Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ der S TAALOEET BASTREDEOS933038888884de za PATEL rupayA SERITERARIES .ABUAAP Cer Relam LA abe L IAS Ddogs KARN premI munizrI niraMjana mahArAja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - / ICICI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namo namaH 912103 saMyojaka kA nivedana COM 2297 parama tAraka deva aura guruvarakI asIma kRpAke phala svarUpa Aja atIva AnaMda kA anubhava ho rahA hai, vikrama saMvat 2003 kA Ara bhita kArya AjaRAID pUrNa hokara pragaTa ho rahA hai. jagata meM hareka prANI manokAmanA ke Reall -ME anusAra kArya kA AraMbha to karatA hI hai kintu Arabhita kArya pUrNa honA-puNyabala, puruSArtha evaM bhavitavyatA para hI nirbhara rahatA hai. manamandira virAjIta sarvasamIhItapUraka zrI zaMkhezvarapAcanAthaprabhu kI tathA pUjyapAd zAsanasamrAT gurudeva kI puNya kRpA se Aja mere dvArA saMyojita yaha vikramacaritra prakAzaka kI ora se prakAzita ho rahA haiM. maiM yathAmati isa pustaka kA sucAru rUpase taiyAra kara pAThakoM ke sanmukha rakha rahA hU~. prAcIna maharSi ke racilasevathoM kA anuvAda karanA koI sAmAnya bAta nahIM hai, kyA keM, una mahApuruSoM kA jJAna-anubhava vizAlasamudra sA hai hamArA jJAna-evaM anubhava eka vindu sA hai. . isa graMthakA anuvAda koI vidvAna munipuMgava ke dvArA huA hotA to zreSThattama kArya hotA. aisA maiM mAnatA hu~, maiM; - anuvAda karaneke liye pUrNa yogya nahIM hU~, kintu jaba taka hamAre / , ACHARYA SRI KAILASSAGARSURIGYANNANDIR hai. P.P. Ac. Gunratnasuri MSRI MAHAVIR JAIN ARADHANA KERAK
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAnagaNameM se koI pratibhAzAlI lekhaka isa ora dhyAna na deM aura isa graMthakA vivecanAtmaka anuvAda taiyAra na kareM taba taka sAhityakSetra meM yaha pustaka bahuta upayogI hogA yaha merA vizvAsa hai. __ saMskRta mUla graMtha ke sAtha purA saMbaMdha rakhA gayA hai, tathApi isa bhAvAnuvAda meM sirpha zabdazaH artha sabhI jagaha dikhAI nahIM paDegA, phira bhI mUlacaritra-graMthakA parizIlana karane kI icchA rakhanevAloM ko, isameM se jarUrI upayogI jAnakArI avazyameva prApta hogI, mUlabhUta vastu ko kevala hindI bhASA meM bhAvAnuvAda karane kI AkAMkSA se hI maiMne yathAmati prayatna kiyA haiM. - anuvAda karane ko abhilASA kaba huI ? vikrama saMvat 1990 meM jo akhila bhAratIya zrI jaina zvetAmbara mUrti pUjaka muni saMmelana rAjanagara-amadAvAda meM samArohapUrvaka acchI taraha samApta huA thA usa meM zrI jaina samAja ke liye lAbhaprada aneka zubha prastAva kiye gaye the, usa meM se eka prastAvake phalasvarUpa " zrI jainadharmasAhityaprakAzakasamiti' kA prAdurbhAva huA aura kramazaH usa samiti dvArA sIjanasatyaprakAza" nAmaka mAsika patra prakAzita hone lagA, usakA ' kramAMka 100 ko vikramavizeSAMka ke rUpa meM taiyAra karane kA samitine nirNaya kiyA thA, usa nirNaya ke anusAra samrATa vikramAditya kA calAyA huA vikrama saMvat ke 2000 varSa pUrNa hote the, usa samaya saMvatkI dUsarI sahastrAbdI ke pUrNAhuti aura tIsari sahabdIke AraMbha kAla meM vikrama vizeSAMka pragaTa karane kI jAherAta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI gaI, aura sa. 1999 ke cAturmAsa antargata zrIpardUSaNA -parvAdhirAja ke AsapAsa ke kAla meM 'zrI jainadharma satyaprakAzakasamiti'ne vikramavizeSAMka ke liye vidvAna pUjya munivarAdi tathA anya lekhakoMko mahArAjA vikrama saMbaMdhI lekha likha kara bhejane ke liye mAsika aura patrikA dvArA vinati kI, tadanusAra mere para bhI lekha ke liye samiti kA nimaMtraNa AyA. usa samaya meM saurASTra meM prasiddha zrI mahuvA-baMdaragAha meM zAsanasamrAT, paramopakArI, paramakRpAlu, pUjyapAda AcArya zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja kI nizrA meM vikrama saMbaMdhI aitihAsika sAmagrI kA yathAzakti anveSaNa kara raha thA aura pUjya gurudeva kI kapAse phulsakepa kAgaja ke 22 pejakA gujarAtI lekha likhakara samiti ko maiMne bhejA thA, vaha lekha 'mAlavapati vikramAditya ke heDIMga se usa aMka meM chapa cUkA hai. x __upayukta lekha likhate samaya pUjya paMnyAsa pravara zrI zubhazIlagaNi mahArAja racita saMskRta zlokabaddha zrI vikramacaritra paDhanekA avasara milA use paDhate anuvAda karane kI dila meM icchA jAgrata huI, jaise jaise meM vikramacaritra Age Age paDhatA gayA vaise vaise usa meM nItizAstra ke upadezaka zloka Thosa se bhare hue dekhe to lokoM ko ati upayogI hogA, aisA jAna kara usakA hindI karane kI abhilASA tIvra hone lagI, kyoMki, hindI bhASA hindustAna ke sabhI prAnto meM cala sakatI hai. mAravADa, + choTI pustaka ke AkAra meM gujarAtI meM yaha lekha chapa cUkA thA, aprApya hone se vaha pustaka punaH sa, 2009 meM sacitra rupa meM chapa gayA hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S, Jun Gun Aaradhak Trust
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8.58 023498 gyanmandir@kobatirth.org mevADa, mAlavA, paMjAba, baMgAla tathA kaccha, gujarAta, bihAra, madhyaprAnta, yu. pI. Adi sabhI prAntoM kI janatA hindI bhASA ko bola yA samajha sakatI hai, isI Azaya se granthakA hindI anuvAda karane kI AvazyakatA hamako lagI. parantu aneka prakAra kI anya pravRttiyoM ke kAraNa abhilASA mana meM hI rahI. . . samayakA Age baDhane ke sAtha jAvAla zrI saMgha kI atyAgrahapUrvaka vinati se pUjya munivarya zrI zivAnaM davijayajI mahArAja ke sAtha vikrama saMvat 2003 kA cAturmAsa gurudeva kI AjJAnusAra jAvAlameM huA. isa cAturmAsa meM zrIsaMgha ke AgevAnone zAsana prabhAvanA ke aneka zubha kArya utsAhapUrvaka kiye. uparokta cAturmAsa meM vikramacaritra ko hindI bhASA meM anuvAda karane kI dIrghakAla se mana meM abhilaSita jo icchA hRdaya-ghaTa meM sthita thI, isa icchA ko zAstrAdhyayana meM sadA udyata, gupta dAnavIra zrImAn tArAcaMdajI motIjIkI satpreraNA milI aura jAvAla meM vikrama saMvat 2003 ke cAturmAsa meM isa graMthako likhane kA AraMbha kiyA. vikrama saM. 2008 kI sAlameM prathama se sAta sau taka prathama bhAga chapavA kara prakAzita kiyA, bAda vizvavikhyAta zrI rANakapura kI pratiSThA prasaMga para jAne ke liye pUjyapAda AcArya zrI vijayodayasUrIzvarajI, pUjyapAda AcArya zrI vijayanaMdanasUrIzvarajI amadAvAda se vizAla sAdhusamudAya ke sAtha mAravADa ke prati vihAra huA, pratiSTAkA kArya bahuta acchI taraha saMpanna huA, aura sAdaDI zrI saMgha kI ati AgrahabharI vinati se vi. saM. 2009 kA cAturmAsa pUjya gurudevoM ke sAtha vahA~ hI huA. bAda merA dUsarA cAturmAsa gurudeva kI AjJA se vi. saM. 2010
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA zivagaMja huA, zivagaMja-mAravADa se vihAra kara sirohI, jAvAla, jIrAvaLAjI, Abu, bhilaDIAjI, cArupa, pATaNa Adi tIrthA kI yAtrA karate karate zrI zaMkhezvarajI hokara vi. sa. 2011 kI sAla merA pU. gurudeva kI nizrAmeM amadAvAda AnA huA, sAhitya saMbaMdhI anekAneka pravRttiyoM ke kAraNa samaya bitatA gayA aura yaha vikramacaritra chapavAne kA kArya meM vilaba hotA hI rahA. yakAyaka vi. sa. 2012 kI sAla meM zarIra meM "loM prezara" kI bimArIne AkramaNa kiyA. usa se auSadha upacAra karate rahe aura isI bica vikramacaritra kA adhurA kArya hAthameM lene kA nirNaya kara Age kA kArya AraMbha kiyA aura devagurukI asIma kapAse nirvighnarUpa se vaha kArya Aja pUrNa huA aura yaha graMtha sucAru rUpa meM chapavAkara prakAzakane vAcaka ke karakamala meM rasAsvAdake liye sAdara prastuta kiyA. kara isa pustaka kA saMyojana kArya kiyA hai, mUlagrantha meM kahAM kahA~ lokoM kI punarukti hai, vahAM para thoDA sA saMkSipta jarUra kiyA hai, prAkRta gAthA bhI bahuta AtI hai, usI kA bhAvadarzaka anuvAda ke liye kahIM kahIM saMskRta zloka bhI punaH avatarita hai, isI kAraNa koI jagaha para usakA anuvAda choDa diyA gayA hai, sabhI prakAra se mUla grantha ke sAtha pUrNa lakSa rakhA gayA haiM, aisA hote hue bhI chadmastha zulabha matibhramase yA to merAalpAbhyAsa ke kAraNa anajAna meM kisI bhI prakAra ke kucha Jun Gun Aaradhak Trust ... P.P.AC.Gunratnasuri.M.S... .....
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha likhane meM granthakAra ke Azayase yA jinAjJA viruddha kSati -bhUla ho gaI ho aura sajjana mahAnubhAvoM ko dikhAI deve to ve medhAvI mere para kRpA kara merI skhalanA ko sudhAra kara yogya mArgadarzana pradAna kareMge. Ajataka yaha grantha zIghra chapavAneke liye janeka sajjanoMne preraNA kI thI, una preraNAoM ke phala svarUpa hI isa samaya yaha isa mahAgraMtha meM aneka hAtha mujhe sahAyaka hue hai| unhoM kA maiM RNI hu~. vikrama saM. 2015 zrI nemi saM. 10 -muni niraJjana vijayajI aSADa zukla trayodazI zanivAra ) sacitra ja suMdara hapa navIna citro sAthe ja gujarAtImAM navala TIkAyukata zrI gautamapachA mULa sAthe da jana dharmanuM rahaya sarala bhASAmAM jANavA mATe sau koIne A pustaka pAyA che. ha, saMsAramAM paribhramaNa karatA jIva mokSe jyAre jAya? svarge kayAre jAya? manuSya kayAre thAya? strI kyAre thAya? pazupakSI kayAre thAya ? ane yAre na24 ya? aaye|, De, go, sulo, DhIyo, paaNjiye| kema thAya vagere 48 prazno prathama gaNadhara zrI gautamasvAmIjIe prabhu zrI mahAvIra devane pUchelA, tenA uttara prabhuzrIe ApelA te vismayakArI bodhaka daSTAMta temaja suMdara citro sAthe pragaTa thaI che. jaina prakAzana maMdira, 309/4 DozIvADAnI poLa-amadAvAda 1, ARR.ACGunratnasuriM.S. Jun Gun Aar
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ REEEDSeedseDESEDISE isa pustakakI vizeSatAe~ MAVELBSVEINA@Jigove * AVESAVEDBAVEN SAAVEDBAVEZBATANGVEIS * AbAla vRddha sarva janopayogI apanI rASTrabhASA / sarala bodhaka romAJcakArI zailI sthAna sthAna para prasaMga ke anurUpa manohara surekha aura bhAvavAhI citra * hindI bhASA meM bodhadAyI dohe * nIti, upadeza Adi kA varNana karate hue saMskRta subhASita * pustaka ke aMtima bhAga meM pariziSTha ke rUpa meM 'jaina sAhitya aura vikramAditya' lekha hai jisa se saMkSipta rUpa meM vikrama saMbaMdhI jana sAhitya kI jAnakArI milatI hai. * anukramaNikA ke rUpa meM pustaka ke agrima bhAga meM sAre pustaka kA Tuka sAra diyA hai, jo vyAkhyAnakAra pUjya muni bhagavaMtAdi ko bahuta upayogI bane. * citroM kI vistRta sUcI * isa taraha isa pustaka se bodha mile aura dharma bhAvanA kI vRddhi ho yaha isa prakAzana kI saphalatA DAVIDOVE DEVE SADARBO AVETID RIBAVENDE
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvat pravartaka mahArAjA vikrama dUsare bhAga kI-citramUcI: AThavA sargaHmaMgalamUrti zrI pArzvanAtha 20 ci. kra. 1 vyAkhyAna sabhA meM sUrIzvarajI aura mahArAjA vikramAditya... 2 zukake pIche pIche mRgadhvaja kA jAnA ... ... 3 gAMgalI RSi ke Azrama meM vRkSa kI zAkhA se vastra aura Abha SaNoM kA yakAyaka barasanA.... ... ... ... rAjakumAra zukakA behoza honA ... 5 kevalI bhagavAna se prazna, zukarAja kI vANI kyoM baMdha ho gaI ? 6 jitArI rAjA dvArA saMgha kA avalokana ... ... 7 rAjA jitArIkA zuka yoni meM utpanna honA... ... 8 rAjA jitArI kI rAnI haMsI aura sArasI kI dIkSA ... 9 zrIdatta aura zaMkhadatta dvArA samudra meM peTI ko dekhanA mAtA aura kanyA ko lekara zrIdatta kA vana meM jAnA, vahAM baMdara kA baMdarIyoM ke sAtha AnA ... ... ... 11 jJAnImuni dvArA pUrva bR-tAnta sunanA... 12 ajJAta phala kA khAnA aura somazrI kA rUpa parivartana 13 baMdara-vyatar dvArA somazrI ko le jAnA 14 jJAnImuni kI dharma dezanA ... ... ... 15 somazrI ko lekara vAnara rUpa-vyatara kA guru nizrA meM AmA aura pUrva bhavakA kathana aura paraspara kSamA yAcanA 71 80 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 16 rAtri meM strI kA rudana, zukarAja kA vahAM jAkara talAsa karanI 89. 17 vimAna meM beTha kara zukarAja kA zAzvata tIrthoM kI yAtrA karane jAnA aura pIche se cakrezvarI dvArA nAma pukAranA... ... 94 haMsakumAra aura surakumAra kA yuddha honA aura haMsakumAra dvArA surakumAra kI suzruSA .... ... ... .. 98 19 caraka sevaka ke jIva-sarpa ne Akara siMhamatrIko DaMsanA... 103. si hamaMtrI kA jIva kA haMsa honA aura suMdara puSpoM se AdinAthajI kI pUjA karanI ... ... ... ... 104 kadalI vana meM yazomatI yoginI ke pAsa cadrAMka ke sAtha mRga dhvaja rAjA kA jAnA ... ... ... ... 111 22 mRgadhvaja rAjA ko zubha dhyAna ke yoga se gRhastha-avasthA meM hI kevala jJAna kI prApti... ... ... ... 113 23 rUpadhArI zukarAja dvArA udyAna meM AyA huA asalI zuka rAja ko maMtrI ko batAyA jAtA hai... ... 24 satya zukarAja kA donoM patnIyA saha udyAna meM AnA aura maMtrI se vAtAlApa karanA... ... ... ... 124. 25 zukarAja kA vimAna yakAyaka AkAza meM hI rukanA ... 128. 26 kevalI munise zukarAja kA milana aura guruvaMdanA kara dharma dezanA sunanI... ... ... ... ... 129 27 tIrthAdhirAja zrI vimalAcala kI guphA meM zukarAja dvArA paMca-parameSThI mahAmaMtra kA cha: mAsa taka japa aura prakAza pragaTa honA .... ... ... ... ... 131 28 zukarAjakI rAnI padmAvatIko svapnameM candramAkA mukhameM praveza 134 zukarAja ke vahAM putrajanma, nAma sthApana aura pAlanapoSana 135 30 rAjasabhA meM tatkAla phalanevAlI kAkaDI ke bIjake bAremeM vivAda 149. 31 zrIda-ta dvArA kapaTajAla meM niSphalatA, sIDI lekara ghara jAo 151. nA jAtA ha... ... ... 122. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 32 zayyA para beThakara rAjA, maMtrI aura mahI tInoM uDakara ratna- pura jA rahe hai ... .... ... ... 154 33 arimardana rAjA aura matrIzvarane rUpa parivartana kara rAjasabhA meM praveza kiyA ... ... ... ... 154 34 ratnapura kI rAjakanyA aura kanyA rUpadhArI arimardana rAjA kA paraspara vArtAlApa ho rahA haiM ... ... ... 156 zrI dharma ghoSa-jJAnImuni kI dharmadezanA aura dhIra tathA vIramati ke prema ke saMbaMdha meM rAjA kA prazna... ... ... 168 36 mahAtIrtha zrI zatrujaya ke mArga para prayANa aura caturvidha saMghakA manohara dRzya ... . .... ... 180 37 tIrtha yAtrA ke liye girivara para zrI caturvidha saMgha ati utsAhase caDha rahA hai ... . ... 185 38 vi. sA. me. rA.-rAjakumArake godameM badarakA sonA aura vyAghra 193 39 rAjasabhA meM cAroM corako pakaDa maMgavAnA aura ratna kI peTIyAM coroM se maMgavAnI aura eka peTI koSAdhyakSa se maMgavAnI Adi vR-tAnta se rAjasabhA meM vismayatA phelI ... ... 221 navama sargaHmaMgalamUrti zrI pArzvanAtha '40-1 mahArAjA kI svArI ghAMsIvADe meM ... ... ... 224 11-2 mahArAjA kA aura devadamanI kA copATa khelanA ... 229 42-3 kSetrapAla aura mahArAjA vikrama... .. 43-4 agnivaitAlake kAMdhe para mahArAjA vikrama kA beTha kara sIkotarI parvata kI ora jAnA ... ... .... ... 238 :44-5 indrakI sabhA meM devadamanI kA nRtya . 145-6 mahArAjA aura rAjakumArI sAMDhanI para cale... ... 218 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46-7 mahArAjA so gaye aura rAjakumArI pAMva dabAne lagI ... 249. 4748 mahArAjA dvArA rAtri meM zabdavedhI bANa mAranA ... 250. 48-9 rAjakumArI dvArA prabhAta meM bANa magavAnA ... ... 251 49-10 rUpazrI vezyA aura rAjakumArI ... ... 252 50-11 vahAMke rAjAne lakSmIvatI ko pUchA tuma kisakI kanyA ho ? 257 . 51-12 rAjA aura mahArAjA kA milana... ... ... 260 52-13 mahArAjA vezyA se ratna kI peTI le rahe hai.... ... 261 53-14 umAdevI kA caritra dekhanA ... ... ... 267.. 54-15 umAdevI vRkSa ke sahita AkAza meM uDa gaI... ... 268 55-16 somazarmA kA umAdevI kA caritra dekhane jAnA 271. 56-17 sarva rasa nAmaka daNDa lekara somazarmAdi kA bhAganA ... 276 57-18 rAkSasa kA pUjA karane gheThanA aura vikramane daNDa uThA liyA 281 58-19 putravadhane ratnanoM ko kaNDoM-upale meM thApa diye... ... 288 51-20 siyAla guhA ko pUchane lagA ... ... ... 288 60-21 matisAra matrIzvara kA sakuTuMba avantI tyAga... ... 291. 61-22 candrasarovara para mahArAjA aura maMtrIzvara kA milana ... 298 : 62-23 paMcadaNDavAle chatra se yukta siMhAsana para mahArAjA birAz2ane jA rahe haiM ... ... ... ... ... 309. dazama sargaH tRtIya bhAga maMgalamUrti zrI pArzvanAtha 64-1 vikramAditya kI putrI priyaMguma jarI... ... ... .315.. 65-2 rAjaputrI pati ko pustaka detI hai... 322 66-3 jamAI kA kAlIkA devI ke maMdira meM beThanA... 327. 17-4 rAjA vikrama aura kapaTI tApasa... ___... 337 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ or or m 68-5 sarAMvara kI macchalI aura rAmacandrajI ... ... 340 69-6 padmapura meM rAjA ke sAlAko zUlI ... ... 348 70-7 vezyAkI buddhi dvArA tApasa se pAMca ratnoM ko punaH lenA / 71-8 mahArAjA vikramane mojaDI ko hRdaya se lagAI ... 358 72-9 vikramane vidhAtA-devI kA hAtha pakaDA .... ... 367 73-10 vivAha maMDapa meM yakAyaka DhAla meM se bAgha kA utpanna honA 374 / '74-11 rAjA vikrama kI sabhA meM apUrva maNi ratna... ... 381 *75-12 ekadaNDayA mahala meM rahI huI saubhAgyasuMdarI aura gaganadhUlo ___kI cAroM AMkho kA milana ... . ... ... 392 76-13 ekadaNDayA mahala meM rAjA kA yakAyaka AnA ora yogI ko ___ bulAnA tathA saubhAgyasudarI ko gaganadhUlI pragaTa karane kahanA 397 -77-14 thappaDa ke mAra se rUkmiNI bhUmi para gira par3I.., ... 404 78-15 tInoM khaDDe meM ro-rokara samaya bitAte hai aura surUpA anna -jala nitya de rahI hai... ... ... .... 416 '79-16 gaganadhalI ke ghara mahArAjA kA puna: AnA aura usakA guNAnuvAda karanA ... ... ... ... 422 80-17 jyotiSI candrasena kI hastarekhA dekha rahA hai... 81-18 rAjaputra rUpacandra hAthI ko paDakAratA hai. ... ... 432 82-19 padmA aura agnika paraspara bAteM kara raheM hai... 83-20 rUpacandra kA vaitAla para svAra hokara rAjasabhA meM jAnA 447 84-21 mahArAjA vikrama aura rAjadevI ... ... ... 451 __ gyAravA sargaHmaMgalamUrti zrI pArzvanAtha . 85-22 pUrva bhava meM vikrama candra vaNika munijI ko bhAva se dAna .. . 88 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86-23 candravaNika bakarIyoM se mArA jAtA huA bakare ko bacAtA hai 463 87-24 amarasiMha mahArAjA zuka se pUchate hai ... ... 471 88-25 rAjaputrI varamAlA hAthameM lekara mahArAjA vikrama ke pAsa pahU~cI 478 88-26 kuhADA lekara kamala gaNezakI mUrti toDaneko taiyAra huA 484 88-27 ratnama jarI varamAlA dhanyaseTha ke gale meM Aropita kara rahI hai 503 89-28 cora aura ratnama jarI ke bica vArtAlApa ... ... 509 90-29-1 nadI taTa para mahArAja vikramAditya aura ratnama jarI vArtAlApa karate hai... ... ... ... 520 91-29-2 kocI ke kathanAnusAra rAjA peTI meM baiThane jA rahe hai 528 92-30 yakAyaka buddhisAgara maMtrI kA kocI ke ghara AnA ... 93-31 ramA tavu meM jA rahI hai ... ... ... 94-32 chAhaDa bhasma kI poTalI vRkSake koTara meM rakha rahA hai... 95-33 strI ko dekha gvAlA tAjuba ho gayA ... ... 541 96-34 rAjA baMdaroM kA jhuDa ko snAna karate dekha raheM ... 97-35 mahArAjA vikrama bhaTTamAtra se apanA vRttAnta sunA rahe hai 98-36 rAjAne strI ko kaMdhe para caDAI ... 99-37 mahArAmA se rAkSasa kahate hai 'hama Apa ke dAsa hai' ... 100 -38 mahArAjAne rAkSaso se nArI kI rakSA kI ... ... 555 101-39 zatamatine kSaNa meM sarpa ke TukaDe kara DAle ... ... 102-40 binA bicAre kArya kA pariNAma tInoM paMDito ko siMhane mAra khAye ... ... ... ... ... 573 103-41 devI ko kezava brAhmaNa kaha rahA hai . ... ... 578 . 104-42 candramA ke sAtha ratna kI tulanA karate ratna kA samudrameM giranA 579 105-43 rAjAko zatamati sAMpake TukaDe batA rahA hai.... ... 580 106-44 strIne apane pati se kahA, yaha na hote to sArA ghara jala jAtA 585 545 549 553 xxx x xxx v 560 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bArayA zargaHmaMgalamUrti zrI pArzvanAtha 107-45 vikramacaritra ke lalATa meM phUphI-bhaA tilaka kara rahI hai 597 108-46 mahArAjA vikramAditya kA lAkSaNika citra ... ... 602 109-47 surasudarI ke pAsa maNimaya siMhAsana para beTha kara mahArAjA ___ kathA sunAte hai ... ... ... ... 603 110-48 suthAra prathama prahara meM kASTa kI putalI ko ghaDa rahA hai... 607 111-49 kapaDekA vyApArI-dozI putalI ko kapaDe se sajA rahA hai 608 111-50 bhIma bhaTTArikA devI ke ma dira meM jA rahA hai... ... 611 113-51 soma kI strI devI ke mandira meM balidAna dene ko taiyAra huI 613 114-52 vIranArAyaNa aura devI... ... 115-53 rUkmiNI aura nArada ... ... ... ... 623 116-54 nArada aura meghavatI ... 117-55 kamalAne rUkmiNI ko kuemeM dhakkA diyA ... 118-56 rAjA, rANI aura kaMkaNa 119-57 rAjA aura rUkmiNI ... .. 120-58 parakAya praveza kI vidyA denevAle yogI ko mahArAjA aura brAhmaNa namaskAra karate hai ... 121-59 kamalAdevI paTTarANI popaTa-zukako chai so moharame kharIda rahI hai 644 122-60 duSTa brAhmaNa zuka ke zarIra meM aura mahArAjA vikrama ... 646 5 mm au w 0 jainadharmanAM dareka bhASAnAM, dareka viSayanAM pustake mATe amane pUcho:- jaina prakAzana maMdira 306/4 zIvAnI poNa, samahApA-1 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . zrI nemi-amRta-khAnti sad gurubhyo namaH saMvat prarvataka mahArAjA vikrama dvitIyabhAga kA TraMka sAra sarga AThavA pRSTha 1 se 222 ...................... prakaraNa 33 se 42 prakaraNa 33 . . . . . . . . . . . . . pRSTha 1 se 30 tIrtha mahimA aura zukrarAja caritra ___mahArAjA vikramAditya ke gurudeva pU. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI kA saparivAra avatI meM padhAranA, dharmopadeza karate hue mahAtIrtha zrI siddhAcalajI kA mahAtmya pharamAnA, zrI zatrujaya nAmake bAre meM mahArAjA dvArA prazna pUchanA, pratyuttara dete sUrIzvarajI aneka romAMcakArI prasaMgo se bharapUra zukarAja kI kathA sunAte hai, mRgadhvaja kA udyAna meM jAnA, popaTa dvArA garva khaMDana aura tote ke pIche pIche jAnA, RSi ke Azrama meM gAMgali RSi kI putrI kamalamAlA se mRgadhvaja kA lagna, vRkSa se vastraalaMkAra kI varasA honI, apane nagara prati vApisa lauTanA, candrazekhara dvArA nagara para gherA DAlanA, usake samAcAra jAna kara mahArAjA ko paritApa honA. utane meM khuda ke parivAra kA yakAyaka AnA aura una se milanA, candrazekhara kA bhI vahAM rAjA ke pAsa AnA, madhura zabdoM dvArA kapaTapUrNa bolanA, aura svasthAna jAnA.. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 magRdhvaja kA nagara praveza karanA, kamalamAlA ko paTTarAnI banAnA, paTTarAnI ko zubha svapna AnA, putra janma honA, zukarAja nAmakarana karanA, udyAna meM rAjA kA AnA, rAjaputra zukarAja kA yakAyaka mUrchita honA, . zItopacAra dvArA zuddhi meM AnA, zuddhi meM Ane para bhI avAk honA aura usake liye aneka upacAra karane para bhI zukarAja avAk hI rahatA hai. prakaraNa 34 . . . . . . . . . . . . pR. 31 se 49 zukarAja aura rAjA jitAri prajAke Agraha se mRgadhvaja rAjA kA kaumudI mahotsava ke kAraNa udyAna meM jAnA, usa vRkSa ko dUra se TAlanA aura usa vRkSa ke nice devaduMdubhi nAda honA, sevaka dvArA usa kI khoz2a karane para mAluma hotA hai kI zrIdattamunivara ko vahA~ kevala jhAna prApta huA hai aura devoM dvArA kevala jJAna mahotsava manAyA jA rahA hai. paTTarAnI kI preraNA se kevalI munivara ke pAsa jAnA aura kevalI munivara se zukarAja ke viSaya meM prazna pUchanA; jJAnImumi dvArA zukarAja kA savistAra pUrva bhava kathana usa meM jitArI rAjA kA jIvana, tIrtha mahimA, sarvazreSTha dharma kA grahaNa, tIrtha yAtrA ke liye dRDha pratijJA, svapna meM gaumukha yakSa kA kathana, zrI siddhAcalajIkI sthApanA..jitArI rAjA kA dehAnta, haMsI-sArasI donoM rANI kI dIkSA va svargagamana, zuka pakSI ko pratibodha aura anazana va svarga gamana. ___kevalI bhagavAna se prazna va nirNaya aura zukarAja dvArA guruvaMdanA aura bolanA. prakaraNa 35 * * * * * * * * * * * * pR. 50 se 83 zrIdatta kevalI kA pUrvacaritra saMsAra kI apAra lIlA para kevalI bhagavanta zrIdattamunivarane mRgadhvaja rAjA-zukarAja va sabhA ke Age apanA romAMcakArI jIvana vRttAnta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahanA. madira nAmaka gA~va meM somazreSThi thA, usakI patnI somazrI, putra zrIdatta, sUryakAnta rAjA dvArA somazrI kA apaharaNa honA, patnI ko chuDAne ke liye zreSTi kA prayatna va niSphalatA, dhana lekara koI rAjAkI sahAya ke liye jAnA. pitA ke jAne ke bAda dhanopArjana ke liye mitra zaMkhadatta ke sAtha zrIdatta kA paradeza prayANa. samudra mArga se Age baDhate mArga meM samudra ke bica eka peTI dekhanI, dhIvara-nAvika dvArA samudra se peTI nikAlavAnA, usa peTI meM se eka kanyA kA nikalanA, usa kanyA ke bAre meM donoM mitro meM paraspara vivAda, zrIdatta dvArA zaMkhadatta ko chala se samudra meM phe kanA, kanyA ko lekara suvarNa kula nagara meM jAnA, vahAM ke rAjA ko bheTa dharanA, rAjA dvArA kara-Teksa mApha honA, usa rAjA kI svarNa rekhA cAmaradhAriNI aura peTIvAlI-kanyA ko sAtha lekara bana meM jAnA. eka caMpA ke vRkSa nice tInoM kA beThanA, paraspara manoraMjana karanA, utanemeM vAnara kA vahAM AnA aura manuSya bhASA meM vismayakAraka bolanA tathA vAnara dvArA svarNa rekhA ko uThA jAnA, vana meM jJAnImuni se zrIdatta kI bheTa, una se vRtAnta pUchanA. vAnara ke zabdo kA rahasya pAnA, mAtA kA pUrva vR-tAnta jAnanA, svarNa rekhA kI rAjA dvArA khoja va zrIda-ta ko keda karanA-zUlI kI zikSA. udyAna meM jJAnIguru municandrajI kA Agamana, rAjA kA vahAM jAnA gurudeva dvArA dharmopadeza, svarNa rekhA ko lekara vAnara-vyatara kA AnA. jJAnI guru dvArA zrIda-ta aura zaMkhada-ta kA pUrva janma kathana, yakAyaka zakhada-ta kA bhI vahAM A pahucanA, paraspara milana va kSamAyAcanA. zukarAjane guru vaMdanA kara kevalI muni se pUchA, 'gata bhava ko priyA thI ve hI isa samaya mAtA va pitA hai, usa ko maiM tAta yA mAtA kisa prakAra kahu~ ? ' gurudevane kahA, 'yaha saMsAra rUpI nATaka kI vicitratA hai,' yaha sunakara zukarAjakumAra bolane lagA, mRgadhvaja rAjAne kahA, "dhanya Apake samAna paropakArI mahAtmA logo koM! aura pUchA, 'mujhe isa saMsAra se vairAgya kaba P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta hogA ?" munIzvarane pharamAyA ki, "candrAvatI ke putra ko dekhoge taba." munIzvarane vahAM se vihAra kiyA, sabhAjana Adi nagara meM Aye. prakaraNa 36 . . . . . . , . . . . . pR. 84 se 99 caMdrazekhara mRgadhvaja rAjA gurudeva dvArA dharmopadeza sunakara sadA mana meM dharma rakhate the aura socate rahate the ki, yaha asArasa sAra se merA kaba chUTakArA hogA? RSiputrI kamalamAlane dUsare putra hasarAja ko janma diyA, eka dina gAMgali RSi kA rAjasabhA meM Agamana, zukarAja kA unakI sAtha AzragameM jAnA, gaumukha yakSa ke sAtha RSi kA zrI siddhAcalajI kI yAtrAko jAnA, zukarAja dvArA jinamandira va Azrama kI dekhabhAla karanI, eka rAta ko rAtri meM koI strIkA karuNa rudana sunanA, usakI talAsa karane jAnA, kAraNa jAna kara padmAvatI rAjaputrI kA vana meM khoja karane jAnA, vidyAdhara va yuvega kI mulAkAta, vAyuvega ko lekara jinamandira meM darzana karane jAnA, vahAM padmAvatI kI bheMTa honI, donoM ko Azrama meM lAkara svAgata sanmAna karanA, vAyuvega ko AkAzagAminI vidyAkA vismaraNa honA, vaha vidyAzukarAja dvArA puna: pATha karAnA, vAyuvegadvArA zukarAja kI bhI AkAzagAminI vidyA paDhAnA-zikhAnA. __ RSi kA tIrtha yAtrA se AzramameM loTanA, zukarAja ko vidyA prApti huI hai vaha jAnanA-AzIrvAda denA, vahAM se vimAna meM baiThakara vAyuvega aura padmAvatI ko capApurI jAnA, arimardana rAjA dvArA zukarAja aura padmAvatI ke lagna honA, vahAM se vAyuvega vidyAdhara ke sAtha zAzvata tIrthoM kI yAtrA karane jAnA, aura vAyuvega ke Agraha se usake -- gaganavallabhanagara' meM jAnA, vahAM vAyuvegA ke sAtha zukarAja kA dUsarA lagna honA, aura vahAM se zrIaSTApadajI mahAtIrtha kI yAtrA ko jAnA, mArga meM cakrezvarI dvArA pukAranA aura usa se milana, zukarAja kA devI ke sAtha apane mAtA kA saMdezA bhejanA, tIrtha P.P.AC.GunratnasuriM.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAtrAkara ke apane nagara prati jAnA aura utsava ke sAtha nagara praveza karanA. dinoM ke bAda yakAyaka sAraMgapura ke vIrAMgada rAjA kA putra surakumAra ko haMsarAja ke sAtha yuddha karane AnA. usa yuddha meM sura kA behosa honA aura haMsarAja usa kI zItavAyu Adi dvAra zuzruSA karatA hai. yuddha kAraNa pUrva kA vairabhAva jAnanA aura paraspara kSamA pradAna karanA. prakaraNa 37 . . . . . . . . . . . pR. 100 se 116 zrIdatta kevalI ke dvArA sura kA pUrvajanma kathana zrIda-ta kevalI dvArA sunA huA gata janma kA kathana, surakumAra sabake Age kahatA hai, haMsakumAra aura surakumAra kA dveSakA kAraNa saba jana jAnane pAte hai, gata janma meM siMha matrI dvArA caraka sevaka ko pITA jAnA, caraka kA jIvakA zrIjina pUjA ke prabhAva se surakumAra honA, ityAdi vR-tAnta sunakara loga vismaya hue, utane meM vahAM eka bAlaka kA AnA, mRgadhvaja rAjA ko praNAma karanA, usa se rAjA pUchate hai, tuma kauna ho ? isI bica AkAzavANI hotI hai, bAlaka ke sAtha rAjA mRgadhvaja kA kadalI vana meM yoginI ke pAsa jAnA, usa ke dvArA candrAvatI ke putra kA paricaya pAnA, candrazekhara ko kAmadeva kA varadAna, kaise milA aura candrAvatI kA duSkRtya aura yazomatI kA paricaya, candrAMka se yazomatI kI kAmAbhilASa, usa kA yoginI honA, yaha saba vRtAnta jAna kara mRgadhvaja kA mana udAsa honA, zIghra hI dIkSA kA abhilASa honA tathApi matrIyoM ke Agraha se nagara meM jAnA, zukarAja ko utsavasahita rAjya-Arohana karA denA. gRhastha-avasthA meM hI zubha bhAvanA ke yoga se mRgadhvaja rAjA ko rAtrI meM kevala jJAna prApta honA, devatAdi ke dvArA kevala jJAna kA mahotsava karanA, rANI kamalamAlA, haMsarAja aura candrAMka Adi kA dIkSA grahaNa karanA, candrAvatI kA rAjyAdhiSTAyIkA ko prasanna karanA aura candrazekhara ke liye zukarAja kA sArA rAjya mAMganA, devI dvArA samaya kI rAha dekhane ke liye kahanA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 38 . . . . . . . . . . . pR. 117 se 133 zukarAja kA yAtrA ke liye gamana mRgadhvaja kevalI 'kSitipratiSThita' nagara se vihAra kara gaye, zukarAjakA nyAya se rAjyapAlana karate samaya pasAra hotA hai, koI eka dina mahArAjA zukarAja kA apanI donoM patnI ke sAtha zAzvata tIrtho kI yAtrA ke liye gamana karanA, candrAvatI kI sUcanAnusAra candrazekhara kA zukarAja ke sadaza rUpa dhAraNa karake AnA aura kapaTa jAla phelAnA; zukarAja ke rUpa meM rAjaghurA hAtha karanA, cAraNa munivara se aSTApadajI para dharma dezanA suna kara deva aura guruvara ko namaskAra kara zukarAjakA apane nagara ke udyAna meM AnA. tIrthayAtrA karake jaba zukarAjako apanI patnIyAM saha vApasa AyA dekhA, taba kapaTI candrazekhara dvArA maMtrI ko asalI zukarAja ko vApasa jAne ke liye kahene bhejatA. zukarAja aura maMtrI kA vArtAlApa-bhAgya-karma kI vicitratA mAnakara, zukarAja apanI patnIyAM saha vahAM se ravAnA hotA hai, aura AkAza meM vimAna rukha jAtA hai vahAM mArga meM kevalI bhagavAna-pitA muni kA milana hotA, kevalI munikI dharmadezanA, zrI vimalAcala mahAtIrtha kI guphA meM cha mAsa taka namaskAra mahAmaMtrI kA jApa-sAdhanA karane jAne ke liye kahanA, zrI kevalI muni ke kathanAnusAra mahAtIrtha para jApa karate guphA meM prakAza honA-zukarAja kA puNya pragaTa honA, candrazekhara ko devIne kahA, 'Aja se tamArA zukarAja rUpa calA jAyagA,' yaha sunakara candrazekhara kA bhayabhIta honA aura vahAMse cale jAnA. asalI zukarAja kA AnA. maMtrIyoM dvArA sanmAnita honA, apanA rAjya sabhAlanA. dinoM ke bAda aneka vidyAdhara Adi caturvidha ke sAtha utsava sahita mahAtIrtha zrI vimalAcala para yAtrArthe AnA, usa mahAtIrtha kA 'zrI zatrujaya' nayA nAma jAhera karanA. ___ bhaTakate bhaTakate candrazekhara kA mahAtIrtha para AnA, pApa kA pazcAtApa honA. vairAgya prApta kara zrI mahodayamuni ke pAsa dIkSA grahaNa karanI aura P.R.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama kSaya hone para candrazekhara ko kevalajJAna prApta honA. zrI mahodayamuni se zukarAja kA prazna punaH muni sadeha nivAraNa karate haiM, usa jJAnImuni dvArA pUrva bhava kathana aura zrI candrazekhara munivara se paraspara kSamA yAcanA. prakaraNa 39 . . . . . . . . . . . pR. 134 se 151 zukarAja ko putra prApti ___ zukarAja ke vahAM putra janma, usa putra kA nAma candra rakhkhA jAtA hai, eka roja zrI kamalAcArya nAmaka dharmAcArya se milana-vaMdanA karanA, unake dvArA kama aura udyoga kI zakti jAnanI. munivara dvArA dhIra vaNika aura dhanagarvita bhIma eva arimardana rAjA kA vRttAnta tathA bhIma aura zrIdatta vaNika kA rocaka udAharaNa dekara bodha pradAna karanA. prakaraNa 40 . . . . . . . . . . . pa. 152 se 171 maMtrI dvArA ratnaketupura nagara DhuMDhane ke liye jAnA arimardanakA mehIka doI kI strI dvArA maMtrI ke sAtha ratnaketupura jAnA veza parirtana karanA, arimardanakA rAjakumArI se milanA. pazcAt apane nagara meM jAkara sainya sAtha kaMdoI kI strI kI sahAya se ratnaketupura AnA vahAM ke rAjA se mulAkAta, puruSadveSiNI rAjaputrI saubhAgya sudarI meM parivartana lAkara lagna karanA. saubhAgyasuMdarI kA mAtA honA putra kA nAma meghakumAra rakhanA. varasoM jAne para meghavatI ke sAtha meghakumAra kA lagna. eka dina zrI AdinAthajI kI pUjA ke lie rAjA arimardana parivAra lekara jAtA hai. zrI AdinAthajI kI mUrti dekhate hI meghakumAra aura meghavatI kA mUrchita honA. upacAra karane se zuddhi meM Ate hai para bolate nahIM sakala prayatna vRthA hote hai. Akhira gurudeva zrIguNasurijI mahArAja ke pAsa jAnA surivara ke dvArA meghakumAra aura meghavatI kA pUrva janma jAnanA. vRttAnta saMpUrNa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ hote donoM dIkSA grahaNa karate hai. arimardana kA samyakatva vrata grahaNa karanA. ye vRtAnta sunakara vairAgya honA aura zukarAja kA apane putra ko rAja dekara dIkSA grahaNa karanA. prakaraNa 41 . * * * * * * * * * * pR. 172 se 200 arimardana rAjA kA nArIdveSa . mahArAjA vikrama zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI kI sAtha zrI zatrujaya girirAja kI yAtrA karate hai, vahAM maMdira kA jIrNoddhAra karAnA, ora avatI AnA. daravAra meM eka garIba manuSya kA AnA. usako dravya denA. vo garIba manuSya naMdarAjA kI kathA sunAtA hai, jisa se rAjA prasanna hokara bahutasA dhana detA hai. prakaraNa 42 . . . . . . . . . . . . pa. 201 se 222 vikramAditya kA vezaparivartana kara nagara nirIkSaNa mahArAjA vikrama kA prajA ke sukha duHkha jAnane ke liye rAtribhramaNa, jaisI dRSTi vaisI sRSTi kA anubhava honA. rAjA vyasanoMko nagarase nikAlate hai. phIra coroM ke sAtha bhramaNa kara rAjamahala meM corI karavAnI tathA unakI zakti kA paricaya aura unako pakaDa kara saccA rAha dIkhAnA. mahArAjAkA buddhikauzalyatA kA apUrva namUnA. sage navamA pRSTa 223 se 310............................prakaraNa 43 se 46 prakaraNa 43 . . . . . . . . . . . pRSTa 223 se 242 devadamanI mahArAjA vikrama eka dina Anada vinoda karane ko gaye the, vApasa Ate samaya devadamanI ke zabda suna kara mahArAjA zoca meM paDa gaye. rAjasabhA meM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trus
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 Akara unhoMne usa ko bulAne ko sainika ko bhejA. sainika nAgadamanI ko lekara AyA. mahArAjAne devadamanI ko bulAne kA kAraNa kahA. pratyuttara meM nAgadamanIne devadamanI ke sAtha copaTa khelane kA aura usa ke makAna taka bhedI mArga banAne kA kahanA, mahArAjAne mArga banavAyA, aura copaTa khelanA zarU kiyA, sArA dina khelane meM vyatita kara rAta ko mahArAjA nagaracarcA sunanedekhane cale, janatA kA abhiprAya ThIka nahIM thA, mahArarAjA vApasa mahela ko Aye, eka roja gayA, dusarA roja gayA, mahArAjA devadamanI ko harA na zake. tIsare roja mahArAjA nagaracarcA ko nikale. ghumate ghumate nagara bahAra Aye, vahAM kSetrapAla se milana huA, devadamanI ko jitane kA upAya mila gayA. agnivaitAla kI sahAyatA se devadamanI hAra gaI, mahArAjA aura dekadamanI kA utsavasahita lagna huA. prakaraNa 44 . . . . . . . . . . pR. 243 se 263 ratnapeTI prApti ke lie prayAsa nAgadamanI ke kahane se mahArAjA vikrama tAmralipti nagara meM gaye. nagara kI zobhA dekhate dekhate mahArAjA candrakI putrI lakSmI devI ke mahala meM adRzya rUpa se rahe. samaya jAne para rAjaputrI ke pUrva saMketAnusAra bhIma sAMDhanI lekara AyA, rAjakumArIne bhIma ko ratna peTI utArane ko kahA, bhImane vayasA hI kiyA, mahArAjAne agnivaitAla kI sahAyatA se rAjakumArI kA vastra haraNa kiyA, rAjakumArI dusarA vastra lene gaI usa samaya agnivaitAla ko bhIma ko dUra deza le jAne ko mahArAjAne kahA, aura mahArAjAne rAjakumArI ke sAtha sAMDhanI para svAra ho cala diyA, rAste meM mahArAjAne jUgArI ke rUpa meM apanA galata .paricaya diyA. rAjakumArI apane kama kI niMdA karane lagI. rAste meM unhoMne mukAma kiyA, rAta meM siMhagarjanA sunakara rAnakumArI gabharAne lagI. mahArAjAne apane tIra se siMha-vAgha ko mAra nizcita hokara so gaye. prAtaHkAla ko tIrako lAne ke liye rAjaku P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArIko bhejA, rAjakumArI tIra lekara vApasa AI. aura Age prayANa kiyA, ve lakSmIpura ke udyAna meM pahU~ce. mahArAjA vana meM hI rAjakumArI aura ratnapeTI ko choDa kara bhojana sAmagrI lene ko nagara meM gaye, usI samaya rUpazrI vezyA vahAM AI. kapaTa kara rAjakumArI aura ratnapeTI ko apane ghara le gaI, usa ko vezyA jIvana jIne ko kahA, bAda meM koTavAla ke putra ko sauMpa dI, rAjakumArI jharukhe meM beThI thI usa samaye billI cuhe ko le jA rahI thI, usa ko koTavAla putrane mITTI ko ThelA mArA aura * apanI bahAdurI kA guNagAna gAne lagA. rAjakumArI ko usa para nafarata AI, aura jala kara mara jAne kA nirNaya kiyA, rUpazrI mahArAja ke pAsa dauDI, rAjakumArI jalane jA rahI thI, vahAM mahArAja Aye usako samajhAne lage, vahAM mahArAjA vikrama A pahU~ce, rAjakumArI aura mahArAjA vikrama kA milana huA, paricaya-lagna vezyA ko abhayadAna dekara ratnapeTI lenA aura avatIgamana. prakaraNa 45 . . . . . . . . . . . pa. 264 se 285 umAdevI nAgadamanI ke kahane se mahArAjA sopAraka' nagara meM somazarmA ke vahAM chAtra rUpa se rahane lage, aura somazarmA kI patnI umAdevI kA caritra dekhane lage. umAdevI ke pAsa 'sarva rasa daDa' hone se vaha devasabhA meM jAtI thI. - mahArAjA vikramane agnivaitAla kI sahAyatA se usake pIche jAkara saba kucha sunA-dekhA, dusare dina guru se kahA aura gupta rUpa meM vRkSa meM biThAyA. somazarmAne bhI saba kucha dekhA-sunA aura Age kyA karanA usa kI maMtraNA mahArAjA vikrama ke sAtha kI, kRSNa pakSa kI caturdazI ke dina kSetrApAlane jayasA kahA thA vayasA umAdevIne kiyA. balidAna denekI taiyArI kI. mahArAjA vikrama sarva rasa daMDa ko lekara bhAge, una ke pIche saba koI bhAge. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 yoginiyA aura kSetrapAlane umAdevI kA balidAna liyA, bhAge hue mahA-- rAjA vikrama aura saba koI zrIpura nagara meM A pahU~ce. mAnavahIna nagara dekhate dekhate mahArAjA rAjamahela meM jA pahU~ce. vahAM rAjakumArI candrAvatI se milana huA. usane bhI rAkSasa kI julama kathA sunAI, usI se mahA.. rAjAne rAkSasa kA mRtyu kA upAya bhI jAna liyA, rAkSasa jaba pUjA meM baiThA thA usI samaya mahArAjAne usa kA 'vajradaMDa' lekara usa kA nAza kiyA agnivaitAla kI sahAyatA se zrIpura nagara ke rAjA aura prajA ko vahAM lAI gaI, mahArAjAne prema se mahArAjA vikramAditya ke sAtha apanI putrI kA lagna kiyA. mahArAjAne agnivaitAla ko bheja kara umAdevI kA samAcAra maMgavAyA.. samAcAra jAnakara paMDita aura chAtra ko bahutasA dravya dekara saMtuSTa kiye.. vajradaDa, sarva rasadaMDa aura rAjakanyA ke sAtha mahArAjA avatI pahU~ce. prakaraNa 46 . . . . . . . . . . . . paSTa 286 se 310. maMtrIzvarakA dezanikAla va mahArAjA kA pAtAla praveza nAgadamanI ke kahene se mahArAjA maMtrI matisAra ke kuTuMba avatI se dUra karate haiM, kintu maMtrIkI choTI putravadhU apanI hoziyArI se duHkha ke samaya meM AzvAsanarUpa hotI hai, phira bhI bhAgya apanA raMga jamAtA hai, du khI ko duHkha hI milatA hai. eka dina nAgadamanI ke kahene se mahArAjA vikrama matisAra maMtrI ko bulAne ko jAte hai. vahAM para paTaha kA zabda suna kara maMtrI ko sparza karane ko kahenA, aura indrajAlika kI banAI huI vATikA ko phUla yukta karanA. e dekha kara rAjA apanI putrI vizvalocanA kA lagna mahArAjA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama se karatA hai, janatA usa para kucha na kucha bolatI hai, maMtrI mati* sAra mahArAjA kA paricaya detA hai. * agnivaitAla kI sahAyatA se sadA phala denevAle AmakA bIja lekara maMtrI ke sAtha mahArAjA avatI gaye. nAgadamanIne mahArAjA ko supAtra -dAna dene ko kahA, mahArAjAne vayasA hI kiyA. eka dina mahArAjA ghumate ghumate purohita ke gharake pAsa Aye, vahAM haratAlI aura jaItu kA saMvAda sunA, mahArAjAne usa kA caritra dekhaneko baTukakA rUpa liyA, haratAlIkA aura sakhIoM kA bhAra apane mastaka para lekara unake pIche pIche mahArajA cale sakhiyA vasudhA sphoTaka dauMDa se pRthvI phoDa pAtAla meM gaI. vahAM * viSanAzaka dauMDa' se sarpa ko dUra karate sarovara meM snAna karane gaI, daMDa aura puSpachAva baTuka-mahArAjA vikrama ko dekara jalakrIDA karane lagI. mahArAjA vikrama agnidaitAla kI :sahAyatAse lagna karane ko taiyAra huve. nAgakumAra ko adRzya kara nAgakumAra jayasA apanA rUpa banAkara zrIkI putrIse pANIgrahaNa kiyA. vaha tInoM sakhiyA vahAM jaba AI taba vikrama mahArAjAne apanA baTuka kA rUpa banAyA, unhoMne dauMDa mAMgA, mahArAjAne apanA rUpa pragaTa kiyA, ye dekha kara vaha tAjjuba huI, zAdI karane ko taiyAra huI, mahArAjAne unahoM kI sAtha zAdI kI, bAda meM nAgakumAro ko pragaTa kiye, nAgakumArone surasuMdarI nAmaka kanyA aura maNidaDa mahArAjA ko diyA. caMdracUDa nAgakumArakI kanyA kamalA kA lagna nAgakumAra se karake daMDa aura kanyAoM ke sAtha mahArAjA avatI ko Aye. navamA sarga samApta. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya bhAgaH-sarga davA pRSTha 311 se 455 .................... prakaraNa 47 se 55 prakaraNa 47 . . . . . . . . . . . . paTha 311 se 333 kavi kAlidAsa kA itihAsa : paraduHkhabhajana nyAyI mahArAjA vikramAditya ko priya gumajarI nAmaka putrI thI. usa ko vedagarbha nAmaka vidvAna paDhAte the, eka dina vedagarbha dUra se A rahe the usa samaya priya gumaMjarIne unakA upahAsa kiyA. vedagarbha se yaha sahana na huvA, aura zApa diyA, vaha zApa vidhine unhoM ke hAthoM se pUrNa karanA nirmita kiyA thA. putrI ke lagna viSaya meM cintita mahArAjAne vedagarbha ko suMdara vara kI khoja karane ko kahA, vedagarbhane vaha majUra kiyA, prasthAna kiyA, kaI dinoM ke bAda eka gvAlA ke paricaya meM Aye, una ko ve lekara Aye aura una ko rAjasabhA meM kama se bolanA, calanA, baiThanA vagaraiha zikhAyA. ___ eka dina usa ko lekara vedagarbha sabhA meM AyA. vaha gvAlA svasti kahenA bhUla gayA aura uparaTa bola gayA. vedagarbha ne usakA artha -rahasya samajAyA, mahArAjA vahuta prasanna huve-Akhira meM vaha gvAlA kI. sAtha rAjakumArI kA lagna huvA. dinoM ke bAda apanA pati mUrkha hai vaha rAjakumArI jAna gaI. . gvAlA ko bhI apanI mUrkhatA ke liye duHkha huvA aura kAlI mAtA kI upAsanA karane calA, upAsanA karane para devI prasanna na huI. rAjAne cintita hokara devI ko prasanna karane kA prayatna kiyA. kintu pariNAma zubha nahi P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'AyA aMta meM kAlI nAmaka dAsI ko vahAM bheja kara varadAna ke zabda kahalAye. vaha sunakara kAlidAsa prasanna hue. vahAM rAjakumArI AyI, devI kAlikAne pratyakSa hokara kAlidAsI kA vacana pramANa kiye. gvAlA mahAna kavi kAlidAsa huve. prakaraNa 48 . . . . . . . . . . . . pRSTa 334 se 353 - mahArAjA vikrama kA dezATana ke liye jAnA. .. mahArAjA vikrama apane sAtha pAMca rano lekara padmapura meM Aye, vahAM unahoMne prathama dRSTi se eka tApasa ko nilobhI mAna kara apane ratna usa kI pAsa rakhane ko gaye. tApasane hA nA kiyA, para anta meM mahArAjA vahAM ratna choDakara cale. mahArAjA bhramaNa karake vApasa Aye, aura jahAM tApasa kI maDhulI thI vahAM eka AlizAna makAna dekhA, tApasa ko bhI dekhA, usa kI pAsa jA kara mahArAjAne apane ratnoM ke liye kahA, tApasane inkAra kiyA. mahArAjA maMtrI aura rAjA ke pAsa phariyAda karane cale, para unahoM kI cAla dekha kara nirAza hue, apane ratnoM kI sahimalAmatI dikhAI nahIM. . kAmalatA vezyA se mahArAjA kA milana huvA. donoM ne matraNA ko aura tApasa ke pAsa jAne kA samaya ThIka kara liyA. pUrva saMketAnusAra prathama mahArAjA tApasa ke pAsa Aye aura apane ratna ke liye mAMga ki, usI samaya kAmalatA vezyA thAla meM ratnoM lekara AI aura tApasa ko apanI putrI jala kara mara rahI hai isa se apanI sArI saMpatti bheTa karanI hai ityAdi kahane lagI, tApasa saMpatti ke moha meM paDA, aura mahArAjA vikrama ke pAMco ratna dekara apanI pratiSThA rakhane kA prayAsa kiyA. mahArAjAne eka ratna tApasa ko bheTa kiyA, usI samaya kAmalatA kI dAsI AI aura kahA, " Apa kI putrIne jala kara marane kA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra choDa diyA hai." yaha sunakara dAsI ko ratna marA thAla dekara tApasase kahA, 'vApisa AtI hU~.' yaha kaha kara kAmalatA calatI huI. mahArAjA vikramane buddhimati kAmalatA ko eka ratna bheTa kiyA aura jo tIna ratnoM pAsa the ve mArga meM garIva ko de diye. prakaraNa 49 . . , . . . . . . . . . pa. 354 se 364 nayA rAma banane kI AkAMkSA ___ mahArAjA vikramAditya rAma jaisA rAja karate hai, asA mana meM socate apane ko nayA rAma kahalAne cAhate the. maMtrIgaNane mahArAjA ko ye AkAMkSA choDaneko kahA para bhAnabhule mahArAjAne eka bhI na sunI-na mAnI, Akhira meM unakA garva dUra karane ko ayodhyA se vidvAna ko bulAyA, usane mahArAjA ko apane sAtha ayodhyA calane ko samajAye, aura mahArAjA thoDe rAjakarmacArIoM ke sAya ayodhyA cale, vahAM brAhmaNane zrI rAmacandrajI kI prajAvAtsalyatA dikhAne ke liye jamIna khudavAI, usa meM se eka ratnajaDita mojaDI mIlI, mahArAjAne usa ko chAtI se lagAI. vaha mojaDI thI camArana kI-padmA camArana kI. vidvAna brAhmaNane usakI kathA sunA kara mahArAjA kA garva dUra kiyA. prakaraNa 50 . . . . . . . . . . . . pR. 365 se 378 vidhAtA se mahArAjA kA milana pRthvI paryaTana karate huve mahArAjA caiApura nagara meM Aye. usa dina dhanazeTha ke vahAM utsava ho rahA thA. mahArAjA utsava kA prayojana jAna kara zeTha ke vahAM gaye, rAta ko vidhAtA se milana huvA. bhAgya ke lekha jAna liyA, aura vaha bAlaka kI zAdI meM Ane kA nirNaya kara liyAsvIkAra liyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagna ke samaya mahArAjAne bahuta sI sAvadhAnI rakhI. para vidhi kA lekha mITa nahIM sakatA. DhAla meM se siMha utpanna huA aura vararAjA ko mAra DAlA. AnaMda kI jagaha hA...hAkAra ho gayA, saba rone lage, mahArAjA vikrama AzvAsana dete hue apanA balidAna dene ko taiyAra hue. devI kI prArthanA kI, devI pragaTa huI aura bAlaka ko sajivana kiyA tatpazcAt mahArAjA avatI gaye. prakaraNa 51 . . . . . . . . . . . . pa. 379 se 357 ratnaprApti va usa kA mUlya eka dina mahArAjA vikramAditya samakSa eka vaNikane apUrva ratna lAkara rakhA. usa kA mUlya karAne ko jauharIoM ko bulAye. ve mUlya kara na sake, kintu unhoMne kahA, 'isakA mUlya balirAya kareMge' mahArAjA vaNika se ratna lekara pAtAla meM gaye. apanI buddhi se balirAya kI mulAkAta kI, ratna kA mUlya pUchA, ratna dekha kara balirAyane yudhiSThira kI kathA kahI aura mUlya batAyA, mahArAjAne avatI meM Akara vaNika ko bulAkara ratna kA mUlya diyA. prakaraNa 52 . . . . . . . . . . . pR. 388 se 405 ekadaMDiyA rAjamahela _eka dina rAtricaryA meM saubhAgyasudarI nAmaka kanyA kA vacana suna kara mahArAjAne unakI sAtha zAdI kI. aura usa ko strIcaritrA batAne ko kahA, usako ekadaDiyA mahala meM rakhI. samaya bItane para gaganadhUlI se saubhAgyasudarI kI AMkha milI. usane eka patra DAlA, gaganadhalI patra paDhakara usa ko milane AyA, aura hameza vo AtA jAtA rahane lagA. eka dina mahArAjA ye bAta jAna gaye, usa para vicAra karate mahArAjAne khaDaharameM yogI kI mAyAjAla bhI dekhI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ mahArAjAne saubhAgyasudarI ko bhojana banAne ko kahA, yogI ko vahAM bulAyA, yogI AyA, bhojana ke liye baiThA. mahArAjAne yogI ke pAsa strI ko pragaTa karavAI, strIke pAsa puruSa pragaTa karavAyA, aura saubhAgyasudarI se gaganadhalI. mahArAjAne saba ko abhayadAna diyA aura gaganadhalI se apanA paricaya dene ko kahA, gaganaloMne apanA paricaya denA zarU kiyA, kozAMbIpurI ke candrazeTha kI laDakI rUkminI se kayase zAdI huI, vezyA kI mohajAla meM kayase pha~sA, apane bApakI milakata kayase phanA ko, apanI patnI garIbI hAlatameM gharabAra choDakara eka tAvIja ke sAtha apane bApake ghara kayase gaI, vezyA ke ghara se kayase nikAlA gayA, apanI patnI ke hAtha se kayase bhikSA lI aura apanI strI kA kucaritra dekhA, usa ke premIkane use kyoM mArA, aura usa ke hAtha se girA huvA tAvIja usa ke hAtha meM kayase AyA, tAvIja meM rahA huA rahasya jAnakara vaha kayase apane gAMva AyA. prakaraNa 53 . . . . . . . . . . . pRSTa 406 se 423 gaganadhUlIkA rahasyamaya jIvana vRttAMta cAlu tAvIja meM rahA huA rahasya jAnakara apane ghara meM khudAI kA kAma zarU kiyA, usa ko dhana milA, vaha punaH zrImata huvA, apane svasura ke ghara gayA, vahAM rAta ko apanI strIse usa kA caritra kahA. sunate hI rUkmiNIne apanA prANa choDa diyA, usa ke bAda rUkmiNI kI bahana surUpA se lagna kiyA. surUpAne apane prativrata kI pratIti ke liye kabhI bhI na murajhAnevAlI phUlakI mAlA dI. yaha sunakara surUpA ke pativrata kI parIkSA karane kA mahArAjAne nizcama P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA. apane sevakoM se apanA nirNaya kahA. mUladeva nAmaka sevaka jAne ko tayAra huvA. gaganadhalI ke gA~va meM jA kara mUladevane eka vRddhA se paricaya kiyA. usake dvArA jAla bichAI, bichAi huI jAla meM khuda hI phasa gayA. surUpA kA kaidI banA. dinoM ke bAda zazIbhUta gayA, vahI vRddhA ko milA, zazIbhRta aura vRddhA donoM surUpA ke vahAM kedI huve. aba khuda mahArAjA gaganadhalI ke sAtha Aye. surUpAne ye tInoM ko eka peTI meM baMdha kara mahArAjA ko diye, rAste meM unhoM kA paricaya-ghaTasphoTa huvA, mahArAjA gaganadhalI ke gA~va vApasa Aye, aura gaganadhalI-surUpA ko abhinaMdana dekara avatI gaye. prakaraNa 54 . . . . . . . . . . . pR. 424 se 438 svAmIbhakta aghaTakumAra jyotiSI candrasena ko bhaviSya kahatA hai, usa candrasena aura mRgAvatI kI kAmalolupatA. candrasena kA jyotiSI ko mahArAjA ke pAsa le jAnA vahAM dusare dina jyotiSI paTTahasti kA mRtyu honevAlA hai, kahatA hai, isa bAta kI parIkSA karane ko jyotiSI ko rAjA apane vahAM rakhatA hai. dusare dina hAthI pAgala ho jAtA hai, eka brAhmaNI ko apanI sUDha meM lekara mArane ko taiyAra hotA hai, rAjakumArakA yakAyaka AnA, rAjakumAra aura hAthI kA yuddha, hAthI kA mRtyu, prajA meM harSa honA, rAjakumAra ko abhinaMdana denA, isa abhinaMdana samAraMbha meM mukhya maMtrI ke sivA saba koI AteM hai isa se rAjA maMtrI se nArAja hote hai, maMtrI anupasthi kA prayojana kahatA hai. isa hAthI ke maraNa se duzmanoM AnaMda manAyege, ye sunakara rAjA rAjakumAra para aprasanna ho jAtA hai, rAjakumAra isa vartAva ko apamAna samaja kara rAja choDakara apanI patnI ke sAtha calA jAtA hai, rAste meM putra kA janma hotA hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tInoM avatI meM Ate haiM patnI aura putra ko zrInazeTha kI dukAna pAsa bIThA kara rAjakumAra naukarI kI khoja meM jAtA hai. usI samaya zrId ko jyAdA vikarA hone se vaha ye mA-laDake ke pAsa AtA haiM. utane meM rAjakumAra bhI AtA hai, aura avaMtI choDa kara jAne kI bAta karatA hai. zrId zeTha unhoM ko apane ghara rakhatA hai, rAta meM paricaya baDhatA hai, sADI va ghoDI inAma meM detA hai. prakaraNa 55 . . . . . . . . . . . . pa. 439 se 454 rUpacandra kI parIkSA zrId seTha se rUpacandra rAjakumAra mahArAjA vikrama se milane kA upAya pUchatA hai. zrId zeTha usa ko rAstA batAtA hai, kintu vaha ThIka mAluma nahIM hone se khuda phalaphalAdi lekara jAtA hai. paheragIra usa ko rAjasabhA meM nahIM jAne detA hai. rUpacandra usa ko lappaDa mArakara svayaM sabhA meM jAtA hai, mahArAjA ko bheTa detA hai. mahArAjA prasanna hote haiM, aura usa ko rahane ke liye makAna kI vyavasthA karane kI bhaTTamAtra ko AjJA dete hai. usI paheragIra ko mahArAjA kI AjJA kA amala karanA paDatA hai, vaha rUpacandra ko agnivaitAla kA bhayajanaka makAna rahane ke liye dikhAtA hai. rUpacandra makAna dekhakara khuza hokara patnI aura bacce ko lene ke liye jAtA hai, zrId seTha ko saba bAbata kaha kara apane bhAgya para bharosA rakhakara patnI-putra ke sAtha makAna para AtA haiM, bahAra jAtA hai, usI samaya agnivaitAla bhatagaNa ke sAtha vahAM AtA hai, aura usa kA parAbhava hotA hai, rUpacandra agnivaitAla para baiTha kara zahara meM ghumakara rAjasabhA meM jAtA hai. mahArarAjA usa kA nAma aghaTakumAra rakhatA hai aura aMgarakSaka banAtA hai. eka rAtako karuNa rudanasvara sunakara mahArAjA aghaTakumAra ko prayo P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara rahI thI vahAM aghaTakumAra AtA hai. mahArAjA vahAM Akara chupa jAte hai, rudana kA prayojana aghaTakumAra pUchatA hai, 'rAjA kala marajAnevAlA hai.' devI kahatI haiM, aghaTakumAra mahArAjA ko bacAne kA upAya pUchatA hai, devI una ko usa kA putra kA balidAna dene ko kahetI hai. aura aghaTakumAra apane putra kA balidAna dekara hI rahatA hai, balidAna dekara aghaTakumAra calA jAtA hai, bAda meM mahArAjA vahAM Akara devI ke sanmukha marane ko taiyAra hote hai, devI pragaTa hokara mahArAjA kI icchA pUrNa karatI hai. baccA ko sajIvana karatI haiM. dUsare dina mahArAjA aghaTakumAra ko sahakuTuMba apane vahAM bulAte hai apanI patnI ke sAtha aghaTakumAra mahArAjA ke vahAM jAtA haiM. mahArAjA bacce ke liye pUchate hai, aghaTakumAra jyoM tyoM javAba detA hai. aMta meM ghaTasphoTa hotA hai. vaphAdAra aghaTakumAra ko mahArAjA vikramane jAgIrI dI. vaha apane rAja meM gayA, pitAkA vArasA prApta kara nyAyI rAjA hotA hai mahArAjA . vikrama aura rUpacandra kI paraspara prIti baDhatI hai. sarga gyarAhavA prakaraNa 56 se 64 ..................... pR. 457 se 593 prakaraNa 56 . . . . . . . . . . . pa. 457 se 468 mahArAjA vikramAditya kA pUrvabhava zravaNa va prAyazcit mahArAjA vikramAdityane AcArya zrIsiddhasenadivAkarasUrIzvarajI se apanA pUrva bhava ke liye pUchA, AcArya zrIne mahArAjA kA pUrva bhava kahA sAtha hI sAtha bhaTTamAtra, agnivaitAla aura khapara ke saMbaMdha meM bhI kahA, aura aMta meM pApakA prAyazcita lene kI AvazyakatA batAI, aura hareka jIvako prAyazcita P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ lenA hI cAhiye kahA, mahArAjAne gurudeva samakSa samyak AlocanA lI aura puNya karma karane lage, so jinAlaya aura eka lAkha jina bimba bhI banavAye. prakaraNa 57 . . . . . . . . . . . . pR. 457 se 593 samazyA-pAdapUrti lakSmIpura nagarake rAjA amarasiMha ko eka putra aura putrI thI. putra kA nAma zrIdhara aura putrI kA nAma padmAvatI, buddhizAlI padmAvatI vidvAna thI sAtha hI eka totA bhI paMDita thA, donoMne apanI buddhimattA dikhAI. putrI jaya vivAha yogya huI, taba totA se maMtraNA kara dUra deza ke rAjakumAroM ko nimaMtraNa diyA, cAroM dizA se Aye huve rAjakumAroM cAroM dizA meM baiThe, totAne kramazaH rAjakumAroM ko bhinna bhinna samasyA kaha kara pUrNa karane ko kahA, kintu saba Aye hue rAjakumAro kA prayatna niSphala gayA. kucha dinoM ke bAda totA, rAjakumArI aura maMtrIzvarAdi yogya vara kI zodha meM nikale, jahAM jAte vahAM samasyA kahate, kintu koI pUrNa kara nahi sakatA. Akhira bhramaNa karate ve avatI meM Aye, totAne mahArAjA se vRttAnta kahA, mahArAjA vikramAdityane pAdapUrti karake padmAvatI se lagna kiyA. prakaraNa 58 . . . . . . . . . . . . pR. 479 se 493 . gulAva meM kaMTaka padmAvatI ke premapAza meM baMdhe hue mahArAjA se devadamanI aura anya rAniyoMne pakSapAta kI phariyAda kI, aura strIcaritramaya kathA kahate huve maNDaka kI, padmA kI aura ramA kI kathA kaha kara satya kA darzana karAyA, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjAne lolupa dhanya kisAna kI kahAnI sunakara usako dravya . dekara sukhI kiyA. prakaraNa 59 . . . . . . , . . . . . pa. 494 se 504 dhanya seTha aura ratnamaMjarI dhamiSTa dhanya seTha kI dharmapatnI unhoM kI aMtima avasthA meM mara gaI, paDoza meM rahatI huI ratnamajarI jo dharma parAyaNa thI, jo lagna karanA nahIM cAhatI thI, usI ke dila meM dhanya seTha kI sevA karane kI icchA huI, vaha dhanya seTha se mIlI apanI dilakI bAta kahI, aura aMta meM lagna kiyA. lagna ke vAda ratnamajarIne dhanya seTha kI ananyabhAva se sevA kI, usakI prazaMsA codiza hone lagI, mahArAjA ke kAna taka pahoMcI. mahArAjAne parIkSA lene kA vicAra kiyA. prakaraNa 60 . . . . . . . . . . . . paSTha 505 se 513 ratnamaMjarI va mahArAjA vikrama mahArAjA vikramAditya musAphara kA veza lekara dhanya seTha ke vahAM Aye ratnamaMjarIne unakA AtithyasatkAra kiyA, rAta ko rahane kI jagA dI. rAta ke samaya ratnamaMjarI jo pati kI sevA kara rahI thI usa ko dekha kara mahArAjA mana hI mana prasaMzA karane lage. usI samaya dravya haraNa karane ke liye eka cora zreSThi ke ghara meM AyA, usa ko dekhate hI ratnamajarI kA pApa udaya meM Ane se bhAvanA dvArA patana huA, usane corase bhoga kI icchA pradarzita kI, cora gabharAyA, usane kahA, 'vivAhita pati ke sAmane vo asA nahi kara sakatA, yaha sunate hI ratnama jarIne apane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ . pati ko gale meM nakha dekara mAra DAlA, tatpazcAt bhoga ke liye kahA, corane inkAra karake dusare dina icchA pUrNa karane ko kahA, yaha dekha mahArAjA krodhita hue. . . caura jAne lagA to ratnama jarIne pravezadvArase jAne ko kahA, cora jesA pravezadvAra ke pAsa AyA, usI samaya dvAra usa para girA aura yakAyaka vaha vahIM mara gayA. cora ko marA huA dekha kara ratnamaMjarI AMsu bahAne lagI, prabhAta meM zora macA ke paDozI ko ikaTThe kiye, jhUTha bAta kaha kara citA praveza kI bAta kahI, logoM ratnamajarI ko citA praveza nahIM karane ko samajhAne lage. . prAtaHkAla meM kaI logoMne mahArAjA se bAta kahI, aura ratnama jarI kI prazaMsA kI, mahArAjAne ye sunakara mana meM hasate huve ratnama jarI ko mAnapUrvaka smazAna le jAne ko kahA. ratnama jarI guru sanmukha pApa-Alocana kara aMtima vidhi kara ghoDI para savAra huI, logoM darzana ke liye doDane lage, ratnama jarI nadI taTa para maNibhadra yakSa kA maMdira thA vahAM pahU~cI. ghoDI se utarakara janatA ko AzIrvAda detI, bhikSuko ko dAna dene lagI, mahArAjA aura mahArAnI Aye, ratnamaMjarIne unhoM ko bhI AzIrvAda diyA, tatpazcAt mahArAjAne ratnamajarI ke kAnoM meM dhIre se rAta kA usa kA caritra kahA, mahArAjA saba kucha jAna cUke hai, vaha ratnama jarI samajha gaI aura kahA, "rAjA ! pApodaya se asA hotA hai, tumheM strIcaritra jAnanA ho to kocI halavAIna ke ghara jAnA" kahakara AzIrvAda dekara citApraveza kiyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 61 . . . . . . . . . . . pR. 524 se 536 . kocI halavAina ke vahAM mahArAjA kA pahU~canA kocI halavAIna ke vahAM mahArAjA kA jAnA, kocI unako pahacAna letI hai, snAnAdi karA kara cUpacApa eka peTI meM beTane ko kahatI hai, mahArAjA vaisA hI karate haiM, thor3I hI dera meM buddhisAgara mukhya maMtrI morapI chI-lekhanI dekara peTIpe beTAtI hai, peTI vahAM se uDakara mahArAnI madanamajarI ke mahala meM AtI hai, madanamaMjarI buddhisAgara ko premasarovara meM snAna karAtI hai, mahArAjA apanI patnI aura maMtrI kA duSTa kRtya dekhakara lAlapIle hote hai kintu zAMti nahIM choDate. prAtaHkAla hone se pahale matrIzvara peTI pe beThakara kocI ke ghara Ate hai, aura morapIchI dekara, apanI aura madanamajarI ko ora se namaskAra kara jAtA hai, bAda meM kocI halavAIna mahArAjA ko peTI se bahAra nikAla kara krodhakI zAnti ke liye upadeza detI haiM, mahArAjA usako namaskAra kara mahala ko Ate hai, dUsare dina vuddhisAgara gatrI aura rAnI madanamaMjarI ko dezanikAla kA daMDa dete haiM. prakaraNa- 62. . . . . . . . . . . . pR. 537 se 551 chAhaDa aura ramA - eka paMDitane mahArAjA ko srocaritrA kI kathA sunAte kahA, ramAne apane priyatama se milane ke liye apane pati chAhaDa ko kayasA banAyA, chAhaDa ke mana meM ramA ke liye avizvAsa paidA huA. chAhaDane eka siddha puruSa . se amRtakupikA prApta kI, jaba vo bahAra jAtA to ramA ko bhasma kara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ detA, aura AtA taba amRtakupikA se amRta chAMTakara ramA ko jIvita karatA, kitane dinoM ke bAda usako yAtrA jAne kI icchA huI. usane ramA se bAta kahI usa kI bhasma karake vRkSa kI zAkhA ke koTara meM gaThaDI bAMdhakara rakhI aura vaha yAtrA ke liye calA gayA, tatpazcAt eka gvAla vahAM AyA, usane gaTaDI dekhI, lene gayA to bhasma meM amRtabiMdu paDa gayA. yakAyaka ramA jIvita ho gaI, aura usa gvAlase Anada-pramoda karane lagI. chAhaDa kA Ane kA samaya huA, ramAne jalAkara bhasma karane ko gvAla se kahA, gvAlane vaisA hI kiyA, bhasma kI gaThahI bAMdhakara koTara meM rakha dI, yAtrA karake chAhaDa AyA ramAko jIvita kiyA. usI samaya usake aMgase bAsa Ane lagI, khoja karate hI gvAla mila gayA. saba vRttAnta jAnA, isase chAhaDane virakta hokara tApasa se dIkSA le lI. ramA bhI kumArga sevana se pApa upArjana kara duHkhadAyaka narka meM gaI. dUsare paMDitane lohapura meM rahanevAloM kI dhurtatAkI bAta kahI, mahArAjAne vaha gAMva dekhane kA vicAra kiyA, pahale bhaTTamAtra ko bhejA, usake bAda mahArAjA cale, rAste meM eka vana meM ThaDe aura garama pAnI ke kuMDa dekhe, vAnaralIlA bhI dekhI, Azcarya garakAva ho khudane bhI ajamAyasa kI, aura Age cale, rAste meM cora mile, unase ghoDA, khATa, gudaDI aura thAlI lekara lohapura Aye, ghoDA becakara kAmalatA vezyA ke vahAM rahe. vezyAne / dhana denevAlI gudaDI aura dUsarI cIjeM mahArAjA se paDA lI aura gharase bahAra nikAla diye, rAste meM bhaTTamAtra se mulAkAta huI. usa ko mahArAmAne saba vRttAnta kahA. donoMne matraNA kara jahAM kuMDa the vahAM gae aura pAnI lekara kAmalatA vezyA ke vahAM gaye. yukti se kAmalatApe pAnI chAMTakara badarI banAI, bAda meM bhaTTamAtrane mahArAjA ko yogIveza pahanA kara jaMgala meM biThAye aura vaha AyA kAmalatA ke vahAM. kAmalatA kI akkA kAmalatA baMdarI ho jAne se zora macA rahI thI. bhaTTamAtrane usa ke pAsa Akara yogIrAja kI prazaMsA kI, vezyA ko vahAM le calA. yogImahArAjane luTI huI cIjeM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgavAI, aura aba se kisI ke sAtha phareva-kapaTa nahIM karane kA kahakara kAmalatA ko badarI rUpase mukta karake avatI cale. prakaraNa 63 . . . . . . . . . . . pR. 552 se 581 mahArAjA kA mandirapura nagara meM jAnA eka dina mahArAjA mandirapura gaye the. vahAM kA seTha bhImakA putra mara gayA thA, usa ko citA meM rakhate the to bhI vAraMvAra vahAM se ghara calA AtA thA. yaha bAta vahAM ke rAjA ko sunAI gaI, rAjAne ye zaba ko jalAnevAle ko inAma diyA jAyagA jaisA DhiMDhorA piTavAyA. mahArAjA vikrama zaba lekara smazAna meM Aye, vahAM DAkana se mulAkAta huI. usa kA caritra dekhakara mahArAjAne lalakArA, DAkana adRzya ho gaI, dUsare prahara meM zaba ke pAsa jaMgala meM soye the, vahAM se rAkSasa uThAkara dUsare jaMgala meM le gaye, vahAM dhadhakatI huI Aga pe eka baDI kaDAhi rakhI thI, usameM rAkSaso logoM ko DAlate the. ve jaba mahArAjA ko DAlane taiyAra huve taba mahArAjAne unakA sAmanA kiyA, aura parAbhava kiyA, jIvitadAna diyA, tIsare prahara meM eka strIkA rudana suna kara rAkSasa se yuddha kiyA. rAkSasa ko mArA, nArIko bacAI, cauthe prahara meM zataM kara ke zabase juA khelane lage, zabako harAke usako jalAyA, madirapura Aye saba vRttAnta kahA. rAjAne inAma diyA. baha mahArAjA vikramane gariboM ko de diyA. vahAM se bhramaNa karate hue mahArAjA strIyoM ke rAja meM Aye, strIyoMne unako sadAcArI jAnakara cauda ratnoM diye ve ratnoM bhI mahAgajAne rAste meM gariboM ko de diye. eka rAtako mahArAjA soye the usI samaya strIkA rone kA avAja sunAI diyA, mahArAjAne apane aMgarakSaka 'zatamati' ko bhejA, zatamati strIke pAsa pahu~cA, aura rone kA kAraNa pUchA. 'mahArAjA ko sauMpa Aja DasegA mahArAjA kA mRtyu hogA.' usa strIne-devIne kahA, kAraNa jAnakara zatamati P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vApasa AyA, usI samaya mahArAjA soye hue the. zatamati sAMpakI rAha dekhane lagA. utane meM kAlA bhayaMkara sAMpa AyA. zatamatine use mAra DAlA, aura eka bartana meM usa ke TukaDe rakha kara bartana ko dUra rakha diyA, sAMpake mu~ha se kucha jahara ke buMda rAnI kI chAtI para gire the. usako zatamati apane hAthoM se poMdhne lagA, usI samaya mahArAjA kI AMkha yakAyaka khula gaI. zatamati kA kRtya dekhA, aura mArane kA vicAra huvA, kintu zAMta rahe.. samaya pUrNa hote hI usako vidA kiyA, dUsarA aMgarakSaka 'sahastramati' vahAM AyA, mahArAjAne usako zatamati ko mAra DAlane kI AjJA dI. sahastramati zatamati ke vahAM gayA. usI samaya zatamati apane ghara para nATaka karavA rahA thA aura dAna de rahA thA. usakA pavitra caherA dekha kara zatamati nirdoSa hai asA mAna liyA, vApasa AyA aura mahArAjA ko brAhmaNI aura nevalA kI kathA kaha kara zAMti se kAma lenekA kahA. yA sunAi. usakA samaya pUrNa hote hI usa ko vidA kiyA, tIsarA aMgarakSaka 'lakSamati' AyA, usa ko bhI mahArAjAne zatamati ko mArane kI AjJA dI, lakSamatine mahArAjA ko zreSThI putra sudara kI kathA kahate hue cAra paMDito kI tathA zazaka aura siMha kI kathA sunAI. ___ usako bhI samaya pUrNa hote hI vidA kiyA, cauthA aMgarakSaka koTi-. mati pahare para AyA, mahArAjAne usako bhI zatamati ko mArane kI AjJA dI. koTImatine kezava kI kathA mahArAjA ko zAMta karane ke liye kahI. usa kA samaya pUrNa hote hI vaha gayA. prAtaHkAla hote hI mahArAjAne koTavAla ko bulAyA, zatamati ko phAMsI * aura sahastramati, lakSamati, koTImati una tInoM ko dezanikAla kI sajA karane ko usa se kahA, koTavAlane mahArAjAne jo kahA so kiyA. zatamati ko jaba phAMsI pe le jA rahA thA to zatamatine mahArAjA se milane kI vijJapti kI, koTavAla zatamati ko mahArAjA ke pAsa le / P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.1 * AyA, zatamatine sAMpa ke Tukar3e batAte hue rAta kA sArA vRttAnta kahA, mahArAjAne usa se saMtoSa huA aura zatamati ko gAMva diyA. sahastramati, lakSamati aura koTImati ko acchA inAma diyA. prakaraNa 64 . . . . . . . . . . . . pRSTa 582 se 593 rAjasabhA meM brAhAmaNa kA AnA eka dina eka brAhmaNane strIcaritra ke liye kahA. mahArAjAne usa ko * najarakeda karake sAkSAtkAra karaneko cale, dUra deza meM jAkara sAkSAtkAra karake vApasa Aye, brAhmaNa ko choDa diyA, aura dravya bhI diyA. kucha dinoM ke bAda zAlivAhana se yuddha huA. yuddha meM mahArAjA kI 'chAtI meM zAlivAhana kA tIra lagA, usa se unhoM kA mRtyu huA. mahArAjA kI aMtima kriyA karake mahArAjA vikramAditya kA putra vikramacaritra yuddha karane ko AyA, zAlivAhana kA parAjaya kiyA, usa se * saMdhI kI, AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvajI ma. vikramacaritra ko sAMtvana dene Aye, aura navIna mahArAjA ko zokamukta kiyA. sarga bArahavA 'pRSTa 595 se 658 ......................... .prakaraNa 65 se 67 prakaraNa 65 . . . . . . . . . . . pRSTa 595 se 618 ___ zrI vikramacaritra kA rAjyAbhiSeka rAjakumAra vikramacaritra jaise siMhAsana para baiThane gaye usI samaya 'siMhAsana adhiSTAyikA devIne usa ko rokA, aura kahA, 'tumameM mahArAjA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 vikramAditya jaisI yogyatA nahI haiM." sAtha hI siMhAsana ko jamIma meM gADa dene kA sUcana kiyA. siMhAsana ko jamIna meM gADa diyA gayA, aura nayA siMhAsana banavA kara vikramacaritra ko usa para biThAyA. vikramAditya ko bahanane naye mahArAjA ko AzIrvAda diyA. usI.samaya siMhAsana para kI cAmaradhAriNIyoM haMsI aura mahArAjA vikramAditya ke romAMcakArI jIvanaprasaMga kahane lagI. zukayugala ke vacana se mahArAjA, bhaTTamAtra aura agnivaitAla ko zukane kahA huA nagara kI khojameM bhejate hai, donoM vaha nagara zodhakara mahArAjA ko samAcAra dete hai. mahArAjA vahAM jAte hai, aura vahAM kI abolA rAjakumArI ko vAmana brAhmaNa kI kanyA sAvitrI kI, cAra mitroM kI, . do mitroM kI, aura vizvaruparAjA kI kathA kaha kara agnivaitAla kI sahAyatA se cArabAra bulAte hai. aura usa kanyA se lagna karate hai. prakaraNa 66 . . . . . . . . . . . pR. 619 se 635. rUkmiNI kA kaMkaNa __ dUsarI cAmaradhAriNI mahArAjA vikramAditya kI guNa kathA kahane kA zaru karatI hai. mahArAjA kI sabhA meM rukmiNI kI kathA viprane kahI, devazarmA kI putrI ko sauMtIlI mA hairAna karatI hai, usI ko nAradajI indraputra se milana karAtA hai, usako svarga meM le jAte hai, samaya bitane para nAradajI ke sUcana se - usI ko vApisa usI ke gAMva lauTAte hai. rUkmiNI ghara ko jAtI hai, usI samaya usa kA eka divya kaMkaNa mArga meM gIra jAtA hai. rUkmiNI jaba ghara ko AtI hai taba usakI sautIlI mA-kamalA saba AbhUSaNa yukti se le letI hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamIna pe girA huA kakaNa vahAM ke rAjA ke hAtha meM AtA hai. vaha apanI rANI ko detA hai, rANI dUsarA kaMkaNa ke liye haThAgraha karatI hai, maMtrI se maMtraNA kara rAjA prajA ko AbhaSaNa pahanakara bhojana ke liye nimaMtraNa detA hai, rUkmiNI kI sautIlI mA kamalA apanI putrI ko AbhaSaNa pahenA kara bhojana ke liye bhejatI hai, matrI AbhaSaNayukta kamalA kI putrI ko dekha kara dhAkadhamakI se saba bAta jAna jAtA hai, aMtameM rAjA aura rUkmiNI kA lagna hotA hai. rAjA apanI rANI ko diyA huvA ka kaNa . le letA hai. rANI nirAza ho jAtI hai. - kucha dinoM ke bAda rUvimaNI putrA ko janma detI he, kamalA rUkmiNI ko apane ghara le Ane ke liye apane pati ko kahatI hai. devazarmA rAjA ke 'pAsa jAtA haiM. aura rUkmiNI ko ghara le AtA hai. eka dina kamalA usa ko kuve pe le jA kara usa meM girA detI hai aura apanI putrI lakSmI ko rAjA ke vahAM bhejatI hai. rAjA kamalA kA kapaTa jAna jAtA hai. aura kUve meM girane taiyAra hotA hai, matrI usako samajAtA hai. kUve meM girI huI rUkmiNI ko takSaka-nAgadeva le jAtA hai aura patipatnI ke rUpa meM rahate hai. takSaka rUkmiNI ko usa ke bacce ke liye kahatA hai, rUkmiNI usa kI AjJA lekara rAjA ke vahAM AtI hai aura bacce ko stanapAna karAke kucha AbhaSaNa choDa jAtI hai. dUsare dina rAjA AbhUSaNa dekhatA hai, aura apanI patnI ko pakaDane ke liye taiyAra hotA hai tIsare dina patipatnI kA milana hotA hai, takSaka vahAM AtA hai. rAjAko DaMsa detA haiM, rAjA usa ko mAra DAlatA hai, aura svayaM bhI mara jAtA hai, donoM ko mare huve dekha kara rUkmiNI smazAna meM sevakoM ke sAtha marase AtI hai. vahAM indrapurA meghanAda kA yakAyaka AnA, sabako jIvita karanA. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..47 . . . . . . . . prakaraNa 67 . . . . . . . . . . . . pR. 635 se 658 vikramAditya kI sabhA meM jAdugara kI indrajAla tIsarI cAmaradhAriNIne eka vaitAlika kI kathA kahI, jisa meM vaitAlikane adbhuta camatkAra dikhAyA, mahArAjA vikramAdityane una ko pAMDaya deza se AI huI bheTa de dI. cauthI cAmaradhAriNIne eka kRtaghna brAhmaNa kI kathA sunAI. mahArAjAne parakAya praveza kI vidyA pradAna karavAI. usa kRtaghna brAhmaNane upakAra karanevAle para apakAra kiyA, tathApi apakAra karanevAle para bhI mahArAjAne upakAra kiyA. ityAdi cAra cAmaradhAriNI kI romAMcakArI kathA sunakara vikramacaritrA aura sArI sabhA AnaMda anubhava karane lagI. vikramacaritrA kA tIrthAdhirAja zrI zatrujaya kI yAtrA ke liye jAnA, vahAM jAvaDazA dvArA usa mahAgirivara kA uddhAra karanA usa meM vikramacaritra kA sahayoga honA ityAdi adbhuta vRttAnto ke sAthe caritra pUrNa hotA hai, aura aMta meM vikrama aura jaina sAhitya ke bAre meM nibaMdha diyA gayA hai. zrI tattvArthasUtra sAthe -tenA abhyAsakone khAsa upayogI. mULa sUtra, nIce harigIta chaMdamAM kAvyarUpe, pU. upAdhyAya zrI rAmavijayajIgaNi ma. kRta gujarAtI anuvAda ane tenA upara suMdara vivecana ane khAsa upayogI prazna zreNI-yuta suMdara chapAI tathA sughaDa pAkuM bAInDIMga chatA pratyAra bhATe 6. 3. 3-0-0 prAptisthAna- (2) 5. mulAsa AtihAsa (1) mAsumA 3canAtha // hai. hAyAmAnA, ratanapaNa, aMbAjInA vaDa pAse-bhAvanagara amadAvAdate sivAya prasiddha jaina bukaselarane tyAMthI paNa malaze. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika sthAnamAM prabhAvanA karavA yogya sastA ane suMdara zrInemi-amRta-khAMti-niraMjana-graMthamALAnA prakAzano 1 zrAvaka kartavya hindI 0-6 | 20 akhAtrIjane mahimA 2 jinendraguNa maNimAlA 0-11 19 citro sahita kathA 0-12 3 vItarAga bhakita prakAza 05 21 bhagavAna zrI AdinAtha 2-8 4 jinendraguNa maNimAlA-navI 22 zAsanasamrA jIvanakathA kAvya bheTa AvRti khaMDa 1-2 0-13 23 neminAtha ane zrI kRSNa 2-0 24 mauna ekAdazIno mahimA -4 5 laghu saMvAda saMgraha - 25 piSa dazamIno mahimA 0-8 6 nUtana stavana maMjuSA 0-10 426 siddhacakra-yaMtroddhAra-pUjanavidhi. 7 mahAprabhAvika navasmaraNa | (saMskRta) pothI bheTa tetrAdi saMgraha 0-6 - 27 hindI vikramacaritra bhA. 1 5-0 '. 8 kalyANakAdistavana saMgraha 0-6 9 sthApanAcAryajI sacitra 0 - 1 428 sAmAyika sUtra gujarAtI) 0-2 10 navapadanI anAnupUvI 0-2 29 manamohana majarI hindI , cityavaMdana vidhi prAcIna11 surisamrATranI saMkSipta nUtana stavanAdi jIvanaprabhA 30 parvAdhirAjano mahimA 12 hindI vidhiyukata sAmAyika kathA (sacitra) 0-3 sUtra sacitra 0-6 31 nAgaketu kathA (sacitra) 0-3 13 hindI manamohana stavanA 32 meghakumAra kathA (sacitra 0-3 - vali 33 zeTha nAgadatta kathA sacitra) 0-3 ' 14 subodhadAyaka duhA saMgraha 0-4 34 satI prabhaMjanA ane 415 ratnAkara paccIzI sAthe 0-2 rohINI kathA (sacitra) 0-3 x16 snAtra pUjA sacitra 0-2 435 pU. 5 zrI zivAnaMda17 avaMtIpati vikramAdityanI | vijayajI gaNi caritra-bheTa - dhArmika jIvanakathA 15 citro -10 36 zrI gautamapRcchA vRti saMskRta * - 10 zreSTi guNasAgara 11 citro piothI-sonerI pATalI sAthe 3-6 sahita suMdara kathA 0-8 37 mahAzrAvaka AnaMdasacitra 0-5 19 jJAnapaMcamIne mahimA 38 zrI gautamapRcchI-gujarAtI navala vivaraNa yukatamULa 30 sAta citro sahita 39 hindI vikrama caritra be jIvanakathA - | bhA. 2-3 bane bhAga. 8-0 . . prAptisthAna: jene prakAzana maMdira, DozIvADAnI piLa, amadAvAda. 0-4 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaraditak Trust
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . .. . . . . . . . . .. . .. . . . . . .. ..00 I . . . .. HDDIT .. . . . . . - - . zrIyut kAnarAja hIrAcaMdajI mahetA-muthA virAmi-rANI rAjasthAna ( mAravADa) janma vi. saM. 1987 svargavAsa vi. saM. 2089 ............ . 1000000 unanaca . . . . . . aise nararatna navayuvaka kI smRtimeM zAha hIrAcaMdajIne "vikramacaritra" prakAzanameM 500 ru. kI sahAyatA pradAna kara jJAna pracAra kA punya zreya prApta kiyA hai. 11HUPATNI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyut kAnarAjajI hIrAcaMdajI mahetA-muthA virAmI (rAnI mAravADa ) dharmapremI jeThamalajI aura hirAcaMdajI ye donoM bhAI virAmI (rAjasthAna) meM nivAsa karate the. jisa meM se zrI jeThamalajI zrI barakANA goDavADa jana mahAsabhA ke sekreTarI the unhoMne ye pada para rahakara varSoM taka sevA kI thI aura suyaza upArjana kIyA thA. aura zrI hirAcaMdajI bhI baDe bhAI kI taraha dharma premI sajjana hai. zrI dharmapremI hirAcaMdajI ke vahAM kAnarAjajI kA janma vi. saMvata 1987 ke zrAvaNa kRSNa 13 ko virAmI grAma meM huA. unhoMne varakANA borDiMga meM prAraMbhika zikSaNa prApta kara jodhapura ke kuzalAzrama meM meTrika taka abhyAsa kiyA, pazcAt sevADI ke pramukha zrImata zAha ummedamalajI rIkhabAjI rAThou kI suputrI zrI sukhIbAI ke sAtha sa. 2004 phAlguna vadI 5 ko ApakA zubha mahurta meM lagna huA. zrI kAnarAjajI eka acche sevAbhAvI utsAhI, dharmapremI, mAtApitA ke paramabhakta va vinayavAn , AjJAkArI navayuvaka the. virAma navayuvaka samAja ke siramaura sitAre the. yuvaka samAja ko apanI isa vibhUti para baDA garva thA. aura ina ke sahayoga se dharma va samAja tathA grAma sevA kA . harakArya baDI sugamatA se ve karate the. zrI kAnarAjajI baDe milana sAra va baDI udAra prakRti ke the. haraeka ko sukha pahu~cAnA, kIsI ko jarA bhI kaSTa na pahu~ce isakA unako baDA dhyAna rahatA thA. virAmI grAmanivAsI janatA ko apane isa honahAra yuvaka vibhUti se baDI 2 AzAe~ thI, para kahA hai ki " jisakI yahA~ cAha P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.0 usa kI vahA~ cAha." isa ukti anusAra karAla kAlane isa ardhavikasita kalikA ko kavalita kara liyA, aura saMvata 2009 kArtika vadI 6 ke dina Apa svarga sidhAra gaye, sArA grAma zokAkula ho uThA. yuvaka samAja se khalabalI maca gaI. ___ Aja thI una kI yAda kara virAmIvAsI janatA zraddhA ke * AMsu prakaTa karatI hai. / ApakI dharmapatnI sukhIvahana suzIla evaM dharma premI -- sannArI hai, jIvana meM dharma kriyAdi meM bhAvanAzIla hai. upadhAna, * aTThAI aura varasItapa Adi kaI tapasyA kI hai aura sadA hI ' sAdAI aura dharma parAyaNazIla hai. aise nararatna navayuvaka kI smRti meM zAha hIrAcaMdajIne : "vikramacaritra" prakAzana meM 500 ru. kI sahAyatA pradAna kara jJAna pracAra kA punya-zreya prApta kiyA hai. zrImAna jeThamalajI hIrAcaMdajI ye donoM bAMdhavoM apanI sahaja udAra vRtti se dharmakArya meM samaya samaya para dhana vyaya karate hI rahe hai, virAmI gAMva ke jinamadira meM zrI kAnarAjajI kI smRti-nimittaka ArasapahAna ke mahAtIrtho ke manohara paTTa karavAye aura zrI saMgha ko bheTa kIye hai tathA AtmonnatikAraka zrI upadhAna kI tapasyA bhI apane hI gAMva meM zrI saMghakI nizrA meM apanI ora se vi. saMvata 2011 kI sAla meM karAI aura zAsana zobhA meM vRddhi kara acchA dhava vyaya karake puNyabhAgI bane. jisa taraha Aja taka dharmakArya meM yathAzakti dhana vyaya karate Aye rasI taraha dharmabhAvanA navapallavita rakheM yahI eka zubhakAmanA. -prakAzaka P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gurt Aaradhak Trust
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAra mahAnubhAvoM kI zubha nAmAvali:. pa. pU. munirAja zrI khAntivijayajI ma. sA. tathA pUjya munirAja zrI niraJjanavijayajI mahArAja zrIke upadeza se unhoMne prathama bhAga ke agrima grAhaka hokara hameM protsAhana diyA thA, unhoMne punaH dUsare va tisare bhAga meM grAhaka hokara hameM punaH utsAhita kiyA. nakala ] nAma [gAma 11 zrI kAntilAla punamacaMdajI, maskatI mArakITa, amadAvAda 11 , kuMdanamala samarathamalajI- , ,, 11 ,, cunIlAla dIpacaMdajI 27, , ,, kAntilAla cImanalAlajI , ,, bhagavAnajI punamacaMdajI , 1. candAjI mizrImalajI kA 5 , hajArImala dharmacaMda , 5 , kAntilAla cunIlAla 5 , mulacaMda AzArAma 5 , acaladAsa nathamalajI .. 3 ,, hasamukhalAla giradhArIlAlajI , 2 , candanamala karaNadAnajI , Co zrI acaladAsa zukanarAjajIvAle .2 , ratanacaMda jeThamalajI " " 1 ,, samarathamala hemAjI maDAra . C/o bhagavAnajI punamacandajI mahAvIra mArakITa ,, . x x Y 4 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 ,, umedamalajI rIkhabAjI rAThoDa sevADI ___1 , gulAcaMdajI umAjI - muMbaI naM. 8 1 ,, amaracaMdajI hIrAcaMdajI .. . bAlI / 4vikramacaritra ke tInoM bhAga ke agrIma grAhaka honevAle 3 mahAnubhAvakI zubha nAmAvalI nakala gAma 9 zrI tArAcaMda motIjI mu. jAvAla 5 ,, pukharAja kasturacaMdajI malIyA zivagaMja 5 , rIkhavadAsa khImAjI jAvAla 5 ,, rAjamala puravarAna C/ojavAnamala kasturajI. mAlagAma 3 , haMsarAja pIthAjI dAMtarAI 5 ,, dUragacaMda dharamacaMdajI vijayavADA ,, sAMkalacaMda rAsAjI mAra ,, nAgarAja umedamalajI DhAlAvata , khImela ,. caMdanamalajI gulAbacaMdajI vijovA ,, devIcaMda lumbAjI zivagaMja 1 ,, hIrAcaMda rUpAjI poravAla yaha " juhAramala desAjI jA rahI 1 ,, lakhamIcaMda thAnamalajI. . . 1.. ,, chogamala nemAjI o aw x - - - 1 , bhabhUtamala gulAbacaMdajI, haste zAntAbahana zivagaMja 1 , umarAvabAI ..... zivarAja . 1.., pepIbAI .. sADI .* P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ , H H 1 , bhagavAnadAsa bAlacaMdajI gugalIyA sAdaDI 1 ,, cunIlAla lAlacaMda zivagaMja 1 , sesamalajI rAyacaMdajI haste saremala nAvI 1 , maganIrAmajI bhUtAjI-kalApurA , ....... zivagaMja 1 , nathamala bhIkamacaMdajI...... jAvAla 1 .. maganalAla sAMkalacaMdajI .... 1 ,, phulacaMda camanAjI ... 1 , maganalAla lAlacaMdajI ... " 1 , caMpAbAI ha. genamala bhabhUtamalajI ." 1 . bhabhatamala bhagavAnajA ............. . " 1 , devIcaMda galabAjI 1 ,, samarathamala pAnAcaMrajI 1 , lAlacaMda sadAjI. 1 , sarUpacaMda mulAjI . 1 , hajArImala DugaracaMda-dAMtarAI kolApura 1 . mulacaMdajI C/o punamacaMda mulacaMda hI kolApura 1 , manarUpajI oTAjI haste lakhamIcaMdajI sirohI 1 , choTAlAla narazIMgajI C/o narazIMgajI DuMgAjI. 1 , khumAjI mAnAjI (sila dara Abu) . C/o zrI amIcaMdajI bhAnAjI . punA 1 , puravarAja cImanAjI sevADIvAle ... ,' 1 , bhIkamacaMdajI candrabhANajI mu. parevA, vAyA phAlanA 1 , saradAramalajI bhImAjI kA dAMtarAI , jArAmala DugaracaMda dAMtarAI muMbaI P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ q .7 vilIpuram q q .1 , kuMdanamala hamIramala . sAdaDI 1 ,, dharamacaMda devAjI meramAMDavADA B. P. M. ., pusAlAla megharAjajo baraluThA ... C/0 je. megharAja zAhukAra 1, mIThAlAla hajArImalajI (vijovAvAle) dAdara 1 ,, sogamala nathAjI dosI , dAdara ,, sAMkalacaMda premAjI (osavAla rAmasenavAle) punA ,, agaracaMda saradAramala mI bAphaNA sAdaDI , baraluTa jaina saMgha mu. baraluTa (jI. sirohI) 1 , rANamala hajArImalajI vinAyaka 1 ,, lAlacaMdajI rAmacaMdajI bAphaNA . ha. sesamala javAnamala peNa sevADI . 1, dezAjI jeThamalajI mu. yAdagIrI-mhesura sTeTa 1.,. caMdanamala surajamalajI gAMdhI mu. baakr| 1, siMghavI pArasamala gotamacaMda rasamala gAtamaca da ... sojata q khaDapa sa, pracAra ke liye prathama bhAga kI pustakeM lekara hamArI graMthamAlA ko protsAhana diyA una sahAyaka- .. 1. mahAnubhAvoM kI zubhanAmAvalI :nakala ) .. (gAma 21 zAha mulacaMdajI sajamalajI ha. sAgaramalajI sAdaDI 11 zAha caMdanamalajI kasturacaMdajI 11.mIThAlAlajI pRthvIrAjajI-melAvAlA .. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxx 0 0 , miyAcadajI saMtokacaMdajI sAdaDI 10 , hIrAcaMdajI punamacaMdajI upadhAnavAle 5 ,, jasarAjajI sahajamalajI ha. oTaramalajI . , gulAbacaMdajI punamacaMdajI 5 , seramalajI devIcaMdajI 3 ,, phatecaMda phojamalajI 2 , kapUracaMda juhAramalajI 1., saremala sAgaramalajI 5 , saremalla dhanarAjajI bAlI ,, tArAcaMda juhAramalajI sevADI , zAntilAla lAlacaMda pir3avADA 1 , devIcaMda gaMgArAmajI ha. rAjamala bAnI 1 , pukharAja gaMgArAmajI bAlI , mAMgIlAla dhanarAjajI nADola 1 ., saMghavI cauthamalajI (mevADa-rAjasthAna) jAhajapura 1, bhuramala tArAjI dAMtarAI 1 ,, lAlacaMda vaktAjI dAMtarAI dharmAnurAgI seThazrI thAnAjI jeThAjI amadAvAda-mAdhupurA, kI zubha preraNA se prerita hokara jo mahAnubhAvoMne isa pustaka ke agrIma brAhaka hue una sajjanoM kI nAmAvalIH 1 zAha ramaNalAla mohanalAla. bhA. 1-2-3 2 zAha maMgaLacaMda cunIlAla. bhA. 2-3 1 zAha nathamalajI genamalajI i. mIsarImala. bhA. 2-3 0 0 0 0 0 0 xxx . . .. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 zAha hiMmatalAla javAnala maDAravAle. bhA. 2-3 . 1 zAha kasturacaMda dalIcaMda. bhA. 2-3 1 zAha tArAcaMda cunIlAla. bhA. 2-3 1 zAha karaNarAjajI jIvarAjajI. bhA. 2-3 1 zAha megharAjajI premacaMda. bhA. 2--3 1 zAha zIvalAla mulacaMdajI sAcoravAlA bhA. 2-3 1 purohita kizanAjI luNAjI. bhA. 2-3 1 mAdhavalAla maNIlAla pethApuravAlA. bhA. 2-3 1 mahAvIracaMda bhogIlAla, pAMcaprAdavALA. bhA. 2-3 zrI gautamapRcchAvRtti saMskRta saTIka isa graMtha meM prathama gaNadhara zrI gautamasvAmIjIne bhagavAna zrI mahAvIrasvAmIjI ko jo prazna pUche the unhoM kA pratyuttara rocaka bhASA meM diyA hai. / isa graMtha vyAkhyAna ke liye upayogI hai usa lithe isakA saMpAdana bahota parizramapUrvaka kiyA gayA hai. bhAvavAhI prabhuzrI mahAvIrasvAmIjI aura gautamasvAmIjI ke phoToM se alaMkRta sonerI pATalI hai. . kImata ru. 3-0-0 DAka kharca ru. 1 alaga patA-ramezacandra maNIlAla zAha "C/o maNIlAla dharamacaMda zAha jesaMgabhAI kI cAlI, pAMjarA poLa-amadAvAda P.P.AC. Gunratnasuri M.S.. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ HANA // zrathA ra mahArAmA vikrama BOARDADDDOORDI 20 .. MAAAAAAAAI PHAAMANG 902 PO880888HHOROS982880 KOO O K. OPorec MORCELOPMENT OR.OM VARU ano ICATIO Af. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust lekhaka sAhitya premI manikSI niraMjana vijayajI mahArAja
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ A bru AI / / zAsanasamrAT tapAgacchAdhipati aneka tIrthoddhAraka prauDha prabhAvazAlI jainAcArya, pUjyapAda svargIya zrInemisUrIzvara gurubhyo namo namaH saMvat-pravartaka mahArAjA-vikrama [ prathama bhAga-paricaya ] gagge kAma gavI bhalI, tatta surataru vakSa / mamme maNi ciMtAmaNI, gautama svAmI pratyakSa / / isI parama pavitra bhAratavarSa meM dhana dhAnya-samRddhi Adi paripUrNa suvikhyAta mAlava deza hai / isI mAlava deza meM kSiprA nadI ke taTa para prathama tIrthakara zrI RSabhadeva ke suputra avaMtI kumAra ke nAma se prasiddha hone vAlI avaMtI nagarI hai| jo vartamAna meM ujjaina ke nAma se prasiddha hai| ___ isI avaMtI nagarI meM Aja se 2500 varSa pUrva zramaNa bhagavaMta zrI mahAvIra svAmI ke samaya meM candrapradyota rAjA gajya karatA thaa| unake bAda kramazaH navananda, candragupta-cANakya, azoka mahArAjA, samrATa saMprati, Adi rAjAoM ne nyAya nIti se yahAM rAjya kiyA thaa| bAda meM isI nagarI meM gaMdharva-sena ( garda milla ) nAmaka rAjA hue| jinake bhartRhari tathA vikramAditya nAmaka do parAkramI putra / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Tru
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kha) the| bhartRhari apanI priyA piMgalA (anaMgasenA)ke dvArA saMsAra ke mohajAla kA paricaya prApta kara apane vairAgyamaya jIvana ko prApta / hue / bhartRhari ke vairAgI bana jAne para apane parAkrama bala se unakA uttarAdhikAra vikramAditya ne prApta kiyA / inhIM mahArAjA vikramAditya ne apane atula bala aura udAra vRtti se aneka paropakArI kArya kara jagata meM apUrva yaza upArjita kiyA / mahArAjA ne bhAratavarSa kI saMpUrNa janatA ko uRNi banA kara sukhI bnaayaa| inhIM mahArAjA ne apane nAma se nayA vikrama saMvat calAyA / inake jIvana ke aneka romAJcaka prasaMgoM tathA Azcarya janaka kahAniyoM se paripUrNa tathA aneka sundara AkarSita bhAvapUrNacitroM se yukta 500 pRSTha kA prathama bhAga gata do varSa 'pUrva prakAzita ho cukA hai| ___ isa lie pAThakagaNa vaha pustaka prApta kara evaM paDha kara usakA rasAsvAdana kreN| usake anusaMdhAna meM usakA yaha dUsarA bhAga Apake hAthoM meM prastuta hai / pAThakagaNa ! ise Adi se aMta . paDha kara apanA abhiprAya sUcita kreN| prathama bhAga kI kiMmata pracAra ke liye mAtra rUpayA pAMca hai| prApti sthAna-- (1) paNDita bhurAlAla kAlIdAsa c/o sarasvatI pustaka bhaMDAra, Thi0 hAthIkhAnA, ratana pola, ahamadAbAda (2) somacaMda DI0 zAha jIvana nivAsa ke pAsa meM, __pAlItANA (saurASTra) bambaI va ahamadAbAda ke prasiddha jaina bukaselaroM se bhI yaha grantha prApta karasakate haiM: P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. OM hrIM zrIdharaNendra-padmAvatI sahitAya zrIzaMkhezvara pArzvanAthAya namaH HD RY saMvat pravartaka phlbhaajaa jissttri / .. [dvitIya-bhAga] mUla kartA-parama pUjya paMDita zrI zubhazIla gaNivarya mahArAja . __ hindI bhASA saMyojaka-:zrInemi-amRta-khAnti caraNopAsakasAhitya premI pR0 muni zrI niraMjanavijayajI mahArAja tetIsavAM-prakaraNa -:( AThaveM sarga se AraMbha ):--- tIrtha mahimA aura zukarAja caritra yasmiJjIvati jIvanti, saJjanA munayastathA / sadA paropakArI ca, sa jAtaH sa ca jIvati // . "jisake jIne se parama-pavitra munijana Adi sAdhu santa aura sajjana loga jIte haiM arthAta surakSita haiM, aura hamezA paropakAra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~ ~ ~ ~ vikrama caritra 2 kAryoM meM jo sadA pravRta haiM; isa saMsAra meM usI kA janma sArthaka hai aura usI kA jIvana saphala hai|" - isa bhArata varSa meM apanI sArI prajA ko uRNa karake avantI pati mahArAjA vikramAditya apane nAma se nayA saMvat pravartana kara prajA kA putravat pAlana karane lge| puNya yoga se eka bAra sarvajJa putra jainAcArya zrI siddha se nadivAkarasUrIzvarajI mahArAja saparivAra kramazaH grAmAnugrAma bhavya jIvoM ko dharmopadeza dekara sanmArga meM sthApana karate hue avantI nagarI meM padhAre / avantI pati mahArAja ne apane paropakArI gurudeva kA bar3A bhArI zAnadAra praveza mahotsava kiyaa| bAda meM pratidina pUjya gurudeka ke mukha kamalase dharmopadeza sunakara apanI dharmabhAvanA baDhAne lge| ___eka dina sUrIzvarajI mahArAja ne mahArAjA vikramAditya Adi mahAjanoM ke Age dharmopadeza dete hue pharamAyA ki "isa anAdi kAlIna saMsAra meM prANiyoM ko mokSa ke cAra parama kAraNa prApta hone atyanta durlabha haiM- . 1. Arya kSetra aura sad dharma vAn uttama kula meM mAnava janma prApta honA / 2. jina vacana rUpa sad zAstroM kA zravaNa honA aura 3. usa para aTala zraddhA honI tathA 4. saMyama-zuddha cAritra dharma prApta kara usameM zaktiyoM kA pUrNa vikAsa honA krnaa| * yecAroM mokSa ke parama sAdhana mahAbhAgyazAlI jIva ko hI prApta * "cattAri paramaM gANi dullahANIha jaMtuNo ___ mANusatta suI saddhA saMjamaMmI a vIriaM / / 3 / / sarga 8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust sarvajJaputra viruda dhAraka jainAcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA vikramAditya Adi mahAjanoMke Age dharmopadeza dete hue...pRTa 2 (ma. ni. vi. saMyojita....................vikrama caritra dusarA bhAga citra naM. 1)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pramI zrI niranjanavijaya saMyojita ~~ ~~~~~ ~uvvv vvv.. - - hote haiM / zAstroM meM kahA bhI hai-- "devaloka meM devatA sadA aiza-ArAma aura viSaya vilAsa meM ati Asakta rahate haiM, naraka meM jIva vividha prakAra ke duHkhoM se sadA dukhI rahate haiM, pazu pakSI Adi tiryazca viveka rahita hone se pUrNa dharma sAdhana nahIM kara sakate / arthAt ina tInoM gati se jIva ko dharma sAdhana kA samucita avasara prApta nahIM hotA hai| taba eka manuSya gati meM hI dharma-sAdhana kI sAdhana sAmagrI jIva ko prApta ho sakatI hai| 15 mahA durlabha mAnavabhava prApta kara avicchinna prabhAvazAlI trikAlAbAdhita zrI vitarAgasAsana evaM zuddha sanAtana jaina-dharma prApta kara dharmArAdhana meM mAnava ko vizeSa udyama karate rahanA caahiye| mahAtIrtha zrI zatrujaya mAhAtmya ati durlabha mAnava jIvana pA, jo prANI zatrujaya jAtA / jinavara prabhu Adi nAtha darzana, pada vandana pUjana mana lAtA // zubha anaMta puNya hotA hai usako, janmoM kA pApa haTAtA hai| nija duHkha dUra karake auroM ke, sukha meM hAtha baTAtA hai / mahAdurlabha manuSya jIvana prApta kara jo prANI tIrthAdhirAja zrI zatrujaya mahA tIrtha meM rahe hue zrI AdinAtha prabhu kI |kti pUrvaka vandanA karatA hai, usako ananta puNya hotA hai / girirAja 5 "devAvisaya pasatA, neraiyA nicca duHkha saMsattA / tiriyA vivega vigalA, maNuANaM dhamma sAmaggI //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra zrI mahAtIrthAdhirAja zrI zatrujayagirI ke anAyAsasparza mAtra se koTi guNa puNya hotA hai aura yadi mana vacana aura kAyA se zuddhi pUrvaka sparza ho jAya to anaMta guNa puNya hotA hai| tIrthayAtrA kI icchA se zrI zatrujayatIrtha ke sanmukha eka eka kadama jAne se manuSya koTi koTi janmoM ke pAtakoM se mukta ho jAtA hai| pApoM se atyanta ghirA huA manuSya taba taka hI bhayaMkara duHkha kA anubhava karatA hai, jaba taka zrI zatrujaya giri para car3ha kara zrI jinezvara deva ko namaskAra na krleN|' ___ zrI zatrujayagiri ke darzana va sparza mAtra se manuSyoM ko sahaja meM hI mukti prApta ho jAtI hai / aura jo prANI , zrI zatrujayagirivara ke Asa pAsa ke pacAsa yojana ke bhItara meM janma letA hai vaha prAyaH alpa samaya meM hI paramagati-mokSa ko prApta kara letA hai| isa zatrujayagiri para mayUra, sarpa, siMha Adi hiMsaka prANI bhI jina darzana karake siddha ho gaye, siddha hote haiM aura siddha hoNge|" ___unhIM prANiyoM kA janma, dhana tathA jIvana sArthaka hai ki jo siddhAcala para virAjita zrI jinezvara devoM ke darzana ke liye jAte haiM anyathA dUsaroM kA to janma, dhana aura jIvana saba nirarthaka hai / zrI jinezvara devoM ne bhI zrI siddhAcala tIrtha ko saba tItha meM sarvottama tIrtha kahA hai, saba parvatoM meM sarva zreSTha parvata hai, saba pura kSetroM meM uttamakSetra hai|" purANa meM bhI kahA hai ki ar3asaTha tIrthoM kI yAtrA se, jo phala hotA bhara jIvana meM vaha AdinAtha ke smaraNoM se, pAtA hai prANI isI tana meM / / P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni nirajanavijaya saMyojita __"ar3asaTha tIrthoM meM yAtrA karane se jitanA puNya hotA hai utanA zrI AdinAtha prabhu ke smaraNa mAtra se hI hotA hai| isake sivAya aura bhI kahA hai-zubha bhAvanA se jo prANI tIthoMdhirAja zrI zatrujaya kA sparza karatA hai, zrI revatAcala-giranAra tIrtha ko namaskAra karatA hai aura 'gajapada' kuNDa meM snAna karatA hai to usa prANI ko phira se isa saMsAra meM janma nahIM lenA par3atA / isa tIrtha kA dhyAna karane se sahasa palyopama ra pramANa pApa naSTa hote haiM, tIrtha yAtrA ke liye niyama karane se / lAkha palyopama pramANa pApoM kA nAza ho jAtA hai aura tIrtha yAtrA ke liye prayANa karane se sAgaropama 2 pramANa pApa samUha ' naSTa ho jAte haiM / bhavya jIva ko sadA mokSa aura sukhAdi ko dene vAlA zrI zatrujayamahAtIrtha prakhyAta hai; jisa para hI pUrva samaya meM zrIpuNDarIka Adi aneka gaNadhara prabhu siddha ho gaye haiM !" jaina zAstroM meM kahA hai ki isa zrIsiddhAcalajI para caitra-pUrNimA ke dina pAMcakoTi muniyoM ke sAtha zrI puNDarIka gaNadhara bhagavaMta ne anazana kara mukti prApta kI, usase hI isa tIrtha kA 'puNDarIkagiri' nAma jaga meM prasiddha huA / isI zrI puNDarIkagiri Wan "aSTaSaSTiSu tIrtheSu yAtrayA yatphalaM bhavet AdinAthasya devasya smaraNenApi tad bhavet" / / 12 / / sarga08 1) asaMkhya varSoM kA eka "palyopama" hotA hai / (2) daza kor3A kor3I palyopama kA eka "sAgaropama" hotA hai / (3) khAne pIne kA sarvathA tyAga krnaa| .P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra para zrI bharata cakravartI ke putra sUryayazA Adi se sagaracakravartI taka zrI RSabhadeva ke vaMzaja asaMkhya rAjA mukti ko prApta hue / mahArAjA dazarathajI ke putra zrI rAmacandrajI aura bharatajI tIna karor3a muniyoM ke sAtha aura ekANu lAkha muniyoM ke sAtha zrInAradajI tathA pA~ca pAMDava Adi anekAneka puNyAtmAoM kI yaha tIrtha nirvANa bhUmi hai aura sadAkAla zAzvata hai|" tapa tapate tapate siddha huye, zrIpuNDarIka gaNadhara jaba se / giripuNDarIka yaha nAma huA, siddhA calakAjAmeM taba se / / phira samaya cakra parivartana se, zatrujaya nAma huA pyaag|| yaha pramukha tIrtha pRthvI kA hai, yaha tIna loka se hai nyArA // he gajan ! adhika kyA kaheM isa parama pAvana punIta bhUmi kA varNana avarNanIya hai / sarvajJa zrIjinezvara devoM ke sivAya koI kahane ko samartha nhiiN| "svarga; mRtyu aura pAtAla ina tInoM loka meM parama pavitra zrI siddhAcala mahAtIrtha ke samAna anya koI tIrtha nahIM hai / yuga ke Adi meM sabase prathama pracalita saba loka nItiyoM ke prakAzakabatalAne vAle zrI RSabhadeva prabhu ne isa siddhAcala tIrtha para padhAra kara, isa mahAtIrtha kI mahimA svamukha se pharamAI hai aura isa siddhAcala para puNDarIka gaNadhara Adi anekAneka muni mahAtmAoM ne AtmalakSmI rUpa-zAzvata-mokSadhAmako prApta kiyA hai taba se hI zrI siddhAcalajI kA nAma zrI puNDarIkagirI kahalAyA aura samaya parivartana se zrI puNDarIkagiri kA hI nAma jaga meM zrI zatrujaya prasiddha huaa|" .. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijayasaMyojita zrI siddhAcalatIrtha zrIzatruJjaya nAmakaraNa __pUjya gurudeva ke. mukha kamala se zrI sidvAcalajI kI apUrva mahimA sunakara mahArAjA vikramAditya ne pUjya sUrIzvarajI se pUchA ki, "pUjya gurudeva, ! yaha parama pAvanakArI zrI puNDarIkagiri vara kA zatrujaya nAma kisase aura kaba huA vaha kRpA karake pharamAiye / " zrI sUrIzvara mahArAja ne pharamAyA ki "rAjan ! isa mahAtIrtha kI sahAyatA se 'zukarAja' ne bAhya 1 aura abhyaMntara 2 zatru para vijaya prApta kI, taba se isa mahAtIrtha kA zatrujaya nAma jaga meM prasiddha huaa|" . mahArAjA vikramAditya ne zrIsUrIzvarajI se punaH vinaMtI kI, he parama kRpAlu guru deva ! kRpA kara zukarAjA kI vaha kathA hameM sunAiye / taba zrI siddhasenadivAkarasUrIzvara mahArAja zukarAjA kI romAMcaka kathA kahane lge| zukarAja kI kathA AraMbhausa nIti vizArada rAjA kI-thI khyAti bhuvana meM bar3I prabhA, ati ThATha bATa se roja roja lagatI thI jisakI raajsbhaa| pApoM kA khaNDana hotA thA, sunavAI meM anyAya nahIM, nRpa nirNaya para khuza hotI thI, janatA karatI thI hAya nahIM / / - (1) bAhya - bAhara ke anya rAjAdika (2) abhyaMtaraH-AMtarika krodha, mAna, mAyA, lobha Adi karma zatru / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra AmAhn. isI kSetra meM 'kSitipratiSTita' nAmaka nagara meM 'mRgadhvaja' nAmaka atyaMta nyAya parAyaNa eka rAjA huA / jaise kahA hai ki-- "jo rAjA yazasvI hai, tejasvI hai, zaraNa meM Aye hue prANiyoM ke rakSaNa karane meM nipuNa hai, durjanoM kA satata zamana karane vAlA hai, apane zatrusamUhoM kA nAza kara cukA hai, prajA kA sadA prema se pAlana karane vAlA hai, sadA dAna mArga meM sad lakSmI kA vyaya karane vAlA hai, tathA apanI ucita lakSmI kA bhoga karane vAlA aura saba kArya meM vinaya viveka se vyavahAra karane vAlA hai, nIti-mArga kA sadA pAlana karane vAlA hai, svIkAra kI huI pratijJA ko pUrNa pAlana karane vAlA hai, aura sadA kRtajJa hai, vahI akhaMDa AjJA vAlA rAjA isa pRthvI-maMDala meM apane vizAla rAjyako phailAtA prasiddha karatA hai / aura bhI kahA hai "prajA kA abhyudaya rAjA kI rAjya vRddhi karane vAlA hotA hai aura prajA meM dharma kA astitva rAjA ke pApoM kA nAza karane vAlA hotA hai tathA prajA meM anIti kA pracAra hone se rAjA ke dharma aura kIrti donoM kA nAza hotA hai aura apanI " "yastejasvI yazasvI zaraNagata, janatrANa karma pravINaH, zAstA zazvat khalAnAM, kSataripunivahaHpAlakazca prajAnAm / dAtA bhoktA viveka nayapathapathikaH supatijJaH kRtajJaH, * prAjyaM rAjAsa rAjyaM prathayati, pRthivImaNDale'khaMDitAnaH, 25 sa08 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaraulein
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijayasaMyojita sArI prajA ko Ananda meM rakhane para hI devatA loga rAjA para . saMtuSTa-prasanna hote hai / eka dina mRgadhvaja rAjA rAja-sabhA meM virAjamAna the, usa samaya vilAsIjanoM ko Ananda karAne vAlI vasaMtaRtu kA samaya thaa| udyAna kI vanarAjI ati phailI huI thI, jisase udyAna kI zobhA meM anupama abhivRddhi huI thI, yaha dekha kara udyAna-pAlaka ne pAkara mahArAja ke Age romAMcakArI vasaMtaRtu kA varNana kiyA hemanta zizirameM ThiThura ThiThura,jAr3oMse jIva hai dukha paataa| taba Rtu vasanta upakAra liye, prANI ke kAraNa sukha laataa|| vana vakSa praphullita harAbharA, phUloM se atizaya lagI ltaa| madhupAna dAna pAkara madhukara,raMjita ho gAna kiyA karatA / / AmoM kI mora mahaka uThI, kAnoM meM kokila kUka pdd'aa| upavana kI zobhA bhI lakhiye kahane ko mAlI mUka khar3A // aura mahArAja ko udyAna meM krIr3A karane padhArane kI vinatI kii| isaliye eka dina magadhvaja mahArAja apanI rAniyoM ko sAtha lekara udyAna meM Ananda-vilAsa karane aaye| ___ vahAM Akara mahArAjA ne apanI rAniyoM ke sAtha udyAnameM AI huI vApikA-bAvar3iyAM meM jAkara bahuta samaya taka jala-krIr3A-- * prajAsu vRddhina parAjyavRddhaye, prajAsu dharmo duritApahaHprabhoH / prajAsvanIti nRpadharma kIrti hannRpAya tuSyanti surAHprajotsavai / / _Jun Gun Aaradhat Trust 26 // sarga - P.P.AC.Gunratnasuri M.S.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra karane ke bAda patniyoM ke sAtha usa sundara udyAna meM bhramaNa karane lge| itane meM bahuta gaharI chAyA vAle eka bar3e hI sundara Ama ke per3a ko dekhA aura rAjA usakI prazaMsA karate hue kahane lage- sohaga Upari maMjarI, tU sAhai sahakAra / anni ji tarUara tur3i kara iM, te savvepi gamAra" ||26|| "kalpa vRkSa ke samAna mIThe phaloM ke dene vAle he Amra vRkSa ! terI maMjariyAM sundara suzobhita haiM aura ve maMjariyA madhura phaloM ko utpanna karane vAlI haiM; tere pattoM kI zreNI anupama maMgala kI dene vAlI hai, terI chAyA saba prANiyoM ko pyArI lagatI hai, terA rUpa bar3A hI sundara hai, he Amra vRkSa ! adhika kyA kahUM-terA sArA hI aMga jagata ke jIvoM ko ati upakAraka hai, aura jo kavi anyAnya vRkSoM ke sAtha terI tulanA karate haiM ve saba gaMvAra murkha haiM-arthAta dhikkAra ke pAtra haiN|" madhu maMjarI chAyA suphala-taruvara zubhada sahakAra hai| taru anya se tulanA kare-vaha nA. nirAhI gavA~ra hai|| isa taraha Amra vRkSa kI aneka prakAra prazaMsA karate hue mahArAjA rAniyoM ke sAtha usI Ama ke per3a kI zItala chAyA meM baiTha gaye / sudara vastroM tathA alaMkAroM se suzobhita apanI rAniyoM ko dekhakara rAjA mana meM vicAra karane lage ki-"isa saMsAra meM jo devAMganA ke samAna alaukika sundara striyAM maiMne prApta kI haiM, vaisI striyAM saMsAra bhara meM aprApya haiM, kyoMki pRthvI meM sarvatra kalpa P.P.AC. Gunratnasuri M.S... Jun Gun Aaradhak Trust
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya mI muni niranjanavijaya saMyojita ranAnmM latAe nahIM milatI haiN"| isa taraha rAjA apane mana hI mana gave kara rahA thA, ThIka usI samaya usa Ama ke per3a kI DAlI para baiThA huA eka 'zuka' manuSya bhASA meM bola uThA:-" isa saMsAra meM saba koI prANI apane mana mAne garva meM masta rahatA hai, isameM kyA Azcarya hai ? jaise TiTibhi (TiToDI eka pakSI) jaba vaha sotI hai taba apane pAMva AkAza kI ora karake sotI hai, kyoM ki yadi AkAza gira jAya to sAre saMsAra ke prANI daba jAya aura unakA nAza ho jAya, isI kAraNa saba prANiyoM ko bacAne ke liye hI apanI TAMgeM UMcI karake sotI hai / " ( yaha bhI artha ho sakatA hai--"mere caraNoM ke bhAra se pRthvI kahIM TUTa na jAya isa bhaya se TiTibhi pakSI caraNoM ko Upara kI ora karake zayana karatI hai|) eka zuka (totA) kI bodhadAyaka vANI sunakara mahArAjA apane mana meM isa prakAra socane lage ki-"isa zuka ne mujhe isa prakAra garva karate dekha, Aja mujhe khUba lajjita kiyA hai| kintu yaha bAta kadApi nahIM ho sakatI / pakSI meM itanI jAna kahA~ se AI / yaha to kAkatAlIya nyAya se athavA ajAkRpANi'nyAya se akasmAt vA mere mana ke garva ko jAnakara bolA hai| isa prakAra vaha mahArAjA apane mana hI mana aneka prakAra ke taka-virtaka kara rahA thaa| usa samaya punaH baha zuka mer3haka aura . P.P.AC. GunratnasuriM.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra 22 Ematrimm * haMsa kI ukti pretyukti vAlA kAvya bolA / jaise "krisI kUpa meM eka mer3haka rahatA thaa| usa kUpa ke taTa para eka nAjahaMsa kahIM se Akara baiThA / ise dekha kara mer3haka ne pUchA ki "he pakSin ! tuma kahA~ se yahA~ Aye ho ? hana-maiM mAnasarovara se AyA hU~ ! mer3haka-vaha sarovara kaisA hai ? haisa-bahuta vizAla hai ! meDaka-kyA vaha sarovara mere isa kUpa se bhI bar3A hai ? , haMsa-kyA pUchate ho ? isa kUpa se to vaha sarovara bahuta hI bar3A hai| meDhaka-re pApI ! tU maTha mata bola ! isa prakAra kUpa meM rahane vAlA vaha meDhaka taTa para sthita rAjahaMsa ko dhamakAne lagA ! tAtparya yahI ki jo dUsare dezoM ko nahIM dekhatA hai vaha ajJAnI vyakti thor3e meM hI bahuta garva karane lagatA hai| . usa kAvya * ko sunakara rAjA apane mana meM vicAra karane * re pakSInnAgatastvaM kuta iha sarasastat kiyad bho vishaalm| . ki maddhAmno'pi bADhaM nahi, sumahat pApa !mA jalpa mithyaa| itthaM kUpodarasthaH zapati taTagataM daduro rAjahaMsaM, . . nIca svalpena garvI bhavati hi viSayA nApare yena dRSThAH' |38|srg.8 .. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni nirajjanavijaya saMyojita arvvvvvvvvvvi lagA-yaha zuka mujha ko kUpa maDUMka (meDhaka) kaise banA rahA hai ? . ThIka isI samaya zuka ne punaH kahA-ki he rAjan ! tuma kUpa.. meDhaka ke samAna hI ho !" rAjA yaha sunakara socane lagA ki "nizcaya hI yaha zuka paMDita kI taraha bar3A jJAnI hai !" itane meM vaha zuka rAjA se phira kahane lagA ki he rAjan ! jaise choTe gAMva meM rahane vAlA prAmiNa (gaMvAra) apane durbala baila ko jisake ki sIMga aura dA~ta bhI hilate haiM, use zreSTha baila mAna letA hai| saMsAra meM moha, yahI anokhI cIja hai| kyoM ki jhaThI bAta ko bhI moha ke kAraNa saccI mAna letA hai / " bAda meM usa zaka ne eka choTI sI kathA sunaaii| "eka gaMvAra ke ghara eka vRddha aura durbala baila thA / usake saba dAMta aura donoM sIMga hilate the / usakI pUcha ke bAla nikala jAne se pUcha vicitraM dikhAI de rahI thii| peTa vRddhAvasthA ke kAraNa atiM. durbala ho cukA thA aura usake Upara candrAkAra (phole) phunsiyAM huI thii| baila kA zarIra bahuta durbala aura kamajora ho cukA thA / isa prakAra apane isa asundara baila ko bhI, acche bailoM ke guNa-samUha ko na jAnane vAlA vaha ga~vAra apane baila ko sarva zreSTha mAnakara apane mana hI mana khuzI manA rahA thaa|" "he rAjana ! usI prakAra Apa bhI apanI sAmAnya striyoM Jun Gun Aaradhak Trust
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vikrama caritra MAnnnnnnnnnnnnovan MAAN ko devAMganAoM ke samAna mAna rahe ho !" isa prakAra kahane para bhI jaba usa rAjA ne garva nahIM chor3A taba vaha zuka punaH deva bhASA meM kahane lagA / "he rAjan ! tumhArI aMtaHpura kI striyoM se bhI adhika sundara rUpavAlI 'kamala mAlA' nAmakI zrI gAgali RSi kI kanyA hai| ____ yadi tumako usakA rUpa dekhane kI icchA ho to mere pIche pIche cale aao| aisA kahakara vaha zuka vahA~ se ur3a gyaa| zuka ke pIche mRgadhvaja rAjA kA jAnA isake bAda rAjA atyanta utsuka hokara apane sevakoM se. kahane lagA ki "vAyuvega vAle ghor3e ko taiyAra kara zIghra laao|" . sevakoM ne rAjA kI AjJAnusAra acchA ghor3A lAkara khar3A kara diyaa| rAjA susajjita hokara usa ghor3e para savAra ho zuka ke pIche pIche vahAM se cala diyaa| . rAjA ke jAne ke bAda usakI senA, parivAra Adi ne kucha ' " dUra taka to rAjA kA pIchA kara usakI khoja kI; parantu jaba rAjA ko nahIM dekhA taba udAsa hokara nagara meM lauTa Aye / kyoMki saciva (maMtrI) rahita rAjya, astra-zastra rahita senA, naitra rahita mukha, megha rahita varSA Rtu, dhanI vyaktiyoM meM kRpaNatA, ghRta rahita bhojana, duSTa svAbhAva vAlI strI, pratyupakAra (badalA) cAhane vAlA mitra, prabhAva rahita rAjA, bhakti rahita ziSya, dharma rahita P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAR P.P.AC.Gunratnasuri M.S. HTRANS): Viane ma COM ran PS TERR Jun Gun Aaradhak Trust ENSE 4.CAMERASANA Saxi ASHTATA HERY ANTIDARSHAN AND dalasukha mRgadhvajarAjAne susajjita hokara vAyuvega ghoDe para savAra ho zuka ke pIche pIche vahA~ se cala diyaa|...pRsstt 14 (mu. ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 2)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita mmmmmhmm. manuSya Adi ye saba vastu zobhA ko prApta nahIM kara skte| idhara rAjA, ghor3e ke vega se calane ke kAraNa zuka ke pIche pIche eka sau yojana mArga ko pAra kara eka vizAla jaMgala meM upasthita hu|| usa jaMgala meM suvarNadaMDa, vizAla kumbha tathA phaharAtI huI patAkAoM se yukta eka deva prAsAda ko dekhA / itane meM vaha zuka usI deva prAsAda ke zikhara para baiTha kara kahane lagA ki, "he rAjana ! jinezvara zrI AdinAtha ko praNAma karake apane janma ko pavitra kara / " rAjA ne socA ki zuka kahIM na calA jAya, isa bhaya se ghor3e para baiThe hue hI jinezvara ko natamastaka hokara praNAma kiyaa| g2ajA ke mana kI zaMkA haTAne ke lie vaha zuka usI deva prAsAda meM A gayA aura jinezvara deva ko praNAma kara harSa pUrvaka stuti karane lagA kiH "he adinAtha ! jagannAtha ! vimalAcala ko suzobhita karane vAle tathA nAbhI kula rUpI AkAza meM prakAza karane meM sUrya tulya ! ApakI jaya ho (1) / ... ApakI mUrti tInoM bhuvanoM kI kaThina pIr3AoM ko nAza karane vAlI hai| manuSyoM ko Anandita karane vAlI, amRta kI varSA karane vAlI, abhilASita vastu ko dene meM kalpa vRkSa svarupa tathA (:) AdinAtha jagannAtha, vimalA cala maNDana / jaya nAbhi kulAkAza, prakAzana divAkara // 7 // P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ imarn.in vikrama caritra w.mirrrrrrwwwwwwwww saMsAra rUpI samudra ko pAra karane kI icchA karane vAloM ke lie dRr3ha naukA rUpa ApakI mUrti dRSTi gocara hone para kyA kyA nahIM karatI (1)? ... ... zuka kI isa prakAra kI stuti sunakara rAjA ghor3e se utara kara jina prAsAda meM AyA aura harSa pUrvaka zrI jinezvara prabhu kI stuti karane lgaa| "mokSa kA saMketa ghara saguNoM ke saMketa se mandAra ke mAlA ko bhI jItane vAlI, kaThina moha jAla ko kATane vAlI, atyanta harSa rUpI sarovara ko pUrNa karane meM megha mAlA svarUpa, jisake Age lakSmIvAna rupI Isa bhI namate haiM, dAna kalA se devatAoM ke ghara ko jItane vAlI, rAjAoM ko Ananda dene vAlI aisI samRddha zobhA sampanna ApakI mUrti mere pApoM ko naSTa kareM / 2 rojA kA gAMgali RSi se milana .. idhara usa jina prAsAda ke samipastha Azrama meM rahane vAle 'gAMgali-RSi' usa stuti kA madhura svara suna kara Azcarya cakita 1. mati strI jagatAM mahAti zamanaM', mAta janAnandinI, mUrti vAJcita dAna, kalpa latikA, mUrtiHsudhAsyandinI / saMsArAmbu nidhi tarItu manasA mUti IDhA nauriyaM, mUrti netra pathaMgatA jinapateH kiMkiMna katu kSamA / / 1 / 58 / / 8 2 zreyaH saMketa zAlA suguNa parimalaiM jeyamandAra mAlA, chinna vyAmo jAlA pramada bharasaraH pUraNe megha maalaa| namra zrI manmarAlA vitaraNa kalayA nijita svargizAlA, .. tvanmuti:zrI vizAlA vidalatu duritaM nandita kssennipaalaa||6|| P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pramI muni niranjanavijaya saMyojita ~ ~ ho zIvratA se vahAM Aye aura rAjA kI stuti samApta hone para madhura dhvani se jinezvara prabhu kI stuti karane lge| "he nAbhI kula bhUSaNa ! devendra rUpI rAja haMsa jisako praNAma karate haiM / kalyANa rupI latA samUha ke lie megha svarupa ! mahAajJAna rupI vRkSa ke lie nadI pravAha svarUpa ! Apako praNAma karatA huuN|" isa prakAra bhakti pUrvaka jinezvara deva kI stuti karake gAMgali'RSi rAjA se pUchane lage ki, he rAjana! mRgadhvaja ! aba mere Azrama ko suzomita kro| rAjA apanA nAma sunakara atyata cakita huA aura RSi ke sAtha unake Azrama meM aayaa| vahAM 'gAMgalI' RSi ne unakA svAgata kiyaa| ____ 'gAgalI-RSi' ne kahA ki "he rAjan ! meM kRtAtha ho gyaa|" kyoMki manuSyoM ko Apa jaise vyaktiyoM ke darzana bhAgya se hI hotA hai| bAda meM gAgali RSi zrI jinezvara prabhu kI pUjA meM tatpara rahane vAlI apanI putrI kamala mAlA' ko udyAna se svayaM le Aye / aura rAjA se kahane lage ki "he rAjan !" Apa mujha para prasanna hokara merI isa kanyA ko svIkAra kIjiye / isa viSoya meM Apa tanika bhI vicAra na kreN|" isa prakAra atyaMta Agraha karake RSi ne apanI usa sundara, rUpavatI, guNavati kanyA ko utsava pUrvaka rAjA ko samarpaNa kara diyaa| . . P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra RSi kanyA kamala mAlA kA rAjA ke sAtha lagnaH isake bAda tapasviyoM meM zreSTha vaha gAMgali RSi ne apanI putrI ko jApa-vidhi ke sahita putra utpAdaka mantra diyA, kyoMki prANiyoM ko jaMgala Adi viSama-sthAna meM jAne para bhI dharma ke prabhAva se rAjya, kanyA, lakSmI Adi kI prApti avazya hotI hai| dUsare dina rAjA ne kahA ki-'he maharSi ! isa samaya merA rAjya sUnA par3A hai isalie aisA upAya kIjie ki maiM apane sthAna para yahAM se zIghra pahuMca jaauu|" RSi ne uttara diyA ! "isa samaya mere pAsa rezamI dukala Adi uttama vastra nahIM haiN|" kevala balakala ke hI vastra haiM / aura dUsarA mere pAsa kucha bhI nahIM hai / isI samaya RSi kyA dekhate haiM ki pAsa hI khar3e vRkSa kI zAkhAoM meM se sundara AbhUSaNa tathA vastra barasa rahe haiM aura unakA Dhera ho gayA hai| saca hai, puNya ke prabhAva se asaMbhava padArtha bhI puruSa ko prApta ho sakatA hai / jaise, rAmacandra jI ke samudra pAra utarane ke lie merU ke samAna vizAla parvata bhI samudra meM tairane lage the / puNya ke prabhAva se hI candra aura sUrya AkAza meM bhramaNa kara rahe haiM / puNya ke prabhAva se hI vRkSa phala dete haiM / puNya ke prabhAva se hI megha jala barasAtA hai aura puNya ke prabhAva se hI samudra bhI maryAdA kA ullaMghana nahIM karatA!' puNya prabhAviiM zazI sUrya cAlaI, puNya prabhAviiM phala vRtta AliI puNya prabhAviI jala megha mukaI, samudra maryAda thIkona cukaI // 76|| Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- - - da HABAR P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. PatanA PASSMETICS M 7 AFT AVE :... ra Jun Gun Aaradhak Trust ARH IRAN isI samaya RSi kyA dekhata...vRkSakI zAkhAoMmeM meM sundara AbhUSaNa tathA vastra barasa rhe|...pRsstt 20 - (mu. ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dusarA bhAga citra na. 3)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni nirajjanavijaya saMbhAjita isake bAda RSi kanyA kamalamAlA una ApaNa tathA vastroM Adi ko pahana kara zrI jinezvara pragu ke darzana karane jinAlaya meM gaI / vahAM vaha zrI jinezvara kI stuti karane lgii| ___"he svAmin ! Apa atula balazAlI haiM, yaha maiM jAnatI huuN| isaliye maiM Apako apane hRdaya meM rakkhe rahatI huuN| zrApa mere hRdaya se kyA nikala jAToMge? he svAmin ! Apake donoM caraNa kamala apAra sukha ke dene vAle haiM / maiM parvata, nagara, vana, raNa, kahIM bhI rahUM Apake caraNa kamala mere hRdaya meM barAvara virAjamAna rheN|" isa prakAra atyanta bhakti pUrvaka zrI jinezvara deva kI aneka prekAra stuti kara lene ke bAda vaha kamalamAlA apane Azrama meM calI aaii| - isake bAda mRgadhvaja rAjA bhI zrI jinezvara deva ko praNAma karake apanI priyA ke sAtha azva para car3hA aura apane nagara kI ora jAne ke liye gAMgali RSi se mArga pUchane lgaa| taba RSi ne kahA ki maiM tumhAre nagara ke mArga se savathA anajAna huuN| rAjA kahane lagA ki taba Apane mujhako kanyA kyoM dI ? muni ne uttara diyA ki maiMne jaba apanI kanyA ko dekhA aura usake vivAha ke liye utsuka huaa| taba Ama ke per3a para baiThA huA eka zuka bolA ki tuma apane mana meM kanyA ke bAre meM jarA bhI soca na kro| prAtaHkAla meM hI azva para car3hA huA mRgadhvaja nAmaka rAjA ko maiM le aagaa| jAne vAlI AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra 22 NNN - kanyA de denA / itanA kaha kara vaha zuka zIghra hI vahAM se kahIM ur3a gyaa| bAda meM vAstava meM hI prAtaHkAla Apako maiMne dekhA aura turanta hI apanI kanyA dedI / isaliye maiM Apake Ane jAne kA mArga nahIM jAnatA huuN| zuka ke sAtha rAjA kA apane nagara ko lauTanAH isake bAda jaba rAjA cintA se vyAkula hone lagA taba ThIka usI samaya eka zuka ne Akara deva-bhASA meM kahA ki he rAjana ! tuma mere pIche pIche jaldI se cale Avo, maiM apane bharose para rahane vAloM kI upekSA nahIM karatA kyoMki sundaratA saubhAgya-zAnta-svabhAva, sadkula meM janma, zuddha AcaraNa, saba kAryoM meM dakSatA, evaM jIvana bhara suyaza kI prApti, ye saba dharma ke prabhAva se hI sabhI prANiyoM ko prApta hote haiM aura saddharma ke prabhAva se devatA bhI vaza meM ho jAte haiN| jaise sUrya se andhakAra naSTa ho jAtA hai, usI prakAra puNyAtmAoM ke sabhI vighna samUha naSTa ho jAte haiN| __isake bAda mRgadhvaja mahArAjA apane mana meM zuka kA sundara upadeza sunakara Azcarya cakita hue| gAMgali RSi kI anumati lekara apanI nava vivAhita strI ke sAtha azva para car3ha kara zuka ke pIche pIche calane lagA; bahuta mArga ullaMghana karane para dUra se apanA nagara dekhA, taba vaha zuka eka vRkSa kI zAkhA para baiTha gyaa|. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita . taba rAjA ne kahA, he zuka ! Age kyoM nahIM calate ho ? nagara ko parasainya se ghirA huA dekhanAHzuka kahane lagA ki isameM kucha kAraNa hai use Apa sunaleM / tumhArI caMdravatI nAmakI kuTila strI Apako kahIM dUra cale gaye jAna kara Apake rAjya ko grahaNa karane ke lie apane bhAI ko zramA kara le AI hai / usake bhAI candrazekhara ne apanI caturaMgI senA se Apake nagara ko chala se ghera liyA hai / nagara meM se Apake vizvAsI vIra saradAroM ne vIratA se aba taka yuddha kiyA hai| taba zuka ke dvArA nagara meM jAnA duSkara samajha kara rAjA apane mana meM socane lagA ki yaha saMsAra vAstava meM asAra hai kyoMki pyArI strI bhI isa prakAra kA dhokhA detI haiN| kahA bhI hai ki-rAjya, bhojana kI vastu, zaiyA, zreSTha gRha, zreS' strI aura dhana ina saba ko sUnA chor3a dene para nizcaya hI dUsare loga apane adhikAra meM le lete haiN| : jar3a buddhi maiMne hI binA vicAre vega meM prAkara nagara ko chor3A / isalie yaha saba doSa merA hI hai| isameM kisI dUsare kA doSa nahIM / kyoMki nItikAra ne ThIka kahA hai:___ samajha soce binu kahIM para, kAma karate Apa haiN| mAniye usakA burA phala, saba taraha saMtApa hai| Wan rAjyaM bhojyaM ca zayyAca varamezma varAMganA / dhanaM caitAni zUnyatve'dhiSThIyante dhra vaM paraiH / / 66 . .. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra hai saMpadA guNa lobhinI, usake hI ghara jAtI sadA / jo spaSTa sajjana hai vivekI, dhairya rakhatA srvdaa| nagara ko sUnA dekha kara dUsare manuSya usakI icchA karate hI haiM kyoMki hitadAyaka athavA ahitadAyaka kArya karate hue paMDitoM ko yatna pUrvaka pahale hI usake pariNAma kA nizcaya kara lenA cAhie / anyathA atyanta vega meM Akara avicAra se kiye kAryoM kA pariNAma vyAdhi ke samAna hRdaya meM dAha dene vAlA hotA hai / sahasA koI kAma nahIM karanA cAhie / kyoMki aviveka parama Apatti kA ghara hai| vicAra pUrvaka kAma karane vAloM ko guNa kI lobhI saMpatti svayaM A milatI hai| - isa prakAra jaba rAjA ciMtA kara rahA thA usa samaya vaha zuka kahIM calA gayA thA / usI samaya nagara kI ora se senA ko Ate dekha kara rAjA atyanta Dara gyaa| socane lagA ki nizcaya hI isa vana meM rahe hue mujha ekAkI ko mArane ke lie yaha zatru senA A rahI hai| aba maiM kisa prakAra apanI isa priyA kI rakSA karU ? kyA kiyA jAya aura kyA na kiyA jAya ? isa prakAra ke tarka vitarka se jaba taka rAjA zAMta huA taba taka usake Age 'jaya-jaya' kAra kI dhvani hone lgii| rAjA Aye hue apane isa parivAra ko dekha mana meM Azcarya cakita huA aura unase pUchane lagA ki 'isa samaya tuma loga yahAM kaise Aye ?" ___ una logoM ne uttara diyA-"hama loga bhI yaha nahIM jAnate kauna manuSya hameM isa vikaTa mArga se le AyA hai|" -PP. Ac Gurethasuri M.S: Jun Gun Aaradhak Trust
