Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryapravara maladhAri zrI devaprabhasUriviracitaM g[/UCS/ bhi / mahAkAvyama sapAdakAH prasidhdapravacanakArapUjyapAdAcAryazrImad / vijayazreyAMsaprabhasUrIzvarAH sukaahaalu zrI smRtimandira prakAzanam
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4%NApaDazimAnanA akAgajIjaNa : zarakaziDakAra ma maladhArIzrIdevaprabhasUriviracitam makkAra zAlArAma pANDavacaritramahAkAvyam paNamAma seer makAmAlA chAzakaekI ApakAMmAra zAyaNI kAmakAjImayI tarakAramanipajakAralAmAkA SEOSE. BOOS. Eve pAdakAH. * sampAdakAH payajJAnaniya amalAmanagara HERITtaktaH * prasiddhapravacanakArA sUrimantrasamArAdhakA . pUjyapAdAcAryadeva zrImadvijaya zreyAMsaprabhasUrIzvarAH zAjAgImAjAgAjAkAsAsAivisamA pramANa gaMgAjazAga jAjakAgajyAekAmAgalANAkArAgAhAmA gANANikapaNImI ispgAjAyagaekAdhAmImagIra kAjavIkaDIe A. prakAzakam . zrIsmRtimandira prakAzanam [TrasTa] e/1. ghanazyAma phleTa, 17, AnaMdanagara sosAyaTI, pAlaDI, ahamadAbAda-380007 / thilAe zizapAMgA. SPORTS
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 8 sUrimantrapaJcaprasthAnasamArAdhanagranthazreNI naM. 15 granthanAma : pANDavacaritramahAkAvyam granthakAra maladhArIzrIdevaprabhasUrIzvaramahArAjAH kedAranAtha-vAsudevazarmANau sadevazarmANau apnepress granthanAma prathama sampAdaka prakAzakam prathama prakAzana varSa kAvyamAlA( pustakam ) nge vi.saM.1911 dvitIya sampAdana prakAzakam dvitIya prakAzana varSa / 15060 jeThAlAla zAstrI : mesarsa e enDa kampani ( prataH) : vi.saM. 1992 nUtana saMskaraNa sampAdanam : prasiddha pravacanakAra pUjyapAdAcArya zrImad vijaya zreyAMsaprabhasUrIzvarAH prakAzakam : zrIsmRtimandira prakAzanam navInasaMskaraNa : vIra saM. 2068, i.saM. 2012 : mUlya lAmA ru.500-00 patram 12+844+2 lAjarakamIra jAkIgIkojAjatAgajae // sampAdaka paricayaH // dIkSAdivyadundubhivAdaka,dIkSAmArgodghATaka,vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAdAcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarANAm, paTTaprabhAvaka-siMhagarjanAsvAmi-pUjyapAdAcAryadeva zrImad vijaya mukticandrasUrIzvarANAm paTTapradyotaka-prazamarasapayonidhipUjyapAdAcAryavarya zrImad vijaya jayakuMjara-sUrIzvarANAm paTTAlaGkArapUrvadezakalyANakabhUmitIrthoddhArakapUjyapAdAcAryavarya zrImadvijaya muktiprabhasUrIzvarANAm paTTavibhUSakaprasiddhapravacanakAra-sUrimantrasaniSThasAdhakapUjyapAdAcAryavarya zrImad vijaya zreyAMsaprabhasUrIzvarAH my wy w my my y y y y y y y y y y TOPI prAptisthAna mAdhyAna ahamadAbAdaHzrIsmRtimandira prakAzanam TrasTa e/1. ghanazyAma phleTa, 17, AnaMdanagara sosAyaTI, pAlaDI, a.ahamadAbAda-380007 phona : (o.) 26605864 Email : Muktikiran99@yahoo.com madkaHzrIsmatimandira prakAzanama TasTa-pAlaDI - ahamadAbAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAAAA gIkA mIDhunam... gIkAjazAla lAmAkayarAta anumodanam. zAhIprImorayAhi kie jA prakAzamAmAkozakAekAzIgAra zASIFIPES IPEPFepe * graMthasya duvyasahAyaka munica zrIciMtAmaNi pArzvanAtha-zvetAmbara-mUrtipUjaka nAzika jaina saMghasya jJAnanidheH ayaM graMthaH vidhilA bama (CLA-0039) TAzakAsakAkaDIzachi giphakAjabATa 074955 eka Tisi lagAI saMskArita: kAsAkAra kA tabra bhavatAM bhavatAM jJAnabhakteH kamajaNAra MAHARgAimAgaNaDAla puna: puna: anumodanA gAUyAiezAjatAUjhADA yathaitadagamatsarvavidokAvalAmozaNAjAkaDanigari zrI smRtimaMdira prakAzana TrasTa-pAlaDI prItyAvalokanevA ahamadAbAda kIchi kartumAtithyamahanti granthasyAsyavotramazIlA ticA tivArI SPESTEme nikAlyAmasariNAnye'pi maTaNe pratIkatrayama
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0.2.0 pUrvasampAdakasya bhUmikA jainakaviH zrIdevaprabhasUriH kadA samutpanna iti samupasthite vicAre zrIdharakRtAyA nyAyakandalyA vRtti racitavatA rAjazekhareNa svagranthe likhitA ete zlokA dRSTipathamAgatAH zrIpraznavAhanakule koTikanAmani gaNe jgdvndye| zrImadhyamazAkhAyAM vaMze zrIsthUlibhadramuneH // 1 // gacche harSapurIye shriimjjysiNhsuurivrshissyH| / SaSThAzramIvratatapAH SaDvikRtityAgasAhasikaH // 2 // sarA ................................................. tatkramiko devaprabhasUriH kila paannddvaayncritrm| zrIdharmasArazAstraM ca nirmame sukavikulatilakaH // 13 / / rAjazekharo'yaM kadAsIditi tu DekkanakAlejapustakAlaye vidyamAnAnyAyakandalIpustakAdevaM jJAyate yadayaM 1480 zakasaMvatsarAtpUrvamevAsIditi yatastatpustakazakAGko'yaM (1480=A.D.) spaSTamevollikhitaH / ataH zakAdasmAt pUrvabhavatvaM siddhamevAsya pANDavacaritavidhAturdevaprabhasya / so'yaM devaprabhasUriH koTigaNamadhyamazAkhAyAM zrIpraznavAhanavaMzye harSapurIyagacche samAsIditi pANDavacarita-syaivante samAsAditayAnayA prazastyA vidmaH zrIkoTikAkhyagaNabhUriruhasya zAkhA jyapAdAcAryadeva yA madhyameti viditA vittpopmaasyaaH| zrIpraznavAhanakale samano'bhirAmaH khyAto'sti svaccha iva harSapurIyagacchaH // 1 // nAm tatrAjani zrutasudhAmbudhirindurociH-tArakapUjyapAdAcAryavarya spdhissnnukiirtivibhvo'bhydevsriH| praNAma zAntAtmano'pyahaha nispRhacetaso'pi yasya kriyAkhilajagajjayinI babhUva // 2 // baddhakrIDa ivAvatIrya paramajyotivivartaH kSitau tatpaTTe varacandramAH samajani shriihemsuuriprbhuH| citraM yadvacanAmRtAni nRpatiH zrIsiddharAjaH papau vizveSAmapi lebhire tanubhRtAmAyUMSi vRddhiM punaH // 3 //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aitilip tasya pade madanAdidveSajayI vijayasiMhasUrirabhUt / smRtitAH / yadvapuSi spardhA bhUllAvaNyAmRtazamAmRtayoH // 3 zrIcandrasUrirabhavattadIyapadabhUSaNaM guNaikanidhiH / vidyAyAzca madasya ca yena vitene ciraviyogaH // 5 // dharmajJAnavivekasaMyamatapa:saMketakelIgRhaM f Filer FR tri es dietos 13592 FUSE zi dvArA sa zrImAnmunicandrasUrirabhavattatpaTTabhUSaNAmaNiH / brUmastaskarapuSkarasya mahimA kiM nAma yatsaurabhairgaNyante bata mAdRzA api janaiH saMkhyAsu saMkhyAvatAm // 6 // zrIdevaprabhasUrirbabhUva tccrnnkmlrolmbH| yena kalaiH kIrtiravairabhito mukharIkRtaM bhuvanam // 7 // municandrasUripaTTe zrIdevAnandasUrayo'bhavan / stotrAya yadguNAnAM dhruvaM na vedhA api sumedhAH // 8 // teSAM kalpatarutriviSTapagavI cintAzmavaihAsikAdAdezAtkavimArgavalganakalAnaipuNyazUnyairapi / zrIdevaprabhasUribhistanubhuvAM pANDozcaritraM kimapyetattad vibudhaadishissyhRdyollaasaarthmgrnthyt||9|| zrIyazobhadrasUriNAM tathAtra vyApRtA dRzaH / yathaitadagamatsarvaM vidvllokaavlokytaam||10|| PA CPFFylk mAjhI hA AN 6111 ne dIkSA dharmano ane vAlI H SHAH kA vRtti ALIST Bet SHR jJAnaikamayamUrtInAmasminnavarasAnvite / zrInaracandrasUrINAM prajJayA katakAyitam // 11 // as 1: prItyAvalokanenaiva karNakroDanavAtitheH / Grup RET kartumAtithyamarhanti granthasyAsya manISiNaH // 12 // maGgalaM mahAzrIH // zrImadabhayadevasUriH prathamo gurustatastatA paramparA prazastitaH spaSTaiva / zrIdevaprabhasUriNAnye'pi racitA granthA iti tatkartRtvena prasiddhAnmRgAvatIcaritAdavasIyate / pustakasyAsya mudraNe pratIkatrayamasmAbhiH samupalabdham / ekamajayameruto'smAdyaM sahRdayaiH zrIbhavadattazAstribhiH preSitamanyaddvayamapi puNyapattanasthadakSiNapAThazAlApustakAlayataH zrIke. bI. pAThakamahodayaiH sakRpaM preSitamAsIdita tAbhyAmaparyantau dhanyavAdAn virmaavH|ich shapele dhakArI maladhAri devaprema sUriyA (bR.Ti)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakanuM saMvedana | gps caramatIrthanAyaka zramaNabhagavAn trilokabandhu devAdhideva zrImahAvIradevanA nirvANa pachI traNa varSa ane sADA ATha mAse paMcama-ArAno prAraMbha thayo, zrIgautamabhagavAna ane zrIsudharmAsvAmIjInA nirvANa pachI chellA kevaLajJAnI zrIjaMbusvAmIjI paNa prabhunA nirvANanA 64 varSe siddhigatie padhArI gayAM, pachInA zrIzrutakevaLI mahApuruSoe emAM zrIbhadrabAhusvAmIjI mahArAjAe niryuktigrantho AdinI racanA karIne karIne zrIgaNadharadevoe ApelI dvAdazAMgInA sUkSma-gaMbhIrabhAvo jijJAsubhavya jIvone mATe sulabha banAvyAM, ne pachI samartha zAstrakAra maharSioe dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNa-karaNAnuyoga ane dharmakathAnuyoganA viSayane vizadasvarUpe rajU karatuM vipulasAhitya racyuM che, sAhityajagatane samRddha banAvatI e maharSionI adbhuta-racanAo diggaja vidvAnone paNa moMmAM AMgaLAM naMkhAvI de tevI adbhuta che. FE jainazAsananAM sarvajJabhASitapadArtho to adbhuta hoya ja paNa tene AgavI bhASAmAM rajU karIne, sanmArganI siddhi, unmArganuM unmUlana karanArI akATya dalIlo dvArA bhavyajIvonA hRdayamAM mArganI sthApanA karanArAM vidhAno dvArA ane carita ane kalpita-dharmArthIo dvArA saMvega-nirvedanArasane pragaTAvatI ane upamAo vagere dvArA sAhityabhASAnA zaNagArothI suzobhita e racanAoe te-te viSayanuM jijJAsuo, vidvAno ane premIone zreSTha AlaMbana pUruM pADyuM, hajI to vividha bhASAomAM hastalikhitarUpe ja sacavAI rahela ke aprakAzita rahela aNamola sAhitya jema-jemamaLaze ne prakAzita thaze, tema-tema e khajAnAno lAbha meLavanArA potAnA buddhidhanane samRddha banAvatA raheze. chellI sadImAM AgamAdi graMtho mATe ane vipulasAhityanA saMzodhana mATe lohI-pANI eka ka2nA2A mArgasthamahAnubhAvoe je viziSTa yogadAna karyuM che tenI noMdha to itihAsamAM levAI che, sAhityapremIjJAnapipAsuo e letA ja AvyA che zrI smRtimandira prakAzana - pAlaDI amadAvAda, paNa A kSetre pApA pagalI bharI rahyuM che. e anumodanA pAtra che. emAM, bhAratavarSanA bhavyajIvo upara jeozrIno amApa upakAra che ane vidAya letI jemano itihAsa svarNAkSare aMkita thayo mahArASTradezoddhAraka dIkSAdivyaduMdubhivAdaka jainazAsanajayotirdhara, tapAgacchAdhipati sadInA sandhikALamAM je thayo che, te vyAkhyAnavAcaspati, pU.AcAryadevaza zrImad-vijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA, vi.saM. 1968nA poSasuda13mI maMgalaprabhAte maMgalamUrti pU.mu.zrI maMgalavijayajI ma.nA varadahaste zrIgaMdhAratIrthamAM 'munizrI rAmavijayajI' nava-akSarI maMtrAkSara tulya nAme dIkSita thayA, ne ogaNyAMezI varSano cAritraparyAya pALI samatAsamAdhi sAdhI gayAM. tenA A 21mA varSe teozrInA dIkSAgrahaNa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ smRtinA 100mAM varSano prAraMbha thato hovAthI dIkSA-zatAbdI rUpe jana-janane dIkSA dharmano mahimA pAmavAno avasara maLyo che, tyAre teozrInI smRtimAM prAcIna graMthonA prakAzano ane 8 teozrInA pravacanAdi sAhityanuM navA sAja-sajjA sAthenuM punaH prakAzanamAM vadhAro karavAno nirNaya zrI smRtimandira prakAzana-pAlaDI amadAvAda paNa karyo che. navI rIta - hA te anvaye prakAzita thaI raheluM A 'zrIpAMDavacaritram " dharmakathAnuyoganA aneka AgavI vizeSatA dharAvatA grantharatnamAM vizALa kada, bhASAsauSThava ane chanda-alaMkAronuM vaividhya dhyAnAkarSaka che. jainagranthAvalInA ullekha mujaba sAmAcArI, mRgAvatIcaritra ane sudarzanAcaritranA racitA maladhAragacchIya AcAryapravara zrIdevaprabhasUrIzvarajI mahArAjAe AThahajArazloka pramANamAM AnI racanA karI che. zrInaracandrasUrIzvarajI ane zrI yazobhadrasUrIzvarajIe enuM saMzodhana karyuM che. granthakAranA khudanA ullekha mujaba zrItriSaSThizalAkApuruSacaritra, ane zrI jJAtAdharmakathAMganuM avalokana karIne AnI racanA karAI che. | vi.saM. 1911nI sAlamAM paM. kedAranAtha ane paM. zivazarma dvArA saMpAdita prathamavRtti kAvyamAlAnA anvaye ane pachI bIjI AvRtti jeThAlAla zAstrI dvArA saMpAdita mesarsa enDakaMpanInA anvaye prakAre saMpAdita thayela hatA je kramaza: pATaNa kezarabAI jJAnamaMdiramAMthI ane vallabhIpura jainasaMghanA jJAnabhaMDAramAMthI upalabdha thayelo, jenA zuddhIkaraNa mATe munirAja zrI dharmaratnavijayajInA prayatnathI zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdira pATaNamAMthI maLela hastaprata atiupayogI banela che. | munirAjazrI samyagdarzanavijayajInA mArgadarzana mujaba munizrI divyadarzana vijayajIe pariziSTa catuSTadya taiyAra karyA che, jemAM prathamamAM AkhA granthanA zlokonAM akArAdikrama che jyAre bIjAmAM sukti-subhASitono saMgraha che. trIjAmAM viziSTa nAmono akArAdikrama levAyo che jayAre cothAmAM samAnavAcI-saMgraha karyo che. munizrIno potAnA cAlunyAyAdinA adhyayana sAthe prUphasaMzodhana AdimAM stutyaprayAsa rahyo che. jyAre paM.zrI amRtabhAI paTele paNa prUphasaMzodhana dvArA khUba sahAyatA karI che. zrI akhileza mizrAjIe akSarAMkananI mahattvapUrNa javAbadArI adA karI che, Ama 'jhAjhA hAtha raLIyAmaNAM'nI uktine caritArtha karatuM A saMpAdana mArA phALe to mAtra nAmamAtrarUpe ja rahyuM che. nityapravacano-vAcanA AdinI vividha javAbadArIonA kAraNe , ane A viSayano UMDo ane pahoLo anubhava na hovAthI rahelI kSationuM vidvAno saMmArjana kare ja ane saprema jaNAve tevI abhyarthanA sAthe kSamAyAcanApUrvaka viramuM chuM.' vi.saM. 2068 poSa zukla-1 in paramaguru pU.A.zrIvijayamukticandrasaM.mAtuzrI suzIlAbenanI 13mI svargatithi jayakuMjara -muktiprabhasUri caraNa sevA hevAkI AcArya vijayazreyAMsaprabhasUri 1. sAmAcArI 136 adhikArA maladhAri devaprabha sUriyA (bR.Ti) viramagAma
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ HPBB forze po ung Bonete Ne PosJUE SHOP HOOP JRALES PICHARRARIERREE panaH prakAzanAvasare...bhA. THESE FIRST 95015HRIRGE SLEAhecles vizadamapi bhaved vizadaM vizadayA manISayA mniissinnaam| WARA sahajamapizucisadratnaM zANenottejitaM mahasA ||1||(amRt) For sadvRndainUtanasaMskArasudhayA'navarataM saMsicyamAnAH samUlacUlaM ca vivardhamAnAH sAhityazAkhino vidvadvandasyAnandavallarIbhyo'khaNDazAkhino viTapino bhvnti| maladhArIdevaprabhasUribhirdevaprabhAvavardhinyA devavANyA viracitametat 'pANDavacaritramahAkAvyam, prAjJAnAM prajJApAdapAya piiyuussaayte| 151sAGyayrajasalis PIPI taccedAnIMtane samaye nUtanavidhayA prakAzyamAnatAyA avakAzamarhati sma, ato bhImasImANekanAmnA zrAddhamahodayenAsya gUrjaragirAyAmanuvAdo dviH prakAzitaH, prathamaM krAIsTe 1878 tame, tataH 1915 tame krAisTe varSe ca, tadanantaraM 'kAvyamAlA' nAma granthaprakAzanazreNyAM kedAranAtha-vAsudevazarmA'bhidhAbhyAM vidvadbhyAM krAiSTe 1911 (vikrame 1967) tame varSe, tathA jeThAlAlaharilAla zAstrI mahAzayena saMpAditametat, prakAzitaM ca 1936 (1992 vikramArka) tame varSe pAdaliptapuryAM saMsthitayA 'e ema eNDa kampanI' ityabhidhayA saMsthayA iti / adhunA ca 'punaH punaH prathitaM kiJcid navAM navAM zuddhi saMskAramApyA'dhikaM jAjvalyate' iti manISayA, asmadgurubhiH zrIzreyAMsaprabhasUribhiH punaH saMzodhya, zuddhamapi zuddhataraM vihitam, prakAzitaM ca rAjanagara [ amadAvAda ] sthitayA 'smRtimaMdira' nAmnyA saMsthayA / devaprabhAcAryaH sukavikulatilakaH kavitAsudhA-'bdhIyamAnaH kAM bhUmiM nijajanmanA vyabhUSayat, kaM vA vaMzaM mAtara-pitaraM veti jJAtumalaM sAdhanAbhAvabAdhitAnasmAn kevalaM tasya guruparvakramajJaptyai pANDavacaritrasya prazastirevAdhikAriNI-yato jJAyate yad koTikAkhyagaNasya madhyamAbhidhAnazAkhAyAM praznavAhanakule sumanobhirAmo harSapurIyagaccho'bhavat, tatra zrutasudhAmbhodhicandramAH tarkapaJcAnanaH prathamo 'maladhArI' abhayadevasUrirAsIt, ( DoNagAjAgA )
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpaTTAMbaracandramAH maladhAri zrIhemacandrasUriryo nijavacanajyotsnAM siddharAjamapIpyat, tatpade ca madanamadocchedivijayasiMhasUriH, tasya ca paTTe zrIcandrasUristasya ca paTTe zrImunicandraH sUricandro'bhavat, tatpaTTe devAnandasUrirabhavat yasyAdezAd devaprabhAcAryaH, pANDavacaritraM 'nAyAdhammakahA'-nAmaSaSThAgama-kalikAla - sarvajJa zrIhemacandrasUriviracitatriSaSTizalAkA puruSacaritropajIvitam viracitavAn / amunA ca zaimuSIzekhareNa katame saMvatsare viracitamiti noktam, tathApi prAyo vikramArka 1270 tamAbdasavidhe viracitaM syAditi - kalpyate, yato'nenaiva 'mRgAvatIcaritram' vikramasya 127 tame viracitam-- ka sahRdayAnAM sudhAsvAdaniHsyandinyasmin kAvye aSTAdazasargapramite, vividhacitrakRta saMracanAcamatkRtidyutidyotitamanISimanomukure'STAdhikasahasrA'navadyapadyamaNayo bhAsante, eka eka F mahAkAvyaM caitat yazobhadrasUriNA, kavezcA'sya ziSyanaracandrasUriNA saMzodhitam / gA anuSTupchandasA pratisargamaNDitamidaM mahAkAvyaM pratisargamanekaivividhachandobhivasantatilakA-mAlinI-1 nI - zikhariNI - zArdUlavikrIDita-zloka - sragdharA-rathoddhatAdibhirapi virAjate, murArikavipraNIte'nargharAghavAbhidhAne kAvye 'anargharAghavakAvyAdarzaM vivaraNavidhAtA'yaM devaprabhasUriryadyapi 'vidvadvirephArpitamahima' -mahAkAvyaM vihitavAn, tathApi 'kavimAgakalAnaipuNyazUnyohamitipratipedAno nijanirahaMkAratvaM prakhyApati, kiMtu kavimArganaipuNyaM tu kAvye'smin pratisargaM-ratnakoTe razmivIcaya iva paunaHpunyena prAdurbhavatyevAtaH kati ca tAni padyaratnAni nidarzayeyam ?, kathAsaGghaTanA cAtra pratisargam yathA - 1 sarge nAbhinaMdana - zAntijina- neminAtha- pArzvaprabhu-vardhamAnajinAnAM viziSTaguNavarNanena maGgalaM kRtam, yathA-nAbhisamudbhavo jino vizvatrayatrANaniSNaH, zAntizca nakhatviSA durantaduritAraNyaM dAhayati, nemistu nijavAgsurabhyA mokSasukhakSIraM prasrAvayati, pArzvanAthazca mAnavara i pAtumalam, vardhamAnazcajino mohAndhatamasadhvaMsane helIyati, tataH kathAprArambhe pANDavAnAM chi pUrvabhavA: vyAvarNitA A 18255
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa siirii zuka 12 sarge kRSNa - nemijina-yudhiSThirANAM janmavarNanam, dvArakAyAzca nagaryAH sthApanA / 3.sa 3 sarge - bhIma-duryodhanAdInAM jnmvrnnnm| 4 sarge pANDava-kauravANAM kalAbhyAsaH kalA parIkSA ca / pr sarge draupadyAH svayaMvarasya varNanam / raajniitiis vivardhamAnA sa6 sarge arjunasya tIrthayAtrA yudhiSThirasya ca rAjyAbhiSekaH / 069 kAmazazira zika kI kaiTa -hityazA7i sarge nalavRttAnta: dyUtena vinAza: / 'mAjhI' 1195317 8 sarge lAkSAgRhe pANDavadahanakalpanA, hiDamba -bakarAkSasorbhImena kRtaH kSayaH / 9 sarge kirAtena arjunasya yuddham, talAtAlasya ca vadhaH, kamalamAnetuM pANDavAnAM * sarasi gamanam, tatra teSAM devatAkRtamapaharaNam / 10 sarge arjunena kRtA duryodhanasya muktiH, kRtyaa''khyraaksssyaakRtopdrvsynivaarnnm| 11 sarge virATanagare pANDavAnAM vAsaH, kIcakakRtagoharaNe kIcakasya sazatabandho vinAzaH / 12 sarge kRSNena hastinApure dUtaH prahita: kAmu 13 sarge dhRtarASTrena saMjayena ca upadeze kRte'pi duryodhanasyauddhatyam, kRSNasyApi FIES SP55 ERZI dautykRtym| nigAra 14 sarge kRSNa-pANDavayoH senAgamanam, pANDavakauravayoH senayorvigrahasajjanam / 15 sarge pANDava- -kaurvyorvigrhvrnnnm| kI 16 sarge jarAsandhasya vdhH| 17 sarge bhISmapitAmahasya devbhuuytvm| nigarAna 18 sarge-neminAthasya vivAhasajjatA, kiMtu tasya pravrajanam, draupadyAzca dhAtakIkAhI khaNDadvIpe devatayA'paharaNam, kRSNapANDavAdInAM tatra gamanam, padmanAbhasya vigrahe nigrahaH,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ O sarveSAM pratyAgamanam, dvArakAnagaryAH dAhaH, kRSNasyAvasAnam, baladevamuneH svargagamanam, neminAthasya pANDavAnAM ca pravrajitAnAM nirvANagamanam, kavezca pANDavacaritrAya maMgalakAmanA / prAnte nijagurukramavarNanagarbhitA prazastiH,viDAmA sahakAranumodanam-mahAkAvyasya punaHsaMzodhanAya munizrIdharmaratnavijayena / hastapratasya pratikRtirdattA, tayA hi saMzodhanaM kRtam, valabhIpurasaGghasya graMthAgArAt mudritA ) pratiH prAptA, aparaM ya kesarabAijJAnabhaNDArapATaNatopi pustakaM prAptam / ato'nRNIbhavitukAmo'bhinaMdanena, zrIakhileza-mizrAjImahAbhAgena niSThApUrvakamakSarAGkanaM kRtam, 0 munizrIdivyadarzanavijayena akSarAGkane kSatinivAraNaM kRtam, antime cAkSarAGkane kAMzcit / kSati: paTela amRtalAlenApi nivaaritaa| mAkamANamAhathugs: aphagAphAmAnaNNAzaya pUjyapAdAcAryadevazrI vijaya zreyAMsaprabhasUri caraNasarojareNuH kA munisamyagdarzanavijayaH mAyaNamAnaNAragona mAchAmamANakAlAna-kA-manamAjajogImAra pAkara gANijamazANAyAkANDAgara Re- 3 STITE sajadeva zrImada vijayavAca Ses
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 - mAtrA kramanirdeza jAra mAlagAkara pANDavapUrvajavarNano nAma prathamaH srgH|| praNAMkI cAcaNAlA"3-4 kRSNa-nemijanma-dvArikAsthApanayudhiSThirajanmavarNano nAma dvitIyaH srgH|| kalama 49-86 bhIma-duryodhanAdijanmakumArakalAropaNAstradarzanavarNano nAma tRtIyaH srgH|| 87-125 draupadIsvayaMvaravarNano nAma caturthaH srgH|| 126-162 pArthatIrthayAtrA-yudhiSThirarAjyAbhiSekavarNano nAma paJcamaH srgH|| 163-204 nalopAkhyAne dyUtavarNano nAma SaSThaH srgH||ddaann 205-283 jatugRha-hiDamba-bakavadhanirUpaNo nAma saptamaH srgH||iimevaatrottaa 284-338 kirAtArjunIya-talatAlavadha-kamalAharaNavarNano nAmASTamaH srgH|| mITara 339-382 duryodhanamocana-kRtyopadravanivartanavarNano nAma navamaH srgH|| 383-412 virATAvasthAne gograhavarNano nAma dazamaH srgH|| 413-449 drupadapurohitasaMjayaviSNudautyavarNano nAmaikAdazaH srgH|| 450-480 dUtasomakAgamanaprayANavarNano nAma dvAdazamaH srgH|| 481-520 pANDavakauravayuddhavarNano nAma trayodazaH sargaH // jakAgomaracaekIcaka 521-606 jarAsaMdhavadhavarNano nAma caturdazaH srgH|| 607-632 gAGgeyasvargamanavarNano nAma paJcadazaH srgH|| 633-642 zrInemivivAhopakrama-vrata-kevalajJAnavarNano nAma SoDazaH srgH|| 643-669 draupadIpratyAharaNadvArakAdAhakRSNAvasAnavarNano nAma saptadazaH srgH|| 670-697 baladevasvargagamanazrIneminAthapANDavanirvANavarNano nAmASTAdazaH srgH|| 698-719 prazastiH 720 pariziSTaH [1] paannddvcritrmhaakaavygtgaathaanaamkaaraadynukrmH|| 721-807 pariziSTaH[2] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm 27sosubhASitAnAMzca krmH|| 808-828 pariziSTaH [ 3 ]vishessnaamnaamkaaraadynukrmH|| 829-842 pariziSTaH [ 4] pANDavacaritramahAkAvyagatavizeSanAmnAmsamAnavAcIzabdAnAm krmH|| 843-844
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainazAsana ziratAja tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke caraNo meM bhAvabharI vaMdanA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnA, sUrirAma ke caraNA ma, Aka: yahA~ bAra bAra Aja Blokelhe karaka jhuka jAnA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ // pANDavacaritramahAkAvyam //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / granthasya maMgalAcaraNam // ] zrImaladhAridevaprabhasUriviracitaM pANDavacaritram / prathamaH sargaH // zriyaM vizvatrayatrANaniSNaH puSNAtu vaH prabhuH / zaGkaraH puNDarIkAkSaH zrImannAbhisamudbhavaH // 1 // pAntu zrI zAntinAthasya padapreGkhannakhatviSaH / durantaduritAraNya-prajvalajjvalanazriyaH // 2 // puNyaprasUtiH zrInemeH pAtu vo dezanA gavI / ghAsaH smarAdayo yasyAH kSIraM mokSasukhaM punaH ||3|| pArzvanAthaH sa vaH pAyAdyadaGgadyutisAgare / pravAlakandalAyante phaNiratnaprabhAGkarAH ||4|| jayanti vardhamAnasyR jitadambholivaibhavAH mohAndhatamasadhvaMse helayaH sattvakelayaH // 5 // caritraM pANDuputrANAM pavitramabhidadhmahe / zrutaM hitopadezAya yajjane paryavasyati // 6 // kva vRttaM pANDaveyAnAM kva cAhaM jaDimaikabhUH / merumAroDhukAmo'smi mUDhAtmA paGgurapyataH // 7 // bahustadbahumAnastu mAmatyantamudasyati / samIraNena kiM reNuruddhRtaH khe na khelati ? // 8 // AsInniHsImamAhAtmyapadamAdyo mahIbhRtAm / prathamastIrthanAthAnAM nAbhibhUriha bhArate // 9 // [ 3 zatamAsansutAstasya teSvekaH kurusaMjJakaH / khyAtaM yasyAkhyayA kSetraM kurukSetramiti kSitau // 10 // 1. zam karoti / 2. tRNama, bhakSyam / 3. kAmAdikAH / 4. paravALa iti bhASAyAm / 5. sUryAH / 5 10 15 20
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kuruvaMzotpattiH // suto babhUva hastIti 'dAnottarakara: kuroH / tadupajJaM kSitAvasti puraM zrIhastinApuram // 11 // sphuradambhaHsarodambhAtsa~hikeyabhayAdiva / rAkAmRgAGkAH saMbhUya vibhAnti zaraNAgatAH // 12 // yasyA''darzojjvale vapraH saGkrAntaH parikhA'mbhasi / AtmanaH kamanIyatvaM didRkSuriva lakSyate // 13 // dAridrasyaiva dAridyamadharmasyaiva pIDanam / bhayasyaiva bhayaM tasminnanyAyasyaiva nigrahaH // 14 // tatra hastyanvayodanvatkaustubhAH stutibhAjanam / saMjajJire mahaujaskAH parelakSAH kSamAbhujaH // 15 // sanatkumAra ityatra cakravartI kramAdabhUt / cikitsati sma yo bhAvarogAnvairAgyabheSajaiH // 16 / / zAntiH kunthurarazcaiva tatra vitrAsitadviSaH / babhUvuzcakriNo dharmacakriNo'pi kramAttataH // 17 // vikramAkrAntasAmantacakrazcakrisamaprabhaH / kramAdanantavIryo'bhUttatra dhAtrIpuraMdaraH // 18 / / tato durvAradorvIryaH kRtavIryo'bhavannRpaH / yasya dAnena nAbhUvannathinaH punararthinaH // 19 // athogramahasAM bhUmiH subhUmazcakravartyabhUt / avairAyata vIreNa yamadagneH sutena yaH // 20 // atikrAnteSvasaMkhyeSu tato rAjasvajAyata / prazAntaH zAntanurnAma tejodhAma prajApatiH // 21 // anyAyakandamucchindansiJcannyAyamahIruham / samastakSitipAlAnAmupamAnaM babhUva yaH // 22 // karma marmAvidanyonyaM prajAnAmastu dUrataH / yasya rAjye trivargo'pi nAdhAdvAdhAM parasparam // 23 // 1. dAnodAttakara: iti pratipATha / 2. rAhubhayAt / 3. hastirAjakulasAgare kaustubhamaNayaH / 15 20 25
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / mRgAnupadikasya zAntano rgaGgAmelApaH // ] nikhilavyasanatyAgapavitrasyApi zAntanoH / vivekino'pyabhUdekaM mRgavye vyasanaM param ||24|| so'nyadA'nanyasAmAnyavegamAruhya vAjinam / dUravardhiSNupApaddhibuddhirmRgavanaM yayau // 25 // tatraikaM premaraGgeNa kuraGga cATukAriNam / dUrAtkuraGgamAlokya so'dhijyaM vidadhe dhanuH ||26|| sa preyasIM puraskRtya saMtrAsataralekSaNAm / palAyAmAsa sAraGgaH kAMdizIkamanAH puraH ||27| sa vallabhAnurodhena mandaM mandaM pluto'pi san / mano'bhirAmamArAmaM viveza vivazAzayaH // 28 // bANagocarabhUte'pi dRSTimArgAtige mRge / vizati sma tamArAmaM zaraM saMhRtya zAntanuH // 29 // tatra prAsAdamAlokya samAruhya ca vismayAt / ekAmAlokayAmAsa sa bAlAM saptame kSaNe ||30|| abhyutthAya mahInAthamarthyamardhyAdipU~jayA / sA satkRtya yathaucityaM svapalyaGke nyavIvizat // 31 // vilokyAnargalapremaromAGkurakarambitAm / [ 5 sumukhIM saMmukhAsInAM bhUpAlastAmabhASata // 32 // kalyANi ! kA'si kasyAsi tanayA vinayAnvitA ? | prabhAte'mbhojinIvAsi kiMvA ? kasmAdvikasvarA ? ||33|| ityAkAreGgitajJena rAjJA hRSTena pRSTayA / tato dRSTyA tayA''diSTA vayasyaivaM vyajijJapat // 34 // vidyAdharapatirjahvarasti ratnapure pure / tasya putrI pavitrAGgI seyaM gaGgeti gIyate // 35 // anyadA'GkasthitAmetAM jahvaH snehAdavocata / vatse ! rUpAnurUpaste kIdRgAlokyatAM varaH ? // 36 // 1. vivizAzayaH itya'pi pAThaH / 2. uparitanabhUmau / 3. pUjyam / 4. pAda - zaucAdividhinA / 5 10 115 20 25
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [ pANDavacaritramahAkAvyam / gaGgAvRttAntaH // eSA'pyuvAca yastAta maduktaM nAtivartate / surUpeNApi kiM bharcA vaco'tikramakAriNA ? // 37 // vyavasthayA'nayA'nalpe jahanA nRpasUnavaH / etadarthe vRtAH kiM ca strIvazatvaM na manya[nva]te // 38 // daurmanasyamathaitasyAH kimapyAvirabhUttathA / dharmAya spRhayAmAsa yathaikasmai divAnizam // 39 // cAraNazramaNAtprApya durApaM dharmamArhatam / / tataHprabhRti saudhe'smistasthuSI jinamarcati // 40 // jinArcanakRtArghA[A]ni lUnAnyapi latAgrataH / adyaitasyAH phalanti sma kusumAni manISitam // 41 // yadudyAne'tra pUrvedyustAtena saha jahvanA / etya naimittikaH satyavANirenAmavocata // 42 // bhadre ! bhadraMkarAdasmAtsiddhaM dharmAt tavepsitam / mRgAnupadika: prAtaH pumAnekaH sameSyati // 43 // mano'bhirucitaH putri ! sa te bhartA bhaviSyati / hastinApurabhUpAlaM taM tu jAnIhi zAntanum // 44 // taduktizravaNAdadya prAsAdazikharasthayoH / Avayorbhavato mArga pazyantyoH siddhamIpsitam // 45 // athoce nRpatirgaGgAM mRgo me mugalocane ! / mahopakArI yenAsi darzitA netrakaumudI // 46 // nAnopAyairjano lakSmImakhilo'pyabhilaSyati / kiM brUmastasya yamiyaM svayamevAbhilASukA // 47 // tvadvaco'tikramatyAgaH priyasya hitahetave / vaidyopadezanirmANaM rogazAntyai hi rogiNaH // 48 // daNDo'yaM puNDarIkAkSi ! tvadvaco'tikrame'stu me / yattadaiva parityAgaM kurvIthAH sarvathA mama // 49 // 15 25 1. vAMchitam / 2. yaM janam, iyaM lakSmIH / 3. priyahetave itipratyantarapAThaH /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7 prathamaH sargaH / gAGgeyeti nAmakaraNam // ] harSAditi vadatyevaM nRpasainyamupAgamat / jahvarapyAyayau tatra tanayAdarzanotsukaH // 50 // sakhImukhena niHzeSaM taM vRttAntaM trapAnatA / gaGgA raGgAdathotthAya janakAya vyajijJapat // 51 // so'pi pallavitaprItiH sphItAnyo'nyAnurAgayoH / tayonivarttayAmAsa pANigrahamahotsavam // 52 // pANimokSotsave labdhahAstiko hastinApuram / sadAro'tha saromAJcatanuH zAntanurAyayau // 53 // tatra premAnurUpANi sphItarAjyocitAni ca / tau dampatI yathaucityaM sukhAnyanubabhUvatuH // 54 // anyadA nibiDasthemapremabandhasya zAntanoH / antarvatnI babhau patnI nidhigarbheva kAzyapI // 55 // dhAmaikadhAma gaGgAyA gaGgAyA iva bhAskaram / garbhamantardadhAnAyA durAlokamabhUdvapuH // 56 // mahAmahimnastasyAtha sA garbhasyAnubhAvataH / sumeruM kandukaM mene pAthonAthaM ca goSpadam // 57 / / sA muhUrte zubhe saumyaM sukhena suSuve sutam / yatprabhAnyakkRtairjAtaM dIpaizcitragatairiva // 58 // tadA tannagaraM sarvaM sotsAhajanasaGkalam / babhUva kevalaM zUnyapracAraM cArakAntaram // 59 // gaGgA'patyasya gAGgeya iti sArthakamarthavit / tasyAtmajanmano nAma nirmame nRpasattamaH // 60 // bhUpAlaM mRgayA''rambhagADhasaMrambhamanyadA / mUrddhabaddhAJjalirgaGgA sAnurAgaM vyajijJapat // 61 // prajApriyaH priyanyAyaH prANeza ! sthAmadhAmavAn / paropakArI prajJAvAnasti kastvAdRzaH kSitau ? // 62 // 1. prAptahastisamUhaH / 2. sthema(n)sthiratA / 3. garbhiNI / 4. pRthvI / 5. tejasAmekasthAnam / 6. tejasvi / 7. kArAgAramadhyam / 15 20
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 8] [ pANDavacaritramahAkAvyam / sagAGgeyagaGgAyAH pitRgRhe gamanam // paraM paramasaundaryazAlinaste kalAvataH / mRgavyavyasanaM doSo lakSmeva mRgalakSmaNaH // 63 // araNyabaddharaGgANAM kuraGgANAM nirAgasAm / vyApAdanena mRgayA satyaM pApaddhirucyate // 64 // vadhaH kRtAparAdhAnAM nirmantUnAM ca pAlanam / urvIpatInAM sarveSAmeSa dharmaH sanAtanaH // 65 // ApadaM zvApadAnye(ne)vaM mA sma naiSIrnayojjvala ! / hiMsakAnAM hi nedIyAnnarakotsaGgasaMgamaH // 66 // tattyaja vyAdhasAdharmyaM dharmyaM karma samAcara / mama vijJApanAmenAM nAtikramitumarhasi // 67 // athA''ha pRthivIpAlaH priye ! sAdhu tvamabhyadhAH / imaM cAvaimi niHzeSaM pApavyApAramAtmanaH // 68 // kiM tu kAnte ! durucchedaH saiSa me vyasanagrahaH / yo laGghayati te vAcaM samayasmaraNopamAm // 69 // ityuktvA tAmavajJAya mRgayAmagamannRpaH / sA ca taM bAlamAdAya piturmandiramabhyagAt // 70 // pure ratnapure tasminnADhye vaitADhyamaNDane / taM zizuM vardhayAmAsa sA satI bandhuvatsalA // 71 // patnIvRttaM yathAvRttaM vyAvRtto mRgayAvanAt |ath paryazrurazrauSInmedinIzaH paricchadAt // 72 // tatsakarNaH samAkarNya so'nvazeta nijAzaye / pazcAttApakRte kasya na syAdvyasanamAdRtam // 73 // nRpaH smRtvA smitasmeramAtmajAsyamakhidyata / virahaH susahaH kena tAdRzasyAGgajanmanaH // 74 // atha putrakalatrAbhyAM viprayukto'vanIpatiH / agnimagna ivAnaiSIccaturviMzativatsarIm // 75 // 1. candrasya / 2. siddhAntasmaraNasadRzIm /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2 prathamaH sargaH / nRpasya vane gamanam // ] hAyanaiH so'tha tAvadbhivismRtya virahavyathAm / abhUdbhUyo'pi pApaddhivyasanasya vazaMvadaH // 76 / / mRgavyavyasanI dUraM viharannanyadA nRpaH / etya vijJapayAJcakre vyAdhenaikena harSataH // 77 // deva ! deva ! sarittIre nAtidUre'sti kAnanam / yadekaM te vinodAya paryAptamiti me matiH // 78 // yatrAtivismRtatrAsAH santi saMkhyAtigA mRgAH / ghoraighuraghurArAvaiH zUkarAzca bhayaGkarAH // 79 // santi yatra mahAkAyAcitrakAyAH sahasrazaH / saridgamitamadhyAhnavAsarAzcApi kAsarAH // 80 // tatastaM lubdhaka zreSThaM pRSThamAdhAya tatkSaNAt / tadupadrotumArebhe kAnanaM medinIpatiH // 81 // vAgarApAzavItaMsavihastobhayapANayaH / prasasruH paritaH svairavAdinastatra sAdinaH // 82 // amucyanta navAkalpasaramAH saramAsutAH / dadhAva vividhArabdhakUTa: kUTamRgIgaNaH // 83 // duHsAdhavyAdhahakkAbhirbhImairvyAghAtanisvanaiH / kSaNAdalabhata kSobhaM bhayAttatkAnanaM tadA // 84 // AzazaMsa zazastrANaM kuraGgo'bhUtkuraGgakaH / samIpI nAbhavaddvIpI kirati sma kiriH smayam // 85 // zarabhaH zarabhaGgAya pUrvakAyamudAsthita / bhItaH sasAra kAzAranIraM sapadi kAsaraH // 86 // gomAyurAyurante'bhUttarakSurdikSu pupluve / dUramuddhazitAndadhe kesarI kesarAnpunaH // 87 / / vanamAloDayannevaM mandarAdirivArNavam / kenApyetya nRpo yUnA mAsma mAsmetyavAryata // 88 / / 1. vItaMsaH-pakSigrahaNAya jAlaH / 2. vihastaH sahitaH / 3. laghuvyAghraH /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zAntanu-gAGgeyayo yuddham // taddhavaneradhvanikSiptacakSuH kSitipatiH puraH / maNDalIkRtakodaNDaM tUNIradvayadhAriNam // 89 // sAkSAdiva dhanurvedaM vane rakSitumAgatam / yuvAnamekaM pInAGgamanaGgopamamaikSata // 90 // yugmam / tamabhyadhAcca bho bhadra ! kAntArAntaravAsiSu / mRgeSu mRgayAzIlAnkathamasmAnniSedhasi ? // 91 // so'pyuvAca mahAbhAga ! vanyAnetAnnirAgasaH / bhayArtAnbhavyanItijJa ! na jantUnhantumarhasi // 92 // bhavanti hi bhavAdRkSAH sarvaprANipriyaGkarAH / prANinAM ca priyAH prANAstrAyasva tadimAnaho ! // 93 / / Uce nRpazcaleSveSA zikSA lakSyeSu dobhRtAm / mRgayeti viduH pUrve tadalaM vicikitsayA // 94 // tadito'pehi mugdho'si vidagdhairvipratAritaH / vilokaya vinodaM me sarvakSatramanoharam // 95 // sa yuvovAca sAkSepaM huM jJAto'si dhanurdharaH / zikSAkramazcale lakSye gatvA'nyatra vidhIyatAm // 96 / / itthaM yadA niSiddho'pi mRgAnhanti sma bhUpatiH / rUkSAkSaramadAkSiNyaM tadA tena vyabhASyata // 97|| dhiGnistriMza ! vRthA vRddha ! garbhavyAdha ! na bAdhase / jantUnaraMtudairbANaiH kintu mAmeva bAdhase // 98 // tato dharmaviruddhe'tra prathayan pathi pAnthatAm / idAnIM durnayasyAsya sadRzaM phalamApnuhi // 99 // ityAkSipya kSurapreNa laghuhastatayA tayA / sa ciccheda bisacchedaM bhUpAlarathaketanam // 100 / hantumojAyamAno'pi kallolikaruNArasaH / svApaM prasvApanAstreNa so'naiSInnRpasArathim // 101 // 1. kAmadevam / 2. bhayAnabhijJAnnItijJa / 3. dhUrteH / 4. dhvajAH / 15 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / gaGgAyAH Agamanam // ] [11 navAbhinavasambhAraprabuddhakrodhabhISaNaH / kSitipo'pi nicikSepa kSipraM taM prati patriNaH // 102 // mahAbalena te tena sapatrAH pAdapA iva / vAyuneva vyadhIyanta dvidhAmArge'pi mArgaNAH // 103 / / vIkSya dvedhA'pi vailakSyaM prapedAnamatha prabhum / mRgairiva mRgArAtiH sa ruddho nRpasainikaiH // 104 // sa bhaTaH subhaTAlokaromAJcitatanustadA / tAnpratyekaM zaraireko nirmameM dakSiNermaNaH // 105 // kAzyapIzo dazakopAddazanairdazanacchadam / yAvaddhanuSi saMdhatte sAyakaM zatruzAyakam // 106 / / jitakAzI bhRzaM tAvannijabANena bhUpateH / dhanuHsthaM ca bhujasthaM ca guNaM dvedhApi so'cchidat // 107 / / tena vikramiNA''krAntaH siMhasabrahmacAriNA / abhUdvihasto hastIva hastinApuranAyakaH // 108 / / AsasAda viSAdasya niSAdasyeva pApmanaH / sparzadoSAdvizAmIzaH sarvAGgamalinAtmatAm // 109 // atha kSmApAlamAlinyamapanetumivotsukA / vijJAya gaGgA saMgrAmamAgamattaM dhanurdharam // 110 // abhyadhatta ca taM vatsa ! tava keyamahaMyutA / samaM yannijatAtena grahilaH kalahAyase // 111 / / tato'sau vismayasmeraH pRcchati smeti mAtaram / kathameSa mahInAthastAto me vanavAsinaH // 112 / / athAha jananI vatsa ! pitA'sau tava zAntanuH / mRgavyavyasanAdasmAnna vyaraMsItkathaJcana // 113 // jAtamAtraM tadAdAya tvAmupAgAM gRhaM pituH / 25 pitaiva zaraNaM strINAmavidheye hi bhartari // 114 // 1. dakSiNe Irma-vraNaM yeSAM tAn dakSiNapArzvaviddha / 2. oSTham / 3. zatrunidrAkaram [shii+ak]| 4. vyAkulaH / 5. garvaH [ahaMyuH=garviSThaH tasya bhAvaH ahaMyutA] / 15 20
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] [pANDavacaritramahAkAvyam / gaGgAyAkathito gAGgeyavRttAntaH // pratyuvAca sa tAM mAtaryadyapyevaM tathApi me / tato'pi nAdhunA tAtaH karmaTho yaH kukarmasu // 115 / / asau pratyuta me zatruH pAlitebhyo mayA'nizam / bAlyAtkAntArajantubhyo yadamIbhyo'pi druhyati // 116 / / pitA vA'stu paro vA'stu nAmuM muJce kathaJcana / prANino me priyAnetAnnighRNazcejjighAMsati // 117 / / tato gaGgA samAgatya vasudhA'dhipamabhyadhAt / Aryaputra ! svaputreNa ko'yaM te bhISaNo raNaH ? // 118 // etattasyA vacaH zrutvA sphAritAkSaH kSamApatiH / iyaM gaGgA kathamayaM gAGgeyazcetyatarkayat // 119 // samuddhaSitaromAJco rathAduttIrya pArthivaH / prauDhaM pramodamArUDhastvaritaM sutamabhyagAt // 120 // aparo'pya paropyAzu cApaM paryazrulocanaH / Agatya bhUmiluThanaiH pAdayorapatatpituH // 121 // pitA'pyutthApya sarvAGgamAliGgannaGgajaM nijam / tatsukhaM prApa pIyUSasekato'pyatireki yat // 122 // paraM parasparasnehaM vIkSya pratyakSatastayoH / / yAmuvAha mudaM tAM tu saiva jAnAti jAhnavI // 123 / / atha puNyaparIpAkasampannAGgajasaGgamaH / . AliGgannayanaiH prItyA priyAM provAca pArthivaH // 124 // kasturIstabakazyAmanavazmazrurasau mayA / priye ! suto'pi zauNDIryavismayAnnopalakSitaH // 125 // kathaM kAntAravAstavyaH suto me samajAyata ? / kathaM vA yauvanAvasthAmimAmAnAyitastvayA ? // 126 // gaGgA jagAda rAjendra ! kathayAmi nizamyatAm / pure mAtAmahasyAyaM tadopetaH samaM mayA // 127 // 1. 'balAt' iti pratyantaratrayapAThaH / 2. 'vA'stvaparo' iti pratyantaratrayapAThaH / 3. romA'tha iti pratyantaratrayapATha / 4. saMhRtya / 5. gaGgA / 15 20
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / gaGgAkathito vRttAntaH // ] 'atulairmAtulAnInAmaGkaparyaGkakhelanaiH / paJcAtikrAmayanvarSANyayamekAhalIlayA // 128 // vidyAdharakumArANAM madhye savayasAM sthitaH / tirazcakAra rUpANi tejAMsIva tavAtmajaH // 129 // yugmam | tataH pavanavegena mAtulenAyamAdarAt / adhyApayitumArebhe vidyAM vidyAntadRzvanA // 130 // papAThAlpena kAlena vinayAttanayastava / vardhiSNupratibho vArdhimagastiriva vAGmayam // 131 // adhyagISTa dhanurvedamanirvedamasau tathA / guruH pavanavego'pi yathA'tyantaM visiSmiye // 132 // nItastena tataH sarvavidyApArINatAmayam / tRNavadgaNayAmAsa vidyAdharapatInapi // 133 // matpituH sadane hAsyAtsulabhaM vo'vahelanam / tataH samastaistaiH sArdhaM putraste kalahAyate // 134 // jJAtyupAlambhato bhItA tvatpANigrahasAkSiNi / prAsAde nivasAmyasminnAcarantI jinArcanam // 135 // cAraNazramaNa zreNimukhAddharmaM nizAmyataH / babhUvAsya dayAdharmaH sutarAM hRdayaGgamaH // 136 // tataH kallolitazraddhAniSpatadvASpazIkaraH / vyadhAnniraparAdhAnAM niSedhaM prANinAM vadhe // 137 // tataH kAruNyaniSNena yojanAni caturdaza / vane'sminparito'nena sattvarakSA pravartitA // 138 // nAmunA'pyadhvanA vyAdhaH ko'pi saJcarate bhiyA / asminhinasti hiMsro'pi na virodhI virodhinam // 139 // kAntAre'tra kRtAnto'pi zvApadAnAmanApadAm / tvatputrabhIto naiteSAM prabhavatyapamRtyave // 140 // 1. mAtulapatnInAm / 2. 'vAGmayIm ' pratyantarapAThaH / 3. nirgacchadazrubinduH / [ 13 5 10 15 20 25
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14] [pANDavacaritramahAkAvyam / gaGgAgAGgeyayoH saMvAdaH // prANasatraM svaputrasya sarvasattraziromaNim / Aryaputra ! paritrAtuM sarvathA tattvamarhasi // 14 // patnImuvAca romAJcamatarnu zAntanurvahan / sarvA'pyataH paraM tyaktA tvagirA mRgayA mayA // 142 / / tadehi saha putreNa saccaritreNa samprati / udagrA jAgratu vyagraM punarme bhAgyasampadaH // 143 // sA'bhyadhAdadhunA lInaM mano me dharmakarmaNi / vyathante taddinAnyantaH prAcyAnyapya phalAni mAm // 144 // tanme'dhunA jinasyaiva vAsanA paryupAsane / putraM tvAdAya rAjendra ! vraja zAdhi vasundharAm // 145 // ityudIrya prajAnAthaM sA tanUjamavocata / vatsa ! gaccha pituH svasya samarthaya manorathAn // 146 // IdRkkasyAsti janakaH ? kasyAsti tvAdRzaH sutaH ? / tadastu yuvayoryogo budhacandramasoriva // 147 / / tato jagAda gAGgeyastyaktuM tvAmamba ! notsahe / tvaM me pitA ca mAtA ca dRSTapUrvyasmi nAparam // 148 // tavopacaryAzUnyaM me mA sma bhUdekamapyahaH / ityuktvA vyaktamuktAzruH so'patanmAtRpAdayoH // 149 // athotthApya pramRjyAzru jananyA so'nvanIyata / / baliH kriye'haM vatsasya kAtaryamidamutsRja // 150 // putra ! tvamasahAyasya sahAyaH svapiturbhava / sUnurjanayituzcintAbhArahArI hi vArdhake // 151 // vAtsalyaM vatsalastAtastathA te prathayiSyati / yathA na tvamihasthAyA mama vatsa ! smariSyasi // 152 // ityAdiyuktibhirvyaktaM bodhito buddhimAnapi / ambAyAH sa vilambena vacanaM pratyapadyata // 153 // 1. 'romAJcakavacaM' iti pratya. / 2. te vatsa ! iti pratyantara traya pAThaH / 15 25
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15 prathamaH sargaH / zAntanukRtAH satyavatIyAcanA // ] gaGgAmApRcchya gAGgeyamAdAya dayitaH kSiteH / uttoraNaM patAkAGkagopuraM puramAyayau // 154 // nRpo'tha sUnave tasmai yauvarAjyapadaM dadau / yogyaM sutaM vA ziSyaM vA nayanti guravaH zriyam // 155 // ekAtapatrAM so'pyurvI kurvannahitanigrahAt / vinItAtmA tanoti sma prasAdaM sadRzaM pituH // 156 // vinItatanayotkhAtacintAzalyazciraM nRpaH / ' svacchandollasadAnandaM vijahAra mahItale // 157 // anyadA yamunAtIre viharansa manoharAm / kanyAmAlokayAmAsa kAMcinnAvi niSeduSIm // 158 / / sa tasyAH spRhaNIyena rUpeNa hRtamAnasaH / kA'si tvamiti tAmetya papraccha madanotsukaH // 159 // jagAda sA'pi bhUpAlaM kAlindIkacchavAsinaH / nautantrAdhipateH putrI kanyA satyavatItyaham // 160 // tAtAjJAM prApya dharmeNa vAhayAmi tarImaham / bhavetkanyA kulInA hi pitrAdezavazaMvadA // 161 // zrutveti nItitattvajJaH kSaNena kSitipottamaH / tadarthamarthI bhavituM yayau tatpiturantike // 162 // svAgatakriyayA''nandya so'pi zAntanubhUpatim / devA ! ''jJayA prasIdeti vinayena vyajijJapat // 163 / / abhASiSTa niviSTaM taM patirdhAtryAstarIpatim / sadharmacAriNI me'stu sutA satyavatI tava // 164 // athAbhyadhatta nautantrasvAmI vinayavAmanaH / gRhamabhyAgato deva ! tvamarthI kena labhyase ? // 165 // paraM pativarAmenAM na tubhyaM dAtumutsahe / gAGgeyaH khecarIgeyabAhuryatte'sti nandanaH // 166 // 1. kriyAvizeSaNametat /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zAntanukRtA satyavatIyAcanA // sati rAjyadhare tasmindoSmadUSmaniSUdane / asyA yastanayo bhAvI tasya rAjyaM kadApi na // 167 / / vadhUnAmavarodhatvaM kArAgAraM vidurbudhAH / yAsAmabhAgyabhAjAM hi rAjA bhavati nAtmajaH // 168 // tatprasIda kalatrArthamanyatra vyavasIyatAm / udArAstvAdRzAM dArAH saMpatsyante pade pade // 169 / / aprArthyaprArthanaH so'tha babhAra mlAnamAnanam / sakRdapyaparAdveSu nuSkaH kiM na dUyate ? // 170 / / dadhyau nRpo'bhyadhAdeSa naupatiH sopapattikam / nRpazcennAsya dauhitraH kiM jAmAtrA mayA phalam ? // 171 // na cAntareNa gAGgeyaM dhuryo rAjyasya sambhavI / na hyAkAzaprakAzAya prabhuranyo vinA ravim // 172 // datte'vazyaM na cAnyasmai rAjyamUrjasvi zAntanuH / sudhAsarvasvamambhodhiya'dhAtputre kalAnidhau // 173 // itaH karSati ceto me nautantrAdhipateH sutA / saGkaTe patito'muSminmUDhadhI: karavANi kim ? // 174 / / itthaM vikalpairbhUpAlaH kAmamAkrAntamAnasaH / moghaphAla iva dvIpI nijaM puramupAyayau // 175 / / tadAnImAgato rAjasevAvasaralAlasaH / nirvarNya tAtavaivayaM cintAM zAntanavo'vyadhAt // 176 // vinayAtikramaH kiM me ? kimAjJA'laGgi kenacit ? | kiMvA sasmAra me mAturyanme zyAmAnanaH pitA // 177 // tAtastAvanna pRSTo'pi yathAvatkathayiSyati / amAtyAttAtasadhrIcaH sarvaM jAnAmyadaH punaH // 178 / / tataH sarvAtmanA yatnAtkariSye piturIpsitam / itthaM vimRzya so'mAtyaM papraccha vijane sudhIH // 179 // 1. [doSmad=vIra, USman=balaM, niSUdane vinAzake] vIragarvanAzake / 2. saMbhavanti iti pratya0 / 3. apArthaprArthanAH prtyntr| 4. mahat / 5. pitRtulyaat| 15 25
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / gAGgeyasya naukApatisamIpagamanam // ] tasmAnniHzeSamAgamya so'gamannaupatergRham / vihitasvAgatazcainamavadannRpanandanaH // 180 // mahAbhAga ! mahAbhAgyairarthI zAntanurApyate / itthaM nirAkRthA yattatsuSThu nAnuSThitaM tvayA // 189 // avadannaupatiH prItaH kumAra ! zRNu kAraNam / zAntanorapi yenAsmi prArthanAbhaGgahetave // 182 // so'ndhakUpe kSipetputrIM sasApatnye dadIta yaH / vasantyAH zAntanorgehe sapatno'syAstvameva hi // 183 // sapatnIto'pi tajjAtaM nitAntamatiricyate / kozAtakyAH phaleSveva rasaH parisamApyate // 184 // nararatna ! sapatno'si yeSAM teSAM kutaH sukham / jAgratyasahane siMhe sukhAyante kiyanmRgAH ? // 185 // aprasannaH prasanno vA bhavAnyeSAM dvaye'pi te / ApadAM padamAdyAH syuH sampadAmapare punaH // 186 // kumAra ! mama dauhitro yastu bhAvI kathaJcana / dUre mahodayastasya samIpe vipadaH punaH // 187 // tvAM samutsRjya rAjyazrIH zrImanki vRNute param ? / hitvA vArdhiM mahAsindhuH kiM tallamupasarpati // 188 // yaH sarvakamanIyAyAH zrUyate janakaH zriyaH / prajAnurAgajaladhiH so'pi tvayyeva jRmbhate // 189 // snehato duhituH pazyannAyatau duHkhamAyatam / praNayAtikramaM tena kRtavAnasmi te pituH // 190 // jagAda zAntanoH sUnurmAtAmaha ! mahAnbhramaH / tavaiSa yadidaM vAkyaM tucchocitamudAharaH // 191 // bhidelimA hi prakRtiH kuruvaMzAnyavaMzayoH / bhavetsvabhAvo nahyekaH kalahaMsabakoTayoH // 192 // sApatnyamiti sambandho vivekini kuro: kule / abhUtapUrva evAyaM naiva vijJAyate kvacit // 193 // 1. kAsAram / [ 17 5 100 111 15 20 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] 5 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / gAGgeya-naupatisaMvAdaH // mama satyavatI mAtA gaGgAto'pi viziSyate / sambandho janmasambandhAtpratipanno mahAnnanu // 194 // yastvasyA bhavitA sUnuH sa mamaivopayAcitaiH / / zubhaH sa dezaH kAlo vA yatra bhrAtrA samAgamaH // 195 // svAdayiSyati te putrI putreNa vihitaM mayA / sukhaM vinayataH pUrvaM pazcAttu tanujaiH kRtam // 196 / / dUyate kiM ca tAto'pi mayA bhRzamabandhunA / rathasyaikarathAGgasya pratyUho hi pade pade // 197 // ekAM zRNu pratijJAM me bAhumutkSipya jalpataH / satyavatyAstanUjasya rAjyaM nAnyasya kasyacit // 198 / / ahaM tu hantumetasya pratyUhavyUhamanvaham / cApabhRttAM kariSyAmi suto'smi yadi zAntanoH // 199 / / adyaivAptaM mayA rAjyaM tuSTAzca mama devatAH / satyavatyA sadharmiNyA yattAtaH sumanA bhavet // 200 // udAttAmiti gAGgeyagiramAkarNya vismitaiH / sthirANi khecraiyomni vimAnAni vitenire // 201 // vismayotphullanayanastataH satyavatIpitA / atyantalubdho vizrabdhaM kumAraM punarabhyadhAt // 202 // sAdhu sAdhu kumArendra ! tvameva pitRvatsalaH / / sphItaM guNagaNakrItaM yadevaM rAjyamujjhasi / / 203 // rAjaputrA hi rAjyArthamakRtyAnyapi kurvate / udAttaM tatkramAyAtaM ko nAma tvamiva tyajet ? // 204 // paraM kumAra ! ye kecidbhavitArastavAtmajAH / na te'nyasya sahiSyante rAjyamUrjitabAhavaH // 205 / / tvatto ye janma lapsyante pavitrakSAtratejasaH / kastAnIziSyate soDhumanyaH siMhAnivAhave // 206 / / 15 25 1. cApabhRjjAgariSyAmi iti pratyantaraddhayapAThaH / 2. 'udAttaH' iti pratyantaradvayapAThaH /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH gAGgeyasya bhiSmapratijJA // ] rAjyamAcchetumutsiktaiH zaktaiste tanujanmabhiH / AttazrIH punarazrIko bhavitA matsutAsutaH // 207 // itthaM nAnA''dhivaidhuryaM bhAvi sambhAvya bhUrizaH / sutAyAmAyatau tAta ! punaH skhalati me manaH // 208 // ityuktavantaM taM hRSyannantaH zAntanavo'bhyadhAt / etAmapi tavedAnIM cintAM vyapanayAmyaham // 209 // zRNu tvaM vyomni zRNvantu siddhagandharvakhecarAH / mamaikaM muSitAzeSapApagrahamanigraham // 210 // svargazca so'pavargazca yasya khyAtA phaladvayI / Ajanma tanmayopAttaM brahmacaryamataH param // 211 // mAtA mAtAmahastAto bhAvino bAndhavAzca ye / eSAmAnandadhuryasya vratasyAsya kimucyate ? // 212 // cAraNazramaNaiH pUrvamiti me pratipAditam / prathamaM ca caturthaM ca vrateSvanupame vrate // 213 // pratipede mayA pUrvaM prANinAmabhayavratam / brahmavratamidAnIM tu mama bhAgyamaho ! mahat // 214 // astu traistavipadvArtaM tArtIyIkamapi vratam / pitRzuzrUSaNaM nAma mamAjanma niratyayam // 215 // iti prastuvatastasya zraddhAlormUni bandhuram / bhRGgabaddhasvanotkarSaM puSpavarSaM divo'patat // 216 // ucceruriti vAcazca devA dhanyA'si jAhnavi / tvaM cAsi zAntano ! zlAghyaH so'yamIdRgyayoH sutaH // 217 // sarve'pi jJAnino brUta pRcchAmaH khecarA vayam / yadyetadvratamArabdhaM kenApi gRhamedhinA ? // 218 // tattvasattvaikaniHsyandamayo yadayamAdade / IdRgbrahmavrataM bhISmaM bhISmastenaiSa gIyatAm // 219 // [ 19 1. AttA - gRhItA zrI yasya saH / 2. 'dhuryena' iti pratyantaratrayapAThaH / 3. trastA vipadAM vArttA yasmAttat / 4. devi ! iti pratidvayapAThaH / 5 10 15 20 25
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] [pANDavacaritramahAkAvyam / naupatinA kathitam satyavatI pitRkulaM // sattvaM cedekamapyasti kimanyairbahubhirguNaiH / tadeva hanta ! cennAsti kimanyairbahubhirguNaiH // 220 // ahiMsA brahmacaryaM ca pitRbhaktizca nizcalA / trayastribhuvane zlAghyAH zAntanostanuje guNAH // 221 // sarvavratAnAM pArINo mA sma roNaH kvacidbhaveH / ityabhiSTutya nizchadma sadma svaM khecarA yayuH // 222 // tato duhitaraM tUrNamAhUyotsaGgasaGginIm / kurvannudIrayAmAsa kumAraM nAvikezvaraH // 223 // guNagrAmaikavAstavyo nAstyeva tvatsamaH pumAn / piturarthe kRtaM sadyo yadbrahmavratamadbhutam // 224 // tavAnena caritreNa citrIyitamanAzciram / / vRttAntamekamAkhyAmi kumAra ! zRNu sAmpratam // 225 // kAlindIkUlapAlISu viharannahamekadA / azokAnokahatale vizrAmAya samAgamam // 226 / / tadAtvajAtAM kenApi tatra nistriMzacetasA / sazrIkAmujjhitAmekAmadrAkSaM maGgha bAlikAm // 227 // apatyamanapatyo'haM spRhayAluraharnizam / surUpAM tAmupAdAtuM pravRtto'smi savismayaH // 228 // vijAtirvA sujAtirvA kA'pyasAviti vetti kaH ? / evaM vikalpya vyAvRtya calito'smi svavezmani // 229 // atrAntare'ntarikSAntarullalAsa sarasvatI / asti ratnapure svastidhAmni ratnAGgado nRpaH // 230 // tasya ratnavatI kukSizuktimukteyamAtmajA / khecareNApahRtyAtra vimuktA pitRvairiNA // 231 / / tAmetAmatanupremA zAntanuH pariNeSyati / iti vyomagirA bAlAM grAhitastAmahaM tadA // 232 // 1. bhavevratAnAM iti pratau / 2. skhalitaH / 3. anokaha:-vRkSaH / 4. tatkAlotpannAm / 5. 'calitazcAsmi vezmani' pratyantarapAThaH / 6. AkAzavANI / 15 20 25
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21 prathamaH sargaH / bhISmasya kRtjnytaa||] tanayAmanapatyAyAH priyAyAstAmupAnayam / nAmadheyaM vyadhAM cAsyAH satyaM satyavatItyaham // 233 // mama patnyA ca yatnena vAtsalyajalakulyayA / kelikAnanavallIvadiyaM vRddhimanIyata // 234 // trilokItilakIbhUtA prabhUtaguNamandiram / seyaM satyavatI putrI kRtrimA mama naurasI // 235 // pitA bhavatyapatyAnAmIdRzAM mAdRzA kutaH ? / AspadaM kalpavallyA hi sumeruna punarmaruH // 236 / / tadasyA divyavAcaiva nirNItaH zAntanuH patiH / vIkSituM pitRbhakti tu tvadIyAmityajalpiSam // 237 // tadidAnImupAdatsva matsutAM tAtahetave / ataHparaM tvamevAsyA vizrAmaH sukhaduHkhayoH // 238 // ityAlapya kumArasya prasaratpulakAGkaraH / sutAM satyavatIM prItAmarpayAmAsa naupatiH // 239 // alamamba ! vilambena ratho'yamadhiruhyatAm / iti tAM rathamAropya puraM zAntanavo yayau // 240 // nabhazcarebhyo niHzeSaM vRttAntaM jJAtapUrviNaH / / prasannasya piturnItvA sa cakre tAmupAyanam // 241 // pitA'pi bhISmamAzliSya nirbharasnehapUrvakam / AtmaikavedyamAnandamamandabharamanvabhUt // 242 // dRzA pIyUSavarSiNyA zrIvizrAmamahIruham / siJcannuvAca gAGgeyamutsaGgasthApitaM pitA // 243 / / zRNvanti piturAdezaM ye te'pi viralAH sutAH / AdiSTaM ye tu kurvanti santi te yadi paJcaSAH // 244 // AtmanA yastu vijJAya karoti piturIpsitam / eka eva sa me sUnurjAhnavIzuktimauktikam // 245 // 15 20 25 1. na aurasI = na svazarIrajA ityarthaH /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / satyavatI-zAntano vivAhaH // tataH parasahasrANi vatsarANyAyurastu te / etasya kuruvaMzasya patAkAzriyamApnuhi // 246 / / pramodAdevamAzIbhirabhinandya nijAtmajam / nRpaH satyavatI saumye muhUrte pariNItavAn // 247 / / tataH satyavatI patnI navapremAM samIyuSaH / bhUpAlasya pumartheSu kAmaH kAmaM priyo'bhavat // 248 // retiputraphalA dArA iti nItivacastayA / satyApayantyA suSuve putrazcitrAGgadAbhidhaH // 249 // tejasvitilakaH pAdairAkramanbhUbhRtAM ziraH / / yo'bhavajjAtamAtro'pi bAlArka iva duHsahaH // 250 // vicitravIrya ityAsItsatyavatyAH suto'paraH / babhUva bhUbhRto yasmAdvaMzaH prAMzuprasRtvaraH // 251 // tadA tayoH samagreSu hitakarmasu jAgrataH / prAdurbabhUva saubhrAtraM gaGgAsUnorakRtrimam // 252 // so'grajanmA'nujanmAnau kRtvA'Gkatalatalpagau / ullApaiH zrotrapIyUSaiH khelayAmAsa bhUrizaH // 253 // kSatragotrocitaistaistairanyabAlavilakSaNaiH / etayorkhAlyacApalyaiH sa tutoSa kSaNe kSaNe // 254 // athAlpIyo viditvAyuragrimastattvadRzvanAm / zubhadhyAnena tatyAja zAntanurmAnuSIM tanum // 255 // vidhivadvidadhe bhISmaH pituH svasyaurdhvadehikam / iha ca pretya ca prItyai tAdRzA hi sutAH pituH // 256 // so'tha citrAGgadaM rAjye zizumeva nyavIvizat / na hi vismRtimabhyeti pratipannaM mahAtmanAm // 257 // se grISmeNeva bhISmeNa tathograM dhAma lambhitaH / udayannapi duSprekSyo yathA'bhUdbhAnumAniva // 258 // 15 25 1. bhRzam / 2. 'rati-putrau phalaM yAsAM tAH / 3. sa hi grISmeNa bhI0 itipratya /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / vicitravIryasya rAjyAbhiSekaH // ] ... [23 abhUtkazcitsa bhUpAnAM hRdi citrAGgado gadaH / nAgado nAgadaGkAraH ko'pyAsIdya cikitsane // 259 // tena naiSyata bhISmo'pi saMvibhAgI jaye'paraH / ataH sa yuddhamekAkI cakre sArdhaM virodhibhiH // 260 // sa nirmalakalAsadmacchadmanA'bhyetya jagrase / nIlAGgadena saMgrAme zItAMzuriva rAhuNA // 261 / / ziraHzeSo'pi cedvairI tadA bAdheta rAhavat / upAnIyata bhISmeNa so'pyato nAmazeSatAm // 262 / / atha rAjyaM kaniSThAya gariSTho jAhnavIsutaH / dadau vicitravIryAya bandhave bandhuvatsalaH // 263 // taM bhISmacApamAhAtmyAdapacakre na kazcana / yUthanAthAntike kena kalabhaH paribhUyate // 264 // catasRSvapi vidyAsu gatAvadyAsu kauzalam / cakre kanIyaso bhrAturbhISmaH sajye ca dhanvani // 265 / / anahaMyutayA'tyantaM bhUmnA vainayikena ca / babandha bAndhavasnehaM bhISmastasminvizeSataH // 266 // dArANAmanurUpANAM bhrAturudvAhahetave / / gaveSaNAya sa praiSInnijAnpratidizaM narAn // 267 / / mArgadattadRze tasmai kadAciddhUlidhUsaraH / teSAmekatamo'bhyetya kathayAmAsivAniti // 268 // deva ! zrIkAzirAjo'sti prakAzaH kAzyapItale / yasya mandAkinI nityamanA gRhadIrghikA // 269 // ambikA'mbAlikA'mbA ca tisrastasyAsate sutAH / vibhAnti purato yAsAM tRNavatridivastriyaH // 270 // tAsAM tAtena vizrabdhaM prArabdho'sti svayaMvaraH / racayAJcakrire maJcAstatra vaicitryazAlinaH // 271 // 1. grAsaM cakre =vinAzitaH / 2. jyAsahite dhanuSi ca / 3. na ahaMyu-tasya bhAvena= agrvisstthtyaa| 4. pRthivItale itipra0 /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 24] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISmeNa kRtamambikAdikanyAtrayaharaNam // rAjAno rAjaputrAzca zatazaH santyupasthitAH / ApatantyadhunA kecidApatiSyanti kecana // 272 // tataH kAlakalApena rUpeNa vayasA'pi ca / yogyA vicitravIryasya sutAstAH kAzibhUpateH // 273 // gAGgeyastadvacaH zrutvA tattvadRSTirvyatarkayat / kimaho kAzirAjena nAnujo me nimantritaH ? // 274 // na gantavyamanAhUtairmahIpAlaiH svayaMvare / ato gatvA'hamevaikaH kariSye sarvamIpsitam // 275 / / evaM vimRzya gAGgeyo rathena prasthito drutam / javanairvAjibhirvegAdagamacca svayaMvare // 276 / / tatra siMhAsanAsInAnuccairmaJceSu bhUpatIn / so'pazyadbhAsurAkalpAnvimAneSvamarAniva // 277 / / urololanmanohArihArAstisro'pi bAlikAH / dRSTvA vicitravIryArthe sa hartumakaronmanaH // 278 / / pratyekamAtmanaH kanyAlAbhaM sambhAvya bhUpatIn / tAMstAnvivRNvanto bhAvAnhasati sma sa mAnase // 279 // atha tAsAM puro dhAtryA kIrtyamAneSu rAjasu / rathAttArkSya ivotphAlaH sa raGgAGgaNamAvizat // 280 // sa taM svayaMvaraM rAjanakracakrasamAkulam / . bADhaM viloDayAmAsa payodhimiva lIlayA // 281 // Acchidya kanyAratnAni sarveSAmeva pazyatAm / rathamAropayAmAsa bhISmo bhISmaparAkramaH // 282 // syandane bhayanispandA vepamAnavapulatAH / sutAH sa kAzirAjasya snigdhamugdhamabhASata // 283 // vatsAH ! kimapi mA bhaiSTha nAniSTaM vaH kariSyate / bhISmo'smi zAntanoH sUnurbhavatInAM priyaGkaraH // 284 / 15 25 1. prAsthita iti pra0dvaya / 2. dIptabhUSaNAn /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / kAzirAjasya krodhaH // ] rAjA vicitravIryo'sti jaitradorvIryadurjayaH / ete sarve'pi yasyAgre guNairbahutRNaM nRpAH ||285 // anubhUya priyAbhUya tasya smarasamAkRteH / hastinApurasAmrAjyaM ciraM nirvizatAdbhutam // 286 // vinayAvarjito'tyantaM tasyAhaM bandhuragrajaH / tadarthaM rathamAruhya yuSmAnAnetumAgataH // 287 // tasmiMstA nistaraGgeNa rAgeNAkrAntacetasaH / idaM gAGgeyavacanaM tatheti pratipedire // 288 // pratipatticalanmaulinRtyattATaGkarazmibhiH / tAH sphItaprItayazcakrustasya nIrAjanAmiva // 289 // rAjJAM manorathaiH sArdhaM rathaM bhISmo nyavartayat / kurvankuNDalitaM cApamuccaiH svaramuvAca ca // 290 // bho ! bhUpAH prauDhadoHsthAmazAlinaH / sarve zRNuta yuSmAkaM pazyatAM saiSa bhISmaH kanyA haratyamUH // 291 // tato vaH ko'pi jAgarti yadi dordaNDacaNDimA / tadA ko'pyAyudhaM dhattAmayamUrdhvadamo'smyaham // 292 // tadA kSubdhArNavanibho raGgakSobhabhavo dhvaniH / sa kazcidAsInmanye'sau bibhide yena rodasI // 293 // rabhasotthAsnubhUpAnAM kRSTAbhiH sicayAJcalaiH / bhUgatAbhirbhayaM bhUri prasUtamasidhenubhiH ||294 || palAyanakRte'vazyaM vyavasyanto'pi kAtarAH / saMbAdhakRtasaMrodhAtpracelurna padAtpadam // 295 // muktAkalApamuktAnAM cUrNaiH kIrNA'vanirbabhau / ameyagAGgeyayazazcandaneneva carcitA // 296 // ratnAGgadAnAmanyonyakoTighaTTanasambhavaH / 4 [ 25 kSomANi kSoNipAlAnAmadhAkSIdAzuzukSaNiH // 297 // 1. nityaraGgeNa iti pra0 dvaya / 2. pUrlokAH iti pratya0 / 3. saMbAdhaH - saGkIrNatA, tayA saMrodho yeSAM te / 4. agniH / 5 10 15 20 25
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISmeNa saha svayaMvarAgatarAjAnAM yuddham // tadAnIM tatra keSAJcidabhyastasteyakarmaNAm / mUlonmUlitadaurgatyaH stutyaH zAntanavo'bhavat // 298 / / vIkSya bhISmaM bhayakSobhAcchirastaH srastabandhanaH / kenApi rAjaputreNa kirITo nopalakSitaH // 299 / / nRpapaJcAnanAH kecillIlAlAlasacetasaH / asimuSTimavaSTabhya yathAsthitamavasthitAH // 300 // atha zauNDIradordaNDAH ke'pi sambhUya bhUmipAH / sadyaH saMvarmayAmAsurastivIrA hi kAzyapI // 301 // pulakodredamedasvivapuSAM pauruSaspRzAm / teSAM varmatruTatsaMdhiyuddhasandhAM vyadhAd dRDham // 302 // kAzirAjapurogaistai zaM sarvAGgavarmitaiH / vipakSakSitipairetya bhISmo bhISmamabhASyata // 303 // haMho ! kSatrakulottaMsa ! kimakSatraM vitanyate ? / ayaM svayaMvaradhvaMso mahAMste heturaMhasAm // 304 / / zriyaH striyo vA mA bhUvannAhUtA durnayena yAH / vipadAvartagarte yatpAtayantyeva tAH patim // 305 // tatpratIccha zaraistIkSNaiH pApasyAsya vyapohakam / gurustavAsmadiSvAsaH prAyazcittaM pradAsyati // 306 // athAbhASata gambhIraM dhIraH zAntanunandanaH / bho ! bhUmipAlAH ! suSThUktaM yuSmAbhiAyaniSThuraiH // 307 // paramurvI ca kanyA ca sarvasAdhAraNI bhavet / gRhNAtu sa hi yasyAsti vikramo nipuNaH punaH // 308 / / naivAsti vikramo yasya sa hAsyaH spRhayannimAm / daridra iva ratnAni vividhAni dhanaM vinA // 309 // vikrameNa dhanenaiva vinA yattaskarA iva / __ kanyAratnAni gRhNItha tayUyamaparAdhinaH // 310 // 15 20 25 1. srastavAnadhaH iti pra0 dvaya0 / 2. dhanuH / 3. paNaH iti pra0 dvaya0 /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / bhISmeNa saha svayavarAgata rAjAnAM yuddham // ] 1 AgasvinAM ca daNDAya kodaNDo mama paNDitaH / ityuktvA sa kSurapreNa teSAM ketUnapAtayat // 311 // atha te'pi rathazreNiprArabdhaparimaNDalAH / madhyekRtya zitairbhISmaM patribhiH paryatADayan // 312 // abhyApatanto yugapannipItatapanAtpAH / tasya te vizikhAraichAyAM tenire nApaninyire // 313 // vIraMmanyatayA dRptAnanyanindApaTIyasaH / sa tAnavajJayA'pazyanmRgArAti'irmRgAniva // 314 // pratikSipantaH svacchandamAyudhAnyuddhatAni te / jaitrasthAmAnamAtmAnaM menire jitakAzinam // 315 // itthaM pragalbhamAneSu sasaMrambheSu teSvatha / khinnA narendranandinyaH svaM ninindurmuhurmuhuH ||316 // dhigasmAnmandabhAgyAnAM dhuri vartAmahe vayam / ito bhraSTAstato bhraSTA bhavitA smo'dhunA dhruvam // 317 // kvaite nRpAH parolakSAH kva cAyaM dordvitIyakaH / tadidAnIM vipanne'sminvipannaM no manorathaiH // 318 // itthaM tAH kumukhIrvIkSya bhISmastatkarma nirmame / mUrdhAnaM dhUnayadbhiryattridazairdadRze divi // 319 // nizitaiH sarvato muSTyA tAnpratyekaM vraNAGkitAn / zaraizcakAra suzlokAM svaprazasti likhanniva // 320|| yAvadvipakSamakSepaM laghuhastaH kSipanniSUn / vIkSAJcakre sa taireko'pyasaMkhyairAtmasaMkhyayA // 321 // bhISma grISmaraveH kSiptAmArgaNaiH kiraNairiva / kvApyalpA api naikSyanta kSatranakSatrajAtayaH // 322|| rAjaikaH kAzirAjastu vicchAyavapuraJjasA / raNavyomaikadezasthaH stokastokaM vilokitaH // 323 // 1. nitarAM pItaH sUryAtapo yaiste / 2. bANAH / 3. na skhalayAJcakrire / [ 27 5 10 1553 20 25
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28] 101 [pANDavacaritramahAkAvyam vicitravIryasya vivAhaH // hRSyanmanobhiH kanyAbhirmuktAmiva vilakSatAm / jAhnavIsUnuranAya tadAnIM pratyapadyata // 324 // upetya prINayAmAsa sa tathA kAzibhUpatim / yathA vicitravIryAya svayaM prAdAdasau sutAH // 325 / / sa prItisphAranetrAbhistAbhirbAlAbhiranvitaH / hastinApuramArabdhamahotsavamupAyayau // 326 // sa vaivAhikamAGgalyAstisrastAH kAzinandinIH / bhrAtrA vicitravIryeNa pramodAdudavAhayat // 327 // tAH prApya nRpatiH premarasaikakanakAlukAH / siJcanpaJcApi viSayAnsiSeve so'tizADvalAn // 328 // iSUnpaJcApi paJceSuH prakSipannapi lakSazaH / preyasInAmasau mAnya iti tasya priyo'bhavat // 329 / / kAmo'nAsaktisevyo'pi tenAdRzyata gauravAt / prAyeNa yauvanAndhAnAM sulabho hi viparyayaH // 330 // tato vicitravIryasya saMprAptAvasaraH smaraH / dharmArtho jagrase rAhuH sUryAcandramasAviva // 331 // sa preyasInAM tisRNAM yazcaturthaH sadA'bhavat / talloke lokapAlAnAM bhavati sma na paJcamaH // 332 // kAmAsaktasya tasyetthaM prAvartata balakSayaH / anaGge'tiprasaGgo hi viraGgAyaiva kevalam // 333 // kSIyamANabalaM jJAtvA gAGgeyastamavocata / asau doSastvayi svacche vatsa ! trAso maNAviva // 334 // pInavarmitasarvAGgAnkathaM zatrUnvijeSyase ? / anaGgenApi kalyANin ! yastvamevamajIyathAH // 335 // 15 1. AluH pAtravizeSa 'jhArI' iti bhASAyAm /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [29 prathamaH sargaH / bhISma satyavatIbhyAM dattA vicitravIryAya zikSA // ] dharmArthAveva na paraM kAmAsaktasya nazyataH / mUlaM sarvapumarthAnAM vapurapyapacIyate // 336 // duHsahAH puSpabANasya bANAH puSpamayA api / yatte'bhUvaMstataH prauDhAnsoDhAsi kathamAyasAn ? // 337|| vyadhIyata tavaitAbhirabalAbhirbalakSayaH / balavadbhistu ruddhasya na jAne kiM bhaviSyati ? // 338 // kuraGgAkSISu nAtyantaH prasaGgaH saGgataH satAm / atyAsannAbhiretAbhidUra syu vo guNAH // 339 / / bhISmo vicitravIryAya zikSAmevaM prayacchati / tatra putrAnuziSTyarthamAyayau satyavatyapi // 340 // sA'pyabhASiSTa tanayaM bASpAvilavilocanA / akasmAdeva me vatsa ! kiM chinatsi manorathAn // 341 // mukhaM snuSANAmuvIkSya mudamAsAdayaM parAm / idAnImasmi sotkaNThA tavApatyavilokane // 342 // sA nu sAmpratametena tvaddaurbalyena durbalA / sahodayavyayAH putraiH savitrINAM manorathAH // 343 / / sarvAsAM kSatriyastrINAM paraM vIraprasUraham / imaM vatsa ! mamotsekaM lIlayaiva tvamacchidaH // 344 // kuruvaMzakulastrINAM putriNInAmahaM tvayA / dhuri saMsthApitA vatsa ! tvayaivotthApitA'dhunA // 345 / / tatsvagotrocitAcAravyabhicAraM samAcaran / asmiMstvatpUrvajo brUhi pathi kaH pathiko'bhavat ? // 346 // tadA''yuSmaMstava jyAyAnbandhurdhatte mudaM yathA / yathA sidhyenmamecchA ca pravartethAstathA'nizam // 347 // anuziSTimiti zrutvA bhrAturmAtuzca sAdaram / vicitravIryaH svaM karma smRtvA dUramalajjata // 348 / / 1. svasvagotro0 pra0 dvaya0 / 2. dUrAt0 pra0 /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30] [pANDavacaritramahAkAvyam / dhRtarASTra-pANDu-vidUrAnAm janma // adIpiSTa tadAdiSTaM nirmale tasya cetasi / arpitaM darpaNe bhAnobhRzamujjRmbhate mahaH // 349 // zikSAmAdAya tAM mUrjA prAJjalistau visRjya ca / rAjA dharmArthakAmeSu samavRttirajAyata // 350 // AbabhArAmbikA garbhamanyadoddAmadohadam / sulagne sutamuddIptaprabhApUtamasUta ca // 351 // bhISmeNa satyavatyA ca mahotsavapuraHsaram / dhRtarASTra iti zlAghyaM tasya nAma vinirmame // 52 // sa dadhau januSA'ndhatvaM kenApi prAcyakarmaNA / sa nAsti prAGnibaddhe hi yo ruNaddhi zubhAzubhe // 353 // ambAlikA'pi tanayaM tasyAnujamajIjanat / Ajanma pANDurogitvAdyaH pANDuriti paprathe // 354 // guNAmbunidhirambAyAstanUjaH samajAyata / yaM cakrurguravaH sarvaviduraM vidurAbhidham // 355 / / atha teSu kurorvaMzaM janmanA'laGkariSNuSu / zubhairujjRmbhitaM bhAvaiH pralInamazubhaiH punaH // 356 / / sUcakazcaraTazcauraH kRpaNaH pAradArikaH / ete zabdAstadA prApurabhidheyena vandhyatAm // 357 // lebhe sarvatra sAmrAjyamekacchavaM nayastadA / niranvayavinAzena vyanazyagurnayaH punaH // 358 // tadA nAdhirna ca vyAdhirbAdhate sma janaM kvacit / na durbalo baliSThena kazcanApyabhyabhUyata // 359 // nAvRSTi tivRSTizca tadA prAdurabhUdbhuvi / / ItiH prItivighAtAya nAnyA'pyAsItkuTumbinAm // 360 // puSyanti sma phalanti sma kAle'vazyaM mahIruhaH / puSyanti sma rasotkarSaM puSpeSu ca phaleSu ca // 361 // 1. arthena / 2. samUlanAzenetyarthaH / 15 20 25
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31 [31 prathamaH sargaH / vicitravIryasya avasAnaH // ] . anubhAvAtkumArANAmityabhUdudayo bhuvaH / bhavedvADmanasAtItaH prabhAvo hi mahAtmanAm // 362 // kintu strIvyasanenAtimano'bhISTena sarvadA / cirAya militeneva bhUyo'pyAliGgito nRpaH // 363 // tataH kSINatanuH so'bhUtpriyAsvAsaktamAnasaH / rAmAsu bhRzamAsaktiH kAraNaM rAjayakSmaNaH // 364 // rAjayakSmaparIvAra: kAsazvAso'panidratA / rujo'nyA api rAjAnamarujannanuvAsaram // 365 // citravicitravIryastairAtaGkarAkulIkRtaH / saJcakrAma paraM lokaM kAmasyAho ! durantatA // 366 // tasminnastamite sUnubhAnau satyavatI tadA / zokAndhakAravaidhuryamadhatta dyaurivAdhikam // 367 / / vilalApa ca hA vatsa hA ! paricchadavatsala / hA ! kauravakulottaMsa hA'gamaH kAmimAM dazAm // 368 // itthaM sA vilapantyeva mUcchitA bhUtale'patat / astokaM zokasaMtApaM tadA ca na viveda tam // 369 // mUrchAvyapagamaM prAptA kathaJciccandanAdibhiH / smRtvA putraguNAnbhUyo muktakaNThaM ruroda sA // 370 // abhyupetya tadAbhyarNamurastADanapUrvakam / rudanti sma galadvASpamambikApramukhAH snuSAH // 371 / / vayamekapade svAmiMstvayAstaM samupeyuSA / / dusthAmavasthAmAnItA nalinya iva bhAnunA // 372 / / krIDAdiSvapi na krIDAmekAkI kRtavAnasi / idAnIM tu vimucyAsmAnkimeko gatavAnasi ? // 373 / / viprayogAsahiSNUnAM tvadupAstisukhaspRzAm / kasmAdakasmAdasmAkamidaM vaimukhyamAgamaH ? // 374 / / 1. nApi iti pra0 dvaya0 / 2. apIDayan /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32] 5 [pANDavacaritramahAkAvyam / dhRtarASTrAdInAm krIDA // nijamenaM priyAvarga jAnAsi virahAsaham / tadehi dehi prANeza ! drutaM prativaco'dhunA // 375 // evaM vilApavaikalyaM prAptAH saMsthApya tAstadA / cakAra tasya gAGgeyo nivApapramukhAH kriyAH // 376 / / bAlye(lya) cApalyalalitaiH kumArANAM manoramaiH / sa zokaM stokatAM ninye satyavatyAH kathaJcana // 377 / / tathA'jani kumArANAM bandhusneha: parasparam / yathaiSAM kSaNamapyasthAdeko naikatamaM vinA // 378 / / bAleSvapi kumAreSu svargate'pi narAdhipe / bhayAdbhISmasya rAjAno sImAnaM na lalavire // 379 // teSAM zastre ca zAstre ca bhISma evAbhavad guruH / ambhodharANAmambhodhireva kukSibharibhavet // 380 // nRloka iva lokeSu teSu triSvapi bandhuSu / gotrAdhAratayA pANDurmadhyamo'pi vyaziSyata // 381 // kaniSThaM dhRtarASTrastaM guNajyeSThamamanyata / laghIyAnapi jAyeta guNairlokaMpRNairguruH // 382 // dhRtarASTramabhASiSTa bhISmo madhurayA girA / vatsa ! rAjyamidAnIM tvAM jyAyAMsamupatiSThatAm // 383 // sa jagAda na yogyo'smi rAjyasyAhaM dhruvaM tataH / pANDumabhyeti rAjya zrIdinazrIriva bhAskaram // 384 // asau trayANAmasmAkaM yogyo rAjyadhuraMdharaH / ukto muktAkalApe'pi madhyastho nAyakaH param // 385 // guNazreNisudhAsindhubandhorujjAgaraujasaH / ahaM tu nityametasya dAsyAyaiva kRtaspRhaH // 386 // iti nirbandhatastasya sumuhUrte mahotsavAt / rAjyAbhiSekamAdhatta pANDorbhISmaH pramodataH // 387 // 15 25 1. tarpaNAdikAH /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / dhRtarASTrasya gAndhArI prabhRtI kanyApariNayanam // ] kIrtijyotsnAbharavyAptarodasIkandarodare / tatrodite nave rAjJi bhRzaM mumudire prajAH // 388 // bhISme ca dhRtarASTre ca dhRtarAjyadhure sati / na vidAmAsa sAmrAjyacintAbhAraklamaM nRpaH // 389 // duSTanigrahani: zUrkajAgarUkabhujadvayaH / pANDuH pracaNDadordaNDAnvazIcakre vizAMpatIn // 390 // kandarpakAminIrUpadarpasarpasya jAGgulIH / gAndhArIprabhRtiraSTAvupAdAyAmasodarA (rIH) // 391 // subalakSmApateH sUnurgAndhArapatiranyadA / zakunirbhISmamabhyetya baddhAJjalirabhASata // 392 // yugmam / kuladevyopadiSTAya viziSTakramazAline / tiSThante dhRtarASTrAya svasAro me patiMvarAH // 393 // ambikAsUnunA nUnamanyUnaguNadhAriNA / etAstadArya ! sotsAhaM vivAhayitumarhasi // 394 // itthamabhyarthitastena svahni jahnusutAsutaH / etAsAM patimaSTAnAM dhRtarASTramatiSThipat // 395 // anurUpaguNagrAmA pANDoruDDAmaraujasaH / kA kalatraM bhavitrIti cintA bhUdbhISmacetasi // 396 // bhISmaH pANDuyuto jAtu pAnthaM rAjapathe kvacit / citracitrapaTavyagra karAgraM kaJcidaikSata ||397 // nArIrUpaM paTe tatra dRSTvA pANDuracintayat / etasyAmeva paryAptaM saundaryakathayA dhruvam // 398 // nahyeSA rUparekhA syAnmAnuSISu puraMdhiSu / tadiyaM kiM ratiH kiM vA kamalA ? kimu rohiNI ? // 399 // etasyAH komalAkArAvaGghrI paGkeruhe dhruvam / aGgulyo yatra patranti saundaryaM makarandati // 400|| 1. nirdayaH / 2. sudine / 3. utkaTabalavataH / [ 33 5 10 15 20 25
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34] [pANDavacaritramahAkAvyam / gAGgeya kathito kuntIvRttAntaH // jaGghAkANDe kilaitasyA nAle pAdasarojayoH / rambhAstambhAyitaM cAbhyAmUrubhyAM yauvanotsave // 401 // nitambasthalametasyA jaitrabhUmimanobhuvaH / yaH sadaivAtra vAstavyaH zAsti vizvatrayImasau // 402 / / baliSTha eva madhyo'syAH kRzodaryAH kRzo'pi hi / yo valitritayAkrAnto'pyadhikaM puSyati zriyam // 403 / / apUrvaM nirvRtisthAnametasyAH stanamaNDalam / muktA vyaktaM vilokyante yatra hAriNi bhAsurAH // 404 // etasyAH saralAkArAH romarAjivirAjate / kandarpadantino bibhratyAlAnastambhavibhramam // 405 // yadasyA vadanaupamye pArvaNendovilokanam / guJjApuJjena sArdhaM tattapanIyasya tolanam // 406 // asyAH sukezyAH kabarIbhAraH kenopamIyate ? / samAlambitarolambaiH susrigdho yasya kAlimA // 407 / / ityevaM cintayatyeva smeravaktAmbuje nRpe / saudhamAnIya gAGgeyaH pRcchati sma tamadhvagam // 408 // bhadra ! prabuddharAjIvamukhI keyamalikhyata / iha citrapaTe nArI divyanArIvijitvarI ? // 409 / / pAnthaH purastAdastokavismayasmeracetase / . athAsau mUlatastasmai taM vRttAntamacIkathat // 410 / / mathuretyasti vAstavyaiH zrImadbhirbhUSitA purI / AliGgatIva kAlindI yA mudA vIcibAhubhiH // 411 // tejodhAma yadurnAma tasyAmAsInnarezvaraH / yato'bhUdbhuvanottaMso vaMzo yAdavabhUbhujAm // 412 // pratApI tanujastasya zUraH zUrasamo'bhavat / lInaM yatrodite zatrukauzikaigirikandare // 413 // 15 25 1. vikasitakamalamukhI / 2. yamunA /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH / samudravijayAdInAm janma // ] [ 35 tasya zauriH suvIrazca dvAvabhUtAM tanUdbhavau / kavibaddhairapi bhrAntaM bhuvi svairaM yayorguNaiH // 414|| rAjyaM ca yauvarAjyaM ca tayordattvA yathAkramam / yayau tapasyAmadhyAsya divaM zUranarAdhipaH // 415 // rAmalakSmaNayoH sAmyaM taistaistau bhejaturguNaiH / tAbhyAM paramarAtibhyo vanaklezaH samarpitaH // 416 // dattvA zauriH suvIrAya rAjyamujjRmbhavaibhavam / svayaM kuzArtadezeSu vijahAra yadRcchayA // 417 // sa teSu vAsavaspardhizauryaH zauryapuraM vyadhAt / zrIpatInbibhratA bhUrIJjigye yenAmarAvatI ||418|| andhakavRSNipramukhAstatra zaurestanUruha (hA : ) / babhUvurbahavo bAhusthAmasaMsthApitazriyaH // 419 // zaurirvitIrya sAmrAjyaM sutAyAndhakavRSNaye / pratigRhya parivrajyAM zivazriyamazizriyat // 420|| saMjajJire suvIrasya bhojavRSNyAdayaH sutAH / amlAyanyatpratApena zatrustrIpatravallayaH // 421 // suvIro mAthuraM dattvA sAmrAjyaM bhojavRSNaye / sauvIrAkhyaM puraM kIrtisindhu sindhuSu nirmame ||422 // viharannanvahaM tatra vApyAM vApyAM vane vane / puNyaprAgalbhyalabhyAni sa sukhAni nyasevata // 423 // bhuJjato mathurArAjyaM bhojavRSNermahaujasaH / ugraseno'risenAnAmantakRttanayo'bhavat // 424 // AsIdandhakavRSNezca subhadreti sadharmiNI niSThA(SThAM) yatra sadAcAratAratamyamupAyayaiau // 425 // dizAM nAthA iva prauDhA dazAbhUvansutAstayoH / yeSu nItinivAseSu nAbhavatko'pi gotrahA // 426 // I 1. kavibhiH racitaiH gItairiti virodhaparihAraH / 2. dhanikAn, pakSe viSNUn / 3. yena zauryapureNa / 5 10 15 20 25
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 36 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kuntI janma // samudravijayaH pUrvamakSobhyastadanantaram / stimitaH sAgarazcaiva himavAnacalastataH // 427 // dharaNaH pUraNastasmAdabhicandrAbhidho'pi ca / vasudevazca dAzArho dazApyete prakIrtitAH ||428 // yugmam / teSAmupari putrANAM subhadrA suSuve sutAm / paramAM mudamadhyAsta yajjanmani jaganmanaH // 429 // yajjanmalagnamAlokya jJAnino'kathayannidam / yadbhavitrI savitrIyaM samrAjAmaGgajanmanAm // 430 // janAnAM proSitaM duHkhaiH sukhairunmuSitaM punaH / kiM na janmotsave tasyAH zubhodarkamabhUdbhuvi // 431 // putrajanmamahebhyo'pi viziSTo'ndhakavRSNinA / tasyA janmotsavazcakre prItiratra prayojikA // 432 // kalyANapuSi pauSe'hni dInoddharaNapUrvakam / prItyA pitRbhyAmetasyA nAma kuntIti nirmame // 433 // sA babhUva zizutve'pi kAmapRthumanorathA / pRtheti prathitAmAkhyAmaparAmabhajattataH // 434 // prApatprasarpatkandarpaM sA kramAnnavayauvanam / yatra pitrorvarasyArthe cintA jAgarti cetasi // 435 // asyAH svacchandamutsaGgakhelinyAmanyadA nRpaH / jyeSThaM samudravijayaM vyAjahAra tanUruham // 436 // etasyA mama vatsAyAH ko nAma bhavitA varaH ? | iti me vatsa ! mahatIM cintAmucchettumarhasi // 437 // so'pyabhASiSTa yadyevaM preSyatAM ko'pi pUruSaH / deva ! dezeSvazeSeSu varavIkSAvicakSaNaH // 438 // yathA sa pratibhAprauDho'bhirUpaM rUpazAlinam / svasurme sadRzaM zuddhAnvayamanveSate varam // 439 // svayaMvare tu doSo'yaM yadekasminvare vRte / IrSyAyA kalahAyante nitAntamapare nRpAH // 440 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [37 prathamaH sargaH / varArthe dUtasya preSaNam // ] iti jyeSThAtmajagirA mAmAhUya mahIpatiH / AdizatsarvadezeSu yathA koraka ! gamyatAm // 441 // varaH kazcidvareNyazrIryastubhyamavabhAsate / upAgatya tamasmAkaM vegenaiva nivedaya // 442 // bhUpAla ! duhitustasyA rUpaM citrapaTe tataH / lezenAlikhya dezeSu kramAdbhrAmyannihAgamam // 443 // asau rUpeNa kandarpadarpahA pANDubhUpatiH / . mayA dRSTazca hRSTazca jAto'smIpsitalAbhataH // 444 // Arya ! zauryapurezasya sutA tatpANDubhUbhujA / yujyatAmanurUpeNa dvirepheNeva mAlatI // 445 // kiM ca kAJcanavarNA'syAH kaniSThA'sti sahodarA / nAmnA mAdrIti rUpeNa yasyAH zrIreva sodarA // 446 // vikhyAto damaghoSAkhyastAM vRNIte sma cedipaH / jyAyasyAM kiMtvanUDhAyAmiyaM nodvAhamarhati // 447 / / tadArya ! sarvakAryeSu tiSThate tvayi nirNayaH / ete sukhinyau kanye stAmAstAmanyadvikalpanam // 448 // itthaM tenAthito bhISmastatsarvaM pratyapadyata / / svayaM vAJchitamAgacchatko nirAkurute kRtI // 449 // athotpAdya navaM rAgaM sA mRgAkSI manobhuvA / Alikhyata paTAttasmAtpANDozcitrapaTe tadA // 450 // sa madhyemAnasaM kuntImazrAntaM dhArayannapi / bahirAlokayAmAsa sthAne sthAne puraHsthitAm // 451 // kadA kuntImukhAmbhoje mannetrabhramaradvayI / pAtA lAvaNyakiJjalkamityAsIdutsuko nRpaH // 452 // pRSTvA satyavatI zauryapure korakasaMyutam / / kAryasthairyAya bhISmaH svaM preSayAmAsa pUruSam // 453 // atha zauryapure gatvA sametastena korakaH / kuntIvibhUSitotsaGgamapazyadyAdavezvaram // 54 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 38] [pANDavacaritramahAkAvyam / kuntI-yAcanA // vyajijJapacca rAjendra ! tavAdezAdgato'smyaham / adhvakramAtsadAmattahAstike hastinApure // 455 / / utphullapuNDarIkAkSastatra pANDukSitIzvaraH / adRzyata dRzAmekaH pArvaNazcandrikodayaH // 456 / / netrayostatra puMratne gate viSayatAM mayA / adyApi ratnagarbheti bhUriyaM paryabhAvyata // 457 // tasya pInonnatAvaMsau lIlAzailau nRpazriyaH / vizAlaM vIralakSmyAzca talpakalpamura:sthalam // 458 // prINitArthijanastasya pANiH kalpadrupallavaH / vizvatrANakRto rbAhvoH kaH purIparighaH puraH ? // 459 // cakravartyativartIni tadaGge lakSaNAnyapi / / zakro'pi spRhayatyeva yasmai saubhAgya-vikramaiH // 460 // pAtraM kalAkalApasya vizvasya nayanotsavaH / asau yogyo vara: kuntyA rohiNyA iva candramAH // 461 // pitRtulyaH pitRvyo'sti pANDorbhISma iti zrutaH / sa citrapaTavRttAntaM sarvaM vetti sma manmukhAt // 462 // kantIM varItuM tenAyaM prahito nijapUruSaH / devaH samprati kartavyametasyA dizatu svayam // 463 // sambhAvya bhUmipAlastamaudAsInyaspRzA dRmA / prAtarAvedayiSyAma ityuktvA vyasRjattadA // 464 // utthitAyAM sabhAyAM ca korakaH svaM gRhaM yayau / prItA pANDuguNaiH kuntI kanyAntaHpuramAyayau // 465 // pANDoravanimArtaNDasyAvadAtAnguNAnrahaH / dhAtryA nivedayAJcakre kuntIsAkUtamAnasA // 466 // parAkrameNa rUpeNa vinayena nayena ca / asamaH saiSa mAtaste jAmAtA pratibhAti me // 467 // 15 25 1. candra / 2. so zAsti vikramaH iti pratyantara /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [39 prathamaH sargaH / pANDoH kAmArtatA // ]. bhAgyAnyAvirbhaviSyanti na jAne kIdRzAni me / vighaTante hi kAryANi pratikUle vidhAtari // 468 // athAdiSTo vizAM patyA prAtarAkArya korakaH / pANDave pANDurogitvAnna dAtAsmi nijAM sutAm // 469 / / korakeNa narendroktaM puruSAya nyavedyata / tenApi bhISmapANDubhyAM hastinApuramIyuSA // 470 // ekAnte taM naraM nItvA pANDuH papraccha sAdaram / / brUhi rAjasutA bhadra kiM tu mayyanurajyate ? // 471 / / so'zaMsadeva ! tAM vedmi rAgiNImiGgitaistvayi / yadA tvAM varNayAmAsa korakaH kSitipAgrataH // 472 / / bhRzaM romAJcitau tasyAH kapolaphalakau tadA / nimeSavimukhe jAte netre sphAritapakSmaNI // 473 // sA zrotrapuTamAdhatta niSiddhaviSayAntaram / savepathu vapuryaSTimuvAha ca muhurmuhuH // 474 // manmathenAtha pRthvIzaH paJcabhiryugapaccharaiH / prahataH prApa taM tApaM yena nApa ratiH kvacit // 475 / / kSaNaM tasthau napaH saudhe dhArAyantragRhe kSaNam / kSaNaM pallavapallyaGke kausumasrastare kSaNam // 476 / / jalAAcandanaM candrakarpUrANyapi bhUpateH / vilumpanti sma saMtApaM na smarajvarasambhavam // 477 / / avindannaravindAnAmapi talpe ratiM kvacit / yayAvupavane pANDuH puSpADambarabandhure // 478 // kuntIvirahadAhArtipratIkAracikIrSayA / tatra pratidru vizrAmyanso'drAkSItkhadidrumam // 479 // tasya stambe nirAlambaM kIlaiH kIlitamAyasaiH / ekaM naraM nirucchAsaM duHkhitaM sa samaikSata // 480 // 1. 'phuvAro' iti bhASAyAm / 2. kusumaiHkRtAyAM zayyAm / 3. Ardravyajanam /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 40 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDu - vizAlAkSayo maitrI // smarasodaramAkAraM tasyAlokya kSitIzvaraH / AcakarSa balotkarSAllIlayA lohakIlakAn // 481 // chinnadrupAtamapatatso'timUrchAvisaMsthUlaH / bhUpatirlambhayAmAsa cetanAM candanaizca tam // 482 // sa pumAnmudrikAnyastamaNisnapanavAribhiH / secaM secaM vraNazreNIM praguNIkRtavAnsvayam // 483 // athoce pRthivInAthaH pRthunA prazrayeNa tam / brUhi ko'si mahAbhAga ! kathaM ceyaM dazA tava ? // 484 // sa jagAda jagadbandho ! vaitADhyagirimaNDanam / astyanekAstimatpauraM pura hemapurAbhidham // 485 // tasya svAmI vizAlAkSanAmA vidyAdharo'smyaham / bhramansvairavihAreNa mahImiha samAgamam // 486 // vanasyAsya zriyaM pazyannupetya ripubhizchalAt / baddho'smi kariNIvyagraH karIva karibandhakaiH // 487 // yacchanprANAnatucchaivaM kiM tanme yasya neziSe ? / tadbrahyayaM janaH kiM te priyaM kartuM pravartatAm ? // 488|| avadannRpatirbhrAtaH ! kiM mamAtaH paraM priyam ? | yastvaM vidyAdharendratvaM kuzalI pAlayiSyasi // 489 // punarUce vizAlAkSaH sazalya iva lakSyase / bhadra ! tvamapi tadbrUhi puro mama manISitam // 490 // athAkathayadurvIzaH sarvamAkUtamAtmanaH / AveditA hi suhRdAM phalantyeva manorathAH // 491 // tataH prAha vizAlAkSo nRtyatprItimanA nRpam / mama vaMzakramAyAtA mudrikA gRhyatAmayam // 492 // asau tava vinAklezaM dAtA sapadi kAmitam / devatopahitAnAM hi vastUnAM mahimAdbhutaH // 493 // 1. aneke astimantaH - dhanikAH paurAH yasmin tat / 2. prItyA nRtyanmanA iti pratya /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [41 prathamaH sargaH / pANDoH kuntI samIpe gamanam // ] adRzyIkaraNaM vazyIkaraNaM vraNarohaNam / viSanigrahaNaM cAsyAH prathamaH kusumodgamaH // 494 // zatakRtvazca nirNItaprabhAveyamiti bruvan / pANDostAmarpayAmAsa balAdvidyAdharezvaraH // 495 // iyaM saMkrAmatu prItirAvayoH putrasaMtatau / sa kiM sneho na yaH puMsAM saMtAnamanudhAvati ? // 496 // ityAkhyAya vizAlAkSe svapurIM samupeyuSi / mudrikAM tAM dharitrIzaH paryadhatta nijAGgalau // 497 // dRSTapratikRti kuntI pANDuzcitte cakAra ca / tadAtmAnamapazyacca tatra yatrAsti sA vane // 498 / / tatra tAM nibhRtaM dhAtryA samaM vizrambhabhASiNIm / adRzya evaM zuzrAva prajAnAmadhibhUriti // 499 // dUrantayA'nayA mAtardusthayA'vasthayA mama / kathaJciddivaso yAtaH kathaM yAsyati yAminI ? // 500 // jalAyA'nayA zuSkaM zuSkamebhizca paGkajaiH / mama nirvarNyatAmeSA vapuHsaMtApavarNikA // 501 // muktA muktAkalApasya muktAH saMtApazAntaye / dhyAnAsphoTaM sphuTanti sma pazya mAtarmamorasi // 502 / / mRNAlavalayairebhirebhizcandanacarcanaiH / / alaM mAtaralaM mAtaH ! kimu svaM klezayiSyasi ? // 503 // korakeNa samAkhyAtaH sa zItadyutizItalaH / mAtarmayi kathaGkAramagnerapi viziSyate ? // 504 // nirmantumapi mAM bANairbAdhate kusumAyudhaH / tiraskRto'pi rUpeNa na taM hanti manAgapi // 505 / / smarastasminnapi zarairnizitaiH praharedyadi / subhagaH susthitaMmanyaH sa mAM kiM na smarettataH ? // 506 / / gaNDoparyaparo hyeSa vikaTa: piTakodayaH / unnidacandrikAvIcirinduryadayamudgataH // 507 / / 20
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 42 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kuntyavasthAdarzanaM // viparyeti viparyastairbhAgyairbhuvanamapyadaH / mama yenolmukAyante candrasyApi marIcayaH // 508 // hetoH kuto'pi tAto mAM na tasmai dAtumIhate / hA ! hA ! mAtarnirAzA'smi zaraNaM mRtyureva me // 509 // tatastAmabhyadhAddhAtrI vatse ! mA smotsukA bhava / duSprApaH prApyate preyAnkRzodari ! kimutsukaiH // 510 // upAyaM cintayiSyAmi kaJcidavyabhicAriNam / jhaTityeva yadAkRSTaM draSTAsi purataH priyam // 511 // itthamAzvAsyamAnA'pi yAdavendrasutA yadA / bhRzaM labdhAtmalAbhena santApenAbhyabhUyata // 512 // tadA dhAtrI yayau dUraM navapallavahetave / tvarante bhRzamAptA hi svajanavyasanodaye // 513 // athAntazcintayAmAsa yAdavezvaranandinI / diSTyA nirantarAyo'yaM samayo mama mRtyave // 514 // vicintyeti dRDhAbaddhanIviH saMyamitAMzukA / azokapAdapasyAdhaH sannaddhodbandhanAya sA // 515 // iha sannihitAH sarvAH zRNvantu vanadevatAH / janmAntare'pi bhUpAlaH pANDurevAstu me patiH // 516 // abhidhAyeti zAkhAyAH kaNThe pAzaM vyadhAtpRthA / ayaM prAyaH pratIkAraH strINAM hi vyasanodaye // 517 // yugmam / pAzAlambitamAtmAnaM sA sma yAvadvimuJcati / asidhenukarastAvaddhAtrIpatiradhAvata // 518 // etenAlamalaM bAle ! sAhasena tavAdhunA / iti jalpannRpaH kaNThAttasyAH pAzamapAcchidat // 519 // adha:patantImudgacchanmUrchAmutsaGgazAyinIm / kRtvA pRthvIpatiH kSaumapallavaistAmavIjayat // 520 // saMjJAmAseduSI sA'tha cintayAmAsa zaGkitA / pumAnahaha ! ko nAma mAmevaM vIjayatyayam ? // 521 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [43 prathamaH sargaH / pANDu-kuntyo rgAndharvavivAhaH // ] pANDoranyasya hA ! kroDe zete kuntyapi dhigvidhim / jIvitAdapi satyo hi dhanAyanti satIvratam // 522 // eSo'pi korakAkhyAtarUpasArupyamaznute / nRNAmanyonyamAkArasaMvAdo vA pade pade // 523 / / kathamasya vapuHsparzo mAM siJcatyamRtadravaiH ? / mamAnukampayA tatki sa evAyamupAgamat ? // 524 // kuto'tha vA mamaitAni bhAgadheyAni jAgrati ? / iti cintAparA yAvadRzA spRzati tadvapuH // 525 // kAruNyAdiva zItAMzurasyAstAvadadarzayat / nRpakaGkaNayoH pANDurAjasyaivAkSarAvalIm // 526 // tataH snigdhaizca mugdhaizca savikalpaizca locanaiH / pazyantI tAmabhASiSTa sapremA pRthivIpatiH // 527 / / alaM vikalpaistanvaGgi ! sa evAsmi tava priyaH / guNaiH kundAvadAtaisteH samAkRSTaH samAgamaH(mam) // 528 // paTacitre'pi dRSTA me manaHpUrvamapAharaH / kRzAGgi ! vapurapyAgAnmano'nupadi me'dhunA // 529 / / maNDalIkRtakodaNDa: svayaM sAhAyake sthitaH / mamAttamArgaNo mArge smara evAbhavatpuraH // 530 // iti vAdini bhUpAle tatra dhAtrI sameyuSI / taistairnizcitya taM pANDaM ciraiH kuntImavocata // 531 // vatse ! pANDumahArAjastvAmupAgAtpriyo'tithiH / prathayAtithyamutthAya tanmanaH praNayocitam // 532 / / ityuktA sA samuttasthau salajjamavadacca tAm / jAnAmi kimahaM mAtarucitaM sarvamAcara // 533 // tayovidhAya gAndharvaM vivAhamatha bhUpatim / uvAca dhAtrI dhAtrIza ! yatte kasyAsti tatkulam // 534 // 15 25 1. dhigvidhiH, dhigvidheH iti pratya / 2. rAjasyetyakSa0 pra0 dvaya0 / 3. yat kulaM te tavAsti, tatkulaM kasyAnyasya asti ? nAstItyarthaH /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44] [pANDavacaritramahAkAvyam / kuntIgarbhadhAraNam // yatrAbhUtrijagaddattazAntiH zAntijinezvaraH / dvedhA kSamAbhRtAM cakre cakravartI babhUva yaH // 535 // raJjitaM bhavatA vizvaM svaguNairdhavalairapi / rAgaM guNAnurAgeNa tadeSA'pi tvayi vyadhAt // 536 / / yAdavendramatikramya mayA vAM saGgamaH kRtaH / / tvamapyurvIza ! kurvIthAstadyattava kulocitam // 537 / / ityudIrya prayAtAyAM tasyAM kvApi latAntare / tasya premNo'nurUpeNa yathA tAvapyadIvyatAm // 538 // manmatho mithane tatra bhazamAdezakAriNi / dharmArthAbhyAM pumarthAbhyAM bahumanyastadA'bhavat // 539 / / smaraH prApa parAM koTimanayorekacittayoH / mUlaM samarasApattinikAmaM kAmamokSayoH // 540 // tayoH krIDAjuSoH svairaM kSINA kSaNamiva kSapA / gacchankAlaH sukhotkarSI bhUyAnapi na lakSyate // 541 // nizi jAtaprabhAtAyAM nRpo dhAtryA vyasRjyata / yUnoH pracchannasaGgeH syAttAdRzAM hi pramANatA // 542 / / aGgulIyakamAhAtmyAnnRpaH svaM sthAnamAyayau / adhipazca gabhastInAM pUrvazailendracUlikAm // 543 // samprAptasaGgamAprAvRTpayodeneva pANDunA / antarvatnI vibhAti sma kuntI gUDhAGkureva bhUH // 544 // kramAddhAtrI tathAbhUtAM tAM vijJAya vicakSaNA / kimapyapATavavyAjaM kRtvA channamadhArayat // 545 // AvirbabhUva zauryaM tattasyA garbhaprabhAvataH / biDaujaso'pi yenauja manyate sma tRNAya sA // 546 / / tadA tasyAH kRtAzcaryamaudAryaM tadajRmbhata / yena sarvasvadAne'pi kiM dattamiti khidyate // 547 // 15. 20 25 1. -tkarSe pra0 dvaya0 / 2. nAtiprabhA pratidvaya / 3. rAtrisadRzAnAm /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ [45 prathamaH sargaH / kuntI sutasya tyAgaH // ] pratyAzaMprasaraddIptimaNDale maNikuNDale / zastrANi ca priyANyAsaMstasyAH prasRmaraujasaH // 548 // mArtaNDamaNDalabhrAntijanakaM nijatejasA / atha sA navamAsAnte sUte sma sudine sutam // 549 / / putrajanmeti sAnandA pracchannamiti zaGkitA / tyAjyo'yamiti ca mlAsnuH sA dadhau bhAvasaGkaram // 550 // shaunnddiiyodaarysaamraajybiijN vIkSyAGgalakSaNam / kuntIdhAtryAvadUyetAM tattyAgopakrame tadA // 551 // asau lokaviruddhena varmanA jAta ityamum / ujjhituM ratnamaJjUSA tAbhyAmAnIyata kSaNAt // 552 // kSiptvA tatra svayaM dhAtryA maNikuNDalamaNDitaH / raha: pravAhayAJcakre so'ntargaGgaM sabASpayA // 553 / / tyakte kuntI sute tasminnuvAha mahatIM zucam / tAdRzA putraratnena viyuktaH ko na khidyate // 554 // athApRcchi raho jAtu dhAtrI rAjyA subhadrayA / kathamanyamivAkAraM dhatte kuntI sutA mama // 555 // kathaM cAntaHsazalyeva vahati mlAnamAnanam ? / atha taM kathayAmAsa dhAtrI vRttAntamAditaH // 556 / / rAjyapyAkhyat kSitIzAya tasyAH so'pyevamAdizat / varAntareNa paryAptamadhunA duhituH priye ! // 557 // ityAlocya nijaH sUnurdharaNo'ndhakavRSNinA / dattvA zikSAM pRthAyuktaH prahito hastinApure // 558 // azvairutthApitaM reNuM kareNumadavAribhiH / sthApayannApa dharaNaH puraM pANDumahIpateH // 559 // bhAgIrathItanUjena pratyudyoto yadUdbhavaH / purIparisare ramye nivAsAnsvairamAdadau // 560 // 1. mlAyamAnA /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDoH kuntI-mAdrIbhyAM saha vivAhaH // rAgiNI sAnurAgeNa sa mudA muditAnanAm / kumAraH pANDurAjena svasAraM paryaNAyayat // 561 // dattaM dantAvalazataM zatAni daza vAjinAm / varAya pANDave tena pANimocanaparvaNi // 562 // kRtvA vivAhakAryANi kumAro dharaNastataH / pANDoravAptasatkAraH samprAptaH svapuraM kramAt // 563 / / atho kamadvatI nAma devakakSitipAtmajA / viduSA vidureNApi premataH paryaNIyata // 564 // mAdrIti madrarAjasya sutAM sarvaguNAnvitAm / rAjyavRddhopadezena punaH pANDurupAyata // 565 // bhISme ca dhRtarASTre ca bhaktiH pANDoranuttarA / nityamabhyudayAzaMsi manastasmiMstayorapi // 566 / / atha pAlayataH pANDo rAjyaM nirjitazAtravam / abhyAjagAma surabhiH puSpaistamiva sevitum // 567 / / rasAlasnigdhakaNThIbhiH pikAbhiH paJcamacchalAt / prAvezikI vasantasya dhruvA dhruvamagIyata // 568 // pAnthanirmanthaniyUMDhagADhaprauDhirvane vane / mallI bhallIva bhAti sma smarabhillasya bhAsurA // 569 // vavau vicitravIryasya sutAnAmadhimAnasam / kusumAyudhajAgaryAdakSiNo dakSiNAnilaH / / 570 / / kadAcinmadanAdezAtte trayo'pi priyAsakhAH / dinAni ninyuH svacchandaM dolAndolanakelibhiH // 571 // prevApreDolanapreDadbhayormibhyo muhurmuhuH / priyAbhyaste labhante sma gADhAliGganakautukam // 52 // prevAsukhaprakarSasya na tRpyanti sma tatpriyAH / samaM priyatamaistAdRksaGgamo hi kuto'nyathA // 573 / / 1. prauDhiH-mahattA / 2. kAmajAgaraNena / 3. preDhAyA Andolanena spRzantaH bhayormayaH yAsAM tAbhyaH / 15 20 25
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ [47 prathamaH sargaH / pANDoH krIDA // ] preyasIbhiH samaM tAbhiH kAnaneSu kadAcana / svairaM te viharante sma smarAdezavazaMvadAH // 574 // campakottaMsavidhinA mallIdhammillabandhanaiH / te svayaM racayAJcakruH preyasInAM prasAdhanam // 575 / / mAlAkAropanIteSu puSpAkalpeSvanekazaH / tAsAM dUramanAsthA'bhUt na hi te priyakartRkAH // 576 // utphullamallIniSpannapuSpA''bharaNazAlinaH / te bhRzaM bibharAmAsurmadhomUrtimataH zriyam // 577 // zrAntA vanavihAreNa jalakelicikIrSayA / krIDAvApISu ramyAsu te'vateruH priyAnvitAH // 578 // hatAstoyena kAntaistAH pramodena prapedire / ahatAstu viSAdena viparIto hi manmathaH // 579 / / sArdhaM priyAbhirabhyastavilAsAyudhazAsanaiH / candrikA candrazAlAsu vAsantI tairasevyata // 580 // madhoratikrame kAmaM jalArdrA candracandanaiH / / alabhyanta tadabhyarNasevAvasaravAsarAH // 581 // sekAtirekasAndrANi madhye kadalikAnanam / nikAmaM kAyamAnAni kAmibhistaiH siSevire // 582 // prAvRSi preyasIvarga saMsargaprItacetasAm / babhUvuH kekinAM kekAsteSAM harSekahetavaH // 583 // ujjRmbhitairdhamaddhRGganikarairmakarandibhiH / preyasIbhUSayAmAsuste kadambakadambakaiH // 584 // milatparimalazrISu mAlatISu priyAsu ca / bhRGgayUnAM ca teSAM ca paryAptaM bhogasampadA // 585 // hitvA manoharAnhArAndUratastA mRgIdRzaH / paryadhurgrathitA nAthaiH zAradendIvarasrajaH // 586 / / 1. tRNagRhANi / 2. dhvaniH / 3. kadambapuSpasamUhai / 4. zAradakamalamAlAH /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 48 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / Rtu varNanam // mRganetrAH priyAH prApya haimanIryAminIzca tAH / smarapArAyaNaM sAGgamadhyagISata te'khilam // 587 / / te priyANAM tadA kaNThe gaNDayoH stanamaNDale / masRNairghusRNakSodairlilikhuH patravallarIH // 588 // priyAvakSojagharmorminirastatuhinApadAm / ziziro'pyakarotteSAM madhuvaccandane spRhAm ||589 // dayitAdazanaupamya subhagaM bhAvukaM tadA / AsIdvizeSatasteSAM kundamAnandahetave // 590 // saudhe kadAcana kadAcana kAnaneSu, vApyAM kadAcana kadAcana kelizaile / paJceSusAyakasahAH saha vallabhAbhiH, sarvartucakramaticakramurevamete // 591 // [ vasantatilakA] iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye pANDavapUrvajavarNano nAma prathamaH sargaH // 1 // 1. kuGkumacUrNaiH /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / gAndhArI garbhaH // ] [49 __ dvitIyaH sargaH // athA'nyedhuratisphItA patyau prItimupeyuSI / babhAra garbhaM gAndhArI zamIvAnilasArathim // 1 // unmIlitamahauddhatyo jajJe'ntarmanasaM madaH / bahirApInabhAvazca tasyA vakSojakumbhayoH // 2 // avasAdaH zarIrasya tasyA garbhabhavo'bhavat / jagadAkramaNotsAhazcetasastu vyajRmbhata // 3 // garbheNAbhyadhikaM tasyAH kRtamujjvalamAnanam / ajAyetAM tu vakSojau kAmaM zyAmamukhau tadA // 4 // sasatvA dhRtarASTrasya sA babhUvAtivallabhA / / kRSiH kRSIvalasyeva sampannAntaHphalodayA // 5 // tasyA garbhAnubhAvena dohadairjAtamuddhataiH / antardravyAnurUpA hi payasyAmodasampadaH // 6 // ugreNa vigraheNaiva vipadAmudayena ca / janAnAM jAyamAnena tasyAH sampedire mudaH / / 7 / / tasyAH sanIDasampannA nigaDadhvAnabandhurAH / babandhurbandhanAgAre hAkAradhvanayo dhRtim // 8 // tayA niSkAraNakrodhavikaTabhrakuTIjuSA / pUjyeSvapi visRjyante nyakkAravirasA giraH // 9 // mattamAtaGgamAruhya pure puruSaveSabhRt / sA svacchandavihAreNa pUrayAmAsa dohadam // 10 // 15 20 1. agnim / 2. vikasitaM mahat auddhatyaM yasmin saH / 3. samIpe prAptAH /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50] [pANDavacaritramahAkAvyam / kuntyAH svapnadarzanam // prauDhabhAvaM babhArAntastasyA garbho yathA yathA / krUrakarmasu hevAkaH pAkamAgAttathA tathA // 11 // pRthAtaH prathamaM garbho mamAbhUditi garvitA / / vinayasya viparyAsaM sA cakAra guruSvapi // 12 // pRthA'pi tattiraskArajAgarUkamanaHklamA / spRhayAlurapatyAya dharmameva vinirmame // 13 // phalaiH phalArthinI taistaiH pariNAmamanoramaiH / vItarAgaM tadekAgrasthirabhaktirupAsthitA // 14 // prAvartayadbhayArtAnAM prANinAmabhayotsavam / sAdhamikANAM vAtsalyaM vidhivatsA vyadhatta ca // 15 // sA dInanivahoddhAradhurINA pANibhUSaNam / kaGkaNAdi guNIkRtya dAnaM mukhyatayA vyadhAt // 16 // anyedyuH sAgaraM mehaM sUryaM candramasaM zriyam / dRSTvA svapnAnimAnpaJca sA'tha rAjJe vyajijJapat // 17 // gAmbhIryAdiguNastomasaMdAnitajagattrayaH / sutaste bhavitA devi tasyai so'pyevamabhyadhAt // 18 // Arabhya taddinAddevI garbhamANikyamAsadat / suropitaH phalatyeva sadyaH sukRtapAdapaH // 19 // stanayorapi pInatvaM pANDubhAvazca gaNDayoH / lAvaNyaM ca dRzostasyA garbhaM vyAnaJja raMhasA // 20 // antarvatnI vizAMpatyuH patnI bhRzamadhArayat / antaHsaMkrAntazItAMzupIyUSasarasIzriyam // 21 // nAnAvipadavaskandadInavRttiSu jantuSu / kAruNyalaharIsAndrAstasyAH peturdazastadA // 22 // AsaktirjinadharmeSu yA tasyAH samajAyata / / sA nArthe'thaiSiNo dRSTA na kAme kAmukasya ca // 23 // 1. mano'bhiprAyaH / 2. apradhAnIkRtya / 3. saMdAnitaM-baddham-vazIkRtamityarthaH / 4. vyAna - raJjasA0 pra0 / 5. dhanecchoH / 20 25
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ [51 dvitIyaH sargaH / yudhiSThira janma // ] paropakAra: kArAntaHklAntaprANivimocanam / mArivAraNamazrAntamayaM taddohadodayaH // 24 // patyuH prasAdAdetasyAH sarvo'pUriSTa dohadaH / pANDau bhartari lokeSu tasyAH kiM nAma durlabham // 25 // atha jyeSThAyute candre vAre maGgalanAmani / vRzcikAkhye zubhe rAzAvuccastheSu graheSvapi // 26 // ajAyata sutastasyA muhUrte tatra kutracit / AkrAntacaturAzAntA jAyante yatra cakriNaH // 27 // yugmama parAM tajjanmani prIti sthAvarANi carANi ca / / bhUtAnyanubhavanti sma sarvamatyadbhutaM satAm // 28 // - bhISmaM ca dhRtarASTraM ca pANDaM ca viduraM tathA / diSTyA'mUnvardhayAmAsurjanAH zuddhAntavAsinaH // 29 // ambAlikAmbikAmbAnAM satyavatyAzca satvaram / gatvA dAsyaH prasannAsyAH putrajanma nyavedayan // 3 // jAtamAtre sute tasminbAlArkasamatejasi / uccacAra viyatyuccairazarIrA sarasvatI // 31 // asau satyavatAM mukhyaH satAmayyaH samagradhIH / zauNDIryasthairyagAmbhIryavasatirvinayI nayI // 32 // dharmabaddharatibhUpaH sArvabhaumo bhaviSyati / vArddhake vratamAdAya nirvANaM ca gamiSyati // 33 // yugmam / tatsamAkarNanAnna syurbhISmAdInAM mudaH katham ? / apareSAmapi tadA harSaM nAkhyAtumIzmahe // 34 // svayameva pure paurairutsavo nirmitastadA / Adezastu vizAMpatyurabhavatsiddhasAdhanam // 35 // niHzeSadiviSadvargapramodapizunAstadA / samAkarNyata sAnandaM dundubhidhvanayo divi // 36 // sutasya tasya bhISmAdyaiH kiJcidvIkSyAGgalakSaNam / yudhiSThira iti zlAghyamanvarthaM nAma nirmame // 37 // 20 25
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 52] [ pANDavacaritramahAkAvyam / korakakathito vRttAntaH // tapodhamaikaniSThAyAH pRthAyA jAta ityasau / lebhe nAmnI tapaHsUnurdharmasUnuriti kSitau // 38 // tasya pazcAdajAtAririti trailokyavizrutam / tena tenAvadAtena nAmadheyamajAyata // 39 // samAjagmurmahIpAlaiH prahitAni sahasrazaH / prAbhRtoni sahasrANi pANDorAtmajajanmani // 40 // uplAyanamupAdAya kuntyAH pitRgRhAdapi / Ayayau vikasadromakorakaH korakastadA // 41 // gauravAhavizeSeNa taM pANDupRthivIpatiH / / satkRtya kRtyaniSNAtaH snehasAramavArtayat // 42 // mahItalamilanmaulimAzvAsya vihitAnatim / kuntI nitAntavAtsalyAtpRcchati smeti korakam // 43 // zvazrUbhiH sakRdapyasmi na visRSTA piturgRhe / tabrUhi kuzalaM kaccidvandhuvargasya me'dhunA // 44 // bandhusantAnavRddhyA ca mAmAnandaya samprati / iti pRSTo'bhavaddhRSTo vyAkaroti sma korakaH // 45 // zrUyatAM devi sAmrAjyaM devenAndhakavRSNinA / samudravijaye nyasya pravrajyA svayamAdade // 46 // bhojavRSNezca tanayo mathurArAjyamUrjitam / ugrasenaH karotIti prAgapi jJAtavatyasi // 47 // tataHprabhRti me svAmI samudravijayo'nujAn / Atmano'pyadhikaM pazyannapAcchauryapuraprajAH // 48 // pUrvopArjitasaubhAgyaH svacchandaM vyacaratpure / vasudevakumArastu reme bandhuprasAdataH // 49 // anyadA vasudevasya tatratyaH putramAtmanaH / vaNik subhadraM kaMsAkhyamarpayAmAsa sevakam // 50 // 1. tAnAyAH pratidvaya0 / 2. 'mAzvAsya' pratidvaya / 3. pRSTaH sahRSTo'tha pratidvaya / 4. vicaranviharan i pratau / 15 25
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / jarAsaMdha-siMharathayo vRttaantH||] tathA kalAbhistenApi kumAraH paryacaryata / samAnamAtmano mene sa yathA tamaharnizam // 51 // asti cAtra jarAsaMdho rAjA rAjagRhe pure / svairaM krIDati yasyAjJA trikhaNDakSitimaNDale // 52 // visRjya dUtametena bhUmaNDalabiDaujasA / / akasmAtsvAmino'smAkamAdiSTamidamanyadA // 53 // asti nirvyAjazauNDIryasiMha: siMhapure pure / nRpaH siMhastho nAma sa cAjJA no na manyate // 54 // jIvagrAhaM gRhItvA'muM baddhvA pApmAnamAnaya / AnIte tatra dAsyAmi svAM jIvayazasaM sutAm // 55 // ruciraM puramekaM ca kAJcanAJcitamandiram / tato visRjya taM dUtaM pratasthe'smatprabhuH svayam // 56 // yugmam / praNamya vasudevo'tha jyeSThabandhuM vyajijJapat / kimidaM deva ! siMhasya capeTotpATanaM mRge // 57|| sati mayyapi bhRtye ca svayaM ko'yamupakramaH / aruNe praguNe dhvAntaM na hyapAkurute raviH // 58 // evamAbaddhanirbandhaM bAndhavaM laghumAtmavat / varUthinyAmavasthApya jayAya vyasRjannRpaH // 59 // so'pi zauryAvataMsena kaMsena saha jagmivAn / baddhvA siMharathaM bandhodinairalpairupAnayat // 60 // kRtvA jayotsavaM yAntaM mudA rAjagRhaM nRpam / kroSTakiH samabhASiSTa jJAnI rahasi sAnujam // 61 // yeyaM jarAsaMdhasutA karmaNyatra paNIkRtA / kSayakRllakSaNaireSA pitRzvazurapakSayoH // 62 // ityUcivAMsaM vidvAMsaM taM visRjya prajezvaraH / Uce kumAramArambhaH zubhodarko'sti naiSa naH // 63 // 1. tava iti pra0 /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54] ____ 10 [ pANDavacaritramahAkAvyam / kaMsavRttAntaH // tato vyajJapayadrAjJe vasudevaH kRtAJjaliH / / sA syAtkanyA yathA'nyasya tathopAyo'sti me smRtaH // 64 // sAvadhAno'dhunA devaH zrotumetaM prasIdatu / ito yuSmAkamAdezAdasmi siMhapure gataH // 65 // kandarAdiva nirgatya siMhaH siMharathaH purAt / bhaTAnnastrAsayAmAsa ballAddantAvalAniva // 66 // mamApyatyadbhutaistaistairbhujavikramavaibhavaiH / tena prAdurabhAvyanta bhAle dharmajalormayaH // 67 // prasAdapAtraM pInAMsaH kaMsAkhyo mama sArathiH / bhaGguraM balamAlokya rathAttUrNamavAtarat // 68 // rathaM siMhasthasyAsau jitazakraparAkramaH / bhujadambholinA bhUbhRdgarvacauramacUrayat // 69 // mayUrabandhaM baddhvA ca tataH siMharatho rathI / manmAnasaikahaMsena kaMsenAkSepi me puraH // 70 // tato viSasvasustasyA duhiturmagadhezituH / asau siMhasthA''netA pariNetA'stu samprati // 71 // . uvAca zrIsamudro'tha samudravijayo vacaH / gatApAyamupAyaM me manoharamudAharaH // 72 // paraM purA vaNikputrastvayA'sau pratipAditaH / tadasmai vaNije putrIM jarAsaMdho na dAsyati // 73 // iti jalpata evAsya kaMsaH sevArthamAgamat / / vasudevazca taM rAjJe kaMso'sAvityacIkathat // 74 / / tejaH sAkSAdiva kSAtraM tamUrjasvibhujArgalam / prAMzumAMsalamAlokya nRpatiH punarabhyadhAt // 75 // atyadbhuto'yamAkAra: sulabho na vaNikkule / tato'sya pitaraM pRSTvA kriyate kulanirNayaH // 76 // 15 1. bhujavajreNa / 2. bhUbhRtAM-rAjJAM girINAM ca garvaM cUrayitvA /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / kaMsa janmAdi varNanam // ] athAhUya mahIbhartrA pRSTaH zapathapUrvakam / subhadraH satyamAcakhyau sarvaM kaMsasya pazyataH // 77 // yamunAyAmanusroto vahantImahamekadA / apazyaM kAMsyamaJjUSAM prAtaH zaucArthamIyivAn // 78 // AdAya tAmathodghATya pArvaNendusamAnanam / ucchRGkhalaprabhAjalamimamAlokayaM sutam // 79 // ugrasenasya nAmAGkAmetAM ca maNimudrikAm / etacca patramatredaM likhitaM vAdhyate yathA // 80 // yugmam | ugrasenasadharmiNyA dhAriNyA garbhakartRkaH / abhavaddohado bhartRmAMsabhakSaNalakSaNaH // 81 // kathaJcitpUrite tasminnamAtyairmatizAlibhiH / pauSe kRSNacaturdazyAM viSTau sUnurajAyata // 82 // taM dohadAnubhAvena nirNIya janakadviSam / vinyasya kAMsyapeTAyAmudbhaTAkAradhAriNam // 83 // mAtA'pi tadaharjAtaM mathurAto'tha dhAriNi / patyuH kSemAya cikSepa gambhIre yamunAmbhasi // 84 // yugmam / iti patrArthato deva jJAto'sAvugrasenajaH / putrasnehastathA'pyatra tadA prAdurabhUnmama // 85 // athAnIya nijaM gehamasyotsavapuraHsaram / kAMsyapeTopalabdhatvAnnAma kaMsa iti vyadhAm // 86 // asAvapuSNAdvardhiSNustejaH kSatrakulocitam / tataH krIDanbalAdeSa bAlakaiH kalahAyate // 87 // janebhyo'hamupAlambhaM lebhe ca prativAsaram / kumAravasudevasya tato'muM sevakaM vyadhAm // 88 // tato jagAda sAnandaM samudravijayo nRpaH / asmadgotrAdRte kasya dRzyate balamIdRzam ? // 89 // ityuktvA saha kaMsena gatvA rAjagRhe ca saH / cakre siMhApurAdhIzamupadAM magadhezituH // 90 || [ 55 5 10 15 20 25
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 56 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kaMsasya dhRSTatA // asyAyamavadAtasya kaMsaH karteti sAdaram / nRpo nivedayAmAsa magadhAnAM mahIbhuje // 91 // tataH prItyA dadau putrIM kaMsAya magadhezvaraH / pratipannaM yugAnte'pi nAnyathA hi mahAtmanAm // 92 // ugrasenanRpadveSAnmathurAmeva sAdaram / kaMsAya yAcamAnAya sa datte sma prasAdataH // 93 // atha siMharatho'pyuccairutkhAtaH pratiropitaH / natvA prasAdayAmAsa taM phalaiH kalabho [bhaM? ] yathA // 94 // jarAsaMdhena satkRtya visRSTAH svapuraM prati / jagmustigmena vegena samudravijayAdayaH // 95 // satyasaMdhajarAsaMdhasamarpitabalo balI / kaMsastu mathurAM gatvA tAtaM niSkaruNo'rudhat // 96 // senAbhirugraseno'pi tena sArdhamayudhyata / akhidyata jayazrIstu tayoryuddhe gatAgataiH // 97|| kathaJcanApi nirjitya kaMsaH krUraziromaNiH / sAkSepacetAzcikSepa pitaraM kASThapaJjare // 98 // dRDhaM nigaDabaddho'pi jJAte tasminnijAtmaje / sutena vijito'smIti pitA tu mudamAvahat // 99 // subhadravaNijaM zauryapurAdAnAyya so'JjasA / kRtajJamAnI sampUjya paryupAste sma tAtavat // 100 // itazca kelizaileSu prAsAdeSu vaneSvapi / zauriH zauryapure'tyantaM vijahAra yadRcchayA // 101 // vasudevaH sunetrANAM netrANAmamRtAJjanam / manasastu sadA dhyeyo mantro'bhUccaturakSaraH // 102 // samudravijayaH paurairetya vijJApito'nyadA / deva tvayApi nAthena vayamatyantaduHkhitAH // 103 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / vasudeva vRttAntaH // ] kandarpasya sarUpeNa rUpeNAkSiptacetasaH / zaurimevAnudhAvanti tyaktvA vezmAni naH striyaH // 104 // anugAmukatAM zaurestAsu prAptAsu sarvataH / kalatrakartRkA kA'pi zuzrUSA nAsti naH prabho ! // 105 // atha pRthvIpatiH prItyA sAntvayitvA visRjya tAn / vasudevaM samAhUya rahasyevaM samAdizat // 106 // vatsa ! svacchandacaryAbhirabhUratyantadurbalaH / kuru sarvakalAbhyAsaM saudhamadhyastha eva tat // 107 // kurvannurvIpaterAjJAmevaM rAjAnujo'nyadA / ekAmapazyadAyAntIM dAsImantaHpurodarAt // 108 // vilepanaM karAttasyAH so'lumpannarmalIlayA / tataH sakopaM sAkSepaM vasudevaM jagAda sA // 109 // kumAra ! medurrAmodamaGgarAgaM kimAcchidaH ? / devAya zivayA devyA premataH prahito hyasau // 110 // saudhamadhye niruddho'si sthAne devena dhImatA / vizatyavinayAdeva paJjare siMhazAvakaH // 111 // sA'tha pRSTA kumAreNa nijasaMrodhakAraNam / tatpure pauravRttAntaM sarvaM mUlAdacIkathat // 112 // tato mlAnamukhAbja zrIrvyatItya kathamapyahaH / vasudevo vibhAvaryAmekAkyeva kvacidyayau // 113 // prAtaranveSaNe pUrvapratolIdvAri dUrataH / dagdhamAnuSasaMsthAno bhasmarAziradRzyata // 114 // pratolyAM lambamAnaM ca patramekamudaikSyata / zucoccairvAcayAmAsa samudravijayaH svayam // 115 // puMso yasya gurUnyAvadupAlambhaH pravartate / tasya zreyaskaro mRtyurjIvitaM tu pAkaram // 116 // [ 57 1. atisugandham / 2. sthAne iti samyagarthe'vyayam / 3. tacco / 4. gurun yAvat- gurusamIpe iti bhAvaH / 5 10 15 20 25
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 58 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / samudravijayAdInAm zokaH // tataH zauriH kRtodvego gurUNAmaguNaikabhUH / viracayya citAmatra kRzAnumavizatsvayam // 117 // tadevaM vAcayanneva devo mUrchAmupAgamat / jJAtvA vipannaM sodaryaM ko hi dhairyaM na muJcati ? // 118 // vyalapaccAptacaitanyo hA ! vatsa ! guruvatsala ! / dattvA naH zokamastokamagamaH kAmimA dazAm // 119 // bhAgyaikalabhyaM saubhAgyaM vasudevasya saMsmaran / rAjAnamanucakranda sarvo'pi vidhuro janaH // 120 // jananyAstu subhadrAyAH sutazokAzuzukSaNiH / tathA nitAntaM jajvAla prANAnapyaharadyathA // 121 // na gItaM gItazAlAsu na lAsyaM lAsyavezmani / babhUva zaurizokena na ca tUryadhvaniH kvacit // 122 // vasudevazucA devo na dideva zaradyapi / vasante ca vasan vezmanyarodIddInalocanaH // 123 // evaM varSANi bhUyAMsi bhUzakrasyAticakramuH / etyAnyadA nimittajJo babhASe kroSTukirnRpam // 124 // diSTAdRSTaM nimittena bhRzaM nizcinvatA mayA / yajjIvati praphullazrIrvasudevo nirAmayaH // 125 // evaM tadgiramAkarNya karNapIyUSasAraNim / bhUyo'pi rAjakAryeSu kiJcitprAvartata prabhuH // 126 // svayaMvare'tha rohiNyAH sutAyA rudhirAhvayaH / ariSTanagara svAmI svAminaM naH samAhvayat // 127 // devo'pi bandhubhiH sArdhaM mahardhikaparicchadaH / zaurizokavinodArthaM na kanyArthaM punaryayau // 128 // jarAsaMdhamahArAjapramukhe rAjamaNDale / AsIne maJcamatyuccamadhyuvAsa nRvAsavaH // 129 // 1. putrazokAgniH / 2. cikrIDa /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / vasudevasya milanam // ] manmathAGkararohiNyA rohiNyA'tha kaTAkSitAH / bhUpAH svaM rocayAJcakruH sphuTitAnanaceSTitAH // 130 // paraM dhAtrIpaterdhAtryA saMkIrtitaguNazriyAm / teSAmeko'pi rohiNyA rocate sma na kazcana // 131 // rAjJo'vajJAya sarvAMstAnekaM pATahikaM dRzA / IkSAMbabhUva sAkAGkSa sA mRgAkSI muhurmuhuH // 132 // so'pyevaM vAdayAmAsa paTahaM prakaTAkSaram / akAlakSepameNAkSi ! srajA krINIhi mAmiti // 133 // guNaiH kumudakundendusundaraiH sA vaMzavadA / tasya kaNThe nicikSepa srajaM kubjakRterapi // 134 // kRtakolAhalAH sarve vRte pANavike tayA / jarAsaMdhAjJayA yoddhumupacakramire nRpAH // 135 // taM pATahikamapyUrIkurvANaM rudhiraM prati / taM parAkramiNazcakruH kuntAkunti zarAri // 136 // udbuddhaprabalakrodho rudhirastAnayodhayat / na hi kSubhyanti zauNDIrAH pratyarthiSu bahuSvapi // 137 // atha pratyarthibhUpAle rudhire vidhurIkRte / taiH samaM tauryikastUrNaM samarAyodatiSThata // 138 // nabhazcaropanItena sAyudhena rathena saH / tAneko'pi pinaSTi sma sa vairitimirAryamA // 139 // abalaM svabalaM vIkSya jarAsaMdho dharAdhavaH / devaM samudramAdikSattasyAkramaNahetave // 140 // tauryiko'yamiti jJAtvA sAvajJamabhiSeNayat / tena nirlumpatA sainyaM ninye devo'pi vismayam // 141 // rUpAdvisadRzaM tejastasya pazyansvayaM tataH / deva: zauryapurAdhIzaH zaraM dhanuSi saMdadhe // 142 // [ 59 1. spaSTitAnekaceSTitAH iti pratyantaratrayapAThaH / 2. dhAtryAM / 3. rohiNyai iti pratyantarapAThaH sAdhuH / 4. he mRgAkSa ! | 5 10 15 20 25
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60] 5 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / samudravijayAdInAm harSaH // tenApi prahitaM devo vinItamiva sevakam / evaM sAkSaramadrAkSItpAdAgre patitaM zaram // 143 // kautukena tamAdAya vyaktAM muktAphalopamAm / tatroccairvAcayAmAsa devastAmakSarAvalIm // 144 // zavadAhamayaM chadma kRtvA'gAdyaH purA purAt / sa te pAdAmbujaM deva ! vasudevo namasyati // 145 // muktvA syandanamAnanda-syandamAnAthulocanaH / Agaccha vatsa ! vatseti devo jalpaMstamabhyagAt // 146 // so'pi svarUpamAsthAya rathAduttIrya vegataH / vavande devapAdAbjaM snapayannayanAmbubhiH // 147 // gADhamAliGgya vegena sa puro vinayAnvitaH / kutra varSazataM vatsa ! sthitavAnityapRcchyata // 148 // so'pi vyajJApayaddeva ! tvatprabhAvAdagaJjitaH / kRtarUpaparAvartaH svairaM bhrAnto'smi bhUtale // 149 // itthaM tadA viditvA taM samudravijayAnujam / pramodameduraM ceto dadhire rudhirAdayaH // 150 // tataH sa rohiNI rohadvizeSapremaviklavAm / upAyaMsta sadAnandazcandramA iva rohiNIm // 151 // zauriM jagAda devo'tha vatsA gaccha nijAM purIm / grahA api parakSetrAcchlAdhyAH svaM kSetramAgatAH // 152 // tataH zaurirabhASiSTa tvadAdiSTaM tatheti me / paraM svapurameSyAmi kAlena kiyatA'pyaham // 153 // snuSA vaH zatazaH santi narakhecarakanyakAH / tatastAH zIghramAdAya praNantAsmi bhavatkramau // 154 // evamApRcchya nirbandhAtsa jagAmottarAM dizam / devo'pi saparivAra: puramAtmIyamAyayau // 155 // 15 25 1. tauyikeNa / 2. ekaM pratidvaya0 / 3. devena itya'pi pAThaH / 4. atiraskRtaH / 5. laghubhrAtRpatnyaH-mama bhAryAH ityartha /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / jIvayazAyAH kRtyam // ] zauri zauryakathAbandhaiH samayaM gamayanmudA / azrauSIdekadA devaH kauberyAM tUryani:svanam // 156 / / dRzau vyApArayaMstasyAmapazyanmaNinirmitam / svAmI zreNI vimAnAnAmabhyAyAntIM vihAyasA // 157 / / nabhonibhAlanotphullanayanasya narezituH / etyaH zauriH sametIti kazcidUce nabhazcaraH // 158 / / pratyudgamya tato devaH pravartitamahotsave / uttuGgatoraNazreNau zauriM prAvIvizatpure // 159 // mathurAtaH samAgamya kaMsaH saMsmRtasauhRdaH / zaurezcakAra mAGgalyamanyarAjanyajitvaram // 160 // atha devamanujJApya ciraM zuzrUSaNecchayA / vinayAdanayacchauri mathurAM mathurApatiH // 161 / / putrIM nijapitRvyasya devakasya sa devakIm / surUpAmanurUpeNa zauriNA paryaNAyayat // 162 // kaMsabandhurviviktAtmA muktikAmo'timuktakaH / utsave tatra bhikSArthI zamavAnmunirAyayau // 163 // kaMsapatnI jIvayazA yauvanonmAdamedurA / tadAnIM sammukhInA''sInniHsImatapaso muneH // 164 // asau zithiladhammillA muni srastastanAMzukA / kSIbA zlatha(thI) bhavannIvI dRzyanAbhistamabhyadhAt // 165 // ehi devara ! nRtyAvaH svasustava mahotsave / tamityAlapya sA dordhyA kaNThe sAgrahamagrahIt // 166 // AH ! tAruNyamahAraNyabhallUki ! nirapatrape ! / / apehIti sa tAM rUkSamadhikSipyoktavAniti // 167 / / yadvivAhotsave mattA nRtyasyatyantagarvitA / tasyAH saptamagarbheNa tava ghAtiSyate patiH // 168 // 1. uttarAyAMdizi / 2. madirA madonmattA /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 62] [pANDavacaritramahAkAvyam / devakI-putrajanma // evaM vAGmayamantreNa vitrAsitamadodayA / sA'muJcacca muneH kaNThaM so'gamacca yathAgatam // 169 / / sA kaMsasya tadAcakhyau so'pi kSobhamagAdRzam / mRtyudaurgatyayorvArtA na syAtkasyArtihetave // 170 // mRtyuto bibhyadanyedyuH kaMsaH kUTaikakovidaH / dAkSiNyasya nidhi nItvA rahaH zaurimabhASayat // 171 / / kRtArthitArthinaM mitra ! kiJcittvAmahamarthaye / ye garbhAH sapta devakyA bhaveyuste bhavantu me // 172 / / balabhadrAdayaH santi bhUyAMso'pi mamAtmajAH / ebhiH saptabhireSo'stu mamApatyairapatyavAn // 173 // eSo'pyamUnyapatyAni snehato lAlayiSyati / ityAlocya priyAM zauristatheti pratipannavAn // 174 // yugmam / jAtamAtrAnapi krUraH saMrakSyAriSTamandire / tataH kaMso'grahIdgarbhAndevakyAH SaDapi kramAt // 175 // mathurAyAmiyaM vArtA prAvartata samantataH / sutAH SaDapyahanyanta te kaMsena durAtmanA // 176 / / khedo'bhUcchauridevakyorimAM zrutvA janazrutim / putravyApAdanodantaH pIDAyAH paramo'vadhiH // 177 // dadhau saptamahAsvapnasUcitaM nizcitodayam / udAramanyadA devI devakI garbhamadbhutam // 178 // patyuH zazaMsa sA svapnAnprAtastAmarasAnanA / bharatArdhapatiH putro bhAvItyAkhyatsa tatphalam // 179 // avAdIddevakI devI svAminnAtmajalAbhataH / / kaMsadauSTyAcca me cetaH prasIdati viSIdati // 180 // tvayi nAthe'pyanAthA'smi prabho ! dhiGmAmapuNyakAm / putraM yajjAtamAtraM me kaMso vidhvaMsate muhuH // 181 // 15 25 1. sUtikAgRhe /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / kRSNa janma // ] yadyenamapyasau putraM pApo vyApAdayiSyati / devakyapi tadA svAmin ! vipannaiva na saMzayaH // 182 // athAbhASata zauristAM priye ! jIvanmRto'smyaham / yasya me pazyataH kaMso jaghAna pazuvatsutAn // 183 // tanmayA tanayaH so'yaM saMrakSyaH kaMsarAkSasAt / svagarbhaM dohadairhRdyaiH pAlayermA sma khidyathAH || 184|| rakSopAyastvasAvasti nando me gokulAdhipaH / tanUjamenaM yatnena sa guptaM vardhayiSyati // 185 // iti patyA kRtAzvAsA jAtavizvAsamAnasA / devakI pAlayAmAsa garbhaM sukhasukhena tam // 186 // ayaM me hanta ! hanteti bhItaH kaMso'pi pattibhiH / rakSAM saptamagarbhasya karoti sma vizeSataH // 187 // athorjasviprabhAjAlaM zrIvatsAGkitavakSasam / zrAvaNasyAsitASTamyAM lagne lokottare nizi // 188 // lakSaNAkhyAtasambhAvyabharatArdhamaharddhikam / devatAdhiSThitaM devI devakI suSuve sutam // 189 // yuggam / ye yatra garbharakSArthamAsankaMsapadAtayaH / te bharatArdhadevIbhirnidrAmAninyire tadA // 190 // jJAtvA nidrAvatastAMstu devI zaurimajUhavat / so'pi taM bAlamAdAya pratasthe gokulaM prati // 191 // devamuktapatatpuSpadanturIbhUtabhUtalam / prajvaladdIpikAzreNivizrANitanavazriyam // 192 // zauriH surairdhRtacchatramudbhUtAdbhutacAmaram / tanayaM taM nayannugrasenenAjalpi gopure // 193 // ( yugmam) kimetaddazyate netrapriyaM bhAvukamadbhutam / kathaya prathaya zrotrapuTe pIyUSasAraNim // 194 // [ 63 64 1. 'zrAvaNasya" iti paNDitadevavijayagaNiviracite gadyamaye pANDavacarite sthitaH pAThaH / atra "zrAvaNasyAsitASTamyAm" iti bhavet / Azvinasya iti kvacitpATho dRzyate tatredamAdheyaM yat atra kRSNapakSAdirmAso gRhItaH [ mAravADImAsa] | 5 10 15 20 25
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya-yazodAgRhe sthApanam // tataH smeramukhaH zauriretasmAtkASThapaJcarAt / yastvAM mocayitA so'yamiti mandamacIkathat // 195 / / so'pyUce kaMsataH prApto bandho'pyeSa dhinoti mAm / yena jAgarito'drAkSamapUrvamidamadbhutam // 196 / / zizostasyAnubhAvena sukhottAramiti drutam / uttIrya yamunAM zauriragamannandagokulam // 197 / / tadaiva daivayogena yazodA nandagehinI / tanayAM janayAJcakre manoramatamAkRtim // 198 // tAmAdAya yazodAyAH samarpya ca tanUruham / kRtakRtyamanAH zauriH svasthAnaM punarAyathau // 199 // tAM nandaputrI devakyAH sa ca vegAdupAnayat / dUrIkRtapramAdAste pattayazca jajAgaruH // 200 / / bAlikAM tAmupAninyuste kaMsAya nirAdarAH / sAvajaM vIkSya so'pyenAmakarollUnanAsikAm // 201 // prItyA bhItyA ca yo'zrAntaM smaryate mitrazatrubhiH / vadhyaH so'pyanayA kaMsaH kUTa satyaM munervacaH // 202 // itthaM hasitvA solluNThamatimuktamahAmunim / sa mRtyuJjayamAtmAnaM manvAno rAjyamAdadhe // 203 // yugmakam / kanyAmavajJayA kaMso devakyAH punarArpayat / uDDAmarabhujasthAmnAmanAsthA kSAmadhAmasu // 204 // athAbhUdgokulaM sarvaM zizunA tena kAntimat / pUrvAdreriva bAlena prAleyadhutinA ziraH // 205 // tadA''sIdudyadAnandaM mano nandayazodayoH / tAdRzasya sutasyAptau ko hi nAma na hRSyati ? // 206 / / nando'tha tasya kRSNatvAnnAma kRSNa iti vyadhAt / aGkamAropya gopyastaM lAlayanti sma vismitAH // 207 // 25 1. 'atha' itipratidvaya / 2. adhika bAhubalAnAm / 3. hInatejassu / 4. candreNa /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ [65 dvitIyaH sargaH / kRSNasyabAlyAvasthA // ] vavRdhe gokule bAlaH pAlyamAno yazodayA / sicyamAnaH zacIdevyA kalpadruriva nandane // 208 // gacchannutsaGgamutsaGgAtpANi pANezca saJcaran / sa gokulamRgAkSINAmabhUdatyantavallabhaH // 209 // taM tamutsavamuddizya tanayAlokanotsukA / agamad gokule devI vAtsalyenAntarAntarA // 210 // sA'pIpyatsUnave stanyaM snehataH prastutastanI / muhurullApayAJcakre vividhollApapaNDitA // 211 // dhruvaM bhAgyairahaM tyaktA tyaktA'nena sutena yat / iti svamantarnindantI nandapatnImuvAca sA // 212 // tvaM yazode ! tribhuvanastrINAmupari vartase / tanayenAmunA nityamaGkaste yadalaGkRtaH // 213 // kulaM vA gokulaM vA'pi ramyaM yatraiSa khelati / prazasyaivaM yazodAM sA mantharaM mathurAM yayau // 214 // vairaM pUrvamatha smRtvA pUtanA zakunistathA / vidyAdharyAvupAgatya viSNonidhanamISatuH // 215 / / te ca devatayA mRtyu lambhite kRSNagRhyayA / sa eva nidhanaM gacchedicchedatyahitaM satAm // 216 / / riGkhannaskhalitaM kRSNaH kaNThIravakizoravat / gokule dadhidugdhAnAM haThAdbhANDAnyalUluThat // 217 // so'bhUttathApi gopAlapreyasInAmatipriyaH / pazya kasyApi na dveSyastapano'titapannapi // 218 // saptASTahAyanaH so'tha yazobhirvyAnaze dizaH / campakaprasavo navyaH sphuTanparimalairiva // 219 // guNairlokottaraistaistairidAnI nandanandanaH / / vijayI gokule'stIti paprathe mathurAntare // 220 // 1. maraNam /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 111 15 20 25 66 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya bAlyakrIDA // kIrtikolAhalaM zrutvA taM sUnoH kaMsazaGkitaH / hitAya prAhiNocchaurirbaladevaM tadantike // 221 // kRSNaH prItyA tamadrAkSIdavidannapi bAndhavam / janmAntarakRtaH snehaH prahvayatyeva mAnasam // 222 // baladevAntike'dhyaiSTa sa kalAH sakalA api / upAdhyAyazca bandhuzca sa tasya dvayamapyabhUt // 223 // agasteH pibato vArdhInkAlo yAvAnabhUtpurA / tAvAneva caturvidyAbodhe kRSNasya budhyatAm // 224 // ramye vapuSi kRSNasya bAlyayauvanayoH samam / truTyacca vardhamAnaM ca prabhutvamabhavattadA // 225 // abhirUpeNa rUpeNa jitaH kRSNena manmathaH / jaghAna sa tu gopastrIH kopAttatrAnurAgiNIH // 226 // tADitAH paJcabhirbANaiH paJcabANena tAstadA / kRSNameva nyaSevanta tejjetAramaharnizam' // 227 // kAzcidatyuccaromAJcAH sAnandAzcandanadravaiH / mAMsaleM'sasthale tasya lilikhuH patravallarIH // 228 // uccitya zikhipicchAni procchalatpulakAGkurAH / cakruH kAzcana kRSNasya maulimaNDanamadbhutam // 229 // vepamAnakarAH kAzcinnavaiH kusumadAmabhiH / vakSa:sthalamalaJcakrustasya zrIvatsalAJchitam // 230 // gopyastAH paritaH kRSNaM maNDalIbandhabandhuram / pradattatAlamunmIlallIlaM hallIsakaM jaguH || 231 // ratistAvatsukhaM tAvattAvadAnaMdathuH pRthu / gopAlasudRzAM tAsAM yAvatkRSNasya darzanam // 232 // tAbhiradhyApitaH so'tha lalitaM mAnmathaM tadA / yathA kAmakathAvAde parAjIyanta tena tAH // 233 // 1. Anandayati / 2. kAmajetAram / 3. AnandaH /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ [67 dvitIyaH sargaH / neminAtha janmotsavaH // ] bandhunA baladevena rakSyamANaH pratikSaNam / iti kRSNaH sukhaM krIDangokule kAlamatyagAt // 234 // itazca zrIzivAdevI sthitA zauryapure pure / ekadA kArtike kRSNadvAdazyAM kSaNadA'tyaye // 235 // garbhAvatArapizunAnmahAsvapnAMzcaturdaza / dRSTvA citrAgate candre nidrAmudrAM vyamuJcata // 236 // yugmakam / prahRSTA yAvadAcaSTe devI devAya tAnprage / kroSTukistAvadAgacchaccAraNazramayo'pi ca // 237 // tAnnizamya varasvapnAMstatphalaM tAvazaMsatAm / tIrthaMkarANAM jananI rAjannetAnsamIkSate // 238 // tato jagatrayatrANavyavasAyavizAradaH / lokottaraprabhAvo'yaM bhAvI tIrthaMkaraH sutaH // 239 / / zrutveti rAjA rAjJI ca pIvarAM prItimIyatuH / jJAnino(nau) bahumAnena natvA vyasRjatAM ca tau // 240 // devI vizeSalAvaNyaM devazcAbhyudayaM param / dezazca duritadhvaMsaM lebhe garbhAnubhAvataH // 241 // zrAvaNe zvetapaJcamyAM candre citrAgate nizi / lagne saumyagrahaidRSTe zivayA suSuve sutaH // 242 // tadAnIM dikkumArIbhiH sUtikarma vinirmame / snAtraM ca cakre zakreNa tasyetyazroSamAptataH // 243 // kunti ! devi ! mayApIdamIkSitaM cakSuSA punaH / yaddevairyAdavendrasya ratnaiH saudhamapUryata // 244 // AjanmAnAptasaukhyAnAmapi prANabhRtAM tadA / jAtamAtre'pyaho ! tatra sukhAdvaitamajAyata // 245 / / tasya janmotsave devaH kArAgAramazodhayat / amAriM ghoSayAmAsa dInAMzcopacakAra ca // 246 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68] [pANDavacaritramahAkAvyam / kaMsavicAraNA // so'riSTAni pinaSTi sma tadA nemilatA iva / ariSTanemirityasya tato nAma vinirmame // 247 // upAsyamAnaH sa surairnandyamAnazca yAdavaiH / pAlyamAnazca dhAtrIbhiH sukhaM sukhamavardhata // 248 // nirmame zauriNA pUrvaM kRSNe jAte'pi notsavaH / mathurAyAM tatazcakre tajjanmani vizeSataH // 249 // Agato devakI draSTuM kaMsaH zaurigRhe'nyadA / chinnaikanAsikAM kanyAM krIDantI tAmudaivata // 250 // tAmAlokya munervAkyaM smRtvA so'bhUdbhayAturaH / na mRtyusadRzaM duHkhaM na santoSasaksukham // 251 // sa sauthametya papraccha kaJcinnaimittikaM raha: / muninA yanmayi proktaM, tatsatyaM kimutAnyathA ? // 252 // so'vocannRpa ! tatsatyaM nAnyathA munibhASitam / jIvatyeva tavArAtirdevakyAH saptamaH sutaH // 253 // na vedmi kvacidastIti jJAnopAyaM tu te bruve / pradIpeneva te vairI yenAvazyaM prakAzyate // 254 // vapuSmAniva darpoSmA zyAmalo vindhyabAndhavaH / Urjasvigajito yaste duSTo'riSTAbhidho vRSaH // 255 / / yazcAsti bhRzamabhyastadauHzIlya: kezisaMjJakaH / lokopadravaniHzUka:2 zUkalaste turaGgamaH // 256 / / etAvAnIya pInatvamuddAmamadamedurau / mucyetAM mathurApuryAM bahi:svacchandacAriNau // 257 // tAvubhAvibhavanmattau helayA yo haniSyati / kesarIvAntakRtte'sau rAjakuJjara ! nAnyathA // 258 // zAhUM yadasti te dhAmni duHsparzamitarairjanaiH / tasyAdhijyasya yaH kartA prANahartA tavApi saH // 259 // 25 1. rathacakradhArA / 2. nirdayaH / 3. duvinItAzvaH /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ [69 dvitIyaH sargaH / kaMsakRtopasargaH // ] zAGgaM tu zAGgapANestadbhaviSyati bhaviSyataH / etattvAdiSTamutkRSTajJAnairmunivaraiH purA // 260 // yugmam / mallaste'pratimallo yaH zUrazcANUrasaMjJakaH / yastaM hantA sa te hantA mA kRthAH kaMsa ! saMzayam // 261 // gajau staste zriyaH padmau ca padmottara-campako / etayorjIvitAntasya yo vidhAtA tavApi saH // 262 // vAstavyo yo'sti kAlindyAM kAliyo nAma pannagaH / yastasya damakaH svairaM prANAnAM zamakaH sa te // 263 // zrutveti prollasatkampaH kaMsaH kAtaralocanaH / / taM visRjya samAdikSattUrNamAmantrya mantriNam // 264 // svAdubhimuMdubhirghAsairetAvAnIya pInatAm / vRSAzvau svecchayA muJca yamunAvanarAjiSu // 265 / / cANUramuSTiko puSTimupAnaya rasAyanaiH / yathA niyuddhe jIyete tau ca mallau na kenacit // 266 // mantriNA prauDhamantreNa yathAdiSTamanuSThitam / nistandracandrazAlinyA zaradA ca vijRmbhitam // 267 / / jagurjagaccamatkAri kalaM kalamagopikAH / madaH saptacchadAmodaiH sahaiva kariNAmabhUt // 268 // sarojAnAM rajaHpurjarayujyanta jalAzayAH / digantAstu vyayujyanta payodAnAM kadambakaiH // 269 / / goSThopakaNThe sotkaNThagopIyukto'tha rAsakaiH / candrikonnidracandrAsu kRSNazcikrIDa rAtriSu // 270 // divase tu sa dhenUnAM vandaM vRndAvane vane / pAlayAmAsa gopAlabAlakaiH parivAritaH // 271 // atha kUleSu kAlindyAstadA svacchandacAriNau / ariSTakezinau duSTau kramAdgoSThamupeyatuH // 272 // 1. mallo'styaprati0 iti pratya0 / 2. naiva mallena kenacit, iti pra0 / 3. kalama: zAlidhAnyavizeSaH /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70] [pANDavacaritramahAkAvyam / kaMsakRta kRSNamAraNopAyaH // tatra tau ckrtulokN sazokamupamardanAt / / payAMsi pepatustakramanthanIzca mamanthatuH // 273 // AbhyAM vRSaturaGgAbhyAM cakre gokulamAkulam / vatsaH kRSNo'tra nAstIti nandaH khedamupAsadat // 274 / / gopebhyastadupazrutya vanAd goSThamupAgataH / durnayaprahvamAhvAsta kRSNastaM durmadaM vRSam // 275 // so'pi zRGge mahAbhISme roSAdAdhAya sammukhe / adhAvatkRSNamAhantuM yamasairibhasannibhaH // 276 // mRNAlakandalImoTaM moTayitvA zirodharAm / niSThuraM muSTinA hatvA so'ntaM kRSNena lambhitaH // 277 // yaH kRSNe muSNati prANAMstasyAbhUdvidhuro dhvaniH / sa evAsIttadA nAndI kaMsavidhvaMsanATake // 278 // kRSNe jayini gopInAM yo'bhUjjayajayAravaH / sa tadyazaH prabandhasya prathamaH paNavo'bhavat // 279 / / tadaivAtha janonmAthapravRttaM vIkSya kezinam / kRSNastamakSarai rUkSaiH sAkSepamidamabhyadhAt // 280 // durvinIta ! vinetAraM kiM re ! mAM na nirIkSase / anAthamiva manAsi yadevaM mama gokulam // 281 // ityAkSiptaH sa kRSNena khuraiH kuddAlayanmahIm / dazanairdazanAnpiSannAbhimukhyamupAgamat // 282 // prakSipya kUrparaM tasya yamadaNDopamaM mukhe / . kRSNastaMjIrNapaTavatpATayAmAsa lIlayA // 283 // aJcalottAraNairvRddhAstaruNyastvavagRhanaiH / tasya pracakrire ghoSayoSitaH pAritoSikam // 284 / / nandanandanacApalyakartRko'riSTakezinoH / vadhaH zazaMse kaMsAya ghoSAntazcAribhizcaraiH // 285 // 15 20 25 1. pibataH sma / 2. mahiSa /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [71 dvitIyaH sargaH / satyabhAmA vRttAntaH // ] taM nizamya munervAcaM satyAM nizcitya so'nyadA / AhUyAbhidadhe'mAtyaM mRtyubhIto bRhaspatim // 286 / / astyamAtya ! mamArAtiH sAnandaM nandagokule / tata stadgrahaNopAyaM nirapAyaM vicintaya // 287 // bRhaspatirathovAca deva ! devasabhopamam / raGga zArNAdhiropAya nirmApaya manoramam // 288 // AhUyantAM ca bhUpAlAzcApAropamahotsave / / vihAyAhavazauNDIrAndazArhAnsutavatsalAn // 289 // . idaM cAghoSyatAM cApaM yaH samAropayiSyati / tasmai kaMsaH svasAraM svAM satyabhAmAM pradAsyati // 290 // nijairanutsukaiH chekaiH zauNDIrairudbhaTai TaiH / dhRtAsidaNDai: kodaNDamaNDapaH pariveSTyatAm // 291 // AyAtazca tatazcApasamAropaNakarmaNi / sa tairgopastavArAtirjIvagrAhaM grahiSyate // 292 // ityAsUtritamantraM taM mantriNaM mathurApatiH / tvamevedaM vidhehIti saprasAdaM samAdizat // 293 // mantriNA'nuSThite tasminmilatsu kSoNibhartRSu / imaM vRttAntamajJAsIdanAdhRSTirbalAgrajaH // 294 // channaM zauryapurAtso'tha prasthito mathurAM prati / avAtsIdvandhuvAtsalyAd gokule'nAkulo nizi // 295 // balaM balAdanujJApya kRSNamAdAya gacchataH / prAtardvamAkule mArge vaTe'sya syandano'skhalat // 296 / / rathaM mahAratho netuM nAlaM jyeSTho yadAgrataH / tadA dUrvAmivonmUlya kRSNo dUre'kSipadvaTam // 297 / / vIkSya viSNorbhujasthAmahRSTo'nAdhRSTiraJjasA / tamAliliGga sarvAGgaM bhUyo bhUyazcucumba ca // 298 / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / satyabhAmA svayaMvaram // upetya mathurAM so'tha puSpaprakaradanturam / muktamuktAphaloccUlaM saMprApaccApamaNDapam // 299 / / uccamaJcasthitAnpazyansva:patIniva bhUpatIn / rathaM muktvA bahistatra sa viveza sakezavaH // 300 / maNDapAntakRtArcasya dhanvano'nteniSeduSIm / nirjitAmartyarAmAM sa satyabhAmAM nyabhAlayat // 301 // nipetuH satyabhAmAyAH pIvarAMsasthale harau / mugdhAH snigdhA vidagdhAzca paJceSuvivazA dRzaH // 302 / / kaliGgavaGgakAzmIrakIraprabhRtibhUmipAH / Agamya dhanurAnamya svaM svaM maJcaM punaryayuH // 303 // hasitvA tAnanAdhuSTi'STo dhanvajighRkSayA / vyApAritakaro dUrAtpatati sma visaMsthulaH // 304 // bhagnamANikyamukuTa: truTanmuktAlatazca saH / satAlaM satyabhAmAyA vayasyAbhirahasyata // 305 // kodaNDaM caNDadordaNDa: kopAdAropya taM tadA / viSNurutthApayattAsAM hAsyasthAne'dbhutaM rasam // 306 / / ko'yaM durvAradorvIrya ? iti cintAkule jane / patyA'munA ca bhAmAyAM kRtArthamanyacetasi // 307 // prasahya gRhyatAmeSa cApAropaNalampaTaH / mA sma yAsIdasau yena ruSTo'smai mathurApatiH // 308 // iti kaMsabhaTottaMsahakkAM kezinisUdanaH / dhIraM zuzrAva gomAyuninAdamiva kesarI // 309 // tribhirvizeSakam / anAdhRSTiM puraskRtya tadAnImakutobhayaH / niragAt tAnbhaTAnbhittvA kRSNo bhAnurghanAniva // 310 // yAti yAtyeSa gRhNIta gRhNItAhvAyasAdarAH / iti bruvANAH subhaTA yAvaddhAvanti pRSThataH // 311 // 15 20 25 1. vitAnam / 2. rasthApayat iti pratya0 /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / kaMsasya kapaTatA // ] rathAzvavegatastAvadanAdhRSTirjanArdanam / goSThe balAntike muktvA yayau zauryapure svayam // 312 // nAyamasmAdRzAM sAdhya ityupAgatya te bhaTAH / kaMsAyAvedayAmAsustasyorjitamanuttaram // 313 // tadAkarNya bhRzaM kIrNajvalitAGgAraduHsaham / manoduHkhaM vahankaMsaH prakRtivyatyayaM yayau // 314 // ArAdhyamapyanArAdhyaM gurumapyaguruM tadA / mathurAdhipatirmene pratyAsannavipattikaH // 315 // [ 73 kopaprasAdAvasthAne vyavasthAyA vyatikramam / nyAyasyApi viparyAsaM sa cakre maraNAturaH ||316|| niyuddhacchadmanA peSTumariSTAraM sa duSTadhIH / cApasyotsavamAropya punarbhUpAnajUhavat // 317 // vasudevo'tha durbhAvaM tasya jJAtvA''ptamAnuSAt / rAmAya dApayAmAsa sarvaM zikSAM manogatAm // 318 // samudravijayAdInAM sarveSAmagrajanmanAm / zaurirvijJApayAmAsa kaMsAcaraNamAditaH // 319 // ajUhavacca zauristAnkRSNAvaSTambhahetave / anyaiva hi manaH sphUrtiguruSvabhyarNavartiSu // 320 // atha kaMsAjJayA rAjJaH pratIhAro yathocitam / tadopadezayAmAsa pRthagmaJceSu gauravAt // 321 // tataH kSaumakRtollocaM maJcamekaM manoramam / kaMso'pi svayamadhyAsta vimAnamiva vAsavaH || 322|| dazArhA dazadikpAlasamAH zaurinimantritAH / nyavezyanta kRtoccUle mace kaMsena sAdaram || 323 // athAlokya nRpAnkAMzcidgacchato gokulAdhvanA / avocata balaM viSNurmallAlokanakautukI // 324 // 1. zaurapure iti pratya0 / 2. kIrNAH - vistRtA: / 3. mArabhya - pratidvaya / 4 'pi0 prati0 / 5 100 15 20 25
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74] [pANDavacaritramahAkAvyam / balakRtakRSNAvabodhaH // mathurAmArya ! gacchAvaH pazyAvo mallasaMyugam / prasIda mA'nyathA kArSIH pUryatAM me manorathaH // 325 / / etasya piturAdezamAkhyAtuM samayo'dhunA / iti rAmovinizcitya yazodAmabhyadhAttadA // 326 / / mathurAM gantumicchAvastato nau snapaya drutam / sA pratyUce na yuvayoH snapanAvasaro mama // 327 // krodhAruNAkSaH sAkSepaM balastAM pratyabhASata / are ! dAsi ! na jAnAsi svAtmAnamatigavitA ? // 328 // tAmityuktvA kare dhRtvA kRSNaM kRSNamukhaM ruSA / snAnAyAhnAya kAlindI kAlindIkarSaNo yayau // 329 // upanIraM sa vAnIratale viSNumabhASata / vatsa ! vicchAyavadanaH kimidAnIM vilokyase ? // 330 // hariH pratyAha dAsIti kimAttha mama mAtaram ? / mAturyakkAramAkarNya sakarNo hi kSameta kaH // 331 // rohiNItanayaH kRSNaM mUdhi cumbannavocata / yazodA naiva te mAtA na ca nandaH pitA tava // 332 // devakAGgabhavA devI devakI jananI tava / stanyaM yA tubhyamabhyetya dadAti smAntarAntarA // 333 / / pitA ca vasudevo nau subhagaH khecararcataH / kuzAAdhipatiryasya samudravijayo'grajaH // 334 // mamArya ! kimu sodarya ? ityukto viSNunA balaH / avadadvatsa bandhuste vaimAtreyo'smi kevalam // 335 // uddAmabahudhAmAno yAdavA jJAtayastava / bharatArdhapatistvaM ca jJAnibhiH kathito'si naH // 336 / / IdRzi tvAdRzAM janma na gopAlakule bhavet / / marusthale hi kalpadrurAtmalAbhaM labheta kim // 337 // 15 20 25 1. mallayuddham / 2. balaH /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ [75 dvitIyaH sargaH / kRSNakRtakAliyanAgadamanam // ] devakIvasudevAbhyAM vatsavAtsalyataH parAt / pitRbhyAM gotrasarvasvaM gopito'si bhayAdiha // 338 // kRSNaH papraccha sambhrAntaH kuto bhayamamUdRzAm ? / yenakSipto'smi pitrA'smingokule gopasaMkule // 339 // tata staM kaMsavRttAntaM vyAjahAra harerbalaH / karSakeNeva sadbIjamuptaM kAle phaledvacaH // 340 // atha bandhuvadhobuddharoSo'riSTArirabhyadhAt / sarve me siddhagandharvAH pratijJAM zRNuta kSaNam // 341 // sarveSAM pazyatAM rAjJAM pApaM kaMsaM na hanmi cet / dhruvaM tadA'haM gRhyeyaM tadIyabhrUNahatyayA // 342 / / rohiNyaGgaruho rohatpulakAGkaradanturaH / tato bhrAtaramAliGgya nijagAda pramodataH // 343 / / sAdhu vatsa ! tvayA''tmIyakulasya tilakAyitam / bhUbhRdAkramaNorjasvi tejo yasya veriva // 344 // tadidAnImiha snAtvA vrajAvo mathurAM prati / ityudIrya balaH kRSNaM ninAya yamunAjale // 345 // tatra dRSTiviSaH kAlaH kAliyo nAma pannagaH / tIravAsI jale krIDankRSNaM daSTumadhAvata // 346 // niHzUkaM dandazUkaM taM lokaH sphArasphaTotkaTam / hariM ca bAlamAlokya hAhAravaparo'bhavat // 347 / / so'tibhISmo viSolkAbhiryAvaddazati kezavam / asau tamagrahItAvallIlayA galakandale // 348 // lIlAkamalanAlena nastayitvA janArdanaH / Aruhya vAhayAmAsa tamahi jAtyavAjivat // 349 / / durdamaM damyamAnaM taM pannagaM vIkSya vismitAH / tasthudhRtvA vimAnAni nabhobhAge nabhazcarAH // 350 // 15 25 1. tataH kaMsasya vRttAntaM iti pratyantara / 2. nirdayam / 3. 'nAsikAbandhaM vidhAya nasta=[nAkarvidhIne dorI bAMdhavI]nuM nAmadhAtu, saM.bhU. kRdanta che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 76 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNa-balAbhyAM hatau gajau // kRSNena dRDhamUrubhyAmAkramya damitastathA / sa yathA sarvathA jajJe nirviSo maraNAvadhi // 351 // premItaprAyamAlokya lokottarakRpAparaH / dUrAdutsRjya taM viSNuH snAtvA tIramupAgamat // 352 // yamunAtIravAstavyairvItavighnaistapasvibhiH / sa yathArthAbhirAzIrbhirabhyanandyata bhUrizaH // 353 // tena navyAvadAtena sAnandairnandanandanaH / ghoSAdAgatya vegena gopAlaiH paryavAryata // 354 // gAyadbhiH kRSNagItAni vAdayadbhizca zRGgikAH / taiH samaM rAmagovindau celaturmathurAM prati // 355 // vismayotphullanayanairvIkSyamANaH purIjanaiH / mathurAgopuraM gopairupetaH prApa kezavaH ||356 // atulyayoH pratolyantarvizato rAmakRSNayoH / kaMsAdiSTamahAmAtraprayuktau madavilA // 357 // padmottaro hariM hantuM campakazca halAyudham / uddharau sindhurau pretapatiprAyAvadhAvatAm // 358 // (yugmam) lIlAyitazataistaistaiH padmottaramanuttaraiH / kuzalo gajazikSAsu khelayAmAsa kezavaH || 359 / / utkhAya dantamuzale salIlaM tasya dantinaH / niSThurairmuSTibhirviSNurdadau kInAzadAsatAm // 360 // kaiNThIrava ivotplutya bhittvA kumbhasthalaM balAt / hanti sma rauhiNeyo'pi niSkampazcampakadvipam // 361 // vipulaM vAlukAkIrNaM vikIrNakusumotkaram / sazrIkamutpatAkaM tau jagmaturmallamaNDapam // 362 // raGgaM vizati govinde nivRttaviSayAntarAH / lokasya vismayasmerA nipeturyugapadRzaH || 363 // 1. mRtaprAyam / 2. yamasya kiGkaratvaM / 3. siMhaH /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [77 dvitIyaH sargaH / kRSNasya prazaMsA // ] sa eSa kezikInAzaH sa eSa vRSamardanaH / nandasya nandanaH so'yaM so'yaM sarpasya darpahA // 364 // gopAlatilakaH so'yaM so'yaM sindhuraghAtakaH / zlAghyamAno janairevamadIta parasparam // 365 / / aparaM janamutsArya sotsAhaH saparicchadaH / Aruroha durArohaM maJcamekaM janArdanaH // 366 // athAbhyadhatta taM rAmo vatsa ! sodara ! vatsala ! / vyApAryatAmito dRSTiviSavRSTidviSajjane // 367 / / imaM kirITakeyUrahArakuNDalamaNDitam / uccaiH siMhAsanAsInaM pazya kaMsaM svavairiNam // 368 // asau te bandhuvidhvaMsanavanATakasUtrabhRt / tadasya darzyatAmaGko mRtyunAmAdya nUtanaH // 369 / / ito'pi jJAtivargaM svaM dRzA svIkuru sAndrayA / asau tava pitA jyeSThaH samudravijayo nRpaH // 370 // ayaM ca vasudevAkhyaH khyAto janayitA tava / akrUrAdyAstavaite'tra bandhavaH zauryasindhavaH // 371 // itazcAnye'pi rAjAno jAnantastvAmuditvaram / vismayena nirIkSante nirIkSyantAM tvayA'pyamI // 372 / / kaMse ca jJAtivarge ca dviSTe prItipare'pyatha / krodharUkSA bahusnehamugdhAzcAsandRzo hareH // 373 // samudravijayo rAjA kRSNaM netrapuTaiH piban / vasudevaM prati snigdhAM mudA giramudAharat // 374 // vatsa ! prasedurasmAkamadyaiva kuladevatAH / sutastrailokyamANikyaM yadasau dadRze dRzA // 375 / / iyantaM samayaM yAvadvaJcite mama locane / vatsaH kRSNaH satRSNAbhyAM yannaitAbhyAmapIyata // 376 / / athAbhASyata kaMsena hariM vIkSya bRhaspatiH / zatrAvamutra jaitre syurvAcaH kathamRSema'SA ? // 377 / / 15 20 25
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 78 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNa-balayormallAbhyAM saha yuddham // arakSyata kathaM cAsau mayi vairiNi zauriNA / athavA sati cANUre rakSito'pi na rakSitaH || 378 // iti kaMse vadatyevaM tuGgajUTodbhayakRtI / candanadravaliptAGgau nyastAMsasthAsakau tadA // 379 // dRDhaM caNDAtakau caNDabhujau puSTapuSTa / adhyUSatuH sabhAmadhye hRSTau cANUramuSTikau // 380 // yugmam / tato'bhyarNIbhavanmRtyuH kAtaro mathurApatiH / niyuddhAyAdizaddUrAccANUraM dRSTisaMjJayA // 381 // kRSNaM kaTAkSayandRSTyA cANUraH krUramAnasaH / vAcamuccArayAJcakre rAjacakrasya pazyataH // 382 // yo'trAsti kSatriyottaMsaH zUraMmanyazca yaH kila / adhunA mallayuddhena sa mayA saha yudhyatAm // 383 // ityAkSipto hariH kSipraM phAlayottIrya maJcataH / cANUrasyAgrato bhUtvA pragalbhamidamabhyadhAt // 384 // eSo'smi kSatriyottaMsaH, zUramAnI tathAsmyaham / tavAsmi re kRtAntazca vipakSakSodadIkSitaH || 385 // athAvocata cANUraH sindUrAruNalocanaH / are re ! bAlagopAla ! kimalIkaM pragalbhase ? || 386 // nAdyApi te mukhasyAsya stanyagandho nivartate / tatastrapante gAtre'sminpatanto mama muSTayaH 11387 // payaHpAnena pInatvamAnIto goSThatarNakaH / re ! kakSAkoTare kSipto mayA kSipraM vinaGkSyasi // 388 // ariSTArirabhASiSTa tato dhIrocitaM vacaH / vikatthanaM tavApItthaM mallarAja ! na rAjate // 389 // AjanmavihitAbhyAsaH kva tvaM mallamatallikA / gopAlakulavidyAnAM pAradRzvA kva cAsmyaham // 390 // 1. sthAsakaH sugandhitailena mardanam / 2. puSTazarIrau / 3. zatrucUrNane dIkSitaH / 4. zreSThamallaH /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ [79 dvitIyaH sargaH / cANUrena saha yuddham // ] kiMtvanena niyuddhena drakSyate'ntaramAvayoH / caNDena pavanenaiva tUlapUla-nagendrayoH // 391 // ityuktvA sa bhujAsphoTaM kezave valgu valgati / . hAhAkAraparo lokaH parasparamabhASata // 392 // taruNaH kva nu cANUraH ? kva cAsau gokulArbhakaH ? / na yuktamanayoryuddhaM vRSa-tarNakayoriva // 393 // evamAkarNya lokokti kaMsaH kopAdavocata / asau yadRcchAlApeSu dakSo duHzikSito janaH // 394 / / iha kena samAhUtAvAyAtau gopadArakau / dugdhamattau svayaM hyetau yudhyete ko niSedhati ? // 395 // ityAkSepavacaH zrutvA zUrasenamahIpateH / lokastadA tadAkUtaM matvA maunamazizriyat // 396 / / garvAtkurvanbhujAsphoTaM sphoTayanniva rodasI / tatazcANUramallo'pi niyoddhamupacakrame // 397 // tayornavanavonmIlanmallavijJAnadarzinaH / tadekatAnA rAjAno jAtAzcitrArpitA iva // 398 // bAlyacApalyalalitairharermallAtizAyibhiH / samudravijayAdInAM tadA kandalitA mudaH // 399 / / viSNurvijJAnaniSNAtastadAnIM pAdadadaraiH / kaMsasya manasA sArdhaM kampayAmAsa medinIm // 400 // bhItastato hariM hantumaparaM mathurApatiH / duSTaM mauSTikamAdikSannAstyakRtyaM durAtmanAm // 401 // zrIpatiM pratidhAvantaM dRSTvA mauSTikamAdarAt / sIrapANirabhASiSTa roSapATalalocanaH // 402 / / re ! re ! duSTa ! durAcAra yoddhamuttiSThase katham ? / caNDadordaNDakaNDUtimeSa vyapanayAmi te // 403 // 1. pUga0 prati0 / 2. pAdaghAtaiH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80] [pANDavacaritramahAkAvyam / cANUrasya-vadhaH // ityadIrya samuttIrya maJcAdromAJcito halI / drAgyodhayitumArebhe sa muSTAmuSTi mauSTikam // 404 // Ahato hRdaye viSNuzcANUreNAtha muSTinA / yAdavAnAM samaM bASpaiH patati sma bhuvastale // 405 // hariM mUrchAlamAlokya cakre hAhAravaM janaH / ucchalannAsanAtkaMsaH punaH kilakilAravam // 406 // hareH punaH prahArAya sa svaM mallaM samAdizat / bhavedAsannapAtAnAM maryAdAyA vyatikramaH // 407 // samudyate hariM hantuM tasminnutsRjya mauSTikam / taM dRdvaiH kUrparAghAtairbalAvyAvartayadbalaH // 408 // athonmIlitacaitanyaH sphArojjAgarapauruSaH / uttasthau kezavaH sAkaM yAdavAnAM manorathaiH // 409 // mUrchAmeghAvalImuktastejastIvra vahanhariH / kaMsasya kauzikasyeva bhAnuvaduHsaho'bhavat // 410 // kRSNena vikasadvaktrAmbhojamojAyitaM tathA / cANUreNa yathA vegAtkRtAntasyAtithIyatAm // 411 // kaMsasya vadanAmbhoje samudravijayasya ca / himAMzuzcAhimAMzuzca viSNureko'pyabhUttadA // 412 // mRtyumebhirabhijJAnairjJAtvA'riSTAdidAribhiH / kaMsaH kakSIkRtakSobhaH svAnbhaTAnidamabravIt // 413 // re ! re ! gRhNIta gRhNIta cANUraparipanthinam / svayaMbhUmallamunmattamenaM gopAlabAlakam // 414 // etadguhyazca saMgRhya nigrAhyo nirbhayaiH paraH / caurasvIkArakartA'pi zIrSacchedyo hi cauravat // 415 // vyAjahAra hariH kaMsaM vikaTabhrukuTistataH / kiM durAtmannanAtmajJa ! jihvAmAlocya nocyate ? // 416 / / 15 25 1. malle / 2. etasya pakSapAtI /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / kaMsena sahayuddham // ] asmin raGgagRhAntarme bhuMjasUryoSmaNA kRtaH / tvayA duSkarmakiMpAkaparIpAko'nubhUyatAm // 417 // iti vyAhRtya saMhartuM kaMsaM saMtamasopamam / haristanmaJcamArohadudayAcalasodaram ||418 // bAlabAndhavavidhvaMsasmaraNAruNalocanaH / tatrArUDhaH punaH prauDhamabhyadhatta sa nirbhayaH // 419 // santi ye tava mitrANi santi ye te ca bAndhavAH / rAjAnaste mahojaskAH santu trANAya te'dhunA // 420|| are ! smarasi nistriMza ! jAtamAtrAnmamAgrajAn / niHzUkahRdaya ! sphArazilAsvAsphAlayiSyasi // 421 // AsIddordaNDazauNDIryagarvaH kharvetarastava 1 tattvayA trAtumAtmAnamAyudhe dIyatAM manaH // 422 // ityuktvA'GghriprahAreNa bhaGktvA mukuTamudbhaTam / kSitau cikSepa taM maJcAddhRtvA kezeSu kezijit // 423 // rAmo'pi yuddhamAdhatte mauSTikena samaM dRDhaiH / bandhaistathA yathA maJcAH sarve'pyuccaiH pracukruzuH // 424 // prasvidyadvepamAnAGgaH sAzruNI bhayakAtare / dikSu rakSaNasAkAGkSaH kaMsazcikSepa cakSuSI // 425 // atrAntare kRtAntAbhAH subhaTA mathurApateH / are ! pApamimaM gopaM hiMsta hiMsteti vAdinaH // 426 // kecitkuntakarAH kecittIkSNanistriMzapANayaH / yugapatte hariM hantuM svAmibhaktyA DuDhaukire ||427 // yugmam / ruddhaM kaMsabhaTaiH kRSNaM vIkSya do:pAzapIDanAt / rAmeNa mauSTikazcakre cANUraparicArikaH // 428 // tataH sa maJcAdekasmAdutpATya stambhamutkaTam / bhaTAnnirddhAyAJcakretAMstArkSyaH pannagAniva // 429 // 1. bhujazoryo0 prati / 2. bahutaraH prati / 3. 'nirghATayAJcakre' iti syAt / [ 81 5 10 15 20 25
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 82] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasyapitRgRhe gamanam // madhyeraGgaM viDambyoccairhRdi pAdaprahArataH / kInAzagrAsatAM ninye kaMsaH kezivinAzinA // 430|| kaMsena kRSNabhItena svAtmarakSaNakAGkSiNA / jarAsaMdhasya yatpUrvamAninye sainyamudbhaTam // 431 // hantuM kaMsasya hantAramahaGkAravazAdbhRzam / sarvaM saMvarmayAmAsa taddhuryodhamudAyudham // 432 // samudravijayAnIkaistadbalaM magadhezituH / prabhaJjanairiva rajastUrNaM ninye vizIrNatAm // 433 // bandhuvidhvaMsasAmarSaH kaMsaM svakulapAMsanam / raGgAdbahirnicikSepa dhRtvA kezeSu kezavaH // 434 // itaH kilakilArAvamukharAH zaurivezmani / dattvA zrIsthAnamAsthAnaM tasthuH sarve'pi yAdavAH // 435 // hRSTo rathamanAdhRSTirbalena saha kezavam / Aropya prApayAmAsa zaurimandiramAdarAt // 436 // kRSNamAyAntamAlokya lokottaravapuH zriyam / pibanto netrapuTakairyAdavAH prayayurmudam // 437 // zauristu nistuSApatyasnehasollAsamAnasaH / pratyudyAya hRSIkezamAzizleSa muhurmuhuH // 438 // pAdAravindaM govindo vavande jyAyasaH pituH / taM so'pyuddhararomAlirAliGgyAGke nyavezayat // 439|| samudravijayaH pazyannAsyatAmarasaM hareH / sampannasumanobhAvaH svaM cakre nirnimeSatAm // 440 // abhyetya devakI tatra prasravatklinnakaJcukA / cireNa putragAtrasya sparzasaukhyamazizrayat // 441 // cakAra mathurAnAthamugrasenaM narezvaraH / satyabhAmAM sutAM so'pi jiSNave viSNave dadau // 442 // divyasya dhanuSaH pUrvamAropaNapaNIkRtAm / gurubhistAmanujJAtaH pariNinye janArdanaH || 443||
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [83 dvitIyaH sargaH / jIvayazasA kRtaH vilApaH // ] itaH parItaH zokena kaMsasImantinIjanaH / vilalApa viliptAGgaH sarvataH kSoNireNubhiH // 444 // samastAbhiH sapatnIbhiH sametA'tyantaduHkhitA / yayau jIvayazAstatra yatra kaMso'sti saMsthitaH // 445 / / vyAttadInAnanaM dUrAdrajobhiravaguNDitam / tamudvIkSya mRgAkSyastAH samastA mumuhurmuhuH // 446 / / avasAne ca mUrchAyAH procchalacchokavihvalAH / sorastADaM sapUtkAramarudanmedinIgatAH // 447 // atha kaMsasya saMskAre jAte'pi magadhAtmajA / yAdaveSvatisAkSepA na nivApAJjaliM dadau // 448 // uccairavocadetacca sarAmaiH sajanArdanaiH / yAdavaiH saha dAsyAmi prANezAya jalAJjalim // 449 // sapratApAjjarAsaMdhAtkva davAdiva yAdavAH / kAndizIkAH prayAsyanti zaraNAya mRgA iva ? // 450 // iti pratijJAmetasyA nizazAma vizAMpatiH / udbuddhakrodhakallolalolametajjajalpa ca // 451 // pragalbhate kimatraivaM mudhA magadhanandinI / yacchikSitaM tadAkhyAtu piturgatvA'dhunaiva sA // 452 // ityavajJAgiraM rAjJaH zrutvA sA'tha samutsukA / jagAma grAmanagarANyullaGghya piturAlayam // 453 // rAjA rAjagRhe yAtAmetAM vijJAya sAdaram / / abhIta iva bhIto'pi sarvAnAhvAsta yAdavAn // 454 // atha kroSTakimAhUya nRpaH papraccha taiH saha / virodhini jarAsaMdhe yatkartavyamataH param // 455 // sa vyAjahAra rAjaMste bhavitArau sutAvimau / bharatArdhamaharDInAM vizrAmau rAmakezavau // 456 // 1. vyAptam / 2. rAjJI iti pratya0 /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNakRtA'STamatapaH // kintu kSetraM ca kAlaM ca samAzritya zarIriNAm / bhavanti bhAgadheyAni vividhAni na saMzayaH // 457 // tataH kSetramidaM muktvA pazcimAmbhodhirodhasi / yuSmAbhiH saparIvArairgamyatAmadhunA drutam // 458 // tasminyatra sthitaH kRSNo(SNa) bhAgyajAgaraDiNDimau / satyabhAmA sutau sUte tatra sthApyA purI varA // 459 // ityupazrutya satkRtya taM visRjya prajezvaraH / kuzAmithurAlokaiH saha prasthAnamAdadhe // 460 // bibhrANo bhAvikalyANapizunaiH zakunairmudam / saridbhUdharakAntArANyaticakrAma sa kramAt // 461 // sa kroSThakisamAdiSTe pazcimAmbhodhirodhasi / / sainyaM nivezayAmAsa vitIrNanagarabhramam // 462 // sutAvasUta satyA'pi tatra sausthyena tasthuSI / kalpadrumAvanidrANasuvarNA merubhUriva // 463 // tato naimittikAdezAtkezavo lavaNAdhipam / . susthitaM sammukhIkartumakArSIdaSTamaM tapaH // 464 // AhUtastapasA tena ratnaprAbhRtasambhRtaH / upendramullasatprItirupatasthe'tha susthitaH // 465 // vyAharacca hRSIkezaM nidezasthitamAtmanaH / janamenaM vijAnIhi tataH kArye niyojaya // 466 // prItyA pratyAha govindastoyadheH saMvidhehi me / pravaraM nagarIsthAnaM pUrvakezavarUDhitaH // 467 // ityukto nagarIbhUmiM pAJcajanyaM ca maJjulam / kaustubhaM ca mukundAya pradAyAntardadhe'mbudhiH // 468 / / ahorAtreNa tatrendranidezAddhanadaH svayam / cakre dvAravatI nAma vijitasva:purIM purIm // 469 // 25
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH / dvArakAsthApanam // ] vapro vajramayastasyAM nabhaHspRkkapizIrSakaH / abhraMlihAni vezmAni nAnAmaNimayAni ca // 470 // 'dinAnardhacaturthAMzca yakSA vaizravaNAjJayA / ratnairana dhairvavRSurjalairvarSAghanA iva // 471 // tatrAbhirAmAnArAmAnnandanodyAnabAndhavAn / kiGkaraiH kArayAmAsa kubero vAsavAjJayA // 472|| tato dvAravatIrAjye samudravijayAdibhiH / mukundaH prodyadAnandasaurabhyairabhyaSiJcata ||473 || purandarapurIsakhyAM rAjanvatyAM surA iva / tasyAM puri sadAnandAH svairaM nandanti yAdavAH // 474 // lIlAvaneSu vApISu krIDAdriSu yadRcchayA / samaM nemikumAreNa remAte rAmakezava // 475 // AzcaryaM ! pazcimA yeyaM jyotiSAmastakAriNI / yAdavAnAM punaH sA'pi mahAbhyudayahetave // 476 // iti prItasya devasya janArdanamahodaye / sAmprataM tvetadAyAtamutsavAdutsavAntaram // 477 // yaddevi ! kunti ! te putrajanmanA yAdavezvaraH / diSTyeti vardhitazcArairAyAtairhastinApurAt // 478 // putrotpattiM tavAkarNya mudamudvahatA'dhikam / tvanmAGgalyAya devena tadadya prahito'smyaham // 479 // iti vRddhiM svabandhUnAM zrutvA sarvAtizAyinIm / kuntI vahantI romAJcaM pratyavocata korakam // 480 // sAdhu koraka sAdhu tvaM kathAmiSTAmacIkathaH / mahotsavAnubandhI me jAto'yaM tanayotsavaH // 481 // 1. atra puMstvaM cintyam / divasAn / 2. dharmiSThanRpAdhiSThitAyAm / [ 85 5 10 15 20
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 86 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kuntI - pramodakAraNam // bAndhavA mama jIyAsurjIyAsurbandhusUnavaH / mamAziSamimAM teSAM priyaMvada ! nivedayeH // 482 // itthamAbhASya satkRtya kuntyA kRtyeSu dakSayA / korakaH prodgataprItirgamanAya vyasRjyata // 483 // yudhiSThirakumAro'pi bAlakalpAGghripopamaH / mAtRvAtsalyapIyUSaiH poSito vavRdhe kramAt // 484 // avyaktavarNaramaNIyavaca:pracAro riGkhankadAcana kadAcana pAdacArI / navyollasaddazanahAsyamanoharAsyaH kasya pratikSaNamabhUnna mude kumAraH ? // 485 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye 10 kRSNanemijanmadvArikAsthApanayudhiSThirajanmavarNano nAma dvitIyaH sargaH // 2 // 1. 'mAlapya' iti prati0 /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / kuntI dvitIyagarbhaH // ] [ 87 tRtIyaH sargaH // dharmakalpadrumasyAtha punareva phalArthinI / nAsikye'kArayatkuntI zrIcandraprabhamandiram // 1 // pradIpA yatra nistrAsanAnAmaNivinirmite / prabhAdhvastatamaH stome maGgalAyaiva kevalam // 2 // prasAdabhuktirAtmIyA nAsikyamiti tatra sA / gatvA gatvA punazcakre jinadharmaprabhAvanAm // 3 // dharmakarmaikanirmANavyasanavyavasAyinI / punarApannasattvA'bhUtpANDurAjasadharmiNI // 4 // tasyAH svapne'kSipad vRkSabhaJjano'tha prabhaJjanaH / AnIya nandanodyAnAdaGke kalpamahIruham // 5 // patye zazaMsa sA svapnamenamenovinAkRtA / tadarthamarthikalpadrustatpuraH so'pyacIkathat // 6 // pavamAnopamAnAste baliSThaikaziromaNiH / pradattajagadAzvAso bhavitA tanayo'dbhutaH // 7 // ityAkarNya dadhau sA'nyaM harSaromAJcakaJcukam / utkallolaM bhaveccetaH zrute'pi tanujanmani // 8 // utpATayAmi zailendramapi nirdalayAmi vA / tasyAH prAdurabhUdevaM sphUrtirgarbhAnubhAvataH // 9 // dUramujjAgaraujaskA vajramapyaGgulImukhaiH / sA tadA pakvakarpUrakaNacUramacUrayat // 10 // 1. trAso maNerdoSavizeSaH / 2. enaH pApaM tadrahitA / 3. svapnabhAvam / 4. aGgulyagraiH / 5 10 15 20
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / gAndhArI duSTa ciMtanam // garbhAvirbhAvitasthAmajanitotsAhasAhasA / amandonmAdyadAnandA sA dinAnyatyavAhayat // 11 // itazca garbhadaurAtmyAtkRtairaupayikairapi / gAndhArI prasavaM prApa na mAsaistriMzatA'pi hi // 12 // udaraM bibhratI dUramaliJjarasahodaram / klezAvezavazAccitte gAndhArIdamacintayat // 13 // aho ! me dattatApasya pApasya paramo vidhiH / yadetannArakaM duHkhamihaivAnubhavAmyaham // 14 // yattvIdRzaM purastAnme kuntI sutamajIjanat / pazya sarvaMkaSasyA''pi sA duHkhasyApi cUlikA // 15 // adhunA'pi nirAdhiryannikaTaprasavA punaH / tanmAmantaHzitaiH kuntaiH kuntI hantI pratikSaNam // 16 // iti cintAparasvAntA nitAntaM duHkhavihvalA / udaraM tADayAmAsa sA zIghraprasavAthinI // 17 // pIDotpIDakRtAbADhamAdhinA tADanena ca / abhUdaparipUrNo'pi garbhastasyAstadA bahiH // 18 // mAMsapiNDopamaM sA taM pazyantI sAzrulocanA / viSAdamAsadaddUraM datte kruddho vidhirna kim // 19 // tvaM me manorathAnitthaM kiM nikRntasi niSkRpa ! / iti daivamupAlabhya labdhAtiH sA muhurmuhuH // 20 // visreNa mAMsapiNDena kimanena mamAdhunA ? / ityutssraSTuM samArebhe sA bahistamavajJayA // 21 // atha jJAtaprabandhAbhiretya vRddhAbhirAdarAt / pratyaSidhyata sA bADhaM mA mA metyuktipUrvakam // 22 // ajalpaMzca papAtedaM putraratnaM tavodarAt / abhAgyenArdhaniSpannaM vAyuneva taroH phalam // 23 // 15 20 25 1. mahat / 2. 'vadhi iti sAdhuH / Api-AptA, mayeti zeSaH /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [89 tRtIyaH sargaH / vRddhAnAm hitazikSA // ] . etattu tava kalyANi ! na maugdhyaM jJAtumIzmahe / yadupakramase tyaktumavaskaramivAtmajam // 24 // atha sA'kathayattathyaM mAtaraH ! zRNuta kSaNam / garbhAdAne mamAmuSminpravRttamiti cetasA // 25 // ahaM mahIpateH patnI na tAvadabhavaM purA / bhaviSyAmi mahIpAlamAtA tvetatprasAdataH // 26 // itthaM mayi kRtAzAyAM kuntyasUta yudhiSThiram / tAM sampratyahamazrauSamAsannaprasava punaH // 27 // tato medasvinirvedAtsvaM nindantI muhurmuhuH / tUrNaprasavasAkAGkSA kukSiM nijamakuTTayam // 28 // zanti satyamevaitadbuddhiH karmAnusAriNI / tadidaM jAtamIkSadhvaM brUta yattatkaromyaham // 29 // tatastAmabhyadhurvRddhA AdhiM vatse ! mudhA vyadhAH / karmANi hi pratiprANi pRthakprasavate phalam // 30 // vatse mAtsaryamutsArya paramArthe manaH kuru / pazyaikAgramanAH kuntI dharmamArAdhayatyalam // 31 // dharmaprabhAvasampannani:zeSAbhISTasampadi / tatazca matsaraM vatse ! dhatse kuntyAM kathaM vRthA // 32 // svalpaiH kalpadrumaprAyairdharmaM nopamimImahe / saMkalpatulayA te hi yallokamupakurvate // 33 // yadIcchAvIrudhaM vatse ! vidhAtAsi phalegrahim / dharmAlavAlametasyAH siJca zraddhAmRtastataH // 34 // lakSyate lakSaNairebhirbhAvI bahu yudhiSThiraH / tavAtmajo'pi tanmA sma khidyathAH sarvathA zubhe // 35 // asau te triMzataM mAsAngarbhe tasthAvidaM kiyat / dvAdazApi samAH kazcittiSThatyudarakandare // 36 // 1. atikhedAt / 2. kalpavRkSasadRzaiH kAmaghaTAdibhirityartha / 3. atyantaM yudhiSThirasadRzaH ityarthaH /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhana-bhImayoH nAma sthApanam // idAnIM tu sutasyAsya jIvitAya yatAmahe / ityuktvA tAbhirabhyaktaH sarpiSA tUlasaJcayaH // 37 // tena prAvRtya tAM bAlaM svarNakuMDyAM nidhAya ca / ekAnte taM vyavasthApya nidhAnamiva dadhire // 38 // atha sampUrNasarvAGgo mAtuH stanyena so'rbhakaH / dadhau vRddhi parAM bAlaviTapIva ghanAmbhasA // 39 // asUta divase yasmingAndhArI taM tanUruham / tasminyAmaistribhiH pazcAtsutaM kuntyapyajIjanat // 40 // tayorbhAgyamaho bhinnamapyekadinajAtayoH / yadAdyo'jani durlagne sulagne kuntisUH punaH // 41 // uddizya pANDujanmAnamabhUnnabhasi bhAratI / vijayI vajrakAyo'yamuddAmabalamandiram // 42 // bhaktaH sahodare jyeSThe jagadvidhurabAndhavaH / / bhAvI mohacchidAcchekaH kramAtsiddhivadhUvaraH // 43 // yugmam / prItA kuntIsutenaiva divi devA mahotsavam / cakruzcakAra pANDustu yugapatsutayordvayoH // 44 // duryodhana ityAdyasya bhIma ityaparasya ca / / dhRtarASTrazca pANDuzca putrayo ma cakratuH // 45 // bhImasyAto'bhavannAma maruttanaya ityapi / svapne kalpadrumavyAjAddatto'sau marutA yataH // 46 // paJcabhirlAlitau yatnAddhAtrIbhirmAtRvatsadA / tau kramAjjagmaturvRddhi paJcAsyapRthukAviva // 47 // riGanduryodhanaH pazcAdetya bhImena riGkhatA / balinA bAlacApalyAddhRtvA pAde vyakRSyata // 48 // kadAcicca sa bhImena prItyA mAtrA samarpitam / bhakSyaM haThena hastAgrAdAcchidyoccairarodyata // 49 // 15 20 1. siMhakizorakau /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / pANDukuntyorvasantakrIDA // ] mithaH kalikarau jAtu jAtu keliparAyaNau aikAmatrabhujau jAtu tAvabhUtAmanAratam // 50 // hAsayannatha vAsantIM candrikAcandanAJcitaH / mallikAmodasurabhiH surabhiH samajRmbhata // 51 // vasantenopanItAni prApya cUtAGkuracchalAt / navAnyastrANi puSpAstrastRNaM jagadajIgaNat // 52 // jagajjigISoH paJceSo: prayANe jayazaMsinaH / dhvanayo'dundubhIyanta madhurAH pikayoSitAm // 53 // galadbahulakiJjalkapaGkilIbhUtabhUtalam / puSpaDambaritaM pANDuH krIDAvanamathAgamat // 54 // bhImaM SaNmAsadezIyamAdAya madhurAkRtim / patyA saha yayau kuntI vasantazriyamIkSitum // 55 // vikAzikezare puSpattila cArucampake / palyA sArdhaM vane rAjA vijahAra manorame // 56 // lIlayA'pi kSipanpANi bAlaH sulabhacApalaH / mUlAdunmUlayAmAsa vividhAnsavidhadrumAn // 57 // priyayA sArdhamAsAdya dolAndolanakautukam / Aruroha mahIpAlaH sahelaH keliparvatam // 58 // kuntyapi prekSituM zailagrAmaNI rAmaNIyakam / samArohadvarArohA patyAnupadikI mudA // 59 // svairamArAmamArAmaM vApIM vApIM saraH saraH / sarvamAlokayAJcakre girestasya nRpapriyA // 60 // paryantazikharasyAgre samAsAditajanmanaH / kaGkelipAdapasyAdhaH sA vidhatte sma vizramam // 61 // kuruvaMzanavottaMsa ! jagannetrasudhAkara ! / itthamullApayAmAsa bhImaM kRtvA'Gkakhelinam // 62 // 1. ekapAtre bhojanaM kurvantau / 2. kAmaH / 3. jetumiccho: / 4. samIpavRkSAn / [ 99 5 10 15 20 25
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhImasya gireH patanam // evamullApyamAnasya bhImasyotsaGgasaGginaH / / zramadhvaMsAya dhAtrIva nidrA'bhUnnetragocarA // 63 // vane ca viharansvairamamandAnandakandalaH / svayaM campakapuSpANAM srajaM jagranthaH pArthivaH // 64 // tAmupAdAya dAyAdatulyAM nijatanuzruteH / AtmasammukhamAyAntaM kuntI kAntaM vyalokayat // 65 // tvaM kaNTha ! vardhase diSTyA premNA preyAnimAM srajam / yat tubhyamupaneteti mudaH sA'bhUdvazaMvadA // 66 // pibantI locanai thamabhyuttasthau jhaTityasau / vismRtAtmA na cAbodhi bhImamutsaGgazAyinam // 67 // tadaiva nRpatiH kAntAkaNThe cikSepa ca srajam / bhImo'tiniHsahavapustadutsaGgAtpapAta ca // 68 // karau vyApArayAmAsa putrarakSArthamekataH / srajo'rthe cAnyataH kaNThaM sA zokapramadAkulA // 69 // tataH zRGgAlluThanbAlo hAhAravamukhairjanaiH / gaNDazailakalAM bibhratsAzrunetrairadRzyata // 70 // adho'dhaH patatastasya zilAsopAnataH kramAt / prAdurbabhUvuSThAtkArAH kuntIhanmarmabhedinaH // 71 // pUrvakAyanatA kuntI vilApatumulA sutam / tatpIDAgamanAyeva siJcati smAzruvIcibhiH // 72 // pazyatAmeva sarveSAM loThaM loThaM taTAt taTe / sa bAlaH sthUlapASANAmupAgamadupatyakAm // 73 // plavaMgamA ivoplutya jaGghAlA vAyuraMhasaH / tasyAnupadamuttAlamutterunUpapattayaH // 74 // hA ! vatsa ! kvAsi ! dRzyo'si mayA jIvanpunaH kadA ? / dUrataH petuSo vatsa ! yadvA te jIvitaM kutaH ? // 75 // 15 1. 'tubhyamevopaneteti' iti pratibhAti / 2. bibhradazrune prati0 / 3. javAbalavantaH /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [93 tRtIyaH sargaH / kuntIvilApaH // ] itthaM vilApairatyantakaruNairmarmabhedibhiH / uccaiH pratiravavyAjAdrodayantI girInapi // 76 / / kuntI zokAkulA jAtA Dimbhena saha pANDunA / putrAlokanasotkaNThA zanaiHzokAdavAtarat // 77 // tribhirvizeSakam / uvAca rAjJI prANeza ! kenaitAJcUrNitAH zilAH ? / na jAnAmIti tenokte devI punarabhASata // 78 // amUn bhImadruhaH kohi dAruNAn dArayiSyati ? / zaGke svenaiva pApena zIrNAstu kaNazaH svayam // 79 / / tenAnavAptapUrveNa nagottAraklamena ca / putrazokena cAtyantaM kuntI vaiklavyamAgamat // 80 // athAtiraMhasA kAMzcid vyAkozAsyakuzezayAn / pattInAgacchato dUrAdvIkSAJcakre kSitIzvaraH // 81 // tatpramodAnumAnena parijJAya nRpo'bhyadhAt / devi ! tvaM vardhase diSTyA kuzalI tava nandanaH // 82 // iti vardhayato rAjJI rAjJaste'pi vyajijJapan / agre'sau vijayI svAminnakSatAGgastavAtmajaH // 83 // devIkroDasthitasyaiva tvatputrasya manAgapi / petuSo'pi gireH zRGgAnmukharago na bhidyate // 84 // etatkathitamasmAbhiranyadatyadbhutaM punaH / puro gatvA svabAlasya svayamAlokayiSyasi // 85 // iti vArtAsudhApAnaproSitAzeSavazasA / tvaritaM tvaritaM bhImajananI purato yayau // 86 / / rAjA'pi rAjamAnAsyaH preyasIpRSThato vrajan / samAsasAda taM dezaM yatrAsti kSemavAnsutaH // 87 / / zilAcUrNamaye talpe sukhottAnazayaM sutam / akSataM zatapatrAkSaM tau nirIkSAmbabhUvatuH // 88 // 1. Dimba:-hAhAravaH / 2. vikasitamukhakamalAn / 3. naSTasarvavighnA /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 94] [pANDavacaritramahAkAvyam / patantenabhImena zIlA cUrNIkRtA // tamudvIkSya tayorAsItprItirvAcAmagocarA / tau samAlokya bAlo'pi harSAdubAhu nRtyati // 89 // UrdhvamUrdhvaM lasadbAhuM bhImamAdAya vakSasA / / kuntI sAnandamAliGgya cucumba prasnutastanI // 90 // gatapratyUhamutphullalocanaM pANDubhUpatiH / balAdAcchidya patnItaH sAnandaM sasvaje sutam // 91 // pRthA papraccha pRthvIzamAryaputra ! draDhIyasI / asau zilA samagrA'pi bibhide kaNazaH katham ? // 92 // pArthivaH kathayAmAsa priye ! tava tanUruhaH / vajrakAyo'yamAkhyAyi bhAratyA nanu divyayA // 93 // tadasya vapuSA bADhaM vajreNevAbhitADitA / zileyaM kelizailasya cUrNIbhAvamupAyayau // 14 // yo'pi khaNDIkRto dRSTaH prastaro'dya tvayA pathi / tadApi tvattanUjasya tanUghAtavijRmbhitam // 95 // tacchrutvA vismitasvAntA kuntI kAntimupeyuSI / AdAya dayitAdbhImamAliliGga muhurmuhuH // 96 // prapAtabhUmi bhImasya bhRGgArAvarjitai laiH / niSicya zreyase vRddhAH kSaNAdAnacurakSataiH // 97 // tato muditayopAttasutayA priyayA samam / uttambhitadhvajAM rAjA rAjadhAnImupAyayau // 98 // abhramUvallabhArUDhaM nizAzeSe kadAcana / svapne mahendramadrAkSItpRthA pRthumanorathA // 99 // sA svapnaM kathayAmAsa patyuH prAtaH pramodinI / tasyai so'pi samAcakhyau zakrAbhaM bhAvinaM sutam // 100 // tataH prItiM parAM prAptA zlAghyaM garbha babhAra sA / prAtaHkAlopalabdho hi svapnaH sadya:phalapradaH // 101 // 15 25 1. airAvaNagajAruDham /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / arjunAdInAm janma // ] svayaM sAgaraparyantAM medinImanupadravAm / maNDalIkRtakodaNDAkartumIhAmbabhUva sA // 102 // samaye'pi samAgatya prajAH saMharatastadA / kRtAntasyApi sA kartuM spRhayAmAsa nigraham // 103 // sUryAcandramasau jAtu yattutoda vidhuMtudaH / tasminnapi babhUveyamabhiSeNanakAGkSiNI // 104 // itthaM garbhaprabhAvotthadhIrodAttamanorathA / tanayaM janayAmAsa sA muhUrte manohare // 105 // tadaiva divi vAgdevI sarvataH zuzruvetarAm / asAvArAdhitajyeSTho jagadekadhanurdharaH // 106 // durdharSo'tyantasaumyAsyaH sAmarSo nayavatsalaH / bhaviSyati kramAtkarmanirmukto muktivallabhaH // 107|| yugmam / [ 95 tadanantaramAkAze saGgItamudajRmbhata / rambhorvazIprabhRtayo nRtyamapsaraso vyadhuH // 108 // jagurjaganmanohArimUrchanaM kinnarezvarAH / ajAyata punarvAdyanAdAdvaitaM tathA divi // 109 // pradattatridazAnande tasminnAtmajajanmani / pramodakRtasaMvAdaH pANDuzcakre mahotsavam // 110 // taM cakAra sa nAmnA'pi guNairajunamarjunam / indrasya darzanAtsvapne jAto'sAvindrasUriti // 111 // atha zlAghyatamasvapnasUcitau nicitau zriyA / yugmalau janayAJcakre madrarAjasutA sutau // 112 // tAvapyAkAzabhAratyA kathitau yadbhaviSyataH / sattvazauryayutau siddhigAminau guruvatsalau // 113 // pradattayA pitRbhyAM tau vinItau nayazAlinau / nakulaH sahadevazcetyAkhyayA khyAtimIyatuH // 114 // 1. rAhuH / 2. sakrodhaH / 3. jagato manohAriNI mUrchanA yasmin karmaNi yathA syAttathA / 5 10 15 20 25
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 96 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dhRtarASTraputrANAM navanavaterjanma // amI kumArAH paJcApi diviSatpAdapA iva / yazaHkusumasaurabhyasubhagAH khyAtimAyayuH // 115 // gAndhArIpramukhAzcASTau dhRtarASTrasya yAH priyAH / ajAyanta sutAstAsAM kramAdduryodhanAnujAH // 116 // putrANAM navanavatisteSAM nAmAni tadyathA / AsIdduHzAsanaH pUrvo duHsaho duHzalastathA // 117 // raNaH zrAntaH samADhyazca vindaH sarvaMsaho'pi ca / anuvindaH subhImazca subAhurduSpradharSaNaH // 118 // durmarSaNaH sugAtrazca duSkarNo duHzravAstathA / varavaMzo vikIrNazca dIrghadarzI sulocanaH // 119 // upacitro vicitrazca cArucitra: zarAsanaH / durmado duSpragAzca yuyutsurvikaTAbhidhaH // 120 // UrNanAbhaH sunAbhazca tathA nandopanandakau / citrabANazcitrakarmA suvarmA durvimocanaH // 121 // ayobAhurmahAbAhuH zrutavAnpadmalocanaH / bhImabAhurbhImabala: suSeNaH paNDitastathA // 122 // zrutAyudhaH suvIryazca daNDadhAro mahodaraH / citrAyudho niSaGgI ca pAzo vRndArakastathA // 123 // zatruJjayaH zatrusahaH satyasandhaH suduHsahaH / sudarzanazcitrasenaH senAnIrduSparAjayaH // 124 // parAjitaH kuNDazAyI vizAlAkSo jayastathA / dRDhahastaH suhastazca vAtavegasuvarcasau // 125 // AdityaketurbahvAzI nirbandho'pi prayAsyapi / kavacI raNazauNDazca kuNDadhAro dhanurdharaH // 126 // ugraratho bhImarathaH zUrabAhuralolupaH / abhayo raudrakarmA ca tathA dRDharathAbhidhaH // 127 // 1. mahAbhArate tu viviMzatiH / 2. citravartmA / 3. prayAdyapi /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [97 10 tRtIyaH sargaH / vidurasya sabhAsamakSa kathanam // ] anAdhRSyaH kuNDabhedI virAjI dIrghalocanaH / pramathazca pramAthI ca dIrghAlApazca vIryavAn // 128 // dIrghabAhurmahAvakSA dRDhavakSAH sulakSaNaH / / kanakaH kAJcanazcaiva sudhvajaH subhujastathA // 129 / / virajAzcetyamI sarve raNakarmavizAradAH / sarve zauNDIradordaNDAH sarve sarvAstrakovidAH // 130 // dhRtarASTro'tha bhISmAdInupAvezya paredyavi / mauhUrtikAnsamAhUya papraccha svacchamAnasaH // 131 / / AkhyAtamazarIriNyA bhAratyA yadyudhiSThiraH / bhavitA bhuvanazlAghyo na ko'pyatrAsti saMzayaH // 132 / / kintvanantarametasmAdrAjA duryodhanaH kimu / bhaviSyati na vetyevaM jJAnenAlocya zaMsa naH // 133 // atrAntare diganteSu rajobhiH parijambhitam / udatiSThanta nirghAtAzcakampe ca vasundharA // 134 // zivAzcAzivazaMsinyo viresurvirasaM tathA / mArtaNDamaNDalaM cAbhUtpariveSeNa bhISaNam // 135 / / etAni dunimittAni prekSya tallakSaNAni ca / jJAninaH sarvaviduraM viduraM pratyacIkathan // 136 / / ayamUrjasvalo rAjA rAjacakravijitvaraH / bhaviSyati paraM kAlaH kulasya ca janasya ca // 137|| iti naimittikAdiSTamaniSTaM vidurastataH / sabhAsamakSamAcakhyau dhRtarASTrasya zRNvataH // 138 // taccAkarNya viSaM karNapuTayorambikAsutaH / punaHparyanuyuGkte sma kule zAntiH kathaM bhavet ? // 139 // atha saMdehasaMdohacchiduro vidurastathA / apreyo'pi vacaH pathyaM tathyaM ca tamudAharat // 140 // 15 20 25 1. balavAn / 2. pRcchataH iti pratya0 / 3. apriyamapi /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98] [pANDavacaritramahAkAvyam / vidurasya cintA // nikhilasya kulasyAsya kSemaM cetkartumicchasi / tadenamenasAM pAtraM duSputraM tyaktumarhasi // 141 // tanayenApi kiM tena kulapralayakAriNA ? / tena hemnA'pi kiM kAryamArya ! karNau chinatti yat // 142 // AsatAM zatamekonamapi svastikRtaH sutAH / alpamalpetarasyArthe tyAjyamitthaM vidurbudhAH // 143 // AmbikeyastadAkarNya na yAvatpratyabhASata / pANDuruDDAmaraprItistAvadviduramabhyadhAt // 144 / / IdRzAni na labhyante putrabhANDAni kutracit / mamopayAcitaireSa jAto duryodhanaH sutaH // 145 // kSayaH kulasya cetputrAdvRddhistarhi kuto bhavet / bhAnozced dhvAntamAkAze prakAzaH syAtkutastataH ? // 146 // yudhiSThirAdapi jyeSThaH pUrvaM garbhAvatArataH / asau rAjyAbjasavitA bhavitA gotravardhanaH // 147 // tacchivAH santu panthAnaH svasthAnagamanAya vaH / abhidhAyedamAsthAnAdudasthAt pANDubhUpatiH // 148 // duryodhanasya duHzalyA nAma yAmirbabhUva yA / sindhUnAmadhirAjastAmupayeme jayadrathaH // 149 // atha te dhRtarASTrasya vardhante sma zataM sutAH / doSNoryeSAM sma jAgati sphUrtistrailokyatolane // 150 // dhArtarASTrAH zataM paJca pANDavAste tu saMhatAH / zataM paJcottaraM svairaM remire hastinApure // 151 // bhISmaM ca dhRtarASTraM ca pANDaM ca viduraM ca te / pratiprabhAtamabhyetya namasyanti sma bhaktitaH // 152 // tataH satyavatI pUjyAmambikA'mbAlike tathA / ambA-gandhArikA-kuntI-mukhyAzca prANamannamI // 153 // 25 1. bahoH prayojanAya / 2. svasA /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [99 tRtIyaH sargaH / pANDava-kauravAnAm bAlakrIDA // ] mAtRNAM ca pitRRNAM ca tayA vAtsalyavattayA / nirvizeSaM manasteSu guravo hi samAzayAH // 154 // zaizavAdapyajAyanta pANDavAH paramArhatAH / yasya yAdRkparo lokastasya ceSTA hi tAdRzI // 155 // divA vA yadi vA naktaM bhaktiprahvIkRtA iva / cetasteSAM na muJcanti paJcApi parameSThinaH // 156 / / raMhasvitAparIkSArthaM nirNItapaNapUrvakam / sahasratAlamuttAlAste kadAciddadhAvire // 157 // gaGgAyAH puline jAtu sikatAkaNakomale / sarve kumArAzcikrIDuste zazvatpAMzukelibhiH // 158 // tuGgAttaTIviTaGkAtte jalakelikutUhalAt / yamunAyAM kadAcicca jhampApAtaM vitenire // 159 / / raMha:keli-raja:keli-jalakeliSu lIlayA / tAnbandhUnadharIcakre balodAro vRkodaraH // 160 / / sadA'vadAtaprakRtirdharmAtmA dharmanandanaH / babandha bandhuSu snehaM vizeSeNa suyodhane // 161 // vatsalo'pi nisargeNa bAndhaveSu vRkodaraH / krIDayA'lolayadbAlAnduHzAsanamukhAniti // 162 // kSiptAH kadAcitkakSAyAM bhImena bhujapIDanAt / zvAsAvarodhadausthyena saMsthitA iva te'bhavan // 163 / / bhImaH kadAcideteSAmanyonyaM zirasA ziraH / nAlikeradvayAsphAlamAsphAlayadanekazaH // 164 // dhRtvA kadAcitpAdAgre krozamAtrAM bhuvaM nayan / nAsAjAnulalATAdau tvacayAmAsa tAnasau // 165 // tAnbaddhvA bAhupAzena majjayitvA ciraM jale / bhImaH kelipriyo jAtu mRtaprAyAnamuJcata // 166 // 15 20 25 1. vegavattAparIkSArtham / 2. vizeSeNa iti pratyantara / 3. mRtaa| .
