ્રાવલિની કેટલીક હકીકત પર વિચારણ ન થયેલી હોય એ સહજ છે. સં. ૧૯૩ માં લખાયેલી પઢાવલિની કેટલીક વાતે સંશોધન માગી લે એ ચક્કસ છે. આ પટ્ટાવલિ ઉપરથી જ બીજી પ્રતે લખાઈ અને તેનું ભાષાંતર તથા પૂ. ક૯યાણસાગરસૂરિજીની પૂજાઓ પછીથી રચાઈને પ્રકાશિત થયેલ છે. શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ રાસ પણ આ પટ્ટાવલિ પ્રકાર છે. આમાં રચના વખતે પ્રાપ્ત થયેલ બ્રાંત ઉલેખે કે લહિયાની અશુદ્ધિ પણ જવાબદાર હોઈ શકે છે. આમ તે શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ પોતે શ્રી કલ્યાણ સાગરસૂરિ પછીના ત્રીજ એટલે કે શ્રી અમરસાગરસૂરિના પટ્ટધર શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિના પદ્રધર છે. પણ તે વખતે રાજકીય પરિસ્થિતિ અને શ્રમોમાં ભરપુર શિથિલતાને કારણે ગ્રંથભંડારો અસલામત હતા, એ પણ માની શકાય એવી હકીકત છે. પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારમાં તપાસ કરતાં હજી પણ ઘણું અતિહાસિક પ્રમાણે પ્રાપ્ત થવા સંભવ છે. શ્રી અંચલગચ્છ દિગ્દર્શન' માં શ્રી પાર્વે ઉપરોકત હકીકતે અંગે ઠીકઠીક ઉહાપોહ કરેલ છે. તેમણે ૧. નામે ચડેલી પટ્ટાવલિ' શબ્દ અનેકવાર યોજેલ છે. પ્રસ્તુત કૃતિ પણ તેમણે તેમાં આપી છે. તેમાં ૧૨ કડીઓ નેાંધી છે. હકીકતમાં છેલ્લી બે કંડિકા એક
કઈ શ્રી આર્ય કયાાતHસતિગ્રંથ

Page #916

lestuste edastadestesbesledbedesteslestesteste stedeutestestostestes
. 141
sesteste sosesteste stedesteste de destestestosterodeseste doobede tedeutustestostes જ છે અને તે કળશ રૂપે છે. મને પ્રાપ્ત થયેલી પ્રત પ્રાયઃ શુદ્ધ છે, તેમ જ સારી સ્થિતિમાં છે. તે ૨૬ ૪ ૧૧ સે. મી. લાંબી પાળી છે. પત્ર બે (૨) છે. પહેલા પત્રની પંદર લીટીમાં પ્રત્યેક લીટીમાં ૪૭ જેટલા અક્ષરો છે. બીજા પત્રમાં દશ પંકિતઓ છે.
સં. ૨૦૩૩, કા. વ. ૩૦, રવિવાર બાડમેરમાં પ્રસ્તુત સ્તુતિ અક્ષરશઃ ઉતારી લીધી છે. પ્રાકૃત મિશ્ર જૂની ગુજરાતી પદ્યની આ કૃતિ ઇતિહાસ સંશોધકે માટે મહત્વની બની રહેશે. – સંપાદક]
શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગુરુ રસ્તુતિ સયલ સુહદાયગં કુસલવર મંદિર, પણમીય પાસસિરી ગઉડીય જિણવરં; યુણિસિ સુસાહુ વિદિપખ ગણગણધર, સૂરિ સિરિ તિલક કલ્યાણસાયર ગુરુ. ૧ દેસ વઢિયારઈ લેલ પાટગપુરે વિવિહ વિવહારીય દાણ ગુણ સુહ કરે; તસ્થસિરિવંસિનાનિંગ કુલ દિણયરો, સતીય સિરિ નારિ નામલદેવિ ઉપરિધર. ૨ પુત્ત જાયમિય તાય સંતુલ્ય સોલ તેનીસ વિસાહ સુદિ છઠ્ઠએ; વિદ્રુયે ચંદ પરિ નામ કોડણવ, સવ સલકૂખણ રૂવ પુરંદર. ૩ સલ બાયોલહ ફગુણિ આદિરી, સુદ છઠ્ઠમિ શનિવારિ સંયમ સિરિ; પૂજ્યસિરિ ધમ્મમૂર્તિ ધવલનપુરી, દીખીયાં સીસ સિરતાજ જાણી કરી. ૪ નિમ્મલ માં વિદુસદ્ તક સાહિરયા, તત્ વિયાર આવારાગમ આઇરયા; પુંડર ગિરિ ગુરઇ જાણિ જિણ ઝાઈયો, સુમણ સઉણ ગણ સીસ ગુણ પાઇઓ. ૫ દીવ બિંદરાઈફ માં ગોવિંદ ઈભ, તેણ અહમ્મદપુરે મંડિય ઉછવ સુભો; વિત્ત વિવહપરિ જલદ સમ વરસીઉં જાયણ જણ ઘણ વિદ્દિાય મણ હરસઈ. ૬ સંવત સોલ એગઉણ પંચાઈ સુદૃ છમિ રવિવારિ માહ માસઈ; સૂરિ સિરિ ધમ્મમૂર્તિ પયં અપર્ય કલપ અંકુર ઈવ બોહળીય વપૂર્યા. ૭ વિજજઈ નૂર ઘણ તરલ કંસાલઈ, જય જય ઘોસિય ઘોસ આબઈ; સબલ પરતાપ જગદીપ્પઈ અરયમા જલેહિ ગંભીર ગુણ નિરૂવમ જસખિમા. ૮ સીલ જંબુસર ગાયમ લદ્ધિધરા સસ રસ વયણ કરિ છુપાય સક્કરા; સવ જીવાણ મણુ કોસ કારગપરા જંપ પઉમ જુગરણુ મંગલકરા. ૯ નિજજીયા જેણ કુમ્માણિ કુમઈ જણ જેણ સુણીઉણ સદૂલ સમીય ગણા; ગંગ કલોલગી પાવમસિ મુરણો ભગતિ ભવિયણ જિણી આસ સંપૂરણો. ૧૦
(કળશ) ઇય જણમણ મહિણી ગુણમણિ રોહણ કલ્યાણસાયર સૂરીસવો, અંચલગચ્છ ભાસુર નમિય સુરાસુર રંજિય મુનિજણવર સુંદર વીર સેહમ્મ જંબુપહવે સિવંભૂ અણુક્રમ્મઈ પણસદ્ધિ પટ્ટધર, ધરમ મૂરતિ સીસહ વંદૂ નિસિદિસ પ્રતાપઉ જાલગુ..માહિરો. ૧૧.
ચમ શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ હિ )

Page #917

E
શ્રી અંચલગચ્છ ગુરુ-પ્રદક્ષિણુ સ્તુતિ
– શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિશિષ્ય/અજ્ઞાત [વિધિપક્ષ (અંચલ) ગરપ્રવર્તક પૂ. દાદાશ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિથી પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ સુધીના અચલગચ્છ નાયકેની સ્તુતિરૂપે પ્રાકૃત મિશ્ર જૂની ગુજરાતીમાં પદ્યરૂપે આ રચના છે. આ પ્રતની એક નકલ કી લા. દ. વિદ્યામંદિર (અમદાવાદ)ના સંગ્રહમાં છે, તે પરથી આ સંપાદન કરી છે. – સંપાદક]
૮ | શ્રી વીતરાય નમઃ | શ્રી શારકાર્ય નમઃ | સિરિ વીર જિસેસર પટ્ટનાહ સિરિ સુહમસામિ ગુણગણ સનાત; તસ વંસહ મુરાહલ પહાણ ‘અજજફ્રિખય’ ગણહર ભુવનભાણું. ૧ નયરંતર આગમાયણ વાણિ ગંભીરિમ જલનિહિ મધુરવાણી; ગચ્છાહિ સિરિ “જયસિંહસૂરિ જસ દેસણઈ નાસઈપાવ દૂરિ. ૨ તસ પાટિ રમાવરકંઠહાર સિરિ પથમરાય પડિબાહ સાર; મિચ્છન્નતિમિરનાસણ દિણંદ સિરિ ધમ્મષસૂરિ' મુણિંદ. ૩ તસ સીસ સવાણનિહાણ જાણ, જિણિ હેલા હાકીય મેહઆણ; બહુજણમણરંજણ લદ્ધલીહ વંદઉં ગણહર સિરિહિંદસિંહ’ ૪ સંઘપ્પમૂરિ' તાત પટ્ટિ વરસીતપરાક્રમ મહીયવટ્ટિ; તસ પય પણમઉં ભવિયાં સુહેણ પામઉ જિમ સિવસુહ તતખણણ. દેસણરસરંજિય ભવિયલય જાવુરિ સુણી કય બહુપ્પમેહ, ગુણગહણ કરઈ તે રમણિદીહ નંદઉ સુયહર સિરિ‘અજિયસિંહ. ૬ ભવસંભવપાવગવારિવાહ દુલભ સિદ્ધિપુર-સત્યવાહ; ઉદ્દામકામ ભડ મલીયમાણ ‘દેવિંદસિંહસૂરિ પહાણ. અગાસ અંગ ઉજંગબાર નંદી તહ સિરિ અણુઓગદાર; દસપઈના ચઉરો મૂલગંથ છ છેય પઢઈ જે અંગ સંધ. સિરિમાલ કુલંબર વરદિણંદ અંચલગણકુમુય-વિયાસ-ચ દ; નંદઉં જાસ સિરવિ ધરણીધાર, સિરિ “ધમ્મપતસૂરિ ગુણ અપાર. ૯ ઈદાગમલકૂખણ તત્તરાણ તન પાટિ પયઠી ભુવણભાણ; સિરિ સિંહતિલય” ગુરુ ગુરુયકીર્તિ પણમઉં જિમ પાઉંભાવવિભુત્તિ. ૧૦
રહ્યું શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #918

••••••••••••••
•••••••festasiad-stssell asleoloisolested lodgest feedslowlesslolestones I૫1ી
તપૂએ નંદણવણ કપરુકુખ નિય દેસણિ દજિય દફખ લકુખ; વરસંજમ કમલાવાસપઉમ સુવિહિય મુણિ જણગણ જલહિસામ. ૧૧ ઘણદોસતિમિર-નાસણ દિણિંદ સિરિ “મહિંદપહ' ગુરુ સૂરિશૃંદ; , તસ પાટિ પઉમવર રાય હંસ, મડિય સિરિ વયરમુહિંદવંસ. ૧૨ વરકાણાકિરણ નિહણીય તહ સિરિ “મેરૂતુંગ ગુરુ સુગુરુય સોહ; નસ પાટિ ઉદયગિરિવર દિણંદ સોહગસાર કમલારિવંદ. ૧૩ આનંદ કિરણ ઘણ કિત્તિ પૂરિ, જયવંતા સિરિ “જયકીર્તિસૂરિ;' તમ્પયનસંપર્યાવર-સહ સાર, મહિમગિરિ ગુરુ પડિ ગુણભંડાર. ૧૪
જયકેશરીસૂરિ જુગપ્પહાણ, જયવંતા ભણિયણપઉમભાણુ; ગણનાયક સંપઈ વિહરમાણ, પણમઉ જિમ પામઉ સુહ પહાણ. ૧૫ પુણ્યમારગ-પયડણ દિવસનાહ સિવપુરપંથીય-જણ-સન્થવાહ; સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ તાસ પટ્ટિ જિમ સોહઈ તિલક લલાટપટ્ટિ. ૧૬ સંપાય તેસિં પયપઉમ હંસ સિરિ જિણવઈ સાસણ વરવયંસ, ભાવસાગરસૂરિ ગુરુ પહાણ પણમંત પામવું નવનિહાણ. ૧૭ તસ પદવી પાલણ સાવહાણ જિગિ જંગમ તીરથ જગપહાણ; ગઉરમ ગુણનિધિ ગુણનિહિ સૂરીસર’ ભાસર ભૂમિ ભાણ. ૧૮ તસુ પટ્ટિ જંગમ સુરત જિમ સોહઈ સસિ દિવાય; “ધર્મમૂરતિસૂરીસર-મુણિંદ પ્રતિપઉ સહિ ગુરુજાં દિણંદ. ૧૯ તમ્પયગુણમણિ-રહણ-સમાહા, નિકુલગિરિ ઉદયપવર ભાણ; જલહરસમ ગજજઈ જ વખાણ, “શ્રીકલ્યાણસાગરસૂરિ’ સુગુરુ જાણ. ૨૦
(શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ શિષ્ય રચિત)
મા શ્રી આર્ય કયાણ ગતHસ્મૃતિ ગ્રંથ કહીશ.'

Page #919

પ. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ દાદા શ્રી
ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી
– અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્યદેવ
શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. તીર્થસ્વરૂપ દાદાસાહેબ શ્રી ગૌત્તમસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે સં. ૧૯૨૦ માં દુર્લભવૃક્ષ મરુભૂમિના પાલી શહેરમાં એક કલ્પવૃક્ષ તરીકે ઉપન્ન થઈ પોતાના જીવનની સુવાસ અને દિવ્ય ફળોનો આસ્વાદ અનેક દેશોને કરાવ્યો. તેમાં પણ કચ્છ દેશ અને હાલાર દેશને વિશેષ કરાવ્યો. એ મહાત્મા મરુભૂમિના પાલી શહેરમાં શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ ધીરમલજીનાં પત્ની ક્ષેમલદેની કુક્ષિથી ઉત્પન્ન થયા. બાલ હોવા છતાં આબાલ ચારિત્ર એ મહાપુરુષ પાંચ વર્ષની વયે કચ્છ દેશથી આવેલા દેવસાગરજી નામના અનુભવી વિદ્વાન યતીશ્વરની નજરે પડ્યા. જોતાવેંત જ ભવિષ્યના એક મહાન પુરુષ જાણી એ યતીશ્વરે તેમના માતાપિતા પાસેથી માગણી કરી. માબાપે એ બાળકનો મોહ ઉતારી યતીશ્વરને ભેટ ધર્યો. એ મહાન બાળકને યતીશ્વર કછ દેશમાં લાવ્યા. યતિઓ સાથે રહેતાં અને શાસ્ત્રવચનોનું શ્રવણ કરતાં એ મહાન પુરુષ બાલ્યવયથી જ વૈરાગી બનતા ગયા. યતિસંસર્ગથી સં. ૧૯૪૦ માં મુંબઈ ખાતે યતિદીક્ષા લીધી, પરંતુ યતિઓના વ્યવહારો બરાબર ન લાગવાથી અરુચિકર થતા ગયા અને વૈરાગ્યરંગ વધતો ચાલ્યો. તેથી સં. ૧૯૪૬ માં પોતાની જન્મભૂમિમાં જ એક વિદ્વાન મુનિવરના હસ્તે ક્રિયોદ્ધાર કરી સાધુપણાની નાની દીક્ષા સ્વીકારી. પછી એકબીજા વિદ્વાન મુનીશ્વર પાસેથી યોગોહન કરવાપૂર્વક વડી દીક્ષા લીધી. આ સમય દરમિયાન કચ્છ પ્રદેશમાં યતિઓનું બહુ જોર હતું, તેથી અનેક મુશ્કેલીઓ અને વિનોનો સામનો કરી એ ગુરુદેવે પોતાના ઉગ્ર તપ સંયમની સુંદર સુવાસ ફેલાવીને ધર્મોપદેશથી ખૂબ જ ધર્મ જાગૃતિ આણી, ઘણાને વૈરાગ્ય પમાડી દીક્ષા આપીને પોતાના શિષ્ય-શિષ્યા કરી અને એ પરિવાર દ્વારા ધર્મપ્રચાર કરાવ્યો.
કચ્છ જેવા તે વખતે સંસ્કૃતિથી અતિ પછાત દેશમાં ખોરાક આદિના કારણે અન્ય મુનિવરોને રહેવું ગમતું નહિ. એવા પ્રદેશમાં પુન:પુન: વિચરી એ ત્યાગમૂર્તિએ લોકોને ધર્મ પમાડી બહુ બહુ ઉપકારો કર્યા. એ પ્રદેશમાં અનેક જિનાલયો બંધાવરાવી પ્રતિષ્ઠા કરાવી, ઘણાંનો જીર્ણોદ્વાર કરાવ્યો. લોકોને તપશ્ચર્યામાં જોડી ઘણા જ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવો અને ઉજમણાં કરાવ્યાં. દીન-અનાથોને પણ ઘણા પ્રયાસો કરી સારી સહાય કરાવી. દુષ્કાળના
કાશીશી આર્ય કલ્યાણ

Page #920

P ਰ : testਰਵਰ $ਰ ਵt wਡ ਵੜੈਚ, 194t les :39 - ਵtਰ (19 (te sਰਵਰ ਵb ske to sਰ ਵ ਰ ਵ ਰ ਵੀਉ ਪੈਰ ਉਖ ਵੀਰ ਇ ਈ ਏ ਇsਇsted states th e કરાળ કાળના પ્રસંગમાં પણ ખૂબ સહાય કરાવીને ગરીબોના કલ્યાણરૂપ બન્યા. ઉપરોક્ત રીતે કચ્છની જેમ હાલાર દેશમાં પણ ધર્મોદ્યોત કરાવ્યો.
એ મહાપુરુષની જ્ઞાનારાધના પણ અજબ હતી. એમણે અનેક સ્થળોએ શાસ્ત્રના રક્ષણ અને પ્રચારાર્થે મોટા જ્ઞાનભંડારો કરાવ્યા. ઘણાં જ વિધિવિધાનનાં પુસ્તકોની જેમ બીજા પણ ઘણા જ સમુદ્રિત ગ્રંથો પ્રકાશિત કરાવ્યા. લહિયાઓ પાસેથી શાસ્ત્રગ્રંથો લખાવ્યા, તેમ જ પોતે પણ નેવું વર્ષની વય સુધી અપ્રમતપણે પ્રત લખતા રહ્યા. પોતાની જિંદગીના છેલ્લા વર્ષે, છેલ્લી માંદગીના શરૂઆતના માસમાં પણ એક ગ્રંથ લખી પૂરો કર્યો. આ બાબતના સાક્ષીને તેમની જ્ઞાનપ્રિયતા અને અપ્રમત્ત અવસ્થાનું સચોટ દર્શન થાય છે.
પૂજ્યશ્રીની ચારિત્ર-સાધના પણ પ્રશંસનીય હતી. તેઓ પોતે ઉગ્ર ચારિત્ર પાળતા અને પોતાના સમુદાયને પણ ઉગ્ર રીતે ચારિત્રમાં પ્રવર્તાવતા. જૈન તેમ જ જૈનેતરો પર પણ તેમના ચારિત્રની સુંદર છાપ હતી. અપ્રમાદી અને સતત ઉદ્યમશીલ એ મહાપુરુષ સવારના ત્રણેક વાગ્યે ઊઠતા, ત્યારથી ધર્મોપદેશ, શાનારાધના અને અરિહિં તાદિનાં સ્મરણ-જાપ, સાધુક્રિયા ઇત્યાદિમાં ઉદ્યમશીલ રહી રાતે અગિયાર વાગ્યે શયન કરતા. સાંજના બે ઘડી પહેલાં વિહાર કરી લેતા અને તરત પ્રતિક્રમણ કરતા. તે પણ એટલું મનનપૂર્વક શાંતિથી કરતા કે પ્રતિકમણમાં દોઢ બે કલાકનો સમય વ્યતીત કરતા. તે રીતે છેલ્લી માંદગીની શરૂઆત સુધી અપ્રમત અવસ્થાએ આરાધનાશીલ રહેતા હતા. તેમની તપશ્ચર્યા પણ અનુમોદનીય હતી. આ પવિત્ર પુરુષે અદીક્ષિત અવસ્થાથી શરૂ કરેલાં એકાસણાં છેલ્લી માંદગીની શરૂઆત સુધી નિયમિતપણે ચાલુ રાખેલાં. તેમાં પર્વતિથિઓમાં આયંબીલ, ઉપવાસ પણ જીવનપર્યત ચાલુ રાખેલાં. જ્ઞાનપંચમી, નવપદ, વાસ સ્થાનક ઇત્યાદિ તપની પણ આરાધના કરી જીવન પવિત્ર બનાવ્યું. ત્યાગવૃત્તિવાળા આ મહાત્માએ છેલી માંદગીમાં સંથારાવશ અવસ્થાએ પણ પર્વતિથિઓમાં આયંબીલ કરેલું. છેલ્લાં વીશેક વર્ષથી ઘી ન વાપરવાનો પણ એ પૂજ્યશ્રીએ નિયમ કરેલો હતો. ત્રણ માસની છેલ્લી માંદગીમાં પણ પર્વતિથિઓ સિવાયના દિવસોમાં એ ત્યાગમૂર્તિ મહાયોગીશ્વરે ભક્તિભાવવાળા ભુજનગરમાં માંદગીમાં ઉપયોગી તેવાં મોસંબી ઇત્યાદિ ફળો અને લૂકોઝ આદિ વસ્તુઓથી ભક્તિ કરવા ઈચ્છતા ભક્તાત્માઓની માગણીનો દયાળુ હૃદયથી અસૂઝતી વસ્તુઓને કારણે અને અલોલુપતાને કારણે અસ્વીકાર કરી સ્વાભાવિક મળી જતા પ્રવાહી પદાર્થોમાંથી એક જ દૂધને પરિમિતપણે ખોરાક તરીકે અપનાવેલો. એટલે સવારના એક
જ કપ તેમ બપોરના એક જ કપ એમ દિવસમાં નિયમિતપણે બે જ કપ દૂધ લેવાનું ચાલુ - રાખેલું હતું. ધન્ય છે તેમની ત્યાગમય તેજસ્વી વૃત્તિને !
ગણી શ્રી આર્ય કaterોતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #921

[૫ ]eetest best possessoceedostine-estees.eetectosee eee essenc
in એમની પરમામા સાથેની તલ્લીનના પણ અજબ હતી. વાસોશ્વાસની સાથે પણ અરિહંત શરણનો જાપ એકમેક થઈ ગયેલું. છેલ્લા દિવસોમાં પરમાત્મામાં તલ્લીન બનેલ એ ધન્ય આત્માને જે કોઈ પૂછતું: “સાહેબ ! શાનો ખપ છે?’ તેમને એ પુણ્યપુરુષ જણાવતા : “મને અરિહંત પરમાત્મા પાસે લઈ જા; સિદ્ધ પરમાત્મા પાસે લઈ જાઓ.’ અનેકને ધર્માશીર્વાદ આપનારા પૂજ્યશ્રી પરમા-માની લીનતામાં એમ પણ ઉચ્ચારી જતા : મને અરહિંત પરમાત્મા થવાના, સિદ્ધ પરમાત્મા થવાના કોઈ આશીર્વાદ આપો! એ રીતે પરમાત્માના ધ્યાનમાં લીન એ પુનીત યોગીશ્વર સર્વસંગ અને અઢાર પાપસ્થાનકોને વોસિરાવતા, દુષ્કનની નિંદા કરતા, સુકૃતને અનુમોદતા, સર્વ જીવેને ખમાવતા, અરિહંતાદિ ચાર શરણને લેતા, પ્રતિક્રમણ કરતા.
પરમ જાગૃતિપૂર્વક, પરમ સમાધિપૂર્વક સં. ૨૦૦૯ ના દ્રિતીય વૈશાખ સુદ ૧૩ ને સોમવારના રોજ પાછલી રાતે તેઓશ્રી કાળધર્મ પામ્યા.
ધન્ય હો એ પરમ યોગીશ્વર મહાત્માને !
શ્રી આર્ય કથા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
*

Page #922

અચલગચ્છની ગહેલી ~ ~
~~~~
- પ્રેમકુંવરબેન રતનશી સાવલા જાગો જાગો રે વિધિપક્ષ ગચ્છના, શ્રાવક તુમ આજ; સત્ય વિધિને પ્રગટ કરવા, સહુએ આપે સાથ. જાગ ૧ અંચલગચ્છ પટ્ટાવલિ પુસ્તક, પ્રગટ થયું છે જેહ, વિધિપક્ષ ઇતિહાસ છે તેમાં, વાંચી લેજો તેહ. જાગો૦ ૨ સંવત ૧૧૩૬ ની સાલે, દ્રોણ શેઠ શ્રાવક ગેહ, ઝળહળતે સૂર્ય ઘર ઊગ્યો, વિધિપક્ષ કરવા સતેજ. જાગ ૩ દેશી માતાની કૂખે અવતર્યા, વયજાકુમાર છે નામ; ગુરુ જયસિંહ સૂરિજીની સાથે, આવ્યા રાધનપુર ગામ. જાગે. ૪ સંધ કેરા અતિશય આગ્રહથી, અગિયાર બેંતાલીસની સાલ; પોષ સુદ ત્રીજની દીક્ષા દીધી, “આર્યરક્ષિત દીધું નામ. જાગો૦ ૫ જ્ઞાન, ધ્યાન અને તપશ્ચર્યા કરતાં, વિચરતા ગામોગામ; પાટણપુર નગરીમાં પધાર્યા, સંધે કર્યું સન્માન. જાગો૦ ૬ શાન તણા ચમકારા દેખી, ૧૧પ૯ માગસર સુદ ત્રીજ; જયસિંહ સૂરિ ગુરુને તેડાવી, સંધે આચાર્યપદ દીધ. જાગો શુદ્ધ માર્ગ પ્રરૂપવા માટે, ક્રિોદ્ધાર ફરી કીધ; આચાર્યપદને ત્યાગ કરીને, “વિજયચંદ્ર નામ દીધ. જાગો૮ ગુરુ કેરા અતિશય આગ્રહથી, ઉપાધ્યાયપદ લીધ; મહા સુદ પાંચમને દિવસે, ફરી શુદ્ધ દીક્ષા લીધ. જાગો. ૯ શુદ્ધ ક્રિયાની ઝંખના કરતાં, આવ્યા પાવાગઢ માંય; એક માસ ત્યાં ફરતાં, આહાર ન મળે શુદ્ધ ક્યાંય. જાગો. ૧૦ વીર પ્રભુનાં દર્શન કરીને, સાગારિક અણસણ કીધ; મહાવિદેહે સીમંધર સ્વામી, ગુરુજીની પ્રશંસા કીધ. જાગો. ૧૧
મિ શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમ ઋતિસંઘ
SE

Page #923

1416Jedeosteste
testosteskeestestosteste destusestestosteste de detectes
.lesbesteste stedesliste deste lo stesleslegtesteseduseststestede estostesttestedeste
મહાકાલી ચશ્કેસરી દેવી આવ્યાં, વિધિસર વંદના કીધ; ભાલેજ નગરે ગુરુજી પધાર્યા, શુદ્ધ ઘીનું પારણું કીધ. જાગો. ૧૨ ૧૧૬૯ અખાત્રીજ દિવસે, ગુરુ ફરી સૂરિપદ દીધ; શાસ્ત્રોક્ત માર્ગ દેખીને સંધે, ‘વિધિપક્ષ ગચ્છ નામ દીધ. જાગો. ૧૩ યશાધન ભણશાળી ગુરુ ઉપદેશે, કાઢયો સિદ્ધાચલ સંધ; ભાલેજ નગરે જિનમંદિર બંધાવી, પ્રભુ પ્રતિષ્ઠા કીધ, જાગો૦ ૧૪ સિદ્ધરાજે ગુરુને પાટણ તેડાવ્યા, યજ્ઞમાંથી કાઢવા ગાય; પરકાયા પ્રવેશ મંત્ર ભણીને, જીવિત કરી કાઢી ગાય. જાગો. ૧૫ સિદ્ધરાજે ગુરુને વંદન કરીને, દીધું “અચલ ગચ્છ' નામ; કુમારપાળે વિધિ અનુસાર, પ્રચલિત કર્યું “અંચલ ગ” નામ. જાગો. ૧૬ વિધિપક્ષના મહાન જ્યોતિર્ધર, જયસિંહને ગચ્છ ધૂરા દીધ; સાત દિવસનું અણસણ કરીને, શત વરસ આયુ પૂર્ણ કીધ. જાગો. ૧૭ સાત ક્રોડ શ્લોક જયસિંહને કંઠે, પાટણ માંહે થયા પ્રસિદ્ધ; કુમુદચંદ્ર દિગંબરને હરાવી, “યુગપ્રધાને સિદ્ધરાજે દીધ. જાગો૦ ૧૮ અનંત રાઠોડનો રોગ હઠાવ્યા, સેમચંદ ડાકુને બોધ દીધ; છત્રસેન દિગંબરને હરાવી, કુમારપાળે પ્રશંસા કીધ. જાગો. ૧૯ અનેક જીવોને જૈન બતાવ્યા, ધર્મસૂરિને ગચ્છ-ભાર દીધ; પ્રભાસ પાટણમાં સ્વર્ગે સિધાવ્યા, સંઘે સ્તૂપ પાદુકા કીધ. જાગો૦ ૨૦ અનેક આચાર્યો થઈ ગયા, વળી જયશેખરસૂરિ થાય; ગ્રંથ-સાહિત્ય અનેક રચ્યાં, “કવિ ચક્રવતી” બિરુદ મળી જાય. જાગો૦ ૨૧ મેરૂતુંગ સૂરીશ્વર થયા વળી, ચકેશ્વરી દેવીની સહાય; વડનગરમાં મહિમા બતાવ્યો, રચ્યો સ્તોત્ર “નમો દેવદેવાય.' જાગો. ૨૨
કેસરી સૂરીશ્વર થયા, અનેક પ્રતિષ્ઠા કીધ; ૧૫૪૧ પોષ સુદ આઠમે, ખંભાતે કાળધર્મ કીધ. જાગો૦ ૨૩ મહાન આચાર્યો થઈ ગયા વળી, કલ્યાણસાગર સૂરિ થાય; જૈન મંદિરો અનેક બંધાવ્યાં, જંગમ તીર્થ કહેવાય. જાગો૦ ૨૪
5) એ આર્ય કરયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #924

Hassandrashdhole senses [૫૯]
વમાન અને પદ્મસિંહ બાંધવ, કાઢ્યો છ'રી પાળતા સધ;
જામનગરમાં જસવંતસિંહે દીધા, શત સુભટો હથિયાર બંધ, જાગો૦ ૨૫
સત્તર અઠાર વરસ ચામાસે, ભૂજમાં આયુ પૂર્ણ કીધ; ભવ્ય સ્તુપ તિહાં બંધાવી, પાદુકાઓ સ્થાપિત કીધ. જાગો૦ ૨૬ અનુક્રમે આચાર્ય થઈ ગયા વળી, ગૌતમસાગર સૂરિ થાય; ક્રિયાદ્વાર ગુરુજી ફરી કરીને, ગચ્છ પ્રવૃત્તિ ગૂંજતી થાય. જાગો૦ ૨૭
કચ્છ-હાલારોદ્ધારક બિરદ પામી, વળી કીધાં શાસનનાં કામ; સંધને ચેતવણી પત્ર લખીને, અમર કરી ગયા નામ. જાગો૦ ૨૮ દાન-નેમ સૂરિ સ્વર્ગ પધાર્યા, રહ્યા એક ગુણસાગર સૂરિ રાય;
શાસન ધર્મ માટે ભાગ દઈને, વિચરે દેશ-પરદેશ માંય, જાગો૦ ૨૯
મેરાઉ ગામે વિદ્યાપીઠ સ્થાપી, જૈન શાસન રાખવા કાજ; નરરત્ન અને શ્રાવકો નીપજે, જૈન ધર્મ સમજાવવા કાજ, જાગો૦ ૩૦ મહા તપસ્વી સૂરીશ્વરજી આપણા, વિચરે વિધિ અનુસાર; ‘પ્રેમ’ કહે ગુરુ ચિરંજીવા,
ગચ્છના અમાલ શણગાર, જાગો૦ ૩૧
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ ક

Page #925

Page #926

श्री आर्य - कल्याण -- गौतम स्मृति ग्रंथ
भाग
-
३
हिन्दी विभाग
सं. - मुनिश्री कलाप्रभसागरजी
[ पृ. १ से ८६ ]

Page #927

Page #928

युगप्रधान दादाश्री कल्याणसागरसूरीश्वरजी
-श्री भूरचन्द जैन
भारत की प्राचीन संस्कृति में जैन धर्मका विशेष योगदान रहा है। धार्मिक, सांस्कृतिक, आर्थिक, सामाजिक, राजनैतिक गतिविधियों में जैन धर्मावलम्बियों को महत्वपूर्ण भूमिका सदियों से रही है। वहां इस धर्म के प्रचारकों एवं अनुयायियों की ओर से साहित्य सर्जन की विशेष देन भी रही है। इतिहास, पुरातत्त्व एवं वस्तुकला में जैन धर्म के प्राचीन ग्रन्थ एवं मन्दिर आज भी प्राचीन भारतको गौरवशाली तस्वीर लिये हए हैं। इस धर्म के अंचलगच्छ के संत महात्माओं, प्राचार्यों का साहित्य, इतिहास पुरातत्त्व के साथ-साथ सत्य एवं अहिंसा का धर्म प्रचार करने की अमूल्य देन रही है। इसी संदर्भ में युगप्रधान दादा कल्याणसागर सूरीश्वरजी महाराज साहब की स्मृति होना स्वाभाविक ही है, जिनकी जैन धर्मके व्यापक प्रचार-प्रसार हेतु, वास्तुकला के कलात्मक नवनिर्माण करवाने, धर्म प्रचारकों को तैयार करने, ज्ञान भंडारोंकी स्थापना, चर्विध संघ की तीर्थ-यात्राओं का प्रायोजन, जैन एकता, महाव्रत अणुव्रतों का प्रचार करने में अनठी देन विश्व के रंगमंच पर रही है। आज इन महान् त्यागी और तपस्वी की स्मृतियां देश के अनेकों जैन मन्दिरों में प्रतिभागों. चरण पादुकानों के रूप में विद्यमान है वहां अनेकों ज्ञान भंडारों में आप द्वारा लिखित ग्रन्थ आपकी प्रोजस्वी ज्ञान-गरिमाके परिचायक बने हुए हैं।
___ भारतके ऐसे महान् रत्न का जन्म गुजरात के लोलाडा गांवमें श्रीमालजाति के कोठारी वंशके श्री नानिग के यहां श्रीमती नामिलदे की कोख से वि. सं. १६३३ आषाढ़ सुद दूज (वैशाख सुद छट्ठ) गुरुवार को प्रा। प्रभात की अनोखी वेला, आर्द्रा नक्षत्र में माताने पुत्रको जन्म दिया उस समय सम्पूर्ण परिवारमें विशेष खुशी की लहर दौड़ पड़ी। सम्पूर्ण गांव में विशेष प्रानन्द का अनुभव जनमानस को होने लगा। प्राकृतिक सौन्दर्य भी ना बन गया। पशु पक्षियों में भी विशेषतौर से खुशी की उछलकूद होने लगी। जब माताश्री नामिलदे
या उस समय उन्हें प्रभात की सुहावनी वेलामें उगता हुअा सूर्य का दिव्य स्वप्न दिखाई दिया. जो अज्ञान, अत्याचार, अनाचार के अन्धकार को मिटाने का प्रतीक था।
श्रीनानिग के यहां बालक का जन्म हुआ, उससे पहले इनके सात वर्षीय सोमादे पुत्री भी थी। माता पिताके असीम लाड प्यार में पलने वाले बालक का नाम कोडनकुमार रखा गया। गोरा बदन, चमकती अांखे. घुघराले बाल व सांचे में ढले अंग ऐसे लगरहे थे मानों विधाताने इतमिनान से इस महान् देह की रचना की हो। बालक के गौर वदन, हृष्टपुष्ट शरीर, खिलता मुखड़ा, चंचलता को देखकर सभी इनकी अोर स्वतः ही आकर्षित
એ શીઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #929

[२]RITAIAILAIMILITARIAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAIm manAALAAAAAAAAAAAALI
हो जाते थे। जो कोई भी बालक को देखता उसका मुफाया हुअा चेहरा भी दो क्षणों के लिये खिल उठता। यह इस बालक का अनोखा आकर्षण था। पारिवारिक सुख सुविधा में बालक का शारीरिक विकास होने लगा।
जब बालक पांच वर्षका हा तो बाल अठखेलियों में अत्यन्त ही व्यस्त रहने लगा। बचपन में सहनशीलता, मधुरता, धैर्यता, गम्भीरता, इनके शान्त स्वभाव के अंग बने हुये थे। एकदिन वह अपनी माताश्री नामिलदे के साथ जैन उपाश्रय में प्राचार्य धर्ममूर्तिसूरिजी के दर्शनार्थ गया। जहां वह अत्यन्त ही शान्त एवं गम्भीर होकर पूज्य आचार्यश्रीजी के वेष एवं उनकी मुखाकृति को निहारने लगा। बालक कोडनकुमार अपनी मांकी उंगली को छोड़ता हा प्राचार्यश्री के निकट पहुंच गया और बिना किसी हिचक के प्राचार्यश्रीजी की गोदमें जा बैठा। बालक के इस व्यवहार को देखकर उपस्थित अनेकों श्रावक एवं श्राविकाएं अवश्यही नाराज हए लेकिन प्राचार्यश्रीजी ने बडेही लाड प्यारसे बालक के इस स्वभाव को सहन किया। इसी बीच बालक कोडनकुमार प्राचार्यश्रीजी के हाथ से महपत्ति को लेकर बार-बार अपने मुख की अोर करने लगा। जिसे देखकर सभी आश्चर्यचकित हो गये।
आचार्यश्री धर्ममूर्तिसरिजी ने बालक के उज्जवल भविष्य को देखते हुए उनकी माता से संघ सेवा करने के लिये बालक की मांग की। माता-पिता के एकमात्र पुत्र होने एवं पिता के परदेश यात्रा के कारण मां ने बालक को देने की अनच्छिा व्यक्त की। चार वर्ष पश्चात् जब प्राचार्य धर्ममूर्तिसूरिजी पुनः लोलाडा गांव में पधारे, उस समय नव वर्षीय बालक कोडनकुमार ने स्वेच्छा से दीक्षित होने की इच्छा व्यक्त की। मां-बाप ने भी स्वेच्छा से बालक को जैन साधुत्व स्वीकार करने की अनुमति दे दी। वि. सं. १६४२ वैशाख सुदी तृतीया को कोडनकुमार ने धवल्लकपूर में दीक्षा ग्रहण की। विराट समारोह का आयोजन नागड गोत्रीय माणिक सेठ ने बड़े ही धूमधाम से किया। कोडनकुसार नव वर्ष की अवस्था में जैन साधु बन गये और इनका नाम 'शुभसागर' रखा गया।
बालक कोडनकुमार अब पंच महाव्रतधारी जैन साधु बन गये । जैन साधु श्री शुभसागर को दो वर्ष के पश्चात् भारतविख्यात जैन तीर्थ पालीताणा की पवित्र धरती पर वि. सं. १६४४ माह सुदी पंचमी को बड़ी दीक्षा दी गई और आपका नाम मुनि कल्याणसागर रखा गया । शुभ लक्षणों वाले शुभसागर मुनि जनजन का कल्याण करने वाले मुनि कल्याणसागरजी महाराज साहब के नाम से सर्व विख्यात होने लगे। प्राचार्य धर्म मूर्तिसरिजी महाराज साहब के प्राज्ञापालक मुनि कल्याण सागरजी को वि. सं. १६४९ वैशाख सुदी तृतीया को अहमदाबाद में भव्य समारोह के बीच प्राचार्य पद की पदवी प्रदान की गई । अब मुनि कल्याणसागरजी महाराज का नामकरण आचार्य कल्याणसागरसूरीश्वरजी गखा गया।
ज्ञानपुज, धर्मप्रचारक, विद्वान् , त्यागी एवं तपस्वी, चमत्कारी प्राचार्य कल्याणसागर सूरीश्वरजी महाराज के प्रोजस्वी चरित्र, संघ सेवा एवं एकता की अद्भुत शक्ति को देखकर आचार्य धर्ममूर्तिसूरि अत्यन्त ही प्रभावित हुए और इन्हें अलग से विहार कर जन-मानस को धर्म मार्ग बताने का आदेश दिया। आपने अपनी अमृतवाणी. सदुपदेशों, दैवी चमत्कारों से पथ भूलों को सच्चा मार्ग बताया जिसके प्रभाव से चतुर्विधि संघ प्रापसे अत्यन्त ही प्रभावित हुआ और आपको वि. सं. १६७२ में राजस्थान की ऐतिहासिक एवं प्राकृतिक सौन्दर्य से परिपूर्ण उदयपुर नगरी में युगप्रधान की उपाधि देकर अलंकृत किया।
(ક) થી શ્રી આર્ય ક યાણ ગૉuસ્મૃતિગ્રંથો

Page #930

WnwamIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
I
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM[३]
युगप्रधान आचार्य श्री कल्याणसागर सूरीश्वरजी महाराज साहब ने अपने चमत्कारों से जनमानस को अपनी ओर अत्यन्त ही आकर्षित किया। जब वि. सं. १६२५ में आगरा में कुरपाल सोनपाल द्वारा बनाये जैन
बादशाह जहांगीर ने तोड़ने का प्रयास किया तो आपने अपनी प्रोजस्वी चमत्कारी शक्ति से उसे बचाने की महत्वपूर्ण भूमिका निभाई। वि. सं. १६९९ में जालोर में फैली महामारी से जनमानस को बचाया। चमत्कारों के साथ-साथ युगप्रधान प्राचार्य कल्याणसागर सूरीश्वरजी का जीवन विकास की ओर अधिक रहा ।
आपने अपने जीवनकाल में अनेकों शिक्षण संस्थाओं की स्थापना की। वि. सं. १७०६ में सूरत नगर में ज्ञान भंडार की स्थापना कर आपने अनेकों विद्याप्रेमियों, पुरातत्त्ववेत्तानों, शोधशास्त्रियों को सहयोग प्रदान किया। शिक्षा के क्षेत्र में आप द्वारा दीक्षित अनेकों जैन साधु साध्वियों को प्रकाण्ड विद्वान् बनाने में आपकी रुचि अनूठी रही।
शिक्ष। प्रचारक युगप्रधान दादा कल्याणसागर सूरीश्वरजी म. सा. द्वारा कई जैन मन्दिरों का जोर्णोद्धार करवाते हुए उनकी प्रतिष्ठा भी करवाई। मन्दिरों के निर्माण के अतिरिक्त आपने धर्म प्रचार से अनेकों राजाओं से सार्वजनिक तौर पर होने वाली हत्याओं का बहिष्कार करवाया । अनेकों राजपुरुषों, धनाढ्य सेठ साहूकारों, प्रतिष्ठित नागरिकों, समाजसेवियों को जैन धर्म अंगीकार करवाने की आपकी देन सदैव चिरस्मरणीय रहेगी । अापकी निश्रामें गुजरात, राजस्थान, बिहार, सिन्ध आदि अनेकों प्रदेशों में स्थित विख्यात तीर्थों को यात्रा हेतु पैदल संघ निकालने का आपका अनुकरणीय प्रयास रहा ।
___ सोलहवीं शताब्दि के युगपुरुष दादा कल्याणसागर सूरीश्वरजी म. सा. ने वि. सं. १६९१ में वर्धमान पदमसिंह श्रेष्ठ चरित्र को संस्कृत में लिख दिया । आपपर सरस्वती की विशेष अनुकम्पा रही। आपने अनेकों रचनामों की रचना की जो आज भी जैन जगत की अमूल्य निधि बनी हुई हैं। युगप्रधान दादाजी की प्राज्ञामें करीबन ११३ साधु एवं २२८ साध्वियाँ धर्म प्रचार कार्योमें तल्लीन थे। वि. सं. १७१८ की वैशाख सुदी तृतीया को प्रभात वेलामें अपने युग का युगपुरुष अपनी पावन स्मृतियाँ छोड़ता हुआ इस संसार से विदा हो गया। लेकिन आज भी इनकी साहित्यक, सांस्कृतिक व धार्मिक क्षेत्र को अमूल्य देन भारत की संस्कृति में प्रापना विशिष्ट स्थान लिये हुए है। आज भी आपकी स्मृति जन मानस के हृदय पटल पर अमिट छाप छोड़े हुए अंकित है। आपके पावन स्मृति स्मारक स्वरूप अनेकों जिन मन्दिरों एवं धार्मिक स्थलों पर आपकी चरण पादुका एवं प्रतिमाएं प्रतिष्ठित की हुई हैं, जिनके दर्शन मात्र से धार्मिक शिक्षा, सत्य का पथ, सेवा की कामना, एकता का प्रतिबोध, त्याग की भावना का आभास मिलता है।
आत्मा स्वयं ही अपने सुख दुःख का कर्ता और विकर्ता है, सन्मार्यगामी आत्मा स्वयं का मित्र है और कुमार्गगामी आत्मा स्वयं का शत्रु ।
आत्मा का तप और संयम से दमन करना चाहिये सचमुच आत्मा दुर्दम है। दमित आत्मा इहपरलोक में सुखी होता है।
શ્રઆર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
DE

Page #931

हर्षसागर-रचित राजसी साह रासका सार
-श्री भंवरलाल नाहटा
जैन कवियों का रास साहित्य बहुत ही विशाल है। बारहवीं शती से वर्तमान समय तक लगभग ८०० वर्षों में विविध प्रकार की रचनाएं प्रचुर प्रमाण में लोक भाषा में रची गई हैं, जिनमें ऐतिहासिक रासों का महत्त्व भाषा और इतिहास उभय दृष्टि से है। ऐतिहासिक रासों की परम्परा भी तेरहवीं शती से प्रारम्भ हो जाती है । कुछ वर्ष पूर्व इनके प्रकाशन का कुछ प्रयत्न हुआ था पर अब इनका प्रचार और महत्त्व दिनोंदिन घटता जा रहा है। इसलिए मूलरासों का प्रकाशन तो अब बहुत नज़र नहीं आता। इसलिए अपने "ऐतिहासिक जैन काव्य संग्रह" के प्रकाशन बाद जितने भी ऐतिहासिक रास या गीत उपलब्ध हये हैं उनका संक्षिप्त सार प्रकाशित करते रहने में ही हम संलग्न हैं।
जैन रास साहित्य की शोध स्वर्गस्थ मोहनलाल दलीचंद देसाई ने जिस लगन और श्रम के साथ की वह चिरस्मरणीय रहेगी। उन्होंने, गुर्जर जैन कवियों की ३ भागों में हजारों रचनाओं का विवरण प्रकाशित करने के साथ अनेक महत्त्वपूर्ण रासों की नकल अपने हाथ से की थी। जिनमें से एक संग्रह बड़ौदा से प्रकाशित होने वाला था। पर उनके स्वर्गवासी हो जाने से उनकी इच्छा पूर्ण न हो सकी। उनकी हाथ की की हुई प्रेस कोपियां व नोंध श्रीयुत मोहनलाल चोकसीने जितने भी उन्हें प्राप्त हो सके, बम्बई के श्री गोडीजी के मंदिरस्थ श्री विजयदेव सरि-ज्ञानभंडार में रख छोड़े हैं। कुछ वर्ष पूर्व श्रीयुत काकाजी अगरचंदजी के बम्बई जाने पर उपयोग करने व प्रकाशन के लिए सामग्री का थोड़ासा अंश वे बीकानेर ले आये थे, जिनमें से हर्षसागररचित साह राजसी नागडा का रास भी एक है। इस रास का उल्लेख जैन-गुर्जर कवियों के तीनों भागों में नहीं देखने में प्राया। रास की प्रतिलिपि अंत में देसाई जी के किये हुये नोट्स के अनुसार अनंतनाथभंडार नं. २६२२ के चोपड़े से उन्होंने ता. २७-९-४२ को यह कृति उद्धृत की थी। राजसी रास के समाप्त होने के बाद इसमें उनकी दो पत्नियों के सुकृत्यों का वर्णन भी पीछे से जोड़ा गया है। और उसके पश्चात् हरिया शाह के वंशजों के धतलंभनिकादि वर्णन करने वाला एक रास है। जो अपूर्ण रह गया है। दोसई जी के संग्रह में एक अन्य ऐतिहासिक रास ठाकुरसी साह रास (अपूर्ण) भी नकल किया हुआ है. जिसका संक्षिप्त सार अन्य लेख में दिया जायगा।
STATE श्रीमार्य उध्यागीत
વિગ્રંથ

Page #932

जिस ऐतिहासिक रासका सार प्रस्तुत लेख में दिया जा रहा है । वे नवानगरके अंचलगच्छीय श्रावक
थे और वहाँ उन्होंने एक विशाल मंदिर का निर्माण करवाया । इनके संबंध में अचलगच्छ पट्टावली में तो वर्णन मिलता ही है । तथा इस राससे पहले का मेघकविरचित एक अन्य रास सं. १६१० में रचित सिंधिया ऑरियण्टल इन्स्टीट्यूट उज्जैन में प्राप्त है, जिसकी प्रतिलिपि मंगाकर जैन सत्यप्रकाश के वर्ष १८, अंक ८ में सार प्रकाशित किया जा चुका है । उस राससे यह रास बड़ा है और पीछे का रचित है । इसलिए वर्णन कुछ विस्तृत और अधिक होना स्वाभाविक है, कविता की दृष्टि से प्रथम प्राप्त राससे यह रास हीन कोटिका ही है । कई जगह भाव स्पष्ट नहीं होते हैं पर लम्बी नामावली ऊबा देती है । यह राजसी कारित नवानगर के जिनमंदिरकी नींव डालने के समय में मत भिन्नता है; प्रथम रासमें सं. १६६८ अक्षय तृतीया और दूसरे रासमें १६७२ अष्टमी तिथि को खतमुहूर्त होना लिखा है । इस रासमें राजसी के पिता तेजसी द्वारा सं. १६२४ में नवानगर में शांतिजिनालय के निर्माणका भी उल्लेख है । राजसी साहके मंदिर का भी विस्तृत वर्णन इस रासमें है : जैसे ९९ x ३५ गज तथा ११ स्तरों के नाम व शिल्पस्थापत्य का भी अच्छा परिचय है । शत्रुञ्जय यात्रा तथा पुत्र रामू के गौड़ी पार्श्वनाथ यात्रा का अभिग्रह होने से संघयात्रा का वर्णन तथा लाहरण की विस्तृत नामावली एवम् दो सौ गोठी मूढज्ञातीया लोगों को जैन बनाने का प्रस्तुत रास में महत्त्वपूर्ण उल्लेख है । सं. १६९६ में नवानगर की द्वितीय प्रतिष्ठा का तथा ब्राह्मणों को दान व समस्त नगर को जिमाने आदि का वर्णन भी नवीन है । इसके बाद दो छोटे रास राजसी साह की स्त्रियों से संबंधित हैं जिनके संक्षिप्त सार भी इसके बाद दे दिये हैं । सरीयादे के रासमें तीर्थयात्रा संघ निकालने तथा राणादे रासमें स्वधर्मी वात्सल्यादि का वर्णन है । नवानगरके इस मंदिरका विशेष परिचय व शिलालेख आदि प्रकाश में ग्राने चाहिए। वहाँ के अन्य मंदिर भी बहुत कलापूर्ण व दर्शनीय हैं । इन सबका परिचय फोटो व शिलालेखादि के साथ वहाँ के संघ को प्रकाशित करना चाहिए ।
राजसी रासका सार :
कवि हर्षसागरने हंसवाहिनी सरस्वती एवं शंखेश्वर व गौड़ी पार्श्वनाथ को नमस्कार करके नागड़ा साह राजसीका रास प्रारंभ किया है । भरतखंडमें सुंदर और विशाल 'नागनगर' नामक नगर है जहां यदु वंशियों का राज्य है । राउल जामके वंशज श्री विभो, सतोजी, जसो जाम हुए जिनके पाट पर लाखेसर जाम राज्य करते हैं । इनके राज्य में प्रजा सब सुखी, मंदिर जलाशय और बागबगीचों का बाहुल्य है; चौमुख देहरी जैनमंदिर, नागेश्वर शिवालय, हनुमान, गणेशादि के मंदिर हैं । श्री लखपति जामकी प्रिया कृष्णावली और पुत्र रणमल व रायसिंह हैं। राजा के धारगिर और वसंतविलास बाग में नाना प्रकार के फलादि के वृक्ष फले रहते हैं । बड़े-बड़े व्यापारी लखपति और करोड़पति निवास करते हैं। नगर में श्रीमाली बहुत से हैं । एक हजार घर श्रावकों के हैं। छह सौ पांच घर प्रोसवालों के हैं, नगरशेठ सवजी है उसके भ्राता नैणसी है । यहाँ नागड़ वंशका बड़ा विस्तार है जिसका वर्णन किया जाता है ।
अमरकोट के राजा रा' मोहरणके कुल में ऊदल, जाहल, सधीर सूटा - समरथ - नरसंग - सकजू - वीरपाल कंधोधर, हीरपाल और क्रमशः भोज हुग्रा । भोज के तेजसी और उनके पुत्र राजसी ( राजड़) कुलमें दीपक के समान यशस्वी हुए थे, धर्म कार्य में जागसी, जावड़, जगडू, भाभा, राम, कुरपाल, श्रासकररण, जसू, टोडरमल भाल, कर्मचंद, वस्तुपाल और विमल साहकी तरह सुकृतकारी हुए ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #933

[ ६ ].ne
नागडसा राजसी के भाई नैणसी नेता धारा, मूला आदि तथा मूला के पुत्र हीरजी, हरजी, वरजी और राजा थे। रतनशीका पुत्र अमरा । अमरा का पुत्र सवसी व समरसी थे, मंगल भी मतिमान थे। धनराज के पोमसी और जेठाके पुत्र मोहणसी हुये। साह तला के खीमसी गोधु थे। अभा के पुत्र हाथी, विधाधर, और रणमल थे, ठाकरसी और भाखरसी भी पुण्यवान थे । इस कृटुम्ब में राजसी प्रधान थे, भाई नैणसी और पुत्र रामा और सोमकरण महामना थे । नैणसी के पुत्र कर्मसी हये। इन प्रमारवंश दीपकों ने परामर्श कर जोसी मा'श्वर को बुलाया, उससे जिनालय के लिए उत्तम मुहर्त मांगा।
भोजाके पांच पुत्रोंमें चतुर्थ तेजसी थे, इन्होंने आगे सं. १६२४ में नौतनपुरमें शांतिनाथ प्रभुका मंदिर निर्माण कराया था। अब विशाल मंदिर बनाने के लिए विचार किया तो चांपाके पुत्र मूलसीशाहने कितनाक हिस्सा दिया। वीजलदेके पुत्र राजसी और स्वरूपदे-नंदन रामसीने जिनालयका निश्चय किया। सरियादेका भरि मनमें बहुत आह्नादवान् है। ये दोनों भाई और रामसी व मुला जाकर राउल सत्र साम के नंदन जसवंतसे आज्ञा मांगी कि हमें नलिनीगुल्म विमानके सदृश जिनालय निर्माण की आज्ञा दीजिये। राजाज्ञा प्राप्त कर सानंद घर आये और गजधर, जसवंत, मेधाको बुलाकर जिनालय योग्य भूमिकी गवेषणा की और अच्छा स्थान देखकर जिनालयका मंडाण प्रारंभ किया।
राजड़के मनमें बड़ी उमंग थी। उसने विमल, भरत, समरा, जियेष्टल, जावड़, बाहड़ और वस्तुपालके शत्रुजयोद्धार की तरह नागनगरमें चैत्यालय करवाया। सं. १६७२ में उसका मंडाण प्रारंभ किया। वास्तुक जसवंत मेधाने अष्टमी के दिन शुभमुहुर्तमें ९९ गज लम्बे और ३५ गज चौड़े जिनालयका पाया लगाया। पहला घर कुजाका, दूसरा किलसु, तीसरा किवास, चौथा मांको, पांचवा गजड़ बंध, छट्ठा डोढिया, सातवां स्तरभरणी, आठवां सरावट, नववां मालागिर, दसवां स्तर छाज्जा, ग्यारहवां छेयार और उसके ऊपर कुभिविस्तार किया गया। पहला दूसरा जामिस्तर करके उस पर शिला-शग बनाये। महेन्द्र नाम चौमुख शिखरके ६०९ शृग और ५२ जिनालयका निर्माण हुआ। ३२ पुत्तलियाँ नाट्यारंभ करती हुई १ नेमिनाथ चौरी, २६ कुभी, ९६ स्तंभ चौमुख के नीचे तथा ७२ स्तंभ उपरिवर्ती थे। इस तरह नागपद्म मंडपवाले लक्ष्मीतिलक प्रासादमें श्रीशांतिनाथ मूलनायक स्थापित किये। द्वारके उभय पक्षमें हाथी सुशोभित किये। आबूके विमलशाहकी तरह नौतनपुरमें राजड साहने यशोपार्जन किया। इस लक्ष्मीतिलक प्रासादमें तीन मंडप और पांच चौमुख हुए। वामपार्श्वमें सहसफणा पार्श्वनाथ, दाहिनी ओर संभवनाथ (२ प्रतिमा, अन्य युक्त) उत्तरदिशिकी मध्य देहरीमें शांतिनाथ, दक्षिणदिशिके भूयरेमें अनेक जिनबिंव तथा पश्चिमदिशिके चौमुखमें अनेक प्रतिमाएँ तथा पूर्वकी अोर एक चौमुख तथा प्रागे विस्तृत नलिनी एवं शत्रुजय की तरह प्रतलियां स्थापित की। तीन तिलखा तोरणवाला यह जिनालय तो नागनगर-नोतनपुरमें बनवाया। तथा अन्य जो मंदिर बने उनका विवरण बताया जाता है।
भलशाररिण गांवमें फूलझरी नदीके पास जिनालय व अंचलगच्छकी पौषधशाला बनाई। सोरठके राजकोटमें भी राजड़ने यश स्थापित किया। वासुदेवकृष्णका प्रासाद मेरुशिखरसे स्पर्धावाला था। यादववंशी राजकुमार वीभोजीकुमार (भार्या कनकावती व पुत्र जीवणजी-महिरामण) सहितके भावसे ये कार्य हुए। कांडाबाण पाषाणका शिखर तथा पासमें उपाश्रय बनवाया। कालवड़ेमें यतिमाश्रम-उपाश्रय बनवाया, मांढिमें
CD માં શ્રી આર્ય કરયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #934

शिखर किया और पंचधार भोजन से भूपेंद्रको जिमाया। दो सौ गोठी जो मूढ थे वे सुज्ञानी श्रावक हुए । कांडाबाण पाषाणसे एक पौषधशाला बनवाई। कच्छ देशमें प्रोसवालोंके माढा स्थानमें एक राजड़ चैत्य है और बड़ी प्रसिद्ध महिमा है।
नागनगरके उत्तरदिशामें अन्न-पाणी की परब खोली। कच्छके मार्गमें बिडी तटस्थानमें पथिकोंके लिए विश्रामगृह करवाया और पासहीमें हनुमंत देहरी बनवाई। नामनदीके पूर्वकी ओर बहुत से स्तंभोंवाला एक चौग बनवाया जिसकी शीतल छायामें शीत व तापसे व्याकुल मानव आकर बैठते हैं। नवानगरमें राजड़ने विधिपक्षका उपाश्रय बनवाया सौद्वारवाली वस्तुपालकी पोसालके सदृश राजड़की अंचलगच्छ परशाल थी। धारागिरके पास तथा अन्यत्र इन्होंने वखारें की। काठावाणी पाषाणका सप्तभूमि मंदिर सुशोभित था। जिसकी सं. १६७५ में राजड़ने बिबप्रतिष्ठा करवाई। जामसाहबने इनका बड़ा आदर किया। सं. १६८७ में गरीबोंको रोटी तथा १॥ कलसी अन्न प्रतिदिन बांटते रहे। वणिक वर्ग जो भी आता उसे स्वजनकी तरह सादर भोजन कराया जाता था । इस दुष्कालमें जगडूसाहकी तरह राजड़ने भी अन्नसत्र खोले और पुण्यकार्य किये।
अब राजड़ के मनमें शत्रुजय यात्रा की भावना हुई और संघ निकाला । शत्रुजय पाकर प्रचुर द्रव्यव्यय किया। भोजन और साकर के पानी की व्यवस्था की। आदिनाथ प्रभु और बावन जिनालय की पूजा कर ललित सरोवर देखा । पहाड़ पर जगह जगह जिनवंदन करते हुए नेमिनाथ, मरुदेवी माता, रायण पगली, शान्तिनाथ प्रासाद,
द आदिनाथ, विध्न विनाशन यक्षस्थान में फल नारियल भेट किये। मुनिवर कारीकुण्ड (?) मोल्हाव सही. चविशतिजिनालय, अनुपमदेसर, वस्तगप्रासाद आदि स्थानों में चैत्यवंदना की। खरतर देहरा, चौकी, सिंहद्वार आदि स्थानों को देखते हुए वस्तुपाल देहरी नंदीश्वर जिनालय, होकर तिलखा तोरण-भरतेश्वर कारित आदि जिनालय के द्वार वगैरह देखते दाहिनी ओर साचोरा महावीर, विहरमान पांच पांडव, अष्टापद, ७२ जिनालय, मुनिसुव्रत और पुडरिकस्वामी को वंदना कर मूलनायक आदीश्वर भगवान की न्हवण विलेपनादि से विधिवत् पूजा की। फिर नवानगर से आकर सात क्षेत्रों में द्रव्यव्यय किया।
रामूने गौड़ी पार्श्वनाथ की यात्रा के निमित्त भूमिशयनका नियम ले रखा था, अतः संघ निकालने का निश्चय किया गया । वागड़, कच्छ, पचाल, हालार आदि स्थानों के निमंत्रण पाकर एकत्र हुए। पांच सौ सेजवाला लेकर संघ चला, रथों के खेहसे सूर्य भी मंद दिखाई देता था। प्रथम प्रयाण धूप्रावि, दूसरा भाद्र, तीसरी केसी और चौथा बालामेय किया। वहां से रणमें रथ घोड़ों से खेड़कर पार किया और कीकांण आये, एक रात रहकर अंजार पहुंचे। यहां यादव खंगार के पास अगणित योद्धा थे। कुछ दिन अंजार में रहकर संघ धमडाक पहुंचा। वहां से चुखारि वाव, लोद्राणी, रणनी घेडि, खारड़ी रणासर होते हुए पारकर पहुंचे। राणाको भेट देकर सम्मानित हुए फिर गौड़ी जी तरफ चले । चौदह कोस थल में चलने पर श्री गौड़ीजी पहुंचे। नवानगर से चलने पर मार्ग में जो भी गाम-नगर आये, दो सेर खांड और रौप्यमुद्रा लाहण की। संघ इतर लोगों को अन्न व मिष्टान्न भोजन द्वारा भक्ति कर संतुष्ट किया।
अब श्रीगौडीजीसे वापिस लौटे और नदी गांव और विषम मार्ग को पार करते हुए सकुशल नवानगर पहुंचे । राजड़ साहकी बड़ी कीति फैली। जैन अंचलगच्छके स्वधर्मी बंधुओं में राजड़ साहने जो लाहण वितरित की वह समस्त भारतवर्ती ग्राम-नगर में निवास करने वाले श्रावकों से संबंधित थी। रासमें आये हुए स्थानों की नामा
એમ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

.

Page #935

वली यहां दी जाती है जिससे उस समय अंचलगच्छ का देशव्यापी प्रचार विदित होता है १. नौतनपुर २. ग्रावि ३. वरणथली ४. पडधरी ५. राजकोट लइया, लुधु, मोरबी, हलवद, कटारिश्र, विहंद, धमडकु, चकासर, अंजार, भद्रेस, भूहड, वारड़ी, वाराही, भुजपुर, कोठारे, सारुरु, भुजनगर, सिंध-सामही, बदीना, सारण, अमरपुर, नसरपुर, फतेबाग, सेवगरा, उतमुलतान, देराउर, सरवर, रोहली, गौरवड़, हाजीखानदेश, रांढला, भिहरुक, सलाबुर, लाहोर, नगरकोट, बिकानेर, सरसा, भटनेर, हांसी, हसार, (?) उदिपुर, खीमसर, चितुड़, अजमेरि, रणथंभर, आगरा, असराणा, बडोद्रे, तजारे, लोद्राणी, खारड़ी, समोसण, महीप्राणी, मोद्र, वरड़ी, पारकर, बिहिराण, सातलपुर, यंहुइवारु, अहिबाली, वाराही, राधनपुर, सोही, वाव, थिराद्र, सुराचन्द, राडद्रह, साचोर, जालोर, बाहडमेर, भाद्रस, कोटडे, विशाले, शिववाड़ी, ससियाणे, जसुल, महेवा, पाशगकोट, जेसलमेर, पूहकरण, जोधपुर, नागोर, मेडता, ब्रह्माबाद, सकंद्राबाद, फतेपुर, मेवात, भालपुरा, सांगानेर, नडुलाई, नाडोल, देसुरी, कुभलमेर, सादडी, भीमावाव कुभलमेर, सादड़ी राणपुर, सिखे गुदवच, पावे, सोझित, पाली, पाडवा, गोटे, राहीठ, जितारण, पदमपुर, उसीया, भिनमाल, भमराणी, खांडय, धरणसा, वाघोड़े, मोरसी, ममते, फूकती, नरता, नरसाणु, मड़ी, गाहड़, प्रांबलिपाल, सारूली, सीरोही, रामसण, मंडाहड़, पाबू, विहराणे, इडरगढ़, वीसल नगर, अणहलपुरपाटण, स्मूहंदि, लालपुर, सीधपुर, महिसाणा, गोटाणे, वीरमगाम, संखीसर, मांडल, अधार, पाटड़ी, वजाणे, लोलाडे, धोलका, धंधूका, वीरपुर, अमदावाद, तारापुर, मातर, वडोदरा, बांमरि (?) हांसूट, सुरति, वरान, जालण, कंतडी, वीजापुर, खड़की, मांडवगढ़, दीवनगर, घोघा, सखा, पालीतारणा, जुनागढ, देवका पाटण, ऊना, देलवाड़ा, मांगलूर, कूतियाणे, राणावाव, पुर, मीप्राणी, भाणवड़, राणपर, मणगुरे, खंभाधीए, वीसोतरी तथा भांढिके गोठी महाजन व झांखरिके नागड़ावंशी जो राजड़ के निकट कुटुबी हैं तथा छीकारी में भी लाहण बांटी। महिमाणे कच्छी प्रोसवालों में हालीहर, उसवरि, लसूए, गढ़कानो, तीकावाहे, कालायड़े मलूग्रा, हीणमती, भणसारणि इत्यादि कच्छ के गामनगरों में अंचलगच्छीय महाजनों के घर लाहरण वितीर्ण की।
राजड़ के भ्राता नैणसी तथा उसके पुत्र सोमा ने भी बहुत से पुण्य कार्य किये। राजड़ के पुत्र कर्मसी भी शालीभद्र की तरह सुदंर और राजमान्य थे। उन्होंने विक्रमवंश-परमारवंश की शोभा बढाई । शत्रजय पर इन्होंने शिखरबद्ध जिनालय बनवाया।
वीरवंश वाणे सालवीउड़क गोत्र के पांच सौ घर अहिलपुर में तथा जलालपुर, अहिमदपुर, पंचासर, कनडी, बीजापूर आदि स्थानों में भी रहते थे। गजसागर, भरतऋषि, तथा श्री कल्याणसागर सरि ने उपदेश देकर प्रतिबोध किया। प्रथम यशोधन शाखा हुई। नानिग पिता और नामल दे माता के पुत्र श्री कल्याणसागर ने संयमश्री से विवाह किया वे धन्य हैं। इन गुरु के उपदेश से लाहण भी बांटी गयी तथा दूसरे भी अनेक पुण्य प्राप्त हुए।
अब राजड़साह ने द्वितीय प्रतिष्ठा के लिए निमित्त गुरुश्री को बुलाया। सं. १६९६ मिति फाल्गुन शुक्ला ३ शुक्रवार को प्रतिष्ठा संपन्न हुई। उत्तर दिशि के द्वार के पास विशाल मंडप बनाया। चौमुख छत्री व देहरी तथा पगथियां बनाये। यहां से पोलि प्रवेश कर चैत्यप्रवेश होता है। दोनों और ऐरावण गजों पर इंद्र विराजमान किये । साह राजड़ ने पौत्रापिकयुक्त प्रचुर द्रव्यव्यय किया ।
કરી
શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ ન

Page #936

MARATHARAM
MARIAAAAAAAAAAAmmmmmmmmmmmmmmmmmRRIAAAAAAAAAA[8
प्रतिष्ठा के प्रसंग से साह राजसी ने नगर के समस्त अधिवासी को भोजन कराया। प्रथम ब्राह्मणों को दस हजार का दान दिया व भोजन कराया। नाना प्रकार की भोजन सामग्री तैयार की गई थी। इन्होंने चतुर्थ व्रत ग्रहण करने के प्रसंग पर भी समस्त महाजनों को जिमाया। पर्युषण पारणे का भोजन तथा साधु-साध्वियों को, चौराशी गच्छ के महात्मा महासतियों को दान दिया। छत्तीस राजकुली लोगों को जिमाया। फिर सूत्रधार, शिलाव, सुथार, क्षत्री, ब्रह्मक्षत्री, भावसार राजगरोस, नारोह भाटीया, लोहाणा, खोजा, कंसारा, भाट, भोजक, गंधर्व, व्यास, चारण तथा अन्य जाति के याचकों को एवं लाडिक, नाडक, सहिता धूइया, तीन प्रकार के कणबी, सतूपारा, मणलाभी, तंबोली, माली, मणियार, भड़भूजे, प्रारुपा, लोहार, सोनी, कंदोई, कमारण गिर, धूध, सोनार, पटोली, गाजी को पक्वान्न भोजन द्वारा संतुष्ट किया।
अब कवि हर्षसागर राजड़ शाह की कीति से प्रभावित देशों के नाम बताते हैं। जिस देश में लोग, अश्वमुखा, एकलपगा, श्वानमुखा, वानरमुखा, गर्दभरणगा, तथा हाथीरूप सुअरमुखा तथा स्त्रीराज के देश में, पंचभर्तारी नारी वाले देश में, राजड़ साह के यश को जानते हैं। सिर पर सगड़ी, पैरों में पावड़ी तथा हाथ से अग्नि घड़भर भी नहीं छोड़ते ऐसे देशों में चीन, महाचीन, तिलंग, कलिंग, वरेश, अंग, बंग, चित्तौड़, जैसलमेर, मालवा, शवकोट, जालोर, अमरकोट, हरज़म, हिंगलाज, सिंध, ठठा, नसरपुर, हरमज, बदीना, आदन, वसुस, रेड़
जापुर, खंभात, अहमदाबाद, दीव, सोरठ, पाटण, कच्छ, पंचाल, वागड़, हालाहर, हरमति इत्यादि देशों में विस्तृत कीर्तिवाला राजड़ साह परिवार आनंदित रहे ।
सं. १६९८ में विधिपक्ष के श्री मेरुतुगसूरि-बुधमेरु-कमल में, पंडित भीमा की परंपरा में उदयसागर के शिष्य हर्षसागर ने इस रास प्रबंध की वैशाख सुदी ७ सोमवार के दिन रचना की। सरियादे के रासका सार
साह राड़क के संघ के बाद किसी ने संघ नहीं निकाला । अब सरियादे ने साह राजड़ के पुण्य से गिरनार तीर्थ का संघ निकाला और पांच हजार द्रव्य व्यय कर सं. १६९२ में अक्षय तृतीया के दिन यात्रा कर पंचधार भोजन से संघ की भक्ति की। रा. मोहन से नागड़ा चतुर्विध की उत्पत्ति को ही पूर्वाम्नायके अनुसार पुत्री असुखी तथा जहां रहेंगे खूब द्रव्य खरच के पुण्यकार्य करेंगे । व तीनों को (माता, पिता और श्वसुर के कुलों को) तारेंगे।
___सरियादे ने (राजड़ की प्रथम पत्नी ने) सं. १६९२ में यात्रा करके मातृ, पितृ और श्वसुर पक्ष को उज्जवल किया। उसने मास पक्ष क्षमणपूर्वक याने तपों को संपूर्ण करके, छरि पालते हुए पाबु और शत्रुजय की भी यात्रा प्रारंभ की। ३०० सिजवाला तथा ३००० नरनारियों के साथ जुनागढ़ गिरनार चढ़ी । भाट, भोजक, चारण, आदि का पोषण किया फिर नगर लौटी।
इनके पूर्वज परमारवंशी रा. मोहन अमरकोट के राजा थे। जिन्हें सद्गुरु श्री जयसिंह सूरि ने प्रतिबोध देकर जैन बनाया था। कर्म संयोग से इनके पुत्रपुत्री नहीं थे, प्राचार्य श्री ने इन्हें मद्य, मांस और हिंसा का त्याग करवा के जैन बनाया। गुरु ने इन्हें पाशिष दी जिससे इनके पाठ पुत्र हुए। पाँचवाँ पुत्र नाग हुअा। बाल्यकाल में व्यंतरोपद्रव से बाल कड़ाने लगा। बहुत से उतारणादि किये। बाद में एक पुरुष ने प्रकट होकर नाग से नागड़ा गोत्र स्थापित करने को कहा । और सब कार्यों की सिद्धि हुई।
અમ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ કાપી

Page #937

राणादे के रासका सार
राजड़ साह ने स्वर्ग से आकर मानवभव में सर्व सामग्री संपन्न हो बड़े बड़े पुण्यकार्य किये। अपनी अर्धांगिनी राणादे के साथ जो सुकृत किये वे अपार हैं; उसने सामिक वात्सल्य करके ८४ ज्ञाति वालों को जिमाया। इसमें सतरह प्रकार की मिठाई-जलेबी, पैड़ा, बरफी, पतासा, घेवर, दूधपाक, साकरिया चना, . इलायचीपाक, मरली, अमृति, मोतीचूर, साधूनी इत्यादि तैयार की गई थीं। प्रोसवाल, श्री माली आदि महाजनों की स्त्रियां भी जिमनवार में बुलाई गई थीं। इन सबको भोजनोपरांत पान, लवंग, सुपारी, इलायची आदि की मनुहार की, केसर, चंदन, गुलाब के छांटणे देकर श्रीफल से सत्कृत किया गया था। भाट, भोजक, चारण
आदि याचकजनों को भी जिमाया तथा दीनहीन व्यक्तियों को प्रचुर दान दिया। राणादे ने लक्ष्मी को कार्यों में धूम व्यय करके तीनों पक्ष उज्ज्वल किये ।
सुठुवि मग्गिज्जंतो, कत्य वि केलीइ नत्थि जह सारो।
इंदिअविसएसु तहा, नथि सुहं सुठु वि गविट्ठ। खूब खोजने के बाद भी केले के वृक्ष में कोई उपयोगी वस्तु दिखाई नहीं देती, ठीक उसी प्रकार इन्द्रियों के विषयों में भी किसी प्रकार का सुख देखने में नहीं आता।
जह कच्छुल्लो कच्छु, कंडयमाणो दुहं मुणई सुक्खं ।
मोहाउरा मणुस्सा, तह कामदुहं सुहं विति ॥ खुजली का मरीज़ जब खुजलाता है, तब वह दुःख में भी सुख का अनुभव करता हैं, ठीक उसी प्रकार मोहातुर मनुष्य कामजनित दुःख को सुख मानता है।
जम्मं दुक्खं जरा दुक्खं, रोगा य मरणाणि य।
अहो दुक्खो है संसारो, जत्थ कोसन्ति जंतवो ॥ जन्म दुःख है, धड़दण दुःख है; रोग दुःख है और मृत्यु दुःख है । अहो, संसार ही दुःखमय है । इसमें प्राणी को दुःख प्राप्त होता रहता है।
DEા શ્રી આર્ય કયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
.

Page #938

श्रीजीरावल्लि महातीर्थ का ऐतिहासिक वृत्तान्त
__ -प्रा० सोहनलाल पटनी
जैन तीर्थों की परम्परा में श्री जीरावला पार्श्वनाथ तीर्थ का अपना विशिष्ट स्थान है। यह प्रसिद्ध मन्दिर अरावली पर्वतमाला की जीरापल्ली नाम की पहाड़ी की गोद में बसा हुआ है। यह बहुत ही प्राचीन मन्दिर है। हरे-भरे जंगलों से घिरा यह मन्दिर अपनी भव्यता के लिए प्रसिद्ध है। सदियों से यह प्राचार्यों और धर्मनिष्ठ व्यक्तियों का शरण स्थल रहा है । यह जैन धर्म का सांस्कृतिक और धार्मिक केन्द्र रहा है। इसके पाषाणों पर अंकित लेख इसकी प्राचीनता और गौरव की गाथा गा रहे हैं। हर वर्ष हजारों की संख्या में श्रद्धालु भक्तजन इस मन्दिर के दर्शन करके प्रेरणा और शक्ति का अर्जन करते हैं।
आज भी प्रतिष्ठा शान्तिस्नात्र आदि शुभ क्रियाओं के प्रारम्भ में "ॐ ह्री श्री जीरावला पार्श्वनाथाय नमः" पवित्र मन्त्राक्षर रूप इस तीर्थाधिपति का स्मरण किया जाता है। इस तीर्थ की महिमा इतनी प्रसिद्ध है कि मारवाड़ व घाणेराव, नाडलाई, नाडोल, सिरोही एवं बम्बई के घाठकोपर आदि स्थानों में जीरावला पार्श्वनाथ भगवान की स्थापना हुई।
जैन शास्त्रों में इस तीर्थ के कई नाम हैं-जीरावल्ली, जीरापल्ली, जीरिकापल्ली एवं जयराजपल्ली, . पर इसका नामकरण मेरी मान्यतानुसार इसके पर्वत जयराज पर ही हुआ है। जयराज की उपत्यका में बसी नगरी जयराजपल्ली। श्री जिनभद्रसूरिजी के शिष्य सिद्धान्तरुचिजी ने श्री जयराजपुरीश श्री पार्श्वनाथ स्तवन की रचना की है। इसी जयराजपल्ली का अपभ्रंश रूप आज जीरावला नाम में दृष्टिगोचर हो रहा है।
सिरोही शहर से ३५ मील पश्चिम की दिशा में और भीनमाल से ३० मील दक्षिण पूर्व दिशा में जीरावला ग्राम में यह मन्दिर स्थित है। यह मरुप्रदेश का अंग रहा है। प्राचीन काल में जीरावल एक बहत बडा और समृद्धशाली नगर था। सांस्कृतिक दृष्टि से भी यह नगर बहुत समृद्ध था। यह देश परदेश के व्यापारियों के आकर्षण का केन्द्र रहा है और शूरवीरों की जन्म और कर्म भूमि रहा है। जीरावल का एक अपना विशिष्ट इतिहास है जिसकी झलक तीर्थमालाओं एवं प्राचीन स्तोत्रों के माध्यम से मिलती है।
___ जनश्रुति है कि इस भूमि पर महावीरस्वामी ने विचरण किया है। भीनमाल में वि. सं. १३३३ के मिले लेख से इसकी पुष्टि होती है। चन्द्रगुप्त मौर्य के भारतीय राजनीति के रंगमंच पर प्रवेश करने पर यह मौर्य साम्राज्य के अधीन था। अशोक के नाति सम्प्रति के शासनारूढ होने पर यह प्रदेश उसके राज्य के अधीन था। उसके समय में यहां जैन धर्म की बहुत उन्नति हुई। उसके समय में यहां कई जैन मन्दिरों के निर्माण का
એમ શ્રીસર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ કહો.
APRA

Page #939

[१२]
उल्लेख मिलता है। इतिहासकार अोझाजी ने विक्रम संवत की दूसरी शताब्दी के मिले शिलालेखों के आधार पर कहा है कि यहां पर राजा संप्रति के पहले भी जैन धर्म का प्रचार था। मौर्यों के पश्चात् क्षत्रपों का इस प्रदेश पर अधिकार था । महाक्षत्रप रुद्रदामा के जूनागढ़ वाले शिलालेख से यह ज्ञात होता है कि यह मरुराज्य सन् ५५३ ई. में उसके राज्य के अन्तर्गत था।
जीरावला पार्श्वनाथ मन्दिर वि. सं. ३२६ में कोडीनगर सेठ अमरासा ने बनाया था। यह कोडीनगर शायद आज के भीनमाल के पास स्थित कोडीनगर ही है जो काल के थपेड़ों से अपने वैभव को खो चुका है। कोडीनगर तट पर सिन्धु घाटी की सभ्यता के अवशेष प्राप्त हो सकते हैं।
ऐसी जनश्रति है कि इस मन्दिर की पार्श्वनाथ भगवान की प्रतिमा जमीन में से निकली है। इसका वृतान्त इस प्रकार मिलता है :-एक बार कोडीग्राम के सेठ अमरासा को स्वप्न आया। स्वप्न में उन्हें भगवान् पार्श्वनाथ के अधिष्ठायक देव दिखे। उन्होंने सेठ को जीरापल्ली शहर के बाहर धरती के गर्भ में छिपी हुई प्रतिमा को स्थापित करने के लिये कहा । यह प्रतिमा गांव के बाहर की एक गुफा में जमीन के नीचे थी। अधिष्ठायक देव ने सेठ अमरासा को इस भूमि स्थित प्रतिमा को उसी पहाड़ी की तलहटी में स्थापित करने को कहा । सुबह उठने पर सेठ ने स्वप्न की बात जैनाचार्य देवसूरीश्वरजी, जो कि उस समय वहां पर पधारे हुये थे, को बतायी। प्राचार्य देवसूरिजी को भी इसी तरह का स्वप्न पाया था। यह बात सारे नगर में फैल गई और नगरवासी इस मूर्ति को निकालने के लिए उतावले हो गये । प्राचार्य देवसूरि और सेठ अमरासा निर्दिष्ट स्थान पर गये और बड़ी सावधानी से उस मूर्ति को निकाला। प्रतिमा के निकलने की खबर सुनकर आसपास के क्षेत्रों के लोग भगवान के दर्शन के लिये उमड़ पड़े। कोडीनगर और जीरापल्ली के श्रावकों में उस प्रतिमा को अपने-अपने नगर में ले जाने के लिये होड़ लग गई। परन्तु प्राचार्य देवसूरिजी ने अधिष्ठायकदेव की आज्ञा का पालन करते हुए प्रतिमा को जीरापल्ली में ही स्थापित करने का निश्चय किया। विक्रम संवत् ३३१ में प्राचार्य देवसरि ने इस प्रतिमा की प्रतिष्ठा की। विक्रम संवत् ६६३ में प्रथम बार इस मन्दिर का जीर्णोद्धार हुअा। जीर्णोद्धार कराने वाले थे सेठ जेतासा खेमासा । वे १० हजार व्यक्तियों का संघ लेकर श्री जीरावला पार्श्वनाथ भगवान् के दर्शन के लिये आये थे। मन्दिर की बुरी हालत को देखकर उन्होंने जैन आचार्य श्री मेरूसूरीश्वरजी महाराज, जो उन्हीं के साथ आये थे, को इस मन्दिर के जीर्णोद्धार करने की इच्छा प्रकट की। प्राचार्य श्री ने इस पुनीत कार्य के लिये उन्होंने अपनी प्राज्ञा प्रदान कर दी।
चौथी शताब्दी में यह प्रदेश गुप्त साम्राज्य के अन्तर्गत था। गुप्तों के पतन के पश्चात् यहां पर हणों का अधिकार रहा। हूणों के सम्राट तोरमाण ने गुप्त साम्राज्य को नष्ट कर अपना प्रभाव यहां पर स्थापित किया। हुण राजा मिहिरकुल और तोरमाण के सामन्तों द्वारा बनाये हुये कई सूर्य मन्दिर जीरावला के आसपास के इलाकों में पाये हुये हैं जिनमें वरमारण, करोडीध्वज (अनादरा), हाथल के सूर्य मन्दिर प्रसिद्ध हैं। हाथल का सूर्य मन्दिर तो टूट चुका है, पर करोडीध्वज और वरमारण के सूर्य मन्दिरों की प्रतिष्ठा प्राज भी अक्षण्ण है। वरमारण का सूर्य मन्दिर तो भारतवर्ष के चार प्रसिद्ध सूर्य मन्दिरों में से एक है।
गुप्तकाल के जैनाचार्य हरिगुप्त तोरमाण के गुरु थे। इनके शिष्य देवगुप्तसूरि के शिष्य शिवचन्द्रगणि
રહી છેશ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #940

AIIMIRHAALHAIRAILWAAIIAAAAAAAAAAAAAAmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm[१३]
महत्तर ने इस मन्दिर की यात्रा की। उद्योतनसरि कृत कुवलयमाला' प्रशस्ति के अनुसार, शिवचन्द्रगणि के शिष्य यक्षदत्तगरिण ने अपने प्रभाव से यहां पर कई जैन मन्दिरों का निर्माण करवाया, जो अासपास के इलाकों में आज भी विद्यमान हैं। वलभीपुर के राजा शीलादित्य को जैन धर्म में दीक्षित करने वाले प्राचार्य धनेश्वरसूरि ने इस मन्दिर की यात्रा की। यक्षदत्तगणि के एक शिष्य वटेश्वरसरि ने अाकाशवप्र के एक नगर में एक रम्य जैन मन्दिर का निर्माण करवाया, जिनके दर्शनमात्र से लोगों का क्रोध शान्त हो जाता था। अाकाशवप्र का अर्थ होता है अाकाश को छूने वाले पहाड़ का उतार । जीरावला का यह मन्दिर भी आकाश को छूने वाले पर्वत के उतार पर स्थित है और एक ऐसी किंवदन्ती है कि जीरावला का यह मन्दिर आकाश मार्ग से यहां लाया गया है। हो सकता है आकाश मार्ग से लाया हा यह मन्दिर प्राकाशवप्र नामक स्थान की सार्थकता सिद्ध करता हो। वटेश्वरजी के शिष्य तत्वाचार्य थे। उद्योतनसूरिजी के विद्यागुरु प्राचार्य हरिभद्रसूरि थे, जो चित्रकूट (वर्तमान चित्तौड़) निवासी थे। उन्हें जीरावला के मन्दिर की पुनः प्रतिष्ठा से सम्बन्धित बताया जाता है। अपने जैन साहित्य के संक्षिप्त इतिहास के पृष्ठ १३३ पर मोहनलाल दलीचन्द देसाई ने आकाशवप्र नगर को अनन्तपुर नगर से जोड़ा है। मुनि कल्याणविजयजी ने इस नगर को अमरकोट से जोड़ा है। पर वटेश्वरसूरिजी का अाकाशवप्र सिंध का अमरकोट नहीं हो सकता । वह तो भीनमाल के आसपास के प्रदेशों में ही होना चाहिये । था, और वह मन्दिर भी प्रसिद्ध होना चाहिये । यह दोनों ही शर्ते जीरावला के साथ जुड़ी हुई हैं। क्योंकि जैन तीर्थ प्रशस्ति में जीरावला को विशिष्ट स्थान प्राप्त है।
विक्रम संवत् की सातवीं शताब्दी के अन्त में यहां पर चावड़ा वंश का राज्य रहा । वसन्तगढ़ में वि. सं. ६८२ के शिलालेख से इस बात की पुष्टि होती है । इस लेख के अनुसार संवत् ६८२ में वर्मलात नाम के राजा का वहां पर शासन था और उसकी राजधानी भीनमाल थी। वर्मलात के पश्चात उसके उत्तराधिकारी व्याघ्रमुख का. यहां पर शासन था। वलभीपुर के पतन के पश्चात् वहां पर एक भयंकर दुभिक्ष पड़ा । अत : वहां के बहुत से लोग यहां आकर बस गये । पोरवाल जाति को संगठित करने वाले जैनाचार्य हरिभद्रसूरिजी ने (वि. सं. ७५७ से ८२७) यहां की यात्रा की और इस मन्दिर की पुनः प्रतिष्ठा करवायी। तत्वाचार्य वीरभद्रसूरि ने भी यहां की यात्रा की, उन्होंने जालोर और भीनमाल के कई मन्दिरों का निर्माण कराया। सिद्ध सारस्वत स्तोत्र के रचयिता बप्पभट्टसूरि भीनमाल, रामसीन, जीरावल एवं मुण्डस्थला आदि तीर्थों को यात्रा कर चुके थे।
पाठवीं सदी के प्रारम्भ में यशोवर्मन के राज्य का यह प्रदेश अंग था। इतिहास प्रसिद्ध प्रतिहार राजा वत्सराज के समय में यह प्रदेश उसके अधीन था। उसकी राजधानी जाबालिपुर (जालोर) थी । उसकी मृत्यु के पश्चात् उसके पुत्र नागभट्ट ने वि. सं० ८७२ में इस प्रदेश पर राज्य किया। नागभट्ट ने जीरावल के पास नागारगी नामक स्थान पर नागजी का मन्दिर बनवाया जो आज तक भी टेकरी पर स्थित है । वह अपनी राजधानी जालोर से कन्नौज ले गया। महान् जैनाचार्य सिषि और उनके गुरु दुर्गस्वामी ने वि. संवत की दसवीं सदी में यहां की यात्री की। दुर्गस्वामी का स्वर्गवास भिन्नमाल (भीनमाल) नगर में हुआ था। नागभट्ट की मृत्यु के पश्चात् उसके उत्तराधिकारियों में रामचन्द्र, भोजराज और महेन्द्रपाल प्रमुख हैं। उन्होंने इस प्रदेश पर शासन किया। प्रतिहारों के के पतन के पश्चात् यह प्रदेश परमारों के अधीन रहा । परमार राजा सियक (हर्षदेव) का यहां शासन होना सिद्ध
१. इसको रचना जालोर में हुई।
મત શ્રી આર્ય કરયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ
JAN

Page #941

[१४]
[१४]
IIIIIII
I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIAN
हुआ है। ग्यारहवीं सदी के प्रारम्भ में यह क्षेत्र राजा धुधुक के अधीन रहा । चालुक्य राजा भीमदेव ने जब धुधुक को अपदस्थ किया तो यह प्रदेश उसके अधीन रहा । भीमदेव के सिंहसेनापति विमलशाह के यहां पर शासन करने की बात सिद्ध हुई है । मन्त्रीश्वर विमलशाह ने विमलवसहि के भव्य मन्दिर का निर्माण प्राबू पर्वत पर करवाया। . उन्होंने कई जैन मन्दिरों का जोर्णोद्धार कराया और उन्हें संरक्षण प्रदान किया। बहुत समय तक यह प्रदेश गुजरात के चालुक्यों के आधीन रहा । इस मन्दिर का दूसरी बार जीर्णोद्धार वि. सं० १०३३ में हुआ । तेतली नगर के सेठ हरदास ने जैनाचार्य सहजानन्द जी के उपदेश से इस पुनीत कार्य को करवाया। तेतली नगर निवासी सेठ हरदास का वंश अपनी दानप्रियता के लिए प्रसिद्ध था। उसी वंश परम्परा का इतिहास इस प्रकार मिलता है :
श्रेष्ठी वर्ग जांजण
धर्मपत्नी स्योरणी
श्रेष्ठीवर्ग बाघा
धर्मसी मन्नासी
धीरासा धीरासा की धर्मपत्नी अजादे से हरदास उत्पन्न हुआ।
विक्रम संवत ११५० से यह सिद्धराज के राज्य का अंग था। वि. सं. ११८६ के भीनमाल अभिलेख में चालुक्य सिद्धराज के शासन का उल्लेख मिलता है । वि. संवत् ११६१ के लगभग जैनाचार्य समुद्रघोष और जिनवल्लभसूरि ने यहां की यात्रा की । लगभग इसी काल में जैन धर्म के महान् प्राचार्य हेमचन्द्राचार्य ने यहां की यात्रा की। वे कवि श्रीपाल, जयमंगल, वाग्भद्र, वर्धमान और सागरचन्द्र के समकालीन थे। हर्षपुरीयगच्छ के जयसिंहसूरि के शिष्य अभयदेवसरि ने यहां की यात्रा की । अभयदेवसरि को सिद्धराज ने मल्लधारी की उपाधि दी थी। इन्हीं प्राचार्य ने रणथम्भोर के जैन मन्दिर पर सोने के कुम्भ कलश को स्थापित किया था ।
खरतरगच्छ के महान जैनाचार्य दादा जिनदत्तसरि ने भी यहां की यात्रा की । उमकी पाट परम्परा में हुए जिनचन्द्रसूरिजी का नाम मन्दिर की एक देहरी पर के लेख में मिलता है।
संवत् ११७५ के पश्चात् यहां पर भयंकर दुभिक्ष पड़ा । अतः यह नगरी उजड़ गई और बहुत से लोग गुजरात जाकर बस गये। " सिद्धराज के पश्चात् यह प्रदेश कुमारपाल के शासन का अंग था । उसने जैन धर्म को अंगीकार किया
और जैनाचार्यों और गुरुओं को संरक्षण प्रदान किया। उसके द्वारा कई जैन मन्दिरों के निर्माण का उल्लेख मिलता है । किराडू के वि. सं. १२०५ और १२०८ के कुमारपाल के अभिलेख से उसके राज्य का विस्तार यहां तक होना सिद्ध होता है। जालोर से प्राप्त वि. सं. १२२१ के कुमारपाल के शिलालेख से भी इस बात की पुष्टि होती है।
कुमारपाल के पश्चात् अजयपाल के राज्य का यह अंग था। गुजरात के शासक अजयपाल और मूलराज के समय में यहां पर परमार वंशीय राजा धारावर्ष का शासन था। मुहम्मदगोरी की सेना के विरुद्ध हुये युद्ध में उसने भाग लिया था। वि. सं. की तेरहवीं शताब्दी तक यहां पर परमारों का शासन रहा। वि. सं. १३०० के
રહી છે. આ ગ્રાઆર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #942

AAAAAAAAAAAAAAAIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIManAmAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA[१५]
लगभग उदयसिंह चौहान का यहां शासन रहा । भिन्नमाल में वि. सं. १३०५ और १३०६ के शिलालेख प्राप्त हुये है जो उसके शासन के होने के प्रमाण हैं। उस समय उसकी राजधानी जालोर थी । उदयसिंह के पश्चात् उसके पुत्र चाचिगदेव का यहां राज्य रहा । वि. सं. १३१३ का चाचिगदेव का एक शिलालेख सूधा पर्वत पर प्राप्त हुअा है । चाचिगदेव के पश्चात् दशरथ देवड़ा का यहां शासन रहा । वि. सं. १३३७ के देलवाड़ा के अभिलेख में उसे मरुमण्डल का अधीश्वर बताया गया है । वि. सं. १३४० के लगभग यह प्रदेश बीजड़ देवड़ा के अधीन रहा। बीजड़ के बाद लावण्यकर्ण (लूणकर्ण) लुम्भा के अधीन यह प्रदेश था । लुम्भा बहुत ही धर्म सहिष्णु था। परमारों के शासन काल में आबू के जैन मन्दिरों की यात्रा करने वाले यात्रियों को कर देना पड़ता था। लुम्भा ने उसे माफ कर दिया। उसने आसपास के इलाकों में बहुत से जैन मन्दिर बनाने में धन व्यय किया। हो सकता है जीरावल को भी उनका सहयोग मिला हो।
अलाउद्दीन की सेनाओं ने जब जालोर आदि स्थानों पर हमला किया तो इस मन्दिर पर भी अाक्रमण किया गया। इस मन्दिर के पास में ही अम्बादेवी का एक वैष्णव मन्दिर था। अत्याचारियों ने पहले उस मन्दिर को धन-सम्पत्ति को लूटा और सारा मन्दिर नष्ट भ्रष्ट कर दिया। उस मन्दिर में बहुत सी गायों का पालन पोषण होता था। हिन्दुओं की धार्मिक भावनाओं को ठेस पहुँचाने के लिये उन अत्याचारियों ने उन गायों को भी मार दिया। वहां से वे जीरावला पार्श्वनाथ के मन्दिर की ओर बढ़े । मन्दिर में जाकर उन्होंने गो-मांस और खन छांटकर मन्दिर को अपवित्र करने की कोशिश की। ऐसा कहते हैं कि मन्दिर में रुधिर छांटने वाला व्यक्ति बाहर आते ही मृत्यु को प्राप्त हो गया। बाहर ही बहुत बड़े सर्प ने उसे डंक मारा और वह वहीं पर धराशाही हो गया । अलाउद्दीन खिलजी के आक्रमण के घावों को भरने में लुम्भा ने बहुत सहायता की और जैन धर्म के गौरव को बढ़ाया। लुम्भाजी का उत्तराधिकारी तेजसिंह था। उसने अपने पिता की नीति का पालन किया और जैन धर्म को संरक्षण प्रदान किया । तेजसिंह के पश्चात् कान्हड़देव और सामंतसिंह के अधीन यह प्रदेश रहा।
पंडित श्री सोमधगणी विरचित उपदेशसप्तति के जीरापल्ली सन्दर्भ में जीरावल तीर्थ सम्बन्धी कथा इस प्रकार दी गई है:
सं. ११०९ में ब्रह्माण (आधुनिक वरमारण) स्थान में धांधल नाम का एक सेठ रहता था। उसी गांव में एक वृद्ध स्त्री की गाय सदैव सेहिली नदी के पास देवीत्री गुफा में दूध प्रवाहित कर पाती थी। शाम को घर प्राकर यह गाय दूध नहीं देती थी। पता लगाने पर उस वृद्धा को स्थान का पता लगा यह सोचकर कि यह स्थान बहुत चमत्कार वाला है, धांधल को बताया। धांधलजी ने मन में सोचा कि रात को पवित्र होकर उस स्थान पर जायेंगे, वे वहां जाकर के परमेष्ठि भगवान् का स्मरण कर एक पवित्र स्थान पर सोये । उस रात में उन्होंने स्वप्न में एक सुन्दर पुरुष को यह कहते हुए सुना कि जहां गाय दूध का क्षरण करती है वहां पार्श्वनाथ भगवान् की मूर्ति है। वह व्यक्ति उनका अधिष्ठायक देव था। प्रात:काल धांधलजी सभी लोगों के साथ उस स्थान पर गये। उसी समय जीरापल्ली नगर के लोग भी वहां पाये और कहने लगे कि अहो ! तुम्हारा इस स्थान पर प्रागमन कैसा ? हमारी सीमा की मूर्ति तुम कैसे लेजा सकते हो? इस तरह के विवाद में वहां खड़े वृद्ध पुरुषों ने कहा कि भाई गाड़ी में एक आपका व एक हमारा बैल जोतो जहां गाड़ी जायगी वहां मूर्ति स्थापित होगी। इस तरह करते यह
१ वरमाण व जीरावल के बीच बूडेश्वर महादेव के मन्दिर के पास यह गुफा है।
ન થી આર્ય કથાશગૌતમ ઋતિગ્રંથ
છે.

Page #943

बिब जीरापल्ली नगर में आया । सभी महाजनों ने वहां प्रवेशोत्सव किया। पहले चैत्य में स्थापित वीर बिंब को हटाकर श्री संघ की अनुमतिपूर्वक बिंब को इसी चैत्य में स्थापित किया। बाद में वहां पर अनेक संघ आने लगे तथा उनका मनोरथ उनका अधिष्ठायक देव पूर्ण करने लगा। इस तरह यह तीर्थ हुअा।।
ऐसी मान्यता है कि यवन सेना के द्वारा मूर्ति खण्डित होने पर अधिष्ठायक देव की आज्ञा से दूसरी मूर्ति की स्थापना हुई, पहली मूर्ति नवीन मूर्ति के दक्षिण भाग में स्थापित की गई थी। इस मूर्ति को सर्वप्रथम पूजा जाता है एवं इस मूर्ति को दादा पार्श्वनाथ की मूर्ति के नाम से जाना जाता है ।
___ धांधलजी द्वारा निर्मित इस नवीन पार्श्वनाथ मन्दिर की प्रतिष्ठा वि. सं. ११९१ में प्राचार्य श्री अजितदेवसूरि ने की। वीर वंशावली में उसका उल्लेख इस प्रकार दिया गया है:
"तिवारई धाधलई प्रासाद निपजावी महोत्सव वि. सं. ११९१ वर्षे श्री पार्श्वनाथ प्रासादे स्थाप्या श्री अजितदेवसूरि प्रतिष्ठया"
इस प्रकार यह तीसरी बार की प्रतिष्ठा थी। पहली (वि. सं. ३३१) अमरासा के समय में प्राचार्य देवसूरिजी ने करवाई।
दूसरी बार मन्दिर का निर्माण यक्षदत्तगरणी के शिष्य वटेश्वरसरिजी ने . आकाशवप्र नगर के नाम से मन्दिर की स्थापना की। तीसरी बार धांधलजी के समय में मन्दिर बना । कुछ इतिहासकार वटेश्वरसूरिजी द्वारा प्रतिष्ठित आकाशवप्र नगर के मन्दिर की बात विवादास्पद होने के कारण स्वीकार नहीं करते हैं। उनके अनुसार मन्दिर की प्रतिष्ठा तीसरी बार हुई न कि मन्दिर का निर्माण । पहली प्रतिष्ठा प्राचार्य देवसूरिजी ने, दूसरी प्रतिष्ठा प्राचार्य हरिभद्रसूरिजी ने और तीसरी बार यह प्रतिष्ठा प्राचार्य अजितदेवसरिजी ने की।
धांधलजी द्वारा निर्मित मन्दिर व मूर्ति को नुकसान अलाउद्दीन खिलजी के द्वारा पहुँचाने की बात की पुष्टि जीरापल्ली मण्डन पार्श्वनाथ विनती नाम के एक प्राचीन स्रोत से इस प्रकार से होती है:
"तेरसई अडसट्टा (१३६८) वरिसिहि, असुरह दलु जीतउ जिणि हरिसिहि भसमग्रह विकराले ॥" (कडी ९)
कान्हडदेव प्रबंध के अनुसार एवं अन्य ऐतिहासिक तथ्यों के आधार पर यह ज्ञात होता है कि संवत् १३६७ में अलाउद्दीन खिलजी ने सांचोर के महावीर मन्दिर को नष्ट किया और उसी समय उसने जीरावल के मन्दिर को भी नुकसान पहुँचाया।
उपदेश तरंगिणी के पृष्ठ १८ के अनुसार संघवी पेथडसा ने संवत १३२१ में एक मन्दिर बनवाने की बात लिखी है परन्तु शायद यह मन्दिर आक्रमणकारियों द्वारा नष्ट कर दिया गया होगा।
महेश्वर कवि लिखित काव्य मनोहर नामक ग्रन्थ के सातवें सर्ग ३२ वें श्लोक में लिखा हुआ है कि मांडवगढ़ के बादशाह आलमशाह के दरबारी श्रीमाल वंशीय सोनगरा जांजणजी सेठ के छह पुत्रों के साथ संघवी पाल्हराज ने इस तीर्थ में ऊंचे तोरणों सहित एक सुन्दर मंडप बनवाया ।
जीरापल्ली महातीर्थे, मण्डपं तु चकार सः। उत्तोरणं महास्तभं, वितानांशुकभूषणम् ॥
શ્રી આર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #944

MILARIAAAAAA-[१७]
वर्तमान मन्दिर के पीछे की टेकरी पर एक प्राचीन किले के अवशेष दिखाई देते हैं जो शायद कान्हडदेव चौहान के सामंतों का रहा होगा। सन् १३१४ में कान्हडदेव चौहान मारे गये उसके बाद मण्डार से लेकर जालोर तक का इलाका अलाउद्दीन खिलजी के वंशवर्ती रहा । न मालूम कितने अत्याचार इस मन्दिर पर और जीरापल्ली नगर पर हुए होंगे उसके साक्षी तो यह जयराज पर्वत और भगवान् पार्श्वनाथ हैं।
सन् १३२० के बाद सिरोही के महाराव लुम्भा का इस इलाके पर अधिकार हो गया परन्तु अजमेर से अहमदाबाद जाने का यह रास्ता होने के कारण समय समय पर मन्दिर व नगरी पर विपत्तियां आती रहीं । यहाँ के सेठ लोग नगरी को छोड़ कर चले गये एवं चौहानों ने भी इस स्थान को असुरक्षित समझ कर छोड़ दिया।
वि. सं. १८५१ के शिलालेख के अनुसार इस मन्दिर में मूलनायक रूप में पार्श्वनाथ विराजमान थे। पर इसके बाद किसी कारणवश भगवान् नेमिनाथ को मूलनायक के रूप में प्रतिष्ठित कर दिया गया था। इस घटना का उल्लेख किसी भी शिलालेख से ज्ञात नहीं होता। मन्दिर के बाईं ओर की एक कोठडी में अब भी पार्श्वनाथ की दो मूर्तियां विराजमान हैं एवं दूसरी कोठरी में भगवान् नेमिनाथ ।
ऐसी मान्यता है कि महान् चमत्कारी भगवान् पार्श्वनाथ की अमूल्य प्रतिमा कहीं अाक्रमणकारियों के द्वारा खण्डित न कर दी जाय इस भय से पार्श्वनाथजी की मूर्ति को गुप्त भण्डार में विराजमान कर दिया गया हो और तब तक की अन्तरिम व्यवस्था के लिए ज्योतिष के फलादेश के अनुसार नेमिनाथ भगवान् की मूर्ति को प्रतिष्ठित कर दिया गया हो।
समय समय पर जीर्णोद्धार होने के कारण एवं ऐतिहासिक शोध खोज की दृष्टि न होने के कारण मन्दिर की मरम्मत करने वाले कारीगरों की छैनो और हथौड़े से मन्दिर के पाटों और दीवारों पर के शिलालेख बहुरत्ना वसुन्धरा के गहन गर्त में समा गये हैं । शायद वे किसी समय की प्रतीक्षा में होंगे जब किसी महान् प्राचार्य के आशीर्वाद से प्रकट होंगे, तब इस मन्दिर की अकथ कहानी प्रकट होगी।
प्राचीन उल्लेखों के आधार पर पता लगता है कि इस मन्दिर की दीवारों पर दुर्लभ भित्तिचित्र थे। किन्तु समय समय पर नये रंग रोगन के काम के कारण; कहीं संगमरमर चढाने के कारण, कहीं घिसाई के कारण
और कहीं सफेदी के कारण हमारी यह ऐतिहासिक धरोहर काल कवलित हो गयी है। यात्रा एवं संघ
जैन जगत में सामूहिक तीर्थ दर्शन का बहुत महत्त्व है । सामूहिक तीर्थ यात्रा का आयोजन करने वाले भाविक को हम संघपति कहते हैं । इन संघों के साथ बड़े बड़े प्राचार्य शिष्य समुदाय के साथ विहार करते थे। जैन साधु तो चातुर्मास छोड कर शेष पाठ मास विहार करते ही रहते हैं। इन विहारों में वे मार्ग में आने वाले तीर्थों के दर्शन करते ही हैं। जीरावल तीर्थ के दर्शनार्थ पाए संघों की एवं प्राचार्यों की संक्षिप्त सूची यहां दे रहा हूँ । इस तीर्थ पर आए बहुत थोड़े संघों एवं प्राचार्यों का पता हमें लग सका है।
वीर संवत ३३० के आसपास जैनाचार्य देवसूरिजी महाराज अपने सौ शिष्यों सहित यहां विहार करते हुए आये थे एवं इन्हीं ने अमरासा द्वारा निर्मित इस मन्दिर की वीर संवत् ३३१ वैशाख सुदी १० को शुभ मुहूर्त · में प्रतिष्ठा करवाई।
અમ શ્રી આર્ય કયાણા ગૌતમસ્મૃતિસંઘ
શિક
O

Page #945

[१८]MARATHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIImmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmuner
विक्रम की चौथी सदी में (लगभग ३९५ वि. सं.) जैनाचार्य श्री मेरूसूरीश्वरजी महाराज एक विशाल संघ को लेकर इस तीर्थ में पधारे थे।
संवत् ८३४ के आसपास जैनाचार्य श्री उद्योतनसरिजी ने १७ हजार आदमियों के संघ के साथ इस तीर्थ की यात्रा की थी। इस संघ के संघपति बडली नगर निवासी लखमरण सा थे। ये उद्योतनसरि तत्वाचार्य के शिष्य थे। इन्होंने वि. सं. ८३५ में जालोर में कुवलयमाला नाम की एक प्राकृत कथा की रचना की थी।
विक्रमी संवत् १०३३ में तेतली नगर निवासी सेठ हरदासजी ने एक बड़ा संघ निकाला था। इस संघ के साथ जैनाचार्य श्री सहजानन्दसरीश्वरजी महाराज थे।
विक्रमी संवत ११८८ में जैनाचार्य श्रामदेवसरिजी की अध्यक्षता में जाल्हा श्रेष्ठी ने एक बहत बड़े संघ के साथ इस तीर्थ की यात्रा की।
विक्रमी संवत १३९३ में प्राग्वाट वंशीय भीला श्रेष्ठी ने राहेड नगर से एक बड़ा संघ निकाला जिसमें जैनाचार्य श्री कक्कसरिजी सम्मिलित हुए। इन कक्कसूरिजी ने वि. सं. १३७८ में प्राबू के विमलवसही मन्दिर में आदिनाथ के बिम्ब की प्रतिष्ठा की थी। इन्होंने बालोतरा, खम्भात, पेथापुर, पाटण एवं पालनपुर के जैन मन्दिरों की प्रतिष्ठा करवाई थी।
विक्रमी संवत १३०३ में चित्रवालगच्छीय जैनाचार्य श्री ग्रामदेवसरिजी सेठ आम्रपाल संघवी के संघ के साथ जीरावल तीर्थ पधारे।
विक्रमी संवत् १३१८ में खीमासा संचेती ने जैनाचार्य श्री विजयहर्षसूरिजी की निश्रा में एक संघ यात्रा का आयोजन किया।
वि. सं. १३४० में मालव मंत्रीश्वर पेथडशाह के पुत्र झांझण शाह ने माघ सुदी ५ को एक तीर्थ यात्रा का संघ निकाला था। यह संघ जीरावल पाया था। यहां संघवी ने एक लाख रुपये मूल्य का मोती एवं सोने के तारों से भरा चंदोबा बांधा था। इसका वर्णन पंडित रत्नमंडलगणी ने अपने 'सुकृतसागर' में किया है।
वि. सं. १४६८ में संघपति पातासा ने खरतरगच्छाचार्य श्री जिनपद्मसूरिजी महाराज की निश्रा में एक तीर्थ यात्रा का आयोजन किया।
मांडवगढ़ वासी झांझरण शाह के पुत्र संघवी चाहड़ ने जीरावल एवं अबूंद गिरि के संघ निकाले थे। उनके भाई पाल्हा ने जीरावल में एक चंदोबे वाला महामण्डप तैयार करवाया था
"जीरापल्ली महातीर्थे मण्डपं तुचकार सः। उत्तोरणं महास्तम्भं वितानांशुकभूषितम् ॥"
-काव्य मनोहर सर्ग-७ खंभात निवासी साल्हाक श्रावक के पुत्र राम और पर्वत ने वि. सं. १४६८ में जीरापल्ली पार्श्वनाथ तीर्थ में यात्रा कर बहुत धन खर्च किया था।
કહી આર્ય કલ્યાણર્ગોત્તમ સ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #946

MAITHILIAMum
I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIm/१९।
वि. सं. १४७५ में तपागच्छीय जैनाचार्य श्री हेमन्तसरिजी महाराज के साथ संघपति मनोरथ ने एक विशाल तीर्थ यात्रा का आयोजन किया।
वि. सं. १४८३ में वैशाख सुदी १३ गुरुवार के दिन अंचलगच्छ के प्राचार्य मेरुतुङ्गसूरि के पट्टधर जयकीतिसरि के उपदेश से पाटन निवासी प्रोसवाल जातीय मीठडिया गोत्रीय लोगों ने इस तीर्थ में पांच देहरियों का निर्माण करवाया था।
-(पूर्णचन्द्र नाहर, जैन लेख संग्रह खंड-१ लेख ९७३) वि. सं. १४८३ में ही भाद्रपद वदि ७ गुरुवार के दिन तपागच्छीय प्राचार्य भुवनसुन्दरसूरि के प्राचार्यत्व में संघ निकालने वाले कल्वरगा नगर निवासी प्रोसवाल कोठारी गृहस्थों ने इस तीर्थ में तीन देहरियों का निर्माण करवाया था।
--(पूर्णचन्द्र नाहर, जैन लेख संग्रह खंड-१ लेख ९७४-९७६) मेवाड़ के राणा मोकल के मन्त्री रामदेव की भार्या मेलादेवी ने चतुर्विध संघ के साथ शत्रुञ्जय, जीरापल्ली और फलौदी तीर्थों की यात्रा की थी।
-(संदेह दोलावली वृत्ति सं. १४८६) खंभात के श्रीमाल वंशीय संघवी वरसिंह के पुत्र धनराज ने वि. सं. १४८९ में चैत्र वदि १० शनिवार के दिन रामचन्द्रसूरि के साथ संघ समेत इस तीर्थ की यात्रा की थी। "रस-वसु-पूर्व मिताब्देx x श्री जीरपल्लिनाथमबुदतीर्थ तथा नमस्कुरुते ।"
(अबूंद-प्राचीन जैन लेख संदोह ले. ३०३) वि. सं १४९१ में खरतरगच्छीय वाचक श्री भव्यराजगणि के साथ अजवासा सेठिया ने विशाल जन समुदाय के साथ संघ यात्रा का आयोजन किया ।
विक्रम की १५वीं सदी में संघवी कोचर ने इस तीर्थ की यात्रा की थी। इनके वंशीयों के वि. सं. १५८३ के शिलालेख जैसलमेर के मन्दिर में विद्यमान हैं।
वि. सं. १५०१ में चित्रवालगच्छीय जैनाचार्य के साथ प्राग्वाट श्रेष्ठीवर्य पूनासा ने ३००० पादमियों के संघ को लेकर जीरावल तीर्थ की यात्रा की थी।
खरतगरच्छ के नायक श्री जिनकुशलसूरि के प्रशिष्य क्षेमकीति वाचनाचार्य ने विक्रम की १४ वीं शताब्दी में जीरापल्ली पार्श्वनाथ की उपासना की थी।
संवत १५२५ में अहमदाबाद के संघवी गदराज डुगरशाह एवं संड ने जीरापल्ली पार्श्वनाथ की सामूहिक यात्रा की थी। इस यात्रा में सात सौ बैलगाड़ियाँ थीं और गाते बजाते आबू होकर जीरावल पहुँचे थे। उनका स्वागत सिरोही के महाराव लाखाजी ने किया था। इनमें से गदाशाह ने १२० मन पीतल की ऋषभदेव भगवान् की मूर्ति पाबू के भीम विहार मन्दिर में प्रतिष्ठित करवाई थी।
-( गुरु गुण रत्नाकर काव्य सर्ग-३ ) वि. सं. १५३६ में तपागच्छीय लक्ष्मीसागरसूरिजी की निश्रा में श्रेष्ठीवर्य करमासा ने इस पवित्र तीर्थ की यात्रा को थी। इन लक्ष्मीसागरजी ने जीरावलापार्श्वनाथ स्तोत्र की भी रचना की है।
અમ શ્રી આર્ય કઠાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ, કઈ

Page #947

[२०]
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmIIIIIIIIIIIIIIImwam IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIWRILLIARI
नन्दुरबार निवासी प्राग्वाट भीमाशाह के पुत्र डूगरशाह ने शत्रुञ्जय, रैवतगिरी, अर्बुदाचल और जीरापल्ली की यात्रा की थी।
मीरपुर मन्दिर के लेखों के अनुसार सं. १५५६ में खंभातवासी वीसा ओसवाल बाई शिवा ने अपने पति के श्रेयार्थ जीरावल तीर्थ में दो गोखले बनवाये थे। यह बाई यात्रार्थ यहाँ पाई थी। सं. १५५६ में ही प्राग्वाट संघवी रत्नपाल की भार्या कर्माबाई ने यहां की यात्रा की थी एवं उदयसागरसूरि के उपदेश से यहां एक देहरी बनवाई थी।
( यतीन्द्र विहार दिग्दर्शन भाग-१, पृष्ठ १२०-१२३ ) वि. सं. १५५९ में पाटन के पर्वतशाह और डगरशाह नाम के भाइयों ने जीरावल अर्बुदाचल का संघ निकाला था। विक्रम की सोलहवीं सदी के पूर्वार्द्ध में प्राचार्य सुमतिसुन्दरसूरि के उपदेश से मांडवगढ़ से एक संघ निकाला था। यह संघ जीरावल आया था। (सोमचारित्रगणि गुरुगुरगरत्नाकर काव्य )
सारंगपुर के निवासी जयसिंह शाह आगरा के संघवी रत्नशाह ने अट्ठासी संघों के साथ आबू और जीरावल की यात्रा की थी।
(सोमचारित्रगणि गुरुगुण्ण रत्नाकर काव्य ) सं. १७४६ में शीलविजयजी की तीर्थमाला में ओसवाल सूरा व रत्ना दो भाइयों का उल्लेख पाता है। उनके वंशज धनजी, पनजी व मनजी ने तीन लाख रुपया खर्च करके एक संघ निकाला था जो जीरावल पाया था।
सं. १७५० में सौभाग्यविजय विरचित तीर्थमाला में जीरावल का उल्लेख है।
सं. १७५५ में ज्ञानविमलसूरि द्वारा लिखित तीर्थमाला में सूरिपुर से श्रावक सामाजी द्वारा निकाले गये संघ का वर्णन है।
वि. सं. १८९१ में प्राषाढ़ सुदी ५ के दिन जैसलमेर के जिनमहेन्द्रसरि के उपदेश से सेठ गुमानचन्दजी बाफना के पांच पूत्रों ने तेईस लाख रुपये खर्च कर श्री सिद्धाचल का संघ निकाला था। इस संघ ने ब्राह्मणवाडा. पाबू, जीरावला, तारंगा, शंखेश्वर, पंचासर एवं गिरनार की यात्रा की थी। इस सम्बन्ध का वि. सं. १८९६ का लेख जैसलमेर के पास अमर सागर मन्दिर में विद्यमान है।
इसके अतिरिक्त १९ वीं और २० वीं सदी में निरन्तर कितने ही संघ निकले जिनकी सूची देना यहां सम्भव नहीं है। २० वीं सदी में तो यातायात का अच्छा प्रबन्ध होने के कारण प्रतिवर्ष पचासों संघ इस तीर्थ में आते रहते हैं जिनका उल्लेख करना मात्र पुस्तक का कलेवर बढ़ाना होगा।
इस तीर्थ पर बड़े बड़े प्राचार्य चातुर्मास के लिये पधारते थे एवं तीर्थ की प्रभावना में वृद्धि करते थे। अंचलगच्छीय श्री मेरुतुङ्गसूरिजी महाराज ने यहां अपने १५२ शिष्यों के साथ चातुर्मास किया था।
आगमगच्छीय श्री हेमरत्नसूरिजी ने अपने ७५ शिष्यों के साथ इस तीर्थ की पवित्र भूमि पर चातुर्मास किया था। इस गच्छ के श्री देवरत्नसूरिजी ने अपने ४८ शिष्यों सहित इस तीर्थ भूमि पर चातुर्मास किया था।
उपकेशगच्छीय श्री देवगुप्तसूरिजी महाराज ने अपने ११३ शिष्यों सहित, कक्कसरिजी ने अपने ७१ शिष्यों सहित एवं वाचनाचार्य श्री कपूरप्रियगरिण ने अपने २८ शिष्यों के साथ अलग अलग समय पर यहां चातुर्मास किये थे।
2અમ શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો છે

Page #948

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmIIIIIIII
I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIamw[२१]
इसी प्रकार खरतरगच्छ के श्री जिनतिलकसूरिजी महाराज ने अपने ५२ शिष्यों के साथ एवं कीर्तिरत्नसूरिजी ने अपने ३१ शिष्यों सहित यहां अलग अलग चातुर्मास किये थे।
तपागच्छीय श्री जयतिलकसूरिजी महाराज ने अपने ६८ शिष्यों के साथ यहां चातुर्मास किया था और मुनि सुन्दरसरिजी ने भी अपने ४१ शिष्यों के साथ यहां चातुर्मास किया था। इन मुनि सुन्दरसूरिजी के उपदेश से सिरोही के राव सहसमल ने शिकार करना बन्द कर दिया था एवं पूरे क्षेत्र में अमारी का प्रर्वतन करवाया। इन्होंने सन्तिकरं स्तोत्र की रचना की थी।
जीरापल्लीगच्छीय उपाध्याय श्री सोमचन्दजी गरिण ने अपने ५० शिष्यों के साथ इस तीर्थ की भूमि पर चातुर्मास किया था। नागेन्द्रगच्छीय श्री रत्नप्रभसूरिजी महाराज ने अपने ६५ शिष्यों सहित यहां पर चातुर्मास किया था। पीप्पलीगच्छीय वादी श्री देवचन्द्रसूरिजी महाराज ने अपने ६१ शिष्यों के साथ यहां चातुर्मास किया था, ये प्रभावक प्राचार्य शांतिसूरि के शिष्य थे। इसके अतिरिक्त बहुत से समर्थ जैनाचार्यों ने यहां विहार के दौरान विश्राम किया था। बहुत से प्राचार्यों ने जोरावल के जीर्णोद्धार में बहुत योगदान दिलवाया था, उनके नाम देवकुलिकाओं के शिलालेखों में उत्कीर्ण हैं ।
जीरावला पाश्र्वनाथजी के चमत्कार
भगवान् पार्श्वनाथ तो स्वयं चिन्तामणि हैं। उनके महाप्रभावक स्वरूप का वर्णन मैं तुच्छबुद्धि क्या कर सकता हूं ? यहां कुछ प्रसंग मात्र आपके समक्ष प्रस्तुत कर रहा हूं।
(१) यह घटना वि. सं. १३१८ की है। जैनाचार्य श्री मेरुप्रभसूरिजी महाराज अपने २० शिष्यों सहित ग्रामानुग्राम विहार करते हुए श्री जीरापल्ली गाँव की ओर जा रहे थे। वे कुछ ही आगे बढ़े थे कि रास्ता भूल गये और बहुत समय तक पहाड़ी की झाड़ियों के आसपास चक्कर लगाते रहे किन्तु रास्ता नहीं मिला । उधर दिन अस्त होता जा रहा था। इस जंगल में हिंसक जानवरों की बहुलता थी और रात का समय जंगल में व्यतीत करना जससे खाली नहीं था। इस पर प्राचार्य श्री ने अभिग्रह धारण किया कि जब तक वे इस भयंकर जंगल से निकल कर श्री जीरावल पार्श्वनाथजी के दर्शन न करलेंगे, तब अन्न-जल ग्रहण नहीं करेंगे। इस अभिग्रह के कुछ ही समय बाद सामने से एक घुड़सवार आता दिखाई दिया। इस भयंकर घाटी में जहाँ उन्हें घंटों कोई आदमी दृष्टिगोचर न हया था, वहां घोड़े पर आदमी को प्राते हुए देखकर कुछ ढाढस बंधा । घुड़सवार ने प्राचार्य श्री को जीरावल्ली गांव तक पहुँचा दिया। प्राचार्य श्री ने इस घटना का वर्णन किया है।
(२) विक्रम संवत् १४६३ के समय की बात है। प्रोसवाल जातीय एवं दुधेडिया गोत्रीय श्रेष्ठीवर्य ग्राभासा ने भरुच नगर से १५० जहाज माल के भरे और वहां से अन्य देश में व्यापार के लिये रवाना हुा । जब जहाज मध्य समुद्र में पहुँच गया तो समुद्र में बड़ा भारी तूफान उठा। सभी जहाज डांवाडोल होने लगे। प्राभासा को ऐसे संकट काल में शान्तिपूर्वक वापस लौटने का विचार पाया और उसने प्रतिज्ञा की कि यदि उसके जहाज सही सलामत पहुँच जायें तो वहां पर पहुँचते ही सबसे पहले श्री जीरावल पार्श्वनाथजी के दर्शन करूंगा। और उसके बाद अन्य देश में व्यापार के लिये रवाना होऊंगा। इस प्रकार प्रतिज्ञा करके जहाजों को वापस लौटाने का
ચી શ્રી આર્ય કાયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહી

Page #949

[२२]
AAAAAAAIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIImmmmmmmmmmmmmmmmmARAN
हुक्म दिया। सबके सब जहाज बिल्कुल सुरक्षित वापस पहुँच गये और सेठ प्राभासा ने भी अपनी प्रतिज्ञानुसार वापस पहुँच कर सर्वप्रथम श्री जीरावला पार्श्वनाथ तीर्थ की यात्रा की।
(३) यह बात मुगल काल से सम्बन्ध रखती है। उनके शासन काल में मुसलमानों और हिन्दुओं दोनों को ही राज्यकार्य में स्थान प्राप्त होता था। पोरवाड जातीय सेठ मेघासा अपने गुणों के कारण मुगल राज्य में एक अच्छे प्रतिष्ठित कार्य पर नियुक्त थे। मुगल बादशाह भी उन पर प्रसन्न थे। इस कारण अन्य मुसलमानों के दि के अन्दर ईर्ष्या भाव बना रहता था। वे लोग मेघासा को अपना कट्टर शत्र समझते थे और सम्राट को मेघासा के विरुद्ध कुछ न कुछ शिकायतें किया करते थे। नित्यप्रति की शिकायतों से सम्राट के हृदय में एक दिन बड़ा क्रोध उत्पन्न हुआ। कान भरने वालों ने प्राग में तेल का काम किया और क्रोध के प्रावेश में सम्राट ने हुक्म जारी कर दिया कि सेठ मेघासा की धन-सम्पत्ति को लूट लिया जाये और मेघासा को जान से मार दिया जाये।
सम्राट की इस प्राज्ञा का किसी न किसी प्रकार एक राजपूत मेहरसिंह को पता चल गया और उसने पाकर मेघासा को खबर दी। मेघासा ने सम्राट की आज्ञा से बचने का कोई और उपाय न पाकर धर्म शरण ली। उस खबर के मिलते ही अपने मकान में तुरन्त श्री जीरावला पार्श्वनाथजी का ध्यान प्रारम्भ कर दिया। उसने प्रतिज्ञा की कि यदि यह महान् संकट टल गया तो वह जीवन पर्यन्त जीरावला पार्श्वनाथ के नाम की माला जपे बिना अन्न जल ग्रहण नहीं करेगा। उधर कुछ समय पश्चात् सम्राट का क्रोध शान्त हुआ। उन्हें अपने हुक्म पर पश्चात्ताप हुअा। सम्राट ने मार डालने का हुक्म वापस ले लिया और उसके विरुद्ध जो बातें सुनी थीं उसकी जांच प्रारम्भ की। जांच के बाद सम्राट को मालूम हुआ कि सेठ के विरुद्ध कही गई बातें निराधार और बनावटी हैं। सम्राट् ने मेघासा की ईमानदारी, वफादारी और सच्चाई पर प्रसन्न होकर एक गांव भेंट में दिया।
(४) एक बार ५० लुटेरे इकट्ठे होकर आधी रात के समय चोरी के इरादे से मन्दिर में घुसे और अन्दर जाकर सब सामान और नकदी संभाल ली। हर एक ने अपने लिये एक-एक पोटली बाँध कर सिर पर रखी और जिस तरफ से अन्दर घुसे थे उसी ओर से बाहर जाने लगे। इतने में सबकी आंखों के आगे अंधेरा छा गया और उन्हें कुछ भी दिखाई न देने लगा। वे जिधर जाते उधर ही उनका पत्थरों से सिर टकराता। पत्थरों की चोटें खाकर उनके सिरों से खून बहने लगा। इस प्रकार निकलने का प्रयत्न करते हुए रात गुजर गई। सुबह वे सब पकड़ लिये गये।
(५) जीरापल्ली स्तोत्र के रचयिता अंचलगच्छाधिपति पू. प्राचार्य मेरुतुङ्गसूरि जब वृद्धावस्था के कारण क्षीरणबल हो गये तब उन्होंने जीरावला की ओर जाते हुए एक संघ के साथ ये तीन श्लोक लिखकर भेजे
१. जीरापल्लीपार्वे पार्श्वयक्षेण सेवितम् । __ अचितं धरणेन्द्र न पद्मावत्या प्रपूजितम् ॥१॥ २. सर्वमन्त्रमयं सर्वकार्यसिद्धिकरं परम् ।
ध्यायामि हृदयाम्भोजे भूतप्रेतप्रणाशकम् ॥२॥
श्री मेरुतुङ्गसूरीन्द्रः श्रीमत्पार्श्व प्रभोः पुरः । ___ ध्यानस्थितं हृदि ध्यानयन् सर्वसिद्धि लभे ध्र वम् ॥३॥
કા . આ શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #950

Niummmmmm.inmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmRRIAAAAAAAAAAAAAAAAAw[२३]
संघपति ने जब उन तीनों श्लोकों को भगवान् के सामने रखा तो अधिष्ठायक देव ने संघ की शान्ति के लिये सात गुटिकायें प्रदान की थी एवं यह निर्देश दिया था कि आवश्यकता पड़ने पर इन गुटिकायों का प्रयोग करें।
(६) लोलपाटक (लोलाड़ा) नगर में सर्प के उपसर्ग होने से मेरुतुङ्गसूरिजी ने पार्श्वनाथ महामन्त्र यन्त्र से गभित 'ॐ नमो देवदेवाय' स्तोत्र की रचना की जिससे सर्प का विष अमृत हो गया।
(७) संवत् १८८९ में मगसर वदी ११ के दिन बड़ौदा में प्राचार्य शान्तिसूरि को स्वप्न में भगवान ने प्रकट होने का कहा। शान्तिसूरि जी के कहने से सेठ ने जमीन खोद कर भगवान् पार्श्वनाथ की प्रतिमा प्राप्त की। प्रतिमा को सर्व कल्याणकारिणी होने के कारण कल्याण पार्श्वनाथ के नाम से बड़ौदा में मामा की पोल में प्रतिष्ठित किया गया है।
ये थोड़े से महत्त्वपूर्ण प्रसंग आपके सामने रखे हैं। यदि आस्था रखें तो आप भी चमत्कृत हो जायेंगे।
जमल्लीणा जोवा, तरंति संसारसायरमणंत ।
तं सम्वजीवसरणं, गंक्दु जिणसासणं सुइरं ॥ जिसमें लीन हो जाने से प्राणी अनन्त संसार-सागर को पार कर लेता है तथा जो सम्पूर्ण प्राणियों के लिए शरण के समान है, ऐसा जिन-शासन लम्बे समय तक समृद्ध रहे ।
जिणवयणमोसहमिणं, विसयसुह-विरेयणं अमिदमयं ।
जरमरणवाहिहरणं, खयकरणं सम्वदुक्खाणं । विषय-सुख का विरेचन करने, जरा मरणरूपी व्याधि को दूर करने तथा सभी दुःखों का नाश करने के लिए जिन-वचन अमृत समान औषधि है।
जय वीयराय ! जयगुरू ! होउ मम तुह पभावओ भयवं ।
भवणिब्वेओ मग्गाणुसारिया इट्ठफलसिद्धी ॥ हे वीतराग ! हे जगद्गुरु ! हे भगवान् ! आपके प्रभाव से मुझे संसार से विरक्ति, मोक्ष-मार्ग का अनुसरण और इष्ट-फल की प्राप्ति होती रहे।
આર્ય કયા ગોતમ સ્મૃતિરાંથી એS

Page #951

मेरुतुगसूरिरास-सार
-श्री भंवरलाल नाहटा
ऐतिहासिक साहित्य के निर्माण की अोर जैन विद्वानों का लक्ष सदा से रहा है। रास, भास, गीत, गहूंली, विवाहला तीर्थमाला प्रभृति भाषा कृतियों का, काव्य, पट्टावली, चरित्र प्रभृति संस्कृत ग्रन्थों का प्राचुर्य इस बातका प्रबल उदाहरण है । हमें इस प्रकार के साधन प्रचुरता से उपलब्ध हुए जिनमें से कतिपय तो ऐतिहासिक जैन काव्य संग्रह में हमने प्रकाशित किये। फिर भी जो प्राप्त होते हैं उन्हें समय-समय पर सामयिक पत्रों में देते रहते हैं जिससे जैन इतिहास के साधन विद्वानों के उपयोग में आ सके । कुछ वर्ष पूर्व, मेरुतुगसूरि-रासकी नकल कलकत्त में इतिहासतत्त्वमहोदधि जैनाचार्य श्री विजयेन्द्रसूरि के पास देखी और उसका आवश्यक सार नोट कर लिया था परन्तु कई स्थान संदिग्ध रह जाने से अभी लीमड़ी के भंडारसे रासकी मूलप्रति मंगाकर नकल कर ली और पाठकों की जानकारी के लिए ऐतिहासिक सार प्रकाशित किया जाता है ।
अंचलगच्छ में भी मेरुतुगसूरि बड़े प्रभावक और विद्वान आचार्य हुए हैं। अंचलगच्छीय म्होटी पट्टावली (गुजराती अनुवाद) जो कच्छ अंजारवाले शा. सोभचन्द धारणी की तरफ से प्रकाशित हुई है, उसमें ५८वें पट्टधर श्री मेरुतुगसूरिजीका जीवनवृत्त प्रकाशित हुआ है। परन्तु कई बातें जनश्रुति के आधार से लिखी हुई हैं। ऐतिहासिक दृष्टि से संशोधन की अपेक्षा रखती हैं। प्रस्तुत रास, सूरिजीके समकालीन-उनके स्वर्गवासके बाद शीघ्र ही रचित होनेसे इसमें वरिणत वृत्तांत प्रामाणिक हैं, कुछ बातें पट्टावलीमें विशेष हैं। खैर जो हो, बातोंमें अंतर हैं उनका दिग्दर्शन कराना ही यहाँ अभीष्ट है :
१. पट्टावलीमें सूरिजीका जन्मस्थान नानागाम और जाति मीठडिया बहरा लिखी है, जबकि रास में नानीग्राम प्राग्वाट बहुरा जातिमें जन्म होने का उल्लेख है।
२. माता का नाम पट्टावलीमें नाहुणदेवी और रासमें नालदेवी लिखा है। ३. दीक्षा संवत् पट्टावलीमें सं. १४१८ और रासमें १४१० लिखा है । ४. गृहस्थ नाम पट्टावलीमें मालव तथा रासमें वस्तिगकुमार लिखा है।
५. लोलाडईके नृप प्रतिवोचकी कथा पट्टावली में नहीं है, उसमें यवनसेनाके भय-निवर्तनार्थ सवा मन चावल मंत्रित कर देने और श्रावकों द्वारा उस सेनाके समक्ष फेंकनेसे शस्त्रधारी घुडसवार होने से यवनसेना के भग जानेसे भयनिवर्तन की कथा लिखी है।
2)
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ વિરુ

Page #952

mooooooooo [२५] ६. पट्टावलीमें महेंद्रप्रभसूरिका सं. १४४४ में स्वर्गस्थ होना लिखा है, रासमें सं. १४४५ फा. व. ११ के दिन (मेरुतुगसूरि का) महेंद्रप्रभसूरि के द्वारा गच्छनायकपद स्थापित करने का उल्लेख है ।
७. सूरिजी का स्वर्गवास पट्टावली में जूनागढ़में सं. १४७३ में हुआ लिखा है, जबकि रासके अनुसार सं. १४७१ मार्गशीर्ष पूर्णिमा सोमवारको ही पाटण में हो चुका था।
रास में बहुत सी ऐतिहासिक महत्त्वपूर्ण बातें लिखी हैं जो पट्टावलीमें नहीं पायी जाती हैं। अतः एव यह रास अत्यन्त महत्त्वपूर्ण है और अंचलगच्छके इतिहासमें संशोधनकी सुन्दर सामग्री प्रस्तुत करने के साथ-साथ नृपप्रतिबोधादि अनेक नवीन सामग्री प्रकाशमें लाता है।
रासमें सूरिजी की जिन कृतियों का उल्लेख है उनमेंसे धातुपारायण तथा अंगविद्याउद्धार अद्यावधि अप्राप्त जनका अंचलगच्छके ज्ञानभंडारोंमें अन्वेषण होना चाहिए। संभव है कि और भी कतिपय नथ उपलब्ध हों क्योंकि रासमें उल्लिखित ग्रन्थोंके अतिरिक्त (१) भावक्रम प्रक्रिया (२) शतक भाष्य (३) नमुत्थुण टीका (४) सुश्राद्धकथा (५) उपदेशमाला टीका (६) जेसाजी प्रबन्ध (ऐतिहासिक ग्रंथ) का उल्लेख भी प्राप्त है।
अब पाठकोंके अभिज्ञानार्थ उपर्युक्त रास का संक्षिप्त ऐतिहासिक सार दिया जाता है।
प्रथमगाथा में गणधर श्री गौतमस्वामी को नमस्कार करके चौथी गाथा तक प्रस्तावनामें उद्देश, चारित्रनायककी महानता, कविकी लघुता आदि वर्णन कर पांचवी गाथासे वीरप्रभुके पट्टधर सुधर्मस्वामी-जंबू-प्रभवादिकी परम्परामें, वज्रस्वामीकी शाखा के प्रभावक विधिपक्षप्रकाशक श्री आर्यरक्षितसूरि-जयसिंहसरि-धर्मघोषसरिमहेंद्रसूरि-सिंहप्रभ-अजितसिंह-देवेंद्रसिंह-धर्मप्रभ---सिंहतिलक-महेंद्रप्रभ तक अंचलगच्छके दस आचार्यों के नाम देकर ग्यारहवें गच्छनायक श्री मेरुतुगसरि का चरित्र ८वीं गाथासे प्रारम्भ किया है।
मरुमण्डल में नानी नामक नगरमें बुहरा वाचारगर और उसके भ्राता विजयसिंह हुए, जिन्होंने सिद्धान्तार्थ श्रवणकर विधिपक्ष को स्वीकार किया। विजयसिंहके पुत्र वइरसिंह बहुरा प्राग्वाटवंशके शृगार, विचक्षण; व्यवसायी, महान् दानी और धर्मिष्ठ हुए। उनकी नालदेवी नामक स्त्री शीलालंकारधारिणी थी। एक बार नालदेवीकी कुक्षि में पुण्यवान् जीव देवलोकसे च्यवकर अवतीर्ण हुआ, जिसके प्रभावसे स्वप्नमें उसने सहस्रकिरणधारी सूर्य को अपने मुखमें प्रवेश करते हुए देखा। चक्रेश्वरीदेवी ने तत्काल आकर इस महास्वप्न का फल बतलाया कि तुम्हारे मुक्तिमार्ग-प्रकाशक ज्ञानकिरणयुक्त सूर्य की तरह प्रतापी पुत्र उत्पन्न होगा, जो संयममार्ग ग्रहणकर युगप्रधान योगीश्वर होगा । चक्रेश्वरीके वचनों को आदर देती हुई, धर्मध्यानमें सविशेष अनुरक्त होकर माता गर्भ का पालन करने लगी। सं. १४०३ में पूरे दिनोंसे पांचों ग्रहोंके उच्च स्थानमें आने पर नालदेवीने पुत्रको जन्म दिया। हर्षोत्सवपूर्वक पुत्र का नाम वस्तिगकुमार रखा गया। क्रमशः बालक बड़ा होने लगा और उसमें समस्त सद्गुण आकर निवास करने लगे। एक बार श्री महेंद्रप्रभसूरि नाणिनगरमें पधारे। उनके उपदेशसे अतिमुक्तकुमारकी तरह विरक्त होकर मातापिता की आज्ञा ले सं. १४१० में वस्तिगकूमार दीक्षित हुए। वइरसिंह ने उत्सवदानादि में प्रचुर द्रव्य व्यय किया । सूरि महाराजने नवदीक्षित मुनिका नाम 'मेरुतुग' रखा।
मुनि मेरुतुग बुद्धि-विचक्षणतासे व्याकरण, साहित्य, छंद, अलंकार और पागम, वेद, पुराण प्रभृति समस्त विद्याओंके पारंगत पंडित हो गये। वे शुद्ध संयम पालन करते हुए अमृत-सदृश वाणीसे व्याख्यानादि देते
પણ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
.