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pramI muni niranjanavijaya saMyojita idhara vAdyoM ke zabdoM se dizAoM ko zabdAya mAna karate hue magadhvaja rAjA ko Ate hue dekhakara candrazekhara rAjA ke mantriyoM ne Akara use sUcanA dI ki "he rAjan ! yaha mRgadhvaja rAjA saba logoM kA nAza karane vAlA hai isalie Apa ko apanI rakSA ke lie upAya karanA caahie| kyoMki zatru adhika balavAna 3. balavAnoM ke Age zaradaRtu ke candra ke samAna zAMta bhAva hI rakhanA cAhie / uttama vyaktiyoM ko namra niti se, zUra vyaktiyoM ko bheda nIti se, nIca vyaktiyoM ko kucha dekara tathA tulya balavAlo se parAkrama ke sAtha mila jAnA cAhie ! candrazekhara kA rAjA ke pAsa AgamanaH tatkAla utpanna buddhi vAlA rAjA candrazekhara apane mvarUpa ko gupta karake rAjA mRgadhvaja ke samIpa jAkara bolA ki "he rAjana ! maiMne logoM ke dvArA Apako kahIM dUra deza gayA huA samajha kara ApakI bhakti bhAva se prerita hokara Apake hI nagara kI rakSA ke lie AyA thA, kintu Apake yoddhAoM ne isa bAta ko nahIM samajha kara mere sAtha yuddha Arambha kara diyaa| mere subhaToM OM balavaMtaM ripudRSTvA kilAtmAnaM pragopayet / balavadbhistu kartavyA, zaraccandra prakAzatA // 108 // uttama praNi pAtena zUraM bhedena yojayet / ki nIca mUlya pradAnena, samazakti parAkrama // 106 / / P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... 20 . vikrama caritra ne una logoM ke bahuta prahAra sahana kiye| aba Apa svayaM hI apanA rAja smbhaale| apane sAlA candrazekhara kI ye bAteM suna kara mRgadhvaja rAjA ne usakA atIva sammAna kiyA / bAda meM bar3e utsava ke sAtha nagara meM apanI nUtana rAnI kamalamAlA ke sAtha praveza kiyaa| nagara kI striyAM apanA apanA gRhakArya chor3a kara rAjA kI navIna rAnI ko dekhane ke lie ekatra ho gaI kyoM ki striyoM meM navIna vastu dekhane kI AturatA adhika balavAna hotI hai| kamala-mAlA kA zubha svapnaH- . . isake bAda rAjA mRgadhvaja ne apanI navIna rAnI kamalamAlA ko paTarAnI banA nirmala citta se nyAya pUrvaka apanI prajA para zAsana karane lgaa| kamala-mAlA ne apane pitA se mile hue mantra ko apane svAmI ko diyaa| rAjA ne dUsare hI dina putraprApti ke liye vidhi pUrvaka usa mantra kA japa kiraNa / isameM saba rAja-rAniyoM ke krama 2 se eka eka putra utpanna huaa| kamala-mAlA ne eka dina rAjA se kahA ki maiMne Aja rAta ko eka acchA svapna dekhA hai / maiMne usa mvapna meM apane pitA ke Azrama ke nikaTa jina mandiroM meM sthita hokara kalyANa kArI bhakti se zrI RSabha deva ko praNAma kiyA aura unhIM jinezvara deva ne mujhe kahA ki "he putrI ! isa samaya yaha eka manohara zuka lo / kucha dina bitane P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pramI muni niravyavijaya saMyojita para maiM punaH tumako eka sundara haMsa duugaa| "rAtrI ke isa svapna ko dekhane ke bAda maiM jAgRti huI / aba svAmin ! Apa mujhe yaha batalAiye ki isa svapna kA kyA phala mujhe prApta hogaa| vaha mujhe batalAiye! svapna phala kA kathana tathA putra janmaH rAjA ne prAtaHkAla svapna jAnane vAloM se vidhi pUrvaka phala pUcha kara apanI priyA kamala-mAlA ko kahA / "jo koI svapna meM rAjA, hAthI, ghoDA, suvarNa, baila aura gAya ye saba dekhatA hai usakA kuTumba bar3hatA hai / jo svapna meM dIpa, anna, phala, kamala, kanyA, chatra aura dhvaja dekhatA hai athavA maMtra prApta karatA hai vaha sadA sukha kA lAbha prApta karatA hai / svapna meM gAya, ghor3A, rAjA, hAthI, deva inako chor3a kara anya saba kRSNa (kAlI) vastuoM ko dekhanA azubha hai / kapAsa tathA lavaNa inako choDa kara anya saba zukla (sapheda) vastuoM kA dekhanA zubha hai| devatA, gurU, gAya, pItara, sanyAsI aura rAjA ye svapna meM jo kucha bhI kahate haiM vaha usake anusAra hI phala detA hai| isa liye he priyA ! isa svapna ke anusAra tumheM do putra prApta hoge pahalA putra zIghra hI uttama tathA zuddha AcaraNa vAlA hogaa| rAjA kI ye bAteM suna kara rAnI atyanta prasanna huI tathA kucha samaya pazcAt usane garbha dhAraNa kiyA / usa garbha ke prabhAva se rAnI ko bahuta acche acche P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dohadara-vicAra utpanna hone lage arthAt rAnI kamala-mAlA ke mana meM abhilASA huI ki nagara ke jinezvara devoM ke madiroM meM ThATa-bATa se pUjA karavAI jAya, jIva dayA palAI jAya ityAdi / rAjA magadhvaja ne bhI apanI paTarAnI kamalamAlA kI abhilASAoM ko sammAnita kara pUrNa kii| jisase paTarAnI Ananda pUrvaka apanA garbha pAlana karane lgii| garbha ke nava mAsa pUrNa hone para jaise pUrva dizA meM candramA-udaya hotA hai usI prakAra paTarAnI kamalA-mAlA ne zubha dina meM putraratna ko janma diyaa| putra kA 'zukarAja' nAma karaNaH- mRgadhvaja rAjA ne putra janma ke harSa se sArI prajA ko anna pAna Adi dekara sammAnita kiyaa| putra janma kA zAnadAra utsava manAyA / svajanoM se vicAra kara zuka-svapna ke anusAra usa putra kA nAma 'zukarAja' hI diyA / putra kramazaH paca dhAva mAtAoM se lAlana-pAlana hotA huA pAMca kA hogyaa| sAre parivAra ko Anada tathA sabhI ke mana ko mohane vAlA vaha rAjakumAra prati dina zukla pakSa kI candra kalA kI taraha bar3hane lgaa| eka dina magadhvaja rAjA apanI priyA aura putra ke sAtha krIr3A karatA huA usa udyAna meM Ama kI chAyA meM baiTha kara priyA 1. dohada-garbhanI strI kI garbha samaya meM hone vAlI icchAyeM / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMSNIWITH LYRA MANAK SSAILI MMU RAN ASNA HOTA P.P.AC.GunratnasuriM.S. TAGRA FACEIAS SCOR APAN AT a RANEEY kA SAMYAMY AYA HilateivUYEAX Jun Gun Aaradhak Trust VMWAREYANA ka + AUHANE SAHITYA Arun HARE 'he priye ! yahI AmakA per3a hai jahA ki zukake mukhase tumhAre sauMdaryakA vRttAnta sunakara zukake pIche pIche dauDA thA......'pRSTa 29 (mu. ni. vi. saMyojita vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 4)
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niravyavijaya saMyojita ko kahane lagA ki he priye ! yahI vaha zrAma kA per3a hai jahAM ki zuka ke mukha se tumhAre sauMdarya kA vRtAMta suna kara zuka ke pIche pIche daur3A thA aura usa vana meM jAkara tumase vivAha kiyA / bAda meM tumhAre sAtha apane nagara meM AyA ! . . zukarAja kA mUrchita honA: spaSTa zabdoM meM ina bAtoM ko sunakara rAjA kI goda meM baiThA huA rAjakumAra 'zukarAja' vidyuta ke samAna zItra hI mUrchita hokara pRthvI para gira par3A / apane putra ko isa prakAra dekha kara rAjA-rAnI donoM isa prakAra kolAhala karane lage ki use sunakara bahurA se loga ekatrita ho gaye / tathA caMdana, jala, pakhe kI vAyu Adi aneka prakAra ke zItohacAra karake rAjA Adi saba janoM ne mila kara rAjakumAra ko saceta kiyaa| parantu vaha zukarAja prasanna netra se sabhI ora dekhatA thA, kintu logoM ko kucha / kahatA nahIM thA arthAt vaha bolatA nahIM thaa| taba rAjA apanI priyA sahita atyanta udAsa hokara socane lagA ki rAjakumAra ko acAnaka kyA ho gayA ? rAjA ne apane putra ke bolane ke lie aneka prayAsa kiye kintu saba nirarthaka hue, taba rAjA ne punaH kahA ki-he priye ! yamarAjA pratyeka uttama padArtha meM kucha na kucha doSa lagA detA hai, jisa prakAra candramA meM kalaMka, kamala ke nAla meM kAMTe, samudra ke jala ko nahIM pIne yogya P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vikrama caritra khAga, paMDitoM ko nirdhana priyajanoM kA viyoga hotA hai aura sundara rUpa vAlo ko durbhAgyatA evaM dhanavAlo ko lobhI banAyA, isa prakAra hamAre sundara rAja putra ko bhI gUMgA magA banA diyA yaha saba yamarAja kI lIlA hai / rAjya kI sArI prajA rAjA ke isa dukha se dukhI huii| ___tatpazcAt mahArAjA udyAna se nagara meM Akara aneka zAstroM ke jAnane vAle bahuta se vaidyoM ko bulAkara aneka prakAra kA upacAra karAne lge| isa prakAra upacAra karate karate chaH mAsa bIta gaye parantu zukarAja kucha bhI nahIM bolA / gadya loga kahate the ki kapha pitta aura vAyu kA vikAra hai / jyotiSI kahate the ki graha kA doSa hai / bhautika upasarga meM nipuNa loga kahate the ki bhUta kA upadrava hai sAdhu loga kahate the ki pUrva janma ke pApoM kA phala the he sujJa vAcaka ! isa prakaraNa meM mRgadhvaja rAjA ke sAtha RSi putrI kamala-mAlA ke lagna kA adbhuta prasaMga AyA ekAM zukarAja kA janma va eka Ama ke per3a ke nIce marchita honA usake lie aneka upacAra kiye ve saba nirarthaka hue aba Age kyA hotA hai vaha saba Age ke prakaraNa meM dikhAyA jaaygaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni naravyanavijaya saMyojita . ma ~ ~ . prakaraNa cautIsavAM / . zukarAja aura rAjA jitAriH dhire dhire kAma kare to kArya saphala saba hote haiN| siMcana tarUoM kA khUba kare paNa Rtu Ae phala dete haiM Ile isa prakAra rAjakumAra ke gU gepana ko dUra karane ke lie mahArAjA ko bahuta se upAya karate karate chaH mAsa vyatIta ho gaye / rAjaputra kI ciMtA ke kAraNa rAjA Adi sArA hI parivAra hamezA citAtura rahatA thaa| kaumudI-mahotsava meM rAjA kA gamanaH- .... eka dina prajAjano ne rAja sabhA meM magadhvaja rAjA se namra vinatI kI "he gajana hama kala kaumudI mahotsava manA rahe haiM, kRpA kara Apa saparivAra pdhaareN|" prajAjana ke ati Agraha hone ke kAraNa kaumudI mahotsava meM Ane ko rAjAne svIkAra kiyaa| . dUsare dina mahArAjA apane parivAra sahita udyAna meM pdhaare| udyAna meM ghUmate ghamate rAjA ko vahI vRkSa dRSTi gocara huA. ki * jahAM apanA pyArA putra pUtra mUrchita huA thA. tatpazcAt rAjA ne apanI priyA se kahA he priye ! isa dukhadAyI vRkSa se dUra rahanA hI ThIka hai / itane meM usI Ama ke vRkSa ke nIce deva dudubhI kA zabda hone lagA / jaba gajA ne kisI AdamI se pUchA ki yaha kyA hai ? taba kisI manuSya ne kahA ki "he rAjan-usa vakSa ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra 32 nIce tapodhyAna meM lIna "zrI datta" nAmaka munizvara ko isI samaya vahAM para nirmala kevala jJAnaka utpanna huA hai / kevala jJAnI munizvara ke prabhAva se AkarSita ho devatA svarga se Akara suvarNa kA kamala banAkara kevala jJAna kA utsava manA rahe haiN| Ananda dAyaka dundubhI bajA rahe haiM usI kA yaha dundubhInAda sunAI detA __ yaha bAta sunakara kamala-mAlA paTarANI ne kahA ki-he svAmI ! isa samaya kevala jJAnI mahAtmA se bhakti pUrvaka namaskAra kara putra ke bolane kA upAya pUchanA caahie| kyoMki kevala jJAnI isa saMsAra kI bhUta, bhaviSya aura vartamAna kI saba bAteM sampUrNa taraha se jAnate haiN| ja jo karma manuSya koTi janmoM meM tIvra tapasyA karane para bhI naSTa nahIM kara sakate, vaha kama samatA-bhAva kA Alambana karake kSaNa bhara meM naSTa kara lete haiM, aura jisa AtmA ko Atma jJAna prApta ho cukA hai, aisA sAdhu sAmAyika rUpI zalAkA se- zalI jo anAdi kAla se jIva aura karma kA paraspara saMyoga hai, usako pa thaka kara dete haiM arthAt AtmA ke saba karmoM ko haTAkara AtmA ko nirmala kara detA hai| sAmAyika rUpa sUrya kI kiraNoM se rAga-dveSa-moha Adi ajJAna rUpa aMdhakAra ko naSTa kara dene para parama-yogIjana apane meM hI apanI AtmA ko dekhane lagate haiM, arthAt trikAla jJAnI hote haiM ve apane trikAla jJAna se sAre jagata ke dArthoM ko pUrNarupa se dekha sakate haiN| P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita www zrI datta kevalI muni kI vaMdanAH rAjA rAnI apane parivAra sahita kevalI munIzvara ko / pradakSiNA dekara vidhipUrvaka vaMdanA kI, aura bhakti pUrvaka stuti karake apane putra ko goda meM lekara muni bhagavaMta ke sAmane dharma dezanA sunane ke lie baiTha gaye / zrI datta kevalI bhagavAna ne dharmopadeza dete hue pharamAyA ki "isa parivartanazIla saMsAra meM prANI ko uttama dharmavAna kula meM janma, Adarza zIlavatI strI, sazakta utsAhita puruSArtha rupI lakSmI se yukta jIvana pavitra AcaraNa vAle putra aura zuddha hRdaya vAle mitroM kI prApti ye saba phala nizcaya kara ke dharma ke prabhAva se hI prApta hote haiN|" aura adharma ke prabhAva se svajana se virodha bhAva, nitya rogI rahanA, mUrkhajanoM se saMgata, kara svabhAva, apriya vacana kA uccAra, roSayukta rahanA yaha saba manuSyoM ko naraka gati se Ane kecinha 1 aura jIva dharma prabhAva se jo svarga loka se manuSya loka meM Ate haiN| unake hRdaya meM nitya cAra bAteM jarura rahatI haiM jaise ki-pahalI dAna dene kI ruci, dUsarI madhura vANI se bolanA, tIsarI deva pUjana kI icchA, aura cauthI sadgurU kI sevA 2 ityAdi sadbodha dAyaka madhura vANI se dharma dezanA sunAI ! 1 "virodhitA bandhujaneSu nityaM sarogatA mUrkhajaneSu saGga / kra rasvabhAvaH kaTuvAk saroSonarasya cinheM narakAgatasya // 162 / / 8 2 svargacyutAnAbhiha jIvaloke catvAri nitya hRdaye vasanti / dAnaprasaMgo vimalA ca vANI devArcanaM sadgurusevana: c||163||8 * Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra kevalI muni se zakarAja ke viSaya meM prAnAH ___"dharma dezanA bAda meM kiyA prazna gurU se| . . bhUpa samajhane ke liye-kiyA yatna zurU se // - kahiye kRpAkara kyoM huA-isa vRkSa nIce Aja hai| putra vANI banda jisase-yartha merA rAja hai // " CMS dharmopadeza ke pazcAt rAjA ne kevalI bhagavAna se pUchA ki he bhagavAna ! mujha para prasanna hokara yaha bAta batAyeM ki isa vRkSa ke nIce mere putra kI vANI kyoM banda ho gaI ? taba kevalI bhagavAna ne kahA ki "isa pRthvI para punya aura pApa ke prabhAva se prANiyoM ko aneka prakAra ke sukha aura dukha prApta hote haiM, kyoMki koI vyakti hajAroM kA bharaNa poSaNa karatA hai tathA koI lAkhoM kA bharaNa poSaNa karane vAlA hotA hai, kaI manuSya aise bhI hote haiM, jisako ki apanA eka kA bhI bharaNa poSaNa karanA mukila ho jAtA hai, isakA kAraNa apanA hI puNya athavA pApa hai|" ... kevalI bhagavAna ne punaH kahA "he rAjana ! maiM tumhAre putra ko / zIghra hI bolane vAlA kara dUMgA mApa mata ghabarAie / " taba rAjA ne kahA ki he svAmI ! mere putra ko Apa dagAkara / tatkAla spaSTa bolane vAlA banA diijie| taba kevalI bhagavAna ne usa rAjaputra ko kahA ki he zukarAja! vidhipUrvaka mujhe vaMdanA kro| P.P.AC.GunratnasuriM.S. , Jun Gun Aaradhak Trust
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ KNP ALETEKI SEWHERI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. thON Jun Gun Aaradhak Trust 'hAtha joDakara rAjAne kevalI bhagavAnase pUchA ki he bhagavAna! mujha para prasanna hokara yaha bAta batAye ki isa vRkSake nIce mere putrakI vANI kyoM baMdha ho gai 11 pRSTa 32 (mu. ni. vi. saMyojita vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 5)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita taba zukarAja guru mahArAja kI AjJAnusAra zIghra hI uTha kara harSa pUrvaka spaSTa zabdoM meM isa prakAra bolA "aNujANaha pasAU karI" he guru mahArAja kRpA karake vadanA karane kI AjJA diijie| taba guru mahArAja ne kahA ki 'icchaM" punaH vaha rAjakumAra bolA ki-"icchAmi khamAsamaNoM vadiU, jAvaNi jAe nisIhiAe mattharaNa vadAmi" isa prakAra choTe bAlaka ko bolatA aura bhakti pUrvaka vandanA karate hue dekha kara saba loga apane mana meM Azcarya cakita ho gye| bolakara muni bandanA karatA huA usa bAla ko, dekha kara saba cakita haiM phira pUchate isa hAla ko / / rAjA ne punaH pUchA ki "he bhagavAna ! mere putra ko aisA kyoM ho gayA ? zrI kevalI dvArA zukarAja ke pUrva janma kA kathanaH-- mRgadhvaja mahArAja ke prazna kA uttara dete hue kevalI bhagavAna ne madhura vANI se pharamAyA ki he rAjana ! isa rAjakumAra ke pUrva janma kA saba vRtAnta suno, isake bAda kevalI munIzvara zukarAja kA pUrNa janma kA sArA hAla rAjA aura sabhA jana ko sunAne lage-'pUrva kAla meM 'bhadilapura' meM nyAya niSuNa 'jitArI' nAma kA rAjA rAjya karatA thA, vaha eka dina rAjasabhA meM baiThA huA thA, usa samaya dvArapAla ne Akara namra nivedana kiyA, 'he rAjana! MA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra 34 vijayadeva rAjA kA dUta AyA hai, aura dvAra para khar3A hai yaha Apake darzana karanA cAhatA hai' rAjA ne kahA 'use sabhA meM le Ao ! bAda meM usa rAjadUta ko dvArapAla rAja sabhA meM mahArAja ke pAsa le aayaa| rAjA ne usase pUchA ki 'tuma yahAM kahAM se bhAye ho aura Ane kA kyA prayojana hai ? taba dUta kahane lagA ki he rAjana! pUrva dizA meM 'lakSmIvatI' nAma kI eka suzobhita nagarI hai, vahAM vijayadeva nAma kA parama dhArmika rAjA rAjya karatA hai unakI prItimatI nAma kI paTarANI hai vaha satiyoM meM ziromaNI hai| unako soma bhIma dhana aura arjuna nAma ke cAra putra hura tathA hasI aura sArasI nAma kI do kanyAoM ko janma diyA kramazaH bar3e pyAra se unakA pAlana poSaNa kiyaa| eka dina rAjA rAnI ne socA ki AhAra nidrA bhaya aura maithuna yaha saba manuSyoM ko aura pazuoM ko samAna hI hai| manuSyoM ko sirpha jJAna hI vizeSa hai / jJAna rahita manuSya pazu ke samAna hI haiM isIlie vijayadeva mahArAjA ne apane pyAre putroM va putriyoM ko vidvavAna paMDitoM ke dvArA acchI taraha se zikSita kiye ! ve cAroM putra aura donoM kanyAyeM saba zAstroM meM pAraMgata aura parama dhArmika hue| . cAroM rAjaputra astra zastra Adi kSatriyocita aura puruSoM kI bahotara kalAoM meM yathA yogya pravINa hue| aura hasI va sArasI donoM ne striyoM kI causaTa kalAoM kA adhyayana paripUrNa kiyA / kramazaH ve donoM rAja kumArI bAlyAvasthA kA ullaMghana kara
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanavijaya saMyojita yauvana avasthA ko prApta huI donoM bahanoM ne eka dina Apasa meM yaha nizcaya kiyA ki hama donoM kabhI bhI prathaka nahIM hogI athavA hama donoM eka hI puruSa ke sAtha vivAha kareM jisase hamArA kabhI viyoga na ho ske| ___eka dina donoM kanyAoM ko vivAha yogya dekhakara rAjAne unako puchA- he putriyo ! maiM tumhArA vivAha kisa deza ke kisa vyakti ke sAtha karU? donoM rAja kanyAoM ne uttara diyA-pitAjI ! yadi Apa hama para prasanna haiM to hama dono bahinoM kA vivAha eka hI vara ke sAtha kareM tAki hamArA viyoga na ho aura hama donoM sadA prema pUrvaka sAtha rheN| "kanyAeM bolI tAta hameM, vara eka cAhiye jisase hama ... bichur3e ne paraspara bahinoM se, svAmi saubhAgya na khove hama // . aura nitIkAra ne bhI kahA hai-"kanyA to sundara va rupavAnavara ko, mAtA dhana ko pitA acche jJAnavAna ko aura bAndhavaloga ke vala miSTAnna hI cAhate haiN|" * rAjA ne apanI putriyoM ko uttara diyo ki "maiM tumhArI icchA ke anusAra eka hI vara ke sAtha tumhArA vivAha kruuNgaa|" varaM varayate kanyA mAtA vitta pitA zrutam / bAndhavAHdhana micchanti miSTAnnamitare janAH // 11 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 vikrama caritra svayaMvara meM jitArI rAjA ko nimantraNaH rAjA ne apane svajanoM ke sAtha vicAra karake zAnadAra svayaMvara maMDapa bnaayaa| mAghazulkA aSTamI kA nizcaya mUhUrta karake bahuta se dezo meM kukuma patrikAe bhejI gaI / maiM isI kukuma patrikA ko lekara Apako yahAM dene AyA huuN| Apa kukuma patrikA ko par3ha kara vahAM avazya pdhaareN| isa kukutrikA ko par3ha kara rAjA apane parivAra ke sAtha svayaMvara meM AyA / dUtI se kahe hue, unake vaza ko sunatI huI aMga, baMga, tilaMga Adi bahuta se dezoM ke rAjAoM ko chor3a kara siMhAsana para baiThe hue jitArI rAjA ke kaNTha meM una donoM kanyAoM ne manohara varamAlA pahanAdI! manohara rUpa-vAlI una donoM kanyAoM se vivAha karake . rAjA jitArI daheja meM diye hue bahuta se ghor3e aura hAthiyoM ko prApta kara vahAM se apane nagara ke prati prasthAna kiyA! donoM patniyoM sahita rAjA ko apane nagara meM Ate hue (sunakara nagara kI mahilAyeM naI vivAhita donoM rAniyoM ko dekhane kI amilASA se eka netra meM hI aMjana lagAkara aura kaI mahilAyeM apane apane kAma ko adhUrA hI chor3akara utsukatA se rAja mArga meM Akara khar3I ho gii| isake bAda rAjA "jitAri" P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Irust
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sAhitya pramI mani niraJjanavijaya saMyojita rati aura prIti kI taraha haMsI aura sArasI donoM manohara striyoM se suzobhita hokara utsava pUrvaka apane nagara meM praveza kiyaa| * eka dina nagara ke udyAna meM "zrIdhara" nAma ke AcArya gurUdeva ke padhArane kI badhAI sunI, haMsI aura sArasI donoM rAniyoM ke sAtha jitAri rAjA udyAna meM AcArya kI vaMdanA karane ke lie Aye / vahA~ para AcArya ne dharmopadeza dete hue , pharamAyAH- . . . "isa saMsAra meM aneka prANiyoM ko dharma ke prabhAva se hI uttam Arya kula meM janma; nirogI zarIra, saubhAgya dIrgha Ayu aura bala prApta hotA hai / dharma se hI nirmala yaza, sad vidyA tathA riddhi siddhi Adi kI prApti hotI hai, 'ghana ghora bana meM aura mahAbhaya meM dharma hI rakSA karatA hai, dharma kI. vAstavika upAsanA karane para svarga aura mokSa bhI milatA hai|" rojA kA sarva zreSTa dharma ko grahaNa karanAH rAjA jitAri dharmopadeza sunakara ahiMsA dharma ko grahaNa karake apanI striyoM ke sAtha apane rAja mahala meM AyA, aura AnaMda pUrvaka samaya bitAne lage / hasI sarala svabhAva vAlI strI * thI aura apane svAmI kI ucita rUpa se AjJA pAlana karatI huI dharma dhyAna meM nimagna huI / usane strI jAti yogya karma ko P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 vikrama caritra an nAza kara manuSyoMcita karma se baMdha ( saMbaMdha ) kiyA aura dUsarI bahana sArasI vaha kapaTI svabhAva vAlI thii| vaha pati ke sAtha . mAyA khelatI huI aura bAhara se pyAra dikhAtI huI striyocita karma se badha (saMbaMdha) kiyaa| kucha dina vyatIta hone para kuTila svabhAva vAlI sArasI hasI ke sAtha hamezA kleza karatI rahI / eka hI vastu ke do cAhane vAle hone para paraspara avazya kalaha hotA hai, aura kalaha ke : kAraNa Apasa meM matabheda jarUra hotA hai, usameM bhI sapatniyoM (sauta) kA svabhAva sarala honA to asambhava hI hai| "pAThaka gaNa ! dekho kaise aba-bhaginI meM Apasa dveSa claa| jaba kAma vAsanA bar3hatI hai-hogA taba kaise kahIM bhalA // pAThaka gaNa ! donoM bahinoM ke Apasa meM kitanA prama thA aura viyoga na ho jAya isIlie eka hI svAmI ke sAtha vivAha kiyA thA ve hI Apasa meM dvaSa rakhatI haiM, yahI svArthI saMsAra kI sthiti hai| yAtrika saMgha kA avalokanaH eka dina "jitAri" mahArAjA khir3akI para baiThe hue rAja mArga para avalokana kara rahe the, usa samaya yAtriyoM ko ikaTThe hue jAte dekha kara sevakoM se pUchA, ye sabhI yAtrI kahAM jA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun'Aaradhak Trust
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dr.coDrpootoant FiYMN HIARIES usunam RSS P.P.AC.Gunratnasuri M.S. VORI MOM/ MUHIJNT/aml UTVA DAREIV SHARINA AIITity uinine R BULUDHA -AIMIMARA mal sa (ROSAN .Unrms ULUNAR vart . . Jilla JAPATH THATRAUT QE EMPTilarilittha ANILITHD. hindin na ta CH - Jun Gun Aaradhak Trust khir3akI para baiThe hue rAjA jitAri mArga para avalokana kara rahethe, usa samaya yAtriyoM ko ikaTe hue jAte dekha kara sevaka se pRchA, ye sabhI yAtri kahAM jA rahe haiM ? pRSTa 38 (mu. ni. vi. saMyojita vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 6)
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanavijaya saMyojita - sevakoM ne jAMca karake kahAki yAtrI saMgha "zaMkhapura" kA rahane . 'vAlA hai, saurASTra deza meM AyA huA hai, zrI siddhAcala mahAtIrtha para zrI AdinAtha bhagavAna ko praNAma karane, ke liye jA rahe haiN| ve loga nagara bAhara ke udyAna meM vizrAma ke lie Thahare hue haiM, ye loga vahAM se isa nagara meM jinamaMdira meM darzana karane jArahe haiN|" - - - - - - rAjA mRgadhvaja ne yAtrI saMgha ke vizrAma sthAna meM jAkara usa saMgha ke sAtha padhAre hue zrIzrutasAgara sUrIzvara'nAmaka gurU ko bhkti| pUrvaka praNAma karake hAtha jor3a kara pUchA ki Apa loga zrI siddhAcala tIrtha para kyoM jA rahe haiM ? tIrtha mahimA kA kathanaH___ taba sUrIzvarajI ne kahA ki "usa mahAtIrtha kA jana zAstroM meM bahuta bar3A mahAtmya hai,"| zrI siddhAcala mahAtIrtha ke Upara birAjita zrI prathama tIrtha kara prabhu ke darzana mAtra se sajjanoM ko divyadRSTi prApta hotI aura pApa naSTa hotA hai arthAt unake prANiyoM ke lie amRtAMjana ke tulya hai aura saMsAra ke mohajAla meM 'phaMse hue ajJAniyoM ke lie aisA apUrva dhUAM hai ki jo sAre ajJAna ko AMsU rUpa se bahAkara naSTa kara detA hai| isa saMsAra rUpa mahAsamudra meM eka choTe se sarovara kI taraha pAra utAra detA hai, jo prANI ko zrIsiddhAcala dUra se bhI dRSTi gocara hone para puNya ko prApta karatA hai, vaha manuSya janma saphala banAtA P.P.Ac nasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ '40 . vikrama caritra hai pApa ko naSTa kara detA hai, sajjanoM ke netroM ko pavitra karatA hai| vaha zobhA sampanna zrI puMDarikagiri mahAtIrtha sabase utkRSTa rUpa meM vijaya mAna rhe|" - "usa zrI vimalAcala mahAtIrtha meM cAra tIrthakara samavasaraNa kara cuke haiM aura bhaviSya kAla meM bAvisaveM tIrthakara zrI neminAtha bhagavAna ke sivAya unnisa tIrtha kara samavasaraNa kareMge / jahA~ para zrIpuDarikagaNadhara Adi pAMcakoTi munIyoM ke sAtha tathA nami vinami Adi do kror3a muniyoM ke sAtha siddha hue, drAvir3aRSi tathA vAri khilajI isa koTi muniyoM ke sAtha evaM zrI kRSNajI ke putra pradyumna aura zAmba kumAra sADhe tIna koTi muniyoM ke sAtha isI tIrtha para siddha hue haiM aura jahA~ para zrI pAMcapAMDava, nArada RSi, harAma, bharata, tathA anya dazarathajI ke putra evaM selagasUrI Adi aneka uttama AtmA karma se vimukta hokara mokSa ko prApta hue : usa zrI zatrujaya parvata para siddha hue ki jisako gaNanA deva bhI "nahIM kara sakate / unakI gaNanA AkAza ko aMgulI se nApanA tathA gaharI nadI ke jala kA pariNAma jAnane ke samAna asambhava hI hai, he rAjan ! adhika kyA kaheM !" / rAjA kI tIrtha yAtrA ke liye dRr3ha pratijJAH isa prakAra usa mahAtIrtha kI bar3A bhArI mahimA sunakara mahArAja ne tatkAla maMtrI Adi ke samakSa pratijJA kI, ki zrI vimalAcala para P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pramI muni niranjanavijaya saMyojita zrI AdinAtha ko praNAma karake hI amna aura jala grahaNa kruuNgaa| aura maiM isa mahAtIrtha kI paidala cala ke hI yAtrA karUgA, isa prakAra nizcaya kara rAjA apanI hasI aura sArasI una donoM patniyoM ke tathA parivAra adi ko sAtha lekara usa yAtrI saMgha ke sAtha sAtha zrIvimalAcalatIrtha kIora prasthAna kiyA / kramazaHsaMghako calate calate sAta dina vyatita hue, eka vizAla ghanaghora jaMgala meM saMgha ne Akara vizrAma kiyA. / rAjA ko anna-pAnI sAta dina se tyAga thA isase ve thake hue mAlUma hote the, isase sakala saMgha aura maMtrI Adi vyAkula hokara-socane lage, ki mahArAjA ne binA soce hI yaha pratijJA le lI; yahA~ se zrIsiddhAcala tIrtha dUra hai bhUkhe pyAse mahArAjA vahA~ kaise pahu~ca sakegeM, ityAdi soca kara maMtrI Adi yAtrIgaNa milakara sUrIzvarajI ke pAsa Akara pUchane lage, ki aba kitanA mArga bAkI hai ?? taba sUrIzvarajI ne kahA ki "yaha kAzmIra deza hai| maMtriyoM ne punaH punaH pUchA ki "rAjA ne atyanta duSkara pratijJA lI hai isalie rAnI Adi saba loga isa samaya vyAkula haiM," - sUrIjI ne rAjA ko bulavA kara pUchA ki tumane sahasA niyama : le liyA hai, isa lie aba pAraNA kara lo kyoMki pratijJA ke aMdara 'sahasAgAra' Adi cAra AgAra sarvatra kahe jAte haiM arthAt viSama avasthA meM chUTa lI jAtI hai; nahIM to dharma kI avahelanA hogI, he rAjan ! lAbhAlAbha kA vicAra kara ke saba kArya karanA cAhiye / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 . . :. . . . . .:: vikrama caritra. wwwwwwwwwww rAjA ko aneka prakAra se samajhAne para bhI usane apane niyama ko| nahIM chodd'aa| dRr3ha mana vAle mahArAjA ne uttara diyA, "maiM apanI kI huI pratijJA ko pUrNa karane kA sAmarthya rakhatA hUM, prANAnta hone . para bhI maiM apanI lI huI pratijJA nahIM choDUgA !" svapna meM gomukha yakSa kA kathanaH maMtrI Adi sArA hI parivAra atyanta dukhI huA / rAta hone para maMtrI Adi saba so gaye, taba soye hue mantrI ko svapna meM tIrtha ke adhiSThAyaka zrI 'gomukhayakSa ne kahA ki tuma apane mana meM kucha bhI cintA na karo maiM tumhAre manoratha ko pUrNa karUMgA; prAtaHkAla prathama prahara meM jaba saMgha mArga meM calane lagegA taba maiM satya hI zrI vimalAcala tIrtha ko sanmukha meM le AUMgA aurausa tIrthako namaskAra karAkara rAjAjIkA abhigrahako pUrNa karAnA isa prakAra yakSa ne saba ko vizvAsa kreliye harekako svapna diyA / prAtaHkAla meM sUrIzvarajI Adi mantrIgaNa ekatrita hokara rAtri kA svapna kA samAcAra paraspara kahane lge| saMgha ke sAtha mArga meM calate hue rAjA ne tIrtha ko dekha kara bhakti bhAva se pUjAdi kara apane abhigraha ko pUrNa kiyA / - sAre saMgha ke yAtrIgaNa ko Aja bahuta hI Ananda huA thA, acche acche sugaMdhI puSpoMse tathA sundara stotroM se dravya aura bhAva se tIrtha kI stuti karake rAjA Adi sabhI ne apane mAnava janma ko saphala kiyA / zrI AdinAtha ko praNAma karake Age jAne meM rAjA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita kA mana mAnatA hI nahIM thA, zrI jinezvara ko praNAma karake Age punaH jAtA thA tathA punaH 2 lauTa AtA thA / rAjA ko isa.. prakAra bAra bAra karate dekhakara mantriyoM ne kahA ki he rAjan ! Apa isa prakArakyoM lauTa rahe haiM ? rAjA ne kahA ki maiM, nahIM jAnatA hU~ ki merA pA~va Age kyoM nahIM bar3hatA hai| vimalAnagarI kA nirmANaH-- EMITS taba mantriyoM ne kahA ki yahA~ para hI nagara kI sthApanA karatA huuN| yahAM hI saba loga rhegeN| taba aneka jinezvaroM ke mandiroM se yukta 'vimalA' nAma kI nagarI basAkara rAja dharma dhyAna meM lInahokara vahAM para rahane lgaa| idhara gomukha yakSa ne Akara rAjAse kahAki "maiMne devazakti" rAjA se zrIpuNDarIka nAma,kA parvata rAja yahAM para banAyA thaa| aba ApakI tathA samasta saMgha kI pratijJA pUrNa ho gaI / isIliye aba maiM zIghra : hI isa parvatagaja kA saMharaNa karUgA isaliye saurASTra deza meM bhUSaNa svarUpa mukhya tIrthAdhirAja zrI siddhAcala para jAkara zrI RSabhadeva prabhu kI bhAva pUrvaka vandanA kara aao| kyoMkiH "devatAoM ke dvArA racita citta ko harSa dene vAlA gRha Adi saba vastueM eka pakSa se adhika nahIM rahate aisA jinAgama meM kahA huA hai|" OM vikurvitaM sama vastu gehAdi citthrssdm| . pakSAdupari no kutra tiSThatyukta jinAgame ||238||srg. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Sun Gun Aaradhak Trust
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra .. dUsare dina rAjA harSi citatta se zrIvimalAcala para zrI jinezvara AdinAtha ko praNAma karane ke liye saMgha se yukta hokara cale aura kramazaH vahAM pahuMca gaye ! vahAM jAkara bhAva pUrvaka snAtrapUjA mahApUjA, dhvajAropaNa saMgha mAlAropaNa Adi saMgha sahita rAjA ne mAnava janma ko saphala kara liyA / isa prakAra sundara yAtrA karake manuSya janma ke uttama phaloM ko prApta karatA huA saMgha ke sAtha nayI basAI huI zrI vimalApurI meM rAjA vApisa lauTa aaye| ..tatpazcAta hAthI ghor3e senA ratha Adi se yukta hokara rAjA "jitAri" apanI patniyoM ke sAtha zIghra hI zrI bhadilapurI meM aaye| dharmopadezaH-- eka dina nagara ke udyAna meM guru zrI zrutasAgarasUrIzvarajI ko Aye sunakara antaHpura ke sAtha rAjA unakI vandanA karane ke lie| gayA / sUrIjAne dharmopadeza dete hue pharamAyA ki pUjya vyaktiyoM kI pUjA karanA, dayA, dAna, tIrthayAtrA, japa, tapa, Agama kA zravaNa paropakAra ye manuSya janma meM ATha phala haiN| jinezvara kI pUjA Adi svarga tathA mokSa dene vAlI hai isa prakAra sunakara rAjA jIva-dayA rUpI dharma meM atyanta dakSa huaa| nyAya nIti se rAjya karatA huA rAjA anta samaya meM harSa pUrvaka anazana lekara eka , samaya zrI navakAra mahAmantra sunate sunate dhyAna meM tatpara huA isI bIca meM zrI AdinAtha prabhu ke mandira ke zikhara para eka zuka ko zabda karate hue dekhakara usameM rAjA ne mana lagA diyA / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vuuuuuuuuuuuu MM sAhitya premI muni nijanavijaya saMyojita 'jitArI rAjA kA dehAntaH... jina prasAda ke zikhara para sthita zuka ko dekhate 2 usI samaya rAjA ne zarIra tyAga kara diyaa| marate samaya rAjA kA dhyAna zuka kI ora thA isI lie ve vahAM se marakara unakI AtmA zuka kI yoni meM utpanna huI kyoMki ucca uccatara madhyama hIna hInatara sthAnoM meM arthAt jisako jahAM jAnA hai marate samaya citta meM vahI bhAva utpanna hotA hai| niraMtara aneka pApa punya karane ke kAraNa tanmaya AtmA vAle prANiyoM kI aMta avasthA meM jaisI mati hotI hai vaisI hI gati hotI hai| maraNa kaba hogA ! usako koI . nizcita samaya nahIM hai isI liye sadA sad dhyAna karanA caahiye| donoM rAnI kI dIkSA va svarga gamanaH rAjA kI mRtyu ke bAda prajAjana Adi loga kahane lage ki yaha dhamavAna evaM punya vAn rAjA svarga meM gayA hogA kyoMki prANiyoM kI gati tathA agatiko gRhasthI manuSya kaise jAne ? arthAta trikAlajJAnI ke sivAya manuSya nahIM jAna sakate / svajana Adi milakara rAjA kI aMtima pratakriyA samApta kii| bAda meM isa saMsAra kI asAratA jAnakara haMsI aura sArasI donoM rAniyoM ko gairAgya utpanna huA / guru ke samIpa jAkara donoM ne harSa pUrvaka dIkSA lI / guru ke Azraya meM jJAna dhyAna pUrvaka acchI taraha dIkSA kA pAlana karate hue nira tara chaTTa ke pAraNe, do-do upavAsa chaTaTa Adi ghora tapasyA karate hue krama se uttama dhyAna meM lIna ne donoM Ayu pUrNa kara prathama svarga loka meM utpanta huii| . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra - avadhi jJAna se avalokanaH- ... . vahAM ve donoM devI hokara sukha pUrvaka samaya bitAne lagI, avadhi jJAna se apane pichale bhava ke sambandha ko dekhane lgii| apane svAmI ko pakSI-tiryazca gati meM dekha kara donoM deviyoM ko| atyanta dukha huaa| bAda donoM deviyAM zighra ho deva loka se usa zuka ko pratibodha ke lie Akara kahane lagI ki "he zuka pUrvajanma meM tuma 'jitArI' nAma ke mahArAjA the, arthAt hamAre svAmI the," ityAdi pUrva janma kA saba vRtAnta kaha sunAyA aura punaH kahA ki tumane bahuta punya Adi kiyA thA parantu aMta samaya meM ArtadhyAna ke kAraNa bhAgya saMyoga se pakSI bhava ko prApta kiyA hai| isI lie aba tuma apane mana meM zubha dhyAna karo, jisase tuma ko * svarga aura mokSa ke sukha prApta hoNge|' zuka-pakSIkA anazana va svarga gamanaH__ isa prakAra dharmopadeza dekara zuka ko anazana grahaNa karAyA, bAda vaha zuka dharma bhAvanA pUrvaka marakara svarga meM gayA, aura unhIM donoM deviyoM ke svAmI deva hue isa prakAra vaha zuka-deva una donoM deviyoM ke sAtha sukha kA anubhava karate hue kisa prakAra bahuta sA samaya vyatIta ho gayA yaha nahIM jAna ske| svarga se cyuta hokara do tIna bAra manuSya janma prApta karake ve deviyAM punaH 2 jitArI deva kI patniyAM huI arthAt 'do martabA manuSya bhava aura tIna bAra deva bhava tInoM jivoM ne krama se prApta P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ VARATRAMER MAITHIBIIIIII / MITTISITITION ITIHITSTIL HERI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.. II (U1OTO/OIOTONI CAN Euye Jun Gun Aaradhak Trust jina prasAda ke zikhara para zukako dekhate dekhate usI samaya jitAri rAjAne zarIra tyAga kara diyA / pRSTa 45 (mu. ni. vi. saMyojita rAjA jitArikI haMsI aura sArasI donoM rAniyoM ko vairAgya utpanna huA, guruke samIpa jA kara | donoM ne harSapUrvaka dIkSA lI / pRSTa 45. vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 7-8)
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita O kiye, jaba antima bhava meM ve deviyA~ svarga se cyuta huI tava 'jitArI' deva mohake kAraNa bahuta dukhI huaa| usa dukhake kAraNa vaha deva vAvar3I udyAna Adi meM kahIM bhI krIr3A karane nahIM jAtA thA kyoMki IrSyA, viSAda, mada, krodha, mAyA lobha Adise devabhI dukhI rahate haiM, athot deva logoM meM bhI pUrNa sukha kahAM hai ? deva viSaya meM sadA Asakta rahate haiM, nArakI ke prANI aneka prakAra ke dukha se dukhI rahate haiM; tiryavca-pazu yoni sadA vivekase rahita hai, taba kevala manuSya bhava meM hI punya se jIva ko dharma kI sAmagrI prApta hotI hai| kevalI bhagavAna se prazna va nirNayaH. eka dina vaha deva dharmopadeza sunane kI icchA se lakSmIpura ke bAhara ke udyAna meM rahe hue zrI dharma-ghoSasUrIzvarajI nAma ke kevalI bhagavAna samIpa AyA / sUrijI mahArAjane madhura vANIse sundara dharma dezanA dii| tatpazcAta kevalI bhagavAna se usa deva ne pUchA 'he bhagavana ! maiM sulabha bodhi hU~ ? yA durlabha bodhI hU~ ?' taba kevalI bhagavAna ne pharamAyA ki "tuma sulabha bodhi ho|" . yaha sunakara deva ne pUchA ki "kisa prakAra hogA ?" kRpA .kara batAiye / taba kevalI bhagavAna ne kahA tumhArI donoM deviyA~ jo pUrva bhava meM svargase cyuta hokara haMsIkA jIva-zubha karmake yoga se 'kSitipratiSThita' nagara meM 'mRgadhvaja' rAjA huA hai, aura sArasI kA jIva. pUrva bhava. meM kiye hue kapaTa ke kAraNa P.P.AC. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya-bhAga vimalAcala se nikaTa eka bAgameM zrI AdinAtha bhagavAna ke maMdira ke samIpa Azrama meM gAMgali RSi kI 'kamala mAlA' nAmakI kanyA ke rupa meM utpanna huI hai| una donoM ke saMyoga se unake . ghara putrake rupa meM tuma janma grahaNa karoge aura jAti smaraNa jJAna prApa karake saMsAra rupI samudra troge| zrI kevalI bhagavAna ke mukha se yaha bAta sunakara vaha deva atyanta prasanna hokara saba avayavoM se sundara zuka rupa banakara tumheM usa Azrama meM lejAkara RSikI kanyA se vivAha karAkara atyanta sneha se usa deva ne zrRMgAra ke sAdhana; atyanta manohara vastra aura AbhUSaNa diye, tathA punaH usI zuka rUpa meM tumako apane nagara meM lAkara chor3A / vaha deva bhI apane ko sulabha bodhi jAnakara Ananda se svarga meM gyaa| vaha jitAri deva Ayu.pUrNa hone para svaga se cyuta hokara tumhArA putra huA hai, jisakA bar3e utsava ke sAtha tumane zukarAja nAma rakhA hai, isI vRkSa ke nIce tuma ko apanI rANI ke sAtha vArtAlApa karate dekhakara jAtismaraNa jJAna huA isa kAraNa yaha tumhArA putra apane mana meM bicArane lagA ki mere ye donoM mAtA-pitA pUrva janma meM merI atyanta premapAtra priyA thI, Aja maiM unheM pitA aura mAtA kaise kahUM ? isaliye mauna rahanA hI acchA hai, aisA apane manameM soca kara tumhAre putra ne mauna dhAraNa kiyA, he rAjan ! isa meM koI roga kA kAraNa nahIM hai, isIlie P.P. Ac. Guriratnasuri M.S: .. Jun Gun Aaradhaisalie
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pramI muni niraJjanavijaya saMyojita 49 tumhAre saba upAya vyartha gaye / taba zukarAja bola uThA,he bhagavana ! Apane jo kucha kahA hai vaha satya hai| zukarAja ko mana meM dukhI .. hote dekha kara zrI datta kevalI bhagavAna ne pharamAyAH - he zukarAja ! isameM Azcarya janaka koI bAta nahIM / yaha saMsAra eka vicitra nATaka hI hai, jisameM hareka jIva aneka rUpa se eka dUsareke sAtha pitA putra, strIpuruSa, hajAroM bAra hocuke haiN| isa saMsAra meM aisI koI jAti nahIM, aisI koI yoni nahIM, aisA koI sthAna nahIM, koI aisA kula nahIM, jisameM prANI anekoM bAra janmako prApta karake maraNako prApta nahIM huA ho, isIlie kisIse rAga, dvaSa kucha bhI nahIM karanA cAhie, mana meM samatA dhAraNa kara sabase sneha vyavahAra karanA caahiye| ... isa saMsAra meM hajAroM mAtA pitA ho gaye, kitane hI putra strI kA saMyoga viyoga ho gayA, vAstava meM maiM kisI kA nahIM hUM, aura merA koI nahIM hai, kyoMki yaha saMsAra eka mAyA jAla hai| punaH zrI datta kevalI bhagavAna boleki he rAjana ! isa saMsAra Azcarya janaka ghaTanA ko dekha kara mujhe bhI vairAgya ho AyA ! aba merA sArA hI vRtAnta tumako vistAra ke sAtha sunAtA hU~, vaha sAvadhAna hokara suno| P.P.AC.Gunratnasuri M.S.' Jan Gun Aaradhak Trust
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya bhAga RAN paitIsavAM prakaraNa zrIdatta kevalI kA pUrva-caritra . khala khaMDana, maMDana (sujana sarala suhRda svivek| guNa gaMbhIra, raNa sUramA, milata lAkha meM eka / / . kevalI bhagavAna zrI zrIdatta munIzvarajI rAjA mRgadhvaja evaM . sabhAjana ke samakSa apanA hI! romAMcakArI caritra isa prakAra sunAne lge| "isI bhArata varSa meM "maMdira" nAma kA eka atyanta ramaNIya negara thaa| usa nagara meM "sUrakAnta" nAma kA rAjA nItipUrvaka prajA kA pAlana karatA thaa| usa rAjA ke Adara pAtra zreSThiyoM meM ziromaNi eka "soma" nAmakA zreSThI thaa| usakI strI kA nAma "somazrI" thA, usake putra kA nAma 'zrIdatta" thA, usa zrIdatta ke nirmala zIlavatI "zrImatI" nAma kI strI thii| isa prakAra vaha zreSThI saba prakAra se bhAgyazAlI thA, kyoMki prema pAtra patnI, vinaya yukta putra, guNavAna bhAI, snehI bandhujana, atyanta buddhimAnamitra jana, nitya prasanna citta svAmI; lobha rahita sevaka, sadaiva dUsare ke kaSTa ko zAnta karane ke upayoga meM Ane vAlA dhana 'ye saba bhAgyodaya se hI kisI puNyazAlI, vyakti ko hI prApta ho sakate haiN| "prema bharI vanitA, vinayAnvita putra, guNI nija sahodara bhAI, bandhu sasneha mile, hosiyAra sumitra, prasanna sadA raha sAI / P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak 1.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita sevaka lobha vinA, jisake dhana meM janatA saba duHkha durAI, upadezaka jJAna nidhi guru vayaM ko-pAtA hai puNyase bhAgya jagAI" soma zreSThI kA udyAna meM jAnA-- eka dina vaha soma zreSThI apanI priyA ke sAtha bAga meM manoraMjana ke liye gayA, usI samaya anAyAsa hI vahAM rAjA sUrakAnta bhI apane antaHpura ke sAtha upasthita huA, tathA apane rUpa se apsarAoM ko bhI tiraskRta karane vAlI somazrI ko dekhakara moha meM andha hokara balAtkAra pUrvAka use vaha daSTa buddhi rAjA apane antaHpurameM le gayA, kyoMki prAyaH mukhoM kI buddhi dUsareke dhana aura parastrI meM hI rahatI hai| jaise rogI ko jo zarIra ke liye apathya hogA vahI acchA lagatA hai, kAmadeva kalAoM ke kuzala vyakti. ko bhI kSaNa mAtra vyAkula kara detA hai, paNDitoM ko bhI tiraskAra yogya kara detA hai, dhairyavAna puruSako bhI dhairya rahita kara detA hai / . - isake bAda nirupAya hokara soma zreSThi rAjA ke mAnya maMtriyoM ke ghara para gayA, unako pAta vANI se apanI strI ke apaharaNa kA saba samAcAra kaha sunAyA, isa para maMtrI loga rAjA ke samIpa jAkara spaSTha zabdoM meM isa prakAra kahane lage kiHsUrakAnta rAjA ko mantrI kA upadezaH___rAjana ! para strI haraNa karane meM atyanta ghora pApa hotA hai| . kyoMki zAstra meM aisA kahA hai ki jo koI deva maMdira sambandhI dravya makSaNa karate haiM tathA para strI gamana karate haiM,ve prANI sAta bAra P.P.AC.Gunratnasuri M.S. - Jun Gun Aaradhak Trust
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vikrama cAratra dvitIya bhAga mmmmmmmmmm atyanta ghora sAtavI naraka meM jAte haiN|'' "kAma vazI hokara anyoM kI nArI hara kara lAtA hai| .. deva dravya ko khAne se sAta bAra naraka meM jAtA hai / " .. mantriyoM kI ye saba bAteM suna kara rAjA sUrakAnta ne kahA ki 'mere prANa bhI cale jAya taba bhI maiM usa vaNikakI strI somazrI ko nahIM chor3a sakatA / Apa logoM kA isa viSaya meM kucha bhI . bolanA vyartha hai|' . ... taba ve maMtrI loga soma zreSThI ke samIpa jAkara kahane lage ki jaise hAthI ke kAna meM sthiratA rahanA asambhava hai ThIka usI prakAra rAjA kA isa duSTa kArya se nivAraNa karanA asambhava hai / jisa prakAra vidyutpAtako koIroka nahIM sakatA, koInadIke vegako roka nahIM sakatA, koIatyanta utkaTa vAyuko rokanahIM sakatA, tathA agniko bhI koI manuSya dhAraNa nahIM kara sakatA / mAtA yadi putra ko viSabhakSaNa karAve, pitA apane santAna kA vikraya kare, rAjA yadi prajA ke sarvasva kA apaharaNa kare to isakA kyA upAya ho sakatA hai ? arthAt yadi 'rakSaka' hI 'bhakSaka' bana jAya to isakA kyA upAya ho sakatA hai ? Wan "bhakkhaNe devadvvassa paratthI gamaNeNa ya / / sattamaM narayaM jaMti sattavArA u moyamA !" sNrg||26|| P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanavijaya saMyojita .. mAtA jahara pilAtI zizuko, pitA becane jaay| nRpa haratA hai dhana daulata to, usakA nahIM upAya / / - isake bAda nirAza hokara vaha soma zreSThI apane ghara para A gayA tathA apane putra se kahane lagA ki:- 'isa duSTa rAjA ne bala pUrvaka yadyapi tumhArI mAtA ko apaharaNa kara liyA tathApi maiM dravya vyaya. karake use rAjA ke hAthoM se chuDAke rhuuNgaa|' abhI apane ghara chaH lAkha kA dravya hai, usameM se AdhA kharca kara kisI balavAna rAjA kI sahAyatA lekara tumhArI mAtA ko bala pUrvaka zIghra hI chuDAUMgA / isa prakAra vicAra karake vaha zreSThI dhana lekara tathA apane putra se premapUrvaka mila kara cupacApa kisI ajJAt dizA ko cala diyaa| - isake bAda ghara meM nivAsa karate hue 'zrIdatta' kI strI ne .. eka kanyA ko janma diyA, kanyA janma suna kara zrIdatta apane mana meM vicArane lagA ki mAtA pitA se viyoga ho gayA hai. dhana kA bhI nAza ho gayA hai, hA Aja putrI kA bhI janma huA hai, udhara rAjA bhI viruddha hai / bhAgya viparIta hone para kauna vipatti nahIM pAtA ? putrI ke janma lete hI zoka hone . lagatA hai.| jaise jaise vaha bar3hatI hai vaise vaise ciMtA bhI baDhatI hI rahatI hai| usake vivAha karane meM bhI kharca karanA par3atA hai / isaliye isa saMsAra meM kanyA kA pitA honA nizcaya hI kaSTa kara hI mAnA jAtA hai, pitAke ghara kA zoSaNa karane vAlI, pati ke ghara ko bhUSita karane vAlI, kalaha aura kalaMka samUha kA ghara kanyA ko jisane janma nahIM diyA, isa manuSyaloka meM vahIM manuSya vAstava meM sukhI hai| PP.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya bhAga mmmmmmmmmmmmmmm isake bAda ekadina zrIdatta ne apane mitra 'zaMkhadatta' ko kahA ki "dhanake binA manuSya zobhA nahIM pAsakatA hai, isaliye dhanakA upArjana karanA cAhiye / kyoMki zIla, pavitratA, tapa, kSamA, sahanazIlatA, lajjalAtA mRdulatA, priyatA kulInatA, ye saba manuSya dhana hInako zobhA nahIM dete haiM / jomanuSya nirdhana hai vaha rUpavAn ho tathA vidvAn ho phira bhI pUjita nahIM hotA / jaise spaSTha akSaroM meM rAjA ke nAma se yukta tathA golAkAra rupaye kA nakalI hone para logoM meM usakA kucha bhI mUlya nahIM hotA, isaliye samudra mArga se kisI deza meM jAkara pracura dhana kA upArjana kareM, jo dhana prApta hove usakA vibhAga karake AdhA AdhA donoM le leNge| isa prakAra nizcaya karake zrIdatta dazadina kI kanyA sahita strI ka ghara meM akelI choDakara svayaM samudra mArga se paradeza cala diyaa| zrIdatta aura zaMkhadatta kA prayANa - isa prakAra apane mitra ke sAtha dhanopArjana ke liye samudra mArga se jAtA huA kramase zrIdatta va zaMkhadatta kuzala pUrvaka siMhala dvIpa phuNce| vahA~ nau varSa raha kara bahuta sA dhanopArjana kiyA, vahAM se adhika lAbha sunakara kaTAhAha' nAma ke dvIpa ke prati gye| kyoMki dhanahIna vyakti eka sau kI abhilASA karatA hai, sau rupayA vAlA hajAra kI, sahastrAdhipati lakSa kI, lakSAdhipati koTikI, + zIla zaucaM tapaH zAMtirdAkSiNyaM madhuratA kule janma | na virAjanti hi sarve vittahInasya puruSasya // 31 // sage 8 P.P.AC. Gunratnasuri M.S. .. Jun Gun Aaradhak,Trust
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niranjanavijaya saMyojita koTizvara rAjya kI, rAjA cakravartI banane kI, cakravartI devatva kI: tathA deva indrasana kI icchA karatA hai| isa prakAra zrAzA aura tRSNAkA kahIM pAra nahIM ho pAtA / vahAM 'kaTAhAha' dvIpa meM vyApAra karate hue donoM mitroM ne jaba eka dina gaNanA kI to pUrva janma ke puNya prabhAva se saba dhana mila karako ATha koTi huaa| taba donoM mitroM ne bahuta se krayANaka-kirAnA kI vastu aura aneka hAthI ghor3e lekara samadra mArga se apane ghara ke liye vApasa prasthAna kiyaa| mArga meM una donoM me jala meM: thor3I dUra eka maMjUsA, -peTIko dekhA / dhIvaroM-macchImAroM ko bhejakara usako apane samIpa harSa pUrvaka mNgvaayii| donoM mitroM ne paraspara isa prakAra nizcaya kiyA ki jo kucha suvarNaratna Adi hogA vaha vibhAga kara donoM mitra AdhA AdhA le leNge| isa prakAra nizcaya kiyA aura una donoM ne usa peTI ko kholA to usameM dekhate haiM ki 'nIma ke patra para zyAma varNa kI ekAkanyA acetana avasthA meM par3I huI hai| usako dekha ve donoM bolane lage ki isako sarpa ne kATa liyA hai, isaliye koI isako jala ke pravAha meM pravAhita kara gayA hai| taba zaMkhadatta kahane lagA ki maiM nizcaya hI isako jIvita karUgA, aisA kahakara usane maMtra bolakara jalake chIMTe badana para dekara zIghra hI usa bAlAko jIvita kara diyaa| .. ... kanyA ke liye paraspara vivAdaH-- isake bAda manohara rUpavAlI usa kanyA ko dekha kara zaMkhadatta . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. vikrama caritra dvitIya bhAga spasTa rUpa meM isaprakAra kahane lagA ki-'isako maiMne jIvanadAna diyA hai, ataH isa kanyA ko maiM hI grahaNa kruugaa|' taba zrIdatta ne kahA ki he mitra ! isa prakAra tumako bolanA nahIM cAhiye, kyoMki tumhArA yaha vicAra anucita hai, kAraNa ki pahale hI apane donoM ne isa prakAra nizcaya kara liyA hai ki donoM mitra AdhA AdhA leNge| isaliye tuma kucha dhana lekara yaha kanyA sume de do| .. taba kodha se rakta netra karake zaMkhadatta kahane lagA ki-he mUrkha duSTa ! pApiSTa ! he nirdayI zrIdatta ! jaba taka maiM jItA hU~ taba taka tuma isa kanyAko kisI prakAra grahaNa nahIM kara sakate ho| ThIka hI kahA hai-"siddhi aura svarga kI argalA (kapATa) rupa kanyA kA nirmANa kisane kiyaa| jisake liye mohita hokara ke deva tathA manuSya saba koI. diGamuDha ho jAte haiM"' / sundara netra vAlI kanyA balavAna manuSya ke mana ko bhI prema pUrvaka apane vaza meM kara letI hai| jisa taraha macchImAra macchI ko pakar3a letA hai aura jaise madyapAna karane se unmatta hokara loga apanA hita athavA ahita nahIM samajhate haiM, usI prakAra striyoM se mohita hokara manuSya viveka hIna hojAte haiN| apAra samudrakA pAra pA sakate haiM, parantu svabhAvataH kuTila striyoM kA tathA. durAcArI vyaktiyoM ma. "hA nArI nirmitA kena sidgha svarga'galA khlu| .... yatra skhala ti hA mUDhAH surA api narA api" ||330||sg 8 P.P.AC.Gunratnasuri M.S.. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvIpase dhana kamAkara ghara ke prati samudramArgase prasthAna, thoDI dRrameM maMjUsA-peTIko dekhanA... AREE HTRAILERam NIXXII ANA HITI S P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. B. REHLS HES Mind A nAnaSAR188 Jun Gun Aaradhak Trust peTImeM nImeke pattomeM zyAma par3I hui, manohara rupavAlI kanyA ko dekha kara kanyAleneke bAremeM paraspara donoM meM vivAda huA, zrIdanadvArA zaMkhadattako samudrameM pheMkanA... pRSTa 55 mu. ni. ci. saMyojita vikrama caritra dusarA bhAga citra naM. 1)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanavijaya sayojita kA pAra pAnA asambhava hai| isa prakAra donoM ko vivAda karate dekha kara nAva-khevaiyiyoM-nAviko ne kahA "Apa logoMkA isa prakAra kA vivAda karanA atyanta duHkha dAyI hai / isameM koI saMdeha nahIM; do dinoM ke bAda taTapara eka "suvarNa kUla" nAmaka nagara AvegA, vahAM para rAjA ke bahuta se catura manuSya rahate haiN| ve loga Apa dono ke vivAda kA samAdhAna kara deMge, taba taka Apa loga zAMta rho|" . nAvikalogoM kI yaha bAta sunakara donoM ne paraspara vivAda karanA choDa diyA / paraMtu zrIdatta mana meM socane lagA ki loga jIvana dAna dene ke kAraNa yaha kanyA zaMkhadatta ko hI dilaayeNge| isaliye gupta rupa se koI upAya kiyA jAya jisase yaha kanyA mujhako mila jAya / isaprakAra vicAra karake vaha nirdayI zrIdatta chala se zaMkhadattako vizvAsa dene lgaa| kahA bhI hai ki "jisakA mukha kamala ke samAna prasanna, vANI caMdana ke samAna zItala tathA hRdaya kaiMcIke samAna ghAtaka, ye tInoM prakAra dhUrtoM ke lakSaNa samajho zaMkhadatta ko samudra meM pheMkanA rAtri hone para zaMkhadatta ko nAva ke ucca bhAga para baThAkara zrIdatta bolAki he mitra ! samudra meM eka bahuta bar3A suMdara kautuka ho Wan "mukhaM padmadalAkAraM vAcA caMdanazItalA / .... hRdayaM kattarItulyaM trividhaM dhUtalakSaNam / / 336 // sarga ..P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya bhAga NANA rahA hai, eka bahuta bar3A ATha mukha vAlA matsya isa samaya nAvake nIce se jArahA hai, yaha sunakara kutUhala vaza java zaMkhadatta usa matsya ko dhyAna se dekhane lagA, taba zrIdatta ne chala se usako samudra meM girA diyaa| bAda meM zIghra hI logoM ke Age apanA zoka pradarzita karatA huA Arta svara se bolane lagA ki he mitra ! aba tumhAre binA mere prANa bhI cale jAyeMge, isa prakAra saba logoMko kahatA huA jora 2 se rudana karane lgaa| isakebAda logoM ke samajhAne para zoka ko tyAga kara hRdaya meM prasanna hotA huA, vahAMse calate calate samudra taTapara sthita "suvarNa kUla" nAma ke nagara meM pahu~cA / zrIdatta ne nagara meM jAkara ghor3A tathA hAthI Adi vahAM ke 'dhana' nAmake rAjA ko upahAra diyaa| rAjA ne prasanna hokara usa duSTacitta zrIdatta ko hAthI kA mUlya dekara sammAnita kiyaa| isake bAda nAva para se kanyA sahita saba vastuoM ko utAra kara usa zrIdatta ne rAjA ke kara mApha kara dene para saste bhAva se beca DAlI / kucha samaya vyatIta hone para eka . dina zrIdatta ne jyotiSiyoM ko bulAkara usa kanyA ke sAtha vivAha karane ke liye muhUrta kA nizcaya kiyaa| isake bAda zrIdatta rAjA kI sabhA meM gayA, vahAM jAkara zrIdatta ne rAjA ke samIpameM eka suMdara cAmara hAraNo ko dekha kara kisI eka manuSya .. se usake viSayameM puuchaa| taba usa manuSya ne zrIdatta se kahA ki rAjA se sammAnita isa 'svarNarekhA' se vahI eka bAra bola sakatA hai jo usako " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita worw~ sammAna pUrvaka pacAsa dInAra-sonA mohara detA hai, kyoM ki yaha svarNa rekhA rAjA ke atyanta sammAna kI pAtra hai| kanyA aura svarNa rekhA ko lekara zrIdatta kA jAnAH-- yaha suna kara zrIdatta mohita hokara pacAsa dInAra dekara cupa. cApa usa kanyAke sAtha svarNa rekhAko rathameM car3hAkara eka bar3e vanaH meM le gyaa| tathA vana meM eka caMpAke vizAla vRkSake nIce donoM striyoMke sAtha baiTha kara jaba zrIdatta aneka taraha se manoraMjana kara rahA thA, usI samaya meM bahuta sI vAnariyoM ke sAtha eka .. vAnara AyA / usako dekha kara zrIdatta ne svarNa rekhA se kahA kiina vAnariyoM se isa vAnara kA kyA 2 sambandha hai ? kyA ye saba. isa bandara kI striyA~ haiM? taba svarNa rekhA kahane lagI ki-pazuoMmeM itanA viveka kahAM . se hove ? koI isakI mAtA hogI koI bhaginI tathA koI kanyA, isa prakAra Apasa meM eka dUsare ke aneka prakAra ke anya sambandha bhI hoMge / yaha saba maiM kaise batAU ? kyoM ki "pazu prANiyoM kA janma nindita hai / aura usameM viveka nahIM hotA, aura kartavya kA jJAna bhI nahIM hotA hai, unhoMkA janma nirarthaka hai / tathA pazuoM ko stana pAna taka hI mAtA se sambandha rahatA hai / adhama manuSyoM ko strI prApti taka, madhya prakRti ke manuSyoM ko jaba taka gRhakAya meM samartha rahatI hai taba taka mAtA ke prati sadbhAva rahatA hai| parantu uttama prakRti ke manuSyoM kA jIvana paryanta tIrtha ke samAna P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga hI mAtA ke prati sadbhAva rahatA hai| bAnara kA manuSya bhASA meM kathana- yaha saba bAta sunakara jAtA huA, vaha bAnara krAgha se lAla netra karake vApisa lauTA tathA zrIdatta ko dRDhatApUrvaka isa prakAra kahane lagA ki "re pApiSTha durAcArI / dUsare ke doSoM ko dekhane vAle ! parvata parakI agniko dekhatA hai parantu apane caraNoMke nIce nahIM dekhatA / isaliye ThIka hI kahA hai ki durjana vyakti rAI aura sarasoM ke samAna dUsare ke choTe 2 doSoM ko dekhatA hai parantu 'bilva' phala ke samAna apane doSoMko kabhI nahIM dekhatA tathA saba koI keza ke agrabhAga se bhI bArIka dUsare ke doSoM ko dekhate haiM. parantu himAcala parvata ke zikhara ke samAna vizAla apane doSoM ko nahIM dekha sakate / apane mana meM sabhI vyakti apane ko guNI hI mAnate haiN| dUsare ke doSa kA varNana saba koI karate haiM parantu apane doSoMko nahIM kaha sakate haiM / * apane mana se saba sundara haiM saba dekhe para doSa / / apanI kamI chipAtA jana hai, kare anya para roSa // he zrIdatta " tuma apane mitrako samudra meM pheMka kara tathA apanI mAtA aura kanyA ko apane bagala meM lekara dUsare ke doSa ko - AstanyapAnAJjananI pazUnAmAdAralAbhAcca narAdhamAnAm / / " Agehake mava tu mdhymaanaamaajiivitaatiirthmirottmaanm||356||8 * sanaH svAtvani guNavAn, sargaH paradoSadarzane dkssH| "marvasya cAsti vAcyaM, na.cAtmadoSAn vadati kazcit" // 36 / / P.P.AC.Gunratnasuri M.S... Jun Gun Aaradhak Trust
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ LYRI Lad Glr-2 moc P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. A60.30 1602) 10.00. 3.75 FAIRSARAI Ta a Jun Gun Aaradhak Trust vAnara kA manuSya bhASAmeM kathana: re pApiSTa durAcArI ! dusare ke doSoM ko dekhane vAle ! tuma apane mitrako samudrameM pheMka kara, apanI mAtA aura kanyA ko bagalamai lekara ke dUsare ke doSa ko kahate ho; tuma zIghra hI gahare kUpameM giroge| pRSTa 60-61 (mu. ni. vi. saMyojita vikrama caritra dusarA bhAga citra naM. 10)
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kahate ho; tuma zIghra hI gahare kUpa meM giroge, kyokiM asatya bolane se manuSya vANI aspaSTatA totalApana tathA nirarthaka bRthA bolane vAlA evaM gUgApana, tathA mukha roga ko prApta hote haiN| isaliye manuSya ko cAhiye ki asatya aura tathA duSTa vacana kadApi na bole / ____ isa prakAra kahakara zIghragati se vaha bAnara kUda kara kahIM dUra calA gayA / taba zrIdatta socane lagA, ki yaha jAnavara isa prakAra kaise bola gayA ? merI mAtA tathA kanyA yahAM se bahuta dUra haiN| tathA merI mAtA Adi isa prakAra kI AkRti vAlI nahIM thI to phira ve donoM yahAM kaise ho sakatI hai / isa prakAra soca kara 'svarNarekhA' se pUchA ki tuma kauna ho ! taba svarNa rekhA ne kahA ki kyA tuma mUrkha manuSya kI taraha isa pazu ke bolane para tuma bhrama meM par3a gaye ho| _ isake bAda zrIdatta ne vahAM se uThakara vanameM idhara udhara ghUmata hue eka munIzvara ko dekhA tathA unheM praNAma karake aMjali baddha hokara pUchane lagA ki he munIzvara ! bAnara ke dvArA maiM saMdeha rUpI samudra meM girA diyA gayA hUM, isaliye Apa mujhako satya jJAna rUpI naukAse bAhara nikAleM / kyoMki sajjana vyakti apane kArya se lAparavAha hokara dUsare ke paropakAra ke kArya meM lage rahate haiN| jaise candramA samasta pRthvI ko prakAzamAna karatA hai, parantu apane kalaMka ko sApha karane kA avasara usako nahIM milatA hai| P.P.Ac. Gunratrasuri M.S. Jun.Gun AaradhakTrust ..
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga .. isa para avadhi jJAna vAle muni bhagavanta saba vRtAnta jAnakara kahane lage ki bAnarane jo kucha kahA hai vaha saba bAteM barAbara satya hai isameM koI sandeha nhiiN| .. ... saba zrIdatta kahane lagA ki "kanyA aura mAtA kA kisa prakAra sambandha huA, isakA varNana mujhako kho|" zrIdatta kA jJAnamunI se milanA tathA kanyA kA pUrva vRtAnna.. taba avadhijJAnI munIzvara kahane lage, ki 'prathama kanyA kA sambandha sunalo / jaba tuma daza dina kI avasthA vAlI kanyAko chor3akara dhana ke liye naukA para ArUDha hokara cala diye, taba kucha dina bAda zatrurAjA ke Darase saba loga usa nagara se idhara udhara bhAgane lge| tumhArI strI bhI kanyA ko lekara gaMgA ke taTa para 'siMhapura' nAma ke nagara meM apane bandhuoM ke samIpa calI gaI, tathA apane bandhuoM ke samIpa rahatI huI tumhArI strI ko gyAraha varSa bIta gaye / eka dina rAtri meM eka duSTa sarpane tumhArI kanyA ko kATaliyA, taba upta kanyA kI mAtA tathA mAmA Adi 'aneka prakAra ke upacAra karane lage, paraMtu durbhAgya se vaha saba kucha bhI upayogI na huA, kyoMki jo kucha bhAgya meM likhA hai usakA pariNAma sabako milatA hai, yaha jAnakara dhairyavAna vyakti vipatti meM bhI kAyara nahIM hotA, taba usa kanyA kI mAtA ne sneha se use eka peTI meM rakhakara apAra jala rAzi samudra meM rakha diyaa| tumane jisako chala se leliyA hai, vahI tumhArI putrA hai, yaha saba vRttAnta satya hai| .. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajjanavijaya saMyojita mAtA kA pUrva vRtAnta aba apanI mAtA ke samAcAra suno java tumhArI mAtA ko rAjA sUrakAnta ne apane antaHpura meM rakha liyA, taba tumhAre pitA usa rAjA se tumhArI mAtA ko chur3Ane kI icchA se dravya lekara cupacApa dusare nagara meM apane ghara se cala diyA / tumhAre pitA ne nagara ke kisI eka pallIpati ko atyanta prasanne kara diyA, isake bAda vaha pallI pati tumhAre pitA se kahane lagA ki :"jo kucha kArya ho vaha zIghra mujhako kho|" ____ taba tumhArA pitA kahane lagA ki "rAjA sUrakAnta merI strI ko curAkara le gayA hai| usa apanI strI ko maiM Apake sahayoga se cha r3AnA cAhatA huuN| apane kArya ko siddha karane meM samartha to bahuta se loga dekhe jAte haiM, parantu jo paropakAra karane vAle haiM, aise manuSya pRthvI meM thor3e hI milate haiN| isake bAda vaha soma usa pallI pati kI senA lekara rAjA sUrakonta kI sImA meM pahu~cA / sUrakAnta usa vizAla senA ko dekhakara atyanta vyAkula ho gayA, phira bhI sanmukha Akara zatru se yuddha karane lagA, parantu jaba sUrakAMta kI saba senA naSTa ho gaI, taba vaha bhAga kara apane kile meM calA gyaa| kile ke dvAra ko baMda karake bakhtara pahanakara sAvadhAna hokara sthira ho gyaa| idhara soma sainya ke sAtha bala pUrvaka dvAra ko tor3akara nagara meM pahu~ca gyaa| kintu yuddha karate P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga karate soma ke mastaka meM eka atyanta tIkSNa bANa laga gayA, jisase tat kSaNa meM usake prANa pakherU ur3a gye| jisa kArya ko eka dUsare rUpa meM siddha karanA cAhatA thA, vaha eka dUsare hI rUpa meM badala gayo / yaha eka bhAgya kI hI bAta hai / bhAryA ko chur3Ane meM apane prANa hI cale gaye / saca hai prANI socatA kucha aura hai aura kudarata karatI hai kucha aura / sUrakAnta yuddha karate karate apanI senA ke naSTa ho jAne se kahIM bhAga gyaa| idhara rAjA kI vaha bhilla senA anucita rUpa meM nagara ko luTane lgii| kyoMki __ "candrabala, grahabala, senAbala athavA pRthvI kA bala taba taka hI kArya karatA hai, apanA saba manoratha taba taka hI saphala hotA hai, manuSya taba taka hI sajjana rahatA hai, aura maMtra-taMtra Adi kA mahAtmya yA puruSArtha taba taka hI kAma detA hai, jaba taka manuSyoM kA puNya vidyamAna rahatA hai, puNya ke naSTa hone para saba kucha naSTa ho jAtA hai / " . Wan tAvaccandrabalaM tato grahabalaM tAvabalaM bhUbalaM, tAvasidhyati vAnchitArthamakhilaM tAvanjanaH sajjanaH / mudrAmaMDalamaMtra taMtra mahimA tAvatkRtaM paurUSam , yAvat puNyamidaM naNAM vijayate puNyakSayAtkSIyate ||386|s.8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dattakA hAnImunile milanA: 2214. RADIO nyAkA pUrva vRttAnta tathA mAtAkA pUrva vRttAnta sUnA rahe haiN|...pRsstt 62-63 na Rasomai Lices. sAmazrIne vanameM kisI eka ajJAta vRkSakA phala khA liyA, usa phalake prabhAvasa unakA sArA zarIra gauravaNe evaM yuvatIke samAna sundara ho gyaa|...pRsstt 65 A.ni.vi.saMyojita.vikramacaritrasarA bhAgacitra naM.11-12) P.P.AC.Gunratnasuri M.S Jun Gun Aaradhak Trust
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita somazrI kA ajJAta phala khAne se rUpa kA parivartana isake bAda eka bhilla somazrI ko lekara zIghra usa nagara se bAhara niklaa| parantu rAtri meM jaba saba so gaye taba chala karake somazrI kahIM bhoga gaI / usane vana meM bhramaNa karate hue kisI eka ajJAta vRkSa ko phala khA liyA / usa phala ke prabhAva se usakA sArA zarIra gauravarNa evaM yuvatI ke samAna sundara ho gyaa| kyoMki maMtra rahita koI bhI akSara nahIM hai, koI vanaspati kI aisI jar3a-mUla nahIM jo auSadha na ho, pRthvI svAmI rahita nahIM hai parantu usakI vidhi batAne vAle saMsAra meM durlabha haiN| dUsare dina devAMganA ke samAna rUpa lAvaNyavAlI usa somazrI ko vana meM dekhakara eka dhanasArthavAha nAmake vyApArI usako samajhAkara cupacApa usako lekara vega se harSa pUrvaka suvarNakula ke taTa para phuNcaa| pahale usa nagara meM bahuta vastueM kharIdI parantu dUsare dina usa nagara meM vahI cIjeM sastI milane lagI / dhanasArtha / vAha socane lagAki binA dravya ke kisa taraha se ye saba sastI __vastuyeM kharIdUgA / yaha vicAra kara vaha zreSTI usa somazrI ko becane ke liye bAjAra ke cauka meM le AyA / usa nagara kI rupavatI nAma kI eka vaizyA ne eka lAkha dravya dekara use kharIda liyA aura atyanta yatna se natya Adi saba kalAyeM usa somazrI ko sikhaadiiN| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga somazrI kA nAma parivartana apane zarIra kI krAnti se suvaNa ko jItane vAlI usako dekhakara usa nagara nAyikA ne somazrI kA 'suvarNarekhA' nAma rkhaa| isake bAda eka dina natya karatI huI usa suvarNarekhA ko dekha kara rAjA ne usako apane samIpa meM cAmara hAriNI banAyA ! ___he zrIdatta ! vahI yaha tumhArI mAtA hai / isane lobha tathA lajjA se apanA svarUpa tumhAre pAsa prakaTa nahIM kiyA kyoMki:. "vaizyAyeM lobha kI rAjadhAnI haiM, vahAM se jo koI prasthAna karatA hai, vaha samasta saMsAra ko jIta letA hai| jina vezyAoM ke hRdaya meM kucha aura rahatA hai, vANI meM kucha aura tathA kriyo eka dUsare prakAra kI hI rahatI hai| ve vezyAyeM kisI ko sukha kA kAraNa kaise ho sakatI hai ?" ____zrI datta ne punaH prazna kiyA ki 'yaha pazu jAti kA vAnara ye saba bAteM kaise jAnatA hai ?' ko zrI datta ke pAsa bhejii| ve dAsiyAM usake pAsa jAkara kahane lagI ki "suvarNarekhA kahAM hai ?" pralobhasya rAjadhAnIyaM jJeyaH paNyAGganAjanAH / sataH prayANakaM kRtvA vizvaM vizvaM jytysau| 400sa08 manasyanyad vacasyanyat kriyAyAmanyadeva hi, yAsA sAdhAraNastrINAM tAH kathaM sukhadetave |401||s. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita pitA kI pUrva kathA taba munine uttara diyA ki mastaka meM bANa lagane para tumhArA pitA soma zreSThI dUrasthita mandirapura nAma ke nagara meM bANa se ghAyala hokara vahAM soma zrI ke dhyAna se prANa tyAga karane ke kAraNa vyantara jAti meM prata huaa| kyoMki "rajjugrahaNa se, viSa bhakSaNa se, jala praveza, tathA agni praveza se zarIra tyAga karane vAlA tathA parvata ke zikhara para se gira karake marane vAlA, zuddha bhAvavAlA vyakti bhI vyantara(prata)bana jAtA hai / " vyantara ne tumako usa somazrImAtA tathA putrI se yukta dekhakara usa vyantara ne vAnara kA rUpa dhAraNa karake tumako ye saba bAteM kahI haiN| vaha vyantara pUrva sneha ke kAraNa isa soma zrI ko lekara jaaygaa| munike aisA kahane para vaha vyantara akasmAt kahIM se zIghra Akara soma zrI ko uThAkara kahIM calA gyaa| isake bAda zrIdatta muni ko praNAma karake apane mana meM atyanta Azcarya karatA huA, kanyA sahita nagara meM Akara apane ghara meM sthita ho gyaa| - idhara rupavatI vezyA ne sakhiyoM se pUchA ki 'svarNarekhA - kahAM hai ?' taba sakhiyoMne madhura vacanase uttara diyA- 'zrI datta'ne somazrI ___ se kahA ki maiM tumako pacAsa dInAra dUgA aisA kahakara .. usako lekara bana meM gayA thaa| isa para rupavatI ne apanI dAsiyoM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 68 vikrama-caritra dvitIya bhAga zrI datta ne uttara diyA ki-"maiM kucha nahIM jAnatA hU~ ki vaha kahAM gaI hai|" ___ taba ve dAsiyAM kahane lagI ki re duSTa ! pApiSTha ! tum| pratyakSa hI jhUTha kyoM bola rahe ho ? - isake bAda rupavatI rAjA ke pAsa jAkara kahane lagI ki "he svAmin / maiM eka Thaga dvArA ThagI gaI hU~; "vaha dhUrta bhI isI nagara meM rahatA hai" zrIdatta ko kaida karanA___rAjA ne pUchA-'kisa se ThagI gaI ho ?' taba rupavatI ne uttara diyA ki 'durAtmA zrI datta ne suvarNarekhA kA apaharaNa kara liyA hai / ' isa para rAjA ne zrIdatta ko bulAkara puuchaa| taba zrI datta vicAra ne lagA ki "yadi maiM kahUMgA ki vAnara svarNa rekhA ko le gayA to koI nahIM vizvAsa kreNge|" isa prakAra socakara vaha mauna hI raha gayA / taba rAjA ne Adeza diyA ki ise kArAgAra meM lejAzro / taba daNDa pAza dhAraNa karane vAloM ne aisA hI kiyaa| usakI dukAna meM sIla dekara rAjA ne usakI kanyA ko apane antaHpura meM rakha liyaa| kyoMki:-- "gaMgA nahAye na kAka pavitra, juArI na satya kabhI kahiM bole / sarpa kSamA karatA na kisI para, strI.na binA kucha kAma ke bole // dhIraja dhAraNa ho hI jar3Akena, bhUpati mitra na zAzvata bhole / jJAna kathA na sarAbI ko bhAtI hai, ye saba bhagya samAja ke rodd'e||" P.P.Ac, Ginrassfasuri M.s. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 66 / ____ kAka meM pavitratA, juA khelane vAloM meM satya, sarpa meM kSamA, striyoM meM kAma vAsanA kI zAnti, napuMsaka manuSya meM dhairya, madyapAna karane vAloM meM tatvajJAna kI vicAraNa aura rAjA kA sadA ke liye mitra honA kisane dekhA hai aura na sunA hai ? isake bAda zrI datta ne hRdaya meM isa prakAra socakara, aba isa samaya maiM satya bola dU', jo honA hogA so ho jAyagA; rAjA ke Age bAnara kA saba vRtAnte kaha sunaayaa| rAjA Adi saba vyakti zrIdatta kI yaha bAta sunakara kaTAkSa pUrvaka kahane lage ki "zrI datta ne apUrva satya vacana kahA hai|" kyoMki jo asaMbhava ho esA yadI pratyakSa bhI dekhane meM Ave to bhI bolanA na cAhiye / jaise-vAnara kA gIta gAnA tathA patthara kA jala meM tairnaa| bhImarAjA kI kathA___ yaha kathA isa prakAra hai ki zrIpura nAma ke nagara ke bhImarAjA kA maMtrI samudra meM eka zilA ko jala meM tairatA huA dekhakara nagara meM AyA aura rAjo Adi saba vyaktiyoM ko zilA ke tarane kA saba samocAra kahA / ____ ise sunakara rAjA ne kahA ki 'yadi pratyakSa bhI dekhA ho to bhI vaha asaMbhava jaisI hoto nahIM bolanA cAhiye / ' rAjA kI yaha bAta sunakara vaha maMtrI mauna raha gayA / isake bAda rAjA eka dina ghoDe para caDhakara nagara se bahuta dUra bAhara nikalA / vahAM mArga meM vAnaroM kA apUrva nRtya gIta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 vikrama-caritra dvitIya bhAga Adi dekhakara pIche lauTa kara nagara meM A gyaa| apane A~khoM se dekhI huI ghaTanA nagara nivAsiyoM ko kahane lagA / parantu koI bhI vyakti isa asaMbhaba bAta ko mAnane ke liye taiyAra nahIM thaa| taba rAjA atyanta udAsa ho gyaa| zrIdatta ko za lI kI AjJAH isake bAda mantrI rAja sabhA meM AyA aura rAjA tathA prajA jana ke Age rAjA aura usane jaMgala meM jo kucha dekhA thA, usa viSaya ko lekara eka zloka banAkara bolA, jisakA tAtparya hai ki pratyakSa dekhane para bhI asambhava bAta kisI ko kahanI na cAhiye jaise yadi kahIM bAnara ko nRtya gIta karate dekhA ho tathA jala meM patthara ko tairate dekhA bhI ho to kisI se yaha na kahe ki maiMne aisA hote dekhA hai| aisA zrI datta se kaha kara rAjA krodha se lAla netra karake zrI datta ko zulI para car3hAne ke liye aAjJA dI / kahA hai| _ 'kahAM rAjA harizcanda aura kahAM unako cANDAladAsa ko bananA, kahA~ pArthiva arjuna aura kahAM unakA rAjA virATe ke ghara meM naTa ke samAna nRtya karanA, kahAM rAjA rAmacandra aura kahAM unakA banavAsa ? saca hai isa saMsAra meM karma ke anusAra ke 'asaMbhAvyaM na vaktavyaM pratyakSaM yadi dRzyate / yathA vAnara gItAni tathA tu taritA zilA' ||421shaas.. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Guri-Aaradhak Trust
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajjanavijaya saMyojita bhAgya kA pariNAma vicitra hotA hai / isaliye buddhimAna vyakti ko bhUtakAla tathA bhaviSyakAla kI cintA nahIM karanI cAhiye parantu vartamAna kAla ke anusAra vyavahAra karanA cAhiye / isake bAda udyAna pAlaka ke mukha se, 'eka 'municandra' nAma ke jJAnI gurU udyAna meM Aye haiM, yaha bAta sunakara rAjA apane parivAra ke sAtha unakI vandAnI karane ke liye udyAna meM AyA / munIzvara ko praNAma karake dharmopadeza ke liye prArthanA kii| ' municandra kI dharma dezanA taba munizvara rAjA ko bodha dene ke liye bolane lage ki "jo nyAya karane vAlA nahIM ho tathA dharma kA AcaraNa karane vAlA nahIM ho vahAM dharmopadeza kyA diyA jAya ?" taba rAjA ne kahA ki 'he bhagavan ! maiM nyAya aura dharma kA barAbara pAlana karatA huuN|' __ taba punaH munizvara kahane lage ki 'tuma ThIka ThIka nyAya nahIM karate ho, kyoMki tuma satyavAdI zrIdatta kA vyartha hI prANa le rahe * kva ca harizcandraH kvAntyajadAsyaM, kva ca pRthusUnuH kva ca naTalAsyam / kva ca vanavAsaH kvAsau rAmaH, . kaTare vikaTo vidhiprinnaamH||430||s. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trus
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga ho|' kahA hai kiH-- "majjana loga kaSTa pAte haiM, durjana loga sukha bhogate haiM, putra marate haiM, pitA jIvita rahate haiM, dAtA daridra ho jAte haiM aura kRpaNa dhanI ho jAte haiM / he logoM ! dekho kaliyuga kA yaha saba vyavahAra kaisA Azcarya janaka hai| janaka hai| ' jJAnI muni kI yaha bAta sunakara rAjA Azcaya cakita ho gayA aura apane sevaka ko zIghra bhejakara zrIdatta ko bulavAyA aura Adara pUrvaka apane samIpa baitthaayaa| isake bAda rAjA ne putaH prazna kiyA ki 'zrIdatta ko Apane satyavAdI kaise batAyA ?' jaba rAjA munIzvara se isa prakAra pUcha rahAthA ThIka usI samaya meM vAnara svarNarekhA ko pITha para lekara akasmAt vahAM upasthita ho gayA / vaha saba ke dekhate hI munIzvara ko vidhipUrvaka praNAma karake tatho svarNarekhA ko pITha para se utAra kara dezanA sunane kI icchA se labako Azcarya cakita karatA huA, unake samIpa baiTha gayA, kyoMki pazupakSi ke yogya jo bAta tathA kArya hai vaha bAta tathA kArya manuSyoM meM dekhakara. tathA manuSya ke kArya 5 sIdanti santo vilasanta ya santaH putrA niyante jnkshciraayuH| - dAtA daridraH kRpaNo dhanADhayaH, ___pazyantu lokaH kali ceSTitAni ||436kssaas.. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapra mI muni niranjanavijaya saMyojita pazuoM meM dekha kara kisa manuSya ke hRdaya meM kautuka nahIM hotaa| ... isake bAda dezanA jaba pUrNa ho gaI taba zrIdatta ne munIzvara se pUchA ki "he bhagavan ! kisa karma ke prabhAva se mujhako mAtA tathA putrI ke viSaya meM anurAga huA ? _____ taba munIzvara ne uttara diyA ki yaha pUrva janma ke saMskAra se aisA ho gayA hai|" . .. muni dvArA zrIdatta aura zaMkhadatta kA parva janma kthn| taba punaHzrIdatta ne pUchA ki 'merApUrva janma kisa prakAra thA ?' . munIzvara kahane lage ki 'he zrIdatta ! tuma apane pUrva janma kA vRtAnta sAvadhAna mana se suno|" ___ paMcAla deza meM eka 'kAmpIlya pura' nAma kA nagara thaa| vahAM . 'caitra' nAma ke brAhmaNa ko 'gorI' aura 'gaMgA' nAma kI kAmadeva kI rati aura prIti ke samAna adbhuta rUpa lAvaNya vAlI do striyAM thIM / eka dina use caitra ne apane mitra maitra se ekAnta meM kahA ki he mitra ! isa samaya kisI dUsare deza meM dhanopArjana ke liye calanA cAhiye |kyaaNkiH-- . 'Dara se, Alasya se aura ati Alasya ke kAraNa kauvA kAyara puruSa tathA mRga apane deza meM hI mRtyu ko prApta hote haiM,kAraNaki ke sabhItAH paradezasya baha vAlasyaH pramaditaH / svadeze nidhanaM yAnti kAkAH kA puruSAmRgAH // 4478 P.P.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 vikrama-caritra dvitIya bhAga paradeza kI musApharI kA kaSTa ve sahana nahIM kara sakate haiN|" jo ghara se nikala kara aneka Azcarya se bharI huI isa samasta pRthvI ko nahIM dekhate haiM, ve manuSya kUpa ke mer3haka ke samAna saMkucita bhAva vAle hote haiN| isa prakAra vicAra karake ve donoM mitra maitra' aura caitra' dravyopArjana ke liye 'kokANa' deza meM phuNce| vahAM pahu~ca kara kramazaH bahuta sampatti kA upArjana kiyA pracura dravya upArjana karane ke bAda eka dina mArga meM atyanta lobha ke vazIbhUta hokara soye hue caitra ko mArane ke liye maitra uThA / dhana kaisI burI cIja hai jo apane pyAre mitra ko mArane ke liye taiyAra ho gyaa| para usI samaya bhAgyodaya se usameM viveka guNa pragaTa huA aura vaha vicArane lagA ki mere jaise vizvAsaghAtIko narakameM bhI sthAna na milegA / pApa karane vAle prANI atyanta ghora naraka meM jAte haiN| kyoMki lobha pApa kA mUla hai, svAda vyAdhi kA mUla hai tathA, sneha duHkha kA mUla hai / ina tInoM ke tyAgane se hI saccA sukha milatA hai| - pRthvI kahatI hai ki "mujhako pavatoM kA bhAra nahIM hai, tathA sAta samudroM kA bhI bhAra nahIM hai parantu kRtaghna aura vizvAsaghAtI ye donoM mujhako bahuta bar3e bhAra svarUpa haiM" aura bhI kahA hai ki kUTa sAkSI (mithyAsAkSI dene vAlA), mithyA bolane vAlA, kRtaghna cirakAla taka krodha rakhane vAlA, ye cAra karma se caNDAla haiM aura pAMcavA jAti se caNDAla hotA hai| ye saba bAteM soca kara maitra Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ I jJAnIguru municandrajI dharma dezanA de rahe hai| S ...... GUS API un Gun A 5 zrIdattakA pitA patli-somadhIke dhyAnase prANa tyAga kara vyantara honA...... usa vyantarane vAnara rUpa dhAraNa karake saba bAteM kahI haiM; aura isa somazrI ko lekara jAyagA, utanameM hI vaha vyantara somazrIko uThAkara kahIM calA gayA / .. pRSTa 67 AR (mu. ni. vi. saMyojita...... . vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 13-14)
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ NOT74 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. ARL . PROFESS Jun Gun Aaradhak Trust O somazrI ko lekara vyantara kA guru nizrAmeM Agamana, jJAnI gurudvArA zrIdatta aura zaMkhadatta kA pUrvabhava kathana, zrI dattase zaMkhadattakA puna: milana, paraspara donoMkI kSamA-yAcanA pRSTa 80 ma..ci....saMyojita.......bikrama caritra dasarA bhAga citra naM. 15)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita apane AtmA kI atyanta nindA karate hue dayA yukta hRdaya hokara vApasa apane sthAna para jAkara baiTha gyaa| saca hai 'uttama vyaktiyoM kA citta kumArga meM jAte hue bhI svayaM usase virakta ho jAtA hai, . paraMtu duSTa hRdaya vAle pApI manuSyoM kA citta aneka upadeza dene para bhI kumArga se nivata nahIM ho sakatA hai| - isake bAda ve donoM mitra aneka dezoM meM bhramaNa karake tathA bahuta sA dhana upArjana karake mArga meM Ate hue nadI ke prakhara / pravAha meM acAnaka par3a kara mRtyu ko prApta ho gye| kahA hai-- | "manuSya jalameM magna ho jAya, meru parvata ke zikhara para caDhe, yuddha meM zatruoM ko jIte, vyApAra kRSi kama Adi kalA tathA vidyA kI zikSA le, pakSI ke samAna bahuta prayatna karake ananta AkAza meM ur3a jAya, parantu jo bhAvI nahIM hai vaha nahIM ho sakatA tathA bhAgyavaza jo bhAvI hai, usakA nAza bhI kisI prakAra se nahIM ho sakatA"* pazcAt tiryagyoni Adi meM tRSNA bubhukSA, Adi aneka kaSToM ko prApta karake caitra kA jIva tuma 'zrIdatta' nAma se isa samaya hue ho| aura aneka yoniyoM meM * majjatvambhasi yAtu meruzikharaM zatru jayatvAhave / * vANijyaM kRSisevAnAdi sakalA vidyAkalAH zikSatu / / - AkAzaM vipulaM prayAtu khagavat kRtvA prayatnaM param / nA bhAvyaM bhavatIha karmavazato bhAvyasya nAzaH kutaH ||458||s08 i P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga bhramaNa karake tathA aneka kaSToM ko prApta karake maitra kA jIva 'zaMkhadatta' nAma se tumhArA mitra huA hai| _udhara caitra kI donoM strI gaMgA aura gaurI cirakAla taka apane svAmI kI Ane kI rAha dekhakara anta meM nirAza hokara samAra se virakta ho gyii| ve donoM striyAM mAsopavAsAdi aneka tapa karatI huI eka dina gaMgA - taTa para eka paramasundarI vaizyA ko dekhakara vicArane lagI ki isa vaizyA ko dhanya hai kyoMki pratidina apane abhilaSita puruSa ko sevana karatI hai / parantu hama donoM ko dhikkAra hai jo svAmI kA kahIM se kisI bhI prakAra kA samAcAra nahIM prApta hotA hai| isa prakAra duHkha cintana karatI huI, apane upavAsAdi puNya karma kA dhyAna chor3akara, zarIra tyAga karake jyotiSka devI ke sthAna meM devIpada ko prApta ho gyii| 1isake bAda vahAM se cyuta hokara ve donoM gaMgA aura gaurI zreSTa svabhAva vAlI tumhArI donoM striyAM pUrva janma ke anurAga ke kAraNa sundara rupa vAlI tumhArI mAtA aura kanyA huI / "he zrI datta ! pUrva janma ke baira ke kAraNa tumane zaMkhadatta ko samudra meM atyanta kodha se girA diyA / yahI saba tumhArA kukarma hai|" guru mukha se isa prakAra apane pUrva janma kA vRtAnta jAnakara zrIdatta ke mana meM vairAga utpanna ho gyaa| tathA socane lagA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ tt sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita mmmmmm~~~~ isakI prakAra jIva apane pUrva janma meM kiye huye karmoM ke vaza se aneka prakAra ke sukha aura duHkha ko prApta karate haiN| kSaNa meM anurakta, kSaNa meM virakta, kSaNa meM krodha, kSaNa meM zAnti, isa prakAra moha meM Akara vAnara ke samAna mujha se capalatA ho gii| phira guruse kahane lagAki 'he svAmin / mujha para aba prasanna hokara isa apAra saMsAra rupI viSama samudra se pAra hone ke liye koI upAya dikhAiye, kyoMki sajjana vyakti apane kAryoM se vimukha hokara paropakAra karane meM lIna rahate haiM / jaise candramA apane kalaMka ko chor3akara pRthvI ko prakAzita karane meM Asakta rahatA hai|' "isa bhava samudra ko tairane meM, hai dharma nAva ke tulya bnaa| usa nAva khevane meM mAnoM cAritraya bAMsa hai sadA bnaa||" taba guru upadeza dene lage ki saMsAra rUpI samudra meM pAra hone ke liye dharma hI naukA ke samAna hai / tathA cAritra ke sivAya aura koI upAya nahIM hai| ___zrI datta ne pa naH pUchA ki "he bhagavan ! yaha merI kanyA; maiM kisako dU?' taba munIzvara ne kahA ki 'zaMkhadatta ko kyoM nahIM de dete ho ?' taba zrIdatta netra se azru girAtA huA gadgad svara se kahane lagA ki usako maiMne samudra meM girA diyA hai / aba usa mitra se milana kisa prakAra ho sakatA hai ? . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S! Jun Gun Aaradhak Trust
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga "lakSmI, strI, mAtA, pitA, ye saba bAra bAra dUsare janmoM meM prApta ho sakate haiM parantu sAdhu saMgati kI prApti honA kaThina hai| taba muni kahane lage ki 'he zrIdatta ! tuma kheda na karo tumhArA priya mitra abhI yahAM A milegaa| zrIdatta se zaMkhadatta kA punaH milana ___ yaha sunakara nIdattajaba taka apane mana meM Azcaya se vicAra karatA hai tabataka zaMkhadata krodha se rakta netra kiye hue tatkAla vahAM upasthita ho jAtA hai, tathA prathamamuni ko vidhi pUrvaka praNAma karake rAjA ke samIpa baiTha jAtA hai / atyanta krodha se bharA huA zaMkhadatta ko dekhakara usake krodha ko zAnta karane ke liye munIzvara ne isa prakAra dezanA dI ki "krodha prema ko nAza karatA hai, abhimAna vinaya kA nAza karane vAlA hai, mAyA mitratA kA nAza karatI hai; lobha sarvasva kA nAza kanane vAlA hotA haisakrodha jaba deha rUpI , ghara meM praveza karatA hai taba usameM tIna prakAra ke vikAra utpanna hote haiM; tathA svayaM bhI tapta hotA hai aura dUsare ko bhI tApa detA hai| isa prakAra vaha atIva hAnikAraka hotA hai| ____ isa prakAra aneka utama dezanA se zAMta hue zaMkhadata ko apane samIpameM baiThAkara munIzvarase zrIdata ne pUchA ki 'he guro zaMkhadata ! kisa prakAra yahAM AyA ?' __ taba munIzvara kahane lage ki samudra meM giratA huA tumhAre hai "koho pIiM paNAsei mANo viraNya NAsaNo / mAyA mittANi NAsei loho savvaviNAsaNoM" // 484 // 8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 76 mitra ko eka phalaka (pATiyA ) prApta huaa| tathA usI ke avalambana se sAta dina meM vaha sAgara ke taTa para A phuNcaa| vahAM taTa para usako saMvara nAma ke usake mAmA mila tathA kuzala samAcAra puchakara apane ghara le gye| annapAnAdi se atyanta prasanna hokara isane mAmA se pUchA ki svarNakUla "yahAM se kitanI dUra hai / " mAmA se uttara milA ki "yahA~ se chatIsa yojana dUrI para hai|'' isa prakAra mAmA se jAnakara apanI vastu tathA kanyA Adi kA lene ke liye yaha yahAM zighra AyA hai / .. una donoM zrIdatta aura zaMkhadatta kA pUrva janma kA bairabhAva jAna - kara hita karane kI budhdi se muni zaMkhadatta se isa prakAra kahane lage kyoMki:-"sajjana vyaktiyoM kA citta dayA se zrAvRta rahatA hai / tathA vANI amRta se bhI adhika madhura hotI hai aura zarIra paropakAra karane meM satata tatpara rahA karatA hai|" 'muni kahane lage ki "he zaMkhadatta ! zrIdatta ko tumane pUrva janma meM mArane kI icchA kI thI, usa ke badale meM tumako mArane ke liye zrIdata ne tumheM samudra meM girA diyA thaa| isa prakAra ' __ghAta pratighAta se tumhAre baira bhAva kI zuddhi ho cukI hai / aba tuma donoM sthira prIti karalo / kyoM ki jo karma kiyA jA *kRpAkavacitaM cetA, vacaH pIyUSapezalam / paropakAra vyApAra, vapuH syAt sukRtAtmanAm / / 464 ||s.8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga cukA hai| usakA nAza koTi kalpa meM bhI nahIM ho sakatA / kiye hue karma kA zubha yA azubha phala jIva ko avazya hI bhoganA par3atA hai| paraspara zumA-yAcanA vahA~ para baiThe hue rAjA ne yaha saba bAta sunakara dila meM dhama ke binA kalyANa nahIM ho sakatA hai, yaha soca kara una muni se 'samyaktva mUla dvAdaza vrata' ko acche utsava ke sAtha grahaNa kiyaa| kyoMki gRhasthoM ke liye pAMca aNuvrata, tIna guNavrata, aura cAra zikSA vrata, ye 12 vrata mokSa dane vAle haiN| . bAjU meM baiThe bAnara rUpI vyantara ne guru kA upadeza sunakara apanI pUrva janma kI strI meM anurAga ko tyAga kiyA aura isa prakAra kramazaH zrIdatta, zaMkhadatta, rAjA aura usa vyantara, zrIdatta kI kanyA tathA somazrI ne paraspara kSamA kI yAcanA kI / ___ isake bAda svarNarekhA vezyAkarma kA tyoga karake jinopadezita * dharma kA AcaraNa karatI huI svarga jAyagI tathA kramazaHmukti ko bhI prApta karegI anya bhI bahuta se saMsArI lokoM ne jJAnImuni kI dharma dezanA suna tathA zrIdatta tathA zaMkhadata kA vRtAMta sunakara, pApa buddhi ko naSTa kara, dharma mArga meM pravRti kara dharma kA mArga grahaNa kiyaa| zrIdatta aura zaMkhadatta ne jaina dharma ko svIkAra kiyA tathA muni ko praNAma karake harSa pUrvaka apane 2 sthAna ko gaye / zrIdattane Adhe P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajjanavijayajI saMyojita 81 dravya ke sAtha kanyA ko zaMkhadata ko dekara utsavapUrvaka zeSa dhana sAtoM kSetroM meM de diyA tathA kevalI muni se saMsAra se tAraNa karane bAlI dIkSA lekara tIvra tapa karatA huaA vaha bihAra karane lgaa| tapa rUpI agni se duSTa karma rUpI indhana ke samUha ko bhasma karatA huA kramazaH zrIdatta kSapaka zreNI ko prApta ho gyaa| ajJAna rUpI andhakAra ko zukla dhyAna ke prakhara kiraNoM se nAza karatA huA usa zreSTha zrIdatta muni ne kSaNamAtra meM nirmala kevala jJAna ko prApta kiyaa| vahI zrIdatta maiM kevala jJAna prApta karake sAMsArika prANiyoM ke hita karane kI bhAvanA se vihAra karatA huA yahAM isa samaya AyA huuN| pUrva janma meM caitra rUpI mujhako jo gaurI aura gaMgA priyAyeM thIM ve isa janma meM karmavaza merI mAtA aura putrI huii| duSTa karmoM ke adhIna hokara ajJAna se maiMne mAtA tathA putrI ke Upara prema kiyaa| (zrIdatta kevalI kathA samAptam ) usa kevalo bhagavaMta kI yaha saba bAta suna kara vaha rAjakumAra kevalI se bolA ki 'jA haMsI aura sArasI pUrva janma meM merI priyA thI ve hI isa samaya merI mAtA tathA pitA haiN| usako maiM tAta tatha mAtA kisa prakAra khuuN|' zukarAja se kevalI kA upadeza taba usa kevalI bhagavaMta ne kahA ki "he zukarAja ! yaha saMsAra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga rUpI nATaka vicitra hI hai| kyoMki __ "saMsAra meM aisI na koI dikhatI kula jAti hai / .. zata vAra jisane janma pAyA ho na mAnava jAti hai|| zata sahastroM bAra sabake saba huaA suta tApa hai / - jIva jaba taka mokSa pAtA yaha kahAM taka pApa hai|" isa saMsAra meM aisI koI jAti nahIM hai, na aisI koI yoni hai, na aisA koI sthAna hai, na aisA koI kula hai ki jahAM para isa jIva ne aneka bAra janma dhAraNa na kiyA aura maraNa prApta na kiyA ho / arthAt yaha jIva saba sthAnoM meM aneka samaya bhramaNa kara cukA hai aura jahAM taka mukti mokSa prApta nahIM hogA vahAM taka jova kA bhramaNa cAlU hI rahatA hai / isa saMsAra meM bhramaNa karane vAle prANiyoM ko paraspara aneka bAra mAtA putra Adi kA sambandha ho cukA hai / isaliye isa prakAra ke nyAya ko dekhate hue buddhimAnoM ko loka vyavahAra kA tyAga nahIM karanA cAhiye, kyoMki nizcaya se vyavahAra balavAna hai / yahI nIti kahAtI hai| ___ isake bAda saMsAra ko nATaka prAyaHsamajha kara tAta mAtA Adi zabda bolate hue zizu zukarAja ko dekhakara mRgadhvaja zrIdatta muni se bolA ki 'he svAmin ! pRthvI para Apake samAna jo manuSya haiM ve dhanya haiM / yuvAvasthA meM hI jina logoM ke cita meM vairAgya ko prApta kara liyA hai; merA cita saMsAra se vimukha hokara mujhe vairAgya kaba prApta hogA?" isa prakAra rAjA ke pUchane para kevalI zrIdatamuni ke kahA ki he rAjana! jaba tuma tumhArI rAnI caMdrAvatI kA putra tumhAre dRSTi P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjana vijaya saMyojita gocara hogA taba tumako mokSa kA sukha dene vAlA vairAgya bhAva prApta hogaa| / ___ una munIzvara se kahe hue vacanoM ko apane hRdaya meM dhAraNa karake aura una kevalI munIzvara ko vidhi pUrvaka praNAma karake apane putra Adi ke saMbaMdha meM saba bAtoM ko svapna ke samAna samajhatA huA vaha onaMda pUrvaka rAjA apane nagara meM AyA / ___ isake bAda ve kevalI muni bhavya prANI rUpa kamala ke prabodha ke liye, prakAzamAna jJAna rUpI kiraNa yukta divAkara svarUpa kevalI zrIdattamuni pRthvI meM grAmAnugrAma vicarane lge| Ho ; . pArasa meM aura saMta meM, bar3A hI antara jAna / . eka lohA kaMcana kare, eka kare Apa samAna ||1|| cetana teM aisI karI, aisI na kare koya / viSayA rasa ke. kAraNe, sarvasva beTho khoya / / 2 / / jo cetAye to cetaje, jo bujhAya to bujha / ____khAnArA sau khAI jaze, mAthe paDaze tujha // 3 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ '84 vikrama-caritra dvitIya bhAga prakaraNa chattIsavAM candra zekhara "taravara-saravara-saMtajana, cauthA varSe meha, paramAratha ke kAraNe, cAroM dhariyA deha / " gata prakaraNa ke aMdara zrIdatta kevalI bhagavaMta ne mahArAjA mRgadhvaja ko zukarAja kA romAMcakArI pUrva bhava ityAdi varNana kiyA / usa varNana ko sunakara mahArAjA apane mana meM bahuta hI Azcarya cakita hue| mahArAjA apane mana meM, isa saMsAra ke anokhe mAyA jAla para sadA socate hI rahate the, isa asAra saMsAra se merA chuTakArA kaba hogA ? yaha dila kI cAhanA thii| isa icchA kI pUrti ke liye zrI datta kevalI muni ke vacana sadA yAda rakhate the aura dharma bhAvanA meM rata rahe hue nyAya noti se prajA kA pAlana kara rahe the| gAMgali RSi kA rAjasabhA meM Agamana-- - jaba baha rAjakumAra zukarAja dasa varSa kA huA taba kamala mAlA ko puna: eka dUsarA manohara putra utpanna huaa| rAjA mRgadhvaja ne usakA janmotsava karake svapna ke anusAra harSa pUrvaka "haMsarAja" nAma rkkhaa| isake bAda dasa varSa kI avasthA vAlA haMsarAja aura zukarAja ke sAtha rAjA jaba sabhA meM baiThe the| taba P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita .nawwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww dvArapAla Akara niodana karane lagA ki "he rAjan ! Apake darzana kI icchA se gAMgaliRSi dvAra para Aye haiN| yadi ApakI AjJA ho to vaha yahAM aage|" rAjA kI AjJA prApta kara vaha dvArapAla tIna ziSyoM se yukta jaTAdhArI gAMgaliRSi ko vahAM para le AyA / Adara-satkAra karane ke anantara ArzIvAda prApta karake rAjA una RSi zreSTa ko ucca Asana para baiThAkara pUchane lagA ki jina mandira Adi saba kumlala to haiM ?' __ RSi ne uttara diyA ki "jaba Apa jaise rAjA pRthvI kA pAlana karane vAle isa pavitra pRthvI para vidyamAna haiM to logoM ko kisa prakAra koI vighna ho sakatA hai ? jaise megha ke barAbara varSA karate rahane para kyA kahIM para durbhikSa (akAla) prakaTa hotA hai ?" ___ apane pitA ko Aye hue sunakara kamala-mAlA bhI AI aura pitAjIke caraNoM meM praNAma karake eka sthAna para khar3I ho gii| taba rAjA ne pUchA ki "Apa kisa prayojana se abhI yahAM Aye haiN|" ___ RSi kahane lage ki mere Agamana kA kyA kAraNa hai vaha mujha se suniye / eka dina svapna meM mujhako gomukha nAmakA yakSa ' Akara kahane lagA ki "maiM pradhAna tIrtha zrI vimalAcala para ke zrI . jinezvara bhagavAna ko praNAma karane ke liye jArahA hU~; tuma bhI aao|" vakSa ke isa prakAra kahane para maiMne kahA ki 'isa Azrama P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga... aura mandira kI dekhabhAla kauna karegA ?' taba vaha yakSa bolAki tuma haMsarAja tathA zukarAja donoM meM se kisI eka dauhitra ko lAkara yahAM rkkho| aisA karane se tIrtha surakSita rahegA / phira usa yakSa ke prabhAva se maiM bahuta thoDe samaya meM hI yahAM AgayA huuN| isaliye he mRgadhvaja ! mujhako tuma zIghra koI bhI eka putra samarpita kro| rAjA ne kahAki "mere donoM putra abhI choTe haiM / isaliye maiM una donoM ko vana meM jAne ke liye kaise Adeza duu|" parantu punaH RSi muni kI prArthanA para vicAra kara rAjA vana meM jAne ke viSaya meM apane donoM bAlakoM ko pUchane lgaa| gAMgaliRSi ke sAtha haMsarAja kI jAne kI abhilASA-- __taba haMsarAja pitAjI ke caraNoM para praNAma karake vinaya pUrvaka bolA ki "he pitAjI ! gAMgalika RSi ko zrI zatrujaya tIrtha para zrI jinezvara deva ko praNAma karane ke liye jAne kI icchA hai isaliye maiM ApakI AjJA se Azrama kI rakSA karane liye jAUMgA" kyoMkiH "dhanya loga jaga ve bar3a bhAgI jananI janaka vacana anurAgI ve nara dhanya sakala budha kaha hI, guruvara. vacana sadA anusarahI" - "ve puruSa dhanya haiM jo mAtA pitA ke vacanoM ko sAdara svIkAra karate haiM / saMsAra meM ve bhI vizeSa dhanyavAda ke pAtra haiM jo * pUjya guruvaroM ke hitakArI vacanoM kA sadA Adara karate haiN|"* * "te dhanyA ye piturmAturvAkyaM ca vRNvate mudaa|| ... te ca dhanyatamA loke gurUNAM ca vacohitam ||544||pt. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ : sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita haMsarAja kI bAta sunakara mAtA tathA pitA donoM ne harSa pUrvaka kahAki "he putra tuma dhanya ho ! kyoMki tumhArA isa prakAra kA uttama vacana hai / dIpa se kuladIpaka putra vilakSaNa hote haiN| kyoMki dIpa vartamAna vastu ko hI prakAzita karatA hai, parantu kuladIpaka putra apane guNoM kI utkRSTatA se bahuta pUrva meM hue pUrvajoM ko bhI prakAzita karate haiN|" , rAjA kI yaha bAta sunakara zukarAja ne kahA ki "he tAta ! mujhako AjJA dIjiye kyoMki zrI vimalAcala tIrthezvara ko praNAma karane kI icchA mujhe bhI pahale se hI hai / saca kahA ki 'Adi meM sUkSma, madhyama meM vizAla, pada pada para vistAra vAlI tathA pravAha vAlI nadiyoM ke samAna sajjana puruSoM kI abhIlASA kabhI niSphala nahIM hotii| "jaise girivara se nikalI nadI Age baDhata vizAla / hotI hai yoM sujana kI icchA kramika vizAla / " isake bAda donoM putroM ke vinaya yukta vacana sunakara jaba taka mantriyoM kA mukha mahArAjA dekhate haiM, usa samaya maMtrI kahane lage ki "RSi muni yAcanA karane vAle haiM, Apa denevAle haiN| jina mandira aura Azrama kA rakSaNa karanA apanA kartavya hai / aisI sthiti meM yadi zukarAja rakSaNa karane vAle hoveM to hama bhI saharSa isakA pUrNa anumodana karate haiN|" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 vikrama-caritra dvitIya bhAga Arrown-- za karAja kA RSi ke sAtha Azrama meM jAnA maMtriyoM kA vacana sunakara zukagaja mAtA-pitA ke caraNoM meM praNAma karake siMha ke samAna gAMgali RSi ke sAtha cala diyaa| phira gAMgali muni mahArAjA ko zubha AzIrvAda dekara zuka ke sAtha pRthvI kA laMghana karate hue alpa samaya meM hI apane Azrama meM A pahu~ce / zukarAja zrIAdinAtha prabhu ko praNAma tathA stuti kara ke usa Azrama meM hI rahane lgaa| tathA vahAM svarga aura mukti kI lakSmI ko dene vAle bahuta se kriyA anuSThAna kiye| isa prakAra zukarAja tIrtha aura Azrama kA saMrakSaNa yatna pUrvaka karane lgaa| gAMgali muni bhI vimalAcala para zrIjinezvara bhagavAna ko praNAma karane ke liye cala diye| "tIrtha ke mArga kI dhUlI se loga niSpApa ho jAte haiM / tIrthoM meM bhramaNa karane se saMsAra ke bhramaNa se mukta hote haiN| tIrtha meM dhana kA vyaya karane se saMsAra meM loga sthira sampati vAle hote haiM, evaM tIrthezvara kI pUjA karane vAle jagatpUjya hote haiN|" * zrI tIrthapAntharajasovirajIbhavanti, tIrtheSu baMbhramaNato na bhave bhramanti / tIrtha vyayAdiha narAH sthirasaMpadaH syuH, tIrthezvarArcanakRto jagadarcanIyAH ||556||s.8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 8 -~ ~~~ ~~vimom rAtri meM strI kA rudana zukarAja ne jaba usa bana meM praveza kiyA to binA vRSTi ke dAvAnala zAnta hogayA, phala puSpa Adi kI atyanta vRddhi ho gaI, tathA balavAna prANI nirbala prANiyoM ko pIr3ita nahI karate the| eka rAtri meM kisI strI kA durase rudana sunakara zukarAja vahAM gayA aura usase rudana kA kAraNa puuchaa| taba vaha strI kahane lagI ki 'campApurI meM arimardana nAma ke rAjA haiM / usako zrImatI nAma kI patnI se padmAvatI nAmakI eka kanyA utpanna huI, usa padmAvatI kI maiM dhAtrI mAtA hUM, merA nAma ramA hai / tathA jaise prema se mAtA apane santAna ko stana pAna Adi se pAlana karatI hai, ThIka vaise hI maiM bhI prema pUrvaka putrIvata usakA pAlana karatI thiiN| eka dina padmAvatI ko tathA mujhako koI AkAza cArI apane vimAna meM lekara AkAza mArga se caladiyA / yahAM para maiM akasmAt vinAna se gira gaI huuN| tathA vaha AkAza cArI padmAvatI ko lekara kahIM calA gayA hai| isaliye maiM rudana kara rahI haiN| kyoMki prANiyoM ko pitA, mAtA, mitra, putra, strI, Adi kA viyoga atyanta duSkara hotA hai / isameM koI saMdeha nahIM hai| "mAta pitA suta bAlikA-banitA sujana suyoga / svajana hAni saMtApa se-hotA sabako soga / / " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 vikrama- caritra dvitIya bhAga padmAvatIko DhUDhane ke liye zukarAja kA gamana taba zukarAja madhura vacanoM se usako dhIraja dekara tathA Azrama meM usako rakhakara padmAvatI ko Asa pAsa meM DhUDhane ke liye vahAM se zIghra cala diyA / parantu Azrama ke pAsa vAle jinaprasAda ke pIche eka manuSya ko rudana karate hue dekhakara zukarAja ne usase pUchA ki 'tuma kauna ho ? tathA kahAM se yahAM Aye ho ?' ___taba usane kahA ki, maiM AkAza cArI hU~, aura vAyuvega merA nAma hai / pRthvI ko dekhane ke liya vaitAdayagirI para Aye hue haiM 'gagana vallabha' nAma ke nagara barobara hai se bhalA thA / tathA campApurI ke rAjo kI kanyA ko lekara AkAza mArga se maiM A rahA thA jaise hI merA vimAna yahAM maMdira ke zikhara para pahuMcA aura akasmAta ruka gayA / isa vimAna se prathama to eka strI gira gaI, aura bAda meM vaha rAja kanyA bhI gira gaI, pazcAt maiM bhI yahAM gira gayo huuN| isakA kAraNa kucha bhI mujhe to jJAta nahIM ho rahA hai ki aisA kyoM huA ?' ' vAyuvega ko Azrama meM lAnA _____ taba zukarAja kahane lagA ki "he vAyuvega ! isI tIya ke * prabhAva se tumhArA yaha vimAna rukA tathA tumhArA patana huA hai / " isake bAda usa vAyuvega ko lekara zukarAja jina prAsAda meM gayA tathA bhakti bhAva pUrvaka zrI jinezvara deva ko donoM ne , P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAtrimeM strIkA rudana : MAA TERRIES LammaALLER 40RH P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Ms. INI.. Lions HA ZEENUARHAR Avisuamund RALLUMIA REAL Credit W.JM ORAN / HEARTISRAECHAIAH DIRSASURPRESEARESIDALA AAN REETTIDOICIALISEERINRHATRUSSEHERRIRLIFE Math RAMEERRCH HI Jun Gun Aaradhak Trust OTE DETINARO ho H NEduROG ANDROID TOTKE 200OC NIA SAWAS ASED - RER clasukha. eka rAtrimeM kisI strIkA dUrase rudana sunakA zukarAja bahA gayA aura usase rudanakA kAraNa pUchA |...pRsstt 89 (mu. ni. vi. saMyojita....... vikrama caritra dasarA bhAga lina 16)
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita praNama kiyaa| vahAM padmAvatI ko dekhakara vAyuvega bolA ki maiM durAtmA hone ke kAraNa hI isa kanyA kA haraNa kiyA thA, / isa liye kahA hai ki. . "sarpa samAna ka ra khala dala hai, kintu sarpa se bar3ha kara khala hai / mantrauSadhi vaza sapaM bhI hotA, khala saMmukha sadupAya bhI rotaa|" __ sarpa bhI krUra hotA hai, aura khala bhI krUra hotA hai, una donoM meM se khala vyakti ati bhayaMkara kra ra hai| sarpa.maMtra tathA auSadhi ke vaza meM ho sakatA hai parantu khala vyakti kisI bhI upAya se vaza meM nahIM hotA hai|' isake bAda zrI jinezvara kI stuti tathA praNAma karake padmAvatI sahita vAyuvega ko paropakAra kuzala zukarAja zIghra hI Azrama meM lAye tathA vaha dhAtrI padmAvatI ko dekhakara jaise candramA ko dekha kara samudra prasanna hotA hai usI prakAra prasanna huI / tathA zukarAja ne bhojanAdi ke dvArA vAyu vega Adi tAnoM kA sammAna kiyA / kyoMkiH-- jala meM zItalatA, dUsaroM ke bhojana meM Adara mAna, striyoM maiM AjJA-pAlana tathA mitroM ke sada vacana meM hI uttama rasa hai| tathA prasanna netra, zuddhapana, madhura vANI, aura nata mastaka Adi uttama guNoM vAle sajjana puruSa binA vaibhava ke hI sanmAnita hote haiN| "savinaya sAdara zata haMsI khuzI, nirmala mana mIThI bANI se / atithi janoM ko vaza meM karate, sajjana sAJjali pANI se|" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vikrama-caritra dvitIya bhAga ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ tatpazcAt vAyuvega vidyAdhara ko zukarAja ne pUchA ki tumako AkAzagamana vidyA yAda hai yA bhUla gaye ? taba vAyuvega ne kahA ki AkAzagamana vidyA mujhako yAda to hai, parantu vaha abhI kucha bhI kArya nahIM kara rahI hai / zakarAja ko AkAzagAminI vidyA kI siddhi zukarAja ne kahA ki 'he vidyAdhara ! vaha vidyA mujhako sunAo isake bAda vidyAdhara se kahI huI AkAzagamana kI vidyA ko lekara jinAlaya meM jAkara zrI jinezvara bhagavAna ke Age tapa pUrvaka vidyA kA jApa karane lgaa| isa prakAra AkAzagamana vidyA siddha karake zukarAja ne vaha vidyA punaH vidyAdhara ko sikhA dii| isa prakAra donoM paraspara upakAra ke dvArA AkAza cArI ho gaye / ThIka hI kahA hai ki denA lenA, gupta kahanA aura pUchanA, bhojana karanA tathA karAnA ye cha prakAra kA prIti kA lakSaNa kahA gayA hai| "lenA denA pUchanA gupta batAnA bheda / khAnA pInA parasapara maitrI ke cha bheda / / '' gAMgali RSi kA tIrtha yAtrA se lauTanA kucha dinoM ke bAda vimalAcala parvata para zrI jinezvaradeva ko praNAma karake prasannatA pUrvaka gAgali RSi A gaye, tathA zukagaja P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajjanavijaya saMyojita 62 ne AkAzacArI vidyA sikhI hai, yaha jAnakara unheM atyanta prasannatA huI, kyoMki "sajjana vyakti dUsare kI lakSmI ko baDhatI huI dekhakara jaise baDhate hue cadramA kA dekhakara samudra prasanna hotA hai, ThIka vaise hI prasanna hote haiN|" __ isake bAda gAMgali muni se prema pUrvaka mila kara zIghra hI vAyuvega tathA una donoM striyoM ke sAtha utama vimAna para ArUr3ha hokara zukarAja AkAza ko ulaMghana karatA huA tathA aneka nagara samudra parvata Adi ko dekhatA huA campApurI meM A phuNcaa| vidyAdhara ke mukha se zukarAja kA apUrva caritra sunakara rAjA 'arimardana' ne atyanta Anandita hokara bahuta uttama utsava pUrvaka ghoDe, hAthI, suvarNa Adi dekara zukararAja kA padmAvatI ke sAtha vivAha kara diyA / "zrI vItarAga bhagavAna ke dvArA batAyA gayA ahiMsA rUpI dharma jinake mana meM sthApita hai usake vaza meM sura asura, rAjA, yakSa, rAkSasa, bhUta Adi saba ho jAte haiN|" isake bAda zukarAja padamAvatI ko vahIM mAyare meM chor3akara vAyuvega vidyAdhara ke sAtha rAjA se AjJA lekara zAzvata' caityoM kA vandana karane ke liye vahAM se cala diyA / tathA zAzvata caityoM kA vandana karatA huA aura apane mitra ke sAtha grAma, nagara, parvata Adi ko dekhatA huA 'gaganavallabhapura' nagara meM jA phuNcaa| vahAM vAyuvega apane mAtA pitA ke Age harSa pUrvaka bolA ki P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. * Jun Gun Aaradhak Trust
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ... vikrama-caritra dvatiya bhAga "isa mahApuruSa zukarAja ne merA bahuta bar3A upakAra kiyA hai|" isase prasanna hokara vAyuvega ke . pitAne sundara utsava pUrvaka apanI vAyuvegA nAma kI sundara kanyA kA bhI vivAha zukarAja ke sAtha kara diyaa| aSTApada tIrtha kI yAtrA ke liye zukarAja kA gamana * apanI strI vAyuvegA ko mAyarA meM hI chor3akara zukararAja vAyuvega ke sAtha aSTApada kA mAhAtmya sunakara jinezvara devoM kI vandanA karane ke liye cala diyA pIche zukarAja 2 isa prakAra nAma grahaNapUrvaka bAra bAra pukAratI huI kisI strI ko sunA / zukarAja ne pIche ghUmakara dekho to "divya AbhUSaNoM se yukta eka strI usakI ora ArahI hai|" nikaTa Ane para rAjakumAra ne pUchA ki tuma kauna ho ? kahAM se yahAM AI ho? isa prakAra zukarAja ke prazna pUchane para vaha kahane lagIki maiM 'jinezvaradevakI sevA karane vAlI cakrezvarI nAma kI devI hUM, maiM sadA dharmI jIvoM ke aneka vighnoM ko nAza karane vAlI hU', maiM gomukha yakSa ke Adeza se isa samaya zrIpuNDarIkagirI kI rakSA karane ke liye cAlI thI, calate 2 madhya mArga meM jaba maiM kSitipratiSThita nagara ke Upara AI taba rojamahala samIpa ke udyAna meM karUNa svara se kisI strI kA rUdana sunakara, vahAM para gaI aura usa strI se. rUdana kA kAraNa pUchA, taba usa strI ne uttara diyA ki "zukararAja nAmakA merA putra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ S . YOG N P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. (AIC STATWANA CON SARANATEGORE Upr CAVTA 41 1I/ANI Jun Gun Aaradhak Trust ABHIBITESH Hindi mal EDIT pIche zukarAja, zukarAja isa prakAra nAma grahaNa pUrvaka vAra bAra pukAratI huI kisI strIko sunaa| zukarAjAne pIche ghUmakara dekhA to divya AbhUSaNoMse yukta eka devI usakI ora A rahI hai|...pRsstt 94 (mu. ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dusarA bhAga citra naM. 17)
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanavijaya saMyojita .65 gAMgaliRSi ke sAtha gayA parantu abhI taka usakA koI samAcAra mujhe nahIM milA hai, isaliye hI maiM rUdana kara rahI huuN|" devI ne uttara diyA ki 'tumhAre putra ke kuzala samAcAra jAnakara tumako zIghra khuuNgii|' isa prakAra tumhArI motA ko AzvAsana dekara, tatkAla avadhijJAna se tumako yahAM jAnakara AI huuN| isa liye tuma pIche lauTakara, apane nagara meM jAkara, apanI mAtAjI ke caraNoM meM praNAma kara, apane nirmala caritroM se usako prasanna kara do| "mAtA caraNa praNAma hI, saba tIrthoM kA dhyaan| binA kaSTa tapa jAniye, jala bina snAna samAna // " kyoMki mAtA ke caraNoM kA sevana karanA binA yAtrA ke hI tIrtha hai, binA deha kaSTa kA tapa hai tathA binA jala kA snAna hai ! nItikAra ne kahA hai - "jisane nau mAsa taka garbha kA vahana kiyA, prasava samaya meM atyanta utkaTa kaSTa ko sahana kiyA, pathya AhAroM se snAna Adi kriyAoM se dUdha pilAnA evaM rakSA ke aneka upAyoM se tathA viSThA mUtra Adi malina padArthoM se kaSTa prApta kara ke bhI jisane putra ko aneka prakAra se rakSaNa kiyA, aisI eka mAtA hI stuti ke yogya hai|" * UDho garbha, prasavasamaye sADhamatyugrazUlaM, pathyAhAraiH snapanavidhibhiH stanyapAnaprayatnaiH / viSThA mUtraprabhratimalinaiH kaSTamAsAdya sadya / strAtaH putraH kathamapi yayA stUyatAM saiva mAtA // 606 / / sa.8 P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga rakrezvarI devI ke dvArA mAtA ko samAcAra pahuMcAnA__ yaha bAta sunakara zukarAja kI AMkhoM meM AMsU bhara Aye aura dukhita hokara zukarAja ne kahA ki "samIpa meM prApta tIrtha ko praNAma kiye binA hI, maiM kisa prakAra pIche lauTa jAUM ? kyoMki vivekI ko cAhiye ki dharma kA avasara prApta hone para usameM vilamba na kre| jaise bAhubali ko eka rAta bIta jAne para takSazilA ke udyAna meM Aye hue zrI RSabhadeva prabhu ke darzana na ho sake / isaliye he devI ! tuma merI mAtA ko kahanA ki terA putra devoM kI bandanA karake zIghra hI A jaayegaa|" isa prakAra cakrezvarI devI se kaha kara zukarAja mitra ke sAtha zrI aSTApada tIrtha meM zrI jinezvaradevoM ko praNAma karane ke liye harSa pUrvaka punaH vahA~ se cala diyaa| - udhara cakrezvarI devI ke dvArA apane pyAre putra kI kuzalatA kA sandeza sunakara kamalamAlA bhI svastha huI. zukarAja zrI jinezvara devoM kI vandanA karake lauTa aayaa| bAda meM vAyuvegA tathA padmAvatI donoM striyoM ke sAtha vimAna para ArUr3ha hokara kSitipratiSTha nagara ke udyAna meM aayaa| apane pyAre putra kA Agamana suna kara usa ke mAtA tathA pitA ne harSita ho nagara meM . toraNa Adi bndhvaaye| zukarAja kA apane nagara meM praveza atyanta prasannatA se utsava pUrvaka zubha muhUta meM zukarAja ko P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanaSijaya saMyojita nagara praveza karavAyA zukarAja ne Ate hI vinaya pUrvaka apane mAtA pitA ke caraNa kamaloM meM praNAma kiyA / kyoM kiH__ "jisase dharma vRddhi ko prApta ho tathA bandhu varga yaza evaM kula, vRddhi ko prApta ho. vahI vAstava meM pitA kA putra hai / dUsare svachaMdI (ucha khala ) to zatru hI hai / rAjA mRgadhvaja ne jina maMdira meM snAtra pUjA Adi karake tathA aneka prakAra ke dAne pradAna ke dvArA putra ke Agamana kI khuzI meM utsava kiyA / kyoM ki 'devapUjA, gurU ko upAsanA, svAdhyAya, saMyama, tapa, zAstrAdhyayana aura paropakAra ye ATha manuSya janma ke phala haiN|' isake bAda eka dina rAjA apane putra zukarAja aura haMsarAja ke sAtha udyAna meM Akara parivAra ke sAtha Ananda vinoda kara rahe the| isI bIca meM akasmAta dUra meM manuSyoM kA kolAhala sunakara usake samAcAra jAnane ke liye rAjA ne apane eka sevaka ko zIghra hI vahAM bhejaa| vaha sevaka vahAM auragayA a vahAM ke samAcAra jAna kara rAjA se Akara barAbara sunA diye ki "sAraMgapura meM vIrAMgada nAma kA aika rAjA hai / usakA putra sUra Apake putra haMsa ke sAtha vaira bhAva , dhAraNa karatA huA bahuta senA ke sAtha unase yuddha karane ke liye yahAM A rahA hai|" * yai vaddhi nIyate dharmo vandhuvagaH kulaM yazaH / pituH putrArata eva syurvairiNaH svairiNaH pare // 617. sa.8 Jun Gun Aaradhak Trust": P.P.AC.Gunratnasturi M.S.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga 68 taba rAjA ne kahA ki rAjya to maiM karatA hUM phira mere putra ke sAtha vaha vaira kyoM karatA hai ?' itane meM rAjA ke donoM putra bhI udyAna meM se nikaTa aaphuce| rAjA donoM putroM se yuddha ke bAre meM paraspara vicAra kara rahe the / itane meM zatru kI senA meM se eka sevaka Akara unase kahane lagA ki 'tumhAre putra haMsarAja se pUrva janma meM parAjita rAjA sUra vaira bhAva kA smaraNa karatA huA "dvaSa naSTa ho jAtA jisake, darzana se Ananda lhe| pUrva janma kA mitra bandhu, vaha hai aisA budha varga kahe // '. mahArAjA mRgadhvaja putra sneha ke kAraNa aura zukarAja bhrAtR sneha ke kAraNa sUra rAjakumAra ke sAtha yuddha karane ko taiyAra hue taba haMsarAja ne kahA ki 'isa rAjakumAra sUra ko mere sAtha baira hai isalie mujhe hI yuddha karane dI jiye|' haMsa aura sUra kA paraspara yuddha ___ yaha kaha kara yamarAja ke tulya haMsa rAjakumAra ratha para ArUr3ha hokara rAjA sUra ke sAtha bAhu yuddha karane lgaa| isake bAda haMsarAja ne mRgadhvaja Adi rAjAoM ke dekhate dekhate hI sUra ke saba zastroM ko kATa DAle / taba atyanta Rddha hokara sUra jaba taba haMsa ko mArane ke liye udyata huA, taba taka hasa ne sUra ko pRthvI para dhara paTakA / punaH haMsa ne gire hue behoza sUra ko bAndhava ke samAna zIghra hI sItavAyu Adi upacAroM ke dvArA sUra ko svastha kiyA /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust ab gire hue behoza sUrakumArako bAndhavake samAna zIdhahIM sIta-vAyu Adi upacAroM ke dvArA sUrakumArako haMsakumArane svastha kiyA, yaha dekha mUsumAra manahI mana lajjita huaa|...pRsstt 98 (mu. ni. vi. mayojita...... vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 18)
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraJjanavijaya saMbomita 16 jaba isa prakAra haMsa ne sUra ko svastha kiyA taba mUra kahane lagA ki "haMsa ne mujhako bAhya tathA antara donoM hI prakAra kA caitanya diyA hai| kyoMki maiM abhI raudra dhyAna se bhara kara naraka meM calA jAtA / parantu dayAlu guru samAna haMsa ne merI rakSA ko hai / haMsa ne mujhako isa samaya jJAna dRSTi dI hai / isaliye mujhako kalyANa aura sukha dene vAlA viveka prApta huA hai / eka kavine ucita hI kahA hai "para upakArI nAza kAla meM, bhI na malina mukha karatA hai / dekho candana kulhAr3I ko, de sugandha mukha bharatA hai|" - "sajjana vyakti sadA paropakAra ke liye apanAvinAza kAla prApta hone para bhI vikAra ko prApta nahIM karate, jaise candana vRkSa apane khuda ko kATane tathA naSTa karane vAle kuThAra ke mukha ko bhI sugandhita karatA hai" * sajjanoM kI yaha rIti hamezA calI A rahI hai| isake bAda sUra ne uTha kara uttama puruSoM ke samAna paraspara vai ra bhAva ko tyAga kara, prema pUrvaka haMsa ko kSamA pradAna kii| pAThaka gaNa ! isa prakaraNa meM rAjakumAra sUra ko muni ke dvArA gata bhava sambandhI jJAna prApta huA aura pUrva bhava sambandhI vairabhAva ko smaraNa karake haMsa rAjakumAra ke sAtha yuddha kiyA / sUra maidAna meM parAjita hokara bhUmi para girA aura behoza ho gyaa| usa samaya haMsa rAjakumAra ne apane zatru sUra ko jalAdi dvArA siMcana kara saceta kiyaa| prAcIna kAlIna mAnavatA meM apane zatru para bhI premabhAva darzAnA yaha sundara zikSA isa prakaraNa se milatI hai| * sujano na yAti vikRti parahitanirato vinAzakAle'pi chede'pi candanataruH surabhayati mukhaM kuThArasya. ||638|s. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... vikrama-caritra dvitIya bhAga saiMtIsavAM prakaraNa "kAma pUrti ho dharma se-dharma sakala sukha heta, re mana ! mAno dharma-paramAratha phala deta // " "kAjala taje na zyAmatA motI taje na zveta, durjana taje na kuTilatA-sajjana taje na heta // " gata prakaraNa ke andara sUra tathA haMsa kA yuddha prasaMga AyA hai / yuddha bhUmi meM behoza hokara gire hue zatru sUra para bhI hasa. kumAra ne parama kRpA dikhAkara apanI sajjanatA aura kulInatA kA paricaya diyaa| bAda meM donoM ko paraspara vairabhAva nivRtta huaaa| aba Age kA hAla isa prakaraNa meM likhA jAtA hai| . yaha adbhuta kautuka dekhakara mRgadhvaja ne sUra se pUchA ki Apane mere putra se yuddha kyoM kiyA ? zrIdatta kevalI ke dvArA sUra ke pUrva janma kA kathana .. taba sUra kahane lagA ki "eka samaya sAraMgapura ke udyAna meM zrIdatta nAma ke kevalI bhagavaMta pRthvI ko apane caraNa kamala se pavitra karate hue A pahuMce / usa samaya maiM apane pitA ke sAtha muni ko praNAma karane ke lie udyAna meM gayA / una jJAnI bhagavaMta ne mokSa sukha ko dene vAlI dharma dezanA logoM ko dI / 'dharma dhanArthI' ko dhana denevAlA, kAmArthI ko kAma denevAlA, saubhAgyArthI ko saubhAgya denevAlA, putrArthI ko putra denevAlA, rAjyArthI ko P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 101 rAjya dene vAlA, arthAt vizeSa kara ke kyA kahA jAyA ? manuSya ko saMsAra meM kauna sA aisA padArtha hai jo dharma nahIM de sakatA ? yaha dharma svarga aura mokSa ko bhI dene vAlA hai|" dezanA ke anta meM muni bhagavaMta se pUchA ki maiMne pUrvajanma meM kyA puNya kiyA thA ?" "kevalI bhagavaMta kahane lage ki tumane pUrvajanma meM jinArcana (jina-pUjA) kiyA thaa| maiMne punaH pUchA ki "kauna se bhava meM jina pUjA kI thI ? jJAnI muni ne kahA ki "bhadidlapurI meM eka jitArI nAma ke rAjA the| unhoMne apanI strI hasI aura sArasI ke sAtha zaMkhapurI ke saMgha se yukta hokara vimalAcala mahA-tIrtha kI yAtrA ke liye gaye, lauTakara Ate hue jitArI rAjA mArga meM hI mRtyu ko prApta kara gaye / isake bAda jitArI rAjA kA mantrI siMha saba logoM ke sAtha bhadidalapurI ko cala diyaa| jaba siMha prAdhe mArga meM AyA taba caraka nAma ke sevaka ko kahA ki 'maiM vizrAma-sthAna para ratnakuNDala bhUla gayA hU" isaliye tuma zIghra jAo aura ve ratnakuDala le aao|" isa prakAra mantrI kI AjJA ho jAne para sevaka vahAM se ratnakuDala lAne ke liye cala diyA, kyoMki sevA se dhana cAine vAle, mUrkha sevaka loga apane zarIra svatantratA kI takako kho dete haiM / isake bAda vahAM jAkara uptako ratnakuDala nahIM milA to punaH lauTakara caraka sevakane mantrIjI se kahAki- "he mantrizvara ! - mujhako vahAM para bahuta khoja karane para bhI vaha ratnakuDala nahIM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 vikrama-caritra dvitIya bhAga milA hai / prAyaH usI samaya meM koI bhilla vaha ratnakuDala uThA le gayA hogaa|" siMhamantrI dvArA caraka sevaka ko pITA jAnA ___ tumane hI vaha ratnakuDala le liyA hogA, aisA kahate hue caraka ko usa mantrI ne khuba piittaa| "sukha yA duHkha kisI ko koI na detA hai yaha niyamita hai, nija karma sUtra meM guthA huA-phala ko pAnA naya nizcita hai|" - "kyoMki sukha tathA duHkha kA koI dene vAlA nahIM hotA hai| dUsare mujhako sukha yA duHkha dete haiM yaha to manda buddhi vAle hI socate haiM / "yaha maiM karatA hUM" isa prakAra kA vyartha hI manuSyoM meM abhimAna hai saba loga apane karma-sUtra se grathita haiM / " / ___ isake bAda usa caraka ko vahIM mUrchita avasthA meM hI chor3akara aura logoM ke sAtha pRthvI kA atikramaNa karatA huA siMha mantrI bhaddilApurI meM jA phuNcaa| idhara zItala vAyu Adi se apane Apa svastha zarIra hokara caraka apane mana meM vicArane lagA ki 'dhana-sattA se vita mantrI kA bAra bAra dhikkAra hai / isa prakAra raudra dhyAna karate hue caraka pyAsa se duHkhI hokara mRtyu ko prApta ho gayA / punaH vahI caraka bhadidulApurI ke samIpa vana meM bhayakara sapaM ho gayA, kyoMki zAstra meM pharamAyA hai 'ArtadhyAna meM marane se prANI pazuyoniko prApta escation P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust D
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 103 karatA hai, raudra dhyAna meM mRtyu hone para naraka meM jAtA hai, dharma dhyAna meM mRtyu hone para devagati ko prApta hotA hai, use zubha phala milatA hai / zumla dhyAna meM mRtyu hone para use mukti prApta hotI hai| isaliye vyAdhi kA aMta karane vAle hitakara saMsAra se nistAra karane vAle auSadha kI taraha zreSTa zukla dhyAna meM hI matyu ke liye buddhimAnoM ko bhAvanA karanI cAhie / " isake bAda vaha sarpa Akara ke krodha se usa matrI ko Dasa gyaa| matrI usake jahara se marakara bhayAnaka naraka ko prApta ho gayA / raudra dhyAna parAyaNa vaha sarpa bhI marakara duSkarma ke yoga se usI bhayaMkara naraka ko gayA / naraka meM gaye donoM jIva paraspara sadA kalaha karate hue atyaMta duHkha se duHkhI hokara samaya ko bitAne lge| jina pUjA ke prabhAva se caraka kA sUra rUpa meM janma ___ caraka kA jIva naraka se nikala kara lakSmIpura nAma ke nagara meM atyanta manohara rUpa vAlA bhIma nAma kA dhana zreSThI kA putra huaa| usa janma meM pavitra zreSTha puSpoM se bhAva sahita zrI jinezvaradeva kI pUjA karane ke kAraNa tuma sUra nAmaka vIrAMgada rAjA ke putra hue ho| kyoMki 'jo kucha bhAgya meM likhA hai usakA pariNAma logoM ko prApta hotA hI hai / yaha jAnakara buddhimAn loga vipatti meM bhI kAyara nahIM hote| udharasiMha maMtrI bhI naraka meM aneka mahAn kaSToM ko bhogakara P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 vikrama-caritra dvitIya bhAga zrI vimalAcala para bAvaDI meM haMsa huo| usa haMsa ko tIrtha kA darzana hone se pUrva bhava kA jAti smaraNa jJAnaprApta huaa| isI kAraNa vaha apane pAMkhoM se jala lAkara zrI jinezvara deva ko snAna karAtA thA tathA bana meM se apanI coMca meM sundara 2 puSpoM ko lAkara zrI yugAdIza jinezvara kA bhAva pUrvaka pUjana karatA thaa| isa prakAra nirantara jinezvara deva kI pUjana karane ke kAraNa vaha haMsa mara kara deva huA, vahI deva isa samaya haMsa nAmakA Apa kA putra hai / muni se yaha bAta sunakara maiM apane zatru haMsa ko mArakara apane vaira kA badalA lugA / isa prakAra bhAva ko pragaTa karatA huA krodha pUrvaka jaba maiM vahAM se calA taba zrIdattamuni ne mere krodha ko zAnta karane ke liye aneka prakAra ke vacana kahe, parantu maiM unake upadeza kI avajJA karake isa samaya haMsa ke sAtha yuddha karane ke liye yahAM AyA huu| balazAlI Apake putra haMsa se yuddha karatA huA tatkAla hAra gayA hai| isaliye aba maiM vaira bhAva ko tyAga karake zrIdatta muni ke samApa saMsAra rUpI samudra se zIghra tAraNa karane vAle dIkSA vrata kI prahaNa karUgA / isake bAda atyaMta sneha se haMsa ko namaskAra . karake sUra tatkAla vratagrahaNa karane ke liye zrIdatta muni ke samIpa gayA, zAstroM meM kahA hai 'viSaya samUha kAyara puruSa ko hI apane adhIna meM karatA hai, satpuruSa ko nahIM / kAraNa ki jaise makar3I kA tantu macchara ko hI bAMdhatA hai parantu gajendrako nahIM bAMdha sktaa|' bahuta bar3e bhAgya se prANI meM dharma kriyA karane kI abhilASA utpanna hotI hai kintu vaha abhilASA phalavatI hove arthAta dharma kiyA jAve yaha to svarNa meM sugandhi jaisA sumela hai| .. Jun Sun Aaradhak Trust P.P.AC.Gurnratnasuri M.S.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ H ushth P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. na An arka Jun Gun Aaradhak Trust siMhamaMtrIkA jIva kramazaH zrI vimalA cala tIrtha para vAvaDImeM haMsa huA, vaha usa caraka sevakake jIva-sarpa ne / haMsa apanI coMcameM suMdara suMdara puSpa Akara krodhase usa- siMhamaMtrI ko usa 1 lAkara zrI AdinAthajIkI pUjAkaratA thA pRSTa 103 pRSTa 104 (mu. ni. vi. saMyojita. vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 19-20) liyaa| .