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 100] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bhImasya vinodam // dhArtarASTrAH kanIyAMsaH krIDantaste kadAcana / kutUhalAtkapitthAdInuccAnAruruhustarUn // 167 // tataH pAdaprahAreNa tAnAhatya mahIruhAn / phalaiH sArdhamapAtyanta te bhImena bhuvastale // 168 // kheditA api bhImAya na te kiJcana cukrudhuH / sneho'yaM na punardrohastasyeti jJAtapUrviNaH // 169 // labdhAspadaM manodhAtryAM vairibhUruhakAraNam / mAtsaryabIjamAbAlyAdabhUdduryodhanasya yat // 170 // tadAnIM bhImasenasya balavisphUrtikIrtibhiH / taccakre kiJciducchUnaM navyAbhiriva vRSTibhiH // 171 // ojAyitAni bhImasya khidyamAnAMzca bAndhavAn / vIkSyAvalepAtkopAcca bADhaM duryodhano'bhyadhAt // 172 // kadarthyante kathaM bhIma ! bhrAtaro'mI stanaMdhayA: ? / tava dordaNDakaNDUtiharo'smi tadupehi mAm // 173 // tenetthaM spardhamAnena samAhUto vRkodaraH / abhyadhatta mahAbhAga ! nAhaM bandhuSu durmanAH // 174 // paramitthaM mama snehacApalyaM paryavasyati / vaneSu dantino dantakrIDA'pi tarubhaJjinI // 175 // tato'valepaM kopaM vA mudhA duryodhana ! vyadhAH / yadvA naivAsti maryAdA kA'pyanAlocya vAdinAm // 176 // tvayA hi mama do: kaNDUrna manAgapyapohyate / na hyeraNDo gajendrasya kaTakaNDUyane kSamaH // 177 // asti cettava dordarpo yadvA'sUyA balIyasI / tadehi tvaM niyudhyasva budhyasva balamAtmanaH // 178 // ityAkSiptaH sa bhImasya niyuddhAya puro'bhavat / kiM lokAdhikadhAmAna: sahante tejaso vadham // 179 // yadA viramato naitau niroddhari yudhiSThire / tadA tau paritastasthuH kumArAH prekSakAH pare // 180 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [101 tRtIyaH sargaH / duryodhanasya vairam // ] marmaprahAranirmuktamanalaMkRtaramyayoH / niyuddhametayorAsIdazikSitamanoharam // 181 // tayordvayorapi khyAtabalibhyo'pi baliSThayoH / prAvartatauttarAdharyaparAvRttiH kSaNe kSaNe // 182 // dinendudinanAthAbhaistayorjayaparAjayau / duHzAsanArjunAdInAmakathyetAM mukhaistadA // 183 // niyudhyamAno vajrAGgaH krIDayA'pi vRkodaraH / kramAdduryodhanaM dUrAnninye niHsahadehatAm // 184 // cirAdadabhraM bibhrANaH parAjayaparAbhavam / zyAmAsyaH prayayau bandhumadhyAhuryodhanaH zanaiH // 185 / / tathaivAvasthitaM raGge bhImametya yudhiSThiraH / rajo'vaguNDitaM premNA pramamA svavAsasA // 186 / / bandhorniyuddhakhinnasya vapurvipulamAMsalam / snehAtsaMvAhayAmAsa mRdupANirdhanaMjayaH // 187 // nakulaH sahadevazca pramodAdabhitaH sthitau / svAJcalavyajanairbhImaM vIjayAJcakratuzciram // 188 // duryodhano raha:sthAne sthitvA cakre jaDocitAn / nijAzayapramANena vikalpAnabjanAlavat // 189 / / ardharAjyaharo yo'pi so'pi vadhyo mahaujasAm / kiM puna--mahe tasya ? sarvarAjyaharo'pi yaH // 190 // tataH sarvaprakAreNa mama vadhyo yudhiSThiraH / udIyamAno'pyucchedyo virodhI vyAdhivabudhaiH // 191 // kiM tvasAdhyaH parIto'yaM bhImena vijayena ca / bhUpAla iva sampanno vikrameNa niyena ca // 192 // tato bhImArjunAveva purastAdvadhamarhataH / dvau durvAramahAvIryAvajAtAre(jAviva // 193 / / 15 20. 25 1. dineza-dinacandrAbhaiH prati0 / 2. prabhUtam / 3. 'hi' iti pratyantare / 4. yudhiSThirasya /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ in 102] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanena kRtaH bhImasya jale prakSepaH // tatrApi prathamaM nirbhIrbhImo niHsImavikramaH / kInAzapuravAstavyaH kartavyaH prasabhaM mayA // 194 // vyApAdite mayA'muSminyudhiSThirakirITinau / bhavitArau haThAtkRSTastambhaprAsAdadurbalau // 195 / / tadA niyuddhasambandharajaHparicayAdiva / malImasAmimAM sandhyAM cakre duryodhano rahaH // 196 / / tatazchidrANi duSTAtmA bhImasya svacchacetasaH / nityamanveSayAmAsa sa naTaH kUTanATake // 197 / / paraM vividhakelIbhirgaGgAyAH kUlapAliSu / samaM sarvaiH kumAraistaiH so'pi cikrIDa sarvadA // 198 // kumArAnkrIDatastatra viditvA sutavatsalaH / bhUpatiH kAyamAnAni kamanIyAnyakArayat // 199 // krIDAzauNDatayA teSu bhukti supti ca te vyadhuH / sarvadA'pyadhikaH kiM tu bhImo'bhUdbhojanAdibhiH // 200 // kUle paredhurgaGgAyAH saugandhikasugandhini / suSvApa sikatAtalpe kelizrAnto vRkodaraH // 201 // AhAraM madhuraM snigdhaM tasya bhuktavatastadA / babhUva sukhanidrA'pi dIrghanidrAvijitvarI // 202 // idamantaramAsAdya duSTabuddhiH suyodhanaH / bhImaM baddhvA latApAzaiH pracikSepa chalAjjale // 203 // latApAzAnbisacchedaM chekazchitvA vRkodaraH / snAtvA kSaNena gaGgAyAH karIndra iva niryayau // 204 // nidrAyamANamanyedyustaM tathaivAGgamarmasu / dhArtarASTro'tidhRSTAtmA dandazUkairadaMzayat // 205 // sakopAH saphaNATopA daMSTrayA garalograyA / tIkSNAgrayA dazanto'pi bibhiduste na tattvacam // 206 // 15 20 25 1. yamaH / 2. balAt / 3. tRNagRhANi / 4. caturaH / 5. sarpaH /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ [103 tRtIyaH sargaH / kRpAcAryasya pArve kalAgrahaNArtham gamanam // ] kramAjjAgarito nirbhIrbhImastAnavahelayA / dUreNApohayannAgAzizunAgAniva kSaNAt // 207 // tataH sayodhano dauSTyAdIme bhoktumupasthite / ajJAtamazanasyAntaviSamaM viSamakSipat // 208 // sadya:prANahare tasmindatte bhImaM suyodhanaH / kRtAntadantayantrAntargatavantamamanyata // 209 // pratyutorjitamAtene tena bhImasya tatkSaNAt / puMsAM jAgratsu bhAgyeSu vipattirapi saMpade // 210 // krIDAmAtramidaM sarvametasyeti vicintayan / bhImo na kopamalinaM manazcakre manAgapi // 211 // dhRtarASTratanUjAstu niSphalArambhaduHsthitAH / tejobhiH pANDuputrANAM dandahyante sma kevalam // 212 // viditvA vidurasteSAmenamucchRGkhalaM kalim / vijane bhISmamukhyAnAM purastAdidamabhyadhAt // 213 // amI varmaharAH sarve pratibhotkarSazAlinaH / kumArAH samajAyanta tannopekSiturmahatha // 214 // kalAkalApopaniSanniSaNNamanaso yathA / ete bhavantyupAdhyAyAt prayatadhvaM tathA'dhunA // 215 // astveSAM kaH kalAcAryaH sarvavidyAbdhipAragaH / sAkAGkSamiti pRSTastairAcaSTa viduraH punaH // 216 // atraivAsti kRpo nAma kalAcAryaH prasiddhibhAk / devasya zAntanonityaM yatrAsItputravAsanA // 217 // sa vaH prArthanayA vidvAnetAnadhyApayiSyati / / labhyate'yamupAdhyAyaH puNyairatyantapIvaraiH // 218 // tatsamAkarNya gAGgeyaH kumArAnnikhilAnapi / samAkArya kRpAcAryamadhyApayitumArpayat // 219 // adhyagISata te zAstraM zabdapArAyaNAdikam / tataH prArebhire'dhyetuM dhanurvedamanividaH // 220 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 104] [ pANDavacaritramahAkAvyam / karNArjunayoH kalAbhyAsaH // laghusaMdhAnavicchedaprahAracchekabAhavaH / teSAmabhUvanbhUyAMsaH zastre sabrahmacAriNaH // 221 // ito'bhUttatra vAstavyaH saMdharmA vizvakarmaNaH / pumAnatirathirnAma sadAcAraikamandiram // 222 // vidhorivAnurAdhA'bhUttasya rAdhA sadharmiNI / kadAcidapi yA naiva jyeSThopAstimapAsthata // 223 // tayoH karNa iti khyAtaH sutaH sattvaikabhUrabhUt / yatraudAryaM ca zauryaM ca dvayaM niHsImatAM gatam // 224 // paGkopame kule tasminparAM vRddhimupeyuSaH / nalinasyeva tasyAsIduttamaireva saGgatiH // 225 // kalAkUpArapArAya spRhayAluraharnizam / sa zikSAM zastrazAstrANAmiyeSa gurusannidhau // 226 // praNipatya kRpAcAryametya so'pi khalUrikAm / kumAraiH samamAdhatta zastrazramamanAratam // 227 // kRpAcAryopadezAkhyasvAtivarSasya sarvataH / teSu karNakirITibhyAM muktAzuktipuTAyitam // 228 // Atte'pi vidyAsarvasve kRpAcAryAtsamaMtataH / kirITikarNayoH : prajJA manAgapi na tRpyati // 229 // krIDAjuSAM kumArANAM purIparisare'nyadA / tadIyAghAtabhItyeva kUpAntaH kanduko'patat // 230 // vidadhurvividhopAyAnkandukAkarSaNaM prati / parAM klAnti kumArAste vRthArambhAstu lebhire // 231 // teSvevaM klizyamAneSu varSIyAnpathiko dvijaH / vipreNa samamekena yUnA kazcidupAgamat // 232 // tato jagadire tena kumArAste dvijanmanA / etasya kandukasyArthe kathaM tAmyata (tha) putrakAH ? ||233|| 1. sadRzAH / 2. samAnaH / 3. kalAsamudrapAragamanAya / 4. zastrAbhyAsabhUmim / 5. ativRddhaH /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [105 tRtIyaH sargaH / kalAbhyAsenipuNatA // ] iyaM vo madhurA mUrtiriyaM vaH sphUrtiruttarA / iyaM vazcAturI cApe kiNasaJcayasUcitA // 234 // tadalpIyasi kArye'sminkimArambho'yamIdRzaH ? / karaprApye phale ko hi samArohati bhUruham // 235 // tadeSo'hamidAnIM vaH kariSyAmi samIhitam / / ityuktvA'darzayatteSAmiSIkA karavatinIH // 236 / / mayA'bhimantritA hyetAH samAneSyanti kandukam / ityAkhyAyAkSipattAsAmekAM vipro'nukandukam // 237 // bibheda kandukaM sadyaH sA ca nArAcalIlayA / / suhastahastamuktAni bANAyante tRNAnyapi // 238 // ante tAmanyayA'vidhyat tAmapyaparayA tathA / evaM paramparAyogAdupAdatta sa kandukam // 239 // bhuvanAdbhutabhUtena karmaNA tena vismitAH / praNamya baddhAJjalayaH kumArAstaM vyajijJapan // 240 // AryekSAJcakrire'smAbhizcApAcAryAH sahasrazaH / / paraM nRloke nAloki kasyApi prauDhirIdRzI // 241 // gururvA tvaM pitA vA tvamasmAkamasi samprati / ete smaH kiGkarAH sarve brUhi kiM karavAma te // 242 / / kuruvaMze dhvajAyadhvamadhvanInAH sadadhvani / ityAzvAsya dvijaH sarvAnprasannAMstAnavocata // 243 // adhvazramAvilaM dUramanena vinayena vaH / mano me katakeneva vAri ninye prasannatAm // 244 // darzayadhvamupAdhyAyaM mamedAnIM tamAtmanaH / nanu yuSmAkamAtithyaM bhavatAdidameva me // 245 / / sa hi yuSmadupAdhyAyaH kRpAkhyaH svajano mama / tasyAntevAsino yuSmAndRSTvA hRSTo'smi samprati // 246 // 1. zarazalAkAH / 2. pAnthAH / 3. mArgazrameNa malinaM vyAkulaM me manaH /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 106 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / droNacAryasyAgamanam svAgatam ca // ityuktairmaNDalIbhUya sarvaistaiH parivAritaH / pArthadattabhujAlambaH praviveza dvijaH pure // 247 // gRhAbhimukhamAyAntaM tamAlokya guNAlayam / pratyujjagAma romAJcasaMvarmitavapuH kRpaH // 248 // svacchandaniryadAnandabASpavIcivilocanaH / paJcAGgAliGgitakSoNirnamasyati ca taM kRpaH // 249 // kRpaM dRzA pibanso'pi prasAritabhujadvayaH / tathA''liGgadyathA jAtau tAvekavapuSAviva // 250 // kRpaH siMhAsane bhaktyA nivezya tamabhASata / adyedaM mandiraM pUtaM yadAkrAntaM bhavatkramaiH // 251 // saMvatsare samagre'pi vAsaro'yaM suvAsaraH / avatAraH sarasvatyAstvaM yatrAtithirAgataH // 252 // anamasyat kRpAcAryamAdareNa dvijo yuvA / abhyanandattamAzIrbhiH so'pi svajanavatsalaH // 253 // ko'yaM mahAtmA ? yasyetthaM kurudhve paryupAsanAm / iti rAjasutaiH praSTaH kRpaH punaravocata // 254 // vatsAH ! so'yaM gururdroNaH kalAnAM kulamandiram / ayameva rahasyajJo dhanuH pArAyaNe punaH // 255 // prakhyAtaH sUnurasyAyamazvatthAmeti nAmataH / na paraM pitaraM mUrtyA yo'nucakre guNairapi // 256 // ityAkhyAya visRSTeSu kumAreSu mudA kRpaH / droNAcAryAya vidadhAvAtithyamatithipriyaH // 257 // prasannamanyadA droNaM vyAjahAra rahaH kRpaH / praNayAtprArthyase kiJcinnAnyathA kartumarhasi // 258 // cApAcAryastvadanyo'sti yathA na bhuvanatraye / tathA'mIbhyaH kumArebhyo nAsti sapratibhaH paraH // 259 // 1. namasyAmAsa taM pratidvaya0 /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / arjunasya vinayaH // ] vyAkuruSva tadetebhyazcApopaniSadaM nijAm / sthAnanyAsena vidyAyAstrailokyaprathito bhava // 260 // zAlibIjaM ca vidyAM ca vaptukAmairmanISibhiH / 'sukSetraM ca supAtraM ca vinA puNyairna labhyate // 261 // etAvadbhirdinairete bhittivaccitrakarmaNAm / mayA tvadupadezAnAmupAnIyanta yogyatAm // 262 // tathetyaGgIkRte tena gatvA bhISmAntikaM kRpaH / sarvamAvedayAmAsa droNavRttAntamAditaH // 263 // droNAcAryamathAkArya satkRtya kanakotkaraiH / arpayAmAsa gAGgeyaH pautrAngrAhayituM kalAH // 264 // tadA vaikaTikasyeva mANikyeSu sujAtiSu / saMskArasteSu sarveSu didIpe sutarAM guroH // 265 // saMyogo guruziSyANAmanyonyaM prItizalinAm / teSAmatyadbhutaH so'bhUdindukairavayogavat // 266 // vRSTiM megha ivAcAryaH zikSAM samatayA dadau / sA tvAdhAravazAddadhre pariNAmaM pRthakpRthak // 267 // upadiSTaM dhanurvedaM sarvaM vetti sma phAlgunaH / vivedAnupadiSTaM tu svayaM zuzrUSaNaM guroH // 268 // dhanaMjayasya gurvaGgasaMvAhanabhavazramaH / mahAntamapi hanti sma zastrAbhyAsaparizramam // 269 // sudhAsvAdu guroH pAdapayaH pItvA rajasvalam / nijAM kapidhvajazcakre citraM prajJAmanAvilAm // 270 // vinayaM kurvatA'tyarthamarjunena vizeSataH / sarvaziSyapriyasyApi gurorAvarjitaM manaH // 271 // gurubhaktisudhAsekasaMpattyA sitavAjinaH zikSAvalliH phalasphAtimAtatAnAtizAyinIm // 272 // 1 1. maNiparikSakasya / 2. arjunaH / 3. arjunasya / [ 107 5 10 15 20 25
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 108] [pANDavacaritramahAkAvyam / ekalavyasya vRttAntaH // sarvAtizAyisadbodhamakarandakarambite / ziSyaprasUnapuJje'sminnarjunenAmbujAyitam // 273 / / lakSye sthire cale dUre'naparAddheSumarjunam / pazyaJjajJe sakarNo'pi karNo manasi matsarI // 274 / / asau sAdhAraNaH panthAH 'putro bhavati yatpriyaH' / guNairgurostato'pyAgAtpriyatAmarjunaH punaH // 275 // avocadekadA''cAryo vinayAvarjito'rjunam / kartAsmi tvAM guNairebhirjagatyekadhanurdharam // 276 // prasAdaH sa gurostacca cApacAturyamadbhutam / pArthasyedaM dvayaM bADhaM bAdhate sma suyodhanam // 277 / / sadguNaiH pANDavaiH sArdhamucchalanmatsarau tadA / karNaduryodhanau maitrImanvabhUtAM parasparam // 278 // . anadhyAyadine kvApi godhAdhArI dhanurdharaH / vane puSpakaraNDakAkhye kirITI krIDituM yayau // 279 // apazyattatra tUNIvatpUrNAsyamaphalaiH zaraiH / sArameyamameyAntavismayaH kaJcidarjunaH // 280 // abhUttasya manasyevaM taM vIkSitavatastadA / asti kvApi pradeze'smindhuryaH kazciddhanuSmatAm // 281 // athAsAvagrato gacchanyogyAniratamunnatam / ekaM pumAMsamadrAkSIllakSyabhedaikakovidam // 282 // saMdhAnA''dAnamokSeSu tasya saMprekSya lAghavam / pArthastaM vismito'pRcchatko'si tvaM kazca te guru: ? // 283 // so'vadadbhadra ! pallIndohiraNyadhanuSaH sutaH / ekalavyAbhidhAno'smi pulindakulasambhavaH // 284 // zastratattvAmbudhidroNI droNAcAryazca me guruH / zrUyate dhanvinAM dhuryaH ziSyo yasya dhanaMjayaH // 285 // 15 20 25 1. hastabandhanacarmapaTTakadhArI / 2. yogyAyAM-zastrAbhyAse nirataM-tatparam /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [109 tRtIyaH sargaH / arjunasya khedaH // ] pratyAvRttastataH pArtho vicchAyavadanaH pathi / Agacchannucchalanmanyurmanasyevamacintayat // 286 // kundendudhavalaireSa mAM parAjayate guNaiH / zaGke ziSyaprasAdo'pi cakre'sya guruNA'dhikaH // 287 / / iti cintAmaSIlepazyAmalaH sAzrulocanaH / pArtho vyarthazramamanyo gurvantikamupAyayau // 288 / / athonnamayya cibukaM taM snehAd gururabravIt / dinenduvatkathaM vatsa ! vahasi mlAnamAnanam ? // 289 // kRtAntaH kupitastasya tasya sannihito'zaniH / sAkSepastakSakastasya nikAraM te cakAra yaH // 290 // yathArthamavadatpArthaH kaH prabho'nyakkaroti mAm / kiM kezarikizoro'pi kenacitparibhUyate // 291 // kiM tvAzliSya purA proktastvayA'haM vatsa ! te samaH / mama zikSAmadhIyAno na dhanvI bhavitA paraH // 292 // iti prAksukRtA''sAdyAtprasAdAdyadudIritam / vacastat te'bhavanmithyA manAti mama mAnasam // 293 // yatte zikSAgraNIreko mayA'dya dadRze vane / ahaM prabho ! purastasya kalAM nApnomi SoDazIm // 294 // ujjagAra gururvatsa ! ziSyo me nAsti kazcana / yastvayA hanta tulyo'pi tvayAdhikye tu kA kathA ? // 295 // evaMvAdinamAcAryamarjuno vinayAnvitaH / enaM vo darzayAmIti vadan ninye tadantike // 296 / / pAdapAntarito bhUtvA tattAdRktasya lAghavam / guruH prathamamAlokya jagAma puratastataH // 297 / / AyAntamekalavyo'pi droNamudvIkSya dUrataH / Agatya bhUmiluThanai-patattasya pAdayoH // 298 // 20 1. apamAnam /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 110] [ pANDavacaritramahAkAvyam / ekalavyasya vRttAntaH // jyAkaThoraprakoSThAGkaM prazAntaM brahmacAriNam / ciraM sambhAvayAmAsa droNastaM sAndrayA dRzA // 299 // abravIcca kuto vatsa saiSa zikSAkramastava ? / na hIdRzaM mamAmnAyaM bhavetkArmukakauzalam // 300 // vihasya gurave'zaMsadekalavyaH kRtAJjaliH / vidAGkuruta me vidyAM droNAcAryAjjagadguroH // 301 // nAsau vidyopadezaste mattaH kiM bhASase mRSA ? | yathArthaM bhadra jalpeti gurustaM bhRzamabhyadhAt // 302 // evamukto vinItAtmA pallIpatitanUruhaH / mRNmayaM darzayAmAsa sa droNaM droNapArthayoH // 303 // pArthaH pRthulavedisthAM campakairacitArcanAm / tAM guroH pratimAM vIkSya vandate sma muhurmudA // 304|| ekalavyaM ca papraccha bhrAtarAvedyatAM mama / AjagAma gurudroNaH kutra te netrapAtratAm ? // 305 // so'pyasmai kathayAmAsa mahAbhAga ! mayaikadA / gururabhyarthitazcApazikSAheto rahaH sthitaH // 306 // tadA vinayanamro'pi yogyo'yogyo'pyahaM sakhe ! / hetoH kuto'pi guruNA sarvathA'pi nirAkRtaH // 307 // gurupAdAH prasAdAya dhyAnAdhyakSIkRtA api / bhavantyeveti nizcitya pradeze'tra samAgamam // 308 // sAkSAdiva guruM pazyannabhyarcya pratimAmimAm / divAnizamiSUnasyannabhyAsamahamAdadhe // 309 // namo'stu gurave tasmai prasAdAdyasya pazyataH / mAdRzo malinAtmA'pi vidhatte cApacApalam // 310 // yo hi smaraNamAtreNa hanti saMtamasaM bhRzam / avApnotu gurostasya taraNiH karaNiM katham ? // 311 // 1. sadabhyAsaM vinA / 2. dhyAnena pratyakSIkRtAH / 3. kSipan /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / ekalavyasyAdvitIyA gurubhaktiH // ] iti jalpantamAnandAttaM saromAJcakaJcukam / atucchapArthavAtsalyavivazo gururabravIt // 312 // pallIndraputra ! cedasmi gururaGgIkRtastvayA / tadatrArthe kRtArthena dIyatAM gurudakSiNA // 313 // ekalavyastadAkarNya vikasvaramukhAmbujaH / taM babhASe prabho ! brUhi vastu kiM te'stu dakSiNA ? ||314|| vibhavo vA ziro vA'stu madIyaM tava dakSiNA / etenApyAdhamarNyAt te na vimucyeya nizcitam // 315 // ityukto gururapyUce vAcaM nistriMzatocitAm / vAmetarakarAGguSTho nirlUya mama dIyatAm // 316 // tannizamya prasannAsyaH kRtArthaMmanyamAnasaH / so'sidhenukayA chitvA gurave'GgaSThamArpayat // 317 // puSpavRSTiH surairmuktA tasyoparyapatattadA / gurubhaktidvitIyena kaH sattvena na rajyate ? // 318 // droNAcAryo'pi sAzcaryaH prItacetAstrapAnataH / tamAzliSyAbhyadhAdvatsa ! duSkaraM kRtavAnasi // 319 // ataHprabhRti kodaNDamaGgulIbhirapi sphuTam / AkarSannaparAddheSuH kadAcinna bhaviSyasi // 320 // iti prItyA tamAzvAsya vyAvRtto vartmani vrajan / gururdhanaMjayenaitadvinayAdanvayujyata // 321 // taistaiH ziSyaguNaiH kAmamupeto'pi prabho ! tvayA / asau guNaikagRhyeNa kathaM na grAhitaH zramam // 322 // iti paryanuyukto'tha droNAcAryo'pyacIkathat / zRNu kAraNamatrArthe vatsa ! tvaM guruvatsala ! // 323 // zastre zAstre ca kenApi mA sma pArtho'tizayyatAm / iyaM mama pratijJA'sminnavajJAhetutAM yayau // 324 // 1. gurubhaktiH dvitIyA yasmin tena / 2. skhalitabANaH / [ 111 5 10 15 20 25
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 112] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya rAdhAvedhopadezaH // yathArthamidamAsAdya guroruttaramarjunaH / mene pratyupakArAya prANAnapi na kiJcana // 325 // athAgatya vinItAMstAJziSyAnadhyApayad guruH / amukte karamukte ca zastre te'pi vyadhuH zramam // 326 // azikSetAM gadAyuddhaM bhImaduryodhanau punaH / kalApAraMgamairjAtaM kumArairakhilaiH kramAt // 327 // zikhipicchamavasthApya tAlapAdapamUrdhani / droNAcAryo'tha kodaNDe tAnArebhe parIkSitum // 328 // lakSyAbhimukhamAlIDhaM sthAnamAsthAya tiSThataH / zarastu madgirA mocyo gurustAnityazikSayat // 329 // maNDalIkRtyakodaNDaM gurvAdezAnusArataH / nikSiptacakSuSo lakSye te tasthuH sthiracetasaH ||330|| pratyekaM te'nvayujyanta guruNA kimu pazyatha / mAM ca vRkSaM ca lakSyaM ca bandhUnetAMzca putrakAH ! // 331 // te'pyabhASanta pazyAmastvAM cainaM ca mahIruham / sarvAMzca bAndhavAnetAn lakSyaM caitat puraHsthitam // 332 // tena tadvacasA''cAryaH savyatho'ntaracintayat / ajAtyaratnavadamI yogyA nottarakarmaNaH // 333 // atha pArthaM vyavasthApya tathaiva gururAdizat / prekSe candrakamevAhaM picche'sminniti so'vadat // 334 // tAmarjunagiraM zrutvA nizcikye mudito guruH / rAdhAvedhopadezasya yogyo'yamiti cetasi // 335 // anyadA svarNadItoye majjanAya gururyayau / kumArA api sarve'pi suvinItAstamanvayuH ||336 // majjantamanta:salilaM gambhIrimaguruM guram / jaGghAkANDe'tha jagrAha grAhaH kazcidRDhagrahaH // 337|| 1. tAnAropya iti pratya0 pAThaH / 2. gaMgAnadIjale /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [113 tRtIyaH sargaH / kumArANAM kalAbhyAsa samAptiH // ] sa vikramakalAsArAnkumArAnakhilAnapi / alaMbhUSNurapi grAhanigrahAya samAdizat // 338 / / agAdhajaladurgasthaM te ca taM hantumakSamAH / udAsAMcakrire sarve guroH pArzvacarAzciram // 339 // akiJcitkaratAM teSAM vibhAvya gururAdarAt / mukhamAlokayAmAsa prahvabAhoH kirITinaH // 340 // guruM rakSannijagrAha grAhaM pArthaH patatribhiH / hastavAMzca manasvI ca kiM na kuryAddhanurdharaH ? // 341 // droNAcAryo'tha pArthAya pRthudorvIryazAline / rAdhAvedhopadezAkhyaM pradadau pAritoSikam // 342 // pradattopaniSattena bhRzaM reje dhnNjyH| vAdhivizrANitasudhAsarvasva iva vAsavaH // 343 / / Akalayya kumArAMstAnsarvavidyAsvadhItinaH / droNAcAryo'tha bhISmAdyairupetaM pANDumabhyagAt // 344 // satkRtya viSTare'bhyarNaM sa bhUpenopavezitaH / abhASata sabhAM dantajyotsnAbhiH snapayanniva // 345 // mahArAja ! kumArAste samaste'pyastravartmani / paramAM prauDhimArUDhAH parIkSyantAM tato'dhunA // 346 / / abhinandya guruM prItyA rAjA viduramAdizat / purIparisare ramye recyatAM raGgabhUriti // 347 / / apazalyAM samAM saumyAM bhuvamabhyarNapAthasam / adarzayattadopetya vidurasya gurustataH // 348 // tatrAdRtena guruNA nirmite balikarmaNi / viduro'pi kSitIzArthaM prekSA'gAramakArayat // 349 // avarodhavadhahetorvedikAzca garIyasIH / urvIzavargayogyAMzca maJcAnuccAnacIkarat // 350 // 1. sajjyatAM prati / 2. jalasamIpasthAm /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 114] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zastraparIkSA // dine gurusamAdiSTe dUtAhUtA mahIbhujaH / etya maJcAnalaJcakrurgirIniva mRgArayaH // 351 // sahito dhRtarASTreNa jAhnavIyena cAnvitaH / prekSAgAramagAtpANDuH putrazikSAdidRkSayA // 352 // kuntI nijatanUjAnAM vikramAlokanotsukA / satyavatyAdibhistatra samaM zvazrUbhirAyau // 353 // kumArAstraparIkSAyAM kSmAcara - vyomacAriNAm / reje samAjo nirvyAjaprIti - saMmIlitastadA // 354 // droNAcAryakRpAcAryau vividhAyudhapANibhiH / tairAnupadikaiH sArdhaM raGge prAvizatAM tadA // 355 // yudhiSThiraM tathA bhImakarNaduryodhanArjunAn / muktvA'nyeSAM guruH prAdAdanujJAM zramadarzane // 356 // kecitteSu kumAreSu gajAzvAdyadhirohiNaH / kodaNDe darzayAmAsurnijaM zikSAsu kauzalam // 357 // teSAmAbANasaMdhAnAllakSyabhedAvadherapi / ekameva janaH kAlaM kalayAmAsivAMstadA // 358 // saJcaratsu yathAlakSyaM tadbANeSu nabho'GgaNe / bhayena saGkucanti sma sarvataH prekSiNo janAH // 359 // rAjanyatanayopajJe lakSyabhede pade pade / sAdhu sAdhviti lokasya kalaH kalakalo'bhavat // 360 // sthiratvaM sauSThavaM kecillAghavaM dRDhamuSTitAm / Azritya darzayAmAsuste khaDgAdiSu kauzalam // 361 // amukte yantramukte ca pANimukte'pyadarzayan / samaste'pyAyudhe kiJcid guruzikSAM vicakSaNAH // 362 // athopatasthe raGgAntargurvAdiSTo yudhiSThiraH / lokazca tatra cikSepa stragdAmasadRzo dRzaH // 363 // 1. prekSAgeham, prati0 / 2. anvAgacchadbhiH / 3. rAjaputraprAkprArambhe /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / bhImaduryodhanayo: parIkSA // ] ekAM lakSye nicikSepa nijAM dRSTiM sunizcalAm / tasminvismayaniSpandAM koTisaMkhyAM janaH punaH // 364 // asAvacintyamAhAtmyaprahvIkRtajagattrayaH / asAvazeSazauNDIracUDAratnamanuttaram // 365 // asAvanupamanyAyapathaikapathikottamaH / asAvananyasAmAnyasatyapUtavacaH kramaH // 366 // itthaM lokakRtAM zlAghAM zrutvA'tiprItacetasaH / puNDarIkopamAH pANDordRzaH peturyudhiSThire || 367|| tribhirvizeSakam / rathI so'tha rathArUDhaH prauDhavikramasaMkramaH / niHzeSaM darzayAmAsa zastrakauzalamAtmanaH // 368 // atha tau nityasaMsRSTau duryodhanavRkodarau / gadAyuddhAya sannaddhau raGgotsaGge'vateratuH // 369 // raGgeNa raGgagagane sUryAcandramasAviva / tau pradakSiNacArIbhirabhitazceratuzciram // 370 // tau vismayena pazyantastadA diviSado divi / phalamAkalayAmAsurnetrayornirnimeSayoH // 371 // duryodhane ca bhIme ca pakSapAtAtpRthakpRthak / ekA'pi pariSattatra dvaidhIbhAvamupAyayau // 372 // dhairyaM duryodhanasyAho ! bhImasyAho susauSThavam / iti lokaprazaMsAbhiH zabdAdvaitaM tadA'bhavat // 373 // tato hRdi sthite bhImaprANanAzopadezakRt / gururduryodhanasyoccairjAgarAmAsa matsaraH // 374 // tato locanayoH kiJcid gAndhArItanujanmanaH / krodhA zreyAzajvAleva prAdurAsa pizaGgatA // 375 // dhRtarASTratanUjasya krodhAndhasya zarIrataH / svedabinduvrajavyAjAnniryayurmatsarormayaH // 376 // 1. saMhRSTau - pAThaH / 2. AzrayaM aznAti iti (dahanena vinAzakRt) AzrayAzaH [ 115 agniH / 5 10 1115 20 25
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 116] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasyAgamanam // tato vIkSya tadAkAraM nirvikalpamanA api / vidAJcakAra paritastadAkUtaM vRkodaraH ||377|| krodhadhUmadhvajasphUrjaddhUmasaJcayasannibhaH / ujjRmbhate sma bhImasya mUrdhni mUrdharuhoccayaH // 378 // kSaNAddazanabhItyeva sphurati smauSThapallavaH / tasyAGgAnyapi romAJcavyAjAtprAsAnasaJjayan // 379 // kopATopAdadhAvetAM tAvudgurNagadau tataH / saMhAramArutoddhUtAviva vindhyahimAlaya // 380 // saJjagmAte na tau yAvatprahArAya parasparam / abhASiSTa gurustAvadazvatthAmAnamAtmajam // 381 // vatsa ! vatsau mahAvIrau nivAraya javAdimau / mAbhUtkSobhaH kSaNAdevaM raGgasyAsya garIyasaH // 382 // ubhAvapi tatastena vAritau gurusUnunA / tAvupAvizatAM sthAnaM sAvahitthau nijaM nijam // 383 // nivArya tUryanirghoSaM rodasIbhedabhairavam / kolAhalaM ca lokAnAM gururgiramavocata // 384 // yo me putrAdapi preyAnprANebhyo 'pi priyaGkaraH / sarvAstrAmbhodhipArINastaM pArthaM pazyatAdhunA // 385 // AnaddhobhayatUNIraH karopahitakArmukaH / baddhagodhAGgulitrANaH kavacacchannavigrahaH // 386 // tato viveza bIbhatsurgirAntaH sadasaM guroH / madhyesurapuraM yanturyatneneva suradvipaH // 387 // yugmam / trijagatyekavIro'yamayamastravidAM varaH / kurugotrapradIpo'yamayaM bhuvanarakSitA // 388 // tejasAmekadhAmAyamayaM nyAyaniketanam / kIrtInAM kulavezmAyamayamutsAhamandiram // 389 // 1. dhUmadhvajaH-agni / 2. kuntAstrANi / 3. utkSiptagadau / 4. svasthau / 5. arjunaH / 6. niyantuH /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / karNasya-kathanam // ] [117 ityAnandAjjanairuktAH zRNvatyAH sarvato giraH / prasraveNa samaM kuntyAH petuH prItyA'zruvipuSaH // 390 // (tribhirvizeSakam) dhRtarASTrasya pANDozca pulakacchadmanA bahiH / phAlgunaM pazyatorjAtAH zubhasnehAGkarA iva // 391 // didRkSayeva pArthasya lokavaktreSu rAkayA / etyA'mAvasyayA tasthe gAndhArIvadane punaH // 392 // saMsajjanotthitaistaistairarjunastutighaTTanaiH / didIpe kopasaptAciH suyodhanazamItarau // 393 // karNastu sarvazastrAbdhikarNadhArabhujorjitaH / sArjunaM taM janaM hantumiyeSa prastutastutim // 394 // kalitoddaNDakodaNDamAlIDhasthAnamAsthitaH / kirITI dadRze sAkSAddhanurveda ivAGgavAn // 395 // janasyAbhUnmudA tUryaninAdairabhinanditaH / brahmANDabhANDabhedIva kalaH kolAhalo mahAn // 396 / / upajagmuSi vizrAntimatha tasmin kathaJcana / astrakauzalamAtmIyaM darzayAmAsa phAlgunaH // 397 / / lakSye cale sthire sthUle laghIyasi ca lAghavam / ke nAma vismayaM nApuH pazyantaH savyasAcinaH ? // 398 // dRDhAni dRDhamuSTitvAddurbhedyAnyapi bhindinA / jiSNunA vairivArasya dRDhaM ceto'pyabhidyata // 399 // tasminbahUni citrANi vicitrANi vitanvati / citrIyante sma ke nAma na mAdyaddormadA api // 400 // zaragrahaNasaMdhAnasamAkarSaNamuktayaH / zatazo lakSyabhedAzca tasyaikSyanta samaM janaiH // 401 // na yatra nipatanti sma nAyanA api razmayaH / lakSyaM tatrApyaNIyo'pi bhindanti smArjuneSavaH // 402 // 25 1. arjunam / 2. sutasne0 prati0 / 3. saMsat-sabhA / 4. nayanasaMbaMdhinaH /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasyakalAnaipuNyam // cakravardramato lohavapuSo yantrapotriNaH / nicakhAna mukhe paJca bANAnyugapadarjunaH // 403 // rAdhAvedhAdikaM tattatpArtho'nyadapi duSkaram / karoti sma yadAlokya surairapi visiSmiye // 404 // cakraprAsagadAkhaDgaprabhRtiSvapi kauzalam / zastreSu zvetavAhasya nirvAhamagamatparam // 405 // kSaNAtprAMzuH kSaNAddhasvaH kSaNAdbhUmau kSaNAdivi / kSaNAtkrIDannatha kroDe tatra jiSNuradRzyata // 406 // mantrAstrANyapyanudhyAnamAtrajAtodayAni saH / Agneya-vAruNAdIni kurubharturadarzayat // 407 // tataH samarthitaprAye tasminmahati karmaNi / sabhAloke ca sarvasminnAnandamakarandite // 408 // saMvartapuSkarAvarttanidhvAnapriyabAndhavaH / bhujAsphoTadhvaniH karNasphoTakRddhairavo'bhavat // 409 // yugmam / bhUbhRtaH kimu zIryante ? dIryate kimu medinI ? / patanti vidyutaH kiMsvit kSubhyanti kimutAbdhayaH ? // 410 // vikalpajAtamityantaH kurvannubhrAntamAnasaH / visaMsthulaM samuttasthau sarvo'tha sa sabhAjanaH // 411 / / Avave pnycbhinonnH pANDavaiH sAyudhaistadA / mUrtimAnparamAtmeva mahAbhUtaiH zarIribhiH // 412 // azvatthAmAnvitAH sthAmabandhurA bAndhavAH zatam / tArakA iva zItAMzuM parivatruH suyodhanam // 413 / / amandamandarakSubdhakSubhyadambhodhibhairavam / kAtarIkRtazauNDIraM siMhanAdaM samAvahan // 414 // bhujAsphoTAnusAreNa prakSiptanayanAmbujaiH / vismayastimitaistrAsalolaizcAlokito janaiH // 415 // 15 20 25 1. yantravarAhasya / 2. arjunasya / 3. unnataH / 4. manthAnaH /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 tRtIyaH sargaH / karNasya prazaMsA // ] [119 bhImAkRtirapi prAMzuH sAsi-tUNIra-kArmukaH / kAJcanaM kavacaM bibhratsumeruriva jaGgamaH // 416 // bIbhatsuM prati bIbhatse kSipanguJjAruNe dRzau / raGgamadhyamathAdhyAsta karNaH zauryamahArNavaH // 417 // caturbhiH kalApakam / tataH karNaH kRpAcArya droNaM ca druhiNopamam / nanAma nAmitArAtirnItiprahvAntarAzayaH // 418 // tataH sagarvaM so'vocatpArtha mA'nena karmaNA / maMsthAH karmaThamAtmAnaM mAmAlokaya samprati // 419 // atha pArtho yathA yadyatkarma nirmitavAnpurA / karNaH sAtizayaM tattat prathayAmAsivAMstathA // 420 // tataH saharSamutthAya dhRtarASTratmajAgraNIH / karNaM nibiDamAliGgya praNayAdityavocata // 421 // karNa ! tvamekavIro'si tvaM trilokIvibhUSaNam / tvaM dhanurvedavidyAyAH parAM sImAnamIyivAn // 422 // tvameva vairidordarpasampadAM pazyatoharaH / tvameva kIrtinirvAsaDiNDimaH sarvadhanvinAm // 423 // idaM rAjyamime prANA imAH kurukulazriyaH / sarvaM tvadIyamevaitabrUhi yena prayojanam // 424 // karNo'pyuvAca me'styeva samastaM suhRdi tvayi / prArthaye kevalaM bhUyAtsauhArda te mayi sthiram // 425 / / kiM tu pArthasya dordaNDakaNDUtijvaritAtmanaH / icchanti dvandvayuddhena bhujo bhiSajituM mama // 426 // giramAkarNya karNasya tAmadhikSepapAMsulAm / huto vahniriva krodhAjjvalitaH phAlguno'bhyadhAt // 427 // karNa ! nirnAma ! nirmajjan madIyazarasAgare / astrodakairnijastrINAM dRzaH kiM plAvayiSyasi ? // 428 // 15 25 . 1. brahmopamam / 2. cauraH / 3. adhikSepeNa-tiraskAreNa pAMzulAM sapApAm /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / karNArjunayoH krIDA // karNastato'bravItkopAtpArtha ! keyaM bibhISikA / gRhANAstraM harAmyeSa sarvaM garvaM tavAdhunA // 429 // tato droNAbhyanujJAtaH pragRhya sazaraM dhanuH / yuddhazraddhAya kAya kapiketuratiSThata // 430 // tayoH samarasaMrambhadarzanotsukacetasAm / AsItkusumiteva dyaurvimAnaistridivaukasAm // 431 // tadIyasamarArambhavilokanakutUhalI / anUrusArathistasthau sthirIkRtarathaH kSaNam // 432 // tau prajAbhiradRzyetAM raNAyAnyonyasammukhau / vindhyAdrivipinotsaGge mattau dantAvalAviva // 433 // abhUvankarNataH kecitkecidarjanataH punaH / khecarAmaramAnAM tadA dvaidhamajAyata // 434 // puraH karNasya ko jiSNuriti duryodhanAdayaH / kaH karNo'gre'rjunasyeti dadhurbhImAdayo mudam // 435 // kuntI tu kuntabhinneva tanayasnehaviklavA / mUrchAndhakAravidhurA papAta jagatItale // 436 // tAM tathA viduraH prekSya preSyAbhizcandanadravaiH / kSaNAdAzvAsayAmAsa zItaizca vyajanAnilaiH // 437 // viSamaiva gatiH kAmaM samarasyeti kAtaram / pANDorvadanamAlokya rAdheyamavadatkRpaH // 438 // kuntIkukSisarohaMsa-kuruvaMzaikamauktikam / pANDuhemAdrikalpadrurbIbhatsuvidito'sti naH // 439 // tattvamapyAtmano brUhi mAtaraM pitaraM kulam / tAmyatastava cedvAhU raNAya kapiketunA // 440 // tAM kRpasya kRpANAgrazitAmAkarNya bhAratIm / jhaTityutthAya saMrambhAdabhASata suyodhanaH // 441 // 1. arjunaH / 2. sUryaH / 3. nUtanasne0 prati0 / 4. karNam / 25
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [121 tRtIyaH sargaH / karNasya rAjyAbhiSekaH // ] kiM kulena pitRbhyAM vA ? gauravaM hi guNairnRNAm / adhirohati mUrdhAnamaravindaM kimanvayam // 442 // raNaH zauNDIrimApekSaH kulaM na kvApyapekSate / zauNDIrastabalAtkarNaH phAlgunaM yodhayiSyati // 443 / / kiM nAma so'pi zauNDIra: ? kSamate yaH parAnapi / na nAma sahate siMho garjAbhiH sphUrjato ghanAn // 444 // atha jalpatha nA rAjJA vidhatte yuddhamarjunaH / rAjye karNastadaGgAnAmabhiSikto mayA'dhunA // 445 // ityudIrya kRpAcAryaprabhRtIndhRtarASTrasUH / karNarAjyAbhiSekAya tatkAlamupacakrame // 446 / / purohitamathAhUya karNaM svarNAsanasthitam / / svabhukte so'GgasAmrAjye'bhyaSiJcat tIrthavAribhiH // 447 / / niSkalaGkamRgAGkAbhaM tasya cchatramadhAryata / arjitaM nijadordaNDairyazaH svamiva piNDitam // 448 // prakIrNakAni karNasya dhUyante sma vadhUjanaiH / abhiSektuM tamAyAtA gaGgormaya ivAmbarAt // 449 // ciraM jayAGgarAjeti zabdodgArapuraHsaram / / tasya bhogAvalI peThurbandino vizvanandinaH // 450 // karNaH pratyupakArAya yayAce'tha suyodhanam / sthemAnamarthayAMcakre so'pi sauhArdasampadaH // 451 // sauhArda hi kiyanmAnaM ? prANA api tavaiva me / ityuktavantaM rAdheyaM mudA'zliSyatsuyodhanaH // 452 // tataH prAptAGgasAmrAjyaH punarAdAya kArmukam / / raNArambhAya rAdheyo dUrAdAhvAsta phAlgunam // 453 // sAmrAjyamaGgadezAnAmupazrutyAtmajanmanaH / smaradAnandasandohavisaMsthulapadakramaH // 54 // 1. jalpavatA rAjJA iti pratyantara / 2. cAmarANi / 3. stutim / 4. suyodhanaH /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122] [pANDavacaritramahAkAvyam / karNasya vRttAntaH // srastottarIyasicayaH praphullanayanotpalaH / karNasya janako'bhyAgAttatrAtirathisArathiH // 455 // yugmam / karNaH pitaramAlokya dUrAdutsRjya kArmukam / papAta pAdayostasya daivataM hi paraM pitA // 456 // aGgarAjyAbhiSekArdramAnandAzrukaNodakaiH / punaruktaM ziraH so'pi tanUjasyAbhyaSiJcata // 457 // AliGgati sma sarvAGga sutamutthApya sArathiH / unmIlatpulako mUni bhUyobhUyazcucumba ca // 458 // vijJAya vijJatilakastamitthaM sAratheH sutam / karNamabhyarNamAgatya vadati sma vRkodaraH // 459 // sUtAtmaja ! na pArthena kathaJcidyoddhamarhasi / gRhyatAM prAjanaM cApamapahAya kulocitam // 460 // aGga ! tvamaGgasAmrAjyayogyo'si na kathaJcana / mRgArAtipade hanta gomAyuH kimu jAyate // 461 // iti vyAharati svairaM bhIme ! bhImabhujorjite / Agatya rabhasAd bhrAtRmadhyAduryodhano'bhyadhAt // 462 // vIrAcArAnabhijJo'si bhIma ! yatkulamIkSase / culukA''cAntasaptAbdheH kulaM kumbhodbhavasya kim ? // 463 // tattvAntaraM kimapyetatkarNa ityuditaM bhuvi / divyAGgalakSaNaM sUtI na sUte sutamIdRzam // 464 // athAtirathirAha sma sAdhu sAdhu suyodhana ! / asau me nAGgajaH sUnuryathA prAptastathA zRNu // 465 / / triHsrotaHsrotasi purA prabhAte gatavAnaham / apazyaM ratnamaJjUSAM puNyalakSmI nijAmiva // 466 // 1. azvanodanayaSTiH / 2. agastyamuneH / 3. sArathibhAryA /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ [123 tRtIyaH sargaH / karNa vRttAntaH // ] gRhe nItvA puraH patnyAstAmuddhATya tadantare / sakuNDalaM sphuratkAnti vacanAgocarazriyam // 467 // rAjakuJjaradarpoSmadhvaMsasambhAvitAkRtim / ekamAlokayaM bAlaM siMhArbhakamivodbhaTam // 468 // (yugmam) tamAlokya kRtAlokaM patnI rAdhAmathAbhyadhAm / anapatyA priye ! sampratyanena bhava putriNI // 469 // ityuktA sA'pi mAmAha prANeza ! ghusRNAruNe / jAte prAcyA dizo vaktre svapno'dya dadRze mayA // 470 // jAnAmi bhAnumAnetya saprasAdaM jagAda mAm / vatse ! sampatsyate te'dya zauNDIratilakaH sutaH // 471 // taM dRSTvA dadhatI harSamujjAgaramajAgaram / tadaiva ca tvayA'nena diSTyA putreNa vardhitA // 472 // ityAkhyAte zubhe svapne priyAyAH pulakaspRhaH / maJjUSAtaH samAkRSya tamaGke bAlamakSipam // 473 // karNasyAdhaH karaM kRtvA sutaH prApto'yamityasau / prApitaH karNa ityAkhyAM tanayaH sudine mayA // 474 / / svapne ravivitIrNatvAdaparaM ravibhUriti / / asyodyadbhAgadheyasya nAmadheyamajAyata // 475 // bhavanti sma guNA bAlyAdasminnasmatkulAtigAH / paGke par3eruho vRddhiH saurabhaM tu svatobhavam // 476 // asau rAjakule kvApi labdhajanmA na saMzayaH / iti kundojjvalairasya guNairanumitaM mayA // 477 // asau madvaMzajatvena yadadhikSipyate muhuH / kAkolakulajatve'pi kutsanaM kokilasya tat // 478 // 15 20 1. kRtaprakAzam / 2. kukamAruNe / 3. SAnta0 prati / 4. droNakAkaH-kAkajAtivizeSaH /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / kumArANAM virodhaH // imAmAkarNya karNasya kathAmatirathermukhAt / dadhuH sabhAsadaH sarve vismayastimitaM manaH // 479 // kuntI tu cintayAmAsa diSTyA jIvati me sutaH / netrayozcirarAtrAya mamAbhUtpAraNAvidhiH // 480 // saiveyaM yanmaNistomamaNDitA kuNDaladvayI / ahamekaiva dhanyA'smi yasyAH karNArjunau sutau // 481 // ko'nyaH spardheta pArthena ? yo hi na syAtsahodaraH / amRtenAmRtAbhIzureva spardhitumarhati // 482 // karNo vaH sodaro bandhuriti sambandhamAditaH / samaye dharmajAdInAM jJApayiSyAmi jAtucit // 483 // evaM vikalpakallolaiH kuntyAmAkrAntacetasi / sabhAyAM bhujamutkSipya krudhA duryodhano'bhyadhAt // 484 // abhiSikto'yamaGgeSu yAdRzastAdRzo mayA / nAbhISTo yasya kasyApi sa nAmayatu kArmukam // 485 // tAmAkarNya giraM pANDusUnuSu jvalitAtmasu / bhayoddhAntasya lokasya jajJe kolAhalo mahAn // 486 / / pANDurdoNamabhASiSTa dRSTvA tadasamaJjasam / pracaNDa: putrabhANDAnAmakAle kalaha: kimu ? // 487 // eSAmasmAbhirAsUtri kalAmAtraparIkSaNam / kumArANAM virodho'yaM tadAcAryA ! nivAryatAm // 488 // mitho virodhaM bandhUnAmavekSitumivAkSamaH / tadAnIM ca patirbhAsAmastagahvaramAvizat // 489 // athotkSipya bhujaM droNaH pANDavAnkauravAnapi / siMhapotAnivAnyonyaM yudhyamAnAnnyavArayat // 490 // 15 20 1. cirakAlena / 2. candra / 3. bhISTaM prati0 / 4. 'bhANDa' ityaM dezyaH zabdaH, 'bhAibhAMDu' iti bhASAyAmapi /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [125 tRtIyaH sargaH / sabhA visarjanam // ] bhujotkarSAcca bIbhatsoH kumArANAM ca matsarAt / Anandazca viSAdazca samaM pANDorabhUdvayam // 491 // dhRtarASTra-kRpa-droNa-gAGgeyAdibhiranvitaH / visRjya saMsadaM pANDunijamandiramAsadat // 492 // kRtakarNastutiH kazcitkazcitpArthastavolbaNaH / kazcidduryodhanastotA janaH svaM svaM gRhaM yayau // 493 // itaretararandhravIkSiNaste vinayAcchAditamatsarAH kumArAH / sakalAsu kalAsu keliyogyA, militA eva vitanvate sma nityam // 494 // [ ] iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye bhImaduryodhanAdijanmakumArakalAropaNAstradarzanavarNano nAma tRtIyaH sargaH // 3 // 10
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDoH sabhAyAmAgamanam tasya varNanam ca // 5 caturthaH sargaH // athAnyadA'vadAtazrIH zrImAnpInAMsakuTTimaH / khaNDitArAtidoSkANDa: pANDuH saMsadamAsadat // 1 // hiraNmayamayaM bheje zAradAmbhodharadyutiH / bhadrAsanaM zazikrAntasumeruzikharopamam // 2 // dadhAra ratnakeyUre sa prabhA'ruNitAmbare / vamabhyAmiva bAhubhyAM pratApaM mUttatAM gatam // 3 // arAtikIrtisarvasvamAvatyaiva vinirmitam / sa babhArojjvalaM hAramura:sthalavilambinam // 4 // zirasyuvAha pItAnAM vipakSamahasAmiva / amAntamantaH saMdohaM sa ratnamukuTacchalAt // 5 // kapoladarpaNe draSTamAtmIyakamanIyatAm / vikartanAvivAyAtau sa dadhau svarNakuNDale // 6 // jayaprazastimetasya cAmaragrAhiNIgaNAH / kaGkaNaugharaNatkArakaitavena vitenire // 7 // hArayaSTiM mahIpRSThe tasyaiva vizadaM yazaH / puJjayantaH kSitIzAstaM praNamyopAvizanpuraH // 8 // maNikoTIrasaMkrAntamUrtirAttaikabAndhavaH / uhyamAna iva bheje zirobhiH so'vanIzvaraiH // 9 // styAnIbhUyaM gatairmUrtimadbhiH kAmarasairiva / nirmitAH parito vAranAryastaM paryavRNvata // 10 // 15 1. sUryo / 2. koTIra-mukuTa /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / sabhAyAM drupada dUtAgamanam // ] gAGgeya- dhRtarASTrAdiguruvargo'pi gauravAt / alaJcakre tadAsthAnamAnandabharameduraH // 11 // yathAsthAnamathAsIne sAmantAmAtyamaNDale / stuvatsu zo vizvazrotrAnandiSu bandiSu // 12 // puSpAvacUlarolambakadambadhvaniDambaraiH / muhurnihvathamAnAsu gAthakI-kalagItiSu // 13 // nAnAsUktIH kavIndreSu rasabhaGgitaraGgitAH / udgiratsu janazrotrapaTupIyUSavarSiNIH ||14|| vizAradeSu purato bharatAdimahIbhujAm / prathayatsu kathAstathyA nitAntameghamarSaNIH ||15| abhyetya bhUminyastaikajAnurAnamya bhUpatim / mUrdhanyaJjalimAdhAya pratIhAro vyajijJapat // 16 // deva ! sevakakalpadro ! drupadasya mahIpateH / AkAraviditAkUto dUtaste dvAri vartate // 17 // jAhnaveya- dhRtarASTra - vidurANAmathAzayam / jJAtvorvIpatirAdikSat tatpravezAya taM bhruvA // 18 // AkSiptacakSurAlAnalAlitaiH kelilolupaiH / savibhramA bhramAtaGgabandhubhirgandhasindhuraiH // 19 // vanAyudezyairdevAzvadezIyairmandarodare / bhRzamojasvibhiH klRptanetraraGgasturaGgamaiH // 20 // saGgItaraGgani:saGgamRdaGgadhvanilAsibhiH / hRSyannajasravisrambhAdalolaiH kelikekibhiH // 21 // vapurvisArisaurabhyasambhAvitanabho'ntare / niviSTadRSTirutphAle kelikastUrikAmRge // 22 // sa dUtaH pUtavAGnindan saMsadaM zAtamanyavIm / upatasthe nRpAsthAnaM pratIhArapuraHsaraH // 23 // paJcabhiH kulakam / [ 127 1. rolambA - bhramarAH / 2. pApakSayakAriNIH / 3. airAvaNa / 4. vanAyudeze - arabasthAne bhavAH taiH / 5. azvazAlAmadhye / 6. dAlolai pratidvaya / 7 indrasaMbandhinIm / 5 10 15 20 25
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 128] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dUtasya kathanam // sa praNamya yathAsthAnamupavizya vizAmpatim / vijJo vijJapayAmAsa maulikuDmalitAJjaliH ||24|| arivrAtakRtAseva ! deva ! drupadabhUpatiH / prAhiNodanaNupremapraNayI mAM tvadantike // 25 // sutA'sya draupadItyasti prANebhyo'pi priyaGkarA (rI) / imAM sa yasmai kasmaiciddAtumutsahate na hi // 26 // vyaktaM ca vakti yaH ko'pi rAdhAvedhaM vidhAsyati / tasmai suteyamasmAbhirdAsyate pAritoSikam // 27 // AmnAtino dhanurvede sarvAJjitvA'strakovidAn / vartante bhavato vizvavizvAnandananandanAH // 28 // jJataH satyapi dordaNDamaNDane rAjamaNDale / neturnaH pUrayiSyante nUnametairmanorathAH ||29|| mattadvipakapolA hi madapAnakutUhalam / pUrayanti dvirephasya nA''lekhyakariNAM kaTAH // 30 // jagatyAmekadhAnuSkairAgatya saha sUnubhiH / svayaMvaraM bhuvo bhartustadalaGkartumarhasi // 31 // matamAdAya gAGgeyaprabhRtInAM kurUdvahaH / dUtasya bhAratImetAmomiti pratyapadyata // 32 // ratnakuNDala keyUrakaGkaNAdyairanekazaH / kAmamAnandya taM dUtaM visasarja vizAmpatiH // 33 // atha pratasthe kAmpilyaM pRtanAbhiH prakampayan / medinImaNDalaM pANDurbhugnabhogIndradhAritam // 34 // prasthAnamaGgalaM tasya sahitasya tanUruhaiH / vidadhe kulavRddhAbhirmUrttAbhiriva siddhibhiH // 35 // tatkAlonmIladAnIladAnAmbhaHzru(sru)tibhirbhuvi / dvaitayika vitanvantaM kalindatanayAmiva // 36 // 1. sadabhyAsavantaH / 2. asmAkaM netuH - drupadanRpasya / 3. bhugnaH avanataH /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / pANDava-kauravANAM kAmpilyaM prati gamanam // ] garjAbhiH snigdhamandrAbhiH zikhaNDikulatANDavam / kurvANaM vAraNAdhIzamAruroha mahIpatiH // 37 // yugmam / dukUle kalayAmAsa sa prayANakSaNocite / dadhaccandrAtapAzliSTagirIzagirivibhramam // 38 // nAsau madupajIvyasya vestejaH kSamiSyate / iti chatracchalAnmanye tasyendurupari sthitaH // 39 // yudhiSThirAdayaH paJca zataM duryodhanAdayaH / vividhaM yAnamArUDhAH parivatrustamAtmajAH // 40 // hayaughaheSitairdantibRMhitairupabRMhitaH / / AvirbabhUva gambhIraH prayANapaTahadhvaniH // 41 // vAhinI hAstikA-zvIya'rathyA-pAdAtamedurA / tamanvagacchadahnAya jAhnavIva bhagIratham // 42 // nisvAnanisvanastasya dArayanigarikandarAn / uccacAra svamAdhAramambaraM sphArayanniva // 43 // anukUlAniloddhatAH svayaMvaradidRkSayA / / puro gantumivecchantyo vaijayantyo virejire // 44 // anuyAtaH sa sAmantaiH samantAtparamaddhibhiH / sAkSAtsurairiva hariH parIto dadRze janaiH // 45 // asau kuntyA ca mAvyA ca yApyayAnAdhirUDhayA / babhau gaGgAmRDAnIbhyAM candracUDa ivAnvitaH // 46 // dhRtarASTrAdibhiH sarvaiH svasvazuddhAntazAlibhiH / sa babhau vallabhAbaddhasaGgai Ggairiva drumaH // 47 / / saindhavodbhUtadhUlIbhiH pidadhe dharmadIdhitiH / tadyazazcandramAH kAmaM jagatyAmadyutatpunaH // 48 // netraiH sendIvarA vaktraiH sendavo'GgaiH savIrudhaH / taddidRkSumRgAkSINAM virejuH puravIthayaH // 49 // 1. mahAdevasya giriH kailAsaparvataH / 2. UrdhvaM cacAra / 3. gaGgA-pArvatIbhyAm / 4. zivaH /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 130] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kampilapUramArgavarNanam // abhirAmaguNagrAmagarIyAnnagarazriyam / avekSamANaH sa prApa pratolImaladyutiH // 50 // anyonyajaGghAsaGghaTTasIdannikhilasAdikA / dUratrastajanorjasvigarjattuGgamaGgajA // 51 // jAhnavIva tuSArAdrisadmapadmahUdodarAt / nirjagAma camUH pANDoH zanakaiH puragopurAt // 52 // yugmam / kurUNAM pravaraicchAyApravAlaphalakuDmalaiH / prathayAmAsurAtithyaM jAhnavItIrabhUruhaH // 53 // sainikAnAM nagottuGgavIcisaJcAramantharaiH / svedAmbutatirAceme gAGgeyaiH pavanormibhiH // 54 // haiyaGgavInagomukhyaigramINopAyanairasau / mumude medinIpAlaH kAlaH pratyarthinAM pathi // 55 // rathAzve-bhAdibhiH sImasAmantAnabhyupasthitAn / sa pazyannandayAmAsa prasAdasnigdhayA dRzA // 56 // manoharasara:zailakelidurlalitA kramAt / kauravI dUramadhvAnamaticakrAma sA camUH // 57 // kAmpilyasyAtha sImAnamAsasAda kurUdvahaH / pramodastu vivezAntarutphullajanasUcitaH // 58 // tamabhyagacchadutsarpibalormitumulairdizaH / drupado badhirIkurvan mRgAGkamiva nIradhiH // 59 // ambhodaravagambhIraH parasparacamUcaraiH / dUramAkarNayAmA vAhinItumuladhvaniH // 60 // turaGgamakhurakSuNNaH kSoNireNuH parasparam / sasvaje praNayeneva sainyayorubhayorapi // 61 // dvayorapi varUthinyordundubhidhvanibhistayoH / svairaM digantavizrAntaiH pratizabdAyitaM mithaH // 62 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / kAmpilyasya nIkaTAgamanam // ] [131 balaughaH pANDujanmA ca draupadI ca patAkinI / ayujyetAM tadA tAvadbhAvyarthapizunAviva // 63 // te vAhinyau tadA'nyonyamekIbhAvamupAgate / cakAsAmAsaturgaGgA-pataGgatanaye iva // 64 // padAtau drupade jAte santyajya jayakuJjaram / ujjhAJcakAra karaTiprakANDaM pANDubhUpatiH // 65 // tau vitatya bhujau prItyA sasvajAte yazasvinau / anyonyaM vikaTaM vakSo mimAnAviva vakSasA // 66 // vAlavAyaja-nIlAzma-kuruvindakarambitam / biDaujasA jiteneva pratApairupadIkRtam // 67 / / rathaM pavanajaGghAlottAlakAmbojavAjinam / upAninAya kAmpilyakAzyapInAthasArathiH // 68 // yugmam / dattahastAvalambastaM svayaM kAmpilyabhUbhujA / pura: preGatpatAkAGkamAruroha kurUdvahaH // 69 // krAntavizvasya tejobhiruSNarazmerivAruNaH / cakAra kurunAthasya sArathyaM pRthivIpatiH // 70 // priyAlApamivAnyonyaM prItyA jJAteyajAtayA / kurvANe kiGkiNIkvANaistayozchatre virejatuH // 71 // dundubhidhvanibhistArairavazyamubhayairabhUt / brahmANDabhANDanirbhedazaGkI paGkeruhAsanaH // 72 // IkSAmbabhUva kAmpilyamAvAsairavanIbhujAm / parItaM paritaH(taM) prItyA pANDuH zAkhApurairiva // 73 // taraGgahastavinyastavikasvarasaroruhA / / mudA'rghamutkSipantIva dadRze tena jAhnavI // 4 // udAramaJjarIsArasahakArapriyaGkare / vikAsibakule phullamallikAmodamAlini // 75 / / 1. drupadanRpasaMbandhinI / 2. tadA'tIvabhAvya0 pra0 / 3. sUryaputrI-yamunA ityarthaH / 4. vaiDUryamaNiH / 5. ratnavizeSa / 6. jJAtitvena jAtayA / 7. brahmA / 15 20 25
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 132] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDava kauravANAM kAmpilye nivAsaH // kadambajambUjambIranikurambakarambite / vipAkapiGganAraGgapizaGgitadigantare // 76 // asaGgabhRGgasaGgItasubhaGgabhAvukadrume / rasAlAGkaravAcAlakokilAlApazAlini // 77 // drupadasya girA'gRhNAnnivAsAnbhUmivAsavaH / vasanta iva kutrApi svaH saritIrakAnane // 78 // kulakam / tasminvilAsavApISu snAyaM snAyamanekazaH / vininye sainikairdUramArga caGkramaNaklamaH // 79 // hitvA hiraNyakoTIrAn kuruvindAGkarAGkitAn / cakruH sakiMzukaiH keciccampakairavataMsakAn // 80 // nityamekadhurINAni pUrNendukarakandalaiH / kecinmRNAlanAlAni muktAhArapade dadhuH // 81 // navastrastaramAstIrya ki(ka)GkellidrumapallavaiH / ke'pi cchAyAsu sAndrAsu pathizrAntA vizazramuH // 82 // pIyUSarasagaNDUSamadamoSINi harSulaiH / nAlikerIphalAmbhAMsi kaizcidApapire bhRzam // 83 // mRgArikarajAkArAn vIkSya kiMzukakorakAn / vAraNendrAH praNazyantaH kathaJcittatra dhAritAH // 84 // saikate kusumabhrazyatparAgaparipiJjare / vAhrIkAnvellayAJcakrurakrameNa turaGgiNaH // 85 // bhArAvarohaNAyAnyaiH kRtayantrazatairapi / nAkSamyataukSakaM' netuM sAraNItRNalolupam // 86 // kSudretaraiH parikSipte kadalIkelikAnanaiH / AdarzadarzitAtaGkamRgAGgamaNikuTTime // 87 // sAraNIzIkarAsAralaghusaJcAramArute / unmIlanmukulAmodamadirAmoditAlini // 88 // 1. mustA nAma vanaspatiH / 2. kandalaM- navAGkuraH / 3. azvAn (bAhlIka ityamarakoSe) / 4. vRSayUtham /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / svayaMvaramaNDapa - racanA // ] sAndrazItataracchAye bakulorvIruhastale / drupadAdezinastenuH pANDavaM paTamaNDapam // 89 // tribhirvizeSakam / sthalebhyo'bhyadhikaM durvAsahajAstaraNA vyadhuH / pramodamavarodhAnAmatimuktakamaNDapAH // 90 // smerayanto'dhikaM darpaM zriyaH sAkSAdivartavaH / mahIruhaH zrayanti sma sAmantAH ke'pi kAnapi // 91 // tasmin yudhiSThiraH praSThakumArakulakaitavAt / kAnane viharan reje'nekamUrtiriva smaraH // 92 // kAmpilyanAthaH kalyANIbhaktiH prItena pANDunA / anujJAto'tha sAnandamantarnagaramAvizat // 93 // so'prINayattathA pANDorupacAraizcamUcarAn / nijasya na yathAkAmaM smaranti sma purasya te // 94 // zilpibhiH kalayAmAsa sarvasvairvizvakarmaNaH / sadharmANaM sudharmAyAH sa svayaMvaramaNDapam // 95 // mahAnIlamayI tatra babhAra talamedinI / praticchAyAcchalAdantardvitIyamiva maNDapam // 96 // nIlAzmakuTTime tasmiJzvetasopAnabhUrbabhau / kAlindIzaGkayodvIcirArohantIva jAhnavI // 97 // stambhAH svarNamayAstasminnazmagarbhamayakSitau / vAtotthayamunApadmapAMsudaNDanibhA babhuH // 98 // tasminsvayaMvarAlokakautukAstridivAGganAH / pratistambhamupArUDhAH zAlabhaJjInibhA babhuH // 99 // nIlavedIparikSiptA kvacidindUpalakSitiH / vanIvalayitakSIranIradhizriyamaznute // 100 // [ 133 tasminharinmaNistambhAH padmarAgaprabhAJcitAH / lInAM(lAM) nIlatviSaH kvApi tanvate pItavAsasaH // 101 // 1. pANDoH saMbaMdhinaM / 2. dUrvA eva svAbhAvikam AstaraNaM yeSu te / 3. kRSNasya / 5 10 15 20 25
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 134] [ pANDavacaritramahAkAvyam / svayaMvara maNDapa racanA // kvacitkArtasvarastambhAstasminnIlAzmakandalaiH / meruM viDambayAmAsurjambUrAjivirAjitam // 102 // kvacinnIlamaNikSoNIM parito'rkAzmavedikA / dadhe'mbhodhitaTAzliSTanirvRSTAmbhodavibhramam // 103 // karketanA-'rka-mANikya-vajra-vaiDUryakAntibhiH / tasya cchannaH karAmarzAd dvAradezo'dhyagamyata // 104 // nIlAzmadvArazAkhAMzu zreNirutpalakomalA / tatra zAzvatikaM dadhre kadalIstambhavibhramam // 105 // sandhyAmbhodasanAbhIni tatpradezeSvanekazaH / zilpinaH paJcarUpANi vitAnAni vitenire // 106 // tasminmuktAvacUleSu sthAnasthAnAvalambiSu / peturmadhuvratavrAtAH puSpastabakazaGkinaH // 107 // tasminbhAnti sma saGkrAntakAntaprAlambamauktikAH / puSpopahArahAriNyaH sadaiva maNibhUmayaH // 108 // kurvataH sarvataH svargivimAnazrIvimAnanAm / nRpastaM parito maJcAnuccakairniramApayat // 109 // vizvakarmA'pi nirmANanaipuNyamavalokayan / manye tacchilpinAmaicchadantevAsitvamAtmanaH // 110 // nAnAratnamayaM teSAmekaikamapi pazyataH / drupade svargaluNTAkavAsanA kasya nAbhavat // 111 // tAnAlokyAtmanaH saMpallopAzaGkA pizAcakI / bhUmau luThan rasatyuccairadyApi dhruvamarNavaH // 112 // sudustapatapa:klezaprAptaM nUnamavekSya tAn / anindyata gatAnandaiH suraiH svarvAsavaizasam // 113 // stambhamuttambhayAmAsa haimaM madhyesvayaMvaram / paJcAlabhUpatirjambUdvIpAntarmeruvibhramam // 114 // 1. vighnam /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / draupadIsvayaMvaraH // ] [135 rejurbhamanti catvAri vAmaM catvAri dakSiNam / ratnacakrANi nakSatracakrANIvAsya mUrdhani // 115 // bhAti sma ratnapAJcAlI mUrti teSAmavAGmukhI / tadbhramograjavAlokakautukeneva nizcalA // 116 // adhaHstambhasya dambholisArairiva vinirmitam / rAjA'muzcat kramAyAtaM devatA'dhiSThitaM dhanuH // 117 // atha mauhUrtikAdiSTe dRSTe pUrNazubhagrahai: / . uccasthaizcA''sthite lagne prItinirmagnamAnasaH // 118 // paJcAlapRthivIpAlaH sAyamarvAci vAsare / prAtarAhUya tAndUtAnprAhiNotpratipArthivam // 119 // yugmam / tadA raviralaGkartumiva drupadanandinIm / ratnasAramupAdAtumAzu ratnAkare'vizat // 120 / / vayaM devIyovAstavyAH svayaMvarakutUhalam / na drakSyAma itIvAzAstamaHzyAmAsyatAM dadhuH // 121 // kalA kA'pyasti bhUpAnAM draupadIprAptikAraNam / iti jJAtumanA manye kalAnAMnidhirudyayau // 122 // pAJcAlInayanaupamyamahameva labhe param / ityavazyamidaM harSAdunmimIla mahotpalam // 123 // pAJcAlIspRhayAlUnAM bhUbhujAmatha manmathaH / mumoca mArgaNazreNimIrNyayeva samaM hRdi // 124 // aGgeSvanalpasaGkalpasUnusantApazAntaye / racayAJcakrire kecijjAhnavImasaroruhAm // 125 // draupadIvadanAmbhojapratispardhitayA sphuTam / abhUtkeSAJcidAnandannindurapyAspadaM ruSAm // 126 // preDolayadbhiratyuSNaniHzvAsapavanormibhiH / zAtitaH zItimA kaizcit kadalIdalamArutaiH // 127 // 1. prathame / 2. prAtarAhUtayedUtAn iti pratyantara0 / 3. durataranivAsinyaH / 4. saGkalpasUnuH kAmaH / 5. ucchaladbhiH / 6. nAzitaH dhvasta ityarthaH /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadIsvayaMvaraH // bhrAtarjAnIhi jAteyamasmadutsaGgasaGginI / suhRdaM kecidityUcuH kArmukAbhyAsakarmaThAH // 128 // aGgArIyati hAro'yaM himAMzustapanIyati / tamastomIyati jyotsnA svaguptIyati paGkajam // 129 // nADikA yAmakalpA'dya yAmo'bhUdyAminIsamaH / yAminIvarSadezyA ca dhikkeyaM viparItatA // 130 // dvIpAntare'pi kasyAzcitsvayaMvaramahotsavam / ravirAlokayatyadya nAbhyudeti kimanyathA ? // 131 // iti drupadakanyAGgasaGgamotsavamicchatAm / babhUva sarvabhUpAnAM koTiyAmeva yAminI // 132 // caturbhiH kalApakam / antarvicintya pANDustu dordaNDAnAtmajanmanAm / apAstacintAsantApaH sukhI suSvApa nirbharam // 133 // kuruvaMzAGkarANAM tadvilokya lalitaM vapuH / paraM pAJcAlabhUpAlaH svaM nininda muhurmuhuH // 134 // itthaM pRthvIbhujAM nAnAvikalpA''cAntacetasAm / kRcchralabdhAlpanidrANAM virarAma vibhAvarI // 135 // digudbhUtAruNodbhedA babhAse zAtamanyavI / sakAzmIrAGgarAgeva patyau bhAsvatyupeSyati // 136 // rAjA'smi nirvasuH prAtarlajjiSye rAjamaNDale / ityAlocyeva pIyUSadyutirdezAntaraM yayau // 137 // muktAkaNabhramAduccaiH pAJcAlIhArahetave / uccitAnIva kenApi nakSatrANi kSaNAdyayuH // 138 // kalaGkyapi mamocchedakArInduH kimu nirmalaH / kRSNA''syendurvidhAteti bhiyeva bibhide tamaH // 139 // sammukhaM sarvabhUpAlamanobhirabhidhAvitaiH / raviH kareSvivAkRSya pUrvAdrimadhiropitaH // 140 // 15 . 25 1. candraH / 2. svaguptA-rIsAmaNI' iti bhASAyAm / 3. zatamanyoH indrasya iyaM = zAtamanyavI, aindrI-pUrvA ityarthaH /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / draupadIsvayaMvaraH // ] [137 rAjanyamukharAjIvasarorAjIva kAnane / tulyamullAsayanbhAnurnabhoGgaNamagAhata // 141 // atha kAmyatamAkalpakalpanAlpetarazriyaH / maJcAnAroDhumautsukyAddhAvanti sma dharAbhujaH // 142 // maJjulairmaGgalAtodyairbandikolAhalairapi / vihAya vikasaccakSuH zanainidrAM sukhAsikAm // 143 / / vidhAya vidhivatsarvaprAtaHkRtyAni kRtyavit / pratipAlya milatsainyasAmantAmAtyamaNDalam // 144 // aucityaracitAkalpAnkalpavRkSAGkarAniva / kumArAnsvAnpuraskRtya nityadordaNDamaNDanAn // 145 // yayau svayaMvaraM pANDurakhaNDamahimodayaH / ramyaM ca maJcamArohatkAmpilyapatidarzitam // 146 // caturbhiH kalApakam / siMhAsane sa nIlAzmamayUkhapariveSiNi / svarakSArthamayaHzAlazAlinIva nyavikSata // 147 // baddhakAyAniva nyAyAnutsAhAniva dehinaH / vapuSmantIva tejAMsi mUrttAnkIrticayAniva // 148 // kumArAnmArajaitrAMstAnpazyatAM kAzyapIbhujAm / rAjye'pyabhavadAcchedazaGkApaGkAvilaM manaH // 149 // yugmam / sAkSAdiva dhanurvedaM vIraM rasamivAGginam / jyotirvivarttamuttIrNamAdisa ivAvanau // 150 // teSAmapi vizeSeNa vilokya kapiketanam / nAtmAnamapi ke nAma vismaranti sma bhUbhujaH // 151 // yugmam / tanUruhaparIvArastasmin reje sa rAjake / pANDurbaddhaphalaH kalpazikharIvAvakeziSu // 152 // atha svayaMvarAgAramAnetuM nityayauvanAm / sAdhu prasAda(dha)yAmAsuH prItiprahvAH prasAdhikAH // 153 // 1. iSTatamabhUSaNAnAM racanayA'nalpazobhAvantaH / 2. jyotiSAM samUhaH / 3. arjunam / 4. vandhyavRkSeSu / 5. draupadIm abhi.-mAlA-710 / 15 20 25
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 138] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadI-dehazobhA // alaktakarasastasyAH pAdayornihito babhau / jitaiH paGkeruhai: zaGke svakAntirupadIkRtA // 154 // tasyAH svarNAbhamatyacchacandanacchuritaM vapuH / bibharti smAbhrakacchannapradIpakalikopamAm // 155 // tasyA bimboSThayorvyaktamalaktakarasacchalAt / Adadhe rAgasarvasvanidhAnaM kusumAyudhaH // 156 // arAlanIlabhrUvallipratibimbaviDambinI / babhau kapolayostasyAH kastUrIpatravallarI // 157 // tasyAH zaGke dRzau puSpadhanvanaH kelidIrghike / lAvaNyajalajambAlamaJjulaM kajjalaM punaH // 158 // tasyAH sma bhAsate bhAle mRganAbhilalATikA / kRtAkrAntiriva kruddho vidhubuddhyA vidhuMtudaH // 159 // dhammillo mallidAmAGkastasyA mUrdhanyadhArayat / muktavairamitha:zliSTazazisvarbhAnuvibhramam // 160 // asau vizadakauzeyasaMvItavapurAbabhau / tapasyAsamaye gaGgAvIcizliSTeva pArvatI // 161 // tasyAzcakAse mANikyakirITakiraNotkaraH / udeSyata ivAnaGgataraNeraruNodayaH // 162 // nirmelaH sampade sadyaH zritAnAmiti nAnyathA / dviruktimIyatustasyAH kuNDale tena gaNDayoH // 163 / / karNottaMsamaNivyAjAdetya devaH svayaM smaraH / tasyAH kaTAkSavikSepanidezAkAGkSayA sthitaH // 164 // jagajjigISoH kAmasya tasyA vakSaHsthalAzrame / tapasyato'kSamAleva bhAti smaikAvalicchalAt // 165 // parito ratnakeyUramarIcipaTalacchalAt / rAgo'ntarmAnasaM tasyAH pravivikSurivaizyata // 166 // 15 20 25 1. arAlA-vakrA / 2. paGka / 3. kastUritilakam / 4. svarbhAnuH rAhuH / 5. abhrakaH /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [139 caturthaH sargaH / draupadyAH svayaMvaramaNDape Agamanam // ] lakSmyAdilalanAkIrtimAvatyaiva vinirmite / karayoH kaGkaNe muktAmaye tasyA virejatuH // 167 / / tasyAzcakAse jaghane rasanAguNanisvanaH / tumulaH kAmasainyasya nivAsAniva gRhNataH // 168 // jhaGkAramukharau tasyAH pAdayormaNinUpurau / vibhrAjete sma sarvAGgalakSmIvaitAlikAviva // 169 // iti prasAdhitA sA'bhUdatimAtramanoharA / kAmaM ramyA hi vAsantI vasantazrIvataMsitA // 170 // atha bandhupuraMdhrINAmulUludhvanibandhure / sphuratyambhodhigambhIre vizvatastUryaniHsvane // 171 // unmIlatyabhito vaitAlikakolAhale muhuH / vetriNAM baddhatumule mUrcchatyutsAraNAdhvanau // 172 / / kiGkiNIkvANanirvANapuSpoccUlAlinikvaNam / tapanIyapatAkAntarmUrcchanmArtaNDadIdhiti // 173 // vimAnaratnamAruhya naravAhyaM nRpAtmajA / vyomAGkamindulekheva svayaMvaramavAtarat // 173 // caturbhiH kalApakam / tAM bhavAnIbhramAnnetrairekahelAnipAtibhiH / .. bhUpAH saubhAgyabhAgyAya bhejurindIvarairiva // 175 // tasmizilpAdbhute vizvazilpinaH kanyakAmaye / dUtyAyeva manaH sarve prAhiNvannavanIbhujaH // 176 // tAM pazyanto'tinirbandhAtsarve'pyurvIbhujastadA / svanetrAyApi te'kupyannimeSamadhikurvate // 177 / / tAM dRzAmutsavajyotsnAmevamevApi pazyate / IrSyAmAsurmuhuH prANapriyAya suhRde'pi te // 178 // samastakaraNastomastaistadA nikhilairapi / 25 vyApAraM locanasyaiva kalayannabhyalakSyata // 179 // 1. nikvaNaH prati / 2. kiGkiNIzabdena nirvANaH zAntaH puSpamayadhvajapaTastha bhramarANAM zabda: yasmin tat / 3. mUrccha0 pratidvaya /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140] 5 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadI rUpa varNanam // teSAmanIkSamANasya mRgAkSIM tAM zatakratoH / nindAspadaM tadA netrasahasratamapyabhUt // 180 // pralobhanAya taccetomRgasya svairacAriNaH / romaharSamiSAdete dadhurdUrvAGkarotkarAn // 181 // jagannayanapIyUSanavakAdambinImimAm / pazyantazcintayAmAsurantaH sarve'pi bhUbhujaH // 182 // bhuvanasya ya evAsya nirmAtA'syAH sa eva na / tadIyazilpasImA hi sthitA gaurIndirAdiSu // 183 // yadvA tasyApi yaH kazcidAcAryaH zilpakarmaNi / trilokImaNDanaM nUnamiyaM tenaiva nirmame // 184 // mukhendU racayatyasyA nityarAkAmayIM mahIm / jaDaprakRtirevAyamudgacchanmRgalAJchanaH // 185 // cakSurnimajjadetasyA lAvaNyakSIrasAgare / uro'ntarIya(pa)mAsAdya nirvRtiM labhate yadi // 186 // ityAdInkoTizastastinvanta smeritasmarAm / vilokayantaH pAJcAlImaceSTanteti bhUbhRtaH // 187 // tasyAH kimiha vAstavyA lakSmIrabhyeti tulyatAm ? / itIvAlokayAJcakre kazcillIlAsaroruham // 188 // anyasya karamArUDhAmapyAcchettumalaMtamAm / imAmahamitIvAMsaM muhuH kazcidavaikSata // 189 // nipatanti mayi svairaM kuto'mI smaramArgaNAH ? / itIva pArzvataH kazcitpazyati sma muhurmuhuH // 190 // kazcidaikSiSTa kastUrItilakaM ratnakaGkaNe / bhAlAkSaralipIstasyA lAbhAyeva nibhAlayan // 191 // rAdhAvedhe tavaivAsminmukhamIkSAmahe vayam / itIva bhujamaspRkSatko'pi keyUrakaitavAt // 192 // 15 25 1. mukhendau pra0 / 2. ura eva dvIpam / 3. smArita pra0 / 4. nyabhAlayat prati0 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / dhRSTadyumnasya udghoSaNA // ] kazcitkupitapuSpeSuzarapAtabhayAdiva / prAvAravAsasA cakre sarvAGgamavaguNThanam // 193 // kazcinnAgarakhaNDAni khaNDayandazanAGkuraiH / prakupyataH smarasyAgre kSipatIva mukhe'GguliH // 194 // bahirvibhAvyamAnA'pi yoginIveyamIkSyate / kathamantaritIvAnyo hRdayaM muhuraikSata // 195 // paribhraSTamiva kvApi nijamAlokayan manaH / lilekha kazcidAnamraH pAdAGguSThena pIThikAm // 196 // ityAvirbhUtabhAveSu teSu sarveSu rAjasu / cikSepa kSoNibhRtkanyA svabhAvasaralAM dRzam // 197 // pANDoH putrAMstu paJcApi vibhAvya madhurAkRtIn / dhRtiM babandha taccakSuH paNamudvIkSya cAdhRtim // 198 // vimAnAdatha rambheva devabhUmIbhRtastale / hemamUrteradho rAdhAstambhasyeyamavAtarat // 199 // tasminnUrdhvamadhastiryaksaMkrAntapratiyAtanA / pAJcAlI kAmamekApi babhAra bahurUpatAm // 200 // UrdhvakRtya bhujaM lokatumulaM pratiSidhya ca / dhRSTadyumnastato vAcamuvAca drupadAtmajaH // 201 // dordaNDacaNDimAkrAntajagato jagatIbhRtaH / girametAmubhAkaNi sarve'pyAkarNayantu me // 202 // sAkSIkRtya viyatyarkasiddhagandharvakhecarAn / kSitau ca lalanAbAlagopAlapramukhaM janam // 203 // idamasmatkulottaMsaM devatAzatasevitam / cApamAropya yaH ko'pi rAdhAvedhaM vidhAsyati // 204 // bhuvanAdbhutasaubhAgyabhAginI bhaginI mama / zauNDIryavaitanaM tasmai kRSNeyaM kalpayiSyate // 205 // tribhirvizeSakam / 1. meruparvatasya / 2. pratimA / 3. vetane iti vA pAThaH / [ 141 5 10 15 20 25
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 142 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / svayaMvare nRpANAm paricayaH // athAbhyuttiSThato bhUpAn kArmukAropakarmaNi / pragalbhavAkpratIhArI yAjJasenyai vyajijJapat // 206 // bhUpatirdamadanto'yaM ripudantimadAntakRt / cApAropArthamuttasthau devi ! tvAmabhilASukaH // 207 // zriyo vihitavizrAnteryasya dordaNDamaNDape / bhAti vaiDUryaparyaGka iva jyAkiNapaddhatiH // 208 // sammukhInakSutenAyamAgacchan vinivAritaH / Asane punaraprAptatejohAnirupAvizat // 209 // uttiSThatyeSa vAmAkSi ! dharo nAma dharAdhavaH / navA''lavAlaM yatkIrtivIrudho mathurApurI // 210 // yacchuddhAntavadhUnetrakajjalairjalakeliSu / hRtairiva babhUveyaM kAlindI kAlimAspadam // 211 // yamunAyA ivAsatteH prakAmazyAmalatviSaH / tanvate tanvi ! yannetrAnandaM vRndAvanadrumAH // 212 // upatyakAvane yasya krIDataH preyasIjuSaH / vilAsavezmatAM yAnti govardhanagirerguhAH // 213 // kimeSa parSadaM rAjJAmavajJAyopahAsinIm / avatIryAvanau maJcaM punarapyadhirohati // 214 // virATAdhipatiH so'yamAsanAduccalanniva / lakSyate mRgazAvAkSi ! vIralakSmIsvayaMvaraH // 215 // kAGkSantI kIrtisaMharSAt dyAmArodumivoccakaiH / devi ! yasyAMsazailAgramazrAntaM zrIrazizriyat // 216 // karasamparkamAsAdya yasya sUte dhanurlatA / zarazreNIM ca kIrtiM ca yugapadvairiduHsahAm // 217 // bhUpatiH kimayaM bhUmimAgatya kiyatImapi / jAtastambha ivAkasmAttasthau citra ivArpitaH // 218 // 1. draupadyai / 2. yujaH pra0 / 3. saMharSA pra0 spardhAtaH, abhi- mAlA 1515 /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / svayaMvare nRpANAm paricayaH // ] [143 asau vairimanaHzalyaM zalyo nAma sumadhyame ! / / ujjihIte jagannetrAnandI nandipurezvaraH // 219 // Arohati parAM koTiM guNazcApasya cAsya ca / parebhyaH zaraNAyAtAnarAtInapi. rakSataH // 220 // yatkhaDgadaNDe niHzvAsapavanaM pIvayatyapi / sphuranti citraM zatrUNAM bhAle gharmodabindavaH // 221 // ullasadaivatajyoti:parAhatavilocanaH / cApamapyetadabjAkSi ! kSamate nAyamIkSitum // 222 // kumAraH sahadevo'yaM devi devasamAkRtiH / dUrAdupahasanne(santye)naM jhagityAsanamatyajat // 223 / / asti dovikramAkrAntatrikhaNDakSitimaNDalaH / jaitrakIrtirjarAsangho rAjA rAjagRhezvaraH // 224 // AhutIkRtya bhUdevo yazcakrodarciSi dviSaH / pratApaM vardhayAmAsa yazazcAgamayaddivam // 225 // namadbhUpAlabhAleSu rAjeti lipimulbaNAm / asUyayeva lumpanti yasya pAdarajaHkaNAH // 226 // AsthAnImAsthite yasminnidezaikAbhilASiNaH / azrAntameva tiSThanti devA apyaupajAnukAH // 227 // tasmAdasau mahAtejAH pradIpa iva pAvakAt / ajAyata jagajjaitro jayanta iva vAsavAt // 228 // zuciryadvikramastAluvArINi ripuyoSitAm / bhAlavyomAGkamAropya varSatya zrukaNacchalAt // 229 // AtmanaikadhurINe'sminnyastavizvambharAbharaH / / aparAM viSayagrAmacintAM vitanute pitA // 230 // kodaNDamidamAdAya kAntidAyAdacandrike ! / punavimuJcatyAnamya so'yamapyullasattrapaH // 231 // 1. vardhayati / 2. cakrAgnau / 3. jAnusamIpe sthAyinaH / 4. bhogasamUhacintAm / 5. kAntivibhAgagrAhiNi / 25
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 144] [pANDavacaritramahAkAvyam / svayaMvare nRpANAm paricayaH // kRzAGgi ! zizupAlo'yaM cedInAmadhidaivatam / bAndhavairuparuddho'pi rAdhAvedhAya dhAvati // 232 // khaDgenAmbubhRtA siktAH pratApagrISmatApite / hRdaye nodaguH kasya yasya vikrAntivIrudhaH // 233 // zauNDIryAhaGkRtI: kAmaM nirvAsya ciravAsinIH / tenire yena vAstavyA vidviSAM hRdaye bhiyaH // 234 // kSaNaM bANAvalIvarSan jihIrSoH kila rukmiNIm / cakre yazcakriNo'pyantaHzaGkApaGkAkulaM manaH // 235 // arikIrtIH kSipastArAH padmollAsaM dizan yudhi / prAksandhyAM karisindUrairyasya kAlaH karotyasiH // 236 // kArmukaM namayan bAhusArasarvAbhisArataH / ayamapyavanIpAlaiH sasmitairavalokyate // 237 // devi ! darpAdanutthAsnurapi mitroparodhataH / / nRpaH karNo'yamabhyarNamabhyeti dhanuSaH zanaiH // 238 // dhanurvedakRtaM jJAnacakSurAgavasthitam / prayogaH punaretasya tato'pi purato'gamat // 239 // samare yena nirmAya maNDapaM kANDapaGktibhiH / pANau cakre parAsUnAM dviSAM zrIrapi rakSitA // 240 // mArgaNAH saGgare yasya pazcAnmuJcanti kArmukam / dviSAM prANAstu tadbhedabhiyeva purato yayuH // 241 // saMyuge yasya pazyadbhiriSvAsAbhyAsalAghavam / svavIraiH kRtakRtyeva manyate nirnimeSatA // 242 // datte lakSyamasau prANAnapyasya ripavaH punaH / tatkaM stuma itIvAvAGmukhA yanmArgaNA raNe // 243 // 15 20 1. zizupAlasya vikramalatAH / 2. vAsinI praticatuSTyapATho na samyag bhAti / 3. zrIraparikSatA pra0 / tatra na parikSatA-naSTA'khaNDiteti yAvat / 4. devaiH / 5. lakSa0 pratitrayapAThaH / 6. ripavastu naH0 pratidvaya0 "ripavastu na' ityekA pratiH /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / draupadyAH cintanam // ] [145 athAsyAmiti jalpAkyAmunmIlatsvedamedurA / zyAmIbhavanmukhAmbhojA pAJcAlIdamacintayat // 244 // sUtasUtiriti khyAto jagatyekadhanurdharaH / asmiMzca ramate hanta mano me na manAgapi // 245 / / ratiM tvete'GgajanmAnaH pANDostANDavayanti me / viDambayitumArabdhA tatki nAmAsmi vedhasA ? // 246 / / mayA baddho'JjalirbADhamayaM vaH kuladevatAH / rakSaNIyaH patiH pANDorAtmajebhyo mamAparaH // 247 // iti pRthvIpateH putrImantazcintAM vitanvatIm / vyAjahAra pratIhArI punaH zrotrAmRtaM vacaH // 248 // helayA cApamAropya haThagrahakutUhalI / rAdhAvedhI na rAdheyo jananyA nAmasAmyataH // 249 / / paraM tvatkuladevInAM prabhAvaprahataujasaH / nahi svayaMvarakSobhe kasyApi prabhaviSNutA // 250 / / balapradyumnasAmbAdyaiH pravIraiH parivAritaH / adyApyAsIna evAste kRSNaH kenApi hetunA // 251 // andhasA kaMsarUpeNa kInAzaM bhojayiSyatA / cANUrAdyAH kRtA yena te'phalAH phalikApade // 252 // kaMsakSatreSu bhAsvAn yatpratApaH patravallarIH / azoSayattathA bhUyaH prarohanti sma no yathA // 253 // dvairAjyasya dviSan kaJcitsvadAyAdamavekSitum / viveza hRdi no kasya yadbhujastambhavikramaH ? // 254 / / vairinArIdRzo yasya dadatIvAzrukaitavAt / priyasyAstamupetasya vilAsasya jalAJjalim // 255 / / vakSo'GkitaM dviSaddantidantAghAtakiNArbudaiH / yasya zrIrAzrayadurgamivAnekA'dridurgraham // 256 / / 1. latkheda0 pratitraya / 2. sUtasya sAratheH sUti: janma yasya saH, sUtaputraH / 3. odanena / 4. zAkasthAne / 5. kaMsabhAryAsu / 6. candanAdilepAn / 7. arbudaH parvata vizeSaH, pakSe ghAtakiNajanyaH graMthivizeSa: 'phoDalo, phollo' iti bhaassaacaar| 8. nekAri pra0 /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 146 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / suyodhanasya paricayaH // asau lolekSaNe ! sarvakarmINabhujavaibhavAn / karmaNIha kRtotsAhAn sutAnapi niSedhati // 257 // dhRtarASTrAGgabhUryodhalakSayodhI suyodhanaH / sa eSa mAturgAndhAryA romAJcena sahotthitaH // 258 // yasyAMsazailamAlambya ghanapallavitazriyam / kuruvaMzaH parAM kAJciduttaMsayati sampadam // 259 // AkRSya prItiluNTAkIH suhRccetoniketanAt / yo'sUtrayadbhiyaH zatrumanaHkArAkuTumbinIH // 260 // kecittatkAlamAnamrAH kSaNAt ke'pi palAyitAH / nAsyaM yasyAbhyamitrasyApyapazyan vairiNo raNe // 261 // trANAya zatrubhiryasya bRhatkaTakazAlinaH / ubhaye'pi niSevyante mahIyAMso mahIbhujaH // 262 // darpAdiSvAsamAdAtuM namrIbhUto'pi bhAmini ! / hetoH kuto'pyasau kAmaM namasyati mahAbhujaH // 263 // anye'pi dhRtarASTrasya sutA duHzAsanAdayaH / dorvaibhavAvadhiM vIkSya niSIdanti viSAdinaH // 264|| ete tu bhagadattAzvatthAmabhUrizravaHzalAH / jayadrathamahAsenacArudeSNAdayo'pi ca // 265 // tathaiva tasthurdoHsthAma nijamAlocya cetasi / satAmAtmajJatA nAma maharddhimahimAspadam // 266 // yugmam | praceluJcataH pazya devi ! bhrUsaMjJayA hareH / vismayasmerarAjanyanetranIrAjitAnanAH // 267 // kaTAkSakoTibhiH pratyudyAtAH kasyAzcidAdarAt / smareSava ivoccaNDAH pANDoH paJcApi sUnavaH // 268 // yugmam / devi ! paJcabhirapyetaiH kulaM kurunarezituH / pANDavairmaNDayAJcakre zarIraM karaNairiva // 269 // 1. parvatAH rAjanazca / 2. indriyaiH /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 caturthaH sargaH / arjunasya parAkramaH // ] [147 raso vIrazca zAntazca vyomnIvArka-nizAkarau / tiSThato yatra kiM nAma tasyAjAtaripoH stuve // 270 // bhujairyuddheSvaristomayamayoryamayorapi / sva:kuraGgadRzAM bhartRsubhikSaM nirmametamAm // 271 // ripughnaM yudhi nAmApi bhImaphAlgunayoH punaH / harevitrAsayatyeva pratizabdo'pi dantinaH // 272 / / vyomni trastasurastraiNe prahitaiH kalitaiH punaH / yudhi krIDati bhImo'yaM kuJjaraiH kandukairiva // 273 // arjunasya punarbANAH zatruprANApahAriNaH / amuktA api cApena vivizuH kasya no hRdi ? // 274 // zarairyasyArinArINAM lUnAH patralatAstathA / yathA saha vyalIyanta kaTAkSasumanolihaH // 275 // idamasthAsnukalpAntasthAyinyeSAM tu bhUriti / manye yanmArgaNA lakSyamAdAyApi zrayanti tAm // 276 / / yasya bANA raNe vakSo manthanti pratipanthinAm / tacchuddhAntavadhUnAM tu srasante hAravallayaH // 277 / / keyamAttavimuktInAmapi naH karmanighnatA / ityAdityamiva praSTuM dyAM yayuryaccharA raNe // 278 / / / dhanurvedopaniSadaM pazyan yatrAtmano'dhikAm / gururdoNo'pi niyataM yaM guruM kartumicchati // 279 // ityasyAM vetradhAriNyAM dhAtrIzaduhituH puraH / nigadantyAM mudA prApa cApasAmIpyamarjunaH // 280 / / kasyApi vismayasmerAH kasyApyutprAsapAMzurAH / krodhatAmrAzca kasyApi dRzaH petuH kirITini // 281 // kSaNAtpradakSiNIkRtya praNipatya ca kArmukam / jyeSThabandhorathAdezAduccikSepa kapidhvajaH // 282 // 1. sahadeva-nakulayoH / 2. devInAm / 3. siMhasya / 4. haste gRhItaiH / 5. lakSyam / 6. upahAsena pApiSThAH / 15 25
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya rAdhAvedhopakramaH // sAhaGkArastatastAramujjagAra vRkodaraH / / etadatyadbhutaM karma kurvANe kapiketane // 283 // do to yasya kasyApi ziraHzUlamudeSyati / gadeyamagadaGkAras-tasya jAgati mAmakI // 284 / / yugmam / pArtho'pyanamayaccApaM samaM mAnairmahIbhRtAm / ninAya ziJjinIkoTimAtmanA saha dhanviSu // 285 // tadAnImAsadana kAnti suhRdAM vadanendavaH / / tatpraNunna iva dhvAnto mukhamAzizriyaviSAm // 286 / / amuJcadaGkarAn kuntI manasyAnandakandalAna / gAndhArI hRdi tu svairamaprItiviSavallarIm // 287 // Asan yudhiSThirAdInAM pramodavizadA dRzaH / tadA duryodhanAdInAM punardoSakaSAyitAH // 288 // abhUt karmedametAvatpuro bhavatu devatA / / ityAzaMsArasAr3heje draupadI vizadAM dRzam // 289 // pANDaM ca dhRtarASTraM ca bhISmaM ca gururabravIt / arjunasya bhujaujityamitaH pazyata pazyata // 290 // zanakairAkRServatsa ! cApametaccirantanam / sahiSyate na te sAramiti bhIme'nuzAsati // 291 / / AsanAdrabhasottAlavAcAlavadanodare / pazyati drutamutthAya pRthivIpAlamaNDale // 292 // kutUhalAnmilantInAM siddhagandharvayoSitAm / vyomni vakrairvimAnAntarlakSitaiH zatacandrite // 293 / / suhRddhapuSi romAJcaH prasvedo dveSivarmaNi / kANDa: kodaNDadaNDe ca saMdadhe savyasAcinA // 294 // caturbhiH kulakam / athAntastailakuNDasya pratibimbavatAmadhaH / javena bhrAmyatAM teSAM cakrakANAmarAntare // 295 // 1. pratyaJcAgram / 2. 'ndalaH' pratitrayapAThaH / 3. vallarI pratitrayapAThaH / 4. vivazAM dRzAm vivazAM dazAm iti pratya0 / 5. zatacandravati kRte sati / 6. zaraH / 15 20
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / rAdhAvedhasya siddhiH // ] [149 lakSyIkurvan namadvaktro rAdhAyA vAmamIkSaNam / UrvIkRtya dRzaM pUrvAM vakSo'ntama(ra) parAM nayan // 296 // kaTAkSaiH saha kRSNAyAH kuntyAH prasravanijharaiH / piturAnandabASpaizca cakarSa dhanurarjunaH // 297 // tribhirvizeSakam / tathAbhUtaH sa bhAti sma hantuM devAnivodyataH / dInaM ca tanmukhAmbhojamanIkSitumanA iva // 298 / / adabhrasambhramaiH kaizcidAsanAt patayAlubhiH / sthagayadbhiH zrutI pANipallavAbhyAM ca kaizcana // 299 // udbuddhasAdhvasaiH kaizcitparibhraSTottarIyakaiH / atibhUribhayoddhAntairvepamAnaizca kaizcana // 300 // bhindAno'dritaTIstanvan zabdAdvaitamayaM jagat / phAlgunAkRSTakodaNDa-kAraH zrUyate sma saH // 301 // tribhirvizeSakam / manye tasmAddhanurvAnAt trastairazvairvivasvataH / ekacakro rathazcakre merorAsphAlya sAnuSu // 302 // bhujaiH saha mahIzAnAM mArgaNo guNamatyajat / bibheda makSu lakSyaM ca tadIyahRdayaiH samam // 303 // kSaNAdUrdhvaM zaraH prApa zaravyaM savyasAcinaH / lokAgraM punarAsedurbhujavisphUrtikIrtayaH // 304 // puSpavarSaM marutparSadupariSTAt kirITinaH / divo'GkAdamuJcatprAptamAnandamiva mUrttatAm // 305 // vilesudivi gIrvANadundubhidhvanayo'dhikam / dhanaMjayadhanurdhvAnapratidhvAnasanAbhayaH // 306 // mudA lokasya sarvasyApyullalAsa jayadhvaniH / sUtrayan mAtRkAM devIM varNadvayamayImiva // 307 // AnandaikamayaM sampanmayaM sphItayazomayam / tadA kuntyAzca pANDozca babhUva nikhilaM jagat // 308 // 1. 'dRDhaM' pratitraya / 2. bANaH / 3. lakSyam /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya vijayaH // sAkAGkSamatha pazyantI dRzaH koNena koTizaH / sutAn paJcApi pAJcAlI pANDoruddaNDavikramAn // 309 // romaharSamiSAnnavyasmarAGkarakarambitam / vapurlIlAvanaM bhUmnA siJcantI svedavAribhiH // 310 // svairamujjRmbhitastambhA pRthuprathitavepathuH / madautsukya-trapA-harSasAdhvasa-sphAracArimA // 311 / / varItukAmA paJcApi lokanirvAdazaGkitA / dauvArikIkarAbjAbhyAM kaNThapIThe kirITinaH // 312 // varamAlAM nicikSepa sA tu divyAnubhAvataH / lokaiH pratyekamekA'pi teSAM kaNTheSvadRzyata // 313 / / (paJcabhiH kulakam) uccacAra tatastArA vyomni vAgazarIriNI / sAdhu sAdhu vRtaM rAjakanyayA mA sma zakyatAm // 314 / / cintA caturNAmanyeSAmanurUpA snuSA'stu me / idAnImapayAteyamiti kuntI mudaM dadhau // 315 // kimeSAmapi bhAgyena dattabhUyiSThasauSThavaH / karmedamAdadhe jiSNuriti pANDurvisiSmiye // 316 // parivettA bhaviSyAmi nAhamudvAhazAlini / tapaHsute ca bhIme cetyaprIyata kapidhvajaH // 317 // paJcabhyastanayAmekAM nA'mIbhyo dAtumutsahe / dadAno hi gamiSyAmi sAdhUnAmupahAsyatAm // 318 // varamAlA ca paJcAnAmapi kaNThe luloTha sA / divyavAk keyamuttasthau tatki nAma bhaviSyati // 319 / / iti cintAturo yAvadabhUd drupadabhUpatiH / / cAraNazramaNaH kazcittAvadAgAdivo'dhvanA // 320 // tribhirvizeSakam / dizaH kAJcanakAntAbhirdihAnaM dehakAntibhiH / paramajyotiSaH prAntaM vivartamiva mUrttatAm // 321 // 1. sahitam / 2. prAptastabdhatA / 3. sundaratA / 4. mahatI / 5. parivettA'nujo'nUDhe jeSThe dAraparigrahAt ityamaraH / 6. limpantam / 15 20 25
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / draupadIpUrvabhavavarNanam // ] tamabhyudasthuH pAJcAlaviSvaksenAdayo nRpAH / sphuradambhoruhArAmapavamAnamivAlinaH // 322 // yugmam / tamAsayitvA sarve'pi ratnasiMhAsane munim / dhAtrIluThitamUrdhAnaH praNemuH pRthivIbhujaH // 323 // athAvasaramAsAdya dezanAnte munIzvaram / kiM dhavAH paJca pAJcAlyA ? ityapRcchjjanArdanaH || 324|| so'bravIdetayA pUrvajanmopAttanidAnayA / vRtAH paJca dhavAstadbho ! kRtaM mImAMsayA'nayA // 325 // purA hi puri campAyAM bhUmidevAstrayo'bhavan / somadeva - somabhUti- somadattAH sahodarAH // 326 // teSAmAsan kramAt trisraH premajanmabhuvaH priyAH / nAgazrIratha bhUtazrIryakSazrIzceti nAmataH // 327 // mithaH snigdhatayA teSAmiyamAsIdvyavasthitiH / yatparyAyeNa bhoktavyaM sarvairekasya vezmani // 328 // atha kramAt samAyAte bhuktivArakavAsare / nAga zrIrAzritAnekarasAM rasavatIM vyadhAt // 329 // kaTutumbIphalaM tasyAmanekadravyasaMskRtam / apAkSIdiyamajJAsIt pAkAnte ca kathaJcana // 330 // nAnAvastuvyayodbhUtaM kArpaNyena na sA'tyajat / kevalaM kvacidekAnte nidhAya tadadhArayat // 331 // tadanyairvividhairbhojyaiH svAdubhiH patidevarAn / bhojayAmAsa sA prItA kSaNAt te'pi bahiryayuH ||332|| tadA subhUmibhAgAkhye purodyAne mahAmanAH / dharmaghoSAbhidhaH sUrirjJAnavAn samavAsarat // 333 // tasya dharmaruciH ziSyo mAsakSapa (ma) NapAraNe / kirAtyA iva kalpadrugRhaM nAgazriyo yayau // 334 // 1. vAyuH / 2. sarveSAmeva vezmani ityekapratipAThaH / [ 151 5 10 151 20 25
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / nAgazrIvRttAntaH // vRthA mA bhUdidaM tAvadbhavedeSo'pi toSitaH / ityAlocya tayA tasmai tattumbIvyaJjanaM dade // 335 // apUrvamiti saJcintya tadgrahAnugrahecchayA / asau vasatimAgatya gurUNAM tadadarzayat // 336 // te'pi tadagandhamAghrAya vAtsalyAdidamUcire / yadIdaM bhokSyase vatsa ! sadyo mRtyumavApsyasi // 337 // vizuddha sthaNDile maGgha tatpariSThApaya kvacit / ityAdezAdguroH so'pi jagAma nagarAd bAhiH // 338 // bindau nipatite tasya kathaJcit tatra pAtrataH / saktAH sa muniradrAkSImriyamANAH pipIlikAH // 339 / / dadhyau ca baddhasaMvego bindurapyasya yadyasau / prANinAmiyatAM hantA tatsarvaM kiM kariSyati ? // 340 // varamekasya me mRtyuH koTizo na tu dehinAm / ityAlocya saromAJcastadasau bubhuje svayam // 341 // siddhapratyakSamAlocya samAdhimadhuraM manaH / dadhatsarvArthasiddhe'gAnmuniH prANAn vihAya saH // 342 // bahirdharmaruceH kasmAdvilamba ? iti veditum / guruH zrIdharmaghoSo'tha nidideza parAn munIn // 343 // taM parAsuM bahirvIkSya tadrajoharaNAdikam / AdAya gurupAdAnAM te'pi sarvaM nyavedayan // 344 // vijJAyAtIndriyajJAnopayogena yathAsthitam / sarvaM munInAM nAgazrIvRttAntaM te'pyacIkathan // 345 // jJAtvA kathaJcillokAnAM vAkparamparayA janAH / somadevAdiviprANAM tasyA duzceSTitaM jaguH // 346 // kAmamAkruzya viprAste tAM gRhAnniravAsayan / lokaidhikriyamANA ca sA'pi babhrAma sarvataH // 347 // 25 1. AgrahaH /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [153 caturthaH sargaH / sukumArikAbhave tasyAH dazA // ] kAsazvAsajvarotkampakuSThAdyaiH krAntavigrahA / rogaiH SoDazabhirlebhe sA'traiva narakavyathAm // 348 // kSutpipAsAditA lokainindyamAnA pade pade / duHkhaM bhramantI sA mRtvA SaSThaM narakamAsadat // 349 / / tasmAdutpadya mIneSu saptamaM narakaM yayau / punarmInatvamAsAdya tasminneva jagAma sA // 350 // dvidvirevaM siSeve'sau narakAn sakalAnapi / pRthvIkAyAdiSUtpede tadudvRttA ca bhUrizaH // 351 // campAyAmatha sA karmalAghavAt sukumArikA / sutA sAgaradattasya subhadrAkukSibhUrabhUt // 352 // jinadattAtmajastatra bhadrAjazcAsti sAgaraH / vezmasthAM tatpitA'nyedhurdadarza sukumArikAm // 353 // tanayasya madIyasya yogyeyamiti cintayan / saha bandhubhirabhyetya pitaraM tAmayAcata // 354 // so'pyUce'tipriyA me'sau na bhavAmyanayA vinA / mamAstu gRhajAmAtA sAgarastat tavAtmajaH // 355 / / sutamAlocayAmIti jinadatto'gamad gRham / sAgarasya tadAkhyacca maunamAlambya sa sthitaH // 356 // aniSiddhaM hyanumatamiti nyAyena tatpitA / mene sAgaradattAya gRhajAmAtaraM sutam // 357 // AzcaryakRt tayorjajJe pANigrahamahotsavaH / naktaM zizriyatustau ca palyaGgaM vAsavezmani // 358 // pUrvakarmavazAt tasyAH sparzamaGgArasodaram / AsAdya sAgarastasthau kSaNaM tatra kathaJcana // 359 // tasyAM sukhaprasuptAyAM sa praNazya gRhaM yayau / nidrAtyaye'rudat kAntamapazyantI ca sA bhRzam // 360 // athAdiSTA tayordantazaucahetoH subhadrayA / prAtaraikSiSTa tAM ceTI rudantIM vallabhojjhitAm // 361 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 154] [ pANDavacaritramahAkAvyam / sukumArikAyAH vrata grahaNam // sA gatvA''khyat subhadrAyai sA'pi svapreyase kSaNAt / pitureSo'pi jAmAturupAlambhaM dadau svayam // 362 // so'pyAha tanayaM vatsa ! na yuktaM vidadhe tvayA / gacchAdhunA'pi tattatra mA'nyathA madvacaH kRthAH // 363 // sAgaro'pyacivAnagnau varaM jhampAM tanomyaham / na punastAta ! gantAsmi vezma tasyAH kadAcana // 364 // idaM sAgaradatto'pi tatkuDyAntarito'zRNot / jagAda ca gRhaM gatvA nirAzaH sukumArikAm || 365 // kathaJcit sarvathA vatse ! viraktaH sAgarastvayi / tanmA khidyasva ko'pyanyaH patistava vidhAsyate // 366 // kaupInAmbaramAtraikakarparaM makSikAvRtam / bhikSukaM kaJcidadrAkSIt sa gavAkSasthito'nyadA // 367 // AhUya tena so'mbhobhiH snApayitvA sugandhibhiH / vilipya candanairdivyavAsAMsi paridhApya ca // 368 // Uce tubhyaM mayA dattA putrIyaM sukumArikA / madIyAM vilasan lakSmIM sukhamAssva sahAnayA // 369|| yugmam | ityuktaH so'vizad vAsavezma sAkaM tayA nizi / mene ca tadvapuHzleSamagniplorSamivAtmanaH // 370 // sahasotthAya veSaM svamAdAya sa palAyitaH / tathaiva rudatIM tAM ca vilokya janako'bravIt // 371 // so'yaM prAkkarmaNAM vatse ! vipAko'nyanna kAraNam / tadAssva dadatI dAnaM zAntAtmA mama vezmani // 372 // tathaiva kurvatI tasthau sA dharmaikaparAyaNA / prApustadgehamanyedyuH sAdhvyo gopAlikA iti // 373 // zuddhairazanapAnAdyaiH sA bhaktyA pratilAbhya ca / tanmukhAddharmamAkarNya viraktA vratamagrahIt // 374 // 1. agnidAham /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ [155 caturthaH sargaH / draupadI-nidAnam // ] tapo'tha kurvatI nityaM turya-SaSThA'STamAdikam / AryikAbhiH sahaitAbhirvihAramakarodiyam // 375 // AryAstAH sA kadA'pyUce tanomyAtApanAmaham / subhUmibhAgodyAnasthA dattadRSTivivasvati // 376 / / sA pratyabhidadhe tAbhiriti ha smAgamoktayaH / / AtApanA na sAdhvInAM kalpate vasaterbahiH // 377 / / anAkarNya ca tadvAcaM vane tasminnupetya sA / yAvadArabhate kSiptacakSurAtApanAM ravau // 378 // tAvadutsaGgamekasya zrayantImaparasya tu / aGke nyastAghrimanyena badhyamAnAvataMsakAm // 379 / / pareNa vidhRtacchatrAM vIjitAmitareNa ca / gaNikAmAgataM tatra devadattAM dadarza sA // 380 // tribhivizeSakam / tAM vIkSyApUrNabhogecchA nidAnamiti sA'karot / bhaveyaM tapasA'nena paJcapreyasyasAviva // 381 // tanvatI dehazaucAdyamabhyukSantI kSaNe kSaNe / vAryamANeyamAryAbhirmanasIdamadhArayat // 382 // purA bahumatA'bhUvamAryikANAmagAriNI / tiraskurvanti mAmetA bhikSukImadhunA punaH // 383 // ityAlocya vinirgatya vibhinnavasatisthitA / vrataM sA pAlayAmAsa ciraM svacchandavartinI // 384 // mAsAn saMlekhanAmaSTau kRtvA'nAlocya saMsthitA / navapalyopamAyuSkA saudharme devyabhUdiyam // 385 / / cyutA'bhavacca kRSNeyaM prAcInAcca nidAnataH / bhartAro jajJire'muSyAH paJcaite ko'tra vismayaH ? // 386 // ityetAM giramudgIrya jagAma nabhasA muniH / kurvate ciramekatrAvasthiti nahi tAdRzAH // 387 / / 1. mRtA /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadI-vivAhaH // pANDavAnAM vadhUlAbhe dadhuH svajanabhUbhRtaH / vikAsamudaye bhAnoraravindAGkarA iva // 388 // atha vaivAhikaM karma prArabhete sma tatkSaNAt / pANDuH pAJcAlabhUpazca lakSmIsambhArabhAsuram // 389 // pramodotphallanetrAbhiH saudhamAnIya sAdaram / pAJcAlI kulavRddhAbhiH snAnapIThe nyavezyata // 390 // ugirantI bahiHsnehaM pANDuputreSvivA''ntaram / kRSNA sugandhibhistailaiH kRtAbhyaGgA sma bhAsate // 391 // tasyAH piSTAtakakSodakSaradudvartanImiSAt / vikSiptaM yauvanenAGgAt khaNDayitveva zaizavam // 392 // rateriva nidhAnAni zrIkhaNDatilakAn nava / tasyAH saharSamaGgeSu cakrire kulayoSitaH // 393 // navInayauvanAvAsahetoriva tadaGgake / tarkusUtramiSAt sUtraM svagotrA'vidhavA dadhuH // 394 // jRmbhate sma bhRzaM vizvazrotrapIyUSavarSiNaH / kulalIlAvatIvargamaGgaladhvanayastadA // 395 / / cikSipuH kulavAmAkSyo draupadImiti varNake / tathaiva tasyAH sAnandamuvarNakamapi vyadhuH // 396 // athAntaHkSiptakarpUrakastUrIkuGkamairimAH / vAribhiH snapayAJcakruH kavoSNainityayauvanAm // 397 // mArjitaM gandhakASAyyA pAJcAlyAH zuzubhe vapuH / navamANikyapAJcAlyA iva tatkAlasaMskRtam // 398 // AcAra iti tAstaistairbhUSaNaistAmabhUSayan / nahi prakRtiramyANAmAhAyaH kA'pyalaMkRtiH // 399 // lAvaNyavAridhArAbhirvarSantIva dazAmiSAt / pAriNetradukUlAni sA tadA paryadhApyata // 400 // 15 25 1. kamalAkarAH / 2. kRtrimaiH /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / draupadI-vivAhaH // ] [157 utpATya yoSito harSAdimAM mAtRgRhe'nayan / AsayaMzca smarasmeralocanAM kAJcanAsane // 401 // pANDavA api nirvRttavarNakodvarNakakriyAH / nirmAya maGgalasnAnamAmuktocitabhUSaNAH // 402 // aupavAhyAnathAruhya vAraNendrAn pRthakpRthak / samaM paJcApi pAJcAlIM pariNetuM pratasthire // 403 // yugmam / maulinIlamaNijyotirbhAnujyoti:parAhatam / mUrjIva piNDitaM teSAM mAyUracchatramAbabhau // 404 // reNurmaGgalatUryANi purasteSAmanekazaH / tArairAkArayantIva dizAmIzAn pratisvanaiH // 405 // pazcAducceruradrIndrakandarA dAraNolbaNAH / / zAtravAvasthitikrodhAdiva nisvAnanisvanAH // 406 / / sarvaMkaSeSu tejasvitejasAM pANDusUnuSu / patanti nityametasya jagatyAM kimamI karAH // 407 // milatsvajanabhUpAlaturaGgamakhuroddhataH / itIva sthagayAmAsa pAMzuraMzumato vapuH // 408 // yugmam / adhyAsituM madazro(sro)to bhUSA kusumadAma ca / sAmantasAmajendrANAM dvirephAH samazerata // 409 // svajanorvIpatizvetacchatraizchannaM nabho babhau / vivAhamIkSituM sarvarAkendubhirivAgataiH // 410 // dhvajaivireje velladbhiranukUlena vAyunA / draupadIkautukAgAravartanIdezakairiva // 411 // nArImaGgalasaGgItazravaNapravaNAzciram / sAdinaM khedayAmAsuste paitaGgaturaGgamAH // 412 // tadA kuntI ca mAdrI ca gAndhArIpramukhA api / zRGgArairadbhutaiH prApurdivyA(devA)nAmapyavekSyatAm // 413 // 1. dadhvanuH 'raNa' zabde [haimadhAtupAThAGka 260,] iti dhAtoH parokSArUpametat / 2. vAjiMtradhvanayaH / 3. sUryasya / 4. sUryasya / 5. sUryA'zvAH /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 158] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavaiH saha draupadyA: kAmpilapurataH gamanam // zrutIrmatsariNAM tUryaiH sphoTayadbhiH sphuTAravaiH / AlokanAya lokaM ca vikarSadbhiritastataH // 414 // sarvataH stUyamAne ca bandibhirbhujavaibhave / atha kramAt samAjagmurmaNDapadvAri pANDavAH || 415 // yugmam / kRtaM pratIkSya zvazrUbhiravatAraNamaGgalam / mAtRgehamupAjagmuste'tha tigmAMzutejasaH // 416 // pAJcAlyA dakSiNaH pANistadIyairdakSiNaiH karaiH / tatra saGgamayAMcakre vedhaseva purodhasA ||417|| vRddhAvacobhiH pAJcAlI trapAtaralitAM dRzam / kathaJcinmizrayAmAsa dRzA (gbhiH) pANDutanUruhAm // 418 // tato dadhanti paJcAGgamantrAGgANIva mUrttatAm / sAkSAllakSmyeva kAmpilyanAthanandanayA'nvitAH // 419 // vaivAhikI Rco'dhItya hutaM havyairdvijanmanA / dakSAH pradakSiNIcakruste vedyAM jAtavedasam // 420 // yugmam / drupado'pyupadIcakre pANimocanaparvaNi / pANDavAnAM vinA dArAn gRhasarvasvamAtmanaH // 421 // pikIpaJcamanirhrAdakalamaGgalagItayaH / dundubhidhvanibhistArairAhUtapurayoSitaH // 422 || rAjalakSmImivAdhyakSAmAdAya drupadAtmajAm / pANDavA rathamAruhya nijAvAsamupAgaman // 423 // yugmam / kRSNAdibhirnRpairAptaiH sadAraiH svAtmajanmabhiH / anudrutaH pratasthe'tha pANDurnijapuraM prati // 424|| anugacchantamAkramya kiyatImapi medinIm / balAnnivartayAmAsa pANDurdrupadabhUpatim // 425 // atha pratyAlayonmIlannIlavandanamAlikam / sarvarAjapathotkSiptapatAkApItapuSkaram // 426 // 1. AkAzam /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH / pANDavAn prati nAradakRtopadezaH // ] [159 sthAnasthAnollasanmaJcavimAnitavimAnakam / kakupkukSibharikSubhyannAdakampitamAnakam // 427 // prekSAkautUhalAhUtanArInayanapaGktibhiH / navendIvarakedArakarambitamivAbhitaH // 428 // anuyAtaH sahAyAtasvajanorvIzamaNDalaiH / taiH sadAraiH kumAraizca pANDuH svapuramAvizat // 429 // catubhiH kalApakam / vihAya kRSNaM satkRtya hAstikA-'zvIya-kAJcanaiH / visasarja svadezebhyaH sarvaM rAjA'tha rAjakam // 430 // lIlAzailoccayodyAnakelivApISu pANDavAH / dinAnyatIyuH krIDantaH samaM kRSNena yAmavat // 431 // athAlocyAyati snehAt kRSNaH zubhaphalodayAm / samAhUya raha: kiJcid yAvad vada pANDavAn // 432 // tAvadvyomnA mahaHpuJjadhautadikkujjakAlimA / Ayayau netrapIyUSanIrado nArado muniH // 433 // prItAntaHkaraNaH kAmamabhyutthAnAsanAdibhiH / pANDavebhyo'nuziSTi sa vitatAra haregirA // 434 // AkarNya karNapIyUSaM yuSmadudvAhamaGgalam / prApto'smi paramabrahmalayAdapyadhikAM mudam // 435 // vatsAH ! kintvekajAnitvaM kiJcidantardunoti vaH / vairavAridharollAsaprAvRSaH khalu yoSitaH // 436 / / ArUDhasya parAM prauDhiM bandhusnehamahIruhaH / hanta dAvAnalajvAlAmAhurmaMgavilocanAm // 437 // srotasvinIpravAhANAmiva bAndhavacetasAm / dvaidhIbhAvakarI zailataTIva taralekSaNA // 438 / / vatsAH ! kuTumbasaMhArakAraNaM hariNekSaNA / yathA samabhavat pUrvamAkarNayata tAM kathAm // 439 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 160] [pANDavacaritramahAkAvyam / nAradeNa kathitaH pANDavAnAm dRSTAntaH // asti ratnapuraM nAma puraM bharatabhUSaNam / na yatrArthijanAbhAvAt ko'pi tyAgIti vizrutaH // 440 // tatra zrISeNa ityAsIddAsIbhUtaripurnRpaH / nyAyavikramayoryena dharmaH saMdhikaraH kRtaH // 441 // tasyAbhinanditetyAdyA dvitIyA zikhinanditA / priye babhUvatuH prIti-ratI iva manobhuvaH // 442 // satIlalAma sUte sma nandanAvabhinanditA / jagaduddyotanau prAcI sUryAcandramasAviva // 443 // induSeNa itInduzrIrAdyo'bhUnnayanotsavaH / smaralIlAlatAkando binduSeNastato'paraH // 444 // kumArayostayoH zaGke zAstraspardhA'nubandhataH / zastramapyabhavatsarvajagato mAtrayAdhikam // 445 // kramAnmadasarastIrasAndradurvinayadrumam / tau smarAnekapakrIDAvanaM yauvanamIyatuH // 446 / / gurustAbhyAM guNArAmarAjinI rAjakanyakAH / anekarasapIyUSavAhinIrudavAhayat // 447 // tasminneva pure sarvakalAnAM pAradRzvarI / gaNikA'naGgaseneti guNAnAM janmabhUrabhUt // 448 // tasyAM lAvaNyapIyUSasarasyAM rAgiNAM dRzaH / majjantyaH prApya vakSojakumbhau prItiM yayuH parAm // 449 / / yUnAM tadIyavaidagdhavAgurApatitaM manaH / svacchandamadanavyAdhaviddhaM na padamapyagAt // 450 // dvAvapyurvIpateH putrau tasyAmAsaktamAnasau / tau mithaH kalahAyetAM kariNyAM kariNAviva // 451 // kurvANau kalahaM nityamatyantotrAsitatrapau / khedAdanyedhurAhUya tau mahIpatiranvazAt // 452 // 15 20 25 1. dAtA / 2. anekapaH hastI /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ [161 caturthaH sargaH / nAradakRta maryAdA // ] . vatsau ! kimidamArabdhaM malImasakulocitam / kalahAyeta nAnyo'pi vezyArthe kimu bAndhavau ? // 453 // svalpA'pyujjRmbhate yAsu na premasalilArdratA / sukhazAkhipraroho'stu kastAsvadrizilAsviva ? // 454 // vilokante'nyamanyasya kaNThAzleSaM vitanvate / citte dadhati yAzcAnyaM tAsu vezyAsu kA ratiH ? // 455 // yAsAM kA'pyArdratA tAvadyAvaddAnAmbuvRSTayaH / vezyAsu marudezyAsu tAsu rajyeta kaH sudhI: ? // 456 // nirdhanatvAdipuSpasya narakAdiphalasya ca / mUlaM vezyaiva jAnItaM mahAvyasanazAkhinaH // 457 // nityamityAdibhirvAkyairbhUbhRtA bodhitAvapi / tau nitAntamayudhyetAmatyantotsiktamatsarau // 458 // tayoH saMrabdhayorevaM draSTuM mRtyumanIzvaraH / viSamaM viSamAsvAdya paralokaM yayau nRpaH // 459 // patyurvipattizokena viklave te api drutam / vipedAte tathaivAbhinanditA-zikhinandite // 460 // baddhAnurAgAvatyantaM tasyAM tadapi nistrapau / mithaH krodhoddhatau yuddhvA mRtyuM tAvapyavApatuH // 461 // itthaM kuTumbasaMhAraH strInimitto'bhavatpurA / anarthabIjaM rAjIvacakSuSo hi pracakSate // 462 // vatsAstadvo riraMsUnAmekAmeva mRgIdRzam / kSemaM khalu na pazyAmi tata evAgato'smyaham // 463 / / tatsarvairapi yuSmAbhirAtmanaH zivatAtibhiH / anena samayenaiva vartitavyamahardivam // 464 // yadA yuSmAkamekasya draupadIvAsavezmani / kAryato'pi tadA'nyena na gantavyaM kathaJcana // 465 // 25 1. 'jAnIta' jAnIhi' itipratyantara0 / 2. kupitayoH / 3. kamalanetrAH striyaH / 4. maGgalazreNibhiH / 5. pratijJayA /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. 10 162 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAm maryAdA svIkAraH // kathaJcidatha yaH ko'pi bhinatti samayaM yadi / vanavAsAya gantavyaM tena dvAdazavatsarIm // 466 // munergiramimAM kAmamAyatikSemakAriNIm / anumene mukundo'pi kaunteyAnAM hitecchayA ||467 // tAM vAcamurarIcakrurvAcaMyamapatermudA / pANDavA api, ko nAma nAtmanInAya dhAvati ? // 468 // munIndro'pi yathArthAbhirAzIrbhirabhinandya tAn / vikasvaramanAH svairamutpapAta vihAyasA // 469 // kAmaM hRSyan hRSIkezo'pyupacArairanekazaH / pANDuM pANDutanUjAnapyApRcchaya dvArakAM yayau // 470 // iti samayaniruddhakAmacArAH praNayaprahvadhiyaH paraspareNa / sahavihitasamastakeliramyaM gamayanti sma dinAni pANDaveyAH // 471 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye draupadIsvayaMvaravarNano nAma caturthaH sargaH // 4 // 1. AtmahitAya /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / pANDavAnAM krIDAH // ] [163 paJcamaH sargaH // athAnujagmuSAM teSAmanvahaM samayaM muneH / parasparamabhUtprItirakhaNDA. pANDujanmanAm // 1 // manobhiH paJcabhisteSAM kRtamekaM mahanmanaH / tenaiva niyataM khyAtA mahAmanasa ityamI // 2 // avazyameka evAtmA tAsu mUttiSu paJcaSu / na khalvekaiva patnI syAdbhUyasAM patidevatA // 3 // avizeSakRtopAstiH zazilekheva zUlinAm / niSkalaGkava pAJcAlI teSAmAsIdatipriyA // 4 // pativratA na gaGgA'pi harAdambhodhimIyuSI / zrayantI hanta paJcApi draupadI tu pativratA // 5 // paJcabhyo'pi kramAttebhyaH priyebhyastrijagatapriyAn / lokapAlopamAn paJca pAJcAlI prApadAtmajAn // 6 // pAJcAlIlabdhajanmatvAt pRthagbhinnAbhidhA api / : ete paJcApi pAJcAlA iti paprathire bhuvi // 7 // saubhrAtraM pANDuputrANAM draupadyAzca satIvratam / / avalokitukAmeva tataH zaradupAgamat // 8 // bheje viproSitaprAvRD bhujaGgIviSavalgitaiH / auSadhIzakarAmarzAdiva vaizadyamambudaiH // 9 // ghanoparodhanirmukto dhvastadhvAntaripuH zazI / ... bhAti sma digvadhUkSiptairnakSatrairakSatairiva // 10 // 1. candrakiraNasparzAt /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 164] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya prArthanAbhaGgaH // namrIbhUtaziraH pakvazAlikedArakaM babhau / janakasyeva jImUtakAlasya virahAsaham // 11 // jigISunRpasainyAzvarajomalinamambaram / ahasannamalAH smerAmbhojavyAjAjjalAzayAH // 12 // dizaH zaradamAyAtAM cirAt priyasakhImiva / Alapantya ivaikSyanta sarasaiH sArasAravaiH // 13 // marAlaiH kamalottaMsAH sarasyaH punarAzritAH / sevyate hi prabhuH prAyo vizadairapi sampadi // 14 // dRptasaptacchadAmodA virejurvanabhUmayaH / krIDatkAmebhasambhUtadAnAmbhaH saurabhA iva // 15 // sampannasarvasasyaughamaNDitAM pANDUsUnavaH / zaradaM nirvizanti sma zazvadudyAnakelibhiH // 16 // gocare'rpararAtrasya nirgataM bahiranyadA / samastamapyapAhAri taskaraiH puradhainukam // 17 // tatkSaNAddakSiNermANastaskarazreNimArgaNaiH / bhUzakrasyaitya pUccakrurmandiradvAri vallavAH // 18 // tadIyadhvanimAkarNya karNayoH krakacopamam / ujjhAJcakAra bIbhatsurnidrAtandrAlutAM kSaNAt // 19 // tato jIvadhanaM dasyuhRtaM vijJAya tanmukhAt / zauNDIracUDAmANikyamantarjajvAla phAlgunaH // 20 // arjunena prajAkArye prANAnapi jihAsatA / tadA samayabhedo'pi sAnandamurarIkRtaH // 21 // tato dhanuH satUNIramAdAtuM phAlguno'vizat / vAsavezmani kRSNAyAH kroDakrIDat yudhiSThire // 22 // AdAya vijayastasmAnnijatUNIrakArmuke / taskarAnupadaM vIraH krodhAvezAdadhAvata ||23|| 1. rAtricaramasamaye / 2. pAradhinA dakSiNapArzveviddho mRgo dakSiNermocyate sa prANadhAraNe nirAzo bhavati tatsadRzA ime vallavAH - gopAH / 3. pratijJAbhaGgaH /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ [165 paJcamaH sargaH / prArthanAbhaGge vanavAsagamaNam // ] sa vIragrAmaNIrbANai raNe nirjitya taskarAn / prItyA'bhinanditaH pauraiH puraskRtyA''ninAya gAH // 24 // vigAhate sma gAyadbhistadbhujasphUrticarcarIH / gopairetya vRtaH prItyA naro nArAyaNopamaH // 25 // pArthasyeva yazaH sAkSAt kSarantyaH kSIramujjvalam / svasvavatsotsukA gAvaH svaM svaM dhAmopatasthire // 26 // kazcidabhyetya bIbhatsorAdezAdatha pArthivam / kuntI-yudhiSThirapraSThakuTumbopetamabhyadhAt // 27 // diSTyA tvaM vardhase deva ! bhujaiH pArthasya yaistava / purajIvadhanatrANAt kIrtayaH surabhIkRtAH // 28 // puradvAri sthito mUle sahakAramahIruhaH / kintu vijJApayatyevaM deva ! tvAM kapiketanaH // 29 // abhidyata muneradya prajArthe samayo mayA / / vivecayanti no kiJcit kuruvaMzyA hi tatkRte // 30 // kariSye tIrthayAtrAM tadvane dvAdazahAyanIm / tAH pramANIbhavantvadya garIyasyo munergiraH // 31 // tanme tIrthAdrikAntAravihArAya prasIdata / / avighnaM ca kariSyanti yuSmatpAdAH sthitA hRdi // 32 // tAmAkarNya giraM duHkhajananImavanIpatiH / / saparIvAra eva drAgjagAmopakapidhvajam // 33 // svedamedasviniHzvAsaH kare dhRtvA kirITinam / so'nvazAtkiM tvayA''rabdhaM vatsa ! vizvaikavatsala ! // 34 // nave vayasi ko'yaM te tIrthAraNyamanorathaH ? / sutopahitabhArA hi kuravo vanavAsinaH // 35 // tadasmatkRtyamevaitannaiva tvaM kartumarhasi / bhAre mahokSavAhye hi kimu damyo niyamyate ? // 36 // 25 1. pamA, pamam iti pratipAThAH / 2. mukhyaH / 3. akathayat / 4. damanayogyo vatsataraH /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 166] [pANDavacaritramahAkAvyam / kuntIvilApaH // sarvato'smatpratApAgnerivaMzAn didhakSataH / prabhaJjanAyate vatsa ! tavaiva bhujavikramaH // 37 // mA gAstataH kvaciddehi netrAnandaM cirAya me / iti jalpati bhUpAle kuntI sAzruravocata // 38 // piturvAcamimAM vatsa ! nAnyathAkartumarhasi / . prAyazcittaM gurUNAM hi vacAMsi nikhilainasAm // 39 // mAmudazrumukhImevaM tyaktumutsahase katham ? / hA ! mama tvAM vinA vatsa ! vatsarIyati vAsaraH // 40 // dAdhikairatha sArpiSkaiH pAyasairapi poSitam / kathaM vartiSyate vatsa ! vanyAhArairvapustava ? // 41 // ruddhasparzaH purA chatrairbhAnuH serpya ivAdhunA / tApaH sarvAbhisAreNa tvAM pathi vyathayiSyati // 42 // navAnurAgakallolAM snuSAmindumukhImimAm / paryazrulocanAM vatsa ! vihAtuM kathamIhase ? // 43 // jananyAmiti vAdinyAM bandhujyeSTho yudhiSThiraH / sphuradastokazokormipItaprItirabhASata // 44 // tvadviyogAsahI vIra ! pitarau mAvamAnaya / nAtikrAntagurUNAM hi kriyA kA'pi phalegrahiH // 45 // samayo'pi muneradya tvayA ko'yamabhidyata ? / atyAhite hi sAdhUnAmatibhUmirna dUSitA // 46 // bhinna evAthavA tasya prAyazcittamapi tvayA / etAH pauragavI: kintu na pratyAharatA kRtam ? // 47 // manaseva na manye'hamantaraM vapuSA'pi te / AtmanyataHsthite bhedaH samayasya na cAtmanaH // 48 // pratidhvAna ivaitAM ca vAcamAjAtazAtravIm / anugamya giraM dInAM nijagAda vRkodaraH // 49 // 1. vAyurivAcarati / 2. atibhayajanake kArye / -15 20 :25
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 paJcamaH sargaH / draupadIkathanam // ]. [167 gantukAmo'pi mAM bhrAtaravasthAnAya mAnaya / hRdayaM sphuTatIvedaM bhavadvirahakAtaram // 50 // yamAvapyUcaturbhrAtaH ! kAntArAya gate tvayi / nityaM vividhakelIbhiH ko hi nau lAlayiSyati ? // 51 // ... atha sphuTamavaSTabhya dhairyaM dhImAnavocata / .. svapratizrutanirvAhabaddhabuddhirdhanaMjayaH // 52 // pRthagjanocitA hanta keyaM kAtaratA'dya vaH / bhavanmanasa evAyamantevAsI pavina tu // 53 // mamAGgIkRtanirvAhavratacaryAvakINinaH / .... yuSmAnevAyazaH kAmaM nanvidaM lajjayiSyati // 54 // tabalAdanumanyadhvamaraNyagamanAya mAm / satyAH santu munervAco mamApi puruSavratam // 55 // iti sasnehamApRcchya bIbhatsau gantumicchati / / tamastAn vyAnaze sarvAn dikkuJjAniva bhAsvati // 56 // : athAnamya kramAn manyugadgadAzIgiro gurUn / .... prItyA''liGgyAnugacchantau kanIyAMsau nyavartayat // 57 // amaGgalyadhiyA bASpabindupAtaM nirundhatI / ... prasthitaM pArthamabhyetya jagAda drupadAtmajA // 58 // . .. puMsAM matI: kvacidyoSinmatayo nAtizerate / tadapyudIryate nAtha ! tvayA''rabdhaM na sAdhvidam // 59 / / yadiyaM manmanaHprItiH prasthitA puratastava / . . gaNanAbhirdinAnAM tu dhariSye yadi jIvitam // 60 // / panthAnastIrthazailAnAM zivAH santu tathApi te / niSpratyUhaM vitanvantu tathApi kuladevatAH // 61 // .. 2.5 bhraman kAntAramekAkI mAbhUt kvApi pramadvaraH / malImasAni cetAMsi sAdhuSvapi hi pApmanAm // 62 // . 215 620 225 1. pratijJA / 2. bhaGgakArakaH / 3. zokaH / . ... ...
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya prayANaH // saJcaran puruSAn pazyan pratisthAnanavAnnavAn / vidyAH kIrtIzca lakSmIzca nUtanAH kAzcidarjayeH // 63 // tathA kimapi mAkArSIbhraMman dezAnanekazaH / yathA nAtha vayaM syAma vaimanasyavazaMvadAH // 64 // pAvitaM sukRtairnAnAtIrthAbhigamajanmabhiH / tvAmupAgatamAliGgya mayA''tmA pAvayiSyate // 65 // mayA te skhalitasvairasaJcArasya pade pade / mA bhUtpuNyakriyAvighna ityAgacchAmi no samam // 66 // iti bruvANAM praNayapravIbhUtAntarAzayAm / AliGgya muhurAlapya vacobhiH snehanibharaiH // 67 // anuvrajantIM dayitAmavasthApya kathaJcana / pratasthe purataH pArthaH satUNadhRtakArmukaH // 68 // yugmam / AlocanapathAt pArthaM pathikaM sA papau dRzA / premNA so'pyacalanmandamandaM valitakaMdharaH // 69 // mandrAraghaTTanirghoSazikhaNDikRtatANDavAn / mAdyanmadhruvratavrAtajhaGkAramukharodarAn // 70 // sAndranaikadrumacchAyAnipItatapanAtapAn / pazyan parisarArAmAn sa jagAma zanaiH zanaiH // 71 // yugmam / tIraprarohasAnandamAkandaprAyapAdapam / kUjatkurara-hArIta-kapiJjala-jaladvikam // 72 // tAruNye taraNeH kSoNimatItya kiyatImapi / pArthaH kSIrodadAyAdamAsasAda mahAsaraH // 73 / / yugmam / tatrAGgazaucamAdhAya praNidhAya jinezvaram / AhAraM sarasaistaistaiH phalaughaiH phAlguno vyadhAt // 74 // asaGgabhRGgasaGgItamatimuktakamaNDapam / sapuSpatalpamadhyAsyaM sa madhyaMdinamatyagAt // 75 // 15 20 25 1. gambhIradhvaniH / 2. dvikaH kAkaH / 3. kSIrAbdhisadRzam /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / vanavAse jinadarzanam // ] [169 iti krAman kramAjjiSNurbahukautUhalAM mahIm / viveza bhairavAbhogadattamohAM mahATavIm // 76 // kelihuMkAriNaH kvApi krUrA hariNavairiNaH / mRgAnupadikAH kopasATopA dvIpina: kvacit // 77 // kvApyanyonyaraNArambhaprapotrAzca potriNaH / tasyAM kimapi na kSobhaM kurvate sma kirITinaH // 78 // yugmam / svairamasyAM ca bIbhatsurabhIrgacchan puraH puraH / giriM dhAtrIziroratnaM ratnasAnumudaivata // 79 // yasya nirjharajhAtkArazabdAdvaitaikatArkikI / drumairabhraMkaSaiH keSAM mude nAbhUdupatyakA ? // 80 // adhyAsyante sma tigmAMzugabhastInAmasaMstutAH / yasya vidyAdharaividyAsiddhikSetrANi kandarAH // 8 // kinnarIkelisaGgItanistaraGgA mRgA api / yasminnaikSanta mokSAya prANAyAmolbaNA iva // 82 // drumaiH kusumitaistaistaivilobhitavilocanaH / savyasAcI girau tasminnAruroha kutUhalAt // 83 // indranIlAGkitadvAraM zoNasopAnapaddhatim / zAtakumbhamayastambhakumbhasambhArabhAsuram // 84 // nIrairanukSapaM candrakaravyatikarodbhavaiH / adevamAtRkonmAdyadudyAnajagatIruham // 85 // tatrotphalAprabhAjAlanipItAharpatidyuti / candrAzmamayamadrAkSIdarjuno jinamandiram // 86 // tribhivizeSakam / kSAlitAGgastadudyAnadIrghikAmbhasi raMhasA / medurAmodamAdAya tadIyakamalotkaram // 87 // tasminnamaranirmuktapuSpaprakaradanture / avikSat kautukAkSiptacakSuH kSitipanandanaH // 88 // yugmam / 1. kirimukhAgram / 2. kirayaH varAhA iti yAvat / 3. tarka zAstrasaMbandhinI / 4. parvatasyAsannA bhUmiH / 5. sUryakiraNAnAm / 6. nizcalAH / 7. suvarNam / 8. anurAtram / 15
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 170 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunakRtA AdijinastutiH // tatra pradakSiNIkRtya triryugAdijinezvaram / baddharomAJcamabhyarcya sa tuSTAveti tuSTimAn // 89 // jaya nAbhikulakSIranIrAkaranizAkara ! / jayAzeSajagadduHkhanidAghajaladAgama ! // 90 // deva ! saMsArakAntAraparyantapurapAdapAH / pAdAstava bhavaklAntivicchedAya bhavantu me // 91 // ityabhiSTutya nAbheyaM niketaM parito'pi tat / vilokya kalayAmAsa bIbhatsurnayanotsavam // 92 // gireradhityakArAmarAmaNIyakalolupam / cakSurvinodayan yAvatpArthaH prasthAntaraM yayau // 93 // tAvanmuhurmuhurmauliM khelayantyA padAmbujaiH / aGgulIrvadane dainyAtprakSipantyA muhurmuhuH // 94 // muhurmuhurvitanvatyA prItyA cATUni koTizaH / uttarIyapaTaprAntamAkRSantyA muhurmuhuH // 95 // kayAcidyoSitA ruddhasvairacAraM pade pade / yuvAnamekamaikSiSTa gatvA'bhASiSTa cAdarAt // 96 // tribhirvizeSakam / tava prasAdanaprahvAmimAmatyantaduHkhitAm / kiM nAma bhadra ! kalyANIM tvamevamavamanyase ? // 97 // prarUDhapraNayaM santo nAnyamapyavajAnate / kiM punaH premasarvasvaviklavAmabalAM kvacit ? // 98 // etasyAmAkRtau zaGke na vyalIkalavaM kvacit / kathyatAM yadi nAkathyaM tadasyAM koSakAraNam // 99 // pANisampuTamAbadhya so'bhyadhatta dhanaMjayam / mahatI khalu vArteyaM purastAt kasya kathyate ? // 100 // paraM vizvaikavizvAsyamUrte kiM gopyamasti te / kintu tvAM kartumicchAmi na duHkhaughavibhAginam // 101 // 1. anyazikharam / 2. vyAkulAm /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / yuvAnena kathito maNicUDasya vRttAntaH // ] bIbhatsurabhyadhAdbhUyaH skhalitavyaM nahi tvayA / parijJAya kurUn vizvaduHkhatrANaikadIkSitAn // 102 // sasauSThavaM tadAkarNya vacaH sa punarabravIt / vaitADhye dakSiNazreNyAmasti ratnapuraM puram // 103 // vairidordaNDakaNDUtivaidyo vidyAdharezvaraH / khyAtazcandrAvataMsAkhyastatra dhAtrIdhavo'bhavat // 104 // pativratAmayaM jyotiH saubhAgyavratadevatA / mUrtteva zrIrabhUttasya priyA kanakasundarI // 105 // vAtsalyavAhinIsindhurmaNicUDastayoH sutaH / AsIt kandalitAnandA nandanA ca prabhAvatI // 106 // kumAraH kelilIlAbhiH so'tivAhitazaizavaH / pitRbhyAM grAhayAmAsa gurubhyaH sakalAH kalAH // 107 // lAvaNyasarasIM puNyatAruNyavanasAnumAn / candrAnanAmupAyaMsta candrApIDasutAmasau // 108 // dattA prabhAvatI sA'pi kalAkulaniketanam / hiraNyapuranAthAya hemAGgadamahIbhuje // 109 // kulakramAgatAH sarvAH pati vidyAH paredyavi / maNicUDakumArAya vitatAra tarasvine // 110 // tasminnasiddhavidye'pi sAdhanakramavedini / sadyo mAdyadgadAvegaH pitA lokAntaraM yayau // 111 // klRptAbhiSekasambhAraH prekSamANaH zubhaM kSaNam / na yAvatpadamAtmIyaM so'dhyAsAmAsa paitRkam // 112 // tAvadAgatya dAyAdaH khecarAnIkinIvRtaH / vidyudvegastamAkramya nagarAnniravAsayat // 113 // dAyAdahRtasAmrAjyaM tyAjyametadvapurmayA / ityantazcintayan duHkhAdekAGgaH so'calattataH // 114 // 1. nirgamitabAlyAvasthaH / 2. vyAdhiH / [ 171 10 5 151 20 25
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172] [pANDavacaritramahAkAvyam / maNicUDakRta vidyopadezaH // tamanvagAdvisRSTA'pi prasahya pitRvezmani / candrAnanA priyA tasya kulastrINAM vrataM hyadaH // 115 // so'smin padAbhyAmabhyetya ratnasAnugirau kramAt / saMsAramarukalpadrumadrAkSId vRSabhadhvajam // 116 // puNyapAtheyamAdAya nAbhinandanadarzanAt / sAmprataM so'hamicchAmi svarlokapathapAnthatAm // 117 // iyaM tu me priyA candrAnanA praNayakAtarA / prANatyAgAya gacchantaM mAM ruNaddhi puna:punaH // 118 // asau manmRtyumatyantamanalaMbhUSNurIkSitum / vihAtumIhate prANAn hanta prathamameva hi // 119 // dayAM mayi tadAdhAya bandho ! sambodhyatAmiyam / yenAsUnAzu muJcAmi prasthe'smin sArvakAmike // 120 // athojjagAra gANDIvI bhAle tANDavayan dhruvau / . ko'yaM maraNanirbandho bAndhave mayi satyapi ? // 121 // api devendradezIyai(ya)rmArgaNairvairiNaM raNe / nihatya vitarAmyeSa paitRkI te punaH zriyam // 122 // avaidhavyAdhvare nityadIkSiteyaM mRgekSaNA / ciraM tvadaGgasaGgena dattAnandA ca nandatu // 123 // babhANa maNicUDo'tha bhrAtarasyAstavAkRteH / / asAdhyaM nAma nAstyeva svArAjyamapi te'ntike // 124 // kiM tu vyomAGgaNasvairasaJcArAH khecarAH khalu / zakyante te parAjetuM na vidyaizvaryavajitaiH // 125 // tato'navadya ! me vidyAstvaM gRhANa yathAvidhi / sAdhitAzeSavidyasya dviSannISajjayaH sa te // 126 // tAsAM sattvaikasAdhyAnAM vidyAnAM ca tvamAspadam / vAhinInAM hi sarvAsAmAdhAro vAridhiH param // 127 // 15 20 25 1. svrgraajym|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [173 paJcamaH sargaH / vidyAsAdhanAyAm upadravaH // ] viluptasattvatattvasya zAtravaiH samarAGgaNe / nAdhunA sAdhane tAsAM mama nu kramate matiH // 128 // so'bhidhAyeti nirbandhAdAkSiNyakSIranIradheH / anicchato'pi bIbhatsorvidyAstAstAH pradattavAn // 129 // vijJAyAtha vidhi vijJagrAmaNIrmaNicUDataH / tAsAM kramAdupArkasta sAdhanAya dhanaJjayaH // 130 // snAnakriyAM vitanvAnaH zazvat kAsAravAriNi / vidhAya vidhivatsarvAM pUrvasevAM mahAmanAH // 131 / / vazI nivivize so'tha pazyan siddhi karasthitAm / tasyaiva bhUbhRtaH kvApi kandarAmandirodare // 132 // yugmam / babhUva sarvakarmINaH sa evottarasAdhakaH / vidyAdharakumAro'sya dUrAvasthApitapriyaH // 133 // baddhapadmAsano nAsAprAntavizrAntalocanaH / pArthaH SANmAsikaM jApyavidhimArabdhavAn sudhIH // 134 // tasmin manAgasampUrNanirmANe jApyakarmaNi / AvirbabhUvuH kravyAdA vyAdAya mukhamulbaNam // 135 // mAMsakhaNDAni carvantaH svAdayanto'sRgAsavam / sATTahAsamaTIkanta' sATopAH ke'pi tatpuraH // 136 // katrikAbhiH purastasya dAraM dAraM zavodaram / citrAbhirantramAlAbhiH ke'pi hAraM vitenire // 137 // keciduttuGgamAtaGgarUpAH kopAndhacetasaH / tatsammukhamadhAvanta dantakrIDAvidhitsayA // 138 // ke'pi kaNThIravIbhUya bhUyobhUyastalaM bhuvaH / ghorakSveDAravA raudraiH pucchAghAtairatADayan // 139 // visaGkaTasphuTAbhogA bhujaGgamavapurbhRtaH / bhogairAveSTayAmAsurAviSTAH ke'pi tadvapuH // 140 // 1. Arabhata / 2. sarvakarmasamarthaH / 3. rudhiramadyam / 4. acaran /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 174] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya vidyAsAdhanA // kadA'pyAgatya ke'pyUcustvadAnayahetave / kurUNAmagraNIrdevaH snehena prajighAya naH // 141 // kecidabhyadhurabhyetya tvadIyavirahAturA / nityamazrUNi muJcantI kuntI nirmama ! tAmyati // 142 // UcuH kecidapi svapne tvadAliGganamaGgalam / prApya pazcAdapazyantI kRSNA tvAM khidyatetamAm // 143 // ityAdyupadravaistaistaiH koTizaH pizitAzinAm / pratIpairapratIpaizca cakampe na kapidhvajaH // 144 // vidhau SANmAsike tasmin paripUrtimupeyuSi / dhyAnAsInasya tasyAvirAsItkA'pi surAGganA // 145 // sA'bravInnanvito dRSTirviSTapAzraya ! dIyatAm / devyo vijJApayantyaSTau tvAM prajJaptipuraHsarAH // 146 // lokAdbhutairbhavatsattvaceSTitaistoSitA vayam / antarvicintya tadbrUhi kiM nAma tava kurmahe ? // 147 // athonmIlya dRzau satyaM tadeve'tyArjuno'bhyadhAt / kumAramaNicUDo'yaM bhagavatyanugRhyatAm // 148 // sA vihasya punaH prAha paropakRtikarmaTha ! / nanvetadeva te sattvaM devatAtoSahetave // 149 // kintu kramo'yamasmAkamArAdhyati ya eva naH / kAmaM tasyaiva tuSyAmo nAparasya kadAcana // 150 // tavAsminnapi cetazcedupakArataraGgitam / tadasya toSameSyAmaH sakRdArAdhanAdapi // 151 // tataH kirITinA kAmaM bhavatvevamitIrite / sA gIrvANamRgI cakSurantardhAnamupAgamat // 152 // vAcaM jaya jayetyuccairuccarantI kRtAnatiH / kSaNAdAvirabhUttasya viyaccaracamUH puraH // 153 // 1. mAMsAzinAM - rAkSasAnAm / 2. devAGganA / 3. vidyAdharasenA /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / nabhaso vimAnasyAgamanam divyakRtyAni ca // ] netrakoNena kaunteya saprasAdamudIkSyatAm / smRtimAtrAdupastheyaM bhUyo'pIti visRSTavAn // 154 // maNicUDastadAlokya kalitotsAhasAhasaH / vidyAH sAdhayituM jiSNornidezAdupacakrame // 155 // svalpaireva dinaiH pArthe svayamuttarasAdhake / vidyAstasyAbhavansarvA nirvighnaM nighnavRttayaH // 156 // / // 157 // athodyatkiGkiNIkvANajhaNatkAridigantaram mUcchitArkacchavisvarNapatAkAzatabhUSitam vidyududdyotasadhrIcIrmarIcIH paritaH kirat / vimAnadvayamAkAzAnmaNImayamavAtarat // 158 // yugmam / tato'vatIrya paryAyavarjamUrjasvaladyutaH / pArthaM ca maNicUDaM ca praNemurvyomacAriNaH // 159 // tadAtvamaGgamudvartya divyairudvartanaistayoH / snapayAJcakrire kecitkavoSNairgandhavAribhiH // 160 // gozIrSacandana kSodairvilipyAnavelepinaH / tAvubhau rabhasA keciddivyavAsAMsyavAsayan // 161 // hArakuNDalakeyUrakirITakaTakAdibhiH / mANikyakhacitaiH kecidbhUSaNaistAvabhUSayan // 162 // kaizcidvAribharA bhugnanUtanAmbhodasodaram / tayorupari mAyUramAtapatramadharyata // 163 // anekaprahatAtodyaveNuvINAlayAnugam / puraH saMgItamAtenustayorvidyAdharAGganAH // 164 // tayorniHsImasattvazrIprazastivizadAkSaram / akaThoragiraH petuH puraH khecarabandinaH // 165 // candrAnanAmathAdAya bherIbhAGkAraDambaraiH / hayaughaheSitairdantibRMhitairbhaTagarjitaiH // 166 // [ 175 1. Agantavyam / 2. vazavartinyaH / 3. anukramaM varjayitvA / 4. tatkAlam / 5. agarviSThAH namrA iti yAvat / 5 10 15 20 25
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 176] [pANDavacaritramahAkAvyam / maNicUDA'rjunayoH sAdhanA siddhizca // nabho bIbhatsunA sainyasambhAreNa nabhaHsadAm / tAvubhau drAk pratasthAte vijayAIgiri prati // 167 // yugmam / prabhApallavitaiH kSudravimAnaiH parivArite / cakratustadvimAne dyAmaparArkendutArakAm // 168 // tau bAhuvIryAd vaitADhyau vaitADhyagirimUrdhani / balomidurdharau ratnapuradvAramupeyatuH // 169 // tatrApatrAsamAvAsAn parigRhya dhanaMjayaH / kSaNena prAhiNodbhUtaM vidyudvegAya vAgminam // 170 // sa vidyudvegamabhyetya kRtAvaSTambhamabhyadhAt / jalpati tvAmanalpaujA madhyamaH pANDavo'rjunaH // 171 / / madIyasuhRdazcandrAvataMsatanujanmanaH / arpaya zriyamAgatya mArgaNA mArgayanti me // 172 // no cedamI purastAvatkalAntarapade ziraH / bhavadIyaM grahISyanti tato'nu suhRdaH zriyam // 173 // tannizamya vacaH smAha sakrodhAndhabhaviSNudhIH / bhUmigocarakITo'yamare ! ko nAma so'rjunaH ? // 174 // drumamevANunaM vidmaH sa cetkazcidihAgataH / tasyocchedAya jAgarti saiSa kaukSeyako mama // 175 // maddorvIryAnalasyAdya maNicUDaM didhakSataH / bhaviSyati dhruvaM so'yamarjunaH prathamendhanam // 176 / / tadare ! satvaraM gatvA brUhi tvaM nijamarjunam / ayamAyAta evAsmi raNAya praguNo bhava // 177 // ityudIrya sa dorvIryagarvajvaritamAnasaH / anabhijJAtadainyAni sainyAni samavarmayat // 178 // dUto'pi vAgnikAraM tamAgatyA''khyat kirITine / riporanAtmanInena tenAbhUtso'pi sasmitaH // 179 // 15 25 1. bhayarahitaM yathA tathA / 2. bANAH / 3. vAcA'pamAnam / 4. Atmano'hitena /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ [177 [177 paJcamaH sargaH / vidyudvegaM jitvA maNicUDasya rAjyArpaNam // ] pArtho'pi nAtisaMrambhAdanIkaM samanInahat / mRgocchede'pi kiM kAmaM siMhaH saMrambhate kvacit ? // 180 // vidyudvego'tha nirgatya nagarAtpRtanAbharaiH / kSaNAdarautsId bIbhatsuM ghanairiva raviM nabhaH // 181 // sAkSepaH praticikSepa pArthArkastAn suduHsahaiH / AdAyeSamiveSvAsaM mArgaNaiH kiraNairiva // 182 // tataH kArmukamAropya roSAtkopAruNekSaNaH / khecaraH svayamArebhe bIbhatsumabhivaSitum // 183 // vavarSa zaradhArAbhirabdavat sa yathA yathA / prakarSamagamallakSmIrarjunasya tathA tathA // 184 // pANDaveyasya dordaNDacaNDimAnaM vilokayana / bhItacetAstataH so'bhUditi kartavyaviklavaH // 185 // kAmamutthAtukAmo'pi maNicUDo raNAGgaNe / jiSNoH sarvaripUJjiSNorna lebhe'vasaraM kvacit // 186 / / vIravrataviparyAsasampannatRNalAghavaH / pakSavAtairiva kSiptaH kvApi kaunteyapatriNAm // 187 // vidyadvego raNakSoNe: palAyAmAsa rahaMsA / saMvartamArutAvatteH kiyaddIpaH pradIpyate // 188 // prANatrANAya sambhUya bIbhatsumabhayaGkaram / Agatya vigalanmAnamAnemustaccamUcarAH // 189 // maNicUDaM puraskRtya vijayo vijayorjitaH / puraM viveza paurANAM manazcAnandameduram // 190 // pravizya tatra dhAtrIzadhAmni satyapratizravaH / maNicUDaM pade sadyaH so'bhyaSiJcata paitRke // 191 // sa prApya punarAtmIyAM sampadaM sammadaprapAm / cakAze'dhikamambhodamuktarAkAmRgAGkavat // 192 // 1. AzvinamAsam / 2. mAnarahitaM yathA tathA / 3. harSasya prapArupAm / 4. pUrNimAcandraH /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178] [pANDavacaritramahAkAvyam / aSTApadagirau AdinAthasyArcA // taistaistadbhaktikallolaiH prathamAnaiH pRthAsutaH / bahUn muhUrtavattatra vAsarAnatyavAhayat // 193 // maNicUDamathAnyedhurmanyuparyazrulocanam / ApapRcche'pyanicchantaM pArthastIrthadidRkSayA // 194 // tato vimAnamAruhya jiSNurvadhiSNudharmadhIH / ainaHsenAbhiraspRSTamaSTApadagiraM yayau // 195 // bhagavAnAditIrthezo yatra patralabhUruhi / ciraM vizrAntimAtene nirvANanagarAdhvagaH // 196 // kinnarIH kAntakelISu tamastomAbhilASiNIH / khedayanti sadoddyotA yasya kAJcanakandarAH // 197 // nAbheyadarzinaH kAmyakandarodyAnakhelinaH / svargivargasya bhAgyAnAM janmabhUrbhogabhUzca yaH // 198 / / tasminpavitumAtmAnamAyAtaistoyadairiva / AnIlabahalacchAyaiH kAnanaiH pariveSTitam // 199 / / lIlAvApIbhirabhyastakSIrodakSIrakelibhiH / smeradambhojakhaNDAbhirmaNDitopAntabhUtalam // 200 // dadarza darzanonmRSTaniHzeSajanakalmaSam / prAsAdamAdinAthasya pArtho bharatakAritam // 201 // tribhirvizeSakam / saparIvAra evAyaM rAjIvavanarAjini / dIrghikAvAriNi snAnamAtatAna tataH sudhIH // 202 // hemAmbhojatatIdivyazAkhinAM kusumAni ca / athAvacAyayAJcakre parivAranabhazcaraiH // 203 / / dhImAnavasta paryastadugdhodalaharImade / sa dhautavAsasI divye nijaM mana ivAmale // 204 // sarvasvargigaNAkIrNe sarvAzcaryaniketane / sarvaratnamaye tasmin sa viveza jinaukasi // 205 // 1. zokaH / 2. pApasamUhaiH / 3. unmuSTaM-dhvastam / 4. tati-zreNiH / 5. paryadadhAt / 6. paryastaH nirastaH / 15 20 25
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ [179 paJcamaH sargaH / girauarjunakRtA stutiH muneH ca dezanA // ] yathAvidhi sudhIstisraH kRtapUrvIpradakSiNAH / samAhitamanAH so'yamAnarca vRSalAJcanam // 206 // mRdaGgapaNavAdIni racitoccaNDatANDavAH / / svacchandaM vAdayAmAsurAtodyAni nabhazcarAH // 207 / / khecareSu kSaNAnnIcaiH kalasaGgItazAliSu / athAbhiSTotumArebhe nAbheyaM jinamarjunaH // 208 // deva ! duHkhAgninirdagdhajagatpIyUSavArida ! / phalegrahi vilokya tvAM netranirmANamadya me // 209 // tadbhAgyamapi bhUyobhi-rbhAgyairevopalabhyate / yena tvaM dRzyase deva ! zevadhiH zivasampadAm // 210 // svAminpurAtanairbhAgyairbabhUva tava darzanam / tvadarzanabhavairbhAvi yattu kiM tasya kathyate // 211 // kRtastutiriti prahvacetAH zvetAzvavAhanaH / namasyati sma nAbheyamavaninyastamastakaH // 212 // pratyekaM svasvasaMsthAnamAnavarNAdizAlinaH / namazcakAra tIrthezAn trayoviMzatimapyasau // 213 // bhrazyadbhavabhramIsAdaH prAsAdakamanIyatAm / nirgatyAlokayazlAghAM kurvan bharatasampadaH // 214|| mUttaM dharmamiva jJAnajyotirvizvatamopaham / cAraNaM munimekAntalInamekaM dadarza saH // 215 // yugmam / so'bhivandya tamAnandAdupavizya tadantike / bhavAmbhodhitarIkalpAmazrauSIddharmadezanAm // 216 / / dharmo'yaM yaiH zriyo rakSAkovidaH sauvidaH kRtaH / cirAya te bhajantyetAmakhaNDitasatIvratAm // 217 // jagadbhayaMkarasmeramukhaH saMsArakesarI / / dharmadrumAdhirUDhAnAM yadi na prabhavatyasau // 218 // 15 1. arjunaH / 2. khedaH / 3. antapurarakSakaH /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 180] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya hastinApure gamanam // sicyante dharmakulyAbhirmuktizarmamahIruhaH / tAsAM taTatRNAyante surAsuranarazriyaH // 219 // ayaM ca nirmame dharmastathA prAgjanmani tvayA / ni:zeSabhuvanorjasvI yathedAnImajAyathaH // 220 // idaM ca jagadAdhAya dostambhairakutobhayam / bhaviSyasi bhave'traiva mokSalakSmIsvayaMvaraH // 221 // ityAkarNya giraM karNakIrNapIyUSavipruSam / AnandAmbhodhinirmagnamantarAtmAnamudvahan // 222 // munimAnamya taM maulilAlitAGghrisaroruhaH / vimAnena tataH pArthaH pratasthe marutAM pathA // 223 // yugmam | zivazrIdattasaGketaH sammetaprabhRtiSvasau / tIrtheSvavandata dhvastasamastavRjinAJjinAn // 224 // atItya tIrthasevAbhiH so'tha dvAdazahAyanIm / pratyacAlIccirotkaNThAvihasto hastinApuram // 225 // pRthukIrtiH pRthAsUnurgacchan gaganavartmanA / AkrandamizramazrauSIdadhastAt tumuladhvanim // 226 // sa vIraH sapadi praiSIt tadAnupadikIM dRzam / IkSAMcakre ca zokArttalokasaGkulitaM vanam // 227 // khecaraM kesaraM nAma tasyodantaM sa veditum / prAhiNotkaruNAvezma gatvA''bhyetya ca so'bhyadhAt // 228 // hiraNyapuramityasti puramindrapuropamam / svAmiMstasminnariMgrAmagado hemAGgado nRpaH // 229 // preyasI tasya niHzeSasatIsImantamauktikam / dehadyutijitasvarNaprabhAsampat prabhAvatI ||230 // tAmadya yAminIzeSe candrazAlA'dhizAyinIm / kalaviGkImiva zyenaH ko'pyakasmAdapAharat // 231 // 1. dharmakulyAnAm / 2. saMketa - sammeta iti ekapratipAThaH sAdhuH / 3. duHkham / 4. zatrusamUhe vyAdhirupaH / 5. caTakAm /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / kesaravidyAdhareNa kathitaH prabhAvatyapaharaNavRttAntaH // ] AryaputrAryaputreti tadIyakaruNadhvaniH / samaM hRdayazokena rAjAnamajajAgarat // 232 // bhrukuTIbhISaNaH karSankRpANamakRpAzayaH / dadhAve bhUdhavazcaura ! tiSTha ! tiSTheti vibruvan // 233 // apazyaMzca puraH kiJciddhAvitvA kiyatIM, bhuvam / phAlacyuta iva dvIpI tasthau do: sthAma nirvidan // 234 // tato ripumapAkartuM pratyAhartuM ca vallabhAm / tena saMvarmayAJcakre cakraM zakrasamazriyA // 235 // tataH kuto'pyavijJAtadayitAdasyupaddhatiH / kiMkartavyavimUDhAtmA sa tasthau pRthivIpatiH // 236 // strIjAtisnehasaGkrAntaduHkhevAtha nizIthinI / jagAma tAM dharAdhIzapreyasImanudhAvitA // 237 // tatyAja rAjalokasya hRdayeSviva sarvataH / saGkrAntaH kSaNadAdhvAnto rodasIkandarodaram ||238|| priyApahAriNaM hantumudyatasya mahIpateH / pratigrahamivAdhAtumadhAvata patistviSAm // 239 // tasyAH zithiladhammillamAlyazreNi nipetuSIm / karairadarzayan bhAsvAn kRpayevAvanIpateH // 240 // cacAla pRthivIpAlastayA kusumalekhayA / darzitAdhvA camUdhvAnairmakSu kukSibharidizAm // 241 // iyatIM bhuvamAyAtaH sa puSpazreNimAzrayan / abhAgyasya nidhizrIvattasyAdRzyA'tra sA'pyabhUt // 242 // tasminnastokazokArttiviklave viphalakriyam / kAndizIkaM tato'nIkaM bhrAmyatIdamitastataH // 243 // suduHzravAmupazrutya kesarasyeti bhAratIm / kapiketuH kimapyantazcintayannidamabravIt // 244 // 1. nirvadan- nindan prati0 pAThaH / 2 mArgaH / [ 181 5 10 15 20 25
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya sahAyaH // hiraNyapurabhUpAlahemAGgadasarmiNI / prabhAvatI na khalveSA maNicUDasya sodarA // 245 / / hanta svasA mamaiveyamaparA vA'stu sA'pi me / kRpAlornanu sodaryA vAryA vyasanavAridheH // 246 // tadyAhi brUhi rAjAnaM mA sma khedaM vRthA kRthAH / arjunaH pANDaveyo'yamAhartA tava gehinIm // 247 // jAnIhi hata evAyamidAnImahitastava / tigmAteH paritrastastamaHstomaH kva lIyate ? // 248 // kSaNaM tadbhavatA'traiva stheyamavyavasAyinA / ityudIrya punarjiSNuH preSayAmAsa kesaram // 249 // so'pi priyAviyogArttiprataptAya mahIbhuje / kathayitvA yathA''diSTamupArjunamupAgamat // 250 // kiMvadantI prabhAvatyAH sarvAM saMvidha vidyayA / vyomAdhvanA dadhAve'tha krodhAdhmAtaH kapidhvajaH // 251 // dhanudharaikadhaureye vidyAvisphUjitojite / priyopalambhaM sambhAvya jiSNau nAgre'gamannRpaH // 252 // atha ke'pyagrakAntAre gatvA hRdayapIDayA / bhUvallabhamabhASanta pratyAgatya turaGgiNaH // 253 / / diSTyA tvaM vardhase deva jhagityAgamyatAM puraH / asti prabhAvatI devI kurvANA kusumoccayam // 254 // sampannahRdayAzvAsaH so'tha tvaritamabhyagAt / manobhISTe hi nediSThe ko na dhAvati vastuni // 255 // puraH prabhAvatI devImapazyat kAzyapIdhavaH / paraM cAnandasaMdohaM gAhate smAntarAtmanA // 256 // prastauti praNayAlApaM yAvadabhyetya bhUpatiH / akasmAddandazUkastAmadazat tAvadutphaNaH // 257 // 15 25 1. kathAm / 2. jJAtvA / 3. samIpasthe / 4. prINAti praNayAlApaiH ityekapratipAThaH /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / prabhAvatIsarpadaMzam // ] AryaputrAryaputrAhaM dRSTA duSTAtmanA'hinA / iti pralApavAcAlA bAlA mUrcchAlatAmagAt // 258 // tataH kSitipatiH kSobhAdavadhIritadhIrimA / krandan viSAgadaGkArAJjavAdAhvAsta vihvalaH // 259 // yAvatkiJcidupakrAntaM pracaNDairAhituNDikaiH / tAvatteSAmacaitanyaM pazyatAmeva sA'bhyagAt // 260 // kSaNaprItasya rAjJo'tha zokaH zataguNo'bhavat / kRtavidhyAtadIpasya tamo hi bahulAyate // 269 // tato visrastadhammillaH kSiprakSaumo luThadbhujaH / nimIlitAkSo mUrcchAlaH kSmApAlaH kSmAtale'patat // 262 // atha dviguNazokasya kokasyeva dinAtyaye / lokasya dUramuttasthurAkrandadhvanayo'dhikAH // 263 // vIjitaH parivAreNa vanAntakadalIdalaiH / kathaJcit kalayAmAsa caitanyamavanIpatiH // 264 // tataH priyatamAM prItyA kurvannutsaGgasaGginIm / rodayannaTavIsattvAn vilalApeti bhUpatiH // 265 // hanta ! hemAGgade dhAtaH ! kuto'pi kupito'si cet / tataH prathamamasyaiva prANAnharasi kiM nahi // 266 // prANezvaryAmamuSyAM vA satyAM hartumanIzvaraH / manye pUrvaM tadetasyA jIvitavyamapAharaH // 267 // devi ! budhyasva budhyasva dIno jalpatyayaM janaH / kiGkaraM na kadAcinmAM tvamavajJAtapUrviNI // 268 // kopazcet ko'pi te kiMcinna svamAgaH smarAmyaham / purAvadhIritazcAsmi nAparAdhazatairapi // 269 // kiM nAma tadakANDe'pi na pazyasi dRzA'pi mAm / AsatAM bhavaduddAmapremapallavitA giraH // 270 // 1. prathamamasyA me pratyantarapATho'pi sAdhuH / 2. aparAdham / [ 183 5 10 111 15 20 25
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184] [pANDavacaritramahAkAvyam / prabhAvatyAH virahe tatpate: hemAGgadasyAvasthA // paraM niranurodhA'si mayi tvaM na kadAcana / kiM tvetatte'haratprANAndaivamevAparAdhyati // 271 // mamApyamIbhiH kiM prANaistvadviyogamalImasaiH ? / vairaGgiko mRgAGko'pi kaumudIrecitaH satAm // 272 // bhUpAlamativAcAlamityAdiparidevitaiH / kAmamudyacchamAnaM ca jIvitAntAya karmaNe // 273 // paurAmAtyAdayaH pAdapIThA''luThitamaulayaH / muhuH prasAdayAmAsuH sAzrunetramamRtyave // 274 // yugmam / tato vidannidaM bhUmibiDaujastvaM viDambanAm / jAnaJjIvitamapyetadApadaM ca pade pade // 275 // preyasIviprayogAtaH prakAmamavamanya tAn / citAmAsUtrayAmAsa medinIpatirAtmane // 276 // yugmam / tataH patAkinIlokaH samasto'pi pRthak pRthak / nirmame'numahIpAlaM dehatyAgocitAzcitAH // 277 // arghamutkSipya dharmAMzorarthibhyo'rthaM vitIrya ca / pradakSiNayati smAgni cityamaucityavinnRpaH // 278 // citAmadhyaM tato loke hAkAramukharAnane / priyAmutsaGgamAropya vizati sma vizAMpatiH // 279 // aparo'pi mahIpAlaprasAdavivazAzayaH / antazcitaM camUlokaH praveSTumupacakrame // 280 // citAsaptAciSi jvAlA yAvadbhUpasya nodaguH / tAvat saha prabhAvatyA pArtho'bhyAgAnnabho'dhvanA // 281 // bibhrANaM navasaMvartapuSkarAvartavibhramam / vyAptAntarikSamadrAkSIddhUmastomaM kapidhvajaH // 282 // zuzrAva duHzravAH sainyalokAkrandagiro'rjunaH / vizrANayantIrazrUNi vanAntarvayasAmapi // 283 // 15 20 25 1. ananukUlA / 2. virAgavAn-kAntirahita ityarthaH / 3. jyotsnArahitaH / 4. paurAmAtyAdIn / 5. senAjanaH / 6. citAsaMbandhinaM vahni / 7. citAgnau / 8. vanamadhyapakSiNAm /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / prabhAvatImaraNacintA // ] svakIyairiva vidhyAyamAnAH zokAzruvAribhiH / dhUmAyamAnAH so'pazyatkoTizo racitAzcitAH // 284 // samamazrujalotpIDaiH kazcidarghAJjaliM janaH / raverudasyannutpazyaH phAlgunena vilokitaH // 285 // jAnan jalamiva jvAlAM citAvahniH kiyAnapi / lokaH pradakSiNIkurvan vIkSitaH sitavAjinA // 286 // devi ! tIrNAsi cetkRcchrAdapahAramahodadhim / kimidAnIM dazeyaM te vidherahaha vAmatA // 287 // svarlokapathikIM devi ! rAjApi tvAmanuvrajan / AnRNyamicchati prIteH kA kathA mAdRzAM punaH ? // 288 // devi ! tvadvirahe prANAH kSaNaM na sthAtumIzate / tatastavaiva sArthena prArthayanti triviSTapam // 289 // etAvato janasyAsya prANAn hartumanAH samam / ko'pyahicchadmanA manye devo daityo'thavA''gataH // 290 // nizamyeti parIvAraparidevitabhAratIm / kaunteyasyAbhavatkAmaM dvidheva hRdayaM tadA // 291 // tadudvIkSya kSaNAnmarmacchedamUrcchAlamAnasA / ityacintayadudbhUtaduHkhabhArA prabhAvatI // 292 // hA vidhe ! vidadhe kiM nu bhavateyaM prabhAvatI ? | vihitA'pIyataH kiM vA kRtA duHkhasya bhAjanam ? // 293 // pratAritastayA duSTavidyayA tasya pApmanaH / kRtajJo matkRte prANAn priyastatyAja me dhruvam // 294 // tamanu prasthitA nUnaM sarve'pyete'nujIvinaH / zoSite hi na pAthodhau jIvanti jalajantavaH // 295 // tanme prANezvaraH prAptaH kiJcidatyAhitaM yadi / maGkSu mokSyati tannUnaM prabhAvatyapi jIvitam // 296 // 1. apahAra hAniH eva mahAsamudrastam / 2. prANatyAgarupamanartham / [ 185 5 10 15 20 25
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186] __ [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunakRtA prabhAvatIzuddhiH // vikalpAniti kurvantyAM tasyAM paryazrucakSuSi / vizadAzvo'pi nizvAsAn vimuJcannityacintayat // 297 // mamAphalita evAyamupakAramahIruhaH / hA ! kimunmUlayAJcakre hatena vidhidantinA ? // 298 // babhUva bhUpateH kiJcidyadi tAvadamaGgalam / tadasAvapyasUnmuJcetsatyo hi dayitAnugAH // 299 // vipattirdarzitA'nena bhaginyA bhaginIpateH / tajjIvitena kiM nAma phAlguno'pi kariSyati // 300 // evamAlocayannucyairantaH zvetahayo yayau / tatkAlajvalitodacirmahIpaticitAntikam // 301 // mantrapataiH prabhAvatyA pANisaMsparzapAvitaiH / bhUmibhartuzcitA'mmobhiH siSice savyasAcinA // 302 // rAjalokasya sarvasya tatkSaNotthitahetayaH / tene vyomacarairanyAH secayAJcakrire citAH // 303 // prabhAvatyAzca jiSNozca sAkaM zokahavirbhujA / tataH prazAnti tatkAlamAlalambe hutAzanaH // 304 / / vimuktasphAraphetkArA tadotsaGgAnmahIpateH / palAyAmAsa vegena sA prapaJcaprabhAvatI // 305 // tato vizvaMbharAbhartA vismayasmeralocanaH / nirjagAma citAmadhyAtpreyasIvirahAdiva // 306 // viyogArtimanuprAptaH zoka eva parAsutAm / nanu prabhAvatI devI na cAnyaH ko'pi tAmanu // 307 / / pramodAviSTayA dRSTyA bhUyaH sambhAvya vallabhAm / pIyUSahRdanirmagnamivAtmAnamamanyata // 308 // kesarazca purobhUya bhUmivallabhamabhyadhAt / arjunaH pANDuputro'yamAninAya tava priyAm // 309 // 1. vipattidarzinA'nena pratitrayapAThaH / 2. hetiH-agnizikhA / 3. arjunena / 4. prapaJcenaprabhAvatIrUpiNI vidyA / 15 20 25
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [187 paJcamaH sargaH / arjunasya hemakuTe gamanam // ] tataH sa sahasA'bhyetya bIbhatsumabhiSasvaje / tadIyAGgapariSvaGgaiH svamaGgaM pAvayanniva // 310 // vRttAntena tatastena preDolitamanAstadA / kimetaditi bIbhatsumanvayuGkta mahIpatiH // 311 // athAsmai kathayAmAsa pArthAdezena kesaraH / vadeyuravadAnaM hi santo nAtmIyamAtmanA // 312 // tadAnIM tvAmavasthApya rAjaJjiSNonidezataH / / punastvaritametasya pAdAntikamupAgamam // 313 // vimAnaratnamArUDho manaso'pyadhikatvaram / kirITo hemakUTAkhyaM kSaNAdadrIndramAsadat // 314 // tatraikacchatrasAmrAjyasagarvatimire kvacit / vRkSalakSaparikSipte prabhunaH kandare'vizat // 315 / / martyakITena te devi ! kRtasarvAGgasaGgateH / mAM vidhAya dhavaM dhAturadya pApmA vilupyatAm // 316 / / devi ! vidyAdharI pANipallavodbhUtacAmaram / vaiDUryapurasAmrAjyamupabhoktuM prasIda me // 317 // sadyaH kandalite vidyAvaibhavena nave nave / prAsAdaparvatodyAne devi ! krIDa mayA saha // 318 // devi ! hitvA pratIpatvaM dvIpazailAnanekazaH / vyomayAnena vIkSasva madutsaGgaikasaGginI // 319 / / iti prabhAvatI tatra meghanAdaH prasAdayan / dadRze khecaro vairiketunA kapiketunA // 320 // paJcabhiH kulakam / A: pApa ! cApalaM muJca jIvitaM vijahAsi kim ? / mama patyuH puro hanta ! puruhUto'pi kAtaraH // 321 // matkAntarAjye svArAjyagarvasarvaMkaSe sati / stutevidyAdharAdInAM na padaM rAjyasampadaH // 322 // 25 1. pApam / 2. pratikUlatAm /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 188] [ pANDavacaritramahAkAvyam / vidyAdharavRttAntaH // nAnAzcaryamayadvIpazailAlokanakautukam / cirAyurmaNicUDo me sodaraH pUrayiSyati // 323 // nidrANe matpriye caura ! mAmahArSIstvamakSataH / mRgArau jAgarUke hi kA mRgasya prabhUSNutA ? // 324 // pAradArika ! cetpANiM madaGge lagayiSyasi / tenaiva pApmanA makSu bhasmasAttvaM bhaviSyasi // 325 // siddhavidyaH sa cedvidyAnmadbandhupriyabAndhavaH / pArthaH kathAM kuto'pyenAM tatastvamasi kiM kvacit ? // 326 // vidyAdharaM tamityAdi vibruvANAM prabhAvatIm / nidhyAya mudamadhyAtmaM sphArayAmAsa phAlgunaH || 327|| saptabhiH kulakam / ko'yaM hemAGgado nAma ? kaH so'pi kapiketanaH ? / maNicUDo'pi kastanvi tanvAne mayi dhanvitAm ? // 328 // svayaM dIrghAkSi ! dAsyAya jano'yamanumanyatAm / paThan haThakaThoratvaM punaH kena niSetsyase ? // 329 // ityAdibhirvacobhistaM bhISayantaM prabhAvatIm / jagAma jagatAM sAdaharaH zvetahariH krudhA // 330 // tribhirvizeSakam / dUrato bhava re vidyAdharasantAnapAMsana ! / maitAM pativratAM zvAsapavanairapavitraya // 331 // pativratAmayaM jyotirimAmapahariSyataH / vapustava kSaNAdeva kiM babhUva na bhasmasAt ? // 332|| bandhuH patirvA yadyasyA gaNitau nAvalepataH / tvayA'ntazcintitA kiM na phAlgunasyApi bAhavaH ? // 333 // satIcintAmaNerasyAstanusaMsparzapApmanaH / prAyazcittaM vidhAtA te kSaNAtkaukSeyako mama // 334 // tadA pramodakallolairAkulIkRtamAnasA / ityantazcintayAmAsa phullacakSuH prabhAvatI ||335|| 1. sAmarthyam / 2. puraH pratitrayapAThaH / 3. duHkhaharaH / 4. adhamaH /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ [189 10 paJcamaH sargaH / arjunasya parAkramaH // ] cetastvaM vardhase diSTyA mama bhrAtuH priyaH suhRt / kuto'pyatra batA''yAtaH sa evAyaM dhanaMjayaH // 336 / / prabhAvo'sti prabhAvatyAH satyaM sukRtasampadaH / satIvratasara:setuH kapiketuryadAgamat // 337 / / saralaikasvabhAvo'yaM mA sma mAyAvinA'munA / khecareNa raNe zAntaM yadvA nanveSa phAlgunaH // 338 // sarvAH sambhUya bIbhatsorbhavatyaH kuladevatAH / zarIramadhitiSThantu yathA syAdvijayI yudhi // 339 // pativratAvratasyAsya ko'pi me mahimA'sti cet / kirITinA durAtmA'yaM jIyatAM tannabhazcaraH // 340 // asyAmamUdRzAnalpavikalpAkulacetasi / uvAca vijayo vAcaM khecarApasadaM punaH // 341 // gRhANa re kSaNAtpANau kimapyAyudhamAtmanaH / khaDgo'yaM duSTa ! te ruSTastadeSa na bhaviSyasi // 342 / / Uce ca phAlgunaM valgu sa valgan samarAGgaNe / re ! manuSyakRme ! nazya kimu rodayasi priyAm ? // 343 // vidyAdharavadhUvargavaidhavyavratadIkSitA / kaSTaM kRpANayaSTirme patantI trapate tvayi // 344 / / bAloM ko nAma matpANe re ! tAmAcchetumicchati / ko hi kaNThIravAkrAntAM mRgImAkraSTamIzvaraH ? // 345 // mamAmarSahutAze'sminnAhutIyanmudhA tataH / kathaM manuSyalokasya kautukAnyapaneSyasi ? // 346 / / ityudIrayati svairaM tasmin vakti sma pANDavaH / re na zauNDIrimA vAci bhujeSvevAvatiSThate // 347 / / kintu durdAntavRttInAM zAsanAya bhavAdRzAm / udyatA api no pUrvaM praharanti kurUdvahAH // 348 / / 15 20 25 1. vidyAdharAdhamam / 2. parAkramaH /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 190 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunaprazaMsA // tataH sthemAnamAnIya mAnasaM sAdhvasAkulam / nipAtayatu nistriMzaM nRzaMsaM ! prathamaM bhavAn // 349 // ityAkSepagirA so'pi dUrojjAgarapauruSaH / apakozamasiM kRtvA prajahAra kapidhvajam // 350 // tena gADhaprahAreNa dakSiNermA dhanaMjayaH / tamUrjitabhujaM dRSTvA kaSTajayyamamanyata // 351 // tataH kapidhvajo dhautadhAreNa taravAriNA / bAhvoH sarvAbhisAreNa taM hantumudatiSThata // 352 // nihataH sa tathA zatruH skandhakoTau kirITinA / yathA papAta mUrcchAlaH zuSkatAlurbhuvastale // 353 // celAntatAlavRntena tamupAnIya cetanAm / sudhIH sadhairyaprAgalbhyamabhyadhatta dhanaMjayaH // 354 // haMho ! vidyAdharAdhIza dUramAlambya dorbalam / punaH prahara niHzaGkaM mA kalaGkaya pauruSam // 355 // ityavaSTambhasaMrambhaM vibhAvya bhayabhaGguraH / vihAya sahasA khaDgamAnamatkhecaro'rjunam // 356 // nIcairUce ca taM vIra ! vyalIkaM kSamyatAmidam / bhUrbhuvaHsvastrayIlokatrANazauNDA hi pANDavAH ||357 // zauNDIracUDAratnena parastrIpriyabandhunA / sarvathaiva tvayA nAtha ! vijigye'hamanIdRzaH || 358 // cAraNebhyo bhujastambhasphUrtayaste muhuH zrutAH / khalIkRto'si vizveza ! sAkSAtkartuM mayA'dya tAH // 359 // paraM baddharaNArambhasaMrambhe hariNadviSi / na dvipedro'pyalaM sthAtuM kA kathA hiraNasya tu // 360 // dharmanyAyasadAcAraparopakRtayastava / sahAyAstat tvayA vIra ! jagajjitamahaM tu kaH ? // 361 // 1. bhayAkulam / 2. dakSiNe Irma vraNamasyeti / 3. aparAdham /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ [191 paJcamaH sargaH / hemAGgadasya arjunaM prati kathanam // ] kiMcopakRtamapyasyAmidaM bhAvi tavAphalam / yadi pazcAdvane deva ! sampratyeva na dhAvasi // 362 // muktA'sti mArgakAntAre mAyAmedhAvinA mayA / vidyA prabhAvatIrUpadhAriNI yatpratAriNI // 363 // sarvo'pyanupadI lokastayA hanta pratAritaH / vinakSyati kSaNAdeva chadmanA ko na vaJcyate ? // 364 // tadupAdAya dIrghAkSImetAM gatvA ca satvaram / bhrAtastrAyasva vizvasya jantujAtasya jIvitam // 365 / / ahaM tu gantumicchAmi bhAvajJa ! tvadanujJayA / nAtaH paraM tavApyasmi mukhaM darzayituM kSamaH // 366 // tato visRjya taM prItyA praNipatya prabhAvatIm / yAnamAropya ca svairaM dadhAve zvetasaindhavaH // 367 // bhavatprANaparityAgAzaGkAtaralitAzayaH / devastvaritamevAyamuddezamimamAgamat // 368 / / kapidhvajaprabhAvatyodRSTaitattava vaizasam / bhUpAla ! yadabhUduHkhaM jAnItastadimau param // 369 // nazyati sma tato devIpANipUtAmbusekataH / vidhyAtAyAzcitAyAste seyaM vidyA pratAriNI // 370 // parapramodasambhArasambhUtapulakAGkaraH / / tato hemAGgado rAjA vyAjahAra kapidhvajam // 371 // zaGke paropakArAya sRSTirbhuvi bhavAdRzAm / nirmANaM hi sahasrAMzorjagadAlokahetave // 372 // vIrottaMsa ! tvayA devImimAmAharatA'dhunA / iyato jantujAtasya saMhAraH parirakSitaH // 373 / / koTizaH zrutamadvaitaM tvadbhujastambhavaibhavam / sAkSAtkRtamidAnIM tu daivAdevamidaM gAyaH // 314 / / 1. tathA-iti pratyantarapAThaH / 2. vighnam hiMsAm ityarthaH /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 192] [pANDavacaritramahAkAvyam / maNicUDasyAgamanam // vastu nAstyeva tadyena tava syAtpratyupakriyA / jano'yamanumantavyaH kiGkaratvAya kevalam // 375 / / iti vyAhRtya bhUpena prazrayeNa garIyasA / anunIya tadA ninye hiraNyapuramarjunaH // 376 // utsavaikamayaM smeradAnandalaharImayam / sarvasampanmayaM svargasarvAGgINakalAmayam // 377 // pratyAhartA prabhAvatyA batAyamayamarjunaH / iti nirdizyamAno'sau lokaiH prItyA'vizatpurIm // 378 / / yugmam / rAjJA ca rAjapatnyA ca rAjavezmanyanudrutaH / viveza vikrama-zrIbhyAM mUrtimadbhyAmivArjunaH // 379 / / tatra siMhAsane haime nivezya vivazo mudA / jagAda pArthivaH pArthamitthaM vinayavAmanaH // 380 // prItikrItAnimAnprANAnbhujakrItirimAH zriyaH / guNakrItamidaM rAjyaM kRtArthaya yathAruci // 381 // pArtho'bravIdasAmAnyasaujanya-svajane tvayi / svargAdhipatyamapyetanmamaiva kimivAparam ? // 382 // prauDhapraNayamanyo'nyamityullApavatostayoH / kSaNena maNicUDo'pi tatra vyomAdhvanA''gamat // 383 / / praNipatya yathaucityaM tAnazeSAn vizeSavit / sa khecarapatiH pArthamuvAca racitAJjaliH // 384 // bhaginIharaNodbhUtaM jayodAharaNaM tava / upagItamupazrutya khecarairahamAgamam // 385 / / ekaikamavadAnaM te vAgIzasyApi nezate / garIyasyo giro vaktuM kiM punarmAdRzAmimAH ? // 386 / / kRte kintu prabhAvatyAH pratyAnayanakarmaNi / rAjyadAnAdhamo'haM bravImi kimataH param ? // 387 / / 15 20 25 1. kathayitvA / 2. parAkramaH /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / hastinApurAt dUtasyAgamanam // ] [ 193 tamUce'tha pRthAsUnuraho ! kimidamucyate ? | AtmanyevAtmanaH kiM syAduttamarNAdhamarNatA ? // 388 // kiM ca mAmullasatprItirbhaginIyaM prabhAvatI / zazvat trailokyajaitrAbhirAzIrbhirabhinandatu // 389 // tatastadbhaktisambhArarajjusaMdAnitAzayaH / ninAya divasAn pANDuputrastatraiva kAMzcana // 390 // kazcidapyanyadA pUrvasaMstuto hastinApurAt / abhyetya rabhasotphAlaH phAlgunAya vyajijJapat // 391 // kumAra ! cAracakrebhyo nizamya tvAmihAgatam / snehAdAhvAtumahnAya pitA te prajighAya mAm || 392 / / vArddhakArhAH kriyAH kartuM svayaM rAjye tapaH sutam / abhiSektumanAH kAmamurvIzastvAmapekSate // 393 // pratiprAtarapazyantI kuntI tvadvadanaM punaH / vahatyajasramasrAmbu jambAlajaTile dRzau // 394 // ityupazrutya tadvAcamAcAntahRdayo mudA / pitro: snehena bIbhatsurnitarAmautsukAyata // 395 // tatastamAha bIbhatsurAdyaM zatruMjaye jinam / namaskRtyAhamAyAta eva tvaM tu puro vraja // 396 // iti sampreSya taM zatruMjayaM prati dhanaMjayaH / sArdhaM bhU-khecarendrAbhyAM calati sma vihAyasA // 397|| tasminparamayA bhaktyA vanditvA''dijinezvaram / dvArakAmagamatkRSNadarzanotkaNThito'rjunaH // 398 // pratyujjagAma govindastamAyAntaM nabho'dhvanA / nIlakaNTha ivotkaNThAtaralo navanIradam // 399 // tau mithaH parirebhAte pratyak prAganilAviva / zarIradvayamutsRjya bibhratAvekatAmiva // 400|| 1. AtmanaivA0 pratyantaram / 2. saMdAnita: - baddhaH / 3. jambAlaH- paGkaH / 4. mayUraH / 5 10 151 20 25
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 194] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dvArakAyAm kRSNamilanam // pIyamAnaM tarattArai: pauranArIvilocanaiH / ninye harirnijaM dhAma saparIvAramarjunam // 401 // phAlgunAya murArAterupacAraM cikIrSataH / svArAjyamapi nirjetumAcakAGkSa manastadA // 402 // kRSNo'sya svAgatIcakre subhadrAM bhaginIM nijAm / abhISTo hyatithiH kAmaM gRhasarvasvamarhati // 403 // yAdavImaGgalodgItinavapIyUSatoyadaH / abhUnmuditagIrvANastatpANigrahaNotsavaH // 404|| pANimokSavidhau jiSNoryadyadbhUyo'pyaditsata / alpIya iti kaMsAristena tenApyalajjata // 405 // pitrorutkaNThito'pyuccairjiSNuH kRSNAnurodhataH / utsavaikamayAn kAMzcittatrAtIyAya vAsarAn // 406 // kRSNamanyedyurApRcchya samaM palyA subhadrayA / hastinApurasotkaNThaH pratasthe kapiketanaH ||407|| tataH sa khecarAnIkavimAnaistirayannabhaH / cacAla maNicUDena samaM hemAGgadena ca // 408 // vimAnamanukAmInamadhyAsIno vilokayan / saraHsarinnagArAmapuragrAmamayIM mahIm // 409 // khecarendranarendrAbhyAM zritAbhyAmabhito'ntike / dattatAlaM mithastAstAH kurvanpramadasaMkathAH || 410 // pu(plu)SyantaM cA'davIyastvAttApaistItrairvivasvataH / zuSyantaM ca dadhatsvedaM baMhIyobhirnabho'nilaiH // 411 // vahan harSabharolluNThamutkaNThataralaM manaH / AsIdat sIdadAnandaM hastinApuramarjunaH || 412 // catubhiH kalApakam / dhAvantaH khecarAH kAmamahaMpUrvikA tataH / AyAntaM pRthivIbhartuH pRthAsUnumacIkathan // 413 // 1. puraM sotkaM Tha iti cet, sAdhuH / 2. icchAnusAri /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ [195 paJcamaH sargaH / arjunasya hastinApure pravezaH // ] zokamAnandatAM ninye medinIzasya tadvacaH / zuddhaH siddharasa: zulvaM mahArajatatAmiva // 414 // harSAzrubindusaMdohaH sthAne zokAzruvipuSAm / pRthAyAH paprathe kRtsno jyotsneva tamasAM pade // 415 // babhUva rabhasAccetaH sodarANAM vikasvaram / bhAsvatyudIyamAne hi kimu jIvati nAmbujam ? // 416 // Adizya puri tatkAlamutsavaM saparicchadaH / tanUjaM manasaH pazcAdbhUpatiH pratyudavrajat // 417 // medinIpatimA(rA)gatya puradvAravanAvanau / anedIyAMsamuddayotasaMbhAraM bhRzamaikSata // 418 // mArtaNDamaNDalaiH pUgatithairiva marutpathaH / vyApyamAno vimAnauTustataH kSamApena vIkSitaH // 419 / / kSaNAdaikSyanta sAmantamAyUrAtapavAraNaiH / sainyAni piturudyAnabhramaM puSNanti jiSNunA // 420 // mahIyobhirmaha:pujairmuhurmaJjarayaddizaH / vimAnamavanamyaikamAjihIta mahItalam // 421 // narendrakhecarendrAbhyAM tAbhyAM tasmAdanudrutaH / nitAntamuditasvAntaH kapiketuravAtarat // 422 // pitroH kramAtkramAmbhojamAkulAlikulAyitaiH / mamArjAvarjayan mauliM kaunteyaH kuntaloccayaiH // 423 / / utthApya rabhasAttAbhyAmAnandAzrukaNotkaraiH / sicyamAnatanuH svairamAliliGge dhanaMjayaH // 424 // tIrthatoyAbhiSekotthapAvitryasyaiva kAmyayA / tAbhyAM kapidhvajo mUli muhurmuhuracumbyata // 425 // samastajAhnaveyAdiguruvarge samantataH / pratipede yathaucityamAcAraH savyasAcinA // 426 // 1. tAmram / 2. pUgIphalatUlyaiH /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 196] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAdinAm vimAnArohaNam // sa nanAma kramAjjyeSThabAndhavAn vizvabAndhavaH / zliSyati sma ca sAnandaM vandamAnAnkanIyasaH // 427 // bhUpatipramukhaM sarvaM tataH svajanamaNDalam / / ArohayadvimAnaM tatsvayamapyAruroha saH // 428 / / jhaNajjhaNitimANikyakiGkiNImAlabhAriNA / mArjanorjasvalasvarNavaijayantIvirAjinA // 429 // saurabhodAramandArakusumoccUlazAlinA / anatyantInayA nIcairgatyA tenAtha gacchatA // 430 // pramodavizadaiH pauranetrairnIrAjito'rjunaH / avizaddivyasarvAGgazRGgAramadhuraM puram // 431 // tribhirvizeSakam / vismayasmeranetrAbhiH khecarANAmitastataH / vimAnAni mRgAkSIbhinirIkSAMcakriretarAm // 432 // dadhvAna dundubhirbAda hato vidyAdharairdivi / tatsaMharSAdiva kSoNIpIThe vaNThaizca tADitaH // 433 // kauGkamInAmapAmApya pAMzavaH saGgamotsavam / nAlamutthAtumazvIyakhurakSuNNA api kSiteH // 434 // rAjavarmadhvajA rejurmarudvellitapallavAH / vidyAdharavimAnAnAM kurvanto gaNanAmiva // 435 // pazyantaH paritaH paurayoSitaH poSitazriyaH / hastinApurameva dhAmamanvata nabhazcarAH // 436 // nidhyAyantaH saromAJcaM maJcAn gaganacAriNaH / vimAneSu manazcakruranAsthAzithilaM muhuH // 437 / / pArthamekamanekAsAM paurasAraGgacakSuSAm / netrapatraiH pibantInAM yuktaM yannAzitaMbhavaH // 438 // ibhAlokabhiyA bhraSTanIviH srastottarIyakA / kA'pyuccairdayAJcakre khecaraiH sasmitairmithaH // 439 / / 20 25 1. anatitvarayA / 2. madhuraH pratidvayapAThaH / 3. bhRtyaiH / 4. tRptiH /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ [197 paJcamaH sargaH / vimAnasya punarAgamanam // ] vadanAmbhojasaurabhyabhramaddhRGgakulAkulA / nartayantI karau kAcitkhelayAmAsa khecarAn // 440 // pArthAlokanalAmpaTyAtpaNAMstAMstAn pratizrutAn / gADhAzleSamukhAn patyA kAcidasmAryatAdhikam // 441 // pratisthAnamatha syUtapUtapallavatoraNam / rambhAstambhaparIrambhamIlattaraNidIdhiti // 442 // pratidvAramalindeSu mudA gotrAGganAjanaiH / mauktikasvastikodAttadattakuGkumagomukham // 443 / / kakSAntaragavAkSasthapAJcAlIlocanairmuhuH / pratyudyAtaH zanairbheje rAjamandiramarjunaH // 444 // tribhirvizeSakam / satkRtyavitpuraskRtya bhUpatiprabhRtIn gurUn / jaganmAnasamArUDho vimAnAdavatIrNavAn // 445 // prItyA kuntyA kRtaM tattadavatAraNamaGgalam / pratigRhya pratIhArairdUramutsAritaprajaH // 446 // sarvataH kheladuttAlabandikolAhalAkulam / madhyamurvIndrasaudhasya vizati sma dhanaMjayaH // 447 // AsthAnIpIThamAsthAya pANDuzcaNDAMzutejasA / snehAlApaizciraM tasthau bhaktinapreNa sUnunA // 448 // tayorAnamratAbhAjoH sutasya priyamitrayoH / AvAsau sa nijAvAsadezIyAvadizanmudA // 449 // svasthAnaM medinIbharturAdezAdgatayostayoH / praNamya praNayaprataH pArthaH svAvasathaM yayau // 450 // AgrahAtpratijagrAha tatra dAkSiNyadIkSitaH / paurajAnapadAmAtyasAmantopAyanAnyasau // 451 // harSasotkarSamAbhASya visRjya nikhilaM janam / premapallavitaH so'tha sairaMdhrIsaudhamAvizat // 452 // 1. gomukha-lepaH / 2. avalokanakriyAbhiH / 3. nijAvAsatulyau / 4. dropadIsaudham /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadya'rjunayoH saMvAdaH // cetasA prathamaM pArthamabhyuttasthau tato dRzA / dehena tadanu svedaromAJcasacivena sA // 453 // anIzA'pi bhRzonmIlatsAdhvasA pratipattaye / kAmaM bahumatA jajJe yAjJasenI kirITinaH // 454 / / balAdAtanvatornetrapravartananivartane / / pazyantyAM taM raNastasyAmautsukya-trapayorabhUt // 455 // kRSNA jiSNau cirAdgehamupeyuSi dadau mudA / kaTAkSapaTalavyAjAdaya'mindIvarairiva // 456 / / kSeptukAma ivAtyantamantadehaM kapidhvajaH / bhujopapIDaM prakrIDatprItirAliGgati sma tAm // 457 // tadAzleSasukhAsvAdanimIlitavilocanaH / cirapravasanaklezamapaninye dhanaMjayaH // 458 // sA'pi vizvatrayIM mene tadA tatsaGgamotsave / sudhAmayImivAnandaparispandamayImiva // 459 // adhyAsAmAsa palyaGgaM tulyaH kusumadhanvanA / jiSNuradhyAsayAJcakre tAM ca pratikRti rateH // 460 // premavArtAstayA sAdhU tAstAH kurvan kapidhvajaH / tadamanyata niHzeSamahorAtramapi kSaNam // 461 // hemAGgadazca bhUpAlo maNicUDazca khecaraH / ciraM sitahayaprItyA pure tasminnatiSThatAm // 462 // medinIpatiranyedhurAhUya vijayaM rahaH / vizvasya kuzalodakaM vitarkaM svamacIkathat // 463 // vatsa ! vIkSasva karNAntapalitaMkaraNI jarAm / / iyaM pravartayatyadya dharmakarmaNi mAM balAt // 464 // viSayAH sahavAstavyAH zyAmalaireva kuntalaiH / sitIbhUtaiH punardharmaH sakhyaM hi samazIlayoH // 465 / / 15 20 25 1. kAmadevena / 2. kuzalapariNAmam /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ [199 [199 paJcamaH sargaH / arjunasaMmatyA yudhiSThira-rAjyAbhiSekopakramaH // ] jarasyapi manaH kurvannaro bhogAbhilASakam / prAkRtairapi hasyeta kiM punarvizadAzayaiH // 466 // dharmapIyUSakUpasya pItapUrvI payaH pumAn / mRtyuM marumivAtItya yAti muktipurIM sukham // 467 // tannikSipya kSamAbhAraM sarvajyeSThe yudhiSThire / dhA eva kriyAH kAmaM kartumicchati me manaH // 468 // prahvIbhUtastathA loko guNodhairdharmajanmanaH / tatkathAbhiryathA jajJe nityamujjAgaraH pure // 469 // guNairasyendudAyAdairmanovezmanivAsibhiH / avakraya iva prItiH prakRtInAmadIyata // 470 // gAr3eyadhutarASTrAdhA jyAyAMso'pi tapaHsate / rAjyadhuryo'yameveti sarve manasi manvate // 471 / / astu rAjanvatI bhUmistadetena cirAdiyam / sarvasyApyasya lokasya pUryantAM ca manorathAH // 472 // vatsa ! pratIkSito'si tvametAvanti dinAni tu / madhorabhyudayaH zreyAnvinA na malayAnilam // 473 // ubhAkIdamAkarNya vacaH prItyA mahIpateH / savyasAcI tato vAcamuvAca vinayAnvitAm // 474 // idaM tAtasya ko nAma vaco na bahumanyate ? / kovidaH ko hi kurvIta mImAMsAmAgamoktiSu // 475 // priyaGkarA ca no kasya zrIsaGkrAntistapaHsute ? / zrayantIha sudhArazmi na mude kasya kaumudI // 46 // girametAM ca tAtasya yaH pramANayitA na hi / mAmakAstasya mUrdhAnaM sahiSyante na sAyakAH // 477 / / ityAtmajanmano vAcA prItacetAH kSitIzvaraH / dharmAtmajAbhiSekAya tatkAlamupacakrame // 478 // 1. candrasadRzaiH / 2. mUlyam / 3. vicAraNAm /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya raajyaabhisseksyopkrmH|| kRSNAdInavanIpAlAn dUtairAhvAyayannRpaH / dUrAtpuSpaMdhayAn puSpasaurabhairiva bhUruhaH // 479 // nivAsAH kSmAbhujAM rejuH parito hastinApuram / sarvato'pi tuSArAMzumAlinaM tAraNA(kA) iva // 480 // tUryapraNAdamedasvinArImaGgagItibhiH / zabdAdvaitamayastasminpure prAvartatotsavaH // 481 // vyomalakSmIvinirmIyamANanirmArjanazriyaH / vaijayantyo janaistasminsamuccikSipire pure // 482 // harSAkulacalacceTIkucasaGghaTTacUrNitaiH / rAjavezmabhuvo hAraizcakrire baddhasaikatAH // 483 // toraNAni janaiH svasvamandireSu cikIrSubhiH / niSpatrAzcakrire kelikAnanAmravanazriyaH // 484 // pratimandiramutkSiptakadalIstambhakAntibhiH / nagaraM tanmahAnIlazilAmayamivAbabhau // 485 // rAjate sma janaidivyanepathyAbharaNojjvalaiH / tatpuraM sAmareva dyauravatIrNA mahItalam // 486 // nAnAgrAmAgatagrAmyastraiNapANidhamAdhvani / apUryata pure tasmin paurANAM netrakautukam // 487 / / milannikhilabhUpAlaturaGgakhurakhaNDitam / abhiSekajalaplAvabhiyeva dyAM yayau rajaH // 488 // gAndhArImAdrikAmukhyamAlokyAntaHpurIgaNam / racitAnekarUpeva manyate sma zacI janaiH // 489 // tapaHsutAbhiSekAya mANikyamayamadbhutam / vimAnaM mAnavendreNa peryakalpyata zilpibhiH // 490 // tatra dhAtrIpativiraiH kRtanIrAjanAvidhim / vazI nivezayAmAsa bhadrapIThe yudhiSThiram // 491 / / 1. bhramarAn / 2. candram / 3. sadevA dyauH-svarga iva / 4. andhakArAvRte (pANiM dhamatIti pANidhamaH) / 5. akAryata / 15 20 25
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ [201 paJcamaH sargaH / yudhiSThirasya rAjyAbhiSekaH // ] purohitaM puraskRtya mantrasaMskArapAvitaiH / pArthivastIrthapAthobhirabhyaSiJcat tapaHsutam // 492 // sarve'pyurvIbhRtaH svarNakalazAvarjitaistataH / saharSamabhyaSiJcanta vAribhirdharmanandanam // 493 // patantaH payasAmoghAstasya mUni virejire / prAvRSeNyapayovAhaprabhavA iva bhUbhRtaH // 494 // citraM tasyAribhUmIbhRvaMzadAhahavirbhujaH / abhiSekajalairlakSmImagAhata mahaH param // 495 / / pravAhaH payasAM dharmaputragAtrapavitritaH / pupUSuriva tatkAlaM papAta sva:sarijjale // 496 // mUtairiva yazobIjairdUrvAGkarakarambitaiH / avAkiraMstamAcAralAjai rAjIvalocanAH // 497 / / gambhIramadhuraistUryaninadairucchritocchritaiH / kalyANazaMsibhiH prItirajAgaryata kasya na // 498 / / gotradhAtrIzasaMtAnastutipUtAstapaHsutaH / zuzrAva zravaNAnandasyandinIrbandinAM giraH // 499 / / arthibhyaH sa dadau tAvadravyamavyAhatAzayaH / yAvatA jajJire te'pi zazvadarthijanArthinaH // 500 / / muJcansakRtyadhArAlavairakrUrAn ripUnapi / sa kSaNAdakarotkArAvizodhanamadhidyutiH // 501 / / adharmadrumasantAnacchedanAdabhramAvahaH / dIyate sma tadAdezAdamAripaTahaH pure // 502 / / dagdhakarpUradhUmotthanavameghAlimAliSu / sa pure'kArayajjainamandireSu mahotsavam // 503 // nidhIzanidhisarvasvabhramakArINi bhUbhujAm / maGgalopAyanAnyasya pravizanti sma vezmani // 504 / / 1. 'tat kAmam' iti pAThAntare tat-gaGgAjalaM kAmaM-atIva ityarthaH kartavyaH / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya raajyaabhissekH|| tatastamabhiSekAnte kakSAntaranivezinam / divyaiH prasAdhikAstaistairnepathyairupatasthire // 505 // tAstasya bhramarazyAmAn nayadbhinivirIsatAm / kezAnudvApayAmAsudhUmairagarujanmabhiH // 506 // tasya mUrddhani dhammillaM mallikAdAmagarbhitam / muktAvalayitopAntaM racayanti sma tAstataH // 507 // chAditAdityamatyacchaM zaradabhraM jigISubhiH / candanaizca tadIyAGgaM vyalimpaMzcampakadyuti // 508 // zarajjyotsnAsamucchekacchedacchekatarAtI / tAH paryadhApayannenaM dukUle haMsalakSmaNI // 509 // udayAdizirazcumbicaNDarociviDambanam / kArtasvarakirITaM ca tadIye mUrddhani nyadhuH // 510 // tathyagIrathadezyA''syacakradvayamanorame / nyasyanti sma tathA tasya karNayo ratnakuNDale // 511 // mANikyaniSkasadhIcImAmuJcanhAravallarIm / kaNThe cAsya sitAM kIrti pratApakalitAmiva // 512 / / athotthAya tato vArastraiNacAlitacAmaraH / mRgAGkamaNDalAkArazvetacchatravirAjitaH // 513 / / muditairbandisaMdohairudIritajayadhvaniH / dhAvaddauvArikavrAtavihitAlokaniHsvanaH // 514 // tatkAlaM phAlgunAdezAnmaNicuDena nirmitAm / sabhAM ratnamayIM divyAmadhyatiSThad yudhiSThiraH // 515 // tribhirvizeSakam / nabhaH-sphaTikabhittInAM yasyAmaviditAntaraH / tamasIva karasparzAdAloke'pyacalajjanaH // 516 // jvalanmANikyatejobhiralakSitanatonnatAH / yasyAmantaHpatantaH ke nAgamaJjanahAsyatAm ? // 517 // 15 20 - 25 1. sAndratAm / 2. niSkam - vakSobhUSaNavizeSaH /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / yudhiSThiranRpasya zobhA // ] dyutisAdRkSyadurlakSyajale nIlAzmakuTTime / divyA yasyAmabhUnmattamadhupAlirmRNAlinI // 518 // indranIlakSitiryasyAmarkAzmaparivAritA / babhau jyotsnAbhirAvRtya ruddheva timirAvaliH // 519 // nAnAratnAntarastambhakAntisaGkrAntito babhuH / yasyAM jyotIrasastambhAH sarvaratnamayA iva // 520 // AzritAnekavarNADhyavitAnapratiyAtanA / savitAneva bhAti sma yasyAM bhUrapyadhastanI // 521 // ratnastambheSu vizrAntasarvAGgapratimAstadA / yasyAM vAravilAsinyaH pAJcAlItulanAM dadhuH // 522 // tataH sa bhUpatistasyAM maNisiMhAsanaM mahat / AkrAntavAnsunAsIraH sudharmAyAmivAbabhau // 523 // praNeme maNikoTIrakoTikuTTitakuTTimaiH / sa rAjA'bhinavo bhUpairAjJAbhArAnatairiva // 524 // tataH sacivasAmantapaurajAnapadAdayaH / taM ratnAzvakariprAyairupatasthurupAyanaiH // 525 // sevAyAtairdizAmIzairiva sAmIpyavartibhiH / babhau sAkSAdivopAyaiH sa caturbhiH sahodaraiH // 526 // atha tasya payorAzirasanAyAmapi kSitau / AjJAlekhA vinirjagmuH pratApA iva jaGgamAH // 527|| mayi satyapi ko nAma jagatyasminnino' 'paraH ? / itIvAzvakhurotkhAtapAMzupItArkamaNDalaH // 528 // khecarA api pazyantu rAjapATIkramaM mama / itIva dantidAnAmbha:zamitAzeSabhUrajAH // 529 // mA sma dikkuJjarendrebhyaH kupyantu mama dantinaH / itIva saumyamAyUracchatracchannadigantaraH // 530 // [ 203 1. pratimAH pratikRtirityarthaH / 2. sAma-dAma- daNDa-bhedAH ete catvAra upAyAH / 3. svAmI ravizca / 5 10 15 20 25
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 204] [pANDavacaritramahAkAvyam / anyeSAm pRthakpRthak rAjyArpaNam // nayanAJjalibhiH pauranArIbhizcAlitAJcalam / pIyamAno muhuH prItyA hAstinaM so'tyahastayat // 531 // catubhiH kalApakam / bandhuprItyA gurUNAM ca paryAlocena tatkSaNAt / duryodhanaM sa rAjAnamindraprasthe'bhyaSiJcata // 532 // anyeSAmapi bandhUnAM dhRtarASTrAtmajanmanAm / pArthivaH sa yathaucityaM dadau dezAn pRthakpRthak // 533 // utsarpadutsavamayaM sa vibhuH samApya, rAjyAbhiSekamahamiddhamahaHprarohaH / satkRtya kaiTabharipuprabhRtInnarendrAn ratnotkarairnijanijAnprajighAya dezAn // 534 / / iti jitapuruhUtaH sphItapuNyopahUtaH pratinatanRpatizrIsevyamAnAghripadmaH / 10 sasurabhiguNamAlo mAlatIdAmakundastabakavizadakIrtiH pUMgamahnAM ninAya // 535 / / iti maladhArIzrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye pArthatIrthayAtrA yudhiSThirarAjyAbhiSekavarNano nAma paJcamaH sargaH // 1. pratinava-pratitrayapAThaH / 2. samUham /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / yudhiSThirasya kIrtiH // ] [205 10 SaSThaH sargaH // atha pANDurvimuktazrIrAtmArAmaikamAnasaH / muktAvutthAtukAmo'pi tatraivAsthAtsutA''grahAt // 1 // dhRtarASTra punaH sUnubhaktamAnI suyodhanaH / indraprasthaM vyavasthAvinninAya samamAtmanA // 2 // yudhiSThiraguNagrAmakAmasaMdAnitAzayAH / gAGgeya-vidura-droNA hAstine vyavatasthire // 3 // pANDostapaHsute bADhaM rejire rAjyasampadaH / bhRzAyante hi tejAMsi pradIpe jAtavedasaH // 4 // saumye ca duHpradharSe ca tasmin pallavitA bhRzam / vanarAjIva rAjyazrIH ziziroSNe madhAviva // 5 // pratApaduHsahe tasminpuSNAti sma taraGgitaH / / kIrtikallolinIdharmo dharmAviva nIradhiH // 6 // tattejo'gnistanUbhUSAH pratApya virasA dviSAm / tArairyazobhirAzcaryaM pUrayAmAsa rodasI // 7 // dhvAntadhvaMsini satyeva galadvayasi rAjani / bhAsvatyuditvare tasminnananduradhikaM prajAH // 8 // digjigISAkRtonmeSaM tasya jJAtvA mano'nyadA / kanIyAMsaH samaM natvA catvAro'pi babhASire // 9 // kiM nAma jagaduddyotahevAkeSu gabhastiSu / tamaHsambhArabhedAya bhAnurudyacchate svayam ? // 10 // 20 1. vyavasthAyai0 pratidvaye /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirAjJayA bhImAdInAM digyAtrAgamanam // deva ! dakSiNavAtenduvasantAdiSu satsvapi / mAninImAnabhaGgAya kAmaH kiM dhAvati svayam ? // 11 // pura:sareSu kiM nAma taraGgasamiromiSu / jalAzayaH svayaM pAnthakhedacchedAya sAdaraH // 12 // satsu tat trijagajjaitrabhujeSu nijabandhuSu / dizAM jayAya devena na prasthAtavyamAtmanA // 13 // ityAkarNya vacasteSAM jaharSa jagatIpatiH / nidezyairhi jayo rAjJAM kIrtimAvahate parAm // 14 // kramAmbhojanatAn nIticaturazcaturo'pi tAn / aMsayorAmRzanprItyA sa dizo jetumAdizat // 15 // rAjAjJetyanvamanyanta caturaGgAM camUmamI / mRgendraH kariNo hanti kiM mRgaiH parivAritaH ? // 16 // kuntI-mAdryAdibhirgotravRddhAbhiH kRtamaGgalAH / te'tha pratasthire sainyaizcatvAro'pi pRthak pRthak // 17 / / bhImaH prAcI dizaM jiSNurapAcI nakulaH punaH / pratIcI sahadevastu kilodIcImazizriyat // 18 // caturbhirapyanIkaistairAkrAntAM paritaH kSitim / babhAra samabhAratvAtsukhameva phaNIzvaraH // 19 // ebhiH prasabhamArabdhAH kuryuH kiM nAma bhUmipAH ? / itIva draSTumuccaiAmArohadvAhinIrajaH // 20 // niHzeSArivadhUnetrasalilaiH kUlamudrujAH / srvntiinobhirutteruste gulphadvayasIrapi // 21 // dignikuJjeSu mUrcchantasteSAM nisvAnanisvanAH / bhUbhRtAM dArayAmAsurdarIzca hRdayAni ca // 22 // AtmIyamapi te bAhvorUSmANamasahiSNavaH / ketanA''licchalAnmanye kadalIvanasevinaH // 23 // 15 on 25 1. sainyadhUliH / 2. taTabhedinyaH / 3. dhvajazreNimiSAt /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ [207 SaSThaH sargaH / bhImAdInAM digyAtrA-gamanam // ] kSuNNA harikhurairdantipAdApAtairmatIkRtAH / bhuvastatkItibIjAnAM vApayogyA ivAbabhuH // 24 / / atha bhImaH kramAtkAmarUpAn bhImabhujo yayau / sainyadantimadaspaddhikAlAgururasasrutIn // 25 // tadIyAM zriyamAdAya sa tatAra surApagAm / lambhayankumbhinAM dAnairyamunAsaGgamotsavam // 26 // tato'GgAn bhaktinamrAGgAnsuhyAJjimitavikramAn / svAnamAdvaGabaddhAGgAnsa cakAra bhujaujasA // 27 // sa vitene raNArambhaniSkalAnutkalAnapi / kaliGgAnapi nirmuktarAjaliGgAnasUtrayat // 28 // athAropya jayastambhAn gaGgAsAgarasaGgame / / unmUlayansa pAJcAlaDahAlAdInyavartata // 29 // arjuno'pyarjunacchAyamarjayanmArgaNairyazaH / na teSvakSuNNadAkSiNyo dakSiNAmAvizaddizam // 30 // bhraSTarASTrAnmahArASTrAn karNATAMzcATukAriNaH / tilaGgAnaGgulivyaGgAnkurvANaH sa raNe zaraiH // 31 // keralIkuralAnlumpanvaidarbhIvibhramAnharan / dramilIkelimullumpanmalayopatyakAM yayau // 32 / / yugmam / tasyAmAlAnitaistasya candanadrumakAnane / nAmasAmyAdiva kruddharnAgairnAgA nirAsire // 33 // / tatra tasya lavaGgailAlavalIsvAdalAlasAH / sallakIpallavagrAse vaimukhyamabhajan gajAH // 34 // pANDavaH saha muktAbhiH pANDyAnAmAharan yazaH / tAmraparNIyuji prApa dakSiNAmbhodhirodhasi // 35 // tatrottambhya jayastambhAnsetubandhaikabandhure / dvairAjyaM rAmakIrtInAM cakAra nijakIrtibhiH // 36 // 1. samIkRtAH malIkRtAH iti pratyantare / 2. srutiH-sravaH / 3. 'svAna-mAnyaGgavadvaGgAn' pratyantaraH /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bhImAdInAM digyAtrA-gamanam // svAdaM nAgarakhaNDAnAM vanavAsasthalISu saH / lambhayansainikAMstasthau kuntalIlolupazciram // 37 // kauGkaNIkaGkaNAn bhaJjannAlikerIdrumaiH saha / lATIkaTAkSaluNTAkaH so'tha vyAvartata kramAt // 38 // yaza:kusumasaurabhyavAsitakSitimaNDalaH / nakulo'pi vivezAntaH prAcetasyA dizastadA // 39 // prApayannantamatyantamAvantInayanAJjanam / ucchindabahalacchAyAH saurASTrIpatravallarIH // 40 // mahArNavasarasvatyoH priyamelakapAvitam / prabhAsakSetramakSobhyabalominakulo yayau // 41 // yugmam / / prakSAlya malamudvIkSya tatra candraprabhaprabhum / jayastambhAn mahArambho nyasyati sma sa dhIradhIH // 42 // zRNvansa dvArikAlokagItaM kaMsajito yazaH / pUMgapugavatA kacchAn kacchenaivAMbudheryayau // 43 // gApayitvA* nijAM kIrtivisphUrti tatra cAraNAn / pArasIkAnanIkena sa cakArAtmakiGkarAn // 44 // tatrAsya piNDakharjUrasvAdamedasvisammadaiH / ciramadhyaSire kacchAH sainikaiH pazcimAmbudheH // 45 // yavanIvadanAmbhojavikAsatuhinotkaraH / / zakIsambhogazRGgArasamudrakalazodbhavaH // 46 / / mAdyatpaJcanadastraiNamadAmodamalimlucaH / saindhavIvargavaidhavyavyasanI sa nyavartata // 47 // sahadevo'pi devendradezyazauNDIrimakramaH / vyagAhata mahAbAhuH kuberacaritAM dizam // 48 // saMdizanhArasaMhAri jAGgalInAmamaGgalam / Askandati sma kAmbojAnojasvibhujavikramaH // 49 // 15 20 25 1. kuntaladezastrISu lubdha / 2. kRSNasya / 3. pUgavRkSasamUhavatA / 'gopayitvA' iti kAvyamAlAyAm pAThaH / 4. tIreNa / 5. kalazodbhava-agastyaH / 6. uttarAm /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ [209 10 SaSThaH sargaH / bhImAdayo digyAtrAM kRtvA''gatAH // ] upanIya hayAnuccaiya'JcitoccaiHzravaHzriyaH / tadurvIpatirAtmAnamavati sma kurUdvahAt // 50 // tasya nepAlabhUpAlaH kelikastUrikAmRgAn / upadIkRtya pAti sma zriyaM pUrvakramAjitAm // 51 // kSuNNakuGkamakedArapAMzupUrapizaGgitAH / / kazmIreSu hayAstasya bibhratismaikavarNatAm // 52 // himAlayamathAruhya pArvatIyAn vijitya ca / nicakhAna jayastambhAMstaducchrAyaM vivardhayan // 53 // nAnAzcaryamayAttasmAdavaruhya gireH zanaiH / Adideza sa hUNInAmuraHkuTTanapATavam // 54 // pibankIrayaza:kSIraM khasazrIrasamAharan / nitAntapuSTasarvAGgaH sa pratyAvavRte tataH // 55 // ityAdAya dizAM lakSmI nagare nAgasAhvaye / tapaHsUnoH kanIyAMsazcatvAro'pyAyayuH samam // 56 // dikkukSibharibhiH sainyai rAjA pratyujjagAma tAn / pravAhAniva sindhUnAmUrmibhirmakarAkarAH // 57 / / tena bandhubalaughAste catvAro'pyAlulokire / payodhaya ivAyAtAH sevituM tamiva svayam // 58 // tato nilIyamAnAni sainye mahati bhUpateH / brahmaNIva sphuliGgaughAstAni sainyAni rejire // 59 // tAnyanIkAni paJcApi tatra prAptAni saGgamam / zarIriNAM zarIreSu bhUtAnIva babhAsire // 60 // prItiprahvAH praNemuste kanIyAMsastapaHsutam / tAnAliGgya mudA so'pi brahmAnandamivAnvabhUt // 61 // marutpreDolitAnekadhvajatANDavamaNDitam / kastUrImizrakAzmIrasiktaghaNTApethakSiti // 62 // 15 20 25 1. 'brahmAsvAdam' iti kha. ga. pratitrayapAThaH / 2. rAjamArgaH /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 210] [ pANDavacaritramahAkAvyam / abhimanyujanma | ujjRmbhidundubhidhvAnapratidhvAnitamandaram / dIpyamAnamanorAganAgarotsarpadutsavam // 63 // vimAnalakSmIluNTAkamaJcaromAJcitaprajam / smerapauravadhUvarganetrakairavakAnanam // 64 // vArasAraGganetrAbhiH prIticAlitacAmarAH / sindhurendrAdhirUDhAste nijaM nagaramAvizan // 65 // caturbhiH kalApakam / siMhAsane nivezyAtha rAjAnaM mandirAjire / pAdapaGkeruhotsaGge bhRGgIkRtya ziroruhAn ||66 || gIrvANagiridAyAdAH purastasyAnujanmabhiH / digantasampadAM kUTAstyaktakUTairvitenire // 67 // yugmam | vizve vizvambharAbhartuste parINAhazAlinaH / vedikA iva bhAnti sma pramodapRthivIruhAm // 68 // vizAMpatyuryazaHkSIranIrarAzervisAriNaH / sarvairabhraMkaSairetairabhyantaragirIyitam // 69 // api puNyajanAdhIzamapyanekanidhIzvaram / rAjarAjamapi khyAtamapIzvarasuhRttayA // 70 // bhUpaH suparvadharmatvAdvizvAzAH paripUrayan / jigAya martyadharmANamuttarAzAvalambinam // 71 // yugmam / samutpede tadA'nyo'pi nRpasyAnandakandalaH / pArthavadhvAH subhadrAyAstanUjo yadajAyata // 72 // kRtArthAnarthinaH kRtvA svApateyairyathepsitaiH / kAzyapIpatirasyAkhyAmabhimanyuriti vyadhAt // 73 // siJcaJzraddhAjalairdharmaphalAkAGkSI pratikSaNam / saptakSetryAM vasUnyeSa vapati sma gatasmayaH // 74 // dRDhe janmAntaradvIpakSemagAminyanAratam / sa sahasraguNIkartuM dharmapote zriyo nyadhAt // 75 // 1. mandiraM itipratitrayapAThaH / 2. vAramRgAkSibhiH vezyAbhiH / 3. merutulyAH / 4. vistArazAlinaH / 5. kuberam / 6. dhanaiH /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ [211 SaSThaH sargaH / zAntijinacaityavarNanam // ] avAptajanmanastatra tatra vRddhimupeyuSaH / tatraiva cakravartitvalakSmIdIkSAdizAlinaH // 76 // nAnAratnairadha:kurvan garvaM gIrvANavezmanAm / vihAra: kArayAJcakre tena zAntijinezituH // 77 // yugmam / jvalatkanakamANikyamayamAlokya taM janaH / cakAra surazailendradidRkSAzithilaM manaH // 78 // indranIlamayadvArazAkhAMzuzreNikaitavAt / sAndracchAyollasattIravanarAjIvirAjinI // 79 // tatra sphaTikasopAnaprabhAvyAjena jAhnavI / reje pavitumAtmAnamAgateva taraGgitA // 80 // yugmam / zAtakumbhIyakumbhaughapratibimbairvyaDambayat / nIlAzmakuTTimaM tasminsahemakamalAM yamIm // 81 // jyotIrasamayakSudrajainavezmapariSkRtaH / muktAnaddhaH kSiteH karNatATaGka iva sa vyabhAt // 82 // zazvadabhraMlihe tasya sphATikasya zazI nizi / jyotirjAlajale majjansasmAra kSIranIradheH // 83 // tatrAlokya dhruvaM rUpazAlinI: zAlibhaJjikAH / amarairamarIrUpazilpI kAmamanindyata // 84 // yadi vA nAsti tatsvarge nAvanau na rasAtale / yadupaityupamAnatvaM tasya yaccopameyatAm // 85 / / vizvAdbhutazriyastasya dhvajAropaNaparvaNi / dUtairAbAyayAmAsa sarvaM rAjA sa rAjakam // 86 // prahitya nakulaM prauDhaprazrayapravaNAzayaH / prItyA nimantrayAmAsa kezavaM dharaNIdhavaH // 87 // bandhuvAtsalyasollAsamanA duryodhanaM punaH / sahadevena bhUmIndraH sabAndhavamajUhavat // 88 // 1. zAtakumbhaM svarNam / 2. yamunAm /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 212] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavakRtaparamAtmabhaktiH // svasvadezaprasUtAni tasya cetaHprasattaye / upAyanAnyupAdAya tatrAjagmurmahIbhujaH // 89 // parAbhUtAbhramAtaGgaiH paurastyAH pRthivIbhujaH / madAmodikapolaistaM karIndrairupatasthire // 10 // vajravaiDUryamuktAdi ratnajAtamadhidyuti / AdAya tamupAsIdan dAkSiNAtyAH kSitikSitaH // 11 // divyaiH kauzeyavAsobhibhUSaNaizca hiraNmayaiH / aparAntamahIpAlAstamabhyeyurbhayApaham // 12 // svasvadezodbhavaistaistaiH surasaindhavabAndhavaiH / upasedustamazvIyairauttarAhA mahIbhRtaH // 13 // manuSyamayamazvebhamayaM lakSmImayaM ca tat / babhUva sarvabhUpAlaiH saGgatairnagaraM tadA // 94 // atha lagnadine dhAmni SoDazasya jinezituH / vizvaM saGgamayAJcakre rAjacakraM mahIpatiH // 95 / / samaM taiH sarvasAmantairutsavena garIyasA / pArthivastIrthavArINi pIvaraprItirAvahat // 96 // rakSAmantrAdisaMskArakriyAkandalitadyutaH / tatkAlaM te kalAmaindrI satyamevAzrayannRpAH // 97 // kRpANapANayaH ke'pi pratiSThAkSobhazAntaye / tatkSaNaM dikSu sarvAsu bhUnetAro'vatasthire // 98 // vedirakSAkRte keciddadhato vaiNavI latAm / kurvantastaddavIyAMsaM lokaM tasthurmahIbhRtaH // 19 // udastakalazAH kecijjalAharaNahetave / itastataH sasaMrambhaM dhAvanti sma dharAdhavAH // 100 // snAnIyAni jalasyAntarauSadhAni nyadhuH pare / Ucuratyuccakairanye snAtrasUktAni bhUbhRtaH // 101 // 15 20 25 1. rAjAnaH / 2. azvaH /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ [213 SaSThaH sargaH / zAntijinapratiSThA // ] . bhUmIbhRtazcatuHSaSTirdhvajadaNDaM hiraNmayam / snapayAJcakrire svairaM vArAnaSTAdaza kramAt // 102 // snAtrAntareSu vyomAntaHsUtritAmoditoyadam / dhUpamuccikSipuH ke'pi karpUrAgurusambhavam // 103 // tilakAnapure cakruH sarasaizcandanadravaiH / puSpasrajaM vitanvantaH snAtrANAmantarAntarA // 104 // mantrairyathoditaistaistairAhUtAkhiladaivatam / nandAvartaM pare yatnAd rakSanti sma kSitIzvarAH // 105 // dadhire cAmarAnkecidapare darpaNaM dadhuH / dhArayAmAsuranye tu sapirdadhyAdibhAjanam // 106 / / itare DhaukayAmAsuHk phalAphalikAdikam / gandhasarvaiSadhIvRddhiRddhayAdi dadhire pare // 107 / / iti bhUmIndusandohe vizvavyApArahAriNi / zubhAyAM lagnavelAyAmanukUlagrahAzrayAt // 108 // zrIbuddhisAgarAcAryaistatra zrIzAntivezmani / acIkaradhvajAropaM yathAvidhi yudhiSThiraH // 109 // yugmam / sa vireje dhvajaH preGanmarutkallolalolitaH / rajo vizvabhramAsaktaM tatkIrte vinayanniva // 110 // vismayasmerarAjanyavIkSitaM kSitivAsavaH / dazAhikotsavaM cakre sampatsambhArabhAsuram // 111 // tataH pravardhamAnena zraddhAzuddhena cetasA / saGghamabhyarcayAJcakre yathaucityaM sa kRtyavit // 112 / / satkRtya vastubhistaistaistadAnItopadAdhikaiH / atha bhUmIbhujo rAjA praiSIddezaM nijaM nijam // 113 // samudravijayAhvAnAdutsukaM dharmanandanaH / aucitIcaJcurabhyarcya visasarja gadAgrajam // 114 // 1. vimuJcantaH0 pratau / 15 25
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 214] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya IrSyA // duryodhanaM punarbandhupremaprahlAdimAnasaH / dinAni katicittatra dhAtrIpatiradhArayat // 115 // sAkaM zakuninA tatra mAtulena suyodhanaH / pANDavasphAtiseo'pi gUDhAkAro'vasacciram // 116 / / lIlAziloccayakrIDAvApIkelivanAdiSu / cakrIDa pANDavaiH sArdhaM sumanobhiH sa durmanAH // 117 // viviktaparivAreNa pUrvamurvIbhRtAzritAm / apareyuH sabhAM divyAM viveza dhRtarASTrasUH // 118 // tatrApa iti vijJAya navasphaTikakuTTime / dukUlAJcalamutkarSannahasyata sa kiGkaraiH // 119 / / sthalAbjinIdhiyA dhAvannAdAtumaravindinIm / sa gUDhe tajjale majjaJjahase vAyusUnunA // 120 // tataH smerakapolAkSastatkSaNAdanujIvibhiH / tasyAparANi vAsAMsi kAzyapIpatirArpayat // 121 // tenAGkaritakopo'pi nigUhannAkRti nijAm / anAlokitakenaiva sa dhImAMstAni paryadhAt // 122 // dUronnatAmapi kvApi jAnannurvImanunnatAm / skhalitvA sa patannuccairupAhasyata jiSNunA // 123 // apAvRtAdapi dvArAd bhAbhirAvRtazaGkayA / vyAvRttaM hasataH smainaM dattatAlaM mitho yamau // 124 // ityAdyaiH pANDaveyAnAmupahAsairmuhurmuhuH / kauravAdhipaterantarujjajAgAra matsaraH // 125 // satkRtya praNayATTaiNa preSitaH pANDusUnunA / indraprasthaM pratasthe'tha so'bhimAnI samAtulaH // 126 // 1. sphAtivRddhiH / 2. parvataH / 3. kapolavAlamadhye'sau, virodhadrurivAGgavAn babhau phalAya kasmaicid vilakSasmitapuSpitaH // 20 // dhiggatAsmi samagra kSamA-patikSayanimittatAm / ityantaH patite tatra cakampe kelivApikA // 20 // ityAdhikau zlokau / 4. tasyAgre sphATikI bhitti-macchAmanavagacchataH / gacchata:skhalite maulau te punarjahasurjanAH // 26 // iti zloka ekAsyAM pratAvadhiko dRzyate / 15
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ [215 SaSThaH sargaH / zakunI-duryodhanayoH saMvAdaH // ] sa dInavadanAmbhojaH zUnyAtmA nizvasanmuhuH / yadA kiJciddadau kAmaM jalpyamAno'pi nottaram // 127|| tadA savidhamabhyetya mAtulaH saubalo balAt / jagAda pathi gacchantaM kare dhRtvA suyodhanam // 128 // kimetat te mukhaM dhatte prAtaH zItaruco rucam ? / iti jalpantamasvalpaM gAndhAreyastamabhyadhAt // 129 / / jIvaJjagati kiM nAma vartate mama mAtulaH / evamatyantamRdhyanti pazyato yasya zatravaH // 130 // sahasrazo maNijyotirnirmitA'marakAM(mu)kA / sudharmAmapyadhaHkRtya jRmbhate bhuvi sA sabhA // 131 // digantasampadaH sampratyahaMpUvikayA'khilAH / dharmanandanamAyAnti dvIpavatya ivArNavam // 132 // AdAya satkarairNISmabhAsvAnapa iva zriyaH / sAmprataM parito varSanharSayatyakhilAmilAm // 133 // kuberIkRtaniHzeSavanIpakakulAH zriyaH / tasya nyakkurvate garvaM gIrvANendrazriyAmapi // 134 // vihAya hemakoTIraM mUni sragdAmavAsite / uttaMsIkurvate tasya zAsanaM medinIbhRtaH // 135 / / dhvajAropotsave tAvattvayA'pyAlokitaM tathA / yathA'sya prazrayAnanai rAjakaiH kiGkarAyitam // 136 / / tathA'sya sarvathA jajJe kAzyapI vazavartinI / karaiH patadbhirasthAne'pyasau nodvijate yathA // 137 // etadutpazyataH sarvaM prAptaniSThaM yudhiSThire / kAmaM mamAntarAtmAnaM dahatIva hutAzanaH // 138 // balIyaH puNyamevaikaM na punaH pauruSaM kvacit / pANDavA hanta jIvanti yannirmalayato'pi me // 139 // 1. vanIpako yAcakaH /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / zakunI-duryodhanayoH kuvicAraNA // idAnImapyahaM zaastAnucchettumalaMtamAm / sahAyamadbhutaM kaJcitkintu pazyAmi nAtmanaH // 140 // imAmudvIkSituM lakSmI vipakSANAmazaknuvan / atraivAtmAnamudvadhya tanmariSyAmyasaMzayam // 141 // tvaM punarme piturgatvA sarvametannivedayaH / ityuktvA virate tasminpunaH zakunirabravIt // 142 // dhArtarASTra ! na khalvetadAbhijAtyocitaM vacaH / santo hi sphuTadAnandakandalAH svajanodaye // 143 // paitryameva kSiteH khaNDaM pANDavairupabhujyate / manAgapi na tannyUnamupabhuGkte bhavAnapi // 144 // bhuvanAdbhutasaubhAgyairbhAgyaretAvatI yadi / tallakSmIragamatkoTiM nAmarSaste'tra sAmpratam // 145 // bhrAtRbhiryadi bhUbhartustasya saGgarabhaGgurAH / kiGkarIcakrire bhUpAH kimAnandAyate na tat // 146 / / yattu vyAkuruSe tAdRksahAyo nAsti ko'pi me / nAnumodAmahe vAcaM tAmetAM te manAgapi // 147 // jagatIgItado:kIrtiprabandhA bAndhavAstava / payodhaya ivodvelAH pRthivIplAvanakSamAH // 148 // teSvapyarAtibhUpAlamaulilAlitazAsanaH / raNe duHzAsanaH pAkazAsanenApi duHsahaH // 149 // tava pratyupakAraikalampaTaH subhaTAgraNIH / sarvArihRdayotkIrNaH karNaH prANAJjihAsati // 150 // ahamekadhurINaste samareSu sasodaraH / tatsahAyairimAmetaiH svacchandaM medinIM jaya // 151 // athAha kauravastarhi vijayeH pANDavAnpuraH / etairjitairjitaiveyamakhilA'pi vasundharA // 152 // 1. kulInocitAm / 2. indreNa / 15 . 20 25
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / dyutopAyaH // ] saubalo'pyabhyadhAdbhUyaH seyaM mithyA matistava / na so'pyAkhaNDalaH pANDuputrajaitrAyudhe yudhi // 153 // nihanti yatpratApo'pi zauNDIrajaDimajvaram / kaH saheta tamabhyarNaM tapaH sutaraviM raNe ? // 154 // bhImetinAmasAdharmyazaGkitairiva kuJjaraiH / yuddhe gajAsurAkAraiH praNeze pavanAtmajAt // 155 // khanyate vizikhairjiSNorvairivakSaHsthalakSitiH / ambhaHsirAstu jRmbhante netrayostanmRgIdRzAm // 156 // kAlindIsodaraM kAntyA karavAlaM yamopamam / dhArayantau kare yuddhe durniyamyau yamAvapi // 157 // viSvaksenAdayasteSAM suhRdaste raNe muhuH / asRkpAnotsavaM cakrurdvayeSAmapi pattriNAm // 158 // tadityajayyadordaNDatANDavAH khalu pANDavAH / zastrAzAstri vinA'pyekaH kiM tUpAyo'sti tajjaye // 159 // athotphullamukhAmbhojamabhyadhatta suyodhanaH / ko nAmAyaM jhagityeva kathyatAM kathyatAmiti // 160 // babhASe saubalaH zrImandevatA iva devanAH / paraM mayi prasIdanti nAtikrAmanti me manaH // 161 // nityaM durodarakrIDAtyaktavrIDo yudhiSThiraH / asau krIDitumAhUtaH kSaNaM na sthAtumIhate // 162 // devituM ca na vetyeva vIra ! khidyasva mA sma tat / kenApi chadmanA svasminnayamAhUyatAM pure // 163 // tallakSmImakhilAM yena karamArohayAmi te / paraM sarvo'yamAlocaH pituH svasya nivedyatAm // 164 // duryodhano'bhyadhAnnAhamAkhyAtumidamIzvaraH / sarvametanmahIbhartustvameva kathayiSyasi // 165 // [ 217 1. jaitraM - jetR AyudhaM yasya saH / 2. bANAnAM siMcAnakapakSi vizeSANAM ca / 3. dyUtakrIDAH / 4. vicAraH / 5 10 15 20 25
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pANa 10 218] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya dhRtarASTrasamIpe gamanam // ityanyo'nyakRtAlocasUtritopAyanirNayau / zakunirdhArtarASTrazca tAvindraprasthamIyatuH // 166 // pravizya sahasA tatra dhRtarASTramahIpatim / / nyaJcatpaJcAGgamAnamya tAvupAvizatAM puraH // 167 // mukhakUlaGkaSottAlaniHzvAsalaharImucam / duryodhanaM priyaM putraM dharitrIpatirabravIt // 168 // vatsa ! valganti niHzvAsA dIrghadIrghAH kimadya te ? / prastutastatra kenApi kiM tavApi parAbhavaH ? // 169 / / jAtavedasi ko dAtuM jhampAsampAtamIhate ? / Acchettumicchati svairaM kaH phaNIndraphaNAmaNim ? // 170 / / tataH zakunirahnAya mahIpatimavocata / rAjan ! sutaM tavendro'pi parAbhavitumaprabhuH // 171 // anyatkimapi tadduHkhamastyantastanayasya te / yenaiSa mlAnimAninye taruvatkoTarAgninA // 172 / / uvAca bhUpatirvAcaM cintAcAntamanAH punaH / cintayannapi pazyAmi na te duHkhasya kAraNam // 173 // vinayAJcitamUrdhAno bAndhavAH suhRdo'pyamI / gurogiramivAzrAntaM nAtikrAmanti te vacaH // 174 // dUrApAstakirITeSu galanmAlyeSu mauliSu / vatsedAnIM tavAjJeva bhUbhRtAmavataMsati // 175 // kiJca te puramapyetatkuberapurajitvaram / jugupsitApsarorUpAstava zuddhAntayoSitaH // 176 // jitadigdantisantAnamidamastyeva hAstikam / azvIyamapi devAzvadezIyaM jRmbhate tava // 177 // tava zrIvezmani smeraprabhApiJjaritAmbarAH / dRzyante surazailendrasapatnA ratnarAzayaH // 178 // 1. 'stannu' ityekasyAM pratau / 15 20 25
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / dhRtarASTreNa kRto duryodhanasyopadezaH // ] [219 tava saudhaM vinirdhUtavimAnaM mAnavezvara ! / aznAsi ca yathA svAdu svairaM paridadhAsi ca // 179 // tadityAlocayan khedanidAnaM te na vemyaham / anyatkimapi cetkathyaM kathyatAM vatsa ! tanmama // 180 // vyAjahArAtha nIhAraspRSTapaGkeruhAnanaH / manyusambhArasotkampavapuruccaiH suyodhanaH // 181 // tAta ! yatsatyamastyeva zrIrmameyamanuttarA / zazvanmanasi vAstavyA yasya tvatpAdapAMsavaH // 182 // tRNAya sarvamapyetatki tu manye'hamAtmanaH / jhalajjhalAyitAM dRSTvA tapastanayasampadam // 183 // nadI modayate tAvadyAvannAlokyate'rNavaH / tAvadAlokakRddIpo yAvannodeti bhAnumAn // 184 // kiMzriyo yAsu notkarSatAratamyasya vizramaH / kiMzUraH samare yasmai tiSThate'nyo'pi dormadAt // 185 // citrarUpA'pi me sampatsarvavarNamanoramA / caNDaiH pANDusutaunnatyadhUmaiAmalitA'dhunA // 186 // kSIye'hamasite pakSe yAminIkAminIzavat / virodhinastu vardhante tamastomA ivAnvaham // 187 // hemantahimasambhAre sphArIbhavati vairiNi / bhAti me'rko'pi nirlajjo nistejAH svaM prakAzayan // 188 // 20 stumo jaladhimevaikamazeSitajalAzayam / valgatyapi ripau grISme yasyAbhyunnatirIdRzI // 189 // nAnAratnaprabhAjAladattasandhyAbhravibhramAm / saMsadaM tAM tapaHsUnorvAsavo'pyabhilASukaH // 190 // dhyAyanti hRdaye nityaM vismRtAzeSadevatAH / / parabrahmeva bhUpAlAstasyAjJAmeva kevalam // 191 / / 1. 'zUrasamare' pratidvayapATho na sAdhuH / 2. candravat / 3. daivate ityekapratipATho'pi saadhuH| 25
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 220] [ pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya upadeza: // namannRpatikoTIramaNInAmapi durdharAH / sahante na mahastasya pAdAmbhojarajaHkaNAH // 192 // harmyAGgaNe nRpAstasya maNDalIbandhazAlinaH / prekSAkSaNaM pratIkSante prastutAnyo'nyasaGkathAH // 193 // bhUpAlopAyanAyAtairgajaistanmandirAjiram / zyAmalIkriyate dAnanirjitairiva nIradaiH // 194 // tatturaGgakhurotkhAtaiH pAMzubhistalinA'vaniH / babhUva bhUbhRto'pyAsannatyuccAH zRGgasaGgibhiH // 195 // tadvezmanyupadAratnakUTakAntitirohitaH / lakSyate'bhyudito'pyarkaH sabhAkamalinIsmitaiH // 196 // tadetattAta ! niHzeSaM pazyatastasya mandire / dvidheva hRdayaM me'bhUdvidalatsandhibandhanam // 197 // athAbhyadhatta saMrambhAddhRtarASTraH suyodhanam / dhigvatsa ! matsaraH ko'yamasthAne te garIyasaH ? // 198 // lakSmIrasaMstutAnAmapyAnandAya mahIyasaH / kiM punaH prema sarvasvazAlinAM kulajanmanAm ? // 199 // velakSamudaye bhAnoH puNDarIkaM vikasvaram / malinaM pazya saGkocamandamindIvaraM punaH // 200 // mamaiveti tapaH sUnoH kiM na cintayasi zriyaH ? | prathante manmathasyaiva vasantasya hi sampadaH ? // 201 // nanvAtmanIna evAyamAtmIyAnAM khalUdayaH / kiM nAmbhodhiH spRzellakSmImudaye mRgalakSmaNaH ? // 202 // tadAnandapade vatsa ! viSAdaste na sAmpratam / ko'yaM rAkAnizIthinyAmandhakAraH pragalbhate ? // 203 // ityUcivAMsamAha sma dharAdhIzaM suyodhanaH / na tathA bAdhate tAta ! tallakSmIrmAmanuttarA // 204 // 1. kRzA / 2. ujjvalam /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / duryodhanasya lobhAndhatA // ] [221 yathA tasyAM sabhAyAM taiH pAJcAlIsacivaiH kRtaH / prahAso bAdhate taM ca mAtulaH kathayiSyati // 205 / / yugmam / athAkhyaddhRtarASTrAya mUlataH saubalastadA / yathA yathA hasanti sma pANDaveyAH suyodhanam // 206 / / duryodhano'bhyadhAdbhUyaH kRSNayA samamAdade / sampadaM yadi teSAM tattAta ! jIvAmi nAnyathA // 207 // kiM gaNyate sa jIvana ? yaH parikliSTo'pi jIvati / kimindorudayaH so'pi yaH payodaistirohitaH ? // 208 // khaJjitAGgrervane daivAdgatavikramatejasaH / varaM mRtyurmUgArAterna karibhyaH parAbhavaH // 209 // iti vyAharati krodhAttasminnAmalImase / dhRtarASTra: punarvAcamuvAca garimocitAm // 210 // pANDaveyaiH sahAsmAkaM zastrAzastrikathAmapi / kurvatAM kharvati kSipraM kIrtirlajjA tu dIrghati // 211 // savaMzyaiH samarArambhanUtanAmbhodavAribhiH / / karoSi kuruvaMze'sminki kalaGkanavAGkuram ? // 212 // varSIyAnapi bhUpAlaH putravAtsalyapicchilaH / nUnaM jAtastanUjAnAM yacchinatti na matsaram // 213 / / iti vizve'pi kiM vizve parIvAdaM dadAsi me / tadetasmAdapasmArAdvinivartitumarhasi // 214 // yugmam / sarvairapyAtmano mA gAH sahAyaistvamahaMyutAm / nayeyuH pANDaveyA hi vIralakSAnapi kSayam // 215 // iti bhASiNi bhUmIndrau jagAda zakaniH zanaiH / ekamaupAyikaM vedmi svIkAre pANDavazriyaH // 216 // patanti patriNo yasminnAGge kasyApi saGgare / akIrtizca na visphUrtimiyati jagati kvacit // 217 // 1. ativRddhaH / 2. putravAtsalyena picchila:-amlakAMjIsadRzaH mUDha iti yAvat / 3. 'vatsalaH' pratyantara / 4. gaviSThatAm /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 222] [pANDavacaritramahAkAvyam / viduraM prati duryodhanasya kathanam // dyUtakrIDAmahaM vedmi na punastapasaH sutaH / tayA harAmi tallakSmImanujAnAti cedbhavAn // 218 / / dhArtarASTro'bravIttAta ! tvamanujJAtumarhasi / AviSkRtasukhopAyAmimAM mAtulabhAratIm // 219 // Uce nRpatirAhUya viduraM gajasAhvayAt / tasyAlocena nizceSye sthito yasthAsmi zAsane // 220 // khinnaH suyodhano'pyAha tvaM cedAlocayiSyasi / na dAsyati mataM te'sau tato mRtyurmama dhruvam // 221 // mRte ca mayi rAjendra ! vidureNa sukhI bhava / ubhAvapi sametau ca bhuJjIyAthAM mahImimAm // 222 // unnamayya mukhaM snehAtpANinA zirasi spRzan / atha ruSTamabhASiSTa dhRtarASTrastanUdbhavam // 223 // lakSmIste hAstikaprAjyA svArAjyasyApi jitvarI / dharmAtmajanmano lakSmyAH kiJcanApi na hIyate // 224 // athAdbhutA sabhA tAdRG mama nAstIti khidyase / mA khidyasva tathA kurve yathA syAH pUrNavAJchitaH // 225 / / tanUjaM sAntvayitveti dhRtarASTro'tizAyinIm / sabhAM nirmAtumAdikSattatkSaNaM sthapatIzvarAn // 226 / / nirmame taistapaHsUnusabhAsabrahmacAriNI / zatadvArA maNistambhasahasrasubhagA sabhA // 227 / / sarvasandehasandohabhidhuraM viduraM tataH / AptairAkArayAmAsa bhUpatirhastinApurAt // 228 // Agatya praNayaprahvaH praNamya caraNAmbujam / kSitIziturupAvikSatprAJjalirviduraH puraH // 229 // suta-saubalayoH sarvaM kaitavAkUtapAMsuram / tataH kSoNipatistasya tamAlocamacIkathat // 230 // 15 25 1. taM, prtidvye|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ [223 5 SaSThaH sargaH / nalakuberayoH vRttAntaH // ] athoce vidurastIvraviSAdacchidurAzayaH / yuSmanmantro'yamantrANi hahA me'ntanikRntati // 231 // vaco vidyAnavadyAnAM nAnyathA bhavati kvacit / / kulAraNyaikadAvAgnirutthito'yaM suyodhanaH // 232 / / kiM na zrutaM yathApUrvaM nala-kUbarayorapi / anarthaphala evAyamabhUd dyUtaviSadrumaH // 233 / / tathA hi kosaleSvasti kozAstadhanadairjanaiH / alakAvijayaprauDhakauzalA kozalApurI // 234 // tasyAmAsId yazombhobhiH plAvitAzeSabhUtalaH / kRtavairivadhUhAraniSedho niSadho nRpaH // 235 / / tasyAbhUttanayo vairikulakAlAnalo nalaH / dvitIyaH khaNDitArAtiDambara: kUbaraH sutaH // 236 // vetriNA'vedito'nyedhurupagamya praNamya ca / / dUtaH kazcinmahIpAlaM mIlitAJjalirabravIt // 237 // vidarbheSu bhuvaH karNakuNDalaM kuNDinaM puram / devAsti devadezIyastasmin bhImaratho nRpaH // 238 // tasya ni:sImarUpazrIrdamayantIti vizrutA / tanayA'sti jagannetrakumudA''nandakaumudI // 239 // netrapIyUSavApI tAM nirmAya niyataM vidhiH / sa evAhamutAnyo'smi vismayAdityacintayat // 240 // hitvA jalAzayAnhaMsAH kailAsasarasImiva / guNAH svayaM zrayanti sma saMzrayaspRhayaiva tAm // 241 // tanoti nityamadyApi devI vAcAmadhIzvarI / akSAvalicchalAt tasyA guNaughagaNanAmiva // 242 // zazvanmanasi kurvANA kevalaM dharmamArhatam / tatyaje tadbhayeneva pApavArtAbhirapyasau // 243 // 1. yazombhodhiplA0 prati0 / 2. japamAlAmiSAt /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhImabhUpateH svayaMvarArthe kAryANi // anurUpo varaH kazcidduhiturme bhavatviti / svayaMvaramupAkraMsta tatkRte bhImabhUpatiH // 244 // sarvAnAhvAtumurvIzAnanyAn vaidarbhabhUpatiH / prAhiNodaparAndevadUtAnAkUtakovidAn // 245 // ahaM tu devapAdAnAmantike medinIbhRtA / prahitaH paramAtmeva svasvarUpe mumukSuNA // 246 // tannijAbhyAM kumArAbhyAM sahAbhyetya svayaMvaram / bhUmIndo ! bhImabhUpAlamAnandayitumarhasi // 247 // medinIzo'tha tadvAcamomiti pratipadya tAm / Adideza vidarbheSu prasthAnAya varUthinIm // 248 // prajAsaJjanitatrAsaM nigrahItumivAntakam / pratyapAcI dizaM sainyaiH pratasthe'tha prajApatiH // 249 // kramAtpratyudgataH prItyA vidarbhapRthivIbhujA / viveza kSoNiSaTakhaNDamaNDanaM kuNDinaM nRpaH // 250 // nalaM vilokya kandarpakalpadrunavakandalam / darbhIyati sma vaidarbhajano'nyAnavanIbhujaH // 251 // kaNDinezanidezena nedIya:kelikAnane / nivAsAnagrahItprItyA mahIpatipatAkinI // 252 // yathaucityadhRtAkalpAste'tha kalpadrumA iva / maJcAnuccairalaJcakruH kSoNizakrAH svayaMvare // 253 // kozalApatirapyekaM mANikyamayamadbhutam / kumArAbhyAM samArohanmaJcamuccUlazAlinam // 254 // kSatriyANAmagAllakSmInakSatrANAmiva kSaNAt / / vizvabhAsvatyupArUDhe maJcapUrvAcalaM nale // 255 // navaparyuptavaiDUryamauktikaprAyabhUSaNA / madhuvratakulAkIrNapuSpAstIrNeva mAdhavI // 256 // 1. prajAmaJjaritatrAsaM pratitrayapAThaH, tatra prajAyAH maJjaritaH-vikasitaH trAsaH yasmAttam ityarthaH / 2. tRNIyati / 15 20 25