Page #953

थे। श्रीमहेंद्रप्रभमरिने इन्हें प्राचार्यपदके सर्वथा योग्य जानकर सं. १४२६ में पाटणमें सरिपदसे अलंकृत किया। संघपति नलपालने नंदिमहोत्सव, दानादि किये। तदनंतर मेरुतुगसरि, देशविदेशमें विचरकर उपदेशों द्वारा भव्यजीवों को एवं नरेंद्रादिको प्रतिबोध देने लगे। प्रासाउली में यवनराज को प्रतिबोधित किया। सं. १४४४ का चातर्मास लोलाइडमें किया, वहाँ राठौरवंशी फरणगर मेघराजा को १०० मनुष्योंके साथ धर्म में प्रतिबोधित किया।
एक बार सूरिजी संध्यावश्यक कर कायोत्सर्ग ध्यान में स्थित खड़े थे कि एक काले सांपने प्राकर पैर में डस दिया। सरि महाराज, मेतार्य, दमदन्त, चिलातीपुत्र की तरह ध्यान में स्थिर रहे । कायोत्सर्ग पूर्ण होने पर, मंत्र, तंत्र, गारुड़िक सब प्रयोगों को छोड़ कर भगवान् पार्श्वनाथ की प्रतिमा के समक्ष ध्यानासन जमाकर बैठ गये। ध्यान के प्रभाव से सारा विष उतर गया। प्रातःकालीन व्याख्यान देने के लिए आये, संघ में अपार हर्षध्वनि फैल गई। तदनंतर मेरुतुगसूरि अपाहिलपुर पाटण पधारे । गच्छनायक पदके लिए सुमुहर्त देखा गया, महिनों पहले उत्सव प्रारंभ हो गया। तोरण, बंदरवाल मंडित विशाल मंडप तैयार हुअा, नाना प्रकार के नत्य वाजित्रों की ध्वनि से नगर गुंजायमान हो गया। पोसवाल रामदेव के भ्राता खीमागर ने उत्सव किया। सं. १४४५ फाल्गुन वदी ११ के दिन श्री महेंद्रप्रभसरिजी ने गच्छनायक पद देकर सारी गच्छधुरा श्री मेरुतुगसरि को समर्पित की। संग्रामसिंह ने पदठवणा करके वैभव सफल किया। श्री रत्नशेखरसूरिको उपाचार्य स्थापित किया गया। संघपति नलपाल के सानिध्य में समस्त महोत्सव निर्विघ्न संपन्न हये।
सरि महाराज निर्मल तपसंयमका अाराधन करते हवे योगाभ्यास में विशेष अभ्यस्त रहने लगे । हठयोग, प्राणायाम, राजयोग आदि क्रियाओं द्वारा नियमित ध्यान करते थे । ग्रीष्म ऋतु में धूप में और शीतलकाल की कड़ाके की सर्दी में प्रतिदिन कायोत्सर्ग करके पात्मा को अतिशय निर्मल करने में संलग्न थे। एक बार आप प्राबूगिरि के जिनालयों के दर्शन करके उतरते थे, संध्या हो गई। मार्ग भूलकर विषमस्थान में पगदण्डी न मिलने पर बिजली की तरह चमकते हुए देवने प्रकट होकर मार्ग दिखलाया। एक बार पाटण के पास सथवाडे सहित गुरु श्री विचरते थे, यवन सेना ने कष्ट देकर सब साथको अपने कब्जे में कर लिया। सरिजी यवनराज के पास पहुंचे। उनकी प्राकृतिललाट, देखकर उसका हृदय पलट गया और तत्काल सब को मुक्त कर लौटा दिया। एक बार गुजरात में मुगलों का भय उत्पन्न होने पर सारा नगर सूना हो गया, पर सूरिश्री खंभात में स्थित रहे। कुछ ही दिनों में भय दूर हुआ और सब लोग लौट आये । सूरिजी बाड़मेर विराजते थे, लघु पोशाल के द्वार पर सात हाथ लंबा सांप पाकर फुकार करने लगा, जिससे साध्वियाँ डरने लगीं। उन्होंने सूरिजी को सूचना दी, सांप तत्काल स्तंभित हो गया। एक बार सूरिजी ने सं. १४६४ में सांचौर चौमासा किया । अश्वपति (बादशाह) विस्तृत सेना सहित चढ़ाई करने के लिए पा रहा था। सब लोग दशों दिशि भागने लगे । ठाकुर भी भयभीत था, सरिजी के ध्यान बल से यवनसेना सांचौर त्याग कर अन्यत्र चली गई। इस प्रकार सूरिजी के अनेकों अवदात हैं।
- सूरिजीने साहित्य निर्माण भी खूब किया, इस रास में निम्नोक्त ग्रंथरचना का उल्लेख है:(१) व्याकरण (२) षटदर्शननिर्णय (३) शतपदीसार (४) रायनाभाक चरित्र (५) कामदेव कथा (६) धातूपारायण (७) लक्षणशास्त्र (७) मेघदूत महाकाव्य (९) राजमतिने मिसंबंध (१०) सूरिमंत्रोद्धार (११) अंगविद्याद्धार (१२) सत्तरी भाष्यवृत्ति इत्यादि ।
सूरिजीने सत्यपुर नरेश राड़ पाता, नरेश्वर मदनपाल को प्रतिबोध दिया । उड़र मलिक भ (?) के पुत्र
કહS શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌણસ્મૃતિગ્રંથ

Page #954

AIIMILAILA
A AAAmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm [२७]
सूरदास को प्रतिबोध देकर धोलका के कलिकुण्ड पार्श्वनाथ की पूजा करवाई। जंबू (जम्मू) नरेश राउ गजमल गया जीवनराय प्रति श्री मेरुतुगसूरि के चरणवंदनार्थ आये। सरिजी अपार गुरणों के समुद्र हैं, नये नये नगरों के संघ वंदनार्थ पाते हैं। साह सलखा सोदागर कारित उत्सव से, श्री महीतिलकसरि एवं महिमश्री महत्तरा का पदस्थापन जम्म में साहू वरसिंघ कारित उत्सव से हुया । खीमराज संघपति द्वारा खंभातमें उत्सव होने पर मेरुनंदनसरि की पदस्थापना हुई। माणिक्यशेखर को उपाध्यायपद, गुणसमुद्रसरि, माणिकसुदरसूरि को साह तेजा कारित उत्सव में खंभनयर में और वहीं जयकीर्तिसरि को संघवी राजसिंह कृत उत्सव से प्राचार्यपद स्थापित किया। इस प्रकार छह प्राचार्य, ४ उपाध्याय तथा १ महत्तरा वाणारिस, पन्यास, पवत्तिणी प्रभृति संख्याबद्ध पदस्थापित व दीक्षित किये।
सूरिजीने पट्टण, खंभात, भड़ौंच, सोपारक, कुकरण, कच्छ, पारकर, सांचौर, मरु, गुज्जर, झालावाड, महाराष्ट्र, पंचाल लाटदेश, जालोर, घोघा अनां, दीव, मंगलपुर नवा प्रभति स्थानों में पाराधनापूर्वक विहार किया। अंत में आराधनापूर्वक सं. १४७१ में मार्गशीर्ष पूणिमा सोमवार के पिछले प्रहर उत्तराध्ययन श्रवण करते हये अर्हतसिद्धों के ध्यान से श्री मेरुतुगसरिजी स्वर्ग सिधारे।
B
जं जं समयं जीवो आविसइ जेण जेण भावेण ।
सो तंमि तंमि समए, सुहासुहं बंधए फम्म ॥ जिस समय प्राणी जैसे भाव धारण करता है, उस समय वह वैसेही शुभ-अशुभ कर्मों के साथ बंध जाता है ।
तं जइ इच्छसि गंतु, तोरं भवसायरस्स घोरस्स।
तो तवसंजमभंडं, सुविहिय ! गिण्हाहि तुरंतो।। अगर तू घोर भवसागर के पार जाना चाहता है, तो हे सुविहित ! तू तप-संयमरूपी नौका को तुरन्त ग्रहण कर।
धम्मो बत्यसहावो, खमाविभावो य क्सविहो धम्मो।
रयणत्तयं च धम्मो, जीवाणं रक्खणं धम्मो ॥ वस्तु का स्वभाव धर्म है । क्षमादि भावों की अपेक्षा वह दस प्रकार का है। रत्ननय (सम्यगदर्शन, सम्यग ज्ञान और सम्यक् चारित्र) तथा जीवों की रक्षा करना उसका नाम धर्म ।
આ છ આર્ય કયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ) ADS

Page #955

श्री अर्बुदाचल और तत्पार्श्ववर्ती प्रदक्षिणा जैनतीर्थ
- श्री जोधसिंहजी मेहता, B. A., LL.B.
विश्वविख्यात देलवाड़ा जैन मन्दिर :
देलवाड़ा का प्राचीन नाम 'देव कुल पाटक' है । जो अर्बुदाचल श्राबू पर समुद्र की सतह से लगभग ४००० फीट ऊँचा है । जैन मान्यता के अनुसार, इस पर्वत पर अरब ( सौ करोड़ ) मुनिवरों ने तपाराधना की और भगवान् ऋषभदेव के दर्शन कर कृतकृत्य हुए। दूसरा कथन यह भी मिलता है। कि जो यहाँ के मूलनायक भगवान् श्री आदीश्वरजी के सन्मुख जो वस्तु भेंट की जाय, उसका फल आगामी भव में अर्बुद गुणा (दश करोड़ गुना ) प्राप्त होता है । यही कारण है कि इस पर्वत का नाम अर्बुदाचल है।
चक्रवर्ती ने अपने पिता भगवान् ऋषभदेव
. यह भी कहा जाता है कि बहुत प्राचीन समय में भरत का चतुमुख प्रासाद इसी श्राबू पर्वत पर निर्माण करवाया था, जो कालान्तर में विध्वंस हो गया और फिर मध्यकालीन युग में वि. सं. १०८८ (सन् १०३१) में गुजरात के राजा भीमदेव प्रथम के मंत्री और सेनापति विमलशाह जब चन्द्रावती नगरी ( आज विध्वंस रूप और आबूरोड रेल्वे स्टेशन से ४ मील) के शासक रहे, तब प्राचार्य श्री धर्मघोषसूरि के सदुपदेश से इस पुरातन तीर्थ का उद्धार कराया । देलवाड़ा में १८ करोड़ और ५३ लाख रुपये का सद्व्यय करके गुजरात के वडनगर के पास के प्रसिद्ध सूत्रधार कीर्तिश्वर द्वारा अपने नाम से 'विमल वसहि' नाम का मंदिर निर्माण करवाया। इस श्वेत संगमरमर के मंदिर को बनाने में १५०० कारीगरों व १२०० मजदूरों ने महान् परिश्रम किया और संसार में संगतराशी का मनोहर और महान् कारीगरी का अनुपम कौतुक १४ वर्षों में खड़ा किया जिसको 'संगमरमर का सौन्दर्य' कहा जाय तो कोई अतिशयोक्ति नहीं होगी। ऐसा ही दूसरा मन्दिर इसके पार्श्व में कुछ ऊँचाई पर गुजरात के राजा वीरधवल के दो भ्राता मंत्री वस्तुपाल और तेजपाल ने १२ करोड़ और ५३ लाख रुपये खर्चकर, अपने बड़े भाई लूणसिंह की स्मृति में बनवाकर, उसका नाम लूगिगवसहि रखा। इस रमणीय कारीगरी वाले मन्दिर का सूत्रधार गुजरात का सोमपुरिया शिल्पी शोभनदेव था । इस मन्दिर का निर्माण वि. सं. १२८८ (सन् १२३० ई.) में हुआ था । वि. सं १३६८ (सन् १३११ ई.) में यवन सेना, सम्भवतः अल्लाउद्दीन खिलजी की सेना ने जो जालोर जीत कर, आबूरोड होकर कूच कर रही थी, इन मन्दिरों को कुछ ध्वंस किया जिसके दस वर्ष बाद वि. सं. १३७८ (सन् १३३१ ई.) में उत्तम श्रावक लल्ल और बीजडने विमल वसहि का और व्यापारी चंडसिंह के पुत्र पीथड़ ने लूणिग वसहि का जीर्णोद्धार करवाया श्रौर उस समय दोनों मंदिरों में प्रस्थापित मूर्तियों के स्थान पर श्वेत और श्याम पाषाण
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #956

WRITIHAARAKHARImamaARARIAAAAAAAAAAAAAAAALIMIRIRIKLARIW[२९]
की मूर्तियां क्रमशः भगवान् ऋषभदेव और भगवान नेमिनाथ की प्रतिष्ठापित की गई जो अाज विद्यमान हैं। अन्तिम जीर्णोद्धार सेठ आणंदजी कल्याणजी अखिल भारतीय श्वेताम्बर जैन प्रतिनिधि पेढी (अहमदाबाद) ने वि. सं २००७ से २०१९ तक सोमपुरा के सूत्रधार श्री अमृतलाल मूलशंकर त्रिवेदी द्वारा करवाया था। इन मुख्य मंदिरों के अतिरिक्त तीन जैन मंदिर और हैं जो बाद के बने हुए हैं। इस मंदिर के श्वेत संगमरमर के पाषाण, घंटनाद करते हुए हाथियों की पीठ पर, आबूरोड से करीब १४ मील दूर आरासुर पहाड़ से आये हैं ।
विमल वसहि और लूणिगवसहि दोनों जैन मंदिर केवल प्राचीनता के कारण ही प्रसिद्ध नहीं है किन्तु संसार की वास्तु और स्थापत्यकला के उत्कृष्ट और अलौकिक नमूने हैं। ये मन्दिर कलाकृतियों की अपूर्व निधि है जिसको निहारते हुए, दर्शक विमुग्ध होकर अपने भान को भूल जाते हैं। कर्नल एर्स किन (Col. Erskin) ने इन दोनों मंदिरों के विषय में भूरि भूरि प्रशंसा, इन शब्दों में की है "कारीगर की टांकी से, इन सब अपरिमित. व्यय से किये गये प्रदर्शनों में, दो मंदिर अर्थात आदिनाथ और नेमिनाथ के मंदिर सर्वोत्तम पौर विशेष दर्शनीय
और प्रशंसनीय पाये जाते हैं। दोनों पूरे संगमरमर के बने हुए हैं और तमाम बारीकी और अलंकार की प्रचुरता से जो कि भारतीय कला के स्रोत इनको निर्माण के समय प्रदान कर सकते थे, खुदे हुए हैं।"
प्रसिद्ध इतिहासकार कर्नल टाड ने, इस मंदिर को भारत का सर्वोत्तम मंदिर और ताज से तुलना करने योग्य बतलाया है। पश्चिम भारत के स्थापत्य कला का सबसे बढ़िया नमूना है और सोलंकी समय का चालुक्य स्टाइल दिखाई देता है। विमल वसहि :
इस मंदिर के निर्माण के पूर्व, विमलशाह के रास्ते में कुछ बाधाएँ आयीं, जिसको उन्होंने साहस, दढता और दैविक शक्ति से पार कर अनोखे मंदिर को संपूर्ण करने में सफलता प्राप्त की। यद्यपि विमलमंत्री ने राजा भीमदेव से मंदिर बनाने की आज्ञा प्राप्त कर ली थी, फिर भी उन्होंने १४०' x ९०' वर्ग फीट भूमि का, जिस पर यह मंदिर खड़ा हआ है, मूल्य इसके सन्निकट कन्याकुमारी के पास प्राचीन विष्णु और शैव देवालयों के जोशियों को, सुवर्ण को चौकोर मुद्रायें बिछा कर चुकाया। वे चाहते तो राजकीय प्रभाव से काम ले सकते थे किन्तु धार्मिक प्रयोजन हेतु, उन्होंने यह उचित नहीं समझा। यही नहीं, जोशियों (ब्राह्मणों) ने उनका प्राधिपत्य होने से विमलमंत्री को जैन मंदिर बनाने से रोका तो उन्होंने तीन रोज का उपवास कर श्री अंबा माताजी की प्राराधना की जिससे प्रसन्न होकर देवी ने पास ही भूमि में छिपी हुई २५०० वर्ष पुरानी जिन मूर्ति स्वप्न में बतलाई, जिसके प्रत्यक्ष होने पर, ब्राह्मणों को आबू पर्वत पर जैन धर्म का अस्तित्व होने का पुख्त प्रमाण मिला और फिर मंदिर का कार्य प्रारम्भ होने लगा। जब मंदिर का कार्य चल रहा था तब क्षेत्रपाल वालीनाथ व्यंतर ने व्याधि पैदा की जिससे दिन भर का काम रात भर में साफ हो जाता था। व्यंतर ने मांस और मदिरा की बलि मांगी परन्तु जैन होने के नाते इन्कार होकर अनाज और मिठाई देना स्वीकार किया। इसको नहीं मानने पर विमलशाह ने द्वन्द्व युद्ध कर, क्षेत्रपाल पर विजय प्राप्त की और निर्माण कार्य आगे चलने लगा। अंबा देवी की सुन्दर मूर्ति २५०० वर्ष की प्राचीन जैन प्रतिमा और वालिनाथ की मति, विमल वसहि के दक्षिण पश्चिम कोने की अोर, आज भी विद्यमान है। इस मंदिर के, मुख्य भागमूल गंभारा, गूढ मण्डप, नौ चौकी, रंग मण्डप, बावन जिनालय है। मूल गंभारा में श्वेत संगमरमर की
છે. આ કથામંગોતHસ્પતિગ્રંથ હિB)

Page #957

[३०] s
विशालकाय भगवान् श्री आदीश्वर जी ( श्री ऋषभदेवजी ) की मूर्ति मूलनायक तरीके स्थापित है जिसके बाहर गूढ़ मंडप उपासना हेतु निर्मित है। गूढ मण्डप यद्यपि सादे संगमरमर का बना हुआ है किन्तु इसके तीन द्वारों की बाहर की कारीगरी बहुत महान और प्रचुर है। गूढ मण्डप के पूर्वीय द्वार पर नौ चौकी है जिसकी छत, नौ भागों में विभक्त है । प्रत्येक छत पर भांति-भांति के कमल, पुष्पों, पुतलियों आदि की प्राकृतियाँ अतिसुन्दर और मनमोहक हैं। नौ चौकी से नीचे उतरने पर, इस मंदिर की सबसे सुन्दर रचना रंग मण्डप है जो १२ कलामय स्तंभों पर प्राश्रित है। रंग मंडप के तोरण और मध्यवर्ती घुमट की नक्काशी बहुत ही महान और चित्ताकर्षक है । घुमट, ग्यारह नाना प्रकार के हाथी, घुड़सवार घोड़े, बतख श्रादि हार मालाओं से प्रावृत है जो समानान्तर पर लगाई हुई षोडश १६ विद्यादेवियां अपने-अपने अलग-अलग चिन्हों से सुशोभित हैं । विद्यादेवियों के नीचे स्तंभों के ऊपरी भाग पर आश्रित, कमनीय कमर झुकती हुई तथा विविध वाजित्रों को भक्ति-भाव के साथ बजाती हुई पुतलियां दृष्टिगोचर होती हैं। घुमट के केन्द्र बिन्दु पर, बड़ा मनमोहक झुमक लटकता हुआ दिखाई देता है जो सारा का सारा सर्वोत्कृष्ट खुदाई के काम से खचित है । ऐसा प्रतीत होता है जैसे इसे मोम से ढाल कर ही बनाया गया हो। इसके पूर्व की तरफ, तीन छोटे छोटे गुम्बज हैं जिनमें कारीगरी का अनुपम सौंदर्य टपकता है । रंग मंडप, नौचोकी, गूढ मण्डप और मूल गंभारा का संयुक्त आकार क्रिश्चियन क्रॉस जैसा दिखाई देता है। जिसके चारों ओर इसके ऊपरी भाग में बावन जिनालय देव कुलिकाश्रों के श्रा गये हैं । अन्तिम जीर्णोद्धार में इन छोटी देवरियों की संख्या ५४ से ५६ हो गयी है । प्रत्येक देवरी के द्वार और द्वार के सामने की छतें, भिन्न-भिन्न प्रकार के कमल कलियों, कमल पुष्पों और कमल पत्तियों की प्राकृतियों एवं सिहों, अश्वों, हीरों, मनुष्यों और घुड़सवारों आदि की मालाओं से अलंकृत हैं । छतों और दीवारों पर, कहीं कहीं हिन्दू और जैन धर्म के शास्त्रों में वर्णित प्राख्यान - भरत बाहुबली का द्वन्द्व युद्ध, तीर्थंकरों के जन्म कल्याणक, समबसररण, गुरूपासना, कालिया नाग - दमन, लक्ष्मी, शीतलादेवी, सरस्वती, पाताल - कन्या, हिरण्य कश्यप वध, नरसिंह अवतार आदि अनेक कलाकृतियाँ खुदी हुई दिखाई देती हैं । दक्षिण पश्चिम कोने में, दो द्वार वाली देवरी में २५०० वर्ष प्राचीन भगवान् ऋषभदेव की श्याम वर्ण वाली विशाल मूर्ति के सामने सम्राट अकबर के प्रतिबोधक जगद्गुरु महान जैनाचार्य श्री हीरविजयसूरिजी की सं. १६६१ की श्वेत और सुन्दर मूर्ति है। इसके अतिरिक्त, इस मन्दिर में स्थान स्थान पर शिलालेख मिलते हैं जिसकी संख्या २५९ है । इन शिलालेखों की प्रतिलिपियाँ, स्व. मुनिराज श्री जयंतविजयजी लिखित "श्री अर्बुद जैन लेख संदोह ' ( श्राबू दूसरा भाग) में मिलती है । सबसे प्राचीन शिलालेख वि. सं. १९१९ का है । विविध स्थापत्य के नमूनों और शिलालेखों का अध्ययन करने से तत्कालीन सूत्रधारों का शास्त्र निहित परिज्ञान और परिश्रम एवं सामाजिक, राजनैतिक और सांस्कृतिक जीवन का परिचय प्राप्त होता है । विमल वसहि के मुख्य द्वार के सन्मुख, विमल शाह की हस्तिशाला है जिसमें दस संगमरमर के सफेद बड़े हाथी और विमलमंत्री की अश्वारोही मूर्ति है ।
लूण वसहि
एक ऐसा ही दूसरा अनुपम मंदिर है जो विमल वसहि के पास कुछ अधिक ऊंचाई पर स्थित है । इसकी वि. सं. १२८७ फाल्गुन वदि ३ रविवार को नागेन्द्रगच्छके प्राचार्य श्री विजयसेन
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્ન સ્મૃતિગ્રંથ

********

Page #958

सरिजी ने बाइसवें तीर्थंकर भगवान श्री नेमिनाथ की मूर्ति की प्रतिष्ठा कराई थी। इस अवसर पर ४ महाधर, १२ मांडालिक ८४ राणा और ८४ जातियों के महाजन और अन्य लोग एकत्रित हुए थे। इस मंदिर की परिक्रमा नौ चौकी, रंगमण्डप और हस्ति-शाला की कारीगरी की शैली विमल वसहि की शैली से भिन्न और बहुत बारीक मानी जाता है। इसमें द्वारका नगरी, कृष्णलीला, देरानी जेठानी के गोखले (झरोखे), रंगमंडप के स्तंभ तोरण और केन्द्र के नन्हे नन्हे पुष्पोंसे पाच्छादित झूमक, एवं रंगमंडपके दक्षिण-पश्चिम कोने के पास की छत पर, कमलकी पंखुड़ियों पर नतिकाओं का सुन्दर पट्ट दर्शनीय है । अन्तिम पट्ट भारतीय नाट्यकला का एक अद्वितीय नमूना है जिसमें प्रत्येक नर्तकी का भिन्न-भिन्न हाव-भाव और अंग मरोड, संगमरमर के पाषाण पर परिलक्षित होता है। छतों पर कमल के पुष्पों, विविध प्रकार के हाथी, घोड़े सिंह, स्त्री पुरुष, देवी देवताआदि की कलाकृतियाँ, भावभीने और मनमोहक ढंग से प्रदर्शित की गई हैं और वे स्थिर नहीं दिखाई देकर, सक्रिय प्रतीत होती हैं । इसके अतिरिक्त, राज दरबार, राजकीय सवारी, वरघोड़ा, बरात, विवाहोत्सव आदि के कई प्रसंग, हूबहू अंकित किये गये हैं। नाटक, संगीत, युद्ध संग्राम, पशु पक्षी, संघ यात्रा, ग्वालोंका जीवन आदि दृश्यों में तत्कालीन राजकीय, सामाजिक, व्यापारिक और व्यावहारिक जीवन की प्रत्यक्ष झांकी नजर आती है। जैन और वैष्णव दोनों हो धर्मों की महत्वपूर्ण घटनाओं को शिल्पकार ने सजीव रूप दिया है। देरानी जेठानी के गोखलों में, जिसको नौ लखिये गोखले भी कहते हैं, गहन और बारीक टांकी से खोदकर निकाले गये पत्थर के चूरे के बराबर स्वर्ण तोल कर दिया गया। जनश्रुति के आधार पर वस्तुपाल और तेजपालकी धर्मपत्नियों के निर्माण करवाये हुए, ये गवाक्ष हैं किन्तु ऐतिहासिक प्रमाण से तेजपाल की दूसरी स्त्री सुहंदा देवी की स्मृति में ये बनाये गये हैं।
विचित्र शैली का यह मंदिर, विमल वसहि के निर्माण काल से २०० वर्ष पश्चात्, मंत्री तेजपाल की धर्मात्मा पत्नी अनुपमा देवी की प्रेरणा से बना था। शोभनदेव सूत्रधार ने सात वर्ष में इस मंदिर का निर्माण किया था। इस मंदिर की पश्चिम दिशा में बड़ी हस्ति-शाला है जिसमें प्राभूषणों एवं रस्सियों से सुजज्जित १० हाथी श्वेत संगमरमर के दर्शनीय हैं। अन्य मंदिर
उपरोक्त विश्वविख्यात दो मंदिरों के अतिरिक्त, पीतलहर भगवान् ऋषभदेवका मंदिर, भगवान् महावीर स्वामी का मंदिर, और कारीगरों का मंदिर (खरतर वसहि) हैं। पीतलहर मंदिर में भगवान् ऋषभदेव की १०८ मन वजन की मति है। कुछ शिलालेखों के आधार पर, इसका निर्माणकाल वि. स. १३७३ और वि. सं. १४८७ के बीच माना जाता है। इसका निर्माता, गुजरात का भीमाशाह गुर्जर था और वि. स. १५२५ में वर्तमान मूर्ति की प्रतिष्ठा अहमदाबाद के सुल्तान महमूद वेगडा के मंत्री सुन्दर और गदा ने बड़े धामधूम से कराई थी। इस मंदिर के अन्तर्गत, नववें तीर्थकर भगवान श्री सुविधिनाथ का बड़ा देवरा है जिसमें चारों ओर छोटी बड़ी मूर्तियाँ स्थापित हैं उसमें पुडरिक स्वामी को भी एक मूर्ति बहुत मनमोहक है ।
पीतलहर के पास ही २००-३०० वर्ष पुराना २४ वें तीर्थकर भगवान् महावीर स्वामी का छोटा मंदिर है जिसके बाहर, गहरे लाल रंग के विचित्र पुष्प, कबूतर, राज दरबार, हाथी घोड़े, नर्तक नतिकात्रों के दृश्य विचित्र हैं जिसको वि. सं. १८२१ में सिरोही के कारीगरों ने चित्रित किये हैं। इसका निर्माणकाल सं. १६३९ और १८२१ के बीच में होना कहा जाता है।।
શ્રી આર્ય કરયાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #959

[३२] mmmwwIMVARIAAAAAAS
कारीगरों का मंदिर
इन चार पांच मन्दिरों के सन्निकट, एक उन्नत, विशाल और तीन मंजिला, चर्तु मुख भगवान् श्री चिन्तामणी पार्श्वनाथ का मंदिर है जिसको कारीगरों का मन्दिर' कहते हैं। जनश्रुति यह है कि कारीगरों ने, दो प्रसिद्ध मंदिरों के भग्नावशेषों से, बिना परिश्रम लिये इसे बनाया था। किन्तु कुछ चिह्नों से यह मंदिर किसी खरतरगच्छ के श्रावक का बनाया हुआ मालुम होता है। इसको खरतर वसहि भी कहते हैं। मन्दिर के विशाल मण्डप हैं और मन्दिर के नीचे के बाहरी भाग में, चारों तरफ विद्यादेवियों, यक्षणियों और शाल-भंजिकाओं तथा युगल देव-देवियों की मतियां बड़े हाव-भाव प्रदर्शित करती हई अंकित हैं। सबसे ऊंची तीसरी मंजिल से पाश्ववर्ती पर्वतमालाओं, हरी भरी घाटियों के दृश्य सुन्दर और सुहावने दिखाई देते हैं। इस मन्दिर का निर्माणकाल वि. सं. १४८७ के पश्चात् और वि. सं. १५१५ के पूर्व समझा जाता है ।
लूरिणग वसहि और पीतलहर मन्दिर के बाच के चौक में राणा कुम्भा द्वारा वि. सं. १५०६ में निर्मित कीर्तिस्तंभ और पुष्प क्यारियों से घिरी हई सघन वक्षों की छाया में खरतरगच्छ के प्रसिद्ध आचार्य दादा साहब श्री जिनदत्तसूरिजी की छत्री है ।
देलवाड़ा आबू के जैन मन्दिरों का दिग्दर्शन करने के पश्चात् यात्री, पर्वत के नीचे के मैदानों के अस्तव्यस्त जीवन की नीरसता को भूल कर, एकाकीपन में शान्ति अनुभव करता है। विमल वसहि और लूरिणग वसहि की, संगमरमर के पाषाण पर अंकित, प्रचुर, सुन्दर ऐश्वर्ययुक्त और अनुपम कलाकृतियों को निहार कर स्वर्गिक आनन्द का आभास करने लगता है । यों देखा जाय तो पत्थर [पाषाण] मनुष्य को समुद्र में डुबा देते हैं, किन्तु इन मन्दिरों के पत्थर, जिन पर दैविक और आधिदैविक कलामय प्राकृतियां खुदी हुई हैं, मनुष्य को भवोदधि से उभार तरा देता है। इस प्रख्यात मंदिर की व्यवस्था, राजस्थान की पुरानी और प्रसिद्ध सेठ कल्याण जी परमानन्द जी पेढी सिरोही ट्रस्ट कुशलता पूर्वक कर रही है । इस पुरातन और कलाकृत विश्वविख्यात मंदिर के बाह्य और पार्श्ववर्ती भाग के विकास के लिये ट्रस्ट और राजस्थान सरकार ने मिल कर संयुक्त पुनर्विकास योजना सन् २७-५-६९ को बनाई है जिसको कार्यान्वित करने के प्रयास चल रहे हैं।
अचलगढ़ के मन्दिर :
देलवाड़ा से ४ मील दूर, आबू पर्वत पर, ४६०० फीट ऊँचाई पर, एक दूसरा प्राचीन अचलगढ़ है जहां पर तीन जैन मन्दिर हैं। इनमें से श्री आदिनाथ भगवान् के दोमंजिला चौमुखा मंदिर में बिराजमान चौदह मूर्तियों का वजन १४४४ मन के करीब गिना जाता है। इन मूर्तियों की प्रतिष्ठा वि. सं. ११३४, १५१८, १५२६, १५६६ और १६६८ में हुई है। चतुर्मुख मंदिर सबसे उन्नत शिखर पर है और इसके नीचे के स्थान पर भगवान् श्री ऋषमदेव का सं.१७२१ का एक अन्य मंदिर है जिसके पार्श्व में २४ देवरियां है। यहाँ पर सरस्वतीदेवी की भी एक मूर्ति थी जो चतुर्मुख मंदिर के बाहर स्थापित की गई है। इससे विदित होता है कि प्राचीन काल में अचलगढ़ दुर्ग पर सरस्वती देवी की पूजा हुमा करती थी। दूसरा मंदिर गढ़ के दरवाजे के पास अचलगढ़ पेढी के पुराने कार्यालय में भगवान् श्री कुन्थुनाथ का वि. सं १५२९ का मंदिर है जहाँ पर मूलनायक भगवान् की काँसेकी मूर्ति है और कई पंचधातु की प्रतिमाएं हैं । पुराने कार्यालय के दालान में योगीराज स्वर्गस्थ श्री
રહી . શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #960

शान्तिसूरिजी का चित्र रखा हुअा है जहाँ इनका सन् १९४२ ई. में स्वर्गवास हुआ था। अचलगढ़ के नीचे, तलहटी में, तीसरा मंदिर भगवान श्री शान्तिनाथका, विशाल और कलामय है जिसको गुजरात के जैन राजा कमा निर्माण कराया था। इस मंदिर को 'कुमार विहार' भी कहा जाता है । यहाँ की शिल्पकला सुन्दर और आकर्षक है । चन्द्रावती, मुगथला और जीरावला तीर्थ :
आबूरोड से ४ मील, दक्षिण में विध्वंस तीर्थ चन्द्रावती है जहाँ कि इस मन्दिर के खण्डहर ही विद्यमान हैं। ईसा के पूर्व चौथी शताब्दी से सन् १६८६ ई. तक का इतिहास जैन साहित्य में उपलब्ध है। प्राचीन जैन मन्दिरों के भग्नावशेषों में, कलामय शिखर, गुम्बज, स्तम्भ, तोरण, मण्डपादि ही पाये गये थे जिसमें से भारतीय कला के श्रेष्ठ नमूनारूप एक ही पत्थर में दोनों तरफ श्री शंखेश्वर देव की अद्भुत अंलकारों से सुशोभित मूर्ति है।' आबूरोड से ४ मील पश्चिम में, मुगथला (मुड स्थल) तीर्थ है जहाँ पर छमावस्था में, अपनी ३७ वर्ष की आयु में अर्बुद भूमि की अोर श्री महावीर भगवान् के विहार करने का शिलालेख मिला है और उसी वर्ष में यहाँ मन्दिर राजा पूर्णराज ने भगवान् महावीर का बिम्ब निर्माण करा कर श्री केशीमुनि से प्रतिष्ठा कराई थी।२ आबूरोड से लगभग २८ मील की दूरी पर विख्यात जीरावला तीर्थ है जहाँ पर ग्राम कोडिनार की गुफा से निकली हुई सन् २०० ईसा पूर्व (वि. सं १४३) वर्ष की प्राचीन मूर्ति भगवान् पाश्वनार्थ की है जो सेठ अनरासा को मिली थी और जिन्होने ही मिलने के ४ वर्ष बाद जीरावला ग्राम में स्थापित कराई थी। इस मन्दिर का वि.सं. २९३, ५६३, ९५१, में जीर्णोद्धार हुए तथा कुछ जैनाचार्यों और जैन श्रावकों ने सन् ५०६ ई. से १३२४ ई. के बीच में यहाँ पर अद्भुत चमत्कार देखे । वर्तमान में मूलनायक तरीके पर, भगवान् श्री नेमिनाथजी की मूर्ति है । इस तीर्थ का प्राचीन नाम (जीरा पल्ली) जीरिका पल्ली मिलता है। चारों ओर पर्वतमालाओं से आवेष्ठित है। वि. सं. १३५४ से १८५१ के लेख हैं। उनमें से सं. १४८३ के शिलालेख में अंचलगच्छ के प्रसिद्ध मेरूतुगसूरि की पट्टधरण गच्छाधीश्वर श्री जयकीर्तिसूरि का वर्णन है । दूसरा इसी सं. का तपागच्छ नायक श्री देवेन्द्रसूरि पट्टे श्री सोमसुन्दरसूरिजी, मुनि सुन्दरसूरि, श्री जयचन्दसूरिजी, श्री भुवनसुन्दर सरि का उल्लेख है। पिंडवाड़ा, नाणा, दियाणा, नादिया व बामणवाडाजी :
आबूरोड से २८ मील दूर, और सिरोहीरोड रेल्वे स्टेशन से लगभग १३ मील पर, पिंडवाड़ा आता है, पिंडवाड़ा 'जैन पुरी' कहलाती है। और यहाँ पर श्री महावीर भगवान् के बावन जिनालय वाले मन्दिर में, धातु के दो बड़े काउसग्गिये (ध्यान में खड़ी जिन मूर्तियां) प्रति अद्भुत और अनुपम हैं। वस्त्र की रचना तो कमाल की है और एक पर वि. सं. ७४४ का प्राचीन खरोष्टि लिपि का लेख है । गुप्तकालीन कला के सुन्दर नमूने जो कि वसन्तगढ़ के प्राचीन किले से लाये हुए हैं, इस जैन मन्दिर में मिलते हैं। नाणा, दीयाणा, नादिया, वामणवाडाजी और अजारी मारवाड़ की छोटी पंचतीर्थों में आती है। इस प्रदेश में कहावत प्रसिद्ध है कि "नाणा, १. मुनि ज्ञान सुन्दरजी : भगवान् पार्श्वनाथ की परम्परा का इतिहास (इ. १०२७ से १०२६) २. पूर्व छद्मस्थकाले बुद भुवि यमिनः कुर्वतः सद्धिहारं सप्त त्रिशोच वर्षे वहति भगवति जन्मतः कारितार्हच्च श्री देवार्यस्य यस्यो
ब्लसदुयलमयी पूर्ण-राजेन राज्ञा श्री केशी सुप्रतिष्ठि, स जयति हि जिनस्तीर्थ मुस्थलस्य । १४२६ स्व जयन्तविजयजी 'अर्बुदाचल प्रदक्षिणा जैन लेख संदोह । लेखांक ४८
न्म तः कारितार्हच्च श्री देवार्यस्य यस
ठ, से जयति हि जिनस्तीर्थ
म
यजी ... अर्बुदाचल
આ આર્ય કયાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
એ

Page #961

[३४]MAIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
दीयाणा ने नादिया, जीवित स्वामी वांदिया" अर्थात इन तीनों तीर्थों में भगवान महावीर की जीवितकाल की मूर्तियां हैं। नाणा, पिंडवाडा से १२ मील पर और नारणा रेल्वे स्टेशन से १३ मील पर है। यहाँ के बावन जिनालय के मंदिर में बादामी रंग की वीर प्रभु की सुन्दर प्रतिमा है। दीयारणा सरूपगंज स्टेशन से करीब १० मील दूर है और यहाँ पर भी प्राचीन, हृदयंगम और मनोहर, श्री महावीर स्वामीकी मति है जिसके परिकर की गादी पर वि. सं. ९९९ का खरोष्टी लिपि का लेख है और नादियां (प्राचीन नाम नन्दिपुर) में जो कि सिरोहीरोड रेल्वे स्टेशन से १३ और बामणवाडाजी से ४ मील पर है, बावन जिनालययुक्त प्राचीन वीर चैत्य है जिसमें भगवान् महावीर की अद्भुत विशालकाय और मनोहर मूर्ति को उनके बडे भाई नंदीवर्धन ने भराई थी। इस मूर्ति के प्रासन पर भी खरोष्टी में लेख है। मन्दिर के बाहर, ऊंची टेकरी पर एक देवरी है जिसमें चंडकोशिया नाग को, वीर प्रभु को डंक मारते हुए प्रदर्शित किया गया है। लोटाणा तीर्थ :
नांदिया से ४ मील दक्षिण की तरफ, लोटाणा गाँव से प्राधे मील पर, पहाड़ की तलहटी में एक सुन्दर प्राचीन तीर्थ है जहाँ पर मुलनायक, श्री ऋषमदेव भगवान की भव्य अद्भुत मति दर्शनीय है। यह
और परम सात्विक, लगभग ढाई या तीन हाथ बडी है। बाहर रंगमण्डप में प्राचीन काउसग्गिये भगवान् पार्श्वनाथ जी के हैं जिनमें धोती की रेखाओं का शिल्प अद्भुत है। दाहिनी ओर के काउसग्गिये पर संवत् ११३७ का लेख है और निवृत्ति कुल के श्रीमद् आम्रदेवाचार्य का उल्लेख आता है । बांई ओर श्री वीर प्रभु की सुदर परिकर सहित मूर्ति है जिसके काउसग्गिये में संवत् ११४४ का लेख खुदा हुआ है। जिसमें अंकित है कि लोटारगा के चैत्य में प्राम्वाटवंशीय श्रेष्ठि अाहीण ने श्रेष्ठि डीव प्रामदेव ने श्री वर्द्धमान स्वामी की प्रतिमा कराई थी। बामणवाडा जी सिरोहीरोड रेल्वे स्टेशन से ५ मील पर है। यह प्राचीन स्थापना तीर्थ कहा जाता है। यहाँ पर लगभग २२०० वर्ष प्राचीन राजा संप्रति के समय का, बावन जिनालय सहित अति रमणिक मन्दिर है। इसके बारे में ऐसी मान्यता है कि छद्मावस्था में वीर भगवान् जब यहाँ विचरे थे तब घोर उपसर्ग होकर, भगवान् के कानों में कीले ठोके गये थे, वे उस स्थान पर निकाले गये थे और इस जगह, प्रभु की चरणपादुका, एक छोटी देवरी में स्थापित की गई है । मन्दिर के बाहरी भाग में, श्री महावीर प्रभु के पूर्व के २७ भव, रंगे हुए संगमरमर के पट्टों पर बड़े रोचक दिखाई देते हैं । पास की पहाड़ी पर सम्मेतशिखर की रचना निर्माण हो रहा है। अजारी:
पिंडवाड़ा से तीन मील के अन्तर पर है जहाँ पर भी भगवान महावीर का बावन जिनालय वाला मंदिर है। कलिकालसर्वज्ञ प्रसिद्ध जैनाचार्य श्री हेमचन्द्रसरिजी ने, सरस्वती देवी की आराधना की थी जिससे यह तीर्थ 'सरस्वती तीर्थ' भी कहलाता है। यहाँ से करीब ४ मील पर बसन्तगढ़ के प्राचीन जैन मन्दिरों के खंडहर दृष्टिगोचर होते हैं। उपरोक्त छोटी पंचतीर्थों के वर्णन से स्पष्ट है कि इनका भगवान् महावीर के जीवितकाल से बहुत सम्बन्ध है। किन्तु ऐतिहासिक अनुसंधान करने की परम आवश्यकता है। सिरोही और मीरपुर :
सिरोही, बामणवाडाजी से करीब ८ मील पर है। यहां पर १८ जैन मंदिर हैं जिसमें से १५ मंदिर एक ही मोहल्ले में होने से 'देहराशेरी' कहलाती है। इसमें से तीन मंजिला चौमुखाजी का मंदिर प्रसिद्ध है, इसकी प्रतिष्ठा
2) અમ
આર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #962

[३५]
वि. सं. १६३४ में पोरवाड ज्ञातीय संघवी के वंशज श्रेष्ठि मेहाजाल ने प्राचार्य श्री विजयसेनसूरिजी द्वारा कराई थी । " मीरपुर सिरोही से प्रणादरा जाते हुए, मोटर बस मार्ग पर मेडा श्राता है, जहाँ से मीरपुर तीर्थ ४ मील दूर है । यह एक प्राचीन तीर्थस्थान है जहाँ पहाड़ के नीचे सुन्दर चार मंदिर हैं । देलवाडा श्राबू के सदृश, इन मंदिरों का स्थापत्य माना जाता है । इसका दूसरा नाम हमीरगढ है ।
प्रारासरण (कुम्भारीयाजी ) तीर्थ :
श्राबू प्रदक्षिणा का प्रारासरण (कुम्भारीयाजी) तीर्थ, श्राबूरोड से करीब १६ मील है और गुजरात राज्य के अन्तर्गत आता है । इसका अति प्राचीन नाम 'कुन्ती नगरी' था । कहा जाता है कि वि. सं. ३७० से ४०० के बीच में कभी यहां ३०० मन्दिर थे । इस समय पांच मन्दिर ११वीं सदी के निर्मित हैं। सबसे प्राचीन लेख यहां पर वि. सं. १११० का है । १. सबसे बड़ा ऊंचा और विस्तृत मन्दिर भगवान् श्री नेमिनाथजी का है जिसके बाह्य भाग में देव देवियों, यक्ष यक्षणियों की बड़ी सुन्दर प्राकृतियाँ खुदी हुई हैं तथा मन्दिर के भीतर, श्रृंगार चौकी, रंग मण्डप और सभामण्डप है और गर्भागार में मूलनायक भगवान् श्री नेमिनाथजी की सुन्दर चित्ताकर्षक मूर्ति विराजमान है । वि. सं. १२१४ से १५७५ के लेख मिलते हैं किन्तु यह मन्दिर प्रारासरण के मंत्री पासिल का वि. सं. ११७४ के करीब निर्माण कराया जाना पाया जाता है । २. दूसरा कला और कारीगरी का मन्दिर भगवान् श्री महावीर स्वामी का है । इस मन्दिर की कलाकृतियां भव्य और अद्भुत हैं जिनकी समानता देलवाड़ा श्राबू के जिन मन्दिरों से की जा सकती है । स्तम्भों पर सुन्दर नृत्य मुद्राओं में देव देवियों की मूर्तियाँ अंकित हैं और गंभारा में विचित्र बारीक खुदाई की हुई है । ३. श्री पार्श्वनाथजी का मन्दिर भी बहुत आलीशान है । सभामण्डप में दो बड़े काउस्सग्गिये हैं जिन पर वि. सं. ११०६ के लेख हैं तथा चार स्तम्भों और तोरणों की कलाकृतियाँ प्रति मनोहर हैं । वि. सं. १६७५ में इसकी प्रतिष्ठा हुई तब द्वारों और घुमटों को कलायुक्त बनाया गया था । ४. श्री शान्तिनाथजी के मन्दिर का स्थापत्य, स्तम्भों की रचना, तोरण और छत भी महावीर स्वामी के मन्दिर के सदृश है । प्राचीन लेख वि. सं. १९१० और ११३८ के हैं जिससे पाया जाता है कि यह मन्दिर कुम्भारियाजी के मन्दिर में सबसे प्रथम निर्माण हुआ है । ५. श्री सम्भवनाथजी का मन्दिर, अन्य मन्दिरों से कुछ दूरी पर है । कोई लेख इसके निर्माण के विषय में नहीं मिलता। किसी धनी पुरुष का बनाया हुआ करीब १००० वर्ष प्राचीन मन्दिर है जबकि आरासण और चन्द्रावती नगरी की जाहो-जलाली थी । कुम्भारियाजी के मन्दिर, गुजरात के मंत्री विमलशाह ने निर्माण कराये हैं । इन मन्दिरों को अलाउद्दीन खिलजी ने विध्वंस किये थे और वि. सं. १६७५ में जीर्णोद्धार हुआ है ।
अर्बुदाचल प्रदक्षिणा से ७२ गांवों के जिनमें प्रसिद्ध व प्राचीन जैन तीर्थों का उपरोक्त वर्णन किया है। जिन मन्दिर हैं । कुल ७१ जिनमन्दिरों के लेखों का संपादन और अनुवाद इतिहास - प्रेमी स्व. मुनिराज श्री जयन्तविजयजी की पुस्तक - प्रर्बुदाचल प्रदक्षिणा जैन लेख संदोह, प्राबू भाग-५ में मिलता है । इनमें वि. सं. ७४४ के प्राचीन लेख को छोड़कर, कुल लेख वि. सं. १०१७ से १९७७ तक के बीच के हैं । यह पुस्तक वि. सं. २००५ वीर संवत् २४७५ में श्री यशोविजयजी जैन ग्रन्थमाला भावनगर से प्रकाशित हुई है ।
00
१. 'महापुरुष मेहाजाल नाम, तीर्थ थाप्यु अविचल धाम' [पं. शीलविजयजी रचित तीर्थमाला ] २. 'जैन तीर्थोनो इतिहास' पू. ३३० [ लेखक : त्रिपुटी महाराज ]
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #963

अचलगच्छाधिपति प. पू.
दादाश्री गौतमसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब
-श्री भूरचन्द जैन
__ जैन धर्म सदैव से ही भारत की संस्कृति की रक्षा करने में कटिबद्ध रहा है। इस धर्म की सत्य, अहिंसा, अपरिग्रह, अचौर्य, ब्रह्मचर्य वाणी को जन जन तक पहुंचाने में असंख्य संत महात्माओं, प्राचार्य देवों, साधु साध्वियों, यति मनियों का अनुकरणीय योगदान रहा है। इन महापुरुषों ने जैन धर्म के प्रचा अनोखी भूमिका निभाई है। इन्होंने अपनी ज्ञानगरिमा से अनेकों महत्वपूर्ण ग्रन्थों की रचनाकर भारत के प्राचीन साहित्य, संस्कृति, पुरातत्व, इतिहास आदि को संजोये रखने का महान कार्य किया है। साहित्य सर्जन, इतिहास की रचना के अतिरिक्त जनजन को धर्म के प्रति आस्तिक बनाने के लिये चरित्र धारण कर जन सेवा करने का प्रयास अपने आप में एक अनोखी देन रही है। अनेकों धार्मिक प्रतिष्ठानों का निर्माण करवा कर उसे धर्मप्रेमियों का केन्द्र बिन्दु बनाने और उसमें त्याग और तपस्या की आराधना कर अपने कल्याण के साथ-साथ जनमानस का कल्याण करने का अनोखा प्रयास सदैव भारतीय इतिहास के अमर पृष्ठों पर अंकित बना रहेगा। जैन धर्म के अचलगच्छ को पुनर्जीवित रखने में अचलगच्छ मुनिमंडलाग्रेसर दादाश्री गौतमसागरसूरिजी महाराज साहब की महत्वपूर्ण भूमिका रही है। अनेकों अधर्मी लोगों ने दादाश्री को धर्म मार्ग से पथ भ्रष्ट करने के साथ आपके साधु साध्वी समुदाय की एकता को भंग करने का अशोभनीय प्रयत्न किया। लेकिन दादाश्री की दूरदर्शिता, दृढ़ विचार कठोर परिश्रम, धर्म के प्रति कटु आस्था, संगठन शक्ति का प्रभुत्व को देखकर इन्हें एवं इनके शिष्य साधु साध्वी समुदाय को तोड़ने का सबका प्रयास एवं प्रयत्न निफष्ल ही रहा। दादाश्री के ही कारण जैन धर्म का प्रचलगच्छ आज भी जैनधर्म के प्रचार प्रसार के साथ-साथ भारतीय धार्मिक, साहित्य, संस्कृति, इतिहास, पुरातत्व क्षेत्र में महत्वपूर्ण योगदान देने में सक्षम बना हया है।
दादाश्री गौतमसागरसूरिजी महाराज साहब का जन्म शूरवीरों, सतियों, संतों की भूमि राजस्थान के पाली नगर में वि. सं. १९२० में श्रीमाली ब्राह्मण श्री धीरमल के यहां क्षेमलदेवी की कोख से हुअा। ब्राह्मण धार्मिक संस्कारों को परिपूर्ण कर श्री धीरमल ने बालक का नाम गुलाबमल रखा। जैसा नाम वैसा ही आपका रंग रूप था। जिस प्रकार गुलाब महक देता है उसी प्रकार बालक गुलाबमल की तोतली वाणी से अमृत बरसता था। शरीर की बनावट एवं रूप सौन्दर्य को देखकर सभी, बालक गुलाबमल को प्यार से चूम लेते थे। बाल किलकारियों एवं पारिवारिक स्नेह के बीच गुलाबमल का बचपन बीत रहा था। पाँच वर्ष की उम्र होगी कि पाली-मारवाड़
) મ શીઆર્ય કયાણાગતમ સ્મૃતિગ્રંથ
HAMARPAPE

Page #964

/ / / / / / / / / / / / / / [ 39 ] भीषण अकाल की चपेट में श्रागया । जनजीवन अस्तव्यस्त हो गया और पशु मृत्युज्यां को प्राप्त होने लगे । चारों ओर पीने के पानी की किल्लत ने जनमानस को अत्यन्त ही पीड़ित कर दिया और प्रन्नाभाव से भूख से तड़पने की नौबत उत्पन्न हो गई। इन संकट से अकाल पीड़ितों को सहायता एवं सहयोग देने के लिए कई समाजसेवी संस्थाओं एवं दानवीरों ने अनुकरणीय योगदान किया । इन्हीं दिनों गुजरात क्षेत्र के कई धर्मप्रेमी एवं धर्म प्रचारक भी इस संकट में जन सहयोग देने पाली की अकाल पीड़ित जनता के बीच जनसेवी बनकर प्राये । अंचलगच्छ के यतिवर्य श्री देवसागर भी पाली पधारे। यति देवसागर एवं श्रीमाली ब्राह्मण श्री धीरमल के बीच पारस्परिक मंत्री
सम्बन्ध बन गया ।
पाली मारवाड़ के अकाल का अन्त हो गया लेकिन श्रीमाली ब्राह्मण श्री धीरमल एवं यति देवसागर के बीच मैत्री का सम्बन्ध और अधिक गहरा बन गया। एक दिन यति श्री देवसागर एवं श्रीमाली श्री धीरमल बातचीत में तन्मय थे कि बालक गुलाबमल बालक्रीड़ाम्रों को करता हुआ अचानक यतिजी की गोद में आकर बैठ गया और यति वेश को धारण करने की जिद्द करने लगा । बालक के प्रोजस्वी स्वरूप एवं शारीरिक लक्षणों को देखकर यति श्री देवसागर ने कहा कि यह बालक भविष्य में महान् धार्मिक व्यक्ति बनेगा इसमें संगठन की अनूठी शक्ति होगी, जिस धर्म का यह प्रचार प्रसार करेगा उसकी कीर्ति भविष्य में नया मोड़ लेगी और जनमानस का कल्याण करने में यह सदैव मार्गदर्शक बने रहेंगे । अनेकों संकटों, तिरस्कारों, विपदाएं इन पर अवश्य ही आवेगी लेकिन यह अपने मार्ग पर दृढ़ रहेगा। दो मित्रों की आपसी चर्चा और बालक की बाल अठखेलियां चल रही थी । यति श्री देवसागर ने बालक को देने का प्रस्ताव श्रीमाली ब्राह्मण श्री धीरमल के समक्ष रखा। गुलाबमल के माता-पिता ने सहर्ष पतिजी के प्रस्ताव को स्वीकार किया और पांचवर्षीय बालक को यति श्री देवसागरजी को वि. सं. १९२५ में सौंप दिया ।
मां बाप का लाड़ला पुत्र गुलाबमल अब प्रति श्री देवसागर के साथ धार्मिक वातावरण में पलने लगा । यति जी ने इनकी जिज्ञासाओं, स्मरणशक्ति, ज्ञानगरिमा को देखकर इनका नाम ज्ञानचन्द रखा । बालक गुलाबमल अब ज्ञानचन्द के नाम से परिचायक बन गया । विद्या में तल्लीन एवं धर्म प्रचार में व्यस्त रहने वाले बालक को देखकर यति स्वरूपसागर ने चाहा कि यह बालक यदि जैन साधु बन जाये तो यह जैन जगत की अनूठी सेवा कर सकेगा । यति स्वरूपसागर की इच्छानुसार बालक ज्ञानचन्द को यति श्री देवसागर ने इन्हें सौंप दिया । अब ज्ञानचन्द धार्मिक क्षेत्र की गहराई में अधिक खो गया । दीक्षा नहीं दी थी परन्तु यति जीवन के रूप में रहकर इन्होंने कई जैन व्रतों को धारण कर लिया था । अनेकों धार्मिक ग्रन्थों का अध्ययन कर लिया। कई विद्याओं में यह दक्ष बन चुका था । बचपन यौवन में परिवर्तित हो गया और युवा ज्ञानचन्द विशेष दूने उत्साह से जैन धर्म के प्रचार प्रसार में व्यस्त रहने लगा ।
यद्यपि इन्हें जैन साधुत्व की
जहां कहीं भी धर्म चर्चा होती युवक ज्ञानचन्द योजस्वी वाणी, प्रास्था, सुविचारों से जैन धर्म की महिमा को जन-जन में पहुँचाने में प्रयत्नशील रहने लगे। इनकी वाणी की मधुरता, ज्ञानगरिमा, स्पष्ट विचारों को सुनकर जनमानस इनके व्यक्तित्व की तरफ और अधिक आकर्षित होने लगा। अन्त में स्वयं ज्ञानचन्द ने ही पूर्णरूप से जैन यति की दीक्षा ग्रहण करने का सुरढ़ निश्चय कर लिया। वि. सं. १९४० की वैशाख सुदी
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ
ગ્રંથ

Page #965

[३८].ne
ग्यारस को मापने प्राचार्य श्री विवेकसागरसूरीश्वरजी महाराज से बम्बई के माहीम (गांव) में जैन यति की विधिवत दीक्षा को अंगीकार कर लिया।
पाली के श्रीमाली ब्राह्मरण श्री धीरमल का पुत्र गुलाबमल यति जीवन का ज्ञानचन्द एवं जैन जगत का पूर्णरूप से यति गौतमसागर नाम से परिचायक बन गया। यतियों के सत्संग में रहने के कारण आपने यति जीवन को स्वीकार करने में पहल की। यति जीवन अंगीकार कर पाप स्वेच्छा से धर्म प्रचार करने में तल्लीन रहने लगे। आपके ओजस्वी विचारों, स्पष्ट वक्तव्यों को सुनकर यति समुदाय के अन्य यतियों में खलबली मच गई। आपका कथन था कि अंधविश्वासों एवं दिखावे से मुक्ति नहीं मिलती। मुक्ति का मार्ग तो त्याग और तपस्या ही है । उस समय यति दीक्षा में होते हुए आपने वि. सं. १९४१ में कच्छ के देवपुर, १९४२ में मुदरा, १९४३ में गोधरा, १९४४-४५ में शेरडी स्थानों पर चातुर्मास सम्पन्न किये। इन चातुर्मासों में आपके धार्मिक प्रवचनों, जैन संगठन के सुदृढ़ विचारों से जनमानस आपकी ओर अधिक आकर्षित होने लगा। वि. सं. १९४६ में आपकी जन्म एवं कर्म भूमि पाली में स्थित नवलखा श्री पार्श्वनाथ मन्दिर के प्रांगण में आपको मुनि जीवन की विधिवत शुद्ध दीक्षा देने का आयोजन किया गया । अापने वि. सं, १९४६ में बीदड़ा, १९४७ में पारु, १९४८ में कोडाम में चातुर्मास सम्पन्न किये । वि. सं. १९४९ में आपका चातुर्मास भुज में हुआ। संगठन शक्ति के प्रणेता के रूप में आपका कार्य प्रारम् हुआ और आपने सर्वप्रथम मुनि उत्तमसागर, मुनि गुणसागर, साध्वी शिवश्री, उत्तमश्री, एवं लक्ष्मीश्री को अपना शिष्य-शिष्या बनाया।
वि. सं. १९४९ से वि. सं. २००८ तक आपने करीबन ८० से अधिक बालिकाओं एवं महिलाओं को जैन साध्वी के रूप में दीक्षित किया। आप द्वारा दीक्षित की गई साध्वियों में प्रमुख वि. सं. १९४९ में शिवश्री, उत्तमश्री, लक्ष्मीश्री, १९५१ में कनकधी, रतनश्री, निधानश्री, १९५२ में चन्दनश्री, जतनश्री, लब्धिश्री, लवण्यश्री, १९५५ में गुलाबश्री, कुशलश्री, ज्ञानश्री, १९५६ में हेतुश्री, १९५९ में सुमतीश्री, १९६० में तिलकश्री, जड़ावश्री, पद्मश्री, विनयश्री, लाभश्री, अतिश्री, जमनाश्री, कस्तूरश्री, १९६२ में विवेकश्री, १९६४ में बल्लभश्री, मगनश्री, शिवकुवरश्री, हर्षश्री, १९६७ में मणीश्री, देवश्री, पदमश्री, आनन्दश्री, जड़ावश्री, नेमश्री, १९६८ में दानश्री, १९७० में धनश्री, १९७१ में कपूरश्री, रूपश्री, मुक्तिश्री, प्रदीपश्री, केशरश्री, न्यायश्री, १९७४ में सौभाग्यश्री, अमृतश्री, मेनाश्री, ऋषिश्री, १९७६ में मंगलश्री, १९८१ में शीतलश्री, भक्तिश्री, दर्शनश्री, केवलश्री, मुक्तिश्री, हरखश्री, १९८४ में दीक्षितश्री, चतुरश्री, लक्ष्मीश्री, १९८५ में अशोकश्री, १९८७ में विद्याश्री, रमणीकधी, इन्द्रश्री, १९९१ में सोभाग्यश्री, १९९३ में जयंतश्री १९९४ में मनोहरश्री, धीरश्री, १९९९ में लब्धिश्री, रतनश्री, कीर्तिप्रभाश्री, प्रधानश्री, जगतश्री, हीरश्री, २००१ में उत्तमश्री, २००२ में धर्मश्री, २००५ में विद्युतश्री, वृद्धिश्री, २००६ में रवीभद्राश्री, निरंजनाश्री, अमरेन्द्रश्री एवं २००८ में गुणोदयश्री, हीरप्रभाश्री आदि थीं। जिन साध्वियों को आपने अपनी आज्ञा में लिया उनमें वि. सं. १९६९ में दयाश्री, १९७१ में विमलश्री, २००६ में गिरिवरश्री, सुरेन्द्रश्री एवं २००८ में पुष्पाश्री थीं। इनके अतिरिक्त कई बालिकाओं एवं महिलाओं ने दीक्षा स्वीकार की एवं इनकी शिष्याएं बनी।
साध्वी दीक्षाओं के अतिरिक्त मनि महाराज श्री गौतमसागरजी महाराज साहब ने करीबन चौदह व्यक्तियों को जैन साधु के रूप में दीक्षित किया और करीबन चार अन्य साधुओं को अपने समुदाय में लेना स्वीकार किया । आप द्वारा दीक्षित साधुओं में वि. सं. १९४९ में उत्तमसागर, गुणसागर, १९५२ में प्रमोदसागर, १९६५ में
7) હમ આર્ય કાયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
·

Page #966

नीतिसागर, १९६६ में दानसागर, मोहनसागर, उम्मेदसागर, १९६५ में धर्मसागर, १९७१ में समतिसागर, १९८२ में क्षांतसागर, २००३ में विवेकसागर, २००४ में अमरेन्द्रसागर, २००५ में भद्रकरसागर, २००६ में प्रेमसागर थे । जिन साधुओं ने आपकी आज्ञा स्वीकार की उनमें वि. सं. १९५८ में मुनिदयासागर, १९६६ में रविसागर, कपूरसागर, भक्तिसागर थे। आपके कई साधु शिष्यों से कई व्यक्तियों ने जैन साधुत्व स्वीकार कर दीक्षा ली।
जैन समाज का विधिपक्ष (अचलगच्छ) जिसमें साधु साध्वियां नगण्य सी थीं आपने इस क्षेत्र में अनुकरणीय कार्य कर इस गच्छ को पुनर्जीवित करने में महान् योगदान दिया। आपके साधु-शिष्य समाज ने अनेकों साधु साध्वीयों को भी आपकी मौजदगी में दीक्षित करने का सफलीभूत प्रयास किया। वर्तमान अचलगच्छाधिपति कच्छकेशरी, प्राचार्य श्री गुणसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब भी आपके आज्ञाकारी शिष्य श्री नीतिसागरजी महाराज के शिष्य बने।
वि. सं. १९४९ में पक्की दीक्षा लेने के पश्चात श्री गौतमसागरजी महाराज साहब अपने अनेकों साधु साध्वियों सहित जामनगर में १७, भुज एवं सुथरी में सात-सात, गोधरा में ६, पालीतरणा एवं नालीया में चारचार बम्बई, मोटी खावड़ी, मांडवी में तीन-तीन, मांडल में दो एवं देवपुर, सायरा, तेरा, वराडीया, प्रासंबीया, मुदरा में क्रमशः एक-एक चातुर्मास कर आपने जैन धर्म के सिद्धान्तों के व्यापक प्रचार करने में महत्वपूर्ण योगदान दिया। चातुर्मासों के दौरान अनेकों साधु साध्वियों को दीक्षा देने के साथ-साथ जनसाधारण को अनेकों नियमों का प्रतिबोध देते रहे । आपकी मधुरवाणी, सत्य भाषण, प्रखरबुद्धि, तेजस्वी विचारधारा के कारण जहां कहीं पर भी आपका प्रवचन होता जनमानस की भीड़ उमड़ पड़ती थी। जैन संगठन शक्ति के तो आप प्राण ही थे । जहां कहीं पर भी आपका विचरण हुग्रा जैन समाज ने अनेकों रचनात्मक एवं धार्मिक कार्य करवाने का सौभाग्य । प्राप्त किया।
महान तेजस्वी, गुरगों की खान, ज्ञान के धनी, संगठन शक्ति के देवता रूप में आपकी यश कीर्ति चारों ओर फैलने लगी। उस समय अंधविश्वास एवं विलासिता में डबे धर्म प्रचारकों ने आपके साधु साध्वी संगठन को तोड़ने की जीतोड़ कोशिश की। कुछ साधु साध्वियां प्रापके संगठन से अवश्य ही अलग रही लेकिन उन्हें अपनी मंजिल नहीं मिली। अंधविश्वास, रूढ़ियों, कुरीतियों एवं विलासिता में खोये धर्म प्रचारकों को भी आप समय पर लताड़ देने में नहीं चूकते थे। अापने सदैव सादा जीवन और उच्च विचार रखने पर बल दिया। त्याग और तपस्या पर हमेशा आपका जोर रहा । जिसके कारण ही आपकी पोर जनमानस का झुकाव रहा।
धर्म प्रचार के साथ विधिपक्ष (अचलगच्छ) को मजबूत बनाने के साथ-साथ आपने अपनी देख रेख एवं प्रेरणा से अनेकों धार्मिक प्रतिष्ठानों, मन्दिरों आदि का नव निर्माण, जीर्णोद्धार, प्रतिष्ठा आदि करवाई । वि. सं. १९५२ में नारायणपुर, १९५८ में नवागाम, १९६२ में बंढी, १९७८ में देवपुर, १९८४ में पडाणा, १९९२ में मोडपुर, १९९७ में नलीया, १९९८ में लायजा, २००७ में रायण एवं २००८ में गोधरा में मन्दिरों का निर्माण, प्रतिष्ठा, स्वर्ण महोत्सव, जीर्णोद्धार आदि करवा कर आपने भारतीय पुरातत्व एवं इतिहास की नई कड़ी को जोड़ने का प्रयास किया। आपश्री के उपदेशों से मांडवी, तेरा, जामनगर, गढशीशा, अंजार, मोटा प्रासंबीया, सुथरी, जखौय वंदर, शाहेरा, जशापुर, वराडीया, लाला, बारापधर, शाधांण, दोण, कोटड़ी, हालापुर, देढीया, कोटड़ा,
-
એ આર્ય કથાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #967

४०1
मेराऊ, तलवाणा, मोटी खावड़ी, दलतुगी, दाता आदि स्थानों पर बने जैन देरासरों में युगप्रधान दादा साहब प्राचार्य श्री कल्याणसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब की प्रतिमानों को प्रतिष्ठित करवाया।
मुनि महाराज श्रीगौतमसागरजी महाराज की धार्मिक गतिविधियों एवं विधिपक्ष (अचलगच्छ) एकता के कारण आपको 'अचलगच्छाधिपति' से जनसाधारण सम्बोधित किया करते थे। मन्दिरों की प्रतिष्ठा, जीर्णोद्धार, नव निर्माण करवाने वाले मुनिवर्य श्री गौतमसागरजी महाराज साहब को चतुविध संघ ने प्राचार्य पद देने का अतिप्राग्रह किया लेकिन आपश्री ने उसे स्वीकार नहीं किया। वि. सं. २००८ के माघ महीने में रामाणिग्रा (कच्छ) जिनालय के स्वर्ण अवसर पर जय-जयकार के नारों में असंख्य जनसमुदाय ने एक स्वर से आपश्री के प्रति गहरी श्रद्धा भरी आस्था प्रकट करते हुए प्राचार्य गौतमसागरसूरीश्वरजी महाराज, अचलगच्छाधिपात प्राचार्यश्री गौतमसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब, दादा श्री गौतमसागरसूरीश्वरजी महाराज आदि जयघोष के नारे लगाकर उद्घोषणा की।
आपकी त्याग और तपस्या वास्तव में ही अनूठी थी। कई बार अठाई का तप और वर्षीतप कर अापने आत्मकल्याण करने का मार्ग अपनाया। आपकी प्रेरणा से साहित्य एवं पुरातत्व सर्जन के लिये जामनगर, भुज, मांडवी आदि स्थानों पर हस्तलिखित एवं छपे ग्रन्थों का बड़ा संग्रहालय स्थापित हुअा। जामनगर में प्रापकी प्रेरणा से श्री आर्य रक्षितपुस्तकोद्धार संस्था की स्थापना भी हुई जिसके माध्यम से अनेकों पुस्तकों का प्रकाशन किया गया।
त्यागी और तपस्वी राजस्थानरत्न दादाश्री गौतमसागरसरिजी महाराज साहब ने भारत के अनेकों तीर्थों की सद्भावना यात्रा कर लाभ उठाया। साथ ही साथ इन तीर्थों के उत्थान में भी महत्वपूर्ण भूमिका निभाई। गुजरात सौराष्ट्र के पालीतणा, शंखेश्वर पार्श्वनाथ, तालध्वजगिरी, कच्छपंचतीर्थी, भद्र सर, घृतकलोल पार्श्वनाथ, भोयाणी, तारंगाजी, गिरनार आदि तीर्थों की कई बार यात्रा करने का सौभाग्य प्राप्त किया। राजस्थान की वीर भूमि में आपश्री ने वि. सं. १९५७ एवं १९६५ में पधार कर पाबू, नांदिया, लोटाणा, बामनवारी, सिरोही, कोरटा, राणकपुर, मुछाला महावीर, नाडोल, नाडलाई, वरकाना, केसरियाजी, उदयपुर, देलवाड़ा आदि अनेकों जैन तीर्थों की यात्रा की।
तीर्थोद्धारक, धर्मप्रचारक, मानवकल्याणकारी, त्यागी एवं तपस्वी, संगठन शक्ति के प्रणेता, विचारों के दृढ़, अचलगच्छाधिपति, कच्छ हालार देशोद्धारक, राजस्थान के पुरुषरत्न, ज्ञानपुंज दादाश्री गौतमसागरसूरीश्वरजी महाराज का वि. सं. २००९ वैशाख सूदी तेरस की पिछली रात को कच्छ भुज में देवलोक हो गया। अाज यद्यपि दादाश्री गौतमसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब हमारे बीच नहीं हैं लेकिन आप द्वारा जैन जगत में अचलगच्छ (विधिपक्ष) को जो ज्ञान प्रदान किया वह आज भी अचलगच्छाधिपति, प्राचार्य श्री गुणसागरसरीश्वरजी महाराज साहब की आज्ञा में विचरण करता हुआ सत्य, अहिंसा, अपरिग्रह, ब्रह्मचर्य, अचौर्य के प्रचार के साथ-साथ त्याग एवं तपस्या में तल्लीन हैं। दादाश्री गौतससागरसूरीश्वरजी महाराज साहब द्वारा अचलगच्छ साधु साध्वी के पौधे को पनपाने में प्राचार्य श्री गुणसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब अधिक परिश्रमी बने हुए हैं। इस समय आपकी आज्ञा में करीबन १६ साधु एवं १२५ साध्वियां विचरण कर "अहिंसा परमो धर्म" का देश के कोने-कोने में प्रचार प्रसार करने में कटिबद्ध हैं।
કહી કા શ્રી આર્ય કયાાગૉduસ્મૃતિગ્રંથ

Page #968

'भीनमाल' जैन इतिहास के पृष्ठों पर
-श्री घेवरचंदजी माणेकचंदजी
राजस्थान के दक्षिण भाग में स्थित जालोर जिले का उपजिला मुख्यालय भीनभाल अपनी स्वणिम पृष्ठभूमि रखता है। यह नगर चारों युगों में भिन्न-भिन्न नाम से सम्बोधित किया गया है। सतयुग का श्रीमाल, त्रेता का रत्नमाल, द्वापर का पुष्पमाल एवं वर्तमान में कलियुग का भिन्नमाल (भीनमाल) अपने अन्तस्थल में भारत का गहरा इतिहास संग्रहीत किये हुए है। जैन एवं जैनेतर सभी विद्वान् साहित्यकार, महान तपस्वी साधु एवं धनाढय वणिकवर्ग इस नगर में हो चुके हैं। इनकी यशोगाथाओं से सम्पूर्ण भारत का इतिहास ज्योतिर्मय हो उसी स्वरिणम इतिहास की एक संक्षिप्त झाँकी इन पृष्ठों पर देने का प्रयास किया गया है।
_ वि. सं. २०२ में भीनमाल नगर पर सोलंकी राजपूतवंश का राजा अजीतसिंह राज्य करता था। उस समय मुगल बादशाह मीर ममौचा ने धन लूटने के लोभ से भीनमाल पर आक्रमण किया । भयंकर लड़ाई में लाखों प्राणों की आहुति हई। राजा अजीतसिंह भी उस युद्ध में वीरगति को प्राप्त हुए। म्लेच्छों ने भीनमाल को बुरी तरह लूटा । देवस्थानों पर संग्रहित स्वर्ण आभूषण एवं स्वर्ण की मूर्तियाँ लूट लीं। यहाँ के घर उजाड़ दिये एवं अथाह धन एकत्र कर अपने वतन ले गया। परन्तु यहाँ की संस्कृति समाप्त नहीं हुई। यह नगर पुनः आबाद हुया । यह क्रम करीब ३०० वर्ष तक चलता रहा। उन दिनों में भीनमाल में लगभग ३१००० ब्राहारण परिवार रहते थे। वि. सं. ५०३ में भीनमाल का राजा सिंह हा है। राजा सिंह के कोई सन्तान नहीं थी इसलिए उसने सन्तान-प्राप्ति के हेतु अपनी गोत्रजा खीमजादेवी की आराधना की एवं सात दिन तक बिना अन्न जल उपवास किया। जिस पर देवी ने प्रकट होकर राजा को कहा कि तुम्हारे भाग्य में सन्तानप्राप्ति का योग नहीं है फिर भी तू जयणा देवी (खीमजा देवी की बहन) की आराधना कर वह तुझे दत्तकपुत्र ला देगी । पौराणिक कथानुसार राजा सिंह ने जयणा देवी की आराधना की। जिस पर देवी ने राजा सिंह को अवन्ती नगरीके राजा मोहल का तुरन्त जन्मा हुया पुत्र लाकर दत्तक सौंपा एवं उसको अपने ही पुत्र समान पालन पोषण करने की प्राज्ञा दी। उस पुत्रकी प्राप्ति जयणा देवी के द्वारा होने के कारण उसका नाम जयणकुमार रखा गया। वि. सं. ५२७ में जयरणकुमार भीनमाल के सिंहासन का अधिपति हा। इस काल में भिन्नमाल नगरकी पुनः महान उन्नति हुई । वि. सं.६८५ में यहां पर श्री ब्रह्मगुप्त नामक महान् ज्योतिषविज्ञ हुए हैं। इनको भिन्नमालाचार्य भी कहते थे। श्री ब्रह्मगुप्त द्वारा लिखित ब्राह्मण स्फुट (ब्रह्मसिद्धान्त) में उस कालका भीनमालका राजा चापवंशीय व्याघ्रमुख (वामलात) बताया है।
श्रीचापवंशतिलके श्रीव्याघ्रमुखे नपे शकनुपाणाम् । पंचाशत्संयुक्त वर्षशतैः पंचभिरतीतः ॥
ચી શ્રી આર્ય કથાકાતમઋતિગ્રંથ કહE

Page #969

[ ४२ ]
www
ब्राह्मस्फुटसिद्धांत: सज्जनगणितगोल वित्प्रत्यै । त्रिशद् वर्षेण कृतो जिष्णुसुत ब्रह्मगुप्तेन ॥
( ब्रह्मस्फुट सिद्धान्त, श्रध्याय २४)
चीनी यात्री हुएनसांग वि. सं. ६९७ के लगभग में इस प्रदेश में श्राया होना जान पड़ता है । हुएनसांग ने अपनी यात्रा विवरण की पुस्तक सि-यु-कि में मालवे के बाद क्रमशः प्रचिल, कच्छ, वलभी, आनंदपुर, सौराष्ट्र ( सोरठ) और गुर्जर (गुजरात) देशों का वर्णन किया है। गुर्जरदेश के बारे में वह लिखता है कि वल्लभीदेश से करीब ३०० मील उत्तर जाने पर गुर्जर राज्य में पहुंचते हैं । यह राज्य अनुमानतः ८३३ मील के घेरे में है । इस देश की राजधानी भीनमाल है जो करीब ५ मील के घेरे में आबाद है । जमीन की पैदावार एवं लोगों की रीतभात सोरठदेश के लोगों के जैसी है । आबादी घनी है एवं यहां के लोग धनाढ्य और संपन्न हैं । वे बहुधा नास्तिक हैं । यहाँ पर अनेकों दहाई - देवमन्दिर हैं । राजा क्षत्रियजातिका है । यहां पर यह बात विशेष महत्त्वकी है कि हुएनसांगने भीनमाल के लोगोंको नास्तिक बताया है। इसका कारण केवल यही होना चाहिए कि भीनमालमें बौद्धधर्म के माननेवाले कोई नहीं थे । अन्यथा वहां पर उस कालमें अनेकों देवमन्दिर होना भी हुएनसांगने बताया है । अर्थात् लोग वैदिकमतके या जैनमतके अनुयायी होंगे । हुएनसांगने अपने यात्रावर्णनमें लिखा है कि भीनमालका राजा २० वर्षका युवान है एवं वह बुद्धिमान और पराक्रमी है; वह बुद्धिमानों का बड़ा श्रादर करता है ।
राजा व्याघ्रमुख (वर्मलात) का प्रधानमन्त्री सुप्रभदेव ब्राह्मण था । सुप्रभदेव कवि माघका पितामह था । प्राचीनकाल में भारत के विद्वान निरभिमानी एवं निःस्वार्थी होते थे । इस लिए बहुधा उनके ग्रन्थोंमें उनके नाम, स्थान व काल वे नहीं लिखते थे । अपने जीवनका परिचय अपनी ही कृतिमें देना वे आडम्बर समझते थे । इसलिए प्राचीन इतिहासकी कड़ी ग्रन्थों के आधार पर ढूंढना बड़ा कठिन कार्य है । कवि माघ संस्कृत भाषाके श्रेष्ठ कवि माने जाते हैं । ऐसी प्रसिद्धि चली श्राती है कि कालिदासके ग्रन्थोंमें उपमा, भारविके किरातार्जुनीय में अर्थ गौरव, और दंडीके ग्रन्थोंमें पदलालित्यकी विशेषता है किन्तु माघके शिशुपालवधमें इन तीनों गुणोंका समावेश है । माघ किस काल में हुए थे यह उनके ग्रन्थ शिशुपालवधसे ज्ञात नहीं होता। किंतु कविने उक्त ग्रन्थके अन्त में अपने देशवंशका परिचय दिया है ।

सर्वाधिकारी सुकृताधिकारः श्रीवर्मलाख्यस्य बभूव राज्ञः असक्तहृष्टिविरजाः सदैव देवोऽपरः सुप्रभदेवनामा ॥१॥ काले मितं तथ्यमुदर्कपथ्यं तथागतस्येव जनः सचेताः विनानुरोधात्स्वहितेच्छयैव महीपतिर्यस्य वचश्चकार ॥२॥ तस्याभवद्दत्तक इत्युदात्तः क्षमी मृदुर्धर्मपरस्तनूजः यं वीक्ष्य वैयासमजातशत्रोर्वचोगुणग्राहि जनैः प्रतीये || ३ || सर्वेण सर्वाश्रय इत्यनिन्द्यमानन्दभाजा जनितं जनेन यश्च द्वितीयं स्वयमद्वितीयो मुख्यः सतां गौणमवाप नाम ॥४॥ श्रीशब्द रम्यकृत- सर्ग - समाप्तिलक्ष्म लक्ष्मीपतेश्चरितकीर्तनमात्रचारु ।
तस्यात्मजः सुकविकीर्तिदुराशयादः काव्यं व्यधात शिशुपालवधाभिधानम् ॥ ५ ॥ ( शिशुपालवधकाव्य के अंतका कविवंशवर्णन )
ચમચી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ

Page #970

MAHILAIMILIARRIMILAIMIRMIRMIRRAIMIRAHIMinimum
माघके शिशुपालवध काव्यमें राजनीतिका वर्णन करते हए राजनीतिको समता शब्दविद्या (व्याकरणशास्त्र) के साथ की है जिसका आशय यह है :--पद-पद पर नियमपालन करनेवाली अर्थात् सब व्यवहारवाली (अनुत्सूत्रयदन्यासा) सेवकोंकी यथायोग्य जीविका देने वाली (सद्वृत्ति) और स्थायी जीविका देनेवाली (सन्निबंधना) होने पर भी यदि राजनीति गुप्तदूतरहित (अपस्पशा) हो तो शोभा नहीं देती है ।
अनुसूत्रपदन्यासा सद्वृत्तिः सन्निबन्धना।
शब्दविद्य व नो भाति राजनीतिरपश्पशा॥ (शिशुपालवधकाव्य, सर्ग २) शिशुपालवधकाव्य की श्रेष्ठता का एक अनुपम उद्धरण निम्नलिखित है। जनश्रति अनुसार माघ के सरस्वतीका पुजारी होते हुए भी उस पर लक्ष्मी की असीम कृपा थी। एक बार राजा भोज माघका वैभव आदि देखने को श्रीमालनगर को पाया । माघ पंडितने उसकी अगुवाई की और वह अपने घर राजा को ले गया। राजा कुछ दिन माघ के घर ठहरा। उसका अतुल वैभव और अपरिमित दानशीलता देखकर भोज चकित रह गया । कुबेर समान संपत्तिवाला माघ विद्वानों को और याचकों को उनकी इच्छानुसार द्रव्यदान दे देकर वृद्धावस्थामें दरिद्र हो गया। दरिद्रता से दुःखी होकर उसने अपने देश से पलायन कर दिया एवं धारानगरी में जाकर निवास किया। वहाँसे उसने अपनी पत्नी के साथ स्वरचित काव्य शिशुपालवध द्रव्यप्राप्ति की प्राशासे राजा भोजके पास भेजा। भोजने उस स्त्री से वह काव्य लेकर उस पुस्तक को खोला तो प्रातःकाल के वर्णनका कुमुदवनमपथि से प्रारंभ होने वाला एक श्लोक दृष्टिगोचर हया । वह श्लोक निम्न प्रकार से था---
कुमुदवनमपथि श्रीमदम्भोजषण्डं त्यजति मुदमुलूक: प्रीतिमांश्चक्रवाकः । उदयमहिमरश्मिर्याति शीतांशुरस्तं
हतविधिलसितानां ह्रीविचित्रो विपाकः ।। आशय-सूर्य के उदय और चंद्रके अस्त होने पर कुमदकी (रात्रि में खिलनेवाले कमलों की) शोभा नष्ट हो जाती है और अम्भोज (दिनमें खिलने वाले कमल) सुशोभित होते हैं, उल्लू निरानंद और चक्रवाक सानंद होते हैं।
उक्त श्लोकका भाव देखते ही विद्वान राजा भोज मुग्ध हो गया। उसने कहा-काव्य का तो कहना ही क्या ? यदि इस श्लोक के लिए ही सारी पृथ्वी दे दी जाय तो कम होगी। फिर राजा ने माघ की पत्नी को एक लाख रुपया भेंट देकर विदा किया । अपने घर लौटने पर याचकों ने उसे माघ की पत्नी जान याचना की जिस पर उसने वह सारा द्रव्य उन लोगों को दे दिया। पत्नी ने खाली हाथ पतिके पास जाकर पूर्ण विवरण अपने स्वामी को कह सुनाया। माघ कविने पत्नी से केवल इतना ही कहा कि तुम मेरी मूर्तिमती कीर्ति ही हो । याचक पुनः माघके घर याचना करने गये किंतु माघके पास उस समय कुछ भी देने को नहीं था। उस परिस्थिति से दुःखित होकर उसका प्राणान्त हो गया। जैन मुनि उद्योतनसुरिकी कुवलयमाला कथा वि. सं. ७७८ में भीनमाल में पूरी हुई थी। श्री हरिभद्रसूरिकी साहित्य-प्रवृत्ति का क्षेत्र भी भीनमाल ही था। मुनि सिद्धर्षिने उपमितिभवप्रपंचा कथा वि. सं. ६६२ में भीनमाल में पूरी की। उस काल में साहित्य क्षेत्र में भीनमाल ने उन्नति सीमा प्राप्त की थी। (विशेष के लिए देखें इस लेखका परिशिष्ट ।)
- શ્રી આર્ય કથાકાગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
.

Page #971

[४४]mmons
वि. सं. ७०५ में जयणकुमारका वंशज राजा सामंत राजगद्दी पर विराजमान हुआ । इसके पूर्व वि. सं. ६८५ में भीनमालका राजा व्याघ्रमुख (वर्मलात) बताया गया है। इसलिए सामंतका वर्मलात से कोई न कोई संबंध, पितापुत्र का अथवा भ्राता का होना चाहिए। इस सबंध में इतिहास प्राप्त नहीं है । सामंत के दो पुत्र थे जिनके नाम क्रमशः जयंत व विजयंत थे। राजा सामंतने अपने ज्येष्ठ पुत्र जयंत को भीनमाल का राज्य सौंपा एवं उसके लघुभ्राता विजयंत को पड़ोसी राज्य लोहियारण नगरका राज्य सौंपा। लोहियाण नगर अाजका जसवंतपुरा ही है। पिता की मृत्यु के बाद जयंतने लड़ाई कर अपने लघुभ्राता विजयंतका राज्य हड़प लिया । विजयंत वहां से भागकर बनासनदी के तट पर राजा रत्नादित्य के यहाँ अपने मामा वजीसिंह के पास चला गया। बजीसिंहने विजयंत को वर्षाकाल तक वहीं रहने की सलाह दी। विजयंत वर्षाकाल तक अपने मामा के राज्य में शंखेश्वर ग्राम में रहने लगा । उस समय शंखेश्वर ग्राम में जैनमुनिश्री सर्वदेवसरि चातुर्मास बिराजमान थे। एक समय वे प्राचार्यजी महाराज प्रातःकाल शौचादि से निवृत्त हो अपने उपाश्रयमें पधार रहे थे। राजा विजयंत उस समय आखेट हेतु वन में प्रस्थान कर रहा था। जैनमुनिको सामने आते देख, अपशुकन जानकर उसने गुरु महाराज को मारने के हेतु से हाथ ऊंचा उठाया। किंतु प्राचार्यजी के अतिशय के प्रभाव से उस राजा के हाथ स्तंभित रह गये, एवं राजा को बहुत पीड़ा होने लगी। इस पर राजा बहुत शर्मिंदा हुआ और उसने प्राचार्यजी महाराज से क्षमायाचना की । मुनिराज ने राजा को क्षमा कर दिया, राजा मुनिराज के पैरों पर गिर पड़ा। इस पर राजा के शरीर की व्याधि कम हई । वि. सं. ७२३ में मार्गशीर्ष मास की दशमीके दिन राजा विजयंतने जैनधर्म स्वीकार किया, श्रावक के बारह व्रत अंगीकार किये एवं जीवहिंसा तथा अभक्ष्यभोजनादि त्याग दिया। वर्षाकाल समाप्त होने के बाद विजयंत अपने मामा वजीसिंह के साथ भीनमाल नगर: पाया। वजीसिंह ने अपने 'भाणेज जयंत को समझाबुझा कर विजयंतका लोहियाणनगर का राज्य उसे वापिस दिलाया। राज्य प्राप्ति के बाद विजयंत राज्यमद से प्रामादी हो गया। उसने सम्यकत्वको त्याग दिया और मिथ्यात्व ग्रहण कर लिया। आचार्यश्री को इस बातका ज्ञान होते ही उन्होने अपनी आकर्षण विद्या से राजा को शंखेश्वर बुलाया एवं प्रतिबोध देकर पुनः सम्यक्त्व ग्रहण कराया। राजा बहुत ही क्षोभयुक्त हो गया एवं प्राचार्य जी महाराज से उसने क्षमा मांगी। उसने प्राचार्य जी से विनति कर लोहियाण नगर पधारने का आग्रह किया। महाराज ने भी राजा की विनति स्वीकार की तथा चातुर्मास भी लोहियाण नगर में ही किया। प्राचार्य जी महाराज के उपदेश से राजाने लोहियारण नगर में श्रीऋषभदेवप्रभु का जिनमंदिर बनवाया। श्री सर्वदेवसूरिने इस मंदिर की प्रतिष्ठा कराई। राजा विजयंतने नगर में पौषधशाला भी करवाई । वि. सं. ७४५ में प्राचार्य सर्वदेवसूरि स्वर्ग सिधारे । राजा विजयंत के आठ पत्नियां थीं जिनके नाम क्रमशः देभाई, सोमाई, कस्तूराई, श्रीबाई, कपराई, राजबाई, लक्ष्मी एवं पूनाई थे। वि. सं. ७४९ में श्रीबाई का पुत्र जयवंत राजसिंहासन पर बैठा। जयवंत के तीन रानियां थीं जिनके नाम संपू, रमाई व जीवाई थे। संपूका पुत्र मल्ल नागेंद्रगच्छ के प्राचार्य से प्रतिबोधित हुमा । उसने दीक्षा अंगीकार की और वे सोमप्रभाचार्य नामसे प्रसिद्ध हुए। राजा जयवंत की दूसरी रानी के वना नाम का पुत्र था जो जल में डूब कर मर गया था। इसलिये उक्त वनाका पुत्र अथवा जयवंतका पौत्र भागजी लोहियाण नगर की राजगद्दी पर आसीन हुआ । भारणजी बड़ा वीर एवं पराक्रमी राजा था। उसी के वंशके भीनमाल के राजा जयंत के संतानविहीन होने से उसकी मृत्यु के बाद भीनमालका का राज्य भारगजीने अपने अधीन कर लिया। भाण राजाने अपने राज्य का विस्तार उत्तर पूर्व में गंगा के किनारे तक विस्तृत कर
કહી ન શ્રીઆ કાયાણuપ્રસૃતિગ્રંથ

Page #972

[४५ ]
दिया था । दक्षिण में गुजरात के प्रदेश भड़ोच तक यह राज्य फैला हुआ था । भागराजा के संसार पक्ष के काका श्रीमल्ल जो साधु हो गये थे और जिनका नाम सोमप्रभ प्राचार्य था, विहार करते-करते वि. सं. ७७५ की साल में भीनभाल पधारे थे। उन्होंने भीनमाल के राज्य परिवार को उपदेश देकर उनके पारिवारिक क्लेश को दूर किया। श्री भाणराजा की विनति पर आचार्य जी ने भीनमाल में चातुर्मास किया। भागराजा ने शत्रु जय एवं गिरनारकी संघसहित यात्रा की। उन्होंने अपने कुलगुरु शंखेश्वरगच्छ के आचार्य उदयप्रभसूरिको निमंत्रण देकर संघके साथ यात्रा करने को बुलाये । भागराजा की यह संघयात्रा बड़ी विशाल थी । पौराणिक कथानुसार भाणराजा को उक्त संघयात्रा में, सात हजार रथ, सवालाख घोड़े, दस हजार हाथी, सात हजार पालकी, पचीस हजार ऊंट एवं ग्यारह हजार बैलगाड़ियाँ थीं । भारणराजा के संघवी पदके तिलक करने के बारे में एक विवाद उत्पन्न हुआ। जिस पर भिन्न-भिन्न गच्छ के आचार्यों को एकत्रित कर इस विषय पर विचार किया । विचार-विमर्श के बाद यह निर्णय किया गया कि संघवीपदका तिलक कुलगुरुको ही करने का अधिकार है। इसके बाद श्री उदयप्रभसूरिजी ने भागराजा को संघवी पदका तिलक किया । भाग राजा ने उक्त संघ में अठारह करोड़ सोनामोहरों का खर्च किया । भविष्य में भी ऐसे विषयों पर कोई विवाद उत्पन्न न हो इसलिये सभी गच्छों के प्राचार्यों ने मिलकर यह मर्यादा बांधी कि जो प्राचार्य जिस श्रावक को प्रतिबोध देकर जैन बनावे वह साधु उस श्रावक का कुलगुरु माना जायगा | कुलगुरु अपनी बही में अपने श्रावकका नाम दर्ज करेगा एवं भविष्य में उस श्रावकके द्वारा कोई प्रतिष्ठा आदि कार्य उसके कुलगुरु के द्वारा ही संपन्न कराया जायगा । यदि वे कुलगुरु कहीं दूर विराजमान हों तो उन्हें निमंत्रण देकर बुलाना आवश्यक है। यदि किसी कारणवश कुलगुरु न आ सकें तो उनकी श्राज्ञा लेकर अन्य श्राचार्य से ये कार्य संपन्न कराये जा सकते हैं । उसके बाद जो प्राचार्य जिन्होंने उपरोक्त कार्य संपन्न कराया हो वे उस श्रावक के कुलगुरु माने जायेंगे। इस व्यवहारको लिपिबद्ध किया गया एवं उस पर विभिन्न गच्छ के प्राचार्यों ने एवं श्रावकों हस्ताक्षर किये। जो निम्नप्रकार हैं:
ने
गच्छ का नाम
नागेंद्र गच्छ

ब्राह्मण गच्छ
उपकेशगच्छ
निवृत्तिगच्छ
विद्याधरगच्छ
सांकेरगच्छ
शंखेश्वरगच्छ
आचार्य का नाम
श्री सोमप्रभाचार्य
श्री जिज्जगसूरि
श्री सिद्धसूि
श्री महेंद्रसूरि
श्री हरियानंदसूरि
श्री ईश्वरसूरि
श्री उदयप्रभसूरि
इसके अतिरिक्त श्री हरसूरि आर्द्रसूरि, जिनराजसूरि, सोमराजसूरि, राजहंससूरि, गुणराजसूरि, पूर्णभद्रसूरि हंसतिलकसूरि, प्रभारत्नसूरि, रंगराजसूरि, देवरंगसूरि, देवानंदसूरि, महेश्वरसूरि, ब्रह्मसूरि विनोदसूरि, कर्म राजसूरि तिलकसूरि, जयसिंहसूरि, विजयसिंहसूरि, नरसिंगसूरि, भीमराजसूरि, जयतिलकसूरि, चंदहससूरि, वीरसिंहसूरि, रामप्रभसूरि, श्री कर्णसूरि, श्री विजयचंदसूरि एवं अमृतसूरि ने भी हस्ताक्षर किये । उक्त लिखित पर श्री भाणराजा, श्रीमाली जोगा, राजपूर्ण एवं श्री कर्ण यादि श्रावकों ने भी हस्ताक्षर किये ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
Die

Page #973

[४६]
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
I
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
भारण राजा के ३२५ रानियां थीं। परंतु किसी के भी सन्तान नहीं थी। इसलिये सन्तान की चाहना राजा ने अपने कुलगुरु के समक्ष व्यक्त की । श्री उदयप्रभसूरि प्राचार्य जी ने भाणराजा को बतलाया कि यदि वह उपकेश नामके नगरके निवासी श्री जयमल सेठ की पुत्री रत्नाबाई से विवाह कर सके तो उसे दो पुत्ररत्नों की प्राप्ति हो सकती है। भाणराजा ने कुलगुरु की बात सुन कर श्री जयमल सेठ से उसकी पुत्री रत्नाबाई का विवाह स्वयं के साथ करने का प्रस्ताव रखा। जयमल सेठ ने राजा का उक्त प्रस्ताव नहीं माना। फिर एक वारांगना की सहायता से भाणराजा उस रत्नाबाई के साथ इस शर्त पर विवाह करने में समर्थ हुए कि रत्नाबाई से उत्पन्न पुत्र भीनमाल का राज्याधिपति होगा। विवाह के पांच वर्ष बाद रत्नाबाई ने एक पुत्ररत्न को जन्म दिया जिसका नाम राणा रखा गया। उसके कुछ काल बाद रत्नाबाई ने एक अन्य पुत्र को जन्म दिया जिसका नाम कुम्भा रखा गया। इन पुत्ररत्नों की प्राप्ति से भाणराजा को जैन धर्म में प्रगाढ श्रद्धा हो गई। उसने कुलगुरु के पास श्रावक के बारह व्रत ग्रहण किये एवं नगर में यह उद्घोषणा कराई कि जो कोई व्यक्ति जैन धर्म स्वीकार करेगा वह राजा का सार्मिक भाई बनेगा, राजा उसकी सभी मनोवांछना पूरी करेगा। यह घोषणा वि. सं. ७९५ की मिगसर शुक्ल दशमी को रविवार के दिन की गई थी। उक्त घोषणा के बाद भीनमाल में रहने वाले श्रीमाली ब्राह्मण जाति के ६२ करोड़पति सेठों ने जैन धर्म स्वीकार किया। श्री उदयप्रभसूरिजी आचार्य ने उन ब्राह्मण सेठों को प्रतिबोध देकर उनके मस्तक पर वासक्षेप डाला। उन ब्राह्मण सेठों के गोत्र व नाम निम्नलिखित थे :क्रम संख्या गोत्र का नाम शेठ का नाम क्रम संख्या गोत्र का नाम
शेठ का नाम १. गौतम विजय
सांख्य
मना हरियाण शंख
महालक्ष्मी
ममन कात्यायन श्रीमल्ल
वीजल
वर्धमान भारद्वाज नोड़ा
लाकिल
गोवर्धन आग्नेय वधा
दीपायन
गोध काश्यप जना पारध
मीस वारिधि राजा
चक्रायुध
सारंग पारायण
सोमल २४. जांगल
रायमल्ल वसीयण ममच २५.
वाकिल खोडायन जोग २६.
माढर
जीवा लोडायण सालिग २७.
तुगियारण
विजय पारस तोला २८.
पायन
वामउ चेडीसर नारायण
एलायन
कडा दोहिल जवाँ ३०.
चोखायण
जांजण पापच ससधर
असायण १६. दाहिम शंका ३२.
प्राचीन
राजपाल
१९.
U
*
२२.
२३.
धन्ना
0
0
0
0
२९.
0
पोषा
*
રાએ માં શ્રઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #974

Mmmenw[४७]
४८.
चन्द्र
सांतु
लाखु
दुघड
क्रम संख्या गोत्र का नाम
शेठ का नाम क्रम संख्या
गोत्र का नाम
शेठ का नाम ३३. कामरू सहदेव
जालंधर
दोउ ३४. मोमान कर्मण
तक्षक
मुज मांका ५०.
खाजिल वटर प्रादित्य ५१.
वायन बोहिल हरखा
सारधर राजल विष्णु ५३.
धीरध
वघा स्वस्तिक देपा ५४.
आत्रेय
श्रीपाल अमृत चंड ५५.
ग्राहट
मोका चामिला नाना
ककर्ष
गोना कौशिक
५७. बेबायन
सहसा बटुल ममच ५८.
भीम नागड मोला
दीर्घायण
हापा जायण सीपा
तोतिल डोउ नथु ६१. बदुसर
धरण जलिधर हाथी ६२.
वावक तदुपरांत प्राचार्य उदयप्रभसूरिजीने प्राग्वर ब्राह्मण जातिके आठ शेठोंको प्रतिबोध देकर वि. सं. ७९५ की फाल्गुन शुक्ला दूजको जैन बनाये जिनके नाम व गोत्र निम्नप्रकार हैं :
हरदेव
कुमड
५
रंग
गोविंद
अनु
क्रम संख्या गोत्र का नाम शेठ का नाम क्रम संख्या गोत्र का नाम
शेठ का नाम काश्यप नरसिंह पारायण.
नाना पुष्पायन माधव ६.
कारिस
नागड आग्नेय जूना ७.
वैश्यक
रायमल्ल वच्छल माणिक ८.