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAzavANI sunakara kautuphase rAjA usa. vAlaka ko sAtha lekara usa kadalI vanameM gayA. HAR NYMRATURE porrna P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. 20 abar/ owan 90 SILIM Jun Gun Aaradhak Trust . 'he rAjan ! maiM vahI yazomatI hU~ aura maiMne dharmadhyAna ke prabhAvase avadhijJAna ko prApta kara liyA hai| pRSTa 111 (mu. ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dusarA bhAga citra naM. 21)
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 105 ma gadhvaja rAjAko zrIdatakevalI ke vacanoM kA smaraNa hoAnA __ ye saba samAcAra sunakara mRgadhvaja apane mana meM vicArane lagA ki 'pRthvI meM jo manuSya vrata grahaNa karate haiM ve dhanya haiN|' "piNDoM ke lobha lagAkara ke taba taka saMsAra meM pitara rhe| jaba taka na pavitrAtmA suta koI kula meM yati ke dharma gahe // " purANoM meM bhI kahA hai ki 'piNDa kI adhilASA se pitara loga taba taka saMsAra meM bhramaNa karate hai, jaba taka kula meM putra vizuddha antaHkaraNavAlA saMyAsI nahIM hotA / pUrva samaya meM jJAnI ne kahA thA ki "jaba tuma candravatI ke putra ko dekhoge taba tumhAre hRdaya meM zuddha vairAgya utpanna hogaa| parantu Aja taka candrAvatI ke putra ko maiMne nahIM dekhA, aba maiM vRddha ho gayA huuN| 'kyA jJAnImubhi kA vacana mithyA hogA ?' isa prakAra mRgadhvaja rAjA usa bana meM jaba vicAra kara hI rahA thA taba hI eka bAlaka ne Akara rAjA ko praNAma kiyaa| tuma kauna ho? kahAM se Aye ho ? ye saba bAteM rAjA jaba taka usase pUchatA hai isIbica meM zrAkAza. vANI huI ki "yaha candrAvatI kA putra hai, badi tumhAre citta meM sandeha hotA hai to, he rAjana ! yahA~ se IzAna koNa meM pAMca kosa taka jAo / vahA~ donoM parvatoM ke madhya meM kele ke vRkSoM se pUrNa eka vana hai| usameM yazomati nAmakI eka yoginI nitya atyanta ugratapa karatI hai vahAM jAkara tuma usa yazomati * "tAvadbhramaMti saMsAre pitaraH piNDakAMkSiNaH / yAvatkule vizuddhAtmA yatiH putroM na jAyate ||iti pugnne||688. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga yoginI se pUchanA / usase tumako candrAvatI ke putra kI utpati kA saba vRtAnta jJAta ho jaaygaa|" . _ yaha AkAza vANI sunakara atyanta kautuka se rAjA usa bAlaka ke sAtha zIvra hI usa kadalIvana meM pahu~cA / vahAM dhyAna meM lIna yoginI ko dekhakara rAjA ne pUchA ki kyA yaha candravatI kA putra hai ?' . yoginI dvArA candravatI ke putra kA paricaya ___ yaha sunakara yoginI ne kahA ki 'he rAjan satya hI yaha candravatI kA putra hai, kyoMki yaha asAra saMsAra rUpI jahara se bhI adhika viSama hai / isaliye kahA hai ki:_ 'maiM kauna hU~ ? tuma kauna ho ? kahAM se Aye ho kauna merI mAtA . hai ? kauna merA pitA hai ? ye saba yadi gaharAI pUrvaka dekhA jAya to svapna ke vyavahAra ke jaisA hI yaha saba saMsAra hai|"raat, dina, mAsa varSa barAbara hote haiM / loga vRddha tathA bAlaka punaH punaH hote haiM / kAla bhI isI prakAra AtA jAtA rahatA hai| vaha yoginI punaH kahane lagI ki "caNDapurI meM eka soma nAma kA rAjA thA / jo indra ke samAna satata nyAya mArga se prajA kA pAlana karatA thA usa rAjA ko jaise rAmacandrajI ke sItAjI thI usI prakAra antapura meM sabase zreSTha 'bhAnumatI' nAmakI pati ko'ha kastvaM kuta AyAta: ko me jananI ko me tAtaH / yadyavaM dRSTaH saMsAraH so'yaM svpnvyvhaarH||66haas 8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 107 vratA stro thii| himavAna kSetra se eka yugala (strI puruSa) pUrva bhava meM svarga ko gayA / pazcAta svapna meM sUcanA dekara bhAnumatI ke garbha meM praveza kiyA / kyoMki ( yugalika jIva punaH nizcaya pUrvaka devagati meM jAte haiM tathA apanI avadhi ke samApta hone para aizvaryavAnoM ke ghara meM Ate haiM ) isake bAda apane garbha kI abhilASA ko pUrNa karatI huI, samaya pUrNa hone para bhAnumatI ne putra tatho putrI rUpa meM atyanta manohara do santAnoM ko janma diyaa| taba rAjA ne uttama utsava karake putra kA nAma candrazekhara tathA putrI kA nAma candravatI rakhA / ve donoM kramazaH bar3hate hue paraspara jAti smaraNa jJAna ho jAne ke kAraNa prema se yugalika kI taraha paraspara lagna karane icchA karane lage, isI bIca meM somarAjA ne tumhArI candrAvatI ke sAtha zAdI kI tathA candrazekhara kA yazomati ke sAtha vivAha kraayaa| candra zakhara ko kAmadeva kA varadAna jaba tumako 'zuka' popaTa mAyA-chala karake gAMgali RSi ke Azrama meM le gayA taba terI patnI candravatI apane pUrva manoratha ko siddha karane ke liye tathA tere rAjya ko har3apa karAne ke liye candrazekhara ko bulA kara le AI thiiN| bAda meM usI samaya tuma vahAM se lauTa Aye taba usane aneka prapaca karake tumhAre se ThagAI kii| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 - vikrama-caritra dvitIya bhAga wwwwwwwwwwww - bAda meM candrazekhara ne bhakti pUrvaka kAmadeva kI ArAdhanA kii| tathA prema ke kAraNa candravatI ke liye yAcanA kii| kAmadeva ne prasanna hokara usako adRzya hone vAlA kAjala diyA aura kahA ki 'jaba taka mRgadhvaja mahA0 caMdravatI ke putra ko nahIM dekhegA taba taka tuma isa ajana se adRzya rhoge| jaba rAjA mRgadhvaja caMdravatI ke patra ko dekhegA taba maiM caMdravatI ke putra kA vRttAnta kaha kara apane sthAna ko cala dUMgA," taba vaha caMdrazekhara prasanna hokara netroM meM vaha abjana lagA karake adRzya zarIra hokara caMdravatI ke samIpa calA AyA, aura caMdravatI ko deva se diye hue vara kA samAcAra kahA, aura kahA ki aba kyA karanA cAhiye / .. taba caMdravatI ne kahA ki maiM garbha ko gupta rUpa se rakha rahI huuN| yadi prAtaHkAla putra kA janma ho jAyagA taba kyA hogA ?'' caMdrazekhara ne uttara diyA ki 'utpanna hote hI tumhAre putra ko maiM gupta rIti se lekara merI strI yazomatI ko de dUMgA, phira hama donoM sukha pUrvaka kAma sukha meM lIna hokara isI aMtapura meM raheMge, koI mujhako dekhegA bhI nhiiN|" ye saba vicAra karake tathA yakSa ke prabhAva se candravatI ke putra ko lekara yazomatI ko de diyA, tathA kahA ki "mRgadhvaja kI stra candrabatI kA candrAMka nAma kA yaha zreSTha putra hai / isako dharma ke liye putravat pAlana krnaa|" isa prakAra kaha kara punaH P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nijanavijaya saMyojita 106 apanI iSTa siddhi ke liye candrazekhara adRzya vidyA se candrabatI ke samIpa gupta rUpa se rahane lgaa| drAMka se yazomatI kI kAma abhilASA ighara pratidina atyanta krAntimAn bAlaka ko bar3hate hue dekhakara yazomatI isa prakAra vicArane lagI ki 'maiM kabhI bhI apane pati kA mukha nahIM dekha sakatI hai| isaliye pAlana kiye hue isa zizu rUpI vRkSa kA hI phala grahaNa karU / ' ye saba bAteM apane mana meM vicAra kara yazomatI candrAMka se kahane lagI ki 'yadi tuma merI ora dekho to maiM rAjya ke sAtha tumhArI AjJAkArI ho jaauugii|' kAmadeva ke liye kahA hai ki:- "jisakI AjJA, brahmA, viSNu, maheza, tathA svarga ke adhipati indra bhI zirodhArya karate haiM / vaha uttama vIra samasta saMsAra ko jIvane bAlA tathA viSama-bANa mAlA kAmadeva kisa dhairyavAn vyakti ko bhI caMcala nahIM karatA ?" - yazomatI kI isa prakAra kI anucita bAteM sunakara vajra se Ahata hue ke samAna duHkhI hokara zIghra hI candrAMka kahane lagA ki he mAtA! tuma isa prakAra kI anucita bAteM kyoM bola rahI ho| vAstava meM striyA~ svayaM rakta nahIM hone para bhI vitta ko rakta (rAgayukta) kara devI hai / snigdha nahIM hone para bhI citta ko snigdha kara detI . Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga hai / tathA amUDha (catura) hokara citta ko mUr3ha banA detI haiN| taba yazomatI kahane lagI ki 'he bAlaka ! maiM tumhArI mAtA nahIM hUM / tumhArI mAtA mRgadhvaja kI strI candravatI hai| mere tumhAre bIca meM mAtA putra kA saMbaMdha nahIM hai / isaliye tuma apane dvArA mujhako tRpta kro|' __usakI bAta sunakara candrAMka apane mana meM vicArane lagA ki aho ! brahmA ne isa prakAra kI duSTa Azaya bAlI nAriyoM ko kyoM banAyA hai / kyo kiH rAnI yazomati kA yoginI honA... "acche kula meM bhI utpanna huI kAminI striyAM kula meM kalaMka lagAne vAlI hotI haiM / jaise sone kI banAI sAMkala bhI bandhana ko dene vAlI hotI hai / isameM koI saMdeha nahIM hai|' "kulajA ho yA sundarI, kula kalaMka kI mula / ber3I sonA kI banI, nAri svarga prati kUla // " rAjA kIpatnI, gurU kI patnI, mitra kI patnI, apanI mAtA aura apanI patnI kI mAtA, ye pAMcoM mAtA hI ke samAna mAnI gaI haiN| yaha striyoM kA caritra vicAra kara tathA usakI vANI kA anAdara * kAmaM kulakala kAya kula jAtapi kAminI / zRkhalA svarNa jAtA hi bandhanAya na saMzayaH ||738||sd _ P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraMjanavijaya saMyojita vicAra kara tathA usakI vANI kA anAdara karake candrAMka vahAM se apane mAtApitA ke caraNoM ke darzana ke liye cala diyA / isa prakAra yazomatI donoM ora se bhraSTa hokara hRdayameM viSAda karatI huI saMsAra ke sambandha kA tyAga karake yoginI hogaI / he rAjan ! maiM vahI yazomatI hU~ aura maiMne dharma dhyAna ke prabhAva se avadhijJAna ko prApta kara liyA hai| tumhArI strI ko saba . samAcAra maiM jAnatI hUM / he mRgadhvaja ! yakSane AkAzavANI dvArA tumako apanI strI kA samAcAra jAnane ke liye mere pAsa bhejA hai| ina saba bAtoM se rAjAko atyanta krodha utpanna huA / para yoginI use-ziSTa evaM madhuravANI se kahane lagI ki: "putra mittA huI anerA, naraha nAri anerI, mohaI mohiyo mUDha, japaI muhiA morI morii| atiha gahanA atiha apArA saMsArasAyara khaaraa| bUjjhau bUjjhau gorakha bolai sArA dhamma vicArA // 745 / / 8 / / kavaNa kerA turaMga' hAthI kavaNa kerI mArI / nara kiM jAtAM koI na rAkhae hIaDai joi vicAga / / 746 / / 8 / / krodha parihari mAna mana * kari mAyA lobha nivAre / avara vairi mani ma ANe kevala Apu tAre / / 747 // 8 // " 'manuSya ko putra tathA mitra aneka huA karate haiM / striyAM bhI aneka hotI haiN| ye saba manuSya ko mohita kara dete haiN| mohita ho karake mUrkha loga ye saba 'merA merA' bolate rahate haiM / parantu Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri: M.S.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 vikrama-caritra dvitIya bhAga , dharma ke sAra ko vicAra karake yaha samajhanA cAhiye ki yaha atyanta gahana tathA apAra saMsArarUpI sAgara khArA hai| madhuratA kA isameM aMza bhI nahIM hai / isaliye buddhimAna loga Asakta nahIM hote haiM, yaha gorakhanAthajI kA upadeza hai / hAthI, ghoDe, striyAM ye saba kisIke nahIM haiN| kyoMki naraka jAne ke samaya meM koI bhI inameM se rakSA nahIM karatA hai / yaha saba vicAra barAbara karanA cAhiye / krodhakA tyAgakara, mAnako haTAkara, mAyA, lobha Adi se nivRtta hokara dUsaroMse vairabhAva na karake apanI AtmA ke tAraNa ke liye sadaiva dharma udyoga karate rahanA cAhiye / maMtriyoM ke Agraha se mRgadhvaja kA nagara meM pronA-- - yaha saba upadeza sunakara rAjA zAnta hogayA tathA yoginI ko praNAma karake candrAkake sAtha apane nagara ke udyAna meM A gayA / tathA sanmukha Aye hue maMtriyoM se kahane lagAki 'Apa loga zukarAjako rAjya de deveM / maiM isa samaya yahIM raha kara guru se vrata grahaNa kruugaa| nagara meM jAne se muniyoM ko bhI doSa laga jAtA hai / isa liye maiM nagara meM nahIM AUMgA / ' .. taba maMtrI loga kahane lageki 'rAjan ! eka bAra rAjabhavana ko pavitra karo, kyoMki jo jitendriya nahIM hai unako vanameM bhI doSa lagatA hai' * kahA hai ki:--- * vane'pi doSAH prabhavanti rAgiNAM : gRhe'pi paJcendriyanigrahastapaH / .. . - akutsite karmaNi yaH pravartate, . . nivatarAgasya gRhaM tapovanam / / / 752 / / 8 / / P.AC.GupatnasuriM.S... . Jan Gun Aaradhak Trust
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___. sAhityapremI muni niraMjanavijaya saMyojita 113 'rAgavAn vyaktiyoM ko vana meM bhI doSa lagatA hai / ghara meM bhI pAMca indriyoM ko vaza karanA tapa hI kahA gayA hai / jo nindita karmoM meM pravRta nahIM hotA tathA rAga se rahita hai usake liye ghara . bhI tapovana hai|' gRhastha-avasthA meM hI mRgadhvaja rAjA ko kevala jJAna.maMtriyoM ke isa prakAra samajhAne para rAjA mRgadhvaja candrAMka ke sAtha ghara AyA / usako dekhakara candrazekhara zIghra hI apane nagarako cala diyaa| isake bAda rAjAne uttama utsava karake zukarAja ko rAjya de diyA tathA sapta kSetroM meM dravyakA vyaya karatA huA nagarameM aTThAI mahotsava kiyaa| isake bAda saba . viSaya vAsanAko tyAga karake prAtaHkAlameM vrata grahaNa karUgA, isa prakAra kI bhAvanA hRdaya meM karate hue tathA karma samUha kA tyAga kiye hue aura zubhadhyAna meM lIna rAjA ko rAtri meM samasta saMsAra ko prakAzita karane vAlA kevalajJAna utpanna ho gayA / prabhAta meM svargase devatA loga Akara usa rAjAse kahane lageki 'he rAjan ! aba muni veSa ko dhAraNa kro| hama saba tumhAre caraNoM kI vandanA kreNge|' isaliye ThIka hI kahA hai ki 'samatA ke Alambana karane se Adhe kSaNa meM hI saba karma naSTa ho jAte haiN| jina karmoM ko manuSya koTi janmoMmeM tIvra tapa karake bhI nahIM naSTa kara sakate, / dAna dAridrayakA nAza karatA hai| zIla durgatikA nAza karatA hai / buddhi ajJAnakA nAza karatI hai| zuddha bhAvanA saMsAra semukta karA detI hai| . P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 vikrama-caritra dvitIya bhAga devatA Adi ke dvArA kevalajJAna kA mahotsava isake bAda rAjAne deva prArthanA se jaba muniveSa dhAraNa kara liyA taba deva tathA manuSyoMne una kevalI muniko praNAma karake kevalajJAnakI prAptikA mahAn mahotsava kiyA, bAda meM rAjarSI ne saMsArarUpa sAgarase pAra karane meM naukA ke samAna dharmakA upadeza bahuta madhura bhASAmeM diyA / jaise zarIra meM Arogya anitya hai, yuvAvasthA bhI anitya hai / isI prakAra aizvarya aura jIvana bhI anitya hai, tathApi paraloka ke sAdhana meM loga udAsIna bhova rakhate haiM, yaha manuSyoM kA vyavahAra Azcarya kAraka hai / sUrya ke Agamana aura galana se pratidina Ayu kA kSaya hotA hai / saMsAra ke aneka kAryoM ke bar3e bhAra se tathA satata vyavahAra meM lage rahane ke kAraNa samaya kA jJAna nahIM hotA hai| janma, vRddhAvasthA vipatti, maraNa aura dukha ye saba dekhakara bhI prANiyoM ko bhaya nahIM hotaa| kyoMki moha rUpI pramAda kI mdir| kA pAna karake . saMsora meM prANiyoM ko sukha kI bhrAMti hai| jaise choTe bAlakoM ko / aMgUThe ko apane muha meM rakhane se stana kA bhrama hotA hai / yahI ajJAna dazA hai| ra dharmopadeza ke bAda meM haMsarAja aura candrAMka ke sAtha kamalamAlA ne bhI una rAjarSi ke samIpa zIghra vrata ko grahaNa kiyA / tathA Adi se anta taka candravatI kA saba duSTa vatAnta : jAnate hue bhI ve rAjarSi magadhvaja tathA candrAMka kisI ke Age nahIM bole / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. TAIN S Jun Gun Aaradhak Trust na rAjamahala, prAtaHkAlameM vrata grahaNa kA~gA isa prakAra kI zubha-bhAvanA hRdayameM rakhate hue; ___apane gajamahala meM gRhasya -avasthAmeM hI mahArAjA mRgadhvaja ko kevalajJAna utpanna huaa| pRSTa 113 (mu. ni. vi. saMyojita. vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 22)
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya zukarAja kA udyAna meM Agamana paSTha 123 ANATAN KAHNA mariaw AranyanUNTRATE ARE ~-stem 2S P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Sin ISLAM CCATI Jun Gun Aaradhak Trust maMtri se paraspara vArtAlApa : zukarAja kahane lagA ki yaha saba upadeza Apa apane naye svAmI ko de, isa nagarakA saccA svAmI zukarAja maihI hU~ pR. 124 (mu. ni. vi. saMyojita. vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 23-24)
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita 115. isake bAda una rAjarSi rUpane sUrya saMsArake bhavya prANI rUpI kamaloM ko vikasita karate hue vahAMse bihAra kara diyA / idhara bAdameM zukarAja nyAyapUrvaka prajAkA pAlana karane lgaa| candravatI para devIkI prasannatA-- idhara rAnI candravatI candrazekhara meM atyanta sneha rakhatI huI atIva bhaktike sAtha rAjyakI adhiSThAtrI devIkI ArAdhanA karane lgii| isake bAda vaha devI prasanna hokara pratyakSa ho gaI aura usako kahane lagI ki 'he candravatI ! tuma apanA abhISTha vara maaNgo| kyoMki binA upakArake kisIko kisIke sAtha prema nahIM hotA, abhiSTha vastu dene para hI de tA loga abhISTa phala dete haiN| taba candravatIne kahA ki tuma mujha para prasanna hokara yaha zukarAja kA vizAla rAjya candrazekharako de do| taba devIne kahA ki zukarAja jaba kahIM anyatra jAve taba tuma candrazekharako rAjya lene ke liye bulAnA, usa samaya maiM candrazekharake zarIrakA varNa-rUpa saba zukarAjake samAna banA duugii| isameM sandeha nhiiN| isa prakAra vara dekara devI anta rdhAna ho gii| ___ candravatI prasanna hokara zukarAja ke anyatra cale jAne kI pratIkSA karane lagI / kyoMki krUra karma karane vAlA manuSya dUsare P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga ke chidra ko prApta kara zIghra hI usakI samasta lakSmIkA apaharaNa kara lete haiM / jaise billI dUdha ke apaharaNa kI tAka meM sadA lagI rahatI hai| - isa prakaraNameM phevalI bhagavaMta muni ke dvArA pUrva janmAdi tathA bhaviSyoMkA kathana, aura rAjA Adi se yoginI kA milana, candrazekharako kAmadevake dvArA varadAna milanA, candrAMka rAjakumAra se yazomati kI kAmAbhilASA honaa| bAda meM yazomati kA yoginI honA aura sAMsArika mAyA jAla ko dekhakara mRgadhvaja mahArAjAko vairAgya prApta honaa|' gRhastha avasthA meM hI rAjAko kevalajJAna kI prApti, anantara candravatI rAnI se rAjya adhiSThAtrI devI kI ArAdhanA, tathA devI kA prasanna honA ityAdi rocaka varNana isa prakaraNa meM AyA hai| . aba pAThaka gaNa Age ke prakaraNameM rAjA zukararAjakI yAtrA gamana Adi kA romAJcakArI varNana par3heMge / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya premI muni niraMjanavijaya saMyojita aDattIsavAM prakaraNa mAyA jAla pasAra kara nArI karatI khela / dekho nATaka Aja yaha 'candrA' 'zekhara' mala / / pAThaka gaNa! gata prakaraNa meM sUcita mahArAjA zukarAja kA tIrthayAtrAke lie prasthAna karanA, aura candravatI ke dvArA apane bhAI candrazekharako zukarAjakA rUpa dhAraNa karavAnA, tathA strIcaritra dvArA kapaTa pUrNa nATaka karanA, ityAdi romAMcakArI varNana isa prakaraNameM Apako milegaa| zukarAja kA yAtrA ke liye gamana____ isake bAda eka dina zAzvat tIrthoM para ke zrI jinezvara devoM ko praNAma karane jAne ke liye zukarAja calane lagA, taba padmAvatI aura vAyuvegA usakI donoM striyAM kahane lagI ki 'hama donoM bhI isa samaya Apake sAtha sAtha yAtrA ke liye caleM jisase hama donoM ko bhI zAzvata jinezvaradevoM ke darzana va praNAma karane se puNya prApta hogA' zrI jinezvara devoMkA janma-sthAna, dIkSA-sthAna, kevalajJAna utpati sthAna aura mokSa gamanakA sthAna ityAdi sthAnoMko vandana karanA uttama prANiyoMkA parama kartavya hai, kyoMki zAstrameM kahA bhI hai:-'maiM prabhujI ke darzana ke liye jinamandirameM jaauu|' isa prakArakA pratidina dhyAna va vicAra karane vAle ko caturtha-bhakta eka upavAsa kA phala prApta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 vikrama-caritra dvitIya bhAga hotA hai| jinamaMdira jAne ke liye khaDA hotA hai, taba use chaTha-do upavAsakA phala prApta hotA hai aura usa maMdirake rAste para calane se aSThama-tIna upavAsakA phala prApta hotA hai aura usI mArgameM jo zraddhA se calatA hai to use dazama-cAra upavAsakA phala prApta hotA hai| calate-calate madira ke pAsa Ane se dvAdazama-pAMca upavAsakA phala prApta hotA hai aura jinamaMdira meM praveza karane se pAkSika-pandraha upavAsa kA phala prApta hotA hai / jinamaMdira meM jAkara zrI jinezvara prabhuke darzana karane para eka mAsopavAsa kA phala prApta hotA hai, prabhujI ke darzana se kaI-guNa adhika puNya jina pUjA meM hote hai aura koTibAra jina pUjA karane se jo puNya hotA hai, isase koTi guNA adhika puNya stuti-stotra pATha karane se hotA hai| strotra se koTiguNA puNya zuddhamana se jApa karane se hotA hai, jApa se koTi guNA puNya prabhujIkA manameM nirmala dhyAna karane hotA hai, aura dhyAna se koTiguNa puNya prabhujI ke dhyAnameM ekAgracitta ho tanmaya hone se hotA hai|' ityAdi zAstra kathana batalAkara zAzvata tIrthoM kI yAtrA aura darzanoM ke liye sAtha le jAne kI atyanta icchA donoM patniyoMne btaaii| ___isa prakAra una donoMkI utkaTa icchA dekhakara zukarAjane maMtriyoM se kahA ki "maiM abhI tIrtha yAtrA ke lie jAUMgA, isa lie jaba taka maiM yAtrA karake na lauTa AU taba taka Apa loga prayatnapUrvaka rAjyakI rakSA kreN|" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 116. - isa prakAra maMtriyoMko samajhAkara zukarAja donoM patniyoM ke sAtha vimAna para ArUDha hokara AkAzamArgase zrI jinezvara dezako praNAma karane ke lie cala diyaa| candrazekhara kA zukarAja rUpa dhAraNa karanA idhara caMdravatI svayaM gupta rUpa se devatA dvArA zukarUpadhArI candrazekharako le AI tathA devIke prabhAvase zukarAja kA rUpadhArI candrazekhara rAtri meM Uce svarase zabda karatA huA uThA aura kahane lagA ki koI vidyAdhara merI donoM striyoM ko liye hue jA rahA hai, isaliye he logoM ! usakA pIchA zIghra kro|' . isa prakAra kI ghaTanA hote dekha vahAM maMtriyoM ne Akara pUchA ki Apa kaba Aye ? ___ taba vaha kahane lagA ki "maiM abhI gatrimeM binA yAtrA kiye A rahA hU~'; koI duSTa vidyAdhara merI donoM striyoM ko chala se lekara mere dekhate hI dekhate pUrvadizAmeM calA gayA / " taba maMtriyoM na kahA ki ApakI AkAzagAminI vidyAkA kyA huA ? taba isane uttara diyA ki usa duSTa vidyAdhara ne merI AkAzagAminI vidyAkA bhI haraNa kara liyA hai| maMtriyoM ne kahA ki donoM striyo ke sAtha vidyAdhara ko / jAne dIjiye parantu Apake zarIrameM to kuzala hai na ? Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 vikrama-caritra dvitIya bhAga rAjAne kahA ki merA zarIra to barAbara svastha hai parantu donoM striyoM ke binA merA prANa zIghra hI kahIM nikala na jAya / "dharma kriyAmeM sahAya, kuTumba ApattimeM jo ThAvalambana bhaarii| mitra samAna jo hai visavAsa meM, zrIbhaginI hita sAdhanakArI // mAta pitA sama vyAdhi upAdhimeM, saMga palaMga meM kAma dulaarii| hai na triloka meM koI kahIM para, nyonara ke hitu geha kI naarii||" kyoki prathamataH dharma ko dhAraNa karane vAlI, kuTumba para Apatti kAla hone para avalambana dene vAlI, vizvAsameM sakhI ke samAna, hita karane meM bhaginI, lajjAzIla hone ke kAraNa putravadhU tulya, vyAdhi aura zoka meM mAtA ke samAna, zayyA para hone para kAma dene vAlI isa prakAra kI bhAryA ke samAna hitakArI tInoM lokoM meM aura koI nahIM ho sakatA hai ? mantriyoM ne kahA ki 'he svAmin ! lakSmI, putra, strI, ye saba manuSyako aneka hote haiM, parantu jIvana bAra bAra nahIM milatA / hajAroM mAtA pitA, tathA saiMkoDa putra strI isa saMsArama bIta gaye haiN| isaliye isa saMsAra meM kisI kA koI bhI apanA nahIM hai / jo prAtaHkAla dekhanema AtA hai vaha madhyAhnameM dekhane meM nahIM aataa| tathA jo madhyAhna dekhane meM AtA hai vaha rAtri meM dekhanemeM nahIM paataa| isa saMsAra meM pratyeka padArtha anitya hI hai|' ___ isa prakAra maMtriyoM ke samajhAne para baha kapaTI candrazekhara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapra mI muni nirajjanavijaya saMyojita rAja kula meM vizvAsa utpanna karake rAjya karane lagA / isaliye kahA hai ki binA chala-kapaTa kiye koI kisI ke dhana kA haraNa nahIM kara sakatA / jaise bagulA dhIre dhIre calatA huA machaliyoM ko pakar3a letA hai tathA jo aneka prakAra kI mAyA racakara ke dUsaroM ko Thagate haiM ve mahA moha ke mitra hokara svarga aura mokSa ke sukhoM se svayaM hI vaMcita rahate haiN| isake bAda devIke prabhAvase zukarAjarUpa dharI vaha candrazekhara sacce zukarAja ke samAna samasta prajA kA pAlana karane lagA tathA gupta rUpa se candravatI ke sAtha prema karatA huA vaha . candra zekhara mAyA kA ghara bana gayA / cAraNa muni kI zrI aSTApadatIrtha para dharma dezanA idhara zukarAja zAzvat zrI jinezvaradevoMko praNAma karatA huA zrI aSTApada tIrtha meM gayA / vahA~ svayaM caubIsa jinoMko bhakti-bhAva se praNAma kiyaa| tathA vahA~ AkAzacArI cAraNa muni se saMsAra rUpI samudrameM naukA ke samAna-isa prakArakI dharmadezanAko sunane lagA ki "jo mUrkha isa atyanta alabhya manuSyatva ko prApta karake prayatna pUrvaka dharma nahIM karatA hai vaha atyanta kaSTa se prApta cintAmaNi ko pramAda kara ke samudra meM girA detA hai tathA kalpavRkSa ko kATa kara gRha meM dhatUre ke vRkSa ko lagAtA hai / cintAM . maNi kA tyAga karake kA~ca ke Tukar3e ko grahaNa karatA hai / athavA. parvata ke samAna hastI ko becakara gadhe ko kharIdatA hai jo prApta P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 122 vikrama-caritra dvitIya bhAga huI dharma kI sAmagrI kA parityAga karake idhara-udhara bhoga kI icchA se daur3ate phirate haiN|" isa prakAra kI dharma dezanA sunakara tathA muni bhagavaMta evaM devoM ko praNAma karake vahA~ se apanI striyoM ke sAtha zvasura ke ghara para gyaa| tathA vahAM tIna dina rahakara punaH vahA~ se zukarAja cala diyaa| kyoMkiH "zvasura kula meM vAsa karanA svarga ke sama jAniye, kintu tIna yA cAra dina hI pAMce ati mAniye, lobha meM phaMsa miSTa madhuroM ke adhika dina jo raheM - vaha kharA khara hai adhama pazu nIca usako saba kahe" * "yadi manuSya tIna pAMca athavA sAta dina rahe to zvasura ke gRha meM nivAsa svarga tulya hotA hai| parantu yadi miSTAnna Adi ke lobha se adhika dina raha jAya to sanmAna kama ho jAtA hai aura khicar3I Adi sAdhAraNa anna milane laga jAtA hai / isase susarAla meM jyAdA samaya taka rahanA anucita hai / yaha buddhimAnoMkA mantavya hai| isa taraha vicAra kara zukarAja vimAnase zIghratA se calatA huA udayAcala parvata para sUrya ke samAna apane nagara ke udyAna meM aayaa| zvasuragRha nivAsaHsvarga tulyonarANAma, yadi vasati dinAni trINi vA paMca saptaH / atha kathamapi tiSThenmRSTa lubdho varAko, nipatani khattu pApe kAjikaM kSiprayuktam , / / 810 // 8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 123 . satya zakarAja kA udyAna meM Agamana-- "duniyA kahe maiM doraMgI, pala meM palaTI jA; sukha meM jo soi rahe, vAMko duHkhI bnaau||" taba khir3akI meM baiThA huA candrazekhara udyAna meM Aye hue zukarAja ko dekhakara apane mantriyoM se kahane lagAki "jo vidyAdhara merI striyoM ko AkAzagAminI vidyA sahita haraNa kara le gayA thA vahI merA svarUpa dhAraNa karake bAhara udyAna meM puna AyA hai tathA strI ko vaza karane vAlI vidyA se striyoM ko bhI apane vaza meM kara liyA hai / isaliye ve saba isakA hI pakSapAta karatI hai| aba yaha duSTa mega rAjya le legaa|" isaliye Apa loga isako icchita vastu dekara zIghra yahAM se haTAdo / kyoMki 'zatruko balavAn samajhakara apanI AtmA kI rakSA karanI cAhiye / parantu jo svayaM balavAna ho to zarad Rtu ke candra ke samAna zItalatA dhAraNa karanA cAhiye / buddhi se kiyA gayA kArya jisa prakAra zIghra siddha hotA hai, usI prakAra se astra, hAthI, ghor3e, tathA senA se nahIM hotA rAjA prasanna hokara naukara ko dhana detA hai| naukara isa sanmAna ke kAraNa apane prANoM se bhI svAmI kA upakAra yAne rakSaNa karatA hai / jaise cakra kA aArA nAbhI ko dhAraNa karatA hai, tathA ArA nAbhI meM sthira rahatA hai| usI prakAra kA svAmI aura sevaka meM paraspara vyavahAra rahatA hai|' isake bAda buddhivana nAma kA mantrI nagara bAhara ke udyAna meM jAkara tathA usako dekhakara Azcarya cakita hokara madhura vANI se kahane . lagAki "he vidyAdhara ! maiM Apake saba sAmarthya dekhaliyA hai; pUrva Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 ... vikrama-caritra dvitIya bhAga meM Apa hamAre svAmI kI patniyoMkA haraNa kara ke dUra cale gye| the; aba kyA Apa mere svAmI kA rAjya lene ke liye Aye ho ? kyA tuma nahIM jAnate ki 'para strI haraNa karane se ghora naraka ko dene vAlA mahA pApa hotA hai, kyoMki aisA kahA hai ki "prANa ko sandeha meM dene vAlA atyanta zatru bhAva kA kAraNa tathA iha loka aura paraloka donoM janma duHkha rUpa parastrI gamana avazya tyAga karanA cAhiye / " para strI gAmI purUSa ihaloka meM sarvasva haraNa, bandhana, zarIra ke avayavoM kA chedana Adi dukhoM ko prApta karatA hai tathA prANa tyAga karane para paraloka meM ghora naraka ko prApta karatA hai| kisI vyakti ke prANa lene meM marane vAle ko eka kSaNa hI duHkha hotA hai parantu kisI ke dhana kA haraNa kara lene se usako putra pautrAdi sahita jIvana paryanta duHkha hotA hai| 'usa maMtrIkI isa prakAra kI bAteM sunakara Azcarya cakita . hotA huA zukarAja kahane lagA ki "ye saba upadeza Apa apane svAmI ko deveM; isa nagarakA svAmI zukarAjameM hI huuN|" . yaha saba sunakara maMtrI punaH kahane lagA ki 'Apa isa samaya isa prakArakI mithyA bAteM kyoM bolate haiM ? mRgadhvaja rAjA kA putra zukarAja abhI nagara meM vidyamAna hai; isaliye Apa yahAMse zIghra . dUra cale jAiye, anyathA mRtyuko prApta ho jAyeMge, Apa kitanA hI boleM parantu Apako yahAM mAnane ke liye koI taiyAra na hogaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita * taba padmAvatI tathA vAyuvega kahane lagI ki 'yahI mRgadhvaja rAjA ke putra zukarAja hama donoM ke svAmI hai / . maMtrI se paraspara vArtAlApa___ taba punaH maMtrI bolA ki 'Apa donoM mithyA kyoM bolatI haiM ?' ksiI ne ThIka hI kahA hai ki:---. "mithyA mAyA mUr3hatA, sAhasa rahita viveka / nirdayatA apavitratA, nArI doSa aneka / / " . 'mithyA, kathana, sAhasa, mAyA, mUrkhatA, vivekazUnyatA, apavitratA, nirdayatA ye saba doSa striyoM meM svabhAva se hI rahate haiM / rAjA loga samIpa meM rahane vAle manuSya ka. vizeSa jAnatA hai, cAhe vaha vidyA rahita, nIca kula meM hI' utpanna, evaM aparicita hI kyoM na rahe kyoMki rAjA; striyAM aura latAyeM Adi ye saba jo samIpa meM rahatA haiM usako lapeTa lete . haiM aura usakA hI Alambana karate haiM / azva, zastra, zAstra, vINA, vANI, manuSya, strI ye saba Azrita purUSa ke anusAra hI yogya athavA ayogya huaA karate haiN|' ke - zukarAja dvArA karma kI vicitratA ko ciMtavana-- ... mantrIkI ye saba bAteM sunakara zukarAja. socane lagAki kisIne merA svarUpa dhAraNa karake merA rAjya le liyA hai| aba ke azvaH zastra zAstra vINA vANI narazca nArI ca / puruSavizeSa prAptA bhavaMtyayogyAzca // 833 ||s.|| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 vikrama-caritra dvitIya bhAga kyA karanA cAhiye / candra kA bala, graha-bala, pRthvI kA bala ye saba taba taka hI sahAyaka hote haiM, tathA taba taka hI saba logoM kA apanA saba abhISTasiddha hotA hai, manuSya taba taka hI sajjana rahatA hai, tathA mantra-tantra Adi kA prabhAva aura puruSArtha taba taka hI kAma detA hai jaba taka ki manuSyoM kA pUNya balavAna rahatA hai / puNya ke kSaya ho jAne para saba kucha naSTa ho jAya karatA hai / ' "brahmadatta ko andhatA, bharata rAjA kA jaya, kRSNa kA sarvanAza, antima zrI jinezvara deva kA nIcakula meM utpanna honA, mallInAtha meM strItva, nArada kA nirvANa, cilAtiputra ko prazama bhAvanA kI prApti Adi ina saba udAharaNoM se yaha siddha hotA hai ki atula balazAlI karma aura puruSArtha spardhA se paraspara vijaya prApta karate haiN|" "tulasI rekhA kamakI, lalATameM likha dIna, kA pUrva janma pUNya pApameM, akhila jagata adhIna // ". - yadi maiM isa rAjA ko mArakara bala pUrvaka rAjya lene lUgA to loga paraspara aneka prakAra se boleMge ki yaha duSTa mRgadhvaja rAjA ke putra ko mArakara rAjya lekara baiTha gayA hai lokApavAda bahuta balavAna hotA hai| kyoMki 'citta citta meM buddhi bhinna bhinna hotI hai tathA pratyeka kuNDa meM jala bhinna bhinna svAda vAlA hotA hai, . pratyeka deza meM vilakSaNa. AcAra hotA hai| pratyeka mukha meM bhinna bhinna prakAra kI vANI hotI hai / ' sArikA zuka sarpa hAthI, siMha mukha jhaTa baMda ho, manuja mukha ko baMda karane kAma se bahu phaMda ho / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 127 unmata hAthI, siMha, duSTa sarpa, zuka, sArikA ina sabake mukha ko sahaja meM banda kiyA jA sakatA hai / parantu manuSya ke mukha ko banda nahIM kara sakate haiM / isaliye isa viSaya meM aba kheda nahIM karanA caahiye| kyoMki karma kA pariNAma sabase adhika balavAna hotA hai / vidyAdhara, vAsudeva, cakravartI, devendra, vItarAga koI bhI karma kI gati se mukti nahIM ho sakate / isaliye saMtoSa meM rahanA hI utama hai, "sampanna-avasthA meM harSita-garvita nahIM honA cAhiye, kyoMki saMpati bhogane se pUrvakRta puNya kA kSaya hotA hai tathA vipatti meM viSAda bhI nahIM karanA cAhiye / kyoMki usase pUrva ke pApoM kA kSaya hotA hai / " ye saba bAteM mana meM vicAra kara tathA dhairya dhAraNa karake zukarAja vahAM se patnI sahita vimAna para ArUDha hokara AkAza mArga se cala diyaa| ___ vaha buddhinidhi nAmakA mantrI prasanna hokara candrazekhara ke samIpa AyA aura kahane lagAki 'vaha kapaTI zukarAja merI yukti se yahAM se bhAgakara calA gyaa|' ___ yaha sunakara kapaTI zukarAja veSadhArI candrazekhara atyanta prasanna hokara tatkAla usa mantrI ko bIsa gAMva puraskAra meM de diye, kyoMki brAhmaNa bhojana se prasanna hote haiM; mayUramegha kI garjanA se prasanna hote haiM, sAdhu vyakti dUsaroM kI sampati dekhakara prasanna hote haiM, durjana vyakti dUsare kI vipatti dekhakara prasanna hote haiM / "vipra bhojana se khusI raha, mora khusa dhana garjanA / .... anya sampati se sujana khusa, vipati dekara durjanA // " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraMjanavijaya saMyojita ~ - idhara zukarAja zUnya hRdaya hokara AkAza mArga se sthAna sthAna - meM bhramaNa karatA huA donoM patniyoM dvArA prerita hone para bhI lajjAvaza apane zvasura ke ghara para nahIM gayA / kahA bhI hai kiH.. "utama vyakti apane hI guNoM se jagat meM prasiddhi ko prApta karate haiM aura madhyama puruSa pitA ke guNoM dvArA jagat prasiddha hote haiN| apane mAmA ke guNoM dvArA prasiddha hone vAle vyakti adhama kahe jA sakate haiM aura apane zvasura ke guNoM dvArA prasiddha hone vAle vyakti adhama se bhI adhama kahe jAte haiN| . isake bAda prasanna mukhavAlA zukarAja kama ke phala kI cintA karatA huA, ghUmate ghUmate cha mahinoM ke bAda saurASTra deza meM pahu~ca gayA / "jisako sampati rahane para harSa nahIM ho, vipatti meM viSAda na ho, raNa meM dhairya dhAraNa karane vAlA ho, isa prakAra ke tInoM bhuvana ke tilaka samAna putra ko koI viralI mAtA hI janma detI hai|" zukarAja kA apane pitA kevalI muni se milanaH-- .. eka dina AkAza mArga se jAtA huA apane vimAna ko acAnaka rUkA dekhakara zukarAja socane lagAki 'mere jalehue ghAvapara yaha eka kSAra aura kahAM se A par3A ?' jaise lage hue sthAna para avazya karake coTa lagA karatI hai tathA ghara meM dhAnya kA nAza hone se jaTharAgni bhI pradIpta ho jAtI hai arthAt dukAla meM OM uttamAH svaguNaiH khyAtA madhyamAstu piturguNaiH / adhamAH mAtulai khyAtA zvasuraizcAdhamAdhamAH // 51 // 8 / / __P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun.Gun Aaradhak Trust
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirAza hokara- zukarAja kA gamana aura apane pitA-kavalI muni se ekAeka miln| VA) P.P.AC.GupratnasuriM.S. (mu. ni. vi. saMyojita. vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 25-26 SHARE Jun Gun Aaradhak Trust FOR ASIANDIA S : eka dina zAkAzamoM se jAtA huA apane vimAna ko acAnaka ekA dekha kara zukarAja socane lagA ki " mere jale hue ghAva para yaha kSAra - khAra aura kahAM se A pdd'aa|" pRSTa 128
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vimalAcala mahAtAtha para paMcaparameSThI mahAmaMtra kA zrI zukarAja dvArA jp| yi --- DDA Saa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. ( mu. ni. vi. saMyojita vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 27 Jun Gun Aaradhak Trust ESARJUL gurudeva dvArA batAI gaI vithi se zrI paMcaparameSThI maMtragaja ke jApa karate hue, guphAmeM chai mAsa vItane para aparva teja ke prakAza ko zukagAjane dekhA /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 126 adhika mAsa AtA hai / Apatti Ane para mitra bhI virodha karate haiN| kisI prakAra ke chidra hone para aneka anartha hone lagate haiM / - isake bAda zukarAja nIce bhUmi para idhara udhara dekhatA huA vana meM . apane jJAnI pitA ko suvarNa kamala para baiThe hue dekhA / turanta hI , vimAna se utara kara zukarAja, deva, dAnava tathA rAjAoM se pUjita haiM caraNa kamala jisake aise apane pitA mRgadhvaja kevalimuni ko vidhi pUrvaka praNAma kiyA tathA zrI kevalImuni bhagavaMta ne use dharma . dezanA dete pharamAyA kiH , "isa jagat meM dharma yahI sarva maMgaloM meM zreSTa maMgala hai, sarva . duHkhoM kA auSadha jo koI ho to sarva zreSTa dharma hI auSadha rUpa .. hai, aura sahAyaka baloM meM dharma hI zreSTa bala hai| isIliye isa jagat meM saMsAra se pAra karane vAlA aura sabhI prANiyoM ko zaraNa . karane yogya eka dharma hI hai| krodha mAna, mAyA, lobha, aura dUsare ke doSa kA tyAga karanA Adi ko zrI jinezvara devoM ne svarga aura mokSa ko dene vAlA dharma batAyA hai|" __'uttama manuSya apane prANa jAne para bhI parake doSa ko grahaNa nahIM karate haiM aura jIva-hiMsA nahIM krte|' ityAdi dezanA ke anta meM . azru pUrNa netra hokara zukarAja ne gadgad kaMTha se kahAki mere samAna rUpa dhAraNa karake kisI manuSya ne merA rAjya le liyA hai| ' candrazekhara aura candravatI ke sAre vRtAnta ko jAnate hue bhI kevalImuni bhagavaMta anartha kI AzaMkA se bole nahIM / taba zukarAja punaH kahane lagAki 'he bhagavAna tumhArA zrISTa darzana hone para bhI yadi P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita merA rAjya calA jAya to yaha merA durbhAgya hai|' kahA bhI hai ki "yadi karIra (kera) ke vRkSa meM patra nahIM hote hai to isameM basaMta kA kyA doSa hai ? ullUka pakSI yadi dina meM nahIM dekhatA hai to isameM sUrya kA kyA doSa ? cAtaka ke mukha meM yadi varSA kA jala nahIM par3atA hai to isameM megha kA kyA doSa ? pUrva meM vidhAtA ne jo lalATa meM likha diyA hai vahI pramANa hai, isake viparIta phala nahIM ho sktaa|' zrI vimalAcala mahAtIrthaM para paMcaparameSThI mahAmaMtra kA japaHzukarAja ke dvArA isa prakAra aneka prArthanA karane para zrI mRgadhvaja kevalI muni ne kahAki 'mokSa aura sukha kA dene vAlA zrI vimalAcala nAmaka mahAtIrtha hai| isa tIrtha kI guphA meM nira'tara chaiH mAsa taka maMtrarAja paMcaparameSThI kA yAne navakAra mahAmaMtra kA ekAgra manase smaraNa kro| jisa samaya guphA meM mahAna teja pragaTa hogA taba zatru binA yuddha ke hI ghara calA jAyagA / " kyoMki 'paMca parameSTI namaskAra maMtra, zatruJjaya parvata, gajendrapada tIrtha kA jala, ye tInoM triloka meM advitIya hai| "maMtra binA akSara nahIM koI, mUla mAtra auSadha zubha hoI, ho na anAtha jagat yaha jAnoM, yojakra jana milatA nahIM mAnoM // " ma patra naiva yadA karIraviTaSe doSo vasantasya kima, ____nolUko hi vilokate yadi divA sUryasya kiM dUSaNam / varSA naiva patanti cAtakamukhe meghasya kiM dUSaNam, yatpUrva vidhinAlalATaphalake'lekhi 'pramANaM hi tat / 865 / 8 / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 131 ___ jagata meM koI bhI akSara binA maMtra kA nahIM hai| koI bhI mUla binA auSadha kA nahIM hai, pRthvI anAtha nahIM hai / ina sabakI yojanA karane vAle sujJa manuSya hI durlabha haiN| isake bAda zukarAja kevalI muniko praNAma karake tathA 'prasannatA pUrvaka vimAna para ArUDha hokara navakAra mantra kI sAdhanA karane ke liye zrI mahAtIrtha :vimalAcala para cala diyA tathA gurudeva dvArA batAI gaI vidhi se zrIpaMca parameSThI maMtrarAja kA japa karatA huA zukarAja ne guphA meM chai mAsa bItane para apUrva tejake prakAza ko dekhaa| ___ isake bAda zukarAja apanI donoM patniyoM ke sAtha vimAna meM baiTha prasannatA pUrvaka apane nagara kI ora cala diyaa| ___idhara kapaTI zukarAja ko rAjya kI adhiSThAtrI devI ne kahA ki "Aja se tumhArA zukarAja kA rUpa calA jAyagA, aura aba tumheM candrazekhara kA rUpa prApta hogaa|" __ yaha sunakara candrazekhara bhayabhIta hokara zIghra nagara se cupacApa * nikala kara, vana meM calA gayA / idhara apanI donoM patniyoM ke sAtha vimAna meM baiThakara zukarAja nagara meM AyA aura apane rAjya ko saMbhAla liyaa| __saba mantriyoM se sammAnita hone para tathA strI prApti saMbaMdhi samAcAra pUche jAne para usane saba samAcAra kaha sunAye / isake bAda zukarAja aneka vidyAgharoM ke sAtha saMgha kA svAmI hokara zrIvimanAcala tIrtha para zrI RSabhadeva prabhu ko praNAma karane Jun Gun Aaradhak Trust P.P.AC.Gunratnasuri M.S.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita ke liye utsava ke sAtha cala diyA / snAtra pUjA, dhvajArohaNa Adi aneka zubha kArya karake vaha saMghapati zukrarAja prasannata: pUrvaka mantriyoM se kahane lagA kiH-- 'japa kara mantra isI parvata para, garva kiyA arijana ke cUraH / __isI hetu zatruJjaya isakA, nAma huA jagameM mazahUra / / ' ... isI parvata para mantrarAja navakAra ke japa karane se maiMne zatru ko jItA thaa| isaliye isa parvata ko Aja se zrIzatruJjaya kaho / arthAt usI dina se isakA nAma tIrtharAja zrI zatruJjaya nAma ho gyaa| rAjA candrazekhara kI dIkSA va kevalajJAnaH-. ___ idhara candrazekhara zrI vimalAcala mahAtIrtha para Akara tathA yugAdhIza zrIAdinAthaprabhu ko praNAma pUjA Adi karake apane mana meM vicArane lagA ki "maiMne jo aneka prakAra ke duSkarma kiye haiM / 'una pApoM se mujhako nizcaya karake naraka meM jAnA pdd'egaa|" isa prakAra mana meM vicAra karane se use vairAgya prApta huA aura isI kAraNa zrI mahodaya muni se usane usI tIrtha meM bhAva pUrvaka dIkSA lelii| - zukarAja zrImahodaya muni ke samIpa Akara bhaktipUrvaka jIvadayA mUlaka dharma kA zravaNa karane lgaa| dezanA ke anta meM zukarAja ne una munizvara se pUchA ki- "he munIzvara ! chala karake merA rAjya kisane le liyA thA ?" P.P.AC.GunratnasuriM.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 133 " : taba mahodaya muni kahane lage ki-"he zukarAja ! suno isa janma se bAvana bhava pUrva jIvana meM tuma rAjA the tathA usa samaya tumane chala karake jisakA rAjya le liyA thA usIne isa janma meM chala karake tumhArA rAjya le liyA thA / " zukarAja ne pUchA ki "maiMne kisakA rAjya pUrva janma meM le : liyA thA ?" ___tava munIzvara kahane lage ki- "yaha tumhAre mAmA rAjA candrazekhara kA rAjya tumane liyA thA / " isaliye kahA hai kiH-- "kiye karma kA kSaya nahi hove, bhoga vinA zata kalpoM meM, karma kSaya ke kAraNa bhava meM, bhoga niyata ati svalpoM meM // " koTi kalpa bIta jAne para bhI kiye hue karmoM kA kSaya nahIM hotA / zubha yA azubha jo karma pUrva janma meM kiyA jA cukA hai usakA phala avazya bhoganA par3atA hai| __. yaha suna Azcarya cakita hokara zukarAja ne zIghra hI uThakara usa zrI candrazekhara muni bhagavaMta ko praNAmAdi kiyaa| isake bAda zrI caMdrazekhara ne apane kiye hue duSTa karmoM kI mana hI mana nindA : karatA huA girirAja kI pAvana chAyA meM aSTa prakAra ke karmo / kA nAza karane vAle kevalajJAna ko prApta kiyaa| P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 sAhitya premI muni niraMjanavijaya saMyojita ~ ~ ~ ~ unacAlisavAM-prakaraNa "zuddha hRdaya jana ko sadA-svapna zakuna phala deta / bhAvI sukhadukha sUcanA-samajha sujana leta // " pAThaka gaNa! gata prakaraNa ke andara zukarAja kI bhAgya dazA, candravatI kI kapaTa kalA, zrI vimalAcala mahAtIrtha para zukarAja dvArA paJca parameSThI ke mahAmaMtra kA japa, ityAdi sundara varNana Apane par3hA hai| aba isa prakaraNa meM zukarAja kI apane rAjya kI prApti, kevalI muni bhagavaMta kA milana, karma aura udyoga kI bodhadAyaka carcA tathA kevalI muni dvArA dhana garvita vaNika putra kI buddhi varddhaka kathA, ityAdi vRtAMta se paryApta manorajana dvArA jJAna prApta kreNge| zukarAja ko putra prApti zukarAja zrI zatruJjaya tIrtha meM utsavapUrvaka yAtrA karake punaH apane nagara meM A pahu~cA / eka dina usakI prathama patnI padmAvatI svapna meM candramA ko apane mukha meM praveza karate huye dekhakara jaga gaI tathA atyanta prasanna huI / dAna zIla Adi kA jo bhI pavitra (garbhAvasthA kI icchA) dohada usako huA rAjA ne prasanna cita se una sabako pUrNa kiyaa| isake bAda garbha samaya pUrA ho jAne para rAnI ne zubha dina tathA zubha muhU ta meM sUrya ke samAna tejasvI putra ko janma diyA / rAjAne isa khuzI meM anna pAna vastra Adi se apane svajanoM ko sammA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 135 nita karake janmamahotsava manAyA / usa bAlaka kA nAma 'candra' rakkhA gayA / tathA pratidina kramazaH bar3hate hue usa bAlaka ko paMDitoM se vidyAgrahaNa karAI aura yuvAvasthA prApta ho jAne para sUra nAma ke rAjA kI sundara kanyA se usa candra kA vivAha karA diyaa| ____eka dina zrI kamalAcArya nAma ke dharmAcArya pRthvI para vihAra karate 2bahuta sAdhuoM ke sAtha usa nagara ke udyAna meM padhAre / una AcArya deva ko Aye hue sunakara dharma sunane kI kAmanA se rAjA patnI tathA putra ke sAtha vahAM gayA aura praNAma karake unake caraNoM meM vinaya pUrvaka baiTha gyaa| vahAM usane gurU caraNoM meM baiThakara isa prakAra kA upadeza sunA kiH "vRthA jindagI manuja kI-dharma artha bina kAma / durlabha mAnava janma meM-dharma sakala sukha dhAma // " yaha manuSya jIvana dharma, artha, aura kAma ke sAdhane ke binA vyartha hI hai / inameM bhI dharma sarva zreSTha hai, kyoMki artha aura kAma kI prApti dharma se hI hotI hai| koTi janmoM meM bhI duSprApya manuSya janma Adi saba dharma sAmagriyoM ko prApta karake saMsAra rUpI mahAna samudra ko dharma rupI naukA se pAra karane kA satata prayatna karanA cAhiye / hareka prANI puruSArtha ke binA karmayoga mAtra se hI dhIra vaNik ke samAna sukha sampati ko prApta nahIM karate ? kevalImuni bhagavaMta dvArA dhIra vaNika kI kathA- . isake bAda rAnAne usa vaNik kI kathA pUchI aura ve usa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita vaNik kI kathA kahane lage ki 'vizvapura' nAma ke naga meM dhIra'. nAmakA eka atyanta garIba vaNik rahatA thaa| usakI strI kA nAma dhIramatI tathA putra kA nAma dharaNa thA / ve tInoM jaMgalase lakar3iyAM lAkara tathA unako becakara usIse atyanta kaSTapUrvaka jIvana nirvAha karate the / daridratA ke pAMca bhAI haiM--RNa, durbhAgya, Alasya, bhUkha, santAna kI adhikatAyeM tathA daridra, rogI, mUrkha, pravAsI aura nitya sevA vRtti se nirvAha karane vAlA ye pAMcoM vyakti jIvita bhI mRtaka ke hI samAna haiN| karma aura udyoga kA vivAda - ... eka dina karma aura udyoga donoM Apasa meM vizeSa rUpa se parasa vivAda karate the| karma kahatA 'maiM hI saMsAra meM saba prANiyoM ko sukha sampati detA huuN|' udyoga bolA ki 'mere prabhAva se hI logoM ko sukha sampati prApta hotI hai|' ____ karma ne kahA ki 'merI sahAyatA ke binA tuma abhISTa nahIM de sakate ho|' tuma bhI mere prabhAva se hI pratiSThA ko prApta karate ho / jaise sevaka rAjA kI sevA karatA hai vaise hI samasta saMsAra merI sevA karatA hai| yadi tuma merI sahAyatA ke binA hI logoM ko icchita dete ho to isa daridra dhIra vaNik ko icchita do|' . udyoga ne lakSadravya mUlya kA eka manohara hAra zIghra lAkara vanameM dhIra ko de diyaa| tava prasanna hokara ghara jAtA huA dhIra lakkar3e para hAra ko . rakhakara jala pIne ke liye sarovara meM gayA ............. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fri P.P.AC.GunratnasuriM.S. --- -- Srees Jun Gun Aaradhak Trust zukarAca kI rAnI padmAvatI svapna meM putra janma usakA caMdrakumAra caMdramA ko apane mukha meM praveza karate nAma sthApanA aura pAlana poSaNa. dekha kara jaga gii| pRSTa 134 praSTa 135 (mu.ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dUsaga bhAga citra naM.28-29)
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasabhAmeM rAjA sabhakSa tatkAla phala danavAla kAkaDI ke bIja ke bAre meM bhIma aura zrI datta kA vivAda. paSTa 145 SHRISH SINE Mitr SHR liyA hai.' isanniya yaha sIDI lekara apane ghara jaao| pRSTa 151 anusAra bhImane kaha diyA ki 'tumane hAtha se sIDI kA sparza kara zrI datta sIDI para hAtha rakha kara upara caDhane lagA taba zata ke E- Gu (mu. ni. vi. saMyojita......vikrama caritra dasarA bhAga citra naM. 30-3 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga .. idhara pakSIne usa hAra ko mAMsa kA TukaDA samajhakara vanameM .. atyanta dUra eka vRkSa ke koTara meM lejAkara chor3a diyA / phira udyoga usa hAra ko vahAM se punaH le aayaa| . isa prakAra cAra pAMca bAra dhIra ko udyoga kA to denA tathA ; pakSI kA haraNa karanA hotA rahA / anta meM udyoga ne koTi mUlya kA eka ratna lAkara vaNik ko diyA aura vaNik ne sarovara ke / kinAre rakhA to matsya usa ratna ko bhI nigala gayA / kyoMki manuSya adRSTa se prerita hone ke kAraNa kyA kara sakatA hai ! manuSyoM ko buddhi prAyaH karma ke anusAra hI prApta hotI hai| isake bAda udyoga aneka upAya karake bhI jaba kucha nahIM / kara sakA taba vaha punaH karma se jAkara milA! . . "dhIra ko seTha mahAn banAne ko-lakSa karor3a kA hAra diyA hai, koziza kI ati udyamane para-kAka ne hAra ko le hI liyA hai; ... bAda meM karma ne koziza kI-phira bhI na saphalatA prApta huI hai, udyama karma vinA na 'nirajana'-koI kahIM para jIva jiyA hai|" - ' taba karma ne kahAki tuma isa dhIra vaNik ko abhI taka dhanavAna nahIM banA sake aba merA prabhAva dekho / isake bAda karma ne jo kucha bhI bArambAra svarNa Adi dhIra ko diye vaha saba udyoga ke binA akasmAt kSaNa mAtra meM hI naSTa hogayA / yaha jAnakara karma socane lagAki maiM vyartha meM hI garva karatA huuN| kyoMki udyoga ke binA kucha bhI nahIM de sakatA huuN| taba karma tathA udyoga ke yoga se dhIra atIva dhanI hogayA / anta samaya meM zubha dhyAna P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138.. sAhityapremI muni niraMjanavijaya saMyojita karatA huA. dharma kA AcaraNa karake vaha svarga meM gayA / : kahA bhI hai:___ "koI bhI kisI prANI ke sukha tathA duHkha kA kartA athavA hartA nahIM hai / loga apane pUrva kamoM ke hI phala kA bhoga karate haiN|sbuddhi se yahI socanA cAhiye / kaI vyakti zreSTa vacana ko sunakara vaNik putra ke samAna ahaMkAra kA tyAga kara sukha ko prApta karate haiN| zrIkevalImuni ne dhana garvita vaNika-putra kI kathA sunAI: zrIpura meM dhanada nAmaka eka zreSThI thA usakI strI kA nAma dhanavatI thaa| usake rUpalAvaNya se sundara eka putra thA usakA nAma lakSmIdhara thA / jalamArga tathA sthala mArga se bahuta se vaNik putra dhana kA upArjana karane ke liye cAroM dizAoM meM jAte the / paratu lakSmIdhara ko dhanadane acche 2 paMDitoM ke samIpa khUba paDhAyA / vaha zikSita hone para vaha sadA devatA aura guru kI ArAdhanA namratA pUrvaka karane lagA, jaisAki zoka tathA saMtApa dAyaka bhaneka putroM ke utpanna honese kyA ? kula kA to avalambabhUta vaha eka hI putra bheSTa hai jisase kula prasiddha ho / jaise vana ko eka hI vRkSa apane puSpoM kI sugadha se sugaMdhita kara detA hai usI prakAra suputra kula ko prasiddha kara detA hai| isake bAda kramazaH usa dhanada kI lakSmI bhAgya saMyoga se naSTa ho gaI / tathA usI kA candra nAmaka putra dhanavAna ho gyaa| Wan sukhaduHkhanAM kartA hartA ca na kopi kasyacijjantoH / iti cintaya sadbuddhayA purA kRtaM bhujyate karma // 627||8 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 136 kyoMki 'jaba kumuda samUha zobhA se rahita hote haiM taba kamala samUha zobhAyukta hote haiM / ulaka harSa kA tyAga karatA hai, taba candravAk prasanna hotA hai; sUrya udaya hotA hai taba candra asta hotA hai isa prakAra eka hI samaya meM bhAgya saMyoga se bhinna bhinna vyaktiyoM meM bhinna bhinna karma kA pariNAma hotA hai / ' . candrane apane bhIma nAma ke putra kA lakSmIpura meM dhIra nAmaka zreSThI kI kanyA candravatI se vivAha karAyA / tathA dhIra zreSThI ne dIvAlI ke parva meM dIpAvalI krIr3A ke liye jAmatA-bhImako bulAne ke liye apane dUta ko bhejA / tathA bhIma AbhUSaNoMko dhAraNa karake apane samAna cAra kumAroM ke sAtha le jAtA huA zreSThI putra lakSmIdhara ko bulAne ke liye aayaa| parantu lakSmIdhara uttama veSa bhUSAM ke abhAva se sAthameM jAnA nahIM cAhatA thA / kintu bhIma ne atyanta Agraha karake usako bhI sAtha le liyA tathA atIva prasannatA pUrvaka apane mitroM sahita zvasura ke ghara phuNcaa| .. yahAM zvasura ne bhakti pUrvaka uttama anna pAna pakvAnna Adi dekara una ke mitroM ke sAtha apane jAmAtA ko bhI sammAnita kiyaa| vahAM vaNika putra bhIma apane mitra zreSThI putra lakSmIdhara ko samaya samaya para kArya karane ke liye kahatA thaa| eka samaya usa vaNika putra lakSmIdhara ko pAnI lAne ke liye bhejaa| jaba vaha zreSThI putra apane mitra kI AjJAnusAra pAnI lAne ko calA taba pIche se phaTe vastra dekhakara vaha vaNika putra bhIma apane mitroM ke sAtha ra haMsane lagA / una logoM kI haMsI sunakara vaha zreSThi putra Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita lakSmIdhara pIche lauTa kara aura anyokti se una logoM ko kahane lagA ki: "vipatimAna ko kyoM haMsate ho-re dhana mada se mUr3ha kuloka, lakSmI nahIM sthira hai jagameM-yaha detI hai sabako zoka; ha~sanA nahIM kisI ko cahiye-dekha dekha arahaTha ke gara, chana meM bharatA chana meM khAlI-kabhI nahIM karanA andhera / " "he dhana ke mada se andhamUr3ha ! Apatti meM paDe hue ko dekhakara kyA haMsate ho ? lakSmI kabhI bhI kahI sthira rahI hai ? araTha (jalayantra) ke cakra meM nahIM dekhate ho ?' ki saba dher3e bAra bAra pAnI bharatI khAlI karatI haiN|"; zreSThI putra kI isa prakAra kI vANI '. sunakara vaha vaNik putra garva chor3akara apane nirdhana mitra ko vastra aura AbhUSaNa dekara sammAnita karake kSamA mA~gane lgaa| tathA use pUrNa dhana dekara usa zroSThi putra ko apane samAna dhanavAna banA diyA / isaliye kahA hai ki sajjana vyakti atyanta kupita hone para bhI saMyoga prApta karake sarala ho jAte haiM, parantu nIca vyakti nahIM ! jaise atyanta kaThina suvarNa ke dravita karane kA upAya to hai, parantu tRNako dravita karane kA koI bhI upAya nahIM hai|' "ApadgataM hasasi kiM draviNAndhamar3ha, .. ... .lakSmIH sthirA bhavati naiva kadApi kasya / ... yatkiM na pazyasi ghaTInalayantracakra, ..... riktAbhavanti bharitAH punareva riktAH // 645' P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 141 zrI kevalImuni dvArA arimardana rAjA kI kathA- . .. isa prakAra uttama prakRti ke manuSya dUsaroM se bhI hita vANI sunakara zIghra hI uttama mArga ko grahaNa kara lete haiM / rAjA arimadana ke samAna loga dharma ke prabhAva se apane abhilASita sukha sampati ko zIghra hI prApta kara lete haiM / isI bharata kSetra meM pUrva samaya meM svarNapura nAma kA eka nagara thA / jo gaganacumbI zrI jine zvara devoM ke maMdiroM meM samUha se zobhAyamAna thA / usa nagara meM arimardana nAma ke rAjA the| usa nyAya parAyaNa rAjA ko guNazIla Adi ratnoM kI khAni lakSmIvatI nAma kI strI thI / tathA usako matisAra nAma kA nIti nipuNa eka vRddha mantrI thaa| jo barAbara rAjA kA manoranjana karatA rahatA thA jaise kiH "guru bhUpa-mantrI vaidya sAdhu-santa bUr3hA hI lase, . malla gAyaka nRtya gaNikA-vina javAnI nA lase // " vRddhAvasthA rAjA, amAtya, vaidya, sAdhu, ina logoM ko suzobhita karatI hai / parantu vaizyA malla, gAyaka tathA sevaka lokoM ko vahI vRddhAvasthA tiraskRta karatI hai| eka dina rAjA svapna meM uttama vimAna, vana, prAsAda, sarovara Adi se suzobhita svarga ko dekhakara jAgRta huA aura apane mana meM socane lagA ki 'yadi isa svarga ke samAna merI . . nagara na huA to merA janma niSphala hI vyatIta hogaa| .... prAtaH kAla rAjA kA mukha udAsIna dekhakara maMtrI ne puuch| ki'he rAjan ! Apako kyA cintA hai ? vaha mujhako kaho / ' P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sAhityapremI muni niranjanabijaya saMyojita rAjA ne kahA ki 'maiM abhI kucha bhI nahIM kaha sakatA huuN|' maMtrI ne kahA ki-'he rAjan ! yadi koI duHsAdhya bAta bhI ho to mujhako kahado maiM usakA upAya karUgA / ' . rAjA kahane lagA ki 'Aja maiMne svapna meM svarga dekhA hai isaliye dravya kA vyaya karake mere nagara ko svarga ke samAna bnaao| taba mantrI ne sUryakAnta maNi, candrakAnta maNi, sphATikaratna, marakatamaNi Adi ke samahoM se saba prAsAdoM ko sundara bnvaayaa| kyoMki vemaMtrI ziSya, sevaka, putra strI, dhanya hai jo rAjA, guru, svAmI, pitA, pati kI AjJA kA pAlana harSita hokara karate haiN| usa mantrI ne rAjA ke sAta majila ke prAsAda ke Age suvarNa kA ghara aura mayUra Adi se zobhAyamAna toraNa banavAyA / eka dina jharokhe para baiTha kara nagara kI zobhA dekhatA huaa| vaha rAjA apanI strI se kahane lagA ki-'he priya ! istra prakAra kA nagara pRthvI para kahIM nahIM hai / ' kyoMki apane mana meM saba koI abhimAna karate haiM / jaise TiTTima nAmakA pakSI AkAza ke girane ke bhaya se apane pAMva UMce karake sotA hai| rAjAkI bAta sunakara toraNa para baiThI huI zukIne zuka popaTa se kahA ki--'he zuka ! isa prakAra kA ramaNIya nagara pRthvI para anyatra tumane kahIM dekhA hai|' taba zukane kahA ki-'he priya ! zreSTha ratnoM ke prAsAdoM se P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga tathA svarga se bhI sparddhA karane vAlI, zobhA se yukta, ratnaketupura nAmakA eka nagara hai / vahAM ratnacandra nAma ke rAjA haiN| unakI strI kA nAma ratnavI hai / unake atyanta sundara aura saubhAgya vAlI lakSmIvatI nAmakI kanyA hai / una cAroM ke Age yaha nagara tathA yahA~ kA rAjA Adi usI prakAra ke haiM jaise suvarNa ke Age agni / kyoMki jala meM aura vRkSa meM, pRthvI meM aura parvata meM, kASTa meM aura vastra meM, strI meM aura puruSa meM, nagara meM aura sumerU parvata meM, mahAn antara hai / isI prakAra ina donoM nagaroM meM bhI mahAna antara hai / isaliye yaha rAjA apane nagara ko dekhakara vyartha meM hI garva karatA hai|' ___"uttama vyaktiyoM ko kahIM bhI garva karanA ucita nahIM hai / jo manuSya jAti, lAbha, kula, aizvarya, bala, rUpa, tapasyA, zAstra ina AThoM kA abhimAna karatA hai, to use ye saba cIjeM dUsare janma meM hIna ho jAtI haiN|' yaha sunakara rAjA jaba usa zuka ke samIpa pahu~cA, taba taka ve zukI aura zuka rAjA kI dRSTi se ur3akara agocara ho gaye / taba rAjA vicArane lagA ki maiMne itanA dravya vyaya karake isa nagara ko sundara banavAyA to bho ye zuka aura zukI isa prakAra bolakara kyoM cale gaye ? isa prakAra vicAra karatA huA rAjA udAsa ho gayA / mantriyoM ne rAjA ko udAsa dekhakara isa kA kAraNa puuchaa| tava rAjA ne saba vRtAnta kaha sunaayaa| Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita isake bAda rAjA ne ratnaketupura nagara aura rAjA ratnacandra ko dekhane ke lie saba dizAoM meM apane nIji sevakoM ko bheje / sevaka loga saba dizAoM meM bhramaNa kara lene para bhI, ratnaketupura kA patA nahIM pAne se udAsIna mukha hokara rAjA ke samIpa . jauTa Aye aura kahane lage ki-'he rAjan ! pRthvI meM ratnaketupura nagara Adi kA kahIM bhI patA nahIM hai / ' _____taba rAjA ne mantrI se kahA ki-'he mantrin ! aba merI mRtyu nikaTa AgaI hai / yadi usa nagara kA patA prApta na hogA to mere liye agni kI hI zaraNa hai|' taba mantrI kahane lagA ki-'he rAjan ! kucha kAla taka aura pratIkSA kIjiye / yadi maiM pRthvI meM bhramaNa karake chaH mAsa ke andara meM usa nagara kA samAcAra nahIM lA sakU to Apa prANatyAga denaa| isa para rAjA ne kahA ki-'maiM aba nahIM raha sakatA huuN|' taba mantriyoM ne samajhAyA ki kisI kArya meM zIghratA karanA acchA nahIM hotA / aisA kahA bhI hai ki-'sahasA koI kArya nahIM karanA cAhithe, kyoMki aviveka parama Apatti kA kAraNa hotA hai| vicAra kara kArya karane vAle ko; guNa kI upAsaka sampatti svayaM hI prApta ho jAya karatI hai / isa prakAra samajhAne para bhI jaba rAjA ne apane durAgraha ko P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 145 nahIM chodd'aa| taba mantrI ne kahA ki-'he rAjan ! sajjana vyakti jo kucha kahate haiM, vaha saba prANiyoM ke liye nizcaya rUpeNa zubhakAraka hotA hai / jaise pratyeka sthAna meM bhIma nAma ke vaNik ko sukha kI prApti huii| bhIma vaNika kI kathA___ zrIpura meM dhIdhana nAmakA eka dhanADhya zreSThI thA! usake dUkAna meM pratidina aneka prakAra kI buddhi logoM ko milA karatI thii| eka dina ramApura se bhoma nAmakA vaNik prayANa karate karate zrIpura ayaa| usa nagara meM ghUmate ghUmate vaha dhIdhana kI dukAna meM jA pahu~cA / bhIma ne vahAM jAkara pUchA ki-'he aSThAn ! tumhArI dukAna meM kyA kyA cIjeM bIkA karatI haiM ? zreSThI ne kahA ki 'yahAM acchI acchI buddhi milatI hai| kirAnA cIjeM yahA~ nahIM biktii|' cAra sau dAma lekara zreSThI ne usako cAra buddhiyA~ de dii| prathama-cAra vyakti jo kaheM vaha karanA, dvitIya-sarovara ke ghATa para snAna nahIM karanA, tRtIya-ekAkI mArga meM nahIM jAnA, caturthaguptabAta strI se nahIM kahanA / yadi kisI kArya meM buddhi na cale to zIghra mere pAsa cale aanaa| isa prakAra cAra buddhiyAM lephara bhIma usa nagara se cala diyaa| ghUmate ghUmate bhUkha aura pyAsa se vyAkula hokara vaha candrapurI meM jA pahuMcA aura una buddhiyoM kA smaraNa karatA huA, vaha kisI deva mandira meM jAkara rAtako so gyaa| Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . idhara koI paradezI usa nagara meM Akara kisI bhaSThI ke hATa meM, rAtri meM, nirbhaya hokara so gayA / parantu akasmAt zUlaroga ho jAne ke kAraNa vaha paradeI vahAM mara gayA / prAtaHkAla usa hATa kA svAmI apane ghara se AyA aura vahAM kisI mare hue AdamI ko dekhakara socane lagA ki 'isako yahA~ se kauna haTAyegA ?' taba vahAM anekoM AdamI ekatrita ho gaye aura kahane lage ki 'isako zIghra bAjAra se haTAo / ' isa para hATa kA svAmI kahane lagA ki 'isakI jJAti maiM nahIM jAnatA hUM ataH maiM isakA sparza kaise karU?'' taba mahAjanoM ne kahA ki 'kisI garIba ko bhojana Adi kucha dedo to vaha isa mRtaka ko hATa se khIMcakara bAhara kara degaa|' taba saba koI usa dukAna ke mAlika ke sAtha devamandira meM gaye / vahAM bhIma ko dekhakara una logoM ne kahA ki-'dukAna se eka mRtaka manuSya ko khIMcakara tuma bAhara karado / tumako isa dukAna kA mAlika Aja khAne ke liye acchA bhojana degaa|' taba vaha bhIma una paMcalogoM kI bAta mAnakara, usa mRtaka ko rassI se bAMdha kara, zmazAna meM khIMcakara pheMkane gayA / vahAM usa mRtaka ke vastra ke acala meM cAra divya ratnoM ko dekhA / bhIma una cAroM ratnoM ko lekara, sarovara ke koNa meM snAna karane ke liye jAne lgaa| jAte samaya usako dvitIya buddhi kA smaraNa ho AyA aura vaha ghATa se haTakara dUsare sthAna meM snAna karake zreSThI ke ghara phuNcaa| jaba bhojana karane ke liye baiThA taba sahasA ratnoM kA smaraNa ho P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 147 jAne se, vaha vahAM se Akara snAna karane ke sthAna meM vismRta hue ratnoM ko lekara, pUrva meM kharIdI huI vuddhi kI prazaMsA karane lgaa| ratna mila jAne se prasanna hokara punaH zreSThI ke ghara para gayA / tathA bhojana karake nagara meM nAnA prakAra ke kautukoM ko dekhane lgaa| "rAhagIra ko avazya cAhiye, choTA sA bhI saathii| . hove kyoM na mahAna vyakti vaha, tobhI cahiye sAthI / dekha lIjiye nevale ne bhI, zrI bhIma kA upakAra kiyaa| prANa bacA taba usa dina se vaha, milakara jAnA mAna liyA / / " isakabAda ekAkI nahIM jAnA isa tRtIya buddhi kA smaraNa karake, kisI sAthI ko prApta karane ke liye bhIma ne talAza kI kintu koI. sAthI na milA, to Aju-bAju talAza karanepara eka nevalA nauliyA) dikhAI diyA / use pakar3a kara apane sAtha le liyaa| kAraNa ki prathama aura dUsarI buddhi ke phala svarUpa hI cAra ratna sarovara ke koNa meM mila gaye to usa dhIdhana zreSThI kI buddhi para use ati vizvAsa utpanna ho gyaa| pratyakSa phalna milane para nAstika ko bhI AsthA utpanna ho jAtI hai| . . usa nevale ko lekara bhIma kaI gA~va-nagara Adi dekhatA huA, griSma Rtu hone ke kAraNa, madhyAhana samaya meM vana meM kisI sthAna para khelate hue nakula ko chor3akara svayaM eka vRkSa kI chAyA meM so gayA / idhara eka sarpa vakSa ke koTara se nikalA aura jaise hI vaha Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita bhIma ko kATane lagA ki usa nakula ne, krodha se kSaNa mAtra meM usake aneka khaNDa kara diye / bhIma jaba sokara uThA taba nakula se khaNDita hue sarpa ko dekhakara, apane liye hitakAraka buddhi kI bhI atyanta prazaMsA karane lgaa| isake bAda ghara jAkara harapura nAma ke gAMva meM hI zreSThI rupavatI nAmakI sundara kanyA se vivAha karake sukhapUrvaka rahane lagA / svarNa dvIpa meM samudra mArga se jAkara bahuta dhana kA upArjana kiyA / aura bonepara usI samaya phala dene vAlA kakar3I kA bIja bhI prApta kiye| pazcAt vahAM se apane ghara para Akara nitya kakar3I kA zIghra phala __. dene vAle bIja botA thaa| aura usakA phala apanI strI ko detA thaa| eka dina usakI strI ne pUchA ki, tuma nitya kakar3I kA phala . kahAM se lAte ho ? taba bhImane saba sahI samAcAra use sunA diye / " bhIma kI rUpavatI strI pUrva meM zrIdatta nAma ke zreSThI se prema saMbaMdha hone ke kAraNa, prayatna karake usakeyahA~ jAnekI icchA karatI huI bhI kucha dinoM taka, anukUla sthiti kI rAha dekhatI huI, bhIma ke ghara meM rahI / eka dina rUpavatI ne zrIdatta se kahA ki 'maiM tumhAre ghara AnA cAhatI hUM' taba.zrIdatta ne kahA ki 'yadi tuma mere ghara meM AnA cAhatI ho to bhIma ke yahAM jo tatkAla phala dene vAle kakar3I ke bIja haiM,unako agni meM pakAdo jisase ve ugane na pAveM / AC.Gunratnasari un Aaradhak Trust
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga .. 146. kyoMki yadi chala karake tuma mere ghara nahIM AogI to rAjA mere sarvasva kA haraNa kara legaa|" taba rUpavatI ne kahA ki "maiM tumhAre kahane ke anusAra kArya avazya kruuNgii|" "para puruSoM ke saMgama kAraNa, kunTA kyA na kiyA krtii| mAta-pitA, pati-putroM ke bhI, prANa haraNa se nA DaratI / / " isake bAda zrIdatta zreSThI gajA kI sabhA meM Akara baitthaa| usI samaya bhIma bhI rAjA se milane ke liye AyA / taba zrIdatta zreSThI ne kahA ki "abhI kisI ke ghara meM tatkAla phala dene vAlA bIja nahIM dekhA jAtA hai?" taba bhIma ne abhimAnapUrvaka uttara diyA ki-"aisA na bolo| mere ghara meM tatkAla phala dene vAle kakar3I ke bIja haiN|" zrIdatta ne kahAki--"manuSya ko kabhI jhUTha nahIM bolanA caahiye| yadi tumhAre ghara meM isa prakAra ke bIja hoto, tuma merA saba dhana le lenA aura yadi usa prakAra ke bIja tumhAre ghara meM nahIM hoMge to, maiM tumhAre ghara meM jisa vastu para hAtha dUgA vaha tatkAla hI le lgaa|" taba bhIma ne ghara se bIja lAkara rAjA ke Age meM usako boye / parantu tatkAla phala nahIM Aye / isa para bhIma apanI hAra mAna gyaa| taba vaha zrIdatta bolA ki-"maiM zIghra hI tere ghara meM jAtA hUM aura P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 sAhityapremI muni niranjanavijaya saMyojita dvipada Adi jo bhI sundara vastu meM merI icchA hogA use maiM le luugaa|" usake aise kathana para bhIma ne manahI mana socA ki isakI icchA merI gRhiNI(strI)lene kI hai| aisA samajhakara vaha bhIma zighra buddhi dene vAle dhIdhana zreSThI ke samIpa gayA aura use saba samAcAra kaha sunAyA / yadi bAtoM meM hAra jAne ke kAraNa gRhiNI dUsare ke ghara meM jAya to buddhimAna vyakti azobhita ho jAtA hai / taba zreSTI ne kahAki 'tuma apanI patnI sahita acchI acchI vastuoM ko Uparale maMjila meM le jAnA aura sir3hI lagAkara kahanA ki tuma sir3hI dvArA Upara car3hakara, apanI icchA anusAra castu lelo / isake bAda jaba vaha Upara car3hane ke samaya meM siDhI para hAtha deve, taba tuma usase spaSTa kahanA ki 'isa siDhI ko hAtha se sparza karane ke kAraNa isako hI lelo|' isa prakAra dhIdhana se buddhi lekara bhIma ghara para Akara usa dhIdhana ke kathanAnusAra saba kAma kara liyaa| ThIka samaya zrIdatta bhI vahAM ApahuMcA / gRha ke Upara ke mAlameM baiThI huI bhIma kI kulTA patnI rUpavatI, zrIdatta ko apane rahane kA sthAna batalAne lagI / rUpavatI ko saMketa karate hue dekhakara, bhIma apanI patnI kA saba duzcaritra jAna gyaa| arthAt vaha samajha gayA ki "yaha phulTA svayaM zrIdatta ke yahAM jAnA cAhatI hai|" jaba vaha zrIdatta siDhI para hAtha rakhakara Upara caDhane lagA ROMARR RRE mmmmmmmmmmmmon P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga taba bhImane kaha diyA ki "tumane hAtha se sIDhI kA sparza kara liyA hai isaliye yaha siDhI lekara apane ghara jaao|' isa prakAra chalita hokara zrIdatta kiMkartavyamUDha (asamaMjasa) ho gayA / idhara bhImane rUpavatI ko bhI vyabhicAriNI samajhakara ghara se bAhara nikAla dI tathA vinaya, zIla sampanna dUsarI strI se utsava pUrvaka vivAha kara liyA / kyoMkiH-nanda mantrI cANakyane ThIka kahA hai "chor3o dharma dayA se hIna,tajo gurU jo kriyA vihIna ... kulTA dharanI se mukha mor3a,prema rahita bhAI ko chor3a // 25 // "5 "dayA se rahita dharma kA tyAga kara denA cAhiye, kriyA se . hIna guru kA tyAga kara denA cAhiye, duzcAriNI strI kA tyAga kara denA cAhiye / tathA sneha hIna bAndhavoM kA tyAga kara . denA cAhiye / ' isI prakAra bhImake samAna, jo manuSya zreSTa vyaktiyoM ke vAkya ko svIkAra karatA hai, usakA saba manoratha siddha ho jAtA hai / isameM tanika bhI saMzaya nahIM hai| pAThaka gaNa ! Apane isa prakaraNa meM bhIma ke dvArA lI gaI cAroM buddhiyoM kI apUrva kathAyeM Adi par3hakara Ananda prApta kiyA hogA / aba Age ke prakaraNa meM Apa ratna ketupura kI rocaka kahAnI par3hakara Ananda prApta kreN| ma tyajed dharma dayAhInaM, kriyAhInaM gurutyajet / .duzcAriNIM tyajed bhAyA niHsnehAna bAndhavAn tyejt||10.36||8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita prakaraNa-cAlisavAM "rAga dvaSa jAku nahIM, tAku kAla na khAya / kAla jIta jaga meM raho, ehaja mukti upAya // " pAThaka gaNa ! Apane gata prakaraNa meM mahArAjA arimardana kA svapna meM svarga dekhanA, zukarAja, rAjA va sabhAjanoM ke Age arimardana kI kathA kA kahanA, tathA usI kathA ke antargata bhIma vaNik dvArA kharIdI gaI cAra buddhiyoM kI vizeSatAoM kA tathA saMsAra ke kapaTI janoM kA paricaya prApta kara cuke haiM / aba Apa isa prakaraNa meM arimardana dvArA mantrI kI sahAyatA se ratnaketupura ko jAnA tathA usakA kanyArUpa dhAraNa kara vahA~ kI rAjakumArI saubhAgyavatI se nara dvaSI hone kA kAraNa pUchanA aura usakA kAraNa batAnA tathA rAjA arimadana dvArA mehI se AkAzagAmi zaiyA ko pAne kI kathA jAnanA aura apanI senA sahita arimardana kA ratnaketupura pahuMcakara vahA~ ke rAjA ratnaketu se milanA aura mtrI-dvaSa kA kAraNa batAnA tathA ratnAvatI ke sAtha arimardana kA vivAha honA Adi rocaka kathAe~ Apa isa prakaraNa meM par3heMge maMtrI dvArA ratnaketupura nagara hU~r3hane ke liye jAnA isa prakAra samajhAne para rAjA arimardana ne tIna mAsa kI avadhi mantrI ko dI / vaha mantrI ratnaketupura tathA vahAMke rAjA Adi kA patA lagAne ke liye vahAM se cala diyA / bahuta se deza, nagara P.P.AC. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga grAma, parvata, vana Adi meM bhramaNa karatA huA, vaha mantrI khinna ho ratnavatI nAmake nagara meM phuNcaa| vahAM jinAlaya meM jAkara zrI RSabha jinezvara kI stuti Adi karake 'mehI' nAmake kandoI kI strI ke ghara meM bhojana ke liye baiThA / mantrI kA udAsIna mukha dekhakara kandoI mehI kI strI bolI ki. tumhArA mukha udAsa kyoM hai ? apanA duHkha mujha ko kaho / taba mantrI ne rAjA viSayaka apanA saba kArya kaha sunaayaa| mehI ne kahAki 'tuma svastha ho jAo, tumhArA saba iSTa siddha ho jaaygaa| yadi ratnaketupura jAne kI tumhArI icchA ho to rAjA ko kArya siddhi ke liye yahAM le aao|' . taba mantrI prasanna hokara apane nagara meM AyA / aura rAjA se kArya zuddhi karane kA saba sama cAra kaha sunAyA / taba rAjA prasanna hokara savAlAkha mUlya kA dravya lekara mantrI ke sAtha ratnavatIpurI meM pahuMca, aura mehI se milA / isake bAda usake yahAM santoSa pUrvaka bhojana Adi kiyA / __isake bAda mehI ne kahA ki "vaha ratnaketu nagara yahAM se tIna sau yojana hai / usa nagara ke rAjA kI saubhAgya sundarI nAmakI kanyA manuSya se dvaSa karane vAlI hai|" . rAjA ne kahAki "vahAM jAne kI merI icchA hai isaliye mujhako vahAM le clo|" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . mehI ne kahAki "yadi vahAM zIghra jAne kI tumhArI icchA ho to mantrIzvara ke sAtha isa zayyA para baiTha jaao| . isake bAda zayyA para baiThA huA rAjA, mantrI ke sAtha tatkAla hI mehI kI AkAza gAmI vidyA dvArA ratnaketupura ke bAhara vAle udyAna meM pahuMcA diyA gayA / isake bAda samudra pAra karane para mehI ne rAjA se kahAki "yahI vaha nagara hai| maiM to pIchI lauTa jAU~gI, tuma apanA kArya siddha kro|" taba rAjA ne kahAki "mujhako AkAza gAmI vidyA nahIM AtI hai to phira maiM apane nagara ko vApasa kaise pahuMca sakUgA ?" taba mehI ne kahAki 'Apa donoM isa nagara ke prAsAdoM meM saubhAgya sundarI ko dekheM / maiM apane ghara jAkara Aja se gyArahaveM dina meM isa vana meM, yahIM para vApasa AU~gI / ratnaketupura meM arimardana rAjA aura maMtrI dvArA veza parivartana isa prakAra kahakara mehI calI gaI pazcAt rAjA rUpa parivartana zIla vidyA se atyanta rUpavatI kanyA ho gayA / mantrIne eka brAhmaNa kA rUpadhAraNa kara ke usa kanyA ko hAtha se pakar3a liyaa| aura sthAna sthAna meM nagara kI manohara zobhA ko dekhatA huA rAjA kI sabhA meM jA pahu~cA aura rAjA ko AzirvAda diyaa| rAjA ne pUchA ki "Apa kisa sthAna se, tathA kisa prayojana se P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak 'Trust
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga Aye ho ?" brAhmaNa ne uttara diyA ki "maiM bahuta dUrase tumhAre nagara kA sundara svarUpa sunakara use dekhane ke liye AyA huuN|" . ___ taba rAjAne kahAki "Apa ! ratna ke prAsAdoM se zobhAyamAna isa nagara kA bhalA prakAra dekho|" tava brAhmaNa ne kahAki--"-mujhako yaha nagara dekhane meM merI yaha kanyA sAtha rahana se ghUmane meM bAdhA rUpa hotI hai, kyoMki isako sAtha lekara maiM idhara-udhara kaise ghUma sakatA hU~? aura mujhe. zahara dekhane kI tIvra icchA hai parantu kyA kiyA jAya ? isaliye yaha kanyA taba taka Apake antaHpura meM rahe jabataka maiM nagara ko na dekha luu| - taba rAjA kI AjJA se kanyA ko antaHpura meM chor3akara vaha brAhmaNa prasanna hokara nagara ko dekhane ke liye bAjAra meM cala diyA / vaha kanyA antaHpura meM praheli prazna Adi se yahAM kI. rAjakumArI kA isa prakAra se manojana karane lagI ki jisane vaha rAjakumArI isake sAtha va.ta hI sneha karane laga gii| . isake bAda eka dina usa vipra kanyA ne rAja kumArI se pUchAki 'he sakhI ! tuma puruSa se kyoM dvaSa karatI ho ?? .... . . rAjakumArI kA nara-dvIpa kA kAraNa batAnAH taba rAjakumArI kahane lagI ki "malayAcala parvata ke mahAna Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 156. vanameM zrIAdinAtha ke prAsAda meM caTakA (cir3A)aura caTaka(cir3I) donoM rahate the| ve zrI AdinAtha prabhU kI sadA pUjA karate the| eka dina caTakI ne kahAki 'he caTaka ! aba ghoMsalA banAo kyoMki merenikaTa bhaviSya meMhI prasavakA samaya aavegaa|' parantu jaba bahuta kahane para bhI caTaka ne kucha bhI nahIM kiyA / taba vaha caTakIne bahuta sA tRNa lAkara ghoMsalA banA liyA / usake bane hue ghoMsale meM ve donoM rahanelage / eka dina usa vanameM bAMsa samUhoM ke paraspara saMgharSaNa se dAvAgni utpanna ho gayI / usa samaya caTakI ne kahAki he svAmin ! sarovara se jala lAkara isa ghoMsale 'para chiTako, jisase agni ise na jalA skegaa| bahuta kahane para bhI jaba vaha caTakA jala lAne ke liye nahIM uThA taba vaha caTakI svayaM jala lAkara mana meM kucha socane lagI / parantu jaba vaha soca hI rahI thI usI samaya meM dAvAgni vahA~ pahu~ca gaI / aura vaha duSTa caTaka uThakara vanameM kahIM anyatra calA gayA / caTakI dAvAgni se jala gaI / vahI maiM zrIAdinAtha prabhu kI pUjA ke prabhAva se isa janma meM ratnaketu kI kanyA huI huuN| "anubhava kiyA hai pUrva bhava meM, puruSa hotA hai kara / isaliye hI dvaSa-merA, puruSa meM hai mazahUra " . mujhe isI pUrva bhara kA smaraNa rahane ke kAraNa puruSoM se mujha ko dveSa raha gayA / puruSa prAyaH duSTha Azaya vAle hote haiN| isameM koI saMzaya nahIM hai| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aainment Amadana rAjA aura matrIcarane rupapavitana kara asabhAmaM praveza kiyaa| HTSPARSil P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ HI / INION HOM .. % 34 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. P.P.AC. Gumatinasuri M.S. VER THAN PuA Jun Gun Aaradhak Trust zayyA para baiTha kara rAjA, maMtrI aura mahI tiine| rAjakanyA va kanyArUpa dhArI arimardana rAjA kA ur3akara ratnapura jA rahe haiN| pRSTa 154 paraspara vArtAlApa ho rahA hai| pRSTa 156 (ma. ni. vi. saMyojita... ... vikrama caritra dasarA bhAga citra naM. 32-34)
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavakrama-caritra dvitIya bhAga 157 usa viprakanyA ne kahAki 'he rAjaputri! krodha meM Akara striyA~ bhI mithyA bhASaNa Adi aneka asat kArya kyA nahIM pharatI haiM ? ___ yaha bAta sunakara rAjaputrI ne kahAki 'he sakhI ! maiM kyA karU ! manuSya ke prati dvaSa mujhako nahIM jAtA hai|' ___ punaHvipra kanyA ne kahAki 'he rAjaputri ! vAyu ke vega se jaise megha samUha naSTa ho jAtA hai / usI prakAra krodha se sava puNya kArya naSTa ho jAte haiN| ____ idhara udhara nagara kI zobhA dekhakara vaha brAhmaNa rAjA ke samIpa Akara bolAki "maiM jo apanI kanyA Apake yahAM rakha gayA thA vaha kanyA aba mujhako dede||" taba rAjAne apanI dAsI ko viprakanyA ko lAne ke liye apanI kanyA ke pAsa bhejA aura vahAki 'usakA pitA AgayA hai isaliye usako yahAM le aao|' vahA~ rAjaputrI ne kahAki 'maiM isa viprakanyA kA viyoga kSaNa mAtra bhI nahIM sahana kara sakatI huuN|' vaha dAsI rAjA ke pAsa khAlI lauTa AI aura usane rAjA ko rAjakumArI kA abhiprAya saba kaha sunAyA / brAhyaNa ne yaha sunakara kahAki 'he rAjan ! merI kanyA zIghra de dIjiye / nahIM to maiM yahA~ apanI Atma hatyA kara DAlUgA / ' . rAjA svayaM putrI ke samIpa gayA aura usa viprakanyA ko lAkara usane brAhmaNa ko dedI / brAhmaNa apanI kanyA lekara kahIM anyatra cala diyA ! Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunqatnasuri M.S.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita www.rrrAjA kI kanyA usa viSakanyA ke guNa samUhoM ko yAda karake atyanta duHkha pAne lagI / jaise bhramara kI strI jAI jAti ke puSpa, ke guNoM ko smaraNa karake duHkha pAtI hai| . idhara brAhyaNa usa kanyA ko bhI samasta nagara dikhAkara-aisA nagara kahIM nahIM hai| isa prakAra kahatA huA nagara se bAhara hogayA / aura pUrva ke sAMketika sthAna parajAkara rAjAne punaH apane usI rUpa ko dhAraNa kara liyA / ThIka usI samaya 'mahI' bhI vahAM A pahu~cI / pUrvavat rAjA aura mantrI donoM ko zayyA para baiThAkara AkAzagAmI vidyA se apane nagara ko calI gaI aura bhojanAdi se una rAjA-mantrI donoM kA atIva satkAra kiyA / - isake bAda rAjA arimardana ne kahAki 'maiM apane saba parivAra ke sAtha isa nagara meM punaH AU~gA / phira bAda meM tuma isI prakAra mujhako zayyA para saparivAra usa nagara meM pahu~cA denaa| taba mehIne kahAki 'he rAjan ! Apa zIghra AjAyeM meM ApakI icchA pUrNa karUgI / isameM koI sandeha nahIM !' ... . rAjAne pUchA ki 'tumako yaha zayyA kisane dI ?' kaMdoina kA pUrva vRtAntaH- 'mehI' ne uttara diyA ki 'dharApurI meM dhana nAmakA eka zreSTI thaa| usakI dhanyA nAmakI strI zrIzatruJjaya Adi tIrthoM meM yAtrA karake dha. dhyAna parAyaNa hone ke kAraNa prathama svarga ko prApta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga : - 156 kiyA / kAla kramase svarga se cyuta hokara, isa nagarameM mehI nAmakI strI huI tathA dhana zreSThIne dharma meM parAyaNa hokara prANa tyAga karake, dvitIya svarga ko prApta kiyA / aura vaha deva pUrva janmakA smaraNa karake svargase yahAM AyA tathA mujhako eka AkAzagAmI zayyA dii| ra usa dinase vaha mehI saba logoMkA upakAra karatI huI, dharmakriyAmeM lIna hokara, samaya ko vitAne lgii| kyoMki puNya karma karane vAle vyaktiyAM ko Arogya, saubhAgya, dhanADhyatA, nAyakatA Ananda,sarvadA vijaya, aura abhISTa kI prApti hotI hai / he rAjana! vaha maiM hI huuN| ... - isake bAda rAjA usase premapUrvaka mila kara matisArake sAtha apane nagarameM aayaa| yAtrAke bahAne se, uttama senAke sAtha, ratnapurImeM mehI se Akara milA tathA mehI se kahane lagA ki'mujhako senA ke sAtha usa nagara meM pahuMcA do| maiM cAlAkI se usa rAja kanyA se vivAha kara lUgA / ' taba mehIne kahAki-'samasta senA zayyA kA sparza kre|' senA dvArA zacyA spaza karate hI zayyA AkAza mArga se calane lgii| mehI ne usa zayyA ke yogase samagra senAke sAtha rAjAko usa vanameM pahu~cA diyaa| arimardana kA senA sahita ratnaketupura meM ur3akara jAnA idhara rAjA ratnaketu koI zatru rAjA ke Ane kI bhrAnti se P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.' Jun Gun Aaradhak Trust
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirujanavijaya saMyojita sAvadhAna hokara yuddha karane ke liye nagarase bAhara nikalA / ... idhara arimardana rAjAse zikSita, usake sevakane, ratna ketu rAjA : ko kahA ki-'atyanta dharmAtmA arimardana nAmakA rAjA paradezase yahAM yAtrA karane ke liye AyA hai| vaha striyoM ko dekhatA taka nahIM hai aura striyoM ke vacana bhI nahIM sunate haiM yadi koI strI use dekhale to vaha tatkAla ho mRtyu ko prApta kregaa|' . . yaha bAta sunakara rAjA ratnaketu ne kucha zAMti anubhava kI aura arimardana ke par3Ava para gayA / usa samaya rAjA arimardana - zrI AdinAtha prabhu kI uttama puSpa, gandha, akSata Adi se aSTa prakAra se pUjA kara rahA thA / pUjA karane ke bAda donoM rAjA Apasa meM bar3e prama se mile| ____ ratnaketu rAjA ne rAjA arimardana se pUchA-'Apa senA sahita kahAM aura kisa hetu se abhI jA rahe haiM ?' ____ isa para arimardana kahane lagAki-'maiM saMsAra bhava bhramaNa se chUTa kArA pAne ke liye, zrI jinezvara deva kI yAtrA karane ke liye yahAM * AyA hU~ / ' kyoMki tIrtha ke mArga kI dhUli ke sparza mAtra se bhI / loga niSpApa ho jAyA karate haiM tathA tIrtha meM bhramaNa karane se :: saMsAra bhramaNa dUra ho jAtA hai, tIrtha meM dravya vyaya karane se sthira lakSmI kI prApti hotI hai / zrI jinezvara deva kI pUjA karane se loga pUjya hote haiM / dhyAna se hajAra palyopama, abhigraha se : lakSa palyopama aura tIrtha ke mArga meM calane se sAgaropama pramANa Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitiya bhAga . 161 bhogane yogya duSkarma bhI naSTa ho jAte haiM / pratyeka manuSyako apanA zarIra tIrtha yAtrAse, citta ko dharma dhyAna se, dhana ko supAtra ko dAna dene se aura kula ko sadAcAra pAlana kara suzobhita evaM pavitra karanA cAhiye / arimardana rAjA ko itane dharmISTa samajha kara, rAjA ratnaketa ne : kahAki 'Apa prasanna hokara mere ghara meM bhojana kreN| rimadana rAjA kA nArI-duSa isa para rAjA arimardanane kahA 'maiM nagara ke madhyameM kadApi nahIM jAUMgA / kyoMki yadi mere sAmane koI strI AgaI to maiM svayaM prANa tyAga dUgA / isaliye Apa mujhako bhojana ke liye Agraha na kreN|' ___ rAjA ratnaketu ne punaH kahAki 'maiM saba striyoM ko apane ghara meM banda kara dUMgA aura merI strI bhI mere kahane se gupta hI rhegii|' isa prakAra Agraha dekhakara arimardana ko bAta mAnanI pdd'ii| isa prakAra jaba arimardanane bAta mAnalI taba rAjA ratnaketu apane nagarameM AyA aura tatkAla nagara meM apane kathanAnusAra vyavasthA karadI / nagarako susajjita karake aura rAjasI bhojana banavAkara rAjA ratnaketu arimardana ko apane ghara lAyA tathA puruSa : se dvaSa karane vAlI rAja kanyA ke gRha ke samIpa meM bane hue "bhojana maNDala meM, paMkhA Adi r3hAla kara arimardana rAjA kA atyanta sanmAna kiyaa| kyoMki: P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . "jala meM zItalatA hI rasa hai, para ghara bhojana meM Adara / prasannatA rasa vanitA janameM, mitroM kA rasa prama prakhara // "" jala kA zItala honA hI rasa hai, dUsare ke anna meM Adara hI rasa hai, striyoMmeM AjJApAlana hI rasa hai, mitroM kA vacana hI rasa hai / ______ nara dvaSI putrI ke gRhameM hI usa arimardana rAjAko vizrAma karane ke liye ratnaketu ne sthAna diyA / bAda meM ratnaketune pUchA ki 'he rAjana ! tumako striyoM se dveSa kyoM hai ? taba arimardana kahane lagA ki 'mujhako aisA pUrva janma se hI hai|' punaH ratnaketu rAjA ne arimardana rAjA se aAgraha pUrvaka kahA ki 'he rAjan ! Apa kRpA kara apanA pUrva bhava saMbaMdhI vRtAMta sunAIye taba Agraha vaza hokara rAjA arimardana apanA pUrva bhava sunAine lagA / kautuka se naropiNI rAjakumArI bhI gupta rUpa se ' samIpa meM baiTha kara rAjA kA pUrvabhava sunane lgii| ....... apane pUrva bhava kA vRtAnta sunAte hue rAjA arimardanane kahAki 'malayAcala parvata para caTaka aura caTakI donoM apanI icchA se rahate the| tathA jala-puSpa Adi se ve donoM apane kalyANa ke liye jinamandira meM zrI AdinAtha jinezvara prabhukI pUjA karate the| - eka dina caTaka ne kahA ki 'he caTakI ! aba hamako ghoMsalA banA lenA cAhiye / caTakake isa prakAra aneka bAra kahane para bhI jaba caTakI ne kucha nahIM mAnA aura na kucha kiyA hI; taba caTaka ne vRkSa para atyanta kaSTa sahana kara eka ghoMsalA banA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 163 liyA / parantu vanameM acAnaka dAvAnala laga gayA / dAvAnala lagate hue dekha kara, caTaka ne kahA ki 'he caTakI ! jala lAkara isa ghoMsale para chiTako anyathA yaha bhI jala jAyagA / bAra bAra kahane para bhI jaba vaha duSTa AzayavAlI caTakI na uThI aura na bolI hI balki nizcinta hokara baiTha gaI / taba caTaka zrI AdinAtha prabhukA dhyAna karatA huA ghoMsale para jala siMcane lgaa| taba taka dAvAnala ghoMsale taka pahu~ca gayA aura vaha caTaka vahIM mRtyu ko prApta huaa| arimardana kA aisA vRttAnta sunakara rAjA kI kanyA vivArane lagI ki-'yaha kyA mithyA bolatA hai / maiMne to isase viparIta hI pUrva bhavameM dekhA thA / ' saca hI kahA hai ki 'ajJAna se AvRta jIva, hita athavA ahita, kucha bhI nahIM jAnatA hai| jaise dhatUrA khAye hue manuSya saMsAra ko svarNamaya pIlA samajhate haiN| aisA vicArate hue rAjakanyAne kahAki-'he rAjan ! mithyA kyoM bolate ho ? jalAzaya se jala lAkara ghoMsale ko maiMne siMcA thaa| - rAjakanyA ke aisA kahane para arimardana ne tatkAla uttara diyA "nahIM maiMne sIMcA thA / " isa prakAra donoM, paraspara aneka prakAra ke vivAda karane lage / anta meM rAjakanyAne parde ko haTAkara . jaba rAjA ke mukha ko dekhA taba jaise sUrya se andhakAra naSTa ho jAtA hai usI prakAra usa rAja kanyA kA puruSoM meM jo dvaSa bhAva thA vaha naSTa ho gayA / Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirujanavijaya saMyojita arimardana rAjAkA naradvapinI saubhAgyavatI ke sAtha vivAha____ rAjA ratnaketu apanI pyArI rAjakumArI kA puruSa saMbaMdhI dvaSabhAva naSTa huA dekhakara bahuta prasanna huA, bAda meM rAjA arimardana ratnaketu se prema pUrvaka milakara calane lagA taba rAjakanyA, kahane lagI ki "pUrva janma meM yaha merA pati thA isaliye isa janma . meM bhI yahI merA pati ho, anyathA agni hI merA pati hogaa|" taba . atyanta Agraha karake rAjA ratnaketu ne acche utsava ke sAtha apanI kanyA bhI rAjA arimardana ko de dI / kahA hai ki "dhana, saubhAgya, putra, rAjyAsana, dharma sabhI kucha detA hai| durlabha svarga mokSa bhI-mAnava, dharmoM kA phala letA hai|" .."dhana kI abhilASA vAloM ko dhana dene vAlA, icchita . cAhane vAloM ko icchAnusAra dene vAlA, saubhAgya cAhane vAloM : ko saubhAgya dene vAlA, putra kI cAhanA vAloM ko putra dene vAlA; rAjyArthiyoM ko rAjya dene vAlA satya dharma hI hai| kitanI bAteM batAI jAyeM, jagatameM kauna aisI vastu hai jo dharma nahIM detA ? yaha atyanta alabhya svarga aura mokSa kA bhI dene vAlA hai ?"* ... * dharmo'yaM dhanavallabheSu dhanadaH kAmAthinAM kAmadaH / saubhAgyArthigu. tatpradaH kimapara putrArthinAM putradaH // rAjyArthiSvapi rAjyadaH kimathavA nAnAvikalpairnRNAm / tatki yanna dadAti kiM ca taMnute svargApavargAvapi // 1140 // 8 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 165 rAjAarimardanakA saubhAgyavatI sahita apanenagarameM AnA isake bAda usa rAjakanyA se vivAha karake rAjA arimardana mehI kI sahAyatA se ratnapurI meM AgayA / vahAM mehI dvArA kI gaI bhakti se prasanna hokara rAjAne mehI ko lakSyamUlya vAle cAra maNi ratna diye tathA usase premapUrvaka mila kara calatA huA tathA tIrthoM kI vandanA karatA huA apane nagarake udyAna meM AyA / mantrI ne nagara meM toraNa Adi lagAkara saba prakAra se nagarako susajjita kiyA / jaba acche muhUrta meM vAdya Adi ke sAtha rAjA nava vivAhitA strI sahita nagaraka rAjamArga para jA rahA thA taba vAdya kA zabda sunakara rAnI sahita rAu 5khana ke liye saba puruSa tathA striyAM apanA apanA kArya jor3akara mArga meM ekatrita hone lage / atyanta utsukatA ke kAraNa koI eka hI netra meM aJjana kara ke, koI Adhe mastaka meM hI keza veza karake, . koI Adhe mukha ko hI maNDita karake striyAM vahAM dekhane ke liye zIghratA se Ane lagI / rAjA padapada meM dAna detA huA, gIta, natya ke sAtha apanI patnI sahita rAjamahalameM pahuMcA / isa prakAra saubhAgya zAlI rAjA aura rAnI; donoM kA candramA aura. rohiNI tathA ziva pArvata jaisA sundara yoga huA isa taraha loga mAnane lge| . . isake bAda eka dina svapna meM sUcanA dekara koI bahuta bar3A puNyazAlI jIva zubha ghar3I meM saubhAgyavatI ke garbha meM AyA / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita meM ke prabhAva se usa rAnI ko devapUjA Adi kI jo jo zubha cchAyeM hotI thIM rAjA unheM acchI taraha se pUrNa karatA thA samaya pUrNa hone para eka dina zubha muhU ta meM saubhAgyavatI ne eka huta sundara bAlaka ko janma diyA / rAjAne janmotsava karake usa bAlaka kA 'megha kumAra' nAma rakhA / * vaha bAlaka paJcadhAtriyoM se stannapAna Adise pAlita kara dvitIyA ke candramA ke samAna pratidina baDhane lagA / kyoMki chalatA, giratA, Ananda dAyaka ha~satA, lAlAko gigatA huA sA putra kisI kiso dhalyA strI ke goda meM hI khelatA hai| phira rAjA ne usa meghakumAra ko par3hAne ke liye lekhazAlA meM bhejA / vaha paNDita se dharma, karma, Adi ke aneka zAstra r3hane lgaa| kyoMki AhAra, nidrA, bhaya, maithuna ye saba to pazu aura [nupya meM samAna hote haiM / manuSya meM jJAna hI eka vizeSa hai| zAna se hona manuSya pazu ke samAna hI hai| - isake bAda candrapura ke rAjA candra bhUpa kI sundarI meghavatA makI kanyAse zubha muhU tameM meghakumArakA vivAha kiyA gayA / nA vara aura vadhU sundara vanameM zrI AdinAtha jinezvara prabhu ko NAma karane ke liye gye| parantu zrI AdinAthajI kI mUrti dekhakara donoM vadhU aura vara mUti hogaye / zItala upavAroM se svastha rane para bhI ve donoM bolate nahIM the / rAjAne mantra-tantra Adise huta upacAra kiyA / parantu strI sahita meSakumAra kucha bhI nahIM lA / vaidya loga kapha, pitta tathA 'vAyu kA vikAra' kahate the| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 167 jyotiSI loga 'graha kA doSa' batalAte the / manna jAnane vAle bhUtakA upadrava' kahate the / munijana pUrva janma ke 'karma pariNAma' kahate the / kevalajJAnI zrI guNasUrijI mahArAja kA Agamana__ isI samaya meM usa nagara ke udyAna meM zrI guNasUrijI saMsArI prANiyoM ko prabodha dene ke liye bihAra karate hue padhAre / tathA udyAnapAlakaphe mukha se sUrijI kA Agamana sunakara rAjA putra vadhU tathA putra ke sAtha vandanA karane ke liye vahAM Aye / sUrijI mahArAja ne dezanA dI ki "pitA, mAtA, strI, mitra, putra, svAmI, sahodara Adi ina sabase dharma zreSTa hai, dharma nitya hai / yaha mRtyu honepara bhI sAtha jAtA hai; duHkha ko naSTa karane vAlA hai / parantu mAtA, pitA, Adi aise nahIM haiN| prANiyoM ke liye dharma mahA maMgala kAraka hai| yaha samasta pIr3AoM ko naSTa karane vAlA hai| mAtA ke tulya hai tathA samagra abhilASAoM ko pUrA karane vAlA hai / yaha pitA ke tulya hai / nitya harSa dene vAlA hai dAna mitra ke tulya hai| vipatti ko nAza karane vAlA hai / zIla-sukha ko denevAlA hai / tapa-zIghra pApa rUpI kIcar3a sukhAne ke liye Atapa (dhUpa) ke tulya hai / sadbhAva nA-saMsAra kA nAza karane vAlI hai|' isa prakAra kI dharma dezanA suna lene ke bAda rAjA ne pUchAki "he bhagavan ! merA putra aura putravadhU kisa duSkarma ke prabhAvase nahIM bolate haiM ? yaha batAiye / " .. taba zrI guNasUrijI kahane lage ki nahIM bolane kA kAraNa kahane para donoM hI gRhatyAga kara ke saMsAra rUpI samudra ko pAra karane muni vAlA vrata dhAraNa kara leNge|' P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 : sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita / rAjA ne kahAki "he jJAnI gurudeva ! jo honA hai vaha hogA! parantu ye donoM bolane lageM aisA upAya kIjiye / " muni dvArA putra va putra-vadhU kA pUrva-janma kA vRtAnta taba zrI guNasUrijI kahane lage ki "pahale ina donoM ke pUrva janma kA samAcAra sunoM / pUrva samayameM bhImapura meM zUra nAmakA eka atyanta nyAyI rAjA thA / usane zatru ke vIrapura nAma ke nagara ko bhagna kiyA tathA zatru para vijaya prApta kI thii| parantu koI bhaTa (sainika) soma nAmake zreSThI kA rUpa lAvaNya vAle tIna varSa kI avasthA vAlA dhIra nAmakA putra aura do varSa kI avasthA vAlI vIramatI nAmakI kanyA donoM ko lekara apane nagara ko calA gyaa| tathA bAta sA dravya lekara donoM ko kamalazreSThI ko de diyA / kramazaH yuvAvasthA hone para una donoM kA vivAha karA diyaa| vahAM eka samaya zrI dharmaghopa nAmake jny| ye unako praNAma karane ke liye kamala apanI priyA ke sAtha vahAM gayA / unakA upadeza sunakara kamala ne pUchA ki "he svAmin ! ina donoM-dhIra aura vIramatI kA paraspara kisa prakAraadhikaprema hogayA ?" taba usa janma kA bhAI bahana kA sambandha batalAne para una donoM ne sundara vana meM jAkara tathA zrI AdinAtha deva ko praNAma karake aura gRha kA tyAga karake dIkSA lelI / bAda meM tIvra tapasyA karake donoM svarga ko gaye / isake bAda svarga se cyuta hokara ve donoM tumhAre putra tathA putra vadhU hue haiM / jAtismaraNa jJAna ho jAne ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ P.P.AC.Gunratnasuri M.S. -EHAda Jun Gun Aaradhak Trust vahA~ eka samaya zro dharmaghoSa nAmake jJAnI muni Age ...... upadeza sunakara kamala ne pUchA ki " ina donoM dhIra aura vIramatI kA paraspara kisa prakAra adhika prema ho gayA ?" pRSTa 168 (mu. ni. vi. saMyojita... .. vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 35)
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ s khy sr brtr NIAN P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. 711 YAT INT ba E AGO A Jun Gun Aaradhak Trust RAGNI E-LRUS Immm zrI zatrajaya mahAtIrtha ke mArga para prayANa aura caturvidha sagha kA manohara dRSya / pRSTa 180. (mu. ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dUsarA bhAga citra naM. 36 ) /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga mI 166 kAraNa pUrva janma kA smaraNa karake donoM ne mauna dhAraNa kara liyA hai| ___ yaha sunate hI rAjA arimardana ke putra aura putravadhU donoMne sAMsArika moha ko tyAga karake, isa bhayAnaka saMsAra samudra ko. pAra karane ke liye, guru ke samIpa dIkSA vrata grahaNa kara liyaa| atyanta tIvra tapasyA karake samasta karma bandhanoM ko nAza kara kevala jJAna ko prApta karake kramazaH mokSa ko prApta kreNge| kyoMki 'jisa kama bandhana ko koTi janmoMmeM, tIvra tapasyA se naSTa , nahIM karate haiM, usI ko loga samatA kA avalambana ghara ke Adhe kSaNa meM hI naSTa kara dete haiN| kSaNa ma hA naSTa kara data hA isa prakAra kI dharma dezanA sunakara rAjA arimardanane pUchA ki 'he guro ! maiMne aisA kaunasA puNya kArya kiyA jisase isa janma meM merA saba koI abhilASita siddha huA evaM AzcaryakArI rAjya lakSmI ko pAyA ?' __ taba guru ne kahA ki "tumane pUrva janma meM zrI jinezvaradeva kI bhAvasahita pUjA kI thii| isase isa janma meM tumhAre saba manoratha pUrNa hue haiN| ___ isa prakAra rAjA arimardana jinadharma kA prabhAva sunakara tathA. zrI gurudeva ke samIpa samyaktva vrata grahaNa karake apanI priyA ke sAtha ghara para AyA / zuddha samyaktva ke pAlana karane se kramazaH saba karma-bandhanoM ko naSTa karake mokSa ko prApta kiyaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAhatyA meM gata janavajana syAna araba dravya yA sAmanya kATa kara andASTaka agraja pragAna yAtrA kara manaTa prakA yATa raka zamAna 6 ra nayA mahanAja mAdanTa yAtra karamA cha mAna samAcAra ra sAtha pradhAna ka mA kA nAda kA mArga asta ra attAta ! mA huna guhAra hAta tarata aura sAta / / " * "jo sadA uttama mArgaalata haiM tathA niTa iMdanA ko mI zrama mArga kI aura prata karate haiM isa prakAra ayaM saMsAra samudra se lete hue dUsaroM ko bhI bAta hai| isa mAjha puruSoM ke *adrA nuvaM prathi yaH pravatata praznta yatyanyajanaM anindaH / sa va saMtryAstrahitariyA guruH, svayaM taraMstArayituM para hamaH 1164 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ ukAra-ndri dvanaca gama I lAmana kaneM bAhara ala janmasko Rnha lAga dezAtA hai aura meM - "mahAvana ava anna aura vajandra 6 naMta bAda ana ana jAnaba kuna.. sTA sTa la la yAna deMTa naTa hai mAtA bahAnAjAna antalAcana 3 lata meM kA natra ma ta bajAra meM prAI cha atma andara-maMtra R.nA vyApaka mAnna tara kadamaTa yA bAhara ka TanI bharakara ne ama bAika kAmana kA.. zukrarAja puna mahAna mAnata prahaga kra: jAnnayana paTaka antra prakAra saMtA Rbhuka munivara kAma kA nAma kara vakta jJAna prApta kiyA / bahameM una pravAsa vivaraNa RtaM hama aneka satrya prANAnyA ko mokSa nAgara sthApana R janma marA hula dUra kara meM pacAna . * mahAtabArAta, bhayamAtrAmajAvinaH / nAnAyikasthA amApadaMzakA gurabo mataraH !! 1166 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita ___734 1 prakaraNa iktAlIsavAM ....... "smRtvA zatrujayaM tIrtha, natvA raivatakAcalaM / snAtvA gajapade kuNDe, punarjanma na vidyate // " . pAThaka gaNa ! isa vikrama caritrake dUsare bhAga ke prathama prakaraNa se hI zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI bhagavaMta ne mahArAjA vikramAditya ko dharmopadeza dete hue zrI siddhAcala mahAtIrtha kA nAma zatrujaya kaise va kaba par3A ? isake uttara meM zrI sUrIzvarajI ne aneka sundara va rocaka kathAoM se bharapUra mahArAja zukarAja kA vistRta caritra sunaayaa| yaha saba hAla prakaraNa 33 veM se prArambha hokara40veM prakaraNa taka Apa bhaliprakAra dhyAnapUrvaka par3ha gaye hoNge| .. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI bhagavaMta ke mukhakamala se : mahArAjA vikramAdityane zrI zukarAja kA adbhuta caritra sunakara apane mana meM yaha nizcaya kiyA ki mahAtIrtha zrI zatrujaya kI / : dharma dhyAna pUrvaka, gurudeva zrAdi caturvidha zrI saMgha ke sAtha paidala yAtrA kara apane mAnava jIvana ko avazya saphala banAnA cAhie aura isa nizcaya ke anusAra mahArAja ne gata prakaraNameM pUjyapAd zrI sUrIzvarajI bhagavaMta ko saMgha ke sAtha padhArane ke lie bhAva bhakti pUrNa namra prArthanA kii| ..."he gurudeva ! Apa zrI ne jo mahAtIrtha kA mAhatamya pharamAyA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga .173 - hai aura cha:rika pAlatA huA paidala cala kara, vidhi pUrvAka jo * prANI mahAtIrtha kI yAtrA karatA hai usako adhika puNya hotA hai| / ata yaha sunakara maiMne apane mana meM mahAtIrtha kI isI prakAra yAtrA karane kA nizcaya kiyA hai / ataH he parama kRpAlu gurudeva ! Apa * bhI zrI saMgha ke sAtha padhArane kI kRpA kareM to hameM bar3I hI prasannatA hogI ! kyoMki eka kavivara ne ThIka lalakArA hai: 'sagata kIje saMtakI, niSphala kadIya na jAya / lohA pArasa sparza se, kaJcana se bar3ha jAya / / ' saMsAra rUpI sAgara se jo tairAtA hai vahI tIrtha kahalAtA hai / tIrtha do prakAra ke batAye gaye haiM / (1) sthAvara aura (2) jaMgama | sthAvara tIrtha meM zrI jinezvara prabhUjI kI * 'paMca' kalyANaka bhUmi tathA mUrtijina mandirI Adi samajhanAcAhiye tathA jaMgama tIrthameM hilate, calate, bolate Adi tIrtha / isa tIrthameM vicarate zrI tIrthaGkara prabhU se lekara zrI gaNadhara prabhU, zrI kevalI prabhU, zrI AcArya bhagavaMta, zrI upAdhyAva bhagavaMta aura saba sAmAnya gurUdeva, sAdhu-sAdhvI varga kA samAveza hotA hai| yaha + chari-(1) ekAhArI (2) bhUmi saMsthArI (3) pAdacArI . (4) zuddha samyakatvadhArI (5) sacitta parihArI (6) brhmcaarii| * paMca kalyANaka (1) cyavana (2) janma (3) dIkSA (4) kevala jJAna prApti (5) aura nirvANa / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita jaMgama tIrthacalatA phiratA kalpavRkSa hai / kalpavRkSa to usake pAsameM jAne vAle vyakti ko hI icchita phala de sakatA hai| parantu gurU sAdhu bhagavaMta to sAkSAt jaMgama kalpavRkSa ke samAna hai, unake pAsa jAne vAloMko to dharmopadeza rUpa-jJAna phala avazya milatA hai / jisase pratyeka prANI usa upadezake pAlana se apane bhUta, bhaviSya aura vartamAna ke pApoM se mukti prApta kara letA hai / isake alAvA jo prANI choTebar3e gAMvoM meM basate haiM unake gAMvoM meM jA jAkara, aneka zArIrika kaSTa bhogakara, hara prANI ko dharmopadeza dene hetu svayaM sAdhu jana vahAM pahuMcate haiM aura una prANiyoM ko jAgrata karate hai / isase ina prANiyoM ko bhI dharma kA jJAna ho jAtA hai aura dharmArAdhana kara ... ye prANI janma-jarA aura maraNake bhaya kara kaSToM se chuTakara, mokSa dhAma rUpa parama zAMti ko prApta kara sakate hai / isIlie sthAvara kalpavRkSa tulya sthAvara tIrthoM se zAstroMmeM jaMgama tIrtha svarUpa sAdhu "jana kI adhika mahimA batAI gaI hai|" ____ isa prakAra mahArAjA vikramAditya kI Agraha pUrNa bhakti bhAva se vinaMtI sunakara pUjya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAja ne bhI zrI saMgha ke sAtha Ane kI mahArAjA ko anumati dI / isase mahArAjA aura bhI adhika utsAhita hue / pUjya zrI siddhasenadivAkara sUrIzvarajI kI ora se saMgha ke sAtha Ane kI svIkRti jAnakara mahArAjA, maMtrI maDala evaM dharma premI janatA atyata prasanna huI / bAda meM sakala saMgha ko ekatra kara zrI caturvidha saMgha ke sAmane mahAtIrtha zrI zatrujaya kI yAtrA karane kI apanI * P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vikrama-caritra dvitIya bhAga 175 / inchA pradarzita kI, apane ajJAkArI maMtrI maMDala evaM rAjya ke saba adhikArI varga ko zrI sava ke liye ati zighra sAmagrI juTAne kI AjJA pradAna kI ! mahArAjA kI AjJAnusAra rAjya karmacAriyoM ne zIghra hI aneka prakAra kI Avazyaka vyavasthA evaM taiyArI karadI, dUsarI ora apUrva utsAha ke sAtha mahArAjA ne aneka anya rAjyoM ke rAjAoM, sAmaMtoM, zrImaMtoM, AcAryoM, sAdhU, sAdhvI evaM samasta dharmapremI janatA ke nAma AmaMtraNa patrikAeM bheja dI! ____ mahArAjA kI ora se AmaMtrita hokara isa saMgha kA apUrva lAbha lene hetu aneka rAjA, sAmaMta, zrImaMta, AcArya, sAdhU-sAdhvI tathA aneka sAdhAraNa dharma premI gRhastha bhI zIghra hI bar3e utsAha ke sAtha ujjayanI nagarI meM praveza karane lge| dinoM dina ujjayanI meM mAnava samUha bar3hane lagA / mahArAjA ne bhI apanI nagarI meM Ane vAle AgantukoM kA udAra bhAva se svAgata kiyaa| Apane atithiyoM ke lie Thaharane, bhojana aura vizrAma kI samucita :: vyavasthA krdii| - ujjayanI nagarI ke mahArAja kI isa apUrva dharma bhAvanA kA asara avaMtI nagarI kI prajA para bhI bahuta adhika par3A / phalataH vahAM ko prajA ne bhI bar3e hI utsAha ke sAtha apanI nagarI ko bar3e ThATa bATa se sajAyA / jagaha jagaha toraNa-patAkA phaharAtI najara A rahI hai / caurAhoM para zahanAI Adi taraha-taraha ke bAjoM kI madhura dhvanI sunAI de rahI haiM / pratyeka galI ke donoM kinAroM para sundara-sundara dvAra banAye gaye haiM jo mahApuruSoM ke nAma se alaMkRta haiM / isa aparva avasara kA lAbha lene meM zAyada hI koI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita avaMti nivAsI zeSa rahA ho / nagara kI mahilAe choTe 2 samUha meM alaga-alaga ekatra hokara sumadhura svara se prabhu stavana, rAjya mahimA Adi ke bhAva pUrNa gIta gA rahI haiM / isa prakAra Aja kI ujjayanI nagarI ko indrapurI kI upamA de dI jAya to koI atyukti nahIM hogii| darzakagaNa to prAyaH yaha anumAna lagA kara vahIM indrapurI ko sAkSAtkAra mAna usakA Ananda le rahe haiN| . . ... mahArAjA vikramAditya ke saMgha kA aAja prayANa dina hai| mAlava deza kI prAcIna rAjadhAnI avaMtIpurI meM Aja prAtaHkAsa se hI adbhuta jAgRti phailI huI hai| mAnava medanI se sArI avaMtI nagarI bhara gaI hai / Aja nagarI kA koI bhI rAja mArga aisA nahIM hogA jahAM mAnava medanI vizAla samuha meM na ho / yahAM Aja bar3e-bar3e rAjya mArga bhI saMkIrNa pratIta hote haiN| sthAna-sthAna para mAnava samUha Aja kI saMgha yAtrA kI bAteM bar3e prema pUrvaka karate najara A rahe haiM / mahArAjA vikramAditya kI dharmabhAvanA kI sthAna 2 para prazaMsA ho rahI hai aura mahArAjA kI udAra vRtti ke lie dhanyavAda diyA gayA, zubha muhurta aura zubha tithi meM mahArAjA vikramAditya ne sakala caturvidha saMgha ke sAtha zrI avaMtI pArzvanAtha jo bhagavAna ko bhAva pUrNe namaskAra kara nagarI ke bAhara vAle udyAna kI ora apane pUjyAcArya zrI sUrIzvarajI bhagavaMta kI AjJAnusAra prathama prasthAna kiyaa| ... zrI saMgha kA varNana karanA isa niji kto lekhano ke vaza ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ -vikrama-caritra dvitIya bhAga.. . 177 bAhara kI bAta hai / parantu pAThaka gaNoM ko to isakA kucha na kucha rasAsvAdana karAnA Avazyaka hai / astu ! .. .. . . ____ jisa samaya zrI vikramAditya mahArAjA kA saMgha prathama prayANa kara rAjya mahala se nikalA usa samaya ke jana samUha kI gaNanA karanA to prAyaH asaMbhava hI pratIta hotA hai / sabase Age saMgha meM sumadhara dhvanI vAdana karate hue aneka prakAra ke vAdya kalAkAroM kA samUha aneka prakAra kI pozAkoM meM susajjita hokara apanI kalA kA pradarzana karate hue cala rahe haiM / unake pIche rAjya kI caturagInI senA jo rAjakIya sainika pozAka meM paMkti baddha bar3e mAna ke sAtha apane hathiyAroM sahita ThATa se cala rahI hai / ThIka senA ke bAda hI aneka.pUjyAcArya sAdhU samudAya, apane tyAgamaya jIvana kA pradarzana karate hue. bar3I zAMti se calate najara A rahe haiN| . isI sAdhU samAja ke pIche aneka rAjA, mahArAjA, sAmata, zrI mata tathA anya prajA-jana bar3e vizAla samUha meM dikhAI de rahe haiN| isI samUha meM aura sAdhU samAja ke ThIka piche ke bhAga meM saMghapati mahArAjA vikramAditya dikhAI de rahe haiM / mahArAjA ke gale meM puSpahAroM kA Dhera lagA hai ! kevala puSpa-hAroM ke bIca mahArAjA kA mukha pUrNimA ke cAMda kI bhAMti suzobhita ho rahA hai aura sira para kA mukuTa caMdramA kI kalAoM kI pUrti kara rahA hai| : .. ..: mahArAjA ke hAthoM meM ratna jar3ita zrIphala suzobhita ho rahA Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita hai| sundara veSa bhUSA se mahArAjA Aja bar3e hI sundara dikhAI rahe haiN| Aja kA divasa mahArAjA vikramAditya ke tathA prajAjana ke lie dhanya hai / samUha ke aMta meM sAdhvIgaNa tathA mahilA-samAja kA vizAla samUha cala rahA hai / samUha bIca mahilA-samAja apane kokila kaMThase sumadhura svara dvArA gItagAna gAtAiA dRSTigocara ho sa. 21 samUha ke pradhya meM rAjyazAho ThATa ke sAtha sundara veza bhUSA yukta hokara, AbhUSaNoM ko apane komala tana para suzobhita kara mahArAjA kI rAniyoM kA samUha strI samAja kI zobhA bar3hAte hue mahArAjA ke pada cinhoM kA anusaraNa karate hue calatA jA - uparokta vizAla mAnava sagha ke sAtha mahArAjA vikramAditya kA yaha zAnadAra. jalama saMgha rUpa meM apanI dhArmika bhAvanAoM ko ekatra kara ke dharma-karma karane nimitta prabhubhakti meM lIna hotA jA rahA hai| jinakA Aja prathama vizrAma avantI nagarI ke bAhara vAle udyAna kI zobhA bar3hA rahA hai / yaha udyAna mAlava deza kI vizAla pavitra kSiprAnadI ke taTa para sthita hai| 14.1 . pAThaka garaNa ! mahArAjA vikramAditya ke saMgha ke isa vaNena kA samasta hAla par3ha kara kahIM Azcarya meM na par3a jAya / zakA honA mAnava svabhAva hai.| parantu pramANa milane para use buddhimAna apane hRdaya meM sthAna nahIM dete / astu / vartamAna kAla meM samAcAra patra par3hane vAle hara-samaya ke samAcAroM se paricita rahate haiN| unheM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 176 deza meM ghaTanevAlI ghaTanAoM kA jJAna rahatA hI hai / ataH uparokta saMgha kI puSTI meM vartamAna kAla kA prasaMga yahAM denA anupayukta nahIM hogaa| - gata vi0 saM0 1661 meM ahamadAbAda nivAsI seTha mANakalAla manasukhalAla bhAI ne zAsana samrATa pUjyAcArya deva zrInemisUrIzvara jI mahArAja kI adhyakSatA meM zrI siddhAcala mahAtIrtha tathA giranAra tIrtha kA eka saMgha nikAlA thA / isa saMgha kA varNana karanA to sUrya ko dIpaka dikhAne ke tUlya hai| kAraNa ki jo Ananda pratyakSa darzana meM AtA hai vaha lekha dvArA nahIM / eka pratyakSa darzaka ke kathanAnusAra yaha saMgha ahamadAbAdase ravAnA hokara kaI grAmoM meM hotA huA jA rahA thA / pratyeka grAma ke jinAlaya meM pUjA, AMgI prabhAvanA kA lAbha saMghapati bar3e utsAha ke sAtha lete / pratyeka kArya kI vyavasthA bar3I suvyavasthita thii| jahAM bhI vizrAma hotA vahAM saMgha ke lie eka dina pUrva hI saMpUrNa vyavasthA ho jAtI / grAmoM grAma naukArasI Adi bar3e 2 bhojoM kA Ayojana hotA jisameM 20,000 hajAra taka mAnava samuha bhAga letA / isa saMgha kI vyavasthA to vAstava meM bar3I hI cittAkarSaka thii| jahAM saMgha vizrAma karatA thA vaha maidAna karIba 2-3 mIla ke ghere ko roka letA thA / saMgha ke sthAna ko dekhakara dUra se yahI jJAna hotA thA ki yaha to koI rAjakIya chAvanI par3I huI hai| vAstava meM vaha eka dharmarAja kI chAvanI thI jo adharmarAja ke viruddha dharma kArya kara dhama kI vijaya dundubhI bajA rahI thii| hA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita NA saMgha ke vizrAma sthAna para eka mukhya dvAra-lagA hotA thA jisa para sundara akSaroM meM zrI 'manasukhanagara' zabda zobhA de rahe the| vAstava meM vaha vizrAma sthAna eka nagarIke tUlya hI thA / nagarI meM jo bhI janatA ke AvazyakatA ko vastue hotI hai vaha saba sagha. . ke sAtha. usa sthAna para laga jAtI / jaise ki DAkakhAnA, davAkhAnA, baiMka; pusIsa sTezana Adi / kevala ye lagane se hI isakA koI artha nahIM nikalatA balki usakA vaha pUrNa rUpa se kArya bhI karate the| ...... praveza dvAra se karIba AdhA mIla ke phAMsale para eka vizAla maMDapa dRSTigocara hotA thaa| jahAM jAne para jJAta hotAki yahAMto koI pavitra tIrtha hai aura vAstava meM vaha sagha eka calatA-phiratA pAvana tIrtha hI thA / saMghapati kI uttama vyavasthA ke anusAra cAMdI ke jina mandira aura merUpa ta saMgha ke sAtha thA / vaha jagaha jagaha para saMgha ke vizrAma sthAna para lagA diye jAte the| prAtaHkAla saMgha ke loga bar3e prema se saMghapati sahita prabhu pUjA kA yahAMAkara sabaloga lAbha lete tAM zAma ko prabhu bhakti kI sadA hI dhUma lagatI / sthAna sthAna se AI huI sagIta manDaliyoM ne to yahAM prabhu bhakti kA apUrva dRzya upasthita kara diyA thaa| : -- saMgha kA vizrAma sthAna kaI bhAgoM meM vibhakta hotA thA / jinameM se. mukhya 2 bhAgoM kA varNana karanA anupayukta na hogaa| zrIjinezvara deva ke mandira ke donoM ora sAmane hI vizAla tambU lage hote the| jinameM eka ora to apane kuTumba sahita saMghapati rahate aura dUsarI ora aneka sAdhU samudAya ke sahita zAsana samrATaH AcArya P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-carija dvitIya bhAga 181 deva zrI vijayanemi sUrIzvarajI ma. sA0 Adi aneka sUrIzvarajI saha parivAra virAjate the / isa zrI saMgha meM pUjya zrI sAgarAnaMda sUrijI, zrI mohana sUrijI. zrI megha sUrijI Adi karIbana 800 sauM sAdhu-sAdhvIjI mahArAja kA samudAya sAtha thA / AcArya deva. zAma pratikramaNa, vyAkhyAna Adi hotaa| . . dUsare bhAga meM bhojanAlaya thA / yahAM karIba 20,000 vyaktiyoM kA bhojana hotA thaa| pAsa hI meM alaga sthAna para tapasviyoM ke bhojana kI vyavasthA thI jaise ki AmbIla ekAsanA zrAdi / bhojanAlaya ke pAsa hI bar3I pavitratA ke sAtha jala vyavasthA thii| garama aura zIta donoM prakAra kA jala niyata samaya para taiyAra miltaa| jala sthAna ke ThIka pIche kI ora snAnAgAra thA jahAM se eka sIdhA mArga jina mandira kI ora jaataa| tAki snAna kara loga pUjA kA lAbha le sake / - vizrAma sthAna ke madhya bhAga jo ki 'mANaka cauka' ke nAma se prasiddha thA; usake cAroM rAstoM para bAjAra lagatA / pratyeka vastu ke niyamita bhAva se milane kI vyavasthA thii| pAsa hI DAkakhAnA aura baiMka ke tambU lage the| aura unake pIche kI ora unake karmacAriyoM ke nivAsa ke tabU the ! vizAla saMkhyA se jur3A huA muMbaI kA "zrI svayaM sevaka maDala" bhI acchI taraha yAtrIgaNa kI sevA karate the| . .... .... . - kinAre para rAjakIya pulisa ke taMbU the / niyata samaya ke anu P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 sAhityapremI muni niranjanavija saMyojita sAra sipAhI apanI apanI DyUTI dekara saMgha kI rakSA kA bhAra saMbhaH lte| pulisa vibhAga samaya 2 para aneka rAjyoM ke Ane se aura bar3ha gayA thaa| rAste meM dhAMgradhAM, bhAvanagara, pAlItAnA Adi rAjya Ane se unake mahArAjAoM ne bhI zrI saMgha kI ora bhakti bhAva se prAkarSita hokara apanI sipAhI-senA bheja kara saMgha kI rakSA kA bhAra aura bhI adhika sarala va sabala banAyA / / ___ strI samAja ke lie to alaga hI sundara vyavasthA rhtii| kisI bhI kArya meM strI-samAja aura puruSa samAja meM bheda bhAva nahIM bartA nAtA para unakI vyavasthA alaga avazya hoto / strI samAja meM kisI bhI puruSa ko AvArA phirane kA kataI adhikAra nahIM thaa| pUjA, prabhubhakti, sAmAyika pratikramaNa, vyAkhyAna Adi ke lie strI samAja ke lie alaga hI pUrva se nizcita sthAna kara diye gaye tAki una sthAnoM kA upayoga kevala strI-samAja hI le ske| . .. . .: jaba saMgha apane vizrAma sthAna se prAtaH prayANa kara Age kI ora calatA usa samaya kA dRzya bar3A hI manohara thaa| mIloM taka zrI saMgha ke mAnava samuha kI paktiye dRSTigocara hotI / isa samuha meM karIba 2000 bailagAr3I, ghor3e, ratha, moTara Adi bhI the tAki saMgha meM sammalita vRddha dharma promiyoM ko tathA choTe bar3e anya logoM ke asabAba Adi ko Dhone kA kAma saralatA pUrvaka ho jAya / saMgha-pati sAdhu samudAya ke pIche kara baddha zrIphala lie bar3e zAnta bhAva se karIba 20 hajAra sagha sAthiyoM ke sAtha calate dRSTi P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama--caritra dvitIya bhAga 183 gocara hote the / jaya-jayakAra ke nAroM se samasta AkAMza maMDala gUja uThatA / ina jayakAroM ke Age zrI saMgha ke Age calane vAle vAdya samUha ke bAjoM kI AvAja bhI kamajora par3a jAtI thI! . vAstava meM yaha saMgha vartamAna kAla kA eka apUrva Adarza thA / dhanya hai una dharma premiyoM ko jinhoMne isa asaMvabha kArya ko bhI saMbhava kara apane sAtha-sAtha aneka dharmAnuyAyiyoM ko dharma kA 'lAbha, prabhU darzana kA lAbha, sAdhU samAja ke darzana tathA saMgha ke darzana kA lAbha dekara unakA jIvana apane sAtha 2 saphala bnaayaa| __ pAThaka gaNa ! vartamAna kAla meM jabaki Aja kala jagaha 2 dharma virodhI bhAvanA ko uttejanA dI jArahI hai, aneka pApAcAra panapa rahe haiM vaise samaya meM bhI isa prakAra ke mahAn dharma kArya karane va karAne vAle hote haiM to bhalA vaha bhArata kA svarNa yuga to vizva vikhyAta hai jabaki bhArata sone kI ciDiyA kahalatA thaa| vaise samaya meM agara vikramAditya jaise mahArAjA kA eka mahAn 'vizAla saMgha isa prakAra kA ho to koI navIna va Azcarya janaka bAta nhiiN| AzA hai Apa aba apane mana meM tanika bhI sandeha ko sthAna na dekara vikramAditya mahArAjA ke sagha samUha ko kalpita na maanege| - isake sAtha-sAtha agara Ajakala ke bhI bhArata ke pUrva utsavoM kI ora tathA meloM Adi kI ora bhI dRSTi DAlI jAya to vaha jAnakara bhI hameM romAMca hue binA nahIM rahegA / * .. *. bhArata kA prathama svatantratA divasa, gaNatantra divasa, mahAtmA gAMdhI ke agnI saMskAra kA dRzya, bhArata ke prasiddha kumbha P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita ke mele kA varNana Adi ke samAcAra, samAcAra patroM meM par3hane vAle mahAnubhAva tathA bhArata kI prasiddha nagarI bambaI, rAjadhAnI dillI aura kalakattA Adi jaise nagaroM ke nivAsI yaha bhali prakAra jAnate haiM ki ina uparokta avasaroM para bhI kitane vizAla samUha meM mAnava-bhedanI ekatra hotI hai / jisako sakhyA karanA to dUra rahA para anumAna taka lagAne meM bar3I kaThinAI pratIta hotI hai / sarakAra ke vyavasthA karane vAle karmacArI, pulisa, rela Adi ke kArya kara bhI asaphala ho jAte haiN| mAnava samAja para kAbU pAnA muzkila hojAtA / yaha saba jAnakara bhI agara hama apane pUrva paricita rAjA mahAArajA vikramAditya ke saMgha kI vizAla mAnava medanI ke vizAla samUha para bhI zaMkA kara baiThe to phira yaha doSa to kise diyA jAya phira to karma kI vicitratA hI mAnanI hogii| rAjA vikramAditya kA vizAla saMgha ke sAtha prayANa__ mahArAjA vikramAditya ke saMgha meM mahAn caudaha bar3e bar3e mukaTadhArI rAjA the| sittara lAkha zuddha zrAvakoM ke kuTumba the| zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI Adi kriyAkalApa meM kuzala aura sadguNI pAMca sau. jainAcArya saha parivAra bhI tIrtha bandanA karane hetu mahArAjA vikramAditya ke sAtha the / chaH hajAra nau sau suvarNa ke zreSTa devAlaya tathA atyanta manohara tIna sau cA~dI ke devAlaya the| pA~ca sau hastidanta ke devAlaya aura aThAraha sau kASTha ke devAlaya bhI saMgha ke sAtha the| do lAkha nau P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ N (su. ni. vi. saMyojina... ... nikama caritra dasarA bhAga citra naM. 38) rAjakumAra ne sana ma sAcAki isa vAnara kA khAkara vyAghra apana sthAnakA calA jAyagA aura maiM apane sthAna calA jAUMgA!" pRSTa 193 P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155748 2 HEROERTERE PATHOSALM DINARY 5 .4 INS .. TION Sakal 0.7 Jun Gun Aaradhak Trust DEPALI i KOSTALE SERIES SHA ARSHA 2. 10 S 719 A P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. CHAN . zrI jinezvaradeva ko praNAma karane ke liye bhAva makti sahita tIrthAdhirAja zrI zatrujaya girivara para zrI caturvidha saMgha ati utsAha se caDha rahA hai| pRSTa 185 (mu. ni. vi. saMyojita...... vikrama caritra dusarA bhAga citra na. 37)
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga , " . . sau ratha, aThAraha lAkha ghor3e, chaH hajAraH hAthI, khaccara, U~Ta vRSabha Adi tathA strI puruSoM kI saMkhyA kI to koI gaNanA nahIM thI / . . art devAlaya ke patAkAoM meM lagI huI kiMkiNiyoM (ghugharIyAM) ke madhura zabda jaise samasta deza ke saMghoM ko AmaMtrita karate hoM isa prakAra lagate the / vikSAlaskandha, sundara AkRti tathA aneka AbhUSaNoM se bhUSita. hastI ke samAna gativAle vRSabha rathako dhAraNa karate the| devAlaya ke cAroM koNoM para divya rUpa vAle sundara AbhUSaNoM se suzobhita mRga ke samAna netravAlI striyAM cAmara lekara khar3I thI / zrIjinezvara prabhu ke gItoM ko madhura dhvani se gAti huI cAmara ko bulA rahI thii| - isa prakAra snAtra pUjA, dhvajAropana Adi karatA huA tathA prabhAvanA detA huA catuvidha zrI saMgha eka gAMva se dUsare gAMva calatA calatA mahArAjA vikramAditya zrI saMgha ke sahita zrI zatruJjaya mahAtIrtha ke samIpa pahuca gayA / taraNa tAraNa, paramapavitra zrI zatrujayagirIrAja kA dUra se darzana karate hI gajA vikramAditya aura sakala saMgha ke yAtrika gaNa bhAva ullAsa se nAca uThe aura Aja kA dina atIva uttamottama manAne lage / prema bhAva se girirAja kI vandanA kii| bAda meM zrI zatruJjaya kI taleTI meM saMgha ati utsAha se dhUmadhAma pUrvaka A pahu~cA / yAcakoM ko yatheccha dAna detA huA zrI jinezvaradeva ko praNAma karane ke liye zrIzatruJjaya girirAja para car3hA / snAtra pUjA, dhvajAropaNa, Adi P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 sAhityapremI muni nirajjanavijaya saMyojita bhAva bhakti se saba kArya karake zrI jinezvara prabhu kI stuti meM bhakti pUrvaka gAne lage:-- . . . 'hRdaya bIca jisake tuma prabhuvara ! vAsa banAkara rahate ho| unake pApa naSTa karake prabhu, jJAna ratna raba dete ho sura asuroM ke Ananda dAyI, mukha hai kagala sadRza terA jisako dekha kRtArtha huye hama naSTa huA dukha saba merA / / ' 'deva, asura, mahIpati Adike mastaka samUhoM se praNAma kiyA gayA hai jisake caraNa ko-aise zatruJjaya pavata ke mukuTa maNisvarUpa zrI RSabhadeva bhagavAn kI maiM stuti karatA hU~ / ' he prabho ! jo manuSya tumhAre caraNa kamala kA sevana karate haiM, unakI deva, dAnava, rAjA saba koI bhakti pUrvaka sevA karate haiM / * aura bhI kahane lage ki-- ____"he prabho ! jisake hRdaya meM Apa pratidina vAsa karate ho, usake hRdaya meM jisa prakAra sUrya ke udaya hone se andhakAra nAza hotA hai usI taraha Apake nivAsa se usake saba pApa naSTa ho jAte haiN| he nAbhirAja putra ! deva, dAnava sabako sukha tanoSi vaM vibho ! yasya : mAnase vAsa manyaham / - - tasya pApAni gacchanti tamAMsIva dinodayAt / / 12148 ra nirokSya tvanmukhAmbhoja surAsura sukhapradam / kRtArtho hama bhUvaM zrI nAbhi pAla nandana ! ||121shaa||| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga wwwwwwwwwwwww dene vAle tumhAre mukha ko dekhakara maiM kRtArtha ho gayA huuN| he suvarNa ke samAna zarIra kAnti dhAraNa karane vAle prabho! mujhako apane caraNoM meM sthAna do", isa prakAra kI stuti bar3e bhakti bhAva se kI / prabhudarzana, caityavaMdana Adi karake sUrizvarajI ke sAtha mandira vyavahAra ke coka meM Aye ! .... .. kaI prasAdoM ko jIrNa aura kucha bhAga girA dekhakara rAjA vikramAditya ne zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI se kahA ki 'he gurU deva, kyA ye prAsAda gira jAyeMge ?' zrI zatruJjaya para maMdira kA jirNoddhAra-... - AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ne kahA ki 'he rAjan ! zrI jinezvaradevoM ne navIna jina mandira banAne kA apekSA jIrNoddhAra meM ATha gunA adhika puNya zAstroM meM kahA hai| kaI loga bar3e 2 naye mandira apanI khyAti ke liye banavAte haiN| koI puNya ke liye tathA koI kalyANa ke liye banavAte haiM / parantu navIna maMdira banAne kI apekSA jIrNodvAra meM isase ATha guNA adhika phala prApta hotA hai| jIrNoddhAra se baDhakara jina zAsana meM dUsarA koI bhI puNya kArya nahIM hai / pUrva kAla meM isa mahAtIrtha para mahArAjA cakravartI bharata ne zrI RSabhadeva bhagavAna kA maNi aura cAMdI maya bhavya prAsAda banavAyA thaa| tathA dvitIya cakravartI rAjA sagara ne isa tIrtha para zrI AdinAtha bhagavAna kA bhavya mandira P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 sAhityapramo mani niraJjanavijaya saMyojita banavAyA thaa| pUrva kAla meM aneka rAjA, dhanADhya vyaktiyoM ne bahuta dravyoM kA vyaya karake aneka prAsAda banavAye the| .... / isake bAda mahArAjA vikramAditya ne zatrujjaya tIrtha meM zreSTha kIra kASThakoM se prAsAda kA uddhAra karavAyA / phira bAdameM vahAM se prasthAna karake rAjA vikramAditya sakala saMgha ke sAtha zrI neminAtha prabhu ko praNAma karane ke liye giranAra mahAtIrtha para aaye| vahA~ bhAva bhakti pUrvaka snAtra pUjA, dhvajAropaNa, Adi kArya karake harSa pUrvaka zrI neminAtha bhagavAna kI aneka prakAra se stuti karane lge| isa prakAra vistAra pUrvaka donA mahAtIthoM kI yAtrA karake rAjA vikramAditya utsava ke sAtha vApasa avantIpurI meM lauTA / zrI siddhasenadivAkarasUrIzvara jI se dharma kathAoM kA zravaNa karate hue apane janma ko saphala bnaayaa| uttama sAhasikoM meM agraNI, rAjA vikramAditya nyAya mAga se pRthvI kA pAlana karate hue, dAna dharma meM sadA parAyaNa rahane lgaa| . . vikramAditya kI rAjasabhA meM eka dIna manuSya kA AnA... eka dina sabhA meM eka garIba manuSya ko Aye hue dekhakara tathA kucha bolatehue nahIM dekhakara rAjA socane lagAki skhalita gati, dIna svara, khinna gAtra, atyanta bhaya-ye saba jo maraNa ke ...cinha haiM, ve hI cinha yAcaka meM bhI hote haiM / isake bAda dayArdra hokara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama-caritra dvitIya bhAga 186 usa dIna manuSya ko rAjAne eka hajAra svarNa-mudrA kA dAna diyA / * jaba dAna dene para bhI vaha daridra manuSya kucha bhI nahIM bolA taba rAjA vikramAditya ne pUchA ki "tuma bolate kyoM nahIM ho ?" ___ taba vaha dIna vANI se bolAki "lajjA bolane se rokatI hai aura daridratA mAMgane ke liye kahatI hai / isaliye mere mukha se do' isa prakAra kI vANI nahIM nikalatI hai|" / usa dIna namuSya kI isa prakAra kI dIna vANI sunakara rAjAne zIghra hI punaH dasa hajAra svarNa mudrA aura dilaayii| ... koI camatkAra karane vAlI bAta kaho, isa prakAra rAjA ke kahane para vaha kahane lagAki- .. "zarIra se bAhara nahIM nikalane vAlI Apake zatruoM kI kIrti ko kavi loga asatI yAne vyabhicAriNI kahate haiN| parantu svatantra hokara tInoM loka meM bhramaNa karane vAlI aApakI kIrti ko satI kahate haiM / tAtparya yaha hai ki ApakI kIrti anyoM kI apekSA atIva utkRSTa hai / ataH isako koI vaza meM nahIM kara sakate / kyoMki satI strI apane pati ke sivAya AjIvana, anya kisI ke bhI vaza meM nahIM hotii| 8 . . * anissarantImapi dehagarbhAtkIrti.. pareSAjasatI vadanti / svairaM bhramantImapica trilokyAM tvatkIrtimAhuH kavayaH satIMtu / 1242 / 8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyotija dIna manuSya kI isa prakAra kI zreSTha artha gAmbhIrya pUrNa vANI ko sunakara rAjA ne prasanna hokara eka lAkha svarNa mudrA aura dii| dInapuruSa dvArA naMdarAjA kI kahAnI kA kahanA -- rAjA ke punaH kahane para vaha dIna puruSa camatkAra karane vAlI eka bahuta bodha dAyaka kathA sunAne lagA / 'rAjA loga kulonoM kA saMgraha karake rAjya karate haiM / Adi madhya tathA ata kahIM bhI ve vikAra ko prApta nahIM karate / vizAla purI meM eka nandarAjA rAgya karatA thA / usakI rAnI kA nAma bhAnumati thA / usake vijaya nAmakA putra thA / sakala nIti zAstra meM pAra gata bahubha ta nAmakA eka mantrI thaa| tathA aneka zAstra ke rahasya jAnane vAlA zAradAnandana nAmakA guru thA / .. rAjA sabhA meM sadA rAnI bhAnumatI ko sAtha meM rakhatA thA / eka dina rAjA ko matrI ne kahAki he rAjan ! yaha Apa ucita kArya nahIM karate ho / kyoMkiH-- -- 'matrI maidya gurujana jisake priya priya vacana sunAtA hai| koza deha dharmoM se vaha nRpa naSTa bhraSTa ho jAtA hai|' * vaidyogurUzca mantrI ca yasya rAjJaH priyaMvadAH / zarIradharmakozebhyaH kSipraM sa parihIyate / / 1246 / / 8 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga . "vaidya, guru, mantrI ye saba jisa rAjA ke priya bolane vAle hI rahate haiM, vaha rAjA zarIra, dharma, koSa bhaMDAra se zIghra hI kSINa hojAtA haiM tathA nimra vastuoM se kucha dUra rahane para adhika phala dene vAle hote haiM:-jaise rAjA, agni, guru, strI, ina sabakA sevana madhya bhAva se karanA cAhiye / arthAt inake atyanta samIpa rahane se svayaM ko nukasAna pahuMcAne vAle hote haiN| .. taba rAjAne kahAki 'he maMtrin ! tumane ThIka kahA parantu maiM rANI ke binA eka kSaNa bhI yahAM nahIM raha sakatA hU~ / ' taba maMtrI ne kahAki 'he svAmin ! zrApa rAnIjI kA eka sundara citra / banavAkara sabhA meM samIpa rakho / ' isa prakAra maMtrI ke kahane para rAjA ne citra banAne vAle ko apanI strI ko dikhalAyA aura citrakAra ne usakA AbehUba citra banA diyA / ____isake bAda rAjAne apanI rAnI ke citra ko zAradAnandana gurU ko dikhAyA / taba guru ne kahA citra meM rAnI ke jAnu sAthala ke bhAga meM jo tila kA cihna hai so isa citra meM nahIM dikhAyA hai| yaha Azvarya kAraka vacana suna rAjA mana hI mana cakita hokara kisI aura kI salAha liye binA ho vyabhicArI kI AzaMkA se kruddha hokara zAradAnandana guru ko mArane kA kArya guptaM rupa se 'bahuzru ta' maMtrI ko sauMpA aura maMtrI ne dIgha vicAra kara guru ko bhUgarbha meM chipA diyaa| isaliye kahA hai ki paNDitoM ko acchA yA burA kAma karate samaya usake pariNAma-phala kI cintA avazya karanI cAhiye, kyoMki - " ' Jun Gun Aaradhakrish P.P.AC.Gunratnasuri M.S