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ [225 SaSThaH sargaH / damayantIsvayaMvaraH // ] harSotphullacalacceTIkRtAlokadhvanistataH / lakSmIrmUrteva vaidarbhI vivezAntaHsvayaMvaram // 257 // yugmam / imAM rati-zacI-lakSmI-pArvatIrUpajitvarIm / nirmAya mahato jajJe nirvAdasya padaM vidhiH // 258 / / smarendra-marajita-kaNThekAla-lIlAjayI na yat / anena nirmame kazcidityataki janaistadA // 259 // yugmam / manobhiH sarvabhUpAnAM vitanvadbhirgatAgatam / antarAdhvA tadaGgAnAM tadA pANidhamo'bhavat // 260 // zRGgArarasapUrNAyAM kedArabhuvi zAlivat / jAtaH stambakaristasyAmabhilASo mahIbhujAm // 261 // tAM vIkSya puNyatAruNyAM nalo'pyantaracintayat / kAtyAyanyA tapasvI dhigmRDa: kAmaM viDambitaH // 262 // atha tasyAH smarodrekasUtritAnekavibhramAn / nAmagrAhaM mahIpAlAn darzayAmAsa vetriNI // 263 / devi ! taistairguNaiH so'yamagAdho magadhAdhipaH / vapurlAvaNyakallolaijitAnaGgo'yamaGgarAT // 264 // eSa vidviSatAM luptasaptAGgo vaGgabhUpatiH / vAritArikuraGgAkSIzRGgAro'yaM kaliGgarAT // 265 / / asau bhagnaripustraiNakaGkaNaH kaGkaNezvaraH / zatruvitrAsanATyaikanaTo'yaM lATanAyakaH // 266 / / pratyarthiprArthitaprANatrANo'yaM hUNadaivatam / asau janitavidveSiDimbaH kambojabhUmibhuk // 267 // itthamasthAsnumeteSu sinduvAreSvivAlinIm / dRzamudvIkSya vaidAH punardovArikI jagau // 268 // devi ! pazya puraH so'yaM niSadhAyA vizeSakaH / viveka-vikrama-nyAyanidhiniSadhabhUpatiH // 269 // 1. durgAdevyA / 2. zivaH /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 226 ] 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / damayantIpANigrahaNam // etau ca purato'muSya tanayau nala- kUbarau / zambhorasUyayevAbhUt dvimUrtiriva manmathaH // 270 // sAriNIvArivaccakSustasyAH siJcannRpadrumAn / papAta bRhadAvAle zAkhinIva nale ciram // 279 // uccaranprauDharomAJcamatha saitadacintayat / devaH kimAgataH kAmaH svayameva svayaMvaram ? // 272 // anekavirahistraiNahatyApAtakino'thavA / kutastasyedRzI mUrtirmAlatIdalakomalA ? // 273 // prakAmakamanIye'sminnirmite'mbhojabhUrbhuvam / anurUpaguNagrAmanirmANe viklavo'bhavat // 274 // namo'stu vidhaye tasminnopakAro mamAparaH / kRtArthayitukAmena yena mAmayamAdadhe // 275 // cintayantIdamAnandAd damayantI savepathuH / varamAlAM nicikSepa nalasya galakandale // 276 // tatpANinakhamANikyamayUkhairaruNIkRtA / gumphiteva babhau puSpaiH sA''nurAgadrumodbhavaiH // 277 // ullaGghya bhUbhRtaH sarvAn vaidarbhIsaritAzrite / nalAmbhodhau babhUvuste zyAmAstatsaivalairiva // 278 // bhImasya niSadhasyApi svajanaprItigaGgayA / dviSadaprItikAlindyA tatprayAgIyitaM sadaH // 279 // kozalezvara-bhImAbhyAM yathAmanasamuccakaiH / Arabhe nalavaidarbhyorvivAhamahimotsavaH // 280 // ataHprabhRti janmAntaM prANA api mamaiva te / itIva dakSiNaM pANimAdadAtAmimau mithaH // 281 // manye vilIya nirgatya pANipIDanaparvaNi / tayoragacchatAmaikyaM manasI svedakaitavAt // 282 // 1. brahmA / 2. varamAlA / 3. nRpAn pakSe parvatAn /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / nalasya damayantyAsaha kozalAM prati gamanam // ] pradakSiNIkRte vahnau hastamocanaparvaNi / [ 227 bhImo nalAya datte sma ratnAzvebhAdikaM bahu // 283 // niSadhApatirAdAya savadhUkamathAtmajam / bhImenAnugato harSAdacalat kozalAM prati // 284 // kAJcidapyavanIM gatvA nidezAt kozalezituH / nivRttaH kuNDinAdhIzastanUjAmanvazAditi // 285 // vyasane'pi bhavervatse pativartmAnuvartinI / patimeva paraM prAhurdaivataM hi mRgIdRzAm // 286 // pratigRhya namanmauliranuziSTimimAM pituH / nalasya rathamAruhya pratasthe bhImanandinI // 287 // nalaH kAntAvapuHsparzalAlasaH kila vartmani / syandanaM sAdinA'vanyAmuddhAtinyAmanAyayat // 288 // jJAte'pyagAdikaprazne gadgade tadvacaHpriyaH / kiM bravISIti bhUyo'pi bhaimIM vakti sma naiSadhiH // 289 // anurAgonale bhaimyA dinAnte vA mamAdhika: ? / iti jJAtumivAgacchatsandhyA sainyasya gacchataH // 290 // trapAbandhigrahAtkAmamAkarSantI vidarbhajAm / AgAttamI tamaH sainyaiH sakhIva hRdayaGgamA // 291 // navaM nalakarasparzacumbanAliGganAdikam / vetrIva darzayanbhaimyA jajRmbhe timirotkaraH // 292 // tathA'pi pathi nA''vAsAnagrahInniSadhApatiH / svapuraM prati lokAnAmutkaNThA hi balIyasI // 293 // nalena damayantyA ca vrajadbhyAmatha vartmani / karNAmRtamivAzrAvi rolambatumuladhvaniH // 294 // nalaM bhaimI babhASe'tha nAtha ! nAtra vibhAvyate / ramyA drumAvaliH kAcit tatkiM kolAhalo'linAm ? // 295 // 1. viSamAyAm / 2. parvatAdisaMbandhiprazne / 3. tasyA vacaH priyaM yasya / 4. bhramaraH / 5 10 15 20 25
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228] [pANDavacaritramahAkAvyam / mArge munidarzanam // rambhoru ! timiraiH kiJcitkAraNaM nAvagamyate / nivedite naleneti bhaimI bhAlaM svamAmRzat // 296 // tadaivAvirabhUt tasyAstigmadIdhitibAndhavaH / trAsayan sainyalokasya locane tilako'like // 297 // tato'pRcchannalastanvi ! kimetaditi vismitaH / sA'pyuvAca mama svAmiJjanmasabrahmacAryasau // 298 // tadudyotena mattAlikuladaMzatrutAsRjam / tau muni kaJcidaikhetAM dampatI pratimAsthitam // 299 // gaNDakaNDUmapAkartuM kenacid vanadantinA / ghaTTito'yaM sphuTaM dhyAnasthemavAnsthANuzaGkayA // 300 // tadIyamadasaMsaktai-dvirephairapyanudrutaH / samAdhe yamabhrazyat tadvahatyasya kastulAm ? // 301 // ityantastarkayantau tamAdhAya nirupadravam / ullasatprItikallolaviklavau tau praNematuH // 302 // tribhirvizeSakam / pratimAmupasaMhRtya muhUrtena mahAmanAH / jagAda sa munirjJAnI dharmasthemakarI giram // 303 / / na dharmo nUtanaH ko'pi yuvayorupadizyate / yayorbhUtaM bhavadbhAvijanmadharmaikabandhuram // 304 // caturviMzatimuddizya damayantI jinezvarAn / tapazcakre dadau ratnatilakAMzca purAbhave // 305 // tenAsyAH zAzvataM bhAlasthalAlaGkaraNaM navam / asmiJjanmani mArtaNDaviDambI tilako'bhavat // 306 // janmAntare tathA siktaH kumAra ! bhavatA'pyasau / dharmadruH phalitaH zazvajjajJe taistaiH phalairyathA // 307 // adhigamyA''rhataM dharmamAgAminyapi janmani / sarvakalyANakallolapArAvArau bhaviSyathaH // 308 // 15 25 1. 'bhAsayan' ekaprati / 2. rudhiram /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ [229 SaSThaH sargaH / nalasya rAjyAbhiSekaH // ] tAmityamRtasadhrIcI tau nizamya munergiram / pratasthAte rathArUDhau prauDhaprahlAdamedurau // 309 // purIparIsarA''rAmamupeyuSi nRpe kramAt / nalaH pramodasamphullaH preyasImityavocata // 310 // devi ! pazya nijazrIbhirjayantImamarAvatIm / tava zvasurasantAnarAjadhAnImimAM purIm // 311 // itaH krIDAtaDAgAni kelidhAtrIdharA itaH / ito lIlAvanazreNiritaH pramadadIrghikAH // 312 // ityAdi tattadunmIlatpramodalaharIjuSaH / adarzayannayAdarzo vidarbhaduhiturnalaH // 313 // yugmam / vadhUvaraM puraskRtya prArabdhavividhotsavam / viveza niSadhaH zakrasaMkAzaH kozalApurIm // 314 // tasyAmudvIkSya vaidarbhI jinavezmAni bhUrizaH / patyA nalena mene svaM pumarthatrayazAlinam // 315 // samaM nalasya nirvIDaM krIDataH kAntayA tayA / / dinairyAmAyitaM kAmaM kSaNadAbhiH kSaNAyitam // 316 / / krIDAdrilalitairjAtu jAtu kAnanakelibhiH / dolAlIlAyitairjAtu jAtu vArivigAhanaiH // 317 // kusumAvacayairjAtu jAtu mAlAbhigumphanaiH / uttaMsaracanairjAtu nayataH sma dinAni tau // 318 // yugmam / athAnyadA nalaM nyasya rAjye niSadhabhUpatiH / kUbaraM yauvarAjye ca parivrajyAmupAdade // 319 // tasmin rAjye prajAH sarvAstaraGgitaghanodaye / adhyArohanparAM lakSmI tapAtyaya ivApagAH // 320 // cUrNIkRtya pratApAgnau ripustrIhAravallarIm / sa kAmaM dhavalIcakre yaza:prAsAdamAtmanaH // 321 // 1. amRtatulyAm / 2. krIDAparvatAH / 3. "tsavAm0 ekapratau /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 230 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nalasya kubereNa saha dyUtakrIDA // pratApamiva kalpAgnisampannamasahiSNavaH / mamajjurdviSadurvIzazriyastasyAsivAriNi // 322 // sa sainyaiH sAdhayAmAsa bharatArdhamadhidyutiH / karairuSNAMzumAlIva gaganArdhamazeSataH // 323 // bharatArdhAdhirAjasya rAjAnastasya tenire / sambhUya bhUrisambhAramabhiSekaM hareriva // 324 // kUbaraH krUracetAstu tasya rAjyAbhilASukaH / randhrANyanveSayAmAsa mRgAreriva jambukaH // 325 // nalastu saha tenaiva bAndhavaprItibandhuraH / nityaM durodarakrIDAM tanoti vizadAzayaH // 326 // anyedyustu gema-cara-bandha-mokSasudhIrapi / kUbaraM devanairdaivAjjetuM nAlaM nalo'bhavat // 327 // nalasya kAGkSito nAkSaH patati sma kathaJcana / mArayAmAsa tacchArInbhUyobhUyastu kUbaraH // 328 // nagaragrAmakheTAdi hArayannabhavannalaH / galallakSmIH kramAt pakSe zazIva vizadetare // 329 // viSasAda janaH sarvaH kUbarastu mudaM yayau / duHkhI dhvAnte hi loko'yamulUkaH punarunmadaH // 330 // AkarNya lokahAkArakolAhalamuditvaram / abhyadhAnnalamabhyetya sabhayaM bhImanandinI // 331 // svAminko'yaM viparyAsaH sampratyabhinavastava / vinodamAtramevaitaddurodaramudIritam // 332 // tvAdRzA api cedasmin majjeyurvyasanArNave / tatastArayitA kaH syAnmajjatAM mandamedhasAm ? ||333|| pratipakSa ivAkSo'yaM tavAdya prAtilomikaH / iyatyapi gate tasmAdapAkuru durodaram // 334|| 1. (gama - carau tu dyUtaprabhedau) game ca care ca bandhe ca mokSe ca nipuNaH / 2. kRSNe /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / kUberasya dhRSTatA // ] [231 abhiSiJca svayaM rAjye bhrAtaraM kUbaraM varam / prasahya hatarAjyastu bADhamutprAsayiSyase // 335 / / giramityAdikAmuccairucyamAnAM nalastayA / na vindati sma gambhIravedIva nizitAM zRNim // 336 // athAptapuruSaibhaimInidezAjjagade nalaH / vRthaiva pRthivI kinnu hAryate kRcchrato'rjitA ? // 337 / / kiM na dyUtaM parityajya jIvayasyanujIvinaH ? / zuSke hi sarasi grISme kiyannandanti dardurAH // 338 // ityeSAmapyanAdRtya vacazcikrIDa naiSadhiH / / viparyeti bhRzaM puMsAM buddhiH kruddhe hi vedhasi // 339 // nalastato'varodhena samaM bhaimImahArayat / tArakAbhiH saha prAtaH kaumudImiva candramAH // 340 // hArayAmAsa bhUpAlaH zarIrAbharaNAnyapi / vasantasya vyayArambhe kusumAnIva campakaH // 341 // jaga jagatInAthazrIlAbhe kUbaro'dhikam / durdharAH saritAmoghAH prAptau hyambhodasampadaH // 342 // rAjyabhraMze bhuvo bhartuH prajAzcakranduruccakaiH / kulAyabhUruho bhaGge patriNAmiva paGktayaH // 343 // kUbaro nalamityUce madIyAM muJca medinIm / pitA datte sma te rAjyaM mamedAnIM tu devanaH // 344 // garvaM kamapi mAkArSIna dUre do tAM zriyaH / ityuktvA'mbarakhaNDaikamAtra zrIracalannalaH // 345 // mayA jitA'si mA yAsIrmadantaHpuramAzraya / nalAnuyAyinIM bhaimImityavocata kUbaraH // 346 // tatastamUcire paurAH kimetAM pratiSidhyasi ? / mRtyumApnoti zArdUlyAH patIyan mRgadhUrtakaH // 347 // 1. durdharahastIva / 2. 'nAtha:' pratidvaye / 3. nIDavRkSasya nivAsavRkSasyeti yAvat /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 232] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nalasya pravAsaH // mAtRvaddayitAM bhrAtustattvametAM mahAsatIm / praNamya rathamAropya preSaya preyasA saha // 348|| ityuktastairnamaskRtya vaidarbhI rathamArpayat / alaM tava rathenApi naleneti nyaSedhi saH // 349 // nRpAgArAtpuraskRtya preyasImatidhIradhIH / nalo'calanmukhAmbhojAtpadArtha iva bhAratIm // 350 // priyAnuvrajya yAtasya prasthitasya zanaiH zanaiH / prayANapaTahairjAtamAkrandairanujIvinAm // 351 // lIlAkuraGgaka-krIDAsArikA-kelibarhiNaH ! / gRhapArAvatAH ! sadmakIra-vApIsitacchadAH ! // 352 // preyAMsamanugacchantImanujAnIta mAM manAk / vadantIti tadA bhaimI kasyArdraM nAkaronmanaH // 353 // yugmam | pure pauravadhUnetraiH prArabdhaprAvRSi kSaNAt / tasyAH priyAnugAminyAH prasatuH prItivIrudhaH // 354 // dhigvidhi yo nalasyApi dazAmetAmadarzayat / na dhig vA'sya svabhAvo'yaM candramasyapi dRzyate // 355 // cikIrSeyaM tavAsIccetkiM vidhe ! bharatArdhabhuk / cakre nalastvayA yad vA mahA''roho mahApade // 356 // yAM satIM zApazaGkIva karaiH sUro'pi nAspRzat / sahate sA kathaM bhaimI pAdacaGkramaNaklamam // 357 // dhik kUbaraM kuto'syApi sthairyameSyanti sampadaH / bhrAtaraM bhrAtRjAyAM ca ya evaM niravAsayat // 358|| iti vrajati vaidarbhIsahAye nalabhUtau / antarnagaramuccerurnAgarANAM girastadA // 359 // paJcabhiH kulakam / tadA bhaimIkramasparzapUtaMmanyeva medinI / dhAvatpaurajanodbhUtarajovyAjAddivaM yayau // 360 // paurAmAtyAdibhirlokairupanItAni koTizaH / nirAkurvannalo yAnAnyagacchannagarAdbahiH // 361 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ [233 SaSThaH sargaH / nalasya vanavAsaH // ] saha prasthAsnavaH kAmaM kulAmAtyAH kSamAbhRtA / taistairvAkyaiH samaM pauraiya'vartyanta kathaJcana // 362 // duHkhAdabhyetya vaidA vibhAvya mukhamujjvalam / pauryaH punaryayurdhAma tatsatItvavikasvarAH // 363 / / bhImAtmajAnibhAllakSmImivAdAya nalo'calat / gate'sminsarvamapyAsInnirlakSmIkaM kuto'nyathA ? // 364 // purIparisarArAmacArimAdyaivinodayan / vidarbhaduhituzcakSurnalo'gacchatpuraH puraH // 365 // bhaimyAH purA'bhavatprItirAtapattrairna tAvatI / patyA dhRtottarIyAyAH sAtape pathi yAvatI // 366 // pArthivastAM pathi zrAntAM yatra tatropavezinIm / nirvyAjaM vIjayAmAsa svedinI sicayAJcalaiH // 367 // kvApi zrameNa vizrAntAM saMvAhya caraNau ciram / pArthivaH prArthayAJcakre purastAdgamanAya tAm // 368 // tAM kvacinmArgakhedena tarucchAyaniSAdinIm / nalo'bjinIdalAnItaM payaH zItamapAyayat // 369 // kvacicca sattvamAlambya pAdasaMvAhanodyatA / bhUpAlena balAd bhaimI smitapUrvamavAryata // 370 / / atIyatuH phalaistaistaistau madhyAhna kRtAhniko / sevyamAnau sarastIre zizirairUmimArutaiH // 371 // anyo'nyanibiDA''zleSavItacaGkramaNaklamau / tau latAmaNDape kvApi ninyatuH pathi yAminIm // 372 // anyedhurunmadotphAlavyAlavyAkulitodaram / ekacchatradrumacchAyAmIyatustau mahATavIm // 373 // tAmavasthAmivoSNAMzustayorIkSitumakSamaH / vidhau krodhAdivAtAmro jagAmAstanagAntaram // 374 // 1. nibhAt-miSAt / 2. saundaryam / 3. sarpaH /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234] [pANDavacaritramahAkAvyam / nalasya vanavAsaH // adhAvannabhito digbhyastatAstimiravIcayaH / vanAntagahanadhvAntabandhusnehotsukA iva // 375 // kAntArasaritaM kAJcid gatvA dhautA''sya-do:-kramau / tato bhUpazca bhaimI ca yathecchaM papatuH payaH // 376 / / vizrAmAya latAvezmakroDe kaGkellipallavaiH / nalaH zilAtale ramye kvApi talpamakalpayat // 377 // vRntairapi vapuglAnirvaidA mA sma bhUditi / uttarIyapaTaprAntaM sa vyadhattottaracchadam // 378 // samuccArya tataH paJcaparameSThinamaskriyAm / tau sma saMvizatastasmin mithaH saMsaktadorlatau // 379 // athAbhAgyabharairbhemyAH kSamApAlo'ntaracintayat / gantavyAyA bhuvaH krAnto bindurastyarNavaH puraH // 380 // devIsakhazca gantAsmi tasya pArINatAM kutaH / pathi svacchandacArasya pratyUho hi striyo mahAn // 381 // tadyAmyetAM parityajya vane'smin sukhazAyinIm / prAtargacchediyaM vezma piturvA kUbarasya vA // 382 // ityAlocayatastasya nidrAti sma vidarbhajA / mArgasampAtakhinnAnAM nidrA hyabhyarNavartinI // 383 // tataH zanaiH parIrambhamudrAM nirbhidya naiSadhiH / kraSTukAmo nijaM bhaimIbhujasaMvalitaM bhujam // 384 // gADhavizrambhasaMrambhAdatisvacchandazAyinIm / tAmajAgarayannUce nIcakairniSadhApatiH // 385 // yugmam / muJca muJca nalaM mugdhe caNDAlaM kulapAMsanam / sparzenApyasya pApasya pAtakairupalipyase // 386 // suptAmekAkinImeva vane vizvastamAnasAm / premAmRtasravantI yastvAmapi tyaktumicchati // 387 // 15 20 25 1. AliGganamudrAm /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / nalasya vicAraNA // ] kalpadrumabhramAnmugdhe zritA'si viSapAdapam / tadavApnuhi niHzeSaM phalaM tasyAtmakarmaNaH // 388 / / dhig dhAtaH ! kurvatA mUDha ! vaidarbhInalasaGgamam / haMsI- kAkolayoH ko'yaM tvayA''kAri samAgamaH ? // 389 // yadi vA sarvadaivAsi tvamanaucityayogakRt / amedhyadohadazcakre ketakyA ( kyA:) kathamanyathA ? // 390 // ityAkRSya bhujaM bhUyo mandaM mandaM nalo'vadat / devIkrAntamidaM vAsazchettuM bAho ! prasIda me || 391 // yadvA pUrvaM tvamevAsyA vyApRto'si karagrahe / jAtastvameva sarvAGgasaurabhyaprathamAtithiH // 392 // tena manye'hametasyAM dAkSiNyAM dakSiNasya te / sadA saMdhIci kiM nAma nale'si tvamadakSiNaH ? // 393 // [ 235 tadvidhAyAnurodhaM tvamasidhenumalaGkuru / kSurikAyAmiti svairaM kSitIzaH pANimakSipat // 394 // tAmUce ca mayA kozaH samaM rAjyena tatyaje / taitte keyaM madIyAyAH koze'pyatyAgavAsanA ? // 395 // mama pANigrahe yadvA tvamapi tyAgazaGkinI / mUDhAsi na hi bhaimIva bhavatyapyaGghrizRGkhalA // 396 // ityAkRSya svatejobhistamaH kalpAntazilpibhiH / hasantImiva tAM cakre paTasaMzleSiNIM nalaH // 397|| punarjagAda tAM devIkrAntasya mama vAsasaH / chedAya kSurike ! devi ! prasIdAyaM kRto'JjaliH // 398 // yadvA strIjAtikAruNyaviklavA na vyavasyati (si) / kAruNyaM kiM hi nistriMzasutAyAstava ? kathyatAm // 399 // iti ciccheda medasvipatadazrukaNAGkitam / manyusambhAranirbhinnacetAzcelAJcalaM nalaH // 400 // 1. viSThAyAH dohadaH / 2. sahacAriNi / 3. mAmakayAstava keyaM tat iti pratidvayapAThaH / 5 10 15 20 25
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nalasya tIvrapIDA // abravIcca dRzau devyAH kAmaM nidre ! nimIlayeH / mA sma bhUnmama hiJjIraH snigdhamasyA vilokitam // 401 // asmi tyaktastvayA devi ! na vyalIkazatairapi / niLalIkAmapi tvAM tu hA ! durAtmA tyajAmyaham // 402 // manye me nedamapyAgastvayyAgastvaM gamiSyati / nAvirbhavati kaumudyAM kajjalasyApi kAlimA // 403 // iyamApRcchyase devi praNAmo'yamapazcimaH / tvAmapi kSeptumicchAmi nAtmIyavyasanArNave // 404 // satIvratapavitrAyAH ko'pi nopadravastava / paraM pUjaiva te gehe piturvA zvazurasya vA // 405 // ityuktvA tatpaTaprAnte likhati sma nijAsRjA / akSarANi kSaradvASpabinduklinnAnano nalaH // 406 // vAmato'yaM vaTenAdhvA vidarbhAmu(nu)patiSThate / dakSiNena punaH smaraiH kiMzukaiH kozalAM purIm // 407 // devi ! tatra vrajeryatra kutrApi pratibhAti te / ahaM tu khalu na kvApi mukhaM darzayituM kSamaH // 408 // varNAvaliM likhitveti cacAla valitAnanaH / pazyan bhaimI tathA suptAM mandaM mandaM rudannalaH // 409 / / punarvyAvRtya vaidarbhI-mukhamAlokya nirbharam / / jagAda daivaduSkarma-viddhamA mahIpatiH // 410 // hA vidhe ! vihiteyaM cedIvizvAtizAyinI / tatkimetAvatI dInAmavasthAM lambhitA tvayA ? // 411 // nAnyo'pi svayamAropya chinatti badarImapi / phalitAzeSasaGkalpAM kiM punaH kalpavallarIm ? // 412 // yadi vA jaDa evAsi manye'mbhojanivAsataH / tenendumapi nirmAya kadarthayasi rAhuNA // 413 // mama vijJApanAM sarvAH zRNvantu vanadevatAH / durbuddhividhivaddevyAmasyAM mA bhUta nirdayAH // 414 // 1. nigaDa: bandhanazRGakhaleti yAvat / 2. nAjJo-pratau / 3. mUDhadaivavat / 25
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ [237 SaSThaH sargaH / nalakRto damayantyAstyAgaH // ] tathA kuruta kenApi yathopadrUyate nahi / mArgaM ca vindati prAtarasau svajanavezmanaH // 415 // ityudIrya muhurjAyAM pazyannAvRttakandhara / gacchati sma nalastAvad yAvadA(da)gAdadRzyatAm // 416 / / vanyasattvodbhavaH zaGke syAdasyAH ko'pyupadravaH / tallatAvRta evaitAM rakSAmyekAGgazAyinIm // 417 // prabodhasamaye prAtargamiSyAmi yathAruci / gacchatveSA'pi kenApi madAveditayoH pathoH // 418 / / ityAlocya nivRttyAzu nalastasthau latAntare / tathAbhUtAM ca tAM dRSTvA punarantaracintayat // 419 / / aho nalasya zuddhAntamasUryaMpazyamIdRzam / vAsavezmani zete ca kIdRzyuccUlazAlinI // 420 // hA durAtmannala ! kSipraM kathaM yAsi na bhasmasAt / ityAdyAlocayatyasmin virarAma vibhAvarI // 421 // nilInamiva tatkAlaM nalasya manaso'ntare / sarvato'pi diganteSu tucchatvamagamat tamaH // 422 // udeti na raviryAvadyAvajjAgarti na priyA / sAzrunetro nalastAvajjagAma tvaritakramam // 423 // gacchannacchinnasaJcAramatha tasminvanAntare / dhUmastomaM sa vaddhiSNuM vindhyasparddhinamaikSata // 424 // bhImAstadantaruttasthurcAlAH kAlAnalopamAH / nirgatA ratnagarbhAyA garbharatnaprabhA iva // 425 // kSaNena vyAnaze sarvaM vanaM taddAvapAvakaH / mAnasaM kozalAbharturiva zokahutAzanaH // 426 // jantUnAM dahyamAnAnAmAkrandAnupakarNayan / mAnuSIM giramazrauSInnalo gacchansta(nta)dantikam // 427 // 1. pRthivyAH /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 238] [ pANDavacaritramahAkAvyam / vane sarpamilanam // aikSvAka ! nalabhUpAla ! jagatyArtekabAndhava ! / dAvAgnidahyamAnAGgaM mahAtman rakSa rakSa mAm // 428 / / tasyA vAco'nusAreNa nalaH prahitalocanaH / / vallIvalayamadhyasthaM dadarzakaM bhujaGgamam // 429 // taM so'bhyadhAdbhujaGgendra ! mama nAmA-'nvayau katham / jAnAsi tvaM kathaM cetthaM brUSe manujabhASayA ? // 430 // Aha smAhirmanuSyo'hamabhUvaM pUrvajanmani / tatsaMskArAdbhave'pyasmin mAnuSI me sarasvatI // 431 / / nirbAdhamavadhijJAnamapyasti mama bhUpate ! / karasthamiva pazyAmi tena vizvaM carAcaram // 432 // tat trAyasva jagattrANasatra ! dhUmadhvajAditaH / tvAM pratyupakariSyAmi nirapekSamapi kSaNAt // 433 // tenetyukte bhujaGgena nalaH kAruNyanIradhiH / antarlatAvitAnaM svamuttarIyamalambayat // 434 // sa bhogI vapuSA vRkSaM vallIva tadaveSTyat / udapAnAdvaratrAvaccakarSordhvaM ca naiSadhiH // 435 / / bhUtale tRNakASThAdiracite tamamuJcata / yAvadurvIpatistAvadazyate sma kare'munA // 436 // nalaH kSoNItale pANimAcchoTya tamapAtayat / viSAdAccAbravIt seyaM tava pratyupakAritA // 437 // yadvA hanyAnmRgAristaM ya evonmIlayedRzau / ya eva pAyayetkSIraM tvajjAtyA'pi sa dazyate // 438 // ityAdi nigadanneva tadIyaviSavaibhavAt / adhijyadhanurAkAraM kalayAmAsivAn nalaH // 439 // tayA kubjatayA'tyantaM rAjA vairAgyamIyivAn / jIvitavyAnapekSo'bhUd vratAdAnamanAH kSaNAt // 440 // 1. varatrA carmamayarajjuH / 15 25
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH sarpasya rupaparAvartaH // ] tato'pazyadahisthAne nalaH kandalitaprabham / tama:pada ivodyotaM divyamUrti puraHsaram // 441 // jalpati sma sa bhUpAlaM kathaM vatsa ! viSIdasi ! / hitaikabaddhahevAkastavAsmi niSadhaH pitA // 442 // tadA vratamurIkRtya tapastaptvA'tidustaram / kRtAnazanakarmA'nte brahmaloke suro'bhavam // 443 // parijJAyAvadhijJAnAdimaM te vyasanodayam / AyAto'hamidaM sarvaM mama mAyAvijRmbhitam // 444 // tadAtmanInamevaitadviddhi vairUpyamAtmanaH / anenAnupalakSyaM tvAM nopadroSyanti zatravaH || 445 // adhunaiva vratAdAnaspRhAmapi hi mA kRthAH / bhoktavyameva te'dyApi tAvadevAvanItalam // 446 // yadA vatsa ! parivrajyAsamayaste bhaviSyati / jJApayiSyAmi daivajJa ivAbhyetya svayaM tava // 447 // phalaM tu zrIphalasyedamimAM cApi karaNDikAm / gRhANa dvayamapyetatkAmaM rakSeH prayatnataH // 448 // yadA ca rUpamAsthAtumAtmIyaM te spRhA bhavet / nirbhidya zrIphalaM divyadukUlAni tadA''kRSeH // 449 // asyAH karaNDikAyAzca hArAdyAbharaNotkaram / kSaNAdamIbhirAmuktairnijaM rUpamavApsyasi ||450 // yugmam / ityuktvA taddvayaM devaH samarpya punarabravIt / kiM bhrAmyasi vane ? sthAnaM nayAmi tvAM yiyAsitam // 451 // nalo'pyuvAca mAM tAta ! suMsumArapure naya / iti jalpan svamaikSiSTa tasya dvAri purasya saH // 452|| yAvaccacAla vismeramAnasaH purasammukham / tAvadbahalama zrauSIjjanakolAhalaM nalaH // 453 // palAyadhvaM palAyadhvaM sarvatastvaritaM janAH / kSaNAdityazvavArANAM dhvaniM zuzrAva naiSadhiH // 454 // [ 239 5 10 151 20 25
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240] [pANDavacaritramahAkAvyam / nalasya suMsumArapure gamanam // kimetaditi saJcintya yAvattasthau kvacinnalaH / tAvannirmuktadRgmArgaH pratikArairapi drutam // 455 // tiryakpravRttadAnAmbhaHsnapitapratimAnakaH / svacchAyAyAmapi krodha(dha)krUraH pariNamanmuhuH // 456 / / nabhasvantamapi svairaM vidhunvannAsanaspRzam / muhuvihaGgamasyApi dhAvan visphuritaH puraH // 457 // maThA-'TTAlaka-zAlA-'TTa-mandirAdIni pAtayan / kalpAntamAtarizveva bhaJjannudyAnapAdapAn // 458 // prAkAragopurArUDharvIkSitazcakitairjanaiH / / nizitA''rAkaraiH pazcAdArikaiH parivAritaH // 459 // dattajhampAn drumAntebhyo hiMsanhastipakAgraNIn / agrataH kRSTabAlastrIvRddhaH kautukibhirnaraiH // 460 // pUtkArasIkarA''sAraktRptajhaJjhAsamIraNaH / dhUnanodbhUtasindUrapUrapiJjaritAmbaraH // 461 // saptazrotaHsravaddAnapaGkilIkRtabhUtalaH / gato mAtaGgarUpeNa samavartIva mUrttatAm // 462 // dUrato dadhiparNena rAjJA'nugatapaddhatiH / nalenonmUlitAlAnaH ko'pyadRzyata kuJjaraH // 463 // navabhiH kulakam / taM kasminnapi nAgendraM vazIkartumanIzvare / UrvIkRtya bhujaM rAjA vyAjahAreti bhAratIm // 464 // vAraNendramidaM vyAlaM yaH ko'pi kurute vaze / avazyaM tasya vazyatvaM lakSmImetAM nayAmyaham // 465 // ityuktavati bhUpAle nalaH kallolivikramaH / aspRzanniva pAdAbhyAM bhuvaM vegAdadhAvata // 466 // nivartasva nivartasva kubja ! mA''viza mA''viza / iti lokaniSiddho'pi nalaH siMha ivAvizat // 467 // 15 20 25 1. hastipakaiH / 2. gaNDasthalAdhobhAgaH / 3. kalpAntavAyuH / 4. yama iva /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ [241 SaSThaH sargaH / nalena gajo vazIkRtaH // ] nalo nAgamabhASiSTa leSTunA praNihatya tam / re ! re ! mAtaGga evAsi strIbAlAdInupadravan // 468 // tadetatsarvamutsRjya mamaivAnupadIbhava / ayamagre'smi te dAnavRSTyavagrahadurgrahaH // 469 // ityuktaH so'pyadhAviSTa krodhAdandhaMbhaviSNudRk / sAkSAdvindhya ivotpAtavAtai--to nalaM prati // 470 // dhAvaJjAtu bhramaJjAtu leSTubhirjAtu tADayan / pataJjAtu luThaJjAtu vacobhirjAtu bhartsayan // 471 // jAtu pucchAntamAlambya cakravardramayanmuhuH / nalastaistaiH prakAraistaM khedayAmAsa dantinam // 472 // yugmam / harSakolAhalairjAtu jAtu hAhAravotkaraiH / janAnAM pazyatAmAsIcchabdAdvaitaM pure tadA // 473 // khinnasyApi bhRzaM kopAtkuJjarasyAnudhAvataH / kSipati sma puraH kSipramuttarIyapaTaM nalaH // 474 / / papAta purato rUpamityasminpariNAminaH / natAgravapuSaH skandhamAskandad dantino nalaH // 475 / / tataH kaNThavaratrAyAM prakSiptacaraNau nalaH / AsphAlayankaraiH kumbhe kuJjaraM tamasAntvayat // 476 // pazcAdetya pratIkArairAdAyollAlitAM zRNim / nalo dantAvalendraM tamanvAlAnamacAlayat // 477 // mAyAkubjaH suraH ko'pi kimeSa bhuvamAgataH ? / yazcakre hastimallasya pratimallamimaM vaze // 478 // ityantarvismito rAjA svayamAruhya gopuram / ratnadAma nyadhAtkaNThe tasyAdhastAdupeyuSaH // 479 / / kubjAvadAnamedasviharSabASpAyitekSaNAH / babhUvurjayazabdaikamukharAH sarvataH prajAH // 480 // 1. leSTuTuMDhamRtpiNDaH / 2. avagrahaH pratibandhaH /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 242 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nalo bhUto huNDikasupakAra // zramAnuttAnamAlAne gajamAkalayan nalaH / sarvapaurajanAnAM tu pramodamadhimAnasam // 481 // tataH salIlamuttIrya kubja: kakSAvaratrayA / abhyarNe dadhiparNasya vayasyavadupAvizat // 482 // alaGkArAndukUlAni tuSTastasmai dadau nRpaH / svAntike'sthApayaccainaM gauraveNa garIyasA // 483 // abhyadhAtsavidhAsInaM tamanyedyurmahIpatiH / kaleyaM gajazikSAyAM kubja ! kautaskutI tava ? // 484 // kazcAsi ? kva ca vAstavyaH ? kutra cAbhijanastava ? | kalA niyatamanyA'pi kA'pi sambhAvyate tvayi // 485 // kubjenAbhidadhe rAjaJjanmabhUrmama kozalA / sarvaH svajanavargo'pi zazvattatraiva vartate // 486 // huNDikaH sUpakAro'smi nalasya pRthivIpateH / sa eva hi kalAH sarvAH prItipAtre mayi nyadhAt // 487 // kiM ca vetti sa vA sUryapAkAM rasavatIM bhuvi / ahaM vA tatpadopAstiprasAdAdvedmi nAparaH // 488 // so'dhunA kUbare badhau kSoNi maMkSu durodare / hArayitvA sadAro'pi jagAma janavadvanam // 489 // vipede tatra sa tvAM tu kalAnilayamAgamam / zrito'hamavizeSajJaM mAyinaM natu kUbaram // 490 // AkarNya dadhiparNastAM nalamRtyukathAmatha / ruroda pretakRtyaM ca cakAra saparicchadaH // 491 // jAtucitsUryapAkAyAM rasavatyAM kutUhalI / huNDikAya nRpaH zAlipramukhaM sarvamArpayat // 492 // sa sthAlIrAtape nyasya vidyAM vaivasvatIM smaran / cakre rasavatIM divyAmazeSarasapezalAm // 493 // 3 1. zrameNa namramukham / 2. samIpe sthitam / 3. sa tvAM tat iti pratyantare / 4. sUryasaMbandhinIm /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ [243 SaSThaH sargaH / nalasya dvijenokto damayantI-vRttAntaH // ] tayA ca bhojayAmAsa rAjAnaM sAnujIvinam / prItazcAsmai dadau so'pi vastrAlaGkaraNAdikam // 494 / / lakSamekaM ca TaGkAnAM grAmapaJcazatImapi / sarvametadvinA grAmAnhuNDiko'pyagrahIttadA // 495 / / tato bhUyo'pi bhUpAla: prItimAMstamabhASata / kubjaM ! sarvaM dade tatte yadanyadapi vAJchasi // 496 / / ityuktaH kSoNipAlena kubjaH smerekSaNo'vadat / rAjan yAvadbhuvaH khaNDaM bhujAdaNDaH prazAsti te // 497 // dyUtaM madyaM mRgavyaM ca tAvati pratiSidhyatAm / ityasya vacasA sarvaM taccakAra dharAdhavaH // 498 // yugmam / tatraiva paramaM rAjaprasAdamadhijagmuSaH / / vasatastasya bhUyAMsi hAyanAnyaticakramuH // 499 // paredyavi sarastIre drumacchAyAM niSeduSaH / kubjasyAbhyarNamabhyetya vipraH kazcidupAvizat // 500 / so'tha sarvAGgamAlokya kubjamAkUNitekSaNaH / jagau zlokadvayImetAM nalanindAvizAradAm // 501 // nighRNAnAmalajjAnAM niHsattvAnAM durAtmanAm / nalasyaiva dhurINatvaM suptAM tatyAja yaH priyAm // 502 // suptAmekAkinI snigdhAM vizvastAM dayitAM satIm / gataH kiM na vane tyaktukAma eva na bhasmasAt ? // 503 // ityupazrutya tadgItaM kubjaH paryazrulocanaH / tamabhyadhAdaho raktakaNTho'si dvijasattama ! // 504 // gItenAnena te kAmamudyatkaruNavIcinA / mamApyetAH kRtAH pazya cakSuSorazruvipuSaH // 505 / / tataH kathaya ko'si tvaM ? kutazcAgamyate'dhunA ? / dudhiyazca nalasyAyamundantaH kva tvayA zrutaH ? // 506 // so'pyAkhyat kuzalAkhyo'smi kuNDinAccAhamAgamam / tatrAzrauSamimAM sarvAM nalabhUmIpateH kathAm // 507 // 25
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 244] [pANDavacaritramahAkAvyam / damayantyAH svajavicAraNA // kubjo'bhyadhAttato bibhradvikAzavizade dRzau / zrutA brahman ! purANIyaM bhaimItyAgAvadhiH kathA // 508 / / tataH paraM yadAtene bhImabhUvirahAturA / tatsvarUpaM samastaM me nivedayitumarhasi // 509 // jagAdAtha dvijo bhaimI parityajya gate nale / nizi prabhAtaprAyAyAM svapnamevaM dadarza sA // 510 // yadahaM pattralaM baddhamaJjarIkaM saSaTpadam / phalitaM cUtamArUDhA tatphalAnyAdamicchayA // 511 // taM cAbhyetya karI kazcidakasmAdudamUlayat / ahaM ca tatparibhraSTA patitA'smi bhuvastale // 512 // tato jAgaritA prAtaradRSTvA priyamantike / dikSu cakSurnicikSepa bhImabhUrbhayaviklavA // 513 / / acintayacca me daivamadyApi prAtilomikam / vyAlAkIrNe vanAnte'smin mAM priyo'pi yadatyajat // 514 // yadvA salilamAnetumAsyakSAlanahetave / / prayAtaH sarasi kvApi prANezo me bhaviSyati // 515 / / rantuM vidyAdharI kAcitkA'pi vA vanadevatA / subhagaM tamapAhArSItso'nyathA na jahAti mAm // 516 // narmaNA vA kimastyeSa vratatyantaritaH kvacit / tattamutthAya pazyAmi kva gantA sa mamAgrataH ? // 517 / / ityutthAya pratikSoNIruhamudvIkSaNAdapi / nijaM kAntamapazyantI rudatyuccairjagAda sA // 518 // ehyehi tvaritaM nAtha yAti me hRdayaM dvidhA / ciraM na khalu narmApi zarmadaM bhavati kvacit // 519 // ityAdyairvacanaiH kAnte dRggocaramanIyuSi / / vidarbhaduhitetyantaH svapnasyArthaM vyacArayat // 520 // 20 25 1. hAsyena / 2. aprApte sati /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ [245 SaSThaH sargaH / damayantyAH vilApaH // ] yazcUto matpriyaH so'yaM rAjyaM puSpaphalAdikam / tadbhogazca phalAsvAdaH SaTpadAzca paricchadaH // 521 // mUlAdunmUlanaM yacca cUtasya vanadantinA / madIyapreyaso rAjyAd bhraMzanaM kUbareNa tat // 522 // yaccAhaM patitA cUtAt priyeNa virahaH sa me / tatsvapnenAmunA nUnaM vallabho durlabho'dhunA // 523 // ityAlocya yayau mUrchA duHkhasambhAranirbharA / uccaizca prAptacaitanyA ruroda vyalapacca sA // 524 / / hA ! nAtha ! kiM tavAbhUvaM hatA'haM bhArahetave ? / sthUle api nije zRle bhArAya vRSabhasya kim // 525 // na dRSTaH kvApyayaM panthAH sAttvikAnAM vivekinAm / yadIdRzi vane pANigRhItI tyajyate priyA // 526 // naiSa te yadi vA doSo matkarmaivAparAdhyati / bhavenmativiparyAsastvAdRzAmapi kiM kvacit ? // 527 / / jalpaM jalpamitiprAyaM tAraM pUtkurvatI muhuH / arodayadvane bhaimI zvApadAn pAdapAnapi // 528 / / paTaprAnte cirAtkAnyapyakSarANi nirIkSya sA / vAcayAmAsa sAnandaM dadhyau cAntaHsmitAzayA // 529 / / diSTyA'dyApyasmi tacceta:ketakIkAnanAlinI / dadau me gamanA''dezaM yatsvayaM likhitAkSaraiH // 530 // tannyagrodhAdhvanA''nena piturvezma vrajAmyaham / nArINAM patizUnyAnAM pitaiva hRdayAtihat // 531 // patiM vinA tu tadgehe vasantyA nistanUruhaH / sAvyA api kuraGgAkSyAH parAbhUtiH pade pade // 532 // ityAlocya piturgehaM pratyacAlInnalapriyA / kAMdizIkA dRzau dikSu prakSipantI muhurmuhuH // 533 // 1. 'nivasantyAstanuruhaH' pratidvayapAThaH /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 246] [pANDavacaritramahAkAvyam / sArthena saha damayatyAH milApaH // darbhasUcivyathodbhUtazoNitAruNitakramA / pATitobhayajaGghA ca kSudrakairbadarIvaNaiH // 534 // malImasAMzukA svedamedurA reNurUSitA / vikIrNakuntalA vaktramabhitastaralekSaNA // 535 / / preyovirahapIDAbhirnigIrNanikhilavyathA / daridrastrIva sA mArge tvaritaM tvaritaM yayau // 536 // tribhirvizeSakam / jAGgalImiva bhogIndrAH siMhImiva vanadvipAH / vahnijvAlAmiva vyAghrAstAM satIM vIkSya dudruvuH // 537 // yAntI cAcintayadyAvat sArthaH kazcidbhavedyadi / tena sAkamaraNyasya pAramasya vrajAmyaham // 538 / / tAvatpuraH parAbhogabhAsuraM lokasaGkalam / saGkaTaM zakaTavAtaiH sArthaM kaJcidudaivata // 539 // yugmam / tamAsAdyAbhavad bhaimI yAvatsvasthamanA manAk / tAvat sa rurudhe hakkAmukharairdasyubhiH kSaNAt // 540 // sA tAnUlabhujA'vAdIdare re ! yAta taskarAH ! / Arambho'smin mayA trAte sArthe'narthaphalo hi vaH // 541 / / tAmavajJAya bhUtAttAmiva vAtakinImiva / yadA luNTayituM sArthastairbalAdupacakrame // 542 / / dhvastadviSadahaGkArAnhuGkArAnsA'mucattadA / siMhIravairivAmIbhiste kuraGgA ivAnazan // 543 / / tato naH pAtyasau nUnaM kA'pyasmatkuladevatA / / iti sArthapatirbhaktyA tAM sasArthajano'namat // 544 // pRcchati sma ca kalyANi kA'si tvaM mahimaikabhUH / asminnekAkinI kiMvA vane bhrAmyasi nirjane ? // 545 // 25 tato'smai bAndhavAyeva bhAratyA dainyazUnyayA / bhImabhUrAnaladyUtAnnijAmakathayatkathAm // 546 / / 1. nigIrNA-antarbhAvitA nikhilA vyathA yasyAH sA / 2. jAlI viSavidyA / 3. 'purAbhoga' pratitraye / 15 20
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ [247 10 SaSThaH sargaH / rAkSasasya melApaH tasya tuSTatA ca // ] rakSaNAnnalapatnItvajJAnAccaiSa vizeSataH / prItimantarvahanbhaimI ninye paTakuTI nijAm // 547 // snAnabhuktyAdinA tatra hRtazrAntimadhArayat / sa taistairupacAraistAmArAdhyadevatAmiva // 548 // atha pravavRte prAvRDgarjAmurajanisvanaiH / janebhyaH zikhinAM nRttaM darzayantI vane vane // 549 // tato muzaladhArAbhiH puSkarAvartakopamAH / virAmarahitaM meghAstrirAtraM vavRSustarAm // 550 // tadA zakaTasaMcArabhaGgamaJjaritorjitaH / cikrIDa vipine paGkaH kSobhayan pathikavrajAn // 551 // cirAvasthAnamAzaGkya sArthasya nalavallabhA / kenApyaviditA vRSTiparyante niryayau tataH // 552 // yAntI ca purato raudramaJjanAcalasodaram / phetkAraniryadAsyolkAnirastasataDidghanam // 553 / / narAsthibhUSaNaM daMSTrAkarAlaM karcikAkaram / sAkSAdiva yamaM bhaimI kaJcidaikSiSTa rAkSasam // 554 // yugmam / bhASate sma sa tAM bhItikallolataralekSaNAm / kva yAsi ? bhakSayiSyAmi tvAmeSa kSudhitazcirAt // 555 / / tataH sauSThavamAlambya jagAda nalagehinI / / nizamya magiraM kuryAstubhyaM yadiha rocate // 556 // na nAma paramArhatyAH kiJcinmRtyubhayaM mama / mRtyorhi sambhRtAnekasukRto nAbhizaGkate // 557 // kintu mAmanizaM pUtamAnasAM parameSThibhiH / parAGganAM spRzanneva bhadra ! yAsyasi bhasmasAt // 558 / / rAkSasastAmavaSTambhamayImAkarNya tagiram / Uce kalyANi ! tuSTo'smi sattvenaiva tavAmunA // 559 // 15 20 25 1. 'lakSaNA0' pratidvaye / 2. mArAdhyan deva0 pratitraye / 3. ulkA-tejovizeSaH /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 248] [pANDavacaritramahAkAvyam / damayatyAH abhigrahaH // brUhi tatkimidAnIM te mano'bhISTaM karomyaham / nizamyeti vacastasya kuNDinezasutA'vadat // 560 // yadi tuSTo'si me satyaM rAkSasa ! vyantarezvara ! / tadA''cakSva kadA bhAvI patyA mama samAgamaH ? // 561 // vilokyAvadhinA sadyastAmavocannizAcaraH / atikramya parityAgadinAd dvAdazahAyanIm // 562 // pitRdhAmni sthitAyAste bhavitA patisaGgamaH / tadAdizasi cet tat tvAM tatra vegAnnayAmyaham // 563 // yugmam / athoce bhImabhUrbhartRsamAgamanivedanAt / kiM nAma nopacakre me tvayA dAkSiNyasindhunA ? // 564 / / kiM tvanyapuruSaiH sAkaM kvacinnaiva vrajAmyaham / tad gaccha svasti te bhUyAddharmagRhyo bhavezciram // 565 / / tataH preGkSatprabhAjAlamAlolamaNikuNDalam / darzayitvA nijaM rUpaM tasmai rAtricaro'gamat // 566 / / atha dvAdazavarSAnte vijJAya patisaGgamam / . bhaimI satIvratottaMsAnagrahIdityabhigrahAn // 567 / / raktavAsAMsi tAmbUlaM kusumAbharaNAni ca / vikRtIzca grahISye'hamagni priyadarzanAt // 568 // sA calantI puro nAnAphalitadrumazAlinIm / ceta:svAsthyakarI prApa kaMdarAM kasyacid gireH // 569 / / tatrAmbhodAgamaM netumavasthAnaM cakAra sA / pratimAM mRnmayIM zAntestatkoNe ca nyavIvizat // 570 / / svayaM galitapuSpaistAmarcayantyanuvAsaram / dharmadhyAnAmRtAmbhodhisnAnasAnandamAnasA // 571 // caturthAdi tapaH zazvadvitanvAnA niratyayam / kurvANA pAraNAM vRkSaphalaiH svarasapAtibhiH // 572 / / 15 25
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / damayantIkRtaH tApasapratibodhaH // ] ekAkinyapi nirbhIkA smarantI cAghamarSaNam / parameSThinamaskAramantraM sA kAlamatyagAt // 573 || tribhirvizeSakam / so'tha sArthapatiH sArthe tAmapazyannitastataH / mA sma bhUt kvacidakSemamityAnupadiko'bhavat // 574|| kaMdarAM tAM kramAdetya bhaimIM kuzalazAlinIm / arcayantIM jinasyArcAM sa nidhyAya dadhau mudam // 575 // natvA copAvizatpArzve bhImajA'pi samApya tAm / devArcAM svAgatapraznapUrvakaM tamavArtayat // 576 // so'tha papraccha tAM kasya devasyArceyamarcyate ? / sA'pi zAntijinezasya SoDazasyetyacIkathat // 577 // AkarNyatAM tayorvAcamanyonyAlApazAlinIm / AsannAzramavAstavyAstatrAyAnti sma tApasAH // 578 // sArthezAya tato bhaimI teSu sannidhivarttiSu / vizuddhamArhataM dharmamahiMsAdyamupAdizat // 579 // so'pyunmIlanmanobhAvatruTyatkarmatatistataH / bhaimImeva gurUkRtya taM dharmaM pratyapadyata // 580 // Uce cAhaM purA nAmnA vasanto'smyadhunA punaH / satyIkRtastvayA dharmatilakasyAsya saurabheH // 581 / / tatrAntare ca dhArAbhiH sagotrAbhiH zarotkaraiH / varSituM kalitotkarSamArebhe stanayitnubhiH // 582 // tAbhirambhodadhArAbhirAhatAste tapasvinaH / vaJcayAmaH payaH kvaitadityabhUvan bhayAkulAH // 583 // tato mA bhaiSTa mA bhaiSTa tApasA iti vAdinI / kuNDinezAtmajA kuNDaM yaSTyA tAnparito'karot // 584 // UccairUce ca yadyasmi satI yadyasmi cArhatI / RjusvAntA ca yadyasmi mA'smin varSatu tad ghanaH ||585 // 1. pApanAzanam / 2. dRSTvA / 3. meghaiH / [ 249 5 10 15 20 25
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250] [pANDavacaritramahAkAvyam / siMhakesarIsAdhoH kevalajJAnaprAptiH // tattathaivAbhavatte'tha tApasA ityacintayan / kAcidevIyamanyasyAH zakti-rUpe na hIdRzI // 586 // vRSTeruparame dharmaM nindantaH svaM dayojjhitam / vismitAste tadAkhyAtaM dharmaM samyak prapedire // 587 / / puramuDDAmarazrIkaM tatra sArthapatiya'dhAt / caityaM ca zAntinAthasya kAmyAkAramakArayat // 588 // yataH paJcazatAnyasmin pratyabudhyanta tApasAH / tena khyAtimagAddhAtryAM tat tApasapurAkhyayA // 589 // naigamapramukhAH sarve puruSArthaniketane / tatrAbhyetya vasanti sma svairamuccAvacAH prajAH // 590 // sa ca sArthapatiste ca tApasAH sA ca bhImasUH / prajAstAzcAvasaMstasminnarhaddharmaparAzciram // 591 // anyadA jitamArtaNDamaNDaladyutirekSyata / madhyarAtre zirasyadreruddayoto nalakAntayA // 592 // utpatantaH patantazca tayA'tha vihagA iva / vismayasmeramaikSyanta surAsuranabhazcarAH // 593 / / tatsaMpAtabhavaiH kolAhalairjAgaritAH kSaNAt / / tAnutpazyadRzaH paurA apyapazyansavismayAH // 594 / / tataH sArthapati.mI te ca sarve tapasvinaH / paurA apyakhilAH zailazirasyAruruhuH kSaNAt / / 595 / / siMhakesariNaH sAdhornavakevalasampadaH / kurvato mahimAnaM te dadRzuH sura-khecarAn // 596 // tataH kandalitAnandA natvA kevalinaM puraH / / bhaimI ca sArthavAhazca paurAzca samupAvizan // 597 // tadAnIM zrIyazobhadrasUrayo guravo mudA / taM kevalinamAnamya nyavikSanta tadantike // 598 // 15 20 1. sarvayu0 pratidvaye /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ [251 SaSThaH sargaH / kevalIdezanA // ] yathaucityamathAsIne jane suranarAdike / karmamarmAvidhaM dharmadezanAM kevalI vyadhAt // 599 // saMsAre'sminnanityAni jIvitaM yauvanaM zriyaH / saktaireSveva hA mUDhermAnuSaM janma hAryate // 600 // asya mAnuSyakalpadroH phalaM muktisukhaM param / uttiSThadhvaM janAstasmai vimucya mRgatRSNikAm // 601 // dezanAnte punaH smAha kevalI saMzayacchide / / teSAM tapasvinAM tasya sArthezasya ca dhImataH // 602 // 'yadAkhyaddamayantIyaM dharmatattvamanuttaram / / tattathaiva na kartavyaH saMzayo'sminmanAgapi // 603 // iyaM hi dhArmikI satyapUtavAkparamArhatI / satI sarvajanInA ca jAtu jalpati nAnyathA // 604 // dasyunAzAdirambhodavRSTistambhAdiko'pi ca / kasko nAma prabhAvo'syAH pratyakSo'bhUnna vaH purA // 605 // asminnapi vane vyAghrabhillabhallUkasaGkale / prabhAvaparipItApannivizaGkA vasatyasau // 606 // ityetayA munestasya girA saMvegabhAg bhRzam / prIto yayAce vimalamatiH kulapativratam // 607|| munirUce yazobhadrasUrireSa mahAmatiH / dIkSAM dAsyati te bhadra ! guruya'smAnmamApyasau // 608 // tataH kulapatirbhUyo babhASe smeravismayaH / gRhNIte sma kathaM nAma pravrajyAM bhagavan bhavAn ? // 609 // athAkhyatkevalI rAjA kozalAyAM nalo'bhavat / yadIyA damayantIyaM dayitA patidevatA // 610 // kanIyAn kUbaro nAma bAndhavastasya vizrutaH / zAstIdAnIM tadIyaM yo rAjyamujjAgarorjitaH // 611 // 15 20 25 1. sarvalokahitakAriNI /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252] [pANDavacaritramahAkAvyam / siMhakesarIkumArasya vRttAntaH // tasyAhaM tanayaH siMhakesarI sAmprataM tvaham / rAjJaH kesariNaH zRGgApurIzasya yazasvinaH // 612 // pANaukRtya sutAM bandhumatI gacchanpurI nijAm / ramyAmupatyakAmasya gireradhyAsiSi kramAt // 613 // yugmam / bhAgyairatra yazobhadrasUrInetAnavandiSi / cakruzca dezanAmete saMsArAnityatAmayIm // 614 // tadante me kiyatsvAminnAyurityudite mayA / jJAtvA paJca dinAnIti jJAnino mAM babhASire // 615 // tato mRtyubhayAddInamukhaM sambhrAntalocanam / mAM vilokyAvadannete vizvavAtsalyavArdhayaH // 616 // mA bhaiSIrvatsa mA bhaiSIrvatamAdatsva samprati / janmamRtyubhayaM hanti kRtamekAhamapyadaH // 617 // tadaivaitagirA lakSmI priyAM bandhumatImapi / hitvA'mISAM padAmbhojamUle'haM jagRhe vratam // 618 / / etadAdezataH zailazRGgamArUDhavAnidam / nihatya ghAtikarmANi kevalAlokamAsadam // 619 // ityuktvA sUtrayan yoganirodhaM sa munIzvaraH / niraMzIkRtya karmANi jagAma paramaM padam // 620 / / tatkAyasyAgnisaMskAraM puNyakSetre vyadhuH surAH / vrataM kulapatiH pArzve yazobhadrasya cAgrahIt // 621 // vaidarbhI yAcamAnAM sa vrataM sa gururabravIt / tvaM bhogAnbhokSyase'dyApi taddIkSA te na yujyate // 622 // prAgbhave hi nalo rAjA mammaNo'bhUnmahIpatiH / tvaM tu vIramatI nAma tasyAbhUrdayitA kila // 623 // yuvAbhyAM jAtu gacchadbhyAM krIDayA mRgayAvane / sArthena sArdhamAgacchan sammukhaM munirakSyata // 624 // 1. parvatasyAsannAM bhUmim / 15 20 25
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / damayantyAH pUrvabhavavRttAntaH // ] kopAdazakunaM so'yamiti svaiH pattibhistadA / taM saMgrAhya nivRttyAzu yuvAmAgamataM gRham ||625 / / kathaJcidapi vismRtya kopamAkArya taM munim / kva gantAsi ? kutazcAgA ? ityavArtayataM yuvAm // 626 // tatastadgiramAkarNya zamAmRtataraGgitAm / sAndrAnandaM tamabhyarcya muniM vyasRjataM yuvAm // 627 // yuvAbhyAM yattadA ruddhaH sAdhurdvAdazanADikAH / tenAyaM viraho jajJe yuvayordvAdazAbdikaH // 628 // varSasya dvAdazasyAnte tena patyA sameyuSI / punastvaM tAdRzAneva bhogAn vaidarbhi ! bhokSyase // 629 // gatAyAmatha yAminyAM yazobhadragururgireH / uttIryAlaGkaroti sma tattApasapuraM puram // 630 // zAntezcaityaM pratiSThAya sa tasmindezanAmbudhiH / samyaktvAropaNaM cakre pauralokasya koTizaH // 631 // vidarbhajanmanastatra nivasantyA guhAgRhe / atIyAya jinopAstiparAyAH saptahAyanI // 632 // anyadA kazcidabhyetya tadguhAdvAramadhvagaH / sudhAmucamimAM vAcamavocannalavallabhAm // 633 // vaidarbhi tvatpatirnAtidUre deze mayekSitaH / utsuko'haM tu gantAsmi sArtho me na pratIkSate // 734 // ityudIrya prayAti sma sa pAnthastvaritakramam / sA'pi tacchabdamAkarNya guhAto niragAjjavAt // 635 // bhadra ! bhadra ! tvayA so'yaM kva dRSTa iti bhASiNI / pAnthaM tamanudhAvantI bhImabhUrvipine'patat // 636 // gacchantyAzca purastasyA niHsvAyA iva zevadhiH / pAnthaH so'gAdadRzyatvaM tato vyAvartate sma sA // 637 // kaMdarAyAH punarmArgamajJAtvA gahane vane / bhImabhUrubhayabhraSTA duHkhakliSTetyacintayat // 638 / / [253 5 10 15 20 25
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 254] [ pANDavacaritramahAkAvyam / damayantyAH satyaniSTatA // aho ! kimapi me daivamapakAri pade pade / yenAbhavadidAnIM me na pAntho na ca kaMdarA // 639 // kiM karomi kva gacchAmi ghore'smin patitA vane / bhAvI mRtyurapi zreyAnArtadhyAnaspRzo'tra me ||640 // ityAkulamanAstasminnazrupUrA''vilekSaNA / yayau tasthAvupAvikSadvyaluThadvyalapacca sA // 641 // bhrAmyantIM ca vane kAcittAmapazyannizAcarI / mA sma gA bhakSayiSyAmi bhavantImityuvAca ca // 642 // tAM vIkSya bhayasambhrAntA babhASe bhImanandinI / nalAdanyaM pumAMsaM cetspRzatyapi na me manaH ||643 // mamArhanneva devazced guravazcet susAdhavaH / ratizcejjainatattve ca hatAzA bhava rAkSasi ? // 644 // yugmam | iti tasyA girAmantravAceva cyutavikramA / yayau naktaMcarI natvA satyo hi duratikramAH // 645 // tato dattajalabhrAntimUrmimatsikatAcitAm / kvacigirinadIM kAJcidudanyantI jagAda sA // 646 // tAmanambhasamAlokya sA jagAda tRSArditA / mano me yadi samyaktvasaurabhyasurabhIkRtam // 647 // tadetasyAM payaH prAdurastu drAgamRtopamam / ityuktvA pASNinA svairaM mahItalamatADayat // 648 // yugmam / sA'bhUtkUlaMkaSA'nvarthanAmA'mbhobhistadutthitaiH / snAtvA pItvA payazcAsyAM bhaimI ninye parizramam // 649 // puro yAntI ca sA khinnA nyagrodhasya tale kvacit / niviSTA pathikaiH kaizcitsArthA''yAtairabhASyata // 650 // bhadre ! kA'si ? kimatrAsi vaTasyAdho niSeduSI ? | IdRgadvaitarUpA tvaM kAcinnu vaTadevatA ? // 651 // 1. udakamicchatI / 2. nadI /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ [255 5 SaSThaH sargaH / candrayazA vRttAntaH // ] athAha bhImabhUrnAhaM devatA kintu mAnuSI / vaNikputrI samaM patyA yAntyabhUvaM piturgRhe // 652 // suptAmekAkinImatra mAM saMtyajya patiryayau / bAndhavA ! gamayadhvaM mAM tattApasapuradhvanA // 653 / / te'pyUcuryatra sUryo'stametyadhvA'sya purasya saH / / taM tu darzayituM nAlamidAnImutsukA vayam // 654 / / AgatAH sma ihAmbho'rthaM sArthAdAyAsi tatra cet / kutrApi vasatisthAne nayAmastvAM sukhena tat // 655 // sA'tha taiH saha sArthe'gAd dhanadevasya te'pi tAm / kathAmAkhyAya tatproktAM sArthaneturadarzayan // 656 // sArthezo'pi mamAsi tvaM sutA neSyAmi tatsukham / tvAM sthAne vasatItyuktvA snAnAdibhiranandayat // 657 // tAmAropyAdbhute yAne sArthezo'thAcalatprage / nItvA'calapuradvAri kramAccainAM mumoca saH // 658 // tatrAdhvacaGkramaklAntA vApyAM kasyAMcidapyasau / pravizya jalapAnAdi vidhAya bahirAgamat // 659 // AkAzapatitevAsau pAvayantI dRzA puram / kiMkartavyajaDA vApIdvAravedyAmupAvizat // 660 // RtuparNo janAkarNyakIrtistatra nRpastadA / candropamayazAzcandrayazAzcAsya priyA'bhavat // 661 // tasyAzceTyastadA vApyAM nIramAhartumAgatAH / tAmapazyajjagaccetohArirUpAM savismayam // 662 // vApyantarvalitagrIvaM tAH pazyantyo'tha tAM muhuH / zanaiHzanairvizanti sma nirIyuzca zanaiHzanaiH // 663 / / gatvA kautukitAzcandrayazase tAM nyavedayan / AnetuM sA'pi tAM prItyA bhUyo'pi prajighAya tAH // 664 / / etya tAstatra tAmUcurdevI candrayazAH zubhe ! / tvAmAhvayati bhUyasyA putrIprItyA nRpapriyA // 665 / / 15 20 25
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 256] [pANDavacaritramahAkAvyam / damayantyAH dayArdratA // etya tatpremapIyUSaistApaM nirvApayA''tmanaH / tvaM sthitA'tra punaH zUnyacetAH sthalamavApsyasi // 666 // ityAsAM vacanaibhaimI prahvIbhUtamanA manAk / prazrayodgArivaktrAbhistAbhiH parivRtA'calat // 667 / / mama candrayazA mAtuH puSpadantyAH sahodarA / iti jJAteyamajJAsInna jAtu nalavallabhA // 668 / / jAmeyI damayantI me'stItyajAnAnnRpapriyA / tadAnIM bAlyadRSTatvAttAM nopAlakSayatpunaH // 669 // sA'bhyetyA''liGgadAyAntIM putrIpremNA tathApi tAm / tattvenAvidite'pyarthe pramANaM hi manaH satAm // 670 // prakSiptazirasaM mAtRsnehenAghrisaroruhe / utthApya sA'vadaDraimI prItikallolalolitA // 671 // vatse ! tvamasi me putryAzcandravatyAH priyasvasA / ubhe api yuvAM lakSmI tatkRtArthayataM mama // 672 // paramAtmasvarUpaM me kathayetyuditA'nayA / sArthapuMsAM yadAkhyAtaM tadevAkhyannalapriyA // 673 // dInAnAthakRte candrayazodevyAH purAd bahiH / vartate sukRtodgAraM satrAgAramavAstim // 674 // bhaimyUce tAM tataH satre dAnaM dAsye'hamanvaham / yadi nAma patiM vIkSe jAtvasminbhojanArthinam // 675 // omityukte tayA bhaimI satre dAnaM dadau svayam / tena toSaM vizeSeNa kalayAmAsurarthinaH // 676 // sA'pazyatkaJcidanyedyuH satrasthA baddhamagrataH / cauramArakSakairnIyamAnamAhataDiNDimam // 677 // sa tAM vIkSyAvadaddInaM rakSa mAM devi ! rakSa mAm / sA kRtaM kimaneneti papracchArakSakAMstataH // 678 // 15 25 1. nirjalapradezam / 2. premodgAri mukhaM yAsAM tAbhiH / 3. prakSiptaM ziro yayA tAm /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ [257 SaSThaH sargaH / caureNa kathito vRttAntaH // ] te'pyUcuramunA candravatyA ratnakaraNDikA / jahe tenaiSa vadhyatvAnnIyate vadhabhUmikAm // 679 // tataH sA'vocadArakSAnenaM muJcata muJcata / sarvatrottarametasya kartAsmi kimataH param ? // 680 // ityukte'pi tayA yAvatte na muJcanti taskaram / tAvat sA'cchoTayadbandhAstasyAmbhazculukaistribhiH // 681 // te jhaTityatruTastasya tatsatItvaprabhAvataH / nAgarANAM tato jajJe harSakolAhalo mahAn // 682 // tamupazrutya sambhrAntastatra rAjA'pyupAgamat / tadvIkSya kautukaM bhaimI hRSTo'pyevamuvAca saH // 683 // dharmaH kSoNIbhRtAM ziSTapAlanaM duSTanigrahaH / mAtsyonyAyo'nyathA vatse ! bhavedbhuvanaghasmaraH // 684 / / lokebhyaH karamAdAtA caurebhyastAnarakSitA / tadIyailipyate rAjA pAtakairiti hi smRtiH // 685 // tanmocayasi cedenaM bhaviSyatyavyavasthitiH / / ityuktA bhUbhujA bhaimI dayAluridamabravIt // 686 // tAta ! dasyurvipadyeta yadi dRSTo'pyasau mayA / tadarhaddharmavedinyAH keyaM mama kRpAlutA ? // 687 // tadAgrahamiti jJAtvA rAjA dasyumamocayat / mAnanIyA mahAsatyo hanta bhUmIbhujAmapi // 688 // sa dasyustatpadAmbhojamAnamyeti tadA'vadat / devi mAtA'si me navyajanmadAnAdataHparam // 689 // ityuktvA sa jagAma svaM sthAnamAnandameduraH / abhyetya cAnamannityaM mAtetyasyAH kramAmbujam // 690 // paSTo'nyadA sa vaidA svaM svarUpamacIkathat / vasantaH sArthavAho'sti yastApasapuraprabhuH // 691 // 15 20 1. eko mahAmatsyo'nyaM laghumatsyaM khAdati taM cAnyaH, taM cAnya iti mAtsyo nyAyaH /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 258 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / caureNa kathito vRttAntaH // tasyAhaM piGgalo nAma dAsastatsadane'nyadA / khAtraM datvA'pahRtyAtha ratnajAtaM palAyitaH ||692 // mArge'nyairluNTitazcauraiH kSemaM duSTAtmanAM kutaH / atrAyAtaH krameNAhaM rAjasevAmasUtrayam // 693 // paredyavi nRpAvAse saJcarannanivAritaH / vIkSya zUnyAmapAhArSaM tAM mANikyakaraNDikAm // 694 // vegAtprakSipya kakSAyAM tAM sarvAGgAvaguNThanaH / rAjJA niryannalakSye'haM dakSA hIGgitavedinaH ||695 // samarpyarakSakAgraNyaH so'tha mAM vadhyamAdizat / tatpuMbhirnIyamAnaM ca hantuM svAminyamocayaH ||696 // taddevi ! tvatprasAdasya kvApi nAnRNyamasti me / kAdambinyAH kathaM nAma jIvaloko'nRNI bhavet ? // 697 // aparaM ca yadA devi ! tvaM tApasapurAd gatA / sArthavAhastadA duHkhAdbhuktimapyatyajatsudhIH // 698 // bodhitaH zrIyazobhadraguruNA'nyairjanaizca saH / saptAhAd bubhuje sArthavAho nirvAhisaGgaraH ||699 // upAyanamupAdAya ratnasvarNAdyanekazaH / nRpaM kUbaramadrAkSItkozalAmetya so'nyadA // 700 // tayA copadayA tuSTastaM tApasapurezvaram / rAjAnamakarodbhUpazchatracAmaralAJchitam // 701 // nAmnA cainaM vasantazrIzekharaM sa vinirmame / prAhiNocca pure prItyA bhambhayA tADyamAnayA // 702 // pravizyotsavasotsAhaH zAstIdAnIM puraM sa tat / sA'pi tvanmahimaprauDhiH svAminyevaM zriyo'sya yat // 703 // Uce'tha bhImabhUrvatsa ! pApmano'sya chidAkarIm / dIkSAmAdatsva so'pyaGgIcakre tadvacanaM mudA // 704|| zuddhaiH satkRtya pAnAnnairmunidvitayamanyadA / bhaimI vakti sma yadyasti piGgalasyAsya yogyatA // 705 /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / piGgalasya dIkSA candrayazAzokazca // ] tadasmai vratadAnena bhagavantau prasIdatam / munI apyUcaturdIkSAyogya evaiSa piGgalaH // 706 || prArthitAvatha tenApi caitye nItvA tadaiva tam / pravrajya tau munI sArdhametenAnyatra jagmatuH // 7074/4/ harimitro'nyadA vipraH kuNDinAt pUrvasaMstutaH / etya bhUmipatiM dRSTvA yayau candrayazo'ntike // 708 // baddhAJjaliM niviSTaM tamagre bhUpapriyA'bhyadhAt / vidarbhabhUbhujaH kSemaM puSpadantyAzca me svasuH ? ||709 // dampatyoranayordevi ! kSemalakSmIH sanAtanI / nalasya damayantyAzca sA tu cintA'sti sAmpratam // 710 // sambhrAntayA kimAttheti tayoktaH so'bravItpunaH / jAtu zuzrAva naH svAmI lokAkhyAtAmimAM kathAm // 711 // yathA nalo mahImakSaiH kUbareNa sabandhunA / hArito niragAd bhaimIM puraskRtya purAnnijAt // 712 // tAraNye parityajya so'gamattadanantaram / vArtA'pi na tayorvizve kA'pi kutrApi vartate // 713|| tadupazrutya naH svAmI svAminI puSpadantyapi / vajrAhatAvivonmIladduHkhabhArau mumUrcchatuH // 714|| mUrcchAnte vilapantau ca samanveSTumitastataH / jAmAtaraM tanUjAM ca prAhaiSTAM tau tadaiva mAm // 715|| pratyaraNyaM pratigrAmaM pratipattanamapyaham / bhrAmyan kramAnmahImetAmihedAnImupAgamam // 716 // na tayoH punarazrauSaM vArtAmAtramapi kvacit / tatklezaphalamevaitadbabhUva bhramaNaM mama // 717 // zrutveti giramAkrandamuccaizcandrayazA vyadhAt / nalasya kurvatI nindAM tAM tAM bhaimyAH stutiM punaH // 718|| krandadbhiranu tAM lokaiH zokAdvaitaM tadA'khile / jAtaM rAjakule neturanugA hyanujIvinaH // 719 // [259 5 10 15 20 25
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25. 260] [ pANDavacaritramahAkAvyam / damayantI-paricayaH // tataH sa vipraH kSutkSAmakukSiH kSitipamandirAt / nirgatya bhojanAkAGkSI dAnazAlAM jagAma tAm // 720 // tatra so'dhikRtAM prekSya bhaimImutphullalocanaH / pradhAvya rabhasA tasyAH pAdapaGkeruhe'patat // 721 // Uce ca diSTyA dRSTA'si bhrAmyatA bhuvanaM mayA / adya svastyastu sarveSAM bhavajjIvitajIvinAm // 722 // athaitya sa javAccandrayazodevImavardhayat / tacchokAzrupade'bhUvankSaNAtprItyazruvipruSaH // 723 // satrAgAramupetyAtha sA mudA''liGgya bhImajAm / sAzrurUce balistubhyaM kriye'syAM cAvatAraNam // 724 // hA ! hA ! dhigmAmiyatkAlaM na mayA'pyupalakSitA / jagadvilakSaNA'pi tvametairlokaMpRNairguNaiH // 725 // vaJcitA'smi kathaM vatse ! tvayA kRtvA svagopanam ? / mAtRsvasApi mAtaiva tatpuraH kA khalu trapA ? // 726 // kiM tyaktA'si nalena tvaM ? nalastyaktastvayA'thavA / yadi vA na patiM jAtu tyajasi tvaM pativratA // 727 // viDambitasahastrAMzurlalATatilakaH kva te ? | seti mASTi sma tadbhAlaM saniSThIvena pANinA // 728 // prAdurAsa tatastasyAH sa bhAlatilakaH kSaNAt / yasyAntevAsitAmanyatejAMsi dadhate'nvaham // 729 // tAM dhRtvA'tha kare nItvA vezmanyurvIzavallabhA / svayamasnApayad gandhavAribhirdevatAmiva // 730 // paridhApya dukUle ca jyotsnAsabrahmacAriNI / taistaiH premopacAraistAM rAjJI kAmamanandayat // 731 // tAM cAlambya kare gatvA rAjJo'bhyarNamupAvizat / so'pyapRcchattato bhaimIM rAjyabhraMzAdikAM kathAm // 732 // 1. bhavatyA jIvitena jIvinAm / 2. ziSyatvam /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / damayantyA kathito nala- kUbarayo vRttAntaH // ] sA'pyudaJcacchuce tasmai sAzrurAkhyadadhomukhI / nalakUbarayoH sarvAM tAM kathAmAdurodarAt // 733 // rAjA'pyunmArjayannazru tasyAH prAvAravAsasA / Uce khidyasva mA vatse ! balI ko nAma karmaNAm ? || 734 || tamobhistirayan vizvaM tadAcAstaM raviryayau / cakAsti sma prakAzastu madhyesaMsattathaiva saH // 735 // rAtrau kima muddyota ? iti vismitamAnasam / rAjJI candrayazAH smeravaktrA bhUpAlamabhyadhAt // 736 // vaidarbhItilakasyAsya deva ! lIleyamadbhutA / bhaimIbhAlaM pitevAtha pANinA pidadhe nRpaH // 737|| sabhAntarasphuraddhvAntaH sUcibhedyazca tatkSaNAt / punaH pANimapAkarSat savismayamanA nRpaH // 738 // tadA kazciddivo'bhyetya saMsadi dyutibhAsuraH / bhUmilanmaulirAnamya bhaimImityavadatsuraH // 739 // devi ! tvayA purA trAtazcauro yaH piGgalAbhidhaH / pratibodhyasudhAkalpairvAkyaizcAgrAhyata vratam // 740|| krameNa viharanbhUmau sa tApasapuraM yayau / tatra pratimayA tasthau smazAne nizi jAtucit // 741 // tadA cAbhyarNamAyAte citAvahnibhave dave / sa sAttvikaziroralaM vyadhAdArAdhanAM svayam // 742 // samAdheracyutaH so'haM jvAlAsaMvalitastataH / vapuH saMtyajya saudharme suro'bhUvaM maharddhikaH // 743 // tatprabodhya tadA cenmAM vrataM nAgrAhayiSyathAH / gatasya narake tanme kvAbhaviSyannimAH zriyaH ? ||744|| sarvastava prasAdo'yaM cirAya vijayasva tat / ityuktvA'gAtsuro hemnaH saptakoTIH pravRSya saH // 745 // 1. jvAlayA vyAptaH / [ 261 5 10 15 20 25
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262] __ [pANDavacaritramahAkAvyam / damayantyAH pitRsamIpe gamanam // sAkSIkRtya mahInAtho'pyarhaddharmasya tatphalam / pratyapadyata taM harSabharavyAptAntarAzayaH // 746 // athAvasaramAsAdya harimitro'bhyadhAnnRpam / sthitA'tra suciraM bhaimI yAtvidAnIM piturgRhe // 747 / / puSpadantI ca sA mAtA pitA ca sa vidarbharAT / pravAsazravaNAdasyAstiSThato deva ! duHkhitau // 748 / / tatazcandrayazodevyA matamAdAya tatkSaNAt / omityuktvA tato bhaimI prAhiNotsaha senayA // 749 // tAmAyAntI sutAM zrutvA bhImabhUpatirabhyagAt / nirIkSya pitaraM sA'pi dUrato yAnamatyajat // 750 // dhAvitvA rabhasAd bhaimI pAdayorapatat pituH / tayoH prItyazruvarSeNa paGkilA tatra bhUrabhUt // 751 // mAtaraM ca sahA''yAtAM vIkSyAzliSyatpramodinIm / tasyAH kaNThe lagitvA ca tAratAraM ruroda sA // 752 // sutAM bhUpaH puraM klRptamahotsavamavIvizat / mudA ca gurudevArcA saptarAtramakArayat // 753 // pRSTA bhUmIbhujA kubja ! jAtucinmama pazyataH / tAmetAM bhImabhUH sarvAM nijAmakathayatkathAm // 54 // Uce ca pRthivInAthastAM sa vAtsalyayA girA / vatse ! vidadhatI dharmaM vasAsmatsadane sukham // 755 / / kariSyate tathA kazcidataH paramupakramaH / yathA kutazcidabhyetya patistava miliSyati // 756 / / dadau ca harimitrAya grAmapaJcazatIM nRpaH / / tuSTo'bhyadhAcca rAjyArdhaM tubhyaM dAsye nalAgame // 757 // anyadA dadhiparNasya bhUpateH snehavarmanA / dUtastatra yayau dhImAn suMsumArapurAditaH // 758 // sa jAtu vArtAprastAve'kathayad bhImabhUbhujaH / yathA'smatsvAminaH pArzve prApto'sti nalasUpakRt // 759 / / 15 25
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 SaSThaH sargaH / viprasya kathanam // ] [263 sa vetti sUryapAkAyA rasavatyA vidhi sudhIH / vakti cAsyAmupAdhyAyo babhUva nala eva me // 760 // zrutvaitallokato bhaimI bhUpametya vyajijJapat / na tAM rasavatIM tAta ! vetti kazcinnalaM vinA // 761 / / tatprekSya kaJcijjAnIhi kiMrUpaH kiMkalazca saH / avazyaM gopitAtmaiva nala eva sa vallabhaH // 762 // mAmAhUya tato dattvA zikSAM praiSId vidarbharAT / kramAdatraitya bhadra ! tvAM pRcchanpRcchannihAgamam // 763 // evaMrUpaM ca vIkSya tvAM viSAdAdityacintayam / / kAce marakatabhrAntirvaidAH kimabhUdiyam ? // 764 // nalaH kva diviSaddezyaH ? kubjazcAyaM kva sUpakRt ? / kva sarSapaH ? kva meruzca ? kva khadyotaH ? kva cAryamA ? // 765 // tathA'pyenaM parIkSiSye vicintyeti paThaMstvayA / nalAkSepamayau zlokAvApRcchaye'haM kathAmimAm // 766 // tadastu svasti te yAmi vyAvRtya nagaraM nijam / yathAdRSTaM ca vaidayA'stvatsvarUpaM nivedaya // 767 / / bhaimIsmaraNasambhUtaM kathaJcana tataH sudhIH / bASpapUraM nirundhAnaH kubjaH kuzalamabravIt // 768 // pUjyo'si kathayan vipra ! puNyapAtra ! kathAmimAm / tadAgaccha mamA''vAsaM gRhANa mama satkRtim // 769 / / ityudIrya dvijanmAnamAnIya sa gRhe nije / rasavatyA tayA sUryapAkayA tamabhojayat // 770 // abhUcca bhUdhavAllabdhaM yaTTaGkAbharaNAdikam / tatpradAyAkhilaM kubjo'numene gamanAya tam // 771 // so'tha vipro vidarbhAyAM samabhyetya viSAdavAn / bhaimIbhUmIbhujoH kubjasvarUpaM tadacIkathat // 772 / / svayaM rasavatIM tAM ca bhuktAmAkhyAya sa dvijaH / TaGkalakSAdi tatsarvaM kubjadattamadarzayat // 773 // 15 20 25
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264] [pANDavacaritramahAkAvyam / damayantyAH bhUyaH svayaMvaraH // suMsumArajanA''khyAtA: karIndradamanAdikAH / kubjasya tAH kalA rAjaprasAdaM ca nyavedayat // 774 / / athA''ha bhImabhUstAta ! tvajjAmAtaiva sa dhruvam / kubjatvamagamatsaiSa nUnaM kenApi hetunA // 775 // yataH sA rasavatyetAH kalAH seyamudAratA / trailokye'pi na kasyApi tava jAmAtaraM vinA // 776 / / tatkathaJcidihAnIya vIkSyate sa khalu svayam / IGgitairlakSayiSyAmi yadyasti nala eva saH // 777 / / babhASe bhUpatirvatse punargatapatestava / kRtvA svayaMvaravyAjaM dadhiparNo nimantryate // 778 // nizamyaitat kubjo'pi tena sArdhaM sameSyati / na khalvAtmapriyAM yAntImanyatra sahate sudhIH // 779 // bhUpaH so'bhUttvadAkAGkSI prAktane'pi svayaMvare / tvayA vRte nale tveSa vilakSo'bhUdRzaM tadA // 780 // tadAsannadinA''hUtaM tUrNamAgantumakSamam / tAmyantaM tvatkRte kAmamAropya javinaM ratham // 781 // taM cedAneSyate kubjaH sa dhruvaM nala eva tat / hRdayaM hi turaGgANAM vetti nAnyo vinA'munA // 782 // yugmam / ityAlocya vitIryAtha zikSAmakSAmadhIguNaH / / bhUbhuje dadhiparNAya dUtaM prAtiSThipannRpaH // 783 / / sa tannagaramAsAdya kubje sannidhivatini / Acakhyau dadhiparNAya bhImabhUpAlavAcikam // 784 // yathA na jJAyate tAvat sa kvacinnalabhUpatiH / kariSyati tato bhaimI deva ! bhUyaH svayaMvaram // 785 // caitrasya zuddhapaJcamyAM prAtaH sa bhavitA dhruvam / yathA'sminnupatiSThethAH kurvIthAstvaM tathA nRpa ! // 786 // 1. ceSTitaiH / 2. dattvA / 3. AgaccheH / 15 25
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / dadhiparNena saha nalasya vidarbhe gamanam // ] ityAkhyAya gate dUte sa kubjo'ntaracintayat / mahaccitramaho kuryAdyad bhaimyapyaparaM varam // 787|| syAdevamapi vA jAtu balIyAnkhalu manmathaH / jIvato mama vaidarbhI kaH punastAM grahISyati // 788 / / kiM nu kenApi gRhyante jIvato'pi hareH saTAH ? | takSakasya phaNAratnaM kRSyate zvasato'pi kim // 789 // so'tha taM pRthivIpAlaM nimIlanmudamabhyadhAt / jRmbhate bhUpa ! kiM nAma daurmanasyaM tavApyadaH ? // 790 // yasya so'haM sahAyo'smi sarvakarmINatAspadam / tasyApi tatkimapyasti naiva yatkaragocaram ? // 791 // 4 yAmAH svayaMvarAdarvAk SaT santyadyApi tadyadi / manaste bhImajanmAnaM tAM mRgIdRzamicchati // 792 // tadarpaya rathaM kaMcid dRDhaM jAtyAMzca vAjinaH / darzayAmi yathA prAtarbhuvaM kuNDinamaNDitAm // 793 // yugmam / gRhANa svecchayetyuktaH kSitIzena sa buddhimAn / jagrAha rathamazvAMzca sarvalakSaNalakSitAn // 794 // sajjIkRtya rathaM yuktavAhamAdhAya ca kSaNAt / ihA''roheti taM kubja: kSoNipAlamabhASata // 795 // rAjA sthagIdharazchatradhArazcAmaradhAriNau / kubjazceti SaDArohannarAstasminvarUthini // 796 // tato bilvakaraDauyau dattau niSadhanAkinA / tAvAbadhya kaTau kubjaH prAjati sma turaGgamAn // 797 // kubjena preritAnvIkSya vAhAnanilaraMhasaH / dadhiparNanarendro'tha vismayAdityacintayat // 798 // 5 aho kazcitpumAneSa martyAnatyeti sarvataH / adyApi ratnagarbheyaM vahate nAma sAnvayam // 799 // [ 265 1. siMhasya / 2. harSarahitam / 3. sarvakarmaNi samarthatAspadam / 4. praharAH / 5. sthagI tAmbUlapAtravizeSaH / 6. rathe / 5 10 111 15 20 25
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 266] [pANDavacaritramahAkAvyam / dathiparNa nRpasya-vismayaH // kvacidvegAnilodbhUteprAvAre' patite bhuvi / nRpo'vocatpaTIM gRhNa dhriyantAM kubja ! vAjinaH // 800 // kubjo'pyUce smitAsyastaM yatra te patitA paTI / tataH sthAnAdatikrAntA paJcaviMzatiyojanI // 801 // ime hi madhyamA eva vAhAzcettu syuruttamAH / paJcAzadyojanIM rAjalla~ceranniyataM tataH // 802 // vRkSamakSAkhyamudvIkSya kvApyatho phalamAMsalam / kubjaM rAjA'bhyadhAdAtmakalotkarSaM vizeSayan // 803 / / phalAnAM bhUruhasyAsya saMkhyAmagaNayannapi / vemyahaM kathayiSyAmi vyAvRttaH kubja ! te kSaNAt // 804 // kubjo'bravIdidAnIM tvaM kAlakSepAdvibheSi kim ? / mA bhaiSIradhunaivaitAM rAjannAkhyAtumarhasi // 805 / / aSTAdaza sahasrANItyukte bhUpatinA tataH / Ahatya muSTinA kubjastaM phalaughamapAtayat // 806 / / rathAduttIrya bhUpena sUtrite gaNanAvidhau / tAvatyevAbhavatsaMkhyA na ca nyUnA na cAdhikA // 807 / / bhUbhuje yAcite vidyAM turaGgahRdayAtmikAm / dattvA'smAdAdade saMkhyAvidyAM kubjo'tha vismayAt // 808 // athA''gAdudayaprasthe syandano'nUrusAratheH / vidarbhanagaradvAri kubjasUto rathaH punaH // 809 // tadA jhagiti niHzeSaiH saroruhavanaiH samam / avApa dadhiparNasya vikAzaM mukhavArijam // 810 // tasminneva nizAzeSe svapnamaikSiSTa bhImajA / utthAya zayanIyAcca prItA pituracIkathat // 811 // adya prAtarmayA svapne praikSi nirvRtidevatA / tayehAnIya me vyomni darzitaM kozalAvanam // 812 // 20 1. uttarIyavastre / 2. yAcamAnAya / 3. udayAcalazikhare / 4. sUryasya /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ [267 SaSThaH sargaH / bhImanRpeNa kathitaM svapnaphalam // ] rasAlaM phalapuSpADhyamArohaM tatra tagirA / vikacaM zatapatraM ca mamArphAta kare tayA // 813 // purA''rUDho jhaTityeva vihagaH ko'pi bhUtale / akasmAdapatattasmAccUtAdadhyAsitAnmayA // 814 / / bhImo'pyUce tvayA dRSTaH putri ! svapno'yamuttamaH / tathA hi bhAgyasambhAraH pratyakSastava nirvRtiH // 815 / / kozalAprAbhavaM tadyatkozalodyAnadarzanam / mAkandapAdapA''rohaH sAkSAtte priyasaGgamaH // 816 // 'mAkandAdyastvadAkrAntAdmazaH kasyApi pakSiNaH / . pAtaH pAtakino nUnaM sAmrAjyAtkUbarasya saH // 817 // nizAvasAne svapnasya darzanAnnalasaGgamaH / / adya bhAvI prabhAte hi svapnaH sadyaH phalegrahiH // 818 // tadopetaM puradvAri dadhiparNaM sasambhramaH / / abhyetya maGgalo nAma ko'pyAkhyad bhImabhUbhuje // 819 / / bhImo'bhyetya tamAyAntaM prItyA''zliSya vayasyavat / saudhArpaNAdyamAdhAya svAgataM cetyavocata // 820 // kubjaste sUpakRt sUryapAkAM rasavatImasau / vettIti zrUyate tAM me darzayAsti kutUhalam // 821 // girA'tha dadhiparNasya kubjo rasavatIM sa tAm / niSpAdyAbhojayad bhImabhUpAlaM sAnujIvinam // 822 // dadhiparNoparodhena tatsvAdaM ca parIkSitum / AnAyya bhaimyapi sthAle kRtvA tAM bubhuje svayam // 823 // tatsvAdamuditA bhaimI jagAda pitaraM rahaH / kubjaH khaJjo'stu vA tAta nalaH saiSa na saMzayaH / / 824 / / muniAnI mamA''cakhyau purA hyetadyathA bhuvi / nalo rasavatI sUryapAkAM jAnAti nAparaH // 825 // 25 1. kozalAyAH prabhutvam / 2. prAsAdasya arpaNAdikam /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268] [pANDavacaritramahAkAvyam / nala-damayantyoH samAgamaH // parIkSAntaramapyasti svasaMvedanasiddhikam / saMsparzamAtrato'pyasya syAM saromAJcakaJcukA // 826 / / dadhiparNamathAhUya svagRhe saparicchadam / vaidarbhastvaM nalo'sIti kubjaM vakti sma sAdaraH // 827 // kubjo'pyUce smitaM kurvannayaM vaH ka iva bhramaH ? / / kva nalaH smarasaMkAzaH kva cAhaM dRgviSAJjanaH // 828 // bhaimyavocattatastAta ! manAgapi vapurmama / aGgulyA saMspRzatveSa kurve yenAsya nirNayam // 829 // rAjA''dezAttataH kubjastasyAH sUkSmanipAtayA / vakSazcAspRzadagulyA jAtaM ca pulakAGkuraiH // 830 // AH zaTho'si parijJAtaH kva yAsyasi mamAgrataH ? / ityAdhudIrya taM bhaimI balAdabhyantare'nayat // 831 // bhaimyAH premocitaistaistairvAkyairArdIbhavanmanAH / tasmAdabilvAtkaraNDAcca dukUlAbharaNAni saH // 832 // paryadhAcca samAkRSya rUpaM cAsAdayannijam / virahopacitapremA tamAzliSyat priyAM nalaH // 833 // yugmam / punabhari samAyAtaM parirabhyopavezya ca / / nije siMhAsane bhImastaM kRtAJjalirabravIt // 834 // etAH zriye ime prANAstvadIyA eva bhUpate ! / tatkRtyamAdizetyuktvA bhImo vetritvamAtanot // 835 // dadhiparNo'pi sambhrAntaH praNamya nalamabhyadhAt / deva ! prAcInamajJAnAdaparAdhaM kSamasva me // 836 // tyaktakubjatvavairUpyo nalaH svaM rUpamAsthitaH / nirmukta iva bhogIndrastadAnIM didyutetarAm // 837 / / sArthezo dhanadevo'tha sopAyanakarastadA / kuto'pi bhImabhUpAlaM draSTukAmaH samAgamat // 838 // 15 25 1. kaJcakarahitaH /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ [269 SaSThaH sargaH / nalasya parAkramaH // ] prA[k] kRtopakRtestattadvandhuvattasya gauravam / kRtajJA kArayAmAsa vaidarbhI bhImabhUbhujA // 839 // RtuparNanRpaM candrayazazcandravatIyutam / dUtaistaM ca vasantazrIzekharaM bhaimyajUhavat // 840 // bhImabhUmIbhujA nityamupacArairnavairnavaiH / / te kRtaprItayaH sarve ninyurmAsaM muhUrtavat // 841 // anyeyuH kazcidabhyetya bhImasaMsadi kAntimAn / suraH pazyatsu sarveSu vaidarbhImityavocata // 842 // bhaimi ! smarasi saMbodhya yaM purA tApasezvaram / prApayiSyasi samyaktvaM pravrajyAM ca zubhodayAm // 843 / / so'haM taptvA tapo'pyugraM saudharme dharmabhAga mRtaH / zrIkesarasuro'bhUvaM vimAne kesarAhvaye // 844 // yastvayA''kRSya mithyAtvAdarhaddharme'smi ropitaH / tasyaivaitatphalaM tanme tvamatyantopakAriNI // 845 // ityuktvA tapanIyasya sapta koTIvikIrya saH / kRtajJacUDAmANikyaM yathAgatamagAtsuraH // 846 / / vasanta-dadhiparNartuparNA bhImo'pare'pyatha / abhyaSiJcannalaM rAjye mahIyAMso mahIbhRtaH // 847 / / te nalAdezamAsAdya kampayanto'tha kAzyapIm / sarvANi svasvadezebhyaH sadyaH sainyAnyamelayan // 848 // atha pratasthe daivajJadatte'hni sahito nRpaH / kozalAM prati lakSmI svAM grahISyanbalavAnnalaH // 849 // sa kramAttirayansainyapAMzupUrairahaskaram / adhyatiSThadayodhyAyAH kAnanaM rativallabham // 850 // bahirudyAnamAyAtamAkAtibalaM nalam / kUbarasya mano'kArSItsaMkathAM mRtyunA samam // 851 // taM dUtena nalo'vAdId dIvyaM bhUyo'pi devanaiH / / tvallakSmyaH santu me hanta mallakSmyastava santu vA // 852 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 270 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nalasya rAjyaprAptirdIkSA svargamanaM ca // mRtyubhItimathApAsya kUbaraH prItibandhuraH / bhUyo dyUtamupAkraMsta labdhA''svAdo hi tatra saH ||853 // kSaNAtkUbarato'jaiSItkAzyapIM nikhilAM nalaH / puMsAM bhAgye'nukUle hi sidhyanti sakalAH kriyAH // 854 // rAjyaM bhUyo'pyalaJcakre nalo'nalasavikramaH / nabho'GgaNamiva prAtardevaH kamalinIpatiH // 855 // jitazrIrapi duSTo'pi svabandhuriti kUbaraH / rAjJA''rdramanasA cakre pUrvavadyauvarAjyabhAk // 856 // tattadA'bhUnnalaH kAmaM satAM zlAghAspadaM param / kUbaraH sa punaH krUrakarmA nindAniketanam // 857 // prAjyabhAgye nale bhUyaH svarAjyamadhitasthuSi / mAGgalyopAyanAnyeyurbharatArdhamahIbhujAm // 858 // nalazca damayantI ca rAjyazrIbhiralaGkRtau / baddhotsavaM vavandAte kozalAcaityamaNDalIm // 859 // bharatArdhadharAdhIzazirobhirdhRtazAsanaH / bhUyAMsyabdasahasrANi medinImabhunagnalaH // 860 // AkhyAtasamayo'bhyetya niSadhaH svargiNA divaH / puSkalAkhye sute'nyedyurnyasya rAjyabharaM nalaH // 861 // jAtasaMsAravairAgyo vaidarbhyA saha kAntayA / jinasenAbhidhA''cAryapAdAnte vratamagrahIt // 862 // yugmam / ante'nazanamAdhAya mRtyumApya samAdhinA / nalaH suraH kubero'bhUjjajJe bhaimyapi tatpriyA // 863 // itIyamambikAsUno ! nalakUbarayoH kathA / mayA te kathitA tattvamasyAH samyag vicAryatAm // 864 // kUbareNa jitA dyUtacchadmaneyaM vasundharA / na nAma sthAsnutAmAgAt kiyatkrUradhiyAM zriyaH // 865 // 1. sUryaH / 2. AsamantAdIyurityarthaH ( AjagmuH ) /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / viduro dhRtarASTramupadizya svasthAnaM gataH // ] pratyutAbhUtparA mAnaglAniretasya durdhiyaH / padAdadhyAsitAtpAtastrapAkArI hi doSmatAm // 866 // tadevaM kUbarasyeva jayo'pyasmindurodare / nA''bhAti me zubhodarkastvadIyatanujanmanaH // 867 // jitAmapi mahImete pANDavA nArpayanti cet / tadA ko nAma gRhNIyAdatyantabalavAnapi // 868 // kartA vA kalahaM kaJcicced grahItumahaMkRtaH / tattairghAtiSyate nUnaM sutaste saha bAndhavaiH ||869|| satyavAk tapasaHsUnurarpayedvA jitAM mahIm / tathApi zAzvatI nAsya jIvatorbhIma-pArthayoH ||870 // AcchinnazrIrbalAttAbhyAM sa kUbara ivoccakaiH / yAsyati tvatsuto'vazyaM lokasyaivAsya hAsyatAm // 871 // kiM cendraprasthamapyasya tadA na sthAsnu manyate / tallAbhamicchato mUlakSatiH zaGke'sya bhAvinI // 872 // na kazcinnalatulyo'sti kUbarasyeva yaH punaH / zriyaM tava tanUjasya krUrasyApi pradAsyati // 873|| dezatyAgaM tadA kuryAtsaiSa yuddhvA mriyeta vA / pracyutaprAbhavaiH sthAtuM na zakyaM saMstute jane // 874 // tadenaM kathamapyasmAn nivartaya kadAgrahAt / dyUtaM hi nA''yatikSemaMkaraM kasyApi dRzyate // 875 // ityasau vidurasyoktirdhRtarASTrahRdi kvacit / pUrNe'mbhobiMduvatkumbhe nAvakAzaM samAsadat // 876 // tAvadAptagiro dharmakRtyamAyaticintanam / gRhNAti dehinAM moho yAvanmanasi na sthitam // 877 // udAraduHkhasambhAravibhinnahRdayastataH / raiMcitopekSamutthAya svasthAnaM viduro yayau // 878 // 1. naSTaprabhutvaiH / 2. paricite / 3. girA iti pratau / 4. kRtopekSaM yathA syAttathA / [ 271 5 10 15 20 25
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 272 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / divyasabhAM draSTuM yudhiSThirasyagamanam // sabhAvalokanavyAjAdathAhvAtuM tapaHsutam / hAstinaM nagaraM praiSId dhArtarASTro jayadratham ||879 / / hastinApuramabhyetya savegAdvAgminAM varaH / snehadAkSiNyabhUyiSThaM yudhiSThiramabhASata // 880 // deva ! duryodhanastubhyaM mayA vijJApayatyadaH / bAndhaveSu samagreSu tvameva mama jIvitam // 881 // tanmamAbhinavAM divyAM saMsadaM draSTumarhasi manojJamapi nAbhISTairadRSTaM hi mude satAm ||882 // indraprasthaM tataH pra'sthameyAnandaM tvadAgame / adyAstu nUtanotsarpadutsavakSIvatAM gatam // 883 // ityAkarNya tapaHsUnurjayadrathasarasvatIm / indraprasthaM tataH prItyA cacAla saralAzayaH // 884 // saha drupadanandinyA kanIyAMsastamanvayuH / paurastyamArutaM sArdhaM vidyuteva payomucaH ||885 // taraGgapavanoddhUtamanusvardhuni gacchataH / sahagAmIva dharmo'sya vireje kaitakaM rajaH // 886 // tasyAsede balaiH sampanmAdyadudyAnamaNDitA / arivrAtamanaHzalyairindraprasthopazalyabhUH // 887 // taM pratyudagamatsainyaiH pRSThato dhRtarASTrasUH / pUrvaM vAmAnilAnItastatparAgastvabhAgyavat // 888 // sahAnIkairajAtArirmanoratha ivAGgavAn / prAvizannagaraM tasya tatkAlakalitotsavam // 889 // bahirvikIrNavAtsalyaM dhRtarASTraM yudhiSThiraH / sabAndhavo'pi bAhyArdraM zamItarumivAnamat // 890 // tathA duryodhanastasya tAstAH svAgatikIH kriyAH / karoti sma yathA mene tasminnaikAtmyameva saH // 891 // 1. prasthaH parimANavizeSaH tena meya Anando yasya yasmin vA / 2. kSIvatA - mattatA /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 SaSThaH sargaH / pANDavAdInAm dyUtakrIDA // ] [273 bhidyante hi nadIyAMsaH premabhiH kRtakairapi / dAravIyo'pi nArAco bhinatti kadalIdrumam // 892 // bhISmadroNAdayo vRddhAH snehagrahilacetasaH / cirayatyAtmaje pANDorindraprasthamupAyayuH // 893 // atha kvacana niHsaGgacaturaGgadurodarAm / kvacidgama-carodArazArakrIDAmanoharAm // 894 // kvacitprAptajayadyUtakAravAcAlatAlikAm / kvacicca kalitotkarSazalAkAkelizAlinIm // 895 / / pratipaDheM pratistambhaM pratyastri pratiputrikam / azakyadarzanAmekadezamagrekSaNatvataH // 896 / / svarAmaNIyakAkSiptasva:sadaM saMsadaM nijAm / darzayAmAsa gAndhArItanayo dharmasUnave // 897 / / caturbhiH kalApakam / bhrAmyantau tau tatastasyAM vIkSamANAvitastataH / yuvAM krIDiSyathaH kiM netyajalpetAM mahAkSikaiH // 898 // duryodhano'pyabhASiSTa viSTapazrIvizeSaka ! / mAnanIyA mahAnto'mI dIvyAmo devanaiH kSaNam // 899 // omityukte'tha dharmAtmajanmanA tAvubhAvapi / krIDituM prakramete sma devaritaretaram // 900 / / tadA saralacetobhirbhrAtRbhiH parivAritaH / reje dharmAtmajaH pArijAtaH kalpadrumairiva // 901 // dhArtarASTro'pyadhAiSTairAvRtaH saubalAdibhiH / kaNTakidruparItasya vilAsaM viSazAkhinaH // 902 // dvau dvikau dvau catuSkau ca daza cetyAdivAdinoH / akSayUtamanusyUtaM tataH pravavRte tayoH // 903 // krIDAmAtrakamityAdau patrapUgAdikaH paNaH / tato'GgulIyakAdyo'bhUd dyUte vRddhimupeyuSi // 904 // 1. atimRdavaH / 2. kASThanirmitaH / 3. gamAdayo dyUtabhedAH / 4. yudhiSThirasya saMbodhanamidam / vizeSataH iti pratyantare / 5. grathitam / 15 20 25
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 274] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAdInAm dyUtakrIDAH // yadA yasya jayastasya tadAnIM pAripArzvakAH / modante sma raviryatra tatraiva kamalotsavaH // 905 // tAmbUlaM vAsaro rAtrirbhuktipAnAdikAH kriyAH / jagAma vismRtiM sarvaM tayo raGgeNa dIvyatoH // 906 // AsIjjayastayoranyatarasyApyubhayorapi / jajJe parAjayo'pyevaM yAvad dyUtamabhUdRju // 907|| gAndhArIkukSisUgRyaiH zakunipramukhaistataH / kauTilyasadmabhizchadmadyUtaM tairupacakrame // 908 // andhavanmantraviSTabdhadRSTivad baddhapaTTavat / patito'pi tato naikSi svadAyo dharmasUnunA // 909 // gAndhArasvAminA pUrvopadiSTAt karakaitavAt / apAtayatpunarjetramevAkSaM dhRtarASTrabhUH // 910 // samUrddhanyamaNInyaGgabhUSaNAni tapaHsutaH / / marutpatha iva prAtarbhAni sendUnyahArayat // 911 // karNAdInAM tataH prItibIjairucchasitaM manAk / kauzikA hi sahasrAMzuvyasanaspRhayAlavaH // 912 // kiyadetaditi bhrAtRmaNDalI pANDujanmanaH / na vivyathe'limAleva dvitrapuSpavyaye vane // 913 // ahArayatkramAtkozasambhRtaM vasu dharmasUH / grISmartuM piNDitaM caNDadhAmeva jaladAgame // 914 // tataH santApadharmarturAvasatsuhRdAM hRdi / vidviSAmudamIlaMstu manasyAhlAdamallikAH // 915 // krIDArasAtpaNIkurvan rathyAM sAzvIyahAstikAm / abhyadhIyata sambhrAntairgAGgeyAdyaistapaHsutaH // 916 / / krIDAmAtrAya vAM dyUtamasmAbhirbahvamanyata / sampratyunmattametattu nAnumanyAmahetamAm // 917 // 1. dhUkAH / 2. dhanaM, pakSe kiraNasamUham / 3. rathasamUham / 15 20 25
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ [275 SaSThaH sargaH / pANDavAdInAm dyUtakrIDA // ] dyUtAdyaizcedvijeSyante vyasanaistvAdRzA api / devastaduSNadhAmApi tamobhiya'kkariSyate // 918 // vyasanaiH saha vAstavyAH kiMnAma syurguNAH kvacit ? / dRSTaM kvApyekapAtrasthaM pIyUSaM ca viSaM ca kim ? // 919 // dyUtadAvAnalAdasmAttannivartitumarhasi / jvalatyevaiSa te pazya hahA ! guNamayaH paTaH // 920 // ityetAM na giraM teSAmajAtArirajIgaNat / satAmapi vidhau kruddhe viparyasyati zemuSI // 921 // dyUtAsaktamanIzAstamIkSituM kecidatyajan / tyajanti rAjahaMsA hi meghA''limalinaM tamaH // 922 // hAritebharathAzvIyaH sa karNAdInamodayat / ghanAstagrahatArendu vyomeva timirotkarAn // 923 / / athAkarapuragrAmasamagramavanItalam / glahIkurvati kaunteye sabhyAH sambhrAntamabhyadhuH // 924 / / na nAma bhavati kSoNipaNo'yamavadhi vinA / hanta duryodhanasyApi madrakAro'vadhiH kRtaH // 925 // sarvathA nijasAmrAjyanirAzAnpANDavAnamUn / ko nivArayitA vizve'pyapaNIkurvataH paNam // 926 // sUtrite tvavadhau rAjyapratyAzAsusthitAzayAH / anyAyaM vAg viparyAsaM lajjayA'pi na tanvate // 927 // ityAkarNya giraH karNaH sadasyAnAmudAharat / sImA bhUmigrahe'muSminnastu dvAdazavatsarI // 928 / / tAM karNabhAratImomityurarIkRtya devitum / . punaH prAvatiSAtAM tau dyUtakArAvubhAvapi // 929 // hAritAyAM kSaNAdakSakaitavena kSitAvapi / caturo'pi paNIcakre bAndhavAn dharmanandanaH // 930 // 1. madrakAra: kSemaMkara iti zabdakalpadrumaH /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 276 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThiro dyUteparAjitaH // taizca dAseravatkarma kartavyaM dyUtahAritaiH / adhimandiramAjanma dhRtarASTrAGgajanmanaH // 931 // duHkhasphuTitahRnmarmakIkasadhvanibAndhavaH / udagAtpAriSadyAnAM mahAnhAhAravo mukhAt // 932 // zarIramidamAtmIyamasyaiva hi punaH kva tat / yatra kutracidityantaH khedinastasya nAnujAH // 933 // rAdheyasaubalAdInAmanindanke'pi kaitavam / ninindurdhArtarASTrasya ke'pi vizvastaghAtitAm // 934 // nindanti sma tapaHsUnoH kecidatyArjavaM muhuH / dhRtarASTraM sutasnehamohitaM ke'pyanindiSuH // 935 // yugmam / ka ivaitAdRzo jyeSThabandhuH svAdhInajIvitaH / iti vAyusutAdIMstu tuSTAH sarve'pi tuSTuvuH // 936 // hAriteSu pratIpena vedhasA'varajeSvapi / ajAtaripurAtmAnaM cakArAkRpaNaH paNam // 937 // mA meti pariSadvAkyairAkrandairanujIvinAm / lokazokapravAdaizca zabdAdvaitaM tadA'bhavat // 938 // zRGgAgravadgirerApaH pratiSedhaparA giraH / bhISmAdInAmavasthAnaM lebhire na yudhiSThire // 939 // paNAbhAvAt pRthAsUnurathA''tmanyapi hArite / AsIt kiMkAryatAmUDhastarubhraSTaplavaGgavat // 940 // tatastaM svajanIbhUya babhASe subalAtmajaH / paNastavAsti pAJcAlI tayA''tmAnaM vimocaya // 949 // ityukte tena vaikalyapalyaGkaH saha kIrtibhiH / draupadImapi kaunteyo ninAya paNatAM tadA // 942 // gAndhArIsutagRhyANAmapi keSAMcidakSiSu / tadA''virAsannazrUNi guNAH sarvapriyaGkarAH ||943 // 1. kIkasam asthi /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ [277 SaSThaH sargaH / draupadyAH roSaH duHzAsanasya dhRSTatA ca // ] durjanaikadhurINAya tasmai dyUtasRje namaH / yena kAmapyanIyanta mahAnto'pIdRzI dazAm // 944 // draupadIpaNamAhAtmyAdyadi nAma tapaHsutaH / idAnIM jayatItyAdi tadA''nyonyaM jagurjanAH // 945 // kSaNenAtha bhujA''sphoTanAdakandalitodayAH / jitaM jitamiti svairamucceruH zakunergiraH // 946 // stambhitA iva mUrchAlA iva citrArpitA iva / mRtA iva grahagrastA iva sabhyAstadA'bhavan // 947 / / zatravaH pANDuputrANAM haranto rAjyasampadam / tenurudbhUtasattvAnAM niHsapatnAM sukhazriyam // 948 // kauravAH paryapUryanta sammadaiH kSayahetubhiH / anyAyasambhRtA''bhogaivibhavairiva dasyavaH // 949 // atha duryodhanAdezAdyAvad duHzAsano mudA / vAsAMsi pANDaveyAnAmapakraSTumaceSTata // 950 // tAvatte svayamutsRjya cIvarANyambarazriyaH / dhRtAdhovasanAH parSadhupAvikSannavAGmukhAH // 951 // yugmam / atraivA''nIyatAM sA'pi puMzcalI paJcavallabhA / ityAdizatkanIyAMsaM mandamedhAH suyodhanaH // 952 // tato duHzAsano luptagarIya:sAdhuzAsanaH / smeravaktrAmbujo'bhyetya pAJcalImityavocata // 953 // tena darmedhasA patyA hAritA'si durodare / tvaM jitA'si ca pAJcAli ! dhArtarASTrAgrajanmanA // 954 // tataH sa bhavatIM prItipramAhvayati drutam / na cedeSyasi neSyAmi tadbalAdapi bhAminI ! // 955 // pAJcAladuhitA'vocannanvadyAsmi rajasvalA / ekAMzukA ca tatsaMsadhupAgacchAmyahaM katham ? // 956 // 25 1. kriyAvizeSaNametat /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278] [pANDavacaritramahAkAvyam / balAtkAreNa draupadyAH sabhAyAm Anayanam // kiJca kiJcana pRcchAmi kiMsvidAtmani hArite / ahArite vA tenAsmi hAritA jagatIbhujA ? // 957 / / hAritA'pi na tenAsmi hAritA hAritA''tmanA / svakAye'pyasvatantrasya kA nAma prabhaviSNutA ? // 958 / / prAtaruccaNDamArtaNDarocirAcAntadIdhitiH / jAnIhi rajanInAtho rajanyA apyanIzvaraH // 959 // tAmityuktavatI krudhyannUce duryodhanAnujaH / dhigvAcAlA'si pAJcAli puro bhavasi ki na hi // 960 // dharmasthairye tvamevAsi sAmprataM kimadhItinI ? / jAne tamapi jAnAsi bRhaspatimakovidam // 961 / / ityudIrya sa kastUrIbharAGkuritakAntiSu / cakarSa vihitAmarSaH kezeSu drupadAtmajAm // 962 // AH ! pApa ! kurubhUpAlagotrakiMpAkapAdapa ! / kiM mAmevaMvidhAmevaM netAsi gurusannidhau // 963 / / nIraGgIsthagitaM yasyAH ko'pi nApazyadAnanam / hA sarve'nAvRtAGgI tAM drakSyanti guravo'dya mAm // 964 / / durAtman kiM bhavatkarma karmasAkSyapi nekSate ? / yanna kSaNAt kSiNoti tvAM parastrIsparzapAMzulam // 965 // krandantIti galannetranIranIrajitakSitiH / tenAkRSTA janaidRSTA sA mRgIva mRgAriNA // 966 / / zatasaH zapamAnAnAM tadA duHzAsanaM satAm / navasArasvatollAsalAsinI rasanA'bhavat // 967 // tapaHsUnorapi jJAnadharmanyAyazamAdiSu / janaH sAvajJa evAbhUt klizyamAnAM vilokya tAm // 968 // netAzrusalilaiH kUlaMkaSasrotasvinImayI / nUtanA prAvRDArebhe lokaiH zokAkulaistadA // 969 // - 20 25 1. 'dharmazAstre iti pratidvaye' / 2. kRtakrodhaH / 3. sUryaH / 4. nIrajitA-rajovinAkRtA /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH / pAJcAlyAH krodhaH // ] tAmekavasanAmazruviklavAkSIM trapAnatAm / ? / ninAya nyAyazUnyA'' ''tmA haThAd duHzAsanaH sabhAm // 970|| ullasaddainyamAlinyAM sA maSIkUrcikAmiva / tatra vyApArayAmAsa mukheSu preyasAM dRzam // 971 // tAmAlokya tathAbhUtAM trapAkaluSitA''zayAH / prekSAmAsuH sutAH pANDovivikSava iva kSitim // 972 // gRhe'pyetadarakSantaH kiM draSTavyA''nanA vayam itIva pidadhurvaktraM hriyA bhISmAdayoM'zukaiH ||973 // dRzo drupadanandinyAM navarAgataraGgitAH / kauravAdhipateH petuH kAmapallavitA iva // 974 // kRzodari ! cirAdAsIdanurAgo mama tvayi / hantAyamantarAyo'bhUt pANDavaiH pANipIDanam // 975 // idAnImapyupAgatya jhaTityevAsyatAmitaH / ityUruM darzayAmAsa yAjJasenyAH suyodhanaH || 976 // yugmam / athAvocata pAJcAlI kopakampratarAdharA / kururAjAnvayodanvatkAlakUTakulAzane ! // 977 // bhasmasAt kiM na jAto'si cintayA'pyanayA mayi ? | koTarAntargato'pyagnirdahatyeva mahIruham // 978 // yugmam / yadi gotragarIyAMsaH ke'pi syurmahimonnatAH / vallabhA api ke'pi syuryadi me bhujazAlinaH // 979 // marSayeyustadetasya kimetadanujasya ca / jIvitavyakathAkanthAmitthamanyAyavartinoH // 980 // yugmam / kiJcAntaHsvAntamAlocya kathayantu sabhAsadaH / hAritaH svAtmanA bhartA bhaveyaM yadi hAritA // 989 // athAbhyadhatta rAdheyaH sabhyAn kimiyamaGganA / vijite rAjyasarvasve na tadantargatA jitA ? // 982 // [ 279 5 10 1. praveSTumicchvaH pratitraye vivakSavaH iti pATho dRzyate sa na samyak / 2. kule - vaMze azaniH-vajrasamAnaH tatsaMbuddhau / 15 20 25
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 280 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAzcIvarAkarSaNam // athaikavAsaso'muSyA madhyesaMsanmataM na vaH / balAdAnayanaM kA'pi neyamapyavyavasthitiH // 983 // eka eva patirloke yoSitAmupagIyate / anekapreyasIyaM tu bandhakyeva na saMzayaH // 984 // tadekavasanatvaM vA vastrarAhityamapyatha / parSadAnayanaM vA'pi naitasyAH khalvasAmpratam // 985 // iti karNoktimAkarNya krodhAdhmAtAzayA api / duryodhanabhiyA sabhyAstUSNImevAlalambire // 986 // gAndhAreyo'bhyadhAtkrodhasphuradoSThapuTo'nujam / jitaiveyaM mayA sabhyairajalpadbhirniveditA // 987 // tatsatImAninImenAmunmocyAgretanAmbaram / paridhApya jaraddaNDIkhaNDaM dAsISu nirdiza // 988 // iti duHzAsano duSTajyeSThabAndhavazAsanAt / nitambAdambaraM pANDusnuSAyAH svairamAkRSat // 989 // mA'meti dInajalpAkyAH prakSipantyA mukhe'GgulIH | rundhatyAstatkarau kAmaM pazyantyAH parSadAnanam // 990 // duSTAtmanAMzuke kRSTe tenAsyA dadRzurjanAH / daivatenAnubhAvena tAdRgevAnyadaMzukam // 999 // yugmam / manuSyapAMsanaH kSipramAcakarSa tadapyasau / bhUyo'pyAvirabhUttAdRktasyAH zroNitaTe'mbaram // 992 // itthamAkarSatastasya babhUva vasanotkaraH / klAntazcAyamapIyAya dRSTaH smerAnanairjanaiH // 993 // atha krodhodayAttAmracakSuruddharSijakuntalaH / romAJcakavacI svedamedurAGgaH savepathuH // 994 // 1. kvApi pratyantarapAThaH / 2 vAvalambire iti pratyantara / 3. ruddharSikuntala:ityekapratipAThaH sAdhuH / -
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ [281 SaSThaH sargaH / bhImasya pratijJA // ] pANinA pANimurpiSansarvato vIkSya saMsadam / vikAzinAsikAkozaH pratyajJAsId vRkodaraH // 995 / / yugmam / yenAnItA sabhAM kRSNA balAdalambya kuntalaiH / gurUNAM pazyatAM cAsyAH zroNerAkRSTamambaram // 996 / / bAhudaNDaM na cettasyAmUlAdunmUlayAmyaham / kavoSNaizcAbhiSiJcAmi na vakSaHzoNitaiH kSitim // 997 // yena ca smarakallolakelibhirlolitAtmanA / draupadyA darzitaH svairamurudezo riraMsunA // 998 / / tasyoruM gadayA tUrNaM cUrNIbhAvaM naye na cet / tanna me pANDunA janma na ca kSatravrataM kvacit / / 999 / / ityudIritavatyuccaiIme sambhAvitaujasi / sabhAkSobho'jani kSIrapAthodhimathanopamaH // 1000 / madhyesabhamathotthAya dhRtarASTramaduSTadhIH / jagAda viduraH zokasambhArabhidurAzayaH // 1001 // prasUtamAtra evAyaM purA''khyAyi mayA'pi te / durAtmA kulakalpAntadhUmaketuH suyodhanaH // 1002 // kimIk kriyate karma caNDAlAnAM kuleSvapi / kaitavena vijIyante bhrAtaro'pi yadAtmanaH ? // 1003 / / puro gurUNAmAnIya kezairAdAya tatpriyAm / tannitambasthalAd vAso ni:zaGkaM yacca kRSyate // 1004 // tatkathaM sahatAM nAma bhImaH kAntAparAbhavam ? / na priyAga:sahAste'pi pakSiNaH kimu dobhRtaH ? // 1005 // aduHzAsanamadroNamakarNamasuyodhanam / abhISmadhRtarASTraM ca rASTra bhImaH kariSyati // 1006 / / tatkathaM sarvasaMhAramidAnImapyupekSase ? / ghAtaya krUrakarmANamenamekaM suyodhanam // 1007 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAm vanabAsaH // naivaM cettadamuM pApaM pApAdasmAnnivartaya / amI vanAya gacchantu pAJcAlyA saha pANDavAH // 1008 // punaretyAvadherante bhuJjantAM jagatIM nijAm / na cetkuTumbasaMvartastavAdyAyamupasthitaH // 1009 // iti bhrAturgirA bhItiprathamAnAGgavepathuH / babhASe bhRzamAkrozandhRtarASTraH suyodhanam // 1010 // AH ! pApakarma cANDAla ! sadAcAravanadvipa ! / nirapatrapa ! nAdyApi duSkarmabhyo nivartase ? // 1011 // visRja svairacArAya bAndhavAnsaha jAyayA / na cenmatkaravAlo'yaM ziraste na sahiSyate // 1012 // piturgiramiti zrutvA mana:kaluSamuccakaiH / bhISmAdInAM ca sambhAvya bhASate sma suyodhanaH // 1013 // mamApyekaM vacastarhi varSIyAMso ! bhavatvadaH / netavyaM pANDavaiH kvApi guptairvarSaM trayodazam // 1014 // nigUDhAnapyamUMstasmizcejjAnAmi kathaJcana / tanmedinImimAM bhuJje punarvAdazavatsarIm // 1015 // amIbhistu punastAvadvidhAtavyA vane sthitiH / ityukti pANDavAstasya gurvAdezAtprapedire // 1016 / / nidezAddhRtarASTrasya droNagAGgeyayorapi / ArpayatpANDuputrANAM prAvArAnkauravAgraNIH // 1017 / / gurUNAmanurodhena pANDaveyAnadhomukhAn / nityayauvanayA sArdhamanumene vanAya saH // 1018 / / yAjJasenI puraskRtya mUrtI dhRtimivAtmanaH / padAtayaH sutAH pANDorindraprasthAtpratasthire // 1019 // jAhnaveyAdayo vRddhAH snehasaMdohamohitAH / manyUmimalinAsyAstAnanvaguH pAdacAriNaH // 1020 // 15 20 25 1. kuTumbapralayaH / 2. vastrANi / 3. mukha pratidvaya /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ [283 SaSThaH sargaH / nagarajanAnAm viSAdaH // ]. saMtatAzrupayaHpUra-paGkilIkRtavarmabhiH / te tathA pathi gacchanto nirIkSAJcakrire janaiH // 1021 / / hAritAkhilanarendrasampadaH pANDavAH sphuradakhaNDatejasaH / mAtaraM ca pitaraM ca vIkSituM hastinApuramupAgamanpunaH // 1022 / / iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye nalopAkhyAnadyUtavarNano nAma SaSThaH sargaH // 6 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 284] 20 [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM vanagamanam // saptamaH sargaH // atha dharmasutaH satyanirvAhaspRhayAlunA / manasA vanavAsAya pratasthe hastinApurAt // 1 // bhImAdayaH saha vrajyAvratasannaddhabuddhayaH / svasvazastrAdisAmagrIsamagrAzceluragrataH // 2 // pANDuzca dhRtarASTrazca bhISmazca snehamohitAH / niryadvASpajalotpIDAH pANDavAnanu vavrajuH // 3 // satyavatyAdayaH sarvAH zokArtA jyeSThamAtaraH / dAsIhastakRtAlambA babhUvuH pANDavAnugAH // 4 // bhadraM tavAstu krIDAdre ! krIDAvApi ! namo'stu te / krIDAvana ! tava kSemaM punarvaH saGgamaH kutaH ? // 5 // ho ! bahino ! haMsa ! hele hariNi ! he zuka ! / kuzalaM vo'stvasau daivAd yAti vaH paricArikA // 6 // ityApRcchya patadbASpA kelipAtrANi sarvataH / baddhvA parikaraM kRSNA kuntIpRSThasthitA'calat // 7 // tribhirvizeSakam / loko'pi puravAstavyo guNagRhyatayA param / vihAya gRhasarvasvaM dharmanandanamanvagAt // 8 // sarvaiH sAkaM sazokaistaiH pArvaNendusamAnanaH / dharmAtmajaH purAnniryanmUrto dharma ivAbabhau // 9 // visaGkaTe'pi saGghaTTasaGkaTe pathi gacchatAm / parasparasya lokAnAM mithaH paprathire kathAH // 10 // 1. vrajyA - prayANaM saiva vratam / 2. halA pratitraya /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ [285 saptamaH sargaH / kirmIrarAkSasasyAgamanam // ] nijaM nalena sAmrAjyaM purA dyUte paNIkRtam / hA ! hA ! yudhiSThireNApi tadidAnImanuSThitam // 11 // dhig dhig duryodhanaM yena mahAtmA dharmanandanaH / kRtvA dyUtamayaM chadma tyAjito rAjyasampadam // 12 // duryodhanasya na sthAsnu rAjyamAttamapi dhruvam / yAvadvijayinAvetau vRkodarakirITinau // 13 // kiM cAnyatpratipAJcAli yadanena prapaJcitam / AlapyAlaM tadasmAkametasyaiva phaliSyati // 14 // janAnAM sAnurAgANAmitthamuttasthire giraH / keSAM na pakSapAtaH syAttAdRzeSu mahAtmasu ? // 15 // athAnyamanasaM kRSNAM krUra: kirmIrarAkSasaH / akasmAnnabhaso'bhyetya bhApayAmAsa vartmani // 16 / / maSIkRSNavapuH piGgavikIrNaghanamUrddhajaH / sa mauliprajvalAddAvo vindhyAcala ivAbabhau // 17 // gavalazyAmalo bibhradaGgArasadRzau dRzau / jahAsa pralayAkAzamuditAGgArakadvayam // 18 // bhujaGgItaralAM jihvAM bibhrANAM draupadIpuraH / dantaiH kRtAntakuntAbhairbhImaM sa vyAdadau mukham // 19 // tato bhayAmityuccamuccaratpratinisvanam / draupadI rodasIbhedakovidaM vidadhe dhvanim // 20 // tenAtha dhvaninA''kRSTaH kopATopAdupetya tam / bhImo nirbhartsayAJcakre kimidaM pApa ! cApalam // 21 // dIrghAdhvapathikI zrAntAM pravAsena viSeduSIm / priyAM bhISayase me tvamadhunA bhukSva tatphalam // 22 // ityAkSipya gadAghAtaistaM nItvA'ntaM vRkodaraH / yo'sti duryodhanakrodhastanmuSTiM kRSTavAMstadA // 23 // 1. uktvA'lam / 2. bhaumagrahaH / 3. khinnAm /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 286 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAm kAmyakanAmavanegamanam // duryodhanavadhArambhe kirmIraM tasya vallabham / nihatyAsthApayadbhImo bhadrAyoMkAramAdimam // 24 // imaM kirmIravRttAntamAvidanneva bhUpatiH / AjagAma latAramyaM kAmyakaM nAma kAnanam // 25 // tadA vikartanaH' kartumAtmAnamiva pAvanam / adhyAsya nabhaso madhyamAsyaM tasyAspRzatkaraiH // 26 // kukarmakarmaThe'tyantakrodhAdiva suyodhane / karmasAkSI tadA maGkSu jajvAla jvalanopamaH // 27 // mAtApitRjanaH sarvaH pAdacAreNa khidyate / tatpaJcarAtramatraiva devAvasthIyatAmiti // 28 // muhurvijJApito bhImasenena vasudhAdhipaH / sarveSAmapi lokAnAmaprayANaM samAdizat // 29 // yugmam | apAtheyo janastatra tapanAtapaviklavaH / bAhUpadhAnaH sarvo'pi suSvApa pratipAdapam // 30 // tAdRze vanavAse'pi teSAmAtmAnugAminAm / vRtticintA dunoti sma dharmanandanamAnasam // 31 // jJAtvA tAdRg mano rAjJaH pArthaH sasmAra satvaram / vidyAM manoharAhArAsamAharaNakovidAm // 32 // tatastayopanItAyAM rasavatyAM pRthAjJayA / taM janaM bhojayAmAsa pramodAd drupadAtmajA ||33|| vinayAnnijabandhUnAM rAjyasaukhyAtizAyinAm / sukhena dharmasUnustaM gamayAmAsa vAsaram // 34 // aparedyurmahAbAhuH pitrAdezAtsvadezataH / pAJcAladuhiturbandhurdhRSTadyumnaH samAya ||35|| praNamya dharmaputrAdInupatasthe sa sodarAm / avAdIccakathaM dInamitthaM dhatse mukhaM svasaH ! // 36 // 1. sUryaH /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / dhRSTadyumnasyAgamanam // ] hastinApuracAribhyazcArebhyazchadmanA kRtam / zrutvA pravAsamevaM vastAtena prahito'smyaham // 37 // idAnImapi sodarye ! nijazauryeNa viSTapam / AduryodhanamAdadhyAM manyate nu patirna te // 38 // tataH satyajaDo yAvadvane dvAdazavatsarIm / nItvA te patirabhyeti tAvadehi gRhaM pituH ||39|| ityuktA pratyabhASiSTa pAJcAlanRpateH sutA / duryodhanavadhe vighno rAjaiva bhImapArthayoH ||40| pANDavAnAM padairyAni pAvanAni vanAnyapi / mahyaM tAnyeva rocante kRtaM pitRgRheNa me // 41 // kevalaM saralAnbAlAnbhAgineyAnnijAnamUn / paJcApyAdAya pAJcAlAn vraja tvaM vijayI bhava // 42 // evamuktastayA snehAd dharmasUnoranujJayA / dhRSTadyumnaH patadvASpastAn gRhItvA gRhaM yayau // 43 // anyedyurabhramekAntakAntadantAvalaM balam / bibhrannArAyaNaH prItyA yudhiSThiramupAyau // 44 // pratyudgamya tamAyAntaM praNamanti sma pANDavAH / vavande drutamabhyetya so'pi kuntIpadAmbujam // 45 // kaMsadhvaMsI sukhAsIno niviSTaM viSTare puraH / manaHsaGkrAntatadduHkho dharmanandanamabhyadhAt // 46 // duryodhanakavIndreNa spaSTAbhISTArthadRSTinA / durodaraprabandho'yaM vyadhAyIti zrutaM mayA // 47 // duryodhananarendrasya dyUtamantraikasAdhane / ubhAvabhUtAM zakuniH karNazcottarasAdhakau // 48 // abhaviSyannikAro'yaM mayi sannihite na te / rohiNIramaNaM rAhugrasate na budhAntike // 49 // [ 287 1. koSeSUpalabhyamAnasyAbhramuzabdasya hrasvatvAddIrghatvamatra cintyam / abhramukAntaH - airAvaNaH / 2. 'siddhinA' 'vRSTinA' iti pratyantarapAThaH / 3. parAbhavaH / 5 10 15 20 25
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 288 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya roSaH // imau tu bibhitastubhyaM bhImau bhImAdhanaMjayau / anyathA kuruto hyetau vasudhAmasuyodhanAm // 50 // idAnImapyamuM dRptaM ripumucchindato dhruvam / tavAyaM satyanirvAhajaDimaiva mamArgalA // 51 // yattu duzcaritaM tasya pAJcAlyAH kezakarSaNam / tadetayA mamAmIbhirbASpaiH pazya nivedyate // 52 // nUtano mama kopAgniH pAJcAlInayanAmbubhiH / jvalito'tIva gAndhArIdurapatyaM didhakSati // 53 // tataH satItiraskArapApmanAmadhunA phalam / taM duSTaM lambhayiSyAmi mA sma pratyUhamAvahaH // 54 // ityuktvA virate viSNau kRSNAhRdayavallabhaH / mUrdhnA praNamya sadbuddhirbaddhAJjalirado'vadat // 55 // kaMsAntaka ! tvayi kruddhe nahi zakro'pi vikramI 1 manuSyakRmayaH ke'mI punarduryodhanAdayaH ? // 56 // satyAtikramakaulInaM madIyaM kintu lokataH / samAkarNya tvamevAtra vizvatrAtastrapiSyase // 57 // niSiddhau bAndhavAvetau mayA''dezavazaMvadau / tvaM tu vyAvartase'muSmAdArambhAccetprasIdasi // 58 // itthaM harau zamaM nIte vinIto nItikovidaH / dharmajo bAndhavaiH sArdhaM bhISmasyAbhyarNamabhyagAt // 59 // abravIcca bRhattAta ! gurubhyo'pi gururbhavAn / vyasanatrAsinIM zikSAM dehi me pAripArrivakIm // 60 // athAbhASata bhISmo'pi kurugotrazitadyute / vizvatrayIsaMvananaM tavaivedRgguNArjanam // 61 // mitrAmitraparIkSArthaM manye vyasanamapyadaH / tvayaivAttaM svayaM no cet kva bhavAn kva durodaram ? // 62 // 1. caturthI cintyA / 2. dagdhumicchati / 3. lokatrayavazIkaraNam /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / bhISmAdInAM hitazikSA // ] jagajjaitrakalAH pArzve yasyaite santi bAndhavAH / so'pi dyUte vijIyeta syAnna cedbhavitavyatA // 63 // ekAkinaiva kAntAravihAraspRhayAlunA / niyataM tyaktumArabdhA vayamekapade tvayA // 64 // bhUtvA samastavastUnAM saMvibhAgaparaH purA / idAnIM kathamekAkI bhokSyase vanasampadam ? // 65 // tanmAmapyanujAnIhi sahAgamanahetave / cUDAcandraM mahezo'pi na jAtu tyajati kvacit // 66 // kurvannityAgrahaM bhISmaH pAdAvAdhAya mUrdhani / vinayAd dharmaputreNa vAritaH punarabravIt // 67 // grAhyAH pratirbhuvaH paJca caurAstu triguNAstataH / nigrAhyAH kSoNipAlena zriyaHsthemAnamicchatA // 68 // dAnamaucityavijJAnaM satpAtrANAM parigrahaH / sukRtaM suprabhutvaM ca paJca pratibhuvaH zriyaH // 69 // sadA vazaMvadairetaiH pratibhUbhirabhUnnRpaH / etebhyastriguNAn vatsa viddhi rAjyaharAnpunaH // 70 // ariSaDvargasaMsargaH prakRtauyogyakarmasu / 14 naye dharme pratApe ca vimukhatvamanAratam // 71 // ajJAnamanRtaM laJca nikhilevyasanaM tathA / ete rAjyahRtau vatsa syuH paJcadaza dasyavaH // 72 // pratyekameSAM rAjyazrIharaNe prabhaviSNutA / pazyaikenApi te dyUte vyasanena kiyatkRtam ? // 73 // ucchedAya tadeteSAM yatethAstAta ! sarvathA / punarAcchidya tairAttAmAdadIthAH zriyaM yathA // 74 // vartethAzca tathA tAta ! mAnasenA'pramAdinA / pUrNe'vadhau nivartethAH kAnanAtkuzalI yathA // 75 // 1. sAkSiNaH / 2. tebhyastA pratyantara / [ 289 5 10 151 20 25
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 290] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThireNa kRtaM bhISmAdInAM nivartanam // ityAbhASya gRhAn bhISme pratyAvRtte yudhiSThiraH / droNAcAryakRpAcAryAvApRcchata vanecchayA // 76 / / droNo'vAdIdavidrANavAtsalyo vatsa ! vatsyasi / AkalpamamunA satyavratena hRdaye satAm // 77 // vatsa ! dharmeNa sattvena vinayena nayena ca / amunA bhuvanasyAsya bhavitAsi nidarzanam // 78 // droNo gururamI sarve ziSyAH pANDavakauravAH / yadyapyevaM tathA'pyasmi yuSmAsu savizeSadRk // 79 // tatrApi putravAtsalyAdastre niSpAditastathA / mayA pArtho yathA taistairguNairjayati mAmapi // 80 // tadetasminsamIpasthe na te pratyUhasambhavaH / dustare santu kAntAre panthAnaH zivatAtayaH // 81 // upoSitAnAM pIyUSabandhunA darzanena te / acireNaiva bhUyAnme netrANAM pAraNotsavaH // 82 // ityudIrya gate droNe sakRpe sAzrulocane / nirvyAjaM vyAjahAreti dhRtarASTra yudhiSThiraH // 83 // jyeSThatAta ! namastubhyaM prasannA dehi no dRzaH / duryodhanasya saMdezaM gato vyAhartumarhasi // 84 // bhrAtaH ! kurukulottaMsa ! tathaitAH pAlayeH prajAH / pUrvajopArjitA kIrti znute mlAnatAM yathA // 85 // tasya vainayikaM pazyansvasUnordunayaM punaH / apatrapiSNustUSNIko dhRtarASTra: puraM yayau // 86 / / jyAyasyaH satyavatyAdyAH prasAdya natipUrvakam / dharmajena vane yAtumanvajJApyanta mAtaraH // 87 // abhinandyatamAzIbhirnibhinnahRdayA iva / / atucchazokamUrchAlAstAstataH kathamapyaguH // 88 // 15 25 1. prabhUtavAtsalyaH / 2. kalyANazreNayaH / 3. candreNa / 4. 'netrayoH' iti cet, sAdhuH /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ [291 saptamaH sargaH / viduraM prati yudhiSThirasya kathanam // ] atha kAryavidA''kArya lokamastokamekataH / nagarAya nivartadhvamiti bhUpatirAdizat // 89 // loko'pyajalpadAkalpamasmAkamanujIvinAm / pAdA nandanti yatraite tatraiva nagaraM prabho ! // 90 // AtmAnuyAyinI chAyAM vyAvartayasi cedimAm / tadA vayaM mahInAtha ! vyAvartemahi nAnyathA // 91 // taM tathA baddhanirbandhaM janaM jAnan yudhiSThiraH / anumatya sahAyAntamavAdId viduraM tataH // 92 // vitanoSi tvamevArya ! prItimasmAsu paitRkIm / devasyAjani pANDostu kevalaM janmakartRtA // 93 / / etAvasmadviyogArtikAtarau pitarau puraH / / sahaiva netuM moktuM vA brUhi kiM mama sAmpratam ? // 14 // jagAda viduro vatsa ! matsarI te suyodhanaH / ataH sarvakuTumbena samaM gantuM na yujyate // 95 // tadatraiva taTasthena stheyaM devena pANDunA / devI sthAsyati kuntI tu naiva vo virahAsahA // 96 // enamAdRtya tanmantraM natvA pANDaM yudhiSThiraH / sabASpaM sthApayAmAsa vinIto vidurAntike // 97 // aviyogAdviyogAcca tadAnIM putrabhartRbhiH / avApa yugapatkoTi kuntI harSaviSAdayoH // 98 // tavAsau paryavasthAtA na sthAtA svavyavasthayA / tadbhaveH sAvadhAnastvamadhvanIno vanAdhvani // 99 // iti dharmasutaM snehAdanuzAsya sagadgadam / rudantI viduraH kuntImanamannamramastakaH // 100 // yugmam / atha sAzrumukhaH pANDurabhASiSTa yudhiSThiram / / kAntAreSu kathaM vatsa ! sakuTumbo bhramiSyasi ? // 101 // 25 1. na viruddhamAcariSyati /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 292] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThiraH pitaraM nivartya kRSNena saha // kathaM ca tvadviyukto'haM bhaviSyAmi hatAzayaH ? / vinA candraM samudrasya dazA jAyeta kIdRzI ? // 102 // na zaknomi paraM vatsa ! vacaste kartumanyathA / kSemavAnacireNaiva darzayermukhamAtmanaH // 103 / / kiJca ratnamayImetAM sphuraddhAmomimUrmikAm / gRhANArtiprahANAya dhArayeH pAripAzvikIm // 104 // ityudIrya nivedyAsyAH sarvaM sambhavamAditaH / prItazcikSepa pANDustAM jyeSThAtmajakarAGgalau // 105 / / kurvIthAH putrabhANDeSu devi ! yatnamiti bruvan / ApRcchya preyasIM pANDuryayau saviduraH puram // 106 // mAtastAtamahorAtraM zuzrUSasveti dharmajaH / udIrya sAdaraM mAdrI mumoca piturantike // 107 / / vatsau ! bAndhavasevAyAM kuryAtaM nizcitaM manaH / ityAdizya yamau sApi jagAma saha pANDunA // 108 // atha pratasthe purataH pauropetaH pRthAsutaH / kevalaM kezave nAsau tyAjitaH pAdacAritAm // 109 // ko'pi raMhasvinaM vAhamAruroha manoharam / ko'pyAtmAbhimatAM mattamataGgajamatallikAm // 110 // anye vimAnamanyAni yApyayAnAni lIlayA / prAsAdarundamAnandasyandinaM syandanaM pare // 111 // yugmam / sa evaM vAhanArUDhaiH prauDhazrIbhiH svabAndhavaiH / sAkaM nAsikyanagaraM sahito hariNA'bhyagAt // 112 // tatra nirmApitAM mAtrA zrImaccandraprabhaprabhoH / asau maNimayImarcAmAnarca vikacAmbujaiH // 113 // govindaH punarAnandabASpAvilavilocanaH / ciraM candraprabhaM devamupAsAmAsa bhaktitaH // 114 // 25 1. sphuratprabhAtaraGgAm / 2. mudrikAm / 3. prAsAdasadRzam /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ [293 saptamaH sargaH / duryodhanasya saMdezaH // ] stotraizcitrairabhiSTutya tau kuntIdevakIsutau / nijaM saudhaM samadhyAsya bubhujAte janaiH saha // 115 // jinaprabhAvanArambhanizumbhitanijAMhasaH / te sarve gamayAmAsurvAsarANi kiyantyapi // 116 // upetyAnyedhurAsInaM kRSNAbhyarNe yudhiSThiram / Uce purocano nAma duryodhanapurohitaH // 117 // AbaddhapANimukulastava bandhuH suyodhanaH / idAnIM manmukhenedaM vijJApayati sAdaram // 118 // Arya ! dhuryastvamAryANAmanAryANAmahaM punaH / tvamagraNIrguNavatAM nirguNAnAmahaM punaH // 119 // uttaMsaH sajjanAnAM tvaM durjanAnAmahaM punaH / dhaureyastvaM subuddhInAM durbuddhInAmahaM punaH // 120 // zekharastvaM kRtajJAnAM kRtaghnAnAmahaM punaH / tvamuttamAnAM mANikyamadhamAnAmahaM punaH // 121 // AdimastvaM mahecchAnAmalpecchAnAmahaM punaH / tvamAdyaH kRtavidyAnAM nividyAnAmahaM punaH // 122 // mayA vivekazUnyena yattavApakRtaM purA / prAkRteSvapi tanna syAt kuruvaMze tu kA kathA ? // 123 / / tAnIdAnI vyalIkAni tvaM mama kSantumarhasi / skhalitaM yatkaniSThasya bandhoyeSThasya tanmude // 124 // bhavantyuccAvacA vAco yAH kAzcana durodare / tAsAmanupadI kaH syAdvizeSeNa bhavAdRzaH // 125 / / tatprasIda samabhyehi gRhAnanugrahANa mAm / saJcarasva punaH svairaM hastinA hastinApure // 126 // yajjajJe tvayyavajJAbhiH purA kitavakaitave / svakramAmbhojarajasA rajastanme pramRjyatAm // 127 // sadA'stu mAlatIpuSpastabakaprAtivezmikI / ataH paraM tavAjJA me maulipalyaGkakhelinI // 128 //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / purocanasya kuzalatA // atha cedArya ! te'tyantaM satyavrataviparyayAt / / rAjyopabhogairlajjeta cetaH ketakanirmalam // 129 // sadA'munA'dhvanA ye hi sAdhavaH saJcariSNavaH / syAtteSAM vratanirvAhe jADyamuDDAmaraM param // 130 // tato'nugrahamAdhAya saMvidhAya sthiraM manaH / svasthena stheyamAryeNa nagare vAraNAvate // 131 / / Aryasya sAnujasyApi svairaM tatrApi tiSThataH / Atmaceto'nurUpANAmupanetAsmi sampadAm // 132 // iti vijJApitaM tubhyamadhunA tena bandhunA / anvahaM ca niyukto'hamAdezAgresarastava // 133 // ityAkhyAya sthite tasmiMstUSNIM kRSNAdayo mudA / arthaH samartha evAyametasyetyanumenire // 134 // anuvrajanmanasteSAM tadAnIM dharmanandanaH / vacaH pramANamevedamityuvAca purocanam // 135 // sa cacAla sakRSNo'pi purocanapurogamaH / / bandhubhiH samamArUDhavAraNairvAraNAvatam // 136 // tadvAstavyaH samasto'pi janaH prItitaraGgitaH / maGgalyopAyanastasya sammukhInaH samAgamat // 137 // phullavaktrAravindena govindena samaM puram / praviveza vizAmIzaH sva:patiH svaHpure yathA // 138 // sa tatra citrazAlAbhirvizAlAbhiralaMkRtam / saudhamadbhutamadhyAsta madhyAstavividhAsanam // 139 // upacaryAzataistaistairajasraM dharmajanmane / AtmAnaM rocayAJcakre cAturyeNa purocanaH // 140 // atistutipadaM vastu samastaM hastinApurAt / teSAM duryodhano nityamupadIkurute tadA // 141 // tathA pRthvIbhujA sarvaH samamAjagmivAJjanaH / prasAdito yathA jAtu na sasmAra nijaM gRham // 142 // 15 25
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ [295 saptamaH sargaH / viduraprahitadUtasyAgamanam // ] savitrI pANDuputrANAM dAnaikarucimAnasA / pANirvyApArayAmAsa dInoddharaNakarmaNi // 143 / / priyeSu sAnurAgeSu manISitavidhAyiSu / nodakaNThata pAJcAlI kadAcinnRpatizriye // 144 // itthaM kuTumbasausthyena suyodhanagirA'pi ca / abhUttatraiva vAsAya sthiracetA yudhiSThiraH // 145 // hastinApurasAmrAjyasapiNDAM pANDavazriyam / dRSTvA hRSTo visRSTastairjagAma dvArakAM hariH // 146 // mAturutkaNThitA sArdhamAtmajenAbhimanyunA / subhadrA saha kRSNena prahitA pANDUsUnunA // 147 / / tAnatho susthitaMmanyaH paurAnapyazruvarSiNaH / / kathaJcidapi sambodhya hAstinaM prAhiNonnRpaH // 148 / / anyadA drutamabhyetya viduraprahito rahaH / anvitaM bhImapArthAbhyAM taM jagAda priyaMvadaH // 149 // deva ! tvAM viduraH prAha yadihopeyuSA mayA / dhRtarASTrAntikasthena raho duryodhanaH sthitaH // 150 // karNaduHzAsanAdInAM mantreNa vigatatrapaH / purocanaM bruvannevaM nigUDhaM zuzruve svayam // 151 // yugmam / paricchadabahutve'pi nijatvena nirantaram / mahyaM tvadaparaH kazcit purocana ! na rocate // 152 // bhadra ! tvamapi jAnAsi pANDavAn mama vairiNaH / jIvatsu teSu rAjyaM me gandharvanagarAyate // 153 // vahveruddIpanairdravyaiH saNasarjarasAdibhiH / AcitaM jAtuSaM saudhaM vidadhyA vAraNAvate // 154 // sakuTumbamavasthApya vinayAttatra kRtrimAt / kuryAstaM dharmajaM kRSNacaturdazyAM kRzAnusAt // 155 // sA paraM na parijJAtA kA'pi kRSNA caturdazI / tato'vadhAnamAdheyaM pratikRSNacaturdazi // 156 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296] [pANDavacaritramahAkAvyam / vidura saMdezena pANDavaiH surakSA kAritA // ityAkhyAyi mayA tubhyamidaM viduravAcikam / pramAditAM tadatrArthe pRthivInAtha ! mA kRthAH // 157 // tasyAkarNya viSAkIrNAM girametAM yudhiSThiraH / sakrodhairbandhubhiH sArdhaM parIkSAmAsa tadgRham // 158 // asau sadmamayaM chadma tannirNIya guNArNavaH / mAtRbhrAtRkalatrANAM pratyekaM mantramagrahIt // 159 / / parvaM bhImo'bhyadhAdArya ! vidArya hRdayaM ripoH / Adiza drutamabhyemi kimadyApi vilambase ? // 160 // arjuno'pyabravIdArya ! mama laghvAryadarzitaH / pakSo'yamucito bhAti gUDhaM vA gamyate'grataH // 161 // prakAzameva vA svairaM vyomayAtraiva sUtryate / tava bhrUkSepasApekSA vimAnAnAM yataH zriyaH // 162 // bandhubhyAmuddhataM dhIramudIritamidaM vacaH / nizamya samyagAlocya manasA'vocadagrajaH // 163 // vatsau ! yacchauryadhuryANAmAkalpaM tadajalpatA(ta)m / duryodhanavadhe kintu satyaM syAnme malImasam // 164 // gacchanto'pi pathicchannamucchannAnIkasauSThavAH / nirlajjena vayaM tena lakSyemahi pade pade // 165 // vazIkRtadigantasya tasyAnantabalaujasaH / vayamekAkinaH pAnthAH sthAne sthAne na durgrahAH // 166 / / na ca vidyAbalenApi gantuM samprati yujyate / satyasya nikaSo hyevaM na me prAdurbhaveddhRzam // 167 // zrUyatAM tu mamAkUtamavadhAya mano'dhunA / atigupteGgitAkArairAsyate'traiva vezmani // 168 // yadA svAminidezArthamutsaheta purocanaH / tadA'smAbhirito gehAnnirgantavyaM suraGgayA // 169 // 15 25 1. yogyam / 2. naSTaM sainyasauSThavaM yeSAM te /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ m // [297 saptamaH sargaH / suraGgAnirmANam // ] tatazca dagdhAn vijJAya ko'pyanviSyati naiva naH / tadevamekamasmAkaM zreyaH syAdaparaM tvidam // 170 // pANDaveyAH pracaNDena jvAlAjaTilamUrtinA / sukhaM mama prapaJcena dandahyante sma vahninA // 171 // mudaM medasvinImetAM hRdi dhatte suyodhanaH / gamayAmaH sukhenetthaM vayaM dvAdazavatsarIm // 172 // yugmam / nirgamo'stu suraGgAyAH prAcyAM dvaitavanAdhvanA / sampratyAlokyatAM ko'pi suraGgAkhanakaH punaH // 173 / / ityukte dharmaputreNa bhUyo'vAdIt priyaMvadaH / prahito vidureNAsti khanakaH zunakAbhidhaH // 174 / / ayaM tava pitRvyasya bahirmana iva sthitam / vizrambhasya parA bhUmirAtmeva vapurantare // 175 / / ityAkhyAya samAhUya nRpAya tamadarzayat / nanAma so'pi bhUpAlaM bhUtalanyastamastakaH // 176 // bhadra ! bhadrAM suraGgAM naH svairacAramanoharAm / kuruSveti patirbhUmeH saprasAdaM samAdizat // 177 / / purabAhyagRhasyAntaH sthitvA so'pi pratikSapam / divA'nyatkarma kurvANaH khanati sma zanaiH zanaiH // 178 / / adhastAd bhImatalpasya biladvAraM vidhAya saH / nijavyApArapArINaM svaM nRpAya nyavedayat // 179 // avizvAsAH savizvAsa nirmudaH samudaM tadA / lokebhyo darzayAmAsurAtmAnaM te'pi pANDavAH // 180 // pratipratyUSamutthAya jAtyamAruhya vAjinam / caturdizaM pathaH sarvAn vidAmAsa vRkodaraH // 181 // kuntyAzca yAjJasenyAzca yamayozca kanIyasoH / abhyAsArthaM pRthAsUnuH suraGgAntaradarzayat // 182 // 1. kSipam pratitrayapATho'pi sAdhuH, kSipAzabdo'pi rAtriparyAyo'sti koSe / 15 20 25
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298] [pANDavacaritramahAkAvyam / purocanasya krUratA // paJcApi candrazAlAyAM niSaNNAste nabhogataiH / nakSatraiH kSatramArtaNDA nizi nizcikyire pathaH // 183 // kuntI zubhAya putrANAmAhAraiH sumanoharaiH / dInAnAthajanaM sarvaM prINayAmAsa sarvataH // 184 // arcAmabhyarcayAmAsa zrIzAnteH zAntakalmaSAm / parameSThimayaM mantraM dhvastapApaM jajApa ca // 185 // vizvastaM bandhubhiH sArdhaM dRSTvA hRSTaM yudhiSThiram / pUrNAmeva nijAM mene ruciM pApaH purocanaH // 186 // atha kRSNacaturdazyAM kasyAMcitpaJcabhiH sutaiH / snuSayA caikayA sAkaM vRddhA kAcidupAyayau // 187 // paJcaputrapavitrAM ca vRddhAmAlokya tAM pRthA / AtmatulyatayA mene bhaginImiva sodarAm // 188 // madhurasnigdhamAhAraM tAM vRddhAmRjumAnasA / sAtmajAM bhojayAmAsa kuntIdevI sagauravam // 189 // AmRzadbhirmuhustundaM sutaiH sauhityazAlibhiH / sArdhaM vRddhA''dhvanA khinnA tatraivAzeta niHsahA // 190 // dunimittaistamI bhImastAM sambhAvya bhayaGkarIm / sakuTumbaM suraGgAyAM yudhiSThiramatiSThipat // 191 // nirvilambaM kuTumbena samaM jagmuSi bAndhave / bhImasenaH svayaM tasthau dvAri saJcArilocanaH // 192 // dvArato dIpayannuccairarciSmantaM purocanaH / unnidramanasA tena duSTo dRSTaH svacakSuSA // 193 // dhUmaicUMmadhvajo yAvannAliGgati nabho'GgaNam / tasya krodhAnalastAvajjvAlAjAlamamuJcata // 194 // tataH purocanaM dhRtvA taM kezeSu visaMsthulam / AcakarSa haThenAsau hariNaM hariNArivat // 195 // 1. tRptizAlibhiH / 2. rAtrim / 3. 'sacakSuSA' dhImatA ityarthaH / 15 25
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / pANDavAnAM suraGgAyAH nirgamanam // ] [299 taM nItvA muSTinA mRtyuM sa dambholisanAbhinA / pradIpya jAtuSAgAraM cakAra drutamagnisAt // 196 / / sotkaNThamAnaso vAtatanayo'pi suraGgayA / etyaM saGghaTTitaH pazcAjjhaTityevAgrajanmanA // 197 // acireNaiva puMnAgA nAgalokopamAdvilAt / viniryAya prayAnti sma pathi te rathavarjitAH // 198 // teSAM pradIpanodyotaH pRSThatastIvravegataH / diSTyA purocano dagdha ityAkhyAtumivAyayau // 199 / / astaM nItvA tamaHstomaM tenAlokena darzitaH / hastadIpopamenaiSAmadhvA saudha iva dhruvam // 200 // sampatpaTakinIkhaNDamArtaNDAH pANDavA ime / tvametAn kiM mudhA'dhAkSI re hatAza ! hutAzana ! // 201 // ApannArticchidAchekadordaNDAH pANDavA ime / etAnhanta dahannevaM purocana ! kimAcaraH ? // 202 // dInAnAthasamuddhArapaNDitAH pANDavA ime / etAMste nighnataH kIdRk suyodhana ! dhanArjanam ? // 203 // trailokyatrANazauNDIrakodaNDAH pANDavA ime / amUnevaM tiraskurvanvaidheyo'si vidhe ! dhruvam // 204 // paridevitavAkyAni lokAnAmityanekazaH / karNAvataMsIkurvantaH purataste pratasthire // 205 // paJcabhiH kulakam / bhAgyarAzirivAmISAmAlokaH sa tirodadhe / bandhuduryodhanasyeva prAdurAsa tamazcayaH // 206 / / yugapaddhvAntamadhvA ca dvayametadupAgatam / tanoti sma zramAhvAnaM tatsavitrIkalatrayoH // 207 // AlokazabdamAdhattaH puro bhImakirITinau / rAjJaH prathamapAnthasya tathA'pyaskhalatAM kramau // 208 / / 1. vajrasadRzena / 2. janmanaH pratidvaya / 3. puTikinI-padmalatA padmasamUho vA / 4. mUrkhaH / 5. vilApavacanAni / 25
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 300 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM vanavAsaH // nakulaH sahadevazca pathi zrAntAvubhAvapi / jyAyasAM mA sma khedo'bhUditi tUSNImagacchatAm // 209 // pAdacAraM sadAcArabhUmIruhabhuvorapi / mAtuH patnyAzca nidhyAyandadhyau vizvambharAdhipaH // 210 // yasyAM kathaJcinnApaiti sutAnAmadhamarNatA / mayA'dya niSkrayo mAtustasyAH klezo'yamarpyate // 211 // kaSTaM dRSTaM yayA naiva piturbhartuzca vezmani / mAteyamamitaM klezaM mayaivamanubhAvyate // 212 // aho ! pANigRhItIyaM pANDavAnAM mahaujasAm / daridragRhiNIcAraM caratyeva vanAvanau // 293 // pazyatAM pANDuputrANAM kalatrasya kuzAGkuraiH / ambhojabhedaM bhidyete hahA ! caraNapallavau // 214 // na jAnAti priyA duHkhamekasminnapi bhartari / paJcasvapi priyeSvekA klizyate drupadAtmajA // 215 // ityasmiMzcintayatyevaM(va) mArge durge tamobharaiH / zrAntA kuntI ca kRSNA ca niHsahaM bhuvi petatuH // 216 // caturbhiH kalApakam / rAjyabhraMzaM bhayaM zatro rAtrau padbhyAM palAyanam / dhig vidhiM yo'vyadhAdevaM pANDavAnAM viDambanam // 217 // uSNAlubhirapacchatraiH zItAlubhiranaMzukaiH / bubhukSubhirapAtheyaiH panthAno duratikramAH // 218 // zirISasukumArAGgyau nipatantyau pade pade / durgakAntArapArINe kathamete bhaviSyataH ? // 219 // iti khedaparaM dRSTvA nRpamUce vRkodaraH / Akulo mA smabhUrdeva ! padAtau praguNe mayi // 220 // caturbhiH kalApakam / tato'mbAM dakSiNe skandhe vAme priyatamAM punaH / adhyAropya yayau bhImo bhaJjanmArgamahIruhaH // 229 // 1. sadAcAravRkSANAM sthAnayoH / 2. rAjyabhraMzo iti pratyantarapAThaH sAdhuH /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ [301 10 saptamaH sargaH / pANDavAnAM vanavAsaH // ] ubhAvapi kanIyAMsau pazcAddUrAntarasthitau / mArgakhedocchalacchvAsau mandaM mandamupeyatuH // 222 // vyavasthApya trikasthAne tAvubhAvabhitastadA / ninye bhImo bhujAlambAd dharmaputrArjunAvapi // 223 // nizIthamArutaH zItaH kumudAmodameduraH / AcacAma zramaM tasya dayAluriva dUrataH // 224 // na nidropadravastasya vaidhuryaM nAndhakArajam / lalo pathapAthodhi pUrvavatpavanAtmajaH // 225 // vilokya klAntimAyAtau dharmaputrArjunAvapi / mahebha iva bhImastAnsarvAnpRSThe'dhyaropayat // 226 // mahAdhvani nimagnAnAmagAdhe jaladhAviva / yAnapAtrAyitaM tena svabandhUnAM mahAtmanAm // 227|| AsasAda sadArambhasambhRtazreyaso bhRzam / bhImasyAdhvatirodhAnapApeneva kSapA kSayam // 228 // kundendusitakaunteyakIrtivitrAsitairiva / tamobhirviralIbhUtaM prabhUtairapi sarvataH // 229 // vRkodaramukhAmbhojavilokanakutUhalI / karmasAkSI kilArohadudayAcalacUlikAm // 230 // svabandhubhaktamIkSadhvaM dUrAdetya vRkodaram / iti svAM jAtimAhvAtumivAkUjan vihaGgamAH // 231 // zaGke pANDukuTumbasya karAlambanaditsayA / karAnvyApArayAmAsa vAsarANAmadhIzvaraH // 232 // sukhaduHkhe samaM teSAmArohati ravau nabhaH / mArgAlokAcca tApAcca zanaiH prAdurbabhUvatuH // 233 // te lalATaMtape bhAnau khinnAGgAH pANDusUnavaH / vanoddezaikadezasthA raha: kvApi vizazramuH // 234 // 15 20 25 1. pRSThe / 2. sUryaH /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 302] [ pANDavacaritramahAkAvyam / duHssahavanavAse pANDavAnAM dazA // athoce vijayaM rAjA vatsa kaSTe mahatyapi / na smartavyA tvayA vidyA prasiddhyekanibandhanam // 235 // santaH srotasvinIstrotaH zritAnAlokya vetasAn / daivamevAnuvartante punarunnatikAGkSiNaH // 236 // upanItAni pArthena kandamUlaphalAnyatha / bhojayitvA patIn zvazrUM pAJcAlI bubhuje svayam // 237 // athaivaM pathi kaSTena pRthAyAH sUnavaH punaH / madhyAhnaM gamayAmAsurmedurasvedabindavaH // 238 // tRSNAtizuSkatAlUnAmuSNAlUnAmanAratam / payo daivIyo'pyAnIya bhImasteSAmaDhaukayat // 239 // krameNa vAruNIzailaziraH srastakare rakhau / vanamekamanekadru prApuste nirupadravAH // 240 // bhUrapi trAsakRdyatra raudrAkArA drumA api / mArgo'pi kIkasairdurgaH krUrA dUraM mRgA api // 241 // tatra praviSTamAtrANAM teSAmastaM raviryayau / kruddho vidhirupAdhatte vipado hi pade pade // 242 // sAmrAjyaM punarujjRmbhi vibhAvya tamasAM tadA / ArohamavarohaM ca vipadAM te'pi jajJire // 243 // bhISaNe'pi vane tatra dhvAntenAndhaMbhaviSNavaH / te vizrAntijuSastasthurnizAvizrAmakAmyayA // 244 // kaGkelipAdapasyAdhaste dhyAtaparameSThinaH / pallavairbhImavinyastAnstrastarAnadhyazerata // 245 // ApRcchya bandhUnvAtsalyAdutsahiSNumanAstataH / jagAma jalamAnetuM madhyamaH pANDunandanaH || 246 // gavyUtimAtramadhvAnamatikramya sa vikramI / sArasasvaranirNItamAsasAda puraH saraH // 247 // 1. arjunam / 2. tathaivapathikatvena0 pratidvaye / 3. atidurastham / 4. pazcimAcala /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / bhImasya vilApaH // ] upeyivAnupAdAya payaH puTakinIpuTe / akSAmanidramadrAkSItsvakuTambaM vRkodaraH // 248 || tattathAbhUtamAlokya zokena vivazIkRtaH / vilalApa vimucyApaH sa bASpAvilalocanaH // 249 // palyaGkaM yaH satUlIkamadhyuvAsa nRvAsavaH / dhigvidhiM so'dhunA'dhyAste sthapuTaM srastaraM bhuvi // 250 // puropatalpaM yasyAsInniHsImo gItanisvanaH / vartate sAmprataM tasya bhairavaH phairavo ravaH // 251 // kastUrIsaMstutaiH pUrvaM yasyAbhUccandanadravaiH / aGge tasyAGgarAgo'yaM pAMzubhirmArgasambhavaiH // 252 // dRSTau kaSTena yasyAGghrI sevAyAtairnRpairapi / naravyAghrasya jighranti zrRgAlAstasya sAmpratam // 253 // pUrvaM vyomni vimAnena yo babhrAma savibhramam / raGkasvApaM svapityevaM kAntAre so'yamarjunaH // 254 // dviSadyazastuSArAMzurAhavo yasya bAhavaH / sahate sodarAdezAtklezaM so'pi kapidhvajaH // 255 // etau sadApi naH kroDakrIDAdurlalitau purA / hA zayAte kanIyAMsau daridrapathikAviva // 256 // pANDavAnAmiyaM mAtA patnI pANDumahIpateH / kramacaGkramaNaklAntA zete kuntI hahA ! bhuvi // 257 // kaithaM sahiSyate klezaM nAsau yasyAstanUruhAH / vayaM proddAmazauNDIryaprapaJcAH paJca pANDavAH // 258 // iyaM nidrAyate bhUmau kaSTaM drupadanandinI / etAmavasthAmetasyAH pazyan bhImo'pi jIvati // 259 // araNyapAnthairasmAbhiH pazyata preyasI nijA / asau kAntArasaJcArazikSAmadhyApyate hahA ! // 260 // 1. bandhusamIpe iti zeSaH / 2. viSamam / 3. vakroktiriyam / [ 303 5 10 15 20 25
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / vanavAse bhImasya hiDambA-melApaH // ityuccaivilapan bhImo bhISaNAkAradhAriNIm / ekAM yuvatimAyAntIM piGgalAkSImudaikSata // 261 // bhImasyAbhyarNamabhyAgAdhuvatiH sA yathA yathA / rUpaM prakAzayAmAsa manohAri tathA tathA // 262 // bhImaH samIpamAyAtAM tAmuvAca sulocane ! / / kA'si bhISmaM ca saumyaM ca rUpamapyakRthAH katham ? // 263 // babhASe sA'pi suzroNiH subhaga ! zrUyatAM tvayA / asti dattajagaDDimbo hiDambo nAma rAkSasaH // 264 // idamasyAkhyayA khyAtaM hiDambavanamutkaTam / nAsmin manuSyajAtIyaH kazcitsaJcarate pathA // 265 // kathaJcidaivaduryogAdetasyAM vanasImani / / naraH zUro'pi yadyeti rAkSasA'nena bhakSyate // 266 // asya cAhamahaGkAramandirasya sahodarA / anUDhA'smi hiDambeti bandhugehanivAsinI // 267 / / mamApyasti kramA''yAtA vidyA sarvA'pi rAkSasI / idAnIM tu sthitaH saudhe bandhurmAmabhyadhAdidam // 268 // adhunA mAnuSo gandhaH kSudhaM me bodhayannayam / priyaMbhaviSNunA'Nasya kuto'pyeti sahodare ! // 269 // tanmAnavAnavezyaitAnkuto'pyAnaya satvaram / yeneyaM cirarAtrAya zamamabhyeti matkSudhA // 270 // tadahaM dahanajvAlAlole kRtvA vilocane / vidhitsurbAndhavAdezaM dezamenamupAgamam // 271 // vane mAnavasaGghAtamenaM niHsahavigraham / nidrAyamANamadrAkSaM bubhukSopazamakSamam // 272 // vilokya tvAM ca kandarparUpadarpApahaM puraH / vismRtya bhrAturAdezaM smarA''deze sthitA''smyaham // 273 // 20 25 1. DimbaH yuddham /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ [305 10 saptamaH sargaH / hiDambA''nurAgaH // ] yajjAto'si mahAbAho ! mama netrasudhAJjanam / asau rUpaparAvartaH prAvartata javAttataH // 274 // tadAdhehi prasAdaM me pANipIDanakarmaNi / satyopayAcitAH santu sakalAH kuladevatAH // 275 // tasmAnmA sma vilambasva purA nanveti rAkSasaH / trapAM vihAya mAM rAtricarI sahacarIM kuru // 276 / / mayi sahacAriNyAmasau dUre'stu rAkSasaH / nAnye'pi prabhaviSyanti prabalA vanavairiNaH // 277 / / athAbhASiSTa bhImastAM bhadre ! premArdramabhyadhAH / puNyaprAgalbhyato labhyA tvAdRgnArI svayaMvarA // 278 // sugAtri ! paramatrArthe kAraNaM me nizamyatAm / mamaite bAndhavAH santi catvAro'pi zayAlavaH // 279 / / RddhA guNairiyaM vRddhA yA tu svapiti nirbharam / jAnIhi jananImenAmasmAkaM smeralocane ! // 280 // eSA zirISamRdvaGgI sukhaM soSupyate tu yA / / paJcAnAmapi sA'smAkaM prANebhyo'pi priyA priyA // 281 // ekayA'pi sadharmiNyA sAdhAraNyA'nayA vayam / kRtArthAH puruSArtheSu nikhileSvapi nirmitAH // 282 // anumanyAmahe nAnyAM preyasIM zreyasImapi / prApya kalpalatAM svalpAH ko'nurudhyeta vIrudhaH // 283 // upanyastastvayA yastu lobhaH sAhAyakaM prati / so'pi zauNDIryacaNDAnAM dordaNDAnAM trapAkaraH // 284 // bAhyasAhAyyasApekSaM kSaNaM vo mA sma bhUnmanaH / ityasmAsu svadorvIryaniSThaM jyeSThasya zAsanam // 285 / / iti sA pratiSiddhA'pi sadainyaM punarabhyadhAt / mAmAtmazaraNAM svAmin ! yadyapIthamapAkRthAH // 286 // 15 20 25 1. aGgIkurmahe / 2. darzitaH /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 306 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bhImahiDambaryoyuddham // yAvajjIvaM tvamevAsi jIvitezastathApi me / tadyadA rocate nAtha ! kuru mAmAtmasAttadA // 287 // kiM tvetAmadhunA tAvadvidyAmAdatsva cAkSuSIm / yayA te bhavitodyotastAmasISvapi rAtriSu // 288 // saivamAkhyAya bhImAya sammadAttAmadAttadA / tasmai paThitamAtraiva sA prakAzamasUtrayat // 289 // atrAntare dadat trAsamaTTahAsena bhISaNaH / AjagAma hiDambo'pi pretanAthaM viDambayan // 290 // vepathusvedaromAJcairyAmimAgamya kAmukIm / prasabhaM so'bhyadhAdenAM bhrakuTIvikaTAnanaH // 291 // AH pApe ! prauDhakaMdarpAkule ! kulakalaGkini / bubhukSitamupekSyaivaM mAmabhUriha kAmukI // 292 // tvAM vidhAyendhanaM pUrvaM jATharasyAzuzukSaNeH / tato'mUnAhutIbhAvaM lambhayiSyAmi mAnavAn // 293 // evamAkSipya kopena raktacakSuH sa rAkSasaH / dUrAccapeTAmutpATya dadhAve sodarAM prati // 294 // tatastamAha mAhAtmyabhUmirbhImaH sasauSThavam / nirAgasaM nijAM yAmimare ! moghaM jighAMsasi // 295 // rakSovaMzAnurUpaM te yadbhaginyapi hanyate / upekSituM kSame sAkSAnna strIhatyAmahaM punaH // 296 // uttiSTha niSThuraM karma muJcedaM kiJcidAyudham / kare kuru kuruzreSThA nahi ghnanti nirAyudham // 297 // iti krodhAdadhikSiptastAmatyAkSItsa rAkSasaH / ekaM pAdapamudyamya bhImaM ca pratyadhAvata // 298 // bhImo'pi gatabhIrekaM vidhAyA''yudhamaGghripam / jAgratu bhrAtaro meti tUSNIko yuddhamAdadhe // 299 // 1. harSAt / 2. yamarAjam / 3. agneH /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ [307 10 saptamaH sargaH / yuddhe bhImasya mUrchA // ] caNDaujasA hiDambena nirvilambaM balIyasA / prahataH prasabhaM bhImaH kSaNAd vRkSeNa vakSasi // 300 // pANDavo'pi hiDambAya dadau pIDAM prahArataH / yayA tatprathamaM ninye so'pi mUrisajJatAm // 301 // mUrchAvirAme sa kSveDAmavrIDa: krIDayA'karot / yayA yudhiSThirAdInAmabhUnnidrAdaridratA // 302 // kuntI purastAdudvIkSya hiDambAmidamabhyadhAt / kA tvaM putri ! kathaM cAtra ? tathyaM me kathyatAmadaH // 303 / / sA'pyasyai nijamAvedya sarvaM vRttAntamAditaH / AkhyAti sma tanUjaste yudhyate rakSasA saha // 304 // ucchalat siMhanAdena rakSasA prahato hRdi / dhAvyatAM devi ! putraste hahA patati mUcchitaH // 305 / / ityukte dharmaputrAdyA bhImAbhyarNamupAyayuH / taM ca mUrchAlamAlokya jananI paryadevata // 306 / / asmAkaM mArgapaGgenAM voDhA tvaM prauDhavikramaH / duSTena rakSasA vatsa ! gamitaH kAmimAM dazAm ? // 307 // nirAlambakuTumbasya karAlamba ! tvayA vinA / dUrAtpAnIyamAnIya tRSaM naH ko'paneSyati // 308 // kusumAni samAnIya vanyAnyetAM tapasvinIm / navyadhammillabandhena vadhUM ko'laGkariSyati ? // 309 // tadahrAya samutthAya dehi prativaco mama / nayAsmAnpurato'dhvAnaM puro'bhyeti ripozcamUH // 310 // itthaM vilApavaidhuryadhuryacetasi mAtari / aJcalavyajanaizcakre bhImaM praguNamarjunaH // 311 // athotthAya niyuddhAya spRhayAlurvakodaraH / prati pratyarthinaM dhAvanbabhASe jyeSThabandhunA // 312 // 1. azocat / 15 20 25
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 308 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bhImena kRto hiDambaghAtaH // sthiro bhava tava bhrAtA bhujabhrAjiSNurarjunaH / astyeva vatsa ! tacchatrau duSTe kaSTAyase katham ? // 313 // ityuktaH so'vadaddeva ! mama samprati dorbalam / tava dRSTyA sudhAvRSTyA siktaM pallavitaM punaH // 314 // tavAnujasya purataH ko'yaM rAkSasapAMsanaH ? | puro hi pUMSNaH puSNanti na cayaM dhvAntavIcayaH // 315 // vIkSyamANasya devasya prasannAkSasya rAkSasam / enaM nayAmi paJcatvaM paJcAnana iva dvipam // 316 // amAnuSapracAre'sminkAnane nirupadravaH / prasAdena tavedAnImastu panthAH susaJcaraH || 317 // tadastu phAlgunaH zatroH kariSye phalgu valgitam / iti vyAhatya saMhartuM sa ripuM pratyadhAvata // 318 // athAhavaM mahAbAhvorbAhUbAhavi kurvato: / tayorjaya zrIrdoleva karoti sma gatAgatam // 319 // pANDavazca hiDambazca valgantau kSoNireNubhiH / tamAMsi mAMsalIbhAvaM lambhayAmAsatustadA // 320 // dRSTvA hiDambadordaNDacaNDimAnaM yudhiSThiraH / abhImaM jagadadyeti vidannarjunamabhyadhAt // 321 // tvaryatAM tvaryatAM vatsa ! gaccha kSapaya rAkSasam / dordaNDAbhyAM hiDambena pIDyate'sau tavAgrajaH || 322|| jalpatyevaM tapaHsUnau bhImastaM rAkSasaM kSaNAt / grIvAyAM bAhupAzena pazumAramamArayat // 323 // kuntI sutasya sAnandamudatArayadaJcalam / bhrAturvapurajAtAriH sarajaskamamArjayat // 324 // arjunAdyAH kanIyAMsastasya celAJcalAnilaiH / raNakhedabhavasvedacchedamAteniretarAm // 325 // 1. sUryaH /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ [309 saptamaH sargaH / grISmAtapena kuntyAH mUrchA // ] kSaNAdekAntamAsAdya bhImaM romAJcazAlinI / stanopapIDamAliGgadAnandAd drupadAtmajA // 326 // kaMdarpaNa hiDambAyAstadA bandhuviyogajaH / zokaH zokApanodena guruNA viralIkRtaH // 327 // zuzrUSAbahumAnAbhyAM nibiDAbhyAM hiDambayA / kuntIdrupadanandinyormana:paravazIkRtam // 328 // atho nizIthinIzeSe panthAnaM te prapedire / pramAdyetkaH savidyo hi mahIyasi virodhini ? // 329 // AzvAsayankanIyAMsau teSAM pRSThaMgamo'rjunaH / nijAgrajanmano dattabAhurbhImaH purogamaH // 330 // pRSThe vahantI kuntI ca kRSNAM ca vinayAJcitA / ambareNa hiDambA ca teSAM madhyasthitA'calat // 331 // yugmam / anyadA tu mahATavyAmatyutkaTapipAsayA / bhISmagrISmatapazrAntA kuntI mUrchAmupAyayau // 332 // bIbhatsurekato vegAdanyatastu vRkodaraH / pratyAzamatisambhrAntau toyahetoradhAvatAm // 333 // mAtaraM mUcchitAM pazyanmatvevAmbho'tidurlabham / nijAbhyAmeva netrAbhyAmAninye'mbu yudhiSThiraH // 334 // acintayacca re daiva ! sadaiva pratyanIkatAm / sarvaMkaSAM kimasmAsu nirvAhayasi kevalam ? // 335 / / dRzA pIyUSavarSiNyA siJcantI yA pratikSaNam / hanti naH pratyahaM tApaM sA'pi prApadimAM dazAm // 336 // priyAparibhavo rAjyabhraMzaH pathaparizramaH / naite tathA vyathante mAM yathA mAturiyaM dazA // 337 / / iti cintAture rAjJi kvApyaprApya payastadA / AjagmaturnirAnandau vRkodarakirITinau // 338 // etAvapi mahAbAhU vihvalAvupari sthitau / kaduSNairnayanAmbhobhirjananIM paryaSiJcatAm // 339 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAH vane pANDavebhyo vizleSaH // nirAzamanasAM teSAM kSipantAM dikSu cakSuSI / AnIyopAnayannIraM hiDambA bisinIdale // 340 // teSAM nayanapAtrebhyo nijharebhya ivAdhikam / bASpaistathaiva niryAtamAnandaziziraiH param // 341 // sasyAnAmiva zuSkANAM zokacintAtapaHklamAt / ApurApastadA teSAM tAH svAtyambuviDambanAm // 342 // asmatkuTumbajIvAturmAturAturaghAtinI / nijeti teSAM cetaHsu hiDambA pratibimbitA // 343 // mAtuH saMvAhayan pAdau sthAne sthAne yudhiSThiraH / panthAnamaticakrAma pratyahaM saha bAndhavaiH // 344 // ekadA kvApi pazyantI kAntAraramaNIyatAm / draupadI dvIpinaM dRSTvA kAndizIkA palAyata // 345 // pracaNDa: puNDarIko'pi puNDarIkavilocanAm / tAmanvagacchadautsukyAtkramaH krUrAtmanAmayam // 346 // tadAnupadike tasmin sAbhayotthitavepathuH / nitambastanabhAreNa na zazAka palAyitum // 347 // daMSTrAkarAlamutphAlamAlokya tamupAgatam / sA'vatasthe samAlambya dhairyamUrdhvaMdamA[?] puraH // 348 // atrApi dharmaputro me trAtetyAlocya tatpuraH / lIlAlatikayA rekhAM sA vidhAyedamabhyadhAt // 349 // . yadi me prANanAthena satyarekhA na lavitA / tadA tvamapyamUM rekhAM mA sma zArdUla ! laGghaya // 350 // tayetyukte sa teSveva padeSu sapadi sthitaH / aho ! mahAnubhAvAnAM prabhAvo duratikramaH // 351 // muktA vidhutudeneva dvIpinA tena pApmanA / sitadIdhitilekheva sA bhRzaM zuzubhe tadA // 352 // tribhirvizeSakam / 15 25 1. vyAghram / 2. vyAghraH /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ [311 saptamaH sargaH / pANDavAnAm zokaH hiDambAyAH sAhAyyaM ca // ] priyopasthAyinaM mArgamavidantI manAgapi / yUthacyutakuraGgIva zUnyaM babhrAma sA vane // 353 // niHzUkaM dandazUkena sA vrajantI yadRcchayA / duSTena daSTumArabdhA tamapyevamavocata // 354 // kAyena manasA vAcA cetpaJcApi na vaJcitAH / mayA kadApi preyAMsaH sarpa ! sarpa tadAnyataH // 355 // ityAkSiptastayA makSu yayau so'pi bhujaGgamaH / vAcaspaterapi satImahimA nahi gocaraH // 356 // yaduSNakiraNaH kRSNAM satI pAdairupAspRzat / tanmanye sadya evAyaM majjati sma tadAmbudhau // 357 // athA''cakrAma dikcakramucchRGkhalatamaM tamaH / sarvAtizAyI zokazca pAJcAladuhiturmanaH // 358 // preyobhirviprayuktAyAH kathaM yAsyati yAminI / / eSA mameti sA cintAkrAntA yAvadajAyata // 359 / / hiDambAM puratastAvadAlokata kRtAJjalim / vyAnaze ca pramodena sudhAsekasanAbhinA // 360 // phullatkapolaphalakA babhASe sA hiDambayA / Arye ! tvadvirahAtprApuH pANDavAH zokatANDavam // 361 // yadAnviSya vanAntastvAM te kutrApi na lebhire / tato dhUlIviliptAGgA vasudhAM parirebhire // 362 // teSAM samprati bASpAmbudhArAdhoraNibhiH puraH / jAtAni jAnudaghnAni palvalAni bhuvastale // 363 // zvApadairApadaM rAtrau draupadI neSyate dhruvam / . tAM vinA jIvitenApi paryAptamadhunA'munA // 364 // iti nizcitya te santi prANatyAgavidhitsavaH / / jIvite nispRhA jajJe pRthA'pi tanayA'nugA // 365 // yugmam / 1. nirdayam kriyA vizeSaNametat / 2. gaccha /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 312] [ pANDavacaritramahAkAvyam / hiDambaupakAraparAyaNatA // ItthamatyAhitaM teSAM vilokyAkulamAnasA / kAntArArNavamAloDya tavAbhyarNamupAgamam // 366 // iti vRttAntamAvedya samutplutya vihAyasA / sA draupadImupAdAya pANDavAnAmupAnayat // 367 // srotasvinIraraNyAnIste bahUMzca ziloccayAn / helayaiva hiDambAyAH sAhAyyena lalaGghire || 368 // athAdhamarNamanyAbhyAM hiDambAyAH pade pade / nivezya kuntIkRSNAbhyAmabhyadhIyata sA rahaH // 369 // bhadre ! tavopakArANAmiyattaiva na vidyate / AvAM tvasyAmavasthAyAM kiM te pratyupakurvahe // 370 // tathA'pi brUhi kalyANi ! kiJcidIpsitamAtmanaH / kAcidAnRNyakaraNAd yathA syAtprItirAvayoH // 371 // athovAca hiDambA'pi kuntIM prati kRtAJjaliH / vizvopakAriNi ! kvAhaM ? kva ca tvaM pANDavaprasUH ? ||372 || kiM tavopakariSyanti rAkSasyo devi ! mAdRza: ? / upakurvIta kiM nAma daridrazcakravartinaH ? // 373 // upakurvanti santastu pUrvAnupakRtA api / kenApyupakRtA kiMnu lokaM prINAti candrikA ? // 374 // vijJApayAmi tadapi svaM kiJcana manISitam / putraste dRSTamAtro'pi mayA vavre vRkodaraH ||375 // tatprasIda tathA''dhehi yathA syAdeSa me varaH / evaM sambandhamAdhAya svasya mAM kuru kiGkarIm // 376 // ityAkhyAte tayA kuntI snuSAyA mukhamaikSata / sA'pi vijJA kRtajJA ca jagAda muditAnanA // 377 // prANairapi priyaM kartumetasyAH spRhayAmyaham / tucchAnAM bhartRbhogAnAM saMvibhAge tu kA kathA ? // 378|| 1. anartham / 2. parvatam / 3. pUrvamanupakRtAH /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ [313 saptamaH sargaH / bhIma-hiDambayoH pANigrahaNam // ] tataH svayaM samutthAya tAbhyAmabhyetya cAntike / anicchannapi bhImastAM prasahya pariNAyitaH // 379 // sarvarturamaNIyAni kRtvodyAnAni vidyayA / kRtrimaM saudhamAdhAya reme bhImena sA samam // 380 // saikateSu sravantInAM zailAnAM zikhareSu ca / nItvA yadRcchayA bhImaM ramayAmAsa sA sukham // 381 // svAdhInapatikA prApya kAmAnatimanoramAn / kramAdApannasattvA'sau jajJe puNyajanezvarI // 382 // atha kramAdatikramya panthAnaM pANDusUnavaH / nagaryAmekacakrAyAM kAnanAntaHkRtasthitim // 383 / / suvarNakamalAsInaM dizantaM dharmamuttamam / vapuSmadiva cAritraM jJAninaM dadRzurmunim // 384 // yugmam / munedarzanamAtreNa sudhAsnapanabandhunA / teSAM zraddhAjuSAmadhvazramaH sarvo vyalIyata // 385 // te'ntarmalamapAkartumuttAlamanasastadA / munipAdAravindasya vandanArthamupAyayuH // 386 // bhavabhrAntipariklAntajantuvizrAntipAdapa ! / paropakAranirvyAja ! munirAja namo'stu te // 387 // ityAnandapatadvASpamabhiSTutya yudhiSThiraH / sabhAntaH saGkucajjAnuH sAnujaH samupAvizat // 388 // daridrapAnthavezeSu diviSanmUrtidhAriSu / tadAnIM teSu sabhyAnAM nipeturyugapad dRzaH // 389 // athA''padApagottAre droNImiva dRzaM kSipan / tAnAzritya vizeSeNa munirAdhatta dezanAm // 390 // eka eva pumartheSu dharmazcUDAmaNIyate / dayA ca sarvasattveSu tasyApi tilakAyate // 391 // 1. balAt / 2. nadInAm / 3. rAkSasI / 4. amRtasnAnasadRzena / 5. ApagA-nadI /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 314] [ pANDavacaritramahAkAvyam / ekacakrAnagaryAm munidarzanam // prAvRTpAthodavIthI ca karuNA cApyakRtrimA / vanarAjIM ca rAjyaM ca navatAM nayataH punaH // 392 // dayA prANiSu sarveSAM gadAnAmagadaH paraH / anarghyamAyurdairghyasya kAraNaM karuNAM viduH // 393 // zuktirunnatimuktAnAM muktisaGgamadUtikA / dayA niyatamekA'pi sarvakalyANakAraNam // 394 // ityAkarNya hiDambAtha rAkSasAnvayadurlabham / nirmantutresajantUnAM pratiSedhaM vadhe vyadhAt // 395 // dezAnA'nte svayaM kuntI saMzayApagamakSamam / muniM paryanuyuGkte sma vinayAdvihitAJjaliH // 396 // parAbhavasahasrANAM padamApadamIdRzIm / kimete nistariSyanti kadApi mama sUnavaH // 397 // trilokIM hastavinyastakuMvalIphalalIlayA / pazyanmunirimAM vAcaM vyAjahAra manoharAm // 398 // vibhAvaya mahAbhAge ! bhavitAraH sutAstava / krameNAnupamAnAyA bhuktermuktezca bhAjanam // 399 // punareva nijaM rAjyaM kaizcidAsAdya vAsaraiH / jyeSTho'yaM duSTasaMhartA kartA dharmaprabhAvanAm // 400 // kramAtkarmANi nirmUlya saMyamArAdhanAdamI / paJcApi vizvatrAtAro yAtAraH paJcamIM gatim // 401 // imAM nizamya te vAcaM vAcaMyamaziromaNeH / pIyUSasekasodaryAmAseduH paramAM mudam ||402 || tatra jJAnasudhAmbhodhAvanyatra prasthite munau / dharmAnurAgiNIM jyAyAn hiDambAM pANDavo'bhyadhAt // 403 // niSkAraNopakAriNyAH zubhe ! sAhAyyakAttava / aTavItaTinIprAyaH panthA durgo'pi laGghitaH || 404 // 1. trasaMvanam / 2. pRcchati sma / 3. kuvalIphalaM badarIphalam /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / hiDambAgamanam, brAhmaNagRhe pANDavAnAm nivaasshc||] vayaM nagaryAmetasyAM sthAsyAmaH katiciddinAn / tadgaccha bhadre ! svabhrAtuH sanAthAM kuru sampadam // 405 // garbhAbhidhAne madbhrAturnidhAne yatnamAtanu / pAtre nyAsIkRtA sampadadhikAM vRddhimaznute // 406 // smRtA tu samaye vatse ! samupasthAtumarhasi / mano'bhyupetanirvAhe sAvadhAnaM mahAtmanAm // 407 // athAGgIkRtya tattasthau hiDambA vanametya sA / vItarAgasaparyAsu paryAkulakarAmbujA ||408 // mudrAmAdRtya viprANAM tadAcAramanoharAm / ekacakrAmupAjagmurnagarIM pANDunandanAH || 409 | adRzyanta vizantaste puryAmAryeNa vartmani dvijena janatAdattazarmaNA devazarmaNA // 410 // upalabhyopasaMgrAhyAn guNagRhyaH sa tAnkRtI / gatacchadmA nijaM sadma nItvA kAmamapUjayat // 411 // abhaNacca guNazreSThaM jyeSThaM pANDavamAdarAt / bho ! bhUmideva ! daivena yojitaH kiJcidase // 412 // idaM me vezma tAmetAM patnIM saujanyazAlinIm / imaM putramimAM putrIM jAnIyAH sarvamAtmanaH // 413 // vasan gehe sukhenAtra pavitraya purImimAm / saratnA ratnagarbheti jano jAnAtu samprati // 414 // tatheti prArthanAM gurvIM pratizrutya yudhiSThiraH / cakre kuTumbasammatyA nivAsaM tasya vezmani // 415 // viprAcArabhRto bAhye svAnte tu paramArhatAH / te dharmakarmaThAstatra vAsarAnatyavAhayan // 416 // zvazrUzuzrUSaNaprItacetAH pAJcAlanandinI / putrIprItiparA tasyAM kuntI cAnarcaturjinam // 417 // 1. vandanayogyAn / 2. pRthvI / [ 315 5 10 15 20 25
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316] 10 [ pANDavacaritramahAkAvyam / devazarmAbrAhmaNasya vilApaH // kuTumbasyAnukUlyena prAtikUlyaM vidhestadA / na kiJcitte vidAJcakrurekacakrAnivAsinaH // 418 // sAvitrI nAma tasyAsti kalatraM devazarmaNaH / tayA vainayikAt (vinayena) kuntyA manaH paravazIkRtam // 419 / / kuntI kRSNAsadharmANaM snuSAM tAmapyajIgaNat / pautrAveva ca tatputrau gaGgAdAmodarAbhidhau // 420 // sA tena sahavAsena vismRtAtmaniketanA / anekAn gamayAmAsa mAsAnekAhalIlayA // 421 // anyadA pavamAnasya tanaye gRhavartini / apareSvekacakrAntaH svairasaJcArazAliSu // 422 // devazarmakuTumbasya kaTumAkrandamuccakaiH / AkarNya kuntI kuntena bhinneva hRdaye'bhavat // 423 / / yugmam / gatvA'tha devazarmANaM sA jagAda sagadgadam / tava vatsa ! kuto'mUlametadduHkhaM suduHsaham ? // 424 // athAsau kathayAmAsa kathAM kuntyAH suduHzravAm / asyAM puri purAriSTamatikaSTamajAyata // 425 // puropari zilAgurvI darzitA'kANDaviDvarA / samAlokyata kalpAntapuSkarAvarttasodarA // 426 // yugAntajvalanopajJadhUmastomopamastadA / ghorAndhakAro vidhuraM purIjanamajIjanat // 427 // khaNDayanbhUruhAM khaNDAn vavau caNDa: samIraNaH / kanIyAnbAndhavo yasya kila kalpAntamArutaH // 428 / / adRSTaparacakrAtimekacakrAM purIM tadA / bhayasyAbhijJatAM ninyustAnyariSTAni sarvataH // 429 // abalAbhizca bAlaizca prANAntikabhayAkulaiH / bhartRNAM ca pitRRNAM ca cakre kaNThagrahastadA // 430 // 15 25 1. putrI ca putrazcetyekazeSe putrau / 2. vyAkulam / 3. asau gAthA (P) pustake na dRzyate /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ [317 10 saptamaH sargaH / bakAsuropadravaH // ] pratyekaM kuladevInAmIpurjAnusthitAH puraH / upAyAcitalakSANi purIvRddhapuraMdhrayaH // 431 / / naimittikAnimittAni grahAnmauhUrtikAH punaH / zakunaM zakunajJAzca sarve'pyAlokayaMstadA // 432 / / nRpazca pauramukhyAzca baddhAJjalipuTAH samam / dhUpamutkSipya nikSipya dRzamUrdhvamathAbhyadhuH // 433 // yakSo vA yadi vA rakSo yo'sti kraddhaH pUrI prati / asmAsvAjJAvidheyeSu sAmprataM sa prasIdatu // 434 // athAkasmAnmaSIkAlaH kAlarAtrisahodaraH / piGgAkSicikuraH krUraH kazcittairdadRze divi // 435 / / bhItAste kampamAnAGgAstamUcuH prazrayAJcitAH / ko'si ? brUhi mahAbhAga ! devo vA dAnavo'thavA // 436 / / asau saMhArasaMrambhaH samArebhe kutastvayA ? / tava netuM vinA mantumantaM jantUnna sAmpratam // 437 // klizyante hi mahAtmAnaH paropakRtikAmyayA / taraNe: kAraNaM kintu ? yadbhrAmyati nabho'GgaNe // 438 // dadhatyArtaM sukhIkartuM kulInAstApamAtmanA / suduHsahaM sahante hi taravastapanAtapam // 439 // tatastvamapi vizvasya zalyamuddhartumarhasi / etatkartumakarttavyaM kiM punastava yujyate ? // 440 // evamuccastarAmuktaH so'bhyadhatta nabhaHsthitaH / are ! vidyAdharAdhIzaM mAM jAnIta bakAbhidham // 441 // ratnazailAbhidhe zaile purIsaMvidhavartini / duHsAdhA sAdhayAJcakre mayA vidyA'dya rAkSasI // 442 // tataH svavidyAmAhAtmyavilokanakutUhalI / / purIsaMhAramadhunA vidhitsurayamasmyaham // 443 // 1. aicchan / 15 20 25
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 318] [pANDavacaritramahAkAvyam / bakAsuravRttAntaH // are ! varAkAH sapadi smaratAbhISTadevatAm / zilAsaJcUrNitAstUrNamidAnIM na bhaviSyathaH // 444 // te'tha tenaivamAkSiptAH punarevaM babhASire / vidyAvidyAdharAdhIza ! kiM na kuryAdasaMzayam ? // 445 // naitAvataiva kAryeNa purIM saMhartumarhasi / ko nAma kIlikAhetoH prAsAdocchedamicchati ? // 446 // idaM vidyAparIkSAyai purIsaMharaNaM vRthA / bhasmane bhasmasAtkuryAtko hi candanakAnanam ? // 447 // tadenamenasAmekaM saGkramaM prakramaM tyaja / kiM ca trilokItrANAya vidyA vyApAryatAmiyam // 448 // soparodhamiti proktaH so'bhyadhAnniSkRpaH punaH / mAMsaikalubdhamanaso dainyagRhyA na rAkSasAH // 449 // asti yuSmAkamekastu paNaH prANapriyaGkaraH / mama dattopahAraM cedekaM mAnavamanvaham // 450 // madIyapuranedIya:kAntAre bhairavAbhidhe / matprasAdAthibhiH prAMzuH prAsAdazca vidhApyatAm // 451 // jAta naivaM kRte'vazyaM bhavitA vaH parAbhavaH / sadaiva daivatebhyo'pi paracakrAttu kA kathA ? // 452 // idaM vo'stu purIM trAtumekamaupayikaM param / tadare ! rocate yadvastadAcarata samprati // 453 // iti vyAhRtya virate durnayA''sevake bake / aniSTAmapi tAM paurAstagiraM pratizuzruvuH // 454 // athendrajAlikeneva rAkSasendreNa tatkSaNAt / apAsAryata sarvo'pi zilAdidivi DambaraH // 455 // tataH kumArikAkRSTanAmapatraniyogataH / paryasthApyata paryAyaH pauraiH puranivAsinAm // 456 / / 1. Arambham / 2. dainyena grahItuM zakyAH / 3. samIpam / 15 20 25
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ [319 saptamaH sargaH / bakAsuravRttAntaH // ] bakamUrtisanAthazca prAsAdo niramApyata / balinazca vidhAtuzca niyogaH kena lathyate // 457 // ekastataH prabhRtyamba ! pumAMstasyopadIyate / / asau droNapramANazca zAlyodanamayo baliH // 458 // tadenaM balimAdAya mAtarnRpanidezataH / paryAyopagataH so'haM yAsyAmi vipine'dhunA // 459 // tannirAzaM nirAlambaM kuTumbaM mama roditi / AzrayadrumanAze hi dInAH krozanti pakSiNaH // 460 // kiM cAnyatsaGkaTaM yanme tanmAtaH ! zRNu samprati ! / yadeSA brAhmaNI vakti mAmidAnIM punaHpunaH // 461 // kiM kAryamamunA nAtha ! tvAM vinA jIvitena me / sA'patyA'pi bhRzaM lapsye tvadRte hi parAbhavam // 462 // tato'hamupahArAya tasya yasyAmi rakSasaH / / kalpAyustvaM punarbhUyA bhuJjAno bhUyasIM zriyam // 463 // tvatprANatrANakAriNyAH kule'stu kalazo mama / bharturvipadamAcchettumaticchekAH kulastriyaH // 464 // bhuktaM mRSTaM sukhaM spRSTaM dRSTaM mukhamapatyayoH / tvattaH kiM kiM mayA nAptaM ? nAsti mRtyorbhayaM mama // 465 // vrajantaM kevalA neyaM mAM ruNaddhi sarmiNI / asAvapyAtmajedAnIM sudatI vadatIti nau // 466 // mA mAtarmA sma vA tAta gacchataM rAkSaso mukhe / AhAramupahAraM ca kartuM tasyodyatA'smyaham // 467 // bAlo yad yuvayoreva jIvatoreSa jIvati / mAtA'pi tAtazuzrUSAM karotvAkalpajIvinI // 468 // yadi mAM nAnumanyadhve(maMsyethe) yuvAM nAsmi tathApyaham / yuvayorgehavAstavyA parArthA hi patiMvarA // 469 // 1. paryAyeNa-anukrameNa upagataH prAptAH / 2. svAdiSTham /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 320] [pANDavacaritramahAkAvyam / kuntyAH udAratA // iti kunti ! kuTumbaM mAM nAnujAnAti mRtyave / anumanye'hamapyetatkathaM rakSomukhe patat // 470 // Adezastu narezasya sarvathA duratikramaH / tatkikartavyatAmUDhaH patito'smyatra vaizase // 471 // iti vipre vadatyeva kAzakambAM vilolayan / vegAdAgatya bAlastAnavocatpaJcahAyanaH // 472 // mA rodIstAta ! mA smAmba rodIsmi rudaH svasaH / anayA kambayA gatvA taM haniSyAmi rAkSasam // 473 // muhurmuhurbavannevaM cAlayaMstAM latAM zizuH / bASpaplute dRzau teSAM pramamArja punaH punaH // 474 / / teSAmekaikazo netre sa mamArja yathA yathA / ambhastathA tathA tAbhyAM nirjharAbhyAmivAbhyagAt // 475 // atha kuntI balodAttAM tAM bAlasya sarasvatIm / rakSovadhaikapizunAmupazrutimamanyata // 476 // dvijanmAnamavAdIcca dayAluhRdayA'dhikam / hatameveti taM vatsa ! lakSaye rAkSasAdhamam // 477 // vadhyaveSamamuM muJca kiM ca siJcankuTumbakam / vAtsalyAmRtakulyAbhizchAyAM naya purAtanIm // 478 / / zauNDIryopacitAH paJca mamAmI santi sUnavaH / teSAmekatamo gatvA taM haniSyati helayA // 479 / / iti kuntIvacaH zrutvA hasannAha dvijottamaH / na jAnAsi jagajjaitraM tvamamba ! bakavikramam // 480 // tasmizauNDIryazauNDAnAM dordaNDabalaDambaram / antarmajjati mArtaNDe tejastejasvinAmiva // 481 // ahameva varaM mAtaryAtaH kInAzadAsatAm / na tu vizvajanInAtmA tanayastava kazcana // 482 // 25 1. vighneH / 2. zakunam / 3. parAkramadakSANAm / 4. vizvajanahita AtmA yasya saH /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ [321 saptamaH sargaH / devazarmAdvijasya kathanam // ] iti dvijanmano vAcaM vyAkhyAtabakavikramAm / AkarNya mAturabhyarNavartI bhImastamabhyadhAt // 483 / / tvayA putravatIMmanyA mAtA naH sarvavatsalA / pazyantyapAyamAyAtamantaHsantapyatetarAm // 484 // jananIyaM kRtajJAnAM tvaM ca vizvopakAriNAm / dhaureyatAmayAsiSTamiti pazyati me matiH // 485 // bhavantamantakaprAyAd yo'bhirakSati rAkSasAt / tameva sutamAtmIyamambA manasi manyate // 486 / / tadahaM vihitotsAho mAturAdhAtumIpsitam / tvaM tiSTha niSThuraM duSTamupasthAtAsmi rAkSasam // 487 // devazarmA tataH prAha maivaM vada mahAmate ! / na kSame zrotumapyetAmabrahmaNyAM giraM tava // 488 // urarIkRtya te mRtyuM nAtmAnaM trAtumutsahe / indranIlopamardaina kaH kAcaM parirakSati ? // 489 // mAdRzasya dvijasyArthe nararatnaM bhavAdRzam / rAkSasAyopanetavyamiti ko'nyo'pi manyate ? // 490 // tvAdRkSo viralaH ko'pi parolakSAstu mAdRzAH / svalpaH klptruloke bhUyAMso'nye hi bhUruhaH // 491 // niyante paJca-SANyeva mAnuSANi mRte mayi / asyA mUrtervipattau tu sarvA sIdati medinI // 492 / / etau tava bhujau vIkSya svayaM trasyanti zatravaH / akSAmasthAmadhAmA'yaM na punarbakarAkSasaH // 493 // baka eva bako yadvA tava do:pAzayoH puraH / kevalaM kevaliproktA giraH saMzayakAraNam // 494 // yato'muSyAM purA puryAM kevalI munirArhataH / udiyAya puraH zailacUlAyAmiva bhAskaraH // 495 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 322] [ pANDavacaritramahAkAvyam / munIndravacanena sarveSAmAzvAsanam // sarve vendAravaH paurAstabhyarNamupAyayuH / so'pi kAruNikastebhyaH paraM dharmamupAdizat // 496 // tenopadezapIyUSapAnena prasanmudaH / samaye vizvamArtaNDaM munIndraM te'nvayuJjata // 497 // prabho ! prasIda sIdanti paurAH sarve nivedyatAm / viraMsyati janasyAsya rAkSasopadravaH kadA ? // 498 // muninAtho' SpyathA''cakhyau bho ! bhadrAH pANDusUnavaH / jitA dyUte yadaiSyanti vanavAsakramAdiha // 499 // asau tadAnIM bhavitA nagarI nirupadravA / sadA'pyagocaro vAcAM mahimA hi mahAtmanAm // 500 // ityAkhyAya sa lokAya jagAma munipuGgavaH / tAdRzAM hi mahIM sarvAM priyAM kartumupakramaH // 501 // tena candrAtapeneva munIndorvacanena te / babhUvuH prItikallolairnAgarAH sAgarA iva // 502 // varNA api sudhAkIrNAH pANDavAH pANDavA iti / etadvAcyA bhaviSyanti pumAMsaH kIdRzAH punaH // 503 // ityuktaiH kuladevIbhyaH pANDavAgamanaiSibhiH / upAyAcitalakSANi pauraiH pratyekamISire // 504 // yugmam / hastinApuramArgeNa nAnopAyanapANayaH / pratyudyayuzca te nityaM pANDaveyAnprati prage // 505 // janAnAM jAnatAmetAnadyazvInasamAgamAn / ekadA pathikaH kazcidAyayau tena vartmanA // 506 // sa tairapraccha bhoH pAntha ! kathayAsminpathi kvacit / udantaH pANDaveyAnAM kazcitkvacittvayA zruta: ? // 507|| zazaMsa so'pi bhoH paurAH ! pathi caGkramaNakramAt / Agato'smi zriyo vAsavArije vAraNAvate // 508 || 1. vandanazIlAH / 2. apRcchan / 3. priyA-priyI iti pratyantare0 : 4. akSarANi /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ [323 saptamaH sargaH / pANDavavRttAntataH sarveSAM zokaH // ] janebhyastannivAsibhyaH sabASpebhyaH pade pade / iti karNaviSaM tasminnazrauSamatidAruNam // 509 // duryodhanasya vacasA vasanto jAtuSe gRhe / iha caNDAH sutAH pANDordAhaM prApuH pradIpanAt // 510 // ihAnujIvibhisteSAM viracayyocitAzcitAH / prANAstenaiva sArthena prahitAH prabhuvatsalaiH // 511 // vIkSya bhasmasthalI: sthUlAH kIrtIsteSAM nizamya ca / mamApi niramApyanta bASpaiH kUlaMkaSA dRzaH // 512 // athAvedya kathAmetAM sa pAnthaH prasthitaH puraH / AkrandazcaikacakrAyAM cakre'titumulA dizaH // 513 // na mAturna piturnaiva svAmino mRtyuvArtayA / abhavattAdRzaH zokaH paurANAM yAdRzastadA // 514 // niHpratyAzairnirAnandaistata:prabhRti nAgaraiH / pUryate yAtudhAnasya vizeSeNa manISitam // 515 // tadidAnIM drutaM yAmi praNamya kuladevatAm / sarveSAmeva yuSmAkaM jajJe'nujJAJjalirmama // 516 // iti vyAhRtya dhairyeNa saMvarmitamanAstataH / sakuTumbo'pyagAdvipraH praNantuM kuladevatAm // 517 / / athAbhyadhAt pRthA bhImaM vatsa ! tvayi tanUruhe / ekasyApi dvijasyAsya nAbhUvamabhayapradA // 518 // dhanyAste sati sAmarthya dharAyAM vAdhisImani / ye sarvaprANirakSArthaM dadatyabhayaDiNDimam // 519 // ye tUpakArakasyApi vipannadyAM nipetuSaH / / nibiDaM noDupAyante teSAmajananirvaram // 520 // mahA''padamapAkartumetAmasyopakAriNaH / ahaM na cedalaMbhUSNustanmAM dhik dhik ca me sutAn // 521 // 1. rAkSasasya / 2. patitasya /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 324] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bakAsuropadravaH // tadgaccha balimAdAya nivAsaM tasya rakSasaH / vidadhIthAstathA tatra satyaH syAt kevalI yathA // 522 // evamAdezamAsAdya mAtuH pAdau praNamya ca / sacchAyapAdapaM prApa bakodyAnaM vRkodaraH // 523 // pazyansmeramukhastasya vanasya kamanIyatAm / purataH puruSaM kaJcid dRSTvA'bhASiSTa pANDavaH // 524 // zaMsa me bhadra ! kasyAyaM prAsAdaH prAMzuragrataH ? | kazca tvaM ? kutra vA tiSThed rakSobhakSyaH pumAniha ? // 525 // so'vocatkAritaH pauraiH prAsAdaH saiSa rAkSasaH / sthAne cAsminbaliH zeSarAkSasebhyo nidhIyate // 526 // ahaM tu pauranirdiSTaH prAsAdaparicArakaH / paryAyopagato'dhyAste vadhyo vadhyazilAmimAm // 527 // mahAtmankautukAt kiMtu kiJcitparyanuyujyase / tvAdRglokatrayIjaitrabhujaH ko'pyatra nAyayau // 528 // nApyasti vadhyaveSaste na ca te dInamAnanam / lambate nimbamAlA ca na tavAdhizirodharam // 529 // iti praznapare tasminnakasmAdeva duHzravaH / puro yAhi puro yAhItyevaM kolAhalo'bhavat // 530 // taM zrutvA sa punaH prAha nanvasAveti rAkSasaH / tato vyavahito bhUtvA deva ! sthAsyAmi samprati // 531 // ityuktvA'ntarhite tasmindUrAdAyAti rAkSase / palyaGkikAmiva zilAM lIlayA'dhyAsta pANDavaH // 532 // athopetaH samaM pretapizAcaiH sa nizAcaraH / sukhottAnazayaM krUraH prekSAMcakre vRkodaram // 533 // acintayacca ko'pyadya pIvarorurmahodaraH / AgAtpumAnna yo mAti vipule'pi zilAtale // 534 // asau bubhukSAkSAmasya bhUtvA kukSibharirmama / pInaH paricchadasyApi bhaviSyatyudaraMbhariH // 535 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ [325 saptamaH sargaH / bakAsuropadravaH // ] iti pramuditasvAnto dantAnso'tyantadAruNaH / dehe vyApArayAmAsa mAMsale pANDujanmanaH // 536 // bhImasya vajrakAyasya kAye vyApAritA api / avApuH kuNThatAM tasya dantAH kuntA ivAzmani // 537 // bhImavakSaHsthale sthUlaMbhAvukakSutklamodayaH / / khananopakramaM cakre nakhakuddAlakairbakaH // 538 // tru(tra)TatkArakarAstasya nakharAste kharA api / mRNAlakadalIbhazaM bhajyante sma samantataH // 539 // vismitazca vilakSazca lajjitaH sajjitazca saH / / rakSonivahamAhvAsta samastaM svasya sannidhau // 540 // Uce na naramekaikaM svAdayannahamanvaham / asminbhUbhRti bhUyAMsamanehasamalavayam // 541 // paraM na ko'pyabhUdIdRkpuruSaH paruSacchaviH / na ca sthiro na ca sthUlavapurnApyakutobhayaH // 542 // tadenaM sve nage nItvA tIkSNena taravAriNA / / utkRtyotkRtya kartAsmi sarveSAmAzitaMbhavam // 543 // tadavazyamudasyadhvamenaM mAnuSamAdarAt / ityuktAste tathA cakruruddAmabalazAlinaH // 544 // bhImabhArabharAkrAntA mukhenodvAntazoNitAH / naktaMcarAH pizAcAste nipeturdharaNItale // 545 // atha sambhUya bhUyobhistaiH samaM bakarAkSasaH / bhImaM kathaJcidutpATya ninAya nijabhUdharam // 546 // itaH sAkaM kuTumbena vilApavikalAtmanA / praNamya sarvadevebhyo devazarmA gRhe gataH // 547 // dUrAdadhigRhadvAramadRSTvA zakaTaM baleH / sa dvijo dvijavAcAlaM jaGghAlaH kAnanaM yayau // 548 // yugmam / 1. kAlam / 2. bhojanam / 3. pakSibhirvAcAlam / 4. dhAvakaH /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 326 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bako bhImamapAharat // tatrAlokya gadAM pAdasammardaM ca zilAntike / sa pratyAsannamAsannamUrcchaH papraccha devalam // 549 // brUhi bandho ! prabandho'yamadhunA kIdRzo'bhavat ? / vanamAyAtapUrvI ca lakSyate rAkSaso yataH // 550 // zazaMsa so'pi bho vipra ! ko'pi pInavapuH pumAn / adhyazeta zilAmetya tUlikAmiva lIlayA // 551 // vegAdAgatya tamito dvitIyamiva parvatam / nirIkSya rakSasAM netA ninAya nijabhUdharam // 552 // etAvatyantare krUrairutkRtyotkRtya khaNDazaH / dhruvaM kavalayAJcakre sa rakSobhirbubhukSitaiH // 553 // tvAM vadhyaveSamudvIkSya dhruvaM sambhAvayAmyaham / kazcittavaiva paryAye sukRtI tyaktavAnasUn // 554 // tacchrutvA'tIva cakranda vajrAhata iva dvijaH / hA paropakRtiprauDha ! nirvyUDhAdbhutasAhasa ! // 555 // mamAdhamarNyamAdhAya gatvA rAkSasapAMsanam / vizvarakSAkSamairbhrAtaH ! prANairaprINayaH katham ? // 556 // na tvayA vidadhe sAdhu prANairmAmapi rakSatA / yatastRNamaNisthAne hanta cintAmaNirgataH // 557 // sa vipro vilapannevaM nijaM sampreSya mAnuSam / pRthAyAH kathayAmAsa kathAM dattavyathAmimAm // 558 // pRthA'pi saha pAJcAlyA paGkilaM mArgamazrubhiH / kurvatI vanamabhyAgAtsArdhaM dharmasutAdibhiH // 559 // kAmye'pi kAnane tasminnaspRzanto ratiM kvacit / saGgatAH kesarasyAdhaste sarve devazarmaNA // 560 // atha zokena pakSmAntavAntAzrukaNadhoraNiH / yudhiSThiramabhASiSTa dvijaH svAnuzayA''zayaH // 561 // 1. devapUjakam / 2. sthAne / 3. sundare / 4. militAH /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ [327 saptamaH sargaH / kuntyAH paridevanam // ] idaM vizvajanInena matprANatrANakAkSiNA / ha hA hA duHzramaM(vaM) tena tvadbhAtrA karma nirmame // 562 // praNantuM kuladevIbhyo yadgato'smi dunoti tat / . tatrAntare mahAtmA'sau gatvA rakSomukhe'patat // 563 // athovAca tapaHsUnuH sUnRtaikaniketanam / mA viSIda mahAbhAga paryAptaM paridevitaiH // 564 // na jAtu yAtudhAnena madvandhuH paribhUyate / tamaskANDena caNDAMzuH kiM kadA'pi vilupyate ? // 565 // bhImasya bhujapAzena lIlayA'pi nipIDitaH / kRtAntasyAntikaM gantA bako baka iva dhruvam // 566 / / iti tasmin vadatyeva muktasUtkAramambarAt / papAta muNDamuccaNDagaNDazailopamaM puraH // 567 / / cakampe kAzyapI zailAH peturyasminnipetuSi / tat kimetaditi kSobhAtte prekSanta muhurmuhuH // 568 / / bhImasya prathitaiste'tha cilainizcikyire ziraH / tadaiva muktakaNThaM ca sarve parididevire // 569 // cakranda nandanaH pANDoAyAnujjhitadhIrimA / hA ! vatsa ! vizvasAdhAra ! hA ! hiDambaviDambana ! // 570 // avadhIstvaM naravyAghra ! purA rAkSasakuJjarAn / kimidAnIM bakenApi lambhito'si dazAmimAm ? // 571 // bakaM hatvA dhruvaM pArtho vidhAtA vairayAtanAm / tvayA'dhunA vimuktAstu bhavitA smaH kathaM vayam ? // 572 // sukhaM nidrAyamANAnAmatizrAntijuSAM pathi / ko nAma yAmiko'smAkaM bhaviSyati vinA tvayA ? // 573 // pracaNDatarasA'smAkamagAdhe'dhvamahAmbudhau / upAttodAttakASThena vatsa ! potAyitaM tvayA // 574 / / 15 20 25 1. satyaikagRham / 2. zokaiH / 3. ttodyota0 ttodyata0 pratyantare /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAH paridevamam // mAmidAnIM tvayA saumya tyaktaM vidhumivAdhunA / bADhaM bAdhiSyate krUraH suyodhanavidhutudaH // 575 // athavA tava sArthena yAsyato mama nizcitam / virodhesAvadhAno'pi kiM vidhAtA suyodhanaH ? // 576 // itthaM vilApavikalo yAvadAlokate puraH / tAvad dharmAtmajaH kuntI jAtamUrchAmudaivata // 577 // tanUjaistaistataH kuntI vIjitA prApya cetanAm / paryadevata hA ! vatsa ! sattvodAra ! vRkodara ! // 578 // munibhirvajrakAyastvaM kathitastatkathaM bakaH / mRNAlakandalIchedamidaM ciccheda te ziraH ? // 579 / / tavaitasyottamAGgasya kriye'hamavatAraNam / puro yena girigrAvA bhasmacUramacUryata // 580 // prakAzaH prAg yayorAsIttAmasISvapi rAtriSu / netrAbhyAmadhunA tAbhyAM kathaM mAmapi nekSase ? // 581 // teSu teSvavadAteSu muhurAghrAyi yo mayA / so'yaM sanmUrddhajo mUrddhA kathaM luThati bhUtale ? // 582 // itthaM visaMsthulaM kuntyAM vilapantyAM muhurmuhuH / tamupAdAya mUrdhAnaM draupadI vidadhe hRdi // 583 // vyalapattumulaM sA'pi pAdapAntaritA tataH / hA ! nAtha ! mathitArAte ! kva gato'si vihAya mAm // 584 // mayA prANeza ! ye kezA vikIrNAH karakaGkataiH / dhUlidhUsaritAste'mI viluThanti bhuvastale // 585 // vidrumAbhaH purA yo'bhUtsudhAsvAdustavAdharaH / dhigvidhe(dhi) so'dhunA dhatte pramlAnendIvarazriyam // 586 // 20 1. saumyo budhaH / tenatyakto rahitastam / 2. 'grahapaJcakasaMyogaM dRSTvA na grahaNaM vadet / yadi na syAddhastatra taM dRSTvA grahaNaM vadet' / etadanugAminIyaM kalpanA / 3. sukezaH /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ [329 saptamaH sargaH / pArthAdInAM cintAH // ] adhyazeta mamotsaGge yaH zayAluranekadhA / ayaM sa eva mauliste gAhate hi mahItalam // 587 / / jAnIyAstvamidAnIM mA mAtmAntikamupeyuSIm / evaM vilapya pAJcAlI citAmAracayattadA // 588 / / rAjyabhraMzaM pravAsaM ca vinA bhImena duHsaham / vibhAvya dharmaputrAdyairmaraNAyopacakrame // 589 // ahamevAbhavaM heturetasminnasamaJjase / iti nizcitya saMnaddhaM mRtyave devazarmaNA // 590 // athAzrUyata taiH sarvairbrahmastambodaraMbhariH / guhAgahvaravardhiSNurmuhuH kilakilAravaH // 591 // zrutvA taM cintayAmAsa sakSobhaM dharmanandanaH / bhImaM hatvA'yamabhyeti hantumasmAnnizAcaraH // 592 // zIrSacchedyo hyasau diSTyA svayametyasmadantikam / vairaM niryAtya bhImasya kariSyAmaH svamIpsitam // 593 // vicintyetyavadat pArthaM vatsAgacchati rAkSasaH / / asya jIvitamAdAya bhImamujjIvaya drutam // 594 // ityAdiSTaH sakopena kirITI jyeSThabandhunA / adhijyaM dhanurAdAya tasthau rakSodizaM prati // 595 // kuntI tu cintayAmAsa pArthaH karSati samprati / rAkSasApasadasyAsyodarAdAzu vRkodaram // 596 // asminkRtAntapAdAntaparicAriNi vairiNi / anveSyAmi sukhenaiva bhImamatyantavatsalam // 597 // cakre manasi kRSNA'pi bhayAtkRSNamukhI tataH / / hA ! hatA'smi patInetAnhantumeti kSapAcaraH // 598 // yatra nirnAma nirmagnaM bhImasyaujo mahojasaH / / tatra pArthasya zauNDIryaM kinnu nAma kariSyati ? // 599 // 1. ayogye / 2. vAlayitvA / 3. anugamiSyAmi / 4. nAmarahitam /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 330] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhImaH AgataH // duSTasya yasya niyUMDhazcaNDAMzAvapi caNDimA / grasate sa sudhArazmi rAhuratra kimadbhutam // 600 // tanme bhartRvadhaM vedhA durmedhA darzayiSyati / na ca vIkSitumetaM ca kSamete mama locane // 601 // ityAlocya citAbhyaNe nimIlya nayane nije / tathaiva bhRzamasvasthAM tasthau drupadanandinI // 602 // devazarmA'pi sAvitrI svakalatramabhASata / utpAtasyAhametasya saJjAto'smi nibandhanam // 603 / / nihito bandhureteSAM dRzoraviSaye mama / rakSasA hanyamAnAMstu draSTuM zakSyAmyamUnkatham ? // 604 // taccedudvandhanaM kuryAM vizeyaM vA mahIM yadi / vidIryeyaM svayaM cedvA syAttadaiva mama priyam // 605 // iti jalpata evAsya kurvankilakilAravAn / babhUva bhImaH sarveSAM teSAM locanagocaraH // 606 / / atha vyApAritasphAraphAlamAlokya taM tadA / / teSAM romodgamavyAjAtsarvAGga muditaM mudA // 607 // atha sphUrjadavaSTambhamabhASiSTa yudhiSThiraH / bandhuImo madIyaH kiM rAkSasaiH paribhUyate ? // 608 // bhavitArastarAM paJcApyajayyA jagato'pyamI / iyaM no bhAratI divyA janmotthA hi kimanyathA ? // 609 // gatiM bhavanto gantAraH kramAtpaJcApi paJcamIm / ityAkhyAyi munIndrairyattadasatyaM bhavet kimu ? // 610 // evamasminvadatyeva vegAdetya vRkodaraH / / kuntI ca jyeSThabandhuM ca namasyAmAsa sAdaram // 611 // dUrAtpraNamato bandhUnsamAliGgya kanIyasaH / smitotphullamukho bhImaH papraccha kSobhakAraNam // 612 // atha pArthaH samAcakhyau yathAvRttaM tadAtanam / dikSu bhImo'tha cikSepa cakSuH kRSNAdidRkSayA // 613 / / 15 20
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / draupadyA: harSaH // ] dRSTvA kRSNAM tathAbhUtAM citAnikaTavartinIm / sa gatvA pidadhe tasyAH pANibhyAM krIDayA dRzau // 614 // bhayena vepamAnAGgI kRSNA'tha giramAdadhe / rAtriMcara ! durAcAra ! re ! pApa ! parato bhava // 615 // Aryaputrasya bhImasya belAdbadhavidhAnataH / adraSTavyamukho'sIti mayA netre nimIlite | // 616 // mama priyavadhe hastau yau tava vyApRtau purA / ugradaNDocitau duSTa ! tAvetau dUrataH kuru ||617|| haMtaivAhaM purA hanta ! jIvitezavadhAt tvayA / he ! (re) durAtmannidAnIM tu kuruSe mRtamAraNam // 618 // kAntamanvetukAmA'hamArohAmi svayaM citAm / nijAGgasparzataH pApa ! mA mA mAM malinIkuru // 619 // nAdyApyasau bhayaM zatrormuJcatIti vicintayan / apasArya nijau pANI bhImastAmidamabhyadhAt // 620 // priye ! draupadi mA bhaiSIrvilokaya nirAkulA / puraste na hyayaM rakSo rakSoghAtI tu te priyaH // 621 // paGkajotphullanayanA nayanAbhyAmudaikSata / sA preyAMsamudArAGgaM nottamAGgaM tu tatpuraH // 622 // diSTyA me jIvitavyezaH kuzalIti mudaM parAm / ki (nu) mAyAvino mAyA rAkSasasyeti sambhramam // 623 // kva nu tenottamAGgena prayAtamiti vismayam / mayA rakSobhayAtproktamasambaddhamiti trapAm // 624|| itthaM vahantI saGkIrNAnbhAvAn priyatamena sA / tathA''zleSi yathA tanvorbhedavAdo nyavartata // 625 // tribhirvizeSakam / stanopapIDamAzliSTA preyasA sA rasAn parAn / muktvA jitasudhAsekamekamAnandamanvabhUt // 626 // 1. cchalAd0 pratau / [ 331 5 10 15 20 25
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 332] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nagarajanAnAM harSaH // priyApremNA'tirekeNa tenAsamprAptapUrviNA / anezadAzu bhImasya sarvo'pi samarazramaH // 627 // anavadyairmahAvAdyaiH zaGkhAdyairmedurIkRtaH / tasyAtha dundubhidhvAnaH karNajAhamagAhata // 628 // jJAtaprabandhamAyAntamekacakrAnarezvaram / so'pazyadanvitaM paurairnAnAmaGgalyapANibhiH // 629 // pArthadattAsanAsInastapaHsUnupadAntike / vegAdAgatya vinayI niSasAda vRkodaraH ||630 // akRtrimatrapAraGganIraGgI subhagAkRtiH / zvazrUpArzvaM sameyAya drutaM drupadanandinI // 631 // cakravartyekacakrAyAH sametyAtha yudhiSThiram / vardhayAmAsaM mAGgalyairaGge romAGkuraM vahan // 632 // ahaMprathamikApUrvaM sarve'pi nagarIjanAH / jyAyasaH pANDaveyasya maGgalAni vitenire // 633 // asmatkuTumbajIvAto ! jIva tvaM jIvitena naH / ityAzAsya purIvRddhA bhramayAmAsuraJcalam // 634 // vihitAdbhutazRGgArAH zRGgArAstrasya sAyakAH / tatra nRtyaM striyaH kAzcidvyadhuH kulavadhUcitam // 635 // hallIsakaprabandhena vIraratnaprasUriti / amandAnandasaMdohAH kuntIM kAzcijjagurmuhuH ||636 // nUtanolUlakallolairni: sImaM bhImavikramam / kAzcid bakavadhAdhAnamanoharamudAharan // 637 // itthaM manasi kAye vA na paurANAM mamurmudaH / prItyai zubhodayo'nyo'pi kiM punarjIvitAgamaH ? // 638|| baddhAJjalirathovAca bhUpatistapasaHsutam / ekAcakrAprajAprANasatrin ! kalyANamastu te // 639 // 1. kAmadevasya /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH / bakarAkSasasya sacivAdInAmAgamanam // ] yataH prabhRti kalyANinnupAgAnnagarImimAm / tataH prabhRti paurANAmabhUdabhyudayo mahAn // 640 // idAnIM tu samAnIte bake kInAzadAsatAm / saJjAto'sya zaraNyAnAM prajAnAmabhayapradaH // 641 // ataH paraM prajAH santu putrebhyaH spRhayAlavaH / labhantAM kuladevyazca putrArthamupayAcitam // 642 // jananyo'nupamasnehAH pAlayantu tanUruhAn / cirAya varivasyantu savitrI : svAH sutA api ||643 // etattu kathyatAM saumya ! katamaste sa bAndhava: ? / indreNa pAkavaccakre bako yena yamAtithiH ? // 644 // tato dharmAtmajastasmai kathayAmAsa lIlayA / bandhuH saiSa kanIyAnme saMhartA sakalApadAm // 645 // tadupazrutya sarveSAmekacakrAnivAsinAm / mugdhAH snigdhAH sudhAsAndrA vikasatpakSmasampuTAH // 646 // nimeSavimukhAH kroDIkRtAnandAzrubindavaH / jIvitavyaprade bhIme nipeturyugapad dRzaH ||647 // yugmam / atha papraccha niHzoko loko bakaniSUdanam / kathyatAM prathayAJcakre kathaM bakavadhastvayA // 648 // imAmudAhariSyAmi kathAM kathamivAtmanaH ? / iti tUSNIM sthite bhIme jane cAvahite'dhikam // 649 // avatIryaH nabhaHkroDAtpurataH pANDujanmanAm / ubhau yuvA ca vRddhazca puruSAvetya tasthatuH // 650 // yugmam / tayoruvAca varSIyAn vismitaM dharmanandanam / bakarAkSasarAjasya durbuddhiH sacivo'smyaham // 651 // ayaM mahAbalo nAma dhAma dhAmnAM tadAtmajaH / nijAnvayapurIM laGkAM samaye'smin gato'bhavat // 652 // 1. yamarAjadAsatvaM - maraNamityarthaH / 2. pUjayantu / 3. mAtRH / [ 333 5 10 15 20 25
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334] [pANDavacaritramahAkAvyam / bakavadhavRttAntaH // vyAvRttastvadhunA'pRcchatkenetthaM me pitA hataH ? / mayA''khyAyi mahAkAyaH ko'pyadyAgAtpumAn bali:(lI) // 653 // jajJetamAM tamAlokya svAmino no manorathaiH / yathAcirAtkuTumbasya bhavatvadyAzitambhavaH // 654 // svAmyAdezAttataH zaile samAnItaM kathaJcana / vIkSamANairamuM rAtriMcaraizcitrIyitaM cirAt // 655 // sUryahAsamasiM kRSTvA prajihIrSuH praharSataH / tenAtha bhUtalotthAyamabhyadhIyata naH prabhuH // 656 // re re ! nistrapa ! nistriMza ! durAcAra ! nizAcara ! / nirmantujantuvidhvaMsapApaprAgbhArapaGkila ! // 657 // bhavasyeSa kathAzeSastvamidAnImasaMzayam / paraM prahara re ! pUrvaM hantuM prAgnAsmi zikSitaH // 658 // itthamuttejitastejaHzAlinAmagrataHsaraH / naktaMcaramahendrastaM hatavAMstaravAriNA // 659 // tatrAtha vajrajaitrAne prayuktamadhipena naH / kSaNena maNDalAgraM tajjagAma zatakhaNDatAm // 660 // so'dhAvanmuSTinA hantuM naktaMcarapati tataH / parvatoccatara: krUrazcANUramiva kezavaH // 661 // muSTinA tADitastena dhRtadambholikelinA / papAta bhuvi naH svAmI sapakSa iva bhUdharaH // 662 // tataH kumAra ! te tAte jAte mUrchAvisaMsthule / rakSobhirviralairjAtaM hanta sainyamanAyakam // 663 // tathA'pyetasya kUTena kuTumbaM saMharAmyaham / vimRzyeti prAhiNavaM sumAyaM nAma rAkSasam // 664 // zikSAM mama samAdAya gate tasminsvasiddhaye / mUrchA zItopacAreNa svAminaH prApayaM kSayam // 665 // 1. bhojanena tRptiH / 2. asinA / 3. asiH / 4. kapaTena / 25
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ [335 saptamaH sargaH / bakavadhavRttAntaH // ] ghaTTitasya tathA tena karISAgnerivAdhikam / dhagaddhagiti jajvAla tejastejasvinaH prabhoH // 666 // atha svabAhupAzena moTayitvA zirodharAm / / tamadho nyasya naH svAmI samArohadura:sthalam // 667 // labdhavikramapAkena bakenAkramya vakSasi / nirucchAsAM dazAM nItaH pramIta iva so'bhavat // 668 // prAvartata tato maGgha rakSaHkilakilAravaH / punarAsAditollAsaiH puSpitaM me manorathaiH // 669 / / tatra kRtrimamuNDe ca sumAyena prapaJcite / atra naH svAminazcaivaM visphUrjati parAkrame // 670 / / kulaM laGkApaterjetramityutsekapare mayi / tRNaM trilokImapyetAM manyamAne ca naH prabhau // 671 / / tena chadmapramItena parivartanalAghavam / taccakre dadRze yenauttarAdharyaviparyayaH // 672 // tribhirvizeSakam / bakavakSaHsthalArUDhaH saprauDhabhujavikramaH / muSTimudgaramudyamya nItimAnidamabhyadhAt // 673 // svayaM doSman ! pade viddhaH kaNTakenApi dUyase / prANAnapi pareSAM nu nityaM harasi lIlayA // 674 / / amAriM kArayAJcakre lar3ezaH paramArhataH / kulaM tasya kimetena kalaGkayasi karmaNA ? // 675 / / idAnImapi duSkarma dUrAnmuJcasi cedidam / tadbhavatvabhayaM tubhyaM naSTaM nAdyApi kiJcana // 676 // tasya tenAtisAmnA'pi prabhurabhyadhikakrudhA / jAjvalyate sma taptAjyamiva candanabindunA // 677 // abhyadhAcca kimAcArya iva vAcAla ! jalpasi ? / etA vAco na me kiJciccaranti zravaNAntike // 678 // 1. mRtaH / 2. daNDena muNDe ca pratyantara /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / mahAbalasya vRttAntaH // kSudhAtaH kalyavartaM tvAM vidhAya vidhinA'dhunA / sarvAsAmapi dAsyAmi tvadvAcAmuttaraM tataH // 679 // ityudIrya svadhairyeNa pratiSThAsubhRzaM prabhuH / pUrvakAyena nitarAmutpapAta papAta ca // 680 // AkrAntasyApi tenoccaiH svAminazceSTayA tayA / rakSolokasya zoke'pi hAsyamAsye samudyayau // 681 // so'bhyadhAnnaH prabhuM bhUyastadare ! smara daivatam / mahAmAMsAzinAM kvApi nahi kalyANasampadaH // 682 // iti vyAhRtya tenAtha nAtho'smAkamanAthavat / mUrdhAnaM muSTinA bhittvA prApyataiko'pi paJcatAm // 683 // vidyAviditavRttAntaH sumAyazca tadaiva saH / vihaGgarAjavegena vyAvRttyeha samAyayau // 684 // zrutveti vikramasphAraH kumAro'sau mahAbalaH / nihantuM tAtahantAraM svIcakre sAMyugInaMtAm // 685 // zakte'sminnocitaM yuddhaM tadbhaktyA'bhyarcya pRcchyatAm / kulavidyeti sambodhya ruddhaH saMvarmayanmayA // 686 // ekatAnena sA'nena devI samyagupAsitA / yadAdideza tadasau svayamAvedayiSyati // 687 / / mahAbalastato'vocanmadupAstivazaMvadA / devI mAmAdizadvatsa ! ruSaM tyaja zamaM bhaja // 688 // gatvA sAntvaya sadbhAvatatparaH puruSAnamUn / ete hi nihatAnItiprapaJcAH paJca pANDavAH // 689 // mayA purA'pi te tAtaH samAdiSTo bhRzaM yathA / pratIpaH pANDaveyAnAM mA sma bhUrvatsa ! jAtucit // 690 // 1. prAtarbhojanaM / 2. garuDavegena / 3. yuddhasajjatAm / 4. nihitA pratitrayapATho na sAdhuH / 15 20
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ [337 saptamaH sargaH / mahAbalasya rAjyAbhiSekaH // ] bhaktyAnukUlitA hyete kAmadAH kalpapAdapAH / bhaveyuH pratikUlAstu viSamA viSapAdapAH // 691 // mahAmAMsaniSedhaM cetvattAtaH pratyapatsyata / nAhaniSyattadA'vazyamenaM madhyamapANDavaH // 692 // tadgatvA vinayIbhUtvA tAn pitrIyitumarhasi / putrIyiSyanti te'pi tvAM santo hi natavatsalAH // 693 // iti devIsamAdezAdasmi yuSmAnupasthitaH / mAmapyAtmavidheyAnAmantyaM saGkhyAtumarhatha // 694 // pazyatAmatha paurANAM vyAjahAra vRkodaraH / AryapAdAH prasannAste nivartasva vadhAnnRNAm // 695 / / ityuktastyaktavAnso'tha tamadharmya vadhakramam / abhyaSiJcata sAmrAjye paitRke taM tapaHsutaH // 696 // ime te visphuratkIrtitANDavAH pANDavA iti / jJAtavadbhistadA paurairbhUyo'pi mumudetamAm // 697 / / nRpatizcaikacakrAyAH paurAzca tapasaHsutam / samaM vijJApayAmAsuH puryAM pAdo'vadhAryatAm // 698 // vinyastasvastikAM kAmaM toraNapravaNApaNAm / gandhAmbusiktasarvAdhvapuSpaprakaradanturAm // 699 // sabandhurbandhurazrIkAmekacakrAM yudhiSThiraH / mahAbalopanItena vimAnena tato'vizat // 700 // yugmam / AgantUnAmabhijJAbhirbhImaH paurapurandhribhiH / baddhAnurAgamaGgulyA sapramodamadIta // 701 // asau nagarajIvAturasau bakaniSUdanaH / jagurevaM purastasya bandino birudAvalIm // 702 // 1. adhInaH /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 338 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / ekacakrAnagare pANDavAnAM vAsaH // ekacakrAnarendreNa vinayA''namramUrtinA / nijaM saudhamanIyanta tadAnIM pANDusUnavaH // 703 // vAsarANi vyatikramya paJca SANi yudhiSThiraH / pitRrAjyAya satkRtya visasarja mahAbalam // 704 // paricaritapadAbjaH svairasAtatyasevA-vasarasarabhasAnAM nAgarANAM gaNena / vipuladhRtiranekAMstatra mAsAn kilaikaM, divasamiva sabandhurdharmasUnurninAya // 705 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye jatugRhahiDamba - - baka-vadha-nirUpaNo nAma saptamaH sargaH // 1. sevitacaraNakamalaH /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / pANDavAnAM prayANaH // ] [339 aSTamaH sargaH // ekadA tu kRzAM pazyannantarmanasamAyatim / ekAnte mantrayAmAsa bandhubhirdharmanandanaH // 1 // bhImopajJabakadhvaMsakItikolAhalodayAt / abhUma bhUmAvetasyAmavazyaM viditA vayam // 2 // iyaM ca samprati khyAtiH sarvathA'pyahitaiva naH / sannipAtajvarArtAnAM hArahUreva hAriNI // 3 // jIvato jAtu jAnIyAdasmAn duryodhano yadi / rAjyazrIdurmadaH kiJcidojAyeta dhruvaM tadA // 4 // tadupakramyate gantumito naktamalakSitaiH / yaH SAGgaNyaprayogeSu kAlajJaH sa hi sarvavit // 5 // omiti pratipedAnaiH sametastairyudhiSThiraH / sahaiva kuntIkRSNAbhyAM rajanyAmacalattataH // 6 // araNyapathapAnthAnAM teSAmako vRkodaraH / vibhAvaryAmavaSTambhayaSTirAsItpade pade // 7 // skandhaM mamAdhiroheti prArthanAyAM bakadviSaH / babhau mukhe'GgalikSepaH puro mAtuH punaH punaH // 8 // vatsalA zuzubhe kuntI prArthanAM tAmakurvatI / arthI punaH punardainyAt bhImastu zuzubhetamAm // 9 // nAdhyArohadadhiskandhaM putraklamabhayAt pRthA / mAtustu pAdacAreNa bhImasyAbhUdRzaM klamaH // 10 // 15 20 1. drAkSAvizeSaH /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 340] _ [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM dvaitavane gamanam // teSAM bhImo'bhavaddIpo nizi mArgaprakAzakaH / vidyA'navadyA tasyApi cAkSuSI karadIpikA // 11 // skandhArohArthanAbhaGgajAgarUkaruSi priye / / kRSNA cacAla pazyantI valitagrIvamagrataH // 12 // atizramAtsvayaM bhUtvA bhartuH kaNThAvalambinI / patipraNayabhaGgasya prAyazcittaM cakAra sA // 13 // AliGganopadAdAnAtsA tUSNImeva tasthuSI / AdezAtikramakruddhamanunItavatI patim // 14 // vakSo vakSojakalazairlasatpremarasormibhiH / niSicya kRSNayA patyustApaH sarvo'pyapAkRtaH // 15 // tasyA niSedhapAruSyamakurvANo vRkodaraH / nitAntamuditAkArazcakAra garimocitam // 16 // mArutirmAtaraM skandhe balAdAropya dakSiNe / priyAmAropayadvAme kramAbhijJA hi tAdRzAH // 17 // tadA pattIyitaM kvApi kvApi teSAM sakhIyitam / sUpakArAyitaM kvApi kvApi tena rathAyitam // 18 // bhImasAhAyakadhvastasamastAdhvaparizramAH / ahardivaM vahantaste dIrghamadhvAnamatyaguH // 19 // krameNa reNudigdhAGgAste malImasavAsasaH / yayurvaipulyanirluptadvaitaM dvaitavanaM vanam // 20 // kutrApi kurarI-koka-kokilA-kulamaJjulam / kutrApi vRka-zArdUla-zRgAla-vyAlasaGkulam // 21 // kvaciccampaka-puMnAga-nAga-kesara-bhAsuram / kvacijjarattarukrIDadhUka-ghUtkAradAruNam // 22 // svAdhyAyadhvanivAcAlatApasAzramamekataH / dvipa-dvIpi-vadhakruddhavyAdhasambAdhamanyataH // 23 / / caturbhiH kalApakam / 15 25 1. vistAreNa nAzitaH dvaitabhAvo yena tat / 2. maGgalam prati0 / 3. saMkaTam /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ [341 aSTamaH sargaH / dvaitavane pANDavAnAM nAnAvidhakrIDA // ] viditvA'tisulabhyAni kandamUlaphalAnyatha / vidadhurvasatiM tatra kAnane pANDusUnavaH // 24 // te vanyenApi veSeNa vahanti sma zriyaM parAm / tyajanti maNayastejastrapuNopahitA hi kim ? // 25 // bhImo navanavairvanyairAhAraiH sumanoharaiH / lIlayaiva samAnIya(taiH) prINayAmAsa bAndhavAn // 26 // dukUlakomalaiH snehAt sahadevo divAnizam / valkalopAyanairnavyairupacakre kuTumbakam // 27 // kRtvA palAzaiH pAlAzairuTajaM vikaTAjiram / bhakti cakre kuTumbasya nakulaH sa kulocitAm // 28 // kSudropadravakartRNAM nidhanAya dhanaMjayaH / / kuNDalIkRtakodaNDastasthau jAgradaharnizam // 29 // smarantI jinapAdAnAM dIne duHsthe dayAvatI / zAntyai sutAnAM dhANi kuntI karmANi nirmame // 30 // parameSThismRtau niSThAM grAhitAstanayAstayA / anAratamajAyanta tanmayIkRtacetasaH // 31 // vyApipriye tathA kRSNA sarveSu gRhakarmasu / yathA'tIva tadA teSAM medhitA gRhamedhitA // 32 // priyAmekaikazaste'pi kusumAbharaNairnavaiH / premNA'laJcakrire tatra vane sarvartuzAlini // 33 // sarvartusambhavaiH puSpaiH svayaM kAntairalaGkRtA / vireje draupadI sAkSAd RtUnAmiva devatA // 34 // pulindaprAbhRtairdRbdhaM kumbhikumbhotthamauktikaiH / hAraM manoharaM bhImaH preyasI paryadhApayat // 35 // vinayAttanayAnAM ca snuSAyAzcAtinistuSAt / sasmAra rAjasaukhyAnAM naiva kuntI kadAcana // 36 // 1. parNaiH / 2. vRddhiMgatAH /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 342 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dvaitavane priyaMvadasyAgamanam // draupadyA ca kalatreNa kuntyA mAtrA ca pANDavAH / kRtArthamAninaH prApuH sukhaM rAjyazriyo'dhikam // 37 // preyobhistaistathA zvazrvA mene sAnandamAnasA / nijAmapracyutAM rAjyasaMpadaM drupadAtmajA // 38 // cakre dharmasuto bandhusevAhevAkaraJjitaH / hastinApurasaMvAsAtpravAsamapi taM varam // 39 // ajasrasevAvasaraM prApya pUjye sahodare / catvAro'pi kanIyAMsaH kRtArthaM janma menire // 40 // anyadA'ntastaruzreNi dizatsu kizalazriyam / rave kareSu bhUpAlaH prebhAtasthAnamabhyagAt // 41 // vedyAM vetrAsanasthasya bhUpateH padapaGkajam / aGkamAropya bhIme'tha saMvAhayati bhaktitaH // 42 // nRpAntikaniSaNNAyAH kuntyA vacanavIciSu / arpitazrotrapAtrAyAM devyAM drupadajanmani // 43 // sahadeve mahIbharturAtapatraviDambinIm / svapa vinayAdhAre dhArayatyekataH sthite // 44 // nakule cAlayatyArAccAmaropamamaJcalam / nRpasyetyanujopAstirAjinyAM rAjyasampadi // 45 // vetradaNDopamaM pANau kodaNDaM dhArayandRDham / AyAntaM kathayAmAsa pAnthamekaM dhanaMjayaH || 46 // paJcabhiH kulakam / vyApAryA'mbhojasodaryAM dRzaM dUre mahIpatiH / uvAca rabhasAdvatsa ! kiM nAsau syAt priyaMvadaH // 47 // atha kRSNA vihasyA''ha kva nAmAtra priyaMvadaH ? | so'pyabhAgyaH kimasmadvat kiM ? vA'smAbhiH kariSyati ? // 48 // tato vilokayAmAsuste sarve purato dizi / kramAdabhyarNamAyAtastairnizcikye priyaMvadaH // 49 // 1. kizalaM pallavo- abhi0 1123 / 2. prAta: kAlasabhAm, yadi vA kAntiyuktasabhAm /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ [343 aSTamaH sargaH / yudhiSThira-priyaMvadayoH kSemakuzalavArtA // ] pratyudyAyAtha pArthena pradattAdbhutagauravaH / bhUmipIThaluThanmauliH sa nanAma yudhiSThiram // 50 // nibiDotkaNThamAzliSTo bhujAbhyAM pRthivIbhujA / sahadevArpite nIcairupaviSTaH sa viSTare // 51 // dRzA pIyUSavarSiNyA siJcanbhUpastamabhyadhAt / kaccitkuzalino vatsa ! tAtapAdAbjareNavaH ? // 52 // kaccitkalyANavAn kalpavAtsalyabharameduraH / / viduro nityamasmAsu kSemanirmANadIkSitaH ? // 53 // kaccidasmat priyaH saumya ! kSemavAnnaH pitAmahaH ? / droNaH kalyANavAnkaccidguruH pUjyatamottamaH ? // 54 // dhRtarASTraH sukhI kaccit pritA naH putravatsalaH ? / kaccidAsmAkamAtRRNAM jyAyasInAmanAmayam ? // 55 // kaccitpUrNAbhilASo'bhUdvAndhavo naH suyodhanaH ? / tatra pradIpanAdUrdhvaM kiM ca kiM ca tadA'bhavat ? // 56 // kathaM ca vayamatrasthA vidAMcakRmahe tvayA / etatsvarUpamasmAkaM priyaMvada ! vadAdbhutam // 57 // atha priyaMvado'vAdIdeva duHsthe'pi cetasi / vartante vapuSA tAvatsarve kuzalazAlinaH // 58 / / tasminnabhraMlihajvAle karAle jAtavedasi / dahyante pANDavA hA dhigityevaM pUtkRtaM janaiH // 59 // lokaH zokAkulaH kAmaM taM kRzAnuM kRzetaram / vegAdvidhyApayAmAsa bASpadviguNitairjalaiH // 60 // pradIpanena nAnena mama kiJcana dahyate / ityaudAsInyasustho'haM na kiJcidduHkhamaspRzam // 61 // netrayoH pAtratAM tatra bhaTitrIbhUtamUrtayaH / doSmanto yuSmadAkArA nAgarairninyire narAH // 62 // 1. prabhUtam / 2. bhaTivaM zUlapakvamAMsam / ardhadagdhamityarthaH /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 344] [pANDavacaritramahAkAvyam / priyaMvadena pANDavAnAM kathito vRttAnsaH // asau dharmasuto yasya mRtasyApi mukhAmbujam / dAsIkaroti nijayA pArvaNendumapi zriyA // 63 // eSa sthUlavapurbhImo bhujAvAnayamarjunaH / bRhadvandhusamIpasthau mugdhau saumyAvimau yamau // 64 // iyaM kuntI jaganmAtA na mAtA bhuvanatraye ! / tuSArAdrituSArAMzuzubhrA yasya guNAvalI // 65 // asau drAghIyasIM nidrAM gatA drapadanandinI / yA preyasyapi paJcAnAmucyate sma mahAsatI // 66 // itthaM nizcitya nizcitya deva ! yuSmAMstathA janaiH / rudyate sma tathA sarvai ruditaM pAdapairapi // 67 // caturbhiH kalApakam / yuSmadguNAnurAgeNa vIkSya tAn krandato bhRzam / AsIjjJAtaprabandhasya vikalpo mama cetasi // 68 // kvApi te puNyanAmAnaH svairaM jagmuH suraGgayA / hA ! dagdhAH pANDavA ete mudhaiva vilapantyamI // 69 / / tataH kutUhalAd gatvA te mayA paJca vIkSitAH / yuSmadatyantasAdRzyAnmUDho'thAhamacintayam // 70 // dhUmastomena nAdrAkSuH suraGgAdvAramAkulAH / tenAgnerindhanIbhUtAH svAmino mama pANDavAH // 71 // yadvA kAntAradaurAtmyAdetatte tenire svayam / bhaveddhi tAdRzI buddhiryAdRzI bhavitavyatA // 72 // iti pratyakSato jAtayuSmadvyApattinizcayaH / tArapUtkAraparyAptarodorandhamarodiSam // 73 // aspRzaM samatAmanyaiH zokenaivAnujIvibhiH / bhaktinirvahaNe tvasmistebhyo'hamadhamAdhamaH // 74 // manvAnAstRNavatprANAn yatte tvAmanvagustadA / darzayAmyeSa vo vaktramahaM tu priyajIvitaH // 75 // 15 20 25 1. vyApattiH-maraNam / 2. rodasI-dyAvApRthivyau /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / vidurAdinAM zokaH // ] tato gajapure gatvA vArtAyA vaH zucA janam / ekaM duryodhanaM muktvA svasadharmANamAdadhAm // 76 // devena pANDunA channamAryeNa vidureNa ca / pRSTo'haM kathyatAM bhadra ! bhadraM me tanujanmanAm // 774/4/ acIkathaM yathAdRSTamiSTetaradahaM tayoH / tAvapyazRNutAM pazcAtpUrvaM mUrcchAmagacchatAm // 78 // mayopavIjya caitanyaM lambhitau tau vilepatuH / hA ! vatsAH ! stha kathaM dagdhA dahanena durAtmanA // 79 // kathaM zikSA'smadIyA'pi vismRtA vaH zubhodayA / yadvA matirviparyeti vedhasi prAtikUlike // 80 // viduSA vidureNAtha pitA te samabodhyata / zoko nirvAryatAmArya ! mano dhairyAya dIyatAm // 81 // sarve kimadhunA pUrNAH pizunAnAM manorathAH ? / kiMvA priyaMvado bhrAntaH saMzayo'yaM mamAzaye ? // 82 // dinaiH katipayaireva sarvamAvirbhaviSyati / ApadaH saMpado vA'pi na syuzchannA mahAtmanAm // 83 // vidurasyAnayA vAcA svalpIcakre zucaM bahiH / babhAra bhUyasIM devastAmantarmanasaM punaH // 84 // mAtaraH satyavatyAdyA vyapadyanta zucA'nayA / na hi dAvAnalajvAlAM sahante mAlatIlatAH // 85 // vidurAzvAsanAvAkyairmahApadvArtayA ca vaH / deva: pANDuriyatkAlamAsIjjIvanmRtopamaH // 86 // kIrtirbakavadhodbhUtA svardhunIvAdhunA tava / pAvayantI bhuvaM deva ! hastinApuramabhyagAt // 87 // sakhyaM maSyAH sudhAyAzca sItA'pi yugapattadA / alambhayadamitrANAM mitrANAM ca mukhAni sA // 88 // 1. viparItA bhavati / 2. amriyanta / 3. gaGgA / [ 345 5 10 15 20 25
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 346] [pANDavacaritramahAkAvyam / zakuni-duryodhanayoH mithovArtA // tadAnIM yuSmadIyaistaiH zrutairapi yazojalaiH / devastaM nibiDaM pANDuH zokapaGkamapAkarot // 89 // sa pANDunA parityaktaH sarvaH sukhaviparyayaH / sAbhimAna ivorvIzaM duryodhanamazizriyat // 10 // na priyAGke na palyate na vane bhavane ca na / na sthale na jale kvApi ratimAlambate sma saH // 91 // athAbhyetya tathA'vasthaM zakunistamabhASata ? / dharAdhava ! tava vyAdhirAdhirvA ko'yamutkaTaH ? // 92 // yena dAvAnalajvAlAdagdhasthANUpamaM vapuH / vahase sahasA'smAkaM brUhi daMdahyate manaH // 93 // athAbhyadhatta gAndhArItanayo durnayaikabhUH / sarvaMsahaH sahAyo'smi tvaM mAtula ! mamAtulaH // 94 // pazya mAM viphalArambhaM kRtvA jIvanti pANDavAH / virodhini vidhau puMsAM vRthaiva syurmanorathAH // 15 // viSaM pIyUSagaNDUSaH pazya teSAmajAyata / jAtuSAgAradAho'pi payovAhajalaplavaH // 16 // hiDamba-baka-kirmIravadhADambaraDiNDimaiH / / bhurbhuvaHsvastrayIraGge teSAM kIrtiH pranRtyati // 97 // Ajanma vidviSo ye te jIvantItyapi duHsaham / kiM punarjanitAnandA nandanti pratipattanam // 98 // dhuryo marmAvidhAmeSa vyAdhirmAM bAdhate'dhikam / tadetasyAgadaGkAraH sampratyapratimo bhava // 99 // ityudIrNamanaHkhedamAkalayya suyodhanam / sadA durnayadurgandho gAndhArIbAndhavo'bhyadhAt // 100 // tvayi devendrazauNDIryAvamantari nihantari / yamagehAGgaNArabdhatANDavAn viddhi pANDavAn // 101 // pANDavAH kva ? bhavAn bhUmImaNDalAkhaNDalaH kva ca ? / kaH sAmyaM bahu manyeta khadyotadyutimAlinoH ? // 102 // 15 20 25
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ [347 aSTamaH sargaH / zakuni-duryodhanayoH mitho vArtA // ] yarjitabhujenedaM tvayA sAmrAjyamarjitam / zatAMzenApi tannAsId yudhiSThiramahIpateH // 103 // sAvalepAstapaHsUnorAjJAM ye nAnumenire / te'pi bhUpatayo jAtAstavAdezavazaMvadAH // 104 // santyete hastimallasya pratimallA iva dvipAH / ete ca devadevAzvabAndhavAH saindhavAH puraH // 105 // sAmparAyikasaJcArakRtArtharathino rathAH / pattayazcApyupAnItavairivAtavipattayaH // 106 // camUramUdRzI vizve tvadRte kasya dRzyate ? / tamopahA ravereva kevalaM kiraNAvaliH // 107 // zrIriyaM te kRtArthIsyAtpazyeyuryadi pANDavAH / dRSTA mitrairamitraizca saMpat saMpannigadyate // 108 // gokulAlokanavyAjAvraja dvaitavanaM vanam / tatastatra dazAM zocyAmupetAnpazya pANDavAn // 109 / / rAjA rAjyacyutAn bhogI bhogaiH kAmamapAkRtAn / sasainyo niSparIvArAnakRzo'tikRzAGgakAn // 110 // yadA vIkSiSyase tAMste tadA modiSyate manaH / anyAzcitrAtapApAye syurdhAnyasya mukhe zriyaH // 111 // te'pi tvAmadbhutazrIkaM dRSTvA mlAsyanti nizcitam / vyathante pArvaNe candre dRSTe dantA hi dantinAm // 112 // yadvIkSyate vipakSANAM mAnibhiH zrIvipadgataiH / sa eva mRtyureteSAM mRtyustu na tu jIvitam // 113 / / atha satyavrataM bandhoranapekSya zubhaistava / sAmarSAvAyudhaM dhattaH kare bhImArjunau yadi // 114 // tato jAnIhi saJjAtaM bhUmaNDalamapANDavam / mahArNavamivAnIkaM tava ko hi skhaliSyati ? // 115 // 1. mukhazriyaH /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 348] [pANDavacaritramahAkAvyam / priyaMvadena pANDavAnAM kathito vRttAntaH // tadimaM zakunemantraM karNaduHzAsanAvapi / zaMmanyAvanumenAte duSTAtmAno hyamI trayaH // 116 / / tato'smAcchakunemantrAdduSTAzayatayA tayA(thA) / yuSmadantikamAgantA kadAcana suyodhanaH // 117 // evaM vibhAvya manasA sAvadhAnatayA bhRzam / yuSmAbhiH stheyamityetaduktaM viduravAcikam // 118 / / vidureNedamAkhyAya yadA'haM prahitaH purA / idaM mayA tadA pRSTaM kutra te santi pANDavAH ? // 119 // vidureNa samAdiSTaM pUrve'hni nRpasaMsadi / AyAtairekacakrAtazcarairAveditaM hyadaH // 120 // ekacakrAsthitairdeva ! zuzruve'smAbhirIdRzam / purasya nikhilasyAsya dattAH prANAH pRthAtmajaiH // 121 // ciraM nandantu bhUyo'pi rAjyaM kurvantu pANDavAH / sUryAcandramasau yAvajjIvantvAsmAkajIvitaiH // 122 // dhanyA kuntyeva yatkukSisarasIsarasIruhaiH / ebhiH kRpAjapArAmairAmoditamidaM jagat // 123 / / parIprANaharaH so'yaM pApapaGkabako bakaH / apareNAntareNAmUn kiM prasahya nigRhyate ? // 124 // pratipanthI yathA'smAkamamIbhirlambhitaH kSayam / tathaiSAmasmadAzIbhirvipakSaH kSIyatAM kSaNAt // 125 // aho ! amISAM mAhAtmyaM vaseyuryatra pattane / Itirna tatra nAnItirna vyAdhirna ca viplavaH // 126 // na mArina ca durbhikSaM na ca bhI: paracakrajA / kevalaM sukhasaMpadbhirmodante saprajAH prajAH // 127 // yugmam / careyaryadi kAntAre pracchannA api te kvacit / tatrApi pAdapAH satyaM nityapuSpaphaladdhayaH // 128 // 15 20 25 1. paNDitamAninau / 2. duryodhanasabhAyAm / 3. svare vA (he.1.3.24) /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / priyaMvadasya kathanam // ] anyonyaM kalahAyante na zAzvatikavairiNaH / dadhate rasasaundaryamanyadvanyaphalAnyapi // 129 // atha pRSTho jano'smAbhiH kva te samprati pANDavAH ? | tenApyAkhyAyi te bhadrA yayudvaitavane'dhunA // 130 // athAgamAma taizcihvairyatre te santi pANDavAH / pulindavRndamadhyasthAMstAMzcApazyAma nizcalAH (lAn ) // 131 // sahakAratarormUle vanyamAsanamuttamam / prAtastadA vimuktAdhivyAdhistasthau yudhiSThiraH // 132 // na kevalaM vinItAstamupAsAJcakrire'nujAH / dUraM muktAnyakartavyA AraNyAH pazavo'pi ca // 133 // pANDaveyasabhAbandhoruTajadvAravartinaH / parAvartata na cchAyA tasya mAkandabhUruhaH // 134 // teSAmadbhutalakSANi svayaM sAkSAtkRtAnyapi / api jihvAsahasreNa ko varNayitumIzvaraH ? // 135 // zrutveti pANDavodantaM tadA jajJe suyodhanaH / maSIbhiH snapitaH kiM nu nIlibhiH kiM nu raJjitaH ? // 136 // sa viSaNNatadAsthAnaM visasarja caraiH saha / puMsAmuditvare duHkhe na kiJcidapi rocate // 137 // tatastvamapi cAroktaistatra taistaiH priyaMvadaH ! / lakSaNairlakSaye rmaGkSu pANDavAnAM nivezanam // 138 // Adizya vidureNaivaM prahito'haM hitAya vaH / ekacakrAM purIM pazyankrameNAtra samAgamam // 139 // nakulaM dandazUkena hariNaM hariNAriNA / saha krIDantamAlokya vijJAsiSamihAsmi vaH // 140 // [ 349 ityuktavantamatyantaprItastaM pavanAtmajaH / papraccha vartate rASTre dhArtarASTraH kathaM katham ? // 149 // 1. agacchAma / 2. statra te yatra pANDavAH iti pratitraye0 / 3. asmi ityavyayamahamarthe / 5 10 15 20 25
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350] [pANDavacaritramahAkAvyam / priyaMvadena kathitA duryodhanasya dazA // sa kiM zAstyadhunA dhAtrImanayena nayena vA ? / snehAttamanurudhyante bhISmadroNAdayo'pi kim ? // 142 // iti pRSTo yathAdRSTaM samAcaSTa priyaMvadaH / kurunItiranItizca naiti rAjJi suyodhane // 143 // pitarIvAtivAtsalyAtprajA'bhyudayatatpare / saMpadbhiH kuravastasminprazAsati cakAsati // 144 // puruSArthAH kilaikatra nivAsaspRhayAlavaH / nave tatra dharitrIze na bAdhante parasparam // 145 // sa prajJAmRtakulyAbhiH secasecamanAratam / anapAyamupAyaDUMnAdatte phalamuttamam // 146 / / AkarNitabhavanmRtyunirAzIbhUtamAnasAH / bhISmAdyAzcakrire tena sarvathA''tmavazaMvadAH // 147 // saMpratyAvarjitAstena dAnena vinayena ca / prANairapi samIhante te vidhAtuM tadIpsitam // 148 // AtmAnaM manyate kSoNiSaTkhaNDAkhaNDalopamam / / sa yadyapi tathApyantarbhavadbhyo vahate bhiyam // 149 // arjunAttarunAmno'pi sa smRtArjunavikramaH / bhIto muJcati niHzvAsAnkampate ca muhurmuhuH // 150 // vane vRkodaraM kvApi dRSTavA smRtvA vRkodaram / mRgavyavyAvRto'pyAzu sa khidyati bhayAturaH // 151 // svapne bhImArjunau vIkSya drutaM jAgarito bhayAt / sa kSobhaM lambhayatyevaM bhRzaM bhAnumatImapi // 152 // ityAkarNya tapaHsUnuH pratyuvAca priyaMvadam / magirA bhadra ! vijJApyau tau tAtavidurau tvayA // 153 // nikhilaM yuSmadAdiSTaM prahRSTAH pratizuzrumaH / namasyAmazca bhaktyA vaH kSoNImilitamaulayaH // 154 // 15 25 1. kuruSvItiranItizca0 prati / 2. vyApRto pratau /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / priyaMvadavisarjanaM draupadyAdInAM krodhodgArAH // ] snehAdApadamasmAsu naivAzaGkitumarhatha / yuSmadAzIrbhirasmAkaM ripurna prabhaviSyati // 155 // kRkalAsaH kRtollAsamArUDhaH zikharaM vRteH / vyutpazyansatiraskAraM bhAskarasya karoti kim ? // 156 // iti dharmasutaH prItaH samarpya prativAcikam / satkRtya vanyasatkArairvisasarja priyaMvadam // 157 // dhASTrrvyaM tad dhArtarASTasya zrutvA zravamaduHsaham / vihAya straiNamaryAdAM jagAda drupadAtmajA // 158 // chadmanA medinIM jitvA kRtvA me kezakarSaNam / dattvA kAntAravAsaM ca ripurnAdyApi tRpyati // 159 // evaM vanecarAnasmAn yenAgatya jighAMsati / nirmaryAdA hyakRtyeSu matsaracchuritAzayAH // 160 // devi ! vandhyeva kunti ! tvaM na zUraprasavA kimu / putriNInAM trapAkAri kathaM klIbaprasUrabhU: ? || 161 // aho subAhavaH pANDoH sUnavo'bhinavaujasaH / purataH pazyatAM yeSAM priyA kezeSu kRSyate // 162 // Aryaputra ! tapaHsUnuH satyameva tvamucyase / ripoH paribhave'pyevaM kSamA te kathamanyathA ? // 163 // nikAraM kuruvaMzo'pi saMsaheta yadIdRzam / tarhi sA nAma nirnAma nirmamajja manasvitA // 164 // yadi nAma vanaklezo lezato'pyasti nAtmanaH / kiM dunoti na te ceto bandhudattApado'pyasau ? // 165 // sUkSmakSaumocitA ye'mI bandhavastava bhUdhava ! / valkalAni vasAnAMstAn kimu pazyanna lajjase ? // 166 // [ 351 bhrAtaraH sindhurArohakelidurlalitA hi ye / carantaH pAdacAreNa tvAM vyathante na te kimu ? // 167 // 1. nA''sIraprasavA pratau / 2 tiraskAram / 3. dattApade dattapado iti pratyantarapAThaH / 5 10 15 20 25