माढर इस प्रकार भीनमाल के कुल ७० करोड़पति ब्राह्मण सेठों ने अपने राजा का अनुसरण कर जैनधर्म अंगीकार किया। उस काल में इस नगर की प्रजा बहुत ही सुखसमृद्धि संपन्न थी एवं राजा भी बड़ा पराक्रमी, धर्मपरायण एवं न्यायी था। यह क्रम ३१६ वर्ष तक चलता रहा। वि. सं. ११११ में बोड़ी मुगल एक मुसलमान राजा ने लूटपाट करने के उद्देश्य से भीनमाल पर चढ़ाई की तथा खूब धन लूट कर वह अपने देश ले गया । मुगल राजा के अत्याचार से भयभीत होकर अनेकों लोग नगर छोड़ कर भाग गये। अधिकांश लोग पड़ोसी राज्य गुजरात में जा बसे। कहते हैं कि वल्लभी से सभ्यता एवं सम्पन्नता भीनमाल में पाई और भीनमाल से वह गुजरात में जा टिकी । सामाजिक रीतिरिवाज, रहन-सहन का ढंग अाज भी भीनमाल व गुजरात का करीब-करीब संमान पाया जाता है।
એ આર્ય કથાઘૉમસ્મૃતિગ્રંથ વિર છે

Page #975

भीनमाल से पारायण कर गौतमगौत्रीय सेठ विजयका वंशज सहदे वि. सं. ११११ में चाम्पानेर के पास भालेज नामक नगर में जाकर बस गये। वहां जाकर उसने किराणा का व्यापार किया जिस पर उसकी भंसाली उपगोत्र कायम हुई । सहदे भंसाली के दो पुत्र हुए। एक का नाम यशोधन और दूसरे का नाम सोमा था। यशोधन बड़ा ही प्रतापी पुरुष था। एक बार वह दाहज्वर से बहुत पीडित हुआ। अनेकों उपाय किये लेकिन उसकी पीड़ा शान्त नहीं हुई। विवश हो यशोधन की माता ने अपनी गोत्रजा देवी की आराधना की। तब उसकी अम्बिका नामक गोत्रजा देवी ने प्रकट होकर कहा कि तुम्हारे कुटुम्ब ने शुद्ध समकित जैन धर्म को त्याग कर मिथ्यात्व स्वीकारा है इसलिये मैंने तुम्हारे पुत्र यशोधन को दाहज्वर से पीड़ित किया है। इस पर यशोधन की माता ने अपनी गोत्रजा देवी से क्षमाप्रार्थना की एवं भविष्य में ऐसी त्रुटि न करने का वचन दिया। तब अम्बिका देवी ने उसे कहा कि तुम्हारे नगर में शुद्ध चारित्र की पालना करने वाले, विधियुक्त जैन धर्म की प्ररूपणा करने वाले श्री विजयचन्द्रजी उपाध्याय पधारे हैं उनके चरण धोकर उस जल से यशोधन का शरीर सिंचन करने पर ज्वर की पीड़ा शान्त हो जायगी। यशोधन की माता ने अपनी गोत्रजा देवी के आदेशानुसार उपाय किया जिससे यशोधन को ज्वर की पीड़ा से मुक्ति मिली। स्वस्थ होने पर यशोधन को उसकी माता ने उसकी गोत्रजा देवी द्वारा बताया हुआ सम्पूर्ण वृत्तान्त कह सुनाया जिससे यशोधन भी बहत प्रभावित हया। वह उपाध्यायजी महाराज के चरणों में जा गिरा । गुरु महाराज ने उसको प्रतिबोध देकर शुद्ध समकित का रागी बनाया। यशोधन ने गुरु महाराज के मुख से बारह व्रत स्वीकार किये । यशोधन ने विनति कर श्री विजयचन्द उपाध्यायके गुरु श्री जयसिंहसूरि प्राचार्य को अपने नगर में बुलाये । उसने प्राचार्यजी का सून्दर प्रवेश महोत्सव किया। वि. सं. ११६९ वैशाख सुद ३ को प्राचार्यश्री जयसिहसूरि ने विजयचन्द उपाध्यायजी को प्राचार्यपद प्रदान किया। और उनका नाम आर्य रक्षित रक्खा । श्री पार्यरक्षित सूरि के प्राचार्य पदासीन होने के उत्सव में श्री यशोधन भंसाली ने काफी धन खर्च किया एवं महोत्सव किया। श्री पार्यरक्षितसूरि के उपदेश से श्री यशोधन भंसाली ने भालेज एवं अन्य सात नगरों में सात जिनमन्दिर बनाये । श्री शत्रु जयतीर्थ की महान संघयात्रा की। श्री यशोधर भंसाली के यशोगान की एक हस्तलिखित पुस्तक में कविता मिलती है जो निम्न प्रकार से है :
भलु नगर भालेज वसे भंसाली भुजबल । तास पुत्र जयवन्त जसोधन नामे निर्मल ।। पावे परवत जत्र काज आविया गहगही। नमी देवी अम्बाई भावी रहीया तलहटी ।। प्राविया सुगुरु एहवे समे प्रार्यरक्षित सूरिवर । धन-धन यशोधन पय नमी चरण नमे चारित्रधर ।। धरी भाव मन शुद्ध बुद्धि पद प्रणभे सहि गुरु । आज सफल मुझ दिवस पुण्ये पामिया कल्पतरु ॥ जन्म मरणभय-भीति सावयवय साखे। समकितमूल सुसाधु देवगुरु धर्मह पाये ॥
DEા શ્રઆર્ય કયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #976

।
परिहरी पाय शुभ प्राचरे धरे ध्यान धर्मनू महोता ।
ए श्रीमाली धुरसखा धन-धन जशोधन ए सखा ।। भीनमाल नगरमें लींबा नामक सेठ रहता था जिनके बीजलदे नामक पत्नी थी। वि. सं. १३३१ की साल में उस लींबा सेठ के घर एक पुत्ररत्न ने जन्म लिया जिसका नाम धर्मचन्द्र रक्खा गया। लींबा अपने परिवार सहित जालोर में व्यापार करने गया था और वहां पर जाकर बस गया था। एक समय श्री देवेन्द्रसूरिजी महाराज का जालोर में पदार्पण हया । धार्मिक प्रवृत्ति के श्रावक होने के नाते लींबा का सम्पर्क प्राचार्यजी से हुआ। श्री देवेन्द्रसूरिजी की वैराग्यमय वाणी से लींबा का पुत्र धर्मचन्द प्रभावित हया और उसने चारित्र अंगीकार करने की इच्छा व्यक्त की। अपने मातापिता की आज्ञा प्राप्त कर वि. सं. १३४१ में धर्मचन्द ने प्राचार्य महाराज से दीक्षा प्राप्त की। उनका नाम श्री धर्मप्रभमुनि रक्खा गया। वि. सं. १३५९ में मूनि धर्मप्रभ को प्राचार्यपद प्राप्त हुआ एवं वि. सं. १३७१ में आपने गच्छेशपद प्राप्त किया। आचार्यश्री धर्मप्रभरि ने वि. सं. १३८९ में ५७ प्राकृत गाथाओं कालकाचार्य कथा की रचना की। इस ग्रन्थ के मंगलाचरण में निम्न श्लोक लिखा गया है
नयरम्मि धरावासे आसी सिरिवयरसिंहरायस्स ।
पुत्तो कालयकुमरो देवीसुरसुन्दरीजाओ। ग्रन्थ के अन्त में कवि ने अपने नाम का और काल का वर्णन किया है जो इस प्रकार है-इति श्रीकालकाचार्य-कथा संक्षेपतः कृता । अंकाष्टयक्षः १३८९ वर्षे ऐं श्री धर्मप्रभसूरिभिः॥ इति श्रीकालकाचार्य कथा ॥ छ ।। श्री ।। ॐ नमः ॥ : ॥ एक ही ग्रन्थ की रचना करके विश्वख्याति अजित करने वाले ग्रन्थकार बहुत ही कम मिलेंगे। प्राचार्य धर्मप्रभसरि उन विरल ग्रन्थकारों में से एक हैं। जिनकी कृति कालकाचार्यकथा विश्वप्रसिद्ध है। इस ग्रन्थ की पश्चिमी राष्ट्रों के विद्वानों ने खूब प्रशंसा की है। बलिन के प्रो. ई. लायमेनने Zeitsch Deutsch Morgenlandischen तथा W. Norman Brown ने वाशिंग्टन में The Story of Kalaka के नाम इस ग्रन्थ का प्रकाशन कराया है। प्राचीन जैन ग्रन्थकारों ने भी धर्मप्रभसूरि कृत कालकाचार्य कथा का उल्लेख अपने ग्रन्थों में किया है। जैसे विचाररत्नसंग्रह में श्री जयसोमसूरि ने एवं श्री समयसुन्दरजी ने समाचारी शतक में उक्त कालकाचार्यकथा का प्रसंग दिया है। आज भी India Office Library में इस कथा की प्रति विद्यमान है।
अांचलगच्छीय आचार्य श्री भावसागरसूरि का जन्मस्थान भी भीनमाल था। आपका जन्म वि. सं. १५१० में माघमास में हुअा था। उनके पिता का नाम श्री सांगराज एवं माता का नाम श्रीमती शृगार देवी था। इनका जन्म का नाम भावड था। आचार्य धर्ममूर्तिरि की पटावली में प्राचार्य भावसागरसूरि का जन्मस्थान नरसारणी (नरसारण) बताया गया है। श्रीभावसागरसरि की दीक्षा वि. सं. १५२० में हुई थी। इन के गुरु का नाम श्री जयकेसरसूरि था। भावसागरसरि ने अनेकों शास्त्रों का अध्ययन किया एवं वे आगमों के पारंगत विद्वान् बने । आपको श्री गोड़ी पार्श्वनाथ प्रभु का इष्ट था। श्री भावसागरसूरि के हाथ से अनेकों प्रतिष्ठायें हुई हैं।
इतिहास के अगाध सागर में और भी कितने मोती होंगे जो इस धराने उत्पन्न किये हैं। इस विषय में कोई जितनी गहराई से ढूढने का प्रयत्न करेगा उसे उतनी ही अपार रत्नराशि प्राप्त होगी। क्योंकि अनेकों ग्रन्थों में अनेकों प्रसंगों पर इस नगर का नामोल्लेख हया है। आज भी यह नगर जिले का प्रमुख व्यावसायिक स्थल है। प्राचीन अवशेषों के रूप में यहां मन्दिर, तालाब, बाव अथवा कुए आज भी विद्यमान हैं। रेलवे स्टेशन से गांव की
।
માં શ્રી આર્ય કરયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
એE
PAL

Page #977

तरफ आते हुए स्टेशन से लगभग एक किलोमीटर चलने पर प्राचीन काल में पति की मृत्यु के पश्चात पत्नी के सती होने की स्मृति रूप में देहरियां भग्नावशेष के रूप में खड़ी पाई जाती हैं। प्रागे रानीवाड़ा रोड पर चण्डीनाथ का मन्दिर एवं वाव है। यह भी बहुत पुराना मन्दिर है। इसी मन्दिर के पास में एक ऊंचा टोबा है। यहां पर जगतस्वामी सूर्य का मन्दिर वि. सं. २२२ में बना था। उस मन्दिर के अवशेष इस टीबे की खुदाई करने से मिलते हैं। अभी हाल ही दो वर्ष पूर्व इस टीबे को समतल करते समय जमीन में से संगमरमर के पत्थर का बना हमा थम्भे के ऊपर का टोडा मिला है जो नगरपालिका उद्यान में विद्यमान है। इसी मन्दिर के थम्भे का एक भाग आम बाजार में गणेश चौक में पड़ा है। नगर के मध्य में वाराह श्याम का मन्दिर है जो भी बड़ा प्राचीन नजर प्राता है। नगर के उत्तर पश्चिम में विशाल जाखौडा तालाब है। तालाब के उत्तर की तरफ पाल पर दादेली वाव है। नगर के उत्तर में नरता गांव की तरफ जाने वाले गोलवी तालाब है जो किसी जमाने का गौतमसागर तालाब है। गोलाणी तालाब के पाल पर कुछ देहरियां बनी हुई हैं जो कुछ जैन मुनियों की हैं। पश्चिम की तरफ करीब दो मील की दूरी पर पहाड़ी है जिसका नाम खीमजा डुगरी है। पहाड़ी पर एक मन्दिर है जो खीमजा माता का मन्दिर है । खीमजा माता (देवी) के बारे में पूर्व में लिखा जा चुका है। पहाड़ी की तलहटी में बालासमन्ध तालाब है । इस तालाब के बारे में एक दन्तकथा प्रचलित है कि गौतम ऋषि ने किसी कारणवश इस तालाब को श्राप दिया था। उसके बाद इस तालाब में पानी नहीं रहता अन्यथा उसके पूर्व यह तालाब एक झील के समान भरा रहता था । नगर में आज सात जैन मन्दिर हैं। जिनमें से चार तो शहर में हैं। एक स्टेशन क्षेत्र में तथा दो नगर के बाहर। हाथियों की पोल में प्रभु पारसनाथजी का एवं महावीरस्वामी का ऐसे दो मन्दिर हैं। ये दोनों जिनप्रतिमाएं सर्वधातु की बनी हई हैं और विक्रम की ग्यारहवीं शताब्दी की प्रतिष्ठित हैं। शहर के मध्य में गणेश चौक में प्रभु शान्तिनाथजी का देरासर है। यह मन्दिर किसी यति द्वारा मन्त्रों से भीनमाल में उतारा गया है ऐसी दन्तकथा प्रचलित है। नगर की कुल जनसंख्या लगभग २५००० है जिनमें ८०० घर जैन हैं । जैनों के दो सम्प्रदाय हैं तपागच्छ त्रैस्तुतिक समाज एवं अंचलगच्छ । तपागच्छ के घर करीब ६५० हैं एवं अंचलगच्छ के घर १५० हैं। समाज का वातावरण सौहार्दपूर्ण है। सभी लोग आपस में रिश्तेदारी से जुड़े हए हैं। समाज की व्यवस्था पुरानी पंचायती व्यवस्था के अनुसार है ।
परिशिष्ट-१ भीनमाल के श्रावक के द्वारा श्रृतभक्ति इस लेख के अनुसंधान में यह बताते हुए आनंद हो रहा है कि भीनमाल के रत्न गच्छनायक पू. भावसागरसूरि के सदुपदेश से भीनमाल के श्री लोल श्रावक ने सं. १५६३ में श्रीकल्पसूत्र सचित्र लिखवाया था।
बहुत सौभाग्य और आनंद की बात है कि जयपुर की प्राकृत भारती संस्था ने इस कल्प सूत्र की प्राचीन चित्र और डिजाइन सहित आवृत्ति निकाली है। इसका सम्पादन महोपाध्याय विनयसागरजी ने किया है । चित्र के ब्लॉक प्राचीन चित्रों के बनाये हैं। इस प्रावत्ति का प्रकाशन करके संस्था ने जैन साहित्य का बड़ा उपकार किया है । ग्रन्थ की प्रशस्ति में भीनमाल के श्रावक एवं अंचलगच्छ का उल्लेख होने से इसे यहां दिया जा रहा है :
स्वस्ति-प्रद-श्री-विधिपक्षमुख्या-धोशा समस्तागमतत्त्वदक्षाः । श्रीभावतः सागरसूरिराजा, जयन्ति संतोषितसत्समाजाः ॥ १॥
ક) આર્ય કલ્યાણગdhસ્મૃતિગ્રંથ છે

Page #978

M
mmmmmmmmmmmmIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIImmmmmmmmmmmmm[५१]
बाल
श्रीरत्नमालं किल पुष्पमालं, श्रीमालमाहुश्च ततो विशालम् । जीयाद् युगे नाम पृथग् दधानं, श्रीभिन्नमालं नगरं प्रधानम् ॥ २ ॥ ओएसवंशे सुखसन्निवासे प्राभाभिधः साधुसमो बभासे । भाति स्म तज्ज्ञो भुवि सादराजस्तदंगजः श्रीघुडसी रराज ॥ ३ ॥ तस्यास्ति वाछूर्दयिता प्रशस्ता, कोऽलं गुणान् वर्णयितु न यस्याः । याऽजीजनत् पुत्रमणि प्रधानम्, लोलाभिधानं सुरगोसमानम् ॥ ४॥ जायाद्वयी तस्य गुणौघखानी, चंद्राउलीश्चान्यतमाऽथ जानी। विश्वंभरायां विलसच्चरित्राः सुता अमी पंच तयोः पवित्राः ॥५॥ वज्रांगदाभिध-हेमराज-श्चाम्पाभिधानोऽप्यथ नेमराजः । सुता च झांभूरपरा च साम्पूस्तथा तृतीया प्रतिभाति पातूः ॥ ६ ॥ इत्यादि निःशेषपरिच्छदेन, परिवृतेन प्रणतोत्तमेन । शुद्धक्रियापालन पेशलेन, श्रीलोलसुश्रावकनायकेन ॥ ७॥ सुवर्णदण्डप्रविराजमाना,
विचित्ररूपावलिनिःसमाना । श्री कल्पसूत्रस्य च पुस्तिकेयं कृशानुषट्पंच धरामितेऽब्दे (१५६३) ॥ ८॥ संलेखिता श्रीयुतवाचकेन्द्र-श्रीभानुमेर्वाह्वयसंयतानाम् । विवेकतः शेखरनामधेय-सद् वाचकानामुपकारिता च ॥९॥ न जातु जाड्यादिधरा भवंति, न ते जना दुर्गतिमाप्नुवन्ति । वैराग्यरंगं प्रथयत्यमोघं, ये लेखयन्तीह जिनागमोघम् ॥ १०॥
श्रीजिनशासनं जीयाद जीयाच्च श्रीजिनागमः ।
तल्लेखकश्च जीयासु-र्जीयासुर्भुवि वाचकाः ।। __ अर्थात् पूर्वसमय में जो रत्नमाल, पुष्पमाल और श्रीमाल नगर के भिन्न भिन्न नाम से विख्यात था और जो आज भिन्नमाल के नामसे प्रसिद्ध है, उस नगरी में प्रोसवाल वंश के प्राभा नामक श्रावक रहते थे। प्राभा का पुत्र सादराज था और सादराज का पुत्र घुडसी था। घुडसी की धर्मपत्नी का नाम वाछु था। घुडसी के पुत्र का नाम लोला था। लोला की दो पत्नियां थीं-चंदाउलि और जानी। लोला श्रावक के वज्रांग, दूदा, हेमराज, चम्पा और नेमराज नाम के पांच पुत्र थे तथा झांझ, सांपू और पातू नामक तीन पुत्रियां थीं।
विधिपक्ष (अंचलगच्छ) के गणनायक श्री भावसागरसूरि के धर्मसाम्राज्य में वाच केन्द्र (उपाध्याय) श्री भानुमेरु के उपदेश से तथा वाचक विवेकशेखर के उपयोग के लिये इस लोला श्रावक ने समस्त परिवार के साथ वि. सं. १५६३ में चित्रसंयुक्त इस पुस्तक को सुवर्णवर्णाक्षरों में लिखवाया।
भीनमाल में लिखी हई यह हस्तप्रति राजस्थान प्राच्य विद्या प्रतिष्ठान से मिली है। उसका क्रमांक ५३५४ है। पत्र संख्या १३६ है। माप २८.५४११.३ सेन्टिमीटर है। मूलपाठ की पंक्ति ७ और अक्षर २६
ચમ શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
)

Page #979

हैं। अवचूरि सहित है। पत्र के चारों और संस्कृत भाषा में अवचूरि लिखी हुई है। पत्र के एक तरफ मध्य में आकृति दे रखी है और पत्र में दूसरी तरफ तीन डिजाइने दे रखी हैं। जो पासमानी और लाल स्याही से तथा प्राकृति का मध्य स्वर्ण स्याही से अंकित है। बोर्डर में दो दो लाल स्याही की लकीरों के मध्य में स्वर्ण स्याही की लाइन दी है। इस प्रति में पश्चिमी भारत की जैन चित्र शैली, मुख्यत: राजस्थानी जैन कला के कूल ३६ चित्र हैं जो कि स्वर्ण प्रधान पांच रंगों में है।
परिशिष्ठट२
भीनमाल में अचलगच्छ का प्रभाव अंचलगच्छ के प्रथम आचार्य श्री आर्यरक्षितसरि एवं आपके पट्टधर श्री जयसिंहसरि ने भीनमाल में पदार्पण किया था । अचलगच्छ के नायक पट्टधरों में श्री धर्मप्रभसरि एवं श्री भावसागरसूरि का जन्म भीनमाल में हुअा था। अंचलगच्छके महाप्रभावक पू. प्राचार्य श्री कल्याणसागरसूरिने भी भीनमालको पावन किया था। भीनमालमें आपके शिष्यका चातुर्मास हा था। प्रायः महोपाध्याय देवसागरजीका चातुर्मास हुआ था। तब आप खंभात (गुजरात) में चातुर्मास स्थित थे। भीनमालसे देवसागरजी ने आपको संस्कृत पद्य-गद्य में ऐतिहासिक पत्र लिखा था-जिसमें भीनमाल एवं खंभातमें अंचलगच्छ के साधु-साध्वी, श्रावक-श्राविकाओंका एवं धर्माराधनापर्वाराधनाके वर्णन प्राप्त है। श्री कल्याणसागरसूरि जब भीनमाल पधारे थे तब आपने गोडीपार्श्वनाथका स्त्रोत रचा था । स्तोत्र के आदि एवं अंतिम श्लोकों का यहां उल्लेख कर रहे हैं :
वामेयं मरुदेशभूषणतरं श्रीपार्श्वयक्षाचितम् । कल्याणावलि वल्लीसिंचनधनं श्रीक्ष्वाकुवंशोद्भवम् । आराद् राष्ट्र समागतःनरवरैः संसेवितं नित्यशः।
श्रीमच्छ्रीकर-गौडिकाभिधधरं पार्श्व सुपार्श्व भजे ॥ वामादेवीके नंदन, मरुदेशके उत्तम भूषण, पार्श्वयक्षके द्वारा पूजित, कल्याणकी परम्पराको लताको सिंचन करनेवाले मेघ, उत्तम इक्ष्वाकुवंशके राजा अश्वसेन के पुत्र, नजदीकके राष्ट्रोंके राजाओं द्वारा हमेशा पूजित, ज्ञानलक्ष्मी वाले, और लक्ष्मी देनेवाले, गौडिक नाम धारण करनेवाले उत्तम पार्श्ववाले पार्श्वनाथ स्वामीका मैं शरण लेता हूं।
भिन्नमाले सदा श्रेष्ठे गुणवच्छष्दभूषिते । पुष्पमालेतराभिख्येऽनेकवीहारसंयुते ॥ श्रीमतः पार्श्वनाथस्य स्तवनं जगतोऽवनम् ।
कल्याणसागराधीशः सूरिभी रचितं मुदा ॥ जो नगर गुणवाले शब्दोंसे अलंकृत है, पुष्पमाल जिसका अपर नाम है और जो अनेक जिन मन्दिरोंसे समृद्ध है ऐसे सदैव श्रेष्ठ भिन्नमाल नगरमें, अचलगच्छके स्वामी प्राचार्य महाराज श्री कल्याणसागरसरिने जगतके जीवोंका रक्षण करनेवाला तीर्थंकर पार्श्वनाथस्वामीका यह स्तवन आनंदपूर्वक रचा है।
(ક) આ શ્રી આર્ય કલ્યાણગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #980

अंचलगच्छ द्वारा मेवाड़ राज्यमें जैनधर्म का उत्कर्ष
9 श्री बलवन्तसिंह महेता [श्रीमद् जैनाचार्य अजितसिंहसूरिके उपदेशसे सारे राज्यमें जीवहिंसा बंद] '
राजस्थान जो भारतमें जैनधर्मके प्रमुख केन्द्रों में माना जाता है उसमें मेवाड़ का प्रमुख एवं विशिष्ट स्थान रहा है। अहिंसाधर्म वीरोंका धर्म है और 'कम सू। सो धम्मै सूरा' के अनुसार वीर लोग ही इसका पालन कर सकते हैं। जैनाचार्योंके उपदेशसे मेवाड़के जैन वीर और वीरांगनाओं ने इसको अपने जीवनमें उतार, शौर्य, साहस, त्याग और बलिदानके देश व धर्मके लिए जो अद्भुत उदाहरण उपस्थित कर मानवके गौरव व गरिमाको बढाया, वे भारतके इतिहासमें ही नहीं संसारके इतिहास में अनठे माने जाकर अमिट रहेंगे और प्रत्येक देशके नर-नारियोंके लिए सदाके लिए प्रेरणास्रोत बने रहेंगे।
अहिंसाको कायरताका प्रतीक मानने वालोंको भी मेवाड़के इन्हीं जैनवीरोंने उन्हें अपने कर्तव्योंसे मुंह तोड उत्तर दे, जैनधर्मकी जो प्रतिष्ठा बढ़ाई है वह जनसमाजके लिए कम गौरवकी बात नहीं मानी जायगी। राजस्थानके सब ही क्षत्रिय राजाओंको प्रजा द्वारा 'घणी खम्मा' से संबोधित किये जानेकी प्रथाका प्रचलित होना जैनाचार्योके द्वारा 'क्षमा वीरस्य भूषणम्' के उपदेशका ही प्रतिफल माना गया है।
कर्मभूमि ही धर्मकी केंद्रभूमि हो सकती है। यही कारण है कि मालवा, गुजरात तथा राजस्थान के सब ही धर्माचार्यों ने मेवाड को अपने धर्मप्रचारके लिए केंद्रस्थल बनाया और आशातीत सफलता प्राप्त कर जैन धर्म को व्यापक बनाया। मेवाड़ को कर्मभूमि में परिवर्तित करने में प्रकृति की भी बड़ी देन रही है। यही कारण है कि तीर्थंकरोंसे लेकर जैनधर्म के सबही जैनाचार्यों ने इस भूमिको स्पर्श किया।
मेवाड़ बनास व चंबल नदियों और उसकी शाखाओं के कुलों व घाटियों में बसा हया है। जहाँ आन्तरराष्ट्रीय ख्याति प्राप्त प्रसिद्ध पुरातत्त्ववेत्ता डॉ. सांकलियाने उत्खनन और शोघ से एक लाख वर्ष पूर्व में प्रादिम मानव का अस्तित्व प्रामाणित किया है। भारतमें पाषाणयुगकालीन सभ्यता के सर्वाधिक शस्त्रास्त्र भी यहीं पाये जाने से मेवाड़ स्वतः ही भारत की मानवसभ्यता के अादि उद्गम स्थानोंमें आता है और उसे कर्मभूमि में परिवर्तित करता है ।
मेवाड़ में जैनधर्म उतना ही प्राचीन है जितना कि उसका इतिहास । मेवाड़ और जैनधर्मका मणिकांचन संयोग है। मेवाड़ प्रारंभसे ही जैनधर्मका प्रमुख केंद्र रहा है । 'मोहेन्जो डेरो' के समान प्राचीन नगर प्राधार 'ग्राहड़' और महाभारतकालीन मज्झिभिका नगर और उसकी बौद्धकालीन दुर्ग जयतुर-चित्तौड़ मेवाड़ में
१. डॉ. पीटर्सन रिपोर्ट ३ और ५वीं, मेवाड़का इतिहास ।
મા શ્રી આર્ય ક યાણા ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ, )

Page #981

[ ५४ ] -
जैनधर्म के बड़े केंद्र रहे हैं। जिनके लिए 'आघाटे मेदपाटे क्षितितल-मुकुटे चित्रकूटे त्रिकूटे, कह कर स्तवनों में तीर्थस्थान रूप में मेवाड़की और चित्तौड़की स्तुति की गई है ।
इसी ग्रायड नगर में सं. १२८५ में श्रीमद् जगच्चंद्रसूरि द्वारा तपागच्छ का प्रादुर्भाव हुआ । यहां के परमार और गहलोत राजाओं के समय कई जैनमन्दिर बने और कई ग्रन्थों की रचना हुई और श्रावकों ने कई ग्रंथ लिखवाये | जैनमन्दिरों को कई मंडपिकाओं से कर दिलवाये । मज्भिमिया नगरी जो चित्तौड़ के पास है इसका नाम अर्धमागधी भाषा का है जिसका अर्थ ही पवित्र और सुंदर नगर होता है । कहते हैं कि गौतमस्वामी यहां अपने शिष्यों को लेकर आये थे और जब मथुरा में जैनधर्म की दूसरी संगिति हुई थी तब यहां के मज्झमिया संघने वहाँ प्रतिनिधित्व किया था । मज्झमिया संघ उस समय भारत के प्रसिद्ध जैनसंघों में स्थान रखता था । इसी नगरीका बौद्धकालीन जयतुरका दुर्ग पूर्व मध्यकाल में चित्ततौर - चित्तौड़ होकर जैनधर्म का तीर्थस्थल और जैनधर्मप्रचार का राजस्थान, गुजरात व मालबाका मुख्य केंद्र बन गया। जैन जगतके मार्तण्ड सिद्धसेन उज्जैन से भोज की सीमा को छोड़ साधना के लिए चित्तौड़ आये । साधना के बाद ही वे जैनन्याय के अलौकिक ग्रंथ लिख सके और धर्म आदि पर अनेकों ग्रंथों की रचना कर दिवाकर बन गये ।
भारत के महान तत्त्वविचारक, समन्वयके श्रादि पुरस्कर्ता, अद्वितीय साहित्यकार एवं शास्त्रकार हरिभद्रसूरिजी पहले वेदवेदांग के प्रकांड पंडित थे । जैनधर्म स्वीकार कर, जैनधर्म की उन्होंने जो देन दी है, जैन समाज सदा के लिए उनका ऋणी रहेगा । वे इसी चित्तौड़भूमि के नररत्न थे । श्रांतरराष्ट्रीय ख्यातिप्राप्त जैन साध्वी याकिनी महत्तराजी हरिभद्र की धर्मगुरु थीं वे इसी चित्तौड़ की निवासिनी थीं । प्रसिद्ध जैनाचार्य उद्योतनसूरि, सिद्धर्षि, जिनदत्तसूरि आदि की भी यह चित्तौड़ नगरी वर्षों तक धर्म प्रसार की भूमि ही नहीं किंतु उनकी विकास भूमि भी रही है और दीक्षितभूमि भी । हजारों स्त्रीपुरुषों को इन आचार्यों के द्वारा यहाँ जैनधर्म में दीक्षित किया था ।
जैनधर्म में चैत्यवासियों में शिथिलाचार बढ़ कर अनाचार फैलने लगा तो गुजरातसे जिनवल्लभसूरिने सं. १९४९ के आसपास चित्तौड़ पर ग्राकर शिथिलाचार के विरुद्ध ग्रांदोलन छेड़ दिया और शुद्ध स्वरूपमें विधिगच्छ की स्थापना में अपने आप को लगा दिया । इसमें उन्हें अनेक प्रकार की यातनाएं सहन करनी पड़ी और संगठित प्रबल विरोध का सामना करना पड़ा। पर वे अपने निश्चय से नहीं डिगे और प्रचारकार्य में लगे रहे ।
श्री जिनवल्लभसूरि को प्राचार्यपद भी चित्तौड़ में दिया गया और उसी साल याने सं. १९६७ में उनका परलोकगमन हो गया ।
जिस शिथिलाचार और चैत्यवासियोंके अनाचारको मिटानेका बीड़ा खरतरगच्छने उठाया था उसे फिर अंचलगच्छ और तपागच्छ ने भागीदारी कर उसको सदैव के लिए समाप्त कर दिया। इसके साथ अंचलगच्छने लोगों को मद्यमांस के सेवन से छुड़ा लाखों मनुष्यों को जैनधर्म में दीक्षित किया ।
राजस्थानके राजाओं पर अंचलगच्छ का बड़ा प्रभाव रहा। राजस्थान में प्रतिहार, सोलंकी, चौहाण, राठोड़ और गहलोत वंश के ही अधिकतर राज्य रहे और राजस्थानमें इनका सबसे अधिक वर्चस्व रहा । अंचलगच्छ के ( विधिपक्षगच्छ के) प्रवर्तक प्राद्य प्राचार्यप्रवर श्री प्रर्यरक्षितसूरिने सं. १९६९ से सं.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #982

amo [५५]
१२३६ के बीचमें एवं उनके पट्टधर महाप्रभावक श्री जयसिंहरिने राजस्थान में एवं मेवाड़ प्रान्त में विहार किया था। और उनके उपदेश के कारण अनेक जिनमंदिर-निर्माण और अनेक बिंबप्रतिष्ठा संपन्न हुई थीं।
___ सं. १२५५ में अंचलगच्छनायक श्री जयसिंहसूरिने जेसलमेर के राजपूत श्री देवड़ चावड़ा को प्रतिबोध देकर जैनमतानुयायी बनाया एवं प्रोसवालज्ञातिमें सम्मिलित करवाया। देवड़ के पुत्र झामर ने जालोर में एक लाख सत्तर हजार टंकका व्यय करके आदिनाथ प्रभु के शिखरयुक्त मंदिर का निर्माण करवाया। झामर का पुत्र देढिया हुा । वह बहुत प्रतापी था। इसके नाम से 'देढिया' गोत्रनाम उत्पन्न हया जो आज तक विद्यमान है।
सं. १२५६ में चित्तौड़ के चावड़ा राउत वीरदत्त ने अंचलगच्छ के जयसिंहसरिके सदुपदेश से जैनधर्म स्वीकार किया। वीरदत्त के वंशज 'निसर' गोत्र प्रसिद्ध हुए।
मारवाड़ के कोटडा गाँव के केशव राठोड़ ने सं. १२५९ में जयसिंहरिके उपदेश से जैनधर्म स्वीकार किया था।
सं. १२४९ में भिन्नमाल के निकटस्थ रत्नपुर के सहस्त्रगणा गांधी ने जयसिंहसरिके उपदेश से शत्रजय तीर्थ पर अद्भुतजी दादा की विशाल प्रतिभा प्रतिष्ठित करवाई।
सं. १२६५ में जयसिंहसूरिके पट्टधर गच्छनायक धर्मघोषसूरि के सदुपदेश से चौहाणवंशज भीम ने जैनधर्म का स्वीकार किया। तब से ओसवाल ज्ञाति में 'चौहाण' गोत्र स्थापित हुआ। जालोर, चित्तौड़ आदि प्रांत में धर्मघोषसरि एवं जयप्रभसूरि के सदुपदेश से जिनमंदिर निर्माण एवं अहिंसा के प्रचार का कार्य हुआ। करणयगिरि के देदाशाह धर्मघोषसूरि के उपदेश से जैन बने । देदाशाह की बहिनने किसी उत्सव में विषमिश्रित भोजन बनाया। धर्मघोषसूरि को ध्यानबल से यह यह वंचना ज्ञात हो गई । इस ज्ञानशक्ति के प्रभाव से बत्तीस साधु एवं सारा संघ मृत्यु से बच गया । अंचलगच्छाधिति प्रा. अजितसिंह एवं रावल समरसिंह का समागम इतिहासप्रसिद्ध है । मेवाड़ में जैनधर्मावलंबियों ने एवं जैनाचार्यों ने, मुनिवरों ने काफी विहार किया था। अंचलगच्छका साधुसमुदाय जो यहाँ बिहरण करता था, उनमें भी मेवाड़ के नाम से मेदपाटी नाम की शाखा अंचलगच्छ में उत्पन्न हुई थी।
मेदपाटी शाखा के अंचलगच्छीय उदयराजगणि आदि का पादुकामंदिर प्राज भी नाडोलके बडे जिनमंदिर में विद्यमान है।
चौहानों में शाकंभरी, जालौर और नाडोल के राजा बड़े पराक्रमी और साम्राज्यवादी रहे। अंचलगच्छ के प्राचार्यों एवं साधुओं का इन पर बड़ा प्रभाव पड़ा। वैसे राजस्थान के प्रायः सब ही राजा जैनधर्म का आदर करते थे और पयूषण पर्व के दिनों अमारी की घोषण भी करवाते थे पर इन चौहान राजानों ने तो जैनधर्म को पूर्णरूप से आत्मसात् कर लिया। इन चौहान राजाओं ने जहाँ जहाँ अपनी लड़कियां दीं वहाँ भी उन्होंने जैनमंदिर बनवाये और जैन उपाश्रयों को भूमि दिलवाई और समय समय पर अमारी की घोषणा करवाई।
जालोर और नाडोल के राजा चाचिकदेव ने अपनी लड़की जयतल्लदेवी को जब चित्तौड़ के प्रतापी राजा जैत्रसिंह के पुत्र तेजसिंह को ब्याही तब चाचिकदेवने अपनी लड़की के दहेज में करेड़ा पार्श्वनाथ के मंदिर की सेवा पूजा के लिये नाडोल आदि कई मंडपिकाओं से कर आदि की लाग लगा दी।
વી શઆર્ય કલયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ 2DS

Page #983

[५६] .
NAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAmmami
इस लड़की ने चित्तौड़ में जाते ही श्याम पार्श्वनाथ का मंदिर बनाया और अपने पति महारावल तेजासिंह को जैनधर्म की पोर इतना पाकृष्ट कर दिया कि उसने भट्टारक की पदवी धारण कर ली और कई जैन उपाश्रयों को भूमि आदि दिलवाई। इसी राणी के प्रभाव के कारण तेजासिंह के पुत्र रावल समरसिंह ने अंचलगच्छ के प्रभावक जैनाचार्य गच्छनायक श्री अजितसिंहसूरि के उपदेश से अपने सारे मेवाड़ राज्य में जीवहिंसा बंद करवा दी।
गुजरात के जैन राजा कुमारपाल से उसके प्रसिद्ध गुरु हेमचंद्राचार्य भी जो कार्य नहीं करवा सके वह कार्य अजितसिंहसरि ने मेवाड़ के राजा से करवा दिया।
महाराज अशोक के बाद यह दूसरी घटना है कि एक राज्य में पूर्ण रूप से एक राजा ने जीवहिंसा बंद करवा दी। भारत के धार्मिक इतिहास में ऐसी घटना अन्यत्र कहीं नहीं मिलेगी। जैनाचार्य अंचलगच्छनायक अजितसिंह सरि ने जैनधर्म के कीर्तिमन्दिर पर सारे राज्य में जीवहिंसा बंद कराकर कलश चढ़ा दिया ।
यह घटना सं. १३३० से १३३८ के बीच की है जबकि समरसिंह मेवाड़ का राजा राज कर रह था।
उत्तमखममद्दवज्जव-सच्चसउच्चं च संजमं चेव ।
तव चागर्माकंचाहं, बम्ह इदि वसविहो धम्मो ॥ उत्तम क्षमा, उत्तम मार्दव, उत्तम आर्जव, उत्तम सत्य, उत्तम शौच, उत्तम संयम, उत्तम तप, उत्तम त्याग, उत्तम आकिंचन्य तथा उतम ब्रह्मचर्य । ये दस प्रकार के धर्म हैं।
जा जा बज्जई रयणी, न सा पडिनियत्तई।
अहम्मं कुणमाणरस, अफला जन्ति राइओ॥ जो-जो रात बीत जाती है, वह वापस लौटकर नहीं आती । अधर्म करनेवाले की रात निष्फल जाती है।
अप्पा कत्ता विकत्ता य, दुहाण य सुहाण य।
अप्पा मित्तममित्त च, दुप्पट्ठिय सुप्पट्टिओ ॥ सुख-दुःख का कर्ता आत्मा ही है और भोक्ता (विकर्ता) भी आत्मा ही है, सत् प्रवृत्ति करनेवाली आत्मा ही स्वयंका मित्र है और दुष्प्रवृत्ति करनेवाली आत्मा ही स्वयंका शत्रु है ।
શ્રી આર્ય કયાણાગોમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #984

जस कीर्तिकृत सम्मेतशिखर-रासका सार [आगराके कुवरपाल सोनपाल लोढाके संघका वर्णन]
- श्री अगरचंद नाहटा
-श्री भंवरलाल नाहटा ऐतिहासिक सामग्री में तीर्थमालाओं का भी विशेष स्थान है, पर अब तक उनका एक ही संग्रह प्रकाशित हुआ है। इसीलिए हमारे तीर्थों का इतिहास समुचित प्रकाश में नहीं पाया है। समय-समय पर निकलने वाले यात्रार्थी संघों के वर्णनात्मक रासों से तत्कालीन इतिवृत्त पर अच्छा प्रकाश पड़ता है। इस लेख में ऐसे ही एक यात्रार्थी संघ के रास का ऐतिहासिक सार दिया जा रहा है। यह संघ सं. १६७० में आगरा के सुप्रसिद्ध संघपति कुवरपाल-सोनपाल लोढा ने तीर्थाधिराज सम्मेत शिखर गिरि के यात्रार्थ निकाला था जिसका वर्णन रास में काफी विस्तार से है । मूल रास ४८३ गाथाओं का है, यहां उसका संक्षेप में सारमात्र देते हैं।
सर्व प्रथम कवि तीर्थंकरों को नमस्कार कर अंचलगच्छाधिपति श्री धर्ममूर्तिसूरि एवं विजयशील वाचक को वंदन कर सम्मेतशिखर-रास का प्रारम्भ करता है। सम्राट जहांगीर के शासन में अर्गलपुर में (आगरा में) प्रोसवाल अंगाणी लोढा राजपाल पत्नी राजश्री-पुत्र रेखराज पत्नी रेखश्री-पुत्र कुवरपाल सोनपाल निवास करते थे। एक दिन दोनों भ्राताओं ने विचार किया कि शत्रुजय की यात्रा की जिनभुवन की प्रतिष्ठा कराके पद्मप्रभु की स्थापना की। सोनपाल ने कहा-भाईजी, अब सम्मेतशिखरजी की यात्रा की जाय ! कुवरपाल ने कहा- "सुन्दर विचारा, अभी बिम्बप्रतिष्ठा में भी देरी है।" यह विचार कर दोनों भाई पोसाल गए और यात्रा-मूहत के निमित्त ज्योतिषियों को बुलाया। गणक और मुनि ने मिलकर सं. १६६९ माघ कृष्णा ५ शुक्रवार उत्तरा फाल्गुनी कन्या लग्न में मध्य रात्रि का मुहत बतलाया। गच्छपति श्री धर्ममूर्तिसूरि को बुलाने के लिए विनतिपत्र देकर संघराज को (कुवरपाल के पुत्र को) राजनगर भेजा। गच्छपति ने कहा, "तुम्हारे साथ शत्रुजय संघ में चले तब मेरी शक्ति थी, अभी बुढ़ापा है, दूर का मार्ग है, विहार नहीं हो सकता।" यह सुन संघराज घर लौटे। राजनगर के संघ को बुलाकर ग्राम-ग्राम में प्रभावना करते हुए सीकरी पाए। गुजरात में दुष्काल को दूर करने वाले संघराज को आया देख स्थानीय संघ ने उत्सव करके बधाए। शाही फरमान प्राप्त करने के लिए भेंट लेकर सम्राट जहांगीर के पास गए, वहां दिवाने दोस मुहम्मद नवाब ग्यासवेग और अनीयराय ने इनकी प्रशंसा करते हुए सिफारिश की। सम्राट ने कहा-"मैं इन उदारचेता प्रोसवाल को अच्छी तरह जानता हैं, इनसे हमारे नगर की शोभा है, ये हमारे कोठीपाल हैं और बन्दी छोड़ावण इनका बिरुद है। मैं इन पर बहुत खुश हूँ, जो मांगे सो दूगा।" सेनानी के अर्ज करने पर सम्राट ने संघपति के कार्य की महती प्रशंसा करते हुए हाथोहाथ फरमान के साथ सिरोपाव निसाणादि देकर विदा किए। नाना वाजिंत्रों के बजते हुए शाही पुरुषों के साथ समारोह से घर आकर निम्नोक्त स्थानों के संघ को आमंत्रण भेजे गए
अहमदाबाद, पाटण, खंभात, सूरत, गंधार, भरौंच, हांसोट, हलवद्र, मोरबी, थिरपद्र, राधनपुर, साचौर, भीनमाल, जालौर, जोधपुर, समियाना, मेड़ता, नागौर, फलौधी, जेसलमेर, मुलतान, हंसाउर, लाहौर, पाणीपंथ,
प्रहमान -
શીઆર્ય કcઘાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે

Page #985

[25]amm
महिम, समाणी, सीनवे, सोवनपंथ, सोरठ, बाबरपुर, सिकन्दरा, नारनौल, अलवर, कोट्टरवाड़ा, दिल्ली, तज्जारा, खोहरी, फत्तियाबाद, उज्जैन, मांडवगढ़, रामपुर, रतलाम, बुरहानपुर, बालापुर, जालरणापुर, ग्वालर, अजमेर, चाटसू, ग्राम्बेर, सांगानेर, सोजत, पाली, खैरवा, सादड़ी, कुभलमेर, डीडवाणा, बीकानेर, जयतारण, पीपाड़, मालपुर, सिद्धपुर, सिरोही, बाहडमेर, ब्रह्मावाद, व्याणइ, सिकन्दराबाद, पिरोजपुर, फर्तपुर, पादरा, पीरोजाबाद इत्यादि ।
www
सब जगह निमंत्रण भेजे गए, महाजनों को घर-घर में दिगम्बर यतियों को भी प्रणाम करके संघ में सम्मिलित होने की याचकादि द्वारा जय जयकार के साथ गजारूढ़ होकर प्रयाण किया। स्थान-स्थान का संघ ग्राकर मिलने लगा, १५ दिन का मुकाम हुआ, श्वे० साधु साध्वी महात्मादि ७५, यति व पंडित (दि. ) ४६, सब १२१ दर्शनी, ३०० भोजक, चारण, भाट, गान्धर्व, ब्राह्मण, ब्राह्मणी, जोगी, संन्यासी, दरवेश आदि अगणित थे । २१ धर्मार्थ गाडे में याचक लोग मनोवाञ्छित पाते थे, किसी को कोई चीज की कमी नहीं थी । १५ दिन ठहर कर प्रभु पार्श्वनाथ की पूजा कर संघ चला। जहां-जहां ओसवाल और श्रीमालादि के घर थे वहां थाल १, खांड सेर २ व श्रीफल से लाहरण की। संघ की रक्षा के हेतु ५०० सुभट साथ थे । प्रथम प्रयाण भाणासराय में हुआ । ३ मुकाम किए, वहां से महम्मदपुर होते हुए पीरोजपुर प्राए, ६ मुकाम किये। मुनिसुव्रत भगवान की पूजा करके लाहणादि करके चन्दनवाड़ि गये । वहां स्फटिकमय चन्द्रप्रभु की प्रतिमा के दर्शन किये । वहां से पीरोजाबाद आये, फिर खरी प्रयाण किया, नौका में बैठकर यमुना नदी उतर के सौरीपुर पहुंचे ! नेमिनाथ प्रभु के जन्म कल्याणक तीर्थ का वंदनपूजन कर फिर से खरी आाये। यहां ५२ जिनालय को वंदन किया, संघपति ने प्रथम कड़ाही (जीमनवार) की । सरस के दिगम्बर देहरे का वंदन कर अहीर सराय में डेरा दिया। वहां से इटावा, बाबरपुर, फुलकंइताल, भोगितीपुर, सांखिसराहि, कोरट्टइ, बिदली सराय में डेरा करते हुए १ दिन फतेहपुर ठहरे । हाथियागाम, कडइ, सहिजादपुर आए, श्रीसंघ हर्षित हुआ । सहिजादपुर से महुआ आए, वहां सती मृगावती ने भगवान महावीर देव से दीक्षा ली थी । वत्सदेश की कौशाम्बी नगरी में पद्मप्रभु के तीन कल्याणक हुए हैं, वीरप्रभु ने छम्मासी का पारणा चन्दनबाला के हाथ से यहीं किया था । संघपति ने संघ सहित प्रभु की चरणपादुकाओं का वंदन किया, अनाथी मुनि भी यहां के थे । एक कोस दूर धन्ना का ताल है, वहां से वापिस सहिजादपुर श्राये, एक मुकाम करके दूसरी कड़ाही की । वहां से फतेहपुर होकर प्रयाग आये, यहां केवलज्ञान हुआ था । कहते हैं कि ऋषभ प्रभु का केवलज्ञान का स्थान पुरमिताल भी प्रभु के चरणों की पूजा की, यहां दिगम्बरों के ३ मन्दिर हैं जहां पार्श्वनाथादि प्रभु के पर सीसइ ऊँचे स्थान पर डेरा दिया, वहां से खंडिया सराय, जगदीश सराय, बनारस पहुंचे ।
निकापुत्र को गंगा उतरते
यति महात्माओं को शालाओं में और दहेरे के विनति की। मुहूर्त्त के दिन वार्जित्र बजते हुए नौका में बैठकर यमुना पार डेरा दिया। यहां

बनारस में पार्श्व, सुपार्श्व तीर्थंकरों के कल्याणक हुए हैं । विश्वनाथ के मन्दिर के पास ५ प्रतिमाएं ऋषभदेव, नेमिनाथ व पार्श्वप्रभु की हैं । अन्नपूर्णा के पास पार्श्वप्रभु की प्रतिमा है, खमरणावसही में बहुत सी प्रतिमाएं हैं जहां संघ ने पूजनादि किया। पार्श्वप्रभु की रक्त वर्ण प्रतिमा ऋषभ, पार्श्व, चन्दप्रभ व वर्धमान प्रभु की चौमुख प्रतिमानों का कुसुममालादि से अर्चन कर श्री सुपार्श्वप्रभु की कल्याणक भूमि भद्दिलपुर ( ? भदैनी घाट) में प्रभु की पूजा की। नौका से गंगा पार होकर गंगा तट पर डेरा दिया । संघपति ने नगर में पडह बजाया
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

यही है । प्रक्षयबड़ के नीचे दर्शन किए। गंगा के तट कनक सराय, होते हुए

Page #986

जिससे अगणित ब्राह्मण और भिखारी एकत्र हो गये। संघपति ने रुपये के बोरे के बोरे दान में दे डाले । वहां से सिंहपुरे गये; यहां श्रेयांस भगवान के तीन कल्याणक हुए हैं। चन्द्रपुरी में, चन्द्रप्रभ स्वामी के ३ कल्याणक की भूमि में चरणों की पूजा की। वहां से वापिस आकर संघपति ने तीसरी कड़ाही की। वहां से मुगल सराय पाये यहां खजूर के वृक्ष बहुलता से हैं। फिर मोहिनीपुर होकर मम्मेरपुर पहुंचे। (संघपति की पुत्रवधू) संघश्री ने कन्या प्रसव की। यहां चार मुकाम किये। फागुण चौमासा करके सहिसराम आये। वहां से गीठीली सराय में वासा किया। फिर सोवनकूला नदी पार कर महिमुदपुर आये, बहिबल में डेरा किया। चारुवरी की सराय होकर पटना पहुंचे सहिजादपुर से पटना दो सौ कोश है, यहां मिर्जा समसत्ती के बाग में डेरा दिया।
पटना में श्वेताम्बरों के मन्दिरों में एक ऋषभदेव भगवान का और दूसरा खमणावसही में पार्श्वनाथ भगवान का है। दुगरी के पास स्थलिभद्रस्वामी की पादुका है, सुदर्शन सेठ की पादुकाओं का भी पूजन किया। जेसवाल जैनी साह ने समस्त संघ की भोजनादि द्वारा भक्ति की। दूसरे दिन खण्डेलवाल ज्ञाति के सा. मयणु ने कड़ाही दी। पटने से आगे मार्ग संकीर्ण है इसलिए गाड़ियां यहां छोड़ कर डोलियाँ ले लीं। चार मुकाम करके संघ चला, फतेहपुर में एक मुकाम किया वहां से आधे कोश पर वानरवन देखा । महानदी पार होकर बिहार नगर आये, यहां जिनेश्वर भगवान के ३ मन्दिर थे। रामदेव के मन्त्री ने ग्राकर नमस्कार किया और कार्य पूछा । संघपति ने कहा, "हम गिद्वौर के मार्ग पर पावें यदि कोल (वचन) मंगावो !" मन्त्री ने प्रादमी भेजकर कोल मंगाया।
बिहार में एक मुकाम करके पावापुर पहुंचे। भगवान वर्धमान की निर्वाणभूमि पर पीपल वृक्ष के नीचे चौतरे पर प्रभु के चरण-वंदन किए। तीर्थयात्रा करके मुहम्मदपुर में नदी के तट पर डेरा दिया। संघपति ने चौथी कड़ाही दी। वहां से नवादा गये। सादिक मुहम्मद खान का पुत्र मिर्जा दुल्लह आकर संघपति से मिला, उसे पहिरावणी दी। जिनालय के दर्शन करके चले, सबर नगर पहुंचे। रामदेव राजा के मन्त्री ने स्वागत कर अच्छे स्थान में डेरा दिलाया। संघपति ने राजा से मिलकर यात्रा कराने के लिए कहा। राजा ब्राह्मण था, उसने कहा "दो चार दिन में ही आप थक गये ! अापके पहले जो बड़े संघपति आये हैं महीने-महीने यहां रहे हैं।" संघपति उसकी मनोवृत्ति समझ कर पा गए । चार मुकाम करके सिंह गुफा में श्री वर्द्धमान स्वामी को वंदन किया।
जाऊ तब तुम मुझे प्रोसवाल समझना । संघपति ने आकर प्रयाण की तैयारी की। राणी ने राजा रामदेव को बहुत फिटकारा, तब उसने संघपति को मनाने के लिये मन्त्री को भेजा । मन्त्री ने बहुतसा अनुनय-विनय किया पर संघपति ने उसे एकदम कोरा जवाब दे दिया। संघपति संघ सहित नवादा पाये, मिरजा अंदुला पाकर मिला। उसने कहा--कोई चिंता नहीं, गुम्मा (गोमा) का राजा तिलोकचन्द होशियार है उसे बुलाता हं! मिरजा ने तत्काल अपना मेवड़ा दूत भेज दिया। राजा तिलोकचन्द मिरजा का पत्र पाकर आह्लादित हुआ और अपने पुरुषों को एकत्र करना प्रारम्भ किया ! राणी ने यह तैयारी देखकर कारण पूछा । आखिर उसने भी यही सलाह दी कि "राजा रामदेव की तरह तुम मूर्खता मत करना, संघपति बड़ा दातार और आत्माभिमानी है, यात्रा कराने के लिए सम्मानपूर्वक ले आना।
राजा तिलोकचन्द ससैन्य मिर्जा के पास पहुँचा। मिर्जा ने उसे संघपतिके पास लाकर कहा कि "ये बड़े व्यवहारी हैं, इनके पास हजरतके हाथका फरमान है, इन्हें कोई कष्ट देगा तो हमारा गुनहगार होगा।" राजाने कहा--"कोई चिन्ता न करें, यात्रा कराके नवादा पहुंचा दूंगा। इनके एक दमड़ीको भी हरकत नहीं होगी। यदि
અમ શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #987

नुकसान हुआ तो ग्यारह गुना मैं दूंगा।" यह सुनकर संघपतिने मिर्जाको और राजाको वस्त्रालंकार, घोड़े, सोनइया और जहांगीरी रुपये, उत्तम खाद्य पदार्थादि से संतुष्ट किया।
वहांसे राजाके साथ संघपति संघ सह प्रयारण कर, पांच घाटी उल्लंघन कर, सकुशल गुम्मानगर पहुंचे। अच्छे स्थान पर संघ ने पड़ाव डाला, और राजा तिलोकचन्द ने बड़ी पाव-भगत की । संघपतिने राणीके लिए अच्छे अच्छे वस्त्राभरण भेजे ।
गोमा से और भी पैदल सैनिक साथ में ले लिये । यहां से गिरिराजका रास्ता बड़ा विषम है, दोनों ओर पहाड़ और बीच में बीहड़ वन है । नाना प्रकारके फल फूल औषधि आदि के वृक्षों से वन परिपूर्ण है और प्राकृतिक सौंदर्य का निवास है । जंगली पशु पक्षी बहुतायतसे विचरते हैं। नदी का मीठा जल पीते और कड़ाही करते हुए झोंपड़ियों वाले गांवोंमें से होकर खोह को पार किया। १२०० अन्नके पोठिये और घृतके कूड साथमें थे। अन्नसत्र प्रवाहसे चलता था। अनुक्रम से संघपतिने चेतनपुर के पास डेरा दिया। यहां से १ कोश दूरी पर अजितपुर है वहांका राजा पृथ्वीसिंह बड़ा दातार, शूरवीर और प्रतापी है। नगारोंकी चोट सुन पृथ्वीसिंहकी राणीने ऊपर चढ़ देखा तो सेनाकी बहुलतासे व्याकुल हो गई। राजाने संघपति की बात कही और अपने भतीजेको संघपतिके पास भेजा। उसने संघपतिका स्वागत कर अपने राजाके लिए कोल (निमंत्रण) देनेका कहा। संघपतिने सहर्ष वस्त्रादि सह कोल दिया। राजा पृथ्वीसिंह समारोहसे संघपतिसे मिलने पाया। संघपतिने वस्त्रालंकार द्रव्यादिसे राजाको सम्मानित किया। दूसरे दिन अजितपुर आये। एक मुकाम किया। वहांसे मुकन्दपुर आये, गिरिराज को देख कर सब लोग लोगोंके हर्षका पारावार न रहा। सोने चांदीके पुष्पोंसे गिरिराज को बधाया । संघपतिको मनाने के लिए राजा रामदेवका मन्त्री पाया। राजा तिलोकचन्द और राजा पृथ्वीसिंह आगे चलते हुए गिरिराजका मार्ग दिखाते थे। पांच कोश की चढ़ाई तय करने पर संघ गिरिराज पर पहुँचा। अच्छे स्थान में डेरा देकर संघपतिने त्रिकोण कुण्डमें स्नान किया। फिर केशरचन्दनके कटोरे और पुष्पमालादि लेकर थुभकी पूजा की। जिनेश्वरकी पूजा सब टुकों पर करनेके बाद समस्त संघ ने कुअरपाल-सोनपालको तिलक करके संघपति पद दिया। यह शुभ यात्रा वैशाख वदि ११ मंगलवारको सानंद हुई। यहां से दक्षिण दिशिमें ज भकग्राम है जहां भगवान महावीरको केवलज्ञान हुआ था।
गिरिराज से नीचे उतर कर तलहटी में डेरा दिया, संघपतिने मिश्रीकी परब की। मुकुदपुर आकर पांचवी कड़ाही दी। वर्षा खूब जोरकी हुई । वहांसे अजितपुर आये। राजा पृथ्वीसिंह ने संघ का अच्छा स्वागत किया, संघपति ने भी वस्त्रालंकारादि उत्तम पदार्थोंसे राजा को संतुष्ट किया। राजा ने कहा-यह देश धन्य है जहां बड़ेबड़े संघपति तीर्थयात्राके हेतु पाते हैं, मैं प्रतिज्ञा करता हूँ कि अबसे जो संघ आवेंगे उनसे मैं आधा दान (कर) लूगा। यहांसे चलकर गुम्मा पाए। राजा तिलोकचन्द को, जिसने मार्ग में अच्छी सेवा की थी सोनाचांदीके मुहररुपये वस्त्रालंकार आदि वस्तुएं प्रचुर परिमाण में दीं।
सम्मेतशिखरसे राजगृह १२ योजन है, सातवें दिन संघ राजगृह पहुंचा। यहां बाग बगीचे कुए इत्यादि हैं। राजा श्रेणिक का बनाया हुया गढ और चारों ओर गरम पानीके कुंड सुशोभित हैं। समतल भूमिमें डेरा देकर पहले वेभारगिरि पर चढ़े। यहां मुनिसुव्रत स्वामीके ५२ जिनालय मन्दिर हैं, पद्मप्रभु, नेमिनाथ, चन्द्रप्रभु, पार्श्वनाथ ऋषभदेव, अजितनाथ, अभिनन्दन, महावीरप्रभु, विमलनाथ, सुमतिनाथ और सुपार्श्वनाथ स्वामीकी फूलों से पूजा
રહી શ્રી આર્ય કkયાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #988

411111111111
9011121111
वीर विहारकी दक्षिण ओोर ११ गणधरोंके चरण हैं वहां पूजा ईसर देहरेके सामने धन्ना - शालिभद्रकी ध्यानस्थ बड़ी प्रतिमानोंगुणशील चैत्य, शालिभद्रका निर्माल्य कूप, रोहरणयाकी गुफा चतुर्विंशति जिनालयके दर्शन किये । अजितनाथ, चन्द्रप्रभु,
की। दूसरे देहरे में मुनिसुव्रतनाथजी की पूजा की। की। कई भूमिगृहों में कई काउसग्गिए स्वामी थे । की पूजा करके तलहटी में उतरे, मिश्रीकी परब दी । आदि स्थान बड़े हर्षोत्साह से देखे । विपुलगिरि पर पार्श्वनाथ और पद्मप्रभके चार मन्दिरोंमें पूजा की । उसके पास ही जंबू, मेघकुमार, खंधक आदि मुनियों के चरण हैं। तीसरे पहाड़ उदयगिरि पर चौमुख मन्दिर के दर्शन किये। फिर रत्नगिरि पर ऋषभदेव और चौबीस जिनके मन्दिरोंको वंदन कर, स्वर्णगिरिके देवविमान सदृश जिनालयकी पूजा की। राजगृही नगरीमें जिनेश्वरके तीन मन्दिरोंकी पूजा की। संघपति कुरपालकी राणी श्रमृतदे और सोनपालकी राणी काश्मीरदे थी सो यहां संघपतिने छठी कड़ाही दी। गांधी वंशके साह जटमल वच्छा हीराने भी सुयश कमाया |
राजगृहसे संघ वड़गाम आया। यहां ऋषभ जिनालय के दर्शन किये। शास्त्रप्रसिद्ध नालंदा पाड़ा यही है। जहां त्रिशलानंदन महावीर प्रभु ने १४ चोमासे किये थे । यहांसे दक्षिणकी तरफ १५०० तापसोंकी केवलज्ञान भूमि है, चार कोनोंके चोतरोंमें २ गौतमपादुका हैं। यहां पूजन कर अनुक्रमसे पटना पहुंचे। सुन्दर बगीचे में डेरा किया साह चांपसीने प्रथम कहाड़ी दी, महिमके सेठ उदयकररणने दूसरी, महाराज कल्याणजीने तीसरी, श्री वच्छ भोजा साहा जटमलने चौथी कड़ाही दी, कपूराके पुत्र पचू सचू साहने पांचवी कड़ाही दी, सहिजादपुर निवासी साह सीचाने छट्ठी, तेजमाल बरढ़ीया ने सातवी, लाहोरी साह सुखमल ने आठवीं कड़ाही दी । संघ वहांसे चला । अनुक्रमसे गोमतीके तट पर पहुंचे, स्नान करके भूदेवको दान दिया । जम्मणपुर आए, डेरा दिया, भूमिगृहकी ४१ जिन प्रतिमानोंका वंदन किया। साह चौथा साह, विमलदास साह रेखाने संघकी भक्ति की । वहांसे मार्ग के चैत्योंको वंदन करते हुए अयोध्या नगर पहुंचे। ऋषभदेव, अजितनाथ, अभिनन्दन, सुमतिनाथ, और अनन्तनाथ तीर्थंकरों की कल्याणक भूमिमें पांच थूभों का पूजन किया, सातवीं कड़ाही की । अयोध्या से रत्नपुरी आए, धर्मनाथ प्रभुको वंदन किया। इस विशाल संघके साथ कितने ही नामांकित व्यक्ति थे जिनमेंसे थोड़े नाम रासकारने निम्नोक्त दिये हैं ।
संघपति कुरपाल के पुत्र संघराज, चतुर्भुज साह, धनपाल, सुन्दरदास, शूरदास, शिवदास, जेठमल, पदमसी, चम्मासाह, छांगराज, चौधरी दरगू, साह वच्छा हीरा, साह भोजा, राजपाल, सुन्दरदास, साह रेखा, साह श्रीवच्छ, जटमल, ऋषभदास, वर्द्धमान, पचू सचू, कटारु, साह ताराचन्द, मेहता वर्द्धन, सुखा सीचा, सूरदास पैसारी नरसिंह, सोहिल्ला, मेघराज, कल्याण, कालू, थानसिंग, ताराचन्द, मुलदास, हांसा, लीलापति इत्यादि ।
अनुक्रमसे चलते हुए आगरा पहुंचे, सानन्द यात्रा संपन्न कर लौटनेसे सबको अपार हर्ष हुआ । संघपतिने आठवीं कड़ाही की । समस्त साधुयोंको वस्त्रादिसे प्रतिलाभा । याचकों को दो हजार घोड़े और तैंतीस हाथी दान दिये । स्थानीय संघने सुन्दर स्वागत कर संघपतिको मोतियोंसे वधाया । सम्राट जहांगीर सम्मानित संघपतिने गजारूढ होकर नगर में प्रवेश किया ।
संघपतिने सं. १६५७ में शत्रु जयका संघ निकाला, बहुतसी जिनप्रतिमाओं की स्थापना की। बड़े-बड़े जिनालय कराये । सप्तक्षेत्र में द्रव्य व्यय कर चतुविध संघ की भक्ति की । बड़े-बड़े धर्मकार्य किये । सं. १६७० में गिरिराज सम्मेतशिखरकी यात्रा संघ सहित की, जिसके वर्णनस्वरूप यह रास कवि जसकीर्ति मुनि ने बनाकर चार खंडों में पूर्ण किया ।
00
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #989

श्री मेघमुनि रचित साह राजसी रासका ऐतिहासिक सार
-श्री भंवरलाल नाहटा
...wwwAAAAAAAAAAAAAAAMANN.........
श्वेताम्बर जैन विद्वानों से रचित ऐतिहासिक साहित्य बहुत विशाल एवं विविध है। ऐतिहासिक व्यक्तियों के चरित काव्यके रूप में अनेकों संस्कृत में एवं लोकभाषा में भी सैकड़ों की संख्या में उपलब्ध होते हैं । लगभग तीस वर्ष पूर्व 'ऐतिहासिक राससंग्रह' संज्ञक कुछ ग्रंथ निकले थे जिन में हमारा ‘ऐतिहासिक जैन काव्यसंग्रह' अंतिम समझिये । विगत पंद्रह वर्षों में ऐसा प्रयत्न विशेष रूप से नहीं हुआ, यद्यपि ऐतिहासिक रास और चरित्र
। बहतसे अप्रकाशित हैं, मूलरूप से उनका प्रकाशन तथाविध संग्रहग्रंथ के विक्रय की कमी के कारण असुविधाप्रद होने से हमने अपनी शोध में उपलब्ध ऐसे ग्रंथों का सार प्रकाशित करते रहना ही उचित समझा । इतः पूर्व 'जैन सत्यप्रकाश' में कई कृतियों का सार प्रकाशित कर चुके हैं। अवशेष करते रहने का संकल्प है।
उज्जैन के सिन्धिया प्रोरिएण्टल इन्स्टीट्यूट में लगभग दस हजार हस्तलिखित ग्रन्थों का अच्छा संग्रह है । वहां के संग्रहग्रन्थों की अपूर्ण सूचि कई वर्ष पूर्व दो भागों में प्रकाशित हुई थी। उसे मंगाने पर 'साह राजसी रास' मेघमुनि रचित की कृति उक्त संग्रह में होने का विदित हग्रा । प्रथम इस रास का आदि-अंत भाग मंगाकर देखा और फिर प्रतिलिपि प्राप्त करने का कई बार प्रयत्न किया पर नियमानुसार इंस्टीट्यूट से प्रति बाहर नहीं भेजी जाती और वहां बैठकर प्रतिलिपि करने वाले व्यक्ति के न मिलने से हमारा प्रयत्न असफल रहा । संयोगवशगतवर्ष मेरे पितृव्य श्री अगरचंद जी नाहटा के पुत्र भाई धरमचन्द के विवाहोपलक्ष में लश्कर जाना हुआ तो डॉ. बूलचंद जी जैनसे मोतीमहलमें साक्षात्कार हुआ, जो उस प्रान्त के शिक्षाविभाग के सेक्रेटरी हैं। प्रसंगवश सिन्धिया अोरिएण्टल इन्स्टीटयूट की प्रति के संबंध में बात हई और हमने अपनी असफलता के बारे में जिक्र किया तो उन्होंने अविलम्ब उसकी प्रतिलिपि भेजने की व्यवस्था कर देने का कहा। थोड़े दिनों में आपकी कृपा से उसकी प्रतिलिपि प्राप्त हो गई जिसका ऐतिहासिक सार यहां उपस्थित किया जा रहा है।
चौबीस तीर्थंकर, गौतमादि १४५२ गणधर, सरस्वती को और गुरुचरणों में नमस्कार करके कवि मेघमुनि राजसी साह के रास का प्रारंभ करते हैं। इस नरपुगवने जिनालय-निर्माण, सप्त क्षेत्र में अर्थव्यय, तीर्थयात्रा, संघपतिपदप्राप्ति आदि कार्यों के साथ साथ सं. १६८७ के महान दुष्काल में दानशाल भारी पुण्यकार्य किया था।
भरतक्षेत्र के २५॥ (साढ़े पच्चीस ) आर्य देशों में हालार देश प्रसिद्ध है, जहां के अश्वरत्न प्रसिद्ध होते हैं और श्रीकृष्णका निवासस्थान द्वारामती तीर्थ भी यहीं अवस्थित है। इसी हालार देश के नवानगर नामक १ हालार देशका वर्णन हमारे संग्रहमें संस्कृत श्लोकोंमें है, वैसे ही संस्कृत काव्यमें भी दिया गया है।
ક શ્રી આર્ય કહ્યાગૌમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #990

सुन्दर नगर में जाम श्रीसत्ता नरेश्वर थे जो बड़े न्यायवान और मिष्ठ थे। उनके पुत्र का नाम श्री जसराज था। इस समृद्ध नगर में बड़े बड़े साहूकार रहते थे और समुद्रतटका बड़ा भारी व्यापार था। नाना प्रकार के फल, मेवे धातु और जवाहरात की आमदनी होती थी। नगरलोक सब सुखी थे। जामसाहबके राज्य में बकरी और शेर एक साथ रहते थे। यहां दंड केवल प्रासादों पर, उन्माद हाथियों में, बंधन वेणीफूल में, चंचलता स्त्री और घोड़ों में, कैदखाना नारी कुचों में, हार शब्द पासों के खेल में, लोभ दीपक में, साल पतंग में, निस्नेहीपना जल में, चोरी मन को चुराने में, शोर नत्यसंगीतादि उत्सवों में, बांकापन बांस में और शंकालज्जा में ही पायी जाती थी। यह प्रधान बंदरगाह था, व्यापारियों का जमघट बना रहता । ८४ ज्ञातियों में प्रधान ओसवंश सूर्य के सदृश है जिसके शृगार स्वरूप राजसी शाहका यश चारों ओर फैला हुआ था।
गुणों से भरपूर एक-एक से बढ़कर चौरासी गच्छ हैं। भगवान महावीर की पट्टपरंपरा में गंगाजल की तरह पवित्र अंचलगच्छनायक श्री धर्ममूर्तिसरि नामक यशस्वी प्राचार्य के धर्मधुरंधर श्रावकवर्य राजसी और उसके परिवार का विस्तृत परिचय प्रागे दिया जाता है।
महाजनों में पुण्यवान् और श्रीमन्त भोजासाह हए जो नागड़ागोत्रीय होते हुए पहले पारकरनिवासी होने के कारण पारकरा भी कहलाते थे। नवानगर को व्यापार का केन्द्र ज्ञात कर साह भोजाने यहां व्यापार की पेढी खोली। जामसाहब ने उन्हें बुलाकर संस्कृत किया और यहां बस जाने के लिए उत्तम स्थान दिया । सं. १५९६ साल में शुभ मुहूर्त में साह भोजा सपरिवार पाकर यहां रहने लगे। शेठ पुण्यवान् और दाता होने से उनका भोजा नाम सार्थक था। उनको स्रो भोजलदेकी कुक्षि से ५ पुत्ररत्न हए। जिनके नाम (१) खेतसी (२) जइतसी (३) तेजसी (४) जगसी और ५ वां रतनसी ऐसे नाम थे। सं. १६३१-३२ में दुष्काल के समय जइतसी ने दानशालाएं खोलकर सुभिक्ष किया। तीसरे पुत्र तेजसी बड़े पूण्यवान , सुन्दर और तेजस्वी थे । इनके दो स्रियां थीं। प्रथम तेजलदे के चांपसी हए, जिनकी स्त्री चांपलदे की कुक्षि से नेता, धारा और मूलजी नामक तीन पुत्र हए। द्वितीय स्री वइजलदे बड़ी गुणवती, मिष्ठ और पतिपरायणा थी। उसकी कुक्षिसे सं. १६२४ मिति
शीर्ष कृष्णा ११ के दिन शुभ लक्षणयुक्त पुत्ररत्न जन्मा । ज्योतिषी लोगों ने जन्मलग्न देखकर कहा कि यह बालक जगत का प्रतिपालक होगा । इसका नाम राजसी दिया गया जो क्रमशः बड़ा होने लगा। उसने पोसाल में मातृकाक्षर, चाणक्यनीति, नामालेखा पढ़ने के अनन्तर धर्मशास्त्र का अभ्यास किया। योग्य वयस्क होने पर सजलदे नामक गुणवती कन्यासे उसका विवाह हा । सजलदे के रामा नामक पुत्र हुमा, जिसके पुत्र व कानबाई हुई और सरीबाई नामक द्वितीय भार्या थी जिसके भागसिंह पुत्र हुआ।
राजसी की द्वि. स्त्री सरूपदेवी के लांछा, पांची और धरमी नामक तीन पुत्रियां हुई । तृतीय स्त्री राणबाई भी बड़ी उदार और पतिव्रता थी। तेजसी साह के तृतीय पुत्र नयणसी साह हुए, जिनके मनरंगदे और मोहणदे नामक दो भार्यायें थीं । तेजसीसाहने पुण्यकार्य करते हुए इहलीला समाप्त की। राजसी के अनुज नयणसी के सोमा और कर्मसी नामक दानवीर पुत्रद्वय हुए।
सं. १६६० में जैनाचार्य श्री धर्ममतिसरिजी नवानगर पधारे। श्रावकसमुदाय के बीच जामनरेश्वर भी बन्दनार्थ पधारे। सूरिमहाराज ने धर्मोपदेश देते हुए भरत चक्रवर्तीके शत्रुजय संघ निकालकर संघपतिपद
रने का वर्णन किया । राजसी साहने शत्र जय का संघ निकालने की इच्छा प्रकट की। सं. १६६५ में
આ આર્ય કલયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ,

Page #991

[६४JHARMILIARIIIIIIII
I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIAAIIIIIIIIIIIIII
लघुभ्राता नयणसी और उनके पुत्र सोमा, कर्मसी तथा नेता, धारा, मूलजी तीनों भ्रातृपुत्रों व स्वपुत्र रामसी आदिके साथ प्रयारण किया। संघनायक वर्द्धमान जी और पद्मसी थे।२ संघ को एकत्र कर शत्रुजय की ओर प्रयाग किया। हालार, सिंह, सोरठ, कच्छ, मरुधर, मालव, आगरा और गुजरात के यात्रीगणों के साथ चले। हाथी, घोड़ा, ऊँट, रथ, सिझवालों पर सवार होकर व कई यात्री पैदल भी चलते थे। नवानगर और शत्रुजय के मार्ग में गंधों द्वारा जिनगुण-स्तवन करते हुए और भाटों द्वारा विरुदावली वखानते हए संघ शत्रुजय जा पहुंचा। सोने के फूल, मोती व रत्नादिक से गिरिराज को बधाया गया। रायण वृक्ष के नीचे राजसी साह को संघपतिका तिलक किया गया। संघपति राजसीने यहाँ वहाँ साहमीवच्छल व लाहणादि कर प्रचुर धनराशि व्यय की। सकुशल शत्रजय यात्रा कर संघसहित नवानगर पधारे, प्रागवानी के लिए बहत लोग आये और हरिणाक्षियों ने उन्हें वधाया।
___शत्रुजय महातीर्थ की यात्रा से राजसी और नयणसी के मनोरथ सफल हुए। वे प्रति संवत्सरी के पारणाके दिन स्वधर्मीवात्सल्य किया करते व सूखड़ी श्रीफल आदि बांटते । जामनरेश्वर के मान्य राजसी साहकी पुण्यकला द्वितीया के चंद्रकी तरह वृद्धिगत होने लगी । एक बार उनके मनमें विचार आया कि महाराजा संप्रति, मंत्रीश्वर विमल और वस्तुपाल तेजपाल आदि महापुरुषों ने जिनालय निर्माण कराके धर्मस्थान स्थापित किए व अपनी कीति भी चिरस्थायी की। जिनेश्वर ने श्रीमुख से इसी कार्य द्वारा महाफल की निष्पत्ति बतलाई है, अतः यह कार्य हमें भी करना चाहिए। उन्होंने अपने अनुज नयणसीके साथ एकांत में सलाह करके नेता, धारा, मूल राज, सोमा, कर्मसी आदि अपने कुटुम्बियों की अनुमति से जिनालय निर्माण कराना निश्चित कर जामनरेश्वर के सम्मुख अपना मनोरथ निवेदन किया । जामनरेश्वरने प्रमदित होकर सेठ के इस कार्य की प्रशंसा करते हुए मनपसंद भूमिपर कार्य प्रारंभ कर देनेकी आज्ञा दी। संघपतिने राजाज्ञा शिरोधार्य की। तत्काल भूमि खरीद कर वास्तुविदको बुलाकर स. १६६८, अक्षयतृतीया के दिन शुभलग्न पर जिनालय का खातमुहूर्त किया।
संघपतिने उज्ज्वल पाषाण मंगवाकर कुशल शिल्पियों द्वारा सुघटित करा जिनभवन-निर्माण करवाया। मुलनायकजी के उत्तग शिखर पर चौमुख-विहार बनवाया। मोटे मोटे स्तभों पर रंभाकी तरह नाटक करती हुई पुत्तलिकाएं बनवायीं । उत्तर, पश्चिम, और दक्षिण में शिख रबद्ध देहरे करवाये । पश्चिमकी ओर चढ़ते हुए तीन चउमुख किए। यह शिखरबद्ध बावन जिनालय गढकी तरह शोभायमान बना । पूर्व द्वारकी ओर प्रौढ़ प्रासाद हुया, उत्तरदक्षिण द्वार पर बाहरी देहरे बनवाये । सं. १६६९ अक्षयतृतीयाके दिन शुभ मुहूर्त में सारे नगर को भोजनार्थ निमंत्रण किया गया। लड्ड, जिलेबी, कंसार आदि पक्वानों द्वारा नगरजनों की भक्ति की। स्वयं जामनरेश्वर भी पधारे। वद्धा-पद्मसीका पुत्र वजपाल और श्रीपाल महाजनोंको साथ लेकर आये। भोजनानंतर सबको लौंग सुपारी, इलायची आदि से सत्कृत किया।
इस जिनालय के मूलनायक श्री शांतिनाथ, व चौमुख देहरी के सम्मुख सहस्त्रफणा पार्श्वनाथ व दूसरे - जिनेश्वरों के ३०० बिम्ब निर्मित हए । प्रतिष्ठा करवाने के हेतु प्राचार्यप्रवर श्री कल्याणसागरसरिजी को पधारने के लिए श्रावकलोग विनति करके आये। प्राचार्यश्री अंचलगच्छ के नायक और बादशाह सलेम-जहांगीर के मान्य थे। सं. १६८५ में आप नवानगर पधारे, देशनाश्रवण करने के पश्चात् राजसी साहने प्रतिष्ठाका मुहूर्त निकलवाया और वैशाख सुदि ८ का दिन निश्चत कर तैयारियां प्रारंभ कर दीं। मध्यमें माणकस्तंभ स्थापित कर १ इनका चरित्न वढं मान पद्मसी प्रबंध' एवं अंचलगच्छ पट्टावलीमें देखना चाहिए ।
2થીઆર્ય કલ્યાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #992

मंडपकी रचना की गई। खांड भरी हई थाली और मूद्राके साथ राजसी साहने समस्त जैनोंको लाहण बांटी। चौरासीन्यात सभी महाजनोंको निमंत्रित कर जिमाया। नानाप्रकारके मिष्टान्न-पक्वान्नादिसे भक्ति की गई। भोजनानंतर श्रीफल दिये गये।
रमणीय और ऊंचे प्रतिष्ठामंडप में केसरके छींटे दिये गये । जलयात्रा महोत्सवादि प्रचुर द्रव्यव्यय किया। सारे नगरकी दुकाने व राजमार्ग सजाया गया। धूपसे बचने के लिए डेरातम्बू ताने गये, विविध चित्रादि सुशोभित नवानगर देवविमान जैसा लगता था । रामसी, नेता, धारा, मूलजी, सोमा, कर्मसी, वर्तमानसुत वजपाल, पदमसीसुत श्रीपाल प्रादि चतुर्विधसंघके साथ संघपति राजसी सिरमौर थे । जलयात्रा उत्सवमें नाना प्रकारके वाजिब हाथी, घोड़े पालखी इत्यादिके साथ गजारूढ इंद्रपदधारी श्रावक व इंद्राणी बनी हुई सुश्राविकाएँ मस्तक पर पूर्णकुम्भ, श्रीफल और पुष्पमाला रख कर चल रही थीं। कहीं सन्नारियाँ गीत गा रही थीं तो कहीं भाटलोग बिरूदावली वखानते थे। वस्त्रदान प्रादि प्रचुरतासे किया जा रहा था । जलयात्रादिके अनन्तर श्री कल्याणसागरसूरिजीने जिनबिंबोंकी अंजनशलाका प्रतिष्ठा की। शिखरबद्ध प्रासादमें संभवनाथप्रभुकी स्थापना की। सन्निकट ही उपाश्रय बनाया । ईश्वर देहरा, राजकोट-ठाकुरद्वारा, पानीपरब और विश्रामस्थान किये गये । सं. १६८१ में राजसी साहने मूलनायक चैत्यके पास चौमुखविहार बनवाया । रूपसी वास्तुविद्याविशारद थे । इस शिखरबद्ध विशाल प्रासादके तोरण, गवाक्ष, चौरे इत्यादिकी कोरणी अत्यन्त सूक्ष्म और प्रेक्षणीय थी । नाटयपुत्तलिकाएँ कलामें उर्वशीको भी मात कर देती थीं। जगतीमें ग्रामलसार-पंक्ति, पगथिये, द्वार, दिक्पाल, घुम्मट आदिसे चौमंगला प्रासाद सुशोभित था। चारों दिशा में चार प्रासाद कैलासशिखर जैसे लगते थे। यथास्थान बिम्बस्थापनादि महोत्सव संपन्न हुआ।।
__ सं. १६८२ में राजसी साहने श्री गौडी पार्श्वनाथजोके यात्राके हेतु संघ निकाला । नेता, धारा, मूलराज, सोमा, कर्मसी, रामसी, आदि भ्राता भी साथ थे। रथ, गाड़ी, घोड़े ऊंट आदि पर आरोहण कर प्रमुदित चित्तमें श्रीगौड़ी पार्श्वनाथजीकी यात्रा कर सकुशल संघ नवानगर पहुंचा।
सं. १६८७ में महादुष्काल पड़ा। वृष्टिका सर्वथा अभाव होनेसे पृथ्वीने एक कण भी अनाज नहीं दिया । लूट-खसोट, भुखमरी, हत्याएं, विश्वासघात, परिवारत्याग आदि अनैतिकता और पापका साम्राज्य चहुं ओर छा गया। ऐसे विकट समयमें तेजसीके नन्दन राजसीने दानवीर जगड साहकी तरह अन्नक्षेत्र खोलकर लोगोंको जीवनदान दिया। इस प्रकार दान देते हुए सं. १६८८ का वर्ष लगा और घनघोर वर्षासे सर्वत्र सुकाल हो गया। राजसी साह नवानगरके शांतिजिनालयमें स्नात्रमहोत्सवादि पूजाएँ सविशेष करवाते । हीरा-रत्नजटित प्रांगी एवं सतरहभेदी पूजा आदि करते, याचकोंको दान देते हुए राजसी साह सुखपूर्वक कालनिर्गमन करने लगे।
मेघमुनिने १६९० मिति पोष वदि ८ के दिन राजसी साहका यह रास निर्माण किया। श्री धर्ममूतिसूरिके पट्टधर प्राचार्यश्री कल्याणसागरसूरिके शिष्य वाचक ज्ञानशेखरने नवानगरमें चातुर्मास किया। श्रीशांतिनाथ भगवान ऋद्धि-वृद्धि सुखसंपत्ति मंगलमाला विस्तार करें।
साह राजसीके सम्बन्ध में विशेष अन्वेषण करने पर अंचलगच्छकी मोटी पटावलीमें बहुतसी ऐतिहासिक बातें ज्ञात हई । लेखविस्तारभयसे यद्यपि उन्हें यहाँ नहीं दिया जा रहा है पर विशेषार्थियोंको उसके पृ. २४८ से ३२४ तकमें भिन्न-भिन्न प्रसंगों पर जो वृत्तान्त प्रकाशित हैं उन्हें देख लेनेकी सूचना दे देना आवश्यक समझता हूँ।
00
मषमुनि
શ્રી શ્રી આર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો ઝE

Page #993

जैन कवि का कुमारसम्भव
M
UDRROHINDI
-श्री सत्यवत
मेघदत की तरह कालिदास के कुमारसम्भव ने किसी अभिनव साहित्यविद्या का प्रवर्तन तो नहीं किया किन्तु उक्त काव्य से प्रेरणा ग्रहण कर जिन तीन-चार कुमारसम्भव संज्ञक कृतियों की रचना हई है, उनमें जैन कवि जयशेखरसूरि का कुमारसम्भव अपने काव्यात्मक गुणों तथा महाकाव्य-परम्परा के सम्यक निर्वाह के कारण सम्मानित पद का अधिकारी है । कालिदास कृत कुमारसम्भव की भाँति जैन कुमारसम्भव' का उद्देश्य कुमार (भरत) के जन्म का वर्णन करना है। लेकिन जैसे कुमारसम्भव के प्रामाणिक अंश (प्रथम आठ सर्ग) में कात्तिकेय का जन्म वगित नहीं है, वैसे ही जैन कवि के महाकाव्य में भरतकुमार के जन्म का कहीं उल्लेख नहीं हया है। और इस तरह दोनों काव्यों के शीर्षक उनके प्रतिपादित विषय पर पूर्णतया चरितार्थ नहीं होते। परन्तु जहाँ कालिदास ने अष्टम सर्ग में शिव-पार्वती के संभोग के द्वारा कुमार कात्तिकेय के भावी जन्म की व्यंजना कर काव्य को समाप्त
है, वहाँ जैन कुमारसम्भव में सुमंगला के गर्भाधान का निर्देश करने के पश्चात् भी (६/७४) काव्य को पांच अतिरिक्ति सर्गों में घसीटा गया है। यह अनावश्यक विस्तार कवि की वर्णनप्रियता के अनुरूप अवश्य है पर इससे काव्य की अन्विति नष्ट हो गयी है, कथा का विकासक्रम विशृखलित हो गया है और काव्य का अन्त अतीव आकस्मिक ढंग से हुआ है।
कविपरिचय तथा रचनाकाल :
कुमारसम्भव से इसके कर्ता जयशेख रसूरि के जीवनवृत अथवा मुनि-परम्परा की कोई सूचना प्राप्त नहीं। काव्य का रचनाकाल निश्चित करने के लिये भी इससे कोई सूत्र हस्तगत नहीं होता । काव्य में प्रान्त-प्रशस्ति के प्रभाव का यह दुःखद परिणाम है।
अन्य स्त्रोतों से ज्ञात होता है कि जयशेखर अंचलगच्छ के छप्पनवें पट्टधर महेन्द्रप्रभसूरि के शिष्य, बहुश्रुत विद्वान् तथा प्रतिभाशाली कवि थे। संस्कृत, प्राकृत आदि भाषाओं में निर्मित उनकी विभिन्न कृतियाँ उनकी विद्वत्ता तथा कवित्व की प्रतीक हैं। जयशेखर की उपदेश-चिन्तामणि की रचना सम्वत १४३९ में हई थी। प्रबोधचिन्तामरिण तथ धम्मिलचरित एक ही वर्ष सम्वत १४६२, में लिखे गये ।२ कुमारसम्भव इन तीनों के बाद की रचना है।
१. आर्यरक्षित पुस्तकोद्धार संस्था, जामनगर से प्रकाशित, सम्बत् २०००, २. हीरालाल कापड़िया : जैन संस्कृत साहित्य नो इतिहास, भाग २, पृ० १६३.
રા) શઆર્ય કલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ હિર

Page #994

जयशेखर की यही चार कृतियाँ प्रख्यात हैं। कुमारसम्भव उनकी सर्वोत्तम रचना है, उनकी कीर्ति का अाधारस्तम्भ !
जयशेखर के शिष्य धर्मशेखर ने कुमारसम्भव पर टीका सम्वत् १४८२ में अजमेर मण्डल के पद्यर (?) नगर में लिखी थी, यह टीका-प्रशस्ति से स्पष्ट है।
देशे सपादलक्षे सुखलक्ष्ये पद्यरे पुरप्रवरे ।
नयनवसुवाधिचन्द्र वर्षे हर्षेण निर्मिता सेयम् ॥ अतः सं. १४८२ कुमारसम्भव के रचनाकाल की उत्तरी सीमा निश्चित है। धम्मिलचरित की पश्चाद्वर्ती रचना होने के कारण इसका प्रयन स्पष्टतः सम्वत् १४६२ के उपरांत हा होगा। इन दो सीमा-रेखाओं का मध्यवर्ती भाग, सम्बत् १४६२-१४८२ (सन् १४०५-१४२५) कुमारसम्भव का रचनाकाल है ।
कथानक:
कुमारसम्भव के ग्यारह सर्गों में आदि जैन तीर्थंकर ऋषभदेव के विवाह तथा उनके पुत्र-जन्म का वर्णन करना कवि को अभीष्ट है । काव्य का प्रारम्भ अयोध्या के वर्णन से होता है, जिसका निर्माण धनपति कुबेर ने अपनी प्रिय नगरी अलका की सहचरी के रूप में किया था। इस नगरी के निवेश से पूर्व, जब यह देश इक्ष्वाकुभूमि के नाम से ख्यात था, आदिदेव ऋषभ युग्मिपति नाभि के पुत्र के रूप में उत्पन्न हुए थे। सर्ग के शेषांश में उनके शैशव, यौवन, रूप-सम्पदा तथा विभूति का चारु चित्रण है। देवगायक तुम्बरु तथा नारद से यह जानकर कि ऋषभ अभी कुमार हैं, सुरपति इन्द्र उन्हें वैवाहिक जीवन में प्रवृत करने के लिये तुरन्त प्रस्थान करते हैं। तृतीय सर्ग में इन्द्र नाना युक्तियां देकर ऋषभदेव को उनकी सगी बहनों-सुमंगला तथा सुनन्दा-से विवाह करने को प्रेरित करते हैं। उनके मौन को स्वीकृति का द्योतक मानकर इन्द्र ने तत्काल देवताओं को विवाह की तैय्यारी करने का आदेश दिया। इसी सर्ग में सुमंगला तथा सुनन्दा के विवाहपूर्व अलंकरण का विस्तृत वर्णन है । पाणिग्रहणोत्सव में भाग लेने के लिये समूचा देवमण्डल भूमि पर उतर पाया, मानो स्वर्ग ही धरा का अतिथि बन गया होगा। स्नान-सज्जा के उपरान्त प्रादिदेव जंगम प्रासाद तुल्य ऐरावत पर बैठ कर वधूगृह को प्रस्थान करते हैं। चौथे तथा पांचवे सर्ग में तत्कालीन विवाह-परम्पराओं का सजीव चित्रण है। पाणिग्रहण सम्पन्न होने पर ऋषभ विजयी सम्राट् की भाँति घर लौट पाते हैं। यहीं दस पद्यों में उन्हें देखने को लालायित पुरसुन्दरियों के सम्भ्रम का रोचक वर्णन है । छठा सर्ग रात्रि, चन्द्रोदय, षड्ऋतु आदि वर्णनात्मक प्रसंगों से भरपूर है । ऋषभदेव नवोढा वधुओं के साथ शयनगृह में प्रविष्ट हुए जैसे तत्त्वान्वेषी मति-स्मृति के साथ शास्त्र में प्रवेश करता है। इसी सर्ग के अन्त में सुमंगला के गर्भाधान का उल्लेख है । सातवें सर्ग में सुमंगला को चौदह स्वप्न दिखाई देते हैं। वह उनका फल जानने के लिये पति के वासगृह में जाती है । आठवें सर्ग में ऋषभ तथा सुमंगला का सवाद है। सुमंगला के अपने आगमन का कारण बतलाने पर ऋषभदेव का मन-प्रतिहारी समस्त स्वप्नों को बुद्धिबाह से पकड़ कर विचार-सभा में ले गया और विचार
न्थन कर उन्हें फल रूपी मोती समर्पित किया। नवें सर्ग में ऋषभ स्वप्नों का फल बतलाते हैं । यह जानकर कि इन स्वप्नों के दर्शन से मुझे चौदह विद्यानों से सम्पन्न चक्रवर्ती पुत्र कि प्राप्ति होगी, सुमंगला आमन्दविभोर हो जाती है । दसवें सर्ग में वह अपने वासगृह में आती है तथा सखियों को समूचे वृत्तान्त से अवगत करती है। ग्यारहवे सर्ग में इन्द्र सुमंगला के भाग्य कि सराहना करता है और उसे बताता है कि अवधि पूर्ण होने पर है
અને શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
LA

Page #995

[ ६८ ]
-
पुत्र रत्न की प्राप्ति होगी। तुम्हारे पति का वचन मिथ्या नहीं हो सकता। तुम्हारे पुत्र के नाम से ( भरत से ) यह भूमि 'भारत' तथा वारणी 'भारती' कहलाएगी। मध्यात वर्णन के साथ काव्य सहसा समाप्त हो जाता है।
जयशेखर को प्राप्त कालिदास का दाय :
कालिदास के महाकाव्यों तथा जैन कुमारसम्भव के तुलानात्मक अध्ययन से स्पष्ट है कि जैन कवि की कविता, कालिदास के काव्यों, विशेषतः कुमारसम्भव से बहुत प्रभावित है। कालिदास कृत कुमारसम्भव की परिकल्पना, कथानक के संयोजन, घटनाओं के प्रस्तुतीकरण तथा काव्यरूडियों के परिपालन में पर्याप्त साम्य है। यह बात अलग है कि कालिदास का मनोविज्ञानवेत्ता ध्वनिवादी कवि वस्तुव्यापारों की योजना करके भी कथानक को समन्वित बनाए रखने में सफल हुआ है जब कि जयशेखर महाकवि के प्रबल प्राकर्षण के द्यावेग में अपनी कथावस्तु को न संभाल सका । कालिदास के कुमारसम्भव का प्रारम्भ हिमालय के हृदयग्राही वर्णन से होता है, जैन कुमारसम्भव के आरम्भ में अयोध्या का वर्णन है। कालिदास के हिमालय वर्णन के विम्ब-विश्य यथार्थता तथा सरस शैली का प्रभाव होते हुए भी प्रयोध्या का वर्णन कवि की कवित्वशक्ति का परिचायक है। महाकवि के काव्य तथा जैन कुमारसम्भव के प्रथम सर्ग में क्रमश: पार्वती तथा ऋषभ देव के जन्म, शैशव, यौवन तथा तज्जन्य सौन्दर्य का वर्णन है। कुमारसम्भव के द्वितीय सर्ग में तारक के आतंक से पीडित देवताओं का एक प्रतिनिधि मण्डल ब्रह्मा की सेवा में जाकर उनसे कष्टनिवारण की प्रार्थना करता है। जयशेखर के काव्य में स्वयं इन्द्र ऋषभ को विवाहार्थ प्रेरित करने घाता है, और प्रकाशन्तर से उस कर्म की पूर्ति करता है जिसका सम्पादन कुमारसम्भव के पष्ठ सर्ग में सप्तर्षि ओषधिप्रस्थ जाकर करते हैं। दोनों काव्यों के इस सर्ग में एक स्तोत्र का समावेश किया गया है। किन्तु जहाँ ब्रह्मा की स्तुति में निहित दर्शन की अन्तर्धारा उसे दर्शन के उच्च धरातल पर प्रतिष्ठित करती है, वहाँ जैन कुमारसम्भव में ऋषभदेव के पूर्व भवों तथा सुकृत्यों की गणना मात्र कर दी गयी है । फलतः कालिदास के स्तोत्र के समक्ष जयशेखर का प्रशस्तिगान शुष्क तथा नीरस प्रतीत होता है।
महाकविकृत कुमारसम्भव के तृतीय सर्ग में इन्द्र तथा वसन्त का संवाद पात्रों की व्याहारिकता, प्रात्मविश्वास, शिष्टाचार तथा काव्यमत्ता के कारण उल्लेखनीय है । जैन कवि ने भी इसी सर्ग में इन्द्र ऋषभ के वार्तालाप की योजना की है, जो उस कोटि का न होता हुआ भी रोचकता से परिपूर्ण है । इसी सर्ग में सुमंगला तथा सुनन्दा की और चतुर्थ सर्ग में ऋषभदेव की विवाह पूर्व सज्जा का विस्तृत वर्णन सप्तम सर्ग के शिव-पार्वती के अलंकरण पर आधारित है । कालिदास का वर्णन संक्षिप्त होता हुआ भी यथार्थ एवं मार्मिक है, जबकि जैन कुमारसम्भव का वरवधू के प्रसाधन का चित्रण अपने विस्तार के कारण सौन्दर्य के नखशिख निरूपण की सीमा तक पहुँच गया है । कालिदास की अपेक्षा यह अलंकृत भी है कृत्रिम भी, यद्यपि दोनों में कहीं-कहीं भावसाम्य अवश्य दिखाई देता है। 3 कालिदास के काव्य में सूर्य ब्रह्मा, विष्णु आदि देव तथा लोकपाल शंकर की सेवा में उपस्थित होते हैं । जैन कुमारसम्भव में लक्ष्मी, सरस्वती, मन्दाकिनी तथा दिक्कुमारियां वधूत्रों के अलंकरण के लिये प्रसाधन-सामग्री भेंट करती हैं ।" जैन कुमारसम्भव के पंचम सर्ग में पुरसुन्दरियों की चेष्टाओं का वर्णन रघुवंश तथा कुमारसम्भव के
7
३ कुमारसम्भव, ७।६, ५१, १४, २१ तथा जैन कुमारसम्भव, ४।१५, १७, ३६४, ४३१ आदि
४ कुमारसम्भव, ७४३-४५
५ जैन कुमारसम्भव, ३।५१-५५

-
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #996

[ ६९ ]
सप्तम सर्ग में अज तथा शिव को देखने को लालायित स्त्रियों के वर्णन से प्रभावित है । यहाँ यह कहना अप्रासंगिक न होगा कि 'पौर ललनात्रों का सम्भ्रम-चित्रण' संस्कृत महाकाव्य की वह रूढि है जिसका जैन कवियों ने साग्रह तथा मनोयोगपूर्वक निर्वाह किया है यद्यपि कुछ काव्यों में वह स्पष्टतः हठात् सी गयी प्रतीत होती है। "
६
दोनों कुमारसम्भव में वयं विषयों के अन्तर्गत रात्रि, चन्द्रोदय तथा ऋतुवर्णन को स्थान मिला है। यद्यपि जैन कवि के वर्णनों में कालिदास की-सी मार्मिकता ढूंढना निरर्थक है तथापि वे जैनकुमारसम्भव के के स्थल हैं जिनमें उत्कृष्ट काव्य का उन्मेष हुआ है। दोनों काव्यों में देवी नायकों को मानवरूप में प्रस्तुत किया गया है भले ही जैन कवि ऋषभचरित की पौराणिकता से कुछ अधिक अभिभूत हो । कालिदास के कुमारसम्भव के अष्टम सर्ग का स्वच्छन्द सम्भोगवर्णन पवित्रतावादी जैन यति को ग्राह्य नहीं हो सकता था अतः उसने नायक-नायिका के शयनगृह में प्रवेश तथा सुमंगला के गर्भाधान के द्वारा इस प्रोर संयत संकेत मात्र किया है ।" यह स्मरणीय है कि दोनों काव्यों में पुत्रजन्म का प्रभाव है, फलतः उनके शीर्षक कथानक पर पूर्णतः घटित नही होते ।
नायक-नायिका के संवाद की योजना दोनों काव्यों में की गयी है । परन्तु कालिदास के उमा-बदु-संवाद की गणना, उसकी नाटकीयता एवं सजीवता के कारण, संस्कृत काव्य के सर्वोत्तम अंशों में होती है जबकी सुमंगला तथा ऋषभ का वार्त्तालाप साधारणता के धरातल से ऊपर नहीं उठ सका है । पाणिग्रहण सम्पन्न होने के उपरान्त कुमारसम्भव में हिमालय के पुरोहित ने पार्वती को पति के साथ धर्माचरण का उपदेश केवल एक पद्म (७२८३) में दिया है। जैन कुमारसम्भव में इन्द्र तथा शची क्रमशः वरवधू को पति-पत्नी के पारस्परिक सम्बन्धों तथा कर्त्तव्यों का विस्तृत बोध देते हैं। दोनों काव्यों में विवाह के अवसर पर प्रचलित आचारों का निरूपण किया गया है। जैन कुमारसम्भव में उनका वर्णन बहुत विस्तृत है। कृत्रिमता तथा अलंकृति प्रियता के युग में भी जयशेखर की शैली में जो प्रसाद तथा आकर्षण है, उस पर भी कालिदास की शैली की सहजता एवं प्राञ्जलता की छाप है ।
समीक्षात्मक विश्लेषण :
जैन कुमारसम्भव के कथानक की परिकल्पना तथा विनियोग (Conception and treatment) निर्दोष नहीं कहा जा सकता ! फलागम के चरम बिन्दु से प्रागे कथानक के विस्तार तथा मूल भाग में अनुपातहीन वर्णनों का समावेश करने के पीछे समवर्ती काव्य परिपाटी का प्रभाव हो सकता है किन्तु यह पद्धति निश्चित रूप से कथावस्तु के संयोजन में कवि के अकौशल की द्योतक है । जयशेखर के लिये कथा वस्तु का महत्त्व आधारभूत तन्तु बड़ कर नहीं, जिसके चारों ओर उसकी वर्णनात्मकता ने ऐसा जाल बुन दिया है कि कथासूत्र यदा कदा ही दीख पड़ता है। जैन कुमारसम्भव का कथानक इतना स्वरुप है कि यदि निरी कथात्मकता को लेकर चला जाए तो यह तीन-चार सर्गों से अधिक की सामग्री सिद्ध नहीं हो सकती। किन्तु जयशेखर ने उसे वस्तुव्यापार के विविध वर्णनों, संवादों तथा स्तोत्रों से पुष्ट- पूरित कर ग्यारह सर्गों का विशाल वितान खड़ा कर दिया है। वर्णनप्रियताकी यह
६ हम्मीर महाकाव्य, ६१५४-७१, सुमतिसम्भव ( अप्रकाशित), ४/२५ - ३२, हीरसौभाग्य आदि.
७
जैन कुमारसम्भव, ६।१-२२, ५२-७१, कुमारसम्भव, ७५३-७४, ३।२५-३४
८ जैन कुमारसम्भव, ६०२२, ७४
वही, ५।५८-८३.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

अलाह

Page #997

[७०]
प्रवृत्ति काव्य में आद्यन्त विद्यमान है। प्रथम छह सर्ग अयोध्या, काव्यनायक के शैशव एवं यौवन, वधुनों के अलंकरण, वैवाहिक रीतियों, रात्रि, चन्द्रोदय, षड् ऋतु के वर्णनों से भरे पड़े हैं। यह ज्ञातव्य है कि काव्य के यत्किचित् कथानक का मुख्य भाग यहीं समाप्त हो जाता है। शेष पांच सर्गों में से स्वप्नदर्शन (सप्तम सर्ग) तथा उनके फल कथन (नवम सर्ग) का ही मुख्य कथा से सम्बन्ध है। पाठवें तथा नवें सर्गों की विषयवस्तु को एक सर्ग में प्रासानी से समेटा जा सकता था। दसवां तथा ग्यारहवां सर्ग तो सर्वथा अनावश्यक है । यदि काव्य को नौ सगों में ही समाप्त कर दिया जाता तो शायद यह अधिक अन्वितिपूर्ण बन सकता । ऋषभदेव के स्वप्नफल बताने के पश्चात् इन्द्र द्वारा उसकी पुष्टि करना न केवल निरर्थक है, इससे देवतुल्य नायक की गरिमा भी पाहत होती है। इस प्रकार काव्यकथा का सूक्ष्म तन्तु वर्णन-स्फीति के भार से पूर्णत: दब गया है । वस्तुत: काव्य में इन प्रासंगिक-अप्रासंगिक वर्णनों की ही प्रधानता है। मूल कथा के निर्वाह की अोर कवि ने बहुत कम ध्यान दिया है । उसके लिये वर्ण्य विषय की अपेक्षा वर्णन शैली प्रमुख है !
मानव-हृदय की विविध अनुभूतियों का रसात्मक चित्रण करने में जयशेखर सिद्धहस्त है, जिसके फलस्वरूप कुमारसम्भव सरसता से आर्द्र है। शास्त्रीय परम्परा के अनुसार शृगार को इसका प्रमुख रस माना जा सकता है यद्यपि अंगी रस के रूप में इसका परिणाम नहीं हुआ है। जैन कुमारसम्भव में शृगार के कई सरस चित्र देखने को मिलते हैं। काव्य में शृगार की मधुरता का परित्याग न करना पवित्रतावादी जैन कवि की बौद्धिक ईमानदारी है।
ऋषभदेव के विवाह में आते समय प्रियतम का स्पर्श पाकर किसी देवांगना की मैथनेच्छा जाग्रत हो गयी। भावोच्छवास से उनकी कंचुकी टूट गयी। वह कामवेग के कारण विह्वल हो गयी, फलतः वह प्रिय को मनाने के लिये उसकी चाटुता करने लगी :
उपात्तपाणिस्त्रिदशेन वल्लभा श्रमाकुला काचिदुदंचिकंचुका ।
वृषास्यया चाटुशतानि तन्वती जगाम तस्यैव गतस्य विघ्नताम् ।।४।१० नवविवाहित ऋषभकुमार को देखने को उत्सुक एक पुर-युवती की अधबंधी नीवी, दौड़ने के कारण खुल गयी। उसका अधोवस्त्र नीचे खिसक पड़ा, किन्तु उसे इसका भान भी नहीं हुअा। वह प्रेम पगी नायक की झलक पाने के लिए दौड़ती गयी और जन समुदाय में मिल गयो !
कापि नार्धयमितश्लथनीवी प्रक्षरन्निवसनापि ललज्जे । नायकानननिवेशितनेत्र जन्यलोकनिकरेऽपि समेता ॥५३९
काव्य में वात्सल्य, भयानक तथा हास्य रस शृगार के पोषक बन कर पाए हैं। ऋषभ के शैशव के चित्रण में वात्सल्य रस की छटा दर्शनीय है। शिशु ऋषभ दौड़ कर पिता को चिपट जाता है। उसके अंगस्पर्श से पिता विभोर हो जाते हैं। हर्षातिरेक से उनकी आँखें बन्द हो जाती हैं और वे 'तात तात' की गुहार करने लगते हैं।
दूरात् समाहृय हृदोपपोडं माद्यन्मुदा मीलितनेत्रपत्रः ।
अथांगजं स्नेहविमोहितात्मा यं तात तातेति जगाद नाभिः ।।४।२८ पौर युवतियों के सम्भ्रम-चित्रण के अन्तर्गत, निम्नोक्त पद्य में हास्य रस की रोचक अभिव्यक्ति हुई है।
C શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #998

तुणिमूढगपास्य रुदन्तं पोतमोतुमधिरोप्य कटोरे।
कापि धावितवती नहि जज्ञ हस्यमानमपि जन्यजनः स्वम् ॥५॥४१ विभिन्न रसों के चित्रण में निपुण होते हुए भी जयशेखर अपने काव्य में किसी रस का प्रधान रस के रूप में पल्लवन करने में असफल रहे यह प्राश्चर्य की बात है।
- जैनकुमारसम्भव के वर्णन-बाहुल्य में प्राकृतिक दृश्यों के चित्रण को पर्याप्त स्थान मिला है। जयशेखर का प्रकृति-चित्रण भारवि, माघ आदि की कोटि का है, जिसमें उक्ति-वैचित्य के द्वारा प्रकृति के अलंकृत चित्र अंकित करने पर अधिक बल दिया गया है । परन्तु जैन कुमारसम्भव के प्रकृतिचित्रण की विशेषता यह है कि वह यमक आदि की दुरूहता से आक्रान्त नहीं और न ही उसमें कुरुचिपूर्ण शृगारिकता का समावेश हुआ है। इसलिये जयशेखर के रात्रि, चन्द्रोदय, प्रभात प्रादि के वर्णनों का अपना आकर्षण है। प्रकृति के ललित कल्पनापूर्ण चित्र अंकित करने में कवि को अद्भुत सफलता मिली है। रात्रि कहीं गजचर्मावृत तथा मुण्डमालाधारी महादेव की विभूति से विभूषित है, तो कहीं वर्णव्यवस्था के कृत्रिम भेद को मिटानेवाली क्रान्तिकारी योगिनी है।
अभुक्त भूतेशतनोविभूति भौति तमोभिः स्फुटतारकौघा । विभिन्नकालच्छविदन्तिदैत्यचर्मावतेभूरिनरास्थिभाजः ॥६॥३ कि योगिनीयं ध तनीलकन्था तमस्विनी तारकशंखभषा ।
वर्णव्यवस्थामवधूय सर्वामभेदवादं जगतस्ततान ॥६॥८ रात्रि वस्तुतः गौरवर्ण थी। वह सहसा काली क्यों हो गयी है। इसकी कमनीय कल्पना निम्नोक्त पद में की गयी है । यह अनाथ सतियों को सताने का फल है कि उनके शाप की ज्वाला में दह कर रात्रि की काया काली पड़ गयी है :
हरिद्रयं यदभिन्ननामा बभूव गौर्येव निशा ततः प्राक् ।
सन्तापयन्ती तु सतीरनाथास्तच्छापदग्धाजनि कालकाया ॥६७ प्रौढोक्ति के प्रति अधिक प्रवृति होते हुए भी जयशेखर प्रकृति के सहज रूप से पराङ मुख नहीं है कुमारसम्भव में प्रकृति के स्वाभाविक चित्र भी प्रस्तुत किए गये हैं। किन्तु यह स्वीकार करने में हिचक नहीं होनी चाहिए कि प्रकृति के पालम्बन पक्ष की ओर उसका रुझान अधिक नहीं है । षड् ऋतु प्रभात तथा सूर्योदय के वर्णन में प्रकृति के सहज पक्ष के कतिपय चित्र दृष्टिगत होते हैं। प्रातःकालीन समीर का प्रस्तुत वर्णन अपनी स्वाभाविकता के कारण उल्लेखनीय है :
दिनवदनविनिद्रीभूतराजीवराजीपरमपरिमल श्रीतस्करोऽयं समीरः । सरिदपहृतशेत्यः किञ्चिदाघूय वल्ली
भ्रमति भुवि किमेष्यच्छर भीत्याऽव्यवस्यम् ॥१०॥८१ १. जैन कुमारसम्भव, ६।५३, ५६, ६३. १ वही, ११११, १०, १२.
એ આર્ય કયાણ ગોલમસ્મૃતિગ્રંથ 3

Page #999

७२JARRIALAAAAAAAAAAAAIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMa
कुमारसम्भव की प्रकृति मानव के सुख-दुःख से निरपेक्ष जड़ प्रकृति नहीं है। उसमें मानवीय भावनाओं एवं क्रियाकलापों का स्पन्दन है । प्रकृति पर सप्राणता पारोपित करके जयशेखर ने उसे मानव जगत् की भाँति विविध चेष्टानों में रत अंकित किया है। प्रभात वर्णन के प्रस्तुत पद्य में कमल को मन्त्रसाधक के रूप में चित्रित किया है जो गहरे पानी में खड़ा होकर मन्त्रजाप के द्वारा प्रतिनायक चन्द्रमा से लक्ष्मी को छीन कर उसे पत्रशय्या पर ले जाता है।
गम्भीराम्भःस्थितमथ जपन्मुद्रितास्यं निशायामन्तगुञ्जन्मधुकरमिषान्नूनमाकृष्टिमन्त्रम् । प्रातर्जातस्फुरणमरुणस्योदये चन्द्रबिम्बा--
दाकृष्याब्जं सपदि कमलां स्वांकलतल्पीचकार ॥ १०॥८४ कुमारसम्भव में नर-नारी के कायिक सौन्दर्य का भी विस्तृत वर्णन हुआ है। सौन्दर्य-चित्रण में कवि ने दो प्रणालियों का आश्रय लिया है। एक अोर विविध उपमानों की योजना के द्वारा नखशिख विधि से वर्ण्य पात्र के विभिन्न अवयवों का सौन्दर्य प्रस्फुटित किया गया है, तो दूसरी ओर प्रसाधन सामग्री से पात्रों के सहज सौन्दर्य को वृद्धिगत किया गया है। कवि की उक्ति-वैचित्य की वृत्ति तथा सादृश्यविधान की कुशलता के कारण उसका सौन्दर्य चित्रण रोचकता तथा सरलता से मुखर है । जहाँ कवि ने नवीन उपमानों की योजना की है, वहाँ वर्ण्य अंगों का सौन्दर्य साकर हो गया है और कवि-कल्पना का मनोरम विलास भी दृष्टिगत होता है । सुमंगला तथा सुनन्दा की शरीर-यष्टि की तुलना स्वर्ण-कटारी से करके कवि ने उनकी कान्ति की नैसगिकता तथा वेधकता का सहज भान करा दिया है।
तनस्तदीया ददृशेऽमरीभिः संवेतशुभ्रामलमंजुवासा । परिस्फुटस्फाटिककोशवासा हैमीकृपाणीव मनोभवस्य ॥ ३१६८
कुमारसम्भव की कथावस्तु में केवल चार पात्र हैं। उनमें से सुनन्दा की चर्चा तो समूचे काव्य में एक-दो बार ही हई है। शेष पात्रों की चरित्रगत विशेषताओं का भी मुक्त विकास नहीं हो सका है । इन्द्र यद्यपि काव्य कथा में महत्त्वपूर्ण भूमिका का निर्वाह करता है पर उसके चरित्र की रेखाएँ धूमिल ही हैं । वह लोकविद तथा व्यवहारकुशल है । उसकी व्यवहार-कुशलता का ही यह फल है कि वीतराग ऋषभ उसकी नीतिपूष्ट यक्तियों से वैवाहिक जीवन अंगीकार करने को तैयार हो जाते हैं।
ऋषभदेव काव्य के नायक हैं। उनका चरित्र पौराणिकता से इस प्रकार आक्रान्त है कि उसका स्वतन्त्र चित्रण सम्भव नहीं। पौराणिक नायक की भांति वे नाना अतिशयों तथा विभूतियों से भूषित हैं। लोकस्थिति के परिपालन के लिये उन्होने विवाह तो किया, किन्तु काम उनके मन को जीत नहीं सका। उनमें आकर्षण और विकर्षण का अद्भुत मिश्रण है। काव्य की नायिका सुमंगला उनके व्यक्तित्व के प्रकाश पुज से हतप्रभ निष्प्राण जीव है। काव्य में उसके द्वारा की गयी नारी-निन्दा उसके अवचेतन में छिपी हीनता को प्रकट करती है।
जैन कुमारसम्भव की प्रमुख विशेषता इसकी उदात्त एवं प्रौढ़ भाषाशैली है । संस्कृत महाकाव्य के
જ શીઆર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1000

[ ७३1 हासकाल की रचना होने पर भी इसकी भाषा माथ अथवा मेघविजयगरण की भाषा की भांति विकट समासान्त अथवा कष्टसाध्य नहीं है । काव्य में बहुधा प्रसादपूर्ण तथा भावानुकूल पदावली का प्रयोग हुआ है । यद्यपि काव्य में विभिन्न कोटि की स्थितियाँ अधिक नहीं हैं किन्तु विषय एवं प्रसंग के अनुरूप पदावली प्रयुक्त करने में कवि की क्षमता सन्देह से परे है। उसका व्याकरणज्ञान असन्दिग्ध है । विद्वत्ता प्रदर्शित करने का कवि का आग्रह नहीं किन्तु लुङ तथा लिट्, विशेषकर कर्मवाच्य में, के प्रति उसका पक्षपात स्पष्ट है । १२ काव्य में कुछ ऐसे शब्द भी प्रयुक्त किए गये हैं जो नितान्त प्रप्रचलित हैं। कतिपय सामान्य शब्दों का प्रयोग असाधारण अर्थ में हुआ है ।' 3 कुमारसम्भव सुमधुर तथा भावपूर्ण सूक्तियों का विशाल कोश है । अवश्य ही इनमें से कुछ लोक में प्रचलित रही होंगी ! १४
अलंकारों की सुरुचिपूर्ण योजना काव्य शैली को समृद्ध बनाती है तथा उसके सौन्दर्य में वृद्धि करती है। हेमचन्द्र वाग्भट यादि जैनाचायों के विधान का उल्लंघन करके काव्य में चित्रबन्ध का समावेश न करना जयशेखर की भाषात्मक सुरुचि का प्रमाण है । कुमारमम्भव में अलंकार इस सहजता से आए हैं कि उनसे काव्य-सौन्दर्य स्वतः प्रस्फुटित होता जाता है तथा भाव प्रकाशन को समर्थता तथा सम्पन्नता मिलती है । जयशेखर के यमक और श्लेष में भी दुरूहता नहीं है । दसवें सर्ग में सुमंगला की सखियों के नृत्य तथा विभिन्न दार्शनिक मतों के क्लिष्ट वर्णन में श्लेष ने काव्यत्व को अवश्य दबोच लिया है। जयशेखर ने भावो बोध के लिये प्रायः सभी मुख्य अलंकारों का प्रयोग किया है। श्लेष और अर्थान्तरन्यास उसके प्रिय अलंकार हैं।
छन्दों की योजना में कवि ने शास्त्रीय विधान का पालन किया है। प्रत्येक सर्ग में एक छन्द प्रयुक्त हुधा है जो सर्गान्ति में बदल जाता है । काव्य में उपजाति का प्राधान्य है । सब मिलाकर कुमारसम्भव में अठारह छन्दों का प्रयोग किया गया है ।
१२ अध२१७, पराभिरामनंवर जिजोवे - २.२४, विबुधफलं जगे ४.२५ सुखं सिने किभु स्वराशिना - ६.७१, जगदेतदेति-११.५ गवनावामि २.६, महोमहीनत्वमुपासिष्टषीष्ट ताम् २.६७, आतम्बि रोलम्बविलम्बः ३.४५ विभूषणं संस्तदमानि बणम्--४.३०, युवाविरामि ६.२१, हारि मा तदिदमय निद्रया १०.४२, अवेदि नेदीयसि देवराजे
१८.५६.
--
१३ द्रोणी नौका, अनालम् सम्यक् वजुमुखः गरुड, बुलाकी-वृक्ष, महाबलम् - वायु तृणध्यक्ष:- जांच, वृषः पुष्य, विकलुषित खण्डम्यन, उद्वेग-सुपारी, स्मरध्वज वादिव संचर- शरीर प्रान्तर-मार्ग आदीनवः-दोष, कुलम् भावास, भौती-रात्रि, विरोक:किरण, अवग्रहः विघ्न अन्तरिक निन्द्यदि दक्षिण दिशा, प्रशलतु हेमन्त पूणि अन्न तोयार्द्रा तीलिया, पिण्डोल-झूठन, निविरीस - निविड, रजनी- हरिद्रा ताविष:-स्वर्ग, स्तानवम् गतिलाघव, प्रमद्वरा - प्रमादिनी, महानादः - सिंह, माजिता रस, भोजन, मुचिः सूर्य, मंहति दान !