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita * atyanta vega meM kiye gaye kAryoM se vipatti Ane para usakA pariNAma zUla ke samAna hRdaya meM pIr3A dene vAlA hotA hai| rAjA para nayI Apatti- isake bAda eka dina rAjaputra vijayapAlaka zikAra khelane ke liye vanameM gayA / vaha azikSita azva para ArUDha hokara mRga ke pIche vanameM daur3ate 2 bahuta dUra nikala gayA jaba apane saba sevaka bahuta pIche raha gaye taba vyAghra ko Ate hue dekhakara bhayase bhaya ta hokara vaha vRkSa para car3ha gayA / usa vRkSa para vyaMtarASTita eka bAnara thA / usane kahA 'he rAjakumAra ! aba kucha bhI Daro nahIM / hama donoM ke yahAM rahane para yaha vyAghra hama logoM ko kyA kara sakatA hai ?' isa prakAra vaha rAjaputra aura vAnara donoM maitrI bhAva ko prApta karake vRkSa para baiThe hue the / vaha vyAghra bhI usI vRkSa ke nIce uparokta donoM ko khAne kI icchA se baiTha gyaa| * jaba sote hue rAjakumAra ko goda meM lekara vAnara baiThA thA taba usa vyAghra ne kahAki 'he vAnara ! mujhako bahuta bhUkha lagI hai| isaliye rAjaputra ko nIce girA do jisako khAkara maiM sukhI hojAUM aura calA jAU / ' vAnara ne kahAki 'isa samaya yaha mere Azraya meM hai ataH maiM ise nahIM girA sakatA huuN| taba vyAghra ne kahAki 'manuSya jisakA Azraya lete haiM usIke ghAtaka hote haiN|' isake bAda jaba rAjakumAra jagA aura vAnara sone lagA to
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga 163 rAjakumAra vAnara ko goda meM lekara baiThA / tava vyAghra kahane lagA ki 'he rAjaputra ! mujhako isa samaya bahuta bhUkha lagI huI hai isaliye yaha vAnara mujhako dedo aura tuma sukhI hojaao|' taba rAjakumAra ne mana meM socAki 'isa vAnara ko khAkara vyAghra apane sthAna ko calA jAyagA aura maiM apane sthAna calA jaauuNgaa|' isa prakAra socakara usa svArthI rAjakumAra ne apanI goda se usa vAnara ko nIce girA diyaa| ___ bAgha ke mukha meM giratA huA vaha vAnara haMsakara cAlAkI pUrvaka zIghratA se punaH rAjaputra ke pAsa pahu~cA aura vahAM jAkara atyanta karuNa svara se rone lgaa| ___ vyAghra ne pUchA ki 'he vAnara ! yahAM bhayasthAna meM Akara tuma kyoM haMse aura mitra ke samIpa jAkara isa prakAra kyoM rote ho ? vAnara ne kahA ki 'he bAgha ! mitra droha ke pApa se yaha merA mitra naraka meM jAyagA / isIliye maiM ro rahA hUM aura koI kAraNa nahIM / ' yaha bAta satya hai-aisA kahakara vyAghra nirAza hokara apane sthAna ko calA gayA / phira bAda meM rAjakumAra ko vAnara ne 'visemerA' ityAdi pATha sikhA diyA ho isa taraha rAjakumAra pAgala kI taraha 'visemerA' zabda ko hI satata bakate bakate jaMgala meM ghUmane lgaa| .. . . idhara rAjakumAra kA. 'azva' vyAghra ke Dara se apane nagara meM jAkara 'heSA' rava karane lagA / rAjaputra se zUnya ghor3e ko dekhakara saba rAjaparivAra atyanta ciMtAtura hogayA / naukara cAkara sahita P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita * sahita rAjA usako khojane ke liye vanameM cala diyA / anucaroM ne rAjakumAra ko pAgala ke samAna 'visemerA' ityAdi zabda bArambAra bolatA dekhaa| - ataH yaha bhUta Adi se Dara gayA hai yaha unheM nizcaya ho gyaa| usa pAgala rAjakumAra ko rAjA ke samIpa le aaye| use dekhakara rAjA atyanta duHkhI huaa| isake bAda aneka prakAra ke upacAra karane tathA karAne para bhI jaba rAjaputra ko kucha bhI lAbha nahIM huaa| tava rAjA bolAki 'yadi maiMne zAradAnandana guru kA vadha karAyA na hotA to vaha mere putra ko zIghra hI svastha kara detA / ' isa prakAra rAjA apane avicAra se kiye gaye kArya para pazcAtApa karane lgaa| taba mantrI ne zAradAnandanaguru se ye saba vRtAnta kaha sunAyA / aura zAradAnandana kI kahI huI ukti rAjA se Akara isa prakAra kahI ki 'he rAjan ! merI eka putrI hai jo sarva zAstroM meM pAraMgata hai / vaha maMtroM ke dvArA Apake putra ko svastha kara degii| - isake bAda parde ke andara eka bhAga meM kanyA veSadhArI zAradAnandana ko aura dUsare bhAga meM rAjA Adi saba logoM ko mantrI ne baitthaayaa| rAjAne kahAki-he putrI mere putra ko svastha krdo| taba vaha kanyA veSadhArI zAradAnandanaguru isa prakAra zloka * kahane lagA kiH-- vizvAsapratipannAnAM vaJcane kA vidgdhtaa| kamAruhaya saptahi hantu kiM nAma pauruSam / / 1208 / /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga 165 "vizvAsI jana ko Thagane meM hai na bahuta kucha cAlAkI / godI meM soye vAnara ko-mAra dikhAnA nAlAkI // " __ "vizvAsa kiye hue vyakti ko Thagane meM kyA caturatA ? goda meM ArUDha hokara soye hue baMdara ko mArane meM kyA puruSArtha ? yaha sunakara vaha rAjakumAra prathama akSara ko chor3akara 'semirA' ye tIna akSara hI bolane lgaa| / taba kanyA veSadhArI guru punaH dUsarA zloka bolane lagAkiH- setu'gatvA samudrasya gaMgAsAgara saMgameM - brahmahA mucyate pApai mitradohI na mucyate // 1281 / / 8 / / "samudra ke pulapara jAkara tathA gaMgA aura sAgara ke saMgama para jAkara brahmahatyA karane vAlA pApase mukta ho sakatA hai, parantu mitra drohI mukta nahIM ho sktaa| isake bAda rAjakumAra 'mirA' ye do akSara bolane lgaa| kanyA rUpadhArI gurU punaH tIsarA zloka boleH mitradrohI kRtaghnazca steyI vizvAsa ghAtakaH / catvAro narakaMyAnti yAvaccandra divAkarau // 1282 / / 8 / / "mitra kA droha karane vAlA, kRtaghna, corI karane vAlA, tathA vizvAsaghAtI ye cAra java taka isa saMsAra meM candra aura sUrya haiM taba taka naraka meM hI bAsa karate haiM / " __ yaha sunakara punaH rAjakumAra 'rA' yaha kevala eka hI akSara bolane lagA taba gurU ne punaH cauthA zloka kahAkiH "cAha sahI kalyANoM kI hai to rAjan ! kucha dAna kro| . dekara dAna supAtra janoM meM-dharma gRhasthI kiyA kro|" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 166 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita he rAjan ! yadi tuma rAjakumAra kA kalyANa cAhate ho to supAtroM ko dAna do / kyoki gRhastha dAna se hI zuddha hotA hai / * _ mantrI kanyA ke mukha se cAroM zloka sunakara vijayapAlaka rAjakumAra bilakula svastha ho gayA aura rAjakumAra ke mukha se jaMgala meM banA huA sArA hI vRtAnta rAjA evaM prajAjana ne sunA taba saba loga Azcarya cakita hue, tathA vidvAna mantrI kanyA kI bhUrI 2 prazasA karane lage avasara prApta kara rAjAne kahA ki 'he bAlike ! tuma to gAMva meM hI rahatI ho to bhI tuma vanake bAnara, bAgha tathA manuSyoM ke ve saba caritra kaise jAnatI ho ?' taba usa kanyA veSadhArI gurU ne kahA ki 'he rAjan ! devatA tathA gurU kI kRpA se sarasvatI merI jihavA para hai / isIliye maiMne tumhArI rAnI bhAnumatI ke jAMgha ke tilako jAnA thA usI prakAra saba kucha jAnatI huuN|' ___ isa prakAra kanyA veSadhArI zAradAnandana gurU ke dvArA eka-eka zloka kahane para kramazaH eka-eka akSara ko chor3a kara vaha rAjakumAra svastha ho gyaa| tathA rAjA atyaMta Azcarya karane lgaa| pazcAt uThakara rAjA ne pade ko haTAkara dekhA to unheM kanyA rUpa dhArI zAradAnandaguru hI dikhAI diye / inheM dekha kara rAjA atyanta prasanna huA, aura mantrI tathA gurU ko bahuta sA dhana dekara prasanna kiyaa| * rAjaMstvaM rAjaputrasya yadi kalyANamicchasi / dehidAnaM supAtrebhyo gRhI dAnena zuddhayati // 1283 / / 8 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga rAjA vikramAditya kI apUrva dAnazIlatA-. isa prakAra AzcaryakAraka 'bahuzruta' maMtrI kI kathA sunakara rAjA ne prasanna hokara, usako koTi svarNa mudrA dene kI AjJA koSAdhyakSa ko karadI aura sAtha hI koSAdhyakSa ko yaha bhI kahA ki koI bhI yAcaka mere darzana ke liye Ave to usako eka hajAra sonA mohara de deM, aura jisake sAtha maiM vArtAlApa karU usako eka lAkha sonA mohara tathA jisako maiM inAma dene ko kahU usako koTi sonA mohara de diyA kareM / isa prakAra rAjA vikramAditya ne jagameM anantadAnazIlatA kI khyAti prApta kii| isake bAda eka dina rAjA dvArA Ayojita dAna puNya ke utsava meM aneka dezoM se nimaMtrita bar3e-bar3e vyakti Aye / usa samaya aThAraha prakAra kI prajA ko rAjya-kara se mukta kara diyA gayA aura dikpAloM ko bulAne ke liye apane catura dUtoM ko bheja diye| ___ sindhu deva ko bulAne ke liye bhejA gayA 'zrIdhara' nAma kA brAhmaNa samudra ke tIra para jAkara samudra kI stuti karane lagA ki 'he jalAdhipa ! maiM tumhArI stuti kyA karU, kyoMki saMsAra ke poSaNa karane vAle megha bhI tumhAre yahAM yAcaka haiM / tumhArI zakti kA kyA kahanA ? tuma hI lakSmI ke utpatti sthAna ho / tumhArI mahimA maiM kyA bol| kyoMki jisakA dvIpa mahInAmase prasiddha hai| tumhArI zakti kA varNana kaise karU / kyoMki jisake krodha se sAre saMsAra kA pralaya hI ho jAtA hai| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita taba pratyakSa hokara prasanna samudra zrI adhiSThAyaka sindhu deva ne Adara pUrvaka zrIdhara ko kahA ki rAjA dUra rahane para bhI satata mere samIpa meM hI rahatA hai / kyoMki mitra kA bhAva rahane ke kAraNa dUra rahane para bhI sUryodaya hone para kamala, tathA candrodaya hone para kumuda jaise atyanta harSa prakaTa karate haiN| tuma ye cAra zreSTha ratna lo aura mere mitra rAjA vikramAditya ko denA aura ina ratnoM kA yaha prabhAva kahanA ki prathama ratna icchita sampatti dene cAlA hai, dUsarA icchita bhojana ke yogya vastu dene vAlA hai, tRtIya icchAnusAra sainya dene vAlA hai tathA caturtha icchAnusAra saba AbhUSaNoM kA dene vAlA hai|' . isake bAda una cAroM ratnoM ko lekara vaha brAhmaNa pIche lauTakara A gayA aura ve cAroM ratna rAjA ko dekara siMdhudeva kI kahI huI una saba ratnoM kI mahimA kaha sunaaii| atyanta dedipyamAna una ratnoM ko dekhakara prasanna hokara rAjA ne usa brAhmaNa se kahAki 'ina ratnoM meM se apanI icchA ke anusAra tuma koI eka ratna lelo / ' ... brAhmaNa ne kahA ki 'maiM parivAra se pUcha kara aauuN|' ghara Akara usa brAhmaNane apane kuTumba ke Age una ratnoM kI sArI mahimA kaha sunaayii| __ taba putra ne kahA ki 'sainya dene vAlA maNi lUgA,' strI ne ne kahA ki 'maiM bhojya vastu dene vAlA maNi lagI / ' putravadhu ne kahA ki 'maiM bhUSaNa dene vAlA maNi luugii'| brAhmaNa ne kahA ki 'maiM dravya dene vAlA maNi lgaa| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga 166 - isa prakAra jaba kuTumba meM kalaha hone lagA aura eka matA nahIM ho sakA taba brAhmaNa ne vikramAditya mahArAja ko apane kuTumba ke saba kalaha kA hAla kaha sunaayaa| rAjA atyaMta prasanna hokara una cAroM ko saMtuSTi ke liye tatkAla ve cAroM ratna brAhmaNa ko de diye / isa prakAra yAcakoM ko mana kI icchAnusAra dAna detA huA rAjA vikramAditya dRsare karNa ke samAna vizva meM vikhyAta dAnI huA / eka saMsAra ke anubhavi kavi ne ThIka hI lalakArA hai. "tuTeku saMdhAie, ruTheku manAie, bhukheku jImAie, bahota sukha paaie|" pAThakagaNa ! isa prakaraNa ke andara rAjA nanda kI romAMca kahAnI kA hAla par3ha cuke haiN| jisameM rAjA nanda dvArA kiye avicAra pUrNa guru hatyA kA Adeza diyA jAnA tathA maMtrI bahuzruta dvArA buddhimAna se guru zAradAnandana ko yukti pUrvaka bacAnA Adi, tathA vijayapAlaka rAjakumAra dvArA vAnara ke sAtha vizvAsa ghAta kA prasaMga upasthita hokara anta meM usakA pAgala honA tathA usI guru zAradAnandana ke dvArA punaH ThIka honA isa kAraNa se putra kI svAsthyatA ke kAraNa rAjA nanda kA prasanna honA / rAjakumAra vijayapAla ke dvArA vAnara ke sAtha kiye gaye vizvAsaghAta se pAThaka gaNoM ko bodha honA paramAvazyaka hai tathA vAnara jaise pazu dvArA zaraNa meM Aye hue kA pAlana karane jaisI adbhuta udAratA kA bhI bodha honA nitAnta Avazyaka hai isI --- P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kAraNa zAstrakAroM ne 'vizvAsaghAta-mahApApa' nAmaka ukti ko mahAnatA dI hai| hameM vAstava meM kisI bhI prANI ke sAtha kabhI bhI vizvAsaghAta na karane kA prayatna karanA cAhiye / pApa kA bhayaMkara phala haraprANI ko bhoganA hI par3atA / kisI kavine ThIka hI kahA hai: "bAbA jaga meM zrAyake bura na karanA kAma / bande mauja na pAvasI, birathA ho badanAma // " Age mahArAjA vikramAditya kI apUrva udAratA kA hAla Apa isa prakaraNa meM par3ha gaye haiM aura mahArAja ko samudra kA adhiSThAyaka siMdhu deva kI ora se mahAna mahimA vAle ratnoMkA tanika moha manameM na rakha dIna hIna zrIdhara brAhmaNa ko cAroM hI ratna dekara udAratA kA paricaya diyA isa se bhahArAMjA kI dAnazIlatA kA pUrNa paricaya milatA hai / - aba pAThakagaNa AgAmI prakaraNa meM rAjA dvArA prajAkI gupta rUpase rakSA ke liye rAtrI ko nagara carcA dekhane nikalanA ityAdi romAMcakArI hAla pddh'ege| SE P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya bhAga bayA~lIsavA~ prakaraNa "nara janma pAkara loka meM, kucha kAma karanA cAhiye ! apanA nahIM to pUrvajoM, kA nAma karanA cAhiye / / " eka dina mahArAjA vikramAditya apane sabhI sAmantoM ke sAtha rAjya-sabhA meM virAja rahe the| Apane apane sabhI rAjya karmacAriyoM se apanI prajA ke duHkha-sukha kI bAta pUchI / sAtha hI Apane apane suyogya maMtrI bhaTTamAtra se bhI yahI prazna kiyA / Apane apane mantrI bhaTTamAtra se yaha bhI pUchA ki 'he maMtrIzvara ! koI bhI rAjA apanI prajA ko kisa prakAra sukhI rakha sakatA hai ? rAjAko apanI prajA ke sukha ke liye kyA kyA karanA cAhiye ? tuma isa para savistAra prakAza DAlo !' maMtrIzvara ne uttara diyA:--he rAjan ! rAjA aura prajAkA sambandha pitA-putra kA hai / ataH jisa prakAra pitA apane putra ko sukhI rakhane ke liye usake sAtha prema kA vyavahAra karatA hai to prema vaza vaha putra ati prasanna rahakara pitAkI pratyeka AjJA kA pAlana karane hetu sadA taiyAra rahatA hai| agara pitA jarA bhI ka ratA vaza hokara putra ko DAMTatA-phaTakAratA hai to usake uttara meM putra bhI pitA kI ora usI bhAva se karatA kA pradarzana kara haTha aura DhITAI dikhAtA hai| ataH he rAjan ! rAjA ko bhI apanI prajA ko sukhI rakhane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita ke liye eka sukhI pitA-putra kI taraha prajA ko prema kI dRSTi se dekhanA cAhiye / agara rAjA ka ratA se prajA ko dekhegA to prajA. bhI rAjA se asaMtuSTa hokara sadA duHkhI rahegI / vikramAditya kA veza-parivartana kara nagara nirIkSaNa rAjAne 'kahAki he maMtrIzvara maiM saba bAtoM kI parIkSA karanA cAhatA huuN| aisA kahakara sabhA virsajana kI / eka samaya veSa badala kara nagara bAhara Ikha ke kheta meM gayA / Ikha kI rakSA karane vAlI eka vRddha strI se rAjA kahane lagA ki 'he mAtA maiM bahuta pyAsA huuN| isaliye mujhako thor3A Ikha kA rasa pIne ke liye do / ' taba vaha strI eka Ikha ko hAtha meM lekara usase bolIki 'he bhAI maiM Ikha kA rasa nikAlatI hUM, tuma apanA hAtha nIce rakho aura Ikha kA rasa piio| usa Ikha rasa ko pIkara rAjA kA peTa bhara gayA / tathA mahala meM jAkara mantrIzvara ko ye saba samAcAra kaha sunAyA aura mahArAjA mana meM socane lagAki "Ikha ke andara bharapUra rasa hotA hai aura usase acchI AmadanI bhI hotI hai tathApi khetakA mAlika rAjya kara nahIM de rahA hai to aba se Ikha ke kheta para rAjya kara DAlanA cAhiye / athavA Ikha ke kheta kA pAlaka mujhako kucha nahIM detA hai isaliye Ikha ke kheta kA haraNa kara maiM le luugaa|" aisA vicAra kara kara bhAva se veSa badala kara punaH dUsare 'dina usI Ikha ke kheta meM gayA, aura Ikha ke kheta kI mAlikA se P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vikrama caritra-dvitIya bhAga kahane lagAki 'mujhako pyAsa lagI hai isaliye zIghra tuma mujhako Ikha rasa pIne ke liye do / ' taba vaha buDDI eka Ikha ko hAtha meM lekara usakA rasa nikAlatI huI bolI ki 'bhAI hAtha nIce rakho .. aura rasa pIo / ' parantu bahuta pratyana karane para bhI unameM se kala kI apekSA bahuta kama rasa niklaa| ' taba vikramAditya ne pUchAki 'he mAtA kala hI maiMne eka Ikha. meM se bahuta sA rasa pIyA thA / Aja utanA rasa kyoM nahIM nikala rahA hai , strI ne kahAki 'kala taka rAjAkI dRSTi acchI thI aura Aja zAyad rAjA kI dRSTi krUra hogaI hogii|' mahala meM jAkara ye saba samAcAra rAjAne mantrI se kahe / , taba bhaTTamAtra ne kahAki 'he rAjan ! yaha saumya dRSTi kA pratyakSa camatkAra dekho / ' rAjAne kahAki he bhaTTamAtra ! tumhArA kathana satya aura niHzaMka hai / isake bAda rAjAne kahAki 'lakar3iyAM becane vAloM ko mArane. kI merI icchA hai|' 5. bhaTaTa ne kahAki una logoM kI bhI aisI icchA hogI / phira veSa badala bhaTTamAtra aura rAjA donoM bAhara nikalakara lakar3I becane vAloM ko dekhakara maMtrIne kahAki, rAjAvikramAditya Aja mara gayA hai / P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita lakar3I becane vAle ne kahAki 'acchA huA kyoMki Aja hameM lakar3oM kA mUlya adhika milegA / ' isa prakAra rAjA aura maMtrI vahAM se aura Age cale aura nagara se bAhara Aye / rAjAne punaH maMtrIzvara se kahAki 'aba ahira rabArI kI strI kA sanmAna karane kI merI icchA ho rahI hai| bhaTTamAtra ne kahAki 'una logoM kI bhI aisI hI zubha icchA hogii|' phira bAdameM bhaTTamAtra tathA vikrAmAditya donoM bAhara gaye / aura eka vRddha rabArI ko dekhakara maMtrI kahane lageki 'rAjAvikramAditya Aja mara gayA hai / ' - yaha bAta sunakara vaha gorasa ke pAtroM ko tor3akara usI samaya atyanta rodana karane lagIki 'he vatsa vikramAditya ! karuNA sAgara !! tuma kahAM cale gaye / tere binA yaha pRthvI aba kauna pAlana kregaa| isa prakAra usako rodana karatI huI dekhakara rAjA pragaTa huA aura usako apane mahala lejAkara bahuta sA dhana dekara usakA sammAna kiyaa| ___ rAjA se bahuta dhana prApta karake vaha atyanta prasanna huI aura punaH prasannatA pUrvaka zIghra hI apane ghara calI aaii| ina uparokta donoM ghaTanAoM se mahArAjA vikramAditya ko yaha nizcaya hogayA ki jisa manuSya kI jaisI bhAvanA hogI use vaisA hI phala milegaa| nIti ke anusAra yaha bhI ThIka hI kahA hai ki "jaisI dRSTi vaisI sRSTI / " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra-dvitIya bhAga . mahArAjA ko yaha bhI nizcaya ho gayA ki rakSaka aura Azrita ke paraspara sneha bhAva hone para hI donoM sukhI raha sakate haiN| agara svayaM hI apane doSa koI na dekhakara kevala dUsaroM ke doSoM ko nikAle to donoM kI AtmA ko zAMti ke badale mahAn dukha hI prApta hotA hai / ataH sajjana loga sadA prathama apane doSoM ko hI svIkAra karate haiM / jaise, "burAburA sabako kahe, burA na dIse koya / jo ghaTa khAjA ApanA, mujha sA burA na koya / / " isake bAda rAjAvikramAditya nyAya mArga se udAra. Azaya karake samasta pRthvI kA pAlana karane lagA / avantI meM isa prakAra nyAya nitI se prajAkA pAlana karatA huA rAjAvikramAditya dAnazIlatA tathA tapasyA kI bhAvanA karane lgaa| ___eka dina rAtri meM punaH rAjAvikramAditya veSa badalakara logoM ke samAcAra jAnane ke liye nagara meM bhramaNa karane lagA / eka zreSThI ke ghara para caurAsI diyoM ko dekhakara vaha atyanta vismita huaa| - isI prakAra dUsare dina bhI rAtrimeM bhramaNa karatA huA usI gharameM caurAsI dIpoM ko dekhakara punaH Azcarya cakita huA aura vicArane lagAki 'kyA isa zreSTI ke ghara para caurAsI se na adhika aura na kama dIpaka jalate haiM isakA kyA kAraNa hai ! kucha bhI kAraNa jJAta nahIM ho rahA hai / isa prakAra socakara prAtaHkAla rAja sabhAmeM usa deza ko bulAkara logoM ke samakSa mahArAjA ne una P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita NANNo caurAsI dIpakoM kA kAraNa puuchaa| ____ taba zreSThI kahane lagAki 'he rAjan ! mere ghara meM yaha AcAra hai ki jitanI svarNa mudrAe~ mere gharameM rahe utane hI dIpaka rahate haiM / isaliye rAtri meM ghara para maiM caurAsI dIpaka jalAtA huuN| ataH Apa mujhapara krodha na kreN|' taba rAjAne haMsakara kahAki 'tuma abhI taka koTIzvara nahIM hue. isakA mujha ko kheda hai yaha kahakara rAjAne koSAdhyakSako bulAkara solaha lAkha sonA mohare usako aura dilAI / kyoMkiH_ "sajjana puruSa eka ve hI haiM jo svArtha chor3akara paropakAra meM tatpara rahate haiM / ve sAmAnya vyakti haiM jo apane svArtha ke sAtha sAtha paropakAra karate haiM / ve mAnava rAkSasa tulya hai jo apane svArtha ke liye dUsare ke hita ko naSTa karate haiM / parantu jo manuSya binA prayojana dUsare ke hita ko naSTa karate haiM unako to adhamAdhama hI kahanA ucita hai / isake bAda rAjAvikramAditya kI kRpA se vaha , zreSThI koTIzvara hogyaa| tathA rAjA bhI apane nagarako isa prakAra samRddha dekhakara ThAtyanta prasanna huaa| apane zatruoM ko jItakara deza se sAta vyasanoM ko nikAla diyA / ce sAta vyasana ye haiM: * eke satyapuruSAH parArthaniratAH :svArtha parityajya ye, meM sAmAnyAstu / parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye ! te'mi mAnava. rAkSasAH parahitaM sthArthAyanighnanti ye, .. yatu dhnanti nirarthaka parahitaM te ke jAnI mahe // 1341 / / 8 10 0 /ActunrairattiM.S. JunGuidaladhak prush
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya--bhAga 207 mAla hA 1 juA khelanA, 2 mAMsa khAnA, 3 madirA pAna karanA, 4 zikAra khelanA-karanA, 5 vaizyAgamana karanA, 6 corI karanA, aura para strI sevana karanA; ye sAta vyasana jagata meM atizaya ghora naraka ko dene vAle haiN| vyasana unheM kahate haiM jo AtmA ko Apatti meM DAleM, yA AtmA ke sadguNoM ko Dhaka deve, arthAt AtmA kA kalyANa na hone deve / burI Adata ko bhI vyasana kahate haiN| vyasana sevana karane vAle vyasanI kahalAte haiM aura ve saMsAra meM burI dRSTi se dekhe jAte haiN| 1-juA khelanA-rupaye-paise aura kor3iye vagairaha se mUTha khelanA aura hAra-jIta karate hue zarta lagAkara koI kAma karanA, vaha jUA kahalAtA hai / juA khelane vAle juArI kahalAte haiN| juArI logoM kA hara jagaha apamAna hotA hai / apanI jAti ke loga bhI unakI niMdA karate haiM aura sarakAra unheM daMDa detI hai| 2-mAMsa bhakSaNa-jIvoM ko mArakara athavA mare hue jIvoM kA kalevara khAnA mAMsa khAnA kahalAtA hai| mAMsa khAne vAle hiMsaka aura nirdayI kahalAte haiN| 3-madirApAna-zarAba, bhAMga, carasa, gAMjA vagairaha nazIlI cIjoM kA sevana karanA madirA pAna kahalAtA hai| inake. sevana karane vAle zarAbI aura nazebAja kahalAte haiM / zarAbiyoM ko dharma-karma aura bhale bure kA kucha bhI vicAra nahIM rahatA aura P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita unakI jJAna tathA vicAra zakti naSTa ho jAtI hai| logoM kA una para vizvAsa nahIM rahatA hai| 4-zikAra khelanA-jaMgala meM svecchA pUrvaka phirane vAle rIcha, mRgale, bAgha, sUara tathA, kharagoza-sacale Adi jAnavaroM tathA AkAza meM ur3ane vAle nirdoSa choTe chaTe pakSiyoM ko athavA aura kisI jIvoM ko baMdUka vagairaha hathiyAroM se mAranA; aise bure karma karane vAloM ko mahAn pApa kA baMdha lagatA hai| ina pApiyoM ke hAtha meM baMdUka Adi dekhate hI jaMgala meM rahane vAle jAnavara evaM pakSigaNa bhayabhIta ho jAte haiN| 5-vaizyAgamana karanA-vaizyA se khelane kI icchA karanA usake ghara AnA jAnA, athavA usase anucita saMbaMdha rakhanA cazyAgamana kahalAtA hai, vaizyA vyabhicAriNI strI hotI hai; usase saMbaMdha rakhane se vyabhicAra kA doSa lagatA hai| usase sambandha karane se aneka prakAra ke bhayaMkara bure roga bhI paidA hote haiM / vaizyA kI prIti to mAtra paise kI hotI hai| 6-corI karanA-jAna bUjha kara kisI kI vastu lenA yA kisI kI girI huI, yA par3I huI, yA rakkhI huI, yA bhalI huI cIja ko uThA lenA, athavA uThA kara kisI aura ko de denA hI corI hai / jisakI vastu curAI jAtI hai, usake mana meM bar3A bhArI kheda hotA hai aura isa kheda kA kAraNa cora hotA hai / corI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vikrama caritra dvitIya-bhAga 206 karate samaya cora ke mana ke pariNAma bar3e malIna hote haiN| isa kAraNa se cora ko azubha karmoM kA baMdha hotA hai aura iha loka meM bhI cora daNDa pAte haiM saba loga unakA tiraskAra karate haiN| 7-para strI sevana-jisakA nAti jAti aura dharma dRSTi se vidhipUrvaka lagna-vivAha huA ho usako chor3akara aura saba striyA~ mA~-bahana ke samAna tathA choTI bahana veTI ke samAna samajhanI cAhiye / parAyI strI ke prati burI dRSTi se dekhanA bhArI pApa hai| jaise apanI khuda kI bahana, beTI ke prati dUsarA koI AdamI buro dRSTi se dekhe to apane ko burA lagatA hai; usI taraha aura ke liye bhI samajhanA cAhiye / ___ uparokta sAtoM vyasanoM se dUra rahane ke liye mahArAjA vikramAditya avasara avasara para acchI acchI zikSA dAyaka kahAniyoM evaM bhajana Adi kA pracAra karAyA karate the jisase prajA sadA apanA jIvana ucca banA ske| mahArAjA svayaM bhI ina sAtoM vyasanoM se sadA dUra rahate the / mAnoM sAre mAlava deza se hI ye sAtoM vyasana bhAga kara dUra cale gaye the| - mahArAjA vikramAditya ke rAjya meM nIti kA ullaMghana, asatya kA AropaNa, paracakra kA Agamana tathA prajA kA pIr3ana ye saba nahIM hote the, devatA kI pratimA kA bhaGga, varNavyavasthA kA bhaMga, Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita puNyakArya kA bhaGga, apakIrti ye saba vikramAditya ke rAjya meM kabhI bhI nahIM hote the| ____eka samaya kucha cora nagara meM rAta ko corI kiyA karate the parantu dina meM dhanikoM-sA veSa dhAraNa karake nagara meM phirA karate the| suvarNa bAjAra, maNi bAjAra aura vastra bAjAra ke loga Akara rAjA se kahane lage ki coroM ne hamArA bahuta sA dhana curA liyA hai| isa para rAjA ne coroM ko pakar3ane ke liye saba caurAhoM para caukIdAroM ko niyukta kiyaa| parantu bahuta anveSaNa karane para bhI cora pakar3e nahIM jA ske| isake bAda rAjA socane lagA ki sAmathye rahane para bhI yadi rAjA pIDita hotI huI prajA kA rakSaNa nahIM karatA hai to usakA naraka meM patana hotA hai / kyoMki durbaloM kA, anAthoM kA, bAla vRddha, tapasvI tathA anyAya se pIDitoM kA rAjA hI rakSaka hai / arthAt ekameva rAjA hI ina logoM kA AdhAra hai / kahA bhI hai "rAjA janatA se kara lekara, coroM se rakSA nahIM kre| smRti kahatI hai taba vaha rAjA usI pApa se kabhI mare / / OM lokebhyaH karamAdAtA caurebhya stAnna rakSitA / vadIyalipyate rAjA pAtakairitihi smRtiH // 1352 / / 8 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya-bhAga 211 NNN logoM se 'kara' lene vAlA, parantu coroM se rakSaNa nahIM karane vAlA rAjA corI ke pApa se yukta hotA hai / isa prakAra smRti meM kahA hai|" vikramAditya kA veSa parivartana kara coroM ko pakar3ane ke liye nikalanA ye saba vicAra karake rAjA talavAra lekara akelA hI rAtri meM coroM ko pakar3ane ke liye ghara se bAhara cala diyA / kyoMki siMha zakuna, candrabala athavA dhana-sampatti nahIM dekhatA hai / vaha ekAkI bhI lakSya se bhiDa jAtA hai, kyoMki jahA sAhasa hai vahAM siddhi bhI prApta hotI hai| - rAjA gupta rUpa se bhramaNa karatA huzrA mANikacauka meM pahu~cA aura vicArane lagA ki prAyaH cora yahAM avazya Ate rahate hoNge| vaha rAjA dhIre dhIre calate ratnacauka meM pahuMcA to pIche se Ate hue manuSyoM ko dekha kara vicArane lagA ki 'yadi pAte hue caukIdAra mujhako nahIM pahacAna kara prahAra kara baiThe to merI kyA gati hogI ?? phira bAda meM ye Ane vAle cora hI haiM aisA hRdaya meM nizcaya karake rAjA ne bhI apane Apako cora rUpa banAkara cora kA jaisA nAma rakha liyaa| vikramAditya kA cAra coroM se milana isake bAda jaba ve saba cora usa cauka para Akara ekatrita ho gaye aura rAjA se mile taba rAjA ne pUchA ki tuma loga isa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita samaya kisa prayojana se kahAM jAte ho ? una coroM ne kahA ki 'Aja hama logoM ne meghazreSTI ke ghara meM videza se Aye hue bahuta dhana ko dekhA hai| isaliye hama loga usakA haraNa karane ke liye jAyeMge | kyoMki hama cora hai aura dhana cAhate haiM / tuma kauna ho ? tathA kisa prayojana se kahAM jAte ho ?' ___ taba rAjA ne kahAki 'maiM prajApAla nAmakA saMsAra prasiddha cora huuN| maiM Aja rAjA kA koSa dekha AyA huuN| jo taila mUga Adi vecakara kaSTa se dhana ikaTThA karatA hai usakA dhana haraNa karane se nizcita zIghra hI mRtyu ho jAtI hai / kyoMki jo koI kisI ko mAratA hai to maranevAle ko eka kSaNa hI duHkha hotA hai / parantu dhana kA haraNa karane se to putrapautra ke sAtha sAtha jIvana paryanta usako kaSTa hotA hai / parantu rAjA ke ghara meM to binA parizrama ke hI bahuta dhana prApta hotA hai / isaliye usako dhana corane se alpa duHkha hotA hai| / taba coroM ne kahA-he cora ! tumane satya kahA hai / isaliye aba hama loga rAjA ke ghara meM hI corI karane ke liye jaaveNge|' rAjAne kahA--'corI ke dhanameM tuma cAroM kA hI bhAga hai yA dUsare kA bhI ? lA : taba coroM ne kahA ki 'vikramAditya kA vyavahAra bahuta kaThina hai / isaliye mastaka ke kaTane ke bhaya se usake caukIdAra Adi koI bhI corI meM sahAya nahIM karate haiN| vikramAditya jo isa samaya cora ke rUpa meM thA vaha kahane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya--bhAga 213 lagA ki 'tuma logoM ne ThIka hI kahA hai / parantu yadi tuma logoM kI ruci hoto maiM bhI sAtha sAtha calU ?' ___ taba una logoM ne kahAki 'bhAga dene se corI meM koI kamI nahIM hotii| isaliye tuma bhI hamAre sAtha hI calo; aba to hama loga rAjA ke mahala meM hI cleNge|' ___cora rUpa meM rahe hue hue rAjA ne pUchA ki 'tuma logoM meM kyA kyA zakti hai ? eka cora kahane lagAki 'maiM gandha se ghara ke bhItara kI vastuoM ko jAna jAtA huuN| dUsarA kahane lagAki 'maiM hAtha se sparza karate hI atyanta majabUta tAlA tathA kapATI ko khola detA hUM yA kamala ke nAla ke samAna tor3a detA huuN|' _____ tIsare corane kahAki 'maiM jisakA zabda eka bAra sunatA hUM usako sau varSa taka aura unake bAda bhI use zabda dvArA pahacAna letA huuN| cauthA cora, kahane lagAki 'maiM saba pazu pakSiyoM kI bhASA jAnatA huuN|' - ve cAroM cora kahane lage ki 'tumhAre meM kaunasI zakti hai ?? taba vaha cora rUpa meM rahA huA rAjA kahane lagAki 'maiM jisake bIca meM rahatA hU~, usako rAjA se koI bhI Dara nahIM rahatA hai|' tava prasanna hokara coroM ne kahAki 'tuma bhAgya se mila hI gaye Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita vikramAditya socane lagA ki abhI ina logoM ko talavAra se mAra duuN| punaH socane lagA ki vyartha hI ina logoM ko mAra DAlanA acchA nahIM / pahale gupta rUpa se ina logoM kA caritra dekha lenA cAhiye / pIche yuktipUrvaka apanA kArya karUgA / kyoMki jo kAma parAkrama se nahIM ho sakatA usako udyoga yA koI upAya se karanA cAhiye jaise kauve na suvarNa ke hAra se kRSNasarpa ko bhI mAra diyA thaa| vikramAditya kA coroM ke sAtha corI karanA isake bAda rAjamahala kA kilA Adi ulAMgha karake rAjA ke mahala meM jAkara rAjA ne coroM se dhIre dhIre kahA ki 'he gandha jJAnI ! isa mahala meM kyA hai ? vaha tuma ThIka 2 batAo / ' - taba usane gandha se jAna karake kahAki 'isa ghara meM pitala, tAmra Adi bahuta haiM dUsare meM cAMdI tathA tIsare meM suvarNa aura caturtha meM ratna rAzi hai / isa prakAra saba kucha usane batA diyaa| ... taba rAjA ne kahAki apana koTimUla vAle maNi kA hI haraNa kareMge / isaliye he tAle ko sparza se hI khola dene vAle ! tuma tAlA ko hAtha se sparza kara khola do / taba usane spaze se hI tAle ko kSaNa bhara meM khola diyaH / pazcAt usameM corI karane ke liye ve loga pravRtta ho gaye / usa samaya bAhara siyAliyoM ne zabda kiyA / usa zabda ko sunakara zabda jJAnIne kahAki yaha siyAla kahatA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya-bhAga hai ki 'dhanakA mAlika sAtha meM hI hai, taba tuma loga corI kaise karate ho ? ___ zabda jJAnI ke aisA kahane para saba loga corI karane se rUka gye| taba vikramAditya kahane lagAki 'rAjA sarvadA sAtavIM maMjila para sotA hai / vaha yahAM kaise AgayA ? siyAla byartha hI bolatA hai| athavA yaha pazu pakSi kI bhASA pahicAnanA nahIM jAnatA tuma loga yaha ratnarAzI zIghra hI lelo / ' ___ isake bAda jaba punaH ve loga divAra bhittI tor3ane lage taba zabdajJAnI punaH bolAki siAyala kahatA hai ki-'gRhasvAmI dekha rahA hai / isaliye isa corI ko chor3a do / . . ___isa prakAra sunakara saba loga phirase rUka gaye, taba vikramAditya kahane lagAki 'hama logo ke bIca meM koI bhI isa gRhakA svAmI nahIM hai| yaha siyAla to vyartha hI bola rahA hai; tuma loga ratnarAzi ko lelo|' - jaba punaH ve saba corI karane lage taba zabda jJAnI punaH kahane lagAki siyAra kutte se kaha rahA hai ki tuma rAjA ke ghara se uttama bhojana karate ho taba tuma kyoM nahI rAjA ko corI kA samAcAra dete ho; maiM samajha gayA ki nIca vyakti aise hI kRttaghna hote haiN| taba kutte ne kahAki bIca meM hI svAmI maujuda haiM; taba bhalA, dhanakI corI kaise ho sakatI hai ?? ___yaha sunakara jaba ve saba Darakara idhara-udhara bhAgane lge| taba vikramAditya ne kahA ki rAjA yadi madhya meM hai to bhI maiM jisake bIcameM rahatA hU~ usako rAjA se koI Dara nahIM hotaa| taba P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 sAhityapremI muni niraJjanijayajI saMyojita phogaTa tuma loga kyA Darate ho ? pazu pakSiyoM ke zabda para mUrkha loga vizvAsa kayA karate haiM / buddhimAna nahIM; yaha sunakara coroMne acchI taraha se corI kI aura vahAM se coroM ne eka eka ratna kI peTI lekara ghara cala diye| ___usa samaya rAjA kahane lagAki 'hama logoM ke bIca meM gRhasvAmI nahIM hai, siyAja jhUTha hI bolatA thaa| hama logoM ko ratna se bharI huI eka eka peI hAtha lagI / ' coroM ke sAtha punaH milana kA gupta saMketa isake bAda mANikacauka para Akara jaba cora ghara jAne lage taba rAjA ne kahA ki 'phira saba bhAI kaise mileMge ? ___ una logoM ne kahA ki 'sandhyA samaya meM hamArA punaH yahAM hI milana hogaa|' rAjA ne kahA ki 'yahAM to saiMkar3oM AdamI barAbara rahA karate haiM / isaliye pahacAnane meM kaThinAI pdd'egii|' taba una logoM ne kahAki 'jinake hAtha meM bijaurA ho unhIM ko tuma apanA sAthI smjhnaa|' isa prakAra saMketa karake ve cora apane ghara cala diye| - rAjA bhI apane mahala meM Akara usa ratna kI peTI ko gupta sthAna meM rakhakara sogayA / prAtaHkAla baMda jana ke maMgala zabdoM se uThA / tathA paca parameSThi namaskAra--navakAra mahAmantra japakara ke tathA prAtaH kAla kI dharma kriyA karake sabhAjanoM se zobhAyamAna sabhA meM gyaa| 3 idhara koSAdhyakSane prAtaHkAla jyoMhI koza-gRhameM praveza karate hI dekhA to bhittI TuTI huI diikhii| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya-bhAga 217 jyoM hI vaha maNiyoM ko dekhane ke liye koza gRha ke bIca meM gayA to pAMca ratna peTiyA~ curAI huI dekhakara vaha socane lagAki 'jisane ina peTiyoM kI corI kI hai vaha bahuta balavAna hai isaliye maiM bhI eka. peTI ko gAyaba kara rAjA ke samIpa jAkara peTiyoM ke curAye jAne ke samAcAra sunaauugaa|' isa prakAra socakara usane atyanta Uce svara meM kahA ki kisI ne bhaMDAra kI divAra toDa kara ratna kI peTiyAM curA lI haiN| caukIdAra ! sipAhiyoM ! zIghra dauDo !! ____ isake bAda koSAdhyakSa sahita saba logoM ne vaha sthAna dekhA aura ve loga rAjA ke Age jAkara kahane lage ki ratna kI peTiyAM corAI gaI haiN| ___rAjA ne kahAki 'caukIdAra ! tuma nagara kI rakSA nahIM kara rahe ho tathA coroM ko nahIM pakar3a rahe ho / isaliye tuma logoM ko hI corI kA daNDa denA hogaa|' - isake bAda caukIdAroMne samasta nagara meM sthAna-sthAna para khoja kii| parantu jaba cora kahIM bhI nahIM mile to udAsa hokara ghara meM Akara baiTha gye| ___ taba eka caukIdAra kI strI ne pUchA ki 'tumhArA mukha udAsa kyoM hai ? / taba caukIdAra ne ratna peTI kI corI ho jAne ke saba samAcAra sunA diye aura mahArAjA ne Aja pharamAyA hai ki 'cArI kA daNDa. tuma logoM ko denA hogA isIliye Aja mukha udAsa hai / "kAyara kabhI na hoiye-kAyaratA bekAma . dhIra bano Apatti meM-dhIraja hI ArAma ||" strI kahane lagI ki 'tuma hRdaya meM kucha bhI duHkha na kro| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita kAyara hone se kabhI bhI kAryasiddha nahIM hotA; kyoMki sadAcArI, dhIra,dharma pUrvaka dIrgha dRSTi vAle tathA nyAya mArga kA anusaraNa karane vAle, lakSmI jAya athavA rahe usakA soca nahIM karate / / maiM ekAkI hUM, asahAya hU~, kRza hU~, parivAra rahita hU~, isa prakAra kI cintAsiMha ko svapna meM bhI nahIM hotii| buddhimAn loga bhUtakAla kI cintA nahIM kiyA karate / bhaviSya kI bhI cintA nahIM kiyA karate / veto kevala vartamAna kI hI cintA karate rahate haiM / nirdaya hRdaya vAle 'cora to barAbara hI nagara meM corI karate haiM / jaba rAjA krodhita hokara Apako zikSA denA cAhatA hai / isaliye kahA hai ki 'kAkameM pavitratA, juArI meM satya, sarpameM kSamA, striyoM meM kAma kI zAnti, "japusaka meM dhairya, madya pInevAloM meM tatva kA cintana, tathA rAjA kA mitra honA ye saba kisane dekhA hai yA sunA hai ? apane ghara kI saba sampatti rAjA ko dekara kaho ki 'maiM jIvikA ke liye anyatra jAtA hai; Apa sevakoM ke Upara isa prakAra nArAja ho gaye haiM jisase aba hama loga Apake samIpa nahIM raha skte| - strI ke isa cAturyapUrNa sujhAva para vaha caukIdAra rAjAke samIpa gayA aura kahane lagA ki 'he svAmin Apa sevakoM se asaMtuSTa ho gaye haiM isaliye maiM aba dUsarI jagaha jaauuNgaa|'.. rAjA kahane lagA ki 'he caukIdAra Daro nahIM cora, loga pakar3e 'jAyaM yA nahIM pakar3e jAyaM, bhale hI corI karate raheM, parantu tumako . koI Dara nahIM, aba tuma svastha ho jAo aura mANakacauka para P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dvitIya--bhAga 216 jAo aura bijaurA hAtha meM rakhe hue jo koI ho unheM pakar3a kara yahA~ le aao| rAjA kI AjJA prApta kara prasanna hokara vaha caukIdAra vahA~ se. nikalakara mANikacauka para gayA / kyoMki 'pativratA strI apane pati kI, naukara svAmI kI, ziSya guru kI, putra pitA kI AjJA meM yadi saMzaya kareM to ve apane vrata ko khaNDita karate haiN| .. idhara ve cora loga dUsare dina kI zAma ko vahA~ Aye / aura apane rAtri meM mile hue 'prajApAla' nAma ke bandhu kI rAha dekhane lage / isI samaya kAka kA zabda sunakara zabda jJAnI kahane lagA ki kAka kahatA hai ki 'tuma loga zIghra yahA~ se bhAga calo tuma logoM ko pakar3ane ke liye loga rahe haiN| tava anya tIna cora kahane lage ki he bhAI ! abhI tuma cupa hojAtro, rAta meM yadi tumhArI bAta mAnI hotI to ratna kI peTI kaise milatI ? abhI yadi yahAM se cale jAyeMge to punaH vaisA apUrva niDara bandhu kaise milegA ?' isa prakAra ke vicAra kara ve loga prasanna hokara usakI rAha dekhane lge| ___isake bAda caukIdAra ne jaba hAtha meM bIjorA vAle manuSyoM ko dekhA to unheM pakar3a kara le jAne lgaa| __ taba ve cora loga kahane lage ki 'tuma pUrA dhana hama logoM se le lo aura hama logoM ko chor3a do, athavA hamAre ghara meM jo vRddha haiM ve rAjA ke samIpa aayeNge| - caukIda.ra kahane lagA ki rAjA kI hameM aisI hI AjJA hai ki P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita bIjore se yukta AdamiyoM ko khUba majabUtI se bA~dha kara yahAM le aao|' isake bAda caukIdAra ne una cAroM ko rAjA ke samIpa le jAkara khar3e kara diye| taba rAjAne kahAki 'ratnoM kI peTI zIghra de do / anyathA tuma logoM ko corI kA daNDa diyA jAyagA / ' yaha sunakara coroM ne socAki rAtri kA bandhu yahI to hai / ' aisA samajhakara zIghra hI rAjA ke Age cAra ratna kI peTiyAM lAkara rkhdiiN| __rAjAne taba krodhita hokara kahAki 'aura do peTiyo kahAM gaI ? ____ taba cora kahane lageki hama logoM ne cAra hI peTiyAM lI thiiN| adhika nahIM lI / taba rAjA ne kahAki 'he caukIdAra ! tuma ina cAroM ko zIghra zUlIpara car3hA do|' taba caukIdAra rAjA kI AjJA pUrNa karane ke liye claa| usa samaya zabda jJAnI ne cupacApa kahAki rAtameM isa rAjAne apane sAtha cArI karate hue kahA thA ki maiM jinake sAtha rahUMgA unako rAjA se Dara nahIM hotA / yaha saba vicAra kara una logoM ne caukIdAra se kahAki hama logoM ko rAjA ke pAsa punaH eka bAra le calo / hama loga sabhI peTiyA~ de deNge| ___ jaba ve saba rAjA ke samIpa lAye gaye taba unameM se zabdajJAnI ne rAjA se kahAki rAtri meM corI karane ke liye eka AdamI ne hama logoM se milakara kahA thA ki jisake bIca meM maiM rahU~gA usako P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 sAhityapremI muni niraJjanavijayajI saMyojita bIjore se yukta AdamiyoM ko khUba majabUtI se bA~dha kara yahAM le aao|' isake bAda caukIdAra ne una cAroM ko rAjA ke samIpa le jAkara khar3e kara diye| ___ taba rAjAne kahAki 'ratnoM kI peTI zIghra de do / anyathA tuma logoM ko corI kA daNDa diyA jAyagA / ' yaha sunakara coroM ne socAki rAtri kA bandhu yahI to hai / ' aisA samajhakara zIghra hI rAjA ke Age cAra ratna kI peTiyAM lAkara rakhadI / rAjAne taba krodhita hokara kahAki 'aura do peTiyA kahAM gaI ? ___ taba cora kahane lageki hama logoM ne cAra hI peTiyAM lI thiiN| .. adhika nahIM lI / taba rAjA ne kahAki 'he caukIdAra ! tuma ina cAroM ko zIghra zUlIpara car3hA do|' taba caukIdAra rAjA kI AjJA pUrNa karane ke liye claa| usa samaya zabda jJAnI ne cupacApa kahAki rAtameM isa rAjAne apane sAtha corI karate hue kahA thA ki maiM jinake sAtha rahUMgA unako rAjA se Dara nahIM hotA / yaha saba vicAra kara una logoM ne caukIdAra se kahAki hama logoM ko rAjA ke pAsa punaH eka bAra le calo / hama loga sabhI peTiyA~ de deNge| ___jaba ve saba rAjA ke samIpa lAye gaye taba unameM se zabdajJAnI ne rAjA se kahAki rAtrimeM corI karane ke liye eka AdamI ne hama logoM se milakara kahA thA ki jisake bIca meM maiM rahU~gA usako P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ macmoanasana VIRAL Sor VIDYA AVAN P.P. Ac. Gunratnasuri M.S., JESTACTORS - - K IFEST padAra raha RAAT HTT AAA Jun Gun Aaradhak Trust YYYYY coro ne rAjAjI se kahA - corI ko choDakara dUsarI kisI bhI cIjakI mAMga kara sake hai / pRSTa 221 ( mu. ni. vi. nayojita... ...vikrama caritra dasarA bhAga citra naM. 39) .
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikramacaritra dvitIya--bhAga 221 rAjA se Dara nahIM hogA, taba phira hama logoM kI Aja mRtyu kyoM ho rahI hai ? isakA kAraNa jJAta nahIM hotA !! una donoM peTiyoM kA mUlya hamAre ghara se le lIjiye, jaba rAjA ruSTa hotA hai taba logoM kA kyA kyA haraNa nahIM karatA ?' taba eka peTI jo rAjAne gupta rakkhI thIM so peTo sabhA meM lAkara hAjara kI bAda meM rAjAne koSAdhyakSa se kahAki dUsarI maNi kI peTI tuma le aao| taba rAjA ke Dara se khinna hokara koSAdhyakSa ne zIghra hI dUsarI peTI lAkara dedii| ___ taba rAjA kahane lagAki 'sAtha sAtha corI karane ke kAraNa tuma loga mere bAndhava hI hogaye, isaliye tumako aba kucha Dara nahIM rahA / parantu tuma logoM se eka vastu kI yAcanA karatA huuN|' taba cAroM ne kahAki cArI ko chor3akara dUsarI kisI bhI cIna kI yAcanA kara sakate ho| ____ taba rAjAne kahAki 'corI ke pApa se loga yahA~ tathA paraloka . meM bhI bahuta duHkha prApta karate haiN| isa saMsAra rUpI vanameM bhramaNa karate rahate haiM / kahA bhI hai kiH "kAma na AtA eka hai-dhIraja vRddhi sukama- . para dhana corI se vRthA-hotA hai saba dhama / / " __ "dUsare kI cIjoM ke curAne vAle kI isa lokameM va paralokameM dharma, dhairya buddhi, ina sabhI kI corI (kamI) hojAtI hai / corI karane vAle ke kuTumbI rAjA se pakar3e jAte haiM tathA corI kA tyAga karane se cora bhI svargako jAtA hai,jaise rohiNIyA cora svarga ko gyaa| * ayaM lokaH paroloko dharmo dhairya dhRtiH matiH / muSNatA parakIyaM svaM muSitaM sarvamapyadaH // 1446 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 sAhityapremI muni nipaJjanavijayajI saMyojita isapara una cAroM coroM ne corI nahIM karane kA niyama jindagI bhara ke liye rAjAke samIpa le liyA / isase ve loga sukhI ho gye| bAdameM prasanna hokara rAjAne una coroM ko jIvikA ke liye sammAna pUrvaka pAMca sau gAMva de diye / bAdameM cAroM coroM ne. apane jIvana ko badalakara dhama kI ora tathA sadAcAra kI ora dhyAna bar3hAyA isase ve cora phira se bar3e yazasvI tathA rAjA sAhI ThATa-bATa bhogate hue rAjya ke mAlika bne| "jaba tuma Aye jagata meM, jagata ha~sata tuma roya / aba karaNI aisI karo / tuma ha~so jaga roya / / " tapAgacchIya-nAnAgrantha racayitA kRSNa sarasvatI virudadhAraka-parama pUjya AcArya zrI muni sudarasUrIzvara ziSya paMDitavarya zrI zubhazIlagaNi viracite zrI vikramAditya vikrama caritra zrI zatrujayoddhArakaraNa svarUpa varNano : ___ nAmASTamaH sargaH samAptaH nAnA tIrthoddhAraka-zrAbAla brahmagarI--zAsana samrATa zrI madvijayanemisUrIzvarasya paTTadhara kavi ratna zAstra vizArada-pIyUSapANi jainAcArya zrI . mad vijayAmRta sUrIzvarasya tRtIyaziSya . ratna vaiyAvaccakaraNa dakSa muni .. zrI khAntivijaya tasya ziSya - muni niraMjanavijayena kRto vikrama caritrasya hindI bhASAyAM bhAvAnuvAda : tasya aSTamaH sargaH samAptaH ||assttm sarga samAptam // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ zrI avaMtIpArzvanAthAya namonamaH teMyAMlIsavA~ prakaraNa (navamA sagakA AraMbha). ...... devadamanI ) suratase kIrata baDI, vIna paMkha ur3a jAyA . surata to jAtI rahe kirata kabuha na jAya // . paMcadaNDachatra kathA / saMvata pravartaka mahArAjA vikrama ke zAsanakAlameM avaMtImagarI bahuta hI AvAda thI. vizvabharameM vaha prasiddha thI. usa nagarImeM nAyadamanI nAmakI eka ghA~sana rahatI thI. vaha bahuta hI cAlAka, buddhimAna aura mAladAra bhI thI. dUra dUra taka vaha ati prasiddha thI. janatAmeM usake bAremeM kaI prakArakI bAteM hotI thI. nAgadamanI kaI AzcaryakAraka bAtoM se apanI jiMdagI bitAtI thI. sArI janatAmeM usakI cAlAkI aura buddhi ke liye sanmAna thaa| - usa nAgadamanI ko eka suMdara svarUpavAna kanyA thI... usakA nAma devadamanI thA. vaha apanI mAtAse bhI svAI thI. kramazaH yuvAvasthA ko prApta kara vo aneka kalAme nipUNa huii| . sArI avaMtInagarIme devadmanI kI cAlAkI, nIDaratA aura buddhi P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4TATE vikrama caritra bala Adi guNoM kI khUba khUba prazaMsA hone lagI. avaMtI ke rAjamArga para hI usakI suMdara havelI zobhA de rahI thI. usake vahA~ vahutasI dAsiyA~ thI. usakA samaya AnaMda-pramoda se bIta rahA thA / koI eka dina avaMtIpati mahArAjA vikramarAja hastI para AruDha ho lAva-lazkara evaM darabAriyoM ko sAthameM lekara nagara bAharake bagIcemeM AnaMda-vinoda karane 'padhAre, bahuta dera taka bAgameM AnaMda-vinoda manAkara vApisa nagarImeM loTa rahe the. rAja daraMbAriyoM ke sAtha mahArAjA kI savArI ghA~sIvADemeM nAgadamanI ghA~sanakI jo suMdara havelI thI usake pAsameM A phuNcii| usa samaya devadamanI kI eka dAsI... havelI ke pAsameM jhADU-bahArI lekara sa CHUSKHE PRILCATE FOREURS ALS BHA rAjanaukara dAsIko dhUla uDADanekI manA kara rahA hai nAcina , P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kacarA nikAla rahI thI, usase dhUla bahuta ur3a rahI thIM, rAjanaukarane Age Akara usa dAsI se kahA:- : naukara-bAI! ghUla mata udd'aao| dAsI-kyoM? ___ naukara-mahArAjA avaMtIpati kI savArI isa mArga para A rahI haiM, dekhoM! . ..'ti TOIN naukara aura dAsI kI bAteM sunakara devadamanI bolI, devadamanI-kyA! mahArAjAne apane mastaka para 'paMcadaNvAlA chatra" dhAraNa kiyA huA hai - // devaMdamanIke madhura vacana sunakara mahArAjA mana hI manavicAra-ulajhanameM par3a gaye, ve socane lage, kyA paMcadaMDavAlA chatra bhI ho sakatA hai ? "Ajataka na kahIM dekhA, na kahIM sunA yaha AzcaryakAraka bAta kA vicAra manameM rAjA karate rahe, savArI rAjamahala A pahu~cI. ' 'devadamanIke vacana mahArAjAMke kAnoMmeM. guMja rahe the, kyoM ki jagatameM pUrve kabhI nahIM sunI huI nayI bAta kahIM sunI jAya to usa bAtako jAnane ke liye sabhIkA bahuta icchA-intejArI rahatI hai. mahArAjA socate the ki 'mujhe / / paMcadaMDavAle chatrakA vRtAnta sUjhameM nahIM aataa| tInoM mahArAjAne rAjamahalameM Akara devapUjA karake pazcAt zIghra 5 . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sani vikrama parita hI bhojana kiyA, bAdameM mahArAjAne devadamanIko bulAneke liye apane naukara ko bhejA. naukarane nAgadamanIke ghara nAkara kahA naukara-he nAgadamanI! ApakI devadamanI nAmaka kanyA ko mahArAjA bulA rahe haiN| .... nAgadamanI-kyoM bulA rahe haiM? .... naukara-ApakI putrIne mahArAjAke Age kucha na kucha adhika bAta kI hogI! usa adhika bolanebAlI ko mere sAtha zIghra hI rAjasabhA bhejo| nAgadamanI-esI choTIsI bAtoM meM mahArAjA yadi kopaH karegeM to, phira prajA ko bolanekA kucha adhikAra hI nahIM rahegA, mahArAjA udAra Azaya aura prajAvatsala hone cAhie; jaise putraputriyA~ mA-bApa ke Age kucha bhI kahe to bhI kyA... mA-bApa kopa karate haiM? naukara-Apa kI putrI ko mahArAja daMDa nahi degeM, kyoM gabharAte ho? mahArAjA Apa kI putrI se "paMcadaMDa vAle chatra" kA vRtAnta pUchanA cAhate haiN| .. nAgadamanI-rAjAjI se jAkara kaho ki "vinaya ke binA kadApi vidyA prApta nahIM hotI hai!! ... naukara-vinA vilaMba kiye bhASa kI putrIko mahArAjA ke pAsa bhejiye| ERE gayA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kA nAgadamanI ulajhanameM par3a gaI thI, vaha manameM socane lagI . ki bAlaka-Adike ajJAnamUlaka bacana sunakara mahArAjA koMpakara kucha kara baiThe. to kyA hogA? isa taraha mana hI mana vyAkula hone lagI, bAdameM rAjanaukara se bolI....nAgadamanI-calo! maiM hI mahArAjA kI sevAmeM hAjIra hotI huuN| donoM hI rAjasabhAmeM aaye| nAgadamanIko dekha kara vikramane kahA ... . . rAjA-terI putrI ke vacana sunanese mujhe kopa nahIM huA hai, paMcadaMDa vAle chatra kA svarUpa nAnane kI icchA huI hai; isIliye maiMne terI putrI ko rAjasabhAmeM bulAI thii| jaba tumahI AI heA to tuma hI vaha paMcadaMDa vAle chatra kA varNana kro| . . . nAgadamanI-he rAjan ! Apa usa paMcadaMDa vAle chatra kA varNana jAnanA hI cAhate ho to, sarva prathama Apa ke rAjamahalase merI havelI taka suMdara gupta-suraMgamArga banavAiye, phira merI putrI ke sAtha caupATa-causara bAjI kheliye usameM Apa usase tIna vAra jIto, bAdameM usase vyAha karanA. he rAjan ! merI putrI Apa ko pAMca Adeza-kArya batAyegI, vaha paripUrNa hone bAda maiM yA merI putrI Apako paMcadaMDa vAle chatra kA savistAra varNana kaha sunaayegii| mI mahArAjA-nAgadamanI! Aja taka tInoM bhuvanameM 'paMcadaMDavAle. chatra' na kahIM dekhA hai, athavA na kahIM usakA varNana sunA hai| isa liye terI putrI ko rAjasabhAmeM mejanA, maiM zIghra tumhAre, kathanAnusAra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 . vikrama carika saba kArya krvaauuNgaa| isa prakAra mahArAMjA kA kathana sunakara, vaha nAgadamanI rAjasabhAse apane ghara gyii| .... mahArAjA dUsare dina manohara siMhAsana para birAjamAna ho kara, apane naukaroMkoM vulAkara nAgadamanI ke kathanAnusAra saba kArya ati zIghratAse karane kI AjJA dii| mahArAjAkI AjJAnusAraM rAjamahala aura nAgadamanI ko havelI ke bocameM pracura dhana kharca karake eka suMdara gupta. mArga zIghrAtizIghra banavAyA gyaa| mahArAjAne devadamanI ko bulAne ke liye apane naukara ko usake ghara bhejaa| naukara-he nAgadamanI ! Apa ke kathanAnusAra mahArAjAne : saba kucha karavAyA hai, isaliye ApakI putrI ko rAjasabhAmeM mahArAjA vulA rahe haiM, mere sAtha zIghra bhejiye| .. nAkara ....... nAgadamanIne devadamanIko naukarake sAtha saja-dhaja ke jAnekA kahA. - apanI mAtAke kathanAnusAra devadamanI suMdarase suMdara vasnu-alaMkAra Adi zrRMgAra saja-dhaja kara: rAjasabhA meM jAne ke liye ghara se ravAnA huii| eka to yuvAvasthA hai, sAtha hI sAtha suMdara vastra-AbhuSaNa, Adi zrRMgAra saja, devakanyA ke samAna zobhatI huI devadamanI jaba rAjasabhAmeM AyI taba sabhI sabhAjana Adi usakI divya rUpa-kAnti, dekhakara kSaNabhara usake prati sthira dRSTi se dekhane lage saba loke manameM vicAra karane lageM, ki kyA? yaha koI devaloka meM se apsarA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 sAhityaprebhI muni niraJjanavijaya saMyojita to yahA~ nahIM AyI? sArI sabhA ke loka usake rUpake prati AkarSita ho gye| eka anubhavI kavine ThIka hI lalakArA hai "eka nUra AdamI, ijAra nUra kapaDAM; sAta lAkha nUra TApaTIpa, kror3a nUra nakharAM // " Kitns Tyari dURTHI TTINUETNIL Hin .. mahArAjA ora devadamanI dyUta khela rahe haiN| A1-42 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 1. 5 vikrama caritra ma usa devadamanI se mahArAjAne copATabAjI-causara khelane kA AraMbha kiyA, khelate khelate samaya bitane lagA. donoM kI dAva-pAze barobara samAna hI par3ane lagI, mahArAjA ulajhanameM paDa gaye aura manameM vicArane lage ki yadi yaha mujhe jIta jAyegI to jagatameM merI hA~sI hogI aura loka meM merI nindA hogI, isameM koI sandeha nahIM; isa prakAra kA vicAra kara mahArAjAne agnivaitAla kA smaraNa kiyA, zIghra hI agnivaitAla hAjIra huA, aba mahArAjA utsAhapUrvaka bAjI khelane lage, madhyAhna hone lagA aura bhojana kA samaya bIta rahA thA, . taba mahAmaMtrI Adine mahArAjAse bhojana ke liye nivedana kiyaa| mahAmaMtrI he rAjan ! bhojana kA samaya ho cukA hai, isaliye Apa zrImAn bhojana ke liye pdhaariye| / mahArAjA- he maMtrI! Apa saba loka bhojana kara lijIe; mujha ko yahA~ se uThane kA abhI avasara nahIM hai| maMtriyoMne kahA he svAmI! bhojana nahIM karane se Apa zrImAn kA zarIra kSINa ho jAyagA; yaha samasta pRthvI Apa hI ke AdhAra para hai, ityAdi maMtrIgaNa bAraM bAraM kahate rahe, taba pichale pahorameM jaba eka ghaNTA dina zeSa rahA taba taka mahArAjA causara bAjI khelate hI rahe, tadantara rAtribhojana ke pApa ke Dara se cAlu causara bAjI para vastra AcchAdita kara ke bhojana karane ke liye utthe| mArkaNDa maharSine pharamAyA hai, kisUryAstake bAda jalako rughira-lohI kesamAna aura annako mAMsake samAna-barAbara mArkaNDa maharSine kahA hai, isa liye buddhimAna manuSya ko sarvathA rAtri bhojana nahIM karanA cAhie / 1 'astaM gate divAnAthe bhApo sAdharamucyate, bannaM mAMsasamaH prokaM mArkaNDema mahariyA 6.9-19 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ wm sAhityapremI muni niraJjanadhijaya saMyojita 231 ___ avaMtIpati mahArAjA bhojana kArya nipaTA kara devadarzana Adi nityakArya karake saMdhyA samaya bitane para, jaba ki nizAdevIne sArI pRthvI para apanA rAjya phailA diyA thA, usa samaya vIra ziromaNi vikrama mahArAjA apane viSayameM prajAjana kA kyA kyA abhiprAyavicAra hai vaha jAnane ke liye nagarI meM cupacApa bhramaNa karane cale / avaMtInagarIke caurAsI. cauTe- bAjArameM bhramaNa karate karate rAtrimeM prajAjana ke mukhase yaha sunA ki "mahArAjAne devadamanI ke sAtha copATabAjI-yut khelane kA jo AraMbha kiyA, vaha avicArI kArya hai, kyA rAjyameM mahArAjA ko acchI zikSA-salAha denevAlA koI maMtrI Adi nahIM hai? saca hI yaha cUta khelane kA AraMbha kara ke mahArAjAne apanI mUrkhatA pradarzita kI hai; yaha devadamanI mahAn devI upAsaka haiM, usane to sikotarI nAmaka devI ko siddha kI hai, isaliye usako koI parAjita nahIM kara sakatA hai / ". eka vRddhane kahA ki bhAI ! rAjAlogo kI rIti nIti vicitra hotI haiM; ve bar3e loga kahalAte haiN| eka kavine ThIka ___ -kahA haiM ___ "rAjA, jogI, agana, jala, inakI ulaTI rita 2 Darate rahie. parasarAma ochI pAle mita. // " . .. apane prajAjanoM ke mukhase kaI vicitra bAteM suna kara manameM kucha khinna hokara mahArAjA rAjamahalameM Aye; sukha zaiyA meM soye kintu vicAramazaH bAgRti avasthA meM ho rAtri vitAI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 vikrama caritra saca hI kahA hai kiciMtAse caturAI ghaTe, ghaTe rUpa aura jJAna ciMtA bar3I abhAgaNI, ciMtA citA smaan.|| dUsare dina nagarImeM mahArAjAkA bhramaNa ____ dUsare dina prAtaHkAla hote hI mahArAjA apane ISTa devAdi kA smaraNa karate sukhazaiyA se uThe aura zauca' Adi prAtaHkArya kiye bAda meM devadarzana-devapUjAdi nityakArya pUrNa kara mahArAjA rAjasabhAmeM padhAre; char3IdArane char3I pukArI. sabhAjanoMne khar3e hokara rAjAjIkA sanmAna kiyA. devadamanI to rAjasabhAmeM prathama se hI Akara mahArAjA kI pratIkSA kara rahI thI. mahArAjAne Ate hI pUrva dinakI apUrNa rahI hui causarabAjI khelane kA AraMbha kiyA. pUrva dina kI taraha hI sArA dina bItA, tIsarA prahara bItane para zeSa dina rahA taba maMtrIgaNa. ke Agraha se bAjI para vastra DhAMkakara mahArAjA bhojana karane ke liye : uThe / bhojana Adi saba kArya nipaTAkara rAtri hote hI veza badala kara nagarImeM bhramaNa karane cale, bhramaNa karate mahArAjA kAru aura nArI ke pA9meM A 1 kAru aura nAru kI jAti ke naam:| cakriko mociko lohakArI rajaka gaMcchiko mAchikaH zUciko bhillI bAlikA kAravo navIsa. 8 // . svarNakRnnApitaH:: : kAndavikaH . kauTumbikastathA.. mAlikaH kAchikazcApi tAmbulikazca saptamaH // sa. 1-49 // F: mandharvaH kumbhakAraH syaadete| nAraka smRtAH I kora-cikita karanevAle sutAra karegA mobilohArU / P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita pahu~ce / vahA~ para ghUmate ghUmate logoMko paraspara bAteM karate mahArAjAne Isa taraha sunA ki-''mahArAjAne devadamanI ke sAtha dyata khelanekA AraMbha karake vyartha hI duHkhako AmaMtraNa diyA, yaha duSThabuddhi devadamanI rAjAjIko avazya kaSTameM DAlegI, yaha to devatAoM kA bhI damana karatI hai, "isIliye loga usako devadamanI kahate haiM / " devadamanI ke . bAremeM aneka prakArakI vicitra bAteM sunakara mahArAjA . apane mahalameM Aye, sukha zaiyAmeM soye kintu nIMda nahIM AyI, zaiyyAmeM sote sote vicArane lageM, ki - isako meM kisa taraha parAjita kara zaku; koI upAya sUjhameM nahIM AtA.' thakAvaTa ke kAraNa antima - rAtrimeM thoDI nIMda AyI.. prAtaHkAla hote hI maMgalazabdoM ke sAtha mahArAjA jAgRta hokara, nityakArya aura devadarzana-pUjA Adi kara rAjasabhAmeM Aye, pUrva dinakI taraha causarabAjI khelane lageM. khelate khelate. Aja tIsarA dina bhI bItA;-sAMyakAla kA bhojana, devadarzana Adi nityakarma kara rAtri hote hI hamezakI taraha aMdhera pacher3A oDhakara nagarImeM bhramaNa karane nikle| - dhUmate dhUmate " mahArAjA nagarIke bAhara Aye, jahAM para gandhavAhA nAmakA smazAna hai usake pAsameM hI eka devakulIkA4 rajaka-dhobI, 5 ghAMsI-telI, 6 mAchika-macchImAra, 7 darjI, 8 bhilla, 9 zikArI, yaha nava - kAru jAti kahI jAtI hai / nAru :-1 sonI, 2 hajAma, 3 kaMdoI-mIThAivAlA 4 khetI karanevAle-kisAna, phUlamAlI, 6 kAchika-khaTika tarakArI-zAka becane-- vAlA, "tAMbulika-pAnavAlA, 8 gandharva-gAyaka varga 9 kumbhakAra-kumbhAra yahaH gava nAI jAti kahI jAtI haiM: fis WHERE P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 * vikrama caritra miris choTA mandira thA, usa devakulIkAmeM se Damaru kI AvAja-dhvani sunAI diiyaa| AvAja kI gajake anusAra mahArAjA usa devakulIkAmeM Akara dekhate haiM, to vahA~ para eka bhayAvaha-bhayaMkara rUpa dekhaa| jaiseki-U~Take samAna oSTha, billI ke samAna A~khe, gadhe ke samAna dAMta, kudAla ke samAna nakha, patthara ke samAna aMguliyA~, bahuta bar3A peTa, cipaTA huA nAka, mUSaka- cUhe ke samAna kAna, kAlI bhayAnaka kAyA, aura ghRNA utpanna karanevAlA mukha, vicitra prakArake mastaka para keza, DhAla aura talavAra yukta doMno hAtha, galemeM mAnavakI khopariyoM kI mAlA, hUkArA karatA pRthvIko kampita karanevAlA aura azvapara ArUDha sAkSAt yamake samAna mahA bhayAnaka rUpa-AkRti ko dekhakara vIraziromaNi mahArAjAne Azcarya prApta kiyA, kSetrapAla aura mahArAjA vikrama pi meM. 3::: R.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita ....... 235 " vaha bhayAnaka AkRti devakulIkAmeMse zIghra bAhara AyI to usake pIche pIche mAnoM bar3I senA dikhAI dene lagI, mahArAjAne uceM-svarase usako pUchA ki-Apa! kauna hai ? aura kahA~se Aye haiM? . ___ sAmanese avAja AyI maiM isa nagarI ko pratidina rakSA karanevAlA kSetrapAla huuN| . mahArAjAne kahA-maiM paradezI hU~ merA nAma vikrama hai, yadi tuma isa nagarIke rakSaka ho to isa samaya. rAjAkI rakSA karo. _ taba jJAnase sarva hAla jAnakara kSetrapAla bolA ki 'isa samaya rAjA devadamanI kI saMkaTa-jAlameM pha~sA paDA hai; bhAgya se hI isa saMkaTamese rAjA kA chUTakArA ho jAya. rAjA vyartha hI usase spardhA kara rahA hai, usako devatA athavA daitya-rAkSasa bhI jIta nahIM sakate haiM.' . 19. ., ... mahArAjA-he kSetrapAla! Apa esA karo ki-jisase rAjA jita jAya, isa kaSTa se usakA chUTakArA zIghra hI ho jaay| . :: : kSetrapAla-tumhAre Age kahane se kyA lAbha ? yadi rAjA bali vameraha dekara pUchegA, to saba bAteM kahu~gA! : 10 mahArAjA-maiM tumhArI bali Adi dekara pUjA karUMgA, tuma' prasanna ho kara, rAjA ke jaya kA upAya batAlAyeM, taba kSetrapAlane rAjAko pahacAna kara kahA ki-he rAjan! tumane jo isa devadamanI ke sAtha dhUta-causarabAjI khelane kA AraMbha kiyA haiM, vaha acchA nahIM kiyA, kyoMki vaha duHsAdhya hai! P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 vikrama caritra __mahArAjA-kSetrapAla ! maiM to usake sAtha copaTabAjI. khelane kA AraMbha kara cUkA 6, aba to maiM pratijJAbhaMga ke, bhayase usakA tyAga nahIM kara sakatA hU~; maiM tuma ko bali dUMgA, tuma jayakA koI upAya abhI btlaao| . . 181 .... kSetrapAla-devadamanIke Age merA nAma nahIM lenA, kyoMki vaha deva aura daitya sabase duHsAdhya hai| ... mahArAjA-maiM ApakA nAma kisI ke Age nahIM duuNgaa| kSetrapAla-aneka vRkSoMse vyApta eka siddhamIkottaraM nAmakA parvata hai, vahA~ para siddhasIkottarI . nAmaka devIkA eka manohara mandira hai, jahA~ siddhasIkottarI devI apane prabhAva se " rahatI haiM; isa kRSNacaturdazIko rAtrimeM vahA~ indra AvegA, causaTha yoginIyA~, bAvana vIra, gaNAdhipa, bhUta, preta, pisAca, Adi aneka prakAra ke devatA AyeMge; vahA~ usa sabhAmeM vaha devadamanI adbhuta nRtya karegI. usa samaya 'tuma jAkara gupta rUpa se rahe kara. nRtya . karaneke samaya usake citako kSobhita vyAkula kara usakI tIna vastu haraNa kara nagarameM AnA, bAda dhUta-causarabAjI khelate samaya ina tIna vastue~ pRthak pRthak dikhAyege, to devatAoM ko bhI duHsAdhya vaha devadamanI zIghra tuma se parAjita ho jAyagI. kSetrapAlate kahI huI ina saba bAtoM ko samajhakara-manameM prasannatAko dhAraNa karate hue; mahArAjA vicAraneH lage, ki aba mere saba manoratha siddha ho gaye. sakA bhAgyake binA deva, dAnava yA manuSya kisI kA bhI manoratha, zIghra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 sAhitya mI muni niraJjanavijaya saMyojita siddha nahIM hotaa| isa prakAra vicAra karate karate apane saba kArya siddha hue mAnatA huA mahArAjA apane mahalameM Aye. aura sukha zaiyAmeM sukhapUrvaka soye, sote huo zIghra hI nidrA'ghina hue, kyoMki zirapara kI ciMtA Aja dUra ho gaI thI, isase rAtabhara AnaMdase soye| ... - prAtaHkAla hote hI maMgala zabdoMse jAgarita ho mahArAjAne prAtaH kArya aura devadarzana pUjana Adi kArya nipaTAkaraH kSetrapAlakA AhvAn kara bhaktipUrvaka ATha. mUTaka pramANa bali dekara, nAnA prakAra ke sugaMdhI puSpoM se kSetrapAla kA bahuta ThATha se pUjana kiyaa| .bAdameM mahArAjA rAjasabhAmeM Akara devadamanI ke sAtha causarabAjI khelane lage, pUrva kI taraha zAmako rAja mahala meM padhAre, bhojana Adi : agnivaitAla hAjIra huA aura kahane lagA, ki " he rAjan ! kyA kArya hai batAIe R E PASHRS punhA jI ko bhI .. . .. . 11... . .. .. . . . .... . .. ...... . . . .... . ... mahArAjAne agnivaitAla ke Age saba vRttAnta kahA aura kahA dezI hai. abhI hI siddhasIkottarI ke parvata para jAnA hai; vahA~ para indra ko sabhAmeM Aja devadamanI nRtya karane vAlI haiM. agnivetAla vikrama mahArAjA ko kandhe para lekara rAtrimeM siddhasIkottarI parvatapara A pahuMcA; indra kI sabhAmeM adRzya-gupta rUpameM agnivaitAlaM aura mahArAjA capacApa Ayo i T i STATE THE HERE THE Pos : P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 238 vikrama caritra Wate SENA LER CORDER : agnivaitAlake kaMdhepe beThakara vikrama siddha sIphottarI parvatakI ora jA rahA hai citra naM. 1 indra kI sabhAmeM aneka devatA, cauMsaTha yoginiyA~, bAvana vIra, aneka bhUta, preta aura vicitra rUpako dhAraNa karanevAle rAkSasa Adi se bharI huI thii| sabhI ke bIcameM devadamanI suMdara zrRMgAra saja-dhaja aura hAva-bhAva samaya mahArAjAne agnivaitAla ko kahA ki-kisI bhI tarahase isako kSobhita-vyAMkula karo, tavaM agnivetAla-bhramara. banakara nRtya karatI huI devadamanI ke mastaka para se puSpako pAMvake jhAMjhara para mirAyA, akasmAt phUlakA giranA tathA bhramara ko dekha kara devadamanI kSobhita khalabalI-vyAkulaM ho gii| devadamanI kA suMdara nRtya aura manohara gIta sunakara- indra Adi samasta sabhAsad prasanna hue; Isa prakAra ke madhura AlApa ke sAtha manohara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niganavijaya saMyojita 239 TAMIN WA Sin siddhasIkottarI parvata para indra kI sabhAmeM devadamanIkA nRtya.... ci. naM AN SER PM SEY nRtya dekha mahArAjA vismaya prApta kara manameM socA, " yadi yaha kanyA merI gRhiNI nahIM huI to napuMsakaM-hijar3e ke . samAna merA janma vyartha samajuMgA." isa taraha rAjA saMkalpa-vikalpa karatA rahA. - indra mahArAjAne devadamanI para prasanna hokara, eka divya phUloMkI P.P:AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... 240 vikrama caritra mAlA bheTa dI; devadamanI jaba vaha mAlA apanI sakhI ko de rahI thI. usa samaya bIcameM se hI agnivaitAlane mAlA kA haraNa kara vikramarAjA ko de dii| manohara AlApa aura madhura gIto sunakara phira indra mahArAjA Adi devatA loga bahuta saMtuSTa hue, taba eka zreSTha nUpura-jhAMjhara devadamanI ko bheTa diyA, vaha jhAMjhara jaba apanI sakhIko dene lagI taba usakA bhI agnivaitAla ne haraNa kara rAjA ko diyA. devadamanIne puna: utsAhapUrNa ho kara manohara AlApa ke sAtha suMdara nRtya kiyA, vaha dekha indra mahArAjAne punaH prasanna ho kara eka pAnabiDAtAmvula devadamanI ko diyA, vaha bhI agnivaitAlane haraNa kara mahArAjAko de diyaa| isa prakAra indra mahArAjAse diyA huAH 1 divyamAlA, 2 zreSTa jhAMjhara, 3 tAmbula ye tInoM vastueM lekara rAjA agnivaitAlakI sahAyatAse apane sthAna para calA aayaa| nizcita hokara mahArAjA sukha zaiyAmeM soye, bahuta rAtritaka jAganese prabhAta hone para bhI Aja mahArAjA jAgRta nahIM hue the, itane meM devadamanI saja-dhaja kara rAjasabhAmeM AyI, taba aMgarakSakane kahA, "abhI mahArAjA soye hai." taba naukara ke dvArA devadamanIne mahArAjA ko kahA, "yaha kyA tamAzA kara rahe ho! tumane mere . sAtha causarabAjI khelane kA AraMbha kiyA, aura abhI taka nizcinta ho sukhapUrvaka so rahe ho?" "Aja kucha adhika nIMda A gaI." aisA kaha - kara mahArAjAne zIghra usake sAtha pUrvakI taraha caupaTabAjI khelane kA prAraMbha kiyA. ... causarabAjI khelate huye mahArAjAne kahA, " tumane mujhako jabaradastI se kyoM uThAyA ?" - taba devadamanIne kahA, "mere sAtha spardhA kara ke kyoM so gaye?" P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapramA muni niraJjanavijaya saMyojita khelate khelate chala-kapaTa se mahArAjA nIMda AtI ho vaise jhoMke khAne lage, jhoMke khAte hue rAjA ko dekha devadamanIne kahA, "kyA Apako nIMda AtI hai?" taba mahArAjA bole, "Aja sIkottara parvata para-kautuka dekhate rahane ke kAraNa mujhako rAtrimeM nidrA nahIM AyI, isI liye AlasajhoMke A rahe hai." isa taraha bAteM kara khelate khelate mahArAjAne kahA, "sIkottara parvata para indra kI sabhAmeM suMdara rUpa dhAraNa kara eka nartaka garvase suMdara nRtya karate hue, bhramarako dekhakara vyAkula-caMcala ho gayA." aisA kaha kara jaba rAjAne phUla kI mAlA dikhAI, taba cittameM vyAkulatA prApta kara devadamanI bAjIke prathama dAva-pAzA hAra gii| kyoM ki "nadI kA vega, hAthI kA kAna, dhvajAkA vastra ina saba ke samAna citta, dhana, yauvana aura Ayu caMcala-asthira hai "+ punaH causarabAjI khelate pUrva kI taraha bAteM karate hue mahA- . rAjAne tAmbula dikhalAyA, taba dUsarI bAra devadamanIne pArzameM hAra prApta kI, bAdameM punaH khelate rahe aura mahArAjAne bAteM karate hue, jaba jhAMjhara . dikhalAyA taba devadamanI tIsarI bAra bhI causarabAjI ke pAroM meM zIghra , hAra gaI-parAjita ho gii| - kyoM ki saca hI kahA ki . 'bahuta dhanADhya hone para bhI ciMtA se Atura manuSya kA citta __ zIghratAse kArya karate huye astavasta-asthira ho jAtA hai / + calaM cittaM calaM vittaM calaM yauvanameva c| . calamAyunaMdIvegagajakarNadhvajAntavat // 108 // sarga 9 // 1 cintAturasya martyasya bhUrilakSmIvato'pi c| visaMsthulaM bhaveccittaM kurvataH kAryamaJcasA // 111 sarga 9 // P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~AM 242 FER vikrama caritra Fji kSaNameM anurakta-premavAna, virakta-aprasanna kSaNameM, krodhavAna, kSaNameM kSamAvAnaM; isa prakAra moha ajJAnavaza bAtabAtameM kapi-baMdara ke samAna caMcala-vivala ho jAte hai, usake sAtha prIti kIsa kAma kI? ...1.417, mahArAjAne devadamanI ko causarabAjI meM tIna bAra parAjita kara ke usa kI mAtA kI sAkSI meM bar3e utsava aura dhAmadhUma se vivaah-shaadii| kara lI. devadamanI ke sAtha mahArAjA kA vijaya aura vivAha ke samAcAra cAroM ora nagarImeM phaila gaye, isa bAta ko sunakara saba loga AnaMda manAne lage. nItikArane kahA hai..'bAlaka se bhI hita kAraka-acchI bAta kA grahaNa karanA cAhiye, amedhya-apavitra vastuse bhI suvarNa nikAla lenA cAhiye, nIca vyakti se bhI uttama vidyA lenI cAhiye aura duSkula-halake kula meM se bhI strIratna le lenA cAhiye.2 . yA mahArAjAke AdezAnusAra maMtrIgaNane dhvajA-patAko aura toraNoM se sArI nagarI ko suzobhita kI. sthAna sthAna para nRtya, gIta Adi kara utsava manAyA, sArI prajA Aja AnaMdasAgarameM snAna karane lagI, bhATa, cAraNa aura yAcaka gaNako mahArAjAne bahuta sA dAna diyA, cAroM aura mahArAjA kI bahuta prazaMsA hone lagI aura jaya jaya kAra huA. logoM kI vaisI hI buddhi utpanna hotI hai, vaisI mati aura vaisI hI bhAvanA aura sahAyaka bhI vaise hI mila hote hai, ki jaisI honahAra ...bhavitavyatA hotI hai| 2 bAlAdapi hitaM grAhyamamedhyAdapi kaanycnm| nIcAdapyutamA vidyA strIratnaM duSkulAdapi // 114 / saM. 9 / 3 sA sA saMpadyate buddhi : sA maMti: sA ca bhAvanI / / sahIyAstAdRzA jJeyA' yAdRzI bhavitavyatA // 117 / sa; .9 / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ cummAlisavA~ prakaraNa ratnapeTI prApti ke lie prayAsa he marda vo jo kAma para, apane DaTA rhe| medAnameM utsAha se, Age sadA baDhatA rahe // pAThaka gaNa! Apane gata prakaraNa meM devadamanI ke kathanAnusAra paMcadaMDa vAle chatra kI prAptike lie devadamanI ko causarameM harAne kA romAMcakArI hAla par3hA hai| aba Apa mahArAjA vikramAditya kA sAhasapUrvaka unakI buddhimAnI se devadamanI ke dvArA batAye gaye pA~ca AdezoM ko pUrNa karane kI tathA paMca-daMDa-vAle chatra ko prApta karane kA hAla dhyAnapUrvaka par3heM. mahArAjA kA devadamanI ke sAtha bar3I dhUmadhAma se vivAha sampanna ho gyaa| mahArAjA kA samaya AnaMda pramodame bita rahA thA. ' eka dina avasara prApta kara mahArAjAne nAgadamanI se kahA, "tumhAre kathanAnusAra tIna bAra caupaTabAjImeM terI putrI ko jItakara pratijJA ke anusAra, jaise viSameMse bhI amRta le lenA cAhiye, isa ukti ko pramANa kara duSkulameM utpanna terI putrI ke sAtha utsavapUrvaka maiMne vivAha kiyA. aba tuma paMcadaMDa vAle chatrakA svarUpa kaho aura usako prApta karane kA upAya batAo.": . avasara pAkara nAgadamanIne mahArAjA se nivedana kiyA, "he mahArAjA! agara Apa abazIghra hI mere pA~coM AdezoM ko pUrNa kareM to maiM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vikrama caritra 24 bhI apane praNa ko pUrA kara Apako paMcadaMDavAlA chatra prApta karavAUM. ata: Apa mere batAye anusAra kArya karane kA prayatna kareM." kaha kara nAgadamanIne kahA, "he rAjana! tAmralipti eka bar3I suMdara nagarI hai, jisake mahArAjA ke mahalakI tIsarI maMjila meM eka prakAzamAna ratnoM kI peTI hai; ataH una ratnoM se paMca-daMDavAle chatra kI jAlI banAnI . hogI, vaise ratna Apa ke khajAne meM bhI nahIM haiM, ataH Apa unheM zIghra hI le padhAreM." - nAgadamanI kI yaha bAta suna mahArAjA vikramAditya apane kArya meM laga gaye. Apane apanI nagarI kI rakSA kA bhAra apane suyogya maMtrI bhaTTamAtra ko sauMpa kara nAgadamanI ke batAye anusAra tAmralipti nagarI kI ora prasthAna kiyA. tAmralipti nagarameM praveza rAste meM aneka vanoM, nadiyoM, pahADoM aura grAmoM ko pAra karate hue mahArAjA vikramAditya apane kendra bindu nagara ke nikaTa pahu~ce. dUra se hI mahArAjA ko tAmralipti nagara bar3A hI AkarSita karane lagA. nagara kI sImA ke pUrva hI eka sundara bAga AyA jo bar3A hI saghana evaM sundara thA. agara use nandanavana kahA jAya to koI atyukti nahIM hogA. isa bAga meM lavaMga, ilAyacI, dAkhe, Ikha Adi vividha phala phUla Adi ke vRkSasamUha bhI sone meM sugaMdha kA kAma kara rahe the. pavana ko sugandhita zItala lahariyoM pratyeka vyakti ko apanI ora AkarSitA kara detI thI. . . P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita .245 mahArAjA vikramAditya bhI isa bAga se AkarSita ho dekhane kI icchA se usa bAga meM jA pahu~ce. vahA~ jA kara mahArAjAne dekhA ki vahAM nagarake sabhI nAgarika ekatra hokara bhojana banA rahe haiM, yaha dekha mahArAjAne yahA~ kisI bhoja yA utsava Adi ke hone kA anumAna lagAyA. para jaba mahArAjAne nagara ke eka vyakti se isakA kAraNa pUchA to uttara meM usane kahA, " he bhAI! hamAre nagara ke mahArAjA candrane bahuta sA dhana kharca karake apane nagara ko ratnabhaya hI banA diyA hai, nagara meM baDe baDe sundara mahala haiM / jisameM citrazAlA, hAthIdAMta kI putaliyA~ hai jo zveta nirmala jala kI taraha suzobhita hotI hai . caMdrodaya ke samAna sapheda motiyoM kI jAliyAM jagaha jagaha lagI huI haiM . isa saba sundaratA ke rakSaNa ke lie mahArAjA kA Adeza hai ki nagara meM koI bhojana na banAye kAraNa ki bhojana banane se nagara meM dhuMA hogA aura usase nagara kI sundaratA ke naSTa hone kA bhaya hai." bAda meM usa vyaktine mahArAjA kA atithIrUpa meM svAgata kara, bhojana karavA kara vizrAma karane ke lie nivedana kiyA. isa se rAjA aura bhI adhika prabhAvita huA. vaha kahane lagA, "bhojanake bAda vRkSoM kI chAyAmeM vizrAma karake saba loga saMdhyAkAlameM nagarameM cale jAyeMge. hamAre isa nagarakI zobhAkI samAnatA laMkA yA amarAvatI koI bhI nagara nahIM kara sakatA. zrI jinezvara devoM ke, zivajI ke aura kRSNajI Adi devoM ke suMdara mandiroM ke samUhoM se. kailAsa parvata ke samAna ghavala nagara atyanta zobhAyamAna hai." :: yaha suna kara vikramAdityane socA, " aba merA abhilASita P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 1246 vikrama caritra kArya yahA~ avazyameva siddha ho jAyagA. kyoMki isa prakArakA nagara, "rAjA, dhanADhaya vyakti Adi ke dekhane se tathA hAthI, azva, chatra, cAmara Adi ke dekhane se aura zubha-manohara zabda sunane se kArya siddha hotA hai, esA zukana zAstromeM kahA gayA hai." aisA vicAra karate hue vikramAditya udyAnameM bhojana tathA vizrAma kara ke nagara ke dvAra para Aye. sthAna sthAna para hAthI, azva aura gaganacumbI haveliyoM ko dekhatA huA svayaM rAjA adRzya zarIra ho kara nagara ke madhyameM ghUmane lage. idhara rAjA candra bhI saba logoM ke sAtha prasantApUrvaka saMdhyAkAlameM apane apane sthAna para Aye. candra rAjAkI kanyA lakSmIvatIne apane rAjamahala kI sAtavI maMjilameM jA kara, nagarameM se zreSTha nartakiyoM ko bulA kara manohara AlApa aura saMgIta kA suMdara nRtya karAyA. nRtya cala rahA thA ; rAjaputrI sukhapUrvaka suna rahI thI, usa samaya vikrama mahArAjA adRzya rUpase nagarameM ghUmate dhUmate vahA~ Aye aura adRzya rUpase rAjamahala kI sAtavI maMjila para jA kara prasannatApUrvaka manohara nRtya dekhane lage. bahuta rAtri taka nRtya karA kara tathA AdarapUrvaka InAma aura tAMbula dekara nartakiyoM ko bidA kara ke rAjaputrIne dvAra banda karA diye. vikramAditya ratnakIpeTI lene ke liye mahala meM gupta rUpase rahe the, 11mahArAjA vikramAditya rAjakumArIke mahalameM adRzya rUpameM rahe, usI samaya rAtrimeM rAjakumArIke pUrvasaMketAnusAra bhIma nAmakA koI rAjA pratighaNTA daza kosa calanevAlI sAMDhanIko rAjamahalake nice rakha Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kara, laMbe vAMsakI sahAyatAse rAjamahalameM Akara rAjakumArIse kahA, " he rAjakumArI ! zIghra Ao aura sAMDhanI para baiThakara calo. samaya mata bitAo aba yahA~se calegeM." taba rAjakumArIne kahA, 'he rAjan ! pahale merI ratnapeTIko zIghra nice utAro, bAda maiM AU~gI." taba bhIbhane usa prakAra kiyA. ratnapeTIkA haraNa jaba vaha lakSmIvatIko lekara nice utarane lagA taba vikramAditya vicArane lagA, " yaha bhIma ratnase bharI peTI aura rAjakanyAko lekara zIghra calA jAyagA." aisA socakara adRzya rUpase agnivaitAlakI sahAyatAse bar3I zIghratAse vikramAdityane rAjakanyAke mastaka parakA -vastraharaNa kara liyA. bAdameM lajjAke kAraNa jaba rAjakanyAM dUsarA vastra lAneke liye mahalameM gaI tabataka rAjA vikramAdityane agnivetAlakI sahAyatAse bhImako uThA kara dUsare dezameM rakhavAyA aura svayaM usake sthAna para khar3A ho gayA. jaba kanyA dUsarA vasra or3a AI taba . usako sAMDhanI para car3hAkara peTIke sAtha sAtha rAjA vikramane cahA~se cala diyA.. sAMDhanIko ujjayinIkI ora jAte hue dekhakara rAjakumArIne kahA, "he svAmin ! pUrva dizAko choDakara dakSiNa dizA meM kyoM jA rahe ho ?" / taba vikramAdityane kahA, "bhIloMkI vastImeM bhImapura nAmakA eka gA~va hai; vahA~ para aneka prakArake naTa, dhUrta Adi rahate haiM. caturaMga nAmake bhIlake ghara eka dina maiM gayA thA. vahA~ jAkara eka kanyA Jun Gun Aaradhak Trust P.P.Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 :-, vikrama cariza NAL ASNA A RE anASST KEEPERSON llIC/se mahArAjA vikrama rAjakumArIko sAMDhanI para caDhA kara cale. citra naM. 6 aura bahutasA dravya jugArameM maiM hAra gayA thA, isa liye vahA~ jAkara dhana aura tumheM dekara meM RNase mukta honA cAhatA hU~." - yaha sunakara vaha kanyA DaratI huI mArgameM apane karmakI nindA karane lagI. " maiMne binA vicAra kiye hI yaha kArya kara liyA. aba isa manuSya se merA chuTakArA kaise ho sakegA ? maiMne socA thA kucha, parantu ho gayA kucha aura hI. maiM aba kyA kare ?" rAz2a kanyA baDe saMkaTa meM par3a gaI. saca hI kahA hai, 'hareka prANI ke sukha yA duHkhakA kartA athavA hartA anya koI nahI hai. loga apane kiye hue karmakA hI phala bhoMgA karate haiM. ' aba hRdayameM santoSa kara lenA hI ThIka hai, kyoM ki jo honahAra hai vaha hoke hI rahegA. bhAgyako doSa denese kyA lAbha ? aba maiM chuTa kara kahIM bhI nahIM jA sakatI.' . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 249 ..... unmArga meM calanese vRkSakI astavyasta kaMTIlI DAliyoMse pIr3ita hokara vaha kanyA bolI, "dhIre dhIre calo. kyoM ki mere zarIrameM vRkSakI zAkhAoMse pIDA ho rahI hai." - . . vikramAdityane kahA, 'yadi vRkSake kaNTakoMse pIDita hotI ho to mere jaise ghatakArake hAthameM par3a kara kyA sahana kara sakogI?' yaha sunakara rAjakumAro mana hI mana atyanta duHkhita hotI huI cupa raha gaI... bahuta tejagati se calaneke kAraNa zIghra hI rAjA vikramAditya apane rAjyakI sImAmeM pahu~ca gaye. para saMdhyA samaya nikaTa hone se unhoMne eka nadIke taTa para apanI sA~DhanIko baiThAkara donoM nIce utare. rAjAne usa rAjakumArIse kahA, "he rAjakumArI ! maiM ava sotA. hU. tU mere pAva dabA. " .... KNO HWAR . mahArAjA vikrama so gaye ora rAjakumArI pAMva dabAne lagI. ci naM. 7 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 vikrama carikha mmmmmmmmmmmm kanyA rAjAke pA~va dabAne lagI. thoDe 'samaya bAda dUrase siMhakA zabda sunAI par3A. siMhake zabdako sunakara rAjakumArI rAjAko uThAne lagI. aura kahane lagI, " yahA~ para bhayaMkara zabda suna rahI hU~." taba rAjAne uThakara siMhakA zabda jisa dizAse A rahA thA usI dizA meM eka bANa phaiMkA aura puna: usI sthitimeM so gayA ke kucha kAlake bAda vaha kanyA punaH bAdhakA zabda sunakara atyanta DaratI huI rAjAko jagAkara atyanta gadgad kaNThase kahane lagI, "aba bAghakA zabda sunanemeM A rahA hai." taba rAjAne uThakara bAghake zabdakI dizAmeM bANa mArate hue bolA, "he bAlike ! Daro nahI." aisA kaha kara nirbhaya hokara punaH so gayA. WEST phlekha mahArAjA vikramane uTha kara zabdakI dizAmeM bANa mArA. ci. naM. 8 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmm ~ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita / ra prAtaHkAla kumArI ko bANa lAne ke liye bhejI. vaha mRta siMha aura bAgha ke samIpa gaI jaura unheM marA huA dekha kara, bANa unake zarIrameM se lekara rAjAkoM diyeM. rAjAne unheM lekara vApasa apane tUNIrabhAthA meM rakha liyA. . . - AAR RE VOM MARAT JAIN ESS SHARENESH HD 8 Eve rAjakumArI bANa lekara AI aura rAjAko detI hai. ci. naM 9. rAjAne kumArI ko kahA, "he bAlike ! tuma uttama bhadra svabhAvavAlI ho. maiMne jo yaha kArya kiyA hai, use kisI ke Age. kahanA nahIM." 7 yaha bAta suna kara rAjakanyAH apane matameM vicAra. karane lagI, yaha koi. nizcaya hI eka uttama puruSa hai, . isa kI dhIra va. gaMbhIra vANI se yaha eka vIra puruSa jJAta hotA hai, siMha kI bhAMti -- hI isa ke sAre guNa milate hai jaise ki, : .., ji .. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 kI / vikrama caritra "maiM hU~ akelA, koI nahIM hai, merA sAdhana jIvana kaa| jaMgala meM soye siMho ko, kabhI na hotA bhaya tana kA". hd isa jagatameM jaise apanI zakti ko vinA pragaTa kiye zaktivAna manuSya ko logoM se tiraskAra prApta hotA hai, kyoM ki vahI agni, kASTa meM bhI hote huo uskA loga tiraskAra karate haiM kintu pragaTa--jvalita agni kA koI loga tiraskAra nahI kara sakate. + .PV MMUSEU KAISE A KUT ANAM INNI JAN CON rUpazrI vezyA rAjakumArI ke pAsa AtI hai. aura apane yahAM le jAne kA prayatna karatI hai . ci.naM. 1. isa ke bAda vahA~ se sAMDhanI para baiTha kara rAjakumArI ke sAtha rAjA lakSmIpura ke udyAna meM phuNcaa| vahA~ nadIke taTa para rAjakanyA, + apragaTIkRtazaktiH zakto'pi janAttiraskiyAM labhate / nighasannantaruNi laGghayo vahina tu jvalitaH // sa. 9/176 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityaprebhI muni niraJjanavijaya saMyojita 253 ratnakI peTI aura sAMDhanI ko chor3a kara rAjA nagara meM bhojana sAmagrI lene ke liye gayA. rAjakanyA aura ratnapeTI kA haraNa idhara usa nagara meM rahanevAlI rUpazrI nAmakI nagarakI nAyikA vezyA usa udyAna meM AI, peTI tathA sAMDhanI ke sAtha rAjakumArI ko lekara vaha apane ghara calI aayii| vaha vezyA rUpazrI manameM socane lagI, "yaha kanyA atyanta rUpavatI hai, isa liye aba isa ke dvArA mere gharameM hamezAM rAjakumAra aura bar3e bar3e dhanIloga AyeMge." vaha vezyA usa rAjakumArIko kahane lagI, "mere gharameM Aye hue puruSoM ko tuma prasanna kiyA karo. yahA~ hama logoM ko rAjAkI striyoM se bhI adhika sukha hotA hai." yaha suna kara rAjakumArI kahane lagI, ..." maiM durgati denevAlA tumhArA dharma kadApi svIkAra nahIM karU~gI. kyoM ki :'madirA mAMsa khAsa bhojana hai, jisa kulaTA nArI janakA, nahI ThikAnA kahIM kuccha haiM, jisa abhAginI tana manakA; kauna mahAna puruSa cAhegA, usa vezyA saMga vAsa kabhI, vezyA ke saMga rahanevAle, hote riTa naTa ghUrta sabhI.' carapuruSa, bhaTa, cora, dAsa, naTa, viTa, Adi se cumbita vezyA ke adhara pallava kA kauna kulInapuruSa cumbana karatA hai? + + kathumbati kulapuruSo vezyAdharapallavaM manojJamapi / / cArabhaTacora ceTaka. naTaviTa niSThIvana zarAvam // sa. 9/183 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ FF vikrama caritra FE jo aneka prakAra ke viTa, samUhoM se jhUThA hai tathA madyamAMsa meM nIrata aura atyanta nIca, vANI se komala aura citta se duSTa vaizyA ko kauna viziSTa-sadAcArI puruSa svIkAra karatA hai?1 ... - vezyAyeM isaloka meM sadA nIca puruSoM kI saMgati karatI hai; isaliye vaha dUsare janmameM avazya narakagAminI hotI hai." isa prakArake acche vicAroMvAlI usa rAjakumArIko vezyAne kotavAla putrako arpaNa kara dI. rAjakumArI socane lagI, " maiM kisa prakArake saMkaTameM par3a gaI? apane pUrvajanma se koI bhI vyakti chuTa nahIM sakatA. maiMne pUrvajanmameM aisA kaunasA duSkarma kiyA hogA ? jisase mujhe atyanta duHkha denevAlI yaha vipatti prApta huI hai. "kAlA karama na rusIi deva na dIjai dosa; likhiuM lAbhai sirataNauM adhika na kAjai sosa. " prAtaHkAla maiM tumase vivAha karUMgA." aisA kaha kara usa kotavAla putrane rAjakumArIko gharake jharokheme baiThA kara mojamAnane ko vaha samAna vayake lar3akoMke sAtha krIDA karaneke liye samIpake bagIcemeM gayA. vahA~ bAlakoMke sAtha krIDA karate hue billIke mukhameM eka cUheko dekhakara miTTIke Dhelese mAra kara laDakose kahane lagA, " tuma loga' mere bAhubalako dekho, kyoM ki maiMne abhI eka hI miTTIke Dhelese cUheko mAra DAlA. mereH samAnaH balavAna saMsArameM koI nahIM hai 1 yA vicitra viTakoTi nighRSTA. madyamAMsa. niratA'ti nikRSTA komalA vacAsa cetasi duSTA tAM. bhajanti gaNikAM na viziSTaH sa.9 // 18 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita isa liye kahA hai ki tulAkA daNDamAna aura durjanakA . vyavahAra samAna hI haiM; kyoM ki ye donoM thoDemeM hI Upara jAte haiM aura thoDe meM hI nIce ho jAte haiM. kisIne ThIka kahA hai " tAnasenakI tAnameM, saba tAna gulatAna, . Apa ApakI tAnameM, gaddhA bhI mastAna. " .. idhara kotavAla ke putra ke kArya jharokhe se dekhakara apane pUrva karma kI nindA karatI huI rAjakumArI socane lagI, "eka yaha bhI puruSa hai, jo apane isa sAdhAraNa kArya para bhI isa prakAra abhimAna prakaTa karatA huA apane bAhubala kA garva kara rahA hai. kahA~ yaha abhimAnI vyakti aura kahA~.. vaha pahalA puruSa jisane eka eka bANa meM siMha tathA vAgha ko mAra kara bhI mujhako kahA thA ki 'kiso ke Age yaha vRttAMta kahanA nahIM.' apane guNoM kA varNana karanA aura na karanA ina donoM kAraNoM se nIca jaura uttama vyakti kA antara jAnA jA sakatA haiM, jaise ki kAka aura haMsameM siyAla aura siMhameM, azva aura gadhdhemeM, deva aura daityameM.. amRta aura jalameM, babUla aura AmrameM, rAjA aura sevakameM, sarovara aura sAgarameM. rAhU aura candra meM, bakarI aura hAthI meM, dina aura rAtrimeM, grAma aura nagarameM, tela aura ghRtameM, ityAdi vastuoM meM jitanA antara hai, ThIka utanA hI isa puruSa meM aura usa puruSa meM hai." - mana hI mana ye saba bAteM socakara vaha rAjakumArI vezyAke pAsa jAkara kahane lagI, "tuma mujhako jisa kisI manuSyako kyoM denA cAhatI ho? yadi pahalekA dekhA huA puruSa mujhako nahIM milegA to maiM zIghra hI citAmeM praveza kara mara bAUMgI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 . ___ ..vikrama caritra www.wwwwwwwwwwwww yadi tuma jabaradastI mujhako jisa kisI manuSyake pAsa chora dogI to maiM yahA~ke rAjAke pAsa jAkara isake liye phariyAda karU~gI.. * jo puruSa mujhe isa nagarameM lAyA hai usIke sAtha maiM vivAha karuMgI, anya kisI dhanikake sAtha bhI meM vivAha karanA kadApi nahIM cAhatI hUM." yaha saba bAta sunakara DaratI huI vezyA rAjA ke pAsa jAkara bolI, "merI kanyA pati ke viyoga se jala kara maranA cAhatI hai." rAjAne kahA, "striyoM ko jala kara maranA ucita nahIM. citAmeM jala kara AtmahatyA karane se jIva durgati ko prApta karatA. hai; yadi pati ke moha se strI citA jalanA cAhatI hai, to usako kauna roka sakatA hai|" - isa prakAra rAjA kI AjJA prApta karake manameM prasanna ho kara vezyA socane lagI, "yadi vaha kumArI citAmeM jala kara maregI to ratna se bharI huI peTI aura sAMDhanI bhAgyasaMyoga se mere gharameM raha jAyagI." isa prakAra apane manameM duSTa vicAra karatI huI vaha vezyA rAjabhavana se apane dhara AI . jagata meM dikhAI de rahA hai ki tRNase jIvana nirvAha karane vAle mRga kA zatru zikArI, jala mAtrase nirvAha karanevAlI machaliyoM kA zatru macchImAra, santoSa se rahanevAle sajjana kA zatru durjana, ye saba binA kisI kAraNa ke hI zatru hote hai| + __ + mRgamInasajjanAnAM tRNajala santoSavihita vRttInAm / lubdhaka dhIvarapizunA niSkAraNa vairiNA. jagati // sa. 9/213 / / P.P.AC.Guntatnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 257 / isake bAda rAjA kI AjJA se usa kanyA ko ghoDe para car3hA kara jaba vaha vezyA mArga meM jA rahI thI taba usa nagara ke rAjAne usa ko dekhA. usakA suMdara rUpa dekha kara rAjAne pUchA, " tuma kisa kI kanyA ho?" .. ... THA - - lakSmIvatIkA suMdara rupa dekhakara rAjAne pUchA "tuma kIsakI kanyA ho ?" .. citra naM. 11 usa kanyAne uttara diyA, "maiM isakI kanyA nahIM hU~, yaha vezyA haiM aura isane mujhako chalakapaTa karake phaMsA rakhI hai. isa nagara meM dIna-duHkhI manuSyoM kA rakSaNa karanevAlA koI acchA manuSya nahIM hai. rAjA bhI dIna aura anAtha Adi kA pAlana karanevAlA nahIM hai. use kartavya akartavya kA jarA bhI khayAla nahI hai. durbala, anAtha, vRddha, tapasvI, anyAya se pIDita Adi kA rakSaka to rAjA hI ho sakatA hai." - P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamin vikrama caritra ___yaha suna kara rAjAne kahA, "he bAlike !. tuma aisA kyoM bolatI ho ? maiM satata nyAyamArga se hI prajA aura pRthvI kA pAlana kara rahA hU~ ?" kanyAne kahA, "kyA kartavya yA akartavyakA vicAra, nahIM * karanA isIko Apa nyAyamArga mAnate ho?" rAjAne pUchA, "tuma kauna ho ? kisa kI putrI ho aura kahA~ jA rahI ho?" - isa para kanyAne kahA, " bahuta bolane se mujhe prayojana nahIM. tAmralipti nagara se jo puruSa mujhe yahA~ le lAyA, use chor3a kara maiM dUsare se kadApi vivAha nahIM karU~gI." ___ isa para rAjAne pUchA, "vaha kahA~ hai ? athavA abhI vaha kahA~ gayA hai ?" kanyAne kahA, "vaha isI nagara meM bhojana sAmagrI lene gayA thA, isI bIca yaha vezyA mujhe chala kara ke nagara meM le AI, ataH aba usa puruSa kA patA mujhe nahIM haiM; arthAta usako kahIM dekhatI nahI hU~. usake viyogameM maiM baDI duHkhI hUM." - yaha suna kara rAjAne kahA, "tuma zarIra ko kyoM vyartha ho bhasma karanA cAhatI ho ? jIvanta nara manoicchita ko zIghra prApta kara sakate haiM, isI liye he bAlike ! isa nagarameM tuma apane abhilaSita puruSa ko pahacAna kara usakA svIkAra karo." P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak-Trust
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita rAjA kI yaha bAta suna kara vaha kanyA bahuta prasanna ho kara, Asa pAsameM jo nagara janatA khaDI thI usa tarapha dekhane lagI. idhara rAjA vikramAditya nagarameM se bhojana sAmagrI le kara nagara bahAra jisa sthAna para rAjakumArI ko choDa kara gayA thA, usa sthAna para Akara dekhA to kanyA aura peTI kucha nahI thA. socane lagA. "kyA karU~? kahA~ jAu~ ? kisako kahU~ ? bahuta parizrama se usa ratna peTI ko lAyA thA, parantu usa ke sAtha sAtha peTI bhI calI gii|" punaH vicArane lagA, " isa prakAra to adhIra-kAtara loga socA karate haiM, sAhasa karanA cAhiye phira jo honA hai, vaha hogA hI; jaise nAriyala meM jala ho AnA aura jisako jAnA hai vaha jAyagA hI, jaise rAja-hAthI se khAyA huA kapittha-kaithakA phalakA garbha naSTa ho jAtA hai jisa kA kisIko samajha meM bhI nahI baiThatA hai?" isa taraha mana hI mana socatA aura rAjakanyA ko khojatA huA, mahArAjA vikrama nagara meM praveza kara jahA~ rAjakanyA, vezyA rUpazrI aura nagara kA rAjA tathA logoM kA samUha khaDA thA vahA~ bhAyA. vikramAditya kA lakSmIvatI se puna: milApa rAjakumArI cAro ora dekha kara apane abhISTa puruSa ko khoja rahI thI, dUra se mahArAjA vikramAditya ko dekha kara harSita hotI huI bolI, " he rAjan ! ve Ate hai, yahI mere abhISTa-svAmI hai. kisI kavine kahA hai, "nayanoM kI gati alakha hai, koI nahIM samajhAya; . kAkha loga ko tyAga kara, sasnehI para jAya. " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gyn Aaradhak Trust
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 . vikrama carika ....................................mai n.......... ___ isa nagara ke siMharAjAne mahArAjA vikramAditya ko dekhate hI zIghra * bhakti se unake caraNakamaloM meM praNAma kiyA. rAjA vikramAditya kahane lagA, " tumhAre nagara meM isI prakAra kA anyAya hotA hai ? tuma ziSTa aura aziSTa kI koI parokSA hI nahIM karate ho|" . PAN vikramAdityane kahA, "tumhAre nagarameM isI prakArakA anyAya hotA hai !" . citra naM.12 mahArAjA vikamAditya ke isa prakAra ke zabda suna kara rAjA siMha kahane lagA, "isI strIne citAmeM jalane ke liye prArthanA kI parantu maiMne mUrkhatA se isakI parIkSA nahIM kI. he svAmin ! merA bahuta bar3A aparAdha ho gayA hai| isa ke liye kSamA kare." aisA kaha kara vaha siMha rAjA mahArAjA vikramAditya ke caraNo meM gira paDA....... . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun.Gun Aaradhak-Trust
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 261 mahArAjA vikramAdityane kahA, "he rAjan ! isameM tumhArA kucha bhI aparAdha nahIM hai, yaha saba ajAna se hI huA hai. isa ke liye duHstra na karo, maiM apane kArya ke liye tAmralipti nagarImeM gayA thA. vahA~ se ratnase bharI peTI tathA isa kanyA ko le AyA hU~." phira bAda meM siMha rAjAne saba samAcAra jAna karake mahArAjA vikramAditya kA usa kanyA se pANigrahaNa kA utsava vistAra se karAyA. NEET IN kAra POTA MINKS VAA sa Cl/KETC MUS SENTERTA - 2305 "6.8M 0 - KUMS REETr 3 Etrus citra naM. 13. - mahArAjA usa vezyAse ratna peTI le rahe hai. taduparAnta vezyA ko abhayadAna de kara usase ratna peTI lekara, usa lakSmIvatI priyA ke sAtha apane nagara prati mahArAjA vikramAdityane cala diyA. saca hai-apane aura parAye kA vicAra kSudrabuddhivAle karate hai| udAra puruSa to samasta pRthvI ko apanA kuTumba samajhate haiM. jaise aMjalimeM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 vikrama caritra sthita puSpa donoM hAthoM ko suvAsita karatA hai. ThIka usI prakAra udAra vicAravAle anukula yA pratikula meM samAna hI vyavahAra rakhate haiM. . isa prakAra ratnaM peTI ke sAtha lakSmIvatI ko lekara mahArAjA . vikramAditya ujjayinIpurI ke manohara udyAnameM pahu~ce. bahuta bar3e utsavake sAtha vahA~ se nagara pravezakara rAjamahala gaye. usa navIna rAnI lakSmIvatI ke liye eka zobhA sampanna mahalameM rahane ke liye alaga vyavasthA kara dI gaI. . nAgadamanI ko bulAkara vaha ratna kI peTI de dI aura kahA, " maiMne tumhAre Adeza ko purA kara diyA hai aba tuma pAMca daNDavAlA chatra banAo." nAgadamanI ne mahArAjA vikramAditya se uttara meM kahA, " he rAjan ! kevala ina ratno se pA~ca daMDa vAlA chatra nahIM bana sakatA. ye ratna to kevala usakI jAlI hI banAne ke kAmameM AyeMge. isa liye aba Apa mere dUsare Adeza ko pUrA kareM, tAki Apa zIghra hI usa pA~ca . daMDavAle chatra ko dekha kara apanI icchA pUrNa kara sako." / mahArAjA vikramAditya ne nAgadamanI se kahA, "tuma zIghra hI apanA dUsarA Adeza bhI sunAo. cAhe vaha Adeza kaThina ho yA sarala maiM use pUrNa kara apane manakI abhilASA pUrNa karanA cAhatA hU~. ataH tuma mujhe pA~ca daMDa' zIghra hI prApta ho vaisA upAya karA." .. sAmAna pAThaka gaNa! Apane apane carItra nAyaka mahArAjA vikramAditya dvArA apanI icchA pA~ca daMDa vAle chatra kI prApti ke lie nAgadamanI ke AdezAnusAra tAmralipti nagarI jAkara caMdrarAjA kI putrI ke mahala se ratna P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita 263 peTI ke sAtha sAtha usI rAjakumArI lakSmIvatI ko bhI lAye tathA bAdameM siMha rAjA ke dvArA usake sAtha vivAha Adi karane kA rocaka hAla par3ha hI gaye haiM. aba Age mahArAjA vikramAditya kA nAgadamanI ke Adeza ke anusAra dUsare Adeza ko pAlana karane hetu zrIseApAraka nagara meM jAnA tathA somazarmA paMDitakI patnI umAdevI kA carItra dekhanA Adi romAMcakArI hAla AgAmI prakaraNa meM par3he. kisI bhI vyakti dvArA saphalatA prApta karane meM kevala usakI buddhimAnI, zakti Adi para nirmara nahIM. para usake kaI pUrva janmasaMcita kiye puNya tathA vartamAna kAla ke upakAra yA puNya kArya ke sahAre kI bhI AvazyakatA hotI hai. anyathA saba kAryomeM saphalatA pAnA mahAn duSkara hai. kisIne ThIka hI lalakArA haiM-. .. 1 "rAjya bhoga sapatti makula, vidyA rUpa vijJAna; 1. adhika AyU ArogyatA, pragaTa dharma phala jAna." .. jo parAye kAma AtA, dhanya hai jagameM bahI / . dravya hI ko joDakara, koI suyaza pAtA nahIM // 1 // nara janma usa kA vyartha hai, jo prema kA bhUkhA nhiiN| jo prema kA karatA nirAdA, sukha nahIM pAtA kahIM // 2 // pArasa meM aura saMtameM, bar3A ho aMbara jAna / eka lohA kaMcana kare, eka kare Apa samAna // 3 / / P.P. Ac. Gunrathasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ peMtAlIsvA~ prakaraNa / umAdevI - pAka ". jagata ke sabhI padArthoMmeM sad aura asad kA bhedabhAva dikhAI de rahA hai, jaise amRta aura viSa, sajjana aura dUrjana. usI taraha nArI jAtimeM zreSTa aura dUSTa svabhAva kA bheda dikhAi detA hai. isa liye eka anubhavI kavine nIca svabhAvavAlI nArIyoM ke liye kahA hai, ... "nArI viSa kI velaDI, nArI nAgana rUpa; . nArI karavata sArIkhI, nArI DAle bhava kUpa." pAThaka gaNa ! Apane gata prakaraNameM mahArAjA vikramAditya dvArA nAgadamanI ke prathama Adeza ko pUrNa karane kA hAla paDhA. aba Apa isa prakaraNameM nAgadamanI ke dvArA dUsarA Adeza kI pUrti meM mahArAjA ko kyA kyA karanA par3A usa para se nArI caritra kA anokhA manoraMjana hAla par3heM. .apane dUsare AdezameM nAgadamanIne kahA ki " zrI sopAraka nagarameM somazarmA nAmake brAhmaNa kI umAdevI nAma kI priya bolanevAlI priyA-strI hai. usa nagara meM jA kara usakA caritra svayaM jAna kara Ao." aisA sunakara rAjA vikramAdityane zIghra hI usa aura cala diyA. mArgako kATatA huA rAjA zrI sopAraka nagarako sImAmeM upasthita huA. atyanta sundara udyAna aura mahaloM ko dekhe. aneka prakAra ke vRkSa tathA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ MVN sAhityapremI muni niraanavijaya saMyojita phala puSpAdi zobhita latAoMse, nirmala jalase bhare hue jalAzayoM se, haMsa Adi aneka pakSiyoMke madhura svaroM se, svaccha jalavAle sAtasau sarovaroMse tathA zrI jinezvarake prAsAdoM se yukta usa zrI sopAraka nagara ko dekhA. zrI zatruJjaya mahAtIrtha kI talahaTTI meM sthita usa nagara kA mahAtmya hInabuddhi manuSya kyA kaha sakte hai ? jisa sthAna kI miTTI ke sparza mAtra se hI manuSya Adi sakala prANI mokSa, kA lAbha prApta karate haiM. zrI jina maMdira meM prabhU pUjA . isake bAda nagarakI zobhA dekhatA huA mahArAjA vikramAditya zrIAdinAtha prabhuke mandira meM gayA. nAnA prakArake puSpoM se prabhu kI pUjA kI aura bhaktibhAvase isa prakAra stuti karane lagA, "devatA tathA dAnava aura rAjAoM se jinakA caraNa sadA pUjita evaM vandita haiM, aise zrI sopAraka nagara kI vATikA ke bhUSaNarUpa zrIRSabhadeva prabhukI maiM stuti karatA hU~. he prabho ! tere caraNakamalakI sevA jo karate hai, ve zIghra hI paramAnandako prApta karate hai, he prabho ! tuma jisake hRdaya meM vAsa karate ho usake pAparUpI andhakAra ko naSTa kara dete ho. he AdinAtha prabhu ! Aja Apake darzana kara maiM kRtArtha ho gayA hU~. he nAbhi rAjAke nandana !' suvarNa ke samAna zarIra kI kAnti dhAraNa karanevAle ! apane caraNa ke samIpa mujhe sthAna do. ananta saMsAra meM bhramaNa karatA huA tathA aneka duHkha ko prApta kara ke maiMne bhAgya se hI Aja tumako prApta kiye hai." isa prakAra stuti karane ke bAda rAjAne vahA~ke pUjArI se pUchA, "yahA~ somazarmA nAmake brAhmaNakA ghara kahA~ hai ?" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ um hai ki punaH sohI vikrama caritra pUjArIne kahA, " yahA~ somazarmA nAmake vyakti aneka haiM. kisake viSayameM Apa pUcha rahe haiM ?" rAjAne kahA, " jisakI strIkA nAma umAdevI hai. usake viSayameM maiM pUcha rahA hU~." . 1. taba usane kahA, " somazarmA brAhmaNa tirasaTha vidyArthI oMko apane taraphase bhojana dekara vinA kucha dhana liye hI vidyA paDhAtA hai, bhImapATakameM usakA manohara makAna hai." isa prakAra somazarmA ke gharakA saMpUrNa patA lagAkara rAjA vikramAditya lekhanI tathA pATI lekara chAtrake vezameM vahA~se calA. rUpa parAvartanI vidyAke balase aTAraha varSakA apanA rUpa banAkara nagarakI zobhA dekhatA huA somazarmA ke ghara samIpa pahu~cA. zrI somazarmAse paricaya. jaba vidyAthIM vezameM rAjA paMDita somazarmA ko praNAma karake khar3A ho gayA, taba somazarmAne pUchA, "tuma kauna ho aura kisa prayojanase yahA~ Aye ho?" taba usa chAtra rUpadhArI rAjAne kahA, "ApakA nAma sunakara Apase vidyAdhyayana karane ke liye hI AyA hU~.'' brAhmaNane prasanna hokara kahA, "yatheccha paDho. yahA~ dravya kI bhI koI AvazyakatA nahIM hai." - isa prakAra umAdevI kA caritra jAnane ke liye rAjA vikramAditya bar3I sAvadhAnIse chAtra rUpameM vahA~ rahane lagA. umAdevI madhura svarase bolanevAlI tathA vastrase apane mukhako satat DhakA huA rakhatI huI apane patikI sevA karatI thI. umAdevIke caritra dekhaneke liye prayatna karane para bhI vaha vikrama-chAtra vastrase mukha AcchAdita rahaneke kAraNa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita 267 umAdevIkA mana nahIM jAna sakA. kyoM ki samudrakA pAra prApta kiyA jA sakatA hai, AkAzake nakSatroMkI gaNanA ho sakatI hai, kintu nArIcaritrakA sahaja hI meM yathAtathya jJAna prApta kara lenA AsAna nahIM, arthAt chala-dambha karanevAlI- strIkA koI pAra nahIM pA sakatA hai kisIne saca hI sunAyA hai "nArI badana suhAvanA, pIThI bolI nAra; - jo nara nArI vaza huA, bhaMga huA gharabAra.." eka dina jaba prahara rAta bIta gaI, paMDitake sAtha sAtha saba chAtra so gaye. taba umAdevIne eka daNDa liyA. idhara rAjA vikramAditya . jo isakA caritra dekhane hI AyA thA; vaha cupacApa uTha kara usake caritra ko jAnane ke liye sAvadhAnIse ekAntameM raha kara dekhane lagA. AAR JI mahArAjA vikrama sAvadhAmIse umAdevIkA caritra dekha rahe haiM. citra naM. 14 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ N 268 vikrama caritra usa umAdevIne daNDako tIna vAra ghumAyA aura patikA nAma letI huI usakI zayyAke samIpameM AghAta kiyA. isake bAda hu~kAra . karatI huI apane gharase bahAra nikalI. usake pIche pIche cupacApa sAva'dhAnIse rAjA vikramAditya bhI nikalA. gharase kucha dUrI para eka dhAtrIkA. vRkSa thA usa para umAdevI atizIghra caDha kara vRkSa para daNDase tIna vAra AghAta kiyA. kSaNameM hI vaha vRkSake sahita umAdevI AkAzameM uDa gaI. rAjA dUrase yaha saba kucha dekha kara vismayapUrvaka vahA~ para hI A HAMIT inR Mammy PAN . . : . umAdevI vRkSake sahita AkAzameM uDa gaI. citra naM. 15 khar3A rahA. thoDI dera ke bAda usI vRkSa para car3hI huI, vaha brAhmaNakI strI vApisa lauTa AI. vRkSa-pUrvakI taraha apane sthAna para sthira huA aura umAdevI vRkSa parase nice utara kara apane ghara AI, rAjA bhI , cupacApa usake pIche pIche sAvadhAnIse ghara AyA. gharameM Akara soye P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . 269 hae apane svAmi kI zayyAke upara pUrvakI taraha tIna vAra daNDa ghumA-' kara apane sthAna para jAkara so gaI. rAjA bhI apane sthAna para so gayA. . ___ yaha saba vRtAnta dekha kara hRdayameM kutUhala-acambhA karatA hubhA rAjA vikramAditya prAtaHkAla uTha kara punaH pUrvakI taraha apanA pATha par3hane lagA. paDhane lagA. . .. . . umAdevIkA devasabhAmeM jAnA- ... : dUsare dina rAjA vRkSakI guhA-kaMdarAmeM gupta hokara baiTha gayA. umAdevI pUrva dinakI taraha hI saba daNDa bhramaNAdi kArya karake usI vRkSa para caDha kara dakSiNa dizAko calI gaI. parvata, nadI, vana bhAdikA ulaMghana karatI huI vaha umAdevI aneka udyAnase zobhAyamAna jambU dvIpameM pahu~cI. vahA~ vRkSako sthApita karake nIce utara kara devIke prAsAdameM devIko praNAma karaneke liye gaI. rAjA bhI agnivaitAlakI sahAyatAse adRzya rUpa hokara usake pIche pIche gayA aura saba vRtAnta dekhane lagA. vahA~ sIkottarI ke pAsa cosaTha yoginI aura bAvana kSetrapAla Adi aneka devatA Akara apane sthAna baiTha gaye. isa ke bAda umAdevI ne sIkottarI devI va yoginI aura kSetrapAloMko nata mastaka karake sabhI ko pRthak pRthak praNAma kiyA. taba sIkottarI Adi deviyoMne kahA, "he umAdevI! aba isa sabhA ko alaMkRta karo." taba umAdevI vahA~ sabhAmeM baiTha gaI. taba kSetrapAlane krodhita hokara umAdevI se kahA, " mujha se manohara . . . 'sarvarasa'daNDa lekara tuma calI gaI. parantu pUrva kathanAnusAra aba taka merA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 vikrama caritra 270 m inlanannini pUjana kyoM nahIM kara rahI ho? idhara udhara ke bahAne batAkara tuma samaya bItA rahI ho.", - umAdevIne kahA, "abhItaka saba sAmagrI prApta nahIM huI thii| parantu bhAgya se aba mila gaI hai; battIsa lakSaNoM ko dhAraNa karanevAle manohara causaTha chAtra pUre ho gaye haiM. eka mega pati hai. eka pRthaka pRthaka yoginIyoM kA aura mere pati hai vaha tumheM car3hA dU~gI. aba Apa krodhita na hove. aba Apa spaSTa rUpase balidAna kI vidhi batAveM." kSetrapAlane kahA, "kRSNa caturdazI kI rAtri ko ekAntameM vidyArthIoMke liye causaTha maNDala aura eka alaga . maNDala apane pati ke lie banavAnA. una saba ke baiThane ke lie paiMsaTha vizAla Asana karanA. bhojana karane ke liye utane hI pakvAnna banAnA aura paiMsaTha pAtra lAnA. vidyArthIyoM ko gale meM pahanAne ke liye karIra ke puSpa kI paiMsaTha mAlAyeM banavAnA. una saba ke sirameM pRthak pRthak tilaka karake hAthoM meM rakSA. sUtra bAMdhakarake una logoM ke upara akSata DAla denA. yaha saba karane ke bAda jaba jalakI tuma kalpanA karogI taba hama loga una logoM kA bhakSaNa kareMge." umAdevIne manameM socA, "maiM kapaTa karake pati ke pAsase pahale saba sAmagrI maMgavA lU gI." phira pragaTameM bolI-doMno hAtha jor3akara . kSetrapAlako kahA, "tumhAre kathanAnusAra saba kArya maiM zIghra kara lUMgI." . ye saba bAteM sunakara vikramAditya daMga ho gayA-camatkRta ho manama . socane lagA, "isa saMsAra meM strIyA~ kyA kyA karatI hai ? yaha brAhmaNI na jAne kyA karegI; arere, yaha sabhI chAtroMmeM merA bhI mRtyu hogA, aba kyA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271. sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kiyA jAya ? mahArAjA ko mana hI mana kaI vicAra A gaye. mRtyu kA bhaya kisakoM nahI haiM ? parantu punaH sAhasa aura dhairya ko dhAraNa kara mahArAjAne manameM nizcaya kiyA; "yaha becArI brAhmaNI kyA karegI? maiM isa prakAra kArya karuMgA jisase saba sukhI ho jAyeMge. kyoMki udyama, sAhasa, dharya, bala, buddhi aura parAkrama ye 'cha' jisa ke pAsa haiM, usakA deva bhI kucha nahIM kara sakate." ... koI parvata ke zikhara para car3he athavA samudra lA~gha jAya, pAtAla meM calA jAya paraMtu svayaM ke kiye hue karma ke anusAra-vidhise kapAla meM jo likhA gayA hai, usa kA phala prANIoM ko bhoganA hI par3egA.. aura kahA bhI haiM'sUrya udita pazcima meM hove-agni kisI ko nahI dahe sabhI asaMbhava ho sakate haiM-kintu karma yaha aTala rahe.' yadi sUrya pazcima dizAmeM udita hone lage. parvata ke zikhara para yadi kamala vikasita hove, meru parvata calane lage, agni zItala ho jAya, phira bhI bhAvi honevAlI karma kI rekhA badala nahIM sakatI haiM." yaha saba vicAra kara mahArAjA vikramAditya devI kA mandira dekha kara pahale hI vRkSa para car3hane ke liye vahA~ se cala diyA. vahA~ se Akara vRkSa para car3ha kara vaha cupacApa baiTha gayA. idhara umAdevI bhI vRkSa . + udayati yadi bhAnuH pazcimAyAM dizAyAM, .., 'vikasati yadi padma parvatAgre zilAyAm, pracalati yadi meruH zItatAM yAti vahni- .. stadapi na calatIyaM bhAvinI karmarekhA. / sarga 9/320 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ FREE kI vikrama caritra: para caDhI aura vizAla AkAza kA laMghana karatI huI, apane sthAna para Akara pUrvavat so gaI. rAjA vikramAditya bhI vRkSa se utara kara apane prANoM ko bacAne kA upAya socatA huA apane sthAna para Akara so gayAH sote hue vaha socane lagA " nAgadamanI ke kathanake anusAra maiM gupta rUpase isakA saba caritra dekheMgA!" .. prAtaHkAla uTha kara vaha vikramAditya jaMgala jAne ke liye paNDita somazarmA ke sAtha bAhara gayA aura kahane lagA, " he paMDitajI! Apa kauna kauna zAstra jAnate ho?" 'brAhmaNane kahA, " maiM aneka zAstroMko arthake sAtha jAnatA hU~, jase lakSaNa, alaMkAra, chanda, nATaka, gaNita, kAvya, tarka-nyAyazAstra aura dharmazAstra Adi." taba vikramane pUchA, "kyA Apa apanA maraNa bhI jAnate ho?" ..paNDita somazarmAne kahA, " he vatsa ! maiM apanA maraNa kaba hogA, yaha to nahIM jAnatA hU~ ___ taba vikramAdityane kahA, " taba tuma kyA jAnate ho ? yadi apanA maraNa nahIM jAnA to dUsarA jAnanese bhI kyA lAbha !" ........ taba somazarmAne pUchA, "he chAtra ! kyA tuma sadguruke prasAdase mRtyukA saba viSaya jAnate ho?" ........ vikramAdityane kahA, "hA~, maiM guruko kRpAse maraNa jAnatA hU~." somazarmA pUchane lagA, " merA maraNa kaba hogA ? vaha kahA~ ?" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 273. ___.. vikramAdityane kahA, " isa kRSNa caturdazI ke dina ApakA mRtyu hai, aura hama causaTha vidyArthIoM kA bhI tumhAre sAtha sAtha mRtyu nizcita hai; arthAt apane peMsaTha vyaktiyoM kA hI yoginI evaM kSetrapAlo ko balidAna diyA jAnevAlA hai." yaha sunakara paNDita somazarmA kucha . ghabarAyA. bAdameM mahArAjA vikramane paNDitajIko dhairya dhAraNa karane kahA aura umAdevIke sAtha dvIpagamana, causaTha yoginIyoM tathA bAvana kSetrapAloMke 'pAsa jAnA aura vahA~ kSetrapAlakA kathana Adi jo kucha dekhA aura sunA thA, vaha Adise anta taka kA saba vRtAnta paNDitajIse kaha sunAyA. ina saba bAtoMko sunakara ghabarAyA huA paNDita kahane lagA, .." he chAtra ! aba isa prakArake saMkaTase apane prANoM kI rakSA kaise hogI ?" chAtra ke rUpameM rahe hue vikramAdityane kahA, "hameM DaranA nahIM cAhije, yahA~ para kucha na kucha upAya karanA hI cAhie. vipatti meM kAyara vyakti ghabarAte haiM; buddhimAna vyakti kadApi nahIM 'Darate. kyoM ki hareka prANIne apanI pUrva avasthA meM jo zubha yA azubha karma kiyA hai, usake phalakA bhoga karanA hI paDatA haiM, isa meM koI saMdeha nahIM.. Apako ApakI patnIkA caritra jAnane kI icchA ho to, usa vRkSa para maiM tumheM pahU~cA dUMgA aura usa vRkSa para gupta ho kara baiTha jAnA. maiM veza badalA dUMgA tAki Apa saba hAla khUda dekha sakoge." - P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vikama caritra 274 : umAdevI ke caritra jAnanekA somazarmA kA yatna / chAtra kI ye saba bAteM sunakara vaha brAhmaNa lauTa kara ghara AyA aura patnI se kahane lagA, "maiM dhana ke liye candra nAmake gA~vameM jAtA hu~, prAta: kAla A jAUMgA." aisA kahakara vaha rAtrimeM nirbhaya hokara NE APIe1919Dilipmal 29DILDATE-. - - MARANKIN NER MADS. LATI ( somazarmA dhAtrI ke vRkSapara jAkara gupta rUpa meM baiTha gayA. citra naM. 16) usa dhAtrI ke vRkSa para jAkara gupta rUpameM baiTha gayA. rAtrimeM chAtra dvArA batAye hue sAre sArA dRzya dekha, punaH prAtaHkAla ghUmate ghUmate ghara AyA. ekAntameM usa chAtrase kahane lagA, "tumhAre kathana ke anusAra rAtri meM maiMne saba dRzya dekhe hai. aba kisI bhI taraha apane prANa nahIM baca sakeMge." vikrama ne kahA, "tuma dhairya rakho aura sAhasa karo: tumhe vijayalakSmI avazya prApta hogI. caturdazI kI rAtri meM maiM jo kucha karUM. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 275 vaha saba chAtroM ke sAtha tuma bhI zaMkA rahita ho kara karanA. kyoM ki vidvAnoMne zaMkA ko mahAviSa kahA hai. yaha tumhArI strI jo kucha karanA cAhe vaha kare!'' isa prakAra saba chAtroM ko bhI samajhA diyA. . dUsare dina prAtaHkAla umAdevIne paNDitajI se kahA, "he svAminAtha ! Aja kuladevIne svapnameM mujhako kahA ki isa caturdazI ke dina yadi tuma causaTha chAtroM ke sAtha apane svAmI ko balidAna ko zreSTa vidhise bhojana nahIM karAogI, to saba chAtroM kA aura tumhAre patideva kA bhI maraNa hogA." .. paNDitajIne kahA, "he priye! apane pyAre chAtroM ko AdarapUrvaka avazya bhojanAdi karAoM, isase kyA adhika hai?" ... ...: caturdazI kA dina nikaTa Ane para umAdevI jo kucha sAmagrI mA~gatI ve saba vastuoM usa ko paNDita lA detA thA...... ....... phira bAdameM paiMsaTha maNDaloM para kSetrapAla dvArA batAI huI, vidhi ke anusAra umAdevIne saba chAtroM ke sahita somazarmA ko bhI baiThAkara 'sarvarasa'. nAma ke daNDa ko pRthvI para rakhA aura hAthameM jalapAtra lekara, jaba arghya dene lagI-jala chAMTane lagI. taba mahArAjA vikrama uThA aura uThakara vaha 'sarvarasa daNDa' le kara vahA~se bhAga calA. paNDitajI aura sabhI chAtroM se yukta rAjAvikrama ke pIche poche umAdevI bhI kucha dUrI taka bhAgI, kintu ve saba loka bahuta dUra nikala gaye the, una logoM se milanA asaMbhava dekha, vaha nirAza ho kara punaH 'apane ghara ko ora lauTa AI. , 56 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ : PER vikrama caritra 276 gumana INNI sabhI chAtroM se yukta paMDitajI vikrama ke sAtha bhAge. citra naM. 17 vikramAditya kA zrIpura meM pahu~canA * teMsaTha chAtroM aura paNDitajI ke sAtha calate calate rAjA vikramAditya sopAraka nagarase bahuta dUra taka Aye, thor3A samaya idhara udhara vyatIta karane kI abhilASA se jahAja meM baiTha kara aura nirbhaya ho kara sabhI kaTAha nAma ke dvIpa kI ora cale. kramaza: kaTAha dvIpa-baMdaragAha para Aye, kinAre para utara kara sabhIne snAna, nAstA Adi kara vRkSa. kI chAyAmeM thoDA bahuta ArAma kiyA. bAdameM sabhI ko sAtha le kara rAjA vikramAditya Age cale, calate calate eka nagara ke pAsa / ' pahu~ce. nagara ke AsapAsa kA vAtAvaraNa mAnava rahita zUnyatAmaya dikha rahA thA, yaha dekha rAjA ko manameM vismaya huA, sAhasika ziro P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 277 maNi mahArAjA vikramAditya isa nagara ke viSaya meM jAnanA cAhate 3 utsuka the; kintu bahuta samaya taka vahA~ para AtA jAtA koI mAnava nahIM milA. . F. usa nagara ke bahAra udyAnameM paNDitajI aura chAtro ko chor3akara rAjA nagara dekhane gayA. nagarameM pravezakara nirbhaya hokara cAroM ora ghUmate ghamate bar3I bar3I zUnya havelIyA~ aura bAjArameM zUnya dUkAnoMmeM vastusamUhoM ko dekhatA huA; mahArAjA rAjamahalameM A pahu~cA. kyoMki uttama manuSya kahIM bhI jAte haiM, to Darate nahIM hai jaise balavAna siMha kisI bhI parvata kandarA-guhAmeM jAte hue Darate nahIM hai. +' ' ' ..... jaba mahArAjA vikramAdityane usa rAjamahalameM praveza kara, rAjamahalakI, benamUna kalA-kArIgarI kA avalokana kara, Asa-pAsameM dekhA to koI nokara cAkara dikhAI nahIM diyA, , rAjAne manahI mana socA ki itanA suMdara rAjamahala hote hue koI bhI rakSaka kyoM nahIM hai ? 'suMdara kalAtmaka aura zUnya rAjamahala dekhate dekhate mahArAjA kramazaH siDI caDha kara rAjamahala kI sAtavIM maMjila para jA pahu~cA, vahA~ eka kamaremeM atyanta divyarupa ko dhAraNa karanevAlI eka navayauvanA kanyA ko dekhA. dekhakara rAjA socane lagA, : yaha kanyA ekAkI yahA~ kyoM hai? athavA kisI nagarameM se koI rAkSasa ise haraNa kara yahA~ lAyA hogA ? rUpa aura AkAra se nizcaya yaha koI rAjakanyA sI mAluma par3atI hai! + " narottamA hi kutrApi vajanto girigahvare / . na bibhyanti manAk siMhA iva sArabalotkaTAH " // sa. 9/359 // . P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra ROC jisa prakAra candramA~ ko dekhakara cakorI prasanna hotI hai, usI taraha divyarupa aura zreSTa AkAra vAle rAjA ko Ate dekhakara vaha prasanna huI. aura Asanapara se khaDI hokara sanmAnapUrvaka madhura bhASAme bolI, "he narazreSTa ! Apa zIghra pIche lauTa jAie, anyathA Apa ko binA kAraNa hI vighna uThAnA par3egA. " .. . . ...rAjAne pUchA, "mujhako kyA kyA vina hogA vaha kaho?" taba vaha kanyA lajjAsahita bolo, "he narottama ! Apa suno-yaha zrIpuranAmakA nagara hai, isa nagarameM nyAya nIti parAyaNa vijaya nAmaka eka rAjA the, unakI rANIkA nAma bhI vijayAM thA, candrAvatI nAmakI unakI * kanyA hU~. bhIma nAma ke daitya-rAkSasane isa nagarakoM ujAr3a kara diyA, saba loga apane apane prANa bacAne kI icchAse dazoM dizAoMmeM bhAga gaye haiM. usa rAkSasane mere sAtha vivAha karane kI icchAse mujhako hI yahA~ rakhA hai, isa rAkSasa se merA chUTakArA honA asaMbhava haiM. yaha rAkSasa duSTa aura manuSyoM se duHsAdhya hai arthAt-yaha kisI manuSya dvArA mArA jAnA asaMbhava hai. kyoM ki-vidhAtAne bicchU ke pUMcha meM, sarpake mukhameM, aura dUrjana ke hRdayameM sadA ke liye vibhAga kara ke viSa rakhA hai + isa rAkSasa arthAt yaha pUMcha meM, - isa lie usa rAkSasa se merA uddhAra honA duSkara haiM." taba mahArAjA vikramAdityane kahA, "he rAjakanye ! Daro nahIM, sAhasa rakho! jaise prANiyoM + vRzcikAnAM bhujaMgAnAM durjanAnAMca vedhasA: vibhajya niyataM nyastaM viSaM pucche mukhe hRdi " // s.9/369|| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 sAhityapremI muni naraJjana vijaya saMyojita ko duHkha binA bulAye hI AtA haiM, vaise hI sukha bhI binA bulAye prApta ho jAtA hai; isaliye aba jyAdA-cintA karane jaisI bAta nahIM hai; he bAlike ! maiM nirbhaya hokara vaisA hI kArya karaMgA, jisase tumako vaha duSTa rAkSasa kSaNameM hI chor3a bhAgegA. yadi tumakoM usa rAkSasa ko mArane kA koI upAya mAlUma ho, to kaho ?" aisA rAjA ke pUchane para candrAvatIne batAyA, "vaha bar3e bar3e devatAoM se bhI duHsAdhya hai vaha apane iSTa 'deva kI pUjA-pAThameM baiThatA aura puSpoM se pUjA karatA hai; usa avasara para apanA vajradaNDa pRthvI para rakha kara, snAna Adi se pavitra ho kara pUjA pATha karane baiThatA hai, usa samaya usako dhyAna se koI devatA yA rAkSasa bhI vicalita nahIM kara sakatA haiM, aura usa samayameM usase pUchane para bhI vaha kisI se nahIM bolatA hai; yadi usI samaya koI manuSya usa ke mastaka para jora se prahAra kare to, usa kI mRtyu avazya ho jAya~. kadAcit vaha rAkSasa devakI pUjA karake zIghra uTha jAya, taba to indra bhI usa ko jIta nahIM sakate. dUsare manuSyoM kI kyA bAta kareM !" yaha saba bAta sunakara rAjA manameM prasanna huA. - rAjAne kahA, "rAkSasa isa prakAra pRthvI para daNDa ko rakha karake dRDha bhAvase devapUjA karatA hai, to merA manoratha avazya siddha ho hI jAyegA." itanemeM rAkSasa kA Ane kA samaya hone AyA, taba rAjakanyA bolo, "he naravIra ! rAkSasa abhI A jAyagA, isa liye Apa gupta pa se kucha samaya taka chipa jAie.' bhIma rAkSasa se yuddha kA AhavAn:- "tuma Daro nahIM." isa prakAra usa rAjakanyA se kahakara rAjA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 TE vikrama caki kanyA ke. kathanAnusAra vahA~ para gupta hokara chipa gayA, kucha hI dera ke bAda rAkSasa vahA~ AyA, aura kanyA se pUchA, " yahA~ manuSya kI gaMdha kahA~ se A rahI hai ? batAo yahA~ kauna manuSya hai.'' kanyA nirbhaya hokara bolI, " yahA~ maiM manuSyanI hU~, yadi tumako mAMsa kI icchA ho to mujhe hI cabA jAo.". " .'AkhIra manuSya merA kyA karegA.' aisA vicAra kara vaha rAkSasa daNDako pRthvI para rakhakara snAna Adise pavitra hokara devapUjAmeM pravRtta ho gayA, anukUla avasara dekha vikramAdityane usake samIpase daNDa le liyA aura kahane lagA. "he rAkSasa ! bhaktipUrvaka devakI pUjA karoM, kyoMki tumako mAraneke liye maiM tumhArA kAla hokaraH A gayA hU~; yaha tumhArI antima devapUjA hai. maiM saMmukha Aye hue krUra manuSya, deva, dAnava, yA rAkSasako hI mAratA hU~ anyako nahIM.". yaha bAta sunakara rAkSasa socane lagA, "yaha naravIra kauna hai ? jo abhI mere sAmane bhI isa prakAra bolanekA sAhasa kara rahA hai ?" yaha saba socatA huA vaha rAkSasa devapUjana samApta karake kahane lagA, "re mUrkha ! tuma mere Age isa prakAra. kaTuvacana kyoM bolate ho? tumane merI zaktikA paricaya kiye binA hI, sahasA isa prakAra garvayukta vANI bolane kA kyoM sAhasa kiyA / kyoM vyarthameM kaTuvacana bolakara apane prANoMko dhokhemeM DAla rahe ho ?' cupacApa ulTe paira apane sthAnako cale jAo. maiMne kitane hI deva, dAnava aura manuSyoMko jItA hai. tuma mere Age kyA cIja ho?" P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak. Trust