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 352] [ pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAdInAM krodhodgArAH // vane'smin klizyate snehamohitA vo hitAya yA / devI sA'pi na kiM kuntI tavodbodhayati krudham ? // 168 // nizcinto'si kimevaM tvamasAvabhyeti te ripuH / uttiSThasva tataH svAmin nidhehi dRzamAyudhe // 169 // pratijJAbhaGgabhIto'tha na tvamutsahase svayam / ihAyAtamariM hantuM bhIma - pArthau tadAdiza // 170 // athainAM draupadIvAcamiSTAmanuvadaMstadA / bhImo'bhyadhatta devAsti tavAjJaiva mamArgalA // 171 // tavAdezaM vahanmUrdhni purA'haM nAhanaM ripum / taM jighAMsumihA''yAtaM na sahiSye'dhunA punaH // 172 // deva ! prasAdito'si tvamAgatazcetsa durmatiH / tadA mama gururna tvaM na vidheyo'pyahaM tava // 173 // hastinApurasAmrAjyagarvaparvatamastakAt / lIlayaiva parAjitya pAtayiSyAmi vidviSam // 174 // athAsyA bhImabhAratyAstadA vAcaH kirITinaH / vivRNvatyastamevArthaM bhASyalIlAyitaM dadhuH // 175 // / etAsteSAM giraH zrutvA vAcamUce yudhiSThiraH / abhyadhIyata yuSmAbhiH kSatravaMzocitaM vacaH // 176 // paraM mamAnurodhena hAyanAni kiyantyapi / bahudhA'pi virAdhyantaM vipakSaM kSantumarhatha // 1774/ vanavAsAvadhau pUrNe tIrNe satyavrate mayA / ko yuSmAnabhyamitrINAnskhaliSyatyarNavAniva ? // 178 // tadA bhImAd raNe bhImAdduHzAsanasamanvitaH / labdhA duryodhanaH kRSNAkezAkarSaNaniSkriyam // 179 // tadidAnImito gatvA sevyantAM svaHsanAbhayaH / ullasallavalIgandhA gandhamAdanabhUmayaH // 180 // 1. vinayasyaH, abhi0 432 / 2. svargatulyAH /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ [353 aSTamaH sargaH / pANDavAnAM gandhamAdanaparvate gamanam // ] nijazrIgarvito'rAtirna dRzyeta tathA sati / vanavAsakRzAstena dRzyemahi vayaM na ca // 181 // pratyapadyanta bhImAdyAstAmAjJAmagrajanmanaH / / apyulluNThadhiyAM puMsAM gurvAdezo navAGkazaH // 182 / / mAtRbhrAtRpriyopetaH pratasthe'tha mahIpatiH / udAttaH saha yUthena yUthAdhipa iva dvipaH // 183 // varivasyansa tIrthAni namasyaMzcAraNAnmunIn / nAnA citrANi pazyaMzca yayau pUrvottarAM dizam // 184 // kramAdbhuvamatikramya taTinIzailasaMkaTa(TA)m / bhUdharaM sa yayau sAdhu bandhubhirgandhamAdanam // 185 // naktamindUpalodvAntairvAribhiryatra pUritAH / prAvRSeNyAM taraGgiNyaH zazvadaznuvate zriyam // 186 // priyairupAsitopAntA yasminnAdezavartibhiH / vilAsAn dadhate tAMstAnIpsitAnapsarogaNAH // 187 // tasminsvAduphalazlAghyebhUrinirjharazAlini / babandhurvasatiprItiM pANDaveyA nirAdhayaH // 188 // sarvartukamanIyAnAM vanAnAM rAmaNIyakam / teSAM vismRtimAninye tatra zatruparAbhavam // 189 // kuntI kriyAsu dhAsu tatra vyApRtamAnasA / hastinApurarAjyasya na sasmAra manAgapi // 190 // viditvA'tha samIpasthamindrakIlaM nagottamam / savyasAcI mahIbharturdarzayAmAsa vismitaH // 191 // deva ! yannitarAmindraH krIDatyatra zacIsakhaH / indrakIla iti khyAti tataH prApadasau giriH // 192 // khecraiyomgairev khinnazchAyA mahIruhAm / atrAdhogAmitigmAMzau sevyante sAndrazItalAH // 193 // 1. sevamAnaH / 2. bhUdhavaH pratidvaye0 /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya vidyAsmaraNam // vIkSya svapratimAmanyastrIzaGkAkupitAH priye / surIH prasAdayatyabjavAyuryatrAmbukeliSu // 194 // asAdhusAdhuputrAbhyAM pitevAsau divAnizam / sUryakAntendukAntAbhyAM tApaM zaityaM ca labhyate // 195 / / madhyemaNitaTIkroDaM paribhrAmyannabhomaNiH / nityaM kandalayatyasmin kiMnarINAM maNibhramam // 196 // tadasminyuSmadAdezAdupetya gurugare / ArAdhitacarIvidyAH punarAvartayAmyaham // 197 // ityApRcchya nRpaM kuntIM praNamya vinayAnataH / yAjJasenI sa sambhASya yayau tasmin dhanaMjayaH // 198 // gacchato'sya tapaHsanaraGgalIyakamaGgalau / tAtakhyApitamAhAtmyaM balAdeva nyavezayat // 199 // jiSNurmaNimayaM tasminnarhatprAsAdamuttamam / adrAkSIt tarkayannanyaM bhUdharopari bhUdharam // 200 // zazAGkopalasopAnAM vikacotpalazAlinIm / utkallolajalAM vApI so'pazyattasya vAmataH // 201 // tasyAM snAtvA gRhItvA ca vikacAmbhojasaJcayam / arcAmAnarca tasyAntargatvA''dyasya jinezituH // 202 // stutvA stotraijinaM jiSNuH kRtavAnaSTamaM tapaH / tapo hi vihitaM tIrthe bhavediSTArthasiddhaye // 203 // jinavezmAntike'dhyAsya pAvanImavanI kvacit / sa parAvartayAmAsa vidyopaniSadaM nijAm // 204 // prAdurbabhUvurbhUyo'pi puratastasya devatAH / kiM kurma ityajalpaMzca ko na bhaktervazaMvadaH ? // 205 // smRtAbhiH sannidhAtavyaM bhavatIbhirdrataM mama / Ahato vaH smariSyAmi manthane paripanthinAm // 206 // 20 25 1. sUryaH / 2. ArAdhitaprAyAH / 3. zatrUNAm /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ [355 aSTamaH sargaH / arjuna-kirAtayoH vRttAntaH // ] iti vijJApya satkRtya sarvA vidyAdhidevatAH / upakArotsukAH kAmaM visasarja dhanaMjayaH // 207 // yugmam / gatAsu tAsu pArtho'pi zailalakSmIdidRkSayA / nandanodyAnasadhrIci vijahAra vane vane // 208 / / bANabhinnavapuH kazcidyamasairibhasannibhaH / niHzUkaH zUkarastena dRSTaH sammukhamApatan // 209 // krudhA'sau dhruvamabhyeti nRzaMso majjighAMsayA / evaM vimRzya so'dhijyaM dhanuSmAn dhanurAdadhe // 210 // pArthena potriNaH prANamArgaNo'kSepi mArgaNaH / dattvA prANAMstirazcApi tena so'tha kRtAthitaH // 211 // AgataH zUkarAbhyarNe bANagrahaNahetave / AyAntaM raudramadrAkSIt kirAtaM kaJcidarjunaH // 212 // saguNaM dhArayandhanva yamabhrUbhaGgabhaGgaram / zarAMzca paJca-SAnpANau so'pyupakroDamAyayau // 213 / / pArtho'tha pazyatastasya svarNapuGkhamanoramam / AdadAno nijaM bANaM babhASe tena sauSThavAt // 214 // saumya ! vIkSe tavAcAramAkAravyabhicAriNam / kvAnyathA puNyamUrtistvaM ? kva ca stainyamamUdRzAm ? // 215 // varaM tRNamiva prANAMstyajantyujjvalabuddhayaH / na punarjAtu karmegA''driyante malImasam // 216 // sadAcArasamIcInA bhikSA mAdhukarI varam / aticAryo'pyanAcAradUtAhUtA na tu zriyaH // 217 // tanmAmakInamAraNyapazuzoNitapAyinam / viSadigdhazikhaM nainaM vizikhaM hartumarhasi // 218 // mayA'sau kurucandrasya tava drohasamIhayA / varAharAhurAgacchan budheneva nivAritaH // 219 // 1. yamarAjamahiSatulyaH / 2. zUkarasya / 3. mArgeNotkSepi0 pratitrayapATho na samyagAbhAti / 4. atisundarAH /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 356] [pANDavacaritramahAkAvyam zabarArjunayoH saMghAdaH // tataH svacchandamAcchindan bANaratnamidaM mama / hanta pratyupakArArthamitthaM prakramase kimu ? // 220 // ripuvyApAdanapaNakrItaM mitraM bhaviSyasi / ityAzA mama dUre'stu pratyarthI pratyutAbhavaH // 221 // amunA saJcarante cedvartmanA tvAdRzA api / pathikastatpathi nyAyye ko nAma bhavitA ? vada // 222 // athAsi tvamamuM divyaM pRSatkamabhilASukaH / tvanmaitrIsukhasAkAkSaM tat kiM prArthayase na mAm ? // 223 // arthinAM prArthanAbhaGgaM vidhAtuM nAsmi zikSitaH / puNyaprAgalbhyalabhyo hi tvAdRzaH praNayI janaH // 224 // yaste muktAparApekSamiSoreSa heThagrahaH / na te sa mAmanirjitya nirvAhamavagAhate // 225 // iti vyAhRtya virataM taM bIbhatsurabhASata / udIritamidaM sarvamasatyaM satyavattvayA // 226 // svabANagrahaNe keyamupAlambhaparamparA ? / lumpanti hanta maryAdAM durjanAH sujaneSvapi // 227 // durjanaH kAlakUTazca jJAtametau sahodarau / agrajanmA'nujanmA vA na vidmaH kataro'nayoH // 228 // mAM cauraMkAramAkrozankrUracetA muhurmuhuH / ' bhavitAsi kathaM mitramamitraH prakaTo'si yaH // 229 // kA nAma pAmareNAstu saGgatirmatizAlinaH ? / tamaskANDena caNDAMzoH sauhArda hanta kIdRzam ? // 230 // kalayAmi na kAluSyaM durvAkyairimakaistava / kimAravaiH zRgAlAnAmibhAriH kSubhyati kvacit // 231 // enamahnAya gRhNAmi pazyataste nijaM zaram / asti dordaNDayoH zaktiryasyAsau mAM niSedhatu // 232 // 20 25 1. zaram / 2. anyApekSArahitaM yathA syAttathA / 3. svayaMgrahaH pratyantare / 4. iti jJAtaM mayA ityarthaH kartavyaH anyathA jJAtAvetau iti pAThaH syAt / 5. siMhaH /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ [357 aSTamaH sargaH / kirAtArjunayoryuddham // ] na narendro na devendraH khecarendro'pi no puraH / tvayyapyadhijyatAM bibhrat trapate hanta me dhanuH // 233 / / athA''ha zabarasvAmI saumya ! mithyA pragalbhase / phaNinaH kiM phaNATopaH kuryAtkhagapateH puraH ? // 234 // tattiSTha sauSThavamidaM mA tyAkSImayi yoddhari / / iti jalpannanalpojAH saMdadhe zabaraH zaram // 235 // valgitaM phAlguno'pyasya pazyanbANAsane zanaiH / ropamAropayAJcakre kirizoNitazoNitam // 236 // akharvamaurvITaGkAraH sAhaMkArastayostataH / viDambitayugAvartaH prAvartata raNo mahAn // 237 // niSAdisAdibhImena ni:sImena sameyuSA / tadA gajAzvavRndena pulindaH paryavAryata // 238 // yAvatpratibhaTaM bANAnmuJcatA savyasAcinA / tasya kSaNAdanIkasya didize kAndizIkatA // 239 / / pArthabANAGkitAH sainyA vyAvartante sma te yadA / tadA'sau darzayAmAsa yuddhakauzalamAtmanaH // 240 // tadAnIM draSTukAmAnAM vimAnairkomacAriNAm / vyomAbhogataDAgo'bhUtsaMkulaH kamalairiva // 241 // vAramvAramajAyanta tenArdhapathakhaNDitAH / patriNaH zvetavAhasya niHsvasyeva manorathAH // 242 // asmArSIdastramAgneyamarjunaH sphUrjadUrjitam / dAvAnalamayo yena sarvato'jani parvataH // 243 // astramAhvat kirAto'pi vAruNaM tannivAraNam / prAvRSeva jalAsArairyenAdrirniravApyata // 244 // zastrairastraizca durvAramavadhArya tamarjunaH / dhanurvihAya bAhubhyAM yoddhaM kruddhaH pracakrame // 245 / / 1. garuDasya / 2. zaram / 3. arjunasya /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 358] [pANDavacaritramahAkAvyam / kirAtoktaH indrAkhyavidyAdharanRpavRttAntaH // vimucya cApamuttAlaH pulindo'pi kalAnidhiH / niyuddhamuddhatArambhamArebhe kapiketunA // 246 // madotkaTabhujAsphoTaravasaMstavapIvaraiH / atruTannadrikUTAni tayozca raNadaduraiH // 247 // . dantaghAtAniva tadA dadatau talahastakAn / kuJjarAviva rejAte tau kirAta-kirITinau // 248 // pUrvakAyonnatairmallayuddhamatyuddhataM tayoH / AsanotthAyamAloki gaNaidiviSadAM divi // 249 // athAvasaramAsAdya tamupAdAya pAdayoH / / mUrdhAnaM paritaH pArtho bhramayAmAsa lIlayA // 250 // zilAyAM yAvadekasyAmAsphAlayati phAlgunaH / tameva tAvadadrAkSIdivyAkAradharaM puraH // 251 // indrajAlamidaM kiJciditi vismitamAnasam / kirITinamabhASiSTa so'tihRSTaH kRtAJjaliH // 252 // tava zauryaparIkSArthaM mayA mAyeyamAhitA / varaM vRNISva tuSTo'hamamunA vikrameNa te // 253 // prasAdhya vidyAH prajJaptipramukhAH prAptavaibhavam / avaihi mAM vizAlAkSatanayaM candrazekharam // 254 // sApadaH suhRdaH kArye tvadantikamupAgamam / taptasya viSTapasyArthe kSIrodamiva vAridaH // 255 // AstAM varastAvadayaM samaye prArthayiSyate / kAryaM brUhIti pArthena sa pRSTaH punarabhyadhAt // 256 / / ito'sti puramabhyarNe vaitADhyagirimaNDanam / avanIvanitAratnanUpuraM rathanUpuram // 257 // tatra zatrumRgAkSINAM kSapitAkhilamaNDanaH / namerabhavadAmnAye nAmnA vidyutprabho nRpaH // 258 // 15 20 25 1. bAhuyuddham / 2. paricayaH / 3. raNameghaiH / 4. kiMsviditi / 5. vaMze /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / indrarAja vRttAntaH // ] tasyAbhUtAM sutau tIvratejasA vipulaujasA / indrAbhidhastayorAdyo vidyunmAlI tathA'paraH // 259 // saMsthApyendraM nije rAjye svArAjyasuhRdi svayam / kaniSThaM yauvarAjye ca pravrajyAmAdade nRpaH // 260 // ciratnAnAM yatInAM ca bhUpatInAM ca vartmanA / munIndrazca narendrazca prapedAte paraM padam // 261 // indro na nAma nAmnaiva saMpadA'pi babhUva saH / sarve tatrendraparyAyAH prAyujyanta janaistataH // 262 // / indreNa sarvathA tyaktAM yuvarAT yauvanoddhataH / kRpayeva samAdatta sAdaraM durvinItatAm // 263|| gRhANa dArAnpaurANAM sarvasvAni muSANa ca / puSANa ca mahApIDAM sa purImityupadravat // 264 // tataH paurairupAlabdhaH saMtaptairnItivatsalaH / kRtvaikAnte kanIyAMsaM kSoNIpatirazikSayat // 265 // samajAyata vairAya tasmizikSA'pi durmade / viSAya kiM na pIyUSamapi syAtpannage'rpitam ? // 266 // atha muktvA purIM kopAddurAtmA tasthivAnbahiH / nijavaMzanabhazcandramindramucchettumicchati // 267 // nivAtakavacA nAma kharadUSaNavaMzajAH / rAkSasAH suhRdastasya suvarNapuravAsinaH // 268 // bhUyAMsaste balIyAMsaH kRtAntAdapyabhIravaH / tato lokena sarveNa kIrtyante kAlaketavaH // 269 // tAlunyekapade viddhe samaM pANitalena yat / vipadyante nigadyante tena te talatAlavaH // 270 // nityaM yutastairdo: prauDhairvaitADhyAbhyarNavartibhiH / samAskandatyavaskandairvidyunmAlI svamagrajam // 271 // 1. svargasadRze / 2. purAtanAnAm / 3. dhATIbhiH | [ 359 5 10 15 20 25
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 360 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / indravidyAdharavRttAntaH // saGkrandanastadAkrAntAvanalaMbhUSNudorbalaH / bhItabhItassadaivAste pihitaiH puragopuraiH // 272 // indraH daH sopadravaM rAjyamAkalayya kalAnidhiH / anvayuGkta budhaM nAma naimittikaziromaNim // 273 // amI durvAradorvIryA durjayA mama vairiNaH / kathaJcanApi jIyeran yadi tadbhadra kathyatAm // 274 // jJAnenAlokya so'pyAha devAmI tava zatravaH / vijIyante'rjunenaiva naiva cAnyena kenacit // 275 // nAstyeva tatsamo dhanvI trailokye'pi vilokyatAm / yaccApAdyugapadyAvadamitraM syu patatriNaH // 276 // vidyAH prasAdayannadrAvindrakIle'sti so'dhunA / prArthyatAM prArthanAzUrastadgatvA prazrayojjvalam // 277 // ityAkhyAtavatastasya kRtvA satkAramAdarAt / mAmabhyarNasthitaM snehAd vyAharatkhecarezvaraH // 278 // sakhe ! khedApanodAya yatasvA'rjunamAnaya / puMskuJjareNa tenArInunmUlaya tarUniva // 279 // kiM cArjunena saujanyamastyeva tava paitRkam / prAk pANDunA vizAlAkSo baddhaste mocitaH pitA // 280 // iti tvAM mitrakAryArthaM pArtha ! so'hamupasthitaH / tadehi dehi bhUyo'pi rAjyamindrasya paitRkam // 281 // idaM ca yattavoddIptamaGgulIyakamaGgalau / vizAlAkSasya pANDozca tatprIteH pratibhUrmithaH // 282 // tataH pANDumahArAjakRtAmupakRtiM parAm / sahasrazo vizAlAkSaH kathayAmAsa saMsadi // 283 // santi me vraNasaMroha - vihAyogamanAdayaH / aGgulyAbharaNasyAsya prabhAvAnubhavA muhuH // 284 // 1. indra vidyAdharanRpaH / 2. apRcchat / 3. zarAH /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ [361 aSTamaH sargaH / arjunasya vaitADhyaM prati gamanam // ] tadasya srapanAmbhobhiH kuru divyauSadhairiva / nijAGge guNamANikyarohaNa ! vraNarohaNam // 285 / / ityuktvA virate tasminnasmayaH kapiketanaH / jyeSThabandhumivAzliSya khecarendramavocata // 286 // yugmam / AjJA yudhiSThirasyeva tavApi jyeSThabAndhava ! / paropakArasurabhiaulimAlyAyatAM mama // 287 // etacca vedmi yatpUrvaM prasthitasya vanaM prati / arpayitvedamAryasya pANDustAtaH samAdizat // 288 // aGgulIyamidaM vatsa vizAlAkSeNa me'rpitam / mahAprabhAvametaddhi sadA dadhyAH svasannidhau // 289 // atra cAgacchataH kSiptamAryeNApi mamAGgalau / kanIyasi garIyasyo jyAyasAM premasampadaH // 290 // vizAlAkSasya pANDozca dvayorapi tayostataH / niSpratyUhamayaM sneha: santAnamanuvartatAm // 291 // ityuktvA virataM bhUtvA syandane sArathiH svayam / rUDhavaNagaNaM pArthamanaiSIccandrazekharaH // 292 // anudghAtaM sukhenAzu rathena marutAM pathi / sa gacchandarzayAmAsa vaitADhyaM savyasAcinaH // 293 / / sa eSa bharatakSoNe: sImantaH purato giriH / mudA vidyAdharIvRndaistvadyazo yatra gIyate // 294 // paJcAzadyojanI piNDastadardhaM ca samucchritam / tvadyazorAzivizadaH saiSa rAjati rAjataH // 295 // gatAyAM dazayojanyAmUrdhvazreNyAvubhe zubhe / abhitaHzailamAsAte dazayojanavistRte // 296 // imAM ca dakSiNazreNiM vegato vayamAgatAH / / ratho rathAGgabAhubhyAM pazyA''zliSyati kAzyapIm // 297 // 1. guNaratnAnAM rohaNAcala ! / 2. putrapautrAdiparaMparAm / 3. rajatamaya: rupyamayaH ityarthaH /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunasya rAkSasasainye Agamanam // ayaM panthAH pRthAsUno ! prayAti sthanUpuram / asti vAstoSpatiryatra tvadarzanasamutsukaH // 298 // ayaM vAmaH punaH panthAstadripUnupatiSThate / / santi yeSUddhatA yoddhamuddhatAstalatAlavaH // 299 / / athA''ha pArthaH sotkaNThaM pratipanthiSu me manaH / mukhameSAmanAlokya naivendraM draSTamutsahe // 300 // taccandracUDa ! yatraite tatrainaM syandanaM naya / yathA jAnAmi te hanta ! kiyantaH santi zatravaH // 301 // Uce candrAvataMso'tha tatra kiM gamanena te / pratipakSAH parolazAstvaM tu bAhuparicchadaH // 302 // yadA pratyathisainye syAH samudre saktumuSTivat / araNyaruditaprAyAstadA syu! manorathAH // 303 // indrAdiSTAmadhiSThAya dhvajinIM tat kapidhvaja ! / zatrUnucchettumAgacchemantrastAvadayaM mama // 304 // arjunaH punarapyUce kiM camUbhiramUnprati / bhinatti kumbhinAM kumbhAnibhAriH kiM parigrahaH ? // 305 // khecarastadavaSTambhamudito'tha rathaM tataH / nunoda yatra zauNDIryaketavaH kAlaketavaH // 306 // dRDhaM kavacitAste ca gRhItavividhAyudhAH / savyasAcinamAyAntaM pazyanto jagadurmithaH // 307 // ratho'bhyeti yadaindro'yaM candrazekharasArathiH / AhUtaH puruhUtena pArthastad dhruvamAgataH // 308 // paJcatvamasmAdasmAkaM muhurmIhUrtikairaho / AdiSTamiti no mAti hAsyamAsye prasRtvaram // 309 // astraiH zastraizca niHzeSairazeSeNa bhujaujasA / sarvezchadmaprayogaizca zatrumetaM nizumbhata // 310 // 15 25 1. indraH0 / 2. nAzayata /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ [363 aSTamaH sargaH / arjunasya rAkSasaiH saha yuddham // ] ityAlocya prahartuM te prAvartanta dhanaMjayam / bANaiH phaNairivotphAlairvainateyamivAhayaH // 311 // tadA teSAmanIkeSu rasanti sma samantataH / raNatUryANi kInAzapravezapaTahA iva // 312 // taraNe: kiraNazreNiM te bandhIcakrire zaraiH / tAMstu cchittvA bisacchedaM mocayAmAsa phAlgunaH // 313 // sthitvA sthale jale vyomni te'yudhyanta yathA yathA / tAn rathAvasthitaH pArthaH pratIyeSa tathA tathA // 314 // kiM sArathimatho rathyAn rathinaM vA mahAratham / varNayAmaH kimeteSAM muhyanti smeti khecarAH // 315 // kapiketuH punarlakSmImupendraM netumutsukaH / rathena mandareNeva mamantha samarArNavam // 316 / / vayo madhuramalpIyaH paraM cAriSu pauruSam / pazyan pArthakumArasya mumude candrazekharaH // 317 / / calantaH pArthamanasA sAMyugInapadakramAH / vAjino rejurindrasya jayazrIsnigdhabandhavaH // 318 // pratyekaM vizikhAMzchindanneko'pi kapiketanaH / te'bhUvan yudhi yAvantastAvAn vA dadRze sa taiH // 319 // muktA yathA tathA bANA naitatprANApahAriNaH / / pArtho'tastAnna cikSepa tAMzciccheda dviSAM punaH // 320 // na kRtA dakSiNermANo duSkarmANaH kirITinA / tataH sarvAbhisAreNa jaghnuste jitakAzinaH // 321 // ekatra piNDitAn zatrUnvIkSya praharato muhuH / pArthaH kiJcidivautsukyAdavocaccandrazekharam // 322 // 15 2n - 1. sarpoH / 2. yuddhanipuNapadakramAH / 3. atra 'pArtho'pi tAn nicikSepa ciccheda dviSatAM punaH' / iti gadyapANDavacaritadhRtaH pATho yuktaH pratibhAti / 4. dakSiNe IrmANi vraNAni yeSAM te /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364] [pANDavacaritramahAkAvyam / rAkSasAnAM parAbhavaH // pragalbhabuddhayo yoddhamalaGkarmINabAhavaH / zatravo durjayA hyete tadrathaM vAlaya kSaNAt // 323 // so'pyabhASata kaunteya ! tavaitannocitaM vacaH / aindro'rivadhanistandraH sAMyugIno ratho hyayam // 324 // abhyastamasya cakrAbhyAM bhUmerAkramaNaM puraH / raNakarmavipazcidbhyAM pazcAttu na kadAcana // 325 / / manye'rINAM vidheyAni bhAgadheyAni sAmpratam / yattvaM yuddhadhurINo'pi raNAdvAlayase ratham // 326 // pArtho'vAdIdaho nAhaM kAlaM kaJcidapi kSame / tavAyamaJjalirbaddho rathaM vAlaya vAlaya // 327 // karNajAhaM na gAhante yadvA te'mUrgiro mama / vareNa prAkpradattena ratho vyAvartyatAM raNAt // 328 / / ityuktaH so'tha kRSNAsyaH syandanaM taM vyavartayat / te cAnupadikAstasya jaitraMmanyA dadhAvire // 329 / / jayazrIvallabhaMmanyA mukhAgranyastapANayaH / te zveDAM yugapaccakruH kRtAntAhvAnasannibhAm // 330 // smRtvA droNArpitaM mantramanekavizikhaprasUH / bANaH prANaharasteSAM mumuce savyasAcinA // 331 // ekasmAdapyathaitasmAtsphuliGgA iva pAvakAt / yAvadvidveSi nirjagmuH preGkSatpuGkhAH zilImukhAH // 332 // yugapaccalitAste ca tAlani saha pANibhiH / arINAM lIlayA bhittvA niryayurjIvitaiH saha // 333 // zarAzanihatAH peturbhuvi te parvatA iva / papAta puSpavarSaM ca pArthamUni nabho'GgaNAt // 334 // tadatyadbhutamAlokya zrutvA ca divi dundubhim / babhAra sArathiH phullatpuNDarIkamivAnanam // 335 / / 1. karNamUlam / 2. siMhanAdam / 3. yAvanto vidveSiNastAvanto yathAsyAt tathA / 4. azaniH vajram - zarAsanihitAH iti kvacitpAThaH / 15 20 25
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ [365 10 aSTamaH sargaH / indrArjunayoH samAgamaH // ] sAdhu sAdhu mahAbAho ! dhanaMjaya ! ciraM jaya / ete pratyathinaH prauDhA lIlayaiva tvayA jitAH // 336 / / ityAnandapara: pArthamabhinandanpunaHpunaH / AliliGga sa sarvAGgamunmIlatpulakAGkaraH // 337 // yugmam / atha vyomni vimAnena harSAdAyAntamantike / vAsavaM darzayAmAsa sArathiH pANDusUnave // 338 // diSTyA dRSTimito dehi sakhecaraparicchadaH / saGgrAmakautukAdeti purataste puraMdaraH // 339 / / rathastha eva pArthastaM prItaH pratyudyayau dRzA / kRtvA vimAnamAsannaM tamindro'pyadhyarohayat // 340 // pANDavaM prAgdRzA pItvA sasnehamupagRhya ca / / nivezya cAsanasyArdhe sa baddhAJjalirabhyadhAt // 341 // tavaitasyopakArasya mAbhUnme pratyupakriyA / upakartari duHsthe hi bhavetpratyupakAritA // 342 // tavopazlokanAvAkyaM kiM brUmaH kiM tvataH param / idaM rAjyamamI prANA vyApAryantAM yadRcchayA // 343 // netrotsavAya paurANAM tvamehi rathanUpuram / khecarImaGgalAcAra: saMstuto'stu tavAdhunA // 344 // samAnavayasaM vIkSya pANDunA taM dhanaMjayaH / bhaktibhAranamanmUrdhA saprazrayamavocata // 345 // tAtena pANDune(nai)vAhaM bhavadbhiH paravAniha / kevalaM yAtudhAnAnAM rAjadhAnI mamAdhunA // 346 // prasiddhaM siddhakUTaM ca draSTumasti kutUhalam / iti vijJApya vinayI pArthastUSNIkatAM dadhau // 347 / / yugmam / huMkAreNa tataH prerya vimAnaM gaganAdhvanA / indraH prItiparo'vAdInnivAtakavacagRham // 348 // 15 20 25 1. indraM-nRpam / 2. nivAtakavacasya rAkSasasya zatrum-arjunamityarthaH /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 366 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunendrayoH siddhakuTe gamanam // avasthA paryavasthAtRsArthe'dhaH pArtha ? vIkSyatAm / tvayA chatreSu bhagneSu chAyA gRdhairvidhIyate // 349 // reNavazcandanAyante zoNitaM kuGkumAyate / ruSTenApi tvayA'rINAM dattamaGgaprasAdhanam // 350 // sukhakRttvaM pratIpo'pi yatte zatrUn priyA iva / zivAH zliSyanti cumbanti dArayanti nakhairapi // 351 // asau hahA ! kusaMsargAnnisargasaralAzayaH / gataH parAsutAM vatso vidyunmAlI dunoti mAm // 352 // bhavatyapeyA pIyUSagargarI garasaGginI / sUtraM tu puSpasaMsargAdArohati ziraH satAm // 353 // idaM hiraNyaharmyAkaM suvarNapuramagrataH / vayaM yatra sthitairetairmuhurmuhurupadrutAH // 354 // yuddhopAdhyAya ! zatrUNAM striyaH zokaM tvayA'dhunA / adhyApitAH purastAraiH pUtkArairguNayantyamUH // 355 // kAzciccikurasaMbhAraM troTayanti muhurmuhuH kAzcitpratikSaNaM vakSaHkuTTimaM kuTTayanti ca // 356 // kSipanti dUramazrUNi hAramuktAzca kAzcana / manyante ca dukUlAni pratikUlAni kAzcana ||357 // tvatkSuraprA dviSAM kSipraM lagnAzchindantu kaMdharAm / kathaM kucasthale tAsAM lulupuH pattravallarIm ? // 358 // vayaM vegAdvimAnasya vaimanasyavinAzakRt / arhaccaityAJcitaM vatsa ! siddhakUTamupAgatAH // 359 // athottIrya vimAnebhyaH sarve zraddhAlucetasaH / tatra zAzvatatIrthezaM vardhamAnaM vavandire // 360 // duSprApaM darzanaM mattvA vizeSAjjinamarjunaH / snAtrAnantaramAnarca tuSTAva ca muhurmuhuH || 361 // 1. pratipakSasamUhe /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ [367 aSTamaH sargaH / arjunasyendrapure gamanam // ] gaGgAmbuvimalA tasya jinopAsanavAsanA / pApapaGkamapAkartumapuSNAtprabhaviSNutAm // 362 / / punarvimAnamAruhya kIrtyamAno'tha bandibhiH / / utkSiptaketanAM puSpaprakarAJcitacatvarAm // 363 // uttoraNAM raNattUryAM sUryapratinidhidyutiH / pArthaH khecararAjasya rAjadhAnImupAyayau // 364 // (yugmam) sAnandaiH khecarIvRndairlAjAkSepapura:saram / pIyamAnAGgalAvaNyaH sa saudhadvAramAgamat // 365 // prastutolUlukallolaM lolAkSIbhiH kirITinaH / pravezamaGgalAcAraM cakArendrapriyA svayam // 366 // svayaM siMhAsanAsInastaM kRtvotsaGgasaGginam / vAsavaH kArayAmAsa puraH saGgItamaGgalam // 367 // sa cirAtkhecarAstrANi kirITaM kavacaM tathA / tadA pradAya pArthAya svaM kRtArthamamanyata // 368 // agrajaH sarvaputrANAM mama sUnurasau janaiH / jJAtavya iti sarvatra ghoSayAmAsa vAsavaH // 369 // kaJcitkAlamihaiva tvaM tiSTha lakSmI kRtArthayan / pArthamabhyarthayAJcakre tadeti tridazezvaraH // 370 / / omityuktvA kanIyobhirbAndhavairiva tatsutaiH / sAnando'sya pure jiSNurvijahAra yadRcchayA // 371 // smarArtAH purakAminyaH kAmayante sma phAlgunam / vazI svadArasaMtuSTo na tu tAH sa kadAcana // 372 // upetyopetya taM premNA vRNate sma pativarAH / smaran bandhuvanaklezaM pretIyeSa na tAH sa tu // 373 / / citrAGgada-vicitrAGga-citrasenAdayaH zatam / AyayuH khecarAstatra phAlgunAlokanArthinaH // 374 // 1. urvIkRtadhvajAm / 2. sUryasadRzakAntiH / 3. aicchat /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 77 // 10 368] [pANDavacaritramahAkAvyam / arjunaprayANaH indranRpasya ca zokaH // indoH savarNAnAkarNya guNAnprekSya ca te svayam / dhanurvedAdizikSAsu guruM cakruH kirITinam // 375 / / lajjayAmAsa na droNaM zikSAdAnakrameNa saH / / guruvainayikotkarSe na ca te savyasAcinam // 376 // acireNaiva pArINAH kalAnAM te'tha jajJire / vidyAbdhikarNadhAro hi yogaH sadguruziSyayoH // 377 // daduH sarvasvamapyete balAjjiSNuryavArayat / ityabhUtkalahasteSAM guruNA dakSiNAkRte // 378 // niSiddhAH pANDuputreNa samayApekSiNastataH / kRtajJAH kalpayAmAsuH prANAMste gurudakSiNAm // 379 / / te ca vidyAdharAdhIzAH sarve cchAyAvadanvaham / tasthuH pratasthire cApi sahaiva kapiketunA // 380 // citrAGgadastu gandharvo gItena varivasyati / tato'sminnadhikAM prItiM prathayAmAsa pANDusUH // 381 // indravAtsalyataH pArthaH ziSyANAM copacArataH / bhUyAMsaM gamayAmAsa kAlamekAhalIlayA // 382 // kadAcidvAndhavotkaNThAvivazIkRtamAnasaH / indramAmantrayAmAsa gamanAya dhanaMjayaH // 383 // rathaM divyaM vimAnaM ca candracUDaM ca sArathim / indraH samarpya bASpAmbuplutAkSo visasarja tAm // 384 // manovegavimAnasthaizcitrAGgadapuraHsaraiH / vidyAdharairanugataH pratasthe'tha kapidhvajaH // 385 / / sa sAzrunayanAmbhojaH paryazrumanugAminam / AviSkRtabahusnehaM balAdindraM nyavartayat // 386 // prathayantau kathAstAstAzcitrAGgada-kirITinau / ekaM vimAnamAruhya viyanmArgeNa jagmatuH // 387 // 15 25 1. sadRzAn /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / arjunasya bhrAtRsamIpe Agamanam // ] saMmetAdiSu zaileSu pAvaneSvarhatAM padaiH / sarvavidyAdharopetaH pArthastIrthAnyavandata // 388 // cAraNazramaNAMzcaiSa namasyan vyomni sammukhAn I AgAllavaGgalavalIsugandhaM gandhamAdanam ||389 // purogakhecarAkhyAtAM vIkSya vyomni sutazriyam / nijAmuvAca romAJcadvAreNaiva mudaM pRthA // 390 // pazyannapi sudhAbandhubandhulakSmIM yudhiSThiraH / sAnujaH kalayAmAsa tatkAlamanimeSatAm // 391 // 3 tadAnIM vikasannetra-nIrajA drupadAtmajA / iyeSa manasotplutya patyurutsaGgasaMgamam // 392 // unmukheSu mudA teSu vegAdAgatya phAlgunaH / khecaraiH sahito mAturapatatpAdapaGkaje // 393 // muhurmuhuH spRzantyA'GgaM sudhAzItena pANinA / tayA'pi snapayAJcakre pramodAzrubhirAtmajaH // 394 // ubhAbhyAmapi pANibhyAM tamutthApya pRthA balAt / AjighranmuditA mUrdhni prazravaklinnavalkalA // 395 // agrajAvanamatpArthastaM copetyAnujau yamau / pArthenAveditA nemuH khecarAstapasaH sutam // 396 // trapAsImAntamullaGghya plavamAnairitastataH / prema prakAzayAmAsa kRSNA bhAvaiH svabhartari // 397 // upasthAtavyamAhUtairyuSmAbhiH samaye punaH / ityAbhASya tapaHsUnurvisasarja nabhazcarAn // 398 // atha papraccha vinayI bAndhavAn kapiketanaH / atyakrAmadayaM kAlaH kathaM vo virahe mama ? || 399 // tattattIrthanamasyAbhistvatkathAzravaNena ca / gamitaH samayo'smAbhirityAkhyad dharmanandanaH || 400|| 1. nIrajaM - kamalam / [ 369 5 10 1151 20 25
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 370 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bhImasya kamalAnayanAya gamanam // smaravyApAranipuNA viyogaguNitaM priyAt / Adade draupadI svairaM karaNagrAmajaM sukham // 401 // kAlena bhUyasA jAtu tasyAH krIDAjuSaH priyaiH / sahasrapattramutsaGge papAta pavanAhRtam // 402 // ekaM vidadhatI taddhiH pANipaGkeruhagrahAt / vilokate sma pAJcAlI pratipatraM punaH punaH // 403 || priyAvaktraM ca taccApi vIkSya sAkSAdubhe api / pANDaveyAstayorAdyaM nizcikyurvasatiM zriyaH // 404 // dvayorapi tayorasti yadapyanaparogatA / tathApyadhikasaurabhyaM menire te priyAnanam // 405 // tenAkRSTamanAH kRSNA dRzA bhImamayAcata / upAnaya samAnIya nalinAnIdRzAni me // 406 // sumedhAstadabodhiSTha priyA'bhISTaM vRkodaraH / manogataM vidantyeva nityaM hRdayavAsinaH // 407 // jyeSThabandhumanujJApya prasthitasyAtha mAruteH / didezAnItarAjIvagandho gandhavahaH patham // 408 // laGghayAmAsa so'dhvAnaM sindhubhUdharadustaram / na punaH kvApi tatprApa saraH sarasijAspadam ||409 // itastapaHsutAdInAmadInamanasAmapi / bhAvyarthapizunairAzu durnimittairvijRmbhitam // 410 // tataH samAdizadbandhUnAdRto dharmanandanaH / satvaraM gamyate tatra yatrAsti pavanAtmajaH // 411 // tasminsannihite'smAkaM vipadaH syurna dustarAH / mahAnadyo'pi suprApapArAH satyuDupe nRNAm // 412 // tasyApyatyAhitaM na syAt sthiteSvasmAsu sannidhau / kena vA yUthamadhyasthaH kalabhaH paribhUyate ? // 413 // 1. indriyasamUhajanitam / 2. rAgasahitatvam / 3. vAyuH / 4. ahitaM /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ [371 10 aSTamaH sargaH / yudhiSThireNa smRtA hiDambA, tasyAzcAgamanam // ] ityAdezAnnarezasya te sarve'pi pratasthire / teSAmupAdizanmArgaM bhagnA bhImena bhUruhaH // 414 // giribhiviSamaH panthAstairlalajhe kathaJcana / ekasyAstu mahAnadyAstIre khinno'vadannRpaH // 415 // bhImaH sa nAsti yasyAsau mahAnadyapi goSpadam / etAmuttIrya bhImena ko'smAnsaGgamayiSyati ? // 416 // athA''ha pArtho me deva ! vidyAH santi vazaMvadAH / tAsAmanyatamA'pyetat karotvIpsitamAdiza // 417 // tato'vAdIdajAtArirmahAsAhAyakocitAH / vidyAH svalpe na kArye'smin vyApArayitumarhasi // 418 // pathi niyUMDhasAhAyyA hiDambA tu purApi naH / idAnImapi tAmeva smartumicchati me manaH // 419 // ityudIrya snuSAM sadyaH sasmAra ca yudhiSThiraH / bhImAbhyarNasthamAtmAnaM sakuTumbaM dadarza ca // 420 // hiDambAM saha bAlena so'pazyatpraNatAM puraH / avAdIcca dRzA siJcansudhAvIcivayasyayA // 421 // kaccitkuzalinI vatse ! gurvAdezaikatatpare ? / ayaM ca ko'yamanagho laghuIma ivApara: ? // 422 // atha sA kathayAmAsa deva ! smarasi yatpurA / antarvatnI visRSTA'hamekacakrAvanAttvayA // 423 // gatAyA me piturgehe tanayo'yamajAyata / / vidyAbhiH pAtralAbhena muditaM yasya janmani // 424 // bhujAsthAmnA nirAmnAyAn pituH zatrUnkariSyati / asAviti mamAkhyAyi muhurmohUrtikaistadA // 425 // ayaM me jJAticakreNa cakre nAmnA ghaTotkacaH / kalAzcAdhyApitaH kAzcit kAzcidadhyeSyate'dhunA // 426 / / 15 20 25 1. santatirahitAn /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 372 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAH vanakrIDA // athaite tanayasnehalaharIhRtacetasaH / AzliSyan rabhasAdvAlaM taM sarve pANDusUnavaH // 427 // bhaktiromAJcitA kAmaM praNAmaM kRtapUrviNI / sA kuntIyAjJasenIbhyAM sasnehaM samabhASyata // 428 // athojjRmbhannavAmbhojaM hRSTo dRSTvA saraHpuraH / snuSAM svasthAnayAnArthamanumene mahIpatiH // 429 // AzcaryalaharIhetoH setorupari tasthivAn / bandhUnAM darzayAmAsa mArutiH sarasaH zriyam ||430 // divi divyAbjasaurabhyalubhyadbhRGgAvalicchalAt / chatraM taDAgarAjasya rAjate meghaDambaram // 431 // lolairetAni kallolaiH zatapatrANi pazyata / kRSNAvaktrajitAnIva svamantardadhate puraH // 432 // imAM bhImagiraM zrutvA dakSiNe'kSNi sphuratyatha / prapede draupadI prItimaprItiM ca samaM tadA // 433 // mAtuH pAdau sa puMnAgaH puMnAgasya taroradhaH / svotsaGgasaGginau kurvannupAsAmAsa dharmasUH // 434 // varddhiSNuphalapuSparddhiramyAsu vanarAjiSu / zeSAstu pANDavAH svairaM remire saha kRSNayA ||435 // dadustarUnsamAruhya priyAyai kusumAni te / sA tu tebhyaH pratIcchantI mudamUrdhvabhujA dadau ||436 // kutUhalAtsvayaM kartuM puSpAvacayamicchatI / sA priyaiH skandhamAropya cakre pUrNamanorathA ||437|| manohArINi nirmAya kusumAbharaNAni te / paridhApya priyAM premNA parAM mudamalambhayan // 438 // ketakIdaladIrgheNa kaTAkSeNa vRkodaram / priyA'tha prerayAmAsa kamalA''haraNAya sA // 439 // 1. pAle / 2. gRhaNantI /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / bhImasya jalakrIDA pANDavAnAM ca nAgasarasi majjanam // ] [373 tarItumatiniSNAtastIre tyaktvA gadAM mudA / / sa jagAhe taDAgaM taM pAthodhimiva mandaraH // 440 // vicakSaNaH kSaNAnmajjannunmajaMzca kSaNAdapi / bandhUnAM darzayAmAsa svasaMtaraNakauzalam // 441 // saMviSTo vA niviSTo vA kvacidUrdhvaMdamo'thavA / bahudhA bandhuharSAya jalakelimasau vyadhAt // 442 // nalinAni sanAlAni bahiruccitya so'kSipat / agrahInnIratIrasthA draupadI muditAnanA // 443 // uccityoccitya padmAni kSipannevaM vRkodaraH / taran yAtaH saromadhyaM mamajjAntarjalaM kSaNAt // 444 / / jale magno'nyadApyeSa cireNonmajjatIti te / audAsInyajuSo'bhUvaMstadA sarve'pi bAndhavAH // 445 // prANeza ! drutamunmajja kRtaM majjanakelinA / ityAkulamanAstAraM jagAda drupadAtmajA // 446 // arjunArjuna ! dhAvasva vegato bhImamAkRSa / kazcidduSTAzayo grAhaH sUnuM me nUnamagrahIt // 447 // iti kuntIgirA pArthaH samarthaH zatrunigrahe / dadAvantarjalaM jhampAM dIpe zalabhavad drutam // 448 // yugmam / AsedivAnpradezaM taM magnaH pArtho'pi pAthasi / bRkodarAnugAmitvAnnonmamajja cirAdapi // 449 // ubhAvapi bhuje dhRtvA jAnItAzu samuddhRtau / iti jalpan vivezAsu nakulaH praNayAkulaH // 450 // pravRttirAsIttasyApi pratyAvRttistu nAbhavat / vyavasAyo'nyathA puMsAM vidhAtuH punaranyathA // 451 // cirayanti kathaM magnA bandhavo'mI ? iti bruvan / sahasA sahadevo'pi vegAdetya jale'patat // 452 // 1. troTayitvA / 2. jle|
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 374] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya sarasi majjanam // satyaM so'pi javAdgatvA bandhUnAM militastadA / yenonmajjanavArtA''sInna tasyApi kathaJcana // 453 // hAhA ! kimetadArabdhaM vidhineti vicintayan / narendro'tha samaM kuntyA kRSNAntikamupAgamat // 454 // ajalpannRpatiH kuntI kimetanmAtarutthitam ? / akasmAdeva yenAmI nirmamajjurmamAnujAH // 455 // zaktAstarItumete hi bAhubhyAmapi sAgaram / krUrANAM sambhavo jAtu nAsminnambhasi yAdasAm // 456 / / manye manyumatA yoddhaM ruddhAH kenApi vairiNA / taM nigRhya prasahyAzu gatvA'haM mocayAmyamUn // 457 / / kintu tvAM tvadvadhUM caitAM no zUnye moktumutsahe / tat kiMkartavyatAmUDhaH saGkaTe patito'smyaham // 458 // athA''ha jananI vatsa ! gaccha bandhUn vimocaya / AvayoH sannidhau paJca tiSThanti parameSThinaH // 459 // siMhA iva zrayante'mI yanmana:kaMdarodaram / vipad dvipaghaTAsteSAM vighaTante dizo dizi // 460 // tavApi hRdayAnmA sma kSaNamapyapayAntvamI / - udarkaH kuruvaMzArkazcirAyojjRmbhatAM zubhaH // 461 // verastamanAdarvAkpunaH sannidhimAvayoH / sabandhuretya vijayI sanAthIkartumarhasi // 462 // nabho nabhomaNiH svairaM yAvaduddyotayatyayam / prANebhyaH prabhaviSyAvastAvadeva tvayA vinA // 463 // dakSaH zikSAmimAM mAtuH sa prahvo bahvamanyata / / naisargikI hi mahatAM gurvAdezaikatAnatA // 464 // tataH paJcanamaskArapura:saramasau saraH / nirvilambaM praNamyAmbAM prAvizad dharmanandanaH // 465 // dattasAdRzoreva so'pi mAtRkalatrayoH / taDAgAntarnimagnAnAM caturNAM paJcamo'bhavat // 466 // 15 25
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / kuntI - drupadanandinyoH zokaH // ] cirAdapi tatasteSAmanAgamanaviklavAm / kuntIM vIkSyeva saMjajJe divaso'pi bhRzaM kRzaH // 467 // tadA sarasi nirmagnAMstAnivAlokya duHkhitaH / cacAla pazcimAmbhodhau patiSyanniva bhAskaraH ||468|| grahANAM grAmaNIH so'pi majjayitvA mahArNave / kvApyanIyata kAlena kAlo hi duratikramaH // 469 // krAntamuttiSThamAnena timireNa dizAM mukham / kuntIdrupadanandinyoH zokena ca visarpatA // 470 // saJcakoca vinA bhAnoH sarasyambhojakAnanam / Rte ca pANDaveyebhyo mukhaM mAtRkalatrayoH // 471 // vAcAmagocaraM prApya kaSTamiSTaviyogataH / mUrcchAmagacchatAmAzu te sahaiva nizriyA // 472 // mUrcchAvyapagame kuntI nitAntaM paryadevata / hA ! vatsAstrijagatprANatrANasotsAhabAhavaH ! // 473 // jalAnta: svairasaJcAracAturIcaJcavo'pi kim / etAmapunarAvRttiduHsthAM prAptAH stha durdazAm ? // 474 // yugmam / kRSNA'pi vilalApaivaM kva te paJcApi me priyAH ? | tairvinA'sau kathaM vAmA triyAmA mama yAsyati ? // 475 // na mlAyate tadadyApi tairdattaM puSpadAma me / te tu tAmIdRzIM prAptA ha hA daivavazAddazAm ||476 // pAlidrumAlinIDAnAM yugapatpakSiNAM ravaiH / tadduHkhenaiva sandhyApi snigdharAgA sma roditi // 477 // athovAca snuSAM kuntI saMsthApyAtmAnamAtmanA / vatse ! mA sma rudastAraM zokaH stoko vidhIyatAm // 478 // mukhanyakkRtarAjIve ! jIvantyeva tava priyAH / yato rAjyaM punasteSAmAkhyAtaM munipuGgavaiH // 479 // kutazcitkevalaM kAJcidApadaM te prapedire / tatastasyAH paritrANakarmaNe prayatAvahe // 480 // [ 375 5 10 15 20 25
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNAyAH atiduHkhAvasthA // vipatkandacchidAchekaM dharmamekaM vidurbudhAH / dharmyamAvAM tata karma nirmAyaM nimimIvahe // 481 / / bhavedAptatvanirvAhastathA satyAvayorapi / abhidhAya snuSAmevaM virarAma pRthA tadA // 482 // athovocata pAJcAlI satyaM mAtastvayoditam / madupajJA vipatteSAmityetad bAdhatetamAm // 483 // anenAnuzayenAtmA muhurdandahyate mama / akArSaM yattadA'lIkaM kamalAharaNAgraham // 484 // kuntI kRSNAmathovAca na te doSo'sti kazcana / avazyaMbhAvino bhAvA 'nivAryante na kenacit // 485 // tadAnImetya candro'pi candrAtapapaTAJcalaiH / saujanyAdiva paryazru tAdAnanamamAjaryat // 486 // tayoH zoke nimIladbhiH kamalaiH sujanAyitam / sahasA kRtahAsaistu kumudairdurjanAyitam // 487 // mamArhanneva devazcedguravazca susAdhavaH / ghnantu vighnaM sutAnAM me tataH samyagdRzaH surAH // 488 // uktveti kuntI smRtvA ca paJcApi parameSThinaH / pralambitabhujAvalliH kAyotsargamasUtrayat // 489 // yugmam / avAdId draupadI haMho ! surakinnarakhecarAH ! / zeSaM vimucya vyApAramekaM me zrUyatAM vacaH // 490 / / sudhAMzudhavalaM zIlaM zazvajjAnItha cenmama / sannidhatta priyANAM me kvacidApajjuSAM tataH // 491 // iti vyAhRtya sA'pyantarmanasaM bibhratI jinAn / grAvotkIrNeva niSkampA kAyotsarge vyavasthitA // 492 // tayorabhISTamAdhAtuM dhyAyanta iva devatAm / pAdapA api ni:spandAH prANAyAmaM dadhustadA // 493 // 20 1. mAyArahitaM zuddhamityarthaH / 2. dArabdhanirvA pratyantare0 / 3. sAnnidhyaM kuruta /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / pANDavAnAM punarAgamanam // ] vismRtya payasaH pAnaM muktvA vairaM parasparam / atiSThanmaNDalIbhUya tatpArzve zvApadA api // 494 // tayoH pazyata mAhAtmyaM krUrai rAtriMcarairapi / saJjAtaM yattadA jantusaMhAraparihAribhiH // 495 // tayorvyasanasAkSiNyA vahantyA mahatIM zucam / vayovirAvaiH krandantyA kSapayA'kSIyata dhruvam // 496 // tayorduSkarmabhirnaSTaM timiracchadmanA tadA / puNyoddyotaH prabhAvyAjAtprAdurAsIcca sarvataH // 497 // tadAnIM tadviyogArtimlAnamUrtI vilokya te / yau kvApi tuSArAMzuranveSTumiva pANDavAn // 498 // prAtarvAtocchaladvIcicchalato mentumAtmanaH / pramATumiva pAdeSu lagati sma sarastayoH // 499 // munIndrairapi duHsAdhyAM dhyAnanizcalatAM tayoH / ravirdraSTumivArohattadA pUrvAdricUlikAm // 500 // atha vyomni kramAjjAte yAmamAtre trayItainau / tathaiva sAvadhAneSu zvApadeSvakhileSvapi // 501 // svacchAmbhasaH sarogarbhAjjyotiH samudajRmbhata / aNuH kiGkiNIkvANaH zuzruve ca zrutipriyaH ||502 // tataH svarNamayastambhaM nAnAratnAGkavedikam / vimAnaM niragAdekaM nAkasyeva nidarzanam // 503 // nirnimeSAmbujavyAjAtkRtvA netrANi koTizaH / nUnaM saro'pyanUna itadAlokatakautukAt // 504 // tIre tataH samuttIrya nistIrNavipadarNavAH / pAdapaGkeruhaM kuntyAH praNamanti sma pANDavAH ||505 // divyamUrtidharaH kazcinnarastaiH samamAgataH / sphItaprItiH purobhUya kuntIM prAJjalirabhyadhAt // 506 // 1. pakSizabdaiH / 2. aparAdham / 3. sUrye / 4. svargasya / [ 377 5 10 15 20 25
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378] [pANDavacaritramahAkAvyam / naigameSiNA kathito vRttAntaH // diSTyA te phalito dharmaH kunti ! pAraya pAraya / ete luThanti vinayAttanayAstava pAdayoH // 507 // kAyotsarga visRjyAtha pramodabharamedurA / pANinA mRdu pasparza kuntI pratyaGgamaGgajAn // 508 // draupadI ca kare dhRtvA sA samAdhimamocayat / pAyaM pAyaM payaH sarvaiH pratasthe zvApadairapi // 509 // kuntI vahantI vijitAmbhojakAnanamAnanam / gatvA'tha kesarasyAdho nyasIdatsaparicchadA // 510 // tataH papraccha taM divyamAtmajAnAM kathAM pRthA / so'pi sAnandamunmIlaccamatkAramacIkathat // 511 // maharSeH kasyacit saMpratyudapadyata kevalam / indrastatrotsavaM kartumagacchadamunA'dhvanA // 512 // vRtrArerenamAkAzapradezamupaseduSaH / vimAnasya kSaNAdAsIdakANDe gatikhaNDanam // 513 // vimAnaM mama ko mUryo mamarSaH skhalayatyadaH ? / asau bhinattu dambholistasya maulimanAkulaH // 514 // iti jalpankrudhA vajraM vajrapANiH kare'dadhat / muhurvyApArayAmAsa krUrAH pratidizaM dRzaH // 515 // yugmam / nirupAdhisamAdhisthe prekSya sAkSAdhuvAM tataH / mAM phullAkSaH sahasrAkSo babhASe'bhyarNavartinam // 516 // putrabhartRviyogArte satyau zvazrU-snuSe ime / samAhite stastadayaM vimAno yAti nAgrataH // 517 // naigameSinnime viddhi mAnye sumanasAmapi / mAtaikA pANDaveyAnAmaparA ca sadhamiNI // 518 // mAtA kuntI ti vikhyAtA yasya dedIpyate'dhikam / vipatpaGke'pi samyaktvaratnamatyantabhAsuram // 519 // 1. devam pratau / 2. samAdhimatyau / 15 25
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ [379 aSTamaH sargaH / naigameSiNA kathito vRttAntaH // ] mAnasaM tIrthamevAsyAH sarvapApatamopaham / yadadhyAsitamarhadbhiryugapannikhilairapi // 520 // patnI tu draupadI nAmnA yAM mahimnA'tizAyinIm / pativratAmayaM jyotirAmananti manISiNaH // 521 // tatpANDavAn vipatpaGkAdgatvA satvaramuddhara / etayoH syurmahAsatyoryathA pUrNA manorathAH // 522 // idaM hi nAgarAjasya sara: sAgarasodaram / sa cAsya sahate naiva vimardamaparaiH kRtam // 523 / / draupadyA prArthito bhImaH kamalAni kutUhalAt / ihAkraSTuM praviSTazcAkRSTazcAdho bhujaGgamaiH // 524 // hA ! mamajja jale bhIma ityAkulatayA kramAt / dadurjhampAM jhagityatra catvAro bAndhavA api // 525 / / prasahya samagRhyanta te'pi nAgairdurAzayaiH / ninyire nAgapAzaizca baddhvA nAgapateH puraH // 526 // tad vraja dhvajinInAtha ! drutaM mocaya pANDavAn / so'pi pANDusutAnetAn viditvA'nuzayiSyate // 527 / / tato'hamimamAdezamupAdAya divaspateH / / prItiprahvIkRto vegAnnAgarAjamupAgamam // 528 // tasyAsthAne dRDhaM baddhA~llajjayA'dhomukhAMstadAH kRzAzokAzrupUrNAkSAnadrAkSaM kunti te sutAn // 529 // tadA teSu susattveSu gatArtiSu sumUrtiSu / nipeturnAgarAjasya bhUribhAvaspRzo dRzaH // 530 // vyajJApyata tataH prahastairdvijiDharahIzvaraH / ete deva ! narAH kecitsarovaravimardinaH // 531 // amIbhiH sairibhaprAyairjalaM cakre rajasvalam / lUnAni nalinInAM ca zirAMsi kamalacchalAt // 532 // 1. nAgapatiH / 2. prItyA namrIkRtaH / 3. dhUlimayaM-malinamityarthaH /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 380] [pANDavacaritramahAkAvyam / nAgarAjasya mAlAdInAm arpaNam // tairvijJapto'pi nAgendraH pANDavArpitalocanaH / tasthau tathaiva niSkampaM cintayanniva kiJcana // 533 / / mayA'tha vaktumArebhe kRtaM bhogIndra cintayA / amI te pANDavA yeSAM khyAtaM nAma jagattraye // 534 // eSAM rAbhasiko mA sma kArSIt kaJcidatikramam / bhavAniti surendreNa prahito'smi tvadantike // 535 // sadA jalacaraiAhairiva tAvakapattibhiH / chalena jalakelisthA ruddhA hyete nirAyudhAH // 536 // ataH paraM yadaucityaM svayameteSu vetsi tat / parvasaJjAtayogaM hi candraM satkurute raviH // 537 // zrutveti mAmikAM vAcaM prItastvattanujanmanAm / nAgendraH svayamutthAya nAgapAzAnapAsthata // 538 / / nijAsanasamAneSu sannivezyAsaneSvamUn / dvAraM nivArayAmAsa teSAM tvattanayadviSAm // 539 // sarvAnekaikazo jJAtvA nAmataH kramatastataH / pariSvajya mahIpAlaM pAtAlaprabhurabhyadhAt // 540 // evaM bhRtyAparAdhAnme kSmApAla ! kSantumarhasi / avajJA pAmaropajJaM na krodhAya mahAtmanAm // 541 // sarvameSA viSaM hanti jaGgamasthAvarAtmakam / . evamAdizya tenAsmai maNimAleyamapitA // 542 // nayanopAntavAstavyaM pAJcAlyAH karNabhUSaNam / etadastviti so'sya svaM lIlAkamalamArpayat // 543 // paJcAnAmapi bhartRNAmidaM kSeme bhaviSyati / bhRzaM vikasvarAkAramakSeme tvavikasvaram // 544 // kiJca dharmAtmaja ! zlAghyastvamevAsi jagattraye / yasya te bAndhavAvetau khyAtau bhImakirITinau // 545 / / 1. pAmarajanaiH prathamaM kRtA ityarthaH, atra "upajJopakramaM tadAdyAcikhyAsAyAm" (pANini0 2-4-21) iti sUtreNa samAsaH, paraMtu napuMsakena bhAvyam [tattu kriyAvizeSaNatvena] / 15 20 25
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH / pANDavAnAM punaH dvaitavane Agamanam // ] anayornAganArIbhirdolAkeliSu gIyate / kirmIrAdivadhaprAyamatrApi caritAdbhutam // 546 // tatsamprati sasodaryo vAsarANi kiyantyapi / avanIpAla ! pAtAlaM pavitrayitumarhasi // 547 // athAbhASata te sUnustvadgavIyamahIzvara ! / kSaratyasmAsu pIyUSaM klezamenamanAzayat // 548 // vartate tvatiduHkhena snuSA ca jananI ca vaH / tathA kuruta jIvantyau pazyAmyahamime yathA // 549 // tataH pannaganAtho'pi kathaJcana sagauravam / visasarja sasatkAramanvavrAjIcca te sutAn // 550 // namrastamanugacchantamavocata tapaHsutaH / taiDAgarakSAnAgebhyaH prasIda dvArasevayA // 551 // yadAnukUlaM kartAraH karNayuddhe kirITinaH / mAM punaH sevitAraste zaGkhacUDAdayastadA // 552 // iti dattottaraM dharmasUnuH pannagapuGgavam / praNamya pAdayoH sAstraM balAdeva nyavartayat // 553 // yugmam / tat kunti ! tvattapaH prahvapuruhUtanidezataH / amI mayA samAnIya sutAH paJcApi te'rpitAH // 554 // indrAdiSTamidaM cakre mama bhaktistvataH param / nayAmi vo vimAnena yathedAnIM tathA''diza // 555 // athAjalpat pRthA saumya ! tvanmAhAtmyaM kimucyate / punarvegena tatrAsmAnnaya dvaitavane vane // 556 // tathA kRtvA vacaH kuntyAstAnApRcchya samutsukaH / tannetrairanuyAto'gAnnaigameSI yathAgatam // 557 // paJcavarSImatItyaivamanyAnyavanabhUmiSu / punadvaitavanotsaGgamadhitasthau yudhiSThiraH ||558|| 1. taDAgArakSanA0 pratidvayapAThaH / [ 381 5 10 15 20 25
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382] [pANDavacaritramahAkAvyam / dvaitavane pANDavAnAM sthiratA // svayaM maNimayaM dAma paryadhatta tapaHsutaH / Aropayacca pAJcAlyAH karNottaMse tadambujam // 559 // mAtuH patnyAzca taistatra samAdhisthairyadadbhutam / atyadbhutaM prabhAvaM ca smAraM smAramamudyata // 560 // prIti kadAcidindrasya nAgendrasya kadAcana / varNayantaH sukhena sma samayaM gamayanti te // 561 // kadAcijjainendrastavananavagumphavyatikaraiH kadAcinmArgasthazramaNacaraNopAstividhinA / kadAcinnirNItasvasamayavicAropaniSadA 10 dinAni svAnyete kimapi caritArthAnyaracayan // 562 / / iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye kirAtArjunIya talatAlavadha-kamalAharaNavarNano nAmASTamaH sargaH // 8 // 1. upaniSad-rahasyena /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH / pANDavAnAM puro bhAnumatyAgamanam // ] navamaH sargaH // tatrAtha pANDuputrANAM sukRtAnyeva cinvatAm / upAgAdanyadA bhAnumatI duryodhanapriyA // 1 // dUrAt pAJcAlasutayA kRtapratyudgamakriyA / sA'timlAnamukhI kuntIM dharmAtmajamathAnamat // 2 // bhImAdibhiH kRtaucityA draupadyA dattamAsanam / sA'dhyAsya dhArayAmAsa rAjJo'gre cIvarAJcalam // 3 // adhomukhI maSIzyAmavaktrA yatnaM dadhatyapi / ruddhakaNThI(NThA) tadA bASpairvaktuM nAlambabhUva sA // 4 // niSparyAyaM tu niryadbhirmuktAmaNikaNopamaiH / astraistaM pUrayAmAsa sA prasAritamaJcalam // 5 // vatse ! jAtaM kimatyantametadatyAhitaM tava / iti dharmasutenoktA muktakaNThaM ruroda sA // 6 // svayamAzvAsitA kuntyA samutthAya sabASpayA / rodasIpUramAkrandaM mandaM cakre krameNa sA // 7 // pramRSTAnyapi pAJcAlyA valkalenAdhikAdhikam / tasyAH prasasrurazrUNi netrapuSkariNImukhAt // 8 // eSa vatse kathaMkAraM pRthulaH prArthanAJcalaH / puro mameti sautsukyaM pRSTA jyeSThena sA'bravIt // 9 // devAtidInayA kenApyasUtrirtaparitrayA / mayA'yaM bhartRbhikSAyai dhAritastvatpuro'JcalaH // 10 // 1. akRtarakSaNayA / [ 383 5 100 15 20
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 384] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhAnumatyA kathitaH svabhatRttAntaH // duryodhanasya madbandhoH kiM ko'pi vyasanodayaH ? / anuyukteti bhUpena dhairyamAlambya sA'bhyadhAt // 11 // deva ! kurvankRtArthAni gokulAni vilokanAt / ihAjagAma bandhurvaH svairaM dvaitavanAvanau // 12 // tataH sa dAtumAvAsAn kvacidAsannakAnane / AdezinaH samAdikSat te vyAvRttya vyajijJapan // 13 // deva ! devavanaspaddhi vanamasti manoramam / asti saudhaM ca tasyAntaryannAsti dhusadAmapi // 14 // rakSakebhyaH paraM tatra pravezo'pi na labhyate / iti vijJApitaH kruddho yuSmadvandhurathAdizat // 15 // sannaddhasArazauNDIrAM camUmAdAya gacchataH / yo bhavedvo niSedhAya sa vadhyo bhavatAmapi // 16 // tato haThAnnidezyaistairnigRhya vanarakSakAn / praguNIkRtamadhyAsta tatsaudhaM bAndhavaH sa vaH // 17 // caturdizaM tadabhyaNe karNaduHzAsanAdayaH / / dattvA''vAsAnsukhaM tasthurupacandra grahA iva // 18 // bhrAtA'tha vastaruzreNisazrIke tatra kAnane / cikrIDa nandanodyAne patidiviSadAmiva // 19 // lIlAziloccaye jAtu vanAntarjAtu vo'nujaH / jAtu krIDAtaDAgeSu vijahAra yadRcchayA // 20 // ucchRGgalazcamUlokaH kAnanaM tadamardayat / mlAniM mattaM nayatyeva hAstikaM nalinIvanam // 21 // vimAnaiphnaze vyoma saGkhyAtItaiH paredyavi / vividhAyudhabhImAbhiH saGkaTairbhaTakoTibhiH // 22 // anyAyavartanIpAnthaH kva re so'sti suyodhanaH / vanasyAsya prabhuH saiSa gaveSayati yatnataH // 23 // 15 20 25 1. hastisamUhaH / 2. mArgaH /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ [385 navamaH sargaH / vidyAdharaiH saha duryodhanasya yuddham // ] itthaM vadantIM tAM vIkSya vidyAdharavarUthinIm / kaTakaM vikaTakSobhasasaMrambhamabhUttadA // 24 // yugmam / apanIyApaNazreNi bhItAH paTakuTImayIm / bhANDAni vaNijo majhu vAhaneSu nicikSipuH // 25 // AdAya tanayAnbAlAnAkulA durgatastriyaH / baddhvA parikaraM sajjIbhavanti sma palAyitum // 26 // tanutrANaM tanutrANaM tUNaM tUNaM dhanurdhanuH / itthamAsmAkapattInAmuccaiH zuzruvire giraH // 27 // rAjanyAnAM nivAseSu madArjitagarjitAH / agrAhyantAtikRcchreNa sannAhaM hastinastadA // 28 // kecidvAnAyujAH kecitkAmbojAH ke'pi saindhavAH / vAhAH kecicca vAhlIkAzcakrire prakSarAnvitAH // 29 // unmukhIbhUya naH zauryatruTatsannAhasaMdhayaH / vidyAdharacamUmUcuragrAnIkabhaTAstataH // 30 // are ! vidyAdharAH ! krIDansvacchandaM prabhurasti naH / asyAlaM kelibhaGgena vayaM kaNDUharA hi vaH // 31 // ityAlapya nizAtAgraiH zarairUrdhvamukhaiH samam / bhaTAste prathayAmAsurAtithyaM paripanthinAm // 32 // tadantikamagatvaiva taistadIyaiH patattribhiH / vyAvRttamaphalaireva samamasmanmanorathaiH // 33 // zarAsAraistatasteSAM ghanAnAM vyomacAriNAm / nAmApyasmadanIkasya paGkasyevAnazattadA // 34 // somadatta-kaliGgeza-bhagadatta-jayadrathAH vizalya-bhUrizravasau-citrasena-bRhadvalau // 35 // suzarmA kRtavarmA ca rAjAno'nye'pi bhUrizaH / tato DuDhaukire yoddhaM svayaM saha nabhazcaraiH // 36 // yugmam / / 1. vAnAyu:-arabastAnadezaH tatra jAtAH / 2. meghapakSe jalavRSTibhiH /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhe karNasya palAyana'm // AyudhaiH zaktinArAcazalyazUlazarAdibhiH / prajahuH pANimuktaizca yantramuktaizca te samam // 37 // atha teSAM vimAnAste bhinnA api tadAzugaiH / saromAJcA iva babhurjayalakSmIkaTAkSitAH // 38 // naitanyAyyamaho yuddhaM bhUmistha- gaganasthayoH / vyomacAricamUnAthaH svAnbhaTAnityavocata // 39 // saMhRtyAtha vimAnAni senayA caturaGgayA / babhUva so'bhyamitrINaH puraMdara ivAvanau // 40 // sammohaM mohanAstreNa lambhayAmAsa no nRpAn / abudhyanta na te'strANi pANibhyaH patitAnyapi // 41 // abhUt karNaH samAkarNya rAjanyAnAM parAjayam / darponmadiSNudordaNDaH sAnIkaH samaronmukhaH // 42 // athAbhyadhatta rAdheyaM mudA vidyAdharezvaraH / adya tvayi kRtodyoge pUrNaM me karNa ! kautukam // 43 // caNDagANDIvadhanvAnaM spardhase yastamarjunam / idAnIM tasya te karNa ! diSTyA draSTAsmi vikramam // 44 // ityuktastena rAdheyaH suvidheyadhanuH kramaH / madIyaM vikramaM pazyetyuktvA cikSepa sAyakAn // 45 // tasyAkSAmabhujasthAmnastAdRzIM laghuhastatAm / so'pi vidyAdharAdhIzaH smeracakSuravaikSata // 46 // nijamAdAnasaMdhAnAkRSTivicchedagocaram / anaghaM lAghavaM so'pi rAdhAsUnoradarzayat // 47 // tayorbabhUva subhaTaspRhaNIyo mahAraNaH / tasthau mAdhyasthamAsthAya jaya zrIrubhayorapi // 48 // atha vidyAdharendreNa bANairmarmaNi tADitaH / palAyanakalAM navyAM rAdheyo'dhyapitastadA // 49 // 1. zatrusammukhagAmI - vIra ityarthaH / 386 ]
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH / vidyAdhAreNa saha duryodhanasya yuddham // ] [387 karNe naSTe bhavanti sma khecarA jitakAzinaH / sarvo'pi sumanAyeta nijite durjaye hyarau // 50 // atha kruddho bhavadvandhurbandhubhirnikhilaiH saha / vIraMmanyamariM yoddhamaDhaukata samAtulaH // 51 // vilokya mUlasaMnAhasahitaM taM hasanmukhaH / akharvagarvagarimA'vAdIdvidyAdharezvaraH // 52 // suyodhana ! tavAyaM kiM dormadaH ? zrImado'thavA ? / yadasmadIyamudyAnaM saudhaM cApi vilupyate // 53 / / asau madagedaH ko'pi nirnidAno'sti yastava / taccikitsAM vidhAsyAmi nijAyudhamahauSadhaiH // 54 // athAbhyadhAdbhavabandhuraho vidyAdharabruva ! / upAlambhairalaM yasya zaktistasya jagattrayI // 55 // AttaiH saudhAdibhirbAdyaiH kimebhirvastubhirmama / jIvitavyamapi kSipraM tavA''dAsye saha zriyA // 56 // iti jalpannasau zatrumAjaghAna zitaiH zaraiH / pratipakSo hi nopekSya ityeSA vaH kulasthitiH // 57 // sarvaiH sarvAtmanA zastraiH so'pyarAtirayudhyata / dviSA vikramiNA''krAntaH kinnu ko'pi pramAdyati ? // 58 // zarAghAtairbhavadvandhorandhaMbhAvukavikramAH / samamevArivargINAH palAyAJcakire kSaNAt // 59 // athAbhyUhya sukhagrAhyamekAkinamariM puraH / adhAvata bhavabandhuH sabandhuvidhRtAyudhaH // 60 // kANDIra: so'tizauNDIra: kruddhakroDa iva zvabhiH / kRtvA kuNDalanAM ruddhaH sarvairvyAvRttya khecaraiH // 61 // yudhyamAnaH sa bhUyobhistaiH sambhUya nabhazcaraiH / khedayitvA kramAd baddhvA gRhItaH sahito'nujaiH // 62 // 1. mukhyam / 2. garvavyAdhiH / 3. kAraNarahitaH / 4. kANDIro bANavAn / 5. kroDa: zUkaraH / 6. veSTanam /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 388] [ pANDavacaritramahAkAvyam / vidyAdharakRtA viDambanA // nibiDairnigaDaiH pUrvaM dRDhaM saMyamya pAdayoH / ekaiva khecaraisteSAM cikSipe zRGkhalA gale // 63 // puraskRtya padAtInvaH zatamapyanujanmanaH / tadupetya nijaM saudhamadhyaSThAtkhecarezvaraH // 64 // sarvAM ca zriyamAdatta rAjavargasya pazyataH / yuSmadvadhUMzca dhatte sma du:sahe tapanAta // 65 // patyuzca devarANAM ca dRSTvA'haM tAdRzIM dazAm / tato'tyuccaiH kRtAkrandA raNakSetramupAgamam // 66 // niraujaskAnnijAMstatra medinIzAnavAdiSam / jayadratha ! rathaH kutra ? bRhadbala ! balaM kva te ? // 67 // dRSTvA kalA kaliGgeza ! lajjAlezo'pi nAsti vaH / yadbaddhvA nIyate svAmI purataH pazyatAmasau // 68 // ityuktAste'pyadhaH kRtvA vaktraM pazcAnnivR (var) tya ca / dUre jagRhurAvAsAnAzritya viSamAM mahIm // 69 // nityaM vimAnamAropya dInAnnigaDitAMstathA / khecarAH kaTakasyAsya darzayanti tavAnujAn // 70 // ajalpaMzcaiSa vaH svAmI dhRto'smatsvAminA haThAt / amuM sa mocayatvAzu santi yasyorjitA bhujAH // 71 // te'pi vo bAndhavA bASpajalArdrA cikSipurmuhuH / svarAjanyajane mokSaprArthanApizunAM dRzam // 72 // rAjAnaste'pyajAyanta lajjayA'vanatAnanAH / vivarA''kAGkSiNo'bhIkSNaM vIkSyamANA iva kSitim // 73 // prabhorbandigrahAttasmAttasmAcca svaparAjayAt / karNo jIvanmRtAvasthamAtmAnaM manyate'dhunA // 74 // tamudantamatha jJAtvA bhISma-droNa-kRpAH svayam / samarpya dhRtarASTrasya rAjyaM vegAdihAyayuH // 75 // duHkhAdadhomukhImuccai rudantIM pAdayoH puraH / gAGgeyo mAM bRhattAtaH sagadgadamabhASata // 76 //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ [389 10 navamaH sargaH / bhImasya kathanam // ] vatse ! mA sma rudaH satyamIdRzI bhavitavyatA / mayA niSiddho'pyAgacchatpatiste'tra kimanyathA ? // 77 // idAnImapi nAnyena patiste mocayiSyate / ekaM gatvA prapadyasva zaraNaM tapasaHsutam // 78 // sa tvadbhartukRtAMzcitte nApakArAnkariSyati / vizeSeNopakartAraH sAdhavo hyapakartari // 79 // idaM guruvacaH kRtvA hRdi tUrNamihAgamam / samprati svAM purIM so'pi yiyAsuH khecarezvaraH // 80 // ito yaducitaM deva ! tadvidhehi dhiyAMnidhe ! / kulavyomamaNe ! nUnaM tejohAniriyaM hi te // 81 // zrutvA manyumayImenAM bhImo bhAnumatIgiram / apavArya priyAM mandamavAdItphullalocanaH // 82 // devi ! diSTyA'dhunaivedaM tvatkezagrahasambhavam / ni. tiyitumArebhe vairaM daivena pazya naH // 83 // suyodhanavadhautsukyamAryeNAtmAjJayA purA / / vinivAritamasmAkamAryAdezo hi mUrdhani // 84 // Aryo'dhunA'pyudAste cettatra zatrau vipadgate / kiM tataH syAnna naH zreyo na hyevaM tu kariSyati // 85 // yena snehAtirekeNa vane'sminnayamAyayau / ' nAryeNa smaryate so'pi priyaMvadaniveditaH // 86 // atha bhAnumatImAha snehArdastapasaHsutaH / madvandhorapi hA vatse ! kIdRg vyasanamAyayau ? // 87 // tamahaM mocayiSyAmi bhrAtaraM nAtra saMzayaH / baddhastu yanmadIyo'pi bAndhavastadunoti mAm // 88 // ityAzvAsya snuSAM snehAdagatvaikAnte mahIpatiH / bhImasya yAjJasenyAzca pazyatoH pArthamabhyadhAt // 89 // 15 20 25 1. zokamayIm / 2. pratikartum /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 390 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanamocanArthaM arjunagamanam // baddhvA kenApi pApena gRhItaM vyomacAriNA / gaccha vatsa ! javAdvatsaM vimocaya suyodhanam // 90 // atha bhImo'bhyadhAdArya ! kiM na pazyati vipriyam ? / daivenApi kRtaM yena sahasenAsmadIpsitam // 91 // - jalakSepa- -kezagrahAdayaH / - dyUta garadAna apakArA riporasya kathamAryasya vismRtAH ? // 92 // Uce dharmasuto vatsa bAndhavasya kanIyasaH / tasyApyApatpratIkAro mayyevAyatatetamAm // 93 // nijamApadgataM santo nopekSante kadAcana / bhAnumAn vipadaM hanti paGkajAnAM prage prage // 94 // gotraM trAtumahorAtraM kulInAnAmupakramaH / AmnAto munibhiH pUrvairakulIno hi gotrahA // 95 // api durvRttamAtmIyaM trAnte bhuvanonnatAH / apyuSNaM na hi puSNanti payodAH kimiraMmadam // 96 // yadyapyAlokayatyastaM pUrNo'sau pratipUrNimam / tathApyupakoratyeva candraM darzagataM raviH // 97 // ete zataM vayaM paJca yAvadvairaM parasparam / paraistu paribhUtA hi vayaM paJcottaraM zatam // 98 // tadgacchatvarjuno bandhuM vimocayatu bandhanAt / IdRgbandhUpakArAya bhUyo'pyavasaraH kutaH ? // 99 // AdezamenamAsAdya jyAyasastasthivAn rahaH / tato vidyAmukhenendraM pArthaH prArthitavAMzcamUm // 100 // indreNa prahitastUrNaM zauNDIrabhaTasaGkaTAm / dadhadvaimAnikIM senAmAyayau candrazekharaH // 101 // aindraM vimAnamArUDhaH khecarendrairanudrutaH / ArAdhyavargamAnamya pratastheH kapiketanaH // 102 // 1. iraMmadaM vaDavAnalam / 2. amAvAsyAsthitam /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ [391 navamaH sargaH / duryodhanasya zyAmamukhatA // ] alaGkRtAni sannaddhairbhaTairgacchanti dUrataH / puro vimAnavRndAni dadRzuH pArthasainikAH // 103 / / tanmadhye sAnujaM baddhaM saMvarmitacamUvRtam / dRSTvA duryodhanaM jiSNurvegAt tAnanvadhAvata // 104 // te pArthAgresarairuktA re re ! tiSThata taSThata / bandhuduryodhanasyAyamAgAdanupadI hi vaH // 105 // khecarANAmabhUtteSAM vacanaM tadviSopamam / navyapIyUSagaNDUSatulyaM duryodhanasya tu // 106 // tataH phAlgunavargINAH pazyanto lotamAtmanaH / samaM taiH khecarairyoddhamArabhanta kharaiH zaraiH // 107 // svAminaH kIrtisarvasvaM parivRtya suyodhanam / zauNDIramAninaste'pi pratyayudhyanta khecarAH // 108 // lagne'tra sainyayoryuddhe kapiketurudAyudhaH / abhyarNamabhyamitrINaH prekSAMcakre suyodhanam // 109 // so'pi phAlgunamAlokya dadhyau dhyAmalitAnanaH / mRtyumevAdhunA dhAtaH ! kruddhaH kiM na karoSi me // 110 // yanme bandigrahAdasmAdarjunena vimocanam / hRnmarmabhedakRnnityaM mRtyorapyadhikaM hi tat // 111 // iti cintApare tasminkrodhAdvidyAdharezvaraH / tasyaivAbhyarNamabhyetya sthito'drAkSItpuro'rjunam // 112 // vinivArya tato yuddhaM dhArtarASTrasya pazyataH / sa gatvA bhUmiluThanairapatat pArthapAdayoH // 113 / / utthApyAliGgitaH snehAnnibiDaM pANDusUnunA / so'tyantavinayI nIcairniviSTo viSTare punaH // 114 // citrAGgada ! kathA keyamiti pRSTaH kirITinA / kathayAmAsa so'pyuccairdhArtarASTrasya zRNvataH // 115 // 1. cauryadhanam / 2. zatrusaMmmukhagantA / 3. zyAmamukhaH /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392] [pANDavacaritramahAkAvyam / citrAGgadasya kathanam // kumAra ! tvadvisRSTo'haM svAM gacchannagarI purA / mArge nAradamadrAkSaM mUrjA'sprAkSaM ca tatkramau // 116 // so'tha mAM mudito'vAdIccitrAGgada ! kathaM cirAt / dRSTo'syatIva sotkaNThaM mano me saGgamAya te // 117 // ajalpiSamRSIndraM tamindrakIlaziloccaye / AdinAthanamasyArthaM gato'smi bhagavan purA // 118 // kItikolAhalaM tatra kirAtavijayorjitam / pArthasyAkarNya yAto'smi taM draSTuM rathanUpuram // 119 // dRSTe tasminnijAnbandhUn vyasmArSamativismitaH / sa me tatra gururbhUtvA dhanuHpArAyaNaM jagau // 120 / / khecarAH zatamanye'pi prayayustasya ziSyatAm / tasyAhameva ziSyeSu priyo'smi nikhileSvapi // 121 // idAnIM tu bahoH kAlAdvandhUnAM mIlito'rjunaH / nijAmahamayaM yAmi tadvisRSTazcirAtpurIm // 122 // jagAda nAradaH smRtvA citrAGgada ! suyodhanaH / tvadguruM bandhubhiH sArdhaM hanta hantumupetyasau // 123 // pazcAdapi guruprItyA vidhAtAsi zacaM yadi / adhunaiva pratIkArastaccitrAGgada ! cintyatAm // 124 / / munAvevaM vadatyeva khecarAnucaro mama / / Agatya kathayAmAsa krodhAgnisamidhaM kathAm // 125 / / asti krIDAvanaM deva ! yatte dvaitavanAntike / tadetyopAdravaDUraM virodhIva suyodhanaH // 126 / / priyAbhirapi te deva ! lUnA yasya na pallavAH / AkandaM tena mAkandakhaNDazcakre sa khaNDazaH // 127 // yadIyakusumAmodaM veda mUDhaiva tAvakaH / vilUnaprasavAH prApuzcampakAste'nukampyatAm // 128 // 15 25 1. smitvA ityapi pAThaH / 2. krodhAgnau kASTasamAm / 3. mUlaparyantam / 4. vetti /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___[393 [393 navamaH sargaH / duryodhanaM mocayitvA yudhiSTharasamIpAgamanam // ] secaM secaM tvayA zazvallAlitaM yadapatyavat / tadabhUtsamprati prAptalavanaM kadalIvanam // 129 // bhAsvanmarakatastambhaM sphaTikopalabhittikam / sa saudhaM tattavAdhyAste balAd vyApAdya rakSakAn // 130 // ahaM tUtplutya nabhasA tavehAkhyAtumAgataH / ito yaducitaM deva ! tvaM tadAdhAtumarhasi // 131 // nizamyAmUdRzIM vAcaM nAradasya ca tasya ca / krodhAd duryodhanaM hantumutsuko'hamadhAviSam // 132 // yadArye tapasaH putre'pyamunA durmanAyitam / asau tenAMhasA baddhaH ko'hamasya puraH punaH // 133 // athovAca pRthAsUnuzcitrAGgada ! mukhena me / javAttavAdizatyAryo duryodhanavimocanam // 134 // bhAnumatyadhunA yena bhartRbhikSAJcalaM puraH / udazrudhRtavatyasti tenAryaH khidyatetamAm // 135 / / tayoretAM giraM zrutvA dhArtarASTro vyacintayat / kSate prakSipati kSAraM hA ! dhigvedhAH punaH punaH // 136 // tatazcitrAGgado'vAdItkumAra ! sphArasaurabhaH / Adezo me narezasya ziromAlyamanAratam // 137 // bhrAtaraM prAbhRtIkRtya dharmasUnorimaM punaH / / mukhendumucchalajjyotsnaM kariSyAmyadhunA dhruvam // 138 // vimocya bandhanAdvandhumAnamya ca dhanaMjayaH / citrAGgadasameto'tha jyeSThAntikamupAgamat // 139 // vimAnakiGkiNIkvANazravaNenonmukhIkRtaiH / nabhasyadRzyatA''gacchan bandhubhiH sa vikasvaraiH // 140 // nayanaiH snehakallolairninimeSairudaikSyata / / kuntyA ca yAjJasenyA ca sa vimAnazatAnvitaH // 141 // 1. kallola-pratyantara /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 394] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya namratA ucitAcaraNaM ca // dRSTvA pArthaM pRthuzrIkamazrIkaM ca pati tadA / bhAnumatyA mano jajJe saGkIrNarasasaGkulam // 142 // samuttIrya vimAnebhyaH sarve nemuryudhiSThiram / duryodhanastathaivAsIdapraNantumanAH punaH // 143 // ApAdamauli tasyAsInnyastA satyaM kuzIlatA / yadasya namratA nAbhUd dharmaje'pi mahAtmani // 144 // asau drAghIyaso bandhAdacaGkramaNa ityataH / utpATya khecarairnIto nRpAbhyaNe suyodhanaH // 145 / / vegAdAgatya kuntI tu nIvArAkSatataNDulaiH / AzI:paramparApUrvaM taM tadAnImavardhayat // 146 // rAjJA''zliSyata sa prItyA matsarAdanamannapi / na hyaucityavidhau santaH paraucityavyapekSiNaH // 147 // ajalpattaM nRpo vatsa ! kimu tejasvinorapi / rAhubandigraho naiva sUryAcandramasorbhavet ? // 148 // nAbhaviSyattavAvazyamasAvapi parAjayaH / yadi dvaitavanAdasmAnnAyAsyAmaH puraH purA // 149 // anAthAH kuravo vatsa ! bADhaM sIdanti samprati / tattAnavAryadorvIrya ! gatvA naya sanAthatAm // 150 // evamAbhASya satkRtya bhUpatirvanyavastubhiH / paryazruH sAnujanmAnaM visasarja suyodhanam // 151 // so'pi kRSNamukhastUSNImevAsthAya yayau tataH / durAtmanyupakAro'pi nazyennIraM marAviva // 152 // citrAGgadaM visRjyAtha candrazekharamapyanu / tasthau tAstAH kathAH kurvannurvIzaH saha jiSNunA // 153 // sAnukampA nRpasyAsIttatra dauryodhanI kathA / apareSAM tu bandhUnAmupahAsapuraHsarA // 154 // 15 20 1. anamanacittaH /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ [395 navamaH sargaH / jayadrathavRttAntaH // ] sukhena tasthuSAM teSAM gate bhUyasyanehasi / prAtaH prasRmaraM vyomni rajo dRSTipathaM yayau // 155 // sAyudhavAtapAdAtamudAttAzvIyahAstikam / gacchadvaitavanAntena tairanIkamadRzyata // 156 / / pariNetuM puro gacchannabhyetya saparicchadaH / jayadratho'namat kuntI duHzalyAyAH patistadA // 157 // AnandyAzIrbhirarthyAbhirjAmAteti sagauravam / kiyantamapi kAlaM sA taM tatrAsthApayanmudA // 158 // 'divyayA rasavatyA'tha jiSNurvidyopahUtayA / AtithyaM prathayAJcakre tasya mAturnidezataH // 159 / / jAtu krIDAvihAreNa pANDaveSu gateSu saH / chalAjjahAra pAJcAlIM jAnakImiva rAvaNaH // 160 // druhyanti hi durAtmAnaH sutarAM satkRtA api / dandazUko dazatyeva pIyUSamapi pAyitaH // 161 // paJcAnAmapi bhartRNAM pratyekaM nAma gRhNatI / hiyamANA ca pAJcAlI cakrandoccaiHsvaraM tadA // 162 / / upazrutya tamAkrandaM preyasyA duHzravaM tataH / abhyarNavartinau bhImArjunau krodhAdadhAvatAm // 163 // Adizat tau tadA kuntI vatsAvetasya jIvitam / rakSataM yatnato mA sma duHzalyA vidhavA bhavet // 164 // sAMyugInabhujau vIkSya tAvAyAntau jayadrathaH / saMvarmitacamU raudro raNAyAbhimukho'bhavat // 165 // bhImaseno gadAstambhaM dambholimiva dolayan / dantinaH pAtayAmAsa sarvataH parvatAniva // 166 // vRkodaro darodrekAtkAMdizIke dviSadbale / zeSaM vaTamivArAma dagdhe'drAkSIJjayadratham // 167 // 1. kAle / 2. padAtInAM samUha: pAdAtam / 3. vajram / 4. bhayAdhikyAt /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396] [pANDavacaritramahAkAvyam / jayadrathavRttAntaH nAradasyAgamanaM ca // aGgamAvizya pArthena tadaikAkI jayadrathaH / uttarIyeNa tasyaiva dasyubandhamabadhyata // 168 // bhallI kirITinastUNAttUrNamAdAya mArutiH / muNDayitvA vyadhAtkrodhAttasya paJcazikhaM ziraH // 169 // AdAya draupadI bAhau tamuvAca vRkodaraH / / mAturAdezataH kuntyA jIvanmukto'si yAhi re // 170 // pAJcAlyAH puratastena lambhitastAM viDambanAm / lajjAnamramukho'vAdId bhImasenaM jayadrathaH // 171 // are ! zauNDIratAgarvapInodara ! vRkodara ! / nirviveka ! mamApyekamidamAkarNyatAM vacaH // 172 / / paJcAnAmapi yuSmAkaM niyataM mRtyuhetavaH / paJcApyete zikhAbandhA jJAyantAM dhUmaketavaH // 173 // tasyAtatAyino vAkyamapakaNyaiva nirbhayau / Agatya militau jyeSThabandhorTsamadhanaMjayau // 174 // jayadrathasya vRttAntaH saiSa teSAM parasparam / ciraM sahastatAlasya hAsyasya syAnnibandhanam // 175 // anyadA nAradasteSAmekatraiva niSeduSAm / svairamAjagmivAMstaizca saprazrayamupAsyata // 176 // munIndra ! kathayAsmAkaM sampratyAgamyate kutaH ? / iti mArutinA pRSTaH so'tha pramudito'bravIt // 177 // iti yuSmadvisRSTasya duSTavRtteH kutUhalAt / duryodhanasya vRttAntaM viditvA'hamihA''gamam // 178 / / hasannAha punarbhImaH kathyatAM munipuGgava ! / itastadA kathaM yAtaH ? kathaM cAste suyodhanaH ? // 179 // punarmunirabhASiSTa viSaNNo vaH sa bAndhavaH / dattvA duHzAsanaskandhe bAhuM prasthitavAnitaH // 180 // 15 25 1. mimArayiSoH / 2. anAkarNya /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ [397 navamaH sargaH / duryodhanasya hastinApure Anayanam // ] viSamaiH zRGkhalAbandhairbhagnacaGkramaNaH kramAn / pazyannijAnujAnmArge so'ntarmanyumayo'bhavat // 181 // athArdhapatha evAyamadhaH zAlmalibhUruhaH / duHzAsanena zanakaiH samAnIyopavezitaH // 182 // karNo'pi jJAtavRttAntaH skandhAvAranivezitaH / etya tUrNaM tadabhyarNe sAntvayAmAsa taM zanaiH // 183 // yastvaM dustarayA deva ! citrAGgadamahApadA / vimukto'si tadasmAkaM nAsti nyUnaM hiM kiJcana // 184 // dhArtarASTro'pyabhASiSTa sAkSepaM zokasaGkalaH / sUtAtmaja tava kSuNNaM jIvato nAsti kiJcana // 185 // alabdhapUrvI nyakkAramahaM tvasmi suyodhanaH / tataH prANaiH kimebhirme parAbhavamalImasaiH // 186 // citrAGgadena baddho'smi tadekamapi duHsaham / yanmocanaM tu pArthena sA hi tasyApi cUlikA // 187 // prAyopavezanaM tasmAt mamAstu svasti vo'dhunA / . gatvA kuruta sarve'pi sanAthaM hastinApuram // 188 // athAbhyadhatta rAdheyaH khedaM deva ! dadhAsi kim ? / raNe hi bahuzaH zUrA jIyante ca jayanti ca // 189 // bhUmivAsapaNakrItaM tava pArthena mocanam / pANDaveyA yadete'pi vasanti bhavataH kSitau // 190 // bhUmivAsAdhamarNA hi kulInAH kulavedinaH / rAjanyAH zatrusaMruddhaM netAramupakurvate // 191 // na bandho na ca mokSo'yaM smaraNIyastvayA prabho ! / vipadaH smaryamANA hi kuryurduHkhaM pade pade // 192 // atha karNe vadatyevaM sarve zibirapArthivAH / / etaM sambodhya cAtyantaM purIM ninyuH suyodhanam // 193 // 15 20 25 1. parAbhUtaM-naSTamityarthaH / 2. anazanam /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 398] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nAradena kathito vRttAntaH // gatastatra na cikrIDa savrIDa: kiMtvadhomukhaH / zayAnaH zayanIye'sau ninAya divasAnbahUn // 194 / / atha jAgaritotsAhaH sacivaiH svairvacasvibhiH / paTahaM dApayAmAsa hastinApuravIthiSu // 195 // yaH kazcidastraiH zastraizca mantraistantraizca zaktimAn ! nihanti saptarAtreNa pANDavAn paripanthinaH // 196 // tuSTo duryodhanastasmai stamberamamanoramam / vizrANayati rAjyAmiti so'sminnaghoSayat // 197 // yugmam / sAdaraH sodaro'bhyetya purocanapurodhasaH / DiNDimaM vArayAmAsa krUracetAH surocanaH // 198 / / tataH pATahikairnItaH sa duryodhanasannidhau / uddhataH kathayAmAsa zaktivyatikaraM nijam // 199 // ArAdhitA mayA pUrvamasti kRtyeti rAkSasI / kruddhA'sau grasate kSauNI SaTkhaNDI kimu pANDavAn // 200 // vidhAsyAmi tavAbhISTamahni taddeva ! saptame / mamApi pANDaveyA hi purocanavadhAddiSaH // 201 // vAcaM surocanasyaitAmavadhArya suyodhanaH / mudaM prasAdadAnena lambhayAmAsa taM tadA // 202 // tena tenopacAreNa taistaizca japakarmabhiH / kRtyA''rAdhanamAdhAtuM so'pi gehamupAyayau // 203 // ahaM cehAgamaM bhIma ! yuSmAkamatipIDayA / AjanmAbhyastaduSkRtyA kRtyA sA'tyantadurjayA // 204 // atiraudramanovRtteranyarakSovilakSaNam / tasyA bhISmatvamadvaitaM vikhyAtaM bhuvanatraye // 205 // so'pyupAsitadurvidyAdIpro vipraH surocanaH / atikrUramanAH kAmaM dakSaH kSudreSu karmasu // 206 / / 15 1. udyataH ityapi pAThaH / 2. prasAdayAmAsa pratau /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ [399 navamaH sargaH / pANDavAnAM dharmasAdhanA // ] tataH kRtyApraNato vaH prANasaMdehakRd dhruvam / durAtmano dvijAdasmAdAgato'sAvupadravaH // 207 // tadasyA vipadaH saumyAH ! pratIkArAya dhAvata / mahAtmasvapi nistriMzaM pizunAnAM hi mAnasam // 208 // ityudIrya manau tasminsvasthAnamupajagmuSi / sauSThavAjjyeSThamagadad gadApANirvRkodaraH // 209 // etu kRtyA drutaM draSTumahamasmi samutsukaH / cUrNayiSyAmi kaNazastAM kSudrAM gadayA'nayA // 210 // jyeSTho'tha tamabhASiSTa satyameva vacastava / sA cette dRkpathaM yAyAd vyApAdyeta tadA tvayA // 211 // rakSojAtistvatikSudrA nAnAkUTapaTIyasI / adRzyA vairiNI hantuM zakyA norjasvalairapi // 212 // kuru karNe mamopAyaM sarvApAyanivAraNam / AyAnti vipadaH karmadUtAhUtA hi dehinAm // 213 // tacca karma nirAkartumalaGkarmINavikramaH / eka eva paraM dharmo vatsa ! cetasi dhAryatAm // 214 // niHzeSaduHkhamUlAni yaH karmANi nikRntati / dharmo'smAkaM sa evaikaH sa cetumucito'dhunA // 215 // etAM dharmasutasyAjJAM kRtvA maulizikhAmaNim / sarve sukRtacaryAsu cakrurujjAgaraM manaH // 216 // azanaM svAdimaM sarvaM khAdyaM trividhamapyamum / paritatyajurAhAraM te sarve saptavAsarIm // 217 / / ekatAnAH smarantaste paJcAnAM parameSThinAm / uTajaM parito bhejurnirjanAM pRthivIM pRthak // 218 // pralambitabhujAstatra nAsAnihitalocanAH / tasthuH pratimayA jAtu dehenovaMdamena te // 219 // 1. nirdayam / 2. gatesati / 3. atibalavadbhiH /
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRtyopadravaH // vazIkRtendriyagrAmA vidhAyotkaTikAsanam / AtmArAmaM manaH kRtvA kadAcitte'vatasthire // 220 // kadAcanApi cakruste sthitA godohikAsane / arhattatvaikalInAnta:karaNAH karmaNAM kSayam // 221 // kAyaklezanisRSTAGgAH zucayo brahmacAriNaH / evaM nirgamayAmAsurvAsarANi krameNa SaT // 222 // kirITI tvekapAdena pratimAmAsthitastadA / mantrarAjaikatAnAtmA ninye SaDdivasImapi // 223 // adhiSThAyoTajakroDaM dinAn SaDapi sAdaram / niSThAprAptamanuSThAnaM kuntI kRSNA ca cakratuH // 224 // kRtyopasargasotkaNThAH saptame tvahni pANDavAH / / sarve dharmaM vyadhurdhyAnaM nidhAyAstrANi sannidhau // 225 // ujjhitaH zAntacetobhistaistadA cirasaMstutaH / astravyAjAdraso vIrastadupAstimivAkarot // 226 // atha pANDusutaiH pAMsupUro dUraprasRtvaraH / abhitaH karabhIkaNTharomadhUmro vyalokyata // 227 // atijaGghAlamuttAlaphAlagrastanabhastalam / tairavIyamanalpIyaH prekSAJcakre samantataH // 228 // jitoddAmataDiddAmavarSadvarSAsvivAmbudAH / sindUriNa sravadgaNDAstairadRzyanta dantinaH // 229 // atha veNulatAM pANau bibhrANAH krUramUrtayaH / kecana dvA:sthavargINAstAnAgatya babhASire // 230 // are vanacarAH zIghraM sthAnametadvimaJcata / / rAjJo dharmAvataMsasya nivAso'tra bhaviSyati // 231 // teSAM durvacasA tena samutsArya zamaM balAt / bhImAnta:karaNe krodhaH samartho'sthApyata kSaNAt // 232 // . 15 25 1. vidhAya pratitraye0 / 2. azvAnAM samUhaH / 3. varSAsu jAmbu pratidvaye0 /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH / kRtyopadravaH // ] AkasmikatiraskArai raudrAkAro vRkodaraH / sATopaM kopakampreNa pANinopAdade gadAm // 233 // abhASiSTa ca re duSTAH ! kaH kAlena kaTAkSita: ? / balAnmaulimaNiM hanta vAsukeH ko jighRkSati ? // 234 // kaH kesarikizorasya karSati skandhakesarAn ? / tiSThato'tra sukhenAsmAnko nu nirvAsayiSyati // 235 // vayaM nirvAsayiSyAmo yuSmAniti vivakSavaH / te bhImena tathA krodhAd gale dhRtvA'pahestitAH // 236 // uccaiHkAraM kRtAkrozAH krozamAtrAM bhuvaM yathA / utpatantaH patantazca jagmuH kandukalIlayA // 237 // ullaNThairvetrivaNThaistairgatvA saMvarmitAM camUm / samAnIya nimeSArdhAtsarve'rudhyanta pANDavAH // 238 // UrjasvalatapastejonistuSIkRtakAntayaH / sAvajJamanasaste'pi jagRhuH svaM svamAyudham // 239 // taiH saGgrAmakRtodyogairudyatAstraiH puraskRtAH / anezatpaJcabhiH siMhaireNazreNIva sA camUH // 240 // senAnugamazauNDeSu pANDaveSvetya pRSThataH / nRpalakSmA pumAnekasteSAmuTajamAvizat // 241 // SaDdinopoSite kuntIkRSNe dharmaikatatpare / paraM puruSamAlokya paramaM kSobhamIyatuH // 242 // pANDaveSu davIyassu te ubhe bhayakAtare / nimIlya kevalaM netre hRdi sasmaraturjinam // 243 // balAdvAhau sa jagrAha narendro drupadAtmajAm / hayamArohayaccoccairudIrNaruditadhvanim // 244 // [ 401 turaGgAntaramAruhya sa prasahya jahAra tAm / draupadyAzca tamAkrandaM zuzruvuH pANDavAH samam // 245 // 1. takSakAt pratidvaye0 / 2. nirastAH / 3. vaNThazabdo bhRtyavAcI / 4. eNo-mRgaH / 5 10 111 15 20 25
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402] 5 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAH haraNaM, yudhiSThirasya ca tRSA // tyaktvA camUM tAM kruddhAste'bhyeyuH kAntApahAriNam / javinA vAjinA so'pi dhvajinImadhyamadhyagAt // 246 // ekatastannRpAnIkamanyataH paJca pANDavAH / tathApi balinAM teSAM na kSobhasya lavo'pyabhUt // 247 // kva re yAsi kva re yAsi preyasImapahRtya naH ? / iti vyAhRtya pArthena tamanu preSitAH zarAH // 248 // udyatairyugapatpAtuM senAM saptArNavImiva / cakre tapaHkRzIyobhistairagastIyituM spRhA // 249 // yadA te sannidadhate dadhate ca parAkramam / tadA sa nRpatiH kRSNAM kazAghAtairatADayat // 250 // tena nyakkAratApena zira:sthenAMzumAlinA / tapasA cAbhavatteSAmudanyA tAluzoSiNI // 251 // tena tarSaprakarSeNa klAnto'tIva tapaHsutaH / babhASe bAndhavAnvatsAH ! tRSNA mAM bAdhate'dhikam // 252 // suzAdvaladalazreNivyAkhyAtajalasannidheH / asau pazyata vAmena dRzyate nikaTo vaTaH // 253 // indranIlazilAnIlaiH patrairnetrapriyaGkaraiH / dRSTo'pi bandhuvadUraM nyagrodho mAM dhinotyayam // 254 // pathikAzvAsanAhetuH seturetasya vAmataH / zaMsatyasau pipAsArtavitIrNAvasaraM saraH // 255 // amI vaJjala-hArIta-jIvaMjIva-kapiJjalAH / etasyopari kUjanti jalavaibhavabandinaH // 256 // etAni mRgayUthAni niryAnti pravizanti ca / dhruvametasya nirdoSaM svAdyaM cAcakSate payaH // 257 // eSo'pi draupadIdasyurvilokyAsmAnavasthitAn / yAvadvilambamAno'sti tAvadAnIyatAM payaH // 258 // 15 20 25 1. senAmadhyam / 2. tRSA /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH / arjunAdInAM mUrcchA // ] dviSaM proSitatRSNastu doSNorbalabharAdaham / kInAzavezma neSyAmi pratyAneSyAmi ca priyAm // 259 // ityudIrya tapaH sUnustasminsarasi raMhasA / nakulaM sahadevaM ca preSayAmAsa vAriNe // 260 // tAvatha tvaritaM gatvA yatheSTaM papatuH payaH / kRtvA ca padminIpattre celatuH paJca SAnkramAn // 261 // tatastAvucchalanmUrchAni:sahau petaturbhuvi / jantavo hi viDambayante karmabhirbhinnamarmabhiH // 262 // vilambamambunaH pazyan pArthamUce yudhiSThiraH / jalAya prahitau vatsa ! vatsau cirayataH katham ? || 263 || javAttadgaccha vRttAntaM jAnIhi ca kanIyasoH / tUrNamAnIya pAnIyaM muSANa ca tRSAM mama // 264 // taDAgamatha jeGghAlo jagAma ca dhanaMjayaH / svAMsAviva kanIyAMsau petivAMsau dadarza ca // 265 // tAvAlokya tathA'vasthau pArthaH pRthulapUtkRtaH / paryadevata hA ! vatsau ! kenemAM gamitau dazAm ? // 266 || drutamuttiSThataM vatsau ! nanvAryaH khidyatetamAm / tasmai tRSNAturAyaitadupaDhaukayataM payaH // 267 // etAM tUSNIkatAM vatsau ! muktvA kathayataM mama / kRtamatyAhitaM kena nigRhNAmyeSa yena tam // 268 // yadvA pipAsAmAryasya pUrvaM vyapanayAmyaham / tato vipadametAM vA pratikartAsmi yatnataH // 269 // ityudIryArjunaH sAzrukaNehatya payaH papau / bandhuhetorgRhItvA ca pratasthe kiyatIM bhuvam // 270 // azrumizraM vahannIraM kaniSThAntikamAgataH / tArtIyikastayorAsItso'pi mUrcchAvisaMsthulaH // 271 // 1. naSTatRSNaH / 2. zIghragatiH / 3. patitau / 4. tRSTiparyantam / [ 403 5 10 151 20 25
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 404] [ pANDavacaritramahAkAvyam / bhImasyA'pi mUrcchA yudhiSTharasya ca vilApaH // abhyadhAd dharmajo bhImaM bAndhavAnveSaNAkRte / prahitasyArjunasyApi kAlo bhUyAnabhUtkatham ? // 272 // kaniSThabandhuvargasya nisargaprItizAlinaH / gatvA jAnIhi vRttAntamapatRSNaM ca mAM kuru // 273 // iti jyeSThagirA bhImaH sarastIramupeyivAn / apazyadbAndhavAnprAptAnmRtyornedIyasIM dazAm // 274 // vilalApa ca hA vatsAH ! kimidAnImupasthitam ? | idaM vo'styekato dausthyamanyataH klizyate guruH // 275 // itazca hriyate kRSNA kenApyasmadvirodhinA / itazcaikAkinI mAtA duHkhaM tiSThati pRSThataH // 276 // na jAne samamasmAbhirhatasya vidheRho / kautaskutamidaM vairamevaM druhyati yena naH ||277|| paraM pipAsAmAryasya pratikRtyAmbunA'munA / ahaM vatsAH ! pratIkAraM vidhAsyAmi vidherapi // 278 // zucaM kRtvaivamApIya payastRSNApravAsakRt / gRhItvA ca vrajannAsIttulyAvasthaH sa bandhubhiH // 279 // sthitvA'timahatIM velAM tato dadhyau tapaHsutaH / vilambate sma bhImo'pi kathaGkAramanAdaraH ? // 280 // tadgatvA nikhilAcAracaturAMzcaturo'pi tAn / zauNDIrarimakalAsindhUn bandhUnanveSayAmyaham // 289 // ityAlocya zucA''cAntacetAH kuntIsutAgrajaH / gatastatrAnujAnprAptAnadrAkSIttAdRzIM dazAm // 282 // vilapya tumulaM coccairuvAcAtyantavihvalaH / vatsA ! yuSmAbhirekAkI kathaM tyakto'smi kAnane ? ||283 || caturbhirapi yuSmAbhirvairibhUdharabhedibhiH / dantaistridazadantIva sadaivAhaM vijitvaraH // 284 // 1. samIpasthAm / 2. adhamasya /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ [405 navamaH sargaH / yudhiSThira-vilApaH // ] babhUvAhamanullaGghayo yuSmAbhiH pArzvavartibhiH / dharAbhogaHsamaryAdaizcatubhiH sAgarairiva // 285 // hA ! vatsa ! bhIma ! mAM tyaktvA kiM zeSe nidrayA'nayA ? / sAmprataM sAmprataM kiM te sadu:khaM mAmupekSitum // 286 // duryodhanasya gadayA norubhaGgastvayA kRtaH / na ca dauHzAsanaM vakSaH kSuNNaM tanmAM kimatyajaH ? // 287 / / hiDamba-baka-kirmIrAH kRtAntAtithayastvayA / mahAbAho ! kRtA yena tacchauNDIryaM kva te gatam ? // 288 // siMheneva tvayA mukto vanoddeza ivAdhanA / abhUvamahamAkramyo hA ! mRgairiva vairibhiH // 289 / / hA vatsa pArtha pArthakyaM prANairapi na te mama / iyaM kathamavasthA te jIvatyapi yudhiSThire? // 290 / / kiM pUrayasi vatsa ! tvaM pizunAnAM manorathAn ? / dRDhacaNDimagANDIvaM yahUraM tatyaje tvayA // 291 // yena mRtyuparIrambhaM lambhitAstalatAlavaH / akANDa eva gANDIve tatrAnAsthA kathaM tava ? // 292 // nAdyApi vihitaM kRSNAparAbhavanizumbhanam / tvamevaM kimu nidrAsi vismRtArAtivikramaH ? // 293 // idAnImapi kenApi hriyamANA sarmiNI / mocanIyA tvayaiveyaM tatki svapiSi nirbharam ? // 294 // abhavatpUrNadezIyA vatsa ! dvAdazavatsarI / prApto'syambudhimuttIrya goSpade majjanApadam // 295 // rAdhAsutasya saphalaiH saJjAtamupayAcitaiH / yAto'si daivayogena yattvametAdRzIM dazAm // 296 // vatsau ! yamau ! yuvAM dRSTvA hRdayaM me vidIryate / akSato'haM gato mAturmAvyA vakSyAmi kiM puraH ? // 297 // 25 1. ucitam / 2. pRthaktvam / 3. nizumbhanaM nAzaH / 4. prAyaH pUrNA /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 406] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya mUrchA // evaM viklavamurvIzaM kazcidUce pulindakaH / bhoH ! kApuruSa ! kenApi preyasI te vilupyate // 298 // uttarIyamapAkRtya kazAbhistADyate bhRzam / AryaputrAryaputreti karuNaM sA'pi roditi // 299 // hetoH kutazcidete tu mUcchitAstava bAndhavAH / sara:samIraNasparzAdutthAsyanti svayaM kramAt // 30 // tataH priyatamAmAzu zatrostrAyasva sAmpratam / kalaGko hi mahAnpuMsAM dArANAmapyarakSaNam // 301 // anena vacasA tasya dharmasUnuH krudhA jvalan / / payaH pItvA javAddhAvanbandhUnAM savidhe'patat // 302 / / tadA teSAmupAgacchanmUrchA kA'pyatizAyinI / paJcatvameva nizcikye yathA vyomacarairapi // 303 / / tasminmU kSaNe teSAmAraNyAH pazavo'pi hi / tRNagrAsAdikaM sarvaM sarve'pi mumucuH zucA // 304 // samaM samastabhUtAnAM pramodanavakandalaiH / kiJcitkSaNAntare te'tha nayanAnyudamIlayan // 305 // kRtvA'mbu nalinIpatre ratnamAlApavitritam / pratyekaM te'bhiSiJcantIM draupadI dadRzuH puraH // 306 / / svavAsa:pallavAgreNa vIjayantI muhurmuhuH / / siJcantIM cAzrubhiH kuntI te vIkSAMcakrire'grataH // 307 // bASpaplAvitapakSmAntairnabhazcaravanecaraiH / te pazyanti sma rodasyau saGkIrNe svajanairiva // 308 / / niviSTAnte paTAntena pramRSTarajaso'mbayA / priyAmaprAkSurAkSepAtpratyAzaprahitekSaNAH // 309 // tavApahartA pApIyAnsa nistriMzaziromaNiH / kva yayau ? yadihAyAsI: sumanomAlabhAriNI // 310 / / prakSiptaratnamAlena kiM no nIreNa siJcasi ? / vRttAntamenamasmAkaM drutamAvedaya priye ! // 311 // 1. vyAkulam / 15 20 25
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ [407 navamaH sargaH / draupadIvRttAntaH, kRtyAgamanazca // ] samakSameva sarveSAmAcAkhyau sA'tha bhUbhuje / tvayyAyAte payaH pAtuM taM nAdrAkSaM ca tAM camUm // 312 // kiMtvekAkinamAtmAnamapazyamaTavIgatam / vyAlAnAM zRNvatI nAdAnabhUvaM ca bhayAturA // 313 // tvamAryaputra ! kutrAsi ! rakSa mAmiti vAdinI / itazcetazca paryATamaTavIpadavISvaham // 314 // paJcaSAn vizikhAnpANau dadhaddhanva ca jarjaram / upetya zabaraH kazcinmAmavAdIddayAnvitaH // 315 // paribhramasi zUnyeSu kathaM kAntAravartmasu ? / bhadre ! bhadraMkarAkArAH santIha tava vallabhAH // 316 // sa yuSmAndarzayitvA me kuntI cAryAmihAnayat / apazyAva mRtaprAyAnAvAM vaH sAzrulocane // 317 // yAvadAvAmatIvArte pravRtte paridevitum / AkarNayAvaH sahasA tAvat kilakilAravam // 318 // tato vyAttamukhaprevadaMSTrAGkarabhayaGkarAm / piGgAkSI piGgacikurAM gavalazyAmalAkRtim // 319 // AlokayAvaH phetkAraiH karNajvarakarI bhRzam / kAJcittvaritamAyAntImantarikSeNa rAkSasIm // 320 // yugmam / dUrAdAlokya tasyAstamAkAramatibhairavam / AvAbhyAmatibhItAbhyAM seyaM kRtyeti nizcitam // 321 // vibhAvyAtha tathoddhAnte sa pulindaH piteva nau / antarddhAya svadehena tasthau snehArdramAnasaH // 322 // sA'pyAgatya mRtAn yuSmAn vIkSya vailakSyamAgatA / abhyarNasthAmabhASiSTa rAkSasI rAkSasezvarI // 323 // piGgale pANDavAnetAnmRtAneva nizumbhitum / prahitA'hamaho tena brAhmaNena durAtmanA // 324 // 1. gavalaM-mahiSazRGgam / 2. mArayitum /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 408] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRtyopadravamuktiH // eteSAM kiMnu nizchadmA mRtyuzchadmakRto'thavA ? | ityAsannatarIbhUya samyagjAnIhi piGgale ! // 325 // tAmimAM svAminIvAcaM pramANIkRtya piGgalA / yuSmAnparyasya pazyantI pulindena nyagadyata // 326 // tvAdRzAM mRtakasparzaH piGgale ! nanvamaGgalam / sarasyamI viSaM pItvA mRtA eva na saMzayaH // 327 // yadyalpamapi jIveyurete te caNDi ! pANDavAH / vipakSakSayamAdhAtuM prabhaveyustato dhruvam // 328 // vikrAmanti mRteSveva zRgAlAsarabhAdayaH / jIvatsveva mahebheSu siMhI saMrabhate punaH // 329 // gatvA hantu tamevAsau tadvipraM vipratArakam / duSprayuktaH prayoktAramabhicAro hi lumpati // 330 // piGgalAvyapadezena tAM giraM zabaroditAm / nizamya gaganenaiva yayau vyAvRtya rAkSasI ||331 // yuSmAkamantike'bhyetya bhUyo'pi samamAryayA / vilApAnkurvatI tAMstAMstAratAramarodiSam // 332 // smRtvA'tha nAgarAjasya giraM svaM karNapaGkajam / vIkSya cAsaMdihAnA'hamAryAM kuntImavAdiSam // 333 // devi ! karNAvataMsAbjamadyApyetadvikasvaram / tannAmI niyataM prANairvimucyante sutAstava // 334 // kevalaM dadhate dUraM parIpAkamupeyuSA / kenApyApadvivartena dhruvaM mUrcchAlatAmamI // 335 // tattasyaiva pratIkAraH kazcidantarvicintyatAm / evaM vadantIM mAmetya kRpAluH zabaro'bravIt // 336 // kRtaM te cintayA bhadre ! nRpakaNThavilambinIm / ratnamAlAM nidhAyAntaH kAntAn siJca saro'mbhasA // 337|| 1. sarabhA - zunI / 2. mantraprayogaH /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 navamaH sargaH / / dharmAvataMsadevasya vRttAntaH // ] . [409 kRtvA cetasi tadvAcaM niSiJcAmi jalena vaH / yuSmaccaitanyalAbhAcca phalitaM me manorathaiH // 338 // niSkAraNopakArI me sa kutra zabaro'dhunA ? / iti kandalitAnandaH papraccha nRpatiH priyAm // 339 // kRtI sAmpratamatraiva so'bhUditi tayodite / dRzau vyApArayAmAsa sarvAsvAzAsu pArthivaH // 340 // sa dUre zabarastAvanna sarastanna taM vaTam / taM bhU-nabhazcaraM lokaM na cAdrAkSInnarezvaraH // 341 // tapasyAsu vyavasyantamAtmAnamuTajAntike / muditaH sAnujanmAnamAlokata sa kevalam // 342 // puruSaM ca puraH kaJcitkAJcanadyutivigraham / calanmANikyatATaGkaM so'pazyaddivyamUrtikam // 343 // athAsau vismayatrasyaditikartavyatAjaDam / jagAda medinInAthaM prasAdavizadAnanaH // 344 // zRNu vizvambharAdhIza ! tadekamanasA tvayA / yo'yamArAdhito dharmastasyeyaM sphUrtivarNikA // 345 // yataH saudharmavAstavyaH suro vAsavavallabhaH / ahaM dharmAvataMsAkhyo dhuryo dhArmikapAlane // 346 // jJAtvA'hamavadhijJAnAttaponiyamazAlinAm / kRtyopasargamucchettuM rabhasAdAgato'smi vaH // 347 // utpAdya kRtrimA senAmenAM hatvA ca vaH priyAm / apUjayaM kazAghAtamiSAnmandAradAmabhiH // 348 // saro'pi ca tadanyeSu pIyUSapratimodakam / yuSmAsvahaM viSIcakre pulindazcAbhavaM tataH // 349 // sAmprataM muktabhUyiSThaM bhavatAmapi duSkRtam / nikAciteSvapi tapaH prabhavatyeva karmasu // 350 // 1. kAcitaH zikye sthApita iti koSaH / unnata ityarthaH / nitarAM saMciteSutIvrAdhyavasAyena baddheSu ityarthaH saMgataH / 15 20 25
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 410] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM pAraNe supAtrabhaktyAbhilASA // idAnImanujAnIhi punaH svargamanAya mAm / jJeyaH sahAyasaMkhyAyAmahamapyAtmanastvayA // 351 // ityudIrya gate deve yayau sUryo'pyadRzyatAm / satAM kRtopakAraM taM harSAdanvIyivAniva // 352 // sthApite ca nabhaHsthAle nakSatrAkSatasambhRte / Ayayau kila tAnindudanA vardhayituM nizA // 353 // matsaraM kururAjasya krUratAM ca dvijanmanaH / tIkSNatvaM yacca (caiva) kRtyAyAH saujanyaM ca divaukasaH // 354 // muhuzcintayatAM nAnAbhAvacitreNa cetasA / sA teSAmaticakrAma kSaNenaiva nizIthinI // 355 // yugmam / amlAnAMstAniva draSTaM saptarAtramapoSitAna / paurastyAdarNavAttUrNamaryamA'tha viniryayau // 356 // pAraNAvidhaye teSAM kurvannabhyarthanAmiva / pANipAde sahasrAMzurlagati sma muhuH karaiH // 357 / / atha vanyaiH phalairdhAnyaiH zAkaizca hRdayaGgamaiH / kRSNA niSpAdayAmAsa navAM rasavatI javAt // 358 // svasvAsanopaviSTAnAM jananyA pariveSite / vastujAte samaste'pi cintA teSAmabhUdiyam // 359 // kuto'pi samaye'muSmin kiMcitpAtraM tapomayam / yadhupaiti tadA vidmo bhAgyAnAmanukUlatAm // 360 // dhanyAste puNyakarmANasteSAM cAsannabhavyatA / yeSAmamUdRze kAle satpAtramupatiSThate // 361 // avatAro manuSyeSu teSAmeva phalegrahiH / sukSetra iva yaiH pAtre nyAyAttaM vittamupyate // 362 // iti cintApareSveSu sArthe kvacana tasthuSaH / sUreH sucaritAkhyasya muniH ko'pyatisaMyamI // 363 // 15 25
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH / nijoTaje AgatamuneH pANDavaikRtA bhaktiH // ] vapuSmadiva cAritraM mUrtaM tapa ivAnagham / etya teSAM purastasthau mAsakSapaNapAraNe // 364 // yugmam / taM tapodhanamAlokya lokottaraguNodayam / punaH pallavitAnandAste'ntaH svAntamacintayan // 365 // eSaNIyamidaM vastu pAtrametattapomayam / tadayaM sukRtaprApyaH kaumudIndusamAgamaH // 366 // kva kuraGgArisaJcAraghorAkAntArabhUriyam ? / puNyairapyatidurlambhaH kva caiSa munikuJjaraH ? ||367 // tato rUkSaraTaddhvAGkSazamImAtratarau marau / akasmAdayamasmAkaM dhruvaM kalpadrusaGgamaH // 368 // ityuddAmaparINAmazuddhinidhatacetasaH / AdAya bhAjanAnyete munimetya babhASire || 369 // prabho ! suprAtaradyaiva puNyairadyaiva puSpitam / nijairyatpAvitaM pAdaistvayedamuTajAGgaNam // 370 // tadimaM zuddhamAhAraM gRhANAnugRhANa naH / labhyatAM daivayogena nirdhanairapi zevadhiH // 371 // dravyAdizuddhamAhAraM vijJAyAtyantanispRhaH / munirapyAde tAdRgna virAdhyati saMyamam // 372 // tadAnIM tADayAmAsurdhusado divi dundubhim / udyatpramodakallolAzcelotkSepaM ca cakrire // 373 // vihitArthijanAdhArA vasudhArA divo'patat / puSpagandhAmbuvRSTI ca petaturvAsitakSitI // 374 // avAdIddevatA kAcitprasannA tAnnabhaH sthitA / dAnasyAsya prabhAvAdvaH samIpe sampado'khilAH // 375 // virATanagare kintu varSametantrayodazam / navAbhyAM veSakarmabhyAM pracchannAH sthAtumarhatha // 376 // 1. siMhaH / 2. nidhAnam / [ 411 5 10 15 20 25
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAm pAraNakam // evamAvedya sA tebhyaH kSaNenaiva tirodadhe / munizca svargiNazcaiva yayuH sarve yathAgatam // 377 // pAraNaM pANDutanayAstenuH puNyamayaM purA / pazcAdannamayaM cakruH zarIrasthitihetave // 378 // arthinaH prINayAmAsuste tayA vasudhArayA / satAM ca toyadAnAM ca sArvajanyA hi sampadaH // 379 // saurbhysaarghnsaarknnaavdaatailokNpRnnairmuniptevimlairgunnaughaiH / tatraiva te vidadhato vadanAdhivAsaM dvitrANyahAni muditA gamayAmbabhUvuH // 380 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye duryodhanamocana kRtyopadravanivartanavarNano nAma navamaH sargaH // 1. sarvajanahitAH / 2. kaNa:-sUkSmaH, avadAtaH-zuddhaH /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / pANDavAnAM virATanagaraM prati gamanam // ] [413 dazamaH sargaH // atha dvaitavanAtpANDusUnavo devatAgirA / pratasthire guptatamA virATanagaraM prati // 1 // te mAtaraM puraskRtya mUrtI nItimivAdhvani / vrajanto'nugatA rejuH sAkSAllakSyeva kAntayA // 2 // nagendra-nagara-grAma-nimnagA''-rAmasaGkalAm / bhUyasIM bhImasaJcArAmatikramya kramAnmahIm // 3 // nIladudyAnakallolisara: zreNimanorame / te visaTamahIbhartuH purIparisare yayuH // 4 // yugmam / rAmaNIyakamArAmasara:puSkariNIgatam / pazyatAM pANDuputrANAM tatroccairmumude manaH // 5 // kvacitsarasi nirnidranalinImAlabhAriNi / payaHpAnAdinA te'dhvazramavyapagamaM vyadhuH // 6 // tattIre sahakArasya navapallavazAlinaH / chAyAyAmatisAndrAyAM te'nujyeSThamupAvizan // 7 // athArAtiparAbhUtismaraNArTIkRtekSaNaH / sadainyamavadadvandhUn dharmasUrgadgadAkSaram // 8 // vatsAH ! sAmrAjyasaurabhyasambhogasubhagodayAH ! / yudhiSThireNa nItAH stha ha hA ! dhikkAmimAM dazAm // 9 // vastavyamasti tatrApi varSametattrayodazam / pracchannairjanavanmatsyabhartuH sevAparAyaNaiH // 10 // tato nisargavijJAtasarvasevAkramAnapi / snehAdbravImi vaH kiJcitsAgare ghanavRSTivat // 11 // 15 20
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 414] [pANDavacaritramahAkAvyam / virATanagare pANDavAnAm veSaparAvartanam // paraM mAnyatvamApyApi vizvAsyAt kSitipeSu na / vidhAvaivadhikebhyo'pi jAtu ruSyanti dantinaH // 12 // kurvannanulvaNaM veSaM zrayannucitamAsanam / ajalpito'prajalpaMzca rAjJo bhavati vallabhaH // 13 // nAnta:purapuraMdhrIbhirna cAntaHpuracAribhiH / na ca dveSyairmahIzasya saGgaccheta vizAradaH // 14 // yasya kopo mahAbAdhaH prasAdazca mahAphalaH / na tasya manasA'pIcchedvipriyaM prAjJasammataH // 15 // asUyanti hi rAjAno janAyAnRtavAdine / kSaNAdapyavamanyante tathA paNDitamAninam // 16 // amlAno balavAn zUrazchAyevAnugataH sadA / satyavAdI mRdurdAntaH kSmApateH priyatAM vrajet // 17 // sarvaM manasi kRtvaitadyaH samyak karma vetti yat / sa tadeva puraskRtya zrayatu kSitivallabham // 18 // jayo jayanto vijayo jayaseno jayadbalaH / Ature kvacidAhvAnanAmAnIti bhavantu naH // 19 // iti jyeSThAnuziSTiM tAmomiti pratipadya te / vizvadhAnuSkadhaureyaM savyasAcinamUcire // 20 // vilokya sAyudhAnasmAn lokaH pArtha ! vyathiSyate / AyudhAni nidhAtuM tatkvacidetAni sAmpratam // 21 // jagAda vijayo yeyamupapretavanaM puraH / nirUpyate zamI jIrNA phaNiphUtkArikoTarA // 22 // lUtAjAlakarAlAyAmatucchacchadasampadi / / nihitAnyAyudhAnyasyAM ko'pyavekSiSyate nahi // 23 // ityuktvA sarvatejAMsi dhArayantIva mUrtatAm / AyudhAni nyadhAttatra zamIzAkhini phAlgunaH // 24 // 1. vidhA gajAzanam / vaivadhiko vaNik / pakSe vidhA-vetanam vaivadhiko-dhRtatailAnAdivyApArI / 15 20
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ [415 10 dazamaH sargaH / pANDavAnAM virATanagare vAsaH // ] madhye'drikandaraM te'tha paJca paJcAnanA iva / virATasya vizAMbharturantanagaramAvizan // 25 // tilakAndvAdazAGgeSu kare kuzapavitrikAm / kalayannupavItAGkatanudhautasitAMzukaH // 26 // gatvA rAjakulaM kazcidbrAhmaNastvAM didRkSate / ityAtmAnaM tapaHsUnurvetriNA'jJApayannRpam // 27 // yugmam / tathA vijJApito vetripuGgavena vizAMpatiH / taM sabhAmarghadAnAdipuraHsaramavIvizat // 28 // vilokayaMstamAyAntamiti cAntaracintayat / kiM svayaM dharma evAyaM mahItalamavAtarat ? // 29 // na hi brAhmaNamAtrasya kvacid dRSTeyamAkRtiH / samudrarasanAmeSa mahIM zAsitumarhati // 30 // abhivAdya namanmaulistaM vitIrNAziSaM puraH / prItyA paramayA pIThe vizAmIzo nyavIvizat // 31 // jagAda ca kuto brahmannajihmabrahmavAdhinA / Agamyate tvayA ? ko vA bhavAnbhuvanapAvana: ? // 32 // athAvocadajAtAriH kaGko nAma dvijo'smyaham / bhUmibhartustapaHsUnoH priyamitraM purohitaH // 33 // akSaizca dIvyatastasya sabhAstAro'smi sarvadA / madanyo hi na dakSo'bhUdakSadyUte'sya saMsadi // 34 // mayi grAmAntare yAte samAnIya nijaM puram / kurubhiH kaitavAgArairdAritaH so'khilAM mahIm // 35 // pANDaveyAstadArabhya babhUvurvanavAsinaH / rAjyapratyAzayA teSAmanaiSamiyatIH samAH // 36 // mAyAvIti mayA rAjan ! zrito duryodhano nahi / pANDavAnAmidAnIM tu kiMvadantyapi na kvacit // 37 // 15 20 25 1. samudraH rasanA-kaTimekhalA yasyAH tAm / 2. sabhAsad / 3. varSAn /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 416] _ [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM virATanagare vAsaH // dharma-nyAya-sadAcAra-viveka-vinayAdibhiH / guNairAkIrNameSo'haM tadbhavantamupasthitaH // 38 // . ajalpannRpatiH kaGka ! niHzaGko'trApi pUrvavat / sukhena tiSTha matpArve kvA''pyate tvAdRzaH suhRt ? // 39 // dhanyaH sa rAjA kaunteyo yasya mitraM bhavAdRzam / sulabhA khalu rAjyazrIdurlabhaM mitramadbhutam // 40 // ityudIrya samabhyarcya kAJcanairacitAJjaliH / virATabhUpatizcakre sabhAstAraM yudhiSThiram // 41 // jvalanniva vapurlakSmyA khajaM dIM ca dhArayan / karavAlakaro'tyuccaiH sAnumAniva jaGgamaH // 42 // rAjapATyAmupetAya madhyenagaramanyadA / virATabhUbhuje tasthau gurusthAmA marutsutaH // 43 // yugmam / dUrAdurvIpatirbhImaM vIkSya mAMsalamaMsalam / mudA naidaMyugInAGgaM vetriNA''hvAyayatkSaNAt // 44 // so'nuyuktastato rAjJA svAM kathAmityacIkathat / vallava: sUpakAro'smi bhUpatedharmajanmanaH // 45 // na kevalamalaGkAraH paurogavyakalaiva me / . mamaiva mallasaMdohajyeSThatA'pyasya bhUbhujaH // 46 // kiM tu rAjyaparibhraMzAttasya bhrAmyannitastataH / / rAjankalAvizeSajJamidAnIM tvAmupAgamam // 47 // nRpo'pyUce na sUdatvamasyAmucitamAkRtau / kurvIta ko hi gandhebhe kakSabhArAdhiropaNam // 48 // Urjasvinau hi te bAhU pRthivIrakSaNakSamau / tathA'pIcchasi yatkartuM tadeva kuru vallava ! // 49 // ityAbhASya nRpo bhImamAnandya kanakotkaraiH / paurogavAnAM sarveSAmasUtrayadadhIzvaram // 50 // 15 20 25 1. khajaM-bhASAyAM camacA / 2. pAkazAlAdhyakSatvakalA / 3. kakSaH-tRNam / 4. pAkazAlA'dhyakSANAm /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ [417 dazamaH sargaH / kramazaH pANDavAnAM sabhAyAmAgamanam // ] Amucya kaJcukaM citramAbadhya kabarI varAm / karNayoH kuNDale nyasya netrayoraJjanaM vahan // 51 // nirmAyAnyadapi straiNamAkalpaM napavezmani / viveza vismysmerailokairaalokito'rjunH // 52 // yugmam / bhUpatirvalabhau kurvankelicaGkramaNakramam / udIkSya mudito vetrapANinA tamajUhavat // 53 // Uce ca bhadre ! strI cettvaM vakSastallakSaNaM na kim / yadi vA'si pumAneva kutaH strIveSadhAritA ? // 54 // AkRtiste punaH seyaM strIpuMsavyativartinI / ihAgatya ca kiM sthAnaM vihitaM virahAturam ? // 55 // kapiketurabhASiSTa nAsmi nArI na vA pumAn / ahaM bRhannaTo nAma kintu SaNDho'smi bhUpate // 56 // yoSidveSaM vahannevamavanyAM viharAmyaham / nATyAcAryastapaHsUnorabhUvaM rAjyabhUSaNam // 57 // tUryatrayarahasyAnAmahaM vA khalu kovidaH / devI vizvatrayArAdhyA sA vA vAcAmadhIzvarI // 58 // hemastomaistatastaistairabhinandya bRhannaTam / bhUmInduruttarAM putrImadhyApayitumArpayat // 59 // tatastUryatrayAbhyAsahetoH putryAH kSitIzvaraH / uttareNa nijaM vezma nATyazAlAmacIkarat // 60 // haridazvarathAzvAbhamanyedhuravanIbhujaH / hayaM kArayatazcitraM vAhyAlyaM caGkamakramam // 61 // mAMsalAMsasthalo baddhamauliH prAvAravAsasA / / nirlomAghriH kazApANirdRDhaM parikaraM vahan // 62 // nakulaH kulazailAbhamUrtirAgAdRzoH pathi / vetriNAcAhvayatsmeravismayastaM mahIpatiH // 63 // tribhirvizeSakam / so'bhyadhAdbhUbhujA pRSTastapaHsUnormahIbhujaH / sarvAzvasAdhanAdhIzastantripAlAbhidho'smyaham // 64 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyAH mahAdevIsamIpe Agamanam // azvAnAM lakSaNaM vedmi vedmi sarvaM cikitsitam / dezaM vedmi vayo vedmi vedmi vAhanikAkramam // 65 // rAjA'bravIttava jJAnamAkRtyA'pi nivedyate / ArdratA hi vadatyambha kumbhasya paripUrNatAm // 66 // ityudIryAzvamAropya parIkSya kila tatkSaNAt / netAraM nakulaM cakre nijAzvIyasya bhUpatiH // 67 // paridhAnapaTArdhena baddhakakSaM sthavIyasIm / bibhrANaM vaiNavIM yaSTiM vRSaskandhaM mahAbhujam // 68 // govrajeSu vrajannUrvIbhUtaM bhUpaH paredyavi / sahadevamudaikSiSTa vratatIbaddhamUrdhajam // 69 // yugmam / dharitrIpatirAmantrya vismayena tamabhyadhAt / bhadra ? ko'si ? kutazcAsi sthAnAdAgatavAniha ? // 70 // jagAda sahadevo'tha pANDaveyasya bhUbhujaH / gaNazo gokulAnyAsanpratyekaM lakSasaGkhyayA // 71 // sa teSAM granthikaM nAma saGkhyAkAraM nyayuGkta mAm / sarveSAM vallavAnAM ca rAjannetAramAtanot // 72 // garbhAdhAne gavAM kAlamupAcamapi vemyaham / zarIralakSaNavyAdhicikitsAsu tu kA kathA ? // 73 // ityAkarNya giraM mAdyatpramodavivazAzayaH / sahadevaM mahIdevo gokulAdhipati vyadhAt // 74 // atha vaidezikaucityakalpitAkalpazAlinI / rUpalAvaNyasaubhAgyairvismAritaratismayA // 5 // mahAdevyAH sudeSNAyAH sadmAbhyaNe kadAcana / viharantI bhujiSyAbhirdadRze drupadAtmajA // 76 // dRSTvA savismayAstAzca sudeSNAyai nyavedayan / kutUhalavatI sA'pi tAmetAbhirajUhavat // 77 // 15 1. gopAnAm / 2. dAsIbhiH /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dazamaH sargaH / pAJcAlI-sudeSNAsaMvAdaH // ] [419 upavezya paraprItyA tAM mahatyAsane kvacit / narendrapatnI tAmbUladAnapUrvamabhASata // 78 // zubhe ! tavAyamAkAro na mAvasthAnamarhati / .. kiM punaH pAdacAreNa videzagamanaM kvacit ? // 79 // tataH kathaya kAsi tvaM patnI kasyApi bhUbhujaH ? / kutazceyamavasthA te viSayAntaradarzanI ? // 80 // snuSA'tha pANDurAjasya smitapUrvamabhASata / mAlinI nAma sairaMdhrI dAsyasmi na nRpapriyA // 81 // mayi pramANamatyuccaiaupadI dhRtapUrviNI / mukundamahiSI dadhe satyabhAmA'pi sammadam // 82 // priyA virATabhUbhartuH pAJcAlI punarabravIt / hantAhamapi sairaMdhri ! brUSe yattatkaromi te // 83 // kintu tvAM yadi vIkSeta kadAcitkSitivAsavaH / priyAmapi tadAnIM mAM manasA nahi saMspRzet // 84 // bhUyo'pyuvAca pAJcAlI kRtaM te zaGkayA'nayA / pracchannAH santi yatpaJca gandharvAH patayo mama // 85 // virUpayA viloketa yaH kazcana dRzA'pi mAm / naiva te tasya mRSyanti tatkSaNAdeva jIvitam // 86 // vidyAtirohitAtmAnaH sarvataH saJcaranti te / na ca dantIva siMhAnAM teSAM rAjA'pi kiJcana // 87 // tato'bhyadhatta bhUpAlavallabhA tarhi mAlini ! / mama lakSmIstavaiveyaM yathecchamupabhujyatAm // 88 // ityAlapya dukUlAni kAJcanAbharaNAni ca / paridhApyAtmanaH pArve sudeSNA tAmatiSThipat // 89 // mukhavAsaM vitanvAnA kurvatI patravallarIH / dhammillaM vividhaiH puSpairgrathnatI lalitAH srajaH // 90 // 1. paragRhanivAsinI kalAvatI strI / 2. kRSNapaTTarAjJI / 3. sahante / 4. 'dhammillavidhaye puSpaira'thnatI lalitAH srajaH' / iti gadyapANDavacaritadhRtaH pAThaH ucitaH / 15 20 25
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 420] [pANDavacaritramahAkAvyam / kIcakasya kAmAturatA // taistaiH sugandhibhirdravyairaGgarAgaM ca piMSatI / narendrapatnyAH sairaMdhrI nIrandhrAM mudamAtanot // 91 // yugmam / te'pi karmANi kurvANAH svAni svAni pratikSaNam / prItiM tANDavayAmAsuH pANDavAH pRthivIpateH // 92 // kenApyaviditAH zazvadgatvA sarve'pi te nizi / / kuntyAH pAdAnavandanta sthApitAyAH kvacidgRhe // 93 // avAptairavadAneSu bhUpateH pAritoSikaiH / te prItyA parayA nityamabhyanandanparasparam // 94 // teSAM sarvaprakAreNa tatrAnyo'nyopakAriNAm / . sevAduHkhamapi prAyo na manastApamAtanot // 15 // iti saMvasatAM teSAM virATanRpateH pure / trayodazasya varSasya mAsA ekAdazAtyaguH // 16 // atha nidhyAya sairaMdhrIM kadAcidapi kIcakaH / sahodaraH sudeSNAyAH kaMdarpavazago'bhavat // 97 // dadhyau ca kiM ratibhUmau svargalokAdavAtarat ? / prANezadehadAhAl tasyA vA kvedRzaM vapuH ? // 98 // imAM rasAyanairmanye taruNIbhUya nirmame / / rUpe'sminna pragalbheta jarAkampro'nyathA vidhiH // 99 // na cedasyAstanusparzaH prINitaM zizirAtmabhiH / vapuretattadAnIM me havirbhUtaM smarAnale // 100 // mamAtmano rasasyeva taptasya madanAgninA / jAyeta yadyavasthAnamasyA dhAtorivAzayA // 101 // iti saJcintya dIrNAGgaH kIcakaH smarasAyakaiH / pragalbhavadAnAM kAJcidrUtI praiSIttadantike // 102 / / kSaNAdabhyetya sA tasyAH puraH kRpaNamabhyadhAt / pativratAvrataM jAne bhavatyA vizvavizrutam // 103 // 15 25 1. 'kurvatI' iti pAThAntaram / 2. parAkrameSu / 3. yuvA bhUtvA / 4. mandaM dInaM vA /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ [421 dazamaH sargaH / kIcakena kRtA draupadIviDambanA // ] tata evAsmi sairaMdhri ! tvadabhyarNamupAgatA / jAnAsi kIcakaM devyAH sudeSNAyAH sahodaram // 104 // tasya prakAmamasvasthaM vapuradya kutazcana / / na kenApi prakAreNa smerAkSi ! svAsthyamaznute // 105 / / yadi nAma bhavatpANisparzaH zAmyati tadyathA / anubhAvaH satInAM hi sarvadoSadviSaMtapaH // 106 // vegAttadetya kalyANi nijasparzasudhArasaiH / prasIda rataye tasya tvAdRzyo hi kRpAlavaH // 107 / / iti zrutvA vacastasyAH kamanIyAkSaraM bahiH / vyaJjayattu durAkUtamantarjajvAla mAlinI // 108 // kopAdUce ca re dUti ! tAvakaM saviSAnnavat / mukhe madhuramAdatte zIlaprANAnidaM vacaH // 109 // mRtyave kIcako nUnaM matpANisparzamicchati / siMhIkarAvamarzena gomAyuH kimu jIvati ? // 110 // yadi svarUpamapyetajjAnIyuH patayo mama / tadA na te na tasyApi jIvitavyakathA kvacit // 111 // ityAkruzya bhRzaM dUtI mAlinyA galahastitA / gatvA mlAnamukhI sarvaM kIcakasya nyavedayat // 112 // upAyairvividhairanyairapi dAnAdibhiryadA / prayuktairIhate rantuM pAJcAlI na kathaJcana // 113 // tadA'nyedhurbalAdvAhI raha: kvacana kIcakaH / kareNa dhArayAmAsa tAM mRNAlImiva dvipaH // 114 // tatkarasparzamAsAdya jvaladaGgArasodaram / tadaiva tAmratAM bheje dAruvanmAlinImukham // 115 // tasyAvadhIrya sairaMdhrI cATUkti viSavRSTivat / haThAdAkRSya dorvallimAkrozamukharA yayau // 116 // 1. niSkAsitA /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 422] [ pANDavacaritramahAkAvyam / draupadIsabhAyAmAgamanam // vilakSamanasA tena kIcakena durAtmanA / gacchantI sA padA pRSThe tataH kopAdahanyata // 117 // dInavaktrA bhuvi nyastadRSTirastrAvilekSaNA / saMsadyupetya bhUbharturiti cakranda sA bhRzam // 118 // rAjannanyAyadurvArapAvakaprAvRDambudaH (da) / tvameva bhuvane'muSminsarvadurvRttazAsitA // 119 // pUtkaromi puraH kasya ? babhUva zaraNAdbhayam / dharAdhIza ! yadanyAyaM tvadIyA eva kurvate // 120 // svapratijJAtanirvAhakovidAH satyavAdinaH / paropakAraikadhanA bhuvi pracchannacAriNaH // 121 // UrjasvalabhujorjityA dharmadhAmAnyamarSaNAH / gandharvAH patayo yasyAH paJca paJcAnanopamAH // 122 // vyalIkarahitAM tAM mAmanAthAmiva durmadaH / pativratAM padA pRSThe pApIyAn kIcako'vadhIt // 123 // tribhirvizeSakam / niyataM te'pi kutrApi na santyeva mama priyAH / bhaveyuzcennihanyeta spRzannevaiSa mAM pa (ta) dA // 124 // bhrukuTIbhaGgamAsyo dRzA dharmAtmajanmanA / mArutistaM kRdhA hantumutthAsyanvinivAritaH // 125 // tato jJAteyadAkSiNyAt kiMkartavyatvamohite / kiJcidapratipedAne rAjJi tUSNIkatAjuSi // 126 // asaMstuta ivotthAya madhyesaMsad yudhiSThiraH / audAsInyajuSA vAcA sairaMdhrImityabhASata // 127 // yugmam / tAdRzAstava cetsanti priyA vadasi yAdRzAn / te na nAma sahiSyante tvAM pratyavinayaM dviSaH // 128 // tadgaccha gaccha sairaMdhri ! svasthAnaM kiM nu rodiSi ? | viddhi kIcakamanyAyadAvapAvakakIcakam // 129 // 1. azruvyAptanetrA / 2. durdAvapAva0 pratidvaya / 3. kIcako vaMzaH /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ [423 dazamaH sargaH / kIcakasya vadhAya bhIma-draupadyoH rahaH vArtAlApaH // ] udAsInavadityuktA draupadI dharmasUnunA / saMvRtya zokasaMrambhamantaHpuramagAtpunaH // 130 // kIcakasyAnaye tasminnirmAya gajamIlikAm / pRthivIpatirAsthAnAdutthAyAbhyantaraM yayau // 131 // tasyAmeva nizIthinyAmavijJAtA'tha kenacit / jagAma draupadI mandapAdapAtaM mahAnase // 132 // caraNAGguSThamAnamya yAjJasenI zanaiH zanaiH / tatra jAgarayAmAsa sukhasuptaM vRkodaram // 133 // so'bravItpreyasIM devi ! kimaNi vimuJcasi ? / dIrghadIrghAzca nizvAsAnbhASase cAtigadgadam ? // 134 // sA'pyUce pRcchasi svAmin ! kiM nAmAsaMvidAnavat ? / kiM na hanta tvamadrAkSIH kIcakAvinayaM mayi // 135 // bhavanto'dyApi jIvantamAtmAnaM manvate kimu ? / preyasI pazyatAM yeSAmaparaiH paribhUyate // 136 // zauryaM sattvamahaGkArazcaNDimA bhujadaNDayoH / jagAma sarvamapyetanmanye lakSmyA sahaiva vaH // 137 // pakSiNo'pi priyAM vIkSya saMpannAnyaparAbhavAm / na hyalaMbhUSNavaH soDhuM kiM punarmAnazAlinaH ? // 138 // ityAdibhiH priyAvAkyairbhatsito marutaH sutaH / jvalannapatrapA''namramaulirnIcairavocata // 139 // kathaM durAtmano devi ! tasyaitAvadahaM sahe ? / bhravaH saMjJA tadA''ryasya pratyUhAya ca cedbhavet // 140 // prAtastu yadi kInAzadAsatAM lambhaye na tam / kadApi gaNayeddevi ! mA sma tat puruSeSu mAm // 141 // paraM kAmAturaH sa tvAM prAtarbhUyo'pi yokSyate / nArISu siddhaye kAmamavailakSyaM hi kAminAm // 142 // 25 1. ajJAnavat / 2. lajjArAhityam /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 10 424] [pANDavacaritramahAkAvyam / kIcakasya nATyazAlAyAm Agamanam // sa ca tvayA'bhiyuJjAno mAnanIyo manasvini ! / nihantumanasA mInamAmiSaM hi nidhIyate // 143 // tataH kirITino nATyazAlAyAM zIlazAlini ! / gRhNIyAstena saGketaM nizIthasamaye nizi // 144 // tvadIyenaiva veSeNa tatrAhaM purato gataH / tajjIvitaM hariSyAmi nibiDAliGganAcchalAt // 145 // ityAlocya rahaH kAntAM visasarja vRkodaraH / niryayau nibhRtanyastapadaM sA'pi mahAnasAt // 146 / / apsarojitvarAkalpazilpenAdhikazAlinI / AkRSantI vizeSeNa kAminInAmapIkSaNe // 147 // drAvayantI manaH kAmaM kRSNA lIlAvalokitaiH / kIcakAya prage tasthe rAjavezmapravezane // 148 // yugmam / tAM prekSya padamapyekaM jAtastambhaH sa nAcalat / tatpRSThacaraNAghAtapAtakeneva yantritaH // 149 // svedodabindusaMdohaistasya danturitaM vapuH / draupadIsparzapApena jAtasphoTamivAbhavat // 150 // tadvapurbaddharomAJcaM narakakroDabhAvibhiH / . sarvaM viddhamihaivAbhUdaya:sUcIcayairiva // 151 // kRSNA'pi taM tathaikSiSTa snigdhasnigdhairivekSaNaiH / sa prakAmaM yathA mene tAmAtmanyanurAgiNIm // 152 // zanaiH zanaiH samabhyetya dInairdInairvaca:kramaiH / so'tha tAmarthayAJcakre tagiraM sA'pyamanyata // 153 / / tamabhyadhatta sairaMdhrI nizIthe nATyavezmani / sthAsyAmyahamupAgamya tatrAgacchedbhavAnapi // 154 // iti saGketamAdAya draupadyantaHpuraM yayau / kIcako'pyullasatprItirantikaM nRpateragAt // 155 // 15 20 R 1. Akalpa:-nepathyam / 2. narakamadhye bhAvibhiH /
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ [425 dazamaH sargaH / kIcakasya vadhaH // ] devatArAdhanaistaistaiH kIcakasyAbhilaSyataH / priyaH suhRdivAgacchat kathaMciddivasAtyayaH // 156 // bhAvinImApadaM pazyansudeSNAsodarasya tAm / zaGke paGkajinInAthastaduHkhAdastamAyayau // 157 / / yathA yathA'tipIvAno babhUvustimirormayaH / pIvatAmApa harSo'pi kIcakasya tathA tathA // 158 // atha bibhratyahaGkAramandhakAre vRkodaraH / nirmAya mAlinIveSamavizannATyavezmani // 159 // kIcako'pi tamaskANDatANDavADambarolvaNe / vAsayannaGgasaurabhyairdizastasminnupAgamat // 160 // sa nakhAghAtasaGketaM dvAri tiSThannasUtrayat / bhImo'pyantaH sthitastUrNaM huGkAramakarocchanaiH // 161 // pravizya nRpateH zyAlastaraGgitamanobhavaH / jagAda mudito bhImaM sairaMdhrIveSadhAriNam // 162 // ehyehi devi ! sairaMdhri ! doma'NAlaihimopamaiH / aGgaM nirvApayAliGgya manmathajvalitaM mama // 163 // ityAlapantamAyAntaM tamabhyetya vRkodaraH / sapremeva tathA''liGgadyathAso'gAtparAsutAm // 164 // nATyaukaso bahistasmAnmArutiH kIcakaM bhuvi / mAMsapiNDIbhavaddehaM gavAkSeNa tato'kSipat // 165 // marUtsutaH kRtAtmIyavairaniryAtanastataH / medurAnandamAgatya svapiti sma mahAnase // 166 // tathAbhUtaM ca lokebhyaH prAtarvijJAya kIcakam / zataM zokomivivazAstasyAdhAvanta bAndhavAH // 167|| taM tathAvidhamAlokya mahItalaviloThinam / te sarve tArapUtkAramarudan zokaviklavAH // 168 // 1. atipuSTAH / 2. rolvaNaH pratyantare0 /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 426] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadIvadhapravRttiH // teSAM netrataDAgeSu svabandhorvadhakAriNi / amarSagrISmaghA~zurazruvArINyazoSayat // 169 // yadA vilokayanto'pi bhrAtu jJAsiSuddhiSam / tadA sarve'pi sambhUya te paryAlocayanmithaH // 170 // pUrvamapyasya jAnImo mAlinyAmanurAgitAm / bhrAturnaH saiva tannUnamabhavanmRtyuhetave // 171 // tadIyadayitaireva bandhu! niyataM hataH / kathaJcinnopalabhyante te ca pracchannacAriNaH // 172 // tadetAmeva sairaMdhrI sahAnena svabandhunA / citAvaizvAnare kSiptvA krodhaM vidhyApayAmahe // 173 / / ityAlocya citAvahnau nijena saha bandhunA / prakSeptumanaso'bhyetya mAlinImAkRSanbhuje // 174 // balAdAkRSyamANA tairiti pUtkurute sma sA / jayo jayanto vijayo jayaseno jayadbalaH // 175 // yUyaM cet kvApi vartadhve tanmAM rakSata rakSata / etaizcitAnale kSeptuM nIyamAnAM durAtmabhiH // 176 / / ityasyAH kRpaNAM vANImAkarNya pavanAtmajaH / krodhAddUrocchalatphAlaM dhAvati sma mahAnasAt // 177 // so'bravIt tAn kiMmetAM bho ! balAdAkRSatha striyam / asyAH kutrApi kiM nAma kazcidastyeva na prabhuH ? // 178 // te'pyUcurvallavaitasya mRtyave sodarasya naH / iyamevAbhavatko'pi hantA tu jJAyate nahi // 179 // yaM nihatya balAdvairamAtmanaH zamayAmahe / citAmadhye nidhAsyAmastadimAmeva puMzcalIm // 180 // bhImo'bhyadhAd vyadhAdevamanyAyaM vaH sahodaraH / riraMsuH paravAmAkSI tatphalaM cApyavAptavAn // 181 // kiM nAmAbibhyato yUyaM strIhatyApAtakAdapi ? / dvaitIyIkaM kurudhve'do lapsyadhve'sya na kiM phalam ? // 182 // 15 20 25
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ [427 dazamaH sargaH / sudeSNAyAH vilApaH // ] jJAteyayantrito vazcennRpo'nyAyaM sahiSyate / nodeSyati ziraHzUlaM kimanyasyApi kasyacit // 183 // te'thAbhyadhuH krudhA zaktiryasyAsti bhujadaNDayoH / imAmavatu so'smAbhiH kSipyamANAM citAnale // 184 // tatastAnnikaTaM bhImaH kamapyutpATya zAkhinam / kIcakasyAvadhIdvandhUJchatamapyekahelayA // 185 / / vallavena hatAH petuH sudeSNAbandhavo bhuvi / jaghnire sAdhu durvRttA ityudasthAttu lokavAk // 186 // svasthAnaM mAlinI preSya hatArAtimataGgajaH / guhAmiva hariImo yayau nirbhIrmahAnasam // 187 // tato bandhuvadhakrodhasphuradoSThabhayaGkarA / sudeSNA bhUpamabhyetya babhASe sAzrulocanA // 188 / / Aryapatra ! tavAyaM me prasAdo'pi viDambanA / hanyante bAndhavA yasyAH pazya karmakarairarapi // 189 // tadekaH kIcakArAtistAvanna jJAyate kvacit / vallavastvayamastyeva pApastadvandhughAtakaH // 190 // sainyaiH samastairapyadya na cedenaM haniSyasi / nUnamAtmAnamudbadhya tatastyakSyAmi jIvitam // 191 // rAjA'tha sAntvayanvAkyaiH komalaiH komalaiH priyAm / pANinodazruNI netre puMsayannidamabhyadhAt // 192 // devi ! durnayamapyuccastvaddAkSiNyAdahaM sahe / bandhUnAM te na khalvanye sahante bhujazAlinaH // 193 // brUSe tathA'pi yatkicittanmRgAkSi ! karomyaham / vallavo'yaM paraM sarvaM sainyaM hanyAt khalIkRtaH // 194 // tasyAnyastu vadhopAyaH saMpratyastyeva bhAmini / buddhyaiva hi nihanyante durjayAH paripanthinaH // 195 // 25 1. proJchayan /
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 428] [ pANDavacaritramahAkAvyam / vRSakarpara-vallavayo yuddham // Agato dhArtarASTrasya rAjJo mallamatallikA / vRSakarparanAmAsti pure'sminhastinApurAt // 196 // jitAnekAhavaH sarvAnsa ca mallAnadhikSipan / nAkharvabhujagarveNa vallavena sahiSyate // 197 // tataH zazvatkRtAbhyAsaH kadAcidakRtazramam / sa evAnuM durAtmAnaM nihaniSyati vallavam // 198 // iti pRthvIpatiH premNA mRdubhirmRdubhiH padaiH / sAntvayitvA zanaiH praiSIdantarantaH puraH priyAm // 199 // mallavargatiraskArakAriNaM vRSakarparam / vallavo'nyedyurAhvAsta niyoddhuM nRpateH puraH // 200 // tato'kSavATamRkSezavalakSasikatAcitam / bhUpatiH kArayAJcakre tanniyuddhakutUhalI // 201 // imaM ca parito maJcAnsurendrasadanopamAn / dharAdhIzo'dhirohAya rAjanyAnAmakArayat // 202 // divye'nyasmiMstato mace ratnamaNDapikAtale / maNisiMhAsane'bhyetya bhUmIpatirupAvizat // 203 // tato nidezamAsAdya virATavasudhAbhujaH sarve'pyAruruhurmaJcAnsAmantAH saparicchadAH // 204 // yadyapyarijayaM bhIme na te saMzerate kvacit / Ayayustadapi trastamanaso dharmAdayaH // 205 // stheyAMsau bibhratAvaMsau kastUrIstabakAGkitau / candanAliptasarvAGgau caNDacaNDAtakAMzukau // 206 // sahya-vindhyAvivAdhyakSau malla zreNiziromaNI / tau tato'vizatAM raGgaM vRSakarpara - vallavau // 207 // yugmam / asau kRtazramo mallo vallavastvakRtazramaH / niyuddhamanayoryuktaM nAdadhe vasudhAdhipaH // 208 // 1. zreSThamallaH / 2. mallayuddhasthAnam / 3. RkSezazcandraH tadvat valakSA- ujjvalAH sikatAH tAbhiH citaM-vyAptam / 4. saMzayaM cakruH / 5. atisthirau / 6. caNDAtakaM - vastravizeSaH /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ [429 dazamaH sargaH / vRSakarparasya vadhaH // ] . paraM zyAlArirasyAyaM hantavyo'sti yathA tathA / nininda medinInAthamiti sarvastadA janaH // 209 // yugmam / kandarAdAriNo'drINAM bhujAsphoTaravAstayoH / tadA cakrurjagatsarvaM vidrANazravaNendriyam // 210 // kampayantau bhuvaM pAdairdadAnau talahastakAn / tatastau vividhairbhaGgairbaddhamuSTI prasarpatuH // 211 // Azveva hantumIzo'pi vallavo vRSakarparam / netrotsavAya lokAnAM kaJcitkAlaM vyalambata // 212 // abhUtAM zatazastatra tayorjayaparAjayau / vindhyadhAtrIdharATavyAM mattamAtaGgayoriva // 213 // vallavenAtha kasmizcidAnIya nijabandhane / prANaprayANadInAsyo babhaJje vRSakarparaH // 214 // vallavasya jaye hRSyallokakolAhalo mahAn / udasthAdavanIbhartuH sahaiva pulakAGkaraiH // 215 / / sahAyo vidhure devi ! nedRzaH kvApi labhyate / prasIdAsmistadityevaM bhUpaH kAntAmasAntvayat // 216 // hataM paurogavenAtha virATasya mahIzituH / vRSakarparamAkarNya carebhyo dhRtarASTrabhUH // 217 // karNa-duHzAsana-droNa-gAGgeya-subalAtmajAn / pradviSTamatirekatra mIlayitvetya mantrayat // 218 // yugmam / kRtyopAyaH purA cakre hantuM yaH pANDunandanAn / so'yaM surocanasyaiva pratyuta prAbhavatkSaNAt // 219 // channaM ca vasataH kvApi samAmetAM trayodazIm / pANDavAnsaMprati jJAtuM prAhaiSaM vRSakarparam // 220 / / zatakoTikaThorAGgaM sarvasminnavanItale / vinA bhImamalaMbhUSNurjetumenaM na kazcana // 221 // 1. kaSTe / 2. varSam /
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 430] __ [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya virATanagare prayANaH // kutrApi yadi gupto'pi bhavedanilanandanaH / nUnaM tanna sahetAsya bhujAhaGkAraDiNDimam // 222 // yudhyamAno'munA bhImazcennihanyeta tanmama / hataH syAdahito hanyAtsa vA'muM vidito bhavet // 223 // ityAkRtavatA mallagrAmaNIH prahito mayA / sa medinI kramAtkrAman virATanagaraM yayau // 224 // tasmiMzca tasya bhUbhartuH sUpakRd vRSakarparam / jaghAneti zrutirjAne tannUnaM sa vRkodaraH // 225 // sa yatrAsti dhruvaM bhAvyaM tatrAnyairapi pANDavaiH / / rAjayakSmA hi na zvAsakAsazleSmAdibhivinA // 226 // paraM te cedabhivyaktimAnIyante kathaJcana / tattAnucchettumutseko madIyaH saphalo bhavet // 227 // virATapurasaMrodhapraSTairaupayikairapi / na te vyaktimupeSyanti tairamISAM hi kA vyathA ? // 228 // kiM tUbhayordizostatra kRte jIvadhanagrahe / bhajeyuH prakaTIbhAvaM te dayAmayacetasaH // 229 // asmAbhistadgrahe pUrvamekasyAM vihite dizi / dhAviSyate dharAdhIzaH svasainyairakhilairapi // 230 // anyasyAM tu kRte tasmizUnyatAM nagare gate / / niryAsyanti sthitAH pazcAt pANDavA eva kevalam // 231 // tadevaM pANDaveyeSu gateSu sphuTatAM bhRzam / saMrapsye'haM taducchedahetave pRtanormibhiH // 232 // ityAlocya balaiH kaizcitsArairdanturayan dizaH / virATapuramabhyetuM pratasthe dhRtarASTrabhUH // 233 // tadazvIyakhurotkhAtarajaHsthagitamaNDalaH / tasyAnyAyamivAdraSTuM ravirAgAdadRzyatAm // 234 // 15 20 25 1. zatruH / 2. garvaH / 3. yatiSye /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / duryodhanasya virATanagare yuddham // ] mUrtimadbhirivAdharmaistasyAzvabalapAMsubhiH / patadbhirakhilAH zoSamanIyanta samudragAH // 235 // kurugotrapradIpasya sAmprataM te na dasyutA / ityAkhyAtumivaitasya mAruto'bhimukhaM vavaiau // 236 // yuktaM na tava karmaitatkarmasAkSiNi pazyati / ityAkhyAtya iva zivAH sUryasyAdhoM vavAsire // 237 // athAvidita evAyaM prayANairavilambitaiH / virATanagarAbhyAsamAsasAda suyodhanaH // 238|| tato'bhyarNe tamAyAtaM droNakarNAdibhiH saha / bhItyA carAH skhaladvAco virATasyAcacakSire // 239 // tataH svasainyasambhArabhArabhaGgaritakSitiH / gAndhAreyamabhikSoNipatiryAvatpratiSThate // 240 // tAvadvraNitaniHzeSavarSmaNo bANapaGktibhiH / Agatya mandiradvAri pUtkurvanti sma vallavAH // 241 // bhUribhirbalasambhArairAgatya praNihatya naH / kurubhUpAlagRhyeNa narendreNa suzarmaNA // 242 // 4 dakSiNasyA dizaH sarve nIyante surabhIgaNAH / kSAtraM dharmaM puraskRtya tato dhAvata dhAvata // 243 // yugmam / ityupazri(zru)tya gopAnAM giraH karuNapIvarAH / bhUpatirgogaNatrANamaicchatprANairapi kSaNAt // 244 // go- -muni- - brAhmaNa-bhrUNa - straiNatrANe hi sAdhavaH / prANAnapi tRNIyanti yazo hi kila tatpriyam // 245 // saGgrAmarasavAcAlairbalaistumulayan dizaH / tataH sarvAbhisAreNa pratasthe pRthivIpatiH // 246 // yugmam / * raNakautUhalI tatra kRtagANDIvatANDavaH / vimuktavanitAveSaH saiSa drAgbhavitA sphuTaH // 247 // 1. nadyaH / 2. yogyA / 3. arkavRkSasyAdhaH / 4. gopAH / [ 431 5 10 15 20 25
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 432] [pANDavacaritramahAkAvyam / virATa-dhArtarASTrayoyuddham // ityAlocya vyavasthApya kathaJcana kirITinam / virATena samaM sarve pANDaveyAH pratasthire // 248 // yugmam / AyudhAni samAnIya sahadevaH zamItaroH / yathAtmIyasamagrANAmagrajAnAM tadArpayat // 249 // virATabhUbhujo vAjisainyairdhAvadbhiruddhatam / kSuNNA kSmA zaraNaM reNuvyAjAdviSNupadaM yayau // 250 // yamapratimamAlokya nRpamenamamUH striyaH / / kampiSyante'dhunetIva pAMsavaH pidadhudizaH // 251 // mA gAzcauratizaMsanta iva kAmaM suzarmaNaH / karNajAhamagAhanta tasya nisvAnanisvanAH // 252 // kAnapyadhikavAcAlAnpreSya vaitAlikottamAn / tvaramANaM suzarmANaM sthApayAmAsa pArthivaH // 253 // jAtazarmA suzarmA'pi virATAya mahIbhuje / nidhAya dhenukaM pRSThe sarvaiH sainyairatiSThata // 254 / / ubhayorapi nAsIrazauNDIrANAM zarAzari / raNaH kSaNamabhUtpItapataGgakarapaJjaraH // 255 // alabhanta raNotsaGgabaddhotsekA guNaspRzaH / dhAnuSkebhyastadA lakSyamubhaye'pi hi mArgaNAH // 256 / / parasparasya vizikhaiH khaNDitA zaramaNDalI / adhomukhI sakhedeva bhUpalyaGkatale'patat // 257 / / sainyayorubhayorbANairvilUnAvayavAvaliH / durdharo rudhirodgArivraNaH pravavRte raNaH // 258 // kacchapAyitamUrdhAno mInAyitakarAjrayaH / paGkajAyitapANyoghAH prasanurasRgApagAH // 259 / / cakrire'tha virATasya bhaTaiH sainyAH suzarmaNaH / pAzcAtyagAmino'mbhodhitaraGgainimnagormivat // 260 // 15 20 25 1. AkAzam / 2. agrasainyam /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH svargaH / yuddhe bhImasyAgamanam // ] athottasthe balaiH kaizcitsAraiH sphAraiH suzarmaNaH / davAgnineva niHzeSaM vairikakSaM dikSuNA // 269 // kRtasvairasvarAstIvrazastrajvAlAkarAlitAH / vihaGgamA ivAnazyan virATasyApi sainikAH // 262 // ekAGgavIrayoH kAmaM saGgaro'bhUdabhaGguraH / dvayorapi tayorantarvaNaM potrIndrayoriva // 263 // jayalakSmIH zarAsAravarSaduddharSatejasoH / ekamapyanayorAtmamRtyubhItyeva nAzrayat // 264 // ekasminnativikrAnte svargiNAM puSpavRSTayaH / patantyo'nyazarairmArgacchedacchekairna sehire // 265 // samAptimAgate zastraprAgbhAre tAvubhAvapi / rathAduttIrya doryuddhamatikruddhau vitenatuH // 266 // virATaM vikaTAbhogairbhujadambholikelibhiH / suzarmA hatamarmANamAbadhya sve rathe'kSipat // 267 // athAlokya tathA kaGkaH sAtaGkamavanIpatim / bhImamAhUya dAkSiNyakSIrAmbhonidhirabhyadhAt // 268 // vatsa ! saMvatsaraH so'yamasmAbhirgamito'khilaH / etatsAhAyakenaiva tadenaM kimupekSase ? || 269 // nihatya krUrakarmANaM suzarmANaM kSaNAdamum / virATapRthivInAthaM vimocayitumarhasi // 270 // uddhartavyaH satAmApannimagno'nupakAryapi / kiM punaH kRtasarvasvopakAro'yaM mahAmanAH ? // 271 // ityAdezagirA jyeSThabandhoH pavananandanaH / hantukAmaH suzarmANamadhAvata sabAndhavaH // 272 // vibhAvya bhImamAyAntaM doHzRGgasthagadAdrumam / bhrAtRbhirgaNDazailAbhairgirIndramiva jaGgamam // 273 // 1. zatrutRNam / 2. zreSTakiryoH / 3. brAhmaNaveSadhArI yudhiSThiraH / [ 433 5 10 15 20 25
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 434] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhImakRtA virATanRpasya rakSA // punaH kAkA ivopetAH saMvibhaktuM jayAmiSam / dizo dizi palAyanta suzarmapRtanAcarAH // 274 // yugmam / parvataM kulizeneva devo gotraniSUdanaH / suzarmaNo marutsUnurbibheda gadayA ratham // 275 // bhImastutIriva kraSTumaniryAntIrariM prati / kSipantamaGgulIrvaktre taM jIvantamamuJcata // 26 // virATabhUpati bhImo vidhAya gatabandhanam / Abadhya punarAtmIyairguNairAropayadratham // 277 // pANDavAnAmudAttaM tadvibhAvya caritAdbhutam / prItiprahvIbhavaccetAzcintayAmAsa pArthivaH // 278 // kautukAtke'pyamI devAH kiM dharitrImavAtaran ? / vismRtya yugametadvA dhAtrA vidadhire narAH ? // 279 // kiM vA kRtayugasyaiva narAH katicidudhdhRtAH ? / sphuratyaidaMyugInaM hi nAmISAM puruSavratam // 280 // na bhaveyuH sahAyAtAzcedamI samare mayA / krUraistanme samApyeta kathA'pi paripanthibhiH // 281 // suzarmAmbhodharArabdho madyazazcandravidravaH / vallavenAnileneva rakSitaH so'yamakSataH // 282 // vicintyeti mahIpAlaH prItiparyazrulocanaH / / nimIlitakarAmbhojakuDmalastAnabhASata // 283 // kazrIkelipalyaGka ! vallava ! prItipallava ! / tantipAla ! dviSatkAla ! granthikApratipanthika ! // 284 // eSA lakSmIridaM rAjyamadazca mama jIvitam / adyaprabhRti yuSmAkamevaitat kimataH param // 285 / / yauSmAkINabhujaurjityaphalakenaiva samprati / satkIrtayo mamotteruH suzarmavipadarNavam // 286 // ityuccaiH stutivAcAle bhUpAle pulakAGkite / trapAvanatamUrdhAnaH pANDaveyA babhASire // 287 / / 15. 25
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ [435 5 dazamaH sargaH / sudeSNAM prati virATanRpasya kathanam // ] anubhAvastavaivAyaM jayAmo yadarInvayam / mahobhimihirasyaiva hanti dhvAntaM yato'ruNaH // 288 // ityudIrya bhaTAnvAkyaiH sambhAvyApatrapAharaiH / gAH samastAH puraskRtya bhUtvA bhUmipateH puraH // 289 // netranIlAbjamAlAbhirarcitAH pRtanAcaraiH / vizvaM vismApayantaste calanti sma puraM prati // 290 // yugmam / kiMbhaviSyattayA mUkamAgatya nRpatiH puram / cintAcAntaparIvAraM rAjamandiramAvizat // 291 // bahiH saMsthApya kaGkAdIn sazaGko'ntaHpuraM yayau / vIkSya medasvikhedAM ca sudeSNAmavadannRpaH // 292 // vicchAyaM te mukhaM devi ! kiM prage maMgalakSmavat / matkIrtivallarIkacchaH kva vatso'gacchaduttaraH ? // 293 // sA'bravIddeva ! yuSmAsu dhAviteSvanugograham / etya madhyaMdine kazcitpUtkaroti sma vallavaH // 294 // tamUce vikramAdhAraH kumAraH khedakAraNam / kRcchrAttadAcacakSe'sau dakSiNermavapuH zaraiH // 295 / / uttarasyAM dizi droNa-bhISma-karNAdibhiH saha / svayaM duryodhano'bhyetya saurabheyIracAlayat // 296 / / tataH sarve'pi sambhUya vallavAstamayodhayan / tava prANaparityAgAd gavAmAnRNyamAyayuH // 297 / / kiMvadantIharasteSAmeka evAsmi jIvitaH / santi cAdyApi gAvastAnpatitAnparitaH sthitAH // 298 // ityAkhyAtaM mayA tAvadvirATatanayasya te / kumAra ! sphArado:sAra ! tadyathocitamAcara // 299 // ityAkarNya vacastasya vatsaH sphuritamatsaraH / / zauNDIrimasaromAJcaH sakhedamidamabhyadhAt // 300 / 15 20 25 1. sUryasya / 2. lajjAharaiH / 3. prabhUtakhedAm / 4. candravat / 5. kaccha:-sajalapradezaH /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 436] [pANDavacaritramahAkAvyam / virATa-dhArtarASTrayoryuddhe arjunavRttAntaH // sahApi droNakarNAdyaiH ko nu duryodhano mama / papau balimukundAdyaiH sahaiva munirarNavam // 301 // jayaH kintu na vijJena raNe sArathinA vinA / vizvadAhakSamo'pyagnirna jvalatyanilAdRte. // 302 // tamabhyadhAnmadA(da)bhyarNavartinI mAlinI tataH / yo'yaM tUryatrayAcAryo bhaginyAste bRhannaTaH // 303 // jAnIhi tamamuM sarvasArathInAM ziromaNim / koTizo'yaM mayA dRSTaH prerayan rathavAjinaH // 304 // tataH klIbo'yamityuccairvicikitsAparo'pi san / tvattanUjaH samAhUya vitene sArathiM rathe // 305 // gRhItAstreNa tenAtha prayuktAzvamatallikaH / suto'bhUdabhyamitrINastavaikAGgabhaTAgraNIH // 306 // tAM nizamya giraM tasyA bhUpatiH sutavatsalaH / gatamekAkinaM sUnumityazocanmuhurmuhuH // 307 // ha hA bAhusahAyo'yaM kSIrakaNThaH kva me sutaH ? / . kva ceyaM vairikAsAragAhinI kuruvAhinI // 308 // tadanIke hi yodhAnAmekaikasya parAkramaiH / harermanasi vAstavyA bhItayazcakrire ciram // 309 // taddorvIryAnale kIrterAyuSTomAya jAgrati / hA bhaviSyati tannUnaM sUnurme prathamAhutiH // 310 // ityabhIkSNaM patiH kSoNeH zocannUce sasauSThavam / mAlinyeti na bhIH kAcitsahAyazced bRhannaTaH // 311 // bhItirnahi bhujaGgendrAdabhyarNasthe garutmati / na tamaskANDabhI: kvApi bhAskare karavartini // 312 // imAM bRhannaTastotrakovidAM mAlinIgiram / / AkarNya kupito yAvannRpaH kimapi jalpati // 313 // 15 20 25 1. agastyaH / 2. vAhinI-senA, pakSe nadI / 3. AyuSToma:-yajJavizeSaH /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / yuddhe arjunavRttAntaH // ] [437 tAvaddhAvadbhirabhyetya rAjamandiracAribhiH / Agacchatyuttaro(re) diSTyA vadhito bhUmivallabhaH // 314 / / yugmam / sutAgamazrutisudhAvibhAgamiva yAcitum / kSmAbhRtazcakSuSI harSAdIyatuH zravaNAntikam // 315 / / adbhirnetraghaTIyantramuktAbhiH plAvite mudA / kSaNAtkSoNIbhRtaH kSetre jajJire pulakAGkarAH // 316 // prItyA pRthvIpatiryAvattaM pratyudgantumicchati / kumArastAvadabhyetya papAta pAdayoH pituH // 317 // tatastanayamutthApya gADhamAliGgya bhUpatiH / raNAGgaNajayodantaM pRcchati sma samantataH // 318 // AsIneSu yathAsthAnaM sarveSvatha kRtAJjaliH / kRtajJamaulimANikyaM kumArastamacIkathat // 319 // yasmin kluptAGganAkalpakapaTo'yaM bRhannaTaH / jayaH kimiti durlambhastatra sambhAvyate raNe ? // 320 // tAdRzA bAhavo'syaiva yAdRzairvairinirjayaH / karA mRgapatereva deva ! dantAvaladruhaH // 321 // ityuttarasya bhAratyA vismeritamanA bhRzam / apRcchannRpatirmUlAttamudantaM vizeSataH // 322 // abhyadhattottaraH svAminnabhAvAdanyasAratheH / sArathiM SaNDhamapyenamAdhAya samare'gamam // 323 // anekarathacItkAravAcAlaviyadaJcalam / gndhsindhursinduurailohitaayitpusskrm // 324 // turaGgamakhurodbhUtadhUlIkandalitAmbudam / zauryAvadAtapAdAtakSveDAkSobhitakAtaram // 325 // plAvayat parito dhAtrI kalpAntajalarAzivat / tatrAnIkaM kurUNAM tadapazyamavizeSataH // 326 // tribhirvizeSakam / 1. zarIre / 2. dantAvala:-hastI / 3. AkAzam /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhe arjunavRttAntaH // gAGgeyo'yamayaM droNaH karNo'sAveSa saubalaH / saiSa duryodhanazceti vizeSamavidaM tataH // 327 / / gataM niHsattvatAM sattvaM vikramo'bhUdavikramaH / jAtamojo'pyanojasvi garvo'pyAgAdagarvatAm // 328 // kSaNAdatyajadabhyAsaM zastrAbhyAsa: sabhIriva / atiSThatkulalajjA'pi tadAnIM pRSThato mama // 329 // yugmam / kevalaM naurivAbhyetya bhayodanvati majjataH / palAyanamatirme'bhUdaivAdabhyarNavartinI // 330 // vistIrNavepathurbhItyA tato'vocaM bRhannaTam / puraH pazyasi pAthodhipratimAM vairivAhinIm // 331 // bhUyobhirapi me zuSyenna bANakalazairasau / karairhi parimIyeta kiM nAma gaganAGgaNam ? // 332 // palAyiSye tadAzveva kAtaraM mA sma mAM vedaH / dAvAnalo'pi ko nAma varSati prAvRDambude ? // 333 // ityudIrya praNazyantaM svAminnAdAya mAM kare / bRhannaTaH sasaMrambhaH sAvaSTambhamabhASata // 334 // kumAra ! yujyate naitadvirATatanayasya te / zUrasyAyazase dRSTe parAnIke palAyanam // 335 // pazcAdapi prayAsyanti prANA ne sthAsnavastava / yazastadgatvarairebhirarjanIyamagatvaram // 336 / / uttareNa raNe naSTamityakIrtiravastava / kItikolAhalaistaistaiH piturno tirayiSyate // 337 // prakAmaM yadi nAmAsi saGgrAmotsavabhaGgaraH / tathApi mA palAyiSThAstiSThatyevAntike mayi // 338 // jayanni(nne)va ripuMzcenme vibhAti bhujavikramaH / tadAnImavatiSThethAH palAyethAstvamanyathA // 339 // 1. samIpam / 2. 'vada' pratitraya0 / 3. tiSThantItyevaM zIlAH sthAsnavaH / 15
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dazamaH sargaH / arjuna vRttAntaH // ] [439 kiM punaH sArathIbhAvaM bhajasva mama samprati / nihanmi dviSato yAvad gograhagrahilaujasaH // 340 // itthametasya bhAratyA bhiyA taralatArakaH / sthito'hamullasallajjAbhAraH sArathyamAcaran // 341 // lajjayA''rambhanirvAho mRtyuryuddheSu lajjayA / lajjayaiva naye vRttirlajjA sarvasya kAraNam // 342 // tataH strIveSamunmucya kalayankArmukaM kare / bRhannaTaH sphuTAnandanisyandaM dadRze na kaiH // 343 // vibhAvya divyamUrti ca taM tadAhamacintayam / ko'pyayaM khecaraH krIDAtirohitavapuH kimu ? // 344 // dhanurvedaH kimadhyakSaH sAkSAdvIro raso nu kim / kiM vA niHzeSazauNDIrazauNDIryaM piNDatAM gatam ? // 345 // ityAdyAlocayannAsyakheladucchraGkhalekSaNaH / ciramApto'smi no tRptimIkSamANo bRhannaTam // 346 // tribhirvizeSakam / tenAtha zikharonmAthapaTIyaH pRthivIbhRtAm / cakre vipakSavakSo'zmaTaGkaSTaMkAri kArmukam // 347 // pratyanIkabhaTairbhISmabhAradvAjAdibhistataH / vitene vigatAnandaspandaiH sAMrAviNaM kSaNam // 348 / / Uce'nyonyaM puraH so'yamarjunaH so'yamarjunaH / varSato vizikhAnasya vilokayata kautukam // 349 // paraM kasyApi pazyAmo nedRzIM sattvasampadam / avasthAya bhujasthAma kSaNaM vIkSiSyate'sya yaH // 350 // tato'mI kiM dviSo yuddhaM kimetanmRtyuratra kim / vismRtya sarvamapyetadAnandaikamayo'bhavam // 351 // athAntaHsvAntamAsInme kimayaM pANDavo'rjanaH ? / anvenaM khalu yoddhAraH zrUyante sAmprataM bhuvi // 352 // 15 20 25. 1. tiSThantItyeva zIlAH sthAsnavaH / 2. kolAhalaH /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 440 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / arjunaprabandhaH // so'yaM manye naTIbhUya duranehasamatyagAt / pravizya jaladhiM rAtriM devo'pyatyeti bhAnumAn // 353 // tatsampratyasya sArathye pratyarthibhyo bhayaM na me / nAruNo'rke hi pRSThasthe tamobhirabhibhUyate // 354 // vismRtAtaGkaniHzaGkastato'haM samarAjire / yathAmanasametasya prerayAmAsivAnhayAn // 355 // ratho dIpa ivaitasya dhAvati sma yato yataH / tamAMsIvArizauNDIrA nAlokyanta tatastataH // 356 // ekato do : sahAyo'yamanyataH koTizo'rayaH / notthitaH kintu taiH sehe petaGga iva tArakaiH // 357 // ekamevAsya saMdhAnamapazyaM nikaTe'pyaham / vispaSTaM muSTimapyekaM kaizikanyAyavartinam // 358 // nirvANaprANasauhArdAH kSmAtale patayAlavaH / lakSazaH pratipakSAstu nirIkSAJcakrire mayA // 359 // anyatejo'sahasyAsya pidhAtuM gharmadIdhitim / kRpayeva zarAzcakrurastambhaM divi maNDapam // 360|| dviSAM gANDIvanirmuktaiH kANDairetasya khaNDitAH / hriyaiva mArgaNAH kSoNireNuSvAsyamanInazan // 361 // prakrIDati pratApe'sya prakSaratkSatajA dviSaH / raNadhArAgRhe dhArAyantraputrakatAM yayuH // 362 // yAvanto vairivAhinyAM bhaTAH pratyekameva taiH / Atmanaiva samaM jiSNuryudhyamAno vyabhAvyata // 363 // krIDattatkIrtisImantaghusRNaughairivAruNAH / jajJire rudhirAmbhobhiH saritaH kUlamudrujAH // 364 // raNe cakAra kIlAlakUlinInAmuparyasau / saJcArAya ciraM kIrteriva setuM zarotkaraiH // 365 // 1. duHsamayam / 2. sUrya / 3. kaizikaM kezasamUhaH / 4. kSatajaM - rudhiram / 5. ghusRNaMkuGkumam / 6. tIrabhedakAH / 7. rudhiram /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / arjunaprabandhaH // ] pArthanilUnamaulInAM surastrIsaGgamIyuSAm / kabandhairvairivIrANAM mudeva nanRte ciram // 366 // tataH kimapi bIbhatsuzarairAkulatAM gatau / dvAvapi droNagAGgeyau raNAgrAdapasasratuH // 367 // tanmanaHkSobhavikSiptamandAkSairaparairapi / rathA mahArathairdUraM ninyire samarodarAt // 368 // nItAM varUthinIM pArthazaraudhairvizarArutAm / vilokya cakitaH karNaM niyujyaitasya saGgare || 369 // saurabheyIH puraskRtya dhRtarASTratanUruhaH / luNTAka iva sAzaGkaH pratasthe svapurIM prati // 370|| yugmam | sa babhUva raNArambhastataH karNakirITinoH / yannaiko'pi jayannISe jayalakSmyApi ne drutam // 371 // vilokitumivAzcaryAttayoH samaralAghavam / ubhayorapi zauNDIryAduttasthurmaulikuntalAH // 372 // tAvubhAvapi saGgrAmarasaromAJcitaM vapuH / puraiva dadhatuH kIrNamanyonyavizikhairiva // 373 // vIrayorubhayorbANaiH parasparaparAhataiH / patadbhirantarAle'pi rAzitAmuccakairgatam // 374 // gacchansotsekamekasya prativIrazareritaH / uccakairucchalanbANo gIrvANAn divyanInazat // 375 // saGgrAmasAmyamAlokya muJcatA mArgaNAnatha / sahaiva krodhayodhena dviguNaH phAlguno'bhavat // 376 // atha sArathirAlokya phAlguneSukarAlitam / rAdheyamabhyadhAnmUrdhni nidhAya praNayAJjalim // 377 // gataH suyodhanastAvaddUramAdAya dhainukam / tataH svAmin kimAtmAnamidAnIM khedayiSyasi // 378 // 1. lajjA / 2. nAdbhutAt pratitraye0 / [ 441 5 10 15 20 25
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanane tatsainyecArjunasya vidyAprayogaH // santi bhUyAMsi kAryANi kAryANi suhRdastvayA / tadAtmAnamakANDe'pi kiM mudhA gamayiSyasi // 379 // ityudIrya sazauNDIryarasotkarSAdanicchataH / rathaM karNasya saGgrAmAdapavAhitavAnbalAt // 380 // apraNAzavrataM vIkSya karNamapyavakIrNinam / mAmutsAhya tatastaistairathavegAya cATubhiH // 381 // matpurastAdurAtmAyaM gacchatyAdAya gA iti / / anuduryodhanaM kruddho dhAvati sma dhanaMjayaH // 382 // yugmam / Agacchatyarjune dUrAddhRtarASTrAGgajanmanaH / tuSairiva mahAvAyau sainikairapacakrame // 383 // tataH prakSipya gAH pRSThe subhaTaikadhurandharaH / babhUva sitayugyena sAMyugInaH suyodhanaH // 384 // kSuraprAnakSipattasmin bhrAteti sadayo'rjunaH / sarvaprANaM sa bANAMstu mumuce savyasAcini // 385 // tathApi nAtyaricyanta pArtheSubhyastadAzugAH / gajendragarjayaH kiM nu vijayante ghanadhvanIn ? // 386 // tato dauryodhanaM zauryamiva sAkSAt kapidhvajaH / ciccheda sAyakaizchekaH ketudaNDaM patAkinaH // 387 // tathApi kaurave darpasarpadaSTAntarAtmani / caitanyavikale kAmamAtmanInamajAnati // 388 // manAg vidyAmanusmRtya jiSNuraprANahAriNam / kRpAluhRdayo'muJcadbhAgavasvApanaM zaram // 389 // yugmam / duryodhanayazazcandralakSmIlIlAmuSastataH / kSaNAdAkrAntadikcakrAH prasasrustimirormayaH // 390 // uccaraccaNDagANDIvapratApolkAbhayAdiva / nikhilAnIkanetrANi nimIlanti sma nidrayA // 391 // 1. bhagnavratam / 2. arjunena / 3. sarve prANA yasmin karmaNi yathA syAttathA sarvAtmabalapUrvakamityarthaH / 4. 'cheko vidagdhaH' iti zabdArthacintAmaNiH / 15 25
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / arjuno'bhavat prakaTaH // ] sasainyasyApi saJjAtalajjAnIva bhuvastale / AyudhAni patanti sma karAt kurunarezituH // 392 // keciddhanuravaSTabhya rathamAzliSya kecana / sUtamAlambya kecicca tasthuryodhAstadA'khilAH // 393 // tasthuSaH ketumAzritya sAnIkasya kuruprabhoH / tatastAta ! mayA jiSNuruttarIyANyahArayat // 394 // kSaNaM nAnubabhUvAsau mayA'pahRtacIvaraH / mahIyaHprasaranmohasajjo lajjArasajJatAm // 395 // atre kAruNyatastatra saMhRte savyasAcinA / ripusainye'tha caitanyamAvirAsIttrapAkaram // 396 // athoccaizcakitasvAntaH saurabheyIkhuroddhataiH / saMvItAGgo rajaHpUrairanezad dhRtarASTrabhUH // 397 // prakSarantIstataH kSIramutsukAH prativatsakAn / AdAya vavale svAminnarjunIrarjuno'khilAH // 398 // sitAMzurucisadhrIcIrmUrtAH kIrtirivAtmanaH / nAgarebhyaH stutIrgRhNannArpayad gAH kapidhvajaH // 399 // zapathairdevapAdAnAmahaM tenAsmi vAritaH / yadAkhyeyo na devAya vyApRto'hamihAhave // 400 // sarvathApyetadeva tvamAcakSIthAH kSitIzituH / yadAnItA mayA gAvo nirjitya kuruvAhinIm // 401 // kiM tu me naiva jihveyametadAkhyAtumizvarI / svazakteratiriktaM hi bruvANo'pyupahasyate // 402 // yanmRgeNa mRgArINAM zraddhatte kaH parAbhavam / manyate kuDavasthAlyAM prasthapAkaM na kazcana // 403 // punaH strIveSamAdAya svayaM tu vijayo'dhunA / nATyazAlAmagAddevapAdAbhyarNe prahitya mAm // 404|| 1. dhenUH / [ 443 5 10 15 20 25
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 444] [pANDavacaritramahAkAvyam / virATe pANDavAnAM prAdurbhAvaH // ityuttaragiraM zrotrasudhAkAdambinIM nRpaH / AsAdyA''sInnavonmIlanmedurAnandakandalaH // 405 // sa preSya nATyazAlAyAM dharitrIzo'tha vetriNam / parAkramamivAdhyakSaM dhanaMjayamajUhavat // 406 // tamAnandAzrubhiH sArdhaM sahaiva pulakAGkaraiH / / AyAntaM muditaH pratyujjagAma jagatIpatiH // 407 // hRdayena narendrastamAliGgya nibiDaM bhujaiH / kAminIveSamunmocya parihAsapura:saram // 408 // dukUlAni samaM ratnabhUSaNaiH paridhApya ca / mahIyasi samazreNyAmAsane jiSNumAsayat // 409 // yugmam / jagAda taM mahInAthaH pArthamISatkRtasmitaH / vAsaro'yaM samagrANAM vAsarANAM vizeSakaH // 410 // tasminnapi muhUrto'yamamRtaikamayaH khalu / vIrAvataMsa ! yatra tvaM kirITIti nirIkSyase // 411 // yugmam / vizve'sminnahamevaikaH stheyaso yazasaH padam / / AtmAgamAmRtairyasya tvaM gRhAnabhiSiJcasi // 412 // rASTrametad virATAkhyamadyAbhUdapazAtravam / spRSTaM yadvIradhaureya ! tvadIyapadapAMsubhiH // 413 / / anuttaraguNaiveyamuttarA tanayA mama / tvamadhyApayitA yasyAH kalAnAM kuladevatA // 414 // mamAsi tanayasyAsya prANatrANena samprati / dhanurdharadhurINa ! tvaM jIvitasyApi jIvitam // 415 // kaGka-vallavayostantipAlasya granthikasya ca / amISAmapi cAnRNyaM na me prANairapi kvacit // 416 // sampratyeva ripakSodadakSairdakSiNagograhe / yazazca jIvitavyaM ca yairmadIyamarakSyata // 417 // 20 25 1. kAdambinI-meghaghaTA / 2. atisthirasya /
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ [445 dazamaH sargaH / virATe pANDavAnAM prAdurbhAvaH // ] kiJcidvihasya sotsAhamathAha kapiketanaH / ko'pi svabhAva evAyamakhaNDa: pANDutejasAm // 418 // kiM kimAttheti visseramanasA medinIbhRtA / pRSTo'tha spaSTaromAJcaM vyAjahAra mahendrasUH // 419 // kaGko'rijanitAtaGkaH so'yaM devo yudhiSThiraH / vallavazca dviSadvallivahnirAryo vRkodaraH // 420 // tantipAlo vilUnArikulazca nakulaH khalu / granthikazca kRtAsevaH sahadevo virodhibhiH // 421 // kiM ca devyAH sudeSNAyAstAM tAmApuSNatI mudam / sairaMdhrI mAlinI nAma seyaM drupadanandinI // 422 // iti bIbhatsubhAratyAM gatAyAM karNapUratAm / virATendraH pramodazrIsubhagaMbhAvuko'bhavat // 423 // athAbhyetya sa pArtho'pi yudhiSThirapadAmbujam / AnandAzrukaNairmuktAphalairarcannivAnamat // 424 // kauzeyavasanaistaistairbhUSaNaizca hiraNmayaiH / tAn vibhUSyAkhilAnAtmabhadrapIThe yudhiSThiram // 425 // nivezya svayamAsInaH puraH kandalitAJjaliH / vyajJApayad virATendraH sAndraharSomigadgadam // 426 // yugmam / yatprati tvAM kadApyuktamavajJAvacanaM bhavet / deva tatkiJcana prAcyaM vyalIkaM hRdi mA kRthAH // 427 // adya mAdyanti nAdharmaviSANi viSaye mama / yatra te puNyapIyUSaprAvRSaH pAdapAMsavaH // 428 // vIkSaNairdhArmikaMmanyamanasAM jAtapApmanoH / prAyazcittamivAsInme netrayostava darzanam // 429 // pure'sminnadya kalyANabhUruhaH korakolvaNAH / yatra svayaM guNazreNisurabhistvamupAgamaH // 430 // 1. AtmAnaM subhagaM bhAvayatIti subhagabhAvukaH / 2. vasantaH /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446] [pANDavacaritramahAkAvyam / virATe svaputryarthaM prArthite'rjunottaraH // tvatprasAdAmRtaiH siktAstvatpratApArkatApitAH / mama zrIvallayo deva ! pallavairullasantyamUH // 431 // matkIrtivIrudho yanna dehire'ridavAnalaiH / nUtanAmbhobhRtaH so'yaM khaDgasya mahimA tava // 432 / / avedaM gograhe'pyetat kiJcittatvAntaraM khalu / prAkRtAnAM na nAmedamIkSyate bhujavaibhavam // 433 // kimAtmAnaM nigUyaivaM nAmaveSaviparyayaiH / sthitaM yuSmAbhirAgatya nija eva niketane // 434 // jAtasaMvidi nigUDhaM mayi bhakti vitanvati / yuSmAnko nAma jAnIyAdvasato'tra svavezmani ? // 435 // paraM kiM nAma bhAgyAni tAdRzAnyeva santi me ? / sevAM vaH pAdayoH kAlamiyantaM tAdRzairlabhe // 436 / / idAnImapi taddeva svapratApArjitA imAH / zriyaH sahodaraiH sArdhaM paribhogaiH kRtArthaya // 437 // bhrAtRbhiH puruhUtAbhaiH pattinA ca mayA tava / / na tA api davIyasyo hastinApurasampadaH // 438 // UrjitaM vo dhruvaM rAjyAdidAnImatiduHsaham / vahniH pradIpAvasthAyAmadhikaM hi pradIpyate // 439 // rAjyaM ca jIvitavyaM ca dattametattvayaiva me / / tat kimanyadidAnIM te karomi yadupAyanam ? // 440 // arjuno me sutAM kanyAmuttarAmadhyajIgapat / tAmasyaivopadAM kurve cetprasIdasyanujJayA // 441 // pazyatyAsyaM tato jyeSThabandhau bIbhatsarabhyadhAt / uttarA deva me ziSyA sutAtulyaiva tanmama // 442 // virATaH kuruvaMzyaistu yadi svAjanyakAmyati / saubhadreyo'bhimanyustAM tadudvahatu me sutaH // 443 // 15 25 1. atidUrasthAH / 2. balam /
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / virATe kRSNAdInAmAgamanam // ] iti praNayagarbhaM tAM bhAratIM sitavAjinaH / prItikallolalolAkSo virATaH pratyapadyata // 444 // subhadrAmabhimanyuM ca kRSNaM cAhvAtumutsukaH / kaJciddUtamajAtAriH prAhiNod dvArakAM prati // 445 // paJcabhiH saha pAJcAlairAtmajaidrupadaM nRpam / AnetumaparaM dUtaM kAmpilye prajighAya saH || 446 // tau dUtavacanAtpANDusutAnAkarNya nandinaH / bhejaturbhRzamAnandaM kRSNa- drupadabhUpatI // 447 // bhUyastarairvitanvAnau sainyairekArNavAM mahIm / tau tataH saparIvArau virATapuramIyatuH ||448|| sAnIkena virATena samaM sarvaizca bandhubhiH / tataH pratyudagacchattau prItacetAstapaHsutaH // 449 // virATasya zriyo reju- ryudhiSThiramadhiSThitAH / svadante hi payorAzerApaH prAptAH payomucam // 450 // virATasya girA kRSNadrupadau phulla bhUruhi / athAvAsamagRhNItAM purasyopavane kvacit // 451 // subhadrA ca snuSA naptA'bhimanyurbhaktimandiram / naptAraH paJca pAJcAlA api kuntIM vavandire // 452 // kRSNAM mAtaramAnamya pAJcAlaiH paJcabhiH sutaiH / prItiprahvairanujyeSThaM pANDaveyAH praNemire ||453|| cirasaGgatayoH prItyA rAkA'zvinyorivAbhavat / manojJapraNayAzleSo yAjJasenIsubhadrayoH ||454|| ilAtalamilanmauli praNamya drupadAtmajAm / pANDavAH kramazaH sarve namyante'smA'bhimanyunA // 455 // arcitaH sakuTumbo'pi devateva kRtAdaram / AvAse kezavasyaiva prItyA'tiSThad yudhiSThiraH // 456 // cirAya militA viSNorapuSNan pANDavA mudam / smarasyeva vasantendupikAmramalayAnilAH // 457 // [ 447 5 10 15 20 25
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448] [pANDavacaritramahAkAvyam / abhimanyu pANigrahaNam // pANDavAzca virATazca yogyasvAjanyaharSulAH / / upacakramire sarve karma vaivAhikaM tataH // 458 // tattatkarma dadhAnAnAM yAdavInAmitastataH / AhlAdimanasAmuccairuccerUrmaGgalAravAH // 459 // karmaNyautAhike saktA virATahariNIdRzaH / jAnanti sma zramaM kiJcinna pramodataraGgitAH // 460 // manmathAgArazRGgArairapsarovisarairiva / ulUlucaTulaiH prItyAnuyAto yAdavIgaNaiH // 461 // navInakalpitAkalpaiH surakalpairanekazaH / vividhaM yAnamArUDheranvitaH pRtanAcaraiH // 462 // dikkuJja kroDavizrAntapratizrutibhiruccakaiH / sotsAhapaTahazreNidhvAnairbadhiritAmbaraH // 463 // rAkAzazAGkadezIyavidhRtAtapavAraNaH / supratIkapratIkAzamArUDho gandhasindhuram // 464 // saha drupadakRSNAbhyAM pANDavaiH parivAritaH / abhimanyuH pratasthe'tha pANipIDanaparvaNi // 465 // paJcabhiH kulakam / dizo hi darzanAnazcimUreNurajasvalA: / itIva cakre nIraGgI tadAnImabhimanyunA // 466 // vihArAya bahi: svairaM kumArayazasAmiva / nisvAnanisvanArodaH sphoTayanta ivodaguH // 467 / / kuGkumAmbhazchaTAcchoTairaghaNTApathareNukam / tatkAlamabhitaH kIrNapuSpaprakaradanturam // 468 // navotkSiptaiH patAkaughairAcAntArkamarIcikam / maJcanyaJcitagIrvANagehAhaGkArahukRti // 469 // 20 1. samUhai: / 2. ulUlurutsavakAle strIbhiH kriyamANaH zabdavizeSaH / 3. IzAnavidiggajaH supratIkaH, tatsadRzam / 4. prAkRto'yaM zabdo'vaguNThanavAcakaH / aMguTThIi-NiraGgINIraGgIu' iti dezInAmamAlA (seharo iti bhASAyAm) / 5. AkAzam / 6. rAjamArgaH /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH / abhimanyu-pANigrahaNam // ] [449 milatpauracakorAkSIlocanAJjalibhibhRzam / pItalAvaNyasambhAra: kumAraH puramAvizat // 470 // tribhirvizeSakam / dattAzmagarbhakA''kUtacUtapallavatoraNam / rambhAstambhadalairvIjyamAnAsannacarajjanam // 471 / / mauktikasvastikodAradvAragomayagomukham / dhAvadvArAGganAvAravIkSaNAkSiptakArmukam // 472 / / pramodamedurazvazrUvihitArghAdimaGgalaH / vizati sma vizAMpatyurabhimanyuniketanam // 473 // tribhirvizeSakam / kumArIkaramAdatta mAtRgehe kareNa saH / tasyai dadadivAjanma premadakSiNahastakam // 474 // kumAraH kautukodgAraparIhAsavikasvaraH / prasRtvaratrapAtAraM tArAmelakamanvabhUt // 475 // sarvatejasvi tejAMsi parikSipya svatejasA / jagallakSmI grahISye'hamityevaM kathayanniva // 476 / / virATakanyayA sArdhamabhimanyukarAttayA / pradakSiNIkaroti sma jvalantaM jAtavedasam // 477 // yugmam / datte sma hAstikAzvIyasvarNaratnAdikaM bahu / kumArAya virATenduH pANimocanaparvaNi // 478 // parAM parasparAvAsagamanAgamanodyatAH / yAdavyazca virATyazca paurANAM dadire mudam // 479 / / AnandaikamayAH sudhArasamayAH kalyANasampanmayA lakSmIkelimayA mahotsavamayAH kautUhala zrImayAH / eteSAM katicid virATanagare tasminyayustasthuSA manyo'nyapraNayena puNyadivaseSvagresarA vAsarAH // 480 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye virATAvasthAne 25 gograhavarNano nAma dazamaH sargaH // 1. lepaH / 2. vIkSaNaM-netram / 3. haste gRhItayA /
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 450 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM dvArikAyAM gamanam // ekAdazaH sargaH // atha prItiparo viSNurgauraveNa garIyasA / sabAndhavaM sarAjanyaM ninye svapuri dharmajam // 1 // nirviSTayomithaH snehAdekatraiva rathe pathi / samapadyata saMvAdo draupadIsatyabhAmayoH ||2|| satyabhAmA vihasyoccairjagAda drupadAtmajAm / mamAsti mahadAzcaryaM tataH paryanuyujyase // 3 // asmAdRzInAmeko'pi durArAdhaH priyaH sakhi ! | priyANAM tvaM tu paJcAnAM kathaM ceto'nurvatase ? // 4 // babhASe mahiSI pANDutanayAnAM nayojjvalA / sakhi ! priyavazIkAramantrapArAyaNaM zRNu // 5 // vapurvAGmanasAnAM me priyeSveva layo'nvaham / yadeva rocate tebhyastadeva ca karomyaham ||6|| ahaM pratyahamaznAmi bhuktapUrveSu bhartRSu / teSu svapimi supteSu pratibudhye ca pUrvataH // 7 // abhyutthAnaM ca paJcAnAmapyamISAmupeyuSAm / karomi vinayAnamraM mauliM cAlApakAriNAm // 8 // eteSAmaGgazuzrUSAM svayaM viracayAmyaham / karomyapatyavAtsalyaM nijaM parijanaM prati // 9 // avizeSeNa varte ca paJcasvapi patiSvaham / tanmAM paJcApi manyante nityaM prANapriyAM priyAH // 10 // 1. pRcchyate /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ [451 ekAdazaH sargaH / kRSNena preSitasya dUtasya hastinApure gamanam // ] vArtayantyostayorevamatikramya bhuvaM kramAt / AvAsAndApayAmAsa dvArakAdvAri dharmajaH // 11 // dazApyetya dAzArhAH zrIsamudravijayAdayaH / praNemuH praNayAttatra kuntI sotkaNThacetasaH // 12 // mAtulAnatulasnehaviklavAn vismRtaklamAH / / prItiparyazrunetrAstAnnamasyanti sma pANDavAH // 13 // athAbhyadhurdazArdAstAnpurA'smAbhiH kirITine / IyuSe tIrthayAtrAtaH subhadrA pratipAditA // 14 // idAnIM santu yuSmAkaM zeSANAmapyupAyanam / lakSmIvatI-vegavatI-vijayA-ratayaH sutAH // 15 // ityudIrya prahRSTaistaiH prArabdhamadhurotsavam / svakanyAstAzcatasro'pi paryaNAyyanta pANDavaiH // 16 // sAnujasya tapaHsUnovidhAya svAgatakriyAm / darzayAmAsa kaMsAri: svayaM dvAravatIzriyam // 17 // pradyumnAdyaiH purodyAnAdiSu pANDavasUnavaH / pAJcAlapramukhAH kRSNakumAraiH saha remire // 18 // AgAMsi tAni bhUyAMsi duryodhanakRtAnyatha / kRSNA bhImazca kRSNasya sAzrunetrau zazaMsatuH // 19 // kRSNo'pi vAgminAmindraM drupadezapurohitam / dUtyAya preSayAmAsa krodhAd duryodhanAntikam // 20 // guNaiH zritaH sa vAgmitva-caNDimamradimAdibhiH / dUtyocitaparIvAro hastinApuramabhyagAt // 21 // sevAgatAnAM bhUpAnAM nAnAmaNivibhUSaNaiH / tuGgatturaGgamAtaGgazakaTaiH saGkaTAGgaNam // 22 // saJcaradvAranArINAM maJjamaJjIraziJjitaiH / ujjAgarUkamadanaM sa rAjasadanaM yayau // 23 // yugmam / droNena droNaputreNa jAhnavItanujanmanA / zalyena sindhurAjena kRpeNa kRtavarmaNA // 24 / /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 452] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanaM prati dUtasya preSaNam // bhagadattena karNena vikarNena suzarmaNA / gAndhArapatinA bhUrizravasA cedibhUbhujA // 25 // bhrAtRbhizcaNDadordaNDairduHzAsanapura:saraiH / nandanairlakSmaNAdyaizca paritaH parivAritam // 26 // gIyamAnaguNaM raktakaNThairgAndharvagavitaiH / stUyamAnaM stutiprahajilairvaitAlikottamaiH // 27 // vIkSyamANamukhAmbhojaM sevakairaupajAnukaiH / namramaulibhirAdIyamAnA''dezaM nidezibhiH // 28 // zrAvyamANaM sudhAsekacchekAH sUktI: kavIzvaraiH / kathyamAnakathaM pUrvabhUbhRtAM vRttavedibhiH // 29 // smRtivedibhirAvedyamAnadharmavyavasthitim / udgrAhyamANaSAGgaNyarahasyaM nItikovidaiH // 30 // adhyAsInaM sudharmAyAH zrIvilAsopahAsinIm / nirmitAM maNicUDena sabhAmAjAtazAtravIm // 31 // bhUSaNAGkitamANikyajyotirmaJjaritAkRtim / vasundharAtalottIrNaM sAkSAdiva divaspatim // 32 // dhRtarASTraGgajanmAnaM vizAmIzaM vizAradaH / sAndhivigrahikAkhyAtapUrvastatra dadarza saH // 33 // dazabhiH kulakam / sa karau kuDmalIkRtya purastAdupavizya ca / uvAca vAgmiSu prAptagauravaH kauravaprabhum // 34 // rAjandevo murArAtirarAtikarikesarI / tavAntikamatisnehAdAkhyAtuM prajighAya mAm // 35 // urarIkRtanirvAhahetave saha bAndhavaiH / virATapuri duSkarmagupto'tiSThad yudhiSThiraH // 36 / / trayodazyAH samAyAstu prAnte pUrNe ca vo'vadhau / jagAma gograhoddhAte vyaktatAM sa viviktadhIH // 37 // 15 20 25 1. yudhiSThirasaMbandhinIm /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ [453 ekAdazaH sargaH / dUta-duryodhanayoH saMvAdaH // ] virATo daivataM kiJcidivA''nandAddivAnizam / kiMkurvANa iva prANairapyArAdhayati sma tam // 38 // Agatya drupadAdyaizca so'vanIzairanekazaH / rasAla iva rolambaiH zizriye zritavatsalaH // 39 // abhimanyUttarApANipIDanaprakrame tadA / pure tatrAhamapyuccairetadutkaNThito'vrajam // 40 // pAJcAlapramukhAstasya sarve tatrAmilansutAH / samagaMsata bhUyAMsastadanye'pi suhRdgaNAH // 41 // tathApi vadanAmbhojamapazyan sAnujasya te / kadAcidapi kaunteyaH suprAtaM nAbhimanyate // 42 // tvadIyavirahe nityaM sa tAmyatyeva kevalam / bandhusneho'pyaho kAmamanarthaH pRthucetasAm // 43 // utkaNThAtaralo'pyuccairviladdhya samayAvadhim / mA sma bhUdvaimanasyaM te kiJcidityAgamanna saH // 44 // nAsminkAcidabhaktiste nApyasau tvayyavatsalaH / tadapyetadaho ! jAtaM dhig vidherdurviladdhyatAm // 45 // pUrNe'pi samaye so'yamanAhUtastvayA khalu / hAstinaM naicchadabhyetuM mahAtmAno'bhimAninaH // 46 // harSAduttoraNAzeSadvArAM dvAravatI tataH / uparudhya mayA kAmaM ninye dharmanandanaH // 47 // adhunA'pi tadAtmIyaM bandhumAhvAtumarhasi / dvayorbAndhavayormA sma virodho bhUnmudhaiva vAm // 48 // virodhenApyupAya'nte bandhuhetoH khalu zriyaH / udAttacetasaH kvApi nodarambhariceSTatA // 49 // tebhyaH sukhaM niSaNNebhyaH zriyaH svayamupAyanam / praNayena kriyante cettanmahatpuruSavratam // 50 // 1. bhramaraiH / 2. hastinApuram /
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 454] [ pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya krodhaH // hetoH kutazcana tvaM cedenaM nAhvAyayiSyasi / bhrAtRbhiritrajagatyekavIrairAneSyate balAt // 51 // na caivamAgatAstubhyamete kalyANahetavaH / sarvAM kadAcidutsekAdAcchindIran mahImapi // 52 // bhavatA'pi tadA'vazyaM martavyaM vA raNAGgaNe / kartavyaM vA zriyaM hitvA tairivAraNyagAhanam // 53 // pracyutaprabhuzakterapyutsAhe matizAlinaH / kAmaM dharmaH sukhasyaiva jayasya pratibhUrnayaH // 54 // bhUyAMsazcApi mAdRkSAstAdRzAM sahacAriNaH / zriyaM bRhatsahAyazca kalayatyamahAnapi // 55 // nAtidurlambhamambho hi vAride vazavartini / na ca mauktika durbhikSamambhorAzau nidezini // 56 // vardhayiSyasi paizunyaM tvaM tu kevalamAtmanaH / ulUka iva vairAyamANaH kiraNamAlinaH // 57 // tAM nizamya giraM tasya kampamAnAdharaH krudhA / kAmaM tAmrIbhavaccakSurabhyadhatta suyodhanaH // 58 // brahmannajihmavAgbrahmanvacaste pratibhAsate / karkandhUphalavatpUrvaM komalaM kaThinaM tataH // 59 // ko bhuvaM madbhujastambhanyastAmuttArayiSyati ? / prakSipya kavalaM kumbhimukhAtka iva karSati // 60 // ko nAma kezavaH ke ca pANDavAH purato mama ? | ko nAma candramAH ke vA tArakAstaraNeH puraH ? // 61 // harirmatkArmukonmuktamArgaNavraNito raNe / dvedhApi vedanAviSTaH kroSTeva sa bhaviSyati // 62 // khagAdhIzadhvajo'pyeSa mAmakInaiH khagotkaraiH / balIkariSyate'vazyaM khagAnAM samarAGgaNe // 63 // 1. garuDadhvajaH-kRSNaH / 2. bANasamUhaiH /
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / dUtaduryodhanayoH saMvAdaH // ] ityupazrutya tadvAcamudaJcitamavAJcayan / balAdamarSaNo roSamagrajanmAgreNIrjagau // 64 // lakSmIbhujA bhujotkarSasaMharSaH ka ivaiSa te ? | AkAzamaNinA kITamaNeH sparddhAkaNo'pi kaH ? // 65 // ariSTakezicANUrAnAhutIkRtya yaH purA / kaMsaM pUrNAhutiM cakre svatejojAtavedasi // 66 // AstAM tAvat sa niHzeSadviSaddAvAgnivAridaH / soDhAraH kena voDhArazcaNDatAM yudhi pANDavAH ? ||67 || tapaHsutazamAmbhodAdutthitaH kopapAvakaH / durnivApo ripustraiNabASpapUrazatairapi // 68 // bhImaH zamitakirmIra-hiDamba - baka- kIcakaH / na kasya samarArambhaparvasarvaMkaSo bhuvi ? // 69 // suzarmA yasya do: karma vIkSya dakSiNagograhe / tadAnIM bhavataH kiM na prAbhRtIkRtavAn bhiyam ? // 70 // nihatya helayA yena sadarpaM vRSakarparam / manazca tava mRtyuzca saMkathAM kAritau mithaH // 71 // vidhAya kIcakadhvAntavidhvaMsaM yena bhAsvatA / nirmame picchilacchAyaH sudeSNAmukhacandramAH // 72 // vidviSAmarjunacchAyamarjunasya zilImukhAH / malImasaM vitanvanti kIrtikairaviNIvanam // 73 // astamastamahIdhreNa pratyUSa iva pU~SaNam / kSiptamindraM vipakSeNa yaH pade sve nyavIvizat // 74 // bhAnumatyAM rudatyAM yo jyeSThabandhornidezataH / tvAM mRgendrAdiva mRgaM gandharvendrAdamocayat // 75 // hyastane gograhe yena tvaM nagA eva kevalam / mocayAJcakrire'strANi vastrANi ca zarotkaraiH // 76 // 1. brAhmaNAgraNIH / 2. kRSNena / 3. zvetacchAyam / 4. sUryam / [ 455 5 10 15 20 25
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / dUtena kRSNasabhAyAM kathito vRttAntaH // kimAcakSe ripukSodavilakSaniyamau yamau / gRhNItastunatArAtijIvitaM sunayau na yau // 77 // jyeSThabhrAtuH saMrasvanta ivAjJAvelayA dhRtAH / te catvAro'pyahaGkAradvIpaM na plAvayanti te // 78 // arpayiSyasi tannUnaM kAzyapIM zirasA samam / lobho'yaM lambhayetprANasaMzayaM hi gurUnapi // 79 // ityuktavAnsa vAgbrahmaprauDhimADhyaMbhaviSNudhIH / sa krudhA dhArtarASTreNa saMrambhAdabhyadhIyata // 80 // dUtatvAcca dvijatvAcca tvamavadhyo'si bhUbhujAm / tena yadrocate tubhyaM brUhi tadbrAhmaNabruva ! // 81 // vairiNAM tu puraH ko'pi yadi syAttasya tad dhruvam / evaM jalpata eva drAk chinnaiva rasanA bhavet // 82 // kiM tu cette viziSTatvamasti kiJcittato mama / savaikuNThAnkurukSetre darzayethA pRthAsutAn // 83 // iti vyAhRtya visphUrjatkopATopAruNekSaNaH / vyasrAkSIttaM patiH kSoNegrahayitvA gale balAt // 84 // vidurAdyaistadA vIkSya taM tathA galahastitam / samIrajanmano mene sandhA nirvAhazAlinI // 85 // vairibhUdhavasambAdhavArakAM dvArakAM tataH / so'bhyetya pANDavopetaM puNDarIkAkSamaikSata // 86 // svastigarbhamukhAbjena nivizyAgre gadAgrajam 1 abhyadhIyata gAndhArIsutodantaH purodhasA // 87 // deva ! dorgarvite tasminsAma nirnAma nazyati / ambhaHkumbha iva kSipto dIpte davahutAzane // 88 // dIpayetpratyuta prAyaH sAma zauNDIrimoddhatAn / alaM jvalati saptArciH sarpiSA tarpitaH khalu // 89 // 1. samudrAH / 2. kRSNasahitAn / 3. pratijJA / 456 ]
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ [457 ekAdazaH sargaH / pANDavAnAM kathanam // ] saiSa niHzeSabhUpAlamaulilAlitazAsanaH / tRNAya na zriyaM zAtamanyavImapi manyate // 90 // rAjAnastena sammAnadAnairAnanditAstathA / cakruryathopakurvANAH prANAnapi na kiJcana // 91 // hriyante sma tathA tena bhISmAdyA api bhaktitaH / yathA tulye'pi vAtsalye tasyaiva jayakAkSiNaH // 12 // caturaGgacamUkrAntavizvavizvaMbharAtalaH / nAkanAyakamapyeSa karadIkartumicchati // 93 // caturbhirapi tannAyamupAyairbata sAdhyate / damyate kvApi kenApi kiM kesarikizorakaH ? // 14 // gajendrasajjanaM vAhavAhanaM pattivIkSaNam / rathanirmANamityuccaistatpure samarodyamaH // 15 // mayA viSNurmayA jiSNurmayA bhImo mayA yamau / tapaHsUnurmayetyevaM viyante tadbhaTairbhaTAH // 96 / / kRcchreNaiva tato naidaMyugInabhujatANDavaiH / pANDavairdevapAdaizca yadyAdIyate medinI // 97 // ityAkhyAya sthite tasminnagraNyAmagrajanmanAm / vikUNitamukhAmbhojaH kaiTabhArirabhASata // 98 // purA'pi jJAtamevaitatkAryaM daNDaikagocaram / dUtastu prahito'smAbhirlokanirvAdabhIrubhiH // 99 // tasya dhIradhurINasya na nAma tadasAmpratam / vIkSituM samarotsaGga raGgamudyacchate sa yat // 100 // Atmanazca ripUNAM ca yadadRSTaiva dorbalam / arthyate pRthivI sA hi zUrANAM mahatI trapA // 101 // tatpradattAM mahImetAmasmAkamapi gRhNatAm / . kAmaM hasiSyate rAjagoSThISu bhujasauSThavam // 102 // 1. indrasaMbandhinIm /
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 458 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNapANDavAnAM yuddhasajjatA // na nAma nirjitAmanyairlakSmIM kAGkSanti dorbhRtaH / svayaM hi nihatairnAgairAhAraM kurute hariH // 103 // bhImo'bhyadhAdbhuvastena ramaNIyamanarpaNam / anyathA hi kathaM me syAtsaGgaro'yamabhaGguraH ? // 104 // ziraHsaroruhAkIrNairvirodhirudhirAsavaiH / hariSyAmyadya medinyAH svabhAravahanaklamam // 105 // pArtho'pi prathamAnAGgavepathuH kopato'bravIt / kSoNeranarpaNe nUnaM bhAgyairjAgaritaM mama // 106 // nivApyeta rraNazrAddhaH kauravaireva me bhujaH / na saraHkRtasauhityastRpyatIbhaH karAmbhasA // 107 // AdIyate sma taiH sAkaM kRSNAkezAMzukaiH kSitiH / gRhNantaH kevalAmeva vayaM lajjAmahe na kim // 108 // tattAM pratyAhariSyAmo jIvitaiH saha vidviSAm / tatkIrtIH suciropAttAH kalAntarapade punaH // 109 // yamAvapyUcatuH kAladvijihvarasanopamau / saMhartuM tAmyataH kAmaM zAtravAnAvayorbhujau // 110 // dharmajo'thAbravIdbandhuvadhAya kimu dhAvati / mano me ? kintu kArye'smindaivadRSTe karomi kim ? // 111 // sarvaiH sajjIkriyantAM tatpatAkinyaH kSitIzvaraiH / dharmabhUH pazyatu bhrAtRvadhapAtakamapyasau // 112 // ityAdezAt tapaHsUrnordevasya ca muradviSaH / prasthAnAya nRpaiH senAH sajjIkartuM pracakrame // 113 // anyedyurdhRtarASTrasya sArathiH saMjayAbhidhaH / pratItaH pratidautyAya tapaHsutamupAgamat // 114 // so'tha sAntvamayairvAkyairabhASata yudhiSThiram / devo vaicitravIryastvAM bhASate bhUpa ! madgirA // 115 // 1. yuddhazraddhAluH /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ [459 ekAdazaH sargaH / saMjayasya kathanam // ] tvaM vivekasya dharmasya nayasya vinayasya ca / eka evAkaraH zaGkhamuktAdInAmivArNavaH // 116 // tatkarau kuDmalIkRtya vatsa ! kiJcit tvaMmucyase / kanyA iva niyujyante pAtre hi gurubhirgiraH // 117 / / vAco me'sminpunaH sarvA grAvaNIva zilImukhAH / kuNThIbabhUvurulluNThe zAThyadhAmni suyodhane // 118 // svayamAsanna evAsya pAtaH pAtakinastataH / pittajvarI ciraM hArahUrAdidviT kimedhate ? // 119 // vaMzasyeva khalu prAMzorapyanamratvazAlinaH / bahi:sArasya durvAra eva bhaGgaH pade pade // 120 // akIrtipaTahaM vizve dAsyase tat kimAtmanaH ? / mahAtmAno hi muJcanti prANAnapyayazaskarAn // 121 // dIprasyApi vivekasya tamaHsamparkazAlinaH / mahimA mihirasyeva baMhIyAnapi hIyate // 122 // virodhayati lobhena dharmameko'paraH punaH / lobhaM tyajati dharmArthamantaraM tadasatsatoH // 123 // varaM vanaM varaM bhikSA kSud varaM maraNaM varam / na tu zrIrbandhusaGghAtaghAtapAtakapaGkilA // 124 // dveSTi bandhUndhanasyArthe bandhudveSe dhanakSayaH / tasmAdvandhuviruddhAnAM na dhanaM na ca bAndhavAH // 125 // raNasya ca gatirdaivI kastatra jayanizcayaH ? / jIyante jAtudorvIryasphUrtimanto'pi durbalaiH // 126 / / zAzvatikyaH zriyaH pikya iva nAvekSitAH kvacit / akIrtayaH punaH kAkya ivAvasthAsnavazciram // 127 // tadvivekamanusmRtya kRtyaM manasikRtya ca / hAtumarhasi dhAtrIza ! virodhaM saha bandhubhiH // 128 // 1. hArahUrA drAkSA / 2. sUryasya / 3. sthirAH /
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 460] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya kathanam // iti zrutvA ripuzreNidurjayaH saMjayoditam / dharmabhUrabhidhatte sma smitastabakitAdharaH // 129 // Arya saMjaya ! jIvAturdharmasya yazaso'pi ca / tAtena nyAyanirNiktamuktamAyAti pezalam // 130 // zauNDIrANAM tu dharmo'yaM na khalu kvApi gIyate / bhujyate bhUH purasteSAM bAndhavairapi yadbalAt // 131 // akIrtirbhujavisphUrtimatAM bandhuvadhodyamaH / bhUbhogastu prasahyAyamakIrterapi maJjarI // 132 // zamaH prasAdhanaM puMsAM yAvannAriparAbhavaH / parAbhUtau punaH krAntavairicakraparAbhavaH // 133 // tanna me bAndhavAnhantuM kAmamutkaNThate manaH / rAjyamapyAtmanastyaktumevameva ca necchati // 134 // tyajAmi cetprazAntatvAtkathaJcana mahImaham / amI tvavAryazauNDIryamandiraM na sahodarAH // 135 // tadvicintya tadAdezyaM yadevaM sati yujyate / iti me vRddhatAtasya natipUrvaM nivedayeH // 136 // jagAda nandanastAranisvano mAtarizvanaH / kSoNipratyarpaNenApi na taiH saMdhiM vidadhmahe // 137 // pazyatAM ciramasmAkamAyAto'yaM raNotsavaH / atra vIkSiSyate vairikabandhazatatANDavam // 138 // UruM dauryodhanIM bhittvA chittvA dauHzAsanIM bhujAm / bhaviSyAmi dhruvaM pAraMgamaH saGgarasAgare // 139 // jiSNurapyujjagAvetattyajAmaH samaraM na hi / 1 tRpyantyanyatra nAnAsRkpAnazraddhAH khagAH kva me ? // 140 // jalpataH sma yamau saMdhiryadisyAttatkathaM dviSAm / bhittvA vakSaHsthalIM vIkSAmahe kauTilyapATavam ? // 141 // 1. pariNAmasundaram / 2. zarAH /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / saMjayasya hastinApure punarAgamanam // ] evamudgIrya saGgrAmaraGgazauNDaiH sa pANDavaiH / visRSTaH saMjayaH spaSTakhedo'gAnnAgasAhvayam // 142 // tatra vaicitravIryasya kramAvAnamya sArathiH / duryodhanAdyupetasya vyAjahAra giraM rahaH // 143 // vinA vizvambharAdAnaM saMdhAnaM vaH kilepsitam / arpaNenApi medinyAH saMdhitsante na te punaH // 144 // pAJcAlIcikurAkRSTipratIkArakarAlitAH / yauSmAkINaiH saha prANairAditsante hi te mahIm // 145 // ete nitAntakAntAravAsanirvAsitaujasaH / ityamUnmA'vamaMsthAstvaM kurubhUpAla ! pANDavAn // 146 // sampratyasti yadeteSAM pUrvasmAdadhikaM mahaH / kAmaM ghanApaduttIrNaH patistapati rociSAm // 147 // nAtyanISajjayo jyAyAnajayyAvanujau punaH / nAtyanISatsaho dantI hanta dantau tu duHsahau // 148 // tejasvinastiraskRtya duSkaraM khalu jIvitam / prANanti dantinaH kaNThIravolluNThanayA kiyat ? // 149 // zUraM pratyAttadhArAlavairANAM tamasAmiva / kandarAH zaraNAyante kevalaM kAzyapIbhRtAm // 150 // iyatyapi gate tebhyastadbhuvaM dAtumarhatha / sarvasya cetkuTumbasya kalyANamabhilaSyatha // 151 // athAmarSarasotkarSavarSada zrUdabindunA / babhASe dhArtarASTreNa bhArabhaGgaritadhruvA // 152 // nUnameSa dviSadgRhyaH saMjayaH samajAyata / yadevaM pauruSotkarSAd dviSAM bhISayate'dya naH // 153 // jighatsoH zatrusainyAni matkaukSeyakarakSasaH / bhavanti prathamagrAsa eva paJcApi pANDavAH // 154 // [ 46 1 1. hastinApuram / 2. nirvAsitaM naSTam / 3. atisujayaH iti bhAvaH / 4. siMhasya tiraskAreNa / 5. dhArAlaM - tIvram / 6. nRpANAm pakSe parvatAnAm / 5 10 15 20 25
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 462] [pANDavacaritramahAkAvyam / vidura-dhRtarASTrayoH-saMvAdaH // kSoNirAkSipyate kena madbAhukulizodarAt ? / mAMsamAkRSyate kena siMhadaMSTrAGkurAntarAt ? // 155 // kvAhaM bhrUbhaGgasaGgItanartitAnekarAjakaH / matsya-drupada-gopAlamAtraguptAH kva ca dviSaH // 156 / / raNAraNye jvalatyuccairmatpratApadavAnale / bhaTitrIbhavitAraste vAneyA iva jantavaH // 157 // nindannevaM tu naH sAkSAt saMjayo'yaM dhanaMjayaH / chidyate tAta dAkSiNyAnnAsya jihvA durAtmanaH // 158 // giraM tAmanvagustasya karNaduHzAsanAdayaH / / dhvAntadhvAGkSavipakSAdyAH pradoSasyAnugAminaH // 159 // yayau duryodhanaH krodhAdityavajJAya saMjayam / dviSanti zleSmavanto hi pathyAyApyuSNapAthase // 160 // gate tasminnapasmAramedure vidurAdibhiH / zaGkAtaGkAkulairmene nedIyAnkulaviplavaH // 16 // athAkSamI kurukSetraM pratiprasthAnahetave / mahaujAH sajjayAmAsa gAndhAreyo varUthinIm // 162 // hastinApuravAstavyaH samasto'pi janastadA / samagrakurusaMhArazaGkAzokamayo'bhavat // 163 // anyedhurudyadAnendamAhUya viduraM rahaH / papraccha kulakalyANaM dhRtarASTro dharAdhavaH // 164 // avAdId viduro rAjanpratibhAmayacakSuSA / dRSTaH prAgeva vispaSTaH sarvo'pyartho bhavatyasau // 165 // bhavAnevAbhavanmUlamasya vairamahIruhaH / jAtameva durAtmAnaM nAtyajad yaH suyodhanam // 166 // madvAcaH svAdavo'pyAsaMstadAnIM virasAstvayi / srotovAra ivAvArapAre vairasyadhAmani // 167 // 15 25 1. 'dAtaGka-mA0' pratitraye /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ [463 ekAdazaH sargaH / duryodhana-dhRtarASTrayoH saMvAdaH // ] chinatti nAGganaprAntaprarUDhaM yo viSadrumam / sa eva bhAvinaM hanta kulakSayamupekSate // 168 // jhagityambhobhiruttiSThannevAnirvApito'nalaH / kena nAma nirudhyeta niHzeSaM sadanaM dahan ? // 169 // nodvegahetave kasya duSTAviSTo mahAnapi ? / bhayaGkaraH payodo'pi jvalantamazaniM vahan // 170 // AtmIyeSvapyapanyAyapravRttiM ye'dhikurvate / teSveva sa kuTumbeSu jAyante na sukhAya te // 171 / / pAtayantastaTIstuGgAstaraGgA hi taraGgiNIH / kuzezayakulaiH sAkaM paGkilIkurvatetarAm // 172 / / aGgIkurvan kadAcAraM nyAyamullumpati kramAt / zamIdruma ivAbhyarNaM cUtamUrIkRtAnalaH // 173 / / apAkRtanayaM mohAnnadharmo'bhyeti bhUpatim / na haMsaH zrayate hanta vItAmbhoja-vanaM vanam // 174 // durnayadhvastadharmasya zriyo bhaGgarasaGgamAH / vyomni pAthodapItendau kaumudI kiyadIkSyate ? // 175 // bhoMgyAH zriyo na sAdhUnAmadharmazabalIkRtAH / sevyAH kiM nAma haMsAnAmApaH prAvRGmalAvilA: ? // 176 // zriyo'pyadharmasaMpRktAH kasya nAma na mRtyave ? / hArahUrApi kimpAkasamparkAnna hinasti kim ? // 177 // nityamArabdhadharmasya nedIyasyastu sampadaH / karAropitadIpasya na prabhA hi davIyasI // 178 // dharmakarmAntikIbhUya satataM yasya siJcati / tasyAvazyaM bhavellakSmIvallirullAsipallavA // 179 // nAsIre yasya dharmo'yaM saMvarmayati saGgare / tasyArpayati kezeSu samAkRSya jayazriyam // 180 // 15 25 1. duSTena sahitaH / 2. kamalasamUhai: / 3. aGgIkRto'gniryena saH / 4. kamalajalAbhyAM rahitam / 5. atisamIpasthAH / 6. agrasainye /
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464] [ pANDavacaritramahAkAvyam / lobhasya svarUpam // dharmakalpadrumasyaite pallavAH kSitipazriyaH / puSpANi vairivijayaH phalAni sukhasampadaH // 181 // tadA vairiparAbhUtiyAminI kSayagAminI / jAyate'sau yadA dharmadharmadyutiruditvaraH // 182 // antike yasya jAgati dharmo'yaM nityayAmikaH / prabhaveyuH kutaH krUrAstasya vyasanadasyavaH // 183 // yasya dharmo'sti satkarmasaMdhikRtpAripAzvikaH / sa nirvahaNamabhyeti virodhivadhanATake // 184 // sa ca dharmo na lubdhAnAM seANAmiva sauhRdam / mahAnsahAnavasthAnavirodho dharmalobhayoH // 185 // naiva lobhaparIrambhazAlino dharmasaGgamaH / / kutastyaH zaucasamparkaH sarabhAsutasaGginaH // 186 // nyAyazailapavirlobho lobho dharmArkadurdinam / zrIvalliparazurlobho lobhaH kIrtyabjinIvidhuH // 187 // lobhena bhrazyati nyAyAdanyAyI dharmamujjhati / muktadharmA gatazrIH syAdazrIkasya na kIrtayaH // 188 // muJcenmahAnvRthA lobhamalubdho nayamandiram / dharmamanviSyati nyAyI dhArmikaM vRNute jayaH // 189 // rAjastallobhamunmucya dharmamAlocya jitvaram / kIrtivallisudhAsekaM vivekamavalambya ca // 190 // AtmajanmAnametasmAnnivartaya kadAgrahAt / grAsIbhUyaM bhajanmRtyostrAyasva sakalaM kulam // 191 // yugmam / zuddhadhIdhRtarASTro'tha jagAda viduraM prati / tvAM vinA vakti ko nAma tathyavAkpathyamIdRzam ? // 192 // iyamApAtatiktA'pi gIstavA''yatisundarA / mukhadveSyA'pi kiM naiva guDUcI sannipAtabhit ? // 193 // 15 20 25 1. zvAna saGginaH /
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ [465 10 ekAdazaH sargaH / vidura-dhutarASTrayoH saMvAdaH // ] yo bandhUnAmupekSeta kuvyApAradavAnalam / pazya tasyApi kiM na syAttaddoSaploSavaizasam ? // 194 / / mRtyumUlaM hyanucchindan kAlakUTasya pATavam / kalaGkapaGkilaH zaGke sudhAdhAmA'pyajAyata // 195 // paraM mayA durAtmA'yaM bodhito'pi sahasradhA / pizAcakIva durdaivAd budhyate na kathaJcana // 196 / / dvAvapyAvAM tamabhyetya bodhayAvaH punastataH / kathaJcidyadi nAmAsmAdapasmArAnnivartate // 197 / / ityAlocyAtha tau gatvA baddhapraNayamUcatuH / dunirodhasphuratkrodhasudurbodhaM suyodhanam // 198 // vatsa ! vAtsalyasautsukyamasmadIyamidaM manaH / tvAM prati prasabhaM vaktuM niyukte nau punaH punaH // 199 // niSTAM vacaHpratiSThaiva prApayetpuruSavratam / kSameva guNasaMbhAraM rAkeva mRgalAJchanam // 200 // vAci bhraSTapratiSThastu hIyate puruSavratAt / puruSavratazUnyA''tmA zvasannapi zavAyate // 201 / / zavAyamAnaH kramazastyajyate svajanairapi / jAyate kSudrajantUnAmAspadaM sa tataH param / / 202 // mA kRthAstadvacolopaM puruSavratahAriNam / asatyavacasaH satyaM sthAsnavo na zriyo'pi te // 203 // yAntyastAzcotpathAyAtAH saputrapazubAndhavam / bhavantamapi neSyante taTagrAmamivApagAH // 204 // satyapataM tu kaunteyameSyanti niyataM zriyaH / marAlAnAmiva zreNyaH sara:sarasijojjvalam // 205 // satyameva tadIyaM te purA'pi hi mahImadAt / ko nAmAparathA tasmAdimAmAcchettumIzvara: ? // 206 // 15 20 25 1. mRtakamivAcarati /
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 466 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dhRtarASTra- saMjayAbhyAM dhArtarASTrasya kRtopadezaH // dordaNDAnpANDaveyAnAM sannidhAyAdhimAnasam / AtmanaH satyamatyantamuttambhayitumarhasi // 207 // yadvA rAdheyagAGgeyadroNAdInAM dhanuSmatAm / bhujAnAlokya nirbhIko bhuvaM nArpayasi dhruvam // 208 / / amISAmapi gandharva-rAja- gograhavigrahe / pratyakSIkRtamevAsti bhujayorUrjitaM tvayA // 209 // nidezAdyadyajAtArernAgamiSyad dhanaMjayaH / tvAM gandharvendrapArIndrAtkastato'mocayiSyata ? // 210 // gograhe smarasi prANanigrahe saghRNo'rjunaH / sAnIkasyApi te vaistramUrtyA kIrtiM hariSyati // 211 // preyasyaH sarvadA yasya dharmamarmAvidhaH kriyAH / dharmAbhisAriNIyAbhirlakSmIbhirnAsya saGgamaH // 212 // yasya dharmo'yameko'pi sainye sannahyate mudA / kakSavatpratipakSaughaM tasya saMharate'gnivat // 213 // vatsa ! matsaramutsRjya tadarpaya mahImimAm / dharma- jIvita - kIrtInAM mA sma bhUH kSayavAsaraH // 214 // ityAkarNya tayorvAcamuccairutprAsepAMsuraH / dordarpadarzitAvajJamabhyadhAd dhRtarASTrabhUH // 215 // tAtau ! dharmamapi kSAtraM na jAnIthaH kathaM yuvAm ? | kAzyapIM karamArUDhAM kSatriyaH ka ivArpayet ? // 216 // pratyutArpayataH kAmaM do: kIrtiH kaluSIbhavet / karAkrAntakarityAge kuNThaM kaiNThIravorjitam // 217 // nyAyo'pi sa khalu nyAyo yastejasvibhirAdRtaH / aGgIkRtaH pradIpaughairdarzo'pi hi mahotsavaH // 218 // 1. manasi / 2. pArIndraH - siMha / 3. vastramiSeNetyarthaH / 4. tRNavat / 5. upahAsasahitaH / 6. siMhazauryam / 7. 'anyAyo0 pratau pAThaH /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / vidurasya vairAgyaM zubhaciMtanaM ca // ] kiM ca yajjIyate jAtu kAtarairapyakAtaraH / taddaivavaibhavaM kiJcinna nAma bhaTimavyayaH // 219 // tanmA bhaiSTamadIpiSTa viSTapagrAsalAlasaH / madvikramakRzAnuzcettaddagdhA eva pANDavAH // 220 // etairjarApralApaistu mA mA mAM bhayaviklavaiH / punaH punarmana: klAntihetubhirvyathayiSyathaH // 222 // tasyetyuktimupazrutya zrutivizrANitajvarAm / khedAdutthAya vaicitravIryau svasthAnamIyatuH // 222 // athadAyAdasaMdohakSayAzaGkAviraktadhIH / saMsArasukhasambhArabhaGgaro viduro'bhavat // 223 // sa vairAgyabharAcAntasvAntavRttiracintayat / dhiksaMpadaH prabhutvaM dhik dhik vaiSayikaM sukham // 224 // yatkRte pitaraM putraH pitA putramapi kvacit / suhRcca suhRdaM bandhurbAndhavaM ca jighAMsati // 225 // dhikpApaprabhavA pApaprasavinyaH zriyo'satAm / jAtA hi yAdRzastAdRkphalaM prasuvate latAH // 226 // zrImAtaGgIparIrambhalambhitAdbhutakalmaSAH / na dharmamagrajanmAnaM spraSTumapyadhikAriNaH // 227 // kathaM nu viSayAsaGgapaGkapaGkilamUrtayaH / subhagaMbhAvukIbhUya bhajeyurmuktiyoSitam // 228 // etAnadharmacANDAlasaMzleSamalinAn kurUn / na khalu draSTumIziSye mriyamANAn raNAGgaNe // 229 // tattadIyamadRSTvaiva saMhAraM samarAjire / `mama pravrajituM sampratyutkarSaM dadhate dhiyaH // 230 // evamAlocayanso'yamazrauSItkasyacinmukhAt / yadudyAne munirjJAnI vizvakIrtirupAgamat // 231 // 1. bhaTatvasya zauryasya vyayaH / 2 yoSitaH eka pratipAThaH / [ 467 5 10 1115 20 25
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / vizvakIrtimuneH dharmadezanA // tatropetya tato harSAdunmiSatpulakAGkaraH / sa taM munIndramAnamya tatpurastAdupAvizat // 232 // atha saMsArasantApanirvApaNasudhopamAm / Arebhe bhagavAn dattazarmANaM dharmadezanAm // 233 // manaHkSetre gurorvAkyajalairaplAvitAtmani / puNyabIjAni kiM nAma dehinAM dadhate'Gkaram ? // 234 // kaSAyadRg viSAhIndraviSaviklavite hRdi / guruvAgamRtasyApi nAlaGkarmINatA kvacit // 235 // kaSAyaghanavarSeNa vivekakamalotkare / nAzite'syAM manovApyAM dharmahaMsaH kiyadvaset ? // 236 // kaSAyamadirAsvAdaviparyAsitacetasaH / hahA ! dehabhRto hantumIhante bAndhavAnapi // 237 // kaSAyanimnagApUraH kaSitvA bhAgyabhUruham / jantUnplutanayadvIpaH prakSipedvipadArNave // 238 // bhavetpANidhamaH kAmaM sanAtanapurIpathaH / svatantrAstatra cenna syuH kaSAyAH parimoSiNaH // 239 / / ta evAsmAdvimucyante kaSAyadavapAvakAt / ye zrayanti narAH puNyapIyUSasaraso'ntaram // 240 // kaSAyaviSakulyAbhiH siktAn saMsArakAnane / prANApahAnhahA jIvAH sevante viSayadrumAn // 241 // tattvayA'pyadya dAyAdakaSAyagrISmatApitaH / mahAtman ! zamapIyUSairAtmA nirvApyatAmayam // 242 // manastava parijJAya jJAnAtsaMsArakAtaram / AyAto'smi patho dUrAttadvidhehi svamIhitam // 243 // sarvasaMhArasAkSepA rAkSasI bhavitavyatA / na nivatiSyate seyamakRtvA te kulakSayam // 244 // 15 25 1. dattasukhAm / 2. na samarthatA / 3. (andhakArAdyAvRta mArgaH) pANiM dhamatIti pANidhamaH saprakAza ityarthaH saMbhavati /
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / kRSNasya dautyAya hastinApure gamanam // ] utthAya viduro'vAdIttataH kuDmalitAJjaliH / svAmiMstvameva saMsArapArAvArAntarIpabhUH // 245 // tvAM vIkSya vizvajIvAtuM jImUtamiva nUtanam / tyaktaduHkhaughagharmartusaMtApaM me mano'bhavat // 246 // vimuktipathapAtheyakalpamasvalpasaukhyadam / tatsvapANisarojena vrataM me dAtumarhasi // 247 // mA kRthAH pratibandhaM tvamityukte muninA tataH / praNamya prItiparyazrurviduraH puramAgamat // 248 // jyeSThaM bAndhavamAmantrya madhyamaM tu vizuddhadhIH / nidhAya mAdyAM tadvAcA sa taM munimagAtpunaH // 249 // cakAra sarvasAvadyanivRtiM ca tadantike / mahImapratibaddhazca vijahAra samIravat // 250 // anyedyurmitasAmantaparicchadavirAjitaH / deva: sa kaMsavidhvaMsI svayaM hAstinamAyau // 251 // mRgAGkamiva kAyAM stokatArakabhUSitam / pratyudyayau tamatyalpaparivAraM kurUdvahaH // 252 // mitairapi hareH sainyaiH kurusenA mahatyabhUt / bhRzaM varddhayate'mbhodhestaraGgo'pi taraGgiNIm // 253 // athotkSiptapatAkaughaM prasUnaprakarAGkitam / puraM sambhrAntarambhoru kaiTabhArAtirAvizat // 254 // tataH saudhe samAnIya sUtritasvAgatakriyam / tasyAM saMsadi divyAyAM nyavIvizadamuM nRpaH // 255 // ratnasiMhAsanajyotirjaTAlitatanudyutiH / babhAra kaiTabhArAtiH sendrAyudhaghanazriyam // 256 // bhISma- duryodhana-droNa-karNa-duHzAsanAdibhiH / vRtaH sadhRtarASTraiH sa vyabhAdindurivoDubhiH // 257 // 1. antarIpaH-dvIpaH / 2. kRSNaH / 3. saMbhrAntanAri / 4 indrAyudhaM vidhut / [ 469 5 10 15 20 25
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya kathanam // atho jagAda sAnandaM mukundaM kundasundaraiH / vaicitravIryaH snapayannudazru dazanAMzubhiH // 258 // dhanyaMmanyaM gRhaM me'bhUttvatsaMbhAvanayA'nayA / idAnIM tu girA zrotre pavitrayitumarhasi // 259 // saMsaduddyotanistandrasmitacandrAtapojjvalam / vadanenduM vahannuccaiAjahAra haristataH // 260 // vaicitravIrya ! dhAtrIza ! vacovaicitryajanmabhUH / bhavadbhiH prahito'gacchad dvArakAM saMjayaH purA // 261 // sa tadAnImatisnehAt kulapralayakAtaraH / saMdhAnaviSayaM kiJcit tapaHsutamavocata // 262 // saMdhitsatyapi kaunteye bhUpAle balazAlibhiH / bhrAtRbhirbhImabIbhatsupramukhai va saMdadhe // 263 // / tato'smAkamanAvedya vigrahe jAtanizcayaH / dvAravatyAH sameyAya saMjayo gajasAhvayam // 264 // taM samastamudantaM me dharmasUnuracIkathat / hRdayasya hi sarveSAmanAkhyeyaM na kiJcana // 265 // tato'haM kurubhUpAla kulakalpAntabhIrukaH / anAlocyaiva kaunteyAn dUtyAya svayamAgamam // 266 // yUyaM kiJcittadAptatvaM sambhAvayatha cenmayi / tanmamedaM manAgvAkyaM manasyAdhAtumarhatha // 267 // AptavAco'pi hi prAyo dadhmAte jaDAtmani / hanta majjanti nirnAma parvatA iva sAgare // 268 // pratyuta prajvalatyAptopadezai dormadoddhataH / dIpyate nitarAmagnistailabhUranalo'mbubhiH // 269 // andhatvaM netrasadbhAve bAdhiryaM zrutipATave / mUkatvaM vAkpravRttau ca zrIriyaM mahatAmapi // 270 // 15 .. 20 25 1. 'snapayan prAMzubhirdaza0' pratidvaya / 2. zamazAlibhiH ityapi pATha: 3. nAma rahitaM yathA syAttathA / 4. 'anilAmbubhiH' iti bhavet /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / duryodhanena kRtaH kRSNasya tiraskAraH // ] durgehinI va puMsaH zrIrvezmanIva na mAnase / datte hitopadezAnAM svajanAnAmivAzrayam // 271 // lakSmIzca bhujadarpazca dvayametadduratyayam / grISmazrIzca davAgnizca duHsahau khalu saMhatau // 272 // sujanoktiH kathaMkAramahaMkAramayaM manaH / vizetkulInakanyeva nivAsaM viTasaGkaTam ? // 273 // saMvRttya tadbhujAgarvaM lakSmImadamudasya ca / zRNoti cettadetarhi kiJcidvacmi suyodhanam // 274 // svacchandaM vada govindetyukte kurumahIbhujA / pratItastaM prati prAha vihaGgezvaravAhanaH // 275 // pANDavebhyo bhuvaH khaNDamapi tvaM naiva ditsasi / etAM te tu jighRkSanti tava prANaiH sahAkhilAm // 276 // pArthAnunmathya sAmrAjyaM tvamevAtha kariSyasi / tathApi na khalu zreyaH kAH zriyaH svajanairvinA // 277 // raNAGgaNe ca te nUnaM vipatsyante na kevalAH / tavApi gAtramAtreNa yadi syAdavazeSatA // 278 // tadArabdhakulocchedaH ko'yaM zauNDIrimA tava ? | kimetacca kulAkSiptaprabhAvaM buddhivaibhavam ? // 279 // yato dvedhA'pyasau vedhA dharmabhUrdharmakarmaNi / AtaGkakRdgado'rINAM dvedhA'pi pavanodbhavaH // 280 // bIbhatsuratibIbhatsakarmakRdvairidAraNe / yamau dorbaladuHprekSyavipakSapaTalIyamau // 281 // zreyaskarastadetaistai saMdhireva pRthAsutaiH / IdRzA hi kva labhyante sahAyAH svasya bAndhavAH ? // 282 // vismArya tadapasmAraM vitarkyAdarkamAtmanaH / paJcagrAmAnimAnpANDusutebhyo dAtumarhasi // 283 // sadRzau / [ 471 1. kuntIputrAn / 2. 'tulAkSipta- prabhAvaM' itipratya0 / 3. paTalI - samUhaH tasyAM yamarAja 5 10 151 20 25
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 472] [pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya-kRSNaM prati kathanam // kuzasthalaM vRSasthalaM mAkandI vAraNAvatam / caturo'varajebhyo'mUn kiJcittvAdyAya paJcamam // 284 // yugmam / iyatA'pi tvayA saMdhi te vidhAsyanti magirA / santo'lpenApi tuSyanti vIkSamANAH kulakSayam // 285 // anyathA nIrarAzInAmiva plAvayatAM jagat / tvabale ka ivAste yasteSAM seturbhaviSyati ? // 286 // vyAhRtyeti hRSIkeze sthite duHzAsanAgrajaH / Uce campAdhipAlokasAcisaJcArilocanaH // 287 / / etAvadapi govinda ! manyase naiva kiM bahu ? / yadadyApyeSa muJcAmi prANataH pANDunandanAn // 288 // idAnImapi yadyete vArtA grAmasya dormadAt / ekasyApi kariSyanti na bhaviSyanti tad dhruvam // 289 / / svabhujaurjityaparyantaM te'tha kAGkSanti vIkSitum / tadA''yAntu kurukSetre kSipraM sAkamapi tvayA // 290 // ityuktA saha karNena nirgatya sadanAdvahiH / sa nizcitya harerbandhametya bhUyo'pyupAvizat // 291 // taM kathaJcitparijJAya sAtyakirmantrametayoH / saMjJayA jJApayAmAsa kaMsavidhvaMsakAriNaH // 292 // tatastAmrIbhavadbhAlakapolanayanotpalaH / / sasvedapulakaH krodhAjjagAdeti gadAgrajaH // 293 // upakAriNamapyuccairapakurvanti durdhiyaH / / dandahIti na hotAraM kiM huto'pi hutAzanaH // 294 // etajjIvAtave'pyuccairbahudhA mama dhAvataH / bandhamicchati durmedhAstatko'yaM kupite mayi // 295 // mando'pi na mRgArAtiH zRgAlaiH paribhUyate / grasyate na grahoDyotaiH kSINasyApi vidhormahaH // 296 // 15 25 1. kRSNaH /
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / kRSNasya krodhaH // ] kRpayaiva tu nedAnImeva vyApAdayAmyam / bhavantu pANDaveyAnAM sAvakAzAH krudho'pi ca // 297 // kurukSetre tvasau kSatralakSagupto'pi DhaukatAm / sarveSAmapi tatraiva jJAsyate bhujavaibhavam // 298 // ete tu vayamAyAtA eva samprati satvaram / UrjasvibhujavIryANAmAhavo'pi mahotsavaH // 299 // ityuktvA sahasotthAya krodhAttAmratanudyutiH / jvalanniva bRhadbhAnurniryayau sahasA hariH // 300 // tatprakopA''kulIbhUtasvAntAH sAntvayituM tataH / gAGgeya-dhRtarASTrAdyAH pAriSadyAstamanvayuH // 301 // tataH kare samAlambya gauravottarayA girA / te kAmaM cakitAtmAno maJjukezinamUcire ||302|| mahAtmAno na kupyanti kheditA api durmadaiH / tuSArataradhAro hi taDittapto'pi toyadaH // 303 // na tAmyanti mahIyAMso durvacobhirlaghIyasAm / vahRte na hariH khedaM pheraNDaravatANDavaiH // 304 // santo vikRtimeSyanti cetparaiH paritApitAH / kAJcanaM dahanakliSTaM tadgamiSyati rautitAm // 305 // tanmanAgapi mA kRSNa ! krodhaM duryodhane vyadhAH / Apadyapi bhaveyuH kiM himAMzoragnivRSTayaH ? // 306 // AsatAM pANDavAstAvattvayA'pyekAkinA raNe / abhiyuktAH kva nAmaite santi duryodhanAdayaH // 307 // puraH kesariNaH ke hi durdharA api sindhurAH / bhAskarAya kiyatkAlaM tiSThante timirormayaH ? // 308 // tvayA pANau kRtA pUrvaM jayazrIH paribhogabhAk / kathaM govinda ! nirvraDaiH pANDavaiH pariNeSyate // 309 // [ 473 1. myaham iti pratitraya / 2. sundarakezavantaM - kRSNam / 3. rIti:-pittalanAmakadhAtuH ityarthaH / 4. 'AH kadApi pratidvaya / 5 10 15 20 25
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNena mArge gacchatA karNasya kRtopadezaH // vinA'pi tvAM vijeSyanti kaunteyAH samiti dviSaH / yeSAM tau sahayoddhArau dharmanyAyau tarasvinau // 310 // pApIyAMsastu lapsyante gAndhAreyAH kSayaM svayam / jIvitavyaM kiyannAma gurvAdezavilaGghinAm ? // 311 // tvaM tu svajanadAyAdaghAtapAtakasambhavAm / akIrti mA grahIretAM mahatAM hi yazaH priyam // 312 // tadAhUto'pi kaunteyairAyAsIrmA sma saMyati / ta eva hanta yudhyantAM yeSAM vairaM parasparam // 313 // vayaM mAnyAzca kArye'sminvarSIyAMsa iti tvayA / sukRtAtmani vRddhAnAM praNayo hi phalegrahiH // 314 // ityeSAM vinayAAbhirbhAratIbhirmadUkRtaH / kopaprazAntikAntazrIjagAda garuDadhvajaH // 315 // varSIyAMso bhazaM yUyaM mAnanIyagiro mayA / mAM vIkSya vigraha: kintu prastutaH pANDavairapi // 316 // tadeSAM sAMyugInAnAM saMyugotsaGgasaGginAm / bhAvyameva mayA sadbhiH pratipannaM hi nAnyathA // 317 / / kintu saGgrAmamuttIrNo na grahISye dhanuH svayam / sArathyenaiva pArthasya sahAyo bhavitAsmyaham // 318 // etAvatA'stu yauSmAkavacasAmanatikramaH / ameyamahimAno hi mAnyA eva bhavAdRzAH // 319 // ityuktvA sa milatpANikuDmalastAnyavartayat / rAdheyaM ca kare dhRtvA rathamAropayannijam // 320 // pANDumAlokituM gacchanharividuravezmani / karNamabhyarNamAsInamabhyadhAdidamAdarAt // 321 // karNa ! nirnAma nirmajjat tvayA vIravrataM dhRtam / prakAzena pradIpasya netrakarmeva rAtriSu // 322 // 15 20 1. yuddhe / 2. svakare pratau0 /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH / kRSNa-karNayoH saMvAdaH // ] tvayA duryodhano duryodhana ityabhidhIyate / dambholinaiva devendro devendra iti gIyate // 323 // dadhatyAsIdakarNaiva punarvIrAnanI'dRzaH / bibhratI tvAM tu bhUH karNa ! sekarNeyaM dvidhA'pyabhUt // 324 // tvayyevaudAryagAmbhIryazauryadhairyAdaMyo guNAH / vAridhAviva ratnAni vyomAGgaNa iva grahAH // 325 // santyeva vIrAH kiM tvanyaddhIra ! vIravrataM tava / girayo guravAH kAmaM merostu garimA'paraH // 326 // kiM tu duryodhane duSTe dunoti tava saMzrayaH / mANikyasyeva jAtyasya bhUSaNe rautinirmite // 327 // mitraM karoti ko nAma krUrakarmANamIdRzam ? / vayasyIyati vizrambhaghAtinaM ko hi pannagam ? // 328 // kAmaM kRtopakAre'pi vizvasyAnna jaDAtmani / kiM na sAyAntrikaM jAtu nimajjayati nIradhiH ? || 329 || pumAMsamanayakrAntaM vijahatyAtmajA api / rAhugrastaM vivasvantaM muJcanti hi marIcayaH // 330 // avazyaM nipatantyeva patayAluSu saMzritAH / patatyeva taruH kUlaMkaSAkUle nipAtini // 331 // varddhante tu vivarddhiSNuzriya(yA)mAzrayataH zriyaH / lakSmIrvalakSapakSendumarIcInAmuditvarI // 332 // pAvayatyantarAtmAnaM praNayaH puNyazAlibhiH / taraGgayati saurabhyaM karpUradrumasaGgamaH // 333 // vikramo'pi sphuratyuccaiH purataH puNyatejasaH / bhAsvataH purataH kAmaM dIpyate darpaNadyutiH // 334 // sArvajanyena saujanyaM kIrtimAvahate parAm / prAcyena marutA maitrI zlAghanIyA ghanasya yat // 335 // [ 475 1. pakSe badhirA / 2. pakSe zravaNayuktA / 3. pittalena nirmite / 4. sAMyantriko, pratau0 / 5. valakSapaH zuklapakSaH / 5 10 15 20 25
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 476 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / karNenadattottaraH // tattavArhati dharmAtmajanmanA saha saGgamaH / na punardhArtarASTreNa matiman ! pApajanmanA // 336 // kiM ca tvamapi kaunteyaH prakAreNAsi kenacit / mamAtraiSyata evAsau rahaH kuntyA niveditaH ||337 / / tyaktalabdhastu rAdhAyAH karNa ! tvamasi nandanaH / nahi niryAti vaiDUryaM bAlavAyabhuvaM vinA // 338 // tadbhavAnsubhaTottaMsa ! kaunteyAnAM sahodaraH / bandhUneva tato'bhyetuM sAmprataM tava sAmpratam // 339 // kRte tejasvidhaureya ! saGgate dharmasUnunA / tadIyabandhutAmuktAlatAyAM nAyakAyase // 340 // ityudIrya sthite prItinirbharaM kaiTabhadviSa 1 karNaH kIrNasmitajyotsnAvadAtavadano'vadat // 341 // satyaM natilatAkanda ! govinda ! tvaM yadabhyadhAH / maitrI kAmamayuktaiva sArthaM duryodhanena me ||342 // AliGgati kadAcit kiM hemantaM malayAnilaH ? / bhajate vibhavaH kiM vA dAriNa samAgamam ? // 343 // paraM duryodhanenaiva sUtatvamavicitya me / bhUpatitvaM sitacchatra pavitramabhisUtritam // 344|| mayA'pyamAyinA tasminnAjanmedamurIkRtam / yattavaiva mama prANA netavyA yatra te ruciH // 345 // mitropakRtibhirnityamAtmA nIto'yamArdratAm / tad dviSadyogadhUlIbhiH paGkilIkriyate katham ? // 346 // gAndhAreyaM parityajya pANDaveyaM zrayatyapi / vizrambho hanta sauhArde mayi tasyApi kIdRza: ? ||347 // akIrtayastu kAkolakolakokilakazmalAH / vizve'pi mayi kartAraH zAzvatIM darzazarvarIm // 348 // 1. kuntIputraH / 2. yogyam / 3. kRSNe / 4. kRtam / 5. zatrusaMyogarupadhUlIbhiH /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ [477 ekAdazaH sargaH / kRSNapANDavAnAM milanam // ] tannyAyavikalasyApi gAndhArItanujanmanaH / kArye nUnamamUnprANAnmokSyAmi samarAGgaNe // 349 // tvayA kakSIkRtaH kRSNa ! dhrmbhuubhokssyte bhuvam / vAtenAnugRhIto hi puSpAmodo'znute dizaH // 350 // bhavitA tu mayA tyakto nirAzaH kauravo bhRzam / vahnaH kiyAnavaSTambho vimuktasya nabhasvatA ? // 351 // aGgai bhArabhUtaiH kiM ? na yeSAmasthisaJcayaH / dadhAti yudhi mitrArthe sainyasammardapAMsutAm // 352 // mitrasnehena dagdho'yaM rUSito raNareNubhiH / khaDgadhArAjalaiH snAto dhanyasyAtmA vizudhyati // 353 // tanna kiMcana vAcyo'haM dharmabhUmaitrakarmaNi / / mahAtmAno hi sarveSAM hRdayAkUtakovidAH // 354 // kiM tu me natimAkhyAya mAtuH kuntyA nivedayeH / jIvitaM na hariSyAmi caturNAM tvattanUruhAm // 355 // phAlgunaM punarAbAlyAdapi kenApi hetunA / manmano vijayAkAGkSi saMparAye jighAMsati // 356 / / tammAtaste bhaviSyanti paJcaiva niyataM sutAH / sArjunA vA hate karNe sakarNA vA hate'rjune // 357 // ityuktavantamAliGgya tamabhaGgarasaGgaram / ullasadvismayaH karNaM kaMsArAtiya'vIvRtat // 358 // mandire vidurasyAtha magnaM zamasudhAmbudhau / adrAkSIt puNDarIkAkSaH pANDu tANDavitotsavam // 359 / / paJcagrAmArthanApUrvaM vigrahAntamasau tataH / nijAgamanavRttAntaM puraH pANDoryavedayat // 360 // prakopaM zamapIyUSavAdheraunilopamam / tatkAlaM kalayan pANDurbabhASe kaiTabhadviSam // 361 // 1. aGgIkRtaH / 2. namaskAram /