-

"
१४ कतिपय सूक्तियाँ --- १ यदुद्भवो यः स तदाभचेष्टितः - २६, २. तथा हि तातोनतया सुसूनुषु - २.६३, ३. स्याद् यत्र शक्तेरवकाशनाथः श्रीयेत नूरैरपि साम-१.१५ ४ न कोयना स्वेऽवसरे प्रभूयते ४.६९, ५. रागमेधपति रागिषु सर्वम् ५.१.६. कालेन विना क्व शक्ति: - ६.५, ७. शक्तौ सहना हि सन्तः - ६.२६, ५ जात्यरत्नपरीक्षायां बालाः किमधिकारिणः ७.६८, २. विविघ्नकरीष्टसिद्धे ६२, १०. अहो कलवं हृदयानुयायि कलानिधीनामपि भाग्यवभ्यम् ६.२ ११. अहो यो भाग्यवोपलभ्यम् ११, ११.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ માંતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1001

(७४]woooooooooo
जैनकुमारसम्भव का वास्तविक सौन्दर्य तथा महत्त्व उसके वर्णनोमें निहित है । इनमें एक प्रोर कविका कवित्व मुखरित है और दूसरी ओर जीवनके विभिन्नपक्षों तथा व्यापारोंसे सम्बन्धित होनेके कारण इनमें समसामयिक समाजकी चेतना का स्पन्दन है । इन वर्णनों के माध्यमसे ही काव्यमें समाज का व्यापक चित्र समाहित हो सका है जो महाकाव्यके एक बहुअपेक्षित तत्त्वकी पूर्ति करता है । इसलिए जैनकुमारसम्भवसे तत्कालीन वैवाहिक परम्पराओं, राजनीति तथा भोजनविधिसे लेकर प्रसाधनसामग्री, प्राभूषणों, वाद्ययन्त्रों, समुद्री व्यापार, अभिनय, सामाजिक मान्यताओं, मदिरापान आदि कुरीतियोंके विषयमें महत्त्वपूर्णसामग्री उपलब्ध होती है । इस प्रकार जैनकुमारसम्भव साहित्यिक दृष्टि से उत्तम काव्य है, और इसमें युगजीवन की व्यापक अभिव्यक्ति
[ SAMBODHI] Vol.7
एगओ वरई कुज्जा, एगओ य पवत्तणं ।
असंजमे नियत्ति च, संजमे य पवत्तणं ॥ एक तरफ निवृत्ति और दूसरी तरफ प्रवृत्ति करना चाहिए-असंयम से निवृत्ति और संयम में प्रवृत्ति ।
कोहो पाइं पणासेइ, माणो विणयनासणो ।
माया मित्ताणि नासेइ, लोहो सम्वविणासणो । क्रोध प्रीति का, मान विनय का, माया मैत्री का, और लोभ सभी का नाश करता है।
उवसमेण हणे कोहं, माणं मद्दवया जिणे ।
मायं चऽज्ज्वभावेण, लोभं संतोसओ जिणे ॥ क्षमा से क्रोध को हरो, नम्रता से आदर को जीतो, सरल स्वभाव से ममता पर और सन्तोष से लोभ पर विजय प्राप्त करो।
કાDિS આ આર્ય ક યાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
-

Page #1002

Zla
विराट नगरका एक अज्ञात टीकाकार-वाडव
-श्री महोपाध्याय विनयसागर
जैन श्वेताम्बर उपासक वर्ग के इने-गिने साहित्यकार-कवि पद्मानन्य ठक्कुर फैरू, मन्त्री मण्डन, मन्त्री धनद आदि के साथ टीकाकार वाडव का नाम भी गौरव के साथ लिया जा सकता है । वाडव जैन श्वेताम्बर अचलगच्छीय उपासक श्रावक था। वह विराट नगर वर्तमान बैराड (अलवर के पास, राजस्थान प्रदेश) का निवासी था। संस्कृत साहित्य-शास्त्र और जैन-साहित्य का प्रौढ विद्वान् एवं सफल टीकाकार था। इसका समय वैक्रमीय पन्द्रहवीं शती का उत्तरार्द्ध है। इसने अनेक ग्रन्थों पर टीकायें लिखी थीं किन्तु दुःख है कि आज न तो उसका कोई ग्रन्थ ही प्राप्त है और न जैन इतिहास या विद्वानों में उल्लेख ही प्राप्त है। वाडव की एकमात्र अपूर्ण कृति 'वृत्तरत्नाकर अवचूरि' (१५ वीं शती के अन्तिम चरण की लिखी) मेरे निजी संग्रह में है। इसकी प्रशस्ति के अनुसार वाडव ने जिन-जिन ग्रन्थों पर टीकायें लिखी हैं, उसके नाम उसने इस प्रकार दिये हैं :
(१) कुमारसम्भव काव्य अवचूरि
। मेघदूत काव्य अवचूरि (३) रघुवंश काव्य अवचूरि (४) माघ काव्य अवचूरि (५) किरातार्जुनीय काव्य अवचूरि (६) कल्याण मन्दिर स्तोत्र अवचूरि (७) भक्तामर स्तोत्र अवचूरि (८) जचइनवनलिन तृतीयस्मरणं अवचूरि (९) 'वामेय' पार्श्वस्तोत्र अवचूरि (१०) प्रभुजीरिका, स्तोत्र अवचुरि (११) सकलसुखनामक स्तोत्र (नवम स्मरणं) प्रवचूरि (१२) त्रिपुरा स्तोत्र अवचूरि (१३) वृत्तरत्नाकर अवचुरि (१४) वाग्भट्टालंकार अवचूरि (१५) विदग्धमुखमण्डन अवचूरि
માં શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએ

Page #1003

[७६ ]
(१६) योगशास्त्र (४ अध्याय) अरचूरि (१७) वीतराग स्तोत्र प्रवचूरि
पूर्ण प्रशस्ति इस प्रकार है :
प्रथमं कुमारसम्भव इति तस्मान्मेघदूतकः पुरतः । रघुनाथचरितपूतो रघुवंशः कालिदासकृतिः ॥१॥ श्रयं को माघः श्रयंकः किरातकाव्यं महागभीरार्थम् । ज्ञेयानि च पञ्च महाकाव्यान्यैतानि लौकिकान्यत्र ॥२॥ कल्याणमन्दिराख्यः श्रीमान्भक्तामरः स्तवकः । जचईनवनलिनकुवलयमहिमागारस्य जिनपतेः स्तवकः ॥३॥ श्री वामेयञ्च प्रभु जीरिकया संयुतं परं स्तवनम् । श्रीमत्सकलसुखाख्यं त्रिपुरास्तोत्रं लघुस्तवकम् ॥४॥ केदार-रचितं छन्दो वृत्तरत्नाकराभिधम । अलंकारः कविश्लाघ्यः श्रीवाग्भटकविकृतेः ॥५॥ श्रीधर्मदासरचिता विदग्धमुखमण्डनः । आधाः श्रीयोगशास्त्रस्य चत्वारोऽध्यायकवराः। श्रीवीतरागदेवस्य स्तवनानि च विशतिः ॥ ६॥ श्रीमदञ्चलगच्छाख्ये जयशेखरसूरयः। बभूवुर्भूपतिश्रेणीवन्दितांनियुगाः सदा ॥७॥ शिष्याश्च तेषां वसुधेशदत्त-मानाः परेषामुपकारदक्षाः । श्रीवाचनाचार्यपदप्रपन्नाः श्रीमेरुचन्द्रप्रवरा जयन्ति ॥८॥ अतिविकट-यवनभूपति-कारागेहस्थसंस्थिता यतयः । यैरुद्ध ता जयन्तु प्रसम श्रीमेरुचन्द्राख्याः ॥९॥ श्रीमतां मेरुचन्द्राणामादेशात् वाडवेन च । पूर्वोक्त-प्रन्थ-सङ्घानामवचूरिः कृतापरा ॥१०॥ विराटनगरस्थेन मन्त्रिपन्चाननेन च । श्रीमन्माणिक्यसुन्दर,सूरिभिः शोधिता दृढम् ॥११॥
सारांश
अंचलगच्छ में अनेक भूपतियों से वन्दित श्री जयशेखरसूरि हुए । उनके शिष्य वाचनाचार्य मेरुचन्द्र विद्यमान हैं, जिनको राजाओं ने मान दिया है, जो उपकार करने में दक्ष हैं और जिन्होंने भयंकर यवनराजा के
છે અને શ્રી આર્ય કયાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1004

कारागार में रहे हए यतियों का उद्धार किया है, जेल से छडाया है। ऐसे श्री मेरुचन्द्र वाचनाचार्य के आदेश से वाडव ने (मैंने) पूर्वोक्त १७ ग्रन्थों पर प्रवचूरि (लघुटीका) की रचना की है। इन प्रवचूरियों का संशोधन विराटनगर निवासी मन्त्री पंचानन और श्री माणिक्यसुन्दरसूरि ने किया है।
इस प्रशस्ति से कई नवीन तथ्य प्रकाश में आते हैं जिन पर विचार किया जाना आवश्यक है ।
(१) पार्श्वलिखित 'अंचलगच्छीय दिग्दर्शन' के अनुसार जयशेखरसरि का समय लगभग १४०० से १४६२ का है। ये महेन्द्रप्रभसरि के द्वितीय शिष्य हैं। महेन्द्रप्रभसूरि के पाट पर मेरुतुगसूरि बैठे । इसलिये मुख्य पट्ट-परम्परा में जयशेखरसूरि नहीं आते यही कारण है कि जयशेखरसूरिके शिष्य वाचनाचार्य मेरुचन्द्र का इस इतिहास में नामोल्लेख भी प्राप्त नहीं होता। जयशेखरसूरि के शिष्य होने से मेरुचन्द्र का समय १४२० से १५०० के मध्य का निश्चित रूप से माना जा सकता है।
(२) जयशेखरसूरि के लिये 'बभूवः' शब्द का प्रयोग होने से वाडव का रचना काल १४६५ से १५०० के मध्य का माना जा सकता है।
(३) मेरुचन्द्र ने यवनभूपति को प्रतिबोध देकर कारागारमें रहे हुये यतियों को छुड़ाया। यह एक नवीन तथ्य है। वह यवनभूपति कौन था ? कहां का था ? और उसने किस कारण से यतियों को जेल में डाला था ? आदि प्रश्नों पर, प्रशस्ति में नाम और स्थान का उल्लेख न होनेसे कोई प्रकाश नहीं पड़ता है। इतिहास के शोधबिद्वानों का कर्तव्य है कि इसपर शोध करके प्रकाश डालें।
(४) इन टीकाओं के संशोधकों में वाडव ने दो नाम दिये हैं :-(१) श्रीमाणिक्यसुन्दरसूरि और (२) विराटनगरीय मन्त्री पंचानन ।
श्री माणिक्यसुन्दरसरि का समय लगभग १४३५ से १५०० के मध्य का है। ये संस्कृत के मूर्धन्य विद्वान् रहे हैं और गुजराती भाषा के प्राचीन लेखकों में इनका महत्वपूर्ण स्थान है । इनकी दो कृतियां श्रीधरचरित्र महाकाव्य (१४८५) और गुणवर्माचरित्र (१४८५) राजस्थान प्रदेश में ही रचित है। इनके विशेष परिचय के लिये 'अंचलगच्छीय दिग्दर्शन' द्रष्टव्य है।
(५) विराट का इतिहास प्रकाशित न होने से मन्त्री पंचानन के सम्बन्ध में प्रकाश डालना सम्भव नहीं है किन्तु इतना निश्चित है कि पंचानन संस्कृत काव्य, लक्षण-शास्त्र का धुरन्धर विद्वान था। जैन था और विराट नगर का मंत्री भी।
(६) यहां एक प्रश्न विद्वानों के लिये अवश्य ही विचारणीय है कि 'मन्त्रिपन्चाननैन च' शब्द स्वतन्त्र व्यक्तित्व का सूचक है या टीकाकार वाडव का विशेषण ? यदि स्वतन्त्र व्यक्तित्व का सूचक है तबतो पूर्वोक्त अर्थ ठीक ही है कि विराटनगरीय मन्त्री पंचानन ने इस समस्त टीका ग्रन्थों का संशोधन किया । और यदि इस शब्द को वाडव का विशेषण मानें तो, मन्त्रियों में पंचानन अर्थात सिंह के समान, बाडव ने इन ग्रन्थों पर प्रवरिया
છે. શીઆર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1005

[७८]AAAAAAAAAAIIMILIARRIAARAAIAINARIAAAAAAAAAAAAmmmmmmmmmmmIIIIIIIIIIII
की हैं, यह अर्थ भी ग्रहण किया जा सकता है। इस अर्थ के आलोक में वाडव को ही विराटनगर का मंत्री मान "सकते हैं । इस प्रश्न पर निर्णय करना विद्वच्छष्टोंका कार्य है ।
इस उहापोह से यह तो स्पष्ट है कि विराटनगरीय वाडव का समय १५ वीं शती का उत्तरार्द्ध है। वाडव जैन है, विद्वान् है । और उस समय (१५ वीं शती) विराटनगर में अंचलगच्छीय श्वेताम्बर जैनों का प्रभाव था, बाहुल्य था, मंत्री भी जैन श्रावक था।
वाडव की अन्य कृतियां जो अप्राप्त हैं उनके लिये शोध विद्वानों का कर्तव्य है कि खोज करके अन्य ग्रन्थों को प्राप्त करें और वाडव के व्यक्तित्व एवं कृतित्व पर विशेष प्रकाश डालें।
PAAN: AnnanoramannnnnnwwworroneAAAAAnanna
- से जाणमजाणं वा, कटु आहम्मिों पर्य।
संवरे खिप्पमप्पाणं, बोयं तं न समायरे ॥ जानकारी में अथवा अनजान में कोई अधर्म कार्य हो जाय तो स्वयं की आत्मा को उसमें से तुरन्त हटा लेना चाहिए । फिर दुबारा उस कार्य को नहीं करना चाहिए।
संगनिमित्त मारइ, मणइ अलीअं करेइ चोरिक्कं ।
सेवई मेहुण मुच्छ, अप्परिमाणं कुणइ जीवो ॥ परिग्रह के कारण जीव हिंसा करता है, असत्य बोलता है, चोरी करता है, वासनामय बनता है और अत्यधिक आसक्ति करता है । इस प्रकार परिग्रह पांचों पाप-कर्मों की जड़ है।
गंथच्चाओ इंक्यि-णिवारणे अंकुसो व हथिस्स ।
णयरस्स गाइया वि य, इंदियगुत्ती असंगतं ॥ जिस प्रकार हाथी को वश में करने के लिए अंकुश होता है और शहर की रक्षा के लिए खाई होती है, उसी तरह इन्द्रिय-निवारण के लिए परिग्रह का त्याग (कहा जाता) है। परिग्रह-त्याग से इन्द्रियां वश में रहती हैं।
(ક) હા આર્ય કદાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #1006

अचलगच्छाधिराज श्री कल्याण सागरसूरीश्वरजी के चतुर्थ, जन्म शताब्दी वर्ष (सं. २०३२-३३) में अचलगच्छाधिपति आ. भ. श्री गुणसागरसूरीश्वरजी
महाराज साहब का बाड़मेर (राजस्थान) में ऐतिहासिक चातुर्मास एवं प्रतिष्ठामहोत्सव
जैन धर्म के चौबीसवें तीर्थङ्कर भगवान् महावीर स्वामी के गणधर श्री. सुधर्मा स्वामी की परम्परा में ४७ वें पट्टधर परमपूज्य युगप्रधान दादाश्री आर्यरक्षितसूरिजी चकेश्वरी देवी एवं अन्य शासन देवियों के अनुरोध पर "विधिपक्ष गच्छ' का प्रवर्तन किया। आपके ही पट्टधर युगप्रधान दादाश्री जयसिंहसूरिजी म. सा० ने अनादिकाल से चली आ रही सांवत्सरिक पंचमी की परम्परा पर अचल रहने के कारण महाराज कुमारपाल ने आपके गच्छ को "अचलगच्छ" से सम्बोधित किया। तब से इस गच्छ में कई प्राचार्य महाप्रभु हुए हैं जिनके दैवी चमत्कारों, धार्मिक गतिविधियों, त्याग एवं तपस्या, साधना एवं भक्ति से जनमानस का कल्याण हा है । देश के कोने कोने में इस गच्छ के साधु-साध्वियां का धर्मप्रचार हेतु बराबर विचरण होता रहा है। वर्तमान राजस्थान प्रदेश के बाड़मेर नगर में इस गच्छ के प्रथम प्रवर्तक परम पूज्य युगप्रधान दादाश्री प्रार्यरक्षितसूरिजी म. सा० का वि० सं० १२१६ में आगमन हुआ और आपके ही सद् उपदेश से एवं परम पूज्य श्री जयसिंहसरि जी म. सा. की प्रेरणा से यहां के श्री गुणचन्द्र ने जैन धर्म स्वीकार किया और इनके वंशज बडेरा गोत्र के नाम से सर्वविख्यात हए। आचार्यश्री जयसिंहसरि जी म० सा० के उपदेश से श्री सोमचन्द ने वि० सं० १२११ के आसपास बाड़मेर जिले के कोटड़ा में श्री पार्श्वनाथ भगवान का मन्दिर बनाया। वि० सं० १२४४ में प्राचार्यश्री जयसिंहसरिजी म. सा० कोटड़ा पधारे जहां परमार राजपूत श्री. राजसेन ने जैन धर्म स्वीकार किया और इसके वंशज पोलड़िया गोत्र से विख्यात हुए । इसी कोटडा में प्राचार्य श्री. जयसिंहसरिजी म. सा. के उपदेश से राठौड़ केशवजी ने दत्तक पुत्र छजल के साथ जैन धर्म स्वीकार किया। श्री छजल के नाम से इनके वंशज जैनधर्म में छाजेड़ गोत्र से सर्वविख्यात हुए। आपश्री जी ने लोलाड़ा नगर के राठौड़ रावत फरणगर को प्रतिबोध देकर जैनधर्म अंगीकार करवाया। इनके वंशज प्रोसवाल जाति के पड़ाईया गोत्र से विख्यात हए। आपके ही पट्टधर आचार्य श्री धर्मघोषसरिजी म. सा० ने क्षत्रियों को प्रतिबोध देकर जैन बनाया। जो जैनजगत् में बोहरा गोत्र से विख्यात हुए । वि० सं० १३०६ से पूर्व प्राचार्य श्री महेन्द्रसूरिजी म० सा० ने अपना चातुर्मास किराडू में किया। वि० सं० १४७० में चमत्कारी प्राचार्य श्री मेरुतुगसूरि जी म. सा० बाहड़मेर पधारे उस समय बाहड़मेर पर शत्रों ने भीषण आक्रमण किया। दुश्मन के प्राक्रमण से भयभीत
શ્રી શ્રી આર્ય કલ્યાણૉતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે,
AN

Page #1007

[८०/wwmummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmALLAHARIRAMAIRATRAImAAAAAAAAAAAAAAAIIAN
होकर जनता भागने लगी तब प्राचार्यश्री जी ने अपने दैवी चमत्कारों से दुश्मन की सेना को भगा कर नगर में शान्ति स्थापित की। चमत्कारी प्राचार्यश्री जी ने एक बार अचानक उपाश्रय में भीषण सांप को देखकर साधु साध्वी भयभीत होने लगे तब आपने अपने चमत्कारी प्रभाव से उसे वहीं पर स्तम्भित कर दिया। वि० सं० १५०५ में प्राचार्यश्री जयकेसरीसरि जी म. सा० ने बाहड़मेर नगर में श्री शीतलनाथ भगवान की प्रतिमा की प्रतिष्ठा की। वि० सं० १५२७ में भी पाप कोटड़ पधारे । वि० सं० १५६७ पोष वदि ६ गुरुवार को के प्राचार्यश्री भावसागरसूरि जी म. सा० ने कोटड़ादुर्ग में श्री. पार्श्वनाथ भगवान के बिंब की विराट समारोह साथ प्रतिष्ठा की। वि० सं० १६५६ से १६५९ की अवधि के बीच युगप्रधान आचार्यश्री धूममूर्तिसूरि जी म० सा० का बाहड़मेर क्षेत्र में बिहार रहा। वि० सं० १६५९ में प्रापश्री ने बाहडमेर में चातुर्मास किया और यहां के श्री पार्श्वनाथ मन्दिर का निर्माण करवा कर प्रतिष्ठा करवाई। वि० सं० १७२३ में प्राचार्यश्री अमरसागरसूरि जी म० सा० ने बाहड़मेर में चातुर्मास किया। इन्हीं प्राचार्य के गुरुभाई महोपाध्याय श्री रतनसागर जी म० सा० के पट्टधर शिष्य उपाध्याय श्री. मेघसागर जी म० सा० के शिष्य मुनि श्री. वृद्धिसागर जी म. सा. निवासी श्री. जेमल की धर्मपत्नी सीरियादेवी की कुक्षि से वि० सं० १६६३ चैत्रवदि ५ का जन्म हुमा । नामकरण श्री वृद्धिचंद रख गया। श्री वृद्धिचंद ने उपाध्याय श्री मेघसागर जी म. सा० से वि० स० १६८० माह वदि २ को दीक्षा ली । उपाध्याय जी मेघसागर जी म० सा० का बाहड़मेर नगर में वि० सं० १६३३ ज्येष्ठ सुदि तृतीया को स्वर्गवास हा । तब इनके पट्टधर शिष्य कोटड़ा निवासी मुनि श्री. वृद्धिसागर को बनाया गया। वि० सं० १९७० में मुनि श्री. मेघसागर जी म. सा० को बालोतरा में उपाध्याय की पदवी विशाल समारोह के बीच दी गई और इसी गच्छ की साध्वी श्री. विमलश्री ने यहां इसी वर्ष चातुर्मास कर उपाध्याय श्री मेघसागर जी म० सा० की गुहली की रचना की । वि० सं० १९९१ में क्रियाद्वारक, अचलगच्छाधिपति आचार्य श्री. गौतमसागरसूरीश्वर जी म० सा० के शिष्य पूज्य गणाधिपति श्री नीतिसागर जी म. सा. के शिष्य मुनि श्री धर्मसागर जी म० सा० का बाडमेर नगर चातुर्मास हुआ । वर्तमान प्राचार्यश्री गुणसागरसूरीश्वर म. सा. ने अपनी प्राज्ञावर्तनी साध्वीश्री प्रियवंदाश्री जी म. सा. साध्वीश्री वनलताश्री. म० सा० एवं साध्वीश्री अक्षयगुणाश्री म० सा० ने पहली बार वि० सं० २०२४ में बाड़मेर नगर में चातुर्मास करने के लिये भेजा। इन्हीं साध्वियों ने बाडमेर नगर में वि० सं० २०२५, २०२७ एवं २०२९ में चातुर्मास सम्पन्न किये । इन साध्वियों के चातुर्मास से इस गच्छ में एवं जैन समाज में नवीन जागृति का प्रादुर्भाव हुना।
प्राचीन ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, शैक्षणिक गतिविधियों का प्रमुख नगर बाड़मेर अांतरराष्ट्रीय सीमा क्षेत्र होने का भी गौरव प्राप्त किये हए है, जहां जैन धर्मावलिम्बयों की सर्वाधिक बस्ती है। तपस्या की इस पावन धरती पर अचलगच्छ के क्रियोद्धारक त्यागी एवं तपस्वी, कच्छ हालार, देशोद्धारक, राजस्थान के पुरुषरत्न, प्रातःस्मरणीय अचलगच्छाधिपति परम पूज्य स्वर्गीय दादा गुरुदेव प्राचार्य भगवन्त श्री. गौतमसागरसरीश्वर जी म. सा. के पट्टधर बालब्रह्मचारी, क्षमाशील, परम तपस्वी, पंडितवर्य, प्रखर वक्ता, साहित्यसर्जक, श्री प्रार्यरक्षित जैन तत्वज्ञान विद्यापीठ एवं श्री. कल्याण गौतम नीति जैन तत्वज्ञान श्रीविका विद्यापीठ के संस्थापक, गुणों के सागर अचलगच्छाधिपति, परमपूज्य आचार्य भगवन्त श्री. गुणसागरसूरीश्वर जी म० सा० का बाड़मेर नगर में प्रथम बार वि० सं० २०३३ चैत्र शुक्ला ग्यारस दिनाक १० अप्रेल १९७६
ર. સી
આર્ય ક યાણગૌતમસૂતિગ્રંથ

Page #1008

[51]
शनिवार को कच्छ से राजस्थान के सर्वविख्यात आबू, देलवाड़ा, जीरावाला, भीनमाल, भांडपुर, नाकोड़ा, आदि तीर्थों की यात्रा करते हुए यहां पधारे । आपके साथ आपके शिष्य समुदाय में पूजनीय तपस्वी उपाध्याय श्री. गुणोदयसागर जी म० सा० गरिणवर्य, साहित्यप्रेमी पू० मुनि श्री कलाप्रभसागर जी म० सा०, पू० मुनि श्री कवीन्द्रसागर जी म० सा० पू० वीरभद्रसागर जी म० सा०, मुनिश्री पू० मुनि श्री महोदयसागर जी म० सा०, पू० बालमुनि श्री. सूर्योदयसागर जी म० सा०, नूतन मुनिवरों पू० मुनि श्री महाप्रभासागर जी म० सा० पू० बाल मुनि श्री हरिभद्रसागर जी म० सा०, पू० बाल मुनि श्री राजरत्नसागर जी म० सा०, पू० मुनि श्री पुण्योदयसागर जी म० सा० के अतिरिक्त प्राचार्यश्री जी की प्राज्ञावर्तनी सुसाध्वीश्री पुष्पाश्री जी म० सा० की प्राज्ञावर्तिनी सुशिष्या बाल ब्रह्मचारिणी, संस्कृत साहित्यरत्ना विदुषी साध्वीश्री प्रियवंदाश्री जी म० सा०, बाल ब्रह्मचारिणी साहित्यरत्न पू० साध्वीश्री वनलताश्री जी म० सा एवं बाल ब्रह्मचारिणी पूज्य साध्वीश्री इन्दुकलाश्रीजी म० स० का भी बाड़मेर नगर में इसी दिन प्रवेश हुआ । बाड़मेर जैन श्री संघ के हजारों नरनारियों के अतिरिक्त हजारों अजैन नागरिकों ने ग्रापका भव्य एवं हार्दिक स्वागत किया । पूज्य आचार्यश्री जी एवं उनके मुनिमंडल को श्री. माणिकलाल वर्मा सीमावर्ती छात्रावास में ठहराया गया और साध्वी समुदाय को श्री महालक्ष्मी आयल मिल्स में ठहराया गया । श्राचार्य श्री. जी, उपाध्याय जी एवं साधु-साध्वियों के स्वागतार्थं पधारे नगरवासियों को मंगलिक प्रभावना वितरण की गई। दूसरे दिन दिनांक ११ अप्रेल १९७६ को प्रातः सीमावर्ती छात्रावास में प्राचार्य श्री जी ने मंगलिक प्रवचन सुनाकर सभी मानव के कल्याण की मंगल कामना की। इसी सार्वजनिक प्रवचन में मुनि श्री कलाप्रभसागरजी म० सा० ने मानव जीवन की महिमा पर अत्यन्त ही ज्ञानवर्धक प्रवचन दिया । इस सार्वजानिक प्रवचन में नगर के हजारों नागरिक उपस्थित रहे । दिनांक १२ अप्रेल १९७६ को भगवान महावीर स्वामी के जन्मदिवस पर प्रभात वेला में प्राचार्यश्री का सामेला कर नगर प्रवेश करवाया गया । इस अवसर पर आपके स्वागतार्थ आपके जीवन चरित्र पर एक पुस्तक का भी वितरण किया गया । बाड़मेर जिले के जिलाधीश श्री जगदीशपालसिंह ने इस पुस्तक में आपका स्वागत करते हुए गौरव का अनुभव किया । इस अवसर पर समस्त श्री श्वेताम्बर जैन श्री संघ की ओर से हार्दिक अभिनन्दन स्वरूप आचार्यश्री जी एवं उनके शिष्यों का चित्रमय पोस्टर प्रकाशित किया गया जो जैनजगत् का सर्वप्रथम प्रयास समझा जाता है । नगर के प्रमुख मार्गों पर श्रापके हार्दिक स्वागत हेतु स्वागतद्वारों का निर्माण किया गया । आपश्री चतुविध संघ के साथ अनेकों जैन देरासरों के दर्शन करते हुए ढाणी जैन धर्मशाला में प्रवेश किया। यहां मंगलिक सुनाने के पश्चात् श्री श्वेताम्बर अचलगच्छ जैन श्रीसंघ की ओर से प्रभावना वितरण की गई। इसके तुरन्त पश्चात् श्राचार्यश्री जी एवं उनका शिष्य मंडल यहां आयोजित भगवान महवीर जयन्ती समारोह के विराट जुलूस में सम्मलित हुए। आपके इस जुलूस में सम्मलित होने से हजारों नरनारियों ने इसमें भाग लिया और अंत में जुलूस की समाप्ति पर आपका अत्यन्त ही प्रभावशाली भाषण भगवान् महावीर के जीवन दर्शन पर हुआ ।
प्राचार्यश्री गुणसागरसूरीश्वर जी म० सा० एवं उनके शिष्य समुदाय के बाड़मेर आगमन पर यहां प्रतिदिन धार्मिक कार्यक्रम विशेष उत्साह एवं उमंग से सम्पन्न होने लगे । अक्षय तृतीया २०३३ दिनांक १-५-७६ शानिवार को विशाल पैमाने पर सार्वजानिक समारोह का आयोजन एक विशेष भगवंत ऋषभदेव पंडाल में किया गया, जहां हजारों नरनारियों के बीच राजस्थानरत्न अचलगच्छाधिपति परमपूज्य प्राचार्य भगवन्त श्री
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1009

[८२J
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
गौतमसागरसूरीश्वरजी म. सा० का जन्म-शताब्दी-महोत्सव मनाया गया । इस अवसर पर दादाश्री गौतमसागरसूरीश्वरीजी म. सा पर उनके जीवन चरित्र पर प्रकाशित पुस्तक का वितरण किया गया । इसी दिन अचलगच्छाधिपति परमपूज्य आचार्य भगवन्त श्रीगुणसागरसूरीश्वरजी म. सा. को २१ वर्ष सूरि पद के पूर्ण होने पर सरि पद महोत्सव के उपलक्ष में श्रीसंघ की ओर से मानपत्र एवं भारत विख्यात जैनतीर्थ श्री नाकोड़ा पार्श्वनाथ तीर्थ ट्रस्ट कमेटी की ओर से कम्बल वेराई गई। इसी समारोह के बीच तपस्वी परम पूज्य उपाध्याय श्री गुणोदयसागर जी गुरिणवर्य म. सा. को पाठवें वर्षीतप का पारणा विशेष हर्षोल्लास के साथ करवाया । आपके साथ तीन तीन उपवास करने वाली ३०० महिलाओं को उनके भाइयों ने विशेष उत्साह एवं उमंग के साथ इक्षरस (गन्ने) के रस से पारण करवाया । इस शुभ अवसर पर एक महिला वर्षीतप करने वाली महिला को भी पारणा करवाया गया। यह पहला अवसर है जब सेलड़ी-गन्ने के रस का वर्षीतप के पारणे का उत्सव बाड़मेर नगर में आयोजित किया गया। इस समारोह में हजारों नरनारियों ने भाग लिया। तपस्वी भाई बहनों को श्री शत्रजय में मनाये जाने वाले अक्षय तृतीया पर्व की भांति यहां पर प्रभावना वितरण की गई।
वर्षीतप पारणा महोत्सव के पश्चात प्राचार्यश्री जी ने अपने साधु शिष्यों सहित बाडमेर से दिनांक २-५-७६ रविवार को विहार कर जालौर के विख्यात मन्दिरों, तीर्थों; पाली जिले की पंचतीर्थी-राणकपुर, नाडोल, नारलाई वरकाना, घाणेराव, सादड़ी प्रादि की यात्रा करते पधारे। बाड़मेर जैन श्रीसंघ ने आपको राणकपुर जैन तीर्थ पर अनुनय विनय करते हुए बाड़मेर में चातुर्मास करने की विनती की और आपश्री जी ने स्वीकृति प्रदान की। पुनः तीर्थों की यात्रा, जैन धर्म का प्रचार, जैन संघों की जानकारी करते हुए आचार्यश्री जी अपने साधू शिष्यों सहित बाड़मेर में चातुर्मास करने हेतु उग्र विहार करते हुए चल दिये। सिणधरी-बाडमेर में प्रापश्री जी की निश्रा में प्रसाढसुदि दूज को महाप्रभावक परम पूज्य युगप्रधान दादाश्री कल्याणसागरसरीश्वर जी महाराज साहब का चतुर्थ जन्मशताब्दीमहोत्सव वर्ष का शुभारम्भ किया गया। इस अवसर पर बाड़मेर के श्री वर्धमान जैनमंडल द्वारा बैण्ड बाजे के साथ उत्सव मनाया और कल्याण ज्योत का शुभारम्भ किया गया। सिणधरी से बाड़मेर नगर में चातुर्मास बिहार करते हुए पूज्य आचार्यश्री जी अपने शिष्यों सहित दिनांक २ जुलाई, १९७६ शुक्रवार आषाढ सुदि ६ को कुड़ला मार्ग से चौहटन सड़क होते हुए प्रात: साढ़े नव बजे भव्य स्वागत समारोह के साथ प्राचार्यश्री जी एवं साधुसमुदाय का नगर प्रवेश करवाया गया । नगर प्रवेश समारोह में
गरिक सम्मिलित हुए। नगर के प्रमुख मार्गों पर जगह जगह स्वागतद्वार, धार्मिक पट्टों, रंगीन ध्वजारों का प्रदर्शन किया गया । जैन मन्दिरों के देवदर्शन के पश्चात् प्राचार्यश्री जी ने अपने शिष्यों सहित बाड़मेर जैन न्याति नोहरे में प्रवेश किया। मंगलिक प्रवचन के पश्चात श्री श्वेताम्बर अचलगच्छ जैन श्रीसंघ की ओर से प्रभावना वितरण की गई।
आचार्यश्री जी का चातुर्मास प्रवेश सर्वप्रथम आषाढ शुक्ला अष्टमी रविवार दिनांक-४-७-७६ को सार्वजनिक प्रवचन आचार्य श्री जी की निश्रा में पूज्य मुनि श्री कलाप्रभसागर जी म. सा. ने प्रारम्भ किया। दिनांक ११-७-७६ को स्वयं प्राचार्य श्री जी का चातुर्मास महिमा विषय पर प्रभावक प्रवचन हुआ । श्रावण वदि २ मंगलवार दिनांक १३-७-७६ को कवि चक्रवर्ती जयशेखसूरि कृत "श्री उपदेश चिन्तामणि ग्रन्थ" पर मुनि श्री कलाप्रभसागर जी मा. सा. का प्रवचन नियमित प्रारम्भ हुआ। प्रत्येक रविवार को कलिकालसर्वज्ञ हेमचन्द्राचार्य
() શ્રી આર્ય કલ્યાણગમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #1010

IIIIIIImmmmmIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMILAIMIMIRAMINAARIRIRAMIN [८३]
रचित रामायण का जाहीर प्रवचन भी होने लगा। जिसे सुनकर सभी धर्म सम्प्रदाय के लोग आनन्दित होने लगे । पू. मुनि श्री महोदयसागर जी म. सा. बालकों को प्रतिदिन रात्रि में कथाएं सुनाते रहे जो पर्युषण तक नियमित चलती रहीं । दिनांक १६-७-७६ से प्राचार्यश्री जी की प्रेरणा से नवकार मंत्र जाप की आराधना प्रारम्भ की गई। इस तप में करीबन ३०० स्त्री पुरुषों ने पाराधकों के रूप में भाग लिया। इन भाई बहनों ने ९ दिन तपश्चर्या की और इन्हें श्री श्वेताम्बर अचलगच्छ जैन श्री संघ की ओर से पारणा करवाया गया।
प्रवचनों की चहल पहल एवं तपश्चर्या की धमधाम के बीच बाडमेर नगर का जैन समुदाय धार्मिक कार्यक्रमों में तल्लीन होने लग गया। दिनांक २९-७-७६ श्रावणसुदि तृतिया गुरुवार को प्राचार्यश्री जी की सतत प्रेरणा से बाड़मेर नगर का सर्वविख्यात ऐतिहासिक धार्मिक एवं दर्शनीय स्थल श्री पार्श्वनाथ स्वामी के मूल मन्दिर के चारों बाजू चार नवीन मन्दिर बनाने का शिलारोपण समारोह मनाया गया। इस समारोह में हजारों लोगों ने भाग लिया एवं आशा से अधिक मन्दिर को प्रावक हुई । इस शिलारोपण समारोह के होने के पश्चात् इस पर नवीन मन्दिर बनाने का कार्य भी प्रारम्भ होने लग गया।
दिनांक ४-८-७६ को प्राचार्यश्री जी के उपदेश से अठमतम तेला तप की ३०० अाराधकों ने आराधना की। इसी तरह अष्टमाही सिद्धि तप भी ३०० आराधकों ने किया । तपस्वियों को श्री श्वेताम्बर अचलगच्छ जैन श्री संघ की ओर से पारणा करवाया गया। इसी प्रकार अक्षय निधि एवं समोवसरण तप की आराधना भी २०० भाई बहनों ने की। प्राचार्यश्री जी के चातुर्मास की व्यवस्था करने एवं युगप्रधान दादाश्री कल्याणसागरसूरीश्वर जी महाराज साहब की चतुर्थ जन्मशताब्दी की स्मृति में बाड़मेर के नवयुवकों ने मिलकर दिनांक २०-७-७६ को दादाश्री कल्याणसागरसूरि जैनमंडल की स्थापना की।
प्राचार्यश्री जी के बाड़मेर चातुर्मास के दौरान पर्वाधिराज पयूषण पर्व इस बार विशेष उत्साह महोत्सव के साथ मनाया गया। पर्युषण पर्व में भगवान महावीर जन्म दिवस पर वरघोड़ा का , गया। जिसमें हजारों नागरिकों ने भाग लिया। इस आयोजन की सफलता के लिये श्री श्वेताम्बर अचलगच्छ जैन श्री संघ एवं नवगठित दादाश्री कल्याणसागरसरि जैन मंडल का रचनात्मक सहयोग रहा। पर्युषण पर्व में सोलह उपवास, अठाई तप करने वालों की संख्या ३०० से भी अधिक रही। इसी पर्व के दौरान श्री पार्श्वनाथ जैन मन्दिर में बनने वाले चार जैनमन्दिरों छोट श्री पार्श्वनाथ मन्दिर को महावीर स्वामी के मन्दिर में परिवर्तित करने, चौमुखी श्री पार्श्वनाथ एवं तीन दादाओं की दादावाड़ी, अनकों देवी देवताओं की प्रतिमाओं को भराने की बोलियां बोलने का उत्साह अपार एवं आशा से अधिक प्रावक का रहा।
परम पूज्य आचार्यश्री गुणसागरसूरीश्वर जी महाराज साहब की निश्रा में एवं मुनि श्री कलाप्रभसागर जी के प्रवचनों से श्वेताम्बर अचलगच्छ जैनश्री संघ एवं दादा श्री कल्याणसागरसरि जैन मंडल की ओर से २९-९-७६ से ७-१०-७६ तक नौ दिवस तक पूज्य युग प्रधान दादाश्री कल्याणसागरसूरीश्वर जी म. सा. के चतुर्थ-जन्म-शताब्दी-महोत्सव के अवसर पर विशेष सुसांस्कृतिक समारोह का आयोजन किया गया । इन दिनों प्रतिदिन चतुर्थविध संघ के साथ देवदर्शन, जिनमन्दिर स्वच्छता, पांच अणुव्रतों का प्रचार, पोषध आदि कार्यक्रम आयोजित होते रहे। करीबन ४० व्यक्तियों ने चौमुखी के समक्ष बारह अगुव्रत स्वीकार करने की शपथ ली।
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહSE
JAN

Page #1011

[८४] AIRLIRILALITITIALAIMILAILARIAAAAAAAAIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
इन भाग्यशालियों को जन बन्धुनों की ओर से पच्चीस-पच्चीस रुपयों की प्रभावना वितरण की गई। इन व्रत लेने वालों के अतिरिक्त एक सौ नागरिकों ने इन नियमों को पालने की शपथ ग्रहण की। अणुव्रत की जानकारी हेतु संघ एवं मंडल की ओर से पेम्फलेट भी समय पर प्रकाशित किये गये। दादाश्री कल्याणसागरसूरि जी म. सा. के जीवन दर्शन पर विशाल पैमाने पर कल्याणस्मृति ग्रन्थ के प्रकाशन का कार्य बाड़मेर नगर में प्रारम्भ किया गया था। पू. मुनि श्री महोदयसागर जी म. सा. ने परम पूज्य दादाश्री कल्याणसागरसूरि जी म. सा. पर हिन्दी में पुस्तक का प्रकाशन किया।
बाड़मेर नगर में प्राचार्यश्री जी चातुर्मास में त्याग एवं तपस्या, आराधना एवं उपासना, जिनमन्दिरों का निर्माण, मंडल का गठन, साहित्य का प्रकाशन, बाड़मेर से मासिक जैन समाचार पत्र प्रकाशित करने की योजना का शुभारम्भ करवाने की योजना चिर स्मरणीय रहेगी। वहां आपश्री जी की निश्रा में कच्छ रायण निवासी सौभाग्यशाली श्री तलकसी खीमजीभाई एवं रत्नकुक्षी माता श्री लक्ष्मीबाई ने अपने नव वर्षीय पुत्ररत्न श्री पोपट भाई को दीक्षित करवाने का गौरव प्राप्त किया। बाड़मेर जैन श्री संघ की ओर से दीक्षा से पूर्व श्री पोपट भाई का एवं उनके माता पिता का अभूतपूर्व स्वागत, सत्कार एवं अभिनन्दन किया। दिनांक १३-११-७६ मिगसर
का दिन बाडमेर के इतिहास का स्वर्णमरिण दिन था जिस दिन श्री श्वेताम्बर मूर्तिपूजक संघ में पहली बार श्री पोपट भाई की दीक्षा आचार्य भगवन्त की निश्रा में जैन न्याति नोहरे बाडमेर में सम्पन्न हुई। दीक्षा जुलूस अपार एवं विशाल निकला वर्षीदान की भावना अभूतपूर्व रही और जैन न्याति नोहरे में जैन शास्त्रानुसार प्राचार्य भगवन्त ने चतुर्विध संघ के बीच श्री पोपटभाई को दीक्षित कर उनका नामकरण मुनि श्री गुणरत्नसागर जी घोषित किया। उस समय सारा वातावरण हर्षोल्लास एवं गगन भेदी नारों से पुलकित हो उठा । नूतन बाल मुनि श्री गुणरत्नसागर जी प्राचार्य भगवन्त के शिष्य घोषित हुए। जिनकी बड़ी दीक्षा भी आपश्री जी की निश्रा में विशाल दीक्षा समारोह के बीच दिनांक ३०- ११-७६ को बाड़मेर के जैन न्याति नोहरे में सानन्द सम्पन्न हुई।
जबसे प्राचार्यश्री जी का बाड़मेर आगमन हुआ है तब से ही बाड़मेर नगर के बाहर के लोगों का दर्शनार्थ तांता बना हुआ है । माह सितम्बर १९७६ में ६ बाहर के संघों का बाड़मेर आगमन हुआ । दिनांक १२-९-७६ को भुजपुर-कच्छ से ४८ लोगों का एक संघ प्राया। जिसमें मुनि श्री कलाप्रभसागर जी म. सा. के सांसारिक जीवन में परिवार के सम्बन्धी सम्मिलित थे। इस संघ में प्रमुख रूप में श्री नरसी अरजन, श्री काकाभाई चौधरिया एवं श्री नेणसी नरसी भी सम्मिलित थे। दिनांक १३-९-७६ को पूज्य साध्वीश्री इन्दुकलाश्री जी म. सा. के संसारिक जीवन में परिवार से सम्बन्धित पांच महिला भी दर्शनार्थ पाई । अखिल भारतीय अचलगच्छ जैन श्री संघ द्वारा संचालित ६ बसों में तीन सौ व्यक्तियों का एक संघ १५-९-७६ को श्री रवजी खीमजी छेडा-उपप्रमुख अखिल भारतीय अचलगच्छ संघ एवं कच्छी बीसा ओसवाल जैन महाजन के प्रमुख, श्री टोकरसी भूलाभाई मंत्री अखिल भारतीय अचलगच्छ संघ, श्री उमरसी खीमसी पोलडिया के साथ साथ कच्छी बीसा ओसवाल जैन महाजन बम्बई के मंत्री श्री चन्दूलाल गांगजी फ्रेमवाला आदि सम्मिलित थे आये। इस संघ के आगमन पर सार्वजनिक स्वागत समारोह का आयोजन किया गया। इस संघ के अगुहा सज्जनों ने संघ पूजन किया। इस दिन प्राचार्य भगवन्त ने संघ पूजन विधि एवं उसकी महत्ता पर सारगर्भित प्रवचन दिया। दिनांक १८-९-७६ को वरली
કોઈ પણ શ્રી આર્ય કયાામસ્મૃતિગ્રંથ પર

Page #1012

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII[८५]
बम्बई से कच्छ बाडा वाले ५० लोगों का एक संघ श्री बाबूभाई के नेतृत्व में पाया । इसी दिन भीनमाल राजस्थान के प्रचलगच्छ जैन श्री संघ के २५ व्यक्तियों का संघ श्री वाणिगोता मारणकजी हेमाजी एवं श्री घेवरचन्द माणकचन्द सेठिया के साथ आया। इसी प्रकार मुलुड अचलगच्छ जैन श्री संघ के करीबन १०० से अधिक श्रावक श्राविकाओं का संघ दिनांक १९-९-७६ को श्री सामजी जखभाई गाला, श्री मोरारजी नानजी रेतीवाला एवं श्री नरसी गोसर के नेतृत्व में पाया । दिनांक २०-९-७६ को थारणा जैन श्री संघ एवं थाणा श्री आदिनाथ महिला मंडल के ५० से अधिक सदस्यों का संघ आया। जिन्होंने रात्रि में विशेष सांस्कृतिक आयोजन कर मारवाड़ के लोगों को मंत्रमुग्ध कर दिया। इस संघ का नेतृत्व श्री भाईलाल भाई मेघजी, श्री दामजी भाई खीमजी-मेराउ वाला एवं श्री मावजी भाई रवजी कच्छ रायधणजार वाले कर रहे थे। इन्ही में से १५ दम्पतियों ने आजीवन ब्रह्मचर्य व्रत पालन करने की भव्य समारोह के बीच विधिपूर्वक शपथ ली । इस दिन पुद्गल वोसिरावने की विधि भी हुई । आजीवन ब्रह्मचर्य व्रत लेने वालों को करीबन एक सौ से अधिक रुपयों की प्रभावना भेट स्वरूप प्रदान की। दिनांक २१-९-७६ को प्राचार्य भगवन्त की जन्मभूमि देढिया-बम्बई वासी ५० व्यक्तियों का संघ श्री भोजराज चंपसी एवं संघवी श्री रायसिंह भागजी के नेतृत्व में पाया । इसी माह में २२-९-७६ को ७५ व्यक्तियों का एक संघ घाटकोपर-बम्बई से श्री विशनजी खीमजी गोधरावाले, श्री करमसी लखमसी धना भुजपुर वाले एवं श्री मावजी वेलजी रतडिया वाले के नेतृत्व में आया।
.
सघ
इसी तरह अक्टूबर १९७६ माह में तीन संघ पाये। गांधीधाम कच्छ से ५० व्यक्तियों का एक संघ श्री चांपसी पदमसी की तरफ से दिनांक १३-१०-७६ को पाया। दिनांक १४-१०-७६ को ३५ व्यक्तियों का संघ अहमदाबाद-गुजरात से एवं ३१-१०-७६ को उदयपुर-परतापगढ के अचलगच्छ के १० व्यक्तियों का संघ पाया । इस माह की २ तारीख को आर्य तत्त्वज्ञ जैन मित्र मंडल बम्बई के मंत्री श्री ताराचन्द गोसर एवं श्री वसंतगाडा भी आये।
नवम्बर १९७६ को ५ संघों का बाड़मेर आगमन हमा। इन संघों के अतिरिक्त श्री पार्श्वनाथ जैन मन्दिर के प्रतिष्ठा महोत्सव पर हजारों नागरिक बाड़मेर जिले के आसपास के गांवों एवं अन्य प्रदेशों से भी आये। दिनांक १-११-७६ को श्री लक्ष्मीचन्द मेघजी उमरसी एवं श्री प्रेमजी कानजी के नेतृत्व में ५५ व्यक्तियों का संघ पाया । मोरसीम-राजस्थान के अचलगच्छ संघ में २० व्यक्ति श्री घेवरचन्द प्रोगडजी के नेतृत्व में दिनांक ४-११-७६ को आये। दिनांक ५-११-७६ को सांताक्रुझ कलिकुड श्री पार्श्वनाथ जैन तीर्थ के चेयरमैन श्री नानजी केशवजी एवं अखिल भारतीय अचलगच्छ जैन संघ के मंत्री श्री बंकिमचन्द्र के. शाह और श्री नेमचन्द टोकरसी के नेतृत्व में ४० व्यक्तियों सहित आये और इन्होंने संघ पूजन किया। इसी तरह कच्छ मकडा-बम्बई से १५ व्यक्तियों का एक संघ दिनांक २२-११-७६ को श्री दामजी हीरजी गोसर एवं श्री देवजीभाई सरपंच के नेतृत्व में आया । कच्छ गोधरा से पालीतणां को माहसुदि पंचमी दिनांक २४-१-१९७७ को आचार्यश्री जी की निश्रा में पैदल संघ निकालने की विनती करने हेतु श्री विशनजी लखमसी एवं श्री विसनजी खीमजी भी आये ।। दिनांक ३०-११-७६ को अखिल भारत अचलगच्छ जैन संघ के अध्यक्ष श्री नारायण भाई बाड़मेर पधारे । श्री नारायण जी शामजी भाई का एक विशेष समारोह में श्री श्वेताम्बर अचलगच्छ जैन श्री संघ एवं दादाश्री कल्याणसागरसूरि जैन मंडल द्वारा पुष्पहार पहनाकर भव्य स्वागत किया गया।
રસ ગ્રી આર્ય ક યાણગૌતમ સ્મૃતિ ગાંઘ
શિ

Page #1013

इन संघों की समुचित व्यवस्था बाड़मेर अचलगच्छ जैन श्री संघ के साथ साथ दादाश्री कल्याणसागरसरि जैन मंडल द्वारा की जाती रही। आचार्यश्री गुणसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब के उपदेश से बनने वाले चार जिन मन्दिरों की प्रतिष्ठा निमित्त विधिकार श्री सोमचन्दभाई-छाणीवाले और संगीतकार श्री खेतसीभाई नलिया वाले थे। इस अवसर पर प्राहोर से बालिकाओं की एक मंडली भी आई। जिनके सांस्कृतिक कार्यक्रम को. देखकर जनता झूम उठी । तीर्थङ्कर भगवान के जन्म कल्याण से केवलज्ञान तक के उत्सवों की भरमार रही स्थानीय जैन संस्थानों ने इन कार्यक्रमों में सक्रिय योगदान दिया और नाना प्रकार के रचनात्मक कार्यक्रम प्रस्तुत किये। प्रतिष्ठा महोत्सव के इस शुभ अवसर पर बाड़मेर नगर के जैन बन्धुओं और बाहर से आये जैन बन्धुओं की उन्हें सात बार प्रभावना उनके घर घर जाकर वितरण की गई और इस कार्य में सम्पूर्ण जैन श्री संघ एवं जैन संस्थाओं और युवकों का उत्साह उत्साहवर्धक रहा।
बाड़मेर तीर्थ के भगवान श्री पार्श्वनाथ जैन मन्दिर में बनने वाले चार नवीन मन्दिरों, चौमुखी श्री पार्श्वनाथ मन्दिर दादावाड़ी में करीबन २६ नवीन प्रतिमाओं को प्रतिष्ठित किया गया। जिसमें पांच देवी देवताओं की नवीन प्रतिमानों के साथ साथ १६ नवीन जिन प्रतिमाओं को प्रतिष्ठित किया गया। एक प्राचीन श्री पद्मावती देवी एवं नीचे के श्री पार्श्वनाथ मन्दिर की मूल प्रतिमा को इस मन्दिर की चौमुखी मन्दिर में विराजमान किया गया । प्राचीन समय से नीचे का श्री पार्श्वनाथ मन्दिर इस बार भगवान महावीर के २५०० वें निर्वाण महोत्सव वर्ष में भगवान महावीर के मन्दिर के रूप में परिवर्तित किया गया। जिसमें पांच जिन प्रतिमानों के साथ साथ पांच देवी देवताओं की प्रतिमाएं विराजमान की गई एवं दादावाडी में श्रीपार्यरक्षितसरि, श्री जयसिंहसरि एवं बाड़मेर के पहाड़ स्थित श्री चितामरिण पार्श्वनाथ के जिन मन्दिर के उपदेशक दादाश्री धर्ममूर्तिसरिजी की प्रतिमाएं प्रतिष्ठित की गई। दि. १८-११-७६ से १-१२-७६ में इस तरह बाड़मेर नगर में पूज्य आचार्य श्री गुणसागरसरिजी द्वारा प्रेरित यह प्रतिष्ठा महोत्सव ऐतिहासिक बन गया। पू. साध्वी श्री प्रियंवदाश्री जी, पू. सा. श्री वनलताश्री जी एवं पू. सा. श्री इन्दुकलाश्री जी ने इस चातुर्मास में महिलाओं में तपश्चर्या की भावना प्रबल करने में महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाई है। बाड़मेर की जनता पूज्य आचार्यश्री के ऐतिहासिक चातुर्मास को कभी नहीं भूल सकती । प्रतिष्ठा महोत्सव के पश्चात् प्राचार्यश्री ने मुनिमण्डल सह जब कच्छ की ओर विहार किया तब विदाई समारंभ का आयोजन किया गया । इस समारोह में हजारों नरनारियां उपस्थित रहे। पूज्य श्री को विदाई से भक्तों की आँखों से अश्र धारा बहने लगी। इस समय किये गये प्रवचनों में वक्ताओं का सुर यही था कि "यह चतुर्मास युगयुगों तक इतिहास का संदर्भ पृष्ठ बना रहेगा।"
बाड़मेर से बिहार कर पूज्यवर प्राचार्यश्री सांचोर, थराद, भाभर, राधनपुर, शंखेश्वर, मांडल, ध्रांगध्रा होते हुए कच्छ पधारे । कच्छ गोधरा से सं २०३३ महासुद ५ को आपकी निश्रा में कच्छपालितारण धारी संघ का मंगल प्रयारण हया । जय गुरुदेव !
29) શાઆર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો
NDSH

Page #1014

Page #1015

Page #1016

SSA
4000
PS2064
श्री आर्य-कल्याण
गौतम स्मृति ग्रंथ भाग-४
संस्कृत विभाग
कर्ता-संपादक : अचलगच्छाधिपति पू. आचार्य श्री गुणसागरसूरीश्वरजी म. सा. ४

Page #1017

Page #1018

परमपूज्य-युगप्रधान दादाश्री आर्यरक्षितसूरीश्वराणां संक्षिप्तं जीवनचरित्रम्
- अचलगच्छाधिपति पू. आ. श्री गुणसागरसूरीश्वराः ॐ ही अहँ नमः अनेक जिनप्रासादालंकृतस्याऽत्युन्नतस्य श्री अर्बुदगिरेः संन्निधौ समृद्ध दंताणी नाम नगरमासीत् । सज्जनकृतवासे, धनधान्यादिसंपूर्णे, विविधज्ञातिजनाकुले, विविधवस्तुपूर्णे, आपणश्रेणिविराजिते, जिनप्रासादादिधर्मायतनशोभिते तस्मिन् नगरे, समृद्धप्राग्वाटवंशे कोटयाधिपतिः, श्रेष्ठो धीमान् , जनमान्यो, राजमान्यो, महानिष्णातोऽनेकगुणगणालंकृतो द्रोणाभिधानः श्रेण्ठिवर्यः परिवसति स्म । तत्रत्य भूमिपतिना स द्रोणश्रेष्ठी स्वराज्यस्य प्रधानः कृतः । तस्य द्रोणश्रेष्ठिनः सुंदररूपधारिणी, शीलालंकृतशरीरा, मृदुभाषिणी, लावण्यवती देदी नाम्नी पत्नी आसीत् । जैनधर्मानुरागिणी, प्रतिदिनं जिनपूजां कुर्वन्तौ, दिः प्रतिक्रमणं कुर्वन्तौ, सत्पात्रं पोषयन्तौ पुष्यंतौ, धर्मध्यानं कुर्वन्तौ तौ दम्पती सुखेन तिष्ठतः स्म । द्रोणश्रेष्ठी न्यायेन राज्यकार्याणि करोति, न्यायेन च धनानि समर्जयति । तयो दम्पत्योः काऽपि सन्ततिर्नास्ति, तत्संबधि तयोर्हृदये महदुःखं वर्तते ।
अन्यदा तत्र गच्छाधिपतयः जयसिंहसूरयः शिबिकोपविष्टाः सन्तः समागताः । तस्मिन् समये बहवो यतयो बाहुल्येन शिथिलाचारिण श्चैत्यवासिनोऽभवन् । शिथिलाचारिणः प्रति अनादरं धारयन्ती तौ दम्पती वन्दनार्थ न गतौ कस्माद् वंदनार्थ न समागतौ इति सूरिभिर्विचारितं कांश्चित्पृष्टमपि तथापि कारणं न ज्ञातम् । तस्यां रात्रौ सूरीणां स्वप्ने शासनदेव्या प्रोक्तम्-द्रोणश्रेष्ठिनः पत्न्या देदीदेव्या उदरे गर्भवेन यो जीवः समागमिष्यति स देदीदेव्याः पुत्रो जैनशासनस्य महाप्रभावको भविष्यति, महात्यागी, महातपस्वी स जैनसाधूनां शिथिला चारं निवारयिष्यति, जैनशास्त्रसंमतविधिमार्ग प्रवर्तयिष्यति च तस्माद् युष्माभिस्तस्य बालस्य याचनाऽधुनैव द्रोणश्रेष्ठिदेदीदेव्योः पार्श्वे कर्तव्या ।
एवंविधं वरं स्वप्नं दृष्ट्वा श्रीजयसिंहसूरिणा दिवसे प्रादुर्भूते तौ दम्पती समाकारितौ । ततस्ताभ्यां दम्पतीभ्यां तत्र समागत्य मनसा विनाऽपि व्यवहारेण श्रीजयसिंहसूरिर्वन्दितः, पश्चात् सूरिणा प्रोक्तं भो महाभाग्यशालिनौ युवयो रतः परं यो बालो भविष्यति स बालो जिनशासनस्य महाप्रभावको, महात्यागी, महातपस्वी, जैनशास्त्रसंमतविधिमार्गप्ररूपकश्च भविष्यति, रात्रौ शासनदेव्या मम स्वप्न
આ ગ્રી આર્ય કયાણતમમ્રવિણા 2DE

Page #1019

[२]ideoshotsleseshshast shorseedstveseseseseseseseseseseseseseasesfactsdesesedeshsbsessfestatestlessettesblishesists
दत्त्वा एवं प्रोक्तम्-एष च बालस्तयोर्दम्पत्योः पार्थात् याचितव्य इति । तेन कारणेन युवामाकारितौ स्थः । अथ स्वप्नानुसारेण युवयो विनो बालस्याहं याचनां करोमि । सूरिवचनं निशम्य हर्षोल्लसिताभ्यां ताभ्यां सूरिवचनं स्वीकृतम् । ततः सानंदेन सूरिणा पृष्टम्-वयमत्र नगरमागतास्तदा युवां वंदनाथ कस्मात्कारणान्नागतौ । तन्निशम्य देदीदेव्या प्रोक्तम्-जैनशास्त्रज्ञा युयं कथं शास्त्रविरुद्धं शिथिलाचारं प्रवर्तयध्वं, शास्त्रे शास्त्रविरुद्धाचारं प्रवर्तयन्तोऽवंदनीयाः कथिताः सन्ति । तस्माच् शिथिलाचारे रक्तानां युष्माकं वंदनार्थमावां नागतौ । अतो यूयमतः परं शिथिलाचारं त्यक्त्वा जैनशास्त्रानुसारेण विशुद्धसाध्वाचारपालका भवत, जिनशासनस्य च तारकसाध्वाचारं रक्षत, रक्षितोऽयं तारकजैनसाध्वाचारो बहूनां भविजीवानामुद्धारको भविष्यति । देदीदेव्यास्तं वचनसमूहं श्रुत्वा श्रीजयसिंहसूरिणा प्रोक्तम्-हे सुज्ञश्राविके त्वत्कथनं सत्यं शोभनमुपकारकं चाऽस्ति, वयं शिथिलाचारिणः संजाता, जिनशासनस्य तारकसाध्वाचारस्य दुर्लभकारका जातास्तद् वरं न संजातमतः परं वयं तु शिथिलाचार त्यक्तुं विशुद्धतारकजिनशासनस्य साध्वाचारं च पालयितुं न शक्नुमः किन्तु स्वप्ने कथितेन शासनदेव्या वचनेन त्वत्कुक्षितो यः श्रेष्ठपुत्रो भविष्यति स जिनशासनस्य महाप्रभावको भविष्यति, जिनशासनस्य तारकसाध्वाचारस्य च विशुद्धपालकः प्रचारकश्च भविष्यति इति । सूरिवचनं श्रुत्वा स्वपुत्रेण जिनशासनस्य प्रभावना भविष्यति इति निशम्यातीवानंदितौ तौ दम्पती स्वस्थानं गत्वा धर्मकार्यतत्परौ संजातो। सपरिवारः सूरिश्चान्यत्र ययौ। शासनदेव्या स्वप्ने तयोदेम्पत्योः कर्थितम्-युवयोः प्रथमपुत्रो जन्मतो यदा पंचवर्षीयो भवेत् तदा श्रीजयसिंहसूरये समर्पणीयः । ततो युवयो द्वितीयपुत्रो भविष्यति स युवयोवंशवृद्धि करो भविष्यति ।
अन्यदा देदीदेव्या स्वप्ने स्वयं दुग्धपानं कृतमेवमवलोकितम् । तस्यां रात्रौ तस्याः कुक्षौ देवलोकाच्चुत्वा कोऽपि भाग्यवान् जीवोऽवतीर्णः । सानंदा देदीदेवी वल्लभाय स्वप्नकथनं कृत्वा, अनंतरं स्वप्नजागरणं कृत्वा, भाग्यशालिपुत्रप्राप्तिरूपं स्वप्नफलं ज्ञात्वा शोभनरीत्या गर्भपालनं करोति स्म । नवमे मासे पूर्णे देदीदेवी भाग्यशालिनं तेजस्विनं नंदनं विक्रमस्य षट्त्रिंशदधिकैकादशशतवर्षे श्रावणमासस्य शुक्लपक्षे नवभ्यां तिथौ शनिवासरे सुखेन प्रासूत । द्रोणश्रेष्ठिना पुत्रस्य जन्ममहोत्सवं कृत्वा, ' मात्रा स्वप्ने धेनुदुग्धपानं कृतं' तेन कारणेन पुत्रस्य 'गोदुहकुमार' इति नाम स्थापितम् । स बालः सर्वेषां प्रियोऽभवत् । शुक्लद्वितीयाशशिकला इव स वृद्धि प्राप्तो जैनदेवगुरुदर्शनप्रियः सदाचारप्रियश्च जातः । स बालः पितृभ्यां लाल्यमानः पाल्यमानो यदा पंचवार्षिक: संजातस्तदा श्रीजयसिंहसूरिस्तत्र नगरे समागतः ।
DEી શ્રી આર્ય કયાણ ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1020

rashesboosterestesbefeofestedfastealesedashedsabsedeofosfesosestefafaate fastesesertedesdesbsestastestastestastasbstest datta steotasa sbsesbahi
स्वप्ने शासनदेवीकथितं वचनं स्मृत्वा सूरिणा द्रोणदेदीपुत्रग्रहणेच्छा कृता । तौ दम्पती अपि पंचवर्षीयं स्वकीयं बालं गोदुहकुमारं सार्धं गृहीत्वा सूरिसमोपं समागतौ । तदा 'वयजा' इत्यपरनामा स गोदुहकुमारः सूरेः समीपं गत्वा सूरेरासन उपविष्टः । तदा तस्य बालस्य तथाविधं चेष्टितं ज्ञात्वा देहलक्षणानि च निरीक्ष्य तस्मिन् शासनप्रभावकत्वं (च प्रपश्य) चोपलक्ष्य हर्षि तेन सूरिणा तयोर्दम्पत्योः पार्श्वे तस्य बालस्य गोदुहकुमारस्य, जिनशासनस्य प्रभावनायाः कृते, याचना कृता । सूरिकृतया चनां श्रुत्वा, पूर्वदत्तं स्ववचनं स्मृत्वा, स्वात्मजेन भाविनीं जिनशासनस्य महतीं प्रभावनां विचार्याऽतिशयेनाऽऽनंदिताभ्यां ताभ्यां द्रोणमंत्रिदेदीदेवीभ्यां श्रावकश्राविकासंघसमक्षं स्वकीयो बालो गोदुहकुमारो जिनशासनस्य कृते श्रीजयसिंहसूरये समर्पितः । तेन, संघेन तयोर्दम्पत्योः सत्कारः कृतः । ततः सुखेन कालं नयतो र्तयो द्वितीयः पुत्रः संजातः । तस्य बालस्य ताभ्यां 'सोल्हा' इति नाम दत्तम् ।
अथ श्रीजयसिंह पूरिस्तं गोदुहकुमारं साई गृहीत्वाऽन्यत्र गतः । अन्यदा खंभातनगरे सपरिवारः जयसिंहसूरिः समागतः । श्रीसंधकृतसत्कारसन्मानः सूरिMमुहूं तं गोदुहकुमारं श्रीसंघकृतमहादीक्षामहोत्सवपूर्वकमदीक्षयत् । द्विचत्वारिंशदधिकैकादशशतवर्षे वैशाखशुक्लाष्टम्यां दीक्षां दत्त्वा तस्य नवदीक्षितस्य च नाम विजयचंद्र इत्यदात् स्वशिष्यं चाकरोत् ।
अथ विजयचंद्रमुनिः सततमध्ययने रक्तोऽभवत् । स्तोककालेन तेन विजयचंद्रमुनिना संस्कृतव्याकरणकाव्यन्यायादिग्रंथानामध्ययनं कृत्वा तेषु तेषु विषयेषु निपुणत्वं प्राप्तम् । जैन शास्त्राणामध्ययनं कुर्वाणेन तेन विजयचंद्रमुनिना समग्रजैनशास्त्रसागरोऽवगाहि । ततस्तेन विद्वद्र्येण मुनिवर्येण जैनशास्त्राणामध्यापन कार्य सततमारब्धम् । जैनशास्त्राध्यापनकार्ये निष्णा तं तं विजयचंद्र मुनि ज्ञात्वाSSचार्यश्रीजयसिंहसूरिणा तस्मा उपाध्यायपदं प्रदत्तम् । ततः क्रमेण विशिष्टशक्तिमंतं संजातं तं विजयचंद्रोपाध्यायं विज्ञायाचार्यश्रीजयसिंहसूरिणा तस्मा आचार्यपदवी एकोनषष्टयधिकैकादशशतवर्षे मृगशीर्षशुक्लतृतीयायां पत्तनपुरे संधकृतमहोत्सवपूर्वकं दत्ता ।
अथैकदा जैनशास्त्राणां स्वाध्यायं विचारणां च कुर्वाणेन श्रीआयरक्षितसूरिणा श्रीदशवैकालिकसूत्रस्य “ सीओदगं न सेविज्जा'' अस्या गाथाया अर्थविचारणानिमग्नेनैवं विचारितं यद् यतिभिः प्रासुकं जलं सेवनीयमिति शास्त्रे प्रोक्तमस्ति । वयं तु तथा न कुर्मस्तत्किमेतदसमंजसम् ? ततस्तेनैतद्विषये गुरवः पृष्टा:-हे भगवन् किमेतदविचारित शास्त्रविरुद्धं वर्तनं क्रियते ? गुरुभिः प्रोक्तम्अभाग्योदयेनाऽस्माभिरघुना शास्त्रसंमत-मार्गो नानुस्रियते, अधुना प्रायो यतय एवमेव विरुद्धं वर्तनं कुर्वन्ति । शास्त्राविरुद्धं वर्तनं कतुं वयमधुनाऽस्मिन्काले न शक्नुम इति । गुरुवचनं निशम्य शास्त्रविरुद्ध
મી શ્રી આર્ય કયાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
છS

Page #1021

shousathseubteshdodeshdesesesesesedesesedesedeskededesesesfactiofastebe-eduotesentineseleasedasesentsLesleshsastistest
वर्तनसंतप्तहृदयेनाऽऽयरक्षितसूरिणा विचारितं-धिगस्माकं जीवितं वयं तारकजैनशास्त्रसंमत-मोक्षसाधकसाधुमार्गविलोपन-महापापेषु पतिताः स्मः । उन्मार्गप्रचारकाणामुन्मार्गवर्तननिमग्नानामहो कदाsस्माकं निस्तारो भविष्यति ? शास्त्रविरुद्धाचरणमग्नानामस्माकं शास्त्रविरुद्धमुत्सूत्रप्ररूपणमपि कदाचिद्भवत्यतः पापे पतितानामहोऽस्माकं कदा महाभयंकर-संसार-कारागारादुद्धारो भविता : अहा, वयं महाकष्टे पतिता स्मः । अस्माकं साध्वाचारपालनेन विना कोऽप्यन्य उपायो नास्ति । जगदुपकारकसाध्वाचारस्य रक्षणं करणीयमेवाऽन्यथैतादृशस्य तारकशास्त्रसंमत साधुमार्गस्य विलोपकरणस्वरूपो महाऽनर्थो भविष्यतीत्यादिविचारणां कृत्वा व्यस्थितहृदय आर्यरक्षितसूरिनत्वा गुरुनवदत्-भगवन् शास्त्र संमत तारकसाधुमार्गविलोपनमहापापे पतितोऽस्मि, मामस्मान्महापापादुद्धर जैनशास्त्रसंमत तारकसाधुमार्गाचरणेच्छा वर्तते । तस्माद् यूयं शास्त्रसंमत साध्वाचाराचरणं स्वीकृत्याऽस्मान् तारयताऽथवा मां शास्त्रसंमतसाधुमार्गाचरणरक्षणाज्ञां प्रयच्छत, तारकश्रीजिनशासनस्य तारकाचारपालनरक्षे कर्तव्य एव । तन्निशम्य गुरुणा गद्गद स्वरेण प्रोक्तम्-वत्स, त्वया प्रशंसनीया विचारणा कृता, तुभ्यं धन्यवादं ददामि अस्माकं पापोदयेनाऽधुना वयं शास्त्रसंमतसाध्वाचारपालने समर्था न स्मः । तुभ्यं संमति यन्छामि त्वं सुखेन शास्त्रसंमतसाधुमार्गपालननिमग्नो भव । तद् गुरुवचनं श्रुत्वा प्रहृष्टहृदयेनाऽऽर्यरक्षितसूरिणा प्रोक्तम्-भगवन् महा कृपा, अथाहमाचार्यपदमुपाध्यायपदं च त्यजामि । गुरुणा प्रोक्तम् ,--पदवीत्यागं मा कुरु । शिष्येण प्रोक्तम्-अधुना मम साधनामार्गे पदवी विघ्नभूता भविष्यति तस्मात्पदवीत्यागो वरः । तनिशम्य गुरुणा तस्याचार्यपदवीत्यागः स्वीकृतः परमुपाध्यायपदवीत्यागो न स्वीकृतो गुरोराज्ञया तेनोपाध्यायपदवी रक्षिता । ___अथ स विजयचन्द्रोपाध्यायः पुनर्विशुद्धदीक्षावतोच्चारणं ताशविशुद्धचारित्रपालनेच्छुभिर्मुनिभिः सह कृत्वा गुरोरनुज्ञां गृहीत्वा ततोऽन्यत्र विहारं कुर्वन् विशुद्ध मुग्रं चारित्रं पालयन्ननेककष्टानि सहमानो धर्मप्रचारं कुर्वन्नस्ति स्म ।
अथ तस्मिन् काले शिथिलाचारे प्रवर्तमानानां यतिसमुदायानां यतिपतीनां च साम्राज्यं प्रवर्तमानमासीत् । लोकाश्च तथाविधशिथिलाचारिणां मंत्रविद्याज्योतिषादिप्रयोगकारिणां यतीनां यतिपतीनां च भक्ताः संजाताः आसन् । तेन विशुद्धचारित्रपालने स्थिरचित्तस्य विजयचंद्रोपाध्यायस्य सत्कारः सन्मानः प्रासुकाहारजललाभश्च दुर्लभोऽभवत् । तथापि विजयचंद्रोपाध्यायः शास्त्रसंमतविशुद्रचारित्रपालने तत्परः सन् कष्टानि सहमानो, ग्रामानुग्रामं बिहरन् , धर्मप्रचारं कुवन्नस्ति स्म । दशसु वर्षेषु शीलगुणसूर्याद्यनेकाचार्यमुनीनां संसर्गे समागतस्य तस्योपाध्यायस्य कुत्रापि चित्तशान्तिकरा विशुद्धता न प्राप्ता। ततः शिथिलाचारिणां प्राबल्येन तस्य प्रासुकाहारजललाभोऽपि बहुदुर्लभोऽभवत् । तेन स पावकगिरि
30) આ શ્રી આર્ય કયાા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ
-

Page #1022

♚♚****♠♠♠র[4]
समागत्य तत्र मासिकमनशनं कृत्वाऽऽत्मसाधनां कुर्वाणः स्थितः । अस्मिन् समये महाविदेहक्षेत्रे श्री सीमंधरजिनदेशनां श्रोतुं श्रीचकेश्वरी पद्मावतीदेव्यौ समागते, देशनान्ते ताभ्यामेवं पृष्टं - भगवन्नधुना दक्षिणार्ध भरतक्षेत्रे जैनशास्त्र संमत- विशुद्ध साध्वाचारपालनप्रवराः केऽपि श्रमणाः सन्ति न वा । तदा भगवता सीमंधरस्वामिना प्रोक्तम् अधुना दक्षिणार्धभरतक्षेत्रे गुर्जरदेशे पावागढ इत्यपरनाम्नि पावकगिरौ मासिकमनशनं कृत्वाऽऽर्यरक्षितसूरीत्यपरनामा विजयचंद्रोपाध्याय आत्मसाधनं कुर्वाणः स्थितोऽस्ति । सशास्त्र संमतविधिमार्गाऽतिरक्तः सन् विधिमार्गस्य संचालकः प्रचारकश्च भूत्वा जिनशासनस्य प्रभावको भविष्यति, तेन च विधिपक्षगच्छः प्रवर्तिष्यति । तद् भगवद्वचनं श्रुत्वा ssनंदिते चक्रेश्वरी पद्मावतीदेव्यौ दक्षिणार्धभरतक्षेत्रे गूर्जरदेशस्थिते पावकपर्वते समागत्य कृतमासिकानशनं विजयचंद्रोपाध्यायं भावेन प्रणम्य प्रोचतु-भगवन् आवां महाविदेहस्थित श्रीसीमंधर भगवदेशनां श्रुत्वा भगवन्मुखाच्च युष्मत्प्रशंसां निशम्यात्र भवदवंदनार्थमागते स्वः । आवाभ्यां पृष्टेन श्रीसीमंधरस्वामिना भगवता प्रोक्तम् - अधुना दक्षिणार्धभरते शास्त्रसंमतविशुद्ध चारित्रपालको गूर्जरदेशस्थपावकगिरौ कृतानशनो विजयचंद्रोपाध्यायो वर्तते । स शास्त्रविधिमार्गस्य, उग्रतया पालकः प्रचारको विधिपक्षगच्छाद्याचार्यश्च जिनशासनप्रभावको भविष्यतीति । मासिकमनशनं पूर्ण संजातं युष्माकं ततो यूयमनशनं पारयित्वा पारणं कुरुत । युष्मा - कमतः परं प्रासुका भिक्षा सुलभा भविष्यतीति प्रोच्य देव्यौ स्वस्थानं गते । अथ संजातोत्साहो विजयचंद्रोपाध्यायः सागारिकेऽनशने पूर्णे जाते सति पावकगिरेरुत्तीर्य गोचरचर्यया प्रासुकमाहारं जलं च भालेजनगरे लब्ध्वा पारणं चकार, सपरिवारश्च तत्रत्योपाश्रये समागत्याऽऽराधनां कुर्वाणः स्थितः ।
तस्मिन्भालेजनगर एको गौतमगोत्री मांडशाली महाधनी यशोधननामा व्यवहारी वसति स्म । तस्य पूर्वजान् प्रागुदयप्रभसूरि : प्रतिबोध्य जैनधर्मे स्थापितवान् पश्चान्मिथ्याविनां संसर्गेण तत्परिवारो मिध्यात्वी संजातः । अथैकदा पूर्वकर्मोदयात् तस्य यशोधनश्रेष्ठिनो दाहज्वरः समुत्पन्नस्तेन स श्रेष्ठी कुत्रापि शांति नावाप । तस्य पत्नीपुत्रादिभिर्बहव उपचाराः कारिताः । तथाऽपि तस्य देहे शांतिर्न जाता । तदा यशोधनस्य मात्राऽष्टमतपः कृत्वा स्वगोत्रदेवी समाराधिता । ततः साऽम्बिका गोत्रदेवी प्रत्यक्षीभूय प्रोवाच- युष्माकं पूर्वजा जैनधर्मपालका बभूवुः पश्चाद्ययं मिध्याधर्माराधकाः संजाताः । ततस्तव पुत्रस्य दाहज्वरो मयोत्पादितो | अथ यूयं यदि सुखशांतिप्राप्तुकामास्तर्हि पुरेऽस्मिन् विशुद्धजैनधर्मस्य पालकाः प्रचारका विजयचंद्रोपाध्यायाः समागताः सन्ति । तेषां चरणोदकस्याssछोटनेन तव पुत्रस्य दाहज्वरो गमिष्यति । ततो यूयं जैनधर्माराधका भवतेति कथयित्वाऽम्बिकादेवी गता । ततो . यशोधनश्रेष्ठिनो माता विजयचंदोपाध्याय समीपं गया, तस्य पुरोऽम्बिकादेवीकथितं कथयित्वा तेषां चरणोदकं गृहीत्वा गृहमागत्य, यशोधनस्य शरीरे तज्जलमसिंचयत् । तस्य जलस्य प्रभावेण यशो -
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1023

[x]
estestesttestteste testostestedesteste testestetstestestekstevestestefolksfeststestostestestalatesasieste stastesiastesksistisestecksesestsketetoskele
धनस्य दाहज्वरो नष्टः । ततस्तस्य यशोधनश्रेष्ठिनो जनन्याऽम्बिकादेवी कथितं वृत्तांतं कथयित्या, विजयचंद्रोपाध्यायस्य तस्य च चरणोदकस्य सर्वो वृतान्तः प्रोक्तः । तन्निशम्य चमत्कृतो यशोधनः श्रेष्ठी सपरिवारो जैनोपाश्रयं गत्वा तत्र स्थितं विजयचंद्रोपाध्यायं वंदित्वा गुर्वाज्ञयोपविष्टः । उपाध्यायेन जैनधर्मस्य उपदेशो दत्तः । तन्निशम्य ज्ञातजैनधर्मस्वरूपेण सानन्देन यशोधनधनिना सम्यक्त्व सहित द्वादशवतात्मकश्रावकधर्मः स्वीकृतः । तस्य समग्रपरिवारेणाऽपि मिथ्याधर्मं त्यक्त्वा जैनधर्मः स्वीकृतः । ततो गुरूपदेशेन यशोधनधनिना स्वस्य भाण्डशालीति गोत्रं स्थापितम् । अथ गुरुभक्तन यशोधन भाण्डशालिनाऽत्याग्रहेण श्रीजयसिंहसूरयो भालेजनगरे समाकारिताः । ततो विजयचंद्रोपाध्यायायाचार्यपदप्रदानं कर्तुं याचिताः । ते सूरयो वैराग्यवतेऽनिच्छतेऽपि तस्मै गुणवते विजय चंद्रोपाध्यायाय यशोधनकृतमहोत्सवेन (भालेजनगरे) आचार्यपदवीं दत्तवन्तः । संघे महानंदः प्रवर्तितः । तस्मिन्नाचार्यपदप्रदानमहामहे यशोधनश्रेष्ठिनैकलक्षद्रव्यव्ययः कृतः । एषाचार्यपदवी विक्रमस्यै कोनसप्तत्यधिकैकादशशतवर्ष वैशाखमासस्य शुक्लतृतीयाऽपरनामाक्षयतृतीयाशुभदिवसे संजाता । गुरुणा तदा आर्यरक्षितसूरिरित्यभिधानं दत्तम् । ततो जयसिंहसूरयस्तस्मै कांश्चन विद्यामंत्रान् शिक्षां च दत्त्वा परमेष्ठिमहामंत्र जपन्तः समाधिनाऽऽयुः पूर्ण कृत्वा स्वर्ग गताः ।
अथ श्रीआर्यरक्षितसूर्युपदेशेन यशोधनश्रेष्ठिनैकमहाजिनालयनिर्माणमारब्धं परं तद्भूमिपतिव्यंतरदेव उपद्रवान् कर्तु लग्नः । प्रतिदिनं जिनप्रासादस्य पादगर्तामस्थिभिः पूरयति । खिन्नेन यशोधनश्रेष्ठिना सवृत्तांत आर्यरक्षितसूरीणां कथितः । सूरिणा विद्यासामर्थ्येन विघ्नकारी व्यन्तरः प्रत्यक्षीकृत्य स्तंभितः । तेन स्तंभनत्वेन पीडितः सः व्यंतरः प्रोवाच-भगवन्ननेन यशोधनेन मा नैवेद्यफलादिदानपूर्वकं निवेदनमकृत्वा जिनालयनिर्माणकार्य प्रारब्धं, तेनाहं विघ्नं करोमि, भवन्तो मां मुक्तं कुर्वन्तु । स्तंभनत्वेनाहं बहुवेदनामनुभवाभि । यशोधनो मदीयां चतुर्हस्तां मूर्ति जिनबिंबालयस्य बहिर्भित्तौ यदि करिष्यति तदाहमुपद्रवान् न करिष्यामि । तच्च श्रुत्वा सूरिणा मुक्तः कृतः सम्यक्त्वं च प्रापितो, यशोधनेन च तस्य मूर्तिकरणं स्वीकृतम् । ततो सूरिं प्रणम्य व्यंतर अदृश्योऽभूत् ।
अथ यशोधनभाण्डशालिना निर्विघ्नतया जिनालयनिर्माणकार्य समारब्धं शीघ्रतया संपूर्ण च कृतम् । तत आर्यरक्षितसूरिणो निश्रायां च तस्य महाजिनालयस्य महामहोत्सवेन च प्रतिष्ठा श्री संघस्य संमत्या साहाय्येन च यशोधनेन श्रेष्ठिना कारिता । तत आयरक्षितसूरिण उपदेशेन श्रीशत्रुजयमहातीर्थाधिराजस्य यात्राया महासंघो निष्काशितः । तस्मिन् पाद चारिणि छरीपालके श्रीशर्बुजयमहातीर्थयात्रासंबे यशोधनश्रेष्ठिनो विज्ञप्त्या सपरिवाराः श्रीआर्यरक्षितसूरयोऽप्यचलन् ।
अन्यदा श्रीचक्रेश्वरीपद्मावतीदेव्यौ पावकगिरिस्थितायाः स्वसख्या महाकाल्याः पार्थे श्रीआर्यरक्षि
ADS શ્રી આર્ય ક યાણ ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1024

hodsbshseshdodeseededesevedosksksksedosbsedosbobdesesesksebasedesesedodedestaskedasesesbobsodesbeededesidedasheet
तसूरिणः श्रीसीमंधरजिनप्रशंसितं शास्त्रसंमतं विशिष्टविशुद्धमुग्रमन्यनमणसमुदायेभ्योऽत्यंतश्रेष्ठं चारित्रजीवनं कथितवत्यौ । तच्छ्रुत्वा महाकालीदेवी तेषामाचार्याणां परीक्षां कर्तुं यत्र यात्रासंघे श्रीआर्यरक्षितसूरय सन्ति तत्र समागता, श्रीआर्यरक्षितसूरयः यात्रासंघेन सह चलन्तोऽपि यात्रासंघस्य भोजनमध्यात् भिक्षां न गृह्णन्ति । तज् ज्ञात्वा महाकालीदेवी कस्यचिद् ग्रामस्य समीप एकं गृहं कृत्वा मानुषीरूपं विधाय विविधखाद्यसामग्री गुहीत्वा स्थिता । तदा श्रीआर्थरक्षितसूरिरेकेन मुनिना सह भिक्षा ग्रहीतुमगच्छत् । तया देव्या भिक्षार्थ स्वगृहे आकारितः । सूरिस्तस्याः सद्भावं ज्ञात्वा तद्गृहे भिक्षार्थं गतो विविधां भिक्षासामग्री दातुमिच्छंत्यास्तस्या नेत्रयोरनिमेषत्वं, चतुरंगुलमुपरिस्थौ भूमिमस्पृशंतौ च पादौ निरीक्ष्य तां देवी ज्ञात्वा, जैनसाधूनां देवपिण्डमकल्प्यमिति शास्त्रवचनं स्मरन् स सूरिभिक्षामगृहीत्वा तद्गृहान्निर्गतः सन् समीपस्थं खेटकनगरं गत्वा शुद्धां भिक्षां गृहीत्वा स्वोत्तारके समागतः । ततोऽन्यदिवसे सा महाकाली देवी तत्र समागता स्वर्णनिष्कभृतं स्थालं च सूरये दातुं लग्ना परं सूरिणा तन्न स्वीकृतम् । तदा सूरेनिस्पृहत्वं विशुद्धचारित्रं च ज्ञात्वा देव्या प्रोक्तम्-भगवन् , अहं त्वदीयं जैनशास्त्रसंमतमार्गे विशुद्धं निश्चलं च गमनं दृष्ट्वा प्रसन्नाऽस्मि । युष्मदीयसमुदायो विधिपक्षगच्छनाम्ना प्रसिद्धो भविष्यति । अहं महाकालीदेवी युष्मदीयविधिपक्षगच्छस्याधिष्ठायिका भवामि, पावकगिरिस्थाऽहमस्मीति प्रोच्य सा देवी गता ।
अथ यशोधनश्रेष्ठिनः शत्रुजयमहातीर्थयात्रासंघो जिनशासनप्रभावनां कुर्वन् प्रतिदिनं शास्त्ररीत्या प्रयाणं करोति । सूर्युपदेशेन सर्वे यात्रिका विविधाआराधनाः कुर्वन्तश्चलन्ति । संधपतिरुदारमनसा मार्गे जीर्णोद्धारयोग्यानां जिनालयानामुपाश्रयाणां च जीर्णोद्धारार्थ व्यवस्थाकरणपूर्वकं द्रव्यं ददाति । विविधां साधर्मिकभक्तिं करोति कारयति च, दीनदुःखिनां चोद्धारं कुर्वन् सानंदो यात्राकार्याणि करोति कारयति च । एवं यात्रासंघः प्रयाणानि कुर्वन् सूर्युपदेशान् श्रुण्वन् क्रमेण श्रीशत्रुजयमहातीर्थ प्राप्तो, महातीर्थस्य यात्रां कृत्वा सर्वे यात्रिकाः स्वं धन्यं मन्यन्ते स्म । संघपतियशोधनश्रेष्ठिना तत्र सन्मार्गे तीर्थभक्तिमध्ये बहुधनव्ययं कृत्वा स्वं जन्म सफलीकृतम् ।।
ततः श्रीआर्यरक्षितसूरिवरः सपरिवारोऽन्यत्र विजहार । अन्यदा विहारं कुर्वन् सूरिः पारकरदेशे सुरपाटणपुरे समागतः । तत्र परमारक्षत्रियज्ञातीयो महीपालनामा भूमिपतिर्विशिष्टं राज्यं करोति । तस्मिन्नगरे तदा केनचित्कुपितेन दुष्टदेवेन मारी प्रवर्तिता । तेन बहूनां जनानां मरणानि भवन्ति । महीपालनृपेण मारीनिवारणकृते बहव उपायाः कृताः कारिताश्च तथापि मारीनिवारणं न संजातम् । तदा धरणाकमंत्रिणा भूपालस्य निवेदितम्-आर्यरक्षितसूरयोऽत्र समागता सन्ति, ते महाप्रभावकाः संति, मारीनिवारणार्थं तेषां पार्श्व गत्वा विज्ञप्तिः कार्या इति । तन्निशम्य भूपेन सूरयो विज्ञप्ताः । सूरिभिर्जलं
આ શ્રી આર્ય ક યાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1025

12
deslodastadostoute de todos estostestedadlastestostogastostado de stocastegaseste de sesosasta stasta sada glasbode stadtestosteste de desesta stast testostadostastest
समंत्रं कृत्वा समग्रनगरे तज्जलमाछोटितुं समादिष्टम् । नृपेण तथैव कारितम् । तेन नगरान् मारी गता शांतिश्च संजाता । तादृशमाचार्याणां प्रभावं दृष्ट्वा चमत्कृतो भूपः सूरिपार्थे समागत्य तेषां चरणयोः सुवर्णराशिमस्थापयत् । निःस्पृहत्वेन सूरिणा तद्रव्यं न स्वीकृतं परं नृपेणात्याग्रहे कृते, श्रावकेभ्यस्तद् दापयित्वा तेन द्रव्येण श्रीशान्तिनाथ प्रासादः कारितः । महीपालनृपेग जैनधर्मः स्वीकृतः । सम्यक्त्वसहितानि द्वादश व्रतानि च स्वीकृतानि । ततो धरणाकमंत्रिणा महीपालनृपस्य स्वपुत्री परिणायिता । श्री आर्यरक्षितसूर्युपदेशेन च स्वौशवालज्ञात्यां महीपालनृपः प्रवेशितः । नृपस्य धर्मदासनामा पुत्रः चंदेरीपुरीस्वामी संजातः। सूर्युपदेशेन च सम्यक्त्व सहित द्वादशवतधारी श्रावकोऽभवत् । स पुत्ररहित आसीत् । तेन सूरिकथनेन गोत्रदेवी समाराधिता । ततस्तस्य पंचपुत्राः संजाताः ।
अन्यदा तेन दिल्लीपतेः पृथ्वीराजनृपस्य बहुसन्मानं प्राप्तम् । ततस्तेन पृथ्वीराजभूपालस्य पुरतः श्रीआर्यरक्षितसूरेविशिष्टं माहात्म्यं वर्णितम् । तन्निशम्य पृथ्वीराजधरापालेन श्रीआर्यरक्षितसूरिवरस्य प्रभूतं सन्मानं कृतम् ।
अन्यदा सूरिवरो बेणपापरनामनि बेनातटनगरे समागतः । तत्र नगरे कपर्दिनामा व्यवहारी परिवसति । तस्य समयश्रीनाम्नी पुत्री विद्यते । सा प्रतिदिनं कोटिमूल्यान्यलंकाराणि स्वकीयशरीरे धारयति । तयैकदा श्रीआर्यरक्षितसूरेवैराग्यरसमया देशना श्रुता । तया देशनया सा संसाराद् विरक्ता संजाता । ततस्तया सर्वाणि देहभूषणानि त्यक्त्वा स्वकीयसखीनां पंचविंशत्या सह श्रीआर्यरक्षितसूरीणां पार्थे पारमेश्वरी दीक्षा गृहीता । तस्मिन् समये बहुभिर्मिथ्यादृष्टिभिमिथ्यात्वं त्यक्त्वा जैनधर्मः स्वीकृतः । अथ सो कोटिव्यवहार्यपि गूर्जरपतेः श्रीसिद्धराजजयसिंहभूपालस्य कोषाध्यक्षः संजातः । एकदा तस्य कोषाध्यक्षस्य मुखात् भूपतिना श्रीआर्थरक्षितसूरेः प्रशंसा श्रुता । ततो प्रसन्नीभूतचेतसा भूपतिना वाग्भटमंत्रिणं कथयित्वा श्रीआर्थरक्षित सूरिराकारितः । ततः सपरिवारः श्रीआर्यरक्षितसूरिः सिद्धपुरपत्तने समागतः । नृपेण महोत्सवेन सूरिवरः प्रवेशितः । ततः आयरक्षितसूरिवर्य उपाश्रये समागतः स्थितश्च । ___ अथापुत्रस्य सिद्धराजजयसिंहभूपस्य पुत्रेच्छा संजाता । तेन दूरादपि ब्राह्मणपंडिताः समाकारिताः पृष्टं च-मम पुत्रो नास्ति, तत्पुत्रेच्छा वर्तते । स पुत्र मम कथं स्यात् तत्कथयत । विप्रेरकत्र संमोल्य, परस्परं विचार्य, निर्णयं कृत्वा नृपस्य प्रोक्तम्-हे राजन् पुत्र कामेष्टियज्ञं कारय, तेन तव पुत्रो भविष्यति । तन्निशम्य पृथ्वीपतिना पंचदशदिवसकालिकं पुत्रकामेष्टियज्ञं कतु द्विजेभ्य आज्ञा दत्ता । ब्राह्मणैः पुत्रकामेष्टियज्ञः नृपाज्ञया समारब्धः । दशमे दिवसे रात्रौ यज्ञमंडप एका धेनुः प्रविष्टा, कृष्णसर्पेण च दष्टा । सा तत्रैव मृता । प्रातःकाले ब्राह्मणा यज्ञमंडपे समागताः । तत्र मृतां धेनुं
(ક)
શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1026

da ste de de de de de de de de të dhe t[]
निरीक्ष्य विषण्णा सन्तो यज्ञमंडपमपवित्रं मन्यमाना नदीं गत्वा स्नात्वा राजसभायां समुपविष्टनृपसमीपं गत्वा प्रोचुः– पृथ्वीप, यज्ञमंडपे धेनुर्मृता पतिताऽस्ति तेन यज्ञमंडपोऽपवित्रः संजातः । अथ यज्ञो कथं संपूर्णो भवेत् ? पुत्रकामेष्टियज्ञः कस्यचिदपि कृते एकवारमेव कर्तव्य एतादृशी शास्त्राज्ञाऽस्ति । नृपेण प्रोक्तम् एष यज्ञः कथं पूर्णो भवेत् : तदा विप्रैः कथितम् - यदि सा धेनुर्जीवन्तीवोत्थाय यज्ञमंडपात् गच्छेत् तर्हि यज्ञः पूर्णो भवेदन्यथा न हि । नृपेणोक्तम् - एवं कथं भवेत् ? विप्रैः कथितम् - एतादृशः कोऽपि मंत्रज्ञो यदि लभ्यते तर्हि यज्ञः संपूर्णो भवेत् । तन्निशम्य भूपालेन प्रोक्तम् - सदस्या, एतादृशो विद्यामंत्रज्ञः कोऽपि दृष्टः श्रुतो वा यदि युष्मासु केनाऽपि तर्हि वदत । तन्निशम्य केनापि किमपि तद्विषये न कथितम् । तदा भूपेनोदयमंत्रिणं प्रेष्य तदा तत्रस्था श्रीहेमचंद्रसूरय आकारिताः । ते तत्र समागत्य धर्मलाभाशिषं ददुः । भूपालेन सर्ववृत्तांतं कथयित्वा तथाविधः कोऽपि विद्यामंत्रज्ञोऽस्ति न वा ? यद्यस्ति तदा स कोऽस्ति, कुत्रास्ति तत्कथयतेति प्रोक्तम् । तदाकर्ण्य श्रीहेमचंद्रसूरिणा प्रोक्तम्-अधुना अस्मिन्नेव नगरे श्रीविधिपक्षगच्छस्याचार्याः श्रीआर्यरक्षितसूरयो विद्यमानाः सन्ति । ते विद्यामंत्रज्ञाः, परकायाप्रवेशिनीं विद्यामपि जानन्ति । परकायप्रवेशिनीं विद्यां विनैतत्कार्यं न भविष्यति । तन्निशम्य भूपेन प्रोक्तम् - एते सूरयस्तु मयैवाऽत्रनगरे समाकारिताः सन्ति । ततो हेमचंद्रसूरिं सन्मानपूर्वकं विसर्ज्य सपरिवारो भूपतिः यत्र श्रीआर्यरक्षितसूरयः सन्ति तत्र समागत्य प्रोवाच भगवन्तो, मया यूयमत्राssकारिताः परन्तु पश्चात्पृच्छापि न कृता, क्षमावन्तो भवन्तो ममापराधान् क्षम्य - ताम् । सूरिवरेण प्रोक्तम् - न कोऽपि तवापराधो वयं तु तव साहाय्येन ज्ञानदर्शनचारित्रस्याऽऽराधनां निर्विघ्नतया कुर्मः । तदाकर्ण्य तेषां प्रशांततादिगुणैः प्रभावितेन नृपेण सूरिवराणां यज्ञस्य वृत्तान्तं प्रोच्य यज्ञमंडपान्मृतां धेनुं जीवन्तीव निष्काशयतेति प्रार्थना कृता, सूरिवरेण जैनधर्मस्य विशिष्टता ज्ञापनार्थ सा विज्ञप्तिः स्वीकृता । ततो नृपः सपरिवारः सूरिवरं प्रणम्य गतः । सूरिः शिष्यान् वृत्तान्तं प्रोच्या-पवरके स्वदेहं मुक्त्वा स्वयं तस्मान् निर्गत्य, यज्ञमंडपे पतितां मृतां धेनुं प्रविष्टः । ततः सा धेनु जीवन्तीव तत उत्थाय यज्ञमंडपाद् दूरं गता, ततः स्वयं तस्या निर्गव्य, स्वशरीरे प्रविश्याऽपवरकान् निर्गत्य, स्वपरिवारं धर्मं च रक्षति स्म । अथ सूरिवरस्य एतन्महाकार्यं निरीक्ष्य साश्चर्यः सपरिवारो भूपः सूरिपार्श्वे समागत्य वंदनं प्रशंसां च चकाराकथयच्च भगवंतो, यूयं वचनपालने निश्चलाः बभूवुस्तस्माद् युष्माकं परिवारोऽचलत्वेन प्रसिद्धो भवतादिति प्रोच्य सूरिवरप्रभावेण प्रभावितः सन् प्रणम्य स्वस्थानं गतो यज्ञकारका विप्रा अपि चमत्कारं प्राप्ताः संतो यज्ञकार्य पूर्ण कृत्वा जैनाचार्य प्रणम्य प्रशस्य च स्वदेशे गताः । श्रीसिद्धराजजयसिंहभूपस्य पुत्रो न संजातः । स पुत्ररहित एव मरणं प्राप्तः ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
oschotash chofastest states

Page #1027

[१०] uksebedeshe sekashant
tbsesedesksksksksbsesedeshestedesdesheedashshsedesedestoseshsedodesededesese-lesesedesdeseseshshsebedeoboostedesseshddashi
अथ तस्य भूपस्य राज्यसिंहासने श्रीकुमारपालो भूपत्वे अभिषिक्तः । स कुमारपालभूपतिः - श्रीहेमचंद्रसूरिणा जैनधर्मं प्रापितः । ततः कुमारपालभूपालः सम्यक्त्वसहित द्वादशव्रतधारी परमश्राव
कोऽभवत् । तेन नृपेण स्वदेशेषु च अन्यदेशेषु च तथा जीवरक्षा कार्याणि कृतानि सन्ति यथाऽन्यः कोपि भूपः तथा जीवरक्षां कर्तुं प्राग् न प्रवृत्त आसीत् । भविष्यकालेऽपि तथा न प्रवर्तिप्यते इति श्रीहेमसूरिणा तस्यं प्रशंसा कृता, तस्मै कुमारपालाय, तद्गुणैराकर्षितेन तेन ‘परमार्हतः परनारीसहोदरो धर्मात्मा' इति नामानि दत्तानि ।
अन्यदा कुमारपालभूपतिना श्रीआर्यरक्षितसूरेमहाप्रभावकत्वं, महावैरागित्वं च श्रुत्वा आर्यरक्षितसूरिवर आकारितो, महोत्सवेन च पुरं प्रवेशितो, भावेन च वंदितः । अन्यदा सभायामुपविष्टयोः सूरिबरयोस्तत्रागतेन कपर्दिव्यवहारिणोत्तरासंगस्यांचलेन भूमि प्रमाय॑ वंदना कृता । तदा तत्रोपविण्टेन कुमारपाल धरापालेन श्रीहेमचंद्रसूरिवरः पृष्टो-भगवन् वस्त्रांचलेन भूमिप्रमार्जनविधिरपि शास्त्रे विद्यते किम् ? हेमचंद्रसूरिणा प्रोक्तम्-राजन् एष विधिरपि शास्त्रे वर्तते । तन्निशम्य हर्षितेन राज्ञा श्रीआर्यरक्षितसूरेः परिवारस्यैते अंचलगच्छीया इति प्रोक्तम् । तत एष गच्छोऽञ्चलगच्छनामाऽपि बभूव ।
_ विक्रमस्य दशाधिकद्वादशशतवर्षे मरुभूमौ भिन्नमालपुरस्य नाऽतिदूरे रत्नपुरं वर्तते । तस्मिन् - हमीरनामा राजा राज्यं पालयति । तस्य नृपस्य जरासिंघनामा समर्थः पुत्र आसीत् । तदा पारकर। देशे भद्रेसरनगरे भारमल्लनृपः पृथ्वीपतिरासीत् । तस्य सरस्वतीनाम्नी महास्वरूपवती विनयवती
निष्णाता च पुत्री बभूव । तस्या विवाहः रत्नपुरस्य राजकुमारजयसिंघापरनाम्ना जयसिंहेन कुमारण , सह अभवत् । तदा तस्या विवाहे पित्रा नवलक्षद्रव्यत्ययः कृतः । तेन तस्या नवलखीति नामाऽपि बभूव । क्रमेण तस्या एकः पुत्रः स मुत्पन्नः । तदा सिंधुदेशे मुगलगोष्ठनगर एका दुष्टस्वभावा महिला मंत्रतंत्रादिशक्त्याऽनेकबालकपशुपक्षिमनुष्यानां हिंसां कुर्वन्ती त्रासं प्रवर्तयामास । तया दुष्टमहिलयैका देवी समाराधिता । तया देव्या प्रत्यक्षीभूय तस्यै प्रोक्तम्-यदि त्वं मह्यमभिजिन्नक्षत्रजातं कमपि द्वात्रिंशल्लक्षणं बालं बलिदानत्वेन दद्यास्तहि तवोपर्यहं प्रसन्ना भवामि । इति निशम्य तया दुष्टया तादृशस्य बालस्य गवेषणं कुर्वत्या रत्नपुरे जयसिंह सरस्वत्यो लिस्तथाविधो दृष्टः । ततस्तया दुष्टया मार्जारीरूपेण तं बालं गृहीत्वा ततः पलायनं कृतम् । तदा राजभवने नगरे च हाहाकारः संजातः । ___एतस्मिन्नवसरे महाप्रभावका महात्यागिनः श्रीआर्थरक्षितसूरयस्तत्र समागताः । तै लॊकान् निरानन्दान् दृष्ट्वा पृष्टम् । लोकै राजबालहरणवृत्तांतः कथितः । ततो रत्नपुरनृपेण हमीरक्षत्रियेण महाप्रभावकस्य सूरिवरस्यागमनं निशम्य सूरिवरस्य समीपे समागम्य हृत-बाल---गवेषण--कृते विज्ञप्तिः कृता । नृपस्य विज्ञप्तिं निशम्य, तेन कार्येण च जैनधर्मस्य प्रभावनां ज्ञात्वा, सूरिवरणाऽचलगच्छा
2
. શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
..

Page #1028

.
، ، ، ، ، ، ، دانه ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، د بره . .
، ، ، ، ،
، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ا، ب، ،،، ،،، دانا، ،
، ، ، ، ، ،
!دوای
धिष्ठायिका-महाकालीदेवी स्मृता । देवी प्रत्यक्षीभूता सूरिं नत्वा किं स्मरणकारणमस्तीति पृच्छति स्म । ततः सूरिणा प्रोक्तम्-बालस्य हरणं संजातं, तं बालं मह्यं समर्थ पश्चाद् यथास्थानं गंतव्यम् । तन्निशम्य देवी सबालां तां दुष्टां महिला संशोध्य, तां दुष्टां चपेटादिभिस्ताडयित्वा, निर्भय॑ च बालं गृहीत्वा सूरये च समर्प्य स्वस्थानं गता ।
ततः सूरिणा तस्य बालस्य उपरि साशिर्वासक्षेपः कृतः, कथितं च-साशिर्वचन-वासक्षेपस्य प्रभावेणायं बालो यस्य कस्य जनस्य स्वहस्तस्पर्श करिष्यति तस्य रोगा नाशं गमिष्यन्ति विषं चापि नाशं यास्यति । इति प्रोच्य हमीरनृपस्य समर्पितः । ततः सूरिवरोपदेशेन सपरिवारेण हमीरभूपालेन जैनधर्मः स्वीकृतः । सम्यक्त्व सहितानि द्वादशवतानि स्वीकृतानि । धर्मकार्येषु प्रभूतं धनव्ययं कर्तुं लग्नेन हमीरपुत्रेण जेसिंघाऽपरनाम्ना जयसिंहेन श्रीआर्यरक्षित सूरिवरोपदेशेन श्रीशत्रुजयमहातीर्थस्य महासंघो निष्कासितः । तस्मिन् यात्रिकसंघे तेन बहुधनव्ययः कृतः, सुवर्णनिष्कानां च भूरिदानं दत्तं, चतुरशीते गच्छानां च श्रमणश्रमणीभ्य उदारचेतसा बहूनि वस्त्रयात्रादीनि वस्तूनि प्रदत्तानि । तेन जयसिंहेन श्राआर्यरक्षितसूरीश्वरोपदेशेन बहूनि जनशास्त्राणि लेखितानि, बहुप्रकाराणि च धर्मकार्याणि कृतानि ।
विद्यामंत्रसमृद्धेनाचार्य श्रीआर्यरक्षितसूरिवरण स्त्रोपदेशनिर्मापितानां पृथक्-पृथक् स्थानदेशेषु च स्थितानां चतुर्दशजिनालयानां प्रतिष्ठासु स्वनिश्रा एकस्मिन्नेव दिवस एकस्मिन्नेव समये दत्ता । अत्रैवं ज्ञातव्यं यच् श्रीआर्यरक्षितसूरयः चतुर्दशसु जिनालयेषु प्रतिष्ठासमये स्वयं विद्यमाना अभवन् ।
एतादृशानां जिनशासनप्रभावकानां महात्यागिनां तपस्विनामचलगच्छापरनामविधिपक्षगच्छाधिपतीनां परिवारे लक्षक्षत्रियप्रतिबोधको महाशासनप्रभावकः प्रथमपट्टधर आचार्यवर्य श्रीजयसिंहसूरिवर्य आसीत् । श्रीजयसिंहमूरिमुख्या द्वादश सूरय आसन् । विंशतिरूपाध्यायपद धारिणः, सप्ततिः पंडितपदधारिण आसन् । सर्वसाधव एकविंशतिशतान्यासन् । तथा साघीसमुदाये त्र्यधिकशतं महात्तरापदधारिण्यो, द्वयशीतिः प्रवर्तिनीपदधारिण्यश्च साध्य आसन् । सर्वाः साध्व्य एकादशशतान्यासन् ।
पृथ्वोपाठे भूरि धर्मप्रचारं कृत्वा प्रान्ते स्वमुख्यशिष्य-पट्टधराय श्रीजयसिंह सूरिवराय विधिपक्षगच्छसमुदायस्य भारं विद्यामंत्राणि च समर्प्य योग्यां शिक्षा ददौ । ततः पावकगिरावनशनं कृत्वा सप्तदिवसान्ते क्षमित चतुरशीतिलक्षजीवयोनियुत्सृष्टादशपापस्थानको गृहीतार्हत्सिद्धादि चतुः शरणः षत्रिं यदधिक द्वादशशतविक्रमार्कवर्षे शतवर्षायुष्कः समाधिना कालं कृत्वा स्वर्ग गतः ।
આ ગ્રી આર્ય કયાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #1029

अचलगच्छाधिपतिपरमपूज्याऽऽचार्यदेवश्रीगुणसागरसूरीश्वरविरचितम् जङ्गमयुगप्रधानदादाश्रीकल्याणसूरीश्वर
संक्षिप्त जीवन चरित्रम्
- अचलगच्छाधिपति पू. आ. श्री गुणसागरसूरीश्वराः कोठारापुरि प्रोत्तुंगे, भूरिप्रासादमंडिते ।
प्रासादे त्रिजगत्पूज्यं, शान्तिनाथं जिनं स्तुवे ॥१॥ प्रणम्य जिनदेवांश्च, गुरून्विघ्ननिवारकान् । कल्याणसागराऽऽचार्यचरित्रं लघुकं ब्रुवे ॥२॥ गुर्जरान्तर्वढीयारे, 'लोलाड़ा' इति संज्ञके । ग्रामे धान्यादिसमृद्धे, श्रेष्ठिवरस्तदाऽभवत् ॥३॥ नानींगस्तस्य भार्याऽभूद्वर्या नामीलदेविका । स्वप्ने दृष्टस्तयोद्गच्छत्सूर्यः सत्पुत्रसूचकः ॥४॥ गुणाग्निरसचन्द्रे वै, संवत्सरे हि वैक्रमे । सिताषाढद्वितीयायां, साऽसूत भासुरं सुतम् ॥५॥ कोडनाख्यः क्रमेणाऽसौ, संजातः पंचवार्षिकः । धर्ममूर्तिस्तदासूरि, रागान्महाप्रभावकः ॥६॥ जिनपूजां विधायाऽऽशु, व्याख्यानेऽगात्समातृकः । सूरेरकोपविष्टोऽसौ, देशनान्ते सुलक्षणः ॥७॥ शीर्षन्यस्तमुखपट्टि-र्वीक्षितः सूरिणा मुदा । ज्ञात्वा महानुभावं तं प्रोक्ता तज्जननी तदा ॥८॥ त्वत्पुत्रो भविता भद्रे, शासनस्य प्रभावकः । तस्मात्त्वं देहि मे बालं, शासनोन्नतिहेतवे ॥९॥ साऽवम्भाग्यवती सा स्यात्सूरिभ्यो दीयते यया । स्वपुत्रः किन्तु बालस्य पिता विदेशकं गतः ॥१०॥ पुत्रदाने स्वतंत्रानाऽहं तेनाऽऽगच्छतु पिता । अष्टमवार्षिको दीक्षायोग्यो भवेद्विचार्य च ॥११॥ विधिपक्षाधिपोऽन्यत्र, विजहार महामनाः । धर्मदानोपकारं हि, कुर्वन्पृथ्वीतले भृशम् ॥१२॥ काले समागतः सूरि-लोलाड़ाग्रामकं पुनः । नत्वा सूरिं च व्याख्यानं श्रुत्वा बालो विराग्यभूत् ॥१३॥ भाग्यवतः पितुर्मातुराज्ञां लात्वा हि कोडनः । सूरेः सार्धं गतो ग्रामाद्ग्रामं वैराग्यवान्सुधीः ॥१४॥ धवलाब्धपुरे दीक्षा, दत्ता बालस्य सूरिणा । नागड़ामाणकलालकृतवर्यमहोत्सवा ।।१५।। . शुभसागरनामाऽभूत्सूरेः शिष्यो नवाब्द कः । कृतयोगो बृहदोक्षा, जग्राह पादलिप्तके ॥१६॥
शास्त्राभ्यासरतो नित्यं, समिति गुप्तिसादरः । तपः संयमलीनोऽसौ, विशिष्टगुणवानभूत् ।।१७॥ - कांटीयामंगलशिना, कृते महामहोत्सवे । घस्रेऽक्षयतृतीयाऽऽख्ये शास्त्राणां पारगामिने ॥१८॥ .. षोड़शवार्षिकायाऽस्मै, गुणिने विदुषे मुदा । प्रदत्तममदावादे, सूरिणाऽऽचार्यसत्पदम् ॥१९॥
कल्याणसागरः सूरिस्तदाऽभून्मुनिशेखरः । तदुन्नतीच्छया शिष्यौ, स्वकीयात्रुपकारिणा ॥२०॥
5) શ્રી આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1030

desesesesterestenesdesistasseslestendeseseisesesesesesurfastesesesterestedasetdesledeseskolasedesesesesesedeodeseoesbslesedesesesesesel231
उपाध्यायश्च रत्नाधिनियाब्धिश्च सूरिणा । शिष्यौ कल्याणसूरेश्च, महोपाध्यायको कृतौ ॥२१॥ शास्त्रज्ञं गुणिनं धीरं, विद्वद्वर्य प्रभावकम् । नव्यसूरिं विनीतं तं, लोकोपकारहेतवे ॥२२॥ विद्येशः काश्चन विद्या, दत्त्वा पदधरान्मुनीन् । दत्त्वा शिक्षां च गच्छेशो, ह्यकारयद्विहारकम् युग्मम् ॥२३॥ साधूनां परिवारेण, वेष्टितो बालसूरिराट् । कच्छदेशोरुभाग्येनाऽचलत्कच्छं प्रति प्रधीः ॥२४॥ विहारं कुर्वता तेन, प्राप्ता भद्रावती पुरी । प्रासादधनधान्याढया, विपणिश्रेणिशोभिता ॥२५॥ .. भद्रेश्वराख्यतीर्थनाऽलंकृतोपाश्रयादिना । धर्मज्ञानक्रियावर्या, श्रेष्ठिसज्जनपूरिता युग्मम् ॥२६॥ इतः कच्छाऽबड़ासाख्ये, प्रदेश आरिखाणके । ग्रामेऽभूदमरसिंहः, श्रेष्ठी वणिग्वरो गुणी ॥२७॥ तत्पुत्रौ वर्धमानश्च, पद्मसिंहश्च सज्जनौ । कार्य धर्मादि कुर्वाते, स्नेहबद्धौ परस्परम् ॥२८॥ विधिपक्षं च रक्षन्ती, महाकाली सुरी तदा । योगिरूपेण तत्राऽऽगाद्भिक्षार्थ याचितौ तया ॥२९॥ ताभ्यां तद्वचनं श्रुत्वा, दत्त्वा भोजनमुत्तमम् । हठं गत्वा च मध्याह्ने, गृह आगमनं कृतम् ॥३०॥ . विधाय भोजनं योगी, गतः कुत्राऽप्यलक्षितः । माषषट्के गते योगिस्थाने सुवर्णभाजनम् ॥३१॥ निरीक्ष्य विस्मितौ तौ च, भ्रातरौ तत्र भाजने । वीक्ष्य सिद्धरसं तुम्बखण्डानस्मरतामृषिम् ॥३२॥ योगिनोपरिबद्धं तद्विस्मृतं तुम्बकं भवेत् । मत्वा रसेन लिप्तानि, ताभ्यां भाजनकानि च ॥३३॥ सौवर्णानि निरीक्ष्याशु, तानि सर्वपरिग्रहम् । गृहीत्वा चागतौ भद्रावती तौ सपरिच्छदौ ॥३४॥ . व्यापार तत्र कुर्वन्तौ, संघमुख्यौ धनाधिपौ । संजातो त्वरितं तौ च, बालमूरिस्तदाऽऽगतः ॥३५॥ सूरेरागमनं श्रुत्वा, संघेन हर्षितेन सः । सूरिः प्रवेशितः पुर्या', महामहेन सद्गुणी ॥३६॥ प्राज्ञेन सूरिणा दत्ता, देशना तत्र बोधदम् । श्रीशत्रुजयतीर्थस्य, माहात्म्यं वर्णितं भृशम् ॥३७॥ प्रबुद्धवर्धमानेन, श्रेष्टिनोत्थाय सूरिराट् । प्रार्थितस्तीर्थयात्रायै, सार्ध चलत हे प्रभो ॥३८॥ यूयं चलत यात्रायै, मथि कृपां विधाय भो । तेनेति प्रार्थिता लोकाः, प्रोद्यताश्चलनेऽभवन् ॥३९।। जनान्संप्रेष्य विज्ञप्तिः, कारिता तेन यात्रिकाः । आगता ग्रामदेशेभ्यो, भद्रावत्यां समुत्सुकाः ॥४०॥ पंचदशसहस्राणि, यात्रिकानां तदाऽभवन् । विधाय संघसामग्री_तरौ मुदितौ भृशम् ॥४१॥ भोजनोदिव्यवस्थायां, नियुक्तो राजसिंहकः । संबंध्युदारचेताः सः, शोभनां तां व्यधाधनी ॥४२॥ प्रवहणैः समुद्रं चोत्तीर्याऽऽगतौ ससंघको । बंदरे नागनानाम्नि, वस्त्रावासेषु च स्थितौ ॥४३॥ तत्राऽऽगाद्विहरन्सूरिः, परिवारेण भूयसा । मुनीनां द्विशती संघे, साध्वीनां त्रिशती ह्यभूत् ॥४४॥ अश्वा. नवशतान्यश्वेतराः सहस्रकं गजाः । नव पंचशतान्युष्ट्रास्तावद्रथाश्च गन्त्रिकाः ॥४५॥ शतानि सप्त साधं च, पटवासकृतः शतम् । प्रत्येकं बन्दिनो योद्धा, नापिता अभवन्शतम् ।।४६।।
આ આર્ય કયાણામસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1031

[18] teststestesteskeskuksesstektskadest
- b
a kkesteskeest*sketeste destestetestste beste testosteskoleskesestestele laste testestestestosteste
त्रिशती सूदकाः पंचाशत्प्रत्येकं च वाद्यकाः । संगीतका अयस्काराः, सिवः संघे च तक्षकाः ॥४७॥ संघेशेनोपदां दत्त्वा, प्रार्थितो जामभूपतिः । जसवंतादिसिंहश्च, संघरक्षाकृते तदा ॥४८॥ संधं सन्मान्य भूपेन, गजाश्वरथसैनिकाः । दत्ताः प्रोक्तौ च संघेशो, यात्रां कृत्वा च भोः शुभौ ॥४९॥ नगरे मे समागम्यं, स्थातव्यं व्यवहारकम् । कर्तव्यमर्धशुल्कं च, मे देयं कच्छशुल्कतः ॥५०॥ प्रतिपन्नं च श्रेष्ठिभ्यां, ततः संघस्य कारितम् । प्रयाणं प्रार्थितः सूरिः शिबिका स्वीचकार न ॥५१॥ तत्स्वर्णशिबिकायां, सच्छास्त्रं प्रस्थापितं मुदा । संघयोग्योपदेशाश्च प्रदत्ताः सूरिणा पथि ॥५२॥ तैश्च सूर्युपदेशैर्हि, सोद्यमा धर्मकर्मसु । संघपौ यात्रिकाः सर्वे, स्वस्वकार्यरता बभुः ॥५३॥ स्थाने स्थाने च सत्कारं, लभमानः पथि प्रजन् । जीर्णोद्धारादि कुर्वाणः, संघो भाद्रनदी ययौ ॥५४॥ नद्यास्तटे स्थितः संघो, रात्रौ निष्ठुरशब्दकम् । श्रुत्वोत्थाय च सूरिणा, संघेशपटमंडपे ॥५५॥ भैरवमिथुनं दृष्ट्वा संघपाशुभसूचकम् । स्मृताऽऽगता महाकाली, पृष्टतद्वक्ति कि शुभे ॥५६॥ प्रोचे देवी च संघेशी, प्रगे पूज्य त्वया सह । नेयौ तवप्रभावेण, महाकष्टं प्रणश्यति ॥५७॥ संघयौ सूरिणाऽऽहूतौ, पौषधं ग्राहितौ मुदा । सहानीतौ प्रयाणे च, हर्षेणाऽचलतां हि तौ ॥५८॥ मोजलराजपुत्रस्य, सरित्परतटागतां । हस्तिनी वीक्ष्य संघेश-गजोऽधावच्च कामयुक् ।।५९।। धावन्पथि रयेणाऽऽश्वास्फालितो वटशाखया । शतखंडोऽभवद्भस्तिपीठस्थसंघपालयः ॥६॥ वृक्षान्तः शृंखलास्तस्य, गुम्फिता निःसरन्ति न । भ्रमन्हस्ती मदोन्मत्तो, गाढं बद्धस्तदा स्थितः ॥६॥ आगत्य यात्रिकास्तत्र, वीक्ष्य तत्तादृशं तदा । बालसूरि प्रशंसंति, संवेशप्राणदायकम् ॥६२॥ श्रेष्ठिपत्न्यौ प्रवर्धाप्य, मौक्तिकैर्बालसूरिपम् । सूरेविज्ञाय वृत्तान्तममन्येतामुपकृतिम् ॥६३॥ ततः कृत्वा प्रयाणं च, यात्रासंघो पथि भृशम् । स्थाने स्याने प्रकुर्वाणः, शासनस्य प्रभावनाम् ॥६४॥ शत्रुजयमहातीर्थ प्राप्तो मासेन हर्षितः । तीर्थपूजां व्यधात्पूजाद्रव्यैर्भक्त्या विधियुताम् युग्मम् ॥६५॥ सूरिणा सह संघेशी, वजन्तो तीर्थमूर्धनि । सूरिदर्शितस्थानान्यवंदेतां पथि भावतः ।।६६॥ तीर्थमूर्ध्नि स्थितान्जैनप्रासादान्प्राप्य हर्षितौ । आदिनाथं प्रणम्याशु, जन्मसाफल्यतां गतौ ॥६७॥ वर्धयित्वा सुवर्णादिपुष्पैरादिजिनेश्वरम् । संधेन सहितौ तौ च, परमानन्दतां गतौ ॥६८॥ प्रदक्षिणां च कुर्वन्तौ, प्रणमंतौ जिनेश्वरान् । इभ्यौ प्रियंगुसंसिक्तावभूतां सूरि श्लाधितौ ।।६९।। उपरिस्था जिनाः सर्वे, वंदिताः पूजिता मुदा । प्रमोदं परमं प्राप्तं, ताभ्यां वाचामगोचरम् ॥७॥ तीर्थमालापरिधानं, सूरिणा कारितं तयोः । जिनालये ध्वजारोपः, कृतः ताभ्यां प्रहर्षिभ्याम् ॥७१॥ वर्धितं दे गद्रव्यादि, दानोद्धरणकं कृतम् । कृतं साधर्मिवात्सत्यं, ताभ्यां सूर्युपदेशतः ॥७२॥ तीर्थे जिनालयान्दृष्ट्वा, तत्कारकप्रशंसनम् । कृत्या संधपतिभ्यां च, सूरिः प्रोक्तः सुभावतः ॥७३॥
-
2) મા (આર્ય કલ્યાણગૌતમ ઋતિગ્રંથ

Page #1032

dastebesteedtestes de
dostatesbostoso desbotas dedastesteste destestest test de stad stastasedastasesedo dovtedadadadade sastostadastes
1941
पूज्याऽस्मद्भावना जाता, विधातुं द्वौ जिनालयौ । प्रशंसितौ च सूरिणा, ताभ्यां महोत्सवः कृतः॥७४॥ द्वयोः प्रासादयोस्तस्मिन् , खेषुरसेन्दुवर्षके । मृगशीर्षाऽसिते पक्षे, नवम्यां खातकं कृतम् ॥७५॥ चापसिंहाभिधो भ्राता, संधपत्योस्तृतीयकः । श्वसुरस्तव्युतस्याऽस्ति, राजसिंहाभिधो धनी ॥७६॥ जिनालयस्य तेनाऽपि, त्रयोदश्यां च खातकम् । कल्याणसागराचार्यापदेशेन कृतं शुभम् ॥७७॥ कृता प्रदक्षिणा तीर्थराजस्य सह यात्रिकैः । कदम्बहस्तगिर्यादितीर्थयात्रा कृता वरा ॥७८॥ चिल्लणाह्वसरः स्पृष्ट्वा, गत्वा शत्रुजयी नदीम् । स्नात्वा तत्र च तीर्थेशपूजा ताभ्यां कृता वरा ॥७९॥ भक्तिश्च साधुसाध्वीना, वस्त्रपात्रादिना कृता । यात्रिकस्वजनानां च, परिधापनकं कृतम् ॥८०॥ कर्मकृद्याचकेभ्यश्च, दत्तं दानं यशस्करम् । तीर्थीद्धारादिकृत्येषु, वित्तं दत्तं निरर्गलम् ॥८१॥ महती शासनस्यैवं, कुर्वाणौ च प्रभावनाम् । संघेन सूरिणा युक्ती, जामपुरं समागतौ ॥८२॥ जसवंतनृपः संघ, प्रावेशयत्सगौरवम् । नगरं संघनाथाभ्यां, नेपथ्यं प्रवरं ददौ ॥८३।। संघेशाभ्यां च भूपाय, दत्तो वोपहारकः । सत्कृत्य बहुमानेन, यात्रिसंधो विसर्जितः ।।८४॥ द्वात्रिंशल्लक्षमुद्राणां, यात्रासंघे व्ययः कृतः । ताभ्यां धन्यतमाभ्यां च, धनं जन्म पवित्रितम् ॥८५।। तस्मिन्पुरे नृपादेशास्थितौ तौ श्रेष्ठि पुंगवौ । व्यापारं धर्मकार्य च, कुर्वन्तौ सपरिच्छदम् ॥८६॥... स्थितास्तत्रौशवंशीयाः, सहस्राणां च पंचकम् । कच्छदेशं ययौ सूरीश्वरः कल्याण सागरः ॥८७॥ ग्रामाद्ग्रामं व्रजन्सूरिददन्महोपदेशकम् । पुरे जखौ चतुर्मासी, स्थितः संघाग्रहेण च ॥८८॥ महोपाध्यायरत्नाब्धेः, पितृव्यरणसिंहकः । तेन भक्तिः कृता वर्या, स्वीकृता द्वादशव्रती ॥८९॥ ततः कृत्वा विहारं च, ग्रामे ग्रामे प्रबोव्य च । लोकान्धर्मकराञ्चक्रे, लोकोपकारिसूरिराट् ॥९॥ सूर्युपदेशतो जामनगरे राजसिंहकः । तेजसिंहपितुः शान्तिनाथजिनालयस्य च ॥९१॥ परितोऽकारयदेवकुलिकाश्चौमुखं तथा । पृष्ठे जिनालयं पश्चाच्छ्रीमांढाभलसाणयोः ॥९२।। जिनालयौ विधाप्याऽऽशु, कालावडे मयांतरे । उपाश्रयौ च निर्माप्य, सूरिं न्यमन्त्रयत्तदा ॥९३॥ कच्छदेशात्समागच्छत्सूरिः कल्याणसागरः । पुरं प्रवेशितस्तेन, श्रेष्ठिवर्येण सोत्सवम् ॥९॥ जिनप्रासादयोः श्रेष्ठिना मांढाभलसाणयोः । प्रतिष्ठा कारिता, सूरेः पार्थाद्वर्यमहोत्सवां ॥९५॥ श्रेष्ठिना सूरिसद्वाण्या, यात्रा शत्रुजयस्य च । संघं लात्वा कृता, तस्यां द्विलक्षस्य व्ययः कृतः ॥९६॥ चातुर्मासं कृतं जामनगरे सूरिणाऽऽग्रहात् । श्रेष्ठिनः संधयुक्तस्याऽक्षीपुरसेन्दुवर्षके ॥९७॥ ततो रैवततीर्थस्य, यात्रां कृत्वा च सूरिणा । सौराष्ट्रे भव्यजीवानामुपदेशः कृतो महान् ॥९८॥ प्रबोधं तेन संप्राप्ता, दीक्षिता बहवोऽभवन् । ससम्यक्त्वाश्च केचित्तु, द्वादशव्रतधारकाः ॥९९॥ धर्म प्रचारयन्सूरिः, प्रभासपत्तनं गतः । संघाग्रहास्थितस्तत्र, चतुर्मास्यां विबोधकृत् ॥१०॥
એ શીઆર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1033

[s]
| চওভf a of fasta chshchhaah shasht************cccccccccccbbbbbbbba
ततो विहृत्य धर्मात्मा, सूरिः कल्याणसागरः । वेदेषुरसचन्द्रेऽध्दे, कच्छदेशं समागतः ॥ १०१ ॥ तत्र प्रबोधयन्सूरिः, भव्यान्विधाय दीक्षितान् । भुजाह्वनगरेऽच्छन्महोत्सवेन भूयसा ॥ १०२ ॥ वातरोगेण दुःखार्तो, भारमल्लाब्धभूपतिः । तत्राऽऽसीत्तेन सूरीशः, श्रुतो महाप्रभावकः ॥ १०३॥ प्रधानान्प्रेष्य भूपेनाऽऽहूतः सूरिः समागतः । काष्टपट्टे ससत्कारं राज्ञा समुपवेशितः ॥ १०४ ॥ वातव्याधिमगच्छन्तं, स्वदेहस्थं निपीडकम् । निवेद्य रोगमुक्त्यर्थं सूरिर्नृपेण याचितः ॥ १०५ ॥ शासनस्य हितं दृष्ट्वा, सूरिमन्त्रेण मन्त्रितम् । नृपदेहे जलं सूरिरसिञ्चतेन तत्क्षणम् ॥१०६॥ वातमुक्तोऽभवद्भूपः, प्रोत्थायाऽऽशु चमत्कृतः । मत्वा महोपकारं च पतितः सूरिपादयोः || १०७ ॥ सूरिं वर्धाप्य मुक्ताभीराश्यो मुदमधुर्भृशम् । भूपोऽवग्भूरिदुःखाद्धि, भवता मोचितोऽस्म्यहम् ॥१०८॥ निष्कानेकसहस्रं च, दातुमानाययन्नृपः । अवग्न साधुभिः सूरि-देव्यं संगृह्यते कदा ॥ १०२ ॥ प्रशंस्य जैनसाधूनां, निस्पृहत्वं च भूपतिः । तद्द्रव्यं श्रावकेभ्यो हि प्रायच्छधर्मकर्मणे ॥११०॥ सूरिरुपविष्टो यस्मिन्काष्टपत्रं च तं ददौ । पट्टः सोऽद्याऽपि संरक्ष्य, स्थापितोऽस्ति छुपाये ॥ १११ ॥ यूयं किंचिच्च याचध्वं, भूपेन कथिते तदा । प्रोवाच करुणां भोधिः, सूरिः कल्याणसागरः ॥ ११२ ॥ जैनपर्युषणे राज्ये, जगन्महोपकारिणि । प्रतिवर्षं विधग्प्या चाऽहिंसा नृप दिनाष्टकम् ॥११३॥ सुरामांसे न भोक्तव्ये, न कार्यं जीवपीडनम् । सुखसंपत्तिहं राजन्त्वयाऽपि सुखकांक्षिणो ॥११४॥ प्रतिपन्नं च तद् राज्ञा, ताम्रपत्रे ह्यलेखयत् । अमारीपालनं राज्ये, पर्युषणे दिनाष्टकम् ||११५|| राजविहारनामानं कारयित्वा जिनालयम् । दत्त्वा संघाय भूपालोऽनृणममन्यत स्वकम् ॥ ११६॥ महाप्रभावना जैनशासनस्य तदाऽभवत् । चातुर्मासं कृतं तत्र, राजमान्येन सूरिणा ॥११७॥ ततस्त्रयोदश वर्षान्यावद्विहृत्य सूरिणा । कच्छदेशे कृतो धर्मप्रचारो हि स्थले स्थले ॥११८॥ दीक्षिताः प्राप्तवैराग्याः, पुरुषाः पंचसप्ततिः । सपादं च शतं नार्यः, सूरिणा स्त्रोपदेशतः ॥ ११९ ॥ कृताः सम्यक्विनो भूरि, द्वादशत्रतधारकाः । त्रयोदश प्रतिष्ठाश्च, कारिता जिनसद्मनाम् ॥१२०॥ गुणान्बुद्धिं निरीक्ष्याशु, जसवंतेन भूभुजा । विधत्तौ वर्धमानश्च पद्मसिंहः स्वमन्त्रिणौ ॥ १२१ ॥ इतो जामपुरे प्रोक्तं, पद्मसिंहस्य भार्यया । वर्धमानाय भो श्रेष्ठिन्कथं प्रमाद्यतेऽधुना ॥१२२॥ लक्ष्मीश्चला चलं चास्ति, जीवितं किं न ज्ञायते । शीघ्रं लक्ष्मीर्हि धर्तव्या, सौख्याय धर्मकर्मणि ॥ १२३ ॥ वर्धमान उवाचैवं, वत्से साधु प्रबोधितम् । सत्याऽसि कमलादेवी, त्वमस्मदालये शुभे ॥१२४|| पद्मसिंह प्रबोध्याऽऽशु, वर्धमानेन तत्क्षणम् । कल्याणसागरः सूरिराहूतः कच्छदेशतः ॥ १२५ ॥ ग्रामाद्ग्रामं व्रजन्सूरिर्जामपुरं समाययौ । श्रेष्ठिभ्यां च ससंघाभ्यां सूरिः पुरं प्रवेशितः ॥ १२६ ॥ सूरीश्वरोपदिष्टाभ्यां ताभ्यां महज्जनालयम् । कारयितुं मनः कृत्वा, तत्सामग्रयश्च मेलिताः ॥ १२७॥
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1034

hdhdbsterdasthadehatestashekshebthshobehekshddesktobedeshchdboboshshobshshobsbsbsbsesbshshshshashdhtt
चातुर्मासं च तत्रैव, कारयित्वा मुनीशितुः । सिद्धिरसरसेन्द्वब्दे, पंचम्यां श्रावणे सिते ॥१२८॥ द्वासप्तत्या शुभं देवकुलिकानां युतस्य हि । जिनालयस्य खातं च, शिलारोपणकं कृतम् ॥१२९॥ षट्शतीकार्यकर्तृणां, ताभ्यां तत्र च योजिता । कृतं साधर्मिवात्सल्यं, कृतं च दीनपोषणम् ॥१३०॥ प्रभावकाण्यनेकानि, धर्मकार्याणि चाऽभवन् । कारितानि चतुर्मास्यां, ताभ्यां सूर्युपदेशतः ॥१३१॥ ततः कृत्वा विहारं च, पालनपुरमागतः । तत्रस्थ स्वगुरोः पार्श्व, स्थितः सूरिः सवन्दनम् ॥१३२॥ गुरूणां शुभनिश्रायां, चातुर्मासं कृतं च तद् । गुरुसेवापरेणाऽतिविनीतेन च सूरिणा ॥१३३॥ तत्र यवनभूयस्य, ज्वरार्ता करिमा प्रिया । उपायैर्बहुभीरोगमुक्ता नाऽभूत्कथंचन ॥१३४॥ महाप्रभावकं सूरिं श्रुत्वा स्वपुरमागतम् । नृपेणोपाश्रयं गत्वा, व्याख्यानं च श्रुतं ततः ॥१३५॥ वृत्तान्तं प्रोच्य गच्छेशो, विज्ञप्तो ज्वरमुक्तये । विचार्य शासनोत्कीर्ति, रत्नवार्द्धिमप्रेषयत् ॥१३॥ सबालमुन्युपाध्यायो, गतो हि राजसद्मनि । प्रणतः प्रार्थितो राज्याऽऽनाययत्श्वेतवस्त्रकम् ॥१३॥ दासीहस्तेन राश्योश्च, तद्वस्त्राच्छादितं वपुः । विधाप्य मन्त्रयोगेनोत्तारयद्वस्त्रके ज्वरम् ॥१३८॥ भूम्यां निक्षेप्य चाच्छाद्य, तद्वस्त्रं पाठकोऽवदत् । यथा स्फुरति षण्मासं, स्फुरिष्यति तथैव च ॥१३९॥ निर्वरा करिमाहवा च, जाता राज्ञी हि तत्क्षणम् ।
उत्थिता प्राणमच्चाऽवग, भगवन्तारितास्म्यहम् ॥१४॥ चमत्कृतेन भूपेन, पादयोय॑स्य मुद्रिकाः । गृहाण भगवन्नेता, भवतोपकृतोऽस्म्यहम् ॥१४१॥ अस्पृष्ट्वा ता उपाध्याय, उपाश्रयं समागतः । धर्ममूर्ति गुरुं नत्वा, सर्व न्यवेदयच्च सः ॥१४२॥ .. भूप उपाश्रयं गत्वा, नत्वा गच्छेशपादयोः । द्विगुणं स्वर्णनिष्कानामस्थापयत्सहस्रकम् ॥१४३॥ सूरीन्द्रो धर्ममूर्तिश्च, तदाऽवग्जैनसाधवः । त्यक्तद्रव्या न गृह्णन्ति, यावज्जीवं च वित्तकम् ॥१४४॥ भूपालो जै नसाधूनां, प्रशंस्य निष्परिग्रहम् । श्रावकेभ्यो धनं दत्त्वा, चोपाश्रयमकारयत् ॥१४५॥ सूरिमाससुरादीनां, भूपराश्यौ प्रबोध्य च । ह्यकारयत्प्रतिज्ञां द्राक्, राज्यरं सबलाऽभवत् ॥१४६॥ गत्वा व्याख्यानके राज्ञी, नित्यं प्रभावनां व्यधात् । नालिकेरादिवस्तूनां, जैनधर्मानुरागिणी ॥१४७॥ जैनधर्मस्य तत्राऽभूदनेकधा प्रभावना । लोका धर्मरता जाता, धर्मकर्माऽभवद्बहु ॥१४८॥ चातुर्मासं विधायाऽथ प्रभासपत्तनं गतः । गच्टेशगुरुणा साधे, सूरिः कल्याणसागरः ॥१४९॥ स्मृताऽऽगतां महाकालीमपश्यन्गच्छपोऽवदत् । न पश्यामि कथं देवि त्वामहं कारणं वद ॥१५॥ देव्यवग्भवतः स्तोकमायुः पंचाह्निकं गुरो । श्रुत्वैतत्सूरिणापृष्टं, कस्मै देया सशिक्षणा ॥१५॥ विद्याः सत्परिवारश्च, गच्छाधिष्ठायिकेमया । कल्याणसूरये प्राप्तसाहाय्याय ममाह सा ॥१५२॥ वत्स दत्ता मया विद्या गगनगामिनी तथा । ह्यदृश्यकारिणीत्याद्या, व्यापार्या धर्मकर्मणि ॥१५३॥
મશી શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમસમૃતિ ગ્રંથ
)

Page #1035

bsbsbshsbshshshshshobshshabadsbsechubsbshsbstedashcbsedeshshobhsbshshobshdsecbsedddedbbbbubshshobsesaks
[eased संयम निष्कलंक च, पालनीयं त्वया सदा । वर्धनीयः परिवारः, कार्या शासनसेवना ॥१५४॥ विद्याः शिक्षाः प्रदायेति, धर्ममूर्तिश्च सूरिराट् । कल्याणसूरये प्रादात्संबोध्य परिवारकम् ॥१५५॥ सूरीशो धर्ममूर्तिश्चाऽनशनं पंचघस्रकम् । विधाय चैत्रराकाम्यां, खर्षिरसेन्दुवर्षके ॥१५६॥ पंचाशीत्यब्दकायुष्कः, स्वर्गं गतः समाधिना । अर्हदादि स्मरजैन धर्ममहाप्रभावकः ॥१५७॥ संघेन मरणस्योवं, सूरेः कार्य विधाय च । महेन स्थापिते, देवकुलिकायां च पादुके ॥१५८॥ दत्तं संघेन तत्राब्दे, मुदा कल्याण सूरये । चैत्र कृष्णतृतीयायां, गच्छाधीशपदं तदा ॥१५९॥ तच्चातुर्मासकं तत्र, सूरेः संघेन कारितम् । प्रभासपत्तने भूतो, धर्मोद्योतस्तदा महान् ॥१६॥ अग्रजकुरपालेन, सोनपालः सहाऽऽगतः। आगरावासिनौ तत्र, तौ नत्वा सूरिमूचतुः ॥१६१॥ धर्ममूर्तेर्गुरोर्वाण्या, प्रारब्धौ द्वौ जिनालयौ । पित्राऽऽवाभ्यां च नीतौ हि, प्रतिष्ठायोग्यतां मुदा ॥१६२॥ कारयितुं प्रतिष्ठां तदागराह्यपुरे प्रभो । आगच्छतु भवाञ् शीघ्र, करोतु ह्युपकारकम् ॥१६३॥ विज्ञप्त्या च तयोः सूरिः, समागादागरापुरम् । संघेन सह ताभ्यां च, प्रावेश्यतमहेन सः ॥१६४॥ सूरेः प्राप्योपदेशं हि, प्रतिष्ठाया महामहम् । धर्मप्रभावकं भक्त्या, कारयामासतुश्च तौ ॥१६५॥ राधशुक्ल तृतीयायां, वर्षे चन्द्रर्षिषक्षितौ । सार्धचतुःशती मूर्ती प्रत्यष्ठापयद्गुरुः ॥१६६॥ श्रेयांसनाथ एकस्मिन्महावीरो द्वितीयके । द्वयोमंदिरयोरेवं, संजातौ मूलनायकौ ॥१६७॥ कृतं साधर्मिवात्सल्यं, ताभ्यां दिनाष्टकं भृशम् । याचकेभ्यो धनं दत्तं, दीनोद्धारः कृतस्तदा ॥१६८॥ देवद्रव्यादिवृद्धिश्च, भृशं सूर्युपदेशतः । जिनधर्ममहोद्योतोऽभवत्तस्मिन्महोत्सवे ॥१६९॥ भूरिद्रव्यव्ययं कृत्वा, सूरीश्वरोपदेशतः । भव्यमुपाश्रयं शीघ्रं, कारयामासतुश्च तौ ॥१७०॥ गच्छाधिपतिसूरीशश्चातुर्मास व्यधान्मुदा। तयोर्धात्रोश्च विज्ञप्त्याऽभवत्तत्र प्रभावकम् ॥१७१॥ ताभ्यां सूर्युपदिष्टाभ्यां, ससंघाभ्यां ससूरिभ्यां । सम्मेतशिखरादीना, तीर्थानां यात्रकाः कृताः ॥१७२।। निष्कानां सप्तलक्षाणि, तीर्थोद्वारादिकर्मसु । प्रदत्तानि प्रधानाभ्यां, ताभ्यां सूर्युपदेशतः ॥१७३॥ विहरन्सूरिपो प्रामाद्ग्रामं भव्यान्प्रबोधयन् । वाराणसी पुरीमागान्मासं स्थितश्च बोधयन् ॥१७४॥ अथागरापुरं भूपो जहांगीरः समाययौ । दुर्जनप्रेरितः स्वीयसचिवाबाह्ययच्च द्राक् ॥१७५॥ तयोर्यवन भूपालोवग्युवाभ्यां जिनालयो । कारितौ च तयोर्मध्ये ये देवाः सन्ति ते यदि ॥१७६॥ नाश्चर्य दर्शयिष्यन्ति, घस्राणां दशके गते । प्रोक्तं नेति न वक्तव्यं, त्रोटयिष्यामि तौ तदा ॥१७७॥ चिन्तामग्नौ च तच्छृत्वा, सचिवौ तौ गृहागतौ । अस्मरतां प्रभावाढयं, सूरिंकल्याणसागरम् ॥१७८॥ वाराणस्यां स्थितं सूरिं, ज्ञात्वा च सोनपालकः । शीघ्रगत्युष्ट्रकेनागाल्लग्नं घस्रचतुष्टयम् ॥१७९॥
CD આ ગ્રી આર્ય કયાણગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1036

h
ddeshsasteshejashreshsastepsbseshishdesothstodesbpdeseseseredasbobotobobekshekdedesebedekhdevatedesisex
[१]
तत्र सूरिं प्रपश्याशु, नत्वा गद्गदितश्च सः । वृत्तान्तं प्रोच्य पप्रच्छ, तदाऽवसूरिशेखरः ॥१८॥ चिन्तां विहाय गच्छत्वं सर्वं शुभं भविष्यति । आगमिष्याम्यहं तत्र, करिष्याम्युचितं च यत् ॥१८१॥ श्रद्धां धृत्वा गुरोर्वाण्यां स्वर्णपालो गतश्च द्राक् । विद्ययाऽऽकाशगामिन्या, तत्प्राप्तं सूरिणापुरम् ।।१८२॥ सूरिं समागतं वीक्ष्य, विस्मितश्च प्रहर्षितः । कुरपालः प्रणम्याऽऽशु, विचार्येति प्रशंसति ॥१८३॥ शीघ्रमागाद्यतः सूरिहि कष्टादुद्धरिष्यति । सोनपालोऽष्टमेहन्यागात्सूरिं प्रेक्ष्य जहर्ष च ॥१८४॥ आय तौ जहांगीरः, प्राह नाद्याऽपि दर्शितः । त्वद्देवेन चमत्कारस्त्रोटयोमि ततोऽद्य भोः ॥१८५।। गुर्वाज्ञयाहतुस्तौ च, राजन्नागच्छ मन्दिरम् । चमत्कारं च देवस्त्वां, दर्शयिष्यति निश्चितम् ॥१८६॥ जहांगीरो निशम्येति, ययौ जिनालयं तदा । राजन्प्रणम देवं चेच्चमत्कारं दिदृक्षसि ॥१८७॥ श्रुत्वेत्यागतसूरेश्च, वाणी नृपो नमत्यरम् । देवीं सूरिमहाकाली, स्मृत्वा धर्मध्वजं तदा ॥१८८॥ कृत्योर्ध्वमित्यवग्देव, धर्मलाभं प्रदेहि भोः । हस्तमुद्यम्य मूर्त्याद्राग, धर्मलाभेति घोषितम् ॥१८९॥ श्रुत्वा प्रस्तरमूाश्च, निरीक्ष्योद्यमितं करम् । विस्मितो भीतभीतश्च, सूरि नत्वाऽवदन्नृपः ॥१९०॥ सम्यग्देवो हि जैनानां, मन्त्रवानिश्च सद्गुरुः । प्रोच्य दशसहस्राणि, निष्कानप्रेषयन्नृपः ॥१९१॥ सूरिणाऽगृह्यमाणं तद्, द्रव्यं ताभ्यामदान्नृपः । धर्मकृते हि साधूनां, निस्पृहत्वं प्रशंस च ॥१९२॥ प्रशंसा जैनधर्मस्य, सूरेश्वा भूत्प्रभूयसी । जाता शान्तिस्तदा भ्रात्रोलोढागोत्रिकयोस्तयोः ॥१९३॥ धर्मप्रभावनाः कुर्वन्गच्छेशो व्यहरद्भुवि । उदयाग्रपुरमागात्संघसत्कारपूर्वकम् ॥१९४॥ चातुर्मास्यां स्थितस्तत्र, संघाग्रहेण सूरिपः । महाप्रभावनां कुर्वन्शासनस्य प्रभाववान् ॥१९५॥ . महाप्रभावकं ज्ञात्वा, सर्वसूरिषु तं वरम् । पदं युगप्रधानेति, संघस्तस्मा, अदान्मुदा ॥१९६॥ । नमः शुक्लद्वितीयायां, वर्ष नेत्रर्षिषक्षितौ । महायोगीश्वरः सूरिर्जातो युगप्रधानकः ॥१९७॥ चातुर्मासे गते सूरिहरन्क्रमतो भुवि । लोकान्धर्ममयान्कुर्वन्नमदावादमागतः ॥१९८॥ प्रवेशितः कृयानाथो, महामहेन सूरिपः । चातुर्मासं च संघेन, सूरेस्तत्रैव कारितम् ॥१९९॥ धर्मकार्यैरभूत्पूर्णं, चातुर्मासं प्रभावकम् । सूरियुगप्रधानश्च, विहारमकरोद्भुवि ॥२०॥ भव्यान्प्रबोधयन्सूरिर्वर्धमानपुरं गतः । प्रवेशितश्च संघेन, सन्महोत्सवपूर्वकम् ॥२०१॥ वढवाणे तदा संघविज्ञप्त्या सूरिसत्तमः । चातुर्मासं प्रभावाढयं कृत्वा सिद्धगिरिं ययौ ॥२०२॥ वर्धमानपद्मसिंहराजसिंहा निशम्य तत् । तत्राऽऽगत्य च विज्ञप्ति, व्यधुः सूरेर्धनेश्वराः ॥२०३॥ जिनालयास्त्रयो जाताः, पावने तीर्थशेखरे । सूरिशेखर किं कुर्मो, मार्ग दर्शय सद्गुरो ॥२०४॥ ... सूरिणा दर्शिते मार्गे, श्रेष्ठिनश्च महोत्सवम् । चक्रुर्वर्य प्रतिष्ठाया, महापुण्यप्रदं तदा ॥२०५।। .