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita NUDIMOLOTEMOVEX JESUS ASAVIIIIII Tauruuuuuuuuuurumaunee TATCHINA 12 STER SARS HARA SARAL HTSER283 RECam Mool TulapurionlimsaiGOINEE - - kAkA rAjA Muturnia) rAkSasa pUjA karane baiThA aura vikramane daNDa uThA liyA. 'citra naM. 18 ... vikramAditya kahane lagA, "re re rAkSasAdhama ! tere isa prakAra garva karanese kyA maiM bhayabhIta ho jAU~gA ? devatAoMse bhI asAdhya kharpara nAmake corako maiMne kSaNamAtrameM hI yama-lokako pahu~cAyA hai. devatAoMse bhI .durgrAhya agnivaitAla daityako kSaNamAtrameM hI maiMne apanA sevaka banA liyA hai| isa prakAra anya daityoMko bhI maiMne mAre aura "AdhIna kiye hai ? maiM vikramAditya Aja isa purako dhvaMsa-ujar3a karaneke pApakA prAyazcita tumako abhI detA hU~. kyA tumane pRthvImeM bhramaNa karate, hue mujha-vikramAdityako Aja taka dekhA yA sunA nahIM hai ? P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 . vikrama carita yadi tumako apane prANa bacAnekI abhilASA ho to, isa kanyAko chor3akara yahA~ se apane sthAnako cale jAo." rAjA vikramAditya kI nirbhaya vANI sunakara krodhase lAla netra karake dhama-dhamAte rAkSasane tIna kosa UcA vistAravAlA bhayaMkara apanA rUpa bnaayaa| caraNa ke AghAta se pRthvI ko kampita karatA huA deva aura dAnavoM ko DarAtA huA vaha rAkSasa rAjAko mArane dauDA. agni vaitAlakI sahAyatA se rAkSasa ke zarIra se bhI duganA zarIra banAkara rAjA krodhase. lAla netra kara ke rAkSasa ke kaMdhe para car3ha baiThA aura usIke 'vajra daNDa' se usake zira eka aisA jorase prahAra kiyA ki jisase vaha durAzayavAlA rAkSasa kSaNa mAtrameM hI durgati ko prApta ho gayA.x kahA bhI haiM ki' "ghI rahita bhojana, priyajanoMkA viyoga. apriyajanoMkA saMyoga yaha saba pApakA phala haiM." tIna varSa, tIna mAsa, yA tIna pakSa aura tIna dina meM hI atyaMta ugra pApa yA puNya kA phala yahA~ hI prApta ho jAtA hai, kahA bhI hai ki __x vAstavameM jaina dharmAnusAra bhUta-preta-pizAca-rAkSasa Adi saba vyantara 'jAtimeM gine jAte hai, usa vyantara jAtimeM halake svabhAvake deva hote, va kutuhalI-kutuhala-prIya honeke kAraNa dUsare prANIoM ke zarIra meM athavA koI koI sthAnoMmeM praveza kara aneka ceSTAMe dvArA logoMko kabhI kabhI duHkhI karata aura AnaMda vinoda mAnate haiN| unhoM ko koI manuSya mAra nahI sakate kyoki umakA Ayu anapavartanIya-nizcala hotA hai, kintu koI mahApuNyazAli vyApaka * kSaNa meM usako mAra bhagAtA-vahA~ se dUra haThAtA haiN| bhUta-preta-Adi vyatA "jAtike deva hone ke kAraNa kutuhala priya jarura hai kintu mAMsa-dAru vargara " ve AhAra nahIM karate kevala ceSTA karate rahate haiN| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 283 12. 'kutsita buddhise rAjA naSTa ho jAtA hai. samaya AjAne para phala pakatA hai. jaTharAgni se anAja pakatA hai aura pApIjana apane pApa se hI naSTa ho jAtA hai.'+ ..... yaha vismayakAraka dRzya dekha kara rAjakanyA vicArane lagI,. 'kyA yaha koI deva, kaMdarpa athavA rAjA hI merI rakSA karane AyA hai ?? - agnivaitAla usa mare hue rAkSasa ke saba aMgoko khAkara atyanta prasanna huA. candrAvatI rAjakanyA bhI rAjAke parAkramako dekha kara mana hI mana atyanna prasanna huI. . zrIpura nagara kA punaH sthApana: - isake bAda rAjAne agnivaitAlase kahA, "saba logoM ko lA kara isa nagarako phirase abhI kA abhI basA do. isa nagara ke rAjA vijayako bhI jahA~ hA vahA~se zIghra le AoM. yaha rAjya use hI de dUMgA." rAjAkI AjJA prApta kara ke agnivaitAla zIvra hI rAjA tathA prajAko lAne ke liye cala diyA aura thor3e hI samayameM usa nagarako punaH pUrvavat basA diyA. rAjA vijaya manameM socane lagA, 'yaha vismayakAraka saba vRtAnta kaise aura kisa taraha ati zIghra bana gayA. yaha jijJAsA pUrNa karane ki abhilASA se mahArAjA vikramAditya se rAjA vijayane pUchA, "Apa kauna ho aura kahA~ se Aye hai ? yaha bAta batAIye." . na mahArAjA vikramAditya bolA, "Apako yaha pUchanese kyA lAbha ? aura kyA prayojana hai.", + "kumaMtraiH pacyate rAjA-phalaM kAlena pacyate / agninA pacyate cAnna-pApI pApena pacyate // sarga 9406 // P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 vikrama caritra isake bAda rAjA vikramAdityake upakArase aura vilakSaNa parAkramase rAjA vijayane samajha liyA, 'yaha koI asAdhAraNa uttama puruSa hai.' phira bAdameM prasanna hokara rAjA vijayane Agraha pUrvaka dhAmadhUmase utsava karake apanI putrI candrAvatIkA. mahArAjA vikramAdityake sAtha vivAha kara diyA. . idhara paMDitajI Adi saba chAtra idhara-udhara dekhate hue nagarameM rAjAke mahalameM pahu~ce. vahA~ rAjAkA upakAra karanevAle aura adbhuta strIke sAtha vikramAdityako dekhakara ve loga atyanta prasanna ho gayeM, unhoMne rAjAke caraNakamalameM saprema praNAma kiyA. isake bAda vikramAdityane vaitAlase kahA, " zIghra jAo aura viprapatnI umAdevIkA sopAraka nagarameM jAkara saba samAcAra le Ao." _mahArAjAkI AjJAnusAra agnivaitAlane umAdevIkA hAla jAnakara rAjAse kahA, "yoginI tathA kSetrapAloMne umAdevIko bhakSaNa kara lIyeM hai". .. rAjA vikramAditya rAjA vijayako pUchakara paMDita, chAtra aura apanI priyA candrAvatIke sAtha agnivaitAlakI sahAyatAse punaH sopAraka nagarameM A pahu~ce. aura paMDita tathA chAtroMko bahutasA dravya dekara saMtuSTa kiye. vahA~ isake bAda jina maMdirameM jAkara zrI AdinAthakI bhAvabhaktise stuti karake prasanna huA. ra bAdameM mahArAjA kramazaH sopAraka nagarase avantInagarImeM AyA, 'vajradaNDa' aura 'sarvarasadaNDa' ve donoM daNDa nAgadamanIko de diye. daNDoMko dekara rAjAne nAgadamanIko kahA, ". aba chatrake liye mAgekA kartavya kaho." P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita ___ pAThakagaNa ! Apane mahArAjA vikramAdityake dvArA kiye gaye sAhasapUrNa kAryakA hAla paDhA jo nAgadamanIke dvArA batAye gaye. dUsare Adezake pAlanake hetu kiyA gayA thA., mahArAjAne apanI cAturIse kisa prakAra tresaTha vidyArthI aura guruko bAla-bAla bacAkara usa vipra .. patnI umAdevIkA sadAke liye aMta kara diyA. . .. saca hai ki eka puNyazAlI sArI nAvako tirA detA hai aura eka pApI pUrI nAvako DUbA detA hai. dhanya hai mahArAjA vikramAdityako jisane apanI jAna khataremeM DAla kara bhI aneka vyaktiyoMkI rakSA kI haiM. kisIne ThIka hI kahA hai. "jo parAye kAma Aye-dhanya hai jagameM vahI, dravyahI ko joDakara-koI suyaza pAtA nahI." . adhikArapadaM prApya nopakAraM karoti yaH; . akAro lopamAtreNa kakAradvitvatAM vrajet // 1 // adhikAra kuM pAyake-kare na para-upakAra,... adhikArameM se a gayA-bAkI rahA dhikkAra // 2 // . dekhata saba jaga jAta hai, thira na rahe ihA~ koya; isuM jANI bhalaM kIjie, haiye vimAsI joya // 3 // akhiyAM khulI hai javalaga, taba laga tAharu saba koya; . - akhiyAM mIcANA pIche, aura hI raMga ja hoya // 4 // ' jIvana-jovana rAjamada, avicala rahe na koya; jo dina jAya satsaMgameM, jIvana kA phala soya // 5 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ chiyAlIsavA~ prakaraNa maMtrIzvarakA deza nikAla va mahArAjA kA pAtAla praveza " udyama kije jagatameM, mile bhAgya anusAra / motI mile ki zaMkha para, sAgara gotAmAra // " pAThaka gaNa ! Apane gata prakaraNoMmeM nAgadamanI ke AdezAnusAra mahArAjA vikramAditya dvArA dikhAI gaI mahAn vIratA va sAhasa aura adbhuta AzcaryakArI-camatkArI kAryoM ke vivaraNa ko paDhA. mahArAjAne apane icchita phala 'paMca-daMDa vAle chatra' kI prApti ke hetu kramazaH ratnapeTI, sarvarasadaMDa tathA vajradaMDa ko prApta kiyA. aba Apa tIsare Adeza kA rocaka hAla par3heM. . mahArAjA vikramAditya ne punaH nAgadamanI ko yAda dilAte hue kahA, " he nAgadamanI ! aba tuma mujhe tIsare Adeza-kArya ko batAo-tAki maiM use bhI zIghra pUrA kara lU~." . . isa para nAgadamanIne uttara diyA, " he rAjana! ApakA maMtrI jo matIsAra haiM use apane sakuTumba ke sAtha deza nikAla de do." maMtrIzvara kA pUrva paricayaH matIsAra ke tIna putra haiM, jo uttama vidvAnoM se zikSA Adi prApta kara, svayaM hI vidvAna bana gaye haiM. inake nAma kramazaH somA caMda, aura dhana hai. ina tInoM putroM ke vivAha baDe baDe dhanIkA 10 prApta karatAya vidA bana gaye haiM. inake nAma kAmamA so P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita putriyoM ke sAtha ho cuke haiM. jinameM saba se choTe putra dhana kI strI ati buddhimAnI hai..| "dhArmika jana ke hI hote haiM, vinayavAna suta sarala yahA~, nyAya upArjita dhana aura sundara-vadhU bhalI milatI hI kahA~ ?"; una tInoM putroM meM choTe putrakI strI saba pakSIyoMkI bhASA bhI jAnatI thI. zvasura aura sAsu kI bhakti karane meM sadA tatpara aura catura thI. vinA bhAgya ke vinayI tathA puNyAtmA putra prApta nahIM hotA hai, vaise hI vinA bhAgya ke nyAyamArga se upArjita dhana aura vinayavAna putravadhU bhI prApta nahIM hote. . eka dina vaha maMtrIkI putravadhU saMdhyA kAlameM apanI havelI ke Upara baiThI thI. usa samayameM pUrva dizAmeM akasmAt siyAla kA zabda sunakara vaha vicArane lagI, " kyA mere zvasura matIsArako vinA aparAdhake Ajase chai mahinoM ke bAda rAjA deza nikAla kA daNDa degA ? ataH usakA kucha upAya socanA cAhiye. kyoM ki jo bhaviSya kI cintA karatA hai vaha sukhI hotA hai, aura jo bhaviSya kI cintA nahIM karatA vaha avazya duHkhI ho jAtA hai. catura siyAra-lomaDIkI kathA jaise jaMgalameM vasanevAle siyAra- lomaDI ne guhAkI vANI se apanI AtmarakSA kI. kisI vanameM eka siMha rahatA thA. eka dina bhakSya nahIM milane se bhUkhase pIDita ho kara guhAmeM Akara vaha socane lagA, 'rAtrimeM isa guhAmeM Akara pazu raheMge, taba meM unako khAkara apanI bhUkha zAnta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 hA vikrama caritra karU~gA.' isa ke bAda rAtri hone AI taba usa guhAmeM rahane ke liye eka siyAla AyA. parantu guhAke bAhara siMha ke caraNa cihana--pagale dekhakara vaha vicArane lagA ki isa guhAmeM avazya pahile siMha gayA hogA. isa liye yahA~ raha kara guhAse siMha ke AnekA samAcAra pUchata' . yaha soca kara vaha siyAla bolA, ' he guhe ! bolA to abhI maiM andara AU~ yA na ?' bAharameM siyAlakA zabda sunakara siMha socane lagA, 'yadi yaha guhA abhI nahIM bolI to yaha siyAla bhItara nahIM AyegA, isa liye maiM hI pratyuttara detA hU~.' yaha socakara siMha bolA, ' he siyAla ! Ao Ao zIghra cale Ao.' putravadhUne ratna kaNDome thApa diye. 4 KISE SS || SA-ANI 10 K... .. siyAla guhAko pUchane lagA. citra na. 19-20 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 289 siMhakA zabda sunakara anya vanake pazu jAna gaye. siyAla bhI bAraMbAra yaha par3hane lagA, 'anAgatakI cintA karanevAlA kadApi daHkhI nahIM hotA.' vanameM rahate rahate maiM vRddha ho gayA; parantu guhAkI vANI to kabhI nahIM sunI." isa prakAra socakara vaha siyAla buddhi ke prayogadvArA mRtyuse baca gayA. " .. matIsAra-maMtrIzvarakI putravadhUne manameM nizcaya kiyA ki 'maiM bhI vaisAhI upAya karuMgI.' yaha socakara ekaeka ratnako pratyeka kaNDemeM-chANAmeM rakhakara thApane lagI. parivArake logoMke niSedha karane para bhI jaba usane apane kAryakramakA tyAga nahIM kiyA; to loga usakI ha~sI ur3Ane lage. ve loga kahane lage, 'vAha ! yaha kulabaghU apane kulakA uddhAra karegI ?' logoMkA isa prakAra . vyaMga sunakara bhI vaha maMtrIkI putravadhU apanA kArya nahIM chor3atI thI. kyoMki 'sarvathA apane hitakA AcaraNa karanA cAhiye; loka bahuta bolakara kyA kareMge? aisA koI bhI kArya nahIM hai. jisameM saba loga . saMtuSTa hI rahe !'+ vaha manameM socatI thI, " yadi maiM kisIke Age apane manakI bAta kahU~gI to bhI koI mAnege nahI, are aura kI kyA bAta kare ! mere zvasura aura sAsu bhI yaha bAta mAneMge hI nahI, dunIyA duraMgI hai." vaisA socakara kisI bhI bAta kA vicAra na karake apanA kArya barAbara karatI rahI, isa prakAra usa maMtrIko putravadhUne . dUsaroMkI bAtoMkA anAdara karake usane aneka ratna kaNDomeM thApa diye. + "sarvathA strahitamAcaraNIyaM kiM kariSyati jano bahujalpaH / vidyate sa nahi kazcidupAyaH sarvaloka paritoSakaro yaH ||srg 9/44 9 // . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 ____ .... . vikrama caritra isa taraha samaya AnaMdapUrvaka bIta rahA thA, maMtrIzvara rAjya kA kArabhAra barAbara kara rahe the, mahArAjA bhI maMtrIzvara ke upara prasanna rahate the; siyAla kI bhaviSya vANI ko karIba cha mAsa bItane Aye. maMtrI matIsAra ko deza nikAlA :- barAbara cha mAsake antameM akasmAt matIsAra ko bulA kara mahArAjAne kahA, 'mujhako tuma rAjyakA hisAbavahI batAo, anya thA mere rAjya se bAhara cale jAo.' isa prakAra rAjA kI AjJA mAna kara jaba maMtrI hisAba dene lagA taba rAjAne niSkAraNa hI chala-kapaTa-se kruddha ho kara usa kI saba saMpatti le lI aura usa ko apanI rAjya kI sImAhadase bAhara cale jAne kI AjJA pharamAI. hotA hai rAjAjJA-anusAra avaMtI choDa calA, kintu buddhimatI usakI putravadhU ghara kA sArabhAga una upaloM ko samajakara vaha lekara gharase nikalI, aura sabhIne kucha thoDAsA sara sAmAna le apane nazIba ke bharose cala par3e. koI kahate the ki yaha catura hai isaliye kisI matalaba se hI kaNDoM ko lekara jA rahI hai. koI kahate the ki Aja taka prajAko maMtrIne ati kaSTa diyA hai, usI duSkarma kA yaha phala haikoI kahate the ki yaha maMtrI atyanta bhalA hai aura isane kisI ko * bhI duHkha nahI diyA hai, na jAne rAjAne isako dezanikAlakA bhayaMkara daNDa kyoM diyA ? koI kahatA ki saca hI Aja kala bhalAIkA jamAnA nahIM hai? koI kahate the ki isa maMtrIne isa janma meM to koI pApa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita nahIM kiyA paraMtu yaha koI pUrva janma ke pApoMkA hI phala hai. kyoM ki 39IAN SE OS T-EN .. -- A .. - NM ICC AN (rAjAjJAnusAra maMtrIzvara kA sakuTuMba avatI se prasthAna karanA. citra naM. 21) kisI bhI prANI ke sukha athavA duHkha kA kartA yA hartA koI anya nahIM hai; saba apane apane pUrva janma ke kiye gaye karmoM kA hI phala bhogate haiM. koI kahate the ki yaha rAjA nAgadamanI se prerita ho kara ziSTa vyaktiyoM kA bhI isa prakAra apamAna karatA hai. isa prakAra nagarameM logo kI taraha taraha kI bAteM sunAI detI thI. 'eka vRddhane kahA, "bhAI ! suno maiM eka doharA sunAtA hU~"jogI kisa kA goThiyA, rAjA kisa kA mita; vaizyA kisakI isatarI, tInoM mita kumita." P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 C vikrama carita maMtrI matIsAra kA ratnapurameM jAnA:- ... maMtrI apane parivAra sahita dUra deza calA gayA. kramazaH jAte jAte vaha kuTumba ke sAtha koI eka nagara ke samIpa pahu~cA. aura vicArane lagA ki aba hamaloga kisa prakAra jIvananirvAha kareMge vahA~ para kisI manuSya se pUchA, "bhAI! isa nagara kA kyA nAma / hai? aura nItimArga se pAlana karanevAlA rAjA kauna hai ? isakI rAnI tathA kumAra aura kumArI kA kyA nAma hai?" . taba vaha manuSya kahane lagA, " yaha ratnapura nAmaka nagara hai, isa ke rAjA kA nAma ratnasena hai. aura isakI rAnI kA nAma ratnavatI hai. candrakumAra nAmaka vidvAn putra hai aura kumArI kA nAma vizvalocanA hai." yaha saba sunakara matIsAra maMtrI usI nagarI meM dhanopArjana kA upAya karane lagA. parantu isase unakA nirvAha na hotA thA. ThIka hI kahA hai ki daridra, rogI, mUrkha, pravAsI aura sevaka ye pAMcoM jIte hue bhI mare tulya haiM. usa maMtrI kA kuTumba bhUkha se pIDita hokara paraspara kalaha nitya karatA rahatA thA. isa prakAra kuTumba ko kalaha karate dekhakara, usa choTI putravadhUne kaNDe meM se eka bahu mUlya maNi nikAla kara nirvAha ke liye apane zvasurajI ko diyA. apane patideva aura unake donoM bar3e bhAIyoMko bhI eka eka vahu mUlya ratna diyA. ye loga ratna lekara dUra dezoMmeM vyApArake liye cale gaye. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 293 - una logoMko gaye jAnakara vaha socane lagI, ' zvasura Adike binA hama kaise apanA samaya bitAyeMge ? dhana dene para bhI ye loga hamase dUra cale gaye. Apatti Ane para prANIkA koI mI AtmIya nahIM hotA. athavA ina logoMkA koI doSa nahIM hai. yaha to apane pUrva janmake kiye gaye karmoM kA hI doSa hai. to bhI jaba taka yaha durbhAgya dUra na ho jAya, taba taka veSa badalakara gupta rahanA hI acchA hai. kyoM ki binA patike striyoMkA zIla rakSaNa atyanta duSkara hai.' yaha saba manameM socakara vaha choTI putravadhUne apane patike bar3e bhAIyoMkI striyoMke sAtha rAtrimeM dUsare nagarako jAneke liye prasthAna kiyA. aura dUsare nagarameM jAkara zIla rakSAke liye usane puruSa veSako dhAraNa kara tathA eka ratna becakara eka vRddha strIke gharameM ve saba rahane lagI, usa vRddhAke dvArA anna Adi sAmagrI maMgavAtI thI: / pratidina bhojana karake puruSa veSavAlI vaha putravadhU jharokheke pAMsa baiThatI thI. eka dina jharokhemeM baiThe hue usane apane zvasurako thoDe dUrameM rote hue dekhA aura vRddhAse kahA, "vaha rote hue manuSyako yahA~ le Ao." matIsArakA kuTumbase punaH milana... vRddhAne usake pAsa jAkara kahA, "usa jharokhe meM baiThA huA eka kumAra tumhe bulA rahA haiM." isa prakAra kahakara lakar3Ike bhAreko uThAye hue usa vRddha manuSyako vaha bur3hiyA apane gharameM le AI. isake bAda usa kumAra-veSadhArI putravadhUne kahA, " tuma kyoM itanA P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ .294 .. .. . vikrama carita rudana macAte ho ? yadi tuma mere gharameM kArya karoge to tumhArA saba duHkha maiM dUra kara dUMgA." . - vRddhane kahA, "maiM tumhAre kathanake anusAra saba kArya karuMgA. kyoMki pathika jisa kisIkA kyA kyA kArya nahIM karatA ? kisa kisako praNAma nahIM karatA ? isa durbhara peTake liye sabhI kucha karanA par3atA hai. paidala musApharI karane jaisA koI kaSTa nahIM, kSudhAbhUkha ke samAna koI roga nahIM hai, maraNake samAna koI bhaya nahIM aura dAridrayake samAna koI zatru nahIM hai. "adhika cale to vRddha ho-bhUkha samAna na roga; mRtyu barAbara bhaya nahIM-dAridra se bar3ha kara roga." - isake bAda vaha puruSavezadhArI-kumAra usa vRddha ko barAbara sAdhAraNa kArya karane ko kahatA aura acchA acchA bhojana detA thA. isa prakAra kramazaH apane pati Adi tInoM bhAIyoM ko bhI usane apane gharameM naukara banAkara uttama bhojana Adi dekara sukha se rakhatI thI. apane parivAra ko ekatrita dekhakara matIsAra maMtrI kI putravadhUne puna : apanA strIkA rUpa banA liyA yaha dekhakara matIsAra apane manameM atyanta cakita ho gayA. - taba putravadhUne pUchA, "he tAta! savAlAkha mUlya kA ratna tumhAre pAsa thA, to bhI yaha dudarzA tumhArI kyoM huI?" ... maMtrI kahane lagA, "maiM maNi lekara bAjArameM gayA aura kahA ki mere pAsa eka lAkha kA hIrA hai." yaha sunakara jhaverIne kahA, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 ~ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita dikhAo' to, taba maiMne use dikhAyA. dekhakara usa * vyaupArIne lAparavAhIse ha~sakara kahA, 'tumako sAdhAraNa patthara dekara kisIne Thaga liyA.' taba maiMne kahA, 'merI putravadhUne nirvAha ke liye mujhe . diyA hai.' vyaupArIne kahA, 'tumako usane hI Thaga liyA. ' bAdameM maiM dUsarI dUkAna para gayA aura use dikhAyA. paraMtu usa vyaupArIne bhI pUrvavat hI kahA aura merI khillI uDAI. isa prakAra mane ghUma 'ghUma kara bahute se vyaupAriyoM ko dikhAyA paraMtu sabhI ne kahA, 'yaha patthara hai.' taba maiMne socA, 'duSkarma ke prabhAva se hI ratna bhI sAdhAraNa patthara bana gayA.' bAdameM khinna hokara maiM bajAra ke bAhara AyA kyoM ki : 'phalatA nahI kadApi jagata meM-kuka zIla mati sundaratA; , 'pUrva janma kRta karma vRkSa hI phalate sukha duHkha varaSaratA.' 'kisI ko bhI suMdararUpa kula zIla, vidyA athavA sevAse 'phala nahIM milatA balake vRkSa kI bhA~ti pUrva kRtakarma aura tapasyA nizcaya se phala dete haiM.'+ ... + naivAkRti : phalati naiva kulaM na zIlam , vidyA ca naiva na ca janmakRtA ca sevaa| karmANi pUrva tapasA kila saMcitAni. kAle phalanti puruSasya yatheha vRkSAH // sarga 9/499 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 296 vikrama caritra bAjArake bAhara Akara jaba maiMne apane parivArake kisI bhI manuSyako nahIM dekhA taba duHkhI hokara puna: nagarameM gayA aura lakaDI becakara tathA dUsaroMkA kAma karake baDe kaSTase apane peTako bharatA huA, phiratA phiratA yahA~ AyA. isa prakAra pUrvakRta karmake phalako bhogatA huvA idhara-udhara bhaTakatA hI thA, ki tumane mujhe dekha liyA." putravadhUne pUchA, "usa ratnako pheMka diyA yA Apake pAsa hai|" maMtrIne kahA, " vaha mere vastra meM baMdhA huA surakSita hai." putravadhUne kahA, "vaha maNi mujhako dikhAiye." isa prakAra putravadhUke kahane para maMtrIne usa ratnako dikhAyA. usa maNiko svabhAvase tejasvI dekhakara ve donoM caukanne raha gaye-vismaya ho gaye. isI prakAra maMtrIke tInoM putrokA bhI usane pUchA aura una logoMne bhI vaisA hI uttara dekara apanA apanA ratna usako punaH de diyA. ve ratna bhI apane vAstavika tejase yukta dikhAI diye. isake bAda vaha matIsAra apanI choTI putravadhUkA pUcha pUcha kara hI saba kAye karane lagA. kyoM ki "jo apane buddhayAdi guNoMse viziSTa hote haiM, rAjA, mAtA tathA pitA bhI unakA sadA sanmAna karate haiM."+ . isa ke bAda eka lAkha mUlya meM eka ratna becakara maMtrI apana kuTumba ke sAtha sukhase apane dina bitAne lagA. kyoM ki pativratA strI, + yo buddhayAdi guNeH ziSTaviziSTo jAyate jnH| sanmAnyate mahIpAla mAtRpitrAdibhiH sadA ||srg 9508 / P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 297. vinayI putra, uttama guNoMse yukta putravadhU, baMdhu, pradhAna, uttama mitra ye saba logoM ko dharmake prabhAvase prApta ho sakate haiM. kisI ne ThIka hI kahA haiM ki'pavitA strI vinayI bAlaka bhalI vadhU premI bhAI; mitra nicchalI dharma kiye para milate haiM saba sukhadAI.' barAbara cha mAsa ke antameM eka dina siyAla kA zabda sunakara putravadhUne kahA, " prAtaHkAla pUrva dizAmeM candra nAma ke sarovara para rAjA vikramAditya tumase mileMge isaliye abhI saba kArya ko choDakara usake pAsa cale jAiye. apanI buddhimati putravadhU ke kathanAnusAra maMtrIzvara zIghra taiyAra ho kara, usa ora cala diyA. vikramAditya dvArA matIsAra maMtrI kA punaH sanmAna idhara rAjA vikramAditya nAgadamanI ko bulAkara pUchane lagA, "tuma apanA caturtha Adeza kaho." nAgadamanIne kahA, "he rAjan ! ratnapura meM zIghra jAkara apane maMtrI matIsAra ko sanmAnapUrvaka zIghra hI le Ao" isa prakAra rAjA nAgadamanI ke kahane para maMtrI ko lAne usa ora cala diyA. rAjA jaba candra nAmake sarovara para pahu~cA to ThIka usI samaya matIsAra maMtrI bhI. usa ke sAmane ho AyA. rAjA maMtrI ko bahuta Adara se bheTa par3e aura khUba harSita huA. maMtrI ne mahArAjA kA bhaktipUrvaka sanmAna kiyA. aur| mahArAjA ko bahuta Adara sahita apane ghara le AyA. mahArAjA vikra-- mAditya maMtrI kI sampati dekha kara cakita ho gayA. __ rAjA ko Azcaryayukta dekha kara maMtrIne kahA, "ApakI kRpA aura 1 niSkapaTI-nirmala cittavAlA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 vikrama caritra putravadhU kI buddhimattA se yaha saba sampatti huI hai, aura pUrva janma meM kiye gaye bure karma ke phala ko bhoga kara aba sukhI huA hU~. MA 53S Audur Munlo .in (candra nAmake sarovara para mahArAjA aura maMtrIzvarakA milana. citra naM. 22) . rAjAne kahA, "putravadhU kI buddhimAnI se hai ? kaise va kyA huA ?" maMtrIne putravadhU kI buddhimAnI aura dUra-darzitAkA saba hAla kaha sunAyA. - rAjAne kahA, "maiMne tumako deza nikAlA de diyA thA, isaliye isa sampatti kI prAptimeM merI koI kRpA nahIM hai." ..... idhara usI samaya nagarameM paTaha kA zabda sunakara rAjAne maMtrIse kahA, " isa nagarakA rAjA abhI kyoM paTaha bajavA rahA hai ? " taba maMtrIne saba samAcAra jAnakara mahArAjA vikramAditya kA kahA, "pahale isa nagarameM eka aindrajAlika AyA thA, usa samaya P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita 299. rAjA sabhAmeM hI thA. aindrajAlikane rAjA se kahA, 'agara Apa kI AjJA ho to apanA kauzala dikhAU~.' rAjAne kahA, 'tuma apanA kauzala avazya dikhAo.' * isa prakAra rAjA kI AjJA pAkara aindrajAlikane aneka prakAra ke khela karake apanA kauzala dikhAyA, aura isane rAjAse kahA, 'he rAjan ! yadi ApakI ruci ho to nitya phala denevAlI Ama kI vAr3I dikhA dUM.' rAjAne kahA, ' isase bar3hakara aura kyA cIja dekhane yogya ho sakatI hai ?' isa prakAra rAjAkI utkaTa icchA dekhakara aindrajAlikane nityaH phala dene vAle AmakI guTikAkA ropaNa karake AmakI vAr3I banA dI, aura isake samIpa eka ramya parvata banAyA. vATikAke madhyameM eka nadI pravAhita kara dI. nadIke jalase vRkSoMko sIMca karake patra, puSpaH aura phaloMse use paripUrNa kiyA. uparokta vismayakAraka kAryako dekha sabhI loga cakita ho gaye. isa prakAra sadA pake hue phalabAle AmoMkI vATikA banAkara rAjAse kahA, ' yadi ApakI AjJA ho to ina AmoMke phaloMko zarIrakI puSTi ke liye Apake parivArako DhU~. 'do' isa prakAra rAjAke kahane para aindrajAlikane Azcarya karaneke liye una logoMko diyA. una phaloMko parivAra sahita khAkara rAjA socane lagA, 'yadi isa aindrajAlikako mAra dUM to yaha saba yoMhI raha jAya' rAjAne isa prakAra socakara use maravA diyA, aura apane sevakoMko vATikAse phala lAneke liye bhejA. jaba ve P.P.AC.Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama carita 300 loga phala lene gaye to unake hAthoMmeM phalake bajAya patthara Ane lage, aura nadIkA jala lene gaye to hAthoMmeM ghUla Ane lagI. yaha dekhakara rAjAne zAntika. kriyA karavAI to bhI dhUla aura patthara hI mile, rAjA socane lagA, 'yaha maiMne acchA nahIM kiyA. jo aindrajAlikako maravA diyA isa lie kucha bhI hAtha na lagA.' ThIka hI kahA hai, binA vicAre sahasA koI kArya nahIM karanA cAhiye. kyoMki vinA vicArake kArya karanese ApattikA hI sAmanA karanA par3atA hai. vicAra kara kArya karanese guNoMko cAhane vAlI sampatti khuda hI milatI hai, vinA vicArake kArya karanevAle prANI duHkhI hote haiM. vaha aindrajAlika marakara tatkAla devayonImeM gayA aura deva hokara usane isa vATikAko maTiAmeTa-nAza kara diyA. rAjAne maMtriyoMke sAtha vicAra kara nagarake cAroM tarapha paTaha vajavA kara kahalAyA, 'jo koI isa vATikAko punaH phalayukta aura isa nadIko jalase punaH pravAhita karegA usako rAjA bahuta sammAnita karegA. sAtha hI sAtha acchA utsava kara, AdhA rAjya use samarpita karegA. adhikameM apano kanyA vizvalocanAkI usake sAtha sAdI-vivAha karegA." yaha saba bAteM suna kara vikramAdityane kahA, "he maMtrI! tuma jAkara paTahakA sparza karo; bAda meM saba kucha kara dU~gA ! mujhako kucha bhI lenekI cAha nahIM hai." jaba maMtrIne jAkara paTahakA sparza kara liyA, taba rAjA vikramAdityane agnivetAlakI sahAyatA se vATikAkA pUrvavat banA diyA. kyoMki manuSya se asAdhya kAryako bho devatAko sahAyatA se loga kSaNamAtra meM hI sAdhya kara dete haiM. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita * mahArAjAkA vizvalocanAse vivAha-: . rAjAkI AjJAse agnivetAlane usa vyantara ko bhI dUra kara diyA aura vATikA se phala lAkara rAjA ko diyA. rAjAne bhI apanI pratijJAke anusAra apanA AdhA rAjya use de diyA. kyoMki 'meru himAlaya hila sakatA hai-jaladhi kare maryAdA bhaMga; lekina sajjana nahIM badalate-apanI bAta ko kisI prasaMga.' AlasyameM bhAkara bhI sajjana vyakti jo bolate haiM, vaha patthara meM TaMka se likhe gaye akSaroM ke samAna kabhI bhI anyathA nahIM hote haiM. isa liye kula aura zIla jJAta nahIM rahane para bhI rAjAne vizvalocanA nAmaka apanI kanyA vikramAditya ke vyAha dI, rAjAke isa kArya para kaI loga kahane lage, 'kula yA zIla ko jAne vinA hI rAjAne apanI kanyA videzI ko de dI yaha acchA nahIM kiyA. mUrkha bhI aise ajJAta vyakti ko kanyA nahIM detA, to phira vidvAn ho kara bhI rAjAne ekAeka aisA kyoM kiyA ?' . - ye saba bAteM suna kara maMtrI matIsArane rAjA ratnasena ko kahA, " yaha koI sAmAnya vyakti nahIM hai. yaha rAjA vikramAditya hai, ki jisane khapara aura agnivetAla ko apane vazameM kara liyA hai. yaha mahArAjA vikramAditya kA mujhako bulAne ke liye yahA~ ekAeka hI AnA huA haiM." isa prakAra maMtrI kI bAta sunakara rAjAne nagarake kone konemeM utsava manAyA, jaura agnivetAlakI sahAyatAse una sadA phalanevAle P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 . : vikrama caritra AmroM ke bIja lekara maMtrI aura apanI strIke sAtha rAjA vikramAditya / bhI apane nagarameM AyA. aura nAgadamanI ko bulAkara AmroM ke bIja diye tathA matrIzvarako Adara sahita apane prAcIna pada para sthApita kiyA. isake bAda rAjA vikramAdityane nAgadamanI se kahA, " aba tuma apanA paMcama Adeza-kAya kA nirdeza karoM." "sabhI dAnoM meM supAtra-dAna sarva zreSTa kahA; . sanmAna pUrvaka detA-vahI mokSa nidAna kahA." isa saMsArameM pracura puNya ekatra karanA sabhI prANiyoMke liye bahuta Avazyaka hai, kyoMki majabuta nIMvake sivAya makAna bhI nahIM TIkatA hai, to phira isa saMsArameM sabhI prANiyoM sukha prApta karane cAhate hai aura vaha sukha puNyake sivAya ora koI prakAra apanI icchAse prApta karanA azakya hai; isI liye mahArAjA vikramAditya to. prathamase hI bar3I udAratAse dAna de rahe the, - tathApi nAgadamanIne paMcama Adezake rUpameM mahArAjA vikramA- . dityase namra nivedana kiyA, "he rAjan ! Apa sarva prakArake dAnoMmeM jo zreSTa supAtra dAna sarvatra prasiddha haiM vaha supAtra dAna adhikatara rUpameM denA AraMbha kareM." supAtra dAna yAne kyA ? suyogya sadAcArase yukta jo sadguNI vyakti ho usako sanmAnapUrvaka dAna denA usIko supAtra dAna zAstrama kahA gayA. P.P.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 sAhityapremI muni niraanavijaya saMyojita supaatr-daan| rAjAne supAtra kI parIkSA ke liye prathama brAhmaNoM ko bulavAye aura pUchA, "tuma meM se supAtra kauna hai ?"' . ' brAhmaNoMne kahA, "hama saba supAtra hI haiM.' . rAjAne pUchA, " Apa logoM ko kyA kyA dAna diyA jAya vaha batalAiye?" . - ve loga kahane lage, " loga apanI sadgati ke liye, pRthvI, ___ratna, patnI, gAya, yaMtra tathA muzala Adi kA dAna dete haiM." , mahArAjAne kahA, "jo tIvra tapasyA karake brahmakA anveSaNa karate haiM, ve hI brAhmaNa haiM, AtmajJAna ke liye cakravartI rAjA bharatane jinako sthApita kiyA ve brAhmaNa kahe jAte haiM. dUsare nahIM, aura .. purANa meM bhI kahA hai, ki brahmacarya se brAhmaNa aura zilpa se zilpI hote hai, anyathA gokaLagAya evaM indragopaka nAmake jantuke samAna vaha nAmamAtra ke liye hI haiM." ye saba bAteM sunakara brAhmaNa loga atyanta kruddha ho kara kahane lage, " he pApiSTa ! Apa aisA kyoM kaha rahe ho. nAgadamanI ke saMga se hI terI buddhi bigar3I haiM." isa prakAra brAhmaNoMkI bAteM sunakara rAjAne : vicAra kiyA, 'ye brAhmaNaloga vyartha hI ahaMkAra se bhare hue haiM. ye apane Apako bahuta bar3e mAnane laga gaye haiM. yadi dekhA jAya to . + "brAhmaNo brahmacayeMga yathA zilpena zilpinaH / anyathA nAmamAtra syAdindramopaka kITavat" // sa. /56 // . P.P.AC. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304. vikrama caritra lokameM prasiddhi ke kAraNa yA paraMparA ke kAraNa aura karma-vivAha Adi upayogI honese loga inheM dAna de rahe haiM, kintu brahma kA anveSaNa yAne sadAcAra se yukta ho kara satyako . khoja karanA bhUla gaye hai| khaira kaise bhI ho.' vaisA manameM soca brAhmaNoM ko naukara ke dvArA dAna dilA kara ravAne kiye. . ... isa ke bAda jaina sAdhuoMko bulA kara rAjAne pUchA, taba sAdhuoMne kahA, " do prakAra ke guru hote haiM. eka karmakANDa, vivAha, zAntika Adi karma karAnevAle ve gRhastha karmaguru kahalAte hai, aura dusare jo svayaM niSpApa hokara uttama dharma upadeza karate haiM. kyoMki mahAvata ke ghAraNa karanevAle bar3e dhIra aura bhikSA mAtra se jIvana narvAha karanevAle . tathA sAmAyika meM sthita dharmopadezaka sadguru kahalAte haiM. kintu saba vastuoMkI abhilASA karanevAle, saba vastuoMko bhakSaNa karane vAle, parigraha rakhanevAle, brahmacarya se rahita aura mithyA upadeza karanevAle vaise sadguru kadApi nahIM ho sakate. kahA bhI hai ki :-. 'cAra vaNa meM jo uttama hai-zIla satya guNa se saMyukta, dAna usI ko denA cAhiye-jisako dene se ho mukta.' - 'cAroM vargoM meM jo zIla satya Adi se yukta ho, mokSa kI abhilASA karanevAle hoM unheM hI dAna denA, vaha hI supAtra dAna hai. '+ / aise nispRhI sAdhuoM kI ye saba sundara bAteM sunakara rAjAna vicAra kiyA, 'niSpApa, nirahaMkAra aura tapa karane meM tatpara ye loga hI + "catuvarNeSu ye zola satyAdi guga saMyutAH / temveva dIyate dAna banozAmigatimiH // sa. 1/5.6 // . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . 305 dAnake yogya haiM.' rAjAne aMjalIbaddha ho kara namaskAra karake sAdhuoM ko kahA, "Apa logoMko jo kucha vastra Adi lenA ho vaha lIjiye." taba ve loga muhapattI-mutravastrikA se mukhako AcchAdita karake kahane lage. "he rAjan ! jaina dharmameM cauvIsa tIrthakara bhagavaMta hue haiM, usameM dUsare tIrthaMkara se lagAkara tevIsaveM tIrthaMkara prabhu taka ke bAvIsa madhyama tIrthakara prabhu ke sAdhuoM ko rAjapiNDa+ khapa zakatA hai; kintu prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha aura antIma tIrthaMkara zrI mahAvIra deva ke sAdhuoM ko 'rAjapiNDa' khapatA nahIM hai, yaha jaina zAsana meM sadA ke liye AjJA yAne maryAdA hai." zAstroMmeM dAna ke pAMca prakAra batAye hai-"abhayadAna aura supAtradAna mokSa dene vAlA hai, aura anukaMpAdAna, ucita dAna evaM kIrti dAna ye tIna dAna bhoga' sAmagrI ko denevAle hai. isaliye he rAjan! dIna duHkhI Adi logoM ko apanI icchA ke anusAra dAna do. dInoM ko diyA huA dAna bhI kalyANakAraka hotA hai." rAjAne yaha sunakara dInoM ko dAna diyA. aura bAda meM apanA hAla jAnane kI icchA se aMdhera pacheDA oDhakara vaha rAtriko nagarI meM ghUmane nikalA. mahArAjA ghUmatA ghamatA jaba purohita ke ghara ke pAsa lokavicAra sunane ko khar3A huA to devadamanI kI bahana 'haritAlI' nAma kI uttama AbhUSaNa aura vastroM ko pahana kara vahA~ A gaI. aura jaitu nAma kI mAlikA ko utsukatApUrvaka jAtI dekhakara usase pUchA, " abhI tuma itanI zIghratA se kahAM jA rahI ho?" + rAjapiNDa rAjA kI ora se vanna pAtra aura bhojana bAdi lenA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 ..... vikrama caritra jaitu kahane lagI, " pAtAla meM nAga zreSThi ke putrakA vivAha Aja rAtri meM bar3I dhUma-dhAmase hogA. ata : nAga kumAra loga ekatrita hoMge vahIM maiM yaha puSpoM se bharI chAba lekara jA rahI hU~." . haritAlIne kahA, "he sakhi, mujhe bhI vahA~ nimaMtraNa hai. isaliye "vasudhAsphoTanadaNDa' pRthvI ko phoDanevAlA daNDa lekara bAhara udyAnameM yoginiyoM ke sAtha maiM kucha kAla taka krIDA karUMgI. ataH purohita kI gomatI nAma kI kanyA ko " viSanAzaka"-viSApahAra nAmaka daMDa ke sAtha bulAkara bAhara udyAna meM tuma AjAo. vahA~ saba koI mileMgeM aura bAda meM cale jAya~ge." yaha kahakara haritAlI bAhara udyAna meM calI gaI. .. jaitu purohita ke ghara jA kara usa kI kanyA ko sAtha lekara puSpakI chAba lekara jA rahI thI paraMtu phula chAba ke bhArase pIDita ho kara jaitu gomatIse kahane lagI, " yadi koI baTuka milatA to ise kucha mehanatAnA dekara yaha chAba uThavAtI." . yaha saba sunakara rAjA vikramAditya baTukakA svarUpa lekara usake pAsa pragaTa ho gayA. mAlinIne ise dekhakara kahA, "re baTuka ! tuma isa bhArako le lo to tumheM yogya majadUrI dilA dUMgI." mahArAjAkA baTuka veSa- ... ... baTukane kahA, "maiM apane mastaka para rakha kara ApakA sabhI bhAra uThA lUMgA." baTukase isa prakAra yogya mehanatAnA : ThaharA kara mAlinIne. apane puSpa chAba usake sIra para rakha diyA. bAdameM ye donoM udyAnameM cale gaye jahA~ haritAlIkA thI, vahA~ jAkara dekhA to hari P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita , 307 tAlikA causaTha yoginiyoMke sAtha nRtya kara rahI hai. haritAlikAke krIDA kara lene para ve tInoM eka vRkSa para caDhe aura ina donoMke sAtha haritAlikA aura yoginiyoM huMkAra karatI huI AkAza mArgase svarNadvIpameM gaI. vahA~ vanameM krIDA karake kucha dUra Age jAkara vajradaMDase AghAta karake pRthvIko phoDa diyA tathA pAtAlake vivara-bAmbI dvArameM viSanAzaka daNDase sarpo ko dUra karatI huI aura atyanta bhayAnaka sarpo ko hAthameM dhAraNa karatI huI, una donoMke sAtha haritAlikA Adi saba pAtAla nagarake samIpa calI gaI. . - vahA~ jAkara unhoMne puSpako chAba aura donoM daNDa baTukako soMpa diyA aura Apa tInoM sarovarameM snAna karane gaI. bAdameM yahAM para vikrama-baTukane una saba vastuoMko lekara kautukavaza pAtAla nagarakI zobhA dekhane calA gayA. nAgakumAra .saba nAnA alaMkAroMse bhUSita hokara jalUsa rUpameM bAjArameM AyA; ThIka usI samaya baTuka bhI vahA~ pahu~cA. vikramAditya-baTuka agnivetAlakI sahAyatAse nAgakumAroMko adRzya karake aura svayaM sundara rUpa banAkara usake manohara ghor3e para savAra ho gayA. hAra, kaMkaNa, Adi AbhUSaNoMko dhAraNa karanese mAnoM eka nAgakumAra sA hI dokhane lagA. aura +mAyanameMlagnacaurI mAtugRhameM jAkara 'zrIda'kI putrIse pANigrahaNa kara liyA.' ... idhara haritAlI. Adi. tItoM.striyA~ jaba snAna karake bAhara AI to baTukako vahA~ nahIM dekhA; ataH ve saba nirAza hokara use khojatI mAyanayAne mAyarA-vivAhase pahale mAtRkA aura pitRnimantraNakA kRty| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 .. vikrama caritra huI nAgaputroMko dekhaneke liye zrIdake ghara pahu~cI. vahA~ agnivetAlakI sahAyatAse vikramAditya punaH baTukakA rUpa dhAraNa kara baiThA thA. vahIM mAyanameM mAtAke gharameM vivAha karate hue baTukako dekhakara inhoMne kahA, "hamalogoMkA daNDa Adi samAna lekara hameM Thagakara yahA~ Akara bhArI saMkaTa DAla dagI ?" yaha sunakara vikramAditya apane asala rUpameM pragaTa ho gayA. vikramAdityako dekhakara ve saba kanyAyeM tAjjuba sI ho gaI aura lajjita hokara kahane lagI ki "hama logoMse bhI pANigrahaNa kara lo, " zrIda zreSThi bhI vikramAdityako dekhakara ati prasanna mahArAjA kA surasundarI se vivAha - nAgakumAroM ke pitAne kahA, "kRpayA hamAre kumAroM ko pragaTa kara, do." yaha sunakara dayAla rAjAne vetAla kI sahAyatA se nAgakumAroM ko nAma kI kanyA ko maNi daMDa ke sAtha rAjA vikrama ko samarpita kara dI. - candracUDa nAgakumArane kahA, "he rAjan , lakSmI ke samAna . guNavAlI kamalA nAmaka merI kanyA ko Apa svIkAra kara lo." rAjAne vaha kanyA svayaM na lekara nAgakumAra ko dilavA dI. isa prakAra pAMca striyoM ke sAtha pANi grahaNa karake manohara viSanAzaka bhUsphoTaka aura maNidaMDa ko lekara vahAMse caladiyA. * bhUmisphoTaka daMDa ke prabhAva se pAtAla nagara se utsava ke sAtha bhavantI meM AgayA. vahA~ Akara rAjAne tInoM. daNDa nAgadamanI ko de diye. nAgadamanIne una pAMcoM daNDoM se acchA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjana vimaya saMyojita 109: chatra banAyA. isa chatrameM pUrvameM lAye gaye maNiyoM dvArA bar3I caturatA se jAlI banAI.. nAgadamanIne rAjA ke mahala ke pAsa sadA phala denevAle. AmokA bagIcA banA diyA aura isameM sphaTika se eka sundara sabhAgRha banAyA. isameM uttama ratnoM dvArA sundara siMhAsana banAyA.. rAjA zuma muhUrta meM usa siMhAsana para baiThA aura pAMca daMDavAlA chatra dhAraNa RAN MILASH TAH 605530000 000000RROR GHAD - - paMcadaNDavAle chatra se yukta siMhAsana para mahArAvA virAjane jA rahe haiM. citra naM. 23 ... kiyA. usa samaya rAjAne yAcakoM ko bahutasA. dAna dekara dhanI banA diye. koI kahate haiM ki pracura dAna dekara rAjA vikramAditya battIsa puttalimose yukta siMhAsana para baiThA. rAjA vikramAdityane rAjya kara saba chor3a diyA aura nyAya mArga se rAjya karane lagA. unakA saubhAgya se pAMca daMDa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ vikrama caritra vAlA chatra prApta huA. jisase kramaza: mahArAjA ko rAjyalakSmI dinodina. bar3hane hI lagI. aura Apa nIti se prajA ko putravat pAlana karane lagA. . pAThaka gaNa ! Apane mahArAjA dvArA nAgadamanI ke pA~coM AdezoM ke pAlana kA : romAMcakArI hAla: par3ha hI liyA hai. isa navameM sarga meM pAMca-daMDa vAle chatra kI manohara kathA par3ha kara Apane kaI prakAra ke anubhava prApta kiye hoMge. yaha saba mahArAjA ke puNya balakA hI pratApa hai. isase pratyeka vyakti ko apanA puNya bala prApta karane ke lie yathA zakti dharma-dhyAna meM mana lagA kara puNya saMcita karanA cAhie, dharma vadhantA dhana vadhe, dhana vadhe mana vadha jAya / mana vadhe manasA vadhe, baghata baghata bagha jAya // . tapagacchIya-nAnAgraMtha racayitA kRSNa sarasvatI birudadhArakaparamapUjya-AcArya zrI munisuMdarasUrIzvara ziSya paMDitavarya zrI zupazIlagaNi-viracite zrI vikramAditya vikramacaritra-carite paJcadaNDavarNano . nAma navamaH sarga samAptaH nAnAtIrthoddhAraka-AghAlabrahmacAri-tapogacchAdhipati zAsanasamrATa zrImadhijayane misUrIzvaraziSya-kaviratna zAstravizArada-pIyUSapANi jainAcArya zrImad vijayAmRta sUrIzvarasya tRtIyaziSyaH ...vaiyAvaccakaraNadakSa munivarya zrI khAntivijayastasya / ziSya muni niraMjanavijayena kRtA vikrama. yaritasya hindIbhASAyAM bhAvAnuvAdaH..... tasyaca navamAMsarga samAptaH // dvatAya-bhAga-samApta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlI vibhUSaNa manamohana zrI pArzvanAthAya namonamaH saMvat pravartaka mahArAjA vikrama '. (tRtIya bhAga) seMtAlIsa prakaraNa ( dazama-sargakA AraMbha) kavi kAlIdAsakA itihAsa "bhAgya banAtA puruSako dhana bala buddhi nidhAna, yatna karane para mUrkha bhI ho jAtA vidvAna." avaMtIpati mahArAjA vikramAditya apane suvikhyAta mAlavadezakI gaddIko suzobhita karate hue rAjyakArya bar3I buddhimatA evaM parAkramase calA rahe hai. apane sabhI zatruoMko sadAke lie parAjita kara rAjyako niSkaMTaka banA diyA hai. mahArAjA nitya hI apanI rAjasabhAmeM Ate hai aura jagat vikhyAta battIsa-pUtalIvAle usa siMhAsana para birAja kara nyAyapUrvaka kArya karate haiM. yaha divya siMhAsana-paMca-daMDa-vAle P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra. chatrase ora bhI adhika zomA pA rahA hai. jaba mahArAjA isa siMhAsana para virAja kara rAjyakArya karate haiM, to usa samaya usa siMhAsana ke prabhAva se mahArAja kI buddhi aura bhI adhika prakhara ho jAtI hai, isase mahArAjA ko apane pratyeka kAryameM saphalatA hI prApta hotI hai... mahArAjA kA rAjadarabAra bhI aneka vidvAnAMse paripUrNa hai. aura honA hI cAhie, kAraNa ki jo rAjA svayaM vidvAna hai, vahI vidvAnoM kA. Adara bhI karanA jAnatA hai aura vidvAna loga bhI aise Azraya kI khoja kiyA karate haiM. bhArata-prasiddha " nau ratna" mahArAja kI rAjasabhA kI zobhA bar3hA rahe haiN| jisameM suprasiddha kavi kAlI dAsa ina saba kA ziromaNi haiN| mAdityake rAjya kA varNana karate hue kahA hai, vidvadajana nimnalikhita kAvyase bhalI prakAra jAna jAye ge ki kAlIdAsa kitanA mahAna vidvAna thA aura vikramAditya mahArAjA kA rAjyakArya kaise calatA thaa| kavi kAlIdAmajIne kahA hai, "vanyo hasti sphaTika ghaTite, bhitti mArge svavimbam, dRSTvA dUrAtpratigaja iti tvadviSAM maMdireSu hatvA kopAdgalitaradanastaM, punavarvI kSamANo, mandaM mandaM spRzati kariNIzaMkayA sAhasAGkaH // sa. 10/2 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 313 he rAjan ! Apake zatruoMse rahita unake sphaTikamaNike rAjamahaloMko mAnavarahita dekha kara jaMgala ke hAthI unameM praveza kara jAte haiM, sphaTikamaNimeM apanI chAyA dekha kara unase ve bhir3a jAte haiM aura taba taka Takkara le te hI rahate haiM jaba taba ki unake bar3e baDe dAta TUTakara gira na jAte, bAda meM apane dA~ta rahita chavi pratibimbako dekha, ve unheM hastinI samajha, apanI sUDa uThAkara unheM cUmate hue prema karate haiM. isa prakAra kAvyake racayitA kA paricaya kauna jAnanA nahIM cAhegA ? yadi mahAna paMDita kAlIdAsa kA jIvana itihAsa pUrNa rapase . likhA jAya to saMbhava hai ki eka mahAna graMtha bana jAya to koI Azcarya nahIM. graMthakAra yahA unakA saMkSepa meM paricaya dete haiM: rAjakumArI priyaMgumaMjarI apane caritranAyaka mahArAjA vikramAditya ko eka putrI thI, jisakA nAma priya gumaMjarI thA. rAjakanyA baDI hI sundarI thI. eka yogya pitAkI saMtAna hone ke nAte vaha bacapana se hI bar3I catura thI. isakI smaraNazakti bar3I tIvra aura madhurabhASI hone se pratyeka vyakti ko vaha priya lagatI thI. jaba priyaMgumaMjarI ATha varSa kI huI taba mahArAjAne par3hAnekA prabandha kiyA. apane nagarake mahAna vidvAn paMDita zrI vedagarbhako apanI putrI ke gurupada para niyukta kiye. vedagarbha eka prakhara paMDita the. sabhI zAstro ke ve pUrNa jAnakAra the. . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 vikrama caritra priyaMgumaMjarI ne apane guruse zikSA prApta karanA prAraMbha kiyA. "apanI prabala buddhise priyaMgumaMjarI nitya hI apanA pATha samaya para yAda kara guru ko sunA detI. kucha hI kAlameM isa buddhimatI kanyAne apane guru se sabhI zAstroM kA adhyayana pUrNa kara liyA, aura svayaM nyAya vyAkaraNa Adi ke sAtha sAtha strIsamAja kI cauMsaTha kalAoM meM bhI nipuNa ho gaI. zanaiH-zanaiH priyaMgumaMjarI bar3I hone lagI, aura kramazaH yauvanAvasthA ko prApta huI aba vaha apane mahala meM hI rahatI aura apanI sakhI-saheliyoM ke sAtha rAjamahala, udyAna aura sundara krIDAvihArAdi sthAnoM meM samaya vyatIta kara rahI haiM. use aba bhale bure kA bhI jJAna hone lagA thA. bar3o kA Adara choTe ke prati raneha, naukara-cAkaro ke prati vAtsalyabhAva tathA anya vyavahAroM ko bhI vaha samajhane lagI thI. vedagarbha dvArA zApa prAptiH vasaMta Rtu thI, ThaMDI ThaMDI sugaMdhita havA cala rahI thI; pratyeka vyakti isa sundara samaya meM apane mana ko prasanna karane hetu subaha-zAma ghUmane jAte the. isa Rtu meM pratyeka prakArakI vanaspati phala-phUla Adise suzobhita ho jAtI hai, yaha Rtu eka sukhadAyaka Rtu hotI haiM. koyala kI kUka, phUloMkI mahaka aura zItala vAyu cala rahA ho usa samaya kisakA mana mohita nahIM hotA ? phaloM kA rAjA Ama isI P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita samaya phalakara vizva ko tRpta karatA hai.. aise sundara samaya meM eka dina madhyAhana meM priyaMgumaMjarI apane mahala ke jharokhe meM baiThI huI AmoM kA rasAsvAdana kara JITAL HTTE YYYYYWWY LJI-LFIER -IN PRETRIETRan PAK RRENTRIESSERIES MOVE ATM Title Vis RJEE . MAESE. SJohnny rAjakumArIne apane guruko Ate dekhA. citra naM. 1 rahI thI. ThIka usI samaya priyaMgumaMjarI ke guru zrI vedagarbha kahIM se A rahe the. kaDI dhUpa meM calane se thaka kara usI jharokhe ke nIce chAyA meM vaiThe. priyaMgumaMjarIne apane guru ko nIce baiThe hue dekha kara, prazna kiyA, "he gurudeva ! Apa yahA~ kaise virAja rahe hai? Apa kI kyA icchA hai ? kRpayA mujhe kahiye." vedagarbha-he rAjakumArI ! mujhe Ama khAne kI icchA hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra priyaMgumaMjarI-Apa kaisA Ama khAnA cAhate hai ? garama yA ThaMDA ? . vedagarma-meM garama phala khAnA cAhatA hU~. priyaMgumaMjarI-acchA lIjiye, aisA kaha kara rAjakumA... rIne apane jharokhe se Ama nIce girA diyA. jharokhese Ama isa caturAIse DAle ki paMDitajI ke vastra meM na par3akara dhUlavAlI jamIna para gira paDe. vedagarbha unheM uThA kara unakI dhUla phUMkane lage yaha dekhakara priyaMgumaMjarI ne hAsya karate-vyaMgapUrvaka vinoda karate hue kahA, "gurudeva kyA Ama adhika garma hai ? jisase Apa unhe mukhase phUMka mAra mAra kara ThaMDA kara rahe hai ?" isa bAta ko sunakara paMDitajI aprasanna ho gaye, aura unhoMne apanA yaha apamAna samajha rAjakumArI ko zApa diyA, " he rAjakumAri ! tumane apane guru kA apamAna kiyA hai isa liye tumheM eka gopAla evaM mUrkha pati milegA." aisA kaha kara paMDita vedagarbha vahA~se cala diye. apane gurudeva ke mukha se zApa sunakara vaha duHkhI huI. sAtha hI mana meM yaha nizcaya kiyA. " meM sarva vidyA vizArada ke sAtha hI vivAha karU~gI, anyathA agni meM jalakara mara jAU~gI." . samaya dhIre dhIre vyatIta hone lagA. idhara rAjakumArI priyaMgumaMjarI dinoM dina vRddhi ko prApta karatI huI pUrNa yauvanAvasthAmeM pahu~ca gaI. Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 317 yogya varakI khojaH____ eka dina nIti evaM dharma ke jJAtA mahArAjA vikramAdityane apanI putrI ko pUrNa yauvanAvasthA meM dekha usake pANigrahaNa karAne kI ciMtA utpanna huI, isa liye mahArAjAne apane dUtoM ko idhara-udhara kisI yogya vidvAna evaM zaktizAlI rAjakumAra kI khojameM bheja diyA. kisI ne ThIka hI kiyA kahA hai "mAta, pitA, vidyA vibhava, vayasa rUpakula prIta; ina guNavAloM ke yahA~ kanyA dIje mIta." . pratyeka mAtA-pitA kA kartavya hai ki vaha apanI kanyA ke liye kulavAna, zIlavAna, kuTumbavAna, vidvAna, dhanavAna, . samAna avasthA evaM ArogyavAna ina sAta bAtoM ko avazya hI varameM dekheM. mUrkha, nirdhana, paradezI,, zUravIra, vairAgI-mumukSu aura kanyAse tIna guNA adhika umravAle vyakti ko kanyA nahIM denI cAhie. uparokta bAtoM ko saba dekha kara hI kanyA denI cAhie, Age to phira kanyA apane bhAgya ke anusAra sukha yA duHkha ko prApta karatI hai. rAjA apanI putrI ke liye yogya vara kI ciMtA meM , rahane lage. eka dina rAjasabhA meM rAjA ko ciMtAgrasita dekha vedagarbha brAhmaNane mahArAjA se prazna kiyA, "he rAjan! maiM Apako kaI dinoM se ciMtAgrasita dekha rahA hU~, Apa kRpayA mujhe apanI ciMtA kA kAraNa kaheM." . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 vikrama caritra mahArAjA ne vedagarbha ko uttara diyA, " vipradeva ! Apa bilakula ThIka kahate haiM. mujhe apanI priya putrI priyaMgumaMjarI ke lie yogya varakI ciMtA lagI huI hai." __ vedagarbhane uttara diyA, "rAjan ! Apa isakI ciMtA na kareM, maiM zIghra hI priyaMgumaMjarI ke yogya kisI vidvAna nara ko khoja lAU~gA." isa prakAra kahakara vaha apane manameM isa ucita avasara ke liye bar3A hI prasanna hone lagA. aba use nizcaya ho gayA ki aba merA diyA zApa zIghra mere dvArA hI pUrNa rUpase saphala hogA." punaH bolA, "he rAjan ! rAjA logoM ke kArya to unake sevaka hI karate haiM. tathA rAjA loga svayaM bhI apane sevakoM se hI karavAte haiM. aura anya sabhI loga apanA kArya apane hI hAthoM se karate haiM. arthAt Apane mere yogya kArya sauMpA haiM. vaha kArya acchI taraha karUMgA." vedagarbha kI pUrva gvAle se bheMTa: eka dina vedagarbha brAhmaNa mahArAjA vikramAditya kI AjJAnusAra priyaMgumaMjarI ke vara kI khoja ke lie nikalA.. aneka nagara, vana, pahAr3a Adi meM DhU~Dhane lagA. para unheM kahIM bhI apanI icchAnusAra vara nahIM milA. eka dina vaha paMDita eka jaMgala ke rAste jA rahA thA, calate calate use pyAsa lagI. pAnI kI khoja meM vaha cAroM ora dekhane lagA, para use kahIM bhI pAnI dRSTigocara nahIM huA. thoDA Age P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 319 bar3hane para use gAyoM ko carAtA huA eka bAlA-gopAla dikhAI diyA, use dekhate hI vedagarbha paMDita zIghra usake pAsa pahu~cA, aura usase prazna kiyA, "he gopAla ! mujhe bar3I jora se pyAsa lagI hai, mujhe koI kuA, tAlAba yA nadI dikhAya ki jisase meM . vahA~ jAkara jala pIkara apanI pyAsa zAnta karUM." gopAlane uttara diyA, " yahA~ nikaTa meM koI jalasthAna to nahIM hai." use adhika pyAsa se vyAkula dekha gbAlene punaH kahA, "he brAhmaNa ! agara tujhe khUba pyAsa lagI hai, to karacaMDI banA, maiM abhI apanI gAyo ke dUdha se hI terI pyAsa bujhA dUMgA." gopAlakA untara sunakara paMDita bar3A hI prasanna huA para use 'karacaMDI' zabda kA artha samajha meM nahIM AyA. bahuta vicArane para bhI vaha 'karacaMDI' zabda kA artha nahIM samajhane pAyA isase vaha aura bhI adhika udAsa ho gayA. aura apane Apako dhikkAratA huA manameM kahane lagA, 'maiM eka mukha gopAla ke 'karacaMDI' zabdakA bhI artha nahIM jAna pAyA, mujhe vyAkaraNa Adi zAstra paDhane se kyA lAbha ?' isa taraha vaha kiMkartavya-vimUDha ho gayA.. paMDita ko adhika samaya taka cupa aura udAsa dekha gopAlane punaH paMDita se kahA, "he brAhmaNa ! kyA tumheM dUdha pIkara apanI pyAsa nahIM buz2AnI hai ? tuma cupa kyoM haiM ? P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 vikrama caritra zIghra hI apane donoM hAtho ko ikaTThA kara merI taraha karapAtra banAIye, aura maiM Apako apanI gAyoM ke stanase dRdha nikAla kara pilAtA hU~." brAhmaNane turaMta hI gopAla ke batAye anusAra karapAtra banAkara gAyake pAsa baiTha gayA. aura gopAlane baDe Adara aura premake sAtha paMDita ko dUdha pilAyA. vedagarbhane peTa bhara dUdha piyA aura vaha tRpta ho gayA. dUdha pIkara vaha khar3A ho gayA aura gopAlakI caturAI para vicAra karane lagA. usane nizcaya kiyA, "vaha gopAla hI priyaMgumaMjarI ke * yogya vara hai. merA bhI manoratha isase pUrNa ho jAyagA. ataH isake sAtha hI rAjakumArIkA vivAha karAnA cAhiye." isa prakAra vaha vicAra kara gyAleko samajhAbujhA kara apane ghara le AyA. aura use cha mAsa taka apane pAsa rakhakara use snAna karane, sundara kapar3e pahanane, sundara zuddha aura miSTa bhASAmeM vArtAlApa karane, brAhmaNa ke anusAra "svasti" zabdase AzIrvAda dene, rAjya sabhAmeM baiThane uThane kA bhalI prakArase jJAna karAyA. . , eka dina samaya pAkara paMDita vedagarbha usI gopAla ko apane sAtha mahArAjA vikramAditya kI rAjyasabhA meM le gayA. vedagarbhane rAjasiMhAsana para birAje hue mahArAja ko svasti zabda kaha kara AzIrvAda diyA. parantu pAsa hI khar3A vaha gopAla to svasti zabda ko bhUla gayA aura badalemeM 'uSaraTa' zabda bolA, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 321 mahArAja vikramAditya usa apUrva zabda 'uparaTa' ko suna bahuta Azcaryacakita huA. mahArAjAke bhAva ko vaha catura paMDita vedagarbha tAr3a gayA, aura turaMta hI unako saMbodhitaH kara kahane lagA, "he rAjan ! isa navIna paMDitane Apako apUrva AzIvarvAda diyA hai. Apa isa apUrva AzIrvAda kA artha suniye. isa AzIrvAda meM jo prathama u zabda hai, jisakA artha umA-pArvatI hotA hai, aura 'za' akSara se zaMkarakA bodha hotA hai. 'ra' akSara se rakSatu aura 'Ta' akSara se TaMkAra artha nikalatA hai / saMpUrNa zabda kA yaha artha hotA hai ki he rAjan ! umA-pati trizalako dhAraNa karanevAle zaMkara tumhArI rakSA kareM, aura tumhArI kIrti TaMkAra cAroM aura phaile. yaha AzIrvAda isa brAhmaNane diyA hai."x __. vedagarbha ke dvArA isa prakAra usa apUrva AzIrvAda ke gUDhArtha ko suna kara mahArAjA bar3e hI cakita hue aura kahane lage, "yaha koI sarasvatI putra to nahIM hai ?" priyaMgumaMjarIkA vivAhaH__rAjA ke isa prakAra kA vacana suna vedagarbha ne uttara diyA, "he rAjan ! maiM sarasvatI kI ArAdhanA kara ApakI x umayA sahito rudgaH zaMkara zUlapANiyuk / rakSatu tava rAjendra, TaNatkAra kareM yazaH / / sa. 10/38 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra priya putrI priyaMgumaMjarI ke liye yaha yogya vara khoja lAyA hU~. isa prakAra apanI vAkUcAturI se mahArAja ko vedagarbhane prasanna kara liyA. kucha samaya pazcAt rAjAne zubha dina ke zubha muhUrta meM priyaMguma jarI kA vivAha usa gopAla ke sAtha kara diyA. idhara usa gopAla kA vivAha priyaM guma jarI ke sAtha honese vedagarbha apanI saphalatA para ati prasanna huA. usane usa gopAla ko yaha bhI kaha diyA, " tuma kucha samaya kisIse nahIM bolanA, tere isa prakAra mauna rahene se tumheM loga paMDita samajhane lagege." EMAKASH Sas rAjaputrI apane patiko pustaka saMzodhanArtha detI hai. citra naM. 2 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya. saMyojita . 323 vedagarbha kI AjJAnusAra vaha gopAla aba bilakula mauna rahane lagA. cAroM aura rAjA ke jamAI kI isase prazaMsA hone lagI.. para priya gumajarI ko apane priya pati ke sAtha bAta karane kI ati utkaMThA hone lagI. kAraNa ki vaha svayaM bhI to paMDitA thI ataH vaha vidvAna paMDita ke sAtha vArtAlApa ati zIghra karanA cAhatI thI para use mauna dekha vaha hatAza ho gaI. eka dina priya gumaMjarI svaracita eka navIna graMtha saMzodhana ke lie patideva ko de kara prArthanA karane lagI, " he svAmi ! Apa isa pustaka kA saMzodhana karane kA kaSTa kareM." rAjakumArI ke Agraha se vaha pustaka usane lelI aura usameM apane bar3e bar3e nAkhUnoM se kaI kATa-kATa kara dI; kaI akSaroM kI mAtrAoM ko miTA DAlA. aura kaI sthAnoM para anusvAra Adi haTA diye, jisase vaha graMtha kucha kA kucha azuddha bana gayA. rAjakumArIne bar3I prasannatApUrvaka vaha graMtha liyA, para jyoMhI usa antha ko uThA kholakara dekhA to. ekadama udAsa ho gayI, vahA~ to artha kA anartha hI ho gayA thA, aura usake manameM yaha nizcaya ho gayA, "yaha to koI mUrkha hai, kyA vedagarbha paMDitajI kA zApa saphala huA ?" isase vaha mana hI mana bahuta duHkhI huI. eka dina rAjakumArIne apane pati ke kula Adi kI / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 . . vikrama caritra jAMca karane kA nizcaya kiyA, punaH vaha pati ko lekara sundara citrazAlAmeM gaI, isa citrazAlAmeM pazu, pakSI Adi kaI prakArake suMdara citra citrIta the, jaise gvAle gAyoM va bhaise carAte ho aura ku~ve para paNIyAriyAM pANI bharane jAtI ho, bAgameM choTe choTe bacce khelate ho, sundara rAjasabhA baiThI ho usameM rAjA, sAmaMta, zeTha, vyApArI Adise suzobhita ho, aura cora DAkUoM ke kaI prAcIna saMskRtidarzaka sundara sundara citra the. ___ rAjakumArI apane citrazAlAmeM svayaM gupta rUpase chipI rahI. usakA pati saba jagaha ghUmA. para kahIM bhI kucha na bolA. Akhira meM jAte jAte vaha bhaiMsa carAtA hue eka khAle ke citra ke samIpa pahU~cA, use dekhate hI vaha gopAla apanI sthiti kA vinA vicAra kiye hI prasanna hokara "DIu DIu" zabda kA uccAraNa karane lagA. , yaha dekhate hI rAjakumArI ko aba pUrNa rUpase nizcaya ho gayA, " merA pati avazya hI koI bhaisa carAnevAlA gopAla hai| kyoM ki " AkArose vacana, gamanase, dehadazA saMskAroM se; nara kI jAti samajameM AtI, U~ca nIca' vyavahAroMse." 'manuSya kI ucca yA nIca kula jAti Adi usake vyavahAra zarIra, vacana aura AkAra se hI pragaTa ho jAtI hai.' . isa prakAra vaha socane lagI, "saMsAra ke mAnava P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 325 jAnate haiM ki mahArAjAke jamAI vaDe hI vidvAna haiM, para maiMne to isa kI mUrkhatA kI parIkSA Aja isake 'DIu-DITha' zabda ke uccAraNa se kara lI. vAstava meM hI yaha koI gopAla hai." isa prakAra soca-vicAra karate karate rAjakumArI priyaMguma jarIne apane manameM nizcaya kara liyA, " aba maiM apane isa mUrkha pati kA mu~ha nahIM degI, aura na isase kabhI bhI boluMgI." . idhara vaha gopAla bhI apane manameM vicArane lagA, "saMsAra jAnatA hai ki mahArAjA kA jAmAtA bar3A hA vidvAna hai, para maiM kucha bhI nahIM jAnatA hU~. mujhe isake liye dhikAra hai. saMsAra kahatA hai ki vaha svarasvatI kA putra hai, para maiM to eka akSara bhI nahIM jAnatA hU~. isa prakAra vaha apanI mUrkhatA para vicAra karatA karatA mahala se dUra nikala gayA, aura nagara ke udyAnameM mahAkAlI kA mandira thA, vahA~ A pahU~cA. devI kI sundara mUrti ke darzana-namaskAra kara gopAlane mana hI mana nizcaya kiyA, " devI ko prasanna kara vidyA prApta kiye bInA yahAse nahIM haTUMgA" isa prakAra mana dRDha kara devI ke sAmane aDDA jamAkara dhyAnameM baiTha gayA. gopAla dvArA mahAkAlIkI ArAdhanA vaha gopAla mahAkAlI ke mandira meM devI sanmukha bar3e vinaya aura bhAvabhakti se stuti karatA huA kahane lagA, "he bhagavati ! maiM aba terI hI zaraNameM hU~, tU mujhe vidyA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dAna de, mujhe vidvAna banA, anyathA maiM aba tere hI caraNoM meM apane prANoM kA balidAna kara dUMgA, maiM to terA putra-sarasvatI putra prasiddha ho cukA hU~." isa bAtakI lAja rakha. 'parantu ina saba bAtoM ko kahane para bhI devI prasanna nahIM huI. jaba kAlIkA devI se kucha bhI uttara na milA taba vaha gopAla bhI apanI pratijJA-nizcaya ke anusAra devI ke sanmukha hI baiThA rahatA aura apane manakI icchA ko bAra bAra dUharAtA rahatA. isa prakAra vaha kaI dinoM taka bhUkhA-pyAsA rahane se dUbalA-patalA ho gayA. yaha khabara avaMtI nagarI meM turaMta hI sarvatra phaila gaI ki mahArAjA vikramAditya kA jamAI devIke mandira meM apanI icchA ko pUrNa karane ke uddezya se ArAdhanA meM baiThA hai. ___ vaha kaI dinoM se jala-annAdi tyAga kara cukA hai. yaha khabara avaMtIpati mahArAjA vikramAditya ko bhI lagI, aura ve svayaM use dekhane vahIM padhAre. usakA zarIra dekha kara mahArAjA ciMtAtura ho gaye, unake manameM nAnA prakAra ke vicAra uThane lage.. 'kahI yaha mara na jAya aura merI priya putrIkA vaidhavya yAne vidhavApanA mujhe dekhanA na par3eM?' isa prakAra apane jAmAtA ko pratijJA para aTala dekha usane bhI apanI aura se eka dina mahAkAlI kI bar3I pUjA kA Ayojana kiyA. tAki saMbhava hai devI prasanna ho jAya, P.P.AC.Gunratnasuri-M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 327 mahArAjAne apane nizcaya ke anusAra apanI dekharekha meM apane kaI dAsa-dAsIyoM sahita mahAkAlo kI apUrva pUjA kA Ayojana kiyA. aneka prakAra kI vidhipUrvaka mahAkAlI kI pUjA karavAI. parantu antameM mahAkAlI ko prasanna na hote dekha mahArAjA svayaM bhI hatAza ho gaye. aMtameM unhoMne eka aura upAya socA. unhoMne apanI eka catura dAsI ko bulAyA, jisakA nAma bhI kAlI hI thA. mahArAjAne use samajhA kara kAlI ke mandirameM bheja diyA. vaha dAsI gupta rUpa se kAlI ke mandira meM praveza kara mahAkAlI kI mUrti ke pIche chipa gaI. EVER to Trum Ndaul IMEANI ufurnal Miniatri RAN MiAMA MILIMIT AMITIU uyti 14 AVI mahArAjakA jamAI kAlI mAtA ke maMdirameM aDDA jamAkara baiThe. citra naM. 3 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 vikrama caritra jaba vaha gopAla apanI pratijJA ko punaH punaH doharA kara mahAkAlI kI prArthanA karane lagA, usI samaya mahAkAlI ke pIche chipI usa dAsIne kahA, "he nara ! maiM tujha para atyaMta prasanna hu~, maiM tujhe vidyA dUMgI." gopAla ko kAvya kalAkI prApti - isa prakAra kAlI ke vacana ko suna vaha gvAla ati prasanna ho gayA. parantu mahAkAlI devI svayaM isa prakAra dAsI dvArA kiye gaye kapaTa se cintA vyagra bana gaI, arthAt socane lagI, 'apane nAma se isa prakAra diye gaye varadAna ko agara maiM satya nahIM karUMgI, to vaha mere liye hI ahitakara hogA, kAraNa ki kaI varSo se jo mujhe pratiSThA avaMtI nivAsIyoM se milI hai, vaha sava calI jAyagI. aura mujhe bAdameM koI nahIM mAnegA-pUjegA.' isa prakAra vaha kikartavya-vimUDha ho gaI. aMta meM mahAkAlI devIne nizcaya kiyA, 'mujhe apanI pratiSThA ko kAyama rakhane ke lie bhI use vidvAna banAnA hI paDegA, anyathA mere lie yaha mahAna ahitakara hogA.' ThIka haiM nItikAroMne bhI yahI batAyA hai ki aisA mUrkha kauna hogA jo eka choTI sI khIlI ke lie apane makAna ko toDegA ? thoDe se lohe ke liye pUre jahAja ko kATegA ? eka dhAge dore ke liye gale ke sundara ratnahAra toDegA aura bhasma jaisI tuccha vastu ke lie rezamI vastra yA caMdana jaise mUlyavAna kASTha ko jalAyagA? miTTI ke eka P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita choTA sA TukaDA ke liye kAmaghaTa' kauna tor3egA ? : devI dvArA diye gaye varadAna kI khabara cAroM ora havA kI taraha phaila gaI. sAtha yaha khabara priyaMgumaMjarI ko bhI lagI. aura prasanna ho usa mahAkAlI ke maMdira meM zIca jA pahU~cI. usane jAkara apane pati ko devI ke pAsa baiThA dekhA. usane pati se prazna kiyA, "kyA Apa para kAlI mAtA prasanna ho gaI ? ' isa prakAra apane pati ke pAsa AI huI, priyaMgumaMjarI dvArA kahe gaye zabdoM ko suna mahAkAlI ko aura bhI adhika apanI pratiSThA kI ciMtA huI. aMtameM aba usane apane vicAra ke anusAra prakaTa hokara usa mUDha gvAla ko apUrva sundara kAvya-kavitA karane kI zakti aura anya vidyAe~ bhI pradAna kara dI. prakaTa rUpase kAlI dvArA punaH diye gaye varadAna ko pA kara ve dono pati-patnI utsAhase apane rAjamahala kI ora cale. vaha gvAla to sIdhA hI rAjasabhA meM jAkara rAjA ke pAsa pahu~cA, apane jAmAtA ko Ate hue dekha vikramAdityane haste hue kahA, "he kAlIdAsIputra padhAriye, aura koI suMdara kAvya sunAiye." jamAI-maiM kAlIdAsI putra nahIM hU~, kiMtu maiM apane bhAgyavaza kAlIdevI kA dAsa banA hU~, arthAt maiM kAlIdAsa hU~. ... kAlIdAsako mahArAjA tathA priyaMgumaMjarI dvArA parIkSA - mahAgajA vikramAdityane apane jAmAtA kAlIdAsa ko . ... 1 kAmagha. yAne kAmakumbhaH-kAma icchAoMko pUrNa karanevAlA ghaTa. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra vidvAna jAna usa kI parIkSA ke liye usake sAmane eka samasyA rakhI.. vikrama mahArAjAne kahA, "vAhanopari taraMti samudrAH" arthAt vAhana para baiTha kara samudra tarate hai. Apa isa samasyA kI pUrti kIjiye." isa samasyA kI pUrti kA uttara kAlodAsane zIna hI diyA. " parvata upara uThe mevako, dekha adhika jala bharate; arthAt jala se paripUrNa meghoM ko pahADoM para varasate dekha vidvAna loga kahane lage ki samudra pahADa rUpI vAhanoM se larate hai."x . isa prakAra rAjA vikramAditya dvArA dI gaI samasyA ko zIghra hI pUrI karate dekha vahA kI rAjasabhA ke sabhI upasthita logoM ke sAtha sAtha mahArAjA vikramAditya ko bhI bahuta Azcarya huA, aura sAtha hI sabhI kAlIdAsa kI camatkArapUrNa vidyAse prasanna ho gaye. rAjasabhA se nivRtta ho vaha kAlIdAsa sIdhA aMtaHpura meM apanI priyA piyaMgumaMjarI ke pAsa gayA. apane patiko AyA *" medanIdharazirassu payodAn barSa to jalabhRtazcarato'lam / vIkSya paMDitajanA jagureva vAhanopari taranti samudrAH ||s. 10 / / 71 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita dekha prasanna hokara priyaMgumaMjarIne usakA svAgata kiyA. sAtha hI apane pati ko nivedana kiyA, "he patideva ! kyA Apa ko mujhase kucha vAg vilAsa karane kI icchA hai ?" kAlIdAsane uttara meM apanI priyA ko eka saMskRta kAvya kahA jo gUDhArtha se pUrNa thA. jisakA bhAva nimna likhita haiM. " parvata rAja dizA Uttara maiM, deva svarUpa himAlaya hai, mAnadaMDasA zobhita bhU kA, zaMkarakA sasurAlaya hai. . arthAt he priye! bhArata deza ke uttara meM himAlaya nAma kA eka vizAla parvata hai jo ki pUrva dizA se pazcima dizA taka phailatA huA samudra kA sparza karatA hai. use se dekha yahI jJAta hotA hai, mAno vaha pRthvI kA mApa lene kA eka mApa-daMDa ho, aura use kisIne pRthvI ke mApa ke vAste pRthvI para lagAyA ho ?"x . apanI priyA ko punaH Age kahate hue kAlIdAsane kahA, 'he priye ! jo tumane apane vArtAlApa meM "asti" "kazcid " ora "vAg" yaha tIna zabdoM kA prayoga kiyA unake AdhAra se maiM tIna kAvyoM kI racanA karU~gA. isa prakAra *" asti kazcid vAgavilAsA bhavato ruciraH pate!" x "astyuttarasyAM dizi devatAtmA, himAlayo nAma nagAdhirAjaH / pUrvAparau toyanidhI vagAhya sthitaH pRthivyA iva mAnadaNDa: saM. 10 // 73 // kumArasaMbhave prathama zlokaH / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun AaradhakTrust.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. vikrama caritra kAlIdAsane pratijJA kara apanI priyA ko apanI vidvattA dvArA prasanna kiyA. . mahAkAvyoMkI racanA kAlIdAsane apanI pratijJA ke anusAra bAda meM samayAnusAra " asti" zabda para "kumArasaMbhava" " kazcid " zabda para "meghadUta" aura "vAg" zabda para raghuvaMza jaise mahAn kAvyoM kI racanA kI, jo Aja bhI vizvameM advitIya kAvyoM kI zreNI meM gine jAte hai. isa prakAra kAlIdAsa kI camatkArapUrNa kAvya kalA se avaMtI kI janatA tathA usakI priyA aura mahArAjA Adi prasanna ho use mahAkavi kAlIdAsa kahane lage. saca hai manuSya kI prazaMsA usa vidyA, ke AdhAra para hI hotI hai. anyathA use jagatameM koI nahIM pUchatA haiM. paraMma kRpAlU mA sarasvatI ke bhaMDAra kI to apUrva mahimA hai. anya prakAra kI vastue~ to upayoga aura kharca karane se ghaTatI haiM, parantu yahA. to saMsAra ke isa niyama ke viruddha hI kArya hotA hai. vidyA kA jitanA hI upayoga kiyA jAtA ... hai utanI hI vidyA bar3hatI hai. jaise kisI kavine bhI ThIka __ hI kahA hai. - "he sarasvati Apake bhaMDArakI bar3I acaMbhI bAta; ... jyoM kharace tyoM tyoM baDhe, bIna kharce ghaTa jAta."* * avyaye vyayamAyAti, vyaye yAti suvistaram / . apUrva : ko'pi bhaMDArastava bhArati dRzyate / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya. saMyojita 333 pAThaka gaNa! Apane isa prakaraNa se bhalI prakAra jAnakArI prApta kara hI lI hogI, ki paMDita vedagarbhane apanI caturAI se kisa prakAra apane zApa kI pUrti kI, tathA priyaMgumaMjarIne kiye gaye guru apamAna ke aparAdha meM mUrkha pati pAkara kitanA kaSTa bhogA, para mahAkAlI ke ArAdhana se vahI gvAla mUrkha hote hue bhI eka mahAn paMDita ho gayA. ataH pratyeka mAnava ko apanA vyavahAra Adarza rUpameM banAnA cAhie tAki priyaMgumaMjarI kI bhAti hameM bhI kahIM kaSTa na bhoganA paDe. guru kI mahimA to apAra hai ataH unake Age to sadA vinIta bhAva se hI rahanA cAhie, . sAtha hI pratyeka ko vidvAna bhI banane kA avazya hI prayatna karanA cAhiye. kAraNa ki vidyA se hI vinaya aura sadjJAna prApta hotA haiM. * aba Apa AgAmI prakaraNa meM mahArAjA dvArA paMcaratna ko lekara vicitranagara meM pahU~canA aura vicitra nyAya dene kA . rocaka hAla par3heMge. jisa ghara jina mandira nahI.. . jisa ghara nahI munidAna jisa ghara dharmakathA nahI, vo nahI pUNya kA sthAna. . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDatAlIvA~-prakaraNa mahArAjA vikrama kA dezATana ke liye jAnA " sajjana durjana jJAna ho, jAnata vividha caritra, dezATana khudako karA, detA adhika pavitra." . dezATana karane se aneka prakAra ke anubhava hotA haiM, aneka prakAra ke manuSyoM kA paricaya hotA hai aura kaI prakAra ke navina sthAna Adi dekhane se usa kI buddhi tIvra ho jAtI haiM. isa prakAra kI bAte vidvAnoM se sunakara mahArAjA vikramAditya ko dezATana karane kI IcchA huI. eka dina rAjyakArya se avakAza lekara mahArAjA apane bhaMDArameM se apUrva pA~ca ratna ko sAtha meM le dezATana ke liye nikala par3A.. . . ..... ___ avaMtInagarI se prasthAna kara aneka zaharoM, jaMgalo, pahAr3oM aura nadIyoM Adi ko pAra karate hue eka ajJAta dezame. jA pahU~cA. ghUmate phirate vaha sundara zahara meM pahU~cA. loga jisa . ko "padmapura" kahate the. yaha nagara vAstava me 'yathA nAma tathA guNAH" ke anusAra sundara bhI adhika thA; parantu isameM basanevAle sabhI nivAsI Thaga the. yahA~ kA jo rAjA usakA nAma anyAyI aura isa kA maMtrI no sarvabhakSI aura pASANahRdaya nAma se prakhyAta thA. isa prakAra kI nagarI kI jAnakArI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 335 prApta karane ke liye nagara meM bhramaNa karate hue kisI zAhukAra kI dukAna para mahArAjA jA pahU~ce. unake pahuMcane ke sAtha hI usI dUkAna para eka tApasa bhI AyA aura usane dUkAnadAra se 'eka' sera ghI kI yAcanA kI. tApasa kI yAcanA ko sunakara seThane usa tApasa ko eka sera ghI ke bajAya 'do' sera ghI de diyA. ... .. ____tApasa vaha ghI lekara sIdhA apane guru ke pAsa gayA, aura unheM vaha ghI arpaNa kiyA. ghI ko adhika dekha gurune usa cele ko pUchA, " yaha ghI to eka sera se adhika dIkhatA hai." uttara meM cele ne kahA, "yaha to do sera thI hai." punaH tApasa ke gurune ziSya ko rukhe svara se kahA, "tuma yaha adhika ghI kyoM lAyA ? corI rupI pApa vRkSa kA phala isa saMsAra meM vadha-phAsI aura vandha-kArAbAsa Adi kI prApti aura parabhava meM naraka kI prApti arthAt vahA~ para nArakIya vedanAoM ko sahana karanA par3atA hai.x tuma zIghra jAkara isa adhika ghI ko vApasa de A." ...' apane guru kI AjJA pAkara vaha cetA ghI lekara usI seTha kI dUkAna para AyA. aura use apanA athika ghI ko ... vApasa lene kA Agraha kiyA.. .. . isa prakAra tApasa dvArA adhika ghI ke loTAnekI kriyA ___x" caupApadrumasyeha vadhabandhAdikaM phalam / .... jAyate paraloke tu phalaM narakavedanA" // sa. 10/86 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ vikrama caritra Adi ko dekha vikramAditya usa para bahuta hI prasanna huA. . aura usa tApasa ko nirlobhI samajha usa ke pIche pIche unakI parIkSA karane ke uddezya se rAjA unake Azrama para gayA. . tApasa ke Azrama para jAkara mahArAjA vikramAditya una / donoM tApasoM ko namaskAra kiyA. aura apane pAsa ke pAMcoM amUlya ratna nikAla kara una tApasoM ke Age dikhA kara vinatI karane lagA. "he mahAtman ! maiM deza bhramaNa karane ke liye nikalA hU~ ApakA nAma aura jagata prasiddha kIrti sunakara Apako vaMdanA karane AyA hU~, ye mere pAsa pAMca amUlya ratna hai, pAMca ratna sAthameM rakhakara bhramaNa karane meM maiM asamartha hU~, ataH Apa ina ko apane pAsa rakhiye, kAraNa ki vidvAnoMne kahA haiM, 'jahA~ para manuSyoM kI suMdara AkRti-rUpa hai, vahA~ para guNoM kA samUha avazya hI A jAtA hai.. aura jahA~ para saMpatti hai, vahA~ para bhaya bhI nizcita rahatA he.' x isa liye paradeza meM bhramaNa karanevAlo ko saMpatti rakhane se bhaya rahatA hai, ataH maH . yaha pAMcoM ratna Apa ke pAsa rakha kara jAnA cAhatA hU~, kRpA .. kara Apa inheM apane pAsa rakha kara mujhe paryaTana meM bhayamukta banAne kI kRpA kareM. maiM vApasa A kara. Apase yaha ratna . le lU~gA." uttara meM tApasane mauna hokara apane hAthoM ke isArA / se kahA, "dhana ko dekhane kI bAta kyA; hama to chUte taka 4 yatrAkRtiguNAstatra jAyante mAnave khalu / yatra syAdvivibhastatra bhItirbhavati nizcitam // sa. 10/95 // . . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 337 . rAjA vikrama apane pAsa ke pAMcoM ratna tApasa ko saMbhAlane de rahA hai|| .. citra naM. 4. .. nahIM haiM. kAraNa ki sAdhuoM ke lie dravyasaMgraha karanA bar3A. .. doSa hai, kahA bhI hai "doSa mUla ina dhana daulata kA, muniyo ne hai tyAjya kahA, - artha nahIM yaha bhI anartha hai, kyoM anartha rakhate ho yahA." - isa prakAra usa tApasane una ratnoM ko apane pAsa rakhane se bilakula InkAra kara diyA aura punaH Age kahA, "he bhAI!' agara Apa ina ratnoM ko apane sAtha nahIM rakhanA cAhate to inheM tumhAre hAthoM se nikaTa ke usa nAle " meM rakha de. ". .. __P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 . . . . . . . . . vikrama caritra . isa prakAra usa tApasa kI nirlobhatA dekha kara mahArAjA vikramAditya mana hI mana unakI prazaMsA karane lagA. " dhanyavAda hai ina nirlobhI tApasoM ko jo tyAgamaya . vRtti se apane jIvana ko sArthaka banA rahe haiM, eka sera ghI ke badale meM do sera A jAne se use vApasa lauTAnA, pAMca ratna jaisI amUlya vastuoM ko bar3I khuzAmada se dene para bhI apane hAtha se use chUnA taka nahIM, yaha koI kama tyAga hai. yehi sacce nirlobhI, nirmohI hone kA pramANa hai." isa prakAra ve mana hI mana usa tApasa kI prazaMsA karane lage. . bAda meM tApasa ke batAye sthAnAnusAra mahArAjA vikramAditya pAsa hI ke nAle meM ratnoM ko rakha Aye aura tApasa ko praNAma kara. apane uddezya ke anusAra saMsAra ke kautuka dekhane ke lie vahA~ se prasthAna kiyA. mahArAjA vikramAditya ke jAneke bAda una tApasone logoM se Taga Thaga kara kAphI dhana ekatra kara liyA. usa dhanase apane liye devaloka ke mahaloM se bhI anupama eka maTha banavAyA.. usa meM vaha tApasa dharma ke ADambara meM logoM ko . ThagatA huA apanA samaya bitAne lagA. ... bahuta dinoM ke bAda mahArAjA vikrama aneka dezoM kA bhramaNa kara punaH usa nagarameM AyA. apane pUrva nizcita sthAna para jA kara dekhA to eka navIna vizAla sundara maTha banA huA hai. usa maTha ko dekha kara Azcaryayukta ho gayA. usa maTha meM praveza karane para use P.P.AC.Gunratnasuri M.S. . Jun Gun AaradhakTrust
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 339. yaha bAta mAlUma huI, yaha to usI tApasoMne apanA maThamaMdira banAyA hai.' tApasa ko praNAma kara usane apane una rakhe hue pAMcoM ratnoM kI mAMga kI. parantu uttara meM tApasane kahA, . " tuma kisa se ratna mAgate ho? tumane kise ratna sApe the. tuma kauna ho ? maiM tumheM nahIM jAnatA, tumhArI buddhi bigaDa gaI haiM kyA ?" isa prakAra vaha tApasa 'ulTA cora koTavAla ko DaMDe.' ukta kahAvatAnusAra vikrama mahArAjA se lar3ane lagA.. yaha saba dekha mahArAjAne manameM nizcaya kiyA, 'yaha to tApasa hI Thaga hai. isa kI niyata una ratnoM ko dene kI nahIM hai, vaha unheM hajama hI karanA cAhatA hai, zAstrakAroMne bhI to ThIka hI kahA hai'kucha bhI karatA nahIM kisI kA, mAyAzIla puruSa aparAdha, to bhI hama vizvAsa na karate, usa para sarpa sadRza palaAdha. mAyA karane vAlA puruSa kisI kA kucha bhI nahIM bigADatA hai, phira bhI loga usa para vizvAsa nahIM karale. jaise . ki sarpa nahIM bhI kATatA ho to bhI loga usa se to Darate hI haiM OM kyoM ki prakRti kA aisA svabhAva hai ki Thaga, vaJcaka, durjana aura ghAtaka jana ye sabhI bahuta sAvadhAnI se apanA pA~va uThAte hai, arthAta ye bar3e catura hote hai. _ vicAra karate mahArAjA vikramAditya ko aura bhI eka * mAyAzIlaH puruSo yadyayapi na karoti kacidaparAdhamU / ... sarpa ivAvizvAsyo bhavati tathApyAtmadoSahataH / / sa. 10/105 // P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 .: vikrama caritra ___ ati prAcIna zrI rAmacandrajI kA jIvana prasaMga yAda AyA vaha Isa taraha jagata meM prasiddha hai... , zrI rAmacandrajI apane pyAre bhAI lakSmaNa ke sAtha vana ko jA rahe the. rAste meM eka sarovara AyA, vahA~ para eka bagulA apanA pauSa uThA kara zAMti se khar3A thA. use dikhAte hue rAmacandrajIne kahA, "he bhAI lakSmaNa ! yaha dekho, bagulA apanA pAva kitanI caturAI se dhIre dhIre uThAtA va rakhatA hai. kAraNa ki pA~va ke UThAne-rakhane se kahIM kisI jIva kI hatyA na ho 'jAya isa bAta ko dhyAnameM rakha apanA, pAva isa prakAra uThatA ': rakhatA, Isa prakAra rAmacaMdrajI ko lakSmaNa se kahate suna usI TA -ARONLINE KAN MnANIA sarovara kI macchalI zrI rAmacandrajI ko kaha rahI hai. citra naM. 5 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 341 sarovara kI eka bar3I machalIne jalameM se apanA zira nikAla kara / : kahA, 'he mahArAja! Apane to kevala usa bagule ke bAharI vyavahAra ko hI dekha use parama dhArmika-dayAlu mAna liyA. parantu Apane usake AMtarika bhAvoM ko nahIM jAnA hai. isa duSTane isI prakAra chala karate karate hamAre pUre kuTumba ko khA liyA hai, ataH he rAjan ! bAhya dRSTi se kisI vyakti kA pUrA paricaya nahIM pA sakate ! sahavAsa se hI usakA pUrA - paricaya hotA hai.' - rAjA punaH tApaMsa ke pAsa jAkara vinamra bhAvase bole, " he tapasvI, Apa kA darzana kara pavitra ho kara jaba maiM yahAM se. ... prasthAna karane lagA usa samaya meM maiMne apane pAco ratna Aeke . .pAsa rakhe. unhe Apa kyoM chipAte haiM ?" tApasane mIThe svara se uttara diyA, "he pathika ! mere pAsa tumhAre ratna nahIM hai, kisI anya ke pAsa rakhA hogA, tuma bhUla gaye ho ?" tApasa kI kapaTabharI vANI ko sunakara usase adhika vArtAlApa ucita nahIM samajhA, vahA~ se cala diyA, parantu doSI ko DaNDa . . zanaimuccayate pAdaM jIvAnAmanukampayA / pazya lakSmaNa ! pampAyAM bakaH paramadhArmikaH / / sa. 10/107 // . pRSTataH sevate sUrya jaTareNa hutAzanam / .. svAminaM; sarvabhAvena. khalo vaJcati mAyayA // sa. 10/108 // (tadA divyavANyA bRhanmatsya uvAca zIlaM saMvAsato jJeya na zola darzanAdapi / " baka varNayase rAma ! yenAha niSkulIkRtaH // ) P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 vikrama caritra dilAnA anivArya samaja vikrama isa nagara ke pASANahRdayI maMtrI ke pAsa apanI bAta sunAne pahU~cA. .. vikrama rAjA jaba maMtrIzvara ke pAsa pahU~cA taba use yaha mAlUma huA ki ve eka vaNikle vArtAlApa kara rahe haiM, ataH rAjA vikrama una donoM kI vArtAkApa ko dhyAnapUrvaka sunane lagA. ___maMtrIne 'hara' nAma ke eka vaNika ko eka lAkha rupaye sUda-vyAja para eka varSa ke liye diye the, parantu dUsare hI dina use pakar3a maMgavA kara eka varSa ke vyAja mAMgane lagA, aura usa vaNika ko kArAgAra kI sajA pharamAI, hatAza ho usa vicAre vaNikne Akhira meM isa anyAyI maMtrI ko pUre varSa kA vyAja jaba dene kA kavula kiyA; taba usa vaNika ko kArAgAra se chor3A. una donoM ko bAtoM se rAjA vikrama ko yaha mAlUma ho gayA, 'yaha maMtrI merA kyA nyAya karegA ? jaba ki yeha svayaM hI anyAyI haiM.' isa prasaMga ko dekha mahArAjA ko ati duHkha huA aura isa anyAya ke liye bAra bAra apane manameM vicAra karane lagA. isa taraha maMtrI dvArA usa hara vaNika ko Thaga kara dhana lete dekha vikramAdityane socA, 'isI prakAra ke maMtrI tathA apanI jAke duHkha sukha para dhyAna na dene vAle rAjA ke hone para prajA duHkhI hotI hai, aura vahA~ zAMti nahIM hotI, kisIne ThIka hI kahA hai ki aisI hAlata hone vAle rAjya kA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 343 - prajA ko cAhie ki vaha aise rAjA ko chor3a kahIM anya , sthAna para calI jAya. jaise"rAkSasarUpa mahIpa, maMtrIgaNa vyAghra sadRza ho krura; jaisA rAjya chor3akara janatAko bhAga jAnA cAhiye dUra." ... mahArAjA vikramAditya isa prakAra apane manameM taraha taraha ke vicAra kara hI rahe the ki Itane meM eka kisAna Akara pASANahRdaya maMtrI ko apanI prArthanA sunAne lagA. vaha kahane lagA, "he maMtrIrAja ! mere kheta ko eka rAhagIra ne apane baila chor3akara rAste para ke kheta ko khilA diyA hai; kRpayA Apa mujhe nukazAna kA badalA dilAne kI vyavasthA kareM." isa prakAra vaha apanI bAta sunA hI rahA thA, ki vaha rAhagIra bhI usake pIche pIche vahA~ A gayA, aura vaha bhI maMtrIse apanI prArthanA sunAne lagA, " he maMtrIzvara, maiM apane rAste rAste jA rahA thA. merI gADI, sAmAna se paripUrNa thI. acAnaka hI usa gADI kA pahiyA TUTa gayA. ataH maiMne apane bailoM ko khola kara apanI gADI ke sAtha bAMdha kara apanI gADI sudhArane lagA. mere baila baMdhe hote hue bhI kaise isake kheta ko khA gaye ? he maMtrIrAja ! yaha merI jhuThI hI phariyAda karatA hai. isane binA kAraNa krodhita hokara merI gADI ko use pApaDa kI taraha tor3a diyA. aba maiM Apa kI zaraNa meM hU~. merA yahA~ paradeza meM koI nahIM hai. ataH merA ucita nyAya kIjie." - donoM kI bAte suna maMtrIzvara ne apanA nirNaya diyA, P.P.AC..Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 vikrama caritra " jaba gADI ke TUTa jAne se tumane apane bailoM ko gADI se bAdhA to yaha nizcaya hai ki tumhAre bailoMne hI isake kheta khAyA haiM ?" ataH matrIzvarane isa aparAdha meM usa rAhagIra kA sArA mAla japta karane kA Adeza diyA. rAhagIra isa Adeza ko suna bahuta royA. bAra bAra prArthanA kI para usakI sunavAI kona kare ? pASANahRdaya maMtrIne isa rAhagIra kA mAla japta karavA hI liyA. Akhira vaha nirAza ho vahA~ se calA gayA. - bAda meM usa kisAna ko bhI matrIne phaTarAte hue kahA, "re duSTa ! tumane phijUla hI usa rAhagIra kI gADI ko tor3a DAlAH isa aparAdha meM tumhArA bhI ghara japta kiyA jAtA hai. turaMta hI matrIzvarane apane karmacAriyoM se usake makAna kA sArA hI mAla maMgavA liyA. vaha kisAna bhI vicArA duHkhI hokara lauTa gayA. isa prakAra isa anyAyapUrNa dRzya ko dekha mahArAjA vikrama nirAza ho vahA~ se rAjA ke mahala kI aura cala diyA aba unhoMne yahAM ke rAjA ko milane kA nizcaya kiyA. ____ mahArAjA vikrama isa zahara ke anyAyI rAjA ke pAsa pahu~ce hI the, ki itane meM eka vRddhA vahA~ AI aura rotI huI kahane lagI, "he rAjan ! Apa ke rAjya meM isa prakAra kA anyAya hotA hai ? Apa ko prajA ke duHkha sukha kI koI paravAha hI nahIM ? rAjA kA kartavya hai, ki vaha duSToM ko , daMDa de aura dharma kI rakSA kare. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 345 - rAjya meM matsyagalAgala nyAya (baDA choTe ko khAya) kI taraha hI calatA rahA to saMsAra zIghra naSTa ho jAyagA, rAjAoM kI zobhA unake nyAya karane meM hai, nahIM ki kevala mukuTakuMDala pahanane meM. mukuTa-kuMDala Adi to naTa bhI pahainate hai." - isa prakAra vRddhA ke dvArA satya aura kaTu bAteM sunAne para bhI rAjAne usa vRddhA se kahA, "tumhAre matalaba kI bAta sunAo. itanI bAte kahane kI kyA AvazyakatA ?" vRddhA kahane lagI, "he rAjan ! merA putra rAtri ko govinda seTha ke makAna para corI karane gayA thA. jaba vaha usake makAna kI dIvAra ko toDakara makAna meM ghusanA cAhA usI samaya dIvAra ke gira jAne se vaha usake nIce daba kara / mara gayA. he rAjan ! aba merI vRddhAvasthA hai, aura vaha merA eka mAtra sahArA thA. maiM usake AdhAra para hI jIvita thI. aba merA sahArA kauna hai ? Apa kRpA kara merI prArthanA para vicAra kIjiye aura merA nyAya kIjiye." . ' vRddhA kI bAte suna rAjAne govinda seTha ko . bulavAyA aura usa se kahA, "he seTha! tumane aisI kamajora dIvAra kyoM banAI ? jisase ki isa vRddhAkA ikalautA putra mArA gayA ? ataH isa aparAdha meM tumheM zUlI kI sajA dI jAtI hai." rAjyakarmacArI use pakar3akara zUlI para le jAne lage, parantu usI * samaya govinda seThane punaH prArthanA karate hue kahA, "he rAjan! merI thoDI sI vinatI suna lIjie, isa dIvAra ke girane P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 vikrama caritra meM merA koI doSa nahIM hai. yaha to dIvAra banAne vAle kArIgara kA doSa hai, jisane dIvAra ko kamajora banAyA hai." rAjA ko govinda seTha kI bAta samajameM AI, aura usane govinda seTha ko chor3a dene kI AjJA dekara usa dIbAra banAne vAle kArIgara ko bulavA kara kahA, "he kArIgara! tumane govinda seTha kI dIvAra ko itanA kamajora kyoM banAI jisase ki isa vRddhA kA ikalautA putra mArA gayA ? ataH tumhe zUlI kI sajA dI le jAne lage. usI samaya kArIgarane rokara giDagiDAte hue svarase kahA, "he rAjan ! isa dIvAra ke kamajora banane meM merA kucha bhI doSa nahIM hai, kAraNa ki jisa samaya maiM govinda seTha ke makAna kI dIvAra ko banA rahA thA, usI samaya kAmalatA nAma kI vezyA udhara se nIkalI, usake Ane se merA dhyAna usa aura calA gayA aura isase dIvAra meM kucha iMTo kI kamI raha gaI. ataH he dInAnAtha ! Apa merI prArthanA para dhyAna de." rAjAne kArIgara kI prArthanA ko ucita samajha kara use chor3akara 'kAmalatA' nAmaka vezyA ko bulAne kA Adeza diyA. rAjAjJA se turaMta hI kAmalatA ko rAjasabhA meM bulAI gayI. usase saba bAte kahakara usa ko zUlI para car3hAne kI AjJA dI. vezyAne turaMta duHkhI hokara rAjAse nivedana kiyA, " he mahArAja ! mujhe Apa isa aparAdha meM kyoM zUlI kA daMDa de rahe haiM. maiM nirdoSa hU~, Apa kRpA kara merI prArthanA suniye. java meM caurAhe para hokara jA rahI thI, usI samaya usA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 347 rAste para eka naMgA sAdhu A gayA. use dekha maiM lajjita ho gaI. ataH mujhe vivaza hokara vaha rAstA choDanA par3A aura dUsare rAste se gaI jo ki govinda seTha ke makAna ke pAsase jAtA hai." isa prakAra vezyA kI bAteM suna rAjAne use bhI niSi samajha use choDa diyA aura usa digambara ko bulAne kA Adeza diyA. digambara sAdhu ke Ane para rAjAne usa se prazna kiyA, "tuma kyoM naMge hokara ghUmate ho? tumhe naMgA dekha yaha vezyA apanA rAstA choDa govinda seTha ke ghara ke pAsa hokara gaI aura isa se usa kArIgara kA mana vicalita ho gayA. isa kAraNa se usane dIvAra ko ThIka nahIM banAyA aura dIvAra ke kamajora rahane se isa vRddhAkA putra mArA gayA. ataH tumheM isa aparAdha meM zalI kI sajA dI jAtI hai." turaMta hI jallAda loga usa digambara ko zUlI para le gaye. zUlI kI phAMsa bahuta bar3I thI aura digambara dubalA-patalA thA, jaba vaha mAsa meM DAlA jAtA to vaha nIce gira jAtA. isa prakAra bAra bAra girane para jallAda nirAza ho maMtrI se sArA hAla kaha sunAyA aura maMtrI rAjA ke pAsa jA kara sArA vRttAnta kahane lagA, "dubalApatalA hai ataH rAjan ! digambara sAdhu zUlI kI mAsa meM nahIM pha~satA haiM, use to phAMsI lagatI hI nahIM haiM." rAjAne uttara diyA, "kisI moTe tAje AdamI ko pakar3akara lejAo jo ki usa mAsI ke phaMde ke yogya ho." isa prakAra rAjA kI AjJA maMtrI dvArA sunakara jallAdane usa digambara ko to P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 vikrama caritra chor3a diyA aura kisI moTe tAje AdamI kI khoja meM nikalA. DhU~Dhate DhU~Dhate unheM rAjA kA sAlA dikhAI diyA, minIml Rok NATO Ta2 antahilayith theet - PHHA ja jallAda moTA tAjA AdamI ko le AyA. citra naM. 6 jo ki moTA-tAjA thA. use phAMsI ke yogya dekha balapUrvaka pakar3a kara le gaye aura zUlI para car3hA diyA. yaha saba dRzya vikramAditya vahA~ baiThe baiThe dekha rahe the isa prakAra isa anyAyI rAjA ke nyAya ko dekha ve bar3e cakita hue. . ."avicArI nRpa saciva gaNoM ke, dekha sabhI kartavya yahA~ vikramanRpane hradaya se zocA, kaisA hai anyAya yahA~ ?" P.P.AC. Gunratnasurim.s. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 349 isa prakAra aviveka se kAma karane vAlA rAjA aura maMtrI Adi adhikAriyoM ko dekha kara vikramane vicAra kiyA, " yahA~ to anyAya kA hI bolabAlA haiM. yahA~ nyAya kA to nAmanizAna bhI nahIM hai. ataH agara maiM bhI apane ratnoM kI bAta yahA~ nikAlUgA to nizcaya hI mujhe lene ke bajAya dene par3a jAyege. ataH aba yahA~ se to nyAya kI AzA chor3a apanI hI buddhi se kAma lenA cAhie." aisA vicAra kara vikrama vahA~ se ravAnA ho kAmalatA nAmaka usa vezyA ke yahAM gaye, vahA~ jAkara unhoMne kAmalatA ko tApasa ke dvArA pAMca ratna le lene kI sArI kahAnI kaha sunAI. rAjA kI sArI bAta suna kara usa vezyAne rAjA vikramAditya ko AzvAsana dete hue kahA, "he mahAnubhAva ! Apa ciMtA na kIjiye, maiM apanI buddhibalase Apake pAMco ratna usa tApasa se Apa ko dilA dUMgI. aura usane ora yaha bhI kahA, "he mahAnubhAva! maiM eka ratnoM kA thAla bhara kara usa tApasa ke yahA~ jAu~gI, usa samaya Apa bhI thoDI dera bAda vahAM Akara tApasa se apane pAMco ratne ko mAMganA." isa prakAra vikramAditya ko yukti batalA kara dUsare dina Ane kA nizcita samaya batA diyA. nizcita samaya ke anusAra dUsare dina vezyA thAla bhara kara ratna le usa tApasa ke vahAM gaI, aura vinatI karane lagI, " he mahArAja! merI putrI Aga meM jala kara marane vAlI hai, usake vinA merI sabhI saMpatti vyartha hai. maiM aba apanI sabhI . saMpatti dAna-puNya meM lagA denA cAhatI hU~. ataH maiM Apake P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 . vikrama caritra lie ina amUlya ratnoMse bharA huA thAla lAI hu~,Apa ise grahaNa kIjiye." isa prakAra ina donoM kI bAteM ho rahI thI, usI samaya mahArAjA vikrama bhI pUrva saMketa ke anusAra A pahu~ce aura usa tApasa se apane pAMcoM ratna mAMge. tApasa aba aisI paristhiti meM pha~sa gayA kI usakI gati sAMpa chuchndara kI sI ho gaI. tApasa socane lagA, "aba kyA kiyA jAya ? agara maiM isa AdamI ke ratna nahIM dUMgA to isase isa vezyA para yaha prabhAva par3egA ki tApasa koI Thaga hai. Thaga samajhe jAne ke sAtha sAtha maiM amUlya thAla bhare ratnoM ko kho bailUMgA. ataH aba to pathika ko usake ratna lauTAne meM hI lAbha hai." IMINAN SHAILEN ___w355 tApasane pathika ko usake amUlya pAMcoM ratna de diye citra naM. 7 .. isa prakAra soca bicAra kara usa Thaga tApasane pathika kA P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjana vijaya saMyojita 351 usake pAMcoM amUlya ratna zIva lauTA diye. pAMco ratna le kara mahArAjAne eka ratna prasannatApUrvaka usa tApasa ko bheTa kara diyA. isa prakAra ye saba bAte ho hI rahI thI ki vezyA ke pUrvaM saketAnusAra usa kI dAsIne Akara kahA, "he bAIjI ! Apa kI putrIne jala kara marane kA vicAra tyAga diyA hai. ataH Apa zIghra hI ghara calie." dAsI kI bAta suna use ratnoM kA thAla dete hue vezyAne kahA. "tUM yaha thAnta lekara cala, maiM bhI pIche pIche zIghra hI AtI hU~." isa prakAra vaha ratna bharA thAla le kara dAsI calI gaI. aura vezyA tApasa se kahane lagI, " he mahArAja ! Apa mujhe AjJA de to meM apanI putrI se mila kara usakA nirNaya jAna punaH lauTa AU~." isa prakAra kahatI huI vaha vezyA apane gharakI aura cala paDI. bahuta samaya taka vaha tApasa vezyA ke lauTa Ane ki rAha dekhatA rahA. vaha pathika rUpa vikrama mahArAjA bhI kAmalatA ke ghara pahU~ca gaye, aura usakI buddhimattA para prasanna hokara eka ratna jo bahu mUlya thA vaha unhoMne kAmalatA ko de diyA, rAtri bhara usa ke yahAM vizrAma kara prAtaHkAla apanI 'nagarI avaMtI kI ora prasthAna kiyA, ___ jaba mahArAjA vikrama apanI nagarI kI ora jA rahe the usa samaya unheM rAste meM eka garIba manuSya milA. mahArAjA vikramAditya ko dekha vaha kahane lagA, " dAridraya se P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 vikrama caritra bar3ha kara saMsAra meM koI bhI duHkha nahIM hai. jaisA ki kIsI kavine kahA hai:"lakSmI rahita manuSya jagata meM, sundara bhI na suhAtA hai, lakSmIvAna kurupa kyoM na ho! taba bhI pUjA jAtA haiM." nirdhana AdamI cAhe kitanA hI sadguNI sundara yA vidvAna kyoM na ho, usa becAre ko koI nahIM pUchatA; parantu dhanavAna manuSya kitanA hI kurUpa yA nirguNI aura mUrkha kyoM na ho, to bhI saba jagaha usakI logoM se sanmAna-pUjA hotI hI rahatI haiM. 4 / ataH "he mAtA lakSmI ! tumhArI kRpA jisa manuSya para ho jAtI hai, usake to avaguNa bhI guNa bana jAte hai, jaise ki dhanI-mAnI janoM ke Alasya ko sthiratA kahI jAtI haiM, caMcalatA ko udyogitA, mUkatA yAne guMgepana ko mita bhASitA,.bholepana ko saralatA aura pAtrApAtra kA vicAra na karanA arthAt sabako samAna samajhane kA jo aviveka usako usakI udAratA kahate hai."OM x lakSmI vinA surUpo'pi mAnyate na naraH kvacit / kurUpo'pi zriyAyuktaH pUjyate nikhilairjanaiH / / sa. 10/187 // * Alasya sthiratAmupaiti bhajate cApalyamudyogitAm / "mUkatvaM mitabhASitAM vitanute maugdhyaM bhavedArjavam / / pAtrApAtra vicArabhAvaviraho yacchtyudAratmatAm / mArta lakSmi ! tava prasAdavazato doSA api syurguNAH / sa. 10/188 // P.P.AC. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 353. usa garIba manuSya kI isa prakAra bAteM sunakara mahAgajA bahuta prasanna ho gaye, use apane pAsa ke bace hue tInoM amUlya ratna de kara usa kI dAridratA kA nAza kara mahArAjAne Age prasthAna kiyA. kaI jaMgala, pahAr3o Adi ko pAra kara mahArAjA apane rAjya meM pahU~ca gaye, avaMtI meM praveza kara ve aba apane mahala meM rahane lage, rAjyavyavasthA meM pure dhyAna se lakSa dete rahe aura rAjya sabhA ko suzobhita karane lage. pAThakagaNa! Apane mahArAjA vikramAditya kA saMsAra ke paribhramaNa se nAnA prakAra ke anubhavoM ko prApta karane kA rocaka vRttAnta, kapaTI tApasa kI parIkSA, anyAyI rAjA aura pASANa hRdaya maMtrIke anyAyoM kA pratyakSa darzana, kAmalatA vezyAkI buddhimattA, usake dvArA pAMcoM rala prApta kara aparAdhI usa tApasa ke prati bhI udAratA batAkara usako amUlya eka ratna diyA, vezyAke prati kRtajJatA pradarzita kara usako bhI eka ratna de diyA. avatI jAte mArga meM eka daridra brAhmaNa kA bheTA honA usake prati dayAbhAva se usako tInoM ratna kA dAna karanA Adi hAla isa prakaraNa meM par3ha cuke __ aba Apa loga AgAmI prakaraNa meM mahArAjA ko abhinava-nUtana rAma banane kI abhilASA utpanna hai aura ayodhyA jAkara vahAM vRddha brAhmaNa ke mukhase rAmarAjya kI sudara romAMcakArI kathA sunakara Anada prApta kiyA. isa taraha Apa bhI kaI bodhaka kathAoM ko par3hakara avazya AnaMda prApta karege.. . jainadharmanAM dareka bhASAnAM, dareka viSayanAM pustako mATe amane puchA:jai na pra kA za na maMdira . 308/4 zIvApAnI poNa, samahApA-1 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ unapacAsavA~-prakaraNa nayA rAma banane kI AkAMkSA "bar3A bar3AI nA kare, var3A na bole bola; hIrA mukhase nA kahe, lAkha hamArA mola. vaha amAtya kyA jo bhUpatikA nahIM dikhAtA sundara rAha; bhUpati vaha kyA maMtrIzvarakI jo sunatA nahi ucita salAha." . mahArAjA vikramAditya apanI rAjasabhA kA kArya niyamita rUpase calAte hai, prajA ke sukha-duHkha kA pUrNa dhyAna rakhate hue rAjya ko dekhabhAla karane ke sAtha apanA samaya sukhazAMti pUrvaka vyatIta karate haiM. eka dina mahArAjA ko baiThe baiThe acAnaka yaha vicAra utpanna huA, "maiM bhI apanI prajA kA pAlana rAmacaMdrajI kI taraha hI karatA hU~. unake rAjya meM "kisI ko koI kaSTa nahIM thA. ataH vaha samaya rAmarAjya kahalAyA, usa taraha mere rAjya meM bhI koI duHkhI nahIM haiM. anyAya kA nAma nizAna taka nahIM, to kyA maiM bhI rAmakA taraha prakhyAta nahIM ho zakatA? isa liye maiM bhI aba apanA nAma " abhinavarAma' rakhatA hU~ tAki mujhe bhI saMsAra kA sArI janatA "rAjArAma' kahe aura mere rAjya ko 'rAmarAjya' ke nAma se jAna sake aura rAma ke samAna hI merA bhA sanmAna kare." isa prakAra mahArAjA vikramAdityane apane gava pUrNa vicAra, apane maMtrIzvara Adi ke sanmukha pradazita kiyA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita maMtrIgaNa rAjA ko garva yukta dekha aprasanna ho gaye; aura ve loga rAjA ko kisI prakAra zikSA mile aisA upAya socane lage... __ eka dina avasara pAkara mahArAjA vikramAditya ko unake mAnya maMtrooMne bAtacIta ke prasaMga meM kahA, "he rAjana! isa saMsAra meM aneka manuSya hai, jo eka eka se baDe haiM. pRthvI meM * aneka ratna haiM jo eka ekase adhika mulyavAna haiM. aneka buddhimAna haiM jo eka eka se adhika catura hai. tathA kaI balavAna, dhanavAna hai, jo eka eka se bar3ha kara hai; ataH kisI bhI manuSya ko apane aizvarya-jJAna, buddhibala Adi para garva nahIM karanA cAhie, garva kisI kA bhI na rahA hai aura na rahegA. isa prakAra samajhAne para bhI mahArAjA para kucha bhI asara na dekha maMtrI Adi adhikArIyoMne rAjA ko garva se mukta karane ke liye punaH koI upAya DhUMDhanekA nizcaya kiyA, kAraNa ki kisIne ThIka hI kahA hai. bhadrA rAjA, sarpa ye; sanmukha se bhaya deta; duzmana, bicchu, bANiyo, pIche se saba leta. "bhadrA-tithi, rAjA aura sarpa ye saba sAmane se bar3e bhayaMkara hote haiM. parantu duzmana, bicchu aura mahAjana-vaNika loga pIche se nukazAna denevAle hote haiM. ye sAmane to * bhadgA bhapa bhugama e muhi duhilA huuNti|| vairI vIMchI vANiA ai pUThiMI dAha dIyaMti / / sa. 10/199 // . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 356 vikrama caritra kucha bhI nahIM karate kintu piche se hAni kara dete hai. isa liye hama logoM ko cAhie ki hama mahArAjA ko garva se mukta karane kA koI Thosa upAya khoje." kucha dina bAda saMyoga se rAjAne nagarI ke paMDitoM ko bulAkara kahA, " Apa-logoM meM se koI mujhe rAma-rAjya kI kathA sunA sakate haiM ?" isake uttara meM eka vRddha maMtrI ne Age Akara uttara diyA, "he rAjan ! ayodhyA nagarI meM eka vRddha brAhmaNa hai, vaha rAma rAjya kI kathA acchI taraha kula paraMparAse jAnatA haiM, ataH Apa unheM bulAkara unhoM se rAmarAjya kI kathA suniye." vRddha maMtrI kI bAta sunakara mahArAjAne zIghra hI usa vRddha brAhmaNa ko bulAne ke liye ayodhyA ko dUta bheja diyA. jaba dUta usa vRddha brAhmaNa ko lekara AyA to usakA baDA Adara karake mahAra jAne punaH apanI icchA isa brAhmaNa ke Age pragaTa kI. uttara meM ayodhyA nivAsI brAhmaNane kahA, "he rAjan ! meM Apa ko yahA~ rahakara rAmarAjya kI kathA bhalI / bhAti nahIM sunA sakatA. ataH Apa ayodhyA padhAre to meM / Apako rAma-rAjya kI kathA acchI taraha se sunAU~gA. ___ yahA~ para rahate hue zrI rAmacaMdrajI ko thor3A bhI vRttAnta maiM acchI taraha nahIM kaha sakatA hu~." usa vRddha brAhmaNa kA salAha bhAnakara aura rAjya vyavasthA kA saba bhAra maMtrIzvara ko sApakara mahArAjA vikramAditya apanA rAja rasAlA sAtha Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. suri M.S. . .
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita lekara, usa ayodhyA nivAsI brAhmaNa ke sAtha hI ayodhyA kI ora cale. calate calate kramazaH vahA~ para pahuMcakara brAhmaNase mahArAjAne rAmarAjya kI kathA sunAne kA punaH Agraha kiyA. taba uttara meM usa brAhmaNane apane hAtha se saMketa kara eka purAtana sthAna batAte hue kahA, "he rAjan !. Apa prathama isa sthAna ko khudavAIye." rAjAne zIghra hI apane sAtha ke naukaroM ko AjJA dI ki ve isa sthAna ko khode. rAjA kI AjJAnusAra vaha sthAna khodA gayA, sAta hAtha khodane ke bAda usa jamIna ke andara eka junA purAnA makAna milA, jo ratnoM kI jyoti se camakatA thA, use dekha rAjA apane sevaka sahita Azcaryacakita ho gaye, usa ghara meM eka sthAna para aneka mUlyavAna dravyoM se bharA eka ghaDA bhI milA thoDe dUra sthAna para ratnoM se susajita eka suMdara maMDapa milA. isI prakAra eka ratna jaDita siMhAsana jo ratnoM ke prakAza se cAroM ora prakAzita ho rahA thA. choTI bar3I aneka kiMmatI vastue~ nikalatI rahI usa meM eka ratnoM se jaDita mojaDI-juti nikalI, use dekhakara rAjA vikrama aura bhI adhika vismita hue, unhaine Adara ke sAtha usa juti ke Age apanA zira jhukAkara use praNAma kiyA, AdarapUrvaka use hAtha meM lekara apane mastaka aura hRdaya se lagAyA. . . - yaha dekha kara usa vRddha brAhmaNane mahArAjA vikrama se kahA, "he rAjan ! Apa isa juti ko itanA mAna kyoM dete P.P.AC.Gunratnasuri M.S... Jun Gun Aaradhak Trust
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 vikrama caritra ANS mahArAjA vikramane mojaDI ko hRdaya se lagAI. citra naM. 8 haiM ? yaha juti to eka camArina kI haiM, Apa isa ko zirase mata lagAIye." rAjA sunakara Azcaryacakita ho bole, " itanI sundara aura bahumUlya maNiyoM se jaDita yaha mojhar3I camAriNa kI haiM ? he vipravara ! Apa kRpA kara usa camArina kA paricaya mujhe sunAIye." ___ usa brAhmaNane kahA, "he rAjan ! zrI rAmacandrajI ke samaya meM isa sthAna para camAra logoM kA nivAsa thA, yahA kaI camAra logoM ke manohara ghara the, una camAroM meM bhIma nAmakA eka camAra rahatA thA. usakI strI bar3I karkazA ari dUrvi nItA thI, jisakA nAma padamA thA, vaha apane pati se lar3atI-jhagaDatI thI, .pati ke AdezoM ko bhI avajJA karatI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. * Jun Gun Aaradhak Trust
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita .. 359 eka dina pati ke vacano se kruddha ho vaha strI eka hI juti pahana kara apane pIhara--pitA ke ghara calI gaI, aura eka juti yahA choDa gaI. pIhara jAne para usake mAtA-pitA Adike pAsa pati ke doSa kaha sunAye, mAtA-pitAne use do-tIna dina rakhakara AzvAsana de kara bahuta samajhAyA, 'he putri ! apane pati kI AjJA meM raha kara, sasurAla meM rahanevAlI strI hI kulavatI kahalAtI hai, aura kulavatI strI ko patikA hI zaraNa zreSTha hai, IsI liye tuma apane sasurAla calI jA.' para padmAne nahIM . mAnA, padmAne pitAjI se kahA, 'maiM apamAna ke kAraNa vahA~ nahIM jAU~gI.' Isa taraha mAtA-pitA, bhAI Adi ke vacana bhI nahIM mAne. eka dina usake pitAne krudhdha hokara kahA, 'kyoM tujhe rAma-lakSmaNa aura sItA lene AyegeM taba hI tu sasurAla jAyagI ? ' uttara meM padmAne kahA, 'hA' usane yaha bAta pakaDa lI. use aba jaba bhI sasurAla jAne ko kahA jAtA to uttara meM kahatI, 'tumahIne to kahA thA, ki rAma-lakSmaNa aura sItAjI lene AyegeM taba jAyagI ! ataH aba to maiM IsI hAlata maiM jAU~gI.' yaha bAta dhIre dhIre sArI ayodhyA nagara meM phela gaI, aura ayodhyApati zrI rAmacandrajI ke pAsa pahU~cI. rAmacandrajIne apanI prajA kI pratijJA ko pUrNa karane kA nizcaya kara apane bhAI lakSmaNa aura sItA ke sahita usake pIharameM pahU~ce. padmA ke pitAne apane makAna para ekAeka ayodhyApati rAma-lakSmaNa P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra sItA ko Aye dekha apanA ahobhAgya mAnane lagA. unake satkAra ke liye ratnajar3ita siMhAsana Adi kA prabandha kiyA. mahArAjA rAmacandrajI apane eka garIba prajAjana ke isa prakAra kA acchA satkAra aura ratnajaDita siMhAsana, sUryakAnta, candrakAnta maNi Adi dvArA banAye gaye aneka gharoM ko dekha bahuta saMtoSa mAnA ki apanI sAdhAraNa prajA bhI ItanI samRddhizAlI haiM-maiM kRtakRtya hU~-dhanya hU~ ! . .. padmA ke pitAne mahArAjA zrI rAmacandrajI se Ane kA kAraNa pUchA, 'he rAjan ! apane priya bhAI lakSmaNa aura mahArANI sItA ke sAtha yahA~ padhArane kA kyoM kaSTa uThAyA ? mere yogya sevA pharamAIye ?' uttara meM rAmacandrajIne kahA, 'he bhAI, terI putrI aura gAMva ke bhIma camAra kI strI ko maiM lene AyA hU~, kAraNa ki usa kI pratijJA hai ki jaba mujhe lakSmaNa, sItA sahita rAmacandra lene AyeMge tabhI meM sasurAla jAU~gI, usI kAraNa mujhe yahA~ AnA par3A.' yaha suna kara camAra bahuta hI harSita huA. _usa padmA ke pitAne ghara meM jAkara apanI putrI se samAcAra sunAyA, "he padme ! terI pratijJA kI Teka rakhane aura tujhe sasurAla pahu~cAne ke liye zrI rAmacandrajI, lakSmaNa aura sItA sahita yahA~ Aye hai ?' padmAne cakita hokara pUchA, 'Apa kyA kahate ho? kyA saca hI rAmacandrajI mujhe lene Aye ?' vaha zIghra daur3atI huI daravAje kI ora AI aura sacamuca hI rAmacandrajI Adi tinoM ko kaI manuSyoM ke bIca P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita meM ratnajar3ita siMhAsana para virAjamAna dekhe. namaskAra kara . AdarapUrvaka sItAjI ko apane ghara meM le AI. sItAjI kI sADI meM tela kA choTA sA dhabbA dekha, padmAne sItAjI se prazna kiyA, 'he svAmini ! kyA Apake maheloM meM tela ke dIpaka jalate hai ? jisa se Apa ko sADI se . tela kI gaMdha AtI hai ? - sItAjIne uttara diyA, 'hA, hamAre mahala meM to tela ke hI dIpaka jalate hai, parantu tumhAre yahA~ kisa vastu kA dIpaka jalate hai ?' padmAne kahA, 'hamAre yahA~ to ratnoM ke dIpaka jalate hai, ratnoM se sArA ghara prakAzamAna rahatA hai.' isa prakAra sIta jI aura padmA kI bAteM ho rahI thI, ki itane meM rAmacandrajI apane bhAI lakSmaNa sahita A gaye. aura padmA ko isa taraha samajAne lage. 'he putrI, strI jAti ke liye pati hI zaraNa hai, ataH tuma mAna ko chor3a kara apane pati ke ghara calo. hama loga isa liye tumhAre ghara Aye haiM.' rAmacandrajI kI bAta suna kara padmA zIghra hI mAna gaI. aura usa ratnajar3ita mojaDI-juti ko vahA~ hI chor3a mahArAjA Adi ke sAtha ravAnA ho kara apana pati ke ghara pahU~ca gaI. rAmacandrajI; lakSmaNajI aura sItAjI padmA ko usa ke pati bhIma camAra ke vahA~ pahU~cA kara, apane rAjamahala meM padhAre, prajA kA putravat pAlana kara nyAya mArga se rAjya ko calAte hue-sukhapUrvaka samaya bItAne lage." P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 vikrama caritra - mahArAjA vikramAdityane romAMcakArI itanI kathA sunakara isa vRddha brAhmaNa se prazna kiyA, "usa padmA kI. vaha dUsarI juti kahAM hai ? jo ki vaha apane pitA ke ghara choDa AI thI ?" uttara meM vRddha brAhmaNane kahA, "vaha to usake pIharavAle sthAna meM hI hai, ataH vahA~ kI bhUmi khodane para vaha bhI mIla sakatI hai." mahArAjAne usa sthAna ko bhI khudavA kara dUsarI bhI prApta kI jo ki ThIka usI ke samAna thI, jaisI bhIma camAra ke vahAM nikalI thI. mahArAjAne usa vRddha brAhmaNa se pUchA, "Apane ye saba bAte kaise jAnI ki ye juti, siMhAsana, maMDapa bagere ina ina jagahoM para hai ? " brAhmaNane kahA, "he rAjan ! ye sabhI bAte paraMparAgata kathanAnusAra mujhe jJAta hai. ina saba bAtoM se yaha bhalI bhAti spaSTa hotA hai, ki mahArAjA rAmacandrajI kitane prajAvatsala-premI the, una ki prajA kitanI sukhI thI, apane Apa khuda sAdAI se rahate the aura vinamra the ki eka camAra ke ghara taka gaye, usake ghara meM atula dhana rAzi dekha rAma, lakSmaNa aura sItAjI prasanna hue, kintu dhana rAzi le lene kI bhAvanA unhoMne nahIM kI; Apa Ina saba bAtoM ko dhyAna meM rakha kara Apa svayaM ko " abhinava rAma" aura apane rAjya ko " rAmarAjya" kahalAne kA yA samajhAne kA moha-garva chor3a deM, he rAjan ! yaha vicAra bhI kabhI nahi karanA cAhiye, ki maiM bar3A rAjA hu. rAma ke to smaraNa mAtra se hI agni zAMta ho jAtI hai| sekar3o taraha ke roga naSTa ho jAte hai, jisane bAlyakAlama P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita pitAjI kI AjJA ko nahIM TAlA aura eka mahAna rAjya ko choDane meM alpa duHkha kA anubhava taka nahIM kiyA, jisa mahArAjA rAmacandrajI kI strI sItA bhI apane pavitra zIla guNa ke kAraNa vizvabhara ke strIsamAja ke liye Aja bhI Adarza rUpa haiM, jina rAma ke hanumAna, suprAMva jaise mahAna vIra sevaka hue, usa rAmacandrajI kI barAbarI Apa kaise kara sakate haiM ? merI to punaH Apa se yehI salAha hai, ki Apa apane garva ko tyAga kara ' navIna rAma' banane kA vicAra tyAga dIjiye. hai rAjan ! zrI rAmacandrajI ke jIvana kA eka hI prasaMga saMkSipta rUpase kaha sunAyA, maiM adhika aura rAmacandrajI ke liye kyA prazaMsA karUM ?" mahArAjA vikramAdityane Ina saba bAtoM ko sunate hI . " navina rAma " banane kI apanI bhAvanA ko chor3a diyA, aura ayodhyA se apane rasAlA va sevakoM ke sAtha ravAnA hokara avaMtI nagarI meM A pahU~ce. ayodhyA kI saphala yAtrA kI upalakSatA meM yAcakoM ko bahuta udAratA se dAna dene lage. pAThakagaNa ! Apane isa prakaraNa meM mahArAjA vikramAditya dvArA kiye gaye garva kA hAla par3hA hI hai, unakA garva nahIM rahA. rAjA vikramAditya to kyA ? para Ajataka ke itihAsa ke dekhane se yahI mAluma hotA haiM; ki kyA ? para "garva kisI kA bhI na rahA hai, aura na rahegA. kAraNa ki isa vizvarUpa nATakazAlA meM anekoM naTa Ate hai jo apanA apanA kArya kara cale jAte hai; unakA kArya eka eka se bar3hakara hotA hai, jaisA jisakA kAryakSetra hotA hai, vaisI hI usakI prasiddhi-khyAti jagata meM hotI hai. ataH kisI bhI vyakti ko isa prakAra kA garva kadApi nahIM karanA cAhie ki, 'jo kucha hU~ so maiM hU~.' agara koI isa prakAra karatA bhI hai to vidvAna P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra loga yahI samajhate haiM ki Isako jJAna nahIM. jo vyakti garva se dUra raha kara apanA kartavya pUrA karane kA prayatna karatA haiM aura yathAzakti sanmArga para calatA huA, dAna puNyAdi dharmakArya karatA rahatA hai, unakA una dharmAdika kartavya ke prabhAvase Iha loka aura paraloka kA donoM mArga ujjavala bana jAtA hai uparokta jIvanake amUlya kartavyo se hI mAnavajIvana kI saphalatA mAnI jAtI hai. aba Apa AgAmI prakaraNa meM mahArAjA kA vidhAtA se milApa, usa se vArtAlApa Adi kA hAla par3ha kara unake sAhasa aura paropakArI kArya Adi kI jAnakArI prApta kareMge. bhagavAna zrIneminAtha ane zrIkRSNa isa pustaka meM trikAlajJa.nI kathita jaina sAhityadRSTise chayAsI . 22-2-av 4.C-Centevnadhee hajAra varSa pUrva hue bhagavAna zrIneminAtha, / kRSNavAsudeva, baladevajI, vasudevajI, MAHI yAdava, pANDava, kaurava, satyabhAmA, rukSmaNi, zAmba, pradyumna, jarAsaMgha, kaMsa AdikA jIvanaparicaya va dvArikAdahana aura zrIkRSNa ke AgAmI bhavakA vRttAnta bodhaka, sarala va saMskArita zalImeM paDhane mIlegA, manohara 34 citra, 208 pRSTha, mUlya kevala do rupaye. prAptisthAna : jazavaMtalAla giradharalAla zAha C/o jaina prakAzana mandira, 309/4 DozIvADA kI pola, amadAvAda nApAnI yes P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacAsavA~-prakaraNa vidhAtA se mahArAjA kA milApa " pahale bacana dekara, samaya para pAlate hai jo nahIM; ve hai pratijJA-ghAtakArI, nindanIya sabhI kahIM. rADa paDe rAjaputa chUpe nahi; kama chUpe nahi bhabhuta lagAyA." mahArAjA vikramAditya apanA rAjyakArya bar3I nipuNatA se calA rahe hai, prajA bar3I sukhI haiM, nyAya ucita rIti se , kiyA jAtA hai, aura doSI ko kar3A daNDa bhI diyA jAtA haiM. rAjasabhA niyata samaya para lagatI hai, jo aneka vidvAnoM-nauM ratnoM Adi se suzobhita rahatI hai, ve loga avatI nareza ke rAjya ko unnati para le jAne ke liye vicAra vinimaya Adi karate rahate haiM. eka dina rAjasabhA meM baiThe baiThe mahArAjA ke manameM acAnaka vicAra AyA, 'maiMne apane deza ke, aura nikaTa pradeza meM to kaI prakAra ke kautuka dekha AyA hU~; parantu abhI taka dUra dUra ke dezo meM kabhI nahi gayA hU~. aba kA bAra dUra dUra ke dezo meM jA kara vahAM kI nIti, rIti Adi kI anubhava prApta karanA cAhie, isa prakAra vicAra kara videza meM bhramaNa karane jAne kA inhone nizcaya kiyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra rAjyavyavasthA kA yogya prabaMdha kara, eka dina apane pUrva nizcaya ke anusAra mahArAjAne avaMtI nagarI se videzabhramaNa ke hetu prasthAna kiyA, aneka sthAnoM kA bhramaNa karate aura aneka prakAra ke kautuka dekhate hue vaha apane deza se bahuta dUra nikala gaye. calate calate vaha koI eka sundara nagara meM pahU~ce, jisakA nAma 'caitrapura' thA, nagara meM ghUmate zahara kI sundaratA dekhate dekhate Age bar3he, eka sundara havelI ke samIpa meM kaI vyaktiyoM ko ekatrita hue dekhe, usI sthala jAkara mahArAjAne eka AdamI se pUchA, "ye loga yahAM kyoM ekatrita hue hai ?" / usa nagaravAsIne kahA, "Aja Isa seTha ke yahAM utsava hai, isa seTha kA nAma dhanad haiM, yaha seTha bar3A hI dhanavAna hai." vikramarAjA-kisa kAraNa se yaha utsava karA rahe hai ? . nagaravAsI-isa seTha ko abhI taka koI saMtAna nahi thA, aneka manoratho ke bAda meM prabhu bhakti aura dharma ke prabhAva se seTha ke yahA~ eka putra kA janma huA hai, jisa kA kala hI chaTThA dina hai, usake nimitta yaha utsava manAyA jA rahA hai; kala yahA~ para chaThI kA jAgaraNa hogA, Isa navajAta zizu ke bhAgya ko likhane ke liye kala karma-adhiSTAtri devIvidhAtA yahAM AyagI. * mahArAjA vikrama yaha jAnakara vahAM se apane vizrAma 'sthAna para cale Aye, aura manameM nizcaya kiyA ki vidhAtA , . kauna hai ? kyA karma likhatI hai ? Adi dekhanA cAhie ! P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . dUsare dina apane nizcaya ke anusAra saMdhyA samaya para mahArAjA vikramAditya kAle kapar3e pahana-adRzya hokara usa dhanad seTha ke makAna meM Akara ekAnta meM gupta rUpa meM rahe, kucha rAtri vyatIta hone para, kama adhiSTAtri devI kA Agamana huA, usane dhanad seTha ke putra kI lalATa meM karma kA likhanA AraMbha kiyA. jaba vidhAtAdevI karma likha kara vApisa lauTane lagI taba vikrama mahArAjAne usakA hAtha pakaDa kara rokA, aura pUchA, "isa bAlaka ke bhAgya meM kyA likhA hai ?" LI NATOPATI samA bas. EY mahArAjAne karma-adhiSTAtridevI kA hAtha pakar3A. citra naM. 9 devI-Apa kauna ho ? Apako Isa viSaya se kyA matalaba ? rAjA-maiM vikrama hu~, lalATa meM kyA likhA yaha batAye "binA Apa ko nahi jAne dUMgA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra bahuta Agraha karane para vidhAtAne uttara diyA, "jaya yaha bAlaka bar3A hokara dhanavAn zreSThi kI kanyA se vivAha karegA, usa samaya vyAghra-vAgha ke mukha se usakI mRtyu hogI." yaha kaha kara vaha zIghra hI calI gaI. mahArAjA vikrama bhI vahAM se lauTa kara apane vizrAma sthAna para A gaye. dUsare dina prAtaHkAla uThakara mahArAjA nitya kAryAdi se nivRtta ho, usI dhanad seThakI havelI para A pahU~ce. seThane apane makAna para Aye hue atithi kA bar3hA AdarabhAvase satkAra kiyA, bhojana Adi karA kara unhe AdarapUrvaka baiThA kara . pUchA, " Apa kahAM ke rahevAsI ho ? aura ApakA kyA nAma hai ?" * mahArAjAne apanA paricaya dete hue kahA, "he seThajI ! maiM avaMtInagarI kA rahevAsI hU~. aura vikrama merA nAma hai, meM videza bhramaNa hetu bAhara nikalA hu~. aura ghUmate ghUmate yahA~ AyA hU~." usa nagara se bidA hote samaya seThane vikrama se kahA, " mere isa putra ke vivAha-zAdI para Ane kI Apa kRpA kare." vikramane kahA, "Apa mujhe bulAne Ayege to maiM avazya hI Apa ke putra ke vivAha para AU~gA." Isa prakAra kaha kara mahArAjA vahAM se ravAnA hokara, anya dezo meM aneka prakAra ke kautuka dekhate kaI deza-videzoM kA bhramaNa kara bahuta Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 369. samaya bAda avatI nagarI ko padhAre, aura pUrvavat rAjya kArabhAra calAne lage. idhara caitrapura meM ghanad seThakA putra bar3e pyArase lAlana karAtA huA, dina pratidina bar3A hone lagA; eka vidvAna paMDita ke pAsa dhanad seThane putrako vidyA par3AnA AraMbha kiyA. kramazaH. vaha dhanadkumAra zIghra hI vidyA grahaNa karane lagA. isa prakAra alpa samaya meM hI vaha dhArmika aura vyavahArika zikSA Adi sakala vidyAoM meM kuzala ho gayA. ThIka hI kahA hai, pratyeka mAtA-pitA kA kartavya hai ki apane bAlaka ko vidyA avazya hI par3hAve aura vaha vidyA bhI kaisI par3hAnI cAhie isa ke. liye vidvAnone kahA"jIvana meM zikSA asI ho, jisako pA sukha zAMti rahe; mRtyu bAda bhI AsAnI se, paraloka gaye para zAMti rahe." pratyeka mAtA-pitAkA kartavya hai, ki apane gharameM janma prApta karane vAle lar3ake ko do prakAra kI zikSA de, eka to yaha ki isa bhava meM nyAya-nItipUrvaka apanA kartavya pAlana karatA huA jIvana vyatIta kare, aura dUsarI zikSA aisI denI . cAhie ki apane jIvana meM dharma-dhyAna, japa, tapa, dayA, paropakAra Adi satkArya kara paraloka meM sadgati ko prApta kara sake. OM arthAt dhArmika aura vyavahArika vidyA pratyeka * jAya mi jIvaloe, do ceva nareNa sikkhavvaai| kammeNa jeNa. jIvai jeNa mao suggai jAi // sa. 10/268 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 vikrama caritra vyakti ke liye pUrNa Avazyaka hai, tAki vaha apanA Iha loka aura paraloka saphala banA sake. "mAtA pitA use jAnanA, jAnanA pyArA mitra; vaDIla unhe jAnanA. zIkhave dharma pavitra." dhanad seTane apane putra kI vivAha yogya umara ko dekha usa kI zAdI karane kA manameM nizcaya kiyA, kaI sthAno para suyogya kanyAkI talAza karane lage, talAsa karate karate 'dhanad seThane solaha dhanavAna zreSThiyoM se apane putra ke liye sundara aura guNI kanyAoM ki mAMga kI. zubha dina aura zubha muhUrta kA nizcaya kara apane putra kI zAdI kI taiyArI karane lage. parantu dhanad seTha ke pratyeka kAryo meM kucha ne kucha apazukana aura vighna hone lage, yaha dekha seTha bar3eM soca-vicAra meM par3a gayA. kAphI vicAra karane para use smaraNa huA, 'maiMne avaMtI nagarI ke vikrama ko vacana diyA thA, ki maiM apane putra ke vivAha prasaMga para Apa ko bulAne AU~gA; yaha bAte bhUla jAne kI kAraNa hI ve apazukana hote hoge ?' aisA soca zogha hI saba kArya chor3a, dhanad seThane avaMtI nagarI, ko prasthAna kiyA. avaMtI nagarI meM pahU~ca usane avatInivAsIyoM se vikrama kA nivAsasthAna pUchA, para unhoMne kahA, '' yahA~ to kaI vikrama hai, Apa kisa vikrama ke viSaya meM pUchate hai ?" dhanad seThane vikrama ke rUpa, raMga aura zarIra, avasthA Adi P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 371 sArI bAte batAI, taba avaMtInivAsIyoMne nizcaya kara uttara diyA, "ye sabhI lakSaNa to mahArAjA vikramAditya se hI milate hai." ataH unhone to vikramAditya ke mahala kA rAstA batA diyA. rAjamahala ke pAsa jAkara dekhA to susajita hAthI para ArUDha ho kara svArI sAmane A rahI thI, use dekhate hI dhanad seThane rAjA ko tathA rAjAne bhI dhanad seTha ko pahicAna liyA. hAthI para se hI mahArAjAne dhanad seTha se pUchA, 'he dhanad seTha ! kyA Apane apane putra kA vivAha kara liyA ?" isa prazna ko sunakara dhanad ko nizcaya ho gayA, ki ye to vahI vikrama mahArAjA abatI nareza haiM; maiM ne to inakA mahArAjA ke yogya koI AdarasatkAra apane ghara nahIM kiyA, isa prakAra manameM usa ko ciMtita dekha kara mahArAjAne kahA, "he seTha! Apa kyo ciMtAtura dikhAI de rahe hai ? Apa apane Ane kA kAraNa batAveM ?" taba uttara meM dhanadne apane Ane kA kAraNa batAte hue apane putra kI zAdI kI bAta sunAI aura kahA, "he rAjan ! maiMne to apane ghara para Apa kA koI yogya sanmAna nahIM kiyA. isa ke lie maiM Apa se kSamA yAcanA karatA hU~." . isa prakAra kI bAtoM ko suna kara sabhI maMtrI-adhikArI - Adi usa seTha ko dekhane lage aura usakA paricaya jAnane . ke liye utsuka hone lage. yaha jAna kara vikrama mahArAjAne apane pUrva caritra ko doharAte hue caitrapura meM jAne aura dhanad P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 . vikrama caritra seTha ke atithi banane kI bAteM kaha sunAI. bAda meM dhanadne mahArAjA se nivedana kiyA; " maiM apane ghara meM Apa ke padhAre vinA apane putra kI zAdI nahIM karUMgA, ataH Apa zIghra hI apane parivAra ke sAtha padhAreM." uttara meM vikramAdityane kahA, "he dhanad ! mere pUre kuTumba lAvalazkara ke sAtha calane se tume vyavasthA Adi meM kAphI dhana kharca karanA hogA." dhanadne uttara diyA, "he rAjan ! Apa isakI ciMtA na kIjiye. maiM Apa ke gaurava ke anusAra ApakA avazya hI satkAra karuMgA, Apa saparivAra avazya padhAriye." - mahArAjAne dhanad ko AzvAsana de kara ravAnA karate huve kahA, " maiM yahAM kA prabandha kara apane parivAra aura lazkara' sahita AtA hU~. Apa cala kara kArya prAraMbha kIjiye." .. isa prakAra dhanad apane nagara meM pahu~cA. dhanad seThane zIghra hI apane ghara se bahuta sAdhana-sAmagrI lekara, mahArAjA vikrama ke Ane ke mArga meM bhojana, vizrAmasthAna Adi kI usane sundara vyavasthA kI, isa prakAra kI vyavasthA dekha rAjA "vikrama bhI Azcarya cakita ho gaye. seThane apane nagara-caitrapurI meM bhI mahArAjA ke Thaharane kA aura bhojana sAmagrI, pIne kA jala Adi kI bahuta uttama vyavasthA kara rakhI. jaba mahArAjA vikramAditya bhI apane vacanAnusAra padhAreM, taba dhanad seThane - khuba dhana kharca kara pradeza utsava karake apUrva satkAra kiyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 373 caitrapura kI sArI janatA bhI tAjjUva ho gaI aura seTha kI udAratA kI prazaMsA karane lagI. jaise candra vikAsI kamala-kumudInI candramA ko dekha khila uThatI hai usI prakAra saparivAra vikramAditya mahArAjA ko dekha dhanad ati prasanna huA. dhanad seThane svAdiSTa bhojana peyapAna, vastra, AbhUSaNa Adi se mahArAjA kA apUrva svAgata kiyA. mahArAjA ke Ane ke pazcAt sAre nagara ko toraNapatAkA-Adi se sajjita kara 'zubha dina aura zubha muhUrta meM 'vivAha kA kArya prAraMbha kiyA gayA, nizcita samaya para varAta ravAnA huI; vara apUrva susajjita rathameM baiThA thA, vikrama mahArAjA apane zastrAdi se sajjita huA, aura pUre lazkara ke sAtha hone se barAta kI zobhA aura bhI jAdA bar3ha gaI. dhanadkumAra kA chaThI kA jAgaraNa kI bAta pUrNa smaraNa ke kAraNa karma-adhiSTAyaka devI-vidhAtA ke lekha ke anusAra koI vAgha varako / na mAra deM isa se saceta-sAvadhAna hokara mahArAjAne lazkara ko DhAla, talavAra Adi nAnA prakAra ke hathiyAroM se susajjita kara vara-dhanadkumAra kI rakSA ke liye cAroM ora kar3A paharA kA baMdobasta lagA diyA. dhanadkumAra-vara mahArAjA Adi se rakSita hotA huA, ThIka samaya para vivAha maMDapa meM pahU~cA. vahA~ vidhividhAnapUrvaka vivAha kArya hone lagA, barAta meM Aye hue loga bhI maMDapa meM apane apane yogya sthAna para baiTha gaye; usa samaya bhI mahA P.P.AC.Gunratnasuri-M.S. Jun Gun Aaradhak Trust .
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 vikrama caritra rAjA svayaM apane DhAla, talavAra sahita kaI sevakoM ke sAtha varakI rakSA karane lage. / * maMDapa meM sucArU rUpa se vivAha vidhi cala rahI thI, maMDapa meM cAro ora AnaMda kA vAtAvaraNa dikhAI de rahA thA; saba kI mukhamudrA prasanna thI; dhanad seTha ke svajana loga aura sArA parivAra apAra AnaMda manA rahA thA, usake bIca meM vara ke pAsa meM rakSaNa ke liye khar3A rahA huA sainika kI DhAla meM ekAeka acAnaka vAgha kA rUpa utpanna huA aura dhanadkumAra rUpa usa vara ko kSaNa mAtra meM mAra DAlA. - apane pyAre putra ko marA huA dekha dhanad seTha behoza / ho gayA, aura seTha kA sArA parivAra bahuta duHkhI ho gayA, kSaNabhara meM hI nagarI kI janatA meM zoka kA bAdala phaila gayA. . yaha to nizcita hai ki apane putra ke mRtyu para kise duHkha nahIM hotA, nIti meM bhI kahA hai ki pitA, mAtA, putra, putrI, patnI, bhAI aura mitra Adi sage sabaMdhiyoM ke viyoga se manuSya ko bahuta duHkha hotA hai.x mahArAjAne zIghra :apane sevakoM ke dvArA seTha ko zItopacAra Adi prayoga se sAvadhAna kiye, aura seTha ko AzvAsana de zAnti paha~cAI, bAda meM mahArAjAne kahA, " mujhe to pahale se hI yaha mAlUma thA, kyoM ki, chaThIkA jAgaraNa ke . X pitR mAtR sutA putra, pani, vandhu su hRtsatAm / viyoge jAyate duHkha, mAnavanAM bhaza hRdi // saM. 10/298 / / .P.P.AC.Gunratnasuri M.S. * Jun Gun Aaradhak Trust
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ EEN. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. ENSE SONILI 4U DHARU 202 HINT 306 HCCI ASTRA RAVETAS ETA CHAR pa KE Jun Gun Aaradhak Trust waz sainika ki DhAla meM ekAeka vAgha kA rUpa utpanna huA aura dhanadkumAra rUpa usa cara ko kSaNamAtra meM mAra DAlA. pRSTa 374
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita dina maiMne karma adhiSTAtrI vidhAtA-devI se jAna liyA thA isI liye maiM ina kI zAdI meM Ane kA svIkAra kiyA thA, aura Apa ke putra ke saMrakSaNa ke liye maiM apane sAtha kaI sainika Adi bhI lAyA thA, bahuta vyavasthA karane para bhI vidhAtA se likhA lekha anyathA nahIM huA. kyA kareM ?" Isa prakAra mahArAjA dhanad seTha ko dhairya dekara samajhAte the, para dhanad seTha apane pyAre putrake viyoga se ati zokAtura ho bahuta duHkhI hotA thA; aura putra ke sAtha sAtha marane kI abhilASA karatA thA; vikrama rAjA apane mitra kI yaha dAruNa dazA dekha svayaM bhI bahuta duHkhI hotA huA apanI tikSNa talavAra myAna se nikAla kara daiva-vidhAtA ke prati volA, " he daiva-karma aghiSTAtrI devI! yadi dhanad seTha kA putra punaH jIvita nahIM hogA to, maiM yahAM hI apanA balidAna karU~gA." mahArAjA kA isa prakAra kA sAhasa dekha usI samaya karma-adhiSTAtrIdevI pragaTa huI, zIghra hI mahArAjA kI talavAra pakar3a lI aura bolI, "he rAjan ! Isa zreSTiputra ko maiM kisa taraha jIvita karU~? kyoMki Isa zreSTi putrane pUrva janma meM kesarI siMha ko mArA thA, aura Aja usI siMha ke jIvane inako mArA hai; IsameM kisIkA doSa nahIM, jaisA ki vidvAnone kahA hai 'dAnava deva bhUpa mAnava ho yA gaMdharva yakSa vikarAla, pApa karma kA bhoga bhugAkara sabako karatA vaza meM kAla.' P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 vikrama caritra jo jo jIvane apane zubha yA azubha kameM kiye gaye ho, use bhoge vinA usa puNya-pApa se chUTakArA kisI bhI dazA meM nahIM hotA hai." karma kI to gati hI vicitra hai, Isa meM dUsarI vyakti kyA kara sakatI hai ? karma aura kAla kA to niyama aTala haiM. Isa ke Age kisI kA koI upAya nahIM calatA, jaise jisa brahmA ko saMsAra rUpI pAtra banAne meM kumbhAra ke samAna niyaMtrita kiyA hai, rudra ko kapAla-khoparI jaisI apavitra vastu hAtha meM lekara bhikSA mAMgane ke liye vivaza kiyA he, dazAvatAra rUpa AvAgamana se viSNu ko jisane hamezA saMkaTa meM DAla rakhA hai, sUrya ko bhI AkAza meM hI nitya ghUmane ko niyata kiyA hai, aise karma ko merA namaskAra hai." yaha saba sunakara rAjA vikramAdityane vidhAtA se kahA, "he devI! Isa dhanad ke putrane pUrva janma meM jo siMha ko mArA thA, usa saMbaMdhI pApa karma to Isa ke marane se aba naSTa ho gayA haiM, kAraNa ki usI pApa se yaha abhI marA hai, aba tuma Isa ko punaH jIvitadAna de do, anyathA ma x brahmA yena kulAlavaniyamito brahmANDabhANDodare, rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATana kAritaH; viSNuyena dazAvatAragahane kSipto mahAsakaTe, . sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe. // sa. 10/306 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust . .
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 377 apanA prANa tyAga dUMgA. Isa prakAra mahArAjA ke nizcaya ko dekha vidhAtAne usa dhanad putra ko punaH jIvita kara diyA, aura kSaNa meM devI alopa ho gaI. Isa prakAra rAjA vikramAditya ke prayatna se dhanad kumAra ko jIvita dekha sabhI loga prasanna ho gaye. saca hai, raNameM, vanameM zatruoM ke vIcameM, jalameM, agnimeM, parvata kI coTI para, nIdameM ho yA jAgatA ho, kisIbhI viSama sthAnameM ho to bhI apane prabala puNya prabhAva uparokta paristhitiyoM se rakSA hotI haiM. Isa prakAra mahArAjA vikramAditya ke apUrva sAhasa dvArA punaH jIvita karAye gaye, putra kA dhanad seThane punarjanma kA bahuta ADambara se mahotsava manAyA aura logoM ko bahutasA dAna diyA. bar3I dhAmadhUma se putra kI zAdI nirvighna sAnaMdasaMpanna hone para mahArAjA vikrama kA bahuta bar3A upakAra mAna unhoM ko dhanyavAda detA huA mahArAjA ko tathA unake parivAra Adi sevaka logoM ko vastrAlaMkAra se sanmAnita kara vidAI dI. __mahArAjA aba vahA~ se prasthAna kara apane lAva-lazkara sahita avaMtI kI ora cale, kramazaH avatInagarI meM padhAre aura apanA rAjyakArya saMbhAlA-calAne lage. "jo parAye kAma AtA, dhanya hai jagameM vahI; dravya hI ko jor3akara, koI suyaza pAtA nahIM." pAThakagaNa! Apane isa prakaraNa meM mahArAjA vikramAditya kA videza Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 vikrama caritra bhramaNa ke liye nikalane kA tathA dhanad seTha se usakA paricaya hone Adi kA hAla par3hA hI hai. mahArAjA dvArA kama adhiSTAtrI devI-vidhAtA se milakara usa seTa ke putra ke bhAgya-lekha kA hAla mAlUma kara usakI mRtyu kA kAraNa jAna kara ThIka usa kI mRtyu ke samaya vivAha kArya meM upasthita hokara apane prANoM kA balidAna dene taka kI taiyArI pradarzita kara saMsAra meM paropakAra kA eka adbhuta udAharaNa upasthita karane Adi . . kA romAMcakArI hAla par3ha hI liyA hai. AzA hai, Apa loga bhI vikrama mahArAjA ke cAratra se paropakAra kA pATha lege. __aba Apa AgAmI prakaraNa meM mahArAjA kA maNi kA mUlya karAnA Adi rocaka kathA paDhegeM. prathama tIrthakara bhagavAna zrI AdinAtha prathamAvRtti ati alpa saMmayameM khatama ho jAneke kAraNa dvitIyAvRtti mudrita kI gaI haiM ! jisameM paramAtmA zrI RSabhadeva ke samayameM hue yugaliye kaise the, usa samaya janatA vyavahArase anabhijJa thI, una lokoM ko paramAtmA zrI RSabhadevane kaunasI 2 kalAe~ zikhAI, unameM dharmakA prabhAva aura pracAra kisa taraha kiyA, una ke pUrvabhava bhI acchI taraha batalAye, unake putra parivAra bharata, bAhubali AdikA rocanIya varNana aura akSayatRtIyA parva kI utpatti kisa kAraNase huI, yaha saba vRttAnta Apako acchI aura sarala bhASAmeM bodhadAyaka suhAvane citroMke sAtha paDhane ke liye prakAzita kiyA hai / pRSTha 272, 40 manohara citra, mUlya mAtra 2-8-0 prAptisthAna : jazavaMtalAla giradharalAla zAha C/o jaina prakAzana mandira, 309/4 DozIvADA kI pola, amadAvAda P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ TGAO : IkkAvanamA~-prakaraNa ratna prApti va usakA mUlyaH " kiMmata ghaTe nahi vastu kI, bhAkhe parIkSaka mUla; . 'jaisA jisakA pArakhA, vaisA kare maNikA mUla." .. ... mahArAjA vikramAditya apanI rAjasabhA meM apane aNtul| buddhimAna, balazAlI aura catara sabhAsadoM ke sAtha sabhA kI zobhA bar3hA rahe hai. kAlIdAsa jaise mahAn kavi ke sAtha nau ratna .. apanI buddhi se mAlavapati mahArAjA kI kIrti diganta meM phailA rahe haiM. sAmane sundara battIsa putaliyoM vAle siMhAsana para mahArAjA vikrama virAja rahe hai. usI samaya eka vaNik ne sabhA meM praveza kiyA, aura sArI sabhA ko dikhAte hue mahArAjA ke sanmukha eka ratna prastuta kiyA.. yaha ratna bar3A hI prakAzamAna thA, aura dekhane se amUlya sA pratIta hotA thA. usa ratna ko dekha mahArAjAne usa vaNika se prazna kiyA, "he vaNika ! tumhe yaha ratna kahA~ se milA hai ? ".. .. vaNika-mahArAja! mujhe yaha ratna kheDate hue khetameM se milA hai... mahArAjA--kyA tumhe Isa ratna kA mUlya mAlUma hai ? vaNika-jI nahIM ! mujhe isa kA mUlya mAluma nahIM hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 vikrama caritra yaha uttara suna kara mahArAjAne apane sevakoM ko bheja kara nagarI ke pramukha jauharI logoM ko ratna kI parIkSA ke liye bulAyA. rAjAjJA ke anusAra sabhI pramukha jauharI rAjasabhA meM upasthita hue. .. mahArAjAne una jauharI logoM ko vaha ratna dikhA kara kahA, "Apa loga isa ratna ko dekhiye aura Isa kI parIkSA kara Isa ratna kA mUlya mujhe batAIye." . kAphI samaya taka sabhI upasthita jauharI logoMne usa ratna ko bhalI bhAti dekhA, parantu koI bhI usa ratna kA mUlya nahIM batA sakA, kAphI samaya hone para bhI sabhI ko cupa dekha PARAN (PE0 AN Hors / PANE AALAN PM M MJn jauharI maNi ratna dekha rahA hai. citra naM. 11 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 381 mahArAjAne punaH pUchA, "Apa loga cUpa kyoM hai ? Apa maNi ratna kA mUlya zIghra batAveM." mahArAjA ke Isa prazna ke uttara meM eka catura jauharIne uttara diyA, "he rAjan ! hama loga to Isa ratna kA mUlya nahIM batA sakate hai, agara Apako Isa ratna kA mUlya jAnanA hI hai, to Apa pAtAla ke rAjA bali ke yahA~ padhAreM, kyoM ki bali rAjA ratnoM ke uttama parIkSaka haiM; vahI Apako isa ratna kA yathArtha mUlya batA sakegA dUsaroM kI tAkAta nahIM. hamane to Aja taka na to isa prakAra kA apUrva ratna dekhA hai aura na sunA hI hai, phira Apa hI kahiye ki hama isa kA mUlya kaise batA sake ?" ina logoM se isa prakAra kA nirAzAjanaka uttara suna kara mahArAjAne usa ratna kI parIkSA karAne kA nizcaya kiyA, ratna lAne vAle vaNika ko kahA, "maiM isa ratna kI parIkSA karAne pAtAla meM jAU~gA, tuma apane ratna ko do dina ke liye . mere pAsa hI rahane do." vaNikane vaha ratna mahArAjA ko sauMpa diyA aura apane ghara gayA. vaNika se ratna lekara mahArAjA vikramAditya agnivaitAla kI sahAyatA se pAtAla meM pahU~ce, vahAM jAkara vaha rAkSasAdhirAja bali ke mahala meM gaye; rAjamahala ke dvAra para kRSNa nAmaka eka dvArapAla khar3A thA, usa dvArapAlane mahArAjA se P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 vikrama caritra kahA, "Apa kauna ho ? kisa kArya ke liye ApakA yahAM AnA huA hai ?" . vikramane kahA, "mai vali mahArAjA ke pAsa saba kahUMgA he dvArapAla ! tuma apane svAmi se jAkara kaho ki Apase milane ke liye eka rAjA AyA hai." yaha suna kara dvArapAla mahArAjA bali ke pAsa gayA, aura namaskAra kara apane svAmi se nivedana kiyA, " he rAjan ! pravezadvAra para koI rAjA AyA hai, vaha Apase abhI milanA cAhatA hai. una ko aMdara praveza karane dUM yA nahIM ?" bali rAjAne dvArapAla ko kahA, "tuma usase jAkara pUcho ki kyA Apa rAjA yudhiSThira hai ? " rAjA bali kI AjJA pAte hI dvArapAla lauTa kara daravAje para AyA aura usane vikrama se kahA, "kyA Apa rAjA yudhiSThira hai ?" "nA, bali rAjA se jAkara kahiye ki maMDalika AyA hai." aisA vikramane dvArapAla se kahalAyA. taba dvArapAlane balirAjA ke pAsa jAkara kahA, "vaha apane ko maMDalika kahatA hai." yaha suna balirAjAne dvArapAla se kahA, "tuma jAkara usa se pUcho ki kyA Apa maMDalika yAne dazamukha-rAvaNa hai ?" - taba kRSNa sevakane daravAje para Akara usa se pUchA, " kyA Apa rAkSasAdhipati-rAvaNa hai?" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 383 ' taba vikramane kahA, "nA, maiM mahArAjA rAma kA bhakta sevaka hU~." dvArapAlane punaH jAkara bali rAjA se kahA, "vaha mahArAjA rAma kA bhakta sevaka hu~, aisA kahatA hai." taba balirAjA ne usa dvArapAla se kahA, " tuma jAkara pUcha kara Ao ki kyA tuma hanumAna ho ?" dvArapAlane phira daravAje para Akara usa ko pUchA, "kyA Apa hanumAna hai ?" taba vikramane kahA, "nA, maiM kumAra hu~; bali rAjA ke pAsa kucha kArya ke liye AyA hU~." yaha uttara suna punaH bali rAjA ke pAsa jAkara usane nivedana kiyA, "vaha AnevAlA apane Apa ko kumAra batAtA hai." taba bali rAjA bolA, "kyA pArvatIputra-paeNr3amukha kumAra hai ?" dvArapAla : vApisa lauTa kara AyA aura pUchA, "kyA pArvatIputra-che mukhavAle kumAra ho ?" uttara meM vikramane kahA, "maiM zaMkarasuta kArtikeya nahIM hu~ ! maiM to vartamAna kAla meM pRthvI kA rakSaNa karanevAlA koTavAla hu~.". yaha suna kRSNa-dvArapAlane Akara bali rAjA se nivedana kiyA, " vaha to apane ko kahatA hai, ma vartamAna meM pRthvI kA rakSaka-talAra-koTavAla hU~." yaha suna kara balirAjA vismaya hote hue vicArane lage, 'vaha pRthvIkA rAjA kahIM vikramAditya to nahIM haiM. aisA soca kara apane kRSNadvArapAla se kahA, "yaha kAvya unheM sunAkara jo uttara de vaha P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 vikrama caritra zIghra le Ao.x dvArapAlane vaha kAvya vikrama ko sunAyA"dharmarAja yA dazamukha athavA hanumAna yA SaNDamukha; athavA vikramArka bhUpati ! jo AyA mere ghara mukha." uttara meM vikramane dvArapAla dvArA eka kAvya bali rAjA se kahalAyA, "he rAjan ! unhoMne pUchane para Isa prakAra .. uttara diyA hai." "rAjA hU~ maiM maMDalika hU~, bhakta rAmanRpa zItala kA; samajha kaho kumAra mujhe nRpa-yA talAra pRthvItala kA." dvArapAla ke dvArA lAyA gayA vikrama rAjA kA kAvya se uttara suna bali rAjA ko nizcaya ho gayA ki, vaha pRthvI kA rAjA vikramAditya hI hai, ataH use Adara sahita aMdara lAne kA Adeza diyA. dvArapAla bhI bali rAjA ke Adeza se rAjA vikramAditya ko Adara aura sanmAnapUrvaka rAjamahala meM le AyA. - * balinoktaM sUktam-dharmaputro dazamukho hanumAn SaNDamukhaH punaH / vikramArka iti pRSTha balinA harisaMnidhau // sa. 10/329 // vikramokta sUktam rAjA'haM maMDaliko'haM vaTho'haM rAmabhUpate / kumAro'haM talAro'I dvArasya jalpa baleH puraH / / sa. 20/328 / / Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 385 vikramAditya ko Ate hue dekha, bali rAjAne kucha sAmane Akara una kA bar3A Adara-satkAra kiyA. Asana para baiThA kara, kuzala samAcAra kI pRcchA karane ke pazcAt Ane kA kAraNa pUchA. uttara meM vikramAdityane kahA, "he rAjan ! maiM Apake pAsa eka ratna kI parIkSA karAne ke liye AyA hU~." yaha kaha kara apane pAsa kA vaha ratna bali rAjA ke sAmane rakha diyA. rAjA vikrama se lAyA huA usa ratna ko hAtha meM lekara dekhA taba bali rAjA bahuta vismita huA aura kahane lage, "IsaH .. apUrva ratna kA mUlya koI nahIM kaha sakatA." . vikrama-he rAjan ! yaha amUlya ratna kahA~ se AyA ? ____bali rAjA-pUrva kAla meM-Aja se 84 hajAra varSa ke pahale ayodhyA nagarI meM satyavAdI, dharmAtmA, dharma-karma kuzala Adi aneka guNoM se yukta yudhiSThira nAmakA rAjA. rAjya karate the; dharma kRtya meM sadA tatpara yudhiSThira mahArAjAH nyAya nItipUrvaka rAjya calAte the aura prajA kA putravat pAlanaH karate the. eka dina mahArAjA ke satyavAditA Adi uttamaH guNoM se varuNadeva prasanna hokara unhe-yudhiSThira ko bahu mUlya-. vAna apUrva bahuta se koTi ayuta asaMkhya ratna diye aura yudhiSThira . mahArAja kI prazaMsA kara varuNadeva apane sthAna. cale gaye. / dharmAtmA yudhiSThira ne rAjA varuNadeva se diye gaye una saba apUrva ratnoM kA upayoga apanI pyArI prajA ke kAryo meM tathAH .. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 'vikrama caritra dIna-duHkhI ko dAna meM hI kiyA. Isa prakAra usa paropakArI kAryo meM diye gaye ratnoM meM se girA huA, yaha eka apUrva ratna hai, vahI ratna Apake hAtha meM AyA haiM; he rAjan ! Isa alaukika-zreSTa ratna kA mUlya kyA batAU~ ? Isa apUrva ratna kA mUlya koI nahi kaha sakatA hai." __ mahArAjA vikramane bali rAjA kA uttara suna kara unase punaH nivedana kiyA, "he rAjan ! yaha to maiM bhI mAnatA hU~ ki vAstava meM yaha ratna amUlya hai para Apa vartamAna samaya' ko dekha Isa kA kucha na kucha to mUlya batA dIjiye. tAki mujhe isa se kucha zAMti mile." . mahArAjA vikrama kI mUlya jAnane kI isa prakAra kI prabala icchA ko dekha kara bali rAjAne usa ratna kA mUlya tIsa karoDa suvarNa-mudrA sonA mahora batAyA yaha suna * mahArAjA vikrama bhI atyaMta cakita hue para apanA . manoratha siddha jAna kara prasannatApUrvaka bali se vidA lekara vaitAla sahita apanI nagarI meM padhAre. avatI meM A kara mahArAjAne usa vaNika ko bulAyA aura apanI rAjasabhA meM 'usa vaNika se usa ratna kA mUlya batA kara vaNik ko tIsa.. : karoDa sonA mahora ke sAtha sAtha dasa gA~va aura pAMca manohara ghoDe inAma dekara AdarapUrvaka vidA kiyA. aba mahArAjA vikrama bhI apane rAjya ko pUrvavat calAne lage. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 387. ___ pAThakagaNa ! Apane mahAn paropakArI vikrama mahArAjA kA pAtAla meM rAkSasAdhirAja bali rAjA ke pAsa meM jAkara usa amUlya ratna ke mUlya kA patA lagAnA tathA yudhiSThira jaise mahAn satyavaktA-dharma niSTa kI kathA zravaNa kara unake paropakAra kI prazaMsA kA paricaya kiyA aura mahArAjA vikramane lauTa kara vaNika ko usa ratna kA mUlya de kara saMtuSTa karane Adi hAla Ara bhalI bhA~ti jAna gaye hoge. . aba Apa AgAmI prakaraNa meM vikramAditya rAjA kA saubhAgyamaMjarI aura gaganadhUli se paricaya kara tathA unakI * romAMcakArI kathA kA hAla par3hege. . - - zrI nemi-amRta-nAntinijana saMghamALA gayA-18) # mA paMcamIno mahimA mya EVAN / M OOOONDARICORDARTHra apane vAlakAM ko paDhAIe jJAnapaMcamI mahAn parva kA itihAsa, usa parvakI mahimA, varadatta-guNamaMjarI sUcaka do kathA evaM jJAna kI mahattA, jJAna AzAtanA se hone vAle geralAbha ityAdi sudRDha saMskAroM ko poSaNa karanevAlI aura harSapUrvaka paDhe esI sarala zailoM meM taiyAra kI gaI haiN| 6 manohara citro sahita pRSTha 72, kiMmata ATha Ane prAptisthAnaH-jaina prakAzana mandira, 309/4 DozIvADAnI pola, amadAvAda. . IRMAN-mAtI tar-AAAAAB P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... bAvanavA~-prakaraNa ekadaNDiyA rAjamahala " antara aMgulI cArakA, sAca jhUTha meM hoya; saba mAnata dekhI karI, sunI na mAnata koya." eka dina kI bAta hai ki mahArAjA vikramAditya prajA ke sukha-duHkha kI jAMca karane ke uddezya se gupta veza meM apanI nagarI meM paribhramaNa kara rahe the. aMdhakAramaya rAtri thI, sArI nagarI ko prajA nidrA kI goda meM sone kI taiyArI kara rahI thI. aise samaya meM mahArAjA akele galI galI meM ghUma rahe the. usa samaya gharake cotare para do kanyAe~ Apasa meM vArtAlApa kara rahI thI, mahArAjA makAna kI oTa meM khar3e raha kara cupacApa, una donoM kI bAteM sunane lage, una donoM kanyA meM se saubhAgyasuMdarI nAma kI kanyA bahuta caturAI se bAta karatI thI, vaha apanI sakhI se pUchane lagI, "he sakhi ! tere pitAjI terI zAdI karegeM, aura jaba tu sasurAla jAyagI taba vahA~ kaise rahegI ?" usake uttara meM kahA, "maiM jaba sasurAla jAU~gI vahA~ apanI sAsasasura aura apane patideva Adi sabhI kA vinayapUrvaka sadA sevA karuMgI, yahI strIkA AcAra hai, aura kyA ?" yaha suna kara saubhAgyasudarI bolI, "vAha ! ThIka hai, strI gulAma kI taraha ghara meM sabhI kI sevA cAkarI kiyA kare! aura kyA kare ?" P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 389 saubhAgyasudarI ke prati usa kI sakhI bolI, " tuma bhI to batA ki, tu sasurAla jA kara kyA karogI ?" saubhAgyasuMdarI-he sakhi ! jaba merI zAdI pitAjI kara deMge taba maiM apane susarAla jA kara apane pati ko dhokhA de kara manapasaMda puruSake sAtha prema karU~gI aura maujavilAsa se samayayApana karU~gI. donoM kanyA kI isa prakAra bAteM suna kara mahArAjA vikramAditya bar3I duvidhA-asamaMjasa meM par3a gaye. mana hI mana strIsamAja kI prazaMsA aura kapaTalIlA kI bAteM socane lage; kAraNa ki unake sAmane donoM hI udAharaNa prastuta the, calate calate kAphI vicAra vimarza ke bAda mahArAjAne nizcaya kiyA ki, kisI bhI prakAra saubhAgyasudarI ko apanI banAnA cAhie aura usa kI strIlIlA ko avazya dekhanA cAhie. ataH unhoMne apanI icchA ko prAtaH hI kArya rUpa meM pariNita karane kA nizcaya kiyA, bAda meM mahArAjA apane mahala meM Akara so gaye. prAtaHkAla hote hI maMgala zabdoM se uThakara nitya kArya aura deva darzana-pUjA pATha kara mahArAjAne apane sevakoM ko bulA kara rAta kI sArI bAte unhe kaha sunAI aura Adeza diyA, "tuma saubhAgyasuMdarI ke pitA ko mere pAsa bulA lAo." sAtha hI mahArAjane unhe rAtri ke apane anumAna : Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 vikrama caritra Adi se sthAna-galI kA saMketa batA diyA tAki makAna kA patA lagAne meM suvidhA rahe. mahArAjA ke AjJAnusAra dUtagaNa-sevaka logane batAye gaye saMketa ke AdhAra para jAkara zogha hI saubhAgyasudarI ke pitAjI kA makAna khoja liyA vahA~ pahU~ca kara unhoMne usa ke pitAko mahArAjA kA Adeza sunA kara rAjAjI ke pAsa calane ke liye kahA. yaha suna saubhAgyasudarI kA pitA prathama to vyAkula sA huA, dUtoM ke Agraha se unhoM ke sAtha hI ravAnA hokara mahArAja kI sevAmeM upasthita huA. vahA~ Akara unhoMne mahArAjA se namaskArapUrvaka nivedana kiyA, "he rAjan ! Isa sevaka ke liye kyA AjJA hai ? pharamAIye maiM hAjira hu~.". . mahArAjAne kahA, " seThajI! kyA Apa kI putrI kA nAma saubhAgyasuMdarI hai ?" "jI hA." seThajIne kahA. bAda meM mahArAjAne seThajI se kaI prakAra ki bAteM kara ke Akhira meM mahArAjAne bAtoM bAtoM meM seThajI se kahA, "Apa kI putrI ke sAtha vivAha karane kI merI icchA hai." pahale to seThajIne AnA-kAnI kI para mahArAjA ke vizeSa Agraha ko vaha na TAla sakA aura anta meM mahArAjA kI icchA svIkRti kara dhamadhAmase zAdI kI. usa seThajA para prasanna hokara mahArAjAne use bahutasA dhana diyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 391 mahArAjAne apane pUrva nizcaya ke anusAra usa kI lIlA dekhane ke hetu, nagarI se kucha dUrI para saubhAgyasudarI ke liye eka sthabhavAle mahala meM rahane kI saba vyavasthA kara dI. sAtha hI usake caritra ko dekhane ke liye usa mahala para gupta paharA lagA diyA, samaya bItane lagA, avasara dekha mahArAjAne eka dina saubhAgyasuMdarI se AnaMda-vinoda karate karate, pUrva bAta kA smaraNa karAte hue kahA, " he saubhAgyasuMdarI! aba tuma apanI pratijJA ko pUrI karo." yaha suna vaha vismayasI hokara bolo, " patideva ! Apa kaunasI pratijJA ke liye kaha rahe ho ?" mahArAjAne kahA, " apanI zAdI ke pahale eka rAtri meM jo ki tumane apanI sakhI se kahA thA, 'maiM apane pati ko dhokhA dekara manapasada-parapuruSa ke sAtha prema karUMgI." ye saba bAtoM kA smaraNa hote hI saubhAgyasuMdarI kucha lajita huI; kintu usane manameM nizcaya kiyA, " yaha pratijJA pUrNa kara ke dikhAU~gI." usane paraspara calatI huI bAta meM uparokta bAta TAla dI. samaya bItane lagA, mahArAja bhI rAjya ke anyAnya kAryo meM rahate the, saubhAgyasudarI apanI pratijJA pUrNa karane kI phikara meM thI; aura mahArAjA bhI usakI kAmalIlA dekhane cAhate the, isa lie usakI Ara pUrNa saMbhAla rakhate the. oka bAra avaMtI nagarI meM eka vyApArI AyA, jisa ko loga gaganadhUlI ke nAma se bulAte the; vaha pratidina apane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 vikrama caritra vyApAra ke nimitta zaharameM cakkara lagAyA karatA thA, aura prAyaH vaha eka sthaMbhavAle mahala ke pAsa hokara hI nikalatA thA, isa prakAra pratidina usa ko pAlakhI meM baiTha kara nikalate hue dekha saubhAgyasuMdarIne usakA rUpa, suMdaratA aura caturAI se AkarSita hokara eka dina avasara pAkara eka patra meM kucha. likha kara pAnake bIr3e meM rakha kara usakI pAlakhI meM pheMkA-DAla diyA. usa patra kA Azaya isa prakAra thA. "he nara zreSTa ! maiM ApakI sundaratA para atyanta mohita hu~, merI prIti Apake prati jAgRta ho uThI hai, ataH tuma ":. -. ":A L : vvv - - w -i .... R LATERY sa Vvvvv Hymnt bhArapAya Kinam 4TAALATHLETICKNAK GIRamype AURAVANAVANA SANTOTHAINDA )// saubhAgyasudarI aura gaganadhalI kI paraspara cAroM AMkho kA milnaa| / citra naM. 12 P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita apanI caturAI se mere pAsa Akara mujha se prIti karo. anyathA maiM tumhAre viyoga meM apane prANa ko tyAga dUMgI." yaha patra par3ha kara vaha vyApArI cakita ho gayA, aura turaMta hI Upara dekhA to jharukhe meM saubhAgyasudarI para usakI dRSTi par3I, donoM kI cAroM AMkhe se milanA huA aura saubhAgyasudarI kA rUpa dekha vaha bhI usa para Asakta ho gayA. aba vaha gaganadhUlI usa saubhAgyasudarI ke pAsa pahU~cane kA upAya socane lagA. apane mukAma para Akara usane apane . manakI bAta mitra se kahI, mitrane usa ko mahala para car3hane kA upAya batA diyA.. mitra ke kathanAnusAra vaha usI dina bAjAra se eka gohagodhA aura rezama kI DorI kharIda lAyA. usane sArI taiyArI kara lI, aura manameM socane lagA ki, aba merI saba kAmanAye purI ho jAyegI, thor3A sA dina bAkI thA, vaha kava pUrNa hove aura kaba rAta ho jAya, tAki zIghra saubhAgyasuMdarI se * . merA milana ho jAya, eka-eka kSaNa bhI yuga kI taraha vIta rahI thI, rAta huI. sarvatra aMdherA phaila gayA, eka pahora rAta cItane para gaganadhUlI apane sthAna se eka sthabhiyA mahala kI ora calA; paharedAroM se apane ko bacAtA huA, mahala ke samIpa AyA, goha kI kamara meM rezamI DorI bAMdha use mahala kI dIvAra para pheMkA. goha dIvAla se cipaTa gayI. gaganadhUlI seTha usa DorI ke sahAre upara car3ha mahala para pahU~ca Jun Gurr Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama cari gayA. isa prakAra vaha bAda maiM roja AnejAne lagA. maiM donoM meM pragAr3ha prema ho gayA. ___ rAjA vikramAditya bhI yahAM samaya samaya para AtejA the. ekabAra unhoMne apane sAtha kA dinoM dina ke prema meM aMta pAyA arthAt prema vyavahAra dinoM dina kama hone lagA. ata usakI jAMca karane kA mahArAjAne nizcaya kiyA. aMta vaha saubhAgyasuMdarI ke mahala kI vakhta vevakhta ekAeka mulAkAta lete the, eka dina acAnaka mahArAjA mahala meM a pahU~ce. usa samaya cAroM ora bhoga sAmagrI aura pAna-bIr3a Adi pratyakSa par3e hue dekha kara, mahArAjA manameM socane lage ki yahA~ koI puruSa avazya hI AtAjAtA haiM; Akhira meM bahuta sAvadhAnI se patA lagAne para gaganadhulI aura saubhAgyasuMdarI kI premalIlA rUpa nATaka ko saMpUrNa jAna liyA. mahArAjA manameM vicArane lage, 'apanI gharakI bAta buddhimAna manuSyoM ko kahIM prakaTa nahIM karanI cAhie. kulaTA strIyoM ke liye kahanA hI kyA ? eka sthala para batAyA hai ki "sadA vicArate raho kSaNa kSaNa palaTe rUpa, nArI doSa aneka hai ve hai mAyA svarUpa." isa taraha vicAra karate karate koI eka dina rAtako usa eka stha bhiyA mahala se kucha dUrI para, jaMgala meM eka jUnA purANA duTA huA khaMDera meM kucha prakAza dikhAI diyA, taba kutuhala 17 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 395 mahArAjane usa tarapha cala diyA, vahA~ jAkara bhIttI ke ADa meM khar3e hokara cupacApa dekhane lage; to vahA~ koI Azcaryajanaka bAta dikhAI dI. eka jaTAdhArI yogIne apanI jaTAmeM se eka navajavAna kanyA ko pragaTa kI, aura usa kanyA ke sAtha AnaMda-vilAsa kara yogI so gayA. yogI ke so jAne para usa kanyAne apane laMbe laMbe bAla meM se eka khubasurata manuSya ko pragaTa kiyA, aura usa manuSya ke sAtha usa kanyAne bhI AnaMda-vilAsa kara ke manuSya ko chipA diyA. . yaha saba AzcaryakArI vRttAnta dekha mahArAjA vikrama mana hI mana cakita se ho gaye. aura socane lage, 'nArI caritra kI lIlA to apAra hai, isa kA pAra koI nahIM pA sakatA hai.' isa prakAra ve vicAra karate karate apane rAjamahala meM jAkara so gaye. eka dina mahArAjA acAnaka saubhAgyasuMdarI ke mahala meM . aise samaya para pahU~ce, jaba ki gaganadhUlI saubhAgyasudarI ke sAtha AnaMda manA rahA thA. mahArAjA kA Agamana jAnakara zIghra hI saubhAgyasuMdarIne use chipA diyA, jaba mahArAjA mahala meM pahU~ce taba saubhAgyasuMdarIne unhoM kA suMdara svAgata kiyA. isa mahala meM jAte samaya mahArAjAne apane dRtoM ko saMketa batA kara usa khaMDaharavAle yogI ko isa mahala meM bulA liyA aura saubhAgyasuMdarI se Adeza kiyA ki Aja tuma P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak'Trust
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra pAMca manuSyoM ke liye svAdiSTa bhojana sAmagrI banAo aura unhoMke baiThane ke liye pA~ca Asana bhI lagA do. yogI ke Ane para use bhojana karane ke lie Asana para baiThane ko kahA, jaba yogI Asana para baiTha gaye taba mahArAjAne kahA, " he yogIrAja! Apa yoginI vinA akele nahIM zobhate, ataH apanI yoginI ko bhI prakaTa kareM." yogI-he rAjan ! Apa kyoM merA apamAna karate haiM, mere pAsa yoginI kA kyA kAma ? maiM to svataH akelA-avadhuta hU~. mahArAja-Apa adhika khuzAmada na karAve, aura zIghra hI yoginI ko prakaTa kareM. yogI manameM samajha gayA ki rAjA kisI ne kisI taraha se merI mAyA-jAla jAna gayA hai, aura rAjA kA vizeSa Agraha dekha kara anta meM yogirAja ko yoginI pragaTa karanI hI par3I. arthAt yogIne jholikA meM se eka yoginI pragaTa kara dikhAI. mahArAjAne usa yoginI ko pAsa meM baiThA kara yoginI se kahA, "he devI! Apa bhI to kucha camatkAra dikhAe~; jaise ki yogIrAjane apane prabhAva se tumheM pragaTa kara dikhAyA hai." __yoginI-maiM koI camatkAra nahIM jAnatI hU~. mahArAjA-vAha ! yaha kaise ho sakatA haiM, Apa bhI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gurt Aaradhak Trust
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita to koI na koI ko pragaTa kareM. ..mahArAja ke isa prakAra kahane se vaha yoginI bhI mana meM samajha gaI ki puruSa pragaTa karane kI bAta kA patA mahArAja ko .. laga gayA haiM. yaha vicAra kara, binA AnAkAnI kiye zIghra hI usane eka puruSa ko pragaTa kara diyA. .. ___tIna Asana pUre ho gaye aura cauthe Asana para mahArAjA svayaM baiTha gaye, aba eka Asana ko khAlI dikhA kara mahArAjAne saubhAgyasudarI se kahA, "he priye ! kyA tuma bhI koI puruSa pragaTa kara sakatI ho ?"" .... IPLITUDIO mahArAjA ekadaNDayAM mahala meM saubhAgyasudarI se kaha rahe hai. . citra naM. 13 saubhAgyasuMdarI-mahArAja! maiM koI yoginI thoDI hI Jun Gun Aaradhak Trust * P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra hU~ jo isa prakAra camatkAra batAU~. mahArAjA-vAha ! kyA tuma isa Asana ko yAhI khAlI rakhogI ? are apane premI gaganadhUlI ko kyoM nahIM bulAtI ? rAjA ke yaha zabda sunate hI vaha stabdhasI ho gayI, prathama to vaha yogI aura yoginI kI mAyAjAla ko dekha Azcarya meM DUbI huI thI; mana hI mana socane lagI 'kyA karU~ !' Akhira meM usane adhika samaya na lagA kara chipAyA huA usa gaganadhUlI ko vahA~ bulA lIyA, gaganadhUlI ati svarUpavAna thA, usako pAMcave Asana para baiThAyA, sabhIne bar3e prema se bhojana kiyA aura bAda meM mahArAjAne kahA, "he yogIrAja! maiMne saubhAgyasuMdarI ko sakhI se bAteM karate * hue suna, usakI parIkSA ke liye yaha saba racanA kI haiM." kahate huve mahArAjAne Adi se aMta taka kA saba vRttAnta saMkSipta rUpa se kaha sunAyA. _____ mahArAjAne sabhI ko aparAdha kI kSamA pradAna kara jIvitadAna dekara punaH yogA se kahA, "jaba Apa jaise yogI bhI strIcaritra meM phaMsa jAte haiM, to isa saubhAgyasuMdarI aura mujha jaise kI to gaNanA hI kahA haiM ?" mahArAjAne gaganadhUlI se pUchA, "he zreSThIvara! Apa mujhe batAIye ki Apa isa nagarI meM kabase Aye haiM ?" ___ gaganadhUlI-mujhe isa nagarI meM Aye chai mAsa ho gaye haiM." P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 399 gaganadhUlI ke gale meM manohara sugaMdhI phUloM kI mAlA dekha mahArAjAne pUchA, "Apa ke gale kI yaha mAlA kumhalAtI kyoM nahIM haiM ?" usake uttara meM gaganadhUlIne apanA vRttAnta kahanA zarU kiyA, "he rAjan ! caMpAnagarI meM eka dhana nAmakA zAhukAra rahatA thA, usakI dhanyA nAma kI strI thI, use eka putra huA, usakA nAma bar3e mahotsava ke sAtha dhanakelI rakhA gayA, jaba vaha putra ATha varSa kA hone para use aneka prakAra kI vidyAe~ paMDitoM se par3hAI gaI, usane vinaya sahita vidyAe~ grahaNa kI; kramazaH usane yauvanAvasthA meM praveza kiyA aura vaha vyApAra meM apane pitA kA sahAyatA karane lagA, isa prakAra dhIre dhIre usane sAre vyApAra ko apane hAtha meM le liyA taba vyApAra se nivRti le kara dhanazreSTine dharma dhyAna meM mana lagAyA. eka dina dhanazreSThine apanA sArA hI dhanakA vibhAjana kiyA, jisa meM se amuka hissA dharma kArya meM kharcA, amuka hissA vyApAra kArya ke liye rokar3a hAtha para rakhA aura amUlya ratna-sonA-Adi ghara kI bhUmi meM khaDDA kara usa meM gAr3A. una ko gupta rUpase chipA diyA, kyoM ki avasara para yA Apatti meM kAma A sakatA haiM. khaDDe meM gAr3A huA dhana ko vigata-sthAna aura saMkhyA Adi kI yAdi kA eka kAg2aja likhakara usa kAg2aja ko sone ke tAvIja meM baMdhakara . * dhanazreSThi apane gale meM rakhane lagA.. jaba putra dhanakelI apane vyApAra meM dakSa ho gayA, taba P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 vikrama caritra vaha videzoM meM vyApAra karane ke liye kaI anya vyApArI sAthiyoM ke sAtha mAla lekara jAneAne lagA; vaha dhanakelI bar3A dhanavAna thA aura sabase adhika usakA hI mAla AtA-- jAtA thA, ataH usake vAhanoM ke adhika calane se gagana meM dhUla bahuta ur3atI thI, usa ke sAthIyoMne usa dhUlI kA gagana taka ur3Ana hone ke kAraNa usako gaganadhUlI ke nAma se saMbodhita karane lage. he rAjan ! maiM vahI gaganadhUlI hu~." gaganadhUlI Age kahane lagA, "he rAjan ! mAtA pitA kI icchA se kauzAmbApurI ke candra nAma ke zreSThi kI putrI se jisakA nAma rukmiNI thA, usase ati vizeSa samAroha ke sAtha merA vivAha huA, aura navavadhU ke sAtha merA samaya AnaMda se vyatIta hone lagA. isa prakAra kucha samaya maiM apanI navavadhU ke sneha meM hI rata rahA, para manovijJAna kA sAdhAraNa sA niyama hai ki saba samaya eka sA rUpa acchA nhiiN| lagatA, kucha navInatA kI cAhanA lagI rahatI hai, isa niyama ke apavAdameM se maiM bhI na baca sakA, kucha samaya pazcAt merA . kAmalatA nAmaka vezyA se paricaya ho gayA, usase vimohita hokara maiM usake kathita prema meM vizvAsa karane lagA, aura AnaMda vilAsa meM rata ho, apanA jIvana vyatIta karane lagA.... - usa dezyA meM mohita hokara sArA dina maiM usI ke ghara meM rahatA thA, apane ghara se bahutasA dhana maMgA maMgA kara vyaya kiyA karatA thA, mere mAtA pitA vRddha hue the, mujhe bahuta bAra bulAyA karate the kintu maiM eka bAra bhI ghara nahIM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita gayA. kuMcha dinoM ke bAda mere viyoga ke duHkha se duHkhI ho mere mAtA aura pitA donoM kA avasAna huA, to bhI maiMmUDha ghara nahIM gayA. mere pitA ke gale kA tAvIja merI patnIne le lIyA aura usa ko apane hAtha meM bAMdhakara rakhane lagI.. . ___usa vezyA ke dvArA merA dhana kramazaH kheca liyA gayA, aura taba hI merI daridra-avasthAkA prAraMbha huA, mere mAtApitA ke avasAna ke pazcAt jana aura dhana donoM ke abhAva meM duHkhI ho, mere jaise 'adhama pati ko chor3a khAlI gharase mAtra vaha sone kA tAvIja lekara rukmiNI kauzAmbIpurI meM apane pitA ke ghara calI gayI. kyoMki"duHkhi yA ho sukhi yA kaisA bhI-ghara mAtA pitA pyArA hai| saMkaTameM nArI logoM kA nija jananI janaka sahArA hai." jaise ki-' phaloM ke gira.jAne para vRkSa ko pakSigaNa chor3a cale jAte haiM, sukhe hue sarovara ko sArasa pakSI bhI chor3a dete haiM; bAsI-kumhalAyeM hue puSpoM ko bhore-bhavare nahIM cAhate tyaja dete hai, vana ke jala jAne para mRgAdi-hariNa vagere usa vana ko chor3a dete hai, kAmI puruSoM ke garIba ho jAne para vezyA unhe chor3a detI haiM. rAjyabhraSTa rAjAse sevaka loga cale jAte hai, ina upara ke udAharaNoM se ye hI samajhanA cAhie ki binA svArtha ke koI kisIkA nahIM cAhatA yA mAnatA. arthAt saba kI pIche svArtha lagA hI rahatA hai, jagata meM koI bhI nisvArthI . nahIM hotA haiM. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak. Crust
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 vikrama caritra diyA. sarvasva arpaNa karanevAle mujha kAmI kA lakSmI ke cale jAne para use kAmalatA vezyAne mujha ko apane gharase apamAnIta kara nikAla diyA. - zAstra kA kahanA ThIka hI hai 'meghoM-bAdala kI chAyA, ghAsa kI agni, dUSToM kI prIti, -sthala miTTI para par3A huA jala, vezyA kA prema, aura svArthI mitra, ye chaH pAnI ke bulabulA-bubud ke samAna kSaNika hote hai.' isa prakAra ke vicAra karatA karatA jaba maiM ghara AyA, taba ghara kI bhagnAvasthA dekha kara mana hI mana bahuta duHkhI huA, apanI strI ko lAne maiM jaba kauzAmbIpura meM usa ke mAyake gayA, taba vahAM isa daridrAvasthA ke kAraNa mujhe kisIne nahIM pahacAnA, aura zvasura ke gharameM praveza karane na milA. taba maiMne bhikSukA veSa lekara apanI strI kA caritra aura vyavahAra ko jAnane ke liye zvasura ke ghara ke pAsa meM raha kara vaha rAtri vyatIta karane kA vicAra kiyA. Azcarya kI bAta to yaha hai ki mujhe apanI patnI ke hAtha se bhikSA grahaNa karanI paDI. 'kintu usane mujhe nahIM pahacAnA. - mere sadbhAgya se zvasura ke ghara kI pAsa meM hI ekAnta -sthAna bhI mila gayA. vahAM cotare para jAgRta avasthA meM hI par3A rahA, ThIka madhyarAtri meM merI strI rukmiNI laDDu-mo"daka se bharA thAla lekara daravAjA para AI aura dvArapAla se .. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 403 daravAjA kholane ko kahA, kintu dvArapAlane usa dina daravAjA nahIM kholA, taba rukmiNI ko punaH andara lauTa jAnA par3hA. dUsare dina maiM (gaganadhUlI) phirase bhikSA lene gayA, bhikSA dete samaya rukmiNIne pUchA, 'he bhikSuka ! tuma kauna ho ? aura kahAM se Aye ho ?' maiMne kahA, 'karmayoga se maiM daridra ho gayA hU~, kintu vaNika jAti meM merA janma huA haiM.' kampita svara se yaha uttara de maiM sthira aura stabdha rahA taba phirase usane mujhe kahA, 'yadi tuma merA kahanA mAno aura kisI se yaha bAta nahIM kahogeM, aisI pratijJA karo to maiM tuma ko apane pitA ke ghara meM naukara rakhavA sakatI hU~, aura acche annAdi se tere ko sukhI karU~gI. pratijJA yaha hai ki, pratidina madhyarAtri ke samaya tumhe mere kahane para dvAra kholanA par3egA.' maiMne yaha bAta svIkAra liyA. apane pitA se kaha kara rukmiNIne dvArapAla kI jagaha mujhe dilavA dI aura maiM dvAra para rahane lagA. usI dina ThIka madhyarAtri meM hAtha meM modaka se bharA huA thAla lekara daravAje para rukmiNI AyI aura mujhe eka modaka dekara dvAra kholane ke liye kahA, maiMne zIghra daravAjA khola diyA, rukmiNI Age baDhI, maiM bhI usakA caritra dekhane ke liye usake pIche pIche calA. calate calate rukmiNI sarAphA bAjAra meM Akara ruka gaI, maiM bhI cupake se vRkSake ADa meM eka sthAna para khar3A raha gayA, 'Age kA kRtya dekhane ke liye Atura ho rahA thA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 vikrama caritra . itane meM hI saMketa sthAna para eka navajavAna puruSa AyA, Ate hI usane rukmiNI ke gAla para jora se thappar3a-tamAcA ke mAra kara kahA, 'kala rAtri meM tuma kyoM nahIM AI ?' tamAcA mAra se rukmiNI ekAeka nIce gira paDI, aura girane se isa ke hAtha meM bAMdhA huA jo tAvIja thA, vaha bhUmi para girA par3A. JANSAGir mamima L ESS NiREE SALI %3DHANNEL - - , ____ thappar3a ke mArase rukmiNI bhUmi para gira par3I. citra na. 14 phira sAvadhAna hokara usane kahA, 'he priya ! isa meM merA doSa nahIM, rAtri meM maiM to A hI rahI thI. kintu dvArapAlane daravAjA nahIM kholA isI kAraNa maiM nahIM A sakI. . Aja maiMne eka naye dvArapAla ko rakha liyA haiM. vaha avazya hI sadA mere kahane se dvAra khola diyA karegA, aura nitya rAtri meM A saku~gI ? bAda meM prema bilAsa karake ve apane apane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 405 sthAna ko jAne ke liye alaga hue, bAda maiM bhI vahAM gayA, aura vahAM jo tAvIja par3A thA use uThA liyA. aura Akara apane sthAna para so gayA. ghaMTA bhara samaya ke bAda rukmiNI AyI, mene daravAjA kholA, vaha gharameM jA so gaI. prabhAta meM jaba usa tAvIja ko kholA to usa meM baMdhe eka kAg2aja meM likhA thA; 'dhanazreSThI ke ghara ke bAMye kone meM dasa hAtha nIce jamIna meM cAra karor3a sone ke sikke gar3e par3e hai.' usa kAg2aja ko par3hate hI mere AnaMda kA ThikAnA na rahA. maiMne zIghra hI sone ke usa tAvIja ko bAjAra meM veca kara naye kapar3e Adi kharIda kara bhojana se nivRtta ho candra seThajI se chUTI le campAnagarI kI ora prasthAna kiyA." apanI pyArI prajAkA sukha-duHkha dekhanA hareka rAjya adhikArI kA parama kartavya hai. isI uddeza se mahArAjA vikramAditya rAtri meM nagara carcA dekhane jAte the, eka samaya mahArAjA andhera pacher3A or3akara ghUmate ghUmate nagarI kI eka serI meM pahuMce vahAM do sakhiyAM kA vArtAlApa suna vismaya 'prApta kiyA, una do meM se eka saubhAgyasudarI kA romAMcakArI jIvana aura campApurI nivAsI gaganadhalI zreSTine apane jIvana kA viramayakArI prasaMgo kA varNana mahArAjA ke Age kahanA tathA apanA zvasurAlaya kozAmbInagarI se ravAnA hokara capApurI ke prati ravAnA honA Adi vahAM taka kA jIvanavRttAnta isa prakaraNa meM par3hane meM AyA. aba Age kA rasamaya jIvana AgAmI prakaraNa meM Apako par3hane milegA. pApa chipAyA nA chipe, chIpe to moTA bhAga; . dAvI dUbI nA rahe, rUI lapeTI Aga. Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ tepanavA~-prakaraNa gaganadhUlI kA rahasyamaya jIvanavRttAnta cAlu "mana melA tana ujalA, ba~gulA kapaTI aMga; tAse to kauvA bhalA, tana mana eka hI raMga." pAThakagaNa ! Apane gata prakaraNa meM mahArAjA kI saubhAgyasudarI * se zAdI ityAdi eka DaNDiyAM mahala meM gaganadhUlI kA praveza evaM jaMgala ke khaMDeharameM yogI kI mAyAjAla Adi Azcaryajanaka bAteM par3I. gaganadhalI dvArA apanI jIvana kahAnI mahArAjA se kahane kA AraMbha karanA, aura apanA gaganadhalI nAma kaise prasiddhi meM AyA Adi batAnA, bAda meM apanI zAdI honA, kAmalatA vezyA ke prema meM pha~sanA aura dhana, mAla Adi se khuvvAra honA, dhana naSTa hone para vezyA dvArA tiraskAra pAnA, daridra-avasthA meM zvasura ke ghara jAnA, vahAM patnI ke hAtha se bhikSA lenA, vahAM para hI dvArapAla kI naukarI karanA, apanI strIkA dRSTa caritra avalokana karanA, sonA kA tAvIja hAtha laganA ityAdi saba hAla rasamaya rItI se Apa loga par3ha cUke haiM, aba Age kA vRttAnta isa prakaraNa meM batAyA jA rahA hai. gaganadhUlI kahane lagA ki, " apane ghara pahuMcate maiMne jamIna khodA aura isameM se atula dhanarAzI ko prApta kiyA, bAda meM ghara vagaire sudara ba~dhavAyA; savArI ke liye ghor3A aura gharameM acche naukaracAkara Adi bhI rakheM. eka dina maiM suMdara vastrAlaMkArAdi se P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 407 sajjita hokara kauzAmbInagarI meM apane sasurAla gayA, vahAM para pahale kI bajAya merA acchA Adara-sanmAna kiyA gayA, kintu maiMne apanI strI kI parIkSA ke liye nahIM bulAyA aura na usa kI ora dekhA merA yaha baratAva dekha vaha-rukmiNI mana , hI mana duHkhI huI. . bhojanAdi kara jaba maiM rAtri ko seo rahA thA, taba merI strI-rukmiNI AI, aura dhIre dhIre mere pA~va ko dabAne lagI, thor3I dera ke bAda maiMne ekAeka jhapaka kara AMkhe khola usake prati kahA, 'he priye ! tumane ThIka nahIM kiyA, jo mujhe nIMda meM se jagA diyA, maiM abhI eka suMdara svapna ko dekha rahA thA.' rukmiNI volI, 'svAminAtha ! Apa aisA kaunasA suMdara svapna dekha rahe the ki, jisake vighna se Apa itane vyagra aura duHkhI ho gaye ?' uttara meM maiMne kahA, " yadi tuma sunanA hI cAhatI ho to suno ! mujhe gharakI dvArarakSA ke liye eka strIne abhI naukara rakhA thA, usa strIne mere khAne pIne kA acchA intajAma kiyA, aura jaba rAtri meM vaha bAhara jAtI taba mujhe khAne ke lie eka modaka de jAtI, bAda meM vaha jaba sarAphA bAjAra meM gaI, maiM bhI usake pIche pIche gayA. . .. vahAM eka puruSa AyA. usane usa strI se kahA, 'kala P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 .vikrama caritra 3 rAta ko kyoM nahIM AI ?' aura yaha kahate kahate hI usane usako eka jora kA tamAcA mArA. tamAce kI mArase vaha strI gira paDI, usa strIne uTha kara kahA, 'kSamA kareM! dvArapAla ne dr| vAjA nahIM kholA. isa lie nahIM A sakI thI.' , jahA~ vaha strI girI vahA~ usakA eka tAvIja gira par3A thA. aura jaba maiM usa tAvIja ko lene ke lie jhukA ThIka. usI samaya tumane mujhe jagA diyA, aura merI A~khe khula gaI.' isa para bhI jaba vaha stabdha rahI to maine gusse meM Akha lAla kara kahA, 'he rukmiNI, mujhe svapnAvasthA se jagAkara tumane ThIka nahIM kiyA-yaha khAnadAnI lar3akI ke lakSaNa nahIM haiM.' . apanI pApa kahAnI suna kara rukmiNI kA hRdaya phaTa gayA aura vaha usI kSaNa mara gaI. yaha dekha meM to prathama ghabarAha gayA. aura socane lagA, 'kyA karUM?' Akhira meM maiMne saMsAra ko jAnane ke lie usa rukmiNI ke usa murdA ko uThA ke sarAphA bAjAra meM jahA~ usa kA jAra se milana hotA thA, vahA~ le jA kara rakha diyA, aura Ar3a meM chipakara. eka jagaha cupacApa khar3A raha gayA. thoDI dera bAda vahI usakA-lampaTa jAra puruSa vahA~ AyA; aura nIce par3I huI rukmiNI ko dekha usane samajhA, 'zAyada rukmiNI ruTha kara so gaI hogI.' isa kAraNa gusse meM A usane kahA, 'he pApInI ! Aja bahuta dera se kyoM AI ?' P.P.AC.Gunratnasuri M.S.. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 409 usakA uttara nahIM dene se do cAra lAteM mArI, taba bhI vaha nahIM bolI to usane TaTola kara dekhA. sAvadhAnI se dekhane para usane vicAra kiyA ki, marma sthala para merI coTa lagane se isa kI mRtyu huI hai, Aja mujhe svIhatyA lagI, usakA pazcAtApa karane lagA aura ghabarAne lagA, para ghabarAne se koI kAma na calatA dekha bAda meM usane usako uThAyA aura eka khaDDA meM pheMka kara upara dhula DAla-gAr3a diyA. itanA kara vaha jAra apane sthAna para calA gayA. he rAjan ! maiM apanI strI ke isa hAla ko dekha kara bahuta ghabarAyA ! merA sArA zarIra kAMpane lagA. nArI caritra para AzcaryapUrvaka duHkhAnubhava karatA huA vahA~ se dhIre dhIre maiM apane zvasura ghara Akara cupacApa so gayA. jaba subaha huI taba usake mAtA pitA apanI putrI makmiNI ko nahIM dekha kara duHkhI hue. maiMne unako rAtakA sArA vRttAnta sunA diyA, jo ki prathama se lekara gata rAtri meM ghaTita huA thA, vaha saba sunAkara bAda maiM zvasura kI anumati le vahA~ se jaba maiM calane ko taiyAra huA taba mere zvasura kI dUsarI kanyA suru pA hAtha me puSpamAlA lekara AI, aura kahate lagI 'aba Apa mujhe apanI patnI ke rUpa meM svIkAra kIjiye.' maiMne kahA, 'zAyada tuma bhI apanI bar3I bahana ke samAna hI nikalA to? mujhe aisI patnI se koI prayojana nahIM hai ?' usa kanyAne vinayapUrvaka kahA, 'he jIjAjI ! P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 vikrama caritra apane pUjya mAtA pitA ko sAkSI rakha kara maiM pratijJApUrvaka Apa ke gale meM yaha varamAlA DAlatI hU~. yaha mAlA kabhI bhI zuSka ho jAye to Apa samajha lenA ki, mere zola meM kucha malinatA AI haiM. mere zIla ke prabhAva se yaha mAlA sadA tAjI hI rahegI.' isa prakAra ki jaba usane pratijJA ki to maiMne usa se vidhipUrvaka vivAha kara usa ko apane ghara le AyA. aba mere vivAha ke 12 varSa ho gaye kintu he rAjan ! abhI taka merI yaha mAlA kumalAI nahIM haiM, aura mere gale meM hI pUrvavat zobhAyamAna hai." yaha bAta suna kara mahArAjA vikramAditya bahuta Azcarya meM par3a gaye aura kahane lage, "striyoM ke caritra ko kabhI koI nahIM jAna sakA-aura na jAna sakegA, zAstra meM bhI kahA hai ki 'ghor3o kI cAla, vaizAkha mAsakI megha garjanA, striyoM ke caritra, bhAvi karma rekhA, varSA nahIM honA athavA ati vRSTi honA isa ko devatAoM bhI nahIM jAnate phira manuSya kI to gaNanA hI kyA ? apAra samudra ko pAra kiyA jA sakatA hai, kintu svabhAva se hi mahA kuTila svabhAvavAlI strIyoM kA patA pAnA atyanta kaThina haiM."x X azvapluta mAdhavagajita ca strINAM caritra bhavitavyatA ca; avarSaNa cApyativarSaNa ca devA na jAnanti kuto manuSyAH // sa. 10/439 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 411 . isa taraha manameM soca kara rAjAne kahA, "he gaganadhUlI ! tuma burA na mAno to terI strI kI maiM parIkSA karavAU~ ?" gaganadhUlIne kahA, "he rAjan ! svecchA se Apa merI patnI kI saccAI kI parIkSA kisI bhI prakAra se kara sakate hai." taba mahArAjA vikramAdityane apane mUladeva zazI Adi nAmavAle catura sevakoM ko bulAkara gaganadhUlo ki strI ke zIla mahAtmya kI sArI kathA sunAI. ina bAtoM ko suna kara usa sevakoM meM se eka mUladeva nAmaka sevakane rAjAse kahA, "he rAjan ! Apa AjJA deM to, maiM gaganadhUlI kI patnI kI parIkSA kara sakatA hU~, aura minaToM meM maiM usa strI ko zIla se calita kara dUMgA." mahArAjAne kahA, "acchI bAta hai-mUladeva tuma apanI icchAnusAra kharca ke lie dravya le jAo.' ___aba mUladeva mahArAjA vikrama se gaganadhUlI kA patA lekara calA, cammApurI meM pahU~ca kara usane gaganadhalI ke ghara kA patA lagA diyA. gaganadhUlI ke makAna ke pAsa meM hI eka vRddhA kA ghara thA. usako thoDA sA dravya dekara vRddhA ke ghara meM vaha rahane lagA, usa vRddhA ko kucha aura dravya kA lobha dekara mUladevane kahA, "gaganadhalI kI strI surupA ko mere sAtha milana ke lie tuma AkarSita kara sako to, maiM tumhe aura bahutasA dravya DhuMgA ?" vaha vRddhA lobha' meM Akara gaganadhUlI ke ghara gaI, aura P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 vikrama caritra jAkara bolI, "mere ghara eka devakumAra ke samAna sundara aura raIsa AdamI AyA hai, vaha terI sundaratA para mohita haiM. he sundarI ! terA pati bahuta dinoM se paradeza meM hai, tuma akelI rahA karatI ho, calo mana bahalAne ke lie mera ghara meM virAjamAna sundara puruSa se jarA bAteM to karo ! yA tuma kaho to use yahA~ le AU~-vaha puruSa bahuta rUpavAna va dhanavAna hai. milo to ThIka rahe ?" - vRddhA ki bAteM sunakara surupAne kahA, " maine kabhI parapuruSa kA nAma taka nahIM sunA. vaha bhale hI kitanA hI sundara kyoM na hoM, mujhe usase milane kI kyA AvazyakatA ?" . dravya ke lobha meM phaMsa kara vaha kuTila vRddhA phira bhI bAra bAra surupA ke pAsa meM Akara mUladeva ke samAcAra aura patra vagere lAkara diyA karatI hai. aura bhalAne vAlI bAteM bAra . bAra kiyA karatI hai, taba surupAne socA, " usa pApI aura kAmI puruSa ko yahA~ bulAkara kyoM na majA cakhAyA jAya ? arthAt jisase vaha kisI ko zIlabhraSTa karane kI bAta hI jIvanabhara kabhI na kareM?" aisA mana meM nizcaya kara suruSAne usa kuTTInI vRddhA ko cAra dinoM kA bAyadA kara ke kahA, " usa sundara raIsa puruSa ko cAra dina bAda lAnA." vaha vRddhA apana ghara jA mUladeva ko surupA ke samAcAra kaha sunAye. surupAne apane ghara meM gupta rUpase eka gaharA khaDDA khadavAyA, aura usa para jIrNa rassIvAlI cArapAI-khoTayA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 413 - rakhavAI, usa para bichaunA DAla aura zaiyyA ko sundara-suzobhita banAI. bahAra se suMdara dikhAI denevAlI, usa zaiyyA para baiThanevAlA vyakti zIghra hI khaDDe meM jA gire isa taraha saba vyavasthA banAI gaI. vaha kuTila vRddhA suMdara pAna-bir3A lekara surupA ke ghara AI, pAna-bir3A ko lekara suru pAne vRddhA se kahA, "tuma kala usa suMdara puruSa ko avazya lAnA, maiM una kA pUrNa AdarasammAna karU~gI." prabhAta hote hI usa vRddhA ke sAtha mUladeva suMdara vastrAlaMkAra se sajjita hokara AyA, vRddhA ke sAtha Ate mUladeva ko dekhakara madhura vacanoM se Adara sanmAna kara usa ko prasanna kara diyA vaha kuTila vRddhA mUladeva ko pahU~cA kara apane ghara lauTa gaI. kyoM ki usakA kAma kevala yahAM pahU~cAne kA aura milAnekA thA. gaganadhalI kI priyA surupAne usa ko AnaMda se baiThAyA aura prema se bhojanAdi se saMtuSTa kiyA, bAda usa khaDDevAlI sudara zaiyyA para mUladeva baiThane gayA, jyoMhI mUladeva usa zaiyyA para baiThA ki jIrNa rassI TuTa gaI aura vaha khaDDe meM dhar3Ama se gira par3A, aba vaha khaDaDese bahuta prayatna karane para bhI upara nahIM A sakA. upara se surupA bolI, " are ! yaha kyA huA ?" bAda meM surupA usa ko khaDDe meM hI rojAnA khAneke liye diyA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra karatI thI, aura kahatI thI, "dekhA, aba kabhI aisA mata karanA, jaise ki tumane merA zIla bhraSTa karane ke liye kiyA. kyoM ki "apanI dhvajA patAkA jisane svarga loka taka phaharAyA usa rAvaNa kI bUrI bhAvanA ne hI usa ko naSTa kiyA." _apane parAkrama se saMpUrNa saMsAra ko jisane vaza meM kiyA thA, aura jisa rAvaNa kA Dara svargaloka meM devatAoM ko bhI banA rahatA thA; usI rAvaNa ne jaba ki para strI ramaNa kI manameM icchA hone para, sItA ke prasaMga ko lekara apane kula ko naSTa kara diyA aura khuda bhI naraka meM gayA."x kucha dinoM ke bAda meM usa vRddhAne Akara pUchA, "he surupA! vaha mUladeva kahAM hai aura kaisA hai ? " surupAne uttara diyA, "vaha mere diye hue anna, jala Adi se saMtuSTa hokara sadA mere ghara meM hI rahatA hai, aura bAlaka kI taraha AnaMda vinoda kara samaya vItAtA haiM ?" idhara avaMtInagarI meM mahArAjA vikramAditya socate haiM, " bahuta samaya hone para bhI mUladeva kA caMpApurI se kucha samAcAra nahIM pA rahA hU~ kyA bAta hai ? " yaha jAnane ke lie mUladeva ke bhAI zazIbhUta ko mahArAjAne rAjasabhA meM bulA X vikramAkrAntavizvo'pi parastrISu rirasayA / kRtvA kulakSaya prApaM naraka dazakandharaH // sa. 10/459 // P.P. Acr Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust.
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita kara apane bhAI ke bAre meM usa ko pUchA, kintu kucha samAcAra nahIM mile. jaba mahArAjAne mUladeva kI khoja karane jAne ko kahA, taba mahArAjA ke samIpa zazIbhRtane pratijJA kI, "maiM zIghra gaganadhalI kI usa strI ko kisI bhI taraha se zIla se calita karU~gA. aura mere bhAI ko khoja lAU~gA." isa prakAra usane bhI phirate phirate campApurI meM usI vRddhA ke ghara jAkara mukAma kiyA. ___ usa vRddhA ke dvArA mUladeva kA saba vRttAnta jAna liyA. dUsare dina vaha vRddhA usI prakAra zazIbhRta ki dUtI bana kara AI aura surupA ke Age zazIbhRta ke guNa gAye. vaha bhI surupA dvArA usI prakAra chalase usI khaDDe meM girA diyA gayA. jaba tIsare dina vaha vRddhA zazIbhRta kI khabara nikAlane AI taba surupAne use Adara sahita ghara meM lAkara, aura prema se do cAra mIThI bAteM kara sadAkI jI khAnevAlI isa pApakArI duSTA ko bhI usI khaDDe meM girA diyA. nItizAstra kA kahanA saca haiM ki " tIna varSa yA tIna mahIne tIna pakSa yA tIna divasameM; - atyutkaTa dharmAdharmA kA phala pAtA nara isI loka meM." 'bahuta baDe-ugraha pApa yA puNya kA phala manuSyoM ko yahAM hI tIna varSa yA tIna mahIne yA tIna pakSa athavA to tIna dina meM hI prApta ho jAtA hai. ... P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra suru pAne una tInoM ko thor3hA thoDA anna jala dekara kisI prakAra usa khaDDe meM hI jIvita rakhkhA aura rAja kahatI thI, "yaha tumhAre pApoM kA tuma phala bhoga rahe ho." (e) ena tInoM khaDDe meM ro-rokara samaya vitAte hai. citra na. 15 idhara mahArAjA vikramAditya mUladeva aura zazIbhRta kI bahuta utsukatA se rAha dekha rahe haiM, donoM kI ora se Aja taka koI samAcAra hI nahIM Aye, usakA koI patA nahIM calatA, kyA kareM ? eka dina mahArAjA gaganadhUlI se pUchA, "he vaNika ! dekho mUla deva aura zazIbhRta donoM hI abhI taka nahIM Aye haiM, aura tumhArI yaha mAlA bhI nahIM sUkhA hai, yaha bahuta Azcarya hai, isa kA kucha kAraNa batAo ?" gaganadhUlIne kahA, "he rAjan ! merA vizvAsa hai ki P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 417. Apa ke dono dUta vahAM chale gaye hai, yA hAra gaye haiM ! athavA Apase prApta dhana ko lekara kahIM anyatra dUra deza meM moja mAnane cale gaye haiM. kucha dina bAda jaba gaganadhUlIne apane deza jAne kI bAta kahIM, taba rAjAne usase kahA, "he gaganadhUlI ! dekho tumhAre vahAM maiM bhI calUgA, kyoM ki mere dUta bhI nahIM lauTe haiM, aura tumhArI strI kI parIkSA bhI hama karanA cAhate haiM ? ". / gaganadhUlIne kahA, "he rAjan ! Apa jarUra padhAranA, merI zakti ke anusAra maiM ApakA AdarasatkAra karU~gA." rAjAjI sahita gaganadhUlI kA caMpApurI kI ora prasthAna ___ gaganadhUlI apanA vyApAra saMbaMdhI lenA-denA Adi saba kArya se nivRta hokara-dhana kA saMcaya kara avaMtIpati mahArAjA vikramAditya bhI apane dalabala sahita gaganadhUlI ke sAtha capA-- purI ke aura prasthAna kiyA. mArga meM gaganadhulI mahArAjA ke Age taraha taraha kI bAte kara AnaMda-vinodapUrvaka samaya vitAtA thA, kramazaH prayANa karate karate mahArAjA sahita gagana-- dhUlI ca pApurI meM AyA. mahArAjA ko apanI nagarI ke suMdara bhavana meM ThaharAne ki gaganadhUlI ne saba vyavasthA kiyA, aura khuda apane ghara ko gayA, premase apanI piyAse milane para prazna kiyA, "tumhArA zIla malina karane ke liye mUladeva aura zazIbhRta nAma ke do AdamI yahAM kabhI Aye the kyA ?" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ '418 vikrama caritra taba uttara meM surupAne prAraMbha se aMta taka ke sAre hI samAcAra apane patideva ko sunA diye. apanI priyA se saba samAcAra sunakara gaganadhUlIne kahA, "he priye ! una donoM kI khabara lene ke liye mahArAjA vikrama khuda yahAM Aye haiM. tuma kaho to unhe bhojana ke liye nimatraNa de yahAM bulAU~ ?" surupAne patideva se kahA, 'ghara meM sArA hI sAmAna 'vidyamAna hai. maiM bhojana sAmagrI taiyAra karatI hu~, atithi Adi ko bhojana karAnA hamArA parama dharma hai, hameM atithi satkAra samucita prakAra se karanA hI cAhie.' isa prakAra patnI ke sAtha vicAra vimarza kara gaganadhUlIne mahArAjA vikrama ke pAsa Akara kahA, "he rAjan ! Apake donoM buddhimAna sevaka mUladeva aura zazIbhata yahAM Aye to avazya. lekina Ane ke bAda merI patnIne una donoM ko tiraskAra kara nikAla diye. yaha hakIkata kahane ke bAda zrImAna mahArAjA se apane yahA~ saparivAra bhojana ke lie nimatraNa kiyA, mahArAjAne bhI 'nimaMtraNa kA saharSa svIkAra kiyA. mahArAja, mUladeva aura zazIbhRta kA milana ___ nimaMtraNa de kara gaganadhUlI zIghra hI apane ghara pahU~ca gayA. idhara pahale hI surupAne mUladeva ora zazIbhata ke pAsa jAkara kahA " dekho, mujhe devatAoMne yaha varadAna diyA hai ki, jo 'merA kahanA nahIM mAnegA usakA usI samaya mastaka ke do Tukar3e ho jAyage. yadi tuma merI bAta ko akSarazaH P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . 419 mAnane ki pratijJA karate ho to, maiM tuma logoM ko isa gartAkhaDDemeM se nikAla sakatI hU~." una tInoMne kahA, "he sati ! tuma jo kahogI usako hama avazya mAnegeM." taba surupAne una tInoM ko khaDDe se nikAla kara svaccha jala se snAnAdi karAyA. aura una ko apane ghara ke bhoyarA-talaghara meM rakkhA . aura nIce ke kamare meM rasoI banAne lagI. mahArAjA vikrama ThIka samaya para gaganadhUlI ke vahAM saparivAra bhojana ke liye A pahuMce. kintu rAjAne bhojana sAmagrI kahIM bhI banate na dekha kara gaganadhUlI se kahA, "he vaNika ! bhojana kA samaya to ho gayA hai, kintu kahIM rasoI banatI huI nahIM dIkha rahI hai. aura kucha taiyArI bhI nahIM. , mAluma hotI hai, hama sabhI bhUkha se bahuta pIDita hai, yadi zIghra khAne kA prabandha nahIM huA to hama cale jAyage." mahArAjA se isa prakAra kI bAta suna kara musakarAte hue gaganadhUdhI ne sabako Asana para biThAyA aura nIce se zIghra sArI sAmagrI ko maMgavA kara jimAnA zurU kiyA.. svAdu va madhura sundara miSTAna Adi apanI apanI ruci ke anusAra bhojana karake mahArAjA vikrama tathA unake parivAra sabhI AnaMdita hue. bhojana ke bAda mahArAjA vikramane kahA, "he gaganadhUlI ! tumane itane zIna aura itanA sundara intajAma kaise Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 vikrama caritra kara liyA ? aura hamAre lie bhAti bhAti ke itane svAdiSTa miSThAnna kaise taiyAra kara lie ?" gaganadhUlIne kahA, "he rAjan ! merI patnI ke pAsa do yakSa aura eka yakSiNI hai, ye tInoM minaToM meM hajAro 'logoM ke lie bhojana taiyAra kara dete haiM. usI kA yaha saba 'pariNAma haiM." ___ mahArAjAne kahA, "he gaganadhalI ! Apa una yakSa yakSiNI ko mujhe de do, mere rasoIghara kA kArya ThIka se calegA. isa Agraha ko mAnakara gaganadhalI kI priyAne kahA, "he rAjan ! Apa apane dezameM pahU~cane taka bhojanAdi kI suvidhA prApta kara, punaH yadi yakSa yakSiNI ko vApisa yahAM pahU~cA sake to, maiM Apa ko unheM de sakatI hu, anyathA nahIM." isa bAtakA mahArAjAne svIkAra karane para usane eka peTI meM khAne-pIne kA sAmAna rakha usa ko candanAdi se suvAsita kara mUladeva, zazIbhata aura usa vRddhA ko usa meM baiThA kara peTI ko surupAne mahArAjA ko sepa diyA, usa peTI ko lekara bar3e utsAha se mahArAjA vikrama dala-bala ke sAtha vahAMse apane dezakI ora cale. dUsare dina rAste meM jaba bhojana kA samaya huA, taba mahArAjAne usa peTI kI puSpAdi se pUjA kara usa peTI se bhojana sAmagrI mAMgA, lekina usa se to kucha nahIM prApta huA. bhAra cala. . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 421 . bAra bAra mahArAjA dvArA bhojana sAmagrI mAMgane para andara se AvAja AyA, "kyA bhojana terA bApa degA ! maiM kahAM se lAU~ ? " peTI ke aMdara se mUladeva aura zazIbhRtane kahA, "he rAjan ! surupAne hama donoM kA aura eka vRddhA ko isa peTI meM banda kara rakkhA haiM." mahArAjA vikramane peTI meM rahe hue, una paricita vyakti ke zabdoM ko suna kara usa peTI ko khulavAyA, to andara se apane pyAre donoM sevaka mUladeva va zazIbhUta aura eka vRddhA ko ati kRza zarIra va durbala duHkhI rUpameM pAyA. - mana meM lajjita hote hue mUladevAdi ne bahuta dIna svarase Adi se anta taka kA arthAt khaDDe meM girane se lekara Aja taka kA sArA vRttAnta kahA aura bole, "he rAjan ! kyA kaheM, hamArI kI huI prapaMca jAla meM hama-hI phaMsa paDe." yaha suna mahArAjA tAjjuba ho gaye. ___mahArAjA vikrama surupA ke caritra para Azcarya karate hue atyanta prasanna hue. gaganadhUlI ko vahAM bulAkara kahA; "he vaNika ! tuma dhanya ho aura bahuta bhAgyavAna ho, kyoMki terI patnI jaisI pativratA strI hamane abhItaka kahIM nahIM dekhI, tumane apanI patnI ke liye pUrva mere pAsa jo kucha bhI kahA thA, vaha saba sarvathA satya hai, aura sacamuca vaha bar3I hI pavitra hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 422 vikrama caritra he gaganadhUlI ! aisI satI strI bar3e bhAgya se hI milatI hai, jo bar3I sundara evaM zIlavatI ho, sadA acche AcAra. vicAra rakha sakatI ho, aura vahI satiyoM ke guNoM se sadA yukta ho, ityAdi." - isa taraha prasaMzA karake gaganadhalI ke sAtha usake ghara Akara punaH surupAke samakSa usakI phira prasaMzA kiyA aura 'kSamA yAcanA kI aura kahA, "he strI ! tume dhanya ho, tuma satiyoM meM zreSTha ho, tumhAre meM hamako eka bhI doSa dekhane meM nahIM AyA, niSkala ka sadAcAra meM sadArata tuma isa saMsAra ke liye Adarza rUpa ho, aura tumhArA nirmala caritra jagat prANI ke liye anukaraNIya haiM." VNX XXX YYYY H REE gaganadhUlI ke ghara mahArAjA kA punaH AnA. citra na. 16 isa prakAra gagadhUlI kI va surupA kI phira se bAra bAra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . 423 -- . hArdika prazaMsA kara donoM se premapUrvaka milakara mahArAjA vikramane apanI avaMtIpurI kI ora prasthAna kiyA. apane sthAnako Akara .. rAjya kArabhAra saMbhAlA, priya pAThakagaNa ! Apane isa prakaraNameM gaganadhalIne apanI strI se sAvIja prApta karanA tathA usameM ke patrAdhArase akhuTa dhanamAla prApta karanA, pazcAt apane sasurAla meM jAnA, vahA~ apanI stro se udAsIna rahanA, strI kA / pAMva davAne ko AnA, aura kallita svapna kI bAta bIse gaganadhalI dvArA kahanA, use sunakara usakI strIkA ekAeka hRdaya phaTa kara dehAnta ho jAnA. . pazcAt gaganadhalI ko ghara jAte samaya patnI kI choTI yahana-sAlI-suru pAne Akara, apane ko apanAne kI atyanta Agraha sahita prArthanA karake kahA, - "merI pahanAI hui yaha varamAlA yadi kabhI bhI kumalA-zuSka ho jAtha to, samajanA ki merA zIla kucha malina huA hai." aisA Agraha karane / para gaganadhalIne suru pA kA svIkAra karanA, usa vikasita puSpamAlA ko gaganadhalI ke kaMTha meM dekha vikrama mahArAjA kA pUchanA. gaganadhalI kA - apanI strI kA zIla mahimA batAnA, usa bAta kA mahArAjA dvArA asvI kAra karanA, aura parIkSArtha apane sevaka mUladevAdi ko bhejanA, usameM bhI saphalatA na milane para, svaya vikrama kA gaganadhalI ke sAtha usake ghara _____ para pahU~canA, vahAM usakA yathAzakti zIla, guNa dekha, unakI sImAtIta - prazaMsA karanA aura vApasa mahArAja kA svadeza lauTakara rAjakArya saMbhAlanA - ityAdi vivaraNa paDhA aba agale prakaraNa meM svAmIbhakta aghaTakumArakA adbhuta romAMcakArI rasamaya vRttAMta paDhane milegA. ". saMta vacana barase sudhA, zrotA kuMbha-samAna / DhakA moha kA. DhakanA, paDe na ghaTame jJAna. " P.P.AC.Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ copanavA-prakaraNa svAmIbhakta aghaTakumAra "bhAgyavAna nRpako mile, sevaka svAmIbhakta; rUpacandra para isI liye, vikrama hue anurukta." mahArAjA vikramAditya apane puNya prabhAva se bahuta acchI saraha rAjya kArabhAra calA rahe haiM, mahArAjA kI sevAmeM eka parAkramI aghaTakumAra nAmakA sainika rahatA thA, jisane apanI * zaki se agnivaitAla jaise asura ko bhI apane vazameM kiyA thA, agnivaitAla ko vaza karane ke kArana rAjya ke adhikArIyoM meM aura sArI nagarI meM usa kI khyAtI baDhI huI thI, pratyeka sthAna para prajAdi meM usake parAkrama kI hI bAteM huA karatI thI. usa kA aghaTakumAra nAma kaise huA vaha rasamaya vRttAnta yahAM para nidezita kiyA jAtA hai. . vIrapura nagarameM rAjA bhIma nyAyanIti se rAjya kA pAlana karatA thA, usako padmA nAma kI mahArAnI thI, unase janmA huA rUpaguNAdi se yuka eka rUpacandra nAma kA parAkramI puna thA. rAjA bhIma se sammAnita candrasena nAmakA eka zUravAra koTavAla thA, jo ki parama rAjabhakta thA. usI hI nagara ma gaMgAdAsa nAmakA eka rAjapurohita bhI rahatA thA, usa kA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita magAvatI nAma kI khI thI. eka dina bhIma rAjA kI AjJAnusAra candrasena kisAnoM ke khetoM meM rAjya kI hAsIlAnusAra kA mAlakA ba~TavArA karane gayA thA, usa samaya khetoM ke samIpa meM eka vRkSa ke nIce bahuta se kisAnoM kI bhIr3a jamI huI thI, unhoM ke bIca meM eka brAhmaNa baiThA thA, vaha sabhI kI hastarekhA dekha dekhakara bhUna va bhaviSya ke phalako batA rahA thA; usa bhIr3a meM candrasena jA pahU~cA, aura mokA pAkara usane bhI apanA hAtha usa bhaviSyavettA ko batAyA. aura phira usase prazna kiyA, " mere bhAI vagaireha kuTumbI jana kitane hai ? so batAIye ?" jyotiSI candrasena kI hastarekhA dekha rahe hai. citra na. 17 Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 vikrama caritra - - jyotiSIne praznalagna para vicAra kara aura hastarekhA ko dekha kara kahA, "he mahAzaya ! Apa tIna bhAI, eka bahina aura pAMca suMdara strIyoM ke svAmI hai." usa brAhmaNa ke satyatApUrNa vacana suna kara candrasena bahuta prasanna huA aura usane usa brAhmaNa se kahA, "he vipradeva ! isa khetase Apa apanI iccha'nusAra muMga le lIjiye." brAhmaNane apane se uThAyA jA sake utane muMga bAMdhA pazcAt use uThAkara vaha vahAM se ravAnA huA, rAste meM hI saMdhyA ho gayI, taba vaha brAhmaNa vIrapura nagara ke nikaTastha kisI devamAdira meM rAtri bitAne ke liye raha gayA. gaMgAdAsa purohita kI patnI magAvatI prathama se hI candrasena koTavAla se kAmAsakta thI, isa liye pUrva saMketAnusAra magAvatI rAtri ke samaya modaka-laDDu kA thAla bhara kara, usI devamaMdira meM AI, aura ye sonevAlA candrasena hI hai, jaisA samajha kara soyA huA usa joSI brAhmaNa ko prema se jagAyA, aura acchI taraha modaka khilAye, dinabhara kA bhUkhA brAhmaNa mauna dhAraNa kara zAnti se peTabhara modaka mila jAne se Ati prasanna huA. para eka thAlabhara modaka khA jAne se mRgAvatI ko Azcarya ho rahA thA. usa meM usane usake aGga kA sparza karA, sparza karate hI usakA zarIra ko sukhI aura kahA camar3I honekA anubhava huA, isa se use patA calA ki yaha to koI anya hI puruSa haiM, candrasena nahIM haiM. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirajanavijaya saMyojita taba mRgAvatIne pUchA, "tuma kana ho ?" brAhmaNane uttara diyA, "maiM eka brAhmaNa hu~ ?" mRgAvatI bolI, "muje kisI puruSa se bahakA kara yahA~ kyoM le AyA hai ?" usa brAhmaNane kahA, "he mRgalocani ! kucha bhI ho, maiMne to tere zarIra kA sparza taka bhI nahIM kiyA hai, tumane hI mujhe jagAkara modaka khilAyA. yadi tuma modaka kA mUlya lenA cAhatI ho to ye mere pAsa muMga haiM, so le jAo, para vyartha prapaMca kyoM karatI ho ?" usa brAhmaNa kI nirasa bAta suna udAsa hokara mRgAvatI yahAM se apane ghara lauTa AI, aura apanI havelI ke jharokhe meM baiTha kara manameM socane lagI, " Aja candrasena kahAM soyegA ?" isa bAtakA patA lagAne lagI. . kucha dera ke bAda jharoke meM baiThI hui mRgAvatIne dUrase candrasena ko dIpaka lekara devamaMdira kI ora jAte hue dekhA. taba vaha bhI punaH modaka kA thAla bhara ke phira se usa maMdira kI ora calI. zAstra meM kahA hai ki"ullu aMdha divasa meM hotA, rAtri aMdha hotA hai kAka; kAmIjana to sadA aMdha hI, dekhatA nahIM hai dinarAta." ullu pakSI ko dina meM kucha nahIM dikhatA, isI taraha kaue ko rAtri meM kucha nahIM dIkha paDatA hai. kintu kAmI puruSa to koI apUrva prakAra kA aMghe hai, jo ki rAta aura 1 dhuvaDa pakSI. P.P.AC.GunratnasuriM.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 vikrama caritra dina sadA aMdhA hI rahatA hai.4 candrasena ghUmatA huA usI deva maMdira meM A pahU~cA, jo ki usa maMdira meM brAhmaNa soyA huA thA. candrasenane usa brAhmaNa ko dUsarI jagaha jAne ko kahA, usa para brAhmaNane kahA, "mujhe rAta meM kucha dikhatA nahIM, maiM ratAMdha hU~, isa samaya meM kahA~ jAU~ ? " taba candrasenane apane naukara dvArA dIpaka sahita usa brAhmaNako pAsake hI bhImayakSa ke madira meM pahU~cA diA, aura usI maMdira meM dIpaka ko rakha kara candrasena kA naukara apane sthAna lauTa gayA, vaha AhmaNa bhI zAnti se vahAM so gayA. jaba mRgAvati dUsarI bAra modaka kA thAla lekara candrasena ko milane ke liye A rahI thI, taba dUrase bhImayakSa ke maMdira meM dIpaka kA prakAza dekha kara vaha vahAM pahU~cI, vahAM vaha brAhmaNa ekAnta meM soyA huA thA. usa ko candrasena kI bhrAnti se jagA kara kahA, "he priya ! modaka khAo.' vaha brAhmaNa uThA aura hAtha meM eka modaka lekara khAne lagA, vizeSa Agraha karane para bhI usane khAne se inkAra kara diyA, kyoM ki usa viprakA peTa pahale se hI bharA huA thA. mRgAvatIne dhIre dhIre usa ke samIpa jAkara thor3A vAto x divA pazyati no ghUkaH kAko naktaM na pazyati / apUrvaH ko'pi kAmAndho divA nakta na pazyati // sa. 10/523 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraanavijaya saMyojita 429 lApa kiyA, aura deha kA sparza karane se jAna gaI, 'are ! yaha to vahI brAhmaNa hai, phira bhI yaha yahAM kahAM se A gayA ?' kAma meM aMdhI hokara mRgAvatIne kahA, "tumane phira se mujhe bahakA kara yahAM kyoM lAye ? aba merI icchA ko pUrNa karo." taba brAhmaNane kahA, "he mRgalocani! tuma kyoM asatya bolatI ho ? maiMne tumhAre zarIrakA sparza bhI nahIM kiyA; tumhAre diye hue modaka khAye haiM, usakA mUlya lenA ho to ye mere muMga le jAo, maiM to apanI svIko choDa kara parAI strI kI ora dekhatA bhI nahIM hu. anya striyoM ko maiM apanI mAM-bahena ke samAna mAnatA hU~. isa liye tuma merI bahana ho. mujha se tumhArI bUrI icchA kI tRpti na ho sakegI, yahA~ se zIghra anyatra calI jAo." - yaha saba sunakara mRgAvatI nirAza hokara jaba punaH apane ghara lauTa AI, aura mana hI mana isa ghaTanA para Azcarya karane lagI, pazcAt manameM saMtoSa dhAraNa karake so gaI. - caMdrasena devamaMdira meM mRgAvatI kI rAha dekhatA hI rahA, aura Akhira meM vaha bhI vahA hI so gayA, prabhAta hote hI apane ghara gayA, aura nityakArya meM lagA. . idhara prabhAta hone para usa brAhmaNane uThakara snAnAdi kara nityakarma aura pUjApATha kiyA, bAda meM vaha brAhmaNa nagara kI ora jA rahA thA. usa samaya caMdrasena koTavAla kA sAmane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 vikrama caritra milanA ho gayA, rAtri meM mRgAvatI ke diye hue pAna cabAne se rakta dantavAlA usa brAhamaNa ko dekha kara caMdrasenane kahA, "Aja Apa bahuta prasanna mAluma hote ho ?" taba usane uttara meM kahA, "saba Apa kI kRpA hai ?" caMdrasenane kahA, " Ana Apa rAjasabhA meM avazya padhAranA, vahAM maiM rAjAjI se Apa ko kucha dhana dilavAU~gA." - bhojana Adi se nivRta hokara ucita samaya para usane darabAra meM pahU~ca kara rAjA ko suMdara zabdo se AzIrvAda sunAyA. usI samaya avasara pAkara caMdrasenane kahA, "mahArAja! ye vipradeva acche vidvAna hai, lagna Adi dekha kara bhUta, bhaviSya aura vartamAna kI sabhI bAteM batalA dete hai." . rAjAne pUchA, "acchA-kahiye vipradeva ! kala mere rAjya meM kyA hogA ?" taba usa joSIne zIghra hI praznalagna dekha uttara diyA, " kala ApakA paTTa hastI mara jAyagA." isa bAta ko suna kara rAjAne kahA, "kyA isake liye kucha zAnti 'kA upAya karanA ThIka hogA ?" brAhUmaNane kahA, " rAjan ! bhAvI ko koI nahIM roka sakatA, jo honahAra hai, vaha hokara hI rahatA hai." kyoM ki .. "meru parvata kabhI calAyamAna ho jAya, agni kabhI ThanDI ho jAya, mAno kabhI pazcima dizA meM sUrya udita ho jAyeM-pavata ke zikhara para kamala khila jAya, ye saba asambhava ghaTanAye P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 431 zAyada kabhI ghaTita ho jAya, kintu manuSya ke bhAgya meM likhI huI zubhAzubha karma rekhA kabhI bhI mithyA nahIM ho sakatI." OM ... taba rAjAne usa brAhamaNa ko kala ke liye satyAsatya kA nirNaya hone taka apane rAjamahala meM apanI pAsa hI rakkhA , aura gajarAja kI rakSA ke liye sainiko ko niyukta kara diyA. itanA prabandha hone para bhI bhAvi ko koI nahIM roka sakatA. isa yusti ke anusAra prabhAta hote hote to vaha paTTa hastI mada se pAgala ho gayA. pAMvameM baMdhI jaMjIra-sAMkala ko tor3akara nagara meM jA, prajA ke ghara-dvAra ko bhagna karatA sampUrNa zahara meM unmata hokara phirane lagA. prajA-logoM meM ghabarAiTa maca gaI. meru parvata se maMthane para samudra kA jala jaise kSubdha huA thA. ThIka usI taraha-vahI dazA isa hAthIne Aja sAre ho zahara kI kara dI. usa madonmata hAthI ke pAsa jAne kI koI himmata nahIM karatA thA, isa upadravI hAthIne ekAeka kRSNa pAhUmaNa kI strI ko apanI sUMDa se pakar3a liyA, aura Upara uThA kara AkAza meM cighAr3ane-uchAlane lagA. isa bAta se rAjA aura sArI prajA meM hAhAkAra maca * pracalita yadi mehaH zitatAM yAti vahni,rudayati yadi bhAnuH pazcimAyAM dizAyAm ; vikasati yadi padma parvatApre zilAyAM, tadapi ca na hi mithyA bhAvinI karma rekhA / / sa.10/543 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 * vikrama caritra gayA. kintu usa hAthI se brAhmaNo kA chUDAne kI himmata kisI manuSya meM nahIM thI, isa dayanIya dazA ko dekha kara rAjaputra rUpacaMdrane usa brAhUbhaNI kI rakSA ke liye bhAlA lekara hAthI ke sAmane jAkara jora se kahA, "are, duSTa gajarAja ! tuma sabala hokara bho usa abalA ko kyoM parezAna karate ho ? yadi tumhAre meM bala ho to mere sAmane A jAo." rAjaputra kI isa lalakAra ko suna kara gajarAjane brAhmaNI ko chor3a diyA. aura zIghra rAjakumAra ko pakar3anA cAhA. rAjaputra rUpacandra hAthI ko par3hakAratA hai. citra na. 18 gajarAja krodha se dhamadhamatA huA, rakta netra kara yamarAja kI taraha rAjaputra ke Upara dhasa AyA. kintu rAjaputrane bhI apane bala aura parAkrama se usa kA acchI taraha sAmanA P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Juan Gun Aaradhak Trust
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 433 kiyA, bAda meM rAjaputrane gajarAja ko apanI cAlAkI se khuba ghumaghumAyA aura jora se marmasthAna para bhAlA mAra kara hAthI ko eka kSaNa meM hI pRthvI para girA diyA. ___ isa prakAra rAjakumAra ke dvArA madonmatta gajarAja ko pala meM gira kara mare hue dekha, mahArAjA aura ekatrita sArI prajA rAjakumAra kI vIratA para harSonmata ho gaI, 'jaya, jaya kI' dhvani se prajAne AkAza bhara diyA. sArA rAjya meM rAjakumAra ke parAkrama kI tArIpha hone lagI, mahArAjAne prasanna hai| apane vIra putra ko abhinaMdanArthe apane nagara ko toraNa patAkAdi se suzobhita kara eka bar3A mahotsava manAyA, aura eka virATa sabhA bulAkara usa sabhA meM mahArAjAne rAjakumAra ko aghaTakumAra ke nAma se ghoSita kiyA. kyoM ki rAjakumArane apane parAkrama se aghaTita ghaTanA ko ghaTita kara dikhAyA thA, isI liye una dina se rUpacaMdra kA aghaTakumAra nAma lokameM prakhyAta huA. nagara kI sArI prajAne bhI apane mahArAjA ko vizeSa rupa se badhAI dI, mahArAjAne usa bhaviSyavetA brAhmaNa ko bulAkara usakA sammAna kara khuba dhana dekara vidAya kiyA. utsava meM rAjya ke choTe bar3e sabhI sammAnita loga badhAI dene Aye kintu rAjya ke pradhAna maMtrI sumatirAja eka nahIM Aye, isa se rAjA ko burA lagA, ataH usa bAta ko lekara mahArAjAne maMtrIzvara ko kucha bhalA burA bhI kahA, maMtrIne P.P.AC. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ '434 vikrama caritra uttara meM zAntipUrvaka nivedana karate kahA, 'he rAjan ! rAjakumAra ko rAjya kA pradhAna hAthI mAranA nahIM cAhiye thA, kyoM ki vaha rAjya kA rakSaka haiM, jaise rAjya ke liye hAthI mahatva kA aMga mAnA jAtA hai, dekhiye yuddha ke samayameM hAthI dvArA zatru ke nagara kA daravAjA tur3avAyA jA sakatA hai, aura rAjya meM vaha maMgalakAraka mAnA jAtA hai. he rAjan ! maiM adhika kyA kahU~, mujhe bahuta duHkha ho rahA hai, apane isa pradhAna hastI ke marane se Apa ke zatruoM dvArA unake rAjya meM maMgala manAyA jAyagA. kyoM ki pradhAna hastI ke marane se senA ke bala meM kamI ho jAtI hai, isI liye rAjakumArane yaha koI acchA kAma nahIM kiyA hai, hAthI ko to kisI DhaMgase vazameM karane kA thA, para use mAranA ucita nahIM thA; aura Apa isa anucita kArya ke ciye bar3A utsava manA kara rAjakumAra ko protsAhana de rahe hai, yaha ThIka nahIM. huA. rAjya ke sabhAsadoM ko bulAkara Apa vijaya kI khuziyA manA rahe hai. jaba ki Apa ke zatru varga Apa kI isI vijaya meM Apa kI hAra dekhate hai, maiM hasti ko mArane ke viSaya ko ucita nahIM samajhatA. isI liye maiM isa utsava meM sammilita nahIM huA, aura koI kAraNa nahIM hai. kyoM ki "mAtA, pitA, mitra, bhAI, putra, putrI Adi snehIjana aura hAthI, ghor3e tathA gAya vagere kI matyu haiAne se, aura P.P. Ac. 'Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 435 priya vastuoM ke viyoga yA nAza hone se hareka prANI ko duHkha hotA haiM." sumati-maMtrIzvara ke uparokta ye yukti yukta vacana bhImarAjA ko ucita lage, aura maMtrIzvara kA nahIM Ane kA rahasya bhI samajhameM A gayA, bAda meM eka dina bhImarAjAne rAjakumAra ko una zabdoM ke dvArA upAlaMbha diyA, 'jaise kuputra se yukta kula, anyAya se upArjita dhana aura rogoM se gherA huA zarIra ye bahuta dinoM taka nahIM rahate haiM.' . bhImarAjA se apamAnIta hokara rAjakumAra mana hI mana bahuta duHkhI huA, aura manameM socane lagA, 'adhama manuSya. dhana cAhate haiM, madhyama manuSya dhana aura mAna donoM ko cAhate hai kintu uttama manuSya to kevala mAna hI kI icchA rakhate hai.' apanI pratiSThA kI mahatvatA ko samajanevAlA rAjakumArane apanI strI ko sAtha lekara aura kisI ko kucha kahe sune binA hI rAtri meM ghara se dezAntara jAne ke liye prasthAna kara diyA. rAjakumAra aura usakI patnI calate calate vIrapura se bahuta dUra nikala cUke the, rAste meM rAjakumAra kI patnIne zubha muhurta meM sUrya samAna tejasvI putraratna ko janma diyA. kramazaH ghUmate ghUmate aneka choTe bar3e gAma, nagara aura vanoM ko ula dhana karate karate rUpacandrakumAra apane putra aura patnI sahita avatIpurI meM A pahu~cA. rUpacandra putra sahita apanI patnI ko bAjAra meM 'zrId ' nAmake zreSThI kI dUkAna ke bagala P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak. Trust
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra pAsa meM baiThAkara vaha naukarI kI khoja ke liye nagarI meM ghUmane lagA. ___ idhara puNyavAn usa bAlaka ke prabhAva se zrIda seTha kI dUkAna para mAla lene vAle grAhaka logoM ko bhIDa laga gaI, jisa se zrId seTha kI vikrI usa dina khuba huI, aura naphA bhI adhika huA, zrId seTha vismita hokara vicArane lagA, 'Aja ekAeka itanI bikrI kaise ho gaI ?' thor3I dera ke bAda seThane apanI dukAna ke pAsa meM hI eka yuvAna strI ko apanI goda meM bAlaka lekara baiThI huI dekhA. usa strIke pAsa Akara usa vRddha seThane pUchA, 'are bahana ! terI goda meM putra hai yA putrI hai so kahA~ ?" .. zrId seTha ke pUchane para usa strIne apanA putra usa seTha ko batAyA. seTha sUrya jaisI kAntivAlA sundara bAlaka dekhakara ati Anandita huA, aura mana meM socane lagA, 'isI bhAgyazAlI ke prabhAva se Aja merI dukAna meM itanI adhika bikrI huI aura naphA bhI khuba huA hai !' - usI samaya rUpacandra nagarI meM se ghUma ghUmAkara vApasa AyA, aura apanI priyA se kahane lagA, "hai priye ! isa nagarI se calo-yahA~ apanA nirvAha honA asambhava hai. kyoM ki yahA~ koI mujhe nokarI rakhane ko taiyAra nahIM hai." uparokta bAtacIta ko sunakara seThajIne kahA, "he pathika ! Aja Apa mere yahA~ pAhunA-mahemAna rahiye. jitane dina sAnukulatA rakha P.P. Ac. Gunratnasuri M:9. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 437 utane dina Apa yahAM mere ghara rahiye." seThajI ke Agraha ko mAna kara strI sahita rUpacandra bhojana kara rAtabhara vahA~ hI Thahara gayA. rAtri meM soye hue rAjakumAra ko dekha kara seTajI ke manameM eka sandeha utpanna huA, usane pAsa meM soye hue apane naukara ko dhIre svara se kahA, 'kahIM yaha paradezI rAtri meM corI to nahIM kara jAyagA ? ' kumAra kI patnIne uparokta bAta suna kara kahA, 'seThajI! Apa kA aisA socanA ThIka nahIM hai, mere svAmI vIravRtti se kamAkara khAnevAle hai, para corI Adi nIca kama ve kabhI nahIM karegeM, Apa nirbhaya rahe. kyoM ki "bhUkhA aura dubalA jarAse jarjarita, siMha kyA ghAsa kabhI khAtA hai ? mahApuruSa apanI mAna maryAdA kA, kabhI ulaMghana nahIM karateM haiM." isa prakAra rUpacandra kI patnI kA kathana suna seThajI bahuta prasanna huA, aura rUpacandra tathA seThajIne paraspara nAnA prakAra kI bar3I rAta taka bAteM nirbhaya ho karake kI aura saba AnaMda se so gaye. pAThakagaNa ! Apane isa prakaraNa meM candrasena koTavAla kA eka prasaMga aura rAjakumAra rUpacandra kA rasamaya svarUpa paDhA, bhImarAjAne prathama apane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 vikrama caritra - - pyAre putra ke vIratApUrNa kArya se prajA kA bhayamukta karane kA prasaMga dekha bar3A utsava manAkara putra ko sammAnIta kiyA, kintu sumati-maMtrIzvara ke. vicArAnusAra apane vicAra badala kara, rAjakumAra ko kucha kar3e zabdoM se upAlabha diyA. rAjakumAra usako apamAna samajhakara kisI ko kahe vina! hI apanI patnI ko lekara paradeza kI ora prasthAna kara diyA. kyoMki uttama svabhAvavAla vyakti apanA mAnabhaMga kabhI saha nahIM sakate hai. phirate phirate ekadA usakA avantI meM Agamana huA, aba usake bAda rAjakumAra kA mahArAjA vikramAditya se kisa taraha samAgama hotA hai, aura Age kA jIvana kIsa taraha bitatA hai, ye saba Apako agale prakaraNa meM batAyA jAyagA. - gatimasvAmijIhata covozI ghaMTAkarNa, amArA nayA prakAzana zrI jinendra darzana covizI tathA anAnupUrvI . saMpUrNa zAstriya dRSTise parikara sahita covoza zrI tIrthakara bhagavAna tathA zrI gautamasvAmijI, zrI siddhacakrajI, vIzasthAnaka, ghaMTAkarNa, maNIbhadra, padmAvatIdevI, cakrezvarIdevI evaM aMbikAdevI Adike pacaraMgI suMdara citro sahita ucce ArTa pepara para suMdara AkarSaka chapAI huI kiMmata 1-8-0 adhika kopIyA~ sAtha meM le lene vAle ko yogya kamizana diyA jAyagA. - eka nakala namUne ke liye magAvakara dekhoH jaina prakAzana bhandira . Ti. 309/4 DozIbADAkI pola, ahamadAbAda. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacAvanavA~-prakaraNa rUpacandra kI sattva parIkSA " udAratA dhanakI kare, esA lAkho loka; TANe zira Agala kare, esA viralA koka, kare kaSTa meM pADane, durjana koTI upAya; punyavaMta ko ve saba, sukha ke kAraNa hoya." zrIda zreSThI ke ghara meM rAjakumAra rUpacandrane apane putra aura patnI sahita AnaMda se rAtri bitAI, prabhAta hote hI nidrA tyAga saba jAgRta hue. jaba kI ye snAna Adi nitya kriyA nimATA kara svastha hue, taba prasanna hokara zreSThIne rUpacandra kI patnI ko bahu mUlyavAlI eka suMdara sADI bheTa dI, aura rUpacandra ke liye eka zreSTa ghoDI upahAra meM bheTa dI. isa prakAra seThajI zrId aura rAjakumAra rUpacandra kA Apasa Apasa meM snehasaMbaMdha dRDha banA. rUpacandrane vinayapUrvaka zrId seThajI se pUchA, " he seThajI ! Apa yaha batalAIye ki, maiM mahArAjA vikramAditya ke darabAra meM kaise praveza kara sakatA hU~? aura mahArAjA kI sevA kisa taraha karU~ ?" ____ uttara meM zrId seThajIne kahA, "jo manuSya mahAmaMtrI bhaTTamAtra kI cha mAsa taka nitya sevA karake yadi unakI prasannatA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 vikrama caritra - prApta kareM to bAda meM mahAmaMtrI usa ko mahArAjA vikramA ditya ke pAsa le jAtA hai, aura usako mahArAjA kI sevA prApta hotI hai." seThajI kA kathana sunakara rUpacaMdrane mana hI mana kucha soca vicAra kara, Aja hI rAjadarabAra meM jAne kA nizcaya kiyA. mahArAjA ke Age upahAra karane yogya phalaphalAdi sAmagrI lekara rUpacaMdra rAjadarabAra kI ora calA. rUpacaMdra rAjasabhA ke dvAra para AyA aura jaba praveza karane lagA, to dvArapAlane use rokA, dvArapAla ko eka capeTA mArakara jamIna para girA diyA, aura zIghra Age baDhA. bar3I adarase calatA huA nirbhayatApUrvaka gajasabhAke bIcameM hotA huA rUpacaMdra mahArAjA ke Age Akara khar3A huA. mahArAjAne usa kI ora dekhA to rUpacaMdrane zIghra hI apane hAtha meM kA phalaphalAdi sAmagrI mahArAjA ke caraNoM meM rakha kara, vinaya sahita namaskAra kara apane ucita sthAna para khar3A ho gayA. prabhAvazAlI caherA aura manohara rUpa dekha mahArAjA usa ke prati AkarSita ho gaye; rUpacaMdrane bar3e vinaya sahita mahArAjA se kucha bAtacIta kI. usakI vacana, caturAI, vinaya evaM bArtAlApa karane kI rIti nIti de prasanna hokara mahArAjAne rUpacaMdra ko daza hajAra sonA mahore dekara, bhaTTa mAtra ke prati kahA, " Apa isa Agantuka ke liye rahane kA saba prabaMdha kara dIjiye." P.P. Ac. Gunfatnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 441 rAjasabhA visarjana hone para bhaTTamAtrane dvArapAla se kahA, " isa atithi ke liye eka suMdara ghara Adi kA prabaMdha karo." __ vaha dvArapAla rUpacaMdra para to prathama se aprasanna thA hI, kyoM ki usane usI dvArapAla ko capeTA mAra girAyA thA, phira bhI rAja AjJA kA pAlana karanA to use Avazyaka thA, mana hI mana dvArapAlane vicArA, 'isa ko anartha kI gartA meM DAlane kA acchA avasara prApta huA hai. aba ThIka mere hAtha avasara AyA hai. usa capeTe kA badalA lene kA hradaya se socatA huA dvArapAla usa ko sAtha lekara nagara meM calA, calate calate jahAM para agnivaitAla kA nivAsasthAna thA, vahAM Akara khaDA huA. aura usa agnivaitAla kA ghara dikhA kara rUpacaMdra se kahA, "isa makAna meM Apa mukAma kIjiye." aisA kahakara vaha apane sthAna para lauTa par3A.. bAhara se usa makAna ko dekha rUpacaMdra zrId seThajI ke ghara meM rahI huI apanI patnI kA lene ke liye calA. rAste meM dIna, duHkhI, garIbo ko dAna detA huA zrId zeThajI kI havelI para A pahU~cA. aura apanI strI se mila kara sArA vRttAMta sunAyA. zrId seThajI bhI isa vRttAnta ko sunakara prasanna to huA kintu agnivaitAlavAle ghara meM rahane kI bAta use acchI na lagI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 vikrama caritra rAjA vikrama se jo sone kI azarphiyA milI thI una meM se bATate bATate kevala do azarphiyA pAsa rahI thI. rUpacaMdane dono azarphiyA apanI patnI ko de dI. usakI patnIne bhI svAbhAvika udAratA se dono ginniyAM usa seThajI kI putravadha ko de dI. zrId seThajI ke hRdaya meM isa bAta kI cintA hone lagI, 'isa vicAre pathika kI jAna khatare meM paDa gaI.' kintu vIra rUpacaMdrane sAhasa kara zrIda seThajI se kahA, "Apa isa lie cintA mata kIjiye, merA saba kucha acchA maMgalakAraka hogA. Apa prasannatA se mujhe jAne kI AjJA dIjiye." zrIda seThajIse dI gaI ghoDI para caDhakara prasannatApUrvaka apanI patnI aura putra ke sAtha agnivaitAlavAle ghara meM A pahU~cA. rAste meM loga bola rahe the, "hA, yaha becArA mahAna anartha meM phaMsAyA gayA, yaha agnivaitAla ke makAna meM kase rahegA ?" . usa ghara meM pahU~cate hI usakI patnIne kahA, "he patideva ! ghara meM bahuta kacarA paDA hai, isa kI saphAI karAne bAda yaha ghara rahane yogya hogA." usa makAna kI saphAI karane lie majadUra kI AvayazktA thI, DhuMDhane para bhI pAsa meM koI majadUra na milA, isI lie patnI ko usI ghara meM rakha kara vaha majadUra kI khoja karane nagara meM gayA. usa kI patnI apane pyAre putra ko pAlane meM mulAkara jhulAtI huI gAne lagI, "are putra, tU rotA kyoM / dekha, jabho tere pitAjI tere khelane ke liye agnikoM' kA 1 eka prakAra kI ciDiyAM yA eka prakAra kA khilaunA. P.P.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 443 pakar3a kara lAeMge, tuma usa se khelA karanA, thoDI dera zAnta raho." usI samaya dvAra para agnivaitAla AyA aura pazuoM , meM zreSTha ghor3I tathA manuSya ko AvAja sunakara AnaMda-magna ho gayA. " Aja merA bhojana apane Apa yahAM A pahU~cA hai, Aja AnaMda se bhojana milegA." agnikane apane gaNa, bhUta, pretAdikoM se kahA, "ina prANiyoM ke pAsa calA." ghor3I ke mukha meM loha kI lagAma lagI thI, ghor3I ko dekha kara agnivaitAla Dara gayA vaha ghor3I ke pIche gayA. jyoMhI agnika ghor3I ke pIche jAkara khaDA huA ki ghoDIne ekAeka lAta mAra dI, aura agnivaitAla usa AghAta se gira par3A. zIghra hI sAvadhAnI se uTha khaDA huA. uThane ke bAda agnivaitAlane aMdara se pAlanA jhulAte hue gAne kI AvAja sunI, aura vaha Dara gayA. usa ko DarA huA dekha kara padmAne kahA, " tuma mata Daro, ciraMjIvI raho, tuma hU~." pratyuttara meM kahA, "suno mai bheSasI hUM aura merA bhakSya rAkSasa hai. . sudara muhUrta meM maine isa putra ko janma diyA hai, pitAne isa kA nAma mukunda rakkhA hai. eka jyotiSIne isa bAlaka ke graha nakSatrAdi ko dekhakara kahA hai, 'eka agnika P.P.AC. Gunratnasuri M.S.
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 vikrama caritra HTHHTHHATTI -- ann dalajhama: 'padmA aura agnika paraspara bAteM kara rahe hai. citra na. 19 ko mArakara usa kA khana isa bAlaka ko pilAo to dAghAyu hogA. isI kAraNa mere patideva yahAM Aye hai, aura agnivaitAla kI khoja ke liye isI nagara meM gaye hai." / 1. padmA kI bAta sunakara agnivaitAla ghabaDAyA huA sA bolA, "he devI! Apane abhI mere praNAma karane para 'cirajIvI raho.' aisA AzIrvAda mujhe diyA hai, phira Apa mujha mArane kI bAta kara rahI haiM, yaha kaisI asaMgata bAta hai| strIne pUchA, "kyA tuma agnika ho ?" agnikane kahA, "ha maiM agnika hu~. zreSTha vyakti jo kucha bhI eka bAra kaha" hai, usa kA marate dama taka pAlana karate hai, Apane mujha anA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 445 zIrvAda diyA hai, ataH mujha para koI Apatti na Ae aisaH Apa ko karanA cAhie. kyoM ki"eka bAra hI rAjA bole, sAdhu puruSa bole eka bAra, kanyA eka bAra dI jAtI, ye tIno nahIM bArambAra."* rAjA tathA sAdhu puruSa eka hI bAra bolate hai, arthAt jo kucha kahanA yA karanA hotA hai, use prathama bAra meM hI kaha yA kara DAlate hai, kanyAdAna bhI eka hI bAra hotA hai, ye tInoM bAte vAraMvAra nahIM hotI." isa prakAra se agnivaitAla ke vinaya prArthanA karane para padmAne kahA, " acchI bAta hai, tuma isa kaDAha ke nIce chipa jAo, maiM tumhe apanI buddhi ke prabhAva se bacA lUMgI." . padmA kI bAtoM para vizvAsa rakhakara agnivaitAla zIghra hI kaDAha ke nIce chipa gayA. ThIka usI samaya rUpacaMdra bAhara se AyA. padmAne gharase vAhara Akara rUpacaMdrase ekAnta meM sArI ghaTanA kaha sunAI. rUpacaMdra jAnabUjha kara U~ce svara se bolane lagA, "dekho! vaha agnivaitAla avazya yahAM AyA huA hai, kahA~ ThaharA hai ? zIghra batAo." 'padmAne kahA, "he prANanAtha ! vaha to Akara isI * sakRjjalpanti rAjAnaH sakRjjalpanti sAdhavaH .. sakRtkanyAH pradIyante trINyetAni sakRt sakRt // sa. 10/139 // 'P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 . vikrama caritra ghara ke andara ThaharA huA hai." yaha suna kara agnika bahuta ghabaDAyA aura socane lagA, . " maiM isa kA kucha nahIM kara sakatA, kyoM ki yaha pratApI vIra puruSa hai. isa ke pUrvApArjita punya ke kAraNa mujha se bhI vaha adhika balavAna hai." aisA agnivaitAla soca rahA thA, vahAM padmAne Akara usa dIna mAnasa agnivaitAla kA hAtha pakaDa kara abhayadAna de kaDAha nIce se bAhara nikAla kara, apane patideva ke sAmane lAkara khar3A kara diyA. ___agnivaitAla kAMpatA huA khaDA thA. rUpacaMdrane pUchA, "tuma kauna ho ?" agnivaitAlane kahA, "maiM rAkSasa hU~." rUpacaMdrane kahA, "tuma mujhe pahacAnate ho ? maiM rAkSaso ko mAranevAlA bheSasa hu~." agnivaitAlane kahA, "he bheSasa!" bolatA huA kahane lagA, " Apa kI strIne mujhe abhayadAna de diyA hai. Apa mujha se kyoM isa prakAra kahate hai ?" rUpacaMdrane , kahA, " yadi tuma merI bAta mAnane kI pratijJA karo to maiM tumhe choDa sakatA hU~, anyathA maiM tumheM vinA mAre nahIM choDUMgA, apanI jindagI meM maiMne kitane hI duzmanoM kA raNa meM vadha kara DAle haiM." rUpacandra kI bAta sunakara agnivaitAla Dara gayA, aura rUpacaMdra kI AjJA meM rahane kI pratijJA kI. zIghra hI rUpacaMdrane usa agnivaitAna kI nAka meM eka kaur3I laTakA dI, aura saMdhyA ke samaya usa para savAra hokara mahArAjA vikramake pAsa jAna Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 447 ke liye calA. rAste meM jana samudAya agnivaitAla ko isa taraha dekhakara, Azcaryacakita, hokara kahane lage, "are, isa vIrane to vaitAla kI bhI isa taraha burI dazA kara DhAlI ?" my TICLRH -INE JITEN SONHANN SearcT Kee STRATE HINES ELU rUpacandra vaitAla para svAra hokara rAjasabhA meM jA rahA hai. citra na. 20 __ Apasa meM loga bolate the, "yadi koI puruSa isa rUpacandra ke viruddha bolegA to, vaha use isa agnivaitAla ke dvArA maravA DAlegA. dekho kitanA Azcarya hai ki, jo bhUta preta dUsaroM ke zira caDa kara jAte haiM, usa bhUta, preta ko bhI rUpacandrane apane vIratA se apane vaza meM kara lIyA hai." . aisI bAta suna kara nagara ke vyApArI tathA anya loga bhI apanA apanA kArya choDa ke dekhane lage the. kitaneka dUkAnadAra Adi janasamUha agnivaitAla ke bhaya se bhAgane lage. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 vikrama caritra rUpacaMdra jaba kisI vastu ke liye kahatA thA, taba vaha dUkAno se uThA kara zIghra lA detA thA. . jaba rUpacaMdra agnivaitAla para caDha kara mahArAjA vikrama kI rAjasabhA meM pahU~cA. taba mahArAjA sahita maMtrIgaNa rUpacaMdra ke sAhasa se prasanna tathA Azcaryacakita ho gaye. rUpacaMdra jaba agnivaitAla ke dvArA maMgavA kara suMdara vastrAdi maMtriyo ko dene lagA to, ve maMtrI loga Adi bhaya se idhara udhara bhAgane lage. rUpacaMgane maMtriyoM se kahA, " Apa loga bhAgate kyoM hai ? yaha agnivaitAla mere vaza meM hai, yaha merI AjJA ke viruddha kucha nahIM kara sakatA hai. Apa loga ina vastroM ko dhAraNa kIjiye.' taba maMtrigaNa rUpacaMdga se diye gaye vastra svIkAra kara harSita hue. mahArAjA vikrama rUpacaMdra kI isa vIratA se bahuta prasanna hue, aura unhoMne usakA pUrNa sanmAna kiyA. isa prakAra agnivaitAla aura rUpacaMdga meM gADha prema ho gayA. agnivaitAla jaise rUpacaMdga ke adhIna thA, usI prakAra rUpacaMdga bhI rAjA kA bhakta bana gayA. rAjA vikramane rUpacaMga kA nAma aghaTa rakkhA. kyoM ki usane kisI se bhI nahIM honevAlA aghaTita kAma kara dikhAyA thA. taba se janatA meM rAjakumAra pacandra aghaTakumAra ke nAma se prasiddha huA. Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita .. idhara agnivaitAla se rUpacaMda jo kucha bhI kahatA thA, use vaha zIghra hI kara dikhAtA thA, kyoM ki vanakA rAjA jo siMha usakA na koI abhiSeka karatA hai, na koI usa ko saMskAra-zikSA paDhAtA hai, na koI cunAva Adi karate hai, phira bhI apane parAkrama se hI saMpUrNa jagala kA rAjA bana kara, siMha mRgendra kI padavI ko svayaM prApta karatA haiM.'x . . "udyama sAhasa dhairya bala buddhi parAkrama jisake; __ ye SaDguNa rahate hai sanmukha bhAgya sahAyaka usake." udyama, sAhasa, dharya, buddhi, bala aura parAkrama-vIratA Adi guNa jina vyakti meM hote haiM, bhAgya bhI usI kA sahAyaka hotA hai. . mahArAjA vikramAdityane aghaTakumAra ko apanA aMgarakSaka-boDIgArDa banA liyA. rAjadevI dvArA vikrama tathA aghaTa kI parIkSA" lagI rAjadevI lene jaba vikrama aghaTa parIkSA: sAhasa paricaya de unhoMne pUrI kI nija icchA." zAntipUrvaka rAjya kArya cala rahA thA. saba zAnta aura prasannacita hokara apanA apanA kArya kara rahe the. eka rAta * nAbhiSeko na saMskAraH siMhasya kriyate mRgaiH / vikramAjitasattvasya svayameva mRgendratA / / sa. 10/634 // P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 vikrama caritra mahala ke kucha dUra se ronekI AvAja AI. rAjAne kahA, "he aghaTa ! dekho to isa madhyarAtri meM kauna, kahA~, kyoM ro rahA hai ?" aghaTa usa AvAja kI dizA meM calA. Age cala kara dekhA to eka strI pIpala ke peDa para ro rahI thI. aghaTane pUchA, "he devI! tuma kauna ho? kyoM ro rahI ho?" usa strIne uttara diyA, "maiM isa rAjya kI adhiSThAtrI devI rAjalakSmI hU~, kala rAjA vikrama mara jAyagA, taba merA kyA hogA? isa liye ro rahI hu." .. aghaTane pUchA, " he devI, rAjA vikrama dIrghAyu bana sake isa kA koI upAya hai ? " rAjadevI ne kahA, " yadi tuma apane putra kI bali mujhe do to isa anartha kI zAMti ho sakatI hai. isa kA aura koI dUsarA rAstA nahIM haiM.' sunate hI aghaTa apane ghara gayA aura strI ko jagA kara usa se pUchA, "he priye ! rAjayakti kI parIkSA haiM; tumhArA kyA vicAra hai ?" aghaTane devI se kahI gaI sArI bAteM sunA dI. padmAne sAhasake sAtha kahA, "he prANanAtha ! mujhe apane putra kI bali dene se mahArAjA ko zAMti prApta hotI ho to maiM aisA karane ke liye taiyAra hU~." apanI priyA kI sAhasa bharI vANI suna kara, usa ke pAsa se aghaTane apane putra ko le liyA, aura usa per3a ke nIce Akara khuzI se apane putrakA bali dI. devI ko putra kI bali de dene ke bAda aghaTa apane ghara calA gayA. Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 451 ___ idhara rAjA vikrama bhI chipakara saba dekha rahe the. kyoM ki aghaTa kI parIkSA karane ke lie hI to rAjAne AdhI rAta meM bhejA thA. vikramAditya aghaTa ke sAhasa, rAjabhakti tathA tyAga ko dekha kara mana hI mana use dhanyavAda dete hue usI per3a ke nIce jAkara rAjadevIko saMbodha kara talavAra se apanA zira kATane ke liye taiyAra ho gae. . TSca la -1 mahArAjA vikrama aura rAjadevI. citra naM. 21 jyoM hI vikramAdityane apanA zira kATane ke liye talavAra uThAI ki, devI pratyakSa hokara bolane lagI, " he vIra, bhapa ! tuma bar3e sAhasI, dAnavIra aura buddhimAna ho, tuma apanA zira mata kATo, maiM tuma para prasanna hU~. tuma apanI icchA se P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 vikrama caritra vara mAMga kara sukhI raho." - laMkA para vijaya prApta karanI thI, samudra meM bA~dha bA~dha kara paira se calakara pAra karanA thA. rAvaNa jaisA durjeya zatru thA, sahAyaka durvala vAnara the, phira bhI rAmane laDAI meM sAre rAkSasa vaMza kA nAza kara DAlA. isa se yahI jAna paDatA haiM ki, mahAna puruSo ke kAryo kI siddhi unake puruSArtha aura satva se hI prApta hotI hai. vastu saMpatti yA sAdhana se nahI.x zubha kAryoM meM mahAn puruSoM ko bhI aneka vighna Ate hai, aura azubha kArya meM pravRtta hone para to zAyada hI koI vighna A sakatA hai.. __rAjA vikramane kahA, "he devI! yadi Apa mujha para prasanna hai to sarva prathama aghaTakumAra ke putra ko jIvita kIjiye." devI ne kahA, "he rAjan ! aghaTakumAra ke putra ko maiM jIvita kara detI hu~-lo." vikramAditya aghaTakumAra ke usa jIvita putra ko lekara apane mahalameM Ae. bacceko surakSita sthAna meM rakha kara-chupA kara so gae. prAtaHkAla hI padmA sahita aghaTa ko apane mahala meM 4 vijetavyA laGakAcaraNataraNiyo jalanidhivipakSa: paulAstyo raNabhuvi sahAyAzca kapayaH / tathA'pyAjaurAmaH sakalamavadhIdrAkSasakula .. kriyAsiddhiH satve bhavati mahatAM nopakaraNe // sa. 10/648 // Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 453 bulavAyA. apanI priyA padmA ke sAtha aghaTa ko rAja darabAra meM jAte dekha kara loga Apasa meM kahane lage, "dekho ne usane Ate hI rAjA ko apane vaza meM kara liyA, mahArAjA isakA kitanA sanmAna karate hai. apane mahala meM bhI bulavAne lage." aghaTakumAra aba mahArAjA ke pAsa gayA to rAjAne prema se pUchA, "he aghaTakumAra, tumhAre koI saMtAna hai, yA nahIM ? " aghaTane kahA, " he mahArAja ! eka choTA sA putra hai." rAjAne pUchA, "vaha kahAM hai ? " aghaTane kahA, "vaha abhI nanihAla-mAmA ke ghara para haiM.' isa taraha chipAte chipAte anta meM rAjA se aghaTane satya bAta batA dI, "merA eka putra thA, use maiMne mahArAjA kI zAnti ke liye devI ko bali caDhA dI." rAjAne rAta kA sampUrNa vRttAnta maMtriyoM tathA sabhAsadoM ko kahA. suna kara usa aghaTa-rupacaMdra ko sabhIne gale lagAyA, aura vaha bAlaka jise aghaTane rAta meM devI ko bali de DAlI thI, sanmAnapUrvaka de diyA. rAjAne rUpacandra ko isa rAjabhakti tathA bahAdurI ke liye sanmAna kiyA, aura grAma kI jAgIrI Adi unhe bheTa / meM dI. aba vaha rUpacaMdra sukhI ho gayA. vikramAdityane usa se mAtA pitA ke nAma grAmAdi prema se pUchA rUpacaMdgane apanI sArI kahAnI kaha sunAI. phira bahuta sanmAna ke sAtha rUpacaMdga ko apanI rAjadhAnI meM pahU~cAyA gayA, isake pitA apane putra ke parAkrama ko suna kara tathA lakSmIsaMcaya ko dekha bahuta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 vikrama caritra prasanna hue. kucha dina ke bAda mahotsava ke sAtha rUpacaMda ko rAjagAdI de dI gaI. isa prakAra mahAparAkramI aghaTa bhUpati nyAya nIti se rAma kI taraha prajA kA pAlana karane lagA. rUpacaMdra ko rAjya kI prApti kI khabara suna kara vikramAditya bahuta prasanna hue. vikramAditya aura aghaTa meM dinAnudina paraspara prema baDhane lagA. samaya samaya para aghaTa rAjA vikrama ke yahAM Akara sUktiyA suna tathA sunAkara apane jIvana ko AnaMdamagna karatA thA. kahA bhI hai. nIti tathA upadezAtmaka vAkyoM kA rasAsvAdana karatA huA pulakita zarIravAlA kavi, kAminI ke binA bhI sukha prApti karatA hai.x isa taraha se aura bhI kitane-bhaTTamAtrAdi mahAmaMtrI vikramAditya ke prakhyAta yazasvI sevaka hue. guNavantA gaMbhIra nara dayAvAna dAtAra aMtakAla taka na taje dhairya dharma upakAra." priya pAThakagaNa ! aghaTakumAra-rUpacaMdra kA zrId zreSThI ke vahAM ThaharanA usa se vinA mAditya ke milane kA upAya pUchanA, usa ke batAye gaye upAya jA mahA vinA'pi kAminIsaMga kavayaH sukhamAsate / / sa. 10/661 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita maMtrI bhaTTamAtra kI cha mAsa sevA karane para vaha rAjAjIse milAyegA, usa bAta kI upekSA kara sidhA hI rAjadvAra meM praveza karanA, una ke tejaprabhAva dekha, mahArAjA dvArA bahumAna honA. utArA ke liye Adeza karanA, dvArapAla dvArA agnivaitAla rAkSasa kA madira batAnA, vahAMse rUpacaMdra dvArA usa vaitAla ko vaza meM karanA, usa para savAra hokara rAjasabhA meM jAnA, mahArAjA vikrama kA unakI isa prakAra kI vIratA dekha atyanta prasanna honA, rAjya adhiSThAyikA devI tathA vikramAditya dvArA kI gaI parIkSA meM uttIrNa honA aghaTakumAra ke nAma se saMbodhita karanA, ityAdi vivecana Apane isa prakaraNa meM paDhA. aba Age kA rahasyapUrNa mahArAjA kA pUrva---bhavA di vRtAnta agyAraveM sarga se pddhiyegaa| / tapAgacchIya-nAnAgraMtha racayitA kRSNasarasvatI birudadhAraka paramapUjya-AcArya zrI munisuMdarasUrIzvara ziSya paMDitavarya zrIzubhazIlagaNiviracitevikramAdityacaritesaubhAgyasuMdarI :pariNayanatatparIkSAkaraNAdya ghaTakumAra milanasvarUpo dazamaH sarga samAptaH nAnAtIrthIddhAraka-AcAla brahmacAri-zAsanasamrATa zrImad vijayanemisUrIzvara ziSya kaviratna zAstravizArada-pIyUSapANi-jainAcAryazrImad vijayAmRtasUrIzvarasya tRtIyaziSyaH vaiyAvaccakaraNadakSa munivarya zrIkhAntivijayastasya ziSya muni niraMjanavijayena kRto vikrama caritasya hindI bhASAyAM bhAvAnuvAdaH tasya ca dazamaH sarga samAptaH P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatA===== pragati batAkara jisa samAjameM hotA maryAdA kA laghana ! // bhItara ghora vipamatA hai, para samatAkA hI bAhya-pradarzana ! | hA ! anuzAsahIna jahA~ haiM. pada-lolupa janatA kA zAsana ! sudharegA samAja vaha kaise ? vyakti vyaktikA kaluSita jIvana ! Aha ! arAjakatA hai chAyI, kaise miTa sakatI barbaratA ! haTA ! haTA ! isa mahAlaya meM ghusI jA rahI hai dAnavatA ! kSaNa-bhaMgura dhana-janake madameM manuja are kyo akar3a rahA tU ? tuccha 2svatvake liye paraspara kuttoM-sA kyoM jhagar3a rahA tU ? Aha ! moha-vaza kyoM pApAMse nija jIvanako jakar3a rahA tU ? kyoM na chor3akara adhama preyako, parama zreyako pakar3a rahA tU ? mRga-tRSNAmeM pyAsa bujhI kaba ? bar3hatI nita gaI vikalatA ' roka ! roka ! tere jIte jI, kahIM mara na jAye mAnavatA ! | ( racayitA : zrI. bhavadevajI jhA. ema. e. zAstrI hindI kalyANa ke mAnavatA-akase-sAbhAra udhdhana) 1. asabhyatA. 2. adhikArake liye. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sthaM bhanapArzvanAthAya nmH| chappanavA~-prakaraNa ( gyArahavA-sargakA AraMbha ) mahArAjA vikramAditya kA pUrvabhava zravaNa va prAyazcita mAyA sukha saMsArameM, vaha sukha jagameM asAra; dharma kRpA se sukha mile, vaha sukha jagameM sAra. ___ eka dina dharmopadeza zravaNa ke bAdaH vikramAditya mahArAjAMne zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjase pUchA, "he gurudeva ! kisa karma ke prabhAva se mujhe yaha manohara rAjalakSmI kI prApti huI ? aura kauna se zubha karma se agnivaitAla sadaiva mere pAsa rahakara merA kArya karatA hai, tathA kisa kAraNa se bhaTTamAtra ke prati merI prIti meM dinoMdina itanI vRddhi hotI jA rahI haiM ? arthAt isa atyadhika prIti kA hetu kyA hai ? khapara nAmaka balazAlI cora kisa karma ke bala se sahaja hI meM mere se mArA gayA?" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 vikrama caritra gurudeva bole, " he rAjan ! tuma apane pUrva janma ke saMbaMdha ko sunogurudeva dvArA pUrva bhava kathana ___" AghATaka nAmaka nagara meM caMdra nAma kA eka vaNika rahatA thA. usa ke rAma aura bhIma nAma ke do atizaya prItipAtra mitra the. ve tInoM hI hamezA prItipUrvaka sAtha rahate the. dhIre dhAre una ke pAsa kA sArA dhana kharca ho jAne se ve tIno darid ho gaye. eka dina daridratA ke duHkha se duHkhita ho ve tInoM vicAra karane lage, 'jaise loga apanI kanyA ke liye satkula Adi kI talAza karake hI kanyA vyAhate hai, usI taraha vidhAtA bhI acche kula, vidyAzIla, zaurya, surUpatA kI ThIka taraha se parIkSA karake daridratA detA hai.x logo meM kahA jAtA hai ki mare hue vyakti tathA dvya rahita hone se durdazA ko prApta hue darid vyakti, ina dono vyaktiyo meM mRta vyakti acchA hai, kyoM ki mRta ko. to usake saMtAna se pAnI bhI milatA hai. lekina dravyahIna ko to biMdu mAtra pAnI bhI prApta nahIM hotA. burA bhAgya RNa Alasa bahu suta bhUkha peTa meM sadA rahe, yaha pA~co durguNa daddhi ke, ghara meM AThoM pahara rahe. .4 parIkSya satkula vidyA, zIla zaurya surupatAm / vidhidadAti nipuNa kanyAmiva daridratAm // sa. 11/6 / / P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhek Trust
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 459 ___ RNa, durbhAgya, Alasa, bhUkha, aura adhika santAna ye pAco cIjeM daridratA ke sAtha utpanna hotI haiM tathA sAtha hI usakA nAza hotA hai, arthAt ye pA~co daridratA ke sAtha hI rahanevAlI hai. aura bhI kahA hai ki, he putra! tU RNa mata karanA. kyoM ki vyAdhi yA roga isI bhava meM aura pApa karma parabhava meM duHkha dete hai. lekina RNa to isa bhava meM yA parabhava meM dono hI jagaha duHkhadAyaka hotA hai. isa liye samajhadAra vyakti ko cAhiye ki koI prakAra kA RNa nahIM karanA cAhiye. isa prakAra kA vicAra kara ve tInoM hI mitra usa sthAna ko choDa . kara lakSmIpura nAmaka eka ramaNIya nagara kI ora jAne ke liye ravAnA hue. calate calate rAste meM eka suMdara sarovara ke kinAre pahU~ce. vahAM ve tInoM ArAma ke liye Thahara gaye, aura ArAma ke bAda apane sAtha lAyA huA bhojana karane ke liye baiThe, usI samaya vahAM para do muni mahArAja dUra se Ate hue dikhAI diye. jina kA zarIra tapasyA se kRza ho gayA thA. caMdne apane sAthIoM se kahA, "apane sadbhAgya se hI ye dono pUjya mahAtmA padhAre hai, ataH zuddha bhAvanA se ina dono munirAjoM ko zuddha dAna denA cAhiye. jaise ki, 'jJAnadAna se manuSya jJAnavAn , abhayadAna se nirbhaya annadAna se hamezA sukhI tathA auSadhadAna se vaha nirAgI banatA hai. lekina sAdhanasaMpanna hone para bhI dAna na dene P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Sun Aaradhak Trust
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 vikrama caritra - se vaha AgAmI janma meM daridrI banatA haiM. daridtAvaza vaha aneka pApa karatA hai. pApa karane se vaha naraka meM jAtA hai, aura isa prakAra bAra bAra vaha daridratA ke cakkara meM hI ghUmatA rahatA hai.x . kRpaNopArjita dhana kA bhoga koI bhAgyavAna puruSa hI karatA hai. jaise kI dAta baDe kaSTa se anna ko cAbate hai, lekina jihvA to binA prayatna kiye hI use nigala jAtI hai. .. * eka kavine kahA hai, "isa jagata meM kRpaNa ke samAna dAtA na koI huA hai aura na hogA. kyoM ki kRpaNa to binA sparza kiye hI apanA saba dhana dUsaro ko de detA hai, arthAt dUsarA ke liye choDakara maratA hai. kRpaNa hI saccA tyAgI hai, kyoM ki vaha saba kucha yahA para hI chor3akara jAtA hai. maiM dAtA ko hI kapaNa mAnatA hU~. kyoM ki vaha to marane para bhI dhana ko nahIM chor3atA. arthAt dAna, puNya kara ke parabhava meM punaH isa lakSmI ko prApta kara letA hai. "kitanA hI dhanavAn kRpaNa ho, isa se kyA sukha logo kA ? phalaphUloM se ladA DhAka taru, kyA phala detA jIvoM kA ?" * adattadAnAcca bhaved daridro, daridrabhAvAd vitanoti pApam / pApa hi kRtvA narakaM prayAti, punadaridraH punareva pApI || 11/11 " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - karaNa yadi samRddha ho to bhI usa ke Azrito ko kyA lAbha ? kyoM ki unheM isa kI samRddhi se koI lAbha yA phala prApta nahIM hogA, kiMzuka-palAza ke phalane para bhI bhUkhA totA usa ke phaloM ko kyA kare ? totA bhUkhA hone para bhI palAza ke phala kA bhakSaNa nahIM karegA. dhanI hone para bhI jo dAna nahIM kara sakate unhe maiM mahA daridro meM bhI agragaNya mAnatA hU~. kyoM ki jo samudra kIsIkI pyAsa nahIM bujhA sakatA vaha jala rahita (marubhUmi) ke samAna hI hai. jagata meM pA~ca prakAra ke mukhya dAna hai. abhayadAna, supAtradAna, anukaMpAdAna, ucitadAna aura kIrtidAna. ina meM abhayadAna va supAtradAna ye dono hI mokSa sukha ko denevAle yA karmo se mukti dilAne vAle hai, bAkI tIna prakAra ke dAna bhoga sAmagrI denevAle hai. - kisI ke pAsa dhana, sAdhanasAmagrI hotI hai, kisI ke pAsa cita yAne udAra dila hotA hai, aura kahIM anyatra cita va vitta arthAt mana-bhAvanA va dhana donoM hote hai. lekina dhana, mana, aura supAtra dAna kA saMyoga ye tIno to kisI puNyavAn vyakti ko hI prApta hote hai.x . X kesi ci hoI vittaM cittamannesi ubhayamannesi / * cittaM bittaM pattaM tinni vi kesi ca dhannANa // sa. 11/21 / / P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra isa taraha paraspara vicAra kara ve tInoM mitra uThe, aura sanmAnapUrvaka caMdrane apane mitra sahita donoM muniyoM ko namaskAra kiyA tathA caMdrane apane bhAte meM se zuddha anna kA bhAvabhakti sahita dAna diyA. kahA bhI hai, "priya vacana sahita dAna, garva rahita jJAna, kSamAyukta vIratA, tyAga sahita dhana, ye cAroM kalyANa kAraka prANIko milane isa jagata meM durlabha hai.x NADU ASTRO SANA awade THANTE RSSIMURALLERS TWASAN AULMITRA TASHW. m Aad candra vaNika munijI ko bhAva se dAna de rahA hai. citra na. 22. eka samaya vaha caMdra vaNika ko vIra nAma ke kAI x vIra na hotA kSamAyukta hai, prema sahita nAdAna / tyAga sahita nA dhana mile ahaMkAra bina jJAna / / P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanaviya saMyojita vyApArI ke bIca kalaha utpanna huA, phala svarUpa vIra kI dRDha muSTi ke prahAra-AghAta se caMdra kA usI samaya mRtyu ho gaI, vaha caMdra kA jIva mara kara tUM rAjA huA hai. rAma aura bhIma bhI samaya bitane para, vahAM se mRtyu ko. prApta hue, aura ve donoM mara kara bhaTTamAtra tathA agnivetAlake rUpa meM utpanna hue, ataH ve tumhAre pUrva bhava ke saMbaMdha se prItipAtra mitravara bane, tumhe mArane vAlA vaha vIra vyApArI mara kara ajJAnamaya sapa ke prabhAva se yahAM kharpara cora ke rUpa meM utpanna huA thA. jo devatAoM se bhI durdamanIya rahA. . . . he rAjan ! pUrva karma ke pariNAma svarUpamaya kharpara cAra tumhAre dvArA mArA gayA aura punaH dUsarI naraka meM gayA. kahA hai, "karma kA phala, isa loka meM jo karma kiyA jAtA usI kA paraloka meM milatA hai. kyoM ki vRkSa ke mUla meM pAnI dene se hI zAkhAoM meM phala lagate hai. kiyA huA karma sau karoDa kalpa ke bIta jAne para bhI naSTa nahIM hotA, aura kiye gaye zubha yA azubha karmoM kA phala jIva ko avazya . bhoganA hI par3atA hai. karma aisA balavAna hai ki, usa ne kisI ko nahIM choDA. jisa kama ne brahmA ko brahmANDarUpa bhANDa-baratana banAne ke liye kuMbhAra ke rUpa meM niyukta kiyA, jisa karmane zivajI ko apane hAtho meM kapAla yAne khappara lekara bhikSATana karane ko majabUra kiyA, jisa karma ke kAraNa viSNu dazAvatAra ke gahana P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra vana rUpa mahA saMkaTa meM paDa gaye, aura jisa ke prabhAva se sUrya hamezA AkAza meM ghUmatA hai, usa karma ko sadaiva namaskAra ho. aura bhI karma hI mukhya hai, karmA ke Age zubha graha bhI kucha nahIM kara sakate, kyoM ki vasiSTha dvArA rAjagaddI ke liye nikAlA huA suMdara lagna bhI zrI rAmacaMdrajI ko banavAsa denevAlA banA. rrin al AN Z candra vaNika bakarIyoM se mArA jAtA huA bakare ko bacAtA hai. citra naM. 23 .. he rAjan ! tumane pUrva janma me bakarIyoM se mAre jAte --- hue eka bakare ko dayA bhAva se chuDA kara usa kI rakSA kA thI, isa se tumhArI Ayu sau varSa kI huI." paramakRpALu. gurudeva ke mukhakamala se yaha vRttAnta suna kara mahArAjA vikrama jIvadayA Adi kAryo meM vizeSa rUpa se saMlagna hue. gurudata P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 465 zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajIne pUrvajanma kA vRttAnta pUrNa kara Age kahA, "he rAjan ! prANI jo pApa karma karate hai una pApoM kA binA pazcAtApa va prAyazcita kiye chuTakArA nahIM ho sakatA." gurudeva dvArA prAyazcita lene kI AvazyakatA batAI: siddhasena gurune batalAyA, pApa chipAyA nahIM karo; pApAlocanase hotA hai, duHkha dUra yaha manameM dharo. zAstroM meM kahA bhI hai, " kiye gaye pApoM kI Alo-- canA guru ke pAsa karanI cAhie.' manameM alocanA lenekI dhAraNA karake guru ke pAsa jA rahA ho, aura yadi rAste calate kadAcit mRtyu ho jAya taba bhI vaha-jIva ArAdhaka hI kahalAyegA.x zarIra dvArA jIvahiM sAdi pApa lage ho unakA kAyAse tapazyA, kAusagga Adi anuSThAna dvArA pratikramaNa karanA,, vacana dvArA karkaza zabdAdise jo pApa hue ho, una kA vacana se micchAmidukkaDa dekara pratikramaNa karanA, mana dvArA saMdehAdi se jo pApa baMdhA huA ho, usa kA mana se prAyazcita kara ke pratikramaNa karanA. isa prakAra sabhI pApoM kA pratikramaNa karanA cAhie. capala svabhAva ke loga mAyA, kapaTa, paravaMcanA, x AloaNApariNaA samma saMpar3io gurusagAse / jaI aMtarAvi kAla.karijja ArAhao tahavi // sa. 11/35 // . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. dun Gun Aaradhak Trust
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra karate haiM, tathA vizvAsa rakhane lAyaka nahIM hote, aise puruSa mara .. kara strI banate hai, lekina jo strI saMtoSavAlI, suvinIta, sarala svabhAvI hotI hai, tathA hamezA zAMta, sthira va satya bolanevAlI hotI hai, vaha mara kara puruSa rUpa meM utpanna hotI hai. durvacanarUpazalya ko dUra karane kI icchAvAlA vairAgI aura saMsAra se udvigna, atyaMta zraddhAvAna jIva zuddha hetupUrvaka jo AlocanA karatA hai, vaha jIva ArAdhaka kahalAtA hai. ' gUDha, atigUDha yA tatkAla sukhadAyaka jo jo azubha karma yA pApa kiye hue hai, una saba ko gurudeva ke sanmukha prakAzita kara una kI nindA va gardA anya ke pAsa pragaTa karane se prANI una sabhI pApA se mukta ho jAtA hai. bhavyAtmA-puruSa apane 'eka janma ke kiye gaye hue pApoM kI AlocanA lekara ananta - "bhavo dvArA utpanna hue pApo ko bhI anAyAsa hI nAza kara detA hai. AlocanA muktisukha kI paraMparA pradAna karatI he," - mahArAjA vikramane AlocanA ke ina phaloM ko gurudeva ke mukha se suna kara bhaktibhAvayukta ho unhoMne samyak AlA canA lI, arthAt gurudeva ke sanmukha apane pApoM ko kaha kara unakA prAyazcita pUchA, gurudevane bhI vikramarAjA ke mukha sa "usake kiye hue pApo ko suna kara usa kI vizuddhi karane / liye una aparAdhAnusAra prAyazcita batalAyA. use saha svIkAra kara mahArAjAne bhI aneka dharmakRtya karake, apane pA kA unmUlana kiyA. . Jun Gun Aaradhak Trust P.P.AC.Gunratnasuri M.S.