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 20 25 478 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDoH prativaca'nam // matkopapralayAmbhodherdUraM kauravabhUdharAn / nimajjayiSyataH setuH zastrasaMnyAsasaGgaraH // 362 // atastAneva madvAcamAcakSIthAH pRthAsutAn / yuSmAkaM cenmayA janma mA sma tadbhUta kAtarAH // 363|| mA bhUcca vaH samIkeSu' bAndhavasnehaviplavaH / kAryaM bandhuSvapi prema na sarvasvavilopiSu // 364 // senAbhInapi nirbhindyAtsvapadAkrAntikAriNaH / nirnAzayati tigmAMzuryad vyomavyApino grahAn // 365 // prANAnparairhRtakSoNiH kSatriyaH kSatriyaH kimu ? | vilUnakesaro jIvankesarI kimu kesarI ? // 366 // jIvato yasya jIvanti paribhUyApyarAtayaH / tasmAtpuMso paraM pAMsuryo'sti ced grasate jalam // 367 // sa grAvApi varaM yo'rkapAdAkrAnto jvalatyalam / na punaH sa pumAnvairiparibhUto'pi yaH kSamI // 368 // tadvatsAH ! zamamutsRjya svamUrIkRtya tanmahaH / mahIM kIrtyA samaM pratyAhareta ripubhirhatAm // 369 // kiM cAnyat kRSNa ! niSNAte vairikhaNDanakarmasu / sahAye tvayi saGgrAmaH kaunteyairnAtidurjayaH // 370 // ityukte pANDunA caNDakopAruNitacakSuSA / manyamAnastRNaM zatrUn ! kaiTabhArAtirabhyadhAt // 371 // virodhinAM jaye rAjansaMzayastava mA sma bhUt / iyatkAlamagopAyat tvattanUjakSamaiva tAn // 372 // dAvAnale jvalatyuccairmahAnto'pi mahIruhaH / bhavanti bhasmasAttUrNamiSIkANAM tu kA kathA ? // 373 // kintu rAjan ! mayA sArdhaM tvamapyAgatumarhasi / tvadviyogAturAH kAmaM duHkhaM tiSThanti te sutAH // 374 // 1. yuddheSu / 2. pitRvyAn / 3. kuzale / 4. tRNAnAm /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ [479 ekAdazaH sargaH / yuddhasya sajjatA // ] ityukte'mbhojanAbhena bhUyaH pANDurado'vadat / sati tvayi sutAnAM me na dUre vijayo hare ! // 375 // tadvidhvastaripuvAtAnudUDhavijayazriyaH / bhUyaH prAptasvarAjyAMstAndraSTumicchAmi nAnyathA // 376 // tadgaccha tvaM javAdetya nirjitya samiti dviSaH / svabandhubhyaH punardehi nijAM sAmrAjyasampadam // 377 // ityuktavantaM vaicitravIryamApRcchya tatkSaNAt / jagAma tvaritaM kopAd dvArakAM dvArakApatiH // 378 / / tamropetyaH raha: sarvaM hAstinIyAM janArdanaH / tAM kathAM kathayAmAsa sabandhodharmajanmanaH // 379 // pANDaveyAstataH sarve'pyAnandamatulaM dadhuH / nedIyAniddhabAhUnAmAhavo hi mahAmahaH // 380 // murAre: punarAdezAtsajjIkartumanIkinIH / sainikairvikasadbAhuvikramairupacakrame // 381 // dantAghAtakarAghAtagAtrAghAtapuraHsaram / / karma sAGgrAmikaM tattadadhyApyante sma sindhurAH // 382 // racayanti sma saJcArya sarvasAnnAhyavIthiSu / turaGgAnsaGgarotsaGgayogyAnazvaMdamottamAH // 383 // keSucid dhUrvarUthAkSayugacakradhvajAdikam / kAMzcicya syandanAnnavyAnsUtrayanti sma sUtriNaH // 384 // pitrAkhyAjAtyabhijJAnavRttyastrapraznapUrvakam / prastUyante sma pattibhyo dAnAni kanakotkaraiH // 385 // sAmantebhyaH samastebhyastvarAgamanahetave / rAjadauvArikairAptai rAjAdezA viniryayuH // 386 // karIrapicumandA''dipallavA''svAdameduram / svaM svamauSTrikamAnAyi rAjakairjAGgalasthalAt // 387 // 1. senAH / 2. varuthaH-rathasya lohAdimayaM varma / 3. vanAt /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhasajjatA // guMDaprakSaraparyANopakAryo kavacAdayaH / rAjavezmani nimAtumArabhyante sma kArubhiH // 388 // bhArA''ropakate kaizciddarpA iva zarIriNaH / damyantesma kakudyanto reNugoNibhirulvaNAH // 389 // paNyasaGgrAhiNaH ke'pi ke'pyannakrayakAriNaH / vaNikputrabhRtaH ke'pi saMvahante sma naigamAH // 390 // saudhopari sapalyaGkadattagupyadgurUtkarAH / sajjanti sma prayANAya vArasAraGgacakSuSaH // 391 // iti sarvataH puranivAsijanaH kaTakaprayANarabhasA''kulitaH / nijakarma tattadaciraM racayannabhavadbhRzaM pramadapallavitaH // 392 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye drupadapurohitasaMjayaviSNudUtyavarNano nAmaikAdazaH sargaH // 11 // 10 1. guDa:-gajapIThAstaraNam / 2. upakAryA-vastragRham , taMbu iti bhASAyAm / 3. pyana: krayakAriNaH iti likhitapratitrayapATho'pi sAdhuH tatra "klIbe'naH zakaTo'strI syAt" ityamara kozaH / 4. vArAGganA /
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / jarAsandhadUtena samudravijayasabhAyAM kathito vRttAntaH // ] [481 dvAdazaH sargaH // 10 athAnyedhurjarAsandhadUtaH somakasaMjJakaH / AgamadvikramadvIpidhArako dvArakAM purIm // 1 // sa zAlaskhalitAlolatuGgakallolazAlini / vizrAntacakSurazrAntaM sAgare parikhAyite // 2 // UAnItasphuTacchuktimuktamuktAGkavedike / prAkAre kAJcane'tyuccairlocane caritArthayan // 3 // velAvananabhasvadbhirasau vItapathazramaH / / ullasadvismayAvezavivazaH prAvizatpurIm // 4 // tribhirvizeSakam // tAM vilokya sa niHzeSahiraNmayaniketanAm / taNAya matimAnmene purI paurandarImapi // 5 // zuzoca vipaNau vIkSya ratnakUTAnsa koTizaH / muSTaH kaSTamasau duSTairiti ratnAkaraM muhuH // 6 // atha bhrAtRbhirakSobhyapramukhaiH parivAritam / putrairnemimahAnemisIrizaurimukhairapi // 7 // namadbhUpAlamaulisragmarandasurabhikramam / .. .. vAranArIkarAmbhojacArucAlitacAmaram // 8 // ratnasiMhAsanAsInaM sanAsIramivAparama / so'ntaHsadasamadrAkSIt samudravijayaM nRpam // 9 // tribhirvizeSakam / jarAsandhasya bhUbhAnoH pratApa iva mUrtimAn / parveva garvazItAMzoH so'grenRpamupAvizat // 10 // " 1. zAlaH prAkAraH / 2. marandaH makarandaH / 3. indram /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 482] [pANDavacaritramahAkAvyam / jarAsandhadUtasya kathanam // vAcAlamaulimANikyamudaJcitavilocanaH / sa rAjAnaM jagAdeti yAdavAnvayakaustubham // 11 // rAjaMstvAmAha mAhAtmyakhavitAmaraparvataH / kIrtikRt tridazAdhIzamAgadho magadhAdhipaH // 12 // dArakau tava gokSIrapAnapInAMsakuTTimau / . asmajjAmAtaraM kaMsaM jaghnatunighnacetasau // 13 // tadAga:pavamAnena prelite'smanmanovane / yaduvaMzaikasaMhArakArI kopAgnirajjvalat // 14 // sutAyA jIvayazasaH patimRtyUcchalacchucaH / . locanAzrupayaHpUraistasminnAjyaghaTAyitam // 15 // tataH kAlakumAro'smAnkRtodyogAnvyajijJapat / saMrambhastAtapAdAnAM kiM sute sati mayyapi // 16 // huMkAre'pi sati prANanigrahagrahilaujasi / svayaM saMrabhate hantuM hariH kiM hariNavrajAn // 17 // tataH prApyAsmadAdezamAvezavivazaH krudhaH / . . sa yuSmAnpratyadhAviSTa sindhurAniva kesarI // 18 // tato'sminnabhyamitrINe bhiyA yUyamanazyata / unmIlite vasante hi kIdRzAH zizirAnilAH // 19 // krodhAndhaMbhAvuko'dhAvattadapyanupadI sa vaH / vyajJapyata cauretya tataH kaizciddinairadaH // 20 // yatkumAraH puro gacchan kvacitparisare gireH / zUnyAnekasthalaM zUnyarathebhAzvIyasaMkulam // 21 // . nirmAnuSaparIvAraM skandhAvAramudaikSata / bhISaNAbhraMlihajvAlAjaTilAMzca citAcayAn // 22 // yugmam / nAmagrAhaM yadanAM ca krandantI parito'pi tAn / kAJcidvarSIyasImekAM so'drAkSIdatiduHkhitAm // 23 // 1. hatacittau / 2. 'prekhito0' pratitraye / 3. grahilaM-Agrahavat / 4. vRddhAm / 15 25
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dvAdazaH sargaH / naigamAdInAM jIvayazasonagare Agamanam // ] [483 so'tha papraccha tAM bhadre kimetadasamaJjasam / sA''cacakSe sabASpAkSI mahAbhAga ! nizamyatAm // 24 // samudravijayo'muSyAmasyAmAnakadandabhiH / rAmadAmodarAvasyAmetAsvanye'pi yAdavAH // 25 // citAsu vivizuH kAlakumArabhayabhaGgarAH / etasyAM tvahamapyasmi vivikSuH kRSNasodarA // 26 / / yugmam / kumAro'thAbravItpratyajJAsiSaM purataH pituH / vizantu yatra kutrApi duSTAnkraSTAsmi tAMstataH // 27 // taMtkarSAmi dviSo nUnamapi vaizvAnarodarAt / / iti krodhena mUDhAtmA svamRtyumavicintya saH // 28 // deva ! mA meti sainyAnAmuccairiyatAmapi / jhampAM kRpANI datte sma citAyAM rAmakRSNayoH // 29 // yugmam / kSaNAcca bhasmasAdAsIttatastacchokaviklavaiH / bhItaizca devapAdebhyaH sainikairapi tatkRtam // 30 // tadAkarNya kSaNAnno'bhUdurmiH zokasAgaraH / , krameNa ca yayau zAnti zatravo'pi mRtA iti // 31 // dattvA patyuzca bandhozca yuSmAkaM ca jalAJjalim / sutA jIvayazA lebhe vairaniryAtanAsukham // 32 // cirAya kecidAdAya ratnakambalakAstataH / vastujAtamathAjagmurnaigamA nagaraM mama // 33 // tairjIvayazaso'bhyetya ratnakambalakAstataH / .. .. darzayAJcakrire cakre mUlyaM teSAM ca bhUrizaH // 34 // tenAtha tairasaMtuSTaiH khedAdidamudIryata / / rAjaputri ! purA hyete dvArakAvAsibhirjanaiH // 35 // ito'STaguNamUlyena yAcitA racitAgrahama / . 25 paramAninyire'smAbhiratra bhUyastarecchayA // 36 // 1. vasudevaH / 2. niryAtanA-pratikAraH / 3. ratnakambalakAdikam pratau / 4. 'bhUri sA' ityeka pratipAThaH samyak pratibhAti / 15 20
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / dvArAvatInagaravarNanam // tanmahIpatimAtrasya saiva dvAravatI varam / natvardhacakriNo'zrIkamidaM rAjagRhaM puram // 37 // tairityAvedite'pRcchadvismayAttanayA'pi naH / kA'sau dvAravatI nAma yeyamitthaM vikathyate // 38 // te'pyUcuH zrUyatAM devi ! tIre lavaNanIradheH / asti dvAravatI nAma purI suravinirmitA // 39 // . . UrmiSu skhalanAduccairucchalatsu balAhakAH / vaprAsInAH sukhaM yasyAM gRhNante saindhavIrapaH // 40 // yasyAmuttuGgasauvarNaniketavalabhIgataH / pratyuta dyotate vidhudutsaGgastha ivAmbudaH // 41 // yasyAM himakaro haimavezmakAntikarambitaH / satyamevekSyate vahnimayo rAtrau viyogibhiH // 42 // - yasyAM yadukumArANAM khuralIkhedavipuSaH / pibanti maruto'mbhodhivelAvanavihAriNaH // 43 // ratnarAzimupAdAtumivAdbhutataraM ciram / zaGke ratnAkaro yasyAH sevAhevAkavAnabhUt // 44 // samudravijayastasyAM yaduvaMzaikamauktikam / .. kharvIkRtasuparvezasphItagarvo'sti bhUpatiH // 45 // tasyAstyavarajo divyamUrtirAnakadundubhiH / yadguNAH khecarIvargajAgarA parvazarvarI // 46 // tasyAnekatanUjasyApyAsAte tanayAvubhau / gotrasya maNDanaM vyomnaH sUryAcandramasAviva // 47 // tayorAdyo jagatyekabalI bala iti zrutaH / nityazalyAyitaM yasya dordaNDairhadi vidviSAm // 48 // dvaitIyIkaH punarvIrabhogINabhujavaibhavaH / kRSNa ityuSNadhAmno'pi yanmaho mahimApadam // 49 // 15 20 25 . 1. meghAH / 2. samudrasya jalAni / 3. yadguNAH pUrNimArAtrirupAH santi /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dvAdazaH sargaH / jIvayazasaH pratijJA // ] [485 yasya gopAGganAvAraparIvAravirAjinaH / kAlindItIravAnIrazAkhinaH kelisAkSiNaH // 50 // tathA kezyAdikakSodarasairyadvikramAnalaH / paTuzcakre yathA tattadvIragrAsairna tRpyati // 51 // aMsayoryasya cANUraM hantuM prasthAnakAmyataH / sthAsakAzcakrire gopyaH kaTAkSamRganAbhibhiH // 52 // kampitAzeSabhUmIbhRnnRtyacchaktipriyaGkaraH / kaMsakalpAntamAtene bhairavo yasya vikramaH // 53 // kartuM nizcintamAtmAnaM samudravijayo nRpaH / yaM cakAra ciraM dvAravatIrAjyAdhidaivatam // 54 // ta ete yAdavA yasyAM zriyaM nirjitya vajriNaH / vikramante na ki sA'pi zrutA dvAravatI tvayA ? // 55 // iti jIvayazAsteSAM vacaH zrutvA'tiduHzravam / kaSTamadyApi pApAste jIvantyevetyakhidyata // 56 // rudantI sA tatastAramAgatyonmuktakuntalA / AsthAnImAsthitAnAM na staM vRttAntamacIkathat // 57 // jagAda sA pitaH ! krUrAnna cettAnsaMhariSyasi / tadA'haM niyataM tAta ! pravekSyAmyAzuzukSaNim // 58 // ityetasmizrute manyorjAgaryAmaGgaladhvanau / saukhazAyanikI cAsya cintA'smAkamabhUdiyam // 59 // dhik carairnastadA''khyAyi nirdagdhAH kukurA iti / . adyApi te tu jIvanti tatki nAmedamadbhutam ? // 60 // yadvA varSIyasI manye tadgRhyA devataiva sA / saJjahAra kumAraM no vipralabhya citA''nalaiH // 61 // yadvA kiM tena te'dyApi davIyAMso na yAdavAH / baddhakrodhe nidAghe hi kiyatkhelanti palvalA: ? // 62 // 1. nRtyan zakti - pratyantare / 2. 'zrIvinirjitavajriNaH' pratitrayeH / 3. 'ca yadi' pratidvaye / 4. agnim| 20 25
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 486] [pANDavacaritramahAkAvyam / jarAsaMdhadUtasya kathamam // paramadyApi jAmAtRdviSau cedarpayiSyatha / / tadudeSyanti kalyANavallayo vaH kule ciram // 63 // AkhyAtumiti vo rAjan ! svAminA prahito'smyaham / tadarpaya kulakSemakRte gopAlabAlakau // 64 // tyajanti kRtinaH kAmamalpIyo bahahetave / munayo viSayA''nandaM mahA''nandakRte yathA // 65 // bhAsvAnapi samAkrAnto hemantena balIyasA / nijaM tejaH parityajya gamayeki na vAsarAn // 66 // ekaM kramelakaM tyaktvA pAmaraM pAmarairapi / auSTrakasya samagrasya kiM na zAntirvitanyate // 67 // dUtavAkyamiti zrutvA svaprabhuprAbhavorjitam / ISatkopakarAlAsyaH kAzyapIpatirabravIt // 8 // ramaNIyatamaiveyaM vAcoyuktistava prabhoH / tvamapyahitamasmAkamUcivAnnaiva kiJcana // 69 // kSatragotraprasUtAnAM naitadaJcatyanaucitIm / gRhyante mitravarge'pi yaddUramaparAdhinaH // 70 // paraM sa yadi sauhArdAdyAcate'smAnamUnapi / dadma eva tadA sarvaM mAdRzAnAM hi mitrasAt // 71 // yattu svAjanyamutsRjya balAd balajanArdanau / yAcate bhavataH svAmI tadatyantamasAmpratam // 72 // kiM ca pApAtmanAM kAryaM zAsanaM bhUmizAsanaiH / bhrUNaghnastacca kaMsasya cakre cet sabalo hariH // 73 // tatki na te prabhoreva ramaNIyamabhUdidam ? / aruNena tamodhvaMsaH zreyase kiM na bhAsvataH // 74 // pratyutAdhikSipan gopadArakAviti tAvimau / jighAMsati ca te nAtho dordaNDabaladurmadI // 75 // 15 1. uSTram / 2. pAmAvantam /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ [487 dvAdazaH sargaH / samudravijayasyottaram // ] . tannAvaiti sa kiM yAgvidhau gopAlabAlakau / vetti vA zaktimagneH kiM bhasmatAmagatastaruH // 76 // sa svayaM dAsyate nUnaM jIvitasya jalAJjalim / dadureNa hi durjIvaM khalIkRtya bhujaGgamam // 77 // jAtau kaMsazca kAlazca kAlasya bhavanAtithI / adhvanA yena so'dyApi khilo'sti na khalu kvacit // 78 // sAvaSTambhe bhuvaH patyAvityAdAya vacaH sthite / dUtaH sa kopaniSThyUtavAgviSaH punarabravIt // 79 // / rAjannAjanma devasya jarAsandhasya zAsanam / mUni tvayaiva kiM nAma na zeSAkusumIkRtam ? // 80 // tattavAdyatanaH ko'yamahaMkAranavAGkaraH ? / pakSau paryantakAle vA kalayanti pipIlikAH // 81 // etayorbata mA dRpya gopabAlakayobalAt / / tamistrabalamAzritya kiyanmAdyanti kauzikAH ? // 82 // bhiyA kAlakumArasya vimucya mathurAM purIm / nazyatAM vastadA nAsIdidaM gopadvayaM kimu ? // 83 // tajjarAsandhadevasya kazca tvaM ? kau ca tau zizU ? / ke cAmI yAdavAH sarve sapautrasutabAndhavAH ? // 84 // vanavahnirvanotsaGge dahannakhilabhUruhaH / kiMnu kaNTakinAM dAhakRte saMrabhate'dhikam // 85 // akSohiNIbhirAsannadazAbhirupajagmivAn / kauravendro'pi taM sampratyahitocchedavAJchayA // 86 // sampratyeSa vizeSeNa tadindreNApi duHsahaH / dustaraH sarvadA'mbhodhiH kimuta grISmasaGgamI ? // 87 // kiM cAGgIkRtya mitrasya zAtravAnpANDavAnamUn / matprabhorbata yuSmAbhiLalIkAntaramAdadhe // 88 // 15 20 25 1. zUnyaH / 2. zeSApuSpasadazaM kRtam / 3. maraNasamaye / 4. anyAparAdhaH /
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4|| 488] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhAya sainyaprayANam // tadvo yAvanna so'dyApi vyalIkaM kalayatyadaH / gopadvayArpaNAttAvadyujyetAsya prasAdanam // 89 // tadadyApi hi budhyasva hitamAlocayAtmanaH / kukurANAM kulaM mA sma lambhayaH smRtizeSatAm // 10 // vimuJca satvaraM duSTau rAjadviSTakRtAvimau / cirAya medurAmodAM mudaM puSNantu vRSNayaH // 91 // vAcAlapuruhUtasya zrutvA dUtasya tAM giram / uvAca kezavaH koparAgazyAmAruNekSaNaH // 12 // re dUta ! nUtanaM kiJcittavAptatvamidaM khalu / vaktuM ko nAma jAnAti tvAM vinA pathyamIdRzam ? // 93 // gopo gopa iti brUte prabhuste satyameva mAm / khalebhyo yatkhalu kSoNerahaM pAtA'smi samprati // 94 // kiM cArdhabharatezo'pi ka eSa purato mama ? / kaH kakSatuGgakUTo'pi puro devahavirbhujaH ? // 15 // sAratA jayajIvAturna punarbahusainyatA / unmUlayati vAtUlastUlarAzInmahIyasaH // 16 // kiM nAma dRSTadaSTako dArayenna garIyasI: ? / na chinatti kuThAraH kiM bhUruho'bhraMlihAnapi ? // 17 // yugmam / pakSapAtena kaMsasya bhrUNadhvaMsavidhAyinaH / so'pi hantavyapakSe'bhUdasmAkaM duSTazAsinAm // 98 // kurunanyAyinaH puSyannanyAyI nAyako'pi te / anyAyaM ca sahe nAhaM tato'pyasya na jIvitam // 99 // plAvayatyastrakallolairmayi kalpAntatoyadhau / paritrANakSamAstasya noccakairapi bhUbhRtaH // 10 // nihantaM prasthitA eva karUnvartAmahe vayama / so'pyetu samare tasminbhavatvasmatsamIhitam // 101 // 15 20 25 1. jayasya jIvanam / 2. vAyusamUhaH /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ [489 10 dvAdazaH sargaH / kuntIkRtaprayANamaMgalam // ] ahitAnAM tu bAhulyaM mude zauNDIryazAlinAm / AdhikyamedhasAM kAmamutsavAya havirbhujaH // 102 // mayyAgate tu saGgrAmavyomanyutpAtavAtavat / / prabhuH sa bhavato mA gAnmeghavadvizarArutAm // 103 // tadgaccha kathayestasya santi cettava bAhavaH / putrajAmAtRkalpAntakopazca sphurati sphuTaH // 104 // sAMyugIno jhagityeva tadbhaveH saha senayA / cirAdupoSitasyAstu matkRpANasya pAraNA // 105 // yugmam / evamudgIrya taM dUtaM visasarja gadAgrajaH / AhUya tamudantaM ca kaunteyAnAmacIkathat // 106 // tenAkhyAte'tha vRttAnte pANDavairmumudetarAm / tatkAryamapi zauNDIryAtsvayameva cikIrSubhiH // 107 // atha prasthAnike lagne sarvagrahabalojjvale / praNItamaGgalAH kuntyA pANDaveyAH pratasthire // 108 // * apare'pyavanIpAlA virATadrupadAdayaH / tAnanvagurmahotsAhAH saMskArA iva dhIguNAn // 109 // te samucchaladutsAhalaharIpIvarazriyaH / samaM senAbhirabhyetya rAjadvAre'vatasthire // 110 // devo'pi kaMsavidhvaMsI devakIkRtamaGgalaH / pratasthe sajjitAnekarAjakAnIkarAjitaH // 111 // bAndhavaizca tanUjaizca vasudevabalAdibhiH / yutastamanuvavrAja samudravijayo nRpaH // 112 // tatkAlakalitauddhatyaH kArmukAdiparigrahAt / vahannuccai rasaM zAntaM bibhrANaM vIrabhUmikAm // 113 // savayobhiH smarA''kAraiH kumAraiH parivAritaH / dadhaddivyAnalaGkArAn mAyUrAtapavAraNaH // 114 // 15 20 1. kASThAnAm / 2. rAjJAM samUho rAjakam /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 490 ] 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhe nemikumArAdinAM prasthAnam // bAlAbhiraGgasaubhAgyavizeSavalitekSaNam / vIkSito'nukSaNaM nemiH pratasthe syandanasthitaH // 115 // tribhirvizeSakam | dadhvane madhuradhvAnairAnakairabhayAnakam / avAmAH zizirAstyaktapAMsavo vAyavo vavuH // 116 // nUtanAmbhodagambhIraM garjanti sma mataGgajAH / uttaraGgAsturaGgAzca baddhaharSaM jiheSire // 117 // anIkAni tapaHsUnordevakInandanasya ca / muditAni manAMsIva tadAnImekatAM yayuH // 118 // yAdavI-pANDavIyA ca jAhnavI - yamune iva / sambhUya celatuH sene gantuM saGgarasAgaram // 119 // ekaikA'pi camUH kAmyA kintu saMvalite ubhe / zauNDIratA ca nItizca yathA saJjAtasaGgame // 120 // utkhAtamabhUpAMzumAMsalIkRtakAntayaH / prayANapaTahA''hUtA dhAvanti sma purAGganAH // 121 // gavAkSalakSyavAmAkSImukhaiH kanakavezmabhiH / cakAze'nekazItAMzuphalaiH kalpadrumairiva // 122 // janaikamukhaiH sarvaiH prati prasthAnavartinIm / babhUve saritAmoghairiva prati mahAnadIm // 123 // dRSTvA'mUnmA sma bhUd bhAnoravajJA nijavAjiSu / itIva saptayaH klRptavitAnAH pAMzubhiryayuH // 124 // ajaiSItkuJjarazreNimadakallolapaGkilA / siktaM jambhUrasairjAmbUnadAdriM kAJcanAvaniH // 125 // yAvakecchavikauzeyakirITavikaTadyuti / ugragraiveyakakvANanirvANAnekanikvaNam // 126 // suvarNacchavinA sAkSAttejaseva nijaprabhoH / cInAMzukena saMzobhipRSThaM prAtiSThatauSTakam // 127 // yugmam / 1. milite / 2. lakSa pratyantare / 3. prayANamArgam / 4. azvAH / 5. yAvaka:- alaktakaH /
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / yuddha-sajjatA // ] jayamaGgalatUryasya gambhIrairdhvanibhizcirAt / smAryate sma mukundasya sindhunirmathanadhvaniH // 128 // ketukandalitai ratnapIvitArkamarIcibhiH / rathaiH prAsthIyatottIrNairvimAnairiva medinIm // 129 // aGgamAtrekSaNAkAGkSaiH kAmibhirmuhurIkSitAH / yApyayAnaiH paTacchannA rAjadArAH pratasthire // 130 // kASAyaiH keciduSNISaiH kausumbhairapi kecana / kurvantaH sarvataH sandhyAM nUtanAM sAdino yayuH // 131 // vArastriyo'psarorUpavaihAsikatanuzriyaH / azvairyAnti sma dRkpAtapItakAmukacetasaH // 132 // vilolapallavAzceluranilairAnukUlikaiH / jaya zrIkarSaNapreGkhatkarAgrA iva ketavaH // 133 // vAtoddhUtebhasindUrapUrapiJjaritA dizaH / rejurmaGgalamAdhAtuM sakausumbhAMzukA iva // 134 // guptaM 'khiGgAstudanti sma vesaraM tAvadArayA / yAvadutplutya zuddhAntadAsImayamapAtayat // 135 // prayANamIkSituM pAdaprAntasthairaTTamUrddhani / patadbhirupari straiNairudaguH kAminAM mudaH // 136 // atha celAJcalotkSepapUrvaM paurAGganAjanaiH / kIryamANau muhurlAjairmUtaiH prItikaNairiva // 137 // sthAne sthAne pratIcchantau pauramAGgalikAnyubhau / ajAtArirmurArizca jagmatuH puragopuram // 138 // yugmam / balaughaH sa tadA tatra vizansaGkaTatAmagAt / payodhiriva rAkAyAmutkallolaH sarinmukhe // 139 // maNInAmanaNIyobhiH prabhAputraiH pratotyapi / balaughasyAsya kurvANA reje nIrAjanAmiva // 140 // 1. kAmukAH / 2. azvataram / 3. carmaprabhedinyA / [ 491 5 100 15 20 25
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 492] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhaprayANavarNanam // saGkrAntamabhito'nIkaM gopure ratnabhittiSu / babhAra triguNIbhAvaM prabhAvAtprAbhavAdiva // 141 // gopure vAranArINAM pratibimbaiH karambitAH / vibhAnti sma maNistambhA jIvatpAJcAlikA iva // 142 // zanaiH zanaiH purodvArAnniSpapAta patAkinI / kavervadanarAjIvakuharAdiva bhAratI // 143 // uttaraddhAstikaM hastinakhAddUramadhomukham / sasmAra narmadAtIrthapathAnAM vindhyakAnane // 144 // niryadbhiH zuzubhe zaurirbAlasauhArdasaGgataiH / kAlindyA iva kallolaizchatrairmAyUrapatrakaiH // 145 // pragrahAkarSaNAdUrdhvaM bhagnagrIvaisturaGgamaiH / svasthAna sthayugaireva ninyire syandanAH kSitim // 146 // ha~yAduttarato vegAdadhaHskandhaM nipetuSI / yayau srastAMzukA kAciddAsI sainyasya hAsyatAm // 147 // lavalIpUgapuMnAganAgavallIvanolvaNam / ketakIkadalItAlInAlikerIkarAlitam // 148 // kallolotkulitAnekaratnarAjivirAjitam / tayA'dhyaSe patAkinyA tIraM lavaNanIradheH // 149 // yugmam / mAyUrairAtapatraughairnRtanAmbhodakAntibhiH / velAvipinapaGktInAM paunaruktyamasUtryaMta // 150 // tuhinadyutisantAna ivAmbhodhiM pitAmaham / AgataH zuzubhe rAjJAM sitacchatrAvalicchalAt // 151 // rAzIkRtAH sphuTantIbhiH pAre'kUpArabhUrmibhiH / praikSyanta sainikaiH phenakalpA mauktikapaGktayaH // 152 // pratidvipadhiyA kruddhAnISAdantAnniSAdinaH / dhAvanto rurudhuH sindhukallolebhyaH kathaJcana // 153 // 1. prabhutAyAH / 2. militAH / 3. 'hastinakhaH parikUTam' iti halAyudhaH / puradvArAvataraNArthaM kRtaH kramanimno mRtkUTa ityarthaH / 4. vRSAdu0 pratyantarapATha sAdhuH / 5. dIrghadantagajAn /
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ [493 5 10 dvAdazaH sargaH / yuddhaprayANavarNanam // ] tAmbUlInAM dalaiH kAMzcinnAlikerAsavaiH parAn / kakkolailAphalairanyAnabdhikUlamupAkarot // 154 // ullasatpallave'pyAsyaM lavaGgalavalIvane / dIyate sma na dAseraiH karIraspRhayAlubhiH // 155 // sAMyAtrikaiH kRtaM tatra nAnAdezyamupAyanam / / sarvamapyupadIcakre cakrabhRd dharmasUnave // 156 // ketakAmodamedasvI vIcisaJcAramantharaH / madhyAhnArkavyalIkAni lumpati smArNavAnilaH // 157 // dhAvadbhirUmibhirivAraNAzvavirAjibhiH / sAhAyakAya sAnIkazcacAlevormimAnapi // 158 // vArirAzitaTArAmarAmaNIyakalampaTAn / AcakarSa puro vIrAn yuddhazrAddhaM manobalAt // 159 // sainyairaikSi puraH zyAmaH zUrazrAnticchide raNe / sahAgantuM sthito'mbhoda iva raivatakAcalaH // 160 // jharannirjharajhAtkAramukharodArakandaraiH / .. ullasanmallikAzokacampakAmrakarambitaiH // 161 // upatyakAvanaistasya bhRGgIsaGgItasaGgibhiH / / vismAryante sma sainyAnAM vAdhivelAvanazriyaH // 162 // yugmam / kSaNAtkandalitAnekalokakAme'tra bhUbhRti / rantuM niHsaGgatAmeva neminazcakame manaH // 163 // gaNDazailAtigai gaiH ketubhiH kAnanAtigaiH / usaraGgaistaraGgaizca kuraGganikarAtigaiH // 164 // reNubhizcAmbarotsaGgasaGgibhiH zikharAtigaiH / dharAdharo varUthinyA sakramAdaticakrame // 165 // yugmam / . parakSetrANyabhikSundan luNTayansarasAM zriyam / uddhataH sa balavyUho dUraM mArgamalaGghayat // 166 // 15 25 1. 'uSTraH / 2. nRpaH pakSe parvataH /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 494] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasamIpe zalyasyAgamanam // kramAdvarUthinI sA'tha vyatItya mahatIM mahIm / dazArNAn pravitIrNAriklezAvezA samAvizat // 167 / / dharmasUnozca viSNozca dIyante sma nidezibhiH / sthalAni pRthulAbhogasubhagAni pRthak pRthak // 168 // sauvidazreNisaMruddhAH pratisIrApariSkRtAH / etAni parito'bhUvan zuddhAntapaTamaNDapAH // 169 // yathAsthAnaM bhujasthAmanAmitAzeSavidviSAm / sAmantAnAmajAyanta nivAsAH sundarazriyaH // 170 / / aparAhne'tha palyaGkavizrAntigalitazramaH / eSa vijJApayAJcakre vetriNA tapasaHsutaH // 171 // mAtuH sahodaro mAyA madramaNDalacandramAH / zalyaH kalyANavikrAntibhari te deva vartate // 172 / / javAtpravezayetyuktvA pratIhAraM mahIpatiH / sAnujaH sambhramAdbhUmimabhyagAtkiyatImapi // 173 // AyAntamagrato vetridattahastAvalambanam / AzliSyati sma bhUmIndrastaM madrANAmadhIzvaram // 174 // yathaucityaM-gatauddhatyamanohAripravRttayaH / racayAJcakrurAcAramapare'pi nRpAnujAH // 175 // prItipallavitAnandakandalo medinIpatiH / nijAsanasamAne'tha taM nyavezayadAsane // 176 / / sakuTumbasya tasyAtha nAma gRhNan pRthak pRthak / papraccha kuzalodantamudaJcatpramado nRpaH // 177 // Uce madrapatirmadraM tasya rAjan ! sanAtanam / .. svasrIyo yasya vizvaikamadrakAro bhavAdRzaH // 178 // bhaginyau vizvapAvinyau kuntI mAdrI ca yasya me / yayoH saGgena gaGgA'pi pratyuta svaM pupUSati // 179 // 1. sauvidaH antapurarakSakaH / 2. pratisIrA javanikA / 3. maGgalam / 4. bhAgineyaH / 5. pavitraM kartumicchati / 15 20 25
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ [495 dvAdazaH sargaH / yudhiSThira-zalyayoH saMvAdaH // ] paraM kimapi vaktavyamasti runddhe trapA tu mAm / vacmi kiJcittathApi tvAM naiva cedurmanAyase // 180 // svAjanyapraNayena tvamAtmIyamavagamya mAm / preSayAJcakRSe dUtaM samityAmantraNAya me // 181 // kintu dUtAgamAtpUrvamurvIcandraH suyodhanaH / / taistairbhaktikriyArambhairuparodhaM mama vyadhAt // 182 // upasthAnaM samIkeSu tanmayA''smai pratizrutam / prabhavAmyanyathA kartuM na cAhaM vAcamAtmanaH // 183 // kiM so'pi puruSo ? yasya na gInirvAhazAlinI / kiM nAma sa maNiryasya naiva zAzvatikI prabhA // 184 // vimucya tadahaM rAjan ! vAhinImadavIyasIm / ityAkhyAtumihAyAtastvaM pramANamataH param // 185 // athAjalpadajAtAriH kiM nAmedamasAmpratam ? / gAndhAreyo'pi jAmeya eva te nanu mAtula ! // 186 // tattvayA na trapA kA'pi kartavyA vraja satvaram / samarAya bhavaddattasauSThavaH sa pratiSThatAm // 187 // ityudIrya tamaudAttyadarzitasvAgatakriyaH / ajAtazAtravo devaH prayANAyAnvamanyata // 188 // sapAdopagrahaM kuntImAnamya calitaM tataH / yamau tamanugacchantau svacchandamidamUcatuH // 189 // mAtulA ! 'tyantamaucityacyutamAcaritaM tvayA / karhicinmuhyati prAyo viduSAmapi zemuSI // 190 // mAdrI mAtA'pi lokeSu kiMvadantyA'nayA tava / zirastrapAbharAbhugnaM kathamunnamayiSyati ? // 191 // bhImoddhatairamIbhiste duryazobhirmalImasam / / AvAmapyAsyamAryasya darzayiSyAvahe katham ? // 192 / / 1. yuddheSu / 2. udAttameva audAtyam atyantamityarthaH /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 496] [pANDavacaritramahAkAvyam / kurukSetraM prati prayANam // zalyo'pyAha sma he vatsau ! brUtaM yadhuvayormatam / nirvAhaM svagirAM kurvan kariSyAmi tadapyaham // 193 / / jajalpaturyamau tarhi kartumarhasi mAtula ! / pade pade tvamutsAhabhaGga karNasya saGgare // 194 / / . giraM tAmurarIkRtya kRtyavidbhAgineyayoH / sphuritAmandamandAkSo madrakSoNipatiryayau // 195 // pratasthe'tha prage prekutpaTIya:paTahAravA / kurukSetraM prati kSatravrAtaraudrI varUthinI // 196 // kramAdupakurukSetraM kSoNireNUtkarairdizaH / kSipantIva pibantIva puJjayantIva sA'gamat // 197 / / prasAraruciroddeze tasminnanu sarasvati / nivAsAnAdadAte sma puNDarIkAkSa-pANDavau // 198 // bhArottArakRte'pyuSTrapAlakairupavezitam / cuko(kro)za paritaH kSiptalolauSThamukhamauSTrakam // 199 // kramayAMcakrire svairamazvavAraiH kutUhalAt / viraJciduhituH sAndrasikate saikate hayAH // 200 // nirIkSya murajitketuM zakuntezvaramuccakaiH / / nijAvAsabhuvaH sarvaiH sainikairadhijagmire // 201 // anyasyA vAsabhUbhAgamanye prAgAgatA api / zADvalAnokahavyUhaparItamapi nAzrayan // 202 // ahaMpUrvikayA sarvaiH sarvataH pRtanAcaraiH / zritAH sarasvatItIrabhUruhaH zizirazriyaH // 203 // . kecidAlokya samprAptamanojJavasatInparAn / yAnabhaGgAdapavyastAH sainikAH zuzucuzciram // 204 // bhUrilAbhasphurallobhairahaMprathamikAgataiH / tenire vipaNau vegAnnaigamaiH paTamaNDapAH // 205 // 15 1. mandAkSam-lajjA / 2. sarasvatyAH / 3. garuDam /
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ [497 dvAdazaH sargaH / yuddhe gajAdInAM sajjatA // ] drauhiNIlaharivyUhavihArazizirIkRtaiH / pIyamAnazramasvedavArayo mAtarizvabhiH // 206 // drumacchAyAsu nidrANA visaMsthulitavAsasaH / IzvarANAmapi svairaM janaraikSyanta yoSitaH // 207 // yugmam / pItairatyantamazrAntaM romamArgavinirgataiH / yazaHkSIrairivArINAM phenavAribhiraGkitAH // 208 // kaumudIvizade brahmanandinIpulinodare / vellayAJcakrire vAhAH svairaM vallabhapAlakaiH // 209 // yugmam / 'virejuH kuJjarAH kAmamuttIrNakuthaketanAH / samUlonmUlitAzeSapAdapA iva parvatAH // 210 // ruSyannAsannacAribhyaH sAdibhyo vismRtazramaH / mahAmAtreNa mattebhaH kathaJcitpratyaSidhyata // 211 // kAmamadhvaklamottaptaM navamuktAphalojjvalaiH / siJcati sma vapuH kazcitkareNuH karazIkaraiH // 212 // ninyire dUramudbhinnakaTAntAH kaTakAdgajAH / kurvIta kovidaH ko vA nedIyAMsaM madoddhatam // 213 // upabAhyA na bAhyatvaM prabhinnA api lebhire / kalaGkayati niHzaGkaM mado hi na mahIyasaH // 214 // calanpratyanyamAtaGga kopato'vamatAGkazaH / sindhurendro dhunoti sma niSidhyantaM niSAdinam // 215 // .. hasanta iva heSAbhirharidazvaharInhayAH / / nadIvArivihArArthamavateruH sarasvatIm // 216 / / vismRtya payasaH pAnamanArohAdakhedavAn / saheSamanududrAva drutamazvAM hayezvaraH // 217 // 1. drauhiNI [druhiNaH brahmaNA (abhi0 211) tasya apatyaM strI]sarasvatI / 2. vAyubhiH / 3. brahmanandinI-sarasvatI / 4. 'pratyarudhyata' prati-pAThaH / 5. rAjavAhakahastino mattA api bAhyatvaM na lebhire ityarthaH / 6. abhi pratipAThaH / 7. sUryAzvAn /
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNapANDavasainyAvAsaH // dantakSodaiH padAghAtaistAraheSAravolvaNAH / balAdakalahAyanta nIratIre turaGgamAH // 218 // vAribindUtkarairmuktAmaNDitAstaraNA iva / turaGgapatayaH sadyastaTottIrNA virejire // 219 // dUrIkRtajanairnAgA hastyArohairamarSiNaH / tIrthe pRthakpRthagdUraM ninyire jalakelaye // 220 // madAmbunirjharodgArI karIndro hudinIhRdam / kAmaM viloDayAmAsa payodhimiva mandaraH // 221 / / haThAkRSTamukhAmbhojaH kSipankaramitastataH / cakAra saritaH kSobhamabhIka: karipuGgavaH // 222 // zvAsodbhUtairiva sthUlamaulimaNDalamauktikaiH / siJcati sma tanuM hastI hastodastAmbuzIkaraiH // 223 // tadurmisauhRdAyAtAH payorAzerivormayaH / virAjante sma majjantaH saridvAriNi vAraNAH // 224 // citritA iva bhUyo'pi niryAntaH sarito'ntarAt / sarojinIrajaHpuJjapiJjarAH kuJjarA babhuH // 225 // samudra iva zItAtinirgatAntardharAdharaH / gajaistI| taTottIrNe rAjate sma nadIhRdaH // 226 // babhau svAyaMbhuvI sindhurdantAvalamadAvilA / svaM mAlinyamapAkartuM kAlinyeva niSevitA // 227 // krIDadunmattavAneya dantidAnAmbupaGkile / kopataH saritaH kUle paryaNaMsId gajAgraNIH // 228 // petuSI sindhuratrAsAdavanIzvaravallabhAm / kazcidAliGganaM sAdhu sAdhuvAdena labdhavAn // 229 / / 15 20 1. dantakhAdaiH iti pratyantarapAThaH sAdhuH / 2. snAnottIrNA iti pra0 / 3. zItapIDayA nirgatAH anta:sthitaparvatAH yasmAt saH / 4. sarasvatI nadI / 5. tiryagdanta-prahAramakarot /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ [499 10 dvAdazaH sargaH / kRSNapANDavasainyAvAsaH // ] . zreNIbaddhaisturaGgendrairlolavAladhizAlibhiH / vIjayadbhirivArAjicAmaraiH svaprabhuzriyam // 230 // preGkhatkhuraiH sphuratprothaistAragraiveyakasvanaiH / rAzIkRtAH purovAhai: svAdayAJcakrire yavAH // 231 // vairivikrAntisantApaM saptAGgyA: svAGgasampadaH / samucchettamivAtucchaM kSarantaH saptadhA madam // 232 // nivAsAnparitaH pANDutanUja-vanamAlinoH / ibhAH zADvalasAndreSu drumeSvAlAnitA babhuH // 233 / / yugmam / AlAnapAdapaH puSpairaGgavalganapAtibhiH / / vyabhAdibhezvare harSAtpuSpavarSaM kiranniva // 234 // AnIya kumbhayoH karNatAlayorlolayanmuhuH / prasphoTayankaTe dantakozAntaH sthApayankSaNam // 235 // taistairhastipakodgIrNairnodanAvacanakramaiH / mandAdara: karIndraH sma tRNute tRNapUlakam // 236 // yugmam / anIhairiva nAgendraividhApiNDo'pyupAdade / ameyamahimAno hi ni:spRhA eva sarvataH // 237 // smAtapItAH kakudmantaH paryaTantaH sarittaTe / zazAGkavizadA rejuH phenakUTA iva sthirAH // 238 // mahIyaH zuzubhe zubhaiH kUlinIkUlazADvalam / caradbhiH shaangkrstomaiyomev zatacandritam // 239 // anyApi vAhinI nAmetyasUyAkaluSairiva / jAtaM kallolinIkUlamudrujairvAhinIvRSaiH // 240 // riraMsumanasAmekAM gAmanudravatAM javAt / / nAbhUnnetrotsavaH kasya mahokSANAM raNaH kSaNam // 241 // karIrAditarustomakamanIyamanIyata / pItAmbhAH karabhazreNivizAlaM jaGgamasthalam // 242 // 15 20 25 1. vAladhiH-puccham / 2. svAmIsampadaH pra0 / 3. [tRNUyI adane haimadhAtu 1504] khAdati / 4. anIhayaiva pratya0 / 5. hastibhakSyAnnapiNDaH /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 500 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNapANDavasainyAvAsaH // karIzvarakarAkrAntaM dantAttazravaNAJcalaH / karabho'rakSadAtmAnaM vikramo hi phalegrahiH // 243 // mArga zramacchide smeradabjinIkhaNDamaNDitam / svairaM taraGgiNIvAri gAhante sma camUcarAH // 244 // subhruvAM nAbhayaH pAyaM pAyaM sArasvataM payaH / pAthodhikSiptamanthAdridarIkAryamapUrayan // 245 // tApocchittikRte ke'pi saridvAri jagAhire / kAmapyAlokya majjantIM punastApaM dadhustamAm // 246 // keciducchRGgalapremarathAGgamithunaM mithaH / vIkSamANAzciraM tasthuH zramaM vismRtya saikate // 247 // marAlIM kAcidAlokya preyasazcATukAriNIm / strItvaM sAsUyametasyA nindati sma muhurmuhuH // 248 // ito bhRGgAGganAgItaiH sArasIrasitairitaH / AkRSTazrutayastatra tasthurvyagraM mRgIdRzaH // 249 // kAzcidacchapayaHpAnairmRNAlavalayaiH parAH / karNottaMsotpalairanyA dhinoti sma vadhUrdhunI // 250 // kAzcittAtkAlikasnAnakamanIyatamazriyaH / vAnIravezmasu preyaHprArthanAmakRtArthayan // 251 // priyAcaJkramaNe haMsIprayAte cAdhisaikatam / vettuM nAbhUdalaM kazcidupamAnopameyatAm // 252 // phalaiH puSpairapi brahmatanayAtIrabhUruhAm / sainikAH puNDarIkAkSaM pANDavaM copatasthire // 253 // kharjUranAgaraGgAmrajambUjambIramaNDite / saptalAmAlatImallIcampakAzokazAlini // 254 // dattonmAdapikInAde hArihAritanikvaNe / kalakAdambanihrAde puSyatpuSpaM dhayadhvanau // 255 // 1. kAzcidu0 pratya0 / 2. priyAyA gamane / 3. puSpaMdhayaH- bhramaraH /
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / rAjagRhAt zekharasyAgamanam // ] [501 dinAnte harikaunteyau rodhasi brAhmasaindhave / AkalpakamanIyAlpaprAyapreyaHparicchadau // 256 / / nyaJcitoccaiHzravaHkIrtimuccAmAruhya vAjinam / karambitakarau taistaiH phalapuSpairvijahatuH // 257 // caturbhiH kalApakam / tathArhatpratimA dikriyAM prAthamarAtrikIm / nirmAya nirmitAnandau divyasaGgItabhaGgibhiH // 258 / / namatsambhrAntasAmantakirITamaNijanmabhiH / aMzubhirmAsalIbhUtapAdAmbujanakhatviSau // 259 // cAmIkaramayAnekabhUSaNAdbhutakAntibhiH / / yAdavaiH pANDaveyaizca sevitAvaupajAnukaiH // 260 // vArasaGgatagAkyamANikyakiraNotkaraiH / dUrAnnIrAjitAtmAnau sevAyAtairivAgnibhiH // 261 // ujjRmbhitaprabhAjAlabhAsurairmaNibhUSaNaiH / nipItadIpakAdIptimaNDalaiH parimaNDitau // 262 / / idaM ramyamatho vAranArIvaktramiti sphuTam / AttabrahmasutAsUtakelipaGkeruhau kare // 263 // manojJamekamAsInau vaiDUryamayamAsanam / praNayAttattaduddizya mithaH sAM(saM)kathitau muhuH // 264 // kaunteyazca zakuntendradhvajazcAdhvastasauhRdau / samaM sAyaMtanAsthAnasthalamAtiSThatAmubhau // 265 // aSTabhiH kulakam / kSaNAdabhyetya kakSAyAM vetraM nikSipya dakSiNaH / natvA kuDmalayanpANI vetrapANirabhASata // 266 / / tvaritakramamAyAto deva ! rAjagRhAtpurAt / caraH zekharako nAma devapAdAn didRkSate // 267 // murArAterathAdezAdvetrabhRttamavIvizat / so'pyAnamya milatpANirupavizya vyajijJapat // 268 // 1. vAra:-avasara: gaNikAnAM samUha gANikya / 2. garuDadhvajaH-kRSNaH / 25
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 502] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya zekharakeNa kathitaH // deva ! dUto jarAsandhabhUbhujaH somakAbhidhaH / dvArakAtastadA vegAdagAdrAjagRhaM puram // 269 // bhavadbhirvihitAtyantadharSaNaH so'tyamarSaNaH / tatra vyajJApayatkrodhabhAsvaraM magadhezvaram // 270 // deva ! dvAravatIM gatvA samudravijayaM nRpam / devAdezena gopAlabAlakau tAvayAciSam // 271 // varSIyAnapyavarSIyobuddhiruddhakandharaH / prabho ! tAbhyAM tu gopAbhyAM sa mAti na jagatyapi // 272 // brUte ca svAminaste'hamIhakaH kiGkaro'thavA / yadAkramya kumArau me durmatiryAcate balAt // 273 // ahIzvaraziroratnaM nUnamAdAtumIhate / narakesariNo'pyeSa draMSTAmAkraSTumicchati // 274 // tau tu gopAlakau deva ! navatAruNyapIvarau / ahaGkArAvivotsAhAvivAmarSAvivAGginau // 275 // jyAyAneko'pi tatrodyaddorvilAsaH pipAsati / kumbhodbhava ivAmbhodhInsarvAnyudhi virodhinaH // 276 / / kanIyAMstu bhujastambhanyastanistuladhAmabhiH / caritraizcitritAzeSalokairlokottaraH paraH // 277|| asau zakti tRNAyApi zatamanyorna manyate / mAnuSImalakITAnAM pArthivAnAM tu kA kathA ? // 278 // kazcitkvacijjarAsandho'pyastItyevaM na vetti saH / bhAnuM jAnAti na dhvAntazcakravAlagireH paraH // 279 // nihatya taM tathA kaMsamuttaMsaM vIrasaMhateH / so'bhavaddUramullaNThaH kaNThIrava iva dvipam // 280 // tadUSmakalitoSmANo'bhUvannanye'pi yAdavAH / kiM na tigmAMzuvargINA grAvANo'pyagnivarSiNaH ? // 281 // 1. ativRddhaH / 2. hamAha ka: 0 pratau0 / 3. 'naraH' ityucitaM pratibhAti0 nanu pratau0 / 4. sUryakAntAH /
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / jarAsaMdhasya krodhaH // ] mArutairiva dAvAgniH pANDavairdattacaNDimA / sAmprataM saiSa niHzeSadveSikakSaM didhakSati // 282 // avocacca sa mAM kiJcidyadi dUtatvamasti te / jarAsaMdha tadAbaddhanirbandhaM yudhi darzayeH // 283 // mahAnapi sa me kAmaM na kiJcidiva saGgare / sthavIyAnapi dambholerbhUdharaH kila kIdRzaH // 284 // vahnirindhanakuTeSu tapanastimirormiSu / vIrazca vairavAreSu svAdhikeSvapi zaktimAn // 285 // jarAsaMdhaziraHskandhAcchinnamucchalitaM divi / mama tasya ca doSkarma rrudreNa drakSyate kSaNam // 286 // unnamya samaravyomanyasirdhArAdharo mama / nirvApayiSyati kSoNi jarAsaMdhabhujoSmalAm // 287 // dUre'hamarjunasyApi zarANAM taM jighatsatAm / tairbhaviSyatyapozAnameva kauravazoNitaiH // 288 // saGkhyA na viSayAtItairbalaughairyadubhUbhujAm / amUbhiH pANDaveyasyAkSauhiNIbhizca saptabhiH // 289 // ayamAyAta evAsmi kurukSetrakSitau kSaNAt / tatrAbhyetu tvadIzo'pi yadyasti bhujavaibhavam // 290 // yugmam / ityAkarNyobhayAkarNikIrNajvarabharAM giram / jarAsaMdho'tijajvAla kAlAnala ivAGgavAn // 291 // tato'bhyadhAyi gAndhArIputrairAsannavartibhiH / rAjan ko'yamibhArAteH saMrambho mRgadhUrtake // 292 // vayamenaM haniSyAmaH pRSThAdhiSThAyini tvayi / pRSThasthe kimu gharmAMzau na ghnanti ghRNayastamaH // 293 // pANDunandanakalpAntanATyaM nATayatAM hi naH / vadho'muSya bhavannetrAnandI nAndI bhaviSyati // 294 // [ 503 1. 'bhadreNa drakSyati' pratidvaye / 2. bhojanAdau yajjalenAcamanaM kriyate tat / 3. kiraNAH / 4. vadho muraripornetrA pratitraya0 / 5 10 15 20 25
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 504] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kaurava - jarAsaMdha senyayorAgamanam // khaNDayanpANDavAn nainaM bhujo naH zoSayiSyati / merumujjhati kiM zailAnmajjayanpralayArNavaH // 295 // vArito'pi tatastaistairdurnimittaiH kSutAdibhiH / Adideza jarAsaMdhaH prasthAnAya varUthinIm // 296 // bharaM voDhumasambhAvyaMmanye sainyasya tAvataH / deva ! tannagarotsaGge cakampe kAzyapI muhuH // 297 // prabhorbhAvi vibhAvyeva vipadarNavamajjanam / dizaH zyAmamukhAH kAmaM jajJire malinAmbarAH // 298 // sainyareNubhirazrAntaM vArayiSyAmahetamAm / bhiyeveti divo bhAni jhampAmulkAcchalAddaduH // 299 // prasarpattvatpratApAgnijvAlAjAlairivAbhitaH / adRzyanta dizAM dAhAH pure tasya divAnizam // 300 // prasthAsnostvadarivrAtaM saMhartuM samavartinaH / sainyairuttambhitaH zaGke divi keturvyajRmbhata // 301 // prasthito'mIbhirutpAtairnaityasAviti zaGkayA / nirghAtAH paritaH kSoNivakSoghAtA ivAbhavan // 302|| krodhAvezAdanAdRtya durnimittAnyamUnyapi / prayANaM kurubhiH sArdhaM vidadhe magadhezvaraH ||303 || harirityabhidhAyAste deva ! trasta ivAtyajat / ArurukSoH kSaNAttasya kuJjaragrAmaNIrmadam // 304 // tasya prasthAsyamAnasya vAhinIvAjikuJjaram / purISaprasravau cakre tvatpracakrabhayAdiva // 305 // jJAtatadvipado rAjyalakSmyA vakSa iva kSaNAt / tADanArambha evoccairasphuTajjayadundubhiH // 306 // bhISNadroNakRpAdInAM kurusainyamahIyasAm / tadA''san jAtakhedAnAM parasparamimA giraH // 307 // 1. yamasya /
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / jarAsaMdhasya azubha- zukanAni // ] etairduSTaiH sphuTaM riSTaiH saGgarotsaGgamIyuSAm / zauNDIrANAmapi prAyaH pratyAvRttirna jAyate // 308 // paraM dvaimAturo rAjA so'yamauddhatyamandiram / apyAyatyekapathyAnAmAptavAcAmagocaraH // 309 // gAndhAreyastu dhaureya eva durmeghasAmasau / na khalvarhati vRddhAnAmupadezaM manAgapi // 310 // ekastAvajjarAsaMdho durdhIrduryodhano'paraH / saiSa grISmartusantApakAlakUTasamAgamaH // 311 // dAvapAvakavatsarvaM nirdahya kulakAnanam / nUnametau durAtmAnau nirnAma kSayameSyataH // 312 // athAsau kauravAnIkairaindavairiva razmibhiH / cacAla mAMsalIbhUto jarAsaMdhabalodadhiH || 313 // prAgabhyAsA ivAtmAnamudavAhA ivArNave / bhUbhujaH kaTakaM tasya vizanti sma sahasrazaH // 314|| tadbalAkrAntabhUbhAroddhArasAhAyakArthinA / phaNino'nye phaNIndreNa prArthayAJcakrire dhruvam // 315 // tatturaGgakhurAghAtairvivyathe pRthivI tathA / rajovyAjena saMjajJe yathA gaganagAminI // 316 // tadA satyApayAmAsa svAM mahAbalatAM marut / abhUdvIrAvataMsasya yadasya prAtilomikaH // 317 // gacchantaM mRtyave mitra ! tvamapyenamupekSase / itIvAdityamabhyetya zivAH kAmaM vavAzire // 318 // anIyuSINAM tatsainyazoSitAzeSapAthasAm / vArdhiH zaGke'dya kAntAnAM bibharti virahavyathAm // 319 // kimete bhUbhRto hanta pRthakkaTakazAlinaH / iti krodhAdivAnIkairAcakrAma sa bhUdharAn // 320 // 1. jarAsaMdhaH / 2. nadInAm iti bhAvArtha: / [505 5 10 15 20 25
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 506] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhe AvAsa varNanam // anupAJjAGgalIkurvaJjaGgalAnapyanUpayan / urvImanurvIkurvANaH sUtrayannanagAnnagAn // 321 // vyaktazaktirjarAsaMdha H so'yamanyaH prajApatiH / samaM kurubalairAgAnnikaTe koTarAvaNe // 322 // yugmam | prAtareva kurukSetramayamAyAsyati dhruvam / vIrA hi priyasaGgrAmA na nAma cirakAriNaH // 323 // ityAkarNya carodgIrNAM tAM kathA pratipanthinaH / hRSyati sma hRSIkezaH paitRsvatraiH sahAkhilaiH // 324 // priyANAM ca ripUNAM ca savidhe hi samAgame / sAraGgAkSyazca zUrAzca bibhrate paramAM mudam // 325 // dApayAmAsa cArAya murAriH pAritoSikam / niyojyeSu prabhoH prItirna bhavatyaphalegrahiH // 326 // udyanto'tha dizi prAcyAM sUryasArathinA samam / azrUyanta janairUrjasvino nisvAnanisvanAH // 327 // zyAmA'' ''yuSTomayajvAno dhvAntamedaskarodayAH / nipItaprasadbhAsvadaMzavaH pAMsavo'sphuran // 328 // jitoccairmandarakSubdhakSubhitAmbhonidhidhvaniH / AkarNyatollasatkarNaiH sainyakolAhalo janaiH // 329 // avaterustataH sArdhaM karaiH kiraNamAlinaH / dAmodaracamUlokalocanAdhvaniketavaH // 330 // rodhasyeva sarasvatyAstataH sAndratadrume / davIyasyeva govindaskandhAvArasya bhUtale // 331 // agRhyanta jarAsaMdhasainikairvItabhItibhiH / nivAsA vAsavAgAragarvasarvasvahAriNaH // 332 // yugmam / nivAso magadhezasya taiH zazAGkasitaH sitaiH / rocate sma tuSArAdririva pratyantaparvataiH // 333 // 1. jalamayadezAn / 2. vRkSarahitAn parvatAn / 3. zyAmA - rAtriH / 4. kSubdhaH - manthanadaNDaH / 5. sUryasya / 6. nivAsaiH /
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ [507 dvAdazaH sargaH / duryodhanasya kathanam // ] karNAdInAM pravIrANAM zalyAdInAM mahIbhRtAm / jAhnavItanayAdInAM skandhAvAragarIyasAm // 334 // samabhUvan yathAsthAnaM svasvaketanazAlinaH / AvAsA hAstikAzvIyarathyApAdAtazobhinaH // 335 // reje duryodhanAvAso'pyujjvalaistaiH pariSkRtaH / mAlatImukulazvetaiH zvetabhAnuriva grahaiH // 336 // hAstikAzvamayI rathyAmayI pauMsnamayI tathA / AsId dvayairanIkaistaiH kurukSetropakaNThabhUH // 337 // atha sAyaMtanA''sthAnamAsthito magadhezvaraH / Adade giramadhyakSaM sarvakSoNIbhRtAmapi // 338 / / mama cakrasya gopAlaM kavalIkurvato raNe / upadaMzapade nUnaM te bhaviSyanti pANDavAH // 339 // rAjatA rAjate candrAdviparItaiva bhUbhRtAm / praNayAdAzritaM yatte mitramevopakurvate // 340 // yastu tAdRgvidho naiva sa kathaM rAjazabdabhAk ? / labhatAM ca kathaMkAraM gaNanAM puruSeSvapi ? // 341 // tadvidhAya dhruvaM prAtarmahIkhaNDamapANDavam / neSyAmi kururAjasya rAjyaM dvairAjyazUnyatAm // 342 // athoccaiH kuDmalIkRtya karau duryodhano'bhyadhAt / zrotumarhasi rAjendra ! bhAratI mAmikAmimAm // 343 // tvayi zauNDIryamANikye saMgarAGgaNasaGgini / AstAmanyaH sphuTaM so'pi varAkaH pAkazAsanaH // 344 // zatrumAtreSu te svairaM te'pyalambhUSNavikramAH / ye tAvakInamAhAtmyadevatApAtratAM yayuH // 345 // tadasya yazasaH pANDusUnusaMhArajanmanaH / vIrottaMsa ! na me gantuM tvamarhasyaMzahAritAm // 346 // 1. rathAnAM samUho rathyA / 2. rAjadvayAbhAvatAm /
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508] 5 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / kaurava-bhISmayorvicAra: // tamapyetaiH samaM yuddhe haniSyAmi hariM yadi / tannidezyakRtatvena vizeSayazase tava // 347 / / tadyAvaddeva kaunteya-kauravIyo'yamAhavaH / sabhya eva bhavestAvanmayi bhUyAdanugrahaH // 348 // omiti pratipedAne tAM giraM magadhezvare / svAvAsAnsaparIvAro jagAma dhRtarASTrabhUH // 349 // saGgamayya tadaivAyaM nijAnIkamahIyasaH / gAGgeya-droNa-karNAdInsubhaTAnityabhASata // 350 // samAgacchadagAdho'yaM prAtaH saGgarasAgaraH / / uttarItumimaM yuSmaddordaNDA eva setavaH // 351 // anISatkaramapyuccaiH kAryamISatkaraM bhavet / yatraikahRdayotsAhadhAriNaH sahakAriNaH // 352 // kRtasAhAyakazcandravasantamalayAnilaiH / munInAmapi cetAMsi kiM na manAti manmathaH ? // 353 // bhavaddovikramaiH kAmaM vijeSye'haM virodhinaH / pakSarAjo'pi yatpakSaistaratyambarasAgaram // 354 // vairikhaDgAmbuduvArairyoSmAkIrNairbhujoSmabhiH / madIyA satatollAsamallikA kIrtimallikA // 355 // jarAsaMdho'dhunAbhyarNaM prArthitaH prathamAhavam / svayaM pANDutanUjAnAM vadhazraddhAlunA mayA // 356 // tadanugrahamAdhAya nivedayitumahartha / svarUpaM me samagrANAmAtmAnIkadhanuSmatAm // 357 // kiyanto'tirathAH samyak kiyantazca mahArathAH / kati cArdharathAH sainye senAnyaM ca karomi ki(ka)m // 358 // athAbhASata bhISmastaM rAjan kimidamucyate / svayaM vetsyeva yatsatyaM rahasyaM sarvadhanvinAm // 359 // 15 1. samIpastham /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ [509 dvAdazaH sargaH / karNasya kopaH // ] rAdheyastu pramAdI ca kRpAluzca raNAGgaNe / tenArdharatha evAyamiti me pratibhAsate // 360 // vacastadidamAkarNya karNayorviSasodaram / abhidhatte sma rAdheyaH kopakamproSThapallavaH // 361 // gAGgeyasya raNe yAvadAtirathyaM prathiSyate / na pANDavaiH samaM tAvaddhArayiSye dhanuryudhi // 362 // ityudIrya bhujAvIryairmanyamAnastRNaM jagat / karNaH krodhAndhalo'gacchadutthAyAsthAnamaNDapAt // 363 / / gate'sminnasakhAyantaM bhISmo'bhASiSTa bhUpatim / rAjanko'yamakANDe'pi mukhe kaSmalimA tava ? // 364 // pradhane dhRtadhanvA'haM yadi karNena kiM tadA ? / na cedupAttacApo'smi rAdheyena tadA'pi kim // 365 // athAbhyadhAyi gAndhArItanayena pitAmahaH / cetprasIdasi me tAta ! kiJcidvijJApayAmyaham // 366 // tAtameveyamadhyAstAM raNabhAradhurINatA / dharA'bhyuddhAradhaureyaH ko nAmAnyaH phaNIzvarAt ? // 367 // tAM giraM kauravendrasya pratyazrauSItpitAmahaH / senAnItve tadaivAyamabhyaSicyata cAmunA // 368 / / atha prasthApito rAjJA gAndhArItanujanmanA / sumedhA mAgadho'bhyetya pANDunandanamabhyadhAt // 369 // rAjandurvAradorvIryanirjitArAtimaNDalaH / jalpati tvAmidaM vIro magirA kauravAgraNIH // 370 // tvadvAntabhuvaH kIrteH saMvibhAgamitaMpacaH / ahamAdyaM raNArambhaM jarAsaMdhamayAciSam // 371 // tatprAtastAta gAGgeyamAhavotsavadIkSitam / puraskRtyAvatIrNaM mAM drakSyasi tvaM raNakSitau // 372 // 1. yuddhe / 2. mitaM pacatIti mitaMpaca:-lobhavAn /
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 510 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirAntike mAgadhasyAgamanam // tadantarmanasaM ko'pi sattvotkarSo'sti cettava / vizvavizvambharAbhogavaibhave ca yadi spRhA ||373 // yadi dorvikramo'pyasti tava ko'pi pacelimaH / bandhavo'pi raNopAstisauvastikabhujA yadi // 374 // tadA''tmIyabalaiH sArdhaM sarvairapi harerbalaiH / tiSThethAH purataH prAtarAhave mama bAhave || 375 || tribhirvizeSakam / tadvandino vacaH zrutvA zatruzauNDIrimorjitam / dUramaGkaritaprItirabhyadhatta yudhiSThiraH || 376 || tasyApi svaprabhorevaM bandirAja ! nivedayeH / tvamapyetadvacaH kArSIrmA viparyAsapAMsuram // 377 // ahaM tu yadi nAbhyemi tvatprAgeva raNAGgaNam / sUnRtavratinastanme sampUrNaivAvakIrNatA // 378 // vyAhRtyeti hiraNyaughairamuM satkRtya mAgadham / visRjya ca tapaHsUnuryayau kaMsAntakAntikam // 379 / / nivedya bandinodgIrNAM kauravIyAM kathAmimAm / svayaM prathamasaGgrAmamacyutaM so'pyayAcata // 380 // ariSTArirabhASiSTa pANDaveyaM tato hasan / mAmatraikatulAdyUte bhAginaM na kariSyasi // 381 // nahi sAhAyakApekSI nUnaM tasmin raNe jayaH / mahaH pANDumahIbharturyatra dedIpyatetamAm // 382 // tathApi sArathIbhUya darzaM darzaM navAM navAm / kapidhvajadhanuSmattAM prINayiSye dRzau mama // 383 // dharmasUtiH pratizrutya tAM giraM muravidviSaH / gatvA ca svacamUryuddhasaMvAhAya samAdizat // 384 // matimAnsarvasammatyA drupadorvIzanandanam / patAkinIpatiM cakre dhRSTadyumnaM yudhiSThiraH || 385|| 1. yuddhasevAyAM kalyANakAriNau bhujau yeSAM te / 2. vratabhaGgaH /
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / pANDavasainyasajjatA // ] [511 nAnAvarNAstadaivAntaHkrodhArciSmacchikhA iva / skandhAvArapravIrANAM netrapaTTA viniryayuH // 386 / / raNArambhotsave vIrakavalAya bhaTAvaleH / karambhAH karakAbhAso nirapAdyanta dAdhikAH // 387 // drakSyAmo bhaTakaNThasthA yuddhotsavamiti dhruvam / / vikAsasubhagAbhogAH sRjyante sma navAH srajaH // 388 // ghRSyate sma pravIrANAmaGgarAgAya candanam / / piSyante sma lalAmebhyo bhUyasyo mRganAbhayaH // 389 / / balipuSpopahArAdivastubhirbhaTavezmasu / purastAdastradevInAM prAvartanta mahotsavAH // 390 // upayAcitalakSANi devatAnAM pRthakpRthak / pratizuzruvire vIradArairbhartRjayaiSibhiH // 391 / / tatpUrvasaGgamapremakallolinya ivoccakaiH / preyaso rahasi svairamAliliGgarbhaTAGganAH // 392 // vIrasUtirahaM vIrasnuSA ca jagati zrutA / akhaNDaM vIrapatnItvamidAnIM tu mama kriyAH // 393 // bhItAzca sapramodAzca tvayyeva raNaraGgiNi / vizrAmyantu dRzaH kAmaM vairiNAM ca prabhozca te // 394 // nijakaukSeyakakSuNNakumbhikumbhasthalodbhavaiH / vidadhyAmauktikairmAM ca svAmikIrtiM ca hAriNIm // 395 // kurvIthAstvaM tathA nAtha ! yathA tvAM pazyato raNe / bhaTIjanasya sarvasya spRzAmi spRhaNIyatAm // 396 / / nirjityArInupetasya prathayiSyAmi nAtha ! te / nibiDAliGganaireva prahAravraNazodhanam // 397 // ityAliGgya rahaH kAzciduccaratpulakAGkarAH / upasthitaraNAnprAtaH prANanAthAn babhASire // 398 // SaDbhiH kulakam / 1. dadhivikArAH / 2. bhUSaNebhyaH / 3. upazuzruvire0 iti pra0 / 4. kaukSeyaka:-khaDgaH / 25
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 512] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavasainyasajjatA // vIrazriyA puraskRtya prItyA dRSTo'psarogaNaiH / jayalakSmyA samAzliSTo naiva vIkSiSyase'pi naH // 399 / / ityuccaiH kRtakAsUyA nirbharaM vallabhAjanaiH / raNaiSiNaH smarasmerakapolaiH kecidUcire // 400 // mayA yudhi hatAH svargaM yAsyanti ripavaH sphuTam / madvairAttatra yoddhArastataH kSuNNAH kva gAminaH // 401 // AttAsijarjarAnsvargabhUmikAM grAhayannarIn / raNaraGge'bhineSyAmi svAmilakSmIsvayaMvaram // 402 // matkRpANaprahArotthairmoktikairibhasambhavaiH / dviSo drakSyanti satrAsaM divA tArakitAM divam // 403 / / unnataH samaravyomni mamAsinUtano'mbubhRt / / sUtrayiSyati santApaM keSAM nAma na vairiNAm ? // 404 // kIrtiprAvAramunmucya bahirbAhUSmatApitAH / kRpANAmbhasi maGkSanti mama ke nAma nArayaH ? // 405 / / ekasminneva nikSiptA madIyazarapaJcare / dviSaH sarve'pi lapsyante kelipArApatopamAm // 406 / / pAsyanti me pipAsArtA iva vegena gAminaH / vidveSidantinAM dAnavAridhArAM zilImukhAH // 407 // AdAsyanti mamArAtidantidAnAni mArgaNAH / kIrti tu matprabhoreva kariSyanti jagattraye // 408 / / ityAdayastadA'nekAH samIkotsAhazAlinAm / bhaTAnAmabhavan bhUyo bhUya eva mithaH kathAH // 409 // navabhiH kulakam / athonnidrajapAjaitraM tanyamAno ravirmahaH / ullalAsa dizi prAcyAmAnandaiH saha doSmatAm // 410 // sarvAJjAgarayansainyarAjanyAnsaha vikramaiH / vArijanmA nidadhvAna drAksaMnAhanikastataH // 411 / / 1. tAta ! pratidvaye / 2. svargi0 pratidvaye / 3. abhinayaM kariSyAmi / 4. kIrtivastram / 5. yuddham / 6. zaGkhaH / 25
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ [513 dvAdazaH sargaH / pANDavasainyasajjatA // ] zrotreNAntaHpraviSTaistannAdairudvelitA iva / niryayuH pulakavyAjAnmahIzAnAM bahirmudaH // 412 // raNarAbhasikAH pattisyandanAzvebhasajjane / / rAjAno'dhikRtAnuccastarabhAjo'pyatatvaran // 413 // madAmbupaGkilIbhUtAH kvaNatkanakazRGkhalAH / kAzyapIzayanAduccairudasthApyanta dantinaH // 414 // sAdibhirdutamabhyetya raNatkAJcanabhUSaNAH / sarvato'pyudamocyanta vallito'zvamatallikAH // 415 // mA sma kAtaratA kAcidvandhulokasya bhUditi / dRDhazauNDIryavarmANo'pyurvIzAH samavarmayan // 416 // hRdi yasyaikadeze'pi varUthinyo mamuDheiSAm / yuktameva bhaTasyAGga mamau varmaNi yatnataH // 417 // sahiSyate'rinArAcAn kimetaditi kecana / parIkSitumivAvidhyan varma romAJcatomaraiH // 418 // anAlokya mukhaM saMyatyAhvAsyante dviSo na naH / iti kecicchirastrANaM nAtmanaH zirasi nyadhuH // 419 // kSaNamAtrAnmahAmAtrairibhAH saMvarmitA babhuH / sAnumanto nitambAntalambamAnAmbudA iva // 420 // vAdhikallolatatkAlaniryaduccaiHzravaHzriyam / bibhratyaH prakSaropetA rejire vAjirAjayaH // 421 / / rathairvarUthibhirdivyairyuktavAhlIkavAjibhiH / kAmaM reje'vamanvAnaiH pataGgasya patAkinam // 422 // ariSTAya dviSAM dharmajanmApi saha bAndhavaiH / daMzitAGgo durIkSyo'bhUtpariveSIva bhAnumAn // 423 // paJcApi pANDavA rejubhRtanAnAyudhAstadA / kalpAnta iva pAthodAH sphuritAnalpavidyutaH // 424 // 1. yanna tat, pratya0 / 2. tomaram-Ayudham / 3. kavacavadbhiH / 4. ratham / 5. kvcitaangg|
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514] [pANDavacaritramahAkAvyam / haiDambeyAdInAM yuddhe Agamanam // pAtheyairiva sAmbhobhirnicitya vividhAyudhaiH / saGgarArNavanaukalpAnArohante sma te rathAn // 425 // ArUDhakalpitAnekarathAnekapavAjinaH / bhUbhujaH parito bhejustAnindrAniva nAkinaH // 426 // karazreNibhirAgneyAnmArgaNAniva dhArayan / raucanikyA rucA haimaM vAravANaM vahanniva // 427 / / tadAnIM vinatAsUnunoditAzvaH patiryutAm / teSAM sAhAyakAyeva dRzyatAmagamatpuraH // 428 // yugmam / kheladucchRGkhalodyotAM caNDarociHsahasriNIm / vIkSAmAsustadA sarve kauberImapi te dizam // 429 // tAM dizaM yAvadekSanta vismayasmeracakSuSaH / divyAni dadRzustAvatte vimAnAni bhUrizaH // 430 // tebhyo'vatIrya dorvIryaparyastAribhujaujasaH / maNicUDa-sahasrAkSa-candrApIDa-mahAbalAH // 431 // citrAGgadAdayo'nye'pi khecarAnIkinIvRtAH / vidyAdharezvarAH sarve praNemurdharmanandanam // 432 // yugmam / Ucire ca purA deva ! tvayA tava sahodaraiH / jIvitaM sukRtaistaistaiH kAmaM krItamidaM hi naH // 433 // adya vidyAdharebhyastatkauravaiH saha saGgaram / / viditvA bhavato vegAdihAgacchAma zAdhi naH // 434 // atha ko'yaM raNArambhasaMrambho bhavataH svayam / iyadbhiH sadbhirasmAbhiH pattibhirnivipattibhiH ? // 435 / / ityudIrya yathaucityaM bhImAdInabhivAdya ca / tuSTAtmanastapaHsUnonidezAtte'pyadaMzayan // 436 // haiDambeyo'pi vijJAya vidyayA samarodyamam / / Ayayau manasA sarvAndviSo gaNDUSayiSyatA // 437 // 1. kavacam / 2. garuDo'rugazca / 3. ladyotAM pratyantara / 15 25
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH / pANDavANAm prayANam // ] Anamya dharmajaM natvA kramAt pitRpitRvyakAn / AdiSTastaiH prahRSTAsyaiH so'pi sannAhamagrahIt // 438 // saharSo hayaheSAbhirUrjito gajagarjitaiH / kSIbaH pravIrakSveDAbhiraJcito rathacItkRtaiH // 439 // lumpalloka zruti zreNIrdArayan girikandarAH / udvelayanmahAmbhodhInkampayankAzyapItalam // 440 // [515 zabdAdvaitamayIM roda: sampuTIM ghaTayanniva / mahAnAdo'tha dadhvAnaH dundubhiH sAmparAyikaH // 441 // tribhirvizeSakam / arkavanmakaraM dharmasUtirAsthitavAn ratham / pratasthe'rihimocchittyai raNakSoNimanuttarAm // 442 // sa prAtipanthikastasya plAvayiSyannivAvanim / dhRSTadyumnaM puraskRtya cacAla balanIradhiH // 443 // rathAGgapANiH sArathyamAcaran savyasAcinaH / dadRze vismayAllokairaruNasyeva bhAnumAn // 444 // mamotpattibhuvo vyomnaH zalyAnyetAnyato dhruvam / nisvAnanisvanastasya zailazRGgANyapAtayat // 445 // tasminsainyaughasaMmarde nirucchvAsaM mahIrajaH / vyaznute sma cireNa dyAmapyuddhUtamanekadhA // 446 // ketavaH pavanaiH kAmamanukUlaistaraGgitAH / ito jaya ito lakSmIrityAkhyAnta ivAbabhuH // 447 // reNurAnvIpikairgandhavAhairudvAhitaH puraH / nAsIrasyApi nAsIre dviSo jetumivAcalat // 448 // bhaTAH zatrUnna pazyeyurebhirandhaMbhaviSNavaH / itIvAzamayan dAnaiH kSoNireNUnkareNavaH // 449 // zUrasyApi parasyoccaiH karakSepAsahairiva / kAmaM vIrAyudhairbhAsvatkarAzleSAtprajajvale // 450 // pratyantare / 1. mattaH / 2. sUryaH makararAzimiva / 3. tAra pratidvaye / 4. anukUlaiH / 5. nAsIra0 dvi 5 10 151 20 25
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516] [pANDavacaritramahAkAvyam / kauravasainyasajjatA // vimAnairanukAmInaiH khecarANAM maNImayaiH / cakAze dUramAkAze kurvadbhiH kamalAkaram // 451 // nivAseSu padavyAM ca raNakSoNau ca sA camUH / sAkalyenaiva sarvatra mahAvRSTirivAbabhau // 452 // athopetya samidbhamau pANDaveyasya zAsanAt / Aracayya mahadvyUhaM bhUnetAro'vatasthire // 453 // yadaiva ca tapaHsUnoranIkaM samanahyata / tadaiva kauravasyApi zaGkhaH sAMnAhiko'dhvanat // 454 // kiM nAmAsmin raNArambhe bhaviteti dhiyA samam / atha prajAgarAJcakrurbhUbhujo bhujazAlinaH // 455 // vallabhAdolatAzleSasukhanirmagnacetasaH / kecittalpaM cirAdaujjhazrutazaGkhasvanA api // 456 // tadAnIM viditAtyantaviprayogAgamA iva / svacchandaM dayitAM kecidAliliGgaH punaH punaH // 457 // utsuko'si khalu svarge strIbhogeSviti bhASiNI / preyasI kaJcidutthAsnumAzliSya rurudhe ciram // 458 // tAbhistAbhiH kRtotsAhai rAjadauvArikoktibhiH / saMvarmayitumArebhe tato vizvambharAdhavaiH // 459 // navoDhadayitA''syendau kecit stimitadRSTayaH / udastavarmaNo'pyagre nApazyannanujIvinaH // 460 // kiM bhaviSyatyasau jAte mama daivAdamaGgale / zocanniti priyAM kazcinna saMvarmaNamasmarat // 461 // kaJcidavyaktajalpAkabAlalAlanalAlasaH / dezanA''nayanAdezamapyadAnna nidezinAm // 462 // zrIzuddhAntagajAzvAdicintayA''cAntacetasaH / AropyamANamapyaGge na varma vividuH pare // 463 / / 25 1. mArge / 2. nirmitadRSTyaH pratya0 / 3. daMzanaM kavacam /
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa dvAdazaH sargaH / kaurava sainya sajjatA // ] [517 rAjAno rejire naddhahATakotkaTakaGkaTAH / vaizvAnarA ivodagrajvAlAjAlajaTAlitAH // 464 // kazcitsaMhananottAlabalakolAhalAkulaH / AlAnadrumamunmUlya jagAhe zibiraM karI // 465 // senAkalakaloddhAntacetasAM sAmajanmanAm / vizuSyanti sma keSAJcinmadasrotAMsi tatkSaNAt // 466 / / kathaJcidgrAhayAJcakre zrutasAGgrAmikAnakaH / unmIlitakaTaH sadyaH kaMGkaTaH ko'pi kuJjaraH // 467 / / AdAya sindhuraH sAdimAttaikaguDapakSakaH / kazcidAkasmikakSobhakSuNNacetAH palAyata // 468 // Ajaye sajjitAH kAmaM rejire kuJjarezvarAH / patralAH parito namrazAkhAntA iva zAkhinaH // 469 // vinItA api tatkAlaM kalitAvinayakramAH / grAhyante sma balAtkecitkhalInamapi vAjinaH // 470 // kalpayantaM tathA padbhyAM sAdinaM ko'pyahanhayaH / yathA so'bhUdalambhUSNuH sAMyugIne na karmaNi // 471 // saMsUtritatanutrANAsturaGgendrAzcakAsire / kallolA iva kUlinyAH parItAH padminIdalaiH // 472 // sampratyamaGgalaM bASpanipAto mAsma bhUditi / UrdhvapakSmapuTaprAntaM vitanvatyAH padakramam // 473 // kariSyati priye siddhisarakaM skhalanAtpadaH / papAta pANeH kasyAzcidbalAtkanakabhAjanam // 474 // yugmam / kasyApi kurvato vIrakavalaM gRhakukkuraH / kRtaM kare karambhasya bhraMzayAmAsa bhAjanam // 475 // dUrvAdimaGgaleSiNyAzcalantyAzcaTulakramam / hArastutroTa kasyAzcitpatyau saGgrAmagAmini // 476 // 1. gajAnAm / 2. kaTa:-gaNDasthalam / 3. kavacam / 4. guDa:-AstaraNam, sa eva sahAyo yena / 5. madyapAtram / 6. vIraM-karambhaH tasya kavalam / 15 20 25
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518] [pANDavacaritramahAkAvyam / sainyadvayasya varNanam // unmIlati kSute nAsAM vidhartuM dhAvato javAt / priye calati kasyAzcit sasraMse valayaM karAt // 477 / / prakSeptumanasaH prItyA dUrvAdi patimUrddhani / atraluptadRzo'nyasyAH patati sma tadanyataH // 478 / / parasyAH kuzalI yuddhAdAgaccheriti bhAratI / ApRcchyamAne kAnte'zrupUrairninye vRthArthatAm // 479 / / ApRcchaya gacchataH prANanAthasya valitAnanam / kasyAzcitkRpaNairdRSTinipAtainigaDAyitam // 480 // dhRtadhArAlavairatvAdyuddhazraddhAvazAdapi / darpAcca dunimittAni tAni tAnyavahelayan // 481 // tulAmiva ravirjetuM jImUtAniva pANDavAn / athArohanmahAbAhuH syandanaM kurunandanaH // 482 // yugmam / sajjitasvasvayAnAdhirohiNaH kavacAJcitAH / mUrtimanta ivotsAhAzcApavedA ivAGginaH // 483 // droNAcAryakRpAcAryapramukhAH sAmavAyikAH / kanIyAMsazca dagdhArivanA duHzAsanAdayaH // 484 // zalyaprAgjyotiSAdhIzajayadrathapuraHsarAH / bhUmIbhujazca taM muktaparyAyaM paryavIvaran // 485 // tribhirvizeSakam / grahairiva grahAdhIzaH svayUthairiva yUthapaH / 20 puNDarIka ivAmbhojaiH zobhate sma sa tairnRpaH // 486 // kAtarAn vimanIkurvazUrAnkaNTakayaMstataH / jajRmbhe dundubhidhvAno dignikuJjodaraMbhariH // 487 // AdhAya purato bhISmaM bhISmamiSvAsakarmaNA / kauravIyA'calatsarvapathInA sA varUthinI // 488 // ketanAni parAJcanti pavanaiH prAtilomikaiH / kaunteyAnIkinIbhItyA nazyantIva cakAsire // 489 // 1. dhIsakhaH sAmavAyikaH [abhi0 719] mantraNAkAriNaH- amAtyAH / 2. vRtaH prtidvye| 3. pazcAccalanti / 15 25
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ [519 * dvAdazaH sargaH / yuddha-prAraMbhaH // ] asmadvirodhino'mbhodAn bibhartIdamiti' dhruvam / pAMzubhirnabhaso lakSmIrakSudyata baloddhataiH // 490 // kasyApyauddhatyamanyasya vayaM na hi sahAmahe / itIva dantibhirdAnairnIyate sma zamaM rajaH // 491 // AyudhAnyAyudhIyAnAM pataGgakarasaGgamAt / sAkSAnnirIkSyamANAgnidaivatAnIva rejire // 492 // kSayArNava ivodvelaH kSaNAtkukSibharidizAm / balaughaH so'pi saGgrAmabhUmisImAnamAgamat // 493 // balairalambusa(Sa)praSTha khecarANAmalaGkRtA / pANDavAnIkamabhyasthAtkRtavyUhA camUrasau // 494 // taistairanyo'nyavicchedapUraNapravaNAravaiH / virAmarahitoddAmapravRttaninadairiva // 495 / / mithaH pItapratidhvAnairantarmagnAnyanisvanaiH / praNede'tha raNAtodyaiH sainyayorubhayorapi // 496 // yugmam / tarjayanta iva krodhAnmarutpreDholanaimithaH / anIkadvitayasyApi virAjante sma ketavaH // 497 / / svAmivaireNa vairAyamANA iva parasparam / dvayorapi varUthinyorambare reNavo'milan // 498 // pUrvazauNDIradordaNDacaNDimastavapUrvakam / janakasyAvadAnAGkanAmodgArapuraHsaram // 499 / / zazvatprAptAdbhutasvAmiprasAdasmaraNottaram / prastutastutikarmabhyaH saGgarotsAhahetave // 500 // ubhayorapyanIkinyoH subhaTaiH samarodyataiH / pradIyante sma bandibhyo bhUSaNAni yathocitam // 501 // tribhirvizeSakam / 25 1. nabhaH / 2. avadAnaM-varAkramaH /
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddha-prAraMbhaH // dvaye'pi bharturAdezAtkathaJcidvetrapANibhiH / dhriyante sma dhanuSmantaH prathamapradhanecchavaH // 502 // pIyUSAMzumayaM mukhaiH kuvalayazreNImayaM locanairnAnAratnamayairvimAnanivahai: sandhyAmbudAlImayam / kurvadbhiH kuru-pANDaveyasamavyAlokanavyAkulairgAndharvAmarakhecaraiviyadalaGcakre tadAnIM kSaNAt // 503 / / iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye dUtasomakAgamanaprayANavarNano nAma dvAdazamaH sargaH // 12 // 1. pradhanaM-yuddham /
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / kRSNena kRtaM kauravasainyavarNanam // ] trayodazaH sargaH // athaivaM samayazcakre sainikairubhayairapi / nAvahAre prahartavyaM nApazastre na ca striyAm // 1 // tataH prauDharathArUDhau vRkodarakirITinA / dhRSTadyumnasya senAnyazcakratuzcakrarakSitAm // 2 // atha pratipatAkinyA bhaTAnekaikazaH puraH / sUtaM papraccha pakSIndraketanaM kapiketanaH // 3 // tataH pratyekamAlokya pratipanthivarUthinIm / abhyadhAnmAdhavo vAjiketukIrtanapUrvakam // 4 // eSa tAladhvajaH kAlaH sAkSAdiva raNakSitau / `serAhaturago gaGgAsUnuH sarvaMkaSo dviSAm // 5 // droNaH so'yamavidrANakIrtiH kalazaketanaH / zoNasaptiH samitsarvadhurINadhanurUrjitaH // 6 // itazcAyaM kRpAcAryo dhvajIkRtakamaNDaluH / dhanurvidyAlatAkandazcandanAbhaturaGgamaH // 7 // saiSa duryodhano dhanvI nIlAzvo nAgaketanaH / bhuJjAnasya bhuvaM yasya zalyanti tvadbhujAH param // 8 // duHzAsano'yamAnAyaketuH pItaturaGgamaH / sthitaM yadbhayato lInairdAnairmAnairivAribhiH // 9 // vollAhaizca hayaiH so'yaM saubalo gavaladhvajaH / bhuvane'pyuttamarNatvamasyaiva krUrimazriyAm // 10 // [ 521 1. yuddhabhUmeranyatra zibirasthAne / 2. pIyUSavarNAzvaH / 3. raktAzvaH 4. vollAhaH pANDukezarabAladhirazvavizeSaH / 5. mahiSadhvaja / 5 10 15 20
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM bAndhavopari dayA // azvatthAmAyamasthAnaM vairivArabhuvAM bhiyAm / droNasUnuH kiyAhAzvaH siMhalAGlaketanaH // 11 // zalyaH saiSa manaHzalyamiva niHzeSavidviSAm / sItAketurdviSatketurazvairbandhUkabandhuraiH // 12 // vidviSadvAradurvArarathaH so'yaM jayadrathaH / lohitAzvo hRtArAticetanaH kolaketanaH // 13 // asau bhUrizravAH zravyakIrtikolAhalaH puraH / paJcabhadrahariH kAmAnurUpo yUpaketanaH // 14 // bhagadatto'yamAttArikIrtirArohakAgraNIH / supratIkagajArUDhaH prauDhastamberamadhvajaH // 15 // ete'nye'pi suzarmAdyA bhUbhujo bhujabhUSaNAH / taistaiH ketubhirazvaizca nirIkSyante'bhilakSitAH // 16 // etAvanto jayadvIpaM yAsyato dharmajanmanaH / antarambhodhayaH santi potastu dhanureva te // 17 // imAmambhojanAbhasya nizamya vimalAM giram / nyaSIdadujjhiteSvAso rathakroDe kapidhvajaH // 18 // nijagAda ca govindaM gurusambandhibAndhavAn / hantumutsahate naitAnmanAgapi mano mama // 19 // tatki rAjyaM ? zriyastAH kAH ? kiM ca tatpauruSaM mama ? / bIjAni yAni dAyAdagurubandhuvadhainasAm // 20 // mattanUvIrudho'muSyAH zazvadAvAlatAmagAt / yasyAGkaH kiM zarAstasmin pateyurme pitAmahe ? // 21 // azvatthAmno'pi nA''mnAyaM tathA cApasya yo dadau / vAtsalyAnme yathA'dattaM taM guruM hanmi kiM raNe // 22 // bAndhavA bAndhavA eva bADhamapyapakAriNaH / / eteSvapi madiSvAsaH saMdadhat trapate zarAn // 23 // - 1. raktavarNAzvaH / 2. haladhvajaH / 3. mukhAdiSu paJcasu sthAneSu bhramaracihnavAn paJcabhadraH / 4. 'vimanA' pratyantare / 15 25
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ [523 trayodazaH sargaH / kRSNArjunayoH saMlApaH // ] athojjagAra kaMsArinanu vIrAvataMsa ! te / kRpAnavAGkaraH ko'yaM kSatradharmavilakSaNaH ? // 24 // gurau pitari putre vA bAndhave vA dhRtAyudhe / vItazaGkha prahartavyamiti hi kSatriyavratam // 25 // bAndhavA bAndhavAstAvadyAvatparibhavanti na / parAbhavakRtastUccaiH zIrSacchedyA bhujAvatAm // 26 // vaizvAnaraH karasparzaM mRgendraH zvApadasvanam / kSatriyAzca ripukSepaM na kSamante kadAcana // 27 // dAyAdA api hantavyA vahanto vairigRhyatAm / tamogRhyAnnigRhNAti grahAn kiM na grahAgraNIH // 28 // bhrAtarvizvaikadhAnuSke satyapi tvayi bAndhave / yatkRrSanti dviSo lakSmI sA'pi te mahatI trapA // 29 // tatkRpAM zithilIkRtya cApamAdAya pANinA / AdhipatyaM bhuvo bhUyaH svabhrAturdAtumarhasi // 30 // kiM cAmISAmupeto'yamantaH svaireva karmabhiH / tvaM tu kevalametasminhetumAnaM bhaviSyasi // 31 // avazyamavyalIkasya vadhaH pApAya jAyate / dhanuSmanto jighAMsanti jighAMsantaM punaH param // 32 // tad gRhANa kare bANAn cApamAropaya drutam / ghAniSyante'ribhiH pazya pazyatastava bAndhavAH // 33 // ityAdiSTAmupazrutya viSTarazravaso giram / samuttasthau zanaiH pArthaH kArmukaM kalayan kare // 34 // ubhayorapi kaunteyakauravAnIkayostataH / dhanUMSi dhanvino ghoranirghoSANyadhyaropayan // 35 // uttaraGgayazorAzikSIranIranidhidhvanIn / te viDambayato dadhmurjalajAMzca nijAnnijAn // 36 // 1. zatrupakSam / 2. anaparAdhinaH / 3. zaGkhAn /
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524] [pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya bhISmAdiSu bhaktiH // tannAdena tadAcAnta ivAstamiva lambhitaH / prAptavAniva vizrAnti raNatUryaravo'bhavat // 37 // athottIrya rathAtpajhyAmupetya tapasaH sutaH / bhISmaM kRpaM ca droNaM ca kalyANIbhaktirAnamat // 38 // tato vaijayikIM tAM tAmuccArya muharAziSam / te'tiprahvamabhASanta taM lajjAjimitAnanAH // 39 // vatsa ! tvayi na vAtsalyamasmAkaM parihIyate / tathaiva bhavato'dyApi bhaktirapyadhibhUyasI // 40 // paraM kiM kurmahe vIra ! kauravairbhUribhaktibhiH / 10 gRhItAH smastathA naitAnyathA hAtuM sahAmahe // 41 // asmAbhirjanatAhAsyairdhanena nidhanapradaH / kRtaH sukRtahRd dainyanikAyaH kAyavikrayaH // 42 // yudhi yuSmAkamevAyaM jayastu nahi saMzayaH / yannAsIre mahAvIrau nyAyadharmI visarpataH // 43 // sAkSAdvijayamUrti tAmAdAya gurubhAratIm / Agatya punarArohatsvaM rathaM sa mahArathaH // 44 // samIke manasA sAkaM vipakSe saha cakSuSA / iSUnaiSvAsikAzcaNDAn kodaNDeSvatha saMdadhuH // 45 // dikkUlaMkaSanirghoSanirbharAzeSarodasaH / / tatazcakRSuriSvAsAnubhaye'pi dhanurbhRtaH // 46 // navavisphUrtido:kIrtipaTaho'tha kirITinaH / nipItetaravisphAraH sphAritazrutivaizasaH // 47 // ullalAsa pratisvAnaiH kAmaM tumulayan dizaH / gANDIvakarSaNakvANaH prANaprAvAsiko dviSAm // 48 // yugmam / vyomni vyomacarastraiNairvIkSitazcakitekSaNam / jRmbhate sma tato vIrado:priyaMkaraNo raNaH // 49 // 15 25 1. hantuM pra0 / 2. maraNaprada / 3. dainyanivAsaH / 4. yuddhe /
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ [525 trayodazaH sargaH / yuddhArambhaH // ] puJjayanta ivA''zAntAn saMvRNvanta ivAmbaram / ceru sIravIrAsRgmAtrabhojanikAH zarAH // 50 // patiNAM patranirbAdaiH ziJjinInAM ca ziJjitaiH / kSveDAbhirdo tAM cAbhUtsambhramakSubhitaM jagat // 51 // nizAtavizikhavyAjAdbhUyasyo rasanA iva / samaM sarvAnbhaTAnattuM pretabharturjajRmbhire // 52 // anyonyAsphAlanodbhUtasphuliGgairmArgaNA api / kopAdastramivAgneyamAtenuritaretaram // 53 // khecaraiH khecarAH khaDgapANibhiH khaDgapANayaH / sAdibhiH sAdinazcAdhoraNairAdhoraNA api // 54 // rathArUDhai rathArUDhA apyuccaiH samagaMsata / dvandvayuddhamiti svairaM zauNDIrANAmavartata // 55 // yugmam / mA sma razmISavo'syApi patanyodheSviti dhruvam / reNavo'tirayanbhAnuM rathapradhibhirutthitAH // 56 // baMhIyasi tadA pAMzau raNotsavamivekSitum / lalambe'mbaramabhyarNIbabhUvuH kakubho'khilAH // 57 // zarAzariparitrAsAdiva vyomni palAyitAH / vidyAdharavimAnAntarAvizan raNareNavaH // 58 // nirmAya nUtanAM siddhakAmukA iva yAminIm / pAMsavo dikpuraMdhrINAmAkRSannambarAJcalam // 59 // ghanAnaupamyabandhUnnaH paGkayantitamAmamI / itIva zamayAmAsuH pAMsUnmadajalairgajAH // 60 // karNatAlacchalAttAlavRntairiva mataGgajAH / rajaH parAjayAJcakruH samparAyantarAyakRt // 61 // dantinAmanilodbhUtA rejuH sindUrareNavaH / antaHkopahutAzasya jvAlA bahirivotthitAH // 62 // . 1. digantAn / 2. pratyaJcAnAm / 3. "ghannAnnaH pazyatAM bandhUn," ghanAnau pazya bandhUnnaH iti pratidvayapAThau, mUla pAThazca pratidvaye'sti /
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 526 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDava- kauravayoryuddham // dhAvantaH sindhurAH kAmaM pratistamberamAnprati / utpAtapavanotkSiptAH zailA iva cakAsire // 63 // vAjino'pyAjidhaureyA navadhoritabandhurAH / manAMsIvAzvavArANAmazvarUpeNa rejire // 64 // rathAnAM paGktayaH ketudukUlairanilAkulaiH / cerurAhvayamAnAnAmiva praticamUrathAn // 65 // UrdhvajamUrddhajAH zauryAtkopAruNitacakSuSaH / valganti sma muhuH kAlakiGkarA iva pattayaH // 66 // bale draupadirekasminnanyasmiJjAhnavIsutaH / surAnkumAravadyodhAn yodhayAmAsa vairibhiH // 67 // tataH zauryapravAlAni vIravratanavAGkurAH / utsAhakandalodbhedAH kSatradharmAgrasUcayaH ||68|| uttarazcAbhimanyuzca pAJcAlAzca raNAGgaNam / muhurjagAhire'nye'pi kumArA navabAhavaH // 69 // yugmam / parAJcazcakrire vIrazauNDIrAstaJchilImukhaiH / zvApadA iva zArdUlavAyubhirnAsikaMdhamaiH // 70 // madrarAjasya zalyasya vairATeruttarasya ca / jajJe'tha samaro ghoraH syandanasthagajasthayoH // 71 // zrutinirbhedinirhrAdAnabhidyotayato divam / azanIniva jImUtau tau maheSUnamuJcatAm // 72 // ambare'pyamarastrINAM kutUhalitayorhazoH / mAnasasya ca bhItasya tadA'bhUtkalaho mahAn // 73 // uttareNAtidurvAraM zarAsAraM vitanvatA / tirazcakre kSaNaM zalyastoyadeneva bhAnumAn // 74 // jitAnekAhavaH zalyo hrAdinyeva giriM hariH / vairATiM navasaMsphoTasaktaM zaktyA nyapAtayat // 75 // 1. dhoritaM - gativizeSo'zvasya / 2. 'UddhUtamUrddhajAH' iti yuktaM pratibhAti / 3. vidyutaH / 4. vajreNa /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / pANDava-kauravayoyuddham // ] [527 manthAnagirinirmathyamAnArNavaravopamaH / AsIt kaunteyasainyeSu hAkAratumulo ravaH // 76 / / atha prathitakarmANo dharmasUnudhanurdharAH / zaraiH senAnibhogInaiH kAmaM bhISmamayodhayan // 77 / / devavratazaravAtAH zatrusAMtApikAstataH / dizaH sarvAH kSayAmbhodadhArAsArA ivAstRNan // 78 // atha keSAJcidakSasya bhaGgo mAnaiH sahAbhavat / pareSAmapatan bAhusauSThavaiH saha ketavaH // 79 // samaM sattvena keSAJcid dhvaMsante sma dhanurlatAH / ziJjinyo janyakAGkSAbhiH sAkaM keSAJcidatruTan // 80 // prANaiH sArdhaM palAyanta yugyAH keSAJcana drutam / vikramaiH saha cakrANi pareSAM khaNDazo'bhavan // 81 // chidyante sma sahAnyeSAM varmANi raNakarmaNA / sArdhaM roSeNa keSAJcidadhaHsArathayo'gaman // 82 // samaM mahimnA keSAJcidAtapatrANi dudruvuH / sahAnyeSAmahaGkAraiH kUbarAH kaNazo'bhavan // 83 // pArvAni jajJire'nyeSAM zUnyAni manasA samam / ojasA saha keSAJcitsassraMse kArmukaM karAt // 84 // valganti sma samaM kI, keSAmapyasRgUrmayaH / bheje bhujaiH sahAnyeSAM rathotsaGge'strariktatAm // 85 // itthamutthApitAnanyasAmAnyazarakarmaNAm / pANDavAnAM camUzcakre gAGgeyenAkulAkulA // 86 // dhRSTadyumno'pi doryumnanimnitArAtivikramaH / kauravIye bale bhUpAnsaMjahAra sahasrazaH // 87 // zaivalinyaH kacai raktotpalinyaH subhaTAnanaiH / rathastomaistarImatyo mInavatyaH karAghribhiH // 88 // 1. bhISmazarasamUhAH / 2. yuddhakAGkSAbhiH / 3. kUbara:-sArathiniSadanasthAnam / 4. dyumnaM 15 25 balam /
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 528] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhe uttarasya vadhaH // sitacchatraiH kumudvatyo vetasvatyazca ketubhiH / prAvartanta tataH kUlaMkaSAH zoNitasindhavaH // 89 // yugmam / ucchRGkhalaM catantInAmasRgjaladhiyoSitAm / prahArapatitA mArge zailAyante sma dantinaH // 90 // ketudaNDamayI kvApi cApadaNDamayI kvacit / totradaNDamayI kvApi chatradaNDamayI kvacit // 91 // turaGgAGgamayI kvApi kvacid dvipavapurmayI / vIravarNamayI kvApi raNakSitiravaikSata // 92 // yugmam / prahArapATavAtkAmaM nabho'GkanabhidhAvitaiH / raktaiH saktairivAtAmro bhAsvAnastamupAyayau // 13 // tyajannanAyudhaM SaNDhaM yoSitaM pUrvapoSitam / vitrastaM kAtaraM dInaM parAJcamabhayArthinam // 14 // vyomAntavyApibhistaistaiH zarAsArairaruMtudaiH / bhISmaH paraHzatAnbhUpAnAdinAntAdapAtayat // 95 // yugmam / tataH sa kRpayA cApaziJjinImavaropayan / sainyadvaye'pi tatkAlamavahAramakArayat // 96 // athottaravadhAtkhedamedurAH pANDusUnavaH / dhArtarASTrAstu sAnandAH svaM svaM zibiramanvaguH // 97 // virATadayitAM rAtrau putrazokArtiviklavAm / sudeSNAM niryaduSNAzrRM dharmabhUrityasAntvayat // 98 // kalyANi ! vIrakAntA'si zucA kastava saMstavaH ? / nanu vatsena tenAdya vIrasUrasi nirmitA // 19 // tasya pApIyaso madrabhUbharturudarAdaham / pRSatkaizcenna karSAmi tavAGgaruhamuttaram // 100 // tadA'yaM samarArambho mA sma bhUnme phalegrahiH / kadAcidapi manyethA mA ca mAM satyasaGgaram // 101 // yugmam / 1. cAcamAnAnAm (calantInAm pra0) / 2. totraM-vaMzayaSTiH / 3. mRtaprAyam / 4. yuddhasthAnAdanyasthAne nayanam / 5. bANaiH / 15 20 25
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 trayodazaH sargaH / bhISmasya parAkramaH // ] [529 evamAzvAsitA dharmasUnunA sA'mucacchucam / udAttaprakRtInAM tu zokaH stokatarasthitiH // 102 // tathaiva vizikhavAtairnRpAnIkAnyanekazaH / bhISmo nighnan ghRNAnighnaH saptAhAnyatyavAhayat // 103 // udAradhIH sadArAya dhRtarASTrAya saMjayaH / nityamAvedayAJcakre nizi sAGgrAmikI: kathAH // 104 // dharmAtmajo'dhivAtsalyAnnijAnAM dakSiNermaNAm / nirmame svormikAvAbhiH pratyahaM vraNarohaNam // 105 // aSTame'pi tathaivAhni yudhyamAne pitAmahe / bhRzamArebhire yoddhaM pANDavAnIkabhUbhujaH // 106 / / niSaGge yo'gamatpANistatraiva tamakIlayan / yazcakre zarasaMdhAnaM cicchidustasya cAGgalIH // 107 // jyAM karo yo'kRSattaM tu samaM karNena vivyadhuH / cakSuraikSata yallakSyamAkarSastasya tArakAm // 108 // sthairyagarvaM ca mUrchAyA manAgapi na sehire / kiM puna--mahe chede kArmukasya guNasya ca // 109 // evaM kuruvarUthinyA dhAnurdaNDikamaNDalIm / kurvate sma nirucchAsAM kaunteyabaladhanvinaH // 110 // caturbhiH kalApakam / dobhRtaH sarvataH kecidAcitAGgAH zilImukhaiH / zalyAkulazarIrasya zvAvidho dadhire tulAm // 111 // majjattalinanArAcamaNDalavyAptamaulayaH / babhuryuddharasottabdhakuntalA iva kecana // 112 // bANavraNitasarvAGgaM kurUNAM tadbalaM babhau / udbuddhamiva bandhUkavanaM jaGgamatAM gatam // 113 // tadAnIM dhanvinAM svairamucchaladbhiH zarotkaraiH / kSuNNaH prekSakavan manye vAsaro'pyantamAsadat // 114 // 1. nirdayaH / 2. dhanurdaNDaika pratau0 / 3. zvAvit bhASAyAM 'zAhuDI' / 15 20 25
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISmasyottaram // hatavatyapi gAGgeye mahIpAlAnsahasrazaH / hatAbhyadhikabhUpAlAH sAnandAH pANDunandanAH // 115 // kauravAH punarudvelavaimanasyamahArNavAH / avahAre kRte jagmuH skandhAvAraM nijaM nijam // 116 // yugmam / dhArtarASTrastato rAtrau gAGgAyanimupAgamat / praNipatyopavizyAgre sopAlambhamado'vadat // 117 // tAta ! spaSTamavaSTambhAttava kArmukakarmaNAm / sarvaH pArthavighAtArthamArambho'yaM mamAbhavat // 118 // ko nAma himamucchettuM sUro'pi surabhiM vinA ? / kIdRzaH kAnanaM dagdhumagnirapyanilAdRte ? // 119 // tvaM tu kaunteyadAkSiNyAtsaGgare taddhanudharaiH / nityamAsmAkavargINAnhanyamAnAnupekSase // 120 // tebhyo'smadahitebhyazced dAtuM rAjyaM tavepsitam / tadvyApAdaya mAM tAta ! sadyaH svenaiva pANinA // 121 // ityArtabhASiNaM bhISmaH kauravAdhIzamabhyadhAt / vatsa ! tucchocitaH ko'yamudgAro'dya girAM tava // 122 // jJAteyAnme yadapyetaccetasteSvapi vatsalam / tathApi tvayi vikrItaM jIvitavyamidaM mayA // 123 // tvatprayojana evedaM vyayanIyamasaMzayam / yoddhavyamanurodhaM ca vimucya saha pANDavaiH // 124 // paraM kapidhvajo yatra kare dhArayate dhanuH / jayaH sAMzayikastasminnavazyaM samarAGgaNe // 125 // tathApyAjanmato'bhyastanistuSaizcApakarmabhiH / tAta ! prAtaH kariSyAmi niHzauNDIrAM vasundharAm // 126 / / evamunmIlitaprItirjAhnavItanujanmanA / jagAma nijamAvAsamutthAya kurupuGgavaH // 127 // 15 . 1. vasantam / 2. jJAtisaMbandhAt / 3. anusaraNam /
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yudhiSThirasya kathanam // ] navame'hni tataH kopAt kaunteyAnikinIbhaTAn / mathnAti sma zarairbhISmaH karairdhvAntAnivAMzumAn // 128 // kare'tha kArmukaM kartumapi kecinna sehire / ziJjinImaMTaniprAntamAnetuM tu kathaiva kA ? // 129 // kecana dhvajadaNDasya lIyante smAntare muhuH / vizanti sma varU'thAntarnIcakairbhUya kecana // 130 // pAnti sma kecidAtmAnamantarAkRtya sArathim / akIrtimurarIkRtya mumucuH kecidAhavam // 131 // pazyanti sma tadA pazcAdbhAgAneva pitAmahaH / vairiNAM ca zarANAM ca naiva keSAJcidAnanam // 132 // pArthIyapArthivAn bhISmo hanti smaiko'pyanakezaH / nAdeyAniva kallolAn kallolaH salilezituH // 133 // bANavarSiNi gAGgeye pANDavIyA dhanurbhRtaH / nirjIvairdhanvabhiH sArdhaM nirjIvA eva jajJire // 134 // athAtAmrAmbudavyAjAcchoNitoda~kilAM divam / kurvannavanisaMharSAdivAbhUddivasAtyayaH // 135 // vikAza zrIstadA lebhe kauravaiH kairavairiva / prApyate sma ca saGkocaH pANDavaiH paGkajairiva // 136 // ubhe api patAkinyau vetrivAritasaGgare / sAyaMkAle tataH svasvanivAsAnupajagmatuH // 137 // samAhRtya hRSIkezamukhAnsAMsadikAMstataH / idamAlocayAmAsa kSapAyAM tapasaH sutaH // 138 // jAhnavItanayo yAvaddhunoti pradhane dhanuH / dUre'stu vijayastAvajjIvitAzA'pi nazvarI // 139 // saMvarmayati hi dhvAntadhvajinyAM navanIrade / kaH prakAzastuSArAMzorastitve'pi hi saMzayaH // 140 // [ 531 1. aTaniH dhanuragrabhAgaH / 2. rathAstaraNAntaH / 3. pratyaJcArahitaiH / 4. udakilaM- sajalam / 5. nevAtisaM0 pratya0 / 5. andhakArarUpasenAyAm 5 10 151 20 25
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNa-yudhiSThirayoH saMvAdaH // tadaidaMkAlikaM kiJcitkartavyamupadizyatAm / saMzayya tiSThate yasmAdyuSmAsveva mano mama // 141 // tataH kaMsAntako'vocannanu mandAkinIsutam / saGgrAme'dyatane kAmaM saMharantaM dharAdhavAn // 142 // svayameva krudhA hantuM bAhurutsahate sma me / kiM punaH zapathaistaistai rurodha plavagadhvajaH // 143 // yugmam / idAnImapi niHzaGkamanujAnItha mAM yadi / karomi tadidaM prAtanirgAGgeyamilAtalam // 144 // vyAjahArAtha bhUnAtho hare ! cApakare tvayi / raNatandrAlurindro'pi gaGgAsUnostu kA kathA ? // 145 / / kIrtayaH kintu gAndhArIsutavargavadhodbhavAH / prItena bhavatA'smabhyaM dakSiNIcakrire purA // 146 // gAGgeyasyAGkapalyaGkalAlitau bAlakAlataH / vadhaM vidhitsataH sAkSAtkathaM bhImakirITinau ? // 147 / / tadAvedaya govinda ! kiJcidaupayikAntaram / yena jIyeta vizvakarathI bhAgIrathIsutaH // 148 // athAha sma haristarhi mamedaM zrUyatAM vacaH / idamAbAlagopAlaM tAvadastyeva vizrutam // 149 // striyAM pUrvastriyAM dIne bhIte SaNDhe nirAyudhe / yad bhISmasya samIkeSu na patanti patatriNaH // 150 // tatprAtardvapadorvIzasutaM SaDhaM zikhaNDinam / puraskRtyopatiSThadhvaM samarAGgaNasImani // 151 // tatastasminnamuJcantaM nArAcanicayAn raNe / sa hanyAnnizitairbANairaupakarNikakarSaNaiH // 152 // ityupAyaM parijJAya dezitaM kezivairiNA / sarve nijaM nijaM sthAnaM yayurutthAya harSulAH // 153 // atha prAtaH purodhAya te'pi caNDaM zikhaNDinam / saGgrAmAgramupAgacchan gAGgeyavadhavAJchayA // 154 // 25
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ [533 trayodazaH sargaH / yuddhe zikhaNDinaH prayANam // ] babhau bhImakirITibhyAM gatAbhyAM cakrarakSitAm / zikhaNDI caNDarazmIndumadhye budha iva sthitaH // 155 // mithaH sAyakasampAtakhATkAramukharAmbaram / AtyantikamabhUdyuddhamubhayorapyanIkayoH // 156 // dvipAnAmapanItAsyAvaraNAnAmapi kSaNAt / pAMsavaH syandanodbhUtA mukhapracchadatAM yayuH // 157 // anyo'nyaradanAghAtajAtaiH kArzAnivaiH kaNaiH / ayudhyantAntaraM tejo vamanta iva dantinaH // 158 // dantino dantadambholisaGghaTTaghaTitairmithaH / pluSyete sma zikhijvAlAkalApairAsyakaGkaTau // 159 // kenApi kariNotkSipte rathAgre pRthivIM yayau / rathI sasArathI rathyA yoktrabaddhAlalambire // 160 // kuntairUrddhamudastAGgAH sAdibhiH pratisAdinaH / vaMzAgragatazailUSakelimAkalayanmuhuH // 161 // na varmiNairna rathyAbhi zvIyairna ca hAstikaiH / revApUra iva kvApi ko'pi sAdI na caskhale // 162 // ekaiva vivide muSTiH karNajAhavigAhinI / bhaTaiH patadbhiH keSAJcidiSumokSastu lakSazaH // 163 // kasyApi rathinaH krodhAddhAvato'nuvirodhinam / AsIdduruttarAraktanimagnaivAntarArgalA // 164 // kAJcijjarjarayankAJcitsamarAdapasArayan / kAzcit piMSanniSuvrAtairyudhyate sma pitAmahaH // 165 // na tasya bhejire vairizreNayaH sammukhInatAm / tarUNAmAparAhnikyazchAyA iva vivasvataH // 166 // kecidviSaMtapairbhISmasAyakairAkulIkRtAH / kSipanti sma parAsUnAM dantinAmantare rathAn // 167 // 1. agnisaMbandhibhiH / 2. kavacaH /
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 534] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISma-zikhaNDinayoyuddham // anIkapratyanIkAnAM kAmaM vimukhatAM gate / bhISmasya samare'tiSThadavyApAra: karazciram // 168 // rAkendumaNDalaM bhAnubimbasyevAmbare tataH / zikhaNDisyandano bhISmarathasyAbhUtpuro raNe // 169 // zikhaNDinamanUddaNDaM dhAvanto dhanvinaH pare / vRkodarakirITibhyAM nArAcaiH praticakrire // 170 / / puro'valokya kodaNDacaNDapANiM zikhaNDinam / babhUva raNasaMrambhamando mandAkinIsutaH // 171 // koTizo bhaTasambhArasaMhAravihitazramam / . dhanurvizramayAJcakre kRpayeva pitAmahaH // 172 // haimantika ivAdityo mantrastabdha ivAnalaH / jarIva hariNArAtirgAGgeyo dadRze tadA // 173 // tataH zikhaNDinA kANDai ISmaH svairamatADyata / gajo gambhIravedIva na kiJcittu viveda saH // 174 // etasminnantare hRSTA dhRSTadyumnAdayo'pi tam / sarve sarvAbhisAreNa zarAsArairatADayan // 175 // prahAradAruNAnetAnvIkSya gaGgAsutastataH / kopakamprAdharazcApe ropamAropayatpunaH // 176 / / taccakrarakSiNau duryodhanaduHzAsanAvapi / samaM vavRSaturvegAdvANaiH prANaikabhikSubhiH // 177 // na dizo vidizo nApi nAkAzaM na ca kAzyapI / Aloki kevalaM lokaiH zarAdvaitamayaM jagat // 178 / / sasaMbhramamathAjalpat kapiketuM vRSAkapiH / kathaM vRthA pRthAsUno ! sainyakSayamupekSase ? // 179 // zikhaNDinA tirodhAnAnmAnayitvA trapAmapi / tatkuru zrIlatAmUlaM bhISmamunmUlaya svayam // 180 // 15. 25 1. prahArAn dAru0 pratidvaya / 2. bANam /
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhe AkAzavANI // ] [535 kathaJcidamumAdRtya nidezaM maJjukezinaH / zikhaNDirathamArohattataH plavagaketanaH // 181 // zikhaNDivapuSA guptamUrtinA'tha kirITinA / iSvAsazcakRSe karNaprAntavizrAntamuSTinA // 182 // animeSA api dRzaH samunmeSayatAM bhRzam / babhUva rabhasottAlo devAnAM tumulastadA // 183 // mArtaNDamaNDalaM pUrva vArSikA iva vAridAH / ' tirayanto'ntarA bhISmarathaM duryodhanAdayaH // 184 / / vAtUlairiva diGmUlakelikAraparAkramaiH / bhImaprabhRtibhiH sadyo ninyire vizarArutAm // 185 // yugmam / patAkApallavairvAyuvellitaiH savyasAcinam / nodayanniva nArAcamuktaye'bhAttadA rathaH // 186 // sahaiva trapayA bhaktyA snehena ca pitAmahe / gANDIvadhanvanA kANDamaNDalI mumuce tataH // 187 // zikhaNDiracitAntardhimapazyan kapiketanam / gAGgeyo dakSiNermAGgastadAsUtamavocata // 188 // kAmaM marmAvidho varmacchedakarmaNi karmaThAH / vegAdacchinnasantAnapAtinaH saralakriyAH // 189 // alakSyagatayo lakSyabhedameduritaujasaH / kurvanto vidyududdayotalekhAM pukhairhiraNmayaiH // 190 // surA iva suparvANaH satphalAH zubhakarmavat / avazyamarjunasyaite vizikhA na zikhaNDinaH // 191 // tribhirvizeSakam / vatsasyAsya dhanurvidyAmadyAnubhavataH svayam / jIvatIvAntarAtmA'yaM mRtyukoTigato'pi me // 192 // atrAntare'ntarikSAntarullalAsa sarasvatI / mA sma vismara gAGgeya ! giraM gurusamIritAm // 193 // 1. vizIrNatAm / 25
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 536 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / duryodhanasya pRcchA // atha duryodhano'bhyetya bhISmaM papraccha vismitaH / kAmete khecarAstAta ! smarayanti gurorgiram ? // 194 // atha gAGgAyaniH prAha mAtAmahagRhe vasan / cAraNa zramaNAnbAlye mAtrA samamanaMsiSam // 195 // vizuddhaM sAdhudharmaM ca zrAddhadharmaM ca me puraH / vyAkurvan kururAjendra ! munIndrAste kRpAlavaH // 196 // dharmasyopaniSattebhyo baMbhUva hRdayaGgamA / tathA mama yathAkAmaM kAmo'bhUnnArthakAmayoH // 197 // tataH prabhRti pazyAmi bhUtasaGghAtamAtmavat / vAcaM vAcaMyama iva bruve satyapavitritAm // 198 // paravitteSu me cittaM sarvathA'bhUtparAGmukham / ajihmabrahmamanasaH sarvaM straiNaM tRNaM mama // 199 // akArSaM priyasantoSaH parigrahavinigraham / kiM nAma duSkaraM jainadharmavAsitacetasAm // 200 // itthaMkAramanAcAravimukho dharmasammukhaH / vyaraMsiSamazeSebhyo'pyAzravebhyaH zrutaikadhIH // 201 // arhatpUjA gurUpAsti tapaHsvAdhyAyasaMyamaiH / dAnena ca truTatkarmA SaTkarmA'smyahamanvaham // 202 // sarvasaGgaparityAgamaGgIkartumanA api / kalAH pavanavegena mAtulenAsmi zikSitaH // 203 // ekadA tu trikAlajJaM municandrAbhidhaM munim / mAtAmahena sahito gatavAnasmi vanditum // 204 // AsAdyAvasaraM sadyaH kalayanpulakAGkurAn 1 sarvapratyakSamaprAkSaM taM guruM racitAJjaliH // 205 // munIndra ! paramAnandamUlakanda ! kadA mama / mohAndhakArasavitA bhavitA sarvasaMyamaH ? // 206 // so'pyAkhyadbhadbha ! yA mAtA navacandrojjvalA guNaiH / satI satyavatI nAma bhaviSyati yavIyasI // 207 //
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ [537 10 trayodazaH sargaH / bhISmasya vairAgyam // ] tadAtmajAnurodhena sthAtAsi suciraM gRhe / parArtha eva hi svArthaH prathate pRthucetasAm // 208 // pitaH prItyarthamAkAlaM kalayanbrahmacAritAm / devavrata iti khyAti gRhidharme'pi lapsyase // 209 // baMhIyomahimA bhUtvA kramAd gotrapitAmahaH / Artasya dhArtarASTrasya raNenAnRNyamIyivAn // 210 // mamAntevAsino bhadraguptAcAryasya sannidhau / atha zraddhAluruddhRtya bhAvazalyAni sarvataH // 211 // tAM dazAM dravyazalyotthAM sahamAno'tiduHsahAm / varSamAtrAvazeSAyuH prayataH pravrajiSyasi // 212 // tribhirvizeSakam / vidhAyA''rAdhanAM samyaksAmyanirmagnamAnasaH / upagantAsi varSAnte sukhI svarlokamacyutam // 213 // ityAkhyAya yathAkhyAtacaritro'nyatra so'gamat / ahamapyanvabhUvaM tatpratipAditamAditaH // 214 // tato'mI khecarA vatsa ! dharmasabrahmacAriNaH / dakSAH savayaso dIkSAsamayaM smArayanti me // 215 // ekmAvedayanneva pArthIyaiH paripUritaH / pratiromazarastomai romAJcanicayairiva // 216 // karAd galitakodaNDa: sammIlitavilocanaH / niSpapAta rathakroDe mUrchAlastAlaketanaH // 217 // yugmam / avasthAdausthyametasya manye vIkSitumakSamaH / vimuktavasusarvasvaH prApad dvIpAntaraM raviH // 218 // tamastomanirastAzau nakSatrodayazAlinau / kauravyazca pradoSazca dvAvapyabhavatAM tadA // 219 // avahArastatastAta ! tAteti paridevibhiH / . zokAndhakAravidhuraizcakre kauravapANDavaiH // 220 // 1. mahAmahimA / 2. vinAzinaH / 3. pRthAputrasaMbandhibhiH /
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 538] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISmavRttAstaH // utpATya purato bhadraguptAcAryairalaMkRtam / bhISmo ninye vinItaistairAsannagirikandaram // 221 // taM vRttAntamupazrutya dhRtarASTro'pi saMjayAt / taddattabAhurudvASpo bhISmAntikamupAyayau // 222 // kauravaiH pANDaveyaizca sAzrunetraiH pitAmahaH / tena tenopacAreNa punaH prApyata cetanAm // 223 // sudhArasamayImeSa dRzaM naptamukheSu ca / nyavIvizattuSArAMzuH kaumudI kumudeSviva // 224 // teSAmutphullanetrANi tadAnIM vadanAni ca / bhejurubhrAntabhRGgANi vikAzaM kairavANi ca // 225 / / mandaM mandadhvani ptanatha prAha pitAmahaH / vatsA ! me bAdhate bADhaM nirAdhArA zirodharA // 226 // tataH sukhanidhAnAni haMsatUlamayAni te / upAdAyopadhAnAni vinayAdupatasthire // 227 / / niSidhya mUrddhakampena tAnahvAya pitAmahaH / arjunAmarjune dRSTiM nyasyati sma smitAnanaH // 228 // vijJAtatadabhiprAyazcApamAropya phAlganaH / kaGkapatratrayIM tasya nyadhAdadhizirodharam // 229 // adRSTe vairibhiH pRSThe sAdhu sAdhvityudIrayan / jyAkRSTikRSTinA so'tha pArthaM pasparza pANinA // 230 // pitAmahaM praNamyAtha jajalpa tapasaHsutaH / zalyAnyetAni te tAta ! mano dunvanti no bhRzam // 231 // tadAdiza yathemAni nIrandhrANyuddharAmyaham / karomi cormikAvAbhiH sarvAGgavraNarohaNam // 232 // UrmikAyAH puro hyasyAH sphUrtistAtena pANDunA / kIrtitA me mayA'pIyamIkSAJcakre ca lakSazaH // 233 // 20 25 1. ujjvalAm / 2. bANatrayam / 3. pratyaJcAkarSaNapaNDitena /
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / bhISmavRttAntaH // ] kiM cAkRtyakarairebhiH putrairiva patattribhiH / dhatte pArthaH svanAmAGkaistrapAvAmanamAnanam // 234 // tataH prasIda sIdantaM dhinu tAta ! dhanaMjayam / anujJAmadhunA dehi zalyoddhAravidhau mama // 235 // atha dharmAtmajaM bhISmaH saprasAdamabhASata / naitAni vatsa ! zalyAni vyathayanti manAgapi // 236 // aruMtudAni me santi bhAvazalyAni yAni tu / sukhamevoddhariSyanti tAnyete guravo'dhunA // 237 // dehamevedamAtmeti matiryeSAM vyavasthitA / teSAmeva bhaveddehedravyazalyairupadravaH // 238 // mamAmUni punarvatsa ! bhindAnAni bahirvapuH / duSkarmamarmanirbhede bhajante saMhakAritAm // 239 // vilambyAtha kSaNaM bhISmaH pazyataH kaMsavidviSaH / zliSyanniva dRzA'vAdItpuraH kaurava - pANDavAn // 240 // mAmapyanyamivodanyA vatsAH klamayate'dhikam / tataH pAnIyamAnIya mamaitAM hartumarhatha // 241 // ityAkarNya sakarNAste svacchaM surabhi zItalam / nIramAnAyayAmAsurmUrtaM mana ivAtmanaH // 242 // kRtvA svarNamaye pAtre purastairupaDhaukitam / dUrAnnivArya tadvAri punarUce pitAmahaH // 243 // yattiryagbhiranucchiSTamaspRSTaM ca raveH karaiH / maccetastatpayaH pAtuM vahati spRhayAlutAm // 244 // tataste cintayAmAsurIdRgambho'tidurlabham / yatastanmAnasAcchodaprabhRtiSvapyasambhavi // 245 // iti kiGkAryatAmUDhAnbADhamAlokya tAMstadA / bhISmo'kSipad dRzaM pArthamukhe pIyUSavarSiNIm // 246 // 1. sahAyatAm / 2. pIDayati / 3. acchodaM-sarovizeSaH / [ 539 5 10 15 20 25
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISmavRttAntaH // vijJAya tadabhiprAyaM so'pi zastrAstrakovidaH / maNDalIkRtya kodaNDaM saMdadhe vAruNaM zaram // 247 // udyadAnandagovindadRSTipAtapavitritaH / yadaivApAtayatpArthastadvicchedamadhomukham // 248 // svacchAM tadaiva tatkIrtitrisrotaHsrotasaH sakhIm / sarve'pyaikSanta niryAntIM vAridhArAM dharAtalAt // 249 // yugmam / pANDavAnAM kurUNAM ca dRSTipAtaiH sitAsitaiH / jAhnavI-yamunAsaGgabhaGgimaGgIcakAra sA // 250 // tatastattoyamAdAya kirITI bhISmamabhyagAt / so'pi netrapuTaiH pItvA prItaH pArthamabhASata // 251 // vArIdamAnayanneva tRSNAM tvaM vatsa ! me'cchidaH / rocirullAsayanneva kokasyeva zucaM raviH // 252 // tanniSIda sukhaM vatsa ! jyAyaso bhrAturantike / ebhizca vijayIbhUyAH svaguNairbhuvanAtigaiH // 253 // duryodhanamathovAca hitAM vAcaM pitAmahaH / pArthAvadAnatastasya mlAnamunnamayanmukham // 254 // asminkurukule janma vatsa ! puNyairavApyate / anuttareSu sambhUtirna samyagdarzanaM vinA // 255 // etatkulocitA eva visphuranti guNAstvayi / surasindhusarojAnAM vyabhicAri na saurabham // 256 // tathApi vatsa ! vAtsalyAdidAnaM kiJciducyase / vinayaM ca nayaM cApi guNAvetau puraskuru // 257 // vinayo vinayArheSu kIrtimAvahate parAm / rAme namrasya saumitreH pazyAdyApi kiyadyazaH ? // 258 // kramAnatikramaH kasya na syAdudayahetave ? / krameNa krAmatAM pazya jyotiSAmudayo dhruvaH // 259 // 15 20 25 1. vAprathayat pratyantara0 / 2. gaGgApravAhasya / 3. arjuna parAkramAt /
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / bhISmasya dIkSA // ] tattavArpayituM nyAyyaM rAjyaM jyeSTheyudhiSThire / svayaM pUrvamiva sthAtumindraprasthe tu yujyate // 260 // utsArya parataH kiJcijjanamAsannavartinam / kauravezvaramekAnte gAGgeyaH punarabhyadhAt // 261 // vatsa ! SADguNyacintAyAmapi saMdhistavocitaH / vigrahaM hi niSidhyanti budhAH sArdhaM balAdhikaiH // 262 // teSu teSu samIkeSu zaizavAtprabhRti tvayA / bahukRtvaH samAloki balaM bhImakirITinoH // 263 / / nItimAnnatimAneva saJjAyeta balIyasi / dhAvamAne dhunIpUre namannandati vetasaH // 264 // vyAjena darzitedAnIM pArthacApakalA tava / mamopadhAnapAnecchA tyaktadehasya kA punaH ? // 265 / / tadadyApi tapaHsUnoH zriyaM pratyarpaya svayam / rakSa rakSa vizeSajJa ! zeSarAjanyakakSayam // 266 / / ityuktastyaktamaryAdaH sudurbodhaH suyodhanaH / vardhamAnamanaHsAdaH samAdatta zanairvacaH // 267 / / antareNa raNaM tAta ! pANDavebhyo dhruvaM mama / mano nakhazikhAmAtrAmapi dhAtrI na ditsati // 268 // ucchalanmatsarotsekapicchalAmiti bhAratIm / zrutvA dauryodhanI dUraM dUyate sma pitAmahaH // 269 // athAsau nizvasannuccaivibhAvya bhavitavyatAm / saMbhASya dhRtarASTrAdijJAtivargaM pRthakpRthak // 270 / / bharatArdhapatirbhUtvA hare ! zAsanamArhatam / prabhAvayeH prakAraistaistairityAzAsya kezavam // 271 // Alocya pApakarmANi svAdayansamatAmRtam / zrIbhadraguptasUrINAmantike vratamAdade // 272 // tribhiziSekam / jJAnacakreNa mithyAtvadaNDanAthamathonmathan / bhindAnaH samatAzaktyA rAgadveSamataGgajau // 273 // 25
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542] [pANDavacaritramahAkAvyam / bhISmamuninAkRtaM moha nRpena saha yuddham // dhyAnakuntena durdAntAnindriyAzvAnupadravan / krodhAdiyodhasaGghAtaM nijanbANaiH za(kSa)mAdibhiH // 274 // zraddhAsaMnaddhasarvAGgo gAGgAyanimunistataH / saGgrAmayitumArebhe moharAjena nirbhayaH // 275 // tribhirvizeSakam / munimekaikazo natvA tattvaikamanasaM tataH / sAsrAH sarve nijAvAsAJjagmuH pANDavakauravAH // 276 // pramlAnavadanaM kiJciccintAmukulitekSaNam / bhAradvAjastadAbhyetya kauravezvaramabhyadhAt // 277 // rAjan ! kA nAma te sattvaniSaNNasya viSaNNatA ? / cintA ca keyamAcAntasvAntazauNDIryaDambarA ? // 278 / / zocyaM kimiva tasyAsti zAntanostanujanmanaH ? / yenaivamadavIyAMso vIralokA vitenire // 279 / / na nAma vIradhaureyamanyaM manye pitAmahAt / bAhyeSvivAntaraGgeSu vikrAntaM yena vairiSu // 280 // raNe tu dakSiNe satyapyasminvAmadhurINatA / mamaivAsIttadantaH kiM cintayA paritapyase ? // 281 // plavaGgaketunA rAjannanadhyAsitasannidhim / baddhvA dharmAtmajaM nUnamarpayiSyAmi te yudhi // 282 // iti droNagirA cintAmullUya manasaH kSaNAt / dhArtarASTro'vapattasminsadyaH pallavinIrmudaH // 283 // tadaiva sUtrayAmAsa sa droNaM pRtanApatim / dantIndrasyaiva dantIndravyApAre'laMbhaviSNutA // 284 // prAtastadvihitavyUharacanAraJjitAzayaH / AyodhanadhurAM duryodhanaH svairamavAtarat // 285 // kaunteyA api gAGgeyadurdazAdurmanAyitAH / jayAzAsapramodAzca samIkamupatasthire // 286 / / 15 20 25 1. manasaH pratidvaye0 / 2. raNadhurAm /
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] atha vyAvalgadAzvIyaH sainyayorubhayorapi / ujjajRmbhe sasaMrambhasindhurAdhoraNo raNaH ||287|| nIrandhrarambare patraiH sUtrayanto'bdaDambaram / mithaH saGghaTTasambhUtaistanvantastaDito'gnibhiH // 288 // azItakiraNasyApi pratApamasahiSNavaH / dvayAnAmapi vIrANAM preGkhanti sma zilImukhAH ||289 // yugmam / zaraiH zirasi lUne'pi kayorapyekahelayA / kabandhAvapyayudhyetAM tathaiva kupitau mithaH // 290 // samaM nistriMzanistriMzaghAtocchalitasaGgate / kayozcicchirasI vyomni dantAdanti vitenatuH // 291 // kazcinmaulau vilUne'pi vairiNA taravAriNA / sakRpANe punaH pANau pAtite vyaramadraNAt // 292 // hate prasabhamAtmIyakabandhena virodhini / kasyApyahasadutphullanetramAlhAdataH ziraH // 293 // keSAJciddUramudbhUtaiH patitebhanipAtibhiH / babhUve maulibhiH sabhyaiH krIDatAmasivarmabhiH // 294 // preGkhitAbhiH zarairvyomni patantIbhiribhaiH preGkhayadbhi karairmUrdhni (rdha) 4 bhastrikAbhiradIvyata // 295 // paryaNaMsItkarI kazcitkasminnapyudbhaTe bhaTe / anyeSAmISadAroho'bhavadvairivadhaiSiNAm // 296 // puna: / pratau0 / AtmAdhikAM guruH pazyan dhanaMjayadhanuSkalAm / AcAryAntarasaMskAraM bhRzaM tasminnazaGkata // 297 // arjuno'pi gurorvIkSya cApavidyA'navadyatAm / kalAropamasAkalyAtkSA (kA) mamAtmanyamanyata // 298 // zoNitAruNitaiH zastravraNaughairanucakratuH / ubhe api bale bADhaM phullaM kaGkellikAnanam // 299 // [ 543 1. 'muddhUteH' pratyantare / 2. kRtajJaiH / 3. carmabhiH pratidvaya / 4. prekhantIbhiH zarairvyomnaH 5 10 15 20 25
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // atha sandhyA vyatIte'hni kausumbhAmbaradhAriNI / rimsustatra jetAraM jayalakSmIrivAgamat // 300 // avahAraM vidhAyAtha varUthinyAvubhe api / jagmatuH zibiraM svasvamamanditamade mithaH // 301 // atha dharmajagoptAraM nizi kauravyazAsanAt / saMsaptakAkhyAstragartA bhUbhujo'bhyeyurarjunam // 302 // vyAharanti sma te smerabhujAhaMkArakorakAH / tvamevaM yudhyase pArtha ! kimu sAmUhiko'nyavat ? // 303 / / na khalvaparazauNDIraDambaroDDAmare raNe / tava trijagadullani vyajyate bhujavaibhavam // 304 // tamaHsarvaMkaSonmeSapradIpazatasaGkale / jRmbhate kaustubhasyApi kimaho mahimA kvacit ? // 305 // tatprabhAte pRthagbhUya kurukSetraraNakSiteH / yudhyasva kSaNamasmAbhirarjunaH ko'pi yadyasi // 306 // athAbhASiSTa bIbhatsunaitatkiJcidasAmpratam / mA bhUvan vaH punarvAco rambhAstambhasya sannibhAH // 307 // madvANAH subhaTaprANAnAsvAdyAtipipAsitAH / kurUnattuM kSamiSyante pItvA vaH zoNitAsavam // 308 // ekAkyeva tadetasmAtkSetrAdeSyAmyahaM bahiH / sarve sambhUya yUyaM tu drutamAgacchata prage // 309 // ityarjunavacaHsphUrjatpramodabharamedurAH / / AgacchannijamAvAsaM te saMsaptakabhUbhRtaH // 310 // droNapratizrutajyeSThabandhubandhanakAtaraH / dhRSTadyumnaM ca bhImaM ca nakulAdIMzca dobhRtaH // 311 / / tasya gopAyane kAmaM niyujya sphuradUjitAn / __ jiSNuH saMsaptakAJjetuM dvAdaze'tha dine yayau // 312 // yugmam / 15 20 25 1. trigarto nAma dezaH tasya saMbandhinaH /
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] tadaiva kauravIyA ca pANDavIyA ca vAhinI / 'prabhinnagajatAbhIme samIkamavateratuH // 313 // sadyaH prINayituM vIrapriyAmiva jayazriyam / ahaMpUrvikayA sarve yudhyante sma bhujAbhRtaH ||314 // dhRSTadyumnAdivIrANAM nirAkRtya zarotkarAn / karAn himakarAdInAmahaskarakarA iva // 315 // digmaNDalImivAnekadivyAnekapamaNDitAm / droNabANAstRNanti sma pANDaveyapatAkinIm // 316 // yugmam / kaunteyavAhinIM hetivrAtaraudro gurustataH / kAntArIyAM taruzreNiM davAnala ivAvizat // 317|| supratIkadvipArUDho bhagadattakSitIzvaraH / tamanvavizadAdityamivoyoto balArNave // 318 // senAntardidyute muJcan viSvadrIcaH zarAn guruH / vivasvAniva madhyAhne tanvanmadhye'mbaraM karAn // 319 // kaireNAtha haThAtkrAntA bhagadattasya dantinA / vAhinI sA navoDheva kAmamAkulatAmagAt // 320 // jIvato'psarasAM dAtumivAbhigaganAGgaNam / kAnapyabhimukhAnvIrAnsa kareNodalAlayat // 321 // nAnAbhaTazavAkIrNe tasya saJcarato raNe / kIkasaughakaDatkArAH ka~kSAnAdAnnirAsire // 322 // sarpatsarpAripakSAntavAtoddhatadvamopamAH / garjitaiH parito nezurdhAvantastasya saindhavAH // 323 // bhaJjati prasabhaM tasminbhayAdiva palAyitaiH / uDDInai rathakaTyAnAM yAtaM dUre dhvajAMzukaiH // 324 // tasminnIradharadhvAnadhIrabRMhitazAlini / keSAJcitkariNAM citramazuSyan madanirjharAH // 325 // [ 545 1. prabhinno- madonmattaH / 2. AcchAdayanti / 3. vareNA0 prati0 / 4. kakSA - hastibandhana rajjuH (zRGkhalA) tasya nAdAn / 5. rathAnAM samUho rathakaTyA / LQ 5 10 15 20 25
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 546 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // tenAhatAstathA keciccItkurvanti sma dantinaH / jagmustrAsAdbhuvaM dUrAM yathA'nye'vamatAGkuzAH // 326 // tena kecana dantAgraprototkSiptAH kareNavaH / rejuradrIndrazRGgasthAstoyadA iva nUtanAH // 327 // dviSatkIrtizravantInAmAdizailA ivAmunA / pAtayAJcakrire kecitprahRtya dviradA radaiH // 328 // evaM pANDavasainyAnAM tena durdAntadantinA / zuzrAva mRdyamAnAnAM dUrAdAkrandamarjunaH // 329 // hatazeSAnparityajya tataH saMsaptakAn yudhi / andhaMbhUSNuH krudhA kAmaM dadhAve vAnaradhvajaH ||330|| taM tato nizitairbANaiH samAtaGgamatallikAm / sAgrahaH pratijagrAha jiSNuH prAgjyotiSezvaram ||331 // navonmIlanmadAsArapAnaikaspRhayAlavaH / taM mahebhamanUcceluH phAlgunasya zilImukhAH ||332 // niSpuNyaka ivottuGgamarthaM prati manoratham / bhagadatto'pi taM nAgamanvarjunamanodayat // 333 // mahAtimirivAmbhodhi mahormimatibhairavam / tamAyAntamibhaM pArthaH kSuraprairvidadhe dvidhA ||334|| darzayan bhagadatto'tha mahAmAtrakalAM nijAm / UrubhyAM gADhamAkramya kramayAmAsa taM balAt // 335 // tathaiva prathayansainyasaMmardamatidurdamaH / kirITinamanukrodhAttato'dhAvat sa sindhuraH ||336 // tadA tenAvadAnena sAnandamanaso'mucan / divaukaso divaH puSpavarSaM prAgjyotiSezvare // 337 // tattasminnapatatpazcAd bhagadatte mahIpatau / pUrvameveSuvarSaM tu patati sma kirITinaH // 338 // 1. parAkrameNa /
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ [547 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] hriyante sma kSaNAtprANAstena prAgjyotiSezituH / vArivarSeNa kAsArasyeva rAjIvarAjayaH // 339 // hate sakuJjare tasmiJjiSNunA rAjakuJjare / kauravIyabale rAjJAM zRGgabhaGga ivAbhavat // 340 // dayAlava iva prANikadambakadane tadA / dikpuraMdhyaH praNudyoccairninyurastagirau ravim // 341 // droNo'tha pANDavAnIkAvyAvRtya svabalaM yayau / saritpravAhato velAjalaugha iva sAgaram // 342 // pratiSiddha tato yuddhasaMrambhe vetrapANibhiH / varUthinyAvubhe svaM svaM skandhAvAramupeyatuH // 343 // madhyarAtre tataH pANDu-putrANAM gUDhapuruSAH / abhyetya kauravAnIka-kiMvadantImacIkathan // 344 // bhagadattavadhakruddho bhAradvAjo guruH prage / cakravyUhaM tapaHsUnumAdAtuM racayiSyati // 345 // caravAcamiti zrutvA cakravyUhabhidAvidhim / sarvairAlocayAMcakruH pArSadaiH saha pANDavAH // 346 / / abhimanyurathAvAdIdA nirmahimorjitaH / dvArakAyAM purA tiSThanpravAse vaH purAnnijAt // 347 / / mukhAtkasyacidazrauSamahaM govindasaMsadi / pravezaM kevalaM cakravyUhasya na tu nirgamam // 348 // yugmam / bhASate sma tato bhImastatkRtaM zaGkayA'dhunA / traigartavijaye prAtargate'pi plavagadhvaje // 349 // catvAro'pi vayaM sarvAnnibhidya prasabhaM bhaTAn / mArgamAsUtrayiSyAmo nirgamAya balAdapi // 350 // yugmam / ityAlocya tataH sarve pANDavAH saparicchadAH / vizramAya raNazrAntAH sthAnaM jagmunijaM nijam // 351 // prAtarjiSNustapaHsUnumabhimanyuM ca rakSitum / niyujya kAmaM bhImAdIn saMsaptakajaye yayau // 352 //
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // etya droNo raNakSetraM dharmasUtejighRkSayA / cakre saMsAracakrAbhaM cakravyUhaM duruttaram // 353 // pANDavA api niHzeSairabhimanyupura:saraiH / sArdhaM dhanudharairyuddhadharitrImadhyazerata // 354 // raktapATalavisphUrjacchilImukhakulAkulaH / pravIrajIvanagrISmaH samaraH sainyayorabhUt // 355 // abhimanyu purodhAya catvAro'pyatha pANDavAH / sauSThavenodatiSThanta kalpAntamiva sAgarAH // 356 // te yamA iva paJcApi droNaM nirjitya karmavat / durbhedaM vibhiduzcakravyUha saMsAracakravat // 357 // kSAntyAdibhiH phalodagraiH kaSAyAniva saMyamI / pANDavAMzcaturo'rautsIt kaGkapatrairjayadrathaH // 358 / / samanyurabhimanyustu nistuSotsAhasAhasaH / taM vyUhamavizadbhISmaM pAtAlavivaropamam // 359 // nihanti sma sa eko'pi koTizaH subhaTAn raNe / udvelo hi mahAmbhodhiH sarvAn plAvayate girIn // 360 // tasyaikadhanvino bhUpAH zarairvivyathire'dhikam / akAlajalavAhasya salilairiva zAlayaH // 361 // zalya-karNa-kRpa-drauNi-kRtavarma-suyodhanaiH / sa nAsahyata sasyaughaistIvratApa IvAnalaH // 362 // tAn vikSipya kSiNoti sma lakSmaNaprabhRtInasau / bahUnkumArAnduSkarmamahimeva manorathAn // 363 // athainaM durjayaM jJAtvA kauravAnIkanAyakAH / tulyamAvAriSuH sarve kolaM kauleyakA iva // 364 // tamekamapi te'bhUvajetuM vizve'pi nezvarAH / zRgAlA iva zArdUlaM taraNiM tArakA iva // 365 // 1. jIvana-prANaH, pakSe jalam / 2. yamAH prANAtipAtaviratyAdayaH / 3. ivAnilaH ekapratipAThaH sAdhuH / 4. vraahm| 15 25
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ [549 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] tasyAdalayadiSvAsamaGgezaH sArathiM kRpaH / kRtavarmA rathaM so'tha yuyudhe khaDgacarmabhRt // 366 // tasya drauNiH kSaNAtkopahavyavAhasya dIvyataH / dhUmadaNDanibhaM kANDairmaNDalAgramakhaNDayat // 367 // svakIrtikalamakSetratRNastambopamAMstataH / cakreNa rAjacakrasya maulInabhyuddadhAra saH // 368 // ityanekAyudhairyuddhaM kurvankopAt pipeSa saH / gadAdambholinA zailanibhaM dauHzAsane ratham // 369 / / yudhyamAnastatastena duHzAsanasutena saH / prajahe hriyamutsRjya samaM sarvairmahArathaiH // 370 // iti nAnAstrasaMpAtajarjarIkRtavigrahaH / papAta sa bhuvaH pRSThe chinnamUla iva drumaH // 371 // mRtamAraNadaurAtmyAtsvakIrtilatayA samam / tato dauHzAsanistasya nistriMzenAcchinacchiraH // 372 // tattadAnIM dvayoH karma pazyatAM nAkinAmabhUt / mukheSu sAdhuvAdasya hAnAdasya ca saGkaraH // 373 // tadAnIM cArjuneH zauryasantuSTaH puSpavRSTaye / puSpANi raviruccetumivAstAdrivanaM yayau // 374 // avahAre pratIhArapUruSairvihite tataH / te ubhe apyanIkinyau svaM svaM zibiramIyatuH // 375 / / traigansvabhujAvarte kIrtizeSAnathArjanaH / nirmAya yAvadAgacchacchibiraM tanayotsukaH // 376 // tAvadaikSiSTa tatsarvaM nimagnaM zokasAgare / manaHkadanamAkrandadhvani cAntaHpure'zRNot // 377 // na cApi kvacidazrauSIdvIrANAM raNasaMkathAH / bhaTAnAM vikaTATopAM vAcamAkarNayanna ca // 378 // 1. duHzAsanaputrasya /
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 550 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // na cAzvAnAM puraH kIrNaM dadarza yavasotkaram / sindhurANAM 'vidhApiNDapradAnAdi na caikSata // 379 // zUnyAraNyanibhAM lokasaGkalAmapi tAM camUm / vIkSyAtmajanmano mRtyumAzazaGke kapidhvajaH || 380 // balAdAnandamucchedya saMsaptakavadhodbhavam / tasyAstokaH padaM zokaH sUtrayAmAsa mAnase || 381 // pravizya sa nRpAvAsaM tato'pRcchat tapaHsutam / so'pyetasmai yathAvRttaM yuddhodantaM nyavedayat // 382 // tata zuddhAntamAvizya zokavIcimalimlucaiH / subhadrAM vacanaistaistaiH sAntvayitvA dhanaMjayaH ||383 // avocadantarvatnIyamuttarA'sti snuSA tava / tatsuto bhavitedAnImAvayornayanotsavaH // 384 // yugmam / pratyazrauSIcca cetprAtarAdinAntAJjayadratham / tvatputramRtyuhetuM no hanmi vahni vizAmi tat // 385 // athaurdhvadehikaM sUnoste samApya vizazramuH / zocyAH kiM nAma vIrANAM raNArjitasurazriyaH // 386 // prAtardroNo'tha vijJAya tAM pratijJAM kirITinaH / vikIrNahRdayastUrNamAgatya samarAvanau // 387 // prANatrANakRte'nekarAjanyakatirohite / saindhavaM zakaTavyUhasUcIpAze nyavezayat // 388 // yugmam | pANDavA api kodaNDaTaMkAradhvaniDambaraiH / kSobhayanto vipakSaughaM raNakSoNimupAgaman // 389 // anyonyaskhalanAddUramucchalanto nabhastale / ubhaye'pi zarAzceluH prAkpratyaJca ivAnilAH // 390 // atha droNasya jiSNozca vijetumanasorapi / vyApriyetAM karau snehAnna bANeSvitaretaram // 391 // 1. vidhA hastibhakSyAnnam / 2. jayadratham /
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ [551 10 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] droNaM pradakSiNIkRtya tato vyUhaM viveza tam / jiSNurvindhyAdrikAntAramAraNyaka iva dvipaH // 392 // sarve'pyurvIbhRtastasya sAyakAsAravarSiNaH / rayaM na sehire kAmaM vAtUlasyeva zAkhinaH // 393 // sutazokAgnisaMtApazamAyeva kirITinaH / vairiNAM prANavArINi bhRzamAdadire zaraiH // 394 // dadhmau tatrArjanaH zaGkha devadattaM yathA yathA / jayAzA dharmajAdInAM jAgarti sma tathA tathA // 395 / / atha svabalamAlokya pArthabANaiH kadarthitam / uttasthe kururAjendurutpAta iva mUtimAn // 396 // dvipayUthAdhipeneva vipine gandhahastinaH / tena sArdhaM ciraM ghoraH saGgo'bhUt kirITinaH // 397 // taM vilaya plavaGgendraketuH setuviDambinam / nadIraya iva svairaM pratasthe purato raNe // 398 // cakSuSA kopadIpreNa didhakSanniva tatkSaNAt / kaMsArisArathirdUrAdanviyeSa jayadratham // 399 // taM mohamiva kAmAdInbhRzamAvRtya tiSThataH / tAMstAnAtmeva tejasvI pArtho'manAnmahArathAn // 400 // ito'pi raNavaiyayAddevadattadhvanau sthite / kirITini gate dUraM zaGkito'bhUttapaHsutaH // 401 // tatpravRttimatha jJAtuM sAtyakiM satyavikramam / dvaitIyIkamivAtmAnaM prajighAya yudhiSThiraH // 402 // so'tha droNaM praNAmena vaJcayannadhikatvaraH / tadvyUhamavizatpota iva srotasvinIpatim // 403 // taTadrumAniva svairamIrayansa mahIbhujaH / nimnagApUravatsetuM bhUrizravasamAsadat // 404 // 1. vAyusamUhasya rayam / 2. devadattaH-arjunasya zaGkhaH / 15 20 25
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 552] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // vIradhaureyayoH kAmaM vanazUkarayoriva / ajRmbhata raNArambhastayovizvabhayaGkaraH // 405 // tAvanyonyamatho dhvastarathau mathitasArathI / chinneSvAsAvayudhyetAM khaDgakheTakadhAriNau // 406 // AcAryo'pi bahivyUhAddIrghikAmiva sevadhim / tapastanayamAdAtumazuzoSayiSaccamUm // 407 // manthatyamuSminvIraughamambhodhimiva mandare / kallolAnAmivottasthau lokAnAM tumulo mahAn // 408 // itazcAkramya kezeSu gRhItvA sAtyakeH ziraH / khaDgenAcchettumudyacchamAne bhUrizravobhuje // 409 // kaiTabhArirabhASiSTa dhanaMjaya ! dhanaMjaya ! / mriyate mriyate hanta pazyatastava sAtyakiH // 410 // chindhi chindhi zarairenaM tad bhUrizravaso bhujam / vIramAnibhirAtmIyastrAtavyo hi yathA tathA // 411 // tribhirvizeSakam / . tadAnImaMzumantaM ca namantaM dadRzuH samam / pArthakauravayoH kokakauzikA iva sainikAH // 412 // tasmiMzca samaye savyasAcI sAcIkRtAnanaH / samaM samApatatkRtyavyagratvAdityacintayat // 413 // ito rAjAntike yAnamitaH sindhupatervadhaH / ito'pi sAtyakestrANamitazcAstotsuko raviH // 414 // iti cintAturo bhUyaH praNunnaH zauriNA'rjunaH / ciccheda bhUrizravasaH sakRpANaM zaraiH karam // 415 // akSatrAddakSiNe chinne karatAmarase tataH / sa kopairvacanaistaistairupAlabhya kapidhvajam // 416 // niSkrAmayantamabhyAsAdabrahmadvAreNa mArutam / bhUrizravasamutthAya svairaM hanti sma sAtyakiH // 417 // yugmam / 15 20 25 1. nidhim / 2. sAci-vakram / 3. anyAyAt / 4. prANavAyum /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ [553 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] karNajAhamanArohatyarjune jalajadhvanau / dharmajanmA punarbhImaM prAhiNot tatpravRttaye // 418 // vidrANavAjinaM droNarathamutkSipya tatkSaNAt / / viveza mArutivyUhaM samUhan bhaTamaNDalIm // 419 // navAmbuvAhamAyAntaM pratikUla ivAnilaH / karNaH karNAntikAnItanArAcastamaciskhalat // 420 // karvANau raNamutsarpimatsarau rejatustadA / sahya-vindhyAvivottuGgAvaGgezapavanAGgajau // 421 // pauruSaM puruSasyeva durbuddhyA vimukho vidhiH / karNasya gadayA bhImo nirmamantha varUthinam // 422 // tadaiva drutamAsthAya rathamaGgezvaro'param / / bhujaujobhiH sahAbhAGkSId bhImasyApi patAkinam // 423 // patadbhistaccharAsArairArAsArasahodaraiH / / nirmIyate sma dantIva nirucchvAso vRkodaraH // 424 // kapidhvajo mayA vadhyaH kuntIputreSu nAparaH / ityAtmIyAmanusmRtya pratijJAM prAgvinimitAm // 425 // jahAra jIvitaM naiva karNaH pavanajanmanaH / viparyeti pratijJA tu karhicinna mahAtmanAm // 426 // yugmam / itazca svapratijJAbdhipArabhUmIruhaM puraH / kapiketurdinasyAnte pazyati sma jayadratham // 427 // tamAlokya babhau jiSNoH kopakaNTakitaM vapuH / sutazokAbdhizaivAlAGkarairiva karambitam // 428 // tAmrAkSipuSpastabakaM vepamAnauSThapallavam / sazokamapyazokatvaM ninye'marSastadA'rjunam // 429 // vizvatejasvinAmIze saindhavo'pi kapidhvaje / Adarza iva caNDAMzau didIpe'bhimukhasthite // 430 // 15 20 25 1. ratham / 2. ratham /
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // sadyomukulitAzAntaM palAyitanabhazcaram / vIrAvataMsayorAsIccharAzari tayoH kSaNam // 431 // tathA'tinicitaM tene kirITI zaradurdinam / saindhavasya yathA tasmiJzarAzcerubhiyeva na // 432 // bhRzamojAyamAnasyApyAyudhairvividhairyudhi / dhAtrIzaistrAyamANasyApyuccairduryodhanAdibhiH // 433 // gadagranthi pratijJAyAH stambaM zauryavarUthinaH / kIrtisindhoH sthalaM pArthazcicchedAsya zaraiH ziraH // 434 // yugmam / gANDIvadhanvanaH sArdhaM harSaromAJcakorakaiH / jayadrathaziraH kRttaM dUramucchalati sma tat // 435 // gRhItaM nakharaidhrazreNibhilulitAlakam / tadabhUd bhramadabhyeSyattamaHsainyacaropamam // 436 / / saindhavasya kabandho'pi zoNitaH zoNitadravaiH / bhUmAvabhyadhikonmIlatkopatAmra ivApatat // 437 // hanti hantAyamadyApi bIbhatsurbhUyaso bhaTAn / itIva karuNAbandhuH sandhyA'tha tvaritaM yayau // 438 // caturdaza dinAnyevaM tanvAnA yuddhamuddhatam / kauravAkSauhiNIH sapta kSapayanti sma pANDavAH // 439 // caturdaze dine'thAsminmathite sindhupArthive / AcAryastrapayA rAtriyuddhAya balamAdizat // 440 // pIvarendukapAlAGkA tArAsthisragviNI tataH / kSayAya kSmAbhRtAM rAtriH kAlI sAkSAdivAgamat // 441 // samIkAGkahatAnekavIrAsRkpAnalolupaiH / naktaMcarairalizyAmaistamobhirvyAnaze'vaniH // 442 // athAnyo'nyAstrasaGgaTTalabdhollAsaiH kRzAnubhiH / vavRte'statamaHstomo vIrANAM dAruNo raNaH // 443 // 1. rogagranthim / 2. zauryarathasya / 3. sandhyAvattvaritaM pratya0 / 15 25
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ [555 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] avIkSya lakSyamuccaNDAkRSTamukto dhanudharaiH / sUtkAravyaJjitApAto nipapAta zarotkaraH // 444 // danteSu khaDgakhATkAranAdenaiva niSAdibhiH / AgatA apyalakSyanta dvIpAnAM purato bhaTAH // 445 // mitho nijanijasvAminAmabhiH kIrtitairmuhuH / vidAJcakruH parAtmIyavibhAgaM subhaTAstadA // 446 // rathazcakrasya cItkArairghaNTAnAdairmataGgajaH / bhaTo'bhimukhamAgacchan kSveDAbhizcAbhyalakSyata // 447 // lolakallolakIlAlakUlinImetya pattibhiH / / lebhe maraNamajJAtapAtairnirmajya kaizcana // 448 // dhAvantaH zavagAtreSu skhalanAtpatayAlavaH / svaireva viSamIbhUtaiH kRpANaiH ke'pi jaghnire // 449 // ardharAtre'tha mithyAzAM kurvan kuruvarUthinIm / jvalajjvalanapASANapAdapAdibhirAyudhaiH // 450 // pradIpakalikAtAmratArakAbhISaNekSaNaH / dIpayanvadanolkAbhirabhitaH saGgarAGgaNam // 451 // hiDambAkukSimANikyaM maruttanayanandanaH / / rakSasAM patiruttasthe ghorakarmA ghaTotkacaH // 452 // tribhirvizeSakam / tanvAnasya bhRzaM tasya mAyAyuddhamanekadhA / tamobhiriva dIpasya purastAdvidrutaM bhaTaiH // 453 / / rathAn pipeSa pASANairjaghAna tarubhirgajAn / sa vegApAtavAtena bhaTakoTIrapAtayat // 454 // ekenaiva tadA tena sarvA'pi kuruvAhinI / tirazcakretarAM prAvRghaneneva grahAvaliH // 455 // mu(mo)dastapaHsutAdInAM dviSAM jIvitasaMzayaH / kautukaM prekSakANAM ca tasmin yuddhodyate'bhavat // 456 // 1. kIlAlaM-rudhiram /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // vAneyamiva mAtaGgaM kauravAraNyamAthinam / vAri garta ivodIrNaH karNastamaruNatkSaNAt // 457 // yudhyete sma tataH krodhabodhitoddAmavikramau / saMparAyarasodaJcatkacau karNa-ghaTotkacau // 458 // azmabhi:minirmuktaiH karNasAyakacUrNitaiH / dizo'bhUvannasRkzAntarajaso'pi rajasvalAH // 459 // rakSaHkSiptadrumacchede'pyaGgezasya zilImukhaiH / na paryApyata tatpuSpoDDInaistvAnazire dizaH // 460 // mohayanvAhinIM sarvAM sphurandivi rathe bhuvi / krIDayaiva hiDambAbhUrArebhe yoddhamAzugaiH // 461 // rAdheyIyAstadIyAzca mithaHsaMvalitAH pathi / patriNo'pi raNakrIDAmivAghAtaivitenire // 462 // samaM dordaNDazauNDIryasauSThavairatiniSThurAH / karNasya mArgaNAnmArge cicchidustasya sAyakAH // 463 // yAvantaH kAlapRSThena niSThyUtAH patriNo'bhyaguH / tatsahasraguNAneva suSuve tasya kArmukam // 464 / / kodaNDe ketudaNDe ca sArathau ca hayeSu ca / nirvarNyante sma karNena patantastaccharAH samam // 465 // ityAkulIkRtastena dattAM devatayA purA / dehinImiva vikrAnti mUrtAmiva jayazriyam // 466 // vadhAya madhyamasyaiva pANDaveyasya sambhRtAm / ekavIravadhe zaktAM zaktimaGgezvaro'grahIt // 467 // yugmam / sa krudheva tayA kAmaM sphuradvahnisphuliGgayA / samaM pArtha(rthA')pramodena saMjaghAna ghaTotkacam // 468 // khelati sma tadA zokaH pANDavAnAM bale manAk / punarujjIvitevAbhUtkauravIyA tu vAhinI // 469 // 15 25 1. vanasaMbandhinam / 2. hastibandhanasthAnam / 3. vRkSapuSpANAmuDDayanaiH / 4. karNadhanurnAma /
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] tamasyagaNitAtmIyaparakIyabhaTe tataH / baddhakrodhamayudhyetAmanIkinyAvubhe api // 470 // bhaTopari bhaTAH petusturagAsturagopari / mAtaGgopari mAtaGgAH syandanAH syandanopari ||471 // vIrazoNitamaireyairbaddhapAnotsave'ntake / uccatAlAyitaM tasminsamare'sthicchidAravaiH // 472 // nirIkSya caturo yAmAnnizA'pyenaM raNotsavam / zrAnteva zAntimAyAsIdyudhyamAnAstu no bhaTAH ||473 // sahAnUruprakAzena vikasan droNavikramaH / drutamadrAvayattAMstAnkauzikAniva zAtravAn // 474 // vizvopakAriNau zazvatsatAM vallabhatAM gatau / kIrtimallInavAmodamoditAzeSaviSTau // 475 // tAvuccApakriyAraudrau virATadrupadau guruH / dharmArthAviva kaMdarpo vihanti smaikalayA // 476 // yugmam / rAtrimullupya pUrvasyAM patirbhAsAmathodagAt / utsAhaH zrAntimucchidya senayozca dvayorapi // 477 // ubhayorapyanIkinyoH kaGkapatraparamparAH / arkasya ca karazreNyaH prasasrurgaganAGgaNe // 478 // anvagurvIracakrAGkAH kurukSetrAsRgApagAH / nadIranyAH praphullAbjAH pratyagrAtapalohinIH // 479 // tyajyate sma tadA cApairArjavaM saguNairapi / dhruvaM tadbhaGgurA teSAmabhUtparvaparamparA // 480 // vitene maNDapaH kaizcidakANDe kANDamaNDalaiH / dIrghanidrAM sukhenAnye tacchAyAyAM samAsadan // 481 // datte'pi dhanvibhirlakSye mArgaNatvaM na te'tyajan / manye tenaiva nArohapatriNastaM guNaM punaH // 482 // 1. maireyaM madyam / 2. anUruH aruNaH / [ 557 5 10 15 20 25
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 558 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // keSAJcitpatitAH zvetakheTakeSvasiyaSTayaH / rejire hariNAGkeSu svarbhAnurasanA iva // 483 // dantArUDho'valambyAnyaH karNaM kRSTAsidhenukaH / AdAtuM mauktikAnIva nyazumbhatkumbhayoribham // 484 // yadyapyAzveva keSAJcinmArgaNA guNamatyajan / tathApi na kvacitprApuH sapakSatvAdvilakSatAm // 485 // anyeSAM yadabhUdbhUmnA karo nistriMzasaGgamI / jaghAna lalanAH kIrtIH zaGke tenaiva vidviSAm // 486 // udasthitAtha pArthAnAmanIkinyekahelayA / pipAsurgururabdhInAmambhAMsIva ghaTodbhavaH ||487 // nUtanAmbhodavattasmiJzarAsAraM vimuJcati / haMsaistatyajire sarvazaDIratanudIrghikAH // 488 // tasyopakarNikAH karNejapA iva patatriNaH / keSAM nAma raNe'bhUvanna vIrANAmaruMtudAH // 489 // abhicArakamantrAbhaM dadhAnastattadAyudham / baddhamUtiratharveva didIpe so'dhikaM tadA // 490 // tasminvIrAn zaravrAtajAtavedasi juhvati / sphArairiSvAsavisphArairabhicArAkSarAyitam // 491 // kSmAbhujo vIkSya kodaNDadaNDadhAriNamAhave / sainyasaMhAriNaM vipramUrtyA taM menire'ntakam // 492 // kalpAntAmbhodhirudvela iva vizvambharAtalam / plAvayan pANDavAnIkaM nijanArAcavIcibhiH // 493 // vyomAGkacumbibhistaistaiH sAyaka zreNisetubhiH / AcAryaH skhalayAJcakre dhRSTadyumnena tatkSaNAt // 494 // yugmam / tayoratha mithaHkSiptagArdhrapakSasahasrayoH / taraGgitApsaroraGgaH saGgaraH samabhUcciram // 495 // 1. rAhujihvA / 2. acchinat / 3. khaGgasaMgamavAn / 4. droNAcAryaH / 5. agastimuniH / 6. pakSe-prANaiH / 7. atharvavedaH / 8. dhanuSTaGkAraiH / 9. gRdhrapakSanirmitAH bANA: gArdhra pakSAH /
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ [559 10 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] droNabANAn vilupyApi dhRSTadyumnazarAvaliH / kSaNaM reme tapasyAnte mihikeva' rave: karAn // 496 // tataH kramAdvivardhiSNurAcArgIya zarotkaraH / Atapo'paranaidAgha ivAbhUdatiduHsahaH // 497 / / tadAzvatthAmanAmaiva mAlavezvarakuJjaraH / kAlavabalasaMhAramAvahannAhave hataH // 498 // azvatthAmA hataH so'yamabhIkSNamiti vAdinAm / sainikAnAM samuttasthau tadA kolAhalo mahAn // 499 // lokavAkye gurustasminkarNamUlamupeyuSi / azvatthAmni nije sUnau mRtyuzaGkAmadhArayat // 500 // anarjunaistato bhImakaiTabhAripura:saraiH / / lambhito vacanaistaistairdAkSiNyamatiduHsaham // 501 // nIcaiH kathaJcidavyaktaM vyAjahAra yudhiSThiraH / azvatthAmA hato hanta ! hato hanteti bhAratIm // 502 // yugmam / tAmAkarNya sphuTatkarNaM giramAjAtazAtravIm / tasyAmavyabhicAritvapratyayaikaniSaNNadhIH // 503 // unmIlatsutazokormipariplAvitamAnasaH / saMnyasyati sma tatkAlamAcAryaH sarvamAyudham // 504 // yugmam / tadaiva murajidvAcA rathAtkhagamiva drumAt / dviSannaiSpeSikairbANairdIpadistamapAtayat // 505 // hato'zvatthAmanAmAyaM gajo na tu tavAtmajaH / nRpeNa punarityukte kupito gururabravIt // 506 // tvayA rAjannidaM satyavratamAjanma dhAritam / brAhmaNasyAsya vRddhasya kevalaM mRtyave guroH // 507 // ityAdyanyadapi krodhAd bhAradvAje'bhidhAtari / unmIlati sma vAgvyomni tatkAlamazarIriNI // 508 // 15 20 25 1. himam / 2. yudhiSThirasaMbandhinIm /
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 560] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // brahman ! muJca ruSaM snAhi zamAmRtasarasvati / anaidaMkAlikaM raudradhyAnametatparityaja // 509 // dharmyaM taddhyAnamAdhehi dhIman ! sAmpratakAlikam / AyuSaH kSaya evAyamadya mRtyustavAgamat // 510 // yatpuraskRtya niHzeSamavatAraNamaGgalam / tavAdhvAnaM vilokante brahmalokasukhazriyaH // 511 // ityAkarNya bhavAraNyabhISaNatvaM vibhAvayan / nyakkurvan racitAtaGkAn roSAdInparimoSiNaH // 512 // smaranpaJcanamaskAramantraM duritaghAtinam / vizvaikabAndhavAnarhanmukhAJzaraNamAzritaH // 513 // paramAtmalayArAmapravezaparinirvRtaH / brahmadvAravimuktAtmA brahmalokaM gururyayau // 514 // tribhirvizeSakam / kezeSvAkRSya nAleSu zAlistambamiva kSaNAt / kRntati sma kRpANena dhRSTadyumno'tha tacchiraH // 515 // hate'sminkauravAnIkalokAkrandapratisvanaiH / cakranduriva kodaNDavidyA api tirohitAH // 516 // madhyAhne'pi tadAzokatimirormikarambite / kauravIyabale bADhaM nizItha iva paprathe // 517 // vyomeva puMSpadantAbhyAM locanAbhyAmivAnanam / vimuktaM na vyabhAd bhISmadroNAbhyAM kauravaM balam // 518 // madhyaMdine'pi kaunteya patAkinyAstu sarvataH / nitAntamuttaraGgo'bhUdAnandakSIranIradhiH // 519 // droNe zalya ivotkhAte pANDavAnAM sa vigrahaH / arAtizriyamAdAtumatyantapraguNo'bhavat // 520 // nirmanthannatha pArthAnAM mudaM kumudinImiva / drauNiH pitRvadhakrodhAdadhAvadaruNadyutiH // 521 // 1. 'puSpadantau puSpavantAvekoktyA zazibhAskarau' / iti haima : (124) / adanto'pyayaM zabdaH / 'prAkpratyagdharaNIdharazikharasthitapuSpavantAbhyAm' / ityAzcaryamaJjaryAmadantatvadarzanAditi mukuTollekhAt /
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ : trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] atha pAsyannivAkAzaM bhraMzayiSyannivAmarAn / kSodayiSyanniva kSoNi cAlayiSyannivAcalAn // 522 // zoSayiSyannivAmbhodhIn giliSyanniva bhAskarAn / pekSyanniva valakSAMzuM nigrahiSyanniva grahAn // 523 // lambhayiSyannivAzeSamapi gaNDUSatAM ruSA / pANDavAnAmanIkaM tajjagAda gurunandanaH || 524 // tribhirvizeSakam / ye cakruH kArayAJcakrurye ca ye cAnvamanyata / ye cAlulokire ye cAzrauSurmRtyuM piturmama // 525 // sarvAnpazyata tAnhutvA krodhadhUmadhvaje mama / pUrNAhutimamI bANA: prathayanti pRthAsutaiH // 526 // ityAkSipya bhaTAnsarvAndAntadigdantimaNDalaiH / droNAya nistanoti sma zarairekArNavaM nabhaH // 527 // sAyakAnsaMdadhatyeva tasminvIre'dhikArmukam / trastairiva prahArebhyaH prANairmumucire dviSaH // 528 // ko'bhUtsoDhumalambhUSNurAzvatthAmaM zarotkaram / zailA api na soDhAraH kalpAntajaladAzanim // 529 // tatkArmukavinirmuktAH zarAH sarvAribhUbhujAm / hRdayeSu vizanti sma sattvasAramivekSitum // 530 // zoSayansainyavArINi naidAgha iva bhAnumAn / rurudhe'mbhodhareNeva sa kapIzvaraketunA // 531 // chidritadhvajamutkRttavarUthaM chinnasArathi / sambhrAntaturagaM bANaiH kSaNaM yuddhamabhUttayoH // 532 // zarAH pArthasya niHsthAmAmAzvatthAmAmiSukriyAm / kramAccakrurapAcInAM himAnImiva vAyavaH // 533 // krodhenAtha jvalansadyo dattAhutirivAnalaH / nArAyaNIyamAtene droNabhUrastramudbhaTam // 534 // [ 561 1. 'pAM pAne' iti he0dhA0 (2) dhAtuH / 2. candram / 3. varutho - rathaH / 4. dakSiNadizAsaMbandhinIm / 5 10 151 20 25
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 562] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // unmimIlAtha tanmIlatsarvazauNDIraDambaram / ambaraM ca digantAMzca mAdyadagnInasUtrayat // 535 // kAlAgnirudraH pAtAlAt kiM bhittvA bhuvamudyayau ? / kimucchoSyodagAt sindhujalAni vaDavAnalaH ? // 536 // mAdyatyadyaiva kiM vAyaM sa kalpAntahutAzana: ? / jajJire'rkakarAH kiM vA jvAlAsthUlaMbhaviSNavaH ? // 537 // samaM jvalitumArebhe sarvairvA bhuvanAgnibhiH ? | ityAdyanekazastarkAH sainikaistenire tadA // 538 // tribhirvizeSakam / taistairvAlAvRttivrAtairgrAmINamiva dhainukam / tasminnastre pRthAsUnu - sainyamAvivarISati // 539 // lokAnAM nazyatAM pAdapAMzubhiH pihitoM'zumAn / baMhIyobhistadudbhUtairdhyAmo dhUmairivAbhavat // 540 // yugmam / UrdhvabAhustato'vAdItsainyAnuccaistarAM hariH / ujjhatojjhata zastrANi rathAnmuJcata muJcata // 541 // bhaktinamrIbhavanmauli namasyata namasyata / astrametadyathA vizvaghasmaraM zAmyati kSaNAt // 542 // yugmam / iti zaurairgirA vegAdAyudhAni dhanurdharAH / saGgarAbhinivezena samaM sarve'pi tatyajuH // 543 // kiM cApatrapayA sArdhamujjhAMcakrurvarUthinaH / namanti sma ca tanmaulicUlacumbitabhUtalAH // 544 // ahaGkArakulAgAramAtmajo marutaH punaH / zastratyAgAdi tatkiJcinna cakAra kathaJcana // 545 // jagAda ca jagatsarvaM yasyaitattRNameva me / sUryAcandramasAvetau yasya grAsArdhameva me // 546 // agAdho'pyayamambhodhiryasya me goSpadAyate / kulabhUmIbhRto'pyete vAmalUranti yasya me // 547 // 1. astram / 2. sugandhi tRNam / 3. vizvanAzakam / 4. valmikavadAcaranti /
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] yo'hamuddhartumicchAmi kAzyapIM leSTulIlayA / takSakasya jighRkSAmi kSaNAdyo'haM phaNAmaNim // 548 // kelikandukatAM yAnti yasya me diggajA api / yasya me pAMsudezIyaM vAsavIyaM tadAyudham // 549 // tasya me vizvavizvaikamAhAtmyaparimoSiNaH / [ 563 vitIrNajanavitrAse'pyastre'smin gaNanaiva kA ? ||550 // paJcabhiH kulakam / ityAdyudIrayanneva zeSAnutsRjya sainikAn / tenAstreNa bakArAtirAvarItuM pracakrame // 551 // tUrNamevAtha dhAvitvA tArkSyadhvaja - kapidhvajau avAtItaratAM bhImamAkRSya prasabhaM rathAt // 552 // AyudhAni ca sarvANi mocayAJcakraturbalAt / pramodamakhilaM sainyaM grAhayAmAsatuH punaH // 553 // jagatyaskhalitaH kAlapratApa iva mUrtimAn / tadastraM sainikAtaGkaiH sAkaM prazamamAgamat // 554 // droNaputrastu kopena didIpe nitarAM tadA / prajvalantitarAM vairihatArambhA hi dorbhRtaH // 555 // netrAbhyAM roSatAmrAbhyAM dattanAsIravaibhavam / sasmayo'thAsmarad drauNirastraM kArzAnavaM navam // 556 // bhAnti sma kakubho vahnijvAlApiJjaritAstataH / digdantAvalasindUrarajobhiriva rUSitAH // 557 // prajvalajjvalanAH kAmamazvebhaTakaGkaTAH / nirIkSAMcakrire caJcatkAJcanairiva nirmitAH // 558 // dIptasaptArciSaH stamberamAH zuzubhiretarAm / jvaladdAvanalAlIDhAH sarvataH parvatA iva // 559 // lagno'pyagniH sadA lole hayaughe haimavarmaNi / cireNa vivide dAhAduccakairucchalatyapi // 560 // 1. (kRzAno: idaM =) Agneyam / 5 10 15 20 25
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 564] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // patAkinIpatAkAsu vellitAsu nabhasvatA / kAmaM nRtyanniva prItyA lakSyate smAzuzukSaNiH // 561 // samantAdantayannAnAhetibhiH subhaTAn raNe / dhanaMjaya iva svairaM valgati sma dhanaMjayaH // 562 // iti ploSaccamUmastraM brAhmaNA'streNa tajjavAt / dhyAneneva muniH karma zamaM ninye kapidhvajaH // 563 // tejasIvAntare sAkSAdutsAha iva dehiniH / aGginIva jaye tasminnapyastre kSayamIyuSi // 564 // grahagrasta ivopAttasarvasva iva dasyubhiH / azvatthAmA ciraM tasthau khedamedasvimAnasaH // 565 // yugmam / vIkSya visphUrtiluNTAko kaiTabhArikirITinau / tAmyati smAdhikaM drauNi: phaNIvAgadamAntrikaiH // 566 / / tataH krodhena dhUmAyamAnamAnasamAkulam / devatA kAcidAkAze tamavocattirohitA // 567 / / kimevaM khidyase krodhAdandhaMbhUSNurdvijottama ! / devA api tayojiSNu-kRSNayorna prabhUSNavaH // 568 // prAci janmanyamUbhyAM hi tepe kimapi tattapaH / yenAbhUtAmimau lokavijitvarabhujorjitau // 569 // devatAyAstayA vAcA droNasUnurajAyata / phAlabhraSTo yathA dvIpI yathA kRttakara: karI // 570 / / atha drauNAyanerenAmabhilakSya vilakSyatAm / devo bhAsAmadhIzAnaH khedeneva tirodadhe // 571 // tato dvAdazayAmena raNenoccaiH kRtazrame / ubhe api bale svaM svaM skandhAvAramupeyatuH // 572 // atha droNe hate karNamAzAvallimahIruham / Adhipatye patAkinyAH kauravendro'bhyaSiJcata // 573 // 15 25 1. agniH / 2. vAruNAstreNa pratyantara0 / 3. sUryaH /
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ [565 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] tathA snehamayazcakre'bhiSekaH kurubhUbhujA / zauNDIrimAnalastasya yathA'bhyadhikamajvalat // 574 // tena vIrakirITena saGgarAya gamiSyatA / pravartyante sma dAnAni yAcakebhyo yathAruci // 575 // kAmaM pravarSatyetasmiJjImUta iva nUtane / AzcaryamabhavannathitaDAgAH kamalAkulAH // 576 // zauNDIrakuJjare tasmiMstadAnIM dAnazAlini / madaM sapadi ke nAma nAtyajan paravAraNAH ? // 577 // bandinazca dvijendrAzca varNaprAdhAnyazAlinaH / tasmindAtari yAnti sma drAksvavarNapradhAnatAm // 578 // mAhendrIva mahAsenamenamagre vidhAya sA / kauravIyA camUH prAtaH saGgarotsaGgamAgamat // 579 // saritpUra ivAmbhodhau karNavaitAlikadhvanau / nilInAtmA raNAtodyanAdaH sannapyasannabhUt // 580 // vIrottaMsaM purodhAya tameva drupadAtmajam / pANDavA api sAnIkAH samIkamupatasthire // 581 // yuddhAntaraM diganteSu sUtrayanti pratisvanaiH / raNatUryANyatADyanta patAkinyordvayorapi // 582 // pUrvAparamarunnunnAstaraGgA iva nIradheH / ubhaye'pi bhaTAH svairaM milanti sma paramparam // 583 // bhAnti sma khaDgAH keSAJcidvirodhirudhirAGkitAH / lAJchitA iva vIrazrIpAdAlaktakabindubhiH // 584 // kasmiMzcitsumanovRSTirapsarobhiramucyata / papAta punaranyasminsamIraNasamIritA // 585 // dantidantaprahArotthasphuliGgapaTalacchalAt / / dviTpratApaM bhRzaM pItaM keSAJcidasayo'mucan // 586 / / 1. parAkramAgniH / 2. kArtikasvAminam /
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // raktakuTTimitAM bhUmiM dantinAM dantamauktikaiH / kecidAninyire tArAsArasandhyAvarazriyam // 587 // kazcidAyAtamullUya karIzvarakaraM raNe / kautukAtkaravAlasya kozatAmanayatkSaNam // 588 // khar3agAghAtocchaladdantimauktikagrahaNAkulAH / cakAra suciraM kazcidvyomni vyomacarastriyaH // 589 / / bhUrizo vIrasaMhAraM sUtrayanpatriNAM gaNaiH / rAdheyo yuddhamAdhatta dhanurveda ivAGgavAn // 590 // divi karNasya kANDAnAM maNDale maNDapatyapi / citraM vicchAyatA vairivIreSu dadRze bhRzam // 591 // kArmukasya guNo jajJe karNakarNAntasaGgamI / labhante sma punaH prauDhapakSA lakSANi mArgaNAH // 592 // saMhartumudyate'pyevaM tasmin vizvaM dviSadbalam / duHzAsano'nyato'dhAvad vajravatpralayAmbude // 593 // sarvataH sattvasarvasvaM kSundAnaH sa madoddhataH / jagAhe pANDavAnIkaM nAkadantIva mAnasam // 594 // khaNDitAstasya kANDaughaiH zUrA api zarA api / saGgare cakrire bhUyo na zarAsanasaGgamam // 595 // citraM tasya dviSadvargazAyakairapi sAyakaiH / dviSAM jAgarayAJcakre bhayodrekaH paro raNe // 596 / / sainyaM sarvAGgamAkrAman viSavega iva kSaNAt / saiSa jAGgalikeneva ruddhaH kirmIsvairiNA // 597 // dhanu:keMkAranirmagnadhvajinItumuladhvaniH / tayorAsIjjagaddattaDamaraH samaro mahAn // 598 // kaGkapatrAstayozcitramapatannitaretaram / dharmajaM kauravendraM ca kintu vivyathiretarAm // 599 // 1. chittvA / 2. maNDapavadAcarati sati / 3. bhImeNa / 15 20 25
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] [567 kRSNAkezAMzukAkRSTismRtidharmartunartanaiH / kAmaM kallolayAJcakre bhImakrodhamahAmbudhiH // 600 // Ujitena samaM bhImaH zarairunmathya sArathim / dauHzAsanamathAbhAGkSIdrathaM saha manorathaiH // 601 // uttIryAtha rathAd bhImaH preSitAsiM ruSA puraH / duHzAsanaM samAkramya bhujAbhyAM bhUmimAnayat // 602 // avocata ca re karmacaNDAla ! malinAzaya ! / durAtman kurubhUpAlagotrahAlAhaladrumaH ! // 603 // adharmaikamaya ! kSatrajAtipUrNendulAJchana ! / akIrtikandalImUlakanda ! durnayazevadhe ! // 604 // draupadIprasabhAkRSTipAMsuvRSTirajasvalaH ! / sa tvadIyo bhujaH ko'yaM nanu samprati darzaya // 605 // tribhirvizeSakam / ityudIrya bhujenAdyaM vairaprasavazAkhinam / dauHzAsanaM bhujaM bhImaH samUlamudamUlayat // 606 / / tanmUlotthairasRbindusaMdohairaGgasaGgibhiH / nirvavau nitarAM bhImo jitalohitacandanaiH // 607 / / roSabhImamukhe bhIme duHzAsanamaruntudam / khaNDIkurvati dattAraM pratikAramiva dvipe // 608 // sarvasmin vidrute trAsAtsainye tatpAMzuvAsasA / bhiyeva dyaurapi channadinezavadanA'bhavat // 609 // yugmam / didIpe nitarAM bhImastIrNasaGgarasAgaraH / klezAkUpArapArINa iva yogIndrapuGgavaH // 610 // zaGke nAkivimAnAnAM militAnAM kutUhalAt / preritaH paunaruktyena yayau vyomAntamaMzumAn // 611 // niSiddhe raNasaMrambhe tato'dhikRtapUruSaiH / varUthinyAvubhe svaM svaM sannivezamagacchatAm // 612 // 15 20 1. parAkrameNa /
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 568] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // duHzAsanavadhAdhAnasubhagambhAvukAgamam / / netrAbhyAM draupadI bhImaM durAdAyAntamApapau // 613 // bhImo'pyabhyetya pAJcAlImAliGgya kabarI spRzan / duHzAsanavadhodantamAnandena nyavedayat // 614 // sA'pi vijJAtaniHzeSavRttAntA'pi paricchadAt / zRNvatI vallabhAdbhUyaH kAmapyAgAddazAM parAm // 615 // rAdheyo'pi vibhAvaryAM skandhAvAramupeyivAn / dhArtarASTramabhASiSTa kaniSThavadhaduHkhitam // 616 / / rAjannarjuna evAsti pANDavIye bale ziraH / chinne tasminnazeSaM tallapsyate zavakalpatAm // 617 // prathamaivAhutiH so'pi mAmake bANapAvake / kiM punaH ? samare sUtamukhamAlokate jayaH // 618 // pArthasya sarvakarmINaH sa sArathirudAradhIH / vartate me punaH kazcitsArathirna tathAvidhaH // 619 // tanme mAtalinA tulyaM zalyamarpaya sArathim / / hatvA'rjunaM yathA bandhuzokamunmUlayAmi te // 620 // tato marendramAhUya gauravAt kauravAdhipaH / sArathyamarthayAJcakre campezasya kRtAJjaliH // 621 // zalyo'vocat kimaucityavandhyamityabhidhIyate ? / kva rAjanyakulIno'haM sUtasUtirasau kva ca ? // 622 // kiM nAma na trape kAmamasyAhaM sArathIbhavan ? / kAkole kalahaMsasya dAsyaM hAsyaM na kiM bhavet ? // 623 // kauravendrastato'vAdIdidaM madreza mA vada / Ature hi suddhAcAmaucitI na vicAryate // 624 // dhIrAH kArye hi mitrANAmakRtyamapi kurvate / mitrakAryaM vicArazca naikatra khalu khelataH // 625 // 15 25 1. sArathiputraH /
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ [569 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] tattvamicchasi yadyasminsaMparAye jayaM mama / tadUrIkuru karNasya sArathyaM samarAjire // 626 // iti dAkSiNyamatyantamAnItaH kurubhUbhujA / smRtapUrvI ca mAdreyau pratyUrIkRtamAtmanaH // 627 // zalyo'bravItkariSye'hametattarhi bhavadvacaH / kintu karNena soDhavyaH svairajalpo raNe mama // 628 // yugmam / girA'tha kurunAthasya vacastanmadrabhUpateH / aGgIcakre'GgabhUpAlaH kAlajJA hi manISiNaH // 629 // pratijajJe ca cetprAtaH kAzyapImakapidhvajAm / / na karomi tadA nUnaM havyavAhaM vizAmyaham // 630 // athodagAtprage bhAnustimirAnIkamantayan / tatprahAravaNodgIrNaiH zoNitairiva zoNitaH // 631 // paro vidhAya rAdheyaM tataste zalyasArathim / AyayuH sajjitakrUravAraNaM kauravA raNam // 632 // rAjahaMsakRtottaMsA puNDarIkaughamaNDitA / samitsImAM samAgacchat pANDavIyA'pi vAhinI // 633 // gambhIravIrasaMrambhasambhrAntabhuvanatrayaH / valgati sma tato bANadhoraNIbhISaNo raNaH // 634 // niSkrAmanti sma keSAJcidiSavazca zarAsanAt / prANAzca prativIrANAM spardhayeva zarIrataH // 635 // viteruH phalamasmabhyaM karmaNyavihite'pyamI / iti prItA ivAnyeSAM zarAH kiM kiM na tenire // 636 // dantAndantAvalendrANAmasinA kazcidacchinat / asAvapi tatazchinne ninye tAneva zastratAm // 637 // vIraprahAramUrchAlacetasaH patitA api / huMcakrire ciraM zUnyakSiptakaukSeyakAH pare // 638 // 1. nakulasahadevau / 2. zarAgrabhAgam / 3. khaDne / 4. zUnyapradeze kSiptakhaDgAH /
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 570 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // kva re pArtha ? kva re pArtha ? iti jalpantamuccakaiH / sadhairyamatha rAdheyamabhyadhAnmadrabhUpatiH // 639 // mUrdhni karNa ! na karNau te hRdaye na vivekitA / nAntarAtmani caitanyamiti me manyate matiH // 640 // yatpratijJAmakArSIstvamAtmanInetarAmimAm / yathA dorvikramairmAdyannadya vadhyo mayA'rjunaH ||641 // kiM nAma so'pi ko'pyasti ? yena jIyate so'rjunaH / narakaNThIrave kuNThIbhavanti bhuvanAnyapi // 642 // yattvamapyAcaraH krAntaH zarairetasya gograhe / anISatkaramatyantaM tadvaktumapi mAdRzaiH // 643 // tvAM vidhUya yudhi krodhAd gAndhAreyaM babandha yaH / so'pyasmin vinayAddhatte gandharvendro'tikharvatAm // 644 // tamadyAhvayamAnastvamarjunaM kiM na lajjase ? | viparyasyanti gnedIyomRtyUnAM matayo'thavA // 645 // atha prAdurbhavatkopakampazcampezvaro'bravIt / madrANAM mlecchavRttInAmanurUpamidaM vacaH // 646 // parametarhi te kiJcidantaraM darzayiSyate / cetkuNDalitakodaNDaH puro vIkSiSyate'rjunaH ||647 // zalyenAbhidadhe zIrSacchedAdarvAk kirITinam / samyaG na jJAsyase karNa ! pazya pazya purastataH // 648|| pArthaH so'yaM rathArUDhaH kRSNasUtaH kapidhvajaH / abhyeti nighnansainyAnAM dhyAnavahnirivainasAm // 649 // ityAkarNya giraM karNaH kIrtitAM madrabhUbhujA / krodhadhUmAyitasvAntaH kSaNaM tUSNIkatAmadhAt // 650 // zarairvarSandadhAve'tha rAdheyo'nu dhanaMjayam / virokairanu bhUrlokaM kalpAntadyutimAniva // 651 // 1. Atmano'hitAm / 2. atinamratAm / 3. samIpasthamRtyunAm / 4. kiraNaiH /
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ [571 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] mArge sa mArgaNairvIrAnsaMjahAra sahasrazaH / taraGgairnUtanaH prAvRDnadIraya iva drumAn // 652 // pratyaicchadurumAtsaryaM tamAyAntaM tapaHsutaH / saridoghamivodvIcirApatantaM mahAhUdaH // 653 // nirbharAsRgbharodgArakAtarIkRtakhecaraH / AsIttayoH zarAsAravyAptavyomAGgaNo raNaH // 654 / / mA smAnyo'nyamimau kruddhau nirIkSetAmiti dhruvam / zarAH zailIbhavanti sma chinnAstAbhyAM mitho'ntare // 655 // muSTiranyo'nyanirmuktaiH sAyakairiva kIlitaH / eka eva tayorvIkSAJcakre karNAntamAgataH // 656 // patribhistvabhito'pyastravidyayeva vinirmitaiH / gaganaM ca digantAzca tirayAJcakriretarAm // 657 // tayorbANavraNodagIrNo reje rudhiranirbharaH / / niryannaGgeSvaparyAptaH kopajanmeva zoNimA // 658 // yugmam / yugAntAzanidezIyaiH kramAtkarNazilImukhaiH / kAmaM loka ivAkAri tapasaHsUnurAkulaH // 659 // tUNAdAttaM na saMdhAtumAkraSTuM ca na saMhatam / na cAkRSTaM zaraM moktumIzvaro'bhUd yudhiSThiraH // 660 // kevalaM karNanirmuktamArgaNavraNazoNitaiH / bhImAgrajo babhArAGgaM jitapuSpitakiMzukam // 661 // taM karNena tathA mathyamAnamAlokya kezavaH / spaSTAkSepairabhASiSTa vacobhiH kapiketanam // 662 // dhik te kodaNDapANDityaM dhik ca dordaNDacaNDatAm / dhig dhik zauNDIramAnitvaM dhig dhik te puruSavratam // 663 // akhaNDabhujadaNDasya pazyato yasya vairibhiH / jyeSThabandhuH kimapyevaM prApyate prANasaMzayam // 664 // 15 20 25 1. arudhat / 2. pralayAgnisadRzaiH /
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 572] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // nyastapUrvI dhanurvidyAmAtmano'pyadhikAM tvayi / adyendrasadasi droNo gururlajjiSyate dhruvam // 665 // bhRzaM paJcottare pautrazate'pi tvayi vatsalaH / / adya bhISmastrapAmuccairmumukSurapi vakSyati // 666 / / lokena samarAlokavilInahRdayasya te / sArathyaM prathayan pArtha ! hasiSye'hamapi sphuTam // 667 // tvatpade hanta kuntI cetkanyAM kAJcidasoSyata / tatastasyAH patirnUnamarakSiSyat tapaHsutam // 668 // ityAdyambhojanAbhena tarjito muhurarjunaH / dhAvati smAnurAdheyamamarSa iva mUrtimAn // 669 / / sa dhAvan vRSasenena rAdheyatanujanmanA / kSaNaM mArgadrumeNeva sindhuraH pratyarudhyata // 670 // abhimanyuvadhasmRtyA taraGgitarayo'rjunaH / / tUlazailamivAkRcchrAttaM mamantha mahAbalaH // 671 // tadIyavadhanirbhinnacetAstyaktvA tapaHsutam / rAdhAsUnuradhAviSTa spaSTakopo'nu phAlgunam // 672 // tasmin vismApitAzeSavizve do:stambhajRmbhitaiH / Agacchati javAcchauriravocat savyasAcinam // 673 // pArtha ! nanveti rAdheyaH zvetAzvaH zalyasArathiH / nAgakakSAdhvajaH sAkSAdiva vIro rasaH puraH // 674 // AjanmakArmukAbhyAsatAratamyaM dvayorapi / idAnIM yuvayorjanyadakSayorlakSayiSyate // 675 // mA punaH siMhikAsUnukrAntasyeva vivasvataH / karNaruddhasya tejaste samastamapi gAt kvacit // 676 // ityudIrya mukundena vacasA savyasAcinaH / noditAzvo rathaH karNarathaM pratyacalajjavAt // 677|| 15 20 25 1. kakSA-vastram / 2. yuddhadakSayoH /
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ [573 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] sammukhInau tadA'nyo'nyaM dhanvinau tau ruSA'ruNau / vAsarAdau tuSArAMzubhAskarAviva rejatuH // 678 // kiGkiNIjAlavAcAlau viloladhvajapallavau / AhvAsAtAmivAnyo'nyaM rathAvapi tayostadA // 679 // tAvubhAvanurUpArilAbhalambhitasammadau / abhUtAmuccaromAJcatruTatkaJcukabandhanau // 680 // samparAyarasodrekAdullasanmaulikuntalaH / rAdheyo'thAbhyadhAtkrodhapATalAkSaH kirITinam // 681 // : arjuna ! drutameohi mA sma mantharatAM gamaH / ojasvI khalu vIrANAM kavInAM ca padakramaH // 682 // pravIrAnaparAnnityaM nighnatAM te patattriNAm / abhyAso'bhUdiyatkAlaM tatphalaistvadya bhAvitA // 683 // tvAmahatvA jagatyekavIraMmanyamanAratam / kaSitAnekavIro'pi na prIye'haM nijaujasA // 684 // nirdagdhanikhilakSoNIruhapakSo'pi lakSazaH / ko nAma dahano hanta mahIdharamanirdahan // 685 // tadasti tava cetkiJcidUrjitaM bhujadaNDayoH / tatkuNDalaya kodaNDaM nanveSa na bhaviSyasi // 686 / / bhAradvAjaM guruM kintu mA sma taM hanta lajjaya / nyAsIcakre mudA yena kArmukopaniSattvayi // 687 // bhagnorvIzadrumaughasya vIrakuJjaramAninaH / zauNDIryadantabhaGgAya bhavato'dyAsmi bhUmibhRt // 688 // matpratApayugAntArkastvabAhumahimArNavam / nipIyAdya kulaM pANDovizvaM nirdagdhumIhate // 689 // mahItalamidaM pANDusutAnutpATya kaNTakAn / adya kauravakIrtInAM susaJcAraM karomyaham // 690 // ityahaGkArajhaGkArigiramagAvanIzvaram / sauSThavottiSThaduddAmaromAJco'vocadarjunaH // 691 //
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // rAdheya ! vIradhaureyaH ko vinA tvAM jagatyapi / Rte mihiramanyo'sti yadi vA na divAkaraH // 692 // kintu nAtmaguNaH sadbhirAtmanaiva prakAzyate / kriyaiva khalu kartavyA guNavaitAlikI janaiH // 693 // viSapramoSa evoccairvakti gArutmataM maNim / / nigadatyudayaM dhvAntadhvaMsa eva vivasvataH // 694 // tattvayA madvadhAyaiva janmaprabhRti sambhRtam / yajjagatritayAmodi kArmukAbhyAsapATavam // 695 // drutamiSvAsamAkRSya tadadya prakaTIkuru / zauNDIrANAM hi zauNDIryaM doSNorvasati no giri // 696 // yugmam / kintvavazyaM vacasyeva paryAptatvAtparAkramaH / bhujastambheSu vIrANAM svalpa eva vijRmbhate // 697 / / ityudIrayati zreSThaM sauSThavaM savyasAcini / kAlapRSThe bhaTapraSTho rAdheyaH saMdadhe zaram // 698 // jumbhamANaguNaH zazvadvizvakarNAntasImani / kRSTvA cApaguNaM karNaH svakarNAbhyarNamAnayat // 699 / / tadAkarSabhavatkrUra-kArakapaTAdabhUt / sATTahAsa iveSvAsaH saGgarotsavaharSulaH // 700 // kalayAmAsa karNasya muSTiH karNAntasaGgataH / vikAsavikalottaMsasarasIruhavibhramam // 701 // nIrAdivormayaH sindhobimbAdiva raveH karAH / kArmukAdatha karNasya krAmanti sma zilImukhAH // 702 // azrAntasaMhitAzeSasaGgrAmajayavAsane / zarAsane zanaiH pArtho'pyavandhyaM saMdadhe zaram // 703 // jIvitavyAzayA sArdhaM samagrakurubhUbhujAm / AcakarSa jagajjiSNurjiSNuriSvAsaziJjinIm // 704 // 1. sUryam / 2. guNaprazaMsAkArI / 3. viSanAza / 4. vIrA pratitrayapAThaH / 5. vikalaM 15 20 vyAptam /
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ [575 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] sammukhasyApyasau yuddhe jagrAha guNameva me / pRthAsUnoH suvaMzotthamitIva dhanurAnamat // 705 // etaitatrijagallokAH ! pazyatArjunado:kalAm / ityuvAceva gANDIvaM sphAravisphArakaitavAt // 706 // karNottaMsIbhavatpANipANijadyutikandalaiH / kodaNDamaNDanaM prApadiSureko'pyanekatAm // 707 / / jiSNorunmucya nArAcamUrvIbhUtAGgaliH karaH / vizvavizvaikadhanvitvakIrtihasta ivAbabhau // 708 // kvApi sthemAnamanyasya na vyaloki tvayA vinA / itIvAsphAlayatprItA prakoSThaM tasya ziJjinI // 709 / / stheyasImiva tau muSTiM bibhratAvaparAmapi / alakSyAgrasaMdhAnau citrasthAviva rejatuH // 710 // bhuvanAdvaitadhanvitvakIrtikolAhalairiva / Akramyate sma dikcakraM ziJjinIziJjitaistayoH // 711 // vibhAvya raNasaMrambhaM mA sma mUrcchannimAH striyaH / itIva taccharavAtaiH paritastarire dizaH // 712 // kurvantaH pratipakSeNa kRtasya dviguNaM kSaNAt / prathante sma mithaH spardhagAthakA iva taccharAH // 713 // avadAneSu tanmUni vimuktAH svarvadhUgaNaiH / anyo'nyasya srajaH kANDamaNDapena na sehire // 714 // tAvubhAvapyazobhetAM zoNitAbhyaktavigrahau / sphuTAnurAgairvIrazrIkaTAkSaizchuritA viva // 15 // bhUyiSThabhUjasaMbhAraduHsahaprasarAstataH / tUrNamaurNaviSuH karNamArgaNazreNayo'mbaram // 716 / / na rathyA na ratho nApi sArathirna ca ketanaH / na dehamapi pArthasya dadRze tattirohitam // 717 // 1. pANija: nakhaH / 2. parAvapi-pratidvaye / 3. parAkrameSu / 4. saMbhAra:-parAkramaH /
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 576] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // rAdheyasyAtha tAM bANadhoraNI dhUmarImiva / zarAH karA ivoSNAMzormuSNanti sma kirITinaH // 718 // phAlgune valgati svairaM patripatraughazAlini / babhUva cchiduracchAyaH kAmaM karNamahIruhaH // 719 // mandIbhUte'tha karNasya zarazaiziramArute / bANadakSiNavAte ca sphUrjatyadhikamArjune // 720 // kauravAH paritaH kundA ivAsumanaso'bhavan / vikAzaM cAgamannuccaizcampakA iva pANDavAH // 721 // yugmam / andhIbhUSNuratho jiSNumArgaNairaGgabhUpatiH / atrasnurastramAheyaM mahIyaH samajUhavat // 722 // pyadhIyanta taDiddaNDamaNDitAbdaviDambibhiH / viSajvAlAkarAlAsyairdandazUkairdizastataH // 723 // babhuLalacchalAtsaptasaptisauptikahetave / sambhUyevAgatAH sarvazarvarItimirormayaH // 724 // yugmam / bhujaGgajaladaiH sadyaH pIte tapanatejasi / tatphaNAmaNayo jyotiriGgaNA iva rejire // 725 // sarpasantamase tasmindyAvAbhUmipidhAyini / subhadrAbharturAsyenduH zuzubhe'bhinavodayaH // 726 // kAdraveyairupadrotumanobhirabhito'rjunam / sambhramAdabhrami svairaM sAkSAdApaTairiva // 727 // tAnmurArAtirAlokya trailokyaikabhayaGkarAn / gANDIvadhanvino bandhazaGkAtaGkAkulo'bhavat // 728 / / athAheyAstrasaMhArahetave tArkSyadaivatam / / kArmukesAyakaM sadyaH saMdadhe ca dhanaMjayaH // 729 // jagmuzca kvApi nirnAma te bhujaGgamapuGgavAH / durnItihatavRttInAmasAdhUnAmivodayAH // 730 // 1. sArpam / 2. sUryeNa saha rAtriyuddhanimittam / 3. khadyotAH / 4. khadyotAH / 5. Apada eva bhaTAsteH / 15 25
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] rAdheyasya tatazcetaH praviSTa iva viSTapam / ujjhAmAsa tamastomaH pANDavAMzca bhayodayaH // 731 // sAkSAdiva jaye tasminnastre vilayamIyuSi / ghaTotkacavadhAdAptavatyAM zaktau ca riktatAm // 732|| nizcikAyAtmanaH kAyavyayaM karNaH kapidhvajAt / rAjyabhaGgaM kurUNAM ca pANDavAnAM ca sampadam // 733|| (yugmam) atha sarvAbhisAreNa zarANAmanaNUrjitaH / mRtyumevorarIkRtya sa yoddhumupacakrame // 734 || ekAzrayamasaMdehajayalakSmInirIkSitaH / babhUva bhImaH samarastataH karNakirITinoH // 735 // vyomni vaimAnikairdikSu diggajairbhUvi bhUcaraiH / ucchalattaccharavrAtabhItyA dUreNa dudruve // 736 // kalpAntacalitodanvannIranirghoSabhISaNaH / bhayasambhrAntayorAsIdvAhinyostumulo mahAn // 737 // vAhlIkaiH kvacidAsphAlya kolAhalapalAyitaiH / babhaJjire rathAH sAkaM rathikAnAM manorathaiH // 738 // nIcairmArgadruzAkhAbhiH paryastakuthakaitanAH / ibhAH praNezurjhampAbhirnazyadAdhoraNA raNAt // 739 // karNa - phAlgunayoravAnpunarmadreza kezavau / dhArayAJcakratuH samyaksArathyakalayA balAt // 740 // sarvasminnapyanIke'tha vidrute vIrakuJjarau / restauraNAsaktAvaTavyAmiva kuJjarau ||741 || athaivaM raNasaMrambhe karNasyAcakranAbhitaH / maGkSu dharma ivAnItau nirmamajja rathaH kSitau // 742 // kalAkalpena zalyena preritA api vAjinaH / nezate sma tamuddhartuM vivekamiva durdhiyaH // 743 // 1. vAhlIkadezajairazvaiH / 2. cakranAbhiparyantam / [ 577 5 10 151 20 25
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // zyAmalimnA'dhivakvendu vailakSyeNAdhimAnasam / mandimnA cAdhidordaNDaM karNasyAkriyatAspadam // 744 // so'tha svayamavAtAriruddidhIpurvarUthinam / uccairutsAhamArohattadAnImarjunaH punaH // 745 // tataH pallavitaprANaM bANadhoraNivarSiNam / karNo'bhyadhatta bIbhatsumISadainyakirA girA // 746 / / kSatriyakSiptamakSatramidamarjuna ! mA kRthAH / na khalvayudhyamAneSu prahAraH satyazAlinAm // 747 // kSAtraM dharmamimaM vIra ! yadi tvamapi lumpasi / tadAnImaparitrANaH kutrAyamavatiSThatAm ? // 748 // tanmuhUrtaM pratIkSasva mA mucaH sutarAM zarAn / uddharAmi dharAmagnamahaM yAvadimaM ratham // 749 / / tamevaM kRpaNAlApamalapan madrabhUpatiH / rAdheya ! na bhavAnsUtakulaM hiyamalambhayat // 750 // kSatriyaH ka iva prANasaMdehe'pi mahIyasi / vacastvamiva zatrUNAM puro dInamudIrayet // 51 // durdhIduryodhano nUnaM yena bhIruziromaNau / kRtA gomAyudezIye siMhasambhAvanA tvayi // 752 // na kauravyaH sa te mitraM manye mAnaikamandiram / vadasyevaM giraM dInAM yatpuraH paripanthinaH // 753 // iti zalyagirA zalyatulyayA galitaujasam / smitadhautAdharoddezaH kezavaH karNamabravIt // 754 // rAdheya ! dharmasarvasvaM tvAM vinA bata vetti kaH? / zaGke smRtirahasyAni sphAyante tvayi samprati // 755 / / abhimanyuvadhe kintu vismRtAnyeva tAni te / / sarvaiH sambhUya yuSmAbhiryadekaH sa tadA hataH // 756 / / 1. mandatvena / 2. kSatriyeNAnaGgIkRtam / 3. satva0 pratyantare0 / 4. mRgasadRze / 15 25
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ [579 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] yadi vAtmavipadyuccairddharmatattvavidaH khalAH / parApadi tu dharmasya visRjanti jalAJjalim // 757 // sotprAsamityupAlabhya rAdheyaM garuDadhvajaH / tagirA mantharIbhUtabhujamarjunamabhyadhAt // 758 // arjunArjuna ! kiM nAma nArAcAnna vimuJcasi ? / kRpA kautuskutIyaM te dviSatyasminsutadruhi ? // 759 // bhUyo hi rathamArUDhaH so'yamatyantadurjayaH / jIyate kesarI kena kandarAntarasaJcaraH ? // 760 // na cAkSatramidaM kiJcittava dharmavyatikramaH / virodhI balavAnrandhre hantavyo hi jayaiSibhiH // 761 // iti viSNugirA jiSNuH punarapyAttadhanvanaH / kSiprameva kSurapreNa rAdheyasyAharacchiraH // 762 // unmIlatkuNDalajyotirjaTAlaM tatsamucchalat / babhau campApatestejaH piNDIbhUtamivAntaram // 763 // ziro'dIyata mitrAya bandhubhyazca dharA mayA / iti karNakabandhena prItyeva nanRte tadA // 764 // udeti smAbhikaunteyabalamAnandacandramAH / mIlati sma ca tatkAlaM kauravAmbhojakAnanam // 765 // piNDitaiH pANDavAnIkaharSakolAhalomibhiH / nipIyante sma kauravyasainikAkrandakandalAH // 766 // viyatyutpatitaM vIkSya taccampAdhipateH ziraH / rAhutrasta ivAstAdrikAnane'vizadaMzumAn // 767 / / karNasya zirasaH karNakuNDale bhuvi 'petuSaH / Adatta mArutibimbe bhAsvato bhUgate iva // 768 // pUSNi cAstaM gate karNe nitarAmandhakAritAH / kauravAH zibiraM jagmurmandamandapadakramam // 769 // 1. sopahAsam / 2. patitasya /
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // pANDavAH punaratyantamuddayotivadanendavaH / skandhAvAraM yayuH svairaM saJcAracaturAjrayaH // 770 // kuNDalAbhyAM tathaitAbhyAmabhyarcya caraNadvayIm / te rAdheyavadhaprItAH praNemustatra mAtaram // 771 // te ni:saMdehamAtmIye pratyabhijJAya kuNDale / akasmAnmuhuruSNoSNAH sA vavarSAzruvipuSaH // 772 // tAmavAdIdajAtAri: kaSTamAnandaparvaNi / mAtaH keyamakANDe'pi zokasaGkalatA tava ? // 773 // nanvadya phAlgunAgastyagraste karNamahArNave / jayadvIpamabhUdevi ! tvatsutairISadAsadam // 774 // tattvayA''kasmikIbhiH kiM kaSTAbhirbASpavRSTibhiH / mukhAmbhojavikAzazrIrAsmAkIyaM vilupyate ? // 775 // athovAca sutAn kuntI manyunA gadgadAkSaram / vatsAH kiM nAma vo'dyAhaM mandabhAgyA nivedaye ? // 776 // karNo hi pANDudevasya tejasAmAdyakandalaH / sodaro bhavatAM bandhuH sindhuraujityavAriNaH // 777 // kintu hetoH kuto'pyAzu jAtamAtro'pyasau mayA / kuNDalAbhyAM kilaitAbhyAM sanAthIkRtya tatyaje // 778 // heturmAtaH sa ko nAma ? sutaM yenainamatyajaH / iti vismeracetobhiH pANDujanmabhirIrite // 779 / / strIsvabhAvabhuvA kuntyAM hiyA tUSNIkatAjuSi / vRttAntamakhilaM karNe kathayAmAsa kezavaH // 780 // yugmam / bandhUcchedasmaratkhedAH pANDavAH punarabhyadhuH / AH kRSNa ! na tvamapyevamiyatkAlamacIkathaH // 781 // kAritAH kiM vayaM hanta bhrAtRhatyAmimAM tvayA ? / kva nAma pAtakasyAsya vizuddhirbhavitA'dya naH ? // 782 // 15. 20 25 1. saukaryeNa prAptam / 2. zokena /
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ [581 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] ityAtahRdayAnbandhuhatyayA pANDunandanAn / sabhrUbhaGgamabhASiSTa vispaSTaM viSTarazravAH // 783 // vRthA tAmyatha kiM nAma kArye'muSminnakalmaSe ? / jighAMsantaM jidhAMsIyAditi dharmo hi doSmatAm // 784 // kiM ca yAtena dUtyAya tadAnIM hAstine mayA / kiJcidAvedya vRttAntamevaM karNo'bhyadhIyata // 785 // tataH karNa ! tavedAnIM yuktA sodaryasaGgatiH / sevituM na tu yujyante kuravastadvirodhinaH // 786 // so'pyUce taM hare ! nAhaM moktumarhAmi kauravam / karNaH karNa iti khyAtiM yena nIto'smi sarvataH // 787 // puruSeSu na rekhA'pi sAdhubhistasya dIyate / yaH snigdhamadavIyasyAM mitramApadi muJcati // 788 // pazya mitraM marIcInAmuparAge vimuJcatAm / gIyate khalu vidvadbhiH puMstvameva na kevalam // 789 // kauravyasya tataH kArye tyAjyAH khalu mayA'savaH / kiM punaH phAlgunAdanyaM haniSyAmi na bandhuSu // 790 // iti vairAyamANaM taM vinizcityArjune mayA / vaktumiSTo'pi yuSmabhyaM nodanto'yamakathyata // 791 // jJAte'sminnarjuno bandhusnehaviklavatAM gataH / yadi karNena hanyeta tadbhavet kiM hi maGgalam ? // 792 // ityAkarNya giraM zAGgapANerbASpAyitekSaNAH / pANDavAzcakrire sarvaM rAdheyasyaurdhvadehikam // 793 // yAvattiSThanti te stokazAntazokabharAstadA / tAvatprauDhaprabhAjAlakSAlitakSaNadAmalAn // 794 // AtapatrAyitasphArasphaTAmaNDalamaNDitAn / kAzcidAlokayAJcakrudivyamUrtidharAnpuraH // 795 // yugmam / 1. samIpasthAyAm /
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // paJcAGgacumbitakSoNitalairAnamya taistataH / vijJApitastapaHsUnuH kuDmalIkRtapANibhiH // 796 // deva ! divye purA tasminpannagendrasarovare / vipriyaM yairvitene vaste vayaM pavanAzanAH // 797 // tadA sahAyakaM yAvatkarNayuddhe kirITinaH / ruSA vAritavAndvAramasmAkamuragaprabhuH // 798 // tadadya kRtamasmAbhiH sAhAyyaM sitavAjinaH / majjayadbhiH kSitau cakradvayaM karNavarUthinaH // 799 // hatvA ca saparIvAraM kauravendramasaMzayam / yUyaM bhaviSyatha prAtaH pArINAH pradhanAmbudheH // 800 // tadAdiza yathainaM vo jayodantasudhArasam / upAyanamupAdAya pazyAmaH pannagezvaram // 801 // dharmajo'pi yathaucityaM racitasvAgatakriyaH / bhImAdyairAdarAd dRSTAnAbhASya visasarja tAn // 802 / / itazca kauravaH karNaM karNadhAraM raNArNave / zocazibiramAgatya palyaGke'vAGmukho'patat // 803 // vilIna iva mUrchAla iva vyasurivAtha saH / na dadarza na zuzrAva na viveda ca kiJcana // 804 // tasmiJzokanipIte'bhUtkAmaM zokamayI camUH / / tamaHkavalite hyarke kiM mahI na tamomayI ? // 805 // mumUrccha kSaNamucchAsavikalo mukulekSaNaH / sorastADaM kSaNaM muktakaNThamuccai ruroda ca // 806 // nAmagrAhaM ca hA karNa ! karNeti vyalapatkSaNam / kSaNaM tasthau ca tUSNIkastadA duryodhanaH zucA // 807|| yugmam / itthaM navanavotthAnuzokormivivazIkRtam / vegAdAgatya sAkSepAM drauNirvANIM tamabravIt // 808 // 15 20 25 1. sarpAH / 2. yuddhasamudrasya /
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ [583 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] mahArAja ! sa nirvyAjazauNDIrimaguNaH kva te ? / kva te sattvaM ca tadvIra ! vajravisphUtijitvaram ? // 809 // so'vadhIritadhAtrIndhragarimA garimA kva te ? / kva te gAmbhIryamambhodhigarvasarvaMkaSaM ca tat ? // 810 // yadevamabaleva tvamuccakairAcita:2 zucA / muhurmUrcchasyatikrandasyatyantaM paridevase // 811 // tvAdRzAnapi zoko'yamAkramiSyati cedbalAt / calayiSyati zailendraM bAlastanmalayAnilaH // 812 // mahAnatha sahAyo me karNo'bhUditi zocasi / tava trailokyamallasya tadapyetattrapAkaram // 813 // yaccApakarSaNe vAmaM sahAyIkurute karam / tenApi trapate kAmaM zUrANAM dakSiNaH karaH // 814 // adyApi tvayi saGgrAmasImAnamadhitasthuSi / ravau divamiva dhvAntAH pANDaveyA na durjayAH // 815 / / AstAM tAvadbhavAn zalyo'pyatulyabhujavaibhavaH / khaNDane pANDuputrANAM janyamUrdhanyalaMtamAm // 816 / / prakSAlya paritaH zokAtaGkapaGkamimaM tataH / rAjan ! mandrendramevainaM senAnyaM kartumarhasi // 817 // iti drauNegirA sadyo ruceva ravisAratheH / mumoca sa zucaM kiJcijjIvaloka iva kSapAm // 818 // taM ca senAnyamAtene madracandraM jayecchayA / AzA hi dUraM dUrveva vilUnA'pi prarohati // 819 // kRtavarmakRpadrauNisaubalAdibalAnvitaH / agre kRtvA prage zalyaM kauravo raNamAgamat // 820 // unmUlya zalyamullAghamAdhAtuM jayamAtmanaH / .. kSetrakSoNimupAgacchad dharmajo'pi mahAbhujaH // 821 // 1. dhAtrIdhrA-rAjAnaH / 2. vyAptaH / 3. raNamUrdhani /
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // truTatsubhaTakaNThAsthiSThAtkAramurajadhvaniH / kabandhatANDavoccaNDastato'bhUtsaGgarotsavaH // 822 / / prANopadaMzamApIya ripUNAM zoNitAsavam / kSIbA iva luThanti sma kSitau tatra patatriNaH // 823 // gatvarairasubhiH krItaM kalpasthAsnu mayA yazaH / iti prItyeva kasyApi kabandho'nRtyadadbhutam // 824 // ujjRmbhamANapuMnAgasantAnarasapAyinaH / ullasatpakSasUtkArAH khelanti sma zilImukhAH // 825 // nUtanAtapasaMpRktanirjharAmbuviDambibhiH / . duArai rudhirodgAraiH ke'pi bhAnti sma bhUbhRtaH // 826 / / nirastanikhilArAtikulo'tha nakalo raNe / tatkAlaM kavalIcakre vairinAgAnanekazaH // 827 / / vizanto hRdayaM sadyo nakulasya zilImukhAH / vidviSAM mukhapadmAni mukulIcakrire'dbhutam // 828 // nakulasya zarAH kAmaM sehire na virodhibhiH / sAraGgavairiNaH pANijanmAna iva kuJjaraiH // 829 // tIvrapAtairiSuvrAtairnAkulairAkulIkRtAm / camUmAlokya madrezaH krodhAvezAdadhAvata // 830 // atyuddharaiH zaraistasya taraGgairiva nIradheH / nimnageva camUzcakre pANDavIyA parAGmukhI // 831 // kSundati kSatriyavyUhaM tatastasminniraGkaze / bhrakuTIbhaGgabhImAsyo harirUce tapaHsutam // 832 // yudhiSThira ! samIcInamucyase tvaM yudhiSThiraH / yadevaM ripuNA sainyaM hanyamAnamupekSase // 833 // puMsaH sthamA hi sausthitye guNatvamavalambate / pratyarthinyutthite kiM tu guNazcApAya cApalam // 834 // 15 20 25 1. siMhasya / 2. nakhAH / 3. sthiratA /
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ [585 trayodazAH sargaH / yuddhavarNanam // ] sindhurendrAH pare yUthaM yUthapasyeva pazyataH / piMSanti yadviSaH sainyaM nanviyaM te trapA parA // 835 // kraSTAsmi te sutaM zalyodarAditi giraM nijAm / evaM tiSThan sudeSNAgre kathaM satyAM kariSyasi ? // 836 // vadhotsuko'pi bIbhatsustvatsaGgaramanusmaran / kSundAne'pi camUM zalye bANazreNI na muJcati // 837 // tat jhagityutsRja sthairyamaurjityamurarIkuru / lambhaya prasabhaM zalyamenaM kInAzadAsatAm // 838 // ityacyutavacaSTaGkollikhitAtmA tapaHsutaH / pratijJAM madrabhUbharturAmadhyAhnAdvadhe vyadhAt // 839 // utkallolaM tataH zalyaM dharmabhUrbhujavaibhavAt / narmadAyAH parIvAhaM kArtavIrya ivArudhat // 840 / / ucchaladvANanirvANagIrvANanayanastataH / abhUtkRtajagaDDimbaDambaraH samarastayoH // 841 // vizvasaMhAribhiH kAlIkaTAkSairiva tatkSaNAt / vyAnaze nizitaioma tatkalamba-kadambakaiH // 842 / / stRNoti sma kSaNaM bANairlAghavollAghamuktibhiH / sarathyaM sarathaM dharmanandanaM madrabhUpatiH // 843 / / mumUrchAtha kramAcchindazalyabANamayaM tamaH / pragetana ivojhyoto yudhiSThirazarotkaraH // 844 // zalyatrANakRte dUrAddhAvanto'nyadharAdhavAH / bhAgyairiva vipatpUgAH phAlgunAdyairmamanthire // 845 // madhyaMdinadinAdhIzaH pazyaMstatsamarotsavam / / lakSyate sma tathA vyomni mandamandamivoccalan // 846 // yudhyamAnaM tato yatnAdgataM bANairajeyatAm / nihanti sma tapaHsUnuH zaktyA zalyamamoghayA // 847 // 1. nirvANaM nimIlitaM nizcalaM vA / 2. Dimba:-kalakaladhvani / 3. kalambaH-bANaH / 4. lAghavena zuddhaM mocanaM yeSAM taiH / 5. vavRdhe / 6. ApatsamUhAH /
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 586 ] 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam / vyAladantAvaleneva krodhAdandhambhaviSNunA / marudbhavApyabhidyanta bhUyAMso yudhi kauravAH ||848 // udyatpArthapratApAkhyabAlArkeNeva zoNitAH / prAvartantAbhitaH kumbhidvayasyo rudhirApagAH // 849 // kvacitkaraiH kvacitpAdaiH kvacidaGgaiH kvacinmukhaiH / AkIrNAGkA vidheH karmazAleva raNabhUrabhUt // 850 // zaGke tasyAM vizan raudyAM so'pyabhaiSIttadAntakaH / zvasanti sma ciraM kecidyadarAtihatA api // 851 // zastrAghAtocchalanmUrcchAnabhiSicyAbhito'mbubhiH / bhUyo'pi praguNIkurvankAJzcitsamarakelaye // 852 // pAyayaMzca payaH kAJzcicchuSkatAlUn pipAsayA / ikSudrAkSAdibhistyaktatApAnkAJcicca sUtrayan // 853 // nirbhatsryAbhimukhIkurvankAJcidbhItyA parAGmukhAn / tatra babhrAma nirbhIkaH sarvataH subhaTIjanaH // 854|| tribhirvizeSakam / athAzeSairnRpaiH sArdhaM sabalaiH saubalAdibhiH / uttasthe mAMsalasthAmA kauravANAmadhIzvaraH ||855 // pANDavIyAH kSaNaM prauDhakaTakA api bhUbhRtaH / saMhAramArutasyeva tasya vegaM na sehire // 856 // AsannAntastadA so'bhUtpANDavairapi duHsahaH / tApo hyaparanaidAghaH soDhuM kairnAma zakyate ? // 857 // tanvannakAlakalpAntabhrAnti trijagadaGginAm / saGgaro'bhUnmahAghoraH sainyayorubhayostataH // 858 // zakuniH kurubhUbhartuH kUTanATakasUtrabhRt / sahadevamathArautsInmahebhaH kalabhaM yathA // 859 // dyutIzadyutisaGkrAntyA tApitAniva vahninA / mAdreyamabhito raudrAnsa vavarSa zilImukhAn // 860 // 1. gajapramANA: / 2. vyAptamathyabhAgA /
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ [587 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] . edhobhiriva tairetaiH sAyakaiH svairapAtibhiH / didIpe sahadevasya nitarAmUjitAnalaH // 861 / / mAdreyastasya nArAcaiH kANDazreNIrakhaNDayat / / ambhodhara ivAmbhodhirdhvAlA devahavirbhujaH // 862 // samaM doHstambhasaMrambhaiH sAkaM kapaTapATavaiH / kSayamIyuH kSaNAdvANA gAndhArANAmadhIzituH // 863 // dIvyantaM samaradyUte tataH prANaiH paNIkRtaiH / mAneyo'kSairiva kSipraM kSuraprairjayati sma tam // 864 // kSuNNe'tha zakunau sAkSAccetasIva kuruprabhuH / ucchrasannapi bhastreva caitanyavikalo'bhavat // 865 // vIkSyAnIkamathAtmIyameyivadvizarArutAm / gAndhAreyo gatasthAmA jagAmAkulatAM tataH // 866 // atha sainyarathodbhUtaiH so'ndhakArapaTopamaiH / tirohitavapuH pAMzupUraiH svairamapAsarat // 867 / / na nAma zuzubhe zeSadvitrazauNDIramauktikam / tadA mauktikadAmeva tadanIkamanAyakam // 868 // kRpazca kRtavarmA ca droNabhUzca trayo'pyamI / dhArtarASTramapazyantaH kokA iva divAkaram // 869 // bibhrataH kAndizIkatvaM vicchAyavadanazriyaH / kAmaM gaveSayAmAsurviSaNNAstamitastataH // 870 // yugmam / bhrAmyanto dadRzuste'tha gAndhAreyapadAvalIm / saro vyAsasaro nAma yayustadanusArataH // 871 // ambhaH saMstabhya saMviSTaM tatra nizcitya kauravam / bhartRbhaktyA kSaNaM tasthustasya te sarasastaTe // 872 // athAvalokya dhUlIbhistaiH kadambitamambaram / kauravAnupadI pArthabalarAzirazakyata // 873 // 1. dAvAnalasya / 2. prAptam /
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // dRSTvA no'tra sthitaM pArthA'jJAsiSurmA sma kauravam / ityAlocya tiro'bhUvankvApi te tarugahvare // 874 // tasminsarasi vijJAya vanecaragirA tataH / praviSTaM kauravAdhIzamanvaguH pANDusUnavaH // 875 // tadaikAkSauhiNIzeSabalasambhArabhAsurAH / tiSThanti sma sutAH pANDozciramAvRtya tat saraH // 876 // tannIrasya tatastIramadhiSThAya yudhiSThiraH / spaSTamAmRSTamarmANaM vANImiti samAdade // 877 // duryodhana ! mudhA vIraM tvAM sma manyAvahe vayam / mRgendramatirasmAkaM 'pherave sphuTamasphurat // 878 // niSkalaGke kalaGko'bhUstvamevAsmatkule'khile / tvayaiva kaluSaM tAta dhRtarASTramahaH kRtam // 879 // ghAtayitvA samityevaM suhRtsambandhibAndhavAn / / yadidAnIM nijaprANatrANAyAmbhasi majjasi // 880 // magnasyApi jale kintu jIvitavyaM na te kvacit / muhUrto'pi gamI naitat sara: zoSayatAM hi naH // 881 // kvAdya te sa bhujAdarpastRNIkRtajagattrayaH ? / yenAvamatya naH sarvAMstvaM mahIM bhoktumaihathAH // 882 // yadyetAvadanAtmajJa ! tvamAsIma'tyukAtaraH / tatsandhitsUnpurA kiM na gotravRddhAnamAnayaH // 883 // saMdhimAdadhataM kiM ca paJcagrAmyApi zAGgiNam / nirAkRtya tadA kiM tvamAtmanInamasUtrayaH ? // 884 // tatte'dya sphuTamAyAta eva mRtyuryathA tathA / jIvitaM hyatidurlambhamAptavAkyavilaGghinAm // 885 // atyantAnucitAM kSatravratasya ca kulasya ca / / kRSNAkezAmbarAkRSTiM tadA kArayatastava // 886 / / 15 20 25 1. zRgAle / 2. saMdhikartumicchUn /
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ [589 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] baMhIyo yadabhUdaMhastasyAsmAbhirbalAdapi / adya prANaprahAreNa prAyazcittaM vidhAsyate // 887 // yugmam / tannirgatyAmbhaso bhUtvA zauNDIrazcedvipadyase / tadAtmabhujayorlajjAM kulasya ca vilumpasi // 888 / / niryAsyasi na cettarhi saMhitaH savyasAcinA / kSaNAdAgneyabANo'sau zoSayiSyatyadaH saraH // 889 // athaiko nikhilai smadyoddhRbhiryoddhamIziSe / tadyena rocate tubhyaM tena yuddhaM vidhIyatAm // 890 // ekasminnapyaho tasmiJjite'dhipradhanaM tvayA / jitA eva vayaM sarve bhuJjIthAH pRthivImimAm // 891 // zrutveti zravaNakroDaviSavRSTisahodarAm / bhAratI tapasaH sUnoramarSakvathitAzayaH // 892 // gadAyuddhaM vinirNIya samaM pavanajanmanA / kauravo niragAnnIrAdabhrAdiva divAkaraH // 893 / / yugmam / tataH parisaraM mattamAtaGgendramivArikAH / pANDaveyAstamAvRtya raNakSetramupAnayan // 894 // bhIma-kauravyayostatra caraNAyudhayoriva / dharmajAdyA dadhuryoddhakAmayoH pAriSadyatAm // 895 // indranIlAmalaM vyoma vyAptaM gIrvANakhecaraiH / bhAti sma bhUmilallokapratibimbairivAGkitam // 896 // dvaimAturIyasainyasya yAdavIyabalasya ca / drAg didRkSArasAkSiptAH saGgacchante sma sainikAH // 897 // gadAyuddharahasyaikabhASyakArabhujorjitaH / / balabhadro'pi tatrAgAdvilokanakutUhalI // 898 // raNaraGgAGgaNe lokaiH paritaH pariveSTitau / aGkakArAvivAsthAtAM gAndhAreya-vRkodarau // 899 // 25 1. pApam / 2. yuddhe / 3. kurkuTayoH / 4. aGka zabdo'trAparAdhArthaH /
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // ke'pi prANAdhiko dhArtarASTro na tu vRkodaraH / kecicca balavAn bhImo na nAma dhRtarASTrabhUH // 900 / / anye tu mAMsalAbhyAsI mArutirna kurUdvahaH / apare punarabhyAsI kauravo naiva pAvaniH // 901 // kecittu manmahe nAnyaM mAninaM kauravaM vinA / iyatyapi gate yasya sarvAnvA hanmi vidviSaH // 902 // mRtyunA saha saGgrAme kelilIlAH karomi vA / ripubhyo na punardInaM vaco vacmIti gI:kramaH // 903 // anye tu dhig dhiyaM dhik ca mAnitAM dhik ca matsaram / yadupajJamasau jajJe kauravasya kulakSayaH // 904 // ityetAnbahuzo jalpAJjalpayantaH parasparam / yuddhakautukinastasthuH surakhecaramAnavAH // 905 // SaDbhiH kulakam / kauravya-mArutI vegAd dRzyamAnAM sahasradhA / athAbhramayatAM bhImAmAtmAnaM parito gadAm // 906 // sAnumantAvivotkSiptau kalpAnte maNDalAnilaiH / gadAGghripaM dadhAnau tau ceratuzcitramaNDalam // 907 // rAjati sma tayo raGgaM zauryaromAJcakorakaiH / antarcalitakopAgniniryaddhUmalavairiva // 908 // kadAcittau vinirmuktakSveDArAvau prasasratuH / pAdamAkRSya ca svairaM kadAcidapasasratuH // 909 // bhujazauNDIrimodrekAddhAvamAno'tiduHsaham / atyAjayatkadApyanyaH svAM mahImitaraM balAt // 910 // trijagatkautukAsthAnaM sthAnamAvizya tau tataH / prahArodastahastAgrAvatyAsannIbabhUvatuH // 911 // prakSipya purataH pAdamekasminnabhihantari / kRSTAGghrimaGganAzena prahAramaparo'tyajat // 912 // 15 25 1. jalpAn, kalpa pratidvayapAThaH /
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ [591 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] kadAciccelatuH preGat karAvabhyAsapATavAt / tAvanyo'nyagadAghAtaM gadayaiva rarakSatuH // 913 // tadIyagadayo dairanyonyAsphAlanodbhavaiH / zaGkante sma jagatkozasphoTamAkAlikaM janAH // 914 // tayoritthamatikrodhAduddhataM yudhyamAnayoH / jayazrIH suciraM tasthAvAttayA varamAlayA // 915 // kauravo'tha cirAd dRSTiM vaJcayitvA kathaJcana / nibiDaM tADayAmAsa maulideze marutsutam // 916 / / tatprahAravyathAbhAranirbharabhramitekSaNaH / mArutiH kSoNimadrAkSIbhraMmadadrivanadrumAm // 917 // sattvotkarSAdathAtmAnaM saMsthApya sa kathaJcana / krodhapraguNitaprANaH prajahe hRdi kauravam // 918 // tena duHkhAsikAmAtramanubhUya suyodhanaH / nihanti sma punarmUdh ikopATopAd vRkodaram // 919 // tatpIDAbhirabhUdandhaMbhaviSNunayanadvayaH / nikAmaM niHsahIbhUtasarvAGgaM pavanAGgajaH // 920 // tathAbhUtaM tamAlokya malImasamukhadyutiH / sasaMbhramamabhASiSTa kirITI kaiTabhadviSam // 921 // hanta govinda ! govinda ! kimasmAkamupasthitam ? / uttIrya pAthasAM nAthamidaM goSpadamajjanam // 922 // jite bhISme jite droNe sUdite sUtanandane / zalye nirmUlite sindhurAjAdiSu hateSu ca // 923 // pazyatAmeva naH so'yaM sarveSAmapi jIvitam / dhRSTena dhArtarASTreNa mArutiryannihanyate // 924 // yugmam / ityarjunoktamAkarNya kaMsavidhvaMsano'vadat / pArtha ! bhImena kauravyaH satyamevA'sti durjayaH // 925 // 25 1. kadAcicya laghupreGkha pratidvayapAThaH /
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 592] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // ayaM hi khuralIraGge kurvANo gadayA zramam / nityaM lohamayaM bhImaM bhasmasAdakarotpurA // 926 / / tadetasya puro vairikule kAlAnalannapi / zaGke na khalu baMhIyAn bhImo'pi bhujasampadA // 927 // kintu cetpraharatyenamUrudeze vRkodaraH / tadAnIM nAtidurlambhaM jayaM sambhAvayAmi vaH // 928 / / bhAratImityupazrutya phAlguno vanamAlinaH / kauravyoruprahArAya mAruti samaketayat // 929 // taM saGketaM vidAmAsa kovidaH kauravAgraNIH / raNasaMrambhasambhrAmyadambako na bakAntakaH // 930 // kurUNAmagraNIrUrughAtaM vaJcayituM tataH / manAgucchalati smordhvaM maNDUka iva bhUtalAt // 931 // pUrvAGga iva nirmuktaH prahArastu bakAriNA / tasyAbhAGkSIdubhAvUrU na dhIrdaivAdbalIyasI // 932 // utphAlaH zailazRGgAntAtkaNThIrava ivAvanau / bhagnoruH krodhadhUmAyamAno duryodhano'patat // 933 // asAvatha vyathApUrapUrito'pi krudhA muhuH / phaNIndravatphaTAghAtAn gadAghAtAnamuJcata // 934 // tadavasthe'pyanirvANaraNArambhe ca kaurave / bhIme ca jayini prItAH puSpANi vavRSuH surAH // 935 // kauravyagrAmaNI: pIDAnimIlitavilocanaH / kSepaM kSepaM gadAM zUnyaM kramAnniHsahatAmagAt // 936 // athAbhyetya muhImaH pavisabrahmacAriNA / pAdena dalayAJcakre koTIraM kurubhUpateH // 937 // balabhadrastadAlokya padA mukuTapeSaNam / roSonmeSAruNIbhUtasarvAGgadyutirabhyadhAt // 938 // 20 25 1. kAlAgnisadRzo'pi / 2. ambakaM-netram / 3. vajrasadRzena /
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ [593 trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] dhig dhig batedamakSatraM na mleccheSvapi vartate / riporapi kirITo yatpetuSaH piSyate padA // 939 // kadAcidapi kasyApi naivAnyAyamahaM sahe / mAdRgvidhA hi sarveSAmanAcAracikitsakAH // 940 // mamaitanmusalaM kopAdanyAyasyAsya yatphalam / / paJcAnAM pANDuputrANAM tatsadyo'darzayiSyata // 941 // nAbhaviSyadidaM hanta yadi jJAteyamantarA / tathApi mukhamIkSiSye nAhameSAmataH param // 942 // yugmam / iti saGkarSaNo roSakaluSaH paruSAkSaram / udIrya nijamAvAsaM tvaritaM tvaritaM yayau // 943 // rauhiNeyAnuvRttyeva karmasAkSyapi tatkSaNAt / roSAvezavazAttAmraH kvApi dvIpAntare'gamat // 944 // tathaiva patite kAmaM vedanAvimanIkRte / kopAdujjhati kauravye nizvAsAnnAsikaMdhamAn // 945 // murArAtirathAkRSya sAkUtaH pANDunandanAn / jyAyAMsaM bhrAtaraM mAnyamanunetumacAlayat // 946 // yugmam / dakSau zibirarakSAyai dhRSTadyumnazikhaNDinau / Adizya saha kRSNena pANDaveyAH pratasthire // 947 // AyodhanAdhvajaGghAlaiH pAJcAlaiH samalaGkRtam / AdAya sainyamAvAsAjjagmaturdrapadAtmajau // 948 // tato diGmukhakastUrIpattrabhaGgya ivodaguH / kauravezvaranizvAsadhUmasAndrAstamazchaTAH // 949 // sahasraguNitadhvAntA mUrchAbhiH kauravaizituH / sAkaM taistairmanoduHkhaiH prasasAra tamasvinI // 950 // athAbhyetya tathAsaMsthamUcire manyugadgadam / kRtavarmakRpadroNasUnavaH kurupuGgavam // 951 // 1. jJAtisaMbaMdhaH / 2. yuddhamArgapathikaiH / 15 20 25
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // mahArAja ! tvamevAsi mAninAmadhidaivatam / IdRze'pi sthite yena dainyaM cakre na vairiSu // 952 // vayaM tu karmacANDAlAH kRtajaikadhuraMdharAH / zatrubhiH pazyatAM yeSAM lambhito'si dazAmimAm // 953 // kiM tvidAnImadho'smAbhiH sthitairyagrodhabhUruhaH / vane'sminmahatI dRSTA yuktiH pratyarthimanthane // 954 // tatra hi kSaNadAdakSacakSuSA'bhyetya tatkSaNAt / kAkAnIkamulUkena sarvaM suptamahanyata // 955 // tad dRSTvA tuSTacetobhirityasmAbhiracintyata / . yadeko'pyakhilAnhanti kAlamAlambya zAtravAn // 956 / / asmAbhirapi tannUnamidAnIM nizi pANDavAH / raNottIrNatayA svairasvapanA nAtidurjayAH // 957 // ityAlocya vayaM rAtrisaGgare kRtasaGgarAH / bhavadAdezamAdAtumihAgacchAma samprati // 958 // jIvataste balAcchittvA pANDuputrazirAMsi cet / darzayemahi tatkiJcidAnRNyaM tvayi no bhavet // 959 // ityetairvacanaisteSAM pIyUSarasavarSibhiH / vismRtya vedanAvegamAkRSyAzliSyati sma tAn // 960 // vakti sma ca mahAvIrA ! jalpatedaM punaH punaH / tacchirAMsi dviSAM chittvA darzayiSyAmahe tava // 961 // na tatkimapi yuSmAsu yanna sambhAvyate khalu / kiJcinnAstyeva yaccintAratnasyApi davIyasi // 962 // tajjavAdgacchata chittvA maulIndarzayata dviSAm / / madIyairna khalu prANaiH sthAtumIziSyate ciram // 963 // azvatthAman ! gurostasya tanayo'si tvamaurasaH / mAnaso'haM punastena mahajjJAteyamAvayoH // 964 // 15 25 1. sukhasuptAH / 2. kRtapratijJAH
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] tadvidhRtya mayi prItimAviHkRtyApyanugraham / mUrdhnaH pANDubhuvAM kRttAn yadi darzayasi kSaNAt // 965 // prasthitasya tadedAnIM vartanIM pAralaukikIm / mamAnandamayaM dattaM pAtheyaM bhavatA bhavet // 966 // yugmam / ajeyo'si tvameko'pi zAtravANAM zatairapi / kRtavarmakRpAcAryasaGgatastu kimucyate ? // 967 // ityAdi drauNimAbhASya kRtavarmakRpAnvitam / vadhAya pANDuputrANAM prAhiNod dhRtarASTrabhUH // 968 // te trayo'pi tato'nekabhaTazreNivisaGkaTam / ahnAya pANDaveyAnAM skandhAvAramupAgaman // 969 // re kaunteyacamUsainyAH ! satvaraM kurutAyudham / kruddho yuSmAsu nanvazvatthAmanAmA yamo'dhunA // 970 // iti drauNigiraM zrutvA sphUrjathusphUrjitApaham / cApAropaninAdaM ca trayANAmapi dorbhRtAm // 971 // dravannidrAsukhaM kAmamucchalattumulAravam / kSubhyati sma kSaNAtsarvaM zibiraM pANDujanmanAm // 972 // trayANAmapi niHzeSaM teSAM vizikhapaGktibhiH / kalpAntAzanikalpAbhiH pANDavAnIkamAnaze // 973 // kodaNDamadhimaurvIkaM kurvANau rabhasAttataH / dhRSTadyumnaH zikhaNDI ca dhAvataH sma mahAbhujau // 974 // tatastAbhyAM bhRzaM duSTagrahAbhyAmiva sarvataH / kriyate sma kRpAdInAM bANavRSTeravagrahaH // 975 // parAkramamayIM kAJcidiSTimiSTvA bhaTAhutim / tau kSaNAlambhitau zAntimazvatthAmAdibhistataH // 976 // mUrddhAnau tairnikRntadbhirdhRSTadyumnazikhaNDinoH / vairiniryAtanaM kAmamakAri droNabhISmayoH // 977 // 1. mArgam / 2. vajradhvaninAzakarIm / [595 5 10 15 20 25
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // tayonihatayoddheSarAgayoriva taiH kSaNAt / karmAnIkamivAnezatpArthIyamakhilaM balam // 978 // paJcAnAM pANDaveyAnAM dvitIyA iva mUrtayaH / pAJcAlIkukSikAsArapuNDarIkAstato javAt // 979 // vizikhA iva paJceSorjagadbhirapi durjayAH / kruddhAH paJcApi pAJcAlA bhajante smAbhyamitratAm // 980 // yugmam / pANDaveyabhramAdrAtrau drauNiprabhRtayo'pi te / dhAvanti smAdhikakrodhagariSThabhujasauSThavAH // 981 // athAbhUdubhayeSAmapyamISAmitaretaram / vimuktaiH patribhiH prANaprayANapravaNo raNaH // 982 // pratipakSodayAH samyaga mantrAGgairiva paJcabhiH / kArSNeyairvyakkriyante sma drauNimukhyAstrayo'pi te // 983 / / tairathojjAgarUkAbhirlajjAbhiratitajitaiH / sArasarvAbhisAreNa prahartumupacakrame // 984 // pAJcAlavizikhAnbANazreNioNerazoSayat / naidAghasya raverusramaNDalIva jalAzayAn // 985 // paJcatAzAlinI zazvadvibhratAmabhidhAmapi / kArSNeyAnAM tatazcakre paJcataiva tadAzugaiH // 986 // tacchirAMsi kSaNAcchittvA pANDaveyadhiyaiva taiH / azvatthAmAdibhiH prItairninyire kauravAntikam // 987 // vedanAtizayAnmUrcchanmU mukulitekSaNaH / tatra tairdadRze zvAsamAtrazeSaH suyodhanaH // 988 // sara:salilasekena pratyAhRtyAtha cetanAm / sAnandasya purastasya muJcanti sma zirAMsi te // 989 // kSaNAccAraNikASThAni te nirmathya pRthUjitAH / racayAJcakruruyotaM dyotitAkhilabhUtalam // 990 // 2n 25 1. kiraNasamUhaH / 2. 'bhratAM navatAmapi' pratidvayapATha: tatra navatAM yauvanam /
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH / suyodhanasya vadhaH dhRtarASTrasya ca mUrcchA // ] abhyadhuzca dharAdhIza ! chinnAnpaJcApyamUnpuraH / pANDavAnAM kSaNaM maulInAlokya bhava nirvRtaH // 999 // ityetayA girA teSAM manAgunmathitavyathaH / pUrvAGgatyaktabhUmistAnsamyagmaulIntryalokayat // 992 // tAnudvIkSya sa vailakSyazyAmIkRtamukhadyutiH / dIrghaM nizvasya bhUyo'pi papAta sahasA bhuvi // 993 // jalpati sma ca dhigmUrkhA ! ko'yaM yuSmatparAkramaH ? / pAJcAlAH khalu yuSmAbhirjaghnire'mI stanaMdhayAH // 994|| santi duSTAstu te spaSTamakhaNDA eva pANDavAH / kva vA bhAgyAni me tAni ? yaiH pazyeyaM hatAnamUn // 995 // iti mandaM vadannevAtucchamUrcchAbharAkulaH / krauryatrastairiva prANaistyajyate sma suyodhanaH // 996 // tribhirvizeSakam / te'tha kiGkAryatAmUDhabuddhayo baddhabhItayaH / parityajya tathAsaMsthameva kauravapuGgavam // 997 // azvatthAmAdayaH kAmamanyo'nyasyApi lajjitAH / viSaNNamanaso jagmuH kvApi kvApi pRthakpRthak // 998 // yugmam / samastamatha vRttAntamenaM vijJAya kovidaH / upetyAkhyatsadArasya dhRtarASTasya saMjayaH // 999 // tannizamya zrutikroDapavipAtaviDambanam / gAndhArI dhRtarASTrazca sahasaiva mumUrcchatuH || 1000 // zokAgnidahyamAnAsthitraTatkAra ivoccakaiH / tatparIvAralokAnAmAkrandadhvanirudyayaiau // 1001 || tau marudbhirnizAzItaizcirAdAsAdya cetanAm / evaM parididevAte baddhabASpAmbupalvalau // 1002 // hA ! vatsa ! dhIradhaureya ! hA mAnaikaniketana ! / hA ! guNorvIruhArAma ! hA ! yazaH kSIranIradhe ! ||1003 // 1. bhUmeH kiJcidutthAyetyarthaH / [ 597 5 10 15 20 25
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavirAmaH // hA ! kauravakulottaMsa ! hA ! guruSvekavatsala ! / hA ! ni:sAmAnyasaujanya ! hA ! durAkramavikrama ! // 1004 // hA ! kRpANapayaHpUraplAvitArAtimaNDala ! / hA ! natAkhilabhUpAlamaulimAlAJcitakrama ! // 1005 / / hA ! duryodhana kutrAvAM vihAya gatavAnasi? / kiM nAmAbhUdvirodhibhyastavApIdamamaGgalam ? // 1006 // babhUva purato yasya vAsavo'pi kRpA''spadam / daivAdahaha ! tasyApi kA taveyaM dazA'bhavat ? // 1007 // bhavantaM haratA vIra ! mRtyunA'dya durAtmanA / AkRSTA yaSThireveyamandhayorAvayoH karAt // 1008 // vIra ! yAte'dya vizvAnAmekacandramasi tvayi / / ko dhinotu nirAdhArAnanujIvicakorakAn ? // 1009 // tvAM vinA jagadapyetadadya zUnyaM babhUva nau / zokAndhayodhruvaM ceyaM zAzvatI bhavitA tamI // 1010 // itthaM vilapatostAraM krandatorbahumUrcchatoH / nighRNaM nighnatorvakSaH kSamApRSThe luThatormuhuH // 1011 // hAlAhalamayaM vahnimayaM mRtyumayaM jagat / tadA'bhUtsutazokena gAndhArIdhRtarASTrayoH // 1012 // yugmam / itazca pANDavAH kruddhaM prasAdya zitivAsasam / yAvaduccelurAtmIyAM pramodAt pRtanAM prati // 1013 / / tAvadudvepathurbhItyA vegAdAgatya sAtyakiH / pAJcAlAdivadhodantamAditassamacIkathat // 1014 // tUrNamAkarNya taM karNakroDakrakacakarkazam / zocataH pANDavAnkAmaM murArAtiravocata // 1015 // vIrAH ! kimiva yuSmAkamapyadaH sphuritaM zucAm ? / kAJcanasyApyasau kiJcinmanye mAlinyasambhavaH // 1016 // 15 25 1. rAtriH /
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 trayodazaH sargaH / draupadIkRtaH vilApaH // ] jJAtasaMsAratattvAzcedyUyamapyAspadaM zucaH / bhaviSyati tato nUnamAdityo'pi tamaHpadam // 1017 // sambhAvya drauNimukhyAnAmidamApAtisauptikam / / svAnIkamAnayaM yuSmAnbalAnunayahetave // 1018 // pitRsvAmivadhakrodhAdayaM hi droNanandanaH / / zrAntasuptAndhruvaM hanyAdhuSmAneva camUsthitAn // 1019 // tadetAvAn samasto'yamArambho viphalIbhavet / putrAstu satsu yuSmAsu nAtidurlambhasambhavAH // 1020 // tadvimucya zucaM vegAtpratiSThadhvaM camU prati / sAntvayAmo yathA kRSNAM putrabhrAtRvadhAditAm // 1021 // ityacyutagirA zokaM zithilIkRtya pANDavAH / . sthAnasthAnodyadAkrandaM nijaM zibiramAgaman // 1022 // tatra bhUluThanavyagrAmagrato lulitAlakAm / krandantIM tAratAraM te dadRzudrapadAtmajAm // 1023 // hA ! vatsA ! hA ! mahAvIrA hA jananyekacetasaH ! / ..... kva nAma yUyaM yAtAH stha mandabhAgyAM vimucya mAm ? // 1024 // ityAdyanekadhA baddhaparidevanaviklavAm / sAntvayAmAsa kaMsAririti drupadanandinIm // 1025 // kalyANi ! vIrapatnInAM na khalveSa vidhiH kvacit / zokena paribhUyante hyalpIyasyaH puraMdhrayaH // 1026 // .. pranaSTairAtmajairAjau lajjante vIrayoSitaH / ... modante tu zritairmRtyumUrvIbhUtairvijitya vA // 1027 // :: bAndhavau tava tau dhanyau dhanyAste ca tanUdbhavAH / / kulaikatilakaiH prANAnyaistyajadbhinijAn raNe // 1028 // dIyate sma ciraM tubhyamavaidhavyamakhaNDitam / . cakre ca kIrtirAtmIyA lokAlokAvalokinI // 1029 // yugmam / 1. rAtriyuddham / 2. 'svAnIkaM prati saMceluH suprasannamukhazriyaH' iti bhavediti gadyapANDavacaritAjjJAyate / 15 20
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 600] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM gAndhArI prAte gamanam // rakSitA api hi prANA yAsyantyeva kadA'pyamI / te tu kasmiMzcidapyarthe yAnti cettatphalaM mahat // 1030 // bAndhavA api hanyantAM mriyantAM tanayA api / / nandanti dayitAnAM tu kuzalena pativratAH // 1031 // tanmuJca zucamAtmAnaM saMsthApaya visaMsthulam / drupadasya tanUjA'si zrIpANDozca vadhUrasi // 1032 / / ityAdyairmurajidvAkyaiH pANDaveyAnumoditaiH / muJcati sma zanaiH zokazyAmikAM drupadAtmajA // 1033 / / atha prabhAtakalpAyAM kSapAyAM zauri-pANDavAH / dhRtarASTraM sapatnIkamapazokayituM yayuH // 1034 // tatrAbhyetya bhRzaM magnau zokanAmni mahArNave / gAndhArI dhRtarASTraM ca namasyanti sma pANDavAH // 1035 // bhaktiprahvataraM teSu namaskurvatsu roSaNau / punaH pInocchalacchokau tau parAJcau babhUvatuH // 1036 // pANDaveSvatha tatpAdatale lulitamauliSu / vAgminAmagraNIrevaM gadati sma gadAgrajaH // 1037 // rAjannamI na kiM pANDusUnavastava sUnavaH ? / na kvacidbhaktirapyeSAM pANDutastvayi hIyate // 1038 // pUjyAM hRdi pRthAto'pi gAndhArI dhArayantyamI / kuravo'pi tapaHsUnoImAdibhyo'pi vallabhAH // 1039 // yattu dUramanAkhyeyamabhUdetadamaGgalam / tatra manye durAtmA'yaM vidhirevAparAdhyati // 1040 // paJcagrAmyA'pyamI pANDusutAH saMdhitsavastadA / kauraveNa nirastA yadaivadaurAtmyameva tat // 1041 // yannirAcakrire tena giro yuSmAdRzAmapi / hetustatrApi jAgarti kevalaM bhavitavyatA // 1042 // 15 20 25 1. saMdhi kartumicchavaH /
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ [601 trayodazaH sargaH / gAndhAryAdInAM yuddhabhUmau Agamanam // ] kiM ca bandhubhirapyAttAM pANDaveyA yathA tathA / tyajeyuryadi dhAtrI tallajjayeyurna te kulam ? // 1043 // kurvatA punaranyAyamayauSmAkakulocitam / yadi jAnAsi tatkAmaM kauraveNAsi lajjitaH // 1044 // sutA api satAM dveSyAH zatruvatkalitAnayAH / nyAyinastu pare'pyuccairvallabhA eva putravat // 1045 // amI tu pANDavAH sphItanayAzca tanayAzca te / tadeteSu vizeSeNa prasattiM gantumarhasi // 1046 // kramAvanatamardAno gAndhAryAM tvayi cAnvaham / bhakti caite kariSyanti koravebhyo'dhikAM dhruvam // 1047 // tatprasannaM manaH kRtvA vismRtya ca ruSaM manAk / ubhAvapi yuvAM dattaM pRSThe'mISAM karaM mudA // 1048 // sarvathA'pyasya vizvasya kelaya tvamanityatAm / pIDayetputrazoko'pi kaM hi nAma vivekinam ? // 1049 // iti mandIkRtAmarSoM girA dAmodarIyayA / tau pRSThe pANDaveyAnAM kRcchreNa dadatuH karam // 1050 // daivasyaivAparAdho'yaM na vo nAsmattanUruhAm / ityutthApya kramAnamrAnamUnAliGgataH sma tau // 1051 // vyAjahArAtha gAndhArI vatsA ! madbAlakAH stha cet / tammAM saGgrAmasImAnamidAnI nayata drutam // 1052 // yathA viproSitAsUnAM sarveSAmAtmajanmanAm / karomi mandabhAgyA'hamantyamAnanadarzanam // 1053 / / tatastigmadyutau pUrvazailazRGgAntaraGgiNi / samavasthApya tatraiva dhRtarASTraM kathaJcana // 1054 / / pANDaveyAH svayaM bhaktyA dattahastAvalambanAm / udazrunayanAM ninyurgAndhArI samarAjiram // 1055 // 1. yuSmAkaM kulasyAnucitam / 2. kalayatamani0 pratidvayapAThaH /
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhabhUmau bhAnumatyAH vilApaH // devarIbhiH samaM sarvarAjanyAnAM ca yauvataiH / zvazrUmanvacalad bhAnumatI duryodhanapriyA // 1056 // tAmanekamahAvIrakaraGkanikarAGkitAm / vIkSya yuddhakSitiM tAsAM hRdayAni vidudruvuH // 1057 / / tAsAM yugapadAkrandapratidhvanibhiruddhataiH / krandantya iva bhAnti sma dizastacchokaviklavAH // 1058 // gadAprahArabhagnoru paricchadaniveditam / gAndhArI snuSayA sArdhaM kauravezvaramabhyagAt // 1059 // zoNitokSitasarvAGgAnanyA api mRgIdRzaH / upalakSyopalakSya svAnvallabhAnabhizizriyuH // 1060 // pRthakpRthakparibhraSTAnasrAvilavilocanA / zarIrAvayavAnpatyuH kA'pi kRcchAdamIlayat // 1061 // vakSaHpIThe'ntimAzleSasaktaiH svastanakuGkamaiH / kA'pyupAlakSayat patyuH kabandhaM na punaH ziraH // 1062 // antyacumbanasaGkrAntAtkastUrItilakAnnijAt / pratyabhyajAnAtkAntasya kA'pyAsyaM na punarvapuH // 1063 // kA'pyantyacumbanavyAjAdabhijJAnaM priyAnane / nijauSThayAvakaiH klRptaM nApazyadrudhiraistadA // 1064 // svakAntavadane maugdhyAdanyasyAGge niyojite / ciraM bhartRvivAdo'bhUtkasyAzcittasya kAntayA // 1065 // kA'pi sarvAGgasaMsaktai raktairavyaktatAM gatam / / svaprANezabhramAdanyamapyAliGgatpunaH punaH // 1066 // mAnAtkA'pyantimAzleSe nirAkRtya priyaM purA / mRtaM tu sasvaje svAgaH zocantI tatpunastamAm // 1067 / / bharturAdAya mUddhAnaM kare kAyagaveSiNI / kApi kSetrakSitiM sarvAM kAlI sAkSAdivAbhramat // 1068 // 15 25 1. yuvatisamUhaiH / 2. karakaM-zIrSam / .