મિ શ્રી આર્ય કયા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
છે
A
RE
.

Page #1037

[२०]
hd
bobsheshadiseseseksidasebateinstadasesesesystestosesettsbsesseebsiteshsettesedesevedeisbspothohibite
प्रतिष्ठा शान्तिनाथस्य, वर्धमानजिनालये । कृता च षोडशेशस्य, राजसिंहजिनालये ॥२०६।। द्वयोमंदिरयोरेवं, मूलनायकको कृतौ । अपूर्णशिखरत्वाच्च, पद्मसिंहजिनालये ॥२०७॥ प्रतिष्ठितो न मूलेशस्त्रिषु जिनालयेषु च । प्रतिष्ठिता मुनीन्द्रेण, प्रभूता जिनमूर्तयः ॥२०८॥ शरर्षिरसचन्द्रेऽब्दे, प्रतिष्ठा ह्यजना युता । संजाता सूरिबोधेन, पावना पापहारिणी ।।२०९॥ तेषां जिनालयानां हि, निर्मापणादिके व्ययः । सार्धचत्वारि लक्षाणि, द्रम्माणां श्रेष्ठिभिः कृतः ॥२१०॥ श्रेष्ठिनो राजसिंहस्य विज्ञप्त्या सूरि पुंगवः । ययौ जामपुरं तूर्णं, संघेन च प्रवेशितः ॥२११।। स्वपितुस्तेजसिंहस्य, चैत्यस्य परितः स्वयम् । कारितलथुचैत्येषु द्वासप्ततौ तदा वराः ॥२१२॥ पंचशत्येकपंचाशच् , जिनानां मूर्तयः शुभाः । सूरिणा श्रेष्ठिविज्ञप्त्या, प्रतिष्ठिताः कृतांजनाः ॥२१३॥ बाणर्षिरसचन्द्रेव्दे, राधशुक्लाष्टमीतिथौ । प्रतिष्ठा राजसिंहेन कारिता कीर्तिपुण्यदा ॥२१४॥ लक्षत्रयव्ययश्चैत्यनिर्मापणादिकर्मसु । राजसिंहस्य संजातस्तेनैपश्च मुदा कृतः ॥२१५॥ विज्ञप्त्या वर्धमानस्य, चातुर्मासं च सूरिणा । कृतं तत्राऽभवत्कार्यधर्ममहाप्रभावकम् ॥२१६॥ वर्धमानस्ततः सूरेोधेन पद्मसिंहयुक् । सिद्धाचलस्य संघेन, व्यधाद् यात्रां ससूरिपः ॥२१७॥ श्रेयांसनाथमूलेशः पद्मसिंहस्य मंदिरे । प्रतिष्ठितश्च विज्ञप्त्या, श्रेष्ठिनोः शिवसूरिणा ॥२१८॥ रसर्षिरसचन्द्रेऽब्दे, द्वितीयायां च फाल्गुने । सिते पक्षे विद्यते च, लेखोऽधुनाऽपि मंदिरे ॥२१९॥ चतुर्लक्षाणि कृत्वाऽस्यां, मुद्राणां धनिनौ व्ययम् । जामपुरं समागातां, ससंघौ सूरिणा सह ॥२२०॥ तिस्रः समप्रमाणा हि, शान्तिनाथस्य मूर्तयः । स्वकारिते बृहच्चैत्ये, विज्ञप्त्या श्रेष्ठिनोस्तयोः ॥२२१।। रसर्षिरसचन्द्रेऽब्दे, महामहेन तत्र वै । राधशुक्लतृतीयायां, सूरीन्द्रेण प्रतिष्ठिताः ॥२२२॥ पद्मसिंहस्य विज्ञप्त्या, चातुर्मासं च तत्कृतत् । तत्र युगप्रधानेन, सूरिणा वै प्रभावकम् ॥२२३॥ ततो विहृत्य सूरीन्द्रः, पादलिप्तं गतः पुरम् । चातुर्मासं च तत्कृत्वा, गतो जामपुरं ततः ॥२२४॥ श्रेष्ठिनोस्तत्रविज्ञप्त्या, तन्मंदिरे कृतेषु च । परितो लघुचैत्येषु, द्वासप्ततौ हि सूरिराट् ॥२२५॥ सैकां पंचशती मूर्तीः, प्रतिष्ठिता व्यधाद्वराः । वस्वृषिरसचन्द्रेऽब्दे, पंचम्यां राधशुक्लके ॥२२६॥ सप्तलक्षव्ययो जातो, निर्मापणादिकर्मसु । महामंदिरयुक्तानां, द्वासप्ततिजिनौकसाम् ।।२२७॥ अभूत्साधर्मिवात्सल्य, दीनयाचकपोषणम् । देवादिद्रव्यवृद्धिश्च, जाता धर्मप्रभावना ॥२२८॥ श्रीकर्यां मौर्यपुर्यां चै - तत्कारितजिनौकसोः । भ्रातृभ्यां कृतविज्ञप्तिः प्रतिष्ठामकरोद्गुरुः ॥२२९।। पुनर्जामपुरं गत्वा, राजसिंहस्य बंधुना । कारिते चौमुखे चैत्ये, नेणसिंहेन चाऽकरोत् ॥२३०॥ चतस्रः प्रतिमा भव्या, बृहतीः संभवेशितुः । प्रतिष्ठिताः सदृग्माना विज्ञप्तः समहं गुरुः ॥२३१॥ लक्षत्रयव्ययश्चाऽभूच्चैत्यनिर्मापणादिके । द्वारमेकमभूत्तत्र, राजनेणजिनौकसोः ॥२३२॥
રચી શ્રી આર્ય કાયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #1038

ဖ49 ) ဖဖဖဖဖဖဖဖဖ ၉၆
၉
कककककककककक २१] चोरिमन्मंदिरं मध्येऽभवत्तेन च चोरिमत् । मंदिरयोश्च नामाऽभूवयोस्तत्र प्रसिद्धिभाक् ॥२३३॥ विज्ञप्त्या श्रेष्ठिनस्तत्र चातुर्मासं प्रभावकम् । विधाय कच्छदेशं हि ययौ सूरीन्द्रसत्तमः ॥२३४॥ प्रतिग्रामं विहारं हि, कुर्वन्प्रबोधयन्गुरुः । मांडवी च पुरीमागात्सत्संघेन प्रवेशितः ॥२३५॥ संघाग्रहेण सूरीन्द्रश्चातुर्मासं व्यघाच्छुभम् । ततो ययौ भुजं वर्षे, नवर्षिरसचन्द्रके ॥२३६॥ सपौरभारमल्लेन, राजसन्मानपूर्वकम् । गुर्वागमनहृष्टेन, राज्ञा सूरिः प्रवेशितः ॥२३७॥ सूर्युपदेशकं श्रुत्वा, हृष्टो भूपश्च पौरयुक् । उपकारादि संस्मृत्य, प्रशंसामकरोभृशम् ॥२३८॥ सपौरभूपविज्ञप्त्या, सूरिविंद्वच्छिरोमणिः । सत्त्वान्प्रबोधयन्भव्यान्मासं यावरिस्थतस्तदा ॥२३९॥ ततो विहृत्य कोठारापुरीमागत्य सूरिपः । चातुर्मासं व्यधाद्भव्यं, बिद डां च पुरीं ययौ ॥२४०॥ मासकल्पं विधायाऽत्र, पुरमंजारमाययौ । चातुर्मासं च तत्राऽस्थात्संधाग्रहेण सूरिपः ॥२४१॥ इतो जामपुरे भ्रात्रोः सचिवयोधनं यशः । असहमानदुष्टेन, कोशपेनाऽशुभं कृतम् ॥२४२॥ मुद्रानवसहस्राणां, विधायनवलक्षकम् । भूपपत्रमदादुष्टो, मंत्रिभ्यां मार्गयन्धनम् ॥२४३॥ योगिरूपमहाकाल्याः, प्राप्य चित्रलतां च तौ, कष्टं ती|ऽशुभं ज्ञात्वा, कच्छभद्रावती गतौ ॥२४४॥ तज्ज्ञात्वा भूमिपेनाऽपि, लोहाणाज्ञातिकाऽहितम् । दुष्टं तं कोशपं हत्वाऽऽहूतौ तौ नाऽगतौ पुनः ॥२४५॥ चत्वारि ह्योशवंशीयाः सहस्राण्यागतास्ततः । भद्रावती ततः सूरिविज्ञप्तश्च समाययो ॥२४६॥ ससंधो वर्धमानश्च, पद्मसिंहेन संयुतः । प्रावेशयत्पुरी सूरिं वृत्तान्तश्चाऽह तत्पुरः ॥२४७॥ कारयित्वा चतुर्मासं, तौ च सूर्युपदेशतः । माणिक्यारिष्टनीला दिरत्नमूर्तीविधाप्य च ॥२४८॥ पंचमीसिद्धचक्राद्युद्यापनं च विधाय हि । पंचलक्षव्ययं तेषु, व्यधातां श्रेष्ठिपुंगवौ ॥२४९।। भद्रेश्वरस्य तीर्थस्य, वर्षेऽग्निसिद्धिक्षितौ । जीर्णोद्धारं विधायाऽऽशु, सार्धलक्षव्ययेन च ॥२५॥ कृत्वा साधर्मिकोदारं, सप्तलक्षव्ययादरम् । चंपापावाबुसम्मेतराजवैभारपावकान् ॥२५१॥ कदंबतालसिद्धादिरैवतादींश्च तीर्थपान् । संस्पृश्य यात्रया तेषामुद्धारार्थ पृथक्पृथक् ॥२५२॥ प्रादातां भ्रातरौ सर्वं, लक्षाणां पंचविंशतिम् । ततो निवृत्त्य चागातां, पुरी भद्रावती मुदा ॥२५३॥ बाणसिद्धिरसेन्दुब्दे, सूरिः शिष्यामराब्धिकम् । भद्रावत्यां व्यधात्सूरिं, द्विलक्षोत्सवपूर्वकम् ॥२५॥ कारितं तच्चतुर्मासं, ताभ्यां पुनश्च कारितम् । वसुसिद्धिरसेद्वन्द्वदे, वर्धमानोऽपि स्वर्गतः ॥२५५|| विचार्य धर्मकार्याणि, धर्मात्मत्वमुदारताम् । तस्येभ्यस्य तदा सूरेरक्ष्णोरश्रूणि चाऽपतन् ॥२५६॥ : मुद्रा द्वादशलक्षाणि, मृत्योः पश्चात्तदात्मजैः । व्ययिता दहनस्थाने, लक्षत्रयव्ययेन च ॥२५७॥ महावापी च काराप्य, चैत्यं तस्मिंश्च पादुके । स्थापिते शान्तिनाथस्य, भद्रेश्वरे हि सोत्सवम् ॥२५८॥ द्रव्यं वितीर्य कार्येऽस्मिन्पद्मसिंहोऽपि स्वात्मजैः । रणमल्लकुरपालश्रीपालैमांडवीं गतः ॥२५९॥
અને શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ BOLE

Page #1039

[२२]♠♠♠♠♠♠♠♠
वर्धमानसुता वीरपालश्च विजपालकः । जगड्डुर्भारमल्लच, भुजेऽवसन्पुरे ततः ॥ २६०॥ वेदाङ्करसचन्द्रेऽब्दे, पद्मसिंहोऽपि स्वर्गतः । कच्छस्थमांडवीपुर्यां तत्राऽऽसीत्सूरिराट् तदा ॥ २६१ ॥ सूरिर्वर्षे खखर्षीन्दौ, झालोरे चागतो मरौ । तत्राऽऽसीद्धि तदा मारी, तया लोका भृशं मृताः ॥ २६२ ॥ विज्ञप्तो मंत्रिलोकैश्च सूरिंर्मारीं न्यवारयत् । तदाऽभूज्जैनधर्मस्य, सूरेर्मरौ प्रभावना ॥ २६३ ॥ गुर्जरकच्छसौराष्ट्रमरूपंचनदादिषु । ग्रामाद्ग्रामं हि सूरीशो, विजहार पुनः पुनः || २६४ || सूरीश्वरोपदेशेन जीर्णोद्वारा जिनालयाः । प्रतिष्ठाः प्रतिमा यात्रा, ससंघा दीक्षिता भृशम् || २६५ || ज्ञानाला प्रभूताश्च, वात्सल्यानि सधर्मिणाम् । तपउद्यापनादीनि, दीनोद्धारा बोभुवन् ॥ २६६॥ अमदावादसादयोर्नीदलाय्यां च पाटणे । चातुर्मासानि कृत्वाऽथ, प्रांत्यानि भुजमाययौ || २६७॥ उग्रविहारसूरीशः, सोत्सवं हि प्रवेशितः । चातुर्मासं च संघेन, सूरेस्तत्रैव कारितम् || २६८ || वृद्धत्वं स्वं विचिन्त्य प्रागमराम्बुधिसूरये । विद्याः शिक्षाः प्रदायाऽदात्, रत्नाब्धयेपि सूरिराट् ॥ २६९॥ आकाशगामिनीं विद्यां ह्यदृश्यकारिणीं तथा । अदत्त्वैव समाध्याप्तो, जैनधर्मप्रभावकः ॥ २७० ॥ वसुचन्द्रर्षिचन्द्रे वै, संवत्सरे च वैक्रमे । राधशुक्ल तृतीयायां स्वर्गतः सूरिसत्तमः ॥२७१ ॥ एक: सूरिः परिवारे, महोपाध्यायका दश । एकाधिका उपाध्यायः, पंचदशाऽभवन्वरा ॥ २७२॥ स्थविरा गणिनश्चैव प्रवर्तकांदिसाधवः । द्विशती वर्थचारित्रा, ध्यानिनश्च तपस्विनः ॥ २७३॥ महत्तरा प्रवर्तिन्यादयः साध्व्यश्च सत्तमाः । कल्याणाब्धेश्व सूरेर्हि, त्रिशती वर्यसंयमाः ॥ २७४॥ स्तोत्रकोशचरित्रस्तवनादीनि हि सूरिंराट् । संस्कृतचित्रपधैर्नु, विद्वद्वर्यः सुदृब्धवान् ॥ २७५ ॥ भुजसंघकृता यात्रा, श्मशानस्याऽभवद्वारा । जगडूच्छालिता मुद्रास्तस्यां सहस्रपंचकम् ॥ २७६॥ वर्धमानसुतेनाथ, जगड्डुना कृतो वरः । महोत्सवो गुरोर्भक्त्या, स्तूपः संघेन कारितः ॥ २७७॥ महोत्सवेन संघेन कृतोऽमराब्धिसूरिपः । गच्छेशो गुरुचैत्यं च विशालोच्यं हि कारितम् || २७८ ॥ सोत्सवं स्थापिते तत्र कल्याणसूरिपादुके । मूर्तियुग् गुरु चैत्यानि, गुरोरस्य ततोऽभवन् ॥ २७९ ॥ सपादुका बृहन्मूर्तिर्मुजस्य गुरुमंदिरे । संप्रत्यस्ति तथा सूरेर्गोतमान्धेव मूर्तिका || २८०॥ सम्यग्ज्ञानप्रकाशकं कुपथहं भद्रप्रदं कामहं, तीर्थोद्धार प्रभावकृज्जिनगृहानिर्मापकं रागहं । सूरिं वादिमदापहं विरतिदं शंदं कषायापहं, धर्मस्योरुप्रभावकं युगवां कल्याणवाधिं स्तुवे ॥ २८९ ॥ पूर्णता मग सुरेश्वरित्रं लघुकं कृतम् । मयाऽत्र स्खलितं यद्धि संशोध्यं तच्च कोविदैः ॥ २८२॥ अचलगच्छपत्त्वाप्तगुणसागरसूरिणा । गौतमाब्धिप्रशिष्येण, नीत्यव्धिशिष्यकेण हि || २८३ || त्रित्रिनेत्रवर्षेहि, गुरुभक्त्याऽल्पबुद्धिना । भाद्रपदासिते पक्षे, पंचम्यां शनिवासरे ॥ २८४ ॥ सूर्यचन्द्रौ च यावत्स्तश्वरित्रं जयतादिदम् । वाच्यमानं ददबोधं, सावत्सूरेहिं सौख्यदम् || २८५ ||
"
20

શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1040

जगद्गुरुणांः प्रौढप्रतापशालिनां विद्वद्वर्याणां अचलगच्छाधिराजानाम् : परमपूज्य श्रीकल्याणसागरसूरीश्वराणाम् जीवन सौरभम्
(
-डॉ. रुद्रदेव त्रिपाठी चारित्रप्रवणाः परार्थधिषणा दिव्यास्तपोभूषणा, विद्यादानचणा निजार्थकृपणाः सन्मार्गसम्मार्गणाः । लोकं चक्रमणाः सदार्तशरणाः कारुण्यपूर्णक्षणा आचार्याः सुगुणा जयन्ति सगणाः कल्याणसूरीश्वराः ॥ प्रादुर्भाव:
परमा पवित्रा भारतवसुन्धरा भूयो भूयो भूमंडलमण्डनायमानान् सकलजीवकरुणाकरणपरायणान् निखिलदुर्ज्ञानान्धकारनिवारणतत्परान् कर्मठान् सतत साधनाप्रवणान् मुनिपुङ्गवान् प्रसूय महतीमुपकारपरंपरां प्रस्तौति । तेष्वेव परमपूज्याः श्रीकल्याणसागरसूरयोऽप्येके महान्तस्तपोधनाः प्रौढप्रभावधराः प्रतिभाधना अभूवन् ।
विक्रमस्य सा सप्तदशी शती सा चोत्तरगुर्जरप्रदेशस्य भूमिस्तच्च । 'वढियार' क्षेत्रं स च महातीर्थ श्रीशङ्केश्वरस्य परिसरस्थो 'लोलोडा' ग्रामः किल सर्वथा सौभाग्यभाजो यत्र त्रयस्त्रिंशदुत्तरषोडशमिते वत्सरे आषाढशुक्लपक्षे गुरुवासरे गुरुवर्याः श्रीमन्तः कल्याणसागर सूरयः श्रेष्ठिनः श्रीनानीगं महोदयस्य पुत्ररूपेण श्रीमत्या 'नामिलदे' मातुर्गर्भात् प्रादुरभूवन् । पारिवारिकहर्षावर्षासिक्ता सकलाऽपि धरित्री तदानीं ग्रीष्मातपपरितप्ताऽपि प्रसूतिकष्टानि सोद्वाऽपि प्रसवानन्तरं सुखितेव सुधावर्षक-मेघराजमिव पुत्ररत्नमवलोक्य चिरं प्रसन्नेवावालोक्यत । तदानीं दिशः प्रसन्नाः, सरितः गभीरनीरपूराः, प्रकृतिः शालपरिधाना, साधवश्चातुर्मासतपः साधनाथ दत्तावधानाश्चावर्तन्त । जन्मोत्सवो नामकरणं च
एवंविधे सर्वतः समुल्लसिते जगतीतले भगवतो जिनेश्वरस्य परमयाऽनुकम्पया प्रथमस्य पुत्रस्य मुखदर्शनेन नितान्तं मोदमावहन्तौ पितरौ श्रीनामिलदेवी-श्रीनानींगमहानुभावौ यथाचित्तं यथावित्तं यथाकुलं च परिवारिकैः सह पुत्रजन्मोत्सवं संपादितवन्तौ । मातुरङ्के तेजस्विनं शिशुं दृष्ट्वा सर्वेऽपि तौ प्रशंसन्ति स्म । तस्य च शिशोर्दीर्घमायुराकांक्षन्ति स्म । यथासमयं ज्योतिर्विदपि समाहूतः । परंपरानुसारं सत्कृत्य च तं जातस्य जातकस्य ग्रहस्थिति बोधयितुं नामकरणसंस्कारविधिं च कर्तुं प्रार्थयताम् । तदनुसारमेव तदिने कुंडल्यां गुरुः केन्द्रगतः स्वराशिस्थश्चाभूत् । मिथुनराशौ चंद्रमसः स्थितिरासीत् ।
પણ શ્રી આર્ય કલ્યાણokસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1041

[२४]
अन्येऽपि ग्रहाः स्वस्वस्थानेषु स्थिता बालकस्यास्य धर्मधुराधारकत्वं शासनसेवापरायणत्वं वीतरागत्वं च व्यज्जयन्ति स्म । कस्यापि महतः पुरुषस्य योगिनो वा बालरूपेऽवतरणं प्रकटय्य ज्योतिर्वित् ककाराक्षरेण नामकरणाय समसूचयत् । एतदनुसारं जातकस्य नाम 'कोडनकुमार' इति निर्धारितम् । बाल्यजीवनम् शिक्षा च
अखिलस्यापि भूमण्डलमागतस्य नवजातस्य शिशोः समागतिमभिलक्ष्य पितरौ पारिवारिकाश्यानन्दसन्ततिमनुभवन्त्येव । एषा किल सिद्धा पद्धतिः । एवमेवास्य भाविनो जगद्गुरोः श्रीमतः कल्याणसागरसूरीश्वरस्य शिशुस्वरूपं सर्वेषां प्रमोदायाभवत् । महती मुत् सर्वत्र प्रसृता । सर्वेऽपि स्वपरिवारे नवागतस्य प्राधुर्णिकस्य स्वागतमिवातन्वाना अभ्यलक्ष्यन्त । यथायथं लाल्यं बाल्यं जीवनमवर्धत | सति समये कोडनकुमारं गुरुचरणयोजिनेश्वर प्रतिमायाश्व दर्शनेन संभावितवन्तौ पितरौ । शिशुरयं मातुरके सुखं किलकिलायमानः प्रसन्नेन वदनेनात्मीयानां प्रमोदं वर्धयमानः शनैः शन्नैरङ्गणदेहलीं यावज्जानुभ्यां हस्ताभ्यां च चलितुं प्रवृत्तः । यदा कदा मातुः पितुर्वा गतागतिमभिलक्ष्य ताभ्यां साकं बहिर्गमनायापि चेष्टां प्रादर्शयत् । आलक्षितदंतमुकुलः प्रमुदित चांचल्यः मन्दस्मितमधुररवः कोडनकुमारोऽयं सर्वस्यापि प्रीतिपालनामनुभवन् शरीरेण स्वस्थो विचित्रैर्वचनविन्यासैरलौकिक चरित्राचरणैश्च पितरौ परिजनांश्च विस्मयेऽपि पातयति स्म ।
cases sochchhs
यदाऽस्य माता नामिलदेवी पूज्यानां साध्वीनां दर्शनं विदधाति स्म तदाज्यमपि तदनुकृतिमाकलयन् वंदनां करोति स्म । पिता श्रीनानींग महाभागो यदा पूज्यानां साधुमहाराजानां वन्दनां विधाय तेषां पादौ स्पृशति स्म तदाऽयमपि तथैवा चर्य सकलानपि सुखयति स्म ।
पूज्य गुरुवर्यैर्बालस्य चेष्टा विशेषानधिगत्यतस्मै नमस्कार मंत्रोपदेशः कृतः । अस्य समयवयोभिर्वयस्यैः सहैवायं समागतैः साधुमुनिराजैर्मध्याह्नसमये संस्कारितोऽयं कोडनकुमारः पंचनमस्कार मंत्रं शुद्धया वाण्या वक्तुं शक्तोऽभवत् ।
एवं पञ्चवर्षदेशीयोऽयं बालः पित्रा शुभे मुहूर्ते विद्याभ्यासाय गुरुचरणौ प्रापितः । शालायां स्वीयैः समवयोभिरन्यैर्बालकैः सह मुदितमनाः क्रमेणाक्षरपती : शिक्षणे मनो न्यवेशयत् । बालस्य तेजोमयं मुखं चांचलयाञ्चितां चेष्ठां जिज्ञासापूरिते नेत्रे, आकर्णनलालसौ कर्णौ चाकलय्य गुरुरपि मुदितमुदितः प्रेम्णा तमशिक्षयत् ।
पूज्यानां दादा धर्ममूर्तिसूरीणां पदार्पणम्
एकदा पूज्या अचलगच्छेश्वराः दादा धर्ममूर्तिसूरीश्वरास्तत्र 'लोलाड़ा' ग्रामं प्राप्ताः । तेषां प्रशस्तेषु
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1042

acte.ke.healab hosde ke Le lost to tele.kesh.ki.b abete.keelosbdeshse seekesekase.sade.ke.ke.cheele.kesh shalkachake checkect sheksebedeobactoshsbab.[२५] प्रदेशेषु भूयः प्रसृतमभूत् । स्वीय नगरं स्वीयेन पदार्पणेन कृतार्थी कुर्व तां तेषां पूज्यचरणानां दर्शनायाहमहमिकया जना उत्युका एवासन् । उपाश्रये सशिष्या विराजमानास्ते स्वीयैः प्रवचनरपि भाविकान् जिनशासने श्रद्धाबद्धान् विदधति स्म । तेष्वेव दिवसेषु श्रीमती 'न मिलदे' स्वीयं सप्तवर्षदेशोयं कोडनकुमार' सह नीत्वा वन्दनाय गच्छति स्म ।
__ एकस्मिन् दिने बालकोऽयं गुरुचरणानां वंदनां विधाय तेषां निकट एव स्थित्वा मातरमवदत्- "मातः, अहमपि युनिभविष्यामि। मम मनः गृहे गन्तु नेच्छति' श्रश्वैव माताऽपि प्रहसन्ती 'यथेच्छसि तथा कुरु' इति न्यगादीत् । सोऽय हासस्तदानी न केवलं हासाया भूदिति कोऽजानात् ? वाते य तदा तु विनोद एव निमग्ना । बालोऽपि मात्रा साक गृहमगच्छत् ।
____ गुरुवर्या इमां घटनां गम्भीरतया व्यचारयन् “ अहो बालस्य चेष्टितम् ? नूनमयं बालः कोऽपि पूर्वजन्मना महात्मा । अस्य प्रवृत्तिः किल सत्यमेव मुनिजनानुकारिणी । अस्मिन् धूलिधूसरितं स्त्नमिव वैराग्यभावना, विवेको, निश्चितमेव तिरोहितो विद्यते । बाल्यादेव यदि वैराग्ये मतिभविष्यति तदा सा प्रौढे वयसि परिपक्वतां प्रपन्ना सती निखिलस्य जीवनस्य कल्याणाय भविष्यति । यदि नामायं बालकः साम्प्रतिके काल एव विरक्तो भवेत् तदाऽस्य जीवनं तु धन्यधन्यं भविष्यत्येव सहैव ब्रह्मचर्येण तपसा च परिपृतोऽयं सकलस्यापि लोकस्य कल्याणाय सक्षमाऽपि भविष्यतीति ।
एवं विचिन्त्य द्वित्रिदिनानन्तरं पुनरपि दर्शनाय समागतां श्रीमती नामिलदेमहाभागां पूज्यपादाः सूरिवर्याः समबोधयन् । ----
वालकोऽयं तव कोऽपि महापुण्यशाली विद्यते । अस्य सौभाग्य सम्भावयन्नहं विचारयामि यदीमंबाल शासनसेवाय भवती समर्पयेत् तदा अवश्यमेवायं जिनशासनस्थ महान् प्रभावको भविष्यति, न चात्र कश्चन संदेहलेश इति ।" धीरया धोरण्या प्रस्तावितमिम वचन विन्यासं समाकर्ण्य नामिलदे चिन्तासन्तानसङ्कलिता क्षणाय मौनमवलम्व्यातिष्ठत् । साक्षाद् धर्ममूर्ति-श्रीधर्ममूतिसूरीश्वराणां धर्ममयानि वचांसि तस्या हृदि प्रविष्टान्यपि किमपि निर्णेतुं न प्राभवन् । अत एव तया प्रोक्तम् : " पूज्यानामाज्ञा शिरोधार्या विद्यते । साम्प्रतमस्य पिता परदेशं व्यापाराय गतोऽस्ति । अतस्तदागमनान्तरं विचायेंतेति ।" शासनसेवा कोडनकुमारस्य सम्र्पणम् ।
वर्ष वयानन्तरमाचार्यप्रवरा देशनां वितरन्तः, धार्मिकानुष्ठानान् संपादयन्तः, भविकानां
મ શ્રી આર્ય કયાણામસ્મૃતિગ્રંથ કરી

Page #1043

[21] *c*c*c*c*c*cces
sheshacha asheshasathsaas bassetschhssssss
भक्तिभावना भावयन्तः, लोकोपकारपरायणतां प्रथयन्तः जिनशासनपताकां दिशि दिशि स्फोरयन्ता भूयोऽपि स्वेच्छया विहरन्तो ' लोलाडा नगरी सम्माप्ताः । तेषु दिवसेषु पुण्यशाली श्री नानींग श्रेष्ठ्यपि परदेशात् परावृत्य परिवारं प्रेम्णा पालयितुं समागतोऽभूत् । सूरीश्वराणां दर्शनेन तेषां प्रवचनार्गनेन पवित्रितान्तःकरणो जिनचरणारविंदैकशरणः श्रेष्ठी स्वीयया पल्या पूज्याचार्याणां कोडनकुमारस्य शासनसेवायै समर्पणप्रस्तावमप्यश्रौषीत् । सति समये पुनरपि स एव प्रस्तावः श्रीसंघसमक्ष सूरीश्वरैः प्रस्थापितः । एकतो जिनशासनसेवानुरागः परतश्च पुत्रानुरागः श्रेष्ठिनं दोला चलवृत्त्या चिन्तामग्नमकुर्वताम् । पत्नी नामिलदेव्यपि तचिंतने सहभागिन्यभवत् । परस्परं विसृशन्तौ दम्पती प्रान्ते 'आत्मनः शासनं महत्', 'वैराग्यं परम' धनम् ', संसारवासना लिप्तो नामोद्वारक्षमो भवेत् ', यदहरेव विरज्येत तदहरेव प्रव्रजेत् ' इत्यादि - सूक्ती: स्मारं स्मारं सकलस्यापि जगतः कल्याणकामनया कोडनकुमारं पूज्याचार्यचरणयोः समर्पितवन्तौ । तत्र स्थितोऽखिलोऽपि श्रीसंघस्तयोर्भाग्यं कर्तव्यं शासनानुरागं च तुमुलेन हर्षेणाभ्यनन्दत् ।
6
6
भागवती दीक्षा ज्येष्ठी दीक्षा च
यथाकालं स्वेच्छया विहारं कृत्वा श्रीमन्त आचार्यपादा 'लोलाडा' ग्रामात् 'धोलका ' नगर प्राप्ताः । मुनिभावं श्रितो बालः कोडनकुमारोऽपि सहैवागतः । तत्र शुभ मुहूर्तमवलोक्य तत्रत्य श्रीसंघस्य प्रार्थनया कोडनकुमारस्य दीक्षामहोत्सवायोजनं समपद्यत । केवल नववदेशीयं बालमेनं दीक्षा - भावनया समुल्लसन्तं दृष्ट्वा दृष्टवा सर्वेऽपि चक्रिता अभवन् । महता संरम्भेण जैनशासनस्य जयबोपपूर्वक वीरसंवत् २१२२, विक्रमसंवत् १६४२ तमे वर्षे भागवती दीक्षा सम्पन्ना । अस्मिन्नेव समयेऽभिनवस्य शिष्यस्य सुखियै: 'शुभसागर ' इत्यभिधानमपि घोषितम् ।
ततः परं क्रमेण गुरुचरणारविन्दसाधकेन बालमुनिनाऽनेन शुभसागरेण व्याकरण - काव्य छंदोल कार - ज्योतिष - मंत्रतंत्रादिशास्त्राणां गहनमध्ययनं प्रारब्धम् । श्रेयो भाजां भवन्ति रत्नानि ' इत्याभाणकानुसार हृया विद्यापि स्वयमेव शुभसागरेऽधिवासाय समुत्सुकेचाभवत् । परतश्च मुनेराचारशिक्षणं परमावश्यकमिति ज्ञात्वा सूविर्यै धर्मिक शिक्षणस्यापि व्यवस्था विहिता । बालमुनिरयं स्वकीयप्रतिभया तन्मनस्कतया पठने दत्तचित्तः सन्ननवरतं क्रमेण शास्त्रचिन्तने नपश्चरणेनवृत्तोऽभवत् । अस्त्र निष्ठां योग्यतां च विज्ञाय ज्ये उदीक्षा महोत्सव सभा -
"
"શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1044

ekshde destratesetseshobstai
r esert.ki.sastest desterdestisteredesbobsesedestistskchsaskotestskoseseseseshdasleshdebatood
योजनाय श्रीसंघेनाम्यर्थितम् । तदनुसारमेव मंगले मुहूर्ते बहतीदीक्षा विधानं संपन्नम् । तदानी मुनिराजस्यास्य शुभाभिधान कल्याणसागर' इति प्रथितम् ।
यथा यथा दीपः प्रज्ज्वलति, प्रकाशः प्रवर्धते । जगद् दीपात् प्रकाशं सम्प्राप्य परंपरया प्रदीप्तिमद् भवति । वयसः सममेव नितरां प्रौढतां सम्प्राप्ताः श्रीकल्याणसागरमहाराजाः स्वकीयैः प्रवचनैरपि लोकमसिञ्चन् । यस्मिन् यस्मिन् ग्राभे, नगरे, महानगरे वा श्रीमन्तोऽगच्छन् न केवल तत्रत्या जैनशासनसमाराधका एवापितु तदितरधर्मावलम्बिनोऽपि तेषां शास्त्र. परिपूतां वाणीं श्रुत्वा मन्त्रमुग्धा इवाभवन् । सूरिपदप्राप्ति :
लोकपणां तपःपूतां च श्रीमत्कल्याणसागरमुनिराजानां ख्याति विज्ञाय गुरुवर्या पूज्यश्री धर्म मूर्तिसूरीश्वराः शासनसेवकानां विज्ञप्ति तथाऽऽत्मना वार्धक्यं चिन्तयित्वा तेभ्य आचार्यपदप्रदानाय स्वीकृति प्रदत्तवन्तः । महता संरम्भेण महानगरेऽहम्मदाबादापरनामनि राजनगरे सं. १९४७ तमें वर्षे श्रीकल्याणसागरमुनिवर्याः आचार्यपदव्या विमूषिता अक्रियन्त । असीत् तदानीमेतेषा वयः केवल षोडषवर्षात्मकमेव । अस्मिन्नेवावसरे उपाध्यायश्री-रत्नसागरमहाराजेभ्यो स्तथोपाध्याय-श्रीविनयसागरमहाराजेभ्यो — महोपाध्याय ' पदवीप्रदानपूर्वक नूतनाचार्यस्व शिष्यत्वेन ते घोषिताः । उग्रो विहार: 'छ' री पालकस घस्य यात्रा
आचार्यपदप्राप्त्यनंतरं श्रीगुरुचरणानामाज्ञानुसारं प्रौढप्रतापशालिनः श्रीकल्याणसागरसूरिवर्याः सर्वप्रथम 'कच्छदेश' प्रस्थिताः । कच्छपवेशाय द्वारभूते भद्रेश्वरतीर्थ ( भद्रावतीतीर्थे ) सूरिवर्याणां समागमनं विज्ञाय तत्रत्येन श्रीसंघेन भव्यः प्रवेशमहोत्सवः समायोजितः ।
तत्र पदार्पणानन्तरं तीर्थस्पर्शनाविधिं निवर्त्य स्थिरतायां सत्यां पूज्यानां प्रथमं व्याख्यानमभूत् । तत्र श्रीमदाचार्य : शत्रुञ्जय-महातीर्थस्य महिमा तथा 'छरीबालकसंघस्य माहात्म्यमद्भुतया शैल्या शास्त्राणां वचनानि समुद्धृत्य प्रतिपादिते । प्रभावशालिन्या वचाविन्यस्या तत् श्रुत्वा भविकानां हृदयानि नितान्तं प्रसत्तिमासादितवन्ति । तदानीं तत्र श्रावकेषु 'आरीखाणा' (सुथरी निकटस्य) ग्रामाद् व्यापाराय भद्रावतीमागत्य निवासतो लालनगोत्रश्रेष्ठिश्री अमरसि हशाहस्य सुपुत्रौ श्रेष्ठि-वर्धमानशाहस्तथा श्रेष्ठ-पद्मसिंहः श्रीशत्रुजय महातीर्थस्य संध निःसारयितु भावनाशीलावभूताम् । 'घर्मस्य त्वरिता गति'रित्यनुसार सूरिचरणानामने भावनैषा परिभाविता । बलाबलं च विचारितम् । आग्रहातिशयाच्च स्वीकृतिरपि ताभ्यां
આ શ્રઆર્ય કtવાઘગોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1045

[२८]
लब्धा । तदनुसारमेव पत्रिका निर्माण्य देशेस्य सर्वष्वपि भागेषु प्रहिताः । दूरदूरतो भक्तिभाजः साधर्मिकाः श्रावक-श्राविकाः भद्रावतीतीर्थमागन्तुं प्रवृत्ताः । तस्मिन् समये संकतप्रदेशः ( रणभूमि: ) अतीव भीषण आसीत् । सेकतप्रदेशे संघरूपेण यात्रा सम्पादनमतीव दुष्करमभूत् । कारणादस्मात् शुभे मुहूर्ते संधे समाविष्टेन श्रावक-श्राविका समुदायेन सह सपरिवाराविमौ वर्धमान - पद्मसिंहशाहश्रश्रेष्ठिनौ सामुद्रिकेन मार्गेण नौकास्वारुह्य 'नागना (जामनगर ) पोतविश्रामस्थल प्राप्ताः | श्रीकल्याणसागरसूरयोऽपि साधूनां साध्वीनां च विशालेन समुदायेन सह सैकतमार्गतः कठिनमुग्रं च विहार विधाय 'नागना ' ( नवानगर ) पोतस्थितिस्थलं प्राप्ताः । तदानीन्तनं नवानगरमेव इदानीन्तनं 'जामनगर विद्यते ।
1
अस्य नगरस्य भूपतिश्री जसवन्तसि हमहाभागैः संघपत्योरतीवव सगतं व्याहृतम् । पञ्चदशसहस्त्रयात्रिक- संख्यावतोऽस्य सइधस्य रक्षायै राज्ञा शतमिता शास्त्रास्त्रः सुसज्जिता सैनिकाः : प्रदत्तास्तथा च सङ्घार्थमुपयोगिनो भवेयुस्तावन्त एव गजा अश्वास्तथा रथादयोऽपि पुरस्कृताः ।
fasta cha tha tha ta sa ca chf ++ desshesh facts+ b*****
संघपत्योर्गुणैराकृष्य भूपतिना तौ निवेदितो यात्रायाः पूर्णताऽनन्तरं भवद्भ्यामागत्य वसतिः कार्या किञ्च व्यापाराय कच्छभूपतेरर्थं करग्रहणं कर्तव्यमित्यपि सूचितम् । इदृशं राज्ञो निवेदनं सङ्घपतिभ्यां तथैव स्वीकृतम् ।
fasbenched
जामनगराद् शुभे मुहूर्ते सङ्घस्य प्रस्थानमभवत् । अस्मिन् 'छ'रीपालके सङधे श्रीमन्तः कल्याणसागरसूरिप्रभृतयो द्विशतमिता मुनिवरास्तथा त्रिशतमिताः साध्योऽपि सम्मिलिता आसन् । पञ्चदशसहस्रसङ्ख्यकाः श्रावकश्राविकारूपा यात्रिणोऽभूवन् । एतदतिरिक्तं शतं सुभटाः, विंशतिर्वाद्यवादकाः, पञ्चविंशतिर्गायकाः, पञ्चाशद् रासादिनृत्यकर्तारः, शतं चारणाः, द्विशतमिताः पाचकाः शतसंख्याकाः कांदविकाः साधैकशतसङ्ख्याकाः पटकुटी नबंधकाः, शतं नापिताः, पञ्चाशद् लोहकाराः, तावन्त एव काष्ठशिल्पिनः, सूचीकाराश्च, नव हस्तिनः, नवशतमिता अश्वाः, पञ्चशतं रथाः सप्तशतं शकटाः, पञ्चशतम् उष्ट्राः, एकसहरूम् अश्वका', पंचदश सहस्रजनानां विष्टराणे भोजनस्य वस्तूनि, विशालानां पटकुटोनां साधनानि च वोढुः पशुनां समुदायस्योपयोगोऽभूत् । तदानीन्तने काले मरुत्तरादियानानां व्यवस्थाया अभावात् पटमण्डप निर्मातृवस्तूनां त्रिचतु समूहा अपि सह नीता आसन् । येषां वहनायापि शकटाश्वादयो बहव उपायुञ्जन् । यात्रिणस्तु 'छ' रीपालनपूवर्क नियमेन प्राचलन् ।
"
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1046

ochrostostatistiabetestock desktoobseekhta.ketartseitesh desesepsikseenetstakesh settibtechtentistictsheredecheshthstock F२८]
अस्मिन् सधे सर्वप्रथमं गजोपरि स्थापितो दुन्दुभिस्तथा द्वितीये गजे दोधूयमानेो ध्वजो जिनशासनस्य संघस्य च यशोगाथां गायन्तावभूताम् । ततः पर गजा अश्वाः, सहस्त्राः सुभटाश्चलन्ति स्म । तदनु भगवतः श्रीशान्तिनाथप्रभोः सौवर्ष्या प्रतिमयाऽलङकृतः
रत्नाद्यैर्जटितो रौप्यमयो रथो-यस्मिन् जिनालयस्य रचना बिहिताऽऽसीत्-प्रचलति स्म । ततः परमाचार्याणां सुवर्णमयी पुस्तकशिबिका, गजोपरि स्थितौ सङधपती, आचार्यादिमुनिवरास्तथाः श्रावकश्राविका ब्रजन्ति स्म । एष एव क्रमः प्रतिदिन स धस्य यात्रायाः व्यराजत । विभनाभासस्तन्निवारणं च
एकस्मिन् दिवसे यात्राया विश्राभो भादरवानद्यास्तटेऽभूत् । देवसिकपतिक्रमणानन्तर प्रहरमात्रा निशा व्यतीता तदा सर्वेऽपि संस्तारकपौरिसी कृतवन्तः । दिवसस्य श्रान्तिमपनेतु सर्वे निद्राधीनाअभूवन् ।
अद्यतनी निशा भयकये वाऽवभासते स्म । मध्याय रात्री प्रबुद्धाः सूविराः श्रीकल्याणसागरसूरिमहाराजाः, भैरवयुगलस्य ध्वनि श्रुत्वा चिन्तातुराः सञ्जाताः । दृष्टं तदा युगलमिदं संयपत्योः पटभण्डपस्योपरि निविष्टमासीत् । अयं वनिः सडघस्य कृते भाविनं विघ्न संसूचयति स्म । अत एवाचार्यपवरैगच्छाधिष्ठायिकायाः श्रीमहाकालिकायाः स्मरणं विहितं, शीघ्रमेव प्राचीकटत् गच्छाधिष्ठाथिका । तस्या एव सङधपत्योर्मरणान्त कष्टं तद्वारणविधानं चाकलितम् ।
द्वितीयेऽहनि सूरिवराणामाज्ञया सधपती पौषधं नीत्वा सूरिभिः सह चलितु प्रवृत्तौ । संवीक्ष्य च तौ हस्तिपकाः कुपिताः सन्तो जैनसाधूनां विषये कत्सितं जल्पितुमारब्ध!: । प्ररं यात्रिणो दर्शकाश्च सडघपत्योविनयमाज्ञापालनं च वीक्ष्य नतमस्. । अभूवन् ।
एवमग्रे व्रजति सइन्धे एकां हस्तिनी वीक्ष्य सधपतियुगलं यार...नुपविशति स्म स हस्ती मदोन्मतः संवृतः । इतस्तत आहि य स वृक्षाणां सङ्कुलायां वीथ्यां गतस्तत्र च वृक्षाणां मध्ये निरुद्धत्वात् भूयसा कालेन वशं प्राप्तः । अनया रीत्या सू रिवराणां समयसूचकतया सङ्घपत्योपरि समापतितं मरणान्तं कष्ट निवृत्तम् । आचार्यश्रीणां प्रभावकेनैवविधन नेतृत्वेन सर्वेऽपि जिनशासने श्रद्दधाना आनंदतुंदिलतां प्राप्ताः ।
इत्थं स्थाने स्थाने जिनशासनपताको धूवषानाः भक्त्याराधनादिभिः स्वानि जीवनानि धन्यानि सम्पादयन्तः सर्वे यात्रिका निर्विनतापूर्वकमेकमासानन्तरं श्री श जयतीर्थ प्राप्ताः । चतुविधेन संधेन साकं तीर्थाधिराजश्रीशत्रुज यस्य नायकस्य देवाधिदेव श्री आदिनाथप्रभूणां यात्रा च
મિ શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ કહીએ

Page #1047

[30]utteseakisterestedigestseeseteststoreseasesesessesksesbhotossesettesetsettesesetsetteservefeobidesheet विहिता, तेष्वेव दिवसेषु च सूरिवर्याणामनुज्ञा सम्प्राप्य सङ्घपतिभ्यां तत्र तीर्थ सं. १६५० तमे वत्सरे नृतनानां जिनमंदिराणां निर्माणाय खातसुहूर्तमाचरितम् ।
अस्मिन् सधे ३२ द्वात्रिंशल्लक्षमितकारीणाम् व्ययोऽभवत् ।
यात्रां विधाय परावर्तमानौ वर्धमान-पद्मसिंह-शाहबांधवौ भूपतेराग्रहेण जामनगरमागत्य वसतिमकुर्वताम् । तदानीं ताभ्यां सह पञ्चसहस्रखंख्याला ओसवाला अपि वसतिमकाए । इमौ बान्धवौ तत्र मन्त्रीपदे नियुक्तौ । कच्छप्रदेशे विलारा धर्मप्रचारश्च
सं. १६५२ तमे वर्षे सूरिवरा जामनगरं समुपागतास्तदा रायसिंहशाह नागङामहाभागेन शत्रुञ्जयतीर्थस्य 'छ'री-पालकसवः समायोजितः । यस्यां यात्रायां द्विलक्षमितकोरीणां (मुद्राणां) व्ययः कृत्तः । यात्रानन्तरमाग्रहपूर्वक जामनगरे श्रीसूरीणा वर्षावासः कारितः ।
ततः परं गिस्तारीतीथे तथा सौराष्टे विहृत्य सं. १६५३ वत्सरस्य वर्षावास प्रमासपट्टणे विधाय सं. १६५४ तमे वर्षे कच्छस्य मुख्ये भुजनगरे समागताः । तत्र वातरोगाक्रान्तं कच्छस्य महारावश्रीभारमलं (प्रथम) मन्त्रितेन जलेन रोगमुक्तं व्यदधुः । प्रतिबोध प्राप्तजैनधर्मानुरागं दधानेन राज्ञा पर्युषणपर्व दिवसेषु समग्रेऽपि कच्छप्रदेशेऽष्टदिवसपर्यन्तमहिंसापालनस्योद्घोषणा कारिता । प्रसन्नेन राज्ञा सूरिवर्याणा-मुपदेशानुसारं 'राजविहार' नाम्ना जिनालयो निर्मापितः । राज्ञा स्वीये राजभवने यस्मिन् पट्टके सूरिवरा उपवेशिता तत् पट्टकमद्यापि भुजनगरस्यांचलगन्छीयोपाश्रये विद्यमानमस्ति । स. १६५४ तः १६६७ तम-वर्ष पर्यन्तमाचार्य चरणैः कच्छपदेशेषु विहृत्य ७५ पुरुषेभ्यस्तथा १२७ महिलाभ्यः परमपवित्राः दीक्षाः प्रदत्ता: किञ्च त्रयोदश प्रतिष्ठाः कारिताः । एवं कच्छ पदेशन्य भूमौ श्रीमद् भिः भूयांस उपकारा विहिताः । भुजमांडवीस्था जिनालया अपि श्रीचरणानां प्रेरणयैव निर्मिताः ।
सं. १६६८ तम वर्षस्य श्रावणशुक्लपंचम्यामाचार्याणामुपदेशात् तथा पद्मसिंहशाहस्त्र भार्यायाः कमलादेव्याः प्रेरणयोक्ताभ्यां बंधुभ्यां जामनगरे महोत्सवपूर्वक द्वासप्ततिजिनालयवतो महतो जिनालयस्य शिलान्यासो जातः । अस्य जिनालयस्य निर्माणाय षट्शत कर्म कराः शिल्पकारा सन्नद्धा आसन् ।
सं. १६६९ तमे वर्षे श्रीसूरयः स्वकीयानां वृद्धगुरूणां पू. आ. श्रीधर्म मूर्तिसूरीणा वन्दनाथ पालनपुरं प्राप्तास्तथा गुरुदेवैः सहव वर्षावासं स्थिताः । तत्रंत्यशासकस्य विनत्या
કહીએ* મ ગ્રાઆર્ય કથાણાગોત્તમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1048

itshdooesasssksbsesbobossessketbsitesedesheetlestatiseaseseseseseseseakeseksesestakshsejestsejesearstyestedes [31] तदीया पत्नी करीमाबेगम या ज्वराक्रान्त्या संतप्ताऽभूत्-तस्या रोगपशमनाय श्रीमदाचार्य महोपाध्यायाः श्रीरत्नसागर महाराजा राजभवनं प्रेषिताः । मत्र-प्रभावाद् बेगम नीरोगणी संवृत्ता । मांसाहारस्य त्यागिनी जाता । शासकेन तत्रैक उपाश्रयोऽपि निर्मापितः । गुरूवियोगस्तथा गच्छेश पदालङ्कृति :
__ सं. १६७० तम वत्सरस्य चैत्रपूर्णिमायां श्रीधर्म मूर्तिसूरयः कालधर्म प्राप्ताः । परमपूज्यानामकारणकरुणाकरणपरायणानामनाकलितेन दिवः प्रयाणेन कल्याणसागरसूरय आत्मानं छत्रच्छायारहितं मन्यमानाः किमपि हार्दिकी तान्तिमनुभवन्त आसन् । चतुर्विध संधोऽपि तदानीं निर्विण्ण इवाभूत् । परं कालस्याने कस्य भवति सामर्थ्यम् । अतः प्रभासपट्टणस्य संधेन सर्वसम्मत्या निश्चितं यद् इदांनी वैदुष्यवैराग्यसम्पन्नाः श्रीकल्याणसूरय एवास्माकमालग्बनभूताः सन्ति । एतेषां सर्वविध सौजन्यं जिनशासनसंवर्धनसौष्ठव जिनागमरहस्य-बेद्यत्व च साम्प्रतं सर्वातिशायितां भजते । ए तएव अजातशत्रब: सकल -मुनि-गण-वन्दनीयाः प्रवीणतराश्च विद्यन्ते । तस्मादेत एव 'गच्छेश' पदेनालकरणीया इति ।
एतदनुसारं शुभ मुहूर्ते साधुसाध्वी-श्रावक-श्राविकाणां समुपस्थितौ महता संरम्भेण परम-समहणीये च्गछेशपदे प्रतिष्ठापिताः । जिनप्रतिमानामजनशलाकाः प्रतिष्ठापनाश्च
सं. १६७१ तमे वत्सरे पूज्य गुरुवरचरणः श्री धर्म सूरिमहाभागानामाज्ञयोपदेशेन च म त्रिप्रवरकुरपालसोनपाल बंधुभिर्निर्मापितयो र्जिनमदिरयो ४५० नूतनजिनप्रतिमानां श्रीकल्याणसागरसूविर्य : अञ्जनशलााः सम्पाय ताः प्रतिष्ठापिताः तत्रैव च सर्वेषां भाविकानामाग्रहवशाच्वातुर्मासोऽपि विहितः । ततः परम् आगरातो विहारं कृत्वा क्रमशः उदयपुर प्राप्ताः । तत्र सूरिपुर दराणां देशनाः श्रुतवा अतीव आनन्दततिन् अन्वभवन् । ते च जनाः भूयोऽपि किञ्चत् कालं यावद् देशनाऽमृतं पायं पायं आत्मनाम् उद्धार-कांक्षयाऽऽचार्यचरणान् वर्षावासाय प्रार्थयन् । कृपालवः श्रीगुरवस्तेषामन्यर्थन स्वीकृत्य उदयपुर एव मासचतुष्ठय याबद् व्यराजन् । श्रीसूरिवर्याणामपूर्वेण वैदुप्येण देशनादानपाटवेन च प्रभावितास्ते श्रीगुरुवरान् युगप्रधान' पदेनालमकार्षुः ।
सं. १६७३ तमे वर्षे राजनगरे तथ। स. १६७४ तमें हायने वर्ध मान (वढवाण) नगरे चातुर्मासौ कृतवन्तः । ततः पर शत्रुञ्जयतीर्थस्य जिनालयानां प्रतिष्ठाविधिः सम्पादितः ।
सं. १६७५ तमे वर्षे सूरिमहाभागा रायशीयाहस्य प्रार्थनया जामनगरं प्राप्ताः ।
આ ગ્રી આર્ય કયાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ રચી

Page #1049

13
.eddictartedeshetatoesboedesbfoesbseterdasteobestoferofedecesscddedecesterdestorededesheeshobhsboesbdeotestedeobohpootodeshotsta
तत्र रायशीशाह रायशीशाह द्वारा संभृतानां ५५१ जिनबिम्बाना मजनशलाकाः कारयित्वा स्वनिर्मितजिनालयस्य देहरीषु प्रतिष्ठापिताः । सं, १६७६ तमस्य वर्षत्यवैशाखशुक्लतृतीयायाम सूरवर्यैः मत्रिबंधव श्रीवर्धमानपद्मसिंहशाहकारितेषु महत्सु जिनालयेषु श्री शान्तिनाथ भतितीर्थकराणां भव्यानि जिनबिम्बानि प्रतिष्ठापितानि । सं. १६७८ तमे वर्षे भूयोऽप्याचार्या जामनगरम् उपेतवन्तः तदा उपयुक्तब धुभ्यां ७२ देहरी '५०१ जिन बम्बानामजनशलाकाप्रति ठाः सम्पादिताः तस्मिन् महोत्सवे द्वाभ्य बंधुभ्यं सम्मिन्य सप्तलक्षमिता मुद्रा व्ययीकृताः ।
श्रीरायशीयाहस्य भ्रात्रा श्रीनेणशीशाहेनाचार्याणामुपदेशतो जामनगरे भव्य ऊच्चशिखरशाल्येको जिनालयो निर्मापितो यश्चतुर्मुख आसीत् । तस्मिन् संभवनाथप्रभतीनां भव्यानां जिनविम्बानां प्रतिष्ठा: स्वयम् आचार्याणां करकमलैः कारिता। रायशीशाह-नेणशीशाहयो जिनालययोः प्रवेशद्वारमेकमेव स्थापितम् । तदन्तः श्रीनेमिनाथस्य चतुरस्र जिनालय निर्माप्य तस्मिन् मूलनायकाः श्रीरीनेमिनाथभगवन्तः प्रतिष्ठापिताः। अन्तश्चतुरस्स्य कारणात् तथा प्रवेशद्वारस्यैकत्वाद् उभावेव जिनालयौ 'चोरीवाला' देवाथायाविति निगद्यते ।
सं. १६७८ तमेहायने जामनगर एव चातुर्मास व्यत्याप्य १६७९ तमे संवत्सरे कच्छमाण्डवीस्थले वर्षावासः कृतः । चातुर्मासार्थ नगरप्रवेशावसरे महत् स्वागतमभूत् । तदनन्तरं यदा श्रीमन्तो भुजनगर गतास्तदानीमपि राज्यद्वारा नागरिकैश्च अतीवोत्साहपूर्वकंञ्च स्वागत व्या हृतम् । इदं स्वागत तिहासिकमासीदिति तदानीन्तनी प्रसिद्धिः । सं. १६८० वर्षे कोठारानगरे, सं. १६८१ तमे वर्षे अंजारनगरे तथा सं. १६८२ तमे हायने भद्रेश्वरे, इत्थं स्वीयान् वर्षावासान् कच्छदेशे विधाय पूज्य. आचार्याः भद्रिकान् जनान् धर्माचरणाय द्रढीकृतवन्तः । भद्रेश्वरे पूज्यानामुपदेशाद् वर्धमानपद्मसिंहशाहाभ्यां भद्रेश्वरतीर्थस्य सा कलक्षमुद्राणां व्ययेन र्णािद्धारः कारितः । साधर्मिकाना समुद्धारकर्मणि सप्तलक्षमुद्रा व्ययिताः । तथा च नवपदज्ञानपंचम्या उद्यापने पञ्चलक्षमुद्राणां व्ययो विहितः तदैव अरिष्टरत्ननीलमाणिक्यरत्ना दीनां भव्याः प्रतिमाः प्रतिष्ठापिताः । आचार्यश्रीणाम् उपदेशाद् उक्तबांधवौ गिरनार-तारं गा-अर्बुद-सम्मेतशिखर-प्रभति-तीर्थानां जीणेद्धिारे सोपानादिनिर्माणे च प्राये द्वादशलक्षमितानां मुद्रिकानां सद्व्ययम् आचरितवन्तौ । एतद. तिरिक्तं पावापुरी-चम्पापुरी-वाराणसी-हस्तिनापुरादिपु तीर्थानां ते यात्रामकापुः ।
2
શ્રી આર્ય ક યાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1050

w♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠न [33]
चातुर्मास - परम्पराः
जैनाचार्याः प्रतिवर्षं चातुर्मासिकेषु दिवसेषु कस्मिन्नप्येकस्मिन् स्थाने स्थिरतां कुर्वन्ति । तदनुसारमेव श्रीमन्तः कल्याणसागरसूग्योऽपि सं. १६८३ वर्षे मुन्दराग्रामे, सं. १६८४ वर्षे अ. धोईग्रामे, सं. १६८५ वत्सरे भद्रेश्व• तीर्थे, सं. १६८९ तमे हायने पालनपुरे, सं. १६९० वर्षे अहम्मदाबादे, सं. १६९१ वर्षे भुजनगरे, सं. १६९२ तमे हायने स्वाखरग्रामे, सं. १६९३ वर्षे मुन्दराग्रामे, सं. १६९४ माण्डव्यां सं. १६९५ राधनपुरे, सं. १६९६ खेरकग्रामे, सं. १६९७ वर्षे बीकानेर नगरे, सं १६९८ वर्षे जैसलमेरपत्तने, सं. १६९९ तमे संवत्सरे बाडमेर - गत्वा ततो नगरपारकरे चतुर्मासानकुर्वन् । ततः परं जालोरं ( राजस्थाने ) प्राप्ताः । तत्र महामारी व्याप्ताऽभूत् सा चाचार्याणां प्रभावात् प्रशान्ता । सं १७०० तमे वर्षे जालोरे, सं. १७०१ वर्षे जोधपुरे, सं. १७०२ बर्षे उदयपुरे, सं. १७०३ हायने जोटाणायां, सं. १७०४ तमे माण्डले, सं. १७०५ वर्षे खम्भात् नगरे, सं. १७०६ वर्षे सुरतनगयाँ, सं. १७०७ तमे हायने नवसाय, सं. १७०८ वत्सरे जम्बुसरे, सं. १७०९ वत्सरे भरुच (भृगुकच्छ)नगरे, सं. १७९० वर्षे गोधरा ( पंचमहाल ) नगरे, सं. १७११ वर्षे वडनगरे, सं. १७१२. हायने ऽहम्मदावाद नगरे, सं. १७१३ तमे वर्षे सादडीस्थले, सं. १७१४ वर्षे नांदलाईग्रामे, सं. १७१५-१६ वर्षयोश्च पाटणे वर्षावासानकार्षुः
वाय नश्वर देह त्यागश्च
अहोरात्रं जिनशासनमेव जीवन सर्वस्वं मन्यमानाः पूज्या आचार्यवर्या अस्मिन् समये वार्धक्य - वशादात्मानं मित्र विज्ञायान्तिमसमय कच्छप्रदेशस्यैव पावानायां भुवि व्यत्यापयितुकामास्तत्र प्रस्थिताः । सं. १७१७ तमे वत्सरे भुजनगर्यामेव चातुर्मासमकुर्वन् । तत्रैवामरसागरसूरिभ्यो गच्छ सम्प्रदायाम्नायान् प्रदाय किच्च वृद्धेभ्यो महोपाध्याय श्रीरत्नसागरेभ्योऽपि कतिपया आम्नाय विद्याः प्रदत्तवन्तः ।
आचार्यवर्याणां शरीरमिदानीं जर्जरीतमिवाभवत् । प्रायः ७५ पच्चसप्तति वर्षपर्यन्तं तैरुग्रा विहार। आदताः । अस्मिन् वयसि ते जीवनस्यान्तिमं समयं जानानाः सततं जागरिताः सन्तो मनसि पूर्ण समाधिमावं घृत्वैवावर्तन्त । प्रान्ते १७१८ तम वत्सरस्य आश्विन शुक्ल त्रयोदश्यां सूर्योदय समयेऽन्तिमं श्वासं विमुच्यास्मात् संसारान्महाप्रयाणं विद्दितवन्तः ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1051

se decksteddestoeste de dades dos estosteste de dadestestostestostestuestosteste tedadedestestadestoste dodadostoso de sedoso desteste testostestestostested
सर्वत्र शोकस्य साम्राज्यमभूत् । अग्नि संस्कारसमये श्री वर्द्धमानशाहस्य पुत्रेण श्रीजगडूशाहेन पञ्चसहस्रमुद्रा उच्छाल्य दानं कृतम् । भुजनगर्याः सङ्घन अट्ठाईमहोत्सवः सम्पादितः । श्रीमदमरसागरसूरीणामुपदेशाद ग्निसंस्कारस्थले भव्यस्तूपनिर्माणमभूत् ।
अस्या महात्माविभूतेः स्मरणमस्माकं सर्वेषांकृते प्रेरक वलसमर्पकं अस्ति । विविधस्थलेषु गुरुमन्दिरेषु श्रीमतां कल्याणसागरसूरीश्वराणां गुरुभूर्तयः प्रतिष्ठापिताः सन्ति । धन्या वलु महान्तो लोक पूज्याः श्री कल्याणसागरसूरीद्राः।
श्रमजिनेश्वरपदाब्जयुगे स्वकीयं, स्वान्तं समहितधिया विनिवेश्यनित्यम् । तच्छाशनस्य भृशमुन्नतये प्रथस्य, कल्याणसागरवरा स्त्रिदिवं प्रयाताः ॥ १ ॥ प्रौढप्रतापपमिनिष्ठितदिव्यतेजः, स्फारोमिषकातसुकृत्यवरस्य तस्य ।। कल्याणसाग गणीश्वरपादपझे, भूयांसि सन्तु विनतानि नमांसिनूनम् ।। २॥
अह पन्नरसहिं ठाणेहिं, सुविणीए त्ति वुच्चई। नीयावती अचवले, अमाई अकुऊहले ।। अप्पं च अहिक्खिवई, पबन्धं च न कुवई । मेत्तिज्जमा णो भयई, सुयं लद्धं न मज्जई ।। न य पावपरिखेवी, न य मित्तेसु कुप्पई । अप्पियस्साऽवि मित्तस्स, रहे कल्लाण भासई ।। कलहडमरवज्जिए, बुद्धे अभिजाइए । हिरिमं पडिसलीणे, सुविणीए त्ति वुच्चई ।।
- उतराध्ययन सूत्र ११/१०-१३ આ પંદર કારણેથી મનુષ્ય સુવિનીત કહેવાય છે?
(१) २ नम्र व्यवखार ४रे छे, (२) भय५१, (3) सभायापी (स२१), (४) अतूडसा (13थी इ२ २७ना२, (५) पोता- नानी भूसने ५९५ २ ४२ छ, (६) 14 (४ाय)नी वृद्धि ४रे તેવી પ્રબંધને કરતું નથી, (૭) સર્વ સાથે મિત્રભાવને ભજે છે, (૮) શાસ્ત્ર ભણીને અભિમાન ४२त नथी, (८) पानी उपेक्षा ४२ते! नथी, (१०) भित्रा ५२ १५ नथी ४२ती, (११) मप्रिय એવા મિત્રનું એકાંતમાં પણ કલ્યાણકારી બેસે છે, (૧૨) કલહ ઈત્યાદિ ક્રિીડાનું વર્જન કરનાર, (3) ज्ञानयुत, (१४) मानहान, (१५) सयभनी ooratो भने सभी खायछे - ते सुविनीत डेवाय छे.
એક સ્ત્રી આર્ય કયાણ ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ન

Page #1052

V
SUय OM/ (aloooooo
परमपूज्य अचळगच्छाधिपतिराचार्यदेव श्रीगौतमसागरसूरीश्वराणां संक्षिप्तं जीवनचरित्रम्
HTRAN
- तत्पट्टधर श्रीगुणसागरसूरीश्वरजी म. सा. मरुभूमिमध्ये श्रीपाली नाम नगरमस्ति । तत्र श्रीमालीब्राह्मणज्ञात्यां धीरमल्लनामा ब्राह्मणवरः परिवसति स्म । तस्य विप्रवरस्य क्षेमलदेवीनाम्नी शीलादिगुणालंकृतशरीरा सौंदर्यवतो लावण्यवती च ब्राह्मणी पत्नी बभूव । विक्रमस्यैकोनविंशतिशताधिकविंशतिमेवर्षे क्षेमलदेवी तेजस्विनं पुत्रमजीजनत् । तस्य पुत्रस्य गुलाबमल्ल इति नाम दत्तम् । स गुलाबमल्लः क्रमेण पंचवार्षिकः संजातः । तदा भयंकरो दुष्कालः संजातः ।।
तस्मिन्दुर्भिक्षे मरुभूम्यां जनाः स्वपरिवारपालनेप्यसमर्था अभवन् ; स्वपुत्रान् रक्षार्थ योगिभ्यो यतिभ्यो ददाना बभुवुः । अस्मिन्समये कच्छदेशतो देवसागराभयचंद्र-वीरचंद्र-नानचंद्रेतिनामानश्चत्वारो जैनयतयो मरुभूभ्यां समागताः । तत्र पालीनगरे समीपस्थग्रामेषु च भ्रमन्तः स्वशिष्यकरणार्थ बालकान् गवेषितु' प्रवृत्ताः। प्रयत्नेन तैरष्टौ बालाः प्राप्ताः ।
पालीनगरे घीरमल्लाभिधो विप्रवरो देवसागरस्य यतेर्मित्रमभवत् । तेन विप्रेण धीरमल्लेन स्वपत्नी-क्षेमलदेवी-सहितेन स्वकीयो गुलाबमल्लाभिधो वों पुत्रो देवसागराय यतये समर्पितः कथितं चाऽऽवयोरयमतीव वल्लभः पुत्रो युष्माकं शिष्यः प्रशिष्यो वा कर्नव्योऽन्येभ्यः न प्रदातव्यः । देवसागरयतिना तत्स्वीकृतम् । गुलाबमल्लस्य देहलक्षणानि वीक्ष्य सानन्देन देवसागरेण चिन्तितम्अयं बाल एभिर्लक्षणैर्महान् योगीश्वरो वर्यस्तपस्वो श्रेष्ठसंयमी, उत्तम चारित्रशाभितसाधु-साध्व:परिवारस्य निर्माता पालकश्च भविष्यति, शिथिलाचार निवारको जैनशासनस्य प्रभावको भविष्यति च । ततस्ते चत्वारो यतयः सबालका मरुभूमितः कच्छदेशे समागताः । तत्र बिदडाभिधग्रामे तै यतिभि विभागं कृत्वा बाला गृहीताः । स्वस्वमिष्टं स्थानं गताः। देवसागरो यतिरेकं भागेन गृहीतं कल्याणचंदाभिधं बालं गुलाबमल्लेन बालेन सह गृहीत्वा लघुमाशंबियाभिधं ग्राम समागतः। तस्मिन् ग्रामे सुश्रावकेषु मुख्यः खीयराजपुत्रो नथुनामा द्वादशव्रतधारी सुश्रावक आसीत् । सोऽन्ये च श्रावका: श्राविकाश्च देवसागरयतिं बालद्वययुक्रं दृष्ट्वा सानन्दा बभूवुः। तयोः बालयोः पालन पोषणं च कर्तुं सोचमा अभवन् । देवसागरयते: स्वरूपसागरनामा यतिर्मुख्यशिष्य आसीत् । सोऽपि
શ્રી આર્ય કયાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ) ADE

Page #1053

[38] boedbsesbstestedasbodestroesdedeseshoesedesesdesesedesesedededesesedesesesesesesedeoledesdededesesedeodesledeodeshseseddedesesedest
भुजनगरात्कार्य कृत्वा लध्वाशंबीयाग्राम समागतो द्वौ बालौ च दृष्ट्वा हर्पितो, देवसागरेण यातना तो दो स्वरूपसागराय यतये शिष्यत्वेन समर्पितौ । कदाचिद् देवसागरो यतिस्तौ द्वौ बालप्रशिष्यौ सार्द्ध नीत्वा कच्छदेशस्थतीर्थानां यात्रा कर्तुं निगतः । कच्छस्थ-भद्रेश्वरतर्थस्य यात्रां कृत्वा क्रमेण . कच्छदेशस्थाऽबडासाऽभिधप्रदेशे स्थित सुथरोनामनि ग्रामे प्रसिद्धप्रगटप्रभाविश्रीघृतकल्लोलपार्श्वनाथतीर्थस्य भावेन यात्रां कृत्वाऽस्य तीर्थस्य पंचतीर्थीत्वेन प्रसिद्धानां सांधाण-कोठारा-जखौ-नलीया-- तेराऽभिधेषु पंचसु ग्रामेषु स्थितानां श्री शत्रुञ्जयतीर्थटुं कसदृश-उन्नत-विशालऽनेकतीर्थभूतजिनालयतीर्थानां भावेन यात्रां कृत्वा तेराभिधग्रामे स्थितताराचंद्रयति समापे समागतः । द्वौ बालप्रशिष्यो दृष्ट्वा ताराचंद्रेण यतिना देवसागरयतेः प्रोक्तम् – एतो द्वौ बालशिष्यो मह्यं देहि । देवसागरेण यतिना प्रोक्तम् - एतो बालशिष्यौ तुभ्यं दातुं न शक्नोमि परमन्यान् बालान् मरुभूमित आनं.य दास्यामि, युष्माकमेतत्कार्य करिष्यामि । ताराचंद्रयतिना प्रोक्तम् - तथा कुरुत । तत्स्वीकृत्य परोपकारपरायणो देवसागरयतिस्तौ बालशिष्यौ लवाशंबीयाग्रामे स्वशिष्यस्वरूपसागराय समर्प्य तत्रत्य-श्रावकानां च कथयित्वा ताराचन्द्रयतेर्लब्धसामग्रीकः स मरुभूमि प्रति गंतुं प्रवृतः। अपशुकनानि संजातानि । तदा तत्रत्यश्रावकसंधेन प्रोक्तम् - इमं मुहूर्त त्यक्त्वाऽन्यमुहूर्त गृहीत्वा गच्छत । तन्निशम्याऽपि भवितव्यतया देवसागरो यतिः परकार्यार्थ मरुभूम्यां गतः । तत्र च ज्वरेण परलोकं गतः । तद्वृत्तान्तं ज्ञ त्वा स्वरुपसागरः यतिः सशोकः संजातः ।
___ ततः शोकं निवार्य स यति लिशिष्यो पालनपूर्वकं शिक्षयामास । गुलाबमल्लस्य ज्ञानचन्द्र हत द्वितीयं नाम समभवत् । तयोबालयोर्मध्ये गुलाबमल्लो विनीतोऽभवत् कल्याणचन्द्रश्चाविनीतः संज तः । गुरुः स्वरुपसागरस्तु तयोः सदृशं पालनमध्ययनं च कारयति । भुजनगरे लवाशंवयाग्रामे विशेष तिष्ठति स्म । अस्मिन् अष्टाविंशत्यधिकै कोनविंशतिशततमे विक्रर.सं (त्सरेऽचलगच्छाधिपतिः यतपतिः श्रीरत्नसागरसूरिः सुथरीतोर्थे परलोकं गतः । ततो वेल जीनामधा: श्रावको यतिः संजातः । तस्मिन्नेव वर्षे स यतिपति र्जातः । तस्याऽचलगच्छाधिपस्य श्रोविवेकसागरसूरि माऽऽसीत् । श्रीविवेकसागर सूरेः श्रीशत्रुञ्जयमहातीर्थस्य यात्राकरणस्य भावना संजाता । ततस्तेन सूरिणा कच्छदेशस्थैः सर्वेयोतभिः सह प्रयाणं कृत्वा श्रीसिद्धगिरिमहातीर्थ गत्वा तस्य तीर्थस्य यात्रा कृता ।
श्रीस्वरूपसागरयतिरपि सबालशिष्यो यतिसमुदायेन सह समागत आसीत् । तेना.पे श्रीसिद्ध. गिरेर्यात्रां विधायाऽऽनन्दोऽनुभूतः ततो यतिसमुदायेन सह स विवेकसागरसूतिः पावकगिरेर्यात्रां
રાઈ એ આર્ય કયાહાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1054

dedostado do deseste deste doses de destedededededede dedo decedaste testostestostestadastadestoestadostedade de destededosledostadstedtesteslestades
कृत्वा मोहमयीं नगरी समागतः । मुंबइसंघेन ससत्कारं खारेकबजारस्थे श्रीअनन्तनाथ जिनालय - पाश्रये यतिपरिवारेण सह सूरिः प्रवेशितो भूरिभक्त्या च सेवितः । ततो यतिसमुदायः सूरेराज्ञां गृहीत्वा कच्छदेशे गतः ।
(यानि वर्षाणि इतो लिस्वितानि तानि विक्रमस्य विंशतितमायाः शताब्याः ज्ञेयानि ।) एकोनत्रिंशत्सु वर्षेषु गतेषु, पश्चात् चैकोनत्रिंशत्तमे वर्षे, त्रिंशत्तमे च वर्षे सवालद्वयो यतिः स्वरूपसागरो विवेकसागरसूरेराज्ञया सांधाणग्रामे चातुर्मास्यां स्थितः । एवं चत्वारिंशत्तमविक्रमवर्षान् य बत् कच्छदेशस्य भुजपुर-कोठारा-गोधरा-बाडा-जायजा-रायण-कोडाय-नवावास-बोदड़ादिग्रामेषु चातु- .
साणि कृत्वा मुंबापुर्या स स्वरूपसागरः सबालः समागतः। ततः पावागढतीर्थयात्रां कृत्वा पुन मोहमय्यां पुर्या समागतः । तदा श्रोविवेकसागरसूरिणा प्रोक्त.म् – अथ गुलाबमल्लाय यतिदीक्षा प्रदातव्या योग्याऽस्ति । तन्निशम्य स्वरूपसागरेण यतिना गुलाबमल्लाय तत्कः त्वा चत्वारिंशत्तमस्य विक्रमवर्षस्य वैशाखमासस्य एकादश्यां मुंबापुर्या माहीमाभिधोपनगरे विवेकसागर सूरह स्तेन गुलाबमल्लाय यतिदीक्षा प्रदापिता । सूरिणा गौतमसागर इति नाम दत्त्वा स्वरूपसागरस्य शिष्य : कृतः । यतिजनानां शैथिल्येन पतामाति विचार्य तदा गौतमसागरेण यतिना रात्रिभोजनं न कर्तव्यं कंदमूलानि न भक्षणीयानीति प्रतिज्ञा गृहीता । ततः प्रतिदिनं व्रतनियमग्रहण गलने विशिष्टभाववान् यतीनां शिथिलाचारान् धिक्कारयन् यतिजीवने कालनिर्गमनमप्यनिच्छन् निर्दोषवृत्त्या तिष्ठति ।
तेन यतिवरेण (गौतममागरेण) देवपुरग्रामस्य जनसंघस्य चातुर्मासस्य विज्ञप्ति स्वीकृत्य क.च्छदेशे देवपुरग्रामे विक्रमस्यैक चत्वारिंशत्तमे संवत्सरे चातुर्मासं कृतम् । द्विचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे मुद्रा पुरे चातुर्मासं कृतम् । त्रिचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे गाघराग्रामे चातुर्मासं कृतम् । चतुश्चत्वारिंशत्तमे च पं वचत्वारिंशत्तमे च संवत्सरे शेरडीग्रामे चातुर्मासं कृतम् । कच्छदेशे संवत्सरप्रारंभ आषाढप्रतिपदो भवति तेन संवत्सरप्रारंमस्तथा गणन यः । शेरड ग्रामस्य चातुर्मासात्पश्चात्त स्मन्नेव पंचचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे सिद्धगिरिमहातीर्थ गत्वा तस्य महातीर्थस्य नवनवतिर्यात्रा विधिना तेन यतिवरेण कृता । उपानहं विना गमनं करणीयं, भूशयनं करणायं, प्रतिदिनमेकाशनं कर्तव्यं, प्रवहण-अग्नरथं विनाऽन्यद्वाहनं न स्वीकरणीयमिस्यादिविविधनियमा गृहीताः । स यतिवरो महाव्रतधारीयोग्याः काश्चित् प्रवृत्तीः कर्तु लग्नस्तमात्कारणात् पुनः पुनः साधूनं संमीलनं तस्य यतिवरस्य संजायते । ये ये साघवो मिलन्ति ते तेऽस्माकं गच्छे समागच्छाऽस्माकं शिष्यो भवे ते वदन्ति । परं स यतिवर:-स्वोप
એ આર્ય કરયાણાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
છS

Page #1055

[3८] ♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠.bb♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠♠bood
कारिणो गुरोरेव शिष्यः स्थास्यामि स्वगच्छं च न मुंचामि न मोक्ष्यामि इति सर्वेषां वदति स्म । देवसागर - स्वरूपसागरौ मम महोपकारिणौ स्तः । पालको, रक्षकौ, पोषकौ, प्राध्यापकौ सम्यक्त्वप्रापकौ तौ प्रगुरुगुरुवगै मया कथं स्यजनोयौ भवत इति वदन् स यतिवरो महाव्रतधारी भवितुमुत्कंठां धारयति ।
तेन यतिवरेण षट्चत्वारिंशत्तमे संवत्सरे बोदडाग्रामे चातुर्मासं कृतम् । ततस्तेन यतिवरेण शीघ्रं सर्वविरतिः स्वीकरेणीयेति निर्णयं कृत्वा यत्र तत्र साधूनां पार्श्व गत्वा स्वेच्छा प्रदर्शिता । परं तस्य स्वगच्छ - स्वगुरुनिर्णयं ज्ञात्वा केऽपि सर्वविरतिमार्गे तं न प्रवेशयन्ति ।
स यतिवरो भ्रमन् मरुभूम्यां पालीपुरीं समागतः तत्र तस्य जन्मभूम्यामेकेन साधुवरेण 'संसर्गेण पश्चादस्माकं शिष्यो भविष्यति' इति विचार्य स गौतमसागरयतिवरो विक्रमस्य षट्चत्वारिंशत्तमे संवत्सरे फाल्गुन शुक्लैकादश्यां पालीपुर्यां श्रीनवलखा पार्श्वनाथस्य द्विपंचाशजिनालये दीक्षा विधिपूर्वकं सर्ववित्यां प्रवेशितः । विधिपक्षगच्छापरनामाचलगच्छे श्रीस्वरूप सागरस्य शिष्यो नाम्ना गौतमसागर इति प्रघोषितः ।
अथ कृतक्रियोद्धारः स्वीकृत सर्वविरति चारित्रः स गौतमसागरो मुनिश्चारित्रं पालयन् तेन साधुना सह विहरन् गुर्जर देशे पाटणाभिधनगरे सप्तचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे चातुर्मासमकरोत् । ततः स्तोकमनोभेदेन पृथक्कृतः स गौतमसागरो मुनिः सिद्धाचल महातीर्थयात्रां कृत्वा पश्चदेक एव विहरन् कच्छदेशं समागतः । तत्र कदाचिदन्यमुनिभिः सह कदाचिद् एकाकी च विहरन् लध्वाशंबीयास्थितस्य स्वगुरोर्मिनेच्छा तुं प्रवृत्तः । तन्निशम्य गुरुः स्वरूपसागरः स्वशिष्य मिलनार्थं बृहदारांबीया ग्रामं समागतः । द्वयोर्मिलनं संजातं तदाश्रूणि मुञ्चन् गुरुः शिष्येण गौतमसागरमुनिना प्रोक्तः - यूयं वृथा दुःखं मा धारयत, मया किमपि कलंक प्रदं कार्य कृतं नास्ति, युष्मभ्यं कीर्तिप्रदं कार्यं कृतमस्ति, युष्माकं गच्छे युष्माकं शिष्यत्वेनैव स्थितोऽस्मि स्थास्यामि च अस्मिन् विषये युष्माभिः शंका नैव कार्या | शिष्यस्य तद्वचनं श्रुत्वा गुरुः संतोषं प्राप्तः प्रसन्नश्च भूत्वा तस्मै शिष्यायाऽभिनन्दनं दत्त्वा विशिष्ट - चारित्र - पालनाय शिक्षामाशिषं च प्रददौ । ततो गुरोर्प्रसन्नतामाशिर्वादं च प्राप्य सानन्दो मुनि गौतम सागरोऽन्यत्र विहरन् भन्यान् प्रतिबोघयन्, विशुद्धं निर्दोषं संयमं पालयन्, कोडाय"जैनसंत्रस्य विज्ञप्तिं स्वीकृत्याष्टचत्वारिंशत्तमे संवत्सरे कोडायग्रामे चातुर्मासमकरोत् । ततो विहृत्याबडाशाप्रदेशे सुथ प्रामे समागत्य श्रीघृत कल्लोलपार्श्वनाथस्य यात्रां कृत्वा स मुनिः स्वं धन्यममन्यतः ।
હજી એ શ્રી આર્ય કયાા ગૌતન્ન સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1056

sorterfastesbsesastestedesesesesesesesesesesesedesesedeseshoeslesedesesededesesedesiclesesesesesesesentestedesesesesesesbobssb
[3
]
एकान्तरितोपवासकरणप्रवृत्तेन मुनिना गौतमसा गरेण साघुसमुदायाग्रणीः समागत एवं श्रुतम् । तेषां मिलनोत्कंटितः स मुनिदिडाग्रामे तेषाममिल त् सुखशातादिपृच्छां कृत्वा तेन मुनिना तस्य मुनिशस्य प्रोक्तम् -अहमेकाक्यस्मि तस्माद्युष्माभिः सह स्थातुमिच्छामि । मयि कृपां कृत्वाऽनुमतिप्र यच्छत । तन्निशम्य तेन मुर्न शेन प्रोक्तम् – एवं न भविष्यति । तन्निशम्य निराशः स मुनिरौतमसागरो लध्वाशंबीयाग्राम समागत्य तत्रत्यान्मुख्यश्रावकानेकत्रीकृत्य तेषां पार्श्वे तेन मुनोशेन साध या वार्ता जाता तां सर्वा कथयित्वा प्रोक्तम् - अहमेकाक्यस्मि तस्माद् अहं एकाकी कथं विहरामि ? तनिशम्य मुख्यश्रावकैः प्रोक्तम् – यद्यन्यगच्छीयाः स्वसमुदायेन सार्धं स्थातुमनुज्ञां न या छन्ति तर्हि यूयमेकाकी एव विहरत विशुद्धचारित्रपालने च सोद्यमा भवत । युष्माकं शिष्यपरवाने भविष्यति एकाकित्वं च गमिष्यति । शकुनानोव तेषां वचनानि मत्वा गौतमसागरो मुनिवर एकाकी विहरन् धर्मप्रचारं कर्तुं प्रवृत्तः । तेन धर्मप्रचारेण तस्य मुनेः शिष्यशिष्यापरिवारस्य प्रारंभो जातः।
श्रीगौतमसागरमुनिवरो मुंद्रानगरेऽध्ययनं कर्तुं गतः । तत्रैकान्तरोपवासान् करोति, अध्ययन च करोति । तदा तस्य मुनेर्गुणान् निशम्य कच्छभुजनगरस्य संघेन चातुर्मासस्य विज्ञप्तिः कृता । मुनिवरेण सा विज्ञप्तिः स्वीकृता । तत एकोनपंचाश्त्तमे संवत्सरे भुजनगरे चातुर्मासं कृत्वा संघस्य विज्ञप्त्याऽन्यत्र गत्वा पुनर्भुजनगरे स गौतमसागरमुनिः समागतः । तदा तस्य मुनेः पार्श्वे सुथरीग्रामस्य ओभाइयानामधर एकस्त्रिंशद्वर्षीयो दीक्षा श्रिावकश्चातुर्मासे समागत आसीत् । तस्य दीक्षाया मुहूर्त तस्मिन्नेकोनपंचा३.त्तमे संवत्सरे माघमास शुक्ल दशग्यामागतम् । तत एकरय मुनीइस्य पार्श्व गौतमसागरेण मुनिवरेण योगोद्वहनं कृत्वा बृहद्दीक्षा गृहीता। तस्य मुनीशस्य हस्तेन च दीक्षार्थिनः श्रावकस्य दीक्षा प्रदापिता । स नवदीक्षित उत्तमसागरनामधरः श्रीगौतमसागरस्य मुनिवरस्य शिष्यः संजातः ।। - ततः स्वशिष्येण गतैकावित्वः स गौतमसागरगुरु देवपुरग्रामे समागतः । तत्र तस्य गुरोरुपदेशेन प्रतिबुद्धा उमरबाई इतिनामघरा श्राविका दीक्षार्थिनी संजाता। ततः स गुरुवरश्चीयासरनामनि ग्रामे समागतः । तत्राऽपि तस्य गुरोरुपदेशेन तत्रत्यो गोवरभाईनामा श्रावकः प्रतिबुद्धो दीक्षार्थी संजातः । यदा गुरुणा विहारः कृतस्तदा स दीक्षार्थी श्रावको गुरुणा सहाचलद् अध्ययनं च कर्तु प्रवृत्तः । गुरु माद्ग्रामं विहग्न् उपदेशं च यच्छन् सुथरीग्रामे समागत्य श्रीघृतकल्लोलपार्श्वनाथतीर्थस्य यात्रां कृत्वा स्वजीवनं पावनममन्यत । ततो भुजनगराद् वर्षीतपःपारणामहोत्सवप्रसंगे समागंतव्यमिति संधस्य विज्ञप्तिः समागता । तां विज्ञप्ति स्वीकृत्य गुरुवर्यः तत्प्रसंगे भुजनगरे समागतः ।
આ આર્ય કલ્યાણગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ રહE

Page #1057

[to]
An***********ககக கககககககககக்கால்க்க்க்க்க்க்ச்
तत्र वरसीतपः पारण प्रसंगो महोत्सवेन संजातः । ततो गुरुवरः पुनः सुथरीग्रामे समागतः, तत्रत्यानां श्रावकाणां विज्ञप्त्या दीक्षाप्रदानकार्यं स्वीकृतम् । श्रावके दीक्षामहोत्सवः प्रारब्धः । तस्मिमह े वे गुरुवरेण श्री गौतम सागरमुनिना दीक्षार्थी गोवराभिधः श्रावको दीक्षितः स्वशिष्यः कृतः । तस्य गुणसागर इति नाम प्रघोषितम् । तिसृम्यश्च श्राविकाभ्यो दीक्षा प्रदत्ता; तासु सांधाणग्रामवास्तया सोनबाईनाम्नी श्राविका दीक्षिता शिवश्री नम्ना कृता । देवपुरवास्तन्या उमरबाईनाम्नी श्राविका दीक्षिता, उत्तमश्री नाम स्थापितम् ते द्वेऽपि स्वशिष्ये कृते । सुथरीग्रामवास्तव्या लाखबाई.
श्राविका दीक्षिता श्रीमुक्तिसागरसूरेः समुदायस्य सध्या दया श्रियः शिष्या कृता लक्ष्मीश्रीश्च नाम स्थापितं, ज्येप्रशुक्ल दशम्या मे कोन पंचाशत्तमे संवत्सरे दीक्षाप्रदानप्रसंगः समजायत ।
ततो नलीया - ग्राम - संघस्य विज्ञप्त्या नलीयाग्रामे चातुर्मासं सपरिवारेण गुरुवरेण कृतम्। ततस्तेर ग्रामे सपरिवारो गुरुवरः समागतः । तत्र साधुसाध्वानां योगोद्वहनं कारयित्वा बृहददीक्षा गौतम सागरमुनिवरेण प्रदत्ता । तस्मिन्प्रसंगे तेरा जैनसंघेन भव्याष्टाह्निकमहोत्सवः कृतः । ततः सपरिवारो गुरुवरः श्रीभद्रेश्वरतीर्थयात्रामनोरथं कृत्वा ग्रामानुग्रामं विहरन् तस्मिन् तीथें समागत्य भावेन तीर्थयात्रामकरोत् स्वं च धन्यमन्यत ।
तस्मिन् तार्थे तदा यात्रा मेलक आसीत् । तेन तत्राऽनेक ग्रामवास्तव्या कच्छ देशोया बहवः श्रावकाः समागता आसन् । तेभ्यो बहवः श्रावकाः स्वस्वग्रामे चातुर्मासं कर्तुं गुरुवरं विज्ञापयामासुः । गुरुवरेण दुर्गापुरसंघस्य विज्ञप्ति स्वीकृत्यैकपंचाशत्तमे संवत्सरे तत्र चातुर्मासं कृतम् ।
ततो गुरुवरेण सपरिवारेण विहारं कुर्वता कच्छदेशीय पंचतीर्थीयात्रा भावेन कृता, प्रतिग्रामं धर्मप्रचारच कृतः । ततो गुरुवरो गोघराग्रामसंघस्य विज्ञप्त्या गोधराग्रामे क्रमेण समागतस्तत्र संघेन दीक्षा प्रदान कृतेऽष्ट। ह्विकमहोत्सवः कृतः । तस्मिन् महोत्सवे गुरुवरेण माघशुक्ल पंचमीशुभदिने भोजायग्रामवास्तत्र्यायोः कंकुबाई नान्याः श्राविकाया दीक्षा दत्ता तथा च गोधराग्राम वास्तव्याया रत्नबाईनाम्न्याः श्राविकाया दोक्ष दत्ता । क्रमेण कनक श्रीरत्नश्रीश्च नामनी स्थापिते । ततो दुर्गापुरा - परनामनवावासग्रामसंघस्य विज्ञप्त्या गुरुवरस्तत्र समागतः । तत्रापि संघेन दीक्षामहोत्सवः कृतः । एकोनपंचशत्तमे संवत्सरे चैत्रमासस्य शुक्लत्रयोदश्यां गुरुवरेण डोणग्रामवास्तव्याया नाथीबाईनाम्न्याः श्राविकाया दीक्षा दत्ता निधानश्रीच नाम स्थापितम् ।
1
: ततो गुरुवरः सपरिवारः कच्छमांडवी पुरे समागतः । तत्रत्य संघस्य विज्ञप्त्या तत्र योगोद्वहनं
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1058

Este testostestadostastastostadastasadadestastastestodestado de todas estastastestastosteste destestostestestostadasta dadadadadosastostado dastadostastasested?
कारयित्वा नूतनदीक्षिताभ्यो बहद् दीक्षा प्रदत्ता, संघेन महोत्सवः कृतः । ततस्तत्रयसंघविज्ञप्त्या सपरिवारेण गुरुवरेण तत्र पुरे चातुर्मासं कृतम् ।
ततो नारायणपुरनामसंघस्य नूतन-जिनालय-प्रतिष्ठा-प्रसंगे समागमनार्थ विज्ञप्तिः समागता, तां स्वीकृत्य सपरिवारों गुरुवरस्तत्र समागतः, प्रतिष्ठामहोत्सवेन प्रतिष्ठा जिनप्रतिमानां कृता । तस्मिन्महोत्सवे सांधाणग्रामवास्तव्यायाः सधवा-याश्चांपुबाई नाम्न्याः श्राविकाया गुरुवरहस्तेन दीक्षा संजाता, चंदनश्रीश्च नाम स्थापितम् । ततो गुरुवरः सपरिवारो मांडवीपुरे तत्रत्यसंघस्य विज्ञप्त्या समागतस्तत्र संघेन दीक्षामहोत्सवः कृतः । तस्मिन् दीक्षामहोत्सवे गुरुवरेण द्विपंचाशत्तमे संवत्सरे माघशुक्लपंचमीशुभदिवसे तिसृभ्यो श्राविकाभ्यो दीक्षा प्रदत्ता । गोधरावास्तव्या जेतबाई नाम्न्या; श्राविका पा जतनश्रीः, शेरडीवास्तव्या लीलबाई-नाम्न्याः श्राविकाया लब्धिश्रीस्तथा गोधरावास्तव्या-लीलबाईनाम्न्याः श्राविकाया लावण्यश्रीरिति नामानि च स्थापितानि ।
अथ गुरुवरः सपरिवारः श्रावकश्राविकाणां बहुपरिवारपरिवृत्तः सन् छ'रीपालकसंघयात्रया श्री भद्रेश्वरतीर्थे समागतः । तत्र तीर्थाधिपति श्रीमहावीरपरमात्मानं प्रणम्य स्वं धन्यं चकार । तत्र तीर्थे नागलपुर वास्तव्याय पूजाभाईनामकाय स्वयं साधुवेशपरिधापकाय श्रावकाय संघस्य विज्ञप्त्या गुरुवरेण दीक्षा दत्ता, प्रमोदसागरो नाम स्थापितम् , स्वशिष्यस्य गुणसागरस्य च शिष्यः कृतः ।
ततो गुरुवरः क्रमेण मुद्रानगरे समागतः । तत्र योगोद्वहनं कारयित्वा संघकृतमहोत्सवपूर्वक गुरुवरेण नूतनसाधुसाधीभ्यो बृहद् दीक्षा प्रदत्ता । संघस्य विज्ञप्त्या च तत्रैव मुद्रानगरे सपरिवारेण गुरुणा चातुर्मासं कृतम् । एवं त्रिपंचाशत्तमसंवत्सरे चातुर्मासं कृत्वा मुद्रानगराद् विहारं कृत्वा ग्रामाद् ग्राम विहरन् , धर्मोपदेशान् ददन् लध्वाशंबीया संघस्य विज्ञप्त्या तस्मिन् ग्रामे चतुःपंचाशत्तमे संवत्सरे गुरुवरेण चातुर्मासं कृतम् ।
ततो गुरुवरेण श्रीसिद्धगिरिमहातीर्थस्य यात्रामनोरथं कृत्वा तत्र गंतुं विहारः कृतः । क्रमेण गुरुवरश्चतुः पंचाशत्तमो संवत् परे चैत्रमासस्य शुक्लषष्ठयां सिद्धगिरि प्राप्तो, द्वितीयदिने तस्य महातीर्थस्य यात्रां कृत्वा स्वजन्म सफली चकार । ततो यात्रां कुर्वता गुरुवरेण पालीताणापुरे पंच-पंचाशत्तमे संवत्सरे चातुर्मासं कृतम् । चातुर्मासानंतरं गुरुस्तत्र स्थितस्तत्र कच्छदेशतो दीक्षाग्रहणार्थ तिस्रः श्राविकाः समागताः । पंचपंचाशत्तमसंवत्सरस्य फाल्गुन शुक्लत्रयोदश्यां महामहोत्सवपूर्वक
મી શ્રી આર્ય કયાદાગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #1059

1%
dodastaseste destustestatastastasestestostestade destacada dos astacadestastedade dades desadostadostastastatestatasestedtestostestadastadostastastasestas
गुरुवरेण ताभ्यस्तिसृभ्यो दीक्षा दत्ता । कपाया ग्राम वास्तव्या गंगाबाईनाम्नी श्राविका नाम्ना गुलाबश्रीः कृताः दुर्गापुर वास्तव्या कुंवरबाईश्राविका नाम्ना कुशलश्रीः कृता; भोजायवास्तव्या गंगाबाई श्राविका च नाम्न ज्ञानश्रीः कृता । गुरुवरण षट्पंचाशत्तमे संवत्सरे लाभं ज्ञात्वा पालीताणापुरे चातुर्मासं कृतम् । ततस्तत्रैव कच्छसांयराग्राम वास्तव्या हीरबाईश्राविका महामहोत्सवपूर्वकं दीक्षिता, तस्या हेतश्रीनाम स्थापितम् , फाल्गुन शुक्लषष्ठी दिन इयं दीक्षा संजाता ।
ततो गुर्जरदेशस्य मांडलग्रामस्य संधेन चातुर्मासस्य विज्ञप्तिः कृता । तां स्वीकृत्य गुरुवरेण विहारं कृत्वा मांडलग्रामे समागत्य सप्तपंचाशत्तमे वर्षे तत्र चातुर्मासं कृतम् । ततो विहारं कृत्वा गुर्जरदेशस्थमतीर्थानां मरुभूमिस्थ तीर्थानां चोप्रविहारेण यात्राः कृत्वा श्रीशंखेश्वरपार्श्वनाथतीर्थयात्रां च कृत्वा क्रमेण जामनगरं गुरुवरः सपरिवारः समागतः । तत्राऽमूर्तिपूजकस्य स्थानकवासीत्यपरनाम्नः समुदायस्यैकः साधुर्मुखपट्टिकां मुखाद् उतार्य गुरुवरस्य श्रीगौतमसागरमुनिवरस्य पार्श्वे समागतः । तस्य भावनां ज्ञात्वा गुरुवरेण दीक्षाक्रियां कारयित्वा, स्वशिष्यं कृत्वा तस्य दयासा गरेति नाम स्थापितम् । जामनमरसंघस्य विज्ञप्त्या गुरुवरेणाऽष्टपंचाशत्तमे संवत्सरे तत्र पुरे चातुर्मासं कृतम् ।
तदनन्तरं गुरुवर हालारदेशस्य ग्रामेषु विहृत्य धर्मप्रचारमकरोत् । तेन धर्मप्रचारेण मिथ्यास्विनः संजातान श्रावकान् पुनः जैनधर्मे स्थापितवान् । तस्मिन् प्रदेशे तत्रत्य नवागामवास्तव्याया सोनबाई श्राविकाया दीक्षा डबासंधग्रामसंधस्य विज्ञप्त्या महामहोत्सवेन गुरुवरेण संपादिता, सुमतिश्रीरिति नाम स्थापितम् । तस्मिन् महोत्सवे हालारदेशस्य बहूनां ग्रामाणां श्रावकश्राविकाः समागताः । ते सर्वे गुरुवरोपदेशेन जैन धर्म प्राप्ताः सुदृढाश्च संजाताः । इयं दीक्षा वैशाखशुक्लपंचमीदिने संजाता । ततो हालारदेशे भूरि धर्मप्रचारं कुर्वन् , गुरुवरेण संघस्य विज्ञ त्या बृहत् खावडीग्रामे चातुर्मासं कृतम् । ततो हालारदेशे भूरि धर्मप्रचारं कृत्वा, लोकान् जैनधर्मे स्थिरीकृत्य कच्छदेशं प्रति विहारं कृत्वा श्रीभद्रेश्वरजैनतीर्थे फाल्गुनशुक्लपंचम्पां तत्तोर्थयात्रामेलकासंगे समागत्य, भावेन तीर्थयात्रां कृत्वा गुरुवरः स्वं धन्यममन्यत ।
ततो विहारं कृत्वा मुद्रानगरं समागतो गुरुवरो बृहदाशंबीयासंघेन दीक्षाप्रदानकृते विज्ञप्तः । तेषां विज्ञप्ति स्वीकृत्य गुरुवरो बृहदाशंबीयाग्रामे समागतः । संघेन महोत्सवेन ग्रामप्रवेशः कारितो, दीक्षामहोत्सवश्व प्रवृत्तः । तस्मिन् दोक्षामहोत्सवे गुरुवरेण षष्टि मे संवत्सरे चैत्र कृष्णाष्टम्यां
-
-
છે. શ્રઆર્ય કયાઘગોમટ્યૂળિથી
NATAAS

Page #1060

destrdedesbdesdedesterdeshorobodesdasebedededesesadfasdesiseseshdbdosbshshobobdesesedesesebededesbhsbsechobshstasbsedesibsbsesed
चतस्रः श्राविका दीक्षिता साव्यश्च कृतास्तलवाणावास्तव्यारत्नबाई नाम्न्याः श्राविकाया नाम तिलकश्रीः स्थापितं, बृहदाशंबीयाग्रामवास्तव्यानां जेतबाई-पद्माबाई-वेलबाई-नाम्नीनां श्राविकाणां क्रमेण जडावश्रीः पद्मश्रीविनयश्री चेति नामानि स्थापितानि । ततो गुरुवरो लध्वाशंबीयाग्रामे समागत्य तत्रत्यसंधेन कृते दीक्षामहोत्सवे तत्रत्यायै लाधीबाईश्राविकायै वैशाखशुक्लाष्टमीदिने दीक्षा दत्त्वा लाभश्रीरिति नाम ददौ ।
ततो जखौग्रामस्य श्रेष्टिन्या पूजाबाईश्राविकाया जखौग्रामे चातुर्मासकरणार्थं विज्ञप्तिः समागता । तां स्वीकृत्य सपरिवारो गुरुवरो जखौग्रामे समागतः । तत्रत्य संघेन महोत्सवेन प्रवेशितो भव्यरीत्या चातुर्मासं च कारितः । ततो गुरुवरो जसापुरे, नलीनपुरे, तेरापुरे च समागत्य धर्मप्रचारं च कृत्वा जिनेन्द्रसागर सूरिं च मिलित्वा क्रमेण भुजनगरे सपरिवारः समागतः, संघेन च महोत्सवेन प्रवेशितो मासं यावद् गुरुस्तत्र पदेशं ददन् स्थितः । ततः गुरुवरः क्रमेण पत्रीग्रामे समा. गतः । तत्र नवपदोधापनं कारयामास, जामनगरवास्तव्या जीवीबाईनाम्नी श्राविका गुरुवरेण दीक्षिता जमनाश्रीश्च नाम दत्तम् ।
डोणग्रामे भोजायग्रामवास्तव्या खेतवाईश्राविका गुरुणा दीक्षिता खतिश्रीश्च नाम दत्तम् । ततः संघस्य विज्ञप्त्या सपरिवारो गुरुवरो भुजनगरे समागतः । तत्र च मुनिदयासागराय नूतनसाध्वीभ्यश्च योगोद्वहन कारथित्वा बृहद्दीक्षां ददौ । भुजनगरे कषष्टितमे संवत्सरे चातुर्मासमकरोत् । ततो विहारं कृत्वा गुरोवरो भोजायग्रामे समागत्य तत्रमहोत्सवपूर्वकं बृहद्रतडीयाग्रामवास्तव्यायै कमोबाईश्राविकाथै दीक्षामदात् कस्तुर श्री म च ददौ । ततो गुरुवरो वराडियाग्रामे समागतः । तत्रत्यसंघस्य सुथरीसंघस्य च चातुर्मास कृते विज्ञप्तिः संजाता, गुरुवेरेण सुथरीग्रामे चातुर्मासं कर्तुं विज्ञप्तिः स्वीकृता । सुथरीग्रामे समागत्य, संघसत्कारेण ग्रामप्रवेशं च कृत्वा, द्विषष्ठितमे वर्षे चातुर्मासं च कृतम् ।
ततो विहारं कृत्वा बृहद्वरंडीग्रामस्य जिनालयस्य प्रतिष्ठाप्रसंगे समागतेन गुरुणा प्रतिष्ठा कारिता । कोटडोग्रामस्य च वेलबाईनाम्न्यै श्राविकायै च दीक्षां दत्वा तस्या विवेकश्रीरिति नाम स्थापितम् । ततो ग्रानाद् ग्रामं विहरता गुरुवरेण संधस्य विज्ञप्त्या वराडीया ग्रामे चातुर्मासं कृतम् । गुरुवरस्त्रिषष्टितमस्य संवत्सरस्थ चातुर्मासं वराडीयाग्रामे कृत्वा प्रामाद्ग्रामं विहरन्, धर्मप्रचार कुर्वन् शेरडीग्रामे समागतः । तत्र प्रमोदसागरस्य विपरीतां प्रवृत्तिं श्रुत्वा, मांडवीसंघस्य विज्ञप्ति
માં શ્રી આર્ય કયાોતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
છે

Page #1061

[४४]
स्वीकृत्य गुरुवरेण प्रमोदसागरो मुनिः समुदायाद् बहिष्कृतः, सर्वान् संघान् प्रति च तद् ज्ञापितम् ।
ततो गुरुवरेण वराडीयाग्रामे संघस्य विज्ञप्त्या त्रिषष्टितमे संवत्सरे चातुर्मासं कृतम् । तस्मिन् चातुर्मासे माणकात्मजः घेलाभाईश्रावकः, वीरमात्मजः कानजीभाइ श्रावकश्च ताभ्याम् भूरि धनव्ययः कृतो, महामहोत्सवः कृतस्तस्मिन् महोत्सवे निमन्त्रणं प्रेष्य बबुभ्यो ग्रामेश्यः श्रवाकसंघा आकारिताः सर्वेषां च भूरि भक्तिः कृता । चातुर्मासे पूर्णे गुरुवरो विहारं कुर्वन् गढशीशाग्रामे समागतः । तत्रत्य टोकरसिंहात्मजेन देवराज श्रेष्ठना दुर्गापुर वास्तव्येन वाघजीपुत्रेणाऽऽशुभाईश्रेष्ठिना च श्रीसमेतशिखर-महातीर्थस्य यात्रां कर्तुं यदीच्छा वर्तते तर्हि सर्वो धनव्यय आवाभ्यां करणीयो भवान् चलतु इति गुरुवरं प्रति कथितम् । गुरुवरेण प्रोक्तम्-तत्र गमने साधूनामारंभदोषो लगति, संघ विना स्वतंत्रः साधूनां विहारस्तेन न युक्तः । अत्रैवाऽऽत्मसाधनां करिष्याम इति कथयित्वा गुरुवरः कच्छदेश एव विहरन् सुथरीग्रामे समागतः । तत्र नूतनसाध्वीविवेकश्रियो योगं कारयित्वा बृहद् दीक्षा च तस्यै गुरुणा दत्ता ।
sheshash.shasheshachchestesteststastastashacha shooteofasteststechchachch
ततः संघस्य विज्ञप्त्या भुजनगरे समागत्य चतुःषष्टितमे संवत्सरे त चातुर्मासं कृत्वा गुरुवरो ऽन्यत्र विजहार । साध्वीश्री हेतश्रिया स्वगुरुण्या चन्दनश्रिय आचारपालने शिथिलता समागता - ऽस्ति स्वसंसारिंसंबंधिनां परिचय विशेषेण करोतीति गुरुवरस्य प्रोक्तम् । गुरुणा साधुसाध्वीनां कृते केचिन्नियमाः कृताः । ते नियमा चंदनश्रिया न स्वीकृतास्तेन गुरुवरेण साध्वीसमुदायाच्चंद श्री सशिष्या दूरीकृता ।
fast tactastastastastastastech
ततो गुरुवरो विहारं कुर्वन् वराडीयाग्रामे समागतः । तत्रत्येन माणकात्मजेन घेला भाईश्रेष्ठिना मुंबइया समागन्तुं गुरुवरस्य विज्ञप्तिः कृता, तां स्वीकृत्य सपरिवारेण गुरुणा मोहमयीं पुरीं गन्तुं विहारः कृतः । वागडप्रदेशे आधोइग्रामे समागत्य गुरुवरेण चैत्रलुक्लपक्षे नवपदाराधना तत्र कृता, कारिता च ।
ततो विहारं कृत्वा क्रमेण गुरुवरो राधनपुरे समागतः । तत्राऽचलगच्छीय-हीरसागरवीथी वर्तते । तस्यामचलगच्छस्य बृहदुपाश्रये गुरुवरः स्थित्वा तत्रव्यजिनालयानां दर्शनं कृत्वा तत्रत्यसंघस्य चातुर्मासविज्ञप्तिमस्वीकृत्य, श्रीशंखेश्वरतीर्थे समागत्य, तीर्थयात्रां कृत्वा जन्म सफलीचकार । तत्र च चतरत्रः श्राविका गुरुवरेण दीक्षिता । भुजनगरस्य वेजवाईनाम्न्यै श्राविकायै वल्लभश्री नम
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1062

कककककककककककककक [४५]
दत्तम्; गढशीशाग्रामस्य मालबाईनाम्न्यै श्राविकायै मगनश्री नम दत्तं भीसराग्रामस्य सुन्दरबाईनान्यै श्राविका शिवकुंवरश्री नम दत्तं, डुमराग्रामस्य हांसबाइनान्यै श्राविकायै हर्षश्री नम दतम् । दीक्षामहोत्सव घेला भाईश्रेष्ठिनो द्रव्येण तत्रव्यसंघेन कृतः ।
ततो मांडलग्रामस्य संघस्य चातुर्मासकृते साग्रहा विज्ञप्तिः संजाता । तां स्वीकृत्य सपरिवारेण गुरुवरेण पंचषष्टितमे संवत्सरे मांडलग्रामे चातुर्मासं कृतम् । ततो गुरुवरः श्री शरीयातीर्थस्यै यात्राकरणार्थं गन्तु ं प्रवृत्तो मार्गे बहुतीर्थानां यात्रां कुर्वन्, तारंगातीर्थयात्रां कृत्वा उनडीग्रामे समागतः । तत्र केशरीयातीर्थे गंतु प्रवृत्तस्य संघेन समागतस्य संघपते विज्ञप्त्या गुरुवरः संघेन सह चलितः । क्रमेण पोषशुक्लाष्टम्यां केशरीयातोर्थे समागत्य तीर्थयात्रां कृतवान् ।
तत उदयपुर - राणकपुर - पंचतीर्थी - शिवगंजाऽर्बुद तीर्थादिनां यात्रां कृत्वा गुरुवरोऽमदावाद - महानगरे समागतः । तत्र श्रीशान्तिनाथपोलमध्ये स्थितांचलगच्छस्योपाश्रये स्थातुमददानान् श्रावकान् शिक्षयितुं गुरुवरेण महोमयीतः श्रावकाः समाकारितास्ततः सर्वमपि सुलभं संजातम् । मोहमय्यां चातुर्मासं कर्तुं विज्ञप्तिः समागता । तस्माद् गुरुवरेण कनकश्रीमुख्याः साध्यो मोहमय्यां प्रेषिताः ।
अथ तत्र कच्छकोटडीग्रामस्य नागजीभाईनामा श्रावको दीक्षाग्रहणार्थं समागतः । परं जनकाज्ञया विना दीक्षा गुरुवरेण न दत्ता । ततस्तेन श्रावकेण स्वयं साधुवेश : परिहितो गुरुसमोपे च समागत्य जनकस्य दीक्षासंमतिः पत्रेण समानायिता । ततस्तं सार्द्धं नीत्वा गुरुवरेण विहारः कृतः; सरखेजग्रामे च समागत्य तत्र पंचषष्टितमे संवत्सरे वैशाख शुक्ल पंचमीदिने तस्मै दीक्षामदात्; नीतिसागर इति नाम चायच्छत् स्वशिष्यं च कृतवान् । ततः क्रमेण पालीताणापुर्या समागत्य तत्र योगोद्वहनपूर्वकं नीतिसागरमुनये गुरुवरो बृहद् दीक्षामदात् । पालीताणामध्ये च षट्षष्टितमे संवत्सरे चातुर्मासमकरोत् ।
अथ गुरुवरः सपरिवारोऽमदावादनामानि महानगरे समागत्य शांतिनाथपोलमध्येऽचलगच्छस्योपाश्रये स्थितस्त्यागिवरस्य प्रभावः प्रासरत् । गुरुवरस्य समीपे त्रयो दीक्षार्थिनो मुमुक्षवोऽध्ययनं कुर्वन्ति तेषां दीक्षा महोत्सवो मुंबापुरीतः समागत्य पुनशीपुत्रेण लालजी श्रेष्ठिना, माणकपुत्रेण घेला भाईश्रेष्ठिना च कृतो, दीक्षादिवसे मुंबापुरीतः बहवः श्रावकाः सपरिवाराः समागता, गुरुवरेण
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1063

[४९] unschedeobetese
tasashsashdesesashshobsesedesesesedseshshobsfasbodesabtosbobsesesesesbsesedesedesesesedesbseshdodesbsbidesbshsbitasbshshob
मुमुक्षुभ्यो दीक्षा दत्ता, कच्छकोटडावासिनो देवजितो दानसागर; कच्छसाभराइवासिनो मणसिंहस्य मोहनसागर, उनडोठवासिन उमरसिंह उमेदसागर इति तेषां त्रयाणां नामानि स्थापितानि । . तस्मिन् दीक्षामहोत्सवे तत्रत्यै बबुभिः श्रेष्ठिभिरागमनं कृतं, पट्षष्टितमे संवत्सरे माघशुक्लत्रयोदश्यां दीक्षा: संजाताः ।
___ ततो सपरिवारेण गुरुत्वरेण विहारः कृतः । चैत्र कृष्णपंचमीदिने मुंबापुर्या घाटकोपरोपनगरे गुरुवरः समागतः संघेन महामहोत्सवेन प्रवेशितः । गुरुवरेण प्रतिदिनं धर्मोपदेशः प्रारब्धो, योगोद्वहनं च कारयित्वा नूतनमुनिभ्यो बृहद्दीक्षा प्रदत्ता । मोहमयोस्थेन कच्छी-वीशा-ओसवाल-ज्ञाति महाजनेन कच्छ।-दशा-ओशवालमहाजनेन च विज्ञप्तिं कृत्वा मुम्बापुर्या भातबजार-खारेकबजारस्थयो यो जिनप्रासादयोस्तीर्थभूतयोरादिनाथाऽनन्तनाथयोर्यात्रां कारयित्वा गुरुवरस्य पालागलीमध्ये स्थितस्य कच्छीवीशाओशवालज्ञातिमहाजनस्य वाटिकोपाश्रये भव्यातिभव्यं चातुर्मासं कारितम् । सप्तषष्टितमसंवत्सरस्य तच्चातुर्मासं पूर्णीकृत्य कच्छजखौवासिनो वर्धमानश्रेष्ठिपुत्रस्य जेठाभाईश्रेष्ठिनो विज्ञप्त्या गुरुवरः परेल-लालबागमध्ये चातुर्मासपरिवर्तनमकरोत् । ततः कच्छीदशाओशवालज्ञातिमहाजनस्य विज्ञप्त्या तज्ज्ञातिवाटिकायां समागत्य स्थितः ।
अथ तत्र गुरुवरस्य समीपे कच्छदेशीयायाः श्राविका दीक्षा ग्रहीतु समागता महामहोत्सवेन गुरुवरेण सप्तषष्टितमसंवत्सरस्य माधमासस्य शुक्लदशम्यां मुनिश्रीनीतिसागरहस्तेन दीक्षा दायिता । तासां नामानि, वराडीया ग्रामस्य मांकबाईश्राविकाया मणिश्रीर्जखौग्रामस्य देमुबाईश्राविकाया देवश्री लध्वाशंबीयाग्रामस्य पद्माबाईश्राविकायाः पद्मश्रीः सणोसराग्रामस्य लीलबाईश्राविकाया आणंदश्रीः कोटडावासिन्याः खीमबाईश्राविकाया जडावश्री र्डोणग्रामस्य नेणबाईश्राविकाया नेमश्रीरिति नामानि स्थापितानि ।
____ अष्टषष्टितरे संवत्सरे गुरुवरेण मुम्बापुर्यामेव चातुर्मासं कृतम् । तत माघशुक्लैकादश्यां कच्छ बायडवामस्य धनजिते, कच्छनांगलपुरस्य देवांबाईश्राविकायै च भांडुपोपनगरे गुरुवरेण दीक्षा दत्ता । धर्मजितं स्वशिष्यनीतिसागरस्य शिष्यं कृत्वा तस्मै धर्मसागर इति नाम दत्तम् । नूतनसाध्व्यै च दानश्री नाम दत्तम् । ततो गुरुवरेण विविधोपनगरेषु विहृत्य, धर्मप्रचारं कृत्वा खडकज्ञातिवाटिकायां चातुर्मासं कृतम् । एकोनसप्ततितमे संवत्सरे चातुर्मास कृत्वा साधुश्रावकाणां सार्थपंचप्रति
7) હમ શીઆર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1064

ssbshsbfboobsbshs**********************boobsbshsfdfbfb*******bbbbbbbbbb
[४७]
क्रमणग्रंथो मुद्रापितोऽन्येपि ग्रंथा मुद्रापिता, सच्छायं सार्थकल्पसूत्रं च मुद्रायितुं दायितम् । ततो मुम्बापुर्या विहारं कृत्वा गुरुवरः सुरतभृगुकच्छ खंभातादि - नगरग्रामादिस्थानेषु विहरन् पालीताणा - पुरीं समागतः ।
तदा कच्छसुथरीतीर्थवास्तव्य - खियसिंहात्मजो खेतसिंह श्रेष्ठी पूर्वसंकेतेन संघ गृहीत्वा तत्र समागतः । तेन महामहोत्सवेन गुरुवरो नगरे प्रवेशितो, गुरुवरनिश्रायां च श्रीसिद्धाचलमहातीर्थस्य यात्रां कृत्वा तेन संघपतिना श्रेष्ठिना स्वजन्म सफलीकृतम् । ततस्तोर्थयात्रा स्वं धन्यं मन्यमानोगुयुवरः क्रमेण कच्छदेशे समागतोंऽजारपुरे नूतन दीक्षितानां योगोद्वहनपूर्वकं बृहददीक्षा कारितवान् । दीक्षामहोत्सवो बायडग्रामवासिना पूंजात्मजेन खेराजेन श्रेष्ठिना कृतः । ततो गुरुवरो भुजनगरे समायातः । संघेन च महोत्सवेन नगरं प्रवेशितः । संघेन च तत्र सप्ततितमे संवत्सरे चातुमसिं कारापितम् ।
तस्मिन् चातुर्मासे गुरुवरोपदेशेन दादाश्रीकल्याणसागरस्य स्तूपमंदिरस्य जीर्णोद्धारस्य कार्य शीघ्र कर्तु सन्धेन निर्णयः कृतः । ततो गुरुवरो मांडवीपुरीसन्घस्य विज्ञप्त्या मांडवीपुरीं समागतस्तत्र महोत्सव चाकारयत् । ततो कोटडाग्रामस्य मालसिंहात्मजेन कानजिचेष्ठिना स्वग्रामे नवपदोद्यापनकृते समागमनार्थे विज्ञप्तिः कृता । तां स्वीकृत्य गुरुवरः क्रमे कोटडाग्रामं समागतः । सन्धेन च महोत्सवेन ग्रामं प्रवेशितः । तत्र उद्यापनमहोत्सवे कानजिद्धनाढयेन द्विचत्वारिशद्ग्रामेभ्यो जैनान समाकार्य ज्ञातिमेलकः कारितः । तत्रत्यधनबाईश्राविकायै च मुनिश्रीनीति सागरहस्तेन दीक्षा प्रदापिता, तस्याश्च धनश्रीरिति नाम स्थापितद् ।
ततो विहारं कृत्वा ग्रामादग्रामं विहरता गुरुवरेण सन्धस्य साग्रहविज्ञप्त्या मांडवीपुर्या एकसप्ततितमे वर्षे चातुर्मास कृतम् । ततो तत्र दीक्षामहोत्सवपूर्वकं गुरुवरेण त्रयः श्रावकास्तिस्रश्च श्राविका दीक्षिता । तेषां तासां च नामानि - कच्छवागडसूइग्रामस्य कानजितः कर्पूरसागर इति नाम कृत्वा तं स्वशिष्यं चकार; कोटडावासिनो घेलाभाईश्रावकस्य गुलाब सागर इति नाम कृत्वा तं मुनिं दानसागर शिष्यं तं चकार; लघुलायजावासिनः शिवजितः सुमतिसागर इति नाम कृत्वा तं मुनिं दयासागरस्य शिष्यं चकारः गोधराग्रामवासिन्याः कुंवरबाईश्राविकायाः कर्पूरश्रीरिति नाम कृतम्, लघुनडीया ग्रामस्य रत्नबाई श्राविकाया रूपश्रीरिति नाम कृतम् ; हालारदेशस्य डबासन्ग - ग्रामवासिन्या मोंघीबाईश्राविकाया मुक्तिश्रीरिति नाम कृतम् ; मृगशिरशुक्लैकादश्यामयं दीक्षामहो वो
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1065

LO
J
estosteste sted debdododedostoso dedo deseessoostestostecostase stated to destedede dodecaddededossadesodastestostestostestadost stocked
मांडवीसंघेन कृतः । ततो नांगलपुरग्रामे तत्रत्याया देवकांबाईश्राविकाया मृगशिरकृष्णपंचम्यां दीक्षां कृत्वा तस्यै दोलतश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो गुरुवरो रामाणीयाग्रामे तऋत्यकुमारिकायाः कंकुबाईश्राविकाया दीक्षां माधशुक्लपंचम्यां कृत्वा केसरप्रीरिति नाम स्थापितवान् । ततो भद्रश्वरतीर्थस्य यात्रां कृत्बा गुरुवरेण फाल्गुनशुक्लपंचम्यां नलीयाग्रामस्य नेणबाईश्राविकायै दीक्षां दावा न्यायश्रोरिति नाम दत्तम् । ततो गुरुवरो संघविज्ञप्त्या गढशीशाग्रामे समागत्य तत्रोद्यायनमकारयत् । दादाश्रीकल्याणसागरसूरीश्वरस्य च मूर्ति देवकुलिकायां प्रतिष्ठायितवान् ।
ततो गुरुवरेण संघस्य विज्ञप्त्या बाडाग्रामे समागत्य नवदीक्षितेभ्यो योगोद्वहन कारयित्वा द्वितीयवैशाखकृष्णकादश्यां बृहद्दीक्षा प्रदत्ता । भोजायग्रामस्य देवकांबाईश्राविकायै दीक्षां च दत्त्वा दीपश्रीरिति नाम प्रदत्तम् । ततो गुरुवरेण संघविज्ञप्त्या सुथरीग्रामे द्विसप्ततितमे संवत्सरे चातुर्मासं कृतम् । ततो विहारन् संघविज्ञप्त्या बाडाग्रामे गुरुवरेणोद्यापनं कारितं वर्षांतपपारणामहोत्सवश्च संपादितः । ततो गुरुवरो गोधराग्रामे समाययौ । तत्र बृहज्जिनालयस्य दक्षिणपश्चिमदिशि कृते लघुजिनालये जिनमूर्तिप्रतिष्ठां गवाक्षं च श्रीकल्याणसागरसूरिमूर्तिप्रतिष्ठां चाकारयत् । इयं प्रतिष्ठा बैरसिंहात्मजेन नागजिता स्वधनव्ययेन संपादिता । वैशाखशुक्लैकादश्यां चेयं प्रतिष्ठा जाता । ततो गुरुवरेण संघविज्ञप्त्या तेराग्रामे चातुर्मासं कृतम् । तत्रत्य-कुसंपश्च निवारितो, होरजित्पुत्र-रत्नसिंहस्य विधवया वेजबाईश्रेष्ठिन्या जिनालयस्तेरासंघस्य समर्पितस्त्रिसप्ततितमे वत्सरे तेराग्रामे चातुर्मासं संपूर्णीकृत्य संघविज्ञप्त्या गुरुवरेण भुजनगरे समागत्य तत्र स्तूपमंदिरे दादाश्रीकल्याणसागरसूरिमूर्तेः प्रतिष्ठा कारिता, माधकृष्णाष्टम्यामियं प्रतिष्ठा सजाता ।
ततः संघस्य विज्ञप्त्या चतुःसप्ततितमे संवत्सरे सुथरीतीर्थे चातुर्मास कृत्वा गुरुवरेण मेराउग्रामे समागत्य माघशुक्लपंचम्यां रायणग्रामस्य गंगाबाईश्राविकायै दीक्षां दत्वा सौभाग्यश्रीरिति नाम दत्तम् । डोणग्रामस्य लीलबाईश्राविकायै दीक्षां दत्त्वाऽमृतश्रीरितिनाम दत्तम् । ततो गुरुवरो पुनडोग्रामे गतस्तत्र लध्वाशंबीयाग्रामस्य मूलबाईश्राविकायै चैत्रकृष्णषष्ठयां दीक्षां दत्वा मेनाश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो बृहद्लायजाग्रामे गुरुणा तत्रत्यायै राणबाईश्राविकायै दीक्षा वैशाखशुक्लतृतीयायां दत्ता ऋद्धिश्रीरिति नाम दत्तम् ।
ततो गोधराग्रामे संघस्य विज्ञप्त्या पंचसप्ततितमे संवत्सरे गुरुवरेण चातुर्मास कृतम् ।
કોઈ ના શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો

Page #1066

destesistastestostestedtestosteslestastasestastasessostato basadestastosa dostalasta desestastastasestastastasesta testosteste deste sted asbestostestadestostesleste
L
e
ततः क्रमेण गुरुवरः पालीताणापुरी समागत्य तत्र बाबुजिनालये जिनमूर्तीः प्रतिष्ठापयद् दादाश्रीकल्याणसागर मूर्तिमपि तत्र देवकुलिकायां प्रत्यष्ठापयत् । तत्र पालीताणापुर्या च चातुर्मासं षट्सप्ततितमे संवत्सरेऽकरोत् । तत्र मुनिनीति-गर-दानसागरधर्मसागरांश्चाऽऽरांगोत्तराध्ययनसूत्रयो योगो
द्वहनमकारयत् । ततो पालीताणातो विहारं कृत्वा गुरुवरस्तालध्वजगिरिं स्पृष्ट्वा, गिरनातीर्थस्य यात्रां कृत्वा हालारदेशग्रामेषु धर्मप्रचारं कुर्वन् डबासंगग्रामे समागतः । तत्र नागडाग्रामस्य मोंघीबाईश्राविकायै गुरुवरेण दीक्षा दत्ता, मंगलश्रीरिति नाम स्थापितम् ।
. ततो गुरुवरो नवाग्रामे स्वापदेशेन संपन्ने नूतनजिनालये श्रीचन्द्रप्रभजिनादीनां मूर्तीः प्रत्यष्ठापयत् । तत्र दादाश्रोकल्याण सागरसूरीश्वरमूर्तिरपि गुरुणा प्रतिष्ठापिता । ततो जामनगरं समेत्य संघस्य विज्ञप्त्या सप्तसप्ततितमे संवत्सरे गुरुवरेण तत्र चातुर्मासं कृतम् । ततो गुरुवरो हालारदेशग्रामेषु विहृत्य, धर्मप्रचारं कृत्वा क्रमेण कच्छांजारनगरे समागतः । __ततः संघेन सह भद्रेश्वरतीर्थ गत्वा भावेन यात्रा कृता । ततो बृहदाशंबीयाग्रामे नवपदायुद्यापनं कर्तुं तत्रत्यक्षेमराजपुत्रगांगजितो विज्ञप्त्या गुरुणा तत्र समेत्योद्यापनं कारितम् । ततो मांडवीपुरीसंघविज्ञप्न्याऽष्टसप्ततितमे संवत्सरे मांडवीपुर्या' चातुर्मासं गुरुवरेण कृतम् । ततोऽबडाशाप्रदेशग्रामेषु विहृत्य धर्मप्रचारं कुर्वन् गुरुवरो मंजलग्रामे नवपदाद्युद्यापनं, कोटडीग्रामे च वर्षांतपउद्यापन कारयित्वा देवपुरग्रामे नूतनजिनालये प्रतिष्ठामकारयत् । ततः सायराग्रामे संघस्य विज्ञप्त्या नवसप्ततितमे संवत्सरे गुरुवरेण चातुर्मासं कृतम् ।
ततो विहृत्य संघस्य विज्ञप्त्या बृहद्लायजाग्रामे नूतनजिनालये महावीरस्वाम्यादिजिनप्रतिमानां प्रतिष्ठा गुरुवरेण कारिता । ततो रायणग्रामे नवपदादितपसामुद्यापनं कारितम् । ततो गुरुवरः क्रमेण डुमराग्रामे समागतः । तदा मुनिदानसागरो विनाज्ञां गतः । ततो गुरुवरेण संघस्य विज्ञप्त्या सुथरोतीर्थे चातुर्मासमशीतितमे वर्षे कृतम् । ततो ग्रामाद् ग्रामं विहरन् गुरुवरो जामनगरं समागत्य संघस्य विज्ञप्त्या तत्रैकाशीतितमे संवत्सरे चातुर्मासमकरोत् ।
ततो वैशाखमासे गुरुवराज्ञया कच्छलम्वाशंबीया ग्रामे मोहनसागरमुनिना महोत्सवेन तिम्र: श्राविका दीक्षिताः । तासां नामानि कच्छदेशस्य टुंडाग्रामस्य सोनबाईश्राविकायै शीतलश्रीरिति नाम दत्त, लघ्वाशंबीयाग्रामस्य भमीबाईश्राविकायै भक्तिश्रीरिति नाम दत्तं, लघ्वाशंबीयाग्रामस्य देवांबाईश्राविकाय दर्शनश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो गुरुवराज्ञया मोहनसागरमुनिना कच्छजसापुरग्रामे सांधवग्रामवास्तव्यायै कुंवरबाईश्राविकायै तदात्मजायै च महोत्सवपूर्वकं दीक्षा प्रदत्ता, कुंवर
માં શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ
છે.