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 467. mahArAjA ke dharmakRtya aura dharmakaraNI mahArAjA vikramAdityane kailAsa parvata ke samAna sauM jinAlaya banAye aura usa ne sabhI jinezvaro ke eka lAkha jinabimba banavAye-bharavAye. vartamAna jinezvara zrI vardhamAna svAmI ke sabhI Agamo va siddhAMto ko sone aura cAMdI ke akSaroM meM likhavAyA unhone eka lAkha sAdharmika badhuo ko bhojana karavAyA aura upara se suMdara annapAna vastra Adi de kara ke unhe saMtuSTa kiyA. pratidina vaha zrI jinezvara deva kI trikAla pUjA-arcA karatA thA. isa prakAra prAyazcita pUrNa karane ke liye tathA pAyocchedana ke liye rAjAne tIna varSa taka pUjAdika niyama kiye.. zAstroM meM kahA bhI hai ki kusuma akSata, caMdana, dhUpa, dIpa,. navedya, phala aura jalAdi aSTa prakAra se jo pUjA kI jAtI hai, vaha AThoM karmoM kA nAza karanevAlI hotI hai. nizcaya hI vaha rAjA vikramAditya sadaiva prAsuka-ubAlA huA pAnI hI pItA thA. . sAtha hI niraMtara paropakAra karatA huA, vaha jIvana .vyatIta karane lagA. aura kahA bhI hai, "buddhimAna loga zAstra ko jJAna prApti ke liye, dhana ko dAna karane ke liye, jIvana ko dharma ke liye aura zarIra ko paropakAra ke liye hI dhAraNa karate he. "paropakArAya satAM vibhUtayaH" mahArAjA vikramAditya hamezA hI navakArasI Adi paccakkhANa karate aura aSTamI Adi parva tithi ke samaya ekAzana P.P. Ac. Gupratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 vikrama caritra Adi tapa bhI kiyA karate the. ve sadA tIna so navakAra ginate the aura guru kA yoga hone para ve guruvaMdana avazya karate the... - isa prakAra gurudeva zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI se kahe gaye sAre prAyazcita rAjAne aMgIkAra kara samyak prakAra se zrI jinezvaradeva ke kathita dharma kA pAlana karate karate ve kramazaH svarga va mokSa sukha ko prApta karate rahe. jo tIno lokakA AdhAra hai, samudra, megha, sUrya tathA caMdrAdi apane apane kartavya bajA rahe hai, jisa ke prasAda se deva, dAnava tathA nRpati apane apane sukhoM ko bhogate hai, aura jisa ke Adeza se hI citAmaNI, kAmadhenu, tathA kalpavRkSa Adi phala dete hai, vaha zrImajjineMdra praNIta dharma (jainadharma) Apa kI zAzvata kalyANa lakSmI ko kuzala rakkhe. OM isa prakAra vikramAditya mahArAjA jIvadayA dharma kA pAlana karate the, ve svayaM to pAlana karate hI the para unako dekhane se anya loga bhI jIvadayA pAlana meM tatpara rahate the. kahA hai, " yathA rAjA tathA prajA." ataH prajA bhI usa kA anukaraNa karatI thI. loga bhI yathAvihita dharma karate hue su * AdhAro yastrilokyA jaladhijaladharAkendavo yanniyojyA, bhujyante yatprasAdAda rasuranarAdhIzvaraH saMpadastAH; AdezyA yasya cintAmaNisurasurabhikalpavalyAdayaste, zrI majjainendradharmaH kuzalayatu sa vaH zAzvatI zama lakSmIm / / // sa. 11)54 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 469 rAjya meM rahane ke sAtha tathA bhayarahita apane kAmoM ko karate the. ora AnaMdapUrvaka jIvana vyatIta karate the.. ___pAThakagaNa ! isa prakaraNa meM Apane mahArAjA kA pUrva bhava kathana gurudeva ke mukhase sunA, dayAbhAva se candra vaNikane bakarIyAM se mArA jAtA bakare koM bacAyA. usa puNya ke prabhAva se dUsare bhavameM so varSa kI Ayu prApta ki 'jiyo aura jinedo.' yaha siddhAnta kitanA jIvana meM AdaraNIya hai, vaha isa se pragaTa hotA hai. satAvanavA~-prakaraNa samasyA-pAdapUrti jo jAme nizadina vase, so tAme paravINa; saritA gaja ko le cale, ulata calata hai mIna. isa bhAratavarSa meM lakSmIpura nAmaka nagara meM amarasiMha nAmake rAjA rAjya karate the. una kI premavatI nAmakI bhAryA thI, kucha samaya ke bAda rAjA kI bhAryA ko eka putraratna kI prApti huI, jisa kA nAma zrIdhara rakhA gayA. aura usake anantara eka putrI huI, usakA nAma padmAvatI rakhA. bahuta. prema se lAlanapAlana pAtI huI, vaha putrI dhIre dhIre bar3I huI.. mahArAjA amarasiMha ke vahAM eka koI devatAI. totA thA, vaha bahuta hI buddhizAlI thA. eka vakhta sunane para vaha totA hara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. * Jun Gun Aaradhak Trust
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 vikrama caritra bAta ko kabhI nahIM bhUlatA thA. usI tote ke sAtha sAtha paMDita ke yahAM vaha kanyA paDhane lagI. kucha hI samaya meM vaha padamAvatI viduSI bana gaI. kahA hai- . ... jisa prakAra pAnI meM par3A huA thoDA taila bhI apane Apa hI phaila jAtA hai, duSTa ko kahI huI gupta bAta bhI sarvatra pragaTa ho jAtI hai, aura supAtra ko diyA huA alpa dAna bhI adhika phala denevAlA hotA hai, usI taraha buddhimAn manuSya ko prApta zAstra bhI svayaM hI vistAra ko prApta ho jAte hai, arthAt buddhimAna apanI buddhi se hI zAstroM ke arthAdi vistArapUrvaka kaha sakatA hai. .. jaba vaha tarpha-nyAyazAstra Adi sabhI vidyAo meM pAraMgatA bana gaI, taba vaha paMDita, rAjakanyA va usake sahapAThI tote ko sAtha lekara rAjA ke sanmukha pahU~cA. rAjakanyA ke vidyA grahaNa kara upasthita hone se rAjA bahuta khuza huA, aura usane kanyA ko apane pAsa biThAyA, tadanara amarasiMha rAjAne usa tote se kahA, " he zukarAja ! tuma merI putrI se koI samasyA pUcho." taba mahArAjA tathA paMDitajI ke sAmane rAjakanyA tathA zukarAjane paraspara vyAkaraNa, chada, alaMkAra, Adi kI samasyA pUchI. rAjA apanI putrI ko viduSA jAnakara bahuta prasanna hue. kanyA ko pUrNa yauvanAvasthA prApta evaM vivAha yogya jAnakara, rAjAne zukarAja se pUchA, "ha zukrarAja! kisa bhUpati ke putraratna ke sAtha isa kanyA kA, vivAha karanA cAhie ?" P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita HARMA SHA ECIPUR amarasiMha mahArAjA zukarAja se pUchate haiM. citra naM. 23 amara bhUpa se zuka bolA "he rAjan ! yaha bAta sahI; kanyA kA uttara jo deve; zAdI usa se kare vahI. jo rAjaputra rAjakanyAse pUchI huI cAroM samasyAoM kI pUrti karegA, usI ke sAtha rAjakanyA kA pANigrahaNa karAnA cAhiye. isa liye he rAjan ! cAro dizAoM meM dUtoM ko bheja kara rAjaputroM ko zubha muhUrta meM zIghra hI bulavAIye. una rAjaputroM meM se jo zIghra hI ina samasyAoM kI pUrti karegA, usa ke sAtha rAjakanyA kA pANigrahaNa hogA." . rAjAne isa bAta ko mAna liyA, aura cAroM dizAoM meM AmatraNa dekara, rAjakumAro ko bulavAyA, cAroM dizAoM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 vikrama caritra se zubha dina meM rAjakumAra A gaye. una Ate hue rAjakumAroM ko rAjA ne yathAyogya AvAsa-Thaharane ke liye diye. taba zuka rAjA ke pAsa gayA, aura hAtha joDakara bolA, "he rAjan ! aba sabhI rAjakumAra A gaye haiM, ataH jo rAjakumAra rAjakanyA ke pUche hue praznoM kA uttara degA, arthAt samasyA kI pUrti karegA, usake sAtha apanI putrI kA utsava sahita pANigrahaNa karavAye." taba rAjAne zuka se kahA, " jaiso icchA hai vaisA hI karo." taba zuka rAjA ke pAsa se uTha kara pUrva dizA meM sthita rAjaputroM ke pAsa gayA aura bolA, "rAjakanyA dvArA pUchI huI samasyA kI pUrti jo karegA, use rAjA apanI putrI khuzI se mahotsavapUrvaka dege. yadi Apa meM se koI samasyApUrti na kara sakeM to anya vyakti ko dI jAyagI." yaha suna kara pUrva dizA se Aye hue rAjaputra bole, " he zuka ! tumheM jo ThIka lage vaha samasyA hamAre sAmane kaho" zukane samasyA kA caturtha pAda kahA, "eka llI bahuehiM .'' arthAt bhASA meM spaSTa kara ke zukarAjane kahA, "eka hI bahutese." ve rAjaputra samasyA ke artha ko jAnate nahIM the. taba zukarAja una rAjaputroM se bolA, "he rAjaputroM! nizcaya hI kanyA Apa meM se kisI ko nahIM dI jAyagI. ataH Apa jase Aye vaise hI uTha kara cale jAye." taba khinna hokara ve apane apane sthAna kA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita cale gaye. taba zukarAja dakSiNa dizAse Aye hue aura dakSiNa dizAsthita rAjakumAroM ke pAsa pahU~cA, aura una rAjakumAroM se isa prakAra bolA, "he rAjaputroM! Apa yadi mere pUche : hue prazna kA uttara degeM to rAjA amarasiMha apanI putrI ko utsavapUrvaka Apa ko pradAna karege. yadi prazna kA . pratyuttara nahIM de sako to dUsare rAjaputra mere prazna kA uttara deMge usa ke sAtha rAjA apanI putrI kA utsavapUrvaka vivAha karege." taba una rAjaputroM ne kahA, "zukarAja! tume samasyA Adi jo pUchanA ho vaha kaho. taba zukarAja isa prakAra vAlA, "ki kijjai bahuehiM." samasyA kA artha nahIM jAnanevAle una rAjakumAroM ko zukarAjane kahA, "he rAjaputroM! Apa apane ghara jAiye." taba ve rAjaputra khinnavadana hokara apane apane nagara kI aura cale gaye. zukarAja bhI pazcima dizA se Aye hue aura usI dizAmeM sthita rAjaputroM ko sanmukha yaha samasyA bolA, "tahiM pariNI kAha karesi." isa prakAra kI samasyA ko suna kara . unhoMne lAkha kozIsa kI kintu samasyA kI pUrti karane meM ve asamartha rahe. zukarAja ne una ko pratyuttara dene meM asamartha nAna kara uttara dizA se Aye hue aura uttara dizA meM baiThe hue rAjaputro se "kavaNa pIAyU~ khIra" yaha samasyA pUchI; kintu ve rAjakumAra bhI samasyA pUrti kA hala na hone para nirAza P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 vikrama caritra hokara cAroM dizAoM ke rAjakumAra mlAna mukha ho apane apane deza lauTa gaye. rAjA bhI sabhA se uTha kara apane mahala meM calA gayA. zukarAja bhI rAjakanyA ke sAtha rAjamahala meM lauTa AyA. taba amarasiMha rAjAne zukarAja ko bulAkara pUchA, " he zukarAja! aba rAjakumArI ke vivAha kA kyA kiyA jAya ? saba rAjakumAra bhI lauTa gaye haiM." * zukarAjane dhairyatApUrvaka kahA, "he rAjan ! Apa vRthA kheda na kareM. mahAtmA loga Age honevAle kAryo ke liye kheda nahIM karate hai, kahA bhI hai buddhimAna loga atita kAla arthAt bItI huI bAta kA aphasosa nahIM karate, na bhaviSya kI hI cintA karate hai, ve kevala vartamAnakAla para vicAra kara usI samayAnusAra kArya karate haiM." x rAjA aura zukarAjane Age kyA kArya kiyA jAya tathA apanI rAjakanyA kA lagna kisake sAtha kaise ho isa saMbaMdha meM salAha kI. salAha kara ke zukarAja usa rAjakumArI tathA apane sAtha kucha maMtrI Adi parivAra ko lekara rAjakanyA ke liye pati kI zodha meM paradeza kI ora cale. calate calate ve kaI dezoM meM, ghUme aura kaI rAjAoM tathA rAjaputroM se samasyAe pUchI para koI bhI samasyA pUrti na kara sake. kramazaH ghUmate ghUmate avantI nagarI ke bAhara udyAna meM A pahU~ce. . * atIta naiva zocanti bhaviSya naiva cintayet / .. vartamAnena kAlena; vartayanti vicakSaNAH / / sa.. 11/93 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita . 475 parivAra sahita rAjakumArI ko usI udyAna meM choDakara zukarAja mahArAjA vikramAditya ke pAsa meM pahU~cA. mahArAjA vikramAditya kI rAjasabhA meM pahU~ca kara zukarAjane vinaya sahita rAjA ko apanI bAta sunAI. aura kahA, "kanyA dvArA pUchI huI samasyAoM kA uttara dene meM abhI taka koI rAjaputra saphala nahIM huA. ataH he rAjan! Apa una samasyAoM kI pUrti kIjiye. isa se sArI pRthvI para Apa kI kIrti phaila jAyagI. agara Apane isa samasyAoM kI pUrti nahIM kI to sArI pRthvI para Apa kA apayaza phaila jAyagA." vikramAditya mahArAjA bole, "he zukarAja ! usa rAjakanyA ko Apa yahAM le Aiye aura samasyA batAIye." mahArAjA dvArA samasyApUrti ___vaha padmAvatI rAjakumArI zuka Adi maMtrI vageraha ke sAtha apane hAtha meM suMdara varamAlA liye hue ravAnA huI. phira rAjasabhA meM gobara Adi se bhUmi ko pavitra kara suMdara cAra gahU~liye banAI, aura devAMganA ke samAna rUpAvAlI vaha rAjakumArI rAjasabhA meM upasthita huI; usa samaya nagara kI aneka striyAM Adi usa rAjakumArI ko dekhane ke liye apane apane kAma ko choDa kara tvarApUrvaka rAjasabhA meM A pahU~cI. thoDI dera ke bAda bhUpati virATa sabhA meM saparivAra upasthita hone para usa kanyAne " ekallI bahuehi " yaha samasyA kaha sunAI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 vikrama caritra .. samasyA ke isa manorama caturtha pada ko sunakara rAjAne . bar3I khuzI se bahuta se logoM ke sanmukha isa samasyA kI pUrti / isa prakAra kI- .. - "kari kamali sari janoI, saMjhA jayai brAhmaNA; kuMvara popaTa ima bhaNai, ekallI bahuehiM." . . arthAt brAhmaNa kamalake samAna janoI karake bahute ke sAtha * 'saMdhyA ko jItatA hai. arthAt saMdhyA para vijaya prApta karatA hai aura usa saMdhyA dvArA aneka prakAra ke pApoM ko nAza karatA hai. (usI taraha zrAvaka loka bhI bahutoM ke sAtha eka pratikramaNarUpa-kriyA kara ke aneka prakArake pApoM kA nAza karate hai.) / taba dUsarI samasyA ke isa pada ko isa prakAra kahA" ki kIjai bahuehiM." . mahArAjAne isa suMdara caturtha pAda ko sunakara isa samasyA kI pUrti isa zlokadvArA kI- "kUti pAMDava jAiA, gAMdhArI (zata) suputra; pAce sai ji nirajiA (Nya) kiM jAe bahuehi." hAthameM kamaDala yA kamala-phula lekara, zarIra para janoI pahanakara . saMdhyA saba eka hI gAyatrI maMtra kA japa aneka brAhmaNa loMka karate haiN| vaha gAyatrI eka hote hue bhI bahutoM se japI jAtI haiM. usakA matalaba vaha haiM ki eka bhI bahutoM ko pavitra karatI hai. yaha suna kara rAja. kumArI prasanna huI. prathama samasyA kA dUsarI taraha yaha bhI bhAvAtha hA sakatA hai. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - .. arthAt kuMtIne pAMca pANDavoMko janma diyA aura gAMdhArI ne so putroM ko. lekina pAMca hI pANDavone so kauravo ko jita liyA, isa liye bahuta putroM ko janma dene se kyA ? vIraputra eka bhI acchA hai.. - tIsarI gahUMlI ke pAsa khaDI hokara rAjakanyA tIsarI samasyA ke pAda ko isa prakAra bolI, "tehiM pariNI kAha karesi" isa suMdara pAda ko sunakara rAjAne punaH saba ke sAmane isa prakAra samasyApUrti kI "paMcAsavarisavarapariNAvai pAMca varasanI nArI; popaTa kUvari ima bhaNai te pariNI kAha karesi." : ___ arthAt-he zukarAja kuMdarI yaha pUchatI hai ki pacAsa varSa kA puruSa pAMca varSa kI strI se sAtha vivAha kara ke kyA karegA ? isa bAda cauthI gahUlI ke pAsa Akara kumArIne kahA, "karaNa pIAvU khIra" isa samasyA ko kahA. taba isa pAda kI pUrti ke liye rAjA isa prakAra bole, nahII rAvaNajAIDa dahamuha ekasarIra; mAI vIaMbhI cItabai kavaNa piAvU khIra." arthAt-jaba rAvaNa kA janma huA to usake dasa muMha aura eka zarIra thA. ataH usa kI mAM vicArameM paDa gaI ki kisa mukha ko khIra-dUdha pilAU~ ? ( yaha lokamAnyatA hai rAvaNa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 .. vikrama caritra ko dasa mukha the yaha jaina mAnyatA nahIM hai. unhoM ke gale meM navaratna kA hAra thA isa se daza mukha dikhate the.) PR ANS: vratrical bara . DROPHON.PHT EGenu rAjaputrI varamAlA hAtha meM lekara mahArAjA vikrama ke pAsa pahu~cI. citra naM. 25 isa prakAra jaba mahArAjA vikramane cAroM samasyAoM kI pUrti kara dI, taba rAjaputrIne Age baDha kara rAjA ke gale meM varamAlA pahanAI. tadanantara pracura dhana ke vyaya se suMdara utsava pUrvaka rAjA vikramAdityakA rAjaputrI padamAvatI ke sAtha vivAha huA. . pAThakagaNa ! apane puNyabala se anekAneka kAryo meM jaba sahajameM hI saphalA milatI hai, taba usameM koI kAraNa ho to zubha kAyo se upA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 479 kIyA huA puNya hI hai, kyoMki jisa vyakti ke pAsa adrazya rUpa meM puNyabhaMDAra bharA huA hai usako sahajameM hI kArya siddhi prApta hotI hai usI taraha isI prakaraNa meM mahArAjA vikramAdityane apanI buddhimattA se gUDha - gupta samasyA bhI sahaja meM pUrNa kara dI, aura jagata meM yaza kA DaMkA - bajavA dIyA. isI liye hareka prANI ko cAhiye ki paropakArI kAryo meM apanI yathAzakti aura yathAmati prayAsa karate rahanA parama jarUrI haiM. . dharama dharama sahu ko kare, dharama na jAne koya. .. DhAI akSara dharama kA, jAne so paMDita hoya. . aThThAvanavA~-prakaraNa gulAva meM kaMTaka mahobbata acchI kIjiye, khAiye nAgapAna; burI mahobbata karake, kaTAIye nAka aura kAna. mahArAjA vikrama kA padmAvatI se lagna hone ke bAda ve doneA khUba AnaMda meM dina bitAne lage. rAjA kA adhikatara samaya padmAvatI ke sAtha hI bItane lagA. yaha dekha kara anya rAniyoMne rAjA se kahA, "Apa hama saba ko samAna mAne. Apa kisI kA adhika sanmAna aura kisI kA apamAna kareM, yaha Apa ke liye ucita nahIM hai." devadamanI Adi rAniyoM ke isa prakAra kahane para bhI rAjA nahIM mAne, taba unhone kahA, "Apa kisI rAnI ko P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 480 vikrama caritra zuddha kulavAlI aura kisI ko azuddha kulavAlI kaise gina sakte hai ? yaha to kadApi nahIM kahA jA sakatA. nIti meM bhI kahA haiviSa se bhI amRta kA lenA, kaMcana apavitra vastu se bhI; nIcoM se bhI uttama vidyA; kanyA ratna kahIM se bhI. viSa meM se bhI amata lenA cAhiye, svarNa gade dravyo meN| paDA ho to bhI le lenA cAhiye, yadi uttama vidyA nIca vyakti ke pAsa hove to bhI grahaNa kara lenA cAhiye aura kanyA ratna duSkula meM bhI hove to vahAM se le lenI cAhiye." . mahArAjAne kahA, maiM to isa taraha nahIM mAnatA hu. loga bolate hai, isa liye maiM kyA karu ? isa para devadamanI Adi rAnIyoMne mila kara rAjA ko eka kathA kaha sunAI. "eka rAjA hamezA apanI paramapriya strI ke hAthase hii| bhojana karatA thA, ekadA rAjA aura rAnI sAtha hI meM bhojana kara rahe the. usa samaya rasoIyene thAlI meM pakAyA huA matsya parosa diyA. yaha dekha vaha rAnI bhojana karate. karata ekAeka uTha gaI. ekAeka uThane para rAjAne pUchA, 'he priya tuma uTha kyoM gaI ?' taba usane uttara diyA, 'he rAjan / meM Apa ke sivA kisI parapurupa kA sparza bhI nahIM kara aura isa thAlI meM nara matsya hai." . Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 481 --...--- matsyakA ekAeka hAsya ekAeka rAnI ke isa prakAra kahane para vaha matsya ha~sane lagA. use haMsate hue dekha rAjAne vismita hokara rAnI se pUchA, 'tumhAre aisA kahane para yaha nirjIva matsya kyoM ha~sA?" rAnIne kahA, 'he svAmI ! maiM isa ke ha~sane kA kAraNa nahIM jAnatI.' tadanantara usa rAjAne rAjasabhA meM jAkara saba maMtrigaNa ko rAnivAsa kA vRttAnta sunAte hue matsyahAsya kA kAraNa pUchA, taba maMtrI loga hAtha joDakara bole, 'apane priyajana aura vizeSa kara apanI bIyoM kI ceSTAoM aura usake kRtya ke bAre meM anya kisI vyakti se nahIM pUchanA cAhiye. kahA bhI hai, ki dhanakA nAza, manakA saMtApa, gharakA duzcaritra athavA patnI Adi kA durAcaraNa, koI dUsaroM se ThagA jAnA tathA apamAnita honA Adi bAte buddhimAn vyakti ko kisI se nahIM kahanA cAhiye. hama logoM se to rAjya athavA apane dveSI rAjAo ko jitane Adi sambandho kI bAte hI pUchiye.' usa rAjA ko jaba matriyoM se javAba nahIM milA, manakA saMtoSa nahIM huA aura usane apane rAjapurohita ko bulavAyA aura use matsyahAsya kA kAraNa pUchA, taba purohitane kahA, 'he rAjan ! maiM matsyahAsya kA kAraNa nahIM jAnatA hU~.' rAjA bolA, 'kyA tuma vRthA hI rAjya ke orase tanakhA -vetana khAte ho ? javAba kyoM nahIM de sakate ? he purohita ! P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 vikrama caritra yadi tuma isakA kAraNa nahIM batalAoge to maiM tumhArA sAMga kuTumba nAza kara dUMgA, isameM saMzaya mata karanA.' __ yaha sunakara rAjapurohita mana hI mana duHkhI hotA huA apane ghara AyA, usa samaya usakI bAlapAMDitA nAmaka putrIne 'unhe dekhA to use jJAta huA, 'nizcaya hI mere pitAjI Aja udAsa mAluma hote hai, kyoM ki duHkhase unakA caherA kAlA sA paDa gayA haiM. taba usa bAlapaMDitAne apane pitA se pUchA, 'he pitAjI ! Aja Apa udAsa kyoM dikhAI de rahe hai ? ' ' he putrI ! kyA kahU~ ? maiM rAjA se pUche gaye prazna kA uttara na de sakA, kyoM ki matsyahAsya kA kAraNa mujhe mAluma nahIM thA.' rAjA sanmukha huI vaha saba bAta saMkSipta rUpase use kahI, taba putrI bolI, 'he pitAjI ! Apa kheda na kare, matsyahAsya kA kAraNa rAjA ke sanmukha maiM svayaM kahUMgI' apanI "putrI kI bAta se prasanna hotA huA bhojana kara purohita punaH rAjasabhA meM gayA aura rAjA se kahA, 'merI putrI ApakA matsya ke ha~sane kA kAraNa batAyagI.' taba rAjAne rAjapurohita kI kanyA ko mAna purassa bulavAyI, aura citrazAlA meM baiThA kara vahA~ eka padoM DalavAyA pardai ke pIche rahI huI usa bAlapaMDitA ko matsya ke hasana kAraNa pUchA, taba purohita putrI bolI, 'yaha bAta Apa rAnI se hI pUchIthe. kyoM ki merI lajjA mujhe Apa se yaha bAta kahane ke liye rokatI hai.' rAjA bolA, 'rAnI yaha nahIM batAtI hai; ataH yaha bAta tuma hI kaho.' purA ma hI kaho.' purohitakanyA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 483. bolI, 'Apa isa kA kAraNa abhI hI jAnanA cAhate hai, para use abhI jAnane se Apa ko 'maNDaka' kI taraha pazcAtApa karanA paDegA-jaise ki maNDakakI kathA: 'zrIpura nAmake nagara meM garIba kamala rahatA thA. vaha hamezA jaMgalase lakaDiyAM lAkara vecatA thA. aura isa prakAra duHkhapUrvaka apanA gujarAna karatA thA. kahA haiM acchA kula, vidyA, zIla, zUratA va suMdaratA kI parIkSA kara ke jaise kanyA dI jAtI hai, vaise hI vidhAtA nipuNa vyakti ko daridratA detA haiM, lakSmIbhraSTa puruSa se retI aura bhasma bhI acche hai, kyoM ki nirdhana ko kabhI koI nahIM pUchatA jaba ki retI aura bhasma ko to loga kabhI kisI parva samaya para pUjate haiM. ekadA vaha nidhana kamala phiratA phiratA jaMgala meM gayA. vahAM eka deva mandira meM usane 'gaNapatijI' kI eka kASTamaya baDI mUrti ko dekhA. taba kamalane socA, . 'isa mUrti ke vizAla kASTha se merA nirvAha kaI dinoM taka calegA.' aisA duSTa vicAra kara vaha use toDane ko taiyAra huA. apanI mUrti ko toDane ke liye udyata kamala ko dekha kara, gaNapati svayaM prakaTa hue, aura use kahA, "tuma merI mUrti ko mata toDo. terI jo icchA ho vaha mAMga lo.' taba kamalane kahA, 'he gaNapanijI , yadi Apa mujha para prasanna hue hoM to merI bahuta samaya kI bhUkhako anna dekara dUra kIjiye.' gaNapatijIne. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 vikrama caritra ECARTAL kuhADA lekara kamala mUrti toDane ko taiyAra huA. citra na. 25 kahA, 'he kamala ! tuma hamezA vI-guDa se mizrita pAMca-mAlapUA-maNDaka aura pAMca svarNa muddA yahAM se lete jAnA. jaba taka tuma una maDaka ko nahIM khAoge taba taka ve samApta nahIM hoge, aura jaba tuma unhe khAoge taba ve pUrNa hoMge, para yaha bAta tuma kisI aura se mata kahanA. jisa dina yaha bAta tuma kisI ko bhI kahogeM, usa dina se maiM tumhe maDakAdi kucha nahIM dUMgA.' tadanatara vaha kamala hamezA pAMca suvarNa mudrA sahita ghA guDa mizrita-mAlapUA lAkara apanA aura kuTumba kA sukha pUrvaka nirvAha calAne lagA. vaha apane sage sambadhiyoM ko bhI maNDaka Adi detA thA, aura bAda meM vaha svayaM khAtA thA: isa prakAra dhIre dhIre vaha bahuta lakSmIvAn bana gayA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 485 sambandhiyoM ko maNDakAdi hamezA dene se kamala bajAya usakA 'maNDaka' nAma hI prasiddha ho gayA. ekadA usakI strIne usa se pUchA, 'Apa yaha pratidina mAlapUA-maNDakAdi kahAM se lAte hai.' taba kamalane kahA, 'he priye ! yaha kahane meM maiM asamartha hu~. maNDakAdi lAne kA vRttAnta kaha dene se hama saba duHkhI ho jAyage.' parantu usakI strIne haTha pakaDI aura kahane lagI, 'yadi Apa na kaheMge to maiM AtmahatyA kara lagI aura usa hatyAkA pApa tumhe lagegA.' ___ kahA hai ki-vajra kA lepa, mUrkha vyakti, striyAM, bandara, machalI, aura zarAba pInevAle vyakti eka hI bAta ko pakaDe rahate haiM aura use ve kabhI bhI nahIM choDate. apanI strI ke haThAgraha karane para usane sArA vRttAnta kaha sunAyA. prAtaHkAla hone para jaba vaha gaNapatijI ke pAsa gayA, taba gaNapatijIne kahA, 'tUne mere kahane viruddha kArya kiyA hai, ataH aba tuma yahA~ kabhI mata AnA, agara vApasa AyagA to prANanAza kA upadrava hogA.' hai rAjan ! aisA hone para vaha kamala pazcAtApa karatA huA apane ghara AyA. aura aMta meM bahuta duHkhI huA. isI taraha Apa bhI matsyahAsya ke kAraNa ko jAna kara duHkhI hoge.' isa prakAra bAlapaMDitA kI vArtA meM eka dina nikala gayA. dUsare dina punaH rAjAne bAlapaMDitA ko bulAkara matsya P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 vikrama caritra hAsya kA kAraNa AgrahapUrvaka pUchA, taba purohitakanyAne kahA, "he rAjan ! isa kA kAraNa jAnane se Apa siMdUra prApta karanevAle padma ke samAna duHkhI hoMge, rAjA ke Agraha para purohita kanyAne padma kA vRttAnta kahanA zurU kiyA. padma kI kathA: pahale kisI samaya meM padmapura nAmaka eka nagara meM padma nAmaka eka kauTumbika kisAna rahatA thA. vaha bahuta dhanavAna thA. dhIre dhIre usake pAsa kA sArA dhana naSTa prAyaH ho gayA. taba vaha apane manameM vicAra karane lagA, 'jala rahita, kaMTakayukta, aura vyAghra samUha se bharA huA jaMgala acchA hai, ghAsa para sonA tathA peDoM kI chAla ke vastra pahananA acchA hai, lekina sage saMbadhiyoM ke bIca nirdhana hokara rahanA acchA nahIM hai.' ___ yaha vicAra kara vaha paradeza calA gayA. kisI nagara ke najadIka meM sthita kisI eka siddha puruSa kI sevA karane lagA, vaha siddha puruSa prasanna huA aura bolA, : padma, tuma isa siMdUra ko grahaNa karo. yaha uttama vastu hai, aura subaha prArthanA karane para pAMca sau senA mahora detA hai. yadi tU kisI ke bhI sAmane yaha maiMne diyA hai yaha mata kahanA. yAda aisA kahegA to vaha turaMta mere pAsa lauTa AyagA' usake sAmana padmane yaha majura kiyA, 'maiM kisI se nahIM kahUMgA.' vaha padma siMdUra grahaNa karake vahAM se calA aura najadIka ke nagara meM P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 487 AyA. aura vezyA ke ghara gayA. vahAM trailokasudarI vezyA ke sAtha hamezA baDe Amoda-pramoda meM krIDA karane lagA. vahAM vaha siMdUra se lakSmI prApta kara use detA aura sukhapUrvaka rahatA thA. ____ ekadA usa vezyA kI mAtA-akkAne apanI putrI se pUchA, 'he putrI! vaha puruSa hamezA hI terI mAMgI huI lakSmI kahAM se lAkara detA hai ? ' aMta meM akkAne apanI putrI dvArA usa kI lakSmI prApti kA kAraNa kyA hai vaha jAna liyA, taba vaha chala kapaTa se usa siMdUra ko prApta karane kA prayatna karane lagI. kahA ki vezyA, akkA, rAjA, cora, pAnI, billI, baMdara, agni aura sonI ye manuSyoM ko hamezA Thagate haiM. trailokasudarI ke hamezA hI haThapUrvaka pUchane para padmane ata meM siMdUra dvArA lakSmI prApti kA kAraNa use kaha diyA. taba vaha siMdUra turaMta padma kI sArI sampati sahita usa yogI pAsa calA gayA. ataH padma punaH daridra bana gayA, aura bahuta pazcAttApa karatA huA apane ghara lauTa gayA. . rAjapurohita kI putrI vAlapaMDitA bolI, 'he rAjan ! Apa bhI matsyahAsya kA kAraNa jAnakara maMNDaka aura padma kI taraha duHkhI hoMge, aura Apa ko pazcAttApa hogA, lekina phira bhI rAjAne usase matsyahAsya kA kAraNa batAne ke liye ati Agraha kiyA. taba vaha bAlapaMDitA bolI, 'he rAjan ! 12 P.P.AC.Gunratnasuri M.S: Jun. Gun Aaradhak Trust
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 vikrama caritra matsyahAsya kA kAraNa jAnane para Apa ko ramA nAmanI kI strI kI taraha pazcAtApa karanA paDegA. jisa kI kathA isa prakAra hai. ramA kI kathA : lakSmIpura nAmaka nagara meM mukunda nAmaka eka kSatriya rAjA thA. usakA ramA nAma kI patnI thI. ekadA usane pAsa hI ke eka nagara ke rAjA caMdra ko dekha liyA, jisa se usake rUpa para mohita ho gaI. aura use varaNa karane kI icchA karane lagI, ataH vaha hamezA ciMtAtura rahane lagI. jaba mukuMda use ciMtAtura rahanekA kAraNa pUchatA to idhara udhara kI mithyA bAteM vaha kaha detI. kahA bhI hai ki,-ciMtAtura logoM kA kahIM sukha nahIM milatA na unhe nIMda AtI hai. __ . rAjA ke thoDA bahuta bolane para bhI vaha usa para bahuta gusse ho jAtI. eka dina kruddha hokara usane kahA, 'maiM anya rAjA ke sAtha vivAha karUMgI.' tava mukuMdane kahA, 'isa prakAra bolanA ucita nahIM hai, kyoM ki kAmabhoga kI icchA se koI strI kisI dUsare rAjA ke pAsa nahIM jAtI. kahA bhI hai aizvarya kA ala kAra madhuratA, zaurya kA bhUSaNa vANI para kAbu-saMyama, jJAna kA bhUSaNa zAMti, zAstra jJAna kA bhUSaNa, vinaya, dhana kA bhUSaNa yogya sadupAtra meM dhana kA vyaya karanA, tapasyA kA bhUSaNa akrodha, prabhAva-adhikAra kA bhUSaNa kSamA, tathA dharma kA bhUSaNa daMbha rahitA hai. lekina sabhI meM uttama aura sarvaguNo kA AzrayasthAna zIla-sadAcAra hI parama bhUSaNa. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 489 hai.4 ataH he rAnI, yadi tuma mujhe choDakara jAogI to tumhAre liye vaha avazya anarthakArI hogA. bAda meM aura pazcAttApa hI karanA hogA. yaha suna kara patnIne kahA, 'Apa aisA na kaho. maiM vahAM avazya jAu~gI, aura usake liye Apa mujhe "pAna" / yAne vivAha ke kartavya se mukti kA cihana de de.' usakA aisA kahane para rAjAne bhI use pAna dekara vidA kara diyA. __ramAne apane pati se talAka-chuTTI lekara rAjA caMdra ke nagara meM gaI, utane samaya meM akasmAt rAjA caMdra ki. mRtyu ho gaI. taba vaha punaH lauTa kara apane purAne svAmI ke pAsa AI. para jaba ramA calI gaI thI, to rAjA mukuMdane eka buddhimatI tathA vinayazIla strI ke sAtha vivAha kara liyA thA. ramAne apane ko svIkAra karane ke liye atyaMta anunaya vinaya-prArthanA ki, isa para mukuMdane kahA, 'tuma jisa kSatriya ke sAtha vivAha karane gaI thI, usI ke pIche kASTabhakSaNa kyoM nahIM kiyA arthAt satI kyoM na ho gaI ? aba maiM tumhe apane ghara meM nahIM rakha sakatA.' he rAjan ! una donoM se tyaktA hone para jisa taraha vaha ramA nAmaka strI atyaMta duHkhI huI, usI prakAra isa vRttAnta ke sunane para Apa bhI hamezA pazcAttApa karoge.' x aizvaryasya vibhUSaNa' madhuratA, zauryasya vAksayamo, jJAnasyopazamaH zrutasya vinayo vittasya pAtrevyayaH; . . akrodhastapasaH kSamAprabhavato dharmasya nirvyAjatA, sarveSAmapi sarva kAmaguNitazIla para bhUpaNam / / sa. 11/183 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 vikrama caritra - itanA kahane para bhI rAjAne ati Agraha kiyA, taba bAlapaMDitA bolI, 'he rAjan ! para strI se aisI bAta pUchanA Apake liye yogya nahIM hai. phira bhI yadi Apa jAnanA hI cAhate haiM to Apa apane 'puSpahAsa' nAmaka maMtrI ko abhI bulAkara pUcha sakate haiM.' rAjAne kahA, 'vaha maMtrI to jela meM DAlA gayA hai.' bAlapaMDitAne kahA, 'use jelakhAne meM se jaldI hI bulA kara pUcha lIjiye, usa puSpahAsa maMtrI para devatA prasanna hai. ataH usake dvArA ArAdhanA karane para deva sabhI zubhAzubha kaha __ vAlapaMDitA ke isa prakAra kahane para rAjAne puSpahAsa maMtrI ko jelakhAne se nikalavA kara apanI sabhA meM bulavAyA. sabhA meM Ane para jaba vaha maMtrI ha~sA taba usa ke mukha se phUloM kA samuha gira paDA. matsyahAsya kA rahasyasphoTa rAjAne kahA, 'he matri ! matsya ke ha~sane kA kyA kAraNa thA ?' rAjA ke dvArA isa prakAra pUchane para matrIna lekhanI, kAgaja aura zyAhi ma~gavAkara vahA~ rakha diyA. taba devane usa kAgaja para spaSTa rUpa se isa prakAra likha diyA, 'he rAjan ! tumhArI priyA mahAvata ke sAtha premapAza meM badhA huI hai, yadi tumhe zaMkA ho to usa ke pITha para kA vana utAra kara dekho, jisase tumhArA saMzaya nAza ho jAyagA. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 491 taba rAjA apanI rAnI ke pAsa jAkara ekAnta meM usa ke pITha para se vastra haTA kara dekhA. isa se deva kathanAnusAra mAra ke cihna dekha kara, una ke mana kA saMzaya dUra ho gayA. apanI patnI ko duHzIlA jAna kara vaha rAjA mana hI mana camatkRta huA. pazcAttApa karane lagA." jaba rAjA vikramane yaha bAta sunI to unheM bhI Azcarya huA aura taba se vaha apanI sabhI patniyoM ko samAna mAnane lagA. mana motI aura dUdha rasa ina kA ehI svabhAva; phATe phira ve nava mile karo kroDa upAya, lolupatA duHkha kA mUla hai : ujjainI nagarI meM dhanya nAmaka eka kisAna rahatA thA. ekadA varSA Rtu ke dina meM ghara ke samIpa atyaMta kIcaDa hone kI vajaha se tathA paira phisala jAne se gADha kIcaDa meM kaTIbhAga taka phaMsa gayA. usane bAhara nikalane ke bahuta prayatna kiye, kintu kIcaDa se mukta nahIM huA, taba vaha sahAyatA ke liye logoM ko cillA cillA kara bulAne lagA. usa samaya acAnaka mahArAjA vikramAditya udhara se nikala rahe the, unhoMne usa kisAna ko khiMca kara bAhara nikAlA aura pUchA, "tuma isa meM kaise pha~sa gaye." taba dhanyane javAba diyA, "he nRpa! mere isa paMka meM DUbane kA kAraNa suniye, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 vikrama caritra isa nagara meM eka kisAna kuTumba rahatA hai, usa kA nAma bhIma aura usa kI strIkA nAma lakSmI hai, kramazaH usake dhanya tathA soma nAmaka do putra hue. usake ghara pA~ca bhaise thI. una ke dUdha se dasa sera ghI banatA thA. jisa meM se bhIma kI patnI ATha sera ghI kA saMgraha karatI aura do sera ghI se apane kuTuMba kA nirvAha karatI thI. dhanya ke bar3e hone para usake pinAne dravya kharca kara ke usa kA vivAha karAyA. dhanya bhI catura kisAna kI taraha hala calA kara kRSi karma se jIvana yApana karane lagA. varSAH kAla meM jaba dhanya kheta meM kAma karatA, to usakI mAtA apanI putravadhU ke hAtha use kheta meM bhojana bhejA karatI thI. mAtA apane putra ke liye eka pali-kachalI ghI hamezA bhejatI thI usakI mAtA kuTuMba ke pratyeka vyakti ko eka eka pali se jarA bhI adhika ghI nahIM detI thI. kyoM ki sAre kuTuMba kI AjivIkA ghI becane se va khetI se hI huA karatI thI. eka dina mAtA kisI gA~va jA rahI thI, to usane putravadhU ko Adeza diyA, 'apane ghara meM jitane ghI kA vyaya hotA hai utane hI ghI se kAma calAnA, adhika ghI kA upayoga mata karanA.' sAsu ke cale jAne para usa kI putravadhU ne gupta rIti se adhika ghI kA upayoga kara ke suMdara bhojana banA kara apane pati ko khilAne lagI, sAtha hI usane apana pati se yaha bhI kahA, 'yadi aba se Apa isa parivAra se alaga hokara rahe to maiM adhika ghI se hameza ApakA poSaNa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - - - karuMgI.' taba usa ke patine kahA, 'maiMne Ajataka esA suMdara bhojana kabhI nahIM kiyA thA.' taba he rAjan ! maiMne patnI kI bAta kA svIkAra kiyA. strI ke bacanoM meM vizvAsa karatA huA mAtA ke ghara Ane para unheM manacAhe zabdoM meM bola kara jhagaDA kara ke mUDha manavAlA maiM mAtA pitA se alaga ho gayA. taba mere pitAne mujhe eka bhaiMsa, eka hala tathA pAMca sau rupaye diye. pahale to patnI mujhe khuba AdarapUrvaka snAnAdi karavA kara adhika ghI khilA kara sevAbhakti karane lagI. phira kucha samaya jAne ke bAda vahI mujhe kevala thoDA hI ghI dekara bhojana karAne lagI. tadanaMtara dhIre dhIre gharanirvAha kI ciMtA dvArA merA zarIra sukhane lagA. aura isI kAraNa nirbalatA se kIcaDa meM gira gayA, aura merI yaha dUrdazA huI." isa prakAra usa kisAna kA vRttAnta sunakara mahArAjA vikramAditya ko kisAna kI daridratA se duHkhI hAlata dekha karuNA AI, aura apane bhaMDAra se eka karoDa suvarNamudrA nirvAhArtha dI. pAThakagaNa ! isa prakaraNa meM rANIoM dvArA kahI huI bAta meM se yaha sAra lenA Avazyaka hai ki koI kArya dIrgha vicAra kiye binA nahIM karanA cAhiye, bInA vicAre kArya karane se pazcAttApa karanA paDatA hai, aura antima meM lolupatA duHkha kA mUla hai usa viSaya se dhanya kisAna kI kahAnI suna mahArAjA ke dIla meM karuNA utpanna huI aura apane bhaMDAra meM se sahAya dekara sukhI kIyA. apanI zakti ke pramANa meM paropakArI kAryA meM sahayoga dete rahanA mAnavamAtra kA kartavya samaje. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ unasAThavA--prakaraNa paMca parameSThI che jaga uttama, cauda pUravanA sAra; guNa jasa kahetAM pAra na Ave, mahimA jAsa apAra. dhanyazeTha va ratnamaMjarI eka samaya vikrama rAjA nagaracarcA sunane ke liye rAtri meM veSa badala kara dhUmane nikale, eka caurAhe para logoM AnaMda pUrvaka isa taraha kI bAteM karate hue sunA "isa nagara meM dhanya nAmaka eka dhanADhaya zreSThI hai, vaha dharma dhyAna ke prati vizeSa anurAgI hai, dravya tathA bhAva se trikAla jine pUjA karatA hai. usa kI dharmakArya meM magna, zIlavAn eka dharmapatnI hai, usa strI ke samAna isa samaya pRthvI para bhI koI anya sadguNI nArI dekhane meM nahIM AtI. logoM ke mukha se usa seTha aura strI kA bahuta bahuta varNana sunakara rAjA Azcarya pAtA huA apane sthAna para AyA. aura AnaMdapUrvaka rAtri bitAI. __ dUsare dina jaba rAjA rAjasabhA meM Aye taba unhoMne maMtriyoM se dhanya zreSThI kA nivAsasthAna vageraha pUchA, isa para ma triyoMne kahA, "he svAmin ! Apake nagara meM dhanya nAmaka kitane hI dhanavAna vyakti hai. una dhanADhayAM meM koI sadAcArI hai, koI zarAbI, koI pApI to koI vezyAgAmI hai, P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 495 koI mAMsabhakSI hai, koI zikArI hai, koI parastrI laMpaTa, koI jhUTha bolanevAlA, koI paradroha karanevAlA, koI anAmata rakama khA jAnevAlA, koI jhUThI sAkSI denevAlA, koI kapaNa aura koI nidhana bhI hai. sAtha hI kucha dhanya nAma ke seTha loga dharmakArya meM tatpara, koI svadArA saMtoSI, kucha para strI tyAgI, kucha dUsaroM kI nindA na karanavAle, kucha vicakSaNa bhI hai, to koI mUrkha bhI hai, para ina saba meM dhanya nAma kA dhanapati zrAvaka hai, jo pUrA dharmiSTha, zIlavAna, zAMta tathA guNoM kA bhaMDAra hai, vaha zrAvaka ke 21 guNoM se yukta hai. + - aura vaha dhanad seTha mArgAnusArI ke peMtiza guNa se bhI yukta hai.4 * zrAvaka ke 21 guNaH-1 akSudra 2 rUpavAn 3 prakRti se saumya 4 lokapriya 5 akrUra 6 pApabhIrU 7 azaTha 8 dAkSiNyavAna 9 lajjAlu 10 dayAlu 11 madhyastha saumyadraSTi 12 guNarAgI 13 satyavAdI 14 supakSayukta 15 sudIrghadazI 16 guNadoSa ko vizeSa jAnanevAlA 17 vRddhAnusArI. 18 guNavAlo kA vinaya karanevAlA 19 kiyA huA upakAra ko sadA yAda karanevAlA kRtajJa 20 paropakArI 21 landhalakSa. x mArgAnusArI ke phetIza guNaH-1 nyAyopArjita dhanavAlA, 2 ziSTAcAra kI prazaMsA karanevAlA, 3 samAna kula, zIlavAna bhinna gotra meM vivAha karanevAlA, 4 pApabhIrU, 5 prasiddha dezAcArAnusAra bartAva karanevAlA 6 rAjAdi kI niMdA na karanevAlA, 7 jahA~ paDozI acche ho aura na atyaMta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 _ vikrama caritra vaha dhanya dhIre dhIre vRddhAvasthA ko prApta huA, gAtra, zithila paDa gaye, dAMto ko gira jAne se muha DhIlA par3a gayA aura dhIre dhIre sAre zarIra kI sabhI prakatio meM kamI Ane lagI. jarAvasthA ke liye kahA bhI hai ki avayava dhIre dhIre saMkucita hote hai, gati dhImI paDa gupta, na atiprakaTa sthAna meM rahanevAlA, 8 aneka dvAra vAle ghara meM nahIM rahanevAlA 9 sadAcArI ke sAtha-maitrI karanevAlA, 10 mAtApitA kA pUjaka 11 upadvavAlA sthAna kA tyAga karanevAlA, 12 niMdanIya kAryoM se unmukha yAne tyAgI 13 Ayake anusAra kharca karanevAlA, 14 apanI sthiti anukUla vastrAbhUSaNAdi pahananevAlA, -15 buddhike ATha guNoko dhartA-yAne dhAraka 16 suyoga milane para dharma sunane vAlA, 17 ajIrNa hone para bhojana choDanevAlA, 18 ucita samaya para bhojana kara use acchI taraha pacAnevAlA, 19 dharma, artha, kAma ina tIno puruSArthoM kA paraspara bAdhA na ho usa taraha sAdhana karanevAlA, 20 atithi, sAdhu aura dInoM kI zaktianusAra sevA karanevAlA, 21 kadAgraha rahita, 22 sadguNa pakSapAtI, 23 dezakAla ke anusAra nindya AcAra ko tyAganevAlA, 24 zaktiazakti ko jAnanevAlA, 25 vratadhArI jJAnI vRddhajano kA pUjaka, Azrita tathA anAzrito kA yathAzakti poSaNakartA, 26 dIrghadazI, 27 kRtajJa, 28 vizeSajJa, 22 lokapriya, 30 lajjAvAn, 31 dayAvAn, 32 saumya, 33 kAma, krodha, lobha, mada, moha, matsara ko jItanevAlA, 34 parApakArI, 35 indriyoM ko vaza meM rakhanevAlA. arthAt e peMtiza guNa jIvana meM AcarIta ho jAya, to mAnavatA ko suzobhita karane vAle hai. 1 suzraSA, 2 zravaNa', 3 grahaNa, 4 dhAraNA, 5-6 uhA'pAha' 7 artha vijhAna, 8 tattvajJAna kI vicAraNA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita jAtI hai, dA~ta gira jAte hai, dRSTi bhI mada par3a jAtI hai, rUpa kA nAza ho jAtA hai, muhameM se lAra giratI hai, baMdhujana-svajanAdi bhI usa vRddha kA kahanA nahIM mAnate, yahI nahIM patnI bhI sevAbhakti kama kara detI hai, ataH dhikkAra aisI jarAvasthAse pIDita puruSa ko jisa kI AjJA usa ke putra bhI nahIM mAnate. + hAtha kAMpatA hai, sira dhunatA hai, aisA vyakti kyA karegA, lekina jaba use yamapurI le jAne ke liye kahatA hai to vaha use manA karatA hai, arthAt usa kI aisI burI hAlata hone para bhI vaha maranA nahIM cAhatA. arthAt jInA sabhI kA . pasaMda hai, maranA kisI ko bhI acchA nahIM lagatA hai. dharmahAni vRddhApana suta kA maraNa duHkha kahalAtA hai| bhUkha mahAduHkha hotA saba meM kyoM ki udara pisa jAtA hai. isa prakAra kI vRddhAvasthA prApta hone para bhI vaha hamezA padakarma karatA hai, aura trikAla jinendra pUjA tathA guru kI sevA kara ke apane azubha karmo kA nAza karatA hai usakI guNasuMdarI nAmaka patnI thI jo guNavatI aura patiparAyaNa thI. apanI suzIla patnI hone se vaha apane ko dhanya sama+ gAtra saMkucita gativigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTirna zyati rupameva hasate vaktra ca lAlAyate; vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhikkaSTa jarayAbhibhUtapuruSa putro'pyavajJAyate / / sa. 11/252 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. * Jun Gun Aaradhak Trust
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 vikrama caritra jhatA thA. usa ke pAsa aTThAraha karoDa kI sampati thI. jise / vaha sAta kSetroM meM kharca karatA thA, aura unake dina AnaMda meM bItate the, lekina eka kamI thI, usa ko koI saMtAna nahIM thA. . ratnamaMjarI usI nagara meM zrIpati nAmaka eka seTha thA, use zrAvaka dharma kA pAlana karanevAlI zrImatI nAmaka strI thI. loga una kI khuba tArIpha kiyA karate the, kyoM ki jo Rddhi, vRddhi, kIrti aura svajana samUha se yukta hotA hai, usI kI loga prazaMsA adhika karate hai. arthAt ye saba cIje usa ke pAsa thI. usa seTha ke soma, zrIdatta aura bhIma nAmaka tIna putra the, usa ke bAda suMdara tathA zubhalakSaNA eka putrI kA janma huA, usa samaya seThane putra janma se bhI adhika utsAha ke sAtha usa kA janmotsava manAyA, aura usane kAphI dravya kharca kiyA, putra janmakA mahotsava to sabhI karate hai, lekina putrI ke * janma hone para utsava to kahIM bhI dekhane meM nahIM AtA. kahA bhI hai___putrI ke janma hote hI zoka hotA hai, baDI hone para use kise denA isa kI bar3I ciMtA hotI hai, putrI kA vivAha karane ke bAda vaha sukhI hogI yA nahIM isa kA taka vitaka hotA rahatA hai, saca hai, kanyA kA pitA honA kaSTa kara hI hai. lekina isa zrIpati seThane to putra janma se adhika hara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 499. aaunee - ke sAtha apanI putrI kA janmotsava kiyA. sabhI svajana logo kA vastrAlaMkAra Adi se sanmAna kiyA aura usa putrI kA nAma ratnamaMjarI rakkhA. kramazaH jaba vaha pUrNa yuvAvasthA ko prApta huI taba suMdara nArI ke samAna rUpavatI dikhane lagI. suMdara lakSaNoM se zobhAyamAna, hamezAM sabhI doSo se dUra, khUba lAvaNyavAlI, hAthI.ke samAna cAlavAlI aura causaTha kalAoM se pUrNa vaha ratnama jarI itanI suMdara dikhatI thI ki sabhI striyoM ko rUpa aura saundarya meM usane harA diyA thA. apanI sudaratA se vaha sAkSAt kAmadeva kI patnI rati ke samAna mAluma paDatI thI. pUrNa yuvAvasthA ke prApta hone para bhI usake zarIra meM kAma vikAra paidA nahIM hue the, use vivAha kI jarA bhI icchA nahIM thI. use aura vaha deva guru kI pUjA Adi dharmakriyA hamezA karatI thI, arthAt vaha parama dhArmika thI. - puruSa jAti se usa ko koI dveSa nahIM thA, kevala dharma kriyA meM usake dina vyatita hone lage. usa kI mAtAne eka dina apanI goda meM biThAkara usako pUchA, "he putri! tujhe kaisA vara pasaMda hai ? arthAt-tU kisa ke sAtha zAdI karanA cAhatI hai ? " taba lajjita hotI huI vaha bolI, " deva, dAnava, rAjA, kinnara, seTha, kubera mujhe koI bhI vara pasaMda nahIM hai." usake mAtA-pitAne bahutase prayatna kiye, kiMtu usane zAdI karanA maMjUra nahIM kiyA. vaha vaNikasutA :jagata ko mohita karanevAlI suMdara avayavavAna, zukla pUrNimA ke caMdramA kI taraha pUrNa vRddhi ko prApta huI thI. yauvanamada se unmattaH tAruNya vRkSa kI maMjarI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra ke samAna aura lAvaNya kI khAna samAna usa ratnamajarI kI avasthA zAdI ke yogya huI. IkkIsa varSa kI umra ho jAne para bhI usa ke mana meM vivAha karane kI icchA nahIM huI, sAtha . hI puruSo ke sAtha vikArarahita rahate hue niHsaMkoca vArtAlApa kiyA karatI thI. . ___ usI vIca dhanya zreSThI kI patnI guNamaMjarI kA samAdhipUrvaka dehAnta ho gayA. seThane apanI patnI kI uttarakriyA vageraha kI, ughara usa dhanyaseTha kI umra 80 varSa kI ho gaI thI. ratnama jarI jo usa ke paDosa meM hI rahatI thI use vRddha aura patnI rahita dekha kara usane mana meM usa dhanya seTha ko apanA pati banAnA cAhA, aura eka dina dhanyaseTha ko AdarapUrvaka kahane lagI, "gRhasthoM kA samaya guNavAna strI ke binA nahIM kaTatA. he dhanya seTha ! apanI pUrva patnI ke zoka kA tyAga karo. mana ko praphullita karo, aura kisI strI ke sAtha vivAha kara hamezA sukhI bano." dhanyane kahA, " merA -zarIra zithila ho gayA hai, aura maiM atizaya vRddha ho gayA hU~. ataH aba mere sAtha kauna sI kanyA vivAha kareMgI?" taba ratnamaMjarI ne kahA, "kisI vRddha kanyA ko vivAha dvArA alakRta karo, jisa se vaha Apa kI hamezA acchI taraha sevA karegI." dhanya seTha bolA, " uThane, calane, bolane aura khaDe rahane meM bhI maiM to azakta hU~, to phira strI ko grahaNa kara kyA karU~ ? " vaha bolI, " yadi tumhArI icchA mere sAtha "vivAha karane kI ho to maiM abhI tumhAre sAtha zAdI kara ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 501 apanI kanyAvasthA kA tyAga kara dUM. puNya aura kRpA ke pAtra vRddha zreSTha pati ko pAkara maiM jaldI hI apane svajanoM ko kRtArtha karanA cAhatI hU~. yadi Apa merA pANIgrahaNa kareM to maiM apane Apa ko Apa ke saMga se kRtArtha kara dUM." ratnama jarI kI icchA jAna kara dhanya seTha bolA, "tuma surUpA hai, suMdarI yovanazAlinI hai, aura rUpa saubhAgyAdi guNoM se zobhita tumhArA milanA devoM ko bhI durlabha sA hai, kintu maiM to vRddha hu~. mere keza sapheda ho gaye hai, dAMta gira gaye hai, yauvana rUpa naSTa ho gayA hai, aba to maiM dhRNApAtra bana gayA hU~. ataH he gajagAminI, yadi tujhe vivAha karanA ho to suMdara yauvanavAna va svarUpavAna kisI anya vara ko pasada kara. tumhAre mere madhya sarasava aura meruparvata jitanA aMtara hai. kahA~ maiM ? aura kahA~ tuma ? kahA bhI hai. anucita phala kI icchAvAle adhamapuruSa kA nivAraNa vidhAtA hI kara dete hai. jaise aMgUra ke pakane ke samaya meM kooM ke muMha meM roga utpanna ho jAtA hai." . jaba dhanyane ratnamajarI ko bahuta yukti se samajhAyA. taba ratnamajarIne kahA, " Apane jo kahA vaha yogya hai, para kanyA yadi cAhe to apanI svecchA se vRddha ko apanA pati pasaMda kara sakatI hai. jaise ki sundara vara kanyA kahe, pitA kahe guNavAnA : mAtA dhana ko cAhatI, ora loga miSTAnna... P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra kanyA kevala vara kA rUpa dekha kara pasaMda karatI hai, mAtA vara ke dhana ko dekhatI hai, pitA vara ke vidyA tathA guNoM ko aura bhAI Adi vara ke kula ko dekhate hai. lekina anya svajana loga to kevala miSTAnna hI cAhate hai. jisa puruSa meM suMdara kula, zIla, bhAgyazAlitA vidyA, dhana, suMdara zarIra aura yogya vara ! Adi guNa ho usa puruSa ko pitA apanI putrI ko deM.'. vara meM mAtA-pitA tathA bAMdhava ina guNo kA honA pasaMda karate hai, lekina kanyA to apane manapasaMda pati kI hI icchA karatI hai. kahA bhI hai-- __ kanyA to apanI ruci ke anusAra cAhe vaha rAjA ho yA raMka svarupavAn ho yA kurupa use hI mana se cAhatI hai, he dhanya seThajI ? mai bhogasukha ke liye yA dhana prApta karane kI icchA se va putra prApti ke liye tumheM nahIM varatI hU~, maiM kevala puNya kI pUrti karane ke liye, zIlapAlana ke hetu se tumhAre samAna suzIla vyakti ko prApta karake apanI kaumAryavasthA kA tyAga karanA cAhatI hU~. ataH aba Apa apane hRdaya meM vicAra karake abhI hI mujhe aMgIkAra kara sukhI bane. maiMne mana, vacana aura kAyA se Apa ko varaNa kara liyA hai, aura Apa ke gale meM mai abhI hI varamAlA pahanAtI hu. usI samaya AkAza meM devadudubhI kA nAda huA, aura aisI manohara A kAzavANI haI ki isa kanyA kA kathana suMdara hai, sAtha ha' azoka, caMpA Adi paMcavarNa ke sugaMdhita phUloM kI una 5 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni nirakSa vijaya saMyojita 503 ke mastaka para varSA huI, sAtha hI akasmAt eka puSpamAlA ratnamaMjarI ke hAtha meM AI, jisane premapUrvaka dhanya seTha ke gale meM Aropita kara dI. MOREHIVIT , mar ratnama jarI varamAlA dhanyazeTha ke gale meM Aropita kara rahI hai. citra naM. 26 jaba ratnamaMjarI ke pitAne apanI putrI ke isa vRttAnta ko sunA to usane bhI zIghra hI usa vRddha dhanya zreSThI ke sAtha apanI putrI kA vivAha mahotsava kiyA, ralamaMjarI kI patisevA - apane patike caraNoM ko ghokara AnaMdita mana se vaha caraNodaka hamezA pIne jagI, aura hamezA apane pati ko bhojana karAne ke bAda hI vaha bhojana karatI thI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 vikrama caritra / maunamratavAlI, sadAcArI, sadguNoM se yuka aAkrodhavAlI, aura alpabhASiNI vaha hamezA AnaMda se apane pati ke sAtha samaya bitAne lagI. usa ke pativrata ke prabhAva se usake caraNa jala se vAta, pita, kapha se honevAle tamAma roga naSTa ho jAte the. usa ke caraNajala se putra rahitoM ko putra prApti aura ghaDhA huA sarpAdi kA jahara bhI utara jAtA thA. usa ke dRSTi mAtra se jaMgala kA sUkhA vRkSa bhI navapallavita ho uTatA thA. aura usake dRSTi-mAtra se hI sarpa-mAlA, agni-pAnI, aura siMha-siyAra bana jAtA thA. jahA~ jahA~ vaha suMdara guNazAlinI ratnamaMjarI rahatI thI vahAM aMtivRSTi, anAvRSTi, cUhe, TiDDI, tote, svacakra, paracakrake ye sAta Iti-sAta bhaya nahIM hote the, mUlacaritrakAra hI kahate haiM, " usI, strI kA adbhuta mahAtmya kyA kahe. vaha cauMsaTha kalAnidhAna, zIlarupa alaMkAra dhAraNa karanevAlI ratnamaMjarI sAkSAt lakSmI kI taraha usa ghara meM rahane lagI." . dhanya seTha bhI aisI priyA ko pA kara, priyA sahita dharma karma meM khUba tatpara rahetA hai. aura itanA sukhI hai ki use sUrya ke udaya tathA asta hone kA bhI patA nahIM cazA. sAtoM kSetroM meM vaha khUba dhana kA vyaya karatA thA. isa prakAra rAjA vikrama dhanya zreSThI va ratnamaMjarI kA vRttAnta suna kara Azcaryacakita hue. phira sabhA visarjana kara apane nitya karmoM ko karate hue zeSa dina vyatIta kiyaa| rAtri huI taba apane Apako mahAsatI ratnamaMjarI kA rUpa mAra P.P.AC. Gunratnasuri M.S Jun Gun Aaradhak Trust
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 505 caritra dekhane kI icchA huI, aura use dekhane kA vikrama mahArAjAne dRDha nizcaya mana hI mana kara liyA.. priya pAThakagaNa ! aba yahAM yaha prakaraNa pUrA kara Age kA rahasyamaya vRtta nta agale prakaraNa meM par3heM tAmAkaraNa sAThavA~-prakaraNa ratnamaMjarI va mahArAjA vikrama : 'kIrti kerA koTaDA, pADayA nahIM paData.' rAtri meM vikramarAjAne eka musAphirakA veza dhAraNa kiyA. apane sakhA ke rUpa meM eka choTIsI talavAra lekara nikala paDe unhone apanI aMgulI meM kedAra mudrA pahanI thI; yogI ke yogya vastra pahane hAtha meM suMdara daNDa dhAraNa kiye, aura gaMgA kI miTTI se apane bAraha aMgo para lepa karake isa prakAra apanA veSa badala kara dhanya ke daravAje para pahU~ce. padhika rUpadhArI rAjAne yahAM jAkara kahA, "he subhage ! maiM nagara meM ghUmatA huA tumhAre ghara para atithi rUpa meM AyA hU~." sAtha hI atithi satkAra kA lAtha batAte hue bole, " jisa vyaki ke ghara atithi ko bhojana tathA rAtri meM raho kA sthAna milatA hai, sajjanaloga usI kI prazaMsA karate hai. aura mukirUpI strI bhI usa kI icchA P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra karatI hai. arthAt vaha jIva mukti kA adhikArI banatA hai. kahA bhI hai-- .. tRNa sUkhe ghAsa kA tinakA bahuta halakA hotA hai aura usa se rUI halakI hotI hai, lekina yAcaka tUla se bhI halakA hai. 'kavi kalpanA karatA hai phira to yAcaka ko havA kyoM nahIM vaDA le jAtI ? kyoM ki vaha zocatI hai, ki yAcaka mujha se bhI kucha mAMgegA. gRhastha ke liye kahA hai, 'tU hAtha ke upara apanA hAtha karanA arthAt dAna denA, para kisIke hAtha ke nIce hAtha mata rakhanA. arthAt bhIkha mata mAMganA. jisadina tUne bhIkSA mAMgI vaha dina tU ginatI meM mata lenA. rAkha bhasma se kAsI kA bartana, khaTAI se tAmbe kA bartana, rajasvalA strI pAnI se arthAt cauthe dina snAna se aura gRhastha dAna se zuddha hote hai.' isa prakAra usa musAphira ke kahane para ratnamaMjarIne usa pathika ko sanmAna kara rAtri meM rahane ke liye apane ghara meM sthAna diyA. . dhanya seTha kI patnIne usa se pUchA, "he pAntha ! tumane zAma kA bhojana kara liyA yA nahIM ?" vaha bolA, " maiM rAta ko kabhI bhI kucha khAtA nahIM hU~. rAtri meM bhojana karanevAle puruSa kA avazya hI naraka gamana hotA hai. ataH Atmahita ke abhilApI kabhI bhI rAtribhojana nahIM karate. kahA hai ki anna mAsa ke samAna hotA hai. aisA mArkaNDeya munine apanI P.P. Ac. Gunratrtasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . 507 E saMhitA meM likhA hai, jo buddhimAn puruSa rAta meM hamezA AhAra . kA tyAga karate hai, unhe eka mahine meM eka pakSa 15 dina ke upavAsa kA lAbha milatA hai, aura zAstra meM naraka ke cAra dvAra hai, 'jisa meM pahalA rAtri bhojana hai, dUsarA para strI gamana, tRtIya sandhAna kerI vagere kA pANI ke aMzavAlA AcAra aura cauthA anaMtakAya kaMdamUla kA bhakSaNa karanA hai vaha.' - yaha suna kara ratnamaMjarI bolI, "he pathika ! tuma bahuta puNyavAn ho aura uttama puruSa lagate ho, kyoM ki tumhArA mana dharma meM dRDha hai. jo rAtri bhojana nahIM karate ve avazya hI svargagAmI hote haiM, aura jesa rAta meM khAte hai ve narakagAmI hote haiM." isa ke bAda usane suMdara citrazAlA meM suMdara zayyA para sukhaprada bichaunA bichAkara rAjA ke sone kA prabaMdha kara diyA. vikramarAjA bhI paMcaparameSThI ko mana meM namaskAra karake usa kA .' caritra dekhane ke liye kapaTanidrA se so gaye. para kautuka se jAgate hI rahe. ratnamaMjarIne apane pati ke caraNoM ko dhoyA, aura phira usa pAnI se gaMgAjala kI taraha, Adara sahita apane aMgoM ko ghoyA. gaMgA ke samAna pavitra rUI kI taraha komala, kapUra, kastUrI Adi se sugaMdhita kI huI suMdara zayyA para apane hAtha kA sahArA dekara yatnapUrvaka apane pati ko sulAyA, vaha kSaNabhara vahAM usa ke pAsa TaharI. taba usane paira aura zarIra ko yogya rUpa se dabAyA. jaba taka pati sukha se nahIM so gaye taba taka vahIM rahI. apane pati ko soyA jAnakara vaha P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dhIre se uThI, aura dharma dhyAna karane meM tatpara huI, phira do ghaDI taka dharma dhyAna karake punaH apane pati ke pAsa gaI, aura . pati ko paMkhe se hyA karane lagI. idhara rAjA jo kapaTanidrA se soye the, ratnamajarI ko patibhakti dekha kara vicAra karane lage, 'dhanya vI priyA satIratna hai, yaha sacamuca apane pati se hI saMtuSTa hai, aura parapuruSa se vimukha hai. gRhastha hote hue bhI sadAcAriNI hai. ataH yaha satI devoM kI bhI prazaMsApAtra hai.' rajamaMjarI kA ekAeka patanaH ___ madhyarAtri bItane para koI cora dravya haraNa kI abhilASA se dhanya seTha ke ghara meM gupta rUpa se ghusA. apane pati ko nidrAvaza jAnakara, aura usa suMdara AkRtivAna cora ko dekha kara koI pUrva bhavake azubha karma saMyoga se ratnamaMjarI sudha budha kho baiThI. usa cAra ke rUpa ko dekha kara usa kI kAma abhilASA yakAyaka jAgRta ho gaI. usa svarUpavAna navayuvaka cora ko dekhate hI, kAmabANa ke prahAra se vihvala hokara, usa cora ko dhIre dhIre kahA, " yaha ghara, dhana aura merI yaha deha ina saba ko tuma bhogasukha pradAna kara ke kRtArtha karo. he parama Ananda ke denevAle, sarIra saundarya se kAmadeva ko bhI niraskRta karanevAle, merI deha se bhoga bhoga kara ke mujhe kRtArtha karo." ... usa kI usa bAta ko sunakara corane Darate hue dhAra khara meM kahA, " tuma isa prakAra mata bolo, jaisA ki-. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust.
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 509 gaMdI jagaha ke kIDe, devaloka ke indra ko, evaM garIba ko aura rAjA ko, sabhI ko mRtyu kA bhaya samAna hotA hai. maiM juA khelane vAlA, corI karanevAlA aura vyasana sevana pharanevAlA hU~. ataH mAtA, pitA, sajjanoM aura sakala loka dvArA tyakta hU~. phira tuma suMdara zarIravAna evaM pativAlI aura zIlavAna ho, ataH tumheM cora ke sAtha aisI icchA rakhanA yogya nahIM. eka to corI karate samaya mana meM bhaya hotA hai, aura dUsarA bhaya tumhAre sAtha bAta karane se mere hRdaya meM SH cora aura ratnamaMjarI ke bica vArtAlApa. citra na. 27 tatpanna huA hai. phira tuma jAgatI ho, ataH merA corI karane kA prayAsa niSphala huA. kyoM ki loga jAgate hai, vahAM se ghora kabhI dhana grahaNa nahIM kara sakatA." jaba corane isa prakAra P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra kahA, to dhanya ko patnI jo usa samaya tIvra kAmabANa se pIDita thI, usane apanI kulamaryAdA choDakara kahA, "maiM kAmabANa se atyaMta pIDita hU~. tumhAre bhogarUpI amRta ke binA maiM marI huI hI hU~. esA tumhe samajhanA. rAgarUpa samudra meM base hue mere manarUpa matsya ko bhogarUpa anna kA dAna karake saMtuSTa karo. jase hAthI sparza meM, bhramara gandha meM aura mRga zabda meM Asakta hotA hai, vaise hI maiM abhI tuma se huI hU~. ataH mere sAtha vilAsa kara ke apane manuSya janma ko saphala karo, tathA mere zarIra ko aMgIkAra kara ke nizcaya hI isa ghara meM rahe hue vipula dravya ko grahaNa kre|." isa prakAra ina donoM ko bAteM karate sunakara mahArAjA vikrama saMsAra kA svarUpa isa prakAra vicAra karane lage-- " indriyoM meM jIbha, karmoM meM mohanIya kama, vratoM meM brahmacaryavrata aura gupti meM mana gupti ye cAroM baDe kaSTa se hI jIte jA sakate hai, aisA jo Agama meM kahA hai yaha saca hai. jisa meM kabhI kisI anya purupa ko aMgulI batAne jitanI sahiSNutA nahIM thI, vahI kAmavaza naravIra-puruSa strI ke caraNoM meM gira kara kSaNameM usa kA dAsa bana jAtA hai. kaviyoM ke dvArA varNita strI kA caMcala mana bhI bhogasAgara meM snAna karane ke liye sthira hotA dikhAI detA hai. . saca hI kahA haihai. yauvana, dhana, sampati, prabhatva tathA avivekitA, ye eka eka anartha karanevAle hote hai, aura jaba cAroM hI ekatra hai| Jun Gun Aaradhak Trust P.P.AC. Gunratnasuri M.S.
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita jAya to kahanA hI kyA ? arthAt taba to anartha kI sImA bhI nahIM rahatI. + ye viSaya bhoga Adi duHkha se yukta haiM, viSamaya hai, mAyAmaya hai, ina se adhika nidApAna saMsAra meM kauna hai ? ina se adhika virUpa kyA hai ? viSayoM meM lAlacI banA huA mana ko nivAraNa karane para bhI viSayoM meM spRhAyukta-AzAyukta banakara dauDatA haiM, ataH he mana! tujha ko koDavAra dhikkAra hai.' idhara ratnamaMjarI ke kAmuka zabdoM ko suna kara cora bolA, "he lalane! vRddha jarAgrasta pati ko choDakara tuma mujhe cAhatI he| yaha ThIka nahIM. parastrIgamana doSa ke pApa se tathA donoM loka ke viruddha isa pApa kArya se mujhe narakagati milegI. phira tumhAre pati ke jIte hI maiM tumhAre sAtha saMgama nahIM kara sakatA, jaise ki siMha ke vRddha ho jAne para bhI mRga usa kI avahelanA-tiraskAra nahIM kara sakatA." cora kA aisA kahane para vaha bolI, "abhI merA svAmI mara gayA hai. yadi tumheM vizvAsa na ho to pAsa meM Akara isa kA vAsa dekha le." cora use dekhane jAtA hai, itane meM to ratnamaMjarIne nidrita pati ke gale ko aMguThe se davA x yauvana dhanasampatiH prabhutvamavivekatA; ekaikamapyanarthAya kiM punastazcatuSTayam sarga 11/397 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 vikrama caritra kara mAra DAlA. isI taraha saMsArameM moha rAjA nATaka bhajavAtA hai. palI ke kara se mRta pati ko, dekha nRpati manameM jAnA, nArI carita kaThina hai nizcaya, isa meM paDa kara pachatAnA. patnI dvArA pati ke mAre jAne para mahArAjA socane lagA, "aho ! nArI caritra baDA hI durghaTa hai. are ! jina ke aMcala ke pavana se roga kI vRddhi hai, una ke AliMgana se mRtyu hene meM Azcarya hI kyA ? .. . . .9 pAnI meM machalI kI pada paMkti-padacihana mArga AkAza meM bhI pakSI ke pada cihna aura mahilA ke hRdaya kA bhAva ye tInoM hI mArga agamya hai. koI nahIM jAna sakatA haiM. + hala, strI aura pAnI kA svabhAva eka sA hai, tInoM hI upara se nIce kI tarapha jAte hai. kAmAtura-pApI strI apane pati, putra aura svajana kA nAza karatI hai, aura kramazaH khuda kA bhI nAza karatI hai." - ratnama jarIne apane mRta pati ko cAra pAI se nIce rakha diyA, aura usa cora se kahA, " aba tuma kRpA kara mujhe bhAga sukha do." cora belA, "Aja maiM tumhAre sAtha viSayasukha kA sevana nahIM karUMgA. ataH he strI ! Aja tuma saMtoSa dhAraNa + jalamajjhe macchapaya AgAse pakhiANa payapaMtI; mahilANa hiayamaggo tinni vi maggA amaggatti / / sa. 11/10 07 // P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita karA." aisA kaha kara cora jAne lagA to usane use rokA, isa para vaha bolA, " abhI mujhe jAne do, kala jo tuma kahogI vahI karU~gA." . ina de.noM kI isa bAtacIta ko suna kara krodhavaza rAjA vikramAditya hAtha meM talavAra lekara ghara ke daravAje para taiyAra hokara khaDe ho gaye, lekina unane mana meM vicAra kiyA, "ina dAnoM ko mArane se mujhe kyA lAbha hogA? balki prANIyoM ko mArane se nizcaya hI mujhe pApa lagegA." / jaba vaha cora dIvAra meM kiye hue chidra dvArA kaSTha se jAne lagA to use ratnamaMjarIne kahA, " tuma gharake daravAje meM hokara hI sukha se jAo.' jaba vaha daravAjA kholA to thora usameM se jAne lagA. itane meM akasmAt kiMvADa gira jAne se ekAeka vaha cora vahIM mara gayA. kahA hai ki-. . draupadI vacana se sau kauravoM ke vaMza kI mUla kA nAza ho gayA. sugrIva ko mArane ke liye Atura vAlI apanI strI tArA dvArA mArA gayA, sItA ke prati Asakta hone ke kAraNaH / trilokavijayI rAvaNa mRtyu ko prApta huA. prAyaH stro vacana ke prapaMca meM paDe hue athavA Asakta sabhI naSTa hote hai.'4 : * dropadyAvacanena kauravazata nirmUlamunmUlitam ; suprIvasya vadhAyamohamatulI laM) vAlI hatastArayA. sItAsaktamanAkhilokavijayI prApto vadha rAvaNaH; . prAyaH strIvacanaprapaMcavirataH sarva kSaya yAsyati // sa. 11/117 // P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 vikrama caritra duSTa AzagavAlI thI AMkha se kisI dUsare puruSa ko dekhatI hai, to vANI dvArA kisI anya se vArtAlApa karatI hai, yadi kisI ke sAtha AliMga karatI ho to usa samaya meM phira anya kA hI mana meM dhyAna karatI hai. jaise-strI ko chor3a kara kahIM bhI eka sthAna para viSa aura amata sAtha nahIM prApta hote. Asakta hone para sekaza rUpI amRta se bharI hotI haiM, aura virakta hone para vahI viSamayI bana jAtI hai. rAkSasa ke samAna duSTa AzayavAlI caMdra ki rekhA kI taraha teDI kuTila, saMdhyA kI samAna kSaNakSara rAga rakhanevAlI aura nadI kI taraha nIca puruSa ke prati jAnevAlI hotI hai. isa prakAra usa stro kA caritra jAna kara aura cora ko -marA huA jAna kara, mahArAjA vikramAditya apane sthAna para Akara, iSTa deza kA smaraNa karate hue so gaye. iyara cora ko isa taraha marA huA dekha kara vaha cora ke pAsa jA kara AMsU girAne lagI, aura isa taraha bilApa karane lagI, "he pati ! mujhe choDakara tuma isa samaya kahA~ gaye ? he nAtha! he prANAdhAra! he vallA! he priyotm| virahAgni meM mujhe jalatI choDakara tuma kahA cale gaye ?" thoDI dera rone ke bAda vaha jaba svastha huI taba vicAra karane lagI, 'mere donoM pati mara gaye, merA yaha laukika lokavidita pati bhI mara gayA, aura yaha lokottara-suMdara pAta bhI mara gayA, merA satI dharma bhI gayA, aura mere palle kevala P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niganavijaya saMyojita apayaza hI rahA. are! apane pati ko mArane aura anya puruSako AliMgana karane kI icchA ina donoM pAgoM se anaMta duHkhadAyI kisa naraka meM merA pAta hogA ? hAya re ! subaha maiM pati rahita ho jAu~gI, taba merI kyA dazA hogI ? paraloka meM bhI naraka meM girane se maiM mAna duHkha ko kaise sahU~gI ? kutsita vanavAlI, alakAra rahita, pati rahita vidhavA banI huI maiM pApinI apanA muMha kisa dikhAuMgI ? maine pati kI hatyA karake jo pApa kiyA hai, vaha lajjA se maiM kisI ko nahIM kaha sakatI. ana to mere liye koThI meM muMha DAla kara rAnA hI rahA. yadi ucca svara se retI bhI hU~, to merA saba dhana rAjA le letA hai, ataH aba to pati ke sAtha merA maranA hI acchA hai. subaha isa ke liye koI prapaMca karanA paDegA. agnipraveza kara ke yA jala meM Duba kara mara jAnA acchA hai, lekina vidhavA hokara jIvana dhAraNa karanA mere liye ucita nahIM hai. - yadi strI zuddha svabhAva kI ho, vividha prakAra ke dAna detI bhI hai, taba bhI patirahitA strI nindA ke pAtra banI hI rahatI hai.' isa prakAra vicAra kara usane apane pati ke mata zarIra ko, bhUmi para par3I huI donoM lAzo para kapaDA Dhaka diyA. phira prAtaHkAla ratnama jarI rAto huI lokoM ke Age isa prakAra kahane lagI, " hAya! hAya ! rAta ko mere ghara meM koI cora ghusa gayA, usa nIcane mere pati aura eka puNyazAlI atithi kI hatyA kara DAlI. usa adithine mere pati kI rakSA karane ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra liye usa cora ke sAtha yuddha kiyA, usa bIca usa ke mamasthAna para usa corane aisA prahAra kiyA ki, vaha atithi turaMta hI mara gayA. ataH aba mere liye marane ke sivAya koI upAya nahIM hai. isa liye maiM aba jaldI hI apane pati tathA atithi ko lekara jaMgala meM jAtI hU~. pati ke mara jAne para koI strI rotI hai, to koI mara jAtI hai, koI anya pati karatI hai, to koI ghara meM hI rahatI hai ' para maiM apane pati ke sAtha logoM ke sAmane usI citA meM jala kara marU~gI, aura paraloka jAkara nirmala yaza prApta karUMgI. kahA hai ki-'saccI satI yahI hai, jo pati ke para dhokara pItI hai, aura priya ke paraloka jAne para apane pati ke zarIra ke sAtha hI svayaM bhI usI 'citA meM jala bharatI hai.' jase-- sAcI satI sa mAnIi, pati ega thoI viti priya paralokapaMthIha dahai deha ji dahati. aisA kaha kara usane usa cora tathA apane pati ke zarIra ko zuddha pAnI dvArA snAna karA kara sApha kiyA. sutraha dhanyapriyA ratnama jarIne dharmakArya meM dhana kA vyaya kiyA, aura sajjanoM kI sAkSI meM baha kASTakSakSaNa ke liye taiyAra huI. dhanya seTha ke mara jAne kA samAcAra tathA usa ke sAtha hI ratnamaMjarI ke kASTabhakSaNa kI taiyArI ke samAcAra sunakara ujayinI nagarI ke loga usa satI ke darzanArtha Ane lage. usa saba kI Akho meM AMsu the. loga satI ko namaskAra kara P.P.AC. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraanavijaya saMyojita bArabAra isa prakAra kahane lage, "he mAtA! tumhAre vinA hamArA samaya kisa prakAra bItegA? tumhAre binA jagata zUnya ho jAyagA. yaha avantI nagarI vidhavA banegI. logoM kI AzA rUpI latA sUkha kara naSTa ho jAyagI, aura hama sabape Apa ke marane se bhArI duHkha A paDegA, ataH Apa satI banane kA vicAra sarvathA choda de." kyoM kina honevAle tathA se putrarahita kI idhara kucha loga mahArAjA vikramAditya ke pAsa gaye aura rAjAjI se kahA, "dhanya kI patnI satI ratnama jarI apane pati ke sAtha kara svarga meM jAne ko taiyAra huI hai. vaha ratnamAMjarI pratyakSa kAmadhenu, kalpalatA aura kAmakuMbha samAna hai. hamAre liye to ratnamajarI kalpavRkSa ke samAna hI hai, kyoM ki usa ke pAdaprakSAlana (pairadhone) se vAta, pitta, va kapha se utpanna honevAle tathA viSa janya aura duSkarma janita kaI roga naSTa ho jAte hai, usa se putrarahita strI putra ko prApta karatI thI, nirdhana loga dhanavAna ho jAte the, abhAge loga saubhAgyavAna tathA kurUpa surUpa bana jAte the logoM kI yaha yAta suna kara zIlaratnavibhUpita mahArAjA vikramAditya kI rAnI aMgArasuMdarI rAjA se kahane lagI, "he rAjan ! maiM bhI apane zarIra ko usa ke caraNodaka se pavitra karUM, jisa se merA vaMdhyatva -bAMjhapana naSTa ho jAya, aura kula kI vRddhi ho." - rAnI kI yaha bAta suna kara ratnamaMjarI ke sva pa ko jAnane vAle rAjA aMdara se manameM hasane lage, aura upara se ghole, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 vikrama caritra " usa satI ziromaNi kA caraNodaka tere putra prApti ke liye maiM lekara AuMgA." upara se gaMbhIratA batAte hue rAjAne logo se kahA, "jaldI hI usa satI ziromaNI ke liye usa ke sato hone kA utsava kare. maiM abhI kahA AtA hU~. ataH mere Ane taka Apa saba loga nadI taTa para ThahareM, maiM bhI satI ke pAsa jAkara apane mana kI kucha bAteM pUchanA cAhatA hU~. kyoM ki jo khI isa prakAra satI hotI hai, aura kASTaakSaNa karatI hai. vaha jo kucha bolatI hai vaha satya hotA hai." ve lega satI kA mahotsava karane ke liye dhanyazreSThI ke ratnama jarI eka suMdara pAtra meM cInI-sakara sahita kSIra kA bhojana karane ke liye prasanna mana se taiyAra hokara baThI thI. bhojana karane ke bAda usane apanA saba dhana sAta kSetroM meM kharca kara, guru ko sAkSI kara ke isa prakAra kI aMtima ArAdhanA kI. phira zrInIjinezvara deva ko praNAma kara ke logoM se kSamAyAca karatI huI ratnamAMjarI ghoDI para savAra hokara satI hone ke liye rAjamArga se ravAnA huI. usa ke ravAnA hone para bAje bajane lage, bAjoM ke svara ko sunakara loga apanA apanA kAma choDakara satI strI ratna maMjarI ko dekhane ke liye Ane nage. usane jo akSata phaka use loga, "maiM lU, maiM lUM" kahate hue saMtAna prApti ke hetu se grahaNa karane lage, aMta meM vaha rekhAM, nadI ke taTa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 519 para pahu~cI, vahAM para maNibhadra yakSa kA maMdira thA. usake pAsa jAkara ratnamaMjarI ghoDI para se nIce utarI, bhikSukoM ko dAna meM bahuta dravya diyA, aMta meM prasanna mana se citA ke pAsa A pahU~cI. itane meM mahArAjA vikramAditya bhI bahuta se naukaroM ke sAtha A pahu~ce, aura unhoMne logoM ke dvArA satI kA suMdara mahotsava karAyA. __rAjA vikramAditya ko AyA huA dekha kara ratnamaMjarI bolI, "he rAjan ! tuma ciraMjIvI rahA. cirakAla yaza prApta karate hue, bhUmi kA pAlana karo, aura cirakAla dharma meM ruci rakkho. leAgoM kA jisa taraha tumane upakAra kiyA hai, usI taraha cirakAla taka upakAra karate raho, aura putrapautravAna bano." rAnI zrRMgArasuMdarI bhI vahAM usa satI ke pAsa AI, aura use praNAma karake usane putraprApti ke liye usase caraNodaka mAMgA. taba satIne thAlImeM se eka muTThI gIle cAvala-akSata rAnI ko dekara kahA, "tuma pati ke sAtha putra pautra se yukta hokara cirakAla taka jaya prApta karo." . tatpazcAt rAjA vikramAditya yAteM karane ke liye satI ke pAsa gaye, aura usa ke kAna meM kahane lage, "tuma tInoM kAla ko jAnanevAlI ho, aura rAjA kI bhI hitakAriNI ho, aura apane zIla ke prabhAva se tuma logo ko saMtAna detI ho, tumhAre caraNodaka se logoM ke zarIra se roga naSTa ho jAte hai lekina tumane rAtri meM cora-anya puruSa ko sevana karane kI icchA se 14 P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 . vikrama caritra apane pati ke gale kA aMguThe se davAkara mAra diyA thA. tumhe cora ke sAtha saMbhoga kI jo icchA kI thI, aba usa sukhecchA ko choDakara tumhe agni meM girane se sukha kaise hogA ? tuma aba agni praveza kara ke kyoM maratI ho? tuma nayA pati kara ke apane yauvana ko kRtArtha karA. mRtyu prApta karane se bhI jIva apane kiye hue duSkarma se kabhI chUTa nahIM sakatA. he ratnamaMjarI! tuma abhI to kASThabhakSaNa ke liye taiyAra huI ho, lekina rAtri meM to tu ne apane pati ko mArA hai, ataH tuma strIcaritra kiye binA mere. Age satya bAta kahA, maiM tumhArA caritra kisI se nahIM kahU~gA.' Wha . AYA 3 ...P.S. 7 .......... . asarSap AB Jes (IFICENTER 11-' ---TATION HindAMMAR - 1EMA - - - ---- - ON Ara. CLAIMM -:... MER M mahArAjA vikramAditya aura ratnamaMjarI vArtAlApa karate haiM. citra na. 20 ... 'vikramAditya rAjAne atithi rUpa se rAtri kA merA satra ghRttAnta jAna liyA hai, aisA jAna kara * ratnamajarI bAlA, Jun Gun Aaradhak Trust P.P.AC. Gunratnasuri M.S.
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita "he rAjan ! yaha bAta mujha se mata pUcho, kyoM ki jaisA samaya AtA hai, arthAt jisa samaya jaisA kama-udaya meM AtA . hai, vaisA manuSya kA bartAva bhI. ho jAtA hai. he rAjan ! tuma apane pairoM ke nice jalatI huI Aga ko nahIM dekha pAte. kahA hai ki __ dUsare ke rAI aura sarasoM jaise chidra dekhate ho, lekina ... apane bilaphala jitane baDe baDe chidra bhI nahIM dikhate. + viSNu, zaMkara aura kapila Adi munigaNa, cakravattI tathA manuSya Adi / sabhI strIyoM ke dAsa hai.. guru, gAya, senA, pAnI, striyoM aura pRthvI ye cha nindA ke yogya nahIM haiM. ina kI nindA karanevAle svayaM nindA ke pAtra banate hai. he rAjan ! Apa ko strIcaritra jAnane kI icchA hai, to use jAnakara tumhe duHkha hogA! pahele bhI ghAMcana ke Adeza se sumhArI bahuta nindA ho cukI hai, aura aba tuma mere pAsa se strIcaritra suna kara nindita hogeM. tumane biloM meM jagaha jagaha cUhe tathA sarpa dekhe hoMge, para abhI dRSTi viSa sarpa nahIM dekhA hogA, jisa ke dekhate hI prANa naSTa ho jAtA hai. tumane samudra meM chIpa, zaMkha, kauDI dekhI hogI, lekina kaustubhamaNi nahIM dekhA hogA. he rAjan ! nIma katherI, karora, __ + rAIsarasavamittANi parachi ANI pAsa se| .. . bhappaNo billamittANi picchaMto naH vi pAsase // sarga' 11/18 // dekhate hI dekhI hogA trasuri m.s. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 vikrama caritra dhatUre Adi ke anekoM peDoM ko tumane dekhA hogA, lekina kalpavRkSa ko kabhI nahIM dekhA hogA. . rasabhUmi, viSabhUmi, tathA marubhUmi tumane avazya dekhI hogI, lekina kahIM bhI ratna aura motI se bharI huI bhUmi nahIM dekhI hogI. he rAjan ! na maiM adhama hu~, na jaDa hU~ aura na .. maiM striyoM meM ziromaNi hu, lekina maiM mara kara pRthvItala para apane yaza ko choDakara suraloka ko jAuMgI." yaha suna kara rAjA bolA, "he ratnamAMjarI! tuma kucha to strIcaritra kahA." ratnamaMjarIne kahA, "tuma apane nagara ke aMdara rahanevAlI kAcI halavAina ko pUcho, vaha kocI merA tathA anya striyoM kA bhI caritra jAnatI hai, ataH avantIpurI meM rahanevAlI kocI halavAina se strIcaritra pUchanA. he rAjan ! tumhArA kalyANa ho. aura micchA mi dukkaDa-merA pApa mithyA hA." isa prakAra kaha kara usane donoM puruSoM ke sAtha citA meM praveza kiyA. saba apane apane svArtha ko rote hue logoM ke sAtha mahArAjA apale nagara meM Aye. ratnamaMjarI jala kara bhasma huI, aura svarga lokameM gaI. . . . .' bAbA jagameM Aya ke mata kara burA kAma; / baDe moja na pAvata bisthA bhaye badanAma. - pAThakagaNa / gata prakaraNa meM aura isa prakaraNa meM ratnama jarI kA adaH / bhuta romAMcakArI jIvana kA hAla evaM moharAjAne eka strIratnako kisa taraha viGakti kara strIcaritra kA udAharaNa jagata ke sAmane pesa kiyA, isI lina P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita apane mahApuruSone kahA hai ki, jo koI vyakti kasoTIkAla meM Apatti ko pAra kara zuddha suvarNa kI taraha nirmala hokara dIpa uThate haiM, vahI jagata meM prazaMsA ko prApta karate haiM. usI taraha harekako cAhiye kI ApattikAla meM dhIraja dhare aura apane vrata meM avicala rahenA, vahI unnatikA eka zreSTha mArga haiM. zIghra maMgAIye !! / zrAvaka kartavyaH-hindI bhASA meM:-prabhAta se lekara rAtri meM zayana taka ke tamAma zrAsvaka jIvana ke upayogI viSayoMkA acchI taraha vivecana kiyA gayA haiM, 1 zrAvaka ke mukhya kartavya, 2 IkkIsa guNa, 3 hita zikSA chatrIzI, 'maNha jiSNANa' kI sajjhAya kA saMkSipta vivecana, 4 dharmamaya vicAraNA, 5 bAraha vratoMkI saMkSipta aura sarala samaja, 6 tatvamaya vibhAga meM-deva kA svarUpa, aThAraha doSoM kA varNana, 7 guru kA svarUpa, paMcamahAvrata kA varNana, 9 dharma kA svarUpa, 10 dAna-zIla tapa bhAva kA svarUpa aura 11 dinakRtyabhAga meM 12 navakAra maMtra kA jApa kaise karanA, 13 caudaha niyama dhAraNa karanekI rIti, 14 zrIjinezvaradeva kI pUjA prakaraNa meM 15 daza trikake tIsa bheda aura usakA vivecana, 16 pAMca abhigama, 17 sAta prakAra kI zuddhi, aSTa prakAra pUjA kI vidhi, 18 rAtri bhojana ke doSa. 39 jinamandira meM Arati va magala dIpaka kaise karanA- utAranA, 2.0 bhAvanApUrvaka zayana, 21 cAra zaraNA, 22 atmabhAva kI vicAraNA, 23 teraha kAThiyoM kA svarupa, 23 mIThAI Adi ke kAla kI samaja, 24 paccakkhANa viSayaka khulAsA va daza paccakkhANa ke phala, 25 zrI zatrajaya ke ikkIza khamAsamaNa, ityAdi vividhatA se bharapUra aura zAsanasamrATa gurudeva kA jIvana sahita pRSTa 208 pracAra ke liye mAtra kimata ATha Ane, posTa kharca do bhAne alaga, bahuta kama nakala hai zIghra magAhaye: patA-ramezacandra maNilAla zAha Co zAha maNilAla dharamacaMda Thi. jesiMgabhAI kI cAlI meM, ghara naM. 63, pAMjarApola, amadAvAda. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikasaThavA~-prakaraNa kocI halavAinake vahAM mahArAjA kA pahU~canA . strIcaritra jAnane kI utsukatAvAle rAjA vikramAditya kocI halavAina ke ghara jAne ke liye apane mahala se ravAnA hue. bAjAra meM Akara corAhe para rAjAne logoM se kocI halavAina kA ghara ke bAre meM pUchA, taba logoMne kahA, "isa bAye tarapha ke rAste se jAie, aura vahAM Apa paradezI ko bhojanazAlA milegI. pAsa meM hI kocI halavAina kA ghara hai. Apa ko vahAM para uttama prakAra ke pakavAn zreSTha cAvala, dAla, vyajana aura zAka Adi, dahI-dUdha se saMyukta suMdara bhojana sAmagrI dravya dene para milegI. aura nidhana ko muphta bhojana milatA hai tathA alpa dAma se madhyama prakAra kI bhAjana sAmagrI milegI. vahAM isa prakArakI acchI vyavasthA haiM. vahAM candramaNi aura sUryamaNi ke samUha se banAye hue eka maMjila se lekara sAta maMjila taka ke suMdara mahaloM kI paraparA hai, jo isa prakAra dikhatI hai, mAnA apane mitra sUrya tathA caMdrako milane ke liye AnaMdapUrvaka AkAza meM jA rahe ho. paMcavarNoM vAle maNiyoM se vadhe darpaNa kI taraha nimala bhUtala meM loga apanA pratibiMba dekhate rahate hai. jahA~ drAkSa ke Asava svarUpa amRta jala se bharI huI tathA sukha se utarane ke lAyaka suMdara sopAnA se yukta manohara vAvaDiyAM hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 525. sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita .. __ jahAM bhikhAriyoM ko sadA dAna denevAlI pratyakSa kalpalatA ke samAna kocI halavAina rahatI hai. isake pAsase bhoga kI icchAvAle bhoga prApta karate hai, bhojana kI icchAvAloM ko bhojana milatA hai, aura putra kI icchAvAloM ko putra bhI milatA hai. vaha kocI kopAyamAna hone para caMDikA jaisI bhayaMkara aura saMtuSTa hone para ISTa ko denevAlI hai." ina saba bAto. ko sunakara rAjA mana meM camatkRta hote hue, apanA veSa badala kara usa kocI halavAIna ke ghara ke dvAra para Akara khaDe ho gaye. usa ke ghara meM aneka daravAje hai, aura aneka prakAra ke loga vahAM hai. pAMca prakAra kI dhvani karanevAle manAhara bAje baja. rahe the, devavimAna jaise tathA se kaDo striyoM se bhare hue una manohara gharoM ko dekha kara rAjA apane mana meM bahuta khuza hue. . adRzya rUpa kara ke rAjA vikramAditya ghara ke andara gaye, vahAM sone ke siMhAsana para baiThI huI kocI halavAIna ko dekhA. yAcakagaNa usa kI stuti kara rahe the. kAmadeva kI . patnI rati aura prIti ke samAna usa kA manohara rUpa ko dekha kara rAjA apane mana meM vicArane lage, "kyA yaha sAkSAt indrANI hai ? yA devAMganA hai ? kinnarI hai ? yA koI pAtAlakumArI hai ? " aisA vicAra kara rahe the ki dAsI : unhe koI paradezI samajha kara snAnAgAra meM le gaI, aura snAnapITha para biThA kara koTIpAkAdi tailoM dvArA mAliza karake kastUrI Adi sugaMdhita mizrita jala se snAna karAyA. rAjA vikramAdityane punaH para P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 vikrama caritra dezI kA hI rUpa dhAraNa kiyA aura phira dAsI use bhojanasthAna meM le gaI, jaba usane bhojana karane ke liye kahA to rAjA bole, "maiM rAtri meM bhojana kabhI nahIM karatA. kyoM ki-zrI kRSNane yudhiSThira se kahA, 'jo dharmazraddhA se yukta koI gRhasthI ho yA vivekavAna ho, unako rAtribhojana nahIM karanA cAhie, tapasvI jana ho usa ko vizeSa prakAra se rAtri bhojana tyAganA Avazyaka haiM. jo vyakti sadAkAla rAtri bhojana tyAgatA hai usako eka mAsa meM paMdaza dina ke upavAsa kA zreSTha phala milatA hai.' isa prakAra jAnakara meM rAtri bhojana nahIM karatA hu~, sUrya hote taka dina meM do hI bAra bhojana karane kA mujhe , niyama hai." usa ke bAda caMdana kA vilepana kara hAra aura puSpa samUha se zobhAyamAna usa rAjA ko vaha dAsI kocI ke pAsa le gaI. rAjAne vinayapUrvaka kocI ko namaskAra kiyA, itane meM to usane rAjA kA nAma lekara kahA, "he rAjA vikramAditya ! padhAriye. niraMtara prajAkA nyAya karanevAle, Apa kuzala to hai ? ApakI patnI aura merI putrI sadRza parama zIlavatI devadamanI kuzalapUrvaka to hai ? kisa kAraNa se Apane yahA~ taka Ane kA kaSTa kiyA ? jagata meM sabhI prANiyoM ko apanA hI kArya priya hotA hai, dUsare kisI kA kArya priya nahIM hotA. Apa apane kArya se Aye hai, athavA apane mana kA saMzaya nivAraNa karane . Aye hai, so kaho. kocI punaH bolI : jisa strIne apane pati ke sAtha agni praveza kiyA hai| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita . vaha ratnama jarI uttama satIratna thI, lekina kala kisI kukarma ke udaya se aura pAparUpa rAkSasa se prerita hokara cora ke sAtha krIDA karane kI icchA se usane apane pati ko gupta rUpa se mAra DAlA. bAda meM cora aura apane pati ko marA jAna kara use khUba pazcAtApa huA. apane kiye hue duSkarmo kI nindA karatI huI usane agnipraveza kiyA-kyoM ki-kSaNa meM Asakti, kSaNa meM muktatA, kSaNa meM krodha, kSaNa meM kSamAvAn aisA mana, mohAdi kI krIDA se baMdara kI taraha capalatA ko prApta karatA hai. arthAt mana bandara kI taraha capala hotA hai, aura paraspara virodhI bhAvoM kI kSaNa kSaNa meM grahaNa karatA hai. : agni meM praveza karate samaya nadI taTa para ratnama jarIne Apako satya hI kahA hai ki, 'Apa parvata para dUra jalate huI Aga-agni ko dekha sakate hai, lekina apane paire| ke pAsa jalatI huI Aga ko nahIM dekha pAte. hamezAM nizcala vuddhi se zAstra kA ciMtana karanA cAhiye, ArAdhita rAjAke prati bhI niHzaka nahIM rahanA cAhiye, apanI goda maiM rahI huI strI kI bhI bar3I sAvadhAnI se hamezA dekhabhAla karanI cAhiye, kyoM ki zAstra meM kahA hai, rAjA aura yuvatI kabhI bhI vaza / meM nahIM rahatI.x + zAstraM sunizciladhiyA paricintanIyamArAdhito'pi. nRpatiH parizaGkanIyaH / / aGkasthitA'pi yuvatiH parirakSaNIyA, zAstre nRpa ca yuktau ca kutaH sthiratvam (vazittam ) // sa. 11/538 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 . . vikrama caritra kadAcit koI tairanevAlA samudra ko pAra kara le, lekina koI bhI paMDita strocaritra kA pAra nahIM pA sakatA. ataH Apa strIcaritra dekhanA hI cAhate hai no kucha samaya ke liye Apa isa peTI ke aMdara gupta rUpa se chipa rahiye. isa meM Apa jorase na khAMse aura na jora se zvAsozvAsa hI le, aura yaha peTI jahAM jAe vahAM isa meM hI rahanA. jaba maiM Apa ko isa peMTI meM se bAhara nikAlU tabhI Apa usa meM se bAhara nikaleM... usa meM hI ApakA hita hai, baDe sAvadhAna rahanA." REACCESSSSS 22222600 14 ANIMAL V AIIA Tim mmmmmmmmmmm | nAnu saTe. pa kAMcIka kathanAnusAra rAjA 'peTI meM baiThane jA rahe. citra na. 29 strIcaritra ko dekhane kI icchA se rAjA usa ke kathanA. nusAra peTI ke aMdara baiThe, itane meM pradhAnamatro buddhisAgara vaha P.P. Ac. Gunratrasuri M.S. . ' Jun Gun Aaradhak Trust: :
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita - 529 AyA. vaha maMtrIzvara pAMca mudrAe~ dhAraNa kiye hue mAna lo deza kA svAmI, mahArAjA kA priya, rAjya meM saba bAtoM kA kartA hartA aura sabhIko choDane bAMdhanevAlA thA. usa kocI ke sAmane motIse bharA huA sonekA thAla rakha diyA aura usake pairoM para gira kara bolA, "he icchita phala ko denevAlI, mujha para prasanna hokara abhI rarararararararaha 222227222 1-A2 F nA TEC samA mAlusare ekAeka buddhisAgara matrI kA kocI ke ghara AnA. citra na. 30 madanamajarI ke sAtha merA saMyoga karavAo" taba kocI hala-- vAina bolI, "he vicakSaNa maMtrI! isa suMdara morapIchI-lekhanI ko lekara isa peTI para baiTha jAo, phira isa morapIchI ko lekara isa peTI ke cAroM tarapha phirAgeM, to yaha peTI AkAza mArga se. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 vikrama caritra icchita sthAna ko pahoMca jAyagI." kocI ke kathanAnusAra vidhi karane se matrI peTI sahita vahAM se AkAza mArga dvArA madanamajarI ke nivAsa sthAna para pahU~cA. nRpapriyA madanamajarI apane mana ke ISTha vyakti matrI ko AyA dekha kara uTha khaDI huI, aura Asana dekara bolI, " he maMtrIzvara ! Aja to Apa bahuta dinoM se yahAM padhAre hai." maMtrI bolA, "he priye ! mere liye hamezA AnA saMbhava nahIM hai." rAnI bolI, "he vallabha ! Apa ke viyoga se jalatA huvA merA mana bilakula Apa meM Asakta ho rahA hai, aura dUra rahane para bhI maiM Apa ke samIpa hu~, Apa ke sukha meM sukhI aura duHkha meM duHkhI hU~, kyoM ki Apa ke viyoga meM jo dina nikalatA hai vaha aparimita hai, Apa ke viyoga meM bItanevAlA merA janma hI vyartha hai." kaha kara madanamajarIne matrI ko snAna karavAyA, aura maMtrI ko vividha rasavAlA svAdiSTa bhojana karavAyA, pAnAdi khilAkara suMdara zayyA kI taiyArI kI. kaI prakAra ke zRMgArAdi se bhoga rUpI amRta ke dAna se aura karNapriya vacanoM se rAnI ne maMtrIzvara ko khuza kiyA. bhAgoM ko bhAgate hue rAtri ke cIta jAne para rAnIne maMtrI ko kahA, "he svAmin ! eka kSaNa kI taraha Aja kI rAtri bIta gaI hai." taba maMtrI bolA, "aba mujhe jaladI hI jAnA cAhiye, kyoM ki kadAcit rAjA yahAM A jAye to hamArI kyA gati hogI?" matrI ke vacana suna kara rAnIne kahA, " Apa apanA mana yahAM choDa jaae| P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 531 aura mere aMtaHkaraNa ko apane sAtha le jAe~, kyoM ki maiM avalA ThaharI. maiM Apake sthira manobala se hI bala prApta kara jIvita raha sakatI hU~. anyathA Apake binA maiM marI huI hU~ aisA samajhe. Apa adhikatara rAtoM meM Akara mere viyogarUpI agni ko zAMta kIjiye. hama doneA kA saMyoga karanevAlI kocI halavAina kA donoM paira pakaDa kara merA praNAma kahiyegA." yaha saba dekha kara rAjA vikramAditya apane citta meM isa prakAra vicAra karane lage, 'aho madanamajarI kA caritra to pApamaya haiM.' kahA hai ki kAmAndha aurata dekhatI kyA, kula pratiSThA sujanatA, mAnamaryAdA svayaM kI bhI na rakhatI kuzalatA; svacchaMda mana vyabhicAriNI jo kAma karatI kaThina hai, vaha kAma nAgina (sarpa) mattagaja yA siMha se bhI kaThina hai... __ isa liye saMsAra ko duHkha denevAlI hathinI kI taraha aisI striyoM kA dUra se hI tyAga karanA cAhiye. aise kisI maMtra kI tathA aise kisI deva kI upAsanA karanI cAhiye ki jisase yaha strI rUpI pizAcinI zIlarUpI jIvana ko na khA sake. mAna lo jagata kA saMhAra karane kI icchA se krUra vidhAtAne sarpa ke dAMta, agni, yamarAja kI jihvA aura viSa ke aMkura ina saba ko milA kara striyoM ko banAyA ho! kadAcit saMyoga se bijalI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 vikrama caritra sthira raha sakatI hai, havA bhI sthira raha sakatI hai lekina strIyoM kA mana sthiratA ko prApta nahIM kara sakatA.' x uparokta vicAra karate karate rAjA apanI patnI tathA maMtrI ko mArane ke liye taiyAra hue, lekina phira zAntacitta se vicAra kiyA, 'kyA ina pApAzaya logoM ko mAranA cAhiye ? ina donoM ko mArane se vyartha hI loka meM merI nindA hogI, ataH yaha pApa karanA mujhe ucita nahIM.' yaha soca kara rAjA apane sthAna para cupacApa baiThA rahA. ____ maMtrI apanA kAma pUrA kara ke peTI para Akara baiThA, aura AkAza mArga se pahale kI taraha kocI halavAina ke ghara pahU~ca . gayA. phira lekhanI sahita peTI ko kocI ko arpaNa kara, rAnI dvArA kahe gaye kuzalapRcchA aura praNAma ko kaha kara, praNAma kara ke maMtrI apane sthAna para gayA. .. - kocIne peTI meM se jaba rAjA ko bAhara nikAlA, taba rAjAne bhI kocI ko praNAma kiyA, aura madhura svara se bolA, " tere prasAda se maiMne rAnI ke caritra dekha liyA, aura apanI strI ke isa prakAra ke caritra ko dekha kara mere hRdaya meM atizaya kheda huA." taba kocI bolI, "he rAjan ! strIcaritra .. * sApiNDayevAhidaSTrAgni, yamajihvA viSAGkurAn / .. jagajjidhAMsunA nAya; kRtA krUreNa vedhasA || 517. yadi sthirAbhaved vidyut, tiSThanti yadi vAyavaH / devAt tathApi nArINAM na hi sthema manobhavet // sa. 11/572 // P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita jAstava meM viSama haiM, kyoM ki eka puruSa dvArA nArI ko kadApi saMtoSa nahIM ho sakatA. kahA hai ki - . viziSTa satvo se suzobhita aMgovAlI sAsa, aura pAMca pativAlI draupadI ko pUrNa saMtoSa nahIM huA, aisA mahAbhArata kA vacana suniye. durvAsA RSi ke sAmane nAradane jo uttama pAMca vAkya pUche jo mahAbhArata meM kahe hue hai, " yadi draupadI pAMca vAkya satya kahegI to yaha Atra vRkSa isa akAle samaya meM bhI phaladAyaka ho jAyagA. " x ye pAMca prazna isa prakAra the... yaha sArA prasaMga mahAbhArata meM isa prakAra hai. eka bAra yudhiSThirane 88 hajAra RSiyoM ko una kA icchita bhojana dene kA garva kiyA, isa para yudhiSThira kA gavaH utArane ke liye unhoMne mAgha mAsa meM Ama mAMgA. akAla meM Ama mAMgane para yudhiSThira ciMtA meM ... Dabe. taba nAradane kahA ki, 'yadi dropadI ina pAMca prazno kA satya uttara de .... to AmravRkSa zIghra phala degA. __ paMcatuSTi 1 satItva ca 2 saMbandhe cAtizuddhatA 3 / . 1 patyau prIti 5 manastuSTiH satyapaMcakamucyatAm // .. draupadIne RSiyoM ko zAnta karane ke liye yaha vacana aMgIkAra kiyA. .. aura hareka prazna ke javAba meM. eka eka zloka kahA. pahale loka se sabhA meM mUsala AmravRkSa bana gayA, dUsare loka se vaha nava pallavita huA, tIsare se usa para maMjarI paidA huI, cauthe se phala lage, aura pAMcaveM se phala paka gaye. . bAda meM yudhiSThirane RSiyoM kI icchA pUrNa kI. . P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra (1) pati kI vallabhatA (2) pAMca para kI sthiti (3) naI naI icchAeM (4) satItva (5) paradarzana. isa kA javAba draupadIne isa prakAra diyA. ' (1) varSARtu kA samaya kaSTakAraka hai, lekina jIvanopAya kRSikarma jalapAnAdi kA hetu hone se logoM ko vaha samaya priya hai. vaisa hI-he nArada ! strIkA bharaNapoSaNa karanevAlA hone se hI puruSa strIkA vallabha-priya hai (2) suMdara pAcI pANDaba mujhe priya haiM lekina merA citta chaThe kI tarapha AkRSTa hotA hai. (3) jisa prakAra gAya jaMgala meM naye naye ghAsa ko khAne kI icchA karatI hai, usI prakAra striyoM ko naye naye puruSoM ko prApta karane kI icchA hotI hai. (4) jaba taka ekAnta nahIM milatA, vaisA kSaNa nahIM milatA, prArthanA karanevAlA puruSa nahIM milatA. he nArada ! tabhI taka strI kA satItva TikatA hai, anyathA, satItva nahIM baca sakatA. sthAna samaya ekAnta kA-aura prArthanAzIla; milatA nahIM isa se banA, rahatA nArI kA zIla. . (5) jisa prakAra nayA ghaDA jala bharA hone para jharatA rahatA hai, usI prakAra bhAI, pitA, putra, athavA kisI bhI svarUpavAn puruSa ko dekha kara strIyoni-Ardra ho jAtI haiN| __eka samaya kisIne pUchA : __ he prAjJa ! prasiddha kIrtivAle pANDu deva ! zruta, kula, A puruSoM kI rakSA kauna karatA hai ? rAjA, vana aura vanitA ka rakSA karane kA kyA upAya hai ? isa ke javAba meM kahate hai, 'satata P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita abhyAsa se zruta jJAna kI rakSA hotI hai, kulakA rakSaNa vaDila puruSoM kI satata sAvadhAnI se hotA hai. puruSa kA rakSaNa dharma kriyA se hI hotA hai, dAna se rAjAoM kI aura kusuma-puSpa se vanakI rakSA hotI hai, lekina strIoM kI rakSA kisa taraha hotI hai, yaha maiM arthAt koI nahIM jAnatA..... .. sparza ndiya rUpa mahAsarpa se grasta strI yA puruSa apane pati, mAtA, pitA Adi ko ThaganevAlA kaunasA kAma nahIM karatA hai ? spazendriya ke viSa se vyApta zrI devakI nandana kRSNane gopikAdi striyoM ke sAtha kyA ramaNa nahIM kiyA hai ? kAmadeva ke bANa ke viSa se vihavala bane hue mahAdevajIne kyA tapasvInI kA sevana nahIM kiyA thA ? kyA kAmavANa se viddha brahmAjIne bhI vihavala mana hokara apanI putrI brAhmI ke sAtha viSaya sevana nahIM kiyA ? kyA indrane kAmavihvala ho kara ahalyA kA sevana nahIM kiyA ? kyA pArAzara Adi tApasa bhI kAmagrasta nahIM hae ? he rAjan ! striyoM meM to kAma vizeSa pramANa meM hotA hai, to phira vaha eka pati se kaise saMtuSTa hogI? kyoM ki puruSa se strI kA AhAra dugunA hotA hai, lajjA caugunI, kAryavyavasAya chagunA aura kAma ATha gunA hotA hai." kA mana kuca zAMta huA aura ve bole, 'yadi strI kAmagrasta hI ho to kyA kiyA jAya ?" .. "saMzayoM kA Avata, avinaya kA ghara, sAhasoM kA 15 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra nagara, doSoM kA bhaMDAra, saikaDo kapaTo kA sthAna, avizvAsa kA kSetra, zreSTa vyaktioM dvArA bhI na samajhA jA zake vaisA, sarva mAyA se bharA huA karaNDaka aura amRtamaya viSa samAna strI rUpI yaMtra lokadharma ke nAza ke liye kisane banAyA ?'+ kahakara AnaMdita manavAle rAjA kocI ko namaskAra karake apane sthAna para Aye. saMsAra ke svarUpa kA smaraNa karate hue rAjAne buddhisAgara maMtrI aura madanamajarI rAnI donoM ko apane deza se bAhara jAne kA arthAt dezanikAla kA daNDa diyA. pAThakagaNa ! ratnamajarI ke kathanAnusAra mahArAjA vikrama kocI halavAina ke vahAM gaye, aura vahAM kyA dekhA, dekha kara manomana hI khinna hue, rAjarANI aura matrIzvara Adi kI ayogya kAravAhI ke hetu dezanikAla kara apanI sArI prajA meM nyAya kA UccA Adarza kA udAharaNa batAyA, vAsanA kaisI burI hai, maMtrIzvara aura rAjarANI ko bhI usI vAsanA ke kAraNa dezanikAla honA paDA. duHkhI hokara bhaTakanA paDA, vAcaka aisI vAsanA se sadA hI dUra rahanA, vahI sukha kA parama zreSTa mArga hai. , nArI to jherI churI, mata lagAvo aMga; daza zira rAvaNa ke kaTe, paranArI ke saMga. nAgaNI se nArI burI, donu mukha se khAya; jIvatA khAya kAlajA, muvA naraka le jAya. * AvataH saMzayAnAma'vinayabhavana pattana sAhasAnAm , doSANAM sannidhAna kapaTazatagRha kSetramapratyayAnAm / agrAhya yanmahadbhirnaravaravRSabhaiH sarvamAyAkaraNDa, strIyaMtra kena loke viSamamRtamaya dharmanAzAya sRSTham // 11/600 " P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAsaThavA~-prakaraNa nArI viSa kI velaDI, nArI nAgaNa rUpa; nArI karavata sArakhI, nArI nAkhe bhavakUpa. chAhaDa aura ramA . kadAcit buddhimAn loga samudra-ko pAra kara leM, lekina striyoM kI ceSTA-caritra kA pAra koI nahIM pA sakate. eka dina rAjasabhA meM baiThe hue mahArAjA vikramAditya ketra koI eka paMDitane Akara strIcaritra ke viSaya para chAhaDa kI kathA sunAI jo isa prakAra hai. "zrIpura nAmaka nagara meM chAhaDa nAmakA eka kisAna rahatA thA. dhArAnagarI meM rahanevAle dhana nAmaka kRSaka kI putrI ramA ke sAtha usa kA vivAha huA. eka samaya chAhaDa apanI patnI ko pIhara se lAne ke liye suMdara veSa dhAraNa kara ke suMdara ratha meM baiTha kara dhAsanagarI meM gayA. sAsane apane jamAI ko apane putra kI taraha acche pakvAna, dAla, cAvala, ghI Adi prema se khikSA kara usa kA khUba svAgata kiyA. suMdara vastra aura AmUSaNAM se sarakAra pAkara apanI patnI ko apane nagara meM le jAne ke liye haDa taiyAra huA.. - ramA bhI suMdara vakhAbhUSaNa pahana kara apane svajana sabandhiyoM se milane ko gaI. rAste meM jisa premI vyakti ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra 538 sAtha ramA hamezA vilAsa kiyA karatI thI, vaha mila gayA, usane ramA se kahA, " tU to aba apane pati ke sAtha sasurAla jA rahI hai, ataH hama dono kA eka samaya vArtAlApa ho to acchA." taba ramA bAlI, "he priya ! yadi tumhArI aisI icchA hai, to maiM tumhArA manoratha jalda hI pUrA karuMgI. yadi tumhe mujha se milane kI icchA ho to eka suMdara ratha meM baiThakara jaldi hI hamAre jAne ke rAsta meM eka do kosa dUra jA kara Thaharo. vahAM eka U~cA taMbU khaDA kara ke aura tavU ke eka tarapha ratha sthApita kara ke tuma apane mitra ko yuktipUrvaka vahAM khaDe rakho. tuma svayaM taMbU ke aMdara rahanA. tuma apane mitra ko sikhA rakhanA ki, jaba chAhaDa Akara yaha pUche, 'tuma yahAM kyoM Thahare ho.' to vaha yaha javAba de, 'merI patnI ko rAste meM akasmAt prasava kA samaya A gayA hai. abhI use prasUti kA darda ho rahA hai, aura maiM isakI kriyA jAnatA nahIM hU~. ataH yahAM ThaharA hU~.' use isa prakAra sikhA kara vaha ramA apane svajanoM ke gharoM meM ghUma phira kara khUba dera bAda prasanna mukha apane pitA ke ghara lauTI. chAhaDa apanI patnI ko apane ratha meM biThA kara sAsa saMsura ko praNAma karake apane nagara ke prati ravAnA huA. rAste meM UMce taMbU ko dekha kara sarala buddhivAlA chAhaDane usa ko . pUchA, 'are bhAI! yahAM jaMgala meM ratha ko choDakara kyoM khaDe ho ?' usane javAba diyA, 'are kyA kahU~, yahAM merI patnI ko prasUtikAla kA darda ho rahA hai. ataH isI liye abhI meM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 539 yahAM ThaharA hU~. strI ke binA strI kA yaha darda kauna zAMta kara sakatA hai.' taba chAhaDane apanI patnI se kahA, 'tU isakI patnI ke pAsa jA, aura zAMti kA upAya kara.' yaha suna kara ramAne kahA, 'rAste meM rukanA hama logoM ke liye acchA nahIM hai.' taba chAhaDa bolA, 'he priye ! kyA rAste meM darda se pIDita strI ko chor3a kara apane ghara jAnA hameM zobhA de sakatA haiM ?' . . pati ke kahane se ratha se utara kara ramA usa UMce taMbU ke bhItara usa kapaTa strI (apane priya) ke pAsa gaI, vahAM use bhoga vilAsapUrvaka prasanna kara usakI E -E Mmhd 2015. ST sa ma pUrvokta AzA pUrI apanI kAMcalI hai SUITME karake zIghratA meM CRICA CENSE * ulaTI hI pahana kara ramA jaldi se apane . ratha meM apane pati (ramA taMbu meM jA rahI hai. citra na. 31.) kI bAMyI tarapha Akara baiTha gaI. - usa kI kAMcalI ulaTa dekha kara chAhaDa bolA, 'terI ... kaMcukI ulaTI kaise ho gaI hai ? aura terI sADI malina kyoM huI ? aura terA zarIra aisA kyoM ho gayA ?' pati ke prazna ko suna kara ramAne kahA, 'maiMne kacukI khole binA hI pahanI thI aura sADI meM sala pahale se hI paDe P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 vikrama caritra hue the.' isa para chAhaDa bolA, 'maiM tuma se yaha pUchatA hU~, ye AMkhe kisa se milAI aura kyA usa strIne saMtAna ko janma diyA hai ?' taba vaha ramA apanI caturAI kA garva karatI huI bolI.' - chAhaDa challA te bhalA jeha nAmiI chaila; ranni siu AvaI dikarA kheDita valla. 631 strI ke isa prakAra ke javAba se chAhaDa apanI patnI ke duSTha caritra ko mana meM samajha gayA. aura usa para avizvAsa rakhatA huA apane nagara meM AyA. usane kisI siddhapuruSa se eka amRtakuMpikA prApta kI, aura jaba kabhI vaha bAhara jAtA to chAhar3a apanI patnI ko jalA kara usa kI rAkha ko eka poTalI MPA R AN meM bAMdha kara rakha jAtA. jaba vaha ghara AtA to usa amRta+ se use jindA kara apanA ghara kA kAma karavAtA. (chAhA bhasma kI poTalI koTara meM rakha rahA hai.) citra na. 32 apanI patnI se kahA, S eka bAra usane +jaina matAnusAra yaha bAta yogya nahi lagatI. kintu mUla saskRta caritrakArane yaha dantakathA ke rUpa se sunI vaisI hI caritra meM saMgrahIta kA hai| usake anusAra hamane mI anuvAda meM vaisI hI rakhI hai. jaina matAnusAra asaMgata hai, vAMcakagaNa yaha zoce. ~ saMyojaka. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 541 'maiM gayA tIrtha kI yAtrA karane ke liye jAtA hU~. vahAM se cha mahine bAda AuMgA. taba taka tU samAdhi meM rahe.' kaha kara apanI patnI ko jalA kara usa kI rAkha ko eka poTalI meM bAMdha liyA, aura amRtakuMpikA ko sAtha lekara vaha koI viSama vana meM calA gayA. jaMgala meM eka baDe vaTavRkSa kI zAkhA ke koTara meM apanI strIkI bhasma ko rakhakara vaha (chAhaDa) dIpAvalI ke tyauhAra para yAtrA karane nikalA. . . idhara usa vaTavRkSa kI chAyA meM bakariyAM carAne ke liye eka gvAla sadA AtA thA. eka dina usa zAkhA ke sUkhe pattoM dekha kara vaha vahAM AyA. usane vaha rAkha kI poTalI dekhI to use nIce utArA. use kholate samaya usa ke aMdara kI amatakuMpikA meM se eka bindu usa meM gira gayA. itane meM vahAM vastrAbhUSaNa sahita eka suMdara strI khaDI ho gaI. isa se vaha Azcaryacakita ho gayA, aura bhayAkula hokara vaha vahAM se bhAgane lagA. taba vaha ramA bAlI, 'tuma yahAM kA Ao, aura mujhe bhIgadAna dekara apanI - priyA banAo.' yaha * ALL sunakara vaha gvAla vApasa vahAM AyA, aura SC usa se pUchA, 'tuma (strI ko dekha gvAlA tAjuba ho gayA.) kauna . he? kisa citra naM. 33 pa P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 vikrama caritra kAraNa se kisane tumhe isa prakAra kara diyA ?' usa ke javAba meM ramAne kahA, 'mere patine mujhe jalA kara merI bhasma ko yahAM rakhA haiM, aura vaha dIpAvalI ke dina yAtrA ke liye gayA hai, cha mahine bAda vaha AyagA. ataH usa ke Ane taka tuma mere sAtha pati kI taraha raho.' taba vaha gvAlA usa ke sAtha AnaMdapUrvaka rahane lagA, aura vaha usa se apanA ghara kA kAma karavAtA rahA. - samaya bItane lagA, ramAne eka bAra usa gvAla se pUchA, 'divAlI ke bAda kitanA samaya bItA hai ? " taba usane samaya jAna kara kahA, 'aba eka do dina zeSa hai.' taba ramAne kahA, 'aba merA pati AyagA. ataH merI bhasma karake pUrvavat isa vRkSa ke koTara ke bhAga meM rakha do, aura tuma apane sthAna ko jAo; lekina merI prIti ko mata bhUlanA.' taba usa ke kathanAnusAra usa kI bhasma banA kara poTalI meM bAMdha kara pUrvavat usa koTara meM rakha dI, aura apane hRdaya meM usa ke caritra ko yAda karatA huA vaha thoDe dUra jaMgala meM gayA, aura vahAM apane bakaroM ko carAne lagA. udhara chAhaDa apanI yAtrA se lauTA. vaha usa vRkSa ke nIce AyA aura bhasma ko __nIce utAra kara apane amRta se use punaH jIvita banA diyA. usa samaya ramA ke vastra se bakarI Adi ke zarIra se nikalana vAlI gaMdha A rahI thI, yaha jAna kara usa chAhaDane sAMcA, 'kyA yaha strI kisI gvAle dvArA bhogI gaI hai?' itanA soca kara vaha jaMgala meM idhara udhara dekhane lagA, aura ma P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita kate hue thoDe dUra para eka gvAle ko vahAM dekhA. aura usake pAsa jA kara usa se pUchA, 'tuma yahAM kaise aura kahAM se Aye ho ? ' taba usa gbAlene uttara diyA, 'jaMgala meM bhaTakatA bhaTakatA maiM yahAM AyA thA, to eka abalA ko vaTavRkSa ke nIce dekha kara, aura bhoga ke liye prArthanA karane para use bahuta dina taka kaI bAra bhogA hai, aba maiMne usa kI bhasma kara ke vaTavRkSa ke koTara meM rakha diyA hai.' chAhaDane apanI patnI kA viSama caritra jAna kara usa ke pAsa AyA, aura isa prakAra se marma vacana kahA maI gaI palAiNI chAparI chAraeNa; chAhaDa bhaNai te DhADha nara je rattA tIaguNega. // sarga 11/657 / / __pati kA aisA vacana suna kara ramA bolI, 'Apa aisA kyoM kahate hai ! maiM to hamezA Apa ke guNoM meM Asakta banI : huI rahatI hU~.' taba chAhaDa bolA, 'maiM jAnatA hU~ ki tU bahuta se puruSoM meM Asakta haiM, aba tU mere Age jUTha kyoM bolatI hai ? ' phira ramA kA tyAga kara vairAgyavAsita ho chAhaDane koI tApasa ke pAsa tApasI dIkSA grahaNa kI. aura usa dIkSA kA pAlana karane se Ayu kSaya hone para svarga meM gayA, aura udhara ramA aneko bAra apane zIla khaMDana se tathA kumArga sevana se ati duHkhadAyaka naraka meM gaI." .. . ra yaha chAhaDa aura ramA kI kathA paMDita se suna kara vikra P.P.AC.'Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 vikrama caritra mAdityane rAjabhaNDArI se usa paMDita ko eka karoDa sonAmahore. dilavAI aura ravAnA kiyA. nArI badana sohAmaguM, mIThI bolI nAra; je nara nArI vaza paDayA, lUTayA tasa gharavAra. ... ekadA vikrama rAjA apanI sabhA meM baiThe, hue the, itane meM vahAM eka buddhimAna aura catura vyakti AyA, usane kahA,, "lohapura nagara meM rahane vAle sabhI vyakti dhUta haiM. pAMDita yA mUrkha sabhI logoM ko Thagate haiM." usa ke bAda rAjA ne use ucita dAna dekara vidA kiyA aura svayaM usa nagara ko dekhane ke liye utsuka hue. . eka dina rAjAne apane priya mitra aura maMtrI bhaTTamAtra ko pUrva dizA meM usa nagara ke prati jAne ke liye pahale ravAnA kiyA. phira svayaM bhI namaskAra mahAmaMtra smaraNa kara ravAnA hue. kahA hai, siMha kabhI zukuna nahIM dekhatA, na caMdrabala hI dekhatA hai, vaha akelA hI lAkhoM se bhiDa jAtA hai, ataH jahAM sAhasa hotA hai vahIM kArya siddhi hotI hai. kramazaH calate calate rAjA eka jagala meM pahuMce. vahAM unhoMne ThanDe aura garama jala ke do kuMDa dekheM. kuMDa dekha kara ve vahA~ Thahare hI the ki, itane meM vahAM eka baMdaroM kA jhuDa AyA, unhoMne ThaMDe pAnI ke kuMDa meM snAna kiyA, jisa se ve kSaNabhara meM nirmala zarIravAle manuSya bana gaye, pazcAt AsapAsa ke vRkSoM ke koTaroM meM se vastroM ko lekara pahanA aura pAsa ke zrI jinezvaradeva ke maMdira meM jA kara uttama sugadhAta P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 389 HE T-ChavthaNPANI INHA that 6 Mal Rel AL paramATMERIALA R rAjA baMdaroM kA jhuMDa ko snAna karate dekha rahe hai. citra vaM. 31 phUloM se zrI jinezvaradeva kI pUjA kI, tathA suMdara stotroM se prabhu kI stuti kara ke aura aha ta prabhu kA dhyAna dhara, vAraMvAra namaskAra kara ke unhoMne pApa samUha ko naSTha kara bahuta baDA puNya upArjana kiyA, kahA hai ki jisane eka bhI puSpa bahumAna pUrvaka prabhu ko caDhAyA hai, usa manuSya ko cirakAla ke liye zivasukha kA phala hastagata hotA hai. jaba ve manuSya garama jala ke kuMDa meM nahAye isa se ve. kSaNabhara meM punaH bandara bana gaye aura zrI jinezvaradeva ko namaskAra kara ke apane sthAna para gaye. yaha dekha kara mahArAjA ko mana meM Azcarya huA. phira svayaM unhoM ne bhI ThaDe jala ke kuMDa meM. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra nahAkara zrI jinezvaradeva ke maMdira meM suMdara phUloM dvArA bhAvabhakti sahita prabhu kI pUjA kI, aura suMdara rAga se stuti Adi / kara ke vahAM se Age baDe. rAjAne Age jAte hue vanameM pAMca coroM ko dekhA. ve Apasa meM laDa rahe the. rAjAne unheM pUchA, " tuma loga Apasa meM kyoM laDa rahe ho ? laDane se to kevala patthara hAtha Ate hai, modaka nahIM, arthAt laDane se kevala hAnI hotI hai, lAbha bilakula nahIM, kahA hai-'vaira, agni, vyAdhi, vAda aura vyasana ye pAMco vakAra baDhane para mahA anartha karate hai.x coroMne yai suna kara rAjA se kahA, "hamane isa jaMgala meM eka yogI ke pAsa cAra Azcaryajanaka vastueM dekhI, unhe dekha kara hamArA mana lene ke liye lalacA gayA. una cAroM vastuoM ke nAma aura guNa yoM hai (1) khaDI se citrita eka ghoDA hai, jo kSaNa meM sajIva ho jAtA hai, aura lakaDI se mArane para vaha AkAza meM havA kI taraha uDatA hai. use becane se eka lAkha sone kI muhara mila sakatI hai. (2) eka khATa hai, jise sparza karane para vaha divya prabhAva ke kAraNa AkAza meM uDane lagatI hai. (3) eka kanthA yAne gudaDI hai, jise pITane para usa meM se 500 sonA 4 vaira vaizvAnaro vyAdhirvAda vyasana lkssnnaaH| mahAnAya jAnante vakArAH paMca vardhitAH // sa.. 11/678 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita ___ 547 muhare nikalatI hai, aura (4) cauthI eka thAlI hai jo Age rakhane para manuSyoM ko icchita bhojana detI hai. ina cAra vastuoM ko dekha kara hamArA mana lobhAyamAna ho gayA. lobha manuSya yA nArI ke pAsa kyA kyA azubha -pApa nahIM karAtA hai ? zarIra zithila hotA hai kintu AzA zithila nahIM hotI hai. zarIra kA rUpa naSTa hotA hai, kintu pApa-buddhi naSTa nahIM hotI hai. vRddhAvasthA AtI hai kintu jJAna nahIM AtA hai, dhikkAra hai aise prANIoM kI lIlA ko. hamane ye cAroM cIje yogI ke yahAM se le lI hai, aura aba hama pAMca hai, ataH hama meM ina cIjoM ko bAMTane ke liye jhagaDA ho rahA hai." rAjAne una logoM kI bAta suna kara kahA, "ye cAroM cIje mujhe de do, aura maiM vicAra kara ke tuma logoM meM bAMTa dUMgA." phira una cAroM vastuoM ko prApta karake rAjA bole, "tuma logoMne usa yogI ko mArA hai. ataH usa kA pApa tumhe phalegA." itanA kaha kara rAjA khATa para baiTha. gaye aura AkAzamArga se Rddhi-zobhA meM svarga purI ke samAna : manohara lohapura nagara meM zIghra pahU~ca gaye. lohapura meM vikrama rAjAne eka vyApArI ko apanA mitra banAyA, aura use thAlI aura khATa dekara nagara dekhane gaye. . usa nagara meM kAmalatA nAmaka vezyA thI, jo vyakti, use eka lAkha rupaye AdarapUrvaka detA, vaha usake pAsa eka rAta raha sakatA thA. rAjAne usa khaDI citrita ghoDe ko sajIva. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ .548 vikrama caritra kiyA aura use bAjhAra meM becakara usa dravya ko dekara ve eka rAta vezyA ke yahAM rahe. rAjAne suvaha usa kanthA se 500 sonAmuhareM prApta kI, aura suMdara veSa ko dhAraNa kiyA tathA garIboM ko yogya dAna diyA. vezyA kI akkAne gupta rIta se yaha saba jAnA ki, vaha khaTikA azva detA hai aura kanthA dravya detI hai, taba usa akkAne kapaTapUrvaka rAjA se donoM vastueM le lI. phira usake pAsa dhana na hone se usa vezyAne unhe nikAla diyA. jisa se khedIta ho kara ve zocane lage, 'jisa prakAra zAstra meM vezyA kA varNana hai, usI prakAra kI chala kapaTavAlI vezyAeM hotI hai; yaha bAta Aja maiMne pratyakSa jAnI. strI to pAkI boraDI, hAMsa sahune thAya; saune lAge vAla hI, mUlavI nAve kAya. idhara avantI se jo pahale ravAnA huA thA vo bhaTTamAtra mitrI ghUmatA huA yahAM A pahU~cA, aura vikrama rAjA se bhilA. rAjAne rAste meM donoM kuDa dekhe, vaha tathA pAMca cora mile Adi vezyA kI sArI hakIkata arthAt atheti apanA sArA hI vRttAnta sunA diyA. phira donone vicAra karake kucha taya kiyA, aura vanameM gaye; ve dono kunDo se ThaNDA aura garama pAnI lAye. rAjA aura bhaTTamAtra dono prakAra ke pAnI ko sAtha lekara nagarameM Aye. rAjA usa vezyA ke ghara gaye. kAmalatA jaba snAna kara rahA thI taba rAjAne kisI prakAra gupta rUpa se usa para P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita SEAR (WW CAT SHNO KRONA mahArAjA vikrama bhaTTamAtra se apanA vRttAnta sunA rahe hai. citra naM. 35 chIMTa diyA, jisa se vaha usI kSaNa bandarI rUpa bana gaI. apanI putrI ko bandarI banI huI dekha kara usa kI akkA jora jora se apanI chAtI pITa pITa kara rone lagI, aura karuNa rudana se anya logoM ko bhI rulAne lagI, phira vaidya, jyotiSI tathA maMtra tatrAdi jAnanevAloM ko bahuta dhana dekara apanI putrI ko ThIka karAne kA prayatna karane lagI. idhara bhaTTamAtrane rAjA vikramAditya ko manohara deSa yukta yogI banA kara jaMgala meM bheja diyA, aura svayaM gaNikA ke ghara gayA. gaNikAne unhe dekhakara samajhA, 'ye kucha maMtra saMtra mAnale hogeM' karuNa svarase una se kahA, "merI putrI bandarI bana gaI hai. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' vikrama caritra ataH isa duHkha se maiM AtmahatyA kara ke maranevAlI hU~. agara ise koI ThIka karegA to maiM use muha mAMgA dhana dUMgI." bhaTTamAtra ne kahA, "maiMne udyAna meM eka yogI ko dekhA hai vaha sabhI prakAra kI vidyAeM jAnate hai." taba vezyA bolI, " yadi tuma usa cogI ko mujhe dikhAo to maiM tumhe apanI AjIvikA ke liye bahuta dhana dUMgI." ... tava bhaTTamAtra vezyA ko jaMgala meM le gayA, aura Asana para baiThe hue yogI ko batAyA, vezyAne unheM praNAma kiyA. phira dhyAna meM masta yogI ko vezyAne vinayapUrvaka kahA, "he paropakArI! dayA ke sAgara jagadvandya yogIrAja ! mujha para khuza ho kara jaldi hI merI putrI ko ThIka kara dIjiye. Apa jo mAMgoge vaha maiM dUMgI. aura isa kArya kA Apa ko bahuta punya hogA." kSaNabhara dhyAna karane kA nATaka kara ke tathA kSaNabhara mastaka hilA kara yogIne kahA, "tumane eka paradezI puruSa ko ThagA hai, aura usa pApa se tumhArI putrI bandarI bana gaI hai, 'kiyA huA pApa isa bhava yA parabhava meM bhuganA hI paDatA hai. isa paradezI se tumane jo khaTTikA aura kanthA lI hai. vaha lAkara mere caraNa meM rakha do, taba maiM maMtra ke prabhAva se tumhArI putrI ko ThIka kara dUMgA yadi tuma merA kahanA nahIM karogI tA. tumhArI putrI kI mRtyu ho jAyagI." .. . yogI kA vacana suna kara akkA mana meM bhayabhIta huI, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 551 aura zIghra hI jAkara usane kanthA va khaTTikA Adi lAkara usa yogI ke sAmane rakha dI. aura vaha bolI, " aba Apa merI putrI ko jaldi hI acchI kara dIjiye." yogIne zItakuMDa ke pAnI se maMtroccArapUrvaka use snAna karAyA, taba vaha zIghra hI punaH kAmalatA ke rUpa meM-strI bana gaI. phira yogIne kahA, "aba kabhI kisI paradezI ko mata ThaganA." khAna pAna ghRta pakva binA ho, priyajana se rahanA ati dUra; duSTajanoM kI saMgati ho taba, jAno pApa huA bharapUra. ghI vinA kA bhojana, priyajana kA viyoga aura apriyajanoM kA sayoga ye saba pApa ke kAraNa hai. rAjA vikramAditya vezyA ko kisI ko Thagane kA niSedha kara ke bhaTTamAtra ke sAtha apanI nagarI avantI ke prati ravAnA hue. rAste meM logoM ko taraha taraha ke upakAra karate hue, jAte jAte ve cAroM vastu bhI dAna meM de dI, aura svargapurI samAna apane nagara meM pahU~ce. pAThakagaNa ! isa prakaraNa meM Apane rAjAkI caturAI, sAhasa tathA buddhi, pratibhA kI kathA paDhI, Age prakaraNa meM zava kI adbhuta kathA rAjA kA sAhasa tathA usake pariNAmo ko paDhe. ...... P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ saThavA~-prakaraNa saMkaTa sAdhu zira paDe, leza na bhUle bhAna; jima jima kaMcana tApIe, tima tima vAdhe vAna. . ekadA mahArAjA vikramAditya mandirapura nagara meM jA pahU~ce. vahAM zrIda nAmaka seThakA putra mara cukA thA. use smazAna meM le jAkara citA para * rakhA. jyoM hI citA meM agni lagAI gaI ki, vaha mRta zarIra divya prabhAva se usa zreSThI ke ghara pahuMca gayA. dUsare dina bhI isI taraha citA meM DAlane ke bAda agni lagAne para punaH seTha ke ghara pahU~ca gayA. isa taraha usa ko mare ATha dina ho gaye. isa prakAra hone se DarA huA seTha usa nagara ke mahArAjA ke pAsa gayA, aura apane nagara kI kalyANa kAmanA se sArI bAteM kaha sunAI. .. rAjAne zava saMbandhi yaha bAta jyotiSI se pUchA, aura rAjA tathA seTha donoM ke mana meM nagara ke , bhAvi aniSTa kI AzaGgA hone lagI. taba rAjAne zahara meM DhiMDhorA piTavAyA, 'isa zava ko jo jalAyegA use maiM koTi dravya dUMgA, aura usa kA baDA sanmAna kiyA jAyagA.' jaba mahArAjA vikramane jo vahAM sAdhAraNa veza meM gaye hue the. unhoMne DhiMDhorA sunA to usa paTaha kA sparza kiyA aura rAjA ke pAsa pahU~ce. rAjA se pUcha kara vikramane zava ko khuda le liyA, aura rAta ke prathama prahara meM smazAna bhUmi meM pahuMce. madhyarAtri meM vahA~ rotI huI eka strI ko dekhA. rAjA vikramane usa se rone kA Gumratnasun Sun Gun Aaradhak Trust
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita *553 kAraNa pUchA, taba usa strIne kahA, " rAjA ke naukarone Aja mere pati ko aparAdha binA hI zalI para caDhA diyA hai. vaha abhI jindA hai aura meM usake liye bhojana lAI hU~, lekina zalI bahuta U~cI hone se maiM pahU~ca nahIM sakatI; isa liye maiM ro rahI hU~." .. taba vikrama rAjAne se apane kaMdhe para caDa kara use bhojana dene ko kahA, jisa se svastha hone para usa kA pati mara kara varga meM jAyeM. rAjA ke kaMdhe para caDha kara vaha strI khaDI ho gaI. aura churI se apane pati ke zarIra meM se mAMsa kATa kATa kara khAne lagI, aisA karane se rAjA ke zarIra para rakta kI bUMde girane lagI, rAjAne use pAnI kI bUde samajhA jAtAnA aura mana meM vicArane lage, *abhI barasAta kahAM se AyA ?? lekina turaMta hI upara dekha rAjA sArI sthiti samajha gaya aura yaha DAkinI hai, aisA jAna kara baDe jora se use lalakArA. isa se rAjA ko chalanA asaMbhava jAna kara turaMta hI vaha DAkinI vahAM se adRzya ho gaI. (rAjAne use kadhe para caDAI citra naM. 36) . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dUsare prahara meM rAjA vahAM se kucha dUra jaMgala meM gaye, aura zava ko pAsa meM rakha kara sukha se so gaye. taba koI rAkSasa AyA aura usa murdai tathA rAjA vikrama dono ko uThA kara vahAM se kisI dUsare jaMgala meM le gayA. vahAM dhadhakatI huI Aga para eka baDI kaDAhI rakhI thI, usa meM kaI rAkSasa bahuta se logoM ko dUrase lA lAkara DAla rahe the. ve loga rAjA vikrama ko usa meM DAlane ko taiyAra hue ki, ekadama rAjA vikrama uTha khaDe hue, aura unhe mArane lage. rAjAne una ko daDa-lakaDI aura muSThi ke prahAroM se aisA mArA ki ve rAjA ke pAsa Akara kahane lage, "hama Apa ke dAsa hai." taba rAjAne usa ko jIvadayAmaya 'ahiMsA paramodharma samajhAyA aura unhe ahiMsaka banAye. rAtri ke tIsare prahara meM rAjA eka vAvaDI ke pAsa gaye aura vahAM Thahare. itane kI rone kI AvAz2a sunI, dUra se AtI huI AvAja ko suna kara HARE rAjA vahAM gaye, aura DEHS. usa se rerAne kA kAraNa ( rAkSasa kahate hai. hama Apake dAsa haiM) pUchA, vaha bAlA, rAjA bhIma kI patnI hu~, citra naM. 37 P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita aura merA nAma manoramA hai, merA zIla bhaMga karane ke liye eka duSTa rAkSasa mujhe hara kara yahAM le AyA hai. isa _ jagata meM jagata kA hita karanevAlA aisA koI bhI punyazAlI vyakti mujhe nahIM dikhatA jo mujhe adhama ke paMje meM se chuDAye." rAjAne pUchA, " vaha kahAM hai ?" taba usane vana meM dUra sthita usa rAkSasa ko apanI aMgulI ke isAre se batAyA. vikrama rAjA bhI usa strI kI rakSA karane kI icchA se usa rAkSasa kI pAsa gaye, aura yuddha kara ke usa rAkSasa ko mAra DAlA, hara aura usa nArI kI rakSA kI... citra na. 19 . rAtri ke cauthe prahara. meM mahA rAjAne usa zava se kahA, " he zava ! uTha aura, mere sAtha juA khela." taba zavane kahA, " yadi tuma hAra gaye to kamalanAla kI taraha pakaDa kara tere mastaka ko kATa dUMgA." taba mahArAjAne usa se kahA, "yadi tuma hAra gaye to tumhe citA meM ghAsa kI taraha jalanA paDegA." isa prakAra paraspara zarta para ve dono juA khelane lage, aura usa meM vaha zava hAra gayA, tava citA jalA kara mahArAjAne use jalAyA, aura vaha jaldi jala gayA. usa nagara meM jAkara vikrama rAjAne rAjA se usa zava ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra saMbaMdha kI sArI kathA Adi se anta taka kaha sunAI. jise suna kara rAjA bahuta khuza huA. zrIda seTha ke pAsa se pUrva kathita dhana lekara rAjAne vikramAditya ko diyA. vikramarAjA ne bhI dAnezvarI karNa kI taraha vaha dhana turaMta vahIM garIboM ko bAMTa diyA.. strIrAjya meM gamana rUpa devakumAra sama, dekhata mohe nara nAra; sohI nara khiNa ekameM, bala jala hove chAra. ekadA mahArAjA vikramAditya pRthvI kA bhramaNa karate karate bahuta dUra strIrAjya meM pahuMce. vahAM bahuta hI sundara sundara striyAM thI. premAsakta rati kI taraha kAMtivAlI zaMkhinI va padminI jAti kI kaI suMdara striyAM apane hAvabhAvAdi ceSTAoM ke dvArA puruSoM ko mohita karatI thI. kahA hai ki eka nUra AdamI, hajAra nUra kapaDAM; lAkha nUra TApaTIpa, koDa nUra nakhazaM. ' mahArAjA vikrama ko manohara svarUpavAna dekha kara kaI niyA una se bhoga-vilAsa ke liye prArthanA karane lagI. 4 taba mahArAjA X kyoM ki nArIyA ke liye kaviyoMne kahA hai, . " ugADo dIpa rahe, pataMga jima japalAya, tema lInA netramA murala jana bharamAya. 1 vAdalanA garjana thakI, zvAna haDakAyu thAya, tama P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ : sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita vikramAditya ne kahA, "maiM prANa jAne para bhI apanI pariNita strI ke binA anya strI kI icchA nahIM karatA. kahA hai, 'sajjana puruSa akArya ke liye AlasI, prANIvadha meM paMgu, para niMdA sunane meM bahare, aura para ghI ko dekhane ke liye janmAMdha hote hai."x vikramAditya ko suzIla aura sadAcArI jAna kara una striyAMne mahAtmyayukta bahu mulyavAna caudaha ratna diye. caudaha ratnoMkA prabhAva __una ratnoM ke alaga alaga guNa the. prathama ratna se agni utpanna hokara stabha banatA thA. dUsare ke prabhAva se lakSmI prApta hotI thI, tIsare ratna se pAnI, to cothe ratna se vAhana prApta hotA thA, pAMcave ratna ke prabhAva se zarIra para kisI prakAra kA astra zastra nahIM lagatA thA. chaThe ratna ke prabhAva se strI, manuSya aura rAjA vazI meM hote the, sAtavA ratna mAMgane para suMdara rasavatI bhojana sAmagrI detA thA, AThaveM ratna ke prabhAva se kuTuMba, dhanadhAnyAdi meM vRddhi hotI thI. nava meM ratna se samudra pAra utara sakate the, daza meM ratna se vidyA prApta hotI . ThamakArathI, murakhajana bharamAya, 2 strI to pAkI boraDI, hosa sahune thAya; sone lAge vAla hI, mUlavI nAve kAMya. 3 nArI vadana sohAmaNu, mIThI volI nAra, je nara nArI vaza paDayA, luTAyA tasa gharavAra. 4" - + alaso hoi akajje pANi bahe paMgu sayA hoI / ____ paratattIsu a bahiro jacca gho parakalateSu // sa. 11/756 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra thI, gyAravAM ratnake prabhAva se bhUta pretAdi chala nahi kara sakate aura vaza meM rakhatA, bArahaveM ratna ke hone para sAMpa nahIM kATatA thA, terahaveM ratna zibira-senA taiyAra kara detA thA, caudahaveM ratna se sukhapUrvaka AkAzagamana ho sakatA thA. mahArAjA ina caudaha ratnoM ko le kara apane nagara ke prati ravAnA hue aura rAste meM harSa pUrvaka yAcakoM ko ve ratna de diye. vikrama mahArAjA svopArjita dhana ko sAta kSetroM meM vyaya kara apane janma ko saphala kara rahe the. usa samaya usa ke pAsa zatamati, sahastramati, lakSamati tathA kATimati nAmaka cAra aMgarakSaka the, ve cAroM baDe zuravIra va svAmibhakta the. , rAtri meM soye hue mahArAjA kI rakSA ke liye eka eka prahara meM ve cAroM bArI bArI paharA dete the, kyoM ki 'hIna buddhivAlA sevaka Age jAtA hai, khuzAmadakhora rAta meM jAgatA hai lekina zuravIra sevaka hAtha meM talavAra le kara daravAje para khaDA rahatA-rakSA karatA hai, arthAt sAvaghAnI se paharA detA hai.' ekadA mahArAjA vikramAditya zayyA meM so rahe the, itane meM unhone nagara ke bAhara-dUra se kisI strI ke karuNa rAne kI AvAja sunI, taba unhoMne aMgarakSaka-zatamati se kahA, "he zatamati, tuma nagara ke bAhara jAo, aura rAtI huI strA ko P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita pUcho ki, vaha kyoM ro rahI hai ? " taba zatamati bolA, "he rAjan ! Apa ko abhI nIMda A jAyagI, rAjan ! Apake kaI zatru haiM, ataH Apa ko choDa kara yahAM se jAne kI merI icchA nahIM hotI hai. kahA hai, 'jisa mahApuruSa para saba kuchasArA kula avalaMbita ho, usakI yatnapUrvaka rakSA karanI cAhiye. jaise ki gADeke cakra meM jisameM Are lage hote haiM vaha tUMbI ke nAza hone para usa Are ko koI sahArA nahIM rahatA. vaha tUMvI naSTa hone para sArA cakra, cakra ke Are Adi kaise TIka sakatA hai." taba rAjA bole, "maiM taba taka svastha hokara jAgatA rahatA hU~, tuma merI AjJA kA pAlana karo. punaH jaldi Ao kyoM ki, udyama karane para daridratA nahIM rahatI, paDhane se mUrkhatA kA nAza hotA hai, aura mauna rahane se jhagaDA nahIM hotA. usI taraha jAganevAle ko koI bhaya nahIM rahatA." zatamati ke jAne ke bAda rAjA pAna khA kara apanI patnI ke pAsa pahU~ce, aura thor3I hI dera meM vahAM rAnI ke pAsa meM hI zayyA meM zAnta citta se so gaye. zatamati bhI rAjA kI AjJA pA kara vahAM se ravAnA huA, aura nagara ke bAhara ronevAlI strI ke pAsa jA kara use rAne kA kAraNa pUchA, taba vaha strI bolI, " maiM avantI nagarI ke rAjA kI rAjyalakSmI kI adhiSThAyikA devI hU~. maiM hamezA rAjA para AnevAle vighnoM ko dUra karatI hU~. jahA~ rAjA so rahe hai, usa makAna ke chata meM se eka kAlA bhayaMkara sarpa utara P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 vikrama caritra kara isa prahara ke aMta meM mahArAjA ko Dasa legA. aba maiM vina kA nAza karane meM samartha nahIM rahI, ataH he dhIra ! maiM "vIra vIra " kara ke ucca svara se ro rahI hU~." taba zata-. mati bolA, "he devi ! tuma zAMta ho jAo, maiM Apa kI icchAnusAra sArA kArya acchI taraha kara lUgA." aisA kaha kara zatamati zIghra hI rAjamahela meM lauTa AyA. mahArAjA ko rAnIvAsa meM jA kara soyA huA dekha kara usa ne mana meM / vicAra kiyA, 'rAjA ko jagAne yA una ke pAsa jAne kA yaha ucita avasara nahIM hai, abhI prahara pUrA hote hI devI ke kathanAnusAra bhayaMkara sarpa avazya AyagA, isa meM zaMkA nahIM.' kucha hI dera meM to jahAM mahArAjA soye the, vahAM chata para se eka kAlA bhayaMkara sarpa utarane lagA, use dekha kara zatamati turaMta taiyAra huA, aura apanI talavAra se usa ke do tIna TukaDe kara DAle, aura use eka bartana meM DAla diyA, lekina usa ke jahara ke kucha biMdu soI huI rAnI kI chAtI para gira gaye. vighna rUpa jAna kara usa ko poMchane kSaNa meM ( sarpa ke TukaDe kara DAle. citra naM. 39) ke hetu se zatamA CATEnA SHAREDNES me ASTRA 62402 P.P.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - dhIre se una jahara ke binduoM ko apane hAtha se poMcha rahA thA, usI samaya ekAeka jAge hue mahArAjAne rAnI kI chAtI para zatamati ke hAtha ko dekhA, aura mana meM zatamati ke isa kArya ko anucita jAna kara usa para mahArAjA krodhita hue, aura ve vicArane lage, 'aba maiM ise jaldi hI mAra DAlU.' phira socA, 'maiM khuda use kaise mArUM ? ise anya sevaka ke. hAthoM se maravA dUMgA.' . isa prakAra ke vicAra se zatabuddhi ko maravAne kI icchA hone para bhI vikramarAjAne apane mu~ha ke bhAva ko usa se chipAte hue, usa kA samaya pUrNa hone para use ghara jAne ko chuTTI de dI, vaha zatabuddhi rAjA kA vighna haTa jAne ke kAraNa ghara gayA. aura gAnevAloM ko bulAyA va mahArAjA kI zAMti ke liye dAna dene lagA. aura nATakAdi se mahotsava manAne lagA. . dUsare prahara meM mahArAjAne apanI rAnI ko ravAnA kara dvArapara se sahasrabuddhi aMgarakSaka ko bulAyA, aura kahA, "tuma jAo, aura zatamati ko mAra DAlo." yaha suna kara sahasramati bolA, "he svAmin ! Apa ko abhI nIMda AyagI. pahale ke kaI aparAdhI Apa ke zatru hai, ataH merA yahAM se dUra haTanA ucita nahIM." isa para mahArAjAne kahA, "maiM svasthatApUrvaka jAga rahA hU~, aura tuma jaldi hI jAkara yaha kAma kara ke. merI AjJA kA pAlana karerA, kyoM ki P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra 'udyamI ko daridratA nahIM satAtI, jApa karate rahane se pApa nahIM hotA, megha kI vRSTi hone para duSkAla nahIM paDatA, isI taraha jAganevAle ko koI bhaya nahIM rahatA." mahArAjA kI AjJA se sahasramati cintAkula hotA huA zatamati ke ghara gayA, usa samaya zatamati nATaka karavA rahA thA. zatamati ko harSita aura dAna dene meM tatpara dekha kara use lagA ki isa kA koI aparAdha nahIM lagatA, kyoM ki'dUsaroM kI vipatti meM sajjana puruSa adhika saujanya dhAraNa karate hai. jaise unAle meM-vasaMta Rtu meM vRkSo kI chAyA ati komala pattoM se yukta hotI hai. burA kAma karanevAle, anya stro meM Asakta puruSa aura cora kA mukha prasanna nahIM rahatA, kyoM ki usa kA mana sadA bhaya se vyApta rahatA hai. mahAna puruSoM ke dUra rahate hue bhI sajjana puruSa khuza hote hai, jaise AkAza meM candra ke udaya hone se pRthvI para rahA huA samudra ullAsa pAtA hai. hara eka parvata meM mANikya nahIM hote, na pratyeka hAthI ke sira meM gajamuktA (motI) hI hote hai, isI taraha sabhI jagaha sAdhu nahIM hote. haraeka jaMgala meM caMdana nahIM hotA hai, vaha to kevala malayAcala para hotA hai, vaisA hI sacce sAdhu bahuta kama sthAnoM meM hote haiM. 4 x zaile zale na mANikyaM mauktika na gaje gaje / sAdhavo nahi sarvatra candanaM na vane vane / / sa. 11/800 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 563. isa prakAra ke suMdara nRtyAdi kapaTa rahita dhIra puruSa hI harSa pUrvaka karavA sakate hai.' ___sahamati ko Ate dekha kara zatamatine use pUchA, "he mitra ! isa samaya tuma mahArAjA ko akele choDakara kyo Aye ho ? rAjA ke kaI zatru hai, Aja sacamuca hI rAjA para eka bar3A saMkaTa AyA thA, lekina logoMke aura hamAre bhAgya se hI vaha saMkaTa Tala sakA, ataH tuma abhI jaldi vApasa jAo, tumhAre pahare kA samaya bIta rahA hai. dhIra vIra puruSa hamezAM hI aMgIkRta kArya ko acchI taraha pUrNa karate hai. meru himAlaya hila sakatA hai, udadhi kare maryAdA bhaMga; kintu sujanane bAta kahIjo, usa kA hotA kabhI na bhaMga. ___ sabhI parvata vicalita ho, samudra apanI maryAdA kA ullaM dhana bhale hI kara le, lekina sajjana puruSoM kI pratijJA hamezA acala rahatI hai, jaise sUrya aura dinane eka dUsare ko aMgIkAra kiyA hai, to ve eka dUsare ko nahIM choDate. sUrya ke binA dina nahIM aura dina ke binA sUrya nahIM. sajjana puruSa Alasa meM bhI jo zabda bola dete haiM, ve paththara para ke khade akSaroM kI taraha kabhI anyathA nahIM hote." / zatamati ke mukha ke AkAra, kriyA tathA vAtacIta se use nirdoSa jAnakara sahasramati pragaTa rUpa meM isa prakAra bolA, P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra "tumhAre yahAM gIta nRtyAdi kA baDA utsava ho rahA thA, use dekhane ke liye maiM AyA thA, kyoM ki tApasa bhojana se, mora bAdala kI garjanA se, sAdhu loga dUsare kI sampati se aura duSTajana dUsare kI vipatti meM khuza hotA hai." taba zatamatine pAna Adi dekara usa kA sammAna kiyA. sahasramati zIgha hI rAjA kI rakSA ke liye punaH svasthAna para lauTa AyA. rAjAne usa se pUchA, "tumane merI AjJA kA pAlana kiyA ?" sahasramati mauna dhAraNa kara khaDA rahA. rAjAne use cupacApa khaDA dekha kara kahA, " tUM bhI mere liye zatamati kI taraha ho gayA hai." taba rAjA ko zAMta karane ke liye sahastramatine kahA, "he rAjan ! koI bhI kAma vinA vicAra kiye nahIM karanA cAhiye. binA vicAre kiye gaye kArya se brAhmaNI kI taraha bAda meM paJcAtApa karanA paDatA hai. jaise ki brAhamaNI aura novale kI kathA - zrIpura nAmaka eka nagara meM kRSNa nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA. usa ke ghara ke pAsa hI eka samaya nakulIne eka bacce ko janma diyA. usa brAhmaNa kI rUpavatI nAmaka bhAryA thI. vaha usa nakula ke bacce kA putravat pAlana karane lagI, kucha samaya pazcAt usa brAhmaNI ne suMdara svarUpavAt putra kA janma diyA jisa kA nAma caMdra rakhA. eka dina vaha brAhmaNI apane choTe bAlaka ko ghara meM .. choDa kara pAnI bharane jA rahI thI, taba brAhmaNIne nakunna ko Jun Gun Aaradhak Trust
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 565 kahA, "maiM pAnI bharane jAtI hu~, tuma isa bAlaka kI rakSA karanA." aisA kaha kara brAhmaNI pAnI bharane ke liye gaI, isI vIca usa ghara meM eka kAlA sAMpa nikala AyA. sarpa ko dekha kara nakula usa ke pAsa gayA, aura yuddha karake use mAra girAyA. usa sAMpa ke TukaDe TukaDe kara ke harSita hotA huA vaha nakula khUna se raMge mukha yaha samAcAra pragaTa karane ke liye usa brAhmaNI ke sAmane daravAje para gayA. pANI lekara AtI huI, use isa hAlata meM dekha kara brAhmaNIne samajhA, 'nizcaya hI isane mere putra ko mAra DAlA hai.' aisA socakara brAhmaNIne krodha meM usa nakula ko mAra DAlA. ghara meM Akara usane apane putra ko jhule meM khelatA huA surakSita dekhA. aura sarpa kI durdazA dekha kara sArA mAmalA samajha gaI. novale ke pratApa se hI apanA bAlaka baca gayA thA. bAda meM use pazcAtApa huA. _ ataH he svAmI ! isa prakAra pUrNa vicAra kiye vinA koI bhI kAma karane se pazcAtApa karanA par3atA hai, ataH abhI kucha samaya Apa dhairya dhare." sahasramati kI bAta suna kara mahArAjAne socA, " yaha merI AjJA kA pAlana kiye binA AyA hai, isa liye yaha bhI zatamati ke jaisA hI hai." dvitIya prahara ke bIta jAne para mahArAjAne use vidA kiyA lakSamati nAmaka aMgarakSaka ke pahare para Ane para use bulAkara vahI (zatamati ko mArane kA) kArya sopA, mahArAjA kI AjJA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra suna kara lakSamati bolA, "he svAmin ! Apa ko kadAcit niMda AyagI, pahale se hI Apake kaI virodhI zatru hai, yahAM se dUra jAne kA merA mana nahIM hotA." rAjAne kahA, "tuma zIghra hI jAo, meM zAMtacitta se abhI jAgatA rahU~gA, tuma mere Adeza kA pAlana kara ke zIghra hI vApasa Ao. jAgate hue manuSya ko kisI kA bhaya nahIM hotA. jase raNAMgaNa meM khaDgabaddha taiyAra rAjA ko kisI kA bhaya nahIM hotA hai." rAjA kI yaha bAta suna kara lakSamati ko lagA, 'mahArAjA ko avazya hI kucha buddhibhrama huA hai. arthAt kuchane kucha zaMkA huI hai. nahIM to aisI bAteM ve nahIM kahate.' ataH vaha bolA, "he svAmI ! thoDI dera dekhiye, maiM ApakI AjJA kA pAlana karUMgA, lekina pahale maiM eka kahAnI kahanA cAhatA hU~, vaha Apa dhyAna se suniye. zreSTI putra suMdara kI kathA lakSmIpura nAmaka nagara meM eka bhIma nAmaka seTha thA. usa ke rUpa, lAvaNya saubhAgya tathA vinaya Adi guNoM se yukta eka suMdara nAmaka putra thA. AMgana meM khelate hue, ghuTanoM para calanevAle apane putra ko dekha kara mAtApitA aura svajanoM ko mahAn AnaMda hotA hai. kramazaH baDA honepara pitAne putra ko paMDitoM ke pAsa paDhAyA, aura vaha bhI dharma karma Adi P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita aneka kalAoM meM nipuNa ho gayA. kyoM ki sakala kalAvAna hote bhI jisa vyakti meM dharmakalA-puNya upArjana karane kI puNya kalA nahIM, usa kI saba kalAyeM bhI niSphala hai, jaise prANIoM ko AMkha ke sivAya zarIra ke saba avayava suMdara hone se kyA ? saba avayava bhI vRthA hai. + .. vaha suMdara mAtA pitA kI icchAnusAra hI hamezA calatA hai, aura sadA devaguru ke caraNakamaloM kI sevA karatA hai. jo hamezA khuza hokara apane mAtA pitA ke AdezAnusAra kAma karatA hai vahI hamezA kIrti, pratiSThA aura lakSmI pAtA haiM, jaise eka hI caMdana ke vRkSa se sArA jaMgala sugadhita ho uThatA hai, vaise hI acche guNavAn eka hI putra se cAroM tarapha yaza phaila jAtA hai. eka bAra vaha suMdara pitA kI . AjJA prApta kara ke bahuta sA mAla sAmAna lekara jahAja bhara kara samudga mArga se vyApAra ke liye gayA, pavana ke anukUla hone se usa kA jahAja ratnadvIpa ke ramApura zahara ke pAsa jA pahu~cA. vahAM vyApAra meM usane bahuta sA dhana upArjita kiyA. usI samaya meM ramApura nagara se dhana nAmaka eka zreSThI vahAM para pahale se AyA huA thA. usa ne bhI bahuta dravya kamAyA, ataH aba dhana zreSThI lakSmIpura jAne ke liye taiyAra huA. apane hI nagara meM use jAte dekha kara suMdarane kahA, - + sakalA'pi kalAvatAM kalA viphalA puNyakalAM vinA kila; sakalAvayavA vRthA yathA tanubhAjAma'kanInika tanuH / / sa. 11)843 // . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 vikrama caritra 'yaha karoDa rUpaye ke mulya kA maNi Apa apane nagara pahU~cane para mere pitA ko de deM, maiM bahuta mAla lekara AyA hU~. ataH krayavikraya meM abhI mujhe bahuta dina lageMge'-isa prakAra kaha kara vaha maNi use dekara suMdara to usI zahara meM Thahara gayA, dhana zreSTI bhI bahuta sA apanA kamAyA huA dravya le kara kramazaH apane nagara meM pahu~ca gayA. phira bhIma seTha ke ghara jAkara vaha dhana zreSThI use milA, aura suMdara ke kuzala samAcAra kahe lekina lobha rUpI pizAca ke vaza meM hone se usane vaha karoDa mulyavAlA maNiratna bhIma zeTha ko nahIM diyA. kahA kilAbha bhUta jisa jana ke upara, yadi rahatA hai kahIM savAra; taba vaha kara sakatA hai gurujana, mAta pitA surakA apakAra. lobha se grasita manuSya acche kula meM hone para bhI apane ko bhUla jAtA hai, na vaha deva guru ko yAda karatA hai kyoM ki-pApa kA mUla lobha, rogoM kA mUla rasAsvAda arthAt bhojana meM lobha, aura duHkho kA mUla prema hai, ina tInoM ko choDane se pratyeka vyakti sukhI hotA hai, daridga sau rUpaye kI, sau rUpayevAlA hajAra kI, hajAravAlA lAkha kI aura laakh| vAlA karoDa kI icchA karatA hai, isa prakAra lobha baDhatA hI jAtA hai. .. . . __kucha samaya bAda bahuta dhana kamA kara vaha suMdara bhI - samudga mArga se jahAja dvArA apane nagara meM A pahu~cA, phira dhIre dhIre saba mAla-sAmAna Adi utArA aura ghara meM pahu~ca P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya mI muni niraJjanavijaya saMyojita 569 kara apane pitA se milA, aura dhana oSThI dvArA bheje gaye ratna ke bAre meM pUchA. jaba suMdara ke pitAne ratna ke prApta hone kI bAta se inkAra kiyA, to vaha karoDa mUlya kA manohara ratna dhana oSThI se jAkara mAMgA. taba dhanane use kahA, " maiMne to vaha karoDa mUlyavAlA maNi ratna pragaTa rUpa se tumhAre pitA ko de diyA hai." suMdara ke yaha pUchane para, " tumhArA sAkSI kauna hai ?" dhanane kahA, "zrIdhara nAmaka brAhmaNa merA sAkSI hai. tumhArA pitA kisI na kisI kAraNa se mere diye hue maNi kA inkAra karatA hogA." kahA hai ki-dAMta hilate hai, buddhi asthira ho jAtI hai, hAtha paira kAMpane lagate hai, dono AMkhe andara dhaMsa jAtI hai, bala naSTa ho jAtA hai, rUpa kI zobhA naSTa ho jAtI hai, vRddhAvasthA meM yamarAjA kA isa taraha baDA AkramaNa hotA hai, taba bhI kevala tRSNArUpI naTI hRdaya rUpI nagara meM sadA nAcatI rahatI hai.x . phira dhana oSThIne zIghra hI apane ghara zrIdhara brAhmaNa ko bulAyA aura daza sonAmohara dekara gupta rUpa se kahA, "suMdarane mujhe ramApura meM pahale eka kimatI ratna usa ke pitAjI ko - 4 dantaiccalitaM dhiyA taralitaM pANyahiNA kampitam , 1..dRgbhyAM kuGmalitaM balena galitaM rUpazriyA proSitam ; . . prAptAyA yamabhUpateriha mahAdhATyAM jarAyAmiyam , -:.., tRSNA kevalamemakaiva subhaTI hRtyattane nRtyati // sa. 11/863 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra dene ke liye diyA thA, lobha se maiMne jhUTha bola kara use rakha liyA hai. ataH aba tuma mere sAkSI bana kara rAjA ke sAmane yaha kahanA ki, isane mere sAmane bhIma seTha ko bahu mUlya ratna diyA hai, merA kAma siddha hone para maiM tumhai aura sonAmohare dUgA. isa se Age bhI hama donoM kI dostI kAyama rahegI' zrIdharane bhI hA~ kahA aura isa se dhana oSThI mana hI mana khuza huA. zrIdhara ke cale jAne para dhana zreSThI ke pitAne usa se kahA, 'he putra ! tujhe yaha karanA ucita nahIM hai, kyoM ki parAyA dhana haraNa karane se iha loka aura paraloka doneA meM duHkha hI hotA hai; isI liye kahA hai, 'durbhAgya, naukarI, dAsatA, aMga kA chedana aura daridratA ko corI kA phala jAna kara corI kA tyAga karanA cAhiye.' rAste meM girA huA, bhulA huA, khoyA huA aura amAnata rakhA huA dhana, buddhimAna puruSa ko kabhI na lenA cAhiye. parAyA dhana haranevAloM kA yaha loka paraloka, dharma, dhairya, dhRti aura buddhi ye sabhI naSTa ho jAte hai, arthAt dUsare bhava meM ve nahIM milate." - aisA kahane para bhI apane pitA ke zabdoM kI avagaNanA .. kara zrIdhara brAhmaNa ko bulAkara suMdara sahita mahArAjA ke pAsa pahu~cA. mahArAjA ke sAmane suMdara bolA, 'he svAmin ! maiMne eka karoDa mUlya kA ratna apane pitA ko dene ke liye dhana zreSThI ko ramApura meM diyA thA, lekina dhana ke lAbha se naSTa buddhi P.P..AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak,Trust :
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 571 vAle dhana zreSThIne use rakha liyA hai.' isa taraha phariyAda peza kI, mahArAjAne buddhi ke nidhAna matisAgara maMtrI ko bulA kara kahA ki ina donoM ke jhagar3oM kA apanI buddhi se tuma nipaTArA karo, jaisI lakSmI binA vyakti ko pratiSThA nahIM milatI, vaise hI buddhi ke binA bhI vyakti ko pratiSThA prApta nahIM hotI, kahA haiM ki-buddhi vinA kI vidyA zreSTha nahIM hotI, vidyA se buddhi hI uttama haiM, vuddhihIna hone se tIna paMDita siha jIvita karane se naSTa ho gaye. isa kI kathA isa prakAra hai cAra paMDitoM kI kathA ramApura nagara se cAra paNDita videza ke liye ravAnA hue. rAste meM jAte jAte una se vivAda chiDa gayA, aura una meM tIna pragaTa rUpa se kahane lage, 'buddhi se vidyA baDha kara hai. isa meM koI saMzaya nahIM, kyoM ki vidvAn , mahArAjA tathA baDe baDe seTha sAhukAroM aura sabhI jagaha se mAna prApta karate hai, kahA hai ki-vidvatA aura rAjApana ye dAnA kabhI bhI samAna nahIM ho sakate. rAjA to kevala apane deza meM pUjA jAtA hai, use bAhara koI nahIM jAnatA, lekina vidvAna to sabhI jagaha pUjA jAtA hai, arthAt vaha jahAM jAtA hai, vahIM loga usa ko vidvAna jAna kara usa kA AdaramAna karate hai. lekina-cothA akelA bolA, 'vidyA se bhI buddhi baDI hotI hai, jaise ki kile meM rahe hue zaravIra mahArAjA bhI buddhimAn logo dvArA bandI banAye jAte hai, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 . vikrama caritra ..jisa ke pAsa buddhi hai vahI balavAna hai, buddhi hIna ko balavAn nahIM kaha sakate. vana meM rahane vAle madonmata balavAn siMha ko bhI kharagoza ne apanI buddhi se kue~ meM girA diyA. jaise ki zazaka aura siMha kI kathA __mandarAcala parvata para eka siMha rahatA thA. vaha hamezAM aneka pazuoM kA vadha karatA thA. taba vana ke saba pazu mila kara siMha ke pAsa gaye, aura kahane lage, 'he mRgendra ! yadi Apa kI icchA ho to hama saba meM se eka eka pazu nitya Apa ke pAsa upasthita ho jAya, jisa se Apa ko bhI zrama nahIM karanA paDegA.' aisA suna kara siMhane una saba kI bAta majUra kI. eka dina vRddha kharagoza kI bArI AI, taba usane apane prANa bacAne ke liye, siMha ko mArane ke liye eka upAya socA. vaha usa dina dhIre dhIre dera se siMha ke pAsa pahU~cA. taba siMhane krodhita hokara pUchA, 'itanI dera kyoM ki?' taba kharagozane vinamra svara se kahA, 'he svAmin ! isa meM merA koI aparAdha nahIM hai. rAste meM dUsare siMhane mujhe reka liyA. ataH dera ho gaI.' siMhane kahA, 'vaha kahA~ hai ?' taba vaha kharagoza siMha ko lekara eka kue~ ke kAMThe para pahuMcA aura kahA, 'vaha siMha isa meM haiM.' taba siMhane kue~ ke aMdara dekhA aura apanI hI parachAI ko anya siMha samajha kara use mArane kue~ meM kUda paDA, aura mara gayA. isa ' liye nirbala hone para bhI PLAC. Guriratnasun M.S. un Gun Aaradhak Trust
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 573 : / zazakane apane buddhibala se balavAn siMha ko mAra DAlA. ataH buddhi hI baDI hai.' isa prakAra vAdavivAda karate hue cAroM pAMDita jA rahe the. 'rAste meM parane kI taiyArIvAlA siMha ko dekhA. una meM se eka bolA, 'ise mAMsa Adi-dekara-khilA kara jIvita kara de.' kyoM ki jJAnadAna se jJAnavAn , abhayadAna se nirbhaya, annadAna se sukhI aura auSadhadAna se hamezA jIva nirAgI rahatA hai.' taba buddhimAn . paMDita bolA, 'isa duSTa siMha ko acchA karane se sabhI ko mahA anartha hogA, arthAt zIghra hI maraNAMta kaSTa hogA. kahA hai ki, vaizyA, akkA, rAjA, cora, pAnI, billI aura anya nakha-dAMtavAle jAnavara siMha Adi, agni aura sunAra kA kabhI vizvAsa nahIM karanA cAhiye.' usa buddhimAna paMDita ke manA karane para bhI jaba una in tInoM paMDitAne use mAMsa khilAkara svastha iPadalan kiyA, taba yaha dUraJAN dI buddhimAna paMDita vahAM se zIghra hI dUra jagala meM calA gayA, idhara usa siMhane ( binA vicAre kArya kA pariNAma.) . svastha hone para una - citra na. 40 . tIno pAMDito ko PROXIN NGUVU P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 vikrama caritra - apane paMje se mAra kara khA gayA. jisa prakAra buddhimAna paMDitane apanI buddhi se apane prANa bacAye, usI taraha he ma trin ! tuma bhI apanI buddhi se ina kA nyAya karA.' taba matrIne dhana zreSThI ko pUchA, 'ratna dete samaya tumhArA .. sAkSI kauna hai ? ' dhana seThane kahA, 'yaha yahAM khaDA huA zrIdhara brAhmaNa merA sAkSI hai.' buddhi ke nidhAna matisAgara matrIne saccI bAta nikAlane ke liye zrIdhara se pUchA, 'he zrIdhara ! tumane jo ratna dete samaya dekhA thA, usa ratna pramANa meM kitanA baDA thA ?' bhole-zrIdharane mana meM vicAra kiyA, 'jaba ratna karoDa rUpaye ke mUlya kA hai, to avazya ghaDA jitanA baDA hogA hI isa meM zaMkA nahIM hai.' aisA soca kara vaha bolA, 'vaha ratna ghaDe jitanA baDA thA.' taba maMtrIne pUchA, 'vaha kahAM bAMdhA jAtA hai ?' brAhmaNane vicAra kara kahA, 'vaha kaMTha meM aura kAna meM bAMdhA jAtA haiM.' maMtrIne kahA, 'he brAhmaNa ! tumane satya nahIM kahA, kyoM ki ghaDe jitanA baDA mANikya gale yA kAna meM kabhI nahIM bAMdhA jAtA hai. ataH terI sAkSI jhuThA hai.' taba mahArAjAne brAhmaNa ko jhuThA sAkSI jAna kara use naukara dvArA cAbuka se maravAyA. isa prakAra asatya bolane se vaha jIvanabhara duHkhI huA. kyoM ki-jaise kupathya karane se kaI prakAra ke roga utpanna hote hai, isI prakAra asatya bolane se zatrutA, P.P. Ac. Gunrainasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita. viSAda, logoM maiM avizvAsa Adi utpanna hote hai. mRSAvAda ke pApa se jIva nigoda tathA tithaM ca yoni aura naraka maiM jAtA hai, ataH bhaya se athavA dUsare ke Agraha se bhI kabhI jhuTha nahIM bolanA cAhiye. isa se vaha mahArAja kruddha hue.' aura usane dhana zreSThI kA sArA dhana le liyA, aura usa meM se kroDa mUlyavAlA vaha ratna suMdara ko de diyA. vaha dhana vaNika bhI mRtyu paryaMta garIba aura duHkhI banA rahA, adhika meM ijjata khoI." lakSamati vikramAditya mahArAjA ko rAta meM yaha sArI kathA kaha rahA thA, usane aMta meM kahA, "jo loga binA soce samajhe kArya karate hai, ve bAda meM duHkhI hote hai, isa meM zaMkA nahIM hai. ataH he mahArAjA ! Apa kucha samaya dhIraja dhare, meM avazya hI Apa kI AjJAnusAra kArya kara dUMgA." ___ mahArAjAne apane mana meM socA ki yaha lakSamati bhI sahasramati ke jaisA hI hai. tIsarA prahara pUrNa hone para mahArAjA ko namaskAra kara vaha ravAnA huA. pahare para koTibuddhi hAjara huA, usa ko bulA kara mahArAjAne use bhI zatamati ko mArane kI AjJA pharamAI. koTimatine mahArAjA se kahA, " Apako akelA choDa kara jAne ke liye merA mana jarA bhI taiyAra nahIM hotA." mahArAjA bolA, " maiM abhI svasthacitta hokara jAgatA. P.P.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra rahu~gA, aura tuma zIgha jAkara mere Adeza kA pAlana kara ke Ao. kahA hai, 'bahuta baDe jaMgala meM bhI akelA siMha rahatA hai| lekina use kisI zikArI pazu yA manuSyoM se bhaya nahIM lagatA." yaha suna kara koTimatine vicAra kiyA ki avazya hI mahArAjA ko isa samaya buddhibhrama huA lagatA hai. kyoM ki zatamati to suMdara ratnoM kI khAnavAle rohaNAcala parvata kI taraha guNoM kA khajAnA hai, aura vaha kadApi kisI kA pratikUla yA burA kArya nahIM karatA hai. isa taraha vicAra kara vaha bolA, " hai rAjan ! Apa thoDI dera dhIraja dhare. mai Apa kI AjJA kA pAlana karuMgA lekina usake pahale maiM Apako eka acchI kahAnI kahatA hU~ vaha suniye.' kara mahArAjA bolA, "acchA, pahale kahAnI kahoM usa ke bAda kArya kara denA." zIghra hI koTibuddhi isa prakAra kathA kahane lagA. kezava kI kathA _"lakSmIpura nAmaka nagara meM kezava nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA. usane dhana prApti ke liye bAra bAra mahenata kI para use kevala daridratA hI milI. cAhe parvata ke zikhara para jAo, athavA samudra kA ulladhana kara videza jAo, agara pAtAla meM cale jAo, lekina sabhI jagaha vidhAtA-karma ke lekha kA hI * phala milegA. . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 577 eka bAra kezava kI patnIne use kahA, 'he patideva ! anna binA hama donoM duHkhI hote hai, ataH dhana ke liye kisI dUsare deza meM jAiye. kyoM ki _ jisa ke pAsa dhana hai vahI nara kulIna hai, vahIM paMDita, jJAnI, guNa kA jAnanevAlA, vahI vaktA aura logoM kA mAnya hai. sabhI guNa dhana meM hai. arthAt saMsAra meM jahAM dhana hotA hai, vahI sabhI guNa mAne jAte hai paradeza se DaranevAle bahuta AlasI aise kaue, kAyara manuSya, aura mRga apane deza meM hA mRtyu pAte hai. jo bAhara jAkara aneka Azcarya se pUrNa samasta pRthvI kA avalokana nahIM karate ve kue~ ke meMDhaka ke samAna hote hai.' isa prakAra suna kara vaha brAhmaNa lakSmI prApta karane ke liye zrInagara meM gayA. vahAM anya logoM ke kArya karatA huA bhI hamezA pUrva ke bhAgya udaya se duHkhI ho rahA. kahA hai ki-isa manuSya bhava meM Ane para pahale to mAtA ke peTa meM rahane kA-garbhavAsa kA duHkha bhoganA paDatA hai, bacapana meM mala se vyApta zarIra tathA mAtA ke stanapAna kA duHkha hai, yuvAvasthA meM bhI snehIoM kA viraha se duHkha utpanna hotA hai, aura vRddhAvasthA to svayaM hI duHkhada hai. ataH he manuSya ! kyA saMsAra meM svalpa sukha bhI kahIM hai ? arthAt isa saMsAra meM jarA bhI sukha nahIM hai. e. - isa prakAra nirdhana rUpa meM ghUmate ghUmate kezava brAhmaNa P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 vikrama caritra AAA . DAlUMgA.' mAla ne tIna varSa nikAle: Akhira eka dina vaha cAMDikAdevI ke ___ madira meM A pahu~cA. vahAM vaha eka baDA paththara lekara bAra bAra usa prakAra kahane lagA, 'he devI! tU mujhe dhana de, nahIM to maiM isa / paththara se terI mUrti . ke TukaDe TukaDe kara / * DAlUgA.' dren isa se Dara kara ( devI aura kezava brAhmaNa. citra na. 41) vaha vA usa pratyakSa hokara kahane lagI, 'tere bhAgya meM kucha nahIM hai, yadi tujhe dhana diyA bhI jAya to usa meM se tere hAtha meM kucha nahIM rahegA.' phira bhI vaha bolA, 'maiM tumase yaha bAteM sunanA nahIM cAhatA hu~. tuma mujhe dhana do varanA maiM tumhArI mUrti ke do TukaDe kara DAlUMgA.' taba Dara kara usa devIMne karoDa rUpaye kA mUlyavAna eka ratna use diyA. vaha bhI use prApta kara khuza hotA huA samudra / mArga se ghara jAne ke liye jahAja meM baiTha kara ravAnA huA. punama kI rAta meM caMdramA kI kAMti dekha usa tejasvI maNi ko hAtha meM le kara vaha brAhmaNa kahane lagA, 'isa mANikya aura caMdramA dono meM se kauna adhika tejasvI hai ?' isa . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 579 . prakAra vaha brAhmaNa usa jahAja para khaDA huA bAra bAra apane hAtha meM ratna ko rakha kara dekha rahA thA, itane meM durbhAgyavaza vaha ratna usa ke hAtha se chUTa kara samudra meM gira paDA, taba vaha brAhmaNa . bahuta pazcAtApa karane lagA. . isa prakAra jo loga vinA vicAre kAma karate haiM ve ati duHkhI hote hai, isa meM jarA bhI saMdeha nahIM. ataH he svAmin ! Apa kucha pratIkSA kare, maiM Apa kI AjJA kA pAlana karuMgA." koTimati kI bAta suna kara mahArAjAne vicAra kiyA, 'yaha bhI . sahasramati aura lakSamati jaisA hI citra na. 42 haiM.' cothe prahara ke aMta meM koTimati chUTI le kara ghara gayA. - kucha samaya bAda dina ugane para mahArAjAne kotavAla ko bulAyA aura use AjJA dI, "tuma zIghra hI zatamati ko phAMsI para caDhA do. aura sAtha hI sAtha isI kSaNa sahasramati, lakSamati, koTimati ko bhI dezanikola kI sajA de do." . yadi mAtA hI jahara khilA de, pitA hI putra ko beca de athavA yadi rAjA sarvasva kA haraNa kare to usa kA zoka duHkha kyA ? arthAt usa kA koI ilAja nahIM haiM. rAjA kI P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 vikrama caritra AjJA kA pAlana karanA, agni meM praveza karanA athavA siMha ke vikarAla mukha meM hAtha DAlAnA tInoM hI mahA kaSTadAyaka kAma hai. vaha nirdaya kotavAla zatamati ko phAMsIpara caDhAne ke liye mahArAjA kI AjJA se nagara ke bAhara le gayA, taba zatamati bolA, "abhI maiMne mahArAjA kA kucha bhI nukazAna yA aparAdha nahIM kiyA hai, aura yadi mahArAjA mujhe binA vicAra kiye hI maravAnA cAhate haiM, to bhI mujhe eka kSaNabhara ke liye mahArAjA ke pAsa tuma le calo.' zatamati ke kahane se kotavAla use mahArAjA ke pAsa le gayA. usa samaya zatamatine rAta meM mAre hue sapake TukaDoM ko lAkara mahArAjA ko batAyA. aura rAta meM devI ke rudana se le (rAjA ko zatamati sAMpake TukaDe batA rahA hai.) kara banA huA sArA - citra na. 43 vRttAnta mahArAjA ko .. . kaha sunAyA.. taba zatamati kI caturAI aura svAmIbhakti dekha kara . mahArAjA khuza hue aura saMtuSTa hokara zatamati ko mahArAjAne kucha deza InAma meM diye, phira sahasramati, lakSamati, aura koTimati ve tInoM aMgarakSaka ko bulA kara unhoM ko Mitalit: / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 581: nagara Adi InAma de kara una kA pada Age baDhA diyA. kahA hai ki___mahArAjA khuza hone para zveta chatra, suMdara manohara ghoDe: aura sadA madamasta rahanevAle hAthI bhI dAna meM de detA hai.. . mahArAjA khuza hone para naukaroM ko kevala dravyAdi de sakatA hai. lekina ve sevakagaNa to mAtra sammAna prApta karane ke hetu mahArAjA ke liye apane prANa bhI arpaNa kara dete hai. ..aba mahArAjA vikramAditya bhaTTamAtrAdi sevako 'se sevita hokara sadA nyAya se rAjya kara ke pRthvI kA pAlana karane lage. duSToM kA damana, nyAya mArga kA AcaraNa, apanI prajA kA pAlana, hamezAM devatA aura guru caraNoM meM namaskAra karanevAle, cha darzana jAnanevAloM kA sammAna, aura ucita kartavya kA pAlana, paropakAra, tyAga aura lakSmI kA upabhoga karanevAlA hI saccA rAjA hai. pAThakagaNa ! isa prakaraNa meM tIna bAte mukhya AI. eka mandirapura meM seTha putra ke zava ke bAre meM mahArAjA dvArA upakAra karanA, dUsarI bAta strIrAjya meM gamana kara mohita na hue usa ke liye strIyoM dvArA caudaha amUlya ratna * prApta kiye kintu ve amUlya maNi bhI yAcako ko diye. dhanya haiM unhoM kI 'udAratA, aura tIsarI vAta yaha haiM ki bhrama ke kAraNa zatamati ko mArane kI AjJA pharamAI; parantu nekadAra aMgarakSakone kisa taraha mahArAjA kI sevA kI vaha romAMca hAla paDhe, usa parase apane jIvana meM bhI AdaraNIyaH Adarza svIkRta kare. . . .. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ pura causaThavA~-prakaraNa OF ekadA mahArAjA vikramAditya apanI sabhA meM baiThe hue the. taba eka brAhmaNa AyA, aura spaSTa rUpa se isa prakAra eka zloka bolA. maruttaTinyAH kila vAlukAnAM, sarityate;ripRSanmaNInAm ; nabhasyuDUnAM ca zarIriNAM ca, vijJAyate naiva budhena saMkhyA.* ..' isI samaya rAjasabhA meM sthita eka dUsarA pAMDita bolA, " Apa eka anya zloka bhI suniye. ghoDoM kI gati + mAdhava kA garjana, bhAgyAkSara-nArI kI cAla; varSA kA honA yA rUkanA, kauna jAna sakatA tatkAla ? yaha zloka suna kara mahArAjA vikramAditya bole, "he pAMDita, yaha Apa kA kathana pUrNa rUpa se ucita nahIM. kyoM ki, paMDitajana strIcaritra ko jAna sakate hai, usa kA kinArA bhI pA sakate hai.". . usa paMDita ko jela meM DAla kara mahArAjA strIcaritra jAnane ke liye uttara dizA kI tarapha ravAnA hue. dhIre dhIre . * svargagagA yA mAravADa kI nadI kI retI, samudra meM rahe hue jalabinduo aura motI, maNi evaM tAroM jagata meM rahe hue prANiyoM kI saMkhyA yaha vaDe baDe paMDita jana bhI nahIM jAna sakate. // sa. 11/918 // + vaizAkha mAsa meM megha kI garjanA. P.P.Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita , 583 mahArAjA eka parvata para pahuMce. vahAM kAyotsarga dhyAna meM sthita aura nAsikA para sthira dRSTi kiye hue, eka prazAnta mUrti muni ko dekhA. kahA hai ki-jo garamI kI Rtu meM AtApanA lete hai, sardI kI Rtu meM nirvastra rahate hai aura barasAta kI mausama meM aMgo ko saMkucita kara ke rahate hai; ve sacamuca hI saMyama se suzobhita mahAn sAdhu puruSa hai." . usa samaya muni mahArAjane kAusagga meM hI jJAna se vikramAditya mahArAjA ko jAna kara kAusagga pAra kara 'dharmalAbha, pUrvaka usa kA nAma lekara mahArAjA ko saMbodhana kara dharmApadeza diyA. dharmopadeza dene ke bAda mahArAjAne muni se kahA, " mujhe eka apUrva vidyA dIjiye." taba sAdhu dvArA manokAmanA pUrI hone se sAdhu ko namaskAra kara vikramAditya khIcaritra kI parIkSA ke liye Age baDhe. ____ aneka nagara, grAma, jaMgala, nadI, parvata Adi dekhate hue rAjA pRthvI ke AbhUSaNa rUpa lakSmIpura nAmaka nagara meM pahu~ce. nagara kI zobhA dekhate hue mahArAjA Age baDhate gaye, aura eka jugArI ke aDDe meM A kara Thahare. vahAM eka prahara Thahara kara jaba mahArAjA Age baDhane lage to eka jugArI kSatriyane unhe bhojana ke liye AmatraNa diyA. jugArIne apane naukara ko ghara bheja kara apane atithi ke liye bhojana banavAyA. vaha jugArI juA khelane meM paDA. ataH bhojana kI bAta bhUla gayA, taba usa kI patnIne P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 . .. ..... vikrama caritra - - * usa naukara ko atithi va pati ko bulAne ke liye bhejA. juA khelane meM masta usa jugArI ne naukara ke sAtha atithi ko ghara bheja diyA. ghara Aye hue una atithi ko dekha kara usa jugArI kI strI kAmadeva ke pAMco bANoM se pIDita huI, arthAt usa ke mana meM kAmavAsanA vyApta huI. kahA hai ki-kAmadeva ke puSparUpI bANoM se ghAyala hue hRdaya ke kAraNa viveka pAnI kI taraha baha jAtA hai. - vaha atithi apane donoM paira dho kara khAne ke liye baiThA, taba usa strIne atithi ko ki huI zreSTha rasoI ke sAtha cAvala, dAla, ghI Adi parosA, aura isa prakAra mana meM socane lagI 'yadi yaha vyakti merA pati bana jAya to maiM gotradevI ko adbhuta balidAna dUMgI.' usa puruSa ko rUpavAna dekha kara usI samaya vaha kSatriyapatnI moharUpI pizAca se grasta ho gaI. kahA hai ki-ullU dina ko nahIM dekhatA, koA rAta ko nahIM dekhatA lekina kAmAndha vyakti aisA adbhuta hai jo na rAta meM dekhatA haiM na dina meM dekhatA hai. dhatUrA khAyA huA vyakti sAre jagata ko kaMcanamaya dekhatA hai, usI taraha kAmi strI sAre jagata ko puruSamaya dekhatI hai, aura kAmI puruSa sAre jagata ko strImaya dekhatA hai. mahArAjAne apane mana ko zuddha rakhate hue usa kI. manogata icchA ko jAna kara kahA, "he strI ! zIlavAn strI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 585 ko parapurupa ke sAmane aisI ceSTAeM nahIM karanI cAhiye. ataH mAna ke vikAroM ko zAnta karA." aisA suna kara apanI manokAmanA ko pUrNa na hotI dekha kara mana meM usa strIne vicAra kiyA, "kahIM yaha puruSa bahAra jAkara mujhe badanAma na kara de.' isa liye vaha jora jora se cillAne lagI. usa kI cillAhaTa suna kara ghara Ate hue jugArI ko usa atithi ke bAre meM zauMkA utpanna huI, aura baha khaDga nikAla kara jaladI calane lagA, pati ko dUra se / ghara AtA huA jAna kara usa strIne vicAra kiyA, 'yaha anidhi vRthA hI mArA jAyagA, ataH ise bacAnA cAhiye.' kahA hai ki-mAha se vyakti kSaNa meM AsaktivAn , kSaNa meM musta, kSaNa meM kopAyamAna aura kSaNa meM kSamAvAn banatA hai. mAha se vyakti meM vadara kI taraha caMcalatA A jAtI hai. ataH moha vyakti ko bandara kI taraha nacAtA haiM. ataH usa strIne. atithi ko bacAne ke liye culhe meM se jalatI huI lakaDI lekara ghara ke chApare meM Aga lagA dI, aura zIghra / hI cillAne lagI, .." dauDao, dauDo, merA (yaha na hote to sArA ghara jala jAtA.).. ghara jala rahA haiM." citra naM. 43 ra usa samaya atithi ko KESTRA- - W ester Centra.ASON sASAP PO yo JOR P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 vikrama caritra jalate hue ghara ko bacAne ke liye Aga bujhAte hue dekha kara usa jugArIne apanI talavAra myAna meM DAla dI. taba usa strIne apane pati ko ucca svara se kahA, " yadi ye mahApuruSa yahAM na hote, to Aja sArA hI ghara jala jAtA." rUpe devakumAra sama dekhata mohe naranAra. ___ sohI nara khiNa eka mAM bala jala hove chAra. ... usa kA aisA mAyAmaya strI caritra jAna kara mahArAjAne apane nagara ke prati cala diyA. apane nagara meM A kara usa paMDita ko jela se bAhara nikalavA kara usa kA sanmAna kiyA, aura use koSAdhyakSa ke pAsa eka karoDa sonAmahAra dilavAI. vikramAditya usa kAvyakA smaraNa karate hue logoM ko dAna dete hue apanA samaya bitAne lage. mahArAjA vikrama kA svargagamana AtA hai jaba kAla kA jhoMkA, prANa-taila taba detA dhokA; sakatA nahIM kisI kA rokA, bAra bAra mile na maukA.. ___ pratiSThAnapura nagara meM zAlivAhana nAmaka balavAna rAjA thA. usa ke pAsa suMdara hAthI, balavAn ghoDe Adi vizAla saMkhyA meM the. usa ke pAsa zUdraka nAma kA khUba balavAna sevaka thA, jo bAvama hAtha kI zilA ko uThA sakatA thA. usa rAjA ke pAsa aura bhI anya upacAsa-49 balavAn zUravIra sevaka the. P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 587 eka samaya zAlivAhana mahArAjA vikramAditya ke kucha gAvoM para hamalA kara ke punaH apane nagara ko gayA. jaba yaha bAta bhaTTamAtra maMtrIne jAnI taba mahArAjA se kahA, "he svAmI ! zAlivAhana hamAre gAvoM para isa taraha hamalA kara jAya yaha acchA nahIM hai, ataH senA lekara zAlivAhana para AkramaNa kara ke use jItanA cAhiye, kyoM ki sAmarthya hote hue kauna vyakti dUsare kA parAbhava sahana karegA. siMha kabhI dUsare kI garjanA sahana nahIM kara sakatA, kevala Darapoka tathA siyAra hI dUsare se kiyA gayA tiraskAra sahana karate hai." mahArAjAne kahA, "he maMtrIvara ! tumane satya kahA hai, rAjA hamezA cAra nIti se kAma lete hai. yadi sAma se rAjA kA kAma zItra hI bana jAya to jIva ko kaSTa denevAle dAma kI jarUrata nahIM, aura yadi dAma se kAma nikala jAya to bheda kI jarUrata nahIM, agara bheda se kAma banatA hai to daNDa kA kyA prayojana ?" taba maMtrI bolA, "pahale zAlivAhana ke pAsa catura dUta bheje, yadi zAlivAhana dUta ke vacanoM ko na mAne to bAda meM use jItane kI taiyArI kare." taba maMtrI se parAmarza karake mahArAjAne eka dUta bhejA. pratiSThAnapura meM pahu~ca kara dUta rAjA zAlivAhana kI sabhA meM gayA. aura vikramarAjA dvArA kathita saba bAta ko vaha kahane lagA, " "he zAlivAhana bhUpati ! Apane hamAre mahArAjA vikramA- . P.P. Ac. Gunratnasuri M's. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 vikrama caritra ditya ke gAvoM para abhI jo hamalA kiyA thA, vaha acchA nahIM "kiyA, ataH zIghra hI hamAre mahArAjA vikramAditya ke pAsa jAkara una se mitta kara aparAdha kI mAphI mAgiye. yadi Apa nahIM mAnate to mahArAjA vikramAditya apanI senA taiyAra karake Apa ko jItane ke liye AeMge. -:. . yaha suna kara zAlivAhana rAjAne kruddha hokara aura bhrakuTI caDhA kara kahA, "he dUta ! hamAre sAmane aba jyAdaha kahane kI jarUrata nahIM. tere svAmI ko kahanA ki maiM yuddha ke liye taiyAra hU~, aura zIghra hI senA lekara raNAMgaNa meM AtA hU~." . . dUtane zIghra hI mahArAjA vikramAditya se jAkara kahA, "he svAmin ! zAlivAhana tIne jagata ko tRNa ke samAna gitA hai, aura isa samaya to vaha Apa ko tuccha samajhatA hai, ataH Apa zIghra hI senA lekara yuddha ke liye prasthAna kIjiye." yaha suna kara mahArAjAne apanI vizAla senA taiyAra kI aura pratiSThAnapura kI tarapha prayANa kiyA. usa samaya mahArAjA ne sanikoM ko khUba dhana dekara saMtuSTa kiyA aura isa prakAra mahArAjA se sanmAna prApta kara ke sevakagaNa bhI khuza khuza hue. kahA haiM ki vIra laDAI, vaidya vimArI, vipra maraNa cAhe saba kA; santapuruSa kI abhilASA yaha ho, sukha zubha jagameM saba kA. ....... aneka matta hAthI, ghoDe aura subhaToM se suzobhita donoM P.P.AC.Gunratnasuri M.S.