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ [603 trayodazaH sargaH / gAndhAryAdInAM vilApaH // ] . sApatnyArtA purA patyuH paJcatAmapyacintayat / tadAnIM tu mRte tasminnazocatkAciduccakaiH // 1069 / / kAntamaGge gataprANaM cikIrSantyornije nije / tadAnImapyabhUduccaiH sapatnyoH kalaho mahAn // 1070 // prApya patyurmukhaM kAciccumbati sma punaH punaH / aparA vapurAsAdya parirebhe muhurmuhuH // 1071 // anyAsaktaM pati kAcitprAgaprAptopagUhanA / tadAnIM tu gataspandaM svacchandaM pariSasvaje // 1072 // aGgamAropya gAndhArI tato duryodhanaM sutam / cakranda tArapUtkAraM sadainyamiti bhASiNI // 1073 // hA ! vatsa ! hA ! mahotsAha ! hA zauNDIraziromaNe ! / ho ! vIrarasakAsAra ! hA kulAmbarabhAskara ! // 1074 // madekahRdayo bhUtvA pUrvamurvIpuraMdara ! / / asaMstuta ivedAnI nekSase kiM dRzA'pi mAm ? // 1075 / / pUrvamAjJApya bhUpAlAntattatkRtyeSvanAratam / kAmaM kimasi tUSNIko vAcaMyama ivAdhunA ? // 1076 // kSityavekSaNamAkAGkSanprAGnidrAM na kadA'pyagAH / kimekahelayedAnIM dIrghanidrAM niSevase ? // 1077 // vatsalasyaiva te vatsa ! kopaH ka iva mAtari ? / krandantyAmapi yenoccai!ttaraM mayi dIyate // 1078 // vilapantyAmiti svairaM gAndhAryAM bhAnumatyapi / priyAGgrI zirasi nyasya rudantItyavadanmuhuH // 1079 / / hA ! nAtha ! hA ! ripUnmAtha ! hA mAnaikaniketana ! / hA ! saubhAgyAmRtAmbhodhe ! hA rUpaglapitasmara ! // 1080 // hA ! kalpapAdapaudArya ! hA ! sudhAmayavAGmaya ! / hA vizvakamalAditya ! hA ! netratuhinadhute // 1081 / / 25 1. aprAptamAliGganaM yathA sA /
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 604] [ pANDavacaritramahAkAvyam / duHzalyAkRtaH vilApaH // mAMsale'pi vyalIke prAg nAsaMbhASaM mayi vyadhAH / nirvyalIkAmapIdAnIM mAM na sambhASase katham ? // 1082 // madIyaM yadi vA kiJcidvyalIkamapi manyase / tadAviSkuru yena tvAM sadyaH pratyAyayAmyaham // 1083 // cetprasannamanA eva vartase yadi vA mayi / tannijairmAM niSiJcasva vilokanasudhArasaiH // 1084 // mAM vihAya purA nAtha ! naiva lIlAvane'pyagAH / kimadya paralokAya prasthito'si mayA vinA ? || 1085 // svAmin ! vizvasya vizvasya nityamAsthAya nAthatAm / prayAtAsmyahamapyadya tvAM vinA nanvanAthatAm // 1086 // mamAbhUttvadvimuktAyAH pUSA'pyeSa tamomayaH / jAtAzcaite davaprAyAH svAmin ! prAbhAtikAnilAH // 1087 // patatriNa iva dhvaste kulAyajagatIruhe / kiM vipanne tvayIdAnIM zrayeyuranujIvinaH ? // 1088 // bhAnumatyAmiti sphAraM krandantyAM karuNaiH svaraiH / duHzalyA'pyatha gAndhArIdhRtarASTratanUdbhavA // 1089 // duryodhanasvasA prANapriyaM samarazAyinam / AsAdya sindhubhUSAlaM rudatI paryadevata // 1090 // yugmam / hA'bhirAma guNagrAmamarAlakulamAnasa ! / hA ! sindhuvanitAnetrakairavAkaracandramaH ! // 1091 // na nAmAsti mamAnRNyaM prANeza ! praNaye'pi te / madbandhoryatpunaH prANAnsvAnadAstatra kiM bruve ? // 1092 // hA ! mamAstamite tulyaM pitRzvazurayoH kule / maNDale darzayAminyAM sUryAcandramasoriva // 1093 // yairnAjJAyi purA kAcitkathA'pi paripanthinAm / tvAM vinA te mahAvIra ! kiM bhaviSyanti sindhavaH ? || 1094 // 1. nIDavRkSe /
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ [605 trayodazaH sargaH / mRtAnAM saMskAraH // ] mitrakRtyamayaprANe svAminnastaM gate tvayi / svacchandamadya modantAM tvanmitrANAmarAtayaH // 1095 // ito'pyApyakaraM patyuraGgulIyopalakSitam / iti bhUrizravaHpatnyastAraM parididevire // 1096 // saiSa naH stanakArkazyasuhajjaghanabAndhavaH / nAbhIdurlalito nIvImokSakelikara: karaH // 1097 / / saiSa jyAkarSaNAklAmyadaGgulIvalayojjvalaH / kRSTaduSTArivAmAkSIzira:kezottakara: karaH // 1098 / / saiSa namrAribhUpAlapRSThavizrAmanaiSThikaH / / samastArthicamUdattahiraNyanikaraH karaH // 1099 // ekacchavAmimAM dhAtrIM yasya svairaM vitanvataH / kurvanti sma zarAH pUrvaM vaMzacchedaM mahIbhRtAm // 1100 // hA ! nAtha ! mathitAnekavIrakirmIrite raNe / so'pi tvamadhunA pANimAtragAtro vilokyase // 1101 // yugmam / tvAmadya haratA vIra ! vedhasA mandamedhasA / zRGgArazca vilAsazca ratizca hiyate sma naH // 1102 // ityAdyanyA api prApya prANanAthaM nijaM nijam / vilApatumulAH kAmaM krandatImuMgacakSuSaH // 1103 // saMsArabhaGgarIbhAvabhAvitairamRtopamaiH / taistaiH sambodhayAJcakre vacobhistapasaH sutaH // 1104 // yugmam / athAdezAdajAtAre bhujAM plavagadhvajaH / / AgneyAstreNa sarveSAmagnisaMskAramAdadhe // 1105 // skandhAvAraM tato'bhyetya bhrAtRNAmaurdhvadehikam / sahaiva dhRtarASTreNa pANDaveyA vitenire // 1106 // tAbhistAbhiH kriyAbhizca zokamAkSipya tatkSaNAt / vitIrNavinayAdezaM sahAyIkRtya sAtyakim // 1107 // 1. puraMdarapurIdaram pratidvaya / 2. kirmIritaM-vicitram / 16 25
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 ] dhRtarASTraM samaM tAbhiH samastAbhiH puraMdhribhiH / preSayAmAsa nagaraM dharmabhUrnAgasAhvayam // 1108 // yugmam / avekSaNIyAH svayameva tAvatprajAH pratIkSaiH prayatairajasram / yAvajjarAsaMdhavadhaM vidhAya harernidezAdahamabhyupaimi // 1109 // 5 vijJaptimevaM caraNapraNAmapUrvaM jayodantapuraHsaraM ca / [ pANDavacaritramahAkAvyam / dhRtarASTrAdInAM hastinApure gamanam // 10 prayAsyatA sAtyakinA tadAnIM tapaHsutaH kArayati sma pANDoH ||1110 // yugmam / itthaM krodhAdvidhAya pradhanabhuvi ripuvrAtakalpAntamantaH prItiM tAM tAM vahantaH punarakhaniparI bhogalAbhaprasUtAm / tuSTiM puSTAmariSTadviSati racayituM mAgadhakSoNibhartuH saMhAreNAtha tasthuH kisalayitamahastANDavAH pANDaveyAH ||1111 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye pANDavakauravayuddhavarNane nAma trayodazaH sargaH // 13 //
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / jarAsaMdhadUtasyAgamanam // ] caturdazaH sargaH // duryodhanavadhakruddhamagadhezanidezataH / dUtaH sametya vAkpUtaH kaMsArAtimathAbhyadhAt // 1 // samApya kauravAn dRpyaH kRSNa ! mA sma manAgapi / trikhaNDAkhaNDalo yAvadvijayI magadhezvaraH ||2|| priyaM jAmAtaraM kaMsaM suhRdaM ca suyodhanam / atyutsuko'yamAkraSTuM dvAvapyetau tavodarAt // 3 // kintu tvAM vyAharatyeSa' picchilA zoNitormibhiH / anekAkSauhiNIruNDairbhUriyaM sthapuTApi ca // 4 // tatastyaktvA kurukSetraM samparAyakSamakSame / sanapalyAhvaye grAme saGgrAmo'stvAvayorayam // 5 // visphuracchapharInetrA tatrApi raNasAkSiNI / asti jyotsnAsapatnAmburiyameva sarasvatI // 6 // ityuktvA virate dUte sAvajJaM kezavo'bravIt / bubhukSitAnAmasmAkamAmantraNamidaM vacaH ||7|| jajJe nAdyApi madbAhoH sauhityaM kaMsa-kauravaiH / vidhAsyati jarAsaMdhaH punastadadhunA dhruvam // 8 // tatraite vayamAyAtA eva so'pyetu satvaram / evamAkhyAya taM dUtaM visasarja janArdanaH // 9 // dUto'bhyetya jarAsaMdhaM dharAdhIzaM vyajijJapat / sarvo deva ! tavAdezaH kezavAya niveditaH // 10 // 1. jarAsaMdhaH / 2. viSamApi astItyarthaH / 3. 'tava' pratidvaya / 4 tRptiH / [ 607 5 10 15 20
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 608] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dUtasya kathanam // tatobhyadhatta bhUpAlaH kiJcitsomaka ! pRcchyase / brUhi gopaH sa kiMrUpa: ? kiMbala : ? kinnayo'pi vA ? // 11 // vaktuM pracakrame so'tha yathAdRSTaM nigadyate / vidadhyAnmayi devazcennAprasAdaspRzo dRzaH // 12 // vapuSmadiva zoNDIryamutsAho dehavAniva / saGgatAGga ivAnaGgaH sa gopo deva ! rUpataH // 13 // taddarzanAdarINAM ca nArINAM ca pade pade / AtmavismArakaH ko'pi vepathuH prathatetamAm // 14 // na devasya samaH kazcitsenayA caturaGgayA / kintu zUrAH sagotrAzca sarve'tyalpe'pi tadvale // 15 // yo'sya bandhuH kaniSTho'sti samudravijayAtmajaH / ariSTanemirbhagavAn so'riSTaM dviSTabhUbhujAm // 16 // kiM brUmo vikramaM tasya svakIye lIlayaiva yaH / dordaNDazikhare dhAtrIM chatrIkartumapi kSamaH // 17 // yastu jyAyAMstayorbandhurbaladeva iti zrutaH / apUrvaH pUrvanaSTAnAM vairiNAM zaraNaM raNe // 18 // tato vairivarUthinyAmete'tirathayastrayaH / tadIyatanujanmAnaH koTizastu mahArathAH // 19 // kRtajJAstanayAH pANDoruDDAmarataraujasaH / prANairapi priyaM kartuM samIhante'dhunA hareH // 20 // tArakairiva naH sainyaiH sUryAcandramasAviva / tejasvinau sahiSyete kathaM bhImArjunau yudhi ? // 21 // utpAtapavaneneva raNe kIcakavairiNA / kSiptAH pAMzucayakSepaM prekSitAH kairna kauravAH ? // 22 // AsmAkInadhvajinyAM tu tvameko'tirathiH param / ye'pyanye santi rAjanyAste'pi naiva nijAstava // 23 // 1. prAptazarIraH / 2. 'apUrvapUrva'0 pratitraya / 3. bhImena /
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ [609 10 caturdazaH sargaH / jarAsaMdhasya krodhaH // ] . sahodayavyayAH pattrapuSpaprAyAstaronijAH / bhRGgAstu bahirAyAtAH svalobhenaiva sevakAH // 24 // viSNoH SADguNyanaipuNyaM 'devo veda svayaM purA / palAyAmAsa yat kaMsaM hatvA jAmAtaraM tava // 25 // tadA hi vAhinIsindhordevasyAbhimukho'bhavat / viSNuni ma nirmajjankena rakSyeta saMyuge ? // 26 // tvAM vijJAya balIyAMsamAtmAnamabalaM punaH / viSNurAtmaparitrANaM palAyanamamanyata // 27 // pArAvAropakaNThe ca navyAM dvAravatI purIm / prApya devakRtAM daivamajJAsIdAnukUlikam // 28 // idAnIM tu samAsAdya koTizaH subhaTAn sutAn / bAndhavaM neminAthaM ca so'pyAgAtsAMyugInatAm // 29 / / tadasyAdhikyamasmatto balena ca nayena ca / bharatArdhazubhodarkastasmAnnAyamupakramaH // 30 // svAminnasmAddurArambhAdvimRzyA''zu viramyatAm / mA bhUdabhUtapUrvaste cirAdAjau parAjayaH // 31 // nizamya somakasyainAM giraM gItArivikramAm / abhyadhAnmagadhAdhIzaH krodhAruNavilocanaH // 32 // AH somaka ! tvamapyevaM jihvAM nAlocya jalpasi / bharatArdhapatiH kvAhaM ? kva ca gopo'bdhikacchapaH ? // 33 // kiM lajjito'si notkarSanmRgendrAnmRgadhUrtakam ? / ayamunmUlya gopAlaM kurve niSkaNTakAM mahIm // 34 // ityAkSipya tamuttAlaH kAlaH pratyavanIbhujAm / Adideza vizAmIzaH prayANAya patAkinIm // 35 / / athAnItadviSadainyAtsainyAnmagadhabhUpateH / etyAptacetasaJcArAH zazaMsuH kaMsavidviSam // 36 / / 15 20 25 1. bhavAn / 2. bhAratArka0 pratipraya0 /
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 610] [ pANDavacaritramahAkAvyam / vidyAdharAnAmAgamanam // deva ! darpAt tavArAtiH sphItabAhubalairbalaiH / sanapallIsamIpasthAmupatasthe sarasvatIm ||37| kintu dhAturviparyAsa iva tasyAvasIyate / pratIpaH sAmprataM yena mAnyAnapyavamanyate // 38 // hitamapyahitaM mitramapyamitra ( ) stava dviSaH / bhAgadheyaviparyAsAtsamprati pratibhAsate // 39 // sanapallIM tato gatvA deva ! gRhNAtu kArmukam / magadhAnAmadhIzo'yaM yAtu jAmAturantikam // 40 // tadAkarNya mukundo'pi kundojjvalamukhAmbujaH / pratiSThate sma devakyA kRtaprasthAnamaGgalaH // 41 // jarAsaMdhena yoddhavyamidAnIM kRSNavairiNA / iti prasRmarotsAhAH praceluH pANDusUnavaH // 42 // audAsInyAdasaMpUrNakautukAH kauravAhave / puro babhUvurautsukyAtkumArA muravidviSaH ||43|| upAjagAma saGgrAmamahotsavasamutsukA / sanapallIvanAnteSu janArdanapatAkinI // 44 // AkarNya magadhezena cakravyUhaM prakalpitam / nibiDaM garuDavyUhaM kArayAmAsa kezavaH // 45 // ye purA vasudevena vaitADhye saJcariSNunA / sahastrairupakArANAM mitratAmupaninyire // 46 // te'tha sAhAyyamAdhAtumAhavakSamabAhavaH / samudravijayaM bhUpamupAjagmurnabhazcarAH || 47 // yugmam / praNamya sukhAsInA yadurAjaM vyajijJapan / santi vidyAdharAH keciddeva ! tvadaripAkSikAH // 48 // sampratyapratimallAste samastadhvajinIyutAH / jarAsaMdhamupasthAtuM nijasthAnAtpratasthire // 49 // 1. pratikUlaH san /
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / kRSNa- jarAsaMdhasainyayoryuddhArabhmaH // ] dantAvalaghaTAbhISmairbhavitA magadhezvaraH / militaistaistamaH stomastoyadairiva durjayaH // 50 // tadeva ! vasudevastAnpreSyatAM roddhumuddhatAn / pakSacchedo vipakSasya nIterupaniSatparA // 51 // dhRtvA vijJApanAmenAM hRdi yAdavavAsavaH / vaitADhye vikrameNADhyaM praiSIdAnakadundubhim // 52 // sutau pradyumnasAmbau ca samastAMstAMzca khecarAn / prasthitena samaM tena jayAya visasarja saH // 53 // yA nitAntamarAtInAmAyudhaughavighAtinI / merau janmamahe bAhau baddhapUrvA suparvabhiH // 54 // sA bhuje vasudevasya prasthitasya mahauSadhI / abadhyata svahastena hRSTenAriSTaneminA // 55 // yugmam / yAte vijayayAtrAyAM vegAdAnakadundubhau / mahendrasArathirnemimetya mAtalirabravIt // 56 // svAminnUce'hamAhUya maghonA jAtu mAtale ! / bAndhavArthe'sti yuddhArthI nemirdvAviMzatIrthakRt // 57 // divyazastraughasampUrNaM bhagnavairimanoratham / rathaM savajrasaMnAhaM gRhItvA tvaM vraja drutam // 58 // tadArohatvimaM svAmI guNamANikyarohaNaH / iti vijJApanAM tasya kRtArthIkRtavAnprabhuH // 59 // sabhujAsphoTasubhaTa garjadUrjasvikuJjarau / uddhatau yoddhumanyonyaM vyUhau tAvatha celatuH // 60 // pIvarA hayaheSAbhirUrjitA gajagajitaiH / nabho badhirayAJcakruzcamUnizvAsanisvanAH // 61 // raNattUryaninAdena dviguNotsAhasampadAm / zUrANAM vajrasannAhasaMdhayaH zatadhA yayuH // 62 // 1. brahmavidyA / [ 611 5 10 15 20 25
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // pAJcajanyo mukundena devadattaH kirITinA / kIrtivaitAlikau zaGkhau dadhmAte madhuradhvanI // 63 // ubhayavyUhavartinyoranyonyaM spardhamAnayoH / saGgrAmo'grapatAkinyoH prAvartata bhayaGkaraH // 64 // sarvataH paripItArkavyUhayorubhayorapi / zaraiH prasRmarairvizvamekacchatramajAyata // 65 // magadhezvarazauNDIrairgovindasyAgrasainikAH / Urjasvibhirabhajyanta gajaiH pratigajA iva // 66 // te palAyya sphurallajjAH kezavaM zaraNaM yayuH / tAnso'pyAzvAsayAmAsa tripatAkena' pANinA // 67 // athoccai rohiNIsUnurnijagAda gadAgrajam / itareSa durbhedazcakravyUhazcirAdapi // 68 // tato dakSiNato nemirvAmataH kapiketanaH / mukhe punaranAdhRSTibhindantvenaM mahaujasaH // 69 // evamuktena kRSNena nyayujyanta trayo'pi te / prAvartanta tathA kartumete'pi tapanadyutaH // 70 // arasandhiSu nemau ca sarvaM nirjitya rAjakam / cakravyUhaM dvidhA cakruH samaM te'rimanorathaiH // 71 // teSAmanupadaM tatra sainyAni vivizuH kSaNAt / pRSThato yUthanAthAnAM yUthAnIva vanAntare // 72 / / UrjasvalabhujaurjityastairmAgadhamahIpateH / balaM viloDayAJcakre gajairiva mahAsaraH // 73 // samaM nemijinendreNa gajendreNeva kukkuraH / kuraGga iva siMhena rukmI yoddhamaDhaukata // 74 // vikramopakramastasya jine viphalatAM yayau / khadyotasyeva mArtaNDamaNDale dyutiDambaraH // 75 // 1. saralAGgulitrayeNa / 2. cakravyUham / 3. sUryasadRzatejasaH / 25
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] [613 guruH kodaNDaTaGkAraH salIlaM neminirmitaH / rukmiNaH karNamabhyetya palAyanamupAdizat // 76 // apare'pi parolakSAH kSoNipAlA baloddhatAH / samamevodatiSThanta jinaM yodhayituM madAt / / 77 // avidhitsurvadhaM teSAM devaH kAruNyasAgaraH / divyamApUrayAmAsa zaGkha vikhyAtavikramaH // 78 // tena zaGkhaninAdena karNajAhopagUhinA / dviSAM pANitalAtpeturAyudhAnyakhilAnyapi // 79 // te samuccitazauNDIryavyApArAH purataH prabhoH / nirnimeSadRzastasthurAlekhyalikhitA iva // 80 // hiraNyanAbhamukhyAnAM peSTuM vidviSTabhUbhujAm / anAdhRSTiradhAviSTa kariNAmiva kesarI // 81 // tadA yuyudhire te'pi sarve sarvAtmanA tathA / bhAle rAmAnujasyApi svedaH prAdurabhUdyathA // 82 // azvIyasaGkaTe tasmin mihiro'pi mahAhave / zaraprahArabhItyeva pAMzuvarmAvRto'bhavat // 83 // . chinnaprocchalitairdUraM cAmIkaramayairdhvajaiH / ajAyata tadAnIM dyaurulkAbhiriva saGkalA // 84 // rudhirAsavasauhityamArgaNAH pArthamArgaNAH / kRpaNai ripubhinaSTairna nItAH kRtakRtyatAm // 85 // pArthasya kharalImAtramabhavatkauravAhavaH / bAhvoriSTamapUriSTa jarAsaMdharaNaH punaH // 86 // . saMdhAnAkRSTivicchedaviSaye tasya lAghavam / dRSTvA sumanaso vyomni satyaM sumanaso'bhavan // 87 // asahyastAvadeko'pi ripubhiH kapiketanaH / pauruSoSmaladordaNDaiH kiM punarbandhubhiryutaH ? // 88 // 1. karNamUlaprAptena / 2. anAdhRSTeH / 3. sUryaH / 4. khuralI-dhanurvidyA'bhyAsaH / 5. devAH / 6. saMtuSTAH / 25
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 614] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // gadayA dalayAmAsa bhImaH pratyarthipArthivAn / pakSonnidrabalAnindraH pavinA parvatAniva // 89 // athotthite raNavyomadhumaNau dharmanandane / parairdhvAntAyitaM kaizcitkaizcittArAgaNAyitam // 10 // jarAsaMdhasya rAjanyAJjanye hiMsannahIniva / prazasyadarzanazcakre nakulaH svakulocitam // 91 // dideva sahadevo'pi saGgrAmaphalake tadA / rundhan zArAnivArAtInvazyai rakSairiveSubhiH // 12 // itthaM pANDusutaizcaNDabhujadaNDaparAkramaiH / lambhitAH zatravaH kecidAzu kInAzadAsatAm // 13 // kecicca nizitairbANairgamitA dakSiNermatAm / avanIzayanIyeSu zoNitAme'Su zAyitAH // 94 // yugmam / zeSAstu muSitotsAhAH prApitAH prANasaMzayam / hiraNyanAbhaM zaraNaM senAnyaM samupAyayuH // 95 // tAnavasthApya durvArazauNDIryaH sthairyamandaraH / so'tha yAdavayAdAMsi mamarda samarAmbudhau // 16 // yadusenAparivRdvaiH soDhaH prauDhabalairapi / na tasya samarArambhaH siMhasyeva mataGgajaiH // 97 // kecinnemijinAdhIzaM ke'pyanAdhRSTimaJjasA / hiraNyanAbhato bhItAH zaraNAya raNAdyayuH // 98 // yAdavendracamUM vIkSya pratipakSabhayAkulAm / hiraNyanAbhamabhyetya dhIraM bhImo'bhyadhAdvacaH // 19 // jarAsaMdhacamUnAtha kiM manthAsi vRthA balam ? / mAmehi yena dordaNDakaNDUmapanayAmi te // 100 / / ityAhUtaH sa bhImena mainAka iva vegataH / prAvizatpakSarakSArthI vegAtsaGgarasAgaram // 101 // 1. zArIH iti syAt / 2. yadusenAprabhubhiH / 15 20 25
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] prAvartata tayoH pUrvaM mahAbAhvoH zarAzari / niSThitAyudhayorAsInmuSTAmuSTi tataH param // 102 // jarAsaMdhasya senAnyaM bhImastAmanayaddazAm / lambhitau harirAmAbhyAM yAM prAk cANUra - mauSTikau // 103 // purA duHzAsanenApi na hyasahyanta hanta yAH / kathaM hiraNyanAbhorNanAbho muSTIH sahate tAH || 104 // mAgadhakSmApatestasminpatite pRtanApatau / anIkakAnanaM dagdhaM yAdavaistaddavairiva // 105 // yAdavadhvajinIzAnAM svadordarpaspRzAmapi / pauruSotkarSasAnandAH peturbhIme dRzastadA // 106 // kimasti kvacidanyo'pi ko'pi bhImopamo bhaTaH ? / itIvAlokituM bhAnuH prApad dvIpAntaraM tadA // 107 // vihAya samarArambhamubhayorapyanIkayoH / svAmyAdezena bhUpAlAH pradoSe zibiraM yayuH // 108 // ekacchatraM mudAmAsItskandhAvAre muradviSaH / jarAsaMdhasya tu zucAmaho vilasitaM vidheH // 109 // anAdhRSTisamAkhyAtabAhupauruSasampadaH / prItenAbhisabhaM rAjJA samAliGgyanta pANDavAH // 110 // te hiraNyanAbhe'tha prabhrazyaddhairyavaibhavaH / zuzoca magadhAdhIzaH sahAyAH khalu durlabhAH // 111 // tataH prAtaH punaH prAptadhIrimA magadhezvaraH / zizupAlamahIpAlaM senAnItve'bhyaSiJcata // 112 // svayamevAttasaMnnAhaH saMyugotsAhaduHsahaH / udUDhazastramArUDhaH syandanaM sAmparAyikam // 113 // adya syAdajarAsaMdhamakRSNaM vA mahItalam / itthaM saMdhA'nusaMdhAnagrahilIkRtamAnasaH // 114 // kInAzA''vAsasaMvAsapratibhUmiH pade pade / yamadUtairivolluNThairdurnimittairurIkRtaH // 115 // [ 615 5 10 15 20 25
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616] [pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // kva re kRSNaH ? kva re kRSNa ? ityuccAharanmuhuH / uddhato magadhasvAmI vegAtsaMyugamAyayau // 116 // caturbhiH kalApakam / viracayya punazcakravyUhamavyAhatorjitaH / babhaJja yAdavodyAnaM madAndhazcedipadvipa // 117 / / tato yAdavasenAnIma'ndaMzcedipatezcamUm / vidadhaddhanurAkRSTimanAdhRSTiradhAvata // 118 // nRpA dazasahasrANi ye cedipasamIpagAH / rurodha tAnanAdhRSTiH kuJjarAniva kesarI // 119 // tadvadhavyagramAlokya yadurAjacamUpatim / uttAlaH zizupAlastu tatrAgAdyatra kezavaH // 120 // abhyadhAcca tamityuccaiH kRSNa ! niSNo'si saMyuge / tatkiJcidAyudhaM dhatsva yatte trANAya jAyate // 121 // hasannuvAca govindo mAdrImAtastavedRzIH / duHsahA api soDhAsmi kAmaM vAgviSavipuSaH // 122 / / aparAdhazatenApi na krodhaM devi ! te sute / kartAsmIti mayA yasmAtpratipannaM pitRsvasuH // 123 // para:zatAparAdhaM tvAmidAnIM tu samApayan / manAgapi bhaviSyAmi nopAlabhyaH pitRsvasuH // 124 // iti kRSNe vadatyevaM nistrapazcedipastadA / vitatAra zaraireva pratyuttaramanuttaraiH // 125 // tasya bANAvalI chittvA bisacchedaM janArdanaH / ciccheda dhanuSo jIvAM jIvAtumiva tejasAm // 126 // upAdAya paraM cApamasau yAvadayudhyata / tAvatkRSNo'sya rAjyazrIniketaM ketumacchidat // 127 / / mamantha sArathiM rathyAn rathaM caitasya kezavaH / balinA spardhamAnasya nyakkAro hi pade pade // 128 // 15 25 1. mAdrI mAtA yasya tatsaMbodhanam / ..
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ [617 caturdazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] asikheTakahastena bhUyastenotthitaM raNe / kaMsavidhvaMsano'pyenaM nandakenAbhyapadyata // 129 // abhUtkutUhalotthAsnudiviSatpariSattayoH / parasparadRDhAghAtabhagnapraharaNo raNaH // 130 // hariM jaghAna niHzaGkamAnaso damaghoSajaH / taM punarjAtisambandhabaddhApekSamadhokSajaH // 131 / / tamathAriSTamathano niSpiSTamukuTaM vyadhAt / AcakAGkSa zirazchettuM tasya cedipatiH punaH // 132 // zirSacchedyo'yamityAttanizcayazcaidyamacyutaH / khaDgadUtamukhAccakre kaMsasya paricArakam // 133 // zizupAlavadhAlokakallolitaruSA tataH / agastIyitumArebhe yuddhAbdhau prativiSNunA // 134 // sannaddhaH sammukhIbhUya bhUyaH kSitipasaGkhalAm / dRSTvA yaducamUM so'tha dUtaM papraccha somakam // 135 / / dUtyena gatavAnetAnurvIzAndRSTapUrvyasi / nAmagrAhama stanme sarvAnAkhyAtumarhasi // 136 // athAkhyat somakaH svAminsainyanAbhau nRpaH puraH / samudravijayaH svarNavarNAzvo'yaM haridhvajaH // 137 // asya sUnurjaganmAnyo ni:sImabhujavikramaH / ayaM tu zukavarNAzvo'riSTanemivRSadhvajaH // 138 // senA'gre dhavalairazvaiH kRSNo'yaM garuDadhvajaH / navIna iva jImUto balAkAbhiralaMkRtaH // 139 // asya dakSiNapakSastho'riSTavarNaisturaGgamaiH / rAmastAladhvajaH so'yaM himavAniva jaGgamaH // 140 // nIlAzvena rathenaiSa pANDusUnuryudhiSThiraH / dhanaMjayaH punarayaM rathena zvetavAjinA // 141 // 1. tannAmnA khaDgena /
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 618] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhavarNanam // nIlotpaladalAbhAzvarathastveSa vRkodaraH / kRSNAzvena rathenAyamanAdhRSTirgajadhvajaH // 142 // ayaM ca zabalairazvairakrUraH kadalIdhvajaH / mahAnemikumAro'yaM kumudAbhaisturaGgamaiH // 143 // ugrasenaH punarayaM zukatuNDaprabhairhayaiH / eSa tittirakalmASaiH sAtyakistu turaGgamaiH // 144 // jarAkumAraH kanakapRSThAzvo'yaM mRgadhvajaH / meruH kapilaraktAzvaH zizumAra dhvajastvasau // 145 // kAmbojairvAjibhizcAyaM siMhalaH zlakSNaromasUH / padmAbhairvAjibhizcaiva rAjA padmarathaH puraH || 146 // paJcapuNDrairhayaireSa kumbhaketurvidUrathaH / pArApataprabhAzvo'yaM sAraNaH puSkaradhvajaH // 147 // bahavo yAdavo'nye'pi nAnArathahayadhvajAH / santyete na tu zakyante sarve'pyAkhyAtumAkhyayA // 148 // tadAkarNya jarAsaMdhaH pravRddhotsAhasAhasaH / manyamAnastRNAyaitAnamRdanAd yAdavIM camUm // 149 // babhAra bhAratArdhe zaklezitaM yAdavaM balam / mattamAtaGganiryUnanalinIvanavibhramam // 150 // hatastamberamastomamastaMnItaturaGgamam / bhagnasyandanasaMdohadurAsadapadakramam // 159 // prahAraproSitaprANasubhaTasthapuTakSiti / navyaniryadasRkkulyAsiktamAgadhasammadam // 152 // parAjayanitAntArtakuzArtavasudhAdhipam / mAnamardanasampannasamarAvezakezavam // 153 // nRtyatkabandhanidhyAnataddhyAnatridazAGganam / ariSTanemiraikSiSTa svasainyaM sAndrayA dRzA // 154 // caturbhi kalApakam / 1. sthapuTaM - viSamam / 2. nidhyAnaM - darzanam /
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / yuddhavarNanam // ] vyAjahAra kumAraM taM prAJjalirmAtalistataH / pazya deva ! tvamevAsi saMyuge'sminnagaJjitaH // 155 // idaM nirmathitaM nAtha ! sainyaM te paripanthinA / tadevaM deva ! kiM yuktaM nijaM pakSamupekSitum ? // 156 // bhavedyadyapi sAvadyaM karmedaM nirmamasya te / rathaM tathApi vRtrAreH kiJcidenaM kRtArthaya // 157 // iti mAtalivijJaptaH kumAro'pyakutobhayaH / AkhaNDalakarAkalpamadhijyaM dhanva nirmame // 158 // kRSTadviSadahaGkAraSTaGkArastasya dhanvanaH / vyAnaze rodasI kAlamahiSadhvanibhISaNaH // 159 // zaGkhaM cApUrayannemirdikkukSiMbharinisvanam / yacchanmUrchAlatAM so'bhUddaityAnAmapi duHsahaH // 160 // lakSaM vipakSakSitipA yoddhArastatra ye'bhavan / stambhitAste'bhitastena dhvaninA dhanvazaGkhayoH // 161 // athAha mAtalirnemiM vismitaH sasmitastadA / lIlayaiva tvayA deva ! jigye vairicamUriyam // 162 // enaM punarjarAsaMdhaM madAndhaM svabhujaujasA / yAdavakSodanikSobhaMkSamo'pi kimupekSase ? // 163 // tato bibheda vAGmudrAM samudravijayAGgajaH / asau rAjanyarodho'pi nocitaH sUta ! mAdRzAm // 164 // kintu bandhUparodhena nIto'smi raNadhuryatAm / kiM nAmaitA na bAdhante durdharA mohavIcayaH ? || 165 // kiM cAyaM zAzvato bhAvaH sadA sarvatra nizcitaH / saMyuge yannihantavyA viSNubhiH prativiSNavaH // 166 // acireNaiva so'pyartho bhavitA pazyatastava / iti nemibruvannevaM svAM saMsthApitavAMzcamUm // 167 // tatastatherayAJcakre zakrasArathinA rathaH / yathA so'rivarUthinyAM puraH sarvairavaikSyata // 168 // [ 619 10 5 15 20 25
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 620 ] athAlokya jarAsaMdho yavanAdisutakSayam / vikaTabhrukuTIbandhaH kaiTabhArAtimabhyagAt // 169 // dRptairekonasaptatyA jarAsaMdhasutairatha / pituragresarairbhUtvA rudhyate sma janArdanaH || 170 // zoNadRSTipuTairaSTAviMzatyA tu halAyudhaH / saGgrAmayitumArebhe zarabhaH siMhakairiva // 171 // sAvahelamudastena halena musalena ca / amUnmazakaniSpeSaM niSpipeSAgrajo hareH // 172 // tadvadhocchalitakrodhaprabodho magadhezvaraH / nirdayo gadayA rAmaM tADayAmAsa vakSasi // 173 // tatprahAravyathAdausthyAdasRkkallolamAkulaH / bhRzaM vavAma rAmo'pi hAhArAvaM ca vAhinI // 174 // prajihIrSu punA rAme nistriMzaM mAgadhaM nRpam / caNDagANDIvapANDityAt khalayAmAsa phAlgunaH // 175 // arjunasya zitairbANairbAdhito mAgadhastadA / tadekopajJamajJAsIt kauravA''rAmasaMkSayam // 176 // gadAprahAravaidhuryaM pazyan rAmasya kezavaH / sarvAMstAnantayAJcakre tanUjAn magadhezituH // 177 // tannizumbhanasambhUtaprabhUtAkSepaduHsaham / mAdhavaM magadhAdhIzaH sametya savidhe'bhyadhAt // 178 // re gopAla ! dhruvaM kAlaH kRtakrodhodayo'dhunA / AkarSati jarAsaMdhaH kaMsamukhyAMstavodarAt // 179 // samAdatsva kimapyastramAtmatrANaikakAraNam / anAyudhamasaMnAhaM nAhamAhanmi jAtucit // 180 // dRSTabhartRvadhA dRSTvA vadhaM tadbadhakasya te / sutA jIvayazA me'stu pratijJApArahazvarI || 181 // 1. aSTApadaH / 2. nizumbhanaM va [ pANDavacaritramahAkAvyam / jarAsaMdhakrodhaH // - vadhaH /
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ [621 caturdazaH sargaH / jarAsaMdha-kRSNayoryuddham // ] vibruvantamiti krodhAdvirodhinamanekadhA / manAgapyakRtakSobhastaM jagAda janArdanaH // 182 // rAjan ! yadAttha tattathyaM satyaiva duhitustava / pratijJA bhavitA kintu jvaladvahnipravezanAt // 183 / / iti taM vyAharanneva preritaH zakunaiH zubhaiH / hariH sarabhaso'bhyetya pratijagrAha mArgaNaiH // 184 // jarAsaMdho dhanurdaNDAdatha prasRmaraiH zaraiH / bhayaM yadanAM vidadhe pidadhe cArkamaNDalam // 185 // citrAMstAnpatriNaH zatrormUrtAniva manorathAn / niruddharodasIrandhrAnkhaNDayAmAsa kezavaH // 186 / / rAmarAvaNasaGgrAmadRzvanAM svarnivAsinAm / / ajAyata tayoryuddhe tAgeva rasaH punaH // 187 / / zastraM yadyajjarAsaMdho moktumaikSadadhokSaje / mArgaNaistattadaprAptamokSaM ciccheda sa kSaNAt // 188 // apUrvasaMyugAlokakautukAkulamAnasaiH / / khecarai racayAJcakre kalaH kalakalo divi // 189 // murAreH pratipakSAstrairastrANi magadhezituH / vidhIyante sma vandhyAni dhvAntAnIva raveH karaiH // 190 // ketucchedazaracchedajIvacchedaivilakSyatAm / nItaH pItadviSaccakraM cakraM sasmAra mAgadhaH // 191 // devatA'dhiSThitaM tasya krodhAruNadRzastadA / karAmbhojamalaJcakre tadapyAgatya vegataH // 192 // re ! gopa ! na bhavasyeSa iti jalpanmuhurmuhuH / cakraM cikSepa sAkSepamAnaso magadhAdhipaH // 193 / / tacca svacchandamAgacchat samudravijayAdibhiH / yAdavairdadRze vyomni hAhAravapuraHsaram // 194 // 1. krodhaH iti pratidvaya / 2. 'jarAsaMdhadhanu0' pratitraya0 /
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622] 10 [pANDavacaritramahAkAvyam / jarAsaMdha-kRSNayoryuddham // itastataH paribhremuH sambhrameNa nabhazcarAH / svargaukaso'pi tanmArgAdvimAnAnyapaninyire // 195 / / tadastrastADayAmAsa cakramardhapathe hariH / muhurmusalasIrAbhyAM sIrapANizca nizcalaH // 196 // ruSTo'tyantamanAdhRSTiH parigheNa jaghAna tam / zastraiH samastainistandraH samudravijayaH punaH // 197 // zakti ca tatprahANAya prAhiNod dharmanandanaH / gadAM punarjagajjaitrImAdareNa vRkodaraH // 198 // rurodha kauravajayorjasvalairarjunaH zaraiH / kuntenArikRtAntena prayatnAnnakula punaH // 199 / / saMroddhaM sahadevo'straistaccakramupacakrame / sarvAtmanA'pi vikrAntaM paJcabhistatra pANDavaiH // 200 // anye'pi yAdavAH sarve vividhairAyudhairnijaiH / yugapattadapAcakruzcakramuddAmavikramAH // 201 // kenApyaskhalitaM bhUri sphuliGgodagAri tattadA / mArtaNDamaNDalanibhaM nabhasyAyAti vegataH // 202 // tato manasi manvAnA jAtaM vizvamakezavam / yAdavAH samajAyanta sabASpazyAmalA''nanAH // 203 // jarAsaMdhapatAkinyAM kiJcitsAnandacetasi / aho ! kimadya bhAvIti sotprekSe prekSake jane // 204 // samudravijayAdInAM dInAnta:karaNaspRzAm / pazyatAmeva tumbena javAdAhatya vakSasi // 205 // upasarge'pi tAdRkSe niHzobhamanaso hareH / antevAsI va pAdAntaM taccakraM samazizriyat // 206 // tribhirvizeSakam / sAnande yAdavAnIke pratyanIke viSAdini / helayaiva hariH kiJcinnIcairbhUya tadAdade // 207 // dambholineva jambhAri: prabhAmaNDalazAlinA / pANipraNayinA tena kezavaH zuzubhetamAm // 208 // 15 20 25
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ [623 caturdazaH sargaH / jarAsaMdhavadhaH // ] ambhojamiva taccakramupAdAya pratolayan / nigarvaH kaMsavidhvaMsI magadhAdhipamabhyadhAt // 209 // bho ! bhUpAlaziroratna ! na yatnaH saMyugAya te / sAmprataM sAmprataM yena daivaM naivAnukUlikam // 210 // AtmIyamapyanAtmIyaM zastraM syAtkathamanyathA / tadgaccha mAgadhAnsvecchaM vilasasva(tvaM) mamAjJayA // 211 // naSTaM na kiJcidadyApi medinIza ! vimRzyatAm / zrutaM kiM na tvayA ? jIvannaro bhadrANi pazyati // 212 // ityuktaH so'pi sATopaM kaiTabhArimabhASata / are ! gopAla ! vAcAlaH sutarAmasi samprati // 213 // samprAptenAmunA manye lohakhaNDena mAdyasi / / ameyaH sArameyasya garvo'sthizakalAdapi // 214 // iti saMtakSya tIkSNena vacasA sahasA harim / sa zaraistADayAmAsa vyomevAbdaistapAtyaye // 215 // svacakreNaiva netavyAH prANAntaM prativiSNavaH / ityAgamarahasyAni nAnyatheti vicintayan // 216 // zirSacchedyasya tasyAza zirazciccheda kezavaH / / prasRtvaraprabhAcakraM cakraM cikSepa lIlayA // 217 // yugmam / tena jvAlAjaTAlena sakirITaM sakuNDalam / / etya prasabhamambhojacchedamacchedi tacchiraH // 218 // niyUMDhasvAmikAryatvAdADhyaMbhAvukatejasA / cakreNa tenAlaJcakre punareva hareH karaH // 219 // jagaccetazcamatkArikaMsAribaladRzvanAm / AnandaniryadazrUNAM prasasnuH svargiNAM giraH // 220 // navamo'navamasphUrtivisphuratkIrtisaurabhaH / / sa eSa dviSaducchedaccheko'jani janArdanaH // 221 // 15 20 25 1. zreSThasphUrti /
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 624] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yuddhasamAptiH // kaMsadhvaMsaH purInyAso jarAsaMdhavadho'pyayam / janmato'pi kimetasya caritraM ? yanna citrakRt // 222 // ityanyonyakRtAlApAstriviSTapasadastadA / govinde nijamAnandaM vivavruH puSpavarSataH // 223 // bhUrbhuvaHsvastrayIloke zaMsadbhiH kezavodayam / te mudA dundubhidhvAnaiH zabdAdvaitaM vitenire // 224 // atha lakSamapi kSoNeradhipAH svAvarodhataH / ariSTaneminA muktAH siMhena hariNA iva // 225 // te tadotsAditotsAhamucchannAstraparigraham / AtmAnaM vIkSya dadhire trapAmalinamAnanam // 226 // jarAsaMdhavadhaM jJAtvA nRpAH prAJjalayastadA / vijJA vijJApayAmAsuH samudravijayAtmajam // 227 // vaikuNThe kuNThazauNDIryA mA bhUvan ripavaH katham ? / vipakSakakSadAvAgniryasya tvamasi bAndhavaH // 228 // rAjanyamRtyau janye'sminna jIviSyAma kiM vayam ? | kRpayA trijagattrAtarevamatrAsyathA na cet // 229 // kintu zrIbhramarI kundAnmukundAt trAtumarhasi / anyathA kupite tasminnasmAkaM kva nu jIvitam ? // 230 // tathetyeSAM pratizrutya prArthanAM pRthivIbhujAm / upatasthe sametastairnemiH kaMsaniSUdanam // 231 // sammukhaM prasarantIva zliSyantIva muhustadA / sambhASyanta ivAnyonyametayormilitA dRzaH // 232 // syAtAM rAkA - -mRgAGkau cetsammukhInAvubhau divi / tadA tadAsyayornUnamupamAsambhavo bhavet // 233 // ubhau tApicchagucchAbhau zrIvatsAGkAvubhAvapi / tAvanyonyaM kRtAzleSau satyamekatvamApatuH // 234 // prAvartanta tataH svairamavAryabhujavIryayoH / saGgrAmasaGkathAstAstAstayoH zAtravajaitrayoH // 235 //
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / samudravijayAdInAM milanam // ] AsAdyAvasaraM teSAM lakSasyApi kSamAbhRtAm / nemiH prasAdya govindaM pRSThe hastamadApayat // 236 // atrAntare mahAmAtyA jarAsaMdhatanUdbhavam / sahadevaM naye niSNAH kRSNasyAGke nicikSipuH // 237 // mAdhavastaM vidhatte sma magadheSu punarnRpam / praNipAtAvasAno hi kopo vipulacetasAm // 238 // tena tenograsaGgrAmakarmaNA dakSiNermaNAm / subhaTAnAmanAdhRSTizcakre vraNacikitsitam // 239 // samparAye parAsUnAM samudravijayAjJayA / sa karoti sma saMskAramAgneyAstreNa kAlavit // 240 // visRjya sahadevAdyAn pArthivAnatha kezavaH / kulavRddhAbhirArabdhazivaM zibiramabhyagAt // 241 // samudravijayaH putraiH pautraizca ripujitvaraiH / anuyAtaH pathi prApa kAmapyanupamAM zriyam // 242 // amanyata garIyobhirlaghIyobhizca yAdavaiH / prabhutvotkarSavizrAntirbalakezavanemiSu // 243 // yathAsvaM mAtarasteSAM maGgalAni vitenire / dviSajjayo'vadAnaM hi kSatriyANAmanuttaram // 244 // yayau nemimanujJApya mudito mAtalirdivam / Akhyacca taccaritrANi zakrAya pulakaM vahan // 245 // AsthAnImAsthite'nyedyuH samudravijaye nRpe / uccaistUryavaM sarve zuzruvurdivi yAdavAH // 246 // parolakSANi cAdrAkSurutpakSmANaH kSaNena te / sthagitArkavimAnAni vimAnAni nabho'GgaNe // 247 // samaM pradyumnasAmbAbhyAmathottIrya vimAnataH / vasudevaH praNauti sma samudravijayakrama // 248 // 1. 'parivAritaH ' ekapratipAThaH / 2. parAkramaH / [ 625 10 115 20 5 25
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 626] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya bharatArdhasAdhanam // baladevAdayaH sarve vasudevamanaMsiSuH / / vRddhAn pradyumnasAmbau ca vavandAte yathAkramam // 249 // yathAsthAnaM yathAnAma pradyumnena niveditAH / samudravijayaM natvA praNemuH khecarA harim // 250 // vyajijJapaMzca te pitrA zauryarUpAdibhirguNaiH / jigye jagatrayaM yena purastAttasya ke vayam ? // 251 // tavA''jJAsragviNo mUni viddhi nastadataH param / navamo'si hRSIkezastannaH zAdhi yadRcchayA // 252 // ityuditvA navAdityaprabhaM te kaiTabhadviSam / apAstakaustubhamadai ratnapurjarapUjayan // 253 / / . so'pi sammAnayAJcakre vacasA kriyayA'pi tAn / udAttacetasAM kvApi na hyaucityavyatikramaH // 254 // samparAyapramItAnAM svavIrANAM narAyaNaH / kriyA'bhijJaH kriyAstAstA vidadhAvaurdhvadehikIH // 255 // nivApaM sahadevo'pi vyadhatta vidhivat pituH / anye'pi pretakAryANi svasvasambandhinAM vyadhuH // 256 // sA'pi jIvayazAH sAkSAdvIkSyAkhilakulakSayam / pituH patyuzca yugapannirlajjA'dAjjalAJjalim // 257 // kUditvA yAdavaistatra svAnando yatpradarzitaH / kRSNopajJaM tato'nvarthamAnandapuramityabhUt // 258 // bhAratasya haristrINi khaNDAnyAkhaNDalopamaH / pratasthe'tha vazIkartuM kezavAnAM kramo hyayam // 259 // kAzcidutthApayankAzidutkhAtapratiropitAn / kurvannurvIpatInurvI sAdhayAmAsa mAdhavaH // 260 // hariH prApa pradezaM taM vasudhAsAdhanakramAt / / zilA koTizilAnAma yatrAsti girisodarA // 261 // 15 1. yuddhe mRtAnAm / 2. pitRtarpaNAdikriyAm /
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ [627 caturdazaH sargaH / kRSNasya rAjyAbhiSekaH // ] uccatvavistarAyAmairviduryAmekayojanAm / yayA ca vAsudevasya balaM bAhvoH parIkSyate // 262 // yugmam / pazyatAM sarvabhUpAnAM bhUtalAccaturaGgulIm / mukundaH kandukotkSepamuccikSepa kSaNena tAm // 263 // tato jayajayadhvAnapUrvaM gIrvANakhecarAH / prahRSTAH sumanovRSTiM kRSNopari nicikSipuH // 264 // akhaNDitodayaM SaDbhirmAsairAsUtrya digjayam / akhilaiH saha bhUpAlairvalati sma balAnujaH // 265 // atha krameNa vardhiSNubharatArdhamaharddhibhiH / so'vizad dvArakAM dvAraddhAraprArabdhamaGgalAm // 266 // tato rAjyAbhiSekAya viSNoruSNAMzutejasaH / / tIrthAnAM mAgadhAdInAM jalAnyAninyire suraiH // 267 // samudravijayo rAjA svayamAnakadundubhiH / balabhadrastapaHsUnurbhImasenArjunau yamau // 268 // anAdhRSTimukhAzcAnye kumArAH svajanA api / rAjAno'pi sahA''yAtAste sahasrANi SoDaza // 269 // ardhabhAratavAstavyAstriviSTapasadastathA / sarve vyomacarAste ca vasudevavazaMvadAH // 270 // hiraNmayai ratnamayaistIrthAmbha:pUritodaraiH / kalazairmukhavinyastodAramandArapallavaiH // 271 // AnandAzrusamArabdhavAridhArAdviruktayaH / . vaikuNThamuccapIThasthamabhyaSiJcannamI kramAt // 272 // paJcabhiH kulakam / mAtaro'sya zivAdevI rohiNIdevakImukhAH / suvAsinyazca kuntyAdyA maGgalAni muhurjaguH // 273 / / hayAH kaizcidgajAH kaizcitkaizcinmANikyarAzayaH / kanyAH kaizcittadA bhUpairupadIcakrire hareH // 274 // 1. 'todaya:' pratidvaye0 /
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 628] [pANDavacaritramahAkAvyam / sarveSAM hastinApuraM prati gamanam // vRte pratipuraM tasminnabhiSekamahotsave / satkRtya vyasRjad viSNupAnbhUcarakhecarAn // 275 // yudhiSThirapratiSThArthaM nRpaiH katipayairvRtaH / anyedyuH so'calatsAzvahAstiko hastinApuram // 276 // rAmo nemiranAdhRSTiH pANDaveyAnurodhataH / pradyumnAdyAH kumArAzca saha tena pratasthire // 277 // maitrI maJjarayadbhizca mizcitrAGgadAdibhiH / cele vyomacaraiH kaizcittadA sAkaM kirITinA // 278 / / kuntyA saha zivAdevI rohiNI devakI tathA / saujanyamanurundhatyazceluH sasnehacetasaH // 279 // yAsyAmaH kathamAnRNyaM viSNorvayamaho iti / saGkathAH pANDaveyAnAM pathi paprathire mithaH // 280 // prAgetya kezavAdezAtputrotkaNThAkrazIyasaH / pANDavAgamanaM pANDorAvedyata nabhazcaraiH // 281 // pratyudyayau tadAkarNya sapauraH pANDurAtmajAn / teSAmAlokya ca sphIti pupoSa pulakotkaram // 282 / / upeyuSI samaM patyA sutAnudvIkSya tatkSaNAt / mAdrI harSAzruvarSeNa prAvRSaM nUtanAM vyadhAt // 283 // vihAya vAhanAnyAzu vikAsivadanAmbujAH / / vyaktAnandamavandanta pitarau pANDavA api // 284 // unnidrapraNAya mAdrI gADhAzleSapura:saram / padmotphulladRzaH kuntyAH pANibhyAmagrahItkramau // 285 // saromAJcA ca pAJcAlI paJcAGgIcumbitAvaniH / kramAt pANDozca mAdyAzca prANamaccaraNAmbujam // 286 / / anyairapi yathaucityapraNIte praNatikrame / pIyUSamayamAnandamayaM teSAmabhUjjagat // 287|| AmuktamauktikoccUlAH svarvimAnajitastataH / jagatyA iva romAJcA maJcA nirmamire pure // 288 // 1. praNeme ca0 pratau / 15
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH / hastinApure janena kRtamaGgalAni // ] prativezma vyaracyanta celotkSepapuraHsaram / sAkSAdiva mudo muktAH svastikAstoraNAni ca // 289 // pratirathyamadIyanta piSTAtakaparAgiNaH / mUrtA iva manoraGgA vikaTAH kuGkumacchaTAH // 290 // asUtryata bhramadbhRGgIsaGgItasubhagodayaH / kusumaprakaro jAnudaghno ghaNTApathakSitau // 291 // saMbandhorapyajAtAre: pravezAya prasAdhanam / pANDuH pramodanIrandhraH sairaMdhrIbhirakArayat // 292 // yazaH sambhArasaurabhyasurabherdharmajanmanaH / candanAdyaGgarAgo'Gge pupoSa punaruktatAm // 293 // sadaivAparaduSprApaguNalaGkAradhAriNaH / tasyAbhUvannalaGkArAH pitrornetrotsavaH param // 294 // gaGgorminirmale tasya vasAnasyAcchavAsasI / lavaNottAraNaM cakre romAGkurapRthuH pRthA // 295 // so'tha tatkAlamunmIladdAnamairAvaNopamam / mahendra iva garjantamArohajjayakuJjaram // 296 // tena sAkaM puraH pANDuH pArzvataH kezavAdayaH / bhImAdyA bAndhavAH pRSThe gajArUDhAH pratasthire // 297 // zvetacchatrApadezena sevyamAno nRpazriyA / cAruvArAGganAvarNai: salIlodbhUtacAmaraH // 298 // cirAyopacitotkaNThAH zliSyanniva vadanniva / dRzA pIyUSavarSiNyAnugRhNannabhitaH prajAH // 299 // udgacchaduccaromAJcamaJcalottAraNottaram / prajAnAM lAjanikSepaM pratigRhNan samantataH // 300 // pramodotphullanetrANAM nAgarANAM pade pade / anurAgagirastAstAH zRNvannAzIHpuraHsarAH // 301 // 1. saMbandhora0 pratitrayapATho na samyak / [629 5 10 15 20 25
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 630] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya rAjyAbhiSekaH // parityaktAnyakRtyAbhiH preGkholatprItivIcibhiH / gavAkSaprahitAkSIbhirmRgAkSIbhirnirIkSitaH // 302 // catvare catvare so'tha maJce maJce gRhe gRhe / gRhNanmAGgalikAnyuccaiH prAvizannAgasAhvayam ||303 // SaDbhiH kulakam / tasyAdhyAsitasaudhasya dadhidUrvAkSatAdibhiH / prasRtollolakallolaM kuntI maGgalamAdadhe ||304 // zriyA nUtanayA rAjan rAjasiMhAsane punaH / sa tadA sthApayAJcakre pANDunA viSNunA'pi ca // 305 // upadAyAmupetAnAmibhAnAM bRMhitairmuhuH / tadA maGgalatUryANAM ninAdo medurIkRtaH // 306 // kuGkumasthAsakai ratnAkalpaizcAzvIyasaGkaTe / upadA vAjinastasyAjire vyAnaJjire tadA // 307 // mahIpAlakirITo'sau kirITaM kaiTabhAriNA / pArAvArArpitai ratnaiH paryuptaM paryadhApyata // 308 // ajAtArestato jAte kSitipAnAmupAyane / atiprItiparAH paurA maGgalAni vitenire // 309 // upetyopetya vRndena paurapaNyAGganAgaNaH / saGgItaM sUtrayAmAsa tUryatrikavicakSaNaH // 310 // jAte svAminyajAtArau prajAH pUrNopayAcitAH / puramujjAgaraM cakrurdevebhyastUryajAgaraiH // 311 // vIkSya dharmAtmaje gADhaM nAgarAnanurAgiNaH / azlAghata pRthAM tAdRkputraprasavinIM hariH // 312 // vyadhatta dharmasUrnityaM kuntyAH pANDozca yAdRzIm / vitene tAdRzIM bhakti gAndhArIdhRtarASTrayoH ||313 // paJcamUrtikamAtmAnaM sa pazyannativatsalaH / cakre'rdhacakriNo'dhyakSaM bandhUnsarvAdhikAriNaH // 314 // ApRcchyamAnamanyedyurgamanAya janArdanam / sabhAyAmaJjaliM baddhvA dharmajanmA vyajijJapat // 315 //
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ [631 caturdazaH sargaH / pANDavakRtAni dharmakRtyAni // ] . dAmodara ! tavaivedamanubhAvavijRmbhitam / .. bhUyo'bhUvan yadetA me hastinApurasampadaH // 316 // : smarasyetad virATeSu gUDhavAsakarthitAn / AdarAd dvArakAM nItvA tathA'smAnsatkariSyasi // 317 // kiM cAsmiMzcaNDazauNDIre kiM jayeyaM raNAjire ? / sumedhAH sahayuddhA cenna tvamekamanA bhaveH // 318 / / rAjyalakSmIstavaiveyamime prANAstavaiva ca / kimanyadasti ? yena tvAM viSNo ! satkurmahe vayam // 319 // - - tathApi pRthucittena ninimittopakAriNA / padAtilavasaMkhyAyAmayaM cintyo janastvayA // 320 // iti vijJena vijJApya viSNave pANDujanmanA / svarNaratnagajAzvAdisarvasvamupadIkRtam // 321 // tvayedAnIM mamaivedaM sarvaM vastu samarpitam / nirbandhaM tadalaMkRtvA vijayethAzciraM bhuvi // 322 // iti sambodhya kaunteyaM tenArcitaparicchadaH / vaikuNTho'caladutkaNThAvatI dvAravatI prati // 323 // yugmam / dharmajastamanuvrajya puraM kRcchrAnnyavartata / pRthAsUnukathAniSNaH kRSNo'pi svapurIM yayau // 324 // samabhyarcya yathaucityaM te'pi citrAGgadAdayaH / prItaiH pANDusutaiH sarve visRjyante sma khecarAH // 325 // kaunteyo'tha pure sarvavyasanAni nyavArayat / ekasyApyaparAdhe hi jJAtirucchidyate dhruvam // 326 // amAripaTahaizcApi dharmamunnidramAdadhe / kRpA hi sarvajIveSu paraM dharmasya jIvitam // 327 // sa bhojanAya dInAnAmanAdInavamAnasaH / nAnAbhojyavicitrANi satrAgArANyakArayat // 328 // 25 1. na AdInavo-doSo yasmiMstadanAdInavam /
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavakRtAni dharmakRtyAni // yAtrAM sa sUtrayAmAsa samastajinavezmasu / sarvadvAramudArA hi yatante sukRtArjane // 329 // tatrastha eva nAzikye sa zrIcandraprabhaprabhoH / acIkaratsadAcArapUtaH pUjAmahotsavam // 330 // iti sucaritaistaiH staiH siktvA sudhA iva bAndhavaiH paramupacayaM pANDoH sUnurninAya nayadrumam / sa ca nirupamAnandasyandi kSaNAtsuSuvetamAmakhilanRpatizlAghyaM puNyaM yazazca phaladvayam // 331 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye jarAsaMdhavadhavarNano nAma caturdazaH sargaH // 14 // 10
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH sargaH / yudhiSThirasya gAGgeyamunisamIpe gamanam // ] paJcadazaH sargaH // dIkSAprapannamanyedyurudyadbhakti pitAmaham / nantuM yiyAsurAdit sapaurAnbAndhavAnnRpaH // 1 // te tadaiva samArUDhAH prauDheSu turagAdiSu / klRptAkalpA nRpadvAramabhyupetyAvatasthire // 2 // agaNyadevamaNyAdivareNyAvartavAjinam / vAjinaM paJcakalyANamAruroha mahIpatiH // 3 // muniryatrAsti gAGgeyaH pratasthe tatra pArthivaH / RkSezamiva RkSANAM gaNo lokastamanvagAt // 4 // munivandArugIrvANavimAnaiH sthagite ravau / rAjanyAnAM pathi vyarthairjAtamAtapavAraNaiH // 5 // sapaurastaM bhuvo bhartA dezamAdezavAnkramAt / bhISmAlaMkRtazailAnte svasainyaM sa nyavezayat // 6 // tatazcaraNacAreNa gacchannarapatiH puraH / zayAnaM zarazayyAyAmAtmadhyAnaparAyaNam // 7 // gItArthai munibhirlaanpricryaavickssnnaiH-| saMvAhyamAnasarvAGgaM karaiH kamalakomalaiH // 8 // AcAryabhadraguptena dIyamAnAnuzAsanam / dehato dehino bhedanizcayaikAgracetasam // 9 // dehadakSiNabhAgasthaM bhavabhaGgaikamudgaram / dhArayantaM manohAri rajoharaNamantike // 10 // 1. racitAbharaNAH / 2. devamaNiH azvagalasthalomAvartavizeSa / 3. vAjI - vegavAn / [ 633 5 10 151 20
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634] [pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM pramodaH // ahaMpUrvikayopetairamarairatha khecaraiH / / varddhamAnAdhikazraddhairAbaddhaparimaNDalam // 11 // narANAM khecarANAM ca strIbhiH svarvAsinAmapi / prArabdharAsakottAlatAlavAcAlasannidhim // 12 // AnandamagnaM nAsAgranyastanizcalalocanam / gAGgeyamunimadrAkSIccAritramiva mUrtimat // 13 // saptabhiH kulakam / pitAmahaM tathA prekSya pANDavAnAM dRzastadA / AsannAnandazokAbhyAM zItaloSNajalAvilAH // 14 // kirITaM pAduke chatraM kRpANaM cAmarANi ca / dUrAdurvIpatirmuJjanpaJcadhA'bhigamaM vyadhAt // 15 // aSTamIndunibhe kurvallalATe karakuDmalam / yayau naiSedhikIpUrvamurvIzastadavagraham // 16 // ", tatra kRtvottarAsaGgaM niHsaGgaikaziromaNeH / sa triH pradakSiNIkRtya pAdayorapatanmuneH // 17 // pratyekaM tasya vAtsalyaM smarantastattadbhutam / naptAro'nye'pi catvArazcaraNau mUrddhani nyadhuH // 18 // te'jasramazrudhArAbhiH kramAvasnapayanmuneH / / bhejire virajIbhAvaM bhaktipravAH svayaM punaH // 19 // dharmalAbhamayIsteSAmAziSo'dAnmuniH zanaiH / te'pyupetya pramodena nyaSIdaMstanmukhAgrataH // 20 // munirAkRSya nAsAgrAtteSu cikSepa cakSuSI / mahAnto hi parArthAya svArtheSu zithilAdarAH // 21 // AjanmacApasamparkakarkazaM munipuMgavaH / / pANi vyApArayAmAsa teSAM pRSThe punaH punaH // 22 // sudhAsabrahmacAriNyA gAGgAyanimunedRzA / siktastyaktamanastApaH pArthivastaM vyajijJapat // 23 // prabho ! prabhUtasambhUtapApapaGkena paGkilaH / nirmalo'stu mamA''tmA'yaM tvadupAstisudhA'mbudhau // 24 // 15 25
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ [635 paJcadazaH sargaH / yudhiSThirasya prArthanA // ] vivekA''khyaM nidhiM tAta ! tRSNA'muSNAnmamAkhilam / rAjyAya bAndhavadhvaMsamakArSaM kathamanyathA ? // 25 // jJAtisaMjJApanopajJakalmaSaikamalImasAH / vyAkozakozahastyazvabandhurA api dhik zriyaH // 26 / / indukundadyutiM kIrtiM dharmaM ca dvayamapyadaH / duHkhAkRtyodayante yAH sampadastA na sampadaH // 27 // ahaha ! jyeSThayoH pitrorgAndhArIdhRtarASTrayoH / adAyi yanmayA duHkhaM tattu vAcAmagocaraH // 28 // tatpathaprasthitastAta ! sAmprataM pAralaukike / prasIdAntyopadezena kenApyanugRhANa mAm // 29 // yenAsmAnnarakakroDavAsapratibhuvo'dhunA / mucyeyaM bAndhavadhvaMsanidAnAtkhalu pApmanaH // 30 // purA'pyadAyi yo mahyaM rAjadharmocitastvayA / upadezaH sa hRdyasti vAstavyo'dyApi tadyathA // 31 // sarvairnRpaguNairyuktAH suvRttAH prAjyavaMzajAH / bhUmebhUSaNatAM yAnti hArA iva narezvarAH // 32 // pArthivAnAmalaGkAraH prajAnAmeva pAlanam / kirITakaTakoSNISairbhUSyante kevalaM naTAH // 33 // vizeSajJaH kRtajJazca gurau deve ca bhaktimAn / apratAryazca dhUrtAnAM bhuvaM bhuGkte'bdhimekhalAm // 34 // sevAgurau tadAdiSTe grahaH puruSasaGgrahaH / zauryaM dharmazca paJcAmI rAjyalakSmIlatAmbudAH // 35 // ApannasyArtiharaNaM zaraNAgatarakSaNam / tyAgaH prajAnurAgazca zrItarInAMgarA amI // 36 // dAnena kSamayA zaktyA gaNaM rAjA'nupAlayet / gaNakopaH kSayo rAjJAM vijayo gaNasaGgrahaH // 37 // 1. saMjJApanaM-mAraNam / 2. praphullam / 3. tathyaM-pratyantara0 /
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 636] [ pANDavacaritramahAkAvyam / munidezanA // zapante kRpaNA''krandacchadmanA kSitipaM zriyaH / AdadIta tato lokapIDayA'rthaM na pArthivaH // 38 // AzAM na viphalAM kuryAnnRpaH kalpadrumo'rthinAm / AzApAzasamaM nAsti hRdayA''karSaNaM nRNAm // 39 // bhogAnna ca na ca tyAgAnna cAdherna ca rogataH / prajAsaMtApazApAttu kSIyante kSitipazriyaH // 40 // kSmAbhujAM kSipyate lakSmIdhUtairmadhuravAdibhiH / atipravardhitai tyairvallabhaizca niraGkuzaiH // 41 // samagraviSayagrAmasarvasvasvAdalAlasaiH / indriyairiva kAyasthaiH kAyasthaiH kSapitA nRpAH // 42 // caNDadaNDamagoptAraM kSitipaM necchati kSitiH / niSkalaM kalahakrUraM lubdhaM patimivAGganAH // 43 // prAgityupAdizaH samyagyathA me hRdayaGgamam / adhunA'pi prabho ! pathyaM tathopadiza kiJcana // 44 // iti vijJApanAM rAjJo nizamya munipuGgavaH / dRzau vyApArayaMstasminsAnande mandamabhyadhAt // 45 // purA rAjyocitaM te'rthaM puruSArthamacIkatham / puSTo'rthaH pArthivAnAM hi sarvopakramasiddhaye // 46 // RSINAM tvidamAkhyAtuM rAjannaJcati naucitIm / tato dharmaM ca mokSaM ca samAcakSe tavAdhunA // 47 // dAnaM zIlaM tapo bhAvazceti dharmazcaturvidhaH / caturNAmapi varNAnAM jAyate yaH zivaGkaraH // 48 // svargApavargayorbIjaM tatra dAnaM bhavetridhA / gRhasthairapi mArgasthairbhavAbdhiryena tIryate // 49 // prANinAM prINanaM mRtyorbhItAnAmabhayena yat / karmanirmUlanaM sarvajyeSThaM dAnaM tadAdimam // 50 // 15 20 1. rAjyAdhikArivizeSaiH /
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH sargaH / dAnAdivarNanam // ] jantuM dhinoti nodAttairdattA ratnAvalistathA / sarvato'pyabhayaM tubhyamiti varNAvaliryathA // 51 // AgamAdisamIcInagranthatattvArthasiddhiSu / kurvatAM sAdhusAhAyyaM jJAnadAnamudAhRtam // 52 // dhanyairjJAnapradIpena nistuSajyotiSAdhikam / antaraGgaM tamaskANDamazeSamapi khaNDyate // 53 // vastunA yena dattena sAdhoH sidhyati saMyamaH / tRtIyaM tadupaSTambhadAnamAmnAtamarhatA // 54 // prItyudaJcitaromAJcaH karmakSayakRte kSamI / vastukalpyaM supAtrAya dadIta vigataspRhaH // 55 // kAle dAnaM supAtrebhyaH sadgurUNAM samAgamaH / bhavAbdhau bodhilAbhazca bhAgyalabhyamidaM trayam // 56 // cittaM vittaM ca pAtraM ca trayamekatra saGgatam / durlabhaM labhyate yena janma tasya phalegrahi // 57 // lakSmIH saubhAgyamArogyamAjJaizvaryaM guNonnatiH / AdeyatA ca kaunteya ! dAnakalpadrupallavAH // 58 // dezataH sarvato vA'pi viratiH zIlamucyate / yataH saMsArapArINAH striyo'pyAsannanekazaH // 59 // dAnamAtanyate pApapIvarairapi pAmaraiH / na tu pAlayituM zIlaM zakyate yena kenacit // 60 // bAhyamuktaM tapaH SoDhA SoDhA cAbhyantaraM budhaiH / karmamarmacchidA karmacchekamekaM yaducyate // 61 // ihApi syAnmahIyasyai tapo'bhISTArthasiddhaye / svayameva tvayA dRSTo dRSTAnto'tra jayadrathaH // 62 // draupadIharaNe hyeSa tadA prApya parAbhavam / duSTaH kaSTaM tapastepe yuSmadvadhavidhitsayA // 63 // [ 637 10 5 15 20 25
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 638] [ pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirasya tuSTatA // tuSTA ca tapasA tena kAcidabhyetya devatA / varaM vatsa ! vRNISveti nijagAda jayadratham // 64 // so'tha me dustapasyAsya yadyasti tapasaH phalam / tato vadhAya pANDUnAM syAmityetAmayAcata // 65 // sA'pyavocadavAcyaiva vAcoyuktiriyaM tvayA / saMvidhAtuM vadhaM vatsa ! naiSAmAkhaNDalo'pyalam // 66 // AyuzcaramadehAnAmeSAM hi nirupakramam / yadete vratamAdAya tIrthe setsyanti neminaH // 67 // tadeteSAM vadhe mA sma kRthA mithyAmanorathAn / kevalaM duSkarasyaitadbhAvi te tapasaH phalam // 68 // yadbhavAn pANDavAnetAnkuruvyUhe vivikSataH / dinamekaM raNaccheko lIlayA skhalayiSyati // 69 // iti tasmai samAkhyAya devatA sA tirodadhe / kRtaM yuSmAsu tenApi yatkiJcidvittha tatsvayam // 70 // tadetattava kaunteya ! tapomAhAtmyamIritam / bhAvo'dhunA sarvadharmadhuryasturyo nizamyatAm // 71 // sarvadaivAtidurlabho bhAvaH siddharasopamaH / dAnAdayo'pi jAyante yena kalyANamUrtayaH // 72 // etasmAdeva kaunteya ! saccAritrapacelimAn / mokSo'pi karmanirmokSalakSaNastatkSaNAdbhavet // 73 // cAritrAvAptisampannatattvajJAnena te mayA / pumarthAvuttamAvetau dharmamokSAvudAhRtau // 74 // kaunteya ! vidhivannityamupAsIthAstvamapyamU / samagrasamarArambhapApmano yena mucyase // 75 // evAmAkarNya parjanyagarjivanmunidezanAm / zikhaNDIva kRtAnandatANDavo'bhUd yudhiSThiraH // 76 // abhyadhAcca prabho ! sAdhu sAdhu sambodhito'smyaham / tavAmunA prasAdena nItazca kRtakRtyatAm // 77 // 4/
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH sargaH / gAGgeyamunikRtA'ntimArAdhanA // ] AcAryabhadragupto'tha muniM bhISmamabhASata / pratyAsanno mahAbhAga ! paryantasamayastava // 78 // anutiSTha kuruzreSTha ! bhUyo'pyArAdhanAM tataH / yogo nirantarAbhyAsAtsaurabhyaM labhate'dhikam // 79 // evaM gurubhirAdiSTastuSTuve tAnmunIzvaraH / punarvidhivadAdhatta mUlAdArAdhanAmiti // 80 // jJAnAcAre'STabhede'bhUdyo'tIcAraH kathaJcana / samastamapi nindAmi taM tredhA, zuddhamAnasaH // 81 // aSTadhA darzanAcAre jAtaM ni:zaGkitAdime / janmato'hamatIcAraM sarvaM garhe samAhitaH // 82 // khyAtAH samitayaH paJca tisrastu kila guptayaH / aSTAvetAH sametA yAH proktAH zAsanamAtaraH // 83 // tadekAtmani cAritrAcAre'tIcAramAgatam / antimArAdhanAM samyagvidhitsurkyutsRjAmyaham // 84 // yugmam / SoDhA bAhyaM tapaH SoDhA vadantyAbhyantaraM tathA / tatrAtIcAramAyAtaM nindAmi prayato'dhunA // 85 // svAnuSThAneSu yadbhrazyadvai(ddhai)ryo vIryamagopayam / tattridhA trividhenAhaM garbhe daurAtmyamAtmanaH // 86 // sUkSmabAdarabhedeSu sthAvareSu traseSu ca / prANAtipAtamAjanmakRtaM nindAmyahaM tridhA // 87 // hAsyalobhabhayakrodhaiH pIDAkAri parasya yat / ajalpiSaM mRSA kiJcittatsarvaM vyutsRjAmyaham // 88 // alpamalpetaraM vA yatparakIyaM mayA kvacit / adattamAttamAbAlyAttaM nindAmi punaH punaH // 89 // tairazcaM mAnuSaM divyaM yadabrahmaniSevitam / trividhena tridhA tatra mithyA duSkRtamastu me // 90 // samastavAstudhAnyAdau dvipade'tha catuSpade / yadakArSamahaM mUrcchAM tannindAmi muhurmuhuH // 91 // [ 639 5 10 15 20 25
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640] [pANDavacaritramahAkAvyam / gAGgeyamunikRtA'ntimArAdhanA // samRddhigadhinA pUrvamAhArazca caturvidhaH / / abhujyata mayA naktaM viviktastaM tyajAmyaham // 92 // mahAvratAni catvAri sUtrato'pyarthato'pi ca / parAvartya tadekAgraH punarujjvalatAM naye // 13 // durvAkyAdapakArAdvA yadvA dravyApahArataH / yo mayA lambhitaH pIDAM sa me kSAmyatu samprati // 94 // devatve ye mayA devA nArakatve ca nArakAH / tiryaktve'pi ca tiryaJco mAnuSatve ca mAnuSAH // 15 // sthApayAJcakrire duHkhe sarve kSAmyantu te mayi / upetaH samatAM sarvaM teSAmahamapi kSame // 96 // yugmam / lakSmI rUpaM priyairyogo jIvitaM yauvanaM balam / vAtodbhUtAbdhikallolacaJcalaM sakalaM khalu // 17 // rogamRtyujarAjanmaduHsthAnAmiha dehinAm / dharmamekaM vinA jaina na ko'pi zaraNaM bhavet // 98 // jantavaH svajanAH sarve jAtAH parajanAzca ye / vivekI teSu kurvIta ko mamatvaM manAgapi ? // 19 // ekasyaiva bhave janma syAdekasyaiva paJcatA / ekasyaivAGgabhAjaH syurduHkhAni ca sukhAni ca // 10 // vapuranyadidaM jIvAdanyaddhAnyadhanAdikam / jIvo'nyaH punaretebhyaH kathaM muhyanti bAlizAH // 101 // vasAzoNitaviNmUtrayakRnmAMsAsthisambhRte / azucipracite dehe ko hi muhyati kovidaH ? // 102 // avakrayakuTItulyaM yatnAllAlitapAlitam / acirAdapi moktavyaM vinazvaramidaM vapuH // 103 // dhIrasya kAtarasyApi mRtyuretyeva dehinaH / tanniyeta tathA dhImAnna mriyeta yathA punaH // 104 // arhanto nikhilAH siddhAH sAdhavaH svaguNonnatAH / arhaddharmazca zaraNaM bhavantvazaraNasya me // 105 // 15 20 25
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ [641 paJcadazaH sargaH / gAGgeya munikRtA'ntimArAdhanA // ] sAdhavo bAndhavAH sarve dharmaH svAmI guruH pitA / nAtmIyaM me paraM kiJcitkarmabandhanibandhanam // 106 // sadbhyo'tha bhUtabhAvibhyastaraNDebhyo bhavArNave / zAzvatebhyazca me zazvadarhadbhyo'stu namo namaH // 107 // karmakakSekSaNAdyeSAM dhyAnena dahanAyitam / tebhyo bhavatu siddhebhyastrividhena namo namaH // 108 // paJcadhA''cAradhAribhyo bhAnubhyaH zAsane'rhatAm / kRtabhavyAbjabodhebhya AcAryebhyo namo namaH // 109 // etyAntevAsino nityaM yebhyaH sUtramadhIyate / upAdhyAyapadasthebhyastebhyo me'stu namo namaH // 110 // asahAyasahAyebhyaH sAdhubhyo'stu namo namaH / cAritrayAnapAtre ye dadhate karNadhAratAm // 111 // bAhyAbhyantaramupadhiM dharmasyAnupakArakam / sAvadyayogaviratastrividhaM vyutsRjAmyaham // 112 // catuHprakAramAhAraM pratyAkhyAmi samAdhinA / caramocchAsavelAyAM tanUmetAM tyajAmyaham [mi ca] // 113 // evamArAdhanAM kRtvA muniH zAntanavastadA / svagurUnkSamayAmAsa sAdhUnsAdhvIzca tatparaH // 114 / / pANDavA niSpatadvASpamucchrAyavinayAdatha / nipatya pAdayorbhISmaM munirAjaM vyajijJapan // 115 / / tAta ! tvayA vayaM bAlarasAlA iva lAlitAH / vRddhimetAvatImanyadurlabhAmalabhAmahi // 116 // kRtvA droNamavidrANagarimANaM guruM purA / kalAkalApamakhilaM tvayaivAdhyApitA vayam // 117 // zazvatte punarasmAbhirvyalIkAnyeva tenire / ayaM tu raNasaMrambho vyalIkasyApi cUlikA // 118 // 1. avinazvaragauravam / 2. apriyANi /
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642] [pANDavacaritramahAkAvyam / gAGgeyamuneH svargamanam // tataH kiM bahunA ? tAta ! sarvaM naH kSantumarhasi / gurUNAM naiva kopAya DimbhAnAM durnayo'pi hi // 119 // kSamayitveti gAGgeyaM sthiteSvaparabandhuSu / eko bhUyo'pi nirvyAjaM vyAjahAra dhanaMjayaH // 120 // ete tvadaGgasaMsaktA mannAmAGkAH patatriNaH / duSkarmatarjanIkalpAstAta ! mAM tarjayantyalam // 121 // samaraM saMsmarannevaM tAta ! khidye pade pade / sampratyetAM tato'vajJAmavijJasya kSamasva me // 122 // evaM vijJApitaH sarvaiH pANDavairmunipuGgavaH / prasAdapizunaM teSAM pRSThe'dAtkarapallavam // 123 // zuklaM dhyAyannatha dhyAnaM susamAhitamAnasaH / / sadyo vidannivA''tmAnaM saMsArArNavapAragam // 124 // AnayannAtmatAdAtmyaM paJcApi parameSThinaH / mAsikAnazano mRtvA gAGgeyaH prApadacyutam // 125 // surairnabhazcaraiH pANDunandanairapi sAzrubhiH / akAri dehasaMskArastasya gozIrSacandanaiH // 126 / / pANDavAnatha sambodhya zrIbhadraguptasUrayaH / anyatra sUtrayAmAsuvihAraM hArisaMyamAH // 127 / / gAyantazca saromAJcaM munestasya guNAnmudA / khecarAmaragandharvA yayuH sarve yathAgatam // 128 // tadbrahmavratamadbhutaM nirupamAM tAM prANivarge kRpAM tacchauNDIryamananyatulyamatulAM sarvatra tAmAptatAm / gAGgeyasya muneH parairasulabhAM tAM cApi niHsaGgatAM vyAkhyAntaH pathi pANDavA api tato jagmuH puraM hAstinam // 129 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye __ gAGgeyamunisvargamanavarNano nAma paJcadazaH sargaH // 15 // 1. prasAdasUcakam / 2. cakruH / 3. manoharasaMyamAH zuddhacAritravanta ityartha / 4. kathayantaH / 15
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / zivAdevyAH cintA // ] SoDazaH sargaH // 1: govindarAjakalpadrukoraka: korako'nyadA / adhyUSivAMsamAsthAnamupatasthe yudhiSThiram // 1 // praNamyAsannamAsInamurvIzaH pUrvasaMstutam / tamabhyAgamane hetumanvayuGkta priyoktibhiH // 2 // so'pyUce prApya vaH pUjAM tadAnImIyivAnitaH / alakA - svaH purIjiSNuviSNuH svAmavizatpurIm // 3 // kaMsadhvaMsI jarAsaMdhadaNDabhRtpANDavapriyaH / ityAdibirudAlIbhirbandivRndaiH sa gIyate // 4 // dalitArAtinA tena rAjanvatyAM muradviSA / dvAravatyAM nirAtaGkA svairaM krIDanti yAdavAH // 5 // viceruH kecidudyAne vApISu vyalasanpare / krIDAdrau ke'pi cikrIDurnavoDhadayitA'nvitAH // 6 // zrImannemikumArastu guNairvizvavilakSaNaH / zAntacetAH kvacinnaiva ramate'nyakumAravat // 7 // alaukikaM tamAlokya viSayebhyaH parAGmukham / khedAdUce zivAdevI samudravijayaM tataH // 8 // dhanyAstA mAtaraH sArdhaM vadhUbhiH khelataH sutAn / pazyantyo yAH sudhAmaitrIM sUtrayanti svanetrayoH // 9 // ekaivAhamadhanyAsmi jagatyadyApi hanta yA / na pazyAmi svaputrasya vadhUTIvadanAmbujam // 10 // tadAryaputra ! sambodhya tanUjaH pariNAyyatAm / syAM nRtyantI mahe tatra yathA pUrNamanorathA // 11 // [ 643 5 10 15 20
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nemikumArasya vairAgyam // tato'nvitaH zivAdevyA samudravijayaH svayam / AhUya rahasi prItyA jagAda nijanandanam // 12 // vatsa ! tvameva sarvasvamAvayostvaM ca jIvitam / bhAgyasaubhAgyarUpaizca tvaM trilokIvilakSaNaH // 13 // tvaM purA'pyutsavAyAsi netrayoradhunA punaH / vidhehi nau navoDhaH sannutsavAdutsavAntaram // 14 // kumAro'pi hasannAha nAhamudvAhabhaGguraH / kiM tvadyApyanurUpA'sti na kA'pi vanitA kvacit // 15 // tato'vAdIcchivAdevI vatsa ! te kimidaM vacaH / nanvihaivAsti vAstavyA rUpanirloDitApsarAH // 16 / / kanyA rAjImatItyugrasenabhUpAlanandinI / guNairapyanurUpaiva sA te'tastAM vivAhaya // 17 // yugmam / nemirUce na rocante mAyAcaturacetasaH / duHkhaikakhAnayastucchAzchekebhyastAdRzaH striyaH // 18 // yAstu nistuSasauhArdAH sarvakAmaniketanam / sadAnandasudhAnadyaH santi me hRdayaGgamAH // 19 // pariNeSye samastAstAH samaye yuSmadAjJayA / kiyAnapyucitaH kAlastatpratIkSyaiH pratIkSyatAm // 20 // gambhIraM pitarAvevamAvarNya spharjadArjavau / satAmAcaraNaiH kaJcitkAlaM nemirajIgamat // 21 // anyadA rAjakAkIrNAmAsthAnImAsthite harau / ujjihIte sma niHzeSadhvanipiNDa iva dhvaniH // 22 // prAsAdazikharazreNisraMsanasvanamUcchitaH / hAkArai<
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / nemikumArasya krIDA // ] pazyatyevAtisambhrAnte rAme rAmAnuje'pi ca / nikhilo'pyucchalanmUrcchaH papAta pariSajjanaH ||26|| kSobhAcca vismayAccAtha cintayAmAsa kezavaH / kimasau sphUrjathuH ? kiM vA pralayAmbhodharadhvaniH ? // 27 // kiJcAsau pAJcajanyasya janyavyomavidho dhvaniH / tadayuktaM yato nAyamagovindena vAdyate // 28 // ityUhavyAkule kRSNe cArukRSNAbhidhaH kSaNAt / etyA''yudhagRhArakSastaM praNamya vyajijJapat // 29 // deva ! nemiH kumArANAM gaNena parivAritaH / tvadIye tvamivedAnIM vivezA''yudhavezmani // 30 // dRzaM sudarzane zAGg gadAyAmatha nandake / sa vyApArya nicikSepa pAJcajanye punaH punaH // 31 // tatpUraNe kRtA''kUto jighRkSuH so'kSipatkaram / ahaM ca hastamudyamya tametyAvocamuccakaiH // 32 // kiM kumAra ! prayAsena niSphalena tavAmunA ? / jAyate yo na hAsAya sa evodasyate bharaH // 33 // AdAtumapyalambhUSNurviSNurenaM hi nAparaH / mukhamArutapUreNa dUre pUrayituM punaH // 34 // mayaivaM vAryamANo'pi taM kareNa kareNuvat / nemirbhujoSmaNA caNDaH puNDarIkamivAgrahIt // 35 // neminA sthApitaH so'tha bandhUkamadhure'dhare / raktotpaladale khelatkalahaMsa ivAbabhau // 36 // helotphullakapolena tenAsau pUritastathA / yathA mUrcchAmagacchAma vayaM sarve'pi yAmikAH // 37 // kramAdathAptacaitanyastvadantikamupAgamam / ityAkhyAya gate tasminmudA hariracintayat // 38 // nemirasmatkule ramye cakravartyapadyata / pAJcajanye mayA''dhmAte nAdo nedRkkadA'pyabhUt // 39 // [ 645 5 10 15 20 25
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 646] [pANDavacaritramahAkAvyam / nemi-kRSNayoH krIDA // uttaMsaH sarvavaMzAnAM harivaMzaH paraM bhuvi / yastejasvibhirIkSairnararatnairalaMkRtaH // 40 // ityAlocayati prItyA harau vizvamanoharaH / anutsuko nirutsekaH sabhAmeyAya nemyapi // 41 // sarvamajJAtapUrvI ca prakRtyA priyabAndhavaH / kumAramanuyuGkte sma prazrayeNa narAyaNaH // 42 // bhrAtarvizvambharAbhogasambhramabhramikAraNam / kisvidUrjasvinirghoSaH zaGkho'yaM pUritastvayA ? // 43 // taM zira:kampanenaiva dattapratyuttaraM hariH / pratyaGgamutthitasthUlapulakaH punarabravIt // 44 // dUre'nyabhUbhujo bhrAtaH ! zaGke dhmAte tvayA'dhunA / asaMstutacaraH kSobho rAmasyApi manasyabhUt // 45 // tadasmi tava doHsthAmavilokanakutUhalI / muhUrtamAvayoreva niyuddhaM jAyatAM tataH // 46 / / tatheti nirvikAreNa kumAreNa pratizrute / taM prahRSTo harirbAhau gRhItvA khuralIM yayau // 47 // ubhayAbhimate rAme sabhAbhartari tasthuSi / cANUracUraNo mallayuddhAya samanahyata // 48 // dRSTvA tathA'dhyavasyantamantakaM kezikaMsayoH / astAghabalado:stambho nemirgambhIramabhyadhAt // 49 // bharatArdhapate ! yuddhametannIcajanocitam / kiM vRthA pRthivIpAMzupAMzurAkriyate tanuH // 50 // tanmurAre ! bhujastambhavAlanenaiva kevalam / anyo'nyamAvayorastu sArasarvasvavIkSaNam // 51 // ityUrIkRtya govindaH zrIvazA''lAnamaJjulam / trikhaNDarakSAparighaM bhujaM tiryagadhArayat // 52 // taM nemirjAlanalinItantucAlamacAlayat / svaM ca prasArayAJcakre bhUdharendranibhaM bhujam // 53 // 20 25
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ [647 SoDazaH sargaH / kRSNasya cintA // ] pUrvaM kareNa sAvajJaM karIndra iva kezavaH / / sthAnAccAlayituM nemerArebhe bhujavallarIm // 54 // AkuJcya caraNau pazcAtsArasarvAbhisArataH / lalambe nemido:stambhe kRSNaH kapiriva drume // 55 / / na ca nemibhujastambhaH sUtramAtramapi kvacit / / sthAnAccacAla, kiM merozcUlA calati vAtyayA ? // 56 // guNagRhyo mudA bhrAturojo'tizayajanmanA / vimucya dorlatAM nemimAliliGga harirmuhuH // 57 / / avadacca lasaccetAH zlAghyaM bandho ! kulaM hi naH / pavitre yatra jAto'si tvamasAmAnyavikramaH // 58 // mAmakInena do:sthAmnA yathA rAmaH pramodate / tathA'haM tAvakInena trailokyoparivartinA // 59 // zlAghAmityAvahannemi visRjyA''layamIyivAn / manaso vizramArAmaM rAmaM papraccha kezavaH // 60 // dRSTamArya ! tvayA''zcaryaM nemino me'nujanmanaH ? / yo'muSya vikramaH so'sti na zakrasya na cakriNaH // 61 // tadasau nijazauryeNa vizvavizvAtizAyinA / kathaM na sAdhayatyetAM SaTakhaNDAmapi medinIm ? // 62 // sIrapANirathAbhANInmurAre me smaratyadaH / yadA devyAH zivAdevyA garbhe nemiravAtarat // 63 // caturdaza tadAsvapnAstadA dadRzire tayA / etairnaimittikaiH sarvairitthaM ca vyAcacakSire // 64 // zubhairebhirmahAsvapnairjetA bAhyAntaradviSAm / . cakrI vA dharmacakrI vA suto devyA bhaviSyati // 65 // etayodAttayA mUrtyA nirvikAratayA tayA / / kRpAlutvena cAnena manye tatsaiSa tIrthakRt // 66 // atrAntare'jani vyomni zrAvyavarNA sarasvatI / kRtametairanalpairvA vikalpai rAmakezavau ! // 67 // 15 20 25
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNena satyabhAmAdInAM dattAdezaH // namiH pUrvaM jino hyeva saMsadi pratyapIpadat / nemistIrthaMkaro bhAvI dvAviMzo'traiva bhArate // 68 // samastamapi sa straiNaM tRNavaccintayiSyati / rAjyaM prAjyabhujoSmA'pi nirIho na grahISyati // 69 // etajjinoktamAkhyAya tasyAmuparamaspRzi / taM taM nemerguNagrAmamazlAghata harirmudA // 70 / / kSaNena rAmamApRcchya so'ntaHpuramupeyivAn / nemezcaritramAcakhyau zuddhAntasudRzAM puraH // 71 // tatrotkamAnaso nemiM hariH snehAdajUhavat / tato ratnAsanAsInaH snAti sma saha neminA // 72 // zuddhayA gandhakASAyyA samunmRjya vapustayoH / karpUrAgurumizreNa candanena vyalipyata // 73 // taistaiH svaadursaibhojyairbhunyjaataamubhaavpi / madhyAhna cAtyavartetAM saGkathAmantharau mithaH // 74 // . lIlAvaneSu vApISu krIDAdrau sarasISu ca / samaM nemikumAreNa reme sAntaHpuro hariH // 75 / / iti pratidinaM khelaMstaistaiH kelibhiracyutaH / na vinA neminA cakre cakrabhRt kAmapi kriyAm // 76 // ekadA sauvidallAMzca dvArapAlAMzca sarvataH / nikhilAnaGgarakSAMzca samAdikSadadhokSajaH // 77 // haMho ! nemikumAro me prANebhyo'pyativallabhaH / na kadApi na kutrApi skhalanIyastato hyayam // 78 // priyAzca satyabhAmA''dyAH kaiTabhArAtirAdizat / yuSmAbhirdevaro nemiH khelanIyo'pazaGkitam // 79 // hareranta:pure nemirekAkyapi yayau tataH / dhIrA vikArahetau hi vyApriyante vizeSataH // 80 // narmaNaH pratinarmANi nirvikAreNa kurvatA / nityaM sarvAH prajAvatyaH paryatoSyanta neminA // 81 // 15 20 25
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / zrInemikumArasya jalakrIDA // ] atha dAmodaro nemerdArasvIkArahetave / anodyata zivAdevI- samudravijayAdibhiH // 82 // so'pyabhANIdbhRzaM bhAmArukmiNIpramukhAH priyAH / kArye prAyaH pragalbhante tAdRze hi mRgIdRzaH // 83 // tatastAH prArthayAmAsurupayAmAya neminam / so'pi pratArayAmAsa cchekaiH pratyuttarairimAH // 84 // tAsAM nemirvacolakSairvilakSamanasAmatha / sAhAyakamivAdhAtuM vasantarturavAtarat // 85 // tatazcatAlimattAlivAgmino dakSiNAnilAH / AzliSyannemimArabdhavivAhaprArthanA iva // 86 // dinaiH sArdhamavardhanta vanapAdapasampadaH / sahaiva ca himAnIbhiH kSIyante sma kSapAstadA // 87 // tataH paurAnvitaH sArdhamavarodhena mAdhavaH / rantuM raivatakodyAnamagamanneminA samam // 88 // paripItA''savAH svairaM cikrIDustatra yAdavAH / navyaiH kecidalaJcakruH kusumAbharaNaiH priyAH // 89 // preyasInAM priyaM cakruH ke'pi pallavahastakaiH / cetazcAlobhayankecinnavaiH kusumakandukaiH // 90 // revatI - ra -satyabhAmAdyAH punariddhaprasAdhanAH / rAmakezavayo rAmA remire neminA saha // 91 // tatra kAcinnijAzleSabhavaiH kurabakairnavaiH / pRSThanyastastanI nemezcakre dhammillabandhanam // 92 // kA'pi svamukhagaNDUSapuSyatkesarasaurabhAt / dUrAbhyadhikasaurabhyaM nemeH zvAsAnilaM papau // 93 // kA'pi svAGghriprahArotthaiH kaGkellikusumaiH kRtAm / akSipanneminaH kaNThe zlathanIvirnavasrajam // 94 // AvirbhAvitadormUlA kAciduccapayodharA / svakaTAkSodbhavairnemeruttaMsaM tilakairvyadhAt // 95 // [ 649 5 10 15 20 25.
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 650] [pANDavacaritramahAkAvyam / zrInemikumArasya jalakrIDA // prajAvatInAM nAbhaJji yadRcchA kA'pi neminA / vazinAmindriyArthA hi prabhavanti na kiJcana // 16 // iti zrIneminA sArdhaM paurairantaHpureNa ca / cikrIDa pratyahaM krIDAvane viSNurnave nave // 97 // nemervikAramAdhAtumanIzvaratayA''tmanaH / lajjayevAticakrAma vasantarturatidrutam // 98 // zirISamiSataH zastraM zastrAdhyakSa ivArpayan / kAmasya jetukAmasya nemi grISmastato'bhyagAt // 99 / / kopAdiva nidAghena pATalAkSeNa vIkSitAH / vyalIkamUlamapyAzu mAninyo mAnamatyajan // 100 // grISme bhISmarucirbhAnurabhUd dviSTapratApakRt / yadvA kAlavazAnmitre'pyamitratvamudaJcati // 101 / / marmAviddharmasantaptairviSNurantaHpurairyutaH / yayau raivatakodyAnavApISu jalakelaye // 102 // bhrAturjAyAbhirAkRSya samaM nemyapyanIyata / svakRtyasyAvarodhena santaH sarvAnurodhinaH // 103 // vegAdupAgate prItyA tIraM dvAravatIpatau / dIrghikA'rghamiva prAdAdambhojAJcitavIcibhiH // 104 // ambhoruhavanabhrAmyanmadhuvratarutacchalAt / vApI svAgatikIvAbhUd rukmiNIramaNaM prati // 105 // . govindAyopadIcakruH sametyArAmikAH puraH / phullanmallImayAMstAMstAnpuSpAkalpAnanekazaH // 106 / / teSu kAmyatamaM pUrvaM rukmiNyAdyAH priyA hareH / devaraM devaramyAGgaM neminaM paryadhApayan // 107 / / gandhalubdhabhramaddhRGgabhayavyAkuladorlatAH / pradattAMstAnupendreNa tatastAH paryadhuH svayam // 108 // mahiSIbhiH samaM tAbhirneminaM dhArayankare / kezavo'vAtaradvApyAM lIlayA kalahaMsavat // 109 // 15 20 25
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ [651 SoDazaH sargaH / nemikumArasya jalakrIDA // ] smarabhogiphaNAkalparatnazRGgakapANayaH / vItakrI(vI)DA jalakrIDAM tenire te parasparam // 110 // zAGgiNA zRGgikAmbhobhirbhAmA bhRzamatADyata / aparAsAM tu sarvAsAM vyathA'bhavadaruMtudA // 111 // Ahanyata stanotsaGge rukmiNI cakrapANinA / aparAbhiH kRtA:paidRSTikSepairayaM punaH // 112 // suparNaketusaGketAt tAH samaM neminaM prati / udasya jalazRGgANi sazRGgAraM DuDhaukire // 113 // jitamAraH kumAro'pi pratyaicchattaM jalaplavam / dakSANAmapi durlakSAstAdRzAnAM pravRttayaH // 114 // nIvyAM nemijalAghAtazithilAyAmapi kSaNam / sakhIbhiriva bhAmAyAH kSaumamadbhiradhAryata // 115 // neminIrAhatikSobhatruTatkaJcukabandhanA / lajjamAnA yayau vApItIradezAya rukmiNI // 116 / / kapotaphalake kAcitkAcidvakSojakuTTime / Arohapaline kAcinneminA siSice jalaiH // 117 // jalakelibhare tatra tAstAMstAnatha vibhramAn / prAduzcakruH kumArasya smarajAgarahetave // 118 // yAntyeva jalasaMsargAd guNino'pi viparyayam / manye nivasanaistAsAM tena sArtho'pyamucyata // 119 // tathA'pi madano nemenonmimiil manAgapi / sarvathAbhAvinaM tasmAdAtmocchedaM vidanniva // 120 / / mudA jAmbavatIdattakarAlambaH zanaiH zanaiH / uttatAra kumAro'tha puSkariNyAstaTIbhuvi // 121 // tasyAnupadamutterurdAmodarakRzodarAH / vamantya iva lAvaNyaM celazcyotajjalacchalAt // 122 // 1. Aroha:-nitambaH / 2. vastrAt kSarato jalasya miSAt /
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 652 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANigrahaNArthe kRSNAdInAM grahaH // nirmitAni tuSArAMzukiraNaughairiva kSaNAt / upAnaiSIddukUlAni nemeranyAni rukmiNI // 123 // bhadrAsane nivezyAtha nemeH kAcitprajAvatI / kezAnutthApya kusumairbabandha kabarIM navAm // 124 // kA'pi svarNasavarNAGgI sphuraddharmodabindukam / nirvyAjaM vIjayAmAsa kumAraM sicayAJcalaiH // 125 // atha nemeH kramAmbhojasaMvAhanapuraHsaram / satyabhAmAmukhenaitA vaktumArebhire puraH // 126 // ayaM kumAra ! saMsAraH sAravAn dArasaGgrahAt / zrImAnapi pumAn reNurantareNa sadharmiNIm // 127 // mahendracandramukhyAnAmindrANIrohiNImukhAH / patnyaH santi jagatkhyAtA ko'sti yo gRhiNIM vinA // 128 // tavedamIdRksaubhAgyamidaM rUpamidaM vayaH / guNodArAn vinA dArAnsarvaM jAnIhi niSphalam // 129 // dharmazcArthazca kAmazca puruSArthAstrayo'pyamI / puMsAM sadharmacAriNyAmeva deva ! vyavasthitAH // 130 // puNyaikapAtraM putro'pi kalatrAdeva jAyate / yaH pitustvamiva khyAtiM trilokyAM tanutetamAm // 131 // viSayA api zabdAdyAH prakAmaM hRdayaGgamAH / bhavanti strIjanenaiva lavaNena rasA iva // 132 // kiM ca pANigrahe lAbhastavAyamadhiko bhavet / pitarau bhrAtarazcaite yaddadhatyamitAM mudam // 133 // vivAhotsAhaviSaye taddevara ! varo'stu naH / dhvajAropaH zivAdevyA manoratharathe'stu ca // 134 // iti prArthayamAnAsu tAsu nemiM janArdanaH / drutametyAbhyadhAdbandho ! kuru prItAH prajAvatIH // 135 // 1. 'nudvApya' pratidvaya0 /
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / rAjImatI - yAcanA // ] atha tIrthaMkaro'smIti neme ! 'smAnavamanyase / nAbheyAdyairna kiM pUrvaM babhUve gRhamedhibhiH ? // 136 // iti tadvacasA nIte kumAre sukumAratAm / AjagmatuH zivAdevIsamudravijayau javAt // 137 // avAdIcca zivAdevI balirnayanayostava / mriye'haM tava rUpasya jIva kalpazatAni ca // 138 // sakalAbhiH kalAbhizca jJAnena ca nayena ca / matsutasya samo nAsti ko'pi kvApi bhuvastale // 139 // tAta ! mAtaramAtmIyAM prArthanAbhaGgadurmukhIm / mA kRthAH sarvathA'rthe'smiMstaddhRto'sibhuje'dhunA // 140 // ityuktvA lambite bAhau tayA nemiracintayat / pazyAho saGkaTaM kIdRg jAtamasmAdRzAmapi ? // 141 // ekata: kurute mAtA mama pANigrahAgraham / tIrthapravartanaM kAryamanUDhena mayA'nyataH // 142 // yo vA kevalibhirdRSTaH so'rtho'vazyaM bhaviSyati / anatikramaNIyA tu mAturAjJA manasvinAm // 143 // ityAlocya vaco mAturnemizca pratyapadyata / sAnandaH saparIvAraH kezavazcAvizatpurIm // 144 // yogyAM rAjImatIM nemeH so'tha sarvAbhisammatAm / prahitya caturAmAtyamugrasenamayAcata // 145 // prAcInajanmasambandhAd guNaugha zravaNAdapi / darzanAcca kvacinnemeH pUrvamapyanurAgiNI // 146 // dadau so'pi kumArAya kumArIM tAM praharSulaH / amUdRzAya jAmAtre sacetAH spRhayenna kaH // 147 // yugmam / atha kaMsAriNA lagnaM pRSTaH kroSTukirabhyadhAt / uttAlajaladaH kAlaH pravRtto deva ! samprati // 148 // kuzalairatra kAryANi na kAryANyaparANyapi / kiM punaH puNyapAtrANAM pANigrahamahotsavaH ? // 149 // [ 653 5 10 155 20 25
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 654] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zrI nemikumArasya vivAhArambhaH // tanmarAlacamUkAlaH prAvRTkAlo vilambyatAm / ityukte tena sautsukyaM samudravijayo'vadat // 150 // samartho na hyasAvarthaH kAlakSepe vicakSaNaH ! / nemiH kathaJcidudvAhasvIkAraM kArito'sti yat // 151 // ityAlokya tadautsukyaM dhyAtvA kroSTukirabravIt / zrAvaNasya sitA SaSThI tarhi tiSThatyagarhitA // 152 // teneti dattamAsannaM dinaM vijJAya tajjavAt / AmantraNAya mAM viSNuH prAhiNodyuSmadantike // 153 // ityuktvA mRganAbhyaGkAM korakaH kuGkumAkSarAm 1 ArpayattapasaH sUnoH kare kuGkumapatrikAm // 154 // ghanasArarasAkIrNAM snehacUrNAGkitAmiva / tAmudveSTya prahRSTAtmA sabhAyAM so'pyavAcayat // 155 // svasti dvAravatIpuryAH kezavo nAgasAhvaye / dharmanandanamAliGgya vArtAbhirabhinandati // 156 // matvA kuzalamasmAkaM vidheyaM dhRtimanmanaH / vayamAnandanIyAzca nijAbhyudayavArtayA // 157 // kAryaM cedamihAsmAbhirmumukSurvijitendriyaH / vivAhAya balAnnemiraGgIkAramakAryata // 158 // tadasAmAnyasaujanyaiH sadAraiH sAnujanmabhiH / lagnasyopari yuSmAbhirupasthAtavyamaJjasA // 159 // kiM cAnyad bhrAtRjodvAhakAryANAmadhikAriNIm / samamevAtmanA devIM kuntImAnetumarhatha // 160 // zItAMzuzItalAttasmAnnArAyaNanimantraNAt / sadaiva vizadaisteSAM manobhiH kumudAyitam // 161 // rAjyabhAraM samarpyAtha pituH satkRtya korakam / AbaddhatoraNazreNIM maJcAJcitacatuSpathAm // 162 // hRSIkezasamAhUtamahIpatizatAkulAm / uttuGgakadalIstambhaparivAritagopurAm // 163 //
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ [655 10 SoDazaH sargaH / zrInemikumArasya vivAhArambhaH // ] pratimandiramArabdhavadhUvaraguNastutim / hareH purImupeyAya sakuTumbo yudhiSThiraH // 164 // tribhirvizeSakam / viSvaksenaH saseno'tha pratyudyAya sagauravam / vaivAhikakriyArambhasaMrambhiramaNIjanam // 165 / / uddAmadhavaladhvAnavAcAlAkhilabhUmikam / navInAmuktanirNiktamuktoccUlajaTAlitam // 166 / / zivAdevIsamAdezasamutsukaparicchadam / rambhAstasbhAdimAGgalyamaNDitodvAhamaNDapam // 167 / / vegATanatruTacceTIhAratArakitodaram / prauDhapremA nijaM saudhamAnaiSId dharmanandanam // 168 // caturbhiH kalApakam / vRtte'nyeSAM yathaucityamanyo'nyapraNatikrame / pAdopagUDhamAnamya zivA kuntImabhASata // 169 / / asau devi ! tvadIyAzIrvAdapAdapapallavaH / yadIdRzasya putrasya mAtRzabdaM vahAmyaham // 170 // nijabhrAtRtanUjasya vRddhiryeyaM tavaiva sA / kuru sarvANyataH kRtyAnyucitAni pitRsvasuH // 171 // vacanenAmunA tasyAH pIyUSeNeva vallarI / jananI pANDaveyAnAM vizeSocchasitA'bhavat // 172 // nedIyasi tato lagne prItyAliGgitacetasAm / samudravijayAdInAM dazArhANAM nidezataH // 173 / / devI kuntI zivAdevI devakI rohiNI tathA / kRtamAGgalyaveSAzca sametAH sarvamAtaraH // 174 // revatIrukmiNIbhAmApramukhAH prahasanmukhAH / prANezaputravatyazca prajAvatyo'khilA api // 175 / / vivAhadIkSAvidhaye saMsthApya prAGmukhaM varam / maGgalodgAramukharAH snapayAmAsurAdarAt // 176 // catubhiH kalApakam / 25 1. nirNiktaM zodhitam /
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 115 20 25 656 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zrInemikumArasyavivAhasAmagrI // pANAvarpitanArAcaM baddhapratisaraM varam / zivAyAH prekSamANAyAstRptirAsInna netrayoH // 177 // vadhvAH prasAdhanakRte zivAkuntyAdayastataH / bahalolUlakallolamugrasenagRhaM yayuH // 178 // tatra sAbhyaGganepathyAM tAM karopAttasAyakAm / vRddhAH siddhArthamUrddhAnaM striyaH kanyAmasisnapan // 179 // dhavalakSaumavasanAM baddhAzyAmaziroruhAm / prasAdhanAya sairaMdhrayastAM catuSke nyavezayan // 180 // naisargikavadhUrUpapAnaikarasamAnasA / prasAdhanavilambAya saspRhA'bhUtkSaNaM zivA // 181 // kuntyAzca darzayAmAsa vadhvAH svAbhAvikIM zriyam / devi ! pazyAlikAlimnA sparddhate'syAH kacoccayaH // 182 // aSTamIzazinaH zobhA bhAlena paribhUyate / karNAntevAsinI netre vibhramAbhyAsazAlinI // 183 // haksudhAdIrghikAtIravallIlIlAbhRtau dhruvau / jagadhaSTimRgIpAzau karNapAzau na saMzayaH // 184 // nayanotpalanAlazrIrnAsAvaMzo vilokyatAm / kapolaphalakAvetau sphArakAviva mAnmathau // 185 // grIvA ratipaterjaitrayAtrAkambuviDambanI / mRNAlakandalIlakSmIluNTAkalalitau bhujau // 186 // vakSo'vanestu kiM nAma jagatyaupamyamaJcati / muSTirapyasya madhyasya mAne manye'tibhUyasI // 187 // dattA tadbhaGgabhItyeva romAlI lohapaTTikA / kIrtistambhopamAvurU madhUranazilpinaH // 188 // jaGghe laGghayataH sarvamupamAgocarIkRtam / pAdau ca hasataH padmavAsAM lakSmIM nakhAMzubhiH // 189 // 1. suvarNabudbudau / 2. 'vakSovane'stu'-pratyantare /
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ [657 SoDazaH sargaH / zrInemikumArasya vivAhAya gamanam // ] na vizvasimi bhAgyAnAmiyatyapi gate param / vadhUretAdRzI gehaM yanmamAlaMkariSyati // 190 / / sA'tha strIbhiH zivAdezAdalaMkartuM vibhUSaNaiH / samArabhyata varSAbhiH kusumairiva mAlatI // 191 // sarvAGgAlaGkRtA kAmaM reje rAjImatI tadA / sarasIva navotphullakairavArAmamaNDitA // 192 // AkalpaiH pIvarazrIkaM sA muhurvIkSya darpaNe / rociSyamANamAtmAnaM nemaye samabhAvayat // 193 // tato'ntarmAtRkAgAramavasthApya vadhUM mudA / / zivAdayaH pramodena varAntikamupAyayuH // 194 // tatazcandanaliptAGgo muktAbharaNabhUSitaH / / vara: prINitanetrANi pAriNetrANi paryadhAt // 195 // maulau dhRtasitacchatro vArastrIdhRtacAmaraH / pariNetuM pratasthe'tha sthito rathavare varaH // 196 / / ke'pi stamberamAnke'pi rathAnke'pi turaGgamAn / ArUDhAH prauDhalakSmIkAH kumArAH purato'calan // 197 // anye pracelurAkalpaparAjitaviDaujasaH / ArukhairAvaNanibhAnibhAnubhayato nRpAH // 198 // rAmakRSNau dazArdAzca varSIyAMsastathA'pare / Aruhya kuJjarapraSThAnpRSThatastu pratasthire // 199 / / prAsthAyi svairamAsthAya zibikAH syUtamauktikAH / kuntIzivAdibhisteSAM pazcAdvaivAhinIjanaiH // 200 / / ibhabRMhitamazvIyaheSA tUryaravA api / / samantato'pyadhIyanta tAsAM maGgalagItibhiH // 201 // tAni tAnyavadAnAni guNairjitasitadyuteH / peThurnemikumArasya prItA vaitAlikAH puraH // 202 // 1. pariNetRsaMbandhIni alaMkArAdIni / 2. parAkramAn /
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 658 ] 20 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / rAjImatyai durnimittAni // netrAmbhojaizca lAjaizca kIryamANaH pade pade / zlAghyamAnacaritrazca dUraM paurAGganAjanaiH // 203 // sphAraM pratyApaNadvAraM pratIcchanmaGgalaM muhuH / ugrasenagRhAbhyarNabhUmimabhyAyayau varaH // 204 // yugmam | tadabhyAgamasambhRtaistaistaiH kalakalaiH kalaiH / mudaM rAjImatI prApa kekinIvAbdazabditaiH // 205 // sUtryatAM cirarAtrAya netrayoH sakhi ! pAraNam / ityAlapya vayasyAstAM mArgavAtAyane'nayan // 206 // tamaSTabhavabhartAraM kumAraM vIkSya saspRhA / sA tadApadanirvAcyAmAnandAsyandanIM dazAm // 207 // sastambhaM saharomAJcaM sasvedaM sahavepathu / navyanavyollasadbhAvaM bibharAmAsa sA vapuH // 208 // kSaNAdatha vitIrNauSThavaivarNyAH klamitasrajaH / prasaranti sma niHzvAsA rAjImatyA mukhAmbujAt // 209 // tamAkasmikamutpAtaM vilokyAtyantamAkulAH / zyAmIbhavanmukhAH sakhyaH papracchustAM samutsukAH // 210 // hahA ! sakhi ! kimetatte durnimittamupasthitam ? / niSasAda viSAdo'yaM yadAnandapade tava // 211 // sA jalpati sma sakhyaH ! kiM nirbhAgyA kathayAmi vaH ? | spandate dakSiNaM cakSUrUruH sphurati dakSiNaH // 212 // sakhyo'vocanvacaste dhik sakhi ! zAntamamaGgalam / sarvato'pi kariSyanti kuzalaM kuladevatAH // 213 // muJcAnyadabhiSiJca svaM svabharturdarzanAmRtaiH / santApasya tavAsya stAdidameva mahauSadham // 214 // iti prahvIkRtA yAvatsakhIbhiH sA vilokate / lokArabdhastavastAvadvaro dRGmArgamabhyagAt // 215 // sa ca gacchanpuro'zrauSIdviklavaM tumulasvaram / itthamArtadhvaniH ko'yamityaprAkSIcca sArathim // 216 //
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / zrInemikumArasya karuNAH // ] jAnato'pi kumArasya sUtastathyamacIkathat / nanvete sarvajAtIyA jantavaH santyupAhRtAH // 217 // ete hi tava vIvAhe yAdavAnAmanekazaH / mAMspAkagauravaM kartuM bhojenAninyire mudA // 218 // athA''ha sma vahan nemiH kRpAkaNTakitaM vapuH / hahA ! dhigeSa saMsAraH sAgaraH sarvapApmanAm // 219 // tadete yatra tatrAyaM nIyatAM sArathe ! rathaH / svacchandacAritA bhUyo'pyamIbhiranubhUyatAm // 220 // tataH sapadi sUtena tadAdezAttathA kRte / cikSepa cakSuSI nemistamabhi prANivATakam // 221 // tatra kAMzcidgale baddhAn pade baddhAMzca kAMzcana / kAMzcicca paJjare kSiptAndInavaktrAndadarza saH // 222 // nemimAlokya te vizvapriyaMbhAvukadarzanam / pAhi pAhIti pUccakruH sarve'pi svasvabhASayA // 223 // jIvAMstAnmocayAmAsa nemiH kAruNikAgraNIH / nyavartayacca nirvedAtsyandanaM sadanaM prati // 224 // samudravijayaH kRSNaH sIrapANiH pare'pi ca / zivAdyAzca striyastyaktayAnAstatpurato'bhavan // 225 // tataH samaM zivAdevyA samudravijayo'vadat / kasmAdakasmAdevAsmAdvimukho'bhUstvamutsavAt // 226 // nemirjagAda tAtAmUnprANino bhaTaveSTitAn / dRSTvA'drAkSaM vipakSaughairAtmAnamapi veSTitam // 227 // svamudveSTayituM tebhyo yatiSye tadataH param / vipakSAkrAntamAtmAnaM sudhIrnanu saheta kaH ? // 228 // kva nu te ripavastAta ! pralapyAlamidaM tataH / evamAbhASitastAbhyAM nemiH punarabhASata // 229 // 1. 'kAraNaM' pratidvaye / [ 659 5 10 15 20 25
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 660 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zrInemikumArasya zubhaciMtanam // asmi vairibhiraSTAbhirveSTitaH karmanAmabhiH 1 yeSAM jitAnyazauNDIra: zauNDIro'pi na kiJcana // 230 // guptipAlairivAmIbhiH purA narakacArake / kSiptvA'haM chedabhedAdyA lambhito bhUyasIrvyathAH // 231 // bendikArairivAmIbhirnItvA tiryagbhavATavIm / zItAtapAdibhiH klezairyojito'smi sahasrazaH // 232 // ahamebhirmanuSyaH sannRpadvAri viDambitaH / majjitazca payorAzau muSitazca sthalAdhvani // 233 // krUrairetairapatyAni hatAni mama pazyataH / sarvadA'pyahitairebhiH kiM kiM nApakRtaM mama ? // 234 // etairdatvA kudevatvaM pAravazyabhavAni me / parAbhavasahasrANi vyazrANyanta durAtmabhiH ||235 // ityanekAM smaraMsteSAmapakAraparamparAm / eSa saMvarmayiSyAmi mUlocchedAya vairiNAm // 236 // Aruhya samitizlAghyamuccaiH saMyamavAjinam / tapaH zastreNa tIkSNena kSapayiSyAmyarInamUn // 237 // ityUrjasvini vAgvajre karNakoTarakhelini / `zivAsamudravijayAvAturau dvau mumUrcchatuH // 238 // tau samAzvAsa kaMsArirnemiM vyAharadAdarAt / dayAlurhRdayAluzca kumAra ! tvatparo'sti kaH ? // 239 // amI duHkhAdamocyanta jantavaH kRpayA tvayA / duHkhodanvati pAtyete sutarAM pitarau katham ? // 240 // pitarau duSpratIkArAviti sarvavido viduH / tatrApi vimukhazcettvaM tatkaH pAntho'stu satpathe ? // 241 // yasminnasmAkamAnando yatra pitrormudaH parAH / vadhU rAjImatI yatra tat svIkuru tamutsavam // 242 // 1. bandakArai pratidvaya / 2. " Aturo pitarau neme-rmUrcchatkhedau mumUrcchatuH0 pratitrayapAThaH /
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH--sargaH / zivAdevIkRtA nemikumArasyavijJaptiH // ] hasannemikumAro'tha nijagAda janArdanam / kimAnandapade pitroH zokazaGkumudAharaH ? // 243 // yamajihvopamasphUrjajjvAlAjAlAt pradIpanAt / nirgacchati sute pitroH kimAnando na jAyate ? // 244 // niryannapArasaMsAraprajvalajjvalanodarAt / tato'haM kimu na prItyai pitrormatsukhakAGkSiNoH ? // 245 // yadi bhAgaharau syAtAM pitarau mama karmaNAm / dhruvaM tadA tadAdezAtsvIkuryAM kAryamIdRzam // 246 // paraM na ko'pi kasyApi bhAgahRtkarmaNAM bhavet / A raGgazakrataH sarvaiH karma svaM svaM tu bhujyate // 247 // kaSAyaviSayAhUtairetairhRnmarmabhedibhiH / Dhaukyante yAni duHkhAni tebhyo vibhyattapaH zraye // 248 // niHzeSasadanuSThAnajyAyasastapasaH khalu / timirArestamAMsIva nazyantyetAni dUrataH // 249 // atha mAtA zivAdevI paryazrurnemimabhyadhAt / sukumAraH kathaM vatsa ! soDhAsi klezamIdRzam // 250 // Atapo'nAtapatrasya vapurbAdhiSyate tava / hA ! zItaM ca hemante tAdRgAvaraNaM vinA // 259 // kAnaneSvanagAreNa pratyUho dehavAniva / sahanIyastvayA vatsa ! varSAvAribharaH katham ? // 252 // yAJcAnArAcaduSprekSAM parISahamahAcamUm / kathaM tvamabhidhAvantImasahAya: sahiSyase ? // 253 // kezahastaM mayA hastairnijaiH saMvardhitaM svayam / kathaM bhramarasaMkAzamenamutpATayiSyasi ? // 254 // athoce jananIM nemirmAtaH ! satyamasantyapi / duHkhAni 'putrabhANDAnAM prItirvo darzayatyasau // 255 // jIvo'yaM yAM parAdhInaH sahate duHkhasaMhatim / tAmetAmAtmatantrazcetkiM na mucyeta bandhanAt ? // 256 // [ 661 5 10 15 20 25
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 662] [ pANDavacaritramahAkAvyam / lokAntikadevAnAmAgamanam // saMtoSAyattacittAnAM yattu saMyaminAM sukham / / lobhalampaTayostanna mAnavendrasurendrayoH // 257 // cintAjvAlAdviniryAya gRhavAsadavAnalAt / karotyasaGgatAvApyAmAtmanirvApaNaM sudhIH // 258 // samatAnimnagApUre dUramullasite sati / abhito viSayagrAmaH samagro'pi vinazyati // 259 // preyasI samatA yasya zazvadevAnukUlikI / virametparamAnandastasya naiva kadAcana // 260 // upakrasye priyAM kartuM mAtastAmeva tadhruvam / AnandaikamayIM grISme candrikAM ko na sevate // 261 // iti sarve'pyupazrutya vAcoyuktimanuttarAm / nemeni:saGgatAgRhyaM ceto nizcikyiretarAm // 262 // tato muktvA puro mArga zokAvezavisaMsthulAH / mUrcchanti sma rudanti sma khidyante sma ca te bhRzam // 263 / / sArathipreritaratho manthanmohavarUthinIm / bhaTazcAritrarAjasya nemirAgAnniketanam // 264 // tataH sArasvatAdityapramukhAstridivaukasaH / samayAkhyAnaniSNAtAH kumArAntikamAyayuH // 265 // kalpo'yamiti te nemerjAnato'pi vyajijJapan / sarvajagajjIvahitaM prabho ! tIrthaM pravartaya // 266 // sAMvatsarikadAnAya svAmino'tha narAmaraiH / svarNotkarA vyadhIyanta dvArakAtrikacatvare // 267 // prAvartata tato dAnaM yAvadicchamahardivam / aho ! lokottaraH kazcitpanthAstIrthakRtAmayam // 268 / / kuntI dRSTvA zivAduHkhaM ninindAgamanaM nijam / rAjImatImabhAgyeti zuzoca draupadI punaH // 269 / / 1. niHsaGgataiva vApI tasyAm / 2. Arapsye / 15 25
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / rAjImatyAH zokaH // ] nAnAsAMsArikaklezasAkSAtkArakadarthitAH / gRhatyAgonmukhaM nemiM pANDavAstuSTuvurmuhuH // 270 // pratyAvRtte vare tasminsAnurAge tapaH zriyAm / lateva parazucchinnA rAjImatyapatadbhuvi // 271 // sakhIzItopacAreNa sA punaH prApya cetanAm / vilApAMstumulAMzcakre kRtaM hA daiva ! kiM tvayA ? // 272 // bhogebhyo vimukhI manye dAtuM duHkhamidaM tvayA / darzayitvA varaM nemiM kRtA'haM bhogasammukhI // 273 // prApyetanmayA jJAtaM nAyaM me bhavitA varaH / Arohati kaTustumbI kimu kalpamahIruham ? // 274 // AtmaikazaraNaM svAmin ! mAmAdRtyA tyajaH katham ? / jahAti jAtu nAGkasthaM zazamapyAhataM zazI // 275 // bhUrbhuvaH svastraye'pyekastvamAsIt kalpapAdapaH / mAM tu pratyanyathAkAraM kathaGkAramabhUH prabho ! ? // 276 // araNyamAlatIpuSpatpuSpasabrahmacAribhiH / nAtha ! tvayA vimuktAyAH kimebhirmama bhUSaNaiH ? // 277 // svAmin ! manohareNApi hAreNa kimanena me / kandarpakalahe yena kaNThe pAzAyitaM na te // 278 // ime ratnamaye svAmin! kuNDale me viDambanA / na ye rahasi solluNThe lulite tvatkapolayoH // 279 // eSA samprati duHkhAya mekhalA me khalA khalu / naiva yA rahasi spRSTA pANinA praNayAttvayA // 280 // etau bahudyutI bAhvormama ratnAGgadau dau / nirmamajjaturAzleSe na yau te kaNThakandale // 281 // iti nemiM prati premNA vyAharantI muhurmuhuH / tatyAja sarvamAkalpajAtaM rAjImatI tadA // 282 // 1. rogau / 2. alaGkArasamUham / [ 663 10 5 10 15 20 25
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664] [ pANDavacaritramahAkAvyam / neminAthasya dIkSotsavaH // muhurluloTha bhUpIThe vakSo'bhIkSNamatADayat / cakranda punaruktaM ca sA'tha nemiviyoginI // 283 // itthaM visaMsthulAstAstAH prANezavirahocitAH / sarvataH kurvatI ceSTAH sakhyastAmevamabhyadhuH // 284 / / sakhi ! prakSINadAkSiNye nIrase'sminnalaukike / pradattadehasaMdehaH snehaH ko'yaM vare tava ? // 285 / / anye'pi santi rUpeNa vikrameNa krameNa ca / khyAtAH kSatrakulottaMsAH kumArAstadanena kim ? // 286 // kuru tatsakhi ! mA khedamanurUpeNa kenacit / vareNa yojayiSyAmastvAM candreNeva rohiNIm // 287 // anyena vRtapUrvA'pi kanyA'rhati varAntaram / kenApi hetunA yAvattasyAH pANirna pIDyate // 288 // atha bhojAtmajA baddhabhImabhrakuTirabhyadhAt / sakhyaH ! samprati vaH keyamavimRzya vacasvitA // 289 // daivatebhyaH priyaM nemimanAratamayAciSam / so'pi pitranurodhena mAmudvoDhuM prapannavAn // 290 // sakRcca kanyA dIyante tataH kulakalaGkinIm / nemeranyo varaste'stu vAcamevaM na vaH kSame // 291 // nAbhUttAvatsmarAcAryo nemiH sakhyaH ! karomi kim ? / bhUyobhiH sukRtairbhUyAd vratAcAryaH sa eva me // 292 // bhUyo'pyanalpajalpAkI: pratiSidhya sakhI: krudhA / pratIkSAmAsa sA dIkSAkAlamuttAlamAnasA // 293 // . dattvA nemikumAro'pi dAnaM vArSikamadbhutam / bhavAbdhiyAnapAtrAya cAritrAyotsuko'bhavat // 294 // etya dIkSAbhiSekAdi vidhAya vidhivatsurAH / zibikAmuttarakuruM nAmnA'dhyAropayan jinam // 295 // zakrezAnau jinezAgre dadhatustatra cAmare / chatraM sanatkumAro'pi mAhendraH khaDgamadbhutam // 296 / / 15 20
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ [665 SoDazaH sargaH / neminAthadIkSotsavaH // ] brahmendro darpaNaM pUrNakalazaM lAntakezvaraH / zukrezaH svastikaM ramyaM sahastrAra: zarAsanam // 297 // zrIvatsaM prANatAdhIzo nandyAvartaM tathA'cyutaH / zastrANyadhArayannAzu zedhendrAzcamarAdayaH // 298 // samudravijayenAtha rAmakezavapANDavaiH / devakyA zivayA kuntyA cAnuyAto'calajjinaH // 299 // paramaGgalagItAni zivAdyAH sAzrulocanAH / vivAhavajjagurnAho ! mohasyAjJA mahIyasI // 300 // gRhAbhyarNamupetasya neminAthasya darzanAt / rAjImatyAstadA bADhaM punarjAgaritAH zucaH // 301 // tadbhojaduhiturdu:khaM jJAnAdapi janAdapi / jAnannapi jino rAgavairiNA nAbhyabhUyata // 302 // tato raivatakottaMse sahastrAmavaNe prabhuH / narAmarendravAhyAyAH zibikAyA avAtarat // 303 // pratIkSya bhUSaNazreNiM prabhostatra vimuJcataH / adAdindro mukundAya yojitobhayapANaye // 304 // atha varSatrizatyAyuH pUrvAhne tvASTrage vidhau / sitAyAM nabhasaH SaSThyAM kRtaSaSThaH zivAtmajaH // 305 // svayamutpATayAmAsa muSTibhiH paJcabhiH kacAn / pratIyeSa haristAMzca dUSyaM cAMse prabhoya'dhAt // 306 // yugmam / kezAnkSIrAmbudhau kSiptvA kSipraM zakraH sametya ca / nyaSedhattumulaMtasthau svAmI sAmAyike tataH // 307 / / manaHparyayasaMjJaM ca jJAnaM prAdurabhUtprabhoH / sukhamaprAptapUrvaM ca nArakANAmapi kSaNam // 308 // anuprAvAjiSurnemiM sahasraM vasudhAdhipAH / natvA nemiM yayurdhAma zakra-govinda-pANDavAH // 309 // 1. citrAnakSatragate candre / 2. zrAvaNasya / 3. jagrAha /
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 666 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / neminAthasya kevalajJAnotpattiH // dvitIye'tha dine nAthaH sampadAM dhAmni gokule | varadattagRhe cakre paramAnnena pAraNam // 310 // puSpagandhAmburatnAnAM varSaM dundubhitADanam / celotkSepaM ca vidadhustridazAstasya vezmani // 311 // tato vizvaprabhurghAtaM nirmAtuM ghAtikarmaNAm / vijahAra mahIhAraH puragrAmAkulAmilAm // 312 // dvAravatyAmathA''yAtAH pANDavAH saha zAGgiNA / gataM nAjJAsiSuH kAlamAnandaikavazaMvadAH // 313 // vihRtya neminAtho'pi catuSpaJcAzataM dinAn / upAjagAma tatraiva sahastrAmravaNe punaH ||314 || tatrASTamatapaHsthasya vetasadrutale prabhoH / Azvine darzapUrvAhne citrAsvajani kevalam // 315 // sadyaH surezvarAstasminnupetyA''sanakampataH / cakruH samavasaraNaM vapraistribhiralaMkRtam // 316 // prAgdvAreNa pravizyAtha viMzadhanvazatocchrayam / tatra pradakSiNIkRtya vidhivaccaityapAdapam // 317 // tIrthaMkaraH so'tha namastIrthAyetyuktipUrvakam / prAci siMhAsane prAcIsammukhaH samupAvizat // 318 // yugmam / triSu siMhAsaneSvanyeSvanyatrApi dizAM traye / amarA vyantarAnetu' pratirUpANi cakrire // 319 // tatazcaturvidhA devA devyazca svAmisammukhAH / upAvizanyathAbhUmi kuDmalIkRtapANayaH // 320 // tadA raivatakodyAnapAlakAzcakrapANaye / prabhorjJAnotsavodantaM vegAdetya nyavedayan // 321 // kordvAdaza rUpyasya sArdhAstebhyo dadau hariH / upavAhyebhamAruhya bhaktyuttAlazcacAla ca // 322 // 1. tIrthaMkarasya / 2. paTTagajam /
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ [667 SoDazaH sargaH / neminAthasya dezanA // ] samaM pitrA pitRvyaizca mAtRbhrAtRsutaistathA / pRthakstamberamArUDheranvitaH pANDavairapi // 323 / / samagreNAvarodhena pauralokaizca saMyutaH / dvAravatyAH patiH prApa jJAnotsavabhuvaM vibhoH // 324 // vandAruH prabhupAdAbjaM rAjImatyapi tAM mahIm / zraddhAlurmAlatIgandhaM bhRGgIvAgAtsamutsukA // 325 // gajAdattIrya sAmrAjyalakSaNAni vimucya ca / pravivezottaradvArA hariH prabhusabhAM mudA // 326 // sa triH pradakSiNApUrvaM namro nAthamavandata / anuzakraM nyaSIdacca yathAsthAnaM pare'pi ca // 327 // athoddhartumanA jantUnbhavakUpodarAtprabhuH / dezanAM rajjudezIyAmAtatAna kRpArNavaH // 328 // AyurvAyucalAmbhojapatramitrAmbusodaram / zailazaivalinIvegagarvasarvaMkaSAH zriyaH // 329 // yauvanaM sarvasattvAnAM dhRtasaMdhyAbhravibhramam / vitIrNadustaraklezopagamAH priyasaGgamAH // 330 // vapurvapuSmatAM prAyo vipadekaniketanam / putramitrakalatrAdyAH pradattavividhAdhayaH // 331 // saMsArastadasau sAravastuzUnyo na saMzayaH / sAraM tu jJAnasamyaktvacAritrANyeva kevalam // 332 // jIvAjIvAditattvAnAM samyagjJAnAdvicakSaNaH / hitvA heyamupAdeyamupAdAya vimucyate // 333 / / sulabhAH prANinAM prAyastridazAdhipasampadaH / sevadhiH siddhisaukhyAnAM samyaktvaM tvatidurlabham // 334 // bhUyiSThe karmaNi kSINe kaizciccAritramApyate / sukhaikahetoryasyAgre cintAratnaM na kiJcana // 335 // 25 1. mitram - snehalam / 2. nidhiH /
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 668 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / nemeH tIrthasthApanA // bhavadAvAnalajvAlAnirvApaNanavAmbudaH / vivekino mana: kekimude syAtsarvasaMyamaH // 336 // nizamya dezanAmenAmenoghnIM svAmino mukhAt / utthAya prArthayAMJcakre varadattanRpo vratam // 337 // atha taM dIkSayAmAsa karuNAmbhonidhiH prabhuH / anupravrajitAstaM ca dve sahasre narezvarAH // 338 // varadattAdikAMsteSu mahotsavapuraHsaram / asthApayatprabhuH prAjJAnekAdaza gaNezvarAn // 339 // jinendrAt tripadIM zrutvA dhrauvyotpAdavyayAtmikAm / te'tiprasRmaraprajJA dvAdazAGgAnyasUtrayan // 340 // bhUrikanyAnvitAM rAjaputrIM pravrAjya yakSiNIm / nyadhatta vidhivaddharmacakravartI pravartinIm // 341 // svAmyekadattanayanAM vratabaddhamanorathAm vIkSya rAjImatIM dakSaH prabhuH papraccha kezavaH // 342 // prabho ! prItiratisphItA kasya jAgarti na tvayi ? | rAjImatyAstu kA'pyeSA kintu vAGmanasAtigA // 343 // AtmanyananyasAmAnyaM rAjImatyAstato'khilam / bhavASTakabhavaM prema vyAjahAra jinezvaraH // 344 // tasyAH prabhurdadaddIkSAmakarotpremaniSkrayam / mahAtmasvanurAgo'pi bhavatyeva zubhAyatiH // 345 // dazArhairugrasenAdyainarazaiH kezavena ca / pradyumnAdyaiH kumAraizca zrAddhadharmo'bhyapadyata // 346 // rohiNI - devakI - bhAmA-rukmiNIpramukhAH striyaH / zrAvakatvaM vivekinyaH prabhoH pArzve prapedire // 347 // evaM sabhAyAmAdyAyAM saGghaH zlAghyaH prabhorabhUt / caturvidhazcatasRNAM pratirodhakSamo dizAm // 348 // natvA nAthaM jagAmAtha divaM diviSadAM patiH / harizca pANDavaiH sArdhaM sabandhu rdvArakAM purIm // 349 //
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH / pANDavAdInAM nivartanam // ] prAvRSaM zaradaM cApi vyatItya bhagavAnapi / bhavyAbjakhaNDamArtaNDo vijahAra vasundharAm // 350|| atha kathamapi te'pi prItamApRcchya kRSNaM tribhuvanaguruvAcAM saurabhaM bhAvayantaH / tvaritataramavApuzcAruklRptopacArAM muditamuditapaurAH svAM purIM pANDaveyAH // 351|| [ 669 iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye zrInemivivAhopakrama - vrata - kevalajJAnavarNano nAma SoDazaH sargaH // 16 // 5 10
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670] [pANDavacaritramahAkAvyam / neminAthasya hastinApure gamanam // saptadazaH sargaH // 10 hastinApurasAmrAjyasarojavanakhelinaH / dinAni ninyuqyAMsi rAjahaMsAH pRthAsutAH // 1 // samyagArAdhitanyAyacintAratnopanItayoH / naivArthakAmayorarthe prayatnastairvyadhIyata // 2 // dharme ca bahudhA kalpapAdapAdivijitvare / te smarantaH prabhorvAcamayatanta nirantaram // 3 // tathA nityaM nayAmbhobhiste'siJcandharmazAkhinam / yathaitadabhavatsarvaM sacchAyamavanItalam // 4 // te taistairvidhibhirdharmazAlikSetramavardhayan / . kAmArthAbhyAM punastasminnantastAmarasAyitam // 5 // anvahaM te vitanvanto navyA navyAH prabhAvanAH / sarvato'pyArhataM dharmamekacchatramasUtrayan // 6 // samIhAMcakrire te ca jagadAnandinaH prabhoH / nemerAgamanaM prItAH payodasyeva kekinaH // 7 // vijJAya tanmanovRttimanyedhurbhagavAnapi / krameNa viharansarvAmurvI tatpuramAgamat // 8 // bAhyodyAnabhuvaM vAyukumArAH prItacetasaH / tadAnImAtmanA sArdhamamRjannekayojanam // 9 // puNyAni puNyabIjAni vastukAmA ivAtmani / tAM mudA siSicurmeghakumArA gandhavAribhiH // 10 // 1. yojanAm0 pratidvaye / 15 20
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ [671 saptadazaH sargaH / samavasaraNaracanA // ] kSipantaH karmaNAM bandhamAtmano vyantarAmarAH / babandhurakhilaM ratnazilAbhistanmahItalam // 11 // tasmiMzcaturdizaM ratnadyutividyotitAmbarAm / te catustoraNI cakrurdhvajacchatrairalaMkRtAm // 12 // prAMzujyoti:zikhAkIrNa kapizIrSakakaitavAt / tasminnabhyantare ratnavapraM vaimAnikA vyadhuH // 13 // madhyamaM madhuraM nAnAmANikyakapizIrSakaiH / prAkAraM jyotiSAmIzAstanvate sma hiraNmayam // 14 // piNDitAbhiriva jyotsnAvIcibhiH parinirmitam / kAladhautaM bahi:zAlaM vitenurbhuvanAdhipAH // 15 // mANikyazAlabhaJjIbhirbhUSitAni samantataH / catvAri gopurANyAsanpratiprAkAramuccakaiH // 16 // bahirvapracaturdArI purastAdvikacAmbujAH / catasro dIrghikAH kAmyA vicakrurvyantarAmarAH // 17 // madhyavaprAntare pUrvottarasyAM dizi sundaram / devacchandaM vitenuste vizrAmAya jinezituH // 18 // madhye mANikyavapraM te caityadrumavirAjitam / ratnasiMhAsanaM ratnapIThe prAGmukhamAdadhuH // 19 // ta eva svAmino vizvatrayasAmrAjyabandinIm / tasyopariSTAdAtenurAtapatratrayIM sitAm // 20 // samaNDalamivAyAtaM ravimAtmapupUSayA / tatpurastAdvicakruste dharmacakramadhidyuti // 21 // jagadadvaitatAM neturAkhyAtumiva sarvataH / te mANikyamayaM tasya puro dharmadhvajaM vyadhuH // 22 // dezanovA' tatastasyAmadhonikSiptabandhanAm / puSpavRSTiM kiranti sma jAnudaghnI divaukasaH // 23 //
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 672 ] 20 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / yudhiSThirAdInAM gamanam // padAni navasu nyasyansuvarNajalajanmasu / etya pradakSiNIkRtya caityadhAtrIruhaM ca tam // 24 // tIrthAya nama ityuccairuccArya bhuvanaprabhuH / tasmin siMhAsane divye zrImAnnemirupAvizat // 25 // yugmam / mArtaNDamaNDalajyotis - tiraskArodyatadyuti / anumauli kSaNAdAvirAsIdbhAmaNDalaM vibhoH // 26 // antarnagaramabhyetya jhagityudyAnapAlakaH / prabhorAgamanaM dharmasUnave'tha vyajijJapat // 27 // tasmai ca sapadi prItamAnasastapasaH sutaH / dvAdazArdhayutA lakSAH kaladhautasya dattavAn // 28 // gajasthairatha bhImAdyairbAndhavaiH parivAritaH / sevAmilitasAmantabalavrAtairalaMkRtaH // 29 // saindhavoddhUtadhUlIbhirdhyAmalIkRtabhAskaraH / preGkhadbhiH karisindhUrairdattasandhyAbhravibhramaH // 30 // pitRvargaM puraskRtya divyamAruhya kuJjaram / namaskartuM jagannAthaM tatkAlamacalannRpaH // 31 // tribhirvizeSakam / anekAmantritaiH pauralokairAlokito mudA / svAmino dezanAvezma medinIpatirAsadat // 32 // cAmarAdIni saMtyajya rAjyacihnAni dUrataH / vismayasmeritastasminnAviveza vizAMpatiH // 33 // surAsuranaravrAtacAtakazreNisevitam / niHzeSamupakurvANaM bhuvanaM dezanAmRtaiH // 34 // bhavagharmartusantApanirvApaNasudhAmbudam / pazyati sma tapaHsUnuH svAminaM muditaM puraH ||35|| [yugmam] trizca pradakSiNIkRtya prItiparyazrulocanaH / mIlitAJjalirArebhe stotumevaM mahIpatiH // 36 // 1. suvarNakamaleSu / 2. 'samastai 0 ' pratidvaye0 /
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ [673 saptadazaH sargaH / yudhiSThirakRtA zrInemijinastutiH // ] jaya dustarasaMsAraprAntaraprAntapAdarpa ! / jayAntaratama:stomanistakSaNanabhomaNe ! // 37 // samastatrijagatsaMpatsaMpAdanapaTIyasI / nRNAM tvaccaraNAmbhojabhaktiH kalpalatAyate // 38 // tvatpAdapAdapacchAyAM klAnticchidamupeyuSAm / AdhivyAdhibhavastApaH pralayaM yAti janminAm // 39 // bhavadAvAnalajvAlAprataptasya mama prabho ! / bhavanmUrtiH sudhAvartirdiSTyA dRSTipathaM gatA // 40 // tvannAmamantramazrAntaM smareyurjanmino yadi / sambhogaH sampadA sadyaH svAduH prAdurbhavettataH // 41 // tvatpadAmbhoruhadvandvasevAhevAkazAlinIm / jagannAtha ! manovRttiM nityamIhe nijAmaham // 42 // tvamUrtiryadi jAgarti rogArtiharaNakSamA / mama citte jagannAtha ! prArthaye kimataH param // 43 // kArya me prabhubhirlabdhe tvayi netari netaraiH / kalpAghripaM parityajya kaH karIraM samAzrayet ? // 44 // tava kramarajorAjiryeSAM bhAlamabhUSayat / / narendrAhIndradevendrazriyasteSAM vazaMvadAH // 45 // evaM nAma nirIhatvamurIcakre tvayA vibho / / yathA parAJcitaM cetaH zivAnusaraNe'pi te // 46 // yuktaM yannAbhavatkiJcitsamudravijayo'pi te / gAmbhIryamunnatatvaM ca yasya vizvAtivartinI(hi) // 47 // svAmin ! rAjImatItyAgAjjJAtvA'pi strIparAGmukham / yattvAM kAGkSati mokSazrIstatte saubhAgyasaurabham // 48 // yadvA'haM tava ko nAma sAmastyena guNastutau / vizvAtikrAnta evAsi bravImi kimataH param ? // 49 // 1. prAntaram - araNyam / 2. sudhAJjanam /
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 674] [ pANDavacaritramahAkAvyam / zrIneminAthasya dezanA // bhavAraNyabhramiklAntavizvavizrAmapAdapAH / santu me bhavataH pAdAH kalyANaphaladAyinaH // 50 // ityabhiSTutya sASTAGgamAnandAzrukaNAn kiran / zrImannemijinAdhIzaM namati sma yudhiSThiraH // 51 // kadambamukulasthUlaromAJcakalitastataH / pitRbandhujanaiH sArdhaM so'nuzakramupAvizat // 52 // atha saMsArasaMtApanavakAdambinIM vibhuH / Arebhe trijagaddattazarmANaM dharmadezanAm // 53 // aho kimapyapAreyaM saMsArAkhyA mahATavI / anantenApi kAlena laGghante yAM na jantavaH // 54 // pUrNAyAmapasiddhAntakSAranIrairanekazaH / eka eva sudhAkUpastasyAmasti sadAgamaH // 55 // kathaJcana kaNehatya tasmin pibati yaH payaH sa eva yadi nAmAsyAH pAre zivapuraM vrajet // 56 // sa tu samyaktvasaMjJasya gireratidavIyasaH / vartate kvApi duSprApe gahvare vAsanAhvaye // 57 // pramAdAlasyamAndyAdivallivyUhatirohitaH / vIkSyate na mahAkUpo mandabhAgyaiH kadA'pyasau // 58 // kecidAptopadezena prApya taM puNyazAlinaH / tadIyarasamAkaNThaM svAdayanti sudhopamam // 59 // tannirgatena saddhyAnanAmnA saralavartmanA / kAlenAlpIyasA muktipuramAsAdayanti te // 60 // kiM cAjJAnAdivRttAntaM tatrATavyAM visaGkaTam / atinedIya evAsti mithyAtvAkhyaM mahAsaraH // 61 // kakupkUlaGkaSaistaistairajJAnasalilormibhiH / hriyante sarvadA tena keSAM nAma na dRSTayaH ? // 62 // 1. sughAJjanam /
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ [675 saptadazaH sargaH / zrIneminAthasyadezanA // ] tatparyanteSu sacchAyaM viSayadrumakAnanam / azeSajagadAkarSi tatkimapyasti dustyajam // 63 / / mUDhabuddhiryadAsAdya sarvendriyamanoramam / muktipU:pathapAntho'pi na puro gantumIhate // 64 // vikasvarataraM tatra kAminInalinIvanam / yatpunarvartate tasya kiM nAma brUmahe vayam ? // 65 // ye te kAmAdayastatra khelanti jalapatriNaH / te haranti jhagityeva kasya nAma na mAnasam ? // 66 // tato'sminsarasi snAtvA nipIya ca bhRzaM payaH / mUDhAstAn viSayAkhyAnye zrayante tIrabhUruhaH // 67 / / teSvasAdhyatamaH sarvamAntrikairniravagrahaH / premanAmA mahAbhUtastAnAvizati tatkSaNAt // 68 // tenAviSTAstataste'mI vimuJcanti trapAMzum / vidviSanti hitebhyo'pi gurUnapyavamanvate // 69 // asaMbaddhAni jalpanti dInatAM paricinvate / tasyAmaTavyAM sarvasyAM bhramanti ca nirantaram // 70 / / bhrAmyatAM ca sadA teSAM kaSAyaparimoSiNaH / haranti dharmasarvasvaM niHzaGkha praharanti ca // 71 // rAgakesariNA dveSakariNA ca pade pade / kadarthyante tathA kiJcidyathA vAcAmagocaraH // 72 // evamasyAM mahATavyAM saJcaranto niraGkuzam / sA kAcidApannAstyeva yAM labhante na te'GginaH // 73 // tataH saMtyajya dUreNa tanmithyAtvamahAsaraH / tatsadAgamakUpasya payaH pibata he janAH // 74 // yena gacchata nirbAdhasaukhyasambhArabhAsurAm / zazvadujjAgarajyotirmayIM zivapurI javAt // 5 // ityAkarNya sudhAsindhuM bhagavaddezanAgiram / pratyabudhyanta ke nAma na pratyAsannamuktayaH ? // 76 //
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ -10 676] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadyA apaharaNam // striyo babhUvuryAH kAzcitsamare mRtabhartRkAH / tAH sarvAH prabhupAdAnte vratamAdadire mudA // 77 // gAndhArIdhRtarASTrau tu svAmivAgbrahmabhAvitau / sasamyaktvAmagRhNItAM zrAvakadvAdazavratIm // 78 // anye'pi dezavirati kecijjagRhire kSaNAt / / kecicca sarvavirati svAminazcaraNAntike // 79 // vyastrAkSIddezanAsthAnI samaye'tha jagatpatiH / zakradharmasutAdyAzca svaM svaM sthAnaM yayurjanAH // 80 // jagadambhojakhaNDaikacaNDarazmistato vibhuH / vyahArSIdanyato harSAtsvargivagairanudrutaH // 81 // prabhorvacanapIyUSarasaniryAsavarSiNaH / AnandaikamayAnninyurvAsarAn pANDusUnavaH // 82 // sampadAmAdikandaM ca dharmaM nityamasUtrayat / tasyApi bIjabhUtaM ca nyAyamazrAntamAzrayan // 83 // te dharmArthAvirodhena mithaH praNayicetasaH (sA) / pAJcAlasutayA sAdhu kAmamapyakRtArthayan // 84 // anyedhurjagadAlokakautukI nArado muniH / draupadImandire'bhyAgAdakasmAtpavanAdhvanA // 85 / / tayA cAviratasyAsya na cakre kAcidarhaNA / tenAsyAmayamatyantamamarSAdityacintayat // 86 // kSeptavyeyaM mayA'vazyaM gambhIre duHkhasAgare / cintayitveti pakSIva tatkSaNAdutpapAta saH // 87 // prAsAdavalabhau sArdhamanyadA dharmasUnunA / sukhanidrAyitAM kazcijjahAra drupadAtmajAm // 88 / / prAtarAlokya palyahnaM pAJcAlIzUnyamAtmanaH / / sambhrAnto bhUpatiH sAkaM sarverapyanujanmabhiH // 89 / AptairgaveSayAmAsa vallabhAM tAmitastataH / na punaH kvacidadrAkSurbhUtale te'khile'pi tAm // 10 // 15 120 --25
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ [677 saptadazaH sargaH / amarakaMkAyAM kRSNapANDavAnAM gamanam // ] tatastatkAlamunmIladduHkhasambhAranirbharAH / pANDavAH preSayanti sma kuntI kaMsadviSo'ntikam // 91 // gatvA ca dvArakAM kuntyA tatrodante nivedite / kaJcitkAlaM haristasthau kiGkartavyavimUDhadhIH // 12 // nArado'nyedhurAyAtaH satkRtya muravidviSA / pRSTaH pravRttimityAkhyatpAJcAlatanujanmanaH // 93 // dvIpe'sti dhAtakIkhaNDe'marakaGketi pUrvarA / tatpatiH padmanAbho'sti vAsapadma iva zriyaH // 14 // tadIyasadane zaure ! pAJcAlIsadRzAkRtim / mRgAkSI kAJcidadrAkSamityAkhyAyotpapAta saH // 95 // nUnaM karmedamasyaiva sA'pi drupadabhUrbhuvam / iti nizcitya kaMsAriH pitRSvastre nyavedayat // 16 // saMdideza tathA pANDusUnubhyazca yathA javAt / yuSmAbhirabhyupetavyaM tIre prAglavaNodadheH // 97 // ityudIrya visRSTeyaM viSNunA hAstinaM yayau / samastaM pANDavebhyazca taM vRttAntamacIkathat // 98 // te'tha priyAviyogArtAH paurastyodadhirodhasi / .. prAggRhItanivAsena saGgacchante sma zauriNA // 19 // atha susthitamArA madhIzaM lavaNodadheH / prayatAtmA tapo'kArSIdariSTArAtiraSTamam // 100 // tato'bhyetyAbhyadhAdviSNuM susthito racitAJjaliH / kartavyAya murAre ! mAM kiMkurvANamivAdiza // 101 // vyAjahAra haribhadra ! kenacid draupadI hRtA / tadIyA dhAtakIkhaNDe kiMvadantIva(ca) vidyate // 102 // tattathA kiJcidAdhehi sA pratyAhiyate yathA / ityAkarNya harervAcamuvAca lavaNAdhipaH // 103 / / 15 25 1. aparakaGkA pratyantare0 /
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 678 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNAdInAM padmanAbhaM prati dUtapreSaNanam // sAnIkamahitaM hatvA kSiptvA ca makarAkare / tAM deva ! dhAtakIkhaNDAdupAnIya tavArpaye // 104 / / mama svapreSyadezasya yadyAdezaM prayacchasi / svayaM tu ko'yamArambhaH kArye'muSmin laghIyasi ? // 105 // yugmam | tato'bravIn murArAtiH sarvaM tvayyupapadyate / kiM tvevaM vihitaM kAryamasmAkamayazaskaram // 106 // tato naH saritAM nAthamatikramya yathA rathAH / yAnti SaD dhAtakIkhaNDe tathA tvaM kartumarhasi // 107 // tathaiveti kRte tena paJca pANDutanUruhAm / SaSThazca syandanaH saurerutterurlavaNArNavam // 108 // tataste dhAtakIkhaNDe'marakaGkApurIM yayuH / bAhyodyAne ca sarvartukelivezmanyavAtaran // 109 // tatra kopabharAttattadanuziSya murAriNA / dArukaH preSayAJcakre padmanAbhanRpAntikam // 110 // tasyAsthAnasthitasyaitya dAruko dAruNAkRtiH / pAdapIThaM padA''kramya dadau kuntena patrakam // 111 // avAdIcca madAcAntasvAnta ! bhUpAlapAMsana ! / brUte tvAM murajijjambUdvIpasya bharatArdhabhuk // 112 // re ! tvayA pANDaveyAnAM madbandhUnAM priyAM purA / draupadIM haratA kiM na cintitaM me bhujojitam ? // 113 // tattavAdya dhruvaM daivamabhavatprAtilomikam / dormadastava yadyasti ko'pi tatsammukhIbhava // 114 // ahaM tu tvatpurIbAhyakAnane saha pANDavaiH / SaDbhireva rathairetya sthito'smi raNakelaye // 115 // dArukasyeti gAM zrutvA pATayitvA javena tat / padmaH sadma prakopasya dUraM cikSepa patrakam // 116 // 1. prayAnti dhAtakI0 pratyantare /
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH sargaH / padmanAbhena saha yuddham // ] Uce ca re mukundo'sau jambUdvIpe bhayaGkaraH / iha tUrjasvinaH kIdRg sAnIko'pi puro mama ? // 117 // tad vrajA''yAta evAhameSo'nupadameva te / sajjIkuru semIkAya taM javAtsaha pANDavaiH // 118 // paraM yadi raNe naitAnsarvAnapyekahelayA / 2 grAsIkurve tadA dUta ! padmanAbho'si na dhruvam // 119 // ityasya giramAgatya dAruko muravidviSaH / AkhyAti sma tataH so'pi sapArthaH samavarmayat // 120 // padmanAbho'tha kakubhaH pUrayanpRtanormibhiH / nagaryA niragAdyoddhukAmaH kezavapANDavaiH // 121 // pANDavAn puNDarIkAkSastasminnabhyAgate'bhyadhAt / yotsyadhve yUyametena yudhye'haM vA virodhinA ? // 122 // athocuH pANDavAH ko'yamasminnapi tavodyamaH / vaDavAhavyavAhasya kaH saMrambho hi palvale ? // 123 // tad viSNo vayamevainaM yodhayiSyAmahe balAt / ayaM vA bhavitedAnIM vayaM vA jayabhAjanam // 124 // ityudIrya sutAH pANDorabhyamitrINatAM dadhuH / tathaivAsthAnmurAristu saGgarAlokakautukI // 125 // padmanAbhapatAkinyA sAkaM kuntItanUruhAm / athAbhUdbhuvanAbhogaDAmaraH samarazciram // 126 // tataH pa~rAJcite kiJcidanIke pANDujanmabhiH / bhUpatiH svayamuttasthe bhUristhAmA mahAbhaTaiH // 127 // pANDaveyAstatastena tathA bANairbabhaJjire / yathA samaramutsRjya murAriM zaraNaM yayuH // 128 // vyAharaMzca hare ! nainaM vijetuM vayamIzmahe / tvameva nUnametasmai sthAsyase samarAGgaNe // 129 // 1. yuddhAya / 2. vaDavAnalasya / 3. DAmaraH- AzcaryakRt / 4. parAjite / [ 679 5 10 15 20 25
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 680] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNa-padmanAbhayoryuddham // Uce'tha sasmitaH zauridviSA yUyaM jitAstadA / yadA'yaM vA vayaM vA'tha jetAro'dyetyavocata // 130 // idAnIM tu vilokadhvaM madIyaM raNakautukam / jeSyAmyenaM raNe jeSye nAnena kathamapyaham // 131 // ityuditvA murArAtiruccaNDairdhvaniDambaraiH / kSobhitAnekarAjanyaM pAJcajanyamapUrayat // 132 // balatribhAgaH padmasya tadIyadhvaninA'nazat / paJcAhenAsitenendorbimbAbhogatribhAgavat // 133 // zArgI zAGgamathAropya kopAdAsphAlayad dRDham / tannAdenApi tatsainyatribhAgastadvadatruTat // 134 // praNazyAtha purIM padmaH zeSasainyAvRto'vizat / dRDhalohArgalAH sarvAH pratolIzcApyadhApayat // 135 // uttIryAtha rathAd viSNurkomAntarvyApi bhairavam / vyAttAnanaM hasadaMSTraM nArasiMhaM vapurvyadhAt // 136 // athonmaryAdayannabdhInkampayankAzyapImapi / cAlayannacalAn viSNuvitene pAdadardurAn // 137 / / prAkArAgrANi taiH peturdudruvurgopurANi ca / dhvaMsante sma ca vezmAni sAMse cATTamaNDalI // 138 // nimneSu ke'pyalIyanta nipetuH ke'pi mUcchitAH / AliliGgastarUnke'pi janAH ke'pyapsu cAvizan // 139 // kSamyatAmidamAgo me devi ! daurAtmyavezmanaH / mUrtakInAzadezIyAnmAM rakSAsmAdadhokSajAt // 140 // ityAdhudIrayandInaM bhiyA taralatArakaH / padmanAbho'tha pAJcAlIpAdapaGkeruhe'patat // 141 // yugmam / sA'pyUce cedvadhUveSamAdhAyAgre vidhAya mAm / zAGgiNaM zaraNaM yAsi tadA jIvasi nAnyathA // 142 // 1. paJcadinena kRSNapakSena / 2. dardara:-parvatavizeSa AghAto vA / 15
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH sargaH / padmanAbhena kathito vRttAntaH // ] tayetyuktastathA cakre padmanAbho bhayAturaH / prANatrANAya jIvA hi nAsti tadyanna kurvate // 143 // nRsiMhavapurutsRjya prasannastaM janArdanaH / mA bhaiSIriti sambhASya papraccha prAktanIM kathAm // 144 // padmanAbho'bravIddeva ! nArado munipuGgavaH / sahasaiva kadAcinmAmAgAdantaH puraH sthitam // 145 // tathA'bhyarcya yathaucityamapracchi sa munirmayA / yadIdRzyaH kvacid dRSTAH striyo matpreyasIsamAH ? // 146 // mAmathoce sa kiM kUpamaNDUka iva bhASase ? / pAJcAlyAH purato rAjan kIdRzyastava vallabhAH ? // 147|| bhUyo'pi vismayasmeramAnaso'haM tamabhyadhAm / pAJcAlI bhagavan ! keyaM ? yattvayaivaM prazasyate // 148 // athAha sa munirjambUdvIpabhAratabhUSaNam / hastinApuramipyasti puraM svargapuropamam // 149 // pANDavAzcaNDadordaNDAstaddhinvanti yazodhanAH / Adiko mukundo'bhUdyatsAmrAjyamahIruhaH // 150 // gaJjA hiraNyagarbhasya rUpalAvaNyasampadAm / pAJcAlI nAma paJcAnAM teSAmekaiva vallabhA // 151 // vyAhRtyeti kSaNAdantarikSamutpatite munau / pAJcAlIguNaTaMkArairahamujjAgerasmaraH // 152 // pUrvasaGgatikaM mitraM devaM bhavanavAsinam / saMsmRtya prArthayAmAsa kRSNA''haraNahetave // 153 // yugmam / so'bravIdatha pAJcAlIM satIsImantamauktikam / kathaJcidIhate nAnyaM vacaH kurve tathApi te // 154 // ityuktvA me'nurodhena mandiroparizAyinIm / dattvA 'vasvApinIM vidyAM draupadIM so'haratsuraH // 155 // 1. khAniH / 2. kAmAtura / [ 681 5 10 15 20 25
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 682] [pANDavacaritramahAkAvyam / draupadI lAtvA amarakaMkAyAH nivartanam // tenA''nIyArpitA mahyaM pAJcAlI bubudhe tataH / apazyantI nijaM vezma sambhramaM cAbhajatparam // 156 // tato'haM tAM tathAbhUtAmabhyadhAM mA sma sundari ! / kiJcitkArSIrmanaHkSobhaM kiMkaro'smi purastava // 157 // dvIpe'smin dhAtakIkhaNDe jambUdvIpAdahArayam / nRpaH padmAbhidho'haM tvAM tanmAM manyasva vallabham // 158 // tataH kiJcidvicintyeyamUce mAM cenna mAmakaH / kazcideSyati mAsAntaH kariSye te vacastadA // 159 / / sAgarAntaritAjjambUdvIpataH ka ihaiSyati ? / ityAlocya mayA'pyasyA vacastadurarIkRtam // 160 // bhavanto bha(bhu)vanAtItamahimaikAspadaM punaH / vyatItyArNavamapyenaM pRSThato'syAH samAgaman // 161 // ityAkhyAya kathAM kRSNavisRSTaH so'vizatpurIm / kRSNo'pi vavale kRSNAM kRtvA kaunteyasAttataH // 162 // tadA ca tatra campAyAmArAme pUrNabhadrake / munisuvratatIrthezaH sametya samavAsarat // 163 / / raNArambhabhavaM kRSNapAJcajanyasya niHsvanam / zrutvA'pRcchatsabhAsInastaM hari: kapilAbhidhaH // 164 // bhagavan ! bhuvanAbhogabhidArambhayaGkaraH / matsamAnasya kasyaiSa zaGkhanAdo vijRmbhitaH ? // 165 // tIrthakRtkapileneti pRSTe vispaSTavismayam / padmanAbhamahIpAlakathAM sarvAmacIkathat // 166 // atrAyAtasya kRSNasya svAgataM kartumicchati / mano me kapileneti prokte bhUyo vibhurjagau // 167 // kadApi na bhavatyetadbhaviSyati babhUva vA / saGgacchete jinau cakrabhRtau zaurI ca yanmithaH // 168 // vIkSiSyase tathApyasya tvaM patAkAM patAkinaH / ityAkarNya vibhorvAcaM so'nukRSNamadhAvata // 169 // 15 25
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ [683 saptadazaH sargaH / kapilakRSNayoM: zakhaMnAdaH // ] AsasAda kSaNAdeva lavaNodanvatasTatam / apazyacca sa kRSNasya syandanapradhi:paddhatim // 170 // paJcavarNarucInsandhyArAgairiva vinirmitAn / madhyejaladhi caikSiSTa tadIyarathaketanAn // 171 // tato madIyamAdAya svAgataM gantumarhasi / iti vyaktAkSaraM dadhmau kapilo vArijaM nijam // 172 // svAgataM labdhamasmAbhiH praNayenAmunA tava / iti vispaSTavarNaM svaM zaGkha kRSNo'pyapUrayat // 173 // tanninAdamupazrutya kapilo'tha nyavartata / jagAmAmarakaGkAM ca dattAtaGkAM murAriNA // 174 // kurvANenainamanyAyaM pratApasya mama tvayA / cakre mlAniriyaM duSTa ! tiSTha mA tatpuro mama // 175 // ityuktvA padmabhUpAlaM kopena niravAsayat / / kapilaH sthApayAmAsa tatpade ca tadAtmajam // 176 / / gacchannantaHsamudraM ca rathotsaGge niSeduSIm / preyasImiti saprema vyAjahAra yudhiSThiraH // 177 // praNItaprArthane devi ! tasminbhUpAlapAMsane / kiM vicintya tadA mAso'vadhitvena tvayA'rthitaH ? // 178 // sA'bhyadhAd deva ! cenmAsamadhye naiSyanti matpriyAH / tadA'nazanamAdAya mariSyAmItyacintayam // 179 // kRSNo'thAbhyAgamatpArepArAvAraM yathAgatam / vallabhAlAbhakallolicetobhiH saha pANDavaiH // 180 // susthitaM lavaNAdhIzaM yAvadAmantraye kSaNam / tAvanmandAkinI yUyametAmuttaratAgrataH // 181 // ityAdezena kaMsArernAvamAsAdya kAJcana / utteruH pANDavA gaGgAM pRthu dvASaSTiyojinIm // 182 // yugmam / 1. pradhiH-cakranAbhiH / 2. zavam / 3. dattabhayAm /
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 684] [pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasya krodhaH // balAnujanmano bAhubalaM viikssissyte'dhunaa| ityAlocya na te nAvaM prAhiNvan vanamAline // 183 // tataH susthitamApRcchya nyasya vAme bhuje ratham / doSNA'nyena harigaGgAM tarItumupacakrame // 184 // kRcchrAdgacchanpravAhAntaH zrAntaH zauriracintayat / zlAghyAste khalu kaunteyAstIrNeyaM yaiH surApagA // 185 // athAsminnatikhinne'ntarvicakre devatAsthalam / muhUrtaM tatra vizramya pAregaGgaM yayau hariH // 186 tatrApRcchat sutAnpANDoH kezavo nanu jAhnavIm / bhavantaH kathamuttIrNAste'pi nAvetyacIkathan // 187 // kiM naurna preSitA mahyamityukte'tha murAriNA / vIkSituM tava do:sAramityAkhyAnti sma pANDavAH // 188 / / tataH kopAruNIbhUtacakSurdAmodaro'bhyadhAt / kaMsa-kezi-jarAsaMdhacANUrAdivadhe purA // 189 // sampratyeva jaye padmanAbhasya ca mahIbhujaH / nekSitaM mama doHsAraM ? didRkSadhve'dhunaiva yat ? // 190 // ityudIrya murArAtirlohadaNDena kopataH / syandanAn pANDaveyAnAM loSTacUramacUrayat // 191 // tribhirvizeSakam / jagAda ca yadi kSoNI madIyAmadhivatsyatha / saputrabAndhavAnIkAstadAnIM na bhaviSyatha // 192 // sakrodhamabhidhAyeti kaMsArirakAM yayau / zyAmIbhUtamukhAmbhojAH pANDavA api hAstinam // 193 / / te tatrAbhyetya tAM vArtA mAtApitroryavedayan / sukhaduHkhaikavizrAmaH pitarau hi tanUruhAm // 194 // atha pANDurvimRzyAntaranurodhavidhitsayA / dvArakAyAM puri preSIt kuntI kaMsAntakAntikam // 1195 // tataH kuntI gajArUDhA dvArakodyAnamIyuSI / prabhoH samavasaraNaM vIkSya padbhyAM tadAvizat // 196 / / 20
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ [685 saptadazaH sargaH / prabhukathitaH dvArakAkSayAdi vRttAntaH // ] [685 natvA nAthaM niSeduSyAmetasyAM devakI tadA / aprAkSIdAyayurye hyaH prabho ! maddhAmni sAdhavaH // 197 / / anyo'nyamatisArUpyAdabhedabhramakAriNaH / mama prItikarAH ke te? kathaM ca sadRzA hareH ? // 198 / / yugmam / AkhyAti sma tataH svAmI pure bhadre'sti bhadrile / sulasA'nalasA dharme nAgasya zreSThinaH priyA // 199 // tasyai pradadire bhaktitoSiNA naigamaiSiNA / kRSNAgrajAH SaDapyete putrAstvatkukSikaustubhAH // 200 / tasyA mRtAnyapatyAni tenArNyanta punastava / gatvA tatra mayA'pyete dIkSitA mokSagAminaH // 201 // ato'mI sadRzA viSNostvadRzoramRtAJjanam / AnandakandalIheturIdRzaM hyaurasaM mahaH / / 202 // zrutveti devakI snehalaharIprasrutastanI / vavande saha kRSNAdyaistAnprItipulakAGkitaiH // 203 // svAminA'tha visRSTAyAM dezanAyAM janArdanaH / kuntI pitRSvasAraM svAM muditaH svagRhe'nayat // 204 // paredyavi samaM kuntyA punarAsedivAnsadaH / svAM lakSmI vIkSya tAdRkSAmanvayuGkta prabhuM hariH // 205 / / asyAH sphItazriyaH puryAH kSayo bhAvI kimanyataH ? / mamApi mRtyuranyasmAtki svAminniti kathyatAm // 206 // Ameti prabhuNA prokte kasmAditi jagau hariH / athAcakhyau jinaH puryAM muneIpAyanAt kSayaH // 207 // asmAjjarAkumArAcca snigdhAdvandhorvadhastava / yaduvaMzakSaye viddhi madyamAdyaM ca(hi) kAraNam // 208 // ityAkarNya vibhorvAcamAcAntahRdayo bhiyA / / sarvaparSajjano jajJe vaimanasyamalImasaH // 209 / / 1. 'bhadile' pratyantare / 2. vyAptacittaH /
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 686 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / jarAkumArasya nagaratyAgo madyAdiparihArazca // dhigenaM yadasau pAtraM bhAvI bandhuvadhainasAm / ityekakAlamAloki tadAlokairjarAtmajaH // 210 // bhrAturghAtAya mA bhUvamityasau dhanva seSudhi / bibhradyayAvaraNyAnIM dvArakAM ca hariH punaH // 211 // tatraiva yAdavasnehAtpArivrAjya vratI vasan / dvIpAyano'pi zuzrAva janebhyastadvacaH prabhoH // 212 // tataH SaSThatapaH kurvanbrahmacArI zuciH zamI / pUrdAhapAtakAdbhItaH kAntAraM so'pyazizriyat // 213 // purIdAhakulonchedanidAnamatha kezavaH / navInaM sIdhusaMdhAnaM pratyaSedhajjanapriyaH // 214 // prAktanaM tu kadambAdreH kadambAve vane hariH / kAdambarIguhAbhyarNe madyamatyAjayajjanaiH // 215 // bhUribhUmIruhAkIrNe tatra taistyaktayA tayA / AkarNAntamapUryanta zilAkuNDAni zuNDayA // 216 // tadAnIM cAbhyadhAdbandhuH siddhArthaH sArathirbalam / anujJAtastvayA dIkSAM jighRkSAmi jinAntike // 217 // balopyUce sahAyaM tvAM visraSTuM nAhamutsahe / etena paNabandhena vidadhe tu tavepsitam // 218 // yadi deva pradattApatprauDhivyAmUDhamAnasam / divaM yAtaH kadA'pyetya snehAnmAM bodhayiSyasi // 219 // tathetyuktvA vyadhAtsvArthaM siddhArthastadanujJayA / caraMzcAritramanyatra yayau ca svAminA samam // 220 // cirAdavasaraM prApya kuntI kRSNamathAvadat / pANDavAH kvA''satAM vatsa ! tvayA nirviSayIkRtAH ? // 229 // tavaiveyamazeSA'pi bharatArdhavasundharA / tatprasIda svabandhUnAM kimapi sthAnamAdiza // 222 // 1. madirayA /
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH sargaH / pANDumadhurA sthApanA // ] kezavo'pyabravInnavyAM dakSiNAmbhodhirodhasi / nirmAya pANDumathurAM tatra tiSThantu pANDavAH // 223 // athaitya hAstinaM kuntI sutAnAM tadacIkathat / Agatya pANDuviSaye tattathA te'pi cakrire // 224 // abhimanyUttarAputraM subhadrApautramacyutaH / hastinApurabhUpAlaM parIkSitamatiSThipat // 225 // atha tAM dvArakAvArtAM parAvartayatAM hRdi / pArthAnAM pANDumathurArAjyeSvAsInna nirvRtiH // 226 // dhyAyantaH sarvavastUnAM te kevalamanityatAm / dInoddhAradayAdIni dharmakarmANi cakrire // 227 // pANDuH kuntI ca saMsAramasAraM dadhatau hRdi / tadA sasmaratuH kAmaM bhagavantaM vratArthinau // 228 // nAtho'pi samavAsArSIttatraitya jJAtatanmanAH / bhagavAMzca vivasvAMzca paropakRtikarmaThau // 229 // dharmajanmA'tha sotkaNThaM mAtApitRpuraHsaraH / gatvA'namajjagannAthamAhitonmAthamApadAm // 230 // prabhoH sudhAmucaM zrutvA vAcaM saMvignamAnasau / praNamya pANDuH kuntI ca parivrajyAmayAcatAm // 231 // sa(ta)daiva samayajJAnAmAtmajAnAmanujJayA / tayoriSTamapUriSTa samIpe'riSTaneminaH // 232 // tAvathAsAditasvAmiprasAdamuditAzayau / vratAcAramadhIyAnau samaM tena vijahutuH // 233 // prabhoH pitrozca virahe pANDavairunmanAyitam / naktaMdivaM tadAdiSTe dharme tu sumanAyitam // 234 // nirmApya tatra taizcaityaM svAmyutkaNThA vyanodyata / mAtApitrorviyogastu klamayAmAsa tanmanaH // 235 // 1. smaratAm / [ 687 5 10 115 20 25
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 688] [pANDavacaritramahAkAvyam / jarAkumAra: kaustubhaM lAtvA pANDumathurAMgAH // kRSNA vijJA vizeSeNa zuzrUSAmAsa tAMstadA / prItipAtraM kalatraM hi sarvaklezApahaM nRNAm // 236 // te paJceSujigISAyAM visphuratpauruSA api / tatastadekaviSayAn viSayAnanumenire // 237 // paryAyeNAtha bhuJjAnA saha tairdayitaiH sukham / garbha babhAra pAJcAlI nidhAnamiva medinI // 238 // anyatejasvimAhAtmyagrAsojjAgaratejasam / prAtaH prAcIva mArtaNDaM sA kramAtsuSuve sutam // 239 // jagadAnandane tasminnandane dharmanandanaH / jAte dAnaM dadau kiM ca zodhayAmAsa cArakAn // 240 // nAmAsya pANDavaiH pANDusena ityujjvalaujasaH / dInAnAthajanoddhArapura:saramasUtryata // 241 // / pANDuseno'tha senAnIriva bAlye'pi vikramI / vijJaH prajJAvatAmagryo jagrAha sakalAH kalAH // 242 // jagaccetazcamatkAriguNagRyaiH sa pANDavaiH / / adbhutaprAbhavaprAjye yauvarAjye nyayujyata // 243 // sarvataH kurvatAM teSAM tAM tAmarhatprabhAvanAm / kalyANodarkarAjyAnAM yayau kAlaH kiyAnapi // 244 // maSIzyAmamukho jAtu karAgropAttakaustubhaH / yudhiSThiraM jarAsUnurupatasthe sadaHsthitam // 245 // kRtasaMmAnamAsInaM vIkSya haste'sya kaustubham / adabhraM sambhramaM bibhrattaM papraccha tapaHsutaH // 246 // etadatyAhitaM kiM nu ? bhrAtarAvedaya drutam / prabhozciraMtanIM vAcaM smarannasmi bhiyA''turaH // 247 // satyaiva svAmino vANItyukte'nena viSAdavAn / punaH kuntIsuto'vAdIdyathAvRttaM tadAdiza // 248 // 1. kArtikasvAmI / 2. prabhorbhAvaH prAbhavaM-prabhutA / 3. AsInaM tam ityanvayaH / 4. 'vadAditaH' pratidvaye0 /
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 saptadazaH sargaH / jarAkumAreNa kathito dvArakAdAhavRttAntaH // ] [689 so'pyuvAca zRNu bhrAtaryAto'raNyamahaM tadA / vyAdhavRttizciraM sthitvA jAtu bANaM mRge'kSipam // 249 // athAditsuH zaraM gacchannahamantarito drumaiH / aho ! ko'yamanAgaskaM sukhasuptamanAlapan // 250 // bANenAghitale bADhaM nighRNo nijaghAna mAm ? / mayA tu jAtu nAjJAtanAmagotro hataH paraH // 251 // vegAdeSa tadAkhyAtu nAmagotre nije mama / yenAhamapi nArAcaM taM prati pratisaMdadhe // 252 // zrutveti kasyacidvAcaM dhIrodAttAM mahAtmanaH / 'naiNo'yamiti nizcinvankhedamAsAdayaM param // 253 // caturbhiH kalApakam / dazamasya dazArhasya sUnurAnakadundubheH / / nAmnA jarAkumAro'smi jarAdevyAstanUdbhavaH // 254 // nirmAnuSe vasAmyatra vane kenApi hetunA / ko'si tvaM punarityuccairdUrasthastamavAdiSam // 255 / / tataH so'vadadehyehi jyAyobhrAtarahaM hariH / sa evAsti prayatnaste viphalaH sakalo'bhavat // 256 // taM dRSTvA vANijeneva dattaM zulkamidaM tvayA / iti zRNvanvacastasya samIpaM prApamAkulaH // 257 // kRSNamAlokya cAmUrcchamapRcchaM cAptacetanaH / kathametadabhUddhA ! te tadA dvaipAyane vanam // 258 // acIkathattataH kRSNaH prabhuvAkyAdanantaram / pauraiH samujjhite madye SaNmAsAH prayayuH sukham // 259 // AyAte mAsi vaizAkhe kadambavanapAlakaH / sabhAyAmAyatiprekSI mAmupetya vyajijJapat // 260 // tatra tyaktaM tadA deva ! drumapuSpAdhivAsitam / upAgatena susvAdu madyaM tatpItapUrviNA // 261 / / 15 20 25 1. na eNa:-mRgaH / 2. mAM pratidvaye / 3. "kathametadabhUdyAte, tadA dvaipAyanaM vanam'' pratidvaye /
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 690] [ pANDavacaritramahAkAvyam / dvArakAdAhavRttAntaH // kenApi suhRdA sAmbaH prAbhRtIkRtya pAyitaH / kumAraiH saha durdAntairgRdhnustadvanamAyau // 262 // yugmam / te tatrApAnamAbadhya tAM surAM svairamApapuH / kSaNena kSIbatAM prApya viceluzca yadRcchayA // 263 // tatraikAnte tapasyantamantakaM pApakarmaNAm / dvaipAyanaparivrAjaM te nidhyAya dadhuH krudham // 264 // hanyatAmadhunaivAyaM durAtmA munipAMsanaH / vyApAditaH kathaM nAma dagdhumIziSyate purIm ? // 265 // iti sAmbagirA leSTucapeTAyaSTimuSTibhiH / hatvA hatvA mRtaprAyaM taM vyadhurbhavadAtmajAH // 266 // mRto'yamiti mUrcchAlaM taM tyaktvA gRhamAyayuH / mUrcchAvirAme sAmarSaM taM ca vIkSyAhamAgamam // 267 // ityAkhyAya sthite tasminnanartho mA sma bhUditaH / ityagacchaM sarAmo'haM sAntvanAya munervanam // 268 // kopATopakaDArAkSamadrAkSaM tatra taM munim / karau ca kuDmalIkRtya saprazramavAdiSam // 269 // dustapaM te tapaH kvedaM ? mune ! kopaH kva cedRza: ? / kathamekatra saMvAsastejastimirayorayam ? // 270 // muhuH siktaM zamAmbhobhiH phaliSyan muktisampadA / tapobIjamakhaNDaM te krodhavahnirdahatyayam // 271 // ajJAnairmadyapAnAndhaiDimbharUpairmahAmune ! / aparAddhamidaM yatte tadadya kSantumarhasi // 272 // athAvAdInmunirviSNo ! paryAptaM tava sAntvanaiH / adhunaiva krudhA'ndhena nidAnaM vidadhe mayA // 273 // dvArakAyA yadUnAM ca kSayAya syAmato hare ! / sarvasya pralayo bhAvI lokasyAsya yuvAM vinA // 274 // 1. dRSTvA /
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ [691 saptadazaH sargaH / dvArakAdAhavRttAntaH // ] punaH prasAdanAyAsya sAbhilASaM vilokya mAm / nyaSedhallAGgalI viSNo ! kRtametasya sAntvanaiH // 275 // vakrAjrinAsikAhastAH sthUloSThodaranAsikAH / hInAGgAviSamAGgAzca zAnti yAnti na jAtucit // 276 // tataH prekSanmana:khede mayi harmyamupeyuSi / / dvaipAyananidAnArthaH sarvo'pi puri paprathe // 277 // svabhAvato mamAdezAdupadezAdapi prabhoH / babhUva dharmakarmaikasajjo dvAravatIjanaH // 278 // tadA kRpAluH kAlajJaH sametya bhagavAnapi / pitarau svau kumArAMzca pradyumnAdInadIkSayat // 279 // rukmiNIpramukhAH svAmI madIyA mahiSIrapi / prAvrAjayadanekaM ca dvArakAlokamAkulam // 280 // vatsare dvAdaze'vazyaMbhAvinaM dvArakAkSayam / / pRSTaH punarmamAdizya vijahe prabhuranyataH // 281 / / zazvaccaturthaSaSThAditaponiSThaikacetasaH / janasyaikAdazAbdAni nirvighnaM vyaticakramuH // 282 // tatazca dvAdaze varSe vyatIyuSi kiyatyapi / jito'smattapasA naSTo dvaipAyanamunirbuvam // 283 // evaM nizcitya pUrlokaH pramAdaM madirAdikam / nistandraH punarAdare durladdhyA bhavitavyatA // 284 // yugmam / athotpAtamahIkampanirghAtolkAdayo'bhavan / grahebhyo niryayau dhUmaH kRzAnuzca vivasvataH // 285 // nanRtuzcitrarUpANi jahasuH zAlabhaJjikAH / akAle rAhuNA grAsaH sUryAcandramasorabhUt // 286 // akalyANaphalAH svapnA janairdadRzire nizi / anezan kvApi ratnAni cakrAdIni mamApi ca // 287 // 1. nAbhikAH pratyantare0 / 2. viSamAkSAzca pratidvaye /
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 692] 10 [ pANDavacaritramahAkAvyam / dvArakAdAhavRttAntaH // tataH saMvartako vAtaH prAvartata samantataH / sa nicikSepa puryantadUrAdunmUlya pAdapAn // 288 // antarvAsaptatiH SaSTirbahizca kulakoTayaH / apiNDyanta bhayAnnaSTA apyupAnIya kenacit // 289 // mayi pazyati rAme ca vahnimahnAya kazcana / dAruNo dArupUrNAyAM dvArakAyAmadIpayat // 290 // ahaM zokAndhakAreNa dhUmastomena cAmbaram / yugapatparitaH prAptavyAsena vyAnazetamAm // 291 // abhraMlihAbhircAlAbhidhUmo'tha niradhUyata / mama zokAndhakArastu kAmaM vRddhimanIyata // 292 // athAhaM vasudevaM ca devakI cAtha rohiNIm / Aropya rathamAkraSTuM pravRttaH saha zIriNA // 293 // nAzvairna vRSabhaiH kiJcidrathaM kaSTumazakyata / AvAM yugArpitaskandhau tato'bhUva dhuraMdharau // 294 // abhaJji drutamakSAbhyAM sadyo'bhAji yugena ca / rathaH kathaJcidAvAbhyAM ninye tadapi gopuram // 295 / / atha kSaNAdadIyetAM kapATau tatra kenacit / rAmeNAdhriprahAreNa vyaghaTyetAM ca vegataH // 296 / / mahImagno rathaH kiJcidasmatkRSTo'pi nAcalat / klIbaH pitrorapi trANe vyaSIdaM pauruSe tataH // 297 // viSAdinaM tadAnIM mAM devaH kazciddivi sthitaH / uccairuvAca bhoH kRSNa ! kRtaM tava parizramaiH // 298 // yasmAdasmi sa evAhaM dvIpAyanavaraH suraH / utpanno'gnikumAreSu smRtvA vairaM karomyadaH // 299 / / kiMtvekAdazavarSANi paramotkarSacaJcanA / janAnAmapramAdena nAvakAzo mamAbhavat // 300 // tadaho dahanenaiva mannidAnabhuvA'munA / asAvAneSyate mRtyuM mAtApitRRjanastava // 301 // 15 25
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ [693 saptadazaH sargaH / dvArakAdAhavRttAntaH // ] yadabhAvi na tadbhAvi bhAvi cenna tadanyathA / tadgacchata(taM) purA'khyAtaM mA'sma vismarataM mama // 302 // iti zrutvA'pi tadvAcamAkarSantau rathaM punaH / bhRzamAvAmabhASanta pitaraH snehakAtarAH // 303 // vatsau ! vAtsalyamasmAsu svocitaM cakrathuryuvAm / avazyaM bhAvino bhAvAH kiMtu syurmahatAmapi // 304 // tato'stu vAM zivaH panthA vijayethAM ciraM yuvAm / asmAbhiH punaratraiva nemiH zaraNamAzritaH // 305 // yadvaddhaM manasA'smAbhirvacasA yacca bhASitam / kRtaM yaccApi kAyena tanno mithyA'stu duSkRtam // 306 // kSamayAmo'khilAn jIvAnsarve kSAmyantu te'pi naH / maitrI sarveSu bhUteSu vairamasti na kenacit // 307 // azanAdikamAhAraM pratyAkhyAmazcaturvidham / / arhadAdIMzca paJcApi smarAmaH parameSThinaH // 308 // vayaM kasyApi nedAnImasmadIyo na kazcana / ityunmadiSNunirvedamAtmAnamanuzAsmahe // 309 // ityAhAraparIhAratatparaiH pitRbhiH punaH / visRSTau valitagrIvau vrajAvaH sma kathaJcana // 310 // tadaiva devApasadastAnadhAkSItkSaNena saH / te'pi tridivamAsedurbuvaM taddhyAnaDhaukitam // 311 // jarAsaMdhavadhAkhyAnasadupAdhyAya ! pazyati / nAthe tvayyapyasahyena hahA ! dahyAmahe'gninA // 312 // itthamutthAsnubhirdInaiH pralApaiH puravAsinAm / dIrNakarNaH sarAmo'haM jIrNArAmamupAgamam // 313 // yugmam / bhavantI bhasmasAdvIkSya dvArakA raGkavatpuraH / tatra sthitaM viSaNNAtmA saMkarSaNamavAdiSam // 314 // 1. adhamadevaH /
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 694] [pANDavacaritramahAkAvyam / hastikalpapure rAmakRSNayoH Agamanam // Arya ! puryAH kva sA lakSmI: ? kva ca dAho mahAnayam ? / kva zauNDIryamavAryaM tat ? kva ceyaM klIbatA mama ? // 315 // Arya ! kiGkAryatAmUDhaH prauDhApatpatitastataH / kiM karomi ? kva gacchAmi rAjacakre virodhini ? // 316 / / sIrapANirathAbhANItkRSNa mA khedamAtathAH / prabhuvyAkhyAtamazrauSI: kiM na saMsAranATakam ? // 317 / / atra karmaparINAmaH sUtradhAro nirargalaH / prANino nATyapAtrANi nAnAnepathyadhAriNaH // 318 // sa khalUcchRGkhalotsAhaH svamatArpitabhUmikaH / harSazokAdibhirbhAvavivarternartayatyamUn // 319 // bhavanATye tato'nena sUtradhAreNa sUtritA / saMsthA sarvA'pi pAtrANAM tadviSNo ! mA sma khidyathAH // 320 // gantavyaM punarAvAbhyAM pANDaveyAntike'dhunA / te smarantyupakAraM no nApakAraM tu jAtucit // 321 // apakAre'pi saujanyaM sujano naivamuJcati / jahAti dahyamAno'pi ghanasAro na saurabham // 322 // tataH pracalitAvAvAM pANDavAnAM pUrI prati / hastakalpapurodyAnamAgamAva zramAditau // 323 // kSutkSAmaM vIkSya mAM rAmo bhojanAnayanecchayA / vegAttasya purasyAntaH prasthito'bhidadhe mayA // 324 // acchadantAbhidhAno'tra dhRtarASTrAtmajo nRpaH / sa ca pANDavagRhyeNa mayA vairAyate bhRzam // 325 // anAryo'yaM kimapyArya ! cedvairocitamAcaret / vidadhIthAstataH kSveDAmApateyamahaM yathA // 326 // tatpratizrutya rAme'tha purImadhyamupeyuSi / mama kSaNAntare zveDA karNamUlamupAgamat // 327 / / tataH krodhakarAlo'hamatyuttAlamadhAviSam / pihitAM ca padA''hatya pratolImudaghATayam // 328 // 15 25