Page #1067

[१०] कककककककbhashast, stastashe she she se she she seese she othe बाईश्राविकायै केवलश्रीरिति नाम प्रदत्तं तत्पुत्र्यै च मुक्तिश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो गुरुवराज्ञयामुनिधर्मसागरेण हालारदेशस्य नवाग्रामे चेलाग्रामवासिन्यायै हीरबाईश्राविकायै दीक्षा दत्ता हरखश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो जामनगरसमागताभ्यो नवदीक्षिताभ्यः साध्वीभ्यो गुरुवरेण योगोदवहनपूर्वकं बृहददीक्षा प्रदत्ता । ततो गुरुवरेग द्वयशीतितमे संवत्सरे जामनगरे चातुर्मासं कृतम् । ततः कच्छवागडस्थाssधोइग्रामस्य खीमजिता गुरुवरहस्तेन दीक्षा ग्रहीता, तस्य क्षान्तिसागर इति नाम संजातं, स्वशिष्यस्य नीतिसागरमुनेः शिष्यः संजातः । गुरुवरेणाकारितेन मुनिमोहनसागरेण मतिसागरनामा स्वशिष्यः कृतः । स कच्छजखौनिवासी बभूव । तेन शिष्येण सहागतेन मोहनसागरेण स्वशिष्याय गुरुवरहस्तेन योगोद्वहनपूर्वकं बृहददीक्षा प्रदापिता । क्षान्तिसागरस्यापि बृहददीक्षा मोडपुरग्रामे गुरुवरहस्तेन संजाता । ततो हालारदेशे विहृत्य जामनगरं समेत्य त्र्यशीतितमे संवत्सरे संघस्य विज्ञप्त्या तत्रैव चातुर्मासं गुरुवरेण कृतम् । विंशति-स्थानकतप आराधनां कर्तुं गुरुवरेण प्रारंभः कृतः । प्रतिमासं दश उपवासान् कर्तुं गुरुवरः प्रवृत्तः । गुरुवरो हालारदेशे धर्मप्रचारं कुर्वन् जामनगरं समागत्य तत्र चतुरशीतितमे संवत्सरे चातुर्मास चकार ।
ततो हालारदेशे नागेडीग्रामे कच्छरा परग्रामस्य देवलीबाईश्राविकायै दीक्षां दत्वा गुरुवरेण दीक्षितश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो लाखाबावरग्रामे कच्छ कोठाराग्रामस्थ चांyबाईश्राविकायै दीक्षां दत्या चतुरश्रीरिति नाम दत्तम् । तयोः साध्योर्योगोद्वहनं कारयित्वा नवाग्राममध्ये बृहददीक्षा
च दत्ता ।
ततो गुरुवरो पडाणायामे समागतः । तत्र जिनालयं कर्तुमुपदेशं दत्त्वा तत्कृते द्रव्यराशिरेकत्र कारितः । ततो गुरुवरेण जामनगर समागत्य तत्र मुनिश्री - नीति सागरस्य धर्मसागरस्य च सूयगडांग - ठाणांग - समवायांगादिसूत्राणां योगोदवहनं कारितम् । पंचाशीतितमे संवत्सरे संघविज्ञप्त्या च जामनगरे चातुर्मासं गौतमसागरगुरुवरेण कृतम् । ततो गुरुवरः कच्छदेशे भुजनगरे षडशी - तितमे संवत्सरे चातुर्मासं चकार । चातुर्मासात्प्राग् लायजाग्रामस्त्र लाखबाईश्राविकायै लायजाग्रामे दीक्षां दत्त्वा गुरुवरेणाऽशोकश्रीरिति नाम दत्तम् ।
i
सप्ताशीतितमे संवत्सरे गुरुवरेण जामनगरे चातुर्मासं कृतम् । तस्मिन्नेव वर्ष इन्द्रश्री- विद्याश्रीरमणिक श्री नवीनाः साध्वीरकारयत् गुरुवरो । अष्टाशीतितमे, एकोननवतितमे, नवतितमे च संवत्सरे जामनगरे गुरुवरेण चातुर्मासानि कृतानि । एकनवतितमे वर्षे बृहत्खावडी ग्रामे चातुर्मासं कृतम् । ततस्तत्र समाधानं कृत्वा मुनिदानसागरं मुनिनीति सागरस्य शिष्यं कृत्वा स्वसमुदायेऽमेलयत ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #1068

Actetudastateste
stededededese
de sostestasestedestesos destestetstestate deskededeededostote stedestedeste destacadostasustastastedestdesteste
ततो गुरुवरेण दीक्षां दत्त्वा सौभाग्यश्रीः साध्वी कृता । द्विनवतितमे संवत्सरे च जामनगरे चातुसिं कृतम् ।
ततो भलसाणस्य यात्रासंघो निष्काशितः । मोडपुरे प्रतिष्ठा च ध्वजदंडप्रतिष्ठा च कारिता। त्रिनवतितमे वर्षे जामनगरे चातुर्मासं कृतम् । ततस्तत्र दादाश्री--कल्याणसागरसूरमूर्ति देवकुलिकायां प्रतिष्ठिता।
तस्मिन् त्रिनवतितमे संवत्सरे कच्छदेढीयाग्रामे तत्रत्येन लालजिदात्मजेन गांगजिता श्रावण गुरुवराज्ञां लात्वा चैत्रकृष्णाष्टम्यां दीक्षा ग्रहीता, मुनिश्रीदासागरेण दीक्षां दत्त्वा मुनिश्रीनीतिसागरस्य शिष्यः कृतः । ततो गुरुवरेण चतुर्नवतितमे वर्षे जामनगरे चातुर्मासं कृतम् । जयंतीश्रीसमताश्रियौ च साध्यौ संजाते । नूतनसाध्वीनां च सर्वासां बृहद्दीक्षा संजाता । मुनिश्रीदानसागरशिष्यो नेमसागरो नीतिसागरशिष्यो गुणसागरश्च जामनगरे समागतो, गुरुवरेण योगोद्वहनपूर्वकं गुणसागराय बृहद्दीक्षा दत्ता । ततः पंचनवतितमे वर्षे जामनगरे चातुर्मासं गुरुवरेण कृतम् । ततो गुरुणा कच्छभुजनगरे द्वाभ्यां कुमारिकाभ्यां दीक्षां दातु मुनिगुणसागरः प्रेषितः । गुणसागरेण भुजनगरे गत्वा ताभ्यां दीक्षां दत्त्वा मनहरश्री/रजश्रीरिति नाम्नी दत्तौ। ततो गुरुवराज्ञया गुणसागरो जामनगरे गुरुवरसमीपे समाययो, गुरूणां जीवनपर्यंतं च गुरुवरसमीप गुरुवरस्य सेवां कुर्वन् स्थितः ।
इतः परं कार्तिक शुक्लप्रतिपदः संवत्सरगणना ज्ञातव्या, तेन पंचनवतितमे संवत्सरे गुरुवरेण जामनगरे चातुर्मासं कृतम् । तत्र चातुर्मासे गुरुवरसमीपे नीतिसागर-दानसागर-नेमसागर-गुणसागरा एते चत्वारो मुनयो बभूवुः । सर्वेऽन्ये मुनयो कालधर्म प्राप्ता आसन् ।
हालारदेशे विहृत्य गुरुवरेण कच्छदेशविहारः कृतः तददिनात्प्राग् वीरपारश्रावकेन दीक्षा ग्रहीता । स मुनि नेमसागरस्य शिष्यो विवेकसागरनामा संजातः । गुरुवरो विहारं कुर्वन् लतिपुरग्रामे समागतः । ततो मुनिदानसागर-नेमसागर-विवेकसागराः साई नागताः ।
गुरुवरस्ततो विहारं कुर्वन् बीरपुरग्रामे समागतः । तदा मार्गे साधुवेशपरिधानं कृत्वा अष्टादशवर्षीयो युवा समागतो यो दीक्षार्थित्वेन सहैव समागच्छन्नस्ति तं युवानं दीक्षां दत्त्वा गुणसागरस्य शिष्यः कृतश्चंद्रसागरनामा स संजातः । अथ गुरुवरो विहारं कुर्वन् भद्रेश्वरतीर्थ समागात् । तीर्थयात्रां च कृत्वा स्वं धन्यममन्यत । तत्र फाल्गुनशुक्लपंचम्यां यात्रामेलको भवति - तेन गुरुवरागमनकारणेन च बहुजनाः समागताः । तैर्गुरुवर वंदित्वा स्वस्वग्रामे समागन्तुं गुरुवरस्य विज्ञप्तिः कृता । गुरुवरेण भुजनगरस्य विज्ञप्तिं स्वीकृत्य, संघेन सह भुजनगरे समागत्य
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિ ગ્રંથ BOLE

Page #1069

L
[५२]
J
deodesteobdeshshobstasesfesbdesbsedesechootestessesboboedesesesbobotsbobsbitedeodeshdesbshddeshshradeshdesesedesesedteshotsbe
संघकृतमहामहेन नगरे प्रवेशः कृतः । अथ तुंबडीग्रामस्य नानबाइ कुमारिकायै दीक्षां दातु गुरुवरेण प्रेषितेन गुणसागरेण मुनिना महामहोत्सवपूर्वकं तस्यै दीक्षां दत्वा नरेंद्रश्रीरिति नाम दत्तम् । ततो गुणसागरो मुनि र्गुरुवर समीपे समागत्य स्थितः ।
अथ गुरुणा षण्णवतितमे संवत्सरे चातुर्मासं भुजनगरे कृतम् । तस्य प्राग् जामनगरस्य सौरठीयाधनजितः श्रावकस्य दीक्षा संजाता । गुरुवरेण · तस्मै धरणेन्द्रसागर इति नाम दत्तम् चातुर्मासं च तत्र कृतम् । तस्मिन् चातुर्मासे प्रान्ते मुनिवरस्य नोतिसागरगणिवरस्य आकस्मिकं स्वर्गगमनं संजातम् । तथैव मुनेश्चंद्रसागरस्यापि कालधर्मः संजातः । तेन गुरुवरेण महाघातोऽनुभृतः। चातुर्मासानन्तरं संघेन तयो मुनिवरयोः कृते महामहोत्सवः कृतः । ततो गुरुवरेण धरणेन्द्रसागराय योगोद्वहनपूर्वकं बृहदीक्षा दत्ता । मृतगुरोः शिष्यो न क्रियते तेन गुणसागरस्य शिष्यः कृतः ।
__ ततो नलीयाग्रामे जिनालयशताब्दीमहोत्सवस्य विज्ञप्तिः तत्रत्यसंघेन कृता ता स्वीकृत्य गुरुवरेण तत्र गंतु विहारं कृत्वा तेराग्रामे ससत्कारं प्रवेशः कृतः । स्वस्य वृद्धावस्था कारणेन धर्मोपदेशस्य कार्य गुरुवरेण गुणसागरमुनये समर्पितमस्ति । तेन भुजनगरेऽपि गुणसागरमुनि र्व्याख्यानदाताऽभवत् । प्रतिग्रामेष्वपि गुणसागरमुनिरेवोपदेशं ददाति, गुरोः सेवामपि करोति । तेराग्रामे देशनाप्रतिबुद्धा बहवः श्रावकश्राविका अन्ये च व्रतानि स्वीचक्रुः । ततो गुरुवरो नलीयाग्रामे समागत्य ससत्कारं प्रविष्टः । भव्यरीत्या जिनालयस्य शताब्दीमहोत्सवः संपन्नः ।
ततो गुरुवरो ग्रामानुग्रामं विहरन् लध्वाशंबीयाग्रामे महोद्यापनमकारयत् । ततो गुरुवरेण गोधराग्रामे सप्तनवतितमे संवत्सरे संधविज्ञप्त्या चातुर्मासं कृतम् । गुरुवराज्ञया तस्मिन् चातुर्मासे गुणसागरेण मुनिना प्रतिदिनं द्विवारं व्याख्यानं कुर्वताऽपि संस्कृतभाषायां षट् चरित्राणि रचितानि एकादश अंगसूत्राण्यपि वाचितानि । गुरुवरं वंदितु बहुग्रामेभ्यः श्रावकसंघाः समाययुः ।
ततो विहरन् गुरुवरो मेराउ-ग्रामे समागतः । तत्र गुणसागराय मुनये तत्त्वज्ञानाकृष्टेन गुरुवरेणोपाध्यायपदं प्रदत्तम् ; आगतो मुनिश्चोपाध्यायस्य शिष्यः कृतः । चन्दनसागरश्च तस्य नाम कृतम् । ततोऽष्टनवतितमे संवत्सरे बृहदाशंबीयाग्रामे संघविज्ञप्त्या गुरुवरेण चातुर्मासं कृतम् । संघस्य विज्ञप्त्या गुरुवरस्याज्ञया च उपाध्यायेन गुणसागरगणिवरेण व्याख्याने श्रीभगवती सूत्रं विशद विवेचनपूर्वकं श्रावितम् । ततो विहारं कृत्वा गुरुवरो ग्रामाद्ग्रामं यावनं चकार ।
गुरुवराज्ञया उपाध्यायेन दीक्षां दत्वा सुथरीतीर्थे लब्धिश्री-रत्नश्री वराडीयाग्रामे कांतिश्री
કહ્યું. આ શી આર્ય કયાા ગામસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1070

[43]
प्रधानश्री देवपुरग्रामे जगत्श्री - हीरश्रीरिति नाम्न्यः साध्यः कृता, विद्यासागर - देवेन्द्रसागरौ इति नामानौ साधू कृतौ तौ द्वावपि उपाध्यायस्य शिष्यों संजातौ । ततो गुरुवरेण नलीयाग्रामे चातुर्मासं कृतम् । तस्मिन् चातुर्मासे गुरवराज्ञयोपाध्यायेन व्याख्याने विस्तृतविवेचनपूर्वकं सूयगडांगसूत्रं वाचितं, दशवैकालिकाऽऽचारांगसूत्रस्य च साधुसाध्वीभ्यो वाचना दत्ता । नवनवतितमे वर्षे चातुर्मासं तत्र पूर्णीकृत्य ग्रामाद्ग्रामं विहृत्य विक्रमीय - द्विसहस्रत मे संवत्सरेऽपि संघविज्ञप्त्या नयाग्राम एव गुरुवरेण चातुर्मास कृतम् । ततो विहृत्य गुरुवारो वराडीयाग्रामे समागतः । तत्रोपाध्यायेन दीक्षां दत्वोत्तम श्रीः साध्वी कृता ।
stastastasasastastastastastastastastastastastastastastastastastasevalalastases ssscbseasesbache sosacease.se.chacacoste of fasta castestostess st
एकाधिकद्विसहस्रतमे संवत्सरे गुरुवरेण देवपुरग्रामे चातुर्मास कृतम् । आशंबीया - नलीया देवपुर चातुर्मासेषु शेषकालेषु चान्यत्कार्येण सह गुरुसेवां कुर्वतोपाध्यायेन गुरुवराज्ञया संस्कृतभाषायां रचयित्वा द्वादशपर्वकथा संग्रहग्रंथः पूर्णीकृतस्तेन गुरुवरस्य प्रभृतानन्दः संजातः । ततः सुथरोतीर्थ संघस्य विज्ञप्त्या, वृद्धत्वकारणेन च गुरुवरेण चत्वारि चातुर्मासानि सुथरीतीर्थे कृतानि । सुथरी समागच्छता गुरुणोपाध्यायस्य मातरं देढीयाप्रामे दीक्षितां कृत्वा तस्या धर्मश्रीरिति नाम स्थापितम् ।
त्र्यधिकद्विसहस्रतमे सवत्सरे गुरुवरेण स्वाज्ञावर्ता साधुसाध्वी समुदायः स्वसेवाकर्त्रे उपाध्यायगुणसागरगणिवराय योग्यतां ज्ञात्वा समर्पितः । स्वयं च गुरुदेवो विशिष्टात्मसाधनां कर्तुं लग्नः । चतुर्षु वर्षेषूयाध्यायेन गुरुवराज्ञया दीक्षां दत्त्वा चंद्रसागरोऽमरेन्द्रसागरो भद्रंकरसागरश्चेति नामानः साधवः कृताः । ते त्रयोऽपि उपाध्यायस्य शिष्याः संजाताः । ततः गुरुवरो गोधराग्रामसंघस्य साग्रहां विज्ञप्ति स्वीकृत्य, कुंदरोडीग्रामे नूतनजिनालय प्रतिष्ठां कर्तुं प्रेषितमुपाध्यायं समाकार्य गोधराग्रामे गत्वा तत्र चातुर्मासं कृतवान् । सुथरीस्थिरतायां गुरुवराज्ञया उपाध्यायेन संस्कृतभाषायां श्रीपालचरित्रं रचितं चतुर्विंशतिजिनस्तुति - चतुर्विंशतिका च रचिता, गुर्जरभाषायां च चतुर्विंशतिजिनस्तवन- चतुर्विशतिका रचिता, अन्यान्यपि स्तुतिस्तवनानि रचितानि । एतेन रचनाकार्येण गुरुवरोऽतीव संतुष्टः संजातः ।
"
.
षडधिक - द्विसहस्रत मे संवत्सरे गोधराग्रामे चातुर्मासं कृत्वा रायणग्रामे च जिनालयाऽर्धशताब्दी महोत्सवप्रसंगे च नित्रां दवा, तत्र स्वनेत्रे शस्त्रक्रियां कारयित्वा प्राग उपाध्यायेन दीक्षितायै खीरभद्राश्रयै वृहदीक्षां दत्त्वा गोधराग्रामे समागत्य संघस्य विज्ञप्त्या सप्ताधिकद्विसहस्रतमे संवत्सरे गुरुवरेण चातुर्मासं कृतम् ।
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
Prope

Page #1071

[ ५४ ]
astashohotoofto stay
ततो गुरुवराज्ञया भुजपुरग्रामे गत्वा तत्रैकां कुमारीमेकां च सधवां दीक्षितां कृत्वोपाध्यायेन गुणसागरगणिवरेण ताभ्यां क्रमेण गुणोदयश्री हरिप्रभाश्रीरिति नामनी दत्ते । अथ उपाध्यायस्तूर्णं गुरुवरपार्श्वे गोधराग्रामे समागतो, गोधरा - जिनालयस्याऽर्धशताब्दी महामहोत्सवस्तत्रत्यसंघेन कृतः । तस्मिन् महोत्सवे ध्वजदंडप्रतिष्ठाऽपि संजाता । तत्र निश्रां दत्त्वा गुरुवरो बाडाग्रामस्य जिनालयस्याऽर्धशताब्दी महोत्सवसहिते पुनः प्रतिष्ठा महोत्सवे तत्रत्य संघस्य विज्ञप्त्या गुरुवरो बाडाग्रामे समागत्य निश्रां ददौ । ततो विहृत्य बीदडा - भुजपुर-कांडागरादि-ग्रामेषु महोत्सव - प्रसंगे निश्रां ददानो बीदडाग्रामे पुनः गुरुवरः समागतः । संघस्य साग्रह विज्ञप्त्या तत्र चातुसं कृत्वा गुरुवर आशंबीयाग्रामे समागतः । ततः फरादीग्रामे समागत्य तत्र मासकल्पं कृत्वा रामाणीया ग्रामस्य जिनालयस्याऽर्धशताब्दी सुवर्णमहामहोत्सवे नूतनध्वजदंड प्रतिष्ठामहोत्सवे संघस्य साग्रहविज्ञप्त्या गुरुवरस्तत्र समागतः । तस्मिन् महोत्सवे जिनेंद्रसामरस्रे गृहस्थ शिष्येण क्षमानन्देन गुरुवरस्य प्रोक्तम्- यतोश्वरा जिनेंद्रसागरसूरयो दिवं गताः तस्य स्वर्गगतस्य पंच वर्षाणि संजातानि तत्पट्टे कोऽपि न समागतो, यूयं सर्वरीत्या योग्यं:, तेन यूयं एतत्स्थानमलंकुरुध्वम्, आचार्यपदं गच्छनायकपदं च स्वीकुरुध्वम् । इति । गुरुवरेण प्रोक्तम्-त्वं त्यागी पंचमहाव्रतधारी साधुर्भव, तुभ्यमाचार्यपदं गच्छनायकपदं च दास्ये । क्षमानन्देन कथितम् -- एतत्पदग्रहणे नाहं समर्थो, मम युष्माभि र्बहुवारमेतत्प्रोक्तमस्ति परं शक्तिहीनेन मया तन्न स्वीकृतम् । कृपां कृत्वा यूयमेव स्वीकुरुध्वं तत्स्थानम् । तस्य स्थानस्य कृते गुरुवरस्थाऽनेकधा विज्ञप्तयोऽभवन् । तथापि तत्स्थानमनिच्छता गुरुवरेण कदापि तन्न स्वीकृतम् । परं भाविभावेन गुरुवरस्य मुखत इति शब्दा निर्मताः, 'यदि मत्पश्चाद् मम सेवाकारकं उपाध्यायगुणसागरं मम पट्टधरं विदधीध्वं तदाहमाचार्यपदं मच्छेशपदं स्वीकुर्या, तन्निशम्य क्षमानन्देन तत्रत्यसंघेन च सानंदं तत्स्वीकृत्य प्रोक्तम्विशिष्टविधिना सर्वत्र घोषणां कृत्वा तत्पदं दास्यामः । अधुना अत्रव्यमहोत्सवस्य पूर्णाहूतिः प्रायः सांजाता । अद्य महोत्सवस्याऽन्तिमदिनम् विक्रमीय- नवाधिक द्विसहस्रतमवर्षस्य माघशुक्लत्रयोदशी समस्ति | जिनालयस्य नूतनध्वजारोहण दिवसोऽस्ति । तेन वयमद्येति प्रघोषयामो- यद् यतो यूयं अचलगच्छाधिपतय आचार्यदेवश्री गौतम सागरसूरीश्वरास्ततो जिनालय - ध्वजारोहण समये दशदिक्पालाह्वाहन विसर्जनसमये जिनालयोपरि इति दशदशधा प्रघोषितं क्षमानन्देन संघेन चाऽचलगच्छाधीश्वराssचार्य श्रीगौतमसागरसूरीश्वर विजयसाम्राज्ये पूर्वदिशाधिपते, इन्द्राऽत्रागच्छ, पूजां बलिं गृहाण, गृहाण स्वाहेत्यादि ।
આ શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિ ગ્રંથ
esta chashastofoto chochote chootachesecst

Page #1072

ततो सूरिवरो भुजनगर संघस्य विज्ञप्त्या भुजनगरे समागतः । महामहोत्सवेन च तत्रत्य संघेन प्रवेशितः । महेन्द्रश्री-पुण्यप्रभांश्रियौ च साध्यो उपाध्यायेन योगोवहनं कारितौ । योगोवहनं कारयित्वाऽचलगच्छाधिपतिश्रीगौतमसूरीश्वराज्ञया उपाध्यायेन गुणसागरगणिना बृहद्दीक्षा ताभ्यः प्रदत्ता।
तस्मिन्नेव वर्षे सूरिवरस्याऽनारोग्यता संजाता । तादृश्यामवस्थायामपि सूरिवरेण स्वाध्यायप्रियतया ज्ञानप्रियतयाऽप्रमत्ततया च कश्चिद् जैनग्रंथो लिखित्वा पूर्णीकृतो, जीवनपर्यंतमेकाशनतपः कारिणा सूरिवरेण पर्वेषूपवास-आचाम्ल-तपःकरणं सादृश्यवस्थायामपि न त्यक्तम् । परमयोगोश्वरः परमत्यागी च परमतपस्वी सोऽचलगच्छाधिपतिरेकोननवतिवर्षीयोऽपि चतुरशीतिलक्षयोनिजीवान् क्षमयित्वा, ऽष्टादशपापस्थानकानि विसर्जयित्वा, चत्वारि शरणानि स्वीकृत्य, प्रत्याख्यातचतुर्विधाहारो, नमस्कार-महामंत्र ध्यायन् सूरिवरो नवाधिकद्विसहस्रतमे विक्रमीयसंवत्सर वैशाखशुक्लत्रयोदश्यां रात्र्याश्चरमयामे राइप्रतिक्रमणं कुर्वन् समाघिना कालं कृत्वा स्वर्गवासी संजातः ।
अनेनाचलगच्छाधिपतिना सर्वविरतित्यागमार्गविलुप्तकारिणामुन्मार्गगामिनां कुमार्ग त्यक्त्वा सर्वविरतित्यागमार्गस्याऽनेक -कष्टसंकटान् सहित्वाऽपि एतं सुविहितमुनिमार्ग संजीवनं कृत्वा विश्वोपरि महोपकारः कृतः । विशुद्धसर्वविरतेः पालकाय विशुद्धजैनधर्मरक्षकप्रचारकाय महातपस्विनेऽचलगच्छाधीश्वराय गौतमसागरसूरीश्वरायाऽस्माकं कोटिकोटिनमस्काराः सन्तु । अचलगच्छाधिपतेरस्योपदेशेन बहवो जिनालयास्ततत्प्रतिष्ठा उपाश्रया धर्मज्ञानलाभाय ज्ञानभंडारा जीर्णोद्धाराश्च संजाता, बहवः साधुसाच्यो द्वादशादिवतधारकाश्च श्रावकश्राविकाश्चाभवन् , गुरुमंदिराणि दादागुरुश्रीकल्याणसागरसूरि-प्रतिमा निर्माण-प्रतिष्ठाश्चाभवन् , जिनालय-शताब्दी-तप-उपधान-महामहोत्सवाश्चाऽभवन् । ___ इदं संक्षिप्तं श्रीअचलगच्छाधिपतिगौतमसागरसूरिवरचरित्रं शिष्यप्रशिष्यादिविज्ञप्त्यागुरुभक्त्या च कृत्वा पत्रिंशदधिकद्विसहस्रतमे विक्रमीयसंवत्सरे फाल्गुन-पूर्णिमा-दिवसे मया गुणसागरसूरिणा संपूर्णीकृतम् । मुंबापुर्या खारेकविपणिस्थे श्रीकच्छीदशाभोसवाल-जैन-ज्ञातेः श्रेष्ठिश्रीनरसिंह-नाथाभाईवर्यजिनालयस्थे श्रीअनंतनाथजिनप्रसादस्यैव जिनालयस्य उपाश्रये । शुभं भूयात् ।
માં ઝીઆર્ય ક યાણગૉતમસ્મૃતિ ગ્રંથ

Page #1073

અંચલગચ્છીય સાધ્વીજી દ્વારા રચિત
શ્રી જિનેશ્વર સ્તોત્ર દ્રય
રચયિત્રી : અંચલગચ્છશ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિનાં આજ્ઞાવર્તિનો પ્રવર્તિની સાધીશ્રી મેરુલક્ષ્મી ગણિની
રચના સમય : વિમનું ૧૫ મું શતક
સંપાદકઃ સુધાર્ષિ [ પૂ. આ. શ્રી મેરૂતુંગસૂરિના સમયે (સં. ૧૪૭૦ આસપાસ) માં અંચલગરછનો સુવર્ણ યુગ હતું. તે વખતે ગરછનાયક સહિત શા ખાચાર્યોએ પણ જૈન સાહિત્યમાં અભિવૃદ્ધિ કરનારા અભ્યાસપૂર્ણ ગ્રંથો રયા. અંચલગચછ દ્વારા રચિત સાહિત્ય બહુધા ત્યારના સમયનું વિશેષ પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રી મતંગરિજીએ અનેક પાત્ર શિષ્યોને યોગ્ય પદવીઓ આપવા સાથે તે વખતના વિશાળ સાધવી–પરિવારમાં પણ મુખ્ય સાધવીજીઓને મહત્તરા, પ્રવર્તિની, ગણિની જેવી પદવીઓ પ્રદાન કરેલ. આ અંચલગરછનાં સાધવીઓમાં મહત્તા વિદૂષી સાધવીશ્રી મહિમશ્રીજી દ્વારા રચિત “શ્રી ઉપદેશ ચિંતામણિ ગ્રંથાવચૂરિ” પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રવતિની વિદૂષી સાવીશ્રી મેરુલમી ગણિની કૃત બે સંસ્કૃત સ્તોત્ર પ્રાપ્ત થાય છે. તેની સોળમી સદીમાં લખાયેલી એક હસ્તલિખિત પત્ર કેટા (રાજસ્થાન) ને “મ. વિનયસાગર સંગ્રેડમાં ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમાં શરૂમાં ચાર સ્તંત્રે અંચલગરછીય શ્રી શીલરત્નસૂરિ કત છે અને બે સ્તોત્ર ઉક્ત સાધવીજી દ્વારા રચિત છે. અન્ય પ્રતા અથવા નોંધ મળી આવે તો આ સાધીજીની વિદ્યમાનતાને સમય નિશ્ચિત કરી શકાય. સાધ્વીજી પ્રવર્તિની હોવાથી તેઓની પ્રૌઢતાનું સહેજે અનુમાન થઈ શકે છે. “ગણિની' શબ્દ હોવાથી તેઓ સાધવી-સમુદાયનાં ઉપરી હશે એમ માની શકાય. ‘શ્રી આદિનાથ સ્તોત્ર' પદ્ય ૭૩, અને “તારંગામંડન શ્રી અજિતનાથ સ્તોત્ર' પદ્ય ૫ – આ બે સ્તોત્રે આમ તે નાની કૃતિઓ છે; પણ તે સ્તોત્રો દ્રતવિલંબિત, વંશસ્થ, વસંતતિલકા, શાર્દૂલવિક્રીડિત જેવા દેશથી અલંકત હોઈ તેઓ વિદૂષી હતાં. આ સ્તોત્રે સમાસોની ગૂંથણું સરળ અને પ્રવાહબદ્ધ હોવાથી ભાષા પણ મનહર છે. તેમણે બીજાં સ્તોત્ર-કૃતિઓ રચેલાં હશે, પણ તે શોધનો વિષય છે. વિશેષ માટે જુઓ, “જૈન સત્ય પ્રકાશ વર્ષ દ'ના અંકે.
– સંપાદક ]
-
-
-
-
ક
રહી છે.
શ્રી આર્ય થાણાગૉahસ્મૃતિગ્રંથ

Page #1074

stasteste stedestestedtestosteste de sedade de dadososeslauestodestastestedastastestestestesteslesta festaste sted.sedadeleste doubledectadostetstesteedde L
आदिनाथ स्तोत्रम् सकलमङ्गलदं रुचिरच्छविं दूरितशैलविभेदनसत्पविम् । जिनवरं नृपनाभितनूरुहं विपुलसौख्यकरं प्रणमाम्यहम् ॥१॥ स्वर्णाभं गुणभासुर घृतशमं ज्ञानश्रियालङ्कृत, सम्यक्पुण्यपथ प्ररुपणपरन्यायव्रतत्यम्बुदम् । शकवातसुसेव्यमानचरणाम्भोजद्वयं सन्ततम्, वन्देऽहं त्रिजगदगुरुं गुरुतरु मोहान्धकारे रविम् ॥२॥ निखिलसौख्यमहार्णवसद्विधु गुणसितच्छदखेलनमानसम् । प्रशमसिन्धुरवन्ध्यमहीधर, जिनपतिं प्रणमामि वृषाङ्कितम् ॥ ३॥ यशः श्रिया निर्जितचन्द्रदीधिति, ध्यानामलज्वलितकर्मसन्ततिम् । नीरागतादूरित भाव विद्विष सेवे युगादीशजिनं महात्विषम् ॥ ४॥ वैराग्यमानससरोवर राजहंस प्रौढप्रभासुरनरेशशिरोऽवतंसं । इक्ष्वाकुवंशतिलकं भुवनाभिरामं, कामं दधामि हृदये प्रथमं जिनेशम् ॥ ५ ॥ सन्ततं जलजतायुतमत्र, पङ्कजं च शशिनं च विमुष्य । अद्वितीयकमलापदपद्म, सेवे ते तव विभो ! गत शेषम् ॥ ६ ॥ एवं श्रीऋषभ गुरुत्तमगुणं यः स्तौति भक्त्यान्वहं, भव्याम्भोज विकाशनग्रहपति स्फारप्रभाशालिनम् । तस्यानन्दविधायिनो प्रतिदिनं 'मेरु'स्थितिस्थेयसी, लक्ष्मीश्मनि रमीति जनता पुष्पप्रतिष्टोदया ॥७॥ (इति प्रवर्तिनी वा. साध्वीश्री मेहलक्ष्मीगणिनीकृतं श्री आदिनाथस्तवनम्) तारङ्गामण्डन श्री अजितनाथ स्तोत्रम्
(अनुष्टुप् छन्दः) केवलज्ञानसम्पूर्ण, वन्देऽहमजितं जिनम् । इक्ष्वाकुवंशशृङ्गारसार, मुक्ताफलोपमम् ॥ १॥ जितशत्रुकुलाम्भोजे, विजयाकुक्षिपल्लवे । सुस्वरः शुद्धपक्षोऽयं, राजते राजहंसवत् ॥२॥ मोहमललविजेतारं रागद्वेष विवर्जितम् । स्तौमि श्री अजितदेवं, सुरासुरनमस्कृतम् ॥३॥ अनन्त गुणधातार, सन्तोषसुखसागरम् । प्रणमामि महाभत्त्या, वैजयेयं जिनेश्वरम् ॥ ४ ॥ एवं स्तुतो महाभक्त्या तारणाद्रिविभूषणम ।
श्रीमान् अजितस्वामि दद्यान्मे वाञ्छितंफलम् ॥ ५॥ (इति प्रवर्तिनी वा. साध्वी श्री मेरुलक्ष्मीगणिनोकृतं तारामण्डन श्री अजितनाथस्तवम् ।)
MU0
શ્રી આર્ય કહ્યાગોલમસાિંથી એ
COM
T

Page #1075

श्री सीमन्धर स्वामिनोऽष्टकम्
कर्ता : श्री जयकीर्तिसूरिणां विनेयः श्री शीलरलमूरिः
___ संपादक : मुनिश्री कलाप्रभसागरजी (મંત્ર વિશારદ, અચલગચ્છાધિપતિ યુગપ્રધાન પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી મેરૂતુંગસુરીશ્વરજી મ. સા. ના. વિદ્વાન શિષ્ય-પ્રશિષ્ય મંડળમાં શ્રી શીલરત્નસૂરિજીનું અપ્રિતમ સ્થાન છે. શ્રી શીલરત્નસૂરિજીએ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ કૃત જન મેઘદૂત મહાકાવ્ય” પર સંસ્કૃત ટીકા રચવા ઉપરાંત “ચિંત્યવંદન ચોવીસી' રચેલી છે. તે અતિ ભાવવાહી હાઈ અનેક આરાધકે કંઠસ્થ કરતા હોય છે. તેમણે રચેલાં તેત્ર ઇત્યાદિ ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમણે રચેલું ચમક-અલંકાર ગર્ભિત પરમાત્મા શ્રી સીમંધર સ્વામીજીનું અષ્ટક રજૂ કરીએ છીએ.) -સંપાદક)
(उपस्थितावृत्तम् ) कल्याणस्तासुवसन्तत सुरभासुर, भासुर भावनतम् । सीमन्धरजिनमतिमधुरगिरं, नम काममकाममकामहरम् ॥ १॥ क्रियते स्तवतस्तव येन समा, समता रसता रसना । सफला तमवैमि महोक्लया समहं, समहं कलया ॥२॥ गुरुगर्वमसौ हरतात तपनाच्छदविदेह विदेह विदेह जनः । जिनपं सुखयन् ननु मोहकिरा, सितया सितया सितया स्वगिरा ॥३॥ रसना हि परत्रकृते रमते मम नाममनाममनागपि ते । इतरत्र पिको तु धृति प्रणते सुरसाल रसाल रसा लभते ॥४॥ त्वरत्तेमम हृद भजनाय भवत् पदयोरुदयो रुदयो...न च । त्वमुपायमधीश ! तदाप्तिकर, वद भावद भावद भाग्यहरम् ॥२॥ किल कर्म पुमांस्तव रुच्यस्वैर सदस्य सदस्य सदस्यति वै । धनवज्जलदस्य जलैः मुचिरं, समता समतापभरम् ॥ ६ ॥ तव भक्ति रिहापि तमांसि गते द्विपराजराज! पराजयते । अत एव बुधैभवतोऽत्र कृतां जपराय पराय परायणता ॥७॥ भवते हरति स्तव नाम्निममा, भवमा भवमा भवमालिसमा । शममुत्र भजेय भवच्चरण भ्रमरोहमरोहमरोहगुण ।। ८ ।।
(हरिगीत वृत्तम् ) इति चारुचम्पककनककेतु काय कान्तिकलाज्जुषः । सीमन्धरस्य श्री जिनस्य प्रणत सकृत श्रीपुषः ॥ यमकाष्टकं यः प्रातरशठः पापाठीत सपापतः । शिघ्र विमुक्तः श्रयति परमानन्द मुन्नति शोभितः ।।
ગાય સાણીઆર્ય કયાા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથો

Page #1076

best de cte de costo sto do so so clock ste stele de destes obeskabechebestestech she best collecte dels test test de destest [42]
5 नेमनाथ जिन स्तवन
फ
माझी सहीए नेम भनावनीया, माझे वो अंगन एउन गेले । कपटी भाता भगवान ॥ नव भवची मी सामीची दासी, माझा जीवन प्राण ॥ मांसी टाकुन मुक्तिसी गेले, लागला तुहमासी ध्यान || राजुन मने सामी करुणा करुनी, द्यावा समकित दान ॥ ज्ञानसागर सांगे नेम कृपानिधि, तुं माझा सुलतान ||
*
સ્ત્રીઆર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

माझी ॥ १ ॥
माझी ॥ २ ॥
माझो ॥
३ ॥

माझी ॥
माझी ॥
४ ॥
( राग कल्याण )
तोहि, कल्यान सम देह सोहि ।
कल्यान कारी दरस कल्यान सामि देह मोहि, कल्यान गोरी पासरी ।। कल्यान ॥ १ ॥ कल्यान के जिनंदराय, कल्यान पर्वने सिद्धाय । कल्यान कलस से नवाय, कल्यान सुरपति जाररी || कल्यान ॥ २ ॥ कल्यान को जुहे प्रकार, कल्यान तीन छत्र सार ।
कल्यान पादपोठ धार, कल्यान पूरे आसरी ॥ कल्यान ॥ ३ ॥ कल्यान सुर को विनेय, कल्यान ज्ञान नाम लेय । कल्यान मोहि बहुत देय, कल्यान लच्छि खासरी || कल्यान ॥ ४ ॥
५ ॥
20

Page #1077

[१०] 3o
estadestastastestastestestestostestastaseste sododectos destes destas sedestedesassosada doslodedoso dostosodadasestdeseados dedobdech
AL
SHESARORESAR
RAISISRESS RSSISTRIES
अंचलगच्छ-एक परिचय ( अंचलगच्छ- इस गच्छका अपर नाम 'विधिपक्ष' है ) इस नामकी स्थापना संवत ११६९ में उपाध्याय विजयचंद्र, आर्यरक्षित सूरिसे, विधिमार्ग के पालनका पक्ष रखनेसे हुई, फिर श्रावकोंके मुहपत्तिके स्थान पर वस्त्रका अंचल (छोर) से वंदनादि के विधानके कारण इसका नाम अंचलगच्छ प्रसिद्ध हुआ । आज भी कई आचार्य व साधु इस गच्छमे विद्यमान हैं । कच्छ व काढियावाड जामनगरादिमे इस गच्छके श्रावकोंके घर हैं।
इस गच्छके अनेक विद्वानोने उपयोगी एवं महत्त्वपूर्ण ग्रंथोंका निर्माण किया व हजारों प्रतिमाएं उपदेश दे कर श्रावकोंसे प्रतिष्ठित करवाई । इस गच्छकी मान्यताओंका पता शतपदोमे...इस गच्छका संक्षिप्त इतिहास भी पाया जाता है । विशेष जानने के लिए 'म्होटो पट्टावली' - शा सोमचंद धारशो-(कच्छ) अंजारसे प्रकाशित व 'जैन गुर्जर कविओ' (भा. २) के परिशिष्टमें प्रकाशित - अंचलगच्छ पटावलीका सार देखना चाहिये।
- श्री अगरचंदजी नाहटा (यतीन्द्रसूरि अभिनंदन प्रथ)
RECENER
RRRRISERISRRIERSARISM
-
આર્ય દાદicખ સ્મૃતિ ગ્રંથો

Page #1078

શ્રી આર્ય-કલ્યાણ-ગૌતમ
સ્મૃતિ ગ્રંથ
ભાગ - ૫
સં. મુનિશ્રી ક્લાપ્રભસાગરજી
સંસ્થાઓ, તીર્થો, જ્ઞાનસત્ર, પ્રકાશિત સાહિત્ય, ભાવિ સાહિત્ય વિગેરેના ૧ થી ૧૪ પરિશિષ્ટો
[પૃ. ૧ થી ૮૦]

Page #1079

Page #1080

અચલ | મુખ્ય ગચ્છના પર પર
ક્રમ
૧
૨
૧
૪૭
ર ૪૮
૩
૪ ૫૦
૫
૪૯
૬
પર
પરિશિષ્ટ : ૧ અચલગચ્છના પટ્ટધરોની સંક્ષિપ્ત માહિતી
પિતા,
માતા,
જ્ઞાતિ
૪
દીક્ષિત અને
સ’સારી નામ
૩
આ રક્ષિતસૂરિ
(વયા)
(ગાદુહ)
જયંસ હરિ (સિંગ)
ધર્મ' વેબસરિ
(ધનકુમાર)
મહેદ્રસિ་હરિ (માલકુમાર) (મહેંદ્રકુમાર)
૫૧ સિંRsપ્રભસૂરિ
(સિંહજિત)
દ્રોણુ
દેદી
માગ્યા
દાહડ
નેટી
ઓશવાળ
શ્રાદ
રાજલદે
શ્રીમાળી
જન્મસવત
ગામ
મ
૧૧૩૬
શ્રા. છે. ૯
દંતાણી
૧૧૭૯
ચૈ. સુ. ૯
સાપારાનગર
૧૨૦૮
માહનપુર
(મારવાડ)
દેવપ્રસાદ
૧૨૨૮
શ્રીદેવી સરનગર
શ્રોમાળી (મારવાડ)
અરિસિદ્ધ ૧૨૮૩
પ્રીતિમતિ વિનપુર
શ્રીમાળી (ગુજરાત)
અજિતસિંહસૂરિ જિનદેવ ૧૨૮૩
(અચલકુમાર)
જિનમંતિ ડાડગ્રામ
શ્રીમાળી (મારવાડ)
દીક્ષા, સવત,
ગામ
E
૧૧૪૨
૧. સ. ૮
રાધનપુર
૧૧૯૭
થરાદ
(ગુજરાત)
૧૨૧૬
માહવપુર
(મારવાડ)
૧૨૩૦
ખંભાત
(ગુજરાત)
૧૨૯૧
વિજાપુર
(ગુજરાત)
૧૨૯૧
ખંભાત
(ગુજરાત)
આચાર્ય પદ ગચ્છેશપદ,
સંવત,
સવત,
ગામ
ગામ
૮
૧૧૬૯
ભાલેજ
(ગુજરાત)
७
૧૧૬૯
ભાલેજ
(ગુજરાત)
૧૨૦૨
૧૨૩૬
મેનાતટ
(મારવાડ) (ગુજરાત)
માર
૧૨૩૪
ભટ્ટોહરી
(મારવાડ)
૧૨૬૩
નાડાલ
(મારવાડ)
૧૩૦૯
ખંભાત
(ગુજરાત)
૧૨૫૮
પ્રભાસપાટણ
(ગુજરાત)
૧૨૬૯
તિમિરપુર
(મારવાડ)
૧૩૦૯
તિમિરપુર
(મારવાડ)
૧૩૧૬
નલેાર
૧૩૧૪
પાટણ
(ગુજરાત) (મારવાડ)
દીક્ષા વય, દીક્ષા પર્યાય
આયુષ્ય
૯
દીક્ષા વય ઃ
દી. પર્યાય ઃ
૬
૯૪
આયુષ્ય : ૧૦૦
દીક્ષા વયઃ ૧૯
દી. પર્યાય ઃ ૬૧
આયુષ્ય : ૮૦
દીક્ષા વયઃ ૮
દી. પર્યાય : પર
આયુષ્ય ઃ ૬૦
દીક્ષા વયઃ ૯
દી. પર્યાય : ૭૨
આયુષ્ય ઃ ૮૨
દીક્ષા વય : ૮
દી. પર્યાય : ૨૨
આયુષ્યઃ ૩૦
દીક્ષા વયઃ ૮
દી. પર્યાય : ૪૮
આયુષ્યઃ પ
સ્વગ ગમન,
ગામ
૧૦
૧૨૩૬
બેનાતટ
(ગુજરાત)
૧૨૫૮
પ્રભાસપાટણ
(ગુજરાત)
૧૨૬૮
ડાણુ યા તિમિરપુર
૧૩૦૯
તિમિરપુર
(મારવાડ)
૧૩૧૩
તિમિરપુર
(મારવાડ)
૧૩૩૯
પાટણ
(ગુજરાત)

Page #1081

૭ ૫૩
૮
૫૪
૯
૫૫
૧૦
૫૬

દેવેંદ્રસિંહરિ સેનુ ૧૨૯૯ (દેવચંદ) સંતોષશ્રી પાલણપુર
શ્રીમાળી (ગુજરાત) ધર્મપ્રભસૂરિ લીંબા ૧૩૩૧ (ધનરાજ) વિઝલદે શ્રીમાલ
શ્રીમાળી (ભીનમાલ) સિંહતિલકસૂરિ આસધર ૧૩૪૫ (તિલકચંદ) ચાંપલદે અઈલપુર
ઓશવાળ (મારવાડ) મહેંદ્રપ્રભસૂરિ આભા ૧૩૬૩ (મહેન્દ્રકુમાર) લીબિણું વડગામ
ઓશવાળ (મારવાડ) મેરૂતુંગસૂરિ વયરસિંહ ૧૪૦૩ (વસ્તિગ) નાલદેવી જીર્ણપુર
પાગ્વટ્ટ (મારવાડ) જયકીર્તિસૂરિ ભૂપાલ ૧૪૩૩ (દેવકુમાર) જમરાદે તિમિરપુર
શ્રીમાળી (મારવાડ) જયકેસરીસૂરિ દેવશી ૧૪૭૧ (ધનરાજ) લાખણદે થાનપુર
શ્રીમાળી (ગુજરાત) સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ જાવડ ૧૫૬ (એનપાલ) પુરાદે અણહીલપુર
ઓશવાળ પાટણ
૧૩૦૬ પાલણપુર (ગુજરાત) ૧૩૪૧ જાલેર (મારવાડ) ૧૩૫ર સિરોહી (મારવાડ) ૧૩૭૫ વિજાપુર (ગુજરાત) ૧૪૧૦ નાણી (મારવાડ) ૧૪૪૪ તિમિરપુર (મારવાડ) ૧૪૭૫ થાનપુર (ગુજરાત) ૧૫૧૨ પાટણ (ગુજરાત)
૭ ૮ ૧૩૨૩ ૧૩૩૮ તિમિરપુર પાટણ (મારવાડ) (ગુજરાત) ૧૩૫૮ ૧૩૭૧
જાલેર પાટણ (મારવાડ) (ગુજરાત) ૧૩૭૧ ૧૩૯૩ આનંદપુર પાટણ (ગુજરાત) (ગુજરાત) ૧૩૯૩ ૧૩૯૫ પાટણ ખંભાત (ગુજરાત) (ગુજરાત) ૧૪૨૬ ૧૪૪૪ પાટણ પાટણ (ગુજરાત) (ગુજરાત) ૧૪૬૭ ૧૪૭૧ ખંભાત પાટણ (ગુજરાત) (ગુજરાત) ૧૪૯૪ ૧૫૦૧ ચંપકપુર પાટણ (મારવાડ) (ગુજરાત) ૧૫૪૧ ૧૫૪૧ અમદાવાદ ખંભાત (ગુજરાત) (ગુજરાત)
૯ ૧૦ દીક્ષા વયઃ ૮ ૧૩૭૧ દી. પર્યાયઃ ૬૪ પાટણ
આયુષ્યઃ ૭૨ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૦ ૧૩૯૩ દો. પર્યાયઃ ૫૩ આસોટી
આયુષ્યઃ ૬૩ (મારવાડ) દીક્ષા વયઃ ૧૬ ૧૩૯૫ દી. પર્યાયઃ ૩૪ ખંભાત આયુષ્ય : ૫૦ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૨ ૧૪૪૪ દી. પર્યાયઃ ૬૮ પાટણ આયુષ્ય : ૮૧ (ગુજરાત) દીક્ષા વય : ૮ ૧૪૭૧ દી. પર્યાય : ૫૯ પાટણ આયુષ્ય : ૬૭ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૧ ૧૫૦૦ દી. પર્યાયઃ ૫૬ પાટણ આયુષ્ય : ૬૭ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૫ ૧૫૪૧ દી. પર્યાયઃ ૬૭ ખંભાત આયુષ્ય : ૭૨ (ગુજરાત) દીક્ષા વય : ૬ ૧૫૬૦ દી, પર્યાયઃ ૪૮ પાટણ આયુષ્ય : ૫૪ (ગુજરાત)
૧૧
૫૭
૧૨
૫૮
૧૩
૫૯
૧૪
૬૦

Page #1082

૧૫
૬૧

૧૬
૬૨
(સાન૫૯
૧૭ ૬૩
પાટણ
૧૮
૬૪
૧૯
૬૫

ભાવસાગરસૂરિ કરા ૧૫૧૦ ૧૫૦ ૧૫૬૦ ૧૫૬૦ (ભાવડ) શૃંગારદે નરસાણ ખંભાત માંડલ પાટણ
શ્રીમાળી (મારવાડ) (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) ગુણનિધાનસૂરિ નગરાજ ૧૫૪૮ ૧૫૬૦ ૧૫૬૫ ૧૫૮૪
લીલાદે પાટણ પાટણ જંબુસર ખંભાત
શ્રીમાળી (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) ધર્મમૂર્તિસૂરિ હંસરાજ ૧૫૮૫ ૧૫૯૯ ૧૬૦૨ ૧૬૨ (ધર્મદાસ) હાંસલદે ખંભાત ખંભાત અમદાવાદ ખંભાત
શ્રીમાળી (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) કલ્યાણસાગરસૂરિ નાનિંગશા ૧૬૩૩ ૧૬૪ર ૧૬૪૮ ૧૬૭૧ (કોડનકુમાર) નામિલદે લોલાડા ધોળકા અમદાવાદ પાટણ
શ્રીમાળી (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) (ગુજરાત) અમરસાગરસૂરિ મેધા ૧૬૯૪ ૧૭૦૫ ૧૭૧૫ ૧૭૧૮ (અમરચંદ) સોનલદે ઉદયપુર ઉદયપુર ખંભાત ભુજ
ઓશવાળ (મેવાડ) (મેવાડ) (ગુજરાત) (કચ્છ) વિદ્યાસાગરસૂરિ કરમશી ૧૭૪૭ ૧૭૫૬ ૧૭૬૨ ૧૭૬૪ (વિદ્યાધર) કમલાદે ખીરસરા ખીરસરા, ધોળકા મતર
ઓશવાળ (કચ્છ) (કચ્છ) (ગુજરાત) (ગુજરાત) ઉદયસાગરસૂરિ કલ્યાણ ૧૭૬૩ ૧૭૭૭ ૧૭૮૭ ૧૭૯૭ (ગોવર્ધનકુમાર) જયવંતી જામનગર ભુજ સુરત સુરત
ઓશવાળ (સૌરાષ્ટ્ર) (કચ્છ) (ગુજરાત) (ગુજરાત) કીર્તિ સાગરસૂરિ માલશી ૧૮૦૩ ૧૮૦૯ ૧૮૨૩ ૧૮૩૬ (કુંવરજી) આશબાઈ દેશલપુર માંડવી સુરત અંજાર
ઓશવાળ (કરછ) (કચ્છ) (ગુજરાત) (કચ્છ) પુણ્યસાગરસૂરિ રામસિંહ ૧૮૧૭ ૧૮૩૩ ૧૮૪૩ ૧૮૪૩ (પાનાચંદ) મીઠીબાઈ વડોદરા ભુજ સુરત સુરત
પ્રાગ્વટ્ટ (ગુજરાત) (કરછ) (ગુજરાત) (ગુજરાત)
દીક્ષા વયઃ ૧૦ ૧૮૫૩ દી. પર્યાયઃ ૬૩ પાટણ આયુષ્ય : ૬૮ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૨ ૧૬૦૨ દી, પર્યાય: ૪૨ પાટણ આયુષ્ય ઃ ૫૪ ગુજરાત દીક્ષા વયઃ ૧૪ ૧૬૭૦ દો. પર્યાયઃ ૭૧ આયુષ્ય : ૮૫ (ગુજરાત) દીક્ષા વય: ૯ ૧૭૧૮ દી. પર્યાયઃ ૭૬ ભુજ આયુષ્ય : ૮૫ (કચ્છ) દીક્ષા વયઃ ૧૧ ૧૭૬૨ દો. પર્યાયઃ ૫૭ ધોળકા આયુષ્ય : ૬૮ (ગુજરાત) દીક્ષા વય ઃ ૯ ૧૭૯૭ દી. પર્યાયઃ ૪૧ સુરત આયુષ્ય : ૫૧ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૪ ૧૮૨૬ દી. પયયઃ ૪૯ સુરત આયુષ્ય : ૬૩ (ગુજરાત) દીક્ષા વય : ૧૩ ૧૮૪૩ દી. પર્યાયઃ ૩૫ સુરત આયુષ્ય : ૪૮ (ગુજરાત) દીક્ષા વયઃ ૧૬ ૧૮૭૦ દી, પર્યાયઃ ૩૭ પાટણ આયુષ્ય : ૫૩ (ગુજરાત)
૨૦
૬૬
૨૧ ૬૭
૨૨
૬૮
૨૩ ૬૯

Page #1083

૮
૯
૧૦
૧ ૨૪
૨ ૭૦
પાટણ
૨૫
૭૧
૨૬
૭૨
૨૭
૭૩

૩ રાજેંદ્રસાગરસૂરિ (રાજે).
સુરત સુરત
(ગુજરાત) (ગુજરાત) મુક્તિસાગરસૂરિ ખીમચંદ ૧૮૫૭ ૧૮૬૭ (મોતીચંદ) ઉમેદબાઈ ઉજજૈન વ. સુ. ૩
ઓશવાળ (માળવા) ઉજજૈન રત્નસાગરસૂરિ લાડણ ૧૮૯૨ ૧૯૦૫ - (રતનશી) સુમાબાઈ મથારા મેથારા
ક, વી. એ. (કરછ) (કરછ) વિવેકસાગરસૂરિ ટોકરશી ૧૯૨, ૧૯૨૮ (વેલ) કુંતાબાઈ ની સુથરી
કરે. (કરછ) (કચ્છ) જિનંદસાગરસૂરિ કલ્યાણજી
૧૯૪૮ (જેસિંગ) વાછલદે
મ. વ. ૧૧ ક, વી. એ. ગૌતમસાગરસૂરિ ધીરમલજી ૧૯૨૦ ૧૮૪૦ (ગુલાબમલ્લ) ક્ષેમલદે છે. સુ. ૧૧ હૈસ. ૧૧
શ્રી. બ્રાહ્મણ પાલી મુંબઈ ગુણસાગરસૂરિ લાલજી ૧૯૬૮ ૧૯૯૩ (ગાંગજી) ધનબાઈ મ. સ. ૨ સૈ. વ. ૮
ક, વી. એ. દેઢીઆ દેઢીઆ
૨૮
૭૪
૧૯૭૦
૧૮૯૨
માંડવી (ગુજરાત)
(કચ્છ) ૧૮૯૨ ૧૮૯૨ દીક્ષા વય: ૧૦ ૧૯૧૪ ૧. સુ. ૧૨ વ. સ. ૧૨ દી. પર્યાયઃ ૪૭ પાટણ પાટણ આયુષ્ય : ૫૭ ૧૯૧૪ ૧૯૧૪ દીક્ષા વયઃ ૧૩ ૧૯૨૮ સુથરી જે. સુ. ૧૧ દી. પર્યાય : ૨૩ શ્રા. સુ. ૨, (કરછ) ભુજ
આયુષ્ય : ૩૬ સુથરી ૧૯૨૮ ૧૯૨૮ દીક્ષા વયઃ ૧૭ ૧૯૪૮. માંડવી કા. વ. ૫ દી. પર્યાયઃ ૨૦ ફી. જી. ૩ (કરછ) માંડવી આયુષ્ય : ૩૭ મુંબઈ ૧૯૪૮ ૧૯૪૮ દીક્ષા વય: ૧૯ ૨૦૦૪
શ્રા. સુ. ૧૦ દી. પર્યાય : ૫૬ કે. વ. ૧૦.
મુંબઈ આયુષ્ય : ૭૫ ભુજપુર ૧૯૪૬ ૨૦૦૮ દીક્ષા વયઃ ૨૦ ૨૦૦૯ ફા.સુ. ૧૧ ફા.સુ. ૯ દી. પર્યાયઃ ૬૮ . . ૧૩ પાલી રામાણીઆ આયુષ્ય : ૮૮ ભુજ ઉપાધ્યાયપદઃ ૨૦૨૯ દીક્ષા વયઃ ૨૪ વિદ્યમાન ૧૯૯૮ ભદ્રેશ્વર વિદ્યમાન છે. વિજયવંતા મેરાઉ (કચ્છ)
વિચરે છે. આચાર્યપદઃ યુગપ્રભાવક પદ: ૨૦૧૨ ૨૦૩૬ મુંબઈ મુંબઈ
૨૮
૭૫
૩૦
૭૬

Page #1084

પરિશિષ્ટ : ૨ અચલગચ્છાધિપતિ, પ્રૌઢ પ્રતાપી પ. પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. પછીની
બીજી પરંપરા
દીક્ષિત/સંસારી નામ પિતા/માતા/જ્ઞાતિ
જન્મ સંવત ! દીક્ષા સંવત ! ઉપાધ્યાયપદ
| દીક્ષા વય | વર્ગગમન ગામ.
ગામ સંવત/ગામ | દીક્ષા પર્યાય સંવત આયુષ્ય
ગામ

૧ અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ
(કડનકુમાર)
નાનિંગશા નામિલદે શ્રીમાળી (ઠારી)
૧૬૩૩
લાડા (ગુજરાત)
૧૬૪૨ ધોળકા (ગુજરાત)
૧૬૪૯
૯ અમદાવાદ (ગઝેશઃ ૧૬૭૧ ૮૫ પાટણ)
૧૭૧૮ આ. સુ. ૧૩ ભુજ (કચ્છ)
૧૪૮
૨ મહાપાધ્યાય શ્રી
રત્નસાગરજી ગણિવર્ય
મારુ કરમાં ઓશવાળ
જખૌ (કરછ)
૧૬૪૧ મહા સુદ ૨
૧૭૨૦ પિ, સુ. ૧૦
પોરવાડ
૧૬૭૦
૩ ઉપાધ્યાય
શ્રી મેઘસાગરજી ગણિ
૧૬૫૩ પ્રભાસ પાટણ
૧૭૩૩ બાડમેર
જેઠમલજી
* ઉપાધ્યાય
શ્રી વૃદ્ધિસાગરજી
૧૬૮૦ મ, , ૨
સિરીદે
૧૬૫૩ કોટડા (મારવાડ)
૧૭૯૩ કા. સુ. ૫
૧૭૩૩ અ , ૩.
પિરવાડ

Page #1085

૩
૪

૬
૫ ઉપાધ્યાય
શ્રી હીરસાગરજી ગણિ
ઉતમચંદ જસીમાઈ ઓશવાળ
૧૭૦૩.
છતરા (મારવાડ)
૧૭૧૫ વૈ. સ. ૩
૧૬૨૩ કા. સુ. ૧૫
૧૭૮૨ ચ, સુ. ૩
૬ શ્રી સહજસાગરજી ગણિ ૭ શ્રી માનસાગરજી ગણિ ૮ શ્રી રંગસાગરજી ગણિ ૯ શ્રી ફસાગરજી ગણિ ૧૦ શ્રી દેવસાગરજી ગણિ ૧૧ શ્રી સ્વરૂપસાગરજી
ધરમલજી
૧૯૪૦

૧૨ ક્રિોદ્ધારક દાદાશ્રી
ગૌતમસાગર સૂરિ (ગુલાબમલ્લજી)
ક્ષેમલદે શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ
૧૯૨૦ પાલી (મારવાડ)
સૂરિપદ/ગચ્છનાયક કિયોહાર ૨૦૦૯ ૨૦૦૯ ૧૯૪૬ રામાણીઆ . સ. ૧૩ (કચ્છ)
ભૂજ (કચ્છ)

Page #1086

પરિશિષ્ટ : ૩
કચ્છ/હાલાર દેશદ્ધારક, ક્રિોદ્ધારક, અજોડ શાસનસિતારા અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી
મહારાજ સાહેબનાં સાધુ-સાધ્વીઓની યાદી (૧)
સકલન : વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
[આ પરિશિષ્ટમાં પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના હસ્તે બહુધા દીક્ષિત, તેઓશ્રીનાં આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધવીજીઓના સમુદાયની વિગતવાર યાદી આપવા પ્રયત્ન કર્યો છે. વિદ્યમાન ગરછાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. સિવાય આ યાદીમાંનાં કઈપણ સાધુ-સાધ્વીજીઓ હાલ વિદ્યમાન નથી. આ સ્થળે દિવંગત સંયમી મહાત્માઓની સંવમાદિ ગુણોની અનુમોદના કરીએ છીએ!
પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે સં. ૧૯૪૬માં ક્રિોદ્ધાર કર્યો. ત્યાર બાદ અચલગચ્છમાં સંવેગી, ત્યાગી સાધુ-સાધ્વીજીઓની સંખ્યામાં અભિવૃદ્ધિ થઈ હતી. અર્થાત તેઓશ્રીએ શૂન્યમાંથી વિરાટ સર્જન કર્યું હતું. શાસન અને ગછની ઉન્નતિમાં પૂજ્યશ્રીને આ સાધુ-સાધ્વીજીઓએ પણ અનેરા સાથ અને વિનય, આજ્ઞાપાલનાદિ ગુણે દાખવી સહકાર આપ્યા હતા. ત્યારે જ સુષુપ્તપ્રાય પડેલા (જિનશાસનના અવિચ્છિન્ન અંગરૂપ) એવા અચલગરછ દ્વારા સમગ્ર કચ્છમાં તથા ગુજરાત, મારવાડ, મહારાષ્ટ્રાદિ પ્રદેશમાં ધર્મની ઉન્નતિ અને જનકલ્યાણ થવા પામ્યાં હતાં. તેનાં સુંદર પરિણામ અને લાભની પરંપરા આજે પણ ચાલુ જ રહી છે.
આ યાદી અનુસારના સાધુ-સમુદાયમાં નાની દીક્ષા નં. ૧ થી ૧૭ અને વડી દીક્ષા નં. ૧ થી ૮, ન. ૧૩ થી ૧૫ અને . ૨૦ પૂજયશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા.હસ્તે થયેલી હતી. જ્યારે નં. ૧૭ થી ૨૦ આ ત્રણ લઘુ-દીક્ષા પૂજ્ય શ્રી દાનસાગરજીના હસ્તે, તથા નં. ૧૬ ની લઘુ દીક્ષા મહીસાગરજીના હસ્તે થયેલી હતી. જયારે સાલવીજીઓમાં લગભગ ૪૫ જેટલી લઘુ દીક્ષાઓ અને ૫૫ જેટલી વડી દીક્ષાઓ ૫. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સ. ના હસતે થયેલી, ૧૪ જેટલી લઘુ દીક્ષાઓ, ૭ જેટલી વડી દીક્ષાઓ પૂ. નીતિસાગરજી મ. સ. ના હસ્તે થયેલી હતી. ૫ જેટલો લઘુ દીક્ષાઓ પૂ. ધર્મસાગરજી મ. સા. ના હસ્તે થયેલી હતી. ૫ જેટલી લઘુ દીક્ષાઓ પૂ. મોહનસાગરજીના હસ્તે થયેલી; જ્યારે પ૭ થી ૬૭ સુધીની લઘુ-વડી દીક્ષાઓ પૂ. ઉપા. શ્રી ગુણસાગરજી ગણિના હસ્તે થયેલી.
પરિશિષ્ટ ૩, ૪ અને ૫ ની યાદી ક્રમાંક ૧, ૨ અને ૩ માં અચલગરછનાં સાધુ-સાધ્વીજીઓની - સચિ આપવામાં આવી છે, તેમાં આચાર્યોની વિગત સિવાયનાં સાધુ-સાધ્વીજીઓની વિગત પુનઃ ન આવી ય, તેને ખ્યાલ રાખ્યો છે. મોટી પઢાવલી ઇત્યાદિ ગ્રંથે પરથી તથા પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રી પાસેની સૂચિ પરથી આ યાદીઓ તૈયાર કરવામાં આવી છે.
આ યાદીમાં છેલ્લા શતકમાં (સે વરસમાં) થયેલા અચલગચ્છનાં સાધુ-સાધવીજીઓની નેધ અપાઈ છે. તે પૂ. દાદાશ્રી આરક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની નવમી જન્મ શતાબ્દી-અષ્ટમી સ્વર્ગ શતાબ્દીના વરસે અચલગરછમાં કેટલાં સાધુ-સાધવીઓ થઈ ગયાં, કેટલાં વિદ્યમાન છે ઇત્યાદિ માહિતી/ઈતિહાસ સચવાઈ રહે એટલા માટે આ સ્મૃતિગ્રંથ માટે પ. પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીએ સંકલિત કરી આપેલ છે.

Page #1087

નામ
ગુરુ નામ
ઇન
ય
દીક્ષા/સંવત/તિથિ
થતિ દીક્ષા: ૧૮૪૪ . સુ. ૧૧ સંવેગ દીક્ષાઃ ૧૯૪૬ ફા.સુ. ૧૧ :
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. યતિ દેવસાગરજીના ગુલાબમલ્લજી આ. શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ શિષ્ય યતિ
સ્વરૂપસાગરજી ૧ ઉત્તમસાગરજી
ગૌતમસાગરજી ઉભાઈયાભાઈ ૨ ગુણસાગરજી (પ્રથમ).
ગોવરભાઈ ૩ પ્રમોદસાગરજી
ગુણસાગરજી પૂજાભાઈ ૪ દયાસાગરજી
ગૌતમસાગરજી ૫ નીતિસાગરજી (ગણિ)
નાગજીભાઈ ૬ દાનસાગરજી (આચાર્ય) નીતિસાગરજી દેવજીભાઈ ૭ મોહનસાગરજી
મણશીભાઈ ૮ ઉમેદસાગરજી
ઉમરશીભાઈ - ધર્મસાગરજી
નીતિસાગરજી ધનજીભાઈ ૧૦ રવિસાગરજી
ગૌતમસાગરજી
રતનશીભાઈ ૧૧ કપૂરસાગરજી
રવિસાગરજી કરશીભાઈ ૧૨ ભક્તિસાગરજી
ભાણજીભાઈ ૧૩ કપૂરસાગરજી
ગૌતમસાગરજી કાનજીભાઈ ૧૪ ગુલાબસાગરજી દાનસાગરજી ગેલાભાઈ ૧૫ સુમતિસાગરજી દયાસાગરજી શીવજીભાઈ ૧૬ મતિસાગરજી
મોહનસાગરજી ૧૭ ક્ષાંતિસાગરજી
નીતિસાગરજી ખીમજીભાઈ ૧૮ નેમસાગરજી (આચાર્ય) દાનસાગરજી નાગજીભાઈ ૧૯ ઝવેરસાગરજી
જેઠાભાઈ ૨૦ ગુણસાગરસૂરિ નીતિસાગરજી ગાંગજીભાઈ
(વિદ્યમાન ગચ્છાધિપતિ)
૬૨ ૧૯૪૮ મ. સુ. ૧૦
૧૯૪૯ જે. સુ. ૧૦ ૧૯૫૨ ૧૯૫૮ અ. . ૭ ૧૯૬૫ વૈ. સુ. ૫ ૧૯૬૬ મ. સ. ૧૩ ૧૯૬૬ મ. સ. ૧૩ ૧૯૬૮ મ. સ. ૧૩ ૧૯૬૯ મ. સ. ૧૧ ૧૯૬૯ ફા. વ. ૭
ગૌતમસાગરજી
૧૯૭૧ ફા. વ. ૭ ૧૯૭૧ મા. સુ. ૧૧
૧૯૮૨
મા. સુ. ૮
કે ચે. સુ. ૫ ૧૯૯૦ હૈ. વ. ૮ ૨૪ ૧૯૯૩ ચે. વ. ૮

Page #1088

દીક્ષા ગામ
ગામ
માતા
પિતા
વડી દીક્ષા સંવતતિથિ
જન્મ. સંવત/તિથિ.
૧૯૪૯
૧૯૨૦
પાલી
ક્ષેમલદે
ધીરમલજી
માહીમ પાલી
ભુજ
સુથરી
સુથરી
ચીઅસર નાગલપુર
ગેલા લખુ કારશી
ભદ્રેશ્વર જામનગર સરખેજ અમદાવાદ
૧૯૪૯ ૧૯૫૦ ૧૯૫૨ ૧. સુ. ૧૯૬૧ જેઠ ૧૯૬૫ જેઠ સુ. ૩ ૧૯૬૬ ૨. વ. ૫
કેટલા
ધપુ
૧૯૭૦ દ. સ. ૩
ભાંડુપ અંજાર
૧૯૪૧ શ્રા, ૪. ૨ કેટડી દેવાંબાઈ તેજપાલ લાલજી
ગુણપત સાભરાઈ
કોરશી ઉનડોઠ ૧૯૪૭ જે. સુ. ૨ બાયઠ ખેતબાઈ ગેલા પૂજા
નવીનાળ લીલબાઈ ભારમલ તેજ
જાય સાભરાઈ
કાંથડ સૂઈગામ
ભીમજી કેટડા
ગુણપત પરબત નાના લાયજ
વેલજી
પચાણું
૧૯૭૧ (કિ.).વ. ૧૧
૧૯૮૨ ફા. સુ. ૩
જખો.
મોડપુર નાગેડી ગિરનાર નાના આસંબીઆ દેટીઆ
આધોઈ
હીરજી ૧૯૬૧
નારણપુર ૧૯૨૭ ના. આસબીઆ ૧૯૬૯ મ. સ. ૨ દેઢીઆ ધનબાઈ લાલજી
૧૯૯૪ જે. સુ.

Page #1089

નામ
ગુરુણી
દીક્ષા ગામ સંસારી નામ વય દીક્ષા: સંવત/તિથિ
૫
૬
૫૦ ૧૮૪૯
જે. સુ. ૧૦
૧૯૫૧ મ. સ. પ
,, ર. સુ. ૧૮૫૨ મા. ૧૯પર મ.
૨૦ ૧૯૫૫ ફા. સુ. ૧૩
૧૭
૨
૩ ૪ મુખ્ય મહત્તરા ૧ સા.શ્રી શિવશ્રીજી ગુરુ-ગૌતમસાગરજી સુથરી વિ. સનબાઈ ૨ ઉત્તમશ્રીજી
વિ. ઉમરબાઈ ૩ કનકશ્રીજી સા. શ્રી. શિવશ્રીજી ગોધરા વિ. કંકુબાઈ ૪ રત્નશ્રીજી ઉત્તમશ્રીજી
વિ. રતનબાઈ ૫ નિધાનશ્રીજી શિવશ્રીજી નવાવાસ વિ. નાથીબાઈ ૬ ચંદનશ્રીજી
નારણપુર વિ. ચાંપબાઈ ૭ જતનશ્રીજી ઉત્તમશ્રીજી
માંડવી વિ. જેતબાઈ ૮ લબ્ધિશ્રીજી
વિ. લીલબાઈ ૯ લાવણ્યશ્રીજી કનકશ્રીજી
વિ. લીલબાઈ ૧૦ ગુલાબશ્રીજી શિવશ્રીજી પાલીતાણા ગંગાબાઈ ૧૧ કુશલશ્રીજી કનેકશ્રીજી
કુંવરબાઈ ૧૨ જ્ઞાનશ્રીજી શિવશ્રીજી
ગંગાબાઈ ૧૩ હેતશ્રીજી ચંદન શ્રીજી
હીરબાઈ ૧૪ સુમતિશ્રીજી કનકશ્રીજી દબાસંગ સેનબાઈ ૧૫ તિલકશ્રીજી
મોટા આસં. રતનબાઈ ૧૬ જડાવશ્રીજી ચંદન શ્રીજી
જેતબાઈ ૧૭ પદ્મશ્રીજી
પદ્માબાઈ ૧૮ વિનયશ્રીજી હે શ્રીજી
વેલબાઈ ૧૯ લાભશ્રીજી ગુલાબશ્રીજી નાના આસં. લાધીબાઈ ૨૦ ખંતિશ્રીજી કનકશ્રીજી
ખેતબાઈ ૨૧ જમનાશ્રીજી જતનશ્રીજી
જીવીબાઈ ૨૨ કસ્તુરીજી લાવણ્યશ્રીજી ભેજય કમીબાઈ ૨૩ વિવેકશ્રીજી જતનશ્રીજી વરંડી વેલબાઈ ૨૪ વલ્લભાશ્રીજી કુશલશ્રીજી શંખેશ્વર વેજબાઈ ૨૫ મગનશ્રીજી લાવણ્યશ્રીજી
માલબાઈ કસ્તુરીજી ૨૬ શિવકુંવરશ્રીજી કુશલશ્રીજી
સુંદરબાઈ ૨૭ હર્ષશ્રીજી જતનશ્રીજી
હાંસબાઈ ૨૮ મણિશ્રીજી કનકશ્રીજી
માંકબાઈ ૨૯ દેવશ્રીજી ગુલાબશ્રીજી
દેમુબાઈ
૧૯૫૬ ફા. ૧૯૫૯ . સુ.
૫
૧૯૬૦ ર.
૧૯૬૦ . સ. ૮ ૧૯૬૧
મ. સુ. ૫ ૧૯૬૨ ૨૪ ૧૯૬૪ વૈશાખ
મુંબઈ
૧૯૬૭ મ. સ. ૧૦
છે કે છે
૨૧

Page #1090

વડી દીક્ષા સંવત જન્મ સં.
સંવત જન્મ સં.
ગામ
ગામ
વડી દીક્ષા ગામ
માતા
માતા
પિતા
પિતા
પતિ
૧૦
૧૨
૧૩
તેરા
૧૯૫૦
પત્રામલ મુલા
કોઠારા સાંધાણ દેવપુર ભાય/ઉનડોઠ ગેધરા
માંડવી
રામઈયા નરશી હરગણુ ભાઈયા
૧૯૫૧
૧૯૨૧
વેજબાઈ
ડાણ
૧૯૫૨
લાલજી કેશવજી દેવશી ખેતુ
હીરા
૧૯૩૫ ૧૯૩૮
સાંધાણ ગોધરા શેરડી ગોધરા કપાયા/મોટા આસં. નવાવાસ/લાયજા ભેજય સાંયરા નવાગામ દબાસંગ , તલવાણા/બાડા મોટા આસંબિયા
જેસંગ ખી યશી દેવશી
સોનબાઈ
વસાઈયા દેવશી
મોટી ખાવડી ૧૯૫૫ ભુજ ૧૯૬૦
લખમશી
દેપાર
૧૯૩૬
રાણબાઈ
વીરપાર તેજુ આશારીઆ રાજુ
૧૯૪૦
સણોસરા નાના આસંબિયા જીવીબાઈ ભોજાય/ડુમરા જામનગર
ઈંદરબાઈ મોટા રતડિયા/કોટડા ઉમીબાઈ કેટલી ભુજ
રતનબાઈ ગઢશીશા કેટડ! કુંવરબાઈ
કચરા રણસિંહ ડાયાભાઈ દાઈયા
નરસિંહ રવજી લાલજી રવજી
વરાડીઆ
૧૯૩૧
સુથરી
૧૯૬૧ ૧૯૬૩ ૧૯૬૫
૧૯૪૦ ૧૯૪૪
મેણસી વરજંગ
નેણસી નરશી
અજર
ભીસરા ડુમરા વરાડીએ જખૌ/વાડાપધર
અંજાર
૧૯૭૦
૧૯૭૦
ક
૧૯૪૬
હીરબાઈ
ખેતશી
વાલજી આણંદજી

Page #1091

૨૦ ૧૯૬૭ મ. સુ. ૧૦
૧૭ ૧૯૬૧ કા. વ. ૫
૧૯૬૭ મા. સુ. ૫ ૧૯૬૮ મ. સ. ૧૧
૧૯૭૦ ૨. વ. ૨ ૨૩ ૧૯૭૦ થૈ. સુ. ૭ ૨૧ ૧૯૭૧ મા. સુ.
, મા. વ. ૫ છે ફા. સુ. ૫
કિં.વ.૧૧ ૨૩ ૧૯૭૪ મ. સુ. ૫
બાડા
પુનડી
૧૮
૩૦ જડાવશ્રીજી તિલકશ્રીજી
મુંબઈ
ખીમીબાઈ ૩૧ નેમશ્રીજી વિવેકશ્રીજી
નેણબાઈ ૩૨ દયાશ્રીજી કનકશ્રીજી નળિયા દેવકાંબાઈ ૩૩ વિમલશ્રીજી
વેજબાઈ ૩૪ દાનશ્રીજી વિવેકશ્રીજી મુંબઈ દેવાંબાઈ ૩૫ ધનશ્રીજી તિલકશ્રીજી કોટડા વિ. ધનબાઈ ૩૬ માણુકશ્રીજી દેવશ્રીજી
ભદ્રેશ્વર વાલબાઈ ૩૭ કપૂરશ્રીજી કસ્તુરશ્રીજી
માંડવી કુંવરબાઈ ૩૮ રૂપશ્રીજી
રતનબાઈ ૩૦ મુક્તિશ્રીજી સુમતિશ્રીજી
મોંઘીબાઈ ૪૦ દેલતશ્રીજી ગુલાબશ્રીજી નાગલપુર દેવકાંબાઈ ૪૧ ન્યાયશ્રીજી વિમલશ્રીજી ભદ્રેશ્વર નેણબાઈ ૪૨ દીપશ્રીજી વિવેકશ્રીજી
દેવકાંબાઈ ૪૩ સૌભાગ્યશ્રીજી (કનેકશ્રીજ)દયાશ્રીજી મેરાઉ ગંગાબાઈ ૪૪ અમૃતશ્રીજી મગનશ્રીજી
લીલબાઈ ૪૫ મેનામીજી લાભશ્રીજી
મૂલબાઈ ૪૬ મંગલશ્રીજી સુમતિશ્રીજી
દબાસંગ.
મોંઘીબાઈ ૪૭ કેવલશ્રીજી
જસાપર કુંવરબાઈ ૪૮ લમીશ્રીજી દયાશ્રીજી
લીલબાઈ ૪૯ દીક્ષિતશ્રીજી દેવશ્રીજી
નાડી, દેવલીબાઈ ૫૦ ચતુરશ્રીજી વિમલશ્રીજી લાખાબાવળ ચાંપબાઈ ૫૧ અશકશ્રીજી કપૂરશ્રીજી લાયન્સ લાખણીબાઈ પર વિદ્યાશ્રીજી જડાવશ્રીજી મેટા આસં. વેલબાઈ ૫૩ રમકશ્રીજી મેનાશ્રીજી/દીક્ષિતશ્રીજી , રતનબાઈ ૫૪ વિશાલશ્રીજી સૌભાગ્યશ્રીજી રંગપુર વેજબાઈ ૫૫ સમતાશ્રીજી વિવેકશ્રીજી માંડલ સૂરજબાઈ ૫૬ ધીરજશ્રીજી
ધનકુવરબાઈ પ૭ લબ્ધિશ્રીજી વિદ્યાશ્રીજી
સુથરી
લાઈબાઈ ૫૮ પ્રધાનશ્રીજી વિવેકશ્રીજી વડીઓ પુરબાઈ ૫૯ જગતશ્રીજી રૂપશ્રીજી
ખીમઈબાઈ ૬૦ હીરશ્રીજી જગતશ્રીજી
હાંસબાઈ ૬૧ ઉત્તમશ્રીજી મુક્તિશ્રીજી વરાડીઆ વેજબાઈ દર ધર્મશ્રીજી રમણીકશ્રીજી દેટીઆ ધનબાઈ ૬૩ ગુણોદયશ્રીજી જગતશ્રીજી
ભુજપુર
છે . વ. ૬ ૧૯૭૬ રૌ. સુ. ૫ ૧૯૮૧ કા. સુ. ૧૧ ૧૯૮૨ ફા. સુ, ૫ ૧૯૮૪ ફા. વ. ૩
દેવલાન
# # # ૪ -
૩૬ ૧૯૬૫ મ. ૩૨ ૧૯૮૭ માં. વ. ૩૧ ૧૯૮૭ મા. વ. ૧૦ ૪૪ ૧૯૯૦ ફ. વ. ૧૧
૧૯૯૪ માં, સુ. ૧ ૧૭ ૧૯૯પ છે કે ૪૬ ૧૯૯૯ મ. સુ. ૬ ૪૫
મ. પ૬ ડી. સુ. ૧૧ ૩૧ છે કે " ૩૮ ૨૦૦૧ પી. વ. ૧૧ ૫૮ ૨૦૦૨ મ. સુ. ૧૦ ૨૬ ૨૦૦૮ મા. સુ. ૧૦
જે
દેવપુર

Page #1092

૧૧
૧૨
૧૩
અંજાર
૧૯૭૦
૧૯૪૭
ધનબાઈ
હીરજી
વીરજી લધુ આણંદજી માલણ
૧૯૬૦
પૂરબાઈ કુંવરબાઈ
હીરજી
સર
બાડા
અંજાર
૧૯૭૧ ૧૯૭૦ ૧૯૭૧
બાડા
કોટડા,નરેડી ડાણ નળિયા મોથારા/સણોસરા નાગલપુર કેટલા સુથરી/મંજલ ગોધરા રતડીઆ/શેરડી ડબાસંગ નાગલપુર નળિયાવાડીઆ
હરગણું કાનજી
કાનજી
૧૯૪૭ ૧૮૪૯
કરબાઈ પુરીબાઈ ખેતબાઈ
મેગણું
દેવજી
કુરપાર
ભાણજી
૧૯૭૧
૧૯૪૭
હેમતભાઈ વેજબાઈ
ઉડા ચત્રભુજ
વીરજી શીવજી વેલજી કાનજી .
ભેજય.
૧૯૭૪
વેલજી દેવજી
ગોવર
૧૯૫૧ ૧૯૪૬ ૧૯૫૬ ૧૯૩૬
દેવશી કરમણ
જામનગર નવાગામ
૧૯૮૧ ૧૯૮૪
ધનજી લાલજી મૂરજી શિવજી નેણસી ભવાનજી ભાણજી
૧૯૮૪ ૧૯૫૧
૧૯૪૮ ૧૯૫૫ ૧૯૫૬
રાયણ/નવાગામ સોનબાઈ ડાણરાયણ ના. આસં./પુનડી પૂરબાઈ નાગડા/પડા | જેઠીબાઈ સાંધવ/સુથરી ગંગાબાઈ નળિયાબાં ડીઆ મેઘબાઈ રાપરોવરડીઆ મૂલબાઈ કોઠારા/વરાડીઆ રાણબાઈ લાયજા
ખીમઈબાઈ પુનડી
વેજ લાઈ મોટા આસંબિયા રાણબાઈ જ ખૌ
ધનબાઈ માંડલ
રતનબાઈ મેરાઉ
ભચીબાઈ રાપર/વરાડીઆ લીલબાઈ લાખાપર/ગુંદાળા હીરબાઈ મો. રતડિયા/દેવપુર નાથીબાઈ વરાડીઆરવા જેતબાઈ દેઢિયા/ભજાય જેઠીબાઈ ભુજપુર
સરવણ ખી થશી પરબત વણર્વીર ગણુશી જેતશી ઘેલા
રંગપુર જામનગર
ઉમરશી પુનશી મફાભાઈ
- ૧૯૮૪
૧૯૯૯
સાંયરા વરડીઆ નારણપુર
૧૯૭૮ ૧૯૫૩ ૧૯૫૪ ૧૯૪૩ ૧૯૬૮ ૧૯૬૨ ૧૯૪૪ ૧૯૭૭
પિપટલાલ માનજી જેવત મૂરજી ખેરાજ ચત્રભુજ કાંથડ
નરશી વેલજી ભોજ કેશવજી ગાવિંદજી લાલજી
કોઠારા
૨ ૦૦૧
ગોધરા

Page #1093

૧૪
પરિશિષ્ટ : ૪
યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્યદેવશ્રી ગુણુસાગરસુરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબનાં આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીઓની યાદી (૨)
સલન
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્યં ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ
[આ વિભાગમાં અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. સ્વ. દાદાસાહેબ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના પટ્ટધર વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્યાં ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. નાં આજ્ઞા વર્તી પૂ. સાધુ-સાધ્વીજીના સમુદાયની વિગતવાર યાદી આપવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે.]
સ. ૨૦૦૩ માં પૂજ્ય દાદાસાહેબે પોતાનેા સાધુ-સાધ્વીજી સમુદાય પોતાના પ્રશિષ્ય પર પ. પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્યાં મહારાજા સાહેબને દરેક રીતે યેાગ્ય જાણી સેાંપેલ હતા. સંવત ૨૦૧૨ માં પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ગુણસાગરજી ગણિવર્યાં મ. સા.ને મુબઈમાં શ્રી સધના આગ્રહથી સૂરિપદ પ્રાપ્ત થતાં તેએશ્રી પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી ગુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. તરીકે જાહેર થયા હતા. સ. ૨૦૩૦ ના કાર્તિક વદ ૧૦ ના રાજ ભદ્રેશ્વરજી મહાતી મુકામે નાણુ સમક્ષ ક્રિયા કરવાપૂર્વક ‘અચલગચ્છાધિપતિ' પદવી તથા તી પ્રભાવક' બિરુદ કચ્છભરના બાવનમે તાલી અને અબડાસાના સંધાની તથા ચતુર્વિધ સંઘની હાજરીમાં અપાયેલ હતાં. આ પ્રસ ંગે શ્રી અ. ભા. અચલગચ્છ જૈન સંધના મત્રી શ્રી ટાકરશી ભુલાભાઈ વીરા પણ હાજર હતા. ત્યાર બાદ સં. ૨૦૩૩ માં શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન સંઘ તરફથી કચ્છ/પાલીતાણાના છ'રી પાળતા સંધની પાલીતાણામાં (શ્રી શત્રુ ંજય મહાતીર્થની છાયામાં) પૂર્ણાહૂતિ વખતે અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ને ‘અચલગચ્છ દિવાકર'નું બિરુદ અપાયેલ હતું, તથા મુંબઈમાં ભરાયેલ અ. ભા. અચલગચ્છ જૈન સંધના દ્વિતીય અધિવેશન પ્રસંગે યુગપ્રભાવક’ બિરુદ અપાયેલ હતું.
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ.
અન્ય (અવિદ્યમાન) શિષ્યાનાં નામ
આ
નામ
૧. મુનિશ્રી ચંદનસાગરજી ૨. મુનિશ્રી ચંદ્રસાગરજી
૩. મુનિશ્રી ધરણેદ્રસાગરજી
૪. મુનિશ્રી દેવે ́દ્રસાગરજી
૫. મુનિશ્રી વિજયેદ્રસાગરજી
૬. મુનિશ્રી અમરેંદ્રસાગરજી
૭. મુનિશ્રી ભદ્રંકરસાગરજી (વિદ્યમાન)
૮ મુનિશ્રી તત્ત્વસાગરજી
૯. મુનિશ્રી પ્રેમસાગરજી
૧૦. મુનિશ્રી પુણ્યસાગરજી

શ્રો ગુણુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના હસ્તે ક્રોક્ષિત થયા હતા, તે પ્રમાણે છે :
દીક્ષા સ‘વત
વિશેષ નોંધ
સ્થળ
૧૯૮૧
૧૯૯૬
૧૯૬૬
૧૯૯૯
૨૦૦૩
૨૦૦૪
૨૦૦૫ વાંકુ
સારડ
૨૦૦૬
૨૦૦૭
૨૦૧૦
સુરત
જામનગર
સાંયર
જખૌ
યુનડી
ગાધરા

પાટીદાર
સારડીઆ
મહા તપસ્વી હતા

Page #1094

૨૦૩૦
નામ
દીક્ષા સંવત થળ વિશેષ નોંધ ૧૧. મુનિશ્રી રત્નસાગરજી
૨૦૧૧
કોઠારા ૧૨. મુનિશ્રી ઉતમસાગરજી
કાંડાગરા ૧૩. મુનિશ્રી પ્રવીણસાગરજી
સૌરાષ્ટ્ર લોહાણા જ્ઞાતિ ૧૪. મુનિશ્રી નિર્મલસાગરજી ૧૫. મુનિશ્રી કરુણાસાગરજી
૨૦૧૫
પાટીદાર જ્ઞાતિ ૧૬. મુનિશ્રી રત્નપભસાગરજી
૨૦૨૧ મેટી ખાખર ૧૭. મુનિશ્રી ભક્તિસાગરજી
૧૯૯૯
ગુરુ : મુનિશ્રી ચંદનસાગરજી ૧૮. મુનિશ્રી કાંતિસાગરજી
૨૦૧૧
ગુર : મુનિશ્રી ઉત્તમસાગરજી ૧૯. મુનિશ્રી ગુણરત્નસાગરજી
૨૦૨૦
ગુરુ : મુનિશ્રી ગુણોદયસાગરજી ૨૦. મુનિશ્રી કાંતિસાગરજી
૨૦૨૨
ગુર : મુનિશ્રી કાતિસાગરજી ૨૧. મુનિશ્રી તિલકચંદજી
૧૯૭૫(લગભગ) ૨૨. મુનિશ્રી ગુણભદ્રસાગરજી ૨૩ મુનિશ્રી મહાપ્રભસાગરજી
૨૦૩૨ ૨૪. મુનિશ્રી ચંદ્રોદયસાગરજી ૨૫. મુનિશ્રી ધર્મોદયસાગરજી
૨૦૩૪
ગુરુ : મુનિશ્રી મહોદયસાગરજી અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે પિતાના અનુગામી પટ્ટધર (વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ) પ. પૂ. આચાર્યદેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ને પિતાને માજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીઓને સમુદાય સં. ૨૦૦૩ માં સે યે હતું. તે વખતે સાધવજી એમાં મહત્તરા સાવીશ્રી ગુલાબશ્રીજી મુખ્ય સાધ્વીજી હતાં.
ત્યાર બાદ, આ પ્રમાણેનાં સાધ્વીજીએ કાળધર્મ પામ્યાં છે. ૧. પ્ર. સા. શ્રી ગુલાબશ્રીજી
૧૪. સા. શ્રી વિદ્યાશ્રીજી ૨. સા. શ્રી લાભશ્રીજી
૧૫. સા. શ્રી મુક્તાશ્રીજી ૩. સા. શ્રી પુછપાશ્રીજી
૧૬. સા. શ્રી રમણુકશ્રીજી સા. શ્રી જગતશ્રીજી સા. શ્રી પદ્મશ્રીજી
૧૭. સા. શ્રી સમતાશ્રીજી ૬. સા. શ્રી રૂપશ્રીજી
૧૮. સા. શ્રી લબ્ધિશ્રીજી ૭. સા. શ્રી વિમલશ્રીજી
૧૯. સા. શ્રી પ્રધાનશ્રીજી ૮. સા. શ્રી માણેકશ્રીજી
૨૦. સા. શ્રી ઉત્તમશ્રીજી ૯. સા. શ્રી કપૂરશ્રીજી
૨૧. સા. શ્રી ધર્મશ્રીજી ૧૦. સા. શ્રી દીપશ્રીજી
૨૨ સા. શ્રી ગુણોદયશ્રીજી ૧૧. સા. શ્રી આણંદશ્રીજી
૨૩. સા. શ્રી વૃદ્ધિશ્રીજી ૧૨. સા. શ્રી અશાકશ્રીજી
૨૪. સા. શ્રી ધનલક્ષ્મીજી ૧૩. સા. શ્રી રિદ્ધિશ્રીજી
૨૫. સા. શ્રી સુવ્રતાશ્રીજી આટલી વિગતે નોંધ્યા પછી વિદ્યમાન અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસુરીશ્વરજી મ. સા.નાં આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધવીજીઓની વિગતવાર યાદી આ પ્રમાણે છે :

Page #1095

વય ૨૪
દીક્ષ/સંવત ૧૯૯૩ ચે. વ. ૮
૨૬
૨૦૧૪ મા. સુ. ૧૦
૪૬ ૧૯૯૯ પિ. સુ. ૬ ૩૫ ૧૯૯૯ ચિ. વ. ૨
- ૨૦૨૬ ક. ૩. ૧૩
૧૩.
કમ નામ
ગુરુ
સંસારી નામ ૧ અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી નીતિસાગરજી ગાંગજીભાઈ
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી ગણિવર્ય મ. સા. ગુણસાગરસૂરિ મ. સા. ૨ આ. શ્રી ગુણોદય- આશ્રી ગુણસાગરસૂરિ મ. ગોવિંદજીભાઈ
સાગરસૂરિ મ. સા. ૩ કીર્તિસાગરજી
કરમશીભાઈ ૪ વિદ્યાસાગરજી
વાલજીભાઈ ૫ કલાપ્રભસાગરજી
કિશોરકુમાર ૬ કવીન્દ્રસાગરજી ૭ વીરભદ્રસાગરજી આ.શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરિ વીરચંદભાઈ ૮ પ્રેમસાગરજી
પ્રેમજીભાઈ ૯ મહદયસાગરજી આ.શ્રી ગુણસાગરસૂરિ મ. મનહરભાઈ ૧૦ મહાભદ્રસાગરજી
મણિલાલભાઈ ૧૧ પૂર્ણભદ્રસાગરજી મહાભદ્રસાગરજી
પ્રકાશકુમાર ૧૨ સૂર્યોદયસાગરજી આ.શ્રી ગુણસાગરસૂરિ મ. દિલીપકુમાર ૧૩ હરિભદ્રસાગરજી આ.શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરિ હરીશકુમાર ૧૪ રાજરત્નસાગરજી વીરભદ્રસાગરજી
અશ્વિનભાઈ ૧૫ પુણ્યોદયસાગરજી મુનિ કલાપ્રભસાગરજી પુલકેશીભાઈ ૧૬ ગુણરત્નસાગરજી આ.શ્રી ગુણસાગરસૂરિ મ. પિપટલાલભાઈ ૧૭ સર્વોદયસાગરેજી
સુરેશભાઈ ૧૮ કમલપ્રભસાગરજી. કલાપ્રભસાગરજી
કાંતિલાલભાઈ ૧૯ ધર્મ પ્રભસાગરજી
મૂલચંદભાઈ ૨૦ નયપ્રભસાગરજી
જેઠાલાલભાઈ ૨૧ પદ્મસાગરજી કવાંદ્રસાગરજી
ઠાકરશીભાઈ ૨૨ મલયસાગરજી પૂણભદ્રસાગરજી
મોરારજીભાઈ ૨૩ ઉદયરત્નસાગરજી આ.શ્રી ગુણસાગરસૂરિ મ. ઉમેશભાઈ
૮ બ દ = = ૮
૨૦૩૦ વ. સુ. ૨૦૩૧ મ. સ. ૩
છ મ. સુ. ૧૩
- અ. સુ. ૪ ૨૦૩૨ મા. સુ. ૧૨
૦ ૦ ૦
૨૦ ૮
, પ. વ. ૮ ૨૦૩૩
છે . સુ. ૩ ૨૦૩૫ મા, સુ. ૭
૮ ૦ ૦
૧૮
૨૭ ૨૭ ૧૫
૨૦૩૬ ફ. વ. ૮
w w w ૨૦૩૭ મ. સ. ૭

Page #1096

૧૭
દીક્ષા ગામ દેઢીઆ
જન્મ સ. તિથિ ૧૯૬૯ મ. સુ. ૨
ગામ દેટીઆ
માતા ધનબાઈ
પિતા લાલજી દેવશી
મુંબઈ
૧૯૮૮ ભા. સુ. ૧૫
કેટડા (રેહા)
સુંદરબાઈ
ગણુશી ખીલશી
વરાડીઆ નારાણપુર ભુજપુર
લાખાપુર હેમતબાઈ કુરપાર આણંદજી નારાણપુર માલબાઈ ઉમરશી શીવજી નવાવાસ પ્રેમકુ વરબાઈ રતનશી ટોકરશી મોટી ખાખરા મણિબાઈ કાકુભાઈ દેવશી
માંડવી દેવપુર
૧૯૫૩ શ્રા, વ. ૮ ૧૯૬૩ ૨૦૦૯ મા. વ. ૨ ૨૦૧૩ ૨૦૧૬ માં, . ૧૫ ૧૯૬૪ ભા. ૨૦૦૮ અ. સ. ૭ ૧૯૮૭ ૨૦૧૪ ભા. સુ. ૫ ૨૦૧૮ મા, સુ. ૯ ૨૦૧૯ મ. વ. ૧ ૨૦૨૪ ચ. વ. ૨
.
નાગલપુર
દેવપુર
રાયણે
રાયણું બાડમેર મકડાં મુંબઈ
૨૦૨૫ અ. ૨૦૧૫
કાંડાગરા/ટુંડા ગેમીબાઈ ચાંગડાઈ પાનબાઈ કુંડલિયા/ભુજ ભાણબાઈ
ઈદુમતીબેન રાયણ
લકમીશેન રાપર
ભારતીબેન મણિબાઈ કસ્તુરબેન
લક્ષ્મીબેન મેરાઉ
સાકરબાઈ બાડા
ગંગાબાઈ લાલા
મણિબાઈ ચીઆસર નાથબાઈ કેટલી
તારાબેન ગોધરા
ગંગાબેન મેરાઉ
સાકરબેન
કેશવજી વરચંગ રાયશી હરશી ગલાલચંદ વેલજી મણિલાલ ગલાલચંદ ઠાકરશી મૂરજી દામજી જેઠા મૂરજી કેશવજી રાધવજી માવજી ઠાકરશી મૂરજી દામજી ખીમજી દામજી આંસુ હીરજી ખી થરાજ રણશો દેવજી લાલજી નેણશી ગણપત ભારમલ દામજી ખીમજી
છે. ૯
૨૦૦૫ જે. સુ. ૧૧ ૧૯૯૦ ૨૦૦૮ આ. સ. ૧
થાણા
૨૦૨૨

Page #1097

નામ.
ગુરુણી
સંસારી નામ વય દીક્ષા: સંવત/તિથિ
૧૯૬૭ મ. સ. ૧૦ ૧૯૭૧ ૧૯૭૪ વ. સ. ૩ ૧૯૮૦ હૈ. સ. ૬
૨૩ ૨૨ ૨૦ ૨૯ ૨૭ ૨૫ ૧૫ ૧૮ ૨૮ ૨૩ ૧૭
o
૩૨ ૨૦
"
સાવી મુખ્ય ૧ સા. શ્રી પદ્મશ્રીજી ૨ સા. શ્રી આણંદશ્રીજી ૩ રિધિશ્રીજી ૪ શીતલોજી ૫ ભક્તિશ્રીજી ૬ દર્શનશ્રીજી ૭ મુક્તિબીજી ૮ હરખશ્રીજી ૮ ગિરિવરશ્રીજી ૧૦ હસશ્રીજી ૧૧ રંજનશ્રીજી ૧૨ શ્રીજી ૧૩ જયંતિશ્રીજી ૧૪ નરેશ્રીજી ૧૫ સુરેદ્રશ્રીજી ૧૬ રતનશ્રીજી ૧૭ રતનશ્રીજી ૧૮ કાંતિશ્રીજી ૧૯ હેમલતાશ્રીજી ૨૦ ચંદ્રપ્રભાશ્રીજી ૨૧ સૂર્યયશાશ્રીજી ૨૨ પ્રિયંવદાશ્રીજી ૨૩ વિદ્યુપ્રભાશ્રીજી ૨૪ નિરંજનાશ્રીજી ૨૫ અમરેંદ્રશ્રીજી ૨૬ ખીરભદ્રાશ્રીજી ૨૭ હીરપ્રભાશ્રીજી ૨૮ મહેશ્રીજી ૨૯ પુર્યોદયશ્રીજી ૩૦ રત્નરેખાશ્રીજી ૩૧ ચારુલતાશ્રીજી ૩૨ વસંતપ્રભાશ્રીજી
સાધવીથી કસ્તુરશ્રીજી વિ. પદ્માબાઈ લખમી શ્રીજી વિ. ઉમરબાઈ વલભશ્રીજી વિ. રાણબાઈ દોલતશ્રીજી વિ. સનબાઈ
વિ. ભમીબાઈ
વિ. દેવાંબાઈ કેવલશ્રીજી કુ. મણિબાઈ કરશ્રીજી વિ. હીરબાઈ મેનાશ્રીજી વિ. ગોરબાઈ આણંદશ્રીજી વિ. હાંસબાઈ હંસશ્રીજી કે, રાજબાઈ ન્યાયશ્રીજી વિ. લાબાઈ મગનશ્રીજી વિ. જેઠીબાઈ શીતલશ્રીજી કુ. નાનબાઈ ગિરિવરશ્રીજી વિ. સુંદરબાઈ રસિકશ્રીજી વિ. દેવકાંબાઈ હરખશ્રીજી વિ. રતનબાઈ વિવેકશ્રીજી વિ. કુંવરબાઈ પ્રભાશ્રીજી વિ. હીરબાઈ પુષ્પાશ્રીજી વિ. જેઠીબાઈ
વિ. ધનબાઈ
કુ. લીલબાઈ નરેંદ્રશ્રીજી સૌ. લક્ષ્મીબાઈ જગતશ્રીજી વિ. નેણબાઈ રૂપશ્રીજી વિ. લીલબાઈ દેવશ્રીજી વિ. ખેતબાઈ ગુણોદયશ્રીજી સ. હીરબાઈ ધર્મશ્રીજી.
મણિબાઈ નિરંજનાશ્રીજી મુ. પાનબાઈ હેમલતાશ્રીજી કુ. રતનબાઈ નરેન્દ્રશ્રીજી કુ. ચંચળબાઈ માણેકશ્રીજી કુ, વિમળાબાઈ
૧૯૮૧ ક. વ. ૧૧
મા. સુ. ૨ ૧૯૮૪ વૈ. સ. ૫
છ છ ૧૧ ૧૯૯૨ , ઇ છે ૧૯૮૭ મા. સુ. ૧૦ ૧૯૯૦ ઉ. વ. ૯ ૧૯૯૬ જે. સુ. ૧૫ ૧૯૯૭ મા. સુ. ૧૧ ૧૯૯૮ માં. વ. ૫ ૧૯૯૯ મ. સુ. ૫. ૧૯૯૯ મ. સુ. ૧૩
, ચેસુ. ૧૩
, હૈ. સ. ૧૨ ૨૦૦૦ મા. સુ. ૫ ૨૦૦૧ મા. સુ. ૧૧ ૨૦૦૫ મ. વ. ૬ ૨૦૦૬ મા. સુ. ૫ , મા. . ૧૧
વ. વ. ૩ ૨૦૦૮ મા. સુ. ૧૦
૬૧ ૨૭ ૧૭ ૧૯
૨૫ ૩૧
૩૧
૧૮ ૧૭
૨૦૧૦ વિ. . ૫
, , , ૨૦૧૧ મા, રૂ. ૭
, ઇ .
૧૪

Page #1098

દીક્ષા ગામ જન્મ સ’.
८
મુંબઈ
ભાડીઆ
લાયન ના. આસ.
७
જસાપર
નવાગામ
બીદડા
ભીંસરા સાંધવ
""
""
રાયણ
વરાડી
પુનડી
ડુમરા
""
ના, આસં.
તુંબડી ૧૯૭૬ તુંબડી પાલીતાણા ૧૯૭૨ કોડાય ૧૯૬ ૮
સુથરી
૧૯૬૯ ડાણુ/રાયણ
૧૯૩૮
રવા વરાડી
૧૯૭૨ પુનડી/મેટા આસ',
૧૯૮૩ ડુમરા
૧૯૮૧ ચીઆસર/વીઢ ૧૯૮૯ દૃઢીઆ
પાલીતાણા ૧૯૮૦ કાઠારા/સુથરી
૧૯૭૫ કાડાય
૧૯૬૦ કાટડા
29
,,
ના. આસ.
ભુજપુર
..
22
સુથરી
૧૯૪૪ નાના આસં./ફરાદી ૧૯૪૯ ખીદડા/મેટા આસં લાયજા/રાયણ
૧૯૫૩
૧૯૫૨
નાના આસં./ટુ’ડા
૧૯૫૪
નાના આસં./ભાડીઆ
૧૯૫૬ નાના આસં./ફરાદી ૧૯૬૭ સાંધવ
૧૯૬૬ નવાગામ/ચેલા
ગામ
૯
૧૯૫૬ નારાણપુર/સાભરાઈ
૧૯૬૧ બીડા

૧૯૭૫
23
૧૯૬૪ કુવાપધર સાંધવ ૧૯૫૮ તલવાણા/બીદડા
નળિયા/લાલા
મે. આસ, ૧૯૯૩
૧૯૯૩
..
૧૯૯૧ તુંબડી
૧૯૯૬
99
મેટા આમંખીઆ
""
૧૯
મેાટા આસંખીઆ
માતા
વાલબાઈ
ગરબાઈ
૧૯૬૧ ના. આ×./માટા આસં. વેજબાઈ
૧૯૭૭ ભુજપુર
પાનબાઈ
૧૦
રતનમાઈ
પાલઈબાઈ
સાનબાઈ
કુંતાબાઈ
પાંચીબાઈ
જીવાખાઈ
કુંવરબાઈ
લીલખાઈ
આસબાઈ
પાંચીબાઈ
પાંચીબાઈ
મેઘમાઈ
કારઈબાઈ
જેઠીબાઈ
કુંવરબાઈ
કુંવરબાઈ
વેજબાઈ
લીલબાઈ
રતનબાઈ
કંકુબાઈ
દેવકાંબાઈ
લક્ષ્મીબાઈ
વેજબાઈ
વેજબાઈ
પ્રેમાબાઈ
જેઠીબાઈ
પ્રેમાબાઈ
પિતા
૧૧
ખેતુભાઈ
ગગુભાઈ
જીવરાજભાઈ
ખીમજીભાઈ
વેલજીભાઈ
જેવતભાઈ
મૂરજીભાઈ
ગાસરભાઈ
દેવજીભાઈ
રતનશીભાઈ
""
ચત્રભેાજભાઈ
વેલજીભાઈ
મારારજીભાઈ
નથુભાઈ
દેવાંધભાઈ
વેલજીભાઈ
જેવતભાઈ
માણશીભાઈ
વિસનજીભાઈ
રાયશીભાઇ
શીવજીભાઈ
રાઘવજીભાઈ
પ્રેમજીભાઈ
કાનજીભાઈ
જેઠાભાઈ
દેવજીભાઈ

દેવજીભાઈ
પ્રેમજીભાઈ
મારારજીભાઈ
પ્રેમજીભાઈ
પતિ
૧૨
શીવજીભાઈ
નેણશીભાઈ
ગણપતભાઈ
વીરજીભાઈ
ખીમજીભાઈ
દેવરાજભાઈ
નરશીભાઈ
પ્રેમજીભાઈ
શીવજીભાઈ
શીવજીભાઈ
ગાસરભાઈ
શામજીભાઈ
જૈવતભાઈ
શીવજીભાઈ
ગાવિંદભાઈ
પ્રેમજીભાઈ
ચાંપશીભાઈ
રાધવજીભાઈ
કુંવરભાઈ
લીલાધરભાઈ
તેણશીભાઈ

Page #1099

૨૦
ه
ه
ه
જ
ع
= $ $ $ $ + $ $ =
૪૧
૨૪
૩૩ હેમલેખાશ્રીજી ૩૪ અરુણોદયશ્રીજી ૩૫ કનકપ્રભાશ્રીજી ૩૬ અરુણપ્રભાશ્રીજી ૩૭ વનલતાશ્રીજી ૩૮ અનુપમા શ્રીજી ૩૯ કલ્યાણોદયશ્રીજી ૪૦ ચંદ્રોદયશ્રીજી ૪૧ ભુવનશ્રીજી ૪૨ વિશ્વોદયશ્રીજી ૪૩ નિત્યાનંદશ્રીજી ૪૪ કપલતાશ્રીજી ૪૫ આનંદપ્રભાશ્રીજી ૪૬ પૂર્ણાનંદશ્રીજી ૪૭ સદગુણશ્રીજી ૪૮ મને રમાશ્રીજી ૪૮ હીરાશ્રીજી ૫૦ હંસાવલીશ્રીજી ૫૧ વિજયશ્રીજી પર સુનંદાશ્રીજી ૫૩ જયલક્ષ્મી બીજી ૫૪ મહાયશ્રીજી પપ વિનયલ: શ્રીજી પ૬ વિપુલયશાશ્રીજી ૫૭ ગુણલક્ષમીશ્રીજી ૫૮ વિનયપ્રભાશ્રીજી ૫૯ અવિચલશ્રીજી ૬૦ નિર્મલગુણાશ્રીજી ૬૧ જયરેખાશ્રીજી ૬૨ જાતિપ્રભાશ્રીજી ૬૩ વિમલગુણશ્રીજી ૬૪ દિવ્યપ્રભાશ્રીજી ૬૫ ધમકીતિશ્રીજી ૬૬ તિકળાશ્રીજી
પુપાશ્રીજી કુ. હાંસબાઈ ૧૬ ૨૦૧૧ મા. સુ. ૭ નિરંજનાશ્રીજી વિ. લક્ષ્મીબાઈ
છે મ. સ. ૧૪ ચારુલતાશ્રીજી કુ. કેશરબાઈ
૨૦૧૨ ફા. વ. ૭ નરેંદ્રશ્રીજી કુ. લક્ષ્મીબાઈ ૨૩ , વૈ. સુ. ૩ પુષ્પાશ્રીજી કુ. વાસંતીબાઈ નિર્મલાશ્રીજી વિ. ભચીબાઈ ગુણોદયશ્રીજી કુ. કમળાબાઈ ૨૩ ૨૦૧૩ રતનશ્રીજી વિ ઝવેરબાઈ ગુણોદયશ્રીજી કુ. ભાણબાઈ
૨૩ , મ. વ. કુ. વેલબાઈ ૧૮ , મ. પ્રધાનશ્રીજી વિ. નેણબાઈ હેમલતાશ્રીજી વિ. કંકુબાઈ
૨૦૧૪ મા. સુ. ૧૦ ક૯પતાશ્રીજી કુ. લમીબાઈ ગુણોદયશ્રીજી કુ. પુતળીબાઈ
૨૦૧૫ મા. સુ. ૩ અરુણોદયશ્રીજી વિ, સુંદરબાઈ ૨૪ અનુપમા શ્રીજી સૌ. મેઘબાઈ
૩૯.
" માં. વ. ૩ પ્રધાનશ્રીજી વિ. હીરબાઈ ૫૦ ૨૦૧૪ જે. સુ. ૧૦ પુષ્પાજી કુ. શાંતાબાઈ
૨૦૧૫ પિ. સુ. ૧૩ હીરાશ્રીજી વિ વેલબાઈ
૨૦૧૬ જે. વ. ૧૧ સમતાશ્રીજી - કુ. સુનંદાબેન ૧૯ ૨૦૧૭ મા. સુ. ૫ ઉત્તમશ્રીજી સૌ. ખીરબાઈ(પ્રેમીલા) ૨૦ ૨૦૧૬ મ. સુ. ૫ નરેન્દ્રીજી
મણિબાઈ
- ૧૯ નિર્મલાશ્રીજી વિ. વૈજબાઈ
મા. સુ. ૫ વિદ્યુ—ભાશ્રીજી વિ. ખેતબાઈ
છે ફા. વ. ૮ મુક્તિશ્રીજી વિ. ગોરબાઈ
૩૯ જે. સુ. ૧૧ વિદ્યુપ્રભાશ્રીજી કુ. મૂરબાઈ ૨૦ રમણીકશ્રીજી વિ. લાબાઈ
૨૦૧૮ પ. સ. ૧૨ ખીરભદાશ્રીજી કુ. સાકરબાઈ ३४ છે પિ. વ. ૧ નિર્મલગુણાશ્રીજી વિ. જવેરબેન
કુ, જવેરબેન
કુ. વિમળાબેન શીતલશ્રીજી સૌ ચંચળબાઈ
, ૨. સ. ૬ ક૯૫લતા શ્રીજી કુ. ધનબાઈ ૨૧ • • સુરેન્દ્રીજી કુ, ખુશાલીબેન
-
૨૦૧૭
૫૪
૨૯
»
”

Page #1100

૧૦
૧૧
સુથરી ૧૯૯૫ મોટા આસંબીઆ માંડલ ૧૯૮૨ મોટા. આર્સ, ફરાદી મુંબઈ ૧૯૯૨ ભુજપુર
૧૯૮૯ કાંડાગરા ૧૯૯૬ કાંડાગરા પાલીતાણું ૧૯૫૮ તલવાણુમ. આસં. અંજાર ૧૯૯૦ અંજાર
૧૯૯૧ લાલા/સિંધોડી ભુજપુર ૧૯૯૦ ભુજપુર
૧૯૯૫ , મુબઈ ૧૯૭૨ બાયઠવાડીઆ
૧૯૭૪ ડેણુ ૧૯૯૨ છે ૧૯૯૦ દેવપુર ૧૯૯૧ બેરાજા તુંબડી
૧૯૮૬ લાયજા/મેરાઉ પાલીતાણું ૧૯૬૪ સાંધાણ/તેરા લાયજ ૧૯૯૯ તેરા પાલીતાણું ૧૯૬૪ સાભરાઈ/રાયધણજર માંડલ ૧૯૯૮ માંડલ પાલીતાણા ૧૯૯૬ સુથરી/બઢિીઆ મુંબઈ ૧૯૯૭ માંડવી અમદાવાદ ૧૯૭૭ કોઠારા રાણકપુર ૧૯૭૦ નળિયા/સાંધાણ માંડલ ૧૯૭૯ સાંયરા/રવા પાલીતાણા ૧૯૯૭ જખી મેરાઉ ૧૯૬૪ ફરાદી/દેશલપુર ના. આસં. ૧૯૮૩ નાના આસબીઆ
૧૯૮૯ ડોણ/લાયજા ૧૯૮૯ નાના આસંબીઆ
૧૯૯૦ લાયજા રાયણ ૧૯૯૫ રાયણ
૧૯૯૭ ડોણ કાંડાગરા ૨૦૦૧ કાંડાગરા
દેવકાંબાઈ વેલજીભાઈ ચાંપઈબાઈ ભારમલભાઈ હીરજીભાઈ રતનબાઈ પ્રેમજીભાઈ મીઠાંબાઈ મેઘજીભાઈ ઉમરબાઈ
રતનશીભાઈ હાંસબાઈ ગગુભાઈ નેણશીભાઈ દીવાળીબાઈ રૂપચંદભાઈ પૂરબાઈ આણંદજીભાઈ આશારીભાઈ જેઠીબાઈ રાયશીભાઈ
સુડીબાઈ વિજપાળભાઈ કમળાબાઈ પુંજાભાઈ લાલજીભાઈ સુંદરબાઈ દેવજીભાઈ ઊમરશીભાઈ મૂરીબાઈ મેઘજીભાઈ રતનબાઈ મોતીભાઈ જેઠીબાઈ લખમશીભાઈ હીરજીભાઈ પાનબાઈ લખમશીભાઈ લખમશીભાઈ મૂરબાઈ ધનજીભાઈ ખીમજીભાઈ માનબાઈ ડુંગરશીભાઈ ભચીબાઈ માલશીભાઈ શામજીભાઈ સુભદ્રાબેન સેમચંદભાઈ વાલબાઈ ભાણજીભાઈ
નવીનભાઈ રાધાબેન ધારશીભાઈ લાખબાઈ જેતશીભાઈ
પાસુભાઈ લીલબાઈ ઠાકરશીભાઈ ગેલાભાઈ જેતબાઈ ચત્રભોજભાઈ મણશીભાઈ કુંવરબાઈ પુનશીભાઈ આશબાઈ પુનશીભાઈ મેઘજીભાઈ રતનબાઈ વિજપાળભાઈ પાનબાઈ જેઠાભાઈ મેણુશી જેઠાભાઈ ગાંગજી રતનબાઈ વિજપાળભાઈ પાનબાઈ જેઠાભાઈ મઠાંબાઈ નાનજીભાઈ ગાંગજીભાઈ
જીવરાજભાઈ દેવકાંબાઈ તેજશીભાઈ
ડાણ

Page #1101

૨૧ ૩૦ ૨૬
અમરેન્દ્રશ્રીજી ગુણદયશ્રીજી રનરેખાશ્રીજી નિરંજનાશ્રીજી પ્રિયંવદાશ્રીજી ગુણોદયશ્રીજી રત્નરેખાશ્રીજી ગુણોદયશ્રી નરેન્દ્રશ્રીજી ચારુલતાશ્રીજી ગિરિવરશ્રીજી પુણ્યોદયશ્રીજી
કુ. વેલબાઈ કુ. લક્ષ્મીબેન કુ. પ્રભાબેન વિ. વાલબાઈ કુ. અમૃતબેન કુ. રસીલાબેન વિ. લક્ષ્મીબેન . લક્ષમીબેન વિ. નવલબાઈ કુ. ભગવતીબેન
૨૦૧૯ મ. સુ. ૧૩
ઇ . સુ. ૧૦ , ફ. સ. ૭
વિ. સ. ૧૩ ઇ જે. સુ. ૭ ૨૦૨૦ મ. સુ. ૫
૩૧ ૨૦
૨૦૨૨
ઇ
મા સુ. ૧૧ મ. સ. ૫
૨૮
૨૦૨૩
પ.. છે. સુ. ૫
છે
અરુણપ્રભાશ્રીજી
, પિ. વ. ૫
૬૭ વિચક્ષણત્રીજી ૬૮ અભયગુણાશ્રીજી ૬૯ પ્રિયદર્શનાશ્રીજી ૭૦ વિમલયશાશ્રીજી ૭૧ અક્ષયગુણશ્રીજી ૭૨ ૨સ્વગુણશ્રીજી ૭૩ આત્મગુણાકાજી ૭૪ અનંતગુણાશ્રીજી ૭૫ નિર્મલપ્રભાશ્રીજી ૭૬ ભાવપૂર્ણાશ્રીજી ૭૭ નિર્મલા શ્રીજી ૭૮ વિપુલગુણશ્રીજી ૭૯ હર્ષગુણાશ્રીજી ૮૦ જયગુણશ્રીજી ૮૧ ડૌપ્રભાશ્રીજી ૮૨ યશઃપ્રભાશ્રીજી ૮૩ દિવ્યપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૮૪ ચારપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૮૫ દિવ્યગુણશ્રીજી ૮૬ મહાપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૮૭ તત્તપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૮૪ સૌમ્યગુણાશ્રીજી ૮૯ વારિણાશ્રીજી ૯૦ કાર્તિાશ્રીજી ૯૧ શીલગુણશ્રીજી ૯૨ જ્યોતિગુણાશ્રીજી ૯૩ કલ્પગુણાશ્રીજી ૮૪ નંદિવર્ધનાશ્રીજી ૯૫ તનવગુણ શ્રીજી ૯૬ ઈન્દુકલાશ્રીજી ૯૭ ભદ્રગુણાશ્રીજી ૯૮ કીર્તિ ગુણાશ્રીજી ૯૯ નયપૂર્ણાશ્રીજી ૧૦૦ ૨૦ણુગુણાશ્રીજી
વૈ. વ. ૧ ૨૦૨૪ હૈ. સુ. ૭
વસંતપ્રભાશ્રીજી ચારુલતાશ્રીજી વિચક્ષશુશ્રીજી ચારુલતાશ્રીજી
પુર્યોદયશ્રીજી જ્યોતિપ્રભાશ્રીજી
કુ. વિમળાબેન કુ. હીરબાઈ કુ, જવેરબાઈ ૧૮ કુ. ધનબાઈ ૧૮ કુ. જોતિબેન કુ. ચંદનબેન - ૨૭ કુ. દીવાળીબેન કુ. દેવકાંબાઈ કુ. મંજુલાબેન કુ. રસિકબાળા કુ. સુશીલાબેન ૩૦ કુ. વિમળાબેન કુ. કેશરબાઈ ૨૬ કુ. સાકરબેન કુ, જયવંતીબેન કુ. કસ્તુરબેન
gબન ૪૦ કુ, નિર્મળાબેન ૨૨ કુ. રાજબાઈ કુ. અરુણાબેન ૨૧ કુ. મૂલસુંદરીબેન ૨૪ કુ. કસ્તુરબેન ૨૨ કુ. નીલમબેન ૨૨ સૌ. રતનબેન ૨૫
. સ. ૮
૧૪ ૨૦૨૬ પ. વ.