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 589 gajAoM kI senAe~ maiMdAna meM milI. rathI rathavAloM ke sAtha, ghuDasavAra ghuDasavAroM ke sAtha, paidala sainika paidala sainikoM ke sAtha aura hAthIvAle hAthIvAloM ke sAtha laDane lage, talavAreM talavAroM se bhiDa gaI, bhAlevAle bhAlevAloM se, bANavAle bANavAloM se, astrabAle astravAloM ke sAtha, daMDavAle daMDevAloM se lar3ane lage. isa taraha una donoM balavAna senAoM meM ghora yuddha huA. vaha itanA bhayaMkara thA, AkAza meM mAno ki deva bhI use dekhane ke liye Aye. isI taraha jaba yuddha ho rahA thA, itane meM vikrama mahArAjA kI chAtI meM zAlivAhana rAjA kA choDA huA tIra Akara lagA. usa samaya senA ke bIca meM rahe hue vikrama mahArAjA ko apane maMtrI Adine ghera liye, aura upacAra karane lage, . kintu sthiti ciMtAjanaka rahI taba bhaTTamAnAdi maMtrI isa prakAra bole, "he svAmI ! Apa jarA bhI Ata dhyAna na kare, dRAna se jIva kugati meM jAtA hai. kahA hai ki Ata dhyAna karane se jIva tirya cagati meM jAtA hai, aura sAtha hI rAjan ! jisa prakAra hama Aja taka ApakI sevA karate A rahe haiM, usI taraha hama vikramacaritra-Apake putra kI sevA hamezA karegeM, taba zrI vikramAdityane zubha dhyAna meM magna hokara paMcaparameSThI ko namaskAra karate hue svarga sukha ko prApta kiyA. . vikramAditya mahArAjA ke svargavAsa kA samAcAra suna kara sArI senA meM viSAda kI gaharI chAyA chA gaI. vikrama mahA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra rAjA ke vikramacaritra ko pitA ke svargagamana se mahAn AghAta huA. duHkhI mana se svargIya pitA ke deha kI aMtima vidhi baDe dhUmadhAma se kara agnisaMskAra kiyA. x matAntaH - vikrama mahArAjA kI mRtyu ke bAre meM dUsarA hAla isa prakAra milatA hai ki-eka samaya vikrama mahArAjA aura zAlivAhana rAjA ke bIca yuddha huA. usa meM vikrama mahArAjA ghAyala hokara apane nagara meM lauTa Aye, aura khinna rahane lage. ati viSAda se isa prakAra kI udara vyAdhi-peTa kI pIDA utpanna huI, ki unhe kSaNabhara bhI ArAma nahIM milA. unhoMne agnivaitAla kA smaraNa kiyA para vaha bhI usa samaya upasthita nahIM huA. rAjavaidya ko dikhAne para vaidyane kahA ki, yadi Apa kaue kA mAMsa khAya to jI sakate hai. mahArAjAne roga zAMti ke liye aura jIne kI icchA se kAkamAMsa kA bhakSaNa kiyA taba bhI duSkarma ke udaya se rAjA kA roga baDhatA hI gayA. aura lokokti bhI hai ki kAkamAMsa khAyA, sAhasa choDA, AtmA ko duHkhI kiyA lekina amara na ho zakA, ataH he vikrama ! tuma isa prakAra janma hAra gaye. anta samaya meM AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAja vahAM Aye, aura unheM kahane lage, 'he rAjan ! tuma kheda na karo, uttama jana Apatti meM zoka nahIM karate, dhana, jIvitavya, strI, aura AhAra ina cAroM se kisI ko bhI tRpti nahIM huI, sabhI jIva ina se atRpta rahakara hI jagata choDa gaye haiM, choDate hai. aura choDege.2 1 khaddho kAo muka ca sAhasa, vinaDiaM appANa'; ajarAmara na huA hA vikkama ! hArio z2ammo. sa. 11/1029 / / .. 3 . dhaneSu. jIvitavyeSu strISu cAhAra karmasu;.... atRptAH prANinaH sarve yAtA yAsyanti yAnti ca. sa. 11/131 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 591 hai usI kA kIrtikAraka, janma isa saMsAra meM; de diyA sarvasva jisane, aura ke upakAra meM. vikrama mahArAjA kI mRtyu ke dUsare dina zAlivAhana rAjA se yuddha karane ke liye vikramAditya kA putra vikramacaritra AyA. usane thoDe hI samaya meM zAlivAhana rAjA kI sArI senA ko dazoM dizAoM meM bhagA dI. taba zAlivAhanane vikramacaritra ke sAtha saMdhi kI, aura apane nagara meM gayA. udhara vikramacaritra bhI apane nagara meM AyA, kintu pitA ke mRtyujanitazoka meM rAtadina magna rahane lagA, usa samaya pU. AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAja usa kA zoka chuDAne ke liye vahAM Aye, vikramacaritra ko isa prakAra upadeza dekara zAnta kiyA. "he rAjan ! dhama', zoka, bhaya, AhAra, nidrA, kAma, kali aura krodha jitane pramANa meM kare, utane hI pramANa meM 4. isa prakAra pU. AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI-gurumukha se upadeza ko suna kara aMta samaya meM mahArAjAne dharma kI ArAdhanA kara svarga meM gaye, tatpazcAt pU. AcArya zrI siddhasenadivAkara sUrIzvarajI gurudevane pitA ke mRtyu ke zoka meM Dube hue vikramacaritra kA zoka dUra karane ke liye dharmopadeza diyA. gurudeva ke upadeza ko suna kara vikramacaritra kA zoka kucha halakA huA, aura zoka choDa kara zIghra hI usa ne apane pitA ke mRtyukArya ko . sapanna kiyA, - mUrakha jAne mujha vinA, cAle nahIM vyavahAra; gaye yudhiSThira rAma-nala, phira bhI cale sasAra. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra baDhate jAte hai. kitane hI tIrtha kara, gaNadhara, surendra, cakravartI, vAsudeva, baladeva Adi mahAn samartha puruSa kAla ke grAsa bane hue hai, vahAM sAdhAraNa jIvoM kI to ginatI hI kyA ? jisa mahArAjAne zrI zatrujaya Adi mahAtIrthI kI kitanI hI bAra yAtrAe kI aura apanA jIvana sArthaka kiyA, aisA rAjA kI * mRtyu kA zoka karane kI kyA jarUrata hai ? vaha to svarga ke sukhoM kA bhoga karake vahAM se cyuta hokara thoDe hI savoM meM mokSaprApta karegeM ataH zoka kA tyAga karo." isa prakAra guruvANI suna kara vikramacaritra kA citta zAnta huA.. jaba tuma Ayo jagata meM, jaga hasata tuma roya; aba jaisI karaNI karo, tuma hasata jaga roya. priya pAThakagaNa ! manuSya apanI buddhi aura puruSArtha se kisa prakAra ke adbhuta kArya kara sakatA hai. sAhasa se kisa prakAra Apatti kA sAmanA aura apanA kArya siddha kara sakatA hai, manuSya yadi binA vicAre kArya kare to kisa prakAra mahAna anartha meM giratA hai ? aura mahArAjA vikrama kI mRtyu kI bAteM bhI Apane jAnI. sAmAnya niyama ke anusAra pitA kI mRtyu tathA usa se zokAta honA Adi bAteM bhI vikramacaritra ke viSaya meM Apane paDhI. duHkha ke samaya meM Aptajana, sajjana tathA gurujanoM kA kyA kartavya hotA hai yaha bhI Apane dekhA. aba AgAmI antIma sarga meM: vikramacaritra kA rAjyAbhiSeka siMhAsana kI putaliyoM evaM cAra cAmaradhA-- riNI kI romAMcakArI bAtacita Adi Apa avazya paDhege. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita tapAgacchIya-nAnAgraMtha racayitA kRSNa sarasvatI biruddhAraka-. parama pUjya-AcArya zrI munisuMdarasUrIzvara ziSya paMDitavarya __zrI zubhazIlagaNi viracate vikramAditya caritre zrI vikramAditya svargagamano nAmaikAdazaH sarga samAptaH nAnAtIrthIddhAraka-AbAlabrahmacAri-zAsanasamrAT zrImad vijayanemiH sUrIzvara ziSya kaviratna zAstravizArada-pIyUSapANi-jainAcArya zrImad vijayAmRtasUrIzvarasya tRtIyaziSyaH vaiyAvaccakaraNadakSa munivarya zrI khAntivijayastasya ziSya muni niraMjanavijayena kRto vikramacaritasya hindI bhASAyAM . bhAvAnuvAdaHtasya ca ekAdazaH sarga samAptaH karma kabhI nahIM chapate haitArA kI jyotameM caMdra chUpe nahi, sUrya chUpe nahi bAdala chAyo,, raNa caDayA rajapUta chUpe nadi, dAtA chUpe nahi ghara mAMgana Ayo.. caMca nArIko naina chUpe nahi, prIta chUpe nahi pIDha dekhAyo kavi gaMna kahe suna zAha akabara, karma chupe nahi bhabhUta lagAyo.. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 MANUNVENDEVEJASSENDENSO mAnava ! mAnavatA choDa nahIM (le. paM. prakAzacandrajI kaviratna ) . bhAnava! mAnavatA choDa nahIM ! ! ravi kI kiraNoM bhUpara AtI, tere pada- rajako chU jAtI; he mAnava! tU jaga meM mahAna. devoMkI bhI kara hoDa nahIM, mAnava ! mAnavatA chor3a nahIM. vijJAna mukti kA kAraNa hai, kyoM ! veli kapaTa viSakI boI; yadi zraddhA kA adhu-mizraNa hai, bairI na yahAM terA koI, tU buddhivAda ke pAhanase se, jisa meM terI chavi aMkita haiM. sahRdayatAkA ghaTa phADa nahIM, tU usa darpaNa ko tor3a nahIM mAnava ! mAnavatA choDa nahIM. mAnava ! mAnavatA chADa nahIM! " (hindI kalyANa-mAnavatA aMka meM se sAbhAra uddharIta,) 2 DRVEDGEVENS VENDEVE SEVENS SVE NAVIGNONVENDEVE NE NOVEDADEVE MESSAGEASONO NOVASGEN P.P. Ac. Gynratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zerIsA pArzvanAthAya namonamaH paisaThavAM--prakaraNa : ( bArahavA-svarga kA AraMbha) jisa kA kAraja jo kare, dUsare se nava hoya; dIpaka pragaTe koDa daza, ravi ciNa rAta na jAya, zrI vikramacaritra kA rAjyatilaka ___ mahArAjA vikramAditya kI mRtyu ke bAda jaba matriyoMne pATavI rAjakumAra bikramacaritra ko siMhAsana para baiThAnA cAhA, to siMhAsana kI putaliyA ekAeka isa prakAra bolI "he vikramacaritra, Apa isa siMhAsana para nahIM baiTha sakate, kyoM ki vikramAditya mahArAjA ke samAna prathama yogyatA prApta kijiye." putaliyoM kA yaha vacana suna kara matrIgaNa Apasa meM isa prakAra kahane lage, "yaha vacana siMhAsana kI adhiSThAyikAH P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra deviyoM ke haiM." taba unhone usa putaliyoM se pUchA, "he putaliyoM! isa siMhAsana kI hamheM kyA vyavasthA karanI cAhiye ?" taba putaliyoMne kahA, "aba isa siMhAsana ko bhUmi meM gAr3a do." siMhAsana ke adhiSThAtA ke vacana kI mahattA samajha kara una mAMtriyoMne usa siMhAsana ko putaliyA sahita jamIna meM bhUmigRha-talaghara kara usa meM gAr3a diyA. usa ke bAda mAMtriyoMne rAjA vikramacaritra ko anya baDe manohara siMhAsana para biThAyA, aura sAre nagara meM baDA utsava manAyA. naye mahArAjA ko namaskAra kara ke sabhI nagarajana va maMtrIgaNa Adi khuza hue. usa samaya vikramAditya kI bahanane Akara apane bhatijA ko akSata Adi sAmagrI se badhAI detI huI harSita ho kara isa prakAra maMgala uccAraNa kiyA, "he vikramacaritra ! tuma dhairya, udAratA, gaMbhiratA, zaurya Adi uttama guNoM se mahArAjA "vikramAditya ke samAna vibhUSita ho kara cirakAla taka rAjya karo." uparokta AzIrvAdAtmaka magaMla zabda suna kara sihAsana para kI cAroM cAmaradhAriNI ha~sa paDI, taba vikramacaritrane una se pUchA, "tuma kyoM ha~satI hoM ?" taba pahalI cAmaradhAriNI bolI, "mahArAjA vikramAditya kA eka eka jIvana prasaMga itanA adbhuta thA ki usa kA varNana karanA bhI zakya nahIM haiM, to Apa una ke samAna kaise ho sakate hai ?" mahArAjA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita vikramacaritrane apane svargIya pitA ke jIvana prasaMga sunAne ke liye kahA, taba prathama cAmaradhAriNI isa prakAra bolI, " eka bAra mahArAjA vikramAditya sabhA meM baiThe the. itane HEN Kams Whe CareerCDTAAHA P mov OSCAFTEKC dopahara MAN X HER KAN 4.LLYUT THEHEATHER HER 6.REPARA FORCE Air vikramacaritra ke lalATa meM phUphI-bhUA tilaka kara rahI hai. citra na. 41 meM eka zukayugala Akara sabhAmaMDapa ke toraNa para baiThA, taba zukIne kahA, "he svAmI! yaha nagarI bahuta hI suMdara hai." taba vaha totA bolA, "he priye ! hama jisa nagara meM jA rahe hai, vahAM eka vidhavA kA ghara bhI isa rAjasabhA se acchA hai." yaha kaha kara tote kI joDI yahAM se ur3a gaI. mahArAjA yaha vacana suna kara usa nagara ko dekhane ke liye bahuta utsuka hue. aura apane maMtrI bhaTTamAtra tathA agnivaitAla ke sAmane isa prakAra vole, "tuma donoM tote se kahe hue nagara kA patA lagA kara mujhe kaho." rAjA kI AjJA pA kara P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 vikrama caritra agnivaitAla tathA bhaTTamAtra dUra dUra taka saba jagaha ghUmate ghUmate tilaMga deza pahU~ce. usa deza ke mukuTa samAna suMdara zrIpura nAmaka nagara meM sAta mahine ke bAda pahuMce. usa nagara meM bhIma nAmaka balavAn aura nyAyI rAjA thA. usa kI padmA nAmaka rAnI aura surasuMdarI nAmaka putrI thI. vaha suMdarI sarvakalArUpI samudra kI pAragAminI, catura, zIla se zobhita, suMdara buddhivAlI, aura rUpa dvArA devAMganAoM ko bhI jItanevAlI thI. usa svargasamAna sudara nagara meM sthAna sthAna para ghUmate hue toraNa para baiThe hue. tote ke joDe ko unhoMne dekhA, usa samaya totene apanI patnI -zuko se kahA, "he priye ! avantI meM maiMne isa nagarI kA Sectoral CHEHEME RED KISGAZIES rAjasabhA meM toraNa para zuka aura zukI baiThI hai. citra na. 45 varNana kiyA thA, vahI yaha nagarI deva vimAna se bhI ati sudara hai, dekho." P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita tote ke isa vacana ko suna kara bhaTTamAtra aura agnivaitAla donoM harpita hue. zIghra hI ve usa nagara ko dekha kara cakrezvarI devI ke sthAna meM gaye. vahA~ thor3I hI dera bAda sukhAsana-menA meM baiTha kara sakhiyoM sahita devAMganA se bhI suMdara eka rAjakanyA AI, vahA~ Akara devI ko praNAma kiyA. jAte samaya bhaTTamAtra aura agnivaitAla ko dekha una donoM ko paradezI mAna kara dAsIdvArA apane mahalape bulAye, aura donoM ko dAsI dvArA snAna karavA kara, AdarapUrvaka bhojana karAyA. rAtri meM agnivaitAla aura bhaTTamAtra ke sAtha mahala meM apane pAsa meM eka dIpaka ko rakha kara sabhI saMvAdoM ko-samasyA, vAda-vivAda aura praznottara ke rahasya ko jAnanevAlI vaha surasuMdarI, tAMbUla khAtI huI zayyA para jA kara baiTha gaI. apanI zayyA ke donoM tarapha eka kASTa kA manohara bakarA va ghoDA zobhA ke liye rakhA, Age cAMdI aura sone kA eka maNimaya siMhAsana bhI rakhavAyA. usa samaya dvAra para sthita bhaTTamAtrane agnivaitAla ko kahA, 'aba apanA kArya siddha ho gayA, ataH aba vikrama mahArAjA ko yahA~ bulAnA cAhiye. isa liye tuma bulA lAo, maiM yahAM TheratA hU~. mahArAjA ko bulAne ke liye vahA~se agnivaitAla ravAnA huA. taba bhaTTamAtra mana hI mana vicArane lagA, 'aba maiM akelA hU~. kyA karUM?' itane meM vaha bakarA bola uThA, 'he bhaTTamAtra ! tuma yahA~ kyoM Aye ho ? isa sthAna para zakti binA koI nahIM A sakatA.' ___kASTha ke bakare ko bolatA huA dekha Azcarya cakita . 19 P.P.AC. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra . ho bhaTTamAtra bakare kI ora dekha rahA, aura kucha bhI uttara nahIM diyA, itane meM bakarene use itane jora se lAta mArI ki, vaha sIdhA ujjayinI nagara ke daravAje ke bAhara Akara girA, taba vaha vicArane lagA, 'maiMne agnivaitAla ko bheja diyA so mUrkhatA kI.' jaba svastha hokara usane apane cAroM tarapha dekhA to daravAje ko dekha kara usane jAnA, 'yaha to ujjayinI nagarI mAlUma ho rahI hai.' isa se vaha mana hI mana camatkRta hokara vikrama mahArAjA ke pAsa AyA, aura usane bakare Adi kI sArI ghaTanA kahI, itane meM agnivaitAla bhI vahA A pahu~cA. mahArAjA vikramAdityane vicAra vinimaya kara ke bhaTTamAtra ko nagara kI rakSA kA kArya sAMpA aura svayaM agnivaitAla ke sAtha usa nagara meM gayA. nArI ko dekha kara adRzya rUpavAle agnitAla ke sAtha cakrezvarI devI ke sthAna para gaye, aura use namaskAra kara ke kucha dera ke liye vahIM Thahare. usa samaya AkAza meM kAlI chAyA chAI huI dekha kara mahArAjA vikramAditya bole, 'kyA adhI varSAkAla A gayA ? ataH zIghra svasthAna para calanA cAhiye.' taba vaitAla bolA, 'vahI kanyA surasuMdarI idhara A rahI hai. vaha padminI strI hai, usake zarIra kI sugaMdha se AkarSita hokara bhavaroM kI paMkti eka trita huI hai, aura isa se AkAza kAlA dikha rahA hai, he rAjan ! dekho vahI surasuMdarI kasturI aura kAjala se suzobhita zarIravAlI AtI pratIta ho rahI hai.' itane hI meM rapa kI zobhA Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 30 . meM devAGganA ko bhI jItanevAlI vaha kanyA pAlakhI meM baiThakara sakhiyoM ke sahita vahA AI. pAlakhI meM se utarate hue usa kanyAne vikramAditya mahArAjA ko dekhA. una ke rUpa se mohita-zUnyacittA bana gaI, aura usa ke paira vicalita ho gaye. kyoM ki-.. . indriyoM meM rasendriya, karmoM meM mohanIya karma, vrato meM brahmacarya aura gupti meM managupti ye cAroM duHkha se jIte jAte hai. . vikramAditA ko dekha kara vaha surasuMdarI vicArane lagI, 'kyA yaha indra hai ? yA deva ? yA nAgendra hai ? yA kinnara hai ? adhavA koI vidyAdhara hai ?' zandhacittase mandira meM bhakti pUrvaka devI ko namaskAra kiye, aura isa prakAra bolI, 'he devI ! yadi yaha suMdara puruSa merA pati ho jAyagA to maiM savAlAkha sonAmoharoM kI bheTa Apa ke caraNoM meM dhalaMgI.' itanA kaha kara vaha apane mahala gaI. . . vikramAditya mahArAjA bhI usakA suMdara rUpa dekha kara . use prApta karane kI icchA se atyaMta Atura hue. taba vaha zIghra hI devamaMdira meM gaye, aura bhaktipUrvaka devI ko namaskAra , karake do hAtha joDa kara bole, 'he devI! yaha kanyA merI : priyA banegI to maiM savAlAkha senAmAharoM se Apa kI / pUjA karUMgA.' devI ko bhaktipUrvaka namaskAra kara ke surasuMdarI apane mahala gaI, aura mohita hone se usane apanI sakhI ko bheja P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 vikrama caritra kara mahArAjA ko AdarapUrvaka apane mahala bulAye. Ane para usane mahArAjA ko sakhiyoM dvArA snAna karavAyA, aura suMdara annapAnAdi se rAjA kA suMdara satkAra kiyA. ____kahA bhI hai ki-pAnI kA Anada zItalatA meM hai, dUsare kA anna khAne kA AnaMda usa ke Adara meM hai, saMsAra meM manuSya ko apanI strI anukUla rahe to AnaMda milatA hai aura mitroM ko paraspara bhIThe vArtAlApa meM AnaMda AtA hai, Adara sahita bhUkhA sukhA bhojana hove to bhI vaha amRta tulya lagatA hai, aura Adara rahita miSTAnna hove to bhI vaha jhahara tulya lagatA hai. isa liye eka kavine kahA hai Ava nahIM Adara nahIM, nahIM nayano meM neha; usa ghara kavu na jAyIe, kaMcana varase meha. x ___ vaha kanyA vicArane lagI, 'isa meM sattva aura audArya Adi guNa kisa prakAra ke haiM, usakI parIkSA kara ke dekhanA cAhiye.' rAtri meM vaha kanyA mahala ke aMdara kamare meM apanI zayyA para baiThI aura pAsa hI suMdara dIpikA rakhI. aura usa zayyA ke donoM tarapha bakarA aura ghoDA rakhavAyA. usake Age eka manohara ratvamaya siMhAsana sthApita karavAyA. jaba mahArAjA vikrama daravAje ke pAsa Aye to bakarene pUchA, 'tuma kauna ho? aura yahA kisakI zakti se Aye ho ?' x Ava hai, Adara hai, aura nayanoM meM hai sneha; usa ghara sadA jAyIe, yadi paththara varase meha. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ OLIDAVINDEEINDEVIISAVRIDAY apane bAhubala se bhAratavarSa ko RNarahita karanevAle saMvatpravartaka 5 mahArAjA vikramAditya ENEZI BRASOV AVENGEAVOAVEDAVENDRED OVEDAVENIENVENIAVENJARIJAVNAVNE NAVED (mu. ni. vi. saMyojita............vikramacaritra tRtIya bhAga) citra naM. 16 pRSTa 602 RAYVANSAVENSAVERSALA SA P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti m HD M Jun Gun Aaradhak Trust M a T.. iKIP NARRIATRA ANTRAGINIK PAHILPAKHAFIR : T 28 2RROLMER ON SSC 3FM riristo Ta Akee %3DIA SN 4.3 hITILA - ( 44 .UR IIR P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Hom 20 de JUR HARE VEMB rAjaputrI surasuMdarI ke Age mahArAjA vikramAditya maNImaya siMhAsana para baiTha kara kathA sunAte hai. pRSTa 603 (mu. ni..vi. saMyojita vikramacaritra. tRtIya bhAga citra. na. 47)
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita mahArAjAne javAba diyA, 'maiM svabala se yahA~ AyA hU~, taba vaha bakarA bolA, 'yadi aisA hai, to merI svAminI yaha jo palaMga para sthita huI hai use jo cArabAra bulAvegA usa se vaha zAdI karegI.' taba mahArAjAne agnivaitAla se kahA, 'tumhai dIpaka meM adhiSThita hokara maiM jo vArtA kahU~ usa kA spaSTa pratyuttara denAH' taba agnivaitAla dIpaka meM adhiSThita ho gayA. bAdameM mahArAjAne dIpaka se kahA, 'dIpaka ! tuma merI bAta kA uttara doge?' to dIpaka bolA, 'maiM tumhArI bAta meM hoMkArA dUMgA.' mahArAjAne rAjakumArI ko sunAte hue eka kahAnI zurU kI 'kauzAMbI nagarI meM 'vAmana' nAmaka brAhmaNa rahatA thA, . usa ko 'sAvitrI:' nAma kI patnI, 'nArAyana' nAmakA puna aura 'gAvitrI' nAma kI putrI tathA 'acyuta' nAma kA eka mAmA thA, vaha kanyA baDI huI, aura zAdI karane lAyaka ho gaI, yaha jAna kara usa ke mAtA, pitA, mAmA aura bhAI ye cAroM vyakti cAroM dizAoM meM gaye, aura suMdara varoM kI zodha kI. usa kA vAgdAna saMbandha taya kara ke apana ghara Aye. cAroMne paraspara bAta kI. isa bAtako sunakara saba loga Azcarya cakita hue; aura ciMtA sAgara meM DUba gaye. taya kiye hue muhUrta para vivAha ke liye cAroM vara apane apane svajanoM ko lekara A pahuMce. jaba ve cAroM vara gAvitrI se lagna karane Aye to krodhita hokara Apasa meM laDane lage. eka ne kahA 'maiM isa kanyA se zAdI karuMgA.' dUsarene kahA, 'maiM karUMgA.' isa taraha P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ .604 vikrama caritra jaba ye cAroM laDa rahe the usI samaya ekAeka sApa ke kATane se vaha kanyA kSaNabhara meM hI mara gaI. isa se isa vivAda kA baMta AyA. . . una cAroM meM se eka vara usa ke sAtha citA meM jala kara mara gayA, dUsarA zIghra hI usakI haDDiyA ko lekara : tIrtha meM DAlane ke liye calA, tIsarA vara jhopaDI bAMdha kara vahIM smazAna meM rahane lagA, aura zikSA lAkara use piMDa dekara * usa bace anna se nirvAha karane lagA, cauthA vara pRthvI para ... idhara udhara bhaTakane lagA, aura ghUmate ghUmate vasaMta nagara meM A pahu~cA... .., . yahA~ mukunda nAmaka brAhmaNa kI patnIne use bhojana ke liye nimaMtraNa diyA. jaba vaha bhojana karane lagA to usa samaya brAhmaNI kA putra rone-cillAne lagA, use bhojana parosane , meM vighna DAlate dekhA. usa se mAtAne ekAeka usa putra ko . agni meM DAla kara usa brAhmaNa ko bhojana paresA. yaha dekha kara usa brAhmaNa varane socA, 'pahale to mujhe eka kanyA kI hatyA lagI hai, aura abhI punaH mere kAraNa se isa bAlaka kI mRtyu huI, arthAt use bAlahatyA nirarthaka hI lagI. nizcaya hI merI naraka gati hai|gii. dhikkAra hA mere jIvana ko, aura pRthvI bhramaNa karane ko bhI dhikkAra ho, tathA bAlahatyA dvArA udarapUrti karAnevAle isa bhojana ko bhI dhikkAra ho. svArthI jIva isa loka meM Jun Gun Aaradhak Trust P.P.AC.Gunratnasuri M.S..
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - mAtA, pitA, putrI, putra, mitra Adi ke vadha Adi durgati denevAle kaunasA pApa nahIM karate ? kahA hai ki duHkha se bhare jAnevAle isa peTa ke liye maiMne kyA kyA kiyA ? kisa kisa kI prArthanA na kI, kise kise mastaka nahIM namAyA ? aura kyA kyA yogya yA ayogya kArya na kiyA ?' - isa prakAra khinna cittavAle usa brAhmaNa ko dekha vaha brAhmaNI bolI, 'he atithi brAhmaNa! Apa bhojana kIjiye, merA putra jiMdA hai, nirarthaka ciMtA na kareM. bhojana karane ke - bAda usa strIne ghara meM se kucha cUrNa lAkara agni meM DAla kara kSaNabhara meM putra ko jIvita kiyA, kyoM ki maMtra taMtra maNicUrNa mahauSadhi Adi vastuoM kA jagata meM iSThaphalaM denevAlA apUrva prabhAva hotA hai. . .... vaha brAhmaNa usa strI ke pAsa se thoDA cUrNa mAMga kara * le AyA, aura jisa jagaha kanyA ko jalAyA thA, vahAM kI rakSA lekara usa meM cUraNa DAla kara usa gAvitrI kanyA ko jIvita kiyA, kanyA ke sAtha marA huA brAhmaNa bhI usa ke sAtha jIvita ho gayA, aura idhara tIrtha sthAna para gayA huA brAhmaNa bhI ekAeka vahA~ A gayA. usa samaya rUpavatI kanyA ko jIvita dekha kara punaH ina cAroM meM pUrvavat jhagaDA hone lagA. taba vikrama mahArAjA bole, 'he dIpa ! tuma kaho ki * maMtrataMtramaNicUrNa mahauSadhyAdivastunaH ... acintyo vidyate loke prabhAvo'bhISTadAyakaH // sa. 12/78 / / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAra vikrama caritra - vaha kanyA kise varaNa karegI ?' dIpaka bolA, 'yaha to maiM nahIM jAnatA.' taba mahArAjAne kahA, 'jo isa bAta kA uttara jAnate hue bhI nahIM degA. use sAta gAMva ke jalAne kA pApa lagegA.' hatyAjanita pApa ke bhaya se zayyA para sthita vaha rAjakumArI surasuMdarI zIghra hI isa prakAra bolI, 'tIrtha meM asthi DAlanevAlA putra huA, jIvita karanevAlA pitA banA, jo sAtha meM utpanna huA vaha bhAI banA, ataH piMDa denevAlA hI usa kA pati banegA.' isa prakAra mahArAjA vikramane usa rAjakanyA ko ekabAra bulAyA. phira mahArAjAne agnivaitAla ko ghoDe meM sthApana hone ke liye kahA, aura phira pUchA, 'he ghoDe ! aba tuma mujhe uttara doge?' ghoDA bolA, 'maiM tumhArI bAtoM kA javAba dUMgA.' taba surasuMdarI ke sunate hue mahArAjAne dUsarI kathA zurU kI. ghoDe meM rahA huA agnivaitAla hokArA dene lagA. cAra mitroM kI kathA zaMkha nAmaka nagara meM suthAra, dozIbaniyA, seAnI aura brAhmaNa ye cAra mitra rahate the. ve cAroM paradeza jAne ke liye apane nagara se ravAnA hue. calate calate ve eka aTavI meM A pahuMce. sUryAsta ho jAne ke kAraNa vahIM eka vRkSa ke nIce rAtri vyatIta karane kA una sabane nizcaya kiyA. 'vana meM jAgate hue vyakti ko koI bhaya nahIM hotA.' yaha soca kara ve cAroM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. . Jun Gun Aaradhak Trust
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita prahara meM apanI apanI bArI se eka eka prahara jAgate rahane kA . nizcaya kara vahA~ Thahare. MERENCE HALAHIRISM AMROHA MEHATANAMO (SHOKyu maa NAM svAja dalasukha suthAra prathama prahara meM putalI ko ghar3a rahA hai. citra na. 48 pahale prahara meM suthAra ke jAgane kI vArI thI. usane apanI bArI ke samaya lakaDI meM se solaha varSa kI eka sundara kanyA kI putalI banAI. dUsare prahara meM dozI baniye kI bArI AI, taba usane usa kASThaputalI ko sundara vastroM dvArA sajjita kara dI, tIsare prahara meM sonIne usa putalI ko AbhUSaNoM se sajAyA, P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ / vikrama caritraH - - cauthe prahara meM usa brAhmaNane maMtra se usa suMdara rUpavAlI putalI ko maMtra dvArA jIvita banA diyA. subaha ve cAroM usa suMdara rUpavatI kanyA se vivAha karane ke liye Apasa meM vivAda karate-laDane lage. 4 554 HT TAK FROrammer -5 . 0. SPECAT Gua Np WORDS kapar3e kA vyApArI putalI ko sajA rahA hai. citra na. 49... mahArAjA vikrama bole, 'he ghoDA! vaha strI kisa kI hogI ?' ghoDA bolA, 'maiM nahIM jAnatA ki vaha strI kisa kI hogI ?' punaH mahArAjA vikrama bole, 'yaha jAnate. hue P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita bhI jo nahIM bolegA use sAta gAvoM ke jalane se honevAlI hatyA kA pApa lagegA.' hatyA ke bhaya se zayyA meM sthita vaha surasuMdarI bolI, - 'jisane putalI kA nirmANa kiyA vaha usa kanyA kA pitA huA, jisane use kapaDe Adi pahanAye vaha mAmA huA, aura jisane use jIvita kiyA vaha usa kA guru huA, ataH jisane use AbhUSaNa pahanAye vaha usakA pati hogA.' isa prakAra dUsarI bAra surasuMdarI ke bolane para mahArAjAne phira usa agnivaitAla ko, bhadrAsana-siMhAsana meM adhiSThita kiyA aura kahA, 'he bhadrAsana ! maiM kathA kahatA hU~, tuma mujhe uttara-hoMkArA doge?' siMhAsanane uttara diyA, 'bolane to nahIM jAnatA hU~, kintu maiM tumhArI bAta meM hAkArA karuMgA.' taba mahArAjAne surasuMdarI ke sunate hue tIsarI kathA kahI- . . do mitra kI kathAH 'prAcIna kAla meM vikramapura nagara meM soma aura bhIma nAmake do mitra the, usa soma kA vivAha dhvarApura meM huA thA, apanI priyA ko sasurAla se lAne ke liye soma kaI bAra dhvarApura gayA, lekina vaha bholI-mugdha buddhivAlI strI pIhara se ghara nahIM AtI thI. saca kahA hai ki-'strI ko pIhara meM,, puruSa ko sasurAla meM, aura saMyamI-cAritradhArI ko gRhasthI loga P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra ke sAtha sahavAsa laMbe samaya ke liye hai| to ye tInoM zobhA nahIM dete.' . isa taraha seomane bahuta dina taka mana hI mana duHkhI ho kara, apane pyAre mitra bhIma se kahA, 'merI patnI pIhara se mere ghara nahIM AtI hai, aba maiM kyA karUM? kahA hai ki mitra 'parama vizvAsa kA evaM salAha kA sthAna hai. lenA denA pUchanA, gupta batAnA bheda; . khAnA pInA paraspara, maitrI ke hai chaH bheda. bhImane soma se kahA, 'eka bAra aura calo, meM sAtha 'Akara bhaujAI-bhAbhI ko samajhAne kA prayAsa karaM nahIM to aura koI upAya kareMge.'-ataH bhIma svayaM eka bAra apane mitra kI '' patnI ko lAne ke liye soma ke sAtha calA. rAste meM bhaTTArIkA devI kA mandira AyA. bhIma devI ko praNAma karane kA bahAnA karake mitra seAma ko rathameM hI choDakara mandira meM gayA, namaskAra kara devI se isa prakAra kahA, 'he devI! yadi mere bacanase mere mitra kI patnI mitra ke ghara A jAyagI, to apanA zira de kara terI pUjA karUMgA.' jaba ve donoM vahAM gaye to usa kI-soma kI patnI harSita huI, aura bhIma ke samajhAne se usane soma ke ghara AnA svIkAra kiyA. soma aura bhIma donoM mitra use lekara -lauTe. aura donoM khuzI se apane nagara ke prati zIghra ravAnA hue, rAste meM devIkA mandira Ane para devI ko namaskAra karane ke Jun Gun Aaradhak Trust
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita HEATREORA Dain bahAne se bhIma ratha kI DorI apane mitra ko sauMpa kara devI ke mandira meM gayA. aura usane apane zira ko cheda kara devI KAS kI pUjA kI. sAmane mitra ke bahuta dera hone parabhI na Aneke kAraNa rassI patnI ke hAthoM meM dI, aura devI ke mandira meM gayA. vahAM nanm dision mitra kA zira kaTA (bhI devI ke mandira jA rahA hai. ) huA dekha kara usane citra na. 50 bhI apanA zira kATa DAlA. donoM ke na Ane se thoDI dera rAha dekha kara sema kI patnI bhI vahAM gaI. vahAM devI ke Age pati aura devara ke ziroM ko kaTe hue dekha kara vaha cakita aura Ahata huI,. 'yaha kyA aura kaise huA ? ' sema kI patnIne vicAra kiyA ' ' mare hue pati ko choDa kara mai sasurAla jAuMgI to loga kaheMge ki pati aura devara ko mAra kara yaha AI hai, aura pIhara jAuMgI to bhI loga yahI nindA kareMge. ataH pati kI taraha merI bhI mRtyu devI ke sAmane hI ho yahI acchA hai.' . isa prakAra vicAra kara usane pAsa hI par3I huI charI lI, aura apane gale meM mArane lagI, itane meM devI pragaTa hokara bolI, 'he strI ! tuma sAhasa na karo.' devI kA vacana suna kara bolI, 'to tuma apane donoM sevakoM ko jIvita karadoM.' P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vikrama caritra . fuupNDENT METER UES AGO taba bhaTTArI kA devIne kahA, 'tuma ina donoM ke mastaka una ke 'dhar3a se milA do.' yaha suna kara jaladI . meM apane pati aura kA devara ke mastakoM ko ulaTe lagA diye. (devI ke mandira meM...citra na. 51) arthAt pati ke dhar3a - 'para devara kA mastaka aura devara ke dhar3a para pati kA mastaka joDa diyA, taba devIne una donoM ko zIghra sajIvana kara diye. - isa prakAra vArtA kaha kara mahArAjA vikramane kahA, ' 'he adrAsana! tuma kaho vaha patnI kisa kI hogI ?' taba bhadrAsanane kahA, 'maiM yaha nahIM jAnatA, ki vaha kisa kI patnI hogI ?' taba mahArAjA vikramane kahA, 'yahA~ para yaha bAta jAnatA ho aura phira bhI nahIM bolegA, use sAta gAva ke jalAne kI hatyA kA pApa lagegA.' .. yaha suna kara hatyA ke bhaya se zayyA meM rahI huI usa surasuMdarIne kahA, 'jisa ke dhar3a para pati kA mastaka vahI 'usa kA pati hogA. kyoM ki zarIra meM mastaka kI hI pradhAnatA hai.' isa prakAra buddhidvArA vikramaditya mahArAjAne surasuMdarI kA tIsarI bAra bulAyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita isa ke bAda agnivaitAla ko zayyA meM adhiSThita karake : vikrama mahArAjA bole, 'he zayyA ! tuma merI bAta kA javAba dogI ?" taba vaha zayyA bolI, 'maiM tumhArI bAtakA hakArA : rUpI javAba dUMgI.' vikramAditya mahArAjA usa rAjakumArI ke sunate hue, isa prakAra kI kathA kahane lage. vizvarupa rAjA kI kathA . 'bennATa nagara meM 'vizvarUpa' nAmaka eka rAjA thA, usa ke sUra nAma kA eka sevaka thA, usa sevaka ko zIlavatI kamalA nAma kI patnI va vIranArAyaNa nAma kA putra thA. usa ko bhI padmAvatI nAma ko vinayavatI patnI thI. vIranArAyaNa ko viziSTa prakAra kA sevaka jAna kara khuza hokara mahArAjAne eka lAkha kI AyavAlA eka nagara use de diyA, aura use apanA aMgarakSaka banAyA. ataH vaha rAta ko daravAje ke bAhara talavAra lekara mahArAjA kI rakSA ke liye jAgatA rahatA thA. kahA hai ki izAre se tattva ko jAnanevAlA, priya vANI bolanevAlA, dekhane meM priya laganevAlA, eka bAra kahane se samajhanevAlA catura pratihArI prazaMsanIya hai, . ... ___ eka bAra rAta meM mahArAjAne karuNa svara se rudana karatI huI strI kI AvAja suna kara vIranArAyaNa ko kAraNa jAnane ke liye bhejA. vIranArAyaNane smazAna meM jAkara rotI huI stroko.. * rone kA kAraNa pUchA, usa samaya mahArAjA bhI kautuka se usake pIche pIche Aye the, ve bhI chIpa kara una donoM ke saMvAdoM ko sunane lage. vIranArAyaNa ke kAraNa pUchane para usa strI ne kahA, 'maiM P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 vikrama caritra isa rAjya kI adhiSThAtrI devI hU~. Aja 64 yoginiyoM apanI tRpti ke liye yahAM ke mahArAjA ko lAkara agni ke jalate hue kuMDa meM DAlanevAlI haiM. mahArAjA ke usameM jalajAne para rAjya sUnA ho jAyagA. ataH maiM nirAdhAra aura duHkhita banUMgI. isa rAjA ke koI sAhasI sevaka nahIM hai jo apane zarIra kA bhoga dekara mahArAjA kI rakSA kare.' vIranArAyaNa bolA, 'maiM hI mahArAjA ke sevakoM meM mukhya hU~. he devI! mujhe mahArAjA kI rakSA kI vidhi batalAo, jisa se maiM tumhAre kathanAnusAra karU~.' devI bolI, 'vaha kAma kisI se bhI karanA zakya nahIM hai,' taba vIra bolA, 'mujhe batAo, zakya azakya kA kyA prayojana hai ? kyoM kinIca puruSa vighna ke bhaya se kAma kA prAraMbha hI nahIM karate, madhyama puruSa kArya prAraMbha karake bhI vighna Ane se bIca meM hI ruka jAte. SANI hai, lekina uttama puruSa hajAra prakAra ke vighna Ane para bhI (vIranArAyaNa aura devI. citra. na. 52) prAraMbha kiye hue kAma ko nahIM choDate.' taba devI bolI, 'he vIra ! battIsa lakSaNavAle puruSa / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 615 . binA yoginiyoM kA kArya siddha nahIM ho sakatA, rAjA aura tuma donoM hI battIsa lakSaNavAle uttama puruSa ho.' taba vIranArAyaNa bolA, 'mahArAjA to samasta rAjya kA AdhArabhUta hai. kahA hai ki - jisa puruSa dvArA kula kA athavA jagata kA kalyANa ho yA saba ko sukha utpanna ho, usa manuSya kI apane zarIra tathA dravya se bhI rakSA karanI cAhiye, jaise cakra meM madhyabhAga kA tumbI TUTa jAya to usa para AdhAra rakhanevAle Are kabhI nahIM raha sakate, isI taraha kula ke adhipati mukhya manuSya binA anya manuSya nahIM raha sakate. __Agama meM bhI kahA hai-jisa puruSa para vaMza Azrita ho, usa puruSa kI AdarapUrvaka rakSA karanI cAhiye. maiM usI rAjA kA sevaka hU~. aura mere marane se jagata ko kucha nukazAna nahIM hogA, ataH he devI! kucha dera ThaharA maiM apane zarIra ko agni meM DAlatA hU~.' itanA kaha kara zIghra hI vaha ghara gayA aura apane mAtA pitA ko sArI hakIkata kaha dI. aura unhoMne bhI saharSa use anumati de dI. anumati pAkara vaha zIghra hI ghara se ravAnA hokara devI ke pAsa calA, aura devIke pAsa Akara pUchA, 'he devI ! aba maiM kyA karUM ?' devIne kahA, 'snAna kara ke isa agnikuMDa meM kuda paDo.' devI ke kathanAnusAra usane apane zarIra ko agni meM DAla diyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... vikrama caritra - - usa ke mAtA pitAne putra vinA apanA jIvana nirarthaka hai, aura usakI patnIne bhI pati binA jIvana nirthaka hai, vicAra kara ke jisa kuMDa meM vaha girA thA usI kuMDa meM Akara svayaM bhI kuda paDe. yaha saba vRkSa kI ADa meM chope hue mahArAjAne dekhA taba usane vicArA, 'una cAroM kI mere nimitta hatyA huI hai, mere jIne se kyA ?' ataH ve bhI agnikuMDa meM kUdane ke liye tatpara hue, taba devIne prakaTa hokara mahArAjA ko donoM hAthoM se pakaDa kara rokA, mahArAjAne kahA, 'tuma kauna ho, jo mere isa kArya meM antarAya karatI ho.' devI vAlI, 'maiM isa rAjya kI adhiSThAyikA hu~.' he rAjan ! kuMDa meM kUdane kA sAhasa mata kare.' mahArAjAne kahA, 'he devI! yadi tuma ina manuSyoM ko jIvita karogI to hI maiM jIvita rahU~gA. anyathA nahIM.' . taba devIne thoDA pAnI chAMTA aura kSaNa mAtra meM saba jIvita ho gaye. taba mahArAjA bolA, 'he devI! tumane khUba indrajAla phailAyA.' taba devI ne kahA, 'tumhArI tathA ina saba manuSyoM kI parIkSA karane ke liye hI maine yaha jAla kiyA hai.' usa se camatkRta huA, mahArAjA Adi saba loga devI ko namaskAra karake ghara Aye. aura gAva nagara Adi dekara sevaka kA mahArAjAne adhika Adara kiyA. mahArAjA vikramAditya bole, 'he zayyA ! una mahArAjA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita Adi meM saba guNoM meM mukhya sAhasa guNavAlA sAhasika kona thA?' zayyA bolI, 'he rAjan ! maiM nahIM jAnatI, ki una meM adhika sAhasI kauna hai. mahArAjAne kahA, 'jo jAnate hue bhI isa kA javAba na degA, use sAta gAvoM ko jalAne kA pApa lagegA.' usa samaya hatyA ke bhaya se zayyA meM rahI huI usa rAjakanyAne kahA, 'nizcaya hI mahArAjA ko una cAroM meM adhika sattvazAlI jAnanA cAhiye. kyoM ki mahArAjA hI pRthvI kA AdhAra hai, sevaka nahIM.' isa prakAra mahArAjAne rAta meM kanyA ko cAra bAra bulAyA arthAt mahArAjA ke praznoM kA uttara dene ke liye use cAra bAra bolanA paDA. prabhAta meM suMdara mahotsavapUrvaka mahArAjAne usa ke sAtha lagna kiyA, tatpazcAt tilaMgadeza ke rAjA-surasuMdarI ke pitAne kahA, 'he mahAzaya ! uThiye aura bhojana kIjiye.' vikramAditya mahArAjAne kahA, 'maiM ne cakrezvarI devI ko savAlAkha sonAmahora bheTa karane kI mAnatA kI hai. ataH use diye vinA maiM bhojana nahIM karUMgA.' taba kanyAne bhI yahI kahA, arthAt savAlAkha sonAmoharoM kI mAnatA usane bhI kI thI. bherI Adi vAdyoM ke zavdapUrvaka mahArAjA vikrama apanI priyA sahita cakrezvarI devI ke maMdira meM gaye, vahA~ una donoM ne alaga alaga bhaktipUrvaka savA lAkha sonAmohara devI ke sAmane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. vikrama caritra rakhI, phira guru ko namaskAra aura guNagAna kara ke patnI sahita apane sthAna para gaye, AnaMdapUrvaka saba logoMne bhojana kiyA. surasuMdarI ko lekara vikramAditya mahArAjA agnivaitAla ke sAtha mahotsavapUrvaka apane sthAna para lauTe. usake rahane ke liye eka baDA mahala banavAyA. rAtadina nyAyamArga se rAjya karate hue unakA sukhapUrvaka samaya bItane lagA. isa prakAra prathama cAmaradhAriNI strIne vikramAditya mahArAjA kA romAMcakArI vRttAnta kahA, phira usane vikramacaritra ko / kahA, "he rAjan ! Apa mahArAjA vikramAditya ke samAna kaise ho sakate ho ?" pAThakagaNa ! apanI buddhi-caturAI se rAjaputrI surasudarI ko cAra bAra bulavA kara usa se utsavapUrvaka vivAha kiyA. jaba taka manuSya kA puNya bhaMDAra balavAna hai, taba taka sarvatra usa ko jaya milatA hai. isa liye hareka prANiyoM ko cAhiye kI dayA, paropakAra, prabhusmaraNa, devapUjA Adi mAnavajIvana ko saphala karanevAle sadkartavya karate rahanA, isa bhava meM aura parabhavameM vahIM puNya sadA sahAya karate hai. buddhimAna mAnava ko adhika kahane kI kyA AvazyakatA. suta dArA aura lakSmI, pApI ke bhI ghara hoya; saMta samAgama prabhu-bhajana, e do durlabha hoya.' P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust .
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAsaThavA~-prakaraNa sajjana-durjana jANIe, jaba mukha bole vANI; sajjana mukha amRta jhare, durjana vikkI khANI. rukmiNI kA kaMkaNa .. aba vikramacaritra mahArAjA ke sAmane dUsarI cAmaradhAriNI ne sabhA ke samakSa amRtatulyavANI se vikramAditya mahArAjA ke eka jIvana prasaMga kA varNana karanA AraMbha kiyA. " eka bAra mahArAjA vikramAditya kI rAjasabhA meM koI paMDita AyA, aura usane yaha apUrva kathA sunAI. . 'campakapura' nagara meM 'campaka' rAjA rAjya karatA thA. usa kI striyoM meM uttama zIlavatI 'campakA' nAma kI patnI thI. usa nagara meM 'devazarmA' nAmakA brAhmaNa thA. aura usakI 'prItimatI' nAmakI strI thI. jisa prakAra pUrva dizA meM rohiNI kA janma hotA hai, usI prakAra usane suMdara rUpavAlI kanyA ko janma diyA. pati Adine usakA 'rukmiNI' nAma rakhA. vaha dhIre dhIre baDI hone lagI, aura usake tutalAte hue zabda mAtApitA ko. AnaMda dene lage. .. jaba vaha ATha varSa kI huI to usa kI mAtA prItimatI daivayoga se mRtyu ko prApta huI. devazarmAne apane apanI patnIkA mRtyukArya sabhI saMbandhiyoM ko bulAkara vidhipUrvaka kiyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra kramazaH sUkmiNI bar3I hone lagI, gharakArya karake, hamezA yathA samaya annAdi jimAne se tathA bhakti aura vinayAdi guNoM ke kAraNa pitA ko apanI putrI para asIma sneha rahA. devazarmA ke paDoza meM eka kamalA nAma kI vidhavA brAhmaNI rahatI thI, vaha devazarmA ko apanA pati karanA cAhatI thI. ataH use isa prakAra kahane lagI, 'he brAhmaNa ! tumhArI priyA mara gaI hai, aura tumhe svAdiSTa bhojana karane ko cAhiye, yaha tumhArI putrI choTI hai, aura acchI taraha rasoI karanA nahIM jAnatI. ataH kisI dUsarI strI se tuma zAdI kara lo. naI patnI karane se tumhe sukha prApta hogA, abhI tumhArI umra kama hai. ataH koI bhI brAhANa tumheM apanI kanyA degA.. buDhApA Ane para tumheM koI bhI apanI putrI nahIM degA. jaba tumhArI putrI yuvAvasthA ko prApta karegI, aura tuma kisI vara ke sAtha vivAha kara doge, aura vaha apane sasurAla calI jAyagI, taba tumhArI dazA kyA hogI? mere zabda Ahe jAkara atyaMta sukhakArI hoMge yaha tumheM spaSTa jAna lenA. kahA bhI hai striyoM kA bhI hita, mita, aura sukhakara vacana grAhya hotA hai, aura bhAiyoM kA bhI duHkhaprada vacana tyAjya hotA hai.x x hita mitaM ca sukhada vaco grAhyaM striyAmapi, tyAjya duHkhapradaM vAkya bAndhavAnAmapi tama / sa. 12/190 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust 0
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita , yaha suna kara brAhmaNane kahA, 'maiM aba dUsarI patnI nahIM karanA cAhatA, kyoM ki koI bhI strI pahale kI priyA samAna nahIM milegI, phira merI yaha putrI bhojana Adi dekara merI bhakti karatI hai, jisa se maiM apanI patnI ko bhI bhUla gayA hU~.' : kamala kI kapaTajAla. taba usa kamalAne socA, 'maiM kucha aisA kara ki jisa se isa kA putrI uparase prema kama ho jAya.' ... aba vaha kamalA brAhmaNI kaI bAra mokA dekha kara guptarUpa se rukmiNI ke na jAnate hue rasoI meM adhika namaka DAla jAtI, aura punaH cupacApa apane ghara calI jAtI. kabhI kabhI vaha rasoI meM kacarA bhI DAla kara calI jAtI, kaDavI va khArI rasoI dekha kara pitA putrI se kahatA, 'he putrI ! tUne rasoI kaDavI kyoM banAI ?' taba putrI use javAba detI, 'pitAjI, maiMne rasoI kaDavI nahIM banAI.' isa prakAra vaha brAhmaNa hamezA aise bhojana se duHkhI hone lagA. dhIre dhIre usa kA putrI para se sneha kama ho gayA, phira vaha usa vidhavA brAhmaNI ke Age jAkara kahane lagA, 'yaha kanyA mujhe hamezA kaDavI rasoI khAne ko detI haiM.' ... kamalA bolI, 'maiMne tumheM pahale hI kahA thA, para tumane mAnA nahIM.' taba brAhmaNane use kahA, 'tU mere liye dUsarI patnI DhUDha kara le A.' taba kamalAne anya kanyA ke liye P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 / vikrama caritra prayAsa kiyA lekina kahIM bhI koI aisI baDI kanyA na milI, jisa se brAhmaNa duHkhI huA. yaha dekha vaha brAhamaNI bolI, 'jo tumhArI icchA ho to maiM tumhArI patnI bana jAU~.' brAhamaNa bolA, 'tU merI patnI bana jAya to bahuta hI acchA ho, kyoM ki yadi rogI kI jo icchA ho aura vahI vaidya khAne ko de, to rogI ko bahuta AnaMda hotA hai.' - taba brAhamaNane kamalA ko apane ghara meM rakha liyA. usane bhI snAna karAne aura annapAnAdi se brAhmaNa ko khuza khuza kiyA. nIti meM kahA bhI hai, hAthI eka varSa meM vazameM AtA hai, ghoDA eka mahine meM, lekina bI to puruSako eka dina meM hI vaza meM kara letI hai.' kamalAne eka dina apane pati se kahA, 'anya janoM ke bAlaka gAyeM carAne ke liye hamezA bAhara jAte hai, para apanI putrI nahIM jAtI.' patnI ke vacanoM ko mAnakara devazarmAne putrI ko gAyeM carAne ke liye bAhara bhejA. vaha kamalA rukmiNI ko cAhe jaisA vaisA kucha bhojana dene lagI aura kaThora vacane dvArA use bahuta duHkha dene lagI. isa prakAra apara mAtA kamalA ke duHkhadAyI vacanoM ko sahana karatI huI, aura gAyoM ko carAtI huI rukmiNI mana hI mana bahuta duHkho hone lagI. kahA hai vAlaka ke liye mAtA kA maranA, yuvAvasthA meM patnI kA maranA aura vRddhAvasthA meM putra kI mRtyu tInoM baDe duHkhadAyI hote hai. isa prakAra khinna manavAlI rukmiNI hamezaM gAyoM . . ko carAtI thI. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada X SAMA Ran/ w 61440 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - -...ekadA vaha isa prakAra gAyeM carAtI huI vana meM karIla vRkSa ke nIce ArAma kara rahI thI. udhara svarga meM indra ke putra meghanAda kI patnI medhavatIne nArada ke Ane para * unakA Adara nahIM kiyA, ataH nArada usa se nArAja hue aura nArada mana meM vicAra karane lage, ( rukmiNI aura nArada ci. na. 53) : yaha strI bahuta garva ___ rakhatI hai, ataH buddhipUrvaka isa ke garva kA khaMDana karanA cAhiye. jo vyakti duSTa AcaraNavAlI aura garviSTa hotI hai, ve apane hI kiye koM se mahAn anartha athavA saMkaTa meM paDatI hai. itanA socate hue nArada pRthvI para Aye, aura unhoMne rukmiNI ko karIla ke peDa ke nIce baiThI huI dekhA. taba ve punaH svarga meM gaye aura indra ke putra meghanAda se kahane lage, 'he meghanAda ! pRthvItala para maiMne eka brAhmaNa kI putrI ko dekhA hai vaha atIva suMdara svarUpavAlI hai, usa ke samAna suMdara devaloka meM koI devAMganA bhI nahIM hogI, yadi vaha tumheM pasaMda ho to hama donoM vahAM jAya.' meghanAdane kahA, 'hama donoM usa kanyA ko lene ke liye vahA~ jAya.' isa prakAra vicAra kara meghanAda nArada ke sAtha .. 'pRthvItala para AyA. vahA~ usane rukmiNI se gAMdharva vivAha P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra kiyA, aura use svargaloka meM le jA kara alaga sthAna meM rakhA. meghanAdane nArada kA bahuta sanmAna kiyA, usa ke bAda nArada tapa karane ke liye AkAza mArga se pRthvItala para A uttare. _ aba meghanAda usa rukmiNI ke sAtha dinarAta niraMtara sukhabhoga karane lagA, aura apanI pahalI priyA meghavatI ko bhala hI gaye. udhara meghavatIne jaba dekhA ki Aja kala bahuta samaya se meghanAda nahIM Ate to usane apanI sakhI se bAta kI, 'Ajakala ve idhara kabhI bhI nahIM Ate. attaH kahAM rahate hai ? tuma isa bAta kI jAMca karo.' taba sakhIne meghanAda kI talAza kI, aura use manuSya patnI ke sAtha dekhA to vaha A kara apanI svAminI se isa prakAra bolI, 'he svAminI! tere patiH / viSayakrIDA meM Asakta ho kara manuSya strI ke sAtha vimAna meM anyatra rahate hai.' yaha suna kara meghavatIne apane pati ko bulavAye taba bhI ve nahIM Aye, taba vaha socane lagI, 'nizcaya hI mujha se nArAja hue nAradane dUsarI strI ke sAtha vivAha karavAyA hai. saca hI zAstra meM kahA hai-- ____ paraspara kalaha karavAnevAle, manuSyoM ko yuddha Adi meM maravAnevAle aura sAvadyayoga meM pravRtta hone para bhI nArada siddhapada ko prApta karate hai, usa meM eka zIla ke pAlana kA hI mahAtmya hai. + . +kalikArao vi jaNamArao vi sAvajjajoganirao vi; janAro vi sijjhai takhalu sIlasya mAhappa. / / sa. 12/225 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita __maiMne pahale eka samaya Ate hue nArada kA sanmAna nahIM kiyA thA, ataH saMbhava hai ki, unhoMne mere liye yaha duHkhadAyaka avasara utpanna kiyA hai. yadi maiM punaH nArada kA sanmAna karato vaha bhole bhAle RSi punaH ThIka kara deMge jisa se mere pati nira tara mere hI vaza meM raheMge.' ___kucha samaya bAda ekadA nArada RSi punaH svarga meM Aye, taba usane Adara sahita svAgata Adi karake unheM khuza kiyA, taba nAradane meghavatI se pUchA, 'pahale jaba maiM AyA thA, taba to tumane mere sAmane dRSThipAta bhI nahIM kiyA, lekina Aja tuma kisa kAraNa se itanA AdarasanmAna ... karatI ho?' meghavatIne kahA, 'usa samaya kisI kAma meM lage rahane ke kAraNa maiMne Apa kA Adara nahIM kiyA hogA. ataH merA - vaha aparAdha kSamA kareM aura mujha para prasanna ho.' nArada ALA ALPHITRAL bole, pUjyajanoM kI pUjA kA ullaMghana karane se iha loka meM tathA paraloka meM bhI prANI duHkhI hote hai, kahA hai, devoM ko (nArada aura meghavatI citra naM. 54) P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra pratimA bhaMga karane se tathA gurujanoM kI avahelanA karane se prANiyoM ko durgati tathA duHkha paraMparA prApta hotI hai.' meghavatI bolI, 'maiMne Apa kI jo avajJA kI vaha kRpA karake aba kSamA kareM.' ataH prasanna hue nAradane kahA, 'tujhe jo kucha kAma ho vaha kahe, jisa se maiM vaha zIghra hI kara dUMgA.' meghavatI bolI, 'merA pati merI sauta ko zIghra hI choDa de, aisA kare.' usakA aisA kahane para 'tathAstu' kahakara RSi meghanAda ke pAsa gaye. aura bole, 'devatA logoM ko manuSya strI ke sAtha bhAga karanA jarA bhI yogya nahIM hai, unake zarIra meM rasa, khUna, mAMsa, meda, asthi, majjA Adi sAta dhAtu hote haiM.' ityAdi kaI yuktiyoM se nAradane-meghanAda ko rukmiNI se vimukha kara diyA. taba meghanAdane pUchA, 'isa strI ko kahA ' choDanA yogya hai ?' . nArada bole, 'isa strI ko jisa peDa ke nIce se lAye the * vahIM para choDanA ThIka hai.' nArada ke aisA kahane para meghanAdane usa strI ko zIghra hI usa peDa ke nIce le jA kara AbhUSaNe sahita choDa diyA. phira meghanAda svarga meM jA kara apanI pUrva priyA meghavatI ke sAtha raha kara sukhapUrvaka samaya vyatIta * karane lagA. meghanAda rukmiNI ko vahA~ choDa gayA, usa ke bAda vaha . * vahA~se uTha kara pitA ke gharakI tarapha calI. rAste meM akasmAta * eka 'kaMkaNa' kaI pRthvI para gira paDA, anya saba divya P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 'AbhUSaNoM sahita vaha ghara gaI. taba use apara mAtAne pUchA; "he putrI ! tU itane samaya taka kahAM rahI ?' putrIne javAba diyA, 'maiM sthAna kA nAma Adi kucha bhI nahIM jAnatI, lekina maiM itanA jAnatI hU~ ki jahA maiM rahatI thI vaha sthAna sUrya ke vimAna sadRza tejasvI thA. aura mana ko AnaMda denevAlA thA, aise ghara meM maiM sukhapUrvaka aba taka rahatI thI. vahA~ divya zarIra ke rUpa kI zobhAvAle, doSarahita manuSya rahate haiM, aura suMdara vezadhArI tathA manohara hAra tathA bAjubaMdha Adi dvArA zobhita hai.' brAhmaNI bhI AbhUSaNoM ke lobhase bolI, "he putrI ! tumna ghara AI vaha bahuta acchA kiyA, cintA se kaI sthAnoM para terI khoja ko thI. Aja mere sadbhAgya se tU yahA~ A gaI hai, usa brAhmaNIne vicAra kiyA, 'maiM apanI putrI lakSmI ke liye chala kapaTa se sabhI AbhUpaNa isa se le lUMgI.' thoDI dera ke bAda kamalA bolI, 'he putro! yadi tere yaha AbhUSaNa Adi rAjA dekhegA to le legA, aisA kaha kara usa duSTa buddhivAlIne usa ke satra AbhUSaNa utAra kara le liye.. aura apanI putrI ke liye kisI gupta sthAna meM rakha diye. . . . eka bAra vahA~ kA rAjA gAMva ke bAhara suMdara ghoDoM ko lekara krIDA karane gayA thA. vahA~ ghoDe ke paira ke khura ke AghAta se rukmiNI kA girA huA eka divya kaMkaNa pragaTa huA, aura use rAjAne dekhA. rAjAne use le liyA aura apanI paTTarAnI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 vikrama caritra ko diyA. vaha divya kaMkaNa dekha ke paTarAnIne kahA, 'he rAjana! aisA hI dUsarA kaMkaNa mujhe lA kara do.' rAjA bolA, 'he priye ! mujhe eka hI kaMkaNa milA hai.' taba paTarAnI bolI, 'mujhe lagatA hai ki Apane dUsarA kaMkaNa kisI dUsarI rAnI ko diyA hai, ataH yadi Apa abhI dUsarA kaMkaNa lA kara doge to hI maiM jIUMgI nahIM to agni"praveza karUMgI: kahA hai ki 'vajUralepa, mUrkha, strI, badara, machalI, kAle raMga kA dAga aura zarAba pInevAloM kA kadAgraha ekasA hI hotA hai, - arthAt ye apanI pakaDI bAta kabhI nahIM choDate.' / rAjAne rAjasabhA meM A kara mAMtriyoM se bAtacIta kI, mAMtriyoMne kahA, 'he rAjan ! aisA divya kaMkaNa isI nagara meM kisI ke pAsa honA cAhiye.' yaha apanI priyA ke kadAgraha ke kAraNa rAjAne kaMkaNa prApta karane ke liye maniyoM ke sAtha maMtraNA kI aura nagara meM eka bar3I bhojanazAlA zurU - kI, rAjAne yaha bhI ghoSaNA karavAI, 'jo strI puruSa apane apane AbhUSaNa pahana kara kuTuMba sahita isa bhojanazAlA meM * bhojana karane AyeMge, unhe rAjA bahuta sA dravya dekara sanmAna - karegA.' isa se kaI loga suMdara vastra AbhUSaNa pahana kara bhojana karane Ane lage... taba vaha brAhmaNI bhI apanI putrI lakSmI ko rukmiNI ke kaMkaNAdi saba AbhUSaNa pahanA kara lobha se zIghra hI usa P.P.AC.Gunratnasuri M.S.. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita - 'bhojanazAlA meM bhojana karane AyI. brAhmaNI kI vaha putrI kAnI thI. ataH use dekha kara matriyoMne vicAra kiyA ki, ye AbhUSaNa isa ke kadApi nahIM ho sakate . yaha soca kara matriyoMne AbhUSaNa ke bAre meM use pUchA, 'paraMtu usane koI spaSTa uttara nahIM diyA, taba cAbuka Adi dvArA use zikSA dI aura pUchA, 'yaha AbhUSaNa kisa ke haiM ? satya batAo, yadi na batAyegI to tujhe khUba mAra paDegI.' isa se Dara kara usane kahA, 'yaha merI bahana rukmiNI ke AbhUSaNa haiM.' taba rAjAne usa rukmiNI ko bulavAyA aura usa ko dekha kara vaha rAjA usake rUpa para mohita ho gayA. usa ke pitA ko sanmAnita karake utsAhapUrvaka rAjAne usa se vivAha kara liyA. rAjA AnaMdapUrvaka samaya bitAne lagA. tatpazcAt rAjAne chala se vaha kaMkaNa apanI paTarAnI se le liyA aura naI palI ko de diyA. rAjA usa meM pUrNa Asakta ho gayA. aura aba vaha pahalI patnI kA nAma bhI . nahIM letA. naba pahalI rAnIne rAjA se kaMkaNa ma~gavAyA to rAjAne kahA, 'dUsare kaMkaNa vinA tuma kASTa bhakSaNa karegI, ataH usa kakaNa se tumheM kyA prayojana hai ?' kaMkaNa prApta karanA asaMbhava jAna kara pahalI rAnIne kASThabhakSaNa kA nirNaya zIghra choDa diyA. idhara samaya bItane para acche suMdara svapna se sUcita zakmiNIne eka putra ko janma diyA. usa samaya apane svajanoM / kA sanmAna kara ke rAjAne usa kA baDA janmotsava manAyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 vikrama caritra usa brAhmaNIne apane pati se kahA, 'aba hama apanI putrI rukmiNI ko ghara lAve, kyoM ki putrI ko putra huA hai, ataH use kucha samaya ke liye pIhara lAnA cAhiye. yadi pitA apanI putrI ko ghara para na lAve to loga hamezA pitA para AkSepa karate haiM.' apanI putrI ko bulAne ke liye usane apane pati ko rAjA ke pAsa bhejA. vaha rAjA ke pAsa jAkara spaSTa zabdoM meM isa prakAra bolA. 'he rAjan ! Apa merI putrI ko putra sahita mere ghara bheje.' parantu rAjAne use bhejanA asvI kAra kiyA taba, vaha brAhmaNa AtmahatyA karane ko tatpara huA. brAhmaNa ko marane ke liye tatpara dekhakara rAjAne patnI ko bhejA aura brAhmaNa putrI ko lekara apane ghara gayA. taba vaha sautelI mAtA chalapUrvaka bolI, 'maiMne pahale kisI se sunA haiM ki, strI prathamavAra putra yA putrI janma detI hai, vaha eka bAra jIrNa vastra Se pahana kara kue~ ke pAnI - meM apane pratibiMba ko (MX IAN ANN A AAAAEERAN Hale punaH saMtAna prAptiH hotI hai.' kaha kara kamalA use jIrNa bastra rAta kAma jAte pahanA kara kue ke ki (kamalAne rukmiNI ko kuemeM dhakkA diyA.) nAre le gaI. jaba citra na. 55 rukmiNI kueke jala meM dekha rahI thI taba kamalAne use dhakkA mArakara kue meM girA P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita diyA, usa kue meM giratI huI rukmiNI ko nAgarAja-takSakane pakaDa liyA. PRAKAS ACREATI bhUgarbha dvArA takSaka use apane sthAna para le gayA, use apanI patnI banA liyA, aura AnaMda se rahane lagA. usa ke sAtha kue, tAlAba tathA upavanAdi meM krIDA karate samaya bItane lagA. idhara usa krUra brAhmaNa patnIne rukmiNI ke suMdara vastrAla kAra Adi apanI ( rAjA-rAnI aura kaMkaNa, pRSTha 628 meM dekhA) putrI lakSmI ko paha. citra naM. 56 nAye, aura usane rukmiNI ke putra ko stanapAna karAne ke liye eka dhAva mAtA rakhI, kyoM ki rAjAoM kI rAniyA putra ko stanapAna nahIM karAtI haiM. phira lakSmIko brAhmaNIne rAjA ke mahala meM bhejA. eka AMkhavAlI lakSmI ko dekha kara rAjAne mana meM vicArA 'yaha kisa prakAra huA ?' rAjA ke pUchane para vaha bolI, 'he svAmI! maiM viSama sthAna meM yakAyaka gira gaI thI, usa / se merI AMkha meM phUlA par3a gayA hai.' rAjAne socA, 'nizcaya hI yaha merI priyA nahIM hai, 21 P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra koI mAyAvinI hai,' rAjAne use pUchA, 'tujhe kisane bhejA hai, taba usane kucha javAba nahIM diyA. rAjAne use cAbuka Adi se khuba mArA taba usane rAjA ke sAmane apanI mAtA kA kiyA huA saba kAma kaha diyA. apanI priyA ko kueM meM girI huI jAna kara rAjAne kahA, "maiM bhI usI kue meM giraMgA.' matriyoMne kahA, 'he rAjan ! Apa chaH mahine taka rAha dekhiye, utAvala nahIM kIjiye. dhIraja se satra Thoka hogA.' phira rAjAne usa brAhmaNI ko apane deza se bAhara nikAla diyA, aura usa ke bAda apane putra kA punaH baDe dhAmadhUma se janmotsava karavAyA. apane putra ke janmotsava kA vRttAnta takSaka ke mu~ha se suna kara rukmiNone kahA, 'he kAnta ! maiM apane putra ko dekhanA cAhatI hU~.' takSaka kI AjJA lekara vaha rAta meM rAjamahala meM AI, aura apane putra ko stanapAna karA kara usane gupta rUpa se putra ke liye AbhUSaNa Adi bhI rakhe, subaha rAjAne putrake pAsa suMdara AbhUSaNAdi dekha apanI patnI ko AI huI samajha kara priyA ko pakar3ane ke liye dUsare dina rAtri meM sAvadhAnI ke sAtha chipa kara khaDA rahA.. rAtri huI aura rukmiNI putra ko stanapAna karAne ke liye AI, taba rAjAne use pakaDanA cAhA para pakaDa na sakA, ava: dUsare dina rAjA vizeSa rUpa se sAvadhAna rahA, usane apanI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita -ALL za RaIHAR /-BKCLES patnI ko stanapAna karAte hue acchI taraha dekhA. rAjAne jAte samaya aMcala ko pakaDa liyA, aura apanI usa patnI ke sAtha zayyA ( rAja aura rukmiNI citra naM. 57 ) para leTa kara bhoga sukha dvArA AnandakA anubhava karane lagA. takSakane jaba rAta ko apanI patnI ko na dekhA to avadhijJAna ke upayoga se apanI patnI ko rAjA ke sthAna para hai vaha jAnA. taba vaha use lene ke liye vahA~ gayA, aura apanI patnI ke sAtha rAjA ko dekha krodha ke kAraNa sarpa rUpa dhAraNa kara rAjA kI pITha meM DaMka mArA-lekina jaba vaha vApasa jA rahA thA, taba rAjAne use dIvAra ke sAtha pachADa kara mAra DAlA, rAjA ke zarIra meM bhI viSa vyApta ho gayA, jisa se vaha bhI usI kSaNa mara gayA, rukmiNI apane dAnoM patiyoM ko marA huA dekha kara khUba duHkhita huI. subaha hote hote sAre nagara meM bAta phaila gaI, saba loga cakita ho gaye. ati duHkhI rukmiNI apane donoM patioM ke zarIre ko lekara kASTabhakSaNa karane ke liye smazAna meM gaI. usa samaya akasmAt 'mevanAda' devaloka se yahAM A gayA. usane P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra marane ko taiyAra huI rukmiNI ko kahA, 'he patnI ! tuma apane pati ke jIte hue kASTabhakSaNa kyoM kara rahI ho?' rukmiNI ke pUchane para meghanAdane usa ke sAtha kA apanA sArA sambandha kaha sunAyA.taba rakmiNIMne kahA, 'yadi Apa mere dono patiyoM ko jilAoge to maiM jItI rahU~gI, anyathA maiM bhI mara jAUMgI.' karma kI vicitratA dekhIye, rukmiNI ko tIna mati hue. rukmiNI ke kahane se meghanAdane zIghra amRta chIMTa kara una donoM ko jIvita kiyA. aba ve tInoM ikaTThe hue aura tInoM patnI ko le jAne ke liye jhagaDane lage. isa prakAra kathA kaha kara, vaha paMDita pUchane lagA, "he sabhAsadoM ! buddhi se vicAra kara kahiye ki, vaha patnI kisakI hogI ?" koI bhI isa prazna kA javAba na de sakA. taba vikramarAjAne kahA, " manuSya jAti kI hone se vAstava meM vaha rAjA kI patnI hogI." isa prakAra kathA suna kara vikramAditya mahArAjAne usa paMDita ziromaNi ko dasa karoDa sone kI azarphicA dI. isI prakAra dUsarA bhI koI paMDita mahAzcaryakArI acchI manoraMjaka vArvA vikramAditya mahArAjA ke sAmane kahatA to mahAra,jA use eka karoDa azarphiyA de dete. isa taraha mahArAjA vikramAditya kI udAratA batA kara usa cAmaradhAriNIne kahA, 'he vikramacaritra! Apa una jaise kisa prakAra hoMge? Apa meM vikrama mahArAjA ke samAna buddhi Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 635 aura udAratA kahoM dekhane meM nahIM AI, usIse mujhe haMsI AI." yaha vikramAditya mahArAjA kA rocaka vRttAnta dvitIya cAmaradhAriNAne vikramacaritra aura sabhA ke Age kahA. ___pAThakagaNa ! dekhIeM, mahArAjA vikramAditya meM udAratA evaM buddhi cAturya. pUrva ke pUNyodaya se mAnava saba kucha prApta kara sakatA hai; AtmA meM anaMta zakti hai, paropakAra karanA, dayA kA pAlana karanA, dIna duHkhI mAnavabandhuoM ko sahAyaka hokara uddhAra karanA yahI unhoM kA sarvottama zreSTha kArya jIvanabhara rahA, jisa se Aja do hajAra aura paMdara varSa bitane para bhI 'paraduHkhabhaMjana ke nAma se saba koI pukArate haiM. vAMcaka Apa bhI uparokta guNoM meM se eka do guNa apane meM utArane kA prayatna kareM. yahI zubhecchA. . graMtha-paMtha saba jagata ke, bAta batAvata dAya; / sukha dIye sukha hota hai, duHkha dIye duHkha hoya. kAkA pAlana kArya jIvanadAyaka hokara padara varSa vita saDasaThavA~-prakaraNa jitane tAre gagana meM, utane vairI hoya; pUrava pUNya jo tape, bAla na bAMkA hoya. vikramAditya kI sabhA meM jAdugara kI indrajAla rAjA vikramacaritra ke Adeza se tIsarI cAmaradhAriNI sabhA samakSa sulalita saMskRta bhASA meM isa prakAra kahane lagI P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra "eka bAra prAtaHkAla aneka maMtrI, sAmata Adi se bharI huI sabhA meM mahArAjA vikramAditya baiThe hue the. usa samaya pratihAra dvArA nivedana karavAne ke bAda koI eka vaitAlika-jAdugara, 'he rAjan ! Apa cirAyu ho ?' aisA kahate hue sabhA meM AyA aura namaskAra kara bolA, 'he rAjan ! Apa ko kucha AzcaryakArI kalA dikhAnA cAhatA hu~. ataH Apa sAvadhAna ho kara dekhiye.' ____mahArAjAne kahA, 'he kalAvAn ! tuma apanI kalA batAo.' taba sabhAjanAdi utsuka hokara dekhane lage. vaitAlika vahAM se adRzya rUpavAlA bana kara kahIM calA gayA, sabhI sabhAsada Azcaryacakita hue, itane meM koI puruSa apane bAeM hAtha meM eka suMdara strI aura dAhine hAtha meM talavAra lekara sabhA meM AyA. usane mahArAjA ko namaskAra karake kahA, 'isa saMsAra meM maiM kevala do cijoM ko hI sArabhUta mAnatA hu~. eka lakSmI aura eka strI, kahA bhI hai he lakSmI mAtA ! tumhAre prasAda ke vaza doSa bhI guNarUpa ho jAte hai. Alasya sthiratA ko prApta karatA hai, capalatA udyogitA kahalAtI hai, mauna mitabhASitA meM pariNata ho jAtA hai, mugdhatA-kamavuddhi, saralatA rUpa ho jAtI haiM, yogya-ayogya pAtra ke bheda ko nahIM jAna sakane kI zakti ko udAratA kA nAma diyA jAtA hai. x aura strI ke liye bhI kahA haix AlasyaM sthiratAmupaiti bhajate cApalyamudyogitAm , mUkatvaM mitabhASitAM vitanute maugdhyaM bhavedArjavam ; Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita vaha strI sacamuca hi lakSmI samAna hai, jo sudharma meM rakta hai, vivekasa hita hai, zAnta hai, satI hai, sarala hai, priyabolanevAlI hai, saba kAryoM meM nipuNa hai, acche lakSaNavAlI hai, sadguNI hai, sad AcaraNavAlI hai, gRhakArya meM kuzala hai, acchI mativAlI hai, sadA saMtuSTa hai, vinayayukta hai aura saubhAgyavAlI hai. + kucha paMDitajana sarasvatI ko bhI sArarUpa mAnate haiM, lekina yaha bAta mujhe jarA bhI nahIM jacatI hai. kyo ki jaise thoDI lakSmIvAlA manuSya svayaM zobhatA hai, anya / ko zobhAtA hai, kintu thoDI vidyAvAloM manuSya ko kyoM koI sanmAna detA nahIM yA vinavatA nahIM, isa liye jagata meM lakSmI ko hI loga mAnate hai. ____ apanA hita cAhanevAle satpuruSoM ko anya striyoM para kabhI bhI vAsanAyukta dRSTi nahIM karanA cAhiye, sAtha hI vicakSaNa puruSoM ko parastrI aura para dravya ko lene kA jarA bhI pAtrApAtra vicArabhAvavirahoyaccha nyudArAtmanAm , mAtalakSmI ! tava prasAdavazano doSAapi smuH guNAH. sa. 12/316 4 sA saddharmaratA vivekakalitA zAntA satI sArjavA, sotsAhA priyabhASiNI sunipuNA sallakSaNA sadguNA / / savRttA gRhanItivismitamukhI dAnonmukhI sanmatiH saMtuSTA vinayAnvitA'tisubhagA zrIreva sA strInaM nu. sa. 12/318 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra mana nahIM karanA cAhiye, prANa kaMTha meM A jAve taba bhI parerApakAra karanA cAhiye. kyoM ki paropakAra karane se isa janma meM aura paraloka meM bhI sukha prApta hotA hai. kahA bhI hai-- virala puruSa hI guNoM ko jAnate haiM, virala puruSa hI nirdhana vyakti se sneha rakhate haiM, svAbhAvika guNayukta viralapuruSa hI isa prakAra apane doSoM ko dekhate hai. sajjana puruSa apane kAryoM se parAGmukha hokara bhI parAye kArya meM tatpara rahate haiM, jaise ki caMdramA apane kalaMka ko dUra karane kI cintA choDa kara pRthvI kA ujvala karatA rahatA hai. Aja devatA tathA dAnavoM kA svarga meM yuddha hogA. maiM indra kA naukara hU~, isa se vahAM jAtA hU~, yaha merI priyA svarga kI yuddhabhUmi meM yuddha karate samaya nizcaya hI mujhe vighna rUpa ho jAtI hai, ataH maiM apanI patnI ko abhI Apa ke pAsa choDakara devaloka meM indra ke pAsa yuddha ke liye jAtA hU~, jaba taka maiM vApasa na lauTuM taba taka Apa use apane antaHpura meM rakhakara yatnapUrvaka isa kI rakSA kare.' isa prakAra kahakara sabhI sabhAsadoM ke dekhate hue vaha vaitAlika khaDga lekara devaloka meM gayA. kucha hI kSaNa bAda AkAza meM yuddha kI dhvani sunAI dene lagI. use suna kara sabhAjana Apasa meM kahane lage, 'abhI devatA tathA dAnavoM kA yuddha cala rahA hai.' tatpazcAt usa vaitAlika ke aMga-dA hAtha, do paira, mastaka, zarIra Adi kramazaH ekaeka rAjasabhA Jun Gun Aaradhak Trust P.P. Ac. Gunratnasuri M.S.
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita meM gire, isa se sabhI janoM ke mana meM bhI Azcarya huA. taba rAjasabhA meM rahI huI vatAlika kI patnIne apane patike saba avayavoM ko nIce girA huA dekha kara rAjA se isa prakAra kahA, 'he rAjan ! Apa mere bhAI haiM, mere pati svarga meM mara gaye hai. ataH Apa aisI vyavasthA kareM ki jisa se maiM apane pati ke avayavoM ke sAtha agnipraveza karu-kApTabhakSaNa karUM.' mahArAjAne kaI hetu aura yuktipUrvaka use agni meM jalane se rokanA cAhA, lekina usane nahIM mAnA, sabhI loka Azcarya sahita dekha rahe the, usI samaya vaitAlika kI strIne apane pati ke avayavoM ko lekara nagara bAhara jA kara jaldi se agnipraveza kiyA. isa se rAjA zokAtura huA. vaha adhI sabhA meM Akara baiMThA, utane meM vaitAlika AkAza meM se Akara mahArAjA ko isa prakAra kahane lagA, 'Apa ke prasAda se maiMne kSaNamAtra meM svarga meM vijaya prApta kI hai. yuddha ke maidAna meM dAnava hAra gaye haiM, aura deva jIta gaye hai, isa se indrane merA bahumAna kiyA hai, aba maiM apanI patnI ko lekara apane sthAna para jAtA hU~, merI patnI mujhe dIjiye.' yaha suna kara mahArAjA vismaya hue, tathA vipAda se vivaza aura dInabhAva vAle mahArAjAne usa ko usa kI patnI kA agnipraveza Adi kA hAla sunA diyA. yaha suna kara vaitAlika bolA, 'he rAjan ! Apa jhUTha kyoM bola rahe hai ? merI prANapriyA patnI abhI Apa ke aMtaHpura meM hI vidyamAna haiM.' P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra mahArAjA aura mAMtriyoM sahita sabhA meM vaha vaitAlika mahArAjA ke aMtaHpura meM se usa strI ko lekara AyA aura mahArAjA ke prati bolA, 'he rAjan ! maiMne pahale sunA thA ki Apa para strI se parAGgamukha hai, to aba thoDe jIvana ke liye aisA kAma kyoM kiyA?' yaha suna kara mahArAjAne apanA muMha nIcA kara liyA aura dInatA dhAraNa kI, taba vaitAlikane zIghra hI usa strI kA saharaNa kara liyA, aura vaha bolA, 'he rAjan ! maiMne Apa ke sAmane yaha saba indrajAla phelAI thI, Apa kheda na kareM. __ isa se mahArAjA usa vaitAlika para prasanna hue. aura pAMDayadeza se AI huI bheTa use dilavAI. vaha bheTa isa prakAra thI-- ATha karoDa sonAmohareM, tirAnaveM-93 tole motI, mada / kI gaMdha se lubdha bhramaroM ke kAraNa madonmata pacAsa hAthI, lAvaNyavatI tathA sudara dRSThivAlI sau vArAMganAeM. yaha saba pAMDayadeza ke rAjAne daMDa ke rUpa meM jo mahArAjA vikramAditya ko arpaNa kiyA thA. vikramAditya kA isa prakAra vRttAnta kaha kara tIsarI cAmaradhAriNIne vikramacaritra se kahA, 'Apa una ke tulya kaise ho sakate hai ? so kahiye.' isa prakAra tIsarI cAmaradhAriNI kA kahA huA vRttAnta samApta huA. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita cAthI cAmaradhAriNIH aba cauthI cAmaradhAriNIne navIna rAjA vikramacaritra ke Adeza se mahArAjA vikramAditya kA eka jIvana prasaMga kahA vikramAditya eka bAra apanI sabhA meM baiThe the. usa samaya paradeza se koI eka brAhmaNa phiratA huA AyA, rAjAne use pUchA, 'kyA tumane pRthvItala para koI navIna kautuka dekhA hai ?" vaha brAhmaNa bolA, 'zrIgiri meM 'hara' nAma kA eka yogIrAja rahatA hai. vaha parakAya praveza kI vidyA ko jAnatA hai, vaha nirmala AzayavAlA hai, maiMne bhaktipUrvaka chai mahine taka usa kI satata sevA kI, taba bhI usa yogIne mujhe apanI vidyA nahIM dI. ataH Apa mere sAtha vahAM Akara mujhe usa yogI ke pAsa se vaha vidyA dilavAiye, kyoM ki jagata meM phirate maiMne sunA hai ki 'Apa sadA saba logoM kA upakAra karane meM tatpara rahate hai.' brahmaNa ke kahane para usa para kRpA karane vikramAditya mahArAjA usa ke sAtha sAtha zIghra hI zrIgiri para gaye, aura doneAMne yogI ko bhaktipUrvaka namaskAra kiyA. mahArAjA ke vinayabhakti se yogirAja sahaja meM khuza hue aura bole, 'he narottama! mere pAsa se parakAya praveza vidyAko tuma grahaNaH karo." P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra rAjA bole, 'he yogIrAja ! Apa vaha uttama vidyA isa brAhmaNa ko dIjiye, kyoM ki Apa ke caraNa kamala ke pratApase mere pAsa saba kucha haiM.' yaha suna kara yogIrAja mahArAjAko ekAnta meM le jA kara bolA, 'yaha brAhmaNa isa vidyA ke yogya nahIM hai, kyoMki vaha kRtana aura bhaviSya meM svAmI ko dhokhA dene vAlA hai, ataH use vidyA dene se bahuta anartha hogA. kahA hai ki jaise koI thakA huA aura chAyA kI zodha karanevAlA hAthI vRkSa ke nIce Azraya letA hai, lekina ArAma lene ke bAda vaha hAthI usa peDa kA nAza karatA hai, usI taraha nIca vyakti apane AzrayadAtA kA hI nAza karate hai.' vikramAditya mahArAjA ke ati Agraha se usa yogIne mahA rAjA aura brAhmaNa ko parakAya pradeza kI vidyA dI, phira ve doneAMne vidyA sAdha kara vidyA siddha kI. bAda yogo ko praNAma ( yogI ko mahArAjA aura brAhmaNa namaskAra kara ke vahAM se karate hai. ciMtra naM: 58 ) ravAnA hue, phirate phirate avantI nagarI ke bAhara udyAna meM Aye. AATE PROPMENin P.P. Ac. sunratnasuri M.S. . Jun Gun AaradhakTrust
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 643 idhara mahArAjA kA paTTahastI mara gayA thA, ataH maMtrI Adi vyakti vahAM bAhara ke udyAna meM Akara ekatra hue, aura use gADane ke liye eka bar3A khaDDA khudavA rahe the, yaha jAna vikramAdityane usa brAhmaNa se kahA, 'tuma mere zarIra kI rakSA karanA, maiM isa hAthI ko zIghra jilAtA hU~.' . mahArAjAne apanA zarIra usa brAhANa ko sauMpA, aura hAthI ke zarIra meM praveza kiyA, hAthI ko usI kSaNa saMjIvana kiyA, usa se logoMne nagarI meM sthAna sthAna para utsava kiyA-manAyA. . udhara brAhmaNane apanI deha ko choDa kara jo rAjA kA zarIra thA usa meM praveza kiyA, aura nagara meM jAkara matriyoM se milA. antaHpura-rAnIvAsa meM praveza kara sArA antaHpura dekhA.. maniyoMne jaba mahArAjA ko AlasI, satvarahita aura vicitra prakAra se bolate sunA to ve paraspara vicAra karane lage, 'yaha kisI prakAra bhI vikramAditya mahArAjA nahIM lagate.' isI prakAra SaTTarAnI Adine bhI mana meM ye hI socA. udhara mahArAjA hAthI ko jIvita karane ke bAda apane zarIra ko dekhane ke liye gaye. vahAM unhoMne apane zarIra ko na dekha kara aura brAhmaNa ke zarIra ko pakSiyoM se bhakSaNa kiyA hA dekha kara socane lage, 'nizcaya hI vaha brAhamaNa kRtaghna nikalA, ataH usane mere zarIra meM praveza kiyA hogA. zAyada usane mere rAjya ko bhI le liyA hogA. aba kyA hogA? yaha socate huA mahArAjA vana bhramaNa karane lage. P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 vikrama caritra kahA hai ki viSayI ko duHkha hotA hai, dhanikoM kA hotA hai garva, mana khaMDita hotA vAmA se, rAjA kA priya sadA na sarva kauna maraNa kA prApta karatA, kisa yAcaka kA hotA mAna, durjana ke caMgula meM paDa kara, rahA kuzala se kisakA prANa. __ taba gajarUpadhArI vana meM ghUmate hue rAjAne eka mare hue tote kA zarIra dekhA. unhoMne tote ke zarIra meM praveza kiyA phira vana meM kisI puruSa ke hAtha para baiTha kara use kahA, 'tuma mujhe zIghra hI ujjayinI nagarI le jAo. vahAM rAjA ke makAna ke sAmane mujhe becane ke liye tuma khaDe rahanA, aura chaso mohara lekara paTTarAnI kamalAdevI ke hAtha meM hI gajhe denA.' yaha -manuSya usa tote ko lekara vahA~ gayA, aura chasau mohara TA Ravi Hlililil RAHASUNDHIP SHARE (kamalAdevI pttttr|nii popaTa-zuka kharIda rahI hai. citra naM. 59) P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 645 --- lekara rAnI ko vaha totA de diyA. rAnI bhI use prApta kara ke khuza huI, kamalAdevI tote se jo jo prazna pUche una sabhI praznoM kA uttara usane yathocita diyA. usa totene mana meM vicAra kiyA, 'yadi maiM apane Apako pragaTa kara dUMgA to vinA vicAre yaha paTTarAnI usa brAhmaNa ko maravA DAlegI. yA to yadi yaha rAjA rUpadhArI brAhmaNa mujhe tote ke zarIra meM jAnegA. to mujhe maravA DAlegA.' ___ aba vaha saubhAgyavAn totA rAnI dvArA hamezA acchA 'bhojana Adi prApta karatA hai, aura AnaMda se samaya vItAtA haiM. mahArAnI ko tote vinA kSaNa bhI caina nahIM paDatA. eka samaya totene pUchA, 'he devI! yadi maiM mara jAUM to kyA ho ?' devIne kahA, 'yadi tuma mara jAoge to maiM bhI kASTa'bhakSaNa karuMgI.' eka bAra isa totene akasmAta bhItI para go-garAlI ko marate dekhA. rAjA kA jIva tote meM se nikala kara usa meM adhiSTita hokara dIvAra para rahA, rAnIne jaba tote ko marA huA dekhA to usane nakalI rAjA se kahA, 'merA icchita. priya totA mara gayA hai, aba usa ke binA mai nahIM jI sakatI maiM kASThabhakSaNa karuMgI.' jaba rAnI kASThabhakSaNa ke liye taiyAra ho gaI taba rAjA zarIradhArI brAhmaNane rAnI ko prasanna karane ke hetu kahA, 'maiM isa tote ko abhI jilAtA hU~, isa meM kyA bar3I bAta hai ? '. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra jaba brAhmaNane apane jIva ko usa tote meM DAla kara jIvita kiyA, utane meM vahAM chipakalI-girAlI ke zarIra meM rahe hue vikramAditya mahArAjA ke jIvane zIva hI apane zarIra meM praveza kara liyA. usa ke satva, sAhasa, saMketa, bolane aura calane Adi kI saba kriyAoM se maMtrI se lekara sevaka taka sabane unheM vikramAditya mahArAjA ke rUpa meM pahacAnA, rAjAne bhI una saba ko apanA banA huA vistRta hAla sunAyA. yaha suna kara saba tAjjuba ho gaye. phira rAjAne tote ko hAtha meM lekara kahA, 'he pApI ! duSTa AzayavAle, maiMne tujhe vidyAdAna dilAkara tere upara upakAra kiyA, usa ke badale tumane apane svabhAva anusAra hI kiyA ? ataH tujhe dhikkAra hai, lekina maiM dayApUrNa hRdaya se tujhe mAratA nahIM hU~, maiM yahAM se tujhe ( totA-zuka aura mahArAjA. citra na. 6.) mukta karatA hU~, tuma apane sthAna para cale jAo, aura AjIvikA upArjana karo.' . . isa prakAra kaha kara cauthI cAmaradhAriNI bolI, 'he vikramacaritra! tumhAre pitA isa prakAra kRpA-dayA ke dhAraNa TEST FOR mAmalA Urgin HEL P.P.AC.Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 647 sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita karanevAle the. lekina tuma meM una ke jaisI apUrva dayAlutA kA abhAva hone se meM usa samaya ha~sI thI." _ apane pitA vikramAditya kA cAroM cAmaradhAriNI dvArA isa prakAra kA romAMcakArI caritra suna kara vikramamaritra khuba prasanna huA. aura hamezA nyAya mArga dvArA pRthvI kA pAlana karate hue rAjya karane lagA. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ke pAsa meM zrI jinezvaradeva dvArA prakAzita dharma ko sUnate mahArAjA vikramacaritra dharmaparAyaNa hue. zrI zatrujaya ke uddhAraka jAvaDazAha: prabhu zrI RSabhadevajI ke suputra surASTra ke nAma se suprasiddha huI bhUmi saurASTra kI goda meM sadaiva zAzvata tIrthAdhirAja zrI zatraMjaya bhavya jIvoM ke anaMtakAla se AkarSita kara rahA hai. vartamAna covIsI meM sabase prathama mahAtIrtha zrI zatrujaya para bharata cakravatIne caturvidha saMgha ke sAtha ArohaNa kiyA thA. bica maiM anekAneka AtmA isa pavitratama bhUmike prabhAva se saMsAra samudra pAra utara gaye, usa kI koI ginatI nahIM hai. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAja ke upadeza se avatIpati vikramAditya mahArAja bhI caturvidha saMgha ke sAtha mahAtIrtha pe jAkara zrI AdIzvarajI se bheTe the. aura AtmA ko pAvana kiyA thA. . 22 . P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 vikrama caritra yahI gaurava se pUrNa saurASTra kI bhUmi meM kAMpalyapura nAmaka nagara meM zreSThI bhAvaDa apanA jIvanakALa vyatIta karate the. bhAvaDazAha vinayI, vivekI the aura dharmaparAyaNa bhI the, dharma hI prANa haiM, yaha siddhAMta unake liye thA. unhoM kI bhAgyavatI patnI bhAvala bhI patiko anusaraNa karanevAlI, dharma kArya meM sadA rata rahanevAlI thI. dharmiSTa daMpatI ke jIvana meM kisI karma ke yoga se parivartana AyA. sukho seTha dhanahIna ho gaye. sukhasAgara meM rahanevAle seTha duHkha ke dAvAnala meM jA paDe. dhanahIna hone para bhI ve dIna nahIM bane. dharma una ke duHkha meM sAthI thA. dhana unhoM ko choDa kara gayA thA. kintu ve dharma ko nahIM choDate the. nirdhanatA kA timira jIvana meM chA cUkA thA usa meM bhI unhoMne prakAza kA kiraNa dekhA, udyama, avirata zrama, utsAha aura dhairya se ve Age kadama bhara rahe the. bhAgya ke yoga se eka tapasvI munirAja unhoM ke ghara gocarI ke liye Aye. unhoMne zuddha-nirdoSa AhAra bhAvapUrvaka dekara nirdhana sthiti ko nAza karane kA upAya pUchA. aura mArgadarzana ke liye vijJapti kI. jJAnI munirAjane dharmiSTha zrAvaka bhAvaDa se kahA, "yahAM para koI ghoDI becane Ave to usako kharIda lenA. jisa se tumhArA bhAgyodaya hogA. sukha-samRddhi prApta hogI; usI dhana dvArA tumAre putra ko zrI zatraMjaya tIrtha kA uddhAra karane ko mArgadarzana karAyagAauri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 649 - gaMbhIra vANI se muni mahArAja bolate rahe. jaise nirmala pavitragaMgA nadI kA pravAha baha rahA ho, una kI vANI meM satya thA, jJAna kI jyota thI, dharmaparAyaNatA kI cinagArI thI. pUjya muni mahArAja kI vANI sunate hI daMpatI ke hRdaya meM AnaMda kI laheroM uThane lagI. kaI dinoM vita gaye, eka dina ghoDe becanevAlA vahAM AyA, bhAvaDane jyoM tyoM kara ke usa kI pAsa se ghoDI kharIdI. ghoDI ghara meM Ate hI AnaMda kI varSA huI. thoDe hI dinoM ke bAda ghoDIne bacerA ko janma diyA. usa bacce ke janma se bhAvaDa ke bhAgya meM yakAyaka parivartana AyA. vyApAra bahuta baDha gayA. kIrti pratiSTA una ko DhuDhatI huI AI. isa bAla azva ko kAMpilyapurake rAjA tapanarAyane dekhA. usa kA mana AkarSita huA. Akhira tIna lAkha sonA mahAra dekara usa ko kharIdA. - dhana kI adhikatA se vyApAra meM hote hue lAbha se unhoMne bahuta se sulakSaNavAle ghoDe kharIde, bece aura dhanopArjana kiyA. unhoMne eka hI rUpa aura raMga ke bahuta se ghoDe ikaTThe kiye. bhAvaDa ke bhAgya meM ye parivartana AyA thA, usI samaya mahArAjA vikramAditya avaMtI meM rAjya kara rahe the. una kI kIrti kI suvAsa, udAratA kI bAteM suna kara mahArAjA ko ghoDe bheTa karane kI icchA bhAvaDa ko huI. ve avaMtI Aye. unhoM P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 vikrama caritra ne eka rUpa aura eka hI raMga ke kaI ghoDe mahArAjA ke caraNoM meM sAdara arpaNa kiye. mAlava kA mahArAjA-bhArata kA mukuTamaNi mahArAjA vikramAditya se kaise bheTa svIkAra le, mahArAjAne kimata dene ke liye prayAsa kiyA kintu zeThane inakAra kiyA, taba unhone madhumatI vagere bAra gAMva kA bhAvaDa ko adhipati banAyA. vahI madhumatI jo hAla saurASTa meM mahuvA ke nAma se mazahura hai. __ samaya kA pravAha Age baDhA. bhAvaDa oSThI ke vahAM putra kA janma huvA, mAbhoma kA eka aNamola ratna apanI chAtI se lagAne kA avasara milA. bhAvaDazAha ke ghara meM putrajanma se AnaMda kI ghaTA chA gaI. harSa kI varSA barasane lagI', vizva ke raMgamaMca pe AyA huA bAlaka kA satkAra kiyA gayA. usa kA nAma jAvaDa rakhA gayA. jAvaDa dinoM ke sAtha bar3A hone lagA. bAlyakAla se vidyA saMpAdana karane lagA. jaba vaha yuvAvasthA meM AyA usI samaya jaina zAsana ke sUrya jainAcArya zrIsiddhasenadivAkarasUrIzvarajI svargastha hue. _AcAryazrI kI svargastha hone kI vyathA jaina bhAIoM anubhava rahe the usI samaya kapardI yakSa kA nija parivAra ke Sunratnasuri M. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita sAtha samyaktva se bhraSTa hokara mithyAtvI hone kA samAcAra bhI saMgha ko upalabdha hue. kapardI yakSane mahAtIrtha zrI zatrujaya meM aneka pApa pravRtti zarU kI. isase mahAtIrtha kI yAtrA durlabha ho cUkI. gAva gAva ke saMgha cintita hokara Ane lage. aura 'aba karanA kyA ?' yaha socane lage. isa taraha dina bitane lage. kaI varSoM bita gaye. mahAtIrtha kI AzAtanA TAlane kA koI upAya hAtha na lagA. kapadI yakSa kI pApa pravRtti ko rokane kA vicAra yugapradhAna zrI vajUsvAmIjI aura aneka AcArya tathA munivaroMne kiyA. AzAtanA ko dUra karane kA anekAneka puruSArtha kiye gaye, kintu saba meM niSphalatA prApta huI. - kapadI yakSa kI pravRtti Age baDha rahI thI, usI samaya jAvaDazA ke mAtApitA kA dehAnta huA. jAvaDazA pe duHkha kA pahADa tUTA. yaha duHkha ke sAtha aura bhI akasmAta eka duHkha A paDA madhumatI-jAvaDazA ke gA~va meM mlecchoM ne AkramaNa kiyA. ghora hatyA kI. jAvaDazA isa mlecchoM ke hAtha meM pha~sa gaye. mlecchoMne unakoM apane sAtha apane deza le gaye, kintu jAvaDazAne apanI buddhibala se mlecchoM ke adhipati ko khuza kara diyA, jisase ve apanA dharma pAlana acchI rIta se kara sake, jAvaDazA jaba mukta hue, taba vahAM Agraha se mlecchoM ke P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra deza meM bhI jaina madira banavAyA, aura dharma dhyAna karate vahI samaya pasAra karane lage. ___eka dina koI jJAnI muni bhagavaMta vihAra karate vahAM padhAre dharma dezanA dete hue jJAnI gurudevane kahA, "jAvaDazA ke hAthaseM tIrthAdhirAja kA jIrNoddhAra hogA." yaha suna kara jAvaDazAne pUchA, "ve jAvaDazA kauna haiM ? " taba jJAnI gurudevane punaH kahA, "ve jAvaDazA tuma....tuma...." / jAvaDazA ko usa jJAnI muni mahArAjane zAzvata zrI zatrujaya tIrtha ko durdazA sunAI. aura gurude kI AjJAnusAra jAvaDazAne isa kArya kI siddhi ke liye cakrezvarI devI kA ArAdhana kiyA. devI prasanna huI. unake AdezAnusAra 'takSazilA' nagarI se rAjA ' jaganmalla' dvArA dharma cakra ke pAsa se zrI RpabhadevajI kI pratimA le kara vo punaH apanI madhumato meM Aye. jAvaDazA mlecchoM ke hAtha meM phaMsa gaye the usI samaya ke pUrva unhoMne cIna Adi dezo meM mAla becane ko bahuta se vahANa bheje the. puNya yoga se vaha A gaye, isa samAcAra se jAvaDazA kA hRdaya AnaMda se bhara gayA. usI samaya AnaMda meM zrI vajUsvAmIjI ke padhArane ke samAcAra se adhikatA huI, jAvar3azA zrI vajUsvAmIjI ko vaMdanA karane gaye, zrI vajUsvAmIjIne dezanA dI. ye dezanA se sAre gAMva meM utsAha chA gayA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita eka dina vyAkhyAna dete hue gurudevane mahAtIrtha zrI zatrujaya kA acchA suMdara varNana kiyA. isa bica meM eka divya kAntivAlI aparicita koI vyaktine Akara gurudevake caraNoM meM namaskAra karake kahA, "he gurudeva ! Apake pratApa se devaloMka meM maiM kadarpi yakSa ke rUpa meM utpanna huA hU~, lAkha devoM kA meM svAmI hU~, mere yogya kAryasevA pharamAIye." gurudevane usake sAtha kucha vicAraNA kI aura ravAnA kiyA. sUrIzvarajI jAvaDazA se saba bAta savistara kahIM gurudeva ke zabdoM se jAva uzA kA hRdaya AnaMda kA anubhava karane lagA. unhoMne zrIzatrujaya tIrtha kA saMgha le jAne kI taiyArI kI, taiyAra ho jAne ke bAda zrI vajasvAmIjI kI nizrA meM bar3I dhAmadhUma se saMghane prayANa kiyA. - rAste meM jo bhI upadrava hote the ve saba zrI vajUsvAmIjI nivAraNa karate the. Akhira ve tIrthAdhirAja zatrujaya jA pahU~ce vahAM bahutasI apavitra vastue par3I huI thI, madiroM meM ghAMsa dikhAI rahI thI, jAvaDazAne zIghra hI vahAM svaccha karavAyA, zatrujI nadI ke nirmala jala se pavitra kara ke mukhya maMdira meM pratimA ko virAjamAna kI. ina magala samaye-pratiSThA nimite jAvaDazAne bahutasA dravya kA sadvyaya kiyA. zrI vajUsvAmIjIne tIrtha para ke upadravoM kA nivAraNa kiyA. P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra AnaMda se bharA huA jAvaDazAne zrI zatrujaya mahAtIrtha kA uddhAra kara sadA ke liye rakSaNa kI vyavasthA karane kA mana se nirNaya kiyA. kintu kudaratane aura hI socA thA, apanA nirNaya pUrNa karane kI taiyArI kare usake pahale hI harSAveza meM vahIM para jAvaDazAha aura unakI patnI kA yakAyaka dehAnta huA. tIrtha kA punaruddhAra karane se unakI kIrti puSpa kI sugaMdha kI taraha codiza prasara gaI. unhoMne paraloka ke liye bahotasA puNya ikaTThA kara paraloka prayANa kiyA. sunane meM AtA hai ki, yaha tIrthoddhAra ke samaya meM mahArAjA vikramacaritra vahAM hAjara the, unhoMne bhI tIrthoddhAra ke zubha kArya meM sahayoga aura dhana vyaya ThIka kiyA thA. aura gurudevoM ke mukhase zrI jinezvara bhagavAna dvArA kathita dharma ko suna kara vikramacaritra bhI dharma meM pravRtta-udyata huA aura zatrujaya mahAtIrtha meM zrI vikramAditya mahArAjA dvArA karAye hue zrI yugAdhiza ke maMdira meM jAkara jirNoddhAra karAyA aura zrI RSabhadeva bhagavAna ko bhaktipUrvaka namaskAra karake punaH apane nagara meM Aye. __ tatpazcAt nyAya ke maMdira samAna rAjya kA cirakAla pAlana kiyA aura aMta meM Ayu pUrNa kara devaloka meM gaye. isa prakAra jo manuSya zuddha bhAva se dAna dete hai ve jagaha jagaha sarvatra zAzvata sukha kI paraMparA ko prApta karate hai. P.P. Ac. Gunratrasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya sayojita 655 graMthakArakI bhinna bhinna prakAra kI prazastiyAH laghu pauSadha zAlA ke bhUpaNarUpa adbhata bhAgyavAle zrI muni suMdarasUrIzvarajI hue, una sUrI ke ziSya zubhazIla nAmaka sAdhune vikramAditya rAjAke caritra vikramarAjA ke calAye gaye saMvat 1499 varSa bAda racanA kI.x . OM tapagaccha ke bhUSaNa svarUpa bAraha varSa paryata AyaMbila xxloka saMkhyA. sarga 12-395-396-397. * lasatkiyAvAriviziSTasAdhu maNi tapAgacchamahAmburAzim ; zrImAn jagaccaMdragururna vIno, nizAkaro'jIjanadeva vaya: // 1 // cakre dvAdazavarSANi genAcAmlatapo'ntraham ; jagacca draguruH so'stu tapAgacchakaraH zriye // 2 // tatpaTTe'jani devendrasUriradadbhutacitra kRt ; avakrI kavisaMsevyo'ticAra rahitaH sadA // 3 // sattatpaTTA khaNDalAzAdrizaGage, zrImAn vidyAna'dasUri vivasvAn; pApadhvAnta dhvasayan govilAsa-rAsIt prANisvAntabhamitalastham // 4 // tatsatpadRvyUDhapAthodamArga, tejorAziH dhvastadoSAkarazrIH; AsIt zrImAn dharma ghoSAvasUri-zcandronavyo bhrAntirikto'kSayI ca / / 5 // tatpaDhe'jani sarvazAstravid zrIsomaprabhasUrizekharaH; bhavyAmbhojavana vibodhayan gobhirbhAnurivAvanItaje / / 6 / / tatpadRgaganataraNiH, zrI somatilakagurura jani mahimanidhiH; yenAneke bhavyAH prabodhitAH sadupadezena // 7 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra kI tapazcaryA karane vAle mahAn tapasvI zrImAn jagaccaMdrasUrI-- zvarajI ke paTTadhara ziSya vizuddha cAritrazIla kavi logoM se sanmAnita AcArya zrA vidyAnaMdasUrIzvarajI ke ziSya paramapratApI zrI dharma ghoSasUrIzvarajI hue, unake bAda unake paTTaziSya sarvazAstra meM pAraMgata zrI somaprabhasUrIzvarajI nAmaka AcArya hue jinhoMne pRthvI tala para aneka bhavya jIvoM ko pratibodha kiyA unake paTTadhara ziya AcArya zrI somatilakasUrIzvarajI hue aura unake ziSya mahAna prabhAvazIla AcArya somasuMdarasUrIzvarajI ke ziSya aneka grantha praNetA AcArya zrI munisuMdarasUrIzvarajI ke ziSya paMDita zrI zubhazIla gaNine isa vikramacaritra kI racanA kI hai. tatpapUrva vasudhAdharatuMGgazaMGge zrIdevasudaragururgarimAbhirAmaH; sUryAyamAnavadano. navakAyakAntiH gobhiH prabodhitajanAbjahRdantarAlaH // 8 // tatpaTTavAsavakakugiribhUSaNo'bhUta zrIsomasudaragurustaraNiH pratApI; * tAraM gazailazikhare jinatIrtha nAtham , prAtiSThapat varatamotsavapUrvakaM yaH / / 9 / / tasyAdyo'janiziSyaH zrImunisudarasUriramalamativibhavaH; yenAneke granthA gurvAvalyAdayovihitAH // 10 // kRSNasarasvatItyeva dadhAno viruda bhavi; tacchiSyo'bhat dvitIyazca jayacaMdrAbhidhoguruH // 11 // munisudarasUrIzavineyaH zubhazIlabhAk; cakAra vikramAdityacaritra mandadhIrapi / / 12 / / prasAda vibudhaiH kRtvA mamopari nirantaram ; yatlena zodhanIyo'yaM granthaH kUTopasArataH // 13 // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita (3) __ + graMthakartA likhate hai ki paramArAdhya gurudeva zrI munisudarasUrIzvarajI mahArAjA kI kRpA se alpa buddhivAle maiMne isa graMtha kI racanA kI hai jise vidvajanoMne mere para kRpA kara zuddha kiyA hai. saMvat pravartataka mahArAjA vikrama dvArA sthApita saMvata 1499 meM varSa ke mahAzuklA caturdazI ravi puSya Adi zubha yogasamanvita muhUrta meM staMbhanatIrtha meM zubhazIla gaNi (maiMne ) vikramarAjA kA caritra likhA hai. jaba taka parvata sAgara, sUrya, caMdra, AkAza, pRthvI, nakSatra evaM dharmAdharma kA vicAra karane meM nipuNa mahAn puruSoM se yukta yaha saMsAra zobhegA, taba taka mahArAjA kI kIrti se yukta yaha graMtha jaina zAsana meM sajana puruSoM ke citta ko AnaMda degA. eka hastalikhita pustakameM nimnalikhita vizeSa pATha upalabdha hai:-, 4 teSAM pAdaprasAdena mayA mUrkheNa nirmitaH grantho vidvajjanaiH zodhyaH kRpAM kRtvA mnopri| zrImadvikramakAlAcca khanidhiratna saMkhyake varSe mAthesite pakSe zukla cturdshiidine| puSye ravau stambhatIrthe zubhazIlena paMDitA ( sAdhanA) vidadhe carita hyetad vikramAka sya bhUpateH / / yAvad bhUdharasAgarA ravizazI kha bhardhavastArakAH, dharmAdharma vicAraNekanipuNa-yAvad jagad rAjate / tAvad vikra AbharAjavilasatkIrtiprabhAmizrito graMtho'yaM jinazAsane suhRdayAM (dA) citte cirauM nandatAt // P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra baghAgacchIya-nAnAgraMtha racayitA kRSNa sarasvatI biruddhAraka parama pUjya-AcAryazrI munisudarasUrIzvara ziSya paMDitavarya _ zrI zubhazIlagaNi viracate vikramAditya caritre catuzcAmaradhAriNI varNana zrI vikramacaritra rAjyopavezana yAtrAkaraNa svargagamano dvAdazaH sarga samAptaH nAnAtIrthIddhAraka-AbAlabrahmacAri-zAsanasamrAT zrImad vijayanemi. sUrIzvara ziSya kaviratna zAstravizArada-pIyUSapANi-jainAcArya zrImad vijayAmRtasUrIzvarasya tRtIyaziSyaH vaiyAvaccakaraNadakSa munivarya zrI khAntivijayastasya ziSya muni niraMjanavijayena kRto vikramacaritasya hindI bhASAyAM bhAvAnuvAdaHtasya ca dvAdazaH sargaH samAptaH saMvata pravartataka mahArAjA vikrama bhAga 2-3 samApta ECHANYA SA KALASSAGARSINIGYANMANIK SRI MAHA VIH: JAWARADHANA RENUKA Kesa, Gandhinagar-382 03. 22270204 Jun Gun Aaradhak Trust
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama caritra zrI udayabhAnune vi. sa. 1565 meM vikramasena rAsa kI racanA kI. vi. saM. 1596 meM zrI dharmasiMhajIne vikrama rAsa likhA. zro jinaharane 1599 meM vikrama paMcadaMDa rAsa:likhA. zrI mAnavijayajIne vi. sa. 1722-23meM vikramAditya caritra likhA.. zrI abhayasomajIne vi. saM. 1727 ke karIba vikramacaritra khAparA copAI kI racanA kI. zrI lAbhavardhanajIne vikrama copAI kI racanA vi. sa. 1727meM kii| zrI paramasAgarajIne vikramAditya rAsa vi. sa. 1724 meM likhA. zrI abhayasomajIne vikramacaritra-lIlAvatI copAI vi. sa. 1724 meM nirmANa kI. zrI mAnasAgarajIne vikramasena rAsa vi. sa. 1724 meM likhA. zrI lakSmIvallabhajIne vikramAditya paMcadaMDa rAsa vi.sa.1727 meM likh||| zrI dharmavardhane vi. sa. 1736 ke karIba zanizcara vikrama copAI kI racanA kI. zrI kAntivimalajIne vi. sa. 1767 meM vikrama kanakAvatI rAsa likhA aura zrI bhANavijayajIne vikrama paMcadaMDa rAsa vi. sa. / 1830 meM likhA. vikramakI adbhuta bAte zrI rupamunijIne likhI. ..' mahArAjA vikramAditya ke jIvanasabaMdhaka yaha graMthA Aja bhI ... sAhitya kI duniyA ke aNamola ratna hai, aura jaina graMthabhaMDAro meM , ratna hI samajakara Ajadina paryaMta surakSita rakhkhe hai, aisA vizvavikhyAta itihAsakAra sAkSara zrI rAhulajI kahate hai. -jaina sAkSare ke lekho ke AdhArase / P.P. Ac. Gunratnasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityapremI muni niraJjanavijaya saMyojita 661 zrI merutugAcAryane bhI prabaMdhaciMtAmaNi graMtha meM bhI mahArAjA vikramAditya ke liye likhA gayA hai. __ mahArAjA vikrama ke liye likhe gaye kaI pustakoM kahAMse upalabdha ho sakate hai, aura prakAzaka kauna hai vaha bhI yahAM dekhe. 1290 se 1294 ke karIba likhA gayA graMtha paMcadaMDAtmaka vikramacaritra ajJAta kRta hirAlAla haMsarAja jAmanagara, siMhAsana dvAtrizikA kSemakara kRta lAhaura ke sUcipatra meM vikramacaritra u. devamUrti kRta lImaDI bhaMDAra se. . sAdhupUrNimA rAmacaMdrasUrikRta vikramacaritra dAnasAgara bhaMDAra 'vikAnera, aura u. jai. sA. saM. I. zrI zubhazIla kRta vikramacaritra pra. hemacaMdrAcArya sabhA amadAvAda. aura dusarI AvRti paMDita bhagavAnadAsa harakhacaMda amadAvAda. zrI rAjavallabha kRta siMhAsana dvAtriMzikA goviMda pustakAlaya vikAnera zrI rAjameru zrI indrasUri. zrI pUrNa caMdra kRta vikramacaritra, vikramacaritra paMcadaMDa prabaMdha u. jaina graMthAvalI. isa prakAra mahArAjA vikramake saMbaMdha meM jaina zvetAMbara sAhitya meM 55 jitane pustakoM dikhAI dete haiM. jaina digambara sAhitya meM bhI zrI zrutasAgara kRta vikrama- . caritra eka hI pustaka dikhAI detA haiM. nimnalikhita graMthomeM gujarAtI meM mahArAjA vikramAditya kA jIvana upalabdha hotA hai. vi. saM. 1499 meM vikramacaritra kumAra rAsa likhA gayA. ' upAdhyAya zrI rAjazIlane vi. sa. 1563 meM vikramAditya khAparA rAsa nirmANa kiyA. Jun Gun Aaradhak Trust
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezathI ja pragaTa thatuM A patra che mATe Apa tAkIde zAsanasevAnA kAryamAM sahakAra Apazo.' vItelA varSa daramyAna vidvAna lekhake ane pUrva sahakArathI zAstrIya, rasika, caritra tathA sAhitya praga 'khUba ja cAhanA eNe meLavI che. avanavA samAcArenuM AkarSaNa jemAM na hoya, rajU thatA na hoya, arthakAmanI abhilASAo u vAnagIo jemAM na pIrasAtI hoya evA sIdhA sAdA sAmayikane gharamAM praveza karAvavA keTaluM baLa joIe ? amAruM baLa A che - (1) . AcArya mahArAjAo Adi aneka gI bhagavaMtonA AzIrvAda ane satata preraNA ene maLI : pU. munivara ane paMDita zrAvakenI zAstrazuddha lekhavArtA pragaTa kare che. (3) samAjamAM phelAI rahelA vikRta je lakhANono. zAMta, udAtta ane pratipAdana zailIthI ke zAsanasevA karavAnI kathA bhAratInI abhilASA che. Aje jayAre manane ane te pachI tanane bagADe sAhitya chuTathI bALake AgaLa AvI rahyA hoya vAMcanamAM teo mana parevatA thAya tevuM karavuM te khU nIcenA saranAme tAkIde lavAjama mokalI Apo : - vArSika lavAja". kathA bhA' PP. Ac. Gunratrasuri M.S. Jun Gun Aaradhak Trust