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ [695 saptadazaH sargaH / kauzAmbavane gamanam // ] bhindantamacchadantasya caturaGgAM varUthinIm / adrAkSaM kuJjarAlAnastambhapANi va sIriNam // 329 // purIparighamAdAya dhArtarASTramavAdiSam / durAtmannAgamaM so'haM kauravAntakaro hariH // 330 // tataH parighamAlokya praNato mRtyukAtaraH / baddhAJjalirajalpanmAM sa suyodhanabAndhavaH // 331 // kimAkramyaH kuraGgANAM duHsthAvastho'pi kesarI ? / deva ! svasevakasyAsya tadAgaH kSamyatAmidam // 332 // taM muktvA'tha prasAdena punastadvanamAgamam / / nAnAmanoharAhArapANinA sIriNA samam // 333 // rAmastatra mayA'pracchi labdhaM bhojyamidaM katham ? / .. AyAto'si kathaM cAsya dRkpathe paripanthinaH ? // 334 // rAmeNAkhyAyi govinda ! kandukAdbhojyamadbhutam / suvarNakaTakakrItamAnayantamidaM pathi // 335 // kathaJcid jJAtavRttAntaH kRtAnta iva bhISaNaH / sainyodanvAnarautsInmAmacchadanto'bhyadhAdapi // 336 // yugmam / katrAho ! rohiNIsUno ! yAsi pANDavabAndhava ! ? / gRhANAyudhamAdhehi punarAyodhane manaH // 337 // vimucya bhojyapAtrANi tataH zveDAyitoddhataH / stambhena dalayanvairibalaM dRSTastvayA'pyaham // 338 // ... athAvAM vihitAhArau tataH pracalitau kramAt / / upAgAvadurApAmbu kauzAmbaM nAma kAnanam // 339 // puMnAgapAdapasyAsya chAyAmAyAtavAnaham / tRSAditaH payaHpAnaM zrAnto rAmamayAciSam // 340 // sopadrave vane'muSmin kRSNa ! mA bhUH pramadvaraH / Agato drutameSo'hamiti vyAhRtya mAM muhuH // 341 // viniyujya ca sAhAyye mameha vanadevatAH / ito jagAma rAmo'mbu nirvilambamavekSitum // 342 // yugmam /
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 696 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / kRSNasyAvasAnaM pANDavAnAM zokaH // ahaM tu prAvRtaM kSaumeNAGghrimAropya jAnuni / asvapaM zramasuprApanidro'traiva tarostale // 343 // tato viddho'smi kasmAccidbhramAtpAdatale tvayA / iyaM tava jarAsUno ! kathitA mUlataH kathA || 344 // zrutvA viSNumukhAdevaM dvArakAdAhavaizasam / ityazocaM ciraM duHkhAddaivopAlambhapUrvakam // 345 // re ! durvidheya ! vaidheya ! vidhe ! vividhakautukAm / evaMvidhAM vidhAyaitAmadhAkSIradhunA katham ? // 346|| dagdhau hanta hutAzena hA ! mAtApitarau mama / mAmakInAH kva te nAma bandhavaH snehabandhurAH ? // 347 // jitavAsavasAmrAjyaM rAjyaM hAri hareH kva tat ? / kva cAsyetthamavasthAnaM tale sikatile taroH ? // 348 // hA ! tatrApyasya kutredaM mayA bANena tADanam ? | dhiG mAM hanta ! sukhasuptabhrAtRhatyAmalImasam // 349 // zocantamiti mAmUce vAtsalyAdutsuko hariH / alamebhirvilApaiste bhava kAryakaro'dhunA // 350 // ita UrdhvaM muhUrtena mRtyurbhAvI mama dhruvam / tadidAnIM smariSyAmi zrInemipadapaGkajam // 351 // tattvaM kaustubhamAdAya javena vraja pANDavAn / anyathA mathitA'vazyamAyAtastvAM balo balI // 352 // kiyantamapi panthAnaM yAyAH pazcAnmukhaiH padaiH / yathA saGkarSaNo roSAnna syAdanupadI tava // 353 // marmAvidhamathoddhRtya hareraGghritalAccharam / kaustubhaM ca kare kRtvA dharmajanmannihAgamam // 354 // ityAkarNya jarAsUnormukhAd dvAravatIkathAm / prApuH paramasaujanyAH zucaM paJcApi pANDavAH || 355 // cittavRttikRtAvAsaM samyagdarzanamantriNA / yati zrAvakadharmAbhyAmAtmajAbhyAM ca rAjitam // 356 //
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH sargaH / pANDavAnAM vairAgyam // ] [697 cAritrarAjamAsannAsInasantoSasevakam / hatvA zokaM viveko'tha pANDavAnAmadarzayat // 357 / / tatra vIkSitamAtre'pi te'nvabhUvanparaM sukham / vidAMcakruzca paramaM tamevAtmopakAriNam // 358 / / akAlaM satkRtAsteSAmatyantamapakAriNaH / pratyekaM pratyabhAsanta moharAjAdayastadA // 359 // nirvedAkhyaH sakhA'bhyetya sadbodhasahitastataH / mohAdInAM pRthakpArthAndoSajAtamajijJapat // 360 // atha te pANDujanmAnazcetaso'ntaracintayan / ahito'pi hito nUnaM moho naH pratyabhAdayam // 361 // etasya jyeSThaputreNa rAgakesariNA zriyaH / asArA api naH sArarUpatvena pradarzitAH // 362 // nAmnA dveSagajendreNa sutenAsya kanIyasA / bandhuSvapi vadhArambhamakAryaM kAritA vayam // 363 / / anyo'pyetasya santAnastAnavAya sukhazriyAm / sarvadA'bhavadasmAkaM kaSAyaviSayAdikaH // 364 // tasmAdenaM tiraskRtya kurmo netAramAtmanaH / taM cAritrakSamAdhIzaM sAkSIkRtya jagatprabhum // 365 // kintu na jJAyate dezo yaM punIte'dhunA prabhuH / yadvA jAnanmumukSUnnaH svayaM so'nugrahISyati // 366 // sAdhIyo'dhyavasAyasantatimayImArUDhavanto dRDhaM nizreNi spRhaNIyabodhapaTimaspaSTIbhavad dRSTayaH / taistairutkalikAzataiH kavacitaM ceto vahantastadA panthAnaM kila pANDavA jinapaterAlokayAJcakrire // 367 // iti maladhArizrIdevaprabhasariviracite pANDavacarite mahAkAvye 25 draupadIpratyAharaNa-dvArakAdAha-kRSNAvasAnavarNano nAma saptadazaH sargaH // 17 // 1. laghutvAya / 2. sAdhIyAn-atiprazasyaH / 3. utkaNThAzataiH / 4. kavalita (vyApta) pratidvaye0 /
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698] [pANDavacaritramahAkAvyam / dharmaghoSamunyAgamanam // aSTAdazaH sargaH // atha nemijinAdezAddezanAkSIrasAgaraH / dharmaghoSamuniH pANDumathurodyAnamAyayau // 1 // samAgamaM munestasya viditvodyAnapAlakAt / sahAnujairajAtArirmudito vandituM yayau // 2 // athAdhyAsInamunmIladAnandAzrUdabindubhiH / surAsuranarAdhIzamaNDalairmaNDitaM sadaH // 3 // niviSTamamaraiH sRSTe vikace kAJcanAmbuje / kartuM vizvatrayIM dharmamayImanyaM prajApatim // 4 // paJcazatyA mahAmAtyamunInAM parivAritam / dharmaM sAkSAdivodaYastapodAnAdibhirvRtam // 5 // rUpasya tapaso'pyekamAzrayaM zreyasAM nidhim / adrAkSItprItiphullAkSastaM muni medinIpatiH // 6 // caturbhiH kalApakam / bhaktinirbharamAnamya taM tato munipuGgavam / jarAGgajanmanA sArdhaM nyavikSata patiH kSiteH // 7 // munIndraH so'tha pIyUSasyandasodarayA girA / vairAgyaikamayIM dharmadezanAmupacakrame // 8 // hA ! dhiksAkSAdasAratvaM saMsArasya vidannapi / madyAnmadyapavattasmAnnAyaM nirvidyate janaH // 9 // sukhAdvaitamayAH kAmaM ye'pyanuttaranAkinaH / teSAmapi yato hanta paryantavirasAH zriyaH // 10 // 20 1. 'mahAmatyA' pratidvaya /
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / baladeva vRttAntaH // ] karmastomabhujiSyANAM manuSyANAM tu kA kathA ? / yeSAmAyuH zriyaH saukhyaM yoSidbhrUbhaGgabhaGguram // 11 // sampadbhidorvilAsaizca ye'pyahaGkAriNo'dhikam / te'pi hyanyasya dRzyante bhrUlatAyattavRttayaH // 12 // ye'pi dorvikramAkrAntabhUcakrAzcakravartinaH / jAtucitte'pi vIkSyante hanta dInAM dazAM gatAH // 13 // duHkhaikAntamayaM saMpattAratamyamayaM ca tat / dhIrAH saMtyajya saMsAramuttiSThante vimuktaye // 14 // iti saMveginIM vAcamuccArya virau / pANikuDmalamAmIlya jagAda jagatIpatiH // 15 // bhavAneva prabho ! veda kAmaM saMsAramIdRzam / giraH prakramate vaktumIdRzIrnahyanIdRzaH // 16 // nizcityAnubhavaistaistairbhavasyAnabhirAmatAm / asmAbhirapi vairAgyAtpravivrajiSumAnasaiH // 17 // zrInemisvAmino dhyAtazcirAdAgamanotsavaH / nUnaM tenApi vijJAya preSito'sIha naH kRte // 18 // yugmam / tadbhavAnapi naH sAkSAttasya mUrtirjagatpateH / saMsArasAgarAdasmAduddharA'smAMstataH prabho ! // 19 // kiMtvartho'tIndriyajJAnazevadhInAM bhavAdRzAm / na ko'pi kSetrakAlAbhyAM davIyAnapyagocaraH ||20|| tadvane'bhUdyathA mRtyuH zayAlorvanamAlinaH / jarAGgajanmanA'nena tathA naH kathitaH svayam // 21 // tatkRte jalamAhartuM gato'bhUttu halI tadA / tatkathAM zrotumicchAmaH svAminAkhyAtumarhasi // 22 // athetyavyAhatajJAno vyAjahAra munIzvaraH / balaH salilamAdAyakezavAntikamAyau // 23 // 1. bhujiSyaH - dAsaH / [ 699 5 10 151 20 25
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 700 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / baladevasya mUrcchA // jalpati sma ca taM bhrAtaruttiSThottiSTha satvaram / sphItamastIdamAnItamambhaH surabhi zItalam ||24|| tatprakSAlya kSaNAdAsyaM kaNehatya nipIya ca / dUrakAntArasaJcArasUtiH zrAntirvinIyatAm // 25 // avyAharati kaMsArau sIrabhRtpunarabravIt / kimu ruSTo'syariSTAre ! 'kAlakSepAnmanAgapi // 26 // eSa te'sAmprataM roSaH sAmprataM tu prasIda me / deze davIyasi prAptirvAriNo'trAparAdhyati // 27 // tathApyasminnajalpAke sIrapANiracintayat / zayAno'sti pathi zrAntaH zetAM nAmaiSa tanmanA // 28 // ityAlocya sthitaH kRSNaM paritaH kRSNamakSikAH / bhramantIrvIkSya sambhrAntaH so'pi (pa ) ninye'vaguNThanam // 29 // tato'pazyadapetAsuM kaMsavidhvaMsanaM halI / zoNitaizcolbaNaM bhallivraNaM caraNapallave // 30 // kopATopAttataH siMhanAdamuccaizcakAra saH / yenAraNyamRgAstresuH kampate sma ca kAzyapI // 31 // jagAda ca madAdhmAtaH pAtakI nanu ko'sti bhoH ? | nidrANamatulaprANaM yo'vadhInmama bAndhavam // 32 // suptamattapramatteSu bAlastrImunigoSvapi / krUrakarmaikacANDAlo'pyabhijJaH prahareta kaH ? ||33|| dordarpo'pyasti cetkazcittatsvamAviH karotu saH / bhujoSmajvariNAM bAhuH sarveSAmeSa bheSajam // 34 // ityAdyanekazaH kopAd giramudgIrya lAGgalI / tAraM pUtkAramunmucya mUrcchitaH kSmAtale'patat // 35 // kSaNAccaitanyamAsAdya zItaiH kAntAramArutaiH / rodayaJzvApadAnkAmamAkrandairvilalApa saH // 36 // 1. 'kSepAgamAnmayi' 'kSepAnmanAgmayi' pratyantarapAThau /
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / baladeva - vilApaH // ] hA ! vizveSvekazauNDIra ! hA ! ripuSvekaroSaNa ! / hA ! guNiSvekadhaureya ! hA ! guruSvekavatsala ! // 37 // hA ! kaMsadhvaMsa ghorAMsa ! hA ! kAlAnalanIrada ! / hA ! niHsandhajarAsaMdha ! hA ! raNakrUravikrama ||38|| hA ! lakSmIkelipalyaGka hA ! niHzaGkaziromaNe ! / hA ! yaza:kairavArAma ! hA ! rAmanayanotsava ! // 39 // zastrAghAtairdviSAM taistaiH zramo'pyAsInna te purA / sampratyaGghrivraNAdasmAnmRtyuH zraddhIyatAM katham ? // 40 // taduttiSTha drutaM bhAnurArohatyantarambaram / na khalvatyAtape'lpIyo'pyagrato gantumIzvahe // 41 // caraNavraNapIDAbhirna ceccalitumIziSe / tadA''roha mama skandhaM bandho ! kimasi mohitaH ? // 42 // kimiti krandato'pyevaM vitarasyuttaraM na me ? | ime hi zravasI pAtumutsuke te vaco'mRtam // 43 // roSaM mayi purA'kArSIH sA''gasyapi na jAtucit / idAnIM tu vinA'pyAgaH keyaM te dIrgharoSitA ? // 44 // hA ! daiva ! yadyayaM netuM cintito'bhUd dazAmimAm / tattvayA kiM kRto vizvamaulilAlitazAsanaH ? // 45 // yadvA jJAtaM nitAntaM yaM viDambayitumIhase / tasya kandalayasyevamatIva mahatIH zriyaH // 46 // etairvA kimupAlambhairbhrAtaryAvaH puraH kvacit / daivAya prabhaviSyAvastatrAmuSmai durAtmane // 47 // nidrAsukhAsikAlobhAd gantumutsahase na cet / bhrAtastadadya tiSThAvaH sacchAye'traiva kAnane // 48 // ityAdi pralapannuccAvacena vacasA muhuH / sIrabhRt taM dinaM tAM ca yAminImatyavAhayat // 49 // prage ca vacanaistaistairanutiSThantamacyutam / jIvabudhyA nijaskandhamadhyAropya balo'calat // 50 // [ 701 5 10 15 20 25
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702] [pANDavacaritramahAkAvyam / baladevasya pratibodhaH // skandhanyastaharibandhusnehavyAmohito halI / bhrAmyati sma saricchalakAnanAni divAnizam // 51 // puSpairvanyadrumANAM ca nityamAnarca zAGgiNam / evaM rAmo'ticakrAma SaNmAsAnparyaTan vane // 52 // prApa prAvRDathA''zAntAn nIlayantI balAhakaiH / nUtanairaGkarodgArairmedinImaNDalaM punaH // 53 // atha grAvamayaM zailAduttIrNaM helayA halI / syandanaM kaJcidadrAkSItsamabhUbhAgabhaGguram // 54 // saJjayaMtaM jajalpe'tha sArathiH sIrapANinA / rathe'sminkaNazo bhagne kaste mUDha ! mudhA zramaH ? // 55 // sArathistamathovAca saGgareSu sahasrazaH / niyUDho'pyadhunA pAdaprahAreNApi yo mRtaH // 56 // so'yaM cedvizvajIvAtu rjIvitA tava bAndhavaH / / khaNDazastadgato'pyeSa praguNIbhavitA rathaH // 57 / / kva me bandhurmRto'stIti kAmaM sAsUyamAnasaH / taM muhuH kuTilaM pazyannacAlIllAGgalI puraH // 58 // ropayantaM nirUpyAtha zilAyAM nalinI kvacit / sArambhamabhyadhAtkaJciduccaiH zabdaM hasan halI // 59 // vyAmUDhAtman ! kimetasminnatyantakaThine'zmani / sahasrairapi yatnAnAM prarohati sarojinI ? // 60 // so'pyavAdIttavAyaM cetprANiSyati sahodaraH / pASANe tatkhare'pyasminprarokSyatyaravindinI // 61 // ityetasyApi bhAratyAmavajJAvivazAzayaH / vyaktotprAsasmitasmerazcacAla musalI puraH // 62 // tato dAvAgninirdagdhaM siJcantamavanIruham / kaJcidArAmikaM rAmaH pazyati sma vrajanpuraH // 63 // 15 20 25 1. digantAn / 2. meghaiH / 3. utprAsaH-upahAsaH /
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / siddhArthadevasya prakaTanam // ] I taM cAbhyadhAd dhigetAM te hanta durvyavasAyitAm / muJcanti jAtuciddagdhabhUruho'pi kimaGkarAn ? // 64 // sa jagAda yadi skandhazavo vArtayitA tvayA / zADvalIbhavitA bhUyastadA'yamapi pAdapaH // 65 // tAmazrutveva tadvAcamuccacAla halI puraH / dUrvAzca gozavAsyeSu kSipantaM kaJcidaikSata // 66 // tamapyabhidadhe gAvaH kathametAH parAsavaH / dUrvAH kavalayiSyanti gatAH kaGkAlazeSatAm ? // 67 // tenApyUce balaH padbhyAM gantA cedeSa saMsthitaH caritArastadA gAvo'pyamUrdvarvAGkurAnimAn // 68 // rAmo'thAcintayatsatyaM kiM mRto'yaM mamAnujaH ? / vadanti yadamI sarve'pyekarUpamidaM vacaH // 69 // yAvadityAptacaitanyaH kiJciccalati lAGgalI / tAvadudyotitA''zAntaH kazcidasthAt puraH suraH // 70 // so'bravIt sIriNaM so'haM siddhArthaH sArathistava / prabhAvAttapasastasya devabhUyamupAgamam // 71 // smarasyetatparivrajyAkAle mAmarthayiSyase / yanmAmabhyuddharerjAtu" patantaM vyasanArNave // 72 // tattvAmidAnImAlokya mohanidrAvisaMsthalam / prabodhayitumabhyAgAM tAM tavAbhyarthanAM smaran // 73 // zrIneminA purA mRtyurmurArAterjarAsutAt / yadUce tattathaivAbhUdanyathA nArhatAM giraH // 74 // etAnyazmarathAdIni vaikRtAni kiyantyapi / bhrAtarmohavyapohAya darzitAni mayaiva te // 75 // [ 703 vimucya tamimaM mohaM saMdohaM duHkhasampadAm / AtmanInaM mahatkiJcitkarma nirmIyatAM tvayA // 76 // 1. durvyavasAyatAm pratau / 2. kaGkAlaH - asthipiJjaram / 3. mRtaH / 4. bhrataH ! pratidvaya0 / 5 10 15 20 25
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704] [pANDavacaritramahAkAvyam / baladevasya sarvavirati svIkRtiH // bandhavaH khalvavApyante jIvairjanmani janmani / kiM tu te mohasainyaikaketavo bhavahetavaH // 77 // jIvAH sarve hahA ! bandhusaMhatisnehamohitAH / duHkhaploSakSame karmaNyutsahante na jAtucit // 8 // bandhusneho'ta(nta)rambhodhireSyatInAM sukhazriyAm / duHkhazreNyAzca vizrAmadhAma tadvidhunIhi tam // 79 // iti siddhArthadevoktAM giramAkarNya lAGgalI / jalpati sma tvayA bandho ! sAdhu sAdhvasmi bodhitaH // 80 / / kiM tu me kathaya bhrAtardhAturasya muradviSaH / mRtyunA'tyantaduHkhArtaH pravarte kvAtmano hite ? // 81 // devo'bhyadhAnnanu bhrAtastrilokIkalpapAdapaH / . astyeva bhagavAnnemirduHkhArtInAmaraMtudaH // 82 // zreya:pIyUSavarSekaprAvRSaM tatpadAntike / dIkSAmAdAya zAzvatyAmudyacchasva sukhazriya(yA)m // 83 // tatheti pratipedAnastagiraM sIrabhRt tataH / tatsameto murArAteragnikarmAdi nirmame // 84 // tato'sau yAvadatyantaM saMyamotsumAnasaH / lAGgalI tAvadadrAkSIdvidyAdharamRrSi puraH // 85 / / pratyudgamya praNamyAtha rohiNItanayaH kSaNAt / papraccha svAgataM harSabaddhotkarSamanAmunim // 86 // munirapyabhyadhAdbhadra ! vizvabhadraMkaraH prabhuH / zrImannemirdutaM jJAtatvanmanAH prajighAya mAm // 87 / / tatkuruSva mano'bhISTaM puSTaye puNyasampadAm / kAlo'yameva duSkarmazreNimarmacchide tava // 88 // ityutsAhAgramAnIto nabhazcaramunegirA / prapede sarvasAvadyaviratiM sIrabhRt kSaNAt // 89 // 15 25
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ [705 aSTAdazaH sargaH / baladevasya-sAdhanA // ] javAdyatirahasyAnAM jajJe vijJazca tetkSaNAt / bhUyAnna khalu saMskAro jAtyaratnairapekSyate // 90 // sAmprataM ca tapaHkarma kurvanSaSThASTamAdikam / tulyAnta:karaNAkAro loSTe'pyaSTApade'pi vA // 11 // zamAdvaitasudhAkuNDasnAnazauNDamanAH sadA / tAnapyati hi manvAno nAkina: klezapAkinaH // 92 // vairaGgikaH zarIre'pi jIvitavye'pyarAgavAn / ariSvapi nirAtaGko niHzaGko vipineSvapi // 13 // dharmAmRtamayaiH zAntaistaistairvacanavIcibhiH / tatra tatra janAMstAMstAnupakurvannakharvadhIH // 94 // araNyanagaragrAmakarbaTeSu samIravat / svairamapratibaddhAtmA viharatyekakuNDalaH // 95 // paJcabhiH kulakam / tatsaparyAbhirazrAntaM kRtArthamanyamAnasaH / siddhArthadevazchAyeva tasyAbhyarNacaro'bhavat // 96 / / ekato bhagavAnnemiranyatazca sa dhIradhIH / medinImupakurvAte sUryAcandramasAviva // 97 // tattayorbandhavo mArgamAzrityAzu tadAzritam / nirIhamanaso yUyamapyevaM kartumarhatha // 98 // ekaiva sanmaNInAM hi lokAlaGkaraNaM gatiH / dhvAntadhvaMsAhate kRtyaM pradIpAnAM ca nAparam // 19 // dviSaH kSiptAH kRtaM rAjyaM bhuktamapratimaM sukham / kiJcidvastanna saMsAre yadadyApyavaziSyate // 100 // kevalaM tatsukhAdvaitaM mukterbhoktavyamasti vaH / taddAtari vrate tasmAtkAlakSepo nahi kSamaH // 101 // ityuccairvihitotsAhA dharmaghoSagurogirA / saMsAraM jhagiti tyaktumaiSiSuH pANDusUnavaH // 102 // 1. 'tanmukhAt' pratidvaye / 2. suvarNe / 3. balarAmaH /
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 706 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / draupadIsahitapANDavAnAM pravrajyA || te tataH sahasotthAya tamAnamya munIzvaram / uttaraGgitasaMvegAH prAvizannagarIM punaH // 103 // te muhUrte zubhe kRSNaprIterAnRNyamicchavaH / cakrurjarAGgajanmAnaM svarAjyasyAdhidaivatam // 104 // te ruddhAnyavaroddhavyaiH kArAgArANyazodhayan / AtmAnaM punarAkIrNaM duSkarmaparamANubhiH // 105 // dInAnAM te hiraNyaudyaidaurgatyamudamUlayan / Atmanastu bRhanmUlaM saMsAraviSazAkhinam // 106 // jIrNabhraSTAni te vizve caityAnyuddadhrurarhatAm / gambhIrAtpunarAtmAnaM durgatyAkhyAndhakUpataH // 107 // ameyAni vapanti sma saptakSetryAM dhanAni te / muktiryeSAmazeSANAmekamevAbhavatphalam // 108 // kimanyatte tathA'varSansarvataH kanakotkaraiH / lumpanti sma yathA nAmApyuttamarNAdhamarNayoH // 109 // kuJjarendrAnathArUDhAH surasindhurabAndhavAn / tadAtvocitamANikyamauktikAkalpazAlinaH // 110 // uddhUtacAmaraiH sAkSAdapsaronikarairiva / vRtAH zRGgArasambhArasArairvArAGganAgaNaiH // 111 // sapauraiH saparIvAraiH sAmantAmAtyamantribhiH / anvIyamAnAH sasurairiva sAmAnikAmaraiH // 112 // lokapAlA ivAdhyakSAH paJcApyuddAmaMdIptayaH / karAgrapreGkhitai ratnaiH prINayanto'rthimaNDalam // 113 // tanmArgAnugamaprauDhatRSNayA kRSNayA'nvitAH / UrIkartuM parivrajyAM praceluH pANDusUnavaH // 114 // paJcabhiH kulakam / sa netrAzrukaNAn lAjakaNAnpauramRgIdRzAm / pANDaveyAH pratIcchanto bAhyodyAnamupAyayuH // 115 // tatrottIryagajendrebhyo rAjacinhAnyapAsya te / sapatnIkAH prabhuM dharmaghoSAkhyamupatasthire // 116 //
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / pANDavamunInAM sAdhanA // ] [707 vijJA vyajJApayannenaM te nipatya padAmbuje / ziro naH pAvaya svAmin ! dIkSAdAnAtsvapANinA // 117 // bhUtvA bhagavato nemestataH sa pratihastakaH / dakSiNo dIkSayAmAsa muniH sapreyasInamUn // 118 // tadaGgeSu tadA harSAnnirgacchatpulakacchalAt / dRzyante sma praNasyanti kalmaSANIva sarvataH // 119 // teSAM bhAvAraghaTTo'ntarvahati sma tadA tathA / siktAH puNyadrumAH kAmaM yathA''nandAzrukulyayA // 120 // dropadyAttavratA teSAM paJcAnAmanugA babhau / mahAvratAnAM mUrtAnAmiva mUtimatI kriyA // 121 // tAnpraNamya tataH sarvaH paurAmAtyAdikojanaH / mandaM mandaM prayAti sma zreyaHsambhAranirbharaH // 122 // te'pyabhyAse garostaM tamabhyasyantaH kriyAkramam / nirIhAH svazarIre'pi vyaharannanyato'nyataH // 123 // athonmIlanmanobhAvaparicArakalAlitAH / nityaM prazamapIyUSapAnapIyUSazAlinaH // 124 // vAcamindriyakhiGgAnAmazRNvanto manAgapi / tyajanto dUrataH kAmamAlasyAdInasUyakAn // 125 // Ananendumapazyanto jAtu nidrAmRgIdRzaH / krameNa dvAdazAGgyAM te samabhUvannadhItinaH // 126 // tribhivizeSakam / ityAptazrutasaMskArA dadhurgItArthatAmamI / rasendrasaMskRtA lohadhAtavo hematAmiva // 127 // yAjJasenyapyupAsInA pravartinyAH padAmbujam / tapojJAnavivekAnAM parAM koTimazizriyat // 128 // tataH kadA'pyanujJApya dharmaghoSamunIzvaram / te pRthag viharanti sma haranto vizvakalmaSam // 129 // 25 1. pratinidhiH / 2. samIpe / 3. 'pAnasauhityazA0' pratidvaye /
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 151 20 25 708] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavamunInAM vihArAdiH // tapyante sma tapaste'bhigrahodagraM pRthakpRthak / yena svaM pavituM zaGke sA'pyaicchanmuktikAminI // 130 // sambhAvya subhaTaM zatrujitvaraM nijamAtmajam / mohadurviSahotsAhaH zrImAndharmaH kimapyabhUt // 131 // dharmasUteH sadA zAntihimAnImahimodayaH / jagatyapi mahAmohagrISmArambhaM vRthA'karot // 132 // dhAvanto vidviSaH svAntaHpuramAdAtumantarA / ke nAmajjaMstapaH sUnoH prazAntiparikhAmbhasi ? // 133 // bhImasyAbhUdyathA sattvaM durlaGghyamaribhiH purA / sampratyapi tathaivAsIdAntaraiH paripanthibhiH // 134 // * yathA yathA'riSaDvarganigrahe'bhUduruMtudaH / tathA tathA dadhau citraM bhImaH kAyamabhISaNam // 135 // bhImo'ntarvidviSaH kSAntigadayA'dalayattathA / yathA nAmApi nAzrauSIdeSa teSAM punaH kvacit // 136 // arjunasya munerjIyAttapo gANDavItANDavam / yena jainagavIvargaH sUtrito nirupadravaH // 137 // vidhAya samatArAdhAvedhaM prazamapatriNA / pArthaH pANau karoti sma paramAnandasampadam // 138 // dhyAnavaizvAnaraH pArthamunerajani ko'pyasau / yasya krodhAgnirevAbhUdindhanaM prajvaliSyataH // 139 // nakulasya tapo'mbhodhernirgataM yacchamAmRtam / prIyante sma surAstena tatkiM nAmAtra kautukam // 140 // manye muniSu sarveSu sahadevo'dhidaivatam / tapastaraNinA yasya jJAnendurupajIvitaH // 141 // jIyate sma purA pANDusUnubhirdviSatAM zatam / tattadA jetumISe'STAcatvAriMzaM tu karmaNAm // 142 // 1. kAmamabhImatAm pratidvaya / 2. mamatA - pratidvaya0 ' /
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 aSTAdazaH sargaH / gurudarzanam // ] [709 tato bhImamunirbhImamityabhigrahamagrahIt / kuntAgradattamevoJchamAdAsye nAnyathA punaH // 143 // tasya puNyAtmanaH so'pi mAsaiH SaDbhirapUryata / na kiJcidatidurlambhaM sattvanirNiktacetasAm // 144 / / pratisthAnaM pratigrAmaM pratyadhva pratikAnanam / janaM dharmamayaistaistairvacobhirupakurvatAm // 145 // evaM teSAM tapastattanmahAbhigrahadustaram / kurvatAM kharvatAM nityaM nayatAM karmasaMhatim // 146 // svadehe'pi nirIhANAmavirAmavihAriNAm / hAyanAnyatibhUyAMsi vyatIyuH pANDujanmanAm // 147 // tribhirvizeSakam / atha nityavihAreNa viharanto'vanItale / kadAcidapi te jagmustuGgIzailAntikakSitim // 148 // dharmaghoSaguruM tasya zailasyopatyakAvane / te janAdAgataM zrutvA vandituM muditA yayuH // 149 // adrAkSuzca guruM drAkSApAkapezalayA girA / / dizantaM vizadaM dharmaM tiryaGmartyadivaukasAm // 150 // dUrAdAlokya tAnso'pi guruH prItitaraGgitaH / pratyudyAti sma vismera: sambhramAdujjhitAsanaH // 151 // AnandAthakaNAkIrNapakSmANo romaharSiNaH / te padAmbhoruhakSiptamaulayastaM vavandire // 152 // tAnutthApya kare dhRtvA prItigadgadayA girA / vikasvarakapolAkSaH papraccha svAgataM guruH // 153 // punarAsanamAsIne gurau te'bhyarNabhUtale / vanditAH pariSaddevanRtiryagbhirupAvizan // 154 // paNyArjanakute sarvasadasyAnAM vizeSataH / tattapaHprauDhimuddizya vitene dezanAM vibhuH // 155 // 1. stuGgI' pratyantare0 /
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 1115 20 25 [ pANDavacaritramahAkAvyam / baladevamuneH rUpasya prabhAvaH // dezanAnte'khila zreyaH sambhArAtmaMbharirjanaH / praNamya taM vibhuM tAMzca yayau sthAnaM nijaM nijam // 156 // vismeramanaso'tyantamathaite gurumabhyadhuH / kariSyante'parAH sarvAH vArtAH pazcAdapi prabho ! // 157 // kathyatAM tAvadetanno yadAraNyAH zarIriNaH / krUrA apyatra dRzyante zamasaMvegazAlinaH // 158 // tadyauSmAkAgamasyaivAnubhAvo'yaM kimadbhutaH ? | kiM vA'tra kiJcidapyasya jRmbhate kAraNAntaram ? // 159 // tato'bhASiSTa bhagavAnpuragrAmAdiSu kramAt / viharannabhyagAtpUrvaM zaile'smin muzalI muniH // 160 // upAsyamAnaH siddhArthadevenAdbhutabhaktinA / mAsakSapaNamAtene sAnunyasya sa dhIradhIH // 161 // paryante tapaso'muSya sa pAraNakahetave / pure kasmiMzcidAsanne viveza vazitendriyaH // 162 // vizansvarUpalAvaNyapuNyamUrtiH kayA'pyasau kUpakaNThasthayA dRSTaH samIpasthArpi (pi) tArbhayA // 163 // rUpA''kSiptA gale baddhvA rajjuM kumbhadhiyA'tha sA / kUpe prakSeptumArebhe taM bAlaM valitAnanA // 164 // tadvilokya munirvegAdAgatya pratibodhya tAm / nindanvyAmohinIM rUpasampadaM svAM nyavartata // 165 // jagrAhAbhigrahaM ceti vane kASThAdihAribhiH / dattenAnnAdinA'vazyaM pArayiSyAmi nAnyathA // 166 // tataH prabhRti tenaiva vidhinA kRtapAraNaH / tapyamAnastapo'tyugraM sosthAdatraiva kAnane // 167 // tamanaidaMyugInAGgAbhogamuddAmatejasam / te vilokya tapasyantaM tRNakASThAdihAriNaH // 168 // 1. zikhare / 710]
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / rAmarSeH prabhAvaH // ] [711 gatvA svasvanarendrebhyaH zazaMsurativismitAH / adhRSyazrIrvane kazcittapasyati pumAniti // 169 // yugmam / bhItAnta:karaNAste'pi bhUbhujastucchacetasaH / svatulyakalitAzeSajagato'ntaracintayan // 170 // nUnamanyUnamAhAtmyatapaHpallavitorjitaH / ko'pyasAvasmadIyAni rAjyAnyAcchetumicchati // 171 // tatsampratyeva taM hanma ityAlocya mahIbhujaH / sarve sarvAbhisAreNa taM jhagityabhyaSeNayan // 172 // tataH pAdAtikAzvIyarathyahAstikazAlinaH / abhyetyAsminvane yAvatte rAmaM paritaH sthitAH // 173 // tAvat siddhArthadevena nityaM rAmopasevinA / siMhAH phalAkriyottAlA vikIryante sma koTizaH // 174 // taizca vitrAsitAzeSasainikAste'vanIbhujaH / tatkSaNakSubhitasvAntA nyavartanta praNamya tam // 175 // tadA prabhRti niHsImazamaikaniraterapi / rAmasya bhuvane nAma nRsiMha iva paprathe // 176 // pazyato'tha zamaM tasya zItAMzuparibhAvinam / lakSayanto'parikSAmAM bhUtagrAme dayArdratAm // 177 / / vindAnAH samapiNyAka-hiraNyAM ca nirIhatAm / zRNvAnAzca giraM dharmamayImamRtajitvarIm // 178 // krUrA apyujjhitakrauryAH zamaikamayacetasaH / sarve'pyatra vane vanyAH pratyabudhyanta jantavaH // 179 // tribhirvizeSakam / samyaktvaM jagRhuH kecitte dezaviratiM pare / anye ca bhadrakIbhUya pApakarmANi tatyajuH // 180 // cakrire'nazanaM kecitkAyotsargaM vyadhu pare / ziSyA ivAnye rAmarAsannAsannasevinaH // 181 // 15 25 1. prANisamUhe / 2. piNyAka:-tilakhalaH /
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 712] [ pANDavacaritramahAkAvyam / rAmamuneH bhikSArthegamanam // kazcittu prAgbhavaprItibhAvAjjAtismaro mRgaH / kalyANabhaktirazrAntamupAsAmAsa taM munim // 182 // bhrAntvA bhrAntvA ca so'jasraM sArthamAvAsitaM vane / gRhItAnnAMzca kASThAdihArakAnagaveSayat // 183 // yadA caikSiSTa tAn kvApi tadaivAgatya satvaram / saGketaiH praNipAtAdyaiH sa rAmarSimajijJapat // 184 // pArayitvA tato dhyAnaM rAmastasyAnurodhataH / taddarzitapatho bhaikSyaM sArdhAdibhyo'grahIttadA // 185 // harmyAdyarhANi sArANi kASThAnyAhartumanyadA / rathakArAstadA'bhyeyurbhUyAMsaH kAnanodaram // 186 // bhrAmyanneNaH sa tAnvIkSya mAsakSapaNapAraNam / vidhAtumanase rAmamunaye'jJApayad drutam // 187 // tenAgragAminA so'pi nirAkAGkSamanA muniH / IryAcaturacakSustAnutsasarpa vanacchidaH // 188 // chedaM chedaM tarun sArAn te'pi madhyaMdine tadA / nAnArasavatIpAkAH samagacchanta bhuktaye // 189 // dharmaM sAkSAdivAyAntaM dUrAdAlokya taM munim / sAnando rathakArANAmagraNIrityacintayat // 190 // dhavAdizAkhinAmeva sthAne'smin vipine katham / kalpadravo'pi dRzyante ? bhAgyaM nastadaho mahat // 191 // aihika zrIphalAH kAmaM te'pi kalpadravo'thavA / ete tu munayaH svargApavargakamalAphalAH // 192 // tadadya khalu dhanyo'smi stutyamadyaiva janma me / jAtaM saphalamadyaiva vanAgamanamapyadaH // 193 // ityAdi cintayannantarunmIlatpulakAGkuraH / abhyutthAya sa bhUnyastamaulistaM munimAnamat // 194 // prAsukaireSaNIyaizca taistairAnanditendriyaiH / pInaprItiH sapAnAnnairupatasthe balaM munim // 195 //
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / rAmarSeH svargamanam // ] tanmanovRttimAlokya zraddhAtizayabandhurAm / rauhiNeyamunizcitte cintayAmAsivAniti // 196 // aho ! mahAtmano'muSya bhAvaH ko'pyeSa nistuSaH / evamAnandavaiklavyamidAnIM yaddadhAtyasau // 197 // tanoti kRtinAM bhAgyaM bhAvastAtkAliko'pi yat / mUlAdunmUlyate teSAM tenaiva bhavabhUruhaH // 198 // tanmahAtmAyamArUDhastasminbhAve'sti samprati / yasminkarapraceyAni manye muktisukhAnyapi // 199 // tato'GgAdhAramAtrAya prAntAhArecchurapyaham / na bhAvaskhalanaM kiJcitkariSye'sya vivekinaH // 200 // tato rAmamunirbhaikSyamAdAtumupacakrame / dAtuM ca rathakRdvargagrAmaNIrmuditAzayaH // 201 // tAvubhAvapi saMvIkSya dAtRpAtraziromaNI / sa kuraGgo'pi saMvegabhAvanAmityabhAvayat // 202 // aho dhanyo'yamevAdya grAmaNIvipinacchidAm / yasya prAdurabhUtpuNyaprAgbhAro'yamacintitaH // 203 // munibhyo dattamIdRgbhyo'nyadA'pi zivasampade / kiM punastadyadetasminmAsakSapaNapAraNe // 204 // ahaM tu na tapaH kiJcitkartumalpamapi kSamaH / chidyante karmaNAM marmagranthayo yena tatkSaNAt // 205 // na caitAdRgvidhaM kiJciddAnaM dAtumapIzvaraH / hA ! hato'hamidaM janma dhiG me tiryaktvapAMsuram // 206 // ityamISAM parAM koTimIyuSAM bhAvasampadaH / upariSTAtpapAtArddhacchinno vAtyAhatastaruH // 207 // tannipAtAbhighAtena te trayo'pi gatAsavaH / kalpe brahmAbhidhe'bhUvannamarAstulyasampadaH // 208 // tiryaDnarAmarAnitthaM pratisthAnaM prabodhayan / babhAra vrataparyAyaM sIrabhRd vatsarAn zatam // 209 // [ 713 5 10 15 20 25
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 714] [ pANDavacaritramahAkAvyam / neminAthavandanArthaM pANDavamunayo'gacchan // tatprabhRtyanubhAvena munerlAGgalalakSmaNaH / idaM zAntAkhilakrUrazvApadaM samabhUdvanam // 210 // ityAkarNya kathAM tasya dharmaghoSamunermukhAt / viSAdakaluSAtmAnaH pANDaveyA babhASire // 219 // IdRgadvaitacAritrapavitrAtmA balo muniH / hA ! dhigasmAbhiratyantaM bhAgyavandhyairna vanditaH // 212 // zrotrapAtrIkRtA yasya vArtA'pIyamanuttarA / niSiJcatyantarAtmAnamazrAntamamRtairiva // 213 // vizvabhadraGkaraH sa syAdyadi sAkSAdavekSitaH / zreyaHsaMvalitAnandamayaM nastajjagadbhavet // 214 // yugmam / tannaivAbhUdabhAgyairnastAvatsamprati tu prabhoH ! / zrInemisvAmipAdAravindaM vandAmahe yadi // 215 // tadbhavatyeva naH sarvapApmabhyaH salilAJjaliH / bibharti kRtakRtyatvaM vratagrahaNamapyadaH || 216 // yugmam / kintu trijagadambhojasmeraNadyumaNiH prabhuH / kvAdhunA viharatyevaM vidmaH kimapi no vayam // 217 // ityukte sUnubhiH pANDordharmaghoSamunIzvaraH / jJAnAlokamayenAkSNA sAkSAtkRtajagajjagau // 218 // AryAnAryeSu dezeSu madhyadezAdiSu kramAt / vihRtya DrImadAdyeSu bhUdhareSvapyanekazaH // 219 // mArtaNDa iva rAjIvakhaNDAnnizi nimIlitAn / mohavyAmohitAMstAMstAnprANinaH pratibodhya ca // 220 // jJAtvA nedIyasImAtmanirvRtiM bhuvanaprabhuH / giriM raivatakaM nAma nanvalaMkurute'dhunA // 222 // tribhirvizeSakam / ityasya giramAkarNya viklavotsukacetasaH / svAmisaGgamasotkaNThA jajalpuH pANDusUnavaH // 222 // nanu tvaritamadyaiva tarhi prasthIyatAM prabho / darzyatAM naH purobhUya pAdAstasya jagatpateH // 223 //
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ [715 aSTAdazaH sargaH / cAraNazramaNamahAtmanAM kathanam // ] mA sma nirbhAgyadhaureyAH purastAdeva taM vibhum / nirvANapadavI prAptaM na vandiSyAmahe vayam // 224 // paraskatyeti taM vegAnmani raivatakaM prati / zrImannemijinaM nantuM pANDaveyAH pratasthire // 225 / / avizrAntaM vrajantaste darzanotkaNThitAH prabhoH / hastikalpaM puraM jagmurmAsakSapaNapAraNe // 226 // nagare'smin vizantaste dharmaghoSamunIzvaram / vyajJApayanniti prItyA nipatyAGgrisaroruhe // 227 / / prabho ! raivatako'muSmAtpurAvAdazayojanIm / pragetanaprayANena tatra prAyo gamiSyate // 228 // tadadRSTe viTa(STa)pAdhIze pAraNAvidhirastu naH / ityabhigrahamAtenuste taraGgitasammadAH // 229 // pravizyAtha pure tasminnujjayantagireH pathA / janAnAgacchato vIkSya zyAmIbhUtAsyapaGkajAn // 230 // kSaNaM yAvadamI tasthuH kiJciccakitacetasaH / cAraNaH zramaNaH kazcittAvadAgAdvihAyasA // 231 // parimlAnamukho dharmaghoSAya. vihitAnatiH / praNamya pANDavaiH pRSTaH sa vyAcaSTeti ziSTadhIH // 232 // sannakarmArirAsannaM jJAtvA nirvANamAtmanaH / bhagavAnsamavAsArSIdetya raivatakAcale // 233 // rUpyakAJcanamANikyamaya vapratrayAGkitam / nAnAmaNiprabhAjAlakelibhirkhaptagopuram // 234 // sarvato ratnabhittyantaHsaGkrAntapratimAcchalAt / ekAzokamapi vyAptamazokavipinairiva // 235 // AnandAnAmupAdAnaM nidAnaM puNyasampadAm / surA virayacAJcakrurdezanAgAramantimam // 236 / / tribhirvizeSakam / vikurvanti sma gIrvANAH kakupsu catasRSvapi / tasyAntarbhUrimANikyabhAsurAM caturAsanIm // 237 // 15 20 25
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716] [pANDavacaritramahAkAvyam / zrIneminirvANam // tato'sminnullasaddharmadhvajamaJjaritAGgaNe / rAkAhimakarAkArajaitracchatratrayolbaNe // 238 // yathAsthAnaM samAsIna(ne)surAsuranarezvare / siMhAsanamalaMkRtya kRtyavitpUrvadiGmukham // 239 // mokSaM prati pratiSThAsurvizvAnugrahakAmyayA / ciraM cakAra bhagavAnantimAM dharmadezanAm // 240 // pratibuddhAstayA kecidvatamAdadire kSaNAt / zrAvakatvaM pare bhejuranye bhadrakatAM punaH // 241 // tataH parItaH sAdhUnAM SaTtriMzaiH paJcabhiH zataiH / pAdapopagamaM cakre mAsikAnazanaM vibhuH // 242 // tataH zucisitASTamyAM citrAyAM citritAzayaiH / saGgataH paritaH zakrapramukhaistrijagajjanaiH // 243 // sAdhubhiH sahitaH zuddhazailezIdhyAnabandhuraH / Azu lambhitavAnsarvaM karmajAtaM niraMzatAm // 244 // sAgramabdasahasrAyurjagadekadivAkaraH / nirvyAbAdhasukhaM svAmI nirvANapadavIM yayau // 245 // tribhirvizeSakam / tataH kumArAH pradyumnasAmbAdyAH sattvazAlinaH / rathanemyAdayaH svAmibhrAtarazca tarasvinaH // 246 // kRSNasyASTau mahiSyazca tathaiva munayo'pare / sAdhvyazca rAjImatyAdyA bhUyasyaH zivamAsadan // 247 / / prabhormAtA zivAdevI samudravijayaH pitA / sahaiva sarvairdAzArhardevabhUyamupA(pe)yatuH // 248 // yugmam / kuberaH zibikAM zakrazAsanAd vyakarotkSaNAt / harividhivadabhyarcya nyadhAttasyAM vapuH prabhoH // 249 // gozIrSacandanAdyaizca kASThai ratnazilAtale / vitenurdizi nairRtyAM triviSTapasadazcitAm // 250 // utpATya zibikAM tatra nItvA tasyAM vibhorvapuH / svayaM tasyAgnisaMskAraM vAsavo'kArayatsuraiH // 251 // 15 25
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / pANDavamunInAM zokaH // ] nirvApite citAgnau ca meghaiH kSIrodavAribhiH / devairbhUpairjanaizcAnyairasthyAdi jagRhe prabhoH // 252 // tasmizca vahnisaMskArapUteratnazilAtale / sUtrAmA sUtrayAmAsa zrInemijinamandiram // 253 // AnamyAnamya tatrasthAM svAminaH pratimAM tataH / sAzruH suranarezAdiH svaM svaM sthAnaM yayau janaH // 254 // vidyAdharamunervAcamityupazrutyaH duHzravAm / dazAM duHkhamayIM kAJcit pANDaveyAH prapedire // 255 // jalpanti sma ca bhAgyaM naH sarvathA pratilomikam / yanna sIrabhRtA nApi svAminA saGgamo'bhavat // 256 // ta eva jagati stutyAste trilokIvizeSakAH / dhanyA mAtA tadIyaiva tajjanmaiva phalegrahi // 257 // yeSAM dIkSotsavaH svAmipANinA pAvito'bhavat / avizrAntaM pibanti sma svAmivAgamRtaM ca ye // 258 // yugmam | dhanyeSvapi hi dhanyAste te ca zlAghyatamAH satAm / svAminaiva samaM yeSAM nirvANamahimA'pyabhUt // 259 // iyatA'pi kRtArthatvaM yadvrataM samapAdi naH / cettu prabhurapIkSyeta tatsyAttasyApi maJjarI // 260 // prabhorvAgamRtaizcennaH sicyetAyaM tapastaruH / tato vAGmanasAtItaM kimapyeSa phaled dhruvam // 261 // kiM punarbhAgyazUnyAnAM phalanti na manorathAH / na jAtu syAddaridrasya kalpadrumasamAgamaH // 262 // tattAvajjagRhe'smAbhirdustaro'yamabhigrahaH / yadvayaM pArayiSyAmo dRSTe svAmini nAnyathA // 263 // tattameva puraskRtya pratyAsanne nagottame / Aruhya vimalAkhye'sminkurmahe nijamIpsitam // 264 // 1. svAmin pratitraye0 / [ 717 5 10 15 20 25
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 718 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / pANDavAnAM nirvANam // atra hi kSINani:zeSakarmasantatayaH purA / munayaH puNDarIkAdyAH koTizaH prayayuH zivam // 265 // tadayaM sarvatIrtheSu mahattIrthaM girIzvaraH / asmAkamapyabhISTArthasiddhaye bhavitA'dhunA // 266 // ityAlocya tamadrIndramArohan pANDavAH kSaNAt / duHsAdhe'pi na sAdhye'rthe mandAyante mahAzayAH // 267 // gireH zirasi te tasya vidhAyArAdhanAvidhim / dharmaghoSaguroH pArzve cakrire'nazanakriyAm // 268 // athekSamANA bhRzamAtmatulyAn jagatyazeSAnapi dehabhAjaH / sAmyAmRtAmbhodhinimajjanaikaprazAntamantaH karaNaM vahantaH // 269 // matiM sitadhyAnasamAdhibandhaprabandhamaitrImadhurAM dadhAnAH / nizreNikalpAM zivamandirasya zreNi zrayantaH kSapakAbhidhAnAm // 270 // sarvakriyAkauzalazAlicetaso niryAmyamANA guruNaiva tena te / AsAdayAmAsurasAditaujasaH kramAttrilokIkRtakelikevalam // 271 // dharmaM vizuddhamupadizya tataH sadaiva martyAsure sadasi yogajuSo muhUrtam / pANDoH sutAH kSaNamayogiguNAspade te vizramya muktipadamakSayasaukhyamIyuH // 272 // tatpathAnugamanakAmyavikramA nirmalAnazanakarmapAvanI / nandinI drupadabhUbhujo'pi sA brahmalokamatulazriyaM yayau // 273 // hutAzaiH saMskAraM tridazatarudArupraNayibhistadaGgAnAM tattadvidhimadhuramAdhAya vibudhAH / jagatkAmye tasmin girizirasi nirvANamahimAmahaM cakrurnRtyatsurayuvatisaGgItakamayam // 274 // ityetatkila pANDaveyacaritaM paryAptametasya tu (nu) brUmaH kiM mahimAnamanvahamapi vyAtanmahe'smai namaH | yasyaikakramalaGghitAnyacaritAraNyApi vidvadgavI zrAmyantIva pade pade bata parAM sImAnamAlambate // 275 //
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH sargaH / grantha samAptiH // ] etasya stutaye kutUhalitayA jihvAntayogAsanAnyadhyAste kavimaNDalasya niyataM devI girAmIzvarI / kuNThIyanti kanIyaso'pi kavituM ye'nye prabandhAnmuhuH te'pyasmin kimapi pragalbhavacaso vAcaspatIyanti yat // 276 // etasmin vyavahArakauzalamiha vyutpattayaH prazrayaprAyeSu prasabhaM guNeSu dadhate baidagdhyamasmadgiraH / asmin saMvananaprapaJcapaTimA kIrterudAttakrama - strailokyAbhayadAnapInamahimA dharmo'pyamuSmin paraH // 277 // ekasyApi mahAtmano'sti caritaM yasmiMstadapyAspadaM kalyANasya na kasya yatpunaralaMcakrusta ete'dbhutAH / zrInemirmuzalI haripratiharI pANDoH sutAH kauravA bhISmaH karNakRpAdayazca bahavastasyAsya kiM brUmahe // 278 // kiMtvasminniyamasti doSakaNikA vaktA yadasmAdRzaH / santaH saccaritAmRtaikarasikAstasyAmanAsthAparAH / saurabhyaspRhayAvataMsapadavIM paGkeruhaM lambhayan paGkotpattikalaGkamasya matimAn ko nAma mImAMsate ? // 279 // SaSThAGgopaniSattriSaSTicaritAdyAlokya kautUhalAdetatkandalayAJcakAra caritaM pANDoH sutAnAmaham / tatrAjJAnatamastiraskRtivazAdutsUtramAsUtrayaM yatkiJcinnanu mayyanugrahadhiyA zodhyaM tadetad budhaiH // 280 // yAvatsaMsAratApavyatikarabhidurA vAg jinAnAM munIndraprajJAkAntAvagADhA vidhurayati sudhAdIrghikAdarpamudrAm / tAvannirnidrakArtasvarakamalakalAM puSpadazrAntamasyAM [ 719 vizvaM vidvadvirephArpitamahimamahAkAvyametaddhinotu // 281 // iti maladhArizrIdevaprabhasUriviracite pANDavacarite mahAkAvye baladevasvargagamana - zrIneminAtha- pANDavanirvANa-varNano nAmASTAdazaH sargaH // samAptazcAyaM granthaH / 5 10 15 20 25
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam / prazastiH // prazastiH // zrIkoTikAkhyagaNabhUmiruhasya zAkhA, yA madhyameti viditA viTapopamA'syAH / zrIpraznavAhanakule sumano'bhirAmaH khyAto'sti guccha iva harSapurIyagacchaH // 1 // tatrAjani zrutasudhAmbudhirindurociH - spardhiSNukIrtivibhavo'bhayadevasUriH / 5 zAntAtmano'pyahaha ! niHspRhacetaso'pi yasya kriyA'khilajagajjayinI babhUva // 2 // baddhakrIDa ivAvatIrya paramajyotirvivartaH kSitau, tatpaTTAmbaracandramAH samajani zrIhemasUriH prabhuH / citraM yadvacanAmRtAni nRpatiH zrIsiddharAjaH papau, vizveSAmapi lebhire tanubhRtAmAyUMSi vRddhiM punaH ||3|| tasya' pade madanAdi-dveSijayI vijayasiMhasUrirabhUt / yadvapuSi spardhA'bhUt lAvaNyAmRta-zamAmRtayoH // 4 // 10 zrIcandrasUrirabhavat, tadIyapadabhUSaNaM guNaikanidhiH / vidyAyAzca madasya ca, yena vitene ciraviyoga: // 5 // dharma-jJAna-viveka-saMyama- tapa: saMketakelIgRhaM, sa zrImAn municandrasUrirabhavat tatpaTTabhUSAmaNiH / brUmastatkarapuSkarasya mahimAM kiM nAma yatsaurabhai15 gaNyante bata mAdRzA api janaiH saMkhyAsu saMkhyAvatAm // 6 // zrIdevabhadrasUri-rbabhUva taccaraNakamalarolambaH / yena kalaiH kIrtiravai-rabhito mukharIkRtaM bhuvanam // 7 // municandrasUripaTTe, zrIdevAnandasUrayo'bhUvan / stotrAya yadguNAnAM dhruvaM na vedhA api sumedhAH // 8 // 20 teSAM kalpataru-triviSTapagavI - cintAzma - vaihAsikA - dAdezAt kavimArgavalganakalAnaipuNyazUnyairapi / zrIdevaprabhasUribhistanubhuvAM pANDozcaritraM kima-pyetattadvibudhAdiziSyahRdayollAsArthamagrathyata // 9 // zrIyazobhadrasUrINAM, tathA'tra vyApRtA dRzaH / yathaitadagamat sarvaM, vidvallokAvalokyatAm // 10 // jJAnaikamayamUrtInA-mAsminnavarasAnvite / 25 zrInaracandrasUrINAM, prajJayA kaMtakAyitam // 11 // prItyA'valokanenaiva, karNakroDanavAtitheH / kartumAtithyamarhanti, granthasyAsya manISiNaH // 12 // // iti prazastiH // 1. 'pame'syAH' pratyantare / 2. 'puSaH ' pratya0 / 3. vaihAsika::- hAsyakArakaH / 4. 'ca prakAzitam ' pratyantare /
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatapadyAnAmakArAdyanukramaH // padyAMzaH sargaH/zlokaH / padyAMzaH sarga:/zlokaH / padyAMzaH sarga:/zlokaH [a] aGgamAvizya 9/168 | ajeyo'si 13/967 aMsayoryasya 12/52 | aGgarAjyabhiSekA- 3/457 | ajaiSItkuJjara- 12/125 akalyANaphalAH 17/287 aGgArIyati hAro'yaM 4/129 ajJAnamanRtaM 7/72 akArSaM priya- 13/200 aGgIkurvan 11/173 | ajJAnairmadyapAnA- 17/272 akAlaM satkRtA- 17/359 / aGgalIyakamAhA- 1/543 | aJcalottAraNai- 2/284 akiJcitkaratAM 3/340 aGgalIyamidaM vatsa 8/289 | ataH paraM 7/642 akIrtayastu 11/348 aGgeSvanalpasaGkalpa- 4/125 | ata: paraM 8/537 akIrtipaTahaM 11/121 aGgai bhArabhUtaiH 11/352 | ataHprabhRti 3/320 akIrtirbhuja- 11/132 acintayacca 6/514 ata:prabhRti janmAntaM 6/281 akRtrimatra7/631 acintayacca 7/335 matastAnava atastAneva 11/363 akSatrAddakSiNe 13/416 acintayacca 7/534 atikrAnteSva 1/21 akSaizca dIvyatastasya 10/34 acireNaiva 14/167 atijaGghAlamuttA- 9/228 akSohiNIbhirAsanna- 12/86 acireNaiva 7/198 atiraudramanovRtte- 9/205 akhaNDabhujadaNDasya 13/664 acireNaiva pArINAH 8/377 atizramAtsvayaM 8/13 akhaNDitodayaM 14/265 acIkathaM 8/78 atistutipadaM 7/141 akharvamaurvITaGkAraH 8/237 | acIkathattataH 17/259 atItya tIrtha- 5/225 agaNyadevamaNyA- 15/3 | acchadantAbhidhAno'tra 17/325 atIyatuH 6/371 agasteH pibato 2/224 | ajalpaMzca papAtedaM 3/23 | atulairmAtulAnI- 1/128 agAdhajala- 3/339 ajalpaMzcaiSa vaH 9/71 atulyayoH prato- 2/357 agAdho'pya- 13/547 9/148 ato'mI 17/202 agRhyanta 12/332 ajalpannRpatiH 10/39 | atyadbhuto'ya- 2/76 agrajaH sarvaputrANAM 8/369 | ajalpannRpatiH 8/455 | atyantAnucitAM 13/886 agrajAvanamatpArthastaM 8/396 | | ajalpiSamRSIndraM 9/118 | atyuddharaiH 13/831 aGga ! tvamaGga- 3/461 | ajAtArestato 14/309 | atra karmaparINAmaH 17/318 aGgamAtrekSaNA- 12/130 ajAyata sutasta- 2/27 | atra cAgacchata 8/290 aGgamAropya 13/1073 | ajUhavacca 2/320 | atra hi kSINaniH 18/265 aja
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722] [ pANDavacaritramahAkAvyam // atrAntare mahA- 14/237 | atha grAvamayaM 18/54 | atha papraccha 8/399 atrAntare dadat 7/290 atha cedArya 7/129 atha pANDurvi- 17/195 atrAntare kRtA- 2/426 atha celAJcalotkSe- 12/137 | atha pANDurvimukta- 6/1 atrAntare jiganteSu 3/134 | atha jalpatha. 3/445 | atha pANDusutaiH / 9/227 atrAntare'jani 16/67 | atha jAgarito- 9/195 | atha pArthaH 7/613 atrAntare'nta- 13/193 | | atha jJAtaprabandhA- 3/22 | atha pArthaM vyavasthApya 3/334 atrAntare'ntarikSA- 1/230 | atha jyeSThAsute 2/26 atha pArtho yathA 3/420 atrApi dharmaputro 7/349 atha taM 16/338 | atha pAlayataH 1/567 atrAyAtasya 17/167| atha tasya payorAzi- 5/527 atha pAsyanni- 13/522 atraivAsti kRpo 3/217 atha tasyAH 6/263 || atha puNyaparI 1/124 atraivA''nIyatAM . 6/952 atha tAM 17/226 atha putrakala- 1/75 atha kaMsasya 2/448 atha tAsAM puro 1/280 atha pRthvIpatiH 2/106 atha kaMsAjJayA 2/321 atha tIrthaMkaro- 16/136 | atha pRSTho 8/130 atha kaMsAriNA 16/148 | atha te dhRtarASTrasya 3/150 atha pratasthe 4/34 atha kathamapi 16/351 | atha te pANDu- 17/361 atha pratasthe 7/109 atha karNe 9/193 atha teSAM vimAnAste 9/38 atha pratasthe daivajJa- 6/849 atha kAmyatAma- 4/142 atha teSu kurorvaMza . 1/356 atha pratipAti- 13/3 atha kArya7/89 atha te'pi 1/312 atha pratyarthi- 2/138 atha kuntI 7/476 atha tau nitya- 3/369 | atha pratyAlayonmIla- 4/426 atha kUleSu 2/272 | atha dAmodaro 16/82 atha prathitakarmANo 13/77 atha kRSNa- 7/187 | atha duryodhanA- 6/950 | atha prabhAta- 13/1034 atha kRSNA 8/48 | atha duryodhano- 13/194 6/549 atha keSAJci- 13/79 | atha devamanu- 2/161 | atha prasthAnike 12/108 atha ke'pyagrakAntAre 5/253 | atha droNasya 13/391 atha prasthApito 12/369 atha ko'yaM 12/435 atha droNe hate 13/573 | atha prAtaH 13/154 atha kramAtsamAyAte 4/329 | atha drauNAyanere- 13/571 | atha prAdurbhava- 13/646 atha kramAdatikramya 7/383 | atha dviguNazokasya 5/263 atha priyaMvado- 8/58 atha krameNa 14/266 atha dvaitavanA- 10/1 atha prItiparo 11/1 atha kruddho 9/51 atha dharmasutaH 7/1 atha bandhupura- 4/171 atha krodhodayAttAmra- 6/994 atha dharmAtmajaM 13/236 atha bandhuvadho- 2/341 atha kroSThaki- 2/455 atha nitya- 18/148 atha bibhratyahaGkAra- 10/159 atha kvacana 6/894 atha nidhyAya 10/97 | atha bhAnumatI- 9/87 atha kSaNAda- 17/296 atha nemijinA- 18/1 atha bhImaH 6/25 atha kSmApAla- 1/110 atha nemeH 16/126 atha bhImo'bhya 9/91 atha gAGgAyAnaH 13/195 | atha papraccha 7/648 | atha bhojAtmajA 16/289 artha
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [723 atha bhrAtRbhira- 12/7 | atha sainyaratho 13/867 | athAnujagmuSAM 5/1 atha mAtA 16/250 | atha sphuTamavaSTabhya 5/52 athAntaH svAnta- 10/352 atha muktvA purI 8/267 atha sphUrjada- 7/608 | athAntaHkSiptakarpUra- 4/397 atha mauhUrtikAdiSTe 4/118 | atha svabalA- 13/396 athAntazcintayA- 1/514 atha rAjyaM 1/263 atha svabAhu- 7/667 athAntastailakuNDasya 4/295 atha lakSamapi 14/225 | atha svayaMvarAgAra- 4/153 | athAnyadA 6/319 atha vanyaiH 9/358 | athadAyAdasaMdoha- 11/223 | athAnyadA'va 4/1 atha varSatrizatyAyuH 16/305 | athalagnadine 6/95 athAnyamanasaM 7/16 atha vidyAdharendreNa 9/49 | athavA 7/576 | athAnyedhurjA- 12/1 atha veNalatAM 9/230 athAkathayadurvIzaH 1/491 | athAnyo'nyA- 13/443 atha vaidezikau- 10/75 athAkarapura- 6/924 | athApRcchi raho 1/555 atha vaivAhikaM 4/389 athAkasmAna- 7/435 | athAptapuruSai- 6/337 atha vyApArita- 7/607 athAkSamI kurukSetraM 11/162 | athAbhAgyabharai- 6/380 atha vyAvalga- 13/287 athAkhyatkevalI 6/610 athAbhASata 12/359 atha vyomni 8/338 athAkhyatsomakaH 14/137 athAbhASata 1/307 atha vyomni 8/501 athAkhyadadhRtarASTrAya 6/206 athAbhASata 2/183 atha zokena 7/561 athAgatya vinItAM- 3/326 athAbhASata 7/61 atha zauNDIra- 1/301 athAgamAma 8/131 athAbhASata te 8/548 atha zauryapure 1/454 athAGgIkRtya 7/408 athAbhASiSTa 13/307 atha zlAghyatama- 3/112 | athAcakrAma 7/358 athAbhASiSTa 7/278 atha saMdehasaMdoha- 3/140 | athAjalpatpRthA 8/556 athAbhASyata 2/377 atha saMsArasaMtApana- 17/53 | | athAjalpadajAtAri: 12/186 | athAbhUdubhayeSA- 13/982 atha saMsArasantA- 11/233 | athAtAmrAmbuda 13/135 athAbhyadhatta 2/367 atha satyavrataM 8/114 athAtiraMhasA 3/81 athAbhyadhatta 6/198 atha sandhyA 13/300 athAtirathirAha 3/465 athAbhyadhatta 8/94 atha sampUrNa 3/39 athAditsuH 17/250 athAbhyadhatta 9/189 atha sambhUya 7/546 athAdiSTA tayo- 4/361 athAbhyadhatta 9/43 atha sarvAbhi 13/734 athAdiSTo vizAM 1/469 athAbhyadhatta rAdheyaH 6/982 atha sA kathayAmAsa 8/423 athAdezAda- 13/1105 athAbhyadhAtpRthA 7/518 atha sAyaMtanA- 12/338 athAdbhutA sabhA 6/225 athAbhyadhAdbhava- 9/55 atha sArathirAlokya 10/377 athAdhamarNa- 7/369 athAbhyadhAyi 12/366 atha sAzrumukhaH 7/101 athAdhyAsIna- 18/3 athAbhyadhurdazAha- 11/14 atha sA'kathaya- 3/25 athAnamya kramA- 5/57 athAbhyuttiSThato 4/206 atha siMharatho 2/94 athAnItadviSa- 14/36 athAbhyUhya sukha- 9/60 atha susthitamArA- 17/100 athAnIya nijaM 2/86 athAbhyetya 13/937
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ athoccaiH 724] [pANDavacaritramahAkAvyam // athAbhyetya 13/951 | athAha kauravastarhi 6/152 | atho nizIthi- 7/329 athAbhyetya tathA- 8/92 athAha jananI 1/113 athogramahasAM 1/20 athAbhyetya sa 10/424 athAha bhImabhUrnAhaM 6/652 athocuH pANDavAH 17/123 athAmarSarasotkarSa- 11/152 athAha mAtalinemi 14/162 athoce 16/255 athAratiparAbhUti- 10/8 athAha sa 17/149 athoce 6/564 athAropya jayasta- 6/29 athAha sma 13/149 athoce nRpati 1/46 athArdhapatha 9/182 athAhaM vasudevaM 17/293 | athoce pRthivI- 1/484 athAlokya 14/169 athAhavaM 7/319 athoce vijayaM 7/235 athAlokya tathA 10/268 athAhUya mahI 2/77 athoce vidura- 6/231 athAlokya nRpA- 2/324 athAheyAstra- 13/729 athoccai 14/68 athAlocyAyati 4/432 athA'nyedhu 2/1 12/343 athAlpIyo 1/255 athA''gAdudaya- 6/809 athoccaizcakita- 10/397 athAvalokya 13/873 athA''padApa- 7/390 athojjagAra 13/24 athAvasaramAsAdya 4/324 athA''ha 6/775 athojjagAra gANDIvI 5/121 athAvasaramAsAdya 6/747 athA''ha jananI 8/459 athojjRmbhannavAmbhoja 8/429 athAvasaramAsAdya 8/250 | athA''ha pArthaH 8/300 athotkSiptapatAkaughaM 11/254 athAvAM vihitAhArau 17/339 | athA''ha pArtho 8/417 athotkSipya bhujaM 3/490 athAvAdInmuni- 17/273 | athA''ha pRthivI- 1/68 athottaravadhA- 13/97 athAvidita evAyaM 10/238 | | athA''ha zabarasvAmI 8/234 | athottasthe balaiH 10/261 athAvedya 7/513 athA''ha sma 16/219 athottIrya 13/38 athAvocata cANUraH 2/386 athekSamANA 18/269 athottIrya vimAnebhyaH 8/360 athAvocata pAJcAlI 6/977 | athetyavyAhatajJAno 18/23 athotthApya 1/150 athAvocadajAtAriH 10/33 | athendrajAlikeneva 7/455 athotthAya 7/312 athAzeSairnupaiH 13/855 | athaikavAsaso'muSyA 6/983 athotthAya tato 5/513 athAzrUyata 7/591 athaiko nikhilai- 13/890 athotthite 14/90 athAsAvagrato 3/282 athaite tanaya- 8/427 athotpAtamahIkampa- 17/285 athAsi tvamamuM 8/223 athaitya sa javA- 6/723 athotpAdya navaM 1/450 athAsau 12/313 athaitya hAstinaM 17/224 | athotphullamukhA- 6/160 athAsau 7/425 athainaM durjayaM 13/364 athodagAtprage 13/631 athAsau nizvasa- 13/270 athainAM draupadI- 8/171 athoddhartumanA 16/328 athAsau vismayatra- 9/344 | athaivaM pathi 7/238 athodyatkiGkiNI- 5/157 athAsminnati- 17/186 | athaivaM raNasaMrambhe 13/742 | athonnamayya 3/289 athAsmai kathayAmAsa 5/312 | athaivaM samayazcakre 13/1 / athonnidrajapAjaitraM 12/410 athAsyA bhIma- 8/175 | atho kumudvatI 1/564 | athonmaryAdayannabdhI- 17/137 athAsyAmiti 4/244 | atho jagAda 11/258 | athonmIlanmano- 18/124
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [725 athonmIlita- 2/409 | adhiSThAyoTajakroDa 9/224 | anIhairiva 12/237 athonmIlya dRzau 5/148 | adhunA mAnuSo / 7/269 | anukUlAnilodbhUtAH 4/44 athopatasthe 3/363 adhunA'pi 11/48 | anugacchantamAkramya 4/425 athopetaH 7/533 adhunA'pi nirAdhi- 3/16 | anugAmukatAM 2/105 athopetya 12/453 adhunaiva 6/446 anutiSTha 15/79 athorjasvi2/188 adhomukhI 9/4] anuttaraguNaiveya- 10/414 athovAca 13/776 adho'dhaH patata- 3/71 | anuddhAtaM sukhenAzu 8/293 athovAca 7/372 adhyagISata te 3/220 | anupAJjAGgalI- 12/321 athovAca 7/564 | adhyagISTa 1/132 anuprAvrAjiSunemi 16/309 athovAca 9/134 | adhyazeta 7/587 anubhAvastavaivAyaM 10/288 athovAca snuSAM 8/478 adhyAsAmAsa 5/460 anubhAvAtkumArA- 1/362 athovocata 8/483 adhyAsituM madazro 4/409 anubhUya priyA- 1/286 athaurdhvadehikaM 13/386 adhyAsInaM 11/31 anumanyAmahe 7/283 adabhrasambhramaiH 4/299 adhyAsyante sma anuyAtaH sa 4/45 adasrasevAvasaraM 8/40 adhvazramAvilaM ... 3/244 anuyAtaH sahAyA 4/429 adIpiSTa tadAdiSTaM 1/349 anadhyAyadine 3/279 anurAgo nale 6/290 aduHzAsanamadroNa- 6/1006 anamasyat kRpA- 3/253 anurUpaguNa- 1/396 adRzyanta 7/410 anayo ganArI- 8/546 | anurUpo varaH 6/244 adRSTe vairibhiH 13/230 anarjunaistato 13/501 | anuvrajantI 5/68 adbhirnetraghaTIya- 10/316 | anavadyai 7/628 | anuvrajanmanasteSAM 7/135 adya prAtarmayA 6/812 anahaMyutayA'tyantaM 1/266 | anuziSTimiti 1/348 adya mAdyanti 10/428 | anAkarNya ca 4/378 | anekaprahatAto- 5/164 adya vidyAdhare- 12/434 | anAthAH kuravo 9/150 | anekarathacItkAra- 10/324 adya syAdajarA- 14/114 | anAdhRSTimukhA- 14/269 | anekavirahi- 6/273 adyApi tvayi 13/815 | anAdhRSTisamAkhyAta- 14/110 | anekAmantritaiH 17/32 adyaivAptaM mayA 1/200 | anAdhRSyaH kuNDa- 3/128 | anena vacasA 9/302 adrAkSuzca guruM 18/150 | anAryo'yaM 17/326 anenAnuzayenAtmA 8/484 adha dharmajagoptAraM 13/302 | anAlokya 12/419 antareNa raNaM 13/268 adha: patantI- 1/520 animeSA 13/183 antarganagamabhyetya 17/27 adhaHstambhasya 4/117 aniSiddhaM hanumatamiti 4/357 | antarvAsaptatiH 17/289 adharmadrumasantAna- 5/502 | anIkapratyanIkAnAM 13/168 | antarvatnI vizAM 2/21 adharmaikamaya 13/604 anIkAni 12/118 antarvicintya 4/133 adhastAddhImata- 7/179 anIyuSINAM 12/319 | antike yasya 11/183 adhAvannabhito . 06/375 anIzA'pi 5/454 | ante tAmanyayA- 3/239 adhigamyA''rhataM 6/308 | anISatkaramapyuccaiH 12/352 | ante'nazanamAdhAya 6/863
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 ] antyacumbana andhakavRSNiandhatvaM netrasadbhAve andhavanmanatra andhasA kaMsarUpeNa andhabhUSNuratho anyatejasvimAhAanyatejo'sahasyAsya 10/ 360 anyatkimapi 6 / 172 anyathA nIrarAzI 11 / 286 anyadA 6/592 anyadA 6/633 anyadA 7 / 149 anyadA 7 / 422 anyadA tu anyadA dadhiparNasya anyadA nArada anyadA nibiDa anyadA yamunA anyadA rAja anyadA vasudevasya anyadA svarNa 13 / 1063 | anyedyu * kazcida1 / 419 | anyedyuH sAgaraM 11 / 270 anyedyurabhramUkA 4 / 252 13 / 722 6 / 909 | anyedyurudyadAnaanyedyurunmadoanyedyurjagadAloka - 17 / 239 | anyedyurdhRtarASTrasya anyedyurmitasAmanta - anyadA'GkasthitAanyadA'ntastaruzreNi anyasya karamA anyasyA anyasyAM tu kR anyApi anyAyakanda anyAyavartanIpAnthaH anyAsaktaM anye tu anye tu anye pracelurAanye vimAna anyedyustu anyena vRta anyeSAM 7/332 6/758 9/176 | anyonyajaGghA1 / 55 anyonyaskhalanA 1 / 158 anyonyAsphAla 16/22 anyo'nyanibiDAanyo'nyamati 2/50 3/336 anyo'nyaradanA 1 / 36 | anyo'pyetasya 6/373 17/85 11 / 114 11 / 251 6/327 16/288 13 / 486 api puNyajanA anyeSAmapi bandhUnAM 5/533 | apUrvaM nirvRti anye'pi 14 / 201 | apUrvamiti 17 / 79 anye'pi dezaviratiM anye'pi dhRtarASTrasya anyonyaM kalahAyante 8/41 - 4 / 189 12 / 202 10 / 231 apatyamana 12/240 apanIyApaNa zreNi 1/22 aparaM ca yadA 9/23 aparaM janamu 13 / 1072 | aparAdhazatenApi 6/842 2 / 17 7/44 11 / 164 13 / 901 | aparAhne'tha 13 / 904 | aparedyurmahAbAhuH 16/198 7 /111 apare apare'pyavanIpAlA 4 / 264 8 / 129 4/51 13/390 13/53 abalaM svabalaM 6 / 372 | abalAbhizca 17/198 13/158 17/364 anvagurvIracakrAGkAH 13 / 479 abhaJji druta anvahaM te 17/6 abhaNacca apakAre'pi 17/322 | abhavatparNadezIyA abhaviSyanniabhASiSTa ca re *1/228 9 / 25 6/698 abhASiSTa niviSTaM abhicArakamantrAbhaM [ pANDavacaritramahAkAvyam // aparo'pi mahIpAla aparo'pya paro 2/ 366 14 / 123 12/171 5/280 1 / 121 3/348 5/234 3/280 11 / 174 7/30 6/ 124 9/96 5/122 6/70 1/404 4/336 apUrvasaMyugAloka - 14/189 apraNAzavataM 10 / 381 aprasannaH prasanno 1/186 aprArthyaprArthanaH 1/170 apsarojitvarA 10 / 147 7/35 14 /77 12 / 109 apazalyAM samAM apazyaMzca puraH apazyattatra tUNI apAkRtanayaM apAtheyo apAvRtAdapi api durvRttamAtmIyaM api devendradezI abravIcca abravIcca kuto abravIcya abhidyata abhidhAyeti abhinandya guruM abhinandyata abhimanyuM 2/140 7/430 6/401 3/300 7/60 17/295 7/412 9/295 7/49 9/234 1 / 164 13 / 490 5/30 1/517 3/347 7/88 13/356
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..8/298 pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [727 abhimanyurathA- 13/347 | amaGgalyAdhiyA 5/58 | ayaM ca sabalai- . 14/143 abhimanyuvadha- 13/671 | amandAmandara 3/414 ayaM tava 7/175 abhimanyuvadhe 13/756 amanyata 14/243 ayaM panthAH abhimanyUttarA- 11/40 amAnuSapracAre- 7/317 | ayaM mahAbalo . 7/652 abhimanyUttarAputraM 17/225 amAriM 7/675 ayaM me jJAticakreNa 8/426 abhirAmaguNa- 4/50 amAripaTahaizcApi 14/327 | ayaM me hanta 2/187 abhirUpeNa 2/226 amI kumArAH 3/115 | ayaM vAmaH punaH 8/299 abhivAdya 10/31 amI tu 13/1046 ayaM hi 13/926 abhiSikto'ya- 3/485 amI duHkhAda- 16/240 ayamAyAta 12/290 abhiSiJca - 6/335 amI durvAradorvIryA 8/274 ayamUrjasvalo 3/137 abhUcca bhUdhavA- 6/771 amI va lahArIta- 9/256 ayobAhurmahAbAhuH3/122 abhUtAM zataza- 10/213 amI varmaharAH 3/214 araNyapathapAnthAnAM 8/7 abhUtkarNaH 9/42 amIbhiH sairibha- 8/532 araNyapAnthai- 7/260 abhUtkarmedame- 4/289 amIbhistu puna- 6/1016 araNyabaddha- 1/64 abhUtkazcitsa , 1/259 amISAmapi 11/209 araNyamAlatI- 16/277 abhUtkutUhalA- 14/130 amukte yantramukte 3/362 arasandhiSu 14/71 abhUttasya manasyevaM 3/281 amucyanta navA- 1/83 arAtikIrti- 4/4 abhUvankarNataH .. 3/434 | | amuJcadaGkurAnkuntI 4/287 arAlanIlabhUva- 4/157 abhyadhatta ca taM 1/111 | amunA raJcarante 8/222 | arikIrtIH kSipastArA 4/236 abhyadhattottaraH 10/323 amUna bhImadruhaH 3/79 | arivrAtakRtAseva 4/25 abhyadhAcca 14/121 ameyAni . 18/108 | ariSaDvargasaMsargaH 7/71 abhyadhAcca 15/77 ambare'pyamara- 13/73 ariSTakezicANUrA- 11/66 abhyadhAcca 7/678 ambAlikAmbi- 2/30 ariSTAya : 12/423 abhyadhAtsavi- 6/484 ambAlikA'pi 1/354 ariSTArirabhASiSTa . 12/381 abhyadhAddharmajo 9/272 ambikAsUnunA 1/394 ariSTArirabhASiSTa . 2/389 abhyadhuzca 13/991 ambikA'mbAlikA- 1/270 aruMtudAni me 13/237 abhyastamasya 8/325 ambhaH saMstabhya 13/872 are ! varAkAH 7/444 abhyApatanto 1/313 ambhojamiva 14/209 | are ! vidyAdharAH 9/31 abhyutthAnaM ca 11/8 ambhodaragambhIraH 4/60 | are ! zauNDIratA- 9/172 abhyutthAya 1/31 ambhoruhavana- 16/105 are ! smarasi .2/421 abhyupetya tadA- 1/371 amlAnAMstAniva 9/356 | are vanacarAH 9/231 abhyetya devakI 2/441 amlAno balavAn 10/17 | arkavanmakaraM 12/442 abhyetya bhUminya- 4/16 | | ayaM kumAra! 16/127 | arghamatkSipya - 5/278 abhraMlihAbhi- 17/292 | ayaM ca nirmame 5/220 arcAmabhyarcayAmAsa 7/185 abhramUvallabhArUDhaM 3/99 ayaM ca vasudevA- 2/371 | arcitaH sakuTumbo- 10/456
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728] [pANDavacaritramahAkAvyam // arjuna ! drutame- 13/682 | avatIryaH 7/650 | avedaM gograhe'- 10/433 arjunaH 8/305 avaterustataH 12/330 avaidhavyAdhvare 5/123 arjunasya 14/176 avadacca 16/58 avocacca 12/283 arjunasya punarbANA: 4/274 | avadannRpati- 1/489 | avocata ca 13/603 arjunasya mune- 18/137 avadannaupatiH 1/182 avocadekadA- 3/276 arjunAttarunAmno- 8/150 | avadAneSu 13/714 | avocadarvatnI- 13/384 arjunAdyAH 7/325 / avadhIstvaM 7/571 avyaktavarNaramaNIya- 2/485 arjunArjuna ! 8/447 / avarodhavadhU- 3/350 avyAharati 18/26 arjunArjuna 13/759 avazyaM nipatantyeva 11/331 azanaM svAdimaM 9/217 arjunena prajAkArye 5/21 | avazyamavya- 13/32 | azanAdikamAhAraM 17/308 arjuno me sutAM / 10/441 | avazyameka evAtmA azikSetAM gadAyuddhaM 3/327 arjuno'pi 13/298 | avasAdaH 2/3 azItakiraNasyApi 13/289 arjuno'pya- 7/161 avasAne ca 2/447 azmabhibhaiMmi- 13/459 arjuno'pyarjuna- 6/30 avasthA paryava- 8/349 azrAntasaMhitA- 13/703 arthinaH prINayA- 9/379 avasthAdausthya- 13/218 azrumizraM vahannIraM 9/271 arthinAM prArthanAbhaGgaM 8/224 avahAraM 13/301 azvatthAman 13/964 arthibhyaH sa dadau 5/500 | avahArastatastAta 13/220 azvatthAmA hataH 13/499 ardhabhAratavAsta- 14/270 avahAre 13/375 azvatthAmAdayaH 13/998 ardharAjyaharo 3/190 avAdIcca 16/138 azvatthAmAnvitAH 3/413 ardharAtre'tha 13/450 avAdIcca 17/112 azvatthAmAyama- 13/11 arpayiSyasi . 11/79 avAdIddevakI 2/180 azvatthAmno'pi 13/22 arhatpUjA 13/202 | avAdIddevatA 9/375 azvAnAM lakSaNaM 10/65 arhanto nikhilAH 15/105 | avAdIdraupadI 8/490 14/83 alaM vikalpai- 1/528 | avAdIdviduro 11/165 azvairutthApitaM 1/559 alaktakarasastasyAH 4/154 | avAptajanmanastatra 6/76 | aSTadhA darzanAcAre 15/82 alakSyagatayo 13/190 | avAptairavadAneSu avAptaravadAnaSu 10/94 | aSTamIndunibhe 15/16 alaGkArAndu- 6/483 | avidhitsurvadhaM 14/78 aSTamIzazinaH 16/183 alaGkatAni 9/103 avindannara 1/478 aSTame'pi 13/106 alabdhapUrvI 9/186 aviyogA- 7/98 aSTAdaza sahastrA- 6/806 alabhanta 10/256 avizeSakRtopAstiH 5/4 asaMbaddhAni 17/70 alamamba! 1/240 avizeSeNa varte 11/10 asaMstuta ivotthAya 10/127 alaukikaM 16/8 avizrAntaM 18/226 asaGgabhRGga- 4/77 alpamalpetaraM 15/89 avizvAsAH 7/180 asaGgabhRGgasaGgIta- 5/75 avakrayakuTItulyaM 15/103 avIkSya 13/444 asahAyasahAyebhyaH 15/111 avatAro manuSyeSu 9/362 avekSaNIyAH 13/1109 | asahyastAvade- 14/88 a pi
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [729 asAdhusAdhuputrAbhyAM 8/195 | asau saMhAra- 7/437 | asminkurukule 13/255 asAvacintya- 3/365 | asau satyavatAM 2/32] asminkRtA 7/597 asAvatha 13/934 | asau sadmamayaM 7/159 asminnapi 6/606 asAvanupamanyAya 3/366 | asau sAdhAraNaH 3/275 asya cAhama- 7/267 asAvapuSNAdvardhi- 2/87 | asau hahA! 8/352 asya dakSiNapakSa- 14/140 asikheTakahastena 14/129 | astaM nItvA 7/200 / asya mAnuSya- 6/601 asUta divase 3/40 | astamastamahIdhreNa 11/74 | asya sUnurjaga- 14/138 asUtryata 14/291 | asti krIDAvanaM 9/126 | asyAH karaNDi 6/450 asau kuntyA ca 4/46 | asti cAtra 2/52 | asyAH sukezyAH 1/407 asau kRtazramo 10/208 | asti cettava - 3/178 | asyAH sphItazriyaH 17/206 asau tadAnIM 7/500 asti dovikramA asti dAvakramA 4/224 | asyAM svacchanda- 1/436 asau tava vinAklezaM- 1/493 | asti nirvyAja- 2/54 | asyAmamUdRzA- 5/341 asau te triMzataM 3/36 | asti yuSmAkame- 7/450 asyAyamavadAtasya 2/91 asau te bandhu- 2/369 asti ratnapuraM 4/440 ahaM cehAgamaM 9/204 asau trayANAma- 1/385 | astu trastavi- 1/215 ahaM tu 17/115 asau devi! 16/170 astu rAjanvatI 5/472 ahaM tu 7/527 asau draghIyasI 8/66 astyamAtya ! 2/287 ahaM tu gantumicchAmi 5/366 asau drAghIyaso 9/145 astramAhvatkirAto'pi 8/244 ahaM tu deva- 6/246 asau dharmasuto 8/63 astre kAruNya- 10/396 | ahaM tu na 18/205 asau nagara 7/702 astraiH zastraizca 8/310 | ahaM tu prAvRtaM- 17/343 asau pratyuta me 1/116 astveSAM kaH 3/216 | ahaM tu yadi 12/378 asau bubhukSA- 7/535 aspRzaM samatAmanyaiH 8/74/ ahaM tu hantu- 1/199 asau bhagnaripu- 6/266 asmatkuTumba- 7/634 | ahaM tUtplutya 9/131 asau bhUrizravAH 13/14 | asmatkuTumbajIvA- 7/343 | ahaM pratyahamaznAmi 11/7 asau madagadaH 9/54 | asmadvirodhino- 12/490 | ahaM mahIpateH 3/26 asau madvaMza- 3/478 asmAkaM 7/307 | ahaM zokAndhakAreNa 17/291 asau manmRtyumatya- 5/119 | asmAjjarAkumArAcca 17/208 ahaMpUrvikayA 12/203 asau rAjakule 3/477 | asmAdRzInAme- 11/4 | ahaMpUrvikayo- 15/11 asau rUpeNa 1/444 asmAbhirapi 13/957 | ahaMprathamikAH 7/633 asau lokaviruddhena 1/552 | asmAbhirjanatA- 13/42 | ahaGkArakulAgAra- 13/545 asau lolekSaNe 4/257 asmAbhistadgrahe 10/230 ahamekadhurINaste 6/151. asau vizada- 4/161 asmArSIdastramAgne- 8/243 ahamebhirmanuSyaH 16/233 asau vairimanaH 4/219 asmi tyakta- 6/402 ahameva 7/482 asau zakti 12/278 asmi vairibhiraSTA- 16/230 ahamevAbhavaM 7/590 asau zithila- 2/165 asmin raGga 2/417 | ahaha ! jyeSThayoH 15/28
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 730] [pANDavacaritramahAkAvyam // ahArayatkramA- 6/914 | AkRtiste punaH 10/55 | AttaiH saudhAdi- 9/56 ahiMsA brahmacarya 1/221 AkRSya prIti- 4/260 AtmajanmAnameta- 11/191 ahitAnAM tu 12/102 AkrAntasyApi 7/681 | Atmanazca ripUNAM 11/101 ahIzvaraziroratnaM 12/274 AkSiptacakSurA- 4/19 | AtmanA yastu 1/245 aho ! amISAM 8/126 AkhyAti sma 17/199 | AtmanaikadhurINe- 4/230 aho ! kimapi 6/639 AkhyAtumiti 12/64 | Atmanyananya- 16/344 aho ! pANi 7/213 Agacchatyarjune 10/383 | AtmAdhikA 13/297 aho ! mahAtmano- 18/197 AgataH zUkarAbhyarNe 8/212 | AtmAnaM manyate 8/149 aho ! me dattatA- 3/14 AgatAH sma 6/655 AtmAnuyAyinI 7/91 aho kazcitpu- 6/799 Agato devakI 2/250 AtmIyamapi te aho kimapyapAreyaM 17/54 Agato dhArta- 10/196 | AtmIyamapyanAtmIyaM 14/211 aho dhanyo'ya- 18/203 Agatya drupadAdyaizca 11/39 | AtmIyeSvapya- 11/171 aho nalasya 6/420 Agatya praNayapahaH . 6/229| AtmaikazaraNaM 16/275 aho subAhavaH 8/162 AgantUnAma- 7/701 | AdAtumapyalambhUSNu- 16/34 ahorAtreNa tatrendra- 2/469 AgamAdisamI- 15/52 AdAya tanayA- 9/26 [ A] AgasvinAM ca 1/311 AdAya tAmatho- 2/79 AH ! tAruNya- 2/167 AgAMsi tAni 11/19 AdAya draupadI 9/170 A: ! pApa! 6/963 AgrahAtpratijagrAha 5/451 AdAya vijaya- 5/23 A: ! pApakarma 6/1011 AcAra iti 4/399 AdAya satkarai- 6/133 A: pApa ! cApalaM AcAryabhadra- 15/78 AdAya sindhuraH 12/468 A: pApe 7/292 AcAryabhadraguptena 15/9 | AdAsyanti 12/408 A: zaTho'si 6/831 AcAryo'pi 13/407 | AdityaketurbahvAzI 3/126 A: somaka! 14/33 Acchidya kanyA- 1/282 | AdimastvaM 7/122 A locanapathAtpArthaM AcchinnazrIrbalA- 6/871 Adizat tau 9/164 AkarNitabhava- 8/147 Ajanma vidviSo 8/98 Adizya 8/139 AkarNya 14/45 AjanmakArmukA- 13/675 Adizya puri 5/417 AkarNya 6/491 AjanmacApa- 15/22 | AdIyate sma 11/108 AkarNya karNapIyUSaM 4/435 AjanmavihitA- 2/390 | AdezamenamAsAdya 9/100 AkarNya lokahAkAra 6/331 AjanmAnApta- 2/245 | Adezastu 7/471 AkaNryaitAM 6/578 Ajaye sajjitAH . 12/469 AdhAya purato 12/488 Akalayya kumArAM- 3/344 | AjJA yudhiSThirasyeva 8/287 | AnaddhobhayatUNIraH 3/386 AkalpaiH 16/193 AtapatrAyitasphAra- 13/795 | Ananendumapazyanto 18/126 AkasmikatiraskArai 9/233 Atapo'nAta- 16/251 | AnandamagnaM 15/13 AkAzapatitevAsau 6/660 AttAsijarjarA- 12/402 AnandAnAmupA- 18/236 AkuJcya 16/55 Atte'pi vidyA- 3/229 AnandAzrukaNA- 18/152
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [731 AnandAzrusamAra- 14/272 | AyuzcaramadehA- 15/67 | AzcaryakRttayorjajJe 4/358 AnandaikamayaM 4/308 | AyodhanAdhvajAlaiH 13/948 | AzcaryalaharIhetoH 8/430 AnandaikamayAH 10/480 Arabhya taddinA- 2/19 | AzritAnekavarNADhyA- 5/521 AnandyAzIrbhira- 9/158 | ArAdhitA mayA 9/200 | AzvAsayankanIyAMsau 7/330 Anamya dharmajaM 12/438 | ArAdhyamapyanArAdhyaM / 2/315 | Azveva hantu- 10/212 AnamyAnamya 18/254 | Aruhya samiti- 16/237 | Asaktirjina- 2/23 AnayannAtmatAdAtmyaM 15/125 | ArUDhakalpitA- 12/426 | | AsatAM pANDavA- 11/307 AnIya kumbhayoH 12/235 | ArUDhasya parAM 4/437 | AsatAM zatame- 3/143 ApadaM zvApadAnye 1/66 | Arohati parAM 4/220 AsanAdrabhasottAla- 4/292 Apanna syAtiharaNaM 15/36 1/28 Arya ! 7/119 AsannAntastadA 13/857 ApannArticchidA- 7/202 Arya ! kiGkAryatA- 17/316 | AsanyudhiSTirAdInAM 4/288 ApAdamauli tasyA- 9/144 | | Arya ! puryAH 17/315 AsasAda 17/170 ApRcchyA 12/480 Arya ! zauryapure- 1/445 AsasAda 7/228 ApRcchyA 7/246 Arya saMjaya 11/130 AsasAda viSAdasya 1/109 ApRcchyamAna- 14/315 Aryaputra ! 10/189 AsAdyAvasaraM 13/205 AptavAco'pi hi 11/268 Aryaputra ! tapaH 8/163 AsAdyAvasaraM 14/236 AptairgaveSayAmAsa 17/90 Aryaputrasya 7/616 6/907 AbaddhapANi- 7/118 | AryaputrAryaputrAhaM 5/258 AsIdandhaka- 1/425 AbabhArAmbikA 1/351 | AryaputrAryaputreti 5/232 | AsIddordaNDa- 2/422 AbhyAM vRSaturaGgA- 2/274 | Aryasya / 7/132 | AsIneSu 10/319 Amuktamaukti- 14/288 | AryAnAryeSu 18/219 | AsInniH 1/9 Amucya kaJcakaM 10/51 | AryAstAH sA 4/376 | | AsedivAnpradezaM 8/449 Amazadbhirmuhu- 7/190 | AryekSAJcakrire- 3/241 | AstAM tAvatsa 11/67 Ameti prabhuNA 17/207 | Aryo'dhunA 9/85 AstAM tAvadbhavAn 13/816 AmnAtino dhanurvede 4/28 | AlAnapAdapaH 12/234 AstAM varastAvadayaM 8/256 Ambikeyasta- 3/144 | AliGgati 11/343 | AsthAnIpIThamAsthAya 5/448 AyAtazca tatazcA- 2/292 AliGgati sma 3/458 AsthAnImA- 14/246 AyAte mAsi 17/260 AliGganopadA- 8/14 AsthAnImAsthite 4/227 AyAntamagrato 12/174 AlokayAvaH 9/320 AsmAkIna- 14/23 AyAntamekala- 3/298 Alokazabda- 7/208 Aha smAhi- 6/431 AyudhAni 10/249 Alocya pApa- 13/272 Ahato hRdaye 2/405 AyudhAni ca 13/553 Avadre pnycbhiyonnH 3/412 Ahanyata 16/112 AyudhAnyAyu- 12/492 | AvirbabhUva zauryaM 1/546 | AhAraM madhuraM 3/202 AyudhaiH zaktinArAca- 9/37 | AvirbhAvitadormUlA 16/95 | AhutIkRtya 4/225 AyurvAyucalA- 16/329 | AzcaryaM ! pazcimA 2/476 | AhUtastapasAtena 2/465
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/85 732] [pANDavacaritramahAkAvyam // AhUya tena 4/368 iti cintAture 7/338 | iti nirbandha- 1/387 AhUyantAM ca 2/289 | iti cintAturo 13/415 | iti nizcitya 7/365 [ ] iti cintAturo 4/320 ti nemi 16/282 ita UrdhvaM muhUrtena 17/351 | iti cintApara- 3/17 | iti naimittikA- 3/138 itaH karSati 1/174 | iti cintApare 9/112 yA kRtA- 2/186 itaH kilakilA- 2/435 | iti cintApareSveSu / 9/363 | iti patrArthato itaH krIDAtaDAgAni 6/312 | iti cintAmaSI- 3/288 | iti paryanukto'tha 3/323 itaH parItaH 2/444 iti jalpata 2/74 | iti pRthvIpatiH 10/199 itaH sAkaM 7/547 iti jalpata 7/606 | iti pRthvIpateH 4/248 itare DhokayA- 6/107 iti jalpankrudhA 8/515 | iti pRSTo yathAdRSTaM 8/143 itaretararandhavI- 3/494 iti jalpanta- 3/312 | iti praNayagarbhA 10/444 itazca keli- 2/101 iti jalpannasau 9/57 iti pratijJA 2/451 itazca kauravaH 13/803 iti jitapuruhUtaH 5/535 iti pratidinaM 16/76 itazca garbhadaurA- 3/12 iti jIvayazA- 12/56 iti pratyakSato 8/73 itazca pANDavAH 13/1013 iti jyeSThagirA 9/274 iti prabhAvatI 5/320 itazca zrIzivA- 2/235 | iti jyeSThAtma- 1/441 iti pramudita- 7/536 itazca svapratijJA 13/427 iti jyeSThAnuziSTiM 10/20 | iti praznapare 7/530 itazca hiyate 9/276 iti taM 14/184 | iti prasAdhitA 4/170 itazcAkramya 13/409 iti tadvacasA 16/137 | iti prastuvata- 1/216 itazcAnye'pi 2/372 iti tasminva- 7/567 | iti prahvIkRtA 16/215 itazcAyaM kRpA- 13/7 iti tasmai 15/70 | iti prAksukRtA- 3/293 itastata: paribhremuH 14/195 | iti tasyA 6/645 | iti prArthaya- 16/135 itastapaHsutAdInA- 8/410 iti tvAM mitrakAryArthaM 8/281 | iti prItasya / 2/477 iti kaMsabhaTo- 2/309| iti dattottaraM 8/553 | iti prItyA tamA- 3/321 iti kaMse vadatyevaM 2/379 | iti dAkSiNya- 13/627 | iti ploSaccamU- 13/563 iti karNoktimAkarNya 6/986 | iti duHzAsano 6/989 iti bIbhatsubhAratyAM 10/423 iti kiGkAryatA- 13/246 | iti devI- 7/694 | iti bruvANAM 5/67 iti kunti 7/470 | iti drupadakanyAGga- 7/470 | 4/132 | iti bhASiNi / 6/216 iti kuntIgirA 8/448 iti droNagirA 13/283 iti bhUmIndusandohe 6/108 iti kuntIvacaH 7/480 | iti drauNigiraM / 13/971 | iti bhrAturgirA 6/1010 iti kRSNe 14/125 | iti drauNegirA 13/818 iti mandaM 13/996 iti krAman 5/76 iti dvijanmano 7/483 iti mandIkRtAma! 13/1050 iti krodhAdadhi- 7/298 | iti dharmasutaM 7/100 | iti vardhayato 3/83 iti khedaparaM 7/220 | iti dharmasutaH 8/157 | iti vAdini 1/531 iti ciccheda 6/400 iti nAnAstra- 13/371 | iti vArtAsudhA- 3/86
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [733 iti vijJApanAM 15/45 | iti sambodhya 14/323 | itthaM vadantI 9/24 iti vijJApitaM 7/133 | iti sarvataH 11/392 | itthaM vahantI 7/625 iti vijJApya 8/207 | iti sarve'pyupazrutya 16/262 | itthaM vikalpai- 1/175 iti vijJena 14/321 | iti sasnehamApRcchyA 5/56 | itthaM vilapato- 13/1011 iti vipre 7/472 iti sA 7/286 / / itthaM vilApa- 7/311 iti vizve'pi kiM 6/214 iti sAmbagirA 17/266 itthaM vilApa- 7/577 iti viSNugirA 13/762 iti siddhArtha- 18/80 itthaM vilApaira 3/76 iti vRttAnta- 7/367 | | iti sucaritaistaiH 14/331 | itthaM visaMsthulaM 7/583 iti vaddhi svabandhanAM 2/480 | itIyamambikAsUno 6/864 itthaM visaMsthulA- 16/284 iti vairAyamANaM. 13/791 12/249 | itthaM sA vilapa- 1/369 iti vyAharati 3/462 ito yaducitaM 9/81 itthaM harau 7/59 iti vyAharati 6/210 ito rAjAntike 13/414 itthaM hasitvA 2/203 iti vyAhRtya 11/84 ito'pi jJAti- 2/370 itthaMkAramanAcAra- 13/201 iti vyAhRtya 2/418 | ito'pi raNavaiya- 13/401 itthamatyAhitaM 7/366 iti vyAhRtya 5/376 | ito'pyApyakaraM 13/1096 itthamabhyarthita- 1/395 iti vyAhRtya 7/454 | ito'bhUttatra 3/222 | itthama 6/268 iti vyAhRtya 7/517 | ito'STaguNamUlyena 12/36 itthamAkarSatastasya 6/993 iti vyAhRtya 7/683 ito'sti puramabhyarNe 8/257 | itthamAbhASya 2/483 iti vyAhRtya 8/226 itthaM kuTumba- 7/145 | itthamAzvAsya- 1/512 iti vyAhRtya 8/492 itthaM kuTumbasaMhAraH 4/462 itthamuttejita- 7/659 iti vrajati 6/359 | itthaM krodhAdvidhAya 13/1111 | itthamutthApitA- 13/86 iti zalyagirA 13/754 | itthaM garbhaprabhAvo- 3/105 / itthamutthAstubhirdInaiH 17/313 iti zaurairgirA 13/543 | itthaM tadA viditvA 2/150 | itthametasya 10/341 iti zrIneminA 16/97 itthaM tAH 1/319 | ityaccutagirA 13/1022 iti zrutvA 10/108 | itthaM tenArthito 1/449 ityacyutavacaSTa- 13/839 iti zrutvA 11/129 itthaM navanavo- 13/808 ityanekAM 16/236 iti zrutvA'pi 17/303 | itthaM nAnA''dhi- 1/208 ityanekAyudhairyuddhaM 13/369 iti saMtakSya 14/215 itthaM nizcitya 8/67 ityantarvismito 6/479 iti saMvasatAM 10/96 itthaM pANDusutai- 14/93 ityantastarkayantau 6/302 iti saMveginI 18/15 itthaM pRthvIbhujAM 4/135 ityanyonyakRtAlA- 14/223 iti saGkarSaNo 13/943 itthaM pragalbha- 1/316 ityanyo'nyakRtA- 6/166 iti saGketamAdAya 10/155 itthaM manasi 7/638 ityabhiSThatya 17/51 iti saJcintya 10/102 itthaM mayi kRtAzAyAM 3/27 ityabhiSTutya 5/92 iti samayaniruddha- 4/471 itthaM yadA niSiddho- 1/97 ityabhIkSyaM patiH 10/311 iti sampreSya taM 5/397 | itthaM lokakRtAM 3/367 | ityamISAM parAM 18/207
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734] [pANDavacaritramahAkAvyam // ityarjunavaH 13/310 | ityAkruzya bhRzaM 10/112 | ityAdibhirvacobhistaM 5/330 ityarjunokta- 13/925 | ityAkSiptaH sa 2/282 | ityAdiyukti- 1/153 ityavajJAgiraM 2/453 ityAkSiptaH sa - 3/179 | ityAdiSTaH 7/595 ityavaSTambhasaMrambhaM 5/356 | ityAkSiptastayA 7/356 | ityAdiSTAmupa- 13/34 ityasau vidura- 6/876 ityAkSipto hariH 2/384 ityAdInkoTi- 4/187 ityasmiMzcinta- 7/216 ityAkSipya 13/527 ityAdezagirA 10/272 ityasya giramA- 18/222 ityAkSipya 14/35 ityAdezAttapaH 11/113 ityasya giramAgatya 17/120 | ityAkSipya 1/100 ityAdezAnnarezasya 8/414 ityasyAH kRpaNAM 10/177 ityAkSipya 7/23 ityAdezenaM 17/182 ityasyAM vetra- . 4/280 ityAkSepagirA 5/350 ityAdyanekadhA- 13/1025 ityahaGkArajhaGkA- 13/691] ityAkSepavacaH 2/396 ityAdyanekazaH 18/35 ityAkarNya 10/300 ityAkhyAtaM mayA 10/299 ityAdyanyadapi 13/508 ityAkarNya 11/215 ityAkhyAtavatastasya 8/278 | ityAdyanyA 13/1103 ityAkarNya 12/324 ityAkhyAte 7/377 ityAdyambhojanAbhena 13/669 ityAkarNya 13/242 ityAkhyAte zubhe 3/473 | ityAdyAlocayannA- 10/346 ityAkarNya 13/512 ityAkhyAya 13/214 ityAdhudIrayandInaM 17/141 ityAkarNya 13/650 ityAkhyAya 17/268 ityAdhudIrayanneva 13/551 ityAkarNya 17/209 ityAkhyAya 1/497 | ityAdhupadravaistaistaiH 5/144 ityAkarNya 17/355 ityAkhyAya 3/257 ityAdyaiH pANDaveyA- 6/125 17/76 ityAkhyAya 7/134 | ityAdyairmuraji- 13/1033 ityAkarNya 18/211 ityAkhyAya 7/176 ityAdyairvacanaiH 6/520 ityAkarNya 7/395 ityAkhyAya 7/501 ityAnanda 7/388 ityAkarNya giraM 10/74 ityAkhyAya kathAM 17/162 ityAnandAjjanairuktAH 3/390 ityAkarNya giraM 13/793 ityAkhyAya gate 6/787 ityApRcchya 7/7 ityAkarNya giraM 5/222 ityAkhyAya sthite 11/98 | ityApRcchya 8/198 ityAkarNya giraH 6/928 ityAkhyAyi 7/157 | ityAptazruta- 18/127 ityAkarNya tapaH 6/884 ityAtmajanmano 5/478 | ityAbhASya 7/76 ityAkarNya tapaH 8/153 ityAdayastadA'nekAH 12/409 | ityAbhASya nRpo 10/50 ityAkarNya dadhau 3/8 ityAdAya dizAM 6/56 ityArtabhASiNaM 13/122 ityAkarNya vacasteSAM- 1/34 ityAdi 6/439 | ityAtahRdayA- 13/783 ityAkulamanA- 6/641 | ityAdi cintayanna- 18/194 | ityAlapantamAyAntaM 10/164 ityAkulIkRtastena 13/466 | ityAdi tatta- 6/313 | ityAlapya 10/89 ityAkUtavato 10/224 ityAdi drauNi 13/968| ityAlapya 1/239 ityAkRSya 6/391 ityAdi pralapa- 18/49 | ityAlapya nizAtAgraiH 9/32 ityAkRSya 6/397 | ityAdibhiH 10/139 | ityAliGgya 12/398 ityAkarNya
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [735 ityAlokya 16/152 | ityuktavantaM 11/378 | ityuktvA tAma- 1/70 ityAlocaya- 6/383 ityuktavantaM taM 1/209 ityuktvA virataM 8/292 ityAlocayati 16/41 ityuktavantama- 8/141 ityuktvA virate 8/286 ityAlocya 10/174 ityuktavantAmAli- 11/358 ityuktvA sa 11/320 ityAlocya 10/248 | ityuktavAnsa 11/80 ityuktvA sa 2/392 ityAlocya 16/144 ityuktastena 9/45 ityuktvA sa 6/690 ityAlocya 18/267 ityuktastai 6/349 ityuktvA sarva- 10/24 ityAlocya 18/29 ityuktastyakta- 13/267 ityuktvA saha / 2/90 ityAlocya 6/419 ityuktastyakta- 7/696 ityuktvA'ntarhite 7/532 ityAlocya 6/524 ityuktA 11/300 ityuccaiH 10/287 ityAlocya 6/533 ityuktA 7/40 ityuccaiH 12/400 ityAlocya 6/783 ityuktA saha 11/291 ityuccairvilapa- 7/261 ityAlocya 7/602 ityuktA sA 1/533 ityuccairvihito- 18/102 ityAlocya 9/282 ityuktA sA'pi 3/470 | ityuttaragiraM 10/405 ityAlocya tataH 13/351 | ityuktAste'pyadhaH 9/69 ityuttarasya bhAratyA 10/322 ityAlocya nijaH 1/558 | ityuktA'Gghi- 2/423 ityutthAya 6/518 ityAlocya prahartuM 8/311 | ityukte 7/174 ityutsAhAgramAnIto 18/89 ityAlocya balaiH 10/233 | ityukte tena 6/942 | ityuditvA 14/253 ityAlocya rahaH 10/146 | ityukte dharma- 7/306 17/132 ityAlocya vayaM 13/958 ityukte pANDunA 11/371 ityudIrayati 13/698 ityAlocya vinirgatya 4/384 | ityukte sUnibhiH 18/218 | ityudIrayati 5/347 ityAlocyAtha 11/198 | ityukte'pi tayA 6/681 | ityudIritavatyuccai- 6/1000 ityAvirbhUtabhAveSu 4/197 | ityukte'mbhojanAbhena 11/375 | ityudIrNamanaH 8/100 ityAzvAsya snuSAM 9/89 | ityuktaiH 7/504 | 10/289 ityAsAM vacana- 6/667 ityuktairmaNDalIbhUya 3/247 | ityudIrya 10/380 ityAsUtritamannaM 2/293 ityukto guru- 3/316 | ityudIrya 10/41 ityAhAraparIhAratatparaiH 17/310 ityukto nagarI- 2/468 ityudIrya 12/188 ityAhUtaH sa 14/101 ityuktvA 14/7 ityudIrya 12/363 ityukta so'va- 7/314 ityuktvA 17/155 12/436 ityuktaH 6/470 ityuktvA 17/176 ityudIrya 13/606 ityuktaH 6/497 ityuktvA 6/406 ityudIrya 13/677 ityuktaH so'tha 8/329 ityuktvA 6/451 ityudIrya 17/191 ityuktaH so'pi 14/213 ityuktvA 6/620 ityudIrya 17/98 ityuktaH so'vizadvAsa-4/370 ityuktvA 7/55 | 6/416 ityuktavati 6/466 ityuktvA tapanIyasya 6/846 | ityudIrya 6/635 ityudIrya ityudIrya ityudIrya
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityudIrya 736] [pANDavacaritramahAkAvyam // ityudIrya 7/105 | ityetasmi zrute 12/59 | idAnImapi 11/289 7/680 ityetasyApi 18/62 idAnImapi 13/144 ityudIrya 7/83 ityetAM giramudgIrya 4/387 idAnImapi 7/38 ityudIrya kRpA- 3/446 ityetAM na giraM 6/921 idAnImapi 7/676 ityudIrya gate 9/352 | ityetAnbahuzo 13/905 idAnImapi kenApi 9/294 ityudIrya tapaH 9/260 ityetairvacanaisteSAM 13/960 | idAnImapi taddeva 10/437 ityudIrya dvija- 6/770 ityevaM cintya- 1/408 | idAnImapi nAnyena 9/78 ityudIrya prajA- 1/146 ityeSAM vinayAH - 11/315 | idAnImapyamuM 7/51 ityudIrya praNasyantaM 10/334 | ityeSAmapyanAdRtya 6/339 | idAnImapyahaM 6/140 ityudIrya prayAtAyAM 1/538 | idaM guruvacaH 9/80 | idAnImapyupAgatya 6/976 ityudIrya prahRSTaistaiH 11/16 | idaM ca jagadAdhAya 5/221 | indukundadyutiM 15/27 ityudIrya munau 9/209 | idaM ca yattavoddIpta- 8/282 | induSema itIndu- 4/444 ityudIrya sa 5/178 | idaM cAghoSyatAM 2/290 | indoH savarNAnA- 8/375 ityudIrya sa 6/962 | idaM tAtasya ko 5/475 | indraH sopadravaM 8/273 ityudIrya samuttIrya 2/404 | idaM nirmathitaM 14/156 indrajAlamidaM 8/252 ityudIrya sutAH 17/125 | idaM me vezma 7/413 | indranIlakSiti- 5/519 ityudIrya sthite 11/341 idaM ramyamatho 12/263 indranIlamayadvAra- 6/79 ityudIrya snuSAM sadyaH 8/420 idaM rAjyamime 3/424 indranIlazilAnIlaiH 9/254 ityudIryArjunaH 9/270 idaM vidyA 7/447 indranIlAGkitadvAraM 5/84 ityudIryAzvamAropya 10/67 | idaM vizvajanIne 7/562 indranIlAmalaM 13/896 ityuddAmaparINAma- . 9/369 | idaM vo'stu 7/453 | 6/883 ityupazri()tya 10/244 | idaM sAgaradatto'pi 4/365 | indravAtsalyataH 8/382 ityupazrutya 11/64 idaM hi nAgarAjasya 8/523 | indrAdiSTamadhiSThAya 8/304 ityupazrutya 2/460 idaM hiraNyahAkaM 8/354 indrAdiSTamidaM 8/555 ityupazrutya idamantaramAsAdya 3/203 indreNa prahitastUrNaM 9/101 ityupazrutya 6/504 idamasthAnasnukalpA- 4/276 | indreNa sarvathA 8/263 ityupAyaM 13/153 | idamasmatkulottaMsaM 4/204 | indro na nAma 8/262 ityUcivAMsaM 2/63 | idamasyAkhyayA 7/265 | ibhabRMhitamazva imaM 2/368 ityUcivAMsamAha 6/204 | idAnIM tu 14/29 | imaM kirmIra 7/25 ityUrIkRtya 16/52 | idAnIM tu 17/131 / / imaM ca parito 10/202 ityUrjasvini 16/238 | idAnIM tu 7/641 imAM ca dakSiNa- 8/297 ityUhavyAkule 16/29 | idAnIM tu bahoH 9/122 | imAM nizamya 7/402 ityetatkila 18/275 idAnIM tu suta- 3/37 | imAM bRhannaTastotra- 10/313 ityetayA 13/992 | idAnIM santu 11/15 | imAM bhImagiraM zrutvA 8/433 ityetayA 6/607 | idAnImanujAnIhi 9/351 | imAM ratizacI- 6/258
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ ime te iyaM hi pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [737 imAM rasAyanairmanye 10/99 | IdRzi tvAdRzAM 2/337 | uttaMsaH 7/120 imAmambhojanA- 13/18 | [3] uttaMsaH sarvavaMzAnAM 16/40 imAmAkarNya 3/479 uktveti kuntI 8/489 uttaraGgayazorAzi- 13/36 imAmudAhariSyAmi ugraratho bhImarathaH 3/127 uttaraddhAstikaM 12/144 imAmudvIkSituM 6/141 ugrasenaH punarayaM 14/144 uttarazcAbhimanyuzca 13/69 7/697 ugrasenanRpa- 2/93 uttarasyAM 10/296 ime ratnamaye 16/279 ugrasenasadharmiNyA 2/81 uttarIyamapAkRtya 9/299 ime hi madhyamA 6/802 2/80 uttareNa raNe 10/337 imau tu 7/50 ugreNa vigrahe 2/7 uttareNAtidura 13/74 iyaM kuntI 8/65 uccacAra tatastArA 4/314 uttiSTha niSTharaM 7/297 iyaM ca samprati 8/3 uccatvavistarAyA- 14/262 uttiSThatyeSa vAmAkSi 4/210 iyaM tu me priyA 5/118 uccamaJcasthitA- 2/300 uttIryAtha 13/602 iyaM nidrAyate 7/259 uccaraccaNDAgANDI- 10/391 | uttIryAtha 17/136 iyaM vo madhurA 3/234 | uccaranprauDharomA- 6/272 uttoraNAM raNattUryAM 8/364 iyaM saMkrAmatu - 1/496 uccitya zikhi- 2/229 utthApya rabhasAttA- 5/424 6/604 uccityoccitya 8/444 utthApyAliGgitaH 9/114 iyatA'pi 11/285, ucceruriti 1/217 utthAya viduro- 11/245 iyatA'pi 18/260 uccaiH kAraM kRtA- 9/237 | utthitAyAM sabhAyAM 1/465 iyatI bhuvamAyAtaH 5/242 | uccairavocadetacca 2/449 | utpatantaH 6/593 iyatyapi gate 11/151 | ucchatsiMha- 7/305 | utpATayAmi zailendra- 3/9 iyantaM samayaM 2/376 ucchaladvANanirvANa- 13/841 utpATya 18/251 iyamApAtatiktA'pi 11/193 | ucchalanmatsaro- 13/269 | utpATya purato 13/221 iyamApRcchyase 6/404 | ucchRGkhalaM 13/90 utpATya yoSito 4/401 ilAtalamilanmauli 10/455 | ucchRGkhalazcamUlokaH 9/21 | utpAtapavaneneva 14/22 iSUnpaJcApi 1/329 | | ucchedAya 7/74 | utpAdya kRtrimA 9/348 iha kena samAhUtA- 2/395 | ujjagAra gururvatsa 3/295 | utphAla: 13/933 iha sannihitAH 1/516 | ujjRmbhamANa- 13/825 utphullapuNDarI- 1/456 ihAnujIvibhi- 7/511 | ujjRmbhitaprabhA- 12/262 | utphullamallI- 1/577 ihApi syAnmahIyasyai 15/62 ujjRmbhitairdhama- 1/584 utsarpadutsavamayaM 5/534 ityAnandaparaH 8/337 | ujjRmbhidundubhi- 6/63 utsavaikamayaM 5/377 [I] ujjhitaH zAnta- 9/226 utsArya parataH 13/261 IkSAmbabhUva 4/73 | utkaNThAtaralo'pyu- 11/44 utsuko'si 12/458 IdRkkasyAsti 1/147 | utkallolaM tataH 13/840 udayAdrizirazcambi- 5/510 IdRgadvaitacAritra- 18/212 | utkhAtahema- 12/12.1 | udaraM bibhratI . 3/13 IdRzAni na labhyante 3/145 | utkhAya danta udastakalazAH 6/100
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738] [ pANDavacaritramahAkAvyam // udasthitAtha 13/487 | upacaryAzate 7/140 | ubhayavyUhavarti- 14/64 udAttAmiti 1/201 upacitro vicitrazca 3/120 ubhayAbhimate 16/48 udAraduHkhasambhAra- 6/878 upajagmuSi 3/397 | ubhayorapi 10/255 udAradhIH 13/104 upatyakAvane 4/213 ubhayorapi 13/35 udAramaJjarI- 4/75 | upatyakAvanaistasya 12/162 4/75 ubhayorapyanIkinyoH 12/501 udAsInavadityuktA 10/130 upadAyAmupetA- 14/306 ubhayorapyanIkinyoH 13/478 udeti na 6/423 upadiSTaM dhanurvedaM 3/268 ubhAkarNIdamAkarNya 5/474 udeti smAbhi upanItAni 7/237 ubhAbhyAmapi 8/395 udgacchaducca- 14/300 upanIya hayAnuccai- 6/50 ubhAvapi 7/222 udgirantI bahiH 4/391 upanIraM sa vAnI- 2/330 ubhAvapi tatastena 3/383 uddAmadhavala- 16/166 || upanyastastvayA 7/284 ubhAvapi bhuje 8/450 uddAmabahudhAmAno upabAhyA 12/214 ubhe api 13/137 uddizya pANDu- 3/42 upayAcitalakSANi 12/391 ubhau tApiccha- 14/234 uddhartavyaH 10/271 upalabhyopa- 7/411 urarIkRtanirvAhahetave 11/36 udbhUtacAmaraiH / 18/111 upavezya paraprItyA 10/78 urarIkRtya 7/489 udbuddhaprabalakrodho 2/137 upazrutya tamAkrandaM 9/163 urololanmanohAri- 1/278 udbuddhasAdhvasaiH 4/300 upasarge'pi 14/206 ullaGghya bhUbhRtaH 6/278 udyatairyugapatpAtuM 9/249 upasthAtavyamAhUtai- 8/398 | ullaNThaivetrivaNThai- 9/238 udyatpArthapratApA- 13/849 upasthAnaM 12/183 | ullAsa pratisvAnaiH 13/48 udyadAnanda- 13/248 upAjagAma 14/44 ullasatpallave- 12/155 udyanto'tha 12/327 upAdAya paraM 14/127 ullasaddAnyamAlinyAM 6/971 unnataH samara- 12/404 upAyaM cintayi- 1/511 ullasadaivata 4/222 unnamayya mukhaM 6/223 upAyanamupAdAya 2/41 | uvAca bhUpatirvAcaM 6/173 unnamya 12/287 upAyanamupAdAya 6/700 uvAca rAjJI 3/78 unnidrapraNAya 14/285 upAyairvividhairanyairapi 10/113 uvAca zrIsamudro- 2/72 unmIlatkuNDala- 13/763 upAsyamAnaH 18/161 | zanti satya- 3/29 unmIlatyabhito 4/172 upAsyamAnaH sa 2/248 uSNAlubhirapacchatraiH 7/218 unmIlatsutazoko- 13/504 upetya prINaya- 1/325 [] unmIlitamahau upetya mathurAM 2/299 Ucire ca purA 12/433 unmukhIbhUya naH 9/30 upetyAnye 7/117 UcuH kecidapi 5/143 unmukheSu mudA 8/393 upetyopetya 14/310 Uce ca diSTyA 6/722 unmUlya zalya- 13/821 upetyopetya 8/373 Uce ca pRthivI 6/755 upakAriNamapyuccaira- 11/294 upeyavAnupAdAya 7/248 Uce ca phAlgunaM 5/343 upakurvanti 7/374 | upeyuSI samaM 14/283 | Uce ca bhadre 10/54 upakrasye priyAM 16/261 | | upoSitAnAM Uce ca re 17/117 . 7/82
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [739 Uce candrAvataMso'tha 8/302 | ekaM kramelakaM 12/67 | ekAzrayamasaMdeha- 13/735 Uce cAhaM 6/581 | ekaM vidadhatI 8/403 | ekenaiva tadA 13/455 Uce tubhyaM mayA 4/369 | ekacakrAnarendreNa 7/703 | ekaikamavadAnaM 5/386 Uce dharmasuto ekacakrAsthitairdeva 8/121 kA'pi 12/120 Uce na 7/541 ekacchavaM mudA- 14/109 | ekaiva vivide 13/163 Uce nRpatirAhUya 6/220 ekacchavAmimAM 13/1100 | ekaiva sanmaNInAM 18/99 Uce nRpazcale- 1/94 | ekata: kurute 16/142 | ekaivAhamadhanyAsmi 16/10 Uce madrapatirmadraM 12/178 | ekatastannRpAnIka- 9/247 | etacca vedmi yatpUrvaM 8/288 Uce'tha bhIma- 6/704 | ekatAnAH smarantaste 9/218 | etajjinokta- 16/70 Uce'tha sasmitaH 17/130 ekatAnena 7/687 | etajjIvAtave'pyu- 11/295 Uce'nyonyaM 10/349 | ekato do:sahAyo- 10/357 | etatkathitama 3/85 UccairUce 6/585 ekato bhagavAn- 18/97 etatkulocitA 13/256 UrUM dauryodhanI 11/139 ekatra piNDitAn 8/322 etattasyA vacaH 1/119 Urjasvalatapaste- 9/239 | ekadA kvApi 7/345 etattu kathyatAM 7/644 UrjasvalabhujorjityA 10/122 | ekadA tu 13/204 etattu tava 3/24 Urjasvalabhujau- 14/73 | ekadA tu kRzAM 8/1 etadatyAhitaM kiM 17/247 Urjasvinau hi 10/49 | ekadA sauvidallAMzca 16/77 etadAdezataH 6/619 UrjitaM vo dhruvaM 10/439 | ekamevAsya 10/358 etadutpazyataH 6/138 Ujitena samaM 13/601 ekayA'pi 7/282 | etadgRhyazca 2/415 UrNanAbhaH sunAbhazca 3/121 | ekalavyaM ca 3/305 etayodAttayA 16/66 UrdhvajamUrddhajAH 13/66 ekalavyastadA- 3/314 etayorbata mA 12/82 UrdhvabAhustato- 13/541 ekastataH 7/458 etasmAdeva 15/73 UrdhvamUrdhvaM lasadvAhuM 3/90 ekastAvaJjarA- 12/311 etasmin vyavahAra- 18/277 U/kRtya bhujaM 4/201 ekasmAdapya- 8/332 | etasminnantare 13/175 UrmikAyAH 13/233 ekasminneva 12/406 | etasya jyeSThaputreNa 17/362 UrmiSu skhalanA- 12/40 ekasyApi etasya piturA- 2/326 UrdhyAnItasphuTa- 12/3 ekasyaiva bhave 15/100 etasya stutaye 18/276 [R] ekAM lakSye nicikSepa 3/364 | etasyAH komalA- 1/400 RtuparNanRpaM 6/840 ekAM zrRNu 1/198 | etasyAH saralA- 1/405 RtuparNo ekAkinaiva 7/64] etasyA mama 1/437 RddhA guNairiyaM 7/280 ekAkinyapi 6/573 | etasyAmAkRtau RSINAM tvidamA- 15/47 ekAkyeva 13/309| etAH zriye ime 6/835 [e] ekAGgavIrayoH 10/263 | etAM tUSNIkatAM 9/268 eka eva 7/391 ekAtapatrAM | etAM dharmasutasyAjJAM 9/216 eka eva patirloke 6/984 | ekAnte taM naraM 1/471 | etAnadharmacANDAla- 11/229 1/156
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 ] etAni durnimittAni aft mRgayU etAnyazmarathAtArja prApaistu etAvatA'stu etAvato janasyAsya etAvatyantare etAvadapi etAvadbhirdinai etAvanto etAvapi mahAbAhU tAvasmadvi etAvAnIya etAsteSAM giraH etu kRtyA tu ete tu bhagadattA tvadaGgasaMk ete nitAntakAntA - ete zataM vayaM ete hi tava etenAlamalaM eteSAM kiMnu eteSAmaGga sasu etaitatrijagallokAH tairdattvA devatvaM etairduSTaiH etairvA kimupAla etau ca purato etau tava sadApi etya tatpremapIyUSaietya tAstatra 3/262 | 13 / 17 7 / 339 3/136 9/257 etya droNo 18/75 | etyAntevAsino 11/221 | edhobhiriva 11 / 319 enaM punarjarAsandhaM 5/290 7/553 11/288 7/94 2/ 257 etya dIkSAbhiSekAdi 96/295 evamAbhASya 13 / 353 | evamArAdhanAM 15 / 110 evamAlocaya13/861 | evamAlocayanso14/163 | evamAvedayanneva evamAvedya sA enamAdRtya 7/97 ebhiH prasabhamArabdhAH 6/20 evamAzvAsitA 13 / 102 eva sabhAyAmAdyAyAM 16 / 348 evamuktastayA 7/43 evamuktena 14 /70 13 / 110 15/80 evamukto vinItAtmA 3/303 7/441 6 / 666 6 / 665 evaM kuruvarUthinyA evaM gurubhirAdiSTa evaM tadgira evaM teSAM evaM nAma evaM nizcitya evaM pANDava evaM bhRtyAparAdhAnme evaM vanecarAna evaM varSANi evaM vAGmanyaevaM vikalpa 8 / 176 9 / 210 11/299 | 4 / 265 15 / 121 11 / 146 9 / 98 16/218 | evaM viklavamurvIzaM 1 / 519 evaM vijJApitaH evaM vibhAvya 9 / 325 11 / 9 13 / 16 13 / 706 16 / 235 12 / 308 18/47 6/270 evamahnAya gRhNAmi 7 / 493 evamAkarNya 16 / 281 evamAkSipya 7/256 | evamAdeza evaM vimRzya evaM vilApa evaMrUpaM ca vIkSya evaMvAdinAmA evamasminva evamasyAM evamApRcchyA evamAbaddhanirbandhaM [ pANDavacaritramahAkAvyam // 9/151 15 / 114 5/301 11/231 13/216 9/377 2/ 126 | evamuccaista 18 / 146 evamudgIrya 17 / 46 evamudgIrya 17 / 284 evamunmIlita 13/329 8/541 8/160 2/ 124 2/169 3 / 484 9/298 15/123 8/118 1 / 276 1 / 376 6 / 764 evamullApyamAnasya evAmAkarNya eSa tAladhvajaH eSa te'sAmprataM eSa vatse kathaMkAraM eSa vidviSatAM eSA lakSmIridaM eSA zirISa eSA samprati eSAM rAbhasiko eSAmasmAbhirAsUtri eSA'pyuvAca 3/296 | eSo'pi korakA 7 /611 eSo'pi draupadI eSo'pyamUnyaeSo'smi kSatriyo 17/73 8 / 232 2/ 394 ehi devara 7/294 ehyehi tvaritaM 7/523 ehyehi devi ! 2/155 2/59 aikSvAka ! [ ai ] 11/142 12 / 106 13/127 3/63 15/76 13/5 18/27 9/9 6 / 265 10/285 7/281 16/280 8/535 3/488 1/37 1/523 9/258 2/174 2/385 2/ 166 6/519 10/163 6/428
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] aindraM vimAnamArUDhaH kadAcicca sa aihika zrIphalAH [ o ] 9/102 | kaGko'rijanitAtaGkaH 10 / 420 8/422 | kadAcijjainendra8/56 kadAcittau ojAyitAni bhImasya 3 / 172 omiti 12 / 349 18 / 192 | kaccitkuzalinI kaccitpUrNAbhilASokacchapAyita10/259 kadAcidapi kaJcitkAlamihaiva 8/370 kaJcidavyaktajalpA- 12 / 462 6/676 | kaTAkSakoTibhiH kaTAkSaiH saha kadAcidbAndhavo omiti prati 8/6 kadAcinmadanA 4 / 268 4/297 6 / 900 8/371 omityukte omityukte'tha omityuktvA aucityaracitA audAsInyAdasaM aupavAhyAnathAruhya [ au ] kaMdarAM tAM vaitAdRzo kaMdarAyAH kaMdarpeNa kaMsa: kSetreSu kaMsadhvaMsaH kaMsadhvaMsI [ ka ] 4/145 14/43 4/403 kaTutumbIphalaM kaNThIrava ivo kaMsadhvaMsI kaMsapatnI jIva kaMsabandhurvi kaMsasya vadanA kaMsAntaka kaMse ca jJAti kaMsena kRSNakaH kesarikizorasya 9 / 235 17 /62 kakupkUlaGkaSaistai kakSAntaragavAkSa 5 / 444 13 / 599 10 / 416 kaGkapatrAstayokaDUvallavayokaGkazrIkelipalyaGka 10 / 284 kalipAda- 7/245 katha kAntAra kathaM ca kathaM ca vayamatrasthA kathaM cAntaH kathaM durAtmano kathaM nu viSayA kathaM zikSA kathaM sahiSyate 6/936 6/575 6 / 638 7/327 4/253 14 / 222 | kathaJcanApi 16/4 | kathaJcitpUra kathaJcitsarvathA 7 / 46 2 / 164 kathaJcana hatya kathaJcidatha yaH 2 / 163 kathaJcidapi 2 / 412 kathaJcidamumAdRtya 7/56 kathaJcid jJAta2/ 373 | kathaJcidgrAhayA2/431 | kathaJciddaiva kathamasya vapuH - kathyatAM tAva kadambajambU kadambamukulakadarthyante kathaM kadA kuntImukhAkadAcanApi kadAccicelatuH kadApi na kadA'pyAgatya kaniSThaM dhRtarASTrastaM kaniSThabandhuvargasya 4/330 2 / 361 1 / 126 7 / 102 | kanIyAMstu 8/57 | kanIyAnkUbaro 1/556 kandarAdAriNo'drINAM 10 / 140 kandarAdiva 11/228 | kandarpakAminIkandarpasya sarUpeNa 8/80 7/258 kanyA rAjImatI 17/56 2 / 98 | kapiketuH 2 / 82 | kapiketurabhASiSTa kapidhvajaprabhAva 4 / 366 4/466 6 / 626 13 / 181 kanyAmavajJayA [ 741 3/49 8/562 13 / 909 13 / 940 8/383 1/571 13/913 17 / 168 5/141 1/382 9/273 12/277 6 / 611 10/210 2 / 66 1 / 391 2/ 104 16/17 2/ 204 8/316 10/56 5/369 13 / 425 16 / 117 4/6 kapidhvajo kapotaphalake kapoladarpaNe 10/211 17 / 336 12 / 467 kampayantau bhuvaM kampitAzeSabhUmI 12/53 16/25 7/266 kampra dvAravatIvapraM 1/524 kayAcidyoSitA 5/96 18 / 158 | karazreNibhirAgne 12/427 4/76 karasamparkamAsAdya 4/217 17/52 | karAdgalitakodaNDaH 13/217 kariSyati priye 3/173 12/474 6 / 756 1 / 452 kariSyate tathA 9/221 | kariSye tIrthayAtrAM 5/31
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742] [pANDavacaritramahAkAvyam // karIrapicumandA- 11/387 | karmastoma- 18/11 | kaSAyamadirAsvAda- 11/237 karIrAditarusto- 12/242 kalakyapi 4/139 kaSAyaviSakulyAbhiH 11/241 karIzvarakarAkrAntaM 12/243 kalayAmAsa 13/701 kaSAyaviSayA- 16/248 kareNAtha 13/320 kalayAmina 8/231 kaSTaM dRSTaM 7/212 kare'tha kArmukaM 13/129 kalA kA'pyasti 4/122 kastUrastabaka- 1/125 karau vyApAra- 3/69 kalAkalApopa- 3/215 kastUrIsaMstutaiH 7/252 karketanArkamANikya- 4/104 kalAkalpena 13/743 kasmiMzcitsumano- 13/585 karNa ! tvamekavIro- 3/422 kalAkUpAra- 3/226 kasyApi 12/475 karNa ! ni ma 11/322 | kaliGgavaGga- 2/303 kasyApi rathinaH 13/164 karNa ! nirnAma 3/428 | kalitoddaNDako- 3/395 | kasyApi vismayasmerA: 4/281 karNaH pitaramAlokya 3/456 | kalpadruma- 6/388 | kasyApyauddhatya- 12/491 karNaH pratyupakArAya 3/451 | kalpayantaM 12/471 | kA nAma pAmareNAstu 8/230 karNajAhaMna 8/328 kalpAntacalito- 13/737 | kAGkSantI kIrti- 4/216 karNajAhamanA- 13/418 kalpAntAmbhodhi- 13/493 | kAJcidapyavanI 6/285 karNatAlacchalA- 13/61 kalpo'yamiti 16/266 kAzcadutthApaya- 14/260 karNaduHzAsana- 10/218 kalyANapuSi 1/433 kAzcijjarjaraya- 13/165 karNaduHzAsanA- 7/151 kalyANi ! 13/1026 kANDIraH 9/61 karNaphAlgunayora- 13/740 kalyANi ! 13/99 kAtarAnvimanI- 12/487 karNastato'bra kalyANi ! 1/33 kAdraveyairupadrotu- 13/727 karNasyAdhaH karaM kallolotkulitA- 12/149 kAnaneSvanagAreNa 16/252 karNAdInAM 12/334 kazcAsi ? 6/485 kAnapyadhika- 10/253 karNAdInAM tataH 6/912 kazcitkupita- 4/193 13/1070 karNe naSTe bhavanti 9/50 kazcitkvacijja- 12/279 kAntamanvetu- 7/619 karNo vaH sodaro 3/483 kazcittu prAgbhava- 18/182 | kAntArasaritaM 6/376 karNo hi 13/777 | kazcitsaMhanano- 12/465 kAntAre'tra kRtA- 1/140 karNottaMsamaNi- 4/164 | kazcidapyanyadA 5/391 | kAmaM kRtopakAre'pi 11/329 karNottaMsIbhava- 13/707 | kazcidabhyetya 5/27 | kAmaM pravarSatyeta- 13/576 karNo'pi jJAtavRttAntaH 9/183 kazcidasmatpriyaH 8/54 | kAmaM marmAvidho 13/189 karNo'pyuvAca 3/425 | kazcidAyAtamullUya 13/588 | kAmaM hRSyanhaSI- 4/470 kartA vA kalahaM 6/869 | kazcidaikSiSTa 4/191 kAmamadhvakla- 12/212 kartikAbhiH 5/137 | kazcinnAgara- 4/194 kAmamAkruzya 4/347 kartuM nizcintamAtmAnaM 12/54 | kazcinmaulau- 13/292 | kAmamutthAtukAmo'pi 5/186 karma marmAvida- 1/23 kaSAyaghanavarSeNa 11/236 | kAmAsaktasya 1/333 karmakakSekSaNAdyeSAM 15/108 kaSAyadRgviSAhIndra- 11/235 | kAmo'nAsakti- 1/330 karmaNyaudvAhike kaSAyanimnagApUraH 11/238 | kAmpilyanAthaH 4/93
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [743 kAmpilyasyAtha 4/58 | kiM gaNyate sa 6/208 | kiM tvanyapuruSaiH 6/565 kAmbojairvAji- 14/146 / kiM ca kAJcana- 1/446 / kiM tvasAdhyaH 3/192 kAmye'pi 7/560 kiM ca tvamapi 11/337 | kiM tvAzilthya 3/292 kAyaklezanisRSTAGgAH 9/222 | kiM ca devyAH 10/422 | kiM tvidAnImadho- 13/954 kAyena manasA 7/355 | kiM ca pANigrahe 16/133 | kiM tvetAmadhunA 7/288 kAyotsarga 8/508 | kiM ca pApAtmanAM 12/73 | kiM na dyUtaM 6/338 kAritAH kiM 13/782 | kiM ca bandhu- 13/1043 | kiM na zrutaM 6/233 kAruNyAdiva 1/526 kiM ca mAmulla- 5/389 | kiM nA so'pi 3/444 kArmukaM namaya- 4/237 / kiM ca yajjIyate 11/219 | kiM nAma jagadu- 6/10 kArmukasya 13/592 kiM ca yAtena 13/785 kiM nAma tadakANDe'pi 5/270 kAryaM cedamihA- 16/158 kiM ca vetti 6/488 kiM nAma dRSTa- 12/97 kAryaM me prabhu- 17/44 kiM cAkRtya- 13/234 kiM nAma na 13/623 kAlAgnirudraH 13/536 kiM cAGgIkRtya 12/88 kiM nAma so'pi 13/642 kAlindIkUla- 1/226 kiM cAnya 7/461 kiM nAmAbibhyato 10/182 kAlindIsodaraM 6/157 kiM cAnyatkRSNa 11/370 kiM nAmAsmi- 12/455 kAle dAnaM 15/56 kiM cAnyad- 16/160 kiM nu kenApi 6/789 kAlena bhUyasA 8/402 kiM cApatrapayA 13/544 ki naurna preSitA 17/188 kAzirAjapuro- 1/303 | kiM cAmISA- 13/31 / kiM punaH 10/340 kAzciccikurasaMbhAraM 8/356 kiM cAyaM 14/166 | kiM punarbhAgya- 18/262 kAzcittAtkAlika- 12/251 kiM cArjunena 8/280 kiM pUrayasi vatsa 9/291 kAzcidacchapayaH 12/250 kiM cArdhabharatezo'pi 12/95 | kiM brUmo 14/17 kAzcidatyucca- 2/228 kiM cAsmi- 14/318 | ki bhaviSyatyasau 12/461 kAzyapIzo 1/106 kiM cendraprasthamapyasya 6/872 | kiM lajjito'si 14/34 kASAyaiH 12/131 kiM tavopakari- 7/373 | kiM vA kRtayugasyaiva 10/280 kAsazvAsajvaro- 4/348 | kiM tu kAnte 1/69 kiM sArathimatho 8/315 kA'pi sarvAGga- 13/1066 | kiM tu cette 11/83 kiM so'pi 12/184 kA'pi svamukha- 16/93 | kiM tu duryodhane 11/327 kiMcopakRtama- 5/362 kA'pi svarNa- 16/125 / kiM tu pArthasya 3/426 kiMtvanena niyuddhena 2/391 kA'pi svAmi- 16/94 | kiM tu me 11/355 kiMtvartho'tIndri- 18/20 kA'pyantyacumbana- 13/1064 18/81 kiMtvasminniyamasti 18/279 kiM karomi 6/640 kiM tu me naiva 10/402 kiMtvekAkina- 9/313 kiM kAryamamunA 7/462 | kiM tu rAjyapari- 10/47 kiMtvekAdaza- 17/300 kiM kimAttheti 10/419 kiM tu vyomAGgaNa- 5/125 / kiMbhaviSyattayA 10/291 kiM kumAra ! 16/33 | kiM tUbhayordizo- 10/229 / kiMvadantI prabhAvatyAH 5/251 kiM kulena pitRbhyAM 3/442 | kiM tyaktA'si 6/727 | kiMvadantIharaste- 10/298
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 744] kiMzriyo yAsu kiGkiNIkvANakiGkiNIjAla - kiJca kiJcana kiJca te purama kiJca dharmAtmaja kiJca ratnamayImetAM kiJcAntaH svAnta kiJcAsau kiJcidvihasya kintu kramo'yama kintu kSetraM ca kintu ceprahara kintu trijagada kintu tvAM kintu tvAM tvadvadhUM kintu tvAM yadI kintu durdAntavRttInAM kintu dUtAgamAt kintu dhAtukintu na jJAyate kintu nAtmaguNaH kintu bandhUparodhena kintu mAmanizaM kintu rAjan ! kintu zrIbhramarI - kintu saGgrAmakintu strIvyasenakintu hetoH kintvanantarameta kintvavazyaM kinnarIH kAntakinnarIkeli kimanyatte kimasti 6/185 4 / 173 13/679 6/957 6/176 | kimIhakkriyate 8/545 kimetatte mukhaM kimAkramyaH kimAcakSe kimAtmAnaM kimiti krandato 14/4 8/458 10/84 5/348 7 / 104 6 / 981 16 / 28 10 / 418 5 / 150 kimeSaparSadaM 2 / 457 kimeSAmapi 13 / 928 | kiyadetaditi 18 / 217 kiyantamapi | kimetaditi kimetaddazyate kimete bhUbhRto kimevaM kidyase kiyanto 'tirathAH kiriTaM pAduke kirITi tveka kIcakasyAnaye kIcako'pi kInAzA''vAsa 12 / 182 14 / 38 17 / 366 | kIrtayaH kintu 13 / 693 14 / 165 6/558 11 / 374 | kIrtiprAvAra 14 / 230 11 / 318 1/363 | kuGkumasthAsakai 13 / 778 kuGkumAmbhazchaTA kuJjarendrAnathArUDhAH kIrtikolAhalaM kIrtikolAhalaM kIrtijyotsnA kIrtirbakavadhodbhUtA kukarmakarmaThe _3/133 13 / 697 kuTumbasyA5/197 | kuNDalAbhyAM 5/82. kuNDinezanidezena 18/109 | kutazcitkevalaM 14/107 | kutUhalAtsvayaM kartuM 17 / 332 11 / 77 10 / 434 18/43 kutrApi kurarI 6 / 1003 |kutrApi yadi 6/ 129 | kutrAho ! rohiNIkunti ! devi ! 6 / 455 2 / 194 kuntI kuntI kRSNA kuntI kRSNA kuntI tu kuntI tu kunta kuntI dRSTvA kuntI nijatanUjAnAM kuntI pura kuntI vahantI 10 / 222 17/337 2/244 7 /184 7/420 8/485 7/596 3/436 16 / 269 3/353 7/303 8/510 3/77 7/324 1 / 463 3/439 3/480 6/17 9 / 119 | kuntIviraha 1/479 1 / 388 | kuntairUrddhamudastAGgAH 13/161 12 / 405 kuntyapi prekSituM 3/59 8/87 kuntyA saha 14 / 279 kuntyAzca 16 / 182 kuntyAzca kundendusita kundendhudhavarlereSa 12 / 320 13 / 568 4 / 214 4 / 316 6 / 913 17 / 353 12 / 358 15 / 15 9 / 223 10 / 131 10 / 160 [ pANDavacaritramahAkAvyam // kutUhalAnmilantInAM 4/293 kuto'tha vA 1/525 kuto'pi samaye 9 / 360 8/21 | 7/27 14 / 307 10 / 468 14 / 115 13 / 146 |kuntItu cintayA 2 / 221 kuntImAdryAdibhi kuntI zokAkulA kuntI sutasya kuntIM varItuM kuntIkukSisarohaMsa | 18 / 110 7 / 418 13 / 771 6 / 252 8/480 kubjAvadAna8/437 kubjena preritA kubera: zibikAM kuberIkRtani: kubjaste sUpa 7/182 7/229 3/287 18 / 249 6/134 6/821 6/480 6/798
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurvIthAH pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [745 kubjenAbhidadhe 6/486 | kurvannanulvaNaM 10/13 | kRtArthAMnarthinaH 6/73 kubjo'pyUce 6/801 | kurvannityAgraha 7/67 | kRtArthitArthinaM 2/172 kubjo'pyUce 6/828 | kurvannurvIpate- 2/108 | kRtI sAmaprata- 9/340 kubjo'bravIdi- 6/805 kurvANenainamanyAyaM 17/175 / kRte kintu prabhAvatyAH 5/387 kubjo'bhyadhAttato 6/508 | kurvANau kalahaM 4/452 kRte tejasvidhaureya 11/340 kumAra ! 10/335 kurvANau raNa- 13/421 kRtyopasarga- 9/225 kumAra ! cAracakrebhyo 5/392 7/106 kRtyopAyaH puro 10/219 kumAra ! tvadvi- 9/116 | kurvIthAstvaM 12/396 kRtvA cetasi 9/338 kumAra ! mama 1/187 kulaM laGkApate- 7/671 kRtvA jayotsavaM 2/61 kumAra ! medurA- 2/110 kulaM vA gokulaM 2/214 kRtvA droNa- 15/117 kumAra: kelilIlAbhiH 5/107 kulakramAgatAH 5/110 kRtvA palAzaiH 8/28 kumAra: kautukod- 10/475 kuladevyopadiSTAya 1/393 kRtvA vivAha- 1/563 kumAraH sahadevo'yaM 4/223 kuzalairatra - 16/149 kRtvA svarNamaye 13/243 kumArankrIDatastatra 3/199 kuzasthalaM 11/284 | kRtvA'mbu 9/306 kumArayostayoH 4/445 kusumAni 7/309 | kRpaM dRzA piban- 3/250 kumArAnmArajai- 4/149 kusumAvacayairjAtu 6/318 kRpaH siMhAsane 3/251 kumArAstraparIkSAyAM 3/354 kUbara: krUracetAstu 6/325 kRpayaiva tu 11/297 kumArIkaramAdatta 10/474 kUbareNa jitA 6/865 kRpazca kRtavarmA 13/869 kumAro'thAbravIt- 12/27 | kUbaro nala- 6/344 | kRpAcAryopadezAkhya 3/228 kumAro'pi 16/15 kUditvA 14/258 | kRpANapANayaH 6/98 kuraGgAkSISu 1/339 | kUle paredhurgaGgAyAH 3/201 | kRzAGgi ! zizu- 4/232 kuru karNe 9/213 kRkalAsaH 8/156 | kRzodari ! cirAdA- 6/975 kuru tatsakhi 16/287 kRcchrAdgacchan- 17/185 kRSTadviSadahakAra- 14/159 kurukSetre tvasau 11/298 | kRcchreNaiva tato 11/97 kRSNaM kaTAkSaya- 2/382 kurugotrapradIpasya 10/236 | kRtaM te cintayA 9/337 | kRSNaH papraccha 2/339 kuruvaMzakulastrINAM 1/345 | kRtaM pratIkSya 4/416 kRSNaH prItyA 2/222 kuruvaMzanavottaMsa 3/62 | kRtakarNastutiH 3/493 kRSNamanyedhurApRcchyA 5/407 kuruvaMzAGkarANAM 4/134 | kRtakolAhalAH kRtakolAhalAH 2/135 kRSNamAyAnta- 2/437 kuruvaMze dhvajAya- 3/243 kRtajJAstanayAH 14/20 kRSNamAlokya 17/258 kurUNAM pracchAyA- 4/53 kRtavarmakRpa- 13/820 kRSNasyASTau 18/247 kurUNAmagraNIrU- 13/931 kRtasaMmAnamAsInaM 17/246 kRSNA jiSNau 5/456 kurunanyAyinaH 12/99 kRtasAhAyakazcandra- 12/353 | kRSNA vijJA 17/236 kurvataH sarvataH 4/109 kRtastutiriti 5/212 kRSNAM mAtara- 10/453 kurvatA punaranyAya- 13/1044 | kRtasvairasvarAstIvra 10/262 | kRSNAkezAM- 13/600 kurvantaH pratipakSaNa 13/713 | kRtAntaH kupita- 3/290 | kRSNAdibhirnRpairAptaiH 4/424
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 746 ] kRSNAdInavanIkRSNA'pi taM kRSNA'pi vilalApaivaM 8 / 475 kRSNa jayani kRSNena dRDhakRSNo'pi kRSNo'sya svAgatI kecana dhvaja kecicca kecidabhyadhurabhyetya kecidAptopadezena kecidAlokya keciducchRGkhala - keciduttuGgamAta kecidviSaMta 13/130 14 / 94 2 / 427 kecitkuntakarAH kecittatkAlamAnamrAH 4 / 261 kecittu manma kecitteSu kumAreSu ketakI daladIrgheNa ketanAni ketavaH pavanaiH 5/479 | kelikandukatAM 10/152 kelihuMkAriNaH kevalaM karNa ketukandalitai ketucchedazaraccheda daNDI kevalaM tatsukhA kevalaM dadhate kevalaM naurivAbhyetya kevalaM saralA kezavo'pyabravI kezahastaM kezAnkSIrAmbudhau kezeSvAkRSya 13 / 902 | keSAJcitpatitAH 3/357 | keSAJciddUramuddhUtaiH 5/142 | keSuciddhUrvarUthA17/59 | kesarazca purobhUya 12/204 | ke'pi kaNThIravIbhUya 12/247 | ke'pi prANAdhiko 5 / 138 | ke'pi stambera kenApi kariNo kenApi suhRdA kenApyaviditAH kenApyaskhalitaM keyamAttavimuktIkeralIkuralAn 2/279 2 / 351 11/20 5/403 keciddhanuvaSTabhya kecidvAnAyujAH 14 / 98 kecinnemijinA - ketakAmodamedasvI 12 / 157 13 / 167 | kaiTabhArirabhASiSTa 10 / 393 | kaizcidvAribharA 9 / 29 ko nAma ko nAma ko bhuvaM koTizaH zrutamadvaitaM koTizo koTIrvAdaza kodaNDaM caNDa 12 / 129 14/191 kodaNDamadhi 13 / 91 | kodaNDamidamAdAya 13 / 160 17 / 262 8/439 12 / 489 12 / 447 kodaNDeketudaNDe kopaprasAdAvasthAne 10/93 | kopazcetko'pi 14 / 202 kopATopakaDArA 4/278 kopATopAttataH 6 / 32 kopATopAdadhAvetAM [ pANDavacaritramahAkAvyam // 13 / 549 | kopAdazakunaM 5 / 77 kopAdiva 13/661 | kopAdUce ca re 18 / 101 korakeNa narendroktaM korakeNa samAkozalApatirapyekaM kozalAprAbhavaM 9 / 335 10 / 330 7/42 17/223 16 / 254 | ko'nyaH spardheta ko'pi raMhasvinaM kozalezvarabhImAbhyAM 16/307 13 / 515 13 / 483 13 / 294 ko'yaM hemAGgado 11 / 384 5/309 | kauGkaNIkaGgAmbha 5 / 139 / 900 16 / 197 kauGkumInAmapAmApya kautukAtke'pyamI 13 13 / 410 2/ 316 5 / 269 17/269 | 18/31 3/380 ko'bhUtsoDhumalako'yaM durvAra ko'yaM mahAtmA kautukena tamAdAya kaunteya ! 5/163 | kaunteyavAhinIM 11 / 61 kaunteyazca 13 / 119 kaunteyA api kaunteyo'tha 11/60 5 / 374 | kaupInAmbaramAtraika13 / 172 | kaumudIvizade 16 / 322 | kauravAH 2/ 306 | kauravAH paritaH . 13/974 | 4 / 231 13 / 465 kauravAH paryapUryanta kauravendrastato kauravaiH pANDaveyaizca kauravo'tha kauravyagrAmaNIH kauravyamArutI kauravyasya tataH kauzeyavasanaistai 6 / 625 16 / 100 10 / 109 1/470 1/504 6/254 6/816 6 / 280 3/482 7/ 110 13/529 2/ 307 3/254 5/328 6/38 5 / 434 10/279 2/144 15/75 13/317 12/265 13/286 14 / 326 4/367 12/209 13 / 116 13 / 721 6/949 13/624 13 / 223 13 / 916 13/936 13 / 906 13 / 790 10 / 425
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [ 747 krodhAvezAdanAdRtya 12 / 303 kSaNamAtranmahA 12 / 420 13 / 534 kSaNAcca 12/30 7 / 438 kSaNAccAraNi 13 / 990 5 / 112 kSaNAccaitanya 18/36 12/163 6/854 9 / 367 7/624 16 / 229 | kSaNAtpradakSiNIkRtya 4 / 282 18/58 kSaNAtprAMzuH 3 /406 14 / 116 kSaNAdatyajadabhyAsaM 10 / 329 16 / 209 12/266 10/103 4/304 krandadbhiranutAM 6/719 krandantIti galannetra - 6 / 966 kramayAMcakrire 12 / 200 kramAjjAgarita 3 / 207 kramAtkarmANi 7/401 6/250 16 / 38 12/197 1 / 545 8/185 12/167 13/259 kva vRttaM pANDave kvacicca kvaciccampaka kvacitkaraiH kramAtpratyudgataH kramAdathAptacaita kramAdupakurukSetraM kramAddhAtrI tathA kramAdbhuvamatikramya kramAdvarUthinI kramAnatikramaH kramAnmadasarastI- 4/446 kramAmbhojanatAnnIti- 6/15 kramAvanatamUrddhAno 13/1047 krameNa reNudigdhAkrameNa vAruNI krameNa viharankaSTAsma 8/20 7/240 6 / 741 13/836 4/70 krAntamuttiSThamAnena 8/470 krAntavizvasya krIDattatkIrtisImanta- 10 / 364 krIDadunmattavA 12 / 228 krIDAjuSAM kumArANAM 3/230 krIDAdiSvapi na 1 / 373 krIDAdrilalitairjAtu 6 / 317 krIDAmAtrakamityAdau 6 / 904 3/211 | 6/917 6 / 996 krIDAmAtramidaM krIDAmAtrAya vAM krIDArasAtpaNI krIDAzauNDatayA krudhA'sau dhruvakrUrA apyujjhita krUrairetairapatyAni krodhadhUmadhvaja krodhenAtha klizyante klRptAbhiSeka kva kuraGgArisaJcAra kva nu kva kva meM bandhu kva re kRSNaH kva re pArthaH kre yAsi va kvacitkalyANa kvacitkArtasvara kvacitprAptajaya kvacitsarasi kvacidvegAnilo kvacinnIlamaNi kvAdya te kvApi te puNyakvApi zrameNa kvApi sthemAna kvApyanyonyaraNA kvAhaM bhrUbhaGgasaGgItakvaite nRpAH [kSa ] kSaNaM tadbhavatAkSaNaM tasthau nRpaH 3/200 8 / 210 kSaNaM nAnubabhUvAsau 18/179 | kSaNaM bANAvalIrvarSan 16 / 234 kSaNaM yAvadamI 3/378 |kSaNaprItasya kSaNAtkandalitA kSaNAtkUbarato 13/639 9 / 248 1 / 7 6 / 370 8/22 13/850 8/53 4/102 6/895 10 / 6 kSaNenAtha bhujA''6/800 | kSatragotraprasUtAnAM 4 / 103 | kSatragotrocitai 13 / 882 8/69 6 / 368 13 / 709 5 / 78 11 / 156 1 / 318 kSaNAdatha kSaNAdabhyetya kSaNAdabhyetya sA kSaNAdUrdhvaM zaraH kSaNAdekAnta kSaNAkSyanta 18 / 231 5 / 261 kSaNAddazanabhItyeva kSaNena rAma kSaNena vyAnaze kSatriyaH ka kSatriyakSiptamakSatra - kSatriyANAmagA kSamayAmo'khilAn kSamayitveti kSamyatAmidamAgo kSayaH kulasya kSayArNava kSAtraM dharmamimaM 5 / 249 1/476 kSAntyAdibhiH kSAlitAGgastadu 10 / 395 4 / 235 | kSityavekSaNa kSipantaH karmaNAM kSipanti dUramazrUNi _7 / 326 5/420 3/379 16 / 71 6/426 6 / 946 12/70 1/254 13 / 751 13/ 747 6 / 255 17/307 15/120 17 / 140 3/146 12/493 13/ 748 13/358 5/87 13/1077 17 / 11 8/357
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 748] [pANDavacaritramahAkAvyam // kSiptA: kadAci- 3/163 khecarA api 5/529 | gataH suyodhanastA- 10/378 kSiptvA tatra svayaM 1/553 9/106 gatAyA me piturgehe 8/424 kSIyamANabalaM 1/334 | khecarendranarendrAbhyAM 5/410 gatAyAM dazayojanyA- 8/296 kSIye'hamasite 6/187 khecareSu kSaNAnnIcaiH 5/208 gatAyAmatha 6/630 kSuNNakuGkumake 6/52 | khecaraiH khecarAH 13/54 | gatAsa tAsa 8/208 kSuNNA harikhurai- 6/24 khecaraiya?magaireva 8/193 gatiM bhavanto 7/610 kSuNNe'tha 13/865 kheditA api 3/169 gate tasminnapasmAra- 11/161 kSutkSAmaM vIkSya 17/324 2/177 gate'sminnasukhA- 12/364 kSutpipAsArditA 4/349 khelati sma 13/469 gatvarairasubhiH 13/824 kSudretaraiH parikSipte 4/87 / 12/429 gatvA kautukitA- 6/664 kSudropadravakartRNAM 8/29 khyAtAH 15/83 gatvA ca dvArakA 17/92 kSudhAtaH 7/679 __ [ga] gatvA rAjakulaM 10/27 kSundati 13/832 | gaGgA jagAda rAjendra 1/127 gatvA sAntvaya 7/689 kSuraprAnakSipattasmin 10/385 | | gaGgAmApRcchya 1/154 gatvA svasvanarendrebhyaH 18/169 kSeptavyeyaM mayA- 17/87 | gaGgAmbu vimalA 8/362 gatvA hantu tamevAsau 9/330 kSeptukAma ivAtya- 5/457 | gaGgAyAH puline 3/158 gatvA'tha 7/424 kSoNirAkSipyate 11/155 | gaGgA'patyasya 1/60 gadagranthi 13/434 kSobhAcca 16/27 gaGgominirmale 14/295 | gadayA dalayAmAsa 14/89 kSmAbhujAM 15/41 gacchato'sya 9/199 gadAprahArabhagnoru 13/1059 kSmAbhujo vIkSya 13/492 gacchantaM mRtyave 12/318 gadAprahAravaidhuryaM 14/177 [kha] gacchanto'pi 7/165 gadAyuddhaM 13/893 khagAdhIzadvajo'pyeSa 11/63 | gacchantyAzca 6/637 gadAyuddharahasyaika- 13/898 khaJjitA rvane 6/209 | gacchannacchinna- 6/424 | gantavyaM punarAvAbhyAM 17/321 khaDgAghAtocchala- 13/589 | gacchannantaH samudraM 17/177 | gantukAmo'pi 5/50 khaDgenAmbubhRtA 4/233 | gacchannutsaGga- 2/209 | gandhalubdhabhrama- 16/108 khaNDayanpANDavA- 12/295 | gacchansotsekamekasya 10/375 gambhIraM 16/21 khaNDayan bhUruhAM 7/428 | gajasthairatha 17/29 gambhIramadhurai- 5/498 khaNDitAstasya 13/595 gajAduttIrya 16/326 gambhIravIrasaMrambha- 13/634 khanyate vizikhai- 6/156 gajendrasajjanaM 11/95 garadAna-jalakSepa 9/92 khajUranAgaraGgAma- 12/254 gajau staste zriyaH 2/262 garjAbhiH snigdha- 4/37 khinnaH suyodhano- 6/221 gaJjA hiraNyagarbhasya 17/151 garbhAdhAne gavAM 10/73 khinnasyApi 6/474 gaNDakaNDUmama- 6/300 garbhAbhidhAne 7/406 khecaraM kesaraM 5/228 gaNDazailAtigai gaiH 12/164 | garbhAvatArapizu- 2/236 khecarastadavaSTambha- 8/306 | gaNDoparyaparo 1/507 | garbhAvirbhAvita- 3/11 khecarAH zatama 9/121 | gataM niHsattvatAM . 10/328 | garbheNAbhyadhikaM 2/4
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [749 garvaM kamapi 6/345 | giribhirviSamaH 8/415 | gokulAloka- 8/109 garvAtkurvanbhujA- 2/397 | gireH zirasi 18/268 | gograhe smarasi 11/211 galadbahulakiJjalka- 3/54 | gireradhityakArA- 5/93 | gocare'pararAtrasya 5/17 gavalazyAmalo 7/18 | gItArthe muni- 15/8 | gotraM trAtumahorAtraM 9/95 gavAkSalakSyavAmAkSI-12/122 | gItenAnena 6/505 / gotradhAtrIzasaMtAna- 5/499 gavyUtimAtra- 7/247 | gIyamAnaguNaM 11/27 | gopAlatilakaH 2/365 gAGgeyadhRtarASTra- 4/11 / gIrvANagiridAyAdAH 6/67 | gopure vAranArINAM 12/142 gAGgeyadhRtarASTrAdyA 5/471 | guDaprakSaraparyANo- 11/388 | gopebhyastadupazrutya 2/275 gAGgeyastadvacaH 1/274 16/57 gopo gopa 12/94 gAGgeyasya 12/362 | guNagrAmaika- 1/224 | gopyastAH paritaH 2/231 gAGgeyasyAGka 13/147 guNazreNisudhA- 1/386 | gomAyurAyurante- 1/87 gAGgeyo'yamayaM 10/327 | guNAmbunidhi- 1/355 | gomunibrAhmaNa- 10/245 gADhamAliGgya 2/148 guNaiH kumudakunde- 2/134 | govindaH 7/114 gADhavizrambha- 6/385 guNaiH zritaH 11/21 | govindarAjakalpa 11/21 16/1 gANDIvadhanvanaH 13/435 | guNairasyendudAyA- 5/470 | govindAyopadI- 16/106 gAndhArasvAminA 6/910 guNairlokottarai- 2/220 govrajeSu 10/69 gAndhArIkukSisUgRha~H 6/908 | guptaM khiDgAstudanti 12/135 gozIrSacandana- 5/161 gAndhArIdhRtarASTrau 17/78 guptipAlairivA- 16/231 gozIrSacandanAdyaizca 18/250 gAndhArIpramukhAzcASTau 3/116 | guruH kodaNDa- 14/76 | goSThopakaNThe 2/270 gAndhArImAdrikAmu- 5/489 | guruM rakSannijagrAha 3/341 | gauravAhavizeSeNa 2/42 gAndhArIsutagRhyANA- 6/943 | gurupAdAH prasAdAya 3/308 | grahagrasta ivo- 13/565 gAndhAreyastu 12/310 gurubhaktisudhA- 3/272 grahANAM grAmaNI: 8/469 gAndhAreyo'bhya- 6/987 gururvA tvaM pitA 3/242 | grahairiva grahAdhIzaH 12/486 gAndhAreyaM 11/347 gurustAbhyAM guNA- 4/447 grAhyAH pratibhuvaH 7/68 gApayitvA nijAM 6/44 gurUNAmanurodhena 6/1018 | grIvA ratipate- 16/186 gAmbhIryAdiguNa- 2/18 | gurau pitari 13/25 | grISme bhISma- 16/101 gAyadbhiH kRSNa- 2/355 | gRhANa dAranpaurANAM 8/264 [gha] gAyantazca 15/128 | gRhANa re kSaNA- 5/342 7/666 giraM tAmanvagustasya 11/159 | gRhANa svaccheya- 6/794 ghanasArarasAkI) 16/155 giraM tAmurarIkRtya 12/195 | gRhAbhimukhamAyAntaM 3/248 ghanoparodhanirmukto 5/10 giramAkarNya 3/427 | gRhAbhyarNamupetasya 16/301 ghannAnnau(nau) 13/60 giramityAdikA- 6/336 | gRhItaM nakharai- 13/436 [ca] girametAM ca 5/477 gRhItAstreNa 10/306 | cakampe 7/568 girA'tha 13/629 | gRhe nItvA puraH 3/467 cakAra mathurA- 2/442 girA'tha dadhi- 6/822 | gRhe'pyetadarakSantaH 6/973 | cakAra sarvasAvadha- 11/250
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ 750] [pANDavacaritramahAkAvyam // cakrandaH 7/570 caravAcamiti 13/346 | cintayantIda- 6/276 cakraprAsagadA- 3/405 caritraM pANDu- 1/6 | cintA caturNA- 4/315 cakravardramato 3/403 careyuryadi kAntAre 8/128 | cintAjvAlAdvi- 16/258 cakravartyativa- 1/460 calantaH pArthamanasA 8/318 | ciraM jyaaraajeti| 3/450 cakravatryeka- 7/632 calanpratyanya- 12/215 | ciraM nandantu 8/122 cakrire'tha 10/260 ramaSThiko 2/266 ciratnAnAM yatInAM 8/261 cakriregnazanaM 18/181 cApAcAryastva- 3/259 | cirayanti kathaM 8/452 cakre dharmasuto 8/39 cAmarAdIni 17/33 cirasaGgatayoH 10/454 cakre manasi 7/598 cAmIkaramayAneka- 12/260 cirAdadabhraM 3/185 cakSurnimajjadetasyA 4/186 cAraNazramaNa 1/136 cirAdapi tatasteSA- 8/467 cakSuSA kopadIpreNa 13/399 cAraNazramaNA 1/40 cirAdavasaraM prApya 17/221 cacAla pRthivI- 5/241 cAraNazramaNAMzcaiSa 8/389 cirAya kecidAdAya 12/33 caNDagANDIvadhanvAnaM 9/44 | cAraNazramaNaiH 1/213 cirAya militA 10/457 caNDadaNDamago- 15/43 cAraNebhyo bhujasta- 5/359 cirAyopacito- 14/299 caNDaujasA 7/300 cAritrarAjamAsa- 17/357 cirAvasthAnacatasRSvapi 1/265 cAritrAvApti- 15/74 catuHprakAramAhAraM 6/321 15/113 | cikIrSeyaM cUrNIkRtya 6/356 5/453 caturaGgacamUkrAnta- 11/93 / cikSipuH kulavA- cetasA prathama 4/396 cetastvaM vardhase caturthAdi . 6/572 | 6/572 | citAmadhyaM tato 5/279 cetprasannamanA caturdaza 13/1084 16/64 | citAsaptArciSi 5/281 caturdaza dinAnyevaM 13/439 | citAsu vivizuH 12/26 celAntatAlavRntena 5/354 caturdaze dine- 13/440 cittaM vittaM / 15/57 caitrasya zuddha- 6/786 caturdizaM tadabhyarNe 9/18 | cittavRttikRtAvAsaM 17/356 cyutA'bhavacca 4/386 caturbhirapi 11/94| citraM tasya 13/596 [cha] catubhirapi yuSmA- 9/284 | citraM tasyAribhUmI- 5/495 chadmanA medinI 8/159 caturbhirapyanIkai citrarUpA'pi me 6/186 channaM ca vasataH 10/220 caturviMzatimuddizya 6/305 citrAMstAnpatriNaH 14/186 | channaM zauryapurA- 2/295 catvare catvare 14/303 citrAGgada ! 9/115 chAditAdityamatyacchaM 5/508 catvAro'pi 13/350 citrAGgadaM visRjyAtha 9/153 chidyante sma 13/82 candrAnanAmathAdAya 5/166 citrAGgadastu 8/381 | chidritadhvajamutkRtta- 13/532 camUramadRzI 8/107 citrAGgadAdayo- 12/432 chinatti nAGgana- 11/168 campakottaMsavidhinA 1/575 citrAGgadena 9/187 chindhi chindhi 13/411 campAyAmatha sA 4/352 citrAGgavicitrA- 8/374 chinnadrupAtama- 1/482 caraNavraNapIDA- 18/42 | citritA iva 12/225 | chinnaprocchalitairdUraM 14/84 caraNAGgaSThamAnamya 10/133 | citravicitravIrya- 1/366 | chedaM chedaM taruna 18/189
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [751 jagadadvaitatAM 17/22 | jarAsaMdhasya 12/10 jagaccetazcamatkAri- 14/220 | jarAsandhaziraH 12/286 jarAsaMdhasya 14/103 jagaccetazcamatkAri- 17/243 | jananIyaM 7/485 jarAsaMdhasya 14/91 jagajjigISoH jananyAmiti 5/44 jarAsaMdhena 14/42 jagajjigISoH 4/165 jananyAstu 2/121 jarAsaMdhena 2/95 jagajjaitrakalAH 7/63 jananyo 7/643 jarAsaMdho 14/185 jagatIgItadoH 6/148 janasyAbhUnmudA 3/396 jarAsaMdho 12/356 jagatyaskhalitaH 13/554 janAnAM 7/15 jalakelibhare 16/118 jagatyAmekadhAnu- 4/31 janAnAM 7/506 jalapanti sma ca 18/256 jagadambhojakhaNDai- 17/81 janAnAM preSitaM 1/431 jalAnta:svaira 8/474 jagadAnandane 17/240 janebhyasta 7/509 jalAyA'nayA 1/501 jagadbhayaMkarasmera- 5/218 janebhyo'mu 2/88 jalA candanaM 1/477 jagannayanapIyUSa- 4/182 | janairekamukhaiH 12/123 | jale magno'nyadApye 8/445 jagarja jagatInAthaH 6/342 | jantavaH svajanAH 15/99 | jalpaM jalpamiti- 6/528 jagAda ca 13/546 jantuM dhinoti 15/51 jalpata sma yamau 11/141 jagAda ca 17/192 | jantUnAM 6/427 jalpati 6/442 jagAda ca 18/32 | janmAntare tathA 6/307 13/994 jagAda ca kuto 10/32 jaya dustara- 17/37 jalpati sma 18/24 jagAda taM mahInAthaH 10/410 jaya nAbhikula- 5/90 jalpatyevaM tapaH . 7/323 jagAda nandana- 11/137 jayaH kiMtu 10/302 javAttadgaccha 9/264 jagAda nAradaH 9/123 jayadrathasya vRttAntaH 9/175 | javAtpravezayetyuktvA 12/173 jagAda vijayo 10/22 jayanti vardhamAnasya javAdyatiraha- 18/90 jagAda viduro 7/95 | jayanni(nne )va 10/339 | jahAra jIvitaM 13/426 jagAda zAntanoH 1/191 | jayaprazastimetasya 4/7 jAGgalImiva 6/537 jagAda sahadevo'tha 10/71 | jayamaGgalatUryasya 12/128 | jAtamAtraM tadAdAya 1/114 jagAda sA 12/58 jayalakSmI: 10/264 jAtamAtrAnapi 2/175 jagAda sA'pi 1/160 jayazrIvallabhaMmanyA 8/330 jAtamAtre sute 2/31 jagAdAtha 6/510 jayo jayanto 10/19 jAtavedasi ko 6/170 jagurjagaccama- 2/268 jarasyapi manaH 5/466 | jAtazarmA suzarmA- 10/254 jagurjaganmanohAri 3/109 jarAkumAraH 14/145 jAtasaMvidi 10/435 jagmuzca kvApi 13/730 jarAsaMdhacamUnAtha 14/100 jAtasaMsAravairAgyo 6/862 jagrAhAbhigrahaM 18/166 jarAsaMdhapatAkinyAM 14/204 | jAtu krIDAvihAreNa 9/160 jajalpaturyamau 12/194 jarAsaMdhamahArAja- 2/129 jAtu naivaM 7/452 jajJe nAdyApi 14/8 jarAsaMdhavadhaM 14/227 jAtu pucchAnta- 6/472 jajJetamAM 7/654 jarAsaMdhavadhAkhyAna- 17/312 | jAtucitsUrya 6/492
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752] jAte svAminya jAtau kaMsazca jAnato'pi jAnan jalamiva jAnAmi bhAnu jAnIyA jAnIhi tamamuM jAnIhi hata jAmeyI jAhnavItanayo jAhnavIva tuSArA jitakAzI bhRzaM jitadigdanti jitamAraH jitavAsavasAmrAjyaM jita zrIrapi jitAnekAhavaH 14 / 311 | jIrNabhraSTAni 12/78 jIvagrAhaM gRhItvA16 / 217 | jIvaJjagatiM kiM 5/286 jIvataste 5/248 6 / 669 |jIvAMstAnmoca 13 / 139 jIvAjIvAdita 4 / 52 jIvitavyAzayA jIvo'yaM yAM 4 / 18 jAhnaveyadhRtarASTrajAhnaveyAdayo vRddhAH 6 / 1020 jigUSunRpasainyAjighatsoH jRmbhate sma bhRzaM 5/12 | jRmbhamANaguNaH jitAne kAhavaH jitAmapi mahImete 3/471 7 / 588 10 / 304 jite bhISma jitoccairmandara jitoddAmataDiddAma jinacAryakRtA jinadattAtmajastatra jIvato jAtu jIvato yasya jIvato'psarasAM jIvAH sarve 11 / 154 1/107 jJAtatadvipado 6/177 jJAtaprabandha 16 / 114 17 / 348 6/856 jJAteyayantrito 10/197 | jJAteyAnme 13 / 75 jJAte'pyagAdikaprazne 6/868 | jJAte'sminnarjuno 13 / 923 | jJAtyupAlambhato 12 / 329 9/229 1/41 4 / 353 jinaprabhAva 7/ 116 jJAtvA'hama jinavezmAntike8/204 | jJAnacakreNa jinendrAt 16 / 340 jiSNurapyujjagAveta - 11 / 140 jiSNurmaNimayaM jJAnenAlokya jyAM karo jiSNorunmucya jIyate sma [ jJa ] jJAtasaMsAratattvAjJAtisaMjJApanopa jJAtvA tAmana jJAtvA nidrAvata jJAtvA nedIya 13 / 792 1 / 135 jJAtvA kathaJcillokAnAM 4 / 346 8/200 | jyAkaThoraprakoSThAGkaM 13 / 708 jyAyasyaH 18 / 142 | jyAyAneko'pi 11 / 249 18 / 107 | jyeSThaM bAndhava2 / 55 jyeSThatAta ! 7/84 6 / 130 | jyeSThabandhumanujJApya 8/408 13 / 959 jyeSThabhrAtuH 11 / 78 8/4 jyeSTho'tha 9/211 11 / 367 jyotIrasamaya 6/82 13/321 jvalatkanakamANi 6/78 18/78 jvalanniva 10 / 42 16 / 224 | jvalanmANikyatejo- 5/517 [jha ] 16/333 11 / 169 13 / 704 jhagityambhobhiru16/256 | jhaGkAramukharau 4 / 169 4 / 395 13 / 699 jhaNajjhaNitimANi- 5/429 jharannirjharajhAtkAra- 12 / 161 12 / 306 7/629 13/1017 15/26 10 / 183 13/123 6 / 289 7/32 2 / 191 18/221 9 / 347 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 13/273 8/275 [ta ] ta ete yAdavA taeva jagati 12/55 18/257 ta eva svAmino 17/20 ta evAsmAdvimucyante 11 / 240 taM kathaJcitparijJAya 11/292 taM karNena 13/662 6/464 taM kasminnapi taM ca senAnya 13/819 3/111 18 /64 6/512 6 / 782 13/331 7/92 taM tathA taM tathAvidhamAlokya 10 / 168 taM tapodhanAmAlokya 9 / 365 taM tamutsava 2/210 6/852 17/257 3/472 taM cakAra sa taM cAbhyadhAddhi taM cAbhyetya taM cedAneSyate taM tato nizitai 13 / 108 3 / 299 taM dUtena nalotaM dRSTvA 7/87 12/276 taM 'dRSTvA dadhatI
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] dohAnubhAve tataH kaNThavaratrAyAM tataH kathaya taM nizamya munetaM nItvA tataH kathaya kAsi taM parAsuM bahi taM pATahikama taM pratyudgamataM bhISmacApa taM mohamiva taM vilaGghya taM vRttAntamupa taM ziraH kampanenaiva taM taM saGketaM taM samastamudantaM so'bhyadhAdbhu taMnemirbAlanalinIta tacca karma tacca svacchandataccakrarakSiNau taccandracUDa ! taccAkarNya viSaM zrutvA sa taccedudbandhanaM tacchirAMsi tacchavAH santu tacchrutvA vismita tacchrutvA tajjarAdhasanghadevasya tajjavAdgacchata taTadrumAniva taDAgamatha jaGgAlo tata evAsmi tata zuddhAntatata svarNamayastambhaM tataH kaMsAnta 2/83 2/ 286 7/196 4/344 2/ 136 6/888 1/264 17/333 13 / 400 13/398 13/222 16/44 7/531 13 / 930 11 / 265 6/430 16/53 9/214 tataH kadA'pyanutataH kandalitAnandA tataH kapidhvajo tataH kare samAlambya tataH karNa ! tataH karNaH kRpAtataH kallolita tataH kAruNya tataH kAlakalApena tataH kAlakumAro tataH kiM bahunA tataH kiJcidvi tataH kimapi tataH kirITinA tataH kirITino 14/194 tataH kutUhalAdgatvA 13/177 tataH kuto'pya 8/301 tataH kuntI 3/139 tataH kumAra 7/605 tataH kumArAH 13/987 tataH kumArikAtataH kulapatirbhUyo 3/148 tataH kRtyapra 3 / 96 7/555 tataH kopAruNI 12/84 tataH kramAdvivadhi 13 / 963 tataH krodhakarAlo 13 / 404 tataH krodhena 9/265 tataH klIbo tataH kSitipatiH 10 / 104 13/383 tataH kSINatanuH tataH kSetramidaM 8/503 13/142 tataH kSaumakRto [ 753 6/476 tataH paJcanamaskArapura : 8 / 465 tataH patAkinIlokaH 5/277 6/506 10/80 tataH pannaganAtho'pi 8/550 18 / 129 tataH papraccha taM 8/511 6/597 tataH paraM 5 / 352 11 / 302 13 / 786 3 / 418 1/137 1/138 1/273 12/16 15 / 119 17 / 159 10 / 367 5/152 10 / 144 8/70 5/236 17/196 7/663 18 / 246 7 / 456 6/609 9/207 17/189 13/497 17/328 13/567 10 / 305 5/259 1 / 364 2/458 2/322 tataH parasaha tataH parAJcite tataH parighamAlokya 17 / 127 17 / 331 13/894 18/242 13 / 746 1 / 130 9/199 8/283 3/168 18 / 173 7/195 16/88 8/265 10 / 384 17/323 13/4 13/198 18 / 167 6/112 13 / 235 tataH prAtaH punaH 14 / 112 tataH prAptAGgasAmrAjya: 3 / 453 tataH priyatamAM 5 / 265 9 / 301 tataH parisaraM tataH parItaH tataH pallavita tataH pavanavegena tataH pATahikairnItaH tataH pANDumahArAja tataH pAdaprahAreNa tataH pAdAtikA tataH purocanaM tataH paurAnvitaH tataH paurairupAlabdhaH tataH prakSipya gAH tataH pracalitAvAvAM tataH pratyeka tataH prabhRti tataH prabhRti tataH pravardhamAnena tataH prasIda 6/509 1/246 tataH priyatamAmAzu tataH prItiM parAM tataH prItyA dadau tataH preGkhatprabhA tataH preGkhanmanaH tataH prauDharathA 3/101 2/92 6/566 17/277 13/2
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ 754] [pANDavacaritramahAkAvyam // tataH phAlgunavargINA: 9/107 | tataH sarvAtmanA 1/179 | tatastaM svajanIbhUya 6/941 tataH zakunirahnAya 6/171 | tataH sarve'pi 10/297 tatastatkAlamunmIla- 17/91 tataH zanaiH 6/384 | tataH salIla- 6/482 | tatastattoyamAdAya 13/251 tataH zazvatkRtA- 10/198 | tataH saharSamutthAya 3/421 | tatastatherayAJcakre 14/168 tataH zikhaNDinA 13/174 | tataH sArasvatA- 16/265 | | tatastadgiramAkarNya 6/627 tataH zucisitA- 18/243 tataH sArthapatibhaimI 6/595 | tatastadbhakti- 5/390 tataH zauriH kRto- 2/117 | tataH sA'voca- 6/680 tatastanayamutthApya 10/318 tataH zauri- 2/153 tataH sukhAnidhAnAni 13/227 tatastamabhiSekAnte 5/505 tataH zauryapravAlAni 13/68 tataH suyodhano 3/208 | tatastamAha 5/396 tataH zrRGgAllu3/70 tataH susthitamA- 17/184 | tatastamAha 7/295 tataH SaSThatapaH 17/213 tataH so'vadadeohi 17/256 | tatastamUcire 6/347 tataH sa kRpayA 13/96 tataH saudhe 11/255 | tatastayopanItAyAM 7/33 tataH sa khecarAnIka- 5/408 tataH sauSThava- 6/556 tatastasminna- 13/152 tataH sa dAtu 9/13 tataH strIveSamunmucya 10/343 tatastAH prArthayA- 16/84 tataH sa bhavatI 6/955 tataH sthemAnamAnIya 5/349 tatastAnnikaTaM . 10/185 tataH sa bhUpati- 5/523 tataH snigdhaizca 1/527 tatastAbhyAM bhRzaM 13/975 tataH sa maJcAdeka- 2/429 tataH smerakapolA- 6/121 tatastAmabhya 1/510 tataH sa rohiNI 2/151 tataH smeramukhaH 2/195 | tatastAmabhyadhurvRddhA 3/30 tataH sa vipraH 6/720 tataH svacchandamA- 8/220 tatastAmrIbhavadbhAla- 11/293 tataH sa sahasA- 5/310 tataH svayaM 7/379 tatastAvucchala- 9/262 tataH saMtyajya 17/74 tataH svavidyA- 7/443 tatastigmadyutau 13/1054 tataH saMvartako 17/288 tataH svasainya- 10/240 tatastUryatrayAbhyAsahetoH 10/60 tataH sagarvaM 3/419 tataHkArmukamAropya 5/183 tataste cintayA- 13/245 tataH sacivasAmanta- 5/525 | tataHprabhRti me 2/48 tataste dhAtakI- 17/109 tataH satItira7/54 tatazca dagdhA7/170 tatastyaktvA 14/5 tataH satyajaDo 7/39 tatazca dvAdaze 17/283 tatastvamapi 7/440 tataH satyapi 4/29 16/320 tatastvamapi 8/138 tataH satyavatI 1/248 | tatazcandaliptAGgo 16/195 tato gaGgA 1/118 tataH satyavatI 3/153 tatazcandrayazodevyA 6/749 tato gajapure 8/76 tataH santApa 6/915 tatazcaraNacAreNa 15/7 tato jagatraya- 2/239 tataH sapadi 16/221 / tatazcitrAGgado- 9/137 tato jagadire 3/233 tataH samaM 16/226 tatazcUtAlimattA- 16/86 | tato jagAda 1/148 tataH samarthitaprAye 3/408 tatazchadrANi 3/197 tato jagAda 2/89 tataH samAdizadvandhU- 8/411 tatastaM kaMsa 2/340 tato jayajaya- 14/264 tataH sarvaprakAreNa tatastaM lubdhaka- 1/81 | tato jAgaritA 6/513
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] tato jAnIhi tato jIvadhanaM tato jJAteyadAkSiNyA - 10 / 126 tato dakSiNato 14 / 69 tato dattajala tato dadhanti tato dAvAgni tato diGmukha tato duHzAsano tato durvAra tato duhitaraM tato dauryodhanaM tato droNAbhya tato dvAdazayAmena tato dvAravatI tato dhanuH tato dharmaviruddhe'tra tato dharmAtmaja 8 / 115 | tato muzaladhArAbhiH 5/20 tato mRtyu - tato medasvi tato mlAnamukhA tato yAdava tato naH tato naH saritAM tato nidezamAsAdya tato nilIyamAnAni tato nisargavijJAta 6 / 646 4/419 18 / 63 13 / 949 6 / 953 tato rAjyAbhiSekAya tato rAmamuni tato ripumapAkartuM tato rUkSaraTaddhvA - tato raivatakottaMse tato locanayoH tato vaH ko'pi tato vicitravIryasya tato viddho'smi tato vimAnamAruhya tato vilokayA tato viveza tato vizvaMbharAbhartA tato vizvaprabhurghAtaM tato viSasva tato visRjya taM tato vistrastadhammilla: tato vIkSya tato vaijayikIM tato vairivarUthi tato vyajJapaya tato vyAttamukhatato haThAnnidezyai tato hRdi sthite tatovidannidaM 13/621 | tato'kSavATamRkSe 14 / 203 | tato'GgAdhAra6/584 | tato'GgAnbhakti tato'navadya 3 / 98 tato'nugraha 1 / 19 1 / 223 10 / 387 3/430 13 / 572 2/473 5 / 22 1 / 99 7/645 6/544 | 17 / 107 10 / 204 6/59 10 / 11 2 / 464 6/797 7/20 18 / 143 | tato naimittikAtato bilvakaraNDau tato bhayArta tato bhImamunitato bhImArjunAveva bhU tato madIyamAdAya 17 / 172 tato madrendramAhUya tato manasi tato mA bhaiSTa tato muktvA tato muditayo 3/193 6/496 16 / 263 6/550 | tato'ntarmAtRkAtato'nvitaH 6 / 616 tato'pazyada 3/28 2/113 | tato'pazyadapetAsuM 14 / 118 tato'pRcchanna14 / 267 tato'pya ( bhya ) dhatta tato'bravInmurArAti: tato'bhASiSTa tato'bhyadhatta 9/368 16 / 303 tato'bhyadhAyi 3/375 1/292 tato'bhyarNIbhavatato'bhyarNe tamAyAtaM tato'bhyetyAbhya 1 / 331 17/344 tato'mI kiM dviSo 5 / 195 tato'mI khecarA tato'mbAM 8/49 3/387 tato'vatIrya 5/306 16 / 312 2 / 71 5/367 5 / 262 18 / 201 5 / 235 3/377 13/39 tato'valepaM kopaM tato'vAdIcchivAtato'vAdIdajAtA 5 / 275 10 / 201 18/200 tato'sau yAvada tato'sau vismaya tato'stu vAM tato'smAkamanAvedya 14 / 19 2 / 64 9 / 319 tato'sminnulla9/17 tato'sminsarasi 3/374 tato'smai tato'smAcchakunetato'sminnabhya tato'haM kurubhUpAlatato'haM tAM tato'hamimamAdeza6/27 | tato'hamupahArAya 5/ 126 tat jhagityutsRja 7 / 131 tatkathaM sarvasaMhAra [ 755 16 / 194 16/12 6/441 18/30 6/298 14/11 17 / 106 18 / 160 10/88 12/292 2/ 381 10 / 239 17 / 101 10/351 13/215 7/221 5/159 3/176 16/16 8/418 18/85 1 / 112 17/305 11 / 264 8/117 12/19 18 / 238 17/67 6/546 11/266 17/157 8/528 7 / 463 13/838 6/1007
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756] tatkathaM sahatAM nAma tatkathaJcidihAnIya tatkarasparzamAsAdya tatkAyasyA tatkArmukavini 10 / 115 tatkarau kuDmalIkRtya 119 / 117 tatkarSAmi tatkAlonmIla tatkiM na te tatkiM rAjyaM tatkunti ! 6 / 1005 6/777 5/515 tatkAlaM phAlgunAtatkAlakalitauddhatya: 12 / 113 4/36 12/74 | tattvamicchasi 13/20 8/554 18/88 tattvayA'pyadya 18/22 tattvayA'' 5/18 10 / 459 13/30 | tattvasattvaikAniH tattvAntaraM kimapyetattvAmidAnImA tatpathaprasthitastAta tattadA'bhUnnalaH tattadIyamadRSTvA tattameva puraskRtya tattayorbandhavo tattavAdya dhruvaM tattavAdyatana: tatvArpayituM tatvArhati tattasminnapata tattiSTha sauSThavamidaM tattIre sahakArasya tatturaGgakhurAghAtaitatturaGgakhurotkhAtaiH 12/28 | tattejo'gnistanUrmuSAH tatte'dya sphuTa 6/621 13 / 530 tattyaja vyAdha tattasyaiva pratIkAraH tattAM pratyAhariSyAmo tattAvajjagRhe tatkuruSva tatkRte jalamAtatkRpAM zithilI tatkSaNAddakSiNairmANa tattatkarma tattattIrthanamasyAbhi 8/400 tatpathAnugamanatatpANDavAnvipat tattathA kiJcidAdhehi 17 / 103 tattathAbhUtamAlokya 7 / 249 tattathaivAbhavatte'tha 6/586 tatpIDAbhirabhUda13/373 | tatpUraNe tattadAnIM dvayoH 6/857 tatpUrvasaGgamaprema 11 / 230 tatprakopA''kulI - 18/264 tatprakSAlya 18/98 tatpratizrutya 17/ 114 tatpratIccha 12 / 81 tatpradattAMmahImetA 13 / 260 tatprabodhya tadA 11 / 336 tatprabhAte 13/338 | tatprabhRtyanubhAvena 9 / 336 11 / 109 tatpramodAnumAnena tatpravRttimatha tatprasannaM manaH 18 / 263 tattrAyasva tattvaM kaustubhatattvamapyAtmano 8/235 10 / 7 12/316 6/195 1/67 6/433 17/352 3/440 13/626 tattvayA na 12/187 tattvayA madvadhAyaiva 13/695 11 / 242 13 / 775 1/219 3 / 464 18/73 15/29 18/273 8/522 13 / 920 16/32 12 / 392 11/301 18/25 17/327 1/306 11 / 102 6 / 744 13/306 18 / 210 tatprahAravyathA 6/7 tatprahAravyathA 13/885 tatprAtardupado tatprAtastAta [ pANDavacaritramahAkAvyam // 7 / 126 7/376 1/169 13/917 14 / 174 13 / 151 12 / 372 6 / 762 5 / 238 16/222 16/92 7/670 15/17 17/110 tatra jJAnasudhA 7/403 tatra tasya lavaGgailAla- 6 / 34 tAM bhRtaM 1/499 tatra tau cakra 2/273 17 / 261 2/ 346 5/491 7/ 113 5/89 7/242 1/30 1/54 13 / 1023 3/82 13 / 402 13/1048 tatprasIda tatprasIda tatprasIda kalatrA tatprekSya kaJcijjA tatyAja rAjalokasya tatra kAMzcidgale tatra kAcinni tatra kRtrima tatra kRtvottarAsaGga tatra kopabharAtta tatra tyaktaM tatra dRSTiviSaH tatra dhAtrIpatirvipraiH tatra nirmApitAM tatra pradakSiNIkRtya tatra praviSTa tatra prAsAda tatra premAnurUpANi tatra bhUluThanavya tatra vIkSita tatra vaicitravIryasya tatra zatrumRgAkSINAM tatra zrISeNa tatra sAbhyaGga tatra siMhAsanA tatra siMhAsane so'dhikRta 17/358 11/143 8/258 4/441 16/179 1/277 5/380 6/721
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [757 tatra sphaTika- 6/80 | tatsakarNaH samA- 1/73 | tathA'tinicitaM 13/432 tatra hastyanva- 1/15 tatsatImAninImenA- 6/988 | tathA'pi 16/120 tatra hi kSaNa- 13/955 tatsaparyAbhirazrAntaM 18/96 tathA'pi 7/371 tatrastha eva 14/330 tatsamAkarNanAnna 2/34 tathA'pi pathi 6/293 tatrAzaucamAdhAya 5/74 tatsamAkarNya 3/219 tathA'pyetastaya 7/664 tatrAtha 7/660 tatsamprati 8/547 tathA'pyenaM 6/766 tatrAtha pANDuputrANAM 9/1 tatsampratyasya 10/354 tathA'bhyarcya 17/146 tatrAdRtena guruNA 3/349 tatsampratyeva 18/172 tathA'sya sarvathA 6/137 tatrAdhvacaGkramaklAntA 6/659 | tatsarverapi yuSmA- 4/464 tatheti 7/415 tatrAntare ca 6/582 tatsvagotrocitA- 1/346 tatheti nirvikAreNa 16/47 tatrApa iti 6/119 tatsvAdamuditA 6/824 tatheti prati- 18/84 tatrApatrAsamA- 5/170 tathA kalAbhiste 2/51 tathetyaGgIkRte 3/263 tatrApi 7/80 tathA kimapi 5/64 tathetyuktvA 17/220 tatrApi prathama 3/194 tathA kuruta 6/415 tathetyeSAM pratizrutya 14/231 tatrApRcchat 17/187 tathA kRtvA vacaH 8/557 tathaiva kurvatI 4/373 tatrAbhirAmAnA- 2/472 tathA kezyAdika- 12/51 tathaiva tasthurdoH 4/266 tatrAbhyetya 13/1035 tathA duryodhanastasya 6/891 tathaiva patite 13/945 tatrAmbhodAgamaM 6/570 tathA nityaM 17/4 tathaiva prathayatatrAlokya 7/549 tathA pRthvIbhujA 7/142 tathaivAvasthitaM 3/186 tatrAlokya dhruvaM 6/84 tathA vijJApito 10/28 tathaiveti kRte 17/108 tatrASTamatapaH 16/315 | tathA snehamaya- 13/574/ tathyagIrathadezyA''sya 5/511 tatrAsya piNDa 6/45 tathA hi kosaleSvasti 6/234 tadaneSu tadA 18/119 tatraikaM prema 1/26 tathApi kaurave 10/388 tadatyadbhutamAlokya 8/335 tatraikacchatra5/315 tathApi nAtyaricyanta 10/386 tadatraiva 7/96 tatraikAnte 17/264| tathApi pRthucittena 14/320 tadadya kRtamasmAbhiH 13/799 tatraite vayamAyAtA 14/9 tathApi vatsa 13/257 tadadya khalu 18/193 tatraiva paramaM 6/499 tathApi vadanAmbho- 11/42 tadadyApi tapaH 13/266 tatraiva yAdava- 17/212 tathApi sArathIbhUya 12/383 tadadyApi hi 12/90 tatrotkamAnaso 16/72 tathApyasminna- 18/28 tadanantaramAkAze 3/108 tatrottambhya jayastambhA- 6/36 | tathApyAjanmato- 13/126 tadanIke hi 10/309 tatrottIryagaje- 18/116 tathAbhUtaM . 13/921 tadanugrahamAdhAya 12/357 tatrotphalAprabhA- 5/86 tathAbhUtaM ca lokebhyaH10/167 tadantarmanasaM 12/373 tatropetya tato 11/232 tathAbhUtaH sa 4/298 | tadantikamagatvaiva 9/33 tatropetyaH 11/379 tathArhatpratimAeMdi- 12/258 tadante me 6/615 tatsaMpAtabhavaiH 6/594 tathA'jani 1/378 tadanyairvividhai- 4/332
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 758 ] tadabhyAgamasambhRtai- 16 / 205 tadayaM sarvatIrtheSu 18 / 266 tadare ! satvaraM tadarpaya rathaM tapIyasi 5/177 6/793 3/235 7/544 13/935 10 / 234 16 / 159 16 / 62 13/686 7/318 6/767 14 / 196 5/36 16/46 tadasmi tava tadasminyuSmadAdezA- 8/197 tadasmai vratadAnena 6/706 tadavazyamuda tadavasthe'pya tadazvIyakhurotkhA tadasAmAnyatadasau nijazauryeNa tadasti tava tadastu phAlgunaH tadastu svasti te tadastraistADayA tadasmatkRtyame tadAprabhRti tadA pramoda tadA bhImAdraNe tadA bhaimIkrama tA tadA raviralaGkartumiva tadA raivatakodyAna tadasya yazasaH tadA vikartanaH tadasya vapuSA tadasya strapanAmbhobhiH tadasyA divya 12 / 346 3/94 tadA vinayanamro8 / 285 1/237 . tadA vaikaTikasyeva tadA vairiparAbhUti tadasyA vipadaH 9/208 tadA vratamurIkRtya tadasyAdhikyamasmatto 14 / 30 tadA zakaTa 7/487 7/271 17/301 6 / 739 4/413 17 / 279 1/293 17 / 163 6 / 742 tadahaM tadahaM dahana tadaho dahanenaiva tadA kazciddivo tadA kuntI ca tadA kRpAluH tadA kSubdhArNa tadA ca tatra tadA cAbhyarNa tadA tayoH samagreSu tadA tasyAH kRtA tadA tenAvadAnena tadA teSAmanIkeSu tadA teSAmupAgaccha tadA Su tadA tva jAtAM tadA jhagiti tadA tannagaraM tadA dhAtrI yayau tadA nAdhirna tadA niyuddha tadA pattIyitaM tadA satyApayAmAsa tadA saralateco tadA sarasi tadA savidhamabhyetya tadA sahAyaka tadA subhUmibhAgAkhye tadA hi vAhinI tadAkarNya tadAkarNya 6/810 | tadAkarNya 1 / 59 tadAkarNya bhRzaM 1/252 | tadAkarSabhavatkUra1 / 547 tadAgaH pavamAnena tadAgrahamiti 13 / 337 8/312 | tadAtmajAnurodhena 9 / 303 tadAtmanIna tadAtvamaGgamudvartya 8/530 1 / 227 1 / 513 1 / 359 5/335 8/179 6 / 360 14/82 4 / 120 16 / 321 7/26 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 3/196 | tadAnandapade 8/18 18 / 176 3/307 3 / 265 11 / 182 6/443 6/551 tadAdiza tadAdiza yathainaM tadAdhehi prasAdaM 6 / 128 13 / 798 4/333 14 / 26 12 / 31 14 / 149 tadAnIM tadAnIM cAbhya tadAnIM cArjuneH tadAnIM tatra tadAnIM tadviyogA tadAnIM tADayA tadAnIM tvAmava tadAnIM dikkutadAnIM draSTukAmAnAM tadAnIM dhanvinAM 12/317 6 / 901 tadAnImaMzumantaM 8/468 tadAnImAgato tadAnImAsadankAntiM tadAnIM bhImasenasya tadAnIM yuSmadIyaistaiH tadAnIM vikasanneva 8/392 tadAnIM viditAtyanta- 12 / 457 tadAnIM vinatA 12 / 428 13 / 412 1/176 4/286 8/486 7/347 1/347 11/279 14/59 1 / 448 16/11 13 / 700 12/14 6/688 13/208 6/445 5/160 13/232 13/801 7/275 6/203 6/598 17/217 13/374 1/298 8/498 9/373 5/313 2/ 243 8/241 13 / 114 3/171 8/89 tadAnImetya tadAnupadike tadAyuSmaMstava tadArabdhakulocchedaH tadArohatvimaM 14/41 tadArya ! sarvakAryeSu 2/314 | tadAryaputra !