ગુણદયશ્રીજી
૨૦૨૬ મ. ૨, ૬
, ઇ
, ચે. વ.
અરુણપ્રભાશ્રીજી ગુણોદયશ્રીજી પ્રિયંવદાશ્રીજી પુણ્યદયશ્રીજી પૂર્ણાનંદશ્રીજી નિર્મળગુણાશ્રીજી પૂર્ણાનંદશ્રીજી
, ૨. સ. ૧૧
જે. રુ. ૪ ૨૦૨૭ ચે. વ. ૧૨
, વિ. વ. ૭ ૨૦૨૮ ક. વ. ૧૨

Page #1102

૧૦
૧૧
૧૨
શામજીભાઈ
કાંડાગરા ૧૯૯૮ કાંડાગરા બીદડા ૧૯૯૬ બીદડા પાલીતાણું ૧૯૯૨ સુથરી
૧૯૮૧ સુજાપર/વરડીઆ કાંડાગરા ૨૦૦૨ કાંડાગરા અંજાર
અંજાર
૧૯૮૮ બીદડા રામાણું આ ૨૦૦૨ રામાણી કોઠારા ૧૯૭૮ કાઠારા
૧૯૯૪ નવાવાસ
ઉમરબાઈ જેતબાઈ મણિબાઈ ગંગાબાઈ વેજબાઈ ચંચળબાઈ મીઠાંબાઈ રતનબાઈ મેઘબાઈ જેઠીબાઈ
રતનશીભાઈ હંસરાજભાઈ ડુંગરશીભાઈ ત્રિકમજીભાઈ રામજીભાઈ અનેપચંદભાઈ શામજીભાઈ ખીમજીભાઈ વીરચંદભાઈ ખીમજીભાઈ
વિસનજીભાઈ
નેણશીભાઈ
નાગલપુર ૨૦૦૩ નાગલપુર
હીરબાઈ માલબાઈ સુંદરબાઈ ચંદનબાઈ
વિરજીભાઈ ધારશીભાઈ મેઘજીભાઈ દામજીભાઈ
.
૨૦૦૫ નળિયા
નળિયા ૨૦૦૭ માંડવી ૧૯૯૫ માંડવી આર્સબીઆ ૨૦૦૨ તુંબડી
૨૦૦૩ કાંડાગરા ૨૦૦૬ સાંયરા
૨૦૦૪ મેટા આસંબીઆ અંજાર ૧૯૭૪ અંજાર આસબીઆ ૨૦૦૧
નાના આસંબીઆ
» નવાવાસ બીદડા ૨૦૦૩ બીદડા
મણિબાઈ
નાનાલાલભાઈ ગંગાબાઈ નાથાભાઈ વેજબાઈ લાલજીભાઈ લક્ષ્મીબાઈ લખમશીભાઈ કુંવરબાઈ કાનજીભાઈ મણિબાઈ ધરમશીભાઈ લક્ષ્મીબાઈ વલ્લભજીભાઈ રાજબાઈ મેણશીભાઈ જેતબાઈ હંસરાજભાઈ નાનબાઈ
નાનજીભાઈ જેતબાઈ હંસરાજભાઈ ઉમરબાઈ નાગશીભાઈ દેવકાંબાઈ ઠાકરશીભાઈ જવેરબાઈ લાલજીભાઈ ઉમરબાઈ ખીમજીભાઈ મૂલબાઈ રામજીભાઈ પ્રાકુંવરબાઈ અમૃતભાઈ હીરબાઈ હેમરાજભાઈ
૨૦૦૪
)
ફરાદી કાંડાગરા મેરાઉ પુનડી માંડવી ગઢશીશા
૨૦૦૬ ૨૦૦૪ .
છે ફરાદી ૨૦૦૬ કાંડાગરા ૨૦૦૩ મેરાઉ ૨૦૦૫ પુનડી
, માંડવી ૨૦૦૩ ગઢશીશી/કેટલા
મોરારજીભાઈ

Page #1103

૩
મા.
૭
૨૦
૨૦ ૧૯
મ. સુ. ૫ ફા. સુ. ૩
# = $ #
૫૪ ૧૭ ૧૯
4. વ. ૩ ૨૦૨૯ મા, ૨૦૩૦ મા.
મા. સુ. ૫
# # # # # #
o
w
-
w
-
-
૨૦૩૧ પ.
પ. વ. ૧૦ ઇ મ. સુ. ૩
મ. છે મ.
૨૭ ૪ર ૨૧
૧૦૧ સુશીલગુણાશ્રીજી સદ્દગુણશ્રીજી ૧૦૨ વિજયપૂર્ણાશ્રીજી ચંદ્રપ્રભાશ્રીજી ૧૦૩ રત્નયશાશ્રીજી નિરંજનાશ્રીજી ૧૦૪ હિરણ્યગુણાશ્રીજી સદ્દગુણાશ્રીજી ૧૦૫ અમિતપ્રજ્ઞાશ્રીજી ચારુલતાશ્રીજી ૧૦૬ અમીપૂર્ણાશ્રીજી ૧૦૭ તરવપૂર્ણ શ્રીજી ૧૦૮ યશોદયશ્રીજી મહેદયશ્રીજી ૧૦૯ ચંદ્રકલાશ્રીજી નિર્મળપ્રભાશ્રીજી ૧૧૦ નંદિષેણ શ્રીજી વસંતપ્રભાશ્રીજી ૧૧૧ દેવગુણ શ્રીજી વિવોદયશ્રીજી ૧૧૨ વિશ્વપ્રભાશ્રીજી વિદ્યુપ્રભાશ્રીજી ૧૧૩ જયદ્મગુણાશ્રીજી કલ્યાણેાદયશ્રીજી ૧૧૪ ચા૨ધર્માશ્રી જી વસંતપ્રભાશ્રીજી ૧૧૫ વીરગુણાશ્રી જી ભુવનશ્રીજી ૧૧૬ અમિતગુણશ્રીજી કલ્યાણોદયશ્રીજી ૧૧૭ મહાપદ્મગુણશ્રીજી અમિતગુણાશ્રીજી ૧૧૮ મનેzશ્રીજી સુરેન્દ્રશ્રીજી ૧૧૯ વિનિતગુણશ્રીજી પ્રિયંવદાશ્રીજી ૧૨૦ કેટીગુણાશ્રીજી દિવ્યગુણાશ્રીજી ૧૨૧ ભવ્યદર્શના શ્રીજી મહાપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૧૨૨ મેક્ષદર્શીનાશ્રીજી તપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૧૨૩ ન દર્શનાશ્રીજી મોક્ષદર્શીનાશ્રીજી ૧૨૪ દિવ્યદર્શનાશ્રીજી ભવ્યદર્શનાશ્રીજી ૧૨૫ વિશ્વદર્શન શ્રીજી ૧૨૬ જયતિ શ્રીજી ધમકીર્તિ શ્રીજી ૧૨૭ અનંતયશાશ્રીજી ચારુપ્રજ્ઞાશ્રીજી ૧૨૮ તસ્વયશાશ્રીજી અમીપૂર્ણાશ્રીજી ૧૨૯ આર્ય રક્ષિતાશ્રીજી વસંતપ્રભાશ્રીજી ૧૩૦ જયધર્માશ્રીજી જયલક્ષ્મીશ્રીજી ૧૩૧ હર્ષાવલીશ્રી જી નરેખાશ્રીજી ૧૩૨ કપરસામીજી અરુણપ્રભાશ્રીજી ૧૩૩ પ્રશમરસાશ્રીજી નંદિવર્ધનાશ્રીજી ૧૩૪ મોક્ષગુણશ્રીજી પુણ્યદયશ્રીજી
કુ. સાકરબાઈ કુ. વિમળાબેન કુ. રુકમણિબેન કુ. હેમલતાબેન કુ. અરવિંદાબેન વિ. લક્ષ્મીબાઈ કુ. રંજનબેન કુ. નિર્મળાબેન વિ. ચંપાબેન કુ. નિર્મળાબેન કુ. દમયંતીબેન કુ. મધુબાળા, કુ, જયાબેન કુ. ઝવેરબેન કુ. વિમળાબેન સૌ. ઈંદુમતીબેન કુ. મૃદુલાબેન વિ. મમીબાઈ વિ. વેજબાઈ કુ. કાંતાબેન વિ. ધનબાઈ કુ. મધુરીબેન કુ. નયનાબેન કુ. ચંદનબેન કુ. વસંતબેન કુ. ઝવેરબેન કુ, લીલાવતીબેન કુ. રસિકબાળા કુ. અરુણાબેન કુ. કુસુમબેન કુ. હીરાબેન કુ. કમળાબેન કુ. પ્રવીણાબેન કુમીનાક્ષીબેન
૨૦
, 3. સ. ૧૧ ૨૩૩ ૨ થઇ
૨૧ ૧૯ ૧૯
૨૦
છે કે ૧૩ ૦૩૪ કા. વ. ૧૦
= =
૨૧ ૧૬
છે . વ. ૧૧
. ) છે ૨૦૩૫ કો. વ. ૧૨
= = ૪ - ૪

Page #1104

૨૫
૧૦
૧ર
મેટા આસં. ૨૦૦૮ મોટા આસંબીઆ
છે બાડા નાગલપુર ૨૦૦૮ રાયણ તુંબડી ૨૦૦૯ તુંબડી
કસ્તુરબાઈ ખેતબાઈ કસ્તુરબાઈ મોંઘીબાઈ ગંગાબાઈ સેનબાઈ લક્ષમીબેન ધનબાઈ દેમીબાઈ પ્રેમાબાઈ રતનબેન
દેવપુર ૧૯૮૧ વિંઝાણ/દેઢીઆ
૨૦૧૩ વિંઝાણુ જખૌ ૨૦૦૯ જે ખો મકડા ૧૯૭૫ નવાવાસ ભુજપુર ૨૦૧૫ મોટા આસંબીઆ
૨૦૦૮ ભુજપુર ના. આ. ૨૦૦૭ નાના આસબીઆ તુંબડી ૨૦૦૫ તુંબડી બીદડા ૨૦૦૬ બીદડા દેવપુર ૨૦૦૩ ચાંગડાઈ
૧૯૯૦ કુંડલીઆ/ભુજ
૨૦૧૦ ઇ on દેટીઆ
૧૯૬૯ દેઢીઆ/ દેવપુર કાંડાગરા ૧૯૮૫ કાંડાગરા/ભાડીઆ
૨૦૧૧ કાંડાગરા ૧૯૯૪ સાંધાણ/સાંયરા ૨૦૧૨ બીદડા
૨૦૧૪. છે , સાંધાણ
દામજીભાઈ નાનજીભાઈ રાઘવજીભાઈ મેઘજીભાઈ નાથાભાઈ ચાંપશીભાઈ ખીમજીભાઈ ખીમજીભાઈ શામજીભાઈ નરશીભાઈ કુંવરજીભાઈ પ્રેમજીભાઈ ખીયશીભાઈ કાકુભાઈ (પાલણ) પ્રેમજીભાઈ તલકશ ભાઈ રાયશીભાઈ ખુશાલભાઈ મણિલાલભાઈ મણિલાલભાઈ લીલાધરભાઈ ચાંપશોભાઈ રવજીભાઈ રામજીભાઈ લાલજીભાઈ લખમશીભાઈ ખેતશીભાઈ લાલજીભાઈ
નેણબાઈ
પાનબાઈ અમૃતબેન ઇદુબેન જેઠીબાઈ કુંવરબાઈ વેજબાઈ લક્ષ્મીબાઈ લક્ષ્મીબાઈ
બીદડા
લક્ષ્મીબાઈ
ધનબાઈ
ખેતશીભાઈ
૨૦૧૬
»
ડાણ સાંયરા
ના. આસં. પાલીતાણું મુંબઈ
૨૦૧૪ ડાણુ
સાંયરા ૨૦૧૧ બીદડા એ નાના આસબીઆ
કેટડા ૨૦૧૦ ફરાદી ૨૦૧૪ ગોધરા ૨૦૧૮ મેરાઉ ૨૦૧૨ મોટા આસંબીઆ
તારાબાઈ ગંગાબાઈ મણિબાઈ દીવાળીબાઈ હીરબાઈ જીવીબાઈ મીઠીબાઈ રતનબાઈ નેણબાઈ
વિસનજીભાઈ લધાભાઈ વીરજીભાઈ ભવાનજીભાઈ વેલજીભાઈ દામજીભાઈ ખીમજીભાઈ ખીમજીભાઈ લખમશીભાઈ

Page #1105

૨૫ ૧૮ ૨૬
૨૦૩૫ મા. સુ. ૧૧
છે ૨૦૩૬ ૨૦૩૭ પ. વ. ૧૩
, મ. વ. ૧૧
*
# 2 *
૨૧
૨૪
૩૧
બં હતું
૧૩૫ સંયમગુણશ્રીજી પુણ્યાદાશ્રીજી ૧૩૬ મૌનગુણાશ્રીજી ૧૩૭ જયદર્શિતાશ્રીજી
જયલક્ષ્મીશ્રીજી ૧૩૮ ગુણદર્શનાશ્રીજી પ્રિયદર્શનાશ્રીજી ૧૩૯ સુવર્ણ ગુણશ્રીજી હિરણ્યગુણશ્રીજી ૧૪૦ સંગગુણશ્રીજી ૧૪૧ ચારદર્શીનાશ્રીજી અરુણુપ્રભાશ્રીજી ૧૪૨ હર્ષ પૂર્ણાશ્રીજી વિમલગુણશ્રીજી ૧૪૩ કલ્પપૂર્ણાશ્રીજી ૧૪૪ નયગુણાશ્રીજી નિરંજનાશ્રીજી ૧૪૫ ગુણમાલાશ્રીજી દૌર્ય પ્રભાશ્રીજી ૧૪૬ હિતપ્રજ્ઞાશ્રીજી ગુણમાલાશ્રીજી ૧૪૭ ચારુગુણશ્રીજી વિશ્વોદયશ્રીજી ૧૪૮ કેવલ્યગુણાશ્રીજી ) ૧૪૯ જિતગુણાશ્રીજી ચારુગુણશ્રીજી ૧૫૦ પૂર્ણ ગુણશ્રીજી અભયગુણાશ્રીજી ૧૫૧ વિરાગપૂર્ણાશ્રીજી વિજથપૂર્ણાશ્રીજી
કુ. સરલાબેન કુ. મીનાક્ષીબેન કુ. ચિત્રાબેન કુ. સરલાબેન કુ. સુરેખાબેન કુ. સરલાબેન કુ. ચંદ્રપ્રભાબેન કુ. હેમલત્તાબેન કુકસ્તુરબેન કુ. કાંતાબેન
ગુણવંતીબેન કુ, હેમલતાબેન કુ. ચંદનબેન કુ, કસ્તુરબેન કુ. જયશ્રીબેન કુ. પુષ્પાબેન કુ. ઝવેરબેન
કે
૨૦૩૮ કા. વ. ૧૧
મા.
સુ. ૩

Page #1106

८
૯
૨૦૧૦
લાલા
..
૨૦૧૭
જસાપર
પાલીતાણા ૨૦૧૦ સાંવરા
મુંબઈ
મુંબઈ
در
.
મુંબઈ
લાયન
99
નાગલપુર
મુંબઈ
ગઢશીશા
39
39
ગાધરા
-
19
૨૦૧૬ ખારુ/ખીડા
૨૦૧૬ તુંબડી
૨૦૧૨
૨૦૦૬

99
મીઠડા
બાડા
લાયન
નાગલપુર
સાંયરા
39
ભીંસરા ડુમરા
[]
२७
૧૦
માનબાઈ
લક્ષ્મીબાઈ
નવલભાઈ
કબાઈ
વિમળાબેન
વેલબાઈ
લક્ષ્મીબેન
પૂરભાઈ
હાંસબાઈ
સનબાઈ
ગુણવ‘તીબેન
૧૧
દામજીભાઈ
વેલજીભાઈ
વીચ દબાઈ
કાનજીભાઈ
મણિલાલભાઈ
ભવાનજીભાઈ
ટાકરશીભાઈ
ખીમજીભાઈ
જેઠાભાઈ
મેઘજીભાઈ
ડાભાઈ
[]

૧૨

Page #1107

૨
ચાતુર્માસની વ્યવસ્થા :
અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.નાં આજ્ઞાવતી સાધુસાવીજીએ પૂજ્યશ્રીની આજ્ઞા મુજબ ચાતુર્માસ કરે છે. દર વરસે ચાતુર્માસ પહેલાં લગભગ વૈશાખ માસમાં પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં શ્રી અખિલ ભારત અચલ (વિધિપક્ષ) ગરછ શ્વેતાંબર જૈન સંઘની ચાતુર્માસ સૂચન સભા ભરાય છે. તે વખતે પૂ. ગચ્છાધિપતિ સમેત સાધુ-સાધીઓને ચાતુર્માસ વિનતિ કરતા પત્રો (વિન તિઓ) કરાય છે. શ્રી સંધ ના પ્રતિનિધિઓ સાધુ-સાધ્વીઓના ચાતુર્માસ લાભ માટે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીને વિનંતિ કરે છે. કેટલાક ચાતુર્માસ અંગે પૂજ્ય ગચ્છાધિપતિશ્રી ત્યાં જ આદેશ આપતાં તે તે ચાતુર્માસની જય બોલાય છે. જયારે પછીથી નિશ્ચિત થતાં ચાતુર્માસનાં સ્થળો માટે ગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી, શ્રી સંઘેને તેમ જ સાધુ-સાધવીઓને આજ્ઞાપત્ર લખે છે. આ વર્ષે એટલે, સં. ૨૦૩૬ માં પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીએ લગભગ ૫૮ જેટલાં સ્થળમાં ચાતુર્માસ ગયેલાં હતાં. જેમાં મુખ્યતયા કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત, મુંબઈ, મારવાડ ઇત્યાદિ પ્રદેશને સમાવેશ થાય છે. (અષાઢ સુદ પૂનમથી કાર્તિક સુદ પૂનમ - એમ ચાર માસ વરસાદની ઋતુના કારણે એક સ્થળે સ્થિરતા કરવી તેને “ચાતુર્માસ” સમજવો.) વૃદ્ધ સાધુ-સાધ્વીજીઓ અંગે :
વિહાર કરવા અશક્ત, વયોવૃદ્ધ એવાં સાધુ સાધવીજીઓ પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીની આજ્ઞા મેળવી પાલીતાણું, શ્રી મેઘજી સેજપાળ જૈન આશ્રમ, નાગલપુર (કચ્છ) તથા અમુક સ્થળમાં તે તે સંઘોની સંમતિથી સ્થિરવાસ કરે છે. ઉ૦ શ્રી માંડવી અચલગચ્છ જૈન સંઘ હરતકના બહેન ના ઉપાશ્રયમાં વયેવૃદ્ધ સાધ્વીજીઓ સ્થિરતા કરે છે. આ રીતે શ્રી માંડવી તથા શ્રી માંડલ અચલગચ્છ જૈન સંઘ, જૈન આશ્રમ ઇત્યાદિ સંઘે અનુમોદનીય વૈયાવચ્ચ (સેવા) કરે છે.
નોંધ : અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. યુગપ્રભાવક આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.નાં આજ્ઞાવતી સાધુ-સાધ્વીજીઓની પ્રગટ થતી આ યાદી સં. ૨૦૩૫, માગસર સુદ ૧૩ ના મુલુંડ મુકામે પ્રેસ કાપી રૂપે લખાયેલી હતી. ત્યાર બાદના અલ્પ સમયમાં આ યાદીમાં નિર્દિષ્ટ કરેલાં આ સાધુસાધવીજીએ કાળધર્મ પામ્યાં છે. નામ
કાળધર્મ સંવત
સ્થળ (૧) મુનિશ્રી વિદ્યાસાગરજી
૨૦૩૫ શ્રાવણ સુદ ૧
જૈન આશ્રમ (૨) મુનિશ્રી કીતિ સાગરજી
૨૦૩૬ માગસર વદ ૨ (૩) સાધવી-મુખ્ય સા.શ્રી પદ્મશ્રીજી
૨૦૩૫ માગસર વદ ૫
ફરાદી સાધવીશ્રી આણંદશ્રીજી
૨૦૩૫ પિષ સુદ ૩
જૈન આશ્ચમ (૫) સાધ્વીશ્રી રિદ્ધિશ્રીજી
૨૦૩૫ અષાઢ વદ ૧ (હાલ, પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની આજ્ઞાવર્તિની સાધ્વીજીઓમાં સામુખ્ય સા. શ્રી શીતલશ્રીજી કરછ માંડવીમાં સ્થિરવાસ છે.)
આ યાદી મુજબ તેમના વિદ્યમાન સાધુઓની સંખ્યા ૨૩ ની અને વિદ્યમાન સાધવીજીઓની સંખ્યા ૧૪૦ ની છે. કુલ ૧૬૩ ની સંખ્યાને સાધુ-સાધવી સમૃદાય તેમની આજ્ઞામાં છે.

Page #1108

પરિશિષ્ટ : ૫ પ. પૂ. આચાર્યદેવશ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. નાં
સાધુ-સાધ્વીઓની યાદી (૩)
[ પૂ. આ. શ્રી દાનસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સમુદાયની વિગતવાર યાદી અહીં આપી છે.
અચલગરછાધિપતિ પૂ. દાદાશ્રી ગૌતમસાગરજી મ. સા. ના સમુદાયનાં પ્રથમ મહત્તર સાધ્વીશ્રી શિવશ્રીજીનાં શિષ્યા સા. શ્રી ચંદનશ્રીજીનાં શિષ્યા સા. શ્રી હેતશ્રીજી મુનિશ્રીજી દાનસાગરજનાં આજ્ઞાવતી સાવી સમુદાયમાં મુખ્ય થયાં. હાલમાં તેમના સમુદાયમાં બે મુનિવરે અને પંદર સાધ્વીજીઓ, વિદ્યમાન વિચરે છે. તેમના સમુદાયના સા. શ્રી ચારિત્રશ્રીજી, કમલશ્રીજી, કંચનશ્રીજ, ચંદનથીજી, જસવંતશ્રીજી અને તરુણપ્રભાશ્રીજી કાળધર્મ પામ્યાં છે.]

Page #1109

નામ
૧ સ્વ. પૂ. દાનસાગરસૂરિ ૨ સ્વ. નેમસાગરસૂરિ
૩ લબ્ધિસાગરજી
૪ કૈલાસસાગર૦૦
નામ
૧ સા. શ્રી કેસરશ્રીજી
૨ ચનશ્રીજી
૩ પ્રભાશ્રીન
૪ મનહરજી
૫ વસતીજી
- ધર્માનંદીજી
૭ હેમપ્રભાશ્રીજી
૮ રત્નપ્રભાશ્રીજી
૯ યાન દીજી
૧૦ ચંદ્રયશાશ્રીજી
૧૧ અરુણુપ્રભાશ્રીજી
૧૨ કાતિલતાશ્રીજી
૧૩ ખિલતાશ્રીજી
૧૪ મહાયશાશ્રીજી ૧૫ સૌમ્યલતાશ્રીજી

ગુરુ
નીતિસાગર-ગણિ દાનસાગરસૂરિ
39
ગુરુા
કુશલશ્રીજી
કમલજી
આલુ ટિ
શરીજી
મનરશ્રીન
શ્રીજી
મનહરશ્રીજી
નિપુણી
કમલશ્રીજી
ચંદનબીઝ
39
રત્નપ્રભાથીજ
મનહરોઇ
યશાશ્રીજી
મનહરશ્રીજી
૩૦
સસારી નામ
દેવજીભાઈ
નાગજીભાઈ
લાલજીભાઈ
કુંવરભાઈ
સસારી નામ
ક કુબાઈ
પાનબાઈ
કુ, માર્મેન
ભાગુભાઈ
હરખાઈ
રાજભાઇ
આશભાઈ
કુ. કાંતાખેન
કુ. વાસંતીબેન
વિ. મીઠીબાઈ
સૌ. ગુવંતીબેન

વય
રર
૨૦
૧૮
૨૩
૨૦
વય દીક્ષા : સંવત/તિથિ
૧૬
૧૯૭૧ મ. મ્રુ. ૫
૧૯૮૯ મા. ૩. ૧૩
૧૯૯૨ હૈ. સ. ૧૧
૩૦
૪૭
૪૫
૩૨
૩૩
૩૮
૨૫
૨૪
દીક્ષા ! સથત તિથિ
૨૧
૧૮૬૬ મ. સ. ૧૩
૧૯૮૦ હૈ. સ. ૧
૧૯૯૬ વૈ. વ. ૬
૨૦૧૧ મા. સુત્
૧૯૯૫ મ. સ. ૧૩
૧૯૯૯ ૩. સ. ૨
૨૦૦૬ મા સુ. ૧૧
.
વૈ. સ. ૬
33
૨૦૧૧ વૈ. સ. ૭
૨૦૧૫ પે. વ. ૬
૨૦૧ રા સ પ
""
૨૦૨૧ ફા, ૬, ૮
૨૦૨૨ ૧. વ. ૨
૨૦૩૧ કા ૧ ૧૦
29
33

Page #1110

૩૧
દીક્ષા ગામ
ગામ
માતા
પિતા
વડી દીક્ષા સંવત/તિથિ
જન્મ સંવત/તિથિ
અમદાવાદ,
૧૯૪૪
૧૯૬૬ રી. ૫ ૧૯૮૦ અ. સુ. ૭
૧૯૬૧
ગિરનાર જામનગર મુંબઈ
કોટડા(રોહા) કુંવરબાઈ ગણપતભાઈ નારાણપુર | મીબાઈ કચરાભાઈ ગોધરા
વેલજીભાઈ કરમશીભાઈ
ટુંડા
દીક્ષા ગામ જન્મ સંવત ગામ
માતા
પિતા
બાડા
૧૯૫૬
રામાણીઆ
જીવીએન
મૂરજીભાઈ
ભુજપુર
મો, આમં./બીદડા
૧૯૭૦ ૧૯૭૬
દેવકાંબાઈ સાકરબાઈ
લીલાધરભાઈ તમભાઈ
ભૂજ
ભૂજ રાપર નાગલપુર/રાયણ
જામનગર
૧૯૫૯ ૧૯૬૧ ૧૯૭૪
ખીમઈબાઈ મીઠીબાઈ વાલબાઈ
મનજીભાઈ જાદવજીભાઈ વિસનજીભાઈ
પાલણભાઈ શિવચંદભાઈ
આરીખાણું
મુંબઈ
ગોધરા
બાડા
૧૯૭૮ ૧૯૯૬
ડુમરા માંડવી ભૂજ
ખેતબાઈ મણિબાઈ માણેકબાઈ
દેવજીભાઈ પાસુભાઈ શાંતિભાઈ દામજીભાઈ
૧૯૯૭)
gબડી
સુથરી
૨૦૦૯
માંડવી/જ ખૌ
લક્ષ્મીબાઈ
ખેતશીભાઈ
ચમનભાઈ

Page #1111

નામ
(પૂતિ) અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ને સમુદાય
ગુરુ | સંસારી નામ | વય | જલત | કચ્છનું ગામ માતા પિતા સાધુ,
મહારત્નસાગરજી | ગુણસાગરસૂરિ | મણીલાલભાઈ | ૨૦૩૭ શૈ. સુ. • લાયજા પાનબાઈ || જેઠાભાઈ મેણશી દિવ્યરત્નસાગરજી મહારત્નસાગરજી
દીલીપકુમાર ૨૦૩૭ શૈ. સુ. ૧૦| મેરાઉ
કાંતિલાલ લધાભાઈ દેવરત્નસાગરજી | મહદયસાગરજી દીપકભાઈ
૨૦૩૯ ક.વ. ૧૦| ડાય ઝવેરબેન કલ્યાણજી પ્રેમજી ધર્મરત્નસાગરજી | મહેદયસાગરછ | મુકેશકુમાર
૨૦૩૯ ક. . ૧૦ ભુજપુર
હંસાબેન | વીરજી વેરશી
જ
| ૧૫
કે
છે

સાવી ૧૫૨ ભવ્યગુણાશ્રીજી | પુણ્યોદયથી છ | કુ, ભારતીબેન
યશગુણાથીજી | હિરણ્યગુણાશ્રીજી | કુ. રેખાબેન ૧૫૪
ભાવગુણાશ્રીજી હિરણ્યગુણાશ્રી | કુ. ભાવનાબેન ૧૫૫ રાજપ્રજ્ઞાશ્રીજી | ચારૂપ્રજ્ઞાથીજી | કુ. રશ્મીબેન ૧૫૬
૧૫૩
૨૩૮ સુ. | ડેપ ૨૦૩૯ કા. વ. ૧ | ફરાદી ૨૦૩૯ કા. વ. ૧૦ | સાભરાઈ ૨૦૩૯ ક. ૧. ૧૦ | જામનગર
| પાનબાઈ | મેઘજી ઉકેડા | વિમલાબાઈ | જેઠાલાલ ચનાભાઈ
લીલાવતીબાઈ | નાનજી માલશી
૧૫૭
૧૫૮
કાલધામ સાવી મુખ્ય સા. શ્રી શીતલશ્રી સં.૨૦૩૮ શૈ.સ. ૫. માંડવી સાવી મુખ્ય શ્રી ભકિતશ્રીજી સં. ૨૦૩૮ મહાવદ ૯ માંડવી સાવી શ્રી મુકિતશ્રીજી સં. ૨૦૩૮ આ સુદ ૧૩ પાલિતાણા સાવી શ્રી ઇન્દ્રશ્રીજી જૈન આશ્રમ સાધ્વી શ્રી રતનશ્રીજી જૈન આશ્રમ સાવી શ્રી કાંતિશ્રીજી માંડલ

Page #1112

પરિશિષ્ટ : ૬ પૂ અચલગચ્છાધિપતિશ્રી દ્વારા સ્થાપિત અને જૈન વિદ્યાપીઠની આછી ઝલક
લેખક : શાસ્ત્રી તલકશી ધનજી વીરા મેરાઉ (કચ્છ) વિશ્વ કલ્યાણકાર શ્રી જિનશાસન એની અજોડતા માટે માત્ર ભારતમાં જ નહીં પણ વિશ્વભરમાં પ્રસિદ્ધ છે. જૈન આગમ, જૈન સાહિત્ય, જૈન ઇતિહાસ, જૈન ભૂગોળ અને તેના કમ વિજ્ઞાન–વજ્ઞાનમાંથી દિનપ્રતિદિન નવું ને નવું નવનીત પ્રાપ્ત થતું જાય છે. જેનું પરિશીલન કરીને અનેક જૈનેતર વિદ્વાનો પણ આશ્ચર્ય ચકિત બની રહ્યા છે.
પશ્ચિમ ભારતના ગુજરાત રાજ્યમાં પિતાની આગવી રહેણુકરણી, ખમીરતા, અને અનેક ગૌરવથી, પત કરછ પ્રદેશ આવેલ છે. તેમાં વિવિધ જાતિઓ વચ્ચે “જૈન” પિતાની વિશિષ્ટ જીવન પદ્ધતિથી અલગ તરી આવે છે. આ જેનોએ પ્રત્યેક શહેરમાં અને ગામડે-ગામડે પિતાની ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક
વની પૂર્તિ માટે દેવવિમાન જેવા ગગનચુંબી ભવ્ય જિનાલય, ઉપાશ્રય અને જ્ઞાનભંડારોનું નિર્માણ કરેલ છે. જેની વ્યવસ્થિત નોંધ લેવા જતાં ઈતિહાસમાં એક આગવું પ્રકરણ એ માટે ફાળવવું પડે... આ બધું છતાં કરછમાં પણ જમનાવાદની ઘર આંધીના પવન સુસવાટામાં પાશ્ચાત્ય સંસ્કારને સંચાર થવા લાગ્યો. અચલગચ્છાધિપતિ ૫. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબ એ માટે સતત ચિંતીત રહેવા લાગ્યા. તેઓશ્રી જ્યારે મુંબઈ ખાતે બિરાજમાન હતા ત્યારે વિ. સં. ૨૦૧૪માં પાસાગલીના ચાતુર્માસ દરમ્યાન પોતાના પ્રભાવક પ્રવચનમાં જોરશોરથી કહેવા લાગ્યા કે, “ અધ:પતન કરાવનાર ભૌતિકવાદના આ પ્રબળ પ્રવાહમાં લેકમાનસ તણાઈ જશે, તે ધમ... જેવી વસ્તુ રહેશે નહીં.” આની સામે સાચું શિક્ષણ આપવા, જાગૃતિ લાવવા, ધમ–અહિંસા અને સંરકતિની જ્યોતને જલતી રાખવા “જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ” જેવી મહાન સંસ્થા સ્થાપવાનો વિકલ્પ પણ રજૂ કરવા લાગ્યા. તેઓશ્રી કચ્છ પધાર્યા અને કચ્છમાં પણ ગામડે ગામડે વિચરી ઉપરોક્ત સંસ્થાની અગત્યતા સમજાવતા રહ્યા. અંતે તેઓશ્રીની સતત પ્રેરણું, માર્ગદર્શન, અને અજોડ પુરુષાર્થના પ્રભાવે કચ્છ મેરાઉ મુકામે, વિ. સં. ૨૦૧૭ ના દ્રિતીય જેઠ સુદ ૩ ના તા. ૧૬-૬-૧૯૬૧ ના શુક્રવારના સિંહલગ્નમાં ધન નવમાંશમાં, ટી. ટા. ૧૨-૩૧ થી ૧૨-૪૨ ના ટાઈમમાં જૈન શાસનના ગગનભેદી નાદો વચ્ચે ત્યાં સંધ પિતાના હસ્તકનું ૧૬, ડબલ રૂમ સહિતનું વિશાળ મકાન ભેટ આપતાં વિરાટ જનમેદની વચ્ચે
શ્રી આરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરવામાં આવી. જન શાસનના પ્રભાવક તથા અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) પ્રવર્તક પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી આયંરક્ષિતસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના અગણિત ઉપકારોની રમતિ રૂપે અને આય સંસ્કૃતિના સંસ્કારની સુરક્ષા કાજે “ આયુરક્ષિત” એવું સૂચક નામ પણ આ સંસ્થા સાથે જોડી દેવામાં આવ્યું. વિદ્યાપીઠનું ઉદ્દઘાટન :
આ સંસ્થાનું ઉદ્દઘાટન આ સંસ્થાના પ્રેરક પૂ. આચાર્યશ્રીની નિશ્રામાં જ કચ્છના જાણીતા આગેવાન અને મુંબઈ શહેરની કોગ્રેસના માજી પ્રમુખ શ્રેષ્ઠિ શ્રી અરજણ ખીમજી ના શુભ હસ્તે કરાવવામાં આવ્યું હતું. જયારે આ સમારંભના અતિથિ વિશેષ શ્રી રામજી રવજી લાલન હતા. આ વિદ્યાપીઠની રથાપના માટે પૂ. આચાર્યશ્રીની સતત પ્રેરણાથી કચ્છી જૈન આગેવાન શેઠ શ્રી મેઘજી સેજપાળ, ચુનીલાલ માણેકચંદ શાહ, તેજશી ખેરાજ મજગામવાળા, રવજી ખીમજી છેડા, અને કુંવરજી માલશી

Page #1113

હરીયા, આદિ એ શરૂથી જ અનમેદનીય જહેમત ઉઠાવેલ. ઉદ્દઘાટન વખતે તે સાતેક હજાર જેટલે વિરાટ માનવ મહેરામણ ઉમટેલ. પૂ. આચાર્યશ્રી ના આજ્ઞાવતિ પૂ. સાધુ-સાધ્વીઓ પણ વિશાળ સંખ્યામાં ઉપસ્થિત રહેલ. આ વિદ્યાપીઠ ના ઉદ્દઘાટનને બીરદાવતાં કચ્છના પ્રસિદ્ધ અખબારમાં એટલે કચ્છમિત્રમાં તેના તંત્રીશ્રીએ “ઘર આંગણે જ્ઞાનગંગા” એવી પ્રસિદ્ધિ આપેલ, તે માટે જુઓ : કચ્છમિત્ર તા. ૨૪-૫૧૯૬૪).
શરૂમાં સંસ્થા પાસે અતિ અલ્પ ફંડ હતું. પહેલે વરસે ૧૧, વિદ્યાર્થીઓને દાખલ કરવાનો નિર્ણય કરાયેલ, છતાં ૧૩, વિદ્યાર્થીઓને દાખલ કરાયા. પૂ. આચાર્યશ્રી ના માર્ગદર્શન મુજબ વ્યવહારીક સાથે ધાર્મિક શિક્ષણ અપાતું. ધાર્મિક અને સંસ્કૃતનું શિક્ષણ પૂ. આચાર્યશ્રી સ્વયં જ આપતા. અને આ સંસ્થાને શરૂથી જ આ પૂજ્યશ્રીની ઉપસ્થિતિ દેખરેખ અને માર્ગદર્શન પ્રાપ્ત થતાં તેનું ભાવિ મૂળથી જ ઉજળું બન્યું. પછી તે દર વરસે સમાજમાં વિદ્યાપીઠની મહત્તા વધારે સમજાતી ગઈ. વડીલોને પણ આ વિદ્યાપીઠ દ્વારા પોતાનાં બાળકોને સંસ્કારી બનાવવાની ભાવના થ લાગી. અને હવે વિદ્યાર્થીઓને સંખ્યા વધતાં ૮૦ થી ૮૫ સુધી પહોંચી. તે વખતે સંરથાના દફતરે ૧૨૫, જેટલી અરજીઓ આવી હતી પણ સંકડાશ તથા જગ્યાના અભાવે કેટલીક અરજીઓ મંજુર કરવી અશકય બની હતી.
સંસ્થાના ઉદેશો હતા કે જૈન તત્ર, ધર્મચુસ્ત, પંડિત, અને લેખકે તૈયાર કરવા જેથી અભ્યાક્રમ પણ તેને અનુરૂ૫ રાખવામાં આવેલ.
અભ્યાસમ :
ધાર્મિક અભ્યાસ અત્રે વિદ્યાપીઠમાં ધાર્મિકક્ષેત્રે વિદ્યાથીઓને પંચપ્રતિક્રમણ સાથ, ચાર પ્રકરણ સાથે, છ કમ ગ્રન્ય સાથ, તત્વાર્યાધિગમ સૂત્ર, બ્રહદ્ સંગ્રહણી, ક્ષેત્ર સમાસ સાથે વિગેરે ધાર્મિક અભ્યાસ આ સંસ્થામાં કરાવાય છે. ઉપરાંત એજ્યુકેશન બોર્ડ ઓફ બેબે તરફથી વિનિત, કમ વિશાર, યોગ વિશાર૬, કમ ભૂષણ વિગેરેની પરિક્ષાઓ પણ આપવામાં આવે છે.
સંસ્કૃત અભ્યાસ શ્રી બૃહદ્ ગુજરાત સંસ્કૃત પરિષદ અમદાવાદ દ્વારા સંચાલિત સંસ્કૃતની પૂર્વ મુખ્યમ, ઉત્તર મયમાં શાસ્ત્રી અને આચાર્યની પરિક્ષાઓનો અભ્યાસ કરાવાય છે અને તેની પરિક્ષાઓ પણ અપાય છે. અનકમે તે પરિક્ષાઓને સરકારે મેટ્રિક, ઇન્ટર, બી. એ. અને એમ. એ.ની સમકક્ષ તરીકે માનેલ છે. આ પરિક્ષાઓમાં લગભગ બધા આધુનિક વિષયો આવી જાય છે. આ સંસ્થાના શાસ્ત્રી અને આચાર્ય ડીગ્રીધારી છાત્ર ગુજરાત સરકાર સંચાલિત ગ્રેજ્યુએટ બેઝીક ટ્રેનીંગ સેન્ટર રાજપીપળાની પરિક્ષામાં પ્રવેશ મેળવી શકે છે. G. B. T. C. પરિક્ષાને B. d. સમકક્ષ માનેલ છે. જેથી વિવિધ ડીગ્રીઓ પણ મેળવી શકાય છે.
હિન્દી અભ્યાસ રાષ્ટ્રભાષા પ્રચાર સમિતિ દ્વારા વધની હિન્દી પરિક્ષાનું પરિચય સુધી કેન્દ્ર મળ્યું છે, અને હિન્દી પ્રારંભિક, પ્રવેશ, પરિચય સુધી છાત્રો પરિક્ષા આપી શકે છે
ઇગ્લીશ અભ્યાસ બૃહદ્ ગુજરાત બેડ ઓફ ઈગ્લીશ દહેગામ સંચાલિત અંગ્રેજીની અહીં એલીમેન્ટરી, ઈન્ટરમીડીએટ, જીનીઅર અને સીનીઅરની પરિક્ષાઓ અપાય છે.

Page #1114

૩૫
ગણિત અભ્યાસ અત્રે S. S. C. સુધીના નવા અભ્યાસક્રમ મુજબ નવા નાણું તોલ માપ મુજબ ગણિત શીખડાવવામાં આવે છે. જેમાં અંક ગણિત, બીજ ગણિત, ભૂમિતિને પણ સમાવેશ થઈ શકે છે. નામું પણ શીખાડવા સારી યોજના છે. ઉપરાંત ગુજરાતી, ઈતિહાસ, ભૂગોળ, નાગરિકશાસ્ત્ર, સંગીતને અભ્યાસ પણ કરાવાય છે. આ સંસ્થામાં પૂ. સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોને અભ્યાસ - આપણુ અચલગચ્છ જૈન સંધમાં પૂ. મુનિભગવંતોની સંખ્યા બહુ જ અલ્પ હતી. આ પૂ. મનિ ભગવતમાં પણ પ્રવેક વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં આ સંસ્થામાં રહી અભ્યાસ કરનારા મુમુક્ષુ છાત્ર પણ જોડાયા છે. એ વિશેષ ગૌરવ અને આનંદની બીના ગણાય. પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. પૂ. મુનિ શ્રી સૂર્યોદયસાગરજી મ. સા., પૂ. મુનિશ્રી હરિભદ્રસાગરજી મ. સા., પૂ. મુનિશ્રી સર્વોદયસાગરજી મ. સા. આ પૂ આ સંસ્થાના આદ્ય વિદ્યાથીઓ પૈકીના છાત્રો હતા. સાહિત્યરત્ન, વિઠઠય પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. તે આ સંસ્થાના અજોડ સિતારાજ મણાય. વિદ્યાપીઠના પાંચ વરસના વિદ્યાથીજીવનમાંજ તેઓશ્રીની પ્રારંભાયેલ સાહિત્ય સંપાદન સંશોધન અને લેખન યાત્રામાં “પરભવનું ભાતું” પુસ્તકથી લઈ આ સ્મૃતિગ્રંથ સુધીમાં લગભગ ૪૦ પુસ્તકે જેટલી સંખ્યા થવા જાય છે. પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિજ્ઞાનસત્રનો પ્રારંભ, ગુણભારતી માસિક પ્રારંભ યુવા જાગૃતિ, વિ. અનેકવિધ સુંદર પ્રવૃત્તિઓના તેઓશ્રી પ્રેરક અને માર્ગદર્શક બન્યા છે. આ પૂ. મુનિશ્રીએ વિદ્યાપીઠના જીવનમાં સંસ્કૃત સાહિત્ય રત્ન, સંસ્કૃત સાહિત્યશાસ્ત્રી (પ્રથમ વર્ષ) વિ. પરીક્ષાઓ તથા ખૂબ જ સુંદર ધાર્મિક શિક્ષણ મેળવ્યું હતું તેમજ તેઓની સુંદર પ્રેરણાથી સરથાને તેમજ જ્ઞાનસત્રને સારી રકમે પ્રાપ્ત થએલ છે. ઉપરોકત અન્ય મુનિરાજેએ પણ સાહિત્યરત્ન વિ. સુધી સંસ્કૃત શિક્ષણ તથા ધાર્મિક શિક્ષણ મેળવેલ છે. આ સૌ મુનિરાજે જૈન શાસન અને અચલગચ્છના ભાવિ માટે આશરૂ૫ છે.
આ સંસ્થાના સંસ્કૃત પરિક્ષા કેન્દ્રમાં ઉચ્ચ પરીક્ષા આપનારા પૂ મુનિશ્રી કવીન્દ્રસાગરજી મ. સા., પૂ. મુનિશ્રી વીરભદ્રસાગરજી મ. સા. આદિ તથા પૂ. સાધ્વીજીઓમાં પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના આજ્ઞા
સા. શ્રી પ્રિયંવદાશ્રીજી મ. સા., ૫. સા. શ્રી અભયગુણાશ્રીજી મ. સા., પૂ સા. શ્રી અનંતગુણશ્રીજી મ. સા. સાહિત્યરત અને શાસ્ત્રીના બે વરસની પરીક્ષાઓ, પૂ. સા. શ્રી પુણ્યોદયશ્રીજી મ. સા., પૂ. સા. શ્રી પુર્ણાનંદશ્રીજી મ. સા. એ પૂર્વ મધ્યમા, ઉત્તર મધ્યમાં, અને રત્ન સુધીની પરીક્ષાએ આપેલ છે. ઉપરાંત પૂ. સા. શ્રી રત્વરેખાશ્રીજી મ. સા., પૂ. સા. શ્રી વનલતાશ્રીજી મ સા., પૂ. સા. શ્રી ભુવનશ્રીજી મ. સા., પૂ. સા. શ્રી હંસાવલિશ્રીજી મ. સા., પૂ. સા. શ્રી ધમકીતિશ્રીજી મ. સા., પૂ. સા. શ્રી વિપુલગુરુપ્રીજી મ. સા., પૂ, સા. શ્રી હર્ષગુણશ્રીજી મ. સા, પૂ. સા. શ્રી જયગુણાશ્રીજી મ. સા., પૂ. સા. શ્રી યશઃ પ્રભાશ્રીજી મ. સા. આદિ ઉપરાંત બીદડી, કેડાય, દેવપુર, ગેધરો, ડુમરા, આસંબીયા વિગેરે ઘણા ગામોની જૈન બહેનેએ પ્રથમા, મધ્યમ, શાસ્ત્રી, રત્ન વિગેરેની પરિક્ષાઓ આપી સંસ્થાના વિકાસમાં વધારે કર્યો છે. સંસ્થાના આદ્ય વિદ્યાથીઓ.
ઉપરાંત અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રી તથા પૂ. સાધુમહારાજ સાહેબોએ તથા ૫. સાધ્વીજી મહારાજ સાહેબએ આ આય રક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (સંસ્થાને) ચિર સ્થાયી કરવા સંસ્થાનો પ્રચાર વેગવંતે બનાવી ખૂબ ખૂબ ફંડ વધારી આ સંસ્થાને કરછની અન્ય સંસ્થાઓમાં મોખરે કરેલ છે. ઉપરાંત આ સંસ્થામાં કેડાયના કલ્યાણજી ઉમરશી કાનજી મારૂ, ગઢશીશાના ભવાનજી પદમશી

Page #1115

૩૬
મેઘજી વિસરીઆ, તુંબડીના પ્રેમચંદ જગશી ખૌઆ, કાટડાના મેાતિલાલ ઉકાભાઈ, ગોધરાના નેમચંદ્ર કેશવજી, મેરાઉના તલકશી ધનજી મેાણુસી વીરા, નાના આસ ંબીયાના સુરેશ કાનજી, લાયજાના વલભજી લાલજી, માંડવીના ઇશ્વરલાલ દેવશી, માધાપરના પ્રફુલકુમાર જવેરલાલ, લાયજાના રમેશ લાલજી, માધાપરાના કિતીકુમાર જવેરલાલ, પત્રીના ગડા વસંત ધરમશી, અંજારના શંકરભાઇ ઇશ્વરભાઇ, મુન્દ્રાના પ્રાણુશંકર ગૌરીશંકર વિગેરેએ પૂર્ણ શાસ્ત્રી પરિક્ષા પાસ કરી ડીગ્રી પ્રાપ્ત કરેલ છે.
ઉપરાંત ગાલા દિપક રાયશી', ગાસર તારાચંદ રતનશી, ધરાડ ઉમેદ દેવજી, ખૌઆ હસમુખ મુલચંદ મણીલાલ વેરસી, કાન્તીલાલ રામજી, ગોગરી રમણિક દેવશી સાવલા ભરત રતની, વિનેાદ લાલજી, આણુ દજી ગેદિજી, પરેશ દેવશી દંડ, તલકશી વશનજી, મનેાજ દેવશી, ભરત વાલજી ખાના, ગિરીશ દામજી મૈશેરી, વસંત આણુંજી દંડ, વિગેરે છાત્રાએ પ્રથમ-દ્વિતીય ખડ શાસ્ત્રીની પરીક્ષાઓ આપી છે. તથા સૌરાષ્ટ્ર વિદ્વપરિષદ જામનગર તરફથી લેવાતી રત્ન, પરિચય, પ્રવેશ, વિગેરેમાં પણ આજ સુધી લગભગ ૬૦૦ જેટલા છાત્રાએ પરીક્ષા પાસ કરી છે. આ સંસ્થામાં ૯૦૦ જેટલા વિદ્યાર્થીઓ ભણી ગયા છે જે કહેતા અમીત આનંદ થાય છે. આવેલ છાત્રામાં મુખ્યત્વે મેરાઉ, ડુમરા, નવાવાસ, લાયજા, ગોધરા, ચાંગડાઈ, માંડવી, આધેાઈ, શીવલખા, ખીદડા, ભુજપુર, વાંઢ, કાટડી, દેવપુર, કાટડા, કાદી, ગઢશીશા, માધાપર, રાયણુ, કાડાય, નારાણપુર, તથા કાઠારા, જખૌ, નલીયા, સુથરી, તેરા, સાંધણ, રાપર (ગઢવાળી), સાંયરા, લાલા, વાડાપધર વિગેરે ગામેાના—(અબડાસાના) મુખ્યત્વે વિદ્યાર્થીઓ-છાત્રા હતાં...
છાત્રાની ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ ઃ
આ સંસ્થાના છાત્રાને વિધિ સહિત દેવદર્શન, ગુરૂ વંદન, સામાયિક, પ્રતિક્રમણુ, ભાવના, જિનપૂજા વિગેરે ફરજિયાત કરવાના હોય છે. ઉપરાંત નૌકારશી, ચોવિહાર, રાત્રી ભાજનનેા સદા ત્યાગ, કંદમુળ ભક્ષણ (બટાટા-કાંદા-મૂળા વિગેરે) ત્યાગ, કાચા દૂધ-દહીં-છાસ સાથે કડોળ મિશ્રણના સથા ત્યાગ વિગેરે તમામ જૈન ધર્મને લગતા નિયમોનું ચુસ્તપણે પરિપાલન આવશ્યક હોય છે, આઠમ-પાખીએ યથાશક્તિએ તપાદિક ક્રિયાઓ પણ કરવાની હોય છે, તથા દરેક પાંખીએ એકાશન તપ સહિત પાષધ પણ જરૂર કરવાના હોય છે. સસ્થા તરફથી વિધાર્થીઓને સહાય :
આ સંસ્થામાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓને વિના ચાર્જે ભાજન-યન અભ્યાસના પુરતા વિગેરે આપવાની સઘળી વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. ખાત્રને પ્રવેશ વખતે ફક્ત રૂા. ૨૫ (પચ્ચીશ) ડીપોઝીટ તરીકેના સંસ્થાને આપવાના હોય છે, જે અભ્યાસ પૂર્ણ થયા બાદ તે રકમ છાત્રને પાછી અપાય છે. ભાજન, શયન—અધ્યાપનની સ સગવડ સંસ્થા વિના ચાળે આપે છે.
આજના આ સમયે કેટલું મહાન કાર્ય ગણાય ?
પારાધના કરાવવા જતા છાત્રા :
આ સંસ્થામાં રહી સારી રીતે અભ્યાસ કરનાર છાત્ર ખરેખર અનુક્રમે જૈન તત્વજ્ઞાનને પ્રખર જ્ઞાતા, સમથ તત્વચિંતક, ચારિત્રવાન તેમજ આય સંસ્કૃતિ પાલક રક્ષક બની જાય છે.
જયારે પયુ ણુ મહાપવ આવે છે ત્યારે વિદ્યાપીઠમાંથી ભણી બહાર નિકળેલા વિદ્યાર્થીએની કિંમત અંકાય છે, જે સ્થળે આપણા સાધુ સાધ્વીજીઓના ચાતુર્માંસ નથી હોતા ત્યાં વ્યાખ્યાન-પ્રતિક્રમણ અને પવના થતી ધાર્મિક આરાધના કરાવનારની માંગ ઉભી થાય છે.

Page #1116

૩૭
આપણા કરછી જૈન સમાજમાં ધાર્મિક જ્ઞાન સંપૂર્ણ ધરાવનારા બહુ ઓછા મળશે. તે બાકી રહેલા સ્થળેએ પર્વના દિવસોમાં ધાર્મિક આરાધના કેણ કરાવશે ? આ પ્રશ્નને હલ કરનાર છે આપણી વિદ્યાપીઠના છાત્રો. આ સંસ્થાના શાસ્ત્રી થયેલ વિદ્યાર્થીઓ ત્યાંનાં જૈન સંધના આમંત્રણને માન આપી
ત્યાં જઈ સદર આરાધના કરાવે છે, તેથી ત્યાંના સંધના મળેલા સમાન પત્ર પણ સંસ્થાના ગૌરવને વધારનારા બને છે. આદ્ય વિદ્યાર્થીઓ પોતાના ઋણને આમ કાંઈક અદા કરે છે અને સાથોસાથ સંસ્થાને ચિર સ્થાયી કરવા ભંડોળ પણ સારે એ કરી આવે છે.
આ સંસ્થાના વિદ્યાર્થીઓ કલકત્તા-તીરૂપુર-જબલપુર–ખંડવા–બાગલકેટ-ચીંચર– નાલાસોપારા વસઈ ઉપરાંત બૃહદ મુંબઈમાં કેટલાક રથળાએ તથા કચ્છમાં તેરા-સુજાપુર વાડીયા-લાલા–સાંયરા-વાંક ભીંસરા–પુનડી—ચનડી-તુંબડી–દેઢીયા—ખાડા-નાગ્રેચા–મથાળા-મંજલ વિગેરે સ્થળોએ પર્વની અંદર આરાધના કરાવવા જાય છે સંસ્થાના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓ :
આદ્ય વિદ્યાર્થીઓમાં સીતારા સમાન પ્રેમચંદ જગશી બૌઆ એ “કાવ્ય કુસુમાંજલી” રચી કવિ તરીકેની ગણના પ્રાપ્ત કરી છે. અને તેમના આકાશવાણી ” ભુજ કેન્દ્રથી રજુ થતા કચ્છી વાર્તાલાપે એ આ સંસ્થાની સરકારી હારે પણ શાન વધારી છે. તથા સંગીતકાર સમાજમાં કચ્છી જૈન યુવાન તરીકે પ્રથમ જ ચાંગડાઈના જાણીતા ધર્મપ્રેમી દીપક આર. ગાલા પણ આ સંસ્થાના આદ્ય વિદ્યાર્થી જ છે, તથા સંસ્કૃત સાહિત્ય રત્નનો અભ્યાસ કરી ત્યારબાદ વૈદકીય અભ્યાસ કરી ડોકટર બનેલા શાહ ભરત નાથાલાલ (માંડવીના) હાલે નળીયા (તા. અબડાસા) માં સફળ રીતે તબીબી રહે આગળ વધી રહ્યા છે તે પણ સંસ્થાને ગૌરવ પાત્ર બનેલ છે.
સંસ્થામાં શાસ્ત્રી થયેલા વિદ્યાર્થીઓને સત્કારવા મુંબઈ મો (વસતા) રહેતા શાસ્ત્રીઓ માટે મુંબઈમાં અને કચ્છ મે વસતા શાસ્ત્રીઓનો કચ્છમાં સત્કાર સમારંભ યોજાયેલ. આ બને સમારંભોમાં પુષ્કળ માનવ મેદની એકત્રીત થયેલ. શાસ્ત્રી થયેલા વિદ્યાર્થીઓને યોગ્યતા માટેના પ્રમાણ પત્ર અને ગરમ સાલ પ્રોત્સાહન રૂપે અપાઈ હતી.
આ સંસ્થાના છાત્રોએ એક પંચતિથી (અબડાસાની) છરી પાળાને નવ દિવસને ધાર્મિક યાત્રા પ્રવાસ ૧૯૭૧ના તા. ૨૦મી ઓકટોમ્બરમાં યોજાયેલ હતો. આ યત્રા પ્રવાસમાં મેરાઉ, લાયજા, દેઢીઆ, સાભરાઈ, હાલાપર, વઢ, ડુમરા, સાંધાણ, સુથરી, સાંયરા, કઠારા, વાંકુ, વાડાપધર, પરજાઉ, લાલા, જખૌ, નલીયા, તેરા આદિ ગામોનો સમાવેશ થતો હતો. અબડાસાના દરેક ગામના આગેવાનો છાત્રોનાં સુસંસ્કાર જોઈ હર્ષ વિભોર થતાં હતાં. આ આ સંસ્થા ઉત્તરોત્તર પ્રગતિના પંથે પ્રયાણ કરતી જ રહી છે. આ સંસ્થા એના વીસેક વર્ષ સુધીના સમયમાં પૂર્ણ વિકાસ સાધતી જ રહી છે. નાગલપુર ખાતે વિદ્યાપીઠ:
હજી આ “શ્રી આય રક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ” સંસ્થા કેમ જલદી આગળ વધે ? કેમ સમાજને ઉપયોગી થાય ? એ અનુલક્ષીને મેરાઉમાં જગ્યાની સંકળાશ થવાના કારણે પ. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્યશ્રીની પ્રેરણાથી અને સંસ્થાના કાર્યવાહકેએ આ સંસ્થાને નાગલપુર ખાતે ખસેડી. જે ભૂજ માંડવી હાઈવે રસ્તાથી થોડે દૂર ( ગાઉ અંદર) નાગલપુર ગામની નદીના કિનારા પર ભાટીયા ગુલાબસિંહ ચત્રભૂજની વાડી સંસ્થાએ રૂ. ૧,૮૫,૦૦૦ માં લઈને તા. ૧૦-૬-૧૯૭૪ ના સવારના આ સંસ્થાને ચાલું કરવા મકાનની ઉદ્ધાટન વિધિ સારી રીતે યોજાઈ હતી.

Page #1117

૩૮
આ સમારોહની શરૂઆતમાં પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય દેવશ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના મંત્રોચ્ચારના પવિત્ર સ્વનિ સવારના સ્ટા. તા. ૧૧-૩૧ મીનીટે સંસ્થાના ટ્રસ્ટી શ્રી કુંવરજી માલશીં હરીયાએ સંસ્થાના નવા મકાનનું ઉદ્ધાટન કરેલ હતું. આ સમારોહના પ્રમુખ સ્થાને સંસ્થાના ટ્રસ્ટી શ્રી રવજી ખીમજી છેડા હતા. અતિથિ વિશેષ તરીકે શ્રી ઉમરશી ખીયશી પિકડીયા અને ભુજના બાબુભાઈ . જાદવજી ઘીવાલા હતાં.
આ ભવ્ય પ્રસંગે જેને આગેવાન અને કોંગ્રેસ કાર્યકર શ્રી ઝુમખલાલ મહેતાએ પ્રવચન કરતાં જણાવ્યું હતું કે માંડવી તાલુકા આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે પણ આગળ છે. કલેકટર શ્રી શેખવા પણ આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત હતા. આ ઉદઘાટનના ભવ્ય પ્રસંગે પ્રસંગોચિત પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રી પૂ. મુનિવર્ય શ્રી કલાપ્રભ સાગરજી મ, બીદડાના શા કલ્યાણજી માવજી પટેલ, પંડિત શ્રી હરિનારાયણ મિશ્ર, ભક્ત કવિ ચંદુભા જાડેજા, મનહરભાઈ, રવજી ખીમજી છેડા, વિગેરેએ ટુંકમાં સંસ્થા વિષે વાત કર્યા હતાં. આ પ્રસંગે કુંવરજી માલશી હરિયાદેવપુરવાલા તરફથી સ્વામિ વાત્સલ્ય જમણ પણ થયેલ. જૈન આગેવાનો ઉપરાંત પૂ. સાધુ-સાવીજીઓની હાજરી પણ ગણનાપાત્ર હતી.
આમ આ જૈન તત્વજ્ઞાન સંસ્થાનું મુખ્ય કાર્યક્ષેત્ર મેરાઉથી બંધ થયા બાદ નાગલપુર (વીંઢ) મળે બન્યું. આ સ્થાન મેરાઉ કરતાં ઘણું મોટું છે. લગભગ સળંગ એક જ લાઈનમાં ૪૫ રૂમો છે, રૂમોની સામે જ એક જ કંપાઉન્ડમાં મોટી વાડી છે જેમાં દાડમ-નાળીયેર–બદામ–આંબા-કેળા-ચી-જાયફળ– આદિના અનેક નાના મોટા ઝાડો છે. વાડીના મધ્યમાં વિશાળ ૨ માળનો બંગલ છે જેમાં જ્ઞાન ભંડાર ઊપાત્ર આદિની વ્યવસ્થાથ ઈ શકેલ છે. અહિં જિનાલય પણ સુશમિન છે. કુલનાયકશ્રી આદિનાથ-શાંતિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાઓથી યુક્ત છે. શાંત અને શુદ્ધ વાતાવરણમાં વિદ્યાથીઓ ૫ણ જાણે જુના જમાનાના ઋષિ મુનિઓના આશ્રમ જે સ્થળ મેળવી વિનય વિવેકથી વતી સ્વજીવન આનંદમય પસાર કરે છે.
આ નૂતન છાત્ર વિદ્યાપીઠમાં મકાનના રૂમ પર નામે જોડવાની તેમજ આરસની તકતી લગાડવાની શરતે દાન લેવા જૈન સમાજ આગળ સંસ્થાએ અપીલ કરેલ, જેને સમાજે પૂર્ણ પણે “આવકારી અને પૂ. આચાર્યદેવશ્રી તથા સાધુ સાધ્વી શ્રીજી મ. સા. ના સદ્દઉપદેશથી તે કાર્ય જલ્દીથી પૂર્ણ પણ થયેલ.
ઈ. સ. ૧૯૭૪ માં નાંગલપુરમાં આ વિદ્યાપીઠનું ઉદ્દઘાટન થતાં પૂ. આચાર્યશ્રીએ સંસ્થાના વહીવટ કરનારા આગેવાની વિનંતિથી સમુદાય સહિત ત્યાં પ્રથમ ચાતુર્માસ કર્યું. ત્યાં પણ તેઓશ્રીએ તલસ્પર્શી દેખરેખથી અને સાકળ દોરવણીથી અવિરત કાર્ય કરી સંસ્થાને ચિર થાયી બનાવી. ગામ અને વિદ્યાપીઠનું અંતર બહુ દૂર નથી ફક્ત બંનેના વચ્ચે નાનકડી એવી નદી છે જે બધાને સંસ્કાર–સાનનો સંદેશ દેતી જાય છે. આ વિદ્યાપીઠ સૌ કોઈને ગમે છે એ જ તેની અપૂર્વ વિશેષતા છે.
અત્રે પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યશ્રી મ. સા. ના ચાતુર્માસ દરમ્યાન વિદ્યાપીઠના સુસંસ્કારે જોઈ ગામના ધમપ્રમી ભાઈશ્રી રામજી લાલજી ફુગાવાલા (ગોરેગામ-મુંબઈ) એ છાત્રોને-શંખેશ્વરજી મહાતીર્થની યાત્રા કરાવેલ યાત્રાએ જતા માર્ગે આવતા ભદ્રેશ્વરજી તથા કટારીયાજી તીર્થના દર્શનનો ૯લા પણ અપાયેલ.
આ સંસ્થાને આગળ વધારવા તથા અનેક પ્રકારે સહાયભૂત થવામાં શેઠશ્રી મેઘજી સેજપાળ, ચુનીલાલ માણેકચંદ, કુંવરજી માલશી, ચાંપશી પદમશી, વજી ખીમજી, ખીમજી શીવજી, ટોકરશી ભુલા, ગાંગજી મેરારજી, ઉમરશી ખવશી, રવજી પૂંજાભાઈ, સામજી જખુભાઈ, મોરારજી નાનજી, મુલચંદ કરમશી,

Page #1118

૩૯
છગનભાઇ દેવચંદ, કુંવરજી વેલજી, મેઘજી તેજથી, વિગેરે કાયકર આગેવાના તથા સર્વે દાતાઓ સંસ્થાને માટે સહાયરૂપ બન્યા છે.
વિદ્યાથીઆને સ્કોલરશીપ :
આ સંસ્થા જૈન સમાજને અનેક રીતે ઉપયાગી થઈ છે. અને જૈન સમાજે પણ એની પૂ કદર કરી છે, આ સસ્થામાં છાત્રે પૂર્વના અભ્યાસ પૂરૂં કરી શાસ્ત્રીને અભ્યાસ શરૂ કરતાંજ શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન સંધ તરફથી દર મહિને તે શાસ્ત્રી ભણુતા છાત્રને સ્ક્રેાલરસીપ રૂ।. ૨૫ પણ અપાય છે. આ એક અપૂર્વ આશ્રયં રૂપ ગણાય કે જે છાત્ર ખાલી હાથે આ સંસ્થામાં આવે અને જ્યારે અભ્યાસ પૂર્ણ કરી જાય ત્યારે થાડી ધણી મૂડી પણ ભેગી કરતા જાય છે,
6
આ આય રક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ' સંસ્થાની મુલાકાત લેનારાએ તપગચ્છના પૂ. આચાય શ્રી યશેાભદ્રસુરીશ્વરજી મ. સા. તથા પૂ. મુનિરાજ શ્રી જખુવિજયજી મ. સા. ઉપરાંત ઘણા મુનિરાજો તેમજ સંધના પ્રતિષ્ઠિત આગેવાનો, લેખા-પત્રકારો-કવિઓ-સરકારી અધિકારીએએ આ જૈન સંસ્થાની મુલાકાત લઈ સારા કાયની મુક્તક કે પ્રશંસા કરી અભિપ્રાએ સહ શુભેચ્છા દર્શાવી છે.
વધુ પ્રશંસાપાત્ર તેા પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્યં ભગવતથી જ છે. જે સસ્થાના જન્મથી જ પાતાની કાર્યશક્તિ આ સંસ્થાને અર્પણ કરી રહ્યા છે. પેાતે અનેક કાર્યામાં રોકાયેલ હેાવા છતાં આ સંસ્થા માટે તન-મનથી ભેગ આપી રહ્યા છે. ગામાનુગામ વિહારો કરી કરીને આ સસ્થાના વિકાસ અર્થે પ્રચાર કરવા સાથે ફડા કરી આપે છે. પ્રચાર કરે છે. પાતાનું એ કાય` સત્ર જાળવી જ રાખે છે.
શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના :–
શ્રી આ. ર. જૈ. ત. વિદ્યાપીઠને ખારેક વર્ષ થયા હશે, ત્યાં સુધી તેની ફળશ્રુતિ સમાજ અને પૂ. આચાય ભગવંત નિહાળીને આનંદ પામવા લાગ્યા. પણ શ્રી આરક્ષિત જૈન તત્ત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ સંસ્થા તે। વિદ્યાર્થીઓ-છાત્રા માટે ચ, બહેનેા એ જ્ઞાનથી વંચીત રહી જાય એ કેમ ચાલે? આ તે ખૂલ્લા અન્યાય કહેવાય. આવા ખ્યાલ પૂ. આચાય દેવશ્રીને સતત આવતા જ હતા. આ સ્વપ્નને પણ જલ્દીથી સાકાર કરવા પોતાના અથાગ પરિશ્રમના ભાગે પણ તેઓશ્રીએ અનુક્રમે આ વાત સંસ્થાના સંચાલકે!–અધિકારી પાસે રાખી. અને સચાલકાએ આ વાતને સહર્ષ વધાવી લીધી.
અનુક્રમે આ વાતને પૂર્ણ સ્વરૂપ અપાયું અને કન્યા વિદ્યાપીઠ કયાં સ્થાપવી ? તે માટે જાહેર ખબરો આપી, આફ્રા મંગાવવામાં આવી, અને તે અંગે મેરાઉ, દેઢીયા, ભુજપુર, નળીયા, ગઢશીશા, દેવપુર, છસરા વિગેરે ગામેામાંથી ઉદારતાપૂર્વક આકા આવી. આવેલી એફરા અંગે ખૂબ ખૂબ વિચારણા કર્યાં બાદ મેરાઉની જ પસંદગી કરવામાં આવી. અગાઉ ત્યાં છાત્ર વિદ્યાપીઠ તે। હતી. શ્રી મેરાઉ મહાજનના પ્રતિનિધિઓએ આ કન્યા વિદ્યાપીઠ મેરાઉં ગામમાં જ સ્થપાય તે માટે ખૂબ ખૂબ આગ્રાહભરી વિનંતિ કરી. ઉપરાંત મેરાઉ મહાજને સંસ્થાને જરૂરીયાત વખતે પોતાની સેવાએ પણ તન-મન-ધનથી હભેર આપષા ઈચ્છા બતાવી, તૈયારી બતાવી.
આમ આ બધી એકાતે તા. ૧૮-૪-૧૯૭૪ના રાજે મળેલ જનરલ સભામાં વાંચી સંભળાવવામાં આવી. અને સર્વાનુમતે આ કન્યા વિદ્યાપીઠ મેરાઉ ગામમાં જ સ્થપાય તેવા નિય લેવામાં આવ્યે. અને

Page #1119

પૂર્વ છાત્ર વિદ્યાપીઠ માટે આપેલી જગ્યા ઉપરાંત તેની બાજુના જોડાજોડ કન્યાશાળાના બે મોટા હોલ તથા પછવાળની કોટડી બંધ ખૂલ્લી જમીન કન્યા વિદ્યાપીઠને મેરાઉ જૈન સંઘ વતી અપર્ણ કરવામાં આવી.
વિદ્યાપીઠના નામ અંગે પૂ. આ. ભગવંતશ્રીએ “શ્રી કલ્યાણ ગૌતમ નીતિ જૈન તત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ” રાખવા સુચના કરેલ જેને આ સંસ્થાના વિનમ્ર સંચાલકોએ અમૂલ્ય ભેટની જેમ સહર્ષ વધાવી લીધી હતી.
અનેક નૃપ પ્રતિબોધક, સમર્થ સૂરિપ્રવર, પૂ. યુગપ્રધાન દાદાશ્રી, કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા., મહાન કિકારક, પરમતપસ્વી, મુનિ મંડેલાગ્રેસર પૂ. દાદા સાહેબશ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા., પ્રશાંતમૂતિ ગણીશ્વર શ્રી નીતિસાગરજી મ.સા.. આ જૈન શાસન તથા અચલગચ્છના સમર્થ પ્રતિભાવંત મહાન પુરૂષના અણુથે તેમની સ્મૃતિ અર્થે આ સંસ્થા સાથે પુનિત નામ જોડી રાખવામાં આવેલ છે.
- આ કન્યા વિદ્યાપીઠ જે ચરમ તીથપતિ દેવાધિદેવ પરમાત્મા શ્રી મહાવીર દેવની પચીસમી નિર્વાણ શતાબ્દિ વર્ષમાં સ્થપાઈ જાય તો ઘણુંજ યોગ્ય કહેવાય, એવો પૂ. આચાર્ય ભગવંતશ્રીને ખ્યાલ હતે.
સમાજના લાગણીભર્યો આવકારથી અને પૂ. આચાર્ય દેવશ્રીના અવિરત યંત્રવત્ કાર્યથી તા. ૧૨-૬-૧૯૭૪નાં દિને શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠનું ઉદ્દઘાટન નકકી કરવામાં આવ્યું.
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય દેવ શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ને આ સ્વપ્ન સાકાર થતાં ઠેર ઠેર એમની યશોગાથાઓ ના માનો થવા લાગ્યા. અને તા. ૧૨-૬-૧૯૭૪ ના શુભ દિને પૂ. આચાર્યશ્રીના માંગલીક મંત્રોચ્ચારના ગુંજતા નાદે ૧૧-૨૪ મીનીટે સંસ્થાના ટ્રસ્ટી અને સમાજના આગેવાન શ્રી રવજી ખીમજી છેડાએ સંસ્થાનું ઉદ્દઘાટન ધામધૂમથી કર્યું.
આ સમારોહમાં પ્રમુખ સ્થાને જૈન આગેવાન કચ્છ બીદડાના ધર્મપ્રિય શ્રી કલ્યાણજી માવજી પટેલ હતા. અતિથિવિશેષ તરીકે શ્રી ચાંપશી પદમશી શાહ તથા માંડવીના નગરપાલિકાના પ્રમુખશ્રી મુલચંદ કરમશી શાહ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.
આ પ્રસંગે પૂ. આચાર્યશ્રીજીએ છાત્ર વિદ્યાપીઠને તવારીખ વાર ઇતિહાસ રજુ કરેલ હતો અને પૂ. મુનિ શ્રી કલાપ્રભ સાગરજી મ. સા. એ “સો શિક્ષક બરાબર એક માતાનું મનનીય પ્રસંગોચિત પ્રવચન કર્યું હતું. ઉપરાંત શ્રી રવજી ખીમજી છેડા, ખીમજી શીવજી હરીઆ, કુંવરછ માલશી હરીયા, શ્રી મેઘજી તેજશી, ભક્ત કવિશ્રી ચંદુભા, પ્રકાશચંદ્ર વોરા, મુલચંદ કરમશી વગેરે આગેવાનોએ પ્રસંગે ચિત્ત પ્રવચને કરેલ. વિશાળ સંખ્યામાં જનમેદની સાધુ સાધ્વીજીની સંખ્યા પત્રકારો–લેખકોની સંખ્યા પણ ગણના પાત્ર હતી. આ પ્રસંગે રવજી ખીમજી છેડા તરફથી સ્વામિ વાત્સલ્ય જમણ પણ થયેલ.
શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની શરૂઆત થતાં ૩૪ બાળાઓ અભ્યાસાથે દાખલ થઈ. ગૃહમાતા શ્રી પરબાઈ સુંદરજી બેરાજ દેઢીઆવાલા ધમપ્રેમી ભાવનાશીલ હોતાં સંસ્થાની શરૂઆત સેનામાં સુગંધ જેવી બની હતી.
છાત્ર વિદ્યાપીઠની જેમ કન્યા વિદ્યાપીઠ થતાં સમાજમાં બાળાઓ માટે ધાર્મિક શિક્ષણની જે ઉણપ દેખાતી હતી તે ઉણપ આ સંસ્થા થતાં ન રહી.
આ સંસ્થાને નવ વર્ષ થવા આવ્યા છે. છતાં આટલા ટુંકા ગાળામાં સંસ્થાએ સારી એવી પ્રગતિ કરી છે. હમણાં સુધી આ સંસ્થામાં લગભગ ૨૦૦ થી વધારે બાળાઓ અભ્યાસ કરી આ સંસ્થામાંથી સુંદર જીવન જીવવાના સુસંસ્કાર મેળવેલ છે.

Page #1120

આ સંસ્થામાં પ, ધોરણ પાસ થયેલ કાઈપણ જૈન જ્ઞાતિની બાલિકા પ્રવેશ પામી થોડા જ સમયમાં વપરનું કલ્યાણ સાધી શકે છે.
આ સંસ્થામાં ચાલતા અભ્યાસ કી આ. ર. જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (નાંગલપુર) જેવો છે. જણાવતા આનંદ થાય છે કે આ કન્યા વિદ્યાપીઠમાં ૨ બાળાઓ ૧, લક્ષ્મીબેન ધનજી ગડા ચીઆસર ૨, દમયંતી પિપટલાલ હેણીયા-મેર ઉ એ શાસ્ત્રીને અભ્યાસ સંપૂર્ણ પૂર્ણ કરેલ છે, અને તેઓને છાત્રોની જેમ પ્રોત્સાહનાથે શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ જૈન સંધ તરફથી માસિક રૂ. ૨૫ પણ આપવામાં આવતા હતા.
સમાજમાં સંસ્કૃત પંડિત થયેલી બહેને બહુ ઓછી હોય છે તેથી સંસ્કૃતના અભ્યાસ માટે શિક્ષિકા મળે નહીં એ કારણે સંસ્થાની શરૂઆતમાં સંસ્કૃત તથા ધાર્મિક અભ્યાસ ૫. પૂ. આચાર્ય વિશ્રીજીની આજ્ઞાથી એમના આઝાવતીની પૂ. સા. શ્રી ક૯૫લત્તા શ્રીજી મ. સા. ના શિષ્યો પૂ. સા. શ્રી ધમકીતિશ્રીજી મ. સા. તથા પૂ. સા. શ્રી ગુણોદયશ્રીજી મ. સા. ના શિષ્યા પૂ. સા. શ્રી ક૯૫ગુણાશ્રીજી મ. સા. તથા પૂ સા. ચારૂલત્તાશ્રીજી મ. સા. ના રિળ્યા પૂ. સા. શ્રી અમીપૂર્ણાશ્રીજી મ. સા. આદિ સાવીજીએ સારી રીતે કરાવતા, તથા પૂ. સા. દેવગુણ શ્રીજી પૂ. સા. શ્રી વીરગુણાશ્રીજી પણ સારી રીતે અભ્યાસ કરાવતા. હમણું તાજેતરમાં પૂ. સા. શ્રી જયધર્માશ્રીજી મ. સા. ૫ણું ખંતથી અભ્યાસ કરાવે છે. આ શ્રાવિક વિદ્યાપીઠે પણ બરાબર રીતે જૈન સમાજમાં, કચ્છી સમાજમાં સારી એવી નામના પ્રાપ્ત કરી પ્રગતિ કરી રહેલ છે. શાસન દેવને નમ્ર પ્રાથના કે “શ્રી આયંરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ તથા શ્રી કલ્યાણ ગૌતમનીતિ શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ” બંને સંસ્થાઓને એવી આશિષ આપે કે જેન સમાજમાં સારી એવી નામના પ્રાપ્ત કરે.
અંતે બને વિદ્યાપીઠના સંસ્થાપક, અચલગચ્છાધિપતિ ગચ્છદિવાકર, પ્રખર વ્યાખ્યાતા, કવિવર્ય તીર્થ પ્રભાવક, પૂ. પાદ આ. ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજને અમ સૌના કાટિ કોટિ વંદન.
–૨૦૩૮ આસે સુદ ૧ નાગલપુર (કચ્છ) જય શ્રી વીતરાગ

Page #1121

પરિશિષ્ટ-૭ (A) મહાન ક્રિોદ્ધારક, કચ્છ-હાલાર દેશદ્ધારક અચલગચ્છાધિપતિ પ. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. તથા તેઓના પ્રશિષ્ય પૂ. મુનિશ્રી
- ધર્મસાગરજી મ. સા. આદિ દ્વારા પ્રેરિત પ્રકાશિત સાહિત્ય ૧ શ્રાવક – અણગાર પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રાણિ (સાથે) પ્રકાશક: સોમચંદ ધારી
પ્ર. લાલજી પુનશી
પ્ર. કાનજી વીરમ ૪ પંચ પ્રતિક્રમણ મૂળ (વિવિધ આવૃત્તિઓ) ૫ બે , , , (૬ થી ૮) ઉપદેશ ચિંતામણી (જયશેખરસૂરિ કૃતિ) મૂળ અને ટીકા સહિતનો અનુવાદ (પ્રતાકાર) ભાગ ૧-૨-૩-૪, ૧૦ પ્રબોધ ચિંતામણી (પ્રત) જયશેખરસૂરિ કૃત) અનુવાદ સહ, ૧૧ નાભાક ચરિત્ર (મેરૂતુંગરિ કૃત) ભાષાંતર સહિત, ૧૨ આદિનાથને રાસ (ઉપા. દર્શન સાગજી રચિત), ૧૩ શ્રીપાલ રાસ (ન્યાનસાગરજી કૃત) ભાષાંતર સહિત, ૧૪ માસી પર્વ વ્યાખ્યાન (ગુજરાતી), ૧૫ ક૯પસૂત્રના વ્યાખ્યાન, ૧૬ કલ્પસૂત્ર સંસ્કૃત છાયા અને ભાષાંતર, ૧૭ સ્તુતિ ચેવિસી (પ્રતાકાર), ૧૮ કલ્યાણસાગરસૂરિ પૂજા–જન્મ જયંતિ પુસ્તક વિ, ૧૯ અચલ (વિધિ પક્ષ) મચ્છની મોટી પટ્ટાવલિનું ભાષાંતર, ૨• શ્રી નલદવદંતી ચરિત્ર પદ્ય, ૨૧ શ્રી વર્ધમાન પઘસિંહ શ્રેષ્ટિ ચરિત્ર, ૨૨ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ રાસ, ૨૩ ભજવ્યાકરણું (પ્રતાકાર), ૨૪ શતપદી ભાષાંતર
પરિશિષ્ટ-૭ (B) યુગપ્રભાવક, ગચ્છદિવાકર, શિપ્રકવિ, વિદ્વદ્વય અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. પાદ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ દ્વારા રચિત અને
સંપાદિત નાની-મોટી કૃતિઓની વિસ્તૃત સૂચિ. ૧ થી ૨૨ કૃતિઓ સંસ્કૃતમાં છે. ૧ શ્રી શ્રીપાલ ચરિત્રમ્
ગદ્ય ૨ સ્તુતિ ચતુર્વિશતિકા
૫ ૩ પર્વ સ્તુનિઓ ૪ શ્રી આર્યરક્ષિત સૂરિ ચરિત્રમ્ ગદ્ય ૫ શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરિ ચરિત્રમ્ પદ્ય ૬ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ ચરિત્રમ ગદ્ય ૭ શ્રી મહાવીરાષ્ટકમ ૮ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ સ્તુતિ (અષ્ટકમ) ૮ શ્રી ગૌતમસાગરસુરિ અષ્ટકમ. ૧૦ શ્રી અંતરીક્ષ પાર્શ્વનાથ સ્તુતિ અષ્ટકમ્
અહીંથી બધી કૃતિઓ ગુજરાતી માં છે. ૧૧ શ્રી સૌભાગ પંચમી કથા ગદ્ય ૨૩ શ્રી સૌભાગ્ય પંચમી કથા અનુવાદ ૧૨ શ્રી કાર્તિક પૂર્ણિમાં
૨૪ શ્રી કાર્તિક પૂર્ણિમા કથા ગુજરાતી ૧૩ શ્રી મૌન એકાદશી
૨૫ શ્રી મૌન એકાદશી

Page #1122

૧૪ શ્રી પિષ દશમી કથા સંસ્કૃત (ગદ્ય) ૨૬ શ્રી પિષ દશમી
કથા ગુજરાતી ૧૫ શ્રી મેરૂત્રયોદશી
૨૭ શ્રી મેરુતેરસ ૧૬ શ્રી હેલિકા
૨૮ શ્રી હોળી ૧૭ શ્રી ચૌત્રીપર્ણમાસી
૨૯ શ્રી ચૈત્રી પુનમ ૧૮ શ્રી અક્ષય તૃતીયાં
૩૦ શ્રી અક્ષય તૃતીયા ૧૯ શ્રી રોહિણી તપ
૩૧ શ્રી રોહિણી તપ ૨૦ શ્રી પયુષણ સ+વાંછાહ્નિકા વ્યાખ્યાન, , ૩૨ શ્રી પર્યુષણ પર્વછાધિકા ૨૧ શ્રી દીપાલિકા વ્યાખ્યાનમ : ગવ , , ૩૩ શ્રી દીપાવલિ વ્યાખ્યાન ૨૨ શ્રી ચાતુર્માસિક વ્યાખ્યા : ગદ્ય : , ,
૩૪ શ્રી ચોમાસી વ્યાખ્યાન (આ ૧૧ થી ૩૪ કૃતિઓનું એક નામ દ્વાદશવ કથા ગદ્ય અને ભાષાંતર એ સંયુક્ત નામ પણ છે.) ૩૫ વતમાન જિન સ્તવન ચોવીસી ૩૬ ચૈત્યવંદન ચોવીસી ૩૭ શ્રી બારસાસૂત્ર (કલ્પસૂત્ર) સાર ગુજરાતી ૫ઘ) ૩૮ શ્રી કલ્પસૂત્ર ગુજરાતી ભાષાંતર ૩૯ શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રના અર્થ-ભાવાર્થ ૪૦ શ્રી પાર્શ્વનાથનું વિસ્તૃત ચરિત્ર (દશ ભવ) (૪૧ થી ૪૬) અચલગચ્છ ધાર્મિક પાઠયક્રમ બાલવર્ગ તથા ધોરણ ૧ થી ૫. ૪૭ શ્રી નવપદની પુજા
૪૮ શ્રી પાર્શ્વ પંચ કલ્યાણક પૂજા ૪૯ શ્રી નવાણુ પ્રકારી પૂજા
૫૦ શ્રી નવાણુ અભિષેક પૂજા ૫૧ શ્રી બાર વ્રતની પૂજા
પર શ્રી પંચજ્ઞાન પિસ્તાલીશ આગમ પૂજા ૫૩ શ્રી અષ્ટકમ નિવારણ ૬૪ પ્રકારી પૂજા
૫૪ શ્રી વીશસ્થાનક પૂજા ૫૫ શ્રી મહાવીર પંચ કલ્યાણક પૂજા
૫૬ શ્રી વાસ્તુક પૂજા પ૭ શ્રી પંચતીથી , આ છે
૫૮ શ્રી આદિનાથ પંચકલ્યાણક પૂજા ૫૯ શ્રી વેદનીય કર્મ પૂજા
૬૦ શ્રી અંતરાય કમર પૂજા ૬૧ શ્રી અષ્ટાપદ તીથ પૂજા
૬૨ શ્રી નંદીશ્વર દ્વીપ પૂજા ૬૩ શ્રી અયિંરક્ષિતસૂરિ પૂજા
- ૬૪ શ્રી અષ્ટ પ્રકારી પૂજાના દૂહા. ૬૫ જિન નવાંગ પૂજાના દુહા, ૬૬ શ્રી મહેન્દ્રસિંહરિકૃત અષ્ટોતરી તીર્થમાળાને (ગુજરમાં પદ્યાનુવાદ) ૬૭ જીવવિચાર (ગુજરમાં પદ્ય), ૬૮ નવતત્વ (ગુજરમાં પદ્ય), ૬૯ દંડક ગુજરમાં પધ, ૭૦ લઘુ સંગ્રહણી ગુજરમાં પદ્ય, ૭૧ શ્રાવકની કરણીનું એક ઢાળીયું, ૭૨ અષ્ટપ્રવચનમાતા નવ ઢાળીયું, ૭૩ સોળ ભાવનાનું સરળ ઢાળીયું, ૭૪ સમકિત સડસઠીનું ચઢાળીયું, ૭૫ બૃહદ્ પુણ્ય પ્રકાશયાને બૃહદારાધના પંચઢાળીયું, ૭૬ લધુ આરાધનાયાને લધુ પુણ્ય પ્રકાશ ઢાળીયું અથવા વીર જિન સ્તવન, ૭૭ ચઉગતિ છવ ક્ષમાપના ઢાળીયું, ૭૮ જિન દર્શન પૂજા ઉપયોગી વિવિધ લઘુ કૃતિઓ જેમાં પ્રદક્ષિણના દહા, સાથીઆના દહા, ચામરના દુહા, ધૂપના દૂહા, અલંકાર ચઢાવવાના તથા જિન અભિષેકના દહા સ્તુતિઓ વિગેરે ૭૯ આરતી મંગલ દીવો, ૮૦ અહની ધૂન, ૮૧ મૈત્રી અાદિ ચાર ભાવના મર્ભિત “હે પરમાત્મન્ ” એ પ્રાથના, ૮૨ “સમરે મહામંત્ર નવકાર ” એ નવકારગીત, ૮૩ પર્વની સ્તુતિઓ ગુજર પદ્યમાં, ૮૪ જીવનનું અમૃત (વિવિધ તત્ત્વજ્ઞાન વિ. ના લેખ) ૮૫ શ્રીપાળ ચરિત્ર અને નવપદ ગુણગર્ભિત નવપદનું સ્તવન, ૮૬ સિદ્ધગિરિના નવદૂહા, ૮૭ ભ. શ્રી મહાવીરદેવના સ્તવને હાલરણાનું સ્તવન વિગેરે ૮૮ નવાણુ યાત્રા વિધિ અંતર્ગત તળેટી શાંતિનાથપ્રભુ, રાયણુપગલ, પુંડરીક ગણધર, ઘેટી પગના સ્તવનાદિ, ૮૯ પંચતીર્થ જિનના ચૈત્યવંદને ૯૦ પર્વ તિથિઓના ત્યવંદને

Page #1123

સ્તુતિ
:
૯૧ શ્રી સિદ્ધાચલ શત્રુજ્ય મહાતીર્થની આસધનાના દૂહા ચૈત્યવંદન સ્તવન ૯૨ શ્રી સમેત શીખરજી ૯૩ શ્રી ગિરનાર ૯૪ શ્રી અષ્ટાપદ ૯૫ શ્રી આબુ ૯૬ શ્રી ભદ્રેશ્વર ૯૭ શ્રી નવપદ તપની આરાધનાના ૯૮ શ્રી જ્ઞાનપંચમી તપની આરાધનાના
ચઢાળીયું ૯૯ શ્રી વર્ધમાન તપની ૧૦૦ શ્રી વીરાસ્થાનક તપની ૧૦૧ શ્રી જ્ઞાનપંચમી તપની ૧૦૨ શ્રી અક્ષયનિધિ તપની ૧૩ શ્રી મૌન એકાદશી તપની ૧૦૪ શ્રી રહિતપની ૧૦૫ શ્રી સિમંધર સ્વામી જિનની
સ્તવન ૧૦૬ કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવન ચરિત્ર (ગુજરાતી) ૧૭ શ્રી ગૌતમ સ્વામી અષ્ટક (સંસ્કૃત પદ) ૧૦૮ શ્રી પિયુષણ પર્વની આરાધના ચૈત્યવંદન, સ્તવને, સ્તુતિય વગેરે. ૧૦૯ શ્રી મહાવીર સ્વામીના ર૭ ભવ નું ચઢાળીયું. ૧૧૦ શ્રી પાર્શ્વનાથ દશ ભવ નું ચઢાળીયું. ૧૧૧ શ્રી આદિનાથ, શાંતિનાથ, તેમનાથ, પાર્શ્વનાથ, મહાવીર સ્વામી,
શ્રી પાલમયણ અને મહાસતી ચંદનબાળાની સરલ સંક્ષિપ્ત કથાઓ ૧૧૨ ૧૫૦ જેટલા જૈન ધાર્મિક સરલ પ્રશ્નોતરી ૧૧૩ શ્રી માસી દેવવંદનમાં ૩૧ દૂહા, ૩૧ સ્તુતિઓ (ગુજરાતીમાં) ૩૧ સ્તુતિઓ ૧૧૪ ૧૬૩ વિવિધ તપના દુહા સંસ્કૃતમાં પાંચ ઢાળનું ચઢાળીયું ૧૧૫ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ પૂજા જીવનચરિત્ર આદિ (સંપાદિત) ૧૧૬ શ્રી અણગારસ્ય પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (બે આવૃત્તિ) ૧૧૭ શ્રી અણુગારસ્ય પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (સાથ) (ભાવિમાં પ્રકાશતિ) ૧૧૮ શ્રી ગૌતમસાગરસૂરિ સ્તવના (ગુજરાતીમાં) ૧૧૯ શ્રી જયસિંહસૂરિ સ્તવના
સ્તુતિ
1°
(
પરિશિષ્ટ-૭ (c) શ્રી કચ્છી વીસા ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજન (મુંબઈ) દ્વારા પ્રકાશિત અને પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી દ્વારા પ્રેરિત-સંપાદિત સાહિત્યની સૂચિ
આવૃત્તિ કુલ નકલ ૧ પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ ૨ બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ), (ભાવાર્થ)
૨૫૦૦૦
૩૨૦૦૦

Page #1124

આવૃત્તિ
કુલ નકલ
૧૩૦૦૦ ૫૦૦૦
૩ દેવદર્શન–ગુરૂવંદનનાં સૂત્ર ( , ) ૪ પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર અથ સહિત ૫ અચલગચ્છ વિવિધ પૂજા સંગ્રહ ૬ નવપદાદિ તપિનિધિ ૭ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવન સૌરભ ૮ શ્રી ; , પૂજા સંદેહ ૯ શ્રી પરમેષ્ઠી ગુણ સરિતા
o
.
.
o
૨૦૦°
૫૦૦૦
પરિશિષ્ટ-૭ (D) શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ દ્વારા સંચાલિત પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર દ્વારા પ્રકાશિત પુસ્તકોની નામાવલિ ૧ દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જીવનચરિત્ર (હિંદી) ૨ જીવન ઉન્નતિ યાને તીર્થયાત્રા ૩ બાર વ્રતોને ચાટ, ૪ ચૌદ નિયમને ચાટ ૫ આરાધના દીપિકા, ૬ દેશ વિરતિ દીપિકા ૭ પયુષણ અષ્ટાદ્દિકા વ્યાખ્યાન ભાષાંતર (પ્રતાકાર) ૮ શ્રાવકના ૨૧ ગુણને ચાર્ટ, ૯ જૈન કથા સંદેહ ભા. ૧ ૧. શ્રી શત્રુંજયગુણસ્તવનમાલા, ૧૧ શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ગુજરાતી) ૧૨ ગુણપરાગ, ૧૩ થી ૨૮ પુ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી રચિત પૂજાની પુસ્તિકાઓ, ૨૯ યુવક પરિષદની પુતિકા, ૩૦ અંતરના અમી, ૩૧ બાસા સત્રને સાર, ૩૨ સ્તવન સંગ્રહ (લઘુબુક), ૩૩ અક્ષયનિધિ તપ (ગુજરાતી), ૩૪ અક્ષયનિધિ તપ (હિંદી), ૩૫ પૌષધ આરાધના વિધિ (હિંદી), ૩૬ પૂ. અચલગચ્છીધિપતિશ્રી જીવન પરિચય પુસ્તિકા (હિંદી, ૩૭ અચલગચ્છ વિવિધ પૂજા સંગ્રહ (હિંદી), ૩૮ શ્રી અચલગચ્છ પટ્ટાવલિ (હિંદી), ૩૯ શ્રી અહંદુ તિ ગુણમાલા (હિંદી), ૪. આત્મ મંગલ પુસ્તિકા, ૪૧ શ્રાવક જન તો તેને રે કહીએ, (૪૨) અમીપાન.
પરિશિષ્ટ-૭ (E) શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિવિપક્ષ) શ્વેતાંબર જૈન સંઘ
દ્વારા પ્રકાશિત સાહિત્ય ૧ અચલગચ્છ પ્રતિષ્ઠા લેખ સંગ્રહ ૨ અચલગચ્છ કલ્યાણ કેન્દ્ર દુષ્કાળ રાહત સ્મારિકા ૩ દ્વિતીય અધિવેશન સોવિનીયર ૪ પૂ. આ. શ્રી ગુણસાગરસૂરિ સંક્ષિપ્ત જીવન ચરિત્ર ૫ સૂરિપદ રજત
મારિકા (૬ થી ૧૧) અચલગચ્છ ધાર્મિક પાઠયક્રમ બાળવગ તથા ધોરણ ૧ થી ૫ ના પુસ્તકે ૧૨ વદ્ધમાન તપ સ્મારિકા (૧૩ થી ૨૧) વીતરાગ સંદેશ માસિકની ૧ થી ૯ વરસ સુધીની ફાઇલે.

Page #1125

પરિશિષ્ટ-૭ (F)
અચલગચ્છનું અન્ય એતિહાસિક સાહિત્ય ૧ અંચલગચ્છ પ્રતિષ્ઠ લેખ સંગ્રહ ભાગ ૧ (સં. પાશ્વ) પ્રકાશક શ્રી અનંતનાથ જૈન દેરાસર ટ્રસ્ટ મુંબઈ.
૨ અંચલમછ દિગ્દર્શન (સં. પાશ્વ) શ્રી મુલુડ અચલગચ્છ જૈન સમાજ.
૩ અંચલગચ્છ બાળગ્રંથાવલિ (૨૪ પુસ્તકા) (સં. પાશ્વ) શ્રી આર્યક્ષિત પ્રાવ્ય વિદ્યામંદિર –પાલિતાણું.
પરિશિષ્ટ-૮ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના અધ્યાત્મક રસિક, વિદ્વાન વિનય પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. દ્વારા સંપાદિત-સંકલિત અને શ્રી આર્ય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ દ્વારા પ્રકાશિત
ગ્રથની સૂચિ
A પુસ્તકનું નામ
આવૃત્તિ કુલ નકલ ૧. ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ જીવન-સૌરભ
૧-૨-૩
૫૫૦૦ ૨. ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે સ્મૃતિગ્રંથ
૧૦૦૦ પરભવનું ભાતું [વિવિધ વૈરાગ્યાદિના લેખો]
૩૦૦૦ વિશસ્થાનકાદિ તપવિધિ પૂજ તિવિધિ].
૧૫૦૦ શ્રી શકરાજ ચરિત્ર સંસ્કૃત પ્રિત
૫૦૦ ૬. ચંદ્રધવલભૂપ ધર્માદરચરિત્ર ૭. વિરતિને સરલ મા[૧૪ નિયમો] પિકેટ]
૪૦૦૦ હૃદય વીણાનાં તારે ! તારે ! પ્રિાચીન સ્તવનો. ૯. મલયાસુંદરી ચરિત્ર સંસ્કૃત પ્રિત]
૧૦૦૦ D ૧૦. ગુરૂગુણગીત ગુંજન [પ્રાચીન અર્વાચીન ગહુંલિઓ]
૧૫૦૦ ૧૧. દિવ્ય જીવન જીવવાની ચાવી [૧૦૧ નિયમ] પિકેટ
૭૦૦૦ ૧૨. ચતુર્વિશતિ જિનતેત્રાણિ સાનુવાદ (જિનભક્તિ]
૭૫૦ ૧૩. તપથી નાશે વિકાર ! પિકેટ આયંરક્ષિત જૈન પંચાંગ (સં. ૨૦૩૫]
૪૦૦૦ ૧૫. કામદેવચરિત્ર મૂળ–અનુવાદ [પ્રત પિનમુદ્રણ)
૭૦૦ ૧૬. જૈનશાસનમાં અચલગચ્છનો દિવ્ય પ્રકાશ પિટ્ટાવલિ
૧૦૦૦ કામદેવ ચરિત્ર ગુજરાતી અનુવાદ પ્રિત ૧૮. અચલગની અસ્મિતા [આયરક્ષિતસૂરિ ૧૯. અચલગચ્છના જ્યોતિધર [જયસિહસૂરિ]. 0 અન્ય દ્વારા સંપાદિત....
આ
જ
૦
૫.
=
'
.
૫૫૦
૧૦••
o ૦ s, s
૧૪.
- - - - - - . . . . .
o ૦
છે
૦ o ૦
૦. o ૦

Page #1126

આવૃત્તિ
કુલ નકલ
P
૫૦૦૦
-
ક્રમ પુસ્તકનું નામ ૦ ૨૦. અચલગચ્છના દીપક મિહેન્દ્રપ્રભસૂરિ
અચલગચ્છના મંત્રપ્રભાવક મિતુંગરિ]. ૦ ૨૨. અચલગચ્છના ક્રિયેારક ધિમમૂતિસૂરિ] • ૨૩. અચલગચ્છની પ્રતિભા કિલ્યાણસાગરસૂરિ) ૨૪. અચલગચ્છના સમુદ્રારક [ગૌતમસાગરસૂરિ), ૨૫. જીવનનું અમૃત તિત્વજ્ઞાનનાં લેખો] ૨૬. લિંગનિ ગ્રંથ મૂિળ] વ્યાકરણના અંગ વિષયક] ૨. લિંગનિર્ણય સંસ્કૃત શબ્દશશ્ન [વ્યાકરણ અંગ] ૨૮. ષડ્રદર્શન નિર્ણય સાનુવાદ [મેરૂતુંગરિ કૃત ભાવિમાં પ્રકાશિત થશે.
૨૦૦૦
2 ૦
૦ s.
2 ૦
૧૦૦૦
B
*
૧-૨
.
૯
o
૦
o
૦
o
૦
૦
p.
૦
પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી દ્વારા સંપાદિત અને વિવિધ સંસ્થાઓ દ્વારા
પ્રકાશિત અન્ય સાહિત્ય ૧. જૈન કથા સંદેહ ભા–૧ સિચિત્રો ૨. સમ્યક્ત્વ સહિત પાંચ અણુવ્રત હિંદી]
૨૦૦૦ ૩. કલ્યાણસાગરસુરિ સ્મૃતિ વિશેષાંક
૧૧૦૦ જ્ઞાનસત્ર, સિચિત્રો » જીવનસૌરભ કે પૂજા સંદેહ
૨૦૦૦ ૭. જીવન ઉન્નતિ યાને તીર્થયાત્રા સચિત્ર અચલગચ્છ સ્નાત્ર પૂજા
૫૦૦૦ ૯. પૂ. આ. શ્રી ગુણસાગરસુરિ જીવન પરિચય
૫૦૦૦ ૧૦. શ્રી આર્ય રક્ષિત જૈન પંચાંગ સં. ૨૦૩૬ ૧૧. દ્વિતીય અધિવેશન સ્મારિકા ૧૨. શ્રી આયરક્ષિતસૂરિ વિશેષાંક સં. ૨૦૩૬] ૧૩. પૂ. આ. ગુણસાગરસૂરિ સૂરિપદ રજતસ્મારિકા ગ્રંથ
સિચિત્ર સિં. ૨૦૩] ૧૪. આતંકલ્યાણ-ગૌતમ-મૃતિ ગ્રંથ સિચિત્ર]
૧૦૦૦ ૧૫. અચલગચ્છના ઇતિહાસની ઝલક ગ્રંથ [સચિત્ર]
શ્રી જિનશાસનના ગૌરવરૂપ અચલગચ્છના આચાર્યોને સંક્ષિપ્ત પરિચય મુંબઈ સમાચાર, જન્મભૂમિ અને
કરછ મિત્રમાં ફલ પેજ રૂપે આવેલ લેખ૩૫ ૧૭. વર્ધમાન તપ સ્મારિકા
૨૦૦૦ ૧૮. ગુણ ભારતી (માસિક) સં. ૨૦૩૮ ની ફાઈલ ૧૯. મહારાષ્ટ્ર વિહાર વિશેષાંક
૨૫૦૦ ૨૦. અચલગચ્છ ની પટ્ટાવલિ (હીન્દી)
o.
૦
૦
Is
૧૫૦૦
૩૦, .
૫૦૦

Page #1127

– c– શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદ દ્વારા પ્રકાશિત અને પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. દ્વારા પ્રેરિત અને અહિંસા-સંસ્કૃતિના પ્રચારને સ્પર્શતુ શ્રી વેણુશંકર મુ. વાસુનું સાહિત્ય
આવૃત્તિ
નકલ ૧. કચ્છનો વિકાસ
૧૫૦૦ અહિંસા સર્વ ધર્મોની માતા વ્યવહારમાં અહિંસા
અહિંસા ત્રિાણ ૫. અહિંસા-જીવદયા-શાકાહાર
અહિંસા અને ખાદી માનવતાનું કાળું કલંક [ગભાંપાત વિરોધ
૨૦૦૦ ૮. આર્ય સંસ્કૃતનું વિજ્ઞાન ૯. સાચી કેળવણી સાચી સમૃદ્ધિ
પ્રેિસમાં] , ૧૦. આય સંસ્કૃતિનું વૈજ્ઞાનિક ત્રિકેડા
૨૦૦૦ પરિશિષ્ટ-૯
ભાવિ સાહિત્ય ગ્રંથ નામ
ભાષા
કર્તા ૧ બુહત શતપદી અપર નામ–પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિ મૂળ અને અનુવાદ
મહેન્દ્રસિંહસૂરિજી ૨ મનઃ સ્થિરીકરણ પ્રકરણ મૂળ અને અનુવાદ
પ્રા. સ.
૨૦૦૯ ૨૦૦૦
૩ આયુઃ સંગ્રહ ૪ સાર સંગ્રહ ૫ જંબુસ્વામિ ચરિઉ એક અધ્યયન ૬ ઋષિમંડલ પ્રકરણ મૂળ અને અનુવાદ
, વૃત્તિ ૮ વિચાર સપ્તતિકા મૂળ ટીકા-આનુવાદ ૯ ચતુઃ શરણુપયન્સાવૃત્તિ ૧૦ આતુર પ્રત્યાખ્યાનવૃત્તિ ૧૧ સંરતારક પ્રકીર્ણકવૃત્તિ ૧૨ આત્મ સંબોધ કુલક ૧૩ આદિનાથ ચરિય ૧૪ મલ્લિનાથ ચરિય
અપભ્રંશ પ્રા. ગુ. પ્રા. સા. પ્રા. સં. ગુ. પ્રા. સં. પ્રા. સં. પ્રા. સં,
ના શિ. કવિધમ શ્રી ધમધેષસૂરિજી ભુવનતુંગરિજી મહેન્દ્રસિંહસૂરિજી ભુવનતુંગસૂરિજી
પ્રાકૃત

Page #1128

, આદિ
ગ્રંથનું નામ
ભાષા શ્લેક રચના કર્તા
પ્રમાણે સંવત ૧૫ સીતાચયિં
પ્રાકૃત
ભુવનતુંગરિજી ૧૬ કાલકાચાર્ય કથા અનુવાદ સહ
પ્રા. ગુ.
ધર્મપ્રભસૂરિજી ૧૭ જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ બૃહતસ્તોત્ર સટીક અનુવાદ સહ સં. ગુ.
મહેન્દ્રપ્રભસૂરિજી ૧૮ ઉપદેશ ચિંતામણી મૂળ અને અનુવાદ
પ્રા. ગુ.
જયશેખરસૂરિજી ૧૯ ઉપદેશ ચિંતામણી ટીકા અને ગુજરાનુવાદ ભા. ૧ થી ૪
પ્રા. સં.ગુ. ૨૦ પ્રબોધ ચિંતામણી મૂળ અનુવાદ અને વિવેચન ૨૧ જૈનકુમાર સંભવ મહાકાવ્ય ટીકા અને અનુવાદ
જયશેખરસૂરિજી ૨૨ ધમિલચરિત્ર મહાકાવ્ય અનુવાદ સહ
સં. ગુ. ૨૩ જિનતેત્ર સમુચ્ચય અનુવાદ સહ ૨૪ પ્રાચીન ગુજર કાવ્ય (વિનતિ) સમુચ્ચય ૨૫ અચલગચ્છીય ફાગુસંગ્રહ આલેચનાત્મક અધ્યયન ગુ. ૨૬ આત્માવબોધ કુલક અનુવાદ વિવરણ સહ પ્રા. ગુ. ૨૭ ધર્મ ર્ધસ્વાધિકાર પ્રકરણ અનુવાદ-વિવરણ સહ સં. ગુ. ૨૮ કાત્રિશીકાત્રયી અનુવાદ સહ
સં. ગુ. ૨૯ ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધ (પ્રાચીન ગુજર કાવ્ય) ગુ. ૩૦ વૃતરત્નાકર અચૂરી
સં.
અચલગચ્છીય મંત્રી ૩૧ ગચ્છનાયક ગુરૂરાસ
ગુ. જી. ગુ.
કવિવર કાન્ત ૩૨ જયશેખરસૂરિકૃતિ બૃહદતિચાર-વિવરણ-કથાઓ સહિત ગુ. ૩૩ શ્રી મેલ્ડંગસૂરિ રાસ વિવરણ સહ
અજ્ઞાત ૩૪ ગોડી પાર્શ્વનાથ તીર્થ એક અધ્યયન
રાસ-પરિશિષ્ટ સહિત ૩૫ મેતુંગ બાલાવબોધ વ્યાકરણ
મેરૂતુંગસૂરિજી ૩૬ કાતંત્ર (કાલાપક) વ્યાકરણ વૃત્તિ ૩૭ જેન મેઘદૂત મહાકાવ્ય અને અનુવાદ ૩૮ જેન મેઘદૂત મહાકાવ્યની ટીકા
શીલરત્નસૂરિજી ૩૯ લઘુતપદી યાને શતપદી સારોદ્ધાર (મૂળ અને અનુવાદ)
મેતુંગરિજી ૪૦ સતતિકા ભાગની ટીકા ધાતુપારાયણ
મેરૂતુંગરિજી નાભાકનૃપ ચરિત્ર અનુવાદસહ
સુશ્રાદ્ધ કથાનક ૪૪ સૂરિમંત્ર કલ્પ ૪૫ શ્રીધર ચરિત મહાકાવ્ય
૧૬૮૫ ૧૪૬૩ માણિજ્યસુંદરસૂરિજી દુર્ગાપદ ટીકાઃ અનુવાદ
૧૪૮૮ ૪૬ ચતુપર્વ ચપૂ. અનુવાદસહ ૪૭ ગુણવેમાં ચરિત્ર કાવ્યં અનુવાદસહ

Page #1129

સં. ગુ
'# = =
= ૪
ગ્રંથનું નામ
ભાષા લેક રચના કર્તા
પ્રમાણુ સંવત ૪૮ પૃથ્વીચંદ્રચરિત-વિવરણુસહ (પ્રાચીન ગુજરગદ્ય ગ્રંથ) ગુ. ૯૫૮ ૧૪૭૮ માણિકયસુંદરસૂરિજી ૪૯ સિંહસેન ચરિત્ર (સાનુવાદ) ૫૦ અજપુત્ર કથાનક (સાનુવાદ) ૫૧ શ્રી વીરજીન છંદ સ્તવ
ઉષા. ધર્મનંદન મણિ ૫ર ક્રિયામુપ્ત જિન સ્તોત્ર
ઉપા. મહિમેરુ ગણિ ૫૩ આવશ્યક નિયુક્તિ દીપિકા ભા. ૧ થી ૩ પ્રા. સં. ૧૧૭૫૦ ૧૪૭ર માણિજ્યશેખરસૂરિજ ૫૪ ઓઘ નિયુક્તિ દીપિકા
૫૭૦૦ ૫૫ પિંડ નિયુક્તિ દીપિકા
૨૮૩૩ દશવૈકાલિક દીપિકા
નવતત્વ વિસ્તૃત વિવરણ ૫૮ ભકતામર સ્તોત્ર વૃત્તિ | ઉપદેશ ચિંતામણી અવચૂ
સાધ્વીથી મહિમશ્રી ૬. અચલગચ્છીય જિનસ્તોત્ર સંગ્રહ
વિવિધ ૬૧ પિંડ નિયુકિત વૃત્તિ
ક્ષમારત્નમુનિ ૬૨ દશવૈકાલિક વૃત્તિ ૬૩ ત્યવંદન ચતુર્વિસંતિકા
ઋષિવર્ધનસુરિજી ૬૪ પાર્શ્વનાથ ઑત્ર મૂળ-રીકા અનુવાદ
જયકીતિસૂરિજી ૬૫ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર દીપિકા ૬૬ અષ્ટોતરી તીર્થમાળા સટીક તથા વિવરણ
જયકેશરીરિજી ૬૭ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર ટીકા
પ્ર. સ
કીતિવલ્લભગણિ ૬૮ ષડાવશ્યક વિવરણ
ઉપા. મહિસાગરગણિ ૬૯ વીરવંશાનુક્રમ અપરનામ
ભાવસાગરસૂરિજી અચલગચ્છની પ્રાકૃત પટ્ટાવલિ અનુવાદ સહ. 9 અચલગચ્છીય પટ્ટાવલિ સમુચ્ચય
વિવિધ ૭૧ રત્નસંચય પ્રકરણ અનુવાદ
હર્ષનિધાનસૂરિજી છર વિચારસાર ગ્રંથો
ધમતિ સૂરિજી છ૩ જિનભકિત સ્તંત્ર સંગ્રહ સાનુવાદ
કલ્યાણસાગરસૂરિજી જ શ્રી પાર્શ્વનાથ અષ્ટોત્તર સહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર સાનુવાદ ૭૫ મિશ્રલિંગ નિર્ણય સાનુવાદ
વિનયસાગરસૂરિજી ૬ વિદ્વચિંતામણિ ગ્રંથ (સારસ્વત વ્યાકરણ પધ) છ9 ભેજ વ્યાકરણ આલોચનાત્મક અધ્યયન % વિધિપક્ષ છબૃહત્ પટ્ટાવલિ (પદ્ય) • હિંગુલ પ્રકરણ સાનુવાદ ઐતિહાસિક પત્ર દ્વય
મહોપાધ્યાય ૮૧ અભિધાન ચિંતામણી કેકની બુહત્તિ ૧૮૦૦૦
અપરનામ વ્યુત્પત્તિ રત્નાકર મહાગ્રંથ ૮૨ વીરજિન (તૃતીય સ્મરણ) તેત્રની વૃત્તિ
મુનીશ્રી પુણ્યસાગર ૮૩ જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર વૃત્તિ
સં. ૮૪ જીવાભિગમસૂત્ર વૃત્તિ
મુનિશ્રી પદ્મસાગરજી
=
.

Page #1130

ગ્રંથનુ નામ
૮૫ યાગરત્નાકર (ૌદ્યક ચેાપા) વૈદ્યક ગ્રંથ કલ્યાણસાગરસૂરિ નિર્વાણું રાસ
શ્રી શ્રીપાલ રાસ વિવરણ સર્જા (સચિત્ર) રાત્રિભોજન પરિહાર રાસ
८७
૮૮
૮૯ વિધિપક્ષ અચલગચ્છ સ્તવન ચેવિસી સંગ્રહ પૃથ્વીચંદ્ર રાજાનેા રાસ
૯૦
૯૧ વિદ્યાસાગરસૂરિરાસ
૯૨ ગુણ્વમાં રાજાનેા રાસ
૯૩
વધમાન દ્વાત્રિ શિકાચૂરિ અનુવાદ સહ ૯૪ સ્નાત્ર પંચશિકા
૫. વિધિપક્ષગઢ ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ૯૬ વિધિપક્ષગચ્છ આધ્યાત્મિક પદ્ય સંગ્રહ શ્રી જમુસ્તાની ચરિત્ર (પદ્ય)
૯૭
૯૮
""
, અનુવાદ
ee
અચલગચ્છના જૈન તીર્થોનેા તિહાસ
૧૦
અચલગચ્છના મુદ્રિત થૈાની વિવરણાત્મક સૂચિ ૧૦૧ વિધિપક્ષ અચલગચ્છીય શ્રમણેાની શ્રુત ભક્તિ ૧૦૨ વિધિપક્ષ અચાગચ્છતા શ્રમણ શ્રમણીઓની માહિતી પૂર્ણ સૂચિ
૧૦૩ વિધિપક્ષ અચલગચ્છના શ્રાવક શ્રાવિકાઓને ઇતિહાસ
૧૦૪ યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.નું વિસ્તૃત જીવન દર્શન ૧૦૫ તરંગવ કહા સક્ષિપ્ત (અનુવાદ સહ) ૧૦૬ જૈન કથા સદાહ ભા.-૨
53
૧૦૭ સુખી થવાનેા રાજમામ
પર

સ* ૨૦૩૯ માગસર વદ ૨ શુક્રવાર
જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર દેરાસર લેન, ઘાટકાપર (પૂર્વ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૭૭,
ભાષા
ગુ. ૯૦૦૦
____
ગુ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
સ. ગુ.
સ.
ગુ.
ગુ.
સ
ગુ.
ગુ.
યુ.
યુ.
ગુ.
યુ.
પ્રા. ગુ. ગુ.
કર્તા મુનિશ્રી નયનશેખરજી મુનિ લાવણ્યચંદ્રમણિ મુનિશ્રી જ્ઞાનસાગરજી મુનિશ્રી અમૃતસાગરજી

33
વાચક નિત્યલાભ
35
ઉદ્દયસાગરસૂરિજી
""
33
1
જયશેખરસૂરિજી
"5
ગુ.
૧૮
અચલગચ્છના અપ્રગટ ત્રયા અને ઐતિહાસિક લેખા સ. યુ.
નોંધ :- આ ગ્રંથૈામાં લગભગ ગ્રંથૈ અપ્રગટ છે. તે હસ્તલિખિત પ્રતા પરથી સ'શાધિત કરાવવા અતિ આવશ્યક છે. કેટલાક ગ્રથા મુદ્રિત છે પણુ તેના જરૂરી અનુવાદો, સમીક્ષાઓ, પરિશિષ્ટો તૈયાર કરાવવા આવશ્યક છે, અને તે ગ્રંથે પુનર્મુદ્રણ યેાગ્ય છે. જૈન શાસનના વિશાળ સાહિત્ય સાથે ઉપરોક્ત સાહિત્ય પણ જો પુનઃજીવન પુનરુદ્ધાર પ્રાપ્ત કરશે તા જિનશાસનની અને શ્રુત (સમ્યગ્ જ્ઞાન)ની મહાન સેવા કરી કહેવાશે.
ભદ્રેશ્વરસૂરિ કૃત ઉપદેશ ચિંતામણી વૃત્તિની કથા
ખાર ત્રતાનું વિસ્તૃત
સ્વરૂપ
-૬: ગુરુચરણુ કિકર મુનિ કલાપ્રભસાગર

Page #1131

પર
પરિશિષ્ટ-૧૦ અચલગચ્છ (વિધિ પક્ષ) ના ભારતભરમાં અનુયાયીઓ
જૈનશાસન અને ચરમ તીર્થપતિ પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના મહામૂલા સિદ્ધાંતોના અને પરમ પવિત્ર ત્યાગ માગના સ્વીકાર, પ્રચાર પ્રસાર અને સંવર્ધનમાં અચલગચ્ચે મહામૂલે ફાળે આપ્યો છે. એક વખત ભારતભરમાં ઠેરઠેર અચલગરછના અનુયાયીઓ હતા. અચલગચ્છના પટ્ટધરે, આચાર્યો અને સાધુસાધ્વી ભગવંતોએ ચેમેર ઉગ્ર વિહાર, ઉપદેશો, સાહિત્ય રચના, જિનાલયો, પ્રતિકાઓ આદિ દ્વારા જૈન શાસનને ગૌરવ અપાવ્યું હતું. વર્તમાનમાં પણ આજ માગને ગૌરવ અપાવવા આ ગચછનો શ્રમણ-શ્રમણ સંધ સતત ઉઘસવંત દેખાય છે. આ ગછના લાખો અનયાયી શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ પણ ભારતના ખૂણે ખૂણે વિધમાન હતા, જેની ઐતિહાસિક નોંધ, પ્રાચીન વહીઓ, પ્રતિષ્ઠા લેખો અને પટ્ટાવલિઓમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે.
સત્તરમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સમયમાં નવાનગર (જામનગર) થી રાજડ શાહે ગોડીજી પાર્શ્વનાથ તીથને સંધ કાઢેલ. નવાનગર સકુશળ પાછા ફરી રાજડ શાહે ભારતભરમાં સ્થિત અચલગચ્છના સાધર્મિક બંધુઓમાં હાણ વિસ્તરિત કરે રાયશી શાહ રાસમાં આ વિગતના વર્ણન સાથે જે સ્થળામાં લહાણ કરવામાં આવી તે ગામ-નગરની નામાવલિ પણ પ્રાપ્ત થાય છે, જે દ્વારા તે સમયમાં અચલગરછને દેશવ્યાપી પ્રચાર જ્ઞાત થાય છે. (વિશેષ માટે જુઓ આ સ્મૃતિ મંથને હિન્દી વિભાગ, પૃ. ૭-૮) ગામે–નગરની નામાવલિ આ મુજબ છે.
૧ નૌતનપુર, ૨ ધૂઆવી, ૩ વણથલી, ૪ પડધરી, ૫ રાજકોટ, ૬ લઈઆ, ઇ લધુ, ૮ મેરબી, ૯ હળવદ, ૧૦ કટારિઆ, ૧૧ વિહંદ, ૧૨ ધમડકા, ૧૩ ચંકાસર, ૧૪ અંજાર, ૧૫ ભદ્રેસર, ૧૬ ભૂતડ, ૧૭ વારડી, ૧૮ વારાહી, ૧૯ સુજપુર, ૨૦ કે ઠારા, ૨૧ સારરૂ, ૨૨ ભુજનગર, ૨૩ સિન્ધ–સાહી, ૨૪ બદેના, ૨૫ સારણ, ૨૬ અમરપુર, ૨૭ નસરપુર, ૨૮ ફતેબાગ, ૨૯ સેવાસણ, ૩• ઉચ્ચ, ૩૧ મુલતાન, ૩૨ દેરાઉ, ૩૩ સરવર, ૩૪ રેહલી, ૩૫ ગૌરગઢ, ૩૬ હાજી-ખાનદેસ, ૩૭ સંદલા, ૩૮ ભિહરૂક, ૩૯ સલાવુર, ૪૦ લાહોર, ૪૧ નગશ્કેટ, ૪૨ બીકાનેર, ૪૩ સરસા, ૪૪ ભટનેર, ૪૫ હાંસી, ૪૬ હંસાર, ૪૭ ઉદેપુર, ૪૮ ખીમસર, ૪૯ ચિતોડ, ૫૦ અજમેર, ૫૧ રણથંભેર, પર આગરા, ૫૩ જસરાણ, ૫૪ બડેદ્ર ૫૫ તિજારે, ૫૬ લોદ્રાણી, ૫૭ ખારડી, ૫૮ સામસણ, ૫૯ મહીયાણી, ૬૦ કે, ૬૧ બરડી, ૬૨ પારકર, ૬૩ બિહિરાણે, ૬૪ સાંતલપુર, ૬૫ વહુધવાર, ૬૬ અહિબાલિ, ૬૭ વારાહિ, ૬૮ રાધનપુર, ૬૯ સોકી, ૭૦ વાવ, ૭૧ ચિરાદ્ર, ૭૨ સૂરાચંદ, ૭૩ રાહ, ઉ૪ સાર, ૭૫ જાલેર, ૭૬ બાડમેર, ૭૭ ભાદ્રસ, ૭૮ કેટડા, ૭૯ વિશાલે, ૮૦ શિવવાડી, ૮૧ સમીઆણા, ૮૨ જસુલ, ૮૩ મહુવા, ૮૪ આસણુકેટ, ૮૫ જેસલમેર, ૮૬ પુકરણ, ૮૭ જોધપુર, ૮૮ નાગૌર, ૮૯ મેડતા, ૯૯ બ્રહ્માબાદ, ૯૧ સિકન્દ્રાબાદ, ૯૨ ફતેપુર, ૯૩ મેવાત, ૯૪ માલપુર, ૯૫ સાંગાનેર, ૯૬ નડુલાઈ ૯૭ નાડલ, ૯૮ દેસૂરી, ૯૯ કુંભલમેર, ૧૦૦ સાદડી, ૧૦૧ ભીમાવાવ, ૧૦૨ રાણપુર, ૧૦૩ ખિખે, ૧૦૪ સુંદર, ૧૦૫ પાવાગઢ, ૧૦૬ સેઝિત્રા, ૧૦૭ પાલી, ૧૦૮ આઉવા, ૧૦૯ ગાઢ, ૧૧૦ હેઠ, ૧૧૧ જિતારણ, ૧૧૨ પદમપુર, ૧૧૩ ઉસીઆ, ૧૧૪ ભીનમાલ, ૧૧૫ ભમરાણી, ૧૧૬ ખાંડ૫, ૧૧૭, ઘણસા, ૧૧૮ વાડ, ૧૧૮ મરસી, ૧૨૦ મમત, ૧૨૧ કંકતી, ૧૨૨ નરતા, ૧૨૩ નરસાબૂ, ૧૨૪ ગૂમડી, ૧૨૫ ગાડૂ, ૧૨૬ આંબલીઆ, ૧૨૭ ઝાલી, ૧૨૮ સીરેહી, ૧૨૯ રામસણ,

Page #1132

૧૩૦ મંડાહ, ૧૩૧ આબુ, ૧૩૨ બિકિરાણ, ૧૩૩ ઇડરગઢ, ૧૩૪ વીસલનગર, ૧૩૫ અણહિપુર પાટણ, ૧૩૬ સ્મહદિ, ૧૩૭ લાલપુર, ૧૩૮ સિદ્ધપુર, ૧૩૯ મહેસાણા, ૧૪૦ ગટાણા, ૧૪૧, વીરમગામ, ૧૪૨ શંખેશ્વર, ૧૪૩, માંડલ, ૧૪૪ અધાર, ૧૪૫ પાટડી, ૧૪૬ બજાણું, ૧૪૭ લેલાડ, ૧૪૮ ધોળકા, ૧૪૯ ધંધુકા ૧૫૦ વીરપુર, ૧૫૧ અમદાવાદ, ૧૫ર તારાપુર, ૧૫૩ માતર, ૧૫૪ વડોદરા, ૧૫૫ બમરિ, ૧૫૬ હાંસુર, ૧૫૭ સૂરત, ૧૫૮ બુરહાનપુર, ૧૫૯ જાલણ, ૧૬૦ કડી, ૧૬૧ બીજાપુર, ૧૬૨ ખડકી, ૧૬૩ માંડવગઢ, ૧૬૪ દીવનગર, ૧૬૫ ઘેધા, ૧૬૬ સરવા, ૧૬૭ પાલીતાણા, ૧૬૮ જૂનાગઢ, ૧૬૯ દેવકાપાટણ, ૧૭૦ ઊના, ૧૭૧ દેલવાડા, ૧૭૨ માંગરોળ, ૧૭૩ કૃતિ આણું, ૧૭૪ રાણાવાવ, ૧૭૫ પુર–રિબંદર, ૧૭૬ મીંઆણુ, ૧૭૬ ભાણવડ, ૧૭૮ રાણપર, ૧૭૯ ભણગર, ૧૮• ખંભાલિયા, ૧૮૧ વીસોત્તરી, ૧૮૨ માંઢા, ૧૮૩ ઝાંખરેિ ૧૮૪ છીકારી, ૧૮૫ મહિમાણે, ૧૮૬ હાલીહર, ૧૮૭ ઉસવીર, ૧૮૮ તસૂએ, ૧૮૯ ગઢકાને, ૧૯૦ તીકાવાહ, ૧૯૧ કાલાવડ, ૧૯૨ મજૂઆ, ૧૯૩ હીણમતી, ૧૯૪ ભણસારણિ.