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] 10/190 | tadaivaitadgirA tadopetaM puradvAri 6 / 985 15/84 tad viSNo 15 / 71 6/197 6/469 tadAvedaya govinda tadA zleSasukhA tadAzvatthAmAmaiva tadAsannadinA''hUtaM tadAhUto'pi tadAhrAya tadA'nyedyurbalAdvAhau tadA'yaM tadA''tmIyabalaiH tadA''sIdudya tadito'pehi tadityajayyado tadityAlocaya tadimaM zakunermantraM dimaM zuddha tadIyagadayornAdaitadIyadayitaireva tadIyadhvanimAkarNya tadIyasadane tadIyasamarAra tadIyAM zriyamAdAya taduktizravaNAdya taduttiSTha drutaM tadudya 6 / 180 tadidAnIM 7 / 516 | tadidAna tadidAnImupA - 1/238 tadudvIkSya kSaNAntadupakramyate tadupazrutya tadupazrutya naH tadupAdAya dIrghA 13/148 | tadekaH kIcakA 5/458 13 / 498 6 / 781 11 / 313 tadurmisauhRdAyAtAH tadUSmakalitoSmA - tadIyamadasaMsaktai6 / 309 tadIyavadhanirbhinna- 13/672 tadetattava kaunteya tadetattAta ! niHzeSaM 7/310 tadetatsarva 10 / 114 | tadetasmin13 / 101 | tadetasya puro tadetasyAM 12 / 375 6 / 159 2 / 206 | tadetAmeva 1/95 | tadetAvAn tadete yatra tadeteSAM vadhe 13 / 914 | 10/172 | 5/19 [ 759 6 / 618 6/819 17 / 124 12 / 104 7/522 10 / 129 11 / 377 9/99 7/693 9/281 13/33 14/14 18 / 229 13 / 956 6 / 875 14/51 7 / 543 6 / 697 10 / 310 7 / 448 6/867 tadvandino 12 / 376 tadevaM kUbarasyeva tadevaM pANDaveyeSu tadevaM vAcaya 2/118 5/55 3/236 10/232 | tadbalAkrAntabhUbhAro - 12 / 315 tadbalAdanumanyatadeSAM sAMyugInAnAM 11 / 317 tadbrahmavratamadbhutaM tadeSo'hamidAnIM tadbhavatyeva naH 1 / 143 tadbhavAnapi 13/876 | tadbhavAnsubhaTottaMsa 11/339 13 / 141 tadbhAgyamapi 13/313 tadbhojaduhiturduHkhaM 18/19 tadehi saha putreNa tadaikAkSauhiNItadaidaMkAlikaM 5/210 3/106 tadyAmyetAM 17/311 | tadyAvaddeva 2/198 tadyAhi brUhi 13 / 423 tadekavasanatvaM vA tadekAtmani 8 / 116 | tadenaM sve 9 / 371 tadenamena 17 / 95 3 / 432 6 / 26 1 / 45 18/41 6 / 299 5/292 8/5 7 /646 | 6 / 714 5 / 365 12 / 224 12 / 281 tadenaM tadenaM kathamapyasmAn tadaiva kauravIyA tadaiva divi tadaiva devApasada tadaiva daivayogena tadaiva drutamA tadaiva nRpatiH tadaiva murajidvAcA tadaiva sUtrayAmAsa tadaivAtha jano tadaivAvirabhUtta tadgaccha tadgaccha tadgaccha gaccha 81 tadgaccha tvaM 13 / 927 tadgacchatvarjuno 6/648 10/173 13 / 1020 16 / 220 15/68 7/459 3/68 13/505 13 / 284 2 / 280 6 / 297 tadgatvA tadgatvA nikhilA tadgRhANa kare taddarzanAdarINAM taddRSTe viTa taddRSTvA tuSTataddeva ! vasudeva taddevi ! tvatpra taddorvIryAnale tadyauSmAkAgama tadvatsAH ! tadvadhavyagramAtadvadhocchalita tadvane'bhUdyathA tadvapurbaddharomAJcaM 15/129 18 / 216 16 / 302 6 / 382 12 / 348 5/247 18 / 159 11 / 369 14 / 120 14/173 18/21 10/151
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ 760 ] tadvAstavyaH tadvicintya tadvidhAya dhruvaM tadvidhAyAnurodhaM dvidhRtya mayi 7/137 11/136 12/342 6 / 394 13 / 965 tadvidhvastaripuvrAtA- 11 / 376 tadvimucya tadvilokya tadvivekamanusmRtya 11 / 128 tadvezmanyupadAratna to yAvanna taddhvaneradhvanitadvraja dhvajinInAtha tadvrajA''yAta tanayasya madIyasya tanayAmana tanayenApi kiM tanutrANaM tanutrANaM tanUjaM sAntvayi tanUjaistaistataH tanUruhaparIvAra 13/1021 | tannaivAbhUdabhAgyai18 / 165 tantryagrodhAdhvanA tannirAzaM tannirgatena tannirgatyAmbhaso 6 / 196 12 / 89 tannizamya 13/1000 tannizamya prasannAsyaH 3/317 tannizamya vacaH tannizumbhanasambhUtatanniSIda sukhaM tannIrasya tanyAyavikalasyApi | tanmadhye sAnujaM tanoti kRtinAM tanoti nityamadyApi tantripAlo tanna kiMcana tanna bAndha tannAdena tannAvaiti sa kiM 5 / 468 tannikSipya kSamAbhAraM tannijAbhyAM tanninAdamupazrutya 17 / 174 6 / 247 tannipAtAbhi 18 / 208 | 7/460 17/60 13 / 888 tanmanaH kSobhivikSi tanmanAgapi mA 1/233 3 / 142 9/27 6/226 7/578 tanmAnavAnavekSyai 4/152 tanmAmakInamAraNya 18/198 | tanmAmapyanujAnIhi 6 / 242 tanmArgAnugama 10 / 421 11 / 354 | tanmurAre ! 11 / 134 tanmuhUrtaM 13/37 tanmUlotthaira 12/76 1/89 11 / 306 8/527 | tanmanovRttimAlo- 18 / 196 17 /118 2 / 184 4 / 354 tanmayA tanayaH tanmarAlacamUkAla: tanmahAtmAyamAtanmahIpatimAtrasya tanmA bhaiSTamadIpaSTa tanmAtaste tanmuJca zuca tanme tIrthAdrikAntA tanme prANezvaraH tame bhartRvadhaM tanme mAtalinA 5 / 174 14/178 tanme'dhunA jinatanmocayasi tanvatI dehazaucAdya tanvannakAlaka 13 / 253 tapasyAzu (su) 13/877 | tapodharmaikaniSThAyAH po'tha kurva tapyante sma tamaH sarvakaSo tamathAriSTamathano 18/215 6 / 531 11 / 349 9 / 104 10 / 368 [ pANDavacaritramahAkAvyam // tanvAnasya bhRzaM tapaH sutazamAmbhodA| tapaH sutAbhiSekAya tapaH sUnorapi jJAna 16 / 150 18 / 199 12/37 11 / 220 11 / 357 tamadyAhvayamAnatamanu prasthitA tamanaidaMyugInAGgA tamanvagAdvisRSTA'pi 5/295 18/168 5/115 18/67 12 / 347 4/59 10/154 1/91 7/270 10 / 303 8/218 4/322 16/207 7/66 18 / 114 13 / 1032 13/219 13 / 470 9/88 16 / 51 tamahaM mocayiSyAmi 13 / 749 tamAkasmikamutpAtaM 16 / 210 13/607 |tamAnandAzrubhiH 10/407 5/32 tamAlokya kRtAlokaM 3 / 469 5/296 tamAlokya babhau 13 / 428 7/601 tamAsayitvA 13/620 tamAsAdyAbhavaddhaimI 1/145 6 / 686 tamapyabhidadhe tamapyetaiH tamabhyagacchadutsatamabhyadhatta sairaMdhI tamabhyadhAcca bho tamabhyadhAnmadA tamabhyudasthuH tamaSTabhavabhartAraM tamastomanirastAzau tamasyagaNitA 13 / 453 11/68 5/490 6/968 9/342 2/38 4/375 tamudantamatha jJAtvA tamudvIkSya tayo 18 / 130 13/305 14/132 13/645 4/323 6/540 9/75 3/89 4/382 6/683 tamupazrutya sambhrA13/858 | tamUce vikramAdhAraH 10 / 295
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5/97 pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [761 tamUce'tha pRthAsUnuraho 5/388 | taraNe: kiraNazreNiM 8/313 | tasmiMstA nistara- 1/288 tamekamapi 13/365 | tarItumatiniSNAta- 8/440 tasmizilpAdbhute 4/176 tamevaM kRpaNA- 13/750 taruNaH kva nu 2/393 | tasmizokanipIte- 13/805 tamobhistirayanvizvaM 6/735 tarjayanta 12/497 tasmizauNDI- 7/481 tayA kubjatayA- 6/440 tallakSmImakhilAM 6/164 tasmin yudhiSThara- 4/92 tayA ca 6/494 tava kramarajorA- 17/45 tasminnapi 10/411 tayA cAviratasyAsya 17/86 tava pratyupakArai- 6/150 | tasminnabhraMlihajvAle 8/59 tayA copadayA 6/701 tava prasAdana tasminnamari 5/88 tayA niSkAraNa 2/9 tava zauryaparIkSArthaM 8/253 | tasminnasiddha- 5/111 tayetyuktastathA 17/143 tava zrIvezmani 6/178 tasminnastoka- 5/243 tayetyunte 7/351 tava saudhaM vini- 6/179 tasminnIradhara- 13/325 tayoH karNa 3/224 tavAdezaM vahanmUni 8/172 tasminnUrdhvamadhi- 4/200 tayoH krIDAjuSoH 1/541 tavAnujasya 7/315 tasminneva pure 4/448 tayoH pazyata 8/495 tavAnena caritreNa 1/225 tasminparamayA 5/398 tayoH zoke 8/487 tavApahartA pApIyAnsa 9/310 tasminpavitu- 5/199 tayoH saMrabdhayorevaM 4/459 tavApi hRdagayAnmA 8/461 tasminbahUni 3/400 tayoH samarasaMrambha- 3/431 tavAsau 7/99 tasminbhAnti sma 4/108 tayoratha mithaH 13/495 | tavAsminnapi 5/151 tasminmanAgasampUrNa- 5/135 tayorabhISTamAdhAtuM 8/493 | tavA''jJAstragviNo 14/252 | tasminmuktAvacUleSu 4/107 tayorAdyo jagatye- 12/48 | tavedamIhak- 16/129 | 9/304 tayorAnamratAbhAjoH 5/449 / tavaitasyotta- 7/580 | tasminyatra sthitaH 2/459 tayoritthamati- 13/915 | tavaitasyopakArasya 8/342 tasminrAjye 6/320 tayoruvAca 7/651 / tavaiveyamazeSA'pi 17/222 | tasminneva nizAzeSe 6/811 tayoretAM giraM 9/136 / tavopacaryAzUnyaM 1/149 | tasminvilAsa- 4/79 tayorduSkarmabhirnaSTaM 8/497 | tavopazlokanAvAkyaM 8/343 | tasminvismApitA- 13/673 tayorvayorapi 3/182 | tasthuSaH 10/394 | tasminvIrAn 13/491 tayornavanavo- 2/398 | tasmAdasau mahAtejAH 4/228 | tasminsannihite- 8/412 tayoniHsImasattva- 5/165 tasmAdutpadya 4/350 tasminsarasi 13/875 tayonihatayo- 13/978 | tasmAdenaM 17/365 tasminsainyaughasaMmardai 12/446 tayorbANavaNodgIrNo 13/658 tasmAnniHzeSa 1/180 tasminsvayaMvarA- 4/99 tayorbhAgyamaho 3/41 tasmAnmA sma 7/276 tasminsvAduphala- 8/188 tayovidhAya gAndharvaM 1/534 tasmiMzca tasya 10/225 tasminharinmaNi- 4/101 tayorvyasanasAkSiNyA 8/496 tasmiMzca vahni- 18/253 | tasmai ca sapadi 17/28 taraGgapavanodbhUta- 6/886 tasmiMzca samaye 13/413 | tasya gopAyane 13/312 taraGgahasta 4/74 tasmiMzcaturdizaM 17/12 | tasya janmotsave 2/246
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762] tasya tenAtitasya drauNiH tasya dharmaruciH tasya dhIra tasya niHsIma tasya nepAla tasya pazcAdajA tasya pApIyaso tasya pInonnatAM tasya prasthAsyatasya bANAvalI tasya mUrddhani tasya me tasya puNyAtmanaH 18 / 144 tasya prakAmamasvasthaM 10 / 105 tasya ratnavatI tasya vainayikaM tasya zauriH tasya stambe tasya svAmI tasyAH kimiha tasyAH piSTAta tasyAH prabhurdada tasyAH zaGke tasyAH zithila tasyA: sanIDa tasyAH sma bhAsate tasyAH svarNAbhama tasyA garbhA tasyA niSedha tasyA bimboSTho 7/677 13/367 4 / 334 11 / 100 6/239 | tasyAtatAyino 6/51 tasyAdalayadi 13 / 100 1 / 458 2/39 tasyAdhyAsita tasyAM snAtvA gRhItvA 8 / 202 tasyAM svapne'kSitasyAkarNya 3/5 4/392 16 / 345 4 / 158 5/240 tasyAkSAmabhujasthAna 2/8 4 / 159 4 / 155 tasyAnupadamuttetasyAnekatanUja 12 / 305 14 / 126 5/507 13 / 550 1/231 | tasyAmAlAnitaistasya 7/86 tasyAmAsIdya 2/6 8 / 16 4/156 17 / 201 6/429 tasyAnyastu tasyApi tasyApyatyAhitaM na tasyAbhinandite 1 / 414 1 / 480 1/486 | tasyAvadhIryasairaMdhrI 4/188 tasyAzcakAse tasyAzca tasyAbhUtAM sUtau tasyAbhUttanayo tasyAmudvIkSya tasyAmeva 7 /158 9/46 9 / 974 tasyAzcevyastadA tasyAsede balaiH tasyAstyavarajo tasyAsthAnasthita tasyAsthAne dRDhaM tasyAhaM 6/692 tasyAhaM piGgalo tasyetyuktimupazrutya 11 / 222 17/200 13/361 tasyA mRtAnyatasyA vAco tasyai pradadire tasyaikadhanvino tasyoruM gadayA tUrNaM tasyopakarNikAH 6/999 tasyAM lAvaNya _4/449 tasyAM sukhaprasuptAyAM 4/360 tAH prApya nRpatiH 13 / 489 1/328 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 7/467 4/381 6/929 3 / 441 6 / 369 12 / 368 6 / 732 3 / 437 13/212 12 / 430 4/178 6 / 730 2/200 10 / 307 11/58 4/177 10 / 149 tAmA tA vIkSyApUrNa tAM karNabhAratI tAM kRpasya kRpANAtAM kvacinmArgakhedena tAM giraM 13/366 14 / 304 16/ 122 12/47 10/195 12 / 377 8/413 4/442 8/259 6/236 6/33 6 / 235 6/315 10/132 10 / 116 12/5 4 / 162 6/262 4 / 168 6 / 643 6 / 662 6/687 6/887 15/116 12 / 46 16 / 140 17/111 tAta ! mAtaratAta ! yatsatyamastyeva 6 / 982 tAta ! spaSTa13 / 118 6 / 612 | tAtameveyamadhyAstAM 12 / 367 8/529 1/178 1/161 8/346 11 / 216 2/227 10 / 321 10 / 128 tAM cAlambya tAM tathA viduraH tAM dazAM tAM dizaM tAM dRzAmutsava tAM dhRtvA'tha tAM nandaputra tAM nizamya tAM nizamya giraM tAM pazyanto'ti tAM prekSya padamapyekaM tAM bhavAnIbhramAnne tAM vAcamurarIcakru tAM vilokya tAM vIkSya tAM vIkSya tAta ! dasyurvipadyeta tAta ! tvayA tAtastAvanna tAtAjJAM prApya tAtena pANDu tAtau ! dharmamapi tADitAH paJca tAdRzA bAhavotAdRzAstava cetsanti 4/175 4/468
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] 6/960 | tAvubhAvibhava2/ 329 tAsAM tAtena 9/326 tAsAM nemi3/65 tAsAM yugapadA 6/395 tAsAM sattvaika 6/970 1 / 232 | tiryakpravRtta6/906 |tiryaGnarAma12/154 | tilakAnapure 13 / 429 tAdRze vanavAse tAnatho tAnavasthApya tAnAlokyAtmanaH tAni tAnyavadAtAnIdAnIM tAnutthApya kare tAnpraNamya tataH tAnbadhdhvA bAhupAzena tAnmurArAtilA tAnyanIkAni tAnvikSipya tApocchittikRte tAbhiradhyApitaH tAbhirambhodadhArA tAbhistAbhiH tAbhistAbhiH tAmadya yAminIzeSe 7 / 148 7/31 | tAmityuktavatIM tAmityuktvA kare tAmimAM svAminI 14 / 96 tAmaraNye parityajya tAmarjunagaraM zrutvA tAmavajJAya tAmavasthAmi tAmavAdIdajAtAriH 4/112 tAmupAdAya 16 / 202 | tAmUce ca 7/124 | tAmekavasanAma 18 / 153 tAmetAmatanupremA 18 / 122 tAmbUlaM vAsaro 3 / 166 tAmbUlInAM 13 / 728 | tAmrAkSipuSpatArakairiva naH 6 / 60 13/363 | tAruNye taraNe: 12 / 246 | tAlunyekapade viddhe 2/233 tAvatte svayamutsRjya 6/583 12 / 459 13/1107 5 / 231 tAmanambhasamA 6/647 tAmanekamahAvIra- 13 / 1057 tAvatpuraH tAvatsiddhArtha tAvatha tvaritaM tAvathAsAdita tAvadAgatya tAvadAptagiro tAvadvyomnA 18/66 tAvadvraNitani:13 / 503 3 / 486 | tAvanyonyamatho tAvanmuhurmuhumauli tAmAkarNya tAmAkarNya giraM tAmAkarNya giraM 5/33 tAmAdAya yazodAyAH 2 / 199 mAyAntIsutAM 6 / 750 6 / 658 mAyAdbhu tAmAlokya tathAbhUtAM tAmAlokya munetAmityamRtasadhrIcI 6 / 972 2 / 251 6 / 309 | tAvubhAvapyazobhetAM 5/113 turaGgamakhurakSuNNaH 6/877 | turaGgamakhuroddhUta4 / 379 |turaGgAGgamayI 6/713 | tAvadutsaGgamekasya 3/335 | tAvadudvepathurbhItyA 13 / 1014 turaGgAntaramAruhya 6/542 | tAvadaikSiSTa 13/377 | tulAmiva 6/374 | tAvadvAvadbhirabhyetya 10 / 314 13 / 773 tuSTA ca tapasA 4/433 tuSTo duryodhanastasmai 10/241 tuhinadyutisantAna tUNAdAttaM na 5 / 94 13 / 406 tUrNamAkarNya 23 / 113 | tUrNamevAtha 9 / 266 13 / 476 13/680 10 / 373 18 / 202 13 / 715 tAvapyAkAzabhAratyA tAvAlokya tAvuccApakriyA [ 763 2/ 258 1/271 16/85 13/1058 5/127 5/506 6/456 18 / 209 6/104 tilakAndvAdazAGgeSu 10/26 tIraprarohasAnanda 5/72 tIre tataH samuttIrya 8/505 tIrthaMkara : 16 / 318 tIrthakRtkapileneti 17/166 tIrthatoyAbhiSeko 5/425 tIrthAya nama 17/25 tIvrapAtai 13/830 tAvubhAvanurUpA tAvubhAvapi tAvubhAvapi tAstasya bhramarazyA 14 / 21 5 / 73 8/270 6 / 951 6/539 18 / 174 9 / 261 17 / 233 | tuGgAttaTIviTaGkAtte tUryatrayarahasyAnAmahaM tUryapraNAdamedasvi 3/159 4 / 61 10 / 325 13 / 92 9/245 12 / 482 15 / 64 9/197 12/151 13/660 13/1015 13 / 552 10/58 5/481 tRNAya sarvamapyetatkiM 6/183 7/239 tRSNAtizuSka te ca devatayA 2/216 te ca vidyAdharAdhIzAH 8/380
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764] te jhaTityatruTaM te tataH sahaso - te tatrApAnamAbadhya te tatrAbhyetya te tadaiva te tadotsAditotaistairvidhibhi yo'pi 15/2 14 / 226 | tena duHkhAsikA17/5 tena durmedhasA tyA 13 / 969 | tena navyAva te dharmArthAvirodhena 17/84 tena naiSyata lAdezamAsAdya 6/848 te niHsaMdehamAtmIye 13 / 772 te paJceSujigISAyAM 17/237 te palAyya te pArthAgresa te praNamya te priyANAM tadA 6 / 682 | tena chadmapramItena 18 / 103 | tena jvAlAjaTAlena tena tadvacasA 17 / 263 17 / 194 tena tenogra tena tenopacAreNa tejasIvAntare tejasvitatilakaH tejasvinastiraskRtya tejodhAma yadurnAma tena kecana tena gADhaprahAreNa tena candrAtapeneva 14 / 67 9 / 105 tena nyakkAratApena tena prAvRtya taM tena bandhubalaughAste tena manye'ha tena vikramiNA tena vIrakirITena tena zaGkhaninAdena tena sAkaM 14 / 48 1 / 588 10 / 2 18 / 104 | tenAkRSTamanAH 13 / 357 tenAkhyAte'tha 18 / 105 tenAgragAminA 7/234 | tenAGkuritakopo'pi 8/25 | tenAtha tairasaMtuSTaiH tenAtha dhvaninA 4 / 64 tenAtha zikharo te mAtaraM puraskRtya muhUrte zubhe te yamA iva te ruddhAnyavaroddhavyaiH te lalATaMtape te vanyenApi te vAhinyau tadAsamuccitate samucchaladutsAhala- 12/ 110 |tenAnavAptapUrveNa 14/80 13 / 997 | tenApi prahitaM thakiGkAryatejaH sAkSAdiva 2 / 75 tejasAmekadhAmAyamayaM 3/389 13 / 564 1/250 11 / 149 1 / 412 13/327 5 / 351 7 / 502 tenApyUce balaH tenAviSTAstaste'mI tenAsyAH zAzvataM tenAhatAstathA tenA''nIyArpitA teneti dattamAsannaM tenetthaM spardhamAnena tenetyukte tenopadeza [ pANDavacaritramahAkAvyam // 7/672 tebhyaH sukhaM tebhyo'vatIrya 14 / 218 3/333 tebhyo'smadahite14/239 teSAM durvacasA tena teSAM nayanapAtrebhyo 9 / 203 13 / 919 teSAM netrataDAgeSu 6 / 954 teSAM pradIpanodyotaH 2 / 354 1 / 260 teSAM bhAvAraghaTTo teSAM bhImo'bhava teSAM zastre ca teSAM samprati teSAM sarvaprakAreNa 9/251 3/38 6/58 6 / 393 teSAmadbhutalakSANi 1 / 108 | teSAmanIkSamANasya 13 / 575 14 /79 18 / 120 8/11 1/380 7 / 363 10/95 8/135 4/180 14 /72 4/151 14 / 297 | teSAmAbANasaMdhAnA 3/358 8/406 teSAmAsankramAttisraH 4 / 327 13/225 1 / 429 teSAmanupadaM teSAmapi vizeSeNa 11/50 12 / 431 13 / 121 teSu teSu samIkeSu 9/232 7/341 10/169 7/199 12/107 teSAmutphullanetrANi 18/188 | teSAmupari 6/122 | teSAmekaikazo 12 / 35 teSu kAmyatamaM 7 / 21 | 10 / 347 | teSu teSva teSvapyarAtiteSvasAdhyatamaH 3/80 2 / 143 18 /68 teSvevaM klizya17 /69 | tejastramazrudhArAbhiH 15 / 19 3/232 7/445 17/99 14/47 6 / 306 13/326 17 / 156 16 / 153 | te'thAbhyadhuH 3 / 174 | te'ntarmalamapAka6/434 | te'pi karmANi 7 / 497 10 / 184 7/386 te'pi tadgandha 10 / 92 4/337 tha te'tha priyAviyogArtA: te'tha sAhAyyamA 7/475 16/107 13 / 263 7/582 6/149 17/68
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyaktvA pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [765 te'pi tvAmadbhutazrIkaM 8/112 | tyaktalabdhastu 11/338 | tvatpade hanta 13/668 te'pi vo bAndhavA 9/72 | tyakte kuntI sute 1/554 | tvatprasAdAmRtaiH 10/431 te'pyabhASanta 3/332 tvatprANatrANa- 7/464 te'pyabhyAse 18/123 | tyajanti kRtinaH 12/65 tvadIyavirahe 11/43 te'pyUcuH 12/39 tyajannanAyudhaM 13/94 tvadIyenaiva veSeNa 10/145 te'pyUcuramunA 6/679 tyajAmi tvadvaco'ti- 1/48 te'pyUcuryatra 6/654 tyajyate sma 13/480 tvadvAntabhuvaH 12/371 10/179 [tra] tvadviyogAsahI 5/45 taiH saGgrAmakRto- 9/240 trapAbandhigrahAtkAma- 6/291 | tvannAmamantramazrAntaM 17/41 tairathojjAgarUkA- 13/984 trapAsImAntamullaGghya 8/397 tvanmUrtiryadi 17/43 tairazcaM mAnuSaM 15/90 trayANAmapi 13/973 9/314 tairityAvedite- 12/38 trayodazyAH 11/37 | tvameva vairidorda- 3/423 tairjIvayazaso- 12/34 | trANAya zatrubhiryasya 4/262 | | tvayA kakSIkRtaH 11/350 tairvijJapto'pi 8/533 tri:srotaHsrotasi 3/466 | tvayA duryodhano 11/323 taizca dAseravatkarma 6/931 | trijagatkautukA- 13/911 / tvayA pANau kRtA 11/309 taizca vitrAsitA- 18/175 | trijagatyekavIro 3/388 | tvayA putra 7/484 taistaiH ziSyaguNaiH 3/322 | trilokI 7/398 | tvayA rAjannidaM 13/507 taistaiH sugandhibhi- 1091 trilokItilakI- 1/235 | tvayA hi mama 3/177 taistaiH svAdura- 16/74 / trizca pradakSiNIkRtya 17/36 | tvayi devendra 8/101 taistairanyo'nya- 12/495 triSu siMhAsaneSva- 16/319 tvayi nAthe'pya 2/181 taistaiAlAvRtti- 13/539 tru(tra)TatkAraka- 7/539 tvayi zauNDIrya- 12/344 taistairhastipako- 12/236 truTatsubhaTa- 13/822 tvayedAnI 14/322 taistaistadbhakti- 5/193 traigartAnsvabhujAvarte 13/376 tvayyevaudArya- 11/325 toraNAni janaiH 5/484 trailokyatrANa- 7/204 tvaritakramamAyAto 12/267 tau tu gopAlako 12/275 3/66 tvaryatAM tvaryatAM 7/322 tau dUtavacanA- 10/447 tvaM tu kaunteya- 13/120 tvAM vadhyaveSa- 7/554 tau prajAbhiradRzyetAM 3/433 tvaM tu svajanadAyA- 11/312 tvAM vijJAya 14/27 tau bAhuvIryA- 5/169 tvaM punarme 6/142 tvAM vidhAyendhanaM 7/293 tau maruddhirnizA- 13/1002 tvaM purA'pyu- 16/14 tvAM vidhUya 13/644 tau mithaH pariraibhAte 5/400 tvaM me manorathA- 3/20 tvAM vinA 13/1010 tau vitatya bhujau 4/66 tvaM yazode ! 2/213 tvAM vIkSya 11/246 tau vismayena 3/371 | tvaM vivekasya 11/116 tvAM samutsRjya 1/188 tau samAzvAsa 16/239 tvatkSuraprA dviSAM 8/358 tvAdRkSo 7/491 tauryiko'yamiti 2/141 tvatto ye janma 1/206 tvAdRzA api 6/333 tyaktakubjatva- 6/837 tvatpadAmbhoruhadvandva- 17/42 | tvAdRzAM mRtaka- 9/327
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766] [pANDavacaritramahAkAvyam // tvAdRzAnapi 13/812 | dadhiparNoparodhena 6/823 | dazAharugrasenAdyai- 16/346 tvAmadya haratA 13/1102 | dadhiparNo'pi 6/836 | dasyunAzAdi- 6/605 tvAmahatvA 13/684 dadhire cAmarA 6/106 | dAdhikairatha sArpiSkaiH 5/41 [da] dadhau saptamahA- 2/178 | dAnaM zIlaM 15/48 daMSTrAkarAlamutphAla- 7/348 dadhmau tatrArjunaH 13/395 dAnamAtanyate 15/60 dakSaH zikSAmimAM 8/464 dadhyau ca kiM 10/98 | dAnamaucityavijJAnaM 7/69 dakSiNAsyA dizaH 10/243 | | dadhyau ca baddha 4/340 dAnena kSamayA 15/37 dakSau zibirarakSAyai 13/947 | dadhyau nRpo'bhya- 1/171 | dApayAmAsa 12/326 dagdhakarpUradhUmotthana- 5/503 | | dadhvane madhura- 12/116 | dAmodara ! 14/316 dagdhau hanta 17/347 | dadhvAna dundubhirbAda 5/433 | dAyAdahRta 5/114 daNDo'yaM puNDarI- 1/49 dantakSodaiH 12/218 | dAyAdA api 13/28 dattaM dantAvala- 1/562 dantaghAtAniva tadA 8/248 | | dArako tava 12/13 dattajhampAndrumA- 6/460 dantAghAtakarAghAta- 11/382 | dArANAmanurUpANAM 1/267 dattasAdRzoreva 8/466 dantAndantAvale- 13/637 | dAridrasyaiva 1/14 dattahastAvalambastaM 4/69 dantArUDho'va- 13/484 | dArukasyeti 17/116 dattA tadbhaGga- 16/188 dantAvalaghaTA- 14/50 dAvapAvakavatsarve 12/312 dattA prabhAvatI 5/109 dantidantaprahAro- 13/586 dAvAnale 11/373 dattAzmagarbhakAkUta- 10/471 dantinAmanilodbhUtA 13/62 dikkukSibharibhiH 6/57 datte lakSyamasau 4/243 dantino danta | dikkuJjakroDa- 10/463 datte sma hAstikA- 10/478 danteSu khaDga- 13/445 | dikkUlaMkaSa- 13/46 datte'pi 13/482 | dampatyoranayordevi 6/710 | digantasampadaH 6/132 datte'vazyaM na 1/173 dambholineva 14/208 | digudbhatAruNodbhedA 4/136 dattonmAdapikInAde 12/255 | dayA prANiSu 7/393 | digjigISAkRtonmeSaM 6/9 dattvA nemikumAro- 16/294 dayAM mayi tadAdhAya 5/120 | dignikuJjeSu 6/22 dattvA patyuzca 12/32 dayAlava iva 13/341 digmaNDalI- 13/316 dattvA zauriH 1/417 dayitAdazanaupamya 1/590 | didIpe nitarAM 13/610 dadarza darzanon- 5/201 | daridrapAntha- 7/389 | didRkSayeva pArthasya 3/392 daduH sarvasvamapyete 8/378 | darpAdiSvAsamAdAtuM 4/263 | dideva sahadevo- 14/92 dustarUnsamAruhya 8/436 | darbhasUcivya- 6/534 | dinAnardhanacaturthAzca 2/471 dadau ca hari- 6/757 darzayadhvamupAdhyAyaM 3/245 | dinAnte hari- 12/256 dadau so'pi 16/147 darzayanbhagadatto'tha 13/335 | dine gurusamAdiSTe 3/351 dadhatyAta 7/439 dalitArAtinA 16/5 | dinendudinanAtha- 3/183 dadhatyAsIdakarNaiva 11/324 | dazamasya dazArhasya 17/254 | dinaiH katipayaireva 8183 dadhAra ratnakeyUre 4/3 dazApyetya 11/12 | dinaiH sArdhamavardhanta 16/87 dadhiparNamathAhUya 6/827 | dazArhA dazadi- 2/323 | divase tu sa 2/271
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [767 divA vA yadi 3/156 | duHkhaikAntamayaM __ 18/14 | duryodhano'pyabhASiSTa 6/899 divi karNasya 13/591 duHzAsanavadhA- 13/613 | duryodhano'bhya- 6/165 divi divyAbja- 8/431 | duHzAsano- 13/9 | duryodhano'bhya- 6/207 divyamUrtidharaH 8/506 | duHsahAH puSpa- 1/337 | durvAkyAdapakArAdvA / 15/94 divyayA rasavatyA'tha 9/159 | dukUlakomalaiH 8/27 | duvinIta ! 2/281 divyazastraugha- 14/58 | dukUlAni samaM 10/409 / duSTanigrahaniHzUka- 1/390 divye'nyasmisatto 10/203 | dukUle kalayAmAsa 4/38 | duSTasya yasya 7/600 divyaiH kauzeyavAso- 6/92 | dundubhidhvanibhi- 4/72 duSTAtmanAMzuke kRSTe 6/991 dizaH kAJcanakAntA- 4/321 | durAtmanki bhavatkarma 6/965 / duSprApaM darzanaM 8/361 diza: zarada 5/13 durgehinI va 11/271 | dustapaM te 17/270 dizAM nAthA iva 1/426 | durjanaH kAlakUTazca 8/228 | dUtatvAcca 11/81 dizo hi darzanA- 10/466 | durjanaikadhurINAya 6/944 | dUtavAkyamiti diSTAdRSTaM nimittena 2/125 | durdamaM damyamAnaM ___2/350 | dUto'pi vAgnikAraM 2/350 | 5/179 diSTyA te phalito 8/507 durdharSo'tyanta- 3/107 dUto'bhyetya 14/10 diSTyA svaM vardhase 5/254 durthIduryodhano 13/752 dUtyena gatavAnetA- 14/136 diSTyA tvaM vardhase 5/28 durnayadhvastadharmasya 11/175 | dUyate kiM ca 1/197 diSTyA dRSTimito 8/339 | dunimittaistamI 7/191 dUrato dadhipaNena 6/463 diSTyA me 7/623 durmarSaNaH sugAtrazca 3/119 | dUrato bhava re 5/331 diSTyA'dyA6/530 13/878 dUrantayA'nayA 1/500 dIkSAprapannamanye- 15/1 | duryodhana ityAdyasya 3/45 | dUramujjAgarau- 3/10 dInavaktrA bhuvi 10/118 duryodhanaM puna- 6/115 dUrAtpAJcAlasutayA 9/2 dInAnAM te 18/106 duryodhanakavIndreNa 7/47 dUrAtpraNamato 7/612 dInAnAtha7/203 duryodhananarendrasya 7/48 dUrAdadhigRha 7/548 dInAnAthakRte 6/674 duryodhanamathovAca 13/254 | dUrAdAlokya 18/151 dIpayetpratyuta 11/89 | duryodhanayazazcandra- 10/390 | dUrAdAlokya 9/321 dIptasaptArciSaH 13/559 | duryodhanava- ___7/24 | dUrAdurvIpatirbhIma 10/44 dIprasyApi 11/122 | duryodhanavadha- 14/1/ dUrApAstakirITeSu / 6/175 dIyate sma 13/1029 | duryodhanasya 3/149 / dUrIkRtajanairnAgA 12/220 dIrghabAhurmahAvakSA 3/129 duryodhanasya 7/13 | dUre'nyabhUbhujo 16/45 dIrghAdhvapathikI 7/22 duryodhanasya 7/510 dUre'hamarjunasyApi 12/288 dIvyantaM 13/864 | duryodhanasya 9/11 | dUronnatAmapi 6/123 duH sAdhavyAdha 1/84 duryodhanasya gadayA 9/287 | dUrvAdimaGgaleSi- 12/476 duHkhasphuTitahRnma- 6/932 | | duryodhanasvasA 13/1090 dRksudhAdIrdhi- 16/184 duHkhAdadhomukhImuccai 9/76 | duryodhane ca bhIme 3/372 | dRDhaM kavacitAste 8/307 duHkhAdabhyetya 6/363 | duryodhano raha: 3/189| dRDhaM caNDAtako 2/380
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768] [pANDavacaritramahAkAvyam // dRDhaM nigaDa 2/99 | deva ! prasAdito'si 8/173 | devituM ca na 6/163 dRDhAni dRDhamuSTi- 3/399 | deva ! mA meti 12/29 devI kuntI 16/174 dRDhe janmAntaradvIpa- 6/75 deva ! yannitarAmindraH 8/192 devI vizeSa- 2/241 dRptasaptacchadAmodA 5/15 deva ! zrIkAzi- 1/269 devIkroDasthitasyaiva 3/84 dRptarekonasaptatyA 14/170 deva ! saMsAra devIsakhazca 6/381 dRzaM sudarzane 16/31 deva sevakakalpadro 4/17 | devena pANDunA 8/77 dRzA pIyUSa- 1/243 devakAGgabhavA 2/333 | devo'pi 12/111 dRzA pIyUSa- 7/336 devakIvasudevA- 2/338 devo'pi bandhubhiH 2/128 dRzA pIyUSavarSiNyA 8/52 devatAyAstayA 13/570 devo'bhyadhAnnanu 18/82 dRzo drupadanandinyAM 6/974 devatArAdhanaistaistaiH 10/156 | dezataH sarvato 15/59 dRzau vyApAra- 2/157 devatA'dhiSThitaM 14/192 | dezatyAgaM tadA 6/874 dRSTapratikRti 1/498 devatve ye 15/95 dezanAnte 6/602 dRSTabhartRvadhA 14/181 devamuktapata 2/192 dezanAnte'khila- 18/156 dRSTamArya ! 16/61 devarIbhiH 13/1056 dezanol 17/23 dRSTe tasminnijA- 9/120 devavratazaravAtAH 13/78 dezAnA'nte 7/396 dRSTau kaSTena 7/253 devazarma 7/423 dehadakSiNabhAgasthaM 15/10 dRSTvA 7/614 devazarmA 7/488 dehamevedamAtmeti 13/238 dRSTvA kalA kaliGgeza 9/68 devazarmA'pi 7/603 daivatebhyaH 16/290 dRSTvA tathA- 16/49 devAtidInayA 9/10 daivasyaivAparAdho'yaM 13/1051 dRSTvA no'tra 13/874 devi ! karNAvataM- 9/334 dordaNDacaNDimA- 4/202 dRSTvA pArthaM 9/142 devi ! tatra 6/408 | dordaNDAnpANDaveyAnAM 11/207 dRSTvA savismayatA- 10/77 devi! tIrNAsi 5/287 dordo'pyasti 18/34 dRSTvA hiDamba- 7/321 devi ! taistairguNaiH 6/264 dobhRtaH sarvataH 13/111 dRSTvA'mUnmA 12/124 devi ! tvadvirahe 5/289 do to yasya 4/284 deva ! kurvankRtArthAni 9/12 devi ! tvayA 6/740 daurmanasyamathai- 1/39 deva ! tvAM 7/150 devi ! darpAdanutthA- 4/238 | dyutisAdRkSyadurlakSya- 5/518 deva ! dakSiNavAte- 6/11 devi ! diSTyA- 9/83 | | dyutIzadyutisa- 13/860 deva ! darpAtta- 14/37 | devi ! durnaya- 10/193 dyUtaM madyaM 6/498 deva ! divye 13/797 devi ! paJcabhirapyetaiH 4/269 | dyUtakrIDAmahaM 6/218 deva ! duHkhA- 5/209 devi ! pazya 6/311 dyUtadAvAnalA- 6/920 deva ! duryodhanastubhyaM 6/881 devi ! pazya pura: 6/269 dyUtAdyaizcedvije 6/918 deva ! dUto 12/269 devi ! budhyasva 5/268 dyUtAsaktamanI- 6/922 deva ! dorgavite 11/88 | devi ! vandhyeva 8/161 drakSyAmo 12/388 deva ! dvAravatI 12/271 | devi ! vidyAdharI . 5/317 dravannidrAsukhaM 13/972 deva ! nemiH 16/30 devi ! hitvA 5/319 dravyAdizuddhamAhAraM 9/372
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] drAvayantI manaH 10 / 148 | dvayorapi varUthidrutamiSvAsamAkRSya 13/696 dvArakAyA yadUnAM drutamuttiSThataM vatsau drupadasya girA 9 / 267 dvArato 4/78 drupado 'pyupadIca 4 /421 12 / 207 5 / 175 drumacchAyAsu drumamevArjunaM vidmaH drumaiH kusumitaiti dvAravatyAmathA dvAvapyAvAM 5/83 dvitIye'tha 9/161 dvipayUthAdhipeneva 13/392 dvipAnAmapanItA 13/6 droNaputrastu 13 / 555 13 / 311 droNapratidroNabANAnvilupyApi 13 / 496 droNAcAryakRpA 12 / 484 droNAcAryakRpA 3/355 | dviSAM gANDIvanirmuktaiH dvIpAntare'pi droNAcAryamathA 3 / 264 droNAcAryo'tha 3/342 | dvIpe'sti droNAcAryo 3 / 319 | dvIpe'sminghAtakI - 13 / 520 dveSTi bandhUndhana11 / 24 | dvaitIyIkaH 7 / 79 | dvaimAturIyasainyasya 13/342 | dvairAjyasya dviSa7/77 dvau dvau dvau 18 / 121 [ dha ] droNaM pradakSiNI droNaH dvAvapyurvIpateH dvijanmAnama dvivirevaM siSeve 'sau dviSaM proSitatRSNastu dviSaH kSiptAH dviSatkIrti dviSadyazastuSA droNe zalya droNena droNaputreNa droNa gururamI droNo'tha droNo'vAdI dropadyAttavratA 8/509 draupadI ca kare dhanaMjayasya draupadIpaNamAhAtmyA- 6/945 dhanAdhRSTiM puraskRtya draupadIprasabhA- 13/605 dhanuH kAradraupadIvadanAmbhoja- 4 / 126 | dhanurdharaikadhaureye draupadIharaNe 15 / 63 | dhanurvedaH kimadhyakSaH 8/37 dhanyaMmanyaM gRhaM draupadyA ca kalatreNa draupadyA prArthito 8/524 drauhiNIlahari 12/206 dvaye'pi 12/502 dvayorapi tayorasti 8/405 dhanyaH sa rAjA dhanyA kutva dhanyAstA dhanyAste 4/62 17 / 274 7 / 193 16 / 313 11/197 4/451 7/477 16 / 310 13/397 13 / 157 4 / 351 9/259 18/100 13/328 | dharmakalpadruma7 / 255 10 / 361 4 / 131 17 / 94 17 / 158 11/125 12/49 13/897 4/254 dhanyAste puNya dhanyeSvapi hi dhanyairjJAnapradIpena 15/53 dhammillo mallidA 4/160 dharaNaH pUraNa 1 / 428 dharamo'yaM yaiH zriyo 5/217 10/70 dharitrIpatirAmantraya dharmaH kSoNIbhRtAM 6/684 dharma-nyAya 10 / 38 dharmaM vizuddha 18 / 272 dharmaM sAkSAdivAyAntaM 18/190 dharmakarmAntikIbhUya 11 / 179 dharmakarmaikani 3/4 dharmakalpadrumasyaite dharmaghoSaguruM dharmajanmA'tha dharmajastamanuvrajya dharmajo'thAbravI dharmajo'pi dharmanyAyasadA dharmapIyUSakUpasya dharmaprabhAva 6 / 903 | dharmabaddharatirbhUpaH dharmalAbhamayIsteSA dharmazcArthazca 3 / 269 2 / 310 | dharmasUtiH 13 / 598 dharmasUteH sadA dharmasUnozca dharmasthairya tvamevAsi 5 / 252 10/345 11 / 259 dharmasyopaniSatte 10/40 dharmAtmajo'dhi 8 / 123 dharmAmRtamayaiH 16/9 dharmArthAveva na 7/519 dharme ca bahudhA [ 769 9 / 361 18 / 259 - 3/1 11 / 181 18 / 149 17 / 230 14 / 324 11 / 111 13/802 5/361 5/467 3/32 2/33 15/20 16 / 130 12 / 384 18 / 132 12/168 6/961 13/197 13/105 18 / 94 1 / 336 17/3
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 770] [ pANDavacaritramahAkAvyam // dharmyaM taddhyAna- 13/510 | dhUmaicUMmadhvajo 7/194 | na gantavyamanA- 1/275 dhavalakSaumavasanAM 16/180 | dhRtadhArAlavaira- 12/481 | na gItaM gIta 2/122 dhavAdizAkhinAmeva 18/191 / dhRtarASTra samaM / 13/1108 | na ca nemi 16/56 dhAmaikadhAma dhRtarASTraM punaH 6/2| na ca vidyA 7/167 dhArtarASTra ! na 6/143 | dhRtarASTraH sukhI 8/55 | na cAkSatramidaM 13/761 dhArtarASTrastato 13/117 dhRtarASTrakRpa- 3/492 na cAntareNa 1/172 dhArtarASTrAH kanIyAMsaH 3/167 | dhRtarASTraGgajanmAnaM 11/33 | na cApi 13/378 dhArtarASTrAH zataM 3/151 dhRtarASTratanUjasya 3/376 na cAzvAnAM 13/379 dhArtarASTro'pya- 6/902 dhRtarASTratanUjAstu 3/212 na cedasyAstanusparzaH 10/100 dhArtarASTro'pya- 9/185 dhRtarASTramabhASiSTa 1/383 na caitAdRgvidhaM 18/206 dhArtarASTro'bravI- 6/219 dhRtarASTrasya 3/391 na caivamAgatAstu- 11/52 dhASTryaM tad 8/158 dhRtarASTrAGgabhUryo- 4/258 na jAtu 7/565 asAyaTibhiH dhAvaJjAtu 6/471 dhRtarASTrAdibhiH 4/47 na jAnAti 7/215 dhAvadbhirmibhi 12/158 dhRtarASTro'tha 3/131 | na jAne samama- 9/277 dhAvantaH 13/449 dhRtvA kadAcit- 3/165 | na tatkimapi 13/962 dhAvantaH khecarAH 5/413 dhRtvA vijJApa- 14/52 | na tayoH punara- 6/717 dhAvantaH sindhurAH 13/63 dhRSTadyumnAdi- 13/315 | na tasya bhejire 13/166 dhAvanto vidviSaH 18/133 dhRSTadyumno'pi 1387 na tAmyanti 11/304 dhAvitvA rabhasA- 6/751 dhairyaM duryodhanasyAho 3/373 | na tvayA 7/557 dhik carairna 12/60 dhyAnakuntena 13/274 | na dizo vidizo 13/178 dhik te 13/663 dhyAnavaizvAnaraH 18/139 | na dRSTaH 6/526 dhikkUbaraM 6/358 dhyAyantaH 17/227 | na devasya 14/15 dhikpApaprabhavA 11/226 dhyAyanti hRdaye 6/191 | na dharmo nUtanaH 6/304 dhigasmAnmanda- 1/317 dhruvaM bhAgyairahaM 2/212 | na narendro na devendraH 8/233 dhigenaM yadasau 17/210 dhvajAropotsave 6/136 | na nAma 6/557 dhigdhAtaH 6/389 dhvajaivireje valla- 4/411 | na nAma nirjitA- 11/103 dhigdhigduryodhanaM 7/12 dhvastadviSadaha- 6/543 | na nAma bhavati 6/925 dhigdhigbatedamakSatraM 13/939 | dhvAntadhvaMsini 6/8 | na nAma vIra- 13/280 dhigvidhi yo 6/355 [na] na nidropadrava- 7/225 dhinistriMza! 1/98 | na kazcinnala- 6/873 | na priyAGkena 8/91 dhImAnavasta 5/204 | na kRtA dakSiNe- 8/321 na bandho na ca 9/192 dhIrasya kAtara- . 15/104 | na kevalaM 8/133 na bhaveyuH 10/281 dhIrAH kArye 13/625 / na kevalamalaGkAraH 10/46 | na mAturna 7/514 dhuryo marmAvidhAmeSa 8/99 | na kauravyaH 13/753 | na mArina ca 8/127 dhUmastomena 8/71 na khalvapara- 13/304 | na mlAyate 8/476
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ li pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [771 na yatra nipatantiH 3/402 | namatsambhrAnta- 12/259 | navamo'navamasphUrti- 14/221 na rathyA na 13/717 | navavisphUrtidoH 13/47 na varmiNairna 13/162 12/8 navastrastaramAstIrya 4/82 na vizvasimi 16/190 namannRpatikoTI- 6/192 | navAnurAgakallolAM 5/43 na vechi kvaci- 2/254 namiH pUrvaM / 16/68 navAbhinava- 1/102 na zaknomi 7/103 namo'stu gurave 3/310 | navAmbuvAhamA- 13/420 na hi brAhmaNamAtrasya 10/30 | namo'stu vidheya 6/275 | navInakalpitAkalpaiH 10/462 nakulaM dandazUkena 8/140 | namrastamanugacchanta- 8/551 | navInayauvanA- 4/394 nakulaH 7/209 7/209 | namIbhataziraH 5/11 | nave vayasi ko'yaM 5/35 nakulaH kulazailA- 10/63 nayanAJjalibhiH 5/531 navoDhadayitA''- 12/460 nakulaH sahadevazca 3/188 nayanaiH sneha- 9/141 | navotkSiptaiH 10/469 nakulasya tapo- 18/140 nayanotpalanAla- 16/185 | navonmIlanmadA- 13/332 nakalasya zarAH 13/829 nayanopAntavAstavyaM 8/543 | nazyati sma tato 5/370 nakule cAlaya- 8/45 | nararatna ! sapatlo- 1/185 | naSTaM na kiJcidadyApi 14/212 naktamindUpalo- 8/186 narANAM khecarANAM 15/12 | nasau vidyopadezaste 3/302 nagaragrAmakheTAdi 6/329 narAsthibhUSaNaM 6/554 | nahi sAhAyakA- 12/382 nagare'sminvi- 18/227 narendrakhecarendrAbhyAM 5/422 nahyeSA rUparekhA 1/399 nagendra-nagara 10/3 narmaNaH prati- 16/81 nATyakaso 10/165 natvA copA- 6/576 narmaNA vA 6/517| nADikA yAmakalpA'dya 4/130 natvA nAthaM 16/349 nalaM bhaimI 6/295 | nAtidurlambhamambho 11/56 natvA nAthaM 17/197 nalaM vilokya 6/251 nAtyanISajjayo 11/148 nadI modayate 6/184 nalaH kva diviSaddezyaH 6/765 | nAtho'pi 17/229 nanu tvaritamadyaiva 18/223 | nalaH kSoNItale 6/437 nAdyApi te mukha- 2/387 nanRtuzcitrarUpANi 17/286 | nalaHkAntAvapuH 6/288 nAdyApi vihitaM 9/293 nandanandanacApa- 2/285 | nalazca damayantI 6/859 | nAdyApyasau 7/620 nando'tha tasya 2/207 | nalastato'varodhena 6/340 nAdhyArohadadhi 8/10 nanvadya phAlgunA- 13/774 | nalastu saha 6/326 nAnA ratnairadhaH 6/77 nanvAtmanIna /20: nalasya kAGkito 6/328 nAnAgrAmAgata- 5/487 nabhaHsphaTikabhittInAM 5/516 nalinAni sanAlAni 8/443 nAnAbhaTazavAkIrNe 13/322 nabhazcarebhyo 1/241 nalena damayantyA 6/294 nAnAratnaprabhAjAla- 6/190 nabhazcaropanItena 2/139 nalo nAgama- 6/468 nAnAratnamayaM 4/111 nabhasvantamapi 6/457 nalo'pyuvAca 6/452 nAnAratnAntara- 5/520 nabho nabhomaNiH 8/463 navaM nalakarasparza- 6/292 nAnAvarNAstadaivAnta: 12/386 nabho bIbhatsunA 5/167 navaparyupta- 6/256 | nAnAvastuvyayo- 4/331 nabhonibhAlano- 2/158 | navame'hni tataH 13/128 | nAnAvipada- 2/22
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ 772] [pANDavacaritramahAkAvyam // nAnAzcaryamayadvIpa- 5/323 | nikhilavyasana- 1/24 | nimneSu ke'pyalIyanta 17/139 nAnAzcaryamayAtta- 6/54 | | nikhilasya kula- 3/141 | niyataM te'pi 10/124 nAnAsAMsArika- 16/270 | nigUDhAnapyamU- 6/1015 | niyuddhacchadmanA 2/317 nAnAsUktI: kavIndreSu 4/14 | nijaM nalena 7/11 / niyudhyamAno- 3/184 nAnopAyairjano 1/47 | nijakaukSeyakakSu- 12/395 | nirastanikhilA- 13/827 nAntaHpurapuraMdhrIbhirna 10/14 | nijagAda ca 13/19 | nirAlambakuTumbasya 7/308 nAnyo'pi | nijabhrAtRtanUjasya 16/171 | nirAsamanasAM teSAM 7/340 nApyasti 7/529 nijamAdAnasaMdhAnA- 9/47 nirIkSya 12/201 nAbhaviSyattavA- 9/149 nijamenaM priyA- 1/375 nirIkSya caturo 13/473 nAbhaviSyadidaM 13/942 | nijazrIgarvito'rAtirna 8/181 nirupAdhisamAdhisthe 8/516 nAbhUttAvatsmarA- 16/292 | nijAmApadgataM 9/94 niraujaskAnnijAMstatra 9/67 nAbheyadarzinaH 5/198 | nijAsanasamAneSu 8/539 nirgamo'stu 7/173 nAmagrAhaM 12/23 nijairanutsukaiH 2/291 nighRNAnAma- 6/502 nAmagrAhaM ca 13/807 nitambasthala- 1/402 nirjityArInupetasya 12/397 nAmAsya 17/241 nityaM durodarakrIDA- 6/162 nirdagdhanikhila- 13/685 nAmunA'pyadhvanA 1/139 nityaM yutastairdoH 8/271 nirdhanatvAdipuSpasya 4/457 nAmnA cainaM vasanta- 6/702 nityaM vimAna 9/70 nirnimeSAmbujavyA- 8/504 nAmnA dveSagajendreNa 17/363 | nityamArabdhadharmasya 11/178 nirbAdhamavadhijJAna- 6/432 nAyamasmAdRzAM 2/313 | nityamityAdi- 4/458 | nirbharAsRgbharodgAra- 13/654 nArado'nyedhurAyAtaH 17/93 nityamekadhurINAni 4/81 | nirbhayA'bhimukhI- 13/854 nArImaGgalasaGgIta . 4/412 nidezAddhRtarASTrasya 6/1017 nirmantumapi mAM 1/505 nArIrUpaM paTe 1/398 nidezAdyadyajAtA- 11/210 13/521 nAvRSTirnAti- 1/360 | nidrANe matpriye 5/324 | nirmame taistapaH 6/227 nAzvairna vRSabhaiH 17/294 | nidrAyamANamanye- 3/205 nirmame zauriNA 2/249 nAsIre yasya 11/180 | nidrAsukhAsikAlo- 18/48 nirmalaH sampade 4/163 nAsminkAcida- 11/45 / nidhIzanidhi- 5/504 | nirmAnuSaparIvAraM 12/22 niHpratyAzai 7/515 nidhyAyantaH 5/437 | nirmAnuSe 17/255 niHzUkaM 7/354 nindanti sma tapaH 6/935 nirmApya tatra 17/235 niHzUkaM dandazUkaM 2/347 | nindannevaM tu 11/158 nirmAya nUtanAM 13/59 niHzeSadiviSa- 2/36 | ninyire nirmAyAnyadapi 10/52 niHzeSaduHkhamUlAni 9/215 | nipatanti mayi 4/190 nirmitAni 16/123 niHzeSasadanuSThAna- 16/249 | nipetuH satyabhAmAyAH 2/302 niryadbhiH 12/145 niHzeSArivadhU- 6/21 nibiDainiMgaDaiH niryannapArasaMsAra- 16/245 nikAraM kuruvaMzo'pi 8/164 | nibiDotkaNThamA- 8/51 niryAsyasi 13/889 nikhilaM yuSmadAdiSTaM 8/154 | nimeSavimukhAH 7/647 nirvANaprANasauhArdAH 10/359 para
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [773 nirvApite citAgnau 18/252 | niSiddhAH pANDuputreNa 8/379 | nIlotpaladalA- 14/142 nirvilambaM 7/192 | niSiddhe raNasaMrambhe 13/612 | nIvyAM nemi- 16/115 niviSTayomithaH 11/2 | niSiddhau 7/58 | nUtanAtapasaM- 13/826 nirvedAkhyaH 17/360 niSidhya 13/228 nRtanAmbhodagambhIraM 12/117 niyUMDhasvAmi- 14/219 niSkalaGkamRgAGkAbhaM 3/448 nUtanAmbhodava- 13/488 nilInamiva 6/422 niSkalaGke 13/879 | nUtano mama 7/53 nivartasva 6/467 niSkAraNopa- 7/404 nUtanolUlakallo- 7/637 nivAtakavacA nAma 8/268 niSkAraNopakArI 9/339 / nUnaM karmedamasyaiva 17/96 nivApaM sahadevo'pi 14/256 | niSkrAmanti sma 13/635 nUnamanyUnamAhA- 18/171 nivApyeta 11/107 niSkrAmayantama- 13/417 nUnameSa 11/153 nivArya tUryanirghoSaM 3/384 niSTAM vacaH 11/200 | nRtyatkabandhani- 14/154 nivAsanparitaH 12/233 niSparyAyaM tu nRpaH smRtvA 1/74 nivAsAH kSmAbhujAM 5/480 niSpuNyaka 13/333 nRpatizceka 7/698 nivAseSu 12/452 nisvAnanisva 4/43 nRpapaJcAnanAH 1/300 nivAso magadhezasya 12/333 nihataH sa tathA 5/353 nRpazca 7/433 niviSTamamaraiH 18/4 nihatya krUrakarmANaM 10/270 nRpA dazasahasrANi 14/119 niviSTAnte paTAntena 9/309 nihatya taM tathA 12/280 nRpAgArAtpuraskRtya 6/350 nivedya bandi- 12/380 nihatya helayA nRpAntikaniSaNNAyAH 8/43 nivezya svayamAsIna: 10/426 nihanti yatpratApo- 6/154 | nRpo'tha sUnave 1/155 nizamya 16/337 nihanti sma 13/360 | nRpo'pyUce na 10/48 nizamya soma- 14/32 nihantuM prasthitA 12/101 | nRloka iva 1/381 nizamyAmUdRzIM 9/132 nIcairUce ca taM 5/357 nRsiMhavapurutsRjya 17/144 nizamyeti 5/291 nIcairmArgadruzAkhAbhiH 13/739 | netAzrusalilaiH 6/969 nizamyaitat 6/779 nItastena tataH 1/133 | netrakoNena kaunteya 5/154 nizAtavizikha- 13/52 nItAM varUthinI 10/369 | netranIlAbjamAlA- 10/290 nizAvasAne 6/818 nItimAnnatimAneva 13/264 | netrapIyUSavApI 6/240 nizi jAtaprabhAtAyAM 1/542 / nIraGgIsthagitaM yasyAH 6/964 netrayoH pAtratAM tatra 8/62 nizitaiH sarvato 1/320 nIrandhairambare 13/288 netrayostatra 1/457 nizIthamArutaH 7/224 nIrAdivormayaH 13/702 netrAbhyAM 13/556 nizcikAyAtmanaH 13/733 nIrairanukSapaM netrAmbhojaizca 16/203 nizcityAnubhavai- 18/17 | nIladudyAnakallolisaraH 10/4 | netraiH sendIvarA nizcinto'si 8/169 | nIlavedIpari- 4/100 netrotsavAya 8/344 niSaDne yo'gama- 13/107 | nIlAzmakuTTime 4/97 | nedIyasi tato 16/173 niSadhApatirAdAya 6/284 | nIlAzmadvArazAkhAMzu 4/105 | neminA sthApitaH 16/36 niSAdisAdibhImena 8/238 | nIlAzvena 14/141 / neminIrAhati- 16/116 - 4/49
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774] [pANDavacaritramahAkAvyam // nemimAlokya 16/223 | paJcabhyastanayAmekAM 4/318 | patnIvRttaM yathA- 1/72 nemirasmatkule 16/39 paabhyo'pi . 5/6 patyuH prasAdA- 2/25 nemirUce na 16/18 | paJcamUrtikamAtmAnaM 14/314 | patyuH zazaMsa sA 2/179 nemirjagAda 16/227 / paJcavarNarucIn- 17/171 | patyurvipattizokena 4/460 nemervikAramAdhAtu- 16/98 | paJcavarSImatItyaiva- 8/558 | patyuzca devarANAM 9/66 naigamapramukhAH 6/590 paJcazatyA 18/5 | patye zazaMsa sA 3/6 naigameSinnime 8/518 paJcaSAnvizikhA- 9/315 | patribhistvabhito- 13/657 naitannyAyyamaho 9/39 | paJcAGgacumbita- 13/796 | pathi niyUMDhasAhAyyA 8/419 naitAvataiva 7/446 | paJcAnAM pANDaveyAnAM 13/979 / pathikAzvAsanAhetuH 9/255 naimittikA 7/432 paJcAnAmapi 8/544 | padAtau drupade 4/65 naiva lobha 11/186 paJcAnAmapi 9/162 | padAni navasu 17/24 naivaM cettadamuM pApaM 6/1008 | paJcAnAmapi 9/173 | padmanAbhapatAkinyA 17/126 naivAsti vikramo 1/309 paJcApi 7/183 padmanAbho'tha 17/121 naiSa te yadi 6/527 paJcApi pANDavA : 12/424 | padmanAbho'bravIddeva 17/145 naisargikavadhUrUpa- 16/181 | paJcAlapRthivIpAlaH 4/119 | padmottaro hari 2/358 no cedamI purastAva- 5/173 | paJcAzadyojanI 8/295 panthAnastIrthazailAnAM 5/61 nodvegahetave 11/170 | paTacitre'pi 1/529 papAThAlpena 1/131 nyaJcitoccaiH 12/257 paTaprAnte 6/529 papAta 6/475 nyastapUrvI 13/665 paThAH zatrUnna 12/449 payaHpAnena pInatva- 2/388 nyAyazailapavirlobho 11/187 paNAbhAvAtpRthAsUnu- 6/940 paraM kapidhvajo 13/125 nyAyo'pi sa 11/218 paNDasaGgAhiNaH 11/390 paraM kAmAturaH 10/142 [pa] patatriNa iva 13/1088 paraM kiM kurmahe 13/41 pakSapAtena kaMsasya 12/98 patadbhistaccharA- 13/424 paraM kiM nAma 10/436 pakSiNo'pi priyAM 10/138 | patantaH payasAmo- 5/494 paraM kimapi 12/180 paGkajotphullanayanA 7/622] patanti patriNo 6/217 paraM kumAra 1/205 paGkopame kule 3/225 patAkApallavai- 13/186 paraM te cedabhi- 10/227 paJcagrAmArthanApUrvaM 11/360 patAkinIpatAkAsu 13/561 paraM tvatkuladevInAM 4/250 paJcagrAmyA'pyamI 13/1041 patiM vinA 6/532 paraM duryodhanenaiva 11/344 paJcatAzAlinI 13/986 | patiNAM patra- 13/51 12/309 paJcatvamasmAda- 8/309 | pativratA na paraM dhAtrIpate- 2/131 paJcadhA''cAradhAribhyo 15/109 | pativratAmayaM 5/105 paraM na 7/542 paJcapuNDrairhayaireSa 14/147 | pativratAmayaM paraM na ko'pi 16/247 paJcaputrapavitrAM 7/188 | pativratAvratasyAsya 5/340 paraM niranurodhA'si 5/271 paJcabhiH saha 10/446 | patnI tu draupadI 8/521 paraM pativarA- 1/166 paJcabhirlAlitau 3/47 patnImuvAca . 1/142 | paraM paramasaundarya- 1/63
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [775 paraM paraspara- 1/123 | paricaritapadAbjaH 7/705 | pazcAdapi prayAsyanti 10/336 paraM pipAsAmAryasya 9/278 | paricchadabahutve'pi 7/152 | pazcAducceruradrI- 4/406 paraM purA vaNikputra- 2/73 | parijJAyAvadhi- 6/444 pazcAdetya 6/477 paraM baddharaNArambhasaMrambhe 5/360 | pariNetuM puro 9/157 pazya mAM 8/95 paraM mamAnurodhena . 8/177 | pariNeSye 16/20 pazya mitraM 13/789 paraM mayA durAtmA'yaM 11/196 | parito ratnakeyUra- 4/166 | pazyatAM 11/138 paraM mAnyatvamApyApi 10/12 parityaktAnya- 14/302 pazyatAM 14/263 paraM yadi raNe 17/119 paridevita 7/205 pazyatAM 7/214 paraM vividhakelIbhi 3/198 paridhAnapaTArdhana 10/68 pazyatAmatha 7/695 paraM vizvaikavizvA- 5/101 | paridhApya dukUle 6/731 pazyatAmeva 13/924 paraM zyAlArirasyAyaM 10/209 paripItA''savAH 16/89 pazyatAmeva 3/73 paraMsa yadi 12/71 paribhramasi 9/316 pazyato'tha zamaM 18/177 paraHzatAparAdhaM 14/124 paribhraSTamiva 4/196 pazyatyAsyaM tato 10/442 parakSetrANyabhikSu- 12/166 parimlAnamukho 18/232 | pazyatyevAti 16/26 parapramodasambhAra- 5/371 parivettA bhaviSyAmi 4/317 pazyantaH paritaH 5/436 paramaGgalagItAni 16/300 parIkSAntaramapyasti 6/826 | pazyanti sma 13/132 paramadyApi pareNa vidhRtacchatrAM 4/380 | pazyannapi sudhA- 8/391 paramAtmalayArAma- 13/514| predyvi| 6/500 pazyansmeramukha- 7/524 paramAtmasvarUpaM 6/673 paredyavi nRpAvAse 6/694 pAJcajanyo 14/63 paramitthaM mama 3/175 paredyavi samaM 17/205 pAJcAladuhitA- 6/956 paramarvI ca kanyA 1/308 paropakAraH 2/24 pAJcAlapramukhA- 11/41 parametarhi te 13/647 | parolakSANi 14/247 pAJcAlavizikhA- 13/985 parameSThismRtau 8/31 paryaNaMsItkarI 13/296 | pAJcAlI nayanau- 4/123 paravitteSu me 13/199 | paryadhAcca samAkRSya 6/833 | pAJcAlIcikurA- 11/145 parasparasya 10/257 | paryantazikharasyAgre 3/61 | | pAJcAlIlabdha- 5/7 parasyAH 12/479 paryante tapaso- 18/162 | pAJcAlIspRhayAlUnAM 4/124 parAM tajjanmani 2/28 paryAyeNAtha 17/238 pAJcAlyAH 9/171 parAM parasparAvAsa- 10/479 parvataM kulizeneva 10/275 | pAJcAlyA dakSiNaH 4/417 parAkramamayIM 13/976 palAyadhvaM 6/454 pANAvarpitanArAcaM 16/177 parAkrameNa rUpeNa 1/467 palAyanakRte- 1/295 pANinA pANimutpi- 6/995 parAjayanitAntA- 14/153 palAyiSye tadAzveva 10/333 pANimokSavidhau 5/405 parAjita: kuNDa- 3/125 palyaGgaM 7/250 pANimokSotsave 1/53 parAJjazcakrire 13/70 pallIndraputra 3/313 | pANisampuTamAbadhya 5/100 parAbhavasahastrANAM 7/397 | pavamAnopamAnaste 3/7 | pANaukRtya 6/613 parAbhUta 6/90 pazcAdapi guruprItyA 9/124 | pANDavaM prAgdRzA 8/341
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776] [pANDavacaritramahAkAvyam // pANDavaH saha 6/35 | pANDuseno'tha 17/242 | pArthivastAM 6/367 pANDavazca 7/320 | pANDoH putrAMstu 4/198 | pArthivAnAmalaGkAraH 15/33 pANDavA 15/115 | pANDoranyasya hA 1/522 | pArthIya pArthivA- 13/133 pANDavAH 13/770 pANDoravanirmA- 1/466 | pArthena potriNaH 8/211 pANDavAH kva 8/102 pANDostapaHsute pArtho'tha pazyatastasya 8/214 pANDavA api 13/354 pAtayantastaTIstuGgA- 11/172 pArtho'pi 11/106 pANDavA api 13/389 pAtraM kalAkalApasya 1/461 pArtho'pi nAti- 5/180 pANDavA api 4/402 pAtheyairiva 12/425 pArtho'pyamanaya- 4/285 pANDavAnatha 15/127 pAdacAraM 7/210 pArtho'bravIda- 5/382 pANDavAnAM 13/250 pAdapAntarito 3/297 pArtho'vAdIdaho 8/327 pANDavAnAM 7/41 | pAdAravindaM 2/439 | pArzvanAthaH sa vaH 1/4 pANDavAnAM vadhUlAbhe 4/388 pAnti sma 13/131 pArvAni 13/84 pANDavAnAmiyaM 7/257 | pAntu zrI zAnti pAlidrumAlinIDAnAM 8/477 pANDavAnAmudAttaM 10/278 pAnthaH purastA- 1/410 pAvayatyantarAtmAnaM 11/333 pANDavAnpuNDarI- 17/122 pAnthanirmantha 1/569 / pAvitaM sukRtai- 5/65 pANDavAzca virATazca 10/458 pApIyAMsastu 11/311 pAzAlambitamA- 1/518 pANDavAzcaNDa- 17/150 pAyayaMzca payaH 13/853 pAsyanti me 12/407 pANDaveya- 13/981 pAraNaM pANDutanayA- 9/378 | pikIpaJcamani- 4/422 pANDaveyasabhA- 8/134 | pAraNAvidhaye 9/357 | piGgalAvyapadezena pANDaveyasya 5/185 pAradArika ! 5/325 | piGgale pANDavA- 9/324 pANDaveyAH 13/1055 | | pArayitvA tato 18/185 piNDitAbhiriva 17/15 pANDaveyAH 7/171 pArAvAropakaNThe 14/28 piNDitaiH 13/766 pANDaveyAstataH 11/380 | pArtha ! nanveti 13/674 pitarIvAtivA- 8/144 pANDaveyAstatastena 17/128 | pArthaH pRthulavedisthAM 3/304 pitarau duSpratIkArA- 16/241 pANDaveyAstadArabhya 10/36 | pArthaH so'yaM 13/649 pitA caM vasudevo 2/334 pANDaveyaiH 6/211 | pArthadattAsanA- 7/630 pitA bhavatya- 1/236 pANDaveSu dIvayassu 9/243 pArthanikSUnamaulInAM 10/366 | pitA vA'stu 1/117 pANDaveSvatha 13/1037 pArthabANAGkitAH 8/240 pitAmahaM 13/231 pANDavo'pi 7/301 | pArthamekamanekAsAM 5/438. 15/14 pANDuH kuntI 17/228 | pArthasya khuralI- 14/86 | pitA'pi bhiSma- 1/242 pANDaM ca dhRtarASTraM 4/290 | pArthasya sarva- 13/619 / pitA'pyutthApya 1/122 pANDunandanakalpA- 12/294 | pArthasyeva yazaH pituH prItyartha- 13/209 pANDumAlokituM 11/321 | pArthAnunmathya 11/277 piturgiramiti zrutvA 6/1013 paanndduyonnmbhaassisstt 3/487 | pArthAlokanalA- 5/441 | piturvAcamimAM 5/39 pANDuzca 7/3 | pArthivaH kathayA- 3/93 | pitRtulyaH pitR- 1/462
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] / [777 pitRdhAmni 6/563 | punaH strIveSamAdAya 10/404 | pure pauravadhUnetraiH / 6/354 pitRvargaM puraskRtya 17/31 | punarAsanamAsIne 18/154 | pure ratnapure 1/71 pitRsvAmivadha- 13/1019 | punarUce vizAlAkSaH 1/490 pure'sminnadya 10/430 pitrAkhyAjAtya- 11/385 | punaretyAvadherante 6/1009 / puro gurUNAmAnIna 6/1004 pitroH kramAkramA- 5/423 punareva 7/400 | puro yAntI 6/650 pitrorutkaNThito- 5/406 punarjagAta 6/398 puro vidhAya 13/632 pibankIrayazaH 6/55 punarvAri samAyAtaM 6/834 purogakhecarAkhyAtAM 8/390 pibantI locanaipunarmunirabhASiSTa 9/180 puropatalpaM 7/251 pIDotpIDakRtA- 3/18 punarvimAnAmAruhya 8/363 puropari 7/426 pItairatyantamazrAntaM 12/208 punarvyAvRtya 6/410 purohitaM puraskRtyaM 5/492 pInavarmitasarvAGgA- 1/335 | pumAMsamanayakrAntaM 11/330 purohitamathAhUya 3/447 pIyamAnaM tarattAraiH 5/401 puraH karNasya ko 3/435 puro'valokya 13/171 pIyUSasagaNDUSa- 4/83 puraH kesariNaH 11/308 pulakodredameda- 1/302 pIyUSAMzumayaM 12/503 puraH prabhAvatI 5/256 pulindaprAbhRtairdRbdhaM 8/35 pIvarA hayaheSA- 14/61 puraddhArA sthito 5/29 puSpagAndhAmbu- 16/311 pIvarendukapAlAGkA 13/441 purandarapurIsakhyAM 2/474 puSpadantI ca sA 6/748 puMnAgapAdapasyAsya 17/340 purabAhyagRha 7/178 puSpavarSaM marutpa- 4/305 puMsaH sthemA 13/834 puramuDDAmarazrIkaM 6/588 puSpavRSThiH surai- 3/318 puMsAM matI: 5/59 puraskRtya 9/64 puSpAvacUlaro- - 4/13 puMso yasya gurU- 2/116 | puraskRtyeti 18/225 | | puSpairvanyadrumANAM 18/52 puJjayanta 13/50 purA duHzAsanenApi 14/104 puSyantaM ca( ya )davIya- 5/411 puNyapAtheyamAdAya 5/117 | purA bahumatA- 4/383 puSyanti sma 1/361 puNyaprasUtiH 1/3 | purA rAjyocitaM 15/46 pUjyAM hadi 13/1039 puNyAni puNya- 17/10 | purA hi puri 4/326 pUjyo'si kathayan 6/769 puNyArjanakRte 18/155 | purA'pi jJAta- 11/99 pUtkaromi puraH 10/120 puNyaikapAtraM 16/131 | purA'pyadAyi 15/31 | pUtkArasIkarA pIkarA- 6/461 putra ! tvamasahAyasya 1/151 | purA''rUDho 6/814 pUrNAyAmapasiddhAnta- 17/55 putrajanmamahe 1/432 purIdAhakulo- 17/214 pUrNe'pi samaye / 11/46 putrajanmeti 1/550 purIparighamAdAya 17/330 pUrvaM kareNa 16/54 putrabhartRviyogAte 8/517 purIparisarArAma- 6/365 pUrvaM bhImo 7/160 putrANAM navanavati- 3/117 purIparIsarA 6/310 pUrvaM vyomni 7/254 putrI nijapitR- 2/162 purIprANaharaH 8/124 pUrvakarmavazAttasyAH 4/359 putrotpatti 2/479 puruSaM ca puraH 9/343 pUrvakAyanatA 3/72 punaH kAkA 10/274 puruSArthAH 8/145 | pUrvakAyonnatairmalla- 8/249 punaH prasAdanAyAsya 17/275 puruSeSu na 13/788 | | pUrvamapyasya 10/171
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ 778] [pANDavacaritramahAkAvyam // pUrvamAjJApya 13/1076 | prakSiptaratnamAlena . 9/311 / pratijajJo ca 13/630 pUrvazauNDIradordaNDa- 12/499 prakSiptazirasaM 6/671 / pratijJAbhaGgabhIto'tha 8/170 pUrvasaGgatikaM 17/153 | prakSipya karpUraM 2/283 pratidvAramalindeSu 5/443 pUrvAGga iva .13/932 prakSipya purataH 13/912 pratidvipadhiyA 12/153 pUrvAparamarunnu- 13/583 prakSeptumanasaH 12/478 | pratidhvAna ivaitAM 5/49 pUrvopArjita 2/49 prakhyAtaH sUnu- 3/256 pratipakSa ivAkSo'yaM 6/334 pUSNi cAstaM 13/769 | pragalbhate kimatraivaM 2/452 | pratipakSodayAH 13/983 pRcchati 6/545 | pragalbhabuddhayo 8/323 | pratipaDheM pratistambhaM 6/896 pRthakpRthakpari- 13/1061 / prage ca vacanai- 18/50 | pratipatticala- 1/289 pRthagjanocitA 5/53 | pragrahAkarSaNAdUrdhvaM 12/146 pratipanthI 8/125 pRthA papraccha 3/92 | pracaNDaH puNDarI- 7/346 pratipede mayA 1/214 pRthAtaH prathama 2/12 | pracaNDatarasA- 7/574 pratibuddhAstayA 18/241 pRthA'pi __7/559 | pracelurmaJcata: 4/267 pratimandira- 16/164 pRthA'pi tattira- 2/13 pracyutaprabhuzaktera- 11/54 pratimandiramutkSi- 5/485 pRthukIrtiH pRthA- 5/226 prajApriyaH priya- 1/62 pratimAmupasaMhRtya 6/303 pRSTA bhUmIbhujA 6/754 prajAvatInAM 16/96 pratirathyamadIyanta 14/290 pRSTo'nyadA sa 6/691 prajAsaJjanitatrAsaM 6/249 prativezma 14/289 pRSTvA satyavatI 1/453 prajihIrSu punA 14/175 pratiSiddhe tato 13/343 pRSThe vahantI 7/331 prajvalajjvalanAH 13/558 pratisthAnaM 18/145 petuSI sindhu- 12/229 praNantuM 7/563 pratisthAnamatha 5/442 paitryameva kSiteH 6/144 praNamya dharma 7/36 | pratIkSya 16/304 paurAmAtyAdayaH 5/274 praNamya vasudevo- 2/57 pratekameSAM 7/73 paurAmAtyAdi6/361 praNamyAsanna 16/2 pratolyAM lamba- 2/115 pauruSaM puruSa 13/422 | praNasyAtha purI 17/135 | pratyarthiprArthita- 6/267 pyadhIyanta 13/723 / praNipatya kRpA- 3/227 | pratyanIkabhaTairbhISma- 10/348 prakAmaM yadi 10/338 | praNipatya yathaucityaM 5/384 | pratyapadyanta 8/182 prakAmakamanIye- 6/274 pratyaraNyaM pratigrAmaM 6/716 prakAzaH 7/581 praNeme maNikoTIra- 5/524 | pratyauSIcca 13/385 prakAzameva 7/162 | pratasthe'tha 12/196 pratyAvuca satAM 1/115 prakIrNakAni 3/449 pratApaduHsahe pratyAvRttastataH 3/286 prakopaM zama- 11/361 pratApamiva 6/322 pratyAvRtte vare 16/271 prakrIDati 10/362 pratApI tanuja 1/413 pratyAzaMprasaraddI- 1/548 prakSarantIstataH 10/398 pratAritastayA 5/294 pratyAhartA prabhAvatyA 5/378 prakSAlya paritaH 13/817 pratikSipantaH 1/315 pratyujjagAma 5/399 prakSAlya malamudvIkSya 6/42 pratigRhya 6/287 pratyuta prajvalatyApto-11/269
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] 12 / 75 prabho ! prItirati6/866 prabho ! raivatako11/217 | prabho ! suprAtaradyaiva 3 / 210 |prabhoH pitrozca pratyutAdhikSipa pratyutAbhUtparA pratyutArpayataH pratyutorjitamAtene pratyudgamya pratyudgamya pratyudgamya tato pratyudya pratyudyAyAtha pArthena pratyekaM pratyekaM tasya pratyekaM te'nva pratyekaM vizikhAM pratyekaM svasva pratyekamAtmanaH pratyaicchadurumAtsaryaM prathamaivAhuti: prathayantau kathAstA pradakSiNIkRte pradattatridazAnande prapAtabhUmiM bhImasya prabodhasamaye prabhApallavitaiH prabhAvatyAzca prabhAvo'sti pradattayA pitRbhyA pradattopaniSattena pradIpakalikAtAmra- 13 / 451 pradIpanema nAnena 8/61 3/2 11/18 pradIpA yatra pradyumnAdyaiH pradhane dhRtadhanvA - pranaSTairAtmajairAjau 12 / 365 13/1027 prabho ! prabhUtaprabho ! prasIda 2 / 159 14 / 282 18/86 | prabhoH sudhAmucaM 7 / 45 prabhorbandigrahAtta prabhorbhAvi prabhormAtA zivAdevI prabhorvacanapIyUSa - prabhorvAgamRtaizcennaH pramAdAlasyamAndyAdi- 17/58 8/50 7 / 431 15/18 3/331 8 / 319 5 / 213 1 / 279 13 / 653 13 / 618 8/387 pramodotphullanetrANAM 6/283 | pramodotphullanetrAbhiH 3 / 110 pramlAnavadanaM pramItaprAyamA pramRSTAnyapi pramodamedurazva pramodavizadai: pramodAdevamA pramodAviSTayA 3/114 | prayANamIkSituM _3/343 prarUDhapraNayaM pralambitabhujAstatra pralobhanAya pravAhaH payasAM pravizya tatra pravizya nRpateH pravizya sa 3 / 97 pravizya sahasA 6 / 418 |pravizyAtha pure 5/168 pravizyotsava 5 / 304 5 / 337 15 / 24 7/498 pravIrAnaparAnnityaM pravRttirAsIttasyApi prasahya gRhyatAmeSa prasahya samagRhyanta prasAdaH sa guroprasAdapAtraM 17/234 17 / 231 prasAdabhukti 9/74 prasAdhya vidyA: 12/298 | prasAraruciroddeze 18 / 248 prasiddhaM siddhakUTaM 17 / 82 18 / 261 prasannamanyadA prasarpattvatpratApA 16 / 343 18 / 228 9 / 370 prasUtamAtra evAyaM prastauti praNayAlApaM prasnutolUlu 2 / 352 |prasthAnamaGgalaM 9/8 prasthAsnostva 10 / 473 5 / 431 1/247 prasvidyadvepamAnAGgaH 5/308 prahAradAruNAnetA prahArapATavAtkAmaM prahAraproSita 14 / 301 4 / 390 prasthitasya prasthito'mI 13 / 277 | prahitya nakulaM 12/136 prahRSTA yAvadAcaSTe 5 / 98 prahvIbhUtastathA 9/219 prA( k ) kRtopaprAMzujyotiH 4 / 181 5/496 | prAkAragopurA 5/191 prAkArAgrANi 10/162 13/382 prAktanaM tu prAgapyetanmayA 6/167 prAgabhyAsA 18 / 230 prAgityupAdizaH 6/703 prAgetya keza 13/683 prAgbhave hi 8/451 prAgvAreNa 3/258 prAci janmanyaprAcInajanma 12/300 [ 779 2/ 308 8/526 3/277 2/68 3/3 8/254 12/198 __8/347 6/1002 5/257 8/366 4/35 12 / 301 13/966 12 / 302 2 / 425 13/176 13/93 14/152 6/87 2/237 5/469 6/839 17/13 6/459 17/138 17/215 16/274 12 / 314 15/44 14 / 281 6 / 623 16 / 317 13/569 16 / 146
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ 780] [pANDavacaritramahAkAvyam // prAjyabhAgye nale 6/858 | prAsAdazikhara- 16/23 | prekSAkautUhalA- 4/428 prANatrANakRte- 13/388 | prAsukaireSaNIyaizca 18/195 | preDatkhuraiH 12/231 prANatrANAya sambhUya 5/189 prAsthAyi 16/200 | preDApreDolana- 1/572 prANasatraM svaputrasya 1/141 priyaM jAmAtaraM 14/3| | preGkhAsukhaprakarSasya 1/573 prANAnparairhRtakSoNiH 11/366 priyaGkarA ca no 5/476 | | prelitAbhiH 13/295 prANinAM 15/50 priyayA sArdhamAsAdya 3/58 | | preDolayadbhiratyuSNani:- 4/127 prANeza ! drutamunmajja 8/446 | priyA virATabhUbhartuH 10/83 premavArtAstayA 5/461 prANezvaryAmamuSyAM 5/267 priyAJcakramaNe 12/252 preyasI tasya 5/230 prANaiH sArdhaM 13/81 priyANAM ca 12/325 preyasI samatA 16/260 prANairapi 7/378 priyAnuvrajya 6/351 | preyasInAM priyaM 16/90 prAtarAlokya .. 17/89 priyAparibhavo 7/337 preyasIbhiH samaM 1/574 prAtaruccaNDamArta- 6/959 priyApahAriNaM 5/239 | preyasIviprayogAtaH 5/276 prAtareva 12/323 priyApremNA- 7/627 preyasyaH sarvadA 11/212 prAtarjiSNustapaH 13/352 priyAbhirapi te preyAMsamanugaccha- 6/353 prAtardoNo'tha 13/387 | priyAmekaikazaste'pi 8/33 preyobhirviprayuktAyAH 7/359 prAtarvAtocchaladvI- 8/499 priyAlApamivA- 4/71 preyobhistaistathA 8/38 prAtastadvihita- 13/285 priyAvaktraM ca 8/404 preyoviraha 6/536 prAtastu yadi 10/141 priyAvakSojagharmo- 1/589 prauDhapraNayamanyo 5/383 prAdurAsa tatastasyAH 6/729 | priyAzca satya- 16/79 | prauDhabhAvaM babhArA- 2/11 prAdurbabhUvurbhUyo'pi 8/205 priye ! draupadi 7/621 | plavaMgamA ivo- 3/74 prApa prAvRDathA- 18/53 priyeSu 7/144 | plavaGgaketunA 13/282 prApatprasarpatkandarpa 1/435 priyairupAsitopAntA 8/187 | plAvayat parito 10/326 prApayannantamatya- 6/40 priyopasthAyinaM 7/353 plAvayatyastra- 12/100 prApya patyurmukhaM 13/1071 | prINitArthijana- 1/459 [pha] prAyopavezanaM 9/188 prItA kuntIsutenaiva 3/44 | phalaM tu 6/448 prArthitAvatha 6/707 prItAntaHkaraNaH 4/434 | phalAnAM bhUruha- 6/804 prAvartata 7/669 prIti kadAcidindrasya 8/561 | phalaiH puSpairapi 12/253 prAvartata tato 16/268 prItikrItanimA- 5/381 | phalaiH phalArthinI 2/14 prAvartata tayoH 14/102 prItipallavitA- 12/176 | phAlgunaM 11/356 prAvartanta tataH 14/235 prItiprahvAH praNe- 6/61 phAlgunAya 5/402 prAvartayadbhayA2/15 prItya kuntyA kRtaM 5/446 phAlgune 13/719 prAvRT 7/392 prItyA pRthvI- 10/317 phullatkapolaphalakA 7/361 prAvRSa zaradaM 16/350 prItyA pratyAha 2/467 phullavaktrAravindena 7/138 prAvRSi preyasI- 1/583 prItyA bhItyA ca 2/202 [ba] prAsAdavalabhau 17/88 | prItyudaJcitaromAJcaH 15/55 | baMhIyasi tadA 13/57
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [781 baMhIyo 13/887 | babhUva sarvakarmINaH 5/133 | bAndhavA 13/26 baMhIyomahimA 13/210 babhUvAhamanullayo 9/285 | bAndhavA api 13/1031 baka eva 7/494 | babhau bhIma- 13/155 | bAndhavA mama 2/482 bakaM hatvA 7/572 | babhau svAyaMbhavI 12/227 | bAndhavaizca 12/112 bakamUrti 7/457 balaM balAdanu- 2/296 bAndhavau tava 13/1028 bakavaHkSa 7/673 balatribhAgaH 17/133 bAlabAndhavavidhyaM- 2/419 baddhakAyAniva 4/148 baladevAdayaH 14/249 bAlavAyajanIlA- 4/67 baddhapadmAsano 5/134 baladevAntike- 2/223 bAloM ko nAma 5/345 baddhAJjaliM niviSTaM 6/709 balabhadrAdayaH 2/173 bAlAbhiraGga- 12/115 baddhAJjalira 7/639 balAdAkRSyamANA 10/175 bAlikAM tAmupA- 2/201 baddhAnurAgAvatyantaM 4/461 balAdAtanvatornetra- 5/455 bAleSvapi kumAreSu 1/379 baddhvA kenApi 9/90 balAdAnandamucchedya 13/381 bAlo yad 7/468 bandikArivAmI- 16/232 balAdvAho sa 9/244 bAlyacApalya- 2/399 bandinazca 13/578 balAnujanmano 17/183 bAlye( lya) cApalya- 1/377 bandhavaH khalvavApyante 18/77 balipuSyo- 12/390 bASpaplAvitapakSmA- 9/308 bandhuH patirvA 5/333 baliSTha eva 1/403 bAhudaNDana 6/997 bandhunA baladevena 2/234 | balIyaH puNyamevaikaM 6/139 bAhyamuktaM tapaH 15/61 bandhuprItyA gurUNAM 5/532 | bale draupadire- 13/67 bAhyasAhAyya 7/285 bandhubhyAmuddhataM 7/163 balairalambusa(Sa) 12/494 | bAhyAbhyantaramupadhiM 15/112 bandhuvAtsalya 6/88 baloghaH sa 12/139 bAhyodyAnabhuvaM 17/9 bandhuvidhvaMsa- 2/434 balopyUce 17/218 bindau nipatite 4/339 bandhusantAnavRddha 2/45 | balAghaH pANDu balaughaH pANDu- 4/63 | bibheda kandukaM 3/238 bandhusneho- 18/79 | bahavo yadavo- 14/148 | bibhrataH 13/870 bandhUcchedasmara- 13/781 bahirudyAnamAyAta- 6/851 bibhrANaM nava- 5/282 bandhorniyuddhakhi- 3/187 | bahirdharmaruceH 4/343 bibhrANo bhAvika- 2/461 babhANa maNicUDo'tha 5/124 | bahirvapracaturvArI 17/17 bIbhatsuM prati 3/417 babhAra bhAratA- 14/150 | bahirvikIrNavA- 6/890 bIbhatsuratibIbha- 11/281 babhASe bhUpati- 6/778 bahirvibhAvyamAnA'pi 4/195 bIbhatsurabhya- 5/102 babhASe mahiSI 11/5 bahustabahumAnastu 148 bIbhatsurekato 7/333 babhASe sA'pi 7/264 bANagocara 1/29 bRhaspatiratho- 2/288 babhASe saubalaH 6/161 bANabhinnavapuH 8/209 bodhitaH zrIyazo- 6/699 babhAlacchalA- 13/724 | bANavarSiNi 13/134 brahman ! muJca 13/509 babhUva purato 13/1007 bANavaNita- 13/113 brahmannajihmavAgbrahma- 11/59 babhUva bhUpateH 5/299 | bANenAmitale 17/251 brahmendro darpaNaM 16/297 babhUva rabhasAccetaH 5/416 bAndhavA 13/23 brAtarghAtAya 17/211
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 782] [pANDavacaritramahAkAvyam // brAtRbhizcaNDado- 11/26 | bharatArdhapatirbhUtvA 13/271 | bhAgyAnyAvirbha- 1/468 brUte ca svAmi- 12/273 | bharatArdhapate 16/50 bhAgyaikalabhyaM 2/120 brUSe tathA'pi 10/194 | bharatArdhAdhirAjasya 6/324 | bhAgyairatra 6/614 brUhi tatki- 6/560 13/1068 bhAti sma ratna- 4/116 brUhi bandho 7/550 bhallI kirITina- 9/169 bhAnumatyadhunA 9/135 - [bha] bhavadharmartusantApa- 17/35 | bhAnumati 13/1089 bhaktaH sahodare 3/43 bhavatA'pi 11/53 bhAnti sma 13/557 bhaktinamrIbhavanmauli 13/542 bhavatprANaparityAgA- 5/368 bhAnti sma 13/584 bhaktinirbharamAnamya 18/7 bhavatyapeyA 8/353 bhAratasya 14/259 bhaktiprahvataraM 13/1036 | bhavadAvAnala- 16/336 bhAratImityupazrutya 13/929 bhaktiromAJcitA 8/428 bhavadAvAnalajvAlA- 17/40 bhAradvAjaM guruM 13/687 bhaktyAnukUlitA 7/691 bhavaddovikramaiH 12/354 bhArAvarohaNAyAnyaiH 4/86 bhagadattavadha- 13/345 bhavadbhirvihitA- 12/270 bhArA''ropakRte 11/389 bhagadattena karNana 11/25 | bhavanATya tato'nena 17/320 bhArottArakRte- 12/199 bhagadatto'yamA- 13/15 | bhavantaM haratA 13/1008 bhAvinImApadaM 10/157 bhagavan ! bhuvanA- 17/165 / bhavantamantaka- 7/486 bhASate sma 6/555 bhagavAnAditIrthezo 5/196 bhavanti sma 3/476 bhASate sma tato 13/349 bhaginIharaNodbhUtaM 5/385 | bhavanti hi bhAsvanmarakatastambhaM 9/130 bhaginyau vizva- 12/179 | bhavantI bhasma- 17/314 | bhAsvAnapi 12/66 bhagnamANikyamukuTa: 2/305 | bhavanto bha( bhu) 17/161 | bhidelimA hi 1/192 bhagnorvIzadrumaughasya 13/688 | bhavanto'dyApi 10/136 | bhidyante hi 6/892 bhaJjati prasabhaM 13/324 bhavantyuccAvacA 7/125 bhindantamacchadantasya 17/329 bhaTopari bhaTAH 13/471 bhavabhrAnti 7/387 bhindAno'drita- 4/301 bhadra ! tvamapi 7/153 bhavasyeSa 7/658 bhinna evAthavA 5/47 bhadra ! prabuddha- 1/409 bhavAneva prabho 18/16 bhiyA kAlakumArasya 12/83 bhadra ! bhadra ! 6/636 bhavAnevAbhavan- 11/166 bhItastato hari 2/401 bhadra! bhadrAM 7/177 bhavAraNyabhrami- 17/50 bhItAntaHkaraNA- 18/170 bhadraM tavAstu 7/5 bhavitA tu mayA 11/351 bhItAzca 12/394 bhadrAsane 16/124 bhavitArastarAM 7/609 bhItAste 7/436 bhadre ! kA'si? 6/651 bhavetpANiMdhamaH 11/239 bhItirnahi 10/312 bhadre ! tavopa- 7/370 bhavedAptatvanirvAha- 8/482 bhImaM SaNmAsa- 3/55 bhadre ! bhadraMkarA- 1/43 bhavedyadyapi 14/157 bhImaH 7/263 bhayena 7/615 bhasmasAtki na 6/978 bhImaH kadAcidete- 3/164 bharaM voDhumasambhA- 12/297 bhAgIrathItanUjena 1/560 bhImaH prAcI dizaM 6/18 bharatArdhadharAdhIza- 6/860 | bhAgyarAzi 7/206 | bhImaH zamitakirmIra- 11/69 .
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] bhImaH sa nAsti 8/416 bhISmaH pANDuyuta bhImakRtirapi 3 / 416 | bhISmagrISmaraveH bhImakauravyayostatra 13/895 bhISmaduryodhana bhImabhArabharAkrAntA 7/545 bhISmadroNAdayo 6/841 bhISme ca dhRtarASTre bhISme ca dhRtarASTre bhISmeNa satya bhISmo vicitra bhImabhUmIbhujA bhImavakSaH 7/538 bhImasahAyAka 8/19 bhImaseno gadA 9/166 bhImastutIriva 10/276 bhuktaM muSTaM bhImasya 7 / 537 | bhujaGgajaladaiH bhImasya bhujaGgItaralAM 7 / 566 7 / 569 bhImasya bhImasya niSadhasyApi 6 / 279 3 / 46 18 / 134 bhImasyAto'bhavannAma bhImasyAbhUdyathA bhImasyAbhyarNa bhImAdayaH bhImAdibhiH bhImAtmajAni bhImAstadantarutta bhImetinAmasAdha bhImo navanavaibhImoddhatairamIbhiste bhImopajJabaka bhImo 'ntarvidviSaH bhImo'pi bhImo 'pyabhyetya bhImo 'pyUce bhImo'bhyadhAdbhu bhImo'bhyadhAvya bhImo'bhyetya bhISaNe'pi vane bhISNadroNakRpAbhISmaM ca dhRtarASTraM bhISmaM ca dhRtarASTraM 6 / 364 6 / 425 6 / 155 8/26 12 / 192 8 / 2 18/136 bhujAsthAmnA bhujAsphoTAnusAreNa bhujaiH saha mahIzAnAM 7 / 262 | bhujairyuddheSva 7/2 bhujotkarSAcca 9 / 3 7 / 465 13 / 725 7 / 19 bhujazauNDIrimodrekA- 13 / 910 bhuJjato mathurA bhuvanasya ya bhuvanAdbhutabhUtena bhuvanAdbhutasaubhAgyabhuvanAdbhutasaubhAgyaibhuvanAdvaitadhanvitva - bhUtale tRNa bhUtvA bhagavato 7/299 bhUtvA samasta 13/614 | bhUpaH suparvardhama 6/815 | 11 / 104 bhUpaH so'bhUttvabhUpati: kimayaM 10 / 181 bhUpatipramukhaM 6/820 bhUpatirdamadanto'yaM 7 / 244 bhUpatirvalabhau 12 / 307 1 / 397 | bhUpAlopAyanAyA 1 / 322 | bhUbhuje yAcite 11 / 257 6/893 1 / 389 1 / 566 1 / 352 1 / 340 [ 783 6/194 6/808 3/410 9/190 9/191 bhUmIbhRtazcatuH 6/102 bhUyastarairvitanvAnau 10 / 448 5/428 4 / 207 10 / 53 bhUpAla duhitu 1 / 443 2/29 bhUpAlaM mRgayA1 / 61 3/152 bhUpAlamativAcAla - 5/273 bhUbhRtaH kimu bhUmivAsapaNakrItaM bhUmivAsAdhamarNA 8 / 425 3 / 415 4 / 303 | bhUyo'pyanalpa 4/271 bhUyo'pyuvAca bhUrapi trAsabhUrikanyAnvitAM | bhUyAMsazcApi bhUyAMsaste balIyAMsaH bhUyiSThabhUjasaMbhAra bhUyiSThe bhUyo hi 3/491 1 / 424 4 / 183 | bhUribhirbalasambhArai bhUribhUmIruhAkIrNe 3 / 240 4 / 205 6 / 145 13 / 711 6/436 18 / 118 7 /65 6/71 6 / 780 4/218 bhUyobhirapi me bhUyo'pi vismaya bhUrilAbhasphura bhUrizo vIra bhUrbhuvaH svastraye - bhUrbhuvaH svastrayI 16 / 341 10/242 17/216 12/205 13 / 590 16/276 14 / 224 bhUSaNAGkitamANikya- 11 / 32 bhRzaM paJcottare 13 / 666 bhRzaM romAJcitau 1/473 13 / 433 5/9 6/843 6 / 768 6/829 6 / 366 6/832 15/40 bhRzamojAyamAnabheje viproSitabhaimi ! smarasi bhaimIsmaraNasambhUtaM bhaimyavocattatastAta 11/55 8 / 269 13 / 716 bhaimyAH purA bhaimyAH premocitai bhogAnna ca 16 / 335 13 / 760 10 / 332 17 / 148 16/293 10/85 7/241
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784] [ pANDavacaritramahAkAvyam // bhogebhyo 16/273 | maNInAmanaNIyobhiH 12/140 | madhurasnigdhamAhAraM 7/189 bhogyAH zriyo 11/176 | maNDapAnta- 2/301 | madhoratikrame 1/581 bhojavRSNezca 2/47 | | maNDalIkRtako- 1/530 | madhyaMdinadinA- 13/846 bhramankrAntAramekAkI 5/62 | maNDalIkRtya- 3/330 | madhyaMdine'pi 13/519 bhrazyadbhavabhramIsAdaH 5/214 | matamAdAya 4/32 madhyamaM madhuraM 17/14 bhraSTarASTranmahArASTrA- 6/31 | mati sitadhyAna- 18/270 madhyarAtre tataH 13/344 bhrAtaH ! kuru- 7/85 | matimAnsarva- 12/385 madhyavaprAntare 17/18 bhrAtaraM prAbhRtIkRtya 9/138 | matkAntarAjye 5/322 madhyAhne'pi 13/517 bhrAtaraH sindhurAroha- 8/167 matkIrtivIrudho 10/432 madhye mANikyavapraM 17/19 bhrAtarjAnIhi 4/128 matkRpANAprahAro- 12/403 | madhyemaNitaTIkroDaM 8/196 bhrAtarvizvambharA- 16/43 matkopapralayA- 11/362 madhyeraGga viDambayo- 2/430 bhrAtA'tha vastaru- 9/19 mattadvipakapolA 4/30 madhyesabhamathotthAya 6/1001 bhrAturjAyAbhirA- 16/103 mattanUvIrudho- 13/21 madhye'drikandaraM 10/25 bhrAtuvizvaikadhAnuSke 13/29 mattamAtaGga 2/10 manaHkSetre gurorvAkya 11/234 bhrAtRbhiH puruhUtAbhaiH 10/438 matpituH sadane 1/134 manaHparyayasaMjJaM 16/308 bhrAtRbhiryadi6/146 matpurastAddurAtmAyaM 10/382 manaseva na manye- 5/48 bhrAntvA bhrAntvA 18/183 matpratApayugAnta- 13/689 manastava parijJAya 11/243 bhrAmyatAM ca 17/71 matvA kuzala- 16/157 | manAgvidyAmanusmRtya 10/389 bhrAmyantI 6/642 matsaraM kururAjasya 9/354 | manuSyapAMsanaH kSipramA-6/992 bhrAmyanto 13/871 mathurAM gantu- 2/327 manuSyamayamazvebhamayaM 6/94 bhrAmyantau tau 6/898 mathurAtaH samAgamya 2/160 manojJamekamAsInau 12/264 bhrAmyanneNa: 18/187 mathurAmArya ! 2/325 manobhiH paJca- 5/2 bhRkuTIbhaGgabhImAsyo 10/125 mathurAyAmiyaM 2/176 | manobhiH sarvabhUpAnAM 6/260 bhRkuTIbhISaNaH 5/233 | mathuretyasti 1/411 | manovegavimAnasthai- 8/385 [ma] madAmbunirjharodgArI 12/221 | manoharasaraH- 4/57 magadhezvarazauNDI- 14/66 | madAmbupaGkilIbhUtAH 12/414 manohArINi nirmAya 8/438 magnasyApi 13/881 madIyaM yadi 13/1083 mano'bhirucitaH 1/44 majjattalinanArA- 13/112 madIyapuranedIyaH 7/451 | mantrapUtaiH prabhAvatyA 5/302 majjantamantaHsalilaM 3/337 | madIyasuhadazcandrA-. 5/172 mantrAstrANyapya- 3/407 maJjulairmaGgalAto- 4/143 madekahRdayo 13/1075 mantriNA prauDha- 2/267 maThATTAlakazA- 6/458 madotkaTabhujA- 8/247 mantriNA'nuSThite 2/294 maNikoTIra 4/9 maddoIryAnalasyAdya 5/176 | mantrairyathoditaistai- 6/105 maNicUDaM puraskRtya 5/190 madvANAH 13/308 manthatyamuSmi- 13/408 maNicUDastadAlokya 5/155 | madrarAjasya 13/71 manthAnagiri- 13/76 maNicUDatamathA- 5/194 madvAcaH svAdavo- 11/167 | mandaM mandadhvani- 13/226 HTHHHHHHHHHilfill
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] 6 / 644 | marSayeyustadetasya 8/488 10 / 415 malImasAMzukA mallavargatiraskAra mandAraghaTTanirghoSa mandire vidurasyAtha mandIbhUte'tha mando'pi na manmathAgArazRGgArai manmathAGkura manmathenAtha manmatho mithune manyetasmAddhanu manye manyumatA manye muniSu manye manye vilIya manye'rINAM manvAnAstRNava mama cakrasya mama candrayazA mama palyA ca mama pANigrahe mama priyavadhe mama vijJApanAM mama satyavatI mama svapreSyadezasya mamantha sArathiM mamAGgIkRta mamAtmano rasasyeva mamAdhamarNyamAdhAya mamAntevAsino mamApyatyadbhu mamApyamIbhiH mamAphalita mAbhUttvadvi mAtAmamAmUni punarvatsa mArya ! kimu 5/70 11 / 359 13 / 720 11 / 296 | mamaitanmusalaM 10 / 461 mamaiveti tapaH 2 / 130 1/475 1 / 539 4/302 8/457 mamAnneva mamAnneva mamAsi tanayasyAsya 13 / 211 mamotpattibhuvo mayA jitA'si mayA te skhalita mayA purA'pi mayA prANeza mayA baddho'Jjali - mayA yudhi mayA viveka viSNu mayA'tha vaktumArebhe mayA'pyamAyinA mayA'bhimantritA 18 / 141 6/403 6/282 8/326 8/75 12/339 6 / 668 1 / 234 | mayA'sau kurucandrasya 6/396 mayi grAmAntare 7/617 mayi pazyati 6/414 mayi pramANamatyu mayi satyapi ko mayi sahacAriNyA 1 / 194 17/105 14 / 128 | mayUrabandhaM 5/54 10 / 101 7/556 mayaivaM vArya mayopavIjya caitanyaM mayyAgate tu marAlIM kAcidA 2 / 67 | marAlaiH kamalo 5 / 272 | marutpreGkholitA 5/298 13 / 941 mallaste'prati 6 / 201 maSIkRSNavapuH 12 / 445 17/245 8/512 maSIzyAmamukho 6 / 346 maharSeH kasyacit 5/66 |mahAtimirivAmbhodhi 13/334 7 /690 mahAtmankautukAmahAtmAno na 7/528 7/585 11 / 303 4/247 mahAdevyAH sudeSNAyAH 10 / 76 12 / 401 mahAdhvani 7/227 7 / 123 11 / 96 8/534 11 / 345 3 / 237 8 / 219 10 / 35 17/290 10/82 5/528 7/277 2 / 70 16/35 8/79 12 / 103 12 / 248 5 / 14 6 / 62 10 / 166 marutsutaH martyakITena te 13/1087 5 / 346 13 / 239 marmaprahAranimarmAviddharmasanta 16 / 102 | 2/ 335 | marmAvidhamathoddhRtya 17/354 5/316 3/181 mahAnatha sahAyo mahAnapi sa mahAnIlamayI mahAbalastato mahAbalena te mahAbhAga ! mahAmahimnastasyAtha mahAmAMsaniSedhaM 13/813 12/284 4/96 7/688 1 / 103 1 / 181 1/57 7/692 mahArAja ! 13/809 mahArAja ! 13 / 952 mahArAja ! kumArAste 3/346 mahArNavasarasvatyoH 6/41 mahAvratAni mahA''pada mahiSIbhiH mahItalamidaM mahItalamila mahIpAlakirITo [ 785 6/980 6/535 10/200 mahImagno rathaH mahIyaH suzubhe mahIyobhirmahaH mahendracandra mA kRthAH 2/ 261 7/17 15/93 7/521 16 / 109 13/690 2/43 14 / 308 17/297 12/239 5 / 421 16 / 128 11 / 248
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 ] mA kRthAstadvacolopaM 11 /203 mAgAzcauretizaMsanta 10/252 | mAturutkaNThitA mAtuH sahodaro mA gAstataH mA punaH mA bhUcca vaH mA bhaiSIrvatsa mAmeti pariSadvA mA rodItAtA mA sma kAtaratA mAsma dikkuJjarendrebhyaH 5/ 530 mA sma nirbhAgya 18 / 224 mA sma razmISa 13 / 56 mAsmAnyo'nya mAMsakhaNDA mAMsapiNDopamaM mAMsalAMsasthalo mAMsale'pi 13 / 655 mAM cauraMkAramAkroza- 8/229 mAM vihAya 13 / 1085 mAkandAdyastva mAgadhakSmApatesta mANikyaniSkasa mANikyazAla mAtaraM ca sahAmAtaraM mUcchitAM mAtaraH satyavatyAdyA mAtaro'sya mAtastAta mAtA kunti ti mAtA mAtAmaha 5/38 mAtulAtyanta13/676 mAtulAnatulasneha11 / 364 mAtRNAM ca pitRNAM *6 / 617 |mAtRbhrAtRpriyopetaH, 6 / 938 mAtRvaddayitAM mAdRzasya mAtApitRjana: mAtA'pi tadaha mAtuH panyAzca mAtuH pAdau sa mAtuH saMvAhaya 7/473 12/416 | mAdyatpaJcanadastraimAdyatyadyaiva kiM 13 / 1082 5/136 3/19 | mAmakInena 10/62 | mAmathoce sa kiM mAmapyanyami 6/817 14 / 105 5/ 512 17 / 16 mAdrI mAtA'pi mAdrIti madrarAjasya mAdreyastasya mAdhavastaM mAnasaM tIrthamevAsyAH mAnAtkA'pya mAmAhUya tato mAmidAnIM mAmudazrumukhImevaM mAyAkubja: mAyAvIti mayA 6/752 7 / 334 | mAyUrairAtapatraughaiva 8/85 14 / 273 | mArgadattadRze mArgaNAH saGgare 7 / 107 | mArgazramacchide 8/519 1 / 212 8/560 8/434 mArge sa mArge'nyairluNTimArjitaM gandhakASA 7/28 2/84 mArtaNDa iva mArtaNDamaNDala mArtaNDamaNDala 7 / 344 mArtaNDamaNDalaM 12 / 172 | mArtaNDamaNDalaiH 7 / 147 mAlAkAropa12/190 | mAsAnsaMlekhanAmaSTau 11 / 13 mAhendrIva 3 / 154 mA meti dIna 8 / 183 |mitairapi hare: 6 / 348 mitraM karoti mitrakRtyamayaprANe 7/490 6/47 13/537 12 / 191 1 / 565 13/862 14 / 238 8/520 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 13 / 1067 | 16/59 17 / 147 13 / 241 6 / 763 mitrasnehena mitrAmitra mitropakRtibhi mithaH kalikarau mithaH pItaprati - mithaH sAyaka mithaH snigdhatayA mitho nijanija mitho virodhaM 17 / 26 1 / 549 13 / 184 milatparimala zrISu milatpauracakorA milatsvajana milannikhila mu (mo) dastapa: 7/575 5/40 6/478 10 / 37 12 / 282 4 / 241 1/268 12 / 244 muktA'sti muktA muktA muktA yathA tathA muktA vidhuMtudeneva muktAkaNabhramAduccaiH muktAkalApa muktvA syanda 13/652 6 / 693 mukhaM snuSANA4 / 398 |mukhakUlaGkaSottA 18 / 220 mukhanyakkRtarAjIve mukhavAsaM vitanvAnA mukhAtkasyacidamukhendU racaya 5/419 1/576 4/385 13 / 579 6/990 11/253 11 / 328 13/1095 11 / 353 7/62 11 / 346 3/50 12/496 13/156 4 / 328 13 / 446 3/489 1/585 10/470 4/408 5/488 13/456 1/502 8/320 7/352 4 / 138 1/296 5/363 2/ 146 1 / 342 6/168 8/479 10/90 13/348 4/185
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ munAvevaM pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [787 muJca muJca 6/386 | muSTiranyo'nyanirmuktaiH 13/656 | mRdaGgapaNavAdIni muJcansakRtyadhArA- 5/501 muhuH siktaM 17/271 medinIpatimA 5/418 muJcAnyadabhiSiJca 16/214 | muhurmahurbravannevaM 7/474 | medinIpatiranye- 5/463 muJcenmahAnvRthA 11/189 muhurmuhuH spRza- 8/394 medinIzo'tha 6/248 mudaM medasvinImetAM 7/172 muhurmuhurvitanvatyA maitrI maJjarayadbhizca 14/278 mudA jAmbavatI- 16/121 muhurluloTha 16/283 | mokSaM prati 18/240 mudA lokasya 4/307 muhurvijJApito 7/29 | mohayanvAhinI 13/461 muditairbandi- 5/514 muhuzcintayatAM 9/355 | mauktikasvastiko- 10/472 mudrAmAdRtya 7/409 mUDhabuddhiryadAsAdya 17/64 | maulinIlamaNi- 4/404 9/125 | mUtairiva yazobIjai- 5/497 | maulau dhRtasita- 16/196 muninAtho7/499 / mUrchAnte vilapantau 6/715 | mriyante 7/492 munibhijrakAyastvaM 7/579 | mUrchAmeghAvalI- 2/410 [ya] munibhyo 18/204 | mUrchAvirAme 7/302 | yaM nihatya 10/180 munimAnamya taM 5/223 / mUrchAvyapagame kuntI 8/473 | yaH kazcidastraiH 9/196 munimekaikazo 13/276 | mUrchAvyapagamaM 1/370 | yaH kRSNe muSNati 2/278 munirapyabhyadhAdbhadra 18/87 mUrtaM dharmamiva 5/215 | yaH sarvakamanI- 1/189 munirAkRSya 15/21 mUrtimadbhirivAtha- 10/235 / yakSo vA 7/434 munirUce 6/608 13/977 yaccApakarSaNe 13/814 munijJAnI mamA- 6/825 mUni karNa 13/640 yaccAhaM 6/523 muniryatrAsti 15/4 mUlAdunmUlanaM 6/522 yacchanprANAna- 1/488 munivandArugI- 15/5 mRganetrAH priyAH 1/587 yacchujanmalagna- 1/430 munIndra! 13/206 mRgavyavyasanI 1/77 yajjAto'si 7/274 munIndra ! 9/177 mRgAGgamiva 11/252 yata sA rasava- 6/776 munIndraH so'tha 18/8 mRgArikarajA 4/84 | yataH paJcazatAnyasmin 6/589 munIndrairapi 8/500 mRNAlakandalI- .2/277 yataH prabhRti 7/640 munIndro'pi yathA- 4/469 | mRNAlavalayai- 1/503 yataH saudharma 9/346 manegiramimAM 4/467 mRtamAraNadaurA- 13/372 yato dvedhA'pyasau 11/280 munerdarzanamAtreNa 7/385 | mRte ca mayi 6/222 yato'muSyAM 7/495 mumUrccha kSaNa- 13/806 | mRto'yamiti 17/267 yatkumAraH 12/21 mumUrchAtha 13/844 mRtyave kIcako 10/110 yatkRte pitaraM 11/225 murArAtirathAkRSya 13/946 | | mRtyuto bibhya- 2/171 | yatkhaDgadaNDe 4/221 murArAterathAdezA- 12/268 | mRtyunA saha 13/903 / yattiryagbhiranu 13/244 murAre: punarAdezA- 11/381 | mRtyubhItimathA- 6/853 yattu duzcaritaM 7/52 murAreH prati- 14/190 11/195 | | yattu dUramanAkhye- 13/1040 muSTinA 7/662 / mRtyumebhirabhijJA- 2/413 | yattu vyAkuruSe 6/147 mUrdhAnau mRtyumUlaM
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ 788] [pANDavacaritramahAkAvyam // yattu svAjanyamutsRjya 12/72 | yadA yasya jayastasya 6/905 | yadbaddhaM manasA- 17/306 yatte zikSAgraNI- . 3/294 | yadA yuSmAkamekasya 4/465 yadbhavAnpANDavA- 15/69 yattvamapyAcaraH 13/643 yadA vatsa ! 6/447 yadyapyarijayaM 10/205 yattvIdRzaM purastAnme 3/15 | yadA viramato naito 3/180 yadyapyAlokayatyastaM 9/97 yatpuraskRtyaH 13/511 | yadA vilokayanto- 10/170 yadyapyAzveva 13/485 yatprati tvAM 10/427 | yadA vIkSiSyase 8/111 | yadyalpamapi 9/328 yatpratijJAmakArSI- 13/641 yadA svAmi 7/169| yadyetAvadanAtmajJa 13/883 yatra nirnAma 7/599 | yadAkhyaddamayantIyaM 6/603 | yadyenamapyasau 2/182 yatrAtivismRta- 1/79 yadAnukUlaM kartAraH 8/552 yadvA kiM tena 12/62 yatrAbhUtrijaga- 1/535 | yadAnviSya 7/362 yadvA jJAtaM 18/46 yathA tasyAM sabhAyAM 6/205 | yadArye tapasaH 9/133 | yadvA tasyApi 4/184 yathA na jJAyate 6/785 | yadi gotragarIyAMsaH 6/979 | yadvA pUrvaM 6/392 yathA nalo mahImakSaiH 6/712 | yadi to'smi 6/561 | yadvA rAdheyagAr3eya- 11/208 yathA yathA'ti- 10/158 | yadi deva 17/219 yadvA varSIyasI 12/61 yathA yathA'riSa- 18/135 | yadi dovikramo- 12/374 yadvA salila- 6515 yathA viproSitA- 13/1053 yadi nAma 10/106 yadvA strIjAti- 6/399 yathA sa pratibhA- 1/439 | yadi nAma 8/165 yadvA hanyA 6/438 yathArthamavadatpArthaH 3/291 yadi bhAgaharau 16/246 yadvAkAntaradaurA- 8/72 yathArthamidamAsAdya 3/325 yadi mAM 7/469 yadvApipAsAmAryasya 9/269 yathAvidhi sudhI- 5/206 yadi me prANanAthena 7/350 yadvA'haM tava 17/49 yathAsthAnaM 12/170 yadi vA 6/390 yadvivAhotsave 2/168 yathAsthAnaM 14/250 yadi vA jaDa 6/413 | yadvIkSyate vipakSANAM 8/113 yathAsthAnaM 18/239 | yadi vA nAsti 6/85 yannirAcakrire 13/1042 yathAsthAnama 4/12 yadi vAtmavipadyu- 13/757 | yanmRgeNa mRgArINAM 10/403 yathAsvaM 14/244 yadi svarUpamapyeta- 10/111 | yanme bandigrahAda- 9/111 yathaucityaMgatauddhatya- 12/175 | yadiyaM manmanaH 5/60 | yamajihvopama- 16/244 yathaucityadhatA- 6/253 yadIcchAvIrudhaM yamapratimamAlokya 10/251 yathaucityamathAsIne 6/599 | yadIyakusumAmodaM 9/128 yamAvapyUcatuH 11/110 yadabhAvi na 17/302 | yadudyAne'tra 1/42 yamAvapyUcaturbhAtaH 5/51 yadasyA vadanau- 1/406 yaduSNakiraNaH 7/357 | yama 2/353 yadahaM 6/511 yadusenAparivRddhaiH 14/97 yamunAyA ivAsatteH 4/212 yadA ca 6/449 yadUrjitabhujenedaM 8/103 yamunAyAmanu- 2/78 yadA caikSiSTa 18/184 yadevamabaleva . 13/811 yayau duryodhanaH 11/160 yadA te sannidadhate 9/250 yadaiva ca 12/454 yayau nemimanujJApya 14/245 yadA pratyarthisainye 8/303 yadevi ! kunti 2/478 | yayau svayaMvaraM 4/146
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] 5/404 | yudhiSThirakumAro14 / 99 | yudhiSThiraguNa yudhiSThirapratiSThArthaM 1 / 537 6/538 yudhiSThirAdapi yudhyamAnaM tato yudhyamAnaH sa 16 / 119 | yudhyamAnastatastena yudhyamAno'munA yudhyete sma yavanIvadanAmbhoja yazaHkusumasaurabhya yazaH sambhArasaurabhya - 14 / 293 2/ 256 yazcAsti bhRzamazcata yastu jyAyAM yastu tAdRgvidha yaste muktAparApekSa yastvaM dustarayA yastvayA''kRSya yastvasyA bhavitA yasmAdasmi sa yasmin klRptAyasminnasmAkamAyasya kopo yasya gopAGga yasya nirjhara yasya bANA raNe yasya so'haM sahAyo yasyAdarzo 6/46 | yAdavImaGgalo 6/39 | yAdavendracamUM yAjJasenI puraskRtya yAjJasenyapyu 6/521 14 / 18 12 / 341 yAJcAnArAcadu yAti yAtyeSa yAte vijaya 6/791 1 / 13 7/211 yasyAM 12/42 yasyAM yadukumArANAM 12/43 yasyAM himakaro yasyAMsazailamAlambya 4 / 259 yasyAmuttuGgasauvayA nitAnta 12 / 41 14 / 54 yAM satIM 5/80 4/277 yAdavendramatikramya yAntI yAntI ca purato yAntyastAzcotpathA yAntyeva 8/225 yAmAH svayaMvarA 6 / 792 9/184 yAvakacchavikauzeya - 12 / 126 6/845 1/195 17/299 | yAvatkiJcidupakrAntaM 5 / 260 13 / 794 10 / 320 16 / 242 yAvattiSThanti te yAvatpratibhaTaM 10/15 | yAvatsaMsAratApavyati - 18 / 281 8 / 239 12/50 yAvadAvAmatIvArte 9 / 318 yAvadityAptacaitanyaH 18 /70 yAvadvipakSamakSepaM yAvaccacAla yAvajjIvaM 6/357 6/1019 | yugAnta 18 / 128 | yugAntAzanidezIyaiH 16 / 253 | yuddhAntaraM 2 / 311 | yuddhopAdhyAya 14 / 56 yudhi yuSmAkayAtrAM sa 14 / 329 yudhiSThirAdayaH yAdavadhvajinIzAnAM 14 / 106 |yudhiSThira ! yAdavI pANDavIyA 12 / 119 yudhiSThiraM tathA yAvantaH yAvanto vairivAhinyAM yAsAMkApyArdratA yAstu nistuSa yAsyAmaH yuktaM na tava yuktaM yannAbhavayugapaccalitAste yugapaddhvAntamadhvA 6 / 553 11/204 6/453 7/287 [ 789 2/484 6/3 14 / 276 3/147 13/847 9/62 13/370 10/223 13 / 458 6 / 628 6 / 624 8/68 9/332 yUnAM tadIyavaidagdha 4/450 yUyaM kiJcittadAptatvaM 11 / 267 10/176 yUyaM cet kvApi ye cakruH 13/525 tUpakAraka 7/520 17/66 14/46 2/190 17/75 6/998 8/93 9/292 9/86 6/996 yenAsmAnnaraka 15/30 yeyaM jarAsandha 2/62 yeSAM dIkSotsavaH 18/258 ye'pi dorvikra 18/13 yairnAjJAyi purA 13 / 1094 yo bandhUnAmupekSeta 11/194 yo putri 3/385 yo vA kevali 16 / 143 8/355 | 13 / 43 4/40 13/833 3 / 356 yuvAbhyAM yuvAbhyAM jAtu yuSmadguNAnurAgeNa | yuSmAkamantike 1/321 13 / 464 ye te kAmAdayastatra 10 / 363 purA vasudevena 4 / 456 |ye yatra garbharakSA 16 / 19 14 / 280 10 / 237 17 / 47 8/333 7/207 7/427 13/659 13 / 582 yena gacchata yena ca smarakallola yena dAvAnala yena mRtyuparIrambhaM yena snehAtirekeNa yenAnItA sabhAM
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ 790] [ pANDavacaritramahAkAvyam // yo hi smaraNa- 3/311 | raNAraNye 11/157 | rambhoru ! timiraiH 6/296 yogyAM rAjImatI 16/145 / raNArambhabhavaM 17/164 ramye vapuSi kRSNasya 2/225 yorbabhUva 9/48 raNArambhotsave 12/387 raverastamanAdAkpunaH 8/462 yoSidveSaM 10/57 raNe cakAra 10/365 | rasAlaM phalapuSpA- . 6/813 yo'trAsti kSatriyo- 2/383 | raNe tu dakSiNe 13/281 | rasAlasnigdha- 1/568 yo'pi khaNDIkRto 3/95 | rati tvete'GgajanmAnaH 4/246 | raso vIrazca 4/270 yo'sya bandhuH 14/16 ratiputraphalA 1/249 raGgeNa raGgagagane 3/370 yo'hamaddhartu- 13/548 ratistAvatsukhaM 2/232 | rAkAzazAGkadezIya- 10/464 yauvanaM sarva- 16/330 rateriva nidhAnAni 4/393 13/169 yauSmAkINa- 10/286 ratnakuNDalakeyUra- 4/33 rAkSasastAmavaSTambha- 6/559 [ra] ratnarAzimupAdAtu- 12/44 rAgakesariNA 17/72 raMhaHkeli rajaH . 3/160 | ratnazailAbhidhe 7/442 rAgiNI sAnu- 1/561 raMhasvitAparIkSArthaM 3/157 | ratnasiMhAsanajyoti- 11/256 rAjastallobhamunmucya 11/190 raktakuTTimitAM 13/587 ratnasiMhAsanAsInaM 12/9 rAjaMstvAmAha 12/12 raktapATalavisphUrja- 13/355 ratnastambheSu 5/522 rAjakuJjarado- 3/YEL raktavAsAMsi 6/568 rathaM divyaM vimAnaM 8/384 rAjatA rAjate 12/340 rakSaHkSiptadrumacche- 13/460 rathaM pavanajaGghA- 4/68 rAjati sma 13/908 rakSakebhya paraM tatra 9/15 | rathaM mahAratho 2/297 | rAjate sma janai- 5/486 rakSaNAnnala- 6/547 / rathaM siMhastha 2/69 rAjan ! kA 13/278 rakSAnmantrAdi- 6/97 rathazcakrasya 13/447 rAjan ! yadAttha 14/183 rakSitA api 13/1030 rathastha eva 8/340 | rAjandurvAradorvIrya- 12/370 rakSojAtistvati- 9/212 rathAGgapANiH 12/444 rAjandevo 11/35 rakSopAyastva- . 2/185 rathAduttIrya 6/807 rAjannanyAyadurvAra- 10/119 rakSovaMzAnurUpaM 7/296 rathAnAM paGktyaH 13/65 | rAjannamI 13/1038 raGgaM vizati 2/363 rathAnpipeSa 13/454 | 13/617 racayanti sma 11/383 rathArUDhai rathArUDhA 12/55 rAjannAjanma 12/80 raJjitaM bhavatA 1/536 rathAzvavegata- 2/312 rAjanyatanayopajJe 3/360 raNaH zauNDIrimApekSaH 3/443 rathAzve-bhAdibhiH 4/56 rAjanyamukharAjIva 4/141 raNaH zrAntaH 3/118 rathI so'tha rathArUDhaH 3/368 | rAjanyamRtyau 14/229 raNakautUhalI tatra 10/247 rathairvarUthibhirdivyai- 12/422 rAjanyAnAM nivAseSu 9/28 raNattUryaninAdena 14/62 | ratho dIpa ivaitasya 10/356 | rAjapATyamupetAya 10/43 raNaraGgAGgaNe 13/899 ratho'bhyeti 8/308 rAjaputrA hi 1/204 raNarAbhasikAH 12/413 rantuM vidyAdharI 6/516 rAjayakSmaparIvAraH 1/365 raNasya ca 11/126 rabhasotzAsannu- 1/294 rAjalakSmImivA- 4/423 raNAGgaNe 11/278 ramaNIyatamaiveyaM 12/69 | rAjalokasya 5/303
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [791 rAjavarmadhvajA 5/435 | rAdhAvedhe tavai- 4/192 | rUpasya tapaso- :18/6 rAjahaMsakRtottaMsA 13/633 / rAdhAsutasya 9/296 | rUpAdvisadRzaM 2/142 rAjA rAjagRhe 2/454 rAdheya ! 13/692 | rUpA''kSiptA 18/164 rAjA rAjyacyutAn 8/110 rAdheya ! dharma- 13/755 | rUpyakAJcana- 18/234 rAjA vicitravIryo- 1/285 rAdheyasaubalAdInA- 6/934 re! gopa! ... 14/193 rAjA sthagIdhara- 6/796 | rAdheyastu 12/360 re! tvayA ... 17/113 rAjAjJetyanvamanyanta 6/16 rAdheyasya 13/731 | re! durvidheya . 17/346 rAjAnastena 11/91 | rAdheyasyAtha tAM 13/718 | re ! re ! gRhNIta : 2/414 rAjAnaste'pyajAyanta 9/73- | rAdheyIyAstadIyAzca 13/462 re! re! duSTa 2 /403 rAjAno 12/464 rAdheyo'pi 13/616 | re kaunteyacamUsainyAH 13/970 rAjAno rAja- 1/272 | rAmakRSNau 16/199| re gopAla! 14/179 rAjA'tha sAntava- 10/192 | | rAmaNIyakamArAma- 10/5 | re dUta ! nUtanaM 12/93 rAjA'pi rAja 3/87 rAmarAvaNasaGgrAma- 14/187 | rere ! nistrapa 7/657 rAjA'pyunmArjayannazru 6/734 | rAmalakSmaNayoH 1/416 reNavazcandanAyante . 8/350 rAjA'bravIttava 10/66 rAmastatra mayA'pracchi 17/334 | reNubhizcAmbata- 12/165 rAjA'smi nirvasuH 4/137 rAmeNAkhyAyi 17/335 reNurAnvIpikai- 12/448 rAjA''dezAttataH 6/830 rAmo nemiranA- 14/277 reNurmaGgalatUryANi 4/405 rAjaikaH kAzirAjastu 1/323 rAmo'thAcintaya- . 18/69 revatIrukmiNI- 16/175 rAjJA ca rAja- 5/379 rAmo'pi yuddha- 2/424 revatIsatyabhAmAdyAH 16/91 rAjJAM manorathaiH 1/290 12/152 rogamRtyujarA- 15/98 rAjJA''zliSyata 9/147 rASTrametadvirATAkhya- 10/413 rodhasyeva . 12/331 rAjJo'vajJAya 2/132 | rivanduryodhanaH dhanaH 3/48 ropayantaM 18/59 rAjyapyAkhyat 1/557 riGkhannaskhalitaM 2/217 romaharSamiSAnna- 4/310 rAjyaM ca jIvitavyaM 10/440 ripulaM yudhi . 4/272 roSaM mayi 18/44 rAjyaM ca yauvarAjyaM 1/415 | ripuvyApAdanapaNakrItaM 8/221 roSabhImamukhe . 13/608 rAjyaM bhUyo'pya- 6/855 | riMsumanasAmekAM 12/241 rohiNItanayaH 2/332 rAjyabhAraM 16/162 rukmiNIpramukhAH 17/280 rohiNIdevakI- .. 16/347 rAjyabhraMzaM 7/217 ruciraM puramekaM 2/56 | | rohiNyaGgaruho 2/343 rAjyabhraMzaM 7/589 rudantI sA 12/57| rauhiNeyAnuvRttyeva 13/944 rAjyabhraMze bhuvo 6/343 | ruddhaM kaMsabhaTaiH 2/428 [la] rAjyamAcchetu- 1/207 | ruddhasparzaH purA 5/42 | lakSaM vipakSakSitipA 14/161 rAjyalakSmIstavai- 14/319 | rudhirAsavasauhitya- 14/85 lakSaNAkhyAta- 2/189 rAtrimullupya 13/477 | rurodha kaurava- 14/199 lakSamekaM 6/495 rAtrau kimayamuddyota 6/736 | ruSTo'tyantamanAdhRSTiH 14/197 lakSmAdilalanA- 4/167 rAdhAvedhAdikaM 3/404 | ruSyannAsannacAribhya 12/211 lakSmIH saubhAgya- 15/58
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792] [pANDavacaritramahAkAvyam // lakSmI rUpaM 15/97 | lUtAjAlakarAlA- 10/23 | vatsa ! vakSIsva- 5/464 lakSmIbhujA 11/65 | lebhe sarvatra 1/358 | vatsa ! vatsau 3/382 lakSmIrasaMstutA- 6/199 / lokaH sokAkulaH 8/60 | vatsa ! valganti 6/169 lakSmIzca bhujadarpazca 11/272 | lokapAlA 18/113 | vatsa ! vAtasalya- 11/199 lakSmIste hAstika- 6/224 | lokavAkye 13/500 vatsa! SADguNya- 13/262 lakSyate lakSaNai- 3/35 | tsa- 5/147 vatsa! saMvatsaraH 10/269 lakSyAbhimukhamAlIDhaM 3/329 | lokAnAM nazyatAM 13/540 | vatsa ! svacchanda- 2/107 lakSyIkurvanmadvako 4/296 | lokena 13/667 | vatsare dvAdaze- 17/281 lakSye cale sthire 3/398 | lokebhyaH karamA- 6/685 | vatsalasyaiva te 13/1078 lakSye sthire 3/274 loko'pi 7/8 vatsalo'pi 3/162 lagne'tra sainya- 9/109 loko'pyajalpa- 7/90 | vatsasyAsya 13/192 lagno'pyagniH 13/560 lobhena bhrazyati 11/188 | vatsAH ! kintveka- 4/436 laghusaMdhAnavi 3/221 lolakallolakIlA- 13/448 | vatsAH ! kimapi 1/284 laGghayAmAsa 8/409 lolairetAni kallolaiH 8/432 | vatsAH ! kuTumba- 4/439 lajjayAmAsana 8/376 1 [va] vatsAH ! sAmrAjya- 10/1 lajjayA''rambha- 10/342 | vaMzasyeva 11/120 vatsAH ! so'yaM 3/255 latApAzAnbisacchedaM 3/204 | vakti sma ca 13/961 / vatsAstadvo 4/463 labdhavikramapAkena 7/668 | vaktuM pracakrame 14/12 | vatse ! jAtaM / 9/6 labdhAspadaM mano- 3/170 | vakrAGghinAsikA- 17/276 vatse ! tvamasi 6/672 lambhayiSyanni- 13/524 | vakSaHpIThe'nti- 13/1062 | vatse ! pANDumahArAja- 1/532 lavalIpUga'nAga- 12/148 | vakSo vakSojakala- 8/15 | vatse ! mA sma lAvaNyavAridhArA- 4/400 | vakSo'GkitaM dviSa- 4/256 | vatse mAtsarya- 3/31 lAvaNyasarasI 5/108/ vakSo'vanestu 16/187 | vatsau ! 7/164 lIlayA'pi 3/57 | vacanenAmunA 16/172 vatsau ! kimida- 4/453 lIlayA''lAna- 16/24 | vacastadidamAkarNya 12/361 | vatsau ! bAndhava- 7/108 lIlAkamala- 2/349 vaco vidyAnavadyAnAM 6/232 | vatsau ! yamau ! 9/297 lIlAkuraGgaka- 6/352 | vajravaiDUryamuktAdi 6/91 | vatsau ! vAtsalya- 17/304 lIlAyitazatai- 2/359 | vaJcitA'smi 6/726 | vadanAmbhojasaura- 5/440 lIlAvaneSu 16/75 vatsalA zuzubhe 8/9 vadotsuko'pi 13/837 lIlAvaneSu 2/475 vatsa ! tvameva 16/13 vadhaH kRtAparA- 1/65 lIlAvApIbhira 5/200 vatsa ! tvayi 13/40 vadhAya madhyamasyaiva 13/467 lIlAziloccaya- 6/117 vatsa ! dharmeNa 7/78 vadhUnAmavarodhatvaM 1/168 lIlAziloccaye 9/20 vatsa ! pratIkSito'si 5/473 vadhUvaraM puraskRtya 6/314 lIlAzailocyayo- 4/431 / vatsa ! prasedu- 2/375 vadhyaveSamamuM 7/478 lumpallokazruti- 12/440 vatsa ! matsaramutsRjya 11/214 | vadhvAH prasAdhana- 16/178 9/77
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7/75 pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [793 vanamAloDaya- 1/88 | varNA api 7/503 | vahiH ! saMsthApya 10/292 vanavahnirvanotsaGge 12/85 | varNAvali 6/409 | vahnirindhanakUTeSu 12/285 vanavAsAvadhau 8/178 | vartate tvatiduHkhena 8/549 | vaDheruddIpanairdravyaiH 7/154 vanasyAsya zriyaM 1/487 vartethAzca tathA vAgurApAza 1/82 vanAyudezyairdevA- 4/20| varddhante tu 11/332 | vAcaM jaya jayetyu- 5/153 vane ca viharan- 3/64 vaddhiSNuphalapuSpa- 8/435 vAcaM surocanasyai- 9/202 vane mAnava- 7/272 vardhayiSyasi 11/57 vAcamindriya- 18/125 vane vRkodaraM 8/151 varSasya 6/629 vAcAmagocaraM prApya 8/472 vane'sminklizyate 8/168 varSIyAMso 11/316 vAcAla puruhUtasya 12/92 vandAruH prabhu- 16/325 varSIyAnapi 6/213 vAcAlamaulimANi- 12/11 vapurvapuSmatAM 16/331 | varSIyAnapyavarSI- 12/272 vAci bhraSTa- 11/201 vapurvAGmanasAnAM 11/6 | valakSamudaye 6/200 vAco me'sminpunaH 11/118 vapurvisArisaura- 4/22 valganti sma 13/85 vAjino'pyAji 13/64 vapuSmadiva 14/13 | valgitaM phAlguno- 8/236 vAtUlairiva 13/185 vapuSmadiva cAritraM 9/364 vallabhAdolatA- 12/456 | vAtodbhUtebhasindhUra- 12/134 vapuSmAniva 2/255 vallavasya jaye 10/215 vAtsalyaM vatsala- 1/152 vayaM kasyApi 17/309 vallavena hatAH 10/186 vAtsalyavAhinI- 5/106 vayaM tu karma- 13/953 vallavenAtha 10/214 vAneyamiva 13/457 vayaM davIyovAstavyAH 4/121 | vavarSa zaradhArA- 5/184 vApyantarvalitagrIvaM 6/663 vayaM nagaryA- 7/405 | vavRdhe gokule 2/208 vAmato'yaM 6/407 vayaM nirvAsayiSyAmo 9/236 | vavau vicitra- 1/570. vAraNendramidaM 6/465 vayaM mAnyAzca 11/314 | vazI nivivize 5/132 | vAramvAramajAyanta 8/242 vayaM vegAdvimAnasya 8/359 | | vazIkRtadigantasya 7/166 vArasaGgatagA- 12/261 vayamekapade 1/372 | vazIkRtendriyagrAmA 9/220 | vArasAraGganetrAbhiH 6/65 vayamenaM 12/293 | vasangehe 7/414 | vArastriyo'psaro- 12/132 vayo madhuramalpIyaH 8/317 | vasantadadhiparNa- 6/847 | vArito'pi 12/296 varaM tRNamiva 8/216 vasantenopanItAni 3/52 vAribandUtkarai- 12/219 varaM vanaM varaM 11/124 vasAzoNita- 15/102 vArirAzitaTArAma- 12/159 varaH kazcidvareNya- 1/442 vasudevaH sune- 2/102 vArIdamAnayanneva 13/252 varadattAdikAMsteSu 16/339 vasudevazucA 2/123 vArtayantyostayo- 11/11 varamAlA ca 4/319 vasudevo'tha 2/318 vArdhakArhAH kriyAH 5/393 varamAlAM nicikSepa 4/313 vastavyamasti 10/10 vAdhikallolata- 12/421 varamekasya me 4/341 vastu nAstyeva 5/375 vAsarANi 7/704 varivasyansa 8/184 vastunA yena 15/54 vAstavyo yo'sti 2/263 varItukAmA 4/312 | vahanharSabharollu- 5/412 || vAhinI hAsti 4/42
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ 794] vAhlIkaiH vikalpajAtamityantaH 3 / 411 5 / 297 vikalpAniti vikasvarataraM 17 /65 13 / 136 vikAza zrIstadA 3 / 56 18 / 237 1 / 18 1 / 310 14/75 vikAzikezare vikurvanti sma vikramAkrAnta vikrameNa dhane vikramopakramastasya vikramo'pi vikrAmanti vikhyAto damaghoSA vigAhate sma vicakSaNaH vicitravIrya vicintye vicintyeti vicintyeti viceruH keci vicchAyaM te mukhaM vijAtirvA sujAtirvA vijJaptimevaM vijJA vyajJApavijJAtatadabhi vijJApayAmi vijJAya tadabhi vijJAya tanmano vijJAya vitrati vijJAyAtIndriya vijJAyAtha vidhi viDambitasahastrAM vitanoSi vitene maNDapaH viteruH phala 13/738 | vidadhurvividha vidarbhajanmanastatra vidarbheSu bhuvaH viditvA vidura viditvA'ti viditvA'tha 11 / 334 9 / 329 1/447 vidyAdharaM tamityAdi 5/25 vidyAdharakumArANAM 8/441 vidyAdharapati1 / 251 vidyAdharamunervA7/594 vidyAdharavadhUvarga 10/283 vidyAvidita vidyududdyotasavidyudvego raNakSoNeH vidyudvego'tha 1 / 515 16 / 6 10 / 293 1/ 229 13 / 1110 18 / 117 vidrANavAjinaM 13/229 | vidviSAmarjunacchAya 7/375 vidhAya kIcaka 13/247 vidhAya vidhiva vidhAya samatAvidhAyA''rAdhanAM vidhAsyAmi vidhivadvidadhe vidhorivAnurAdhA 17/8 3 / 459 4 / 345 5 / 130 6 / 728 7/93 vidurasyAnayA vidurAdyaistadA vidureNedamAkhyAya viduSA vidureNAtha vidyAH prasAdayannadrA vidyAtirohitAtmAnaH vidrumAbhaH vidviSadvAra vidhau SANmAsike 13 / 481 vinayaM kurvatA - 13/636 | vinayAJcitamUrdhAno [ pANDavacaritramahAkAvyam // 3 / 231 vinayAtikramaH 1/177 6/632 vinayAttanayAnAM 8/36 6 / 238 | vinayAnnijabandhUnAM 7/34 3/213 | vinayAvarjito 1/287 8/24 vinayo vinayArheSu vinasta 8/191 13/258 7/699 11 / 144 11 / 310 17/342 9 / 113 1/157 vinItA api 12/470 vindAnAH samapiNyA - 18 / 178 vipatkandacchidAchekaM 8/481 vipattirdarzitA'nena vinA vizvambharAdAnaM vinA'pi tvAM 8/84 11 / 85 8 / 119 8/81 8/277 10/87 5 / 327 1 / 129 1/35 18 / 255 5 / 344 7/684 5/158 viprayogAsahiSNUnAM 5/188 viprAcArabhRto 5 / 181 vipro vajramaya viniyujya ca vinivArya tato vinItatanayo viparyeti viparya vipulaM vAlukAvipede tatra 5/300 1/508 2/ 362 6/490 1 / 374 7 / 416 2/470 14 / 182 3/315 7/399 13 / 419 | vibruvantamiti vibhavo vA ziro 7/586 13/13 vibhAvaya 11 / 73 vibhAvya 11/72 vibhAvya divyamUrti 4/144 | vibhAvya raNasaMrambhaM vibhAvyAtha vimAnaM mama ko 18 / 138 13/213 8/514 9 / 201 vimAnakiGkiNIkvANa - 9/140 1 / 256 vimAnamanukAmIna- 5/409 3/223 | vimAnaratnamArUDho 5/314 5 / 145 vimAnalakSmIluNTAvimAnAdatha 6/174 vimAnairanukAmInaiH 12/451 6/64 3/271 4/199 10 / 273 10 /344 13 / 712 9 / 322
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [795 vimAnAnaze vyoma 9/22 | vilambyAtha 13/240 | vizvastaM 7/186 vimAratnamAruhya 4/174 | vilalApa ca hA 1/368 | vizvAdbhutazriya- 6/86 vimuktasphAra- 5/305 | vilalApa ca hA 9/275 | vizve vizvambharA- 6/68 vimuktipathapAtheya- 11/247 vilIna iva 13/804 viSaM pIyUSagaNDUSaH 8/96 vimucya cApamuttAlaH 8/246 viluptasattva- 5/128 viSapramoSa 13/694 vimucya tadahaM 12/185 vilepanaM karA- 2/109 viSamaiH zrRGkhAlA- 9/181 vimucya tamimaM 18/76 vilesurdivi 4/306 viSamaiva gatiH 3/438 vimucya bhojya 17/338 | vilokante'nyamanyasya 4/455 | viSayAH sahavAstavyAH 5/465 vimuJca satvaraM 12/91 | vilokayaMstamAyA- 10/29 | viSayA api 16/132 vimocya bandhanA- 9/139 | | vilokitumivA- 10/372 | viSasAda janaH 6/330 viyatyutpatitaM 13/767 vilokya 7/226 viSAdinaM tadAnI 17/298 viyogArtimanuprAptaH 5/307 vilokya tvAM ca 7/273 viSNurvijJAna- 2/400 viracayya 14/117 | vilokya mUla14/117 9/52 viSNoH 14/25 virajAzcetyamI 3/130 | vilokya sAyudhAna- 10/21 | viSvaksenaH 16/165 virATaM vikaTA- 10/267 vilokyAnargala- 1/32 | viSvaksenAdaya- 6/158 virATaH kuru- 10/443 | vilokyAvadhinA 6/562 visaGkaTasphuTAbhogA 5/140 virATakanyayA 10/477 vilolapallavAzce- 12/133 visaGkaTe'pi 7/10 virATadayitAM 13/98 vivaktaparivAreNa 6/118 visRja svairacArAya 6/1012 virATanagare kintu 9/376 | vivAhadIkSA- 16/176 | visRjya dUtametena 2/53 virATapurasaMrodha- / 10/228 | vivAhotsAha- 16/134 | visRjya sahadevAdyAn 14/241 virATabhUpati 10/277 | vivekA''khyaM 15/25 | vistIrNavepathubhItyA 10/331 virATabhabhajo 10/250 | vizanto hRdayaM 10/280 viNato tAM 13/828 | visphuracchapharInetrA 14/6 virATasya girA 10/451 | vizansvarUpalAvaNya-18/163 | vismayasmeranetrAbhiH 5/432 virATasya zriyo 10/450 | vizAMpatyuryazaH 6/69 | vismayasmerarAja- 6/111 virATAdhipatiH 4/215 vizAradeSu purato 4/15 | vismayotphulla- 1/202 virATo daivataM 11/38 vizAlAkSasya 8/291 | vismayotphulla- 2/356 virUpayA viloketa 10/86 | vizikhA iva 13/980 vismArya tadapasmAraM 11/283 virejuH kuJjarAH 12/210 13/196 vismitazca 7/540 virodhayati 11/123 vizuddhe sthaNDile 4/338 | vismRtAtaGkaniH- 10/355 virodhinAM jaye 11/372 vizeSajJaH 15/34| vismRtya payasaH 12/217 virodhenApyupAya'nte 11/49 vizrAmAya 6/377 vismRtya payasaH 8/494 vilakSamanasA tena 10/117 vizvakarmA'pi 4/110 vismeramanaso- 18/157 vilapantyAmiti 13/1079 | vizvatejasvinAmIze 13/430 | viSeNa mAsApaNa vilapya tumulaM 9/283 | vizvabhadraGkaraH 18/214 | viharannanvahaM 1/423 vilambamambunaH 9/263 | | vizvasaMhAribhiH 13/842 | viharasya gurave- 3/301
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 ] vihAya kRSNaM vihAya vAhanA vihAya samarAvihAya hemakoTIraM vihArAya bahiH vihitAdbhutavihitArthijanAdhArA vihRtya nemi vIkSaNairdhArmika vIkSiSyase vIkSya dvedhA'pi vIkSya dharmAtmaje vIkSya bhasmavIkSya bhISmaM vIkSya viSNurbhujavIkSya visphUrtivIkSya svapratimA 4 /430 | vRkodaro darodrekA14/284 | vRkSamakSAkhyamudvIkSya 14 / 108 vRtepratipuraM 6 / 135 vRttAntena tatastena 10 / 467 vRtte'nyeSAM 7/635 vRtrArerenamAkAza 9 / 374 vRthA tAmyatha 16 / 314 | vRthA mA bhUdidaM 10/429 | vRddhAvacobhiH 17 / 169 | vRntairapi 1 / 104 14/312 | vRSTeruparame 7 / 512 1 / 299 vIravrataviparyA vIrazoNitamaireyai 2 / 298 | vegAtprakSipya 13 / 566 vegAdAgatya 8/194 | vegAdAgatya kuntI vIkSyamANamukhAmbhojaM - 11 / 28 | vegAdupAgate vakSyamA vIkSyAnIkamathA vIjita: parivAreNa vIra ! yate'dya vIraMmanyatayA vIradhaureyayoH vIraprahAramUrcchA vIrayorubhayorbANaiH 10 / 374 vRSTiM megha ivA vegATanatruTacceTIvegAttadetya kalyANi 7/316 vegAdeSa tadAkhyAtu 13/866 | vetradaNDopamaM 5 / 264 | vetriNA'vedito vedanAtizayAvedirakSAkRte vedyAM vetrAsanasthasya 13 / 1009 1 / 314 13 / 405 5 / 187 13 / 472 12 / 399 13/638 | vepathusvedaro vepamAnakarAH velAvananabha vIrazriyA vIrasUtirahaM vIrAH ! 13 / 1016 vIrAcArAnabhijJo'si 3/463 vIrottaMsa ! tvayA vIrottaMsaM vaikuNThe kuNThavaicitravIrya 12 / 393 | vaidarbhi vaidarbhI vaidarbhItilaka 5 / 373 | vairaM pUrvamatha 13/581 | vairaGgikaH vRkodaramukhA - 7/230 | vairikhaDgAmbu 9 / 167 | vairiNAM tu puraH 6/803 vairidordaNDakaNDU14 / 275 vairinArIdRzo 5 / 311 16 / 169 8/513 13 / 784 4 / 335 4/418 6 / 378 | 3 / 267 6/587 16/168 10/107 6 / 695 7/552 9 / 146 16 / 104 17/252 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 18/93 12 / 355 11/82 5/104 4/255 vairibhUdhavasambAdhavAra - 19/86 12/232 4/420 13/27 13/10 4/27 vairivikrAnti vaivAhikI vaizvAnaraH vollAhaizca vyaktaM ca vakti yaH vyaktazakti vyajijJapaMzca vyajijJapacca 12/322 14 / 251 1/455 8/531 148313 1/338 2/ 119 7/584 10 / 123 1/38 7/223 8/46 6/237 6/286 13 / 988 6/919 6 / 99 | vyastrAkSIddezanAsthAnI 17/80 8/42 3/260 7/291 14/155 2/230 17 / 102 2/416 12/4 14 / 228 13 / 1052 11 / 261 6 / 634 6/622 6 / 737 2 / 215 vyajJApyata tataH vyadhatta dharma vyadhIyata tavaitA vyalapaccApta vyalapattumulaM vyalIkarahitAM vyavasthayA'nayA vyavasthApya vyasane'pi bhave vyasanaiH saha vyAkuruSva vyAjahAra vyAjahAra vyAjahAra hariH vyAjahArAtha vyAjahArAtha vyAjahArAtha vyAjena darzitedAnIM vyAttadInAnanaM vyApAdite mayA vyApAryAmbhoja vyAladantAvaleneva 13/145 6/181 13/265 2/446 3/195 8/47 13/848
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] vyAvRtta vyAharaMzca hare vyAharacca hRSI vyAharanti sma vyAhRtyeti vyAhRtyeti vyAhRti vyomalakSmIvini vyomAGkacumbivyomAntavyApi vyomeva puSpavyomni trastasurastraiNe vyomni vaimAni vyomni vyomavrajantaM [za ] zaMsa me bhadra zakuniH kurubhUbhartuH zaktAstatumete zakti ca zakte'sminnocitaM 7/653 zanaiH zanaiH 17 / 129 | zanai: zanai: 2 / 466 zatruJjayaH zatrusahaH zatrumAtreSu ganakairAkRServatsa 13 / 303 | zapante kRpaNA 11 / 287 | zabdAdvaitamayIM 12 / 379 17 / 152 zamaH prasAdhanaM zamAdvaitasudhA 5 / 482 zaragrahaNasaMdhAna 13 / 494 | zarajjyotsnAsamu 13/95 zarabha: zarabha zarAH pArthasya zarAghAtairbhavadbandhorazarAzanihatAH zarAzariparitrAsAdiva zarAsAraistatasteSAM zarIramidamAtmIya zaraiH zirasi zarairyasyArinArINAM zarairvarSandadhAve'tha zalya: saiSa 13/518 4/273 13 / 736 13/49 7 / 466 7 / 525 13/859 8/456 zapathairdevapAdAnAmahaM zazAnau zaGke yAM zaGke nAkazaGke paropakArAya zaGke pANDu 7/232 zaGkha cApUrayannemi - 14/160 zatakRtvazca zatakoTikaThorA 1 / 495 10/221 1/10 zatamAsansutAzatazaH zapamAnAnAM 6/967 zatravaH pANDuputrANAM 6 / 948 3 / 124 12 / 345 4/291 14 / 198 7/686 zalyakarNakRpa16/296 | zalyatrANakRte 13/851 zalyaprAgjyoti13/611 | zalyenAbhidadhe 5/372 zayo'pyAha zalyo'bravItka zalyo'voca zavadAhamayaM zavAyamAnaH zazaMsa so'pi zazaMsa so'pi zazAGkopalasopAnAM zazvaccaturthaSaSThAzazvatte punarazazvatprAptAdbhuta [ 797 6/83 12/143 10 / 400 10/153 zazvadabhraMlihe zazvanmanasi 6/243 zastra yadyajjarAsandho 14 / 188 15/38 12 / 441 11 / 133 3/285 18/40 13/852 3/324 8/245 6/81 1/17 6/631 2/260 2/259 16 / 111 17/134 3 / 261 11/127 7/665 1/350 13 / 170 13/180 13/188 13 / 182 3/328 ziraH zeSo'pi 1 / 262 ziraH saroruhAkIrNe- 11 / 105 4/5 13 / 533 zastratattvAmbuzastrAghAtaidviSAM zastrAghotocchala zastre zAstre ca zastrairastraizca durvAra 18 / 92 3 / 401 5/509 | zAtakumbhIyakumbhauzAntiH kunthuzAntezcaityaM 1 / 86 9/59 | zAGga tu zAGga 8 / 334 |zA yadasti zAGgiNA 13 / 58 9 / 34 | zAGga zAGga 6 / 933 zAlibIjaM ca zAzvatikyaH 13 / 290 4 / 275 13 / 651 13/12 13/362 13 / 845 12 / 485 13/648 12/193 13 / 628 13 / 622 2 / 145 11 / 202 | zirISasukumArA7/508 ziro'dIyata 7/551 zirSacchedyasya zirSacchedyo'ya 8/201 17 / 282 zilAcUrNamaye 15 / 118 12/500 zikSAM mama zikSAmAdAya tAM zikhaNDinamana zikhaNDinA zikhaNDiracitA zikhaNDivapuSA zikhipiccha zirasyuvAha zirISamiSataH zilAyAM yAvadekazilpibhiH 16/99 7/219 13 / 764 14/217 14 / 133 3/88 8/251 4/95
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutvA taM pa | zrutveti 798] [pANDavacaritramahAkAvyam // zivazrIdattasaGketaH . 5/224 | zauDIyaudArya- 1/551 | zrutIrmatsariNAM tUryaiH 4/414 zivAdevI- 16/167 | zauNDIrakuJjare 13/577 7/592 zivAzcAzivazaMsinyo 3/135 | zauNDIracUDAratnena 5/358 zrutvA manyumayI- 9/82 zizupAlavadhA- 14/134 zauNDIrANAM 11/131 zrutvA viSNu- 17/345 zizostasyAnu- 2/197 zauNDIryAhaGkatIH 4/234 zrutveti 13/892 zItAMzuzItalA- 16/161 zauNDIryo 7/479 | zrutveti 17/203 zIrSacchedyo 7/593 | zauriH suraibhRta- 2/193 7/685 zuktirunnati- 7/394 | zauri zauryakathA- 2/156 | | zrutveti kasya- 17/253 zuklaM dhyAnnatha 15/124 | zauriM jagAda 2/152 zrutveti giramA- 6/718 zucaM kRtvaivamApIya 9/279 | zaurivitIrya 1/420 zrutveti nIti- 1/162 zuciryadvikrama- 4/229 | zauristu nistuSA- 2/438 zrutveti pANDavodantaM 8/136 zuddhadhIdhRtarASTro'tha 11/192 | zauryaM sattvamahaGkAra- 10/137 | zrutveti prollasa- 2/264 zuddhayA gandha- 16/73 16/73 | zyAmAyuSTomaya- 12/328 | zrutveti mAmikA 8/538 zuddhaH satkRtya 6/705 [zra] zrutveti rAjA 2/240 zuddhairazanapAnAdyaiH 4/374 | zraddhAsaMnaddhasarvAGgo 13/275 zrutvaitallokato 6/761 zubhe tavAyamAkAro 10/79 zramAnuttAna- 6/481 zrUyatAM tu 7/168 zubhairebhirmahAsvapnai- 16/65 zrAntA vanavihAreNa 1/578 zrUyatAM devi 2/46 zuzoca vipaNau 12/6 zrAvaNe zveta- 2/242 zrRGgAgravadgirerApaH 6/939 zuzrAva duHzravAH 5/283 zrAvyamANaM 11/29 | zrRGgArarasapUrNAyAM 6/261 zuzrUSAbahumAnAbhyAM 7/328 | zriyaM vizvatraya- 1/1 | zrRNu tvaM vyomni 1/210 zUnyAraNyanibhA 13/380 | zriyaH striyo vA 1/305 | zrRNu vizvambharAdhIza 9/345 zUraM pratyAttadhArAla- 11/150 zriyA nUtanayA 14/305 | zrRNvanti 1/244 zUrasyApi 12/450 zriyo vihitavizrAnte- 4/208 | zrRNvansa dvArikAloka- 6/43 zekharastvaM 7/121 | zriyo'pyadharmasaMpRttAH 11/177 | zreNIbaddhaisturaGgai- 12/230 zeSAstu muSito- 14/95 | zrIneminA purA 18/74 | zreyaHpIyUSa- 18/83 zaivalinyaH kacai 13/88 | zrInemisvAmino 18/18 | zreyaskarastadetaistai 11/282 zaizavAdapyajAyanta 3/155 | zrIpatiM prati- 2/402 zrotrapAtrIkRtA 18/213 zokamAnandatAM 5/414 | zrIbuddhisAgarA- 6/109 zrotreNAntaH 12/412 zokAgnidahyamAnA-13/1001 | zrImannemikumArastu 16/7 zlAghAmityA- 16/60 zocantamiti 17/350 zrImAtaGgIparIrambha- 11/227 zvazrUbhiH sakRda- 2/44 zocyaM kimiva 13/279 zrIriyaM te kRtArthI- 8/108 zvazrUzuzrUSaNaprItacetAH 7/417 zoNadRSTipuTairaSTA- 14/171 zrIvatsaM 16/298 zvApadairApadaM 7/364 zoNitokSita- 13/1060 zrIzuddhAntagajAzvA- 12/463 zvAsodbhUtairiva 12/223 zoSayansainya- 13/531 | zrutAyudhaH suvIryazca 3/123 zvetacchatrApadezena 14/298 zoSayiSyanni- 13/523 zrutinirbhedini- 13/72
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 1 ] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [ Sa ] 9/242 SaDdinopoSi SaSThAGgopaniSatriSaSTi- 18 / 280 SoDhA bAhyaM 15/85 [ sa ] sa evaM sa eSa kezikI 7/ 112 2/ 364 13 / 468 kroSTukasamAdiSTe 2 / 462 sa khalUcchRGkhalotsAhaH 17/319 sa grAvapi 11 / 368 sa grISmeNeva 1 / 258 sa ca gacchan 16/216 10/143 sa ca tvayAsa ca dharmo 11 / 185 sa ca sArthapatiste 6/591 sa cacAla _7 / 136 sa cirAtkhecarAstrANi 8 / 368 sa jagAda jaga 1/485 sa jagAda na 1 / 384 sa jagAda yadi 18/65 sa jAtu vArtAprastAve - 6 / 759 sa taM svayaMvaraM 1 / 281 sa dUtaH pUta sa eSa bharatakSoNe: 8/294 sa dUre zabara sakarau kuDmalIkRtya 11 / 34 sa dhAvanvRSasenena 13/670 8/142 sa kiM zAstyadhunA sakramAttiraya sanakhAghAtasaGketaM 10 / 161 6/850 sa nanAma kramAjjyeSTha- 5 / 427 sa nirmalakalA 1 / 261 netrAzukaNAn 18 / 115 1 / 483 sa pumAnmudrikAsa prajJAmRtakUlyAbhiH sa praNamya yathA sa prAtipanthika 8 / 146 4 / 24 12/443 | saMjJAmAseduSI 5 / 192 sa prApya punarAtmIyAM sa prItisphAranetrA - 1 / 326 1/27 1 / 332 10 / 406 |saMdhAna kRSTi 10/371 | saMdhAnA''dAnamokSeSu 1 / 105 sa tatra citrAzAlA 7 / 139 sa tadAnImatisnehAt 11 / 262 sa tannagaramAsAdya 6/784 1/159 6/678 sa tasyAH satAM vIkSyA sa tu samyaktva sa teSAM granthikaM sa teSu vAsava sa tairapracchi satriH pradakSiNA sa tvadbhartukRtAMzcitte sadadhau januSA 17/57 10/72 1/418 sa dasyustatpa sa dInavadanAmbhoja: sa preyasI sa preyasInAM sa preSya nATyA sa babhUva sa bhaTaH subhaTAsa bhogI sa bhojanAya samadhyemAnasaM sa yatrAsti yuvovAca yuSmadarza savaH prArthanayA sa vallabhA sa vikramakalA [ 799 sa viSaNNatadA 8/137 7/507 16 / 327 9/79 sa vIraH samapadi 5/227 sa vIragrAmaNIrbANai 5/24 1 / 353 6/760 vetti sUryasa vairAgyabharAcAnta- 11 / 224 6/689 6/127 sa vaivAhika 4/23 sa vyAjahAra 9/341 savitena raNa sa vireje dhvajaH 1 / 96 9 / 317 3 / 218 1 / 28 | sa zAlaskhalitA sa sAzrunayanAmbhojaH 3/338 7 / 558 6 / 110 sasainyaiH sau sa sthAlIrAtape sa svayaM dAsyate sa hi yuSmadupAdhyAyaH sa(ta) daiva samaya saMjajJire suvIrasya saMtatAzrapayaHpUrasaMtoSAyatta saMdideza tathA 6/435 14 / 328 | saMpratyAvarjitAstena 1 / 451 10 / 226 saMdizanhArasaMhAri saMdhitsatyapi saMdhimAdadhataM saMmetAdiSu zaileSu saMyuge yasya saMyogo guruziSyA saMroddhuM sahadevo saMvatsare samagre'pi saMvartapuSkarA - saMvarmayati hi saMviSTo vA saMvRttya 1/327 2 / 456 12/2 8/386 6/323 2/252 6/493 12/77 3 / 246 17/232 1/421 1/521 6/1021 16/257 17/97 6/49 14/87 3/283 11 / 263 13/884 8/148 8/388 4/242 3/266 14 / 200 3/252 3 /409 13/140 __8/442 11/274
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadya ta 800] [pANDavacaritramahAkAvyam // saMsajjanotthi- 3/393 | saJjagmAte na 3/381 | sadyaH prINayituM 13/314 saMsaduddyotanistandra- 11/260 | saJjayaMtaMja 18/55 / sadyaH surezvarAsta- 16/316 saMsArabhaGgI- 13/1104 | sati mayyapi 2/58 3/209 saMsArastadasau 16/332 sati rAjyadhare 1/167 | sadyomukulitA- 13/431 saMsAre'sminna- 6/600 | satIcintAmaNe- 5/334 sanatkamAra 1/16 saMsUtratatanutrANA- 12/472 | satIlalAma sUte 4/443 sanapallI tato 14/40 saMsthApyendra nije 8/260 satIvratapavitrAyAH 6/405 | sanAbhInapi 11/365 saMhartumudyate'pyevaM 13/593 satkRtya praNayAi~Na 6/126 santaH srota- 7/236 saMhRtyAtha vimAnAni . 9/40 satkRtya vastubhi- 6/113 | santi duSTAstu 13/995 sakalAbhiH 16/139 | satkRtya viSThare- 3/345 | santi bhUyAMsi 10/379 sakuTumbamava- 7/155 | satkRtyavitpuraskRtya 5/445 | santi me vraNaroha- 8/284 sakuTumbasya 12/177 | sattvaM cedekama- 1/220 | santi yatra mahA- 1/80 sakRcca kanyA 16/291 sattvotkarSAdathA- 13/918 | santi ye tava 2/420 sakopAH saphaNA- 3/206 satyaM natilatAkanda 11/342 santo vikRti- 11/305 sakyo'vocanvacaste 16/213 satyaM so'pi 8/453 | | santyete hasti- 8/105 sakrodhamabhidhAyeti 17/193 11/205 santyeva vIrAH 11/326 sakhi ! prakSINa- 16/285 satyabhAmA . 11/3 sandhyAmbhodasanAbhIni 4/106 sakhImukhena 1/51 satyameva tadIyaM 11/206 sannakarmArirAsannaM 18/233 sakhIzItopacAreNa 16/272 satyavatyAdayaH 7/4 sannaddha sammukhI- 14/135 sakhe ! khedApanodAya 8/279 satyavAk tapasaH 6/870 sannaddhasArazauNDIrAM 9/16 sakhyaM maSyAH 8/88 satyasandhajarA 2/96 sapatnIto'pi 1/184 saguNaM dhArayandhanva 8/213 satyAtikramakaulInaM 7/57 saparIvAra evAyaM 5/202 saGkrandanastadA- 8/272 satyaiva svAmino 17/248 | sapAdopagrahaM 12/189 saGkrAntamabhito- 12/141 satrAgAramupetyAtha 6/724 | sapaurastaM bhuvo 15/6 saGkhAna 12/289 satsu tatrijagajjaitra- 6/13 sapauraiH saparIvAraiH 18/112 saGgamayya 12/350 sadAcArasamIcInA 8/217 saptazrotaH 6/462 saGgItaraGganiH 4/21 | sadA jalacarai- 8/536 saptASTahAyanaH 2/219 saGgrAmarasavAcAlai- 10/246 | sadA vazaMvadairetaiH 7/70 sapratApAjjarAsandhA- 2/450 saGgrAmasAmya- 10/376 sadA'munA'dhvanA 7/130 sabandhurbandhura- 7/700 sajjitasvasvayAnA- 12/483 | sadA'vadAta- 3/161 | sabandhorapyajAtAre: 14/292 sajjIkRtya rathaM 6/795 sadA'stu 7/128 sabhujAsphoTa- 14/60 saJcaratsu yathA- 3/359 sadaivAparadruSprA- 14/294 | samaM jvalitumArebhe 13/538 saJcaradvAranArINAM 11/23 sadguNaiH pANDavaiH 3/278 | samaM taiH sarvasaJcaranpuruSA | sadbhyo'tha 15/107 | samaM doHstambha- 13/863 saJcukoca vinA 8/471 sadyaH kandalite samaM dordaNDa- 13/463
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDaghacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [801 samaM nalasya 6/316 | samAdatsva 14/180 | sampannahRdayAzvAsaH 5/255 samaM nistriMzani- 13/291 | samAdheracyutaH 6/743 samparAyapramItAnAM 14/255 samaM nemi 14/74 samAnavayasaM 8/345 | samparAyarasodre- 13/681 samaM pitrA 16/323 samAptimAgate 10/266 | samparAye parAsUnAM 14/240 samaM pradyumnasAmbA- 14/248 samApya / 14/2 | sampratyapratimallAste 14/49 samaM mahimnA 13/83 samAhRtya hRSI- 13/138 sampratyamaGgalaM 12/473 samaM sattve na 13/80 samIkAGkahatA- 13/442 sampratyasti 11/147 samaM samastabhUtAnAM 9/305 samIke manasA 13/45 sampratyeva 10/417 samakSameva 9/312 samIhAMcakrire 17/7 sampratyeva jaye 17/190 samagraviSaya 15/42 samuccArya 6/379 | sampratyeSa 12/87 samagreNAvarodhena 16/324 | samuttIrya vimAnebhyaH 9/143 | samprAptasaGgamA- 1/544 samajAyata vairAya 8/266 samutpede tadA'nyo'pi 6/72 samprAptenAmunA 14/214 samaNDalamivAyAtaM 17/21 samuddhaSita- 1/120 sambhAvya 13/1018 samatAnimnagApUre 16/259 samudyate hariM 2/408 sambhAvya bhUmipAla- 1/464 samantAdantayannA- 13/562 samudra iva 12/226 | sambhAvya subhaTaM 18/131 samanyurabhimanyustu 13/359 samudravijayaH 14/242 sambhrAntayA 6/711 samabhUvanyathA- 12/335 samudravijayaH 16/225 sammukhaM prasarantIva 14/232 samabhyarcya 14/325 | samudravijayaH 1/427 sammukhaM sarva- 4/140 samamazrujalotpIDaiH 5/285 | samudravijayaH 2/103 sammukhasyApyasau 13/705 samaye'pi samAgatya 3/103 | samudravijayaH 2/440 sammukhInakSutenA- 4/209 samayo'pi muneradya 5/46 | samudravijayastasyAM 12/45 sammukhInau 13/678 samaraM saMsmarannevaM 15/122 | samudravijayA- 2/319 | sammohaM mohanA- 9/41 samare yena 4/240 samudravijayA- 6/114 | samyaktvaM jagRhuH 18/180 samartho na 16/151 | samudravijayAdInAM 14/205 | samyagArAdhitanyA- 17/2 samArakSakAgraNyaH 6/696 | samudravijayAnI- 2/433 | saraHsalilasekena 13/989 samastakaraNa- 4/179 samudravijayenAtha 16/299 | saralaikasvabhAvo'yaM 5/338 samastajAhnaveyAdi- 5/426 | samudravijayo 14/268 13/580 samastatrijagat- 17/38 | samudravijayo 2/374 | sarojAnAM rajaH 2/269 samastamatha 13/999 samudravijayo 12/25 saromAJcA ca 14/286 samastamapi 16/69 samurddhanyamaNI saro'pi ca 9/349 samastavAstu- 15/91 samRddhigardhinA 15/92 | sarpatsAripakSA- 13/323 samastAbhiH 2/445 sampatpuTakinI- 7/201 sarpasantamase 13/726 samAgacchadagA- 12/351 sampadAmAdikandaM 17/83 sarvaM manasi 10/18 samAgama 18/2 sampadbhirdo- 18/12 sarvaMkaSeSu teja- 4/407 samAjagmurmahI- 2/40 sampannasarvasa- 5/16 sarvakriyAkauzala- 18/271 saritpUra
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ 802] sarvataH kurvatAM sarvataH kheladuttAla sarvataH pari sarvataH sattva sarvataH stU sarvatejasva sarvartusambhavaiH sarvavratAnAM sarvato ratna 5 / 37 sarvato'smatpratApAsarvathA nijasAmrAjya- 6 / 926 sarvathApyetadeva 10 / 401 sarvathA'pyasya 13 / 1049 sarvadaivAti 15 / 72 sarvajJapUrvI 16 / 42 sarvameSA viSaM 8/542 sarvartukamanIyAnAM 8/189 sarvarturamaNIyAni 7/380 8/34 sarvasaMhArasAkSepA sarvasaGgaparityAgasarvasandeha sarvastava prasAdo'yaM sarvasminnapya sarvasminvite sarvasvargigaNAkIrNe sarvAH sambhUya sarvAJjAgarayansainya sarvAtizAyisa sarvAnAhvAtusarvAnekaikazo sarvAnpazyata sarvAsAM kSatriya 17 / 244 sarveSAM pazyatAM 5 / 447 14 / 65 13/594 | sarve'pyurvIbhRtaH 4/415 sarve'pi jJAnino sarve'pyurvIbhRta sarvemadhunA sarve vandAravaH sarve zrRNubha 10 / 476 18 / 235 5 / 339 12 / 411 sarvaiH sajjIkriyantAM sarvaiH sarvAtmanA sarvaiH sAkaM sarvairapyAtmano sarvairnRpaguNairyuktAH sarvo'pyanupadI 3 / 273 | 6 / 245 savaMzyaiH samarA savayobhiH savitrI sasaMbhramamathA 1/222 11 / 244 13 / 203 saha drupadakRSNAbhyAM 6/228 saha drupadanandinyA 6 / 745 saha prasthAsnavaH 13/741 | sahakAratarormUle 13 / 609 | sahadeve 5/205 sasatvA dhRta sasainyasyApi sasauSThavaM tadA sastambhaM sasyAnAmiva sahadevo'pi saharSo hayaheSA sahasotthAya veSaM sahastraguNitasahasrazo maNi 8/540 sahAnIkairajAtA 13/526 | sahAnUruprakAzena 1 / 344 sahApi droNakarNAdyaiH 8/82 sahAyo vidhure 7/496 sahito dhRtarASTreNa sahiSyate'ri 1/291 2 / 342 | sahaiva trapayA 1/218 13/393 5/493 11 / 112 9/58 7/9 6/215 15/32 5/364 6/212 12/114 7/143 13/179 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 2/5 10 / 392 sahodayavyayAH sahyavindhyAvivAsA kaMsasya tadA sA gatvA''khya sA calantI sA jalpati sma sA tAnUrdhvabhujA sA tena sAdInanivaho sAnu sAmprata sA paraM na sA pANDunA sA pratyabhidadhe sA babhUva zizusA bhuje vasudevasya muhUrte zubhe sA vihasya punaH 5/103 16/208 7/342 10 / 465 6/885 6 / 362 8 / 132 | sAMyugIno 8/44 6/48 12/439 4 / 371 13 / 950 6/131 6/889 sAkSAdiva dhanurvedaM 13/474 | sAkSAdvijayamUrti 10 / 301 10 / 216 3/352 12 / 418 sA svapnaM kathayA sAMyAtrikaiH sAMyugInabhujau sAMvatsarikasAkaM zakuninA sAkAGkSamatha sAkSAdiva sAkSAdiva guruM sAkSAdiva jaye sAkSIkRtya sAkSIkRtya viyatya sAkSepa: praticikSepa sAgarAntaritA 13 / 187 14/24 10/207 2/170 4/362 6/569 16 / 212 6/541 7 / 421 2/16 1/343 7 / 156 8/90 4/377 1 / 434 14/55 1/58 5/149 1/474 3/100 12/156 9/165 12/105 16 / 267 6 / 116 4/309 1/90 3/309 13 / 732 4/150 13/44 6 / 746 4/203 5/182 17/160
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [803 sAgaro'pyUcivAnagnau 4/364 | sAriNIvAri- 6/271 | siMheneva tvayA 9/289 sAgramabdasahastrA- 18/245 | sArthezAya 6/579 sicyante dharma- 5/219 sAdaraH sodaro- . 9/198 | sArthezo dhanadevo'tha 6/838 | siJcazraddhAjalai- 6/74 sAdibhirdutamabhyetya 12/415 sArthezo'pi 6/657 sitacchatraiH 13/89 sAdhavo bAndhavAH 15/106 sArdhaM priyAbhirabhya- 1/580 sitAMzurucisadhrIcI 10/399 sAdhIyo'dhyavasAya- 17/367 sArvajanye saujanyaM 11/335 | siddhapratyakSamA- 4/342 sAdhu koraka 2/481 | sAvadhAno'dhunA 2/65 | siddhavidyaH sa 5/326 sAdhu vatsa 2/344 sAvalepAstapaH 8/104 13/835 sAdhu sAdhu 1/203 sAvaSTambhe bhuvaH 12/79 | sIrapANirathA 16/63 sAdhu sAdhu mahA- 8/336 sAvahelamudastena 14/172 sIrapANirathA- 17/317 sAdhubhiH sahitaH 18/244 sAvitrI nAma 7/419 suMsumArajanA- 6/774 sAnande yAdavAnIke 14/207 sAhaGkArastatastAra- 4/283 sukhaM nidrAya- 7/573 sAnandaiH khacarI- 8/365 sA'tha taiH saha 6/656 sukhakRttvaM pratIpo- 8/351 sAnIkamahitaM 17/104 sA'tha pRSTA 2/112 sukhaduHkhe samaM 7/233 sAnIkena virATena 10/449 sA'tha strIbhiH 16/191 | sukhAdvaitamayAH 18/10 sAnukampA nRpasyA- 9/154 sA'pazyatka 6/677 sukhena tasthuSAM 9/155 sAnujasya tapaH 11/17 sA'pi jIvayazAH 14/257 / sugAtri ! paramatrArthe 7/279 sAnumantAvivo- 13/907 | sA'pi vijJAtaniH 13/615 / sujanoktiH 11/273 sAndranaikadrumacchA- 5/71 sA'pi vizvatrayIM 5/459 sutamAlocayAmIti 4/356 sAndrazItataracchAye 4/89 sA'pItyatsUnave 2/211 | sutazokAgni- 13/394 sApalyamiti 1/193 sA'pyabhASiSTa 1/341 / sutasaubalayoH 6/230 sApatnyArtA 13/1069 sA'pyavocada- 15/66 / sutasya tasya 2/37 sApadaH suhRdaH 8/255 | sA'pyasyai 7/304 sutA api 13/1045 sAmantebhyaH 11/386 17/142 | sutAM bhUpaH puraM 6/753 sAmparAyika- 8/106 sA'pyUce pRcchasi 10/135 | sutAgamazruti- 10/315 sAmprataM ca tapaH 18/91 sA'bravIddeva 10/294 | sutAyA 12/15 sAmprataM mukta- 9/350 5/146 sutAvasUta 2/463 sAmrAjya 7/243 | sA'bhUtkUlaM- 6/649 sutA'sya draupadI- 4/26 sAmrAjyamaGgadezA- 3/454 | sA'bhyadhAdadhunA 1/144 suto babhUva 1/11 sAyakAnsaMdadha- 13/528 | sA'bhyadhAd 17/179 sutau pradyumnasAmbau 14/53 sAyudhavAtapAdAta- 9/156 | sA'bhyetyA- 6/670 suduHzravAmupazrutya 5/244 sAraNIzIkarA- 4/88 | siMhakesariNaH 6/596 sudustapatapaH 4/113 sAratA jayajIvAturna 12/96 | siMhA iva zrayante'mI 8/460 sudhAMzudhavalaM 8/491 sArathipreritaratho 16/264 | siMhAsane nivezyAtha 6/66 sudhArasamayImeSa 13/224 sArathistamathovAca 18/56 | siMhAsane sa 4/147 sudhAsabrahma 15/23
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ 804] sudhAsvAdu guroH suparNaketu suptamattapramatteSu suptAmekAsuptAmekAkinIM suptAmekAkinImatra supratIka subalakSmApateH subhadravaNijaM subhadrA ca snuSA subhadrAmabhimanyuM subhruvAM sumedhAsta bodhiSTha suyodhana ! suyodhanavadhaut surA iva surAsuranaravrAta surairnabhazcaraiH sulabhAH prANinAM suvarNaka suvarNacchavinA suvIro mAthuraM suzarmA kRtavarmA suzarmA ya suzarmAmbhodharArabdho suzAdvaladalazreNi susthitaM suhadvapuSi romAJcaH sUkSmakSamatA sUkSmabAdarabhedeSu sUcakazcarazcauraH sUtasUtiriti sUtAtmaja ! na sUtra aart sUtryatAM 3 / 270 | sUryahAsamasiM 16/113 | sUryAcandramasau 18/33 sekAtireka 6/387 secaM secaM tvayA 6/503 | senAkalakalod6/653 | senAnugamazauNDeSu 13 / 318 senAntardidyute 1/392 senAbhirugraseno 2/100 10 / 452 10 / 445 12 / 245 8/407 9 / 53 13 / 191 9/84 | sainikAnAM nagottuGga saindhavasya saindhavoddhUtasaindhavoddhUtadhUlI 17 / 34 15 / 126 senA'gre dhavalairazvaiH sevAgatAnAM sevAgurau sevAyAtairdizA 12 / 127 1 / 422 saikate kusumasaikateSu 16 / 334 | sainyaM sarvAGga 7 / 384 sainyayorubhayo 10 / 282 9 / 253 sainyareNubhirazrAntaM sainyaiH samastai 9 / 36 | sainyairaikSi puraH saivamAkhyAya 11 / 70 saiveyaM yanmaNi saiSa jyAkarSaNA saiSa duryodhano 17 / 181 4 / 294 | saiSa naH saiSa namrAri 8 / 166 15/87 saiSa ni:zeSabhUpAla 1 / 357 | sotkaNThamAnaso 4 / 245 sotprAsamityu 3 / 460 sopadrave vanesoparodhamiti 6 / 927 16 / 206 | somadatta kaliGgeza 2/97 14 / 139 | 11 / 22 7/656 3 / 104 1 / 582 | so'tha citrAGgadaM 9 / 129 | so'tha taM pRthivI12 / 466 | so'tha tatkAla9 / 241 13/319 so'tha droNaM so'tha papraccha 7/381 4 / 54 13 / 437 [ pANDavacaritramahAkAvyam // 1/253 2/ 348 1/257 6/790 14 / 296 13 / 403 12/24 6/577 9/117 15/65 6/772 6/501 11 / 115 6/574 13/ 745 7/661 6/489 10/45 1/183 1/52 5/250 9/110 2/149 2/ 276 2/60 14 / 254 2/147 16/83 8/324 1/438 18/61 15/35 so'tha vipro 5/526 | so'tha sarvAGga 4/85 so'tha sAntamayai so'tha sArthapatiH so'tha svaya so'dhAvanmuSTinA so'grajanmAso'tibhISmo 12 / 299 10/191 | 12/160 7 / 289 3 / 489 13/1098 so'tha papraccha so'tha mAM mudito so'tha me 4/48 so'dhunA 17/30 | so'nuyuktastato 13 / 597 | so'ndhakUpe 10/258 | | so'pi priyA so'pi pallavita so'pi phAlguna so'pi vyajJApa so'pi zRGge so'pi zauryA so'pi sammAnayAso'pi svarUpa 13/8 13 / 1097 | so'pyabhANIdbhRzaM 13/1099 so'pyabhASata 11 / 90 so'pyabhASiSTa 7 / 197 | so'pyavAdIttavAyaM 13 / 758 so'pyasmai kathayA3/306 17/341 | so'pyAkhyatkuzalA- 6/507 7 / 449 9 / 35 so'pyAkhyadbhadra so'pyAha tanayaM 13 / 207 4/363
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ [805 pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] so'pyunmIla- 6/580 | saubhrAtraM pANDu- 5/8] sthiro bhava tavA 7/313 so'pyupAsita- 9/206 / saumya ! vIkSe 8/215 | stheyasImiva 13/710 so'pyuvAca 17/249 | saumye ca duHpradharSe 6/5 | stheyAMsau 10/206 so'pyuvAca 1/92 saurabheyIH 10/370 sthairyagarvaM ca 13/109 so'pyUce 16/3 saurabhodAramandAra- 5/430 | snAtapItAH 12/238 so'pyUce kaMsataH 2/196 saurabhyasAraghanasAra- 9/380 snAtrAntareSu 6/103 so'pyUce taM 13/787 sauvidazreNisaMruddhAH 12/169 snAnakriyAM vitanvAna: 5/131 so'pyUce'tipriyA 4/355 sauhArda hi kiyanmAnaM 3/452 snAnabhuktyAdinA 6/548 so'pyevaM vAdayA- 2/133 skandhaM 8/8 snAnIyAni jala- 6/101 so'prINayattathA 4/94 skandhanyastahari- . 18/51 snuSA vaH zatazaH 2/154 so'bravItAnkimetAM 10/178 skandhArohArtha- 8/12 snuSA'tha pANDurAjasya 10/81 so'bravItpreyasI 10/134 skandhAvAraM 13/1106 | snehato duhituH 1/190 so'bravItsIriNaM 18/71 stanayorapi pInatvaM 2/20 snehAdApadamasmAsu 8/155 so'bravIdatha 17/154 stanopapIDamA- 7/626 | sphAraM pratyApaNa- 16/204 so'bravIdetayA 4/325 stambhamuttambhayAmAsa 4/114 sphuradambhaH 1/12 so'bhidhAyeti 5/129 stambhAH svarNa- 4/98 smaraH prApa parAM 1/540 so'bhivandya 5/216 stambhitA iva 6/947 smarantI jina 8/30 so'bhUttathApi 2/218 stutvA stotrairjinaM 8/203 smaranpaJcanamaskAra- 13/513 so'bhyadhAdbhabhujA 10/64 stumo jaladhimevai- 6/189 smarabhogiphaNA- 16/110 so'bhyadhAnnaH 7/682 stRNoti sma 13/843 | | smaravyApAranipuNA 8/401 so'yaM cedvizva- 18/57 stotrazcitraira- 7/115 | smarasodara 1/481 so'yaM prAkkarmaNAM 4/372 styAnIbhUyaM 4/10 smarastasminnapi 1/506 so'yaM manye 10/353 striyAM pUrvastriyAM 13/150 | smarasyetatpari- 18/72 so'riSTAni 2/247 striyo babhUvuH 17/77 | smarasyetadvirATeSu / 14/317 so'vadadbhadra ! 3/284 strIjAtisneha- 5/237 | smarArtAH 8/372 so'vadhIrita- 13/810 strIsvabhAvabhuvA 13/780 smarendramuraji- 6/259 so'vocatkAritaH 7/526 / sthalAbjinIdhiyA 6/120 smRtA tu 7/407 so'vocannRpa 2/253 sthalebhyo'bhyadhikaM 4/90 smRtAbhiH 8/206 so'zaMsaddeva 1/472 sthAnasthAnollasa- 4/427 smRtivedibhirAvedya- 11/30 so'sminpadAbhyA- 5/116 sthAne sthAne 12/138 smRtvA droNArpitaM 8/331 so'haM taptvA 6/844 sthApayAJcakrire 15/96 smRtvA'tha saudhamadhye niruddho- 2/111 sthApite ca 9/353 smerayanto'dhikaM 4/91 saudhe kadAcana 1/591 | sthitvA sthale 8/314 syandane bhaya- 1/283 saudhopari 11/391 sthitvA'timahatI 9/280 | syAtAM rAkA- 14/233 saubalo'pyabhya 6/153 | sthiratvaM sauSThavaM 3/361 syAdevamapi vA 6/788
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ 806] syAmalimnA strastottarIyasicayaH strotasvinIpravA strotasvinIra svakAntavadane svakIyairiva svakIrtikalama svacakreNaiva svacchandaM vada svacchandaniryadAnasvacchAM tadaiva svacchAmbhasaH svajanorvIpati svadehe'pi svapne bhImArjunau svapne ravivitIrNasvapratijJAtanirvAha 13 / 744 svargazca so'pa 3 / 455 | svargApavargayo 4/438 svarlokapathikIM 7/368 13 / 1065 | 5/284 svadveSTayituM svayaM galita svayaM dIrghAkSa svayaM doSmanpade svayaM maNimayaM svayaM rasavatIM tAM 18 / 147 svAgataM 8 / 152 svAgatakriyayA3/475 | svAjanyapraNayena 10 / 121 svabANagrahaNe 8 / 227 svabhAvato 17/278 | svAdubhirmRdubhisvabhujorjityaparyantaM 11/290 | svAdhInapatikA svAdaM nAgarakhaNDAnAM svAdayiSyati 16 / 228 svAdhyAyadhvanivA6/571 | svAnuSThAneSu 5 / 329 | svAminaH kIrti7/674 |svAminA'tha svalpA pyujjRmbhate svalpaiH kalpadrumasvavAsaHpallavAgreNa 13/368 svasti dvAravatI 14 / 216 svastigarbhamukhAbjena svasthAnaM mAlinIM 11/275 3/249 svasthAnaM medinI 6/89 13/249 | svasvadezaprasUtAni 8/502 svasvadezodbhavaistaistaiH 6 / 93 4/410 |svasvAsanopaviSTAnAM 9 / 359 8 / 559 svAmin ! 6/773 | svAmin ! 3/102 | svAminko'yaM svayaM sAgara svayaM siMhAsanAsInastaM 8 / 367 svayaMvare tu svayaMvare'tha svayamAzvAsitA 1 / 440 2 / 127 9/7 11 / 119 svayamAsanna svayamutpATayAmAsa 16 / 306 svayameva dhA 13/143 svayameva pure 2 / 35 svayamevAttasaMnnAhaH 14 / 113 6/897 svarAmaNIyakAkSi svAminnasmAddurAsvAminnUce - svAminpurAtasvAminvizvasya svAmivaireNa svAmyAdezAttataH svAmyekadattanayanAM svedamedasviniH svedodabindusaMdohaisvairamasyAM ca [ pANDavacaritramahAkAvyam // 1 / 211 | svairamArAmamArAmaM 15 / 49 svairamujjRmbhita 5/288 [ha] ha hA bAhusahAyohaMho ! kSatrakulo 4/454 13 / 33 9 / 307 |haMho ! nemikumAro 16 / 156 |haMho ! barhinnaho 11 / 87 haMho ! vidyAdharAdhIza 10/187 5/450 haThAkRSTamukhAmbhojaH hataM paurogavenAtha hatavatyapi hatazeSAnparityajya hatastamberamastohatAstoyena 17 / 173 1 / 163 hate prasabhamAtmIya 12 / 1981 |hate sakuJjare 6 / 37 hate hiraNyanAbhe'tha 1 / 196 hate'sminkauravAnI 2/ 265 7/382 8/23 15/86 9/108 17/204 16 / 278 hataivAhaM hato'zvatthAmanA hatvA ca hanta ! hemAGgade hanta govinda ! hayAH kaizcidgadAH 5/211 | hayAduttarato 13 / 1086 | hayaughaheSitai 12 / 498 | hariH pratyAha 13/340 14 / 111 13 / 516 7 /618 13 / 506 13/800 5 / 266 13 / 922 hanta svasA 5/246 hanti hantAya 13 / 438 hantuM kaMsasya 2 / 432 17 / 48 6 / 332 | hantumojAyamAno'pi 1 / 101 14/31 | hanyatAmadhunaivAyaM 17 / 265 14 / 274 14/57 hariH prApa hariM jaghAna 3/60 4/311 7/655 16 / 342 5/34 hariM mUcchAla10/150 haridazvarathAzvAbha | 5 / 79 harimitro'nyadA 10 / 308 1 / 304 16 / 78 7/6 5/355 12 / 222 10/217 13/115 13/330 14 / 151 1/579 13/293 12/147 4/41 2/ 331 14 / 261 14 / 131 2/406 10/61 6/708
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiraNmayai hi 18/37 pariziSTaH [1] pANDavacaritramahAkAvyagatagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [807 harirityabhidhA- 12/304 | hA ! nAtha ! 13/1080 | hitamapyahitaM 14/39 harirmatkArmuko- 11/62 | hA ! nAtha ! 13/1101 / hitvA jalAzayAnhaMsAH 6/241 hare punaH prahArAya 2/407 | hA ! nAtha ! 6/525 / hitvA manoharA- 1/586 harerantaHpure 16/80/ hA ! mamajja jale 8/525 | hitvA hiraNyakoTI- 4/80 hAGgaNe napA- 6/193 | hA ! mamAstamite 13/1093 | himAlayamathAruhya hAdyarhANi 18/186 | hA ! lakSmIkeli- 18/39 | hiraNmayamayaM 4/2 harSakolAhalairjAtu 6/473 | hA ! vatsa! 13/1003 | 14/271 harSasotkarSamAbhASya 5/452 hA ! vatsa! 13/1074 | hiraNyanAbhamukhyAnAM 14/81 harSAkulacala- 5/483 | hA ! vatsA! 13/1024 | bhUpAla- 5/245 harSAditi 1/50 hA ! vizveSvaka hiraNyapuramityasti 5/229 harSAduttoraNAzeSa- 11/47 | hA ! hA ! dhigmA- 6/725 | huMkAreNa tataH / 8/348 5/415 | hA durAtmannala 6/421 kAre'pi sati 12/17 harSotphulla6/257 hA vatsa pArtha 9/290 huNDikaH 6/487 hallIsaka 7/636 / hA vidhe ! vidadhe 5/293 hutAzaiH saMskAraM 18/274 hasanta iva 12/216 hA vidhe 6/411 | hRdayena narendra- 10/408 hasannAha punarbhImaH 9/179 | hAyanaiH so'tha 1/76 | hRdi yasyaikadeze'pi 12/417 hasannuvAca 14/122 | hArakuNDale- 5/162 | hRSIkezasamAhUta- 16/163 hasannemikumAro'tha 16/243 | | hArayaSTimahIpRSThe 4/8 | hRSTo rathamanAdhRSTi- 2/436 hasitvA tAnanA- 2/304 hArayAmAsa 6/341 hRSyanmanobhiH 1/324 hastinApura 17/1 hAritAkhilanarendra- 6/1022 | heturmAtaH 13/779 hastinApura 7/146 hAritAyAM kSaNAdakSa- 6/930 | hetoH kutazcana 11/51 hastinApura 7/37 hAritA'pi na 6/958 | hetoH kutazcidete 9/300 hastinApura 7/505 hAritebharathAzvIyaH 6/923 | hetoH kuto'pi 1/509 hastinApura 8/174 hAriteSu pratIpena 6/937 | hemantahimasambhAre 6/188 hastinApuramabhyetya 6/880 hAlAhalamayaM 13/1012 | hemastomaistatastai- 10/59 hastinApuravAstavyaH 11/163 hAsayannatha 3/51 hemAGgadazca bhUpAlo 5/462 hahA ! sakhi! 16/211 hAstikAzvamayI 12/337 | hemAmbhojatatI- 5/203 hA ! kaMsadhvaMsa 18/38 hAsyalobha- 15/88 | helayA cApamAropya 4/249 hA ! kalpapAda- 13/1081 hAhA ! kimetadArabdhaM 8/454 | helotphullakapolena 16/37 hA ! kRpANapayaH 13/1005 hA'bhirAma 13/1091 | haiDambeyo'pi 12/437 hA ! kaurava- 13/1004 | hiDambabakakirmIra- 8/97 | haimantika 13/173 hA ! tatrApyasya 17/349 | hiDambabakakirmIrAH 9/288 | haiyaGgavInago 4/55 hA ! duryodhana 13/1006 | 7/360 hyastane gograhe 11/76 hA ! daiva! 18/45 | hiDambAM saha bAlena 8/421 | hriyante sma 11/92 hA ! dhiksAkSAda- 18/9 | hiDambAkukSi- 13/452 | hriyante sma 13/339
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [2] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm subhASitAnAMzca kramaH // padyAMzaH sarga:/zlokaH yogyaM sutaM vA ziSyaM vA nayanti guravaH zriyam // 1/155 bhavetkanyA kulInA hi pitrAdezavazaMvadA // 1/161 sattvaM cedekamapyasti kimanyairbahubhirguNaiH / tadeva hanta ! cennAsti kimanyairbahubhirguNaiH // 1/220 iha ca pretya ca prItyai tAdRzA hi sutAH pituH // 1/256 na hi vismRtimabhyeti pratipannaM mahAtmanAm // 1/257 prAyeNa yauvanAndhAnAM sulabho hi viparyayaH // 1/330 bhavedvAGmanasAtItaH prabhAvo hi mahAtmanAm // 1/362 rAmAsu bhRzamAsaktiH kAraNaM rAjayakSmaNaH // 1/364 vighaTante hi kAryANi pratikUle vidhAtari // 1/468 devatopahitAnAM hi vastUnAM mahimA'dbhutaH // 1/493 tAdRzA putraratnena viyuktaH ko na khidyate // 1/554 antardravyAnurUpA hi payasyAmodasampadaH // 2/6 suropitaH phalatyeva sadyaH sukRtapAdapaH // 2/19 aruNe praguNe dhvAntaM na hyapAkurute raviH // 2/58 jJAtvA vipannaM sodaryaM ko hi dhairyaM na muJcati ? // 2/118 na hi kSubhyanti zauNDIrAH pratyarthiSu bahuSvapi // 2/137 grahA api parakSetrAt zlAghyAH svaM kSetramAgatAH // 2/152 mRtyudaurgatyayorvArtA na syAtkasyAtihetave // 2/170 uDDAmarabhujasthAmnAmanAsthA kSAmadhAmasu // 2/204 sa eva nidhanaM gacchedicchedatyAhitaM satAm // 2/216
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm... // ] pazya kasyApi na dveSyastapano'titapannapi // janmAntarakRtaH snehaH prahvayatyeva mAnasam // na mRtyusadRzaM duHkhaM na santoSasadRk sukham // mAturnyakkAramAkarNya sakarNo hi kSameta kaH // marusthale hi kalpadrurAtmalAbhaM labheta kim ? // karSakeNeva sadbIjamuptaM kAle phaledvacaH // bhavedAsannapAtAnAM maryAdAyA vyatikramaH // caurasvIkArakartA'pi zIrSacchedyo hi cauravat // kintu kSetraM ca kAlaM ca samAzritya zarIriNAm / bhavanti bhAgadheyAni vividhAni na saMzayaH // utkallolaM bhaveccetaH zrute'pi tanujanmani // datte kruddho vidhirna kim ? // uzanti satyamevaitadbuddhiH karmAnusAriNI / karmANi hi pratiprANi pRthakprasavate phalam // prAtaHkAlopalabdho hi svapnaH sadyaH phalapradaH // alpamalpetarasyArthe tyAjyamitthaM vidurbudhAH // kSayaH kulasya cetputrAdvRddhistarhi kuto bhavet / bhAnozced dhvAntamAkAze prakAzaH syAtkutastataH ? // guravo hi samAzayAH // yasya yAdRkparo lokastasya ceSTA hi tAdRzI // vaneSu dantino dantakrIDA'pi tarubhaJjanI // yadvA naivAsti maryAdA kA'pyanAlocya vAdinAm // na hyeraNDo gajendrasya kaTakaNDUyane kSamaH // kiM lokAdhikadhAmAna: sahante tejaso vadham ? // ardharAjyaharo yo'pi so'pi vadhyo mahaujasAm / kiM punarbrahe tasya ? sarvarAjyaharohi yaH // udIyamAno'pyucchedyo virodhI vyAdhivad budhaiH // puMsAM jAgratsu bhAgyeSu vipattirapi saMpade // karaprApye phale ko hi samArohati bhUruham ? // suhastahastamuktAni bANAyante tRNAnyapi // zAlibIjaM ca vidyAM ca vaptukAmairmanISibhiH / sukSetraM ca supAtraM ca vinA puNyairna labhyate // [809 2/218 2/222 2/251 2/ 331 2/ 337 2/340 2/407 2/415 2/457 3/8 3/19 3/30 3/101 3/143 3/146 3/154 3/155 3/175 3/176 3/177 3/179 3/190 3/191 3/210 3/235 3/238 3 / 261
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4/455 810] [pANDavacaritramahAkAvyam // kiM kezarikizoro'pi kenacitparibhUyate ? // 3/291 yo hi smaraNamAtreNa hanti saMtamasaM bhRzam / avApnotu gurostasya taraNiH karaNiM katham ? // 3/311 gurubhaktidvitIyena kaH sattvena na rajyate ? // 3/318 kiM kulena pitRbhyAM vA ? gauravaM hi guNairnRNAm / adhirohati mUrdhAnamaravindaM kimanvayam // 3/442 papAta pAdayostasya daivataM hi paraM pitA // 3/456 mRgArAtipade hanta gomAyuH kimu jAyate // 3/461 culukA''cAntasaptAbdheH kulaM kumbhodbhavasya kim ? // 3/463 par3he par3eruho vRddhiH saurabhaM tu svatobhavam // 3/476 amRtenAmRtAbhIzureva spardhitumarhati // 3/482 mattadvipakapolA hi madapAnakutUhalam / pUrayanti dvirephasya nA''lekhyakariNAM kaTAH // 4/30 vilokante'nyamanyasya kaNThAzleSaM vitanvate / citte dadhati yAzcAnyaM tAsu vezyAsu kA ratiH ? // anarthabIjaM rAjIvacakSuSo hi pracakSate // 4/462 bhAre mahokSavAhye hi kimu damyo niyamyate ? // 5/36 nAtikrAntagurUNAM hi kriyA kA'pi phalegrahiH // 5/45 atyAhite hi sAdhUnAmatibhUmirna dUSitA // 5/46 malImasAni cetAMsi sAdhuSvapi hi pApmanAm // 5/62 prarUDhapraNayaM santo nAnyamapyavajAnate // 5/98 vAhinInAM hi sarvAsAmAdhAro vAridhiH param / / 5/127 mRgocchede'pi kiM kAmaM siMhaH saMrambhate kvacit ? // 5/180 dharmo'yaM yaiH zriyo rakSAkovidaH sauvidaH kRtaH / . cirAya te bhajantyetAmakhaNDitasatIvratAm // 5/217 jagadbhayaMkarasmeramukhaH saMsArakesarI / dharmadrumAdhirUDhAnAM yadi na prabhavatyasau // 5/218 sicyante dharmakulyAbhirmuktizarmamahIruhaH / tAsAM taTatRNAyante surAsuranarazriyaH // 5/219 ayaM ca nirmame dharmastathA prAgjanmani tvayA / niHzeSabhuvanorjasvI yathedAnImajAyathAH // . 5/220
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm .... // ] idaM ca jagadAdhAya dostambhairakutobhayam / bhaviSyasi bhave'traiva mokSalakSmIsvayaMvaraH // tigmadyuteH paritrastastamaH stomaH kva lIyate ? // kRtavidhyAtadIpasya tamo hi bahulAyate // vairaGgiko mRgAGko'pi kaumudIrecitaH satAm // zoSite hi na pAthodhau jIvanti jalajantavaH // mRgArau jAgarUke hi kA mRgasya prabhUSNutA ? // ko hi kaNThIravAkrAntAM mRgImAkraSTumIzvaraH ? // na dvipendro'pyalaM sthAtuM kA kathA hiraNasya tu // zaGke paropakArAya sRSTirbhuvi bhavAdRzAm / nirmANaM hi sahastrAMzorjagadAlokahetave // prItikrItAnimAnprANAnbhujakrItirimAH zriyaH / guNakrItamidaM rAjyaM kRtArthaya yathAruci // abhISTo hyatithiH kAmaM gRhasarvasvamarhati // bhAsvatyudIyamAne hi kimu jIvati nAmbujam ? // jarasyapi manaH kurvannaro bhogAbhilASukam / prAkRtairapi hasyeta kiM punarvizadAzayaiH // madhorabhyudayaH zreyAnvinA na malayAnilam // kovidaH ko hi kurvIta mImAMsAmagamoktiSu // zrayantIha sudhArazmi na mude kasya kaumudI // bhRzAyante hi tejAMsi pradIpe jAtavedasaH // nidezyairhi jayo rAjJAM kIrtimAvahate parAm // mRgendraH kariNo hanti kiM mRgaiH parivAritaH ? // santo hi sphuTadAnandakandalAH svajanodaye // nadI modayate tAvadyAvannAlokyate'rNavaH / tAvadAlokakRddIpo yAvannodeti bhAnumAn // kiMzriyo yAsu notkarSatAratamyasya vizramaH / kiMzUraH samare yasmai tiSThate'nyo'pi dormadAt // valakSamudaye bhAnoH puNDarIkaM vikasvaram / malinaM pazya saGkocamandamindIvaraM punaH // [ 811 5/221 5/248 5 / 261 5/272 5/295 5/324 5/345 5/360 5/372 5/381 5/403 5/416 5/466 5/473 5/475 5/476 6/4 6/14 6/16 6/143 6/184 6/185 6/200
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ 812] [ pANDavacaritramahAkAvyam // 6/201 6/202 6/203 prathante manmathasyaiva vasantasya hi sampadaH ? // kiM nAmbhodhiH spRzellakSmImudaye mRgalakSmaNaH ? // ko'yaM rAkAnizIthinyAmandhakAraH pragalbhate ? // kiM gaNyate sa jIvan ? yaH parikliSTo'pi jIvati / kimindorudayaH so'pi yaH payodaistirohitaH ? // khaJjitAGghrarvane daivAdgatavikramatejasaH / varaM mRtyurmRgArAterna karibhyaH parAbhavaH // svapuraM prati lokAnAmutkaNThA hi balIyasI // duHkhI dhvAnte hi loko'yamulUkaH punarunmadaH // zuSke hi sarasi grISme kiyannandanti dardurAH // viparyeti bhRzaM puMsAM buddhiH kruddhe hi vedhasi // durdharAH saritAmoghAH prAptau hyambhodasampadaH // mRtyumApnoti zArdUlyAH patIyan mRgadhUrtakaH // pathi svacchandacArasya pratyUho hi striyo mahAn // mArgasampAtakhinnAnAM nidrA hyabhyarNavartinI // nAnyo'pi svayamAropya chinatti badarImapi / phalitAzeSasaGkalpAM kiM punaH kalpavallarIm ? // yadi vA jaDa evAsi manye'mbhojanivAsataH / tenendumapi nirmAya kadarthayasi rAhuNA // ciraM na khalu narmApi zarmadaM bhavati kvacit // sthUle api nije zRGge bhArAya vRSabhasya kim // nArINAM patizUnyAnAM pitaiva hRdayArtihRt // mRtyorhi sambhRtAnekasukRto nAbhizaGkate // saMsAre'sminnanityAni jIvitaM yauvanaM zriyaH / saktaireSveva hA mUDhairmAnuSaM janma hAryate // asya mAnuSyakalpadroH phalaM muktisukhaM param / uttiSThadhvaM janAstasmai vimucya mRgatRSNikAm // mA bhaiSIrvatsa mA bhaiSIvratamAdatsva samprati / janmamRtyubhayaM hanti kRtamekAhamapyadaH // satyo hi duratikramAH // 6/208 6/209 6/293 6/330 6/338 6/339 6/342 6/347 6/381 6/383 6/412 6/413 6/519 6/525 6/531 6/557 6/600 6/601 6/617 6 / 645
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm.... // ] tattvenAvidite'pyarthe pramANaM hi manaH satAm // mAnanIyA mahAsatyo hanta bhUmIbhujAmapi // dakSA hIGgitavedinaH // kAdambinyAH kathaM nAma jIvaloko'nRNI bhavet ? // mAtRsvasApi mAtaiva tatpuraH kA khalu trapA ? // balI ko nAma karmaNAm ? // na khalvAtmapriyAM yAntImanyatra sahate sudhIH // kiM nu kenApi gRhyante jIvato'pi hareH saTA ? | takSakasya phaNAratnaM kRSyate zvasato'pi kim // adyApi ratnagarbheyaM vahate nAma sAnvayam // prabhAte hi svapnaH sadyaH phalegrahiH // puMsAM bhAgye'nukUle hi sidhyanti sakalAH kriyAH // padAdadhyAsitAtpAtastrapAkArI hi doSmatAm // pracyutaprAbhavaiH sthAtuM na zakyaM saMstute jane // dyUtaM hi nAssyatikSemaMkaraM kasyApi dRzyate // tAvadAptagiro dharmakRtyamAyaticintanam / gRhNAti dehinAM moho yAvanmanasi na sthitim // dAravIyo'pi nArAco bhinatti kadalIdrumam // kauzikA hi sahastrAMzuvyasanaspRhayAlavaH // vyasanaiH saha vAstavyAH kiMnAma syurguNAH kvacit ? / dRSTaM kvApyekapAtrasthaM pIyUSaM ca viSaM ca kim ? // satAmapi vidhau kruddhe viparyasyati zeSI // tyajanti rAjahaMsA hi meghA''limalinaM tamaH ( nabhaH) // durjanaikadhurINAya tasmai dyUtasRje namaH / yena kAmapyanIyanta mahAnto'pIdRzIM dazAm // na priyAgaH sahAste'pi pakSiNaH kimu dorbhRtaH ? // keSAM na pakSapAtaH syAttAdRzeSu mahAtmasu ? // rohiNIramaNaM rAhurgrasate na budhAntike // cUDAcandraM mahezo'pi na jAtu tyajati kvacit // dAnamaucityavijJAnaM satpAtrANAM parigrahaH / sukRtaM suprabhutvaM ca paJca pratibhuvaH zriyaH // [ 813 6/670 6/688 6 / 695 6/697 6 / 726 6/734 6/779 6/789 6/799 6/818 6/854 6/866 6/874 6/875 6/877 6/892 6/912 6/919 6/921 6/922 6/944 6/1005 7/15 7/49 7/66 7/69
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7/70 814] [pANDavacaritramahAkAvyam // sadA vazaMvadairetaiH pratibhUbhirabhUnnRpaH / etebhyastriguNAn vatsa viddhi rAjyaharAnpunaH // ariSaDvargasaMsargaH prakRtauyogyakarmasu / naye dharme pratApe ca vimukhatvamanAratam // 7/71 ajJAnamanRtaM laJcA nikhilavyasanaM tathA / ete rAjyahRtau vatsa syuH paJcadaza dasyavaH // . 7/72 vinA candraM samudrasya dazA jAyeta kIdRzI ? // 7/102 santaH srotasvinIsrotaHzritAnAlokya vetasAn / daivamevAnuvartante punarunnatikAkSiNaH // 7/236 kruddho vidhirupAdhatte vipado hi pade pade // 7/242 prApya kalpalatAM svalpAH ko'nurudhyeta vIrudhaH // 7/283 kuruzreSThA nahi ghnanti nirAyudham // 7/297 puro hi pUSNaH puSNanti na cayaM dhvAntavIcayaH // 7/315 pramAdyetkaH savidyo hi mahIyasi virodhini ? // 7/329 aho ! mahAnubhAvAnAM prabhAvo duratikramaH // 7/351 vAcaspaterapi satImahimA nahi gocaraH // 7/356 upakurvIta kiM nAma daridrazcakravartinaH ? // 7/373 upakurvanti santastu pUrvAnupakRtA api / kenApyupakRtA kiMnu lokaM prINAti candrikA ? // 7/374 eka eva pumartheSu dharmazcUDAmaNIyate / dayA ca sarvasattveSu tasyApi tilakAyate // 7/391 prAvRTapAthodavIthI ca karuNA cApyakRtrimA / vanarAjI ca rAjyaM ca navatAM nayataH punaH // 7/392 dayA prANiSu sarveSAM gadAnAmagadaH paraH / / anarghyamAyurdairghyasya kAraNaM karuNAM viduH // 7/393 zuktirunnatimuktAnAM muktisaGgamadUtikA / dayA niyatamekA'pi sarvakalyANakAraNam // 7/394 pAtre nyAsIkRtA sampadadhikAM vRddhimaznute // 7/406 mano'bhyupetanirvAhe sAvadhAnaM mahAtmanAm // 7/407
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ [815 7/438 7/439 7/447 7/449 7/457 7/460 7/464 7/489 7/491 7/500 7/565 pariziSTaH [2] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm.... // ] klizyante hi mahAtmAnaH paropakRtikAmyayA / taraNe: kAraNaM kintu ? yadbhrAmyati nabho'GgaNe // dadhatyArtaM sukhIkartuM kulInAstApamAtmanA / suduHsahaM sahante hi taravastapanAtapam // bhasmane bhasmasAtkuryAtko hi candanakAnanam ? // mAMsaikalubdhamanaso dainyagRhyA na rAkSasAH // balinazca vidhAtuzca niyogaH kena layate // AzrayadrumanAze hi dInAH krozanti pakSiNaH // bharturvipadamAcchettumaticchekAH kulastriyaH // indranIlopamardaina kaH kAcaM parirakSati ? // svalpaH klptruloke bhUyAMso'nye hi bhUruhaH // sadA'pyagocaro vAcAM mahimA hi mahAtmanAm // tamaskANDena caNDAMzuH kiM kadA'pi vilupyate ? // duSTasya yasya niyU~DhazcaNDAMzAvapi caNDimA / grasate sa sudhArazmi rAhuratra kimadbhutam // santo hi natavatsalAH // tyajanti maNayastejastrapuNopahitA hi kim ? // bhaveddhi tAdRzI buddhiryAdRzI bhavitavyatA // mativiparyeti vedhasi prAtikUlike // ApadaH saMpado vA'pi na syuzchannA mahAtmanAm // na hi dAvAnalajvAlA sahante mAlatIlatAH // virodhini vidhau puMsAM vRthaiva syurmanorathAH // kaH sAmyaM bahu manyeta khadyotadyutimAlinoH ? // tamopahA ravereva kevalaM kiraNAvaliH // dRSTA mitrairamitraizca saMpat saMpannigadyate // anyAzcitrAtapApAye syurdhAnyasya mukhe zriyaH // vyathante pArvaNe candre dRSTe dantA hi dantinAm // maSIbhiH snapitaH kiM nu nIlibhiH kiM nu raJjitaH ? // nirmaryAdA hyakRtyeSu matsaracchuritAzayAH // tapo hi vihitaM tIrthe bhavediSTArthasiddhaye // lumpanti hanta maryAdAM durjanAH sujaneSvapi // 7/600 7/693 8/25 8/72 8/80 8/83 8/85 8/95 8/102 8/107 8/108 8/111 8/112 8/136 8/160 8/203 8/227
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ 816 ] [ pANDavacaritramahAkAvyam // kA nAma pAmareNAstu saGgatirmatizAlinaH ? / tamaskANDena caNDAMzoH sauhArdaM hanta kIdRzam ? // kimAravaiH zRgAlAnAmibhAriH kSubhyati kvacit // phaNinaH kiM phaNATopaH kuryAtkhagapateH puraH // viSAya kiM na pIyUSamapi syAtpannage'rpitam ? // bhinatti kumbhinAM kumbhAnibhAriH kiM parigrahaH ? // bhavatyapeyA pIyUSagargarI garasaGginI / sUtraM tu puSpasaMsargAdArohati ziraH satAm // manogataM vidantyeva nityaM hRdayavAsinaH // mahAnadyo'pi suprApapArAH satyuDupe nRNAm // kena vA yUthamadhyasthaH kalabhaH paribhUyate ? | vyavasAyo'nyathA puMsAM vidhAtuH punaranyathA // naisargikI hi mahatAM gurvAdezaikatAnatA // avazyaMbhAvino bhAvA nivAryante na kenacit // parvasaJjAtayogaM hi candraM satkurute raviH // avajJA pAmaropajJaM na krodhAya mahAtmanAm // dviSA vikramiNA''krAntaH kinnu ko'pi pramAdyati ? // vizeSeNopakartAraH sAdhavo pakartari // bhAnumAn vipadaM hanti paGkajAnAM prage prage // apyuSNaM na hi puSNanti payodAH kimiraMmadam // yadyapyAlokayatyastaM pUrNo'sau pratipUrNimam / tathApyupakoratyeva candraM darzagataM raviH // kSate prakSipati kSAraM hA ! dhigvedhAH punaH punaH // naucityavidhau santaH paraucityavyapekSiNaH // rAhubandigraho naiva sUryAcandramasorbhavet ? // durAtmanyupakAro'pi nazyennIraM marAviva // druhyanti hi durAtmAnaH sutarAM satkRtA api / dandazUko dazatyeva pIyUSamapi pAyitaH // raNe hi bahuzaH zUrA jIyante ca jayanti ca // vipadaH smaryamANA hi kuryurduHkhaM pade pade // mahAtmasvapi nistriMzaM pizunAnAM hi mAnasam // 8/230 8/231 8/234 8/266 8/305 8/353 8/407 8/412 8/413 8/451 8/464 8/485 8/537 8/541 9/58 9/79 9/94 9/96 9/97 9/136 9/147 9/148 9/152 9/161 9/189 9/192 9/208
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm.... // ] AyAnti vipadaH karmadUtAhUtA hi dehinAm // jantavo hi viDambyante karmabhirbhinnamarmabhiH // kalaGka hi mahAnpuMsAM dArANAmapyarakSaNam // duSprayuktaH prayoktAramabhicAro hi lumpati // nikAciteSvapi tapaH prabhavatyeva karmasu // satAM ca toyadAnAM ca sArvajanyA hi sampadaH // yasya kopo mahAbAdhaH prasAdazca mahAphalaH / na tasya manasA'pIcchedvipriyaM prAjJasammataH // sulabhA khalu rAjyazrIrdurlabhaM mitramadbhutam // kurvIta ko hi gandhebhe kakSabhArAdhiropaNam // ArdratA hi vadatyambhaskumbhasya paripUrNatAm // anubhAvaH satInAM hi sarvadoSadviSaMtapaH // siMhIkarAvamarzena gomAyuH kimu jIvati ? // pakSiNo'pi priyAM vIkSya saMpannAnyaparAbhavAm / na hyalaMbhUSNavaH soDhuM kiM punarmAnazAlinaH ? // buddhyaiva hi nihanyante durjayAH paripanthinaH // rAjayakSmA hi na zvAsakAsazleSmAdibhirvinA // prANAnapi tRNIyanti yazo hi kila tatpriyam // uddhartavyaH satAmApannimagno'nupakAryapi / kiM punaH kRtasarvasvopakAro'yaM mahAmanAH ? // vizvadAhakSamo'pyagnirna jvalatyanilAte // bhItirnahi bhujaGgendrAdabhyarNasthe garutmati / na tamaskANDabhIH kvApi bhAskare karavartini // karairhi parimIyeta kiM nAma gaganAGgaNam ? // dAvAnalo'pi ko nAma varSati prAvRDambude ? // lajjayA''rambhanirvAho mRtyuryuddheSu lajjayA / lajjayaiva naye vRttirlajjA sarvasya kAraNam // pravizya jaladhiM rAtriM devo'pyatyeti bhAnumAn // nAruNo'rke hi pRSThasthe tamobhirabhibhUyate // svazakteratiriktaM hi bruvANo'pyupahasyate // [ 817 9/213 9/262 9/301 9/330 9 / 350 9/379 10/15 10/40 10 / 48 10/66 10 / 106 10 / 110 10 / 138 10 / 195 10/226 10/245 10/271 10 / 302 10 / 312 10 / 332 10 / 333 10 / 342 10 / 353 10 / 354 10/402
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ 818] [pANDavacaritramahAkAvyam // yanmRgeNa mRgArINAM zraddhatte kaH parAbhavam / manyate kuDavasthAlyAM prasthapAkaM na kazcana // 10/403 vahniH pradIpAvasthAyAmadhikaM hi pradIpyate // 10/439 svadante hi payorAzerApaH prAptAH payomucam // 10/450 bandhusneho'pyaho kAmamanarthaH pRthucetasAm // 11/43 pracyutaprabhuzakterapyutsAhe matizAlinaH / / kAmaM dharmaH sukhasyaiva jayasya pratibhUrnayaH // 11/54 nAtidurlambhamambho hi vAride vazavartini / na ca mauktikadurbhikSamambhorAzau nidezini // 11/56 ko nAma candramAH ke vA tArakAstaraNe: puraH ? // 11/61 AkAzamaNinA kITamaNe: spardhAkaNo'pi kaH ? // 11/65 lobho'yaM lambhayetprANasaMzayaM hi garUnapi // 11/79 damyate kvApi kenApi kiM kesarikizorakaH ? // 11/94 svayaM hi nihatai gairAhAraM kurute hariH // 11/103 na sara:kRtasauhityastRpyatIbhaH karAmbhasA // 11/107 niyujyante pAtre hi gurubhirgiraH // 11/117 pittajvarI ciraM hArahUrAdidviT kimedhate ? // 11/119 mahAtmAno hi muJcanti prANAnapyayazaskarAn // 11/121 varaM vanaM varaM bhikSA kSud varaM maraNaM varam / na tu zrIrbandhusaGghAtaghAtapAtakapaGkilA // 11/124 dveSTi bandhUndhanasyArthe bandhudveSe dhanakSayaH / tasmAdvandhuviruddhAnAM na dhanaM na ca bAndhavAH // 11/125 kAmaM ghanApaduttIrNaH patistapati rociSAm // 11/147 prANanti dantinaH kaNThIravolluNThanayA kiyat ? // 11/149 mAMsamAkRSyate kena siMhadaMSTrAkarAntarAt ? // 11/155 dhvAntadhvAGkSavipakSAdyAH pradoSasyAnugAminaH // 11/159 dviSanti zleSmavanto hi pathyAyApyuSNapAthase // 11/160 bhayaGkaraH payodo'pi jvalantamazaniM vahan // 11/170 na haMsaH zrayate hanta vItAmbhoja-vanaM vanam // 11/174 vyomni pAthodapItendau kaumudI kiyadIkSyate ? // 11/175 sevyAH kiM nAma haMsAnAmApaH prAvRGmalAvilA: ? // 11/176
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm... // ] hArahUrApi kimpAkasamparkAnna hinasti kim ? // karAropitadIpasya na prabhA hi davIyasI // antike yasya jAgarti dharmo'yaM nityayAmikaH / prabhaveyuH kutaH krUrAstasya vyasanadasyavaH // yasya dharmo'sti satkarmasaMdhikRtpAripArivakaH / sa nirvahaNamabhyeti virodhivadhanATake || sa ca dharmo na lubdhAnAM serSyANAmiva sauhRdam / mahAnsahAnavasthAnavirodho dharmalobhayoH // naiva lobhaparIrambhazAlino dharmasaGgamaH / kutastyaH zaucasamparkaH sarabhAsutasaGginaH // nyAyazailapavirlobho lobho dharmArkadurdinam / zrIvalliparazurlobha lobhaH kIrtyabjinIvidhuH // lobhena bhrazyati nyAyAdanyAyI dharmamujjhati / muktadharmA gatazrIH syAdazrIkasya na kIrtayaH // muJcenmahAnvRthA lobhamalubdho nayamandiram / dharmamanviSyati nyAyI dhArmikaM vRNute jayaH // mukhadveSyA'pi kiM naiva guDUcI sannipAtabhit ? // mRtyumUlaM hyanucchindan kAlakUTasya pATavam / kalaGkaGkilaH zaGke sudhAdhAmA'dhyajAyata // aGgIkRtaH pradIpaughairdarzo'pi hi mahotsavaH // manaHkSetre gurorvAkyajalairaplAvitAtmani / puNyabIjAni kiM nAma dehinAM dadhate'Gkuram ? // kaSAyadRg viSAhIndraviSaviklavite hRdi / guruvAgamRtasyApi nAlaGkarmINatA kvacit // kaSAyaghanavarSeNa vivekakamalotkare / nAzite'syAM manovApyAM dharmahaMsaH kiyadvaset ? // kaSAyamadirAsvAdaviparyAsitacetasaH / hahA ! dehabhRto hantumIhante bAndhavAnapi // ta evAsmAdvimucyante kaSAyadavapAvakAt / ye zrayanti narAH puNyapIyUSasaraso'ntaram // [ 819 11/177 11 / 178 11 / 183 11 / 184 11 / 185 11/186 11 / 187 11 / 188 11 / 189 11/193 11 / 195 11 / 218 11/234 11 / 235 11/236 11/237 11 / 240
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ 820] [pANDavacaritramahAkAvyam // kaSAyaviSakulyAbhiH siktAn saMsArakAnane / prANApahAnhahA jIvAH sevante viSayadrumAn // 11/241 bhRzaM varddhayate'mbhodhestaraGgo'pi taraGgiNIm // 11/253 AptavAco'pi hi prAyo dadhmAte jaDAtmani / hanta majjanti nirnAma parvatA iva sAgare // 11/268 upakAriNamapyuccairapakurvanti durdhiyaH / dandahIti na hotAraM kiM huto'pi hutAzanaH // 11/294 mando'pi na mRgArAtiH zRgAlaiH paribhUyate / grasyate na grahoDyotaiH kSINasyApi vidhormahaH // 11/296 mahAtmAno na kupyanti kheditA api durmadaiH / tuSArataradhAro hi taDittapto'pi toyadaH // 11/303 na tAmyanti mahIyAMso durvacobhirlaghIyasAm / vahate na hariH khedaM pheraNDaravatANDavaiH // 11/304 santo vikRtimeSyanti cetparaiH paritApitAH / kAJcanaM dahanakliSTaM tadgamiSyati rItitAm // 11/305 Apadyapi bhaveyuH kiM himAMzoragnivRSTayaH ? // 11/306 bhAskarAya kiyatkAlaM tiSThante timirormayaH ? // 11/308 mahatAM hi yaza: priyam // 11/312 sukRtAtmani vRddhAnAM praNayo hi phalegrahiH // 11/314 sadbhiH pratipannaM hi nAnyathA // 11/317 girayo guravAH kAmaM merostu garimA'paraH // 11/326 vayasyIyati vizrambhaghAtinaM ko hi pannagam ? // 11/328 nimajjayati nIradhiH ? // 11/329 rAhugrastaM vivasvantaM muJcanti hi marIcayaH // 11/330 patatyeva taruH kUlaMkaSAkUle nipAtini // 11/331 bhAsvataH purataH kAmaM dIpyate darpaNadyutiH // 11/334 prAcyena marutA maitrI zlAghanIyA ghanasya yat // 11/335 nahi niryAti vaiDUryaM bAlavAyabhuvaM vinA // 11/338 AliGgati kadAcit kiM hemantaM malayAnilaH ? / bhajate vibhavaH kiM vA dAridyeNa samAgamam ? // 11/343
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ [821 11/350 11/351 11/354 11/364 11/365 11/366 11/368 12/17 12/19 12/62 12/66 pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm.... // ] vAtenAnugRhIto hi puSpAmodo'znute dizaH // vahnaH kiyAnavaSTambho vimuktasya nabhasvatA ? // mahAtmAno hi sarveSAM hRdayAkUtakovidAH // kAryaM bandhuSvapi prema na sarvasvavilopiSu // nirnAzayati tigmAMzuryad vyomavyApino grahAn // vilUnakesaro jIvankesarI kimu kesarI ? // sa grAvApi varaM yo'rkapAdAkrAnto jvalatyalam / na punaH sa pumAnvairiparibhUto'pi yaH kSamI // svayaM saMrabhate hantuM hariH kiM hariNavrajAn // unmIlite vasante hi kIdRzAH zizirAnilAH // baddhakrodhe nidAghe hi kiyatkhelanti palvalAH ? // bhAsvAnapi samAkrAnto hemantena balIyasA / nijaM tejaH parityajya gamayetki na vAsarAn // ekaM kramelakaM tyaktvA pAmaraM pAmarairapi / auSTrakasya samagrasya kiM na zAntirvitanyate // aruNena tamodhvaMsaH zreyase kiM na bhAsvataH // pakSau paryantakAle vA kalayanti pipIlikAH // tamisrabalamAzritya kiyanmAdyanti kauzikAH ? // vanavahnirvanotsaGge dahannakhilabhUruhaH / kiMnu kaNTakinAM dAhakRte saMrabhate'dhikam // dustaraH sarvadA'mbhodhiH kimuta grISmasaGgamI ? // kaH kakSatuGgakUTo'pi puro devahavirbhujaH ? // unmUlayati vAtUlastUlarAzInmahIyasaH // na chinatti kuThAraH kiM bhUruho'bhraMlihAnapi ? // kiM so'pi puruSo ? yasya na gInirvAhazAlinI / kiM nAma sa maNiryasya naiva zAzvatikI prabhA // karhicinmuhyati prAyo viduSAmapi zemuSI // kurvIta kovidaH ko vA nedIyAMsaM madoddhatam / kalaGkayati niHzaGkaM mado hi na mahIyasaH // ameyamahimAno hi ni:spRhA eva sarvataH // 12/67 12/74 12/81 12/82 12/85 12/87 12/95 12/96 12/97 12/184 12/190 12/213 12/214 12/237
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ 822] [ pANDavacaritramahAkAvyam // 12/279 12 / 281 12/284 bhAnuM jAnAti na dhvAntazcakravAlagireH paraH // kiM na tigmAMzuvargINA grAvANo'pyagnivarSiNaH ? // sthavIyAnapi dambholerbhUdharaH kila kIdRzaH // vahnirindhanakUTeSu tapanastimirormiSu / vIrazca vairavAreSu svAdhikeSvapi zaktimAn // pRSThasthe kimu gharmAMzau na ghnanti ghRNayastamaH // merumujjhati kiM zailAnmajjayanpralayArNavaH // vIrA hi priyasaGgrAmA na nAma cirakAriNaH // priyANAM ca ripUNAM ca savidhe hi samAgame / sAraGgAkSyazca zUrAzca bibhrate paramAM mudam // niyojyeSu prabhoH prItirna bhavatyaphalegrahiH // rAjatA rAjate candrAdviparItaiva bhUbhRtAm / praNayAdAzritaM yatte mitramevopakurvate // kRtasAhAyakazcandravasantamalayAnilaiH / munInAmapi cetAMsi kiM na mathnAti manmathaH ? // dharA'bhyuddhAradhaureyaH ko nAmAnyaH phaNIzvarAt ? // kSatriyAzca ripukSepaM na kSamante kadAcana // tamogRhyAnnigRhNAti grahAn kiM na grahAgraNIH // udAttaprakRtInAM tu zokaH stokatarasthitiH // parArtha eva hi svArthaH prathate pRthucetasAm // anuttareSu sambhUtirna samyagdarzanaM vinA // surasindhusarojAnAM vyabhicAri na saurabham // vinayo vinayArheSu kIrtimAvahate parAm / rAme namrasya saumitre: pazyAdyApi kiyadyaza: ? // vigrahaM hi niSidhyanti budhAH sArdhaM balAdhikaiH // nItimAnnatimAneva saJjAyeta balIyasi / dhAvamAne dhunIpUre namannandati vetasaH // udvelo hi mahAmbhodhiH sarvAn plAvayate girIn // zocyAH kiM nAma vIrANAM raNArjitasurazriyaH // viparyeti pratijJA tu karhicinna mahAtmanAm // 12/285 12/293 12/295 12/323 12 / 325 12/326 12 / 340 12/353 12/367 13/27 13/28 13/102 13/208 13/255 13/256 13/258 13/262 13/264 13/360 13/386 13 / 426
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ [823 13/529 13/624 13/625 13/682 13/692 13/693 13/694 13/696 pariziSTaH [2] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm.... // ] zailA api na soDhAra: kalpAntajaladAzanim // Ature hi suddhAcAmaucitI na vicAryate // dhIrAH kArye hi mitrANAmakRtyamapi kurvate / mitrakAryaM vicArazca naikatra khalu khelataH // ojasvI khalu vIrANAM kavInAM ca padakramaH // Rte mihiramanyo'sti yadi vA na divAkaraH // kintu nAtmaguNaH sadbhirAtmanaiva prakAzyate / kriyaiva khalu kartavyA guNavaitAlikI janaiH // viSapramoSa evoccairvakti gArutmataM maNim // nigadatyudayaM dhvAntadhvaMsa eva vivasvataH // zauNDIrANAM hi zauNDIryaM doSNorvasati no giri // yadi vAtmavipadyuccairddharmatattvavidaH khalAH / parApadi tu dharmasya visRjanti jalAJjalim // jIyate kesarI kena kandarAntarasaJcaraH ? // virodhI balavAnrandhre hantavyo hi jayaiSibhiH // jighAMsantaM jidhAMsIyAditi dharmo hi doSmatAm // puruSeSu na rekhA'pi sAdhubhistasya dIyate / yaH snigdhamadavIyasyAM mitramApadi muJcati // tamaHkavalite hyarke kiM mahI na tamomayI ? // yaccApakarSaNe vAmaM sahAyIkurute karam / tenApi trapate kAmaM zUrANAM dakSiNaH karaH // AzA hi dUraM dUrveva vilUnA'pi prarohati // pratyarthinyutthite kiM tu guNazcApAya cApalam // tApo hyaparanaidAghaH soDhuM kairnAma zakyate ? // na dhIrdaivAbalIyasI // sutA api satAM dveSyAH zatruvatkalitAnayAH / nyAyinastu pare'pyuccairvallabhA eva putravat // pIDayetputrazoko'pi kaM hi nAma vivekinam ? // balinA spardhamAnasya nyakkAro hi pade pade // jIvannaro bhadrANi pazyati // 13/757 13/760 13/761 13/784 13/788 13/805 13/814 13/819 13/834 13/857 13/932 13/1045 13/1049 14/128 14/212
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ 824] ameyaH sArameyasya garvo'sthizakalAdapi // praNipAtAvasAno hi kopo vipulacetasAm // udAttacetasAM kvApi na hyaucityavyatikramaH // ekasyApyaparAdhe hi jJAtirucchidyate dhruvam // kRpA hi sarvajIveSu paraM dharmasya jIvitam // sarvadvAramudArA hi yatante sukRtArjane // mahAnto hi parArthAya svArtheSu zithilAdarAH // vizeSajJaH kRtajJazca gurau deve ca bhaktimAn / apratAryazca dhUrtAnAM bhuvaM bhuGkte'bdhimekhalAm // sevAgurau tadAdiSTe grahaH puruSasaGgrahaH / zauryaM dharmazca paJcAmI rAjyalakSmIlatAmbudAH // ApannasyArtiharaNaM zaraNAgatarakSaNam / tyAgaH prajAnurAgazca zrItarInAM garA amI // dAnena kSamayA zaktyA gaNaM rAjA'nupAlayet / gaNakopaH kSayo rAjJAM vijayo gaNasaGgrahaH // AzAM na viphalAM kuryAnnRpaH kalpadrumo'rthinAm / AzApAzasamaM nAsti hRdayA''karSaNaM nRNAm // bhogAnna ca na ca tyAgAnna cAdherna ca rogataH / prajAsaMtApazApAttu kSIyante kSitipazriyaH // kSmAbhujAM kSipyate lakSmIrdhUrtermadhuravAdibhiH / atipravardhitairbhRtyairvallabhaizca niraGkuzaiH // samagraviSayagrAmasarvasvasvAdalAlasaiH / indriyairiva kAyasthaiH kAyasthaiH kSapitA nRpAH // caNDadaNDamagoptAraM kSitipaM necchati kSitiH / niSkalaM kalahakrUraM lubdhaM patimivAGganAH // dAnaM zIlaM tapo bhAvazceti dharmazcaturvidhaH / caturNAmapi varNAnAM jAyate yaH zivaGkaraH // svargApavargayorbIjaM tatra dAnaM bhavettridhA / gRhasthairapi mArgasthairbhavAbdhiryena tIryate // [ pANDavacaritramahAkAvyam // 14/214 14 / 238 14/254 14/326 14/327 14 / 329 15/21 15/34 15/35 15/36 15/37 15/39 15/40 15/41 15/42 15/43 15/48 15/49
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ [825 15/50 15/51 15/52 15/53 15/54 15/55 15/56 pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm.... // ] prANinAM prINanaM mRtyorbhItAnAmabhayena yat / karmanirmUlanaM sarvajyeSThaM dAnaM tadAdimam // jantuM dhinoti nodAttairdattA ratnAvalistathA / sarvato'pyabhayaM tubhyamiti varNAvaliryathA // AgamAdisamIcInagranthatattvArthasiddhiSu / kurvatAM sAdhusAhAyyaM jJAnadAnamudAhRtam // dhanyairjJAnapradIpena nistuSajyotiSAdhikam / antaraGgaM tamaskANDamazeSamapi khaNDyate // vastunA yena dattena sAdhoH sidhyati saMyamaH / sRtIyaM tadupaSTambhadAnamAmnAtamarhatA // prItyudaJcitaromAJcaH karmakSayakRte kSamI / vastukalpaM supAtrAya dadIta vigataspRhaH // kAle dAnaM supAtrebhyaH sadgurUNAM samAgamaH / bhavAbdhau bodhilAbhazca bhAgyalabhyamidaM trayam // cittaM vittaM ca pAtraM ca trayamekatra saGgatam / durlabhaM labhyate yena janma tasya phalegrahi // lakSmIH saubhAgyamArogyamAjJaizvaryaM guNonnatiH / AdeyatA ca kaunteya ! dAnakalpadrupallavAH // dezataH sarvato vA'pi viratiH zIlamucyate / yataH saMsArapArINAH striyo'pyAsannanekazaH // dAnamAtanyate pApapIvarairapi pAmaraiH / na tu pAlayituM zIlaM zakyate yena kenacit // bAhyamuktaM tapaH SoDhA SoDhA cAbhyantaraM budhaiH / karmamarmacchidA karmacchekamekaM yaducyate // . sarvadaivAtidurlambho bhAvaH siddharasopamaH / dAnAdayo'pi jAyante yena kalyANamUrtayaH // devatve ye mayA devA nArakatve ca nArakAH / tiryaktve'pi ca tiryaJco mAnuSatve ca mAnuSAH // sthApayAJcakrire duHkhe sarve kSAmyantu te mayi / upetaH samatAM sarvaM teSAmahamapi kSame // 15/57 15/58 15/59 15/60 15/61 15/72 15/95 15/96
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ 826] [pANDavacaritramahAkAvyam // lakSmI rUpaM priyairyogo jIvitaM yauvanaM balam / vAtodbhUtAbdhikallolacaJcalaM sakalaM khalu // 15/97 rogamRtyujarAjanmaduHsthAnAmiha dehinAm / dharmamekaM vinA jainaM na ko'pi zaraNaM bhavet // 15/98 jantavaH svajanA: sarve jAtAH parajanAzca ye / vivekI teSu kurvIta ko mamatvaM manAgapi ? // 15/99 ekasyaiva bhave janma syAdekasyaiva paJcatA / ekasyaivAGgabhAjaH syurduHkhAni ca sukhAni ca // 15/100 vapuranyadidaM jIvAdanyaddhAnyadhanAdikam / jIvo'nyaH punaretebhyaH kathaM muhyanti bAlizAH // 15/101 vasAzoNitaviNmUtrayakRnmAMsAsthisambhRte / / azucipracite dehe ko hi muhyati kovidaH ? // 15/102 avakrayakuTItulyaM yatnAllAlitapAlitam / acirAdapi moktavyaM vinazvaramidaM vapuH // 15/103 dhIrasya kAtarasyApi mRtyuretyeva dehinaH / tanniyeta tathA dhImAnna mriyeta yathA punaH // 15/104 arhanto nikhilAH siddhAH sAdhavaH svaguNonnatAH / arhaddharmazca zaraNaM bhavantvazaraNasya me // 15/105 sAdhavo bAndhavAH sarve dharmaH svAmI guruH pitA / nAtmIyaM me paraM kiJcitkarmabandhanibandhanam // 15/106 sadbhyo'tha bhUtabhAvibhyastaraNDebhyo bhavArNave / zAzvatebhyazca me zazvadarhadbhyo'stu namo namaH // 15/107 karmakakSekSaNAdyeSAM dhyAnena dahanAyitam / tebhyo bhavatu siddhebhyastrividhena namo namaH // 15/108 paJcadhA''cAradhArebhyo bhAnubhyaH zAsane'rhatAm / kRtabhavyAbjabodhebhya AcAryebhyo namonamaH // 15/109 etyAntevAsino nityaM yebhyaH sUtramadhIyate / upAdhyAyapadasthebhyastebhyo me'stu namonamaH // 15/110 asahAyasahAyebhyaH sAdhubhyo'stu namonamaH / cAritrayAnapAtre ye dadhate karNadhAratAm // 15/111
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 2 ] pANDavacaritramahAkAvyagata sUktirUpapadyAMzAnAm... // ] bAhyAbhyantaramupadhiM dharmasyAnupakArakam / sAvadyayogaviratastrividhaM vyutsRjAmyaham // catuHprakAramAhAraM pratyAkhyAmi samAdhinA / caramocchvAsavelAyAM tanUmetAM tyajAmyaham [ mi ca ] // gurUNAM naiva kopAya DimbhAnAM durnayo'pi hi // kiM merozcalA calati vAtyayA ? || dhIrA vikArahetau hi vyApriyante vizeSataH // vazinAmindriyArthA hi prabhavanti na kiJcana // kAlavazAnmitre'pyamitratvamuJcati // dakSANAmapi durlakSAstAdRzAnAM pravRttayaH // anatikramaNIyA tu mAturAjJA manasvinAm // pitarau duSpratIkArAviti sarvavido viduH / AnandaikamayIM grISme candrikAM ko na sevate // Arohati kaTustumbI kimu kalpamahIruham ? // jahAti jAtu nAGkasthaM zazamapyAhataM zazI // AyurvAyucalAmbhojapatramitrAmbusodaram / zailazaivalinIvegagarvasarvaMkaSAH zriyaH // yauvanaM sarvasattvAnAM dhRtasaMdhyAbhravibhramam / vitIrNadustaraklezopagamAH priyasaGgamAH // saMsArastadasau sAravastuzUnyo na saMzayaH / sAraM tu jJAnasamyaktvacAritrANyeva kevalam // jIvAjIvAditattvAnAM samyagjJAnAdvicakSaNaH / hitvA heyamupAdeyamupAdAya vimucyate // sulabhAH prANinAM prAyastridazAdhipasampadaH / sevadhiH siddhisaukhyAnAM samyaktvaM tvatidurlabham // bhUyiSThe karmaNi kSINe kaizciccAritramApyate / sukhaikahetoryasyAgre cintAralaM na kiJcana // bhavadAvAnalajvAlAnirvApaNanavAmbudaH / vivekino manaH kekimude syAtsarvasaMyamaH // mahAtmasvanurAgo'pi bhavatyeva zubhAyatiH // [ 827 15/112 15/113 15/119 16/56 16/80 16/96 16/101 16 / 114 16/143 16 / 241 16 / 261 16/274 16/275 16/329 16 / 330 16/332 16/333 16/334 16/335 16/336 16/345
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ 828 ] aho kimapyapAreyaM saMsArAkhyA mahATavI / anantenApi kAlena laGghante yAM na jantavaH // vaDavAhavyavAhasya kaH saMrambho hi palvale ? // sukhaduHkhaikavizrAmaH pitarau hi tanUruhAm // prANatrANAya jIvA hi nAsti tadyanna kurvate // bhagavAMzca vivasvAMzca paropakRtikarmaTha // vakrAGghrinAsikAhastAH sthUloSThodaranAsikAH / hInAGgAviSamAGgAzca zAntiM yAnti na jAtucit // avazyaM bhAvino bhAvAH kiMtu syurmahatAmapi // yadvaddhaM manasA'smAbhirvacasA yacca bhASitam / kRtaM yaccApi kAyena tanno mithyAstu duSkRtam // kSamayAmo'khilAn jIvAnsarve kSAmyantu te'pi naH / maitrI sarveSu bhUteSu vairamasti na kenacit // apakAre'pi saujanyaM sujano naivamuJcati / jahAti dahyamAno'pi ghanasAro na saurabham // ekaiva sanmaNInAM hi lokAlaGkaraNaM gatiH / dhvAntadhvaMsAdRte kRtyaM pradIpAnAM ca nAparam // na kiJcidatidurlabhaM sattvanirNiktacetasAm // kiM punarbhAgyazUnyAnAM phalanti na manorathAH / na jAtu syAddaridrasya kalpadrumasamAgamaH // duHsAdhe'pi na sAdhye'rthe mandAyante mahAzayAH // [ pANDavacaritramahAkAvyam // 17/54 17 / 123 17 / 194 17/143 17/229 17/276 17/304 17/306 17/307 17/322 18 / 99 18 / 144 18/262 18 / 267
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [3] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 98 vizeSanAma pRSThAGkaH / vizeSanAma [a] 386, 391, 439, 446, aGga[ deza] 122 455, 538, 543, 564, ajAtaripu [ yudhiSThira] 147, 276, 308, 549, 568, 573, 578, 447, 466, 495, 580, 579, 581, 620 605, 629, 630, 698 | azvatthAmA [ droNaputraH] 106, 118, 522, ajAtAri [ yudhiSThira] 52, 371, 415, 630 559, 564, 594, atirathi [karNapitA] 104, 122, 124 595, 596, 597 adhokSaja [ ] 621, 680 [A] anaGgasena [ jainAcAryaH] 160 AnakadundubhiH [ kRSNaH] 484, 627, 689 anantavIryo [ ] Ambikeya [dhRtarASTra:] anAdhRSTi [ ] 613, 615, 627 [i] andhakavRSNi [ samudravijayasya pitA] 35 | induSeNa [ ratnapura yuvarAjaH] 160 abhimanyu [ arjunaputraH ] 210, 448, 453, | indrakIla [ parvata ] 353 547, 548, 572, 578 indraprastha [ deza] 204, 205, 214, ambA [kAzirAjaputri] 98 218, 272, 541, 272 ambAlikA [ kAzirAjaputri] 23, 30, 51 | indra [ vidyAdhara] 359 ariSTa [ vRSaH] [u] ariSTanemi [dvAdazatIrthapati ] | ugrasena [ rAjImatI pitA ] 35, 52, 55, 56, 618, 624 82, 444, 446, 528, ariSTAri [ kRSNaH ] 78, 510 550, 618, 653, 658 alapura [ nagaram] 255 uttarA [ abhimanyupatnI] 446 arjuna [kuntIputraH ] 107, 108, 109, 112, 118, 120, 147, 148, RtuparNa [ nRpaH ] 255, 269 164, 176, 182, 186, [e] 192, 194, 197, 296, ekacakrA [ nagaram ] 315, 332, 338 303, 307, 308, 344, 349 357, 362, 366, 373, ekalavya [bhillaputraH] 108. 110, 111 ___ [R]
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ 609 75 72 830] [pANDavacaritramahAkAvyam // [ka] 274, 275, 280, 386, kaMsaH [ ] 52, 53, 54, 55, 56, 61, 388, 387, 397, 435, 62, 63, 64, 66, 68, 69, 441, 442, 472, 474, 70, 71, 73, 75, 76, 77, 477, 496, 570, 576, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 578, 579, 581, 509, 145, 455, 486, 487, 488, 553, 556, 569, 570, 502, 599, 607, 617, 623, 643 574, 577, 578, 579, kaMsaniSUdana [ kRSNaH] 624 580, 581, 582, 583 kaMsavidviSa [kRSNaH] karNakirITi [karNArjuna] 104, 441, 577 kaMsavidhvaMsI [kRSNaH] 469, 472, karNaphAlguna [karNArjuna ] 438, 452, 577 617, 623, 700 kaliGga [ dezaH] 225 kaMsAnta [kRSNaH] kAmpilya [ nagaram ] 128, 130, 447 kaMsAntaka [kRSNaH] 288, 510 kAmyakaM [vanam] 286 kaMsArAti [ kRSNaH] 477, 607 kAlaketavaH [ rAkSasa:] 359 kaMsAri [ kRSNaH] 194, 451, 523, kAli [ sarpaH] 677, 683 | kAlindI [ yamunA] 69, 74 kaGka [ yudhiSThiraH] 323, 415, 433, kAzmIra (deza) 434, 435, 445 | kAzirAja [ ambApitA] 23, 24, 36, 27 kapiketU [ arjunaH] 613 | kirITi [ arjunaH ] 104, 108, 117, kapiketana [ arjunaH] 120, 137, 148, 147, 149, 150, 165, 165, 181, 187, 188, 169, 174, 176, 187, 189, 194, 195, 358, 189, 190, 198, 329, 361, 363, 368, 369, 352, 358, 363, 367, 390, 391, 417, 445, 368, 381, 396, 400, 521, 534, 535, 553, 451, 535, 540, 550, 570, 612 551, 573, 591, 628 kapidhvaja [ arjunaH] 107, 147, 150, kirmIravairi [ bhImaH] 566 165, 174, 182, 184, | kirmIra [ rAkSasaH] 285, 286, 455 190, 191, 195, 198, | kIcaka [sudeSNAbhrAtA] 420, 421, 422, 303, 362, 368, 442, 423, 424, 425, 427 443, 510, 522, 530, kIcakavairi [ bhImaH] 608 550, 552, 553, 564, | kIra [ dezaH] 72 569, 577 kuNDina [ dezaH ] 223, 224, 227, kapila [ dhAtakayAM vAsudevaH] 682, 683 243, 259, 265 karNa [ kuntIputraH] 104, 108, 117, 119, | kuNDinezAtmajA [ damayanti ] 249 120, 121, 122, 123, | kuntI [ pANDavamAtA] 36, 37, 38, 41, 124, 125, 144, 216, 43, 44, 45, 52, 67,
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 3 ] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 98, 114, 117, 120, 124, 129, 148, 149, 150, 157, 166, 174, 193, 197, 284, 291, 297, 298, 300, 303, 308, 309, 312, 314, 315, 316, 320, 328, 329, 330, 332, 341, 342, 344, 348, 351, 352, 353, 354, 374, 375, 376, 378, 379, 381, 383, 393, 394, 395, 400, 404, 406, 407, 408, 420, 447, 451, 489, 494, 495, 627, 628, 630, 654, 655, 656, 657, 662, 665, 677, 679, 684, 685, 686, 687, kubera: [ deva: ] 85, 270 kuru [ vaMza ] 3, 99, 351, 355, 431, 446 3, 270, 472, 607 518 530 587 221, 293 223, 229,230, 231, 234, 242, 251, 258, 259, 269, 270, 398, 399, 407 120 103, 104, 105, 106, 107, 114, 119, 120, 129, 451, 521, 524, 549, 587 64, 66, 67, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 78, 81, 82, 84, 145, 159, 194, 294, 295, 447, 451, 484, 593, 612, 616, 617, 625, 626, kurukSetra [ yuddhakSetra: ] kurunandana: [ duryodhanaH ] kurupuGgavaH [ duryodhana: ] kuruprabhu: [ duryodhana: ] kuruvaMza [ vaMza: ] kUbara [ nalabhrAtA ] kRtyA [ rAkSasI ] kRpa [ AcArya ] kRpAcArya [ AcArya ] kRSNa [ vAsudeva: ] [ 831 627, 631, 659, 682, 683, 686, 689, 694, 695, 706, 716 66, 70, 80, 149, 156, 158, 164, 174, 194, 198, 200, 221, 281, 284, 285, 288, 293, 294, 300, 309, 316, 329, 330, 331, 340, 341, 342, 369, 370, 372, 375, 376, 400, 402, 404, 405, 410, 424, 451, 567, 588, 599, 681, 685 76, 82, 84, 334, 447, kRSNA [ dropadI ] kezava [ kRSNa ] kesara: [ dUtaH ] bhadviSa [ kRSNaH kaiTabhari [ kRSNaH ] 454, 571, 578, 580, 607, 610, 616, 618, 621, 622, 623, 624, 625, 626, 628, 629, 645, 647, 650, 654, 668, 684, 687 180, 181, 187 ] 476, 477, 591, 626 204, 457, 469, 478, 552, 564, 620, 623, 630, 648 272 52, 85, 86, 643, 654 kairajAtAri [ kRSNaH ] koraka [ dUtaH ] kozalA [ deza: ] kaunteya [ yudhiSThirAdi ] 223, 227, 229, 236, 242, 243, 269 162, 175, 177, 185, 195, 275, 276, 301, 416, 453, 470, 474, 465, 501, 523, 527, 529, 531, 542, 545, 560, 579, 631, 638, 682
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ 832] kaurava [ duryodhanAdi ] 31, 214, 216, 282, 442, 478, 487, 509, 523, 527, 530, 531, 541, 542, 568, 579, 581, 582, 586, 587, 589, 590, 591, 592, 610, 620, 695, 719, 53, 58, 67, 83, 84, 654 kroSTuka [ naimittikaH ] [ga] gaGgA [ bhISmapitAmahamAtA ] gaGgAsuta [ bhISmapitAmahaH ] gaGgAsUnu [ bhISmapitAmahaH ] gajapura [deza ] gajasAhvaya [ deza ] gadAgrajaH [ bhIma: ] gandhamAdana [ parvata ] gAGgAyana: [ bhISmapitAmaha] gAGgeya [ gaMgAputraH ] 5, 7, 11, 12, 15, 530 534 521, 532 345 470 489, 600 352, 369 536, 542, 634 7, 12, 14, 15, 18, 24, 25, 28, 32, 34, 103, 107, 127, 128, 199, 205, 388, 438, 473, 508, 509, 527, 530, 531, 532, 535, 541, 542, 633 gANDIvadhanvanaH [ kRSNa: ] gAndhAra [ deza: ] 452 gAndhArapati [ zakuni ] gAndhArI [ duryodhanamAtA ] 33, 88, 10, 117, [ pANDavacaritramahAkAvyam // 630, 635, 676 274 273, 346 63, 65 76, 82, 292, 294, 506, 616, 624, 625, 646, 650, 695 418, 445 gAndhArIkukSisU [ duryodhana: ] gAndhArItanU [ duryodhanaH ] gokula [ grAma: ] govinda [ kRSNaH ] granthikaH [ sahadevaH ] ghaTotkacaH [ bhImaputraH ] [ gha ] candracUDa [ vidyAdharaH ] candraprabha [ aSTama tIrthakara : ] candrayazazcandravatI candrayazA [ damayantI mAtRsvasA ] 554 citrAGgada [ vidyAdharaH ] 274, 476 [ ca ] candravatI [ damayantIbhaginI ] candrazekhara [ rathasArathi ] 146, 148, 157, 200, janArdana [ kRSNa ] 215, 276, 280, 288, 346, 431, 462, 474, 477, 505, 532, 570, 587, 589, 597, 598, 600, 601, 603, 604, 269 255, 256, 259, 260, 261 257 358, 361, 362, 363, 390, 394 candrAnanA [ maNicUDabhAryA ] 171, 172 campaka [ gaja: ] 76 campA [ nagaram ] 151, 153 campApati [ campAnagarAdhipati ] 579 campeza [ campAnagarAdhipati ] 568, 646 cANUra [ kRSNavairi ] 69, 78, 79, 80, 81 145 22, 23, 367, 368, 391, 392, 393, 394, 397, 514 jayadbala [ sahadevaH ] jayadratha [ sahadevaH ] 371, 555 556, 577 362, 368 87, 208, 292 [ ja ] 75, 82, 83, 85, 151, 479, 616, 620, 621, 623, 630, 652, 661, 685 426 98, 146, 272,
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 219 pariziSTaH [3] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] [833 388, 395, 396, 522, 548, 415, 415, 447, 451, 550, 553, 554, 637, 638 457, 458, 490, 494, jayanta [ bhIma] 426 510, 514, 516, 524, jayaseno [ nakulaH] 531, 538, 541, 550, jayo [ yudhiSThiraH] 426 555, 571, 572, 582, jarAkumAra [ jarAdevIputraH] 689 584, 585, 600, 654, jarAGgajanmanA [ jarAkumAraH] 698, 699 672, 688, 708 jarAtmajaH [jarAkumAraH] tapastanayaH [yudhiSThiraH] jarAsaMdha [ prativAsudevaH] 53, 54, 56, 58, tApasapura [ nagara] 261 59, 82, 83, 143, 481, | | talatAlavaH [ rAkSasaH] 362, 405 502, 503, 504, 505, 506, [da] 508, 509, 607, 610, dadhiparNa [ nRpaH] 242, 262, 264, 265, 614, 615, 618, 621, 266, 267, 268 619, 620, 625, 643, damayantI [ nalapatnI] 223, 227, 251, jarAsUnu [jarAkumAraH] 688, 696 256, 259, 270 jahva [ gAGgeya] dAmodara [ kRSNa: ] 506,601, 684 jAhnavi [ gaGgA] 12, 19, 114, 127, dArukaH [ dUtaH] 678 451, 490, 531, dAzArho [ samudravijayAdayaH] 36, 494 jinadatta: [ dropadIpUrvabhavadRSTAnteH] 153 | duHzalyA [ duryodhanabhaginI] 98, 395, 604 jiSNuH [ arjunaH] 150, 175, 177, 178, duHzAsana [ duryodhanabhrAtA] 99, 101, 146, 182, 186, 194, 198, 277, 278, 279, 280, 206, 214, 217, 354, 394, 396, 397, 472, 518, . 367, 391, 395, 440, 521, 566, 567, 568, 442, 443, 457, 541, 615, 544, 547, 550, 553, 579 | duryodhana [ kauravagraNI ] 57, 68, 90, 96, 97, jIvayazA [kaMsapatnI] 61, 83, 483, 98, 100, 101, 102, 482, 485, 620, 626 115, 122, 124, 125, [ta] 129, 148, 204, 211, tantipAlaH [ nakulaH] 417, 445 214, 217, 218, 221, tapaHsuta [ yudhiSThiraH] 52, 150, 193, 199, 272, 273, 275, 277, 200, 201, 209, 217, 278, 280, 285, 286, 219, 220, 222, 271, 287, 290, 294, 295, 272, 274, 276, 277, 296, 299, 346, 352, 383, 278, 308, 327, 332, 384, 391, 393, 394, 396, 337, 347, 350, 351, 398, 405, 415, 438, 442, 369, 370, 381, 382, 451, 461, 462, 473, 475, 389, 393, 402, 404, 476, 603, 507, 521, 534,
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ 834] [pANDavacaritramahAkAvyam // ..535, 536, 540, 542, 554, | dvArakA [ kRSNanagaram ] 84, 162, 193, 582, 592, 604, 607 295, 470, 479, 481, dRSTadyumnaH [dropadIputraH] 510 484, 644, 654, 686, devakI [ kRSNamAtA] 74, 62, 63, 64, 690, 691, 693, 696 68, 75, 82, 610, | dvirATa [ nRpaH] 438, 444, 445 628, 655, 665, dvaitavanaM [vanam] 340, 347, 381, 685, 692 384, 392, 394 devazarma [ brAhmaNaH] 315, 316, [dha] 321, 326, 329, 330 dhanaMjayaH [ arjunaH] 101, 107, 108, 113, drupadanandinI [ dropadI] 303, 330, 344 149, 167, 170, 173, 176, 445, 599 189, 190, 193, 195, drupadabhUpatiH [ drupada] 128, 565, 676 197, 198, 341, 342, drupadAtmajA [ dropadI] 167, 278, 286 355, 363, 365, 368, 300, 309, 342, 351, 393, 403, 442, 444, 373, 401, 418, 447, 539, 550, 564, 570, 450, 600 __576, 617, 642 droNa [ AcAryaH] 106, 107, 108, 109, | dharmaghoSa [ jainAcAryaH] 151, 152, 110, 112, 113, 114, 698, 705, 707, 118, 119, 120, 124, 714, 715, 718 147, 282, 290, 331, | dharmaja [ yudhiSThiraH] 99, 213, 215, 284, 343, 364, 368, 431, 285, 286, 287, 288, 435, 436, 438, 441, 290, 292, 294, 295, 451, 518, 521, 522, 329, 333, 354, 370, 524, 542, 544, 545, 374, 416, 428, 450, 451, 547, 548, 549, 550, 453, 458, 479, 515, 522, 551, 553, 557, 559, 543, 544, 553, 582, 585, 560, 564, 572, 582, . 614, 622, 629, 630, 631, 587, 595, 596 654, 655, 688, 696 draupadI [ pANDava- 128, 131, 135, 148, dharmaputraH [ yudhiSThiraH ] 201, 286, 297, 301, bhAryA] 156, 161, 163, 276, 307, 310, 329, 277, 281, 285, 310, 339, 460, 471, 312, 328, 341, 342, 477, 513, 528 352, 370, 373, 378,| dharmaruciH [ sa muniH] 151, 222, 379, 383, 396, 401, 273, 274, 286, 291, 406, 419, 423, 424, 333, 326, 342, 344, 450, 559, 637, 662, 351, 372, 380, 381, 676,678 383, 390, 393, 399,
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 3 ] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 422, 423, 470, 476, 494, 515, 539, 542, 548, 672, 676, 708 214, 400, 409 98, 100, 102, 216, 222, 273, 351, 391, 530, 349, 393, 397, 428, 456, 461, 537, 542, 568, 587, dharmAvataMsa [deva] dhArtarASTraH [ duryodhana ] 591, 590, 695 30, 32, 33, 46, 49, 51, 90, 96, 97, 98, 103, 114, 115, 117, dhRtarASTra [ duryodhanapitA ] nakulaH [ mAdrIputraH ] 119, 121, 125, 148, 205, 218, 220, 221, 222, 272, 274, 276, 281, 282, 284, 290, 343, 388, 430, 441, 462, 466, 508, 529, 538, 588, 590, 597, 600, 601, 604, 605, 606, 630, 635 [na] 95, 101, 206, 208, 300, 341, 342, 349, 373, 403, 417, 418, 445, 544, 584, 614, 622, 708 nandaH [ kRSNapitA ] 63, 64, 77 70, 74, 617 65 nandanandanaH [ kRSNaH ] nandapatnI [ yazodA ] 65 358, 648 492 namiH [ erkAvizatI tirthakaraH ] narmadA [ nadI ] nala [ damayantipati ] 223, 224, 227, 229, 230, 231, 231, 232, 234, 235, 236, 237, [ 835 238, 239, 240, 241, 242, 243, 247, 250, 260, 261, 262, 263, 264, 267, 268, 269, 270 nalavallabhA [ damayanti ] 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 232, 235, 237, 242, 254, 256, 259, 260, 262, 263, 264, 269, 285 151, 152 178, 179 159, 676 654 87, 292 359 223, 225, 226, 227, 229, 239 nIlAGgada [ vidyAdharaH ] nRsiMha [ kRSNaH ] nepAla [ deza: ] 23 711 209, 657 nemiH [ dvAviMza tirthakara: ] 3, 68, 85, 490, 493, 609, 611, 612, 613, 619, 624, 625, 628, 638, 643, 644, 645, 646, 647, 648, 649, 650, 651, 652, 653, 654, 657, 659, 660, 661, 662, 663, 664, 665, 666, 670, 672, 674, 693, 696, 698, 704, 705, 717, 703, 707, 719 nAgazrI [ dropadI pUrvabhavaH ] nAbheya: [ AdInAtha: ] nArado [ RSi ] nArAyaNa [ kRSNaH ] nAsikya [ nagaram ] nivAtakavaca [ vidyAdharaH ] niSedha [ deza: ] 521 [ pa ] pakSIndraketana: [ kRSNaH ] padmanAbha [ aparakaMkApati ] 677, 678, 679, 680, 681, 682, 684
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ 836 ] padmaratha: [ nRpaH ] padmottaraH [ kRSNavairiH ] [ pANDavacaritramahAkAvyam // 618 547, 556, 560, 569, 69, 76 111 553 576, 580, 581, 583, 584, 589, 596, 599, 628, 642, 666, 668, 677, 679, 684, 686, 687, 694, 696, 714, 715, 717, 718 589 433 ] 13 ] 301, 349, 370, 426 pANDuH [ pANDavapitA ] 3, 30, 32, 33, 37, ] 217 471 38, 39, 41, 42, 43, 44, 45,46, 51, 52, 90, 91, 93, 94, 95, 98, 103, 113, 120, 612 145, 150, 151, 157, 124, 125, 126, 128, 131, 133, 136, 137, 158, 163, 197, 221, 282, 285, 286, 287, 288, 295, 302, 326, 383, 376, 380, 382, 395, 396, 419, 447, 568, 628, 676, 677, 680, 681, 682, 688 37, 39, 46, 99, 108, 114, 118, 124, 158, 159, 162, 189, 193, 207, 214, 216, 217, 221, 275, 277, 279, 282, 284, 287, 290, 295, 297, 299, 300, 303, 307, 308, 311, 312, 314, 322, 324, 337, 342, 343, 344, 349, 346, 347, 348, pIndraputra [ ekalavya ] pavanajanmanaH [ ] pavanajanmanA [ pavananandana: [ pavanavego [ pavanAtmajaH [ pavanAtmajAt [ ] pavanodbhavaH [ pAJcanya [ vAsudevazaGkaH ] pAJcAla [ deza: ] pANDavA: [ pANDuputrA : ] 1 ] 148, 150, 156, 159, 162, 197, 205, 277, 280, 281, 284, 291, 300, 301,322, 345, 346, 360, 365, 412, 538, 629, 630, 676, 678, 679 303, 687 32, 33, 38, 41, 43, 46, 52, 103, 115, 117, 120, 125, 130, 133, 141, 145, 149, 150, 157, 164, pANDumathurA [ nagaram ] pANDusena [ pANDavaputraH ] 205, 207, 208, 273, 279, 282, 291, 292, 295, 327, 351, 360, 361, 573, 630, 688, 719 106, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 116, 117, 119, 120, 122, 124, 125, 148, 165, 168, 170, 173, 175, 177, 178, 180, 184, 349, 353, 365, 370, 372, 377, 378, 379, pArtha: [ arjuna: ] 380, 397, 400, 415, 420, 429, 430, 434, 448, 451, 454, 455, 467, 473, 474, 479, 489, 500, 507, 530,
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 3 ] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 187, 192, 196, 197, 210, 286, 290, 302, 329, 355, 358, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367, 368, 369, 371, 373, 389, 390, 391, 392, 396, 397, 402, 403, 405, 441, 444, 445, 540, 554, 458, 561, 591, 613, 679, 708 pArzvanAthaH [ trayoviMzas - tIrthakara : ] piGgalaH [ cora: ] puNDarIkAkSaH [ kRSNa: ] purocana: [ dUta: ] puSpadantI [ damayantImAtA ] pUtanA [ rAkSasI ] pRthA [ kuntI ] priyaMvada [ viduradUtaH ] 258, 259, 261 477 270, 293, 294, 295, 296, 298, 398 256, 259, 262 65 42, 50, 52, 94, 286, 292, 298, 311, 323, 326, 369, 376, 378, 381, 393, 629 pradyumnaH [ kRSNaputraH ] 628, 668, 6919 prabhAvatI [ hemAGgadabhAryA ] 171, 180, 182, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 191, 192, 193, 360 295, 342, 343, 349 350, 351, 343, 345, 389 535 | 532, 542, 547,551, 605 plavagaketanaH [ arjunaH ] plavagadhvajaH [ arjuna: ] phAlguna: [ arjuna: ] [ pha] bakaH [ rAkSasaH ] 3 bandhumatI [ siMhakesarIbhAryA ] * bala: [ baladeva: ] 188, 451, 626, bRhannaTa: [ arjuna: ] 107, 117, 119, 121, 149, 164, 168, [ 837 185, 186, 188, 189, 391, 193, 194, 202, 308, 357, 358, 363, 367, 369, 441, 538, 546, 572, 581, 592, 620 317, 319, 320, 321, 324, 325, 327, 328, 333, 335, 339, 348, 563, 592 252 62, 66, 67, 71, 73, 74, 75, 145, 436, 484, 589, 608, 626, 627, 686, 696, 701, 714 binduSeNa [ induSeNabhrAtA ] 160 bIbhatsu [ arjuna: ] 125, 164, 165, 167, 169, 171, 173, 176, 177, 187, 189, 193, 356, 388, 441, 445, 544, 554, 471 436, 437, 438, 439 [bha] [ ba ] bhagadatta: [ pANDavavairI ] bhAmA [ kRSNabhAryA ] bhAradvAja 522, bhadraguptaH [ jainAcAryaH ] bhadrA bharatAdi [ cakravartI ] bhAgIrathI [ gaGgA ] bhAgIrathIsutaH [ gAGgeya: ] bhAnumatI [ duryodhanabhAryA ] 146, 452, 545, 546, 547 537, 538, 541, 633, 639 153 127 45 532 383, 389, 393, 394, 455, 602, 603, 604 72, 651 542
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ 838] . [pANDavacaritramahAkAvyam // bhImaH [ pANDavaH] 90, 91, 92, 93, | 572, 582, 591, 633, 94, 99, 100, 101, 639, 641, 719 102, 103, 112, 114, | bhUtazrIryakSazrI [ draupadIpUrvabhavaH] 151 115, 116, 122, 147, | bhUrizravAH [arjunavairi] 452, 522, 150, 206, 207, 223, 551, 552 226, 227, 230, 249, | bhaimI [ damayantI] 227, 228, 231, 232, 262, 265, 267, 268, 233, 234, 235, 236, 269, 271, 281, 285, 244, 247, 248, 249, 286, 297, 288, 296, 250, 254, 256, 257, 298, 299, 300, 301, 258, 259, 260, 261, 303,304, 305, 306, 262, 263, 264, 265, 307, 308, 309, 313, 267, 268, 269, 270 321, 323, 325, 327, [ma] 329, 330, 331, 332, magadhasvAmI [ jarAsaMdhaH] 616 333, 339, 341, 342, | maJjukezina [ kRSNaH] 473 344, 347, 350, 352, | maJjukezinaH [vidyAdharaH ] 171, 172, 174, 371, 372, 379, 380, 175, 176, 177, 178, 389, 390, 395, 396, 182, 192, 194, 198, 398, 401, 404, 405, 202, 452, 535 425, 426, 427, 428, | mathurA [ nagaraH] 34, 35, 52, 55, 56, 429, 430, 433, 434, 61, 62, 65, 68, 71, 451, 455, 457, 458, 72, 73, 74, 75, 76, 470, 532, 533, 541, 78, 79, 81, 82, 583 544, 547, 553, 563, mahAnemi [ nemibhrAtA] 618 567, 568, 590, 591, mAtali [ indrasArathi ] 129, 460, 494, 611, 592, 608, 614, 615, 619, 625 628, 469 | mAdrI [ pANDUbhAryA] 37, 46, 157, 494, bhISmaH [gADyaH ] 19, 22, 23, 24, 25, 292, 495, 628 26, 27, 30, 32, 33,| mAdreyau [ nakulasahadevau] 587 37, 46, 51, 97, 98, | mAdhavaH [ kRSNaH ] 521, 620, 625 103, 107, 113, 148, 626, 649 273, 276, 279, 282, mArutiH [bhImaH] 370, 372, 396, 284, 288, 350, 388, 422, 425 579, 591 435, 439, 457, 469, | mAlinI [ dropadI] . 353, 419, 421, 425, 508, 509, 524, 528, 426, 436, 445 530, 533, 534, 535, | mukundaH [kRSNaH ] 84, 85, 162, 470, 536, 538,539, 540, 610, 665, 681
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 20 76 405 pariziSTaH [3] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] [839 murajitketu [ kRSNaH] 496 muradviSaH [ kRSNaH ] 458, 704, 679 | ratnapuraM [ nagaram] 8, 20, 160, 171 murArAti [ kRSNaH] 501, 598, 680, 684 | ratnavatI [ gaGgAmAtA] 704 | ratnazaila [ parvataH] 317 murAri: [ kRSNaH] 479, 506, 678, ratnAGgadaH [ vidyAdharaH] 679, 684 rathanUpuram [ nagaram] 358, 362, 365, 392 muzalI [ baladevaH] 702, 710 rAjagRhaM [ nagaram] 484 [ya] rAjImatI [ nemibhAryA ] 644, 653, 657, yadurAjaH [ kRSNa:] 610 658, 660, 662, 663, yadusenA [ kRSNasenA] 614 665, 667, 668, 673, yamunA [ nadI] 716 yamau [ nukalasahadevau] 65, 208, 214, 405, | rAdhA [karNamAtA ] 104, 118, 123 457, 471, 627 | rAdhAsuta [karNaH] yazodA [kRSNamAtA] 64, 65 74, | rAdhAsUnu [ karNaH] 386, 572 yazobhadragurugireH [jainAcAryaH] 250, 251, | rAdheyaH [karNaH] 120, 121, 145, 252, 254, 257 276, 279, 386, 397, yAjJasenI [ draupadI] 142, 198, 441, 466, 474, 509, 279, 282, 297, 354, 566, 568, 569, 570, 372, 389, 393, 423, 572, 573, 574, 576, 447, 707 578, 579, 580, 581 yudhiSThiraH [ pANDavAH] 51, 86, 89, 98, rAmaH [baladevaH] 35, 74, 76, 77, 83, 100, 101, 114, 129, 483, 613, 617, 620, 133, 164, 166, 199, 621, 628, 645, 647, 200, 202, 205, 213, 648, 665, 692, 694, 215, 217, 272, 276, 695, 702, 703, 711, 285, 290, 291, 293, 712, 713 295, 296, 298, 307, rukmiNI [ kRSNabhAryAH] 144, 612, 650, 308, 309, 310, 313, 651, 652, 691 326, 330, 332, 337, rohiNI [ baladeva mAtA] 33, 60, 628, 338, 343, 347, 349, 655, 692 352, 361, 371, 381, | rohiNItanayaH [baladevaH] 704 403, 405, 413, 416, [la] 422, 445, 447, 452, | lakSmIvatIvegavatI [ arjunabhAryA ] 458, 510, 541, 551, | lAGgalI [ baladevaH] 702, 703, 704 559, 571, 584, 585, | lATanAyakaH [ nRpaH] 588, 638, 643, 655, [va] 674, 688 vaGga [ deza] 451 225
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 3, 366 840] [pANDavacaritramahAkAvyam // vaGgabhUpatiH [ nRpaH] 619, 627, 628, 654, vanamAlinaH [vanarakSakaH ] 592 677, 679, 680, 696 varadatta [gaNadharaH] 666, 668 vRkodaraH [ bhomaH] 99, 100, 101, 102, vardhamAnaH [caramatIrthapati ] 116, 122, 148, 281, 285, vallavaH [ bhImaH] 416, 445 297, 300, 301, 303, 309, vasudevaH [ kRSNaH] 36, 52, 54, 55, 312, 324, 329, 330, 332, 56, 57, 60, 73, 337, 339, 340, 350, 370, 74, 77, 489, 610, 372, 373, 395, 396, 401, 611, 626, 692, 424, 423, 425, 430, 445, 625, 627 521, 534, 553, 589, 590, vAraNAvata [ nagaram] 192, 214, 276, 591, 592, 618, 622 294, 295, 322 vRSakarparaH [ mallapuruSaH] 428, 429, 455 vicitravIryaH [ gaGgAputraH] 22, 23, 24, 25, vRSabhadhvajaH [ AdijinaH] 172 28, 29, 46 vaicitravIryaH [ satyavatIputraH] 458, 461, vijayaH [ arjunaH] 101, 164, 198, 177, 467, 470 414, 426, 443 vaitADhyaH [ parvataH] 361 vidarbha [ dezaH] 224, 259 vaidarbhI [ damayantI] 225, 226, 229, viduraH [ ambAsUtaH] 30, 46, 51, 97, 98, 232, 252, 253, 103, 113, 120, 222, 261, 269 223, 263, 281, 291, [za] 295, 296, 345, 348, | zakuni [ gAndhArapati] 33, 65, 456, 462, 464 vidyudvegaH [vidyAdharaH] 176, 177, 358 214, 216, 218, 221, 274, 277, 287, 346, 359, 366 virATaH [nRpaH] 43, 142, 411, 413, 348, 501, 586, 587 415, 416, 419, 420, zatrujaya [ siddhAcalaH] 193 428, 429, 430, 431. zalyaH [kaurava] 143, 494, 451, 496, 432, 433, 434, 445, 518, 522, 526, 568, 446, 447, 448, 449, 569, 572, 577, 578, 452, 453, 489, 528, 583, 585, 591 557 zAntanu [ gAGgeyaH] 4, 6, 5, 7, 11, 14, vizAlAkSaH [ vidyAdharaH] 40, 41, 358, | 15, 16, 17, 18, 19, 360,361 20, 21, 22, 24, 26, vizvakIrtiH [ muni ] 467 103, 542, 641 viSTarazravas [ kRSNaH] 82, 523, 581, 631 | zAnti [ SoDazas-tIrthapati] 44, 248 viSNuH [ kRSNaH] 74, 76, 288, 447, | zAGginNa: [ viSNuH] 588, 666, 6 450, 457, 494, 609, || 80,702
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 pariziSTaH [3] vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] [841 zikhaNDi[ arjunaH] 532, 533, 534, 77, 79, 82, 85, 451, 535, 595 481, 483, 484, 485, zivA [ neminAthamAtA] 627, 628, 643, 489, 502, 608, 610, 644, 647, 649, 652, 617, 619, 621, 622, 653, 655, 656, 657, 624, 625, 626, 627, 659, 661, 662, 665, 643, 644, 654, 655, 659, 665, 716 zekharako [ dUtaH] 501 savyasAcina: [ arjunaH] 117, 148, 149, zauri [ nagaram ] 35, 37, 56, 60, 169, 186, 195, 199, 61, 62, 63, 64, 67, 353, 357, 361, 362, 68, 71, 73, 78 364, 368, 414, 442, zrIpati [kRSNaH] 79 443, 515, 535, 552, zrIbuddhisAgarAcAryaH [ jainAcAryaH ] 213 572, 574, 589 zrIbhadraguptasUrayaH [ ] 642 sahadevaH [ pANDavaH] 95, 101, 143, 208, zrIyazobhadra [ jainAcAryaH] 258 206, 211, 300, 341, zrISeNa [ vidyAdharaH] 160 342, 373, 586, 403, zvetavAhasya [ arjunaH] 118, 357 418, 432, 445, 614, zvetasaindhavaH [ arjunaH] 191 622, 625, 708 zvetahayo [ arjunaH] 186 sAtyaki [ nRpaH ] 472, 551, 552, 598, zvetahariH [arjunaH] 605, 606, 618 zvetAzvaH [ arjunaH] 572, sArasvatAdayaH [ navalokAntikadevAH] 662 zvetAzvavAhanaH [ arjunaH] 179| siMhakesariNaH [ muni ] 250 1 [sa] siMhapura [ nagaram] 53, 54 saMjaya [ dUtaH] 458, 460, 461, siMharathaH [ jIvayazApitA] 53, 54, 56 462, 470, 529, sitavAjina [ arjunaH ] 107, 185, 538, 597 447, 582 saMmetA [ tIrthaH] 369 | sitahaya [ arjunaH] 198 saMsaptaka [ pANDavaputraH] 51, 290, 477, | siddhakUTa: [ parvataH] 365 544, 550, 696 | sindhu [ nadI] 451, 552, 591 satyabhAmA [ kRSNabhAryA] 71, 72, 82, 84, sIrapANi [ baladevaH ] 647, 659, 419, 450, 648, 652 694, 700 satyavatI [ zAntanubhAryA] 15, 18, 21, 22, sIrabhRtaH [ baladevaH] 701, 704, 717 31, 37, 98 sIriNa[baladevaH] 695 sanatkumAra [ cakravarti ] saMsumAra[nagaram ] 239, 262, 264 sanapallI [grAmam] 610 | sukumArikA [ dropadIpUrvabhavaH] 153, 154 samudravijayaH [ nemijina- 36, 52, 54, 55, | sucarita [ muni] 410 pitA] 56, 57, 60, 73, 74, | sudeSNA [ uttarAmAtA] 418, 419, 420, 188
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ 842] [pANDavacaritramahAkAvyam // 421, 427, 427, 435, | 486, 501, 508, 584, 445, 455, 528, 585 562, 615, 617, 623, sunAsIraH [ indraH] 203 622, 626, 630, 645, subhadrA [ kuntImAtA] 36, 45, 52, 55, 56, 646, 647, 648, 655, 153, 154, 194, 295, 666, 667, 668,677, 447, 451 686, 689, 690, 695, 696 subhadrA [ arjunabhAryA ] 210, 447 halI [ baladevaH] 700, 702, 702, suyodhanaH [ duryodhanaH] 99, 102, 103, 702, 703 108, 117, 118, 120, hastikalpaM [ hastinApuraH] 4, 6, 7, 8, 11, 121, 122, 205, 214, 25, 28, 39, 45, 98, 215, 217, 219, 220, 180, 194, 272, 284, 221, 222, 223, 277, 293, 294, 295, 342, 279, 282, 286, 288, 352, 353, 681, 628, 293, 295, 297, 299, 684, 715 343, 346, 348, 349, | hAstinaM [ hastinApura: ] 205, 272, 295, 350, 384, 387, 389, . 677, 687 390, 391, 392, 394, | hiDamba [ rAkSasaH] 304, 306, 307, 308 396, 397, 398, 431, 309, 310, 311, 441, 442, 454, 459, 312, 314, 315, 462, 465, 471, 495, 346,371, 405, 591, 596, 597, 607, 695 555 surocana: [ dUtaH] 398 himAlaya [parvataH] 209 suzarma [ brAhmaNaH] 385, 431, 432, 433, hiraNyanAbhaH 615 434, 452, 455, 522 / hiraNyapura [ dezaH] 171, 180, 182 hRSIkezaH [kRSNaH] 84, 162, 506 susthitaM [ ] 84, 677 | hemakUTa [ sthAnavizeSaH] 187 somaka [ dUtaH] 481, 502, 609, 617 | hemapuraH [ dezaH] somadeva-somabhUti-somadattA: [ draupadI- 151, | hemAGgada [ vidyAdharaH] / 171, 180, 183, pUrvabhave] 152 182, 188, 191, saubalaH [zakuni] 215, 217, 221, 273, 194, 198, 438, 521, 586, haiDambeya [bhImaputraH] 514 [ha] hariH [kRSNaH ] 146, 470, 479, 40
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaH [ 4 ] pANDavacaritramahAkAvyagatavizeSanAmnAmsamAnavAcIzabdAnAm kramaH // 1. kRSNaH 2. janArdanaH 3. viSNuH 4. govindaH 5. nandanandanaH 6. kezavaH 7. hari 8. gopAlatilakaH 9. sindhuraghAtakaH 10. zrIpati 11. hRSIkezaH 12. kaMsAntakaH 13. kaiTabhAra 14. maJjukezi 15. kaiTabhadviS 16. puNDarIkAkSaH 17. murajitketu 18. zakuntendraH 19. dAmodaraH 20. muradviSaH 21. rAmAnujaH 22. murAri 23. narasiMhaH 24. zAni 25. kezavaH 26. adhokSajaH 27. vAsudevaH 1. nakulaH 2. mAdreyaH 1. sahadevaH 2. mAdreyaH 1. bhISmapitAmahaH 2. gAGgeyaH 3. zAntanavaH 4. bhAgIrathItanUjaH 5. 6. 1. gaMgA sUnu gAMgAyanamuni yudhiSThiraH 2. tapaH sUnuH 3. dharma 4. tapastanayaH 5. dharmaputraH 6. dharmajaH 'sUnu 7. ajAtAri 8. dharmanandanaH 9. dharmajanmanaH 1. bhIma 2. bhImasenaH 3. vRkodaraH 4. mAruti 5. marutsutaH 6. gadApANi 7. kirmIravairi 8. kIcakavairi 1. kuntI 2. pRthA 3. yAdavezvaranandinI 1. karNaH 2. rAdheyaH 1. baladevaH 2. rAmaH 3. rohiNItanayaH 4. bala: 5. nRsiMhaH 6. 7. muzalIn 8. lAgaMlakSmaNaH 9. hali sIrapANi 1. arjunaH 2. dhanaMjayaH 3. vijayaH 4. kirITin 5. sitavAjinaH 6. phAlgunaH 7. pArthaH 8. bIbhatsu
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ 844] 9. savyasAcinaH 10. zvetavAhaH 11. kapiketu 12. kapiketanaH 13. plavagaketanaH 14. plavagadhvajaH 15. nivAtakavacadruhaH 16. zvetahara 17. jiSNuH 18. kapidhvajaH 1. duryodhanaH 2. suyodhanaH 3. dhArtarASTraH 4. dhRtarASTatanUruhaH 5. gAndhAreyaH 6. kauravAgrani 1. draupadI 2. drupadAtmajA 3. kRSNA 4. yAjJasenI 5. pAJcAlI 6. drupadanandinI 7. pAJcAladuhituH [ pANDavacaritramahAkAvyam // 1. pANDavA: 2. 3. kaunteyaH 1. damayantI bhaimI bhImanandinI vaidarbhI bhImAtmajA 2. pANDaveyAH 3. 4. 5. 6. bhImasUH
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sUrimaMtra samArAdhana saMskRta-prAkRta granthamALA vyAkhyAna vAcaspati granthamALA * * rupasena caritra * gautamaspRcchA saTIka * kurmAputra caritram saTIka arhadabhiSeka pUjana zrRMgAra vairAgya taraMgiNI uttarAdhyayana kathAsaMgraha * jIvanakalpasUtram kalpa vyavahAra-nizithasUtrANi ca * upadeza pradIpa (padya) * navatattva saMvedana prakaraNa saTika * samavasaraNa sAhitya saMgraha * ratnapAla nRpacaritram * gautama kulakam paMcastotrANi * |susaDha caritram zrAddhaguNa vivaraNa saTIka bhASAMtara * * praznapaddhati-sAnuvAd * hRdayapradipa SaTtriMzikA - vyAkhyAna vAcaspati granthamALA 1. dhodha dharmadezanAno 2. paramagurunI jIvanasaMdhyA (DhaLatI sAMjanI dvitIyAvRtti) 3. bodhadAyaka kathAo 4. sAdhuveSano mahimA 5. jagadguru AArya bhagavAna vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAja 7. paricaya pustikA 7. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-1 8. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-2 9. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-3 10. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-4 11. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-5 12. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-7 13. jainarAmAyaNa : rajoharaNanI khANa bhAga-7 14. mAnavajIvanano mudrAlekha 15. dIkSA sAcA sukhano mArga 17. mAnavajIvananI zreSThatA 17. graMtha ane graMthakAra 18. jainazAsananI cAvI 19. bodhadAyaka kathAo * zrI mukti-mahodaya granthamALA yogadRSTi sajjhAya (sArtha) * jIvana jyotanA ajavALA sUrirAma sajjhAya saritA * sAdhanA ane sAdhaka * * . 2 * aba mohe samyagdarzana dIjIe... paMcapratikramaNa sUtra * huM to mAguM samyagdarzana * supAtradAna mahimA vidhi praznapaddhati pApamukti arthAt bhava AlocanA 1 * bAla rAmAyaNa * vAta rAmAyA (hindI) pApamutti arthAt mana AtoSanA 1-2 kyuM kara bhakti karuM ? zrI vIzasthAnaka tapapUjA * muktikiraNa hindI-gujarAtI granthamALA 1. guNa gAve so pAve 2. sAgara kAMThe chabachabIyA 3. vANIvarSA 4. karIe pApa parihAra 5. mananA jharukhe 7. prabhuvIra ane upasargo 7. paMcamAMga bhagavatIsUtram bhAga-1 8. prabhuvIranA daza zrAvako 9. navadara zaraNa 10. bhagavAna zrI vajasvAmIjI 11. gAgaramAM sAgara 12. huM AtmA * vAta mana ja ArolA (hindI) * prabhuvIra ke dasa zrAvaka (hindI prabhuvIra evaM upasarga (hindI) * navapada hI zaraNa * ttva gora vA * pratApI pUrvajo manano ukela *
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI smRtimaMdira prakAzana TrasTa-pAlaDI-amadAvAda mukhya AdhArastaMbha zrI dinezakumAra acaladAsa zAha-amadAvAda AdhArastaMbha zA, cImanalAla popaTalAla pIlucAvALA sadaiva smaraNIya sahayogI zAha hasamukhalAla amRtalAla, lADola zreSThivarya zrI kesarIcaMda motIcaMda zAha, damaNa mobhI : tapomaya pU.mu. cAritrasuMdara vijayajI ma. saMyamasmRti zrI samarathamalajI jIvAjI vinAkIyA parivAra-punA zrI AzAbhAI somAbhAI paTela subhAnapurA-vaDodarA premilAbena vasaMtalAla saMkalecA parivAra-selavAsa zrImatI zAMtAbena vAghajIbhAI rIkhavacaMda pArekhaparIvAra zrI candrakAntabhAI cInubhAI zAha-nAsika sahAyaka paramaguru sUritraya saMyamasuvarNotsava smRti pU.sA.zrI padmakIrtizrIjI ma.sA. saMyama smRti nimitte ha. gurubhakto taraphathI pU.sA.zrI harSapUrNAzrIjI ma. smRti. ha. kailAsabena zAha pU.sA.zrI muktipUrNAzrIjI ma. vardhamAna tapa smRti pU.sA.zrI cAritraratnAzrIjI ma. vardhamAna tapa smRti pU.sA.zrI virAgadarzanAzrIjI ma. upakAra smRti zrImatI uSAbena kirITakumAra gAMdhI-malADa, muMbaI 28)g zrImatI zobhanAbena caMpakalAla koThArI-surata zeTha zrI jesIMgalAla cothAlAla mepANI-muMbaI zrImatI vimaLAbena ratilAla vorA-muMbaI zeThazrI praviNakumAra vAlacaMda zeTha-nAsika zeThazrI bAbulAla maMgaLajI uMbarIvALA-muMbaI zrImatI gulAbabena navinacaMdra zAha-muMbaI zeThazrI pannAlAla jhUmakharAma -muMbaI zeThazrI genamalajI cunIlAlajI bAphanA-kolhApura zrI saMbhavavAcanA samitI - muMbaI zeThazrI taruNabhAI popaTalAla (lADolavALA) mInAkSIbena sAkeracaMda ha. kuMjeza-muMbaI zrI jainazvetAmbara mUrtipUjaka saMgha-ANaMda nainAbena ramezacaMdra kAntIlAla coksI-DIsA zrI hIrAlAla mizrimalajI gaNezamalajI-sAMcora zrI mahendrabhAI maganalAla zAha-amadAvAda mAtuzrI lakSmIbena kezavajI cheDA-muMbaI gAma bhacAu zrImatI rukSmaNIbena prANalAla chaganalAla zeTha-malADa zrImatI kalAvatIbena kIrtikumAra zAha-lodrA pU.sA.zrI piyuSavarSAzrIjI saMyamasmRti raMjanabena parIkha/lIlAvatIbena jhoTA parivAra zrImatI kamaLAbena gulAbacaMda jesAjI rAThoDa parivAra-kolhApura zrI varSilabhAI azokabhAI cheDAnA AtmazreyArthe ha. manana e. cheDA-muMbaI AtmajAgaraNano ujAsa ane muktipatha para mAtAkaraNa para hindI mAsika/gujarAtI pAkSika AjIvana lavAjama 750/ prakAzaka zrI smRtimaMdira prakAzana TrasTa, pAlaDI, amadAvAda 16.
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajImahArAjA zrIsUrirAmacandra dIkSAzatAbdI "sarIzvarajA sAvijayarAkAra AcAryabhAra malavAri zrI devarabharipirati yANDaracAra mahAkAvyama saMpAdakA sAlArapUmitre vijayazevAsamakSAsUrIzvarAH pravAzakata zrI svAtinAdira prakAzana sUrimaMtrasamArAdhana graMthamAlA 15 dadira zrI smRtimA prakAzana