- આમાં કેટલાક સ્થળોના નામ વાચકને નવા લાગે પણ એ ભારતના વિવિધ દેશોના ગામ-શહેરેના નામે છે. નગરપારકર વિ. સિંધ પ્રદેશના નામે પણ ઉપરોક્ત નંધમાં છે.
મારવાડ અને મેવાડમાં અચલગચ્છને કેવો પ્રભાવ હતો તે જાણવા આ જ સ્મૃતિ ગ્રંથના હિન્દી વિભાગમાં (પૃ. ૫૩) પ્રકાશિત “અંચલગચ્છ દ્વારા મેવાડ રાજ્યમેં જેને ધમકા ઉત્કષ” આ લેખ ખાસ વાંચવા જેવું છે.
એક વખત અચલગરછને ચોમેર અપૂવ પ્રભાવ હતો. પણ લગભગ ૧૮ મી સદીથી વીસમી સદીના પૂર્વાધ સુધીમાં એટલે ૨૦૦ થી ૨૫ વરસના સમયમાં આ ગરછનો કેન્દ્રસ્થાન કરછ (ગુજરાત રાજ્યને એક ભામ) જ રહ્યો. જે પ્રદેશમાં આ મરછનો ઉદય થયેલ ત્યાં માત્ર પ્રાચીન શિલાલેખો વિ. જ રહ્યા. જે ગુજરાતભરમાં આ ગછનો પ્રભાવ હતો ત્યાં પણ માંડલ જામનગરને બાદ કરતાં કાલક્રમે મર્યાદિત થત ઓસરવા લાગ્યો. ગુજરાતના પ્રત્યેક શહેર અને ગામોમાં પણ ગુજરાતી અચલગચ્છીય અનુયાયીઓની ખૂબ જ વસ્તી હતી.
કચ્છના કંઠી અને વાગડ પ્રદેશમાં પણ અચલગચ્છના ત્યાગી સાધુ-સાધ્વી વર્ગના વિહારદિના અભાવે સ્થાનકવાસી આદિ સાધુ-સાધ્વીજીઓના વિહાર અને ચાતુર્માસ વિગેરેથી અચલગરછની વિસ્મૃતિ થતી આવી. કચ્છના કંઠી-વાગડ વિ. પ્રદેશમાં દેઢીષા, ગાલા, સાવલા, નીશર વિ. અનેક એડકેવાળા શ્રાવકે મૂળ અચલગરના હતા. મારવાડ રાજસ્થાન માં પણ અચલગચ્છના ત્યાગી સાધુ-સાધ્વીઓના વિહાર ના અભાવે ત્યાંના અનુયાયીઓ સ્થાનકવાસી અને તેરાપંથી બની ગયા. કચ્છમાં અચલગરછની અનેક પિશાળા હતી. પણ તેના માલિક ગોરજીઓ, યતિઓ એક જ સ્થળે રહી મંત્ર, તંત્ર, ઔષધ, જોતિષ વિગેરે દ્વારા પિતાની આજીવિકા ચલાવવા લાગ્યા. આ શિથીલાચારાના યોગે અચલગચ્છના આધ્યાત્મિક વિકાસને જબર ફટકો લાગ્યો. રાજસ્થાન કેશરી, અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. દાદા શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબ તિરછ–પણાનો ત્યાગ કરી ક્રિયા કરી નાશ પામતા અચલગચ્છને બચાવી લીધો. પિતે તપ-ત્યાગના કઠોર માગે ચાલી શુન્યમાંથી સેંકડો સાધુ–સાવીને દીક્ષા આપી અચલગચ્છના અનુયાયી
માં આધ્યાત્મિકતાને પણ સંચાર કર્યો. તેના પ્રતાપી પટ્ટધર અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે પણ પિતાના ગ૭, ગુરૂના ગૌરવમાં ચાર ચાંદ લગાવ્યા છે. અવિરત શ્રમ કરી ગરછનો વિસ્તાર કર્યો છે. વિદ્યાપીઠ દ્વારા ગરછના બાળકામાં ધર્મના સંસ્કાર રેલાવ્યા. તપ-ત્યાગ અને સાહિત્ય સર્જન દ્વારા સાધુ-સાધ્વી સમુદાયમાં શાસન નિછા પ્રગટાવી છે. તેમજ કચ્છ, ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર, મહારાષ્ટ્ર અને મુંબઈમાં ઉગ્ર વિહારે અને ચાતુમસો કરવા દ્વારા અપૂર્વ શાસન પ્રભાવના કરી રહ્યા છે.

Page #1133

૫૪
હાલમાં કરણી અિચલગરછીય સમાજ ભારતભરમાં અને વિદેશોમાં ધંધાથે પસરી ગયેલ છે. ૧૦-૧૫-૨૫-૪૦ ૫૦-૧૦૦ અને ૨૦૦ જેટલા ધની સંખ્યામાં અનેક સ્થળે વસે છે. રાજકેટ, અમદાવાદ, સુરત, ઉધના, વડોદરા, નવસારી, વલસાડ, દહાણુ નાશક, માલેગામ, ધુલીયા, અમરનેર, પારેલા ચાલીસગામ, પાંચેરા, જલગામ, ફૈજપુર, મલકાપુર, ખામગામ, ડેડાઈચા, શેગાંવ, અકેલા, અમરાવતી, ડીગ્રસ, નાગપુર, જાલના, ઔરંગાબાદ, અહમદનગર, પુના, પનવેલ, સાંગલી, નાંદેડ, ઈદોર, ઉજજૈન, બુરહાનપુર, રાયપુર, મદ્રાસ, હૈદ્રાબાદ કલકત્તા, કાચિન, તીરૂપુર, બારસી, કુમદા, હુબલી, ગદગ, બાગલકેટ, કુરદુવાડી, કારંજા, રાયચુર, ખીડકી, ખંડવા, અલપ, કરાર, કલીકટ, બડગરા, થાણ, કલ્યાણ, ડોંબીવલી, શહાડ, મેહના, અંબરનાથ, ભીવંડી, વસઈ, ભાઈડર, નાલાસોપારા, વીરાર આદિ અનેક સ્થળે તથા મુંબઈમાં લગભગ દરેક પરામાં સારી સંખ્યામાં વસવાટ કરે છે.
રાજસ્થાનમાં ભીનમાલ, મરસીમ, બાડમેર વિશાલા, ઉદયપુર, વિગેરે સ્થળામાં પણ અચલગચ્છના અનુયાયીઓમાં સુંદર ધમ જાગૃતિ આવી છે.
કચ્છી અને હાલારી દશા ઓશવાળ જૈન સમાજના ભાઈ ખેને જ્ઞાતિના બંધારણની રૂએ પણ અચલગચ્છના અનુયાયી હોય છે. આ સમાજનું વ્યવસ્થિત વરતીપત્રક પણ પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. કછી વિશા ઓશવાલ, હાલારી વિશા ઓશવાલ, કરછી ગુજર અને મારવાડી સમાજના અચલગચ્છીય અનુયાયીઓની વ્યવસ્થિત સેંધણી તૈયાર કરવી ઘટે.
અચલગચ્છ ભલે સમગ્ર જૈન સમાજ નથી પણ જૈન સમાજના ઉત્કર્ષમાં અચલગચ્છીય જેનોને અપૂર્વ ફાળો છે. જેને ઈતિહાસ અને વર્તમાન કાળ પણ સાક્ષી છે. જેનશાસન રૂપી વૃક્ષની એક શાખા રૂપે અચલગરછ અવશ્ય મેવ છે. સં. ૨૦૩૦ મહા વદ ૩ લાલવાડી, મુંબઈ–૧૨.
લિ. “ગુણશિશુ
પરિશિષ્ટ-૧૧
અચલગચછના સ્થળેની નોંધ અચલગચ્છના મહાતીર્થો અને તીર્થ તુલ્ય જિનાલય ૧ કચ્છમાં
૧, શ્રી વસઈ (ભદ્રેશ્વર મહાતીર્થ, તા. મુન્દ્રા (કચ્છ) ૨, શ્રી શત્રુ જ્યાવતાર આદીશ્વર બહુ તિર જિનાલય મહાતીર્થ (નિમણુધિન)
“ગુણનગર પોસ્ટ : તલવાણ તા. માંડવી (કચ્છ). ૩, શ્રી ધુતકલૅલ પાર્શ્વનાથ મહાતીર્થ પિટઃ સુથરી તા. અબડાસા [કચ્છ કોઠારા ૫, સાંધાણ ૬, જખૌ ૭, નલીઆ ૮, તેરા ૯, ડુમરા ૧૦ લાયજા ૧૧, ગોધરા ૧૨, મેરાઉ શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ ૧૩, નાગલપુર (તા. માંડવી] છાત્ર વિદ્યાપીઠ ૧૪, બીદડા ૧૫, ભુજપુર ૧૬, ભુજ: શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ દેરાસર વાણીઆવાડ મોટો ડેલે ૧૭, માંડવી શ્રી શાંતિનાથ દેરાસર: આંબા ઝાર ૧૮, મુંદ્રા: શીતલનાથ દેરાસર બજારમાં ૧૯, અંજાર: સુપાર્શ્વનાથ દેરાસર: ગંગાબઝાર ૨૦, શેરડી ૨૧, ગઢશીશા ૨૨, દેવપુર ૨૩, કેટડ ૨૪, જૈન આશ્રમ તીથ નિાગલપુર ૨૫, મેટા આસંબીઆ ૨૬, નાના આસંબી.

Page #1134

પપ
૨ ગુજરાતમાં
૧, રાધનપુર : શામળા પાર્શ્વનાથ દેરાસર [બંબાશેરી] ૨ માંડલ, શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી દેરાસર ૩ બોરસદ ૪ ચાણસ્માઃ ભટેવા પાર્શ્વનાથ તીર્થ ૫ લોલાડા શિંખેશ્વર તીર્થની નજીકમાં] અચલગચ્છેશ શ્રી કલ્યાણસામરસૂરિની જન્મ ભૂમિઃ ગુિરૂમંદિર હવે નિમિત થનાર છે. ૬ સાવરકુંડલા 9 સુરતઃ સંભવનાથ દેરાસર ગોપીપુરાઃ વકીલને ખાં. ૩ સૌરાષ્ટ્રમાં
જામનગરમાં ૧ વિદ્ધમાન પસિંહ શાહ કારિત શ્રી શાંતિનાથ જિનાલય ૨ રાયશી શાહ કારિત સંભવનાથ ચૌમુખ જિનાલય, ૩ ચોરીવાલું નેમનાથ પ્રભુજીનું જિનાલય ૪ નેમનાથપ્રભુ જિનાલય કાળ બાવા ચકલા ૫ તેજસી શાહ કારિત જિનાલય.
શત્રુંજય મહાતીર્થ (પાલીતાણા) ઉપર સ્થિત જિનાલયે
૧ વધમાન શાહ કારિત જિનાલય, ૨ પાસિંહ શાહ કારિત જિનાલય, ૩ શેઠ કેશવજી નાયકની ટૂંક, ૪ શેઠ નરશી નાથાની ટૂંક, ૫ શેઠ નરશી કેશવજીની ટૂંક, ૬ અદ્ભુત દાદાજીની ટૂંક, ૭ ગેવિંદજી જેવત ખોના કારિત જિનાલય તથા અચલગચ્છીય અન્ય જિનાલયો પણ છે. ૪ રાજસ્થાન
૧ બાડમેરઃ ૧ પહાડ ઉપર, ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ દેરાસર, ૨ નીચે ઃ શ્રી મહાવીર સ્વામી જિનાલય, ૩ ભીનમાલઃ શાંતિનાથ જિનાલય, ૪ સિરોહીઃ પહાડની ગોદમાં શ્રી આદીશ્વર જિનાલય, ૫ ઉદયપુર: (મતી ચૌહટ્ટામાં) ૫ મહારાક તથા મુંબઇ
૧ આકેલા સર વિશનજી ત્રિકમજીએ બંધાવેલ આદિનાથ જિનાલય, ૨ પારેલા શાંતિનાથ જિનાલય, ૩ ચાંદવડ : શેઠ મેઘજી સેજપાલે બંધાવેલ બોર્ડિગમાં સ્થિત શ્રી મેઘપાર્શ્વનાથ દેરાસર, જ ચાલીસગામ, ૫ જુના જાલના (મૂળ અચલગચ્છીય દેરાસર) મુંબઈમાં : ૬ અનંતનાથ દેરાસર (ખારેક બઝાર), છ આદીશ્વર દેરાસર ભિાત બઝાર, ૮ લાલવાડી : સુવિધિનાથ જિનાલય ૯ માટુંગા : શેઠ રવજી સેજપાલ કારિત શ્રી સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ જિનાલય, ૧૦ ઘાટકોપર: જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ દેરાસર, ૧૧ આદિનાથ જિનાલય અનંતસિદ્ધિ ભાંડુપ, ૧૨ શ્રી કલીકુંડ પાર્શ્વનાથ તિથ] જિનાલય શાંતાક્રઝ ઇિસ્ટ), ૧૩ નાલાપરા આદિનાથ જિનાલય, ૧૪ નાવલા સહસ્ત્રફણાં બાગમાં હિવે નિમિત થશે.] ૧૫ અમરાવતી, ૬ પ્રકીર્ણ
૧ ગદગ, ૨ કુમઠા, ૩ કાચિન, ૪ સાંગલી, ૫ ખંડવા, ૬ ખીડકીયા, ૭ કુરદુવાડી, ૮ હુબલી, ૯ સુજાલપુર, ૧૦ છીંદવાડા, ૧૧ ચેપડા,

Page #1135

કચ્છને નકશો અને તીર્થોની માહિતી તથા અચલગચ્છના સ્થળેના સરનામાં અને તીર્થોની માહિતી પરિશિષ્ટ નં. ૧૧

મોટી તથા નાની પંચતીર્થીની સામાન્ય માહિતી
Mડી૨
કચ્છનું એઠું ૨e.
Oલખપત,
નાવડા
કચ્છનું નાનું રણ
પરાધ્યા નહૈિ ધારી
કોટેશ્વર બની, ઘડુલી
ધન ધારેમી વરણી સરોવર
માંથળ
દયાપર
સતપર
.
માતાના પ૨વાપર
» કોટડા વડોદર
લાડકીયા ધ સામખિયાની
ભcઉ
હિલ
૧૨ સીમાસર વાઈ

વિડી બાલાપર
ભવાન રોય મંગવાણા માનકુવા હું મોથાળા સમા પુલીવાડ દેશલપુર સુપર
મરની સડ
કોઠારી
” નિરક ચંના જ
સાંપરા
>
)
વહ
વાવાસ ?
સાલમરાઈ
tહયો પરભોય
% કાળા
સબ ઇબ્રહો
- વડિયા કિલો મીટર્સ) ૧ ભદ્રેશ્વર શ્રી મુન્દ્રા-૨)
સાંધાણoડમરી ,હાલાપર, ૨. મુન્દ્રાથી ભુજપુર -૧૬
નાની પંચતી 3. ભુજપુથી મોટી ખાખર -૮ ૪. મોં.નં. થી નાની ખાખર -૩ ૫ ના.ખા થી બિદડા -
મોડકુબો આપY
નાની બિદડા થી જૈન આશ્રમ -૧પ
GALI 75. AB મોટી ખાખર જૈન આશ્રમથી માંડવી -૫
બાયડ
લાયસન ૮ માંડવીથી લાયજા -૧૬
માંગ્લી નાના દે. લાયજાથી ડુમરા -૨૮
બાપા ૧૦. કુમરાથી સાંધાણ -૫ ( ક. ૧થી તૈ(વાયા નલિયા) -૩૮ ૧. સાંધાણ થી સુધરી -દ , તેરાથી ભુજ ૬૦ ર. સુથરીથી સાંયરા - ૬ t૮, ભુજથી અંજાર :૪૬ ૧૩. સાંયરા થી કોઠારા -૪ ૧દ, અંજાર થી ગાંધીધામ -૧૭ ૧૪, કોઠારાથી નલિયા ૪૮ ૨૦. ગાંધીધામ થી ભચાઉ - ૩૭ ૧૫. નલિયાથી જખ - ૧૩ અંજીર થી ગાંધીધામ બચાવકાર)ભચાઉ (વાયા દુધઈ) - ..
અને સમાઈ મન્ના *
૧. પીપરાળા નાના રસથી શરૂઅાત) રવિસ્તારનું પહેલું મથક. Fiાધામ / ૨, ભચાઉ - કચ્છનું પ્રવેશ દ્વાર અને રેલ્વે તથા ઍસ.ટી બસોને જકશાન. Jala
ભચાઉથી અંજાર દુધઈ થઈને ઉભીમાસર થઈને અથવા ગાંધીધામ પઈને જવાય છે , ૪. અંજારથી પ્રખ્યાત વસહીતી પંબિશ્વર) બાવન દહેરીમહાન દાતા જગડુશા દાતાર
ની બનાવેલ છે ત્યાં રહેવા-જમવા-ઉતારાની સારી સગવડ છે. ૫ નાની પંચતીથી મુદ્રાથી શરૂ થાય છે નમુના ૨ ભુજપુર ૩. મોટી ખાખર
૪. નાની ખાખર ૫ બિદડા હુ મોટી પંચતીથી શેઠશ્રી મેઘજી સોજપાલ જૈન આશ્રમ માંડવીથી શરૂ થાય છે.
આ ભૂમ માં રહેવા-જમવા-ઉતારાની સંપૂર્ણ સગવડ છે. અહીં પ્રભુ શાંતિનાથજી
નું દેરાસર છે પૂજા ની સરસ સગવડ છે. ૭, એક્ષમ થી માંડવી ૨% કિ. મી. છે. આશ્રમથી માંડવી જતાં વચ્ચે
દાની દર્દીનું જિનાલય છે. માંડવીમાં ત્રણ દહેરાસરજી બાજુબાજુમાં છે. માંડવીથી એકાદ ફર્લોગ દૂર નરસી નાથા નું બનાવેલું દહેરાસરછે છે ૮. માંડવીથી સુધરી જતાં લાયજા તથા કુમરાના દહેરાસરજીનાં દર્શન ક્રાયછે. ૯. સાંધામાં થઈને ૮ડમચથી) સુથરી જવA, પંચતીનું બીજું સ્થળ ૧૦. સુથરી થી કોઠારા ત્રીજું સ્થળ ૧૧. કોઠારાથી નલિયા ચોથું સ્થળ ૧૨. પાંચમું સ્થળ જો કે ત્યાંથી ૧૩. તેરા એ છેલ્લું સ્થળ છે. ૧૪, મને ત્યાંથી જ જવાય છે, જુજથી અંજાર થઈને ભચાઉ જવાયછે.
-નવીનાન
કચ્છનો અખાત

અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી કચ્છ–માંડવી તાલુકાના કોડાય–તલવાણા ગામની વચ્ચેના ભૂજ-માંડવી હાઈવે પર “ગુણનગરના વિશાળ પ્રાંગણમાં શ્રી શત્રુંજયાવતાર આદીશ્વર બહુતેર જિનાલય મહાતીથી નિર્માણ થનાર છે.

Page #1136

ગામ
કચ્છના જિનાલયે અને સરનામા ક્રમશઃ આ સોને આમંત્રણ પત્રિકાઓ મોકલવી હોય તે આ મુજબ સરનામું સમજવું
જૈન સંધ C/o જૈન દેરાસર,
વાયા. તા. પિસ્ટ (કચ્છ) તાલુકો કેમ ગામ
તાલુકા ૧ સુથરી (તીથ) અબડાસા ૩૦ નરેડી
વાયા : ભૂજ ૨ સાંધાણ 5
૩૧ સણોસરા ૩ કેઠારા ,
૩૨ કેટડા રોહા. ૪ નલીઆ ,
૩૩ મકડા
તા. માંડવી ૫ તેરા
૩૪ દેવપુર (ગઢવાળા)
૩૫ ગઢશીશા ૭ સાંયરા
૩૬ શેરડી ૮ વરાડીઓ
૩૭ મંજલ (હમલા) ૯ જસાપર
૩૮ નાના રતડીઆ ૧૦ લાલા
૩૯ મોટા રતડીઆ ૧૧ સિંઘડી
• નાગ્રેચા ૧૨ રાપર (ગઢવાળા)
૪૧ કોટડી (મહાદેવપુરી) ૧૩ આરીખાણ
૪૨ ભજાય ૧૪ વાંકુ
૪૩ ઉનડોઠ ૧૫ પરજાઉ
૪૪ બાયઠ ૧૬ વારાપર
૪૫ માપર ૧૭ સુજપુર
૪૬ ચાંગડાઈ ૧૮ બાંઢીઆ
૪૭ બાંભડાઈ ૧૯ લઠેડી
૪૮ વીઢ ૨૦
૪૯ કેકલીઆ ૨૧ સાંધવ
૫૦ દેટીઆ ૨૨ નારાણપુર
તા. માંડવી ૫૧ હાલાપુર ૨૩ ડુમરા
પર સાંભરાઈ ૨૪ વરંડી
૫૩ બાડા ૨૫ મંજલ રેલડીઆ]
૫૪ ભીંસરા ૨૬ રાયધણજર
૫૫ લાયજા (મેટા) ૨૭ ચીસર
૫૬ ગોધરા ૨૮ ખારૂ આ
૫૭ ડયું ૨૯ મથારા
વાયા : ભૂજ | ૫૮ મેરાઉ
વિજાણુ

Page #1137

૫૮
તાલુકો
ગાજ ૫૯ નવાવાસ (દુર્ગાપુર) ૬૦ રાયણ (મોટી) ૬૧ નાગલપુર (૮૮) ૬૨ જૈન આશ્રમ ૬૩ ડાય ૬૪ તલવાણા ૬૫ ગુણનગર ૬૫ મેટા આસંબી
૭ નાના આસબીઆ ૬૮ વાંઢ ૬૯ પુનડી ૭૦ તુંબડી ૭૧ ચુનડી
એ બીદડા છ૩ફરાદી જ કાંડાકા છપ નવીનાર ૭૬ ભુજપુર છ૭ ૫ત્રી છ૮ કુંડરડી છ૯ ગોરસમા ૮૦ લુણી ૮૧ બાઈ ૮૨ વાલા ૮૩ વાંકી ૮૪ ગુંદાલ ૮૫ કપાયા
તાલુકે | કમ ગામ તા. માંડવી ૮૬ સરા
તા. મુન્દ્રા ૮૭ દેશલપુર ૮૮ મોટી ખાખર ૮૯ નાની ખાખર ૯૦ નાના ભાડીઆ
તા. માંડવી ૯૧ ત્રગડી છે. તલવાણા ,
૯૨ ગુદીઆરી વાયા ભુજ
૯૩ ભુજ વાણીયાવાડ ડેલે)
ચિંતામણી દેરાસર ૯૪ માંડવી (આંબા બઝાર)
શાંતિનાથ દેરાસર ૫ અંજાર (ગંગા બઝાર)
૯૬ મુંદ્રાઃ શીતલનાથ દેરાસર (બઝારમાં) , તા. માંડવી
૭ ગાંધીધામ T. X. S. No. 81
૯૮ શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠ છે. મેરાઉ તા. માંડવી તા. મુન્દ્રા ૯૯ નાગલપુર , પેિ. નાગલપુર , ૧૦૦ નખત્રાણા
તા. નખત્રાણા ૧૦૨ અંગીઆ ૧૩ મંજલ (મંગવાણા) ૧૦૪ સામગ્રી ૧૦૫ માનકુવા
વાયા-ભૂજ ૧૦૬ સુખપુર ૧૦૭ માધાપર ૧૦૮ વસઈજૈનતીર્થ ભદ્રેશ્વર તા. મુંદ્રા (કચ્છ) ૧૦૯ અચલગચ્છ બેનને જૈન ઉપાશ્રય
છાપરારોરી, કે. ટી. શાહ રેડ, માંડવી (કચ્છ)
૧-૧
વિણ

Page #1138

મુંબઈમાં અચલગચ્છીય દેરાસર-ઉપાશ્રય ૧ શ્રી ક. વિ. એ. (મુંબઈ) જૈન મહાજન [ ૧૩ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય આદીશ્વર જૈન દેરાસર
૨૧૧, ઈસ્માઈલ બાગ, મલાડ પીગ સેન્ટર, ૨૨૬/૩૨, ભાતબઝાર, મુંબઈ-૯.
એસ. વી. રોડ, મલાડ (વેસ્ટ), મુંબઈ–૬૪.
૨ શ્રી કે. દ. ઓ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજન-મુંબઈ.
શ્રી અનંત નાથ જૈન દેરાસર તથા ઉપાશ્રય ૩૦૨/૩૦૬, ખારેક બઝાર, મુંબઈ-૪૦૦૦૮
૧૪ શ્રી મહાવીર સ્વામી જૈન દેરાસર
૬૪, ચમાર બાગવાલા રેડ, પરેલ, મુંબઈ–૧૨.
૩ શ્રી ક.વિ. ઓ.દે. જેન નવી મહાજન વાડી
બીજે માળે, ન્યુ ચીંચબંદર રેડ, મુંબઈ–૯.
૧૫ તેજશી ખેરાજ સભાગૃહ બેંક ઓફ બરોડા, કમ્પાઉન્ડ, મસ્કારેહાસ રોડ,
મઝગામ, મુંબઈ-૪૦• • •
૪ શ્રી ક. વિ. ઓ. સુવિધિનાથ જૈન દેરાસર ડે. એસ. એસ. રાવ રેડ, લાલવાડી,
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૨.
૧૬ શ્રી જમાડુશાનગર અચલમછ જૈન સંધ-ઉપાશ્રય
C/o જૈન દેરાસર, પારસમણી બિડીંગ, ગોલીબાર રોડ, જગડુયાનગર, ઘાટકોપર, વિ
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૮૬.
૫ શ્રી સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર માહેશ્વરી ઉદ્યાન પાસે, માટુંગા (સે.રે.),
| મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૯,
૧૭ શ્રી વડાલા અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય ૧૮/૬ મધુકર બિલ્ડીંગ ભોંય તળીએ, રફી અહમદ કીડવાઈ રોડ, વડાલા,
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૩૧.
૬ શ્રી ક.વિ. ઓ. જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર
દેરાસર લેન, ઘાટકોપર (પૂર્વ), મુંબઈ–૭૭.
૭ શ્રી ક. ૪. એ. જેન આદિનાથ દેરાસર અનંત સિદ્ધિનગર, આગ્રા રોડ, ભાંડુપ,
મુંબઈ–૪૦૦ ૭૮.
૧૮ જૈન દેરાસર | મુલરાજ ભવન, ટી. જે. રેડ, શીવરી,
મુંબઇ-૪૦૦ ૦૧૫.
૮ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંધ C/o. જેન દેરાસર, ઝવેર રેડ, મુલુંડ, -
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૮.
૧૯ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય પંકજ મેન્શન, ૧લે માળે, બુદ્ધ મંદિર પાસે,
વરલી, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૮,
૯ શ્રી કરછી અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય પ્રેમગુરૂ બિડીંગ, જૈન દેરાસર પાસે,
બજાર ગલી, વાંદરા, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૫.
૨૦ જૈન દેરાસર, રસુલ બિલ્ડીંગ
સાત રસ્તા, મુંબઈ–૪૦૦ ૦૧૧.
૧૦ શ્રી કલિડ પાર્શ્વનાથ જૈન તીર્થ
નહેરૂ રેડ, શાંતાક્રુઝ (પૂર્વ), મુંબઈ-૫૫.
૨૧ જેન દેરાસર, જૈન ભવન સનમીલ રોડ, લેઅર પરેલ,
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૩.
( ૧૧ શ્રી ખીમજી વેલજી સંઘવી જૈન ઘર દેરાસર દીપક બંગલે, થો રોડ, જુહુ પાલાં,
મુંબઈ–૪૦૦ ૦૫૭.
૨૨ પવઈ જૈન દેરાસર,
તીરંદાજ વિલેજ, પવઈ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૭૬.
૧૨ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય ૪, રાજેન્દ્ર પાક, ૧લે માળે, સ્ટેશન રોડ,
ગોરેગામ, વિસ્ટ] મુંબઈ-૪૦૦ ૬૨.
૨૩ અચલગચ્છ જૈન સમાજ c/o સંભવનાથ જૈન દેરાસર,
જામલી ગલી, બોરીવલી (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૯૨.

Page #1139

૨૪ અચલગચ્છ જૈન સમાજ C/o જેન દેરાસર દહીંસર, (વેસ્ટ), સ્ટેશન સામે
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૮.
૨૯ અચલગચ્છ જૈન સંધ
C/o જૈન દેરાસર તીલક ટેકીઝ પાસે,
જી. થાણા, પિસ્ટ ડેબીવલી, મહારાષ્ટ્રી.
૩. શ્રી અણસાગર નગર અચલગચ્છ જૈન દેરાસર સ્ટેશન રોડ, પિ. કલવા,
છે. થાણા, મહારાષ્ટ્ર,
૨૫ અચલગચ્છ જૈન દેરાસર
નિમલ રોડ, નાલા સોપારા તા. વસઈ છે. થાણુ, મહારાષ્ટ્ર), ૨૬ શ્રી સંભવનાથ જૈન દેરાસર અચલગચ્છ જૈન સમાજ હરિયાલી વિલેજ,
વિક્રેલી પૂર્વ, મુંબઈ-૪•••૮૩.
૩૧ શ્રી અચલગચ્છ જૈન દેરાસર શીવાજી નગર, મુલુંડ ચેકનાકા.
ચાણ નં. ૪. (મહારાષ્ટ્ર)
૨૭ વસઈ અચલગચ્છ જૈન દેરાસર બજાર પેઠ જી. થાણું,
વસઈ (મહારાષ્ટ્ર)..
૩૨ અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય,
ગુંજારવ બિલ્ડીંગ, ૧ લે માળે, સ્ટેશન રોડ, પિ. કલ્યાણ જી. થાણું (મહારાષ્ટ્ર)
૨૮ ક. વી. એ. અચલગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય-દેરાસર | ૩૩ અચલગચ્છ જૈન દેરાસર, પ. મેહના (આંબીવલી),
ભીંડીપાળા, * વાયા કલ્યાણ, જી. થાણા મહારાષ્ટ્રી, I પિ. અંબરનાથ છે. થાણુ, મહારાષ્ટ્ર) કચ્છ સિવાયના ગુજરાત સૌરાષ્ટ્ર મારવાડ, મહારાષ્ટ્ર આદિના
અચલગચ્છીય સ્થળો ના સરનામા | શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંધ-ઉપાશ્રય,
૭ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જૈન દેરાસર આણંદા ચકલા, જામનગર (સૌરાષ્ટ્ર)
દાંતા, જ૯લા: જામનગર,
સૌરાષ્ટ્ર હિાલા૨]. ૨ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંધ, મેટી ખાવડી, છે. જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર (હાલાર),
શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંધ C/o જેન દેરાસર
મેડપુર, જીલા: જામનગર, ૩ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જૈન દેરાસર
સૌરાષ્ટ્ર (હાલાર નાની ખાવડી, જીલ્લો: જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર હિાલાર.
૯ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જૈન દેરાસર
દલગી, છલાઃ જામનપર, ૪ મી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જૈન દેરાસર
સૌરાષ્ટ્ર (હાલાર). - નવાગામ, જીલ્લાઃ જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર [હાલાર)
શ્રી નરશી કેશવજી જૈન ધર્મશાળા ૫ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જૈન દેરાસર
પાલિતાણું સૌરાષ્ટ્ર) રંગપુર, જીલા: જામનગર,
૧૧ મી નરશી નાથા જૈન ધર્મશાળા સૌરાષ્ટ્ર હિાલાર)
પાલીતાણ સૌરાષ્ટ્ર].
શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંઘ C/o જેન દેરાસર ગોરખડી, જીલ્લો: જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર હિાલાર.
શ્રી ક. વિ. એ. . જૈન મહાજન પુરબાઈ જૈન ધર્મશાળા પાલીતાણા સિૌરાષ્ટ્રી

Page #1140

૧૩ શ્રી ક. વિ. ઓ. દે. જૈન નૂતન ધર્મશાળા
તલેટી રેડ, પાલીતાણું (સૌરાષ્ટ્ર)
| ૨૩ શ્રી વડોદરા અચલગચ્છ જૈન સંધ, ઉપાશ્રય
C/o અચલગચ્છ ભવન, ભાલેરાવ ટેકરા રાવપુરા રોડ પ્રતાપરેડ વડોદરા-૩૯૦૦૦૧
૧૪ શ્રી અચલગચ્છ નવાણું યાત્રિક સંધની ધર્મશાળા
પાલીતાણું સૌરાષ્ટ્ર
૧૫ શ્રી અચલગચ્છ જૈન સંધને
ઉપાશ્રય બજાર શેરી, વાયા : વિરમગામ માંડલ (ઉત્તર ગુજરાત)
આઘોઈ અચલગચ્છ જૈન સમાજ
C/o મોટા જૈન દેરાસર પિસ્ટ: આઈ વાગડ-કરછ|
૧૬ શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ગુરૂ મંદિર
પિટ: લોલાડા વાયા સમી (ઉત્તર ગુજરાત)
૨૫ શ્રી કે. દ. ઓ. જૈન અચલગચ્છ દેરાસર
જી. જલગામ, ચાલીસગામ મિહારાષ્ટ્ર)
૨૬ શ્રી શાંતિનાથ જૈન વેતાંબર દેરાસર
પારેલા છે. જલગામ મિહારાષ્ટ્ર)
१७ चिंतामणी पार्श्वनाथ जैन देरासर
जूनी चौकीकावास बाडमेर (राजस्थान )
१८ श्री शांतिनाथ अचलगच्छ जैन देरासर
गणेशचौक, जि. झालोर વિદ : મનમાર (રસ્થાન)
27 Kutchi Oshwal Jain Samaj
Swetambar Jain Derasar, 96, Mahatma Gandhi Road,
KHANDVA( M. P.)
१९ श्री मोरसीम अचलगच्छ जैन देरासर
पोष्ट : मोरसीम जि. झालोर વાય : મનમાર (THસ્થાન)
28 Shree K. D. O. Jain Sangh
C/o Jain Derasar, Kunchagar .. Gali, HUBLI (KARNATAKA)
२० अचलगच्छीय आदीश्वर जैन देरासर
વેઢેરા રોડ, સિરોહી (ાનસ્થાન)
29 Shree Kutchi Jain Sangh C/o Kutchi Jain Bhuvan,
59, Ezra Street, CALCUTTA-700 001
२१ श्री श्रीमाल शेठीया अंचलगच्छ जैन समाज
સૈન ટેરાસર, મોતીવૈદિઠ્ઠા (૩યપુર)
| 30
Shree Chandraprabhu Jain
Derasar COCHIN No. 2, MALBAR
(KERALA)
. २२ पोसाणा अचलगच्छ जैन देरासर
નિ. સાયરા વોટ સાબTI (રાનસ્થાન)

Page #1141

અચલગચ્છીય સંસ્થાઓ (મુંબઈ) ના સરનામા ૧ શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ વિધિપક્ષ) શ્વેતાંબર જૈન સંઘ
૧૧-B, ન્યુ હનુમાન બિલ્ડીંગ, ૧લે માળે, કેશવજી નાયક રેડ, મુંબઈ–•••૯. ૨ શ્રી આરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ (મુંબઈ ઓફિસ)
૧૧૪ ઝવેરી મેનાન, કેશવજી નાયક રેડ મુંબઈ-૯. ૩ શ્રી ક. વિ. એ. દેરાવાસી જૈન મહાજન (મુંબઈ)
૨૨૬-૩૨ આદીશ્વર જૈન દેરાસર, ભાત બજાર મુંબઈ–૪• ••૯. ૪ શ્રી કે, દ, એ, જૈન જ્ઞાતિ મહાજન (મુંબઈ)
શ્રી અનંતનાથ જૈન દેરાસર ટ્રસ્ટસ ૩૧૨-૩૦૬ નરશી નાથા ટ્રીટ, મુંબઈ ૪૦૦૦૯. ૫ શ્રી આય–જ કલ્યાણ કેન્દ્ર દ્રસ્ટ
c/o મે. લખમશી ઘેલાભાઈ કાં.
૩ ચીંચબંદર, મુંબઈ-૪••••૯ ૬ શ્રી ગૌતમ-નીતિ-ગુણસાગરસૂરિ જૈન સંઘ સંસ્કૃતિ ભવન
શ્રી ગુણશિશુ જિનાગમાદિ ચિન્હષ (જૈન જ્ઞાનભંડાર)
ઠે. લાલજી પુનશી વાડી, દેરાસર લેન, ધાટકેપર પૂર્વ, મુંબઈ-૪•• •છા, ૭ શ્રી ગુણભારતી પ્રકાશન ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ
કે. લાલજી પુનશી વાડી, દેરાસર લેન, ઘાટકોપર (ઈસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦ ૭૭. શ્રી આરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદ (મુંબઈ)
c/o શ્રી એ. ૨. જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ
૧૧૪ ઝવેરી મેન્શન, કેશવજી નાયક રેડ, મુંબઈ-૪૦૦૦૮ ૯ શ્રી અચલગચ્છ જૈન ધાર્મિક શિક્ષણ કેન્દ્ર
C/o શ્રી આર. ૨. જૈન ત. વિદ્યાપીઠ, કેશવજી નાયક રેડ, ૧૧૪ ઝવેરી મેન્શન, મુંબઈ-૪૦૦૦૮
-
W 6

Page #1142

૬૩
પરિશિષ્ટ નં. ૧૨
અચલગચ્છીય તીર્થોને સંક્ષિપ્ત પરિચય ભદ્રેશ્વર તીર્થ:
કચ્છ એક મહા પુરાતન દેશ છે. પ્રાચીન કાળમાં કરછ દેશમાં નગરીઓ હેવાનું સંભવિત છે, કે જેની જાહોજલાલી દેશાંતરમાં ફેલાયેલી હતી.'
ભદ્રાવતી નગરીને ઈતિહાસ બહુ જૂનો બતાવવામાં આવે છે. પ્રસિદ્ધ ભદ્રાવતી નગરીના સાંવશેષ, મંદિર અને મસ્જિદનાં ખંડીયેરે તથા ત્યાંથી મળી આવતા પ્રાચીન અને વિશિષ્ટ ગયા સિકકાઓ, મૂતિઓ અને અન્ય અવશેષો પરથી આ સ્થળની પુરાતનતાનો જરૂર ખ્યાલ આવે.
આ પ્રાચીન ભદ્રાવતી એક સરસ બંદર હતું અને ત્યાં વેપાર અને ત્યાંનું વહાણવટું અતિ વિકાસને પામ્યા હતા. આ ભદ્રાવતીમાં તેરમા સૈકામાં જગડુશાહ નામે એક ધનાઢય વેપારી થઈ ગયે. તેની પેઢીઓ દૂર દેશાવરમાં હતી. તેના વહાણે જગતના બંદરોમાં કિંમતી માલ લઈ આવજા કરતાં હતાં. કચ્છમાં સંવત ૧૩૧૫ માં ભારે અનાવૃષ્ટિ થઈ. લેકે અને જાનવરો ભયંકર દુષ્કાળના પંજામાં સપડાયા હતા. તે વખતે આ દાનવીર જગડુશાહે પિતાના ધનના ભંડાર ખોલી મનુષ્યોને અન્ન, વસ્ત્રો અને જાનવરને ઘાસચારે પૂરો પાડ હતા, એણે લાખો રૂપિયા ધમાંદા માટે ખર્ચા હતા જે નગરીમાં જગડુશ'હ જેવા દાનવીર હશે, તે નગરીની જાહેરજલાલી કેવી હશે. એની કલ્પના કરવી જરા પણ કદિન નથી. શતાબ્દી સુધી તે આ નગરી પૂર જાહોજલાલી હતી. ત્યાર પછી ચડતી-પડતીના નિયમો દ્વારા આ નગરીનું પતન થયું હશે.
આ જૂની “ભદ્રાવતી”ના ખંડેરેની નજીક જ એક “ભદ્રેશ્વર” નામનું ગામ છે.
આ ભદ્રેશ્વરથી પૂર્વમાં લગભગ અડધે માઈલ દૂર અનેક શિખરોથી સુશોભિત વિશાળ જૈન મંદિર અનેક ધર્મશાળાઓ વિગેરેથી શોભતું “ભદ્રેશ્વર વસહી તીથ' નામે ઓળખાતું ધામ છે. આ તીર્થગાંધીધામથી ૨૩ માઈલ, માંડવીથી ૪૫ માઈલ, ભૂજથી ૫૦ માઈલ, અંજારથી ૧૮ માઇલ અને ભદ્રેશ્વર ગામની સમીપમાં આવેલું છે.
આ જૈન તીથ (મંદિર) તેજ છે, જે ભગવાન મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ પછી ૨૩ વર્ષ એટલે કે આજથી લગભગ ૨૪૭૯ વર્ષ ઉપર આજ ભદ્રાવતીના દેવચંદ્ર નામના એક સગૃહસ્થ બંધાયું હતું. અને તેમાં પાર્શ્વનાથ ભગવાનની મૂર્તિ સ્થાપન કરી તે પછી આ મંદિરના અનેક જીર્ણોદ્ધાર થયા છે.
બાડમેરના ગુરાંસા (એક યતિ) પાસેની વહીમથી જાણવા મળે છે કે અચલગરછ (વિધિપક્ષ) પ્રવર્તક પૂ. દાદાશ્રી આરક્ષિતસૂરિજીએ ભદ્રેશ્વરના આ જિનાલય અને પ્રભુજીની પ્રતિષ્ઠા કરેલી. તેઓના પ્રથમ પટ્ટધર અનેક લત ક્ષત્રિય પ્રતિબોધક પૂ. દાદાશ્રી જયસિંહસૂરિજી પણ “ક ”માં પધારેલ અને તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી અનેકવિધ શાસન પ્રભાવના થઈ હતી. શ્રી જયસિંહસૂરિના ભક્ત શ્રેષ્ઠિ શ્રી લાલને પણ આ તીથનો જીર્ણોદ્ધાર–ઉન્નતિ કરાવેલ હશે.
કુમારપાળ મહારાજાએ આ મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કરાવેલું. એવો એક શિલાલેખ છે. આ મંદિરમાં પ્રસ્થાપિત કરવામાં આવેલ પાર્શ્વનાથ ભગવાનની તથા શાંતિનાથ ભગવાનની મૂતિઓ પર સંવત ૧૨૩૨ની

Page #1143

૪
સાલ નોંધેલી છે. અને તે પછી મદિરનો સંવત ૧૩૧૫ માં જગડુશાહે જીર્ણોદ્ધાર કરાવેલેા. કહેવાય છે કે જ્યારે ભદ્રાવતી નગરી પડી ભાંગી ત્યારે આ મંદિર એક બાવાના હાથમાં ગયુ.. ખાવાએ ભગવાનની મૂતિ ઉપાડી ભોંયરામાં રાખી દીધી ત્યાર પછી જૈન સથે સવત ૧૬૨૨ માં ભગવાન મહાવીર સ્વામીની મૂર્તિ પધરાવીને પ્રતિષ્ઠા કરી તે પછી તા પેલા બાવાએ પણ પાર્શ્વનાથ ભગવાનની મૂર્તિ જૈનેને પાછી સોંપી. એ મૂતિ મૂળ મંદિરની પાછળના ભાગમાં આવેલ દહેરીમાં પ્રસ્થાપિત કરવામાં આવી છે.
અચલગચ્છાધિરાજ, કચ્છના મહારાએ ભારમલલ (પ્રથમ) પ્રખેાધક પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસુરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી ૧૭ મી સદીમાં લાલન ગેાત્રી શ્રષ્ટિમાંધવા શ્રી વધમાન—પસિંહ શાહે આ મહાન તીથતા છાંદ્ધાર કરાવેલ. અને ઉક્તસૂચ્છિને આ સ્થઅે ચાતુર્માંસા કરાવી ખૂબજ લક્ષ્મીના સદ્વ્યય કરેલ,
અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગૌતમસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબની પ્રેરણાથી તેમના ભક્ત કચ્છ દુર્ગાંપુરનિવાસી શ્રેષ્ઠિશ્રી આસુભાઇ વાઘજીએ વીસમી સદીમાં આ તીથ'ના ઉદ્ઘારમાં ખૂબ જ સુંદર સેવાઓ આપેલી છે. જેના માનમાં મૂળનાયક પ્રભુજીની કે સામેના સ્નાત્ર હાલમાં તેમનુ બેસ્ટ બેસાડવામાં આવેલ છે.
આ મદિરને છેલ્લા છષ્ણેાંદ્દાર અચલગચ્છીય મુનિવરા શ્રી સુમતિસાગરજી તથા વિનયસાગરજીની પ્રેરણાથી સંવત ૧૯૩૯ ના મહા સુદ ૧૦ ના દિવસે માંડવીનિવાસી અચલગચ્છીય શેઠશ્રી માણુશી તેજશીંના ધર્મપત્ની મીઠાંબાઇએ કરાવ્યેા છે.
આ મંદિરની રચના ઘણી ભવ્ય અને ખૂબ ખુબીવાળી છે. સમતળ જમીનથી દહેરાસરના ગભારા ઘણા ઊંચા હાજા છતાં લગભગ ૧૦૦ ફુટના દૂરથી પણ મુખ્ય મૂર્તિના દર્શન થઈ શકે છે. ૪૦૦X૩૦૦ ફુટના પહોળા ચેાગાનમાં આ મંદિર આવેલું છે. મુખ્ય મંદિરની ચારે તરફ બાવન નાની-મેટી દહેરી છે. આ મંદિરમાં ૨૧૮ રતંભ છે. કેટલાક રચભ તા એ માણસની ખાથમાં પણ આવી શકે તેમ નથી. અને ચાર મોટા ઘુમ્મટ અને બે નાના ઘુમ્મટ છે. આ મદિરની બાંધણી દેલવાડાના જૈન મદિરની બાંધણી સાથે સરખાવી શકાય. જિનાલયમાં દાખલ થતાં એક ભોંયરૂ છે. જે અચલગચ્છીય શેઠશ્રી રાયશીં તેણુશીએ ખંધાવેલ જામનગરના ચારીવાળા દેરાસરમાં નીકળે છે એમ માન્યતા છે.
કચ્છી સ્થાપત્ય અને નકશી કામથી સભર એવા આ પ્રાચીન તીર્થંસ્થાનના દર્શનાર્થે પ્રતિવર્ષ હુજારા જેનજૈનેત્તા આવે છે.
આ તીથસ્થાનમાં યાત્રિકાતે રહેવા-જમવા માટે સુંદર વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. આ તીના વિશાળ કંપાઉન્ડમાં હવાઉજાસવાળા, પાણી, વિજળી, ખત્તીની સગવડવાળા મકાનો બાંધવામાં આવેલ છે તથા કંપાઉન્ડની બહાર બ્લોક સીસ્ટમવાળા પુરતા હવા-ઉજાસ, વગેરે સુવિધાવાળા મકાને બાંધવામાં આવ્યા છે. યાત્રિકા તથા ટુરીસ્ટોના ધસારા વિશેષ રહેતા હોવાથી ખીજા વધારાના બ્લોકાનું બાંધકામ પણ ચાલુ જ છે. અન્ય ગુરૂ મદિરા પણુ છે.
કચ્છના બધા મુખ્ય શહેરા સાથે આ તીધામ એસ. ટી. ના ખસ વ્યવહારથી સુંદર રીતે સાંકળવામાં આવેલ છે. ખાવન જિનાલયેાની ભમતીમાં જ અચલગચ્છાધિરાજ પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસુરીશ્વરજી મ. સાહેબની ચરણ પાદુકાઓ તથા ગચ્છાધિષ્ઠાધિકા દેવીઓથી યુક્ત એક સુંદર દેવકુલિકા પક્ષ છે. જેને તાજેતરમાં જ શ્રી અખિલ ભારત અચલમચ્છ જૈન સંધ તરી પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની પ્રેરણાથી જીણાંહાર કરાવવામાં આવેલ છે,

Page #1144

કચ્છની સુપ્રસિદ્ધ શ્રી ધૃતકલ્લોલ પાશ્વનાથ મહાતીર્થ સુથરીની પંચતીથીનો સંક્ષિપ્ત પરિચય
સં. “ગુણશિશુ” સુથરી મહાતીર્થ
આ પ્રભાવક મહા તીથ અંગે આ જ સ્મૃતિ ગ્રંથના ભાગ-૨ પૃ. ૨૮૮ પરથી વાંચી લેવા સુચના છે. કેકારા તીર્થ
આ તીર્થ અંગે આ સ્મૃતિના ભાગ-૨ પૃ. ૧૨૧ પરથી “કચ્છની ગૌરવગાથા ગાતું કોઠારાનું જિનચૈત્ય” આ લેખ અને પૃ. ૭૫ પરથી “શેઠ વેલામાલુ” આ લેખ વાંચી લેવા સૂચના છે.
સં. ૧૬૮૦ માં અચલગાધિરાજ પૂ. આ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબે કોઠારામાં ચાતુર્માસ કરેલ. સં. ૨૦૩૩ માં વિધમાન અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા., પૂ. આ. શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરિજી મ. સા. આદિ ઠાણું ૧૧ નું શેઠશ્રી નાયક જેઠાભાઈના પ્રયત્નોથી શ્રી કાઠારા ક. દ. ઓ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજને યાદગાર અને ઐતિહાસિક ચાતુર્માસ કરાવેલ. ચાતુર્માસ બાદ પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી આ તીર્થમાં અચલ (વિધિપક્ષ) છ પ્રવર્તક પૂ. આયંરક્ષિતસૂરિજીની ગુરુમૂર્તિની મહોત્સવ પૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરાવવામાં આવેલ.
અહીં ૧૯મી સદીની શરૂઆતમાં બંધાયેલ “મેરૂપ્રભ” જિનાલય આવેલ છે. શેઠ શ્રી કેશવજી નાયક, શેઠ શ્રી વેલજી માલુ અને શેઠ શ્રી શીવજી નેણશીએ વિ. સ. ૧૯૧૪માં જિન-પ્રસાદ બંધાવવાનો પ્રારંભ કર્યો અને વિ. સં. ૧૯૧૮ મહાસુદ ૧૩ના પ્રતિષ્ઠા કરાવી મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુના બિંબને બિરાજીત કરાવ્યા. જિનાલયોના ઝુમખાને “કલ્યાણ ટુંક” કહેવાય છે. જિનાલયને આઠ ટૂંક છે. પંચતીર્થીમાં ઉંચામાં ઉંચુ શિખર તેમજ પર્વતની શિખરમાળાનું ભાન કરાવતા એના ઉપરના બાર ઉન્નત શીખરો દૂરથી યાત્રિકાનું મન હરી લે છે. ઉન્નત શિખરો દેશભરના યાત્રિકોને શ્રદ્ધાનો સંદેશ આપે છે. મંદિરના રંગમંડપ તરણ સ્તંભ વગેરે પર નાજુક કોતરણી કરીને શિલાઓને જીવંત બનાવી છે. જગવિખ્યાત દેલવાડાના દેરાણી જેઠાણીના ગોખલાની પ્રતિકૃતિ બનાવી છે. જે અહીં જોવા મળશે. આમ ઉત્કીર્ણ શિલ્પકળાએ આગવી વિશિષ્ટતા ઉભી કરી છે. જખૌ :
વિ. સં. ૧૯૦૫ ના માગસર સુદ પાંચમના દિને અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિના ઉપદેશથી શેઠ શ્રી જીવરાજ રતનશીએ શ્રી મહાવીર સ્વામીનું જિનાલય બંધાવ્યું. વિશાળ કોટમાંના નવ જિનાલયનો છમ અવર જ શેઠના પિતાશ્રીના નામની “રત્ન ટૂંક કહેવાય છે. તેમાં પ્રતિમાજીને પરિવાર પણ ઘણો જ છે. વિ. સ. ૧૯૬૭ ના મહાસુદ ને પાંચમના દિને શેઠ શ્રી ગોવિંદજી કાનજીએ મુખ જિનાલય બંધાવ્યું આ તીર્થ નવ મંદિરની કેને લીધે શોભાયમાન લાગે છે. નલીયા :
વિ. સં. ૧૮૯૭ના મહાસુદ પાંચમને બુધવારના જ્ઞાતિ શિરેમ શેઠ શ્રી નરશી નાથાએ શ્રી ચંદ્રાપ્રભુનું મનહર ભવ્ય જિનાલય બંધાવ્યું. વિશાળ સોળ શિખર તથા ચૌદ મંડપવાળું મંદિર કલા માટે સુપ્રસિદ્ધ છે. પત્થર પરની સુવર્ણકલા માટે વિશિષ્ટતા ધરાવે છે.

Page #1145

તેરા :
વિ. સ. ૧૯૧૫ માં શેત્રી માતા હીરજી ડોસા અને શેઠ શ્રી પાર્શ્વીર રાયમલે શ્રી જીરાવલ્લા પાશ્વનાથનું ભવ્ય જિનાલય બંધાવ્યું. જે તેની ભવ્યતાથી શ્રી સુથરીની પંચ તીર્થમાં સ્થાન પામ્યું છે. તે ઉપરાંત વિ. સ. ૧૮૭૮ના માગસર સુદ ૬ ને સોમવારના શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથ જિનાલય શ્રી શ્રી નિતશેખર તથા ભક્તિશેખરે બંધાવ્યું અહીંની પ્રતિમા શ્રી સંપ્રતિ સજા દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત થયેલી મનાય છે. આ મંદિરના નવ શિખરની કલા સુપ્રસિદ્ધ છે.
સાંધાણ:
અહીં શાંતિનાથ પ્રભુનું મૂળ જિનાલય છે. અને નવટૂંક રીતે ભવ્ય જિનાલયે પણ છે. માણ તેજશીએ તીલક ટૂંક, ગોશર વિરધોર તેજશી કરમણે સંભવનાથ જિનાલય, અને પરબત લાધા અને ગોવીંદજી લાધાએ વિરપ્રભુ જિનાલય, અને પદ્મપ્રભુ જિનાલય બંધાવ્યા. મહારાષ્ટ્ર (ખાનદેશ) મંડન પારેલા તીર્થ:
મહારાષ્ટ્રના અનેક શહેરો અને ગામમાં ધંધાર્થે આવી વસી શ્રી ક. વિ. ઓ. જૈન જ્ઞાતિ અને શ્રી ક. દ. એ જૈન જ્ઞાતિના બંધુઓએ પિતાની ધાર્મિક ભાવના દ્વારા આ પ્રદેશમાં જૈન ધર્મ કરછી સમાજ અને અચલગચ્છને ગૌરવ અપાવેલ છે. મહારાષ્ટ્રના ખાનદેશ વિ. વિભાગમાં શ્રી કે. દ. એ. જેન જ્ઞાતિના બંધુઓ વિશેષ સંખ્યામાં રહે છે. તેઓએ ધુલીયા, અમલનેર, પાંચોર, મલકાપુર, ખામગામ વિ. સ્થળાના જિનાલય-ઉપાશ્રયના નિર્માણમાં સુંદર સહયોગ આપ્યો છે. જ્યારે પારેલા, ચાલીસગામ, ચેપડા, આકેલા વિ. સ્થળે સ્વતંત્ર જિનાલય-ઉપાશ્રયે બંધાવી પોતાની વિશિષ્ટ ધર્મભાવનાને પરિચય આપેલ છે. આ ખાનદેશના પારોલા શહેરનું તીર્થાતુલ્ય જિનાલય શ્રી અચલગચ્છ અને શ્રી ક.દ. ઓ. જૈન જ્ઞાતિના કાતિગાથા માત જૈન ધર્મના ગૌરવને વધારી રહેલ છે. આ તીર્થને વિસ્તૃત ઇતિહાસ “ગુણભારતી માસિક” સં. ૨૦૩૮ ને “પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના મહારાષ્ટ્ર વિહાર વિશેષ.ક”માં પ્રકાશિત થયેલ છે. સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ આ મુજબ છે:
સં. ૧૯૧૬ માં શેઠશ્રી હરભમ નરશી નાથાએ શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું ગૃહમંદિર બંધાવ્યું. સં. ૧૯૦૭માં પારોલા ક. ઇ. ઓ. જૈન સંઘે શિખરબંધ, દેરાસર, ઉપાશ્રય અને મહાજનવાડી વિ. બંધાવ્યાં. સં. ૨૦૧૭માં આ તીથને શતાબ્દિ મહોત્સવ ખૂબ જ ઠાથી ઉજવવામાં આવ્યું. હાલ પણ દર વરસે આઠે દિવસ પર્યુષણ પર્વની આરાધનાથે ખાનદેશ અને દેશાવથી અનેક જ્ઞાતિબંધુઓ અત્રે આવી ખૂબ જ સુંદર રીતે પર્વની આરાધના કરે છે. પારેલા અમલનેરથી ૧૩ માઈલ, ધ્રુલીયાથી ૨૩ માઇલ, અને જલગામથી ૩૬ માઈલ પર મુંબઈ નાગપુર રોડ પર આવેલ છે. શ્રી અનંતનાથ જૈન દેરાસર તથા તેના સાધારણ ફડે કસ્ટ (મુંબઈ) હસ્તકના જિનાલય કુમઠા :
મહેનર રાજ્યના ઉત્તર કેર છલામાં દરિયાકાંઠે આવેલ રમણીય સ્થળ છે. સો વર્ષ પહેલ ક. . આ જ્ઞાતિના સે એક ઘરો હતા. જેથી ઘર દેરાસર બંધાવવામાં આવેલ જેમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુજીની સાથે અખંડ પથ્થરમાં કંડારેલ વિશિષ્ટ પરિકર સહિતની સ્પામ વર્ણ પાંચફટ ઊંચી અધપદ્માસનસ્તે ખૂબજ પ્રાચીન ભએ પ્રતિમા મૂળનાયક તરીકે બિરાજમાન કરવામાં આવેલ. બાદ રેખર બંધ જિનાલય

Page #1146

નવેસરથી બંધાવવામાં આવેલ. આ જિનાલયને જીર્ણોદ્ધાર તથા અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ શેઠ શ્રી મુલજી જીવરાજ લોડાયાના સહકારથી થયું. વાલગિરિ ?
આ સ્થળ કુમઠાથી પાંચ માઈલ પર આવેલ છે. ૬૫ વરસ પહેલા કમઠા તથા મુંબઈના ક. દ. ઓ. જ્ઞાતિજનોએ આ સ્થળે શાંતિનાથ પ્રભજીનું શિખર બંધ જિનાલય બંધાવેલ. પ્રતિમાજી સંમતિ રાજાના વખતના છે. અહીં ખૂબજ શાંત વાતાવરણ છે. ઘુગુર :
કુમઠાથી આઠ માઈલ પર આવેલ છે. ખાના ખેતરોની વચ્ચેથી માગ છે. અહીં સુંદર સ્થળ પર શ્રી આદીશ્વર પ્રભુ બિરાજમાન છે. પ્રતિમાજી સંમતિ રાજાના સમયના છે. આ ત્રણે દેરાસરીની વહીવટ શ્રી અનંતનાથજી દેરાસર ટ્રસ્ટ હરતક છે. અલપાઈ:
સં. ૧૯૬૦ માં કચ્છ માંડવીના અચલગચ્છીય શ્રેષ્ઠિશ્રી મલચંદ પાનાચંદ પદમશી એ ઉપાશ્રય હોલ સહિત જિનાલય અર્પણ કરેલ છે. સં. ૧૯૮૫ માં નરશી નાથા ચે. ટસ્ટ પાસેથી વગર નકરે શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી વિ. ત્રણ પ્રતિમાજીની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવેલ છે.
સ. જતીન છેડા પરિશિષ્ટ-૧૩ શ્રી આ. ૨. જૈન ત. વિદ્યાપીઠ સંચાલિત પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર અને
શ્રી આયંરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદ ની આછી ઝલક સમ્યગ દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્રના ગે જ અનંતાનંત આત્માઓ સર્વ દુઃખ અને સર્વ કર્મોથી મુકત બની મેક્ષ મંદિરમાં શાશ્વત સ્થાનને પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. આવી પવિત્ર શ્રદ્ધાના યોગે યુગ પ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. પાદ આચાર્ય ભગવંત શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબ કચ્છી જૈન સમાજમાં પરમતારક શ્રી જિનશાસન અને તેના પવિત્ર સિદ્ધાંતે તરફની શ્રદ્ધામાં વધતી જતી ઉણપતા જોઈ સતત ચિંતીત રહેવા લાગ્યા પોતે જે શાસનના અણગાર છે જે સમાજના ધર્મનેતા છે...અને જે ગચ્છના નાયક છે. તે જૈન શાસન, કરછી સમાજ અને અચલગચ્છના અનુયાયીઓના હૃદયમાં ધમને ધબકત જવા પૂજ્યશ્રી સતત પુરૂષાર્થ કરતા રહ્યા. જેના ફળ સ્વરૂપે પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી એ કચ્છની અવની પર બાળકે માટે શ્રી આરક્ષિત જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ તથા બાલિકાએ વિધવા અને ત્યકતા બ્લેને માટે શ્રી કલ્યાણ ગૌતમ–નીતિ જૈન તત્વજ્ઞાન શ્રાવિકા વિદ્યાપીઠની અનુક્રમે સં. ૨૦૧૭, સં. ૨૦૩૦ માં સ્થાપના કરી. આ બન્ને જ્ઞાનગંગોત્રીઓ દ્વારા સમાજ અને ગછની ખરેખર રોનક બદલાઈ ગઈ. આ વિદ્યાપીઠમાંથી સમ્યગ જ્ઞાન લઈ અનેક શાસન પ્રભાવક મુનિરાજે, સાવીઓ, ધમનિષ્ઠ યુવાનો શ્રાવકો અને આદર્શ શ્રાવિકાઓ વિ. ધર્માત્માઓ તૈયાર થયા.
આ વિદ્યાપીઠ સંસ્થા દ્વારા દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર, મી આયરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદ, શ્રી આયુરક્ષિત સમયથી જૈન કન્યા પરિષદ, દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ગ્રંથ પ્રકાશન કેન્દ્ર અને શ્રી અચલગચ્છ જૈન ધાર્મિક શિક્ષણ એજ્યુકેશન બોર્ડ વિગેરે વિવિધ સાંસ્કૃતિક ઉત્થાનની પ્રવૃતિઓનું સંચાલન થાય છે. અહીં અમે જ્ઞાનસત્રો અને યુવક પરિષદની કેટલીક પ્રવૃતિઓને ઉલ્લેખ કરીશું.

Page #1147

પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર -
મુંબઈવાસી કચ્છી જૈન સમાજના બાળકો અને યુવાનોમાં જૈન ધર્મ અને મેક્ષલક્ષી સુસંસ્કૃતિના સંસ્કારોના વપન માટે “જ્ઞાનસત્ર” જેવા એટદાર અનોખા પ્રગનું સર્વ પ્રથમ આયોજન સં. ૨૦૩૩નાં દીવાળી વેકેશનમાં ઘાટકોપર (પૂર્વ) મધે કરાયું. આ સર્વપ્રથમ ઐતિહાસિક જ્ઞાનસત્ર શ્રી જીરાવલિ પાર્શ્વનાથ (તીથ) દેરાસર–ઉપાશ્રયના યાને શ્રી ક. વિ. એ. દેરાવાસી જૈન વાડીના હાલલ્માં જાયેલ. આશીર્વાદદાતા અને માર્ગદર્શક હતા. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી અને પ્રેરણાદાતા–નિશ્રાદાતા હતા સાહિત્યરત્ન પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સાહેબ. આ જ્ઞાનસત્ર પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિના ચતુર્થ જન્મશતાબ્દિ વર્ષની સ્મૃતિ નિમિતે તેઓના પુનિત નામે યોજાયેલ. આ પ્રથમ જ્ઞાનસત્રના ખર્ચને સંપૂર્ણ લાભ શ્રી ઘાટકોપર ક. . મૂ. પૂ. જૈન સંઘે લીધેલ. સં. ૨૦૩૪ માં પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. મુંબઇ પધારતાં તેઓશ્રીની નિશ્રામાં જ્ઞાનસત્ર યોજાયા. ચેથા જ્ઞાનસત્રથી તેનું સંચાલન શ્રી આ. ૨. જૈન ત. વિદ્યાપીઠ સંસ્થાએ સ્વીકારેલ છે. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની સતત પ્રેરણાથી વિવિધ દાતાઓ આ જ્ઞાનસત્રમાં આર્થિક સહકાર આપત્તા રહ્યા છે. દશમાં જ્ઞાનસત્ર પહેલા જ્ઞાનસત્રના કાયમી કંડનો પ્રારંભ કરાયો. અને સં. ૨૦૩૮ ના પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના મહાલક્ષ્મી (તીરૂપતિ એપાર્ટમેન્ટ)ના
તુમાસ દરમ્યાન પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી પયુષણમાં ભાદરવા સુદ ૫ ના પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. જૈન શાસનના પાંચ અંગો તથા જ્ઞાનસત્ર દૌનિક કાર્યક્રમ અને મહત્તા ૫ર ચોટીલું અને પ્રભાવક પ્રવચન આપતાં માત્ર અડધા કલાકમાં ૩ લાખ રૂ. જેટલે વિરાટ ફંડ થયેલ. યોગાનુયોગ આ ચાતુર્માસના દીવાળી વેકેશન દરમ્યાનના શ્રી અમર સન્સવાળા શ્રેષ્ઠિશ્રી શામજીભાઈ ટોકરશી, ડુંગરશીભાઈ ટોકરશી નવીવારવાલાએ ૧૧મા જ્ઞાનસત્રના ખર્ચને સંપૂર્ણ લાભ લીધેલ. આ જ્ઞાનસત્રમાં રેકર્ડબ્રેક રૂ૫ ૨૨૫ જેટલી ડબલ સંખ્યામાં વિદ્યાર્થીઓ જોડાયેલા અને અનેક યુવાન–આળકોએ પિતાના ભૂતકાલીન પાપની ભવાલોચના સ્વીકારેલ. આવા જ્ઞાનસત્રો ચલાવવા વાર્ષિક પચાસ હજાર રૂ. જેટલે ખચ આવે છે.
- કછી જૈન સમાજની કન્યાઓના આધ્યાત્મિક ઉથાન કાજે સં. ૨૦૩૬ ને સં. ૨૦૩૭ના દીવાળી વેકેશન દરમ્યાન પૂ. વિદૂષી સાધ્વીશ્રી પુણ્યદયશ્રીજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી મુલુંડ (મુંબઈ) માં અચલગચ્છ જૈન સમાજના સૌજન્યથી અને કચ્છ ભીંશરામાં સંધાન શ્રી ઝવેરચંદ જે સાવલાના સૌજન્યથી એમ બે આય સમય ગુણ જૈન કન્યા જ્ઞાનસત્ર (૮ દિવસના) યેાયા જેમાં બે વખતમાં ૨૫૦ અને ૧૫૦ જેટલી કન્યાઓ જોડાયેલી. અન્ય પૂ. સાધ્વીજી મ. સાહેબોની નિશ્રામાં કલાક-કલાકની નાની ધાર્મિક કન્યા શિબિર પણ યોજાયેલ છે. શ્રી આર્યરક્ષિત જૈન યુવક પરિષદની સ્થાપના અને પ્રવૃત્તિઓ
પ્રથમ જ્ઞાનસત્ર બાદ દર મહિને જ્ઞાનસત્રમાં જોડાએલા યુવાનો અને બાળકનું ૫ મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. આદિની નિશ્રામાં ત્રણેક વખત મિલન યોજવામાં આવેલ. ૫ણ ચતુર્થ જ્ઞાનસત્ર દરમ્યાન સં. ૨૦૩૫ના જેઠ સુદ ૯ રવિવાર તા. ૩–૬–૭૯ના પાવન દિવસે યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આભ. શ્રી ગુણસાગરસુરીશ્વરજી મ. સા.ના વરદ હસ્તે તેઓશ્રીની પરમ તારક નિશ્રામાં જૈન શાસન અને આર્ય સંસ્કૃતિના પ્રચાર અને રક્ષણ કાજે શ્રી આયંરક્ષિત જેન યુવક પરિષદની સ્થાપના કરવામાં આવી. (૧) આ પરિષદના યુવાનો માટે દર રવિવારે ખાસ ધાર્મિક શિબિરેનું પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીની નિશ્રામાં આયોજન કરવામાં આવે છે. (૨) ચાતુર્માસ દરમ્યાનની રવિવારીય શિબિરમાં પરિષદના યુવાને
પર્યુષણમાં વ્યાખ્યાન વાંચન વિ.ની તાલીમ મેળવે છે. જેઓને પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં રહેલા પૂ. મુનિભગવંત વાચના આપે છે. (૩) પરિષદના યુવાને વિદ્યાપીઠના યુવાનની જેમ સાધુ-સાધ્વીજીના

Page #1148

ને ક્રમાંક
૧૧૫ |
- પૂ. દાદા શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જૈન ધાર્મિક જ્ઞાનસત્ર ૧ થી ૧૧ નું માહીતી યંત્ર જ્ઞાનસત્ર | વિદ્યાર્થી-| સંવત
વાચના દાતા સ્થળ (મુંબઈમાં)
એની સમય
નિશ્રા
નિશ્રા | | મુનિવર
સંખ્યા Jવકેશનમાં) ઘાટકોપર (પૂર્વ)ની
સં. ૨૦૩૩ ૫. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગજી | | | કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૧ | કચ્છી વિસા ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજનની | ૧૫ જીરાવલ્લિ પાર્શ્વનાથ દેરાસરની વાડી
દીવાળી
મ. આ. ! પૂ. પૂર્ણભદ્રસાગરજી મ. સા. સં. ૨૦૩૪) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ
પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. ૨ ક. વિ. એ. કે. જૈન હાઈરફૂલ-પાલાગલી || ૧૧૫ | શ્રી તથા પૂ આ. ગુણોદય
ઉનાળા | સાગરસૂરિ આદિ
પૂ. મહદયસાગરજી મ. સં. ૨૦૩૪
પૂ. મહદયસાગરજી મ. ૩. I ઘાટકોપર (પૂર્વ)નું ઉપરોક્ત સ્થળ.
દીવાળી
પૂ. સર્વોદયસાગરજી મ. સં. ૨૦૩૫
પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. ૪ | પાલાગલી હાઈસ્કૂલનું ઉપરોક્ત સ્થળ.
ઉનાળા
પૂ. પૂર્ણભદ્રસાગરજી મ. ક. વિ. એ. કે. જેન નવી મહાજન વાડી,
સં. ૨૦૩૫
પૂ. પૂર્ણભદ્રસાગરજી મ. (ચીંચબંદર). દીવાળી
પૂ. સૂર્યોદયસાગરજી મ. સં. ૨૦૩૬
પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. | ૬ | ઘાટકેપર (પૂર્વ) ઉપરોક્ત સ્થળ.
૧૨૫
પૂ. વીરભદ્રસાગરજી મ. ઉનાળા
પૂ. પૂર્ણભદ્રસાગરજી મ. સં. ૨૦૩૬
પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. ૭ | મુલુંડ (વેસ્ટ.) શિશુકુંજ હેલ.
૧૬૫] | દીવાળી
પૂ. વીરભદ્રસાગરજી મ.
૧૩૦

-
સં. ૨૦૭) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ
૮ | શ્રી ક.દ.ઓ. જૈન વિદ્યાર્થીગૃહ ઘાટકે૫ર વિસ્ટ)| ૧૦૫
પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. શ્રી તથા પૂ. કલાપ્રભ સાગરી પૂ. સૂર્યોદયસાગરજી મ.
ઉનાળા
પાલાગલ
સં. ૨૦૩૭ ૧૩૫ |
દીવાળા
ઘાટકોપર (પૂર્વ), જીરાવલ્લિ દેરાસર હેલ
૧૨૫
સં. ૨૦૩૮ ઉનાળા

પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. પૂ. સૂર્યોદયસાગરજી મ. પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. પૂ. પૂર્ણભદ્રસાગરજી મ. ૫. કલાપ્રભસાગરજી મ. પૂ. મહદયસાગરજી મ.
મહાલક્ષી (તીરૂપતિ) એપાર્ટમેન્ટ)
| ૨૨૫
| સં. ૨૦૩૮ - દીવાળી

Page #1149

ચાતુમાંસ વિનાના ક્ષેત્રોમાં પર્યુષણ પર્વમાં વ્યાખ્યાનો, પ્રતિક્રમાદિ આરાધના કરાવવા જાય છે. (૪) દર વખતના જ્ઞાનસત્રોની વ્યવસ્થામાં તથા પ્રભુભક્તિ રૂ૫ વરઘોડા કે છરી પાળતા પગપાળા જૈન સંઘ, મહત્સવ વિ.માં સ્વયંસેવક તરીકે સેવાઓ આપે છે. (૪) શક્તિશાળી યુવાનને સંગીત વર્ગોમાં પરિષદના ખર્ચે મોકલવામાં આવે છે. (પ) હિંસા વિરોધ : ગર્ભપાત, પશ કતલ, કરછમાંથી પશુઓની વિદેશ ખાતે થતી નિકાશ વિ. માટે જોરદાર ઝુંબેશ અને વિરોધ કરવામાં આવે છે. (૬) નિબંધ હરિફાઈ ફટાકડાથી નુકશાન, કચ્છનો વિકાસ, જૈન તત્વજ્ઞાન વિ. વિષય પર પ્રસંગે પ્રસંગે નિબંધ લેખનની હરિફાઇઓ રખાય છે અને સુંદર ઈનામો અપાય છે. (૭) વકતૃત્વ તાલિમ: રવિવારીય શિબિરે અને જ્ઞાનસત્રો દરમ્યાન યુવાનો અને બાળકે ધર્મ-સંસ્કૃતિના પ્રચારક બને તે માટે વકતૃત્વ તાલિમ આપવામાં આવે છે. (૮) સાહિત્ય પ્રકાશન: (૯) અચલગચ્છધિપતિશ્રીની આજ્ઞા અને મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ના માર્ગદર્શન મુજબ અહિંસા -સંસ્કૃતિ પ્રેરક સાહિત્ય પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. “કુછને વિકાસ” અહિંસા અને ખાદી “માનવતાનું કલંક” વિ. ૧૦ જેટલી વિવિધ લધુ પુસ્તિકાઓ (લે. શ્રી વેણીશંકર) મુ. વાસુ) સેંકડોની સંખ્યા પ્રકાશિત કરી પ્રચારવામાં આવી છે. (૧૦) ગુણુભારતી માસિક : પરિષદના યુવાને આ માસિકનું સંચાલન કરે છે તેમજ આ માસિકના પ્રચાર માટે હાલ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી તથા પૂ. કલાપ્રભસાગરજી મ. ની પ્રેરણાથી અલગ ટ્રસ્ટ રચવામાં આવેલ છેઆ માસિક દ્વારા સમ્યગ જ્ઞાન, અહિંસા, અને સંસ્કૃતિને સુંદર પ્રચાર થાય છે. આ માસિકના હાલ ૩૦૦૦ સભ્ય છે. (૧૧) દેરાસર શુદ્ધિના કાર્યમાં પણ યુવાને સારો ભોગ આપે છે બે વરસ સુધી પ્રમુખ તરીકે શ્રી દીપક આર. ગાલા વિ. યુવાનેએ સુંદર ભેગ આપ્યો હાલ છેલ્લા બે વરસથી શ્રી રામજી શામજી ધરેડ પ્રમુખ તરીકે તથા શ્રી જતીન છેડા શ્રી કીરણ ૩ વિજય ઘેલા વિ. યુવાનો સુંદર સેવા આપી રહ્યા છે. તથા કરછ પણ રક્ષા સમિતિ વિભાગમાં શ્રી ચુનીલાલ દેઢીઆ શ્રી બીપીન ઘરેડ સુંદર સેવા આપી રહ્યા છે. આ પરિષદની શાખા તરીકે પણ અનેક સ્થળેના યુવક મંડળ જોડાયા છેપર્યુષણ પર્વબાદ આરાધના કરાવવા ગયેલ યુવાને તથા ઔષધ, અઠ્ઠાઈ આદિ આરાધના કરનારા યુવાનોનું વિદ્યાપીઠ અને પરિષદ વતી જાહેરમાં બહુમાન કરાય છે. કચ્છપશુ રક્ષા સમિતિના પ્રયત્નથી વિદેશ જતું પશુધન બચી ગયું.
આ રીતે ધાર્મિક જ્ઞાનસત્રો અને યુવક પરિષદના માધ્યમથી કચ્છી જૈન સમાજમાં આધ્યાત્મિકતાની અનેરી ઝલક આવી છે.
હે અરિહંત ભગવતિ ! આપ અનુગહની હેલીઓ વર્ષ ! હે ગુરુદેવ ! આપનું અપૂર્વ ગબળ રેલાવો ! ! હે વડીલો ! અમારા ઉત્સાહમાં આશીષે એપ ! અને પ્યારા યુવાને ! તમે તમારી યુવાતાકાત ને જિનશાસન, અહિંસા અને સંસ્કૃતિની રક્ષામાં લગાવી દો !
જ્ઞાનસત્ર પરિષદના યુવાને પતી લિ. જતીન મેરારજી છેડા
જયેશ પ્રેમજી સાવલા અજય રાઘવજી સેની દિનેશ દેવજી ગાગરી

Page #1150

પરિશિષ્ટ નં. ૧૪
- સંકલન; મુનિશ્રી સૂર્યોદયસાગરજી કેટલીક સંસ્થાઓને પરિચય (૧) શ્રી અખિલ ભારત અચલગચ્છ (વિધિપક્ષ) શ્વેતાંબર જૈન સંઘઃ- આ સંસ્થા અખિલ ભારતના અચલગચ્છ જૈન સમાજ અને તેના અનુયાયીઓ શ્રાવકશ્રાવિકારૂપ સંધની પ્રતિનિધિ સંસ્થા છે. અચલગચ્છાધિપતિ ૫. પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી તેઓશ્રીની અધ્યક્ષતામાં શ્રી અચલગચ્છ ઉત્કર્ષ સાધક સમિતિના ઉપક્રમે સં. ૨૦૨૪ માં ભદ્રેશ્વર મહાતીર્થના પટાંગણમાં શ્રી ચતુવિધ સંધનું સર્વ પ્રથમ અધિવેશન ભરાયેલ. ત્યારે આ સંરથાની સ્થાપના કરવામાં આવેલ. આ સંસ્થાના શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘના પ્રમુખ તરીકે કરછ વરાડીઆના શ્રેષ્ઠિ શ્રી નારાણજી સામજી મોમાયાને નિયુક્ત કરવામાં આવેલા. દરમ્યાન સંધના ઉત્કર્ષની અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓ થઈ. પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી મુંબઈ પધારતાં તેઓશ્રીની અધ્યક્ષતામાં ચતુવિધ સંધનું દ્વિતીય અધિવેશન મુંબઈ દેસ મેદાન મધે ભરાયું. તે વખતે આ સંસ્થાના શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘના પ્રમુખ તરીકે સંઘરત્ન શ્રેષ્ઠિ શ્રી વિશનજી લખમશી સાવલા કરછ દગપરવાલાની નિયુક્ત કરવામાં આવેલ છે. તાજેતરમાં આ સંસ્થા તરફથી નીચે મુજબની શુભ પ્રવૃત્તિઓ પ્રારંભવામાં આવેલ છે. (૧) અચલગચ્છ ધાર્મિક પાઠયક્રમ શ્રેણ, (૨) સમૂહ વરસીતપ પારણું મહોત્સવ, (૩) ધાર્મિક-સાધર્મિક ઉત્કર્ષ ફંડ પેટી જના, (૪) સાધર્મિક–તબીબી રાહત હોમીઓપેથી દવાખાના, (૫) દીક્ષા મહોત્સવ અને દીક્ષાર્થીઓનું બહુમાન (૬) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીને ૬૮ વરસ થતાં ૬૮ માસ ધાર્મિક ઉત્કર્ષ ફંડ, (૭) સાધુ-સાધ્વી શિક્ષણ ફંડ, (૮) સંસ્થાનું સ્વતંત્ર–નૂતન ઓફિસ મકાન, (૯) ધાર્મિક સૂત્ર ઈનામી યોજના, (૧) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીને સૂરિપદ રજત મહામહોત્સવ, (૧૧) પ્રાચીન સાહિત્ય પ્રાપ્તિ, (૧૨) નૂતન ગ્રંથ પ્રકાશન (૧૩) શત્રુંજય તીર્થના મૂળનાયકની ટુંકમાં પૂ. દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ ચરણે પાદુકા ગુરૂમંદિરને જીર્ણોદ્ધાર, (૧૪) ભદ્રેશ્વર તીર્થની ભમતીમાં કલ્યાણસાગરસૂરિ ગુરૂમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર, (૧૫) અચલગચ્છ પૂજા તાલીમ હરીફાઈ, આ સંસ્થા તરફથી અન્ય નીચે મુજબની પ્રવૃત્તિઓ ચાલુ છે, (૧૬) અચલગચ્છીય તિથિ પત્રિકા પ્રકાશન, (૧૭) સં. ૨૦૩૦ થી વીતરાગ સંદેશ માસિકનું પ્રકાશન (૧૮) ૫. સાધુ-સાધ્વીજીઓની યથાયોગ્ય હૈયાવચ્ચ અને તેના દવાઆદિ ખચને લાભ, (૧૯) અચલગરછ કલ્યાણ કેન્દ્ર દ્વારા દુષ્કાળ દરમ્યાન માનવ રાહત, (૨૦) વિદ્યાપીઠના સંસ્કૃતના ઉચ્ચ અભ્યાસીઓને સ્કોલરશીપ, (૨૧) સાધર્મિક રહેઠાણ યોજના, (૨૧) પાવાગઢમાં તીર્થ–ઉપાશ્રય-ધર્મશાળાની વિચારણા. (૨) શ્રી યશોધનવર્ધમાન બહુતેર જિનાલય કસ્ટ:
યુગપ્રભાવક અચલગચ્છાધિપતિ પ. આ. ભ. શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી કચ્છ માંડવી તાલુકાના કોડાય તલવાણાના ભૂજ હાઈવે પર શ્રી શત્રુંજયાવતાર આદીશ્વર બહુતેર જિનાલય મહાતીર્થનું નિર્માણ થનાર છે. સં. ૨૦૩૯ ના કા. વદ ૫ ના આ તીર્થની ભૂમિ પર મંગલ ખાતમુહૂર્ત વિ. થયેલ છે. અનેક ધર્મપ્રેમી ઉદારદીલ શ્રાવકે સુંદર લાભ લઈ રહ્યા છે. (૩) શ્રી આર્ય-જય-કલ્યાણ કેન્દ્ર (મુંબઈ)
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રીના આશીવાથી અને પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ની પ્રેરણાથી પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવની ૨૫૦૦ મી નિર્વાણુ સંવત્સરી તથા પૂ. ગુરૂદેવોની સ્મૃતિ નિમિતે પ્રાચીન અર્વાચીન સાહિત્યના પ્રકાશન, સંરક્ષણ અને ઉધરણના પવિત્ર ઉદ્દેશથી આ સંસ્થાની સ્થાપના કરવામાં

Page #1151

હર
આવેલ છે. આ સસ્થા તરફથી પ્રકાશિત સાહિત્યની સૂચિ આ ગ્રંથના પરિશિષ્ટ નં. ૮ (પૃ. ૪૬) માં આપવામાં આવેલ છે. મા સંસ્થાના શ્રી આય—ગુણુ-સામિ`ક ફૅંડ દ્વારા યાગ્ય સાધમિકાને સહાય કરવામાં આવે છે. આ સંસ્થાને સંધવી શ્રી લખમશી ઘેલાભાઇ સાવલા (દુર્ગીપુર) વાલાના પરિવાર તરફથી ઘાટકાપર (મુંબઇ) પૂત્ર ખાતેનેા લાલજી પુનશીવાડી (દેરાસર લેન) ના મકાનના નીચેને અમુક ભાગ ભેટ મળતાં તે સ્થાનનેશ્રી ગૌતમ—નીતિ–ગુણસાગરસૂરિ જૈન મેધ સસ્કૃતિ ભવન તરીકે નામ આપવામાં આવેલ છે. જેમાં શ્રી ગુણુશિશુ જિનાગમાદ્દિ ચિટ્ઠાષ (વિશાળ જ્ઞાન ભંડાર) રાખવામાં આવેલ છે. શ્રી ચતુર્વિધ સંધ આને સુંદર લાભ લે છે. આ સંસ્કૃતિ ભવનમાં ગુણુભારતી (માસિ) પ્રકાશન ચે. ટ્રસ્ટ તથા શ્રી આય રક્ષિત જૈન યુવક પરિષદની શુભ પ્રવૃત્તિએ પણ કરવામાં આવે છે.
(૪) શ્રી ગુણુભારતી પ્રકાશન ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ.
આ સસ્થા દ્વારા ધમ, અહિંસા અને સંસ્કૃતિના પ્રચાર સંરક્ષણના એક માત્ર ઉદ્દેશથી અનેક લેખેાથી સભર ગુણુભારતી માસિક દર મહિને પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે. અચલગચ્છાધિપતિ પૂ. આ. ભ. શ્રી ગુણુસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના સુરિપદને ૨૫ વરસ થયાં તેની સ્મૃતિ નિમિતે તપસ્વીરત્ન પૂ. આ. દેવ શ્રી ગુણાદયસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના શુભાશીષાથી અને સાહિત્યરત્ન પૂ. મુનિરાજશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ની મંગલ પ્રેરણા અને પ્રાણુભાઁ માગ દશ નથી તથા અન્ય પૂ. સાધુ-સાધ્વી ભગવંતાના માદર્શનથી આ માસિકે સારી એવી લેાકચાહના મેળવેલ છે. આ માસિકનું આજીવન (સભ્ય) લવાજમ રૂા. ૨૦૧ છે. કાર્યાંલય : શ્રી ગુણુભારતી પ્ર. ચે. ટ્રસ્ટ C/o મૌ.ની ગુણસાગરસૂરિ જૈન મેધ સંસ્કૃતિભવન, દેરાસર લેન, ઘાટકાપર (પૂર્વ) મુબઈ ૪૦૦૦૭૭,
(૫) અચલગચ્છના વિકાસની તથા અન્ય જરૂરી સક્ષિપ્ત નોંધા
(પ્રેરક : અચલગચ્છાધિપતિશ્રી )
(૧) સંધ રત્ન શ્રેષ્ઠિ શ્રી ઝવેરચંદ જે. સાવલા એ ટ્રેન દ્વારા શીખરજી તીા સંધ ાઢેલ જેની સ્મૃતિ રૂપે માતુશ્રી પુનઃઇબાઈ જે. સાવલા ભીથરાવાલા અચલગચ્છ જૈન ધર્માંશાળા આ નૂતન ધમ શાળાના નિર્માણ માટે લગભગ રૂા. ૩૦ લાખના વચનો મળેલા છે.
(૨) શ્રી ક. વિ. એ. દેરાવાસી જૈન મહાજન (મુંબ) હસ્તક પાલિતાણા મુકામે વિશાળ ધર્મશાળા બંધાઈ રહેલ છે.
(૩) પાલિતાણા મધે શ્રી શત્રુ ંજય નવાણુ યાત્રિક ધમશાળા માટે વિશાળ જમીન ખરીદાયેલ છે. (૪) શંખેશ્વર મહાતીથ નજીકના લાલાડા ગામમાં અચલગચ્છેશ પૂ. આ. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજીને સ. ૧૬૩૩માં જન્મ થયેલ. આ સ્થળે સુંદર દાદાવાડી નિમિત થઇ રહેલ છે.
(૫) શ્રી ક. ૪. એ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજન અને અનંતનાથછ ટ્રસ્ટ દ્વારા અનેક મહાત્સવો થયેલ છે. (૬) સં. ૨૦૩૮-૩૯ માં પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ શ્રી પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી, મુનિશ્રી મહાદયસાગરજી આદિ ઠા. ૧૨ તથા પૂ. સા શ્રી પુણ્યાયશ્રીજી ઠા. ૬ ને મહાલક્ષ્મીતીરૂપતિ એપાર્ટમેન્ટ મધે શેઠશ્રી ધમડીરામજી કે. ગોવાણી ભીનમાલવાલા એ યાદગાર અને ઐતિહાસિક ચાતુર્માંસ કરાવ્યું. અને સ. ૨૦૩૯ ના મહા વદ ૫ ૨૭ ફેબ્રુ. ૧૯૮૩ ની વહેલી સવારે શેઠશ્રી ધમ...ડીરામજી કે. ગાવાણી અવસાન પામ્યા. તેઓ ૨૦૩૯ ના હિં. ક્ા. સુ. ૭–૮–૯ ના ભરાનાર અ. ભા. અચલગચ્છ જૈન સધ અને અધિવેશનના વરાયેલા પ્રમુખ હતા. આ અધિવેશનને જોરદાર ચમકાવવાની તેની અપૂ
ભાવના હતી.

Page #1152

૩
રૂા.
આ ગ્રંથના પ્રકાશનમાં સહાયક દાતાઓની નામાવલિ નામ
| | સ્થળ | પ્રેરણ ૧૧-૦૧ સંધવી સંધરત્ન શ્રેષ્ટિશ્રી ખીમજી વેલજી છેડા ગોધરા પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી તથા ૧૧૦૦૧ સંઘવી સંધરત્ન શ્રેષિશ્રી લખમશી ઘેલાભાઇ T(નવાવાશ) 1 પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરની સાવલા
પ્રેરણાથી સંધવી સંધરત્ન શ્રેષિશ્રી સામજીભાઈ જખુભાઈ મો. આસંબીઆ| | ગાલા સંધવી સંધરત્ન શ્રેષિશ્રી મેરારજીભાઈ જમ્મુ
'ભાઈ ગાલા ૧૧૦૦૧ સંઘવી સંઘરત શ્રેષ્ટિશ્રી ઝવેરચંદ જેઠાભાઈ સાવલા ભીસરા ૮૫૧ શ્રી અનંતનાથજી મહારાજ જેન દેરાસરજી તથા T મુંબઈ | | અચલગચ્છાધિપતિશ્રી તેના સાધરણ ફડે
(ખારેક બઝાર) છે, ભીનમાલ અચલગચ્છ જૈન સંધના
ભીનમાલ ભાઈ–બહેને
(રાજસ્થાન) , કછી વિશા ઓશવાળ દેરાવાસી જૈન મહાજન મુંબઈ
ભાતબઝાર , શા દામજી મેઘજી જનતા દુગ્ધાલયવાલા
નવાવાશ(મુલુંડ) ૫. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૧૫૦૦ , પાર્શ્વનાથ શ્વેતાંબર મૂ. જેન સંધ ઘાટકોપર | પૂ. મુનિશ્રી મહાભદ્રસાગરજી મ. સા.
(સાંધાણું સ્ટેટ) ૧૦૦૧ , માટુંગા ક. . મૂ. જૈન સંધ
માટુંગા
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૧૧૧ , કચ્છ દેવપુર વિશા ઓશવાળ જૈન મહાજન
મુંબઈ. ૫. સાદેવી શ્રી કલ્યાણદયશ્રીજી
મ. સા. ૧૦૧ શા ઉમરશી દેવજી
છે. આસબીઆ) પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૨૧૧ બાઈ પુરબાઈ ચાંપશી ઘેલાભાઈ
નળબાર ૧૧૦૧ શ્રી નલબઝાર ગ્રેઇન ફલોર એન્ડ
સુગર ડીલર્સ મંડળ ૧૦૦૧ શા હંસરાજ ખીમરાજની કાં.. ૧૦૦૧ શ્રી વડાલા અચલગચ્છ જન સંઘ
વડાલા (મુંબઈ) ૧૦૦૧ , જેઠાભાઇ ઘેલાભાઈ
ડુમરા ૧૦૦૧ ,, નાગલપુર જૈન મહાજન
નાગલપુર પૂ. આ. દેવશ્રી ગુણોદયસાગરસૂરીશ્વરજી
મ. સા. ૧૦૦૧ , ભુજપુર અચલગચ્છ જૈન સંધ
ભુજપુર પૂ. મુનિશ્રી પૂર્ણભદ્રસાગરજી મ. સા.
પૂ. મુનિશ્રી સર્વોદયસાગરજી મ. સા. ૧૦૦+ , મેરાઉ જેન સંધ ચી. ઉમેશકુમારની દીક્ષા પ્રસંગે | મેરાઉ
પૂ. મુનિશ્રી ઉદયરત્નસાગરજી મ. સા. ૧૯૦૧ માતુશ્રી રતનબાઈ છેડા ટ્રસ્ટ
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૮૮૯ શ્રી તાડવ કચ્છી જૈન સંધ
તાડદેવ પૂ. મુનિશ્રી સૂર્યોદયસાગરજી મ. સા. ૫૦૧ , ખીમજી વેલજી છેડા તથા પુરબાઈ ખીમજી છેડા ગોધરા પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૫૦૧ , કેશવજી નાયક ટ્રસ્ટ-હા. શ્રીયુત નાયક જેઠાભાઈ
પૂ. સા. શ્રી મુકિતશ્રીજી મ. સા. ૨૫૧ , હઠીશીંગ જેઠાભાઈ-હા. શ્રી સાકરચંદ હઠીશીંગ | જામનગર પૂ. સા. શ્રી પુણ્યોદયશ્રીજી મ. સા.
જ

Page #1153

૨,
નામ
પ્રેરણે
-
૫૦૧
૩૨૫ શ્રી બાડા જૈન મહાજન
બાડા
૫. સા. શ્રી તિકળાશ્રીજી મ. સા. ૫૦૦ , ગાંધીધામ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન સંધ ગાંધીધામ | પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૫૦૦ , ચાંપશી પદમશી શાહ ૧૦૧ , કચ્છી દશા ઓશવાળ જૈન મહાજન
હુબલી (કર્ણાટક) ૨૫૧ , કચ્છી દશા ઓશવાળ જૈન સંધ
આદિપુર ૭૦૧ , કેડાય દેરાવાસી જૈન સંઘ
કેડાય
પૂ. સા. શ્રી વસંતપ્રભાશ્રીજી મસા. ૫૦૧, લાલવાડી અચલગચ્છ જૈન સંઘ
લાલબાગ પૂ. સા. શ્રી અરૂણોદયશ્રીજી મ. સા. , ઘાટકોપર અચલગચ્છ જૈન સંઘ
ઘાટકોપર પૂ. સા. શ્રી પુર્યોદયશ્રી મ. સા. ૫૦૧ , શાંતાક્રુઝ અચલગચ્છ જૈન સંધ
શાંતા ક્રુઝ ., બીદડા દેરાવાસી જૈન સંઘ
બાદડા
પૂ. સા. હીરપ્રભાશ્રીજી મ. સા. માંડલ અચલગચ્છ જૈન સંધ
માંડલ
પૂ. સા. શ્રી કાંતિશ્રીજી મ. સા.
પૂ. સા. શ્રી સુનંદાશ્રીજી શ. સા. ૫૧ , બાડમેર અચલગચ્છ જૈન સંઘની તપસ્યાવાલી ! બાડમેર .. સા. પ્રિયંવદાશ્રીજી મ. સા.
બંને તરફથી - ૫૦૧ , વાંદરા કચ્છી જૈન સંધ
વાંદરા , સા. હરખશ્રીજી મ. સા. ૫૭૪ , મુલુંડ અચલગચ્છ સંધની બનો તરફથી મુલુંડ
સા. શ્રી હેમલતાશ્રીજી મ. ૪૦૧ , શ્રી તીરૂપુર દેરાવાસી જૈન સંધ
તીરૂપુર છે પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી ૩૫૧ , કાંડાગરા દેરાવાસી જૈન સંઘ
કાંદાગરા , સા. શ્રી તત્વપ્રજ્ઞાશ્રીજી મ. સા. ૩૫૧ , ડુમરા અચલગચ્છ જૈન સંઘ
ડુમરા
સા. શ્રી મુકતાશ્રીજી મ. સા. ૩૧૧ , મરસીમ અચલગચ્છ જૈન સંઘ
મોરસીમ
, અચલમછાધિપતિશ્રી
(રાજસ્થાન) ૩૦૧ , નાનાઆસંબીયા અચલગચ્છ જૈન સંઘ નાના આશબીયા , સા. શ્રી અનંતગુત્રીજી મ. સા. ૨૫૧ , કેડારા શાંતિનાથ જૈન દેરાસર ટ્રસ્ટ
કેારા , સા શ્રી રતનશ્રીજી મ. સા. અને સાધારણ ખાતા કોઠારા ૨૫૧ , સુથરી અચલગચ્છ જૈન દેરાસર
સુથરી , સા. શ્રી ચંદનજી મ. સા. ૨૫૧ , જામનગર વિશા ઓશવાળ અચલગચ્છ જૈન સંઘ જામનગર , મુનિરાજ લબ્ધિસાગરજી મ. સા. ૨૫૧ ,, કલકત્તા કચ્છી જૈન સંઘ
કલકત્તા , અચલગચ્છાધિપતિશ્રી મ. સા. ૨૫૧ , હાલાપુર અચલગચ્છ જૈન સંધ
હાલાપુર ૨૫૧ , ફુદરડી દેરાવાસી જૈન સંધ ૨૫૧ , ચીઆસર અચલગચ્છ જૈન સંધ
ચીઆસર ૨૫૧ , દાદર અચલગચ્છ જૈન સંઘ
દાદર
પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૫૦૧ ,, દેમાંબાઈ વેલજી પાસુ
નવાવાસ i પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી તથા , ૫૦૧ , મઠાંબાઈ શવજી પુનશી
ભુજપુર ૫૧ , લાડુબાઈ નરશી પુનશી
ભુજપુર ૧૦૧ , ગાંગજી પાંચાણીયા
ગોધરા | પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
કુંદરોડી

Page #1154

પ
રૂા.
નામ
પ્રેરણા
૭૫૧ શ્રી ભોજરાજ ચાંપશી પાસડ
દેટીઆ પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૧ , સ્વ. દેમીબાઈ ચાંપશી માંડણના સ્મ.
કાજી સૈયદ હા. કેશવજી ચાંપશી
સ્ટ્રીટ ૧૦૧ , તલકચંદ લીલાધર દેટીઆ
તલવાણું ૫૦૧, ત્રિકમજી વીરજી ની તથા શ્રી માણેકજી ઘાટકોપર
હીરજી સોની ૫૧ , રમણીકલાલ જીવરાજ મોરારજી માતુશ્રી પાનબાઈ ! ડુમરા પૂ. આ. શ્રી ગુણોદયસાગરસૂરીશ્વરજી જીવરાજના ૮૨૫ આયંબીલ તપના ઉજમણ
મ. સા. તથા પૂ. મુનિશ્રી કવીન્દ્રનીમીતે
સાગરજી, પૂ. મુનિશ્રી વીરભદ્ર
સાગરજી મ. સા. ૧૧ તલકશી પ્રેમજી ગાલા
દેવપુર ૧૦૧ , દેવરાજ દામજી
વરલી ૧૦૧ , ભવાનજી કાનજી નીસર
દેવપુર ૧૦૧, કુંવરજી જેઠાભાઈ
પૂ. મુનિશ્રી કમલપ્રભસાગરજી મ. સા.. ૧૧, લખમશી આસુભાઈ નાગડા
કેટરી પૂ. મુનિશ્રી વીરભદ્રસાગરજી મ. સા.
મહાદેવપુરી ૨૫૧ , તાડદેવ અચલગચ્છ જૈન સંધ
તાડદેવ પૂ. મુનિ શ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૧૨૫ , ડુંગરશી નાનજી
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૧, દામજી ખીમજી
મેરાઉ
પૂ. મુનિશ્રી સર્વોદયસાગરજી મ. સા. ૨૫૦ , જયંતીલાલ જીવરાજની કુ.
મુંબઈ પૂ. આ. શ્રી ગુણોદયસાગરહા. રમણીકલાલ જીવરાજ
સુરિજી મ. સા. ૧૦૧ , માંડલ જૈન શ્વેતાંબર મુર્તિપૂજક (વિધિ પક્ષ)| માંડલ પૂ. સા. શ્રી કાંતિશ્રીજી મ. સા.
અચલગચ્છ જૈન સંધ ૧૫૧ , ખીમજીભાઈ ઠાકરશી
સાંધાણ
૫, અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૦૧ , ભવાનજી પદમશી વીસરીયા
ગઢશીશા પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૧૦૧ , નાગલપુર જૈન મહાજન
નાગલપુર પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ , શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક અચલગચ્છ જૈન સંધ ભૂજ ૨૫૧ , જેઠાભાઈ ડુંગરશી
બોરીવલી
(નાગલપુર) ૧૧ , ભવાનજીભાઈ રાયશી છેડા
ગોધરા ૨૫૧ , જેઠાભાઈ ડુંગરશી
નાગલપુર _| \. સા. શ્રી નિરંજનાશ્રીજી મ. સા. ૫૦૦ અ હીરછ કાનજી કેડાયવાલા
કડાય , તારદેવ કચ્છી જૈન સંધ
તાદેવ
પૂ. મુનિશ્રી મહોદયસાગરજી મ. સા. હા. લખમશી વેલજી ૨૫૧ છ લાયજા નિ મહાજન
લાયજા મોટા | પૂ. સા. શ્રી અભયગુણશ્રી જી. મ. સા.

·

Page #1155

રૂ
નામ
સ્થળ
પ્રેરણું
.
ડાણ
૨૫૧ શ્રી શેરડી અચલગચ્છ જૈન મહાજન
શેરડી
પૂ. સા. શ્રી અક્ષયગુણીજી મ. સા. ૨૫૧ , ગઢશીશા અચલગચ્છ જૈન સંધ
ગઢશીશા છે સા. ઇ નરેન્દ્રશ્રીજી મ. સા. ૨૫૧ , ભાનમાલ અચલગચ્છ જૈન સંધ
ભાતમાલ જ સા., કનક પ્રભાશ્રીજી મ. સા.
(રાજસ્થાન) ૫૦૧ , ભુજ અચલગચ્છ જૈન સંધ
ભુજ
સા., કેશરશ્રીજી મ. સા. ૨૫૧ , સાભરાઈ ભુતિપૂજક જૈન મહાજન
સાભરાઈ
સા., ગિરિવરશ્રીજી મ. સા. ૨૫૧ , કોટડા અચલગચ્છ જૈન સંધ
કેરડા (રેહા)| સા., પદ્મશ્રીજી મ. સા. ૨૫૧ ,, પોપટલાલ મેઘજી
રાયણ
સા , જ્યોતિ પ્રભાશ્રીજી મ. સા. ૨૦૧૫ નાના રતડીયા જેન સંધ ,
નાના રતાડીઆ ક, આચાર્ય દેવશ્રી મ. સા. ૨૦૧ ,, ડોણ દેરાવાસી જૈન સંઘ
, સ. શ્રી આણંદશ્રીજી મ. સા. ૨૦૧ , તલવાણું દેરાવાસી જૈન સંધ
તલવાણું
| મુનિરાજ શ્રી કાંતિસાગરજી મ. સા. ૨૦૧ , જખૌ અચલગચ્છ જૈન સંધ
જખૌ , સા. શ્રી મહાદયશ્રીજી મ. સા. ૨૦૧ , તુંબડી દેરાવાસી જૈન સંઘ
તુંબડી , સા. શ્રી ચારૂલતાશ્રીજી મ. સા. ૨૦૧ , નાગલપુર અચલગચ્છ જૈન સંધ
નાગલપુર
સા. શ્રી કપલતાશ્રીજી મ. સા. ૨૦૦ , સણોસરા અચલગચ્છ જૈન સંઘ
સણોસરા [, સા. અમરેન્દ્રીજી મ. સા. ૨૦૨ , નરેડી અચલગચ્છ જૈન સંઘ
નરેડી
સા. શ્રી વિશ્વોદયશ્રીજી મ. સા. ૨૦૧ , દેઢીઆ અચલગચ્છ જૈન
દેટીઆ | સા. શ્રી ગિરીવરશ્રીજી મ. સા. ૨૦૧ , મોટા આશંબીયા જૈન સંઘ
મોટા આશંબીયા , સા. શ્રી ખીરભદ્રાશ્રીજી મ. સા. ૨૦૨, કાંયડ કેશવજી
જાય , અચલગચ્છાધિપતિની ૨૦૧ , બીન માલ અચલગચ્છ શ્રાવિકા ઉપાશ્રય ભીનમાલ , સા. શ્રી કનક પ્રભાશ્રીજી મ. સા.
(રાજસ્થાન) ૧૫૧, રાયણ જૈન સંધ
રાયણ
,, મુનિશ્રી ગુણરત્ન સાગરજી મ. સા. ૧૫૧ ક. દ. એ. જૈન જ્ઞાતિ મહાજન તેરા
- સા. શ્રી નિમલપ્રભાશ્રીજી. મ. ૧૨૫ , ફરાદી અચલગચ્છ જૈન સંધ
ફરાદી આ સા. શ્રી જયરેખા શ્રીજી મ. સા. ૧૨૫ કુંવરજી કરમચી
નાગ્રેચા
આચાર્ય દેવશ્રી મ. સાહેબ ૨૨૫ , એક સદગૃહસ્થ તરથી
મુલુંડ , સા. શ્રી હેમલતા શ્રી જી. મ. સા. ૨૦૧ , ગંગાબાઈ ભવાનજી અરજણ ભેદા તરફથી સ્વ. | વાડાપદ્ધર ,, સા. નિમલાથી મ. સા.
ભવાનજી અરજણનાં સ્મ. હા. ધનજી ભવાનજી ૧૧ , મેરાઉ દેરાવાસી સંધ
મેરાઊ
- સા. શ્રી પુર્ણાનંદશ્રીજી મ. સા. ૧૧ , નલીઆ અચલગચ્છ જૈન સંધ
નલીઆ , સા. શ્રી નિરંજના શ્રીજી મ. સા. ૧ , બાંભડાઈ અચલગચ્છ જૈન સંધ
બાંભડાઈ , સા. શ્રી સૂયયશા શ્રીજી મ. સા. ૧૦૧ - અચલગરછ શાંતિનાથજી જૈન દેરાસર
માંડવી કચ્છ , સા. શ્રી શીતલ શ્રીજી મ. સા. ૧-૧ અ. સૌ. સરલાબેન હંશરાજની અઠ્ઠાઈ નીમીતે | તેરા
પૂ સા. શ્રી હેમલતાશ્રીજી મ. સા. હા. પદમશી કાનજી
મોટા આશંબીયા ૧૦૧ શ્રી રતનબાઈ મહેન્દ્રકુમાર આશારીયા
તરી

Page #1156

રૂા.
૧૧ શ્રી હરીલાલ નાગછ
11 લક્ષ્મીલાલ ચપાસાત કોઠીયા
મારારજી નાનજી
૧૧ પાનબાઈ ાકરશી
લધા
૨૫૧ કચ્છી શ્ર. મુ. પુ. અચલગચ્છ જૈન સંધ
૧૧ મગનલાલ નથી
૧૦૧ સ્ટીલાલ વાલજી લાભા
95
ܙܝ ܪܪ
,,
39
59
99
39
૧૧ પાનબાઈ કશી વધા
33
૫૦૧ મૃ
જાર અલગ
૨૫૧ (દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિજી મ.સા. ચત્તુ જન્મ) શતાબ્દિ મહત્સવ સમિતી તરથી અનતનાથ દે, ભીનમાલ અચલબ્ધ જૈન સધ
૫૦
૨૦૧, દાદાશ્રી કલ્યાણસાગરસૂરિ જ્ઞાનસત્ર (શીબીર)
સમિતી
૧૦૧ સંઘવી સામજી જખુભાઈ ગાલા
૨૫૦ લાખર પલ જૈન પ
33
,,
31
,,
૧૧ મમખા કાનને દેશન હીરજી ધારથી હા. વેખા
૧૧ 5 ૧૧ મીતાબેન ભવાનજી ગાલા
1-1
દામજી ભાણજી
33
11 સ્વ. કુરપાર ખેતથી હા. કસ્તુરભાઈ
૧૦૧ શ્રી વજપાર મેાણુશી
૧૧. પુખરાજી સુભા
નામ
૧૦૧ સ્વ. છેડા ગેલાભાઈ મેધાભાઈ
૧૧ શ્રી હીર ૭ વેપાર
35
જૈન સધ
૧૦૧ માતુશ્રી સુંદરબાઇ ગણુસી ખીયરી હા. શીવજી ગણુસી
૧૧ શ્રી કાનજી ખીમજી પીર
39
૧૦૧ આણંદજી પાસુભાઇ
31
૧૦૧ શ્રી માંડવી . અચલગચ્છ બા એના જૈન ઉપાશ્રય
1‰ ટાકરશી દેવરાજ
૧૧ મકડા અચલગચ્છ જૈન સંધ
૧૧
દેવશ્યદ માર્ગકમદ શે
૧૧ કે, માણેકર હેમાળ શેક
93
ES

| સ્થળ
માંડલ
પ્રતાપગઢ
મુલુ’ડ
બાપ
નાલા સાપારા નાલા સાપારા
મુલુંડ
ભાડા
જાર
ખારેકબજાર
ભાનમાલ
મુંબઇ
મુલુંડ
લાઅર પરેલ
નાગલપુર
દેશલપુર
કરાદી
મેરાશે
નાગલપુર
ભાડા
ભીનમાલ
ભાકરી
મુનડી
કાટા (રાયા)
સુથરી
ખાખર
માંડવી
માંડવી
મકડા
ભીનમાલ
રાજસ્થાન
ભીનમાલ

પ્રેરણા
પૂ. સા. શ્રી મુક્તિશ્રીજી મ. સા.
,, . દેવી મ. સા.
અચલગચ્છાધિપતિશ્રી
99
૬૬ પુ. મુ. કલાપ્રભસાગજી મ. સા. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી
59
99
પૂ. મુ. કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. અચલગાધિપતિશ્રી
મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
,,
35
""
21
59
અચલગચ્છાધિપતિશ્રી
,,
૬. સા. પુણ્યશ્રીજી મ, સા, અચલગચ્છાધિપતિશ્રી
,,
સા. શ્રી કનકપ્રભાથી મ. સા.
મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા.
25
33
પૂ. સા. શ્રી પુષ્પાશ્રીજી મ. સા.
અચલ,ાધિપતિશ્રી
35
19
39
99
""
31
59
19
પૂ. સા. શ્રી
શીતલ છે. મ. સા.
પૂ. સા. શ્રી શીતલશ્રીજી મ. સા.
પુ. સા. શ્રી કનકપ્રભાશ્રીજી મ. સા.
!!

Page #1157

eટ
૨
નામ
રથી
પ્રેરણા
૧૦૧ શ્રી કીશનલાલ મેતીલાલ દલાલ
[ પૂ. સા. શ્રી કનકપ્રભાશ્રીજી મ. સા.
ઉદેપુર જાનમાલ નવાવાસ રાયણ સણાશરા કેડાય ડુમરા દેઢીઆ દેટીઆ દેઢીઆ કાંડાગરા
પૂ. મુ. કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. પૂ. સા. શ્રી જ્યોતિ પ્રભાશ્રીજી મ. સા. ૫. સા. શ્રી અમરેન્દ્રશ્રીજી મ. સા.
પૂ. સા. શ્રી સુરેન્દ્રશ્રીજી મ. સા. | | સા. શ્રી ગિરિવરશ્રીજી મ. સા.
થી પૂ. સા. શ્રી પ્રિયવંદાશ્રીજી મ. સા. Lી પૂ. સા. શ્રી વનલતાશ્રીજી મ. સા.
, અચલગચ્છાધિપતિશ્રી
૧૦૧ , રતનશી ટોકરશી ૧૧ બાઈ મેગીબાઈ મોરારજી રતનશી ૧૦૧ . ધનબાઈ દેવજીના સ્મ. હા. દેવજી શીવજી. ૧૦૧ શ્રી જખુભાઈ નથુ ૧૦૧ , મેરારજી લખમશી ૧૦૧, પ્રેમજી માણેક હા. માલબાઈ ૧૧ , દેવકાંબાઈ લાલજી પાલણ ૧૧ , માલબાઈ ગેલાભાઈ ૧૧ , ખીમજી ચાંપશી ૧૦૧ સંધવી શ્રી રાયશી ભાણજી ૧૧ સંધવી શ્રી ખુશાલચંદ રાયશી ૧૦૧ સંધવી શ્રી લલીતકુમાર રાયશી ૧૦૧ સંઘવી શ્રી કીશોરકુમાર રાયશી ૧૧ શ્રી દેવેન્દ્રકુમાર રાયશી ૧૦૧ , જેતબાઈ ભાણજી લાલજી ૧૦૧ , શામજી મેગજી ૧૦૧ ક દેવકાંબાઈ કલ્યાણજી મેઘજી ૧૧ , ચાંપશી શામજી ૧૧ નરશી ગશર ૧૧ , ખીમજી ભણ ૧૧ ઇ માવજી રવજી ૧૦૧ કુંવરજી માલશી હરીઆ ૧૧ બઈ મઠાંબાઈ નાનજી ૧૦૧ શ્રી શામજી વેલજી ૧૧ દામજી શામજી ૧૦૧ ,, માવજી વેલજી ૧૦૧ ટાકરશી આણંદજી લાલા ૨૦૧ ,, પ્રેમજી ભીમશી ગાલા ૧૦૧ , સુંદરજી દેવજી
, જેઠાભાઈ ગોવિંદજી ૧૦૧ , જવેરીલાલ આણંદજી ૧૦૧ , હીરજી હેમરાજ
દેઢીઆ દેટીઆ ઢીઆ દેઢીઆ દેઢીઆ દેટીઆ દેટીઆ
વિદ્ર
ડુમરા ફરાદી
લાઈજા મોટા રાયધણજર દેવપુર બાડા હાલાપુર ગઢશીશા મેટા રતાડીઆ| પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી લાલા મેરાઉ બાડા તીરૂપુર કેચીન

Page #1158

રૂા.
નામ
૧૧ શ્રી જયંતિલાલ દેવજી
૧૧, દેવસી તેમછ
11. સાકરચંદ પાના
૧-૧ કરમશી લખમશી
1-1 ચાંપશી જંદાબાદ
૧૦૧ પંચાસર મહિલા મંડળ જૈન માન ખાનું
૧-૧ જયંતીલાલ ખાલચંદ
201 દરગ' ભવસ્થાન
ܪ
ܪܐ
95
39
ܙܐ
39
99
29
39
39
1-1 ચુનીલાલ સરૂપજી
૧૧ ભીંસરા અચલગ જૈન સધ ૧૧ ાટડી અચલગચ્છ જૈન સંધ 11 વીઢ અચલગચ્છ જૈન સંધ ૧૧ પુનડી અચલગચ્છ જૈન સધ 11 સુનઢી અચલગ જૈન સોંઘ
1-1
લેાલાડા જૈન સંધ
જલગાંવ અચલગચ્છ .ન સધ
૧૧, બાપ અલગ જૈન સપ
૧૧ * નારાપુર અચલગ જૈન સ
નારાણુપુરા
1-1 નાયકા જૈન સંધ ા, યંતિલાલ ચીમનલાલ નાયકા(ગુજરાત)
૧૧,
માવજી કુંવરજી
1-1 ટાકરશી આ છ લાલકા ૧૧ સામ્રાટ વિક્રમકુમાર
""
99
39
""
39
95
""
૧૧ શકુન વ્રજલાલ
09
59
અ. સૌ. શરમેન શીવ પાહ્મણના સુપુત્રી નિમ લાખેનના પુણ્યા
૧૦૧ અ. સૌ. હૈમીબેન ધીરૂભાઈ ધનાણી ૧૧ અ. સૌ. મજુલાબેન નવીનચંદ્ર શાહ ૧૦૧ શ્રી દેવકાંમા કવચ્છ વીકમાની ૧૧ કે, શામજી તેજપાર
e
૧૧ કાર્તિક લક્ષ્મીચંદ
95
૧૧ અ. સૌ. જેમાબેન પ્રેમચ’દ દેડી
૧૧ શ્રી કચ્છી દામજી સમેન શીખરની યાત્રા નીમિત્તે
૧૧ . સૌ. સનબાઇ શામજી તેજપા
૧૧ શ્રી નમી શામજી તેપાર

સ્થળ
નવાવાશ
વાંઢ
[sr jaws
ભુજપુર
આદિપુર
પંચાસર
માંડલ (ઉ. ગુ)
પાસાણા
રાજસ્થાન
ભાગલ પાદર
ભીંસા
કારડી મહાદેવપુરી
વીઢ
પુનડી
યુનડી
લાલાકા
જલગાંવ
માંસ
ભાડા
લાલા
લાયન (મોટા)
નૅરાખી
મૈાખી
બાડા
ગઢીયા
માંડવી
નૈરોબી
જશાપુર
ગા
ગઢશીશા

પ્રેરણા
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી
99
',
99
""
""
39
99
99
97
59
99
35
95
33
35
,,
99
31 99
99
55
33
93
37
31
59
35
39
"9
"
19
99
99
49
',
39
99
પૂ. સા. શ્રી હરખજી મ. સા.
39
19
33
29
39
પૂ. સા. શ્રી અભયગુણાશ્રૌજી મ. સા.
પૂ. સા. શ્રી હરખશ્રીજી મ. સા.
99
99
''
23
59
53
25
""
""
33
પૂ. સા. શ્રી રતનશ્રીજી મ. સા. તથા પુ. સા. શ્રી ચંદ્રોદયશ્રીજી મ.
33

Page #1159

રૂા.
નામ
સ્થળ
પ્રેરણા
તરા
ડાણ
પૂ. સા. શ્રી રતનશ્રીજી મ. સા. ૧૦૧ શ્રી ઉદયકુમાર કાંતીલાલ
તથા પૂ. સા. શ્રી ચંદ્રોદયશ્રીજી મ. * ૧૦૧ ગં. સ્વ. મીઠીબાઈ ખીમજી
માંડવી ૧૦૧ અ. સૌ. હીરબાઈ મોરારજી ગાલા
નાના આસંબીયા ૧૦૧ શ્રી ભુલાભાઈ નરસી ગાલા
ડુમરા પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૦૧ , રાયચંદ ઉમરશી
, આ. શ્રી ગુણાદયસાગરસુરીશ્વરજી ઠારા
મ. સા. ૧૦૧, લખમશી કુંવરજી ઉઠીઆ
રાયધણજાર , ટોકરશી નરશી
મેરાફ ૧૧• ,, હેમંત સ્ટોર
કેટરી ૧૦૧, ભીમશી હેમરાજ
કાડડી ૧૦૧ , પ્રેમજીભાઈ ભુજપુર વાલા તથા કુંવરજી ભાઈ | માહિમ
મચારાવાલા ૧ , કલ્યાણજી નાગજી
ડુમરા ૧૦૧, ભવાનજી વેલજીની કુ. ૫૦૧ ,, વડાલા અચલગચ્છ જૈન સંઘ
Sી પૂ. મુનિશ્રી હરિભદ્રસાગરજી વડાલા
,, મુનિશ્રી નયપ્રભસાગરજી ૧૧ – સ્વ. નેણબાઈ મોતીચંદ લાપસીઆ
રંગપુરવાલા | સા. શ્રી હરખશ્રીજી મ. સા. ૧૦૧ શ્રી દામજી જાદવજી
પત્રી
ક, અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૦૧ ,, પાનબાઈ ગાંગજી
કે ડાય " કુ. ભારતીબેન પ્રેમજીનાં લગ્ન પ્રસંગે ૧૦૧ ,, શીવજી હંશરાજ
દેટીઆ ૫૦૧ માતુશ્રી રતનબાઈ લખમશી ચેરીટી ટ્રસ્ટ
નવાવાસ | પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૫૦૧ શ્રી આય જય કલ્યાણ કેન્દ્ર ટ્રસ્ટ
ચીંચબંદર ૧૦૧ ડો. વી. એમ. શાહ
માંડલવાલા
, અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૨૫૧ શ્રી ભાતબજાર ચીંચબંદર જેન સંઘ ૫૧ ,, મઝગામ જૈન સંઘ
મઝગામ ૧૦૧ થી શેરડી જેન સંધ હા. ગાંગજી કારૂભાઈ
શેરડી પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૦૧ , મુરજી રવજી
મેટાઆસંબીયા , વાંઢ જેન મહાજન (C/o પ્રેમજી પુનશી નંદ) ૨૫૧ , રાજબાઈ ભચુભાઈ અખાભાઈ ગડા
લાકડીઆ પૂ. સા. શ્રી વિપુલગુણશ્રીજી મ. સા. •૧ , કલ્યાણજી ખીમજી છેડા
લાયા પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૫૦૧ - અંજાર અચલગ છ જૈન સંધ
અંજાર
પૂ. અચલગચ્છાધિપતિ હા. ટ્રસ્ટી શ્રી ખુશાલચંદ દામજી વોરા
ગંગાબજાર ૨૫૧ , અચલગ છે જેન સંઘ
મોરસીમ | સા. શ્રી પ્રિયવંદનાશ્રીજી મ. સા.
(રાજસ્થાન) ૧૦૧, લાલજી રામજી હા. મેગબાઈ લાલજી રમેશ માસ્તર | લાયજા પૂ. અચલગચ્છાધિપતિશ્રી ૧૦૧ ,, દેવાંગ હરખચંદ શામજી
કડાય
પૂ. મુનિશ્રી કલાપ્રભસાગરજી મ. સા. ૧૦૧ , નારાણજી શીવ સેની
જલગાંવ ૧૦૦ શા લખમશી ઉમરશી ગાલા
ગોરેગાંવ ૧૦૧ શા જયંતિલાલ જેઠાભાઈ મેણશ
લાયા પૂ. મુનિશ્રી મહારત્નસાગરજી મ. સા.
મુંબઈ
વાંઢ

Page #1160
) xos deur yux uzaz - લક્ષRae Jt&@aa આજPr૪ કબ્રણ કઢતા Jucar cara 21 ૪જી મwીસY? જરા વર૪૪% | a / ખર્ચે,કબજક૨૮ ૨મૃતિ ગ્રંઠ ટકી'#&&#ા કરું છું. &# 27* અજ« 42 42r/ અચ૯૨છજ ટર્ટર્જિરિ - તિજજર્ગ ઉદ્ધારકા ( NEW RANIP | | \ | | / STUDIJJUJ Riso છે. a wrreઠ્ઠી સંરક્ષક સંજc૪ અનેote 2net & we will selare સિક્રેટ જજ જfઅકૅલ્કીટ ##જૂ કરી{